sbl_Dawdinonong bawbotolinyo, 1978.tif

Transcription

I
-'
Dawdinonong Bawbotolinyo
Knowledge of Botolan Residents
/
Illustrations by
Bonifacio Reyes, Jr.
Sum•r lastltate of Llaeulstla-Phlllpplaes, lac.
Translators
t97B
PuMishen
Published
in cooperation with
Bureau of Elementary Education
and
Institute of National Language
of the
Ministry of Education and Culture
Manila, Philippines
Funds for publication of this book were received in 1973 by the Summer
Institute of Linguistics as part of the Ramon Magsaysay Award for International Understanding.
Additional copies of this publication may be obtained from:
FilLit
P.O. Box 2270
Manila 2801
34.21-178-1.04
54.12P-786002MCPZ
Printed in the Philippines by Marshburn Press (FEBC) Inc.
FOREWORD
Some of the glory of the Philippines lies in the
beautiful variety of people and languages within its coasts.
It is to the great credit of the national leadership over the
years that no attempt has been made to des troy this
national heritage. The goal has been instead to preserve
its integrity and dignity while building on this strong
foundation a lasting super-structure of national language
and culture.
The present book is one of many designed for this
purpose. It recognizes the pedagogical importance of
dividing literacy and second-language learning into two
steps--literacy being the first. When a student has learned
to read the language he understands best, the resulting
satisfaction in his accomplishment gives the drive and
confidence he needs to learn the national language. His
ability to read, furthermore, is the indispensable tool for
the study this program will require.
The Ministry of Education and Culture of the
Philippines is proud to present this latest volume in a
nationwide series designed to teach the national language
through literacy in the vernaculars. It will strengthen both
the parts of the nation and the whole.
Juan L. Manuel
Minister
PREFACE
This book was prepared during a Curriculum Writing
Workshop in May, 1973 in Botolan, Zambales. Participants were
Public School Teachers of the Department of Education and
Culture from Botolan South District, Division of Zambales.
Consultants for the workshop were members of the Summer
Institute of Linguistics. Some articles were written by other
residents of the municipality of Botolan.
Materials in this book are designed specifically for adult
education classes to provide practice in using reading skills.
The contents of this book are designed to be educational and
entertaining. It is also hoped that this book will stimulate
interest and improved facility in reading.
The letters of the Botolan Sambal alphabet are: a, b, k, d, e,
g, h, i, l, m, n, ng, o, p, r, s, !, w, and y. Their pronunciation is
similar to that of the corresponding symbols in the National
Language with the exception of_!!. It is pronounced as the ~ in
the Pangasinan language. Glottal stop is indicated by a grave
accent (' ) at the end of a word and by a hyphen (-) within a
word. A glottal stop begins all vowel initial words except aka
and ana which are pronounced as if joined to the word
immediately preceding them. This glottal stop is not symbolized.
Special appreciation goes to each of the authors and also to
Bonifacio Reyes, Jr. for the illustrations.
TABLE OF CONTENTS
I.
KA WKAKA-ILIY AN
Page
Bintahi. ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
lmpahino Ha Tatay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Makara Ya Kowinto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pinakada-an Ya Kanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tama Ya Oras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pangno Nakwa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Litsi? Ayri Man Ya Posa? . . . . . . . .
Ayri Man
Maka Wari Ma-in Ana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nagte-eh Nin Limay Ta-on ..... . ....... . .... ..
Mahonol . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. PAWPATAG-AYAN LASPOT . . . . . . . . . . . . . . . .
Ma-ih . .. .... .... .... ....... . . ........ .. .... .
Panilaw.. ..... . .... .. ... . .... . ....... ..... . .
III. AW-OGMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aw-ogma Tongkol Ha Pana-on . . . . . . . . . . . . . . . .
Bayon Pana-on . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hari-hari Ya Aw-ogma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aw-ogma Ya Tongkol Ha Bayon Pana-on ...... .
IV. TAWTOLA
Bowan Mayo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hay Banowan Botolan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nanay Boy Tatay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Mahila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Garoti Nin Nanay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Ayin Tanaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ha Paliyan . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hi Oning .......... ..... ......... . ... . .... ...
Hay Aho Ko......... ... ............ . ....... .
Sampagita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Olilay Manokmanok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. PANGABIBIYAYAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangno Manggawa Matam-ih . . . . . . . . . . . . . .
ya
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
oo
00.
No.
1
1
1
2
2
3
3
4
4
5
6
6
6
8
8
9
9
10
12 i
12
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
19
19
No Pangno Manloto Ahin Ha Botolan . . . . . . . . . .
No Pangno Mamaliyan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gawgamit Mamaliyan-Araro, Balha,
Boy Hoyod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33, 35,
No Pangnoy Panabwag Pali . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Panggahak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pananem Kamoti . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangno Mamatobo Kowat . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Paninsoro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangno Mangitang, Mamabati, Boy
Mamaniwit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pandawo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy PangJnel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pangantoko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Panloma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Panikya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pamag-ong Nin Ikan . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pamag-ong Nin Tabyeh . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pamagok Alamang . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pamagok Koyotot . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Panggawa Nin Apoy . . . . . . . . . . . . . .
No Pangno Gaw-en Ya Amak . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Panggawa Yobil . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pangihanda Nin Gogo . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Panggawa Kolapyaw . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pagkalap Nin Polot . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pangabaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Panlawan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangno Mangati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No Pangnoy Pangabong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VI. LA WLOTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kilawen Ya Dilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ginisay Ongot-Ongot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ginata-an Ya Monggo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Habaw Ma-ih . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Habaw Patani Boy Kamati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Habaw Nin Hariwa Ya Kowat . . ........ .. . .. ..
24
28
36
37
38
39
40
44
48
51
52
52
54
56
57
59
60
61
62
64
68
69
70
71
73
75
76
79
81
81
81
82
83
83
84
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
XII.
XIII.
Salad Ripolyo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salad Kangkong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salad Pako . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salad Talom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salad Poso Ha-a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Potoh Maya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ginata-an Ya Monggo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Homan Kamotin Kayo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Homan Maraliket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibingka Maraliket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibingka Kamotin Kayo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Matam-ih Ya Ongot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dolsin Ongot Boy Papaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mangga Ya Inggawa Ha Garapon . . . . . . . . . . . . . .
Pampalay-ep Ya Lomboy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Salad Langka Boy Ha- a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boko Litsi Plan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
AW-ISTORYAN DAWDA-AN TAWO . . . . . . . . .
Hay Pinangibatan Nin Boyah . .. . ....... . ... . , .
Ayri Na-ibat Ya Palopalo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biyay Ya Molto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KA WKAHALIT A- AN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KA WKA-OGALI -AN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kahal Ha Banowa Nin Botolan . . . . . . . . . . . . . . . .
Hay Kawka-ogali-an No Ma-in Nati . . . . . . . . . . . .
Aw-oyap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
AW-AGOHON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
PAMI-ILGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KA WKANT A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hay Bandila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ha Balah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oran.... . . . .. . . . ..... . ....... . ... . . .. ..... ..
Gawgolay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Agmo Ko Liwawan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Forget Me Not . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mananem, Mananem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Litsi, Litsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pahokan Anaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
84
84
85
85
86
86
87
87
88
88
89
90
90
91
91
92
92
92
94
94
96
97
99
102
102
108
111
115
118
119
120
121
122
123
124
126
128
128
129
KA WKAKA-ILIY AN
Bintahi
Hi Inay Mameng ay nangingat ha mihay ahinsya ta
namastang ya nin katambay ya manliwa nin anak na.
Hatoy ma-in ikon nin ahinsya ay nagmalhay ya
tinombay, ya wana, "Tama-tama ya pangingat mo. Ma-in
akon ma-ipagtan ya ma-osay manliwa. Ayin bali ta
kaganawan katambay ya antiri kongko ay ayin et limay pi
ya tag-ay."
"Anyaman itaman ya koniksyon nin tag-ay ha
manliliwa ?" wani Inay Mameng.
"Malhay, Mrs.," wanan hatoy ma-in ikon nin ahinsya.
"No mibondag ya anak ay ahe masyadon makhitan."
Mrs. Beatriz D. de la Cruz
Impahino Ha Tatay
Ampampeyeng ya doktor ha antambalen na. Wana,
"Ayin akoyna nin magawa. Agko makayan tambalen ba-in
ya masakit mo ya minana mo ha mato-antawo mo."
Tinombay baytoy ma-in nin masakit, "No ombayro
awod, Doktor, hay hinowen moyo ay tatay ko. Total hika
et bongat ya naghalita nin kona ko minana hayti ya
masakit ko."
Makara Ya l<owinto
Ma-in akon damowag ya potot. Agko Iabay
emen agmo ikahira nakem, omanen ko komon
Ma-in akon damowag ya potot. Agko Iabay
emen agmo ikahira nakem, omanen ko komon
1
iholot. Ta
totolen.
iholot. Ta
totolen.
Ma-in akon damowag ya potot. Agko labay iholot. Ta
emen agmo ikahira nakem, omanen ko komon totolen.
(Omanen ana nin omanen.)
Mrs. Francisca M. Doble
Pinakada-an Ya Kanta
Ma-in tatloy mi-a-amigo ya lawan ampitatag-ayan
laspot tebe hila mipipikit.
Howan:
Hino kali kontamo ya magtanda nin
pinakada-an ya kanta?
Inting: Sigoradon hikoyna. Lem;~-en mayo hayti: "Da-an
da -an tanda moyoyna . . . ."
Pidro: Habayti pay kanta koy leng-en mayo: "Hin
on an pan a -on, anak et hi A dan . . . ."
Howan: Ayin kowinta ba-in komoyo. Manlenge kawo
ta habayti kongko ya garantisadon talaga. Nireng
hi Howan, inayos nay kowilyo na bayo ' ya
nag-ompisa. Amo maboyot ay nagriklamo ya
lawlamo na.
Pidro: Ampanloko ka laweh. Kanta ya pini-i-ilgowan,
anta man engel kaynan engel?
Howan: Kanta bayto, pawpari ko, piro ha kada-anan
ay nangapopolak ana ya lawlitra.
Mrs. Cora E. Rico
Tama Ya Oras
Napitagpo ya mi-amigo ha mihay handa-an. Ni-ilgo
hilan mahampat.
Hinalita nin miha, "Pari, no talagan magaling ka, biyan
kata nin pala-ihipan."
2
''Arya, pari ko, ta nakahanda ako," wanan miha.
"Ma-in tatloy mi-a-amigo ya nikatak ha bakil.
Mahambak hila nin nanige. Ha kalilibot la ay nakakit hila
nin mihay malhay ya maboling ya otan. Anyay oras ha
palagay mo hin nakit la ya otan ?"
"An yay oras hin nanige hila?"
"Alas siyiti nin bayombokah, pari ko."
"Pagkaparah nin pala-ihipan mo."
"Ay anya bay ya oras, pari ko?"
"Hay oras hin nakit la baytoy otan ay oras nin
pamomowayo."
Pangno Nakwa
Hay ma-istra nin onan grado ay ampanoro nin
pamahan nin 2 boy 3. Nambi ya nin amo ya alimbawa ha
tambay nin bawbagay ya angkakit ha palibot.
Ma-istra: Loway bayaba boy tatloy bayaba ay lima.
Loway lansonis boy tatloy lansonis ay lima.
Loway soha boy tatloy soha ay lima.
Hapa-eg, loway kamoti boy tatloy kamoti ay ongnoy
kamoti?
Iskowila: Limay kamoti.
Ma-istra: Magaling. Hapa-eg, ipalinaw mo ha klasi no
pangno mo nin nakwa ya limay kamoti.
Iskowila: Kinotkot ko.
Ayri Man Ya Litsi? Ayri Man Ya Po sa?
Ha onan grado hay aw-anak ay amp.ipandrowing. Amo
naboyot, hay gawgawa la ay impakowinto konla nin
3
ma-istra la. Hin iningat hi Howan, hay papil na ay in-arap
na ha kawkaklasi na.
Howan: Habayti ya posa ko. Hay ngalan na ay Oning.
Litsi ya an-inomen na.
Hatoy papil ni Howan ya impakit na ay pinakabiliw nin
kaganawan no ayri baytoy indrowing na; piro ayin hilan nakit.
Ma-istra: Ayri man ya litsi?
Howan: Na- oboh ana.
Ma-istra: Ayri man ya posa mo?
Howan: Nog-alih yayna, Ma-istra, ta ayin ana nin
litsi ya ma-inom.
Mrs. Cora E. Rico
Maka Wari' Ma-in Ana
.'
Nangapilalamo ha kasira ya tatloy iskolar ha
Universidad nin Pilipinas. Hay miha ay Kastila, hay miha
ay Amirikano, boy hay miha ay Pilipino. Mihay yabi,
napi-i-ilgowan la no anyaraw ya gaw-en nin balang miha
konla no bigla ma-imatawan ha danin onan la ya kowaltay
alaga mihay milyon.
Kastild: Mama.,..ireng ako nin malhay boy maganday
kastilyo.
Amirikano: Mamagawa ako nin malhay boy modirno
ya barko ta milibotlibot ako ha mondo.
Pilipino: (Nako ha katri na) . Mangira-ira akoyna ta
maka warl ma-in anaman mihay milyon ya
lomateng pamimata ko.
Mrs. Cora E. Rico
Nagte-eh Nin Limay Ta-on
Mihay allo ay nahakbat ni Andoy hi Asyong ya ma-in
gitan ya balotan.
4
"Oy, anta man alsa balotan ka, Asyong? Ayri ka
mako?"
"Maski ayri! Total ayin labi kongko ya ampo' kay
babayi."
"Anta man tampol ka nin nog-alih?"
"Allo-allo ay antebeyan na ko."
"Maka itaman bisyo nan bongat. "
"Alwan bongat hato, mayamo bongat ya kamali-an ko
ay ambatowen na ko nin almiris."
"Sabra itaman awod."
"Limay ta-on akoynan ampagte-eh ha pambabato na
kongko."
"Anya? Hay labay man totolen ay limay ta-on na
kaynan ambatowen nin almiris ?"
"AwO ."
"Anta man awod babayo ka nin nog-alih ?"
"Babayo na ko nin tama-an."
Mrs. Beatriz D. de la Cruz •
Mahonol
Ma-in ampagmasakit ya napabiliw ha doktor. Ongnoy
yabi yayna kana nin ahe makakatoloy. Anhomakit et ya
bokot na. Ha maparay halita ay biniliw ya nin doktor.
Binyan na ya nin risita.
"Basta honolen rna hayti ya risita ko. Panlomateng rna
ha bali mayo ay itapal rna ha bokot mo."
"Awo , awo ,", tobay nin ma-in masakit.
Panlomateng na ha bali la ay nilawayan na baytoy
risita bayo na intapal ha bokot na. Kinabayombokahan ay
nagbira yayna et ha doktor. "Doktor, anta man hinonol ko
itaman ya risita rna ay hay hakit et nin bokot ko ?"
Biniliw nin doktor ya bokot na. Napatanga ya doktor.
Hatoy risita ay nakatapal ha bokot ~a.
5
PAWPATAG-AYAN LASPOT
Ma-ih
Main mita-ahawa ya masyadon hip g ya ampa-iri do
ha baytan nin Kamangi. Ha kahipegan la ay malake ya
tawtanaman la. Hay pinakamalake ya tanem la ay ma-ih.
Hin bowan pangalawah la nin ma-ih ay masyadon
lake nin na-alawah la. Imba- ag la hayti ha danin hawong
la. Hay pangiba-ag nin habaytoy ma-ih la ay na-abot ya
apat ya dominggo bana ha kalak-an. Talagan tinomama
hilan mahampat ha ma-ih la. Hin mihay allo , ta Abril bay
ay pagka-amot. Ma-in hilan karani ya namo-ol nin gahak.
Hay yabot ya anti ha dani la ay na-alipatowan. Napo-ol ya
solar la boy kateng hatoy mawma-ih la ay napp - ol.
Habaytoy ma-ih la ay nabohaynan naboha. Loway
dominggoyna ay ahe et mangaka-oboh maboha bana ha
kalak-an. Nangatataphonan anay kaganawan tanaman la
kateng hawong la. Pati aw- ayop la, nataphonan nin boha.
Ampan-agoynay balah nin bohan ma-ih. Angkalenge ha
baryo ya potok boha nin ma-ih. Ayin anan pantonggen ya
pagboha ha kalak-an ma-ih.
Anggan ahe nangoran pagkahokaw, ahe nin tinonggen
ya pagboha nin ma-ih. Masyadon lake nin ma-ih.
Mr. Andres Chiang
Panilaw
Ma-in ka-ogali-an no ma-in angkapatyan; hay
pawpartidos ay ampaglamay. Minghan, ma-in paglamay.
Ma-in tatloy mitata-amigo ya nag-istorya nin panilaw.
6
Wanan miha hin anti ya kano ha Kabisaya-an do ha
Kapis, nakakit yan pagkalake panilaw. No omogpa kano ha
agoho hayti ya panilaw ay angkalaphak ya hawhanga bana
ha kalak-an. Balang kayo ya ma-ogpa-an ay ampikalaphak
ha masyadon kalak-an panilaw.
Hato itaman ya miha ay nakakit nin masyadon malake
ya panilaw. Hin anti ya itaman ha Kasigoran, do ya
nakakit nin habayti ya pagkalake nin panilaw. Do itaman,
pa-ibat ha toktok nin kayo angga ha yamot ha aypa ay
lop-aken moy panilaw ha kalak-an.Ahe ampaggalaw basta
lop-aken moynan bonga.t, makwa moynay pawpanilaw.
Hay ikatlon amigo ay ombayri itaman ya istorya na.
Ma-in kanon tatloy Kastila ya nakon namaril panilaw do
ha kowiba ha Bata-an. Hin naboyo la ya pawpanilaw ha
kowiba ay nilomway kaganawan panilaw. Nibana nin
nangoran. Mikakamahilem anay oran ay aghila natolo-an
bana ta napayongan hila nin pagkalake panilaw. Anggan
yabi ya oran; aghila nin nabaha bana ha kalak-an panilaw
ya nakapayong konla.
Mr. Andres Chiang
7
'
AW-OGMA
Aw-ogma Ya Tongkol Ha Pana-on
1. Allo, allo, allo,
Amigo nin tawtawo;
Angkomlang ya dawdolo,
Tawtanaman antomobo.
2. Bowan, bowan,. bowan,
Pagkaganda, pagkahawang;
Balang yabin kabilogan,
Bagaybagay ha pasyalan.
3. Oran, oran, oran,
Amigon mamaliyan;
Hay towa tawtanaman
Ta nantolo kayna man.
4. Angin, angin, angin,
Ma-ad ma-in, rna-ad ayin,
No ma-in, masyadon gabok ;
No ayin, pagkahalimo-ot.
5. Bagyo, bagyo, bagyo,
Alwa kan amigo,
Balang ilateng mo,
Kahira-an nin tawtawo.
Mrs. Cora E. Rico
8
Bayon Pana-on
Maligha, maligha ya banowa tamo.
Mahipeg mananem kaganawan tawo.
Da-anda-an bayri ay hay pagkagolo,
Piro nangoman hin ma-in "Martial Law."
Kaganawan ana nin kawkala-etan
Ay inalih-alih ni Apo Ferdinand.
Hay impahili na ay kawkahampatan
Emen nin lomigha tamoy kaganawan.
Mrs. Libertad R. Ditona
1.
2.
3.
4.
Hari-hari' Ya Aw-ogma
Maglinis tamo
Mako tamoynan maglinis
Nin demek ha pawpalitpit
Emen ahe makikabit
Ya kaganawan masakit.
Panlomipay ha daan
Panlomipay ha daan,
Heiken ya mitaligmang
Emen ahe maparalihan
Nin ampowayoy hahakyan.
Igalang tamo
Hay biyay tamo ay otang
Ha nilabin mato-antawo;
Kaya hila ay igalang
Leleg angkabiyay tamo.
Dapat tanamanan
Hay Iota ya kapatiwangwang
Ay dapat tamon tanamanan.
Tamnan bongan kayo boy golay
Emen omalintaway biyay.
Miss Myrna D. Lactaotao
9
Aw-ogma Ya Tongkol Ha Bayon Pana-on
1. Emen ahe nin komabit
Ya anyaman ya hawhakit,
Ka-ilangan nin maglinis
Ha kaganawan pawpalitpit.
2. Irit-irit ay mahampat
No dagawen nin aw-anak,
Piro no mangitago yangat,
Ka-ilangan ya kasilyas.
3. Emen aga mamalingki
Boy agana magpasahi,
Hay kolob tamon sarili,
Ahe pa-olayan nin bakanti.
Hitamo ya kaganawan,
Manipeg ay ka-ilangan.
Mahampat ya mananaman,
Magmanokan, magbaboyan.
4. Ma-aypa ya tegteg tawo
Ha hinoman ya lasinggo.
5. Alwan maganday alimbawa
Ha hinoman ya aw-anak
No lawa Ian mapatagan
Ya mawmaminom alak.
6. Ayin et niyomaman
Ha gawa ya paghogal.
7. Hay paglahing boy paghogal,
Ha bayon pana-on ay bawal.
10
8. No malinis ya kolob mo,
Mahipeg kan tawo.
Piro no nayangat,
Tawo kan matamlad.
9. Manipeg tamoy kaganawan
Emen gomanday kabibiyayan.
10. Ahe bongatbongaten ya golay
Ta pampakara biyay.
Mr. Roberto D. Ditona
11
TAWTOLA
Bowan Mayo
Palagay ko ha pana-on,
Bowan Mayo ya rnaharnpat
Ha pinalsa nin Katawan,
Ornpisa nin kalighawan.
Lalo ana do ha tawoy
Pananern ya an-ihipen.
Angkatowa lalo ana
No hay lata ay rnabaha.
Bowan Mayo no rnangyari ,
Ka-ogali-an ay honolen,
Ma-in "Santa Cruz de Mayo",
Banal ya kaligawan.
No biyan nin kahologan,
Mayo, bowan ya rnaganda,
Masitas ya rnabolaklak;
Tawtawo ya rnaliga.
Mrs. Teresita M. Bundang
12
Hay Banowan Botolan
Ma-in loway mi-amigo,
Ha banoway nilomohloh.
Wanan miha, "Amigo ko,
Anta angkalitep ako?
Patagen moy monisipyo,
Pagkaganda, bayombayo.
Pangno nangyarin ombayro?"
"Ha malasakit miyor tamo."
"Ayri ya man kali nangwa
Nin liboliboy kowalta
Ta napaganda ya banowa,
lmpa-alal et ya piasa?"
"Tanda mo nayL kompari,
Ya an-ingaten Carebi?
Ha Botolan ay namo-ih;
Ta ampanikap ya bay bayri.
Kaganawan Botolinyo
Nipagbayad nin atraso;
Kaya bay, hay kaha tamo,
Pono-pono a sigoro."
"Hay bitil ko, 'ko tan mangan
Ta adobo ay tawayan."
"Ayri man ya ristawran ?"
"Do ha polis ta magpastang."
Ha kaparahan istorya,
Hay ristawran ay nakit Ia.
Hin ampangan, wanan miha,
"Hay asinsoynan banowa.
13
Bilang angkamatamata
Ya nobokah o makalwah,
Hay Botolan ay mangona
Ha intiro nin probinsya."
Nanay Boy Tatay
Tatay boy nanay ay igalang,
Igalang maski ayri paman.
Tatay boy nanay ay honolen,
Honolen makakanoman.
Tatay boy nanay ay labiyen,
Labiyen nin matibolos ya nakem.
Irap la ay ahe mabayaran
Maski ongnoy kayamanan.
Miss Nicolasita Docuyanan
No Mahila
Peleg anhomila, mahawang ya allo,
Ahe dayi tonggen nin magtrabaho.
Ta no lomateng ana ya pana-on oran,
Ahe rna -ayinan nin pang arnot tiyan.
Aya ya towaren ha ma-in nan kahipegan;
Ayin tegen ya ha panipon ma-ekan;
Ta no allo-allo ana ya oran
Ma-in yan ma-ekan do ha tago-an.
14
Garoti Nin Nanay
Peteg
Bana
Ayin
Lowa
nayl, anak, hikay angkaholo
do ha panggaroti ko komo?
ka nin telek hin ka-ilgowen ko,
mo, anak koy intobay mo kongko.
Kari pa, anak ko, bayri ha amponan
Ta liwawan tayna ya pamitampohan.
Agka ginaroti emen ka makhitan;
Hay te-ed kon bongat para kahampatan.
No tanda mon bongat ha balang garoti,
Poso ko et bongat bilang ampanangih.
Anak ka et kasL kolang ha intindi,
Panggaroti komoy peteg panlalabi.
Ko kaynari, anak, Iowa moy ponahan.
Ginaroti kata ta nagkasalanan.
Ha mawmato-antawo ay kahalita-an;
Ampakapataba garoti nin nanay.
No A yin Tanaman
No a yin tanaman ay pangno tamoyna?
Ayin po-on mangga, ayin po-on ha-a,
Ayin po-on ongot, ayin et akasya.
Ayri man homilong no rna -arnot ana?
No wari-wari man ayinan taganas
Lota ya matila, hitamoy mag-irap;
Hinoman et kall ha mondoy homanga?
Ayin anan kanta, ayin anan tola.
15
Ha Paliyan
Bali koy anti ha paliyan,
Namalibot nin tawtanaman.
Ma-in talom, kamati, kalobaha,
Antak, bat-aw, boy patola.
Ha paliyan ya pagpotalan
Nin damowag ta anlitsiyan ;
Do et nin ampagmanokan,
Toloy et ampagbaboyan.
Allo-allo, ma-in okoy,
Ma-in et litsi ya ma-inom,
Boy gawgolay ya hariwa
Bawbongan kayoy pampataba.
Hi Oning
Mihay allo, lomateng ako,
Ayin ana ya posa ko.
"Oning! Oning!" wangko kona;
Ayin posa ya nilomwah.
Agko tanda no ayri ya nako;
Agko tanda no papano.
Leli~ koy alwan a-amo;
Lowa koy ampantolo.
Mihay allo, nilomateng hi Oning;
Kayat na ya mihay koting.
"Oning! Oning! Ayri ka na-ibat?
Anta hapa-eg kan bongat?"
Towa koy ayin angga
Ha panlomateng la nin Iowa.
"Oning! Oni ng ! Mangan kayna.
Oning! Oning ! Hay bitil moyna."
16
Hay Aho Ko
No nanlolo ya aho ko,
Asawan mo ma-in tawo.
Ha dorwangan hilipen mo,
Maka mantan yan abiso.
Piro itaman ma-in oras,
Aho koy ampakibakbak;
Ta ha karni na ya kalap,
Ma-in labay maki-atag.
Hay aho koy nilabi ko,
Bantay bali yabi allo;
Kaya itaman hikoy amo,
Amo-amo ya gawa ko.
Sampagita
Anta kalL sampagita,
Napill ka nin banowa?
Ha bolaklak ay mangona
Bana kall ha hikay maganda?
Ayin kaparay bango mo;
Labaylabay kan tawtawo.
Ha dalagay panrigalo
lbat ha anakabayo.
Ha le-ey nin hino paman,
Kolinta kan ma-alaga,
Ma-irap man o mayaman,
Labaylabay ka nin hadya.
Mrs. Areopageta D. Rivero
17
Olilay Manokmanok
Mihay a-akayen, pamasiyapsiyap,
Anti ya ha hayi, pama-ingat-ingat.
Nanay, an-anti-en, ha marayo ibat,
Nanlek pamamangan nin para ha anak.
Da-anda-an no mahilem, lomateng ya nanay ,
Pagkadayo-dayo nin pinangibatan.
Maski anyay dayo, ahe et domeglem,
Ma-in pamamangan gitan panlomateng.
Ayin ya hapa-eg, ayin ya talaga.
Agana lomateng, pagkadeglem ana.
Nag-ogpa ha bintay, dinakep la yayna;
Bilang yan piriso ha mihay hawla.
18
PANGABIBIYAYAN
No Pangno Manggawa Matam-ih
"Kompli-anyos
moyna
awod
makalwa,
Jun.
Mamibingka tamo," wani NinL "Awo, Nanay," wani Jun.
"Labaylabay koy bibingka. Ayin bali ta ma-in tamoynan
maraliket boy ongot." "Mako tamo awod ha San Juan
nobokah ta manaliw matam-ih koli Tata," wani Ninl.
"Hinon
Tata ?"
pastang
ni
Obet.
"Ahawan
kamato-antawowan ko," tobay ni NinL "Kilako kayi ni Jun,
Nanay," wani Rubie.
Kina-ibokahan, nako ha San Juan ya mitata-anak.
Inomaypa hila ha eteb bali nin kamato-antawowan ni NinL
Napa-apo hila. Nilomwah ya mihay anak ya lalaki. "Totoy,
ayri hili tatay rna boy nanay rna?" pastang ni NinL "Anti'
hila, Kaka, ha babo, do ha kabyawan." "Madayo nayl,
Totoy?" pastang ana et ni Ninl. "Madayo-dayo simpri,
Kaka," tobay nin hatoy anak. "Lamowan rna kayi · pa awod,
Ali ko, ta emen kayi makahaliw matam -ih boy emen
nawen makit no pangnoy panggawa matam-ih," wana ni
NinL "Awo, Kaka," tobay nin hatoy anak .
Hapa-eg, nako hilayna do ha babon San Juan.
Panlomateng la bayro ay nakit lay hay lake tawo boy
nakabonton ya tawtoboh. "Nipapasyal kawo ponaman, anak
ko. Kateng et nin aw-apo awod," wana ni Nana. "Awo, ta
antibawen kawo," tobay ni Ninl. "Tama-tama awod ta
ma-in ampagkabyaw. Pangno ket, Tata, ya panggawa
matam-ih?" pastang ni Obet. "Ombayri, Anak ko," wani
Tata.
19
"Atahen ya toboh ta gitan ha kabyawan. No handa ana
ay ompisawan anay pamehpeh.
Ma-in lobot ya
pangihobo-an nin toboh. Papeyehen palibot baytoy makara
ya kayo ya an-ingaten kabayon kabyawan. Ma-ari gamitan
nin damowag. Mintras ampagpeyeh baytoy kabayon
kabyawan ya anggoloyen damowag ay sigisigi ya hobo
toboh do ha lobot. Ma-in simprin mihay tawo ya
20
ampanawed nin laba ta ipa-allo. Hay pakan kawayan ya
nakakabit ha kabyawan ay ampangiparaweyan habaw toboh
ya an-ingaten toba. Habaytoy toba ay an-ihawed ha kawa.
r
----
Pangapno nin hatoy kawa ay i-alih ana do ha kawa
ya nakahahampaw ha pogon. Hay ginawa pogon ay Iota
bakil. Haba - in ya simboryo ya katompang nin pogon ay
bahen ampagdaan ya ahok . Loway kawa ya nakahampaw
ha pogon; kaya ka - ilangan mamehpeh et para do ha miha.
21
No napno ana baytoy loway kawa ay biyan nin mani
kagitna gatang ya apoy ya balang mihay kawa. Biyan nin
gombah emen no hombo ay ahe mag-alawa ha kawa ta
maharangan nin gombah. Hay gombah ya angkahalita ay
kawayan ya hinala nin palimbe-ey ya tama-tama ha bebey
kawa.
Hapa-eg, pagketan ya pogon. Ma- ari i- ohong ya gawo
boy laba nin toboh. Hay laba ay hatoy pinamehpehan nin
toba. Anti-en ya hombo. Hay maparan hombo ay hatoy
kawa ya marani ha pangohongan. No anhomboyna ay
ma-in bola ya lomwah. Hay onan bola ay an-ingaten bola
aha. Habayti ay mangitit. Alihen baytoy bola aha ta emen
ma-alih ya demek. Hay pangalin bola ay malinis ya iskrin.
Sigisigi ya hobo. Ma-in lomway mapoti ya bola. Habayti ay
an-ingaten bola Palawig. Ma-ari anan mangowit ta kanen.
Mintras anhombo ay kapan-o-omamo nin toba ha
kawa ya anti ha danin pangohongan. Kaya tib-ongan ' toba
ya ma-ibat ha mihay kawa ya nakahahampaw simpri. No
andomwak ana ay isawsaw ya tabo-tabo. Hay ginawa
tabo-tabo ay makara boy malinis ya bolong hilal o anawo
ya intake! ha makara ya kawayan ya pangoligtanan.
No naboyot anan hinombo ay agana domwak. Alihen
ana ya gombah. Pontowan emen matanda-an no rna-ad
anan alowen. Mangigwa malay-ep ya lanom ha kola.
Mangwan malinis boy mayamo ya kawayan ya manga
loway pi ya kara ta mangowit matam-ih ha kawa bayo
ipatolo ha malay-ep ya lanom. No inoligtanan rna baytoy
matam-ih ha lanom ta tampol nakila-ok ha lanom o
natonaw, ahe et rna-ad alowen. Piro no hay matam-ih ay
ahe natonaw boy ahe nakila-ok ha lanom ay rna-ad anan
alowen.
22
No rna-ad anan alowen ay ihanda ana ya haklit.
Habayti ya haklit ya anggamiten pangalo nin kawa. Hay
haklit ay niyobil ya kawayan bayog ya ma-in pangiholotan
nin loway matibay ya kayo ya rna-ad pamalatayan apat
katawo.
Ihanda ya kawkolo ya mangalinis ya naka tatalindata
ha babon hala. Habayti ya kawkolo ay pangi-aliyan nin
matam-ih emen makabo-eh. Hay kawkolo ay dapat ma-in
lobot ya bawboll. Apinan nin bolong patani ya lobot nin
kolo bayo alihan matam-ih. Pangi-alih nin matam-ih ay
anti-en nin lomay-ep pon bayo alihen ha kolo. Pihakeben
ya loway paka nin matam-ih. Habayti ya anhalita-en
kinabo-eh.
No minghan itaman ay ahe angkakabo-eh maski biyan
apoy. No hay toboh ay naboyot anan inatah bayo
kabyawen ay ahe makabo-eh. Kaya hay anggaw-en ay igwa '
tana ha malinis ya kalaying pitrolyo."
"Ongno man ya kabo-eh ya angkagawa moyo ha
mihay ham paw, Tata ?" pastang ni Obet. "No maganday
toboh o pnm1ra ay ampakamagato boy tatlompo ya
kabo-eh. Piro no hay toboh ay alwan maganda ay
ampakalimampo bongat," tobay ni Tata. "Ampaka-ongnoy
ham paw kawo, Tata ?" pastang ana et ni Obet. Tinombay
hi Tata, "Ha mihay iktarya ay ampakalowampo ya
hampaw." "Malhay awod ya angka-alawah moyo ha toboh.
lpek moy ma-in kawon tatloy iktaryay toboh. Pagkaholay
kowalta! Da-eg et ya mananem pali no mamayamo bongat
ya paliyan."
23
No Pangno Manloto Ahin Ha Botolan
Ma-in mihay anak ya ibat nakiragaw. Hay ngalan na
ay Aning. Ampag-aporah yan moll ha bali la. "Hay bitil
koyna, Nanay. Ahe et nayi mangan ?" halita ni Aning.
"Manganti ka pon ta ahe et nawoto ya ampangaten koy
paliya," tobay ni Inay Pinay. Hi Inay Pinay ay nanay ni
Aning. Hin nawoto ana ya kona ay nangan hilayna. Ha
kabitilan ni Aning ay ona nan dinampot boy tinawayan ya
kona lay paliya.
"Nanay, anta matab-ang ya pinangat moy paliya ?"
pastang ni Aning. "Na-obohan tamoynan ahin ," wani Inay
Pinay. "Ayri tamo man awod manaliw ahin ?" pastang
oman ni Aning. Tinombay hi Inay Pinay, "Ha panayonan,
ha baryo nin Danakbonga." "Marani nayi bayton lakwen ?"
wana ni Aning. "No homakay ta ha dyip ay 25 sintimos ya
pasahi balang mihay tawo," tobay nin nanay na. "Pangno
boy anyaman ya kawka-ilangan emen makagawa ahin ?"
pastang oman ni Aning. "Ombayri, anak ko. Manlenge ka
ta ipalinaw ko komo ," halita ni Inay Pinay. Inompisawan
nay pagpalinaw ha anak na.
Paghahanda nin kawkagamitan.
1. Manawong
pon ta emen ahe ma-amotan ya manloto
ahin. Ha lale nin hawong ay manggawa nin pogon ya
pangihampawan nin talyahL
2. Manggawa
nin tatabagan o pamigwa - an kopkop. Hay
kopkop ay ma-alat ya Iota ya binonton ha matatag-ay
ya dogal.
24
3. Manipon nin kopkop. No ayin anan makopkop
taphonan ya pinangopkopan ta ipa-abot ha otab .
ay
.- -- --:- ..- ---_.
4. Paklangen ya taphon anggan temgah. Hay labay totolen
nin temgah ay pantomya boy pampomoti nin babo nin
lata ya intaphon.
5. Kalaykayen ta ibonton ha dogal ya matag-ay emen ahe
ma-abot lanom.
6. Ipalaman ha tatabagan baytoy lata ya imbonton.
25
--
.:> ?
---
,J
No pangno loto-en ya ahin.
1. Manabag pan ta tiponen ha pahig. No makatipon nin
manga loway hampaw
nakahampaw ha pogon.
ay
26
i-alih
ha
talyahl
ya
2. Hay pogon ay ohongan nin mangalhay ya kawkayo.
3. Pabhowen baytoy anloto-en biha alihen ya bola emen
mag-in malinis boy mapoti ya ahin.
27
4. Pangatiyan ay ma-in anan ahin. 1-alih ha hahayop ta
patayekteken. No malake ana ay itipon ha alat emen
komlang.
5. Hay an-ilako lay ahin ay an-ipalaman la ha boy - oh
emen ahe maremekan.
"Na-intindiyan moyna nayi no pangno anloto-en ya
ahin?" pastang ni Inay Pinay. "Awo, anay. Nobokah ay
kilako ko komo ha panayonan emen ko makit ya
ampanloto-an ahin," halita ni Aning. Pangayari Ian nangan
ay nanlimpeh hilaynay mita-anak.
Mrs. Erlinda D. Darusin
No Pangno Mamaliyan
Powayo hi Aldo ya pakarani koni Bapa Agostin ta
wana, "Tatay, lakwen ta hapa-eg tikyahan baytoy nakit
koy lo-ong ya ma-in bawbokno!" "Awo, anak ko," wani
Bapa Agostin. "Mahampat bayto emen tamo ma-in kana-en
no hokah ta mangararo koynan dalakerekan." "Talagan
mangalikagkag tamoyna," wani Inay lkang, "ta emen
agtamo mihoyot mananern."
Ika-ibokah, hay hambak et ay nibangon ana hi Bapa
Agostin ta kinwa nay damowag na biha na inholot ha
kangga ya pinangikargawan na nin araro na, biha nanige
yayna.
Panlomateng na bayro ha paliyan ay nag-ompisa
yaynan
nangararo.
Mintras
ampangararo
ya
ay
ampagkokoting ya, ya wana, "Pangayarl kon ararowen hayti
ay tabasen ko pan ya tawta-ib ha pilapil. Pangayango ay
po-olan ko. Nobokah koyna balhawen ta makalwa ay
manalakerek aka."
28
/
"
~/
w""
#
Jr
!Jf/
;1n
Pamorong ni Bapa Agostin ay hinalita na koni Inay
Ikang, "Baket," wana, "makalwa tamo manalakerek. Anya
ket ya labay mon i.dalakerek ?" "Ah," wani Inay Ikang,
"Bi-itri," wana, "ta mamabli no ilako."
29
Hapa-eg hin nayari anan binalha ni Bapa Agostin
baytoy inararo na ay dinayosdayos na biha na hinabwagan
nin hatoy pali. Ahe et mayari manalakerek hi Bapa
Agostin ay natamolawan na hi Inay Ikang ya anlomateng
nin mamawon kona. "Salamat," wana, "ta anti ana hi
Baket. Hay bitil koyna simpri."
"Lakay," wani Inay Ikang, "tonggen kayna pon ta
mangan ka." "Awo," wani Bapa Agostin, "ta nabitil
akoyna."
Mintras ampangan hi Bapa Agostin ay ampastangen ya
ni Inay Ikang, "Makano tamo ket mananem ?" wana. "Pitsa
15 nin Holyo ta maganda ya ombayroy pitsa nin pananem,"
wani Bapa Agostin. "Mamabonag tamoyna makalwa. Lima
katawon bongat ya mangararo bayri ha paliyan tamo ay
tama ana. Tobawe-en ko hila emen agtamo masyadon
magastosan ta malhay ya gastosen tamo ha pananem. Hi
Aldo tan a ya mamalha."
Pamakalabah nin ongnoy dominggo ay hinalita ni Bapa
Agostin koni Inay Ikang, "Mamapigad tamoyna," wana, "ta
matobo ana ya dalakerek. Ma-ari anan itanem. Ma-in tamo
nayl pangopa mananem ?" "Ma-in," wani Inay Ikang. "Hay
baboy ya papamakna ay da-an anan nakapokok. Da-an
akoynan nanaliw rikado emen golay tana ya tikapen."
"Aldo, kowen mo baytoy kawayan bayog ya anti ha
hilong ta lapaten ko emen handa anan pamteh nin
dalakerek. Makalwa tamoyna mama-olot dalakerek boy
mangora-an kayi et emen mapahanan ya lanom ha paliyan,
ta maka maklangan ya tatamnan tamo."
Ika-ibokah hatoy tawtawoy inopa-an ni Inay Ikang nin
mananem ay pinatawowan nayna. "Nobokah anay
pananem," wana.
30
Hapa-eg, palbangon et ay nirnata ana hi Inay Ikang
boy hi Bapa Agostin. Hi Inay Ikang ay arnpag-ornpisaynan
rnanloto. Hi Bapa Agostin ay nakoyna itarnan ha paliyan.
31
Lomateng ya bayro ay nag-ompisa yaynan manoyod bayo
anlomateng ana itaman ya kawkalalamowan nan manoyod
boy hatoy mangitayak dalakerek boy mawmamilapil.
Do itaman koni Inay lkang ay tipon anay
mawmananem, ta mag-almohal. "Ka Ikang," wanla, "anyay
komi tamo?" "Dinaya-an," wana, "boy namirito kon toyo ta
maka kolang ya dinaya-an."
Pangayarl Ian nangan ay nangitayak ana hi Inay Ikang
nin kindi do ha mawmananem.
"Kawkalalamowan! anti anay mawmananem," wani
Basyo. "Ka-ilangan pakabilis tam on manoyod ta mangabilis
pa-et ba-in ya mawmananem."
"Rosa," wani Bapa Agostin, "bana ta hika ya kabisilya
ay halita-en may ipakatelnek la emen ahe lomtaw." "Awo,
Bapa," wani Rosa.
"Hoy! Sidra, kowen moynay gitara ta tonowan rna
kayina," wani lbing.
Hin mahilem ana ay hinalita ni Bapa Agostin,
"Mahampat," wana, "ta ahe nagkakolang ya dalakerek.
Nayanl ana ya k aganawan tatamnan. "
Hapa-eg, pinakaraniyan ya nin hatoy mawmananem ta
pinolapolan la ya nin pita biha hila nikaka-ili.
Maski angkatanam ni Bapa Agostin ya pakil na hin
habayton mahilem ay ampikikinakin ya ta maligha ya, boy
wana, "Hay gaw-en ko tana ay pamalanom, pangolot dikot
no ma - in, boy pangabono no ka-ilangan."
Miss Nida D. Quinsay
32
pawed
Araro
Hay araro ay miha ha ma-alaga ya gamit nin
mawmamaliyan, ta habayti ay ampakahokal nin lata emen
pomita ya tatamnan. Hay araro ay ma-in malake ya parti.
Hay pawparti ay kabayon araro, tokol, witiwit, lana, tarem,
lingling, tikala, boy kawit. Hay araro ay ma-irap simprin
gaw-en, ta hay ka-ilangan ha kabayon araro boy tokol boy
lana ay hatoy matibay. Hay haliwen ha tindawan ay tarem,
lingling, kawit, boy tikala. Habayti ay midyo mabli.
33
Kabayon araro
witiwit
tokol
lingling
c!G] ~~5" Jllona
tarem
Alwan kaganawan mamaliyan ay magaling manggawa
araro. Ma-in magtanda; ma-in itaman ahe. Hay magaling
manggawa araro ay ampakaminos ha gastos, ta hay
pagkagastosan na tana ay hatoy gawgamit ya pahak. Ma-ari
ya yobil paggoyoran. Hay pirino ay powidin yarl ha lawi o
pahak. Ka-ilangan amalan ya araro emen maboyot gamiten.
Mr. Jacinto Balintay
34
Balha
Hay balha ay ma-alaga simpri ya gamit ta no nayari
inararo ya paliyan ay ka-ilangan balhawen emen magambol
ya Iota. Hay balha ay ka-ilangan matibay simpri ya
gawgamit emen ahe tampol mahira maski makabalha nin
bawbato o yawyamot. Kalak-an balha ay kayo. Hay
ampagtarem ay rna-ad pahak , kawayan, o kayo.
35
balha
Hoyod
Miha et ha rna-alaga ya anggarniten nin rnarnaliyan ay
hoyod, ta biha tarnnan nin pali ay ka-ilangan pon hoyoren ernen
pornantay ya lota boy rnatipon ya dawdikot ernen rna-alih. Hay
hoyod ay yad sirnpri ha kayo. Hay tarern bale ay rna-ad ya
pahak boy rna-ad et ya kayo.
36
hoyod
No Pangnoy Panabwag Pali
Mihay allo, manhakedhaked hi Pidro ya ibat ha
iskwilawan. lmpanlateng nan imbalita ha tatay na ya hay
lisyon la ay tongkol ha pawparaan nin pananem pali.
Nangapi-i-ilgowan laynay pananem pali ha paliyan. Piro
hay agla kano tanda ay no pangnoy panabwag. Kaya
impalinaw kona nin tatay na. "Ombayri," wanan tatay na,
"ya dapat gaw-en:
37
Hay dogal ya ma-ari' habwagan ay hatoy ma-in
malambot ya dawdikot boy dogal ya rna-ad ararowen. Hay
dawdikot ay ka-ilangan tabasen biha po-olan no
nayangoyna. Pangayad ay ararowen biha balhawen.
Paka-alisamsamen ya dawdikot emen ahe tomobo nin
kila-ok ha pawpali.
Ma-in loway pana-on nin pananabwag. Habayto ay
bowan nin Abril boy Mayo. No bowan nin Abril inhabwag
ay alawahanen nin bowan Siptimbri. No Mayo itaman
inhabwag ay bowan nin Oktobri alawahanen. Malake ya
klasin pali ya an-ihabwag. Ma-in matana ya hay lahap
kanen."
"Anyay ngawngalan nin pali ya an-ihabwag, Tatay?"
wani Pidro. "Ma-in binondok ya mapoti boy ma - orit, ma-in
binarit, makatlo, boy malake et ya kanayon," wanan tatay
na. "Etpanan ko," wani Pidro, "emen ko ma-ibalita ha klasi
ko."
No Pangnoy Panggahak
Hay panggagahak ay miha ha paraan ya anggaw-en
nin kanayon ya tawo emen makatanaman. Habayti ay
anggaw-en ha bakil o maski ha patal basta maganday
klasin lata ya ahe ampagpirmiyan nin lanom. Hay
mawmanggagahak ya magtanda no pangnoy klasin lata ya
rna-ad gahaken. No makakit hilan dogal ya ma-arl gahaken
ay biyan Ian tanda ya hay labay totolen ay ayin anan
manggahak nin habayto.
Hay bowan nin Iniro ay tama-tama ya pana-on nin
to-alen lay kawkayo bayro ha tinanda-an Ian gahaken.
Pangalabah nin manga lowa o tatloy bowan ta nayangoyna
38
baytoy kawkayo ay po-olan /layna. An-omanen Ian po-olan
no ma-in ahe narompi nin apoy. Hapa-eg, dolokan la ta no
malinis ana ay onawen Ian eharan nin ma-ih.
Lomateng ya bowan nin Mayo anggan Holyo ay bowan
pangehad nin pali. Hay pangehad ay parisparis ya tawo ta
hay kaparis ay manlolobot Iota ya honowen itaman nin
kaparis ya mamomopol pali. . Pangalabah nin ongnoy
dominggo ta tinomobo anay pali ay ilamonan no ma-in
dikot ya tinomobo. No anhomwak anay pali ay itegen anay
pangilamon emen ahe mapagpag ya balitektek nin pali.
Hay mawmanggagahak ay hay towa no namongan
mahampat ya ehad la. Mintras malaga et ya bonga nin pali
ay an-ihagyat la ha aw-amigo la o ha pawpartidos la ta
mamalarok hila.
Pantomo-a nin pali, kahahambakan et, maski hay pagal
la ay lakwen laynan galoten ya pali la. Ha towa la ay
ombayri ya angkahalita la, "Omorit ana et ya bolong tolih
ta maka -ekan ana et nin bayon pali."
I
No Pangnoy PananBm Kamoti
Hay kamoti ay ma-alaga ta pamamangan nin bilang ha
boyah. Malake ya loto ya magawa ha kamoti. Ma-ari
gata-an boy rna-ad loto-en ha matam-ih. Hay tarok nin
kamoti ay malahap igolay boy ma-in hostansyay angkakwa.
Maparan itanem ya kamoti. Ma-ari itanem ha paliyan, ha
gahak, boy ha solar. Hay pananem ha paliyan ay
ka-ilangan ararowen ya panamnan. Pangayari ay balhawen
emen ma-alih ya dawdikot. No malinis ana, ararowen anan
toblingen biha itanem ana ya agway. Hay agway ya itanem
ay pinotohpotoh ya hay kara ay manga mihay pi. Ombayro
39
simpri no ha solar ya tamnan kamoti. No mayamo bongat
ya tamnan ay rna-ad ya asarol ya panobling.
No ha gahak itaman itanem ay ka-ilangan ilamonan
pon biha tamnan. Loway klasin pananem kamoti ha gahak.
Hay anggamiten pananem ay tagoho. Hay klasin pananem
kamoti ha gahak ay an-ihawok boy an-ibahol. Hay
an-ihawok ay agway ya hay po-on ay an - itaphon ha Iota.
Hay bahol itaman ay laman kamoti ya an-itaphon. Hay
laman nin bahol ay mas malhay kisa ha laman nin hawok,
ta hay laman nin bahol ay halos emen kalhay keren.
Habaytoy malhay ya laman ay an-ingaten lobag.
Malake ya klasin laman nin kamoti. Ma-in mapoti.
ma-in lila, ma-in maholyaw, boy ma-in et kanayon ya
kolor. Hari-hari ya ngalan nin kamoti boy ma-in maparan
alawahanen boy rna-in maboyot.
Mrs. Libertad R. Di~ona
No Pangno Mamatobo Kowat
Mihay allo, hin bowan nin Holyo, ampipananem nin
kamotin agway ya aw-iskwila ni Mr. Cruz hin bigla
nangoran. Nowayo hila ha lo-ob nin "shop". Mintras
ampangoran
ay
ampangimat.
Wana
ni
Nilson,
"Sigoradoynaman ya kowat hayti ha lipay. Mako tamo ha
lipay nobokah, Samson." "Kilako ko," wana ni Bayani, "ta
emen ako makapaglako. Ayin akon panaliw nin nawnotbok
boy bolpin." Tinombay hi Andris,
"Basta naying
ampangimat, sigoradoy kowat."
Tinombay hi Mr. Cruz ya nangon et ampanlenge.
"Tanda moyo, aw-anak, alwan peteg ba-in ya no
ampangimat ay ma-in kowat, ta maski anyay pana-on ay
40
rna-ad tamon mangna kowat. Hay kowat ay rna-ad itanem
boy ipatobo. Wad agkawo et nakakit nin kowat ya anti ha
lata? Hay kaptegan ay ampanaliw tamo nin dilatay kowat
ha Tsina boy ha Hapon," palinaw ni Mr. Cruz. "Ibalita ko
komoyo ya pawparaan no pangno mamatobo kowat."
Pamimill nin maganday dogal para ha kama nin kowat
Hay kawkama ay dapat anti ha amey boy mar~mi ha
pangwawan lanom. Hay pawpene ha paliyan, mayad
mangalawah ay rna-ad simpri basta ma-in panangga ha
makhaw ya angin bilang ha pawpo-on kawayan, po-on
akasya, o bakilbakil. Hay sobray pangoran boy sobray
kaklangan ay katowa ha pamatobo kowat. Malake ya
kawklasin bolong kayo ya naklang ya rna-ad ibabo ha
kama ta panamnan nin bini kowat, bilang ha bolong ha-a,
bolong ongot, piro pinakamaganda ay aray.
Panggawa kama ya pamatobo-an kowat
1. Manggawa kama ya mihay mitroy lawang boy apat ya
mitroy kara. Hay tag-ay ay manga lowampo boy limay
sintimitro ha babo nin Iota o omaypa amo. Hay klasin
Iota ay dapat midyo pita boy pirmin ambohbohan ta
emen hekhek.
2. Manggawa kitikit ya tatlompo ya sintimitro ya lawang
boy lowampo boy limay
mamapingit nin kama.
sintimitro
ya
lale
ha
3. Bayo itanem ya bini nin kowat ay babowan ya kama nin
manipih ya salansan nin pinetehpetey aray. Habayti ay
baha-en mahampat bayo isalansan ha babo nin kama.
41
4. Itanem ya bini kowat ha babo nin onan salansan ha
pawpingit manga labinlima anggan tatlompo , ya
sintimitroy dayo ha balang tanem. Hay bini ay alihen ha
botilya nin hipit o paha-en ya botilya. Ahe pa-olayan
mikakatak ya bini. Dapat ay pititiponen ya bini nin lima
o anem ya sintimitroy kobiko ya balang poy-ok bayo
itanem ha kama.
5. Mayari tamnan ya onan salansan ay babowan anaman
nin bawbaha ya pinetey aray bayo itete ta emen mag-in
pantaypantay. Hay salansan ay dapat manga labinlimay
sintimitroy kodpaw. Itanem anaman ya bini ha ikalwan
salansan. Ombayro simpri ya gaw-en ha ikatlon
salansan. Hay salansan nin baha ya aray ay dapat
anggan mihay mitroy tag-ay bongat. Habayti ya
sawsalansan aray ya ma-in bini kowat ay toklowan
emen miteten mahampat.
42
Pangalaga nin kaman kowat
Mayari itanem ya bini kawat ay paiabahen pon ya
mihay dominggo bayo bohbohan ya kama nin Iowa o tatloy
bisis ha mihay dominggo. Pa-oiayan mantoio ya Ianom ha
tag-ay nin kama ta emen hay Iota ay pirmin mara-em. No
sobray Ianom ay ahe tomobo ya kowat. No bowan nin
Honyo anggan Siptimbri ay maganday pana- on pamatobo
nin kowat. Aiwaynan ka-ilangan ya pamohboh. No
ka-ingitan bale ay bohbohan nin mahampat boy rigoiar
anggan hay kowat ay tomobo anggan bilang botonis. No
ma-in anan bilang bawbotonis ay manawah tanay
pamohboh. Gamitan nin ligadiray mangayamo ya lobot ta
no sobray lanom ay manira nin mangayamo ya kowat.
No Iabay mamatobo kowat ha bo-on ta-on ay
bobongan nin yiro ya kawkama ta emen alwan masyadon
maianom no abagat. No ka-ingitan itaman ay ahe tampoi
komiang.
43
Pangalawah nin kowat
Hay kowat ay rna-ad anan alawahanen manga labimpito
anggan lowampo ya allo mayad itanem ya hint No minghan,
hay onan tobo ay makit ana mayad ya labimmihay allo. Mintras
malaga ay dapat alawahanen anay kowat.
No mangalawah ay pangillagan ya mahira ya tawtipokho
ha dani. No kowen ya kowat ay oligtanan ha po-on mintras
andotdoten koya ha pawpiha-etan nin aw-aray. No ma-in
mabalag ya parti ha po-on nin kowat ay rna-ad pangibatan nin
masakit nin hatoy nikabalag et ya kowat.
Mr. Dioscorro Testimio
No Pangnoy Paninsoro
Mihay allo, ha baryo nin Carael ay ma-in nagtindan
kana ya na-ibat ha Beneg. Iningat ni Pasing baytoy
ampagtinda, "Magkakona-an hayti, ali ko?'' wana. "Borarol,
kaka , mangwa kayna," wanan hatoy magtitinda. " P~ngno
nakwa ba-in ?" wani Pasing. "Nasinsoro, kaka," wanan
tindira. "Mangwa kayna ta hariwa et hayti." "Nasinsoro?
Pangno ket ba-in ya paninsoro?" wana ni Pasing. "Ombayri
ba-in, kaka," wanan tindira.
"Ha paninsoro ay ka-ilangan ya malhay ya bangka ya
pangihakyan nin eket ya sinsoro boy hakyan tawtawoy
mipagboga. Hay primiro Ian gaw-en ay ma-in ma-onan
mamiliw nin lotaw. Hay kawkalalamowan ay mabalag ha
ambay ta mangantl mostra nin hatoy mangingikan ya
mamiliw lotaw. No nakit laynay angkaweyen hila ay
paspasan laynay pagboga la nin ~agpalako ha lotaw kana.
Hapa-eg no marani hilayna ay imostra konla nin hatoy
na-ona ya magpata-aw hila bayo la itata ya eket. Pangayari
ay anti-en layna et ya disisyon nin hatoy mangingikan no
makano hila magpalako ha ambay.
44
Pamakabira ha ambay nin hatoy nipagboga ta na-ilakat
laynay bangka la ay manambay hilan manggoloy eket. Ha
mitaligmang eket ay ma-in tawtawoy ampipanggoloy. Hay
magtitimon ha bangka ay mangoman homakay ha bangka
ta magbira ya ha ta-aw. Hiya ya mangimostra ha
mawmanggoloy eket no pariho o alwa ya goloy ha bandan
wanan boy bandan oki nin hatoy eket.
Mintras anggoloyen ay ma-in bawbosiro ta emen hay
kawkona ya anti ha lalE~ eket ay makit emen ma-iboyo ha
45
bolha nin eket. Ka-ilangan la simprin biliwen no ma-in
bawbatang ya makahira eket ta alihen la.
--
---
-- .;:::=t:r----~-
Hay magtitimon itaman ay ampagmostra no hinoy
angkatalo do ha ampipanggoloy. No yabi, hay anggamiten
ay pasyok. No mihay pasyok ay taloy wanan, no loway
pasyok ay taloy oki, piro no malake ay parihoy goloy.
Ka-ilangan pantay ya goloy emen ahe maka-alih ya
kawkona ha lale nin eket. No marani anan milakat ay
ka-ilangan ma-in mipangihara bolha nin eket emen ahe
katokpaw ya kawkona.
46
No na-ilakat ana baytoy eket, hay kawkona ay igwa
ana ha batolang ta gitan ha palapala no marani ya
pinaninsorowan. No marayo bale, hatoy nipanambay
nanggoloy eket ay dakayan ana. Pangayad , hay batolang ay
ikargayna ha bangka ta morong ana ha sarilin dogal.
No minghan, hay kawkona ya nikakwa ay an - ilako ta
sintimos ya pi-a-atagan. No ahe ay kawkona ya
pidadakayan. Hay kawkona o kowaltay napaglako-an ay
pikatlowen. Hay mihay kakatlo ay para ha tawtawoy
nipanambay nanggoloy. Hay miha et ya kakatlo ay para ha
ma-in sinsoro boy bangka. Hay miha et ya kakatlo ay
pigitna-en ha bawbogarol boy aw-ayoma. Hay aw-ayoma
ay hatoy ampipangeket no ma-in ginit ya sinsoro."
47
"Ombayro awod ya paninsoro. Sigoro talagan malahap
ya kona mo. Biyan mo kon limay tompok. Ongno man ya
alaga nin habayto?" wani Pasing. "Limay pisos tana, kaka ,"
wanan magtitinda. Pamakakwa nan bayad ay nanige yayna
et nin mangitinda nin hatoy natila hinaliw ni Pasing.
No Pangno Mangitang, Mamabati, Boy Mamaniwit
"Igmi," wani Sinyo, "papa-inghan ha mahilem ay
ipakat koy kitang ko. Labay mo nayl kilako ta ipakat mo
itaman ya pabati mo?" "Awo," wani Igmi. Amo
papa-inghan ay hinlek ana ni lgnii ya pabatl na ta maka
ma-in naboyto ya pawpisL "Matibay et simpri hayti ya
pawpisl," wani Igmi ha sarili na. "Maski malhay ya
tawnahan ya manibal ay ahe makaboyto nin habayti ya
pawpisl."
Hapa-eg, nilako na hi Sinyo ta hinagyat na yan
mangwaynan pagpa-en la. "Anya ket ya pagpa-en , ta ?"
wani Sinyo. "Bowati," wani Igmi. Hapa-eg, nangwa hilan
asarol ta nako hilaynan nangotkot Iota ya panlekan la nin
bowati.
"Ongno ket ya ipakat moy kitang mo?" wani Igmi.
"Lowampo bongat," wani Sinyo. "Maski mapo bongat ya
makakwa ay mahampat ana."
Lomateng ya mahilem ay kapampihono laynan mako
ha balah. Hi Sinyo ay ampamalatay kitang na. Hi lgmi ay
ampangingging itaman pabatl boy mayamo ya lata ya
ma-in bowati ya pa-en. Pami-abot la ha balah ay
ampanikap hila nin makneng ya pangipakatan la.
"Tambayan mo kon mangipakat nin kitang ko," wani
Sinyo, "ta biha kata tambayan itaman mangikana nin pabatl
mo." "Awo," wimi lgmi. "Ha palbangon ay misabay tan
magbira bayri nin manlek nin habayti ya impakat ta."
48
Pamorong la nin miralemdem ay nahakbat la hi
Orlando ya ampamalatay patoran boy nakahahaklay kobog.
"Ayri kawo ibat?" wani Orlando. "Nangipakat kayi," wanla,
"nin pabatl boy kitang."
49
"Talagan mahibal hapa-eg," wani Orlando,
kawkoml no ombayrin kapiyari nanlanab."
"ya
Hapa-eg hi Orlando ay anti ana itaman ha pingit balah.
Pina-enan naynan paliya ya taga ha ginoyod na biha na
50
intata ha Ianom. Amo papa-inghan ay angkatanam nay
angkagoioy ya baniwit na. Hapa-eg, intag-ay na. Hay towa
na hin nakit nay pagkahoiay pigek ya nakwa na.
"Sigoradoyna et," wana, "ya pag-aimohaian."
No Pangnoy Pandawo
Mihay allo, hinagyat ni Daling hi Poring, "Poring,"
w ana , "mako tan mandawo." "Labay ko dayi," wani Poring,
"piro ayin akon hod." "Mako tayna ta paraman kata; Iowa
man ya hod ko." "Sigina awod," wani Poring, "mako
tayna."
Lomateng hila ha baiah ay nakakit hilan bato ya
mamaihay. "Sigoro," wani Poring, "ay maiake ya andoian
nin haba-in. Do ka ha kagmang ta bayri ko. Heiken rna no
maiobtan rna ha banda bahen, ta ma-in lobot ha banda'
bayri."
Ha kakokolabot ni Poring do ha Iobot ay nakahall ya
nin tawnahan. "Daling," wana, "eramen kay hod rna ta
mataremtarem ba- in." "Awo," wani Daling.
Amo papa- inghan, nakabaklih hi Poring biha ya
nanandail nako ha Iakatan ta hinagyat na hi Daling. "Kari,
Daling," wana. "Hay hoiay tawnahan ya nakwa ko. Harag
taynan pipotohan hayti."
Hapa- eg, nanandail hilaynan norong ta ma-in hilaynan
pangogtowan.
51
No Pangnoy Pangmel
"Ayri ka mako, Itsang?" wani Anday. "Mako ko ha
balah ta mangmel," wani Itsang. "Manganti ka awod ta
makilako ko," wani Anday. Hapa-eg, nakit la hi Monang.
"Monang," wanla, "mako taman mangmel." "Agko tanda
mangmel," wani Monang. "Mako kaynari," wanla, "ta
toro -an nawen ka." Hapa- eg, nak ilako konla hi Monang.
"Heiken tamo pon," wani Anday, "no ayri ya
matatanem." Hapa-eg, nakakit hilan makapati - an ya hay
lake ampowayoy tawtatanem. "Bayri tamo mag-ompisa,"
wani Anday. "lpahababa tamo."
"Kari, Monang," wani Anday, "ta toro - an kata. Hay
gaw-en mo ay kalamkamen moy kapati- an. No ma-in kan
mahali-an ya ampaggalaw ha kapati-an ya anti ha garnet
mo ay akopen mo ta tatanem bayto." "Ombayron bongat
awod," wani Monang.
Mr: Jacinto Balintay
Mrs . . Libertad R. Ditona
No Pangnoy Pangantoko
Hi Asong boy hi Owil ay mipinghan ya pariho
kagaling mangantoko. "Asong," wani Owil, "nayari moyna
nayl baytoy antoko ya an-ipagawa ko komo?" "Ahe et,"
wani Asong. "Piro marani ana simpri. Na-apon akon bongat
kasl nakapagkalap nin kayo ya ginawa ko. Mas mahampat
no pitambayan taynan ilapat ya salamin. ~yin bali ta da-an
koynan nakortiyan. Ma-in anan da-an talo boy pisl boy
lastiko. Nayari koyna simprin niliha ya kayo:"
Hapa-eg, ha pamitambay la ay tampol nayari baytoy
antoko. "Ha Kabatowan ya lakwen tan pangantokowan ta
matawnahan boy ma-andolan," wani Asong.
52
Ika-ibokah ay nibwat hilan mako ha Kabatowan.
Mitoton daan ay ampikowinto hila. "Hay gandan asiro mo,"
wani Asong. "Pinakikwa ko hayti ha patel ko," wani Owil.
"Habayti itaman ya lastiko ay hinaliw koyna. Maganda ta
alwan mabantel no onaten."
Hin ni-abot hilayna ha balah ay nag-ompisa hilaynan
mangantoko. Primiro ay ampi-ampad hilay mandelep.
Hapa-eg, nanalikbat hi Asong. Ha kagalingan nan mamana
ay nagket baytoy pigek ya anhalikbaten na. "Yeheey!"
wani Asong, "nakakwa kon pigek, Owil." Hapa-eg,
53
dinomlep hilayna et. Nakakit itaman tawnahan hi Owil.
Pinagkakamat na bayto anggan nakwa na itaman.
Lomateng ya mahilem, ha pamorong la ay hinalita ni
Asong, "Habayti ya nakwa ko," wana, "ay harag anan
itombah ni nanay emen kayi ma-in pangaponan." "Maski
habayti ya nakwa ko," wani Owil, "itombah simpri. Lana
ha minghan tan magbira bayri nin mangantoko ay hagyaten
tan pagkalamo hili Nonat, Dampol, Natan, boy Dyimi.
Mahampat no malake ta magana."
No Pangnoy Panlorna
Hay panlorna ay mihay paraan panlapet nin hari-hari
ya kana. Habayti ay anggaw-en ha balah o ha hapa.
Ornbayri ya paraan nin panloma:
Manipon nin bawbato ha pingit balah. Mangakof nin
hawhanga nin kayo. No ma-in anan bawbato boy
hawhanga ay mangotkot nin lata ha rnaganday dogal ya
pangigwa-an lorna. No nakakotkot ana ay salansanan nin
mangalhay ya bato ha botlay nin hatoy kinotkotan ta
gaw-en pabali. lpababo ya hawhanga nin kayo ta bayo
dag-anan nin bawbatoyna et emen ahe mi-anol.
Manginggan tatloy dominggo. No lorna-en ana ay
mangwan kayo ya emen kalhay braso ya hay kara ay miha
o loway mitro. Tareman ya po-on ta itoloh ha mamalibot
nin lorna. Katkatan nin abeng ha mamalibot emen ahe
maka-alih ya kawkona. lpakat simpri ya pabali. Aligwaten
ana baytoy bawbato boy hawhanga nin kayo. Mandakep
anan kana ha lale abeng. Hari-hari ya kana ya angkarakep
bilang ha olang, alokapi, bokno, tawnahan, boy pigek.
54
-
I
-- - - - - - _ ....=:.
-
-,I
Hapa-eg, hatoy ahe marakep ya kana ha lale abeng ay
mipampowayo ha pabali. Bayri ha pabali ay agana
55
maka -alih ya kawkona. No na-oboynay kona ha lale abeng
ay alihen ana ta ilakat ya pabali. Ipagpag ha malhay ya
pamigwa -an.
No Pangnoy Panikya
Mihay bayombokah, dinanan ni Isto hi Isyo ha bali la.
Gitan gitan nay mihay palangganay mayamo. "Isyo , Isyo,
56
parah ka ta mako tan manikya ha paliyan." Nanamolaw hi
Is yo, boy wana, ·"Maka itaman a yin tan makwa ay
mahampat et ya kilako tan mamaniwit koli Kaka."
"Sigorado hayti," wani Isto, "ta na-apon hin mahilem ay
nangmel ako do ha mismon Io-ong. Kadodomali akon
bongat piro nakakwa kon tatloy bondaki." "Anyaman awod
ya gitan ko?'' wani. Isyo. "Mantan kan lata ya mapanalok
lanom," wani Isto.
Panlomateng la do ha Io-ong ya titikyahan ay nag-alih
hilaynan dolo la. Hay lanom ay kato-ol bongat boy manga
lowampo ya mitro ya lawang. Inompisawan lay pangalih
nin lanom. Haf anggamiten ni Isto ay palanggana. Baldi
itaman ya anggamiten ni Isyo.
Nakalaba h ya mihay oras ay halos naklang anay
Io-ong. Inompisawan laynay pandakep. Hay lake bondaki
boy ito. Halos pono ya baldi nin nakwa lay kona.
Pangayari ay · norong hilayna.
No Pangnoy Pamag-ong Nin Ikan
Hay bag..:.ong ay mihay panganga-ilangan nin tawtawo
ha pamamangan. Habayti ay mihay paraan pangilimpeh nin
ikan ha tambay nin ahin. Hay tirong, dilis, bilis,
galonggong, boy lomahan ay magandan bag-ongen.
Magandan mamag-ong no pana-on nin hatoy aw-ikan ya
nahalita ta rnamora boy malake ya ikan ya babag-ongen.
Hay onan gaw-en ~o mamag-ong ay ihanda ya
kawka-ilangan ya ahin, lanom tab-ang, pahig ya malinis,
boy ~atiya ya pangemehan.
Hay aw-ikan ay bilasa..:.en pon amo biha hokaten. Ha
apat ya hokat nin ikan, biyan nin mihay hokat ya lanom
boy loway hokat ya ahin. Igwa ya kaganawan ha batiya
57
biha kernhen rnaharnpat. Apinan nin ahin ya pahig biha
ipalarnan ana baytoy kinerneh ya aw-ikan. Pan-en ya
pahig. Pababowan ana man nin ahin ta ernen ahe owelen.
Hakban rnaharnpat.
58
Pangalabah tatlo o apat ya bowan ay rna-ad anan
gamiten ya bag-ong. Mas maparan mabaliw no hay pahig
ay igwa ha angka-amotan allo.
Mrs. Victoria B. Lesaca
No Pangnoy Pamag-ong Tabyeh
Hay bag'""ong tabyeh ay malahap sawsawan lalo-lalo
ana no prito ya ikan o nilaga ya talom boy okra.
59
Hay pamag-ong tabyeh ay ka-ilangan gaw-en malinis.
Hay tabyeh ay oyahan pan mahampat nin lanom dagat
emen sigoradon ayin kapati-an. Manokat nin limay yawong
ya tabyeh boy loway yawong ya ahin. Pila-oken mahampat
ya ahin boy tabyeh bale ahe kemhen.
Pangayad ay ipalaman ha malinis ya pahigpahig ya
ma-in apin ya ahin ha lale . Pan-en ya pahigpahig bayo
biyan nin balanet ongot ha babo boy biyan hala ya
kawayan emen ahe makobikob. Anti-en anggan mabaliw
nin manga waloy bowan bayo abriyan ya pahigpahig.
Mrs. Enriquieta A.. Villena
No Pangnoy Pamagok Alamang
Hay ka-ilangan ha panggawa bagok ay ahin, alamang,
panokat ya kola, bistay alamang, malhay ya batiya o
banyira ya pangemehan, lawlata ya pangi-aliyan, boy
pangolor no Iabay. Hay panggawa nin habayti ya bagok ay
· yabi pamakasinsoro.
Primiro ay i-alih ya alamang ibat ha batolang. Bistayen
hayti ha lanom nin dagat emen ma-alih ya kapati-an. No
na-alih ana ya kapati-an ay ipatayektek ana ya alamang ya
ma-in ahin. No ibiyahi ta pammaboyotan ya bagok ay
midyo matapang ya timpla. Anem ya hokat alamang, miha
ya hokat nin ahii1.
No a-amo ta ilako bongat bayri ha sarilin dogal ay
midyo matatab-ang. Pita o walo ya hokat nin alamang,
iniha ya hokat nin ahin. Pi-agemen ana hayti ha banyira ta
kenihen ana. No magaspang bale ya alamang ay antadtaren
bayo igwa ya ahin ta kemhen ana. No Iabay biyan kolor ay
ipakikemeh ana bayri. Pangayarr kemhen ay i-alih ana ha
lawlata; handa ana nin ilako o ibiyahi ta ma-arl ana nin
kana-en. Piro mas malahap kana-en no nabaliw ana.
Mrs. Anita Dullas
I
60
l{
No Pangnoy Pamagok Koyotot
Hay koyotot ay angkagawa itaman nin bagok nin
bilang ha alamang. Oyahan mahampat ya koyotot bayo
patayekteken. Pamakatayektek ay tadtaren. Mayarl tadtaren
61
baytoy koyotot ay manokat ana nin anem ya tasa ya
tinadtad ya koyotot boy mihay tasa ya ahin. Hay ahin ay
ikemeh mahampat bayro ha koyotot bayo ipalaman ha
malinis ya garapon. Hay garapon ay ahe pon hakban nin
mangatatlompo ya minoto emen mangalinhangaw ya
langhit nin koyotot. Pabaliwen nin manga mallinggo biha
kona-en. Biha isirbi ya bagok nin koyotot ay pehpehan nin
kalamansing o gayatan nin la-iya o kamati.
Mrs. Enriquieta A. Villena
No Pangnoy Panggawa Nin Apoy
Bayri ha Pilipinas ay malake ya ampipagmama,
lalo-lalo ana ya ma-in aw-idad. Alwan mapteg ya
pagmama no kolang ya hangkap. Miha ha ka-ilangan ay
apoy. lpalinaw ko ya paraan tongkol ha panggawa apoy.
Bawbagay ya ka-ilangan:
1. Malake ya balin soso
2. Kawayan ya nayangoh
3. Aray
4. Apoy
No pangno gaw-en:
Pakalinisan ya bawbalin soso. lpa-allo nin limay allo.
Pigitna-en ya kawayan ya mihay mitroy kara. lpa-allo
simpri ya kawayan nin tatloy allo o anggan ahe komlang.
Ka-ilangan ay maklang ya bawbalin soso boy kawayan. No
naklang anay kawayan boy hatoy bawbali nin soso, hatoy
pawpaka ya kawayan ay ipatalindata ha babo nin aw-aray.
Hay bawbali nin soso ay igatil bayro ha kawkawayan.
Hakban simpri nin hatoy kapaka nin kawayan. Hay paka
nin kawayan ay pangigatilan nin hatoy bawbali nin soso,
hay kapaka ay panakeb. Habaytoy kawayan ya ma-in
62
bawbalin sawsoso ya lale ay pababowan nin aw-aray bayo
po-olan. Ingganan ya mapare baytoy apoy anggan ayin
anan makit ya bayah. Palay-epen.
63
Panlomay-ep ay kowen ya bawbalin sawsoso ya
pinaybah ta igwa ha malinis ya kalaying ya ma-in hakeb.
Ka-ilangan ahe mangalinhangaw. Tanamen ya kalaying ya
pinangigwa-an pinaybay bawbalin sawsoso mayari ya mapa
ya allo. No malay-ep ana ay abriyan. Pangayad ay makit
ya napinoynay balin sawsoso. Bilang anan kapoti polbos.
Habaytoynay an-ingaten apoy.
No Pangno Gaw-en Ya Amak
Hay panggawa amak ay mihay kapanikapan nin
bawbabayi bayri ha banowa tamo. Kalak-an anggaw-en la
ay hilal. Hay pana-on panggawa nin amak ay abagat ta
malay-ep. No rna-arnot ya pana-on, hay hilal ay
mayangihngih boy makahogat nin garnet no trabahowen.
Kaya no ka-ingitan, hay panggawa nin amak ay yabi ' boy
mahambak.
Primiron gaw-en no manggawa amak ay pihihiyayen
ya bawbolong holboy biha alilitan. Pangayarl alilitan ay
ayikiren. Habaytoy inayikid ay igwa ha malinis ya
kalaying. Hapa-eg, biyan bayton lanom ta laga-en. Hay
lanom ay dapat pantay ha hilal emen pariho ya
pagka-alboh nin hilal. Mintras anlaga-en baytoy hilal ay
tib-ongan nin kaloway bisis tebe omamo ya lanom.
Pangaloh ay palay-epen biha boka-en baytoy hawhilal ta
tawahan. Pangayad ay balikerkeren nin manilowa emen
ahe mangayemkem. Habaytoy hinalikerker ay ihaloloy ha
yobil ta ipaklang biha no maklang ana ay mihamihan
agoren, boy omanen ayikiren anggan homlay bilang kalhay
plato ana et.
64
Ikalwan gaw-en ay pangongolor hilal no labay koloran.
No ma-orit ya kolor ay mangwa nin bolong kandong. Hay
kandong ay igwa ha malinis ya pahig ta bayro ibalbal nin
lo - ob tatloy allo. Pangalabah tatloy allo ay igwa bayro ya
hilal ta apat ya allan ibalbal bayro ha pahig ya ma-in
kandong. No na-ibalbal ana ha kandong baytoy hilal ay
manadtad nin hapang ta ipakilaga ha hilal ya ingk andong.
Hay panlaga-an ay malinis ya dongdong o kalaying. Hay
lanom ya panlaga ay pantay ha hilal ta emen pariho ya
pagkakolor nin hilal. No magandaynay pagka-orit ay
alowen ana. Panlomay-ep ay balikerkeren mihamiha ta
pangkomlang ay agoren ana.
No labay itaman ya maholyaw ya kolor ay mangwan
kalawag biha tapongen ta ipakilaga ha hilal. Dapat malinis
simpr~ ya pangilaga-an.
Hapa-eg hay ikatlo ay pamomolay nin hilal. No
nageme ya hilal ay ma-ari ana nin bolayen. Piro biha
bola yen ay talilihan pan emen maparah. Hay pamolay ay '
manggamit hipat emen paripariho ya lapad nin binolay.
Pipapawa-en ya binolay ya gamiten ha bokot boy ha tiyan
nin amak ya anggaw-en.
No handa ana ya bawbinolay ay ma-ari ana nin
mangitanda nin amak. Miha ha kalak - an nin diboho nin
amak ay hati. Ona mangitanda nin 25 ya bolay. No dobliya amak, hay pakan ay manilowa. Hay pirmin kadobli ay
potl ta emen lisa ya tiyan o arapan nin amak. Pangayari
nin mihay kolol o 25 ya bolay ay manggawa ana nin habat.
Alimbawa, 2 bolay nin poti. 2 bolay nin maholyaw biha 2
ya potl.
Pamakayari nin habat ay m<mggawa ana et nin kolol
piro hay bolay ay 50. Hay kolor nin kolol ay paripariho; no
ma-orit ay panay ma-orit ya pakan. Hay habat ay ahe
65
angka-oman
ya
bilang, paripariho ya bilang.
No
kalampohan ana nin kolol ya gaw -en, hay bolay ay 25 ta
emen pariho ya doyo nin amak.
---
~
-
- -:'
~
...
:...:::--
66
lpagpatoloy ya panlala nin amak anggan makwa ya
Iabay nin kara. Ahe ma-irapan manlala no manggamit
bastidor. No tama ana ya kara ay i- ilpih ana. Pangayari
ilpihan, hokhokan ya mamapingit nin amak ta emen
tomibay.
Miss Teresita D. Ferrer
67
No Pangnoy Panggawa Yobil
Malake ya bagay ya angkayobil, bilang ha lawih,
dangey, sinaligan, bayog, boy lawin ma-orit. Kowen nin
alimbawa ya lawih.
68
Magkalap lawih ha bakil. Dayrayen bayo kayahan. No
nayari anan kinayahan ay mag-ompisaynan manyehyeh.
Pamakayehyeh ay yobilen ana. Ma-ari gamiten ya garnet
bongat o iyobil ha pa-a. Piro no makan1 ya yobilen ay
ka-ilangan ya lobiran.
Mas maparah nin manyobil ha lobiran. Yehyehen pon
ya makara ya lawih. Irolyo ha sikwan bayo ipaktang ha
lobiran. Ka-ilangan ya tatloy tawoy manyobil ha lobiran.
Mitaligmang tampo ay ma-in ampanyehyeh, piro hay miha
ay ampowako, hay miha ay ahe ampog-alih ha idyanan.
Ma-in simpri ha botlay nin ampama-owako nin hatoy
kayoy tatloy kanal emen matimbang ya yobil.
No nayari anay yobil ay alihen ana ha lobiran bayo
bayokalen. Handa anan gamiten.
Ombayro simpri ya gaw-en ha dangey, sinaligan, bayog
boy lawin ma-orit. Piro no dangey, sinaligan, o bayog ya '
yobilen ay ka-ilangan ibalbal pon bayo yehyehen.
No Pangnoy Pangihanda Nin Gogo
Tebe pistan Botolan ay malake ya gogo ya angkakit ya
an-itinda, boy angka-oboh itaman mahaliw. Hay gogo ay
ma-alaga ta ampangogo habot. Kalak-an gogo ya an-ilako
ay angka-ibat ha baytan. Habayti ya gogo ay malhay ya
tambay ha pagbibiyay nin tawtaga baytan ta no ma-ilako la
ay malake ya mahaliw la ya i-orong la. Makahaliw
hilaynan dolo la, ahin la, boy kanayon et ya ka-ilangan la.
Kaya biha pistan Botolan ay da-an laynan an-ihanda hayti
ya gogo.
69
Habayti ya gogo ay emen kinew piro malhay. Ma - in
emen kalhay braso. Hay kanayon ay emen kalhay ahel;
ma-in itaman mayamo.
Hay ampagkalapan la ay binagbag. Potohpotohen la
bayto nin omigit komolang ha mihay mitroy kara. Pitpiten
la bayto emen mag - in m anipih. No manipih ana ay
ipaklang layna. Pangkomlang ay taklen layna ta handa
anan ilako .
Hay gogo ay rna-ad ipag-ilbah no ayin habon. Hay
gaw - en ay ibalbal ha palanggana. No nabalbal ana ay
pokpoken o genehgenehen emen gomata. No magata ana ay
sal a -en biha igogo ana ha habot. No panabon bale nin dolo
ay maski agana sala-en.
No Pangnoy Panggawa Kolapyaw
I
"Marani ana et ya abagat. Ka-ilangan ana et ya
kolapyaw," wani Bapa Sangkay. Nalenge ya nin anak na;
kaya wana ha tatay na, "Tanda rna nayl, Tatay, nin
manggawa kolapyaw?" Tinombay hi Bapa Sangkay, "Tanda
ko simpri, anak ko," wana. "Anyaman awod," wanan anak
na, "ya ngalan nin hatoy bolong ya anggaw-en kolapyaw? "
"Habayto," wani Bapa Sangkay, "ay bolong anawo ya
angkalapen ha bakil. Bana ta mangalhay ya bolong anawo ,
ha mihay kolapyaw ay ampakagamit tatloy bolong. Piro
biha tay-en · ay ka-ilangan ipayangoh pan.
No nayangoyna ay ibalbal ha lanom. No mageme ana
ay pokpoken ya po-on emen ma-iwadwad. Pangayad ay
balikno-en ta tay-en nin dinayray ya lawih ya kinayahan.
Piro biha tay-en ay ka-ilangan ihokat pan ha le-ey ya
y;Jbil emen tama ya pangitaklan no gamiten ana."
70
"Ma-irap
sirnpri
awod,
Tatay,
nin
rnanggawa
kolapyaw," wanan anak ni Bapa Sangkay, "piro soboken ko
panhornlay ko."
No Pangnoy Pagkalap Nin Polot
Biha pistan Botolan, hay tawtaga baytan ay
arnpipaghanda nin rna-ilako la ha dispiras boy ka-allowan
nin pista. Mihayna bayri ay polot.
71
Hay polot ay ma-in malake ya klasi. Ma-in polot
panilan, polot baya-ong, polot lokot, polot abellaw, boy
ma-in et kanayon. Piro hay polot ya an-ilako ay polot
panilan.
Hay pamolot nin panilan ay ombayri. Lompad hilan
mako ha po-on kayoy tarokan ta hay bolaklak nin habayto
ay hephepen la. Hapa-eg, pamakahephep la ay niagbira
hilayna do ha ginawa lay bali la ya anti ha hanga nin
kayoy matag-ay boy anti ha matago ya dogal. Bayro hila
mi-o-opong ha b~li la ta bayro la ipolot baytoy nahephep
la ha bolaklak o ha mihay klasin kinew ya an-ingatan
mayabalila. Hatoy bali nin panilan ay ma-in an-ingaten olo
boy bayro makwa ya polot. Hay amok ay kama-inan nin
hatoy aw-owel ya an-ingaten tayna. Hay klasin bali nin
panilan ay malapad ya naglobotlobot.
Hay pamo-ay nin panilan ay alwan bastabasta ta no
magalaw hila ay ampangamat nin mangyat. Kaya emel) hila
mapa-alih do ha pinamolotan la ay ka-ilangan pa-ahokan
ya ogto la ta angkalimo hila ha ahok. Pamog-alih la ay
ali-en ana baytoy bali la. Kowen baytoy bali ta ita-oy biha
pehpehen ya polot.
Emen bomoyot ya polot ay ka-ilangan Iota-en. No
ipalaman ana ha botilya ay ka-ilangan sala-en.
Hay polot ay angkagamit pagtambal. Hay anggaw-en
nin kanayon no ampayowen hila, hay polot ay anla-okan
Ian habaw kalamansing biha la inomen. Hay kanayon
itaman, no ma-in hilan dipirinsya ha aploh ay ampinom
hila nin mani-amo ya polot. Ma-arl ma-in et kanayon ya
dipirinsya ya matambal nin polot. Kaya hay polot ay
ma-alaga.
72
No Pangnoy Pangabaw
Hay abaw ay mihay klasin ayop ya anlompad piro
malahap. Hay pantomwah nin abaw bayri ha Botolan ay
pa-ibat bowan nin Pibriro anggan Mayo. Hay kahamakan
ay bowan nin Abril boy Mayo.
Hay kana yon .ya babayo makakit abaw ay rna-ad
marami-il mangna. Piro rrialahap para ha kanayon ya
ampipangna.
Ombayri ya pandakep boy panloto nin abaw:
Hay pandakep ay bayombokah boy mahilem. Peleg ahe
et antombag ya abaw no bayombokah ay manggawa pan
lawloma ha pawpo-on agoho o maskin alwan ha po-on.
Hay ·lorna ay binonton ya bawbolong agoho, bawbolong
ha-a, o kanayon et ya bolong kawkayo. Hay lorna ay ahe
pakaraniyan nin tawo peleg antombag ya abaw emen hay
aw-abaw ay magbonton bayro ha lawloma. No nayad anan
tinombag . ay aligwaten ana ya lawloma. Bayro ha
pinangaligwatan lorna ay kotkoten ya Iota ta bayro .makit
ya aw-abaw ya nipampa-ikotkot.
No yabi itaman ya pandakep nin abaw ay ombayri ya
gaw-en: · Mamagket nin hasag boy mantan gawgawo o
bawbowo ya pagketan simpri. Mako ha ma-in aw-agoho ta
ha ogto nin po-on agoho ay manggawa bila-ong. Pangayad
ay oli-en baytoy agoho boy hay hasag ay ipa-ogto bayro ha
bila-ong. Yegyegen baytoy agoho emen mikatata ya
aw-abaw. Pangatata nin aw-abaw ay lompad do ha ma-in
hilag bayo hila matata do ·ha bila-ong. No nabonton ana ya
aw-abaw bayro ha bila-ong ay patyen ana. Hay pamati ay
hatoy gawo o bowo ya ma-in deket. Pangayad ay ipalaman
ana ha kalaying o sako.
73
Hay paraan itaman nin panlaga ay ombayri:
Mangipabho nin kagitna ya kalaying ya lanom ya
la-okan ahin ya manga Iowan gatang. Panhombo nin lanom
ay igwa ana ya abaw. Laga-en anggan mawoto. Hay abaw
ya nawoto ay matanda-an no potohen ya olo. Hay
pinamotohan nin olo ay ma-in lobot. Piro no na-ilo ay ayin
lobot ya pinamotohan nin olo. No nawoto ana ay ipa-allo
ana.
74
No Pangnoy Panlawan
Hay panlawan ay mihay paraan nin pandakep nin
manok dikot. Maski anyay bowan ay rna-ad manlawan
piro mas maganda no bawbowan Oktobri anggan Abril.
75
Hay dogal ya ampanlawanan ay ha binagbag o pawpowo.
Hay binagbag ay malawang ya dogal ya makayo. Powo
itaman ya ingat do ha dogal ya mayamo ya napoy-ok ya
pawpo-on kayo.
Malake ya gawgamit ha panlalawan, bilang ha yobil,
bolok, ba-an o haray, boy pisiw. Bayo ipakat ya lawan ay
itakel pon ya yobil ha tampo nin bawey. Hay bawey ay
mayamo ya hangan kayo. lpakat' ya ba-an. Ikabit ya pisiw
do ha ba-an. Ha mitaligmang ba-an ay biyan ata-at emen
ahe magdaan ya manok dikot do ha tampo nin lawan.
Linisan ya mitaligmang lawan emen tongtongen manok
dikot baytoy malinis palakon lawan. No natoklowan nin
manok dikot ya mismon kalot nin lawan ay mabalkah boy
makalot ya bitih na. Kowen hapa-eg baytoy narake~ ya
manok dikot.
No Pangno Mangati
Miha et ya paraan pandakep manok dikot ay kati-en.
Hay oras pangati ay palbangon. Hay anlakwen pangati-an
ay ha bakil ya makayo. Tanda nin mangangatl no ayri ya
ma-in manok dikot ta malenge nay kati. No nalenge
naynay ma-in ampangkati ay ikana naynay manok ya
pangatL Ahe dapat mangkati ya pangati mintras agna et
na-ikana ya gawgamit. Kaya hay pangatl ay ka-ilangan
anti pon ha hoklot o ha salibok.
76
Hay gawgamit ha pangangati ay hallong boy tJlndang.
Hay an-ingaten hallong ay apat ya pegpe ya parihoy kara
ya manga pita o waloy pi. No nakalenge ana nin kati nin
manok dikot, hay mangangati ay mamapakanawan pakarani
bayro ha ampangkati. No marani ana ay linisan nay
pangipakatan nin hallong bayo ipegpe ya tatloy pegpe do
77
ha doyo nin hallong. Hatoy mihay pegpe ay pangipegpe-an
nin pangatL
Hay pangigwa-an pangati ay ha mismon botlay yobil
nin hatoy hallong. Ihokat ya pangatl ya ahe ma-abot
baytoy yobil kalot nin hallong ta emen no manoplag ya ha
manok dikot ay ahe makalot ya le-ey na. No nihabong ana
78
ya pangati boy manok dikot ay sigoradon mahagep ha
le-ey ya manok dikot nin kalot.
Mrs. Libertad · R. Ditona
No Pangnoy Pangabong
Ha katala-tal<i ni Longkoy nin manlek ma-abong ay
ni-abot ya ha baliti ya mabonga. "Bayri ko manggawa
abong," wana. "Sigoradon bawbowabo boy tawtaliktik ya
79
arnpangan bawbonga nin habayti ya baliti. Da-an akoynan
rnanggawa abong ha tag-ay kayo. Pangayari ay rnorong ako
ta lakwen ko hi Tata ta Iowa kayi ya rnangabong
papa-inghan. Maharnpat ta rna-in yan dibornba , ya baril.
Maparan rnakakwa bayto rnaski ayin kayin yawo ."
Parnorbng ni Longkoy ay hinalita na ha tata na ,
"Tata," wana, "nakagawa akoynan abong ha tag-ay balitl.
Sigoradon hay lake rnanokrnanok ya rnakwa ta." "Hali,
awod," wanan tata ni Longkoy. Hapa-eg, nanige hilayna.
Lornateng hila bayro ay noli hilayna ha tag- ay kayo ta
nikno hilayna do ha abong. Pariho hilan ayin telek ya anti
hay
lake
rnanokrnanok
ya
bayro.
Kapitotongna,
arnpipanlornpad nin nako bayro. "Hiko pon ya rnamaril,
Tata," wani Longkoy. "Hiko pon," wanan t<i ta na. Hapa-eg,
narnaril yan rnihay rnanokrnanok. Habayto ay tinama -a n.
Narnaril yayna et. Tinarna-an ana et. "Hay tendey mo
awod, Tata," wani Longkoy. "Ahe arnpagmintis ya patnaril
mo.
Porbawen ko paraw itarnan rnarnaril." "Sigi paraw
awod," wanan tata na. Hapa-eg, narnaril ya. Tinama-a n
itarnan. Hin rnalake ana ya nakwa la ay hinalita nin ta ta
ni Longkoy, "Morong tayna," wana, "ta malake ana ya
nakwa ta. Pagbira ta ay panilaw ponaman ya baril en ta ."
Parnorong la ay hinakbat hila ni Totoni ya idad mihay
ta-on. Nakit na baytoy rnawrnanokmanok ya gitan ni
Longkoy. "Taktateng!" wani Totoni. Hay towa na ta
sigoradoynarnan ya kona na.
"DayontL" wani Longkoy, "Labay rno nayi ya in iy aw
ya rnanokrnanok?" "Awo ," wani Dayontl, "labaylabay ko ta
hay lahap."
80
LAWLOTO
Kilawen Ya Dilis
1 tasan dilis
1 siboyas
1 la-iya
kotsara ya hoka
1 Vz kotsarita nin ahin
4 kalarnansing
4
· Marnili kan dilis ya rnidyo hariwa . Alihen ya olo biha
oyahan. lpa-alilih. Gayaten ya siboyas. Pitpiten ya la-iya
bayo gayaten nin pagkapino. Pakawen ya kalarnansing biha
pehpehen ta hay habaw ay ibollog ha dilis. Hay siboyas
boy la-iya ay ila-ok ha hoka. Tirnplawan nin ahin biha
ihawog ha dilis.
Mrs. Lilia R. Rubia ,
Ginisay Ongot-Ongot
Lawla-ok:
2 tasan ongot-ongot ya hinaglip nin rnanipih
1/z tasan karnin baboy (sinangkotsa boy iniwa-iwa)
Vz tasan nawoto ya olang ya nilopihan
Vz tasan habaw olang (lapin olang ya binayo boy
pinehpeh)
Vz tasan pinanlaga -an nin karnin baboy
1 tasa nin "tomato sauce" o karnati
2 pihi nin pinitpit ya bawang
1 rnayarno ya siboyas ya ginayat
ahin boy parninta
2 rnalhay ya lara ya rna-orit ya ginayat
81
Paraan nin panloto:
1. Ihanda ya ongot -ongot.
2. lgisa ya bawang, siboyas, karnin baboy, boy olang.
3. Ipahan ya karnati biha Iota-en anggan 2 rninoto.
4. Habawan anan habaw olang boy karni. Tirnplawan
bayo pabhowen anggan loway rninoto.
5. Igwa ana ya ongot-ongot. Hawogen rninghan biha
pabhowen anggan rnawoto.
6. Igwa ya lara ya rna-orit.
7. Alowen biha idolot nin rna-arnot.
8. Harag nin anern katawo.
Mrs. Cresteta F. Deliquifia
Mrs. Catalina A. Dequina
Ginata-an Ya Monggo
1 tasay nilaga ya rnonggo
4 tasay gata ongot
3 pihi ya bawang ya pinitpit
1 siboyas, ginayat
1 rnayarno ya la-iya ya ginayat pakara
piniritoy ikan o daying ya hinirnayhirnay
1 tasan b·Jlo!lg rnaronggay
1 tasan onan gata ongot
1 kotsaritay ahin
Papita-en ya rnonggo ha gata ongot, kalarnoy la-iya,
siboyas, boy bawang. Igwa ya hinirnayhirnay ya priton ikan
o daying. Pakaloto-en. Igwa ya bolong rnaronggay boy onan
gata bayo idolot. Biyan ahin. Harag 6 katawo.
82
Habaw Ma-ih
1 kotsara ya taba
1 pihi bawang
1 kotsara ya ginayat ya siboyas
41!z tasay lanorn
ahin ha labay tirnpla
liz tasay litsi ibaporada
1 tasay ginalihgih ya rna-ih
Igisa ya bawang anggan ornorit-orit. Igwa ya gina:yat
ya siboyas. Hawogen anggan rnawoto, piro ahe pa-oriten.
Igwa ya , rna-ih. Hawogen. Igwa ya lanorn. Ahinan ta
loto-en anggan 20 ya rninoto. Pangawoto, igwa ya litsi.
Idolot nin rna-arnot-arnot. Harag 5 katawo.
Habaw Patani Boy Kamati
1 tasan naklang ya bot-on patani (ibalbal rnikakayabi)
2 tongkay kinsay
6 tasay lanorn (kalarnoy pinangibalbalan patani)
1 siboyas (ginayat)
ahin ha labay tirnpla
liz tasay habaw kalarnansing
% tasay litsi ibaporada
No pangno gaw-en :
Pilalarnowen ya patani, kinsay, boy siboyas bayo iloto.
Pangawoto ay donoten ha sala-an ernen rnantolo ya habaw.
Ihawed ya habaw ha rnalinis ya yawong. Biyan karnati boy
ahin ya habaw. Biyan litsi. Malahap pangikakanan nin
biskwit. Harag 8 katawo.
83
Habaw Nin Hariwa Ya Kowat
3 tasay inoyah nin boyah
1 tasay hariwa ya kowat ya hinimayhimay
ahin ha Iabay ya timpla
1/3 tasay bolong maronggay
lpabho ya inoyah nin boyah. Panhombo ay ihogno ya
kowat. Pangawoto, biyan ahin ha Iabay ya timpla. Igwa ya
bolong
maronggay.
Ka-ilangan,
ahe
masabeng
ya
maronggay. Idolot ya habaw nin rna-arnot-arnot. Harag 5
katawo.
Salad Ripolyo
3 tasa nin ginayat pinoy ripolyo
2 mansanas {ginayat mangayamo)
2 kotsara ya pasas
2 ha-a
10 kotsara ya habaw dalandan
Gayaten nin pino ya ripolyo. Oyahan mahampat
pangayari gayaten. Ila-ok ya pasas boy ginayat ya
mansanas. Donoten ya ha-a ta ila-ok. Igwa ya habaw
dalandan. Pihahawogen. Harag 8 katawo.
Salad Kangkong
3 tasan
malaga ya bolong kangkong boy
pinotohpotoh nin loway polgaday kara
1 mayamo ya la-iya, ginayat pakara
1 siboyas ya ginayat nin pino
1 kotsara ya ahin
V2 tasay hoka
% tasay ma-orit ya asokal
84
tongkay
ya
Oyahan mahampat ya kangkong. Pilala-oken ya la-iya,
siboyas, ahin, hoka , boy asokal. lpabho. lgwa ya kangkong.
Hay kangkong ay ahe masyadon pakawoto-en. 1-aloh.
lpalay-ep ha malhay ya yawong. I-alih ha malinis ya
garapon.
2
2
6
2
1
1
Salad Pako
tasay pinotohpotoh ya tarok pako
kamati ya ginayat
ahin ha labay ya timpla
kotsara ya habaw kalamansing
kotsara ma-orit ya asokal
okay, nilaga matya
siboyas, ginayat
Paraan:
Oyahan ya pako bayo donohan nin anhomboy lanom.
Paboyoten anggan loway minoto. Ipatayektek. 1-alih ha
bandihado nin ma-ayos. Bollogan nin habaw kalamansing.
Timplahan asokal boy ahin. Pababowan nin kamati ya
ginayat palimbe-ey, siboyas, boy pinakay okay. lhanda.
Salad Talom
5 talom ya ka-ostowan ya holay
2 kotsarita ya habaw nin kalamansing
1 kotsarita ya pinoy gayat nin siboyas
1/3 tasay gata ongot
1 kotsaritay ahin
Totoyhoken ya talom bayo i-alang. Pangawoto ay
lopihan. lgwa ha yawong. Biyan habaw kalamansing, ahin,
boy siboyas. Hawogen emen mangapilala-ok mahampat.
Igwa ya gata. Hawogen. Harag 5 katawo.
85
Salad Poso Ha-a
1 poso nin amokaw
3 nawoto ya kamati, ginayat palimbe-ey
1 kotsara nin pinoy gayat siboyas
Vz tasay gata ongot
3 kotsara habaw kalamansing
Alihen ya mato-ay lopih nin poso. Pigitna-en ta ilaga.
Pangawoto ay alowen. Iwa-iwa-en ya poso. Igwa ha
bandihado. Ila-ok ya habaw kalamansing. Hawogen. Ahinan
ha labay ya timpla. Igwa ya gata boy siboyas. Hawogen
mahampat. Dikorasyonan nin ginayat palimbe-ey ya kamati.
Idolot nin malay-ep.
Mrs. Libertad R. Di ton a
Potoh Maya
Lawla-ok:
1 gatang
1 gatang
Vz gatang
% gatang
Vz gatang
ya boyay moyag
ya maraliket
ya niyadyad ya ongot
asokal
hinangay ya lenga
Paraan nin panloto:
1. Pila-oken ya moyag boy maraliket ta loto-en nin
bilang panloto kanen.
2. Pangawoto ay igwa ha plato biha pababowan
niyadyad ya ongot kateng asokal.
3. Bolobolan hinangay ya lenga bayo idoyong.
4. Harag lima katawo.
Mrs. Cresteta F. Deliquiiia
86
Ginata-an Ya Monggo
Lawla-ok:
2 gatang ya maraliket
Vz gatang ya monggo ya hinangay
Vz kabo-en panotsa
Vz kotsarita ya ahin
1 ongot ya niyadyad
Paraan nin panloto:
1. Gata-en ya ongot ta ipapawa ya pr1m1ron pehpeh.
2. Hay ikalwan pinehpeh ya gata nin ongot ay habaytoy
panloto nin maraliket.
3. No marani anan mawoto ya maraliket ay ila-ok ya
monggoy hinangay boy giniling.
4. Pabhowen.
5. Biyan ahin boy panotsa.
6. lgwa baytoy primiron gata nin ongot.
7. Idoyong peleg rna-arnot.
Homan Kamotin Kayo
Lawla-ok:
4 yawong
2 yawong
1 yawong
malaga
ya
ya
ya
ya
hinagid ya kamotin kayo
gata nin ongot
asokal
bolong ongot o bolong ha-a
Pilala-oken ya kamotin kayo, gata ongot, asokal boy
am a ya ahin. Pototen ha bolong ha -a o bolong ongot ha
Iabay mon holay. Taklen nin binolay ya hilal. 1-ayos ha
lata o . kaldiro. Biyan lanom ta pabhowen anggan mawoto.
87
Obi
Lawla-ok:
4 kotsara ya asokal
1 Vz yawong ya obi ya hinagid boy sinala
3 kotsara ya mantikilya
1 Vz yawong ya tina pong ya boyah
2 okoy
% yawong ya litsi
1 kotsarita ya "baking powder"
Hawogen anan hawogen ya mantikilya anggan pomita.
Barno ya okoy. Hawogen mahampat. lpahan ya asokal, litsi,
boy tinapong ya boyah. Hawogen mahampat. Ilamo ya
"baking powder" boy obi. Hawogen mahampat boy sala-en
oman. 1-alih ha mangayamo ya ornohan boy ipasingawan
anggan mawoto. Miha o loway oras ya panloto emen
mawoto mahampat.
Mrs. Catalina A. De'quina
· Mrs. Cresteta F. Deliquiiia
Homan Maraliket
Lawla-ok:
bolong ha-a
1 kabo-en ongot
1 kotsaritay ahin
Paraan nin panloto
1. Yadyaren ya ongot biha gata-en.
2. Ihanda ya maraliket. Loto-en ha gata.
3. No marani anan mawoto boy angkokomlang anan
amo ay alowen.
4. Ilalab ya bolong ha-a. Giniten ha kalabayan holay.
88
5. Pototen ya natahedtahed et ya maraliket ha bolong
ha-a biha taklen. No minamangyari ay pariparihoy
holay ta emen sabaysabay mawoto.
6. Hatoy maraliket ya impotot ha bolong ha-a ay
ipalaman ha malhay ya kaldiro, o dongdong, o
kawalL Biyan lanom anggan m alipohan ya homan ta
omanen loto-en.
7. Pabhowen anggan 30 ya minoto.
8. Bayro ha tatlon gatang ya maraliket ay makagawa
nin 30 ya homan .
Mrs. Catalina A. Dequiiia
Bibingka Maraliket
Lawla-ok :
2 kabo-eh ya panotsa
gata nin ongot
1 kotsaritan ahin
Paraan nin panloto:
1. Ihanda ya maraliket.
2. Pehpehen ya ongot ta ipapawa ya pnmtron gata.
3. Hay homonoy mapehpeh ay habaytoy panloto maraliket.
4. No marani anan mawoto boy angkomlang anan amo ay
ipahan ya kagitna nin panotsa boy ahin.
5. Loto-en tayatay anggan mawoto.
6. Pangawoto ay bolobolan matam-ih ya babo boy bollogan
nin hatoy primiron gata ya impapawa.
7. No pinomawet ana ya matam-ih boy gata do ha babo ay
ipakalay-ep biha idolot.
Mrs. Cresteta F. Deliquifia
89
Bibingka Kamotin Kayo
2Vz tasay hinagid ya karnotin kayo
3/4 tasay gata ongot
2 kotsara ya tinonaw ya kiso
2 okay
1 tasan asokal
2 tasan tinonaw ya rnantikilya
Batiyen ya okay. Igwa ya tinonaw ya kiso boy
mantikilya, gata ongot, boy hinagid ya kamotin kayo.
Ihanda ya bibingka-an. Apinan bolong ha-a ya bibingka-an
bayo igwa ya pinilala-ok ya hangkap. Hakban bayo
ihampaw. Anti-en anggan mawoto.
Matam-ih Ya Ongot
2 ongot
1 kabo-eh ya panotsa
2 kalarnansing
1 basoy lanom
Mamili kan ongot ya midyo mato-ato-a. Bonotan.
Pakawen ta yadyaren. Ihampaw ya kawali ya ma-in mihay
basoy lanom biha igwa ya panotsa ya pinakapaka. Loto-en
anggan lornapot. No malapot ana, igwa ya niyadyad ya
ongot. Hawogen. Hakban anggan matiyan. Pangawoto, igwa
ya pinehpeh ya kalamansing biha hawogen. 1-alih ha
yawong ta palay-epen.
Mrs. Lilia R. Rubia
90
Dolsin Ongot Boy Papaya
Kawka-ilangan:
1 yawong ya malaga ya ongot ya niyadyad
mag as pang
2 yawong ya kimmeh ya nawoto ya papaya
1lfz yawong ya asokal ya mapoti
2 kotsarita ya habaw nin kalamansing
nin
No pangno gaw-en:
Pilala-oken ya papaya, asokal, boy habaw nin
kalamansing. Ihampaw ha makapey ya apoy ta hawogen
anan hawogen anggan lomapot. Ila-ok ya ongot. Hawogen
anggan limay minoto. Harag nin 6 katawo.
Mrs. Teresita M. Bundang
Mangga Ya Inggawa Ha Garapon
4 mangga
1 tasan asokal
1 tasan lanom
koya, kaldiro, botilya o garapon
Mamili kan manggay nawoto piro midyo matya.
Lopihan. Pakawen pakara. Oyahan nin malay-ep ya lanom.
Igwa ha garapon.
Hay panggawa arnibal ay mihay bason lanom ha
mihay bason asokal. lpabho bayo ibollog ha garapon ya
ma-in Iaman ya mangga. Alihen ya bola. Ihara piro alwan
ma-iget.
Loto-en ha lanom nin lo-ob 20 o 25 minoto. Pangayari,
ihara nin ma-iget ya hakeb, ibaliktad o ipatalin-orong ta
helken no ma-in mantolo. Palay-epen bayo holatan ngalan.
Mrs. Lilia R. Rubia
91
Pampalay-ep Ya Lomboy
8 tasa ya nawoto boy hariwa ya lomboy
6 tasa ya malinis ya lanom
asokal ha labay ya timpla
No pangnoy gaw-en:
Oyahan mahampat ya lomboy. Igwa ha kasirola ya
lomboy bayo biyan lanom. Ipabho. No mapita ana ya
lomboy ay i-aloh ta lamasen ha sala-an emen ahe
makilakoy bot-o boy lopih. Biyan asokal ya habaw. Mas
malahap inomen no ma-in yilo. No masyadon matapang ay
pahanan lanom.
Salad Langka Boy Ha-a
2 tasay nawoto ya langka (Inalih ana ya bot-o)
2 tasay nawoto ya ha-a
3 kotsara ya malapot ya gata
1fz tasay tinapong ya mani
3 kotsara ya asokal
Gayaten ya langka boy ha-a nin pakowadrado. Igwa ha
malhay ya pamigwa-an. Ila-ok ya tinapong ya manl.
Ipahan ya gata. Igwa ya asokal. Hawogen. Malahap kanen
hayti no malay- ep. Ma-ad pangikakanan nin tinapay. Harag
7 katawo.
Boko Litsi Plan
Lawla-ok:
1 malhay ya lata ya gatas ibaporada
1
h yawong ya asokal
1 yawong ya kinayod ya malaga ya ongot
2 okoy ya binati
92
1A yawong ya mamon tostado
1 kotsarita ya tinonaw ya mantikilya
1 kotsarita ya bitsin
arnibal:
ljz yawong ya asokal ya ma-orit
1/.1 yawong ya lanom
Paraan nin panloto:
Pilala-oken ya kaganawan lawla-ok. Gaw-en ya
arnibal. Tonawen ya asokal ta pabhowen anggan lomapot.
Patya-en ya arnibal ha mihay liyanira bayo ibollog ya
pinilalamo ya lawla-ok.
Hatoy pinilala-ok ay iloto ha kaldiro ya malhay ya
ma-in lanom. Biyan nin kawayan o lingka ya
pinangipababowan nin liyanira ta emen ahe ma-abot nin
lanom. lpabho anggan mawoto.
Mrs. Cresteta F. Deliquina
93
AW-ISTORYAN DAWDA-AN TAWO
Hay Pinangibatan Nin Boyah
Hin onay pana-on, hay boyah ay ahe tanda kanen nin
tawtawo. Hay angkanen la ay bawbonga nin kayo,
gawgolay, mawmanokmanok, boy mangahilib ya aw-ayop
ya
angkarakep · ha
lawak.
No
angka-oboyna
ya
pamamangan la ha mihay dogal ay ampag- alsa hila ha
kanayon ya dogal.
Minghan ay ma-in kawan mangangaho ya nipalako ha
bakil nin Kordilyera bana ha pangamat nin mihay baboy
dikot. Masyadoy kapakilan la; kaya in-aypa lay gawgamit
la ta emen hila makapa-inawa ha hilong nin mihay malhay
ya po-on kayo. Bana ta ogtoy-alloyna ay natanam ' lay
nabitil hilayna.
Hapa-eg hay kanayon ay nipaghanda ana nin
pamamangan. Totongna, nakakit hila nin kahalakoy tawoy
anlomateng. Kinatogan hila ta babayo hila nakakit nin
ombayroy tawo. Wanla no habayto ay kawkatawan ya
ampa-iri ha bakil. Tampol hilan nireng nin nambin galang
do ha kapilateng.
Hatoy kawkatawan ay nipagtowa. Kinomosta hila bayo
hila inimbitawan ha okasyon la.
Hin nakit nin hatoy mawmangangaho ya hay
kawkatambay nin hatoy kawkatawan ay ampaghanda ana
nin pamamangan ay nanambay hila itaman. Nagpati hila
nin ongnoy ayop ya gintan la bayo la impolpog ha apoy.
94
Mihay katawan ya napakarani konla. Nangwa yan
potoh nin kawayan biha na mihamihan hinaloloy ya
aw-iwa nin karni bayo na in-iyaw.
Hapa-eg hay kawkatambay nin hatoy kawkatawan ay
ma-in bawbi-a ya kinwa la ha mabayay apoy. Hin alihen
lay laman nin hatoy bi-a ay nakit lay mangapoti ya botil.
Habayto ay intompoktompok Ian inggawa ha bawbolong
ha-a ya anti ha babo nin alwating. Balang mihay tompok
ay pinababowan la nin iniyaw boy golay, boy ha pingit ay
binyan la nin bawbongan kayo. Hapa-eg, ma-in hilayna et
nakit ya malinaw ya lanom ya nangibat ha bi-a.
Natanda-an la ya habayto ay alwan lanom no alwan alak .
Hapa-eg, hinagyat hilayna nin hatoy kawkatawan,
"Mangan tamoyna," wanla. Tinombay baytoy mihay
mangangaho, "Agkayi ampangna
nin owel," wana.
Nakaka-ili baytoy kawkatawan. "Haba-in ya angkakit
moyoy mangapotL" wanla, "ay alwan owel. Haba-in ay
boyah ya niloto. Kanen ya ingat nawen no nawoto ana.
Bonga ba-in nin tawtanaman ya an-asiwa-en nawen.
Domoyong
kawoyna
emen
moyo
matawayan
ya
pamamangan nawen. Pamakataway moyo ay halita-en
moyo no dapat kawo et mangan nin haba-in o ahe ana."
Hatoy mawmangangaho ay ahe nipagtelek. Nangan
hilayna nin habaytoy an-ipakan konla nin habaytoy
kawkatawan. Hapa-eg, naganawan hilan nangan nin
habayto ta malahap. Bana ta nakabhoy konla ay nilomigha
hila. Hay nawini la ay hinomkaw.
Hin nayari hilaynan nangan ay nagpasalamat hila do
ha kawkatawan. Hin mog-alih hilayna ay pinabawonan hila
et nin mani-ihay sako ya pono pawpahi ya emen kolor
ginto. "Habayti ay pali," wanan hatoy katawan. "Bayowen
95
moyo ta no nakit moyoy pinomoti ana ay tatapan moyo ta
habayto ay boyah ana. Hay__ boyah ay ipalaman mayo ha
hi-a biha mayo biyan lanom. Pangayari ay igwa mayo ha
apoy baytoy hi-a emen mawoto ya boyah. Hinoman ya
mipampangan ay mipanhomkaw.
Hay kanayon ya pali ay bini- en mayo emen kawo
ma-in itanem. Hay pana-on panan m ay abagat emen
alawahanen no ka-ingitan. Biha mayo itanem ay gambolen
mayo pon ya Iota ya pangitamnan. No honolen moyo hayti
ya intoro nawen komoyo ya itanem mayo hayti ya pali ay
gomanagana ya pagbibiyay mayo. Agkawoyna mitala-tala
ha kanayon ya dogal no alwan pa-iri kawo tana ha mihay
dogal."
Hatoy mawmangangaho ay nipamporong ana. Hinonol
la baytoy imbibilin konla nin hatoy kawkatawan. Natoto
hilan mananem nin pawpali, mangalaga aw-ayop, boy
nagkama-in hilan sarilin pamamali ha mihay dogal. ,
Mrs. Victoria B. Lesaca
Ayri Nangibat Ya Palopalo
Ha ambay dagat nin Laguna ay ma-in ampa-m ya
mihay mato-antawoy babayi. Ma-in yan an-alaga-an ya
tawtanaman bilang ha gawgolay boy mawmasitas. Hay
tawtawo bayro ha dogal ay ampinto-o nin hiya ay mihay
kamana.
Yabiyabi
ay
ma-in
hilan
angkakit
ya
mamakirepkirep ya apoy boy mihay pagkaganday babayi ya
ma-in kalamoy pawpatyanak ya ampangalaga nin hatoy
tawtanaman.
Mihay allo ay ma-in mita-ahawa ya babayo nakakit
nin hatoy maganday tawtanaman. Ayin pasintabi ay namoti
hila nin bawbolaklak boy gawgolay. Hapa-eg, nakit hila nin
96
hatoy ma-in tanaman. Kaya pinastang na hila no anta
ampamoti hila nin ahe napatawo. Piro hatoy mita-ahawa
ay nangka-ilin bongat. Agla inasikaso baytoy ma-in
tanaman.
Hapa-eg, namahang baytoy mato-antawo. Hatoy
mita-ahawa ay ginawa nan palopalo ya pa- alsa-alsan
omogpa ha tawtanaman boy ha bawbolaklak.
Mrs. Aurelia C. Manangan
Biyay Ya Molto
Matinek ya pana-on. Hay toktok bakil ya ampagsilbin
baromitro ay ayin leem; kaya na-ihipan nin mihay
mangingikan nin makon manlapet ha dagat.
Palibasay matinek ya dagat ay naganawan yan
nagsagwan anggan ni-abot ya ha ta-aw. Do ya nanlapet.
Bana ha gandan pana-on ay malake ya nakwa nay kona.
Halos maliwawan naynan morong.
Kapitotongna ay amo-amo anhomkaw ya angin; kaya
na-ihipan nan morong ana. Halos agya et makatige ay
bigla dinomeglem ya langit. Hinomkaw ya angin. Hapa-eg,
in-oboh nay kakhawan nan magsagwan emen ya tana
makalateng ha ambay bayo mangoran; no-ag natanam nay
halonga ya awod ha angin boy alon. Maski anyay gaw-en
na ay agya ampakatige ha iriyanan na. Wana ha nakem na
ay ba-ala ana awod no anyay mangyari.
Ha kahampatan kalma ay hoston mahagoy ya mihay
bapor; kaya hiya ay nakahakay bayro.
Hin ahe naka-orong baytoy mangingikan nin habayton
yabi anggan ika-ibokah et ay nagolo ya pamilya na.
Inola-lem laynay nalemeh ya; kaya nagpadahal hilayna nin
siyam ya yabi para ha kalolowa na.
I
97
Hin na-abot ya ikasiyam ya yabi nin pagpadahal ay
bigla hilan nalimowan ta nakalateng baytoy mangingikan.
"Molto! Molto!" wanla nin hatoy mawmagdadahal.
Niplag ya tawtawo. Hay kanayon ay nagtaboy ana ha
dorwangan. Hay kanayon ay ahe nakatige. Hapa-eg,
nag-ilgo baytoy kapilateng ta hinalita nay nangyari kona.
Peleg nan ampag-ilgo ay amo - amo ampagbira baytoy
tawtawoy nipampog-alih. Na- alih ya kalimowan la ta
natanda-an lay pangyayari.
Hinalita nin hatoy ka-ambali nin hatoy mangingikan,
"Hay gaw-en tamo awod," wana, "hapa-eg ay alwaynan
kalolowa ya ida-ton no alwan pasalamat ha Katawan ta
nakabira ya ahawa ko."
98
KA WKAHALIT A-AN
1. No hay lanom ay matlek
Asawan mo ta mababo.
2. Anta man ampagpayong ka et
No nalabayna ya oran?
3. Hay bagon ay ahe makapakarayo
No ayin loway golong.
4. Ma-irap anan ma-ona
Ya dikot ha pali.
5. Hay paghehehe ay ogali
Nin ma-in ma-ipek ya pag-i-ihip.
6. Hay gawa nin tawo ya ampangipatnag
N in peteg nan ogalL
7. Hay agmo labay gaw-en komo
Ay agmo gaw-en ha kanayon.
8. Ahe ipanobokah ya ma-ari nin gaw-en hapa-eg.
9. Hay lopa nin tawo
Ya pinakamagandan gawa nin Diyos.
10. Hay peteg ya amigo ay angkabalayan
Ha lomateng ya kawkagipitan.
Miss Antonia D. Villanueva
gg
Kawkahalita-an
1. Ayin tawo ya peteg nin rnaligha
No agna ihipen ya rnaligha yan talaga.
2. No agrno hila rnatalo
Ka-ilangan hika ay rnakilarno.
3. Hay ka-aypa-an nakern ay onan tanda ya rnakit ha
tawoy rnaronong.
4. Hay rnihay tawo ya rnalake ya an-ihip-ihipen,
Ma-irap rnabhoy rnaski anyay kanen.
5. Hay tawoy alwan rnaronong rnananggap pagkatalo,
Arnpangihip rnarnaweh.
6. Ha kaganawan bonga, hay panlabi ya ahe powidi nin
piliten rnawoto.
7. Hay panirnorno nin rnihay tawo
Ay tanda
rnaligha.
nin
ayin
yan
problirna boy
pirrni ' yan
8. Hay rnaharnpat boy katowa ay pariho nin loway balah
ya rnirnihay an-agohan; kaya rna-irap rnipahiyay ya
rniha ta rniha.
9. Hay parnahang ay arrnas nin rnatalaw.
Pangayari rnarnahang, ornpisaynan paghehe.
Hay rnihay tawoy rnasyadon rnapahang,
Pati panggogornalang ha Diyos ay angkaliwawan.
10. Inlako kontarnon Diyos ya kaganawan bagay
Ha alaga nin pagtatarabaho.
11. Hay pagtatarabaho ay rna-ad nin ahe pirrnin arnparn-in
kalighawan,
Piro ayin itarnan kalighawan ya rnakwa ha katarnlaran.
100
12. Ma-irap mabalayan nin mihay mayaman ya peteg na
nin amigo.
13. Hay katoloy ay mahampat ha mihay tawo.
Piro no ansomobrayna ay katowa ana itaman.
14. Hay kahampatan ha kaparihon tawo
Ay bilang nin bini ya intanem ha mataba ya Iota;
ampamolaklak boy ampamonga.
15. Bihira makatompak nin mihay tawoy ma-irap ya alwan
maronong magda-ing;
Ombayro itaman ha
mapagmatag-ay.
mihay
mayaman
ya
alwan
Miss Salome Datugan
101
KAWKA-OGALI-AN
Kahal Ha Banowa Nin Botolan
Hay ka-ogali-an nin kahalan ha Botolan ay malake ya
bagay ya dapat honolen. Hay ona, no napisondo o ma-in
anan pami-ilgo ya lalaki boy babayi ay ampamahogo ya
lalaki ha mawmato - antawo na ya mama-ali ana ha
mawmato-antawo nin babayi. Hay panabet bayri ha
pama-oli ay mama-a.ngin o kipatangal.
Ha pama-angin ay mawmato-antawo nin lalaki ya mali
nin maki-ilgo ha mawmato-antawo nin babayi. Hay
ka-ogali-an no mama-angin ay ma-in alak o basi ya gitan
nin mato-antawo nin lalaki. No wad ta napisondo ya
mawmato-antawo bayri ha pama-angin, hay homono nin
gaw-en ay manoson hila.
Ha panoson, biha lomateng ya pitsay pini-ilgowan ay
dapat pon mamatawo ya mato-antawo nin babayi. lpatawo
la no makanoy soson anak la. Ha partin lalaki ay ahe ana
mistil nin mamatawo. Basta no nilomateng anay pitsay
napi-ilgowan ay ma-in anan mantan tambay la. Ma-in
mantan sarsaparilya, alak , sigarilyo, boy mama para ha
mawmato-antawo. Biha mag-ompisa ya ilgowan, polyador
pon ya ma-ona nin mag-ilgo. Polyador nin lalaki biha
polyador nin babayi ya mi-ilgo bayri ha panoson. Hay
polyador ya angkahalita ay hatoy Iowa katawo ya hogo nin
lalakiyan boy babayiyan nin taga-ilgo la. No napisondo
hayti ya polyador Ian pariho no makano magkahal ya
aw-anak la ay mamatawoyna et ya mato-antawo nin
babayi.
102
No hay kahal ay nitag-on nin oras pananern ay
rnangarnpo ya lalakiyan nin rnananern. No nitag-on ha oras
nin pangalawah ay rnanggalot hila. Bokod bayri ha
pangarnpo lan lalakiyan ay rnanoyo et ya lalaki ha bali nin
a-arnpo-en na. Manoyo yan rnangahoy, rnangayo, boy
rnarnihbih kayo. No wad ta aghila nin napitoloy, hay
pangarnpo nin lalakiyan ha babayiyan ay ayin anyarnan.
Hay i-orong bongat nin babayiyan ay hatoy botnoy tanda
nin rna-in ana nin parni-ilgowan. Habayti ya botno ya
angkahalita ay sintirnos ya irnpotot o irnbotno ha panyo
nin lalakiyan.
Biha lornateng ya kahal ay rnanggawa pan ya lalakiyan
nin palapala ha bali nin babayi, kalarnoy panggawa nin
arko ya rna-in koroh ha toktok. Hay arko ay ha aran
an-igwa kalarnoy nakaterek ya pika.
Ha bayornbokah nin dispiras kahal, hay lalakiyan ay
arnpagpati nin baka, darnowag, boy baboy para ha kahal:
Hay kanayon ya rnawrnato-antawoy bawbabayi ay
arnpanggawa langitlangit ha bali nin babayi. Hay
langitlangit ya angkahalita ay rnapoti ya dolo o oweh ya
tinakel ya apat ya doyo biha irnbitin. Ha apat ya doyo ay
arnbiyan dikorasyon ya ginogonting ya papil ya dikolor. H?
botlay ay rna-in sirnpri. Ha yabi nin dispiras kahal ay
arnparnbi et ya lalakiyan nin karni ha babayiyan nin
panalabat lan sang-ili la. No napitotolan ya rna-in polotan,
hay babayiyan ay rnanagyat nin dalaga para kibayli.
Habayti ya polotan ay bilang tanda nin parnatawo nin
lalaki boy babayi ha pagkadalaga boy pagka-anakabayo.
Hay arnpanogtog lan polotan ay rnosiko boy gitara.
Arnpipagbayli
ya
dawdalaga,
aw-anakabayo,
boy
rnawrnato-antawo angga ha labay la.
103
I
(
I
I
.I
104
Ha dispiras et kall nin kahal, biha magkama-in nin
polo tan ay magbilang _pan ya lalakiyan ha babayiyan nin
sintimos tanda nin pisosowan boy mag-apo, kalamoynay
dati ya angkahalita . Ha pag-intriga ay kalamoynay holot
pangkahal. Hay kolor nin baro nin babayi ya ikahal ay poti
ya haya ya ma-in ikoy boy hay pantag -ay ay baro ya
malapad boy matya ya takiyay. Hay lalaki itaman ay
amirikana o baron tagalog o hatoy baro ya makara ya
takiyay ya ayin kowilyo.
No hay kahal ay ha himba-an ay magkama-in nin
abay ya miha o loway paris ya lalaki boy babayi. Ma-in et
loway anak; hay anak ya lalaki ay ma-in gitan ya onan ya
ha babo ay ma-in sintimos ya sinsilyo boy hinghing ya
gamiten, boy hay anak ya babayi ay ma-in gitan ya
bawbolaklak. Ma-in et simpri nin mawmato-antawo ya
ampamapteg ha loway ingkahal. Panlomikol Ian ingkahal
ha
himba-an
ay
anhabwagan
hilan
boyah
nirt
mawmato-antawo boy dawdalaga tanda nin emen
homampat ya biyay la.
Panlomateng nin ingkahal ha bali nin
babayi ay
ompisawan layna nin mawmato-antawo ya bayliyan angga
ha pibayliyen lay ingkahal. Hay ampanogtog nin kahal ay
mosiko boy gitara o bandorya. Mintras nin ampagbayli ya
ingkahal ay angkabitan hila nin sintimos nin partin
lalakiyan boy babayiyan. Hay lalakiyan ay ampagkabit ha
lalaki; hay babayiyan ay ha babayi itaman. Ma-in nin
mangingat nin magkabit ha lalakiyan boy babayiyan. Bayri
ha pagkabit ay ampida-eg ya loway parti ha holay nin
kabit. Bokod ha kabit, hay dawdalaga boy aw-anakabayo
ya aw-amiga boy aw-amigo nin hatoy . ingkahal ay
ampagrigalo.
105
Bayri ha pagbayli ay kasabay ya pamangan. Hay
angka-ona nin pakanen ay hatoy babayiyan ya hay
ampagsirbi ay Iaiakiyan. Pangayad nin kabit ay ma-in
hatoy dagaw ya anhabtan Ian hinahambaiL Bayri ay
ampatalimokoren ya babayi ta liboten yan bayliyan nin
ahawa na boy ombayro simpri ya gaw- en nin babayi. Ha
hinahambali
ay
anhabwagan
hilan
sintimos
nin
bawbabayiyan boy Iawiaiakiyan.
Pangayad nin kahai ay magkama-in nin palipat. Hay
palipat ay hatoy ~antan nin Iaiaki nin ahawa na ha bali Ia.
No hay bali nin babayi ay marani ay ampowako ya
mita-ahawa kaiamoy mawmato-antawo Ia. Bayri ha
pagpalipat ay ma-in ampipag-intilimi ya mawmato-antawo.
Hay pag-intilimi Ia ay ampipagbayli hila ya ma-in gitan ya
hanga nin masitas ya ma-in boiakiak angga ha mi-abot hila
ha bali nin Iaiaki. Bayri ha palipat ay ma-in ligaliga simpri
ha bali nin Iaiaki.
I
Paniomateng yabi, hatoy bayon kahai ay matoioy do ha
hilong Iangitlangit.
No
nitag-on
Dominggo
o maski anyay
allo ,
paniomateng nin Lonis ay magkama-in pamisa. Hay pamisa
ay ha bali nin babayi gaw-en. Hay ampaghanda ay babayi
ponaman. Habayti ya pamisa ay bilang pamasaiamat para
ha kaioiowa nin nawnikati ya pawpartidos Ia. Kasabay ana
bayri ya pamagbag nin paiapala. Mintras ampagdahal ay
nakatalimokod ya bayon kahal ha hilong Iangitlangit.
Pangayad dahai ay bagbagen ana ya Iangitlangit, piro anti
et ha hilong baytoy Iowa. Halokoban hila hapa-eg ta
mitake hila ha lale. Kowen la baytoy dawdikorasyon ta
itapon Ia ha dalaga o anakabayo.
106
Hapa-eg ay alwan kaganawan ya anhomonol ha
kaganawan habayti ya ka-ogali-an, ta ma-in anan
ampanowad ha aw-ogall ya na-ibat ha kanayon ya nasyon.
Mr. Lapacito Diomino
107
Hay Kawka-ogali-an No Ma-in Nati
Hay tawtawo ay ma-in kanyakanyan ka-ogali-an no
ma-in nati. Habayti ya kawka-ogali-an ay na-iknawan ha
kawka-apo-apowan. Bayri ha Botolan, no ma-in nati ha
mihay pamilya ay an-ibabalita ha pawpartidos. Ta no ahe
ma-ibalita bayto ha pawpartidos ay ampikaholo baytoy ahe
nabalita-an, boy hay kanayon ay ampipamahang ta hay
katoynongan la ay habayto tana ya oras nin makit la
baytoy nati.
Hay kawkarani itaman, basta malenge la ya ma-in
ampi-a-anito ta matanda-an lay ma-in nati ay mako
hilayna do ha bali ya ma-in nati. Mangidolog hilan
aw-aboloy la. Hay kanayon ay ampambin boyah, kowalta,
sigarilyo, kapi, boy kanayon et ya rna-ad gamiten bayro ha
ma-in nati. Hay lawlalaki ya ampako bayron domamay ay
ma-in ampanggawa kahon boy hay kanayon ay
ampanggawa pantyon.
Hay bawbabayi itaman ay ampipanggawa korona, boy
hay kanayon ay ampangi-ayos karo. No mato-antawoy nati,
hay kolor nin korona ay asol boy lila ya mangetnget boy
ma-in et ·mapotl. No anak itaman ya nati ta babayi, hay
kolor nin korona ay rosas boy mapoti boy ma-in et birdi;
piro no lalaki, hay kolor korona ay asol boy mapotl. Peleg
et nakaborol ya nati ay ma-in tawtawoy maki-ira bayro.
Hay kanayon ay ampipaglamay.
Hay nati ay kina-ogali-an paliyo-en no kapiboyto.
Pangayad ay pabarowan nin maganda. No napadolowan
ana ay ipalaman ana ha kahon. Biha malabah ya lowampo
boy apat ya oras pa-ibat hin naboyto ya inanawa nin nati
ay ka-ilangan itabon ana, powira tana no nakabalsamo.
108
Boy hay ka-ogali-an no ma-in nati, do ha bali ya
ampangiborolan ay ahe linisan o kalihan anggan ahe
malabah ya kalpahan. Boy hay kanayon, no mato-antawo
la, o anak la, o patel la, o ahawa la ya nati ay aghila
maliyo anggan ahe malabah ya kalpahan.
No mato-antawo ya nati, hay pamilya na ay
mipagloksa nin mangitit. Hay bawbabayi ay ampipagtolong
nin mangitit o an-ibe-et la. Piro no anak ya nati ay mapoti
ya an-itolong nin nanay.
No itabon ana ay honowen nin mosiko boy idaan ha
himba-an ta ipabindisyonan ha pad. No anak ya an-itabon
ay maligay togtog nin mosiko. Piro no mato-antawo ya
an-itabon ay malele ya togtog nin mosiko. Mayad itabon
baytoy nati ay idahal ya kalolowa na. Mayad ya dahal ay
pi-i-ilgowan nin
mawmato-antawo ya tongkol ha
kapama-oli-an boy no anyay gaw-en la nin yabiyabi
anggan kalpahan.
No hay pikakayari-an la ay moyong, hay Iabay totolen
ay idolog lay pakana la ha yabin kapama-oli-an boy allon
kalpahan. Piro no hay pinikakayari-an la ay yabiyabin
magdahal, hay Iabay totolen ay balang partidos ay
mangwan mihay yabi nin hilay maghanda ha pagparaha}
nin habayton yabi. Hay ang5itan Ian ipakana ay tinapay,
kapi, homan, boy kanayon et ya pamamangan, kompormi
ha Iabay Ian !~ anda.
Lomateng bale ya ikatlon allo pa- ibat hin naboyto-an
ay ompisaynan idahal ya kalolowa. Habaytoy an-ingaten
kapama-oli-an. Hay dolo ya kinaboyto- an kateng klasin
pamamangan ya kinan na biha ya naboyto -an ay an-igwa
la ha babo nin ba- ol o ha babo a in lamisita. Lomateng ya
miralemdem ay omarap hila do ha dolo boy pamamangan
109
ta ingaten lay ngalan nin hatoy nati, ya wanla, "Moll
kayna bayri ta ey, dolo rna boy pamamangan mo."
Hapa-eg, no ma-in hilan makit ya mayamo ya
anlompad ya bilang ha palopalo, o gamogamo, o maski
anyay mayamo ya ayop ya anlompad nin mako bayro ha
pamamangan boy dolo ay halita-en la ya habaytoynay
kalolowa nin hatoy nati. "Naka-oli yayna," wanla.
Ha yabiyabin an-idahal ya nati, no mato-antawo ya
nati ay ampipag-oyap ya mawmato-antawo. No anak
itaman ya nati ay ampipagpoloron ya dawdalaga boy
aw-anakabayo. N~ ma-abot anay ikasiyam ay kalpahan
ana.
Kombidawen
ana
baytoy
tawtawoy
nipampakidamaydamay. Ha ogti-allo nin pagdahal ay ma-in
parti ya hay loto nin hatoy napatyan ay i-aypa anggan
abaya.
Pangayarl ay mamilang anaman nin apatapo ya allo
pa-ibat hin nati. No ma-abot ya ika-apatapo allo ay idahal
ana et ya kalolowa nin hatoy nati. Hay pagdahal ay
omanen ana et ha ma-abot ya mihay ta-on nin hatoy nati.
Bayri ampag-alih loksa baytoy napatyan.
Tebe lomateng ya pitsan bowan nin pagkamati ay
ampipagdahal et para kana. Panlomateng pitoy ta-on ay
malhay anaman ya handa ya gaw-en nin hatoy pamilya.
Habayti ya kalampohan pamagsilibra ha pagkamati nin
mihay tawo.
Hay na-iknawan et ya ka-ogali-an ay ombayri: no
ma-in nalipeng o nagmasakit ya anti ha bali nin hatoy
napatyan, ampangwa hila nin doloy mangitit ta i-opyah la
do ha ma-in dipirinsya, ya wanla do ha nati, "Agka
mangilaw-ilaw, agka mangakatowa. No ayri ka inggawa
Katawan ay bayro ka tana."
Mrs. Maria D. Bisquera
I
110
AW-OYAP
(Hay tobay ay anti ha bandan aypa nin homonoy papil)
1. Kapapa-ispanta
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
hayti ya daan ta ayin nin
ampag-ompisawan boy ayin anggawan.
Na-itanem moyna, oloten moyna et.
Nakahara ana, pagkakargawan et.
Paka -oligtanan man ma-iget ya bitih na ta em en
komayat mahampat.
Nilalatop ana ya baro na, bale ta angkakit et ya
tiyan na.
"Maghambalilo k 0 , " wan a. Hay le-ey na bale ya
pinangigwa -an na.
Napa-ihilong yayna bay, nabaha ya et.
No pilahen kay ikoy rna, tampol ya pantomag-ay
mo.
Mihay ma-alih, apat ya homagili.
Anya ya angka-ekan ya ma-in habot ya lale?
Bali ni Inay Insa, libolibo ya dorwangan na.
No makapeykapey aka ay labaylabay la ko, bale ta
no mamakhaw aka ay angkasorawan la ko.
Alolod ya lale na, kalsara ya babo na.
Ampaki-alek ya bali na, ampagngawngaw ya bebey
na.
Mapasinsya ya bebey na, manaksak ya bali na.
Lobotlobot ya baro na, bale ta malake ya
angka-itambay na ha mamaliyan.
Biyabiten rna koyna ta hahaliwawen kata.
111
18. A nya ya pinalsa ya naggalawan ya balongoh na?
19. Matalino ka man boy maron ong
Boy nag - aral ni n maboyot.
Anyay kayo h a bakil
Ya ampananga nin ayin yamot?
20. Mimiha mihayna, k inwa et
Hay natila ay Iowa.
21. Powayo do , powayo di ,
Ahe maka - alih ha dogal na.
22. Malale no baw-ahan; no pahanan , mababo.
23. Ma-in akon alila , lakolako kongko.
24. Loway milamo, onawan anan onawan.
25. Ma-in mihay prinsisa, goloygoloy nay haya na.
26. Alwan ayop , alwan tawo , tatlo ya olo.
27. Hin nilomateng hi Tarsan , napak a ya daan.
28. Kortin poso , kolor ginto .
Mabango no da - epen, hay lahap nin kanen. ,
29. Ahe et nin nalopihan , angkakit anay laman.
30. No ampa-olayan ay angkabiyay
No anggalawen ay angkati.
31. Ka-olo-olo boy bitih, ayin nin makakwa.
32. Nakalo-at ya tiyan , pagkahokaw mambolyaw.
33. Anyay bolong bayri ha mondo ya anggalangen nin
tawo?
34. Insikot, insikot
Pinamologpologan poyo ya mangitit.
35. Lanom ya sagrado, ayin makakwa no alwan kolaw.
36. Hay Iowa, tatloyna; hay mangitit ay poti ana;
Hay alal ay na-olot ana .
37. Alwan ayop, alwan tawo;
Ayin golong ay ampowayo.
112
38. Ayin pinahok an , nakapahok ha kalale - lale -an.
39. Nanampaw hi Posong, ha babo ya tektek.
40. Bali ni Kaka , ahe matitingla- an.
41 . No allo ay angkatoloy,
No yabi ay antomala.
42. Alwan tawo, alwan manokmanok ,
Ampagbira no itapon.
43. Antina hi Litong, ampidadalamorom.
Mrs.
Mrs.
Miss
Mrs.
Miss
Mrs.
Mrs.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Francisca M. Doble
Ligaya Hermosilla
Teresita D. Ferrer
Aurelia Manangan
Myrna D. Lactaotao
Lourdes F. Quinsay
Amelia D. Roque
daan nin kabyawan
dalakerek
kobog
gonting
poso nin ha-a
kingki
dila
losis
kallolongo
mangga
lala ya pandakep kona
angin
imbornal
trompita
panilan 0 boboyog
16. kolibot
17. radyo
18. gripo
19. hongay nin oyha
20. tolya
21. ondayon
22. pahig
23. ani no
24. loway bitih
25. kandila
26. bange
27.
28.
29.
30.
113
siper
mangga
kamastili
talikemey
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
pangingihip
bibingka
waweng
bo-ok, kaging
42. yoyo
43 . andarayog
bolak
kampana
bandila
amak
litsi nin nanay
mato-antawo
agoh nin lanom
38.
39.
40.
41.
114
AW-AGOHON
1. No andira-en, ahe ponahan ma - orit ya panyo o dolo ta
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
maki-orit-orit ya mata.
Ahe maglako karayem no yabi ta maka mata-eyan.
Ahe pa-iri ha polta no ma-in ambatowan 0
ampanganak.
Ahe itoro ya beke nin tanaman ta ma-aley.
ya
Ahe
magkoko
no
yabi
ta
maka
mati
mawmato-antawo.
Ahe mangingoto no ampangimat ta maka makimat.
No ampikotakkotak ya to-an manok no yabi, botlay
yabi, o palbangon ay ma-in mapo-olan o naboktot ya
dalaga.
No napirani ya bowan boy bito-en ay ma-in mipowayo.
No malhay ya mangitit nin matan posa ay otab. Piro no
mayamo ay ka-ti.
No angka-ir-an ya alihedhed ay masowirti.
Katowa mag-ayop nin nag-alihedhed ha kilikili ta
pangkimaten.
No ma-in apoy ha boll kaldiro o kawall ay ma-in bisita
ya lomateng.
Ahe manebey nin bakl ta lalo hilan mamirhisyo.
Ahe mangalih no yabi ta angka-ikalih ya sowirti.
Ahe magdolon ma-orit no ampangimat ta maka
makimat.
No nangoran nin mabli ya allo ay owelen ya
tawtanaman.
115
17. No moli ha bayoy bali ay ka-ilangan allan Sabado ta
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
1.
2.
3.
4.
masowirti ya allo.
No mamangon bali ay ka-ilangan bollogan alak ya
pama-irengan taw tarek emen mog-alih ya dawdikot
babon lota.
Ahe mag-aran ha bandan baba ta malas ya
mipampa-iri.
Ahe mangalih ha solar no miralemdem ta mamahang
ya dawdikot babon lota.
Ahe pila-oke~ ya. kalobahan ma-orit boy karnin manok
ta magobas.
Ahe mangisawsaw okoy ha bag-ong ta magobas.
Ahe mog-alih anggan ahe et nalimpeh ya pinanganan
ta maka ma-aksidinti ha lalakwen.
No ma-in iklipsi ay papaliyo-en ya naboktot emen ahe
ma-irapan manganak.
No angka-irapan manganak ya babayi ay pa-olboten
pako ya lalaki.
Alwan magandan magkahal ya mipatel nin mimihay
ta-on ta mitalo ha kabibiyayan.
Aw-Agohon
arapan
maka
ta
Agka
magkanta
ha
aboh
makapag-ahawa ka nin bawo.
ya
mango hay
yabi
ta
maka
mati
Ahe
no
mawmato-antawo.
No natata ya kotsara ha lamisa ay babayi ya bisita ya
lomateng.
No tinidor ya natata ay lalaki ya bisita ya lomateng.
No tonoy ana nin tonoy ya tiki ay ma-in bisita ya
lomateng.
116
5. No ampag - olameh ya posa nin omarap ha polta ay
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
ma-in bisita ya lomateng.
No magbiyahi ya mihay tawo ta nakahakbat ya nin
mangitit ya posa ay agnayna itoloy ya pagbiyahi na ta
maka madisgrasya ya.
Ahe ihokat ya baro ya pangkahal ta maka ahe mitoloy
ya kahal.
Alwan mahampat nin magbiyahi ya ikak ahal ta maka
madisgrasya ya.
Ahe alihan ya ampangan. No mog-alih ka ay ipeyeh
mo ya plato ta emen ahe ma-ita-oy ya bohoy.
No mako ka ha bali nin kinamatyan ay maghalita ka
nin, "Ayin mangilaw-ilaw, ayin mangakatowa. No ayri
ka inggawa nin Katawan ay bayro ka tana," emen agka
ma-ilaw-ilaw.
No anggomate ya garnet mo ay ma- in kan kowalta ya
lomateng.
No mangitapon ka nin lanom o anyaman ya bagay ya
itapon mo ha Iota no yabi ay maghalita ka nin "TabL
Apo, ta agkawo angkakit," ta maka makabollog ka nin
ahe angkakit.
No manaliw ka nin baboy ay alwa nin mahilem ta
maka mamota bayto ya baboy.
Mrs. Anita A. Dullas
117
PAMI-ILGO
Ha klinika nin iskwilawan
Pangno rna-antirnanowan tarnbalen ya hawhogat?
Ners: Anta angkabaya boy angngornitit ba-in ya bo-eh rno,
Nestor?
Nestor: Nipatok kasi ha pahak hin nibarak ako.
Ners: Nakano et?
Nestor: Na-apon.
Ners: Halla, no ornbahen, tapalan rnoynan antirnano nin
towalyay irnbalbal ha rnalay-ep ya lanorn.
Nestor: Pangno kaboyot kali?
Ners: Manga-anern ya oras. Pangalabah nin rnihay ' allo,
tapalan rno nin towalyay irnbalbal ha rna-arnot ya
lanorn.
Jose: Hatoy patel ko ay nahogat ya garnet nin koya. Anya
kali ya rnatarnpa?
Ners: Tarnpolan rnoynan ponahan nin tarnbal, rnaski
"rnerthiolate" biha hakban rnalinis ya gasa ta
bindahan ya hogat.
Jose: Wanlan kanayon, katowa kanon taklen ya hogat ta
rnatornotorn.
Ners: Alwan peteg ba-in. Hay katowa ay no ahe hakban
ya hogat ta rnapahokan rnikrobyo.
Nilda: Hi Tatay ko itarnan ay napako ya bitih. Anya kali
ya rnatarnpa kon gaw-en?
118
Ners : Hay gaw-en mo hen, padaya-en moynan padaya-en.
Mayari bayto, hakban moyna pon ya hogat biha
gitan ha doktor.
Nilda : Anta man gitan ya et ha doktor?
Ners : Em en mabiyan yan tambal ya panlaban ha impiksyon
boy titanos. Hay tawoy angk atitanos ay maparan
mati.
Miss Antonia D. Villanueva
119
KAWKANTA
Hay Bandila
J;b~ J I CJ J IEJ J Jl
Ban - di -la
1;b J 1J
a -
J
yin
ya
Jlij
rna - gan - da;
::1 u J
ka- pa- ra.
An-
Id
Gan - day
r2
to
ya
1£& J Jlftrlrlr r lr J ~ ~J
ha tag- ay.
A- yin ha- wa
ha pag-bantay.
()
_j_
I
11"1
" ....
"-l./
l
_l
j_
_l
:J
l
1
,.....
-
-
ta"n- dila
ay
-_A
l
labi-
_l
en;
.J•
y
J
./
I
1$b J Jd J i:J J ; 14~ J I:J
A- he
la- et
la- e-
ten.
Bi-
yay
l$bJJJ:JJJrerJr rr
koy
i- ha- gi-
nin
rna-
a-
li;
pi.
Ag-
ya
tana
Hawhalita boy tono:
120
Ha Balah
Tamoy-na ha ba-lah, Ha ba-lah ta mag-il-bah.
ij
'
Mag-il-bah nin paw-pan-da, Ta e-men nin go-man-da.
Do ta-mo nin mag-wah-wah. Do ta-mo nin mag-ko-la.
Bi-ha et mag-pa-lan-sa ta ma-ra-ni-na ya pis-ta.
Hawhalita boy tono:
121
Or an
No o-ran a-na nin o-ran, Hay to-wa taw-ta-na-man;
Ka-teng maw-ma-ma-li-yan, Hay to-wa la i-ta-man.
Da-pat ma-na-li-gem-gem; Ma-ko ta-moy-nan ma-na-nem
Pa-sa-la-mat ha Ka-ta-w an Ha ing-ga-wa Na ya a-ran .
•
Hawhalita boy tono :
122
Gawgolay
Ma-na-nem nin gaw-go-lay Ya da-pat i-ka-bi-yay.
Ta-lom, an-tak, ka-ma-ti, Pa-to-la boy ka-ba-to-ti,
Bat-aw, lo-ko, rna-rang-gay; Sa-lo-yot, ka-mo-ti, pit-say.Al-lo
al-lo, mang-na go-lay E-men ko-ma-ra a bi-yay.
Hawhalita boy tono:
123
Agmo Ko Liwawan
bo-wan.~-ta
Ming-han mi-hay.ya-bi ; ma-ha-wang ya
ay ni-pi
Hi- na- li- ta mo et ya no a- lim-ba-wa Hi-tayma-pi-da-
kit
yo,
ha
a- yin rna- ma-lo-wa ,
tay ni- hom- pa- an
pami- hali- ta;
No
man
rna- a-
ya bo-wan
A-yin man-li- wa-wan
Hiha
Hi-tay mi- la- bi leleg ang-ka-b'yay
No li- wa-wan ay Diyos ya ba-a- la;
ni- la-bi
ri' bo-ngat
124
hin
i-
napi- dayo ta
o- rong moy labi
Hay pami- hom- pa ay ni- li- wa-wan moyna
E- men lo- mig- ha ta mas-ki al-lo
yabi.
Hi-koy
Hi-koy
ni- lo- me- le.
ni- la- bi mo,
Ag- ko
agmo
rna- ka- pai- pa- hi-
___. ,
ngan. Im- ba- lag mo koy-na nin a- yin ba-ra-nan-.
li
ha mas-ki hino et ba-hen ya ba-ba-yi-.
Hawhalita boy tono:
125
Forget Me Not
'Twas on a moon-light night; the
You said to me, my dear, if
~·
r-
I
'
l)
....
--
- -1
e-ver
, ____
r---...
·-.-.~
.---
- •
..
-- [\
I
IC
and bright.
e sat to-ge- ther
it should be that you are far frorr
I
~
I
I
I -
•
dear; m our ren-dez-vous. The moon was there to see; we
me, there'll be no tears to shed. My dar-ling, don't for-get, the
bowed our own true love, To love each o-ther till death do us part.
pro-mi-ses you made be-cause if you do , dear God a-bove shall know.
Why is it, be-lo-ved, when one day you were gone;
If you could on-ly do , darling , love me once a-gain;
126
The vows of love
We could then be
we made, it seems you
hap - py each mo - ment
1
If
I
((
\,
\,
-1
"'
'' - • -·- •
.1'
--- • •
---------
• - •
soon forgot?
of the day.
-I
--t-t-•
Lone-ly and blue I am be - cause I know you're
I
am your be - lo - ved; Please ne-ver, ne - ver
gone; You
think of
left me
lov - ing
all a-lone with-out
a - ny - one, dear, no
ex - pla - na - tion
one else but me.
Hawhalita:
Mrs. Cora E. Rico
Tono :
127
Mananem, Mananem
$~-D I
Ma- na-
rl
J
nem
nin
gaw- go-
lay
ta
e-
men o- ma-lin -ta-wa. Ma-na-nem a-na nin ma-na-
nem
e-
men
biyay ay
lo- mig- ha.-
Hawhalita:
Tono:
Mr. Isias Abujen Sr.
Litsi, Litsi
Lit- si,
tamon
Lit- si,
pir- mi-
fk lv r
Pam- pak- haw
Lit- si,-
Lit- si,
1-
na- wi-
Hawhalita:
Lit- si;-
Lit- si,
~ I L r If'
nin
no- men
i
ni.
Tono :
128
Pahokan Ana Man
JR; J I; ~· J iJ r· FIJ Jd:l
N a - ya - ri
lfa IJ
a - na
ya
ba - kas - yon ; -
J J' IJ J.
-
I - han - da
a - na
-
Lo - rna - teng
ya
a - na
11 J J,zE
gaw - ga - mit .
ya
pa - na - on
$6F; I; J. .!I J J J I<J J f
-
Mag - a - ral
a - na
man
rna - ham - pat
Tono:
Hawhalita:
129

sbl_Dawdinonong bawbotolinyo, 1978.tif

Transcription

Similar documents

gud neri o

1 - Burak Kurt

Diapositiva 1

,,MECTHA 14H14UXATI4BHA rPynA

1 - Scripture Earth

11 jodoh si mata keranjang tamat

Cuando Cenicienta se rebela. Sala de exposiciones del Instituto

Customer Service is the NewMarketing

CARITA ~

2012 BOLETÍN No. 021_07/2010 REGISTRO ELECTORAL

aban nasim nomleh - kuki baptist convention

Luke - TEL MASLYARKWE