Big Picture Learning en de competenties van docenten

Transcription

KO RT L O P E N D O N D E RW I J S O N D E R Z O E K
Professionele
organisatie
Big Picture Learning en de
competenties van docenten
Mechtild Derriks
Gerrit Vrieze
95
Big Picture Learning en de
competenties van docenten
Mechtild Derriks
Gerrit Vrieze
CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG
Derriks, M., Vrieze, G.
Big Picture Learning en de competenties van docenten.
Mechtild Derriks. Amsterdam, Kohnstamm Instituut.
Gerrit Vrieze. Nijmegen, ITS Radboud Universiteit
(Rapport 871, projectnummer 40514)
ISBN 978-90-6813-933-4
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen
in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige manier, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval
system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, or
otherwise, without the prior written permission of the publisher.
Uitgave:
Kohnstamm Instituut
Plantage Muidergracht 24, Postbus 94208, 1018 TV Amsterdam
Telefoon: 020-5251226
http://www.kohnstamminstituut.uva.nl/htm/instituut.htm
Copyright ©Kohnstamm Instituut, 2012. ITS Radboud Universiteit, 2012.
Dit onderzoek is gefinancierd uit het budget dat het ministerie van OCW jaarlijks
beschikbaar stelt aan de LPC ten behoeve van Kortlopend Onderwijsonderzoek dat
uitgevoerd wordt op verzoek van het onderwijsveld.
Inhoud
Vooraf
Samenvatting
1 Inleiding en onderzoeksvragen
1.1 Vraagstelling en dataverzameling
2 BPL in de praktijk in Nederland
2.1 De scholen
2.2 Prakticon, Doetinchem
2.3 CSG Prins Maurits, Middelharnis
2.4 De Baander, Amersfoort
2.5 MET Praktijkonderwijs, Waalwijk
2.6 De Gooise Praktijkschool
3 BPL- experts aan het woord
4 Conclusies
Geraadpleegde literatuur
1
3
7
15
17
17
19
27
31
37
44
51
55
65
Vooraf
De aanvrager van dit onderzoek, de Verenging Big Picture Nederland,
vertegenwoordigt 20 VO scholen in Nederland die zich voor het ontwerp en de
praktijk van hun onderwijs laten inspireren de Big Picture Learning filosofie.
Leden van de vereniging ontmoeten elkaar met enige regelmaat. Tijdens een van
deze bijeenkomsten in 2010 werd de drieledige rol van de leraar in Big Picture
Learning besproken. De rol van ‘advisor’ die de taken van leraar, leerlingbegeleider
en loopbaanbegeleider integreert en de contacten en relatie met de leerling, de
ouders en de buitenschoolse begeleider verzorgt.
Toen ontwikkelde zich ook de vraag of er wezenlijk (ander) onderwijs- en
begeleidinggedrag gevraagd wordt van leraren aan Big Picture geïnspireerde
scholen. Moet een leraar extra of andere kennis, vaardigheden en gedrag hebben, om
te kunnen werken met typische Big Picture kenmerken zoals persoonlijke
leerplanning, leren in authentieke, levensechte leeromgevingen en intensieve
afstemming met de ouders en de buitenschoolse mentor.?
Gelukkig bestaat in Nederland het Kortlopend Onderwijsonderzoek.
Daar diende het bestuur de onderzoeksvraag in die vroeg in 2011 werd gehonoreerd.
Toen hoorden we ook dat een combinatie van twee gerenommeerde
onderzoeksinstituten zich in 2011 in onze vraagstelling zou verdiepen. Op het
congres tijdens de Derde Big Picture week in november 2011 werden de eerste
resultaten al gepresenteerd door de betrokken onderzoekers van het Kohnstamm
Instituut van de Universiteit van Amsterdam en het ITS, Radboud Universiteit
Nijmegen.
Met dank aan de onze leden en de experts die bereid waren tijd en energie te steken
in de interviews en dataverzameling. De onderzoekresultaten zullen in de toekomst
worden meegenomen in activiteiten, zowel in de vereniging als daarbuiten.
Namens het bestuur van de Vereniging Big Picture Nederland.
Hanneke te Braake-Schakenraad
1
2
Samenvatting
Een twintigtal Nederlandse scholen voor voortgezet onderwijs laat zich in hun
onderwijsvisie en werkwijze inspireren door de Big Picture Learning filosofie. Big
Picture Learning (BPL) is van oorsprong een Amerikaans vernieuwend
onderwijsconcept. Kern van BPL is het persoonlijk maken van het onderwijs en
daarmee de kwaliteit van de leeropbrengsten voor de leerling. De leerling staat
centraal, niet de leerstof of het examen; vanuit zijn interesse bepaalt de leerling (in
grote mate) wat er wanneer geleerd wordt, in welke tempo en hoe. Big Picture
Learning is meer dan individueel onderwijs: het is persoonlijk onderwijs. Onderwijs
persoonlijk maken wil zeggen dat leerlingen sturing kunnen geven aan hun eigen
leerproces en keuzemogelijkheden hebben. Het betekent ook dat de school de
leerlingen nadrukkelijk de tijd, kans en verantwoordelijkheid geeft om dat te leren.
Dat hun begeleiders in gesprek gaan, hen aanspreken op hun sterke kanten en
respectvol omgaan met hun beperkingen. De filosofie van BPL is ook: leerlingen uit
zich zelf laten halen wat erin zit en helpen boven hun eigen verwachtingen uit te
groeien.
De drie peilers van Big Picture Learning filosofie zijn Relevantie, Relatie en Rigor.
Deze drie peilers zijn leidend voor de organisatie van de scholen en de pedagogische
en didactische uitwerking van Big Picture Learning. Om die peilers hanteerbaar te
maken in een schoolcontext worden in de praktijk tien onderling samenhangende en
onderscheidende principes gebruikt.
De vraag naar het onderzoek is afkomstig van de Vereniging Big Picture Nederland.
De Vereniging wil meer zicht op wat docenten op scholen die geïnspireerd zijn door
de BPL-filosofie zien als wezenlijke kenmerken van hun onderwijs, welke
competenties dat van hen vereist en wat zij daarvoor moeten aan- dan wel afleren.
Het onderzoek bestaat uit een literatuurstudie en gesprekken met schoolleiders en
docenten van vijf Big Picture geïnspireerde scholen in Nederland en enkele experts
op het terrein van de filosofie en praktijk van Big Picture Learning in de verenigde
Staten.
Voor het in kaart brengen van de competenties van docenten van BPL-georiënteerde
scholen, is gebruik gemaakt van de competenties die wettelijk zijn vastgelegd voor
leraren in het basis- en voortgezet onderwijs: de zogenoemde SBLbekwaamheidseisen (Stuurgroep Bekwaamheid Leraren). Deze bekwaamheidseisen
3
zijn ingedeeld in zeven categorieën. Op basis van de informatie uit de gesprekken
konden de competenties waarover docenten voor goed BPL-onderwijs dienen te
beschikken als volgt worden ingedeeld.
1. Interpersoonlijke competentie
Een gelijkwaardige relatie met de leerlingen willen en kunnen aangaan
Belangstelling hebben voor leerlingen
Positief communiceren
Grenzen kunnen stellen aan gedrag
2. Pedagogische competentie
Leerlingen helpen meer zicht te krijgen op eigen mogelijkheden én
beperkingen
Positief staan tegenover leerlingen; zien dat de studenten iets kunnen
Studenten kunnen (willen) uitdagen, enthousiasmeren
3. Vakinhoudelijke en didactische competentie
Passies en interesses kunnen vertalen in een leerplan, opdrachten, stages
e.d.
Het leerplan op maat kunnen invullen
De leerling op het eigen werk laten reflecteren
Vorderingen zien in het kader van het leerproces van de leerling
4. Organisatorisch en competentie
Klassenmanagement beheersen
Structuur aanbrengen in de begeleiding
5. Competentie in het samenwerken met collega’s
Teamspeler zijn
6. Competentie in het samenwerken met de omgeving
Een leernetwerk rond de student kunnen opzetten en aansturen
De rol van de ouders in het leernetwerk vormgeven
De rol van bedrijven en instellingen in het leernetwerk vormgeven
7. Competentie in reflectie en ontwikkeling.
Als docent willen doorgroeien
Vastgesteld kan worden dat de competenties die vereist zijn voor onderwijs volgens
de Big-Picture-Learning-principes goed zijn onder te brengen zijn in de SBLsystematiek en een meer of minder specifieke invulling van de categorieën vormen.
Dit komt overeen met wat in de gesprekken vaak naar voren kwam, namelijk dat de
eisen die aan een BPL-docent worden gesteld zich niet zozeer onderscheiden van de
eisen aan een ‘gewone’ docent, maar wél vragen om een specifieke invulling en
4
specifieke accenten. Dit komt vooral naar voren bij de concretisering van de
vakinhoudelijke en didactische component.
Voorts geven sommige respondenten te kennen dat het in hun ogen niet alleen om
competenties gaat; sommige spreken van een mindset, een andere manier van
denken. Volgens hen staat een BPL-docent op een andere manier in het onderwijs,
kijkt hij op een andere manier tegen leren en de leerling aan. Die manier houdt in dat
de docent er is voor de leerling en niet omgekeerd.
Er zijn respondenten die vinden dat het ook gaat om eigenschappen die niet of maar
in beperkte mate te ontwikkelen zijn. Men denkt dan vooral aan aspecten van de
interpersoonlijke en pedagogische competenties, om eigenschappen als echte
interesse hebben in de leerling, de potentie van de leerling zien, geduld hebben,
rustig blijven.
Respondenten benadrukken dat goed BPL-onderwijs van docenten vereist dat zij
afleren dat zij als docent bepalen wat een leerling leert, hoe en wanneer. Zij moeten
afleren dat de leerstof en de docent centraal staan en dat zij als docent de regie
tijdens een les stevig in handen moeten houden. Docenten in BPL-scholen moeten
die zekerheid loslaten en leren vertrouwen in de leerbereidheid en nieuwsgierigheid
van de leerlingen.
Als het gaat om wat docenten vooral moeten aanleren dan is het: open zijn,
nieuwsgierig zijn, de goede vragen stellen, goed luisteren, met de leerling
meedenken en mee zoeken. Dit is niet altijd even gemakkelijk, zo valt te beluisteren.
Het is soms lastig om een goede balans te vinden tussen je open naar een leerling
opstellen, niet teveel te sturen, en toch de leerling verder te helpen in zijn
ontwikkeling en diepgang in de leerstof te vinden. Open en niet sturend zijn, een
kind nieuwsgierig benaderen vraagt een omslag in de manier van leerlingen
bejegenen en naar ze kijken.
Kijken we naar de SBL-bekwaamheidseisen, dan liggen de competenties waarover
docenten voor BPL-onderwijs moeten beschikken of die zij daarvoor moeten
aanleren vooral op het interpersoonlijke en pedagogische vlak, én op vakinhoudelijk
en didactisch terrein.
5
6
1
Inleiding en onderzoeksvragen
Big Picture Learning (BPL) is van oorsprong een Amerikaans vernieuwend
onderwijsconcept. In 1995 is de beweging met één school begonnen, ondertussen
zijn er in de Verenigde Staten zo’n 60 scholen die werken volgens de principes van
BPL, en buiten de Verenigde Staten nog eens zo’n 40 scholen (Nederland, Canada,
Australië).
De Nederlandse belangstelling voor het Amerikaanse onderwijsconcept ‘One
Student at a time’ volgens de Big Picture Learning filosofie, is in gang gezet door de
KPC Groep. Vanaf het begin van deze eeuw heeft het KPC diverse activiteiten
ondernomen om Big Picture Learning en One Kid at a time in Nederland
bekendheid te geven. In dit kader zijn onder meer studiereizen voor Nederlandse
belangstellenden georganiseerd naar The Met Center, de school in Providence, Rode
Island (Verenigde Staten) die als voorbeeld dient voor de manier waarop het concept
dagelijks in praktijk wordt gebracht. Ook worden elke drie jaar vertegenwoordigers
van Amerikaanse BPL-scholen naar Nederland gehaald om hun werkwijze en
uitgangspunten hier nader toe te lichten. In 2005 is de eerste Nederlandse BPL-week
gehouden onder de titel: ‘Onderwijs persoonlijk maken’, in 2011 was de titel ‘Met
persoonlijk leren optimaal presteren’. Voorts zijn er door KPC Groep diverse
brochures uitgebracht over de wijze waarop scholen in Nederland zich hebben laten
inspireren door het BPL-concept.
In 2007 werd de Vereniging Big Picture Nederland opgericht. Belangrijk doel van
de vereniging is om een netwerk te vormen voor het uitwisselen van ervaringen van
scholen in Nederland die zich in hun werkwijze laten inspireren op het BPL-concept
en een bijdrage te leveren aan de professionalisering van de docenten op deze
scholen. Anno 2011 zijn er 20 scholen voor Voortgezet Onderwijs bij deze
vereniging aangesloten. Om als vereniging een bijdrage te kunnen leveren aan de
professionalisering van BPL-docenten is het van belang te weten wat docenten als
belangrijke competenties zien voor het werken volgens de BPL-filosofie en op
welke punten zij behoefte hebben aan verdere professionalisering en ondersteuning.
Vanuit de vereniging is er daarom een vraag ingediend bij het Kortlopend
Onderwijsonderzoek naar wat docenten die werkzaam zijn op BPL-geïnspireerde
scholen zien als wezenlijke kenmerken van hun onderwijs en wat zij daarvoor
moeten aan- dan wel afleren. Maar wat is Big Picture Learning eigenlijk?
7
Big Picture Learning
Grondleggers van ‘Big Picture Learning’ zijn de Amerikanen Dennis Littky en
Elliot Washor, beide zeer ervaren en gepassioneerd leraar, schoolleider,
onderwijsconsultant en –onderzoeker. Hun missie om het bestaande
onderwijssysteem in de Verenigde Staten te veranderen begon begin jaren negentig.
Zij wilden meer gemotiveerde leerlingen, minder drop outs en spijbelaars en een
betere doorstroming naar het vervolgonderwijs. Littky en Washor wilden
vernieuwende scholen creëren waarin het leren voor de leerlingen relevant en
betekenisvol is omdat het in nauwe samenhang staat met de buitenschoolse wereld
(de samenleving) rondom de school en waar een significant deel van het leren ook in
die echte wereld plaats vindt (the ‘Big Picture’). De school en het echte leven
moeten in hun ogen geen gescheiden werelden zijn, maar authentiek en direct met
elkaar samenwerken. ‘Education is everyone’s business’, is hun uitgangspunt.
Een even fundamenteel uitgangspunt was voor hen het ‘One kid at a time’-principe:
docenten moeten elk kind met persoonlijke aandacht begeleiden/onderwijzen. Het
‘One kid at a time’-principe betekent dat leraren hun leerlingen persoonlijk kennen
en bewust investeren in het bouwen van een echte relatie met elke leerling. De
scholen maken het bieden van deze persoonlijke aandacht organisatorisch mogelijk
zodat leraren ook daadwerkelijk oog kunnen hebben voor de individuele leerling en
het persoonlijke leerproces. Elke student wordt gestimuleerd een stem te hebben in
wat hij leert en de keuzes die hij maakt. De keuzes worden vastgelegd in het
kwartaalleerplan en gemaakt op basis van de interesse en de passie van de leerling én
op basis van een duidelijk overzicht van de verwachtingen per leerjaar en vijf
leerplangebieden. Met het oog op voldoende duurzaam en ‘robuust’ resultaat (rigor)
praten de docenten veel met de studenten en luisteren ze goed naar wie ze zijn als
persoon, wat ze willen, wat hun zorgen zijn. Relevantie, relatie en rigor1 zijn de drie
peilers van de Big-Picture-Learning-filosofie en het ‘One kid at a time’-principe. Om
die peilers hanteerbaar te maken in een schoolcontext worden in de praktijk tien
onderling samenhangende en onderscheidende principes gebruikt (zie volgende
bladzijde).
Om de principes van persoonlijk onderwijs en levensecht leren in de praktijk te
kunnen realiseren werden scholen (afdelingen) kleinschaliger, kregen leerlingen
meer verantwoordelijkheid voor hun leren en werden ouders meer betrokken bij het
leren van hun kinderen.
1
8
Rigor is moeilijk te vertalen in het Nederlands. Het betekent: duurzaam, robuust en
herhaalbaar resultaat.
Littky en Washor zijn met het realiseren van hun ideeën klein begonnen, op één
school: de Metropolitan Regional Career and Technical Center, algemeen bekend als
de ‘Met Center’. Ondertussen is het aantal BPL-scholen in én buiten de VS
aanzienlijk toegenomen en is de Met Center in Providence uitgegroeid tot het
vlaggenschip van de BPL-beweging.
In de loop der jaren hebben de grondleggers hun concept verder ontwikkeld en in de
praktijk vorm gegeven. Hoewel de concrete invulling van het concept in diverse
scholen kan verschillen, worden volgens de grondleggers op alle BPL-scholen tien
gemeenschappelijke kenmerken waardoor BPL-scholen zich van andere scholen
onderscheiden.
Tien onderscheidende kenmerken
BPL onderscheidt zich op verschillende manieren van ‘gewoon’ onderwijs, maar
volgens de grondleggers zijn er tien onderscheidende kenmerken of uitgangspunten
die samen onderwijs tot Big Picture Learning maken en het ‘One kid at a time’concept praktisch mogelijk maken. Niet één van deze kenmerken is de belangrijkste,
zo wordt benadrukt, het geheel van deze kenmerken maakt dat Persoonlijk
Onderwijs wordt gecreëerd (KPC, 2007; 2008).
1. Leren in de echte wereld
In de Amerikaanse scholen wordt veel ruimte gemaakt voor ‘Learning through
internship2’ (LTI), een buitenschoolse leer- en werkperiode. In Amerika hebben de
leerlingen vanaf het eerste jaar een LTI. Deze, wel op een stage lijkende,
leeromgeving is een belangrijk kenmerk van BPL omdat de leerling de kunst van het
volwassen zijn, kan afkijken bij de volwassene(n) met wie wordt samengewerkt.
Daarnaast verwerft de leerling op ‘authentieke’ wijze inzicht in de benodigde
competenties en de gewenste expertise in praktijksituaties. De LTI’s in de
Amerikaanse BPL-scholen zijn breder dan beroepsgeoriënteerde of
beroepsvoorbereidende stages in Nederland. In Amerika dienen de LTI’s ook ter
verwerving van meer algemene competenties in de vijf leergebieden: communicatie,
rekenen/wiskunde (quantative reasoning), competenties op het terrein van social
gedrag (social reasoning ) en een onderzoekende houding (empirical reasoning) en
persoonlijke kwaliteiten die een leerling zelf ‘meebreng’ en waarop in een
buitenschools leersituatie op ‘natuurlijke’ wijze een beroep wordt gedaan.
2
De afkorting LTI wordt ook gebruikt voor Learning Through Interest (interesse) of learning
Through Immersion (onderdompeling|). Het kenmerkende is dat het gebeurt in een
realistische voor de leerling, relevante leeromgeving in samenwerking met relevante
rolmodellen en de praktijkmentor, de LTI-begeleider.
9
2. Het persoonlijk leerplan (persoonlijk onderwijs)
Op basis van de individuele talenten, interesses en behoeften van de leerling wordt
een persoonlijk leerplan (PLP) gemaakt. Er is geen vast curriculum en er is geen
eenrichtingsverkeer in de vorm van kennisoverdracht. Er is wel een zeer uitgewerkt
systeem van verwachtingen per leerjaar (4 jaar High school)) die in één-op-één
gesprekken met de leerling en verdeeld over de kwartalen in de lessen en
persoonlijke leerplannen worden verwerkt. Deze doelen worden direct gekoppeld
aan de vijf leergebieden en het niveau van diplomering waarop de leerling zich richt.
Leren vindt plaats op basis van de persoonlijke passie / interesse van de leerling.
Indien nodig wordt intensief gewerkt aan het (terug) vinden van de persoonlijke
interesses. Het PLP wordt ieder kwartaal samengesteld en gevolgd in persoonlijke
overleggen met de leerlingen. Het PLP wordt ingevuld met de bovengenoemde
verwachtingen en leerdoelen die passen bij die passie van de leerling en daarop
gebaseerde LTI- projecten.
3. Authentiek beoordelen (vaststellen van de individuele ontwikkeling)
Beoordeling vindt niét plaats op basis van standaard toetsen, proefwerken of cijfers,
maar op basis van wat leerlingen in hun kwartaalpresentatie (exhibition) laten zien
van wat in het persoonlijk leerplan met hen is afgesproken. De voortgangscriteria
zijn dus vooraf vastgesteld in het persoonlijk leerplan van de individuele leerling,
zodat er aan het einde van het kwartaal door de leerling verantwoording kan worden
afgelegd over de vorderingen. Hierbij kan ook worden afgesproken dat de leerling
zich in dat (en eventueel volgende) kwartaal voorbereidt op het afleggen van een
gestandaardiseerde toets of een (extern) praktijkexamen bijvoorbeeld op de LTI(stage-)plaats. De voortgang wordt op verschillende manieren bewaakt en vanuit
meerdere perspectieven in de gaten gehouden: in de wekelijkse één-op-één
gesprekken, gesprekken met de ouders en met de buitenschoolse LTI-begeleider en
het online en papieren (werk)portfolio. Daarbij worden ook de kwaliteitseisen die de
school stelt en de verwachtingen die zij voor het leerjaar in kwestie hebben,
meegenomen.
4. Kleine scholen
Om persoonlijke aandacht mogelijk te maken wordt gewerkt in kleinschalige
scholen van rond de 150 leerlingen. Ook een zelfstandig functionerende afdeling
binnen een groter geheel wordt een school genoemd en heeft een eigen teamleider,
budget, locatie en een klein team van vaste medewerkers (advisors). Deze
kleinschaligheid maakt de school voor leerlingen veilig en overzichtelijk en voor de
medewerkers maakt dat het persoonlijk onderwijs uitvoerbaar. De school wil
10
midden in de samenleving staan en onderhoudt daartoe sterke banden met de directe
omgeving (winkels, bedrijven). De kleinschaligheid maakt directe contacten
mogelijk ook met het oog op LTI-plekken die men graag in de buurt van de school
gerealiseerd wil zien.
5. Kleine meerjarige leergroepen
Om persoonlijk onderwijs mogelijk te maken, is een klas niet groter dan 15-18
leerlingen. Om een hechte band met de leerlingen te kunnen opbouwen is het een
vaste groep leerlingen met een vaste leraar/begeleider (advisor) voor in principe vier
jaar. Deze vaste groep wordt een advisory genoemd. De advisory heeft een vaste
locatie in het gebouw en werkt daar op vaste tijden in het rooster. Het is de
bedoeling dat de leergroep (advisory) door de leerling als ‘thuis’ of ‘tweede familie’
wordt ervaren. De term advisor voor de leraar/begeleider is ingevoerd om duidelijk
te maken dat deze behalve voor het onderwijs in de leergroep ook de contacten met
de ouders/familie van de leerling onderhoudt (leerlingbegeleiding) evenals de
contacten met de buitenschoolse LTI-begeleider (loopbaanbegeleiding).
6. Veilige schoolcultuur
Er wordt gewerkt aan een open en gelijkwaardige cultuur, waarin de mening van de
leerling telt. Er wordt naar hun mening gevraagd én er wordt vervolgens rekening
mee gehouden. Docenten en leerlingen gaan respectvol met elkaar om, er is een
veilig schoolklimaat. De vaste leergroep (advisory) als thuisbasis en de ‘Pick me
ups’ (gezamenlijk startmoment aan het begin van elke schooldag) zijn twee
belangrijke instrumenten voor het bouwen aan de schoolcultuur én voor het bouwen
aan de persoonlijke relaties die de basis vormen voor het ‘One kid at a time’onderwijsconcept.
7. Leiderschap
Het vormgeven van een concept als BPL vraagt om krachtig leiderschap. De eisen
zijn hoog: het gaat niet alleen om visie en flexibiliteit, maar de schoolleider moet
ook goed kunnen communiceren met heel verschillende groepen: met leraren,
leerlingen en hun ouders/verzorgers, met ondersteunend personeel, met bedrijven in
de buurt. Netwerken, ondernemerschap, initiatief en verantwoordelijkheid nemen en
krijgen worden ook expliciet gestimuleerd bij de leergroepbegeleiders en bij de
leerlingen (en hun ouders). In de verwachtingen per leerjaar staan uitgesproken
doelen over de mate waarin en de mogelijkheden waarop de leerlingen initiatieven
kunnen nemen. Bijvoorbeeld het organiseren van een gezamenlijk startmoment voor
de vaste leergroep, een excursie, een uitstapje met de leergroep (advisory), een
11
feestelijk moment om de LTI-begeleiders te bedanken etc. Ook op schoolniveau zijn
er veel mogelijkheden om leerlingen de kans te geven hun leiderschapskwaliteiten te
oefenen, zo ook het plannen en organiseren van een LTI (stage) of studiereis in het
buitenland.
8. Directe betrokkenheid van ouders
De ouders van de leerling worden gezien als partners en nadrukkelijk betrokken bij
het leerproces van hun kind. Voorafgaand aan en vanaf het moment dat hun kind op
de school verblijft, komen zij regelmatig op de school. Zij hebben een stem in het
persoonlijk leerplan van hun kind en worden uitgenodigd voor de
‘kwartaalpresentaties’ waar de leerling verantwoording aflegt van het geleerde en
laat zien wat hij de afgelopen tijd heeft gepresteerd. Ouders worden uitgenodigd bij
schoolpresentaties en wie daar tijd voor heeft speelt een rol in de communicatie over
en het netwerken rond de school en de LTI.
9. Concrete loopbaanondersteuning
De BPL-scholen gaan ervan uit dat elke leerling persoonlijke talenten en kansen
heeft en dat de leerling ook de kans moet krijgen om op eigen kwaliteiten en niveau
door te stromen naar vervolgonderwijs en/of andere loopbaanmogelijkheden.
Daarom zijn er veel contacten tussen de school en de vele mogelijkheden van
vervolgonderwijs en loopbaanontwikkeling. De leerlingen worden aangemoedigd
om naast hun High school of binnen het persoonlijk leerplan deel te nemen aan
zogenoemde Collegeclasses op een vervolgopleiding naar keuze of een
praktijkdiploma in het LTI-bedrijf of vakantiebaan te halen.
10. Professionele ontwikkeling
Van alle medewerkers wordt een afgeronde Master opleiding verwacht. Na de
intensieve en specifieke wervings- en selectieperiode volgt, voorafgaand aan het
schooljaar, een scholingsweek waarin de BPL-filosofie en de organisatorische,
pedagogische en didactische aanpak worden geïntroduceerd en ingeoefend. De
advisors (leergroepbegeleiders) en principals (teamleiders) scholen elkaar. Ze
worden voortdurend uitgenodigd te praten over hun werk en de problemen waar ze
tegenaan lopen in geplande wekelijkse intervisie, supervisie en vrijdagse
teambijeenkomsten. Elk jaar in augustus wordt door Big Picture Learning de Big
Bang georganiseerd: een vierdaagse Internationale Scholingsbijeenkomst voor
leergroepbegeleiders, teamleiders en schoolleiders. De professionele ontwikkeling
gebeurt zowel binnen de scholen als in het netwerk van Big Picture scholen op
authentieke en persoonlijke wijze.
12
Leercyclus en de leerdoelen
Het onderwijs in een BPL-school is niet vrijblijvend. Naast de tien onderscheidende
kenmerken zijn ook de fasen van het leerproces (de fasen van de leercyclus)
nauwkeurig omschreven, evenals de doelen die in elke fase van het leerproces in de
gaten gehouden moeten worden. Een leercyclus bestaat uit een aantal stappen die de
grondslag vormen voor de didactiek van het concept. Leren op een BPL-school is
een cyclisch proces (leercirkel) dat (steeds) de volgende stappen omvat:
Start met je eigen interesse, passie en
1. Maak je eigen plan! Kies de leerdoelen en projecten die bij je passen en
praat erover;
2. Volg jouw passie! Lees erover, zoek dingen op, praat er over, doe een
schaduwdag;
3. Maak het echt! Bereid je voor, wat heb je nodig, wie kunnen je helpen,
overleg;
4. Regel het ….en doe het! Organiseer en plan je werk en je afspraken,
overleg;
5. Laat het zien! Presenteer wat je bereikt en geleerd hebt;
6. En wat vinden anderen ervan! Reflectie, beoordeling en rapportage voor het
portfolio.
Na de beoordeling en bespreking volgt de start van een nieuwe leercirkel.
Tijdens het doorlopen van de leercyclus worden de vijf BPL-leerdoelen nauwlettend
in de gaten gehouden. De vijf leerdoelen van Big Picture Learning vormen een
samenhangend raamwerk waarmee leerlingen met een empirische, kwantitatieve,
sociale, communicatieve en persoonlijke bril naar de wereld leren kijken en deze
leren interpreteren Het is de basis voor het persoonlijke leerplan en wordt direct
gekoppeld aan de interesses van leerlingen en het (buitenschools) project dat ze gaan
exploreren. De leerdoelen vormen de leidraad waarmee de leerlingen zich als
persoon ontwikkelen. De doelen liggen op de volgende terreinen:
Empirisch redeneren: Hoe bewijs ik dit?
Kwantitatief redeneren: Hoe kan ik dit meten, vergelijken of weergeven?
Communiceren: Hoe kan ik informatie vergaren, uitdrukken, presenteren?
Sociaal redeneren: Wat zijn de perspectieven van anderen hierop?
Persoonlijke kwaliteiten: Wat breng ik mee in dit proces?
Tot slot: Nogmaals de drie R-en
De hiervoor al genoemde drie R-en: relatie, relevantie en rigor (robuust, duurzaam,
herhaalbaar resultaat) zijn de drie peilers die leidend zijn voor de organisatie van de
13
scholen en de pedagogische en didactische uitwerking van Big Picture Learning
(KPC, 2008).
Relatie
De eerste stap is de leerlingen echt leren kennen. Relatie staat voor de relatie tussen
leerling en leraar waaraan vanaf de eerste dag wordt gewerkt maar ook voor de
relatie met de ouders/familie en de buitenschoolse LTI-begeleiders. In BPL is deze
relatie gebaseerd op wederzijds vertrouwen en respect. Alleen op die basis staan de
leraar en de leerling open voor de mogelijkheden die hij/zij zelf heeft en die de
school en de ‘echte’ wereld buiten school te bieden heeft. Voor het creëren van
vertrouwde en respectvolle relaties zijn kleine scholen van belang en het actief
genereren van een veilige schoolcultuur en langdurende relaties tussen leerlingen en
leraren in de vaste leergroepen .
Relevantie
Relevantie van de leerstof is in de BPL-school de motiverende en stimulerende
kracht in het leerproces en staat voor leren op basis van de interesse van de leerling,
zijn passie, dat wat hij van belang en relevant vindt op dat moment in zijn leven, de
droom die hij wil realiseren en de keuzes die hij daarvoor wil maken. De interesses
kunnen veranderen, passies kunnen voorbij gaan en er kunnen nieuwe ontstaan,
zeker tussen 14 en 18 jaar. Leren is een dynamisch proces en de leerling volop in
ontwikkeling. Het gaat erom dat wat de leerling op een voor hem relevante wijze
leert betekenis heeft zodat de kennis beklijft en duurzaam beschikbaar is.
Rigor
Rigor is een lastig te omschrijven begrip. Er wordt mee bedoeld dat leerlingen zich
verbonden voelen met datgene wat zij uit zichzelf willen leren, dat zij concreet iets
kunnen doen met wat zij leren, zich ergens gemotiveerd in verdiepen, daarom steeds
meer vragen hebben en er ook met volwassenen over willen praten omdat zij
feedback willen hebben. De BPL-filosofie vertrekt vanuit het leertheoretische
uitgangspunt dat de leerling in open, realistische, complexe en functionele
leeromgevingen - die aansluiten bij de persoonlijke interesse - zelf rijke en
gevarieerde geheugennetwerken aanmaakt waardoor het geleerde wordt verankerd in
het lange termijn geheugen en duurzaam bruikbaar is.
14
Kern
Kern van het BPL is het persoonlijk maken van het onderwijs en daarmee de
kwaliteit van de leeropbrengsten voor de leerling. De leerling staat centraal, niet de
leerstof of het examen; vanuit zijn interesse bepaalt de leerling (in grote mate) wat er
wanneer geleerd wordt in welke tempo en hoe. Big Picture Learning is meer dan
individueel onderwijs: het is persoonlijk onderwijs. Onderwijs persoonlijk maken
wil zeggen dat leerlingen sturing kunnen geven aan hun eigen leerproces en
keuzemogelijkheden hebben. Het betekent ook dat de school de leerlingen
nadrukkelijk de tijd, kans en verantwoordelijkheid geeft om dat te leren. Dat hun
begeleiders in gesprek gaan, hen aanspreken op hun sterke kanten en respectvol
omgaan met hun beperkingen. De filosofie van BPL is ook: leerlingen uit zich zelf
laten halen wat erin zit en helpen boven hun eigen verwachtingen uit te groeien.
1.1
Vraagstelling en dataverzameling
Om meer zicht te krijgen op de specifieke deskundigheden (kwaliteiten en gedrag)
die leraren in staat stellen om op Big Picture Learning gebaseerd onderwijs te
realiseren, wenste de Vereniging Big Picture Nederland onderzoek naar de vraag
wat leraren in een Big Picture school zien als wezenlijke (eventueel andere)
kenmerken van hun onderwijs- en begeleidingsgedrag en wat zij daarvoor willen en
moeten (aan- of af-) leren. Het onderzoek zou zich moeten richten op welke
competenties een docent nodig heeft om zijn onderwijs persoonlijk te maken en de
leerling op zijn eigen niveau te laten excelleren. Met name drie taakgebieden zijn
van belang: het werken met persoonlijke leerplannen; het authentiek leren en
beoordelen; het betrekken van ouders en de begeleiders op de buitenschoolse
werkplek (LTI-begeleiders).
Onderzoeksvragen
De vraagstelling is in de volgende onderzoeksvragen uitgewerkt:
Welke activiteiten ontplooien docenten en wat moeten zij kunnen om
Het opstellen van persoonlijke leerplannen te faciliteren, te begeleiden
en de voortgang te monitoren
Authentiek leren en authentiek beoordelen te organiseren
Actief de betrokkenheid van ouders en LTI begeleiders te organiseren
Wat moeten zij daarvoor afleren en/of aanleren?
Welke knelpunten komen zij daarbij tegen en hoe hebben zij die opgelost (of
niet)?
15
Wat zouden zij nog bij willen leren? Wat hebben zij nodig om zich nog
verder te kunnen ontwikkelen?
Dataverzameling
De gegevens voor het onderzoek zijn verzameld op basis van gesprekken met
deskundigen: schoolleiders en leraren van Big Picture geïnspireerde scholen in
Nederland en enkele experts op het terrein van de filosofie en praktijk van Big
Picture Learning in de Verenigde Staten. De gesprekken zijn gevoerd aan de hand
van een gestructureerde interviewleidraad. In lijn met de onderzoeksvragen zijn de
gesprekken toegespitst op drie kenmerken van BPL-onderwijs die vooral te maken
hebben met de onderwijskundige competenties van docenten:
Persoonlijke leerplannen maken en begeleiden;
Authentiek leren bevorderen en authentiek beoordelen;
Netwerk van betrokkenen organiseren (met name ouders, LTI-begeleiders).
Bij elke activiteit is steeds gevraagd hoe dit wordt vormgegeven; wat een docent
daarvoor nodig heeft aan kennis, vaardigheden, en houdingen; welke knelpunten
ervaren worden; wat men heeft moeten aanleren of juist afleren; welke verdere
scholing nodig geacht wordt.
Daarnaast zijn documenten van scholen bestudeerd en is een beperkte
literatuurstudie uitgevoerd naar Big Picture Learning, de filosofie en de visie op
leren en onderwijs.
Kader
Voor het in kaart brengen van de competenties waarover docenten dienen te
beschikken in scholen waar werkwijzen toegepast worden die ontleend zijn aan de
Big-Picture-Learning-filosofie, is gebruik gemaakt van de competenties die wettelijk
zijn vastgelegd voor leraren in het basis- en voortgezet onderwijs. De
bekwaamheidseisen omvatten de volgende zeven categorieën van competenties:
1.
Interpersoonlijke competentie
2.
Pedagogische competentie
3. Vakinhoudelijke en didactische competentie
4.
Organisatorisch en competentie
5.
Competentie in het samenwerken met collega’s
6.
Competentie in het samenwerken met de omgeving
7
Competentie in reflectie en ontwikkeling
16
2
BPL in de praktijk in Nederland
2.1
De scholen
Inmiddels zijn er 20 Nederlandse scholen voor voortgezet onderwijs lid van de
Vereniging Big Picture Nederland. Voor het merendeel zijn dit scholen voor
praktijkonderwijs: de BPL-filosofie blijkt in Nederland vooral aansluiting te vinden
bij scholen voor Praktijkonderwijs en in mindere mate bij andere onderwijstypen.
Verondersteld wordt dat dit te maken heeft met het feit dat het Praktijkonderwijs
geen wettelijke eindtermen kent waardoor deze scholen makkelijker hun onderwijs
kunnen inrichten volgens nieuwe principes. In principe kan BPL-onderwijs echter
ook voor andere doelgroepen en in andere onderwijstypen worden toegepast. De
BPL-scholen in de VS bijvoorbeeld zijn High schools die leerlingen voorbereiden
op het studeren aan een vervolgopleiding op college en universitair niveau. Het
streven om de studenten te laten doorstromen naar vervolgopleidingen wordt
overigens door de BPL-High schools voor bijna al hun leerlingen gerealiseerd
(96%).
In 2008 is er een eerste publicatie verschenen waarin een beeld wordt geschetst van
tien Nederlandse scholen (acht scholen voor Praktijkonderwijs en twee vmboscholen) die zich in hun werkwijze hebben laten inspireren door het BPLonderwijsconcept (KPC, 2008). Hieruit blijkt dat de scholen uit de tien
onderscheidende kenmerken datgene kiezen wat het dichtst ligt bij de eigen situatie
en de eigen schoolcultuur en verschillen in de mate waarin zij de tien
onderscheidende kenmerken van Big Picture Learning toepassen. ‘Elke school
maakt een eigen vertaling van het gedachtegoed van BPL en geeft er een eigen
invulling aan’. Zo zijn er scholen die zich beperken tot enkele uren BPL per week
(4u per week ‘persoonlijk domein’ op het rooster) en scholen die proberen alle tien
kenmerken toe te passen. Scholen zijn dus heel verschillend in de mate waarin zij de
tien onderscheidende kenmerken toepassen.
De cases
Om de onderzoeksvragen te beantwoorden zijn casestudies uitgevoerd bij zes
scholen die zich in hun visie op leren, hun onderwijsconcept en hun werkwijze
hebben laten inspireren door de Big Picture Learning Filosofie. De selectie van de
scholen heeft plaats gevonden in overleg met de Vereniging Big Picture Nederland.
In overeenstemming met de wens van de aanvrager is het onderzoek uitgevoerd in
17
verschillende onderwijstypen: vier scholen voor praktijkonderwijs, een vmbo-school
en een brede scholengemeenschap. Deze laatste school is uiteindelijk niet in de
onderzoeksresultaten betrokken omdat de school ten tijde van de interviews het
onderwijs in de beroepsbegeleidende leerwegen wel volgens een aantal BPLprincipes had ingericht, maar er nog geen ervaringen in de praktijk mee had
opgedaan. Op de scholen zijn op basis van een gestructureerde interviewleidraad
gesprekken gevoerd met de schoolleider en drie tot vier docenten. Met de
schoolleider omdat deze verantwoordelijk is voor het onderwijskundig beleid en
voor de professionalisering van de docenten; met docenten omdat zij ervaring
hebben met het in praktijk brengen van de BPL-werkwijzen. Ook zijn relevante
schooldocumenten bestudeerd.
In het navolgende schetsen we een beeld van de vijf aan het onderzoek deelnemende
scholen. Aan de orde komen de wijze waarop de scholen hun onderwijs hebben
ingericht en in hoeverre zij zich daarbij door BPL-principes hebben laten inspireren;
wat docenten moeten kunnen om het onderwijs volgens BPL-principes aan te
pakken; hoe docenten zich hebben geschoold en op welke gebieden zij behoefte
hebben aan verdere scholing.
18
2.2
Prakticon, Doetinchem
‘De student is iemand die iets kán’
Prakticon
Prakticon is een school voor praktijkonderwijs met ongeveer 300 studenten en ruim
50 personeelsleden. De studenten zijn verdeeld over vier kernteams met ieder 70-80
studenten. De docenten kennen alle studenten binnen hun eigen kernteam. De
mentoren hebben ieder een vaste mentorgroep van 15 studenten. Deze groep is de
vaste thuisbasis.
Prakticon is gevestigd in een modern gebouw (twee jaar oud) met op de eerste
verdieping ruimtes voor de vier kernteams en op de begane grond de praktijklokalen
(sport, koken, zorg, techniek e.d.) met de werkbegeleiders.
Acht jaar geleden is Prakticon als school voor praktijkonderwijs begonnen met
visieontwikkeling en stelde zich hierbij vragen als: ‘Wat is onze kern? Wat willen
we als praktijkonderwijs met onze leerlingen bereiken?’ De uitkomst van dit proces
was de volgende visie: Prakticon stimuleert de leerlingen zich te ontwikkelen op het
gebied van wonen, werken, vrije tijd en burgerschap met als doel een eigen plek in
de maatschappij te verwerven. De leerling leert optimaal gebruik te maken van de
begeleidende kwaliteiten van de onderwijsomgeving, van de eigen groeikracht en
van de betekenisvolle maatschappelijke omgeving. Een uitgebreid zorgsysteem
maakt integraal onderdeel uit van dit leerproces. Maatwerktrajecten staan centraal in
de werkwijze, evenals het leren van en met elkaar. Het schoolklimaat kenmerkt zich
door respect en acceptatie in een veilige werken leeromgeving. Prakticon is een
lerende organisatie.
In dezelfde tijd dat Prakticon bezig was met het ontwikkelen van een visie, kwam de
school via het KPC Groep in aanraking met het concept van Big Picture Learning.
Het concept sloot aan bij de manier waarop de school wilde werken, namelijk
zorgen voor gemotiveerde leerlingen, het leveren van maatwerk en het maximale uit
de leerlingen halen.
Big Picture op Prakticon
De drie R’e: relatie, relevantie en rigor staan centraal in het onderwijs dat is
gebaseerd op BPL-principes. Deze begrippen worden door Prakticon gebruikt om de
missie van de school aan te toetsen.
Relatie:
Leren kan pas vorm krijgen indien er een relatie bestaat tussen
mentor en leerling
19
Relevantie:
Rigor:
Het geleerde beklijft pas goed wanneer de leerling het als relevant
ervaart
De leerling leert in een vaste structuur waarbij hij steeds wordt
uitgedaagd om diepgang te ontwikkelen in hetgeen hij leert
De tien karakteristieken van BPL zijn door Prakticon in de volgende tien
uitgangspunten uitgewerkt:
1. Leren in de echte wereld (Maak het echt!)
Leren begint bij de interesses van de leerling en leren in de echte wereld is het
uitgangspunt van het leerproces.
2. Eén leerling tegelijk (Maak het persoonlijk!)
Er wordt een persoonlijk leerplan gemaakt uitgaande van de interesse van elke
leerling.
3. Authentieke beoordeling (Laat het zien!)
Elke leerling presenteert zijn vorderingen aan ouders en mentor, drie maal per
jaar. De mentor maakt beschrijvingen van de ontwikkeling van de student.
4. Kleine scholen (Houd het kleinschalig)
Om persoonlijk onderwijs mogelijk te maken is de school opgedeeld in
kernteams en mentorgroepen.
5. Mentorgroep (De kracht van één (op één))
De basis van de school is de mentorgroep waarbij de student meerdere jaren bij
de zelfde mentor blijft die hem begeleidt.
6. Schoolcultuur (Laat een cultuur ontstaan)
Er wordt gewerkt aan het ontwikkelen van een respectvolle, veilige en rijke
onderwijsomgeving om tot leren te komen.
7. Leiderschap (Ontwikkel eigenheid en groei)
Ontwikkel en ondersteun leiderschapskwaliteiten op alle niveaus.
8. Familiebetrokkenheid (Ouders)
Ouders en familie zijn belangrijke leden van het leerteam, vanaf binnenkomst
in de school tot dat de student de school verlaat.
9. Samenwerking met andere scholen.(Netwerken)
Alle studenten worden gestimuleerd om diploma’s te halen en samen te werken
met andere leerlingen ook van andere scholen.
10. Professionele ontwikkeling (Ken jezelf en Groei)
Gaan voor professionele ontwikkelingsmogelijkheden om te groeien als
docent.
20
Concreet heeft Prakticon deze uitgangspunten uitgewerkt in de opbouw van het
onderwijs in de volgende drie fases:
Fase 1: 12/13 jaar, vraaggestuurd werken
In het eerste leerjaar leren de studenten vraaggestuurd te werken, vraaggestuurd in
de zin van dat ‘de leerstof de leerling volgt’. Er wordt gewerkt met een Individueel
OntwikkelingsPlan (IOP) dat wordt opgezet door de student, de ouders en de
mentor. Zij zijn het leernetwerk rond de student. Via projecten wordt geprobeerd de
passie en de interesses van de student te verhelderen en te duidelijk te krijgen in
welke richting de student zich kan ontwikkelen. De student leert in dit eerste jaar te
reflecteren en te werken met het Individueel OntwikkelingsPlan.
Fase 2: 13/16 jaar, de passie vormgeven
In de tweede fase gaat de student bewust op zoek naar zijn passie aan de hand van
een interview, een dag meedraaien op een werkplek (schaduwdag) en/of het lopen
van een stage (passiestage). Dit is een cyclisch proces van voorbereiding, uitvoering
en reflectie. Het schooljaar is opgebouwd uit drie periodes van drie maanden. Aan
het begin van elk trimester (= eind van het vorige trimester) wordt een ‘Plan’
gemaakt. Dit bestaat uit de sociale/persoonlijke competenties (SPC) en uit het
persoonlijk leerplan (PLP). Het ‘Plan’ resulteert in een lesrooster voor drie
maanden. Op een lesrooster (negen dagdelen per week) staan vaste mentor-uren,
project-uren, een leesuur en ‘start-de-dag’-uren. Kenmerkend voor Big Picture
Learning is dat de studenten werken vanuit hun passie. Dat is de leidraad van hun
projecten en daar wordt hun leerplan vorm gegeven.
Een trimester wordt afgesloten met een presentatie waarbij de student ouders,
mentor, werkplekbegeleider en anderen uitnodigt. Hierbij legt de student aan de
genodigden verantwoording af over zijn werk. In het tweede deel van de
bijeenkomst wordt het Plan voor de nieuwe periode besproken en vormgegeven.
Van elke presentatie wordt door de mentor een uitgebreid reflectieverslag gemaakt.
De studenten hebben een portfolio waarin ze hun programma en resultaten
bijhouden.
Eigenlijk is het opstellen van het ‘Plan’ het maken van afspraken over de taken
waaraan de aankomende drie maanden wordt gewerkt. Daaruit volgen weektaken en
een weekrooster. Studenten moeten zich verantwoorden voor dat rooster. Dat wordt
elke week gecontroleerd. De mentoren houden van alle vijftien studenten in hun
groep precies bij waar ze mee bezig zijn.
21
Fase 3: 16-18 jaar, (externe) stage
De passie van de student is in deze fase helder. In deze laatste fase kan de student
gebruik maken van externe stages, interne leerroutes, cursussen (lassen,
heftruckopleiding) of de AKA-opleiding (arbeidsmarktgekwalificeerd assistent) in
het mbo. Nadat de studenten zijn uitgestroomd, worden zij nog minimaal twee jaar
gevolgd.
Kenmerkend voor het BPL-concept bij Prakticon is dat de studenten leren door te
werken aan hun eigen passie. Het onderwijs is vraaggestuurd en niet
aanbodgestuurd. De student wordt gevraagd: wat wil je leren, wat heb je nodig om
verder te komen? Daar wordt de leerstof op afgestemd. De student kan in het
lesrooster zelf keuzes maken.
Prakticon vervult een voorbeeldfunctie voor andere op BPL-geïnspireerde scholen.
Docenten van andere scholen komen kijken bij Prakticon hoe daar het vraaggestuurd
leren is vormgegeven. Vooral in het praktijkonderwijs zoekt men naar werkwijzen
om beter aan te sluiten bij de belangstelling van studenten in plaats van als school te
bepalen wat de leerling moet leren ('opgelegd leren').
Wat moeten mentoren/docenten kunnen?
Deze onderwijsaanpak van Prakticon, geïnspireerd op Big Picture Learning, vraagt
van docenten dat zij leren te denken vanuit de passie/interesse van de student. Wat
moeten docenten daarvoor kunnen?
Het IOP wordt gemaakt door de student zelf. Op basis van de passie, de uitkomsten
en ervaringen uit het vorige trimester, gesprekken met ouders/mentor/docenten/werkbegeleiders, stelt de student een plan op aan welke competenties
hij/zij het volgende trimester wil werken. De student is verantwoordelijk. De mentor
is hierbij coach, begeleider en controleur (in BPL termen advisor) en stelt de vragen.
Om deze rol goed te kunnen vervullen moeten mentoren/docenten het volgende
kunnen:
Leren zien dat de student iets kan en wat dat is
Vormgeven aan de relatie met studenten
Vakoverstijgend denken om aan te sluiten bij de belangstelling van de
studenten
Verdieping aanbrengen
Authentieke contexten organiseren voor het onderwijs
Ieders inbreng uit het leernetwerk van de student tot één geheel vormen
22
We lichten deze punten hieronder toe.
Leren zien dat de student iets kán
In de eerste plaats moeten de mentoren/docenten op Prakticon leren zien dat de
studenten iets kunnen. Al weet men in het begin misschien nog niet wat. Ze moeten
positief zijn en waarderen wat de student wél kan. Op de lerarenopleiding hebben
veel docenten geleerd deze leerlingen te bezien vanuit hun gedrags- of
leerproblemen, vanuit wat ze niet kunnen. Binnen BPL moet dit denken in tekorten,
wat er ontbreekt, worden afgeleerd.
Vormgeven aan de relatie met studenten
Docenten vinden het vaak moeilijk om een gelijkwaardige relatie met de studenten
aan te gaan. Dit is een spanningsveld in het BPL-concept. Aan de ene kant is het van
belang om de student te coachen en vooral niet te sturen, aan de andere kant wordt
leiderschap belangrijk gevonden.
Vakoverstijgend denken om aan te sluiten bij de belangstelling van de student
De mentor/docent moet proberen vanuit de belangstelling van studenten tot een
programma te komen. Ze moeten iets raken bij de student waardoor deze zin krijgt
om er iets mee te doen. Dat kan ook betekenen dat ze hun 'vak' los moeten durven
laten, vakoverstijgend kunnen denken, om beter aan te sluiten bij de belangstelling
van de student. Verder moeten zij kunnen omgaan met verschillende situaties,
verwachtingen bijstellen, improviseren (er gebeurt van alles).
Verdieping aanbrengen
Een belangrijke eis aan het onderwijs is het aanbrengen van verdieping (Rigor). Een
student gaat steeds verder in zijn programma en elke nieuwe periode van drie
maanden moet er sprake zijn van verdere verdieping, verdere groei.
Authentieke contexten organiseren voor het onderwijs
Om het onderwijs relevant te maken voor de leerlingen is het belangrijk dat het
zoveel mogelijk plaatsvindt in de echte wereld. Van de docenten wordt verwacht dat
zij dat leren in de echte wereld, liefst buiten de school, mogelijk maken. Een
belangrijke vaardigheid die hiertoe behoort, is het samen met de student vinden en
behouden van een echte stageplek bij een extern bedrijf. De voorbereiding van de
student op het bedrijf is belangrijk en ook het acquireren en behouden van de
stageplek.
23
Ieders inbreng uit het leernetwerk van de student tot één geheel vormen
Ten slotte moeten de docenten leiding geven aan het leernetwerk rond de student.
Zij moeten kunnen luisteren, de goede vragen stellen, leren doorvragen, leiderschap
tonen en zonodig out-of-the-box denken om ieders inbreng uit het leernetwerk rond
de student tot één geheel te vormen. Dit leidt tot een uitdagend, verdiepend
programma voor de student.
Hoe hebben mentoren/docenten zich geschoold in BPL?
Alle docenten hebben inmiddels een bezoek gebracht aan Big Picture scholen in de
Verenigde Staten. Daarnaast heeft professionalisering op de eigen school
plaatsgevonden. Om het reflecteren op het eigen functioneren te bevorderen hebben
docenten de Keiwijzer ingevuld, een 360-graden zelfwaarderingsmethodiek. De
Keiwijzer geeft feedback op het gedrag van de docent binnen en buiten de klas. De
Keiwijzer vraagt naar specifieke gedragingen van de docent en maakt het zo
mogelijk om heldere ontwikkeldoelen te formuleren. Alle docenten volgen verder
een opleiding voor herstelrechtspecialist om studenten te begeleiden bij het oplossen
van onderlinge conflicten. Studenten hebben bij Prakticon de primaire
verantwoordelijkheid voor het oplossen van onderlinge conflicten. Ten slotte hebben
alle docenten van Prakticon een coachingscursus van 60 uur gevolgd. Bij Prakticon
is voor het volgen van cursussen of opleidingen zo'n 750 euro per jaar per docent
beschikbaar.
Wat moeten docenten afleren?
De goede Big Picture docent moet afleren wat hij op de lerarenopleiding heeft
geleerd: dat je het als docent weet en bepaalt hoe en wat de student leert. In het
BPL-onderwijs is de student daar primair verantwoordelijk voor. Docenten moeten
afleren dat hun vak belangrijker is dan de student, ze moeten het eigen vak loslaten.
Daarnaast moeten docenten afleren te denken in tekorten: afleren een student te zien
als gedrags- of leerprobleem.
Waar is behoefte aan?
Professionalisering
Mentoren/docenten geven aan geen behoefte te hebben aan externe scholing of
cursussen. Er is behoefte aan tijd, ruimte en middelen voor interne
professionalisering, door reflectie, intervisie, en uitwisseling met andere scholen.
Daarnaast wil men verdere scholing in gesprekstechnieken. De voorkeur voor
interne scholing middels reflectie en intervisie sluit goed aan bij het BLP-concept
waarin reflecteren ook op het eigen functioneren ook door leraren belangrijk wordt
24
gevonden. Intervisie, het bij elkaar in de klas kijken, en het samen bespreken van
knelpunten en mogelijke oplossingen, wordt als belangrijk middel voor de
ontwikkeling van de professionaliteit van leraren gezien.
Op Prakticon is er bereidheid om zich hiervoor open te stellen: intervisie, bij elkaar
in de klas kijken. Leren niet alleen kritiek te hebben, maar ook op een positieve
manier de lessen te beoordelen. Maar het systematisch leren van elkaar kan nog
sterk verbeteren: qua middelen (vervanging, planning) en ook qua vorm. Naast de
Keiwijzer is er op Prakticon behoefte aan instrumenten om het bij elkaar kijken
mogelijk te maken. In Amerika heeft men hiervoor een leuk observatieformulier dat
men wel zou willen gebruiken.
I observed…..
I was impressed of …..
I Wonder …..
Suggestions beased on this ….
Additional thoughts ….
Belangrijke professionaliseringswensen betreffen:
De pedagogische relatie met de studenten
Hoe ga je gelijkwaardige relatie met student aan?
Hoe motiveer je studenten door te beoordelen wat ze wél kunnen?
Hoe leer je om jezelf te geven?
Hoe leer je objectief te observeren zonder oordeel uit te spreken?
Hoe maak je problemen rond de studenten bespreekbaar?
Hoe kun je open vragen stellen?
Hoe kun je veiligheid creëren?
Welke vragen moet je stellen om bij studenten bewustwording op gang te
brengen?
De didactische aanpak (van passie naar leerplan)
Hoe vertaal je wensen, passies en interesses in een leerplan, in vakken?
Hoe zorg je dat het uitdagend blijft voor student?
Hoe breng je verdieping aan?
25
Hoe zorg je voor overzicht op de voortgang van de student? (precies weten
waar de student is, afspraken in leerplan in je hoofd hebben zodat je student
daarmee kunt begeleidingen en vragen/uitdagen?
Hoe zorg je voor structuur, voor controle?
De didactische aanpak (authentiek onderwijs)
Hoe kan het praktijkgehalte van de opleiding omhoog? Praktijkleren op
school is (nog) onvoldoende authentiek.
Hoe haal je de echte wereld nog meer binnen? Hoe krijg je meer externe
stages?
Hoe kun je meer netwerken met bedrijven? Hoe leg je contacten met
bedrijven? (hoe kom je binnen; hoe maak je afspraken over verwachtingen
student; hoe zorg je voor begeleiding op de werkplek? Hoe regel je
samenwerking/afstemming met stagecoördinator)
Hoe maak je creatief gebruik van de mogelijkheden die zich in de praktijk
aandienen?
Uitwisseling met andere BPL-scholen
Naast interne uitwisseling binnen Prakticon is behoefte aan het uitwisselen van
ervaringen met andere BPL-scholen. Prakticon is een voorbeeldschool en regelmatig
komen er groepen docenten kijken. De docenten van Prakticon zelf zouden ook wel
eens bij andere scholen willen kijken of bijvoorbeeld een paar dagen op een andere
school willen werken. Er is behoefte aan netwerken en met eigen ogen zien hoe
andere scholen het doen.
Daarnaast is er behoefte aan uitwisseling van lesmateriaal. Men denkt veel baat te
hebben bij een database waarin BPL-materiaal van verschillende scholen te vinden
is.
26
2.3
CSG Prins Maurits, Middelharnis
‘Big Picture is een inspiratiebron, het stelt hoge eisen aan docenten’
CSG Prins Maurits
CSG Prins Maurits in Middelharnis is een brede scholengemeenschap van
praktijkonderwijs tot vwo. De school werkt samen met twee andere scholen voor
voortgezet onderwijs. Vooral in de school voor praktijkonderwijs en het vmbo is het
motiveren van de leerlingen een groot probleem. Al sinds de jaren negentig is CSG
Prins Maurits op zoek naar een andere manier van lesgeven. In 2005 is de directeur
samen met de zorgcoördinator op studiereis naar Amerika geweest om daar BPLonderwijs te bekijken. Men kwam geïnspireerd terug: ‘dit kan iets voor ons zijn’.
Hoewel de school nauwelijks te maken heeft met voortijdig of ongediplomeerd
schoolverlaten, is er wel sprake van motivatieproblemen bij leerlingen. Er is een
groep leerlingen waar de school van zegt: we weten het even niet meer. Voor deze
groep, zo veronderstelde men, zou het BPL-concept aantrekkelijk kunnen zijn. In
2009 is men in bepaalde settings binnen de school begonnen met BPL in te voeren.
Big Picture op CSG Prins Maurits
Op drie plekken in de school wordt invulling gegeven aan Big Picture Learning. In
de:
1. School voor Praktijkonderwijs
2. Basis- en Kaderberoepsgerichte leerwegen in het vmbo
3. Speciale Big Picture klas.
In de speciale Big Picture klas zitten ten tijde van het onderzoek negen leerlingen uit
alle schooltypen die op één of andere manier zijn vastgelopen. Het zijn leerlingen
met 'high potential' die door gedragsproblematiek het even niet redden in het
reguliere onderwijs. Met de ‘Big Picture’-klas moet worden voorkomen dat zij
voortijdig uitvallen. Hier krijgen deze leerlingen de ruimte om een nieuw perspectief
te zoeken.
CSG Prins Maurits heeft niet de ambitie om een BPL-school te worden. De school
wordt geïnspireerd door de tien onderscheidende kenmerken van Big Picture
Learning, maar er zijn ook andere inspiratiebronnen zoals de visie van Luc Stevens
over basiscompetenties.
Het BPL-concept is binnen de CSG Prins Maurits dus vooral een inspiratiebron en
een referentiekader. Men spiegelt zich eraan. Het werkt bevrijdend en motiverend en
het geeft stimulansen om volgens deze principes te werken.
27
BPL-kenmerken op de school zijn:
Contacten met ouders leggen en ouders betrekken bij het onderwijs
Leren op een stageplaats
Presentaties van studenten
Individueel leerplan
Projectonderwijs
Zelfstandig leren.
Vooral in de speciale Big Picture klas komt het onderwijs sterk overeen met hoe Big
Picture Learning in de VS is vorm gegeven. Het gaat om één klas met negen
leerlingen die in het reguliere vmbo, havo en vwo zijn 'vastgelopen'. De klas heeft
één mentor die zich na terugkeer uit de VS door het zelf vertalen van het materiaal
van de Amerikaanse voorbeeldschool, de BPL-manier van werken heeft eigen
gemaakt. Via een persoonlijke aanpak wordt gezocht naar de passie van de
leerlingen. ‘Wat doe je graag? Wie zijn je ouders, je familie? Wie zijn je vrienden?
Wat wil je leren? Wat zou je later willen worden?’
Door bedrijven te bezoeken en via zoekopdrachten op internet naar
belangstellingsgebieden probeert de mentor het verschil ('making the difference') bij
de leerling te maken.
Leerlingen in de BPL-klas werken grotendeels zelfstandig, ze volgen lessen bij
docenten, ze werken in projecten en/of lopen stage (ten tijde van het interview lopen
zeven leerlingen twee dagen per week stage.) De leerlingen moeten uiteindelijk wel
het examen halen (vmbo, havo of vwo). Men ervaart nadrukkelijk een spanningsveld
tussen de principes van Big Picture en de wettelijke exameneisen. Deze laatsten
beperken de mogelijkheden van leerlingen om hun eigen leerplan te formuleren. In
de VS speelt dat probleem veel minder. Daar doen de studenten toelatingsexamens
voor het vervolgonderwijs en niet, zoals in Nederland, eindexamens voor het af te
sluiten onderwijs.
Het werken in het BPL-concept vereist volgens de geïnterviewden in de eerste plaats
een totaal andere mind-set van mentoren/docenten: zij moeten de controle over het
leren uit handen geven en aan de student overlaten. Dat is niet zozeer een kwestie
van competentie, maar vooral van houding en visie: ‘Of je gelooft in de BPLprincipes, of je gelooft er niet in’.
28
Naast op een andere manier tegen het leerproces aankijken, moeten docenten het
volgende kunnen:
Over grenzen heen kijken
Diepgang en discipline aanbrengen
Regierol kunnen voeren in het leernetwerk rondom de leerling
Over grenzen heen kijken
Wat de docenten binnen Big Picture in de eerste plaats moeten kunnen, is over
grenzen heen kijken. Ze moeten zelf een onderzoekende houding hebben en dat ook
willen stimuleren bij de leerling. De docenten moeten dynamisch zijn, ook gericht
op eigen ontwikkeling en kunnen erkennen dat zij niet alles weten.
Diepgang en discipline aanbrengen
In de tweede plaats brengt de docent diepgang en discipline aan bij studenten. Het
eigenaarschap van het leerproces ligt bij de student. Van de docenten wordt
verwacht dat zij een relatie met de studenten aangaan, samen met elke student een
relevant leerplan ontwikkelen en zorg dragen voor de verdere verdieping in het
traject dat de student doorloopt (de drie R's: Relatie, Relevantie en Rigor). Daarvoor
is het van belang dat zij kennis hebben van breed terrein en kennis uit allerlei
bronnen kunnen benutten.
Regierol kunnen voeren in het leernetwerk rondom de leerling
In de derde plaats moeten de docenten de regierol vervullen in het leernetwerk rond
de leerling. Ze moeten het prettig vinden om nieuwe relaties aan te gaan met ouders,
docenten, werkbegeleiders en stagebegeleiders, en deze te onderhouden. De
docenten moeten organisatietalent hebben en kunnen luisteren naar en anticiperen op
wat er gebeurt.
Wat de docenten vooral moeten afleren, is te willen werken volgens een
standaardmethode vanuit hun vakgebied. Ze zijn niet in de eerste plaats de
vakdocent die volgens ‘het boekje’ werkt, maar degene die de leerprocessen
begeleidt en leerlingen van input voorziet.
Verdere scholing en uitwisseling met andere BPL-scholen in Nederland
De huidige scholing van docenten om volgens het BPL-concept te werken, bestaat
vooral uit het bezoeken van BPL-scholen in Amerika. De uitwisseling met andere
29
scholen in Nederland is incidenteel. Er is behoefte bij docenten aan meer
begeleiding en steun vanuit Nederland. De Vereniging Big Picture Nederland zou
hierin een steviger rol kunnen vervullen. Er is op de scholen behoefte aan
ondersteuning bij het vorm en inhoud geven aan BPL-onderwijs en uitwisseling met
andere scholen. Daarnaast zouden er vertalingen van de Amerikaanse instrumenten
en lesmaterialen beschikbaar moeten zijn. De docent in de speciale BPL-klas
vertaalt nu zelf het materiaal uit Amerika voor zijn lessen. De Vereniging zou er
meer aan kunnen doen om materiaal toepasbaar te maken voor het Nederlandse
onderwijs.
De gesprekspartners vinden een specifieke BPL-docentenopleiding niet nodig; de
competenties die nodig zijn om BPL-onderwijs te geven, wijken niet principieel af
van de SBL-bekwaamheidseisen die richtinggevend zijn voor de lerarenopleidingen.
Wel is er belangstelling voor eventuele minors die gericht zijn op het verder
ontwikkelen van competenties voor het werken conform de BPL-methodiek.
Meer lesmateriaal
In het Praktijkonderwijs is behoefte aan meer lesmateriaal voor verdieping.
30
2.4
De Baander, Amersfoort
‘Leerlingen leveren prestaties en vaak wordt vergeten dit te vieren’.
De Baander is een zelfstandige, katholieke school voor praktijkonderwijs. De school
heeft 200 leerlingen en 40 personeelsleden. De Baander heeft een lange traditie van
zo'n 25 jaar om leerlingen met leerproblemen zo praktisch mogelijk onderwijs aan te
bieden. De omslag van Speciaal Onderwijs naar Praktijkonderwijs is al lang geleden
gemaakt. Het onderwijs van de Baander omvat praktijkvakken, theorievakken,
arbeidstraining en stage. In samenwerking met het ROC wordt een AKA-opleiding
aangeboden. Leerlingen kunnen IVIO-examens doen om aansluiting met het vmbo
te verkrijgen. Er is een gedifferentieerd aanbod.
Het gebouw waarin de school is gevestigd heeft veel praktijkruimten. Op de school
is bijvoorbeeld een fietsenmakerij waar buurtbewoners hun fiets kunnen laten
repareren, een restaurant beheerd door leerlingen, er zijn tuinen, een autogarage, en
een bakkerij. De school organiseert jaarlijkse buurtactiviteiten zoals de Kerstmarkt
waar leerlingen zelf gemaakte kerstspullen verkopen. Het doen van praktische
opdrachten staat centraal. Veel leerlingen dragen de werkkleding die bij hun beroep
hoort. Verder kent de school een maatjesproject waarbij leerlingen uit klas 3
gekoppeld worden aan iemand uit het bedrijfsleven die hen steunt en begeleidt.
Big Picture op de Baander
De directeur van de Baander is in 2005 naar Amerika geweest om rond te kijken op
een Big Picture school. Hij kwam enthousiast terug en in 2010 zijn veertien
docenten naar Amerika gegaan en in 2011 nog eens vijf.
Uit de gesprekken blijkt dat veel docenten, nu zij in Amerika kennis hebben
gemaakt met BPL, het gevoel hebben dat er op de Baander al een heleboel volgens
de filosofie van Big Picture Learning gebeurt. Aan alle tien kenmerken van Big
Picture Learning wordt reeds invulling gegeven. Het leren in de echte wereld wordt
al gedaan. Het onderwijs is individueel op maat. De leerling staat centraal. Sterke
punten van de school vindt men het maatjesproject en dat leerlingen presentaties
maken.
De reis naar Amerika heeft men als bevestiging ervaren van hoe men op de Baander
al werkte, nog voor Big Picture Learning ooit was begonnen. Anderzijds moet Big
Picture Learning ook niet geïdealiseerd worden, zo wordt gesteld, het is een
inspiratiebron.
31
Sinds vorig jaar wordt op de Baander met het Individueel OntwikkelingsPlan (IOP)
gewerkt hetgeen een grote sprong voorwaarts wordt genoemd. Leerlingen
formuleren zelf wat ze willen leren op het terrein van theorie en praktijk. Ook
benoemen ze de competenties waarin ze zich sociaal-emotioneel willen ontwikkelen.
De ouders worden intensief betrokken bij het opstellen van het plan, terwijl ze
vroeger alleen werden aangesproken als er incidenten waren. Op basis van het IOP
wordt een leerplan en lesrooster gemaakt. In het leerplan kunnen leerlingen keuzes
maken op basis van hun passie/belangstelling/interesse.
De school gaat ervan uit dat leerlingen pas kunnen en willen leren als ze
gemotiveerd zijn. Dat is de kern van hun visie. Door zelf keuzes te kunnen maken,
worden leerlingen gemotiveerd. Verder is het belangrijk dat de leerlingen het naar
hun zin hebben op school. Ook dat is een voorwaarde voor leren in de visie van de
school. Andere uitgangspunten die men op de Baander zeer belangrijk vindt, zijn:
gemotiveerd personeel; de beoordeling van leerlingen is primair gericht op wat ze
wél kunnen in plaats van wat ze niet kunnen; leerlingen succeservaringen laten
opdoen. Maar als leerlingen iets niet goed doen, dan mag daar ook op gewezen
worden.
Wat men van Amerika heeft geleerd, is: leren kan overal en op meer manieren.
Leerlingen hebben het vermogen om zich aan te passen bijvoorbeeld aan het werken
met een individueel leerplan. Amerika kent een enorme dynamiek zowel bij
mentoren/docenten als leerlingen: ‘we can do it!’. De Big Picture-scholen in de VS
kennen een sterk gevoel van gemeenschap, onderling als team en met de leerlingen,
maar ook met de buurt. Het onderwijs op Big Picture scholen in Amerika wordt
dagelijks gestart met gezamenlijke bijeenkomsten ('Pick me up') waar alle leerlingen
(ongeveer 150) aan meedoen of luisteren naar een verhaal van een mentor/docent,
ouder, of een deskundige beroepsbeoefenaar. Daar gaat een enorme energie van uit.
Mentoren zijn in principe 24 uur per dag 7 dagen per week beschikbaar. Het is
duidelijk dat de Amerikaanse cultuur hierin sterkt verschilt van de Nederlandse. Aan
de ene kant wil men die dynamiek ook wel, maar aan de andere kant, kan dat hier
niet. In de VS werken vooral fulltimers, terwijl in Nederland ook veel deeltijders
werken; ook is hier geen sprake van een expliciete verantwoordelijkheid van
docenten buiten de schooltijden.
32
Het werken op De Baander en volgens het BPl-concept stelt een aantal eisen aan de
docent. Die zijn:
Vertrouwensband met leerlingen kunnen opbouwen
Verwachtingen realistisch bijstellen
Leernetwerk rond leerling organiseren, en dat actief betrekken bij de
behaalde successen.
Vertrouwensband met leerlingen kunnen opbouwen
De docent is primair een coach die een vertrouwensband met de leerling heeft. De
Big Picture- docenten moeten een vertrouwensband kunnen opbouwen. Dat doen ze
door respect te tonen voor de leerlingen en hun interesses en van daaruit het
leerproces vorm te geven. Als leerlingen geen commitment hebben, dan wordt er
niet geleerd.
Verwachtingen realistisch bijstellen
Docenten moeten aansluiten bij de passie van de leerling, maar ze moeten daarbij
realistisch zijn: 'Je wilt leerlingen zijn dromen niet afpakken, maar ze moeten zich
ook gaan realiseren dat ze geen dokter kunnen worden. Maar door ze in zo'n situatie
te laten werken/oriënteren, leren ze dat ook en stellen ze hun verwachtingen bij'. De
docent moet het onderwijs persoonlijk kunnen maken.
Leernetwerk rond leerling organiseren, en dat actief betrekken bij de behaalde
successen
De docent is bovenal een organisator van het leernetwerk rond de leerling. Vooral in
de relatie naar ouders moeten docenten zich in kunnen leven in de situatie thuis en
daar ook creatief gebruik van maken. Belangrijk is ook dat de prestaties van de
leerlingen zichtbaar worden gemaakt binnen dat netwerk. Van een presentatie van de
leerling moet een ceremonie worden gemaakt. De successen van de leerlingen
moeten 'gevierd' worden.
Naast de ouders dienen ook de stagebegeleiders daar bij betrokken te worden.
Docenten moeten vooral afleren dat zij denken alwetend te zijn, denken dat de
docent alles weet. Ook moeten zij afleren om te werken vanuit de veiligheid,
zekerheid en structuur van de methode, het vak, het boek. Daarbij hoort ook dat zij
moeten afleren frontaal les te geven, ‘alhoewel een docent best even de groep bij
elkaar mag halen’.
33
Uit de gesprekken komt een aantal wensen naar voren; die betreffen verdere
professionalisering, meer onderlinge uitwisseling en verbetering van de
randvoorwaarden. We zetten ze hieronder op een rij.
Professionalisering
De competenties die nodig zijn om Big Picture Learning vorm te geven passen
binnen de competenties die SBL heeft geformuleerd. Maar de SBL-competenties
zijn vrij abstract geformuleerd en moeten verder worden ingevuld en gespecificeerd
voor BPL.
Uit de gesprekken blijkt dat er behoefte is aan kennis van technieken in het voeren
van coachingsgesprekken. Men zou een studie(mid)dag willen met aandacht voor:
tools, tips en trucs voor het leren stellen van goede vragen, van open vragen en
dergelijke.
Verder geven de betrokkenen aan dat mentoren/docenten steeds meer te maken
krijgen met juridisering, bijvoorbeeld in doorverwijzing. De relatie met jeugdzorg
vereist ook documentatie. Waar liggen de gevoeligheden? Aan welke eisen moet
verslaglegging voldoen? Het zou zinvol zijn een aantal docenten te scholen op het
gebied van wettelijke eisen en regelingen betreffende jeugdzorg.
Het onderhouden van contacten met bedrijven is een taak van de stagebegeleider,
maar ook mentoren/docenten willen vaker zien hoe de leerlingen op de stageplek
functioneert. Om leerlingen op de stage plek goed te kunnen begeleiden is specifieke
scholing wenselijk.
Uitwisselen intern en met andere BPL-scholen
Mentoren/docenten zijn nieuwsgierig hoe docenten op andere scholen het doen. Hoe
brengen ze theorie en praktijk bijeen? Hoe krijgen ze nog meer aansluiting naar de
praktijk en nog persoonlijker onderwijs? De mogelijkheden om van elkaar te leren
worden nu nog onvoldoende benut.
Er is behoefte aan een inventarisatie van het lesmateriaal dat op de eigen school en
op andere BPL-scholen al beschikbaar is. Er zijn al veel praktijkopdrachten, maar er
is behoefte aan meer, en vooral ook aan een goed overzicht van wat er al is; men
weet onvoldoende van elkaar wat er is. Onderling wordt er nog te weinig
uitgewisseld.
34
Verbetering van randvoorwaarden
De driehoek van leerling, ouder, en docent wordt steeds belangrijker. Sommige
ouders vinden BPL prachtig, maar er zijn ook ouders die moeite hebben met het IOP
dat de leerling heeft gemaakt. Ze zeggen: 'Eigenlijk wil ik niet dat mijn kind dit wil'
of : 'Waarom leren ze hier geen breuken?'. Docenten dienen middelen te hebben dit
proces te begeleiden. Ouders dienen betrokken te zijn bij het onderwijs van hun
kinderen, maar soms zitten onvoldoende beheersing van de Nederlands taal en
geldgebrek bij de ouders in de weg. Door weinig geld in het gezin hebben ouders
weinig tijd en middelen om het kind te ondersteunen. Naast de leerproblematiek is
ook de sociale problematiek groot. Dit belemmert docenten soms om een effectieve
driehoek te organiseren.
Er zijn op school aparte stagebegeleiders. Niet elke mentor bezoekt de stageplek
regelmatig. Bij de mentoren leeft de wens dat dit meer mogelijk wordt. Mentoren
willen meer weten wat er op de stageplek gebeurt, zodat het onderwijs daarop nog
beter kan worden afgestemd.
Uit het IOP volgt een individueel leerplan en een individueel lesrooster. Als docent
is het lastig alle leerlingen uit de mentorgroep te blijven volgen en overzicht te
houden waar ze precies zitten. Een goed leerlingvolgsysteem kan inzicht geven waar
leerlingen precies zitten in hun voortgang en de docenten hierbij ondersteunen.
Professionalisering en het ontwikkelen van thema's, projecten, verdiepende
opdrachten e.d. kost veel tijd. Er is onvoldoende tijd beschikbaar voor docenten om
projecten en opdrachten te ontwikkelen.
De leraren geven aan jaloers te zijn op de Amerikaanse faciliteiten voor scholing,
coaching, feedback, overleg, studiedagen, verslaglegging. Er wordt niet geklaagd
over de faciliteiten op De Baander, maar in Amerika is er veel meer mogelijk. Er
wordt daar heel veel tijd en energie besteed aan professionalisering. Dat is
ontzettend Amerikaans, vindt men: ‘Ze gooien er hun hele passie in’. In Nederland
zijn docenten nuchterder: ‘je passie betaalt je niet’. Om de passie waar te kunnen
maken, is er ook tijd en ruimte nodig. Op school dienen goede voorwaarden
aanwezig te zijn om docenten de mogelijk te bieden zich verder te ontwikkelen.
Ten slotte signaleren de geïnterviewden dat in Nederland geen sprake is van een
krachtige gemeenschapscultuur zoals in Amerika. Daar zijn ouders, bedrijven,
deskundigen zijn veel meer dan in Europa bereid mee te werken. In Nederland is het
35
veel lastiger om betrokkenheid van de omgeving en het bedrijfsleven, een van de
uitgangspunten van BPL, van de grond te krijgen.
36
2.5
MET Praktijkonderwijs, Waalwijk
‘Wie geen fout maakt, neemt te weinig risico’
MET Waalwijk
MET Praktijkonderwijs in Waalwijk heeft ongeveer 200 leerlingen en 35 docenten.
De school is in afstemming met werkgevers, ouders en gemeenten tot stand
gekomen. Daardoor is het draagvlak groot en is de toegankelijkheid van de school
toegenomen. De school is gevestigd in een modern gebouw met praktijklokalen voor
techniek: metaalbewerking, installatietechniek, schilderen, metselen, houtbewerking.
Tevens beschikt de school over een tuinbouwkas en diverse leeromgevingen voor
zorg en welzijn, schoonmaak en groothuishouding, detailhandel en consumptieve
technieken.
In 2005, bij een wisseling van directie, is een passend concept gezocht bij een
bestaand inzicht om vanuit de leerling het onderwijs vorm te geven. De nieuwe
directie pakte de uitdaging aan om aan de hand van de hulpvraag van de leerling het
onderwijs nieuw in te richten. Men kwam daarbij uit op Big Picture Learning. De
directie is in Amerika geweest en de daar aangetroffen organisatievorm en
bijbehorende cultuur, vooral tot uitdrukking komend in de houding en het gedrag
van docenten, gaf het antwoord. Het was een Eureka-gevoel: ‘Dat is het antwoord
op onze visie: dat willen wij hier ook.’ Vooral het concept van de docent als coach
sprak aan. De functieomschrijving van de coach is het uitgangspunt geworden van
de BPL-docent.
Big Picture op MET Praktijkonderwijs
Het idee van Big Picture is in grote lijnen uitgewerkt en vervolgens voorgelegd aan
de docenten. Zij konden zich in het voorgestelde plan herkennen. Sinds 2006 gaan er
elk jaar twee docenten van MET Waalwijk op bezoek in Amerika. Het Amerikaanse
BPL-concept wordt omarmd. De tien uitgangspunten van BPL zijn bijna helemaal
overgenomen. Kernpunt van BPL voor deze school is dat de leerling centraal staat,
niet de leerstof.
Onderbouw
MET Waalwijk kent een onderbouw waarin de leerlingen in een aantal fasen op
zoek gaan naar het werkveld waarmee zij de meeste affiniteit hebben en dat hen het
meeste perspectief biedt. De onderbouw (twee tot drie jaar) kent een algemene
oriëntatie (wie ben ik, wat kan ik, wat wil ik?). Vervolgens wordt kennis gemaakt
37
met diverse werkvelden binnen techniek en dienstverlening. Aan de hand van
(reflectie op) activiteiten, presentaties en oriënterende stages wordt voor de
leerlingen zichtbaar waar hun belangstelling ligt. In het gebouw zijn diverse
leeromgevingen: Detailhandel, Zorg & Welzijn, Techniek. Voorts zijn er opdrachten
en projecten als Kids-in-Bizz, Grip op de knip, Restaurant.
Aan het onderwijs ligt geen vaste methodiek aan ten grondslag, alhoewel de
methode PrOmotie een belangrijk hulpmiddel is. Veel lesmateriaal wordt door
docenten zelf ontwikkeld. Geen leerling is hetzelfde, dus voor iedere leerling wordt
maatwerk geleverd. Er is geen kant-en-klaar lesmateriaal.
De didactiek in de onderbouw is gericht op oriënterende vaardigheden aan de hand
van coachingsgesprekken en een persoonlijk leerplan (aan de hand van
coachingskaarten). Leerlingen houden in een portfolio bij van waar ze trots op zijn.
Voortdurend wordt door mentor en leerling gereflecteerd op de volgende vragen:
‘Wat denken de leerlingen te kunnen en te willen en wat zouden ze daarvoor moeten
leren?’ Er is een flexibel lesaanbod dat aansluit op de passie van de leerling. Aan het
eind van de onderbouw wordt niet alleen duidelijk in welk werkveld de leerling zijn
uiteindelijke bestemming wil vinden, maar ook in welke route hij denkt te kunnen
uitstromen. Er wordt een uitstroomperspectief vastgesteld op grond van
mogelijkheden, affiniteit, passie en talenten.
Bovenbouw
In de bovenbouw (twee tot drie jaar) wordt de uiteindelijke leerroute gekozen. Het
onderwijs wordt middels keuzeprojecten vormgegeven, is vraaggestuurd met de
mogelijkheid om individuele keuzes toe te voegen aan het persoonlijk leerplan. Zo
worden ook projecten uit het bedrijfsleven ingevoegd. De echte wereld staat
centraal. De leerroute kan variëren: dagbesteding en begeleid werk, praktijk en
branche-certificering, traject gericht op terugkeer naar het vmbo (leerwerktraject) of
doorstroom naar het middelbaar beroepsonderwijs. De meeste leerlingen volgen een
stage in één van de werkvelden. In de bovenbouw staat de leeromgeving centraal.
De leerling draagt de functionele kleding van het toekomstige beroep. De leerling is
geen leerling meer, maar collega. Er zijn assessments om het niveau van
functioneren te bepalen, waarbij voortdurend gelet wordt op het mogelijk maken van
'toegevoegde waarde'. (Als de leerling dit kan, zou hij dat dan ook kunnen?). Er
wordt in samenwerking met het Brabantse bedrijfsleven een stageplaats aangeboden,
en als dat niet mogelijk is dan probeert men bedrijven de school in te krijgen. Het
vinden van geschikte stageplaatsen is geen probleem. De beoordeling van de
leerlingen op de stageplek is authentiek. Leerlingen zijn trots als ze complimenten
krijgen van de werkgever voor wat ze gedaan en gepresteerd hebben.
38
Er worden prognoses gemaakt van wat een leerling na de opleiding zou kunnen
bereiken en de leerlingen worden tot twee jaar daarna gevolgd om na te gaan in
hoeverre de prognoses uitkomen.
Kenmerkend voor Big Picture in MET Praktijkonderwijs Waalwijk is dat voor elke
leerling, afhankelijk van niveau en belangstelling, maatwerk wordt geleverd binnen
het persoonlijk leerplan. Docenten zoeken aansluiting bij de mogelijkheden en de
context van de leerlingen. Er zijn naast overeenkomsten ook verschillen met BPL in
Amerika. In Amerika is het BPL-onderwijs duidelijk op een hoger niveau leerlingen
gericht. Ook wordt daar van de docent verlangd dat deze 24 uur per dag, zeven
dagen in de week beschikbaar is. Die persoonlijke inzet van docenten is in de
Nederlandse situatie niet aan de orde.
De schoolorganisatie zoekt voortdurend naar verdieping van het concept,
toegesneden op de populatie van praktijkonderwijs. De Vereniging Big Picture
Nederland zal in de toekomst wellicht ondersteuning kunnen bieden bij de verdere
implementatie van dit concept in de school.
Om volgens het Big Picture concept te werken moet de mentor/docent aldus de
geïnterviewden vooral over de volgende competenties beschikken:
Relatie aangaan met de leerling
In staat zijn het onderwijsaanbod af te stemmen op de leerlingen
Afstemmen van leernetwerk rond leerling
Ondernemend/initiatiefrijk zijn.
Relatie met de leerling aangaan
Een relatie met de leerling opbouwen is het anker van het werken met Big Picture.
Docenten moeten allereerst in staat zijn het vertrouwen van de leerling te winnen,
zodat de leerling de docent als adviseur/begeleider/ondersteuner accepteert. Veel
leerlingen hebben op de basisschool ervaren dat zij minder makkelijk leren dan de
overige leerlingen en hebben een laag zelfconcept ontwikkeld. Zij moeten
vertrouwen krijgen in de docenten en leren om zichzelf te durven laten zien. De
docenten moeten een zodanige band met de leerlingen opbouwen dat deze hun wijze
van begeleiding als coach/docent/adviseur/ondersteuner accepteren.
In staat zijn het onderwijsaanbod af te stemmen op de leerlingen
Het niveauverschil tussen leerlingen in de klas is vaak zeer groot en de interesses
zijn heel uiteenlopend. Elke leerling is uniek. Dit betekent dat de docent maatwerk
39
voor elke leerling moet kunnen realiseren, afgestemd op niveau en interesse. Hij
moet de passie van de student kunnen vertalen naar mogelijkheden in de praktijk
(lesmateriaal, stages, opdrachten).
Coördineren en afstemmen van leernetwerk rond leerling
De docent moet het leernetwerk rond de leerling coördineren en het een belangrijke
plaats geven. De werkgever die een examen afneemt, moet zijn rol kennen en ook
hij moet de leerling stimuleren en motiveren. Ouders die de presentatie van de
leerling bijwonen, moeten daarin een plek krijgen. De docent moet de bijeenkomst
zo inrichten en aankleden dat er een stimulerende werking van uitgaat. De docent
moet er een 'echte' ceremonie van maken.
Ondernemend en initiatiefrijk zijn
Ten slotte moeten de docenten binnen BPL ondernemend zijn. Zij moeten initiatief
nemen bij het stimuleren van de leerlingen, het maken van persoonlijke leerplannen,
contact opnemen met de partners in het leernetwerk van de leerlingen, een geschikte
praktijkleerplek opsporen en regelen etc.
De docenten moet hun rol als overdrager van kennis afleren en de illusie laten varen
dat zij vakkennis in de hoofden van de leerlingen kunnen pompen. In het BPLonderwijs geven leerlingen zelf aan wat en hoeveel ze kunnen leren. Leerlingen
leren voornamelijk door ervaren. Het etaleren van kennis, uitsluitend klassikaal
werken, en aanbodgericht werken zijn daarom uit den boze.
Docenten zijn niet langer koning in hun eigen koninkrijk. In het verleden was het
gebruikelijk dat docenten met de deur dicht lesgaven. Nu staan de deuren van de
klas (en ook die van de directie) open. Docenten wisselen ervaringen uit. Docenten
worden 'uitgenodigd' om met elkaar te praten over hoe de leerling het best geholpen
kan worden. Er is nu een open cultuur.
Veel docenten menen dat goed lesgeven om goed kunnen acteren vraagt. Veel
docenten beginnen met acteren. In de praktijkschool is juist het tegenovergestelde
belangrijk: het is belangrijk dicht bij jezelf te blijven. De docent moet 'echt' zijn.
Leerlingen prikken een docent genadeloos door wanneer deze meent groter of beter
te zijn dan hij werkelijk is.
40
Bij het beoordelen van de leerlingen volstaat het niet om even een lijst van
competenties af te vinken. Het netwerk om de leerling heen (werkgever, ouders,
leerling zelf) moet het gevoel hebben dat de leerling een belangrijke prestatie heeft
geleverd. Wanneer de leerling een presentatie op school houdt en zijn ouders en
grootouders heeft uitgenodigd, dan moet de docent daarin iedereen een rol geven, er
een kleine ceremonie van maken. Ouders en leerlingen moeten leren waarderen wat
de realistische mogelijkheden zijn.
Professionalisering
Vanaf het begin is er gewerkt met video-interactie-training (School-VideoInteractie-Begeleiding; SVIB). Het leren samen verantwoordelijk te zijn voor de
leerling staat daarbij centraal. Docenten kijken bij elkaar in de klas en observeren
bijvoorbeeld hoe hun collega de motivatie van leerlingen stimuleert, leerlingen bij
de les betrekt en aandacht geeft aan groepsprocessen. Ook worden er met behulp van
begeleiders en eigen professionals interne opleidingen verzorgd. Mentoren/docenten
verdiepen zich hiermee in de leer- en gedragsproblemen van leerlingen. Men is zich
er van bewust dat veel kennis aanwezig bij de docenten in Waalwijk. Er loopt veel
kwaliteit rond op MET Praktijkonderwijs Waalwijk. De docenten willen de
mogelijkheid om van elkaar te leren verder uitbreiden. Momenteel leren docenten
reflecteren op hun eigen functioneren. Elk kwartaal zijn er reflectiemomenten:
functioneringsgesprekken, persoonlijk activiteitenplan (PAP), supervisie, en sinds
kort ook intervisie. Dit laatste heeft echter nog meer structuur en kaders nodig. In de
beginfase is aanvankelijk van bovenaf gestuurd door middel van het aangeven van
kaders. Nu het concept is geïmplementeerd, kiest de schoolorganisatie voor een
meer bottom-up benadering. De teams werken als zelfsturende teams. In de
organisatie heeft onlangs een belangrijke verschuiving plaatsgevonden waardoor dat
eenvoudiger vorm kan krijgen. Alle verworvenheden worden geborgd in
werkprocessen. Met behulp van managementondersteuning wordt de organisatie van
zelfsturende teams, teamleiding, directie en ondersteunende teams beter
gestroomlijnd. Taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden worden vastgesteld
en supervisie zorgt voor de bewaking van de werkprocessen.
Voorts is er behoefte aan ondersteuning bij het positief coachen van leerlingen. De
leerling is altijd de maatstaf, maar als de leerling echt niks wil, hoe kan de leerling
dan toch bereikt worden? Niet alle leerlingen beschikken over voldoende verbale
vaardigheden om aan de BPL-uitgangspunten te kunnen voldoen. Ook passiviteit
van een leerling, wellicht veroorzaakt door een grote afhankelijkheid van
41
volwassenen, kan problemen opleveren bij het werken volgens de BPLuitgangspunten. Hoe kunnen deze leerlingen toch worden gemotiveerd?
Verder hebben docenten behoefte aan ondersteuning bij het begeleiden
groepsprocessen. De meeste leerlingen die binnenkomen, hebben moeilijkheden
ervaren in hun schoolloopbaan. Ze zijn soms gepest. De groep kent een eigen
groepsproces waarop de docent meer greep zou willen hebben. Het gaat dan om
vaardigheden als:
Communicatie met leerlingen. Hoe maak je iets bespreekbaar? Hoe vermijd
je gezichtsverlies bij leerlingen en kun je toch effectief invloed hebben op
gedrag?
Hoe organiseer je het klassenmanagement en ga je om met groepsdynamica?
Op dit punt kan in het onderwijs zinvol gebruik worden gemaakt van specialisaties
als: herstelrecht, provocatief coachen, omgangskunde. In de Masters SEN (Special
Educational Needs) wordt hieraan veel aandacht besteed. Er wordt gestreefd naar
één aanpak, één verhaal naar ouders en anderen, zodat school op hoger niveau komt.
Ten slotte willen de docenten graag leren hoe ze de ouders beter bij het leernetwerk
kunnen betrekken. Wat men wil leren, is de communicatie met ouders onderhouden
en verbeteren, respectvol communiceren, conflictgesprekken kunnen voeren en
slechtnieuws gesprekken. Ook de etnische leerling en oudergroep zijn hierbij
expliciet in beeld.
Tijd
De empathische kwaliteiten die docenten inzetten om volgens het Big Picture
Learning concept te werken, staan nogal eens op gespannen voet met planmatig
werken. Docenten binnen BPL beschikken over een hoge mate van empathie
waardoor zij echt contact maken met de leerling. Het kost soms echter veel tijd om
aansluiting te vinden bij de mogelijkheden van de leerling en het persoonlijk
leerplan te ontwikkelen. Dit laat zich niet altijd (binnen de gewenste tijd) plannen.
Uitwisseling met andere scholen
Op MET Praktijkonderwijs Waalwijk is er een beperkte behoefte om bij andere Big
Picture-scholen te kijken. Op de school zelf is voldoende kwaliteit en variatie in
expertise aanwezig. Er is veel creativiteit om de aanpak verder te ontwikkelen. De
school evolueert zichtbaar. Wel heeft de school aangegeven graag ondersteuning te
42
krijgen van de Vereniging BPL Nederland bij de verdere implementatie van het
concept in de school.
43
2.6
De Gooise Praktijkschool
‘De leerling is de maat als leren niet vanzelf gaat’
De Gooise praktijkschool
De Gooise Praktijkschool (school voor praktijkonderwijs) is een kleine school met
rond de 200 leerlingen. De school is gehuisvest in een ruim en gloednieuw gebouw.
De leerlingen zitten in groepen van gemiddeld tien leerlingen en hebben de eerste
drie jaar een vaste mentor. De school werkt niet met leerjaren maar met fasen, om zo
beter bij de ontwikkeling van leerlingen aan te kunnen sluiten. De duur van een fase
is afhankelijk van het tempo waarin een leerling zich ontwikkelt. Er worden vijf
fasen onderscheiden.
1. Persoonlijke oriëntatiefase (het ontdekken van de eigen mogelijkheden en
interesses; kennismaking met veel verschillende vakken).
2. Stagevoorbereidende fase (door middel van schoolinterne stages, gesimuleerde
werksituaties op school).
3. Beroepsoriënterende fase (twee dagen stage buiten school).
4. Uitstroomfase (leerlingen die een definitieve keuze hebben gemaakt voor een
beroep bereiden zich voor op werk (vier dagen stage) of volgen een interne
opleiding (drie dagen stage).
5. Nazorgfase (de school volgt de leerling nog twee jaar nadat deze van school is
gegaan).
De leerlingen werken en leren competentiegericht. Aan alle fasen zijn
leerlingcompetenties verbonden.
Big Picture op de Gooise praktijkschool
De school is in 2006 ontstaan uit de fusie van twee Hilversumse scholen voor
praktijkonderwijs. Bij het bepalen van de visie en werkwijze heeft de nieuwe school
zich laten inspireren door ‘Big Picture Learning’ en het onderwijsconcept ‘One kid
at a time’. Door een tweedaagse introductiecursus van KPC Groep waren enkele
medewerkers van één van de fusiescholen heel enthousiast geraakt over dit concept.
De school had de ervaring dat veel leerlingen praktijkonderwijs maar niks vonden:
‘we leren er niks, we halen geen diploma, we kunnen niks, we zijn niks’. Dat wilde
de nieuwe school veranderen. De school wilde dat leerlingen op waarde geschat
zouden gaan worden en zouden gaan inzien wat ze wél kunnen.
44
De uitgangspunten van het ‘One kid at a time’ concept sloten goed aan bij de manier
waarop men in de nieuwe school wilde werken. De school heeft een schifting
gemaakt wat werkbaar is in de Nederlandse situatie en wat niet. Van de tien
onderscheidende kenmerken van het Big Picture concept waren er enkele die de
school vooral aanspraken. De belangrijkste uitgangspunten voor de Gooise
Praktijkschool zijn:
De leerling is de maat (‘one kid at a time’)
Leren in de echte wereld (Learning through Interest)
Het onderwijs persoonlijk maken
De professionele ontwikkeling van docenten
Het betrekken van ouders en andere belangrijke personen bij het onderwijs.
Vanuit de op ‘one kid at a time’ geïnspireerde werkwijze maken alle leerlingen
samen met hun mentor een persoonlijk leerplan (PLP) op basis van hun eigen
passies, interesses, capaciteiten en behoeften. De ontwikkeling die leerlingen
doormaken en de competenties die zij leren, laten zij aan anderen zien door het
geven van presentaties. Hun activiteiten en vorderingen worden vastgelegd in een
digitaal portfolio. Het leren in de echte wereld vindt plaats in buitenschoolse
opdrachten en stages.
Persoonlijk leerplan
Voor het persoonlijk leerplan (PLP) heeft de school een format ontwikkeld. De
leerlingen vullen het PLP in samen met hun mentor. In het PLP wordt genoteerd aan
welke leervragen en competenties de leerling in een bepaalde periode gaat werken
en hoe. Er is een overzicht van alle competenties uitgewerkt naar verschillende
niveaus.
Leerlingen kunnen kiezen aan welke competentie ze werken, maar het komt ook
voor dat de docent bepaalt dat de leerling aan een bepaalde competentie moet
werken omdat die voor de leerling belangrijk is. Competenties zijn bijvoorbeeld: om
hulp vragen, het eigen werk voorbereiden, de eigen werkplek opruimen, op tijd
komen. De competenties zijn zo geformuleerd dat de leerlingen begrijpen welk
gedrag ze bij een bepaalde competentie moeten laten zien. De competenties oefenen
ze en daar worden ze op beoordeeld. In de competenties zijn verschillende niveaus
onderscheiden die in de loop der jaren steeds meer gericht worden op werk.
Passieproject
Onderdeel van het PLP is het passieproject. Daarvoor staat in het eerste jaar
wekelijks twee uur op het rooster; in de jaren daarna wordt dit geïntegreerd
45
aangeboden in AVO-lessen. Aan het eind van een periode laten de leerlingen aan
anderen zien wat ze geleerd hebben. Dat wordt een prestatie genoemd: iets wat de
leerling bereikt heeft en waar de leerling trots op is. De leerling laat zien: dit was
mijn leervraag, dat heb ik zo onderzocht, dit heb ik geleerd. Dat kan op
verschillende manieren, bijvoorbeeld met een PowerPoint presentatie, een werkstuk
e.d. De prestatie wordt beoordeeld door verschillende mensen bijvoorbeeld de
ouders die er zijn, de begeleider van de scouting of de sportclub, opa of oma, de
buurman.
Het leren in de echte wereld speelt vooral in de hogere klassen, vanaf de
beroepsoriënterende fase, wanneer de leerlingen externe stages gaan lopen in
bedrijven of instellingen. Binnen de school hebben leerlingen de mogelijkheid in
gesimuleerde werkomgevingen te leren, bijvoorbeeld in de autogarage op school.
Voor alle stages zijn er beoordelingsboekjes, waarin exact omschreven staat wat de
niveaus zijn en welke aantoonbare competentie daarbij hoort. Alle beoordelingen en
‘bewijzen’ van wat de leerling gedaan en geleerd heeft, gaan in het portfolio.
Contact met de ouders
Om ouders bij het leerproces van hun kind te betrekken zijn er jaarlijks meerdere
gesprekken met leerlingen én hun ouders. Al bij het eerste kennismakingsgesprek
komen zaken aan de orde die van belang zijn voor het opstellen van het persoonlijk
leerplan van hun kind. Bij elk voortgangsgesprek wordt het PLP met de ouders
besproken. Ook worden zij betrokken bij het opstellen van het voorlopige en het
definitieve uitstroomprofiel van hun kind. De Gooise Praktijkschool heeft een
actieve ouderraad die meedenkt over activiteiten en schoolzaken.
De mate waarin ouders de intensieve rol die hen is toebedeeld bij leerplanning en
beoordeling in praktijk uitvoeren, varieert zeer. Voor veel ouders is het voldoende
om te horen wat er gedaan is en of het goed gaat of niet. Er zijn wel steeds meer
ouders die aangeven dat ze ‘iets voor thuis’ ook fijn zouden vinden. Daarom heeft
de school ook thuiscompetenties in het PLP opgenomen. Ook dit is een manier om
ouders meer bij het leerproces van hun kind te betrekken.
Wat moeten docenten /mentoren kunnen?
De gesprekspartners van de Gooise Praktijkschool vinden dat de eisen die aan een
BPL-docent gesteld worden zich niet onderscheiden van de eisen die aan een
‘gewone’ docent worden gesteld. ‘Een goede BPL-docent bezit dezelfde
competenties als een andere goede leraar’. Toch vinden zij dat BPL-onderwijs
anders is dan gewoon onderwijs. Het onderscheidende van BPL zijn niet zozeer de
46
competenties, het gaat erom dat een docent op een andere manier in het onderwijs
staat, op een andere manier naar het onderwijs kijkt. Het is vooral een andere manier
van denken: niet meer het onderwijs centraal stellen, maar de leerling. ‘Wij zijn hier
voor de leerlingen en niet omgekeerd’. Een voorbeeld: een paar jaar geleden moest
een leerling aan het eind van het 1e jaar geleerd hebben om klok te kijken. Nu kijkt
de school daar anders tegenaan. Nu kan een leerling er op zijn vijftiende achter
komen dat hij moet leren klok kijken omdat hij anders steeds te laat komt op zijn
stage. Op het moment dat de leerling ervaart dat hij klokkijken nodig heeft, leert hij
het veel sneller, zo is de ervaring.
Werken volgens de BPL-principes vraagt dus een andere manier van denken, een
andere manier van bezig zijn met de leerling. Hiervoor moet een docent loslaten wat
hij gewend is, en dat is tegen de leerling zeggen: je moet dat leren. Voor sommige
docenten is dit gemakkelijk, voor andere docenten is dit een enorme omslag.
In BPL-onderwijs proberen docenten de leerlingen verantwoordelijk te maken voor
hun eigen leerproces. Dat betekent dat de docent de regie voor een deel uit handen
geeft, maar dat invult door met de leerling coachend bezig te zijn. Dat houdt in: niet
denken voor de leerling, maar de leerling vragen stellen: ‘wat wil je, wat heb je dan
nodig, wat is dan handig, wie zou je dan kunnen bellen, etc’. De docent probeert de
leerling zo verantwoordelijkheid te geven en zelfvertrouwen. Daarvoor is het weer
heel belangrijk dat de docent een vertrouwensband met de leerling opbouwt.
In concreto worden de volgende competenties genoemd:
Vertrouwensband met leerlingen opbouwen
Goed coachen
Leerlingen verantwoordelijk en enthousiast maken voor het eigen
leerproces
Het leernetwerk rondom de leerling aansturen
Individueel begeleiden en het klassenmanagement beheersen
Mentor moet een duizendpoot zijn.
We gaan op elk van de punten hieronder nader in.
Vertrouwensband met leerlingen opbouwen
Dat houdt in dat de docenten de leerling serieus moeten nemen, de leerlingen
waarderen en laten merken dat zij goed zijn zoals ze zijn, en belangstelling tonen en
stimuleren dat de leerling zich durft te laten zien aan anderen.
47
Goed coachen
Docenten moeten heel open naar een leerling kijken, goed kunnen luisteren, de
goede vragen stellen, doorvragen, met leerlingen meedenken en de leerlingen
prikkelen om na te denken over wat hun passie is.
Leerlingen verantwoordelijk en enthousiast maken voor het eigen leerproces
De docent moet creatief zijn met wat de leerling aandraagt, verbindingen leggen
naar andere onderwerpen, de passie groter maken en de interesse van een leerling
koppelen aan een (praktijk/theorie)vak. Daarbij is het belangrijk dat docenten
kunnen inschatten wat mogelijk is, waar mogelijkheden liggen, en niet in wat niet
kan. Kortom mogelijk maken dat de leerling zoveel mogelijk kan leren wat deze
heeft aangegeven te willen leren.
Het leernetwerk rondom de leerling activeren
Het betrekken van anderen bij het leerproces van de leerling, bijvoorbeeld bij de
presentaties, komt nog moeilijk op gang. Het blijkt voor de leerlingen heel moeilijk
om mensen van buitenaf hierbij te betrekken. Dat geldt ook voor de ouders. De
docenten moeten dus niet alleen de leerling enthousiasmeren om actief te
participeren in het leernetwerk, maar ook de ouders, klasgenoten, bedrijven waar de
leerlingen stage lopen, e.d.
Individueel begeleiden en het klassenmanagement beheersen
De docent moet het klassendenken loslaten en leerlingen individueel begeleiden, alle
leerlingen op hun eigen niveau laten werken, de klas goed kunnen inrichten, weten
waar hij de leerlingen zet, in welke groepjes of combinaties. Verder moet de docent
een goed overzicht hebben van waar elke leerling in de klas mee bezig is en
gestructureerd begeleiden.
Een duizendpoot zijn
De docent moet niet alleen zicht hebben op de mogelijkheden, vaardigheden en
interesses van de leerling en wat deze moet leren, maar ook hoe dat kan worden
ingepast in het leerplan, welk leermateriaal beschikbaar is en in hoeverre dat aansluit
bij het niveau en de interesses van de leerling.
Hoe hebben mentoren/docenten zich geschoold in BPL?
Voor scholing in ‘one kid at a time’ is in Nederland geen specifieke leergang. Na de
fusie zijn er regelmatig medewerkers van de Gooise Praktijkschool naar Amerika
gegaan om rond te kijken op de voorbeeldschool (de MET) en zich zo te
48
professionaliseren. Ondertussen is bijna de helft van het team in Amerika geweest.
Verder is er op de school een onderwijsontwikkelgroep opgezet van mensen die
voortrekker willen zijn van een bepaald onderdeel van het BPL-concept. Deze groep
werkt dingen uit en zet die uit in het team op werkmiddagen, teammiddagen en
dergelijk.
De ‘BPL-experts’ hebben een taak in de training van collega’s. Bijvoorbeeld als
blijkt dat een docent een leerling iets opdraagt in plaats van dat hij de leerling laat
zoeken en verwoorden wat hij wil, dan is het hun taak hem of haar daar op te wijzen.
Docenten moeten vooral afleren dat zij wel weten wat goed is voor de leerling. Voor
veel docenten is het een tweede natuur geworden om voor de leerlingen te bedenken
wat goed voor ze zou zijn. Als het gaat om wat zij vooral moeten aanleren dan is
het: open zijn, nieuwsgierig zijn, meedenken, mee zoeken. Docenten vinden het
lastig om zich open naar een leerling op te stellen, niet teveel te sturen, en toch de
leerling verder te helpen en diepgang te vinden.
Op dit punt moeten docenten blijven leren. Het mag geen routine worden. Open en
niet sturend zijn, een kind nieuwsgierig benaderen vraagt een omslag in de manier
van leerlingen bejegenen en naar ze kijken.
Professionalisering
Scholing van docenten blijft belangrijk. Het is nodig docenten te scholen in het
mentorschap binnen BPL en in het coachen van leerlingen. Ook is er behoefte aan
intervisie.
De school gaat komend schooljaar inzetten op het competentiegericht kunnen
coachen van docenten / mentoren met betrekking tot het voeren van gesprekken met
leerlingen met ouders. Ook verdere professionalisering van het klassenmanagement
is een punt van aandacht.
Inzicht in welk lesmateriaal past bij welke competenties
Voor docenten is het soms lastig om te weten welke vaardigheden, welke
competenties een leerling moet beheersen en hoe het onderwijs daar op aan te
passen. Wil een leerling bijvoorbeeld automonteur worden, dan kan een beroep
worden gedaan op de expertise van collega’s, maar als het kind iets persoonlijks wil,
is het soms moeilijk het juiste leermateriaal te vinden. Om het persoonlijk leerplan
diepgang te geven is een breed scala aan lesmateriaal nodig. Docenten moeten een
49
goed overzicht hebben van het lesmateriaal dat beschikbaar is en waar het voor
gebruikt kan worden.
Kwaliteitszorg
Een van de docenten geeft aan dat op school onvoldoende aandacht is voor evaluatie
van de werkwijzen die worden ingezet. Er wordt veel aangepakt ‘maar er wordt te
weinig nagegaan wat werkt en wat niet. Als het werkt, gaan we er dan mee door? En
als het niet werkt, hoe komt dat dan en wat doen we dan?’ Volgens deze docent zou
het de kwaliteit van het onderwijs ten goede komen als de school beter en
systematischer tegen het licht zou houden waar ze mee bezig is.
Goede en voldoende buitenschoolse werkplekken / stages
Bedrijven uit de buurt, met name winkels, zouden meer stageplaatsen beschikbaar
moeten stellen. Op dit punt ziet men een groot verschil met Amerika. In Amerika
staat men daar meer voor open en zegt men: ‘Kom maar in mijn bedrijf en loop maar
mee’. Dat is in Nederland veel moeilijker. Maar ook ouders zouden meer kunnen
doen. ‘Ouders komen wel altijd netjes op gesprekken, maar geven niet veel input als
het gaat om wat er geleerd moet worden of waar dat gedaan kan worden. Ouders
zeggen zelden: ik ken een buurman die werkt daar en daar en dan ga ik wel even
regelen dat …’
Succeservaringen opdoen
Net als voor de leerlingen zelf ervaren de docenten hoe belangrijk het voor henzelf
is om succeservaringen op te doen. Bijvoorbeeld zien dat een leerling op zijn plek
komt als volwaardig mens (zie mail van een leerling, nog uitwerken).
Of een leerling die een presentatie houdt voor 110 leerlingen. Daar is de school trots
op. Dat was vroeger ondenkbaar binnen het praktijkonderwijs. De leerlingen krijgen
nu veel kansen en mogelijkheden en worden persoonlijk gestimuleerd op hun kanten
waar ze goed in zijn.
De docenten laten de leerlingen eerst oefenen in de klas, dan in wat groter verband.
Het is geweldig om een verlegen leerling te zien buikdansen, of een jongen te horen
presenteren over ‘kanker verziekt je taal’, of over zijn Red Bull verslaving. Daar
‘kicken’ de leraren op, en dat hun praktijkonderwijsleerlingen al in een vroeg
stadium weten waar hun mogelijkheden en passie liggen en doelgericht werken om
die te realiseren.
50
3
BPL- experts aan het woord
Naast praktijkdeskundigen hebben we twee experts geïnterviewd die theoretisch
goed op de hoogte zijn van de Big Picture Learning filosofie, het ‘One kid at a
time’-onderwijsontwerp en een van hen ook van de praktijk van One kid at a time op
zes BPL-scholen in de Verenigde Staten. Zij kregen dezelfde vragen voorgelegd als
de praktijkdeskundigen. De experts geven het volgende beeld van de competenties,
kwaliteiten en eigenschappen waarover een BPL-docent moet beschikken.
Leerlingen willen kennen; passies helpen ontdekken
Een docent moet oprecht geïnteresseerd zijn zodat de leerling merkt: ik voel dat de
docent mij wil helpen wat te worden. ‘Een goede docent zorgt ervoor dat een
leerling (extra) gaat lopen, niet voor de docent, maar voor zichzelf.’ Een goede BPLdocent zoekt uit wie een leerling is, hoe zijn thuissituatie eruit ziet, toont interesse in
wat een leerling doet, vraagt naar zijn passie. Passies leveren kapstokken waaraan
dingen gehangen kunnen worden waarmee de leerling gaat leren. ‘Zodra een leerling
inziet dat hij bepaalde dingen moet leren voor wat hij belangrijk (relevant) vindt,
schiet de leercurve omhoog’. Een docent moet doorvragen om aanknopingspunten te
vinden waarvoor leerlingen zich inspannen. Docenten moeten leerlingen dingen aan
zichzelf laten ontdekken. Goede BPL-docenten weten leerlingen te raken, maken
leerlingen enthousiast, sluiten aan bij de passie van een leerling.
Uit de leerling halen wat erin zit
BPL-onderwijs draait niet alleen om de passie van de leerling, een docent/mentor
moet zelf ook passie hebben. Een docent moet uit de leerling het meeste willen
halen wat er in zit, zodat de leerling kan functioneren als totaal mens die zijn
mogelijkheden én beperkingen kent. De docent moet samen met de leerling op
avontuur gaan om de leerling zélf eruit te laten halen wat erin zit. Een docent moet
een leerling in al zijn aspecten willen leren kennen, niet voor de docent, maar voor
het kind, om dat verder te laten komen. De mentaliteit van de docent moet zijn om
de lat voor de leerling steeds hoger te leggen, niet om de leerling perfect te laten
zijn.
51
Kunnen coachen
BPL-leraren zijn coaches, zij vragen door, willen het antwoord achter het antwoord
vinden, ondersteunen de leerling door vragen te stellen. Samen met de leerling gaan
zij op zoek, maken de leerling bewust van wat hij leuk vindt. Een BPL-docent moet
kunnen omgaan met onbekende en onverwachte dingen, moet vertrouwen hebben in
het proces. Het vraagt ook geduld.
Vertaalslag kunnen maken
Docenten moeten de vertaalslag kunnen maken van wat een leerling wil en wat
relevant is naar opdrachten en taken. BPL-docenten moeten op een betekenisvolle
manier vorm kunnen geven aan de interesse van een leerling, zodat deze snapt
waarom hij iets gaat doen. Aan wat de leerling zegt moet de docent maatwerk
kunnen plakken. Daarvoor moeten de docent weten hoe de leerling in elkaar zit en
tot leren komt. Ook moet de docent overzicht hebben van wat er allemaal geleerd
moet worden en weten waar hij kennis en leerstof kan halen.
Kunnen reflecteren
De docent moet zelfbewustzijn hebben en zich afvragen: ben ik teveel aan het
sturen, te weinig? Kunnen praten over leervragen en -behoeften van leerlingen en
daarvoor hulp vragen bij collega’s. Eigen onderwijsgedrag bespreekbaar maken met
collega’s en reflecteren vanuit het oogpunt van het kunnen faciliteren van
leerprocessen van leerlingen.
Een leerling in zijn totale ontwikkeling beoordelen
De docent moet de leerling laten reflecteren op zijn eigen werk door vragen te
stellen: hoe vind je dat je het gedaan hebt, wat heb je geleerd, ik heb je zien groeien
op deze punten, en minder op deze punten. Hij moet feedback geven op de
presentatie van de leerling, op wat de leerling goed doet en op welke punten
verbetering mogelijk is. Hij moet zien dat elke leerling een eigen potentie heeft.
Goed kunnen organiseren, tijd goed indelen
Het begeleiden van de leerlingen vraagt organisatietalent. Een docent heeft ongeveer
15 leerlingen in zijn groep. Daar heeft hij individuele contactmomenten mee en er
zijn gezamenlijke momenten. In een periode van 3 maanden (tot de presentatie)
moet de docent al die projecten van elke leerling begeleiden én de voortgang
bijhouden. Hij moet dus goed met zijn tijd kunnen omgaan. Hij moet ook tijd
houden voor contact met ouders, voor onverwachte zaken etc. Een docent moet ook
goed kunnen delegeren naar de leerlingen: ze zelf dingen laten ontdekken.
52
Kunnen variëren in rol
Een docent heeft in het hele proces verschillende rollen: soms mentor/coach, soms
instructeur, soms sociaal werker, soms ouder, soms meedenker, soms uitdager, soms
plager. Soms moet een docent een leerling helemaal laten zwemmen, omdat de
leerling dat op dat moment nodig heeft. De docent moet inventief en creatief zijn in
het benutten van leermomenten die zich in de omgang met de leerlingen voordoen.
Op een andere manier kijken naar leren en de leerling
In een traditionele situatie leert een docent een leerling een vak. In BPL-onderwijs
staat niet vooraf vast wat leerlingen moeten leren, maar moet de docent samen met
de leerling erachter komen hoe een leerling tot leren komt en met name welke
leervraag hem motiveert om te leren. De docent stimuleert een leerling in zijn leren.
Dat is per leerling anders. Een BPL docent schrijft de leerling niets voor maar denkt
wel met de leerling mee en weet ‘just in time’ gebruik te maken van voorvallen en
situaties die het leren triggeren.
Professionalisering
In de VS worden docenten vooral geschoold door coaching. Het coachingsysteem is
in de scholen ingebouwd. Meer ervaren docenten worden ingezet om de onervaren
docenten te adviseren en te ondersteunen. Er zijn wekelijks vergaderingen waar
docenten met elkaar bespreken wat hun ervaringen zijn, tegen welke knelpunten ze
aanlopen (ook in hun eigen functioneren), maar ook wat voor leuke dingen ze
hebben meegemaakt of ontwikkeld. In de staat Rhode Island, waar de school staat
waar het allemaal is begonnen, is er elke maand een gezamenlijke
professionaliseringsbijeenkomst voor de zes scholen in die staat. Ook is er in de VS
voor nieuwe docenten een trainingsweek in de zomervakantie.
In Amerika is er daarnaast veel materiaal ter ondersteuning van mentoren/docenten.
Er zijn diverse in de praktijk ontwikkelde instrumenten over bijvoorbeeld: hoe
maken leerlingen keuzes, hoe krijg je ouders betrokken, hoe stel je een leerplan op.
Daarnaast hoort er op Amerikaanse BPL-scholen een wekelijks overleg te zijn
tussen principal en advisor (in Nederland de teamleider met de docent/ mentor). Zo
wordt deze eveneens gekend met zijn persoonlijke zorgen,vragen, interesses en
passie. De teamleider moet met de docent omgaan zoals de docent met zijn leerling,
met dezelfde betrokkenheid. Uitgangspunt is dat de docent ondersteund en gekend
moet worden, hoe is minder belangrijk.
Hetzelfde geldt ook voor de relatie van de directeur met de teamleiders.
53
Nederlandse scholen kunnen zich professionaliseren door middel van studiereizen
naar Amerikaanse BPL-scholen, het volgen van stages op Amerikaanse BPLscholen of Trainingen van de BPL Academie van KPC Groep in eigen land. Deze
trainingen worden gegeven in verband van de vereniging BP NL maar worden ook
aangeboden als leergang ter introductie van de BPL-filosofie en One kid at a time.
In het reguliere onderwijs is de leraar gewend te bepalen wat een leerling op een dag
in een bepaald lesuur moet leren. In het BPL-onderwijs kan dat niet omdat niet
onderwijzen maar leren centraal staat. Vanuit de gedachte dat wat de leraar
onderwijst niet per se gelijk is aan wat de leerling leert, is de leerling de bepalende
factor in wat hij op welk moment leert. Soms bepalen ze dat samen. De leraar kan
het niet altijd helemaal aan de leerling overlaten, moeten dienen als anker en gids en
moet de leerling stimuleren in zijn leren. Het gaat niet om loslaten, maar om samen
uit te vinden wat het beste leerproces is voor de leerling en om een ander
perspectief: wat wil de leerling en hoe leert hij het beste. En dat is per leerling weer
anders en kan - in deze leeftijdsfase- ook voor elke leerling individueel nog
veranderen. De docent moet vooral afleren om te denken voor de leerling en voor
deze te beslissen.
54
4
Conclusies
De vereniging Big Picture Learning Nederland wilde meer zicht krijgen op de
specifieke competenties (kwaliteiten en gedrag) die leraren nodig hebben om
onderwijs te geven conform deze aanpak. Concreet gaat het om de volgende
onderzoeksvragen.
Welke activiteiten ontplooien docenten en wat moeten zij kunnen om
- Het opstellen van persoonlijke leerplannen te faciliteren, begeleiden en de
voortgang te monitoren;
- Authentiek leren en authentiek beoordelen te organiseren;
- Actief de betrokkenheid van leerlingen, ouders en werkplek(LTI)
begeleiders te organiseren?
Wat moeten zij daarvoor afleren en/of aanleren?
Welke knelpunten komen zij daarbij tegen en hoe hebben zij die opgelost (of
niet)?
Wat zouden zij nog bij willen leren? Wat hebben zij nodig om zich nog
verder te kunnen ontwikkelen?
In dit conclusiehoofdstuk bespreken we de onderzoeksresultaten aan de hand van
deze vragen.
Competenties voor BPL-onderwijs
In de twee voorafgaande hoofdstukken staan de competenties die BPL-docenten
nodig hebben per school beschreven en daarna volgens de deskundigen die
theoretisch goed op de hoogte zijn van de BPL-filosofie en het onderwijsontwerp.
Voor dit afsluitende hoofdstuk hebben we alle nadere uitwerkingen en
concretiseringen van de diverse competenties die door de gesprekspartners zijn
gegeven, bij elkaar genomen en vervolgens geordend op basis van de zogenoemde
SBL-bekwaamheidseisen. In 2006 zijn de competenties waarover docenten in het
basis- en voortgezet onderwijs moeten beschikken wettelijk vastgelegd (Wet
beroepen in het onderwijs (Wet BIO), 2006). In deze wet staan zeven
competentieclusters omschreven. Alle leraren dienen te beschikken over:
55
Interpersoonlijke competentie
Pedagogische competentie
Vakinhoudelijke en didactische competentie
Organisatorische competentie
Competentie in het samenwerken met collega’s
Competentie in het samenwerken met de omgeving
Competentie in reflectie en ontwikkeling
Deze zeven competenties vormden de basis voor het in kaart brengen van de
(specifieke) deskundigheden die worden gevraagd van docenten in scholen waar
werkwijzen toegepast worden die ontleend zijn aan de BPL-filosofie. Met de in het
onderzoek verzamelde informatie konden onderstaande competentiecategorieën
worden ingevuld en uitgewerkt. In de navolgende schema’s vindt u het resultaat van
onze ordening en indeling.
Schema Uitwerking van de zeven SBL-competentiecategorieën voor een BPL-docent.
Contexten
Beroepsrollen
1.
Interpersoonlijk
competent in de
omgang met
studenten
Indicatoren en kwalificaties
Een gelijkwaardige relatie met de leerlingen willen en kunnen
aangaan;
in staat zijn echt contact te maken
vertrouwensband met de leerlingen kunnen opbouwen
respectvol met leerlingen omgaan
je kunnen verplaatsen in hun situatie
Belangstelling hebben voor leerlingen
nieuwsgierig zijn naar de leerling én naar zijn
thuissituatie
leerlingen serieus nemen
Positief communiceren
in gesprek gaan met de leerlingen, open staan,
luisteren, op antwoord kunnen wachten en dat
respecteren,
doorvragen, open vragen stellen
niet denken voor de leerling, wel meedenken (de
student niets opdringen)
56
problemen rond de studenten bespreekbaar maken
onbevooroordeeld kijken, niet meteen een oordeel
vellen
veiligheid creëren
Grenzen kunnen stellen aan gedrag
kunnen omgaan met grenzeloos gedrag /
probleemgedrag, rustig blijven, geduld hebben
2.
Pedagogisch
competent wat
betreft de
sociaalemotionele en
morele
ontwikkeling
van studenten
Leerlingen helpen meer zicht te krijgen op eigen
mogelijkheden én beperkingen
leerling helpen inzicht te krijgen in het eigen handelen
leerlingen zelf dingen laten doen en ontdekken
bewustwording (wensen interesses) op gang brengen
verwachtingen kunnen bijstellen
aanknopingspunten vinden waarvoor leerlingen zich
willen inspannen
Positief staan tegenover leerlingen; zien dat de studenten iets
kunnen
positief zijn en waarderen wat de student wél kan
geloven in de mogelijkheden van de leerling
leerlingen laten merken dat zij goed zijn zoals zij zijn
vertrouwen hebben in de leerling (in het proces)
Studenten kunnen (willen) uitdagen, enthousiasmeren
prikkelen, motiveren
leerlingen uitdagen mee te denken over eigen
leerproces niet voor de docent, maar voor zichzelf
uit de leerling halen wat erin zit
57
3.
Vakinhoudelijk
en didactisch
competent om
de juiste kennis
en
vaardigheden
over te kunnen
brengen, een
krachtige
leeromgeving te
creëren
Van passie naar leerplan
passies en interesses van de leerling boven tafel
krijgen
passies en interesses kunnen vertalen in een leerplan,
lesmateriaal, opdrachten, stages e.d.
denken in wat mogelijk is, waar mogelijkheden liggen,
niet in wat niet kan
mogelijk maken dat wát een leerling wil leren hij ook
kán leren
verbindingen leggen naar andere onderwerpen, de
passie groter maken
weten welke competenties de leerling moet beheersen
en hoe het onderwijs daarop kan worden afgestemd
leerlingen verantwoordelijk en enthousiast maken voor
het eigen leerproces
Het leerplan op maat invullen
de interesse van een leerling koppelen aan een
(praktijk/theorie)vak
(les-)materiaal en passende opdrachten zoeken bij elke
leerling
goed in de stof zitten; goed weten welk lesmateriaal
beschikbaar is;
breed perspectief hebben, vakoverstijgend denken om
aan te sluiten bij de belangstelling van de student
kennis /leermateriaal uit allerlei bronnen benutten (niet
alleen uit schoolboeken)
authentieke leercontexten organiseren voor leerlingen,
liefst buiten de school
Reflectie en beoordeling
de leerling op het eigen werk laten reflecteren
feedback geven op de presentatie van de leerling: op
wat de leerling goed doet en wat beter kan
een kind leren met tegenslagen om te gaan
een kind leren omgaan met zijn beperkingen
vorderingen zien in het kader van het leerproces van de
leerling
verbindingen leggen naar volgende stap in het
leerproces
58
4.
Organisatorisch
competent zijn
mbt een
ordelijke en
taakgerichte
omgeving
Klassenmanagement beheersen
goed kunnen plannen, goed met je tijd kunnen
omgaan
elke leerling op eigen niveau/aan eigen taak laten
werken
overzicht hebben van waar elke leerling mee bezig is
en hoe dat past in hun leerplan
klas goed inrichten, weten waar je de leerling zet, in
welke groepjes of combinaties,
Structuur aanbrengen in de begeleiding
tijd goed indelen zodat de leerlingen individueel en
op maat begeleid kunnen worden
zorgen voor (over)zicht op de voortgang van de
student
zorgen voor controle, bewaken afspraken
5.
Competent in
samenwerken
met collega’s
Teamspeler zijn
je als docent deel van het team voelen
met andere teamleden ervaringen uitwisselen
deskundigheid van collega’s kunnen en willen
benutten
6.
Competent in
communiceren
met ouders en
andere
betrokkenen
(leer)bedrijven,
instellingen)
Een leernetwerk rond de student kunnen opzetten en aansturen
kunnen communiceren met de omgeving
open zijn naar omgeving
prettig vinden om nieuwe relaties aan te gaan
het leernetwerk betrekken bij successen van de
leerlingen; van presentaties van de leerlingen een
ceremonie maken, feestje
59
De rol van de ouders in het leernetwerk vormgeven
contact met de ouders leggen en onderhouden
ouders een rol geven, betrekken bij de ontwikkeling
van hun kind
gebruik maken van de mogelijkheden van ouders
(en net als bij de leerling: ouders serieus nemen,
ouders nemen zoals ze zijn, niet voor ouders denken)
ouders betrokken houden
De rol van bedrijven en instellingen in het leernetwerk
vormgeven
contact kunnen leggen met bedrijven/instellingen
creatief gebruik maken van de mogelijkheden die
zich in de praktijk aandienen
kunnen samenwerken/afstemmen met
werkplekbegeleiders
samen met de werkplekbegeleiders een passende
leeromgeving creëren
7
Met zichzelf (7)
(competent in
reflectie en
eigen
ontwikkeling)
Als docent willen doorgroeien
lerende/onderzoekende houding hebben
kunnen reflecteren op eigen functioneren, kritisch
zijn naar jezelf
nieuwe dingen willen oppakken, lef hebben
kunnen improviseren, flexibel en stressbestendig zijn
buiten het stramien denken
Het schema overziend kunnen we vaststellen dat de competenties die BP Learning
van docenten vraagt, goed zijn onder te brengen zijn in de SBL-systematiek en een
meer of minder specifieke invulling van de categorieën vormen. Dit komt overeen
met wat wij tijdens de gesprekken vaak hebben gehoord, namelijk dat de eisen die
aan een BPL-docent worden gesteld zich niet onderscheiden van de eisen die aan
60
een ‘gewone’ docent worden gesteld, maar wel vragen om een specifieke invulling
en specifieke accenten.
Wel hebben sommige respondenten te kennen gegeven dat het in hun ogen niet
alleen om competenties gaat; sommige spreken van een mindset, een andere manier
van denken: ‘Het onderscheidende zit hem niet zozeer in de competenties. Het gaat
erom dat een BPL-docent op een andere manier in het onderwijs staat, anders tegen
leren en de leerling aankijkt: ‘wij zijn hier voor de leerling en niet omgekeerd’.
Er zijn respondenten die vinden dat het ook gaat om eigenschappen die niet of maar
in beperkte mate te ontwikkelen zijn. Het gaat dan vooral om zaken die genoemd
worden in de twee eerste categorieën, de interpersoonlijke en pedagogische
competenties, om eigenschappen als interesse hebben in de leerling, de potentie van
de leerling zien, geduld hebben, rustig blijven.
Wat moeten docenten aan- of afleren?
Het belangrijkste wat docenten moeten afleren, is volgens veel respondenten dat zij
als docent bepalen wat een leerling leert en hoe en wanneer. Zij moeten afleren dat
niet de leerstof en de docent centraal staan, maar de leerling. Eigenlijk moeten
docenten voor BPL-onderwijs weer afleren wat zij op de lerarenopleiding hebben
geleerd namelijk: de lessen goed voorbereiden en bepalen wat een leerling tijdens de
les moet leren.
BPL-docenten moeten de zekerheid en structuur die de methode of het boek geeft,
loslaten. Dat kan of wil niet elke docent, want een goede voorbereiding geeft
docenten structuur en veiligheid. Voor veel docenten is het ook een tweede natuur
geworden om voor de leerlingen te bedenken wat goed voor ze is. Docenten in BPLscholen moeten die zekerheid juist loslaten en leren vertouwen in de leerbereidheid
en nieuwsgierigheid van de leerlingen.
In BPL-onderwijs heeft de docent vooral een begeleidende en stimulerende rol in het
leerproces. In het BPL-onderwijs zijn de studenten primair verantwoordelijk voor
wat ze willen leren. Leerlingen leren vooral door zelf iets te doen of ergens op af te
gaan, door het zelf te ervaren. De verantwoordelijkheid voor het leerproces bij
leerlingen leggen, vraagt een andere houding van docenten. Het betekent dat de
docent de regie voor een deel uit handen geeft, maar dat invult door met de leerling
coachend bezig te zijn.
Als het gaat om wat docenten vooral moeten aanleren dan is het: open zijn,
nieuwsgierig zijn, de goede vragen stellen, goed luisteren, met de leerling
meedenken en mee zoeken. Dit is niet altijd gemakkelijk, zo valt te beluisteren. Het
is soms lastig om een goede balans te vinden tussen je open naar een leerling
opstellen, niet teveel te sturen, en toch de leerling verder te helpen in zijn
61
ontwikkeling en diepgang in de leerstof te vinden. Open en niet sturend zijn, een
kind nieuwsgierig benaderen vraagt een omslag in de manier van leerlingen
bejegenen en naar ze kijken.
BPL-docenten moeten ervan uitgaan dat leerlingen iets kunnen. Ze moeten afleren
om te denken in tekorten: afleren een leerling te zien als een gedrags- of
leerprobleem. Zij moeten zien dat elke leerling capaciteiten heeft en kwaliteiten die
tot capaciteiten te ontwikkelen zijn . De docenten moeten de leerlingen
verantwoordelijkheid geven en daarmee zelfvertrouwen opbouwen. Daarvoor is het
weer heel belangrijk dat docenten een vertrouwensband met de leerlingen
opbouwen. Dat de leerling zich als persoon gezien en gekend weet.
Kijken we naar de SBL-competenties, dan liggen de competenties waarover
docenten voor BPL-onderwijs dienen te beschikken of die zij daarvoor moeten
aanleren op het interpersoonlijke en pedagogische vlak, én op vakinhoudelijk en
didactisch terrein.
Samenvattend kunnen we stellen dat de competenties waarover docenten moeten
beschikken om onderwijs te geven dat is gebaseerd op de BPL-filosofie, zijn: een
relatie met de leerling opbouwen, respectvol omgaan met de kwaliteiten van de
leerling, luisteren naar en leren van de leerling, uitgaan van de interesse van de
leerling, vertalen van de passie van de leerling in mogelijke leeractiviteiten, (mee)
zoeken van uitdagende, levensechte leeromgevingen, kunnen improviseren, goed in
de stof zitten en goed weten waar (of bij welke collegae) kennis/leerstof te halen is.
Specifieke interpersoonlijke, pedagogische, vakinhoudelijke en didactische
competenties zijn van belang om onderwijs persoonlijk te maken. Een BPL-docent
heeft respect voor de leerling, straalt uit dat de leerling het kan, is bevlogen en
enthousiasmerend, heeft hart voor de leerling en doet het werk niet alleen maar
samen met de leerling.
Knelpunten
De belangrijkste knelpunten die genoemd worden, liggen op de volgende terreinen:
Het organiseren van goede en voldoende buitenschoolse werkplekken.
Bedrijven uit de buurt zouden meer stageplaatsen beschikbaar moeten stellen.
Het betrekken en betrokken houden van ouders, en de communicatie met de
ouders. Hoe krijg je ouders mee in het BPL-concept? Ouders nemen een
belangrijke plaats in het leerproces van de leerling in maar soms komen
interesses en wensen van de leerling niet overeen met die van de ouders. Een
62
docent heeft niet altijd de middelen om hiermee om te gaan en dit proces
goed te begeleiden.
Het vaststellen van welke vaardigheden en competenties een leerling moet
beheersen en hoe het onderwijs daarop aan kan sluiten. Als een leerling
automonteur wil worden, is dit niet zo moeilijk, maar als de leerling iets
persoonlijks wil, is het soms moeilijk het juiste leermateriaal te vinden.
Scholingsbehoeften
Uit het onderzoek blijkt dat er bij BPL-docenten behoefte is aan verdere
professionalisering. Op één school wordt gesuggereerd dat een minor BPL op de
docentenopleiding gewenst is om docenten beter voor te bereiden op het werken
volgens de BPL-principes. Op de meeste scholen denkt men hierbij niet zozeer aan
externe scholing of cursussen, maar eerder aan verdere professionalisering door
interne scholing en uitwisseling van ervaringen met verwante scholen. Alles
overziend is er behoefte aan de volgende vormen van deskundigheidsbevordering.
Leren door reflecteren
In het BPL-concept is het belangrijk dat leraren en leerlingen leren reflecteren op
hun functioneren. Leraren vinden het belangrijk ook op hun eigen functioneren te
reflecteren en vinden dat daar meer ruimte voor moet zijn. In een school vindt men
dat er meer gereflecteerd moet worden op waar de school mee bezig is, op wat werkt
en wat niet. ‘Er wordt veel in werking gezet, maar er wordt te weinig gereflecteerd
op als het niet werkt, wat doen we dan, en als het wel werkt, gaan we er dan mee
door?’ Daar is tijd voor nodig.
Intervisie
Bij elkaar in de klas kijken gebeurt al op verschillende scholen, maar volgens
docenten kan dit verder worden uitgebreid en verbeterd, niet alleen qua middelen
(planning en vervanging) maar ook inhoudelijk. Er is behoefte aan een positief
kritische manier van intervisie, in een vertrouwde veilige omgeving.
Gesprekstechnieken
Veel docenten willen bijgeschoold worden op het vlak van gesprekstechnieken. Hoe
moet je je opstellen en welke vragen moet je stellen om bijvoorbeeld problemen
rond leerlingen bespreekbaar te maken, om bewustwording bij studenten op gang te
brengen, om erachter te komen waar hun echte interesse ligt etc. Aan training in
gesprekstechnieken zou heel goed een studiemiddag op school besteed kunnen
worden.
63
Uitwisseling met andere BPL-scholen
Veel docenten willen ervaringen met andere scholen uitwisselen of zouden wel eens
op andere BPL-scholen willen rondkijken of misschien zelfs lesgeven. Men is
nieuwsgierig naar hoe docenten op andere scholen bijvoorbeeld het onderwijs
persoonlijk maken, of het onderwijs meer praktijkgericht.
Databank
Er is behoefte aan een inventarisatie van wat er op de eigen school en op andere
BPL-scholen aan praktische hulpmiddelen en lesmateriaal beschikbaar is. Dit
overzicht moet makkelijk toegankelijk zijn zodat een docent snel weet welke lesstof
het beste past bij de interesse / leervraag van een leerling. Men verwacht veel baat te
hebben bij een database waarin BPL-(les)materiaal, verdiepende opdrachten,
projecten e.d. van verschillende scholen te vinden is. Het steeds weer zelf
ontwikkelen van leerstof kost veel tijd.
Vereniging Big Picture Nederland
Van de vereniging verwacht men verdere steun en begeleiding aan het vorm en
inhoud geven van BPL-onderwijs. Dit zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren door
Amerikaanse instrumenten en lesmaterialen te vertalen waardoor ze in de
Nederlandse BPL-scholen kunnen worden toegepast.
64
Geraadpleegde literatuur
Eén voor één. In: KPC Info, nr. 73, voorjaar 2005, blz.8-11.
Braake, H. te en J. Poell (2007). Onderwijs persoonlijk maken. The Big Picture, One
Kid at a Time. ’s Hertogenbosch, KPC groep.
Poell, J. en H. ter Braake (2008). Onderwijs persoonlijk maken. Big Picture learning
in Nederland: tien scholen, één gedachte. ’s Hertogenbosch, KPC groep.
Schouten E. (2006). Onderwijs persoonlijk maken. Het persoonlijk leerplan.
VHertogenbosch, KPC groep.
Schouten, E. (2008). Onderwijs persoonlijk maken. Organisatie en management.
VHertogenbosch, KPC groep.
www.bigpicture.org
www.bigpicturenederland
Geraadpleegde experts
Paul Delhaas
Nele te Braake
65
Big Picture Learning en de competenties
van docenten
Een twintigtal Nederlandse scholen voor voortgezet onderwijs laat
zich in hun onderwijsvisie en werkwijze inspireren door de filosofie
van Big Picture Learning. Kern van het BPL-concept is het persoonlijk
maken van het onderwijs. Persoonlijk onderwijs is meer dan individueel
onderwijs. Onderwijs persoonlijk maken wil zeggen dat leerlingen
sturing kunnen geven aan hun eigen leerproces en keuzemogelijkheden
hebben. Het betekent dat de school de leerlingen nadrukkelijk de tijd,
kans en verantwoordelijkheid geeft om dat te leren. Het betekent ook
dat hun begeleiders in gesprek gaan, hen aanspreken op hun sterke
kanten en respectvol omgaan met hun beperkingen. De filosofie van
BPL is ook: leerlingen uit zich zelf laten halen wat erin zit en helpen
boven hun eigen verwachtingen uit te groeien.
In deze publicatie staat beschreven wat docenten op BPL-geïnspireerde
scholen zien als wezenlijke kenmerken van hun onderwijs, welke
competenties dat van hen vereist en wat zij daarvoor moeten aan- dan
wel afleren. De gegevens zijn verzameld op basis van gesprekken met
schoolleiders en docenten van scholen die hun werkwijze baseren op
het BPL-onderwijsconcept en enkele experts op het terrein van de
filosofie en praktijk van Big Picture Learning in de Verenigde Staten.

Big Picture Learning en de competenties van docenten

Transcription

Similar documents

Warning: mysql_num_rows() expects parameter 1 to be resource

Waveguide lasers 31

Uw Big Data-potentieel

Big Social - Sogeti Labs

nieuwsbrief 9 Praktijkonderwijs 2.indd

2013 - Free

Tijdloos nr 012, herfst 2009

LESGEVEN MET DE LEERLING CENTRAAL

Nr. 157 - 9 mei 2011

Tools voor learning analytics

Introduction to Adaptive Systems

teacher roles and pupil outcomes in technology-rich early