Het mystieke huwelijk

Broer en zus proberen zich zo ver mogelijk van de buitenwereld af te zonderen, maar die komt steeds agressiever dichterbij in de
vorm van een viertal personages die we nog kennen uit het eerste deel.
De conservatieve
Graaf Leinsdorf blijft tegen beter weten in blijft geloven in de oude maatschappelijke idealen en in de
eenheid van het keizerrijk.
Ziet u: de beschaving heeft het bezit niet in evenwicht kunnen houden. Dat wil zeggen, er moet iets gebeuren. Dat eist onze
tijd. Dit gevoel leeft tegenwoordig zogezegd bij alle mensen, niet alleen bij de politiek geïnteresseerden. De tijd heeft iets
interim-achtigs, waar op den duur niemand tegen kan. Men moet het trillende evenwicht van de ideeën, waarop het niet
Toneelhuis | Guy Cassiers
Het mystieke huwelijk
De man zonder eigenschappen II
minder trillende evenwicht van de Europese machten berust, een zet geven. Het is bijna bijzaak wat voor een!
De naïeve Generaal
Stumm von Bordwehr ontpopt zich tot een ware intrigant.
Men heeft het maar steeds over de militaire partij, terwijl het leger toch van nature geheel boven de partijen staat. Men is
tegenwoordig voor de kracht van impulsen, van het bloed en zo meer: ik ga daar beslist niet in mee, maar er zit iets in!
De in de liefde ontgoochelde Diotima stort zich op de studie van de seksuologie en het feminisme.
De man, nu ja, kort gezegd, het mannelijkste deel van de man valt heel makkelijk te intimideren. Ik noem dat de theorie van
het ‘fiasco’. Want omdat de mannelijke kiemdrager zo licht ten prooi valt aan het fiasco, voelt hij zich alleen daar seksueel
veilig waar hij niets te duchten heeft van welke geestelijke superioriteit van de vrouw dan ook, en daarom hebben mannen
bijna nooit het lef om een relatie aan te gaan met een vrouw die hun gelijke is.
En de labiele Clarisse tenslotte dweept met de moordenaar en verkrachter Moosbrugger in wie zij een soort van verlosser ziet.
We weten stilaan dat intellectualiteit het instrument van een uitgedroogd leven is. De verlossingsgedachte is altijd antiintellectueel geweest. Vrouwen zijn wellicht gevoeliger voor die waarheid. In hen drukt zich de wil sterker uit. Ik voel nu diep
in mezelf, zo diep als alleen een vrouw, alleen een zuster voor een broer, kan voelen, dat er in de waanzin van Moosbrugger
een teken voor mij verborgen ligt. Hij moet enkel op de juiste manier en door de juist persoon aangesproken worden en hij
zal zijn boodschap kenbaar maken.
Iedereen Walst!
Volledig in de sfeer van het Wenen van Musil uit Het mystieke huwelijk presenteert Toneelhuis een onvervalste Weense
walsavond. Op woensdag 30 november kan u in De Foyer van de Bourlaschouwburg deelnemen aan een dansinitiatie, gegeven
door dansschool Ekkart. Beginnen doen we met een langzame wals om dan over te schakelen op de onvervalste Weense wals.
Aansluitend blijft de dansvloer open, voor wie de aangeleerde passen graag nog wat wil oefenen.
Wie wil, kan zich bovendien helemaal in de sfeer aankleden met accessoires uit het kostuumatelier van Toneelhuis.
De Foyer voorziet haar huisgemaakte en vermaarde Sachertaart.
Wo 30 nov, De Foyer Bourlaschouwburg
20u15 tot ca. 21u: dansinitiatie met aansluitend een demonstratie van de dansparen van dansschool Ekkart
Aansluitend tot ca 23u. blijft de dansvloer open.
Gratis toegang, reserveren verplicht: 03/224 88 44
REGIE GUY CASSIERS
TEKST NAAR DE MAN ZONDER EIGENSCHAPPEN VAN ROBERT MUSIL
DRAMATURGIE ERWIN JANS
SPEL KATELIJNE DAMEN, GILDA DE BAL, VIC DE WACHTER, TOM DEWISPELAERE, LIESA VAN DER AA, MARC
VAN EEGHEM, KOEN DE SUTTER (GASTROL OP VIDEO)
VORMGEVING GUY CASSIERS, ENRICO BAGNOLI
LICHTONTWERP ENRICO BAGNOLI
GELUIDSONTWERP DIEDERIK DE COCK
BEELDMONTAGE FREDERIK JASSOGNE
KOSTUUMONTWERP BELGAT (VALENTINE KEMPYNCK)
PRODUCTIELEIDING STEFAAN DELDAELE
TOUR MANAGEMENT MIEN MUYS
TECHNISCHE PRODUCTIELEIDING JOOST MAN
REGIE-ASSISTENTIE LUT LIEVENS
VIDEOTECHNIEK BRAM DELAFONTEYNE
GELUIDSTECHNIEK KURT VERLEURE
LICHTTECHNIEK LUCAS VAN HAESBROECK
VOORSTELLINGSTECHNIEK DIMITRI DEVOS
KLEEDSTERS MONIQUE VAN HASSEL, KATHLEEN VAN MECHELEN
TECHNIEK BOURLA ILSE VAN DEN DORPEL, JOHAN VANDENBORN, HENK VANDECAVEYE, FILIP VAN
BERENDONCKS, MAARTEN MEEUSSEN, PHILIP DE WITTE
UITVOERING KOSTUUMS: KOSTUUMATELIER TONEELHUIS CHRISTIANE DE FEYTER, ERNA VAN GOETHEM
UITVOERING DECOR: DECORATELIER TONEELHUIS KARL SCHNEIDER, PATRICK JACOBS, MATTHIJS KUIJER,
JAN PALINCKX
STAGE KIM VAN DUN
MET DANK AAN ARJEN KLERKX, JOHAN BOSSERS, KOEN VERMESEN, EMMA-LOUISE SILVA, MUSILMUSEUM
KLAGENFURT, FEBE MAN
PRODUCTIE TONEELHUIS
COPRODUCTIE HOLLAND FESTIVAL (NL), LES THÉÂTRES DE LA VILLE DE LUXEMBOURG (LU), MAISON DE LA
CULTURE D’AMIENS (FR), CDN ORLÉANS (FR), DESINGEL
HET SCRIPT IS GEBASEERD OP DE NEDERLANDSE VERTALING VAN INGEBORG LESENER © 1988/1989/1996
INGEBORG LESENER EN UITGEVERIJ J.M. MEULENHOFF BV, AMSTERDAM.
BEELDBRON JAMES ENSOR, DE INTREDE VAN CHRISTUS IN BRUSSEL, © SABAM BELGIUM 2010
Toneelhuis werkt met subsidies van de stad Antwerpen, de provincie Antwerpen en de Vlaamse Overheid. Foto: Koen Broos
Het mystieke huwelijk
Het mystieke huwelijk is de tweede voorstelling in een
reeks van drie die Guy Cassiers maakt naar aanleiding
van de roman De man zonder eigenschappen van
de Oostenrijkse schrijver Robert Musil. Musil werd
geboren in 1880 en stierf in 1942. In die periode zag
hij de bloei en de ondergang van het grote OostenrijksHongaarse Rijk van dichtbij. Het was de inspiratiebron
voor zijn schrijverschap. Musil was soldaat in de Eerste
Wereldoorlog. In de jaren dertig was hij getuige van de
opkomst van Hitler en het nazisme. Musil stierf eenzaam
in 1942, op een ogenblik dat er van een overwinning op
Hitler nog geen sprake was. De laatste vijfentwintig jaar
werkte Musil intensief aan zijn roman De man zonder
eigenschappen. Hij kon hem echter niet voltooien.
Op basis van zijn achtergelaten notities is duidelijk dat
hij nauwelijks halfweg was. Dat heeft De man zonder
eigenschappen de status bezorgd van een onafgewerkte
symfonie.
De man zonder eigenschappen is een kleurrijk en
satirisch panorama van een maatschappij die danst op
een vulkaan, maar zich niet bewust is van de nakende
uitbarsting. Die uitbarsting is de Eerste Wereldoorlog, de
samenleving in kwestie is het grote, multinationale en
multiculturele Oostenrijks-Hongaarse Rijk, dat tegelijk
een koninkrijk en een keizerrijk is, K & K, vandaar de
naam Kakanië die Musil spottend aan het Rijk gaf. De
eenheid van het Rijk staat onder druk van de talrijke
nationalismen. Die spanning zal in 1914 uiteindelijk
leiden tot de Eerste Wereldoorlog, die brutaal een definitief
einde maakt aan het Oude Europa.
Enkele feitelijke gegevens maken de politieke complexiteit
van het grote Rijk duidelijk. In 1913 bestond de
Donaumonarchie uit de tegenwoordige staten Oostenrijk,
Hongarije, Tsjechië, Slowakije, delen van Italië, Polen,
de Oekraïne en ex-Joegoslavië. De talen die er werden
gesproken waren Duits, Hongaars, Tsjechisch, Kroatisch,
Pools, Oekraiëns, Slowaaks, Italiaans, Servisch,
Roemeens, Bosnisch en Sloveens. Er woonden ongeveer
51 miljoen mensen op een oppervlakte van ongeveer
680.000 km² (ter vergelijking: Frankrijk is 550.000
km² groot en Duitsland 360.000 km²). Het rijk had
twee hoofdsteden: Wenen en Budapest. Het kende vijf
godsdiensten: het katholicisme, het jodendom, de islam,
het protestantisme en het orthodoxe geloof. Het ging met
andere woorden om een multinationaal en multicultureel
rijk, met vele talen en subculturen, echter steeds
gedomineerd door Duitssprekenden. Deze voelden zich
verwant met de Duitse Natie die echter onder de leiding
stond van Pruisen. Tussen Pruisen en Oostenrijk heerste
een constante spanning.
De roman is een staalkaart van alles wat op de vooravond
van de Eerste Wereldoorlog tot de ondergang van een
grandioos tijdperk leidde. Musil is een ingenieur van de
menselijke ziel en tegelijk een subtiele ambachtsman die
het raderwerk van het politieke en sociale leven bloot legt.
Het hoofdpersonage van de roman is Ulrich. Hij is ‘de
man zonder eigenschappen’, de man die meer in de
mogelijkheid dan in de werkelijkheid gelooft. De roman
verweeft twee grote verhaallijnen: een politieke satire
en een liefdesverhaal. De politieke satire is een scherpe
en bijtende tijdsdiagnose, terwijl het liefdesverhaal de
mogelijkheden onderzoekt om aan de druk en de dwang
van de samenleving te ontkomen.
Deel 1: De parallelactie
In de eerste voorstelling, die vorig seizoen in première
ging, bevonden we ons in het Wenen van net voor de
Eerste Wereldoorlog. Wenen is de hoofdstad van het grote
Oostenrijks-Hongaarse Keizerrijk, dat tegelijk ook een
Koninkrijk is. Keizer Franz Jozef besteeg in 1848 de troon.
De hoogste Weense kringen willen het zeventigjarige
keizerschap van hun vorst in 1918 alle luister bijzetten.
Ze organiseren zich daarom in de Grote Patriottische
Actie (de Parallelactie) die ideeën moet verzamelen en
op zoek moet gaan naar de hoogste allesomvattende
idee. Maar al snel blijkt duidelijk dat die ene alles
overkoepelende idee niet bestaat en dat de deelnemers
aan de Grote Patriottische Actie verschillende agenda’s
hebben. Een monsterverbond van nationalistische,
rechts-extremistische, militaristische en kapitalistische
krachten staat op het punt om de eenheid van het Rijk te
ondermijnen.
Deel 2: Het mystieke huwelijk
Na de dood van hun vader ontmoeten Ulrich en zijn zus
Agathe elkaar na vele jaren opnieuw. Ze groeiden als
kinderen samen op, maar werden door de kostschool
van elkaar gescheiden. Ze zijn broer en zus, maar
kennen elkaar nauwelijks. In hun gesprekken halen ze
herinneringen op aan een zomer die ze als kinderen samen
doorbrachten. Ulrich en Agathe groeien steeds dichter
naar elkaar toe, ook al beseffen ze de onmogelijkheid van
hun situatie.
ULRICH
Spijzen zonder zout zijn niet te eten, maar zout zonder spijzen is een gif; fantasten zijn
mensen die van zout alleen willen leven.
AGATHE
Maar zijn we dan niet meer één mens?
ULRICH
Ooit op een dag moet één van ons beiden vertrekken.
AGATHE
We hebben altijd al over weggaan gesproken. Alles wijst erop dat dit nu ook zal gebeuren..
ULRICH
Je zult me verlaten!
AGATHE
Liefde kan uit tegendraadsheid ontstaan, maar ze kan niet uit tegendraadsheid bestaan.
Ze is geen levensinhoud.
ULRICH
Je vertrekt dus?
AGATHE
Het is afgelopen.