LANDE NA KELE ASUI EFULA NGAN ? ETENA KAK NA

34567
NGND KA DIVWA 1 , 201 3
LANDE NA KELE
ASUI EFULA NGAN?
ETENA KAKNA
KAYOWOKOM?
34567
Vol. 134, No. 17
SEPTEMBER 1, 2013
Semimonthly
OTETELA
OYANGO WA PERIODIK KN,
Tshoto y’Etangelo, ele wa ntombola
Jehowa Nzambi, Omboledi w’andja
w’otondo. Oko wakakimanyiyaka
totshoto t’etangelo ta lo nshi
y’edjedja onto dia nde nsdingola
woho wasalema akambo oma lo
etale, mbele periodik kn
tolembetshiyaka kitshimudi y’akambo
weta l’andja w’otondo l’ekimanyielo
ka prfsiya ya lo Bible. T sambaka
anto la lokumu l’ll l’n: Kem’edja
Diolelo diaki Nzambi, diele lowandji
la mt la l’olongo, diayanga minya
awui tsh wa kl ndo nkadimola
nkt paradiso. T tokeketshaka dia
sho monga la mbetaw le Yeso
Kristo, n lakavu ndo lool kakian
oko Nkumekanga ka Diolelo diaki
Nzambi dia sho nkondja lsn la
pondjo. Periodik kn kek lo
tondjama oma le mnyi wa Jehowa
oma ko 1879 ndo t ht l’akambo
wa plitik. T mamemaka Bible oko
nmbdi at.
Onde w nangaka mbeya
awui akina efula kana
di’onto mtshi ndjoketshaka Bible ofele?
t lo www.jw.org
kana fund mnyi wa Jehowa
lo adrs wele l’se.
´
´
CONGO, REP. DEM. DU:
´
´
Les Temoins de Jehovah
BP 634, Limete, Kinshasa
(
Lofulo latondjama numl tsh:
44 978 000 L’TKTA 209
ASAWO WTN L’T A DUI WA LO LOHOSO
Lande na kele asui efula ngan?
Etena kakna kayowokom?
Nyemba y’anto waha l’onongo
wek lo nshisha nsn 3
Lande na asui efula ngan? 4
Ekomelo k’asui tsh kaya suke 6
ASAWO AKINA WELE LO NUML KN
Wola lo demba, koko ngnyi lo nyuma 8
Onde weho w’tkta tsh wakatat lo luudu
l’etangelo la Babl? 10
Yasukanya la Nzambi
—“Nzambi nangaka onto lakim l’ngnngn” 13
Nyetsha ananyu
—Nzambi koka monga la lonyangu
—Woho wakokaso mbngnyangnya 14
Ekadimwelo lo ambola w’oma lo Bible 16
(s
ASAWO WELE L’TRNT www.jw.org
AMBOLA WALEKA ANTO NDJAOKA LO
KN KENDANA L’MNYI WA JEHOWA
—Oma lende aya akuta wakambema olimu
anyu wa l’andja w’otondo?
Dia nkondja adrs wa Btl tsh ya l’andja
w’otondo, t lo www.jw.org /en/contact.
˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙
Okanda n bu wa nsondja. Otombelo aw wek wek
etenyi kmtshi k’olimu wa l’andja w’otondo wa ndakanya anto Bible, olimu wosukame oma lo weshasha
wa la lolango. Naka diewoyelo keema, kete avsa wa
lo Afundelo wa lo Grk mbsama oma lo Ekadimwelo
k’andja w’oyoyo ndo avsa wa lo Afundelo wa lo Hbru mbsama oma lo Bible k’Ekila ndo lokombo Jehowa
mbsama oma lo Vocabulaire y’aui amotshi wa lu
Bible. Alta wa l’avsa amtshi wa lo Bible woshilami
wakalashema´ dia mbattmiya. NW mnyaka
Les Saintes Ecritures — Traduction du monde
´ ´
nouveau — avec notes et references ka l’tkta wa
nshi ny (lo Angl).
The Watchtower (ISSN 0043-1087) is published
semimonthly by Watchtower Bible and Tract Society
of New York, Inc.; L. Weaver, Jr., President;
G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia
Heights, Brooklyn, NY 11201-2483, and by Watch
Tower Bible and Tract Society of South Africa NPC,
1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp,
1739. 5 2013 Watch Tower Bible and Tract Society of
Pennsylvania. Aha nsangola paka afundji. Printed in
South Africa.
NGNG KA DIVWA 1, 2013
r
(t lam’ofundjiw WAA NA WESO? oma laas AMBOLA
WALEKA ANTO NDJAOKA)
34567
NGND KA DIVWA 1 , 201 3
TELESHARJ
PERIODIK KN
L’TRNT
LANDE NA KELE
ASUI EFULA NGAN?
ETENA KAKNA
KAYOWOKOM?
ASAWO WTN L’T A DUI WA LO LOHOSO
Nyemba y’anto waha l’onongo
wek lo nshisha nsn
Noelle aki na lakalangemaka efula ndo lakalangaka nsanga asango. Lam’akandatetetaka lushi lmtshi la dikl
l’otshimba wa luudu law, nde akatotamb lo difuku di’ashi
dikaw ko akavu mingu hiende la ntondo ka nde nkotsha
nnyi ni.
Charlotte, Daniel, Olivia, Josephine . . . waki l’atei w’ana 26
waki l’nnyi lam’asa 26 la 27 wakakandema la kalasa lo
´
ngelo ka Connecticut, lo Etats-Unis lo Ngnd ka dikumi l’ahende 14, 2012. Etena kakashaka nkumekanga Obama
sawo di’okundelo, nde akashile nkombo y’ana ak ko akat
wan wakoohokamka ate: “Awui w’epetenge wa ngan pombaka nshila.”
Etena kakakotsha Bano nnyi dikumi l’enani lo 1996,
nde la nkumbo kande wakon oma lo wodja wa Iraq dia to`
djas la Norvege. Asekande wakawelka Sun Rays lokombo lande la lttmla. Lonyangu ko, lo Ngnd k’esambele 22, 2011, Bano aki l’atei w’anto 77 wakadiakema
oma le elengalenga kakafune ate: “Lek la lonyangu lo
woho wahamadiaki anto efula ndeka wan wakamadiaki.”
knd wa kandji wa ngas wek lo kndwama l’andja w’otondo. nyl, anto efula mongaka la lkny la mamba etena kasala ewot aw
kana angnyi aw aksida, kaakom awui wa ngala, kalma ata, kadiakemaw l’esehe, kahomw mpokoso y’oma lo diang diakatongama ndo
kadinw l’akambo akina. Anto efula waha l’onongo wek lo mv ovv ndo wek lo nsowa
osowasowa.
Anto amtshi mamaka Nzambi onongo ndo
mbutaka dia nde hakok anto. Akina mbutaka
dia nde ek lo mna woho wasowaso, koko halange mbek lonya. Ndo akina nto mbutaka dia
Nzambi ambokongka mpokoso tsh la ntondo.
Ks mnyaka dia anto efula wek la tokanyi totshikitanyi lo kn kendana la mpokoso yatokom. Ko lende akokaso ntana ekadimwelo wa shikaa? Lo asawo wayela, tkta wa Nzambi Bible
wayotnya lande na kasowaso ndo woho wayoshila asui ak.
NGND KA DIVWA 1, 2013
3
Lande na asui
efula ngan?
Dia sho nshihodia lande na kele ana w’anto hawotondoya dia nshidiya asui, sho pombaka mbeya lande na kasowaso. Kaanga mbele kk wasowaso wek efula ndo
wolo nshihodia, sho pombaka monga la lowando le Nzambi n dia Bible koka tokimanyiya dia sho mbashihodia.
Lo sawo n, taysdingola kk etanu wnya lande na
kamboleka asui fulan. Lam’alangay, s tsdingole dimna dimna kn kata Bible kele tende woho wakokat
tokimanyiya dia sho mbeya mt lande na kasowaso.
—2 Timte 3:16.
˛ ETOMBELO W’OMA LO LMBWL
KA LA HIADI
Bible mbutaka n: “Lam’atulelaka untu a kolo,
antu watukhumaka akhumu.”—Tukedi 29:2.
Andja n wamblmbwama oma le ewandji wa
hiadi ndo wambosoya ambolami aw woho w’anyanya. Koko kn kele mt ele, aha ewandji tsh
mbalmbla lo yoho sh. Ondo amshi l’atei aw
ndka lowandji la kanyi ya nkimanyiya ambolami
aw. Koko kam’atatw nmbla, welo aw tsh
mbtka l’ashi dikambo atunyi aw mbadjka wekamu diaha v nkotsha eyango aw. Kana v mbeyaka nmbla la hiadi dia nkondja wah aw hita
ndo
´ nsoya anto. Henry Kissinger laki sekeletl
l’Etats-Unis akate mbala kmtshi ate: “Lo knd
w’ana w’anto, anto efula wakadje welo ko welo
ak wakt l’ashi ndo wakayadj eyango koko v
kombakotsha.”
Bible mbutaka n: “Untu hakendakendaka lu
mbuka uma lu wulu andi!” (Jeremiya 10:23) Anto
wele keema kokele bu la lomba l’oshika ndo haweye ndjalmbla vam. Ko naka vam hawoko-
4
TSHOTO Y’ETANGELO
ke ndjalmbla, kete hoke wodja w’otondo? Shi
w amboka lande na kele ewandji w’ana w’anto
bu l’akoka wa nshidiya asui? Lo mt, mbala efula lmbwl ka la hiadi mbakonya anto dia v
nsowa.
˛ SHNGIYA YELE L’TMWL WA KASHI
Yeso akate ate: “Oma lo dikambo n, anto tsh
wayeya dia nyu nyek ambeki ami naka nyayokana ngandji lam’asanyu.”—Joani 13:35.
Waa pastr nmbaka anto aw dia v mbokana ngandji ndo monga kaam. Koko v haweye
woho wakokaw nkimanyiya anto aw dia v monga la ngandji ka mt kakoka mbakimanyiya dia
v ntshika kngna. Etombelo wambonga la dui
s ele, ase tmwl efula mbatnaka, kananka
kl ndo wek l’ewanu waha pe. Otsha l’ekomelo
ka dibuku diande diele l’t a dui n: Le christianisme et les religions du monde, ombewi wa teoloji
¨
welw Hans Kung akafunde ate: “Ata wa wolo
wakalma lam’asa ewandji wa plitik ndo waka-
leke sukam oma le anto ele wan wakasukam
oma le ewandji w’tmwl.”
Laadiko dia laas, waa pastr sukka dieyanelo dia la ntondo ka diwala, loseka ndo dieyanelo
dia lam’asa pami la pami kana womoto la womoto.
Dui s konyaka di’anto mbsa hem, ntondja waemi, ntsh waemi waha la lolango, di’awala mpandj ndo dia v monga la asui waheyama mbuta.
˛ EONGELO KELE KEEMA KOKELE NDO NSAKI
YA KL Y’ANTO
“Onto l’onto pembamaka etena ketawnde kotwama ndo kesama la nsaki kande hita. Ko nsaki kak lam’atsht diemi, t mbotaka pkato.”
—Jakba 1:14, 15.
L’t weso keema kokele, sho tsh salaka munga
ndo ndshanaka la “nsaki [yaso] y’alemba.” (fs 2:3) Mongaka tshondo y’okakatanu le so dia
nsala kn kele ll naka tambokondja diaaso dia
nkotsha nsaki ya kl yele la so. Naka sho nsala
kn katotshutshuya nsaki yaso ya kl, ek oko
tamboyamb danga la pmb.
Yn Phiroz Mehta akafunde ate: “Anto efula sowaka l’t wa nsngu kele la w, wayashaw tsh l’oweso w’ngnngn, wew la lokaki
kana wayayangw lokumu.” Ndo “anto efula walmiyama” shishaka dilmil diaw l’t wew
emunga wa wanu, wanw didjoyadjoya, waknyaw tkny ta falanga, wayashaw lo dieyanelo dia mindo ndo awui as konyaka di’ase nkumbo yaw, angnyi aw ndo anto akina nsowa.
Lam’ele anto keema kokele, tkta wa lo Bible
wayela n wek mt: “Sho mbeyaka dia ditongami tsh diek lo ntetemala nkuma akumu kaam ndo diek lo nsowa kaam polo ndo kakian.”
—Rm 8:22.
˛ TSNGIYA T’OMA LE DING
Bible mnyaka dia Satana ek “nzambi k’andja
n” ndo t mnyaka dia ding mbosukka.
—2 Krt 4:4; nyl 12:9.
L’nyl ka Satana, ding v law wek lo mbidja welo dia nsngiya anto ndo mbanganyiya.
pstl Pl aketaw dia ngas mbedi etena
kakandate ate: “Tek lo nd ta, aha la emunyi la dikila, koko la mandji, la ewandji ndo la emboledi
wa lo andja wa wodjima n, la ding wa l’ahole wa l’olongo.”—fs 6:12.
Kaanga mbangnangna ding dia nsoya
anto, oyango aw wa ntondo ele mbakonya dia
v mbk Jehowa Nzambi Nkum’Olongo. (Osambu 83:18) ding kambaka l’awui wele oko diendja dia tt, maji, dka ndo loleng dia nkesa
anto ndo mbalmbla. Diak diahalange Jehowa dia sho ndjasha lo awui as ndo diakoknde
wan tsh walshana la Satana l’ding ande.
—Jakba 4:7.
˛ TEK LO NSNA LO “NSHI YEKOMELO”
Bible kakatatshi ambeta nnyi nunu pende
n: “Eye dia lo nshi y’ekomelo, tena dia paa
dia wolo mbikik diayoyala.”
Dia mnya akambo amtshi wet nshi y’ekomelo tena dia paa dia wolo mbikik, Bible mbutaka
n: “N dia anto wayoyalanga, wayolanga falanga, wayonga akanga w’etako, akanga wa lotamanya, . . . hawotonga la ngandji ka lam’asa ase
nkumbo, hawotolanga mbokana, wayonga amamanyishi, waha la ndjakim, akanga w’ekonda,
wele keema la ngandji k’akambo w’ll, afungi,
akanga w’t wolo, akanga wa ndjadiya, anangi
w’ngnngn lo dihole dia monga anangi wa
Nzambi.” Mbokmaka hwe dia kk wa woke
wasowaso ele n dia tek lo nsna lo “nshi y’ekomelo.”—2 Timte 3:1-4.
Shi kk wambotsdingola n wambotnya
dia anto keema l’akoka wa nshidiya asui oyadi v
kongaka l’eyango w’amna? Ko laas le na ahombaso nyanga ekimanyielo? Paka le Otungi wakiso mbahombaso nyanga ekimanyielo n dia nde
akatolake dia “ndanya akambo wa Diabolo” nde
l’anto ande. (1 Joani 3:8) Sawo diayela diaynya
kn kayosala Nzambi dia nkomiya asui tsh.
NGND KA DIVWA 1, 2013
5
Ekomelo k’asui tsh
kaya suke
Ohsa dia w amboshila mbt l’andja w’oyoyo ln ele
awui wa ngala, ata, hem ndo mpokoso y’oma lo diang
diakatongama yamboshila. Ohsa dia w emka lushi
tsh aha la ndjakiyanya lo kn kendana la kngdi,
hnyhny kana ekondjelo. Oko le y, onde awui as
koka salema? Ek mt dia ndooko tshunda di’ana w’anto diakoka nsala akambo as. Koko, Nzambi akalake
dia minya asui tsh, mbidja ndo wan wakatasdingodi
lo sawo dietshi. s tende alaka wa lo Bible wayela an:
˛ DIOLELO DIAKI NZAMBI MBAYOL
“[Nzambi] leli l’ulungu ayutundja diulelu diahalanaki pundju. Dio hadiuyala l’okongo a wudja
ˆ
ukina. Dio diayulanya waulelu ako tshe, diayashila ushiki, ku dio diame diayushikikala pundju.”—Danyele 2:44.
Diolelo diaki Nzambi diek l’olongo ndo Nkumekanga kadi Yeso kristo ayhna nkumi ya dikanga y’ana w’anto tsh dia lolango laki Nzambi
salema la nkt oko wasalemal l’olongo. (Mateo
6:9, 10) Ndooko diolelo dikina diayhna Diolelo
s n dia di diek “Diolelo dia pondjo dia Nkumso la Oshimbedi aso Yeso Kristo.” Anto wayonga lo wladi pondjo pondjo.—2 Petero 1:11.
˛ NDOOKO TMWL WA KASHI
WAYONGA NTO
“Satana ndam kadimka oko ondjelo wa yanyi. nkn, keema dui dia diambo naka ndo
ekambi ande woyakonya oko ekambi w’akambo w’ll. Koko ekomelo kaw kayoyala lo
ndjela etsha aw.”—2 Krt 11:14, 15.
6
TSHOTO Y’ETANGELO
5 Silke Woweries/Corbis
tmwl wa kashi tsh wayolanyema ndo wayonyma oma la nkt. tmwl tsh wakan
anto kl ndo wadiakana wayonyma. Dui s diayokimanyiya wan walanga “Nzambi kasna ndo
ka mt” dia v mbtmla lo “mbetaw ti”
ndo “lo nyuma ndo lo mt.”Ande woho wayoyala wladi ndo kaam lee!—1 Tsalnika 1:9; fs 4:5; Joani 4:23.
˛ ANTO WAYONGA KOKELE
“Nzambi ndam ayoyala kaam la w. Nde
ayokitola asyi tsh oma lo washo aw, ndo
nyi hatoyala nto, delo hadiotoyala nto, kaanga
ndjawi kaanga kandji hatoyala nto. Akambo wa
ntondo wamboshila.”—nyl 21:3, 4.
Jehowa Nzambi ayokotsha alaka as lo tshimbo
y’nande Yeso n lakakim lsn lande lo
wah w’anto. (Joani 3:16) Lo lmbwl kaki
Yeso, anto tsh wayoyala kokele. Asui hawotonga nto n dia “Nzambi ndam ayoyala kaam
la w” ndo “ayokitola asyi tsh lo washo aw.”
Eongelo kele keema kokele ndo asui wadin
anto la w l kn wayoshila n dia “antu w’ololo wayukita kete, wayudjaseka loko pundju.”
—Osambu 37:29.
˛ DING HAWOTONGA NTO
“Nde [Yeso Kristo] akande drag, oloyi w’edjedja ak wele Diabolo ndo Satana, ko akookeleka l’edja k’nnyi kinunu. Nde akawokasha lo
difuku diaha l’ekomelo ndo akoodihe lo difuku
diak la nsapi diaha nde minganyiya wedja
nto.”—nyl 20:2, 3.
Tsngiya tsh taki Satana nde l’ding ande tayoshila etena kayondokelekama ndo kayondodjama lo “difuku diaha l’ekomelo,” mbuta ate v
hawotonga l’akoka wa nsala ndooko dikambo.
L’etena ks v hawotonga nto la shngiya le
anto. Ande ngnngn wayonga la so dia nsna l’andja wahatonga nto la shngiya yaki Satana la ding ande lee!
˛ “NSHI Y’EKOMELO” YAYOKOM
“Nshi y’ekomelo” yayokom la kn kel
Yeso n “mfnu ka woke.” Nde akate ate:
“Oma laas, mfnu ka woke kayoyala woho wahatayalaka oma ko etatelo k’andja polo ndo kakian ndo woho wahayalaki nto pondjo.”
—Mateo 24:21.
Mfnu ka woke kayonga dikambo dia laande n
dia s ayonga ekambokambo kahatasalemaka
ndooko lushi ndo kahasalemaki nto. Nshi y’ekomelo sh yayokom lo “ta dia lushi la woke la
Nzambi Kanga-Wolo-Tsh” dieyama n “Aramangdna.”—nyl 16:14, 16.
Anto wa l’ahole tsh walanga akambo wa losembwe wayoka l’ekomelo ka dikong di’akambo dia kl n. s tsdingole tshk mtshi
wayotoyokondja l’lmbwl ka Diolelo diaki
Nzambi.
NZAMBI AYOSALA AWUI AKINA EFULA
“Olui a woke w’anto” wayt l’andja w’oyoyo
wayonga lo wladi: tkta wa Nzambi mbuta-
ka n lemba l’anto laheyama mbadia, mbuta ate
“olui a woke w’anto” wayoya “oma lo mfnu ka
woke” wayokokam dia mbt l’andja w’oyoyo
wa wladi. (nyl 7:9, 10, 14; 2 Petero 3:13) V
wayokondja panda kaw oma le Yeso Kristo lele
“na kk wa Nzambi n lanya pkato ya l’andja.”—Joani 1:29.
Tayokondja ll efula oma lo wetshelo wa
Nzambi: L’andja w’oyoyo, “kete ayulula la ewu
ka [Jehowa.]” (Isaya 11:9) Wetshelo wa Nzambi
s wayendana ndo la woho wahombaso mbidjas l’anto tsh ki aha la nanya ahole wayotodjas.
Nzambi ndakaka ate: “Dimi leli [Jehowa, Nzambi k]aye, latuketshaka dia we nduwana. Ndu
latukolombolaka lu mbuka kahumbaye ntsho.”
—Isaya 48:17.
Wakiso wa ngandji wakavu wayol: Etena kakinde lan la nkt, Yeso akolola ngnyi
ande Lazaro oma lo nyi. (Joani 11:1, 5, 38-44)
Lo nsala dui s, Yeso aknya dia lo Diolelo
diaki Nzambi mbayondoyoleka mbolola anto.
—Joani 5:28, 29.
Wladi ndo losembwe layongaka pondjo pondjo: nywl k’lmb hatonga nto lo lmbwl kaki Kristo. Kakna katoshikik dia ngas mbayodionga? Ek ngas n dia Yeso lele
l’akoka wa nsdingola etema ayolombosha anto
w’ll l’anto wa kl. Wan tsh watona dia
ntshika ditshelo diaw dia kl hawott lo andja
w’oyoyo.—Osambu 37:9, 10; Isaya 11:3, 4; 65:20;
Mateo 9:4.
Alaka wambotsdingola an wek alaka
angana ato l’atei wa lokema l’alaka watolakiya
Bible lo nshi yayaye. Etena kayotat Diolelo diaki Nzambi mbol la nkt, “etshoko efula wa ki”
wayoyala pondjo pondjo. (Osambu 37:11, 29)
Kn tsh kele lo kik ya paa ndo y’asui
wele l’anto l kn kayonyma. Tek l’eshikikelo l’alaka as n dia Nzambi mbutaka n:
“Enda! Dimi leet diang tsh eyoyo. . . . tkta n wek wa klamelo ndo mt.”—nyl 21:5. ˇ
NGND KA DIVWA 1, 2013
7
KND WA LSN
Wola lo demba, koko
ngnyi lo nyuma
KNDWAMA OMA LE ALEXANDER URSU
Papa nde la tshmi wakadjaska lo luudu lmtshi lakiw koshidiya la mbika laki lo ngelo k’akambi wa dikamb ka la Cotiujeni
kele lo nord ka Moldavie. Ls mbakamot lo Ngnd ka dikumi l’ahende 1939. L’etatelo ka 1930, papa nde la tshmi wakakome mnyi wa Jehowa. Mama nde law akayokomaka mnyi wa Jehowa etena kakandayoshihodiaka dia tshmi akeyaka
Bible ndeka waa pastr tsh ya lo ngelo kaso.
Etena kakamakotsha nnyi esato, wakande papa,
kosnde ndo tshmi ko wakaatl lo lhmb l’t wa
lomangemange law l’Akristo. Paka papa oto mbakatokalola lo 1947 l’kng wa Ta dia hende di’andja
w’otondo ele la paa efula l’okandji. Kaanga mbakinde
la paa, nde akatetemala nama olowanyi ande.
ETSHIKITANU WA WEKE WAKASALEMA
LO NSN YASO
Etena kakamakotsha nnyi divwa, nkumbo kaso
ndo mnyi wa Jehowa ekina w’oma la Moldavie wa´
katlama lo lhmb la Siberie. Lo Ngnd k’esambele 6, 1949, wakatodje lo mutuka mtshi w’otale
ndo l’kng wa nshi 12 wakatshu la so kilmtr ndekana 6 400 ko takatemalaka lo dihole diatemalaka kawolo la Lebyazhe. Takatane ewandji wa
lk watokonga. Kam’akatakome, wakatokahanya lo
elui ko wakam la so esadi eto oma laaw. Ase olui
aso wakatohanga lo kalasa nshi yaki ambeki lo dikim. Taki l’lmbl ndo l’kmwl w’efula. Kadiyso km k’opalanga akatome osambo m wa Diolelo wakatondja mnyi wa Jehowa etena kakalmaka
Ta dia hende di’andja w’otondo. Aha la ntshimbatshimba, sho tsh takatat memba la nde n:
“Anangso wakatlama lo lhmb etale efula.
Wakaatl otsha lo nrd ndo otsha lo st.
L’t wakawasalaka lolango la Nzambi, v
8
TSHOTO Y’ETANGELO
Etena kakimi la Dzhankoy lo
dihole diatemalaka kawolo,
lo 1974
wakadjama lo nkanu koko wakalame olowanyi
aw la ntondo k’ehemba wa wolo.”
L’kng diko, takayotat nsangana Lushi la lomingu tsh kaanga mbakangana dihole diak kilmtr
oko 13 la ln akiso. Mbala efula, takonka la hiotshihotshi ndo loonge laki efula n dia tshitshi kaki
efula lo wenya s. Takahinanaka anto akumi atanu
kana ndekana lo luudu lmtshi la tshitsh. Takatatshiyaka nsanganya la osambo ti, ehende kana
esato. Oma laas, takasalaka dmbl ko sho ntat
nktshanya ambola w’oma lo Bible. Losanganya ls
lakasalemaka l’edja ka wonya a ntango kana ndekana. Oma laas, takembaka esambo nto ko nyomktshanya ambola w’oma lo Bible. Ande woho wakatakeketshanaka lo nyuma l’etena ks lee!
EKAKATANU EKINA WAKAHOMANA LA SO
Lo 1960, mnyi wa Jehowa tsh waki lo lhmb
wakatshung. Kaanga mbakiso ase wola, lakatshu
la Moldavie ln akamatotshukaka Nina, lele ambutshi ande ndo watshnde tsh waki mnyi wa Jeho´
wa. Aha la ntshimbatshimba, takon otsha la Siberie, ln akatatotaka Dina naso la womoto lo 1964
ndo Victor naso la pami lo 1966. nnyi ehende
oma laas, takon otsha la Ukraine ndo takatodjaska lo yidudu mtshi yaki la Dzhankoy osomba wa´
nganyi kilmtr 160 la Yalta lo disnga dia Crimee.
L’etena ks, olimu w’mnyi wa Jehowa waka´
shimbama la Crimee woho wakawashimbama ndo
´
la Union sovietique. Kaanga mbakidi ngas, olimu
aso wakakambemaka lo btshi dimtshi dia nkt
´
dia la Crimee ndo sho kpnyahnyamaka woho wamboleka. Koko mnyi wa Jehowa mtshi wakayotat nshisha ohetoheto aw. V wakatat mbuta n
´
lam’ele tambotodin la Siberie la demulemu, n
ek etena ka sho nyanga woho wa monga la lsn la
dimna.
L’kng wa v nsala almbl efula, nmbdi wa
losanganya wakawat n: “Nyotokoya kaango.”
Anangso wakatetemala ndjalngsla ndo nsala almbl. Ase departma diendana la wmbl
wakalongolaka anangso wakatomama lo losanganya ls oma lo btshi dia nkt diotshikitanyi dia lo
´
Union sovietique ko taatshikaka l’ahole wakawahombe mpanga. La pindju tsh nmbdi wa losanganya wakatshka dia tnana l’ewandji wa ngelo. Koko
ndooko losango l’l lakayaka la w.
AWUI W’AMNA WAKASALEMA
WOHO WAKAKADIMOLA JEHOWA ALMBL ASO
Lo Ngnd ka sato 27, 1991, olimu aso wakayeta´
wmaka lo Union sovietique. Esadi eto, tdik taksama dia Losanganya la distrik la nshi 2 salema
mbala esambele lo wodja w’otondo. Takahombe tt
losanganya ls lo Ngnd k’enanei 24 l’Odessa. Lakakome ngnd k’otondo la ntondo dia tosha lonya
lo elimu wakakambemaka lo sk dia mponde dia
woke diakahombe losanganya ls salema.
Lam’ele takakambaka olimu oma ko pindju polo
la dikl, takalalaka l’ekala wa lo sk dia mponde
diak. Nyemba y’akadiyso wakmb adiyo wakad
l’emamu wa sk dia mponde s. Wakatote suke la
tn 70 ya mindo. Wan wakakambe lo departma
di’olongnelo wakahombe nyanga ahole wakakoke
anangso l’akadiyso 15 000 wakelam lo losanganya ls ndjohanga. Koko dui dimtshi dia lonyangu
diakayosalemaka.
Lo Ngnd k’enani 19 mbuta ate nshi tshanu
la ntondo ka losanganya ls ntat, wakayonda Mi´
khail Gorbachev laki nkumekanga ka Union sovietique etena kakinde lo dikim suke l’osomba wa
Yalta, waki suke la ln akiso. Diak diele, sho komonga nto la lotshung la nsala losanganya. Anangso wakahombe ndja oma l’ahole akina wakatat telefn nmbdi wa losanganya ls dia mbambola
n: “Ngande wayotosala lam’ele takashile mfuta falanga dia v tomb ahole lo mituka ndo lo kawolo?”
Lushi la tanu, Ngnd k’enani 22, mbuta ate nshi
hiende la ntondo ka losanganya laso ntat, nmbdi
wa losanganya wakaye la losango la dimna n: wambetaw dia sho nsala losanganya laso. Taki l’ngnngn w’efula etena kakatembaka osambo w’etatelo ndo kakahombe dmbl dia mbtwl salema.
L’ekomelo k’ekongelo ka Lushi la samalo, takatshi-
Losanganya lakasalema la Odessa lo 1991
kala polo la dikl dia y lo dihole diakasalema
losanganya dia nsawola l’anangso ndo l’akadiyso
w’oma l’ahole wotshikitanyi. Losanganya ls lakakeketsha mbetaw k’anangso l’akadiyso waki oma
la din l’ehemba wa wolo.
Ambolekana nnyi 22 wele nsanganya ya weke
yek lo ntetemala salema l’tshi ka nkt ks. Mbalasa ya Diolelo yakakama la Ukraine ndo lofulo l’apandjudi lambod n dia lo 1991 waki 25 000 koko
kakiye an waya 150 000.
LEK L’NGNYI WA LO NYUMA
Nnga nyi ya lo nkumbo kami
Ase nkumbo kami wakadjaska paka lo luudu
laso la la Dzhankoy, osomba wele l’anto suke la
40 000 l kn. Kaanga mbele nkumbo y’mnyi wa
Jehowa ngana tsho mbaki lk etena kakatakome
´
oma la Siberie lo 1968, l kn aya tshumanelo samalo di’etondo la Dzhankoy.
Anto wa lo nkumbo kami waya efula. Taya oko nnga nyi yele sho tsh tek la lsn ndo tek lo kamb Jehowa, mbuta ate: Dimi la wadmi, anaso, ekana aso ndo tokanula taso. ˇ
NGND KA DIVWA 1, 2013
9
Onde weho w’tkta tsh wakatat lo
luudu l’etangelo la Babl?
ˆ
“[Jehowa] akadianganya etali lu beke tshe dia kete, ku vo wakakimo mpika
usumba ako. Lu dikambu diako mbakawole usumba ako vati: Babele (kitshimudi ati: Nfutanya), ne dia uma laawo mbakafutanya [Jehowa] oteketa wakawateketaka lu kete tshe.”—Etatelu 11:8, 9.
NDE knd wa lo Bible s wek mt? Onde
anto wakatat ntkta tkta wotshikitanyi
mbala kak ti oko wofundamidi lo Bible? Anto
amtshi mnylaka knd wa lo Bible wnya
woho wakatat tkta wotshikitanyi ndo woho
wakawakokan la nkt. nyl, ofundji mtshi
akasm lo mbuta n: “Shimu ya luudu l’etangelo la Babl yek l’atei wa toshimu ta kashi
tahakoke kndwama.” Ombetsha mtshi w’ose
Juda lo wedi ande akate lo kn kendana la dui
s ate: “Ayonga dui di’enginya dia nembetshiya
woho wakatat wedja.”
Lande na kahetaw anto amtshi knd wa
luudu l’etangelo la Babl? Anto efula hawetaw
dui s n dia knd ak manyaka wetshelo wa
kashi wendana la woho wakatat waoho w’tkta. nyl, waa nomb’ewo mtshi mbutaka n
anto kotat ntkta tkta wotshikitanyi mbala
O
10
TSHOTO Y’ETANGELO
kak ti, koko wakayeyaka “tkta aw wa loot” yema yema. Anto akina mbutaka dia tkta
wakatat fulan vam ndo n wakatat ntondo
oko tkta wa l’se ko ndjonga etondo w’tkta. Wetshelo s ndo ekina w’ehekesa mbakayokonya anto efula lo mbetaw kn kakafunde
ombetsha wa lo kalasa y’adidi Tecumseh Fitch,
lo dibuku diande dimtshi (The Evolution of Language) n: “Sho bu l’ekadimwelo wa shikaa watetawoya lo kn k’endana la woho wakafulan
tkta.”
Kakna kata waa nomb’ewo ndo anyangiyangi
lo kn kendana la lndji ndo ofulanelo w’tkta w’anto? Onde v wamboshola mt lo wetshelo tsh wendana l’tkta? Ko kana v sukka knd wa luudu l’etangelo la Babl? Dia nkondja
ekadimwelo wa ambola as, s tsdingole kn
kata Bible lo kn kendana l’knd s.
LENDE NDO ETENA KAKNA KAKASALEMA
DUI S?
Bible mbutaka dia ofukutanu w’tkta ndo
odianganyelo w’anto wakatat “lu kete ya Shinare” yakayelamka l’kng n Babilna. (Etatelu 11:2) Ko etena kakna kakasalema dui s? Bible
mbutaka n “kete yakakahanyema” lo nshi ya
Plng lakot suke la nnyi 250 la ntondo k’Abrahama. Mbokmaka dia luudu l’etangelo la Babl lakatat mbikama ambeta nnyi oko 4 200.
—Etatelu 10:25; 11:18-26.
Waa nomb’ewo mtshi mbutaka n tkta
wa nshi ny tsh wakatng oma l’tkta ti
wambtkta anto suke l’nnyi 100 000.1 Akina
mbutaka n tkta wa nshi ny fnaka la wn
wakatktamaka ambeta nnyi 6 000. Ko ngande weya waa nomb’ewo woho wakayahamaka
tkta wahaytktama nshi ny? Jurnal mtshi yendana l’awui wa falanga (Economist) mbutaka n: “s ek dui dia wolo n dia otshikitanyi l’ambewi w’awui wa ttshngu, ambewi
w’ttkta bu l’ohomba wa diang dimtshi diahomba mbaetsha awui wa lo nshi y’edjedja.” Jurnal yak yaam kotshaka n: “Nomb’ewo kmtshi akayokomaka lo ndjak lo kanyi yande lo
mfnya akambo lfnya kaanga mbakinde komonga l’eshikikelo.”
Efundelo w’edjedja wekek polo l kn. Ko
efundelo s eew, ndo kakna katnyaw lo
kn kendana la lndji w’tkta w’anto? Dibuku dimtshi (The New Encyclopædia Britannica)
mbutaka n: “Efundelo w’edjedja wele la so ele
wn wakafundama ambeta suke l’nnyi 4 000
kana 5 000.” Ko oma lende akatosholaka waa
arklg “efundelo w’edjedja” s? Wakatowasholaka la Mezptamiya, mbuta ate la Shinara.2
Dui dia diambo ko, awui watanema lo efundelo
w’edjedja s mbtnka la kn kata Bible.
1 Wan wafnya n tkta wa nshi ny wakatng oma l’tkta ti mbsaka dia anto wakahil oma lo nyama yele oko nkema.
Dia w mbeya awui akina wendana la sm w’anto as, enda lk
`
la 27-29 la biukubuku Cinq questions a se poser sur l’origine de la vie
yakatondjama oma le mnyi wa Jehowa.
2 Waa arklg wakakundola emindo wa waa mnima ndo wa
mvudu y’etangelo suke la Shinara. Bible mbutaka dia ambiki wa
luudu l’etangelo la Babl wakabule atafadi ndo wakakambe la elongo lo dihole dia nkt ya lsha. (Etatelu 11:3, 4) Dibuku dimtshi
(The New Encyclopædia Britannica) mbutaka dia kaanga mbaki “ave
komonga efula [la Mezptamiya,] elongo kaki tshavutshavu.”
Ehase
kakafundama
l’alta w’atshuku
atshuku la
Mezptamiya
lo nnyi
3 000 N.T.D.
Erich Lessing/Art
Resource, NY
LAM’AKAFULE TKTA MBAKAFULE
NDO TOKANYI
Bible mbutaka dia etena kakakaka anto luudu
l’etangelo la Babl, Nzambi ‘akafukutanya tkta aw diaha onto l’onto mboka tkta watkta osekande.’ (Etatelu 11:7) Etombelo waki la
dui s ele, wan wakakaka luudu l’etangelo la Babl ‘wakadiangana lo nkt k’otondo.’ (Etatelu
11:8, 9) Mbokmaka dia Bible hnya dia tkta
tsh watktama nshi ny wakatng oma l’tkta ti. Koko, t kndlaka tsho woho wakafulan
tkta lo mayi ka sso ndo woho waki anto wakatat ntkta tkta ak l’akoka wa mbewoya nsaki ndo tokanyi taw lo yoho yotshikitanyi l’tkta ekina.
Ko kayotota dia waoho w’tkta watktama
l’andja l kn? Onde v fnaka tsh lo tsh ko
kana v ntshikitana? Lera lele ombewi wa sians akafunde ate: “L’kng wa ambewi w’tkta nsala eyangelo wa lotshimola lo kn kendana
l’tkta oko 7 000, v wakashola etshikitanu wa
mamba lam’asa tkta ak.” Kaanga mbakokaw mfna lo ydik mtshi, nyl ttla la Lingala watktama lo wodja aso n, v ntshikitana woho w’anyanya la tkta wa lo dioho dikina,
nyl Falase.
tkta wek la shngiya lo ekanelo k’anto wawatkta ndo lo woho wakongw ttkta dia
nembetshiya dihole, dangi ndo lofulo la diang
dinaw. nyl, l’Oluba onto koka mbuta n:
“Djas la nkt,” koko l’ttla tayota n: “Yema
NGND KA DIVWA 1, 2013
11
y’osongo y ny.” Etshikitanu wa ngas koka mbisha lofunge lo ydik mtshi. Diak diele ambiki
wa luudu l’etangelo la Babl wakonge l’okakatanu dia ntetemala l’olimu wa wokelo.
TKTA WA L’SE KANA ETONDO W’TKTA?
tkta akna wakatktaka Adama? Bible
mbutaka di’Adama akatshule ttkta t’eyoyo dia
mbl nyama tsh ndo ditongami diafumb l’olongo nkombo. (Etatelu 2:20) Adama akat wadnde tkta wa llnga dia mbnya ngandji
kakandawokaka. Eva nde law akayotka oloyi
didjango diakawadj Nzambi ndo etombelo wa
kl wakahombe ndjala naka v disekola. (Etatelu 2:23; 3:1-3) tkta wa ntondo wakakimanyiya
anto dia v sawolaka lam’asaw ndo tshulaka ttkta.
Woho wakafukutana tkta lo luudu l’etangelo la Babl wakashimbe anto dia v nsanga tokanyi ndo nkamba kaam. tkta wakawatat
ntkta waki etondo w’tkta oko wn wakawatktaka ntondo. Ntambe ngana l’kng, anto
wakake esomba wa weke, wakonge l’alembe ndo
wakatat mbeteta lo wedja efula dia munda okanda. (Etatelu 13:12; 14:1-11; 37:25) Onde v mt
wotokoka nsala akambo as tsh aha l’tkta wakawatktaka monga la ttkta efula ndo la gramatika ka dimna? Lo ndjela Bible, tkta wa
ntondo wakatktaka anto ndo tkta ekina wakawaytktaka nshi yakawakaka luudu l’etangelo la Babl komonga tkta wa l’se, koko waki
etondo w’tkta.
Waa nomb’ewo ya nshi ny mbetawka kanyi
sh. nyl, dibuku dimtshi (The Cambridge Encyclopedia of Language) mbutaka n: “L’kng wa
sho nsdingola mbekelo yaki l’anto wa lo nshi y’edjedja, akaynama dia mbekelo tsh kaki l’tkta waki la ttkta efula ttn l’akambo waki lo
nshi yak, lo ydik yaam la wedja wayata n
wamboshidimik.” Steven Pinker nde law lele
ombetsha lo kalasa y’adidi ya la Harvard aknya
lo dibuku diande dimtshi (The Language Instinct)
n: “Ndooko tkta wele l’se k’tkta okina.”
TKTA TI WA PUDIPUDI
L’kng wa sho nsdingola nnyi wambeta ndo efundelo w’tkta wa lo nshi y’edjedja,
12
TSHOTO Y’ETANGELO
KND WTN
LA KN KATA BIBLE
Dioho dimtshi diadjas la Birmanie diek
la shimu yata n: “Lo nshi y’edjedja, anto
wakadjaska lo ngelo ti ndo wakatktaka tkta ti.” Etena kakawatakaka luudu l’etangelo la Babl, ambiki al “wakatat monga yema yema la waonga, mbekelo
ndo tkta wotshikitanyi ndo wakadiangana lo nkt k’otondo.” Kaanga anto efula
wadjas lo Afrique, lo Asie wa l’ehotwelo, la
Mexique ndo l’ahole akina kndlaka weho
w’knd wa ngas.
Otondongaka Ms lakafunde dibuku
di’Etatelu akakolonganya knd wa luudu
l’etangelo la Babl, onde knd s wotoyotanema lo toshimu tendana la wedja ndo
la waoho wtkta? s ek dui diahakoke
salema. Woho wakndla knd wotshikitanyi lo kn kendana la luudu l’etangelo la
Babl mnyaka dia knd wa lo Bible s
wek mt.
etshikitanu wele lam’asa waoho w’tkta ndo
woho waki tkta wa lo nshi y’edjedja etondo
w’tkta, kakna kakokaso nkim? Kn kakokaso nkim ele, anto efula mbetawka dia knd
wa lo Bible wendana la luudu l’etangelo la Babl
wek mt.
Bible totka dia Jehowa Nzambi akafukutanya
tkta w’anto l’etena kakawakaka luudu l’etangelo la Babl l’t wakawtmbkw. (Etatelu 11:4-7) Koko Jehowa akalake dia nde ‘ayosha
anto tkta wa pudipudi dia v ntnd lokombo la Jehowa ndo mbokamb dihka lo dihka.’ (Zefaniya 3:9) ‘tkta wa pudipudi,’ mbuta
ate akambo wa mt wele l’tkta wa Nzambi
wek lo nsanganya anto wa l’andja w’otondo dia
v monga kaam. Ks mnyaka dia ondo lo nshi
yayaye Nzambi ayotshumanya anto w’oma lo wedja tsh lo mbasha tkta ti, ko minya tkta
tsh wamboyofulan oma lo luudu l’etangelo la
Babl. ˇ
YASUKANYA LA NZAMBI
“Nzambi nangaka onto lakim
l’ngnngn”
Oko le y, woho akna wa woshasha wakokay
ndeka ngnangna? Aha la taamu, efula ka l’atei
aso wayngnangna nongola woshasha oma le
onto lawashaw la ngandji koko aha lotshutshuya.
Diak diele, eyango watshutshuya onto dia nkim
woshasha wek ohomba efula. Ngas mbahombadi monga ndo le so djekoleko etena kashaso Nzambi weshasha. s tsdingole tkta waki pstl Pl wele lo 2 Krt 9:7.
Lande na kakafunde Pl tkta s? Nde
akalange nkeketsha Akristo wa la Krt dia v
nsuk asekaw ambetawudi waki lo dihombo la Judeya. Onde nde akadjang ase Krt dia v nkim weshasha? Ndooko, koko nde akawafund ate:
“Onto l’onto akim oko wakandashikik l’otema
ande, aha la lonyangu kana lotshutshuya, n dia
Nzambi nangaka onto lakim l’ngnngn.” s
tsdingole hmwl s dimna dimna.
“Oko wakandashikik l’otema ande.” pstl
Pl akate dia Okristo wa mt kimka woshasha
n dia nde akatashikike “l’otema ande” dia nsala
dui s. Lo tena dimtshi, Okristo ndjakiyanyaka efula di’ehomba w’asekande ambetawudi. Nomb’ewo
kmtshi mbutaka n tshkta ya lo Grk yokadimmi n “wakandashikik” nembetshiyaka “tayalngsdi la ntondo.” Mbokmaka dia etena keya
Okristo dia asekande ambetawudi wek lo dihombo, nde ndjambolaka dia mbeya woho wakokande mbakimanyiya.—1 Joani 3:17.
“Aha la lonyangu kana lotshutshuya.” Pl aknya weho ehende wa weshasha wahomba Akristo
wa mt mbew, mbuta ate woshasha wa la lonyangu ndo wa lotshutshuya. Etelo ka lo Grk kokadimmi n “aha la lonyangu” nembetshiyaka
tshkta lo tshkta n “aha la okiyanu.” Dibuku
dimtshi mbutaka dia “onto lakim woshasha la lonyangu kana lotshutshuya kimka l’etema ehende
ndo mongaka la lonyangu lo woho wamondokim.”
Onto latshutshuyaw dia nkim woshasha salaka
dui s n dia wambowotshutshuya. Akna latei aso
mt akoka nongola woshasha oma le onto lawoshaw la lonyangu kana lotshutshuyishaw?
“Nzambi nangaka onto lakim l’ngnngn.”
Pl mbutaka n etena ksa Okristo ydik ya
nkim woshasha, nde pombaka nsala dui s l’ngnngn tsh. ngnngn s ndjaka etena
kakimso woshasha la eyango w’amna. (Etsha
20:35) Naka onto nkim woshasha l’ngnngn
kete dui s diaynama ndo le anto akina. Mbokmaka dia “ngnngn” s koka mnama lo wo-
“Nzambi nangaka anto walanga
nkim weshasha”
shsh ndo lo yoho ynama le onto lokimwe woshasha. Onto latosha woshasha l’ngnngn
munandaka otema aso ndo dui s salanganyaka otema wa Jehowa. Ekadimwelo kekina ka Bible (Contemporary English Version) mbutaka n:
“Nzambi nangaka anto walanga nkim weshasha.”
tkta wakasambiyama s wek tshondo ya
tnd le Akristo lo kn kendana la woho wa nkim
weshasha. Oyadi tek lo nkim wenya aso, wolo
aso kana diang diaso, nys tosalake dui s la lolango laso n dia sho kondjaka ngnngn w’efula lo nkimanyiya anto akina djekoleko wan wele
lo dihombo. Etena kakimso l’ngnngn sho
mongaka l’l ndo mbetawmaka le Nzambi n dia
nde “nangaka onto lakim l’ngnngn.” ˇ
EKONGELO KA WADIELO WA BIBLE
LO NGND KA DIVWA
1 Krt ndo 2 Krt
NYETSHA ANANYU
Nzambi koka
monga la
lonyangu
WOHO WAKOKASO
MBNGNYANGNYA
Onde w ambonyangaka lushi lmtshi lakawakosal dui dia kl ko w nkoma polo lo ndela?—1
Ondo dui s diambotokomka sho tsh. Lo tena dimtshi, sho koka nyanga l’t w’kyi wele la so.
Onto mtshi koka tomamatanyiya akambo wa kashi. Dui s koka tonyangiya, shi mt?— Nzambi
nde law nyangaka etena komamatanyiyaw akambo wa kashi. s tsdingole dui s kele tende
woho wakokaso ngnyangnya Nzambi lo dihole
dia mbonyangiya.
Bible mbutaka n anto amtshi wakataka dia
v nangaka Nzambi koko ‘wakoonyangiya’ ndo
‘wakoohindja otema.’ Lo mt, ndooko onto lakoka
mbokadia Jehowa Nzambi waale n dia nde ek
Kanga-Wolo-Tsh. s tende lande na kele Jehowa
nyangaka naka tambosala kn kahandalange.
Anto ahende wa ntondo wakatonge Jehowa la
nkt wakoonyangiya efula. Nde akawakitsha v
ak ahende lo Paradiso ka la nkt kakelamka
“ekamb k’dna.” Naa anto ahende as?— V
waki Adama la Eva. s tende kn kakawasale kakayonyangiyaka Jehowa.
L’kng wa Jehowa mbakitsha l’ekamb k’dna, nde akawat dia v kikok, mbota ana, mbidjas kaam lk ndo snaka pondjo pondjo. Koko la
ntondo ka v mbota ana, dui dimtshi dia kl efula diakasalema. Onde w mbeyaka dui diak?—
Ondjelo mtshi akatshutshuya Adama la Eva dia
v tmbkw Jehowa. s tende woho wakasalema dui s.
1 Naka w ek lo mbadiy na, kete shidi ndjo yayokokimanyiya dia w memala yema ndo nkeketsha na dia nde mbisha kanyi
yande.
14
TSHOTO Y’ETANGELO
Ondjelo s akasale dia oloyi monga l’akoka wa
ntkta. Eva aketaw kn kakawot oloyi n w
ayoyala “oko Nzambi,” ko nde akasale kn kakawot oloyi. Onde w mbeyaka kn kakandasale
ks?—
Eva akale olowa w’oma l’otamba wakasek Jehowa Adama. La ntondo ka Nzambi ntonga Eva
nde akat Adama ate: “Olekaki elua w’etamba
tshe wa l’ekambo uku alangaye. Keli, tolekaki elua
w’uma l’utamba wa ewu k’akambu w’ololo ndu k’akambu wa kolo, ne dia lushi layuyole, we ayuvo.”
Eva akeyaka lmb s. Koko nde akatetemala
menda osongo ndo nde aknyi dia ‘elowa w’oma
l’osongo ak waki amna nd ndo amna lo washo. . . . Nde akakhla olowa oma lk ko akale.’
Ko oma laaso nde akayoshaka omnde olowa ak
ko ‘Adama akale.’ Oko le y, lande na kakasale
Adama dui s?— Adama akasale dui s n dia nde
akayolangaka Eva oleki Jehowa. Nde akasn dia
ngnyangnya Eva lo dihole dia ngnyangnya Nzambi. Koko nkitanyiya Jehowa ndeka nkitanyiya oseka onto tsh.
Onde w aakoh n lakasale dia oloyi nsawola
la Eva? Oko wakoka onto nsala di’na ppi nsala
oko t mbatkta, mbakasale onto mtshi dia oloyi nsala oko v mbakatkta. Onde aki mt dui
di’oloyi k’oloyi?— s aki dui dia ‘oloyi w’edjedja
welam n Diabolo ndo Satana.’
Onde w mbeyaka woho wakokay ngnyangnya Jehowa?— W koka ngnyangnya Jehowa lo
salaka la wolo dia mbokitanyiya. Satana akasm
dia nde koka nkonya anto tsh dia nsala lolango lande. Diak diathmla Jehowa n: “On’ami, uyali kanga yimba, ongenyangenya utema ami. Ku dimi
layeya nkaluya diui le one latomonyolaka.” Satana mnylaka Jehowa lo nsma n nde koka nkonya anto tsh wakamb Jehowa diaha v ntetemala
mbokamb. nkn, w koka ngnyangnya Jehowa lo mbokitanyiya ndo lo mbokamb. Onde w
ayosala la wolo dia nsala dui s?—ˇ
ADIA LO BIBLE KAY
Osambu 78:40, 41
Etatelu 1:26-28; 2:15-17; 3:1-6
nyl 12:9; Tukedi 27:11
NGND KA DIVWA 1, 2013
15
EKADIMWELO LO AMBOLA W’OMA LO BIBLE
Ngande wakoka ngnngn monga lo diwala?
Alako watanema lo Bible wnya woho wakoka ngnngn monga lo diwala wek ohomba efula n
dia v ndja oma le Jehowa Nzambi lele Otungi wa
diwala. V tetshaka dia sho monga la waonga w’amna wakoka nkimanyiya dia ngnngn monga lo diwala. Alako as mnyaka nto weho w’asawo wahomba atshukanyi sawolaka di’ngnngn
monga lo diwala diaw.—Adia Klsayi 3:8-10,
12-14.
Wadi l’omi pombaka nmiyanaka lam’asaw. V
wayonga l’ngnngn lo diwala diaw naka onto
l’onto nmiya knd wakawosha Nzambi lo diwala.—Adia klsayi 3:18, 19.
Kakna kaleka nkeketsha
diwala?
ADIA EKADIMWELO WA AMBOLA AKINA
W’OMA LO BIBLE L’TRNT
s
n
o
Telesharj Tshoto
y’Etangelo ny ndo
tn teke kambeta
p
Bible tanemaka
l’trnt l’tkta
oko 50
Weho akna w’asawo
wakimanyiya di’ngnngn
monga lo diwala?
Dia mbeya awui efula,
enda tshapita 14 ya
dibuku n,
diakatondjama oma le
mnyi wa Jehowa
BIBLE
ETSHAT
mt?
W koka ditelesharg
lo www.jw.org
t lo
www.jw.org,
kana skan
kod kengo
wp13 09/01-OT
130524
Wadi l’omi koka mbidjas kaam naka v mbokana ngandji ka shikaa lam’asaw. Nzambi tetshaka
woho wahombaso mbokana ngandji. Nde la Yeso
y’nande wek bnyl di’eshika dia monga la ngandji ka ndjahombia.—Adia 1 Joani 4:7, 8, 19.
Naka wadi l’omi mbsa diwala la nm di’efula
ndo mbsa dia s ek dui diakakongma oma le
Nzambi, kete v wayotshikala kaam. Nzambi akatonge diwala l’oyango wa pami la womoto mbidjaska pondjo pondjo dia nkumbo kokam. Diwala
koka nkeketala n dia Nzambi akasha pami la womoto akoka w’onto l’onto kotshaka ehomba wa lo
demba ndo wa longandji w’osekande. Ndo nto, nde
akawatonge l’efanelo kande l’akoka wa v mbokoya ngandji kande.—Adia Etatelu 1:27; 2:18, 24.