PDF daxîne

Transcription

PDF daxîne

or
g
Kovara Çand uEdebiyata Kurdi
ak
* Herhemkarl Huner
ur
d.
* Helbest- "Çardehe Nisan"- Ehmede XANİ.. ..... ... ........ .. .. ... ... .. .. .
* RexneO Rexnegirl- Mehmed UZUN.... .......... .. ..... .... .... .... .. ...... ...
* Bilbil u Gul- Oscar WİLD....................................................... .
·8 _! Lükman POLA T .. ...... .. ...... .. .... .... .... .. ...... .
O XOYBON- B. GORAN ................ .
iv
* Mlr Sureya Bedir- Xan
*
rs
* Romana Ger~a OSerihildanen Neteweyi ........ .... ... ........... .
Nivlskare Navdar : Yaşar KEMAL -
A. MiRAN .................. .
.a
* Edebiyata Netewi u RolaZimen- N. ZAXÜRANI.. .............. .
w
* HevpeyvTn Bi NivTskar MedenT FERHO re .............................
* Rexneyek · Ser
Siyamend Xece- A. DURAN ... ..
* Antolojiya Kurdi Derket 1 Niviskaren Sirgune - S.
.. ..
* Roj narnevani - Ni viskan - Gabar Çiyan.............. .. .................. .
* Munaqeşeyek Nuh, Balkeş O Giring O Gelek Nivlsen Din ...... ..
w
PirtCıka
Cı
w
ŞAHİN
Hejmar 1 No: 2
••••
Sali Year: 1995
·ı
w
w
ur
ak
iv
rs
.a
w
or
g
d.
HELWEST
Utgivare
Modern Kultur Förlaget
* 2-
Xwedi
Çanda Nujen
Bi Xwendevanan re ...... .
* 7- Helwest- G. Çiyan........ .
* 9- Herhemkart- L. Polat...
Nu .......... .
* 11-
ak
Birevebire kovare
Lükman POLAT
ur
d
NAVEROK
Weşanen
Munaqeşeyek
* 13 - Antolojiya Kurdt.......... .
* 15 - Siyabend u Xece.......... .
w
.a
rs
iv
REDAKSIYON
N. Zaxurant
GabarÇiyan
Mehabad Kurdt
M. Yilmaz
Dawe Xane
Lükman Polat
Aligir
B. Goran 1 Xezan Şllan
.o
rg
Kovara Çand uEdebiyata Kurdi
w
w
Hejmar: 2
Sal 1 Year: Kanun- 1995
Çap : Baran Trykeri
Aboneti
Salek: 150 Kr.
Postgiro: 9 13 31 - 9
ISSN - 1400 - 9404
Berpirsiyariya her nivise, ya
niviskare/ a we ye.
Navnişan 1 Adress:
Tensta Alle 43 - 2tr.
16364 Spanga /Sweden
Tel 1 Fax:OS-7618433
* 18 - Edebiyata Netewi.. ...... .
* 23- Helbest- A. Xane......... .
* 26 - Bilbil u Gul - O. Wild...
* 31 - Rexne - Mehmed Uzun.
* 33 - Niviskare Sirgune......... .
* 34- Pirsgireken Ziman ....... .
* 41- Mtr Sureya -B. Gora!)...
* 44- Berhemen G. Çiyan..... .
45- 80 -0 Gelek Nivtsen Din ... .
BI XWENDEVANAN RE
.o
rg
- Xwezayi (Tebiet, Natur) valahi
qebfıl nake-
ur
d
Xwendevanen Heja
Xwezayl volahi qebOI nake. Dive ew volahi be
tijlkirin. Kovara Helwest bi weşana xwe dixwaze
hindi k be jl valahiya muneqeşe O rexneyen edebi
tijl bike. Helbet ev kar tene bi kovara Helweste
nabe. Dive kovaren din jl hebin O bi girani li ve
pirse mijOI bibin. Weşana kovara Helweste di ve
hele de hewldaneke destpeke ye, pengavek e.
ak
••••
iv
Kovara Helwest, ji all xwendevanan ve baş hate
dilin, hate ecibandin. Ji niha ve gelek aboneye
kovare çebOn. Kovara Helwest hejmara duyem bi
naverokeke xurt O pirall ve te weşandin. Ji blstl
zedetir nivlsen pircure di ve hejmare de hene. Giraniya nivlsan li ser gelek mijaren çandl Obabeten
edebi, munaqeşe O rexne ne. le, digel nivlsen
munaqeşe Orexneyan gelek nivlsen ku xwendevan
je tişten nuh fer bibin hene. Helbet mirov ji nivlsen
munaqeşe O rexneyan ji gelek tişt fer dibe. le,
nivlsen li ser pirs O problemen zimane Kurdi jl
gelek giring in Ode di her hejmaren kovara Helweste de nivlsen weha ılml-zanlstl bene weşandin.
w
w
w
.a
rs
KovaraHEL WEST
ji alt xwendevanan
ve gelek baş hate
dttin.Hate ecibandin.
Gelek xwendevan
wexta ku kovara
Helweste girtin
deste xwe, gotin; Çi
kovareke xweş e.
X wendevaneki
kovara Helweste bi
hevala xwe ya
Swedi nişan da,
keçika Swedi kovare
girt des te xwe le
temaşe kir t1 got;
Fint. Y ane xweş e.
Ji bo naveroka
kovare jl xwendevanan raya xwe diyar
kirin O gotin; Ji ali
naveroke ve ji başe.
Hinek xwendevanan
ji gotin "dive rupele
we zede be." Me ji
daxwaza xwendevanan hani cih t1
rüpelen kovare zede
kir. Ev hejmara
Kovara Hel wes te 80
rüpel e. Ji bo kovare
gelek nivis hatine.
Em ji yen ku ni vis
şiyandine re gelek
si pas di kin. 80 rüpel
qime hemt1 nivisen
hati nake. Em de
nivtsen din di hejmara seyem de
biweşinin. Li benda
hejmara seyem bin.
••••
Di her hejmara kovara Helweste de bi nivlskarek
Kurd re de hevpeyvln hebe. Di ve hejmare de bi
nivlskar Medeni Ferho re hevpeyvln heye. Hevpeyvin li ser rewşa edebiyata Kurdl ye. Roman-
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rüpel - 2
,
uıxweöd.evanan re:J)
(:···:··.········:........
..
················
........
.o
rg
niviskar O helbestvan Medeni FERHO bersiven pirsen me dide. Kovara
Helweste bi romannivisere hevdem Mehmed Uzun re hevpeyvinek direj
çekir e. Em de ve hevpeyvine di hejmara seyem de biweşinin. Portreya
niviskaran jl di ve hejmare de berdewam dike. Hejmara çOyi de
niviskare navdar M. Emin BOZARSLAN hebO. Di ve hejmare de ji
niviskariya Gabar Çiyan O berhemen wi heye. Di hejmaren peşeroje de
em de herhemen gelek niviskaran bidin danaslne .
••••
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
Em de di beşa danasina pirtOken edebi de du cOre pirtOkan bidi
danasine. PirtOken ku ji ali niviskaren ku bi esle xwe Kurd in, le pirtOken
xwe bi zimane tirki nivisine, yen din ji pirtOken ku hem niviskaren wan
Kurd in, hem ji pirtOken xwe xwerO bi Kurdi dinivisinin.
Di ve hejmare de me pirtOka niviskare navdar Yaşar KEMAL daye
danasine. Ev pirtOk bi zimane Tirki hatiye nivisandin. Yaşar Kemal
dibeje: ''Niviskar bi kijan zimani binivisine niviskare wi zimani ye." Em
herhemen ku niviskaren wan bi esle xwe Kurd in, le pirtOken wan bi
zimane tirki hatine nivisandin, di nav edebiyafa Kurdi de nahesibinin.
Mexseda me ya danasina van pirtOkan ev e ku, bila xwendevan bizanibin filan niviskar bi esle xwe Kurd e O bi zimane tirki herhemen edebi
nivisiye O naveroka herhemen wi/e ji li ser van bOyeren hatine honandin.
• •••
w
w
Di hejmara duyem a kovara Helweste de nivlsen çend niviskaren nuh
hene. Ev niviskaren ku di hejmara yekemln de nivlsen wan tunebO O di
hejmara duyemin de nivisen wan hene ev in: A. Miran, 8. Goran,
Merwan Jindan, Xezan Şilan, G. Çiyan, S. Merwan, M. Bozan, A.
Duran, R. Rewşen O D. Xane ne. Em ji bo nivisen wan ji wan re spas
dikin Oem ji bo hejmara seyem ji li benda nivisen wan in .
••••
Anonsa nuh derketina kovara Helweste di rojnameya hefteyi RüNAHi O
di ROJe de derket. Bi imza Merwan JiNDAN nivisek danasine ji di RojHelwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- ROpel - 3
Bi Xwendevanan re
ak
ur
d
.o
rg
nam...e.ro ROJe de hate weşandine.Di rojnama rojane ÇZGUR
POLmKAye de ji nivisek danasine hate weşandin. Di kovara NUBIHAR
u rojnama WELATf ME de ji nivise nuh derketina kovara HELWESTe hat
e weşandin. Em ji van hemu kovar u rojnameyan re spas dikin. Em ji bo
nivisa danasina kovara Helweste ji Merwan Jindan re ji sipas dikin. Em
nivisa danasina kovara Helweste o ku Merwan Jindan nivisandibu u di
rojnameyen Kurdi de derketibu di rupela dowiye de diweşinin. Di rojnameya rojane Ozgur Politikaya de ji ononsa kovara Helweste u ji bo
danasina kova ra Helweste nivisek bi imza Abdurahim AYAZ hate
weşandine. Nivisek baş bu. Em ji bo nivise ji Abdurahim Ayazi re u ji
rojnameya Ozgur Politikaya re sipas dikin. Radyoya Kurdi ji di bemameya xwe de kovara Helwesre da danasine. Em ji xebatkare radyoye re
ji si pas dikin. Hemu weşanen Kurdan biratiya xwe bi kovara Helweste re
nişan dan. Ev helwesta wan ya dostaniye me dilşad kire .
iv
••••
w
w
w
.a
rs
Kurd ji rexneyan hez nakin. Diji rexneyan in. Bi qasi ku li diji rexneyan
in, ewqas ji ji rexneyan ditirsin. Pişte ku kovara Helwest hate weşandin,
hinek kesen malum dest bi dediqoduye kirin. Ji wan re tam mijarek
vebubu ku deve wan vala nesekine, dest bi dediqoduye bikin.
Dediqodiye wan tene guhe me, le em nagirin cidiye. Em guh nadin
rexneyen ku bi gotinan u li pey me tete gotin. Rexneyen weha sewiya
wan nişan dide. Rexneyen ku bi niviski bene kirin, ku em hewce bibinin
em de bersiva wan bidin. le ,ji rexneyen be sewiye re bersiv nedayin bi
sere xwe helwestek e. Hewce nin e ku mirov bersiva dediqodiyen
çavnebar u hesudan bide.
• •••
Di nav hinek ronakbir u niviskaren Kurdan de ditinek ecep heye. Ew
hemu tişti li gor pivana zimanzaniye an ji zimannasiye dinirxinin. li gor
vi ditina ku tete parastin, dive ila her niviskar zimannasek be. Heger ew
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rfipel - 4
ur
d
.o
rg
zimanzan an zimannas nebe dive nivis nenivise. Her niviskar hewce nin
e ku zimanzan be. Gelek niviskaren tirk yen nevdar zimanzan nebOn.
icar rewşa zimanzanen Kurd ji li hole ye. Çend berhemen van zimanzanan heye ku xwendevan O niviskaren ne zimanzan ji wan feyde bibinin.
Panele li ser zirnan tete amadekirin, le kesen ne zimanzan beşdare
panele dibin. Tişten ku di panele zirnan de tete gotin qaşla goze tiji
nake. Ev rewş ji dide xuyakirin ku bi gelemperi rewşenbir O niviskaren
Kurd O bi taybeti ji zimanzanen Kurd xitimine. Tişten nuh naafirinin. Di
şuna xwe de dijmerin O wek gerineka di der O dora xwe de diçin O ten,
o soya wan her diçe teng dibe. Di roj narneyeka Kurdi de tet e gotin ku: "Li
welaten Ewrupa Kurd, wext ji peşxistina çanda xwe re ji, bi awaki firehi,
vediqetinin. Yek ji van xebatan, derxistina kovara .. " ne. Le, yen ku ji
ak
karen weha re wext vediqetinin bi pirani ew kesen ku bi amatori ve karl
dikin O dimeşinin. Yen pispor di karen xwe yen sexsi (kesani) de ne.
Wexta wan ji karen çandi, edebi Ozirnani re ewqas tune ye (!) .
iv
••••
w
w
w
.a
rs
ji bo nOhderketina kovara Helweste gelek nas O dostan nameye
pirozbahiye şiyandin O telefone vekirin derketina kovare piroz kirin. Yen
ku bi telefon O nameyan me piroz kirin re em geleksipas dikin. Wan bi
helwesta xwe ya dostani em dilşad kirin. Em ji bo ve helwesta wan ya
dostaniye ji wan re sipas dikin. Ditinen van dostan li ser kovare bi
kurtahi ev in:
1- Kovarek weha pewist bO. Di ve hele de valahiyek hebO. Ev gaveke
baş e ku hatiye avetin.
2 - Edebiyola Kurdi hewcedariye kovarek edebi bO ku tede pirsen li ser
edebiyate be munaqeşekirin.
3 - Di sernivisa "HELWESTA REXNEGIRIYE" de ditinen rast haniye
zimen. Dive kovar li ser ve xela xwe ya ilmi-zanistibimeşe.
4 -Di nivisa "Rewşa Niviskaren Kurd" de bi çeveki realist rastiye
niviskaren Kurd hanibO zimen. Dive li ser rewşa niviskaren Kurd O edebiyola Kurdi nivisen weha realist bene weşandin.
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rilpel - 5
c••ııt•••xwendevanan••te•·D
.o
rg
Kova ra Helwest gelek qimet d ide ditinen nas O dostan, ditinen xwendevanan. Van ditinen giranbiha ji bo peşveçOna kovara Helweste de gelek
bibe alikar. Peşniyazen ku di xala seyem ( 3 ) O çarem ( 4 ) de hatiye
zimen, em de bi ci1ı hinin.
• •••
ak
ur
d
Hejmara duyem ji all naveroka xwe ve ji hejmara yekem dewlemendtir
e. Ji all teknık O mizarnpoje ve jl, ji hejmara yekem baştir e.
Gelek nivlsen edebi O helbesten evini ji me re hatin. Em de di hejmara
seyem de cıh bidin wan nivlsan. Nivlsen ku ji kovara Helwesre re bene
rekirin, heger li gor naveroka kovare be, em de miheqeq biweşlnin. Di
hinek kovar an jl rojnameyen Kurdl de (yen ku dibejin em kovar an jl
rojnameyen kulturl,edebl ne) nivlsen ku tu eleqedere we bi literatore ve
tune ye tete weşandin. Kovara Helwest, de hewl neda ku tişten weha di
nav rupelen we de bene weşandin .
iv
••••
w
.a
rs
Em sohbeta bi xwendevanan re bi van gotinen rast didin giredane.
"Xwendevan ji bo weşaneke, ji aliye giringiye ve di dereca yelcem/n de
ne. Sebebe derketina weşaneke ew e ku xwe bide xwendin. Piştl ku xwe
neda xwendin, tu wateya derketina we nam/ne. Ji ber ve ye/ce, li gorf
girlngiya xwendevanan, pewist e em guh bidin daxwaz upeşniyazan"
Kovara HELWEST
w
w
Em her tim ji daxwaz, rexne O peşniyazen xwendevanan re vekirlne. Ji
kerema xwe re daxwaz Orexneyen xwe jimere bişeynin.
Hetanl hejmara seyem hun birninin di xweşiye de.
T~bini: Redaksiyonc kovara Helweste hate amadekirin. Endame redak-
siyone N. Zaxuranl, M. Yilmaz, Mohabat Kurdl, Gabar Çiyan,D. Xane
O lokman Polat in. Allgire redaksiyone jl B. Goran OXezan Şılan e.
Weneya Berga Paşln : Hunermend Fevzi Bilge çekiriye.
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rüpel - 6
HELWEST
bibe meydana
munaqeşeyan O
rg
rd
.o
ku
Welaten ku hizirkirin, bi pevçOn, lexistin, işkence,
qanOnen qedexekirine O zindanan ve beramber
hevOdu dibe, meji, nema dikare azad bifikire. Mirov,
xwe bi xwe, xwe sinor dike, herku diçe di çarçeveya
zagonan de çolakiyen xwe dike, meji pişti demeke din
kor dibe O jiyana wi welati, ber bi tari O nexweşiye ve
d içe.
Hizirkirin O kirin bi hev re dimeşin. Hizirkirin, kirina
di meji de ye, anku teori ye. Paşe mirov teoriyan dixe
jiyane. Gelek caran hizirkirin şaş in. Dikare hizirkirin
şaş bin. Paşe ji, tişten li ser we teoriye hatibe avakirin,
çewt O ne di re de hatibin avakirin. Şaşiti, bi rexneyen
pozitif O zanyari dikare berevaji bibe. Nexwe rexnegiri O rexne, ji bo peşxistina civatan rolen pirali dilizin.
w
w
.a
gelek pirs tede ben
zimen. "Helwest''
dikare bibe dibistanek mutewazi ku
re ji rexnegirenberendam re
vebike. Wan per-
FirehbOn O tengbOna mejiyan bi azadiya hizirkirine
ve giredayi ye. Welaten ku meji tede azad be,
peşketin, pirali çedibe: Toleransen navxweyi zede
dibin, bOyer ne bi hestan(hisan), le bi zanyariye dihen
nirxandin, dezgehen wi cihi herku diçe, peşdikevin O
civat, ji awira jiyana sosyale ve, di nova xweşiye de
xerq dibe.
va
heja O biwate ye.
Gava Helwest, bi
helwesta neteweyi
rabe, bi firehi O
çeveki objektif
neziki pirsa rexnegiriye bibe, dikare
GabarÇiyan
rs
i
Diyor e, di demeke
wisan de ku
pewistiya me bi
organen rexneyi
heye, derketina kovareke mina
"Helwest", kareki
w
werde bike O bi
tecrübeyen rexnegiren bike kesen
ter O tij e.ilıı
Di welate me hejmara rexnegiran pir hindik e. Rexnegiri weke karek, weke meslek baş rOnenişti ye. lewma
ye ku pivanen me yen rexnegiriye carna ji adete derdikevin. Ji bo pivaneke objektiftir, ji bo rexneyen
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rupel - 7
Gabar Çiyan - HELWEST
dostani O zanyari, pewistiya me bi rexnegir O organen rexnegiriye
heye.
rd
.o
rg
Diyor e, di demeke wisan de ku pewistiya me bi organen rexneyi heye,
derketina kovareke mina "Helwest'', kareki heja O biwate ye. Gava Helwest, bi helwesta neteweyi rabe, bi firehi O çaveki objektif neziki pirsa
rexnegiriye bibe, dikare bibe meydana munaqeşeyan O gelek pirs tede
ben zimen. "Helwest'' dikare bibe dibistanek mutewazi ku re ji rexnegiren-berendam re vebike. Wan perwerde bike Obi tecrObeyen rexnegiran bike kesen ter Otij e.
va
ku
"Helwest" Oorganen rexneyi, dive bi berpirsiyariya xwe zanibin. Ew li
hember gel, welat O diroke xwedi berpirsiyariyen mezin in. Bi ve zanine
dive robin O nezi pirsan bibin. Ji ber ku me kurdan, car caran di bin
nave rexnegiriye, rexneyen tOj O ne ilmi li hevOdu barandiye. Ev şaşi
bOye sedem ku nezikbOna me li hev bi derengi bikeve.
w
w
.a
rs
i
Pewiste rexneyen ramyari O legirtina şeweyen wan baştir bete
"Helwest'' bi sinerkiri ji be, karibe cih bide rexneyen di
vi ali de, yen ilmi de baş dibe. Le bi baweriya min, rexneyen politik di
organen partiyen me de pirali te kirin. "Helwest'' gava behtir bere xwe
bide rexne O peşniyazen li ser pirsen ziman, çand, tore O diroki, de valahiye di vi ali de dagire. Bibe meydanek demokratik ku her rexnegir
karibin xwe tede ifade bikin. Ji ber ku, ji me re organek wisan serbixwe
pewist e ku hemO rengen penOsa sudan bigihejinin neteweya me.
munaqeşekirin.
w
Derketina kovareke rexneyi pewist bO O em bi derketina "Helwesre"
kefxweş bOn. Meydana demokratik ya "Helweste", bi rexneyen xwe yen
zanyari O dostani me hemOyan de xOrtir bike. Em bi soya organen
wisan di vi ali de de gelek tiştan ji hev fer bibin O ji tecrObeyen hev
sudan werbigirin.
Em bi xer hatina kovara "Helweste" dikin Oserkevtina we dixwazin.
DERHEMKARİ HUNER E
Lokman POLAT
rg
rd
.o
N ivlskaren ku bi esle xwe
Kurd in, le bi zimane tirki
nivlslne ye ku herl pir pirtOk
nivlsiye Yaşar Kemal e. Gelek
nivlskaren bi esle xwe Kurd yen
bi berhem ji dehl zedetir pirtOk
nenenivisiye.
Niviskaren Kurd yen ku xwerO
bi Kurdl dinivlslnin, gelo çima
berhemen wan hendik in?
Gelek sedemen van tiştan hene.
Em nikarin yeko yek li ser wan
hemOyan rawestin. Le ev tişt rastiyek e ku; nivlsandina pirtOken
Kurdi bi pir all hej nOh e.
Westaye edebiyata
Kurdi
Ahmede Xani 300 sal bere bi
Kurdl berhem afirandlye, le ji
ber sedemen rewşa welat
w
w
w
.a
rs
i
va
O hunerl •serfin Bahar"e de
xwend. Nivlskar Muzafer izgu
86 pirtOk nivlsiye O weşandiye.
Ji van 86 pirtOkan 7 roman, 24
kurteçirok O 55 pirtOk jl ji bo zarokan e. Pişte xwendina ve
nivlse ez li ser nivlskaren Kurd
fikirlm. Tu nivlskarekl Kurd
hetanl nOha 30 - 40 pirtOk
nenivlsiye. Di nav nivlskaren
Kurd de yen heri barhemkar
Mehmed Emin Bozarslan,
Mehmed Uzun Oçend kesen din
in.
(Livir meqseda
min
nivlsandina berhemen edebi ne.
Di hela berhemen siyasi de yen
ku pirtir'In pirtOk nivlslne Abdullah Ocalan , Kemal Surkay O
nivlskaren Rizgeriye ne.)
ku
Min di kovara çandl, edebi
tek heja kirine, gelek berhemen
edebi afirandine. N.ivlskaren
din yen Kurd gelek kem -hinek
je pir hendik, yek an ji du
pirtOk- nivislne.
Ev herdu nivlskaren edebi di
hela edebiyata Kurdl de xizme-
ku
rd
.o
rg
bike wek huner. Tim binivisine.
Henik niviskaren Kurd hene,
yek-du pirtOk diweşinin O hendi
nanivisinin, pirtOk naweşinin.
Dive weha nebe. Aziz Nesin
104 pirtOk nivisand. Niviskaren
Kurd ji her çiqas bi qasi Aziz
Nesin nebin ji, dive her
niviskarek en hendik deh-bist
pirtOk binivisine O biweşine.
Berhemkari hunerek e. Huner
efirandin e, efirandin du car jiyandin e. Her efirandin
jiyandina cihanek nO ye. Pir
nivisandin
O afirandina
berhemen edebi-kurdi, çand O
edebiyafa Kurdi dewlemend
dike, zimane Kurdi hin ji peşte
dixe. Niviskaren bi berhem bi
ve kar o xebata xwe, bi keda
xwe ya meji, vetiniyen civaki O
netewayi tinin cih. Niviskar bi
hunera bi berhemi di nav
civake de roleki giring dileyizin. Ji bo hişyarbOna netewan O
guherandina civakan pirtOk
roleki xwe dileyize.flıı
w
w
.a
rs
i
va
nivisandina berhemen Kurdi berdewam nekiriye. Di ve pevajoya
300 sali de gelek kem pirtOken
Kurdi hatine nivisandin. Nivisina
pirtOken Kurdi bi girani pişte
salen 1980ye dest pe kir. (Livir
mabest niviskaren Kurdistana
bakOr in.) Pişte salen 80yi ta iro
gelek niviskaren Kurd yen nOh
derketin. Ev niviskaren Kurd yen
nOh berhemen xwe -pir hendik
be ji- bi Kurdi afirandin. Gelek
pirtOken kurteçirok, helbest O
roman bi deste van niviskaren
nOh hatin afirandin. Niviskaren
nOh yen Kurd ku pişte salen 80yi
berhemen Kurdi efirandin gelek
ın. Niha bi girani ji ev
niviskaren nOh bi Kurdi
dinivisinin. Gelek berhemen
edebi ji ali van niviskaren nOh
ve hate afirandin.
w
Di niviskariye de berdewama
nivisandine gelek giring e.
Niviskar dive nivisandina
berhemen edebi-Kurdi ji xwe re
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rüpel- 10
MUNAQEŞEYEK NÜH,
BALKEş Ü GIRİNG
w
w
w
.a
g
d.
or
rs
iv
ak
nav xebatkaren Roje de gelek hunermen~, he~bestvan u edebiyatnas
~ene.h Pı_rranıya wan ji helbestvan
ın-şaır ın-. U, çi heyf e ku ew
helbesten xwe bi zimane Tirki
dinivisinin.
Di nav wan helbestvanen xebatkar yen Roj e de bi nave Sefa
FERSAL şairek heye. Helbestvan
Sefa Fersal di rojnameya Roje hejmara 8an de nivisek gelek balkeş li
ser çand u hunere nivisand u
munaqeşeyek nuh vekir.
Munaqeşeyen Sefa Fersall bi
şiringili .~er van babetan bu. Çand
u huner Jl hev cuda ne an na? Di
~ojname u kovaran de rupelen çand
u hunere hene, ev rupel dive tene
rupele çande bin an yen çand u
hunere bin?
Sefa Fersal nerine xwe di van mijaraı;ı ~e tine zi!llen u hersıva pirsen
ku lı JOr me nıvisibu, dide. Nivisa
~~ bi zimane tirki ye. Em de tene
b~ ~urtayi qala(behsa) ramanen wi
bıkın. Ew dibeje; Li ser kelima
"Ç~nde'~ gelek munaqeşe hatine
kinn. Mıroven zanyar li ser çande
gelek rawestiyane. Di literatara
~osyallstan de bejeya "Çanda burJUVa u proleter" , "Çanda sosyalist"
, ''Çanda neteweyi u navneteweyi"
Di dema me de bejeya çande bi
maneya xwe ketiye nav rupelen
Ferheng u Ansiklopediyan. Gotina
çan~e ~soyeki xwe heye. Ji bo
berfırehıya we, di gelek beşan de
tete bi kar anın. Wek; "Çanda
rezani-siyasi" , "Çanda sosyolojik" , "Çanda felsefi" "Çanda
'
Ansiklopedik".
Li gor Taylor maneya çande ev
e: "Çand, wek endameke ci vake
zanistiya mirovl, baweri, huner,
axlaq, huk~k u ananeya tradisyona
(kevneşopıya) ku mirov dihewise
(fer dibe) ye. Tevbuna van hemu
tiştan e."
Di hinek rojname u kovaran de li
ser rupele tete nivisandin rupele
"Çand u Hunere". Huner bi gele!llperi _giredaye bi çande ve ye.
Dı hundıre çande de cih digire. Ji
bo ve yeke mirov hunere ji çande
veqetine, ji we cuda bigire, ew
gav h_uner ji çande cuda, bi sere
xwe tıştek tete femkirin. Ji bo ve
yeke dive mirov di seriya rupelan
de "Çand u huner" nenivisine.
Tene çand binivisine. Yane tene
rupela çande.
" Marx_ ji ji bo çande dibeje:
Çand lı hemher xiluqandinen
xwezayi, hemu afirandinen miravan e." Çand fer dike. Çand dirokı
ye uhher berdewam e. Çand civaki
ye. U çand qaide u hoy in, şert u
ur
ffi(Q)JJ, rojnameyek hefteyi ye. Di
bejeyan ideolojik in O bOne wek tabO.
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rupel -
ıı
Kovara Helwest
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Sefa Fersal ku di rojnameya ffi(Q)JJ hejmar 8 de derçü
bü sedem ji munaqeşeyan re. Di
destpeka munaqeşeyan de gelek
mirovan bi devkl be jl, gotin
dltinen Sefa Fersall rast in.
Birevebiren rojnameya ROJe jl
dltinen wl rast dltin ku, loma jl di
rüpela "Çand ô Hunere" de edi
tene nivlsandin rüpela "çandi".
Hunere ji peşlya "Çand ü huner"
rakir in. Di hejmaren bere yen çüyi
de çand ü huner hatibü nivisandin.
Kovara Helweste ji ve dltine nerlne- ji bo ku rast didlt ( Me di
kovara "Heviya Gel" de tim
dinivlsandin rüpela ''Çand fi Weje"
yane rfipela çandl fi edebi) di bin
semave xwe de nenivlsiye kovara
''Çand, huner fi edebi" Kovara Helweste hunere ji çande cuda nekir fi
nivlsl kovara ''Çand ü Edebi".
Le, di hinek weşanen Kurdl de
hej ji tete nivisandin ku kovara
"Çandi, hunerl ü edebi" ne, an ji
rupelen "Çand fi huner". Mlnak:
"Nôdem kovara huneri, çandi fi
edebi"ye.
Wek ku me di destpeka ve nivise
de ji gote, niviskare rojnameya
ROJe Sefa Fersal nivisa xwe ya li
ser çand fi hunere bi zimane Tirkl
nivlsandibfi fi munaqeşeyek weha
vekiribfi. Kovara Helweste dixwaze li ser ve babeta çand fi hunere
munaqeşeyek bi Kurdi veke. Dive
zanyar ü nivlskaren Kurd li ser vi
tişti muneqeşe bikin. Huner ji
çande cuda ye, an na? Di rupelen
kovar ü rojnameyan de tene
"rüpela çandi" be nivisandin an ya
çandi fi hunerl? ji bo nasnameya
naveroka kovaran be nivisandin
kovara ''Çandl, huneri, edebi" an
kovara ''Çandi fi edebi" dive çi be
ni visandin?.
Kovaren ku di bin nave xwe de
diyar kirine ku "kovara ........... .
k~::>Varek çandi, hunerl, edebi" ye,
d~v~ :ı~r~nen :ıcwe li ser ve mijare
b~n~vı~~nın. Lı ser ve muneqeşe çi
nıvıs Jl me re be (xwendevan ji
nerineo xwe diyar bikin de gelek
baş be), em de wan di kovara Helweste de biweşinin.
Em li benda nivisen we ne. De
heyde dest bi muneqeşe bikin.
Muneqeşe zelall derdixe hole.
Rast~ di encama muneqeşeyan de
derdıkeve. Heger hfin naxwazin
her tişt wek qalibe bere berdewam
bike, heger hfin li tişten nfih digerin ü hfin dixwazin di her babete
de xwenôhkirin çebibe, dive hfin
gelek tiştan munaqeşe bikin.ıtıl
g
in, sistemi ne. Çand dige-
Balkeş
d.
or
şüt
huı:ine.
Pişte nivlsa
Nô ô
ur
Munaqeşeyek
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rfipel- 12
Mizgln Li Xwendevanen Kurd
ANTOLOJIYA EDEBIYATA KURDİ
DERKET
rs
iv
ak
ur
d.
or
g
dekir.in. xizm:tek gelek .h~ja Y,._e.
Clhgırtına bı sedan nıvıskaren
Kurd yen edebi di nav antolojiya
Kurdl de tiştek baş e, giring e.
Mehmed Uzun di amadekirina
antolojiya edebiyata Kurdl de metodek zanlstl bi kar aniye. Di Antolojiye de ji sola 1900 vir de
nivlskaren ku di edebiyata Kurdl
de berhem afirandine, clh girtine.
Ev cara yekem e ku antolojiyek
Kurdl derdikeve.
w
w
w
.a
Mehmed Uzun bi nave "Antolojiya Edebiyata Kurdl" berhemek
nOh arnade kir. Ev pirtOk li Tirkiye
di n av weşanen "Tum Zamanlar
Yayincilik " de hate weşandine.
Mehmed Uzun ji bo amadekirina
ve berheme çar sal xebitiye. Di antolojiye de 30 nivlskaren Kurd, bi
nivlsen xwe 100 nivlskaren Kurd
didin danaslne. Antolojl bi
lekollnek e li ser dıreka edebiyata
Kurdl dest pe dike. Di dawiya antolojiye de jl ferhenga Kurmancl:
Sorani O Zazakl-kurmancl heye. Jı
bo ve berhema nOh em Mehmed
Uzun! plroz dikin.
Antolojiya edebiyata Kurdl ama-
Pişte ku pirtOka Antolojiye li Stenbole derçO ji bo danasina Antolojiye li Stenbole şevek hate amadekirin. Di şeve de bi giştl gelek
miroven hunermend, nivlskar O
rewşenblren Kurd hebOn. PirtOk
pişte ku hate weşandine di demeke
kin de hate firotin O li piyase
qediya. Weşanxane de c?ra
duyem pirtOka Antolojiye çap bıke.
Ne hewce ye ku mirov goti nen
direj li ser girlngl O pewlstiya amadekirina barhemen weha bi qlmet
O bi rOmet bike. Kareki weha ji bo
xwendevanen Kurd O ji bo
danasina edebiyata Kurdl xebatek
gelek heja ye.
Dive xwendevanen Kurd ve barhema heja bixwlnin.
KOYARA HELWEST
g
D/VE LI SER BEJEYA
"EKOL"E
MUNAQEŞE BE KIR/N
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d.
or
Gelek Kurd, yen ku nivls dinivisinin maneya bejeyan (kelime - peyv gotin) nizanin O wan di nova nivlsa xwe de bi nav dikin.
Bejeya "EKOL" e j1 yek ji wan gotinan e ku ji alı gele k kesan ve tete binavkirin, le di maneyek din de. Hinek kes Kurdı axiftine wek ekol diblnin.
Ekole bi pirsa zimen ve gire didin. Li gor wan "Di Swede de hemO kes bi
Kurdı diaxifin wan "Ekola Swede" çakirine O dixwazin ve "ekole" li
1
deren din pek blnin. Di Almanyaya de, di civlnan de yen ji "Ekola
Swede" dibejin bi Kurdl biaxifin. Bila civln bi Kurdl be O hwd." Binerin
nivlsa Gunay Aslan - Yeni Polıtika - 28 TemOz 1995
Di hemO qada jiyane de Kurdı axaftin, di civln, konferans O kongreyan
de Kurdı peyvandin tiştek geleki baş e. Le, Kurdl axaftin "Ekol" nlne. Ji
bo ku Kurden li Swede Kurdı diaxifin "Ekola Swede" çenebOye. Ekol di
Felsefe de, di Edebiyate de O di Huner de dibe. Di zimen de ekol nabe.
Dive mirov peşl bizanibe ekol çi ye? Piştre bi rast! jl "Ekola Swede" heye
an tune ye, binirxlne.
Di rojnameya rojane Ozgur Gundeme de {paşe jl Ozgur Ulke O Ozgur
Polıtıkaya de) çend kes bi panOsen xwe yen tOj erişe "Ekola Swede" kirin.
Gelo wan ji xwe re di sere xwe de "Ekola Swede" çekiribOn O eriş dikirin
(wek lehengen romana Don Klşot}, yan jl tiştek weha hebOn O loma wan
eriş dikirin? Di erişen wan de dihat xuyakirin ku ew "Ekole" bi zirnan ve
giredidin. Wan qala (behsa) edebiyata Kurdl nedikirin. Edebiyata Kurdl
di kljan rewşe de ye? Hetanl nOha di edebiyata Kurdl de çend "Ekol"
derketine? NOha di edebiyata Kurdl de "Ekolek" heye? An tune ye?
Berslva van pirsan di nivlsen wan de tune ye.
Rewşenblr - Ronakblr - O nivlskaren Kurd (her rewşenblr nivlskar nlne)
dive pirsa "Ekole" munaqeşe bikin. Ji Ahmede Xane heta lro di dıroka
edebiyata Kurdı de çend "Ekol" hebOne? Ji bo hebOna "Ekolek" plvan çi
ye? Heger "Ekola Swede" heye, li ser kljan hlml vejiye? Bingeha avakirina ve "Ekole" li gor kljan p1van1 pek hatiye?
Dive xwendevan, ronakblr O nivlskaren Kurd li berslva van pirsan bigerin O li ser "Ekole" nivls binivisinin O ji kovara HELWESTe re bişeynin.
Nivlsen li ser "Ekole" de di hejmara seyem de bite weşandine.
Kovara HELWEST
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rfipel- 14
REXNEYEKLI SER PIRTÜKA
SİYAMEND Ü XECE
d.
or
g
Ji bo weşandina we ya bi zimane Tirkl
Di salen çfiyi de, pirtfikeke HuErdem... ya bi ... na ve
seiin
"SIYAMEND U XECE" ku
çirok Q serpehatiyeke Kurdi ye, bi
peşgotina Klaus Liebe - Harkot
ô Gunter Wallraff, bi zimane
Tirki Q Alınani derket bazare.
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Ji vir çend sal bere niviseke A.
Durani li ser pirtOka Siyamend O
Xece ji bo weşandina we ya bi
zimane Tirki di kovara Niştimane
hejmar 12 de derketibO. iro ji ji
bo ku hin ji niviskaren bi esle xwe
Kurd berhemen edebi bi zimane
Tirki dinivislnin, loma ji me pewlst
dıt ku em ve nivise carekl din
biweşlnin. Nivlskaren bi esle xwe
Kurd, efsanen Kurdan bi Tirkl
dinivislnin, piyesa şanoyi ya
Mem O Zine, destanen serihUdana Şex Seid O Dersime, helbesten
merxasiyen Kurdan, romana
serihildana Dersimi hemO ji bi
zimane Tirkl dinivlslnin. Ji bo ve
yeke mijara ve nivlse o nerlnen
ku di nivlse de hatine zimen rastiye xwe iro jl didomlne. Carna
mirov hewce ye ku tişten rast
dubare bike, an jl du car
ur
A. DURAN
biweşlne.
Kovara HELWEST
N ivlskaren Alman yen naskirl,
di destpeke de dibejin ''Mesela biyaniyan, di esle xwe de mesela
Tirkan e" Q berdewam dikin ''Ke
kari bO qala helbesten Tirki, yen
be Nazim Hikmet, pekeninen
Tirki yen be Aziz Nesin, Nivisen
Anadaliye yen be Yaşar Kemal
bike... !"
P aşe kemmayina ni visandina
devoki Q parastina gel, ji bo
ni viskar Q zimanzanen Kurd.
Wezifeke mezin Q giring e. Di nekirina VI kari de ku maneya we
rizgarkirin Q parasıina çande ye,
we tekoşina Kurdan ya ji bo
yekitiya politik Q serxwebfine
Siya.mend uXece
g
d.
or
rs
iv
ak
D i peşgotina ku net tede berpeş
xwe yen xas. Li aliyekt tadeyen
poltttkt u bandora (testra) xirab ya
meriven poltttk te u diçe. Nivtskar
jt miweqet e. Helbest, roman,
çtrok u destanen wi yen di dema
jiyana wt de hatine nivtsandin ji
neslen nu re dimtnin. Bi ve neve,
bi welatpareztke behempa, bi sedsalan toreyen Kurdi -çand-awaye
jiyana civakt- di desten hin hunermend u nivtskaran de wek alake
nekett heta bi tro hatiye. Di vt
wart de afirandin kem in, le he jt
germiya xwe dipareze ! Ectt beje u
hunermendiya Kurdi ber daye u
ketiye bergeheke -merheleke- nu.
Gelek afirandin he we saxiti u nemiriya xwe diparezin.
ur
bekok birnana u tu giredaneke we
bi dtroka xwe ya xas re nemana.
Paşe jihemwelatiya Tirkiye
avetina Huseyin Erdem u xebata Wl
ya li hember poltttka çandt ya
fermt (resmi) eşkere dikin u bi
şanazı je qal dikin u dibejin:
Rexİstinen Kurdan hemt weşanen
xwe bi zimanen serdest
diweştnin ..... Sedema we vekiriye,
ji bo ku bi fireht bighinin koma
xwendevanan. Hejmara kesen ku bi
Kurdt dixwtnin, kem e. Ji aliye din
di Kurdt de zaravayen cur be cur
hene" u her weki din.
w
w
w
.a
bune de "Bi ve; insaneki di ware
hunermendiya z11nistt de biserkett..." Te dttin. U xebata Huseyin
Erdem hildipeıinin ezmanan ....
Dive meriv bipirse ! Bi zirnaneki
serdest rahiştina bejeya Kurdt,
çi ma? Di ktjan wart de feda we li
beja Kurdt dibe? Ev, dewlemendt u
comerdiya çi dide? Stnoren bejeya
Kurdt, çawa bi tişten hesan ten
tengkirin u firehkirin?
Mercen objektif u subjektif yen
tekoşina Kurdan ya ji bo yekttiya
poltttk u serxwebune u
pevgiredana wan ya bi dtroka we
ya xas re çi ne?
Beguman; ne rast e, ku em
gunehen van teva texin stuye Huseyin Erdem. Le bele; ev rastt baş
be zantn u tegihtştin. Beje xwe
dispere awa u zagonen (kanunen)
W
ek tet zanin, ji bere de
welaten ku Kurdistan perçe kirine
u neteweya Kurd xistine bin deste
xwe çanda Kurdt talan kirine u he
jt dikin.
İro li şanoyen-salonen- A wrupaye, serdesten Tirkan ltsttken
gele Kurd wek "çanda Tirkan"
didin xuya kirin u dixwazin
biaşkirinin-ispat bikin-, ku ew
çand ne ya Kurdan e, le ya Tirkan
e. "Ectt bila şopa hespe u şopa
kuçik" ji hev be veqetandin.
Bi zimane Tirki u Elmani
nivtsandina" serp"ehatiya
SIY AMEND U XEÇE çewt e,
kemasiyek" e..: "W e fwek
"FERHAD U ŞERIN" bibe male
welaten serdest u biçe. Em nete-
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rupel - 16
G
A nadolu, gotine, rohilat gotine,
le gelek hacet je derxistine O bi
bare qantiran dewlemendiya we
talan ki ri ne. Çaxa pe dihisin, ku
nema karin bi temaıni ve çerxe ji
bo xwe bigerlnin, icar dibejin
"welate me perçe dikin" fi
dererneten xwe diteqlnin. Ango
hem tirl distlnin, hem jlli xwediye
rez dixin fi tim ew bfine xwedl
maf!
Li gel fikre şewqek heviye derdikeve meydane. Li ciyeki te
gotin, ku Kurdiya ve serpehatiye
di deste Huseyin Erdem de heye.
Heger ew wilo be, bel ku wext be
windakirin, dive ev afirandin bi
zimane xwe ye xas be weşandin.
Ez bawerim we karawebetir be.
Ez bawerim ji rawestine pe ve
çareke din tune ye ...... .
iv
E m karin bi hesani bejin ''Kesen
ak
elşa (problema) bingehln di vir
de ye. Gotina "Kesen bi Kurdl
dixwlnin fi dinivisinin kem in" fi
lipaşxistina mesele hesan e -rehet
e-. Ji xwe dijmin jl ve dixwazin.
Ew de wek her tim bejin "Ji ber ku
kesen bi Kurdl dixwlnin fi
dini visinin kem in, Kurd ne
Netewe ne, ew ne gel in, le gelok
in, bindik in."
mayiye. SIYAMEND Ü XECE bi
tene birlneke piçOk e, ku xwln je
te .....
Pesne Nazim, Aziz Nesln, Yaşar
Kemal te dan. Li gor min, ev qehr
e fi Huseyin erdem jl derdixin qata
azmane, ku ew le rfiniştine.
Le, ya rastln, nivlskaren ji
Tirkiye, bi saya tnsanen Kurd Q
jiyana wan, clhen xwe di ve
merhele de girtine. Le ramyariya
(ldeolojiya) çepel (şoven) ya çlna
serdest, lehengen -qehremanenhel best, pekenln fi romanan tim di
aşe xwe de hfir kirine O xistine
rewşa herl piçfiktir.
.o
rg
weyeke ji neteweyen din cuda ne fi
xwediye ziman, çand fi hebfinen bi
rengen din in. Ji bo me, kefteleft O
bidestxistinek piçfik jl, serketinek
e. Gelo em deste xwe datlnin ser
bexte xwe fi ji bo ve bineki taqate
didin xwe?
li Xec~
ur
d
Siyanıend
w
w
w
.a
rs
bi Kurdl dixwlnin fi dini vis in kem
in" fi xwe ji nava mesele bikşinin.
Le, nezlki 30 milyon Kurden
din!. ... Em de çawa ve veşerin?...
Di ware xwendekaran de şaşiyeke
mezin heye. Ger, rexİstinen ku li
ser neteweyeke derketine re, di bername xwe de clh bidana mesele
ziman, iro we re li zimane serdestan bihata girtin fi weşanen xwe bi
wl zimanl dernedixistin.
Netewa, di nava xwe de zaravakl
naven di bi kar neyne, meriv de
çawa qala yekltl ya rexİstinen di
nava we de bike? serakatiya
partiyen siyasi, we çawan bibin alternatlfek?
Bi ya min, ev mesele li paş
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- ROpel- 17
.o
rg
ur
d
ak
N. ZAXÜRANi
w
w
w
.a
rs
iv
Weke ku em ji diroka netewan fer dibin her netewa huneren xwe yen
cfirbicfir- mina edebiyat, şeir, roman Q ye din- bi zimane xwe diafirine.
Lewra zirnan ji bo afirandina berhemen huneri organeke sereki ye. Bi saya
ve organe sereki him yekitiya neteweyi bi vegotina berhemen edebi bedewtir dibe, him ji kultura netewili seransere welet mina kulilken bihara rengin
li Kurdistane tete xemilandin. Ji ber ve yeke ji neteweyen ku he ne azad in,
nikarin bizimane xweyi zikmaki di ware devki Q niviski de xwe ifade bikin,
xwediye kultureke hejar Q jihevketi ne. Çimki zimane wan hatiye qedexe
kirin, bi vi awayi ji van netewan tu fersend neditine ku xwe fert zimane xwe
bikin da ku karibin huner di hemfi ware jiyane de peşve bibin.
Ji ber ve yeke ji, peyvendiyen politika kolonyalisti Q zirnan him li hember
hev Q him ji bandora wan li ser berhemkirina berhemen huneri/edebi ji bo
rexnemadi xwediye giringiyeke bi reng diroki ye. Çi ma? Ji ber ku politika
dagirker be berhema edebi bi çi awaye zimen tet berhemkirin nameyzine, ji
ve yeke wirdetir be berhema edebi bi kijan zimani tet afirandin bfiye mijar ji
bo politika kolonyalistan re di herikandina konaxen diroKı yen kevnar Q
nfijen de. Ji bill ve jt, her çiqas zirnan weki organeke danastandine fi
beguneh be xwiyakirin ji, di asle xwe de rola zirnan bi guhertina politika
dewleten kolanyalist re hatiye guhertin, ji bo cthkirina politika xwe li ser
netewen çawsawa Q belengaz zimanzani bfiye aleteki behempa. Edebiyat bi
xwe ji him dibe sersebebe van pevçfinen bi reng pollttki, him ji dibe encama
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rfipel- 18
Edebiyata N etewi
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d.
or
g
wan. Çi ku dewleten kolanyalist ji bo ku di hernil ware jiyane de karibin
bandora xwe ya ideoloji'ki il zirnaneki li ser welaten ku di bin desten wan de
hatine kolonizekirin, zal bikin, edebiyat ji bo wan mekanizmeke jiyani ye. Ji
aliki ve neteweyen çawsawe li ber xwe didin ku bi alikariya zimane xwe
yekitiya xweyi netewi di ware hernil jiyane de - çi di ware abori, politik} il çi
di ware kultur} de- damezrenen, le ji aliye din ve ji dewleten İmperyalist il
kolanyalist bi hernil awayi hewl didin ku yekltiya gelen bindest bi bandora
xweyi zimanki il ideolojikl ji hev tariimar bikin.
Her çiqas pirsgirek ne aloz il vekiriye ji, he hinek heval di giringiya zimen
ji bo dahatfiye (peşeroj) gele bindest il hejar baş tenegihiştine. Ji bo ve yeke
ji, ev birader li dorbera zimen il edebiyate bi normen akilmendariya bere
mijfil dibin. Beriya niha bi çendeki rojnama 'üJil!J'e bejmara 12an ket
deste min. Di ve hejmare de nivisek bi zimane tirkl ku ji aliye hevre Eli
Biçer ve batibil nivisandin ber çave min ket. Di ve nivisa xwe de hevre Eli
Biçer di bej e ku: "Li ber me romanek h eye. Bi Kurdi hatiye nivisandin, le dive
romane de çoxraya Kurdi u karektera netewayi, psikolojiya we ya miroven Kurd ya
bi taybeti nine. Tipen di romane de ji bi miroven Kurd re naguncin. Niviser ji bili
zimen bi temami ji civata Kurdi hatiye biyanikirin. Di ve rewşe de, ji bo ku ev
roman bi Kurdi hatiye nivisandin ma erne de we ji edebiyata Kurdi ya neteweyi bihesibenin? ]i xwe na.' (1)
Li bin van rezen jorin, niviser weha didomine: "Li ber me romaneke duyemin
heye. Tipen di romane de halen giyani (rihi) yen curbicur yen miroven Kurdi
didin. Le ev roman ne bi Kurdi, bi tirki hatiye nivisandin. Ma em de niha ve
romane ne ji edebiyata Kurdi bihesibenin? ]i xwe em de bihesibenin. "(2)
Di van rezen jorin yen ku ji aliye hevri Eli Biçeri de hatina nivisandin
gele k tişten balkeş tede hene. Ji ber wl qasi ji di ve mirov li ser wan raweste.
Ya yekemin di ve ku mirov bibeje ew nivisere ku hevre Eli Biçer li ser diaxife miroveki çawa ye. Ew niviser de romanniviser be, we baş bi Kurdizani
be, belki Kurd be ji, le her çi hikmet e, we ew niviser di romana xwe de
balısa miroven Kurdi, civata Kurdi neke. Le nivisere duyemin her çiqas bi
Kurdi nizani be ji, bela ku romana xwe li ser civata Kurdi' dinivisine, rewşa
giyani (rihi) ya miroven Kurdi baş di romana xwe de vedibeje, ji ber ve
yeke ji herhemen wl ji literatura Kurdi tete hesibandin. Bi ya min na! Çi ku
serpehatiyen civata Kurdistane le nerina Ibipoteza hevre Eli Biçer serrast
nake. Lewra em baş dizanin ku gelek niviseren ku bi esle xwe Kurd inmina Yaşar KEMAL, Ahmed ARIF, Selim BEREKAT il ye din.- le bele
van ni visaran bi zimane tirkl an ji bi zimane erebi dinivisinin il herweha baş
Edebiyata Netewi
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d.
or
g
tete zanfn ku mijaren herhemen van nivfsaran di gelek waran de serçaviyen
mijare xwe ji civata Kurdistane digrin jf, mirov nikare Yaşar KEMAL an
ji Selim BEREKAT weki niv1serek1Kurdistan1 bihesibine. Beguman Selim
BEREKAT ô Yaşar KEMAL xwe Kurd dibinin, ji tevgera rizgarixwaz ya
gele Kurdistane re ji dibin allkar, le mirov nikare wan weke ni visere Kurd
bipejirine.
Ya duyemin ew e ku hevre Ell Biçen, bi awaye ve aqilmendiya xwe ku di
minaya yekem de dibeje, bela ku zimane romane bi Kurdiye, le bele mijara
ve ne ji serçaviyen civata Kurdistane hatiye girtİn şewa (şikl) dibe bigoriya
navaroke. Herweha di minaka din de ji ji bo ku mijara romane ji serçaviyen
civata Kurdistane hatiye girtin, le zimane we bi zimane biyani ye ji, disa
şewa dibe bi goriya naveroke. Baş e, di ve ku ji şewa çi be fehmkirin. Ji
şewa awayen (tarz) nazml, uslubi dive ku ben tegihlştin. Her çiqas uslub u
zirnan binekiji hev cfida di bin ji di bingebe xwe de zirnan her dem xwediye
istikrarek e sereki ye. Çi ku niviser bi allkariya nazme kablllyeta ifadekirina
zimen zedetir dike, ji bill ve ji be çawa şewa naverokeke li gor xwe dixwaze, her weha naverok ji her şeweyi naxwaze, şeweye ku le digunce dixwaze. Le bele ku mirov diblne ku peyvendiyen şewa u naveroke ne bi awayekf
diyalektıkl, belki bi awayeki metafiziki ye. Lewra baş te zanin ku şewa u
naverok an ji bi gotinek din mijara herhemen edebi ku ji wan re di bin naverok mirov nikare weha bi kesani ji şewa wan qut bike. Ji hev cudakirin bi
xwe re aqilmendariya mekaniki diafirine.
Aqilmendariya balkeş yaseyemin ku hevre Ell Biçer li ser mijul dibe, kar
u bare wergerandine ;ye. Geleki rast e ku miroven welatparez ô demokrat
weki Firat CEWERI dixwazin ku bi dileki pak herhemen Rusi verdigerinin
Kurdi an ji tirki, mirov nikare bi niviseren ku berdevkiya hezen dagirker
dikin, mukayese bike. Ji bo ku mijar baş be tegihiştin, dive ku dise mirov li
ser rewşa civata Kurdistane rawest e. Her kes dizane ku ji damezrandina
koroara tirkiye virde hezen kolonyallst yen tirk bi serkeşiya Kemallstan
hebfina gele Kurd digel çanda u welate Wl inkar u qedexe kirin. Di ve
pevajoya inkarkirine de, berdevken hezen kolonyallst yen bi uniforme
dengbej an jf diroknas folklor u muzika Kurdi vedigerinin tirkf u bi vi awayf
didizin u asımlle dikin. Heger ku mirov ve kartibare vergerandine di kljan
şert u şurutan de u ji aliye ke u bi çi amançe tet vergerandin li ber çavan
negre, hingane mirov kare bi hesani bikeve nava çewtiyan. Bi gotineke din;
weke her kart, karlibare wergerandine ji ne kareki abstrak e. Tekiliyen we u
kesen din na va jiyana civaki de dh digrin digel zernan u cihe wi bi awayeki
organik giredaye.
Edebiyata Netewi
w
w
w
.a
rs
i
va
ku
rd
.o
rg
Aqilmendariya çarem ya ku hevre Ell Biçer ew e ku "Niviskaren ku bi yek
(eyni) zimani bikartininji dibin nunere edebiyaten netewi yen cfir bi cfir." Bi
peyveke din zimane ku li Dew}eten Yekgirti yen Emerika, Avusturalya ii
Ingillstane tet axaftin, zimane Ingilizi ye. Li gel ku li wan welatan zirnan
hevbeşe jl. Di bir ii baweriya min de ev minaka ku hevre Ell Biçer dide, ji
çareserkirina pirsgireke virdetir, mixzewirandine bi xwe re diafirine. Lewra
tu peyvendiyen van welatan bi hevdu re ji dur an nezik tune ne. Her mirove
ku haya wi ji herikandina diroke di nava pevajoye de hebe, dizane ku pirraniya gelen van welatan-ji bil i netewa Ingilistane- penaber an ji koçberen ji
welaten Ewrupi ne. Ji bili peywendiyen koçberi ya bi reng dirokı tu tekili di
navbera van welatan de nine.
Ji bo ve yeke ji ku mirov di cihe van welatan de sere xwe li ser Erehistane
bieşine bedewtir e. Çimki em dizanin ku li Erehistane zedetir ji 24 dewletan ji aliye Britaniya ku "roj le nediçfi ava" hatin damezrandin. Di navbera
van dewleten erehan de yekıtiya aboriye tune ye. Ji bill ve ji diroka van welatan ji çi di serdema diroka kevnar (antık) de ii çi di serdema diroka nfijen
(modem) de ji hev dur in jilewra em baş dizanin ku diroka Misre ya kevnar
ku bi deste FiravOnan hatiya pe ii her weha dlroka Irakeya ku li ser bingebe
diroka Asuriyan hatiye damezrandin gelekiji hev dur in. Dise edebiyata van
welaten erehan hevbeş e. Digel gelek faktoren din yekıtiya edebiyata erehan
bi saye zimane wan yen kevnar O pirr fireh tet bi goşt ii xwinkirin.
Aqilmendariya pencemin ku hevre Eli Biçer li ser mijfil dibe ew !-ku dema
dewleten dagirker welatan kolonize dikin-mina Hindistan ji aliye Ingilistane
ve hat kolonizekirin ii Cezayir ji aliye dagirkeren Fransa va hat kolonize
kirin ii ed.- zimane wan, folklora wan, diroka wan bi gotinek din kultura
wan qedexe, asimile O talan kirin. Di ve pevajoya zehf dijwar ii aloz de
birrek ji rewşenbiren wan welatan ji beçareyi fi bi dare koteke fert zirnan
di bin ii bi zimane wan dixwazin ku li ser pirsgireken huneri, edebi, civaki ii
bi giştı neteweyi rawestin da ku karibin re li ber politikaya dagirker ii
dinnde (zalimane) bigrin. Ji xwe ev karabareki piroz e. U ya ku bi mirov
seyr (aceb) te awaye aqilmendariya hevre Eli Biçen ye. Weke ku ji aqilmendariya wi tet femkirin ew ve pevajoye weke pevajoyeke normal dibine. Bi
ya min çewti di vir de ye. U ya rast ~w e ku ev pevajoyeke awarte (istisna)
ye. Ji bil i ve ji tekiliyen di navbera Ingilistane ii Hindistane an ji Fransa ii
Cezayir de mirov nikare weke peywendiyen normal ii bi reng mirovantı
pesend bike. Ji ber coxrafya nezik ya Irianda bi Britanya mezin ve, pekoliya
kolonyalizmen Britani birinen reş di laşe Irianda de vekirin ii bi vi awayi
hişt ku gele Irianda zimane xwe ye netewi ji bir bike. Ji ber ve yeke ji ede-
Edebiyata Netewi
w
w
.a
rs
i
va
ku
rd
.o
rg
biyata ku dive pevajoya zor Q sext de ji aliye rewşenblren van welatan hat
afirandin "Di ware zimen de Fransl, le di ware vegotine de Cezayirl an jl
Iriandi bü" mirov kare bi hesani bibeje.
Kare be gotin ku ma qey ev netewan bi careke ra hatin windakirin? Bi ya
min na! U bele him di ware edebiyat Q zimen de -mina Iriand e- him jl di
ware coxrafya de -mina Wletnam Q Kurdistane- hatin seqet kirin Q
perçekirin. Ji bo ve perçebün ü seqetbüne jl ji edebiyata Cezayirlyan ya
dema ku Cezayir ji aliye dagirkeren Fransl ve hatibü dagirkirin je re digotin
edebiyatabi ''ziman Fransl le di vegotine de Cezayirl". Ango şewa Fransl
bü, le naverok Cezayir} dihat pejirandin.
Aqilmendariya şeşemln ya hevre Eli Biçer ew e ku dibeje "Li Efrlqa ji
hezar zimanl behtir ku tet axaftin, bi ser de jl piraniya van zimanan di rewşa
ku hej bi ser zimane elan/bavikan neketine, zimane dagirkeran dibe xwediye
taybetiyeke berhevkar." (3) Bi rastl mirov bineki şaş dike. Dibe ku zimanen
welate Afrlkl mina zimane dagirkere ku ew welat kolonize kiribün geş
nebübün, le li kljan welate bindest zimane kolonyallstan roleke berhevkar
leyistine. Em jiyana welate xwe Kurdistan baş dizanin ku bandora zimane
tirkl, erebl Q farisi li ser civata Kurdistane teslrek e zehf negatif kiriye. Çi ku
miroven me di bin tesira zimane tirkl de dimlnin Q bi çi awayl zimane xwe ji
bir dikin. Ev yeka ha jl dibe asteng li peşberl geşbüna edebiyata me.
Di ve pevajoya ku gele Kurdistane li welet ü dervayl welet berxwedaneke
man Q nemane li dijl hezen dagirker li dar dixe, dive ku em weke
rewşenblren Kurdistane ji afaten ku hatine sere gele bindest Q hejar lbret
bigrin, da ku em karibindi ware hernil jiyane de saziyen xwe yen netewl
damezrlnin Q bi vi awayl zirnan u edebiyata xwe ji bir nekin. Di ve ware de
we gelek gave heja ben avetin ku rewşenblren me dev ji zimane tirkl herdin
u hedl hedl bizimane xwe hlnbibin u pe binivlslnin.
w
Çavkani:
1- üJi2!J. Hejmar : 12 - Rupel:9
2- llliNI Hejmar : 12 - Rupel:9
3- ill.«DJJ- Hejmar: 12- Rüpel:9
J1 EDEBIYATA KLASiK HELBESTEN KURDİ
"ÇARDEHE NİSAN"
Himdar uwestaye edebi~ta Kurdi
Me dil da dilberek sade
let1f u şox u begzade
Ji qeyda kirme azade
nihan1 birme d1wane
rd
.o
Di dil m eş' el çi ra !san
me can da şi bhe perwane
E ger dll ber mecaz! bit
ji renge libse xaz1 bit
Bela sofl ne razı bit
biınln1 ew di heyrane
Bine sofl qew1 d1ne
wek! xeffaşe misk1ne
ku
Di fesle çardeM nisan
me dt bO dil berek d1san
rg
EHMEDEXANİ
Li nik w1 roj çi reng n1ne
xwe nab1n1 ji i 'myane
Li ber wı derge dadaye
neh1şte bete d1wane
Ezim serxweş ji we came
ezim zilfa ser xalan dane
Dive her dem miwafiq bit
wek1 şexe Sen'ane
Bizilfa hateser xalan
binefşa çiçek u alan
W ekı şexe di hadir bit
li fe rm ane ku nazir bit
Dil O cane me evdalan
di bir d1san bi talane
Bi emre doste kafir bit
bi soj1 sihfe Qur'ane
Di talana ku sexweş çün
bezaran qenc ü gewher çün
Di sojim sifhe mektube
bi emre yar ü mehbube
Dile sed... pare ker ker çun
tu XANI beske efxane
Tebini: Me helbesta Ehmede
Xaniji kovara SIRWE bejmar
95/96 wergirt.
w
.a
Di fermane ku hadir bit
we naxwazi munafiq bit
w
w
rs
i
Bi wesle suhbetek da min
kirim bende di fermane
Dile wı kore e'maye
ji wesle dur! damaye
va
Nihan1 xilwetek da min
ji le 'la şerhetek da min
Demadil dim bi metlube
di dim ez din ü tınane
JI EDEBIYATA NÜJEN HELBESTEN KURDİ
( Ji bo biranina Ehmed~ Xaıll )
SE KULMA X
Belki dirok bo,
Dlroka daliqandi,
Qeydkiri.
w
w
w
ku
Ew diwarke xerabe yili ber sere
te,
Xwe xwar kir,
Toza xwe dawşand
Li min
li te.
Tiştek hebO,
Tiştek negotl.
Ji sirra Zine mezintir.
o
Min ax mizda;
Gote "Av !. .. "
Me lihev niheri,
Ne min tu dm,
Ne te ez ...
Tiştek hebO,
Tiştek du felqe,
Nevi rizyayi,
Nevi ew bo,
Ew e negoti,
Ew e liser zimen.
Min kir ez pirs bikim,
Tu rabO çO
Ji ber sere xwe.
va
.a
rs
i
Se kulm ax,
Se keviren qOçkiri....
Ez li wir bOm,
Li ber sere te.
Tu li wir bo,
Li ber sere xwe.
Me lihev niheri;
Ne min tu diti,
Ne te ez ...
Tiştek hebO,
Ti ş tek negotl.
Di nav leven te de
Bi sedsalan veşarti,
Bi sedsalan hefskiri...
Belki sirra Zine bO;
Bi sedan rOpel.
Ne min pirs kir,
Ne te beyan kir.
rd
.o
rg
DAW'EXANE
Baye liwan da,
Leqiyon ew keviren kevnare ...
Tiştek hebO,
Ji min O ji te,
Ji axe o ji keviran
O ji diwer mezintir.
Ew bo,
Ew e negoti,
Ew e di siya ewran de,
Helwest - Hejmar 1 No: 3 - Sal 1Year: 1995 - RO pel - 24
Helbest
.a
va
rs
i
mın.
Me li hev niherl,
Ne min ew dlt,
Ne we ez ...
Deste min çO heniye min,
Şewtek henik berba bo.
Tiştek hebO,
Tiştek negotl.
Nevi xwell bo
Li ser riya min,
Nevi ew bO;
Ew e di kortala meteere de,
Ew e li sere Agirl.
Belki sirra Meme bO,
Belki mezintir ...
ku
Meşa hingiv xwe danl ser heniye
rg
.... / ....
Ne min pirs kir,
Ne te beyan kir.
şewqa hive li axe da,
Berd O kevir teyisln.
Ez li wir bOm,
Tu li wir bo .
Mem O Zin hatin.
Li me niherln, derbes bOn.
Me m stOxwar,
Zin bi keder bo.
Me lihev niherl,
Ne min tudm,
Ne te ez ...
Tave lime da.
Mlro, dOpişk, mar,
Mişk O klvroşk O rOvl,
HemO şahiden şeven tari
Derhatin ii kunen xwe
Bi tirs,
Bexew,
Bexwarin.
Du moriken çaven min
Axa zuwa şii kirin.
Me lihev niherl,
Ne min tu dm,
Ne te ez ...
Tiştek hebO,
Tiştek negotl.
Belki sirra Siyabend,
Belki ya Xece ...
Belkiji qeslde bo,
Qeslda Feqye Teyran,
Belki mezintir.
Ne min pirs kir,
Ne te beyan kir.
rd
.o
Ew e beav O beav,
Ew e bede O bebav,
Sewıke li ber dlwaran.
Ne min got "KI ye?"
Ne te beyan kir.
w
w
w
Ez li wir bOm,
Be hal, bi qudOm.
Tu li wir bOyl,
Li ber sere min.
Me li hev niherl,
Ne min tu dm,
Ne te ez.
Tiştek hebO,
Tiştek nedm,
Belki mirin bo,
Belki iiyan bo,
Belki ii wan mezintir.
Helwest- Hejmar 1 No: 3 - Sal/ Year: 1995- Rüpel - 25
rg
BILBIL ÜGUL
w
w
w
.a
rs
i
va
ku
rd
.o
"Ez de dilane bi te re bikim ku tu guleke sor ji min re bine" keça
mamoste gote xwendekareki xort.
Xort xemgin vegeriya mal Oji xwe pirsi : "Gelo ez çi bikim? Gulen
sor di baxçeye min de nin in!"
Di helina xwe de, li ser dara beruwe bilbil deng kir O li dora xwe
di neri.
"Tu gulen sor di baxçeye min de nin in" xwendekar di bakir O
çaven wi yen xweşik hestiran dadigirtin.
"Şahi bitişten gelek piçOk ve giredayi ye! Min gelek nivisandinen
kevnara xwendine, O felsefe kOr naskiriye, le jlna min ji bo guleke
sor bi xem e." xwendekar ji xwe re digot.
"Dawi, vaye evindareki rast" Bilbil got:
"Şev li pey şeve min je re distirand, digel ku min nasnedikir;
çiroka wi min ji steran re digot O niha ez dibinim para wi weke
guleke reş e, leven wi sor in weke kulilka gule, le evine temari bi
serde an iye."
"Tşev na şeveke din, we mir şahiyeke deyne, O evindara min we
beye." Bu piste-piste xwendekar.
"Eger ez gul sor je re bibim we dilane heya şefaqe bi min re bike,
ez de desten xwe le bipeçim, bidime ber singa xwe, sere xwe we
deyne ser mile min o desten we, we dideste min de bin." Le tu
gulen sor di baxçeye min de nin in; lama eze bitena xwe rOnim,
peça xwe we nede min o dile min we bişke." Xwendekar ji xwe re
digot. "Dawi vaye evindareki rast" Bilbil dibakir "Ez li ser çi
distirenim, ew li ser dinale; çi min re şahiye, je re xeme. Evin
tişteki giranbiha ye, hin ji zer o peran bihatire o kes nikare bi peran
bikire."
Xwendekare xort disa ji xwe re digot:
"Sazbend we li ser textike xwe rOnin O bejin. Evindara min we li
ber helbest O mOsiqa wan dilane bike. Evindara min we dilaneke
Helwest - Hejmar 1 No: 2 - Sal 1Year: 1995 - Rfipel - 26
Bilbil uGul- Oscar Wild
o
w
w
w
.a
rs
i
va
ku
rd
.o
rg
sivik bike, ku lingen we negihejin erde
hemT xort we bixwazin
dilane di desten we de bikin. Le desten min nagire o dilane bi min
re nake, ji ber ku gula sor nin e da ez bidime."
Xew avete ser geye, ruwe xwe xiste nav desten xwe O dest bi giri
kir.
"Çima ev xorte rind digrT?" ÇOk dOve xwe li pey xwe dikişand O
pirsT.
"Bi rastT çima digrT?" Pirpirik li dora xwendekar dizTvirT O dibakir.
"Bi rasti çima?" Gula bahare bi denge xweyi zirav dixiste pistepist.
"Li ser guleke sor digri" Bilbil ji van re got.
"Li ser guleke sor?" Bi hevre bakirin. "Ev çi bemejTye!" O çOke
biçOk kenekT bilind kir.
Le Bilbil derde xwendekar naskir, O be deng li ser dara berOwe
rOnişt, kOr kete mitala evine O xwendekar.
Ji nişkava Bilbil pere xweyi rengin ji hev vekirin, xwe hilda ezmana
O nav daran O ser bexçan re firT.
Di nava bexçekT de Bilbil dareka gula dit, firi bale O got:"Guleke
sor bide min O ez de ji tera straneke xweş bejim."
Le dara gula sere xwe hejand O got: "Gulen min hemi sipine weke
nivişke bihare O ji berfa sere çiya sipitirin; Le meyzeke! ha waye
xuha min here bale, gereke daxwaza te bide te."
Bilbil firT sere dara din O weke gotT xuha we gotiye:
"Guleke sor bide min eze strana xweyi herT xweş ji te re bejim."
Dara gule sere xwe disa hejand O got: "Gulen min zerin, zerin weke
pora bOka bihare. Oji nergizen beriye zertirin. Le here cem xuha
min dara gula, li ber pencera xwendekare, gereke daxwaz te li cem
peyde bibe."
Bilbil firT O giha dara gule li ber pencera xwendekar. O bakir:
"Guleke sor bide min eze ji te re strana xweyT herT xweş bejim."
Le dare sere xwe weke herdu xuhen xwe hejand Ogot: "Gulen min
sorin, sorin weke lingen kevoka O ji mircanan sortirin le zivistane
kulilke min qerişandine. O ba çuqlike min şikandine. Ji ber ve yeke
ez tu kuliikan nagrim."
Bilbil bi şewat bakir: "Ez bi tene gulke divim, bi tene gulsoreke!
w
w
w
.a
rs
i
va
ku
rd
.o
rg
Çawa eze peyda bikim?"
Dare le vegerand: "Çareyek bi tene heye, le bele çareke pir zor e.
Ez ditirsim ji te re bejim."
- "Beje min!" Bilbil bakir. "Beje, ez natirsim"
Dara gule bakir : "Eger tu guleke sor divl, dive ku stranan bi tava
heyve bej! o bi xwlna dile xwe gule sor bikl. Dive ku tu ji min re
bistrlnl O singa xwe di sitrlkl min re bikl. Dive tu şeve tevl bistrlnl O
striye min di singa te ve here, da çOqliyen min xwlna dile te bimijin."
- "Mirin bihakl mezin e ji bo guleke. Jiyan xweş e ji bo herkesi. Pir
xweş e ku yek li ser çOqliki şin rOne O li roje O heyve binere. Le tim
evin ji jiyane xweştir e O dawl dile Bilbileki ma li ber dile mirovekl çi
ye?." Bilbil ji xwe re digot. Pere xwe ji hev vekirin O da xwe weke
periyeke li nav baxçe O nav daran re firl.
Xwendekare ciwan he li ser geye xwe avetibO, hestir ji çaven
wiyen delal diherikln.
- "Şahlya xwe bine" Bilbil bakir. "Gula sor we bi be ya te. Eze gule
bi strana xwe li ber tave heyve şin bikim. Le bele yek daxwaza min
ji te ku tu li min vegerlne, O tu bibl evindareki rast. Ji ber ku evin ji
felsefe bi ratire o ji zore bi heztir e. Laş o basken we weke petlne.
Leven we hingivln O şerlnin, O behna we weke behna gula ye."
Xwendekar ji ser geye rabO O hisand. Le hln ne dibO ku Bilbil çi je
re dibeje. Ji ber ku, ji pirtOkan bi tene hln di bO. Dara berOwe ji
Bilbil hln bO O xemgin bO. Ji ber ku Bilbil helina xwe li ser çOqliyen
we çedikir o li ber dile we biha bO.
Dare bakir : "Strana dawl ji min re beje, gava tu birniri ez de
bimenime bi tene"
Bilbil ji dare re strand O denge wl ye xweş, şerln O xemgin dibO.
Ku Bilbil strana xwe ternam kir, xwendekar penOs O kaxezen xwe
ji berka xwe derxistin O ji xwe re digot: " Ev Bilbil stranbejeke
xweşik e, le gelo eş O xweşiyan nasdike? Ez ditirsim ku nasnake.
Bi rast! ew Ji weke heml dengbejan distrlne be ku zanibe çi dibejel
Ew tu caran nikare tiştekl ji keseki re bike O nake. Bi tene bi strana
mijOI dibe O herkes dizane ku dengbej xwe perestin. Awazne pir
xweş di denge wl de hene, le çi feyde ku be mane ne. Xwendekar
w
w
w
.a
rs
i
va
ku
rd
.o
rg
wisa ji xwe re digot O dikete ramanan. Xwe avete ser texte xweyi
biçOk a bi evina xwe mijOI bO. Kelikek ne çQ kete xeweke şerin.
Gava heyv derket Bilbil firi sere dara gule li ber pencera xwendekar O singa xwe bi ser striki dare ve bir. Şev diçO O Bilbil li peyhev
distrand, a stri he kOrtir di singa wi de diçQ xwar. ÇQqliyen dare
xwina wi di mijin. Destpeke Bilbil stranek li ser naevina xort a
keçike got. Çawa strane da pey strane asa gulek e xweşik li ser
dare şin a geş dibO. Peşi gul be reng bO. weke renge nexweşeki,
weke renge aviyasibe li ber çeman. Le dare bakire Bilbil da singa
xwe he biheşine berbistride beri ku roj derkeve. Da gul sor bibe.
Bilbil bi lez singa xwe bi ser stri de bir. O denge strana wi bilind
dibO. Strana wi bQbQ evina di cane mirov a miroveke de. Pelen
dare geş bObOn weke rawe zave gava leven bOke maç dike. He stri
negiha bu dile Bilbil ji ber wilo nava gule sipi mabO. Bi tene xwina
dile Bilbil dikare dil pe gule sor bike.
Dare careke din bakire Bilbil, da xwe behtir bide bi ser stride, le
we roj hile beri ku gul tev sor bibe. Bilbil xwe bi ser stride dara te
giha dile wi. Eşeke dijwar pe kett. Eş xurt dibO, xurt dibQ a stran
bilind a bilind dibO. Ji ber ku stran bQbQ evina nemir.
Gul tev sor bu weke Yaqat, le denge Bilbil zirav dibO, basken wi
sist dibOn Q xeyal diketin ber çaven wi. Stran zirav, zirav bO Q
behna wi tengdi bO weke ku destek bikeve qirike. Dawi, yek awaz ji
strana xwe got. Heyve bihist şeveq ji bir kir O ma li azmana. Gule
denk kir, ji seri ta bini heja a rOçken xwe ji baye sibeyi sar re vekirin. Newal Q Zinaran denge strane li hev vegerandin Q şivanen
razayi ji xewnan şiyarkirin. Deng giha çem, O çem giha Deryaye.
"Meyzeke, meyzeke" dare bakir. "Gul tev şin bO." Le Bilbil le ne
vegerand. KetibQ ser geye, stri di dilde can berda bO.
Neziki nivro xwendekar pencera xwe vekir a neri.
-"Ev çi ye ez dibinim, ez bawernakim?" Xwendekar bakir.
- "Vaye guleke sor! Min yen wek we he ne ditine."
Xwendekar xwe nizim kir O gul jekir. O piştre kum da sere xwe gul
di dest de bazda ber mala mamosta. Keça mamosta li ber deri
runişti bO o kOçike we ye biçOk li ber linge we bO.
- "Vaye gula heri sor di dinyaye de" Xwendekar bakir.
Bilbil u Gul- Oscar Wild
Niviskar :' Oscar WİLD
Werger : Hevind
w
w
w
.a
rs
i
va
ku
rd
.o
rg
- "işev gule deyne ser dile xwe a gava em bi hevre bikevin dilane
we ji te re beje çendi ez ji te hisdikim."
Le keça mamoste peça xwe nedaye. Obi madeki tirş le vegerand:
"Ez ditirsim ku gula te nekeve renge kirase min. Ji aliki din ve kure
biraye mir hinek zeren delal ji min re şiyandine a herkes dizane ku
bihaye wan ji yen gulan behtirin."
- "Baş e; Le xuyaye ku tu ne xwedya soza xweyi. " Xwendekar bi
behntengayi got a gul avete sikake, gul kete riya paytoneke a da
ser.
- "Ne xwedya soza xwe" keça mamoste bakir. "Tu pir hişk i, O
piştre tu ki yi? Bitene xwendekareki şepirzeyi! Ez ne behwerim ku
soleke te weke ya kure biraye min hebe." O rabu ser xwe kete
hindur.
- "Evin, çi tişteki vala ye!" Xwendekar di riya male de ji xwe re
digot.
- "Ti caran nabe weke locike anikare tişteki bene meydane. Evin,
her dem tişten ku nayen cih ji me re di bejin, a dihele em bi tişten
ne rast bawer bikin. Bi rasti evin, ne tişteki zanistiye. Ji ber ve yeke
ez de vegerim felsefe."
Xwendekar vegeriya oda xwe, deste xwe avete pirtOkeke toz girti O
dest bi xwendine kir.
REXNE
"
u
"
REXNEGIRI
ur
d.
or
g
Gelo rewşa rexneO rexnegiriya Kurdi
çawan e? Ez bawer nakim ku kes bikaribe bibeje ku rewş baş e. Ji bervajiye,
rewş kambax e. Sebeben ve pir in. Beri
her tişti, zordariye dewleten dijmin,
perçebOna welate Kurdistane,
paştemayina civate o bikaranina se elfabeyen cihe (Latini, Erebi, Kirili) di
ware rexne O rexnegiriye de ji girek O
begaviyen mezin anine pe. Digel we
yeke, perçebOna civaki O siyasi ji problem zede kirine. Mina her tişte Kurdi,
di ware rexne O rexnegiriya Kurdi de ji
mesele Ozahmeti pir in O kesen ku sere
xwe bi wan mesele O zahmetiyon
dieşinin, kem in. Li hemO Kurdistane O
li derveyi welet, bi tene çend kes ilme
rexne O edebiyere xwendine O sere xwe
bi meseleyen rexneO rexnegiriya Kurdi
dieşinin O gava re li wan vedibe,
ditinen xwe dinivisinin.
Li her deri, rexnegir danasin, rexneO
ditinen xwe li ser se pirsan ava dike; ki,
çima, çawan? Orexnegir, disan li her
cihe bi erini (konstriktiv) dikeve pey
bersiva van pirsan O bi erini li esera
edebi dinihere....
Heye ku ez şaş im, le bi qasi ku ez
dibinim, li ba me Kurdan ne weha ye.
Ji ber sebeben ku min qale kirin, em
Kurd ne bi erini, le bi neyini (destruktiv)
dikevin pey bersiva pirsan O bi neyini li
esera edebi diniherin. Loma, pir caran,
li ba me Kurdan, rexne dibe çer, qisen
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Se xwediyen kitebeke edebi hene;
niviskar, xwendevan O rexnegir.
Niviskar kiteba xwe diafirine O
diweşine. Pişte ku kitap weşiya, ew
xwedi diguherine O xwendevan dibe
xwediye kitebe O bi xwendin O ditinen
xwe li kitebe xwedi derdikeve O wedike
nemir. Herçi rexnegir e, ew di navbera
niviskar O xwendevan de pireke xurt e.
Ew pireke wele ye ku herdu aliyan dike
da ku niviskar hin çetir binivise O xwendevan hin çetir bixwine. Bi vi awayi rexnegir alikari li jiyana edebi dike da ku
ew hin geştir, xweştir, peşketitir O kOrtir
be.
Rexnegir bi kareki weha piroz radibe.
Bi alikariye rojname, kovar, radiyo O
kiteban, rexnegir dibe ziman, guh O
çaven jiyana edebi. Ew kiteba edebi,
form o naveroka we o niviskare we dide
nasin, çave xwe li kemaniyon O ditin O
peşniyaren xwe (ji bo herdO aliyan)
dinivise.
Ji lewre peşvexistina edebiyateke, avakirina jiyaneke edebi O perwerdekirina
xwendevanan pir bi rexneO rexnegiriye
giredayi ye. Li cihe ku rexne O rexnegiri
hebe O xurt be, li we dere, hedi hedi,
edebiyateke xurt ji re pe. Le li cihe ku
rexneO rexnegiri tune be yan ji qels be
li we dere edebiyateke xurt heşin naye O
edebiyat O jiyana edebi di nav komeke
teng de dimine.
Mehmed UZUN
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal/ Year: 1995- ROpel - 31
Rexne ô Rexnegiri
ur
d.
or
g
rexne, şerh Ogiranbihayiye avadike.
7- Tu cari rewşa zimane Kurdi O
hejahiya nivisina bi zimane Kurdi O
kiteba Kurdi ji bir nake.
Weki, destpek, di ve hejmara Kurdistan Presse de em dest bi rexne O
danasinen Kurteçirok O romanen Kurdi
dikin O hevi dikin ku ev gav di xizmeta
peşvexistina rexne O rexnegiriy Kurdi
de be.
Kurdistan Press, 26. Gulan. 1990
Tebini:
Ev nivisa birez Mehmed
UZUN 5 sal bere di Kurdistan Prese de
hatibO weşandin. Ji ber ku mijara ve
nivise rexnegiri bo Oditinen, nerinen ku
di ve nivise de hanibO zirnan hej ji rastiye xwe didomine, loma me ev nivis
careki din weşand. Ji bo ku kovara
Helwest li ser hime zanistiya ilmi ya
rexne O rexnegiriya çandi, edebi O
muneqeşeyen li ser çand O edebiyate
hatiye honandin, loma ji em bi girani
nıvısen
mijara wan rexne O
munaqeşene diweşinin. Helbet kovara
Helwest ne tene van nivisan, li gel van
nivisan nivisen zanisti yen çandi O
edebi ji de biweşine. Nivisen ku xwendevan bixwinin O je tiştan fer bibin, je
tişten nuh bihewisin. Em de nivisen
lekoline yen li ser çand O edebiyata
Kurdi ji biweşinin.
w
w
w
.a
rs
iv
ak
beedeb O dijminahi. O dewsa dilopen
zerin yen danasin, edeb, perweri o
dostiye, penOs dilopen jahrin yen
bedbini, hesOdi O barberiye direşine.
Ki ji ve yeke destkevti dibe? Heye ku
hin kes O hez je destkevti bibin, le ne
Kurd O edebiyata Kurdi. Di ve rewşa
kambax de, paranezaniye pir e. Gava
dewsa pisporan, militan O dewsa niviskaran xwendevaneki ku çend kiteb
xwendine, rahejin penOse, rewş weha
dibe. Ji lewre pir giring e ku niviskar,
hunermend O ronakbiren Kurd hewl
bidin rexneO rexnegiriye Opelavi kare
piroz bilind bikin. Ziman, edebiyat O
hunera Kurdi hewcedare rexneye
bedew O rexnegiren pispor e.
Edebiyata Kurdi hewcedare rexnegiren
pispor e.
1- Bi ilim, qayide O prensiben rexne,
rexnegiri O edebiyere perwerde bOye.
2- Peşvexistina edebiyata Kurdi ji bo
wi/we esas e O ji bo xwendevanan
dinivise.
3- Ji bo keseki O hezeke nanivise O
pivanen bi tene keseki O hezeke ji xwe
re esas nagire.
4- RO ji ehlaq O pivanen rexnegiriye
ba nade, di nav komen ideoloji, siyaset,
hez O rexistinan de xweseribOna rexnegiriye ji bir nake.
5- Bi zirnaneki sivik, zelal O xweş li ser
kiteba edebi o niviskare we agahdariyen esasi dide xwendevanan O aliyen
baş O kemaniyen niviskar nişan dide.
6- Bi zanin rexnegiri dike O rexneye
xwe li ser lekolin, lehOrbOn, agahi,
Kovara HELWEST
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- ROpel - 32
ur
d.
or
g
Haware hej ji di hela reziman O rastnivisa Kurdi O Alfabeye Kurdi de re
nişane me dide. Em di gelek waren
nivisandine de himen xwe ji Kovara
Haware digrin. We ji xwe re dikin
rezan. Li ser we şope dimeşin.
Wexta ku di 12 ilone de li tirkiye
derba askeri ya faşist çebO O cunta
askeri a Faşist hat ser hikOm, pişte
derbe gelek ronakbir, niviskar, welatparez O şoreşgeren Kurd derketin
derveyi welat O piraniya wan çOn di
welate Ewropa de cih O war bOn. Ev
penabiren Kurd yen siyasi li sirgOne
çapemeniye Kurdi O edebiyata Kurdi
ya sirgOne afirandin. Pişte 1980i O vir
ve ji 200i zedetir kovar O rojnamen
Kurdan li Ewropaye hatine weşandine.
Gelek pirtOken edebi pişte dema 80yi
hatin weşandin. Gelek niviskaren Kurd
yen penaber pi rtOken xwe yen yekem li
ewropaye çap kirin O weşandin. Edebiyata Kurdi ya nOjen di ve deme de
dest pe kir. Çend niviskaren Kurd ku
pirtOken xwe yen yekem bi zimane
Kurdi weşandibOn, pirtOken xwe yen
din edi bi Kurdi nivisin O weşandin.
Niviskaren Kurd yen ku di sirgOne de
dijin bi dehan romanen Kurdi O bi
sedan pirtOken helbest O çiroken Kurdi
weşandin. Di hela çand, zirnan O edebiyata Kurdi de niviskaren sirgOne yen
penaber xizmeten gelek heja kirin O
dikin. 1tr.
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Di cihane de ji gelek welatan,
niviskaren wi welati ji ber sedemen
siyasi ji welate xwe bazdane O çOne welateki din O wi welati ji xwe re kirine
cihe jiyane, li we cih Owar bOne. Diroka
ronakbir O niviskaren Kurd diroka
sirgOne ye. Gelek rewşenbiren Kurd di
xeribiye de, di welaten biyani de sere
xwe dani ye, çOye ser heqiya xwe.
Gelek ronakbir ji malbata Bedirxaniyan
O ji mala Cemilpaşa di biyanitiye de
wefat kirin. Nuredin Zaza, Nuri
Dersimi, ihsan Nuri Paşa O geleken din,
en dawi ji Mihemed Bekir li welaten
xerib koç kirin çOn ser heqiya xwe.
Niviskaren Kurd yen penaber li welaten
biyane ji bo doza neteweya Kurd gelek
kar O xebat kirin, xizmeten mezin kirin,
herhemen giranbiha afirandin. Ew
perçeyek ji diroka tekoşina neteweya
Kurd in. PirtOken diroki ku wan nivisiye
{Binerin Nuri Dersimi- Di Diroka Kurdistane de Dersim, ihsan Nuri - Diroka
Kurd, Zinar Silopi - Doza Kurdistan O
herweha bi dehan pirtOken din) beşek ji
diroka neteweya Kurd ronahi dike.
Serhemen wan di hela diroki, zimani,
çandi O edebi de serçavi ne, ji bo
ronakbiren Kurd yen nOha çavkani ne.
Kovar O rojnamen ku di we deme de
hatine weşandin, qimet O rOmeta wan
iro ji li cem ronakbir O niviskaren Kurd
yen ve deme gelek bi qimet e. Kovara
PIRSGIR.tKPN ZIMAN~ KURD[
o
P~KHANiNA ZIMAN2 HEVBEŞ
ur
Danlmarqaye piştgiriya Napolonl dikir,le
ew jl bi serneker. Ji her ve yeke, şahs kere
desre Norweje, ew her bi serxwebune ve
çıl, azadiya xwe bi desr xist. !ro li
Norweje du zimane ferm:i hene;" Norwej:i
ı1 norwejiya nuh Anku "Norsk" u "Nynorsk". Li Hindisrane, hejmara zirnan u
zaravayan derbas:i 1001 dibe. Li Albaniyaye du zaravayen sereke hene. Li Filipine
geleki zimanen cuda hene, ku re li her
pirsa nereweyl nagire. Li Swlse se-çar
zimanen fermi hene. !ro bi sedan zirnan
hene ku hej rizgar nebılne. Bi taybed li
u geleki welaren
Asya , Afrika
paşvemay:in, ew hewl didin ku xwe ji bin
n:ire kolonyalizme rizgar bikin. Heger em
vegerin ser pirsa yekbuna zimanen
Ewrupay:i;" Piraniya welaten Ewrupaye,
bi alikariya zaravayan, zimanen xwe yen
fermi pekhan:ine". Pekhanina zimanen
Ewrılpayl wek zimanen ferml di navbera
1600- 1900 de pekhariye. Li Rojhilata
Afrikaye, carna yek zirnan du awayan
hatiye niv:isandin. Çima? Ji her ku welar
haribu dagirkirin, n:ive weler koloniya
Fransaye u n:ive din jl di bin nire
Briraniya Mezin de bu. Ev rişt ji bo Kurdistane jl derhas dibe. Ev yeka han, kare
yekgirtina zimane kurd:i dijwartir kiriye ..
Bi baweriya min, yekbılna zaravayen
kurdi, bi geleruperi bi pirsa serxwebılna
welet ve hariye giredan. Ji aliye din ve ji,
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Pirsgireken zaravayen kurdl j1 wek problemen civara Kurdisrane pirall u
cihereng in. Çareserkirina wan, bi pirsa
yekbuna nereweyl u serxwebuna Kurdisrane ve giredayl ye .
Gava em li ser ve pirsgireke hur dibin,
dib!nin ku pirsa her! giring, pirsa zaravayen kurdl u di jwariya yekltiya zirnan e
nivlskl ye.
Carna ferqa zimane ferml uzaravayanew
e ku, zimane ferml ne rene li ser
varlanteke erdnasiye ava dibe, ew hin
tayberiyen zaravayen xwe yen din werdigire u ed! ew dibe zaravayeki nuh.
Pekhanina zimane swedf ye fermf, li ser
swediya navçeya Srockholme hatiye avakirin. Ji her ku dewlet ji aliye
rezanvanen Stockholme ve hatiye
ldarekirin. Heger em disa vegerin li ser
pirsa zimane swedi, zaravaye Svealande
anku ye Stockholme gelek peyv ı1 forman
ji zaravayen din girtiye.
Demeke dur ı1 direj kesen ku bi almani
deng dikirin, hebıln, ji yen swedl pirtir
bun. Piştre, kesen dewlemend bi fransi
dipeyivin. Paşe li ser giringiya zimane
hevbeş hate rawesrandin.
Di 1300- 1400e de, Norwej kere desre
Danimarqaye. Zimane fermi bu
danimarql. Ev dem hera sala 18001 dom
kir. Di ve deme de, di navbera Brlraniya
Mezin ı1 Fransaye de şereki di jwar hebıl.
d.
or
g
M. YILMAZ
Helwest - Hejmar 1 No: 2 - Sal 1Year: 1995 - ROpel - 34
Pirsgireken Zimane Kıu·di
...
w
w
w
.a
g
rs
iv
ak
Alfabeya kurdi bi alfabeyen pircure (ı
cihereng hatiye nivisandin. Ev yeka han
ne bes bu; bi alfabeyen suryanl, ermeni,
klrlini Uhw. ji dihate nivisandin.
Di sala 1911-1912an de alfabeyeke
ezidi-kurdt hatiye çapkirine, mina dpen
erebt ji aliye çepe ve her bi raste dihate
nivtsandin. Ev kare han, ji aliye Ebdirrezaq u Simko yi ve dihate meşandin. Dr.
Celile Celil di pirtuka xwe de nivtsiye;"
Ji bo bicihantna ve arınance Ebdirrezaq
du şertan peşkeş dikir ew ji ev in: Yekem
alfabeya erebt, ji bo ku hinek dengen
zimane kurdt rede nin in, gelek bi kert
kurdan nahe. Ya duwem hewceye alfabeyeke kurdt- rtlsi be danin." Paşe, naskirina Ebdirrezaq u Simko bi Y. Mar (ı
Orbelt re çedibe u ji wan altkart dixwestin ji bo ku dibistanen kurdt vebikin.
Orbelt dinivisine ku pewistiyeke bi aifabeya kurdt- ladni heye. Anku li gori
dtrina wi alfabeya kurdt-rtlsi li zimane
kurdi nahe. Abdullah Cewdet weha
nivisiye;" Pewist e ku kurd alfabeya xwe
biguhednin. Ji her ku alfabeya Osman! li
zimane kurdi nahe." Salih Bedirxani jl
weha nivts1ye;"32 herfen ku di zimane
d.
or
tın
tirkt- Osmant de hene ji bo zimane
kurdt ne bes in. " Paşe Salih Bedirxant
heşt dpan li ser alfabeya Osmaniyan
zede dike tl peşkeşe kurdan dike." Abdirrehman Bedirxant jt wisa nivtsiye;"
sistema dengen zimane erebt ji bo kurdt
bi ker nahe (ı ji her ve yeke ji danina
pewistiya alfabeya kurdt hatiye ho le."
Dtsa li gori dirina Mesut Silemant jt
pewist e careke din li ser alfabeya kurdi
bere rawestandin." Ev pir sa alfabeya
Kurdi hln ji tet munaqeşekirin. Zimane
Kurdi zirnanekı fireh e, dewlemend e, di
alfabeyeki teng de naye bi dhkirin.
Hinek bijin 28 tip nişana alfabeya Ewropiye, le alfabeya Kurdi di alfabeyeki
wisan de bi cih nabe. Bi birubaweriya
min, pirsa heri giring pirsa alfabeya
kurdt ya hevbeş e. Ya duwem jl, pirsa
gramadka kurdt ya hevbeş e. Di 7e meha
kewçere (çiriya peşin) de li Swede
civtneke li ser gelşen zaravaye kurmanci
hate çekirin. Di civtne(panel) de çend
berpirsiyar (ı nuneren kovaran ji deng
kirine. Di ve civine de, li ser pewistiya
alfabe u gramadka kurdt ya hevbeş
nehate rawestandin.
Di ware pirsnasl, rezimani, morfoloji,
fonolojt, edmoloji (ı terminolojl,
asstmtlasyon u semantikiye de jt, di
zimane kurdt de xebateke bi rekupek
nehate kirin. Ev yeka han çareserkirina
hin pirsan dijwartir kiriye.
Digel ve yeke jl, heger baweriya me, bi
yekbuna hezen Kurdistana bakur u
başur hebe, hinge baweriya me bi
yekbuna zimane me ye hevbeş ji dive
hebe. Yekltiya zimane fermi li her welateki bi awayekl cihereng pekhaniye. Di
ur
piraniya kovar, rojname u pirttlken perwerdekirine, ji aliye pard u rexİstinen
rezani ve tene weşandin (ı belavkirin.
Hemu parti u rexİstinen kurd, bi çavekl
siyasi li pirsen rezimanı (ı rastnivise
dineherin. U ew bixwe ji lihevnakin. Lihevnekirina wan gelş (ı problemen
zimane kurdi dijwartir kiriye. Ji bo
çareserkirina ve pirse pewist e ku
rewşenbir u zimanzanen kurd li hev
bikin, bibin yek hez u bi hev re bixebi-
Helwest- Hejmar 1No: 2 - Sal 1Year: 1995 - Rüpel - 35
w
w
w
.a
g
d.
or
rs
iv
ak
ll
vayen kurdi hene, ew ji ev in: 11 Kurmand, kurmanciya xware(sorani) (ı
dimilkl. U heger mirov bi <Javekl vekid
li zaravayen kurdi meze bike, <Jar- penc
zaravayen kurdi hene. Di derheqa binavkirin (ı hejmartina wan de hevbiriyeke
tevayi nin e. Ji ber ku zaravayen kurdi ji
aliye zanistiya zimen ve nehatine vekirin
u munaqaşekirin. Lewra jl, carna zazakl
di nav gorani de anku gorani di nav
zazakl de (ı carna jl sorani di nav kurdiya
bakurl de dibinin (ı carna ji zazakl,
gorani (ı sorani wek zaravayen serxwe bi
nav dikin.
Lekolinen ku ji aliye gelek zimanzanen
ewrupayi ve hatine <Jekirin nişani me
dide ku di zimane kurdi de <Jar- penc zaravayen kurdiyen sereke hene. Niviskare
kurd, Senar Şahin di nivlseke xwe de
11
weha niv1siye: Li Kurdistane, <Jar zaravayen kurdi hene. Kurmancl, Soranl,
Dimilki' u Gorani". Ji bo yekltiya van
her <Jar zaravayan, dive ji niha ve kar (ı
xebat bete kirin. Rast e, dive ji niha ve
kar u xebat bete kirin. Bi gotineke din,
pewist e em xebata xwe ji bo pekhanina
zimane hevbeş kom bikin.
Disa niviskare kurd, Faud H. K. weha
11
dibeje: Zaravayen kurdi li gora rastiyen
erdnasi u zanistiya zimen, di nav <Jar zaravayen sereke de dabeş dibe:
l.kurmand'
2.Kurmanciya navin
3.kurdmanciya başur
4. Gorani
Zimanzane kurd, Feqi Huseyin S. di
pirruka xwe ya bi nave 11 Rezimane
Kurdili de weha dibeje: 11 Piştl hatina
islamiyete; ji ber zordariya eşiren ereban,
ur
dema <JU.yi'n de bi dare zore, le niha bi
metoden zanistiye. Yane zimane hevbeş
bi zore <Jenabe. Dive ew li ser xeta
reyalizma civaki bete avakirin. Bi baweriya min, pekhanina zimane hevbeş bi
yekbuna hezen bakur u başur ve jl
giredayi ye.
Gava mirov bixwaze behsa rezimane
kurdi bike, hinge nave <Jend kurdzanen
ewrupayi tete ser zimane mirovl. Ji ber
ku wan bere kurdan bingeha rezimane
kurdi daniye. Di vi wad de, di
<Javkaniyeke swedi de weha hatiye nivisandin: Kare gramatika zimane kurdi
ya peşin ji aliye Garzoni ve hate kirin, le
paşe ev kare han kete deste Rodiger (ı
Pottl. Disa di hin <Javkaniyen swedi de
behsa giringiya litteraturen jedn tete
kirin; Lech, 11 forschungen uber der
11
11
kurden (1857-58), Muller, Kurmand
11
11
dialekt der kurdensprach (1864), Zazadialekt der kudensprach 11 ( S. A.), A. Jaba
11
11
Dictronnaire kurdenfan<Jais ji aliye
11
Jusd ve amadekirin (ı derxistin, Just1
Kurdcsh gramatik(l880), Yusuf Elchalld111, Kurdicsh- arebich ordbok 11
(1892) Prym (ı Sodn, 11 Kurdisch samlungen11 (1887-90) De Mongon,
Etdes
Miscion( ... )En perse V.
11
lingusques (1904). Disa di <Javkaniyeke
swedi de weha hatiye nivisandin; Kurd
di nav xwe de dibin penc bir: Kurmanc,
kelhur, lor, goran (ı dimill ne. Niviskar
li ser nezikbun (ı durbuna lori (ı gorani
radiweste, dibeje herdu zaravayen hane
di nav zimane kurdi de ne.
Di derheqa zaravayen kurdi de, di kovara
11 Hevt 11 de(di kovara instutuya kurdi ya
Parise de) hatiye nivisandin ku se zarall
ll
Pirsgireke11 Zima11e Km·di
rg
rd
.o
ı.Soran1
w
w
w
.a
rs
i
va
2.Lor1
3.Zazakl
4. Kurmanet
Weke tete zanin, beriya hatina
1slamiyete zaravayen kurdt hebun. Yane
dlroka derketin u cudabuna zaravayen
kurdl, ji diroka Marniyete kevntir e.
Zeynelabidtn Zinar di niv!seke xwe de
weha dibeje; " kar rastiya mesele ev e: Çi
sorani be, çi kurmanet be çi dimilkl be,
çi hewram1 be çi j1 feyll be, hemu hemu
devoken kurdt ne. Sederne ku ew ketine
ve rewşa niha ji , dabeşkirina Kurdistane
ya ı 639-an e, siyaset e, bikaranina se- çar
cure alfabeyan e u tin u zordariya
zimanen biyaniyan e."
Dile min jt dixwaze ku zaravayen
kurdt, devoken kurdt bin. Ev xwestineke
ye, nabe em ve xwestine weke d!tineke
zanist1 diyar bikin. A. Zinar sedemen
derketin u jihevcudamayina zaravayen
kurdl, bi dabeşkirina Kurdistane ya
ı 639an ve giredide. Ev yeka han ne rast
e. Ditinek gelek şaş e. Diroka zaravayen
kurdt pir kevn e. 700 sal BZ. Loristan
hebu.Peymana Qesre Şer1n ya sala
ı639an, di derheqa peknchatina zimane
hevbeş de roleke leyistiye. Le ew nabe
sederne bingehln.
Zaravayen neteweyen kolonyallstan j1
hene. Zaravayen wan dewlemendiya
zimanen wan in. Zararayen zimane
kurdt jl weke zaravayen neteweyen din,
dewlemendiyen zirnan u çanda kurdt ne.
Weke te zanln, sedemen derketin u
cudabuna zaravayen zimanen dhane
gelek in. Le çend ji wan sedeman,
sedemen sereke ne, ku ew sedem hem ji
bo zaravayen zimanen dhane u hem j1 ji
bo zaravayen kurd1 derhas dibin. Çimkl
zimane kurdl jl beşek ji zimanen ethane
ye. Lewre j1 ew sedemen ku ji bo
zimanen dhane derhas dibin; ew sedem
ji bo zimane kurdt jt derhas dibin. Ez de
wan sedeman li jere binivlslnim.
Ne rast e meriv bi çavekl fantazlli zaravayen zimane meze bike. T un ebuna
zaravayen kurdl , tunebuna dewlemendiya zimane kurdl ye.
Bi baweriya min, hin devoken kurdl ev
in: Beyazidi, Boti, Hekari, Şemdinanl,
Mukri, Behdlnanl, Silemanl, Germiyanl,
Erdelanl, Bextiyari, Bacelanl... Dive em
ji zaravayen xwe netirsin, ew dewlemendiya zimane kurdl ye.
Ligor dltina hinekan zaravayen kurdt ev
ku
ji bo xwe parastine kurd carek din ji derketin çiyan u ji nu ve jlna aş1ret1
destpekirin. Ji her ve yeke zimane Kurdt
ye kevin bu çar(4)bir, çar zarava:
ın:
Kurmanet Sorani (kurmanciya başur),
Zazakt(dimilkl), Hewremanl(goranl),
Kirmanşahl,lud-feyl.
"Kurdl derya ye. Zarava, şewe, devok,
rubar u çem u newalen ve deryaye ne.
Dive, em tu cad mafe miçiqandina
çilkek ava wan, di xwe de nebinin."
Nimuneyen ku min li jore nivisiye diyar
dike ku zaravayen kurdi ji aliye zanistiya
zimen ve nehatine munaqeşekirin. Ji
aliye din ve, di derheqa binavkirin u hejmartina zaravayen kurdl de tevliheviyeke
heye. Bi raya min, penc zaravayen kurd1
hene, ew ji ev in:
1. (Kurdiya bakur( kurmand): Nezikl
sorani ye.
ı
ı
Zimane Kurdi
2. Kurmanciya baştır (Soran!)
3. Dimilkl(zazald): Nezikl goranl, sorani
u lori ye.
4. Kurdiya rojbilata başlır(Lori): Li Loristane te dengkirin.
S. Gorani(hewramanl)
HEYBEŞ
u dh guhartin.
eşireke
dewleteke li dar xistiye
6. Çend rengen alfabeyan.
7. Kurden islamtsr u yen din.
8. ErdnasL.
9. Bazirgani-kirinUfırotin.
Beguman geleki sedemen din ji hene.
ÇAVKANl:
ku
l-De İnternationella orden-Alvar Ellegord/A. Olofsson
2. 3Combi, Nardisk familjebok presenterar.
3. Grekernas verld, Bonniers verlshistoria3.
4.
Senar Şahin - Roj hejmar.
12, Yekitiya zimane Kurdi
S. M. YILMAZ BERBANG, Diroka Alfabeya Latini6. BOTAN AMED İ, Kurtler ve Kurdistan tarihi - Cild - 1
7. U. Şexmus, BERBANG, Hinek ditin
li ser yekbuna zirnan kurdi
8. Hemu rehiniyen ku li ba min hebCın.
w
w
.a
rs
i
va
Kurdiyeke ji zaravayeki pek be, wekl
merivekl dudest u yekling(pl) e. Yane zaravayen kurdi weke kok u gevde dare ne.
Bi gotineke din, kurdi derya ye. Zarava
u devoken we çem u newalen we deryaye
ne.
"Hinek niviskaten me yen ku tene bi zaravayekl dizanin, dixwazin deryaya ave di
çemeki de bixeniqinin". Zimanzanen
kurd yen ku bi du zaravayan dizanin, dikatin li ser ve dabaşe rawestin.Yane kesen
ku bi soran!- kurmancl, zazaki- kurmand, garant- kurmanci anku soranilort dizanin, dikarin bingeha alfabe u
rezimana hevbeş danin.
1. Tekilbuna zaravayan.
2. Navgihanen ragihane: Televizyon, rojnameyem navendL.
. Alfabeya hevbeş.
4. Gramatika hevbeş.
S. Desthilatdariya navendl( Dewleta
kurdi ya yekbuyl)
Şer
3. Navenda şahrezayı u jiyana gundiriye.
4. Danustandin bi gelen dran re, wek:
Sumer, Yunan, Faris, Aşur ...
S. Li darxistina dewleten piçuk. Her
rd
.o
PEKHANINA Z~
2.
rg
Pirsgirekhı
w
SEDEMİN JIHEVCUDABÜMAYİNA ZARAYAYİN
KURDi
~~a~~
· •· M.İ'IE~
•··'\JfeŞ~eıı••••s~.·····
1. Sedemen politik! ...
Helwest- Hejmar 1 No: 2 - Sal 1 Year: 1995 - Rfipel - 38
g
d.
or
rs
iv
ak
ur
S. MERWAN
.a
Rexne O pesin du aliye madalyone ne. Bi hevdu re giredayi ne,
hevdu ternan dikin. Çawan ku di jiyana civakan de, ya kesayetiye de
tişten baş O xirab hene. Gelek tişt ji hene ku li aliyek ve rexne le te
girtin, li aliye din ji pesne we tete dayin. Hinek tişt hene ku hejaye
pesne ne. Mirov li tişteki rexne bigire, kemani O çewtiye we bibeje,
naye we maneye ku di ew tişt de tişten ku dive pesne we ji be dayin
w
w
nin e.
Wexta ku mirov pesne karek, xebatek, an ji berhemek dide, ji bo ku
ew tişt pesne heq kiriye mirov pesne we dide. Berhemek lekoline an ji
berhemek edebi li gel kemaniye xwe pesne ji heq kiriye. Wexta ku
niviskarek pesne berhemeke niviskareki din dide, dive kesen din ji ve
pesne aciz nebin ve pesne bi hawayeki din şirove nekin.
Em bibejin ku yek rabe nivisek binivise O pesne M. Emin Bozarslan,
Hasan Yildiz, Mehmed Uzun, yan ji Rohat Alakom bide, dive bete
zanin ku van niviskaran bi xebata xwe, bi keda xwe, bi barhemen
xwe ve pesne heq kirin e. M. Emin Bozarslan 30 sal e ku be rawestan-
w
o
Pesin u Rexne
d.
or
g
din xizmet dike, barhemen heja diafirine, lekolinen zanisti dike. Hasan
Yildiz lekolinen gelek heja kiriye O pirtOken ku nivisiye ji ali gelek
niviskaren pircure ve wek çevkani tete nişandan. Xebat O lekolinen
Rohat li hole ye. Mehmed Uzun ji bo paşketine edebiyafa Kurdi
xizmeten gelek heja kiriye. Gelek helbest O romanan Kurdi nivisiye.
PirtOkxaneya Kurdi dewlemend kiriye. Min van her çar niviskaren heja
wek minak da nişandan ku, baş be femkirin carna çira pesin hewce
ye.
.a
rs
iv
ak
ur
Di hela ramanan felesefi de ji mirov meze bike, hinek tiştan hem dive
rexne be kirin O hem ji pesne we be deyin. le li cem Kurdan ev tişt bi
hawayeki din hatiye femkirin. Kurd heger pesne tiştek bidin, edi qet
rexne le nagrin, yan ji heger rexne li tiştek bidin hendi qet pesne we
nadin. Ev ji şaşiti O baş ne tegihiştina tiştan tete.
Baş tete bira min; di civineki de yeki hem rexne li pirtOkak Mehmed
Uzuni girt O hem ji pesne pirtOke da. Yeke din ji rabO gote:"Weha
nabe tu hem kemaniye pirtOke dibeji, rexne li pirtOke digiri O hem ji
pesne pirtOke didi."
Di danasina pirtOkeka edebi de, dive hem pesne we pirtOke be deyin
(pirtOkek çiqas qelb e, çiqas xeletiye we ji hebe, miheqeq çihen we ye
pesne ji heye) hem ji heger hebe kemani xeletiyen we ji be gotin.
Metoda danasina pirtOkan, metoda rexnegiriyen edebi, metoda nirxandina barhernan dive bi ve tewiri be. Metoden weha metoden ilmizanisti ne. Di kovara HELWESTe de, di hejmara yekem de niviskare
kovara HELWESTe N. ZaxOrani di nivisa xwe ya •Huner O Pevajoya
NO" de ve metoda zanisti bi kar haniye. Dive niviskaren Kurd wexta
ku berhemek binirxinin yekali nebin. Bi çeveki objektif, bi duali we
berheme binirxinin ..ıtn
o
w
w
w
o
Helwest- Hejmar 1 No: 2 - Sal 1Year: 1995 - Rfipel - 40
BY AUTHITY OF
SUPREME COUNCIL
OF THE KURDISH
GUVENMENT
rs
iv
ak
SARA
ur
HOYBOON
d.
or
THE CASE OF KURDISTAN
AGAINST TURKEY
g
MIR SUREYA BEDIR - XAN
(J
"
XOYBUN
Diro k
.a
Em kurd, ii ber ku bi kOrahi ii his O bira xwe ya diroki dOrketin, me
xwe nas ne dikir O me ne dizani doza Kurd O Kurdistane çi ye. Be
guman neteweyek bi vi cOreyi ya parçebOyi, pir bi hesani winda dibe.
Em hatibOn ve xale (nuxte) O ketibOn di nav ve rewşe de.
w
w
Em Kurd gelek deyndare ve nifşa nO ya dozkere serxwebOn O azadiye
ne. Beyi ve hisyariye netweyi ya dawi, Kurdistana bakur, iro ne Kurdistana bakur bo. Parçeyek ii Tirkiye bo. TirkbOn O kemalizm di doza xwe
ya gernar de biserketibOn.
w
Keferateka giranbuha O dirokiya doza serxwebOne, di destpeka ve sedsola ku em tede diiin, her çend lawaz bo ii, bi reberiya çend rewsenbiren we deme rOda.
Şikestina rabOna Şex Seide Piran, hej birina we, di dile welatperweran
de kOr bo. Kemal Paşe, li pey tekçOne, gelek stOyen welatperweran bire
ber sedaran. Yen dikaribOn xwe bidin ali, derbesi "binxete" bOn.
Komeke welatperwer li SOri O libnane gihabOne hev.
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal/ Year: 1995- Rtlpel - 41
1
Mir Sureya Bedir - Xan tl Xoybtln
d.
or
g
Diviya berxwedan berdewam bOya. Kemal Pasa bi deste xwe ye serbest ne maba. li dawiya her ketineke, rabOnek heye. Bi heviya rabOneke
din, biryara bargiriye hate standin. Ev biryar damezrandina rexistina
XOYBONe bo.
Damezrandina XOYBUNe
rs
iv
ak
ur
Rojek ji rojen buhara lubnane, dile Kurdistaniyen misext O bewar ji bo
geşbOn O rabOnek ledida. Binemala Bedr Xaniyan O welatparezan, soza
xwe ya dowiye ji Kemal Paşe re hej ne gotibOn. Ew buhara rengin, de di
dile neteweya me de her bima. lewra rewşenblren weke yen bi nave
ihsan NOrl, Mewlanazade Rifat, MemdOh Selim, Mihemed Şukrl Segban,
Xelll Raml, di gel bireyen Bedir Xaniyan Sureya, Celadet O KamOran,
hlme hisyariyeke neteweyl ya pirl heja, ji bo serxwebOn O azadiye,
rexistina XOYBONe danln. Cih BeyrOt, sal 1927 bo.
w
w
.a
Dema XOYBON hate damezrandin, hinge li Kurdistane, hej bır O
hizren welatperweriye germ O gur bO. li Agirl, gele Kurd bi kirinen
komara Tirkiye pir bi hers O for bo. Weke dema "fermana filehan" li pey
tekçOna Şex Seld, veca dem dema fermana kurdan a bi deste tirkan bo.
ıhsan NOrl, ku yek ji endamen damezrevanen XOYBONe, xwe gihandibO Serhed O Agiriye, ku reberiya rabOna gele xwe bikira. Pir ne çO,
serhildana Agirl rOda. HemO hezen leşkariyen tirk, hajotin ser Agiriye le
beker bO. RabOna kurdan ve care ji rabOna bere pir xurttir bo. Bi mehan
Agirl dan ber gulleyen topan O bomben ji firokan bariye ser serbazen
leheng en kurdan. Dijminl re jl li wan biri bO. Çi xwarinen rohn O rij ne
digiha Serhede. Çarmedora Serhede ji hela leskere tirk ve hatibO vegirtin, Serhed ketibO bine abiOkayeke (muhasere) benimOne.
w
Yen biryara rexistina XOYBONe dabOn, de kar O bare xwe ne tene li
Rohilata Navln bireve bibirana. Her wisan jl biryar dabOn ku kar O bare
siyasi O dlplomatl jl li derveyl welet bikin. Ji bo vi karl Mlr Sureya cawe
birandı bo.
c
i
M.·.· · .t.r. Şu·····"···~. 'J.a. . . . B. . . e. . d. . .i.r.X. . . a. . . u.". x
. ·. (}yb1llı
.· .·• · ·"\
··•·:.>)
d.
or
g
Mir Sureya Bedir • Xan
Kure Mlr Emin Eli Bedr Xan Sureya nezlkl tevayiya jiyana xwe bi xwendin O perwerdebOne derbas kiribO. Xwendina xwe ya navln li xwendegeha Constantlnople (Stanbol) li "Mekteb-1 Sultaniye" biribO seri. Xwendina
xwe ya dowiye jl, weke agronom (endezyare çandinl) biribO seri. Wl
gelek zimanen biyanl, weke Ingiliz!, frensl, erebl, farsl O tirkl dizanibO.
Berhema bi nave ''The Case of Kurdistan Against Turkey" - Doza
Kurdistane li hevberi Torkiye
.a
rs
iv
ak
ur
PirtOka Doza Kurdistane li hevberl Turkiye - "The Ca se of Kurdistan
Against Turkey" ji hela XOYBONe ve ku sola 1927 li derveyl welet, li
Lubnane hatibO damezrandin, çap bO. Nivlsevane pirtüke Mlr Sureya
Bedr Xan e, ku ew yek ji girlngtirln servanen li dij kemalizme, ye
destpeka ve sedsale bo. PirtOk cara pesln sola 1928 li Fıladelfiya, (li
Amerika) tet wesandin. PirtOka Doza Kurdistane li hevberl Turkiye
komek ji dokument o belgenameyen kurdl yen destpeka ve sedsola ye.
Dewleta xwlnrij O paşdemayl ya tirk gelek hewldanen mezin daye ku ev
pirtOk dernekeve ber ronahiya roje.
Her wisan jl di dawiya pirtüke de, komek ji dokument O belgenameyen
kurdl bi swedl hatine berhevkirin o serzedekirin. Li herl dawiya pirtüke jl,
çend weneyen neçapkirl hene.
w
w
w
Pesgotina ji çapa yekemln re, ji hela nivlsevan O rojnamevane heja Herbart Adams Gibbsons ve hatiye nivlsln. Wl di pesgotina xwe da ku ji ve
bi nezlkl 70 sal bere nivlsiye, dibeje: "lt is good for us to know the Kurds
and their heroic struggle to save their haritage of centuries. They say
they will fight on; and l'm sure that they will." Anku "Me gelek pe xwes e
ku em pe dizanin ku Kurd bi tekoslna xwe ya lehengane parastina
hebOna xwe ya salan dikin. Kurd dibejin ku em'e ji bo ve yeke her
tebikoşin; O min bawerl heye ku kurd de her bi vi karl robin."
Keferota Mlr Sureya Bedr Xan O XOYBONe, Xebatek ji dlroka berxwedana kurdan e. PirtOka Mlr Sureya Berir Xan ji nOh ve le, li ser esase
orljlnala we - bi ingiliz!- ji all weşanxaneya SARA ve hate weşandin ..ilı
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Riipel - 43
C1hana Niv1skaren Kurd - 2
GABARÇIYAN
ü
d.
or
g
ROJNAMEVAN -NIVİSKARIYA Wİ
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
Gabar Çiyan, di gulana 19601 de li Tora Evdine hatiye d ine. Rojnamevaniye wi, bi teşwikkirina nemir MUSA ANTER, beri sola 19801 dest pe
dike. Ew di bin aqilmendiya Musayi de, di rojnameyeke lokali de dest bi
nuçevaniye d ike Q duvre dibe birevebire gişti ye rojnameye. Di ber de ji,
nuçe Q nivisen wi di rojnameyen lokali yen Merdine Q Kosare de derdikevin. Paşe, di rojnameyen rojane yen li Tirkiye weke nuçevaneki
mintiqeyi Q serbixwe ye Merdine kar dike. Pişti demeke, li Amede Q
istembole ji kar d ike. Di sola 1988an de lekolineke wi dibe sedem ku ew
derbikeve derveyi welet Q li Swede bici dibe. li we ji, rojnamevan iye wi
dom dike. Ew bi çaveki dostani li parti Q rexistinen Kurdistsani dinere Q ji
piraniya weşanen kurdi yen mina Rewşen, Heviya gel, Demokrat, Berxwedan Q Welat re dibe alikar. Bi derketina rojnameya Yeni Ülkeye re
dibe aligir u paşe ji dibe berpirsiyare liqe Swede. Ji bill nuçeyan,
lekolinen wi yen din ji hene; li ser çand Q adeten kurdan, di wan rojnameyan de pirali dihen weşandin. Paşe giraniya xwe dide ser kare
şanogeri Q sinemayi.
Pirtuka yekem ya Çiyani bi kurdi Q di sibata 1992an de derdikeve.
"Kerek ô heft gur ô Mindalekan" ji du şanoyan pek dihat. Qehremane
listike Kawa, nezikbuna Yekitiya Miletan, li kurdan ji awira xwe ve rexne
d ike.
Di pahiza navin ya 1992an de •Tarihte Kürt Sürgünleri-1• bi tirki
derket. Pirtuk, aliyek ji diroka kurdan ya nefikirine roni d ike. ÇiYAN di
ve pirtruke de analize 200 salen dowiye kiriye. Pirtuk, di "Musabeqeya
Musa Anteri, 1993 ya rojnamevaniye" de, di beşa lekoline de layiqi
xelata duwem hate ditin.
Ji bi li herdu pirtOken wi, 14 berhemen wi yen din ji derketine. Navero.ka
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- ROpel - 44
.o
rg
pirtOken wi behtir bere xwe didin listik O analizen şano O sinemaye,
çanda kurdi, kultur Oadeten aşOriyan. Beşek ji listiken wl yen şanoye, ji
bo zorokan hatiye amadekirin.
B erhemen wı yen ş ano u"'S"'ınemayı
A
A
AA
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
*Bexçeya Zarokan• bi kurdi u di pahtza paşln ya l992an derket. Aliyek
ji pirtuke, şanoyen zorokan hembez dike. listik li ser çiroken heywanan
hatine avakirin.
Niviskar, di berhema xwe ya *Pirsa Sinema Kurd u Yılmaz Guney" de
dilinen sinemekaren kurd li ser pirsa sinema kurd u Yılmaz Guney girtiye
O analizek li ser 113 f~men Yılmaz! ji awira kurdperweri u hunerl ve
kiriye. PirtOk bi kurdi Odi adara 1993an de derketibO. li ser pirtOka wl
di rojnameyan de munaqeşe hatin ki ri n Opirtuk ji aliye weqfa Yılmaz! ve
pirali hate belavkirin.
*Mele Nisredin* pişta xwe dide pekenoken Melaye Meşhur. Niviskar, ew
pekenok xistine forma kurteşanoyan. Berhem kurdi u swedi bu u di
tirmeha 1993an de hatibu belavkirin. Ev berhem behtir bere xwe dide
zaroken kurdan yen ku li Swede dijin.
Çiyan, di berhema xwe u Bekir Yildiz ya *Şorbe* de hin buyeren Kurdistane berhev kirine O renge şanoye dane wan. Şorbe kurdi bO O di
~ona 1993an de ji çape derket.
Rojnamevan-niviskar Gabar Çiyan, pişti şehidkirina Musa Anteri biryar
da ku bi berhemen xwe yen şanoyi bide pey şopa berhema wl ya bi
nave *Brina Reş* . Çiyan, piştl ve biryere hewl da ku her sal di salvegera
şehidkirina nemir MUSA ANTER de berhemeke şanoyi biweşlne. li ser
ve bingehe berhema wl ya yekem *Eşa Zirav* bi kurdi di ilona 1993an
de derket. Zahir Kayan, Welat 21-27 de dibeje:" Çiyan bi hesani jiyana
geleke bindest u psikolojiya wl tlne zimen. Di van şanoyan de li ser naverokek heri giring rawestiye, jiyaneke berbiçav u hemdem di şanoyan
Helwest- Hejmar 1 No: 2 - Sal 1Year: 1995 - Rtlpel - 45
li ser Çanda Kurd1
ak
Berh~m~n
ur
d
.o
rg
de bersivandiye. Gava mirov van şanoyan dixwine, birindariye gele
kurd, qelsiyen wi, bakesi u nezantiyen wi dibine." Di berheme de du
listiken şanoya hebun ku nexweşiyen di nav civata kurdan de dihanin
zimen. li ser van herdu listiken di kovar u rojnameyen kurdi de
munaqeşe hatin kirin u listik li hin deveran hate leyistandin.
Berhema duwem •sırova Çavan• ji aliye weşanxaneya JiNDAN ve, di
gulana 1995an de hate weşandin. Weşanxaneya JTNDAN berhemen
Gabar Çiyani yen kevn u heri baş ji nuh ve raçav kir u weşand.
MEHMED UZUN li ser ve pirtuke ditina xwe wisan diyor dike: " We pır
baş kiriye ku piyesen Gabari ji nuh ve raçav kir u weşand ... "
w
w
w
.a
rs
iv
Analize wi ya li ser çanda kurdi li ser pekenoken kurdi ye. Di berhema
xwe ya bi nave •pekenoken me• de hewl daye ku cih u nirxen
pekenoken kurdan di civate de bine zimen. PirtOk bi zimane kurdi u di
tirmeha 1993an de derketibu. Çiyan, di berhema xwe ya •Salvegeren
Kurdan• de, rojen diroki ku di çand u diroka kurdan de bi nirxin aniye
ba hev. Di amadekirina ve berheme de gelek çavkani hatine bikaranin u
berhem kurdiye u di adara 1994an de weşiyabu. Rojnamevan-niviskar
Gabar Çiyan, bi muzisyene kurd niviskar Beşir Batani re di hezerana
1994an de li ser jiyana hunermende kurd •ehmed Salih Siloyr berhemeke bi kurdi afirandine. Di ve berheme de stranen wi hatine berhev
kirin. Niviskar, di berhema xwe ya •Kurdiska ordspnik• de neziki 100
gotinen peşiyan yen kurdi kirine swedi. Berhem di ilona 1994an de derketibu.
Berhem~n li ser çand adet~n aşliriyan
u
Weke li jore ji hate qalkirin, niviskar li Tora Evdine hatiye d ine. Li ve
devere kurd u aşuri (suryani/k,ildani) cinar in. Bi taybeti jiyana di nevbera Midyade, Hezexe, Cizira Bohtan u Nisebin& pirkulturi ye. li wir
Helwest - Hejmar 1 No: 2 - Sal 1Year: 1995 - Rüpel - 46
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d.
or
g
çanda aşOri, ermeni, kurden yahudi, ezidi O yen misilman bi hevre dijt
XweşbOn O nezikbOn di nav kulturan Mezotamyaye de hebO. le niha ji
bar hoviliya dagirkeri O fesadiya oli, bar bi nexweş O xerabkirine ve
diçe. Çiyan, bi barhemen xwe van rengen li Toro Evdine dide nasin.
Çanden wan gelan li hev nezik dike O dixwaze biratiya wan qewintir
bike. Ev barhemen wi weke rezepirtOk derdikevin. Berhem bi zimane
tirki, kurdi O hatine nivisandin. Berhema yekem •Gele ku em bi hevre
diiin, Aşuri-1• di sersola 1993an de derket. Di ve berheme de jiyana
seroke aşOriyan Metran Paulis Bedari heye. Bedari, dosta kurdan ye heri
nasdar bu. Di ve pirtUke de lavijen suryaniyan ku bi tlpen suryani
hatibun nivlsandin, hatine wergerandin bo kurdi. lawij di salen 18001 ji
teref keşeyek suryani ji bo Mire Bohtan hatibu nivlsandin. •Gele ku em
bi hevre dijin, Aşuri-2• di nlsana 1993an de derket. Berhem ji çend
şanoyan zorokan pek hatiye, ku ew bere xwe didin zorokan aşuriyan.
Naveroka şanoyan, xurtkirina biratiya zorokan aşOri O kurdan ji xwe re
bingeh digire. Di dawiya pirtOke de gotinen peşiyan yen kurd O aşOriyan
ku dişibine hev, hatine berhevkirin. •Gele ku em bi hevre dijin, Aşuri J•an de analizekili ser muzika aşOriyan hatiye kirin. Di diroke de çawa
muzika kurdl pergl ya aşurl bOye Q çi tesir li hev kirine, hatiye
analizkirin. Analiz bi gelek stiranen aşOrl Q kurdl hatiye xemilandin.
Berhem, di tirmeha 1993an de derket. •Gele ku em bi hevre diiin, Aşuri
.ct• de, daweten aşOriyan te analizkirin. Herwisan tesira daweten
aşuriyan li ser yen kurdan, digel stiran O cureyen govend O heta guhestina bOke, di pirtOke de hatiye dayin. Berhem, di pahlza peşin ya 1993an
de balav bOye. PirtOken niviskarl ku li ser aşOriyan hatine nivlsandin ji
teref weşanxaneya aşOriyan •Nsibin• ve hatine çapkirin.
Bi tevayl 16 barhemen nivlskarl derketine. Rojnamevan-nivlskar Gabar
Çiyan li ser lekollnen çanda kurd Q aşuriyan berdewame. Di bar de jl, bi
redaksiyonek hevbaş re kovara •Şano u Sinema• derdixe.
Helwest - Hejmar 1 No: 2 - Sal 1Year: 1995 - Rupel - 47
Jl EDEBIYATA NÜJEN HELBESTEN KURDİ
RIYA
DIREJ
ur
d.
or
Denge peliken daran
Yen ku dikirin xişş u xuşş
Denge çt1ken ewra
Yen bi dilşewat
W ek strana min
W ek hewara denge min
W ek sewdaya azadiya min
Ez di we ri ye de diçt1m
Riya direj bi gaven giran
Carinan miroven ku
Pit dimeşiyan
Bi gaven lez
Derhas dibunji min
Ber bi yek hedefe ve
W eki bev bi evina xwe u
Azadiya xwe ve dibeziyan.
Men(gerik) direviyan
Ji ber gaven min
W eki nedixwestin
Di bin lingen min de birninin
Min gaven xwe
Bi diqet diavetin
U xilasbuna wan tunebt1
Ji her lingan
W eki dihatin pelixandin
Beguneh bun
Betawanbar bun
Dirninyan
Di bin lingen min de
Bi deste mirovan
W eki ez buyi bum
Qetile gerikan
Hisa tawanbariye
Dijim di nava dile xwe de
Men yen bextreş
Men yen belengaz
Ez diçum di we riye de
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Berbange diavet
Rewitiyeke direj destpekiri bu
Ez diçum di we riye de
Di deste min de pirtukek
Pirtuka helbestan
Min bedi-lıedi
Rupelen we werdigerand
W ek gaven xwe
yen ku min peşde diavetinin
Giran u giran diçum
Di we riye de.
Riyek, ya ku ber bi azadiya min ve
diçu..
Riyek, ya ku ber bi evina min u
bezkirina min ve diçu ..
Ri ye k,
ya ku her bi mirovahiye ve diçu
Riyek, ya ku her bi mafe min ve
diçt1...
~y~k, ya ku her bi strana min ve
diçu...
Hemu dibt1n yek
Di hedefeke de
Di ri ya hurmet t1 rumete de
Ri ya direj
Riya kumindibirim
Heviyamin
Beri ya min
Ez di we ri ye de diçum.
Li piye min e raste
Denge pelaven behre
il tirejen roje diçirisin
Di nava ave de
W eki awiren çaven min
yen ku teminni (vemirini)
Ji nu ve diçirisin
Li piye min çepe
g
XEzANŞİLAN
Helwest- Hejmar 1 No: 3 -Sal 1Year: 1995- Rfipel- 48
Helbest - Riya Direj - xezan Şllan
ak
ur
d
.o
rg
Unediçu
W eki di nava dile min de zeliqibiln
riya direj
weki ez bi tenya sere xwe ma bum
Wekiez hatibilm terikandin
Dijiyam di xeyala xwe de
Di dinya xwe ya biçilk de
Ez diçilm di we riye de
Riya direj ya ku di xeyala min de
bu
Ya ku min di bir ser ri ya bi şeref u
azadiye
Tiştek hebil di dile min de
W eki rik, nefret u tolgirtin
Dijiya di sere min de
Nefreta insanan xwe dagirtibu
Di mejuye min de
W eki ne bideste min bu
Min nedikari ji nava dile xwe
Ji sere xwe havejim
Min awiren çaven xwe
Berdabiln niqteke
W eki e w awiren çaven min b un
weki ew hisen min yen şeşan bun
Ri ya azadiye u sewdaye
Nişani min dida
Hisen min,
Yen ku bi evine, bi sewdaye
Bi eşe, bi derd u kulan u bi azadiye
Hatibun dagirtin
Ez diçim di we riya direj de
Bi gaven giran
Roj dibiriqi, ez digeriyam li evina
xwe
Li azadiye, li sewdaye, li strana
xwe
Li govenda xwe, li axa xwe,
~
Di we riye de, diçim
Ri ya azadiya KURDIST ANE.
w
w
w
.a
rs
iv
Ri ya direj
W ek ava lehiyeke
Ber bi çarali yen min de biberike
W eki çarali yen min
Hawirdor girtibOn
Riya kudiçu
Azadiya min u evina min.
Roje tirejen xwe berdabiln
Diçirisi u germiya xwe belav dikir
Li dora min
W eki dile min, evina min u
Sewdaya min ya sarbuyi
Ji nu ve germ dikir
W ek xwina cane min
Di damaren min de digeriya
Ez diçilm heviya xwe
Ez diçum hesreta xwe
Evi'na xwe u strana xwe
Di we riya direj de.
Bayeki henik dihat
Ber bi serçaven min de
Şaxen daran dileviyan
Xiş-xişa peliken daran
W eki gewdeye-cane- dare
Dicirifiya
weki tirsek, eşek, endişek
u heyecaneke
Di nava dile dare de girtiM
Ez diçum di we riya direj de
Riya hurmet u rumete ..
Min bi eş u ax
Cixara xwe dikişand
Cigera xwe
Bi her girtİn u herdana
Nefesa xwe re
Germiya sewdaye
Germiya azadiye
His dikir min di nava dile xwe de
Di we riya direj de
Di dile min de
Xem u eş, tirs u xov
Min dixwest havejim
Helwest- Hejmar 1 No: 3 - Sal 1 Year: 1995-
Xizan
Rı1pel
- 49
Şilan
LI SER REWŞA EDEBİYATA KURDİ
Bi Medeni FERHO re
.o
rg
HEYPEYYİN
Pirs -
Rewşa
ur
d
N as nameya Kur di zimane Kur di ye
Romana Kurdi dive bi Kurdi bete nivisandin
GELE KURD LAYIKE ROMANA BI ZIMANE
YE
edebiyata Kurdi a nivislô çawa ne?
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Medeni FERHO: Bele, weje u nivisandina Kurdi di çeperek pirr dijwarde
ye. Li ber xwe dide. Ji ber ku ev pirs li masete di awaza neteweyi de hej pirs~
girekek be çareseri ye. Bi axin ulorin deng dide. Zelali u paqijiya reginina
peşveçune di astengiye de ye. Gav avetine ...... Le, gaven laşe nexweş in. Gav,
nebuye dudu. Bi gava peşi re di keve ..... Zarokek di dema çalepke de ye ....
Hej nerabuye ser lingan. Piştl 80 yi ku koma xwendevanen Kurd mecburi
reva Ewrupa bun, (ne bi derbeke re be ji, ew toz u remedilka politika dev~
jenke ji ser xwe weşandin) tekiliyek hampa bi nivisandine re çe bu.
Nivisandin u axaftina KurdL .. Rewşenbiri hate bira wan. Hineki, sedema
abori ji tede hebu. Ji hela nivisandine, çand u weje de, dergehen mefere li
Ewrupaye vekiri bun. Çelengen Kurd, ev mefer u ferezende xweşik u delal
bi kar anin. Ev ji, bu sedema xilmetkirin u çirisandina cewheren mirovan.
Heya iro ji berdewam e.
Bele, meren xwedi cewher u dilovaniya huneri mane li ser piyan. ~ din,
mina dara be ax bi mine, bere xwe nefıland u ketin reçiken din. Ev demek~
eşqedini~ bu. Ji tirata politik ketina tirata nivisandine bu. Nivisandin ji,
xwendevani ji mina hobiyek pirali di nava Kurdan de xwe diyar kir.
Niviskaran dinivisi, xelke dikirin, dewleten Ewrupi ji alikart dikirin. Her se
rex, bi ve danustandine dilşad bun. Razibunek hember hevı1du pek hatibu.
Heger ev dem, demek kin bu ji, ji bo weja Kurdi bu gaven bingehin. Kes
nikare ve rastiye inkar bike. Destavetina klasikan heya bigihe herhemen
hemdemi ji, li duv hevudu hatin hilkişandin. Li ser wan hate axaftin. Kovar
u rojname derketin. Rojnamegeri, niviskariya profesyonel derkere meydane.
Helwest ~ Hejmar 1 No: 2 ~Sal 1Year: 1995- Rilpel- 50
Hevpeyvin
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d.
or
g
Dewleten Ewrupi çavkaniyen diravan, ji ser wan qutkiribin ji, Kurdan ev
karubar bi evindari berdewam kir. Kovacek mina Nudem berheme van salan
e ku di weja Kurdi ya hemdemi de dh girtiye, niviskar derxistin, klasik wergerandin, serdariya nujeniye dike u hwd.
Bi rast! gaven giring hatine avetin, herhemen çe u berçav ji derketin
meydane. İro em dikarin bejin- Kurd xwedi weje ne-... Le mixabin, ev gav
zu westiyan, ev herhemen çe u berçav zu rawestiyan. Xwediye penusan bi
deme re gav navetin, ji nava tevgera koman de dh ne girtin, li paşiya tevger
u guhertinan man. Sedema ve rawestandine, bingehek pirr misd man. Ew
bingeha ku weja dhane di nava reş u geşiya we de hate guvaştin. Mina
romantizme, klasizme, dadaizme, realizme u hwd. Rewşenbir ne di nava
gele xwe de bun. Ne linava gele xwe dest bi vi kare neteweyi kirin. Ev duri,
bu sedema herhemen duri tevgere ji. Ku berişen rexistin u koman bi dijwari
çu ser rewşenbiran ji, rewşenbir tertubela bun, duri tevgera gel ji ketin. Xwe
spartin deverin din. Xwe spartin hundiruwe rekiha hesini., xwe spartin hundiruwe qaqilke heke. Wilo girti u dur man. Sedema duyemin ji Ewrupa bu.
Reheti u xweşi.. .. Rewşenblriya Ewrupa hesa ye, xweş e.... Sazi u dezgehen
xwe ava nekirin . .E. ku hatin avakirin, kare politik bu terdha wan. Sedem
kursi bu .... Sedemek din: Şerten niviskariye, destpek, şagirti u hestatiye bi d
nehatibun. Niviskari ne kareki akedemik u peşeyi ye. Dibistana niviskariye
tune ye, diploma niviskaran tune ye! Ked u wext jere dive. Belengazi,
şepirzeyi, stuxwari u nazdili ji, deve deri u pepeluken kovar u weşanxanan
in. Mixabin ev şert hej, ji bo niviskaren Kurd nebatine d. Digel tunebuna
dewlete ev dergehen pewist girti mane. (ku sazi u dezgehen Kurd çebubin ji,
duri ve bersiva min in.) sedemek din ku pirr giringe: Niviskariya Kurdi di
dem u dewranen -izm-an de ne bihurtiye. Ew qalib u rendekicin ne ditiye.
Ew dem u dewranen ku li ser niviskariya dhane pir tesir kiri, romantizm,
realizm, komaleyatizm, fı.ctivizm, sembolizm u hwd. niviskariya Kurdi di
nava tevgera reş u geşiya xwe de ne guvaştiye. T ehlişk u tirşi xamiti u
gihaştina mewa xwe di wan waran de diyar nekiriye.
Niviskar nikare xwe di nava qaqilke hekeke de, ku ew hek zer be ji, nikare
xwe bi pareze. Nikare bikeve rekihek hesinL .. Nikare xwe ji jiyana gele xwe
dur bike. Ku gele niviskar bete qirkirin, pewistiya niviskar ew e ku li ser gele
xwe bixeyide. Penusa xwe bike -zulfiqare- gele xwe. Niviskar berpirsiyare
gele xwe ye!.. Niviskar nikare ji rewşa gele xwe derbikeve. Kelika ku ji we
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rtlpel - 51
Hevpeyvin
d.
or
g
çarçewe derket, gerek e naveld din li xwe bike. Romannivis, çiroknivis, helbestnivis, bere her tişti tewanbere gele xwe ye. Hebun u tegihiştina niviskar
kuraya jiyana gele wi ye. Huner ew e de ji sendera deve deriye mala xwe bi
re bikeve, ber bi dhana fereh biçe, li nava kuraya gerduniye bela bibe.
Niviskar ku ne bi gele xwe re gavan biaveje, nikare kuraya xelke xwe zemt
bike. Em dikarin bejin be yek niviskare Kurd, iro, kuraya xelke xwe zemt
kiriye?.
Pirs - Romana Kurdi dive ku bi Kurdi be nivisandin?
Medeni FERHO: Beşik.. .. Pirs, bersive jL ...
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
Gelo zimane ke ji zimane me dewlemendtir e?
Gelo, ji bo zimane dhane teva danustandina demedoran ne guneh e, ne tewanbari ye, ne şermezari ye, bes ji bo zimane Kurdi ev heye?
Gelo, ldjan zimane dhane bi heft ava Newala Bunisra, xabfue hatiye şuştin?
Gelo, zirnan ne bi xilmetkirin fıreh u dewlemend dibe?
Ev pirs hej zede dibin. Her pirs ji di nava xwe de bersiven fıreh u direj di
hilgire.
Bextreşiyek mezin heye li hole.
Bextreşiyek mezin heye ku ev pirs her dem te hemberi me. Weke her geli,
gele Kurd layike romana bi zirnan e xwe ye. W eke her ni viskare n cihan e,
niviskaren Kurd ji pewisti romannivisandina zimane xwe ne. Gotin u
temena romana Kurdi bi zirnaneki biyani te we mane ku romannivisen
Kurd nikarin vi bari hilbigirin. Niviskaren Kurd hewl di vi kari ninin
şermezariyek pir mezin e....
Niviskaren Kurd pewist e ku ve şermezariye ji ser xwe rakin. Niviskaren
Kurd pewiste ku cepha nivisandina zimane Kurdi fıreh, xurt u rekupek u bi
hez bikin. Di gel cepha ku gele Kurd di şerten iro tede cenga hebun u
nebune di din de..... Be gotin! .....
Be xilafl, di mercen iro de ku di rojhilata navin de guhertinen pir mezin
çedibin. Ew zaroken ku teliya ris u navin dikine darike qewsik, işareta xelasiye çedikin, gel o çi dibejin, çi daxwaz dikin?. Di nava tevgera ava meji u
hewn de pir pirsan di rikinenin? Bersive dixwazin.... Xelasi nin e!. ...
Niviskare bersiva wan her du teliyan nede, bila penusa xwe texe çaviken
masa xwe de. Computera (Data) xwe ji, bo leyistiken Batman bi kar bine.
Hevpeyvlıı
.o
rg
Romana Kurdi dive bi Kurdi bere nivisandin.
Ku ne bi zimane Kurdi be, pinuk li ser Kurdan e u bes. Niviskare we ji
Kurd be romana Kurdi naye hesibandin.
Nasnameya Kurdi zimane Kurdi ye.....
ur
d
Pirs- Ji bo niviskar~n ku bi esl~ xwe Kurd in, 1~ berhem~n
xwe bi ziman~ netewey~n serdest (Tirki, Erebi, Farisi)
dinivisin, tu çi di fikire? Berhem~n wan y~n edebi di nav edebiyata Kurdl de t~ne hesibandin an na?
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Medeni FERHO: Ku nasnameya Kurdi be ... Bersiva ve pirse ji ev gotin e.
Kartibaren wan niviskaran, begoman x.izmereke, le ne ji bo weja Kurdl, ji bo
tegihlştin u ferbuna deme ... Bila kes xwe ne xapine. N iviskart kareki neteweyi ye. Dema niviskar bi zirnaneki biyani di nivise ji kare neteweyi dur
dikeve. (Nivisandinen politik ne di nav de, ev karubar di roja iro de pewisti
zimane biyani ne. Tekiliya hemberi, di ve nave de pikola xwe pewist dike. Ji
bo çerxa abori, diroke, biyoloji, jeoloji, cografya ji ev rasd dh nagire. Dive
ku reva bi Kurdi be.)
Çi ekol u çi stil u çi beş u mijar be ji, ku bi zimane Kurdi be kare neteweyi
rede heye. Ku em dehne xwe didine niviskaren dhane, yen bi navudeng,
reva di nava germiya neteweyi de, di nava pevçuna polltik de dhen xwe girtine. Ji Viktor Hugo bigrin heyabi Şolohov, Maksim Gorki, heyabi Byron
u Neruda.... Teva ji, herhemen xwe bizimane gele xwe nivisine.
Gele Belçiki, heya beri çend salan di bin bandura Frensiyan de bun, di her
war u beşen xwe de bi zimane Frensi xilmet dikirin. Gele Belçiki ku bi nave
Fleman te naskirin (piraniya xelke ew in) di ware zimane xwe de dest bi
berxwedane kirin. Xoneki ku bi nave Başoke -uilenspiegel- xelatgir dikin,
nave gund u bajaran yen li ser selik depik u heran nivisi xera dike u bi
zimane gele xwe dinivise. Frensi dinivisinin ew diçe xeradike bizimane xwe
dinivise. Herwiha dom dike. Berxwedana navan hin bi hin dibe berxwedana
gel reva. Heya ku xwe ji, zimane xwe ji, ji bin bandura Frensiyan xelas
dikin. Dawi xwe neteweyek didine qebul kirin. İro ji şere wan dom dike. Di
her war u mijari de pinuk bi zimane xwe nivisandine. Di demeke kin de tu
kemasi di ware niviski de neheşrine. Le, he ji vi şen didominin. Şere xwe bi
pirali kirine. Romana xwe jl, çiroka xwe jl, diroku cografya, rojname u
Hevpeyvin
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
.o
rg
kovaren xwe j1 bi zimane xwe dinivisinin. Ez ne bes di hela roman u
nivisandinen Kurd de difıkirim. Pewistl bi hemberiya nijadperestiya sedsalan heye. Ereb, Tirk, Paris .... Heya bi nav u gav u baweriya me ji weran
kirine. Naven mirovan, naven gundan, bajaran, naven dh waran, heyabi
deşt u mesilan tevan guhartine. Ji nava zimane Kurdi, gotin u gotar birine,
kirine mal ji xwe re. Beri İsa bi sedsalan ku Zerdeşt (637) di nivisen xwe de
belısa -din- (Behdin-ronahiya din), -zamen- (dem u wext), -hastişu- (xulqet,
ev gotin heya iro ji bi eyne mane di zarave Kurdmancki(Zazaki) de bi -estiş
te gotin) u hwd. (pir gotin hene ku bene hejmartin.)
Ereban, din, zaman u şems ji xwe re birine. Şems, yan ji şeşims, yan ji
şemistan (roj) .... Roj ji rojhilat heya rojava ye u wext e. Şesims- Şems
Şemistan ji, (her se nav jl tene xilmetkirin.) Şahe şeş rojan e, şahe gerduniye
ye ... Ev teva hatine talankirin u ji xwe re birine. Di Qurane bi xwe de
gotinen Kurdi hene. Hember ve talaniye yek dikare beje romana Kurdi ji
bila ne Kurdi be. Niviskar pewist e li zimane xwe bi tevayi xwedi derbikevin. Ji bedela ku niviskar di guftugoyen puç u vala de guhen hevudu bi
qulqulenin berdin, kartlbaren bingehln, nivisandine bikin.
Mere çe ew e ku hember hewqas xwina xorten devrut ku di oxira stana
Kurdan de hatiye rijandin, he ji dirijihe, bi gotin u hevoken xwe mina lewleba jiyane bi nirxandin li ser kaxezan rez bikeye. Gelo, stuna welaten dhane
teva ne xwlna miravan e?
Sedema giring, kesen bi eslen xwe Kurd, le bi zimane biyani dinivisin, tevll
tevgera Kurdi u berxwedana Kurdi ji nabin. Rasti ev be, em teva dizanin ku
ev e: Bi xwe ve, bi herhemen xwe ve ji weja (edebiyata) Kurdi nayen hesibandin. Em maşokiya kesan nekin çetire. Bo em dikaribin herhemen çe u
heja derbixin meydane. Em nikarin li bendeyi wan kesan biminin .... Vala
ye, boş u rawestandinek xerbende ye, fikir ji çewt e. İbn - el Esir, bi esle xwe
Ciziri ye, 12 dld diroka dhane nivisine. Le tu pevendiyen wi bi Kurdi re
tune ne. Cemal Sureya ji Kurd e, helbestvaneki serxwere ye ... Çimane ev
herdu kes, le bes Yaşar Kemal u Ahmed Arif? Çima em de hi n ek kes an
qebuli nava xwe bikin binek kesan duri xwe bikin? Ev niheqiye .... Ew kesen
ku em berbixwe dikişinin ji qima xwe bi me nayenin. W an bere ji gaven
xwe ber bi Kurdewariye ne avet, niha ji navejin. We ji nakin. Selim Berekat
heya iro çi gav avetiye? Bar li ser mile niviskare Kurd e. Dive ku di bin bare
xwe de rabin, romana Kurdi ji, helbesta Kurdi ji, çiroka Kurdi ji, diroka
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rfipel - 54
Hevpeyvin
Kurdi jl binivisin. Bingehin ev e ku weje ne bi giredana xwine, bi giredana
zimen ve tet pivan u wezinandin.
.o
rg
Pirs - Tu herhemen niviskaren Kurd (yen ku xweru bi
Kurdi dinivisinin) yen nuh çawa dinirxinni?
Medeni FERHO: Di hela pirtukan de du pivanen min hene. Yekemin na-
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
verok e! ... Duyemin mizampaj e!. ... Her du hevudu ternam dikin. Di vi wari
de ez xwedi tecrube me. Bill ve, di şerten Ewrupa de, ku teknoloji pir
peşked ye, gereke niviskar u weşanxanen Kurdan hewl bidin mizanpaje.
Pirtuk yekemin çandi ye, duyemin ticariye .... Ne li cem Kurdan bi tene, li
cem weşanxanen dhane teva wilo ye. Pirtuken dariçav balkeş in, bazare
dibinin. Eger niviskar be, eger editor be, pewisti hember xwendevanan
bireziye ne. Ev qelsiyek e di mijare pirtukan de.
Em bene beşek din. Kurd di axa xwe de bezar in. Di nava livin u dhen xwe
de şityar in. Di hindiruwe xwe de be star in. Hember şereki neqam de bi
tene ne. Xwin!.. Tera xwe xwin hatiye rijandin. Tera xwe!.. Erde ter xwin
vexwar... Mirovan tera xwe kul u derd, merez u xem hilgirtin. Jinan tera
xwe hestir barandin. Dayikan, xuşkan tera xwe dilojare gotin. Şin u weyn
bu tove jiyane ....
Gelo, niviskaren vi geli ne pewisti hin gavavetinan e? Bedengi u razana di
rekiha hesini de, ketina hundiruwe qaqilke heke, çareseriye? Ku, hej niqaşa
li ser romana Kurdi bi zimanek biyani bete nivisandin dibe. Rewşa niviskar
u berhemen niviskaren Kurdi di van her çend gotinan de, be ku li ser kesan
u berhemen kesan bi rawestim diyar dibe.
w
Pirs - Romana Kurdi dive di kijan xeti de pqbikeve? Tu ji
bo -rastiya civalô- çi difikiri?
w
Medeni FERHO: Niviskar, ji danustandina xwe ya dhane avaniyen nujen
derdixe u peşniyazi xwendevanan dike. Xwendevanan bi dhanen nuh dide
naskirin. Rasd u reçikin rastiye dike pepeluk. Ji bo mirovan dergehen nuh,
nuh dide vekirin. Bili van, nexweşi u şikestiken dhane, qirej u gemara
jiyane, talani u weraniya bi desten mirovan, kevneperestiye, zilme diyar
dike. Niviskar her dem di guhertin u gerinen nuh de ye. Niviskar ku di
Hevpeyvin
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
.o
rg
herhemen xwe de guhertin u dergehen nuh vekirin, hersiva deme dide. Ku
kuraya xelke xwe xwe jl, zemt kir, mezin dibe. Nivlskar, ku ji palik u
sendera deve deriye xwe dest bi kar kir, her bi kuraya dile gerduniye gav
avetin, dibe awaza gele xwe. Nivlskar, ku ji folklor, ji efsanan, ji destanan
(epik~epope) u tevgera gele xwe ya rojane di herhemen xwe de bi rewşa
huned dh bike, dibe vijdan u berdevk u zimane gele xwe.
Stana Kurdan bi her awayi zengin e. Dergllşa destpeka jiyane u diroke ye.
Şoreşa axe di we naveroke de çebuye. Kurdistan pegiha gelen dhane ye.
Kurdistan goristana gelen dhane ye. Tu gele dhane tune ye ku bavukalen
wl di ve axe de ne razayi ye. Kurdistan gor!stanek navneteweyi ye. N e Kurd
bi tene, gereke ku gele dhane teva li van mextelen winda u be kel xwedi der~
bikeve. Kemasiyek pir mezin di hela niviskaren Kurd de heye ku godstana
navneteweyi bi dhane nadin naskirin u heya lro jl nedane qebulkirin. Ev
sedem bendeyi danustandin u axiftina nivlski ye. Gelo, kare niviskar u her~
pirsiyariya niviskar u rewşenbiriye, ne ev in?
Ji bo nivlskar, çanda biçlik u mezin çenabe. Direka mezin u biçlik çenabe.
Her buyer, her çalekl, her serpehad ji bo niviskar hejayi xizmetkirine ye.
Nivlskaren çe ew ku biçlik mezin bike, gerdunl bike, re u reçiken mirovanl,
dergehen rastiye ji wan buyer u serpebatiyan derbixe
Niviskar berpirsiyare deme ye. Berpirsiyare welate xwe ye. Berpirsiyare gele
xwe ye. Niviskar ji rewşa gele xwe, ji rewşa welate xwe nikare derbikeve.
Kelika ku ji we çarçewe derket gereke ku naveki din li xwe bike. Roman~
nivis, çiroknivis, helbestnivis beri her tişti tewanbare gele xwe ye. xet u reçik
ev e. Be rastiya civaki gelo, niviskari çi ye?
Pirs - Di nav niviskaren dhane de tesira niviskarek li te
. k arı nezu.u
~L~
Aj> T u b erh emen
b uye.;> T u ki"Jan nıvıs
xwe d"bA
ı ını.
(roman, çirok ft helbest), kijan niviskare dhane hez dik!?
A
A
A
w
A
A
w
Medeni FERHO: Beşik, dinişandan u hereketen miravan de Dostoyevskl,
di tevger u pes in dana miravan i de Şolohov, di awaz u pirdengiye de T ol~
stoy, di aşitiye de Dido Sotiriu, di destan u giredana kevnar u nujeni de
Yaşar Kemal, di çavdariya gunditi u danustendinen miravan u axe de J uan
Rulfo .... Le, pirani di hela nivisandine de Yaşar Kemal pir tesir li min kiriye.
Sedema ne rastiya buyer u efsanen Kurdi ku di herhemen wi de dh girtin ji
Hevpeyvin
li ser min heye. Lokman Hekim, ji ser çiyayen Kurdistane tlne li sere
.o
rg
çiyayen T orose bi cih dike. Ocaxa malbat u piraziyen ola Kurdi dike mal e
Tirkan u hwd. Her niviskar tişteki dide min. Ji bo min her herhem
nujeniyek e, dergeheki nujeniyeke ye. Niviskaren Kurd u biyani teva nezike
min in u di tevgera mejiye min de, dinava we ava kimyewi de işareten pirse
dihelin. Le, niviskare xwe pewisti nuneriya peşengi u reberiya nujeniye
bibine he behtir nezlke min e.
ur
d
Pirs - Rewşa çirok u helbesten Kurdi yen niviski çawa ne? Di
ve hele de peşketin hene an na?
Medeni FERHO : Çirok u helbest .... Helbest di :xwlna min de, di germiya
w
.a
rs
a
iv
ak
dile min de ye. Her roj ku ez nexwinim, nenivisim ew birina dile min
dijene. Çirok jl, em bikin u nekin di jiyana roje de diji. Ez bixwe çiroken
direj dinivisim. Hej min hewl nedaye ser kurteçirokan u nivisandine. Le
bele, kurteçhoken tene nivisandin taqip dikim. Ne li qasi helbeste be ji
gaven giring tene avetin. Cewher diçirise. Roj nin e ku ji heleke ve navek
nuh xwe diyar neke. Hevi mezin e!.. Ber ku niviskaren kurteçirokan weke
Firat CEWERİ Lokman POLAT jiyana roje, tevgera ter qerqeşun tenine
berçavan. Di we baweriye de me ku xorten din ji, di ve mijari de we gaven
fireh u heja biavejin. Bingeha helbeste kevintir e. sedem ew e ku ji
kurteçiroke bi heztir e. Yeki mina Ehmede XANİ, Meleye CIZİRİ, Ceger:xwln, Şerko B~KES u Eskere BOYIK derketine meydane. Xorten nuh ji
pir heviyen me xurt ıl mezin dikin. Ne di kovaran tene de, bi herhemen xwe
ji ve heviye li ser piyan disekininin. Weke Ehmed HUSEYNİ... Hejmara
van helbestvanan ji ne hendik e. Ev, heviye he behtir mezin dike.
w
w
Pirs - Hetani nuha çend herhemen te hatine weşandin? u di
pqeroje de, de kijan herhemen te ben weşandin? Ji kerema
xwe re naven wan binivisine.
weşandin. 2
roman, 3 helbest, 2 çirok, 1 mesele, salife.... Roman: Berxwedan Jiyan e,
Hades İş Başinda ... (Mixabin romana duduwan bi Tirki ye, ji ber ku min ev
roman di girtigehe de nivisl.) Helbest: Hey Gerilla, Mapusluk Gerçegim,
Medeni FERHO : Bele, heya niha 8 herhemen min hatine
Helwest- Hejmar 1 No: 2 - Sal 1Year: 1995 - Rfipel - 57
Hevpeyvin
~---
~~
Mederu FERHO
.1'/
w
B
I
X
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
.o
rg
(ev pinlik ji bi Tirki ye, ev ji di ginigehe de hatibu nivisandin.), Topragin
Tutkusu, (Bi Tirki ye, ev helbest jl nezlkl blst salane ku hatiye nivlsandin.),
Çlrok: Kaytan Osman, (Bi Tirki u beri bist salan hatiye nivlsandin.) Berane
KovL
Isal, hevi heye ku bi kemanl dudu, gelek gelek ji çar pinukan derbixim. Ku
xopana aborl ferezende bide. Dudu, her we derbikevin. Yek helbesta ku li
ser mextelen winda u be kel e, ya din jl Xaltlka Zeyno ye, ku di heşte saliya
xwe de, bi tegihlştina xwe ya gundltl hemher dijminen kevneperest u kedxwar tevl berxwedane dibe ye. Çlrokek direj e. Du roman jl di desten min de
hene. Yek ji wan xelasbuyl ye. Le, hej li ser radiwestim bo haveyn u hevire
we qenc u xweş bigihije, tirş hibe, bite xwarin.
Zlrekiya min ji umre min ku teva di karlibare nivlsandine de buriye te.
Piştl ve sale ku ez, di rojnameyek herl mezin ya Tirkan de bume rojnamevan
hosteyiya min bi derbekere dest pe kir. Ew dergehen heya we roje jl li ber
min gini bun, bi yek care vebun. Heya lro ji berdewam e.
Gotina min ya dawl ji bo zimanzanen Kurd e.
Çend gotinen min ji wan kesen xwe zimanzan dihesib!nin re heye.
Beguman, ev kes zanaye zimane Kurdl ne. Le hele, rovlyek gerhok, çetire ji
şereki razayL .... Van xweşmeran heya lro çend herhem li ser zimane Kurdl
weşandine? Çi kemasl ji nava zimane Kurdl derxistine, çi li zimane Kurdi
zede kirine? Yan, zirnan e Kurdl u gele Kurd ne hewceyl ku ev zimanzan
hewl bidin u li ser zimane Kurdi hin karubar bikin, herhernan li ser bi
weşinine. Ew zimane ku hej ferhenga we bersiva deme nede, te we mane ku
zimanzan te de tune ne. Li gorl min, zimanzane ku li ser zirnan ne xwedl
herhem u gotar be, ne zimanzan e. Zimanzane mal u demadaren xwe ye.
_____
.............._
1/
1/
ll
HEYGERiLLA
- Helbestll
.\
BERXWEDAN JIYAN E
"
-Roman"""'...............
Weşanen
ABeCe
.....................
__.-....,_./'..tJIIII"'"
...............
...___ ,_,Derket Bixwlnin!
w
w .,
"'
I
N
I
N
----
___,....
B
I
, ,,
"""'~..........
X
"'"\•W
ll "'
,.
I
/1
N
/.1
I
N
./~
ll
ROZA
Wergb: RoMn REWŞEN
ur
d.
or
g
Bila li ber xwe bikeve merivahl
Bila tirsonek li ber xwe bikevin
O Roza dfsa di kozike de
ye
Bi çaven ku dikeniyan
şeh kir pore xwe
Bi tiliyen xwe yen piçukfn
Bi kenfna xwe ya zarakane şeh kir
Hevnaslneke se deqlqeyf
bu bi te re
Bi hejayl dfroka sed saif
Hersa te çiqas dişibiya
hersa min
Stranen me jf deveke
hevpar
çawan olandidan
U bi ledana nabizan re
hewaren me yen ku hev
hemez dikirin
Çawan dihatin jiblrkirine
Guh bide min Roza!
Te çawan cilen bukaniye
li çiyan dikir
Sfnor de ni karibe te dTI
bigire
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ROZA
Heza barane min tTne
Behna axe dibe
Luleyen tifingan dibin Roza
Tu hezar baranen bihare
Tu di rojeke de çar demsal
Di IQtkeya çiyan de kozikek
Di IQieye de beriyek
O di bahozan de hezek
ve şarti
Çaven te, porete hela pore
te
Awiren te dijmin diqehirand
Ere; Roza mTiftanek bu
De ji kude bizanibOya bi
rindbune re
De dijmin har bibe
O bi topeke haware ya ku
qasf dijminf zikreş
Bihata ledane
Ji bo te dinivlslnim, Roza
O Çaven te, hers a evlna te
dinivisinim
O di rojeke de, tu çawan
çar demsal jiyabQyl?
Bi la li ber xwe bikeve
ezman, li ber xwe bikeve roj
Helwest- Hejmar 1 No: 3 - Sal 1Year: 1995 - ROpel - 59
Helbest - ROZA
w
w
w
.a
g
rs
iv
ak
Cihan dizane
Min bi desten xwe tu veşart
1, Roza
Bi desten xwe yen
bebaweri, bi kelegirini
Bi hure nane ku tevli xwTne
buye.
Di berika eleke te ya çepe
de
Di parsayen te yen çepe de
bu n
Perçeyen şarapnele yen
namerd
Li erde direjbuyi ser devi
bec an
Te bi laşe xwe hemez kir
dile min
Evlna te ya ku te hişk
hemez kiribG
Odi stuye te de gerdanka
te ya sonxwarl
Tillsma we çi bu, Roza?
Çaven wan barneda em ter
biJIn
Kenlna laşen becan bi bir
bine
Liv a tevgeren derguşan
Ji bo ku te hemez bikin
d.
or
xoşewlstiye
Çaven wan li re ye
Çima ewçend za Roza,
çi ma?
Dibe ku te arama xwe bi
diranen xwe
Li çiyan kolaba
Li wir şev pir sar a bi hers
in
Bayen xwine dihejlne ser
laşe min
Ez bi rewşa xwe ya
şaşbuyl, westiyayl
Operişan diqeriyam bi
çaven te re, Roza
Li laşe te digiriyan bi
çaven te re Roza
Li ı aş e te d igeriyan
Ji xwedayan re beri
Venusa bedewiye
Kleopatraye hanin ji me
re, Roza.
Tu ewçend bedewl ku
şewateke bedawf
Beriya te geliyeke bebinl
Min bi desten xwe tu
veşart i, Roza
Bi desten xwe yen
bebawerl, bi kelegirl
ur
Kozik de bibin ware
Werger : Robin Rewşen
Helwest- Hejmar 1 No: 3 - Sal 1Year: 1995 - Rüpel - 60
ROMANA GERILA Ü SERIHILD ANEN NETEWEYİ
DIYE BI KURD i BE NIVISiN!
ur
d.
or
O niha ji OZGUR POLiTiKA ji sedi
nod pirtuken tirki dide danasin,
ononsa kovaren tirki yen nuhderkati
dike. Di rupele çandi ya OZGUR
POLiTiKA de li ser çand ü edebiyate
gelek nivis (hemü ji bi tirkil derdikevin. Di van nivisan de pir tişt tene
munaqeşekirin. Di van nivisan de
hem ditinen rast O hem ji ditinen
çewt hene. Niviskar Şerefxan CiliRi
çend nivisen baş O balkeş nivisiye.
Wi di nivisek xwe de got ku:"Dive
mirov nebeje illa bila niviskar
romana gerila binivisine." Ev
ditineke rast e. Bi zore tişt nabe.
Dive niviskar azad be. Mijara çirok
an romana xwe ew bi xwe bi seriyeki azad tespit bike. Niviskar li ser
kijan babeti bixwaze dikare li ser
we binivise. Helçinendine bOyeren
di deste niviskari bi xwe de ye.
w
w
w
.a
rs
iv
ak
Rojnameyen Kurdan yen hefteyi O
rojane di rupelen xwe yen çandi de,
ji pirtOken Kurdi pirtir pirtOken tirki
didin danasine. Li ser berhemen
niviskaren tirk gelek nivisen
danasine tete nivisandin. Bi raya
min ev xelet e. Dive di van rojnameyen Kurdan de pirtOk O kovaren
Kurdi O berhemen niviskaren Kurd
bete danasin.
Rojnameya hefteyi RüNAHi gelek
kem cih dide danasina pirtOken
Kurdi. Zedetirin pirtuken tirki O
berhemen niviskaren tirk dide
danasine. Pirtuken Kurdiyen ku d ide
danasine ji yen der Odora xwe, yen
niviskaren rojnameya xwe dide
danasin. Kovaren edebi yen tirkan
dide danasin, le kovaren Kurdi yen
edebi nade danasin.
Rojnameya hefteyi IlHID JJ ji di
hejmaren xwe yen peşin de bi girani
pirtOken tirki O berhemen niviskaren
tirk dida danasine. Le van hejmaren
we yen dawi ber bi başiye ve diçe.
Rojnameya rojane YENi POLiTiKA
g
Lokman POLAT
ROMANA ŞER Ü TEKOŞINE
DIVE BI KURDIBE
heri giring ji ev e ku; yen ku
dibejin bila romana gerila bete
Tişteki
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rilpel - 61
C•·•·ıtôınatı~•••6erita•••J)ive•••8i•·R:11~&•••~a••Nivisiıt•••·•)
ur
d.
or
g
ji romana gerila nivisiye. "Kurdistan
Roman Taslagi " her çiqas nehatibe
weşandine ji romana Abdullah
Ocalan O ya gerilan a bi tirki ye.
Heger mabest bi tirki nivisandina
romana gerila ye ev tişt ji ali Abdullah Ocalan ve pek hatiye. Ku bi tirki
be tu niviskareki Kurd bi qasi wi
nikare binivisine. Her axaftineke wi
dibe romanek. Tişte ku Abdulkadir
Konuk an ji niviskareki din bike ew e
ku ve "taslag"e berfireh bike. A
giring ew e ku romana gerila bi
Kurdibe nivisin.
Romana Kurdi dive bi Kurdi be
nivisandin. Romanen serihildanen
Kurdan, romanen leheng O
şexsiyeten Kurdan, romanen şere
gerila, bi gelemperi edebiyat dive bi
Kurdi be afirandin. Abdulkadir
Konuk, Munzur Çem, Yilmaz
Odabaşi, Ali Biçer O yen wek wan
bi dehan pirtOken roman O helbestan
binivisinin ji, berhemen wan aide
edebiyafa tirki ye. Ere, ew bi esle
xwe Kurd in, le berhemen wan di
nav edebiyafa Kurdi de naye hesibandin. Em bibejin Ali Biçer ü
Yilmaz Odabaşi bi Kurdi nizanin
loma berhemen xwe bi tirki
w
w
w
.a
rs
iv
ak
nivisandin, nabejin ila bila bi Kurdi
be nivisandin. Ji bo wan qet firq
nake, ha bi Kurdi O ha bi tirki. Daxwaza wan tene ew e ku bila
romana gerila be nivisandin.
Romana gerila bila be nivisin le ne
bi tirki, bila bi Kurdibe nivisin.
Ev du sed sal e ku gele Kurd ji bo
rizgeriye tedikoşe. Gelek serihildan
çebOn O tek çOn. Hetani niha
romana serihildanen neteweyi bi
zimane Kurdi nehatiye nivisandin.
Yilmaz Odabeşi bi nave Rojvane
Ciwan destona serihildana şex Seid
nivisand, le bi tirki nivisi. Cemşid
Mar, destona serihildana Dersimebi
tirki nivisi. Niviskar Munzur Çemdigel ku Kurdi nivisine dizanibO jiromana serihildana Dersime 3 cild
(Gulumse Ey Dersim) bi tirki nivisi.
Niha ji niviskar O rojnamevan Abdu~
kadir Konuk romana gerila bi tirki
dinivisine. Cildeki ve romana wi
hate weşandin, ew dixwaze du
cilden din yen berdewama cilda
yekem binivise.
Romana gerila bi tirki hatiye
nivisin. Demezrevane heza gerila
Abdullah Ocalan bi xwe hem
romana jiyan O tekoşina xwe O hem
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rtlpel- 62
Romana Gerila Dive Bi KurdiBe Nivisin
ak
ur
d
.o
rg
birakujiye, şere xwekujiye ji bi Kurdi
be nivisin. Bi hisa neteweyi, bi fikirandina Kurdi ancax dikare romana
şere birakOjiye be nivisandin. Bi tirki
fikrandin romana şere birakOjiye
naye nivisandin. Di avakirina
barhemen edebi de fikirandina bi
Kurdi an ya bi tirki, erebi, farisi
gelek giring e. li ser eyne babete, li
ser şere birakOjiye bi tirki fikirandin
O roman nivisandin O bi Kurdi fikrandin O roman nivisandin de ji hev
gelek cuda be. Eyne, yek niviskarek
be ji wexta ku bi tirki bifikire O
romane binivisine de bi hawayeki
din binivise, wexta ku bi Kurdi bifikire o romane binivise we gave ji de
bi hawayeki din binivise. Ferqek
mezin di nav bi zimane neteweyi fikirandin O nivisandin O bi zirnaneki
biyani fikirandin O nivisandine de
heye. Helbesten bi hesten Kurdi O
yen bi hisen tirki be nivisin dibe wek
hev? Nal..
w
w
w
.a
rs
iv
dinivisinin, le bi Munzur çem çi
buye? Ew bi Kurdi (Kurmanci O
Zazaki) dizane, di gelek kovaren
cure de bi Kurmanci O Zazaki gelek
nivisiye, çira romana
nıvıs
serihildana Dersime bi tirki nivisiye?
Çira bi Kurdi nenivisiye?
Romanen şere netewayi yen
Kurdan, romana serihildan O berxwedanen Kurdan dive bi Kurdi be
nivisin. Di zindana Amede de
wahşetek mezin hate jiyandin, berxwedanek bi piroz hate kirin, le
romana berxwedana zindana
Amede bi Kurdi nehate nivisandin.
Dive bi Kurdi be nivisin. Kurden
şoreşger O welatparez yen ku bi
salan di zindana Amede de razan
hemO nikaribin bi Kurdi binivisinin ji,
gelek ji wan yen ku dikerin bi Kurdi
binivisinin hene. Paşa Uzun ji wan
yek e. Ew di nav berxwedana zindana Amede de bO. Ew bi xwe bO
şahide gelek buyeran. Heger ew
bixwaze dikare bi Kurdi(Paşa Uzun
di gelek kovaran de bi Kurdi nivis
dinivise) berxwedana zindana
Amede binivise.
Digel van tiştan dive romana şere
Kurdan yen nav xwe, şere
Mehmed UZUN
SlVA EViNE
Romana Modern a Kurdi
Bixwinin
Niviskare Navdar
ak
ur
d
A. MİRAN
.o
rg
YAŞARKEMAL
w
w
w
.a
rs
iv
Yaşar Kemal nivtskarek bi nav tl deng e. Ew bi esle xwe Kurd e. U hem u
herhemen xwe bi zimane tirkt nivtstye. Gelek pirttlken wl hene. Roman,
çtrok, destan tl hevpeyvtne wt hatine weşandine.
Ni viskare navdar Yaşar Kemal, di ve demen dawt de li doza gele Kurd
xwedt derket tl bi merxast denge xwe bilind kir. Wt nivisek di kovara
Almanı Der Spiegel de weşand. Ev nivis bu hedefa erişen şoven tl
ntjadperesten tirk. Ew nivts li ser zilm tl zordariya dewleta tirk tl direwen
dewlete yen diroki btln. Ji xwe nave nivtsa wt ji "Sefera Direwan" bu. Pişte
ku ev nivts hat weşandine, masmedtya tirk a şoven tl ntjadperest erişe
Yaşar Kemal kir. Dadgehen dewlete jt derheqe wt de mehkeme vekirin, dixwazin wt bixin ztndane.
Yaşar Kemal di pirttlka bi nave "Duşunce Ozgurlugu - Azadiya Ramani"
de nivtsek din nivtsand. Di ve nivtsa xwe de, ew dtsan li ser pirsa neteweya
Kurd rawest tl kirinen dewleta tirk mehktlm kir. Ji bo ve nivtsa Yaşar
Kemal ew pirttik hat qedexekirine tl pollsan pirttlke civandin, dadger ji bo
pirttlke mehkeme vekir. Yaşar Kemal di mehkemen tirkan de jt pirsa netew eya Kurd hani zimen Q doza gele Kurd parast. Mehkemen wl hej dom
dike.
Yaşar Kemal, bi herhemen xwe yen heja btlye nivlskarek navneteweyl. Ew
Homerose dema me ye. Di herhemen wl de destanen Kurdl Q mltolojiyen
diroki hene. Çend nivlskaren Tirk tl Kurd li ser wl pirttikan nivlslne. Di van
pirtükan de jlyan Q tekoşlna wl, xebat Q herhemen wl tete danaslne. w
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995 - Rtlpel - 64
Yaşar
Kemal
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
.o
rg
Nivtskaren ku li ser wt pirtük nivtsandine u na ve pirtuken wan ev in:
1- Yaşar Kemal Qala X we Dike- Alan Bosquet
2- Di Romanen Yaşar KemaldeRealtta Kurd-Rohat
3- Yaşar Kemal Romannivtse Mezin Ye Dema Me- Alpay Kabaçali
4- Fotobtyograflya Yaşar Kemal- T. Çandar
5- Yek Çtrokvan u Yek Romanvan- Fetht Nad
6- Ferhenga Yaşar Kemal- Alt Puskulluoglu
Hernil pirtük bi zimane Tirkt hatine weşandin, min nave wan tene bi Kurdt
nivtsand.
Niha, ez dixwazim li ser pirtuka wt ya bi nave "Baldaki Tuz- Xweya Di
Hengiv De" bi kurtayı bisekinim.
Di ve pirtüke de 102 nivts u axaftinen Yaşar Kemall hene. Di pirtüke de
dttin u ramane n wt, din ya (cthana) wt bi hawayekl eşkera xuya dike. Cthana
Yaşar Kemall gelek dewlemend e. Wt her tim bi xelke (Gel) u bi xwezayiye
bawerl kirtye. Ew tim li aliye kede buye, piştgiriya kedkaran kirlye.
Di destpeka pirtuka xwe de Yaşar Kemal weha dibeje:
-«Hunera xwe bi gele xwe re çedikim. Bi gele xwe re dibim yek. Siyaseta
min ji hunera min ji hunera min naye veqetandin. Ki li peşbere dilşadiya
gel bisekine ez de bi hunera xwe u bi hem u jiyana xwe li dij wl derkevim.»
Yaşar Kemal pirtfika xwe ya "Xweya Di Hengiv De" li ser van htmen
ramant ava kiriye u li gor ve bir u baweriye ev pirtük hatiye amadekirin. Di
pirtüke de Yaşar Kemal li ser gel ek babetan bi berfireht ditine xwe tine
zimen. Ew dibeje:
-«Mirove ku tirsonekiya xwe bişkine, ber bi ronahiye ve diçe.»
Yaşar Kemal di ve pirtuka xwe de di semivisa "Dema Niviskaren Merxas"
de ji bo niviskaran weha dibeje:
- «Nivtskar zirnan e gelan in. Ni viskar berpirsiyariya ku girtine ser mil e
xwe, ji bini rabune, radibin.»
Yaşar Kemal di nivisek xwe de ji bo peşevaye Afriki ye navdar Lumumba
dibeje
-«Lumumba Afnka ye. Ew rumeta mirovahiye ye.»
Yaşar Kemal ji bo nivtskare çtrokvan Satt Fatkjt dibeje:
-«Yen ku çtroken Satt Faik xwendine mirovan nakujin. Bi mirovan xirahl
nakin. Nabin kedxwar. Bi mijokan re nabin yek. Li ko li ser mirovan zilm
hebe, li dije we derdikevin. U yen ku bi dil u can van çirokan xwendine ... »
Pirtüka Yaşar Kemal "Baldakt Tuz- Xweya Di Nav Hengiv De" di nav
weşanen CANe de derkettye. Ev çapa 5'a ye ku hatiye çapkirin.~
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rupel- 65
EDEBIYAT Ü BERilEMEN NIVİSKARİ.N
KlASIK rtN CİHANE
Berhevkar : Z.
ur
d
.o
rg
Bere: Çlroken hel bestki
lro: Novell, roman ...
2-Lirlk: Nivlskarl(hozan, helbestvan) hest O xwestinen xwe anku
yen kesen din di de der. Llrlke bingeha xwe ji poesiye girtiye. Yane
ınirata poesiye ye.
3-Dramatlk: Forma dlaloge ...
Utteratura Mezobotaml, li ser hlme
llrlke şax daye.
U litteratura yOnani li ser eplke
avabOye.
ak
Edebiyat di hemO dewr O dewranan de ji bo guhartinen civakl roleki
mezin leylstiye O her tim teslrek
xwe li ser eivake hebOye. Edebiyata
kurdl jl beşeke ji edebiyata clhane
ye. Ew weke şOreki tOj li ser singa
dijminl ye. Edebiyat wisan jl çeka
peşkeftina guhartinen çandl O neteweyl ye. Peşketina edebiyata kurdl
bi gelemperl bi pirsa zanebOna edebiyata clhane O azadkirina welet re
giredayl ye.
Edebiyata kurdl hatiye lzolekirin.
Tişten ku nivlskar O rewşenblren
kurd ji clhane hln bi bin pir in. Yane
em dikarin jihevOdu fert tiştna
bibin. Le mijara ve nivlse li ser
epos, dlroka lltterature, meyl O stil
e.
Geleki eeleben edebiyate hene. U
di nav wan de du eeleben sereke
hene, ew jl ev in: Edebiyata perwerdekirine (faeklltteratur, pirtOken
dersan Ohwd) O edebiyata neperwerdekirine (roman, helbest, novell,
şano ... ) Helbestekepir anku hindik
li ser fantaziya nivlskarl ava dibe.
U pirtOken dersan li ser fantaziya
ni viskarl avanabin.
Gava mirov bixwaze belısa şaxen
edebiyate bike, hlnge se nav teneser
zimane mirovl, ew jl ev in:
1-Eplk: Poesiya devkl, hunergotin
anku pexşan, destankl, desttanwarl,
nesir ...
"
"
ŞEXMUS
700- 500- (700- 400) BZ:
Antik
w
w
w
.a
rs
iv
Peyva antlke te wateya kevn O
nave dema kevn ya rojavayl ye. Ew
dem bi eposa Homerasi ve dest pe
dike O bi tekçOna lmperaturiya
Rome ve dawl le hat. Di ve deme de
bingeha edebiyata ewrfipl ji aliye
nivlskaren yOnani ve O paşe jl ji
aliye nivlskaren Rome ve hate
avetin. Edebiyata yOnani di sala 400
ya Bz. de pir geş bO. Dramatlka
yOnani şax dabO, hem jl bi tragediye. Herçiqas dlroka Inelle bere
antlke be jl; ew di we deme peşket o
bO çavkaniyek ji yen herl mezin ji
bo ewrOpiyan, ku drama, dema
navln(400-1500 -s PZ.) li ser naveroka Inelle hate avakirin. Heger em
d'isa vegerin ser edebiyata yOnani ya
eplke, hinge nave Homerasi te ser
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995 - ROpel - 66
Edebiyat ô ·Niviskareıı KI~sik
zimane me. Nave herdu herhemen
wl ev in: Il'iaden, Od'ise. Ev herdu
çtrok j'i li ser kevneşopi ya yOnani ya
tore Q h'iwüşiye hatine niv'isandin.
filosofen navdar Sokratesl dike.
Litteratura romani
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
.o
rg
Stil ô zimane Hemerosi:
- Ep'it
- Hexameter
- Allegor'i
- X weşlihev han'in
- Dubarkirin
600-s BZ: Lirik,
Sapfo: Lesbos
Navero
1. Ep'igram
2. Helbesten pol'itlk'i
3. kürl'irik'i ( stran ji bo xwedeyan)
4. Suggest'if...
400 - s BZ: Dramatik
A'isk'ilos'i A'isk'ilos, Sofokles,
Eur'ip'ides Ar'istofanes.
Aiskilos: avakare tragediye ye.
berhema xwe li ser nakok'i ü
xirüciriya navbera mirov Q yezdanan niv'isiye.
400-s BZ.
Sofoklos: Qiral Oy'id'ipus, li ser
eşqa du kesan e. Od'ipus kure La'ios
11 Lokastes'i ye. Dile O'id'ipus dikeve
diya wl.
400-s BZ.
Euripidus: M edi ya
Bebextiya eşqe, mere Mediye dixwaze bi keçeke maldar re bizewice.
400-sBZ.
Aristofanes: Ewr, Us'israte.
Berhema wl ya binave"L'is'isterate",
li ser organizekirin Q dawihan'ina
şere navbera Atene Q Sportaye ye.
Berhema wl ya din "Ewr" Belısa
100 -s BZ:
EpokaAugustus'i
Augustu li ser xalenjorin radiweste.
-Politika çandi
-Welatperwer'i, me ram Q hezkirin ji
bo welet...
65-8- s BZ.
Horatius: Oden
Wl Helbesten perwergeriye Q
heskirine niv'islye .. Ev nivlskar di
bin h'ikariya keye Romaniyaye
maye. Wl li gorl xwestin Q daxwaza
seroke dewlete ni viskariye dikir.
70-s. BZ: Verg'ilius Eposa netewey'iEnelden.
43- 17- s BZ: Ovld'ius Metamorfosnovellen helbeskl-
1300-1500:
Ronesans
Dante, Petrarca Boccacc'io,
Rabelals, Erasmus, Bruno........... .
Navbenda ronesansa ltall li Horense
bü. Ronesansa ltal'i di sala 13001 de
hate pe Q di sala 1500- 16001 de li
hemü Ewrüpaye belav bQ. renesans,
gotineke ltal'i(lat'in'i) ye ku te wateya
ji nuh büyln ve Q vejln. Di b~ngeh.a
xwe de ji peyva "rinasclta"(nnascı
mento) te. Bi gotineke din te
wateya ji nuh ve zay'in. Anku
'inreseyeke ji bo çanda yOnani Q
rom'i. Mirov dikare bibeje clhana
kevnare xwe quliband ser dewr Q
dewranen nuh. Ronesanse clhana
kevn ku ji aliye dltinen teng ve
Helwest- Hejmar 1No: 2- Sal 1Year: 1995- Rüpel - 67
Edebiyat u Nh'iskarcn Klasik
şirovebike:
ı. Allegoıi
.o
rg
Cervantes ( Spanya)
Ew bi romana xwe ya bi nave
"Don Quijote"navudeng daye.
1600- s PZ:
Barock
St'iemhetelm, BemtnL.
Peyva barocke ji . baroqeuye te.
Mirov dikare barocke wisan
ur
d
2. Memeoto mort
3. tntrese ji bo tarixe
4. Xemildariya peyvan
5. Bifikire tu de bimirl.
6. Pirxweşbun u hesten hişk u zede.
7. D'itinen hişk, mtstikt, tart...
8. Wenepin.
Perspekttfa ronahtkirine.
Barocke formen renesansa ttalt bikardihanl.
1750- 1775:
Rokokon huner, konst fr.)Li Fransaye destpekir u welaten din handora xwe kir.
Rokokon ji peyva fr. rocactlle te.
ı. Tişten mekantki en listokan
2. Şopa nerm u hesan.
w
w
w
.a
rs
iv
ak
pekhatibtl peçandin, çirand tl
cthaneke nuh avakir. Bere ronesanse
mirov ne mirov e. Çimkt mirov bi
sere xwe nedihizrt . Ronesans azadiya mirovt wek mirovekt serbixwe
hant hole. Di wateya ntljen de ronesans vejtn u peydakirina kesaniya
mirovt ye. Yane kesaniyeke
humanıst u mirovhez. Heger em
belısa ronesansa kurdt bikin; .
Nivtskar u rewşenbtren kurd li
Swede(li Ewrupaye) tevgera çandt,
şanoyt, stnemayt, hunert, edebi u
zimane kurdt uhwd. peşxistine.
Dan te: (1300-s): "D'ivtna Commerd'ia", stran
Petrarca: Laura, li ser eşqe ye.
Boccaccio: Decameron, novellen
reallst, eşqen piralt, li wir keştş u
kesen olperest hene. Sedemen dtrokt
jt hene ew jt ev in: Heft jin u se
meren ciwan ji xelaya Horense direvi n, diçin gundekt u li wir li ser
jiyana xwe dinivtstnin.
1300:
Chaucer : Berhema wt ya hen
navdar"Canterbur t Tales"e.
Novellen
helbesk'i(vers)( 24
novellen vers nivtstye.)
1400:
Villon: Stran, kilarn
V'illon bi awayeke subjekt'iv
herhemen xwe nivtsiye. Ew hevalen
serxweş, xwtndar, henekok u dizekan bu.
1500: 1600
Rahelats (franst)
Penc pirttlken li gargantua u kure wt
Partagruel ni vtstye.
1750- 1800: Klasizma nôh
Klas'izma nuh meyleke huner u
ltterature bu. Mirov dixwest ku bide
pey ronahi, harmoni u formxweşiya
antike. . Klasiker nuh yen heri
navdar ev in:
Tegner, Runeberg, Thorvaldsen ...
Niviskaren klasizma nuh li ser giringiya peyvenjorin radiwestiyan:
ı. Hesani, gengazi , neçetini.
2. Bi hişkiya doxmattk li pey şopa
ant'ike.
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year:
ı995-
Rtlpel - 68
1860-1890:
Naturalizm
1700:
Destpeka romantiki
ur
d
.o
rg
Zola, Strindberg, Maupassant...
Hinek niviskaren naturalizme, hem
realist u hem ji sembolist bun.
Strindberg yek ji wan kesan bu. Ferqiya navbera realist
fi naturalistan ev bu ku naturalist bi
metoden zanisti li probleman
dinihertin. Wan xwe berdida bingeha probleman fi le dikolfyan. Berhema Zola ya herf navdar" Karherdana
ocaxa madene" ye.
ak
1700:
Dema agehiye(Upplysning, 1700-s)
Locke, Volitare, Rousseau ...
Niviskaren dema agehiye çend
peyvan giring didftin, ew ji ev in:
1. Mirov dikare cfhane xweştir bike.
2. Renesans: li dijf desthilatdaran
(auktoriteran)
3. Baweri bi rastiya xwezaye ...
4. Hizra antike li peşeroje.
5. Tolerans.
6. Rationalizm,
7. Utilizm
8.Empeıizm( serpehati, tecrube)
9. Deyizm
w
.a
rs
iv
Rouseseau, Goethe, Macpherson ...
Rouseseau romana xwe ya heri
navdar"Emll" ku wi e w li ser perwerdekirin u mezinkirina zarakan
nivisiye.
Ni viskar bi taybeli li ser u giringbfin
xweşbuna xwezaye radiweste.
Beşik geleki herhemen wi yen din ji
hene.
1800: Romantik
Biraye Grimm, Byron, Keats,
Schiller, Goethe, A tterbom, Stagnelius, Holderlin, Poe, Victor
Hugo ...
Hinek ji van niviskaran hem
romantiker hem ji realist bun. V.
Hugo wek niviskare romantiki te
naskirin. U wi herhemen realist ji
nivisiye.
Romantikerli ser peyven joıin radiwestin:
1. Hest (his)
2. Fantazi
3. Xwezayi(natur)
4. Historizm( dirok)
5. Exotizm
6. Pantelizm
7. Jindariya xwezaye
w
1800: Reyalizm
w
Niviskaren realist herhemen xwe li
ser temaya jiyana rojane avadikin.
Bi gelemperi pirsen civaki, politiki
uhwd. dihanin zimen. Di nav
realistan de yen hen navdar ev in:
Dostojevkij, Balzac, Tolstoj,
Dickens, Maksim Gork1 u hwd .......
1600:
Klasizma Fransi
Utteretura klasiki li Fransaye dest
pe dike. Nivfskaren we deme
herhemen xwe mfna tore u helbesten
yunanf dikirin u şerten giran dida
ber nivfskaran, ew şert jf ev in:
ı. li goıi deme.
Helwest- Hejmar 1No: 2 - Sal 1Year: 1995 - Rupel - 69
1500- 1600:
W. Shakespeare
w
w
w
.a
rs
.o
rg
iv
ak
Berhemen wt yen beri navdar ev
in: Hamlet, Remoe OJullet...
Avakart O pirallbilna wt bfiye
sedemen matmaytna nivtskaren
navdar. Ew çavnebart Q kumreşiye
dikin, dibejin herhemen wt , ji
aliyen hevalen ve hatine nivtsandin.
Qey hevalen wt je peşvetir bfin ?
Gengaz e ku ev pirs bersiva rastiya
nivtskariya wt dide. Di herhemen wt
de em rast! pirseke sereke ten, ew jt
ev e:"
Karekteren kesen llstikvan O
armancen monologan çi ne? Se tişt
berstva ve pirse di din ew jt ev in:
1. BOyeren kesan.
2. Dengkirin, bi der Q do ra xwe re ...
3. Monolog- kesen bedeng in. Ew
best O dttinen xwe yen hundirt dide
der.
Ji bo tegihtştina naveroka
herhemen Shakespeareyt dive
zanebfina mirovt di derheqa şere
Troyaye de hebe.
Ji ber ku çavkaniyen BZ. giring in.
Em di bin htkariya nivtskaren antike
yen mina Homeros, Sapfoye de
.mane Q me herhemen wan paşve
wergerandiye. Shakespeare belısa
şere Troyaye il sedemen tekçfina wt
dike. Wisan diyar e ku Shakespeare
herhemen Homeros O çend kesen
din xwendine Q di bin hikariya wan
maye. Ew ne tene di bin hikariya
niviskaren yOnani de maye.
Bi taybett di bin hikariya Homeros,
Sofokles, Sapfo, Aiskllos, Vergiltus
O Chaucer, Bacon, Marlowe de
maye. Heger wi naveroka pirtfiken
Homerosi nexwendaye de çawa
naven Trollus O Cressidaye nivtsiye.
Cara peşin, Benoiyi çiroka senanttki
ya şere Troyaye bi eşqe ve giredide.
Di vi wari de, mora xwe li diroke
dixe.
Boccaccio herhemen
evindariye peşxist, le Chauceri
mora xwe li herhemen evindariye
xist. Shakespeare dikaribil herhemen
baş ji Chauceri bigire, le herwisan ji
ji yen Lidgates, Caxtonst jt, bigire
ku wan ni vtskaran çtroken ku li ser
şere Troyaye hatibfin nivisandin,
komkiribfin. Ji ber ku şere Troyaye
pir populer bO. Heger em dtsa vegerin mijara xwe; Di herhemen Shakespeare de sireten gemasen Homerosi yen mina Achilles Patroclus O
Thersites hebfin. Shakespeare, di
demeke de ku dttinen pircure derdiketin ser rfiye erde, herhemen xwe
nivisiye. Çawa ku me li jore ji got,
di we deme de dttinen kevnperest dihatin rexnekirin.
ur
d
2. Lehilrbfine, hildestkirin.
3. Cth il war. Lttteratur di ve tragedt
anku komedi be.
Herçiqas nave Cometlle O Ractnt
hat gotin jt htmdare Klastka Franst
Bolleau ye. Ew ji bo revekirina li
kesan li ser peyven jert radiweste.
1. Tehamul(tolerans
2. Rasteqtnt
3. Xwezayt
4. Formxweşt
5. Ronahtkirin
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rfipel - 70
ANALiZA
FiLMAXWİNE
M. BOZAN
ak
ur
d
.o
rg
Doweta maqulekl, bi maqull berdewam dike. le tiştek heye; xwediye
dowete gazi Seyid Axayl nekiriye.
Seyid Axa mirovekl girs u bi xof e.
Piçkl dlnok e jl. Mehmud Axa,
xedlye dawete, bi zanebun gazi wl
nekiriye. Hevza xwe ji Seyid Axayl
dike. Ji teşqeleyeke ditirse. Seyid
Axa bihlstiye ku dawet heye. Ew u
kure wl Kazim dikevin re u diçin
dawete. Nezl dowete radiwestin.
Seyid Axa debança xwe derdixe O
çend derb berdide hewaye. Dawet
radiweste. Mehvan OmazOban tev li
Seyid Axayl diniherin. Mehmud
Axa ditirse.Tirsa wl ji ber derketina
teşqeleyekeye. Peye xwe dişine
peşiya Seyid Axayi Owi di ezibine.
le Seyid Axa dixwaze ku MehmOd
Axa bixwe were peşiya wl.
MehmOd Axa diçe Obi rişma hespe
Seyid Axayl digire Owl tlne. Ev yek
ne li gorl adeteye, le ji Seyid Axafı
re tiştekl bi tayben ye.
Seyid Axa te rOtine. le mlndera
wl ku dane wl piçOk e. li zora Seyid
Axayi diçe. Mindere daveje u pere
xwe dixe bin çoka xwe. Bi ve yeke
MehmOd Axayl dide şerme. Ji ber
w
w
w
.a
rs
iv
Osman Şahin f~ma xwlne kiriye
pirtuk. Ev pirtOk li ser çlrok u senaryoya Rime ye.
Ji ber ku filma "Kan- Xwln", an jl
ev pirtuka li ser kurteçlrok u senaryoya fılma Xwlne li ser bingeha
jiyana kurd u Kurditane ava buye,
min xwest ku xwendevanen me yen
heja ji ve agahdar bin.
Di f~rne de se tişten bingehln hene.
Ew jl adeten kurd, tolhildan u tirs in.
Camerl, marxasi u li soze
xwedlderketin ji bi wan ve giredayl
derdikevin peşiya mirovl.
Dibe ku xwendevan tirse piçkl
xerib biblnin, le bi rastl, giraniya ve
f~me u mesaja we li ser tirse ye.
çima tirs buye ji se tişten bingehln?
Em e bersiva ve pirse di herikendina şlrovekirina f~rne de biblnin.
1- Adeten kurd yen di filme
de derdikevin peşiya me :
Daweten bi def u zirnik. Di vi ra de
doweta sunnete heye. Mehmud Axa
kure xwe sunnet dike. Gazi hernCı
maqulen kurdan yen li hererne
dike.Di sitilen mezin de xwarin
çedibin. Xort u keç ~ane digirin.
Mehvan xelatan didin lewik.
Analiza Filma Xw ine
ur
d
.o
rg
çedibe. Seyid Axa dibine ku duve
hespe jekiriye. Mehmud Axo dike
noke Seyid Axo serwext nobe.
Seyid Axo debonço xwe derdixe.
Bere hespe, duvre Mehmud Axayi
dikuje. Bottal, kure Mehmud Axo,
Seyid Axayi bikuje, le maqulen li
wir nohelin. Ji ber ku ne li gor
adeten kurdon e.
2- Tolhildan:
Pişti demeke kurt Seyid Axoyi dikujin. Her tişt bi dore ye. Ev tolhildan di novbera eşireten Seydo Q
Deveeel de diçe Q te. Hemu qaiden
tolhildane pek ten. Yek ji wan
qoideyon ji ev e ku kes deste xwe
node jin Q zorokon. le mixobin
zorok Q jin ji tene kuştin. Ji ber ku
çove tivingon kor e. le cor din ii ew
eşireto ku dibe katile jin Ozoroka li
ber xwe dikeve, şerm dike. Kirineki
Battali ji di be sedemo li berxwe
ketine. Bottol yeki dikuje u bi miri
dileyize. Cendeke miri serserki bi
darve dike. Hasili, herdu eşir ji
hevdu pir meron dikujin Q her kes li
doro mirino xwe ye.
Di viro de meroni ji xwe dide peş.
Coreke Kozim Battali bi tene digire.
Bottal cot dike. Demo ku hevOdu
dibinin Bottal bi marani xwe dixe
ber cot Q xwe bi erde ve berdide.
Kozim şaş Q heyri dimine Q Battali
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ku armanca me ne nivisandina
çiroka filme ye, em e bi kurtidi ser
dan Q standinan de re derbas bibin:
Seyid Axa bi her tewr Q hereketen
xwe dixwaze Mehmud Axayi biçuk
bixe.
Du musabeqeyen di navbera
xortan de heye di filme de. Yek ji
wan di nova ave de Q bi hespan
çedibe Q ya din ji cirid e. Ew ji bi
hespan çedibe. Ev yek tişteki nişani
me dide. Di jiyana kurd de hesp
ciheki giring digire. Ji xwe gotineke
heye ku tete gotin; hesp, jin Qçek....
li ser ve yeke gotineke kurdan
heye ku dibejin:" Divete ku mirov
deste xwe nede duve hespe, pore
jine Q simbelen mera n." Ev her se
tişt bedelen giran bi xwe re tinin. Ji
xwe avahiya filme, li ser ve gotine
bil ind dibe. Miroveki dilxirab (ku di
diroka kurdan de hertim hebune u
eşiran berra hevdu dane) duve
hespe Seyid Axayi ji koke de jedike
Q ji paşi de pe ve dadliqine.
li jor me behsa musabeqeyan
kiribu. Di herdu musabeqeyan de ji
kure Mehmud Axa Battal, zora kure
Seyid Axa Kazimi dibe. Seyid Axa
pe piçuk dikeve Qew bi xwe dixwaze bikeve ciride Q bileyize.Kes
nikare wi rawestine. Hespe xwe dixwaze. Hespe tinin Qçi dibe, ew çax
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995- Rtlpel - 72
ku
rd
.o
rg
11
Battali bike. Ji jina xwe re dibeje:
Neyar be ji Battal mer e. 11 c;end
tişten din ji dibeje Q pesne Battali
d ide. Tu nabeji Battal ji li paş deri
ye Q li wan guhdari dike. Bi ~an
gotinen Kazimi re şa dibe. Edi
biryar dide ku vi şeri rawestine.
Qaseki din li deriye wan dide. Deri
vedibe. Herdu neyar çeken xwe
davejin Q desten xwe direji hevdu
dikin. Me dawi li goriya pirtuke
nivisiye. Dibe ku di navbera pirtuke
Q filme de cudahi hebe.
çend gotin:
Ev film beriya tekoşina gele kurd
geş bibe hatiye kişandin. Ji we
deme Q vir de li Kurdistane pir tişt
guherine. Di navbera el Q eşiren
kurdan de tişten weha edi bi hesani
çenabin. Şere di navbera hezen
kurd Q arteşa tirk de ve yeke puç
kiriye o avetiye. Edi gel di vi şere
dijwar de cihe xwe girtiye.
w
w
w
.a
rs
iv
a
nakuje. Car din Battal bi marani
dic;e heta ber deriye Kazimi.
Ti.rs:
Di filme de tirs, bi taybetl u bi
zanebun derdike peş. Her mirov
xwedi tirs e ji. Tirsa mi ri ne u weki
din ...
Kazim ji ber tirse ji nova gund
derdikeve u diçe ciheki dur. Le
Battal cihe wi dibine. Te heta ber
deriye Kazimi u qalibeki sabun Q
kefeneke dotine ber deriye wi Q
d içe. Ev buyer tirsa Kazimi zadetir
dike. Dikeve nova xewn u xeyalan.
Ji pirsa dipeyive. Jiyane li xwe ji, li
jina xwe, Besraya ji herarn dike.
Rola jine di filme de pir kem e.
Psikolojiya jine bi ya mer ve
giredayi ye. Xweşi Q nexweşiya we
ji.... Le car din ji Bes ra dixwaze
Kazimi vegerine jiyane. Le Kazim
tirse dixe navbera xwe Q jina xwe ji.
Hezkirin, evini tev dikevin talda
tirse. Kazim ji tirsa xwe dixe paş
heft qulan.
Dawi:
Şeveke bi baran e. Xurminiya
esmen e. Besra jibir kiriye ku keviri
dayne paş deri. Kazim dixwaze bi
tedbir be. Dic;e ku keviri dine paş
deri. Besra ji bi wi re diçe Q di ber
re ji behsa Battali dike. Kazim naxwaze ku jina wi bi xirabi behsa
M~
BOZAN
AV ZEl,AI, BO
Cild--l
WeşanenJUıda.n . •.
. ..
Derltet ·
.
.
..
.
BixWiniıı····
·
CİHANA PIRTÜKEN EDEBI
( Kovar uPirtUken Kurdl )
" HEBÜN - Diwan "
Ji
ali
Hinde sor e xwina Kurd e
Kesk ji dexl e O giya
Ala min herdem li jor e
şox dibin pe serçiya
Em dixaznin bo te iro
tu biji bo vi nijad
Helbikey keyfe be giro
rabikey bivz O inad
w
w
w
.a
rs
iv
a
niviskar Taha Mezher MA Yi de tu
agahdariyek nehatiye nivisandin.
Weşanxane peşgotinek nenivisiye.
Çapkirina pirtüke beqalite ye. Baş
zemq nekirine. Pelen pirtOke ji
berge jedibe, derdikeve. Di pirtOke
de gelek şaşiyen rezimani ji hene.
Ji ali nivisandina tekniki ve ji gelek
çewti hene. Yen ku pirtuke di
doteye de
nivisine,
pişte
nivisandine qet qontrol nekirine.
PirtOk 148 rOpel e. Di pirtOke de
34 helbest hene. Helbesten evini O
welatparezi ne. Hinek helbest
xweş in. Le gelek helbest ji li gor
form O pivana helbeste qels in.
Mirov dikare bibeje ku qet helbest
nin in.
Di nav helbestan de helbesta Ala
Kurdi xweş e. Em ve helbeste livir
diweşinin. Niviskar ve helbesta
xwe a bi nave "ALA" di sola 1943
an de nivisiye. Helbest weha ye:
Kesk O sor e roj li nav e
spiye befra li welat
Rojeka per-ziv, belav e
wexteke zerin xelat
.o
e.
rd
helbestan
ku
Pirtuka
weşanen
Medya ve hatiye
weşandin. Ev pirtOk, pirtuka
yekemin e ku ve weşanxaneye
weşandiye. Di pirtuke de, derheqe
rg
Taha Mezher MAYİ
Qiblegeha hemi Kurda
begoman herdem tuyi
Xemla bone xurt O merda
sor - gula baxe meyi
Çend dinerim, tu bilindi
nagehim beme silav
Tu bi xude key tu bi merdi
bele da ez bem tewaf
Bo te (Mayi) her xebat e
nav O denge te raket
Merg O jina wl xelat e
hej deyne te naraket
Helwest- Hejmar 1 No: 2 -Sal 1 Year: 1995 - Rfipel - 74
WERIN EM Vİ TIŞTİ Jİ
BIKIN
.o
rg
MUNAQEŞE
ak
Kurdi Q yen Kurdan en bi Tirki
derketine hejmar bi hejmar min
xwendiye Q hej ji ez ve xwendina
xwe berdewam dikim. Niha ji ez
hemO kovar O rojnameyen hemO
parti O rexisıinen Kurdan dikirim
Q dixwinim. Ji sala 1979an virve,
bi girani ji ji sala 1984an ta iro di
gelek kovar Q rojnameyen Kurdi Q
yen Kurdan en bi Tirki de gelek
nivisen min hatin weşandine. Hej
ji di gelek kovaren cure de nivisen
min tene weşandin.
Di ve pevajoya jiyana weşani de
tiştek gelek bala min kişand. Min
meraq kir, ez li ser fikiriyam O
loma min ve nivise nivisand. Bi
nerina min, gelek tişten Kurdan
wek kirinen Melaye meşür in, kes
zQ bi zQ je fem nake. Kurd wexta
ku qels in, jir in, wexta ku xurt in,
bi hez in ne jir in, tiral in. Ez çend
minakan bidim: Parti Q rexİstinen
Kurdan wexta ku bi sere xwe
kovaran rojname derdixin, kovar
Q rojnameyen wan baş in, hinek je
ji ali naveroka xwe ve ji gelek
dewlemend in. Le gava ku ten
w
w
w
.a
rs
iv
Mirov tiştek meraq neke, li pey
nakeve, li ser nafikire. İntresa
mirovi bi tiştek re tune be, mirov
qet tekiliye wi tişti nabe. Her mirovek intreseye xwe ye cuda heye.
Miroven ku ji xwendine hez dikin,
gelek bi balkeş li qalita pirtük O
kovaran, li naveroka wan dinerin.
Ji bo wan ev tişt gelek giring in.
Le miroven ku ji xwendine hez
nekin, nexwinin, bi wan re kultura
rojname Q kovar xwendine tune be,
ji bo wan rojname an kovarek
çawan e, bi naveroka xwe xurt e,
an qels e, mizampaja we baş an
xirab hatiye çekirin qet giring nin
e.
Di jiyana mirovi de intresa pıirovi
ya li hember tiştan giring e. Intresa
min, an j.i bi gotineke vekirt hezkirina min ji xwendine re gele k heye.
Pirtük, kovar Q rojname hevalen
min en yekemin in. Pewistiya wan
ji bo min, wek nan Q ave ye, wek
kişandina cixare ye.
Ev bist sal e ku ez hemü kovar O
rojnameyen Kurdan dixwinim.
Çiqas pirtük, kovar Q rojnameyen
ur
d
B. SIRO
Helwest- Hejmar 1 No: 3- Sal 1Year: 1995- Rüpel- 75
Munaqeşe
bikin
verok O teknika mizampaje ve ji
Roje baştir bO. Rojnameya
"Medya Guneşi" ji ali nivis O
şiroveyen siyasi ve ji Roje dewlemendtir bO. "V atan Guneşi'' O
ın.
Wek tet zanln di wan salen çuyln "Serketin" ji ali nivisen teorikde 5-6 parti O rexİstinen Kurd hatin politik ve ji Roje xurttir bun.
Gelo ev tişt çima weha dibe.
cem hev bi hevre li gor hinekan
cephe, li gor hineken din ji Hevkari Belkiji kultura ştrikatiye di nav
çekirin O bi nave "Tevger" rojna- kurdan de tune ye. Yan ji Kurd
meyek weşandin. Wexta ku van fere xebata kolektifizme nebOne,
parti O rexİstinan bi hevre, bi yan ji tiştan heviya hev O du
ştrtgatt
-ortaxt- rojnameya dihelin, an ji çi? Geli xwendeva"Tevger"e derdixistin, we gave nan hOn çi dibejin? De werin em
kovar O rojnameyen xwe -yen parti vt tiştt jt munaqeşe bikin. Le di ve
O rexİstinen xwe- ji derdixistin. munaqeşe ne ji all siyasi ve be
Rojnameya "Tevgere" ji hemO kirin, ji ali kulturi ve be kirin. Helkovar O rojnameyen wan parti O westen weha bi çande ve giredayl
ne. Gava mirov bine tişten weha
rexİstinan qelstir bO. Hem ji hela
naveroka xwe ve, hem ji hela mi- dikole kultur derdikeve peşbere
zampaje ve, hem jt ji hela tekntka mirovi. Di çanda hemO gelen
çapeve ji kovar O rojnameyen din cthane de tişten, ananeyen,
tradisionen pozitif O yen negatif
paşvetir bO.
Kovara Hevdem ji weha bO. Ji hene. Di her kulturt de tişten baş
çend allyan ve li ser hev kom bOn O O xirab, tevgeren peşverO O
kovara Hevdeme derxistin, le ev paşverO, tişten pozitif O negatif
kovar ji yen bere ku wan koman bi hene. Di nav civake de hinek tişt
sere xwe derdixistin qelstir bO. Du diqewimin bi kulture ve giredayi
kovaren cuda bun yek O bi nave ne. Li gori kultura demokrasiye
"Heviya Gel" kovarek nuh derxis- civaka Kurd O hemO civaken rojtin, le kovara "Heviya Gel" ji helata navin binirxinin, binerin çi
derdikeve peşbere we?.
herdu kovaren bere qelstir bO.
Kultura bi hevdu re karkirine,
Ve demen dawiye rojnameya
kultura
biratiye, dostaniye,
hefteyi "ÜI.tl!J" derket Hinek
alikariye çiqas bi Kurdan re heye?
hejmaren we ne tede, le bi pirranı Dive be nirxandin
hejmaren we ji yen kovar o rojna- guftugo bekirin, O li ser ve tiştt
lekoltnen ilmi
meyen ku mil dane Roje qelstir e.
bene
weşandin.6
Rojnameya "Jiyana Nu" ji ali na-
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
.o
rg
cem hev O bi hevre kovaran jt rojnameyek derdixin, ew kovar O rojnameyen wan gelek qels in, ji yen
~anen bere bi her awayt paşvetir
Di Kovar Ci Rojnameyen Kurdan de
DANASİNA KOYARA HELWESTE
Sinema hinek zelall çebO. Yane
kovara "Şano O Sinema li ser xeta
diçe. Kovara HELWEST, di ve
xwe
geya paşln bi wene ye. Kovar, li
ser nave Weşanxaneya Çanda hejmara xwe de piraniya rupelen
NOien O ii se mehan careke de xwe, ii pirsen rexnegiriye re veqederbikeve. Birevebire kovare tandlye. Kovara Helweste ji aliye
Lokman POLAT e. Helwest, kova- naveroka xwe ve, il kovaren din
reke Çandl O edebi ye. Hejmara cihe ye. Birevebire kovare diyar
bi pirani nivlsen
di deste min de hejmara dike ku ew
ku
yekemln e. Ev hejmar di meha muneqeşe O rexnegiriye diweşlne.
Di hejmara yekemln de nivlsen
~one (meha nehan, 1995) de
derketlye. Li gorl şaxen edebi yen nerexnegiriy e il hene. Kovar ii
taybetl weşandina kovaren wisan dere rexne O muneqeşeye nivlsen
ferbOna literatura edebi jl diweşln
kareki heja O giranbiha ye.
Naveroka kovara HELWEST bi
e.
Di kovare de, weha hatiye
ku gelemperl li ser rexnegirl O
Çawan
nivlsandin ;"
berhemen klasik e. Kovar, bi
kovara"Şano O Sinema" kovara
nivlsen pircure ve hatiye honandin
"Berhem" O kovara "NOdem" li
xemilandin. Ev kovar valahlyeke
O
ne,
gor şaxen xwe kovaren taybetl
tijl dike, ji aliye din ve, de mina
kovara Helweste jl de li gor xwe
kovarek li ser hlmen rexnegiriye O çekeki li ser singa dijminl be. Ji
ber ku çand O edebiyat, di şere
munaqeşe kovarek taybetl be."Roj
bi roj hejmara weşanen kurdl neteweya kurd de ciyekl giring
ber bi avakirine digire. Dive em bi vi çavlli kovara
zedetir dibe
HELWEST binerin. Bi gotineke din,
d içe.
kes vi karl piçOk neblne. Ev
dive
xwediye
ku
Weşanen neteweyen
mezin O giranbiha ye, hem
kareki
dewlet in pir in. Herwisan jlli gorl
her mijare weşanen wan hene. Le il pir mezin e. Nivlskaren kurd li
Swede penOsen xwe mina şOre
kovaren me kurdan hem kovaren
siyasi ne, hem jl edebi ne O hem jl Hazretl Eli tOj kirine O pe şer dikin.
çandl ne. Di van salen dowiye de Yek ji wan penOsşOran jl Lokman
bi derketina kovara Şano O POLAT e, ku birevebire kovare ye,
w
.a
rs
iv
ak
ur
d
.o
rg
Kovareke nO: HELWEST
Kovara HELWEST 52 rOpel e. Ber-
w
w
o
Hel west - Hej mar 1 No: 2 - Sal 1 Year: 1995 - Rilpel - 77
Danasina Kovara Helweste
ur
d
.o
rg
jl nade edebiyoto kurdl. Niho
rexne tol e, tirş e O kese rexnegir
dijmln e. Le bi hawoyekl çeker li
ser mijoro rexnegiriye be rowestandin, de rexnegir jl mina keseki
dost O mirovhez bete pejirandin.
Ev kovoro ku, di deste min de
berslvo ve deme dide o neştere li
ve mijoro rexnegiriye dixe o bala
xwendevon on
dikişine
ser
pewlstiyo rexnegiriye. Bi heviyo ku
ev kovor rexnegiriye şerln bike,
ez ji kovoro Helweste re di jiyono
weşone de serkeftine dixwozim.
Nivlsen ku di ve hejmore de hene,
ev in: Rexneyen Edebi O Volahiyo
Rexnegiriye- Lokmon POLA T,
nivlsek balkeş e, li ser pewlstiyo
rexnegiriye radiwest e. Huner O
Pevojoyo NO - N. ZoxOronl,
Muzlke Kurdl- Senor ŞAHiN,
Rewşo Nivlskoren Kurd- Cihan
DILŞAD, BEXÇEYE EViNE- BAWER
DELiL, M. Emin BOZARSLAN 0
BERHEMEN Wl, Postmoderniz mBurhan Gunel, Himdare Edebiyoto
Kurdl- M. YILMAZ, Zirnon O
Zimone Kurdl- Sipon-Mede ni
Ferho, Nivlskorl O Berpirsiyorl- Z:
ŞEXMÜS O ji bo Nameyen xwendevonon, O Xelato Kurteçlroko
Kurdl.
Merwan JINDAN
Tebini: Ev nivls di rojnameya ROJ
O WELATE ME de hate weşondin.
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ku ew di gelek kovor O rojnomeyem kurdl de dinivlslne.
Kovoro Helweste, li ser mijoro
rexnegiriye rodiweste O belavkirino metoda rexnegiriye ji xwe re
bingeh digire. Berexne edebiyat O
çanda
kurdl peş
nokeve.
Birevebire kovore Lokmon Polat
weho dibeje: " Edebiyat bi rexne
xurt dibe, dewlemend dibe.
Rexneyen pircure hene. Rexneyen
pOç O volo, rexneyen xerobkirine,
tu fedeye nade edebiyat O
hunere." Weke te diyorkirin
rexneyen hlsl(hestl) O subjektif tu
sOde nade edebiyote. Le rexneyen
zonistl O objektif re vedike ji bo
peşveçOno edebiyoto kurdl. Di
kore edebiyote de rexnegirl
koreki sereke ye. Berexnegirl çand
O edebiyat peşve noçe. Li hemO
weloten poşvemoyl kese rexnegir
mina kesekı nedost te dıtin. Bi
blrOboweriyo min, mirov dikare bi
metoden boş rexnegiriye bi
nivlskoren kurd şerln bike. Dive
mirov pirtOkeka baş, ku mirov je
hez bike hilbijere O aliyen pirtOken
yen boş derbixe peş o aliyen we
yen çewtl
kemaniye we lndlrek
binirxlne O hevl bike ku , ew
aliyen ku çewtl O kemosl tede hene
ji hole robe O coreke din baştir
bibe. Dive rexne Indirekt bin. Bi
gotineke din rexneyen rosto-rosto
clhono nivlskorl dihejlne O tu fede
o
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1 Year: 1995 - Rilpel - 78
ÇENDPIRS
JI BO NIVİSKARIYE
w
w
w
.a
rs
iv
a
ku
rd
.o
rg
Em van pirsen xwe yen li jer ji hemu niviskaran pirs dikin. Me ew pirs bi
xisusi -taybeti- ji tu niviskarek re neşiyandiye, em neçun me li cem tu
niviskarek hevpeyvin ji çenekir. Pirsen me bi gelemperi ji bo hemu
niviskaranin. Yen ku xwe niviskar dibinin, dive van pirsan bibersivinin. Pirs bi
rewşa wan ya niviskariye ve gireda ye. Dive ew bersiven wan pirsan bidin ku,
xwendevan wan baş binase. Bersiven ku ji kovara Helweste re ben, em de dor
bi dor biweşinin.
Kovara Helwest, bi van pirsan dixwaze nerinen niviskaren Kurd ji raya gişti
re diyar bike. Gelek niviskaren nuh hene ku nikarin nerine xwe bi hawayeki
azad di kovar u rojnameyen heyi de diyar bikin. Ji xwe gelek rojname u kovar
nivisen van niviskaren Kurd yen nuh ku xweru bi Kurdi dinivisinin, naweşinin.
Kovara Helwest, de di jiyana xwe ya weşane de bi girani ni vis u herhemen van
niviskaren nuh biweşine. Rupelen kovara Helweste hertim ji niviskaren nuh re
vekiri ye.
Çend pirsen me ji bo niviskaran ev in:
1- Niviskari çi ye?
2- Ji bo çi mirov dibe niviskar?
3- Pivanen niviskariye -li gor we- çi ne?
4- Berpirsiyariyen niviskariye çi ne?
5- Rewşa abori u huyeren civaki li ser xebat u helwesta niviskar tesirek
çawan dike?
6- Hun xwe niviskarek çawan dibinin? Niviskareki amator, normal an profesyonel?
7- Hun dikarin qala-behsa- xebata xwe ya ni viskariye bikin? Hun di kijan
beşi de herhem diafirinin?
8- Ji bo xebata peşeroje hunji niviskaren Kurd çi bevi dikin?
9- Ji bo weşandina kovara Helweste ditinen we çi ne? Kovarek weha ku di
gelek wari de muneqeşeyan veke pewist bu, an na? Hun ji bo "Kovarek
muneqeşe u rexneyan dive çawan be?" Dikarin nerin u peşniyazen xwe
bi bej in?
10- Ji bo destpekirina muneqeşeyen li ser mijaren cuda dive kovara Helwest
metodek çawan bi kar bine ku muneqeşe geş bibin?
l l - Muneqeşeyen li ser çand u edebiyata Kurdi gelek kem in. Hun bixwe dixwazin li ser tişteki, pirseke çandi, edebi muneqeşeyeki nuh vekin? Ji bo
destpekirina muneqeşe hun dikarin nivisek munaqeşeye binivisinin u dest bi
muneqeşe bikin?~
Kovara Helwest
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rfipel -79
ANTOLO JIYA
EDEBIY ATA KURDI
rg
Amadekar : Mehmed UZUN
.o
Derket
rd
Bixwinin 1 Bidin Xwendin
ku
NAMÜSAEMO
iv
a
Kurteçlrok
Şahin~ Bekir~ Sorekli
Weşan~n HAYKURD
SINOR
rs
Roman
Xurşid Mirzengi
.a
Weşanen JİNDAN
w
w
w
Bi Pqgotina Mehmed UZUN
EVINDAR
Lokman POLAT
Derdikeve
Weşanen Çanda Nftjen
****
Helwest- Hejmar 1 No: 2- Sal 1Year: 1995- Rfipel: 80
.a
w
w
w
g
d.
or
ur
rs
iv
ak
HELWEST
rs
iv
ak
ur
d.
or
g
Kovara Çand u Edebiyata Kurdi
Heirnar 1 No: 2 - Sal 1 Year: 1995
Lokman POLAT
w
w
.a
EVİNÜJIYAN
w
Derket 1 Bixw!nin
Weşanen Çanda Nujen
IEI®llW®~a
****
= ISSN -
1400 - 9404
Helwest- Hejmar 1 No: 2 Sal 1 Year: 1995

PDF daxîne

Transcription

Similar documents

MILENVÜMA WE NOŞiCA BE! ••

T e k o ş e r

kurmanci nuke php

PDF daxîne

PDF daxîne

PDF daxîne

BUROYA KURDÎ ya Pêwendî û Agahdariyê

PDF daxîne

PDF daxîne

Kovareke serblxweye