Programmaboek Romeo en Julia

het muziektheater amsterdam
14 mrt t/m 1 apr '13
tournee nederland
7 t/m 14 mei '13
magistrale dans en hartverscheurende ontmoetingen
Ruim een jaar na het overlijden van Rudi van Dantzig - op 19 januari 2012 - brengt
Het Nationale Ballet Romeo en Julia, een van zijn meest bijzondere producties, als
eerbetoon. Van Dantzig is als danspionier van onschatbare waarde geweest voor de
ontwikkeling van de danskunst in Nederland en ver daarbuiten. Als artistiek leider
van Het Nationale Ballet was hij ongekend gedreven. Hij smeedde het gezelschap
tot een eenheid en zorgde voor internationale roem. Samen met collega’s Toer van
Schayk en Hans van Manen vormde Van Dantzig de drie ‘Van’s’, het gouden trio
van de Nederlandse klassieke dans.
Van Dantzig maakte Romeo en Julia, naar de beroemde liefdestragedie van
Shakespeare, op verzoek van Sonia Gaskell, de grondlegger van Het Nationale
Ballet. Als eerste avondvullend ballet van Nederlandse origine maakte de productie
in 1967 grote indruk, en nog steeds weet het ballet mensen over de hele wereld diep
te raken, zoals bleek bij instuderingen in Hongkong, Canada en Finland.
Voor zijn choreografie baseerde Van Dantzig zich op de oorspronkelijke balletversie
van Leonid Lavrovski uit 1940, op de muziek van Prokofjev. Van Dantzigs versie
onderscheidt zich van andere producties door een grote psychologische en sociale
geloofwaardigheid. Met fijnzinnige karakterschetsen en gevoelige sfeertekeningen
laat hij zien hoe de vete tussen de adellijke families Montecchi en Capoletti alles
kapotmaakt: niet alleen de onbezorgde jeugd en opbloeiende liefde van Romeo en
Julia - een liefde die zij met de dood moeten bekopen - maar ook het leven van het
arme volk van Verona.
In zijn versie van Romeo en Julia strijden magistrale dans, levendige straattaferelen,
statige hofdansen, realistische gevechtsscènes en - vooral - hartverscheurende
ontmoetingen tussen de geliefden om de aandacht. Een belangrijke factor is de
prachtige vormgeving van Toer van Schayk, waardoor het toneelbeeld oogt als een
tot leven gewekt renaissanceschilderij in pastel en scharlakenrood.
Ik wens u een prachtige voorstelling toe.
Ted Brandsen
Directeur Het Nationale Ballet
Anna Tsygankova en Christopher Wheeldon, gefotografeerd door Angela Sterling voor magazine Vogue
anu viheriäranta
1
choreografie
muziek
decor- en kostuumontwerp en
choreografie gevechtscènes
lichtontwerp
balletmeesters
Rudi van Dantzig
Sergej Prokofjev - Romeo en Julia (1938)
Toer van Schayk
Jan Hofstra
Rachel Beaujean, Charlotte Chapellier,
Judy Maelor Thomas, Guillaume Graffin,
Alan Land, Sandrine Leroy
gastballetmeester Caroline Sayo Iura
instudering scènes kinderen Fred Berlips
schermlessen Henne van Es, Ger Visser
wereldpremière bij Het Nationale Ballet 16 februari 1967,
Stadsschouwburg Amsterdam
première herziene versie 14 februari 1991,
Het Muziektheater Amsterdam
muzikale begeleiding Holland Symfonia
dirigent Koen Kessels
met medewerking van leerlingen en studenten van
de Nationale Balletacademie
(Amsterdamse Hogeschool voor
de Kunsten)
productieleiding Joshua de Kuyper
voorstellingsleiding Merel Francissen, Kees Prince
decors, kostuums, rekwisieten, kap en grime,
belichting en geluidseffecten Technische Organisatie Muziektheater
tijdsduur circa twee uur en veertig minuten
inclusief twee pauzes
2
igone de jongh en iñaki urlezaga
3
Rudi van Dantzig - choreografie
een bevlogen maker
bevlogen. dat is het eerste woord dat opkomt wanneer het gaat om
rudi van dantzig, de maker van romeo en julia. twintig jaar lang leidde hij het nationale ballet met een ontembare gedrevenheid. hij wist
het gezelschap tot een eenheid, een familie te smeden en met zijn visie
en eigenzinnige creaties van hans van manen, toer van schayk en hemzelf zorgde hij voor internationale roem. vorig jaar januari overleed hij op 78-jarige leeftijd aan de gevolgen van kanker.
Rudi van Dantzig (Amsterdam, 1933-2012) kreeg zijn eerste professionele balletlessen
in 1950 van Sonia Gaskell. In 1952 debuteerde hij bij Gaskells Ballet Recital, dat twee
jaar later zou uitgroeien tot het Nederlands Ballet. Voor deze groep maakte hij in
1955 zijn eerste choreografie, Nachteiland. Vier jaar later behoorde Van Dantzig tot
de oprichters van het Nederlands Dans Theater, maar algauw keerde hij terug naar
Gaskell. In 1961 kwam onder haar leiding Het Nationale Ballet tot stand, waar hij
tot huischoreograaf werd benoemd. In 1965 werd Van Dantzig opgenomen in de
artistieke leiding, naast Gaskell en Robert Kaesen. Na hun vertrek was hij gedurende
twintig jaar enig artistiek leider, tot Wayne Eagling hem in 1991 opvolgde. Daarna
bleef Van Dantzig nog een aantal jaren als huischoreograaf aan het gezelschap
verbonden.
Van Dantzig maakte meer dan vijftig balletten, waarvan er 38 bij Het Nationale
Ballet in première gingen en nog eens zes bij het gezelschap werden ingestudeerd
- de meeste met decors en kostuums van Toer van Schayk. Meest karakteristiek
waren zijn monumentale, maatschappijkritische balletten, waarin hij verbeeldde
hoe de menselijke onschuld ten onder gaat door duistere krachten en alledaagse
tekortkomingen. Choreografieën als Want wij weten niet wat wij doen, Buigen
of barsten en Aartsengelen slachten den hemel rood leverden hem de bijnaam
‘dominee van de dans’ op - een geuzennaam, vond hij zelf.
Tot Van Dantzigs bekendste werken behoren Vier letzte Lieder, Monument voor een
gestorven jongen en zijn succesvolle versies van de avondvullende balletten Romeo
en Julia en Het Zwanenmeer. In het buitenland was vooral Romeo en Julia erg in
trek; Van Dantzig studeerde het ballet enkele jaren terug nog in Hongkong, Canada
en Finland in.
Van Dantzigs werk is uitgevoerd door talloze internationale gezelschappen, in
Europa, de Verenigde Staten, Canada, Australië, China, Japan en Nieuw-Zeeland.
Voor sterdanser Rudolf Nureyev creëerde hij vier balletten, waaronder één bij The
Royal Ballet en één bij het Ballett der Wiener Staatsoper.
In 1986 verscheen Van Dantzigs romandebuut Voor een verloren soldaat, waarvoor
hij de Geertjan Lubberhuizenprijs ontving. In 1993 volgde Het spoor van een
komeet, waarin hij zijn herinneringen aan Rudolf Nureyev en diens optredens met
4
Het Nationale Ballet neerschreef. Het boek verscheen in 2008 in Engelse vertaling.
Tot Van Dantzigs andere publicaties behoren de verhalenbundel Afgrond, de
novelle De bruid staat rechts van u en een biografie van kunstenaar en verzetsheld
Willem Arondéus. Binnenkort verschijnt bij De Arbeiderspers Rudi van Dantzig,
herinneringen aan Sonia Gaskell.
Toer van Schayk en Rudi van Dantzig in 1979
toer van schayk decor- en kostuumontwerp
Toer van Schayk (Amsterdam, 1936) was gedurende 35 jaar aan
Het Nationale Ballet verbonden. Eerst als solist, waarbij hij opviel
door zijn expressieve en indringende vertolkingen van balletten als
Monument voor een gestorven jongen, De touwen van de tijd en
Romeo en Julia. In 1971 maakte hij, op aandringen van Van
Dantzig, zijn eerste choreografie: Onvoltooid verleden tijd. Vijf jaar
later werd hij benoemd tot huischoreograaf, en creëerde in die
functie meer dan dertig werken, waaronder de avondvullende
producties Landschap en (i.s.m. Wayne Eagling) Notenkraker &
Muizenkoning.
Al die tijd was Van Schayk ook werkzaam als beeldend kunstenaar.
Tot zijn vrije werk behoren beeldhouwwerken en schilderijen, en
daarnaast is hij een van de opmerkelijkste Nederlandse decor- en
kostuumontwerpers. Hij maakte ontwerpen voor zijn eigen balletten
en voor die van Rudi van Dantzig, maar ook voor bijvoorbeeld
Frederick Ashtons Cinderella bij het Engelse Royal Ballet. Sinds zijn
pensionering in 2001 is Van Schayk nog altijd actief betrokken bij
Het Nationale Ballet. Zo ontwierp hij o.a. in 2009 de decors en
kostuums voor de nieuwe Giselle-productie van het gezelschap.
5
het verhaal
eerste bedrijf
tweede bedrijf
1. een plein in verona, ca. 1400
6. het plein ’s middags
De stad ontwaakt. De strijd tussen de
twee machtigste families van Verona, de
Capoletti’s en de Montecchi’s, laait
opnieuw op. De vorst van de stad scheidt
de vechtenden en verbiedt verdere twisten, op straffe van verbanning.
Het volk viert een heiligendag, met
dansen en processies. Mercutio en Benvolio, teleurgesteld door Romeo’s
afwezige houding, vieren feest met het
volk. De voedster brengt Romeo een
brief van Julia waarin zij toestemt - in
het geheim - met hem te trouwen. Zij
zal Romeo in de kapel van haar biechtvader ontmoeten.
2. het palazzo van de capoletti
Voorbereidingen worden getroffen voor
het verlovingsfeest van Julia en Paris, de
man die Julia’s ouders voor haar hebben
uitgezocht. Julia houdt haar voedster
van het werk. De voedster probeert Julia
duidelijk te maken dat aan haar kindertijd een einde is gekomen. Paris, een
rijke edelman, wordt aan haar voorgesteld.
Gasten voor het verlovingsfeest van
Julia en Paris - een gemaskerd bal - arriveren. Romeo, Mercutio en Benvolio
besluiten uit plagerij het vijandig huis te
betreden.
4. het bal bij de capoletti
Temidden van de vele gasten ontmoet
Julia Romeo. Een oprechte liefde ontvlamt in hen beiden. Tybalt, een neef
van Julia, herkent Romeo en ontmaskert
hem. De voedster had het goed gezien:
Julia’s onbezorgde jeugd lijkt definitief
voorbij.
5. de tuin van het palazzo capoletti
de balkonscène
Julia mijmert aan haar venster. In de
tuin ontdekt zij Romeo, die - verborgen
in het duister - op haar wacht. Hun
liefde blijkt zo hevig, dat zij alle gevaren
trotseren. Zij zweren elkaar trouw, zij
horen voor altijd bij elkaar.
6
10. de kapel
Laurenzio geeft Julia een gifdrank, die haar gedurende een etmaal schijndood zal maken. Na haar
begrafenis, zo voorspelt Laurenzio, zal zij in de
familietombe ontwaken, waaruit Romeo, door
Laurenzio gewaarschuwd, haar zal bevrijden.
7. de kapel van broeder laurenzio
11. het slaapvertrek van julia
Romeo weet de biechtvader te overreden om zijn huwelijk met Julia in te
zegenen. Daarna gaan de jonge geliefden
uit elkaar. Julia keert eenzaam terug
naar haar ouderlijk huis.
Thuisgekomen veinst Julia toe te stemmen in haar
huwelijk met Paris. Alleen gelaten neemt zij de
gifdrank in. Op de ochtend van haar huwelijk
met Paris vindt men haar, schijnbaar dood.
12. de graftombe van de familie capoletti
8. het plein ’s avonds
3. voor de poort van het palazzo
Op weg naar de kapel ontwaart zij de geesten
van de overleden Mercutio en Tybalt, waarmee
het onontkoombare noodlot zijn schaduw
vooruitwerpt.
De feestvreugde onder het volk is groot.
Tybalt, die zich na het bal wil wreken op
Romeo, krijgt ruzie met Mercutio.
Romeo, die door zijn huwelijk familie is
geworden van Tybalt, probeert Mercutio van een gevecht met Tybalt te weerhouden. Tybalt doodt Mercutio. In een
vlaag van woede om het verlies van zijn
beste vriend steekt Romeo Tybalt neer.
Romeo, die Laurenzio’s boodschap niet heeft ontvangen, is heimelijk teruggekeerd naar Verona.
Hij gelooft dat Julia dood is en overmand door
verdriet pleegt hij zelfmoord. Als Julia uit haar
slaap ontwaakt, vindt zij Romeo levenloos aan
haar voeten. Zij besluit haar geliefde in de dood
te volgen.
derde bedrijf
9. het slaapvertrek van julia
Romeo, die na de moord op Tybalt uit
Verona is verbannen, heeft de huwelijksnacht met Julia doorgebracht. Bij
het aanbreken van de dag vlucht hij de
stad uit. Julia’s ouders, onkundig van
haar huwelijk met Romeo, hebben
besloten haar spoedig aan Paris uit te
huwelijken. Ontzet probeert Julia hen
van dit voornemen te doen afzien. In
haar wanhoop verlaat zij het huis om
broeder Laurenzio om hulp te vragen.
7
igone de jongh
the story
act one
1. a square in verona around 1400
The city is awakening. The bitter enmity
between Verona’s two most powerful
families, the Montagues and the
Capulets, erupts once again. The Duke
of Verona quells the fighting, forbidding
any further violence on pain of banishment.
2. the interior of the capulet’s palace
The household is busy preparing for the
forthcoming feast to celebrate the engagement between Juliet and Paris, the
man whom Juliet’s parents have chosen
to be her husband. Juliet teases her nurse
who tries to explain to her that her days
of childhood have come to an end. She is
introduced to Paris, a rich nobleman.
3. in front of the palace gates
Guests are arriving for the masked ball
to celebrate the engagement of Juliet
and Paris. As a jest, Romeo, Mercutio
and Benvolio decide to enter their enemy’s house.
4. at the capulet’s ball
In the midst of the crowded ballroom
Juliet sets eyes on Romeo. Both are smitten by a passionate love and she realizes
the superficiality of her feelings for
Paris. Her cousin Tybalt recognizes his
enemy Romeo and unmasks him. The
nurse’s presentiment was right: Juliet’s
carefree youth is over.
thought of danger is banished as they
swear eternal love.
act two
6. the square at midday
Dancers and processions herald the
celebration of a holy day. Mercutio and
Benvolio, disappointed by Romeo’s distant behaviour, join in the celebrations. The nurse brings Romeo a letter
from Juliet agreeing to marry him in
secret. She tells Romeo to meet her in
the chapel of her father confessor, Friar
Lawrence.
Unaware that she has married Romeo, Juliet’s
parents have made hasty preparations for her
wedding to Paris. Juliet unsuccessfully tries to
dissuade them and, in desperation, leaves the
house to seek the help of Friar Lawrence. As she
rushes to Friar Lawrence’s chapel, she encounters the ghosts of Mercutio and Tybalt, which
seems to presage her own inescapable fate.
10. the chapel
Friar Lawrence gives Juliet a potion which will
bring about a temporary semblance of death. He
tells her that after burial in the family tomb, she
will awaken and that Romeo, duly forewarned of
the circumstances, will come to take her away.
7. friar lawrence’s chapel
11. juliet’s bedchamber
Romeo persuades Friar Lawrence to
give his blessing to his marriage to Juliet.
After a brief wedding ceremony the
young couple go their separate ways.
Juliet returns alone to her parents’
house.
Arriving back at her home, Juliet finally agrees to
marry Paris. Left alone she drinks the potion. The
wedding day dawns and she is discovered apparently dead.
8. the square - evening
The celebrations are in full swing. Since
the ball Tybalt is bent on avenging
himself on Romeo and picks a quarrel
with Mercutio. Romeo, now bound by
family ties to Tybalt, tries to intervene
between the two. But Tybalt kills
Mercutio and, in a moment of passionate fury at the death of his best friend,
Romeo stabs Tybalt to death.
12. the capulet tomb
Friar Lawrence’s message has failed to reach
Romeo and he has returned in secret to Verona.
Believing Juliet to be dead, he is overcome with
grief and kills himself. On awakening from her
sleep and seeing Romeo dead at her feet, Juliet
decides to join her loved one in death.
act three
5. the capulet’s palace
the ‘balcony scene’
Juliet muses at her bedroom window.
She catches sight of Romeo waiting for
her in the garden under cover of darkness. In the intensity of the moment all
8
9. juliet’s bedroom
Banished from Verona after Tybalt’s
death, Romeo has secretly spent his
wedding night with Juliet. As day
dawns Romeo must flee the city.
roman artyushkin
9
geschiedenis Romeo en Julia
het eerste nederlandse avondvullende ballet
“geen haar op mijn hoofd die daaraan denkt”, was rudi van
dantzigs eerste reactie toen hem werd gevraagd een eigen
‘romeo en julia’ te maken. geïnspireerd door de oorspronkelijke choreografie van leonid lavrovski en de vertolking van galina oelanova ging hij toch aan de slag. van dantzigs ‘romeo en
julia’ (1967) werd een mijlpaal in de nederlandse dansgeschiedenis.
leningrad, 1940
Leningrad was verduisterd - de SovjetUnie was in oorlog met Finland - toen
Leonid Lavrovski’s Romeo en Julia in
1940 in het Kirov Theater in première
ging. Het ballet werd enthousiast
ontvangen en zette de standaard voor een
hele reeks Romeo en Julia’s. Voor de
betrokkenen kwam het succes als een
complete verrassing. Tijdens de repetities
waren de spanningen tussen componist
Sergej Prokofjev en choreograaf
Lavrovski hoog opgelopen en ook de
dansers hadden weinig vertrouwen in de
hele onderneming. Anders dan de
doorlopende, verhalende balletten
waarmee zij vertrouwd waren, was
Lavrovski’s ballet opgebouwd uit losse
scènes die qua onderwerp, sfeer en
emotie sterk verschilden. Bovendien
wilde Lavrovski levensechte karakters
zien; hij stond niet toe dat de dansers zich
achter hun techniek verscholen.
londen en brussel, 1956
In 1956 kwam het Moskouse Bolsjoi
Ballet naar Londen met Lavrovski’s
Romeo en Julia. Een optreden waarnaar
reikhalzend uitgekeken werd, want ondanks de Koude Oorlog was de roem van
het sovjetballet tot in Europa en de
Verenigde Staten doorgedrongen. De
Russen zouden niet alleen over een virtuoze en atletische techniek beschikken,
maar ook uitblinken door hun expressieve vertolkingskunst - prima ballerina
Galina Oelanova voorop.
Van Dantzig, die de filmversie van
Lavrovski’s productie kende, reisde met
Toer van Schayk naar Brussel af, waar
het Bolsjoi na Londen ook optrad. Hoewel alle voorstellingen uitverkocht waren, wist het tweetal toch binnen te komen: “We kochten een Pravda en erg
Russisch kijkend zijn we toen gewoon de
Muntschouwburg binnengelopen.” Gekleed in figurantenkostuums zag het
tweetal Oelanova vanuit de coulissen.
Haar intense manier van dansen en haar
doorleefde en bewogen Julia vormden,
samen met Lavrovski’s enscenering, belangrijke inspiratiebronnen voor Van
Dantzigs eigen Romeo en Julia.
wie Gaskell dacht, Kenneth MacMillan, was nog
aan het bijkomen van zijn veelgeprezen Romeo
and Juliet dat hij in 1965 voor The Royal Ballet
had gemaakt. Zodat Gaskell uiteindelijk toch weer
bij Van Dantzig aanklopte.
Zonder uitgebreide toneelrepetities en zonder livemuziek ging een half jaar later, op 16 februari
1967, Van Dantzigs Romeo en Julia in première,
het eerste avondvullende ballet van Nederlandse
makelij. Van Dantzig zette de twee hoofdpersonen
duidelijk als kinderen neer, als slachtoffers van
hun omgeving, en scherpte de tegenstellingen tussen hun rivaliserende families verder aan.
De ontvangst was niet onverdeeld positief. Was dit
de maker van Jungle en Monument voor een gestorven jongen, staaltjes van moderne danskunst
waar de choreograaf tot dan toe in had uitgeblonken? Maar bij elke reprise die volgde, nam de kritiek af en de lof toe. Toen Van Dantzig in 1984 het
ballet ingrijpend aanpaste voor de piste van Carré,
waren alle recensies unaniem lovend. In deze versie
kwam Julia, op weg naar biechtvader Laurenzio,
voor het eerst de schimmen van Mercutio en Tybalt tegen, voorboden van haar eigen tragische lot.
Wouter Hos †
amsterdam, 1967
Midden jaren zestig vroeg Sonia Gaskell,
de toenmalige artistiek leidster van Het
Nationale Ballet, Van Dantzig een Romeo en Julia voor het gezelschap te maken. De toen nog jonge choreograaf weigerde aanvankelijk. “Geen haar op mijn
hoofd die daaraan dacht. Ik stond er helemaal vreemd tegenover.” Als postiljon
d’amour werd Van Dantzig vervolgens
op Lavrovski afgestuurd, maar ook die
weigerde.
De Amsterdamse Stadsschouwburg was,
vond hij, veel te klein voor zijn grootse
enscenering. En de derde kandidaat aan
alexandra radius en han ebbelaar
10
11
de muziek
sergej prokofjev, romeo en julia
“af en toe”, zo schreef sergej prokofjev in 1937, “wordt er bij mij
op aangedrongen gevoeliger muziek te schrijven. maar naar mijn
mening is dat helemaal niet nodig. ik heb me nooit geschaamd gevoelens naar voren te brengen en ik was er steeds op uit melodieën
te ontdekken die misschien door sommigen niet als zodanig werden
herkend, omdat ze niet overeenkomen met het conventionele type
melodie. ik hoop dat romeo en julia de harten van alle luisteraars
verovert. het zou mij spijten indien men ook hier geen gevoel en melodie zou aantreffen – maar ik heb vertrouwen.”
sentijd de grote omwenteling tot SovjetUnie had doorgemaakt. Muziek had
alles met politiek te maken en Prokofjev diende derhalve voorzichtig te zijn.
In Europa was hij gevierd en gewaardeerd, onder meer vanwege zijn vroege
expressieve werken en zijn muziek voor
balletten als De Verloren Zoon, Le Pas
d’Acier en Le Chout voor Diaghilevs
Ballets Russes; in de Sovjet-Unie diende
hij zich opnieuw te bewijzen.
romeo en julia, een moeizaam proces
terug naar de sovjet-unie
Vandaag de dag doet Prokofjevs licht
verdedigende toon over het melodische
karakter van Romeo en Julia wat
vreemd aan. Romeo en Julia (opus 64)
behoort inmiddels – net als Prokofjevs
latere ballet Assepoester – tot de meest
uitgevoerde klassiekers ter wereld en
over het emotionele effect van de
muziek is geen twijfel meer mogelijk.
Maar daar werd in Prokofjevs tijd aanvankelijk anders over gedacht.
Na een lang verblijf in Europa keerde
Sergej Prokofjev (1891-1953) halverwege de jaren dertig definitief terug
naar zijn geboorteland, dat in de tus-
12
De eerste opdracht die hij in 1934 van
regisseur Sergej Radlov kreeg was om
muziek te schrijven voor een ballet naar
Shakespeares tijdloze tragedie Romeo
en Julia. Geen ander werk van Shakespeares hand is in de muziekgeschiedenis zo vaak als inspiratiebron gebruikt
als juist dit tragische liefdesverhaal en
de uitdaging voor Prokofjev om in zijn
muziek iets toe te voegen aan de Romeo
en Julia’s van Bellini, Gounod, Berlioz
en niet te vergeten Tsjaikovski, moet
groot zijn geweest. Het werd een slepend en moeizaam proces. Want nog
voor de componist ook maar één noot
op papier had, werd het staatstheater
van Leningrad om politieke redenen
omgedoopt in Kirov Theater. Radlov
viel in ongenade en daarmee ook zijn
productie van Romeo en Julia. Het
weerhield hem en de componist er echter niet van verder te gaan met het project.
Het grootste probleem was om het dramatische en gelaagde drama van Shakespeare om te zetten in muziek en dans en
een logisch verhaal dat de toeschouwer
ook zonder tekst zou kunnen begrijpen.
Prokofjev koos ervoor om de verschillende dramatische niveaus te voorzien
van terugkerende motieven. De oorspronkelijke 24 scènes groeiden uit tot
meer dan 50 afzonderlijke scènes. Elke
episode werd bovendien voorzien van
een treffende dramatische titel als ‘De
straat wordt wakker’, ‘Tybalt herkent
Romeo’ of ‘Julia’s brief wordt overhandigd aan Romeo’. Voor een ballet –
maar ook voor een compositie – een
ongebruikelijke benadering. Voor Prokofjev moet de dramatische lading of
handeling voorop hebben gestaan. De
montage-achtige techniek doet sterk
denken aan filmmuziek. In 1933 had
Prokofjev zijn eerste filmmuziek gecomponeerd voor regisseur Sergej Eisenstein
(Luitenant Kijé, in 1938 gevolgd door
Alexander Nevsky), en de uiteindelijke
muziek voor Romeo en Julia is door die
ervaring zeker beïnvloed.
Prokofjev en Radlov wisselden niet
alleen scènes en gebeurtenissen om, ze
bedachten zelfs een nieuw einde; nota
bene een happy end. Omdat, zo beweerde de componist later droogjes, dode
dansers nu eenmaal niet kunnen dansen.
Een wat zwakke verdediging voor een
dergelijke ondermijnende ingreep.
de première
Rond 1936 was de partituur gereed,
maar geen theater dat interesse had.
Gehecht als hij was aan zijn compositie,
liet Prokofjev in 1937 en 1938 orkest-
suites uitvoeren. De reacties waren
gemengd: sommigen vonden het prachtig, anderen meenden dat het te weinig
melodieus was, wat leidde tot Prokofjevs verdedigende reactie. Twee jaar
later was het zover. Choreograaf Leonid
Lavrovski was gevraagd om Romeo en
Julia – alsnog – voor het Kirov Theater
te maken. Het happy end werd weer
omgezet in het oorspronkelijke einde,
scènes werden opnieuw gewijzigd en
ook in de muziek werden, tot grote
ergernis van Prokofjev, veranderingen
aangebracht. Maar hij wilde niets liever
dan dat zijn Romeo en Julia nu eindelijk
eens werd uitgevoerd en was zogezegd
bereid tot een compromis.
Behalve Lavrovski hadden ook de dansers kritiek op de compositie. Ze vonden
Prokofjevs suggestief beeldende, contrastrijke en soms overweldigende muziek
‘vreemd’ en niet ‘dansant’ genoeg. Ze
gruwelden van al die vreemde syncopische ritmen, van die heldere en soms
venijnige instrumentatie, en het symfonische gehalte in de muziek – waarin
Prokofjev voortborduurde op de balletmuziek van Tsjaikovski – maakte ze
onzeker. “Wat jullie nodig hebben”, zo
zou de gefrustreerde componist tijdens
een van de repetities hebben uitgeroepen, “is geen muziek maar slagwerk!”
Vlak voor de première dreigden de dansers nog met een staking als er niet iets
aan die vreselijke muziek werd gedaan,
bang dat het ballet een volledige mislukking zou worden. Maar dat bleek – zo
mag achteraf worden vastgesteld – wel
mee te vallen. Prokofjevs Romeo en
Julia zou vanaf het eerste moment dat
het daadwerkelijk werd uitgevoerd een
overweldigend succes zijn. En blijven.
Maarten de Kroon
13
tableau de la troupe
eerste solisten
Jurgita Dronina
Igone de Jongh
Larissa Lezhnina
Maia Makhateli
Anna Tsygankova
Anu Viheriäranta
tweede solisten
Victoria Ananyan
Megan Zimny Gray
Suzanna Kaic
Emanouela Merdjanova
Sasha Mukhamedov
Vera Tsyganova
Nadia Yanowsky
Roman Artyushkin
Isaac Hernández
James Stout
Alexander Zhembrovskyy
14
Matthew Golding
Casey Herd
Artur Shesterikov
Jozef Varga
Remi Wörtmeyer
grand sujets
Wen Ting Guan
Erica Horwood
Rachel Oomens
Maiko Tsutsumi
Serguei Endinian
Koen Havenith
Ernst Meisner
Rink Sliphorst
Oleksey Smolyakov
Jared Wright
coryphées
Naira Agvanean
Maria Chugai
Joanna Mednick
Aya Okumura
Milena Sidorova
Anatole Babenko
Young Gyu Choi
Peter Leung
Dario Mealli
Bruno da Rocha Pereira
Chao Shi
Edo Wijnen
corps de ballet
Angela Agresti
Krista Ettlinger
Hannah de Klein
Sae Hyun Kwon
Qian Liu
Jingjing Mao
Amanda McGuigan
Saya Okubo
Rebecca Oltheten
Pascalle Paerel
Sandra Quintyn
Sara Ricciardelli
Rebeca Taboada Rivas
Tess Sturmann
Antonina Tchirpanlieva
Wendeline Wijkstra
Vincent Hoffman
Sebastien Galtier
Matthew Pawlicki-Sinclair
Miles Pertl
Bastiaan Stoop
Wolfgang Tietze
Davit Vardanyan
élèves Hannah Grennell
Michelle Murphy
Clotilde Tran Phat
Martina Verbeni
Remy Catalan
adspiranten
Floor Eimers
Chanquito van Hoeve
Skyler Martin
Rohan Dunham
Dario Elia
15
directeur ballet
holland symfonia het orkest van het nationale ballet
algemeen directeur
holland symfonia is de vaste orkestpartner van het nationale ballet
en het nederlands dans theater.
Holland Symfonia heeft per 1 januari 2013 een vaste bezetting van 45 musici,
die indien nodig wordt aangevuld met freelance gastmusici. In deze formatie
zal het orkest voorstellingen begeleiden van Het Nationale Ballet en van het
Nederlands Dans Theater. Bovendien zal het orkest educatieve producties verzorgen in en voor Het Concertgebouw Amsterdam, Het Muziektheater Amsterdam en theaters en concertzalen elders in Nederland.
vaste choreografen
Ted Brandsen
Els van der Plas
hoofd artistieke staf
zakelijk leider
Hans van Manen
Krzysztof Pastor
muzikaal leider
Rachel Beaujean
Janine Dijkmeijer
artistieke staf
Matthew Rowe
Guillaume Graffin
balletmeester
Judy Maelor Thomas
balletmeester
Charlotte Chapellier
balletmeester
Rinat Gizatulin
Sandrine Leroy
choreologist / repetitor senior balletdocent
Alan Land
balletmeester
koen kessels - dirigent
Koen Kessels (1961) studeerde aan het
Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium in Antwerpen. Hij was gedurende
enige jaren lid van de muzikale staf van
de Brusselse Muntschouwburg en assistent-dirigent bij de Vlopera, Antwerpen-Gent.
Zijn debuut als dirigent maakte hij met
het orkest van de Vlopera in Cinderella
van Prokofjev, een productie van het Koninklijk Ballet van
Vlaanderen, waar hij ook een aantal andere klassieke balletten dirigeerde.
Na zijn succesvolle debuut bij het Ballet van de Parijse Opéra
in 2005, met de productie Le Parc van choreograaf Angelin
Preljocaj, vroeg het gezelschap hem al diverse malen terug.
Onlangs dirigeerde hij De Notenkraker in Covent Garden bij
The Royal Ballet. Kessels is tevens muziekdirecteur van het
Zomeropera Festival Alden Biesen, artistiek directeur van
het HERMESensemble, gastdirigent bij de Nationale Opera
Sofia en lid van de artistieke directie van het Conservatorium
Antwerpen. Koen Kessels dirigeerde in eerder bij Het Nationale Ballet Ballet 4all.
pianisten
Olga Khoziainova
16
Michael Mouratch Ryoko Kondo
Robert Greuter
Viktoriya Ryapolova
17
kindermatinee romeo en julia voor het primair onderwijs
holland symfonia - tableau
1e viool
cello
Tinta Schmidt von Altenstadt
(concertmeester)
Hebe Mensinga
Kotaro Ishikawa
Suzanne Huynen
Robert Cekov
Jan Eelco Prins
Majda Varga-Beijer
Katharina Schönberg
Bert van den Hoek
Mirjam Michel
Cécile Gouder de Beauregard
Ilona de Groot
Arwen Terlou
Hester van der Vlugt
Artur Trajko
Lies Schrier
Evelien Prakke
Graham Summersgill
Willemiek Tavenier
Tanne Comello
Csaba Erdös
Susanne Degerfors
altviool
Giles Francis
Arwen van der Burg
Maria Ferschtman
Brian Marcus
Lydia Friedrich
Andrew Faughnan
Örzse Adam
Max Knigge
Merel van Schie
Karen de Wit
trompet
Erwin ter Bogt
Hans van Loenen
Erik Torrenga
Adriaan Kramer
bas
Jean-Paul Everts
Annelies Hemmes
Rob Zeelenberg
Mihai Scarlat
Annemieke Marinkovic
Pim van der Zwaan
2e viool
Arnieke Beilschmidt-Ehrlich
Yumi Goto
Marielle Ponsen
Paul van Coeverden
Willy Ebbens
Christiane Belt
Rosemary Tyldesley
Dick de Graaff
Eva Lohse
Babette van den Berg
Matthijs Berger
Leonie Kleiss
Christiaan Beumer
Guido Rooyakkers
Cristian Palau Tena
Jana Suilen
trombone
Bram Peeters
Anton van Houten
Wouter Iseger
Remco Jager
Het Nationale Ballet danst jaarlijks twee voorstellingen
voor het primair onderwijs. Op dinsdag 19 maart vindt
er een kindermatinee van Romeo en Julia plaats die
speciaal is aangepast en ingekort voor leerlingen uit
groep 7 en 8.
Ter voorbereiding is er een speciale educatieve website
ontwikkeld met leuke en informatieve opdrachten:
romeojulia.het-ballet.nl
Alle deelnemende klassen worden vooraf bezocht door een
balletdocent die een dansworkshop geeft en een dansfragment aanleert. De voorstelling wordt ingeleid door een
presentatrice die enkele dansers interviewt. Ook wordt
er een ‘changement’ uitgevoerd met open doek en legt
een technicus uit wat daar allemaal bij komt kijken.
Uiteindelijk voeren alle kinderen onder begeleiding van
het orkest het eerder aangeleerde dansfragment uit.
In totaal zullen zo’n 1200 leerlingen deze voorstelling
bezoeken.
tuba
fluit
Sarah Ouakrat
Janneke Speckmann
Marie-Cécile de Wit
Karin Leutscher
Arne Visser
Meer informatie over onze educatie projecten, zoals een dansdag
op school met als thema Romeo en Julia: het-muziektheater.nl/ontdek
pauken
Peter de Vries
slagwerk
hobo
Irma Kort
Bert Steinmann
Dorine Schoon
Richard Jansen
Rene Oussoren
Esther Doornink
Jelmer Tichelaar
klarinet
harp
Ina Hesse
Joris Wiener
Lili Schutte
Jet Sprenkels
Liesbeth Vreeburg
toetsinstrument
fagot
Marc Simons
Janet Morgan
Maud van Daal
Peter de Wit
extra's
hoorn
Ward Assmann
Ant van Berkum
Niels Bijl (tenor-saxofoon)
Femke IJlstra (tenor-saxofoon)
Lenie Kerkhoven-Noordzij
(mandoline)
Marco Ludemann (mandoline)
Jump, de fanclub van Het Nationale Ballet, brengt jonge balletliefhebbers dichter bij hun favoriete dansers. De website
biedt leuke weetjes, interviews, foto’s en
filmpjes. En danseres Krista Ettlinger
houdt speciaal voor Jump een dagboek
bij.
Voor fans en balletscholen worden allerlei activiteiten georganiseerd, zoals
workshops of een kijkje achter de schermen. Op 22 juni wordt het seizoen afgesloten met een Dansdag voor alle fans.
Ga nu naar de website en ontdek de
wereld achter Het Nationale Ballet:
www.het-ballet.nl/jump
Jump wordt mede mogelijk gemaakt door:
18
19
het nationale ballet dankt:
steun het nationale ballet
word vriend!
De Vrienden van Het Nationale Ballet dragen bij
aan de totstandkoming van nieuwe producties,
kostuums en decors en aan de ontwikkeling van
dansers, zodat zij de sterren van de hemel blijven dansen. Vrienden hebben daarom een streepje
vóór. Zo zijn zij onder meer welkom bij trainingen
en repetities, masterclasses en balletreizen. Ook
ontvangen Vrienden drie maal per jaar een tijdschrift met achtergrondinformatie over de dansers
en het gezelschap.
hoe draagt u bij?
Word Vriend voor € 50,- per jaar voor 1 persoon, eventueel met een Huisgenoot-Vriend
voor€€€25,- per jaar.
Word Gouden Vriend voor € 200,- per jaar
voor 2 personen (u kunt altijd een introducé
meenemen naar Vriendenactiviteiten).
Word voor vijf jaar lid van de Geefkringen
voor € 1.000,-, € 5.000,- of € 10.000,- per
jaar. Door belastingvoordeel krijgt u meer dan
de helft van uw gift terug van de fiscus.
Sprookje
of topsport?
Word Vriend van Het Nationale Ballet
en kijk achter de schermen!
subsidiënten
Draag bij aan ballet van wereldniveau
teksten Astrid van Leeuwen, Wouter Hos, Maarten de Kroon, Margriet Prinssen eindredactie Margriet Prinssen, Astrid van Leeuwen planning
en productie Salwa Jabli coverfoto Ruud Baan dansers Igone de Jongh, Casey Herd foto achterzijde Ruud Baan dansers Megan Zimny Gray
en James Stout foto’s binnenwerk Luc Mounsaert, Angela Sterling, Erwin Olaf grafisch ontwerp Martin Pyper [omslag] lay-out Sander
van der Duin, Ariane Weltevreede druk Stadsdrukkerij Amsterdam N.V. uitgever Het Muziektheater Amsterdam - Het Nationale Ballet
postadres Postbus 16822, 1001 RH Amsterdam bezoekadres Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam telefoon [020] 551 82 25 fax
[020] 551 80 70 email [email protected]
20
meer informatie:
www.het-ballet.nl/vrienden
www.het-ballet.nl/geefkringen
(020) 551 8225
21
wereldpremière
le sacre du printemps
15 t/m 22 juni '13
solisten Megan Zimny Gray en James Stout
wereldpremière