1/100.000 ölçekli istanbul çevre düzeni planı raporu

Transcription

İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı
Şehir Planlama Müdürlüğü
1/100.000 ÖLÇEKLİ
İSTANBUL ÇEVRE DÜZENİ
PLANI RAPORU
İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı
Şehir Planlama Müdürlüğü
1/100.000 ÖLÇEKLİ İSTANBUL
ÇEVRE DÜZENİ PLANI RAPORU
İstanbul, 2009
1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu
TAKDİM
Eşsiz bir coğrafi konuma, görkemli bir tarihi geçmişe, büyük kültürel ve ekonomik
potansiyele sahip olan İstanbul, ülkemizin ve dünyanın en önemli şehirlerinden birisidir.
Böylesine ayrıcalıklı bir coğrafyaya, tarihi ve kültürel birikime ve eşsiz doğal güzelliklere
sahip olan İstanbul’un bu değerleri, maruz kaldığı gelişme baskısı ve plansız gelişme sonucu
kısmen maskelenmiş kısmen de kaybolmuştur.
Doğu ve Batının buluşma ve kaynaşma noktası olan İstanbul, farklı uygarlıkların tarih
boyunca oluşturduğu kültürel birikim ile renklenen bir uygarlıklar sentezine sahiptir. Ayrıca,
Balkanlar, Karadeniz, Kafkaslar, Orta Asya, Orta Doğu ve Doğu Akdeniz kavşağında bulunan
İstanbul, stratejik ve coğrafi konumu ile kültürel bağlantıları nedeniyle bu bölgelere hizmet
sunan önemli dünya kentlerindendir.
İstanbul’un hak ettiği tarihsel ve çağdaş konumunu planlı yaklaşımlarla yeniden kazandırmak
için İstanbul Çevre Düzeni Planı’nın hazırlanması konusunda İstanbul Büyükşehir Belediye
Başkanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığı arasında 2004 yılında bir protokol imzalanmış; 5216
sayılı Yasa ile tüm İstanbul İl sınırlarını kapsayacak şekilde genişletilen Büyükşehir Belediye
sınırlarının içerdiği 545.300 ha’lık alanda 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nın
hazırlanması için İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetkili kılınmıştır.
Halen 12.5 milyonun üzerinde kişinin yaşadığı İstanbul’da, nüfusun bugünkü artış hızıyla
büyümesi halinde, 15 – 20 yıl içinde 20 – 22 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bununla
birlikte Plan’da, koruma ve kullanma dengeleri ile sürdürülebilir planlama ilkelerine göre
İstanbul İli nüfusu 16 milyon olarak belirlenmiştir. Doğrudan İstanbul’a yönelen göçün
kontrol altına alınması gerektiği anlamına gelen bu sınırlama için ülke ve bölge politikaları ile
ilişkilendirilmiş arazi kullanım esaslarının belirlenmesi ve bu esaslara kesinlikle uyulması
kaçınılmaz olmaktadır.
Günümüzde doğu-batı yönlerine ilave olarak, kentin yaşam desteklerinin yoğunlaştığı kuzeye
yönelik gelişme eğiliminin kontrol altına alınması elzemdir. Ayrıca, tarihinde üç medeniyete
beşiklik ve iki imparatorluğa başkentlik yaparak bir dünya kenti konumu kazanan İstanbul; öz
değerlerini yitirmeden günümüzde de küresel önemini sürdürmeli ve yarışan kentler arasında
daima ön saflarda yerini korumalıdır.
Bu inançtan yola çıkarak, sadece İstanbul için değil ülkemiz açısından da önemli kararlar
içeren çok zor ve zahmetli bir plan süreci içinde, 22.08.2006 t.t.li İstanbul Çevre Düzeni Planı
başta olmak üzere daha önce yapılan değerli çalışmalardan da faydalanılarak son derece titiz
ve detaylı çalışmalar değerli bir ekiple ve büyük bir sorumluluk duygusu içerisinde yaklaşık
iki yıllık bir süreçte tamamlanabilmiştir.
İstanbul Çevre Düzeni Planı, Dokuzuncu Kalkınma Planı’nın “İstikrar içinde büyüyen,
gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen,
AB’ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye” vizyonu çerçevesinde; İstanbul’un
sahip olduğu değerler ve bu değerlere yönelik tehditler göz önünde bulundurularak
hazırlanmıştır.
İstanbul Çevre Düzeni Planı ile “İstanbul’un evrensel düzeyde taşıdığı kültürel ve doğal
öz değerlerine sahip çıkılarak, İstanbul’a doğası, yaşam kalitesi, erişilebilirliği ve sahip
olduğu genç dinamik nüfusu ile dünya ölçeğinde güçlenmiş bir kent statüsü
kazandırmak” amaçlanmaktadır.
Bu Plan; ekonomik ve ekolojik kararların birbirleri ile çatışmayacak şekilde alınmasını ve bu
kararların arazi kullanımı konusunda ortaya konulan stratejik yaklaşımlarla örtüşmesini
i
hedefleyen; sosyal yapıyı, yönetsel kararları ve mekanı şekillendirerek sürdürülebilir
kalkınmayı tüm boyutları ile ele alan önemli araçları ve karar destek sistemlerini içermektedir.
Plan ile İstanbul’un gelişmesinin ana ilkeleri belirlenmekte, yakın bir gelecekte ekolojiekonomi dengesinin bozulmasıyla doğabilecek sağlıksız yaşam koşullarının uyarısı
yapılmakta, olumsuz sonuçların önlenmesi için çevresel, ekonomik, toplumsal ve mekansal
bütünleşmenin sağlanması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi için alt ölçekli planları
yönlendirecek bir yol haritası çizilmektedir.
İstanbul’un planlanmasına ilişkin sorunlar, İl sınırları içinde kalınarak ve sadece yerel
yönetimlerin yetkilerine dayanarak çözülebilecek boyutları büyük oranda aşmış
bulunmaktadır. Bu sebeple yapısal sorunlarını çözmüş, kentsel yaşamına canlılık ve ekonomik
faaliyetlerine verimlilik getirmiş bir İstanbul hedefi için fiziksel gelişme öngörüleri; mekansal
ve sosyo-ekonomik kesimler, doğal kaynaklar ve komşu illerin çevre düzeni planları göz
önünde bulundurularak, ülke ve bölge politikaları ile ilişkilendirilmiş arazi kullanım
esaslarına göre belirlenmiştir.
İl’de doğal ve fiziksel yapı çözümlemelerine ilişkin analizlerin, gerek İl bütünü gerekse
komşu iller ve bölge bütününde ekonomik kalkınma eğilimleri, sosyal yapı, işlevsel ve
yönetsel bağlantılar boyutları ile değerlendirilmesi sonucunda sürdürülebilirlik çerçevesinde
verimlilik artışına yol açabilecek plan kararları tanımlanmıştır.
1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nın hazırlanmasında emeği geçen
yöneticilerimize, uzman kadrolarımıza ve planlama sürecinde bilgi ve çalışmalarından
yararlandığımız akademisyenlere ve diğer danışmanlara değerli katkılarından ötürü
teşekkürlerimi iletirim.
Ülkemizdeki üst ölçekli plan çalışmalarında da önemli bir kaynak olacak olan İstanbul Çevre
Düzeni Planı’nın, birden çok medeniyetten derin izler taşıyan İstanbul’un gelecekteki planlı
ve sağlıklı gelişiminde olumlu katkılar sağlamasını temenni ederim.
İstanbullulara en derin saygılarımla,
Dr.Mimar Kadir TOPBAŞ
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı
ii
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
Takdim……………………………………………………………………………………... i
İstanbul Çevre Düzeni Planı Plan Yapım Ekibi……………………………………... iii
İçindekiler…………………………………………………………………………………. iv
Tablo Listesi……………………………………………………………………………… xiii
Grafik Listesi……………………………………………………………………………... xvii
Şekil Listesi………………………………………………………………………………. xviii
Harita Listesi……………………………………………………………………………… xix
BİRİNCİ BÖLÜM: AÇIKLAMALAR……………………………………………………..
1.1. PLAN SİSTEMATİĞİ…………………………………………………………….
1.2. RAPOR SİSTEMATİĞİ………………………………………………………….
1
2
10
İKİNCİ BÖLÜM: BÖLGESEL ARAŞTIRMA BULGULARI…………………………..
2.1. TRAKYA ALT BÖLGESİ……………………………………………………….
2.2. KUZEY MARMARA ALT BÖLGESİ.………………………………………….
2.3. GÜNEY BATI MARMARA ALT BÖLGESİ.………………………………….
2.4. GÜNEY DOĞU MARMARA ALT BÖLGESİ.…………………………………
13
16
19
23
26
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İSTANBUL İL BÜTÜNÜ ARAŞTIRMA BULGULARI…………
3.1. KONUM……………………………………………………………………………
3.1.1. KÜRESEL KONUM……………………………………………………….
3.1.2. ÜLKESEL VE BÖLGESEL KONUM……………………………………
3.1.2.1. Demografik Yapı Göstergeleri………….…………………….
3.1.2.2. Ekonomik Yapı Göstergeleri………………………………….
3.1.2.3. Sanayi Göstergeleri……………………………………………
3.1.2.4. Tarım Göstergeleri……………………………………………..
3.1.2.5. İnşaat Göstergeleri……………………………………………..
3.1.2.6. Eğitim Göstergeleri…………………………………………….
3.1.2.7. Sağlık Göstergeleri…………………………………………….
3.1.2.8. Altyapı Göstergeleri……………………………………………
3.1.2.9. Gelişmişlik………..……………………………………………...
3.1.3. İSTANBUL’UN İDARİ YAPISI…………………………………..............
3.2. TARİHSEL GELİŞİM…………………………………………………………….
3.2.1. İSTANBUL’UN TARİHSEL GELİŞİMİ…………………………………..
3.2.1.1. Bizantion Öncesi Dönem……………………………………...
3.2.1.2. Bizantion Dönemi…………...………………………………….
3.2.1.3. Roma İmparatorluğu Dönemi………………………………...
3.2.1.4. Bizans İmparatorluğu Dönemi……………………………….
3.2.1.5. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi……………………………..
3.2.1.6. 1923-1940 Dönemi……………………………………………...
3.2.1.7. 1940-1950 Dönemi……………………………………………...
3.2.1.8. 1950-1960 Dönemi……………………………………………...
3.2.1.9. 1960-1970 Dönemi……………………………………………...
3.2.1.10. 1970-1980 Dönemi…………………………………………….
3.2.1.11. 1980-1990 Dönemi…………………………………………….
3.2.1.12. 1990 Sonrası Dönem…………………………………………
3.2.2. İSTANBUL’UN PLANLAMA SÜRECİ…………………………………..
33
34
35
44
47
51
58
59
60
60
62
63
65
67
68
68
68
68
69
69
70
73
74
75
76
77
77
79
79
iv
3.3. MAKROFORM……………………………………………………………………
3.3.1. MEVCUT MAKROFORM YAPISI………………………………………..
3.3.2. İSTANBUL MAKROFORMUNUN TARİHİ GELİŞİM SÜRECİ……….
3.3.3. MEVCUT MAKROFORM YAPISININ SONUÇLARI…………………..
3.4. DOĞAL YAPI……………………………………………………………………..
3.4.1. METEOROLOJİK YAPI…..……………………………………………….
3.4.1.1. İklim……………………………………………………………….
3.4.1.2. Gözlemlenen İklimsel Değişiklikler (1951 -2004)………….
3.4.1.3. Geleceğe Yönelik Bölgesel Projeksiyonlar………………..
3.4.2. EKOLOJİK VE BİYOLOJİK YAPI……………………………………….
3.4.2.1. Ekolojik Yapı…………………………………………………….
3.4.2.2. Biyolojik Yapı……………………………………………………
3.4.3. ORMAN ALANLARI……………………………………………………….
3.4.3.1. Orman Sınırları………………………………………………….
3.4.3.2. Meşcere Haritaları………………………………………………
3.4.3.3. Orman Alanlarının Fonksiyonları……………………………
3.4.3.4. Orman Alanları ve Çevresiyle Etkileşimi…………………..
3.4.3.5. Orman Alanlarının Üretim Durumu………………………….
3.4.3.6. Orman Alanlarının Kullanım Durumu……………………….
3.4.3.7. Ekolojik Koridorlar……………………………………………..
3.4.4. TARIM ALANLARI……………………………………...…………………
3.4.3.1. Mevcut Tarımsal Arazi Kullanım ve Tarımsal Üretim….…
3.4.3.2. Toprak…………………………………………………………….
3.4.5. YER BİLİMLERİ……………………………………………………………
3.4.5.1. Yeryüzü Şekilleri (Jeomorfoloji)……………………………..
3.4.5.2. Genel Jeoloji…………………………………………………….
3.4.5.3. Yerüstü ve Yeraltı Suları………………………………………
3.4.5.4. Depremsellik…………………………………………………….
3.4.5.5. Kıyı ve Liman Alanları………………………………………….
3.4.6. YERALTI KAYNAKLARI…………………………………………………
3.4.6.1. Taşocağı Rezervleri……………………………………………
3.4.6.2. Endüstriyel Hammadde Rezervleri………………………….
3.4.6.3. Enerji Kaynakları……………………………………………….
3.4.7. ÇEVRE SORUNLARI……………………………………………………..
3.4.7.1. Hava Kirliliği……………………………………………………..
3.4.7.2. Su Kirliliği………………………………………………………..
3.4.7.3. Toprak Kirliliği…………………………………………………..
3.4.7.4. Gürültü Kirliliği………………………………………………….
3.4.7.5. Katı Atıklar……………………………………………………….
3.5. DEMOGRAFİK YAPI…………………………………………………………….
3.5.1. NÜFUS ARTIŞ HIZI………………………………………………………..
3.5.2. NÜFUSUN DAĞILIMI……………………………………………………..
3.5.3. GÖÇ…………………………………………………………………………
3.5.3.1. Göç Yapısı……………………………………………………….
3.5.3.2. İstanbul’a İç Göç……………………………………………….
3.5.3.3. İstanbul’da Net Göç…………………………………………….
3.5.3.4. İstanbul’dan Dışarıya Göç…………………………………….
3.5.4. NÜFUSUN YAPISI…………………………………………………………
3.5.4.1. Genel Doğurganlık Oranı……………………………………...
3.5.4.2. Göçe Bağlı Nüfus Artışı……………………………………….
v
89
89
91
95
100
100
100
101
106
111
111
118
122
122
123
123
124
125
125
128
131
131
136
145
145
146
149
152
156
158
160
162
164
168
168
169
174
177
179
184
184
185
186
190
190
191
193
194
194
195
3.5.4.3. Yaş Grupları ve Yaş Yapısı……………………………………
3.5.4.4. Okul Çağındaki Nüfus………………………………………….
3.5.4.5. Çalışabilir ve Çalışan Nüfus…………………………………..
3.5.4.6. Hane Halkı Büyüklüğü…………………………………………
3.5.5. YOĞUNLUK………………………………………………………………..
3.5.5.1. Brüt Nüfus Yoğunluğu…………………………………………
3.5.5.2. Net Nüfus Yoğunluğu………………………………………….
3.6. EKONOMİK YAPI………………………………………………………………..
3.6.1. EKONOMİK YAPI GÖSTERGELERİ……………………………………
3.6.1.1. Gelir ve Gelir Dağılımı………………………………………….
3.6.1.2. İstihdam ve İşsizlik……………………………………………..
3.6.2. EKONOMİK FAALİYET SEKTÖRLERİ…………………………………
3.6.2.1. Tarım……………………………………………………………...
3.6.2.1.1. Ziraat………………………………………………….
3.6.2.1.2. Hayvancılık…………………………………………..
3.6.2.1.3. Avcılık…………………………………………………
3.6.2.1.4. Ormancılık……………………………………………
3.6.2.1.5. Su Ürünleri…………………………………………...
3.6.2.2. Sanayi…………………………………………………………….
3.6.2.2.1. İmalat Sanayinin Alt Sektörlere Dağılımı……….
3.6.2.2.2. Faal İşgücü Sayısı…………………………………..
3.6.2.2.3. Alan Büyüklüğü…………..…………………………
3.6.2.2.4. Kuruluş Yıllarına Göre Dağılım………..…………
3.6.2.2.5. Yönetim Birimlerinin Dağılımı…………………….
3.6.2.2.6. Kullanılmayan Sanayi Kuruluşlarının Dağılımı..
3.6.2.2.7. İlk 500 Firmaya Göre Dağılım…………………….
3.6.2.2.8. Yabancı Sermayeli İşletmelerin Dağılımı……….
3.6.2.2.9. Sanayi Bölgeleri ve Destek Üniteleri
3.6.2.3. Madencilik………………………………………………………..
3.6.2.4. Ticaret ve Hizmetler……………………………………………
3.6.2.4.1. Mekansal Dağılım.………………………………….
3.6.2.4.2. Faal İşgücü Sayısı………………………………….
3.6.2.4.3. Hizmet Firmalarının Büyüklüğü...……………….
3.6.2.4.4. Kuruluş Yıllarına Göre Dağılım………………….
3.6.2.4.5. Sektörün Yapısı ve Yer Değiştirme Eğilimleri...
3.6.2.4.6. Sektörün Rekabetçiliği ve Kümelenmesi….…..
3.6.2.4.7. Sektörün Ulaşım ile İlişkisi……………………….
3.6.2.5. Turizm…………………………………………………………….
3.6.2.5.1. Konaklama Olanakları……………………………..
3.6.2.5.2. Yeme, İçme, Eğlence ve Alışveriş Olanakları….
3.6.2.5.3. Kültür ve Sanat Olanakları………………………..
3.6.2.5.4. Kongre ve Fuar Olanakları………………………..
3.6.2.5.5. Kruvaziyer ve Yat Turizmi Olanakları…………...
3.6.2.5.6. Eko Turizm Olanakları…………………...………...
3.6.2.5.7. Turizm Merkezleri………………………...………...
3.6.2.5.8. Kültür Endüstrileri………………………………….
vi
195
197
198
200
201
201
201
202
202
203
206
210
210
210
212
216
216
217
218
218
220
221
222
222
223
223
224
224
226
227
227
231
232
232
233
234
238
240
244
249
250
252
254
255
256
259
3.7. İŞLEVSEL BAĞLANTILAR…………………………………………………….
3.7.1. ULAŞIM………………………..……………………………………………
3.7.1.1. Şehirlerarası, Bölgesel ve Uluslararası Ulaşım Ağı………
3.7.1.1.1. Havalimanları………………………………………..
3.7.1.1.2. Limanlar………………………………………………
3.7.1.1.3. Garlar………………………………………………….
3.7.1.1.4. Otogarlar……………………………………………..
3.7.1.2. İstanbul Kent İçi Ulaşım Sistemi……………………………..
3.7.1.2.1. Karayolu Ulaşım Sistemi………………………….
3.7.1.2.2. Demiryolu Ulaşım Sistemi………………………..
3.7.1.2.3. Denizyolu Ulaşım Sistemi…………………………
3.7.1.3. İstanbul İli Ulaşım Yatırımları….……………………………..
3.7.1.3.1. Karayolu Yatırımları…….………………………….
3.7.1.3.2. Raylı Sistem Yatırımları….………………………..
3.7.1.3.3. Havayolu Yatırımları…….…………………………
3.7.2. LOJİSTİK HİZMETLER………………………………………………………………
3.7.2.1. Lojistik Odaklar…………...…………………………………….
3.7.2.1.1. Organize Sanayi Bölgeleri……………...…………
3.7.2.1.2. Küçük Sanayi Siteleri……………..........…………
3.7.2.1.3. Nakliye Ambarları……………………..……………
3.7.2.1.4. Sebze ve Meyve Halleri……………………………
3.7.2.1.5. Antrepo ve Depolar…..……………………….……
3.7.2.1.6. Parlayıcı ve Patlayıcı Madde Depoları……..……
3.7.2.2. Lojistik Terminaller…………...…………………….………….
3.7.2.2.1. Limanlar……………………………………………...
3.7.2.2.2. Havaalanları…………………………………………
3.7.2.2.3. Demiryolu Yükleme İstasyonları…………………
3.7.2.2.4. Gümrükler……………………………………………
3.7.2.3. Yük Akışları……….…………...…………………….………….
3.7.2.3.1. Petrol Dağıtım Lojistiği…………………………….
3.7.2.3.2. Kargo Dağıtımı………...…………………………….
3.7.2.3.3. Perakende Sektörü…...…………………………….
3.7.2.3.4. Katı Atık Lojistiği……………………………………
3.8. KONUT ALANLARI VE YAŞAM KALİTESİ…….…………………………….
3.8.1. İSTANBUL’DA KONUT ALANLARI……………………………….…..
3.8.2. YERLEŞİME UYGUN OLMAYAN ALANLARDAKİ KONUT
ALANLARI………………………………………………………………...
3.8.4.1. Jeolojik Açıdan Yerleşmeye Uygun Olmayan Alanlar
Üzerinde Yapılaşmış Konut Alanları……………………….
3.8.4.2. Doğal Değerler Üzerinde Yapılaşmış Konut Alanları……
3.8.3. FARKLI KONUT DOKULARI…………………….……………………..
3.8.4. YAŞAM KALİTESİ……………………………………………..…………
3.9. SİT ALANLARI……………………….....……………………………………….
3.10. MÜLKİYET………………………………………………………………………
268
268
268
270
272
274
274
275
277
282
284
286
286
287
289
291
291
291
292
293
293
295
296
297
297
302
303
303
304
304
305
305
305
308
310
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: SWOT (GZFT) ANALİZİ….…………………………………..
4.1. DOĞAL YAPI SWOT (GZFT) ANALİZİ………………………………………..
4.2. EKONOMİK YAPI SWOT (GZFT) ANALİZİ…………………………………..
4.3. SOSYAL YAPI SWOT (GZFT) ANALİZİ………………………………………
4.4. KURUMSAL YAPI SWOT (GZFT) ANALİZİ………………………………….
346
349
351
365
379
vii
314
314
316
320
323
337
344
BEŞİNCİ BÖLÜM: SENTEZ……………………………………………………………..
5.1. BÖLGE ÖLÇEĞİNDE SENTEZ……………..…………………………………
5.1.1. TRAKYA ALT BÖLGESİ………………………………………………..
5.1.2. KUZEY MARMARA ALT BÖLGESİ…………………………………..
5.1.3. GÜNEY BATI MARMARA ALT BÖLGESİ……………………………
5.1.4. GÜNEY DOĞU MARMARA ALT BÖLGESİ………………………….
5.2. KENT ÖLÇEĞİNDE SENTEZ…………………………………………………..
5.2.1. DOĞAL YAPI……………………………….……………………………
5.2.1.1. Doğal Eşik Sentezi…………………………………………….
5.2.1.2. Mekansal Sürdürülebilirlik Sentezi………………………..
5.2.1.3. Tolerans Derecelendirme Sentezi…………………………
5.2.1.4. Doğal Yapı Sentezi…………………………………………...
5.2.2. SANAYİ…………………………………….……………………………..
5.2.2.1. Sanayi İşlevi Farklılaştırılacak Alanlar……………………
5.2.2.2. Mevcut Sınırlar İçinde Sağlıklaştırılacak Sanayi
Bölgeleri………………………………………………………..
5.2.2.3. Doygunluk Düzeyi Sağlanacak Organize Sanayi
Bölgeleri………………………………………………………..
5.2.3. TİCARET VE HİZMET……...…………………………………………...
5.2.3.1. Mevcut Durum ve Gelişme Eğilimleri……………………...
5.2.3.2. Hizmet Sektörünün Mekansal Örgütlenmesi…………….
5.2.3.3. Merkezler Kademelenmesi…………………………………..
5.2.3.4. Hizmet Sektöründe Beklenen Değişim ve
Dönüşümler…………………………………………………….
5.2.3.5. Hizmet Sektörünün Üretebileceği İstihdam………………
5.2.3.6. Hizmet Sektöründe Rekabetçilik ve Uluslararası İlişkiler
5.2.3.7. Kentsel Hizmetler……………………………………………..
5.2.4. TURİZM…………….……………………………………………………..
5.2.4.1. Turizm Sektöründe Mevcut Durum………………………...
5.2.4.2. İstanbul’un Küresel Turizm Pazarında Rekabet Etme
Gücü……………………………………………………………..
5.2.4.3. İstanbul’un Konaklama Kapasitesi………………………...
5.2.4.4. Kongre ve Fuarcılık Potansiyeli…………………………….
5.2.4.5. Kültür ve Sanat Festivalleri Potansiyeli…………………..
5.2.4.6. Kültür Endüstrilerinin Mekansal Eğilimleri………………
5.2.5. İŞLEVSEL BAĞLANTILAR…………..………………………………..
5.2.5.1. Ulaşım…………………………………………………………...
5.2.5.2. Lojistik Hizmetler……………………………………………...
5.3. PROJEKSİYONLAR…………………………………………………………….
5.3.1. NÜFUS PROJEKSİYONLARI………………………………………….
5.3.1.1. Veri Kaynağı, Kabuller ve Varsayımlar…………………...
5.3.1.2. Metot……………………………………………………………
5.3.2. SEKTÖREL PROJEKSİYONLAR……………………………………..
464
465
469
470
471
473
473
479
483
483
483
483
487
ALTINCI BÖLÜM: PLANLAMA YAKLAŞIMI………………………………………….
6.1. İSTANBUL İÇİN BÖLGESEL YAKLAŞIM……………………………………
6.2. İSTANBUL ÇEVRE DÜZENİ PLANI YAKLAŞIMI……………………….…..
6.2.1. VİZYON……………………………………………………………………
6.2.2. AMAÇ……………………………………………………………………..
6.2.3. PLANLAMA İLKELERİ………………………………………………….
494
498
510
514
521
521
viii
381
382
382
386
389
394
398
398
398
404
416
421
430
434
439
441
445
445
447
451
455
456
459
462
463
463
6.2.4. HEDEFLER VE STRATEJİLER………………………………………..
6.2.5. MAKROFORM……………………………………………………………
6.2.5.1. İstanbul İçin İlkesel Makroform Tasarımı………………...
6.2.5.2. Makroform Riskleri ve Temel Makroform Stratejileri…..
6.2.5.3. Makroform Alternatifleri ve Öneri Makroform Modeli….
6.2.6. NÜFUS…………………………………………………………………….
6.2.7. SEKTÖREL DAĞILIM VE İSTİHDAM…………………………………
523
543
545
548
553
562
566
YEDİNCİ BÖLÜM: PLAN KARARLARI VE GEREKÇELERİ………..……………...
7.1. ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK AÇISINDAN KORUMA
ALANLARI………………………………………………………………………..
7.1.1. ORMAN ALANLARI……………………………………………………..
7.1.2. TARIM VE MERA ALANLARI………………………………………….
7.1.3. YAPI YASAĞI YA DA SINIRLAMA GETİRİLEN DİĞER ALANLAR
7.1.3.1. Su Toplama Havza Alanları…….…………..……………….
7.1.3.2. Yeraltı Suyu Rezerv Alanları…….…………..……………..
7.1.3.3. Jeolojik Açıdan Yerleşime Sakıncalı Alanlar…………….
7.1.3.4. Doğal Afetler Açısından Sakınım Gerektiren Alanlar.…
7.1.3.5. Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Kritik Öneme
Sahip Alanlar………………………………………………….
7.1.3.6. Kıyı Alanları…………………………………..……………….
7.1.3.7. Sit ve Koruma Alanları.……………………..……………….
7.1.3.8. Boğaziçi Alanı………………………………..……………….
7.1.3.9. Doğal Karakteri Korunacak Alanlar..……..……………….
7.1.3.10. Kent Görünümü (Siluet)……………………………………
7.2. KENTSEL VE KIRSAL YERLEŞİM ALANLARI……………………………..
7.2.1. MESKUN ALANLAR..…………………………………………………..
7.2.2. GELİŞME ALANLARI………………………………..………………….
7.2.3. KIRSAL YERLEŞİM ALANLARI………………………………………
7.2.4. GELİŞİMİ VE YOĞUNLUĞU DENETİM ALTINDA TUTULACAK
ALANLAR………………………………………………………………...
7.3. TİCARET VE HİZMET MERKEZLERİ…………………………………………
7.3.1. MERKEZİ İŞ ALANI VE BÜTÜNLEŞME BÖLGESİ…………………
7.3.2. GELENEKSEL MERKEZ…………………………….…………………
7.3.3. TİCARET, TURİZM, KÜLTÜR VE KONUT ALANI……..……………
7.3.4. BİRİNCİ DERECE MERKEZLER………………….……..……………
7.3.5. İKİNCİ DERECE MERKEZLER……………...…….……..……………
7.3.6. ALT MERKEZLER……………………………...…….……..…..………
7.4. SANAYİ ALANLARI……………………………………………………………..
7.4.1. ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ…………………….………………
7.4.2. SANAYİ ALANLARI…………………………………..…………………
7.4.3. SANAYİ İŞLEVİ FARKLILAŞTIRILACAK ALANLAR……………...
7.4.4. KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ………………………….…………………
7.4.5. TERSANE ALANLARI…………………………………………………..
7.5. TEKNOLOJİ GELİŞTİRME ALANLARI……………………………………….
7.5.1. EĞİTİM, BİLİŞİM VE TEKNOLOJİ ALANLARI..…….………………
7.5.2. TARIMSAL ÜRETİM TEKNOLOJİLERİNİ GELİŞTİRME PARKI….
7.5.3. İLERİ TEKNOLOJİ ALANLARI…………………………………….….
7.6. TURİZM ALANLARI……………………………………………………………..
7.6.1. KÜLTÜR ODAKLI TURİZM ALANLARI………………………………
570
ix
579
580
585
589
590
597
597
598
599
601
603
604
605
605
606
607
610
612
614
615
619
621
621
622
623
623
624
627
628
629
633
634
634
637
638
640
640
644
7.6.2. DOĞA ODAKLI TURİZM ALANLARI…………………………………
7.6.3. GÜNÜBİRLİK REKREASYON ALANLARI…………..………………
7.6.4. EKOLOJİK TURİZM ALANLARI………………………………………
7.6.5. SOSYAL ETKİNLİK ADALARI………………………...………………
7.6.6. TURİZM ÇEŞİTLİLİĞİ…………………………………..………………
7.7. BÜYÜK VE AÇIK ALAN KULLANIMLARI……………………………………
7.7.1. ÜNİVERSİTE ALANLARI……………………….………………………
7.7.2. SAĞLIK PARKLARI……………………….……………………………
7.7.3. KENTSEL VE BÖLGESEL DONATI ALANLARI…….……………..
7.7.4. FUAR VE FESTİVAL ALANLARI……………………………………..
7.7.5. HABİTAT PARKI…….…………………………………………………..
7.7.6. KENTSEL VE BÖLGESEL YEŞİL VE SPOR ALANLARI…………
7.7.7. ULUSAL VE ULUSLARARASI SPOR ALANLARI………………….
7.7.8. ASKERİ ALANLAR VE ASKERİ GÜVENLİK BÖLGELERİ.……….
7.8. İŞLEVSEL BAĞLANTILAR…………………………………………………….
7.8.1. ULAŞIM……………………………………………………………………
7.8.1.1. Karayolu Ulaşım Sistemi……….…………..……………….
7.8.1.2. Demiryolu Ulaşım Sistemi……….….………….…………..
7.8.1.3. Denizyolu Ulaşım Sistemi……………...………….………..
7.8.1.4. Havayolu Ulaşım Sistemi……………….….…...…………..
7.8.2. LOJİSTİK BÖLGELER.……………….…………………………………
7.9. AMBARLI STRATEJİK BÖLGESİ…..………………………………...……….
7.10. MADEN ALANLARI…..…………...…………………………………………...
7.11. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ…………………………………………………...……….
646
646
647
651
651
655
656
657
658
659
660
661
664
665
666
666
668
670
674
680
681
686
686
688
SEKİZİNCİ BÖLÜM: PLAN UYGULAMA HÜKÜMLERİ……………………………..
8.1. TANIMLAR………………………………………………………………………..
8.2. GENEL HÜKÜMLER…………………………………………………………….
8.3. DOĞAL AFETLER AÇISINDAN RİSKLİ ALANLARA YÖNELİK
HÜKÜMLER………………………………………………………………………
8.4. ÖZEL HÜKÜMLER………………………………………………………………
8.4.1. ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK AÇISINDAN KORUMA
ALANLARI………………………………………………………………...
8.4.1.1. Orman Alanları…………………………………………………
8.4.1.1.1. Orman Alanları……………………………………..
8.4.1.1.2. Ağaçlandırılarak Ormanla Ekolojik Olarak
Bütünleştirilecek Alanlar…………………………
8.4.1.1.3. Tabiat Parkları………………………………………
8.4.1.1.4. Arboretum…………………………………………...
8.4.1.2. Tarım ve Mera Alanları………………………………………..
8.4.1.2.1. Tarımsal Niteliği Korunacak Alanlar……………
8.4.1.2.2. Ekolojik Tarım Alanları……………………………
8.4.1.2.3. Mera Alanları……………………………………..…
8.4.1.2.4. Doğal ve Kırsal Karakteri Korunacak Alanlar…
8.4.1.3. Yapı Yasağı ya da Sınırlama Getirilen Alanlar……………
8.4.1.3.1. Su Toplama Havza Alanları………………………
8.4.1.3.2. Yeraltı Suyu Rezerv Alanları……………………..
8.4.1.3.3. Jeolojik Açıdan Yerleşime Sakıncalı Alanlar…
8.4.1.3.4. Sit ve Koruma Alanları……………………………
8.4.1.3.5. Boğaziçi Alanı………………………………………
710
711
718
x
721
722
722
722
722
723
723
724
724
724
725
725
726
726
726
727
727
727
727
8.4.1.3.6. Kıyı Rehabilite Alanları……………………………
8.4.1.3.7. Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Kritik
Öneme Sahip Alanlar……………………………..
8.4.1.4. Doğal Karakteri Korunacak Alanlar………………………..
8.4.1.4.1. Göl ve Göletler……………………………………..
8.4.1.4.2. Plaj ve Kumsallar…………………………………..
8.4.2. KENTSEL VE KIRSAL YERLEŞİM ALANLARI……………………...
8.4.2.1. Meskun Alanlar………………………………………………...
8.4.2.2. Gelişme Alanları……………………………………………….
8.4.2.3. Kırsal Yerleşim Alanları………………………………………
8.4.2.4. Gelişimi ve Yoğunluğu Denetim Altında Tutulacak
Alanlar…………………………………………………………...
8.4.3. TİCARET VE HİZMET MERKEZLERİ…………………………………
8.4.3.1. Merkezi İş Alanı (MİA) ve Bütünleşme Bölgesi…………..
8.4.3.2. Geleneksel Merkez…………………………………………….
8.4.3.3. Ticaret, Turizm, Kültür ve Konut Alanı…………………….
8.4.3.4. Birinci Derece Merkezler……………………………………..
8.4.3.5. İkinci Derece Merkezler………………………………………
8.4.3.6. Alt Merkezler……………………………………………………
8.4.4. SANAYİ ALANLARI……………………………………………………..
8.4.4.1. Organize Sanayi Bölgeleri…………………………………...
8.4.4.2. Sanayi Alanları………………………………………………..
8.4.4.3. Küçük Sanayi Siteleri………………………………………..
8.4.4.4. Tersane Alanları………………………………………………
8.4.5. TEKNOLOJİ GELİŞTİRME ALANLARI………………………………
8.4.5.1. Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanları………………………
8.4.5.2. Tarımsal Üretim Teknolojilerini Geliştirme Parkı……….
8.4.5.3. İleri Teknoloji Alanları………………………………………..
8.4.6. TURİZM ALANLARI…………………………………………………….
8.4.6.1. Turizm Merkezleri…………………………………………….
8.4.6.2. Kültür Odaklı Turizm Alanları………………………………
8.4.6.3. Doğa Odaklı Turizm Alanları………………………………..
8.4.6.4. Ekolojik Turizm Alanları……………………………………..
8.4.6.5. Günübirlik Rekreasyon Alanları……………………………
8.4.7. BÜYÜK VE AÇIK ALAN KULLANIMLARI…………………………..
8.4.7.1. Üniversite Alanları……………………………………………
8.4.7.2. Sağlık Parkları…………………………………………………
8.4.7.3. Kentsel ve Bölgesel Donatı Alanları………………………
8.4.7.4. Kentsel ve Bölgesel Yeşil ve Spor Alanları……………...
8.4.7.5. Habitat Parkı…………………………………………………..
8.4.7.6. Ulusal ve Uluslararası Spor Alanları………………………
8.4.7.7. Fuar ve Festival Alanları…………………………………….
8.4.7.8. Askeri Alanlar ve Askeri Güvenlik Bölgeleri…………….
8.4.8. AMBARLI STRATEJİK BÖLGESİ……………………………………
8.4.9. İŞLEVSEL BAĞLANTILAR……………………………………………
8.4.9.1. Ulaşım…………………………………………………………..
8.4.9.1.1. Karayolu Ulaşım Sistemi………………………..
8.4.9.1.2. Demiryolu Ulaşım Sistemi………………………
8.4.9.1.3. Denizyolu Ulaşım Sistemi……………………….
8.4.9.1.4. Havayolu Ulaşım Sistemi………………………..
xi
727
728
728
728
728
729
729
729
729
730
730
730
730
730
731
731
731
732
732
732
732
732
733
733
733
734
734
734
734
735
735
735
735
735
736
736
737
737
737
737
738
738
738
738
739
739
739
740
8.4.9.2. Lojistik Bölgeler………………………………………………
DOKUZUNCU BÖLÜM: PLAN UYGULAMA ARAÇLARI VE EYLEM
PROGRAMI…………………………………………………………………………….
9.1. ÇEVRE DÜZENİ PLANININ HUKUKSAL BOYUTU…………………………
9.1.1. YETKİ……………………………………………………………………..
9.1.2. İMAR HUKUKU………………………………………………………….
9.1.3. ÇEVRE HUKUKU VE PLANLAMA……………………………………
9.1.3.1. Hava Ortamı……………………………………………………
9.1.3.2. Su Ortamı………………………………………………………
9.1.3.3. Toprak Ortamı…………………………………………………
9.2. PLAN UYGULAMA ARAÇLARI………………………………………………..
9.2.1. GENEL ÇERÇEVE………………………………………………………
9.2.2. YÖNETİŞİM YAKLAŞIMI……………….………………………………
9.2.2.1. İlkeler………...………..………………………………………...
9.2.2.2. Politikalar..……….…………………………………………….
9.2.3. KAMU-ÖZEL SEKTÖR ORTAKLIKLARI……………………………..
9.2.4. KAPASİTE GELİŞTİRME……………………………………………….
9.2.5. MEKANSAL KARARLAR İÇİN UYGULAMA ARAÇLARI………….
9.2.5.1. Sürdürülebilir Veri ve Bilgi Yönetim Sisteminin
Oluşturulması………………………………………………….
9.2.5.2. Bölgesel Kararlarının Uygulanabilirliğinin Arttırılması...
9.2.5.3. Orman Alanları………………………………………………...
9.2.5.4. Maden Alanları…………………………………………………
9.2.5.5. Tarım ve Mera Alanları……………………………………….
9.2.5.6. Su Toplama Havza Alanları….……………………………...
9.2.5.7. Yapı Yasaklı ya da Yapılaşmaya Kısıtlı Alanlar………….
9.2.5.8. Kentsel Alanlar………………………………………………...
9.2.5.9. Kırsal Alanları……………………..…………………………...
9.2.5.10. Ticaret ve Hizmet Merkezleri…..…………………………..
9.2.5.11. Sanayi Alanları……………………………………………….
9.2.5.12. Teknoloji Geliştirme Alanları………………………………
9.2.5.13. Turizm Alanları……………………………………………….
9.2.5.14. Sağlık Parkları………………………………………………..
9.2.5.15. Fuar ve Festival Alanları……………………………………
9.2.5.16. Ulusal ve Uluslararası Spor Alanları……………………..
9.2.5.17. Altyapı…………………………………………………………
9.2.5.18. Ulaşım………………………………………………………….
9.2.5.19. Lojistik Bölgeler………………………………………...…..
9.2.5.20. Ambarlı Stratejik Bölgesi…………………………………..
9.3. PLAN UYGULAMA ADIMLARI………………………………………………..
9.3.1. BİRİNCİ ETAP (1-10 Yıl)………………………………………………..
9.3.2. İKİNCİ ETAP (11-15 Yıl)………………………………………………...
9.3.3. ÜÇÜNCÜ ETAP (16 + Yıl)………………………………………………
9.4. PLAN İZLEME-DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI…………………………….
YARARLANILAN KAYNAKLAR………………………………………………………..
xii
740
741
742
743
746
751
756
757
759
765
766
771
775
777
782
786
789
790
791
794
795
796
799
801
803
804
805
806
808
809
812
813
813
814
815
817
817
818
819
832
837
838
840
TABLO LİSTESİ
Sayfa No
Tablo 3.1. İstanbul’un AB Üyesi Ülkeler ile Karşılaştırılması (2000 Yılı)………………. 36
Tablo 3.2. Loughborough Üniversitesi Küreselleşme ve Dünya Kentleri Araştırma
Grubu Kademelenme Çalışması–Hizmetler Sektörü ve Finans Sektörü……… 40
Tablo 3.3. İstanbul’un Dünya Kentleri ile Yapısal Karşılaştırması………………………. 43
Tablo 3.4. Demografik Göstergeler……………………………………………………
47
Tablo 3.5. Ekonomi ve İstihdam Göstergeleri……………………………………………. 51
Tablo 3.6. Mali Göstergeler………………………………………………………………. 57
Tablo 3.7. Sanayi Göstergeleri…………………………………………………………… 59
Tablo 3.8. Tarım Göstergeleri……………………………………………………………. 60
Tablo 3.9. İnşaat Göstergeleri…………………………………………..………………….. 60
Tablo 3.10. Eğitim Göstergeleri……………………………………………………………. 60
Tablo 3.11. Sağlık Göstergeleri…………………………………………………………….. 62
Tablo 3.12. Altyapı Göstergeleri…………………………………………………………… 63
Tablo 3.13. Diğer Refah Göstergeleri……………………………………………………… 65
Tablo 3.14. İstanbul İli ve Büyükşehir Alanı………………………………………………. 67
Tablo 3.15. İstanbul İli Orman Alanları……………………………………………………. 122
Tablo 3.16. Orman Alanlarının İşletme Müdürlüklerine Göre Alansal Dağılımı………….. 122
Tablo 3.17. Orman İçi Aktif-Pasif Yeşil Alanlar…………………………………………... 125
Tablo 3.18. Tabiat Parkları…………………………………………………………………. 126
Tablo 3.19. Kent Ormanları………………………………………………………………... 126
Tablo 3.20. Tabiat Anıtı……………………………………………………………………. 127
Tablo 3.21. Tabiatı Koruma Alanı…………………………………………………………. 127
Tablo 3.22. Yaban Hayatı Koruma/Geliştirme Sahaları…………………………………… 127
Tablo 3.23. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları…………………………………... 127
Tablo 3.24. İstanbul İli Muhafaza Ormanları………………………………………………. 127
Tablo 3.25. Sulak Alanlar………………………………………………………………….. 128
Tablo 3.26. Diğer Koruma Statülerindeki Alanlar…………………………………………. 128
Tablo 3.27. İstanbul İl Genelindeki Çayır ve Mera Alanları……………………………….. 131
Tablo 3.28. İstanbul Tarım Alanları……………………………………………………….. 143
Tablo 3.29. İstanbul İl Geneli Jeomorfolojik Birimlerinin Dağılımı…………………….… 146
Tablo 3.30. İstanbul Kentine Su Sağlayan Kurulu ve Planlanan Rezervuarlar……………. 151
Tablo 3.31. İstanbul’da Doğal Kaynak Üretim Miktarları ve Üretimde Çalışan Sayıları…. 159
Tablo 3.32. İstanbul Doğal Kaynak Üretiminin Ulusal Ekonomiye Katkısı……………….. 160
Tablo 3.33. Avrupa ve Anadolu Yakalarındaki Kırmataş Rezervleri……………………… 162
Tablo 3.34. Endüstriyel Hammadde Ocaklarının Yerleri ve Üretim Miktarları…………… 164
Tablo 3.35. İstanbul’da Maden (Endüstriyel Hammadde) Rezervleri…………………….. 164
Tablo 3.36. İstanbul’da Kömür Sahalarının Bulunduğu Bölgeler Ve Rezerv Miktarları….. 165
Tablo 3.37. Hava Kirliliği Parametrelerinin Bölgesel Dağılım ve Konsantrasyonları…….. 168
Tablo 3.38. İstanbul’un İçme Suyu İhtiyacının Karşılandığı Barajlar……………………... 169
Tablo 3.39. İçme Suyu Havzalarındaki Kirlilik Yüklerinin Dağılımı……………………… 171
Tablo 3.40. İçme Suyu Ana Sistem Metrajı (km)………………………………………….. 173
Tablo 3.41. Atıksu Ana Sistem Metrajı (km)……………………………………………… 173
Tablo 3.42. Mevcut Atıksu Arıtma Tesisleri………………………………………………. 174
Tablo 3.43. İçme Suyu Arıtma Tesisleri…………………………………………………… 174
Tablo 3.44. Su Havzalarındaki Pestisit Kirliliği……………………………………………. 175
Tablo 3.45. İstanbul’daki Katı Atık Bertaraf Tesisleri……………………………………... 180
Tablo 3.46. İstanbul-Türkiye Nüfus Oranı (1970–2007)…………………………………... 184
xiii
Tablo 3.47. İstanbul-Marmara Bölgesi Nüfus Oranı (1970–2007)…………………………
Tablo 3.48. Anadolu ve Avrupa Yakaları Nüfus Dağılımı…………………………………
Tablo 3.49. Bölgeler Arası Göçler (1995–2000)……………………………………………
Tablo 3.50. Ekonomi ve İstihdam Göstergeleri…………………………………………….
Tablo 3.51. Cari Fiyatlarla GSYİH…………………………………………………………
Tablo 3.52. Dolar Cinsinden Kişi Başına Düşen GSYİH…………………………………..
Tablo 3.53. Gelire Göre Sıralı Hanehalkı Dilimlerinin Dağılımı…………………………..
Tablo 3.54. Yıllara Göre İstanbul Reel Aktivite Oranlar…………………………………...
Tablo 3.55. Tarım Göstergeleri……………………………………………………………..
Tablo 3.56. İstanbul İli Tarım-Ağırlıklı Alt Sektörler………………………………………
Tablo 3.57. İstanbul İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı………………………………..
Tablo 3.58. 1997 ve 2002 Yıllarına Göre Bitkisel Üretim Miktarı…………………………
Tablo 3.59. Sera (Örtü Altı) Tarımı Üretim Alanları ve Üretim Miktarları………………..
Tablo 3.60. Türkiye, Marmara Bölgesi ve İstanbul İli Canlı Hayvan Sayısı……………….
Tablo 3.61. 2002 Yılında Türkiye, İstanbul İli ve İstanbul Alt-bölgeleri’nde Hayvansal
Ürünlerin Üretim Miktarları (Ton)…………………………………………….
Tablo 3.62. İstanbul İli Su Ürünleri Üretim Miktarları……………………………………..
Tablo 3.63. Su Ürünleri Yetiştiriciliği………………………………………………………
Tablo 3.64. Sanayi Alan Büyüklüklerinin Yakalara Göre Dağılımı………………………..
Tablo 3.65. Sanayi İşletmelerinin Kuruluş Yıllarına Göre Dağılımı……………………….
Tablo 3.66. Yabancı Sermayeli İşletmelerin Dağılımı……………………………………...
Tablo 3.67. İstanbul’da Yer Alan Organize Sanayi Bölgeleri……........................................
Tablo 3.68. İstanbul’da Yer Alan Serbest Bölgeler………………………………………...
Tablo 3.69. İstanbul’da Yer Alan Teknoparklar………………………………………..…..
Tablo 3.70. İstanbul İl Sınırları İçindeki Maden Ocakları………………….………………
Tablo 3.71. Hizmet Sektörlerinin Rekabetçilik Düzeyleri………………………………….
Tablo 3.72. Türkiye’ye Gelen Turistlerin Başlıca Turistik Merkezlere Göre Dağılımı…….
Tablo 3.73. Barselona, İstanbul, Paris, Londra ve Lizbon’un Konaklama Açısından
Karşılaştırması…………………………………………………………………
Tablo 3.74. İstanbul’da Yatak Kapasitesinin Otel Türlerine ve İlçelere Göre Dağılımı……
Tablo 3.75. Barselona, İstanbul, Paris ve Londra’nın Kültür- Sanat Olanakları Açısından
Karşılaştırması…………………………………………………………………
Tablo 3.76. İstanbul’da Kongre Düzenlenen Mekanlar ve Kapasiteleri……………………
Tablo 3.77. İstanbul ve Kuşadası Limanlarında Kurvaziyer Gemi ve Yolcu Hareketleri….
Tablo 3.78. İstanbul’da Düzenlenme Sıklıklarına Göre Festivaller………………………...
Tablo 3.79. İstanbul Havalimanları Kapasite ve Yolculuk Değerleri………………………
Tablo 3.80. Salıpazarı-Karaköy Limanı…………………………………………………….
Tablo 3.81. Haydarpaşa Limanı…………………………………………………………….
Tablo 3.82. Esenler Otogarı Şehirlerarası Yolcu Trafiği (2004 Yılı)……………………….
Tablo 3.83. Harem Otogarı Şehirlerarası Yolcu Trafiği (2004 Yılı)………………………..
Tablo 3.84. Ulaşım İle İlgili Temel İstatistikler…………………………………………….
Tablo 3.85. Türlerine Göre Karayolu Toplu Taşımacılığının Dağılımı…………………….
Tablo 3.86. Türlerine Göre Raylı Sistemlerin Dağılımı…………………………………….
Tablo 3.87. Güzergaha Göre Mevcut Raylı Sistem Altyapısı………………………………
Tablo 3.88. Türlerine Göre Denizyolu Ulaşımı Dağılımı…………………………………..
Tablo 3.89. İnşa Halindeki Raylı Sistem Yatırımları……………………………………….
Tablo 3.90. Proje Aşamasındaki Raylı Sistem Yatırımları…………………………………
Tablo 3.91. İstanbul'da Yer Alan OSB'lerin Yerleri ve Alansal Büyüklükleri……………..
Tablo 3.92. OSB’lerdeki İstihdam Sayıları…………………………………………………
Tablo 3.93. OSB’lere Giriş Yapan Araç Sayıları…………………………………………...
xiv
185
186
190
203
203
204
205
206
210
210
210
211
212
213
216
217
217
221
222
224
225
225
225
226
235
240
245
246
250
252
254
263
271
273
273
275
275
276
278
282
283
286
287
288
291
292
292
Tablo 3.94. İstanbul İli Nakliye Ambarları Günlük Ortalama Araç Hareketleri……………
Tablo 3.95. Hallere Gelen Toplam Araç Sayısı ve Getirdikleri Toplam Yük Miktarı……..
Tablo 3.96. Ambarlı Limanı’nın Kapasitesi………………………………………………..
Tablo 3.97. Ambarlı Limanı Ekonomik Verileri ve Türkiye İçindeki Payı………………...
Tablo 3.98. 2003-2004 Ambarlı Bölgesi Konteynır Elleçlemeleri…………………………
Tablo 3.99. Haydarpaşa Limanı Konteynır Elleçleme Karşılaştırması (TEU)……………..
Tablo 3.100. Akaryakıt Dolum Depoları Konumu ve Kapasiteleri………………………...
Tablo 3.101. İstanbul’un Yıllara Göre Nüfusu ve Aktarma İstasyonu İhtiyacı…………….
Tablo 3.102. İstanbul’da Yakalara Göre Gereken Katı Atık Aktarma İstasyonları………...
Tablo 3.103. İstanbul’da Toplam Konut Sayısı…………………………………………….
Tablo 3.104. İstanbul’da Konut Alanlarının Özellikleri……………………………………
Tablo 3.105. İstanbul’da Konut Alanlarının Dağılımı……………………………………...
Tablo 3.106. Eğitim Göstergeleri…………………………………………………………..
Tablo 3.107. İstanbul’daki Sağlık Tesislerinin Kapasite, Personel ve Alan Bilgileri………
Tablo 3.108. İstanbul’un Kültürel Altyapısı………………………………………………..
Tablo 3.109. İstanbul’da 2002 Yılı Genel Beyan Dönemi Arsa ve Arazi Birim Değerleri...
Tablo 3.110. Türkiye ve İstanbul’da Sit Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı…………….
Tablo 3.111. Sit Alanlarının Dönemlerine Göre Dağılımı………………………………….
Tablo 3.112. Türlerine Göre Sit Alanlarının Sayısal Dağılımı……………………………..
Tablo 3.113. Türlerine Göre Sit Alanlarının Büyüklüklerinin Dağılımı……………………
Tablo 3.114. Sit Alanlarının Anadolu ve Avrupa Yakası Dağılımları……………………...
Tablo 3.115. İstanbul İli Arazi Mülkiyet Durumu…………………...……………..………
Tablo 4.1. SWOT (GZFT) Analizi İçin Belirlenen Konular………………………………
Tablo 4.2. SWOT (GZFT) Analizleri İçin Kullanılan Şablon…………………………….
Tablo 4.3. Doğal Yapı SWOT (GZFT) Analizi…………………………………………...
Tablo 4.4. Ekonomik Yapı SWOT (GZFT) Analizi………………………………………
Tablo 4.5. Sanayi Sektörü SWOT (GZFT) Analizi………………………………………..
Tablo 4.6. Ticaret ve Hizmet Sektörü SWOT (GZFT) Analizi……………………………
Tablo 4.7. Turizm Sektörü SWOT (GZFT) Analizi………………………………………
Tablo 4.8. Bilim ve Teknolojik Gelişim SWOT (GZFT) Analizi…………………………
Tablo 4.9. Ulaşım SWOT (GZFT) Analizi………………………………………………..
Tablo 4.10. Lojistik SWOT (GZFT) Analizi……………………………………………….
Tablo 4.11. Demografik ve Sosyal Yapı SWOT (GZFT) Analizi………………………….
Tablo 4.12. Kültür ve Tabiat Varlıkları SWOT (GZFT) Analizi…………………………...
Tablo 4.13. Konut SWOT (GZFT) Analizi…………………………………………………
Tablo 4.14. Sosyal Altyapı SWOT (GZFT) Analizi………………………………………..
Tablo 4.15. Teknik Altyapı SWOT (GZFT) Analizi………………………………………..
Tablo 4.16. Kentsel Yaşam Kalitesi SWOT (GZFT) Analizi………………………………
Tablo 4.17. Kentsel Kimlik SWOT (GZFT) Analizi……………………………………….
Tablo 4.18. Kurumsal Yapı SWOT (GZFT) Analizi……………………………………….
Tablo 5.1. Doğal Eşik Sentezine Veri Olan Doğal Kaynaklar…………………………….
Tablo 5.2. Organize Sanayi Bölgelerine İlişkin Genel Bilgiler…………………………...
Tablo 5.3. Dört Kategoride Merkez Bölgelerinde Yoğunlaşma Düzeyleri……………….
Tablo 5.4. Hizmet Alt Sektörlerinde Farklı Seçeneklere Göre Çalışan Sayıları………..…
Tablo 5.5. İstanbul İli 80 000 Yatak Kapasitesine Göre Doluluk Oranları, Ortalama Kalış
Süreleri ve Turist Sayısı…………………………..……………………………
Tablo 5.6. İstanbul İli 80 000 Yatak Kapasitesine Göre Doluluk Oranları, Ortalama Kalış
Süreleri ve Turist Sayısı…………………………..……………………………
Tablo 5.7. Nüfus Artış Hızlarındaki Sapmalar ve Çarpıklık Dağılımı…………………….
Tablo 5.8. Alternatif Varsayımlar Altında İstanbul Nüfus Projeksiyonları………..……...
xv
293
295
299
300
300
301
304
306
307
309
309
310
326
329
331
336
337
338
338
339
340
344
348
348
350
353
354
356
358
360
362
364
366
368
370
372
374
376
378
380
399
442
449
459
467
468
485
486
Tablo 5.9. Talep Yönlü Kestirim Sonuçları……………………………………………….
Tablo 5.10. Arz Yönlü Kestirim Sonuçları…………………………………………………
Tablo 5.11. İstanbul İmalat Sanayi İşgücü 2030 Yılı Projeksiyonları……………………...
Tablo 6.1. Model 1: İstanbul İli Nüfus Artış Hızının Devam Edeceği Varsayımı…...……
Tablo 6.2. Model 2:İstanbul İli Nüfus Artış Hızının 2045 Yılında %0 Olacağı Varsayımı
Tablo 6.3. Model 3: İstanbul İli Nüfus Artış Hızının Kapasite Nüfusa Yaklaşıldıkça
Azalması Varsayımı…………………………………...……………………….
Tablo 6.4. Model 4: İstanbul İli Nüfus Artış Hızının Kapasite Nüfusa Yaklaştıkça
%0 Düzeyine Ulaşması Varsayımı…..………………………………………...
Tablo 6.5. Model 5: İstanbul İli Nüfus Artış Hızının Kapasite Nüfusa Ulaştıktan Sonra
Eksi Artışa Geçmesi Varsayımı………………..………………………………
Tablo 6.6. İstanbul’da Mevcut Nüfus ve 2023 Yılı İçin Önerilen Nüfus……...…………..
Tablo 6.7. Alt Bölge Mevcut Nüfus-Meri Plan Nüfusu-Öneri Nüfus……..………………
Tablo 6.8. İstanbul’da 2000 yılı Sektörel Dağılım ve Önerilen Sektörel Dağılım……..…
Tablo 6.9. Alt Bölgelere Göre 2000 Yılı ve Önerilen Sektörel Dağılım……..……………
Tablo 7.1. Türkiye’nin İklim Değişikliği İle İlgili Seçilmiş Göstergeleri…………………
Tablo 7.2. Kent Karakter Tablosu………..………………………………………………..
Tablo 9.1. Plan Uygulama Araçları…………………………………………………………
Tablo 9.2. Çevresel Sürdürülebilirlik Araçları……………………………………………...
Tablo 9.3. Ekonomik Sürdürülebilirlik Araçları……………………………………………
Tablo 9.4. Toplumsal Sürdürülebilirlik Araçları……………………………………………
Tablo 9.5. Marmara Bölgesi - Yerel Ölçek Arası Etkin Gruplar ve Yönetişim Aktörleri...
Tablo 9.6. MBB Üye Belediyelerinin İllere Göre Listesi……..…………………………..
Tablo 9.7. Marmara Bölgesi Yönetim Bölüntüsü………………..………………………..
xvi
489
491
493
554
555
555
556
556
562
565
566
567
692
708
767
768
769
770
774
779
781
GRAFİK LİSTESİ
Sayfa No
Grafik 3.1. İstanbul’da E5-TEM Aksı Boyunca Nüfus, Sanayi ve Hizmet Dağılımı…..… 96
Grafik 3.2. İstanbul İli Ormanlarının Hakim Meşcere Tiplerinin Dağılımı….…………... 123
Grafik 3.3. İstanbul İli Orman Alanlarının Fonksiyonlarına Göre Dağılımı…..…………. 124
Grafik 3.4. Orman İçi Aktif-Pasif Yeşil Alanlar…..……………………………………… 125
Grafik 3.5. İstanbul’da Üretilen Doğal Kaynak Türleri ve Oransal Dağılımları..…….….. 159
Grafik 3.6. İstanbul’da Endüstriyel Hammadde (Maden) Türleri ve Üretim Miktarları…. 163
Grafik 3.7. Bazı İlçelerdeki Gürültü Ölçümleri……..……………………………………. 177
Grafik 3.8. İstanbul’da Katı Atık Bileşenleri………..……………………………………. 179
Grafik 3.9. İstanbul’da Oluşan Katı Atık Miktarları…..………………………………….. 179
Grafik 3.10. İstanbul Nüfusunun Türkiye Nüfusu İçindeki Yüzdesi……………..………... 185
Grafik 3.11. İstanbul Nüfusunun Marmara Bölgesi Nüfusu İçindeki Yüzdesi…………….. 186
Grafik 3.12. Bölgelerden İstanbul’a Yapılan Göçler (1995–2000)………………………... 191
Grafik 3.13. Bölgeler ve İstanbul Arasında Olan Net Göç………………………………… 192
Grafik 3.14. İstanbul’da Dış Göçlerin İç Göçlere Oranı…………………………………… 192
Grafik 3.15. İstanbul’dan Bölgelere Dış Göçler…………………………………………… 193
Grafik 3.16. Avrupa Yakası Nüfus Piramidi………………………………………………. 195
Grafik 3.17. Anadolu Yakası Nüfus Piramidi……………………………………………… 196
Grafik 3.18. İstanbul Nüfus Piramidi………………………………………………………. 197
Grafik 3.19. İlçelere Göre Yüksek Öğrenim Diplomasına Sahip Nüfus…………………... 198
Grafik 3.20. İlçelere Göre Toplam Çalışan Nüfus…………………………………………. 199
Grafik 3.21. İlçelere Göre Toplam Çalışabilir Nüfus……………………………………… 199
Grafik 3.22. İlçelere Göre Toplam Hane Halkı Sayısı…………………………………….. 200
Grafik 3.23. Mahallelerin Net-Brüt Yoğunluklarına Göre Sıralanma Grafiği……….…….. 202
Grafik 3.24. Hanehalkı Kullanılabilir Gelirin Alt Bölgelere Göre Dağılımı………………. 205
Grafik 3.25. İmalat Sanayi Birim Sayılarının Alt Sektörlere Göre Dağılımı……………… 218
Grafik 3.26. İmalat Sanayi Çalışan Sayısının Yakalara Göre Dağılımı…………………… 220
Grafik 3.27. İmalat Sanayinin Çalışan Sayısına Göre Alt Sektörlere Dağılımı……………. 221
Grafik 3.28. Kentlerin 2004 Yılı Ziyaretçi Sayılarının Karşılaştırılması.…………………. 241
Grafik 3.29. İstanbul’a Gelen Turistlerin Geliş Amaçlarına Göre Dağılımı………………. 242
Grafik 3.30. İstanbul’da Yatak Kapasitesinin İlçelere Göre Dağılımı……………………... 245
Grafik 3.31. Aylara Göre Festivallerin Dağılımı…………………………………………... 263
Grafik 3.32. İstanbul’da Tekstil Sektöründe İstihdam Büyüklüğüne Göre Firma Sayısı….. 266
Grafik 3.33. Türkiye’deki Yazılım Firmalarının Kentlere Göre Dağılımı……………........ 267
Grafik 3.34. İstanbul’da Farklı Nitelikteki Konut Alanlarının Dağılımı…………………... 310
Grafik 7.1. Küresel Sıcaklıktaki Artış………………………………………….................. 690
xvii
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa No
1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nda Sistem Yaklaşımı……..…. 3
Yapay ve Doğal Çevre Sistemleri / Denge veya Çatışma Unsur ve İlişkileri..… 5
İstanbul Çevre Düzeni Planı Çalışmasının Yöntemi…………………………… 9
İstanbul’un Etkileşim Alanı………………..…………………………………… 35
Loughborough Üniversitesi Küreselleşme ve Dünya Kentleri Araştırma Grubu
1999 yılı Kademelenme Çalışmasının Sonuçları……..………………………… 38
Şekil 3.3. GaWC Dünya Kentleri Haritası (Avrupa Kısmı)……..………………………... 39
Şekil 3.4. İstanbul’un Türkiye İçindeki Çekim Gücü…………..…………………………. 45
Şekil 3.5. İstanbul ve Marmara Bölgesi Etkileşim Ağı………..………………………….. 47
Şekil 3.6. İstanbul Coğrafyasının Şematik Anlatımı…………..………………………….. 90
Şekil 3.7. İsveç ve Finlandiya ile İstanbul Analojisi…………..………………………….. 99
Şekil 3.8. 1995–2000 Döneminde İstanbul’un Aldığı ve Verdiği Göç………………..….. 189
Şekil 3.9. Dünyadaki Turizm Bölgeleri…………………………………………………… 243
Şekil 3.10. İstanbul’da Tarihi ve Planlı Konut Dokusu Örnekleri………………………….. 321
Şekil 3.11. İstanbul’da Plansız ve Toplu Konut Dokusu Örnekleri………………………… 322
Şekil 4.1. SWOT (GZFT) Analizi…………………..…………………………………….. 347
Şekil 5.1. Doğal Yapı Sentezi Aşamaları……………..…………………………………... 421
Şekil 5.2. Merkezler Piramidi……..………………………………………………………. 451
Şekil 5.3. İstanbul’da Kültür Üçgeni…………..………………………………………….. 472
Şekil 6.1. Planlama Çalışmasını Yönlendiren Sürdürülebilirlik Anlayışı………..……….. 496
Şekil 6.2. Marmara Bölgesi için Eksensel Çerçeve Yaklaşımı…….……………………... 504
Şekil 6.3. Marmara Bölgesi Alansal Gelişme Öngörüsü……..…………………………… 505
Şekil 6.4. Marmara Bölgesi/İşlevsel Bütünlük ve Dengeli Dağılım Şeması..…………….. 507
Şekil 6.5. Marmara Bölgesi/Alt-bölgeler Eylem Alanları Şeması……...…………………. 509
Şekil 6.6. İstanbul’un Üzerinde Geliştiği Coğrafya……..………………………………… 545
Şekil 6.7. İstanbul İçin Öngörülen Makroform……..……………………………………... 546
Şekil 6.8. İstanbul İçin Alternatif Makroform Modelleri (Model 3 Alternatif 1 ve
Model 4 Alternatif 1)…………………………………………….……………
559
Model 4 Alternatif 3)……………..…………………………………….……… 560
Model 4 Alternatif 3)…………………………………………………………
561
Şekil 6.11. Öngörülen Sektörel Dağılım……………………………………………………. 568
Şekil 7.1. İstanbul’un Batı Kanadı Komşu Yerleşimler ve İşlevsel İlişkiler……..……….. 617
Şekil 7.2. İstanbul’un Doğu Kanadı Komşu Yerleşimler ve İşlevsel İlişkiler…..………… 618
Şekil 7.3. İstanbul ve Yakın Komşu Yerleşimler Arası İşlevsel İlişkiler………..………... 677
Şekil 7.4. İnsan Kaynaklı Sera Gazlarının Nedenleri………………………..…..………... 689
Şekil 7.5. Küresel İklim Değişiminden Etkilenmesi Beklenen Sektörlerin Şematik
Gösterimi…………………………………………………………………...…... 695
Şekil 9.1. Toplumsal Aktör Grupları……...………………………………………………. 772
Şekil 9.2. Aktörler ve Kararın Oluşumu……………...…………………………………… 773
Şekil 9.3. Karar Döngüsü…………………..……………………………………………… 774
Şekil 9.4. İhale Seçenekleri ve Kamu-Özel Sektör Ortaklıkları…………………………... 783
Şekil 9.5. Kamu-Özel Sektör Ortaklıkları Proje Yapısı…………………………………… 784
Şekil 9.6. Kapasite Geliştirmenin Kavramsal Çerçevesi………………………………….. 787
Şekil 9.7. Kentsel Gelişme Stratejisi-Kapasite Geliştirme İlişkisi………………………... 788
Şekil 9.8. Plan Uygulama Etapları………………………………………………………… 819
Şekil 1.1.
Şekil 1.2.
Şekil 1.3.
Şekil 3.1.
Şekil 3.2.
xviii
HARİTA LİSTESİ
Sayfa No
Harita 2.1. İstanbul ve Çevre Alt Bölgeleri………………………………..……………... 15
Harita 2.2. İstanbul-Marmara Alt Bölge Sınırları ve II. Düzey İstatistiki Bölge Birimleri. 15
Harita 2.3. Marmara Bölgesi / Koruma ve Sanayi Alanları………...…………………….. 30
Harita 2.4. Marmara Bölgesi Gelişme Eksenleri……..…………………………………... 31
Harita 2.5. Marmara Bölgesi / Ulaşım Altyapısı ve Bağlantı Hatları…………..………… 32
Harita 3.1. İstanbul İli’nin Ülke İçindeki Coğrafi Konumu……..……………………….. 34
Harita 3.2. Türkiye Yerleşim Merkezleri Kademelenmesi….……………………………. 45
Harita 3.3. Türkiye’de Nüfusun Yığılma Bölgeleri (2000 Yılı)…………………………... 48
Harita 3.4. Türkiye’de Kentsel Nüfus Yığılmasının Mekansal Dağılımı (2000 Yılı)…..… 49
Harita 3.5. Türkiye’de Şehirleşme Oranı ve Doğurganlık Hızı (2000 Yılı)……..………... 50
Harita 3.6. Türkiye’de Şehirleşme Oranı ve GSYİH Dağılımı (2001 Yılı)……...……….. 51
Harita 3.7. Sanayi Sektörü İşgücü Dağılımı (2000 Yılı)……………..…………………... 53
Harita 3.8. Hizmetler Sektörü İşgücü Dağılımı (2000 Yılı)…..………………………….. 54
Harita 3.9. Tarım Sektörü İşgücü Dağılımı (2000 Yılı)…..……………………………… 55
Harita 3.10. Sektörlere Göre Coğrafi Yığılmalar………………………………………….. 56
Harita 3.11. Eğitim Göstergeleri Açısından İstanbul’un Ülke İçindeki Konumu…………. 61
Harita 3.12. Sağlık Göstergeleri Açısından İstanbul’un Ülke İçindeki Konumu………….. 63
Harita 3.13. Marmara Bölgesi Ulaşım İlişkileri…………………………………………… 64
Harita 3.14. Türkiye’deki İllerin Gelişmişlik Sıralaması (2000 Yılı)……………………... 66
Harita 3.15. Bizantion Döneminde İstanbul……………………………………………….. 68
Harita 3.16. Bizans İmparatorluğu Döneminde İstanbul…………………………………... 69
Harita 3.17. 1654 Yılına Ait İstanbul Gravürü…………………………………………….. 71
Harita 3.18. 1/50.000 ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Nazım Planı…………………… 85
Harita 3.19. 1/50.000 ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Alt Bölge Nazım Planı………... 86
Harita 3.20. 1/100.000 ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni Planı…………………………….. 87
Harita 3.21. İstanbul Makroformu’nun Tarihi Gelişim Süreci…………………………….. 91
Harita 3.22. İstanbul’un Sanayi Alanlarının Gelişmesine Bağlı Gelişimi…………………. 92
Harita 3.23. İstanbu İçinde Sanayi Desantralizasyonu…………………………………….. 93
Harita 3.24. Otoyol ve Boğaz Geçişlerinin Makroformun Şekillenmesinde Etkileri……… 94
Harita 3.25. Sağlıksız Makroform Sistemi………………………………………………… 96
Harita 3.26. 1951- 2004 Dönemi İçin Mevsimsel Yağış Trendleri………………………... 103
Harita 3.27. 1951- 2004 Dönemi İçin Mevsimsel Sıcaklık Trendleri……………………... 104
Harita 3.28. 1951- 2004 Arasındaki Dönem İçin Mevsimsel Maksimum ve Minimum
Sıcaklık Eğilimleri……………………………………………………………. 105
Harita 3.29. A2 Senaryo Çalışması (2071- 2100) ve Kontrol Çalışması (1961-1990)
Arasında Yıllık Sıcaklıklarda ve Kış Sıcaklıklarında Görülen Farklılıklar…... 107
Harita 3.30. A2 Senaryo Çalışması (2071-2100) ve Kontrol Çalışması (1961-1990)
Arasında Toplam Yıllık Yağışta ve Kış Yağışında Görülen Farklılıklar…….. 107
Harita 3.31. Yağışın Buharlaşmadan 2071-2100 Ortalamasının 1961-1990
Ortalamasından Farkı…………………………………………………………. 108
Harita 3.32. Yağışın Buharlaşmadan 2071-2100 Ortalamasının 1961-1990
Ortalamasından Farkı…………………………………………………………. 108
Harita 3.33. İstanbul İli Ekolojik Yapı Analizi…………………………………………….. 115
Harita 3.34. İstanbul İli Ekolojik Değerler Analizi………………………………………... 117
Harita 3.35. İstanbul İli Biyolojik Yapı Analizi…………………………………………… 121
Harita 3.36. İstanbul’daki Ekolojik Koridorlar…………………………………………….. 130
xix
Harita 3.37. Tarımsal Arazi Kullanım.………………………..……………………………
Harita 3.38. Erozyon Durumu……………………………………………………………...
Harita 3.39. Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları……………………………………………
Harita 3.40. İstanbul İli Tarım Alanları Sentezi……………………………………………
Harita 3.41. İstanbul İli’nin Stratigrafi ve Yapısal Jeolojisi………………………………..
Harita 3.42. İstanbul Kentinin Su İhtiyacını Karşılayan Yüzey Suyu Depoları……………
Harita 3.43. İstanbul İli İçin Deprem Açısından Riskli Alanlar……………...…………….
Harita 3.44. Azalım Bağıntısı Kullanılarak Üç Farklı Zemin Sınıfı İçin 50 Yılda %10
Aşılma Olasılığı İçin En Büyük Yer İvmesi Değerlerinin 0,005 Derece
Örnekleme Aralığı İçin İstanbul İl Sınırları Dahilindeki Dağılımı……………
Harita 3.45. Yerbilimleri Araştırmaları Sentezi…………………………………………….
Harita 3.46. Yeraltı Kaynakları Sentezi…………………………………………………….
Harita 3.47. Su Kirliliği Açısından Riskli Bölgeler ve Atıksu Toplama Sistem…………...
Harita 3.48. Toprak Kirliliği Açısından Riskli Bölgeler ve Mezarlık Alanları…………….
Harita 3.49. Ulaşım Kaynaklı Tahmini Gürültü Seviyeleri………………………………...
Harita 3.50. Çevre Sorunları ve Araştırmaları Sentezi…………………………………….
Harita 3.51. Net Göç Hızları………………………………………………………………..
Harita 3.52. İstanbul’un Türkiye Üzerindeki Kara Delik Etkisi……………………………
Harita 3.53. 2000 Yılı Sanayi Sektörü İşgücü Dağılımı……………………………………
Harita 3.54. 2000 Yılı Hizmetler Sektörü İşgücü Dağılımı………………………………...
Harita 3.55. 2000 Yılı Tarım Sektörü İşgücü Dağılımı…..………………………………...
Harita 3.56. Sektörlere Göre Coğrafi Yığınlaşmalar……………………………………….
Harita 3.57. Küçükbaş Hayvan Varlığı……………………………………………………..
Harita 3.58. Bir Milyon YTL Üzeri Sermayeli Holdingler ve Üst Düzey Hizmetler………
Harita 3.59. İstanbul’da 5 Yıldızlı Oteller………………………………………………….
Harita 3.62. İstanbul’da Özel Belgeli Oteller………………………………………………
Harita 3.63. İstanbul’da Kültür ve Sanat Olanakları……………………….………………
Harita 3.64. İstanbul’da Kongre Düzenlenen Mekanlar……………………………………
Harita 3.65. İstanbul’daki Turizm Merkezleri………...……………………………………
Harita 3.66. İstanbul’da Film Yapımcılarının Bulundukları İlçeler………………………..
Harita 3.67. İstanbul’da Post-Prodüksiyon Şirketlerinin Bulundukları İlçeler…………….
Harita 3.68. İstanbul’da Tekstil Sektörünün Yoğunlaştığı İlçeler………………………….
Harita 3.69. Türkiye’nin İçinde Bulunduğu Uluslararası Karayolu Bağlantıları…………..
Harita 3.70. Marmara Bölgesi Ulaşım İlişkileri……………………………………………
Harita 3.71. Atatürk ve Sabiha Gökçen Havalimanları…………………………………….
Harita 3.72. Karayolu Ağının Bugünkü Durumu…………………………………………..
Harita 3.73. İlçelere Göre Karayolu Şebekesinin Yoğunluk Dağılımı (M/Ha)…………….
Harita 3.74. Karayolu Şebekesi Üzerindeki Yerleşim Alanları Büyüklükleri……………..
Harita 3.75. Sanayi-Ticaret Alanları ve Ulaşım İlişkisi……………………………………
Harita 3.76. İstanbul Mevcut Raylı Sistemleri……………………………………………..
Harita 3.77. İstanbul Denizyolu Sistemindeki İskele ve Terminaller………………………
Harita 3.78. Karayolu Yatırımları………………………………………………………….
Harita 3.79. İnşa Halindeki Raylı Sistem Yatırımları………………………………………
Harita 3.80. İstanbul İli’nde Hallerin Konumları…………………………………………..
Harita 3.81. İstanbul İli Parlayıcı ve Patlayıcı Madde Depolarının Konumları……………
Harita 3.82. İstanbul’da Yer Alan Limanların Konumları…………………………………
Harita 3.83. İstanbul’a Hizmet Veren Havaalanları………………………………………..
Harita 3.84. İstanbul İli Petrol Aktarma İstasyonlarının Konumları……………………….
xx
133
139
142
144
147
150
153
154
157
167
172
176
178
183
187
188
207
208
208
209
213
237
247
247
248
249
251
253
257
260
261
265
269
270
271
279
280
281
281
284
285
287
288
294
296
298
302
304
Harita 3.85. İstanbul’daki Katı Atık Aktarma İstasyonları…………………………………
Harita 3.86. İstanbul Şehir İçi Lojistiği…………………………………………………….
Harita 3.87. Konut Alanlarında Arazi Değerleri ve Sorunlu Yapılaşma Yoğunlukları
Dağılımı………………………………………………………………..……...
Harita 3.88. Konut Alanlarında Arazi Değerleri ve Yüksek Nüfus Yoğunlukları Dağılımı.
Harita 3.89. Jeolojik Açıdan Yerleşime Uygun Olmayan Alanlarda Düzensiz Yapılaşmış
Konut Alanları
Harita 3.90. Jeolojik Açıdan Yerleşime Uygun Olmayan Alanlarda Yapılaşmış Yüksek
Yoğunluklu Konut Alanları
Harita 3.91. Orman, 2B ve Tarım Alanları Üzerinde Yapılaşmış Konut Alanları…………
Harita 3.92. Havza Alanlarında ve Dere Yataklarında Yapılaşmış Yüksek Yoğunluklu
Alanlar…………………………………………………………………………
Harita 3.93. Havza Alanlarında ve Dere Yataklarında Düzensiz Yapılaşmış Alanlar……..
Harita 3.94. Doğal Eşikler Üzerinde Yapılaşmış Mevcut ve Düzensiz Konut Alanları……
Harita 3.95. İstanbul’un Eğitim Göstergeleri Açısından Değerlendirilmesi……………….
Harita 3.96. İstanbul’un Sağlık Göstergeleri Açısından Değerlendirilmesi………………..
Harita 3.97. İstanbul KTVKBK Yetki Alanları…………………………………………….
Harita 5.1. Trakya Alt Bölgesi / Yapısal ve İşlevsel Karakteristikler……..……………...
Harita 5.2. Trakya Alt Bölgesi / Ulaşım Bağlantıları ve Uygulama Projeleri…..………...
Harita 5.3. Trakya Alt Bölgesi / Gelişme Eğilimleri………..…………………………….
Harita 5.4. Kuzey Marmara Alt Bölgesi / Yapısal ve İşlevsel Karakteristikler……...……
Harita 5.5. Kuzey Marmara Alt Bölgesi/Ulaşım Bağlantıları ve Uygulama Projeleri…....
Harita 5.6. Kuzey Marmara Alt Bölgesi/Gelişme Eğilimleri…..…………………………
Harita 5.7. Güney-batı Marmara Alt Bölgesi/Yapısal ve İşlevsel Karakteristikler..……...
Harita 5.8. Güney-batı Marmara Alt Bölgesi/Ulaşım Bağlantıları ve Uygulama Projeleri.
Harita 5.9. Güney-batı Marmara Alt Bölgesi/Gelişme Eğilimleri………………………...
Harita 5.10. Güney-doğu Marmara Alt Bölgesi / Yapısal ve İşlevsel Karakteristikler…….
Harita 5.11. Güney-doğu Marmara Alt Bölgesi/Ulaşım Bağlantıları ve Uygulama Projeleri
Harita 5.12. Güney-doğu Marmara Alt Bölgesi / Gelişme Eğilimleri……………………...
Harita 5.13. İstanbul İli Doğal Eşik Sentezi………………………………………………..
Harita 5.14. Doğal Eşiklere Göre Yerleşmeye Elverişli Kuşaklar…………………………
Harita 5.15. Doğal Yapı Hassasiyet Analizi………………………………………………..
Harita 5.16. Doğal/Ekolojik Bütünlük Gösteren Alanlar…………………………………..
Harita 5.17. Doğal/Ekolojik Bütünlük Gösteren Alanlar ve Doğal Risk Alanları…………
Harita 5.18. Yaşam Destek Sistemleri ve Ekolojik Koridorlar…………………………….
Harita 5.19. İstanbul İçin Mekansal Sürdürülebilirlik Sentezi……………………………..
Harita 5.20. İstanbul İli Doğal Yapı Tolerans Derecelendirmesi-1………………………...
Harita 5.21. İstanbul İli’nde Toleranssız Alanların Yoğunlaştığı Bölgeler………………...
Harita 5.22. İstanbul İli Doğal Yapı Tolerans Derecelendirmesi-2………………………..
Harita 5.23. Doğal Yapı Sentezi……………………………………………………………
Harita 5.24. İstanbul İli Genelinde Sanayi Tesisleri ve Etki Alanları……………………...
Harita 5.25. Sanayi Lekeleri (Alt Bölge)………………………………………….………..
Harita 5.26. İstanbul’daki Sanayiler İçin Müdahale Alanları………………………………
Harita 5.27. İşlevi Farklılaştırılacak Bölgeler……………………………..……………….
Harita 5.28. İstanbul’da Mevcut Sınırlar İçinde Sağlıklaştırılacak Bölgeler……………….
Harita 5.29. Doygunluk Düzeyi Sağlanacak Organize Sanayi Bölgeleri…………………..
Harita 5.30. Merkez Bölgeleri……………………………………………………………...
Harita 5.31. İstanbul’da Mevcut Merkezler………………………………………………..
Harita 5.32. İstanbul İçin Önerilen Lojistik Bölgeler………………………………………
Harita 6.1. Ülke Ölçeğinde Çok Merkezli ve Dengeli Gelişim Yaklaşımı……..…………
xxi
306
307
311
313
315
315
317
318
318
319
328
330
337
383
384
385
387
388
389
390
392
393
394
395
396
400
402
405
405
406
407
409
418
419
420
429
430
431
433
434
439
443
447
452
480
499
Harita 6.2. Bölge Ölçeğinde Çok Merkezli ve Dengeli Gelişim Yaklaşımı…..…………..
Harita 6.3. İstanbul ve Çevre Alt Bölgeleri…..…………………………………………...
Harita 6.4. İstanbul’da Planlı ve Plansız Gelişmiş Alanlar……..………………………...
Harita 6.5. 1/100.000 Planda Önerilen Alt Bölgeler……..……………………………….
Harita 7.1. Planı’nda Orman Alanları……………..………………………………..……..
Harita 7.2. Planı’nda Tarım Alanları.…………..…………………………………..……..
Harita 7.3. İstanbul’da Eko-Tarım Yapılması Öngörülen Bölgeler..……………………...
Harita 7.4. Su Toplama Havzası Plan Kararları – Büyükçekmece Örneği……..…………
Harita 7.5. Su Toplama Havzası Plan Kararları – Ömerli Örneği………………………...
Harita 7.6. Plan’da Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Kritik Öneme Sahip Alanlar….
Harita 7.7. Plan’da Kıyı Rehabilite Alanı…………………………………………………
Harita 7.8. Kentsel ve Kırsal Yerleşim Alanları…………………………………………..
Harita 7.9. Avrupa Yakası’nda Önerilen Gelişme Alanları……………………………….
Harita 7.10. Anadolu Yakası’nda Önerilen Gelişme Alanları……………………………...
Harita 7.11. Öneri Merkezler Kademelenmesi……………………………………………..
Harita 7.12. MİA ve Bütünleşme Bölgesi………………………………………………….
Harita 7.13. Plan’ın Sanayi Alanları Yaklaşımı……………………………………………
Harita 7.14. Mevcut Sınırları İçinde Sağlıklaştırılacak Sanayi Alanları…………………...
Harita 7.15. Önerilen Teknoloji Geliştirme Alanları……………………………………….
Harita 7.16. Turizme Yönelik Kararlar……………………………………………………..
Harita 7.17. İstanbul’da Ekolojik Turizm Yapılması Öngörülen Bölgeler…………..……..
Harita 7.18. Önerilen Büyük Açık Alan Kullanımları……………………………………...
Harita 7.19. Önerilen Sağlık Parkları………………………………………………………
Harita 7.20. Önerilen Fuar ve Festival Alanları……………………………………………
Harita 7.21. Önerilen Habitat Parkı…………...……………………………………………
Harita 7.22. Karayolu Ulaşım Sistemi ve Önerilen Otogarlar……………………………...
Harita 7.23. Marmaray Güzergahı…………………………..……………………………...
Harita 7.24. Mevcut ve Öneri Raylı Sistemler……………………………………………..
Harita 7.25. Mevcut ve Önerilen Limanlar……...………………………………………….
Harita 7.26. Mevcut Havaalanları ve Önerilen Havaalanı………………………………….
Harita 7.27. Önerilen Lojistik Bölgeler ve Havayolu-Liman İlişkisi………………………
Harita 7.28. Liman Gerisi Lojistik Bölgeleri……………………………………………….
Harita 7.29. Raylı Sistemlerle Limana Entegre Lojistik Bölgeleri…………………………
Harita 7.30. 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı…...………………………….
xxii
501
503
544
563
581
586
587
594
595
600
602
607
611
611
618
619
627
629
637
643
649
656
658
659
661
669
673
674
675
681
683
683
684
709
Birinci Bölüm – Açıklamalar
BÖLÜM 1. AÇIKLAMALAR
1
1.1.
PLAN SİSTEMATİĞİ
Hem geliştirilen teknolojilerin gereği ve sonucu olarak, hem de büyüyen nüfusun artan
taleplerinin karşılanmasına yönelik üretim, dağıtım ve tüketim faaliyetlerinin gereği ve
sonucu olarak, insan-doğa çatışmasında gelinen boyutlar; gelecek nesiller için olduğu
kadar günümüz nesilleri için de endişe verici düzeylere ulaşmıştır. Sürdürülebilirliğin
gereği; sosyal yaşamda, ekonomik faaliyetlerde ve doğal kaynakların kullanımında
sistemler arası dengeyi karşılıklı beslenme ve dayanışma ilkesini uygulayarak
sağlamaktır. Bireylerin ve doğal kaynakların varlıklarını devam ettirebilmeleri için
kaçınılmaz olan bu ilkeye işlerlik kazandırmak ise etkin bir yönetim ve yönetişim
sistemiyle mümkündür. Doğaya duyarlılık olan ana koşulun yerine getirilmesiyle ancak
insanoğlu varlığını devam ettirebilecek ve yaşam kalitesini yükseltebilecektir.
Her ülke gibi Türkiye ve her yerleşim birimi gibi İstanbul İli yerleşim birimleri de
yukarıda açıklanan ekolojik ilişkiler ve çevresel sorunlar kapsamında yerlerini
almaktadır. Çevresel sorunların sistematik boyutları; (i) küresel düzeyden başlamakta ve
kademeli olarak, (ii) küresel anlamda bölge, (iii) ülke, (iv) ülkesel anlamda bölge, (v)
iller ve (vi) yerel yerleşimler düzeyine kadar inmektedir. Anılan bu düşey kademelenme
sistematiğinde; her kademenin kendisi için geçerli olan sistemler bütününde, doğal
çevre ve yapay çevre (alt)sistemleri ana bileşenler olarak yer almaktadır. Doğal çevre
sistemi İstanbul’un içinde bulunduğu coğrafya tarafından oluşturulurken, yapay çevre
sistemi ise İstanbul’un yerleşim (mekansal) dokusuna yansıyan (sosyo-ekonomik)
faaliyetleri gerçekleştiren ve yapılandıran bireyler tarafından oluşturulmaktadır.
Birbirileriyle doğrudan bağlantılı olan bu sistemlerin aralarındaki ilişkiler; her iki taraf
için yapıcı olduğu kadar, birinin diğerine baskın çıkması halinde yıkıcı da
olabilmektedir.
Doğal çevre ve yapay çevre ilişkilerinin çelişkiye dönüşmesine neden olabilecek
durumların kaynağını iki unsur oluşturmaktadır. Bunlardan ilki; insanların üremesi ve
nüfuslarının artmasıyla bağlantılı olarak, yerleştikleri mekanların genişlemesi ve
karşılanması gereken ihtiyaçlarının çoğalmasıdır. İnsanın sayısında ve ihtiyaçlarındaki
artışın karşılığı, doğanın daha fazla sömürülmesidir. Şayet bu ilişkilerin türü ve dozu
sürdürülebilirlik ilkesini ihlal eder ve doğayı yenileyici önlemler insanoğlu tarafından
alınmazsa, doğal çevre kirlenmeye ve kalitesizleşmeye, kaynaklar da yitirilmeye başlar.
Böylesine bir demografik çelişkinin çözümlenmesi; yerleşim merkezlerindeki nüfusun,
2
çevre kaynaklarını tahrip etmeksizin varlığını sürdürebileceği bir büyüklükte
tutulmasıyla mümkündür. Bu da demografik büyüklüğün ve büyümenin yönetimi
anlamına gelmektedir.
Doğal çevre ve yapay çevre ilişkilerinin çelişkiye dönüşmesine neden olabilecek
durumların kaynağını oluşturan ikinci unsur ise, insanoğlunun refah düzeyini
yükseltmek amacıyla ekonomik faaliyetlerini doğal sistem üzerinde yoğunlaştırması ve
sonuçta çevre değerlerinin; geri dönüşü çok zor olan veya olmayan biçimde
yitirilmesidir. Ekonomi-ekoloji çelişkisi olarak anılan bu çatışmanın üstesinden
gelinmesi gereği de; üretim, dağıtım ve tüketim odaklı ekonomik faaliyetlerin ve sosyokültürel ihtiyaçların, çevreye duyarlı pratiklere ve uygulamalara başvurularak yerine
getirilmesidir. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, 1/100.000 ölçekli İstanbul
Çevre Düzeni Planı’nın temel felsefesini, doğal ve yapay çevre sistemleri arasındaki
çatışmaların giderilmesi ve insan kitleleri ile doğal kaynaklar arasında kendi varlıklarını
sürdürülebilir kılacak ilişkilerin geliştirilmesi oluşturmaktadır (Şekil 1.1).
İSTANBUL ÇEVRE DÜZENİ PLANI
Şekil 1.1. 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nda Sistem Yaklaşımı
3
İl bütünü için hazırlanan 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı; geliştirilen yöntem ve
ulaştığı sonuçlar bakımından mekansal ve demografik anlamda bir kapasite plan
niteliği taşımakta, bu bağlamda kontrolsüz büyüme ve nüfus artışı gibi tehditlerin
önüne geçilmekte, kentin mekansal ve demografik sınırları ortaya çıkarılmaktadır.
1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’na ilişkin planlama ve raporlama
sistematiği olarak; ilkin insan ekolojisinin işlevsel boyutlarının ve yapısının sektör
analizleri bazında ele alınması sonra da benzer yaklaşımın doğal yapıdaki özellikler ve
kapasiteler için uygulanması uygun bulunmuştur. Bu bağlamda; her iki bileşen
çerçevesinde
gerçekleştirilen
analiz
çalışmalarına
dayandırılmış
sentezler
ve
değerlendirmeler yapılmış olup, varılan bulgulara ve geliştirilen alternatiflere yönelik
stratejiler ve önlemler dizini de bunu takip eden aşamada oluşturulmuştur. Özünde
sürdürülebilirlik ilkesini taşıyan yapay ve doğal çevre yönetimine ilişkin stratejilerin
ve önlemlerin uygulamadaki araçları olan yasalar ve ihtiyaç duyulan yeni düzenlemeler
ise raporun son aşamasında yer almaktadır.
Şekil 1.2’de 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nın bir sistem yaklaşımıyla
ele alındığı yansıtılmakta ve sistem bileşenleri tanımlanmaktadır. İnsan faaliyetleri
sonucu yapay çevreyi oluşturan sosyo-ekonomik ve mekansal sistem kapsamında;

Sanayi, Ticaret ve Hizmetler ile Kültür Endüstrileri ve Turizm sektörleri
Ekonomik Faaliyet Sektörleri teması çerçevesinde ele alınırken,

Tarihi Değerler ile Konut ve Yaşam Kalitesi sektörleri Sosyal Yaşam
Sektörleri teması kapsamında işlenmekte ve her iki faaliyet bileşenlerini
buluşturan işlevleri içeren,

Ulaşım ve Lojistik sektörleri ise İşlevsel Bağlantı Sektörleri teması ışığında
değerlendirilmektedir.
4
Şekil 1.2. Yapay ve Doğal Çevre Sistemleri/Denge veya Çatışma Unsur ve İlişkileri
Buna karşılık, doğal çevreyi oluşturan ekolojik sistem ve yaşam destek alt-sistemleri
kapsamında ise;

Yer Bilimleri (jeolojik, jeomorfolojik, hidrolojik ve hidrojeolojik yapı ve doğal
risk alanları),

Madenler (yeraltı kaynakları),

Tarımsal Kaynaklar (toprak, iklim ve tarımsal üretim yapısı),

Orman Kaynakları (bitki örtüsü ve ekolojik yapı) ile

Çevre Sorunları (hava, su, toprak ve gürültü kirliliği ile katı atıklar)
sektörel bazda olmak üzere ele alınmaktadır.
Sosyo-ekonomik ve mekansal sistem ile doğal ve yaşam destek sistemleri arasında
denge veya çatışma kaynağı olabilen ilişkilerin iki önemli üst-belirleyicisi
bulunmaktadır. Bunlar; bir makro değişken olan demografik büyüklük ile bir politik
tercih olan ekonomi-ekoloji ikilemidir. Söz konusu üst-belirleyicilerin, sistemler arası
ilişkilerin sürdürülebilirlik açısından yapıcı veya yıkıcı nitelikte olmasına ilişkin
önemini yadsımak mümkün değildir. Yapay çevre yönetimi ile doğal çevre yönetiminin
5
ortak odaklanma noktaları da Şekil 1.2’de görüldüğü üzere, anılan bu iki üst-belirleyici;
yani ‘demografik büyüklük’ ile ‘ekonomi-ekoloji’ ikilemi olmaktadır.
Yukarıda açıklanan sistem yaklaşımında tanımlanan sistem bileşenleri arasındaki
ilişkiler türünün planlama açısından önemi; İstanbul İl bütünü içerisinde üç temel
ayırımın açık ve seçik bir yöntemsel yaklaşımla ortaya konulması gereğinden
kaynaklanmaktadır. Sektörel bazda yapılan analizler ve sentezler tamamlandıktan sonra
gerçekleştirilmesi gereken, Karar Vericiye;

Yerleşim Alanlarının,

Yerleşim Dışı Alanların ve

Yerleşilebilir Alanların
tanımlanması ve bunların yönetimine ilişkin önerilerin sunulmasıdır. Karar Vericiye
bu olanağın sağlanması, gerçekleştirilen araştırma ve sentez çalışmalarının ışığı altında
yapılacak değerlendirmelerle mümkündür.
Bu itibarla, yapılan çalışmalar ve incelemeler sonucu İstanbul İl bütününde yerleşim
alanları belirlenmekte ve eşik analizleri sonuçlarının değerlendirmeye alınmasıyla doğal
çevrede;
i. Yeni yerleşimlere açılabilecek ve
ii. Yeni yerleşimlere açılamayacak alanlar
saptanmaktadır. Başka bir deyişle, yeni yerleşim mekanlarının nerelerde olabileceği ve
nelerde olamayacağı, somut bir şekilde ve sınırları ile birlikte gösterilmektedir. Karar
Vericiye bu kesin tanımlamalar sunulduktan sonra, doğal çevrede
iii. yeni yerleşimlere açılabilir alanların da hangi öncelikle ve koşullarla
gerçekleştirilebileceğine
dair seçenekler sergilenmektedir. Saptanan seçenekler ayrıca bir değerlendirmeye tabi
tutularak, her birinin avantajları ve dezavantajlarına ilişkin etraflı açıklamalar ve
uyarılar, Karar Verici tarafından yapılacak tercihlere esas olmak üzere sunulmaktadır.
Böylelikle, 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı kapsamında; doğal çevrede
yaşam destek sistemlerinin varlığına ve gerekliliğine dayalı olarak yerleşmeye açılması
uygun görülmeyen alanlar için, korumacı karakter taşıyan bir yönetim modelinin
6
uygulanmasına ilişkin ilkeler ve stratejiler belirlenmektedir. Doğal çevreden kazanılmak
suretiyle yerleşime açılabilecek ve kentin büyümesine olanak verebilecek alanlarla
bağlantılı
olarak
geliştirilen
yönetim
modelinde;
yapılan
önceliklendirme
değerlendirmesine dayalı olarak, her uygulama tercihinde izlenmesi gereken ilke ve
stratejiler
belirtilmektedir.
Amaç;
doğal
çevreden
yeni
yerleşimler
adına
faydalanılırken, sürdürülebilirlik ilkesinin korunmasıdır. Dolayısıyla, yeni yerleşim
kararlarında gözetilmesi gereken husus; yeni yerleşimlere en yüksek faydayı sağlarken,
doğal çevreye en düşük zararı verecek çözümlerin tercih edilmesidir. Başka bir deyişle,
doğal ve yapay sistemler arasındaki ilişkileri dengeleyici karakter taşıyan yerleşilebilir
alanların tercih edilmesinde ve yönetilmesinde, akılcılık (rasyonalite) ilkesinin esas
alınmasıdır.
Doğal çevrenin sürdürülebilirlik kriteri esas alınarak yeni yerleşimlere açılabilecek
alanlarının saptanmasından sonra gerçekleştirilen çalışma; söz konusu alanların
yerleşilebilirlik için tanıdığı kapasiteye göre, kentsel gelişme ve makroform
modellerinin üretilmesidir. Bu hedefe yönelik olmak üzere, doğal eşikler gözönünde
tutularak
İstanbul
Metropolü’nün
mekansal
gelişmesi
konusunda
alternatif
makroformlar üretilmiştir. Söz konusu makformların hangi koşullarda tanımlandığı,
hangi varsayımlara dayanarak geliştirildiği ve sürdürülebilirlik kriterlerine ne oranda
uyum sağladığı da, her alternatif için ayrı ayrı belirtilmektedir. Makroform alternatifleri
bazında yapılan bu tür açıklamalar çalışma kapsamında geliştirilmiş ve uygulanmış olan
değerlendirme yönteminin bir sonucu olup; Karar Vericiye olumlu ve olumsuz
taraflarını görerek, alternatifler arasında bir seçim ve/veya tercih yapmasına olanak
yaratmaktadır.
İstanbul
için
geliştirilen
alternatif
makroformların
her
biri
için
yapılan
değerlendirmelerin ötesinde; bunların bağlantılandırıldığı senaryoların da ortaya
konulması, hangi alternatifin ilerde hangi olası aşamalara varacağını görmek için
gerekmektedir. Böylesine bir yaklaşım, Karar Vericinin her alternatifin getiri ve
götürüsünü görebilmesi ve olası gelişmeleri gözünde canlandırabilmesi açısından büyük
önem taşımaktadır. Arzu edilen ve önceliklendirilen yaklaşımların bir ilkeler ve
stratejiler dizinine bağlanması da; Karar Verici için her alternatif bazında ve geçerli
koşullar çerçevesinde; zararların en az, faydaların ise en yüksek düzeye çekilebilmesi
için bir yönlendirme olmaktadır.
7
Böylelikle, 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı çerçevesinde mevcut
yerleşim alanlarının; hangi yerleşilebilir alanlara, hangi koşullar altında ve hangi
kapasitelerde yayılabileceği alternatifler ve bu alternatiflere özgü değerlendirmeler ile
birlikte sunulmaktadır. En uygun nitelikler taşıyan ve gerçekçi bir bakış açısıyla Karar
Vericiye de önerilebilecek türde bulunan bir alternatifin seçilmesi ve üzerinde
yoğunlaşılması;
modellenen
metropoliten
gelişme
yaklaşımının,
uygulamaya
dönüştürülmesini makroform aracılıyla somutlaştıracaktır. Bu amaca hizmet etmek
üzere, yerleşilebilir alanlardaki arazi kullanım yaklaşımları ve bu yeni yerleşim
alanlarının mevcut yerleşim alanları ile nasıl bütünleştirileceği gösterilmektedir. İzlenen
yöntem ise; alternatifler arasında İstanbul için uygun bulunan makroform modelinin alt
düzeylerde de ölçeklendirilerek, detay açılımlara doğru taşınmasıdır.
Üst plan kararlarını içermesi bakımından nazım imar planlarının oluşturmasını da
yönlendirecek 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’nda yer alacak olan
makroform açılımı; mevcut yerleşim sisteminde öngörülen yapısal güçlendirmelerin
yanı sıra, yeni yerleşim sistemi ile bütünleşmeye yönelik stratejik önerileri ve önlemleri
de içermektedir. Mevcut yerleşim alanları ile yeni yerleşim alanlarını işlevsel açıdan
bütünleştirecek arazi kullanım ve ulaşım altyapı yaklaşımları, doğal çevre ile en uyumlu
bulunan makroform modeli çerçevesinde geliştirilmektedir. Başta sanayi, ticaret ve
hizmet ile konut alanlarının belirlendiği arazi kullanım şemalarının nasıl bir sosyal
donatı sistemi ile işlevlendirileceği tanımlanarak, söz konusu işlevsel mekanların ne tür
bir ulaşım ağı ve lojistik hizmet tesisleri ile bütünleştirileceğine fiziki plan şemaları ve
lejantlarıyla açıklık getirilmektedir.
Hem yerleşik alanların, hem yerleşilebilir alanların, hem de yerleşim dışı tutulan yaşam
destek alanlarının yönetimine ilişkin uygulamalara yön vermek üzere geliştirilen
vizyon, amaç, hedef ve stratejiler; ekonomik, sosyal, mekansal ve yönetsel boyutlarda
derlenerek verilmektedir. Söz konusu yaklaşımların uygulama araçları olan ve
yürürlükte ola yasalara ilişkin açıklamalara ve yorumlara da yer verilmektedir.
1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı kapsamında; yerleşim alanları,
yerleşilebilir alanlar ve yerleşim dışı tutulması gerekli alanlar yapay ve doğal çevre
yönetim modellerinin etkinlikle uygulanmasını sağlamak üzere gerçekleştirilmesi
gerekli yeni yasal düzenlemelere değinilmektedir.
İstanbul Çevre Düzeni Planı çalışmasının yöntemi Şekil 1.3’te verilmiştir.
8
Şekil 1.3. İstanbul Çevre Düzeni Planı Çalışmasının Yöntemi
9
1.2.
RAPOR SİSTEMATİĞİ
1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı raporu dokuz bölümden oluşmaktadır.
Birinci Bölüm’de, plan yaklaşımına yönelik gerekli açıklamaların yapılması ve sistem
bileşenleri arasındaki ilişkilerin ve bağlantıların ortaya koymasıdır.
Sisteme ve sektörlere ilişkin açıklamaları takip eden İkinci Bölüm’de Marmara Bölgesi
ölçeğinde yapılan araştırma sonuçlarına yer verilmiştir.
Ükinci Bölüm’de, İstanbul İli’nin sosyo-ekonomik yapısına açıklık getiren ve mekansal
vurgulamalar yapan sektörel araştırma çalışmaları ile İstanbul’un doğal çevresini ve
yaşam destek sistemlerini inceleyen doğal yapı araştırma çalışmalarında elde edilen
araştırma bulguları yer almaktadır.
Üçüncü Bölüm kapsamında yer alan doğal yapı ve sektörel araştırma bulgularında ilk
önce İstanbul’un küresel, ülkesel ve bölgesel konumu tanımlanmakta ve akabinde İl’in
tarihsel gelişimine ve mevcut makroformuna ilişkin bilgiler verilmektedir. Orman
alanları, ekolojik ve biyolojik değerler, tarım alanları, su kaynakları ve iklim gibi
İstanbul’un sahip olduğu yaşam destek sistemlerine ilişkin veriler de Üçüncü Bölüm’de
yer
almaktadır.
İnsanların
üretim,
ulaşım
ve
tüketim
faaliyetleri
bazında
gerçekleştirdikleri olumsuz çevre etkileri ise çevre sorunları başlığı altında analiz
edilmektedir.
İstanbul’un demografik özellikleri ile nüfus büyüklüklerine, artışına ve hareketlerine
ilişkin bilgiler demografik yapı bölümde; kentin ekonomik yapısına ve faaliyetlerine
yönelik bilgiler ise tarım ve hayvancılık, sanayi, ticaret ve hizmetler, turizm ve kültür
endüstrilerinin açıklandığı ekonomik yapı bölümünde sunulmaktadır.
İstanbul’da
insanların
ve
faaliyet
sektörlerinin
fiziki
mekanda
birbirileriyle
buluşmalarının nasıl gerçekleştirildiğini ve işlevsel erişimlerin nasıl yönlendirildiği
işlevsel bağlantılar başlığı altındaki ulaşım sektörünü ve lojistik hizmetleri inceleyen
bölümler ele almaktadır. Söz konusu bölümlerde yolcu ve yük taşımacılığı hizmet
düzeyi değerlendirilmekte ve akışlarda yaşanan sorunlar dile getirilmektedir.
İstanbul İli’nin toplumsal yapısı ve faaliyetlerinin yanı sıra yaşam niteliklerini de
yansıtan sosyo-kültürel bilgiler ve değerlendirmeler sosyal yapı ve yaşam kalitesi, tarihi
ve kültürel varlıklar bölümlerinde yer almaktadır.
10
Kentin arazi kullanım ve mülkiyetine ilişkin değerlendirmeler de raporun İkinci Bölümü
kapsamındadır. İkinci Bölümde son olarak, kentin karşı karşıya olduğu riskler
açıklanmaktadır.
Sektör ve doğal yapı araştırmaların sunulduğu Üçüncü Bölüm’ü takip eden Dördüncü
Bölüm’de doğal yapı, ekonomik yapı, sanayi, ticaret-hizmet, turizm, teknolojik gelişim,
demografik ve sosyal yapı, kültürel varlıklar, konut, sosyal donatı, teknik altyapı,
ulaşım, lojistik, kentsel yaşam kalitesi, kimlik konularında yapılan SWOT analizi
çalışmasının sonuçları yer almaktadır.
Beşinci Bölüm’de, yapılan analizlerin sentezlenmesi gerçekleştirilmiştir. Sentezler
kapsamında, bir yandan sorunların çözümlerine ve alınması gereken önlemlere yer
verilmekte diğer yandan da stratejik değerlendirmelerde bulunulmakta ve yerleşim dışı
kalması gereken koruma alanları ile yerleşilebilecek alanlara işaret edilmektedir.
Koruma ve risk alanlarıyla ilgili olarak nasıl bir yönetim modelinin izlenmesi gerektiği
ortaya konulurken; yerleşilebilecek alanlarla ilgili olarak da bu alanların hangi
koşullarda yerleşime açılabileceği belirtilmektedir.
Altıncı Bölüm’de, İstanbul İli’nin güçlü ve rekabetçi bir ekonomik büyüme sürecini
yakalayabilmesi, sosyal adaleti ve kentsel bütünleşmeyi sağlayabilmesi, mekansal
gelişmeyi sürdürülebilir çevre ilkelerine göre yönlendirebilmesi için izlenmesi gereken
esaslar ve stratejiler açıklanmaktadır. Bu bölüm, planlama yaklaşımında ortaya konan
ana hedeflere odaklanmakta ve İstanbul’un geleceği için başvurulacak bir kılavuz
niteliği taşımaktadır.
Altıncı Bölümde ilk olarak Marmara Bölgesi ölçeğinde, daha sonra da İstanbul
ölçeğinde sürdürülebilirlik açısından stratejik değerlendirmeler yapılmış ve doğal çevre
ile mekansal gelişme olasılıkları bir araya getirilerek, gelişme alternatifleri ortaya
konulmuştur. Bu bölümde, doğal eşiklerin bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilerek,
yerleşilebilir alanlar uygunluk sıralamasına göre tanımlanmakta ve böylelikle
İstanbul’un ilerde bu alanlara doğru gelişerek alabileceği alternatif makroformlar
belirlenmektedir.
Şematik modellerle gösterilen alternatif makroformların aralarında bir tercih yapmak
üzere değerlendirilmesi; nüfus artış tahminlerine dayandırılmış her bir alternatif
makroformun uygulanması halinde ‘doğal sistem-yerleşim sistemi’ arasındaki dengenin
11
ne oranda kurulabileceğine göre yapılmaktadır. Dolayısıyla; hangi alternatif
makroformun, hangi koşullar altında, hangi sorunlara çözüm olanakları yaratacağı ve
yakalayacağı kentsel performans düzeyi için bünyesindeki ilişkilerin yanı sıra dış
çevresi ile olan ilişkilerinin nasıl yapılanacağı sorgulanmakta ve alternatifler arası
karşılaştırmalar yapılmaktadır. Böylelikle, her alternatif makroformun olumlu ve
olumsuz, yeterli ve yetersiz tarafları açıklık kazanmaktadır.
İstanbul için belirlenen nüfus ve sektörel öngörüler de Altıncı Bölüm’de yer almaktadır.
Alternatif makroformlar arasında yapılacak bir seçimin açılımı ve mekansal boyutlarda
ayrıntılı hale getirilmesi Yedinci Bölüm’de gerçekleştirilmektedir. Anılan bölümde
nazım plan aşamasına geçiş için altyapı oluşturulmakta ve yeni yerleşim alanlarında
arazi kullanımı ile işlevsel öngörülere yer verilirken, mevcut yerleşim alanlarına ilişkin
yeni oluşumlar ve gelişimler de 1/100.000 ölçekli plan tekniğiyle gösterilmiştir. Bu
çerçevede; mevcut yerleşim sisteminde gerekli düzenlemeler yapılarak, bunların
öngörülen ulaşım sistemleri üzerinden yeni yerleşim alanları ile işlevsel ve mekansal
bütünlüğü kurulmakta ve İstanbul’un fiziki gelişme ilkeleri yansıtılmaktadır. Altıncı
Bölüm’de açıklanan ilkeler doğrultusunda; üretim, hizmet, konut ve ulaşım odaklı
işlevlere, tesislere ve donatılara mekansal konumlandırma yapılmakta ve yoğunluklar
belirlenmektedir.
Sekizinci Bölüm’de, 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı uygulama
hükümleri yer almaktadır.
Geliştirilen planlama yaklaşımlarının uygulanmasına yönelik araçlar ile uygulama
adımları Dokuzuncu Bölüm’de yer almaktadır.
12
İkinci Bölüm – Bölgesel Araştırma Bulguları
BÖLÜM 2. BÖLGESEL ARAŞTIRMA
BULGULARI
13
İstanbul’un bölgesel ölçekte olmak üzere komşu ve yakın illerdeki yerleşim merkezleri
ile daha rasyonel ilişkiler kurması, hem üzerindeki ekonomik, sosyal ve çevresel
maliyetleri yüksek işlevlerin daha sağlıklı yapılara dönüştürülmesi, hem de yaratılan
katma değerin bölge düzeyinde yaygınlaştırılması bakımından yararlı olacaktır.
Bunu sağlayacak öncelikli ilke ise İstanbul’da yer seçmiş ve halen faaliyetlerini
sürdüren, ancak güncel ilişkiler bütününde artık İstanbul’da konumlanmakla aşırı
yığılmalar sonucu göreli olarak dezavantajlı duruma düşen işletmelerin ve faaliyetlerin,
Marmara Bölgesi içerisinde alternatif yerlere taşınması ilkesinin benimsenmesidir. Bu
ilke; İstanbul’da konumlanması düşünülen, ancak aynı getiri düzeyini belki daha
yükseğini, ülkenin ve Marmara Bölgesi’nin diğer yerlerinde konumlanarak da
yakalayabilecek olan potansiyel işletme ve faaliyetlerin, İstanbul dışı alternatiflere
yönlendirilmesi olarak da algılanmalıdır.
Böylesine bir yaklaşımın oluşturulabilmesi için gerekli olan, Merkezi Hükümet ve Yerel
Yönetim politikaları açısından konunun karar verici mekanizmalarca benimsenerek,
yönlendirici ve özendirici araçların saptanmasıdır.
İstanbul’a bölgesel hatta ülkesel ölçekten yaklaşılması gerekliliğinden hareketle,
Marmara Bölgesi ölçeğinde çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Marmara Bölgesi ölçeğinde
yapılan çalışmalar neticesinde, Marmara Bölgesi Trakya, Kuzey Marmara, Güney-batı
Marmara ve Güney-doğu Marmara Alt Bölge olmak üzere dört alt bölge olarak
değerlendirilmiştir.
Buna göre, İstanbul hariç tutulduğunda, Kırklareli, Edirne ve Tekirdağ İlleri Trakya Alt
Bölgesi kapsamında; Kocaeli, Sakarya ve Düzce İlleri Kuzey Marmara Alt Bölgesi
kapsamında; Çanakkale ve Balıkesir İlleri Güney-batı Marmara Alt Bölgesi
kapsamında; Bursa, Yalova ve Bilecik İlleri ise Doğu Marmara Alt Bölgesi kapsamında
ele alınmıştır (Harita 2.1).
14
Harita 2.1. İstanbul ve Çevre Alt Bölgeleri
Yukarıda tanımlanan alt bölgelerin İstatistiki Bölge Birimleri ile karşılaştırılmasında ise
Batı Marmara II. Düzey İstatistiki Bölge Birim’inde Kırklareli, Edirne, Tekirdağ,
Çanakkale, Balıkesir İlleri’nin örtüştüğü, ancak Doğu Marmara II. Düzey İstatistiki
Bölge Birimi’nin Kocaeli, Bursa, Bilecik, Yalova ve Düzce İlleri’ne ek olarak,
Eskişehir ve Bolu İlleri’ni de içerdiği görülmektedir (Harita 2.2).
Harita 2.2. İstanbul-Marmara Alt Bölge Sınırları ve II. Düzey İstatistiki Bölge
Birimleri
15
2.1.
TRAKYA ALT BÖLGESİ
Türkiye’nin batı ülkeleriyle bağlantı alanında yer alan Trakya Altbölgesi; Edirne,
Kırklareli ve Tekirdağ İlleri’ni kapsamaktadır. Doğu yönünde İstanbul’a otoyol, devlet
yolu ve demiryolu bağlantıları; batıda Yunanistan’a iki karayolu ve iki demiryolu
bağlantısı; kuzeyde ise Bulgaristan’a bir demiryolu ve iki karayolu bağlantısı
bulunmaktadır.
Trakya Alt Bölgesi’nin; kuzeyde Istranca Dağları, güneyde Işık (Ganos) Dağları ve orta
kesimlerde Ergene Havzası olarak üç farklı coğrafyadan oluşmaktadır. Alt Bölge’deki il
merkezlerinin sınırladığı Ergene Havzası içinde ülkenin önemli ulaşım altyapı
bağlantılarından olan TEM, E–5 ve İstanbul-Edirne demiryolu hatları bulunmakta olup;
bu akslar sanayi sektörünün gelişimine, nüfus çekimine ve kentsel ilişkilerin
yığılmasına eksen oluşturmaktadır. Yunanistan sınırında yer alan Meriç Nehri üzerinde
nitelikli tarım yapılan alan ise anılan aksın güneyinde yer almaktadır.
Sanayi aksının kuzeyinde kalan Istranca Dağları ve Karadeniz kıyı kesimi; ormancılık
ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğunlaştığı, sert iklim özelliklerinin hakim olduğu ve
çevresi ile zayıf ekonomik ilişkiler içinde bulunan bir kesim niteliği taşımaktadır.
Güneyde Gelibolu Yarımadası komşuluğunda kalan kesim ise ılıman iklim özellikleri
gösteren, tarımsal ve kıyı faaliyetleri gerçekleştiren ve çevresi ile ilişki kurma
potansiyeli yüksek olan bir alan görünümündedir.
Kırklareli
Eski Edirne–İstanbul karayolu üzerinde yer alan Kırklareli İli; güney kesiminden geçen
D–100 (E-5) Karayolu’na 35 km, İstanbul-Edirne demiryoluna ise 47 km uzaklıkta yer
almaktadır. İl; Karadeniz kıyı şeridi, Istranca Dağları ve Ergene Ovası olmak üzere üç
alt bölgeye ayrılmaktadır. Tarım ağırlıklı bir ekonomiye sahip olan Kırklareli İli’nde
yüzey şekillerine ve alt bölgelerin doğal karakterine bağlı olarak; Ergene Havzası’nda
bitkisel üretim, Istranca (Yıldız) Dağları’nda ormancılık ve hayvancılık, kıyı kesiminde
ise balıkçılık yapılmaktadır. %44 oranında orman alanlarıyla kaplı olan İl genelinde,
orman ürünlerine dayalı sanayi büyük önem taşımaktadır. Ayrıca İl’de, Türkiye’nin
önde gelen sanayi kuruluşlarından Alpullu Şeker Fabrikası, Türkiye Şişe ve Cam
Fabrikaları ile Trakya Yem Fabrikası bulunmaktadır.
Kırklareli İli, İstanbul ile turizm ve rekreasyon ilişkisi sağlayacak potansiyele sahiptir.
İl’de ayrıca; doğa koruma alanı olarak ilan edilmiş alanların olması ve biyolojik
16
çeşitliliğin araştırılmasına yönelik projelerin yürütülmesi, İstanbul vizyon bileşenleri ile
ilişkilendirilebilecek faaliyet konuları olarak önem taşımaktadır.
İstanbul Boğazı’ndan Bulgaristan sınırına kadar uzanan Karadeniz kıyıları boyunca
devam eden ormanlık alanlar ve İğneada’da yer alan 20 km. uzunluğundaki kumsal,
turizm ve rekreasyon faaliyetleri açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.
Kırklareli kentinin Edirne-İstanbul demiryoluna bağlanan ray hattının yenilenmesi ve
sınır kapısına duble yol yapılması, İl’de ekonomik yaşama hareket getirecek nitelikte
faaliyetler olmaktadır. OSB’nin çevreye olumsuz etkisi minimum düzeyde olan
yatırımlara açık tutulması ve doğal gaz kaynağının yer aldığı Hamitabat Köyü’nde
Türkiye elektrik üretiminin yaklaşık %7’sini karşılayan doğal gaz çevrim santralinin
bulunması, yeni açılımlara olanak sağlayacaktır.
İl’in sanayi yerleşmelerine göç vermesi ve orman alanlarının giderek kaybedilmesi
olumsuz denilebilecek unsurlar olup, gerekli önlemlerin alınarak istihdam olanaklarının
oluşturulmasına ve faaliyetlerin çevreye duyarlılıkla yürütülmesine özen gösterilmelidir.
Edirne
Edirne İli, Avrupa’yı İstanbul ve Ortadoğu’ya bağlayan ulaşım güzergahı üzerinde yer
almaktadır. Sınır ili olmasından kaynaklanan stratejik nedenlerle kamu yönetim
yatırımlarının ön plana geçmesine karşılık, sanayi ve hizmetler sektörüne yönelik
yatırımların yetersiz kalması sonucu, arzulanan gelişmeyi gösterememiştir.
%71 oranında tarım arazisine sahip olan Edirne İli, Trakya Alt Bölgesi’nde Ergene ve
Meriç Nehirleri’ne dayalı sulu tarıma en elverişli arazi potansiyeli ile ön plana
çıkmaktadır. Ancak; hem sulu tarım tekniklerinin yetersizliği hem de Trakya Alt
Bölgesi sanayi odaklarının Meriç ve Ergene kollarını kirletmesi nedeniyle, tarımda
istenilen verim sağlanamamaktadır. Sonuç olarak, günümüzde tarımsal çıktılar yeterince
değerlendirilememekte ve sanayi gelişme gösterememektedir. Bu durum istihdam
sorununu
beraberinde
getirmekte
ve
nüfus
kaybının
nedenlerinden
birini
oluşturmaktadır.
Edirne, tarihte birçok kültürün etkisinde kalmış, Osmanlı İmparatorluğu’na İstanbul
öncesi Başkentlik yapmış ve önemli bir tarihi kimlik kazanmıştır. İl’de önemli sivil
mimari örneklerine rastlanmasına rağmen, tanıtım ve hizmet eksikliği nedeniyle bu
turizm potansiyeli gerektiğince değerlendirilememektedir. Osmanlı’ya başkentlik
yapmış olması esasında Edirne’nin İstanbul ile kültürel etkileşim yaratabileceği bir
unsur olmaktadır.
17
Batının kara ve demiryolları ile Türkiye’ye ilk giriş noktası ve kültürel etkileşimin
arenası olma avantajlarını; eğitim, turizm ve ulaşım sektörlerinde kullanabilecek Edirne
İli, tarımsal ürün deseni ile de Trakya Alt Bölgesi’nin sanayisini geliştirebilecek
potansiyele sahiptir. Osmanlı döneminden itibaren bir eğitim odağı olan İl’in en önemli
potansiyeli, Trakya Üniversitesi’nin ana yerleşkesinin burada yer almasıdır.
Sanayileşmenin Alt Bölge’nin diğer illerine oranla oldukça yavaş gelişmesi; doğal
kaynakların kirlenmesi; Meriç ve Ergene Nehirleri’nden sulama yapılan arazilerde hızlı
kirlenme ve çoraklaşmanın başlaması; organik tarım, seracılık ve meyvecilik
konularında gerekli atılımların yapılamamış olması; tarihi eserlerin korunamaması ve
turizm potansiyelinden yeterince yararlanılamaması; nüfusun iç göçler nedeniyle
giderek azalması gibi hususlar Edirne İli’nin alınacak önlemlerle güçlendirilmesi
gereken zayıf yanları olmaktadır. Bunların giderilmesi halinde, İl için olumsuz olarak
kaydedilen özellikler olumlu özelliklere dönüştürülmüş olacaktır.
Tekirdağ
İstanbul’a yakınlığı, ithalat ve ihracata avantaj sağlayan Avrupa Karayolu’nun bölgeden
geçmesi ve İstanbul topraklarından taşan sanayi kuruluşlarının buralarda yer seçmesi,
Tekirdağ İli’nde sanayi faaliyetlerinin gelişmesine neden olan etmenlerdir. Tekirdağ,
1980 sonrası İstanbul’un etkisi altında Çorlu E-5 yolu civarında ve Çerkezköy
hatlarında hızlı ve kontrolsüz bir gelişme sürecine girmiş olup, Çorlu ve Çerkezköy
sanayi odakları bu süreç içerisinde ortaya çıkmıştır. 1977 yılında Çerkezköy
Kalkınmada Öncelikli Yöreler kapsamından çıkarılmışsa da, burada OSB’nin olması
yatırımcılara yine de çekici gelmiştir. İstanbul’dan gelen sanayi türleri genelde deri,
tekstil, kâğıt-karton ve kimya-ilaç sanayisidir.
Tekirdağ İli’nin yaklaşık %80’i verimli (korunması gerekli) tarım topraklarından
oluşmaktadır ve sanayi bu verimli topraklarda yer seçmiştir. Arazi kullanım yeteneğine
göre bu topraklar amacı doğrultusunda kullanılmamakta ve sanayinin gelişimi, verimli
tarım topraklarının daralmasına neden olmaktadır. Tekirdağ’ı yer seçen sanayi ile
birlikte hizmet sektörü de gelişmiş ve İl’in hızla kentleşmesini sağlamıştır. Ancak,
Türkiye’nin en verimli tarım arazileri üzerinde plansız bir biçimde gelişen sanayi çevre
kirliliği, tarımsal üretimde verimsizlik, kentsel hizmetlerde yetersizlik ve göç gibi
birçok sorunu da beraberinde getirmiştir.
Tekirdağ’da Akport 1, Akport 2 ve Barbaros olmak üzere 3 adet liman hizmet
vermektedir. Barbaros Limanı halen Marmara Adaları ile ulaşımın sağlandığı bir
18
konumda olup, aktarma limanı olarak işlev üstlenecek büyük bir liman olması
planlanmaktadır.
Tekirdağ İli, İstanbul üzerindeki taşımacılık yükünün hafifletilmesine katkıda
bulunabilecek konumdadır. Tekirdağ ve Marmara Ereğlisi’nde bulunan limanlar yük
limanı olarak Ro-Ro gemilerinin yanaşmasına uygundur. Avrupa ve Ortadoğu
arasındaki taşımacılığın Marmara Denizi üzerinden ve kuzey-güney aksından
gerçekleştirilerek, İstanbul’daki ağır yük trafiğinin azaltılması ve taşıdığı ağır yükün
paylaşılması mümkün görülmektedir. Mevcut durum itibariyle limanlara demiryolu
bağlantısının olmaması, hem yatırımcıları geri döndürmekte hem de limanları atıl hale
dönüştürmektedir.
2.2.
KUZEY MARMARA ALT BÖLGESİ
Kocaeli, Sakarya ve Düzce İlleri’ni kapsayan Kuzey Marmara Alt Bölgesi, Türkiye’de
en yoğun sanayileşmenin gözlendiği bölgedir. Sanayi tesisleri İzmit Körfezi çevresinde
ve TEM ile E-5 yolları boyunca dizilmekte olup, özellikle Gebze ve Dilovası’ndaki
yoğunlaşmalar Körfezi olumsuz etkilemekte ve aşırı derecede kirlenmesine neden
olmaktadır. İzmit’ten sonra tarımsal özellik gösteren Adapazarı’nda da devam eden
sanayileşme, teşvik uygulamaları kapsamında bulunan Düzce’ye kadar uzanmaktadır.
Ayrıca Bolu Dağı Tüneli’nin açılmasıyla, daha doğrusu Bolu Dağı’nın bir eşik
olmaktan çıkmasıyla birlikte, Alt Bölge’nin doğu ucunun sanayileşmede daha da
hareketleneceği açıktır.
Alt Bölgenin kuzeyinde yer alan Karadeniz kıyıları turizme elverişli alanlar olup,
özellikle Kandıra-Karasu ve Akçakoca kıyılarında doğal plajlar bulunmaktadır. Bunun
altında ise Avrupa ve Anadolu yakalarında ve batı-doğu uzantısında olmak üzere ÇorluÇerkezköy-İstanbul-Gebze-İzmit-Adapazarı sanayi aksı yer almaktadır. Her ne kadar
Kuzey Marmara Alt Bölgesi yoğun bir sanayileşme alanı olarak görülse de, tarım
sektörünün payı azımsanmayacak düzeydedir. Özellikle Adapazarı ve Düzce Ovaları,
Marmara Bölgesi’nin ve İstanbul’un sebze ve meyve ihtiyacını karşılamak üzere üretim
yapılan önemli tarımsal alanları oluşturmaktadır.
Kocaeli
Avrupa ile Anadolu’yu birleştiren önemli bir yol kavşağında bulunan Kocaeli İli, bu
konumunu doğal bir liman olan İzmit Körfezi’ni de içermekle daha da
güçlendirmektedir. Büyük sanayi kuruluşlarının yer seçiminde Kocaeli İli’ni tercih
19
etmelerinin nedeni başta; işlek karayolu, demiryolu ve deniz ulaşımı olmak üzere,
ulaşım sektöründe diğer illere oranla taşıdığı ayrıcalık ve üstünlükten ileri gelmektedir.
Türkiye’nin en büyük piyasası İstanbul’a 83 km uzaklıkta, Anadolu piyasasına
ulaşmakta ise avantajlı yerde bulunmasının yanı sıra; zengin yeraltı ve yer üstü
kaynakları, enerji nakil hatlarının yeterli düzeyi, kalifiye işgücünün varlığı, en yakın
sanayi merkezi İstanbul’a oranla arsa fiyatlarının ucuzluğu gibi etmenler, Kocaeli İli’nin
çekici bir seçenek olduğuna göstermektedir.
Kocaeli sınırları içerisindeki Derince ve İzmit Limanları, İl’in dışarıya açılan önemli iki
kapısı durumundadır. Derince Limanı, İzmit Körfezinin kuzeyinde konuşlanan genel
amaçlı bir liman olup, Körfez’deki otomotiv (otomobil, traktör, vb.) sanayi ve karışık
eşya taşımacılığına hizmet etmektedir. Liman, demiryolu ve karayolu şebekesi ile
bağlantılıdır. İzmit Limanı’nda ise 39 tane kamuya ve özel sektöre ait liman ve iskele
bulunmaktadır.
Kocaeli İli; Türkiye’nin ilk büyük 500 sanayi kuruluşundan 75 adedine ve ilk 100
sanayi kuruluşundan 18 adedine, ev sahipliği yapmaktadır. Gelişmiş olan sanayi
sektörüne dayalı olarak, İl sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında üç büyük ilden
sonra dördüncü sırayı almaktadır. Sanayi sektörü açısından Kocaeli İli’nin Gebze İlçesi
de oldukça gelişmiş düzeydedir.
Gebze Organize Sanayi Bölgesi üretim kalitesini arttırmak için yazılım ve bilişim
sektörüne dayalı bir Teknopark kurmuştur. Bu üniversite odaklı bir teknopark olmayıp,
Türkiye’deki tek üretim odaklı teknopark özelliğini taşımaktadır.
İl’de; planlama, kamulaştırma ve yapım aşamasında olanlarla birlikte, toplam 16 adet
Organize Sanayi Bölgesi’nden 7 adedi faal durumda olup, bunlardan Gebze ve Dilovası
tamamen doludur. Büyük bir kısmı Gebze çevresinde yer alan Organize Sanayi
Bölgeleri’nin yeni kurulanları Ankara Yolu üzerinde yer seçmeye başlamışlardır.
Ayrıca Yeniköy civarında Serbest Bölge bulunmaktadır. Ancak, Organize Sanayi
Bölgeleri’nde arsa fiyatları yüksek olduğu için, bunların dışındaki alanlarda yer seçimi
söz konusu olmakta ve bu durumda tarım alanları üzerinde bir baskı oluşturmaktadır.
Uzun yıllar İstanbul sanayisinin desantralizasyon sürecinin etkisi altında kalan ve
Türkiye ekonomisinin en önemli illeri arsında bulunan Kocaeli; kara, demir ve deniz
yolu ulaşım ağlarının üzerinde bulunmaktadır. Sahip olduğu altyapı imkanları, ulusal ve
uluslar arası pazarlarla olan yoğun ilişkisi, bünyesinde bulundurduğu kalifiye işgücü ve
20
uzmanlaşmış yönetici kadroları; İl’in bir çok sanayi kuruluşu tarafından yatırım için
öncelikle tercih edilmesine neden olmaktadır.
Sanayileşmede kazanılan deneyimler, İl’in artık organize atılımlara ve tercihli sektörlere
yönelmesine zemin hazırlamıştır. İzmit’teki Cengiz Topel Havaalanı’nın dışında Sabiha
Gökçen Havalimanı’nın da yakında olması, İl’e önemli bir avantaj sağlamaktadır.
Körfez üzerinde inşası düşünülen köprünün gerçekleşmesi halinde ise, kara ulaşımında
büyük bir rahatlama söz konusu olacaktır.
Sakarya
Sakarya İli ülkenin iki büyük merkezi olan İstanbul ve Ankara’yı birbirine bağlayan
kara ve demiryolları üzerinde yer alan, önemli bir kavşak noktasıdır. Ülkenin ve
Bölge’nin en önemli ulaşım akslarından D-100 ve TEM otoyolu İl’den geçmekte,
demiryolu ile İstanbul’a uzaklık 141 km, Ankara’ya ise 436 km’dir. Arifiye
İstasyonu’nda ana hattan ayrılan Arifiye-Adapazarı demiryolu hattı 8.5 km
uzunluğundadır.
Adapazarı’na uzaklığı 37 km olan Karasu’da ise liman inşaatı devam etmekte olup,
%50’si tamamlanan faaliyetlerin bitiminde bölge için büyük bir avantaj yakalanacaktır.
Karasu Limanı’nın yanında bir Serbest Bölge’nin açılması projesi de bulunmaktadır.
Tarım alanları Sakarya İl’i yüzölçümünün %49’unu oluşturmakta ve bu alanların
%38’inde sulu tarım yapılmaktadır. İl genelinde hayvancılık yaygın olarak yapılmakta
olup; güneyde yer alan ilçelerde sebze ve meyvecilik, orta kesimde başta mısır olmak
üzere tarla ziraatı ve sebzecilik, kuzeyde ise fındık üretimi öne çıkmaktadır.
Sakarya İli’nde; toplam 755 ha büyüklüğünde üç organize sanayi bölgesi
bulunmaktadır. Bölgeye giderek artan büyük sanayi kuruluşlarının yatırımları ağırlıklı
olarak; otomotiv, gıda, tekstil, ilaç, sağlık ürünleri, ahşap, plastik, alüminyum işleme,
elektrik aksamları, seramik gibi sektörlere dağılmıştır.
Sakarya İli’nin İstanbul, İzmit, Bursa ve Ankara gibi büyük şehirlere yakın olması ve
ulaşımda uygun bir konumda bulunması nedeniyle, son on yılda sanayi sektöründe
önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Hammadde ve mamul madde kaynaklarına ve
pazarlara erişim olanakları ve yatırım için gerekli altyapı hizmetlerinin varlığı ve
OSB’lerin kullanıma sunulması Sakarya İli’nde uygun yatırım iklimi oluşturmuş ve
büyük holdinglerin birçoğu burasını kendilerine yatırım üssü olarak seçmişlerdir.
21
Sakarya İli enerji hatlarının toplandığı ve dağıtımının yapıldığı ana istasyon konumunda
olup, Dünya’nın en büyük doğal gaz çevrim santraliyle Türkiye’nin toplam elektrik
enerjisinin %13,5’i karşılanmaktadır.
Sakarya İli’nde yerleşik büyük sanayi kuruluşlarının işgücü ihtiyacı İl’den
karşılanmakta olup; mesleki eğitim veren okul oranının Türkiye ortalamasının üstünde
olması, yeterince ara-eleman yetişmesini sağlamaktadır. Eğitim altyapısının güçlülüğü
ve Sakarya Üniversitesi’nin varlığı, nitelikli elemanların yetişmesine büyük katkıda
bulunmaktadır.
Karadeniz sahili boyunca uzanan geniş plajlar başta olmak üzere; göller, zengin orman
ve yaylalar, vadi ve kanyonlar, sıcak su ve içme suyu kaynakları Sakarya İli’nin sahip
olduğu doğal değerlerdir.
Düzce
D-100 Karayolu üzerinde bulunan, 30 km kuzeyde Karadeniz’e ulaşılabilen, batıda
İstanbul ve doğuda Ankara olmak üzere ülkenin en gelişmiş illeri ve bölgelerinin tam
ortasında yer alan Düzce İli; böylesine avantajlı bir konumdan bugüne dek pek
yararlanamamış
olmasına
rağmen,
Kalkınmada
Öncelikli
Yöreler
kapsamına
alınmasıyla ekonomik yaşantısı oldukça canlanmış ve sunulan teşviklerle yatırımcılar
için çekici hale gelmiştir.
17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 depremlerinden büyük ölçüde etkilenen ve ağır kayıplara
uğrayan Düzce, aynı yıl 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile İl statüsüne
geçirilmiştir.
İl olduktan sonra ayrıldığı Bolu’dan daha fazla nüfusa sahip olan Düzce İli 1996-2003
yılları arasında sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında düşüş kaydederken, bu
dönemde yatımların yoğunlaşması sonucu Bolu İli yükseliş kaydetmiştir. Teşvik
uygulamalarına geçilmesiyle; özellikle İstanbul’da bulunan birçok tekstil firması,
bölgeye büyük ölçekli yatırımlar yapmaya ve İstanbul’daki tesislerini taşımaya
başlamışlardır.
Tarım arazisinin %44’ü 1., 2. ve 3. sınıf tarım toprağı olan Düzce’de, tarım alanlarının
%78’ini fındık ve kavak ağaçları kaplamaktadır. Özellikle ova kesiminde bulunan
verimli tarım topraklarını korumak ve fındık üretiminden kurtarmak için AB destekli
çeşitli çalışmalar uygulanmakta olup, nüfusun yaklaşık %85’inin yaşadığı bu ovada,
organik tarımın özendirilmesi doğru olacaktır. Son dönemlerde organik tarıma karşı
artan talepleri karşılamak amacıyla çeşitli projeler başlatılmıştır. Düzce İli, İstanbul’a
22
organik tarım ürünleri pazarlayabilir ve bu alandaki ihtiyacı karşılayabilir potansiyele
sahiptir.
Sanayi sektöründe ağırlıklı iş kolları, Türkiye’deki üretimin %14’ünü gerçekleştiren
orman sanayi, av tüfeği ve tabanca sanayi ve tekstil sanayidir.
TEM Otoyolu ile Beyköy arasında yer alan ve 1994 yılında 200 ha’lık alanı kapsamak
üzere kurulan iki adet OSB’de parsellerinin tamamı satılmış olup, üçüncü bir OSB’ye
ihtiyaç duyulmaktadır.
2006 yılı sonunda ulaşıma açılan Bolu Dağı Tüneli, coğrafi bir eşik olan Bolu Dağı
unsurunu ortadan kaldırmıştır. Ayrıca projesi tamamlanan Sakarya-Düzce-Zonguldak
Karadeniz Demiryolu yatırımının gerçekleşmesi ve tam anlamıyla işletmeye alınması
halinde; Düzce, demiryolu bağlantısıyla hem Avrupa’ya hem de 38 km uzaklıktaki
Karadeniz kıyısına entegre olacak, dolayısıyla deniz taşımacılığına ulaşabilecektir.
İl’in birçok turizm varlıkları olmasına rağmen, bunlar yeterince değerlendirilmemekte
ve tanıtımı yapılamamaktadır. Hizmet sektörünün gerektiğince gelişememiş olması ve
yeterli tesislerin bulunmaması yaylalar, şelaleler, mağaralar, trekking ve rafting
parkurları, kaplıcalar ve deniz gibi olanaklardan ancak günübirlik yararlanılmasına
neden olmaktadır.
2.3.
GÜNEY BATI MARMARA ALTBÖLGESİ
Gelibolu, Truva ve Kazdağı gibi önemli milli parkların bulunduğu Çanakkale ve
Balıkesir İlleri, Güney-batı Marmara Alt Bölgesi’nde komşu olmanın verdiği
konumdan dolayı ortak özellikler taşımakta, ancak aynı coğrafyayı paylaşmalarına
rağmen ekonomik olarak ayrı bir yapıya sahip olan Bursa İli’nden önemli ölçüde
farklılık göstermektedir. Bursa İli’nin doğanın sunduğu kaynakları ilkin tarım
işletmeleri ve tarıma dayalı sanayi kuruluşlarıyla değerlendirerek ekonomisini, başta
otomotiv ve tekstil olmak üzere, seri üretimlere yönelterek eriştiği konuma, aynı doğal
bolluklar içerisinde bulunan Çanakkale ve Balıkesir İlleri erişebilmiş değildir.
Esasında, Bursa’nın sanayileşmeye ödediği bedel çok değerli tarımsal alanların, sebze
ve meyve bahçelerinin elden çıkartılması ve yüzey sularının aşırı kirlenmesi biçiminde
gerçekleşmiş ve ekonomi-ekoloji dengesi ağır baskılar sonucu büyük ölçüde
bozulmuştur. Yitirilen doğal değerleri geri getirmek mümkün olmasa da, Bursa için şu
an için söylenebilecek tek söz; geçmişten biraz olsun ders alarak, artık daha fazla çevre
23
kirliliği olmaması için ülke koşullarına oranla ciddi önlemlerin uygulanmaya çalışıldığı
bir il olmasıdır.
Çanakkale ve Balıkesir İlleri’nden meydana gelen Güney-batı Marmara Alt
Bölgesi’nin %40’ının orman ve %35’inin de tarım alanlarından oluşması, ekonomik
yapısının tarıma dayalı sanayi üzerine kurulmasına neden olmuştur. Balıkesir’in
Bandırma Limanı, sahip olduğu demiryolu hattı ile yurt içi ve dışı ticaret hareketlerinde
önemli bir bağlantı noktası oluşturmaktadır. Ancak batıya doğru gidildikçe;
Çanakkale’nin doğal değerlerinin çok fakat ulaşım bağlantılarının yetersiz olması,
bölgesel gelişimi engelleyen bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.
Gelibolu, Truva ve Kazdağı ulusal değerlerinin Güney Marmara boyunca uzanmak
üzere batıdan başlattığı kültür-ekoloji-turizm odaklı eksenin diğer bileşenlerini, doğuya
doğru uzandıkça; Manyas Gölü (Kuş Cenneti), Uluabat Gölü, Uludağ ve İznik Gölü
oluşturmakta ve
Çanakkale
Çanakkale İli, hem Marmara hem de Ege Denizi’ne kıyısının bulunması yanında, iki
denizin birleşimini sağlayan Çanakkale Boğazı üzerinde yer almasıyla stratejik bir
konuma sahiptir. Kırsal nüfusunun yüksek olması, İl’in sektörel yapısında tarım
oranının yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Çanakkale İli’nde yaşayanların
%70’den fazlasının en önemli geçim kaynaklarının başında tarım ürünleri gelmektedir.
Ancak son yıllarda tarıma dayalı sanayinin gelişmesiyle bu sektörün payı da
artmaktadır.
Çanakkale bölge içerisinde önemli bir konuma sahip olmakla birlikte, ulaşım
bağlantıları gerektiği kadar güçlü değildir. Deniz ulaşımı yeterince kullanılmamakta ve
demiryolu bağlantısı bulunmamaktadır. Karayolu ulaşımı ağırlıklı olarak kullanılmakta
ise de İl’in iç kesimlerine erişimde yetersiz kalmaktadır. Ayrıca, İl Merkezi’ndeki askeri
havaalanının
kullanılmaması,
havayolu
ulaşımındaki
potansiyelin
değerlendirilmemesine neden olmaktadır.
Denizyolu ulaşımında; İstanbul’a yönelik olmak üzere Merkez İlçe-Eceabat, GeliboluLapseki, Odunluk İskelesi-Bozcaada, Merkez İlçe-Gökçeada ve Kabatepe-Gökçeada
hatları arasında sefer yapan vapurlar ile yolcu ve araçlara hizmet veren iskeleler
bulunmaktadır. İstanbul’a gerek yolcu gerek yük taşımacılığında, Lapseki-Gelibolu hattı
kullanılmaktadır. Bu hattaki feribot seferleri; Biga, Yenice ve Balıkesir’deki tarım ve
sanayi ürünlerinin Trakya ve İstanbul’a taşınmasında kilit nokta durumundadır.
24
Yük taşımacılığında Eceabat-Çanakkale merkez hattının kullanılması kent içi trafiğin
aksamasına neden olmakta, dolayısıyla karayolu ve denizyolu bağlantılarının
güçlendirilmesi ve alternatif güzergahlar oluşturulması gerekmektedir.
İl’in mevcut sanayisi, Dünya’da üçüncü konumda bulunan Çan’daki seramik fabrikası,
çimento fabrikası ve Dardanel tesislerinden oluşmaktadır. Ayrıca içki, suni deri ve
petro-kimya alanlarında üretim yapan küçük sanayi siteleri de bulunmaktadır. İl’deki
altyapı yatırımları, tamamlanan Kepez Limanı ve Çanakkale ile Biga Organize Sanayi
Bölgeleri’nin tam kapasite kullanımının başlamasıyla, İl’in sanayi ve ticaret
potansiyelinin hareketlilik kazanması beklenmektedir.
İl’in sahip olduğu doğal avantajlardan bir diğeri de, coğrafi yapısı itibarıyla genelde
kuvvetli rüzgarlara maruz kalmasıdır. Dolayısıyla, rüzgar enerjisini elektrik enerjisine
dönüştürme olanağı bulunmaktadır.
Çanakkale İli’nin en çarpıcı özelliklerinden biri, tarihi ve kültürel değerleri ve geçmişi
nedeniyle Dünya ölçeğinde tanınması ve aynı zamanda doğal ve kültürel değerlerinin
korunmuş olmasıdır.
Çanakkale İli’nde gelişme odaklarını tarımsal sanayi, eğitim ve kültür turizmi olarak
tanımlamak mümkündür. Zengin tarım topraklarına sahip olmasına rağmen üretim ve
işleme
aşamalarındaki
yetersizlikler
İl’in
ekonomik
anlamda
bir
gelişme
gösterememesine neden olmaktadır.
İl Merkezi ve çevresinin yanı sıra İl’in kıyı şeritlerini de kapsamak üzere, turizme
yönelik yatırımların ve yatak kapasitelerinin arttırılması gerekmektedir. Turizm
sektöründe kaydedilebilecek gelişmeler için; mevcut turist potansiyelinin varlığı, milli
park ve anıtların bulunması, turizm mevsiminin yaygın olması büyük avantaj
oluşturmaktadır.
Denizyolu ulaşımına dayalı ihracatın yapılabileceği bir limanının olmaması nedeniyle,
hizmete açılacak olan Kepez Limanı’nın olumlu bir açılım oluşturması ve burasının
önemli ihracat merkezlerinden biri olması beklenmektedir. Ancak, iç yolların
yetersizliği Çanakkale İli’nin entegrasyonunu engellemektedir. Liman hizmetlerinden
etkinlikle faydalanılması için iç yollarla olan bağlantının güçlendirilmesi gerekmektedir.
Balıkesir
Balıkesir İli, hem Marmara hem de Ege Bölgesi'nde topraklara sahip olarak, bu özelliği
ile iki gelişmiş bölge arasında bir köprü işlevini görmektedir. İl Bandırma, Erdek,
25
Gönen ve Marmara İlçeleri ile Marmara Denizi’nde kıyı oluştururken, Edremit,
Burhaniye, Gömeç ve Ayvalık İlçeleri ile de Ege Denizi’ne açılmaktadır.
Balıkesir İl Merkezi’nin fiziki gelişme olanakları oldukça kısıtlıdır. Askeri alanlar ve
eğim nedeniyle gelişim yönü güneybatı-kuzeydoğu istikametinde olup, havaalanının da
kente olan yakınlığı, gelişmeye bariyer teşkil etmektedir.
Tarım ağırlıklı bir yerleşim dokusu yansıtan Balıkesir İli çok güçlü bir ulaşım ağına
sahip olup, gerek yolcu gerekse mal akımı açısından önemli bir konumdadır. Ege ve
Marmara Denizi’ne kıyısının bulunması nedeniyle Balıkesir İli, doğal güzelliklere ve
zengin turizm potansiyeline de sahiptir. Ayrıca, termal kaynak bakımından Dünya’nın
radyoaktivite oranı en yüksek şifalı suları buralarda bulunmaktadır.
Bandırma Limanı, Marmara Denizi’nin önemli bir limanı olma özelliğini taşımaktadır.
Demiryolu ağı ve entegre deniz ulaşımı, İstanbul’un İzmir’e ve çevre yerleşimlere
ulaşımını kolaylaştırmaktadır. Balıkesir’in ithalat ve ihracatının %90’ı, ülkenin ise
%7’si Bandırma Limanı’ndan gerçekleştirilmektedir. TIR ve yük trafiği açısından
karayollarını rahatlatan, taşıma süresini kısaltan ve maliyetlerini düşüren Ro-Ro
seferleri; Erdek-Tekirdağ, Bandırma-Tekirdağ ve Ambarlı-Bandırma Limanları arasında
yapılmaktadır.
Her ne kadar Balıkesir İli genelinde ulaşım olanakları iyi yapılandırılmış olarak göze
çarpıyorsa da havaalanının etkinlikle kullanılamaması ve Çan gibi, İl’in iç kısımlarında
kalan, alt merkezlere karayolu ile rahatlıkla ulaşılamamaktadır.
Balıkesir, komşu ve yakın iller olan İstanbul, İzmir, Bursa, Manisa, Çanakkale başta
olmak üzere, çok sayıda il ile yoğun bağlantılar içindedir. İl’in tarım ağırlıklı
ekonomisine dayalı olarak ülkenin diğer illeriyle olan ticari bağlantılarının; tarımsal
üretim ve hayvancılık, mermer, gıda işleme gibi sektörler üzerine kurulmuş olduğu
görülmektedir.
Ürün çeşitliliği ve tarım potansiyelinin yüksekliği nedeniyle, son yıllarda İl’in tarıma
dayalı sanayisinin gelişmesi hız kazanmıştır.
2.4.
GÜNEY DOĞU MARMARA ALTBÖLGESİ
Bursa, Yalova ve Bilecik İlleri’nin oluşturduğu Güney-doğu Marmara Alt
Bölgesi’nde her ne kadar tarım ve orman alanları yaygın ise de Bursa İl Merkezi’nden
başlayan ve batıya doğru Karacabey, Mustafakemalpaşa ve Susurluk üzerinden
26
Balıkesir İl Merkezi’ne ulaşan bir aks ile yine Bursa İl Merkezi’nden doğuya doğru
İnegöl ve Bozüyük üzerinden Eskişehir’e ulaşan diğer bir sanayi aksı bulunmaktadır.
Yalova İli anılan akslarla İzmit Körfezi arasında konumlanmakta iken, Bilecik İli
Bozüyük Merkez İlçe’yi de kapsayarak, Kuzey Marmara sanayi aksı üzerinde bulunan
Adapazarı İli’ne komşu olmaktadır. Alt Bölgenin doğu ve batı kesimleri tarım ve orman
alanlarından, kuzeydeki sahil kesimleri ise genelde turistik yerleşimlerden oluşmakta ve
ikincil konutları içermektedir.
Bursa
İleri düzeyde sanayi ve ticaret faaliyetlerinin sürdürüldüğü Bursa İli, sosyo-ekonomik
gelişmişlik sıralamasında 5.sırada yer almaktadır. Ulaşım açısından İç Batı Anadolu ile
İstanbul arasında deniz ve karayolu bağlantı alanı olan İl’in merkezi Bursa kentinin
ulaşım altyapısının ana iskeletini ise İzmir-Ankara, Mudanya ve Yalova yolları
oluşturmaktadır.
İzmir-İstanbul
ve
İzmir-Ankara
karayollarına
alternatif
oluşturulamadığı için, bu güzergah kent içinde yıllar boyu ağır trafik yükünü taşımak
zorunda kalmıştır. Ancak, İstanbul-İzmir ve Bursa-Ankara karayollarının kent içinden
şehir dışına otoyol olarak kaydırılmasını amaçlayan çevre yolu inşaatı artık
tamamlanmıştır.
Bursa İli’nin sanayi kuruluşları için önemli ihracat ve ithalat noktaları olan Gemlik ve
Mudanya’da iki limanı ve bunların dışında, Armutlu ve Eşkel’de de iskeleleri
bulunmaktadır. Gemlik’te yük taşımacılığı yapılan limanın dışında gelecekte önemi
daha da artacak olan özel sektöre ait GEMPORT Limanı da bulunmaktadır. Mudanya ve
Armutlu’dan İstanbul’a karşılıklı yolcu taşımacılığı yapan vapur seferleri vardır.
İl’deki sektörel dağılımlar incelendiğinde; istihdamda %33,6’lık bir orana sahip olan
tarım sektörü ile toplam il alanının yaklaşık %40’ının üzerinde tarım yapılan kültür
arazisi olması arasında bir paralellik görülmektedir. Ancak, sanayi sektörünün kent
kimliğinde ağırlığını devam ettirmesi nedeniyle, tarım sektörü ekonomik önemini
giderek yitirmektedir.
%28’lik oranla sanayi sektörünün tarımdan sonra geldiği; Bursa İli Marmara
Bölgesi’nde İstanbul ve Kocaeli’nden sonra gelen ihracatı ile dikkat çekmektedir. İl;
başta otomotiv olmak üzere tekstil ve imalat-gıda ile ülke illeri arasında imalat sanayi
sıralamasında 4.konumda bulunmaktadır.
27
Bursa’nın yoğun sanayileşme süreci beraberinde çevre kirliliğine de yol açmış olup;
yoğun kirlenmeye maruz kalmış ortamlara ilişkin ciddi çevre koruma önlemlerinin
alınması gerekmektedir.
Yalova
Teknik altyapısını büyük oranda gerçekleştiren, kişi başına düşen milli gelirde üçüncü,
sosyo-ekonomik gelişmişlikte dokuzuncu ve eğitim sektöründe dördüncü il konumunda
bulunan ve dolayısıyla, yüksek yaşam kalitesine sahip olan Yalova, ‘Bilişim Şehri’
vizyonunu benimsemiş ve bu doğrultuda gerekli altyapıyı da planlamış bir kenttir.
Marmara Denizi’nin kuzeyinde Çorlu-İstanbul-Gebze-İzmit-Adapazarı doğrultusunda
uzanan sanayi aksına paralel olarak, Marmara Denizi’nin güneydoğusunda Bursaİnegöl-Bozüyük doğrultusunda uzanan sanayi aksı arasında kalan ve doğal kaynaklara
dayalı değişik bir dokuya sahip olan Yalova, iki eksen üzerindeki yoğunlaşmalara
tampon bir alan konumunda bulunmaktadır. Bursa ve İzmit gibi işlevsel yoğunluk
merkezlerine ve İstanbul gibi bir metropole yakınlık, Yalova’ya büyük bir avantaj
sağlamaktadır. Denizyolu ulaşımının yanı sıra Körfez trafiğini önemli ölçüde
rahatlatacak Eskihisar-Altınova arası köprü projesinin gündemde tutulması, Yalova’nın
ilerde kazanacağı konum için önemli bir etken oluşturmaktadır.
Bursa ve Kocaeli arasındaki konumu itibariyle ulaşım bakımından oldukça güçlü bir
pozisyonda bulunan Yalova İli, yolcu ve yük taşımacılığında gerek denizyolu gerekse
karayolu ile İstanbul’un Anadolu’ya bağlantısının önemli bir ayağı ve aktarma
noktasıdır. Yalova’nın; İstanbul’a olan denizyolu ulaşımında ve Bursa ile Kocaeli’ne
olan karayolu bağlantılarında her ne kadar transfer merkezi konumunda olduğundan söz
edilse bile, anılan üretim ve tüketim merkezlerine yakın olmasının verdiği yük de ayrıca
söz konusu olmaktadır.
Yalova İli’nin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektör tarımdır. Yalova’da sanayiye
yönelik kamu yatırımları bulunmamakta olup, özel sektör yatırımları ise; elyaf, kimya,
kağıt ürünleri gibi üretim dallarında faaliyet göstermektedir. Tarımsal sanayiye dayanan
Yalova İl’inde, sanayiye yönelik her ne kadar kamusal yatırımlar yapılmamış olsa da,
ulaşım olanakları itibari ile özel sektör yatırımlarının buraya yöneldiği görülmektedir.
Sanayi sektörünün İl’de yapılanması, OSB yerine tekil ve yaygın büyük çaplı işletmeler
ve üretim tesisleri şeklindedir.
Yalova’nın kaplıca şehri olarak tanınmasına ve Termal ile Armutlu Kaplıcaları’nın
birinci derece önemli ve öncelikli kaplıcalar olmasına rağmen, İl’in sadece bu iki tesise
28
sahip olması ve konaklama yetersizliği nedeniyle, turizm sektöründe belirli bir gelişme
görülememektedir. Ancak, Çınarcık gibi turistik ilçelerin bulunması ikincil konutların,
özellikle 1984 sonrasında artmasına neden olmuştur.
Bilecik
Bilecik İli Marmara, Karadeniz, İç-Anadolu ve Ege Bölgeleri’nin kesişim noktaları
üzerinde konumlanmaktadır. İstanbul-Sakarya Karayolu’nu Ankara-Bursa Karayolu’na
bağlayan 650 Numaralı Devlet Yolu Bilecik İli’nden geçmektedir. İl’in İstanbul ve
Eskişehir yönüne çıkışı da bu yolla sağlanmaktadır. Ancak, söz konusu yol halen
kapasitesinin üstünde yolcu ve yük trafiğini kaldırmakta olup, standartlarının
yükseltilmesi gerekmektedir. Bu aksların dışında, Ankara-İstanbul demiryolu da
Bilecik’ten geçmektedir.
İl’in her ne kadar mevcut ulaşım altyapısı; kuzeyde uzanan İstanbul-İzmit-AdapazarıDüzce-Bolu ekseninin, güneyde uzanan Bursa-İnegöl-Yenişehir-Bozüyük-Eskişehir
ekseni ile dikey bir aksla birleştirilmesi için yeterli değil ise de böyle bir bağlantının
halen yürütülen çalışmalar sonucu gerçekleşmesi halinde Bilecik’in kazanımlarının
boyutu çok büyük olacaktır.
Kuzey ve güney eksenlere koridor oluşturmak, ilk etapta eksenler üzerinde yerleşik
merkezlerin işlevsel bütünlüğünü sağlayacaktır. Anılan koridor ikinci etapta İstanbul
tüketim pazarına olan ulaşımı kolaylaştıracağı gibi, İstanbul’da üretilen mal ve
hizmetlerin Anadolu’ya erişimini, yayılmasını, sıçramasını ve yer tutmasını da
kolaylaştıracaktır. Dolayısıyla, önerilen gelişimin hem Bilecik İli hem de civar iller için
yeni açılımlara olanak sağlayacağı şüphesizdir. Bilecik İli toplam İl yüzölçümünün
%32,6’sında tarımsal üretim yapılmaktadır.
Sonuç olarak; Marmara Denizi’ni çevreleyen kara coğrafyası içinde iki çatışan unsuru
barındırmaktadır. Anılan coğrafyanın kuzey-batısından başlayarak saat yönünde
dönüldüğünde; Trakya’nın kuzeyinde Istrancalar’ın, İğneada’nın ve Kıyıköy’ün,
Karadeniz sahillerine olan uzantılarda Terkos Havzası’nın, Çekmece Gölleri’nin,
Alibeyköy’ün, Anadolu tarafındaki Karadeniz sahilleri boyunca Ömerli Havzası’nın,
Sakarya Deltası’nın, güneye doğru inildiğinde Sapanca Gölü’nün, batıya doğru
yönelindiğinde İznik Gölü’nün, Armutlu Milli Parkı’nın, Uludağ’ın, Uluabat Gölü’nün,
Kocaçay Deltası’nın, Manyas Gölü’nün ve Susurluk Havzası’nın, güney-batıda ise Kaz
Dağları’nın, kuzeye doğru çıkıldığında Truva’nın, Gelibolu Yarımadası’nın, Saroz
Körfezi’nin, Gala Gölü’nün, Meriç Havzası’nın ve Ergene Ovası’nın yer aldığı ve bu
29
ekolojik değerlerin Marmara Denizi etrafındaki kara parçaları üzerinde bir yeşil koruma
çemberi oluşturduğu (Harita 2.3) görülmektedir.
Harita 2.3. Marmara Bölgesi / Koruma ve Sanayi Alanları
Yukarıda koruma alanları üzerinde yapılan kuş uçuşunun bir de yerleşme yapısını, fiziki
bağlantıları ve işlevsel konumlamaları algılamak üzere yapılması halinde görülen;
İstanbul’un batı ve doğu kanatlarını açarak batıda Edirne’ye ve doğuda Düzce’ye doğru
uzanması, güneyde ise Bursa’nın batıda Bandırma ve Balıkesir’e, doğuda da Eskişehir’e
doğru uzanmasıdır. Her hangi bir müdahalede bulunulmaması ve mekansal gelişmenin
kendi seyrine bırakılması halinde gerçekleşecek eksensel gelişme, anılan kanatlar
üzerinde vücut bulacaktır. Söz konusu gelişme eksenlerine eklentiler oluşturmak üzere;
yatırım projeleriyle desteklenen Bandırma-Çanakkale ve Balıkesir-Edremit uzantılarının
yakın gelecekte kendini göstermesi de beklenmektedir.
Bölge’nin gelişme eksenleri, yukarıda sayılan koruma alanlarını yer yer kesmekle
kalmayıp, korunması gereken diğer doğal doku unsurları ile de bir araya gelmektedir
(Harita 2.4).
30
Harita 2.4. Marmara Bölgesi Gelişme Eksenleri
Yukarıda belirtilen eksensel gelişmelere ve gelişme alanlarına zemin hazırlayan; (tesis,
liman gibi) önemli noktasal ve (tünel, yol gibi) doğrusal fiziki altyapı ve ulaşım
projelerinin yanı sıra, atıl fakat (havaalanları, OSB gibi) potansiyel kapasite arzeden
tesislerin bulunduğu da göz ardı edilmemelidir. Beklenen eksensel gelişmelere destek
vermek ve onları işlevsel açıdan da ilerde beslemek üzere, mevcut altyapı üzerinde yeni
işlevsel hacimlerin yaratılacağı görülmektedir. Bunlar özellikle, mevcut ve yeni
denizyolu bağlantı hatlarının (Harita 2.5) daha yoğun ve etkin bir biçimde
kullanılmasıyla ortaya çıkacaktır.
31
Harita 2.5. Marmara Bölgesi / Ulaşım Altyapısı ve Bağlantı Hatları
32

1/100.000 ölçekli istanbul çevre düzeni planı raporu

Transcription

Similar documents

Ulusal Uyum Eylem Planı

Deneme sınavı

Sayı 34 Eğitimde Yansımalar

Sürdürülebilir Enerji

TR21 TRAKYA BÖLGE PLANI Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 2010

Slayt 1 - Martı Dergisi

Harita Bilgisi

2009 İlerleme Raporu - Avrupa Birliği Bakanlığı