Open Access - Universiteit Gent

Transcription

cover doctoraatstrajecten
22-06-2011
17:33
Pagina 1
Doctoraatstrajecten in Vlaanderen
20 jaar investeren in kennispotentieel
Het boek ‘Doctoraatstrajecten in Vlaanderen: 20 jaar investeren in kennispotentieel. Een analyse op basis van de
HRRF-databank (1990-2009)’ omvat een uitgebreide hoeveelheid cijfermateriaal, analyses en interpretaties die de
evoluties en trends in het doctoraatsgebeuren in
Vlaanderen duidelijk in beeld brengen. Daarnaast geven
thematische analyses naar de impact van gender, doctoraatsfinanciering, wetenschapsgebied en nationaliteit op
doctoraatssucces en doctoraatsduur de mogelijkheid het
gevoerde beleid van universiteiten en de Vlaamse overheid
te evalueren en na te gaan of eventuele bijsturing al dan
niet wenselijk is. Ten slotte wordt ook teruggeblikt op de
beleidsambities inzake de investering in onderzoekers en
op de effectiviteit van deze maatregelen.
Doctoraatstrajecten
in
Vlaanderen
20 jaar investeren in
kennispotentieel
Een analyse op basis van de HRRF-databank
(1990-2009)
Hans Groenvynck, Karen Vandevelde,
Ronan Van Rossem, Annik Leyman,
Hannelore De Grande, Hanne Derycke,
Katrien De Boyser
doctoraatstrajecten.book Page 1 Thursday, June 23, 2011 4:22 PM
DOCTORAATSTRAJECTEN IN VLAANDEREN:
20 JAAR INVESTEREN IN KENNISPOTENTIEEL
Een analyse op basis van de HRRF-databank (1990-2009)
D o c to ra at s t ra j e c ten i n V l a a n d e re n :
2 0 j a a r i nve s te re n i n
ken n i s p ote n t i e e l
(1990-2009)
Hans Groenvynck, Karen Vandevelde, Ronan Van Rossem,
Annik Leyman, Hannelore De Grande, Hanne Derycke, Katrien De Boyser
Productie: Academia Press, Gent
Doctoraatstrajecten in Vlaanderen: 20 jaar investeren in kennispotentieel
Een analyse op basis van de HRRF-databank (1990-2009)
Hans Groenvynck, Karen Vandevelde, Ronan Van Rossem, Annik Leyman, Hannelore De
Grande, Hanne Derycke, Katrien De Boyser
ISBN 978 94 901 1210 3
D/2011/4804/151
U1628
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van
druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgeverij.
doctoraatstrajecten.book Page i Thursday, June 23, 2011 4:22 PM
Voorwoord
Indien Vlaanderen zich wil profileren als een vooraanstaande speler binnen de Europese onderzoeksruimte en de wereld, is investeren in onderzoekstalent van cruciaal
belang. Investeringen in de eerste stap van een onderzoekscarrière, het doctoraat, zijn
de laatste twee decennia dan ook een zeer belangrijke beleidsprioriteit geweest. Zo werden de loonkosten voor doctoraatsonderzoek verlaagd via het fiscaal vrijgestelde
'Dehousse'-statuut, werd er een stelselmatige verhoging van het aantal doctoraatsbeurzen bij het FWO en het IWT doorgevoerd en werden aan de verschillende universiteiten doctoraatsscholen opgericht die onderzoekers moeten bijstaan bij het behalen
van hun doctoraat. Deze inspanningen hebben geleid tot een sterke toename van het
aantal doctoraathouders.
Naast het kwantitatief verhogen van het aantal behaalde doctoraten kwam er echter
ook veel nadruk te liggen op de kwaliteit en het succes van het doctoraatsproces. Een
kwaliteitsvol doctoraatsproces is immers zowel voor de verdere loopbaan van de onderzoeker als voor de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek van doorslaggevend
belang. Daarnaast is het ook vanuit rendementsoogpunt belangrijk om de efficiëntie
en effectiviteit van de investeringen in doctoraatsonderzoek van nabij op te volgen. Na
verschillende kwantitatieve en kwalitatieve studies over doctoreren in Vlaanderen werd
de taak voor permanente monitoring en beleidsevaluatie van de doctoraatsproductie in
Vlaanderen toegewezen aan de UGent-tak van het Expertisecentrum O&O Monitoring
(ECOOM-UGent).
De resultaten uit deze studie bevestigen dat deze beleidsinvesteringen geleid hebben
tot een sterke stijging van het aantal doctoraathouders en een verbetering van de 'efficiëntie' van het doctoraatsproces. Toch is het eindpunt hier nog niet bereikt. In de huidige kenniseconomie die sterk geënt is op innovatie zijn blijvende investeringen in
onderzoekspotentieel nodig om de competitieve positie van Vlaanderen te kunnen verankeren. Het aantrekkelijker maken van het statuut van (doctoraats)onderzoeker is een
eerste prioriteit waar ik mijn beleid de komende jaren op wil richten. Een aantrekkelijke
verloning, volledige sociale zekerheidsrechten en aangename werkomstandigheden
moeten meer onderzoekers motiveren om te starten met een onderzoeksloopbaan en
moeten hen ook de beste kansen geven om hun (doctoraats)onderzoek uit te voeren.
Investeren in vrouwelijke onderzoekers is een tweede belangrijk actiepunt binnen mijn
beleid. Ondanks de evolutie naar een meer gelijke verdeling qua instroom, slagen vrouwen er nog steeds minder vaak in dan mannen om hun doctoraatstraject succesvol af
te ronden. Het wegwerken van de genderbias in doctoraatskansen is ook een belangrijke voorwaarde om te komen tot een meer evenwichtige verdeling van mannen en
vrouwen op de hogere niveaus van de academische ladder. Naast het verhogen van de
instroom in het doctoraatstraject en het versterken van de efficiëntie van het doctoraatsproces moet er ook voldoende aandacht gaan naar de verdere carrières van onderzoekers. Net zoals in de rest van Europa is het doctoraat niet langer enkel een toegangsticket naar een academische carrière. De verhoogde investering in doctoraatsonderzoek wil vooral onderzoekers opleiden die kunnen bijdragen aan de
innovatiedoelstellingen in een brede waaier van publieke en private sectoren. Het voori
doctoraatstrajecten.book Page ii Thursday, June 23, 2011 4:22 PM
bereiden van (doctoraats)onderzoekers op niet-academische carrièremogelijkheden
moet dan ook een belangrijk onderdeel vormen van het doctoraatstraject. Als minister
beschouw ik deze ambities als een grote uitdaging voor alle universiteiten en kennisinstellingen. Deze publicatie biedt mij, mijn medewerkers en alle actoren op dit terrein
een uitstekende basis om ook deze beleidsambities te kunnen realiseren.
Met het boek 'Doctoraatstrajecten aan Vlaamse universiteiten: 20 jaar investeren in
kennispotentieel. Een analyse op basis van de HRRF-databank (1990-2009)' focust
ECOOM-UGent op het doctoraatstraject en de determinerende factoren voor doctoreren aan Vlaamse universiteiten. De verschillende bijdragen gaan dieper in op de mate
waarin junioronderzoekers een doctoraat behalen, hoe lang ze hierover doen en wat
hierin de bepalende succesfactoren zijn. Deze diepgaande analyses naar de factoren die
een rol spelen in het slagen of falen van een doctoraatstraject leveren cruciale inzichten
om de beleidsvoering rond doctoraatsonderzoek permanent bij te sturen en te verbeteren.
Investeren in kennispotentieel is een van de pijlers van een economie in groei. Ik geloof
sterk in de opbrengst van deze investering, zowel voor de onderzoeker zelf die de grenzen van de wetenschap begint af te tasten, voor de universiteiten die dit talent vorm
geven, als voor onze kennismaatschappij die later de vruchten plukt van dit jong onderzoekstalent. Een diepgaande monitoring van de doctoraatsproductie kadert dan ook in
onze bekommernis om deze investering in kennispotentieel zo degelijk mogelijk te
implementeren.
Ingried Lieten, Viceminister-president van de Vlaamse Regering en Vlaams minister van
Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding
ii
doctoraatstrajecten.book Page iii Thursday, June 23, 2011 4:22 PM
INHOUDSTAFEL
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Een Management samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i
1
Hoofdstuk 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
9
10
10
13
13
14
15
17
17
1.1.
1.2.
Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Human resources aan de Vlaamse universiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diverse financieringskanalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diverse personeelsstatuten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inschrijving voor het doctoraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doctoraatsonderzoekers met andere financiering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.
1.4.
1.5.
Structuur van dit rapport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doelstelling van dit rapport. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dankwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 2. Monitoring via administratieve databank HRRF:
pijler in de opbouw van een dynamische kennisbasis
rond menselijk kapitaal in onderzoek . . . . . . . . . . . .
2.1.
2.2.
2.3.
Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De rol van monitoring in een ruimere kennisbasis: mogelijkheden en
beperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opmaak van een indicatorenbatterij in functie van
beleidsondersteuning en -evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De rol van indicatoren in de Vlaamse beleidscyclus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monitoring en diepgaand onderzoek in functie van beleidsevaluatie . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 3. Methodologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.
3.2.
Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Algemene toelichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Belangrijke variabelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Personeelsstatuut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dominant statuut. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eerste contact op wetenschappelijk vlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Facultaire clusters, wetenschapsclusters en wetenschapsdomeinen. . . . . . . . . . .
Bereik en beperkingen van de HRRF-databank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indicatoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Instroom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doctoraten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Succesgraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
TIJd tot doctoraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
19
20
21
21
23
25
25
26
26
27
29
32
33
36
37
38
38
38
39
iii
doctoraatstrajecten.book Page iv Thursday, June 23, 2011 4:22 PM
Hoofdstuk 4. Hoe meet je succes? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
Wie doctoreert? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wat is de duurtijd van een doctoraat?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoe wordt een doctoraat gefinancierd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wie bepaalt de definitie van succes?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 5. Basisgegevens omtrent junior onderzoekers,
doctoraten en mobiliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.
5.2.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De instroom van doctoraatsonderzoekers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Instroom naar wetenschapscluster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Instroom naar dominant statuut in het instroomjaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Instroom naar dominant statuut in het instroomjaar per wetenschapscluster . . .
Instroom naar gender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Instroom naar interuniversitaire mobiliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Instroom naar internationale mobiliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.
Doctoraten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doctoraten naar wetenschapscluster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doctoraten naar dominant statuut over de loopbaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doctoraten naar gender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.
Succesgraden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Succesgraad naar instroomcohorte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Succesgraad naar wetenschapscluster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Succesgraad naar dominant statuut over de loopbaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Succesgraad naar gender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.
Tijd tot doctoreren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tijd tot doctoreren naar wetenschapscluster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tijd tot doctoreren naar dominant statuut over de loopbaan . . . . . . . . . . . . . . . .
Tijd tot doctoreren naar gender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 6. Doctoreren in Vlaanderen:
wie haalt de meet, wie valt af?. . . . . . . . . . . . . . . . .
6.1.
6.2.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Beschrijvende analyses van de mate en duur van succes en uitval . . .
Populatie van gefinancierde junior onderzoekers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Instroom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wetenschapsdiscipline . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Statuut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Geslacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leeftijd bij eerste wetenschappelijk contact. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nationaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3.
6.4.
iv
Een geïntegreerde aanpak: Competing Risk Analyse . . . . . . . . . . . . . .
Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
41
42
44
45
47
47
47
48
49
51
53
54
55
56
57
58
60
61
62
63
65
66
67
68
69
70
73
73
74
75
76
78
80
82
84
86
88
90
doctoraatstrajecten.book Page v Thursday, June 23, 2011 4:22 PM
Inhoudstafel
Hoofdstuk 7. Statuuthoppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.
7.2.
7.3.
Introductie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Methodologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Clustering van statuuthoppers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Statuuthoppen: een weg naar succes? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4.
Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 8. Vrouwen in de academische wereld.
Op naar meer gendergelijkheid in het
doctoraatstraject? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.
8.2.
Introductie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Interesse voor wetenschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mannen succesvoller dan vrouwen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Komen vrouwen meer terecht in statuten die een minder hoge slaagkans
bieden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vormt zwangerschap een extra hindernis om het doctoraat te behalen? . . . . . . .
Hoe doorslaggevend is gender voor het al dan niet doctoreren? . . . . . . . . . . . . .
8.3.
Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 9. De impact van wetenschapsgebied op
doctoraatssucces. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.1.
9.2.
9.3.
Introductie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doctoraatskans naar wetenschapsdomein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Verklaringen voor de wetenschapsgebonden verschillen in
doctoraatssucces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het effect van de financieringssituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het effect van de andere variabelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Naar kwalitatieve verklaringen voor de verschillen in doctoraatssucces naar
wetenschapsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.4.
Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 10. Doctoreren bij buitenlandse onderzoekers in
Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.1.
10.2.
10.3.
10.4.
10.5.
10.6.
Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Instroom en beschrijving van de buitenlandse junior onderzoekers . .
Behaalde doctoraten, succesgraden en uitval . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gebeurtenissenanalyse: tijd tot doctoraat en tijd tot uitval . . . . . . . . .
Verklaringen voor de verschillen in doctoraatsrendement . . . . . . . . . .
Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
93
98
102
102
110
124
125
127
127
132
132
134
138
139
141
143
145
145
145
148
148
154
155
156
159
159
161
165
171
175
175
v
doctoraatstrajecten.book Page vi Thursday, June 23, 2011 4:22 PM
Hoofdstuk 11. Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De verticale onderzoekscarrière voorbij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De ene doctorstitel is de andere niet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Efficiënt investeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monitoring in de toekomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
179
179
180
181
182
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
185
Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
189
11.1.
11.2.
11.3.
11.4.
vi
Dwars doorheen twee decennia
doctoraatstrajecten in Vlaanderen
Een Management samenvatting
Inleiding
Deze publicatie omvat een uitgebreide hoeveelheid cijfermateriaal, analyses en interpretaties die een (retrospectieve) monitoring van het gevoerde beleid mogelijk maken
op het vlak van vroege onderzoeksloopbanen en doctoraatsproductie. Thematische
analyses geven de mogelijkheid om te reflecteren over de impact van het gevoerde
beleid en om na te gaan of eventuele bijsturing al dan niet wenselijk is. De trends en de
kritische succesfactoren die in deze studie worden gedetecteerd, nodigen de overheid
en de universiteiten ook uit om prospectief tewerk te gaan: van de succesfactoren uit
het verleden kan worden verondersteld dat, indien de context dezelfde blijft, zij ook de
kansen op succes in de toekomst mee zullen bepalen.
Het belang van de context: financiering en statuten
Een analyse van de doctoraatsproductie in Vlaanderen kan niet worden geïnterpreteerd
zonder inzicht in het contextuele kader. De diverse bestaande financieringskanalen
hebben vaak een verschillende finaliteit (fundamenteel, beleidsgericht of toegepast
onderzoek), een andere herkomst (de verschillende geldstromen) en andere wervingsprocedures (mandaten die via individuele competitie worden verworven of tewerkstelling op projecten). Deze verschillende financieringstypes vertegenwoordigen ook een
waaier aan personeels- en doctoraatsstatuten waarvan de condities hun eigen impact
(kunnen) hebben op succes in het doctoraatsonderzoek. In deze publicatie wordt
daarom – naast analyses naar gender, nationaliteit, wetenschapsgebied en cohorte –
nagegaan in welke mate deze factoren verklaringskracht hebben voor het behalen van
een doctoraat. Uiteraard wordt hier ook rekening gehouden met het feit dat sommige
aanstellingssituaties een doctoraatsverplichting of doctoraatsintentie met zich mee
brengen, en andere niet.
Enkele algemene tendensen
Over de instroom van nieuwe onderzoekers

De voorbije twee decennia is er een sterke toename van het aantal nieuwe onderzoekers dat een academische onderzoeksloopbaan start: het gaat om minder dan
900 onderzoekers begin de jaren ‘90 tot ruim 2100 onderzoekers in 2006-2007. In
de academiejaren 2007-2008 en 2008-2009 is er een lichte daling in het aantal
instromers. De algemene stijging doet zich in alle wetenschapsclusters voor maar
is bijzonder sterk in de cluster medische wetenschappen. Andere wetenschapsclus1
ters kennen een minder opvallende stijging. Bij de humane wetenschappen stellen
we een initiële stijging vast in het aantal nieuwe junior onderzoekers gevolgd door
een stagnering.

Het is ook duidelijk dat de aanstellingsmodaliteiten van die nieuwe onderzoekers zijn gewijzigd over de tijd heen: in steeds grotere mate starten onderzoekers
hun loopbaan vandaag op basis van projecten die met externe middelen zijn gefinancierd. De afname over de tijd heen van het aandeel jonge onderzoekers dat in
een assistentenmandaat start, valt op. Deze trends lopen vrij gelijk over de verschillende wetenschapsclusters heen, wat niet wegneemt dat er behoorlijke verschillen
bestaan in de verdeling van statuten binnen de clusters. Onafhankelijk van het studiegebied daalt overal het aandeel jonge onderzoekers dat van bij de start een persoonsgebonden mandaat van het FWO of IWT opneemt – er wordt wel vaker overgeschakeld naar een dergelijk prestigieus mandaat na enige maanden werkervaring
als onderzoeker. De meerderheid van alle nieuwe junior onderzoekers in Vlaanderen start een onderzoekscarrière als medewerker of bursaal tewerkgesteld met projectmiddelen, zowel in het kader van fundamenteel, toegepast als beleidsrelevant
onderzoek.

De genderverschillen bij de instroom van jonge onderzoekers blijken de laatste
jaren ongeveer te zijn weggewerkt: was er in 1990-1991 nog een duidelijk overwicht
aan mannen die met doctoraatsonderzoek begonnen, dan is dit overwicht in 20082009 bijna verdwenen (51% mannen).

De interne doorstroom van afgestudeerden met een licentiaats- of masterdiploma naar onderzoeksfuncties binnen de eigen instelling is een gekend fenomeen
dat Vlaamse universiteiten lang gekenmerkt heeft. Hoewel de interne rekrutering
nog steeds dominant is, zien we de laatste twee academiejaren een sterke toename
in interuniversitaire en internationale mobiliteit bij de start van een onderzoekscarrière aan een Vlaamse universiteit.

De instroom van onderzoekers met een niet-Belgische nationaliteit vertoont een
zeer sterke stijging van 5,2% tijdens het academiejaar 1990-1991 tot 30% tijdens het
academiejaar 2008-2009. Die stijging manifesteerde zich vooral vanaf het midden
van de jaren ‘90.
Over het doctoraat en de parameters van succes in het
doctoraatstraject

2
Het aantal doctoraatsdiploma’s dat elk jaar aan Vlaamse universiteiten wordt
uitgereikt is verviervoudigd van 330 tijdens het academiejaar 1995-1996 naar 1195
tijdens het academiejaar 2008-2009. De relatieve stijging tijdens deze periode verschilt wel sterk tussen de verschillende wetenschapsclusters. Begin de jaren 90 werd
ongeveer één op drie doctoraten behaald in de exacte wetenschappen. Sindsdien is
het aandeel uitgereikte doctoraatsdiploma’s van de exacte wetenschappen gedaald
en ongeveer gelijk aan dat van de toegepaste en medische wetenschappen. Samen
vertegenwoordigen deze ‘Science, Technology and Engineering’ disciplines drie
Dwars doorheen twee decennia doctoraatstrajecten in Vlaanderen
kwart van alle nieuwe doctorstitels. Het resterende kwart van de doctorstitels
wordt verdeeld tussen de sociale en humane wetenschappen.

Een stijgende succesgraad: Van de onderzoekers die tussen 1990-1991 en 20002001 aan een doctoraatstraject begonnen, behaalde de helft (51,6%) een doctoraat
binnen een periode van acht jaar na startdatum. Achter dit globale cijfer voor de
volledige cohorte schuilt een sterk stijgende trend: van 43,6% naar 62,4%. Met
andere woorden: twee op de drie doctoraatsonderzoekers behalen tegenwoordig de doctorstitel binnen een redelijke termijn van acht jaar. Breiden we de berekening van succesgraden uit naar alle junior onderzoekers aan een Vlaamse universiteit – dus ook diegenen die niet in een specifiek doctoraatstraject zitten – dan is
de succesgraad voor de meest recente cohorte (instromers uit het academiejaar
2000-2001) 50,5%. Hoewel dit laatste cijfer minder representatief is voor het meten
van ‘doctoraatsrendement’, worden de verdere berekeningen in deze studie wel
voor deze volledige junior onderzoekspopulatie gemaakt, precies met de bedoeling
om de differentiatie tussen diverse aanstellingsstatuten te kunnen illustreren.

Naar wetenschapscluster. De succesgraad ligt over de hele periode berekend het
hoogst bij onderzoekers in de exacte wetenschappen, maar de medische en de toegepaste wetenschappen beginnen deze sterke score te benaderen. Onderzoekers uit
de humane en de sociale wetenschappen behalen de laagste succesgraden, maar
ook bij hen vertonen de slaagkansen een stijgend patroon. De algemene toename
van de succesgraad manifesteert zich niet in de exacte wetenschappen.

Het statuut waarop onderzoekers werkzaam zijn, heeft een zeer sterke invloed op
de doctoraatskansen van junior onderzoekers. De succesgraad ligt in het algemeen
het hoogst bij onderzoekers die vroeg of laat in hun predoctorale carrière een competitief mandaat hebben verworven bij het FWO of IWT: het percentage behaalde
doctoraten bij deze onderzoekers fluctueert over de jaren heen tussen 74,8% en
84,5%. Zij worden gevolgd door onderzoekers met een competitief verworven mandaat van de eigen universiteit. Bij assistenten stellen we een lichte stijging in succesgraad vast, maar voor hen is een periode van acht jaar onvoldoende om het rendement van de investering echt te kunnen meten. Onderzoekers die zijn aangesteld
binnen een project voor fundamenteel onderzoek, zijn nu ook veel meer dan vroeger gericht op het behalen van de doctorstitel. De laagste succesgraden vinden we
terug bij onderzoekers die tijdens hun loopbaan enkel werden tewerkgesteld op
‘andere’ projecten (zoals beleidsgericht onderzoek, onderzoek op vraag van bedrijven): hun doctoraatskans fluctueert over de jaren heen tussen de 10% en 20%, maar
dit betreft dan ook onderzoekers die meestal geen ambitie noch enige verplichting
hebben om te doctoreren.

Naar gender. Het percentage onderzoekers dat een doctoraat behaalt, ligt steeds
hoger bij mannelijke onderzoekers dan bij hun vrouwelijke collega’s. Bij de onderzoekers die zijn gestart in 2000-2001, behaalde 57,0% van de mannen een doctoraat
en 42,4% van de vrouwen. De kans op succes steeg de voorbije tien jaar sterker bij
mannen dan bij vrouwen – een minder goed signaal voor het verhoopte genderevenwicht.
3

Een standaardisering van de doctoraatsduur: over de geobserveerde jaren heen
zien we weinig evolutie in de tijd die onderzoekers nodig hebben tussen de start van
hun onderzoeksloopbaan en het afronden van het doctoraat (de zogenaamde tijdtot-doctoreren of TTD). Wel stellen we vast dat de groep die hetzij een zeer korte,
hetzij een uitzonderlijk lange tijdsspanne nodig heeft voor het doctoraat, steeds
kleiner wordt en dat steeds meer doctorstitels worden behaald in een periode van
vier tot zes jaar na startdatum.

Verschillen in doctoraatsduur zijn er in beperkte mate tussen wetenschapsclusters. De kortste tijd tot doctoreren is gemeten bij de exacte en toegepaste wetenschappen: over alle relevante instroomjaren heen (1990-2000) doet een mediane
junior onderzoeker uit de exacte wetenschappen er 4,60 jaar over, gevolgd door collega’s uit de toegepaste (4,76 jaar) en medische wetenschappen (4,82 jaar).

Heel wat grotere verschillen zijn op te tekenen tussen statuten, eerder dan naar
wetenschapscluster of naar geslacht. Onderzoekers met competitief verworven
mandaten van het BOF, IWT en FWO vertonen de laagste TTD (een mediaan van
minder dan 4,5 jaar). Assistenten die in regel ook een deeltijdse lesopdracht hebben, doen er langer over (mediaan van 6,20 jaar) maar in verhouding tot hun gefinancierde tijd overschrijden zij nauwelijks hun voorziene doctoraatsduur. De
mediane TTD voor onderzoekers die tijdens hun carrière voornamelijk op projecten waren tewerkgesteld, ligt rond de 5,5 jaar, maar wie een bursaalstatuut heeft
gehad, doctoreert sneller dan wie als wetenschappelijk medewerker was tewerkgesteld.
Over de effecten van ‘statuuthoppen’ tijdens de vroege
onderzoeksloopbaan
Ongeveer de helft van de junior onderzoekers verandert minstens eenmaal van statuut
binnen zijn/haar aanstellingsperiode. Niet elk aanstellingsstatuut biedt de junior
onderzoeker evenveel autonomie of werkzekerheid, en sommige statuten zijn zeer
gegeerd, doch moeilijk haalbaar. De overstap van het ene statuut naar het andere kan
gemotiveerd zijn door de aantrekkingskracht van een prestigieuze doctoraatsbeurs
(‘opklimmen’ naar een beter gerangschikt statuut), door de noodzaak aan top-up
financiering om het doctoraat af te werken (‘afdalen’ naar een lager gerangschikt statuut), of gewoonweg door de wens om in een academische omgeving te blijven werken
zonder enige ambitie om te doctoreren (‘aaneenrijgen’ van statuten). We noemen dit
fenomeen ‘statuuthoppen’. Een hiërarchie tussen diverse financieringsstatuten voor
doctoraatsonderzoek is er in ieder geval. Door de sequenties van verschillende aanstellingsstatuten te vergelijken, kunnen we de impact van de beschikbare onderzoeksfinanciering op doctoraatssucces meer verfijnd meten dan via het ‘dominante statuut’ waaraan elke onderzoeker in de rest van deze studie wordt toegewezen.
De grootste groep statuuthoppers start in een ‘beter gerangschikt statuut’ en eindigt
met top-up financiering in een lager gerangschikt statuut; bijna een derde volgt dan
weer de omgekeerde richting. Alle statuutsequenties die ergens een combinatie bevatten met een competitief mandaat, vertonen een hogere slaagkans dan de andere
sequenties. Dit geldt in het bijzonder voor de ‘opklimmers’ naar beter gerangschikte
4
statuten. Opvallend is ook dat bijna twee op drie assistenten hun doctoraat behaalt
wanneer ze voorafgaand aan hun assistentschap of nadien, ook via andere financiering
onderzoekswerk kunnen verrichten. Voor de assistenten die geen andere aanstelling
hebben gehad is de slaagkans slechts twee op vijf. Niet alle vormen van statuuthoppen
leveren goede slaagpercentages op of worden aangegaan met het oog op het behalen
van het doctoraat: soms biedt het aaneenrijgen van kortlopende contracten gewoon
een opportuniteit om aan de universiteit te kunnen blijven werken als onderzoeker. De
redenen om van financieringsstatuut te veranderen hebben ongetwijfeld een doorslaggevender effect op de doctoraatskans dan de mogelijkheden die het statuut an sich te
bieden heeft.
Over aanblijven en uitvallen
Niet iedereen die met doctoraatsonderzoek begint, houdt het vol. Na acht jaar gefinancierde tijd blijft slechts 3% van de onderzoekers werken aan de instelling zonder een
doctoraat behaald te hebben. De rest is ofwel gedoctoreerd, of is elders beginnen werken. Het uitvalpatroon verschilt tussen statuten, wetenschapsclusters, nationaliteiten
en andere variabelen. Bij de uitvalsgraden vallen al vanaf het derde jaar duidelijke verschillen op tussen de wetenschapsdisciplines: reeds 41,8% van de junior onderzoekers
uit de sociale wetenschappen is uitgevallen na drie jaar, terwijl dit slechts 23,2%
bedraagt in de exacte wetenschappen. Vergeleken met assistenten zijn junior onderzoekers met mandaten van het BOF, FWO en IWT minder geneigd om af te haken tijdens
het doctoraatstraject. De motivatie om te blijven is het kleinst bij onderzoekers tewerkgesteld op een of andere vorm van projectfinanciering. Het risico op uitval stijgt ook
lichtjes al naargelang de leeftijd bij aanvang van het doctoraat hoger is, en is ook hoger
voor vrouwen dan voor mannen. Ook naar nationaliteit is er een verschil op het vlak
van hoe snel men het doctoraat behaalt of uitvalt uit het doctoraatstraject. Niet-EU
onderzoekers doctoreren het snelst, gevolgd door EU onderzoekers van buiten België
en Belgen. Niet-EU en EU-onderzoekers vallen ongeveer even vaak vroegtijdig uit; de
Belgen nemen iets minder snel de beslissing om het doctoraat op te geven. Over de tijd
heen blijkt wel dat de kans op uitval over de geobserveerde cohortes heen daalt.
Dieper graven: verschillen tussen en binnen wetenschapsclusters?
De slaagpercentages tussen wetenschapsclusters verschillen sterk, maar ook binnen
deze clusters is de variatie soms groot. De hoogste slaagpercentages vinden we terug in
de ‘harde’ wetenschappen meerbepaald in de wetenschapsdomeinen farmaceutische
wetenschappen (63,8%), scheikunde (63,4%) en en natuurkunde (58,8%). Toch zijn er
ook binnen deze wetenschapsclusters disciplines waar de kansen op het behalen van
een doctoraat veel lager liggen, bijvoorbeeld in de architectuur (27,1%), bouwkunde
(38,3%), lichamelijke opvoeding en kinesitherapie (39,1%) en aardwetenschappen
(39,2%). In de sociale en humane wetenschappen ligt de slaagkans doorgaans lager,
maar daarbinnen bevinden zich desalniettemin wetenschapsdomeinen met hoge slaagpercentages: psychologie (43,4%), wijsbegeerte (48,2%) en theologie (57,8%). Voor de
rechtswetenschappen (23,4%) en economische wetenschappen (28,1%) is de slaagkans
dan weer zeer laag.
5
In de zoektocht naar verklaringen voor de domeinspecifieke verschillen in slaagpercentages werd vooral gekeken naar de invloed van het statuut waarin men is tewerkgesteld.
De analyses tonen aan dat de verdeling van de statuten in de verschillende wetenschapsgebieden sterk van elkaar verschilt. Het aandeel onderzoekers op de statuten
met de hoogste slaagkansen (competitief verworven mandaten van het BOF, FWO en
IWT; en FWO-, BOF- en IUAP-projecten) is het laagst in de sociale wetenschappen
(28,1%) en het hoogst in de exacte wetenschappen (53,7%). Deze verschillende financieringssituatie kan een gedeeltelijke verklaring bieden voor het feit dat sociale wetenschappers minder vaak en exacte wetenschappers vaker het doctoraatstraject succesvol
afronden. Uit een meervoudige classificatieanalyse (MCA) blijkt dat de succesgraad van
sociale wetenschappers stijgt en deze van exacte wetenschappers daalt wanneer er
gecontroleerd wordt voor statuut.
Nochtans verklaart het statuut waarop onderzoekers tewerkgesteld zijn het verschil
tussen de wetenschapsgebieden niet volledig: humane en sociale wetenschappers vertonen binnen alle statuten nog steeds lagere doctoraatskansen dan onderzoekers uit de
exacte, toegepaste en medische wetenschappen. Naast statuut werd er het effect van
geslacht en nationaliteit nagegaan: voor beide geldt dat de onderzoekers met de hoogste doctoraatskansen (mannen enerzijds en niet-EU onderzoekers anderzijds) meestal
sterker vertegenwoordigd zijn in de ‘harde’ wetenschappen. Toch vertonen de doctoraatskansen van mannen en niet-EU onderzoekers ook sterke verschillen naar wetenschapscluster en hebben beide variabelen slechts een beperkt verklaringseffect. De
overblijvende ‘onverklaarde verschillen’, hoofdzakelijk tussen de ‘zachte’ (humane en
sociale wetenschappen) en ‘harde’ wetenschappen (medische, toegepaste en exacte
wetenschappen), worden in de literatuur vooral toegeschreven aan algemene verschillen in de onderzoekscultuur en aan de kansen die het doctoraat geeft op de bredere
arbeidsmarkt: hoe groter de gepercipieerde meerwaarde van het doctoraat op de
arbeidsmarkt in een specifiek onderzoeksdomein, hoe sterker de motivatie om de doctorstitel te behalen.
Genderverschillen, al vroeg in de loopbaan?
Algemeen nemen op verschillende gerapporteerde parameters in deze publicatie de
genderverschillen in doctoraatsproductie af. Zo is er in de recentste cohortes niet langer een genderverschil in instroom, tenzij wanneer ingezoomd wordt op specifieke
wetenschapsgebieden: minder vrouwen dan mannen starten in toegepaste of exacte
wetenschappen, terwijl het omgekeerde geldt in de medische en sociale wetenschappen
– parallel met de genderonevenwichten in de respectievelijke bachelor- en masteropleidingen. Ondanks de evolutie naar een meer gelijke verdeling qua instroom, slagen er
minder vrouwen dan mannen in om hun doctoraatstraject succesvol af te ronden, en is
de algemene stijging van de doctoraatskans minder sterk voor vrouwen dan voor mannen. Deze verschillen blijven bestaan wanneer gecontroleerd wordt voor wetenschapsgebied en statuut. Er zijn echter ook positieve vaststellingen: de impact van gender
blijkt in het verklaren van verschillen in doctoraatssucces het kleinst van alle factoren
die in het model werden opgenomen. Wetenschapsgebied en vooral statuut blijken veel
doorslaggevender factoren in het verklaren van verschillen in succes. Hoewel zwangerschappen de duur van het doctoraatstraject verlengen, stellen we toch vast dat het moe6
derschap in de periode als junior onderzoeker geenszins de kans op doctoreren vermindert. Een kind krijgen gebeurt gemiddeld drie jaar na de start aan hun instelling, maar
deze vrouwen halen de achterstand die ze daardoor oplopen nadien weer in.
Internationalisering van het doctoraatstraject in Vlaanderen
Zowel internationale als nationale evoluties hebben ervoor gezorgd dat het aantal en
aandeel buitenlandse junior onderzoekers aan de Vlaamse universiteiten de laatste
jaren sterk gestegen is. Terwijl het aandeel buitenlandse onderzoekers tijdens het academiejaar 1990-1991 nog amper 6% was, is dit twee decennia later gestegen tot 30%. In
de jaren negentig maakten onderzoekers van andere Europese landen nog het grootste
deel uit van de buitenlandse junior onderzoekers. De laatste jaren zien we echter een
vrij gelijke verdeling tussen EU- en niet-EU onderzoekers met zeer recent zelfs een iets
grotere vertegenwoordiging van onderzoekers van buiten de EU.
Hoewel internationale onderzoekers vandaag een grote groep uitmaken bij de jonge
onderzoekers in Vlaanderen verschilt hun financieringssituatie sterk van deze van Belgische onderzoekers. Opvallend is de lagere vertegenwoordiging van buitenlandse
onderzoekers op de statuten die de hoogste kans op doctoraatssucces bieden, namelijk
op competitief verworven FWO en IWT mandaten. Buitenlandse onderzoekers worden
anderzijds proportioneel wel vaker gefinancierd met een BOF-mandaat van een
Vlaamse universiteit. Naar wetenschapscluster zien we een veel sterkere vertegenwoordiging van buitenlandse junior onderzoekers bij de toegepaste en exacte wetenschappen. Tot slot zijn buitenlandse onderzoekers vaak ouder en ligt het aandeel mannen bij
hen hoger dan bij Belgische onderzoekers.
De algemene doctoraatskans ligt het hoogst bij onderzoekers van buiten de EU; daarna
volgen onderzoekers van Belgische origine; onderzoekers van andere EU-landen sluiten
de rij. De administratieve registratie aan een Vlaamse universiteit weerspiegelt echter
niet altijd hun werkelijke doctoraatsduur of situatie: vaak werken ze voor of na hun
periode aan een Vlaamse instelling ook aan hun doctoraat. Buitenlandse onderzoekers
werken – volgens deze analyses althans – hun doctoraat sneller af dan Belgische onderzoekers. Bovendien doen niet-EU onderzoekers het hier nog een heel stuk beter dan
onderzoekers van andere EU-landen. Het aandeel onderzoekers dat uitvalt tijdens het
doctoraatsproces is daarentegen wel hoger bij buitenlandse onderzoekers dan bij Belgische onderzoekers. Voor buitenlanders is er dus weinig ruimte om te twijfelen of aarzelen: komt het doctoraat er niet, dan is er meestal ook geen financiering (of visum) om
lang aan de universiteit te blijven. Is het doctoraat wel haalbaar, dan zet de beperkte
visumtermijn vaak aan tot snel afwerken.
Hoewel de kans op het behalen van een doctoraat in de exacte wetenschappen algemeen
hoog is, is die kans voor buitenlandse onderzoekers – vooral EU-onderzoekers – een
heel stuk lager dan bij Belgische onderzoekers. Waar er bij Belgen nog een genderonevenwicht bestaat in de succesgraden, is dit bij buitenlandse onderzoekers niet het geval,
maar het genderonevenwicht is bij buitenlandse onderzoekers wel groot aan de start
van het doctoraatstraject.
7
Ten uitgeleide
Tenslotte wordt in deze studie ook de aandacht gevestigd op de nodige nuancering van
deze succesgerelateerde cijfers in de ruimere innovatiecontext. Er zijn immers ook
andere stakeholders dan overheid en universiteit die aan een doctoraat een bepaalde
waarde hechten. Wat bedrijfsleiders van een hoogopgeleide onderzoeker verwachten,
bijvoorbeeld, of wat doctoraatsstudenten zelf als een ‘succesvol’ doctoraat beschouwen, is niet noodzakelijk hetzelfde. Het toenemend aantal doctoraathouders op de
arbeidsmarkt betekent bovendien nog niet dat dit prestigieuze diploma ook toegang
biedt tot de carrière die doctoraathouders hadden gewenst of verwacht. Het potentieel
aan hoogopgeleide onderzoekers is hoger dan ooit in Vlaanderen, maar de nieuwe uitdaging bestaat erin dit potentieel maximaal tot ontplooiing te brengen in de academische en niet-academische, de Vlaamse en de internationale kennissector.
De resultaten in deze studie leveren de basis voor een bredere analyse van dit gegeven.
De auteurs van deze studie nodigen elk van deze stakeholders dan ook uit om dit werk
als inspiratiebron en referentiedocument te gebruiken voor verdere reflectie en
beleidsaanbevelingen.
8
Hoofdstuk 1.
Inleiding
1.1. Situering
Het voorbije decennium heeft Vlaanderen sterk geïnvesteerd in een betere monitoring
van de doctoraatsproductie. De start hiervan was het rapport ‘Kwantitatieve analyse
van het doctoreren aan de Katholieke Universiteit Leuven en de Universiteit Gent’
gepubliceerd in december 2000 (Moed, Visser, & Luwel, 2000), samen met een meer
beleidsgerichte samenvatting ‘Kernelementen Doctoreren in Vlaanderen’ (Deschrijver
et al., 2001). Deze studie kende een vervolg in 2006 waaraan ook de andere drie Vlaamse
universiteiten deelnamen, ‘Doctoreren aan Vlaamse Universiteiten’ (Verlinden, Rons,
Vercoutere, & Spruyt, 2006; Visser & Moed, 2006), eveneens bestaande uit een kwantitatieve analyse en een meer interpretatief rapport. Ter aanvulling bij deze analyses gebaseerd op administratieve data (personeelsgegevens en doctoraatsgegevens van de
Vlaamse universiteiten) werd ook geïnvesteerd in surveyonderzoek, waarin gepeild
werd naar de verklaringen achter deze cijfers (Verlinden et al., 2005).
In 2007 werd de opdracht om de doctoraatsproductie en mobiliteit van onderzoekers
op een meer continue basis op te volgen, toegevoegd aan het werkpakket van het Steunpunt O&O Indicatoren. Dit steunpunt werd in 2009 omgevormd tot het interuniversitaire Expertisecentrum Onderzoek & Ontwikkelingsmonitoring (ECOOM). In tegenstelling tot de eerdere studies die gebaseerd waren op een eenmalige consultatie van de
universitaire databanken, heeft ECOOM een eigen databank uitgebouwd met deze
administratieve gegevens. Deze databank werd ‘Human Resources in Research – Flanders’ (HRRF) gedoopt, wordt jaarlijks geüpdatet en laat een actuele monitoring toe.
Deze databank bevat personeels- en doctoraatsgegevens van alle onderzoekers die aan
de Katholieke Universiteit Leuven, Universiteit Antwerpen, Universiteit Gent, Universiteit Hasselt en Vrije Universiteit Brussel zijn ingestroomd sinds 1 oktober 1990, en
eindigt voor deze studie met de gegevens van 30 september 2009. Ter aanvulling bij die
jaarlijkse monitoring publiceert ECOOM met grotere tijdsintervallen een meer gedetailleerde studie van de doctoraatsproductie in Vlaanderen die ruimte biedt aan duiding, interpretatie en langetermijnsmonitoring.
Deze publicatie bouwt dus voort op de eerdere kwantitatieve analyses over doctoreren
in Vlaanderen, maar onderscheidt zich ook door enkele inhoudelijke verschuivingen.
In overleg met de redactieraad werd beslist om de detectie van trends en evoluties in het
doctoraatsgebeuren prioritair te stellen en zoveel mogelijk een vervolg te bieden aan de
analyses die in de eerdere studies zijn verschenen. Daarnaast werd ook beslist om dieper
in te gaan op een aantal transversale thema’s en kernvariabelen zoals succesgraden,
gender, nationaliteit, wetenschapsclusters en doctoraatsfinanciering, thema’s die centraal staan in de beleidsvoering van de instellingen en van de overheid. Ten slotte wordt
ook teruggeblikt op de beleidsambities inzake de investering in onderzoekers en op de
effectiviteit van deze maatregelen.
9
1.2. Human resources aan de Vlaamse universiteiten
De financieringskanalen waarover een universiteit beschikt zijn cruciaal voor het aanwerven van personeel. Een analyse van de doctoraatsproductie in Vlaanderen, in wezen
het bewijs van een succesvolle opleiding tot onderzoeker, kan niet worden geïnterpreteerd zonder een inzicht in dit contextuele kader.
De meerderheid van onderzoekers die nog geen doctoraat hebben behaald, worden aan
een Vlaamse universiteit gefinancierd op basis van een tijdelijke overeenkomst, zij het
een studiebeurs of een aanstelling als wetenschappelijk personeelslid. In Vlaanderen
bestaat geen uniform ‘statuut’ voor doctoraatsonderzoekers: sommige krijgen een
arbeidscontract met alle rechten en (ook fiscale) plichten van een personeelslid; andere
genieten een fiscaal vrijgestelde beurs wat hen een hybride statuut oplevert met de voordelen van zowel een personeelsstatus als een studentenstatus. Nog andere hebben
enkel een inschrijving als doctoraatsstudent, al dan niet met een studiebeurs. Enkel
universiteiten hebben het recht om doctoraatsdiploma’s uit te reiken, maar sinds het
academiseringsproces van de hogescholen (waarbinnen o.m. de vierjarige opleidingen
een grotere onderzoeksfocus hebben gekregen en meer onderzoeksbudgetten zijn
beschikbaar gemaakt) participeren ook steeds meer onderzoekers van een Vlaamse
hogeschool in doctoraatsonderzoek, zij het steeds met een universitaire (co)promotor
en de desbetreffende universiteit als verantwoordelijke uitreiker van het doctoraatsdiploma.
Diverse financieringskanalen
Zowel de werkingstoelagen van de instelling zelf als diverse competitieve, private of
overheidsmiddelen kunnen worden aangewend om onderzoekers tewerk te stellen.
Eerst en vooral zijn er de werkingstoelagen voor de Vlaamse universiteiten. Van 2001
tot 2007 werden deze bedragen forfaitair vastgelegd; sinds 2008 worden ze tussen de
universiteiten verdeeld op basis van een parameter die rekening houdt met zowel de
capaciteit (input) als met de productiviteit (output) van de instelling. Naast het aantal
ingeschreven studenten en het aantal uitgereikte bachelor- en masterdiploma’s tellen
sindsdien ook het aantal uitgereikte doctoraatsdiploma’s en het aantal publicaties van
een instelling mee als belangrijke maatstaf voor de financiering. De outputgerichte
financiering was een duidelijk incentive voor de universiteiten om zowel in het onderwijs als in het onderzoek sterker in te zetten op productiviteit en kwaliteit – een koerswijziging van de Vlaamse overheid waar, zoals verder in deze studie zal blijken, de universiteiten heel snel op hebben ingespeeld. In 2010 werd iets meer dan 1,263 miljard
euro verdeeld tussen de Vlaamse universiteiten en hogescholen volgens deze parameter.
Op basis van de verdeelsleutel kwam iets meer dan 649 miljoen euro ten goede van de
universiteiten.
Met de werkingstoelagen worden de lonen van het statutair academisch personeel en
een groot deel van het administratief en technisch personeel betaald. Ook de infrastructuur van de instelling en alle onderwijsuitgaven worden hieruit betaald. Op basis
van de OESO-norm wordt aangenomen dat 25% van dit budget ten goede komt aan
investeringen in onderzoek – in het bijzonder via de bezoldiging van het Zelfstandig
10
Hoofdstuk 1. Inleiding
Academisch Personeel die immers de verantwoordelijkheid dragen voor het onderzoek.
De universiteit kan autonoom beslissen in welke mate met deze werkingstoelagen ook
assisterend academisch personeel (of assistenten zoals ze in dit boek worden genoemd).
Reguliere assistenten die, naast lesondersteuning, ook minstens 50% van hun tijd
besteden aan zelfstandig onderzoek met het oog op het behalen van een doctoraat;
praktijkassistenten (met hoofdzakelijk lesopdracht) en postdoctorale assistenten (lesen onderzoeksopdracht) worden ten laste van deze werkingstoelagen betaald.
Naast deze werkingstoelagen beschikken de Vlaamse universiteiten ook over een
‘tweede geldstroom’, nl. middelen die via de Vlaamse en federale overheid voor onderzoek ter beschikking worden gesteld, en over een ‘derde geldstoom’ van overheidsmiddelen die uitsluitend op competitieve basis worden verworven. Tot de ‘tweede geldstroom’ worden gerekend: het Bijzonder Onderzoeksfonds (BOF) van de universiteiten
dat via een interuniversitaire verdeelsleutel wordt toegekend; het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen (FWO) voor het fundamenteel, kennisverleggend
(niet gericht) onderzoek – inclusief de middelen in het kader van het Odysseus en Methusalemprogramma, maar ook het Industrieel Onderzoeksfonds (IOF), de Herculesfinanciering voor onderzoeksinfrastructuur, en tenslotte het programma Interuniversitaire Attractiepolen (IUAP), een financieringskanaal dat in tegenstelling tot de andere
niet door de Vlaamse maar door de federale overheid wordt voorzien. Bij de ‘derde geldstroom’ worden gerekend: het Vlaamse IWT (het Agentschap voor Innovatie door
Wetenschap en Technologie), de kaderprogramma’s van de Europese Unie en een aantal andere Vlaamse, federale en internationale financieringsprogramma’s voor onderzoek. Alle middelen die op basis van samenwerking met de privésector worden verworven, worden tot de ‘vierde geldstroom’ gerekend.
Ten slotte investeert de Vlaamse overheid ook in een aantal strategisch interuniversitaire onderzoekscentra waarin de expertise van een aantal instellingen wordt gebundeld. Naast het Interuniversitair Micro-Elektronica Centrum (IMEC), het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB), het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek
(VITO) en het Instituut voor Breedbandtechnologie (IBBT), werden meer recent ook
strategische onderzoekscentra opgericht voor translationele geneeskunde en voor
materialen – maar wegens te recent vallen zij buiten het bestek van deze studie.
Op basis van de middelen uit deze waaier van financieringskanalen kunnen Vlaamse
universiteiten onderzoekers bezoldigen en uitrustings- en werkingsmiddelen ter
beschikking stellen. Het BOF, FWO en IUAP gelden als de kanalen bij uitstek voor fundamenteel onderzoek, terwijl het IWT en vele van de andere financieringskanalen
investeringen in strategisch basisonderzoek, toegepast of beleidsgericht onderzoek
voor ogen hebben.
Zowel binnen het BOF, het FWO als het IWT bestaat de mogelijkheid om, naast algemene projectmatige financiering, doctoraatsonderzoek rechtstreeks te promoten via
een competitieve oproep naar potentiële doctoraatsonderzoekers. Deze drie kanalen
zijn dus van cruciaal belang voor de investering in nieuw Vlaams onderzoekstalent.
Het Bijzonder Onderzoeksfonds werd in het midden van de jaren ‘90 een structureel
financieringskanaal dat rechtstreeks aan de universiteiten werd toegekend op basis van
een interuniversitaire verdeelsleutel (Vlaamse regering, 1994). De parameters voor deze
11
sleutel zijn sinds de oprichting van dit fonds reeds enkele malen bijgestuurd; in 2003
werd de doelstelling om de universiteiten aan te sporen tot een grotere onderzoeksproductiviteit en een sterkere kwaliteitsfocus, vertaald naar sterk outputgerichte parameters in de BOF-sleutel. Het jaarlijks aantal publicaties, verworven citaties, alsook het
aantal toegekende doctortitels spelen hierin een belangrijke rol, naast enkele andere
parameters. In 2010 werd op die manier iets meer dan 137 miljoen euro aan BOF-gelden tussen de Vlaamse universiteiten verdeeld (inclusief het Methusalem programma,
en de aanstelling van onderzoeksprofessoren onder de vorm van BOF-ZAP mandaten
en Tenure Track mandaten). De instellingen kunnen binnen een verplicht aantal programma’s en competitieve oproepen vrij beschikken over de verdeling van deze middelen; de financiering van doctoraatsonderzoek met BOF-middelen gebeurt enerzijds via
persoonlijke mandaten die op individuele competitieve basis worden toegekend voor
een maximale duur van vier jaar, en anderzijds via projectmiddelen die de promotor
binnenhaalt en waarop hij/zij een onderzoeker kan aanstellen.
Het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen ontstond na de grondige
staatshervorming van de jaren ‘90 uit wat eerder het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek heette. De FWO-aspiranten zijn doctoraatsonderzoekers die
een fiscaal vrijgestelde beurs van maximum vier jaar genieten; voor klinische doctoraatsbeurzen is dat twee jaar. Sinds 2007 staan deze beurzen ook open voor niet-Belgische aanvragers. Het aantal mandaten dat jaarlijks ter beschikking wordt gesteld,
werd tussen 2004 en 2007 verhoogd van 150 naar 215, maar deze capaciteitsverhoging
kon het toekenningspercentage niet handhaven vanwege het steeds stijgend aantal
aanvragen. Daardoor werd de lat bij de kandidaten steeds hoger gelegd. Een vergelijkbare evolutie geldt voor het IWT, dat in 1991 na de federalisering van België ontstond
uit het IWONL (Instituut tot aanmoediging van het wetenschappelijk onderzoek in
nijverheid en landbouw). De vierjarige competitieve doctoraatsmandaten, bij het IWT
eerst ‘specialisatiebeurzen’ en meer recent’ doctoraatsbeurzen voor strategisch onderzoek’ genaamd, hebben de laatste jaren een slaagpercentage van ongeveer 25%, ondanks
een sterke verhoging in december 2004 van het aantal jaarlijks toe te kennen mandaten.
Wanneer in deze studie de termen FWO en IWT-mandaten worden gebruikt, wordt
naar deze doctoraatsbeurzen verwezen, ook indien ze teruggaan tot de tijd wanneer de
instellingen nog bekend stonden als respectievelijk NFWO en IWONL.
Een laatste type doctoraatsbeurs die door de Vlaamse overheid op individuele basis
wordt toegekend zijn de Baekeland-beurzen die sinds 2009 deels door de overheid,
deels door bedrijven worden gefinancierd. Kandidaten zijn tewerkgesteld in een bedrijf
of aan de universiteit, binnen een nauwe samenwerking tussen de twee. Gezien de dataset waarop deze studie gebaseerd is, eindigt in 2009, wordt hier niet verder ingegaan op
deze nieuwe financieringsmogelijkheid.
Sinds de invoering van het Structuurdecreet in 2003 is het aan de Vlaamse universiteiten ook mogelijk om een doctoraat door twee universiteiten tegelijk te laten uitreiken
indien het doctoraat ook werkelijk werd begeleid door promotoren vanuit deze beide
instellingen, en indien de doctoraatsstudent minstens zes maanden binnen elke instelling werkzaam was. Dit kan een gezamenlijk doctoraat zijn met een andere Vlaamse,
Waalse of een buitenlandse instelling. Deze doctoraten worden in de HRRF-databank
als één enkel doctoraat beschouwd.
12
Diverse personeelsstatuten
De diverse financieringsmogelijkheden voor onderzoek in Vlaanderen, en meer specifiek voor doctoraatsonderzoek, kunnen niet alleen worden onderverdeeld volgens een
finaliteitsmatrix (van fundamenteel tot toegepast onderzoek), volgens hun herkomst
(eerste, tweede, derde of vierde geldstroom), of volgens hun werfprocedures (persoonlijke mandaten of projecten), zoals hierboven beschreven. De brede waaier aan financieringstypes brengt vanzelfsprekend ook een waaier aan personeelsstatuten mee die,
zoals Moed et al. (2000) reeds aantoonden, hun eigen impact hebben op de succesfactoren van doctoraatsonderzoek.
Doctoraatsonderzoek dat uit de werkingstoelagen wordt gefinancierd, gebeurt via de
aanstelling van assistenten. Zij krijgen doorgaans zes jaar de tijd om hun doctoraat af
te werken in de plaats van de gangbare vier jaar in Vlaanderen, aangezien zij hun onderzoek combineren met een onderwijsondersteunende opdracht die tot 50% van hun tijd
kan innemen. Lange tijd was deze route de meest gangbare start voor een academische
carrière in Vlaanderen.
Onderzoekers die bij het FWO of IWT een doctoraatsbeurs hebben bemachtigd krijgen
een fiscaal vrijgestelde beurs van vier jaar. Hoewel deze bursalen geen arbeidscontract
hebben, genieten zij wel sociale zekerheidsvoordelen (zoals moederschapsrust, pensioenrechten en werkloosheidsrechten) en krijgen zij binnen de instellingen dezelfde
‘informele’ rechten als personeelsleden.
Doctorandi die bij het BOF via competitie een mandaat hebben verworven of die door
een promotor met projectmiddelen worden gefinancierd, kunnen worden aangesteld
als ‘wetenschappelijk personeel’, nl. een werknemer met een arbeidscontract, maar
sinds 1995 ook als ‘bursaal’. Dit speciale statuut voor onderzoekers, ook wel ‘Dehousse
bursaal’ genoemd, maakte het voor de universiteiten mogelijk om net als het FWO en
IWT jonge vorsers op te leiden tot doctor zonder de volledige loonlast van een wetenschappelijk personeelslid op zich te hoeven nemen. Dit statuut kan voor een maximum
van vier jaar aan een instelling worden opgenomen, op voorwaarde dat aan doctoraatsonderzoek wordt gewerkt. De universitaire bursalen en die van het FWO en IWT ontvangen een beurs die min of meer overeenstemt met het netto loonbedrag van een assistent, al durfde het precieze bedrag en de eventuele aanvullende voordelen zoals benchfees en vergoeding van woon- werkverkeer wel variëren. Sinds 2009 zijn deze
beursbedragen en sociale voordelen in Vlaanderen in grote lijnen gelijkgeschakeld.
Wie aangesteld is als ‘wetenschappelijk personeelslid’ heeft geen formele verplichting
tot doctoraatsonderzoek, maar het kan. In de praktijk blijkt dat een belangrijk aantal
dat in een dergelijk statuut fundamenteel onderzoek verricht, ook een doctoraat
behaalt.
Inschrijving voor het doctoraat
Elke onderzoeker die zijn of haar doctoraat voorbereidt, wordt geacht zich als doctoraatsstudent in te schrijven voor het doctoraat, ook indien zijn of haar personeelsstatuut automatisch veronderstelt dat deze persoon aan een doctoraat werkt. Tot een tien-
13
tal jaar geleden waren er in Vlaanderen geen incentives – en was het voor de universitaire
administraties ook niet noodzakelijk – om deze doctoraatsinschrijving ook werkelijk
van bij de start van het doctoraatsonderzoek te registreren bij de studentenadministratie. Vaak gebeurde het dan ook dat de inschrijving voor de voorbereiding van het doctoraat gebeurde vlak voor de inschrijving voor het doctoraatsexamen, tegelijkertijd of
zelfs na de verdedigingsdatum. De inschrijving voor het doctoraat is dus lange tijd geen
betrouwbare indicator geweest in Vlaanderen om het aantal doctoraatsonderzoekers of
de duur van het doctoraatsonderzoek te monitoren.
Sinds de 21ste eeuw is veel veranderd: in de financieringsmechanismen van de Vlaamse
overheid vormen doctoraatsdiploma’s een belangrijke parameter; vandaar dat ook de
instroom, het proces en de uitstroom van doctoraatsonderzoek beter worden gemonitord. Dit administratief opvolgingsproces ging aan alle Vlaamse universiteiten samen
met de oprichting van doctoraatsscholen waarbij het volledige doctoraatsgebeuren een
sterkere omkadering kreeg. Via diverse maatregelen wordt de inschrijving voor het doctoraat sterker opgevolgd, zoniet verplicht, waardoor we met een redelijke mate van
zekerheid kunnen stellen dat de datum van inschrijving voor het doctoraat of de doctoraatsopleiding vanaf 2004 een betrouwbare indicator is geworden. Dit is echter te
recent in het verleden om deze administratieve mijlpaal in een doctoraatscarrière nu al
voor alle analyses te hanteren. Bij een vervolgstudie zal deze overweging hoogstwaarschijnlijk kunnen worden herzien.
Doctoraatsonderzoekers met andere financiering
De huidige studie van het Vlaamse onderzoekspotentieel heeft voornamelijk een
beroep gedaan op de personeelsdatabanken en aanvullende gegevens van het FWO en
het IWT om bovenstaande waaier van financieringsmogelijkheden en personeelsstatuten in een overzichtelijke databank samen te brengen. Diverse classificaties naar financieringsbron en personeelsstatuut konden zo worden gemaakt.
Naast deze courante financieringslijnen voor doctoraatsonderzoek bestaan uiteraard
nog een aantal andere kanalen waarvan de financiering niet op structurele wijze door
de Vlaamse universitaire administraties wordt geregistreerd in personeels- of studentendatabanken. Aangezien ook de registratie van de inschrijving voor het doctoraat
niet altijd op een consistente en even betrouwbare manier is gebeurd, kunnen deze
onderzoekers niet eenduidig aan specifieke categorieën worden toegewezen of via specifieke kenmerken worden beschreven. Uit eerder surveyonderzoek van ECOOM (Leyman et al., 2009) weten we dat deze groep, waarvan de financiering onbekend of onbestaand is, over het algemeen in vier grote clusters uiteenvalt:

Onderzoekers tewerkgesteld aan een Vlaamse hogeschool of onderzoekscentrum
(bv. Instituut voor Tropische Geneeskunde);

Onderzoekers tewerkgesteld aan een universitair ziekenhuis;

Onderzoekers met een buitenlandse beurs;

Onderzoekers die hun doctoraat in hun ‘vrije tijd’ combineren met een andere job.
14
Aangezien een belangrijk aandeel van deze personen hun doctoraatsinschrijving niet
correct of niet op het gepaste moment hebben uitgevoerd, bevat de HRRF-databank
(nog) niet de nodige informatie over startdatum, leeftijd, nationaliteit, wetenschapsdiscipline e.d. om betrouwbare analyses uit te voeren. Hoewel de doctoraten van deze
onderzoekers een belangrijke bijdrage leveren tot de onderzoeksoutput van de Vlaamse
universiteiten, is het te verkiezen hen niet mee te rekenen in de analyses, dan analyses
uit te voeren die tot onjuiste of onbetrouwbare indicatoren kunnen leiden.
1.3. Structuur van dit rapport
De structuur van deze studie verschilt van de eerdere kwantitatieve analyses van de doctoraatsproductie in Vlaanderen wegens een sterkere focus op transversale thema’s en
longitudinale vergelijkingen.
In hoofdstuk 2 worden de indicatoren die in deze studie aan bod komen, in een ruimer
kader geplaatst. De ambitie om van Vlaanderen een kenniseconomie van topniveau te
maken, ligt immers aan de basis van de investering in de opleiding van jonge onderzoekers. De indicatoren die in deze studie aan bod komen, vervullen drie opdrachten:
monitoring, het detecteren van trends en het evalueren van de beleidsvoering. De indicatoren meten zowel de input, de output als het proces van het doctoraatsgebeuren.
In hoofdstuk 3 van deze studie wordt de HRRF-databank in meer detail toegelicht.
Deze HRRF-databank is immers opgebouwd op basis van een koppeling van gedepersonaliseerde data van vijf universiteiten. Deze data vanuit vijf instellingen bestaan op
hun beurt uit drie verschillende datasets: personeelsgegevens, studentengegevens en
doctoraatsdiploma’s. Elk van deze datasets moet op elkaar worden afgestemd. De stap
van deze ruwe data naar indicatoren loopt via een aantal beslissingsregels; daarnaast
worden ook een aantal belangrijke nieuwe variabelen aangemaakt. Zonder begrip van
deze regels en variabelen verliezen de indicatoren veel van hun waarde. In dit methodologische hoofdstuk worden de voornaamste beslissingsregels en kernvariabelen
omschreven en gemotiveerd. Verder wordt ook ingegaan op het bereik van de gegevens
in de HRRF-databank zelf en de implicaties daarvan op de populatie- en succesratiogegevens.
In hoofdstuk 4 worden een aantal nuanceringen gemaakt bij de definitie van doctoraatssucces en tijd tot doctoreren die in dit boek worden gehanteerd. Zo houdt het definiëren van succes als ‘het effectief behalen van een doctoraat’ geen rekening met het
onderscheid tussen onderzoekers die wel of geen doctorstitel op het oog hadden. Ook
het afbakenen van de factor ‘tijd’ in de meting van succes is niet altijd eenvoudig. Tot
slot wordt er ook stilgestaan bij de vaststelling dat een al te eenzijdige focus op het doctoraat als het product van doctoraatsonderzoek het risico inhoudt in dat de kwaliteit
van het proces van doctoraatsonderzoek onvoldoende naar waarde wordt geschat.
Hoofdstuk 5 bevat de beschrijvende tabellen en grafieken waarop in de daaropvolgende hoofdstukken wordt verder gebouwd. In dit referentiehoofdstuk komen dus alle
basisanalyses voor deze studie aan bod op interuniversitair niveau, nl. de geaggregeerde
gegevens van de vijf Vlaamse universiteiten, zonder onderscheid te maken tussen de
afzonderlijke instellingen. In de daaropvolgende hoofdstukken worden deze resultaten
15
vanuit een specifieke thematische focus benaderd, maar op bepaalde gegevens zal nog
verder worden ingezoomd. Deze basistabellen omvatten instroomgegevens onder de
vorm van het aantal junior onderzoekers, outputgegevens onder de vorm van het aantal behaalde doctoraten, en gegevens over de uitval uit het doctoraatstraject, de mate
van succes en de doctoraatsduur.
Hoofdstuk 6 bouwt vervolgens voort op de ‘ideale uitkomst’ die de overheid en de universiteiten verwachten van doctoraatsonderzoek, namelijk het effectief behalen van een
doctoraatsdiploma, en de snelheid waarmee dit gebeurt. Via (competing risks) event
history analyse worden de factoren onderzocht die de kansen op succes maximaliseren.
Zo wordt gepeild naar de relatieve impact van kenmerken zoals geslacht, leeftijd bij
aanvang van het doctoraat, nationaliteit, wetenschapsdiscipline en financieringsstatuut.
De daaropvolgende hoofdstukken zoomen in op transversale thema’s die een rol spelen
in het al dan niet succesvol beëindigen van het doctoraatstraject. Eén van deze variabelen is het statuut van de junior onderzoeker. Een typisch fenomeen in het Vlaamse doctoraatsgebeuren is dat doctoraatsstudenten tijdens hun doctoraatstraject niet in eenzelfde personeels- of bursaalstatuut blijven. Dit onderwerp vormt de focus van hoofdstuk 7. Vaak is vier jaar onvoldoende voor het afleggen van een doctoraat en wordt een
doctorandus langer tewerkgesteld op basis van andere middelen; soms beginnen
onderzoekers aan de universiteit te werken en ontwikkelen ze pas later de ambitie om
een doctorstitel te behalen; soms worden diverse korte onderzoekscontracten aan
elkaar ‘geregen’ en is de kans klein dat deze onderzoeksexpertise ooit leidt tot een doctoraat. De invloed die deze statuutverandering heeft op de slaagkansen voor een doctoraat is de centrale vraag die in dit hoofdstuk wordt beantwoord.
Hoofdstuk 8 graaft dieper in de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke doctoraatsstudenten om zo de diversiteit in de academische omgeving na te gaan. Enerzijds
is er wel een toenemend evenwicht tussen man en vrouw in de slaagcijfers voor het doctoraat, maar subtiele verschillen blijven bestaan en in sommige wetenschapsdisciplines
blijft de genderdiscrepantie groot. Dit hoofdstuk gaat na in welke mate deze verschillen
verkleinen over de tijd, en wat voor vrouwen de impact op succes is van zwangerschap
tijdens het doctoraatstraject.
Hoofdstuk 9 neemt de wetenschapsclusters onder de loep. Werken aan een doctoraat
vergt in de ene discipline een andere aanpak dan in een andere; ook de onderzoekscultuur en wetenschappelijke productiviteit is divers. Dit alles kan resulteren in vrij grote
verschillen in doctoraatssucces. Aangezien de relatie tussen wetenschapscluster en
geslacht al uitgebreid aan bod komt in hoofdstuk 8, wordt hier vooral gefocust op de
interactie met het (dominante) statuut en worden de verschillen vergeleken tot op het
niveau van de studiegebieden.
In hoofdstuk 10, tenslotte, wordt het thema van nationaliteit belicht door een vergelijking van het traject dat Belgische junior onderzoekers afleggen met dat van buitenlandse collega’s. Naast demografische factoren zijn ook institutionele factoren bepalend voor het verschil in snelheid en frequentie van doctoreren tussen Belgen en buitenlanders. Dit hoofdstuk zoekt dan ook verklaringen voor deze verschillen in onder
meer het type van doctoraatsfinanciering, wetenschapsclusters, leeftijd, geslacht en
16
land/regio van oorsprong. De studie van deze thematiek maakt eveneens gebruik van
de gebeurtenissenanalyse.
1.4. Doelstelling van dit rapport
Via deze studie wordt een omvangrijke hoeveelheid cijfermateriaal, analyses en interpretaties, die een retrospectieve monitoring van het gevoerde beleid mogelijk maken,
ter beschikking gesteld van stakeholders binnen de Vlaamse universiteiten en de
Vlaamse overheid. Bovendien bieden de thematische analyses ook de mogelijkheid om
te reflecteren over de impact van het gevoerde beleid en na te gaan of eventuele bijsturing wenselijk is. De trends en de kritische succesfactoren die in deze studie worden
gedetecteerd, nodigen de overheid en de universiteiten ook uit om prospectief tewerk
te gaan. Van de succesfactoren uit het verleden kan immers worden verondersteld dat
– indien de context dezelfde blijft – zij ook de kansen op succes in de toekomst zullen
bepalen.
Tenslotte wordt in deze studie ook de aandacht gevestigd op de nodige nuancering van
deze succesgerelateerde cijfers in de ruimere innovatiecontext. Er zijn immers ook
andere stakeholders dan overheid en universiteit die aan een doctoraat een bepaalde
waarde hechten. Wat bedrijfsleiders van een hoogopgeleide onderzoeker verwachten,
bijvoorbeeld, of wat doctoraatsstudenten zelf als een ‘succesvol’ doctoraat beschouwen, is niet noodzakelijk hetzelfde. De resultaten in deze studie leveren de basis voor
een bredere analyse van dit gegeven. De auteurs van deze studie nodigen elk van deze
stakeholders dan ook uit om dit werk als inspiratiebron en referentiedocument te
gebruiken voor verdere reflectie en beleidsaanbevelingen.
1.5. Dankwoord
Tot slot danken we de leden van de redactiecommissie voor het aansturen van de
inhoudelijke klemtonen en voor hun zeer gewaardeerde feedback op de eerste versie
van dit boek.

Karen Haegemans (EWI)

Hans Willems en Stijn Verleyen (FWO-Vlaanderen)

Sven Van Lommel (KULeuven)

Eric Spruyt en Tim Engels (UA)

Nele Nivelle en Patrizia Zanoni (UHasselt)

Kristien Vercoutere (VRWI)

Nadine Rons (VUB)
17
•
Hoofdstuk 2.
Monitoring via administratieve
databank HRRF:
pijler in de opbouw van een
dynamische kennisbasis rond
menselijk kapitaal in onderzoek
2.1. Inleiding
De ambitie om van Vlaanderen een kennisintensieve maatschappij van topniveau te
maken, heeft diverse overheden en instellingen ertoe aangezet om te investeren in de
opleiding van jonge, hoogopgeleide afgestudeerden tot onderzoekers. Wetenschappelijk onderzoek vormt een belangrijk fundament voor zowel technologische als sociale
innovatie, en bouwt noodzakelijkerwijze op een stevige basis van menselijk kapitaal.
Het is in dit kader dat beleidsmakers op verschillende overheidsniveaus onderzoeksloopbanen voor hoogopgeleide jongeren in Europa en Vlaanderen aantrekkelijker willen maken. Een belangrijke vaststelling hierbij is dat de finaliteit van investeringen in doctoraatsonderzoek vandaag in een ruimer maatschappelijk perspectief
geplaatst wordt dan in het verleden het geval was. In tegenstelling tot een of twee generaties geleden – toen doctoraatsonderzoek in hoofdzaak een voorbereiding was op een
academische carrière – wordt doctoraatsonderzoek vandaag beschouwd als de springplank naar diverse innovatiegerelateerde en onderzoeksgerichte carrières, zowel binnen
als buiten de academische sector (Borrell-Damian, 2009).
Niettemin blijft het belangrijk om – naast het voorop stellen van lange termijn uitkomsten in termen van een kwalitatief sterk onderzoekerskorps – op de korte termijn de
efficiëntie en effectiviteit van de investering in doctoraatsonderzoek op te volgen. Het
kennispotentieel in de academische sector in Vlaanderen wordt onder meer via indicatoren(boeken) (Leyman et al., 2009) gewikt en gewogen.
Ook deze boekpublicatie draagt hiertoe bij. Op basis van beschrijvende en meer gevorderde statistische analyses van de loopbaantrajecten van jonge onderzoekers wordt een
antwoord gezocht op een batterij aan vragen zoals: hoeveel afgestudeerden starten in
een doctoraatstraject en ronden dit ook af? Hoeveel tijd kost het om dit traject af te
werken? In welke wetenschapsdisciplines heeft Vlaanderen het grootste kennispotentieel? Evolueren we naar een beter genderevenwicht binnen onze jonge onderzoekerpopulatie? Hoe worden doctorandi gefinancierd en welke personeelsstatuten bieden de
hoogste kans op succes in de prille academische loopbaan? Deze studie peilt met
andere woorden naar de actuele situatie, naar de evolutie van academische onderzoeksloopbanen en naar de impact van de verschillende structurele en persoonsgebonden factoren op het succes van jonge vorsers. De studie gaat ook dieper in op de internationale en interuniversitaire mobiliteit van deze onderzoekers in Vlaanderen.
19
In dit beschouwende hoofdstuk bekijken we (1) de rol van deze (vormen van) monitoring op basis van administratieve databanken als één van de pijlers voor de opbouw van
een brede en dynamische kennisbasis rond het menselijk kapitaal in onderzoek en ontwikkeling; en (2) de functies van monitoring via indicatoren rond menselijk kapitaal
voor de verdere ondersteuning en evaluatie van het beleid op het niveau van de universitaire instellingen en dat van de Vlaamse overheid.
2.2. De rol van monitoring in een ruimere kennisbasis:
mogelijkheden en beperkingen
De Human Resources in Research Flanders databank (HRRF) en de analyses op de
gegevens uit deze databank, die onder meer in deze publicatie worden voorgesteld,
kunnen een zeer belangrijke basis vormen voor de concrete monitoring van de situatie
en voor beleidsevaluatie. Tegelijk is duidelijk dat deze data op zich beperkt zijn in termen van het vinden van verklaringen en duiding bij bepaalde situaties en ontwikkelingen. Zo geven de analyses in deze publicatie op een algemeen niveau de bewegingen
weer in de academische populatie die kunnen duiden op meer of minder gunstige ontwikkelingen m.b.t. de beleidsdoeleinden en -ruimte. Voor echte interpretatie en duiding van deze bewegingen zijn deze gegevens echter onvoldoende. Analyses en indicatoren die worden gebaseerd op een administratieve databank zoals de HRRF kunnen
niet los worden gezien van de bredere context waarin ze bestaan. De data moeten o.m.
geïnterpreteerd worden in de context van de Vlaamse en Europese beleidsvoering (en
de toegenomen nadruk op prestatiemeting en indicatorenontwikkeling) en in de context van de beleidslijnen die op instellingsniveau gelden. Ze moeten bovendien rekening houden met de situatie en de perceptie van jonge vorsers zelf (over onder meer het
doctoraatsonderzoek, de zin van en voor mobiliteit en hun toekomstaspiraties in of
buiten onderzoek). Om een zo volledig mogelijk beeld van de realiteit te krijgen,
gebeurt het ‘meten’ ervan dan ook idealiter op basis van een arsenaal aan databronnen
en bevragingsmethoden om hier een zo volledig mogelijk beeld van te krijgen.
De eigenheid van gegevens in administratieve databanken ligt voor een deel aan de
basis van de analytische beperkingen: ze worden in de eerste plaats voor ‘eigen rekening’ van de instellingen en met een eigen operationele logica verzameld. Deze databanken zijn ook beperkt tot puur administratieve gegevens. Een andere moeilijkheid is
dat de administratieve databanken van de verschillende instellingen onderling verschillen en categorieën hanteren die vooral gericht zijn op een werkbare manier van catalogiseren van de eigen werkelijkheid, in functie van de eigen personeels- en doctoraatsadministratie. Bij het klaarmaken van deze databank voor onderzoek (HRRF) diende dan
ook een consensus gevonden te worden tussen de verschillende eigenaars (stakeholders) van deze gegevens en de onderzoekers over de definiëring en operationalisering
van de gehanteerde concepten.
Geen enkele administratieve databank bevat ook alle relevante informatie om over de
procesmatige en subjectieve diversiteit aan aspecten van een problematiek te rapporteren. Bevragingen via surveys en via methoden van kwalitatief onderzoek (zoals focusgroepen en diepte-interviews) van de doelgroep en andere stakeholders (zoals promotoren en afgestudeerde doctoraathouders) kunnen problematieken helpen verklaren of
20
Hoofdstuk 2. Monitoring via administratieve databank HRRF
aangeven hoe en waar beleidsmaatregelen tekort schieten of eventuele onbedoelde
effecten hebben. Bepaalde processen zijn immers moeilijk in cijfers te vatten – of nog:
weten is niet altijd meten.
2.3. Opmaak van een indicatorenbatterij in functie van
beleidsondersteuning en -evaluatie
Bovenstaande beperkingen in acht nemend, blijft de HRRF een belangrijk en uniek
instrument om het jonge kennispotentieel in Vlaanderen te volgen, en heeft het een
belangrijke – zowel wetenschappelijke als beleidsmatige – relevantie. Het longitudinale
karakter van de dataverzameling laat immers toe om individuen en groepen (cohortes)
lange tijd op te volgen en om op systematische wijze beleidsindicatoren te berekenen
en trends te detecteren.
Indicatorensets worden meestal opgemaakt om aan de hand van een meting de verschillende kenmerken van een realiteit na te gaan en op te volgen. Doorgaans doen ze
dienst om de kwaliteit van een beleid, maatregel(enset) of programma te toetsen in
functie van vooropgestelde doelstellingen. Binnen het Vlaams overheidsbeleid is doorheen de voorbije decennia ook een grotere nadruk komen te liggen op het hanteren van
prestatie-indicatoren die verschillende aspecten van een beleidsproces in kaart brengen
en up to date houden (zie ook Bouckaert, Van Dooren, & Sterck, 2003).
De rol van indicatoren in de Vlaamse beleidscyclus
Zo worden in de beleidscyclus van de Vlaamse overheid strategische en operationele
doelstellingen geformuleerd. Daaraan worden idealiter ook (verschillende types van)
indicatoren gekoppeld. Voor de opvolging van strategische doelstellingen richt men
zich eerder op zogenaamde contextindicatoren, die een zicht geven op de (ontwikkeling van een) macro-economische of sociale situatie. In het O&O-beleid (zie bv. Lieten,
2009) zijn dit bijvoorbeeld de geaggregeerde indicatoren die het investeringsklimaat in
wetenschap en innovatie meten. Indicatoren of maatstaven die de operationele doelstellingen opvolgen worden veeleer ad hoc opgesteld: men bekijkt in dat kader zowel de
input, het proces als de output van het beleid.
Hoewel haar indicatoren veeleer themagericht zijn en niet expliciet in functie van prestatietermen werden geformuleerd, biedt de HRRF tal van mogelijkheden voor een ruimere opvolging van het menselijk kapitaal in de academische sector en voor toetsing
van de verschillende aspecten van het beleid ter zake. De indicatorenbatterij rond doctoraatsproductie werd in samenspraak met de andere universitaire instellingen en stakeholders ontwikkeld om beleidsmakers (zowel bij de Vlaamse overheid als in de instellingen) een meetinstrument te leveren dat de situatie en de voortgang kan helpen vaststellen op een aantal vlakken: de evolutie in de populatie en instroom van academische
onderzoekers, het aantal doctoraten, de kans op succes (succesgraden), de tijd nodig
voor het behalen van een doctoraat (time-to-degree), doctoraatsproductieratio’s en de
parcours van cohortes onderzoekers doorheen de tijd. De combinatie van deze data
met de beschikbare persoonsgebonden gegevens (zoals gender, nationaliteit, instroomjaar) en met gegevens over onder meer wetenschapscluster en studieverleden, zorgen
21
voor een brede waaier aan mogelijkheden voor indicatorenontwikkeling en verder
onderzoek.
Wanneer we de indicatorenset rond doctoraatstrajecten in het ruimere beleidskader
van prestatiemeting plaatsen, gaat het vooral om input-, proces- en outputindicatoren
(zie o.m. Bouckaert et al., 2003). Inputindicatoren betreffen vooreerst de (ingezette of
geplande) middelen in monetaire termen maar ook in termen van menselijk kapitaal.
In dit kader kunnen we de absolute en relatieve omvang van de middelen die worden
geïnvesteerd in doctoraatsonderzoek en de evolutie van het aantal junior onderzoekers
dat via publieke middelen wordt gefinancierd als inputindicatoren beschouwen.
Outputindicatoren peilen dan weer naar de afgeleverde diensten, initiatieven of producten: mogelijke outputindicatoren die in deze publicatie worden opgenomen zijn bijvoorbeeld (de evolutie in) het aantal doctoraten, de doctoraatsuccesgraden of het aandeel onderzoekers dat via verschillende publieke financieringskanalen het doctoraat
behaalt.
Procesindicatoren betreffen processen die relevant zijn in de realisatie van doelstellingen,
die een doorlooptijd of tussenfasen meten. Men bekijkt hierbij bv. de vooropgestelde
timing, budgettering, inzet van staf. Procesindicatoren kunnen ook gaan over de tevredenheid van de doelgroep of over de ervaringen met een bepaalde maatregel. Een
belangrijke procesindicator die op basis van de HRRF-databank geformuleerd wordt,
is de tijd die nodig is (in verschillende statuten, via verschillende financieringskanalen)
om het doctoraat af te werken: de zogenaamde tijd tot doctoraat. Een andere procesindicator geeft weer hoeveel mensen er tijdens het doctoraatstraject afhaken en wat hun
kenmerken zijn. Naast deze types van indicatoren zijn er ook zogenaamde contextindicatoren die de context schetsen waarin het beleid plaatsvindt en die mogelijk de impact
en het effect van maatregelen kunnen duiden (zie ook hoger). Een relevante contextindicator die het klimaat voor wetenschappelijk onderzoek kan weergeven, is de mate
waarin de 3% BBP norm voor investeringen in O&O (Lissabon-doelstelling/
Europa2020-doelstelling) in Vlaanderen wordt bereikt, en meer specifiek de overheidsinvesteringen in wetenschappelijk onderzoek.
Impactindicatoren betreffen dan weer de directe gevolgen van het beleid of de getroffen
maatregelen op maatschappelijk niveau: een voorbeeld van een impactindicator kan
betrekking hebben op het aandeel doctoraatstudenten dat het doctoraat valoriseert via
het verder zetten van een onderzoeksloopbaan binnen of buiten de academische sector
meteen na het doctoraat.
Effectindicatoren betreffen tot slot de uiteindelijke gevolgen van een beleid(smaatregelen) op lange termijn: deze indicatoren laten zich minder gemakkelijk meten omwille
van een aantal beperkingen. De mogelijkheid bestaat dat een effect zich niet laat
omschrijven in kwantitatieve termen, of dat er zich een probleem van attributie voordoet waarbij niet duidelijk is in welke mate er sprake is van een effect van beleid of (ook)
van externe factoren. Het uiteindelijke effect – of de outcome – die men wil bereiken is
de opbouw van een sterk menselijk onderzoekskader dat voeding en stimulansen kan
geven aan de verdere ontwikkeling van de Vlaamse kennis- en innovatiegestuurde economie.
22
Hoofdstuk 2. Monitoring via administratieve databank HRRF
De ontwikkeling van indicatoren gebeurt zoals eerder aangehaald vaak vanuit strategische en operationele beleidsdoelstellingen. Ook de internationale context zorgt ervoor
dat indicatoren steeds meer deel uitmaken van de nationale en regionale beleidsvoering. Gemeenschappelijke indicatoren, zoals deze die in het beleidskader van de EU
ontwikkeld worden, leveren internationaal vergelijkbare informatie op, die ook van
belang is om Vlaanderen als kennisregio te kunnen positioneren.
Om de best mogelijke indicatoren te selecteren, kan men deze toetsen aan een aantal
criteria. Zo moeten het probleem en de doelstellingen relevant zijn, het te meten effect
belangrijk zijn, de indicatoren verstaanbaar zijn voor gebruikers, de impact van het
beleid op de indicator duidelijk zijn, de dataverzameling haalbaar en kostenefficiënt en
moet de indicator uniek, niet manipuleerbaar en omvattend zijn (Hatry, 1999). Indicatoren moeten systematisch geüpdatet en geëvalueerd kunnen worden en op Vlaams
niveau beschikbaar en berekenbaar zijn. In een ideaal scenario beschikken indicatoren
over al deze eigenschappen, de realiteit is echter minder volkomen. De indicatoren die
opgesteld worden op basis van de HRRF komen evenwel in belangrijke mate aan deze
voorwaarden tegemoet.
Monitoring en diepgaand onderzoek in functie van beleidsevaluatie
Een systematische objectieve meting op basis van populatiegegevens kan daarnaast een
belangrijke inbreng leveren aan de opzet, de toetsing en het sturen van het beleid met
betrekking tot menselijk kapitaal in onderzoek. In elk beleidsdomein is de vraag naar
een stand van zaken en naar de efficiëntie/effectiviteit van beleid(smaatregelen)
immers cruciaal. Via het meten van fenomenen en hun evoluties (al dan niet in de hand
gewerkt door het ingrijpen van beleidsmakers), proberen beleidsmakers en wetenschappers hierop grip te krijgen. Indien het instrumentarium degelijk is opgebouwd,
kan de meting nagaan of de vooropgestelde beleidsambities gerealiseerd worden, en of
er nood tot bijsturen is.
Een vaak geciteerde typologie van evaluatievormen van beleid vinden we bij Owen en
Rogers (1999). Zij onderscheiden vier mogelijk (opeenvolgende) vormen van
(beleids)evaluatie: de proactieve evaluatie, de verklarende evaluatie, de monitoring evaluatie en de impactevaluatie. Bij een proactieve evaluatie gaat men vóór het ontwerp van
een maatregel of een beleidslijn na wat men weet over het probleem en worden beleidsmakers geadviseerd over de soort maatregelen (of clusters van maatregelen) of acties
die nodig zijn. Bij een verklarende evaluatie beschrijft men de gewenste resultaten van een
beleidsmaatregel en hoe men deze wil bereiken. Ook wanneer een maatregel al in werking getreden is, kan worden bekeken hoe men het potentieel van een maatregel om
toch de gewenste resultaten te bereiken, kan maximaliseren. Men bekijkt ook welke elementen in aanmerking kunnen komen voor een daaropvolgende monitoring of
impactevaluatie. Bij een monitoring evaluatie gaat men na of de gewenste resultaten worden bereikt, hoe de implementatie verloopt, hoe het efficiënter/effectiever kan worden
gemaakt. Bij een impact evaluatie is het onderwerp een bestaand beleid of een maatregel
en wordt een eindpuntanalyse uitgevoerd. Vragen als: werden de maatregelen geïmplementeerd als gepland? Werden de vooropgestelde doelstellingen gerealiseerd, werden
23
de resultaten bereikt? Waren er onbedoelde effecten? Waren de beleidsacties (kosten)efficiënt?
Hoewel vandaag de indicatoren nog niet expliciet ingezet worden voor deze verschillende vormen van evaluatie van beleid, kunnen de HRRF-indicatorenset of andere vormen van analyse op deze databank wel een mogelijk belangrijke inbreng leveren voor
het beleid. We denken bijvoorbeeld aan vormen van proactieve evaluatie waarbij men
op basis van trends uit het verleden, projecties of simulaties kan maken van de impact
van mogelijke beleidsmaatregelen. De data laten ook toe om retroactief de impact van
de genomen beleidsmaatregelen te toetsen op populatieniveau. Om het beleid te toetsen op (potentiële) effecten, moet echter ook gebruik gemaakt worden van andere
bronnen en methoden. We denken hierbij in de eerste plaats aan surveyonderzoek en
aan kwalitatieve bevragingen van de relevante stakeholders, of een combinatie van verschillende bronnen, wat ons terugbrengt bij de start van deze bijdrage: het belang van
een brede en dynamische kennisbasis rond menselijk kapitaal in onderzoek.
24
Hoofdstuk 3.
Methodologie
3.1. Inleiding
Sinds 2009 maakt ECOOM-UGent indicatoren aan ter ondersteuning van de beleidsvoering in de organisatie van doctoraatsonderzoek en academische carrières. Dit
gebeurt op basis van de HRRF-databank (HRRF= Human Resources in Research Flanders). Deze databank is samengesteld op basis van personeelsgegevens, doctoraatsinschrijvingsgegevens en gegevens over verdedigde doctoraten van de vijf Vlaamse universiteiten: de Katholieke Universiteit Leuven, de Universiteit Gent, de Universiteit Antwerpen, de Universiteit Hasselt, en de Vrije Universiteit Brussel.
Dit boek gebruikt deze gegevens1 om op Vlaams niveau het doctoraatsproductieproces
te bestuderen. Hiervoor werden de gegevens van de vijf universiteiten gepooled. Aangezien het hier een complexe databank betreft, is enige toelichting vereist bij de gehanteerde methodologie, de relevante beslissingsregels bij het aanmaken van bepaalde
variabelen en bij specifieke berekeningswijzen, terminologie, etc.
Deze analyses gebeuren waar mogelijk en relevant analoog met de analyses uitgevoerd
bij de vorige doctoraatsstudies in Vlaanderen door het Centrum voor Wetenschap en
Technologische Studies (CWTS) (Visser & Moed, 2006). Op sommige punten is in overleg met de Interuniversitaire Expertengroep (IEG) van ECOOM-UGent een aanpassing
in de methodologie of variabelen doorgevoerd. Deze beslissingen werden ook goedgekeurd door het ECOOM-beheerscomité.2 De analyses in de huidige studie zijn gebaseerd op gegevens van onderzoekers die een eerste wetenschappelijke aanstelling, een
bursaalstatuut of een inschrijving voor het doctoraat hadden tussen 1 oktober 1990 en
30 september 2009.
Een belangrijke voorwaarde om beleidsrelevante analyses uit te voeren, is dat wordt
gewerkt met betrouwbare data. Ondanks uitvoerige datacleaning blijkt het in sommige
gevallen mogelijk dat de ‘‘administratieve realiteit’’ niet helemaal overeenstemt met de
eigenlijke realiteit. Niet alle onderzoekers die aan een doctoraat werken, bijvoorbeeld,
schrijven zich van bij de start in als doctoraatsstudent. Ook is het mogelijk dat onderzoekers wegens budgettaire beperkingen deeltijds worden aangeworven terwijl ze wel al
1.
2.
De gegevens waarop dit boek zich baseert, zijn de gegevens van junior onderzoekers die aan de KULeuven, UA, UGent, UHasselt en VUB zijn ingestroomd tussen 1 oktober 1990 en 30 september 2009 (tweede
data-aanlevering van de HRRF). Deze gegevens werden reeds samengevat aan de hand van tabellen
omtrent ‘instroom’, ‘populatie’, ‘doctoraten’, ‘loopbaancohortes’ en ‘internationale mobiliteit’ in Groenvynck et al. (2011). Verder in de tekst wordt naar deze databank verwezen als ‘HRRF 2’.
Het oorspronkelijke protocol voor de opbouw van de HRRF-databank en de dataverwerking werd goedgekeurd door de Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer op 11 juni 2008, en
door het Sectoraal Comité van het Rijksregisternummer op 30 juli 2008. De beslissingsregels en methodologie die werden gehanteerd voor de basisindicatoren die elke instelling jaarlijks ontvangt, en die ook
in deze studie werden gebruikt, werden door het ECOOM-Beheerscomité goedgekeurd op 9 juni 2010.
Ter opvolging van deze discussie werden aanvullend nog een paar aanpassingen aan de berekeningswijzen afgestemd en goedgekeurd met de Interuniversitaire Expertengroep op 16 juni 2010 en met het
ECOOM-Beheerscomité op 23 februari 2011.
25
hun beschikbare tijd aan onderzoek besteden; of dat ze in een overgangsfase tussen
twee aanstellingen tijdelijk met middelen van een bepaald project worden betaald, hoewel ze zich misschien niet voltijds voor dit project engageren. Naast deze variatie op de
werkvloer, zijn de indicatoren in deze studie gebaseerd op administratieve data die niet
zijn opgemaakt met wetenschappelijke doeleinden en de daarbij gewenste precisie voor
ogen. Daarom moet bij een interpretatie van de resultaten van deze analyses de context
van de dataverzameling steeds in acht worden genomen.
Eén van de aanbevelingen van de vorige doctoraatsstudies was dat de inschrijving voor
het doctoraat aan de Vlaamse universiteiten beter zou worden gemonitord en vanaf het
beginmoment administratief zou worden geregistreerd. Zowel de desbetreffende regelgeving als de concrete registratie van studenten is de voorbije jaren in zo goed als elke
instelling geïntroduceerd. Aangezien deze inschrijving voor het doctoraat pas in de
meest recente jaren een betrouwbare variabele is geworden, is het nu nog te vroeg om
relevante analyses te kunnen uitvoeren voor onderzoekers die niet in de personeelsdatabanken van de Vlaamse universiteiten zijn opgenomen. De huidige studie spitst zich
daarom toe op de categorieën van vorsers met voldoende volledige en betrouwbare
data.
3.2. Algemene toelichting
Belangrijke variabelen
In de HRRF-databank werden de aangeleverde data van de Vlaamse universiteiten
gehercodeerd. Voor de analysedoeleinden zijn de belangrijkste variabelen:
Aanstellingsgegevens Personeelsstatuut / dominant statuut
Eerste contact op wetenschappelijk vlak
Tijdsduur van aanstelling
Facultaire cluster, wetenschapscluster en wetenschapsdomein
Persoonsgegevens
Geboortedatum
Nationaliteit
Geslacht
Doctoraatsgegevens
Datum van verdediging doctoraat
Wetenschapsdomein waarin doctoraat behaald is
Bij een aantal van deze variabelen is enige toelichting noodzakelijk voor een correcte
interpretatie.
26
Hoofdstuk 3. Methodologie
Personeelsstatuut
In de administratieve databanken van de personeelsdiensten van de Vlaamse universiteiten worden diverse personeelscategorieën gehanteerd, de ene al in meer detail gedifferentieerd dan de andere. Om de gegevens van de vijf universiteiten vergelijkbaar te
maken, werd de grootst gemene deler gezocht tussen de diverse personeelscategorieën
die voldoende differentiatie mogelijk maakte voor analyses naar doctoraatsproductie.
In de opdeling die wordt gehanteerd, zijn in feite vier grote groepen te onderscheiden.
Ook in de analyses binnen deze studie worden statuten vaak gegroepeerd volgens deze
bredere groepen.
Een eerste groep onderzoekers zijn de assistenten (categorie 1a en 1c). Zij hebben doorgaans een deeltijdse onderzoeksopdracht en deeltijdse onderwijsopdracht – de verhouding tussen de componenten kan variëren al naargelang de instelling, of al naargelang
de onderwijslast in een specifiek semester. Deze mandaten worden doorgaans voor een
periode van zes jaar (drie maal twee jaren) toegekend en gefinancierd uit de werkingstoelagen van de instellingen. Een verlenging met een zevende jaar is in uitzonderlijke
gevallen mogelijk. De praktijkassistenten worden in categorie 7 opgenomen aangezien
zij uitsluitend een onderwijsopdracht hebben.
Een tweede groep bestaat uit doctoraatsonderzoekers die via competitieve doctoraatsfinanciering in Vlaanderen een persoonsgebonden mandaat hebben verworven. Dit
kan enerzijds vanuit de middelen van een ‘externe’ financier zoals het FWO-Vlaanderen
(vroeger NFWO) of het IWT (vroeger IWONL) – (respectievelijk categorie 2 en 3), hetzij
vanuit de eigen instelling met BOF-middelen (categorieën 4a en 4b). De eerste deelgroep die door het FWO of IWT wordt gefinancierd, krijgt in de huidige situatie een fiscaal vrijgestelde doctoraatsbeurs rechtstreeks van deze financier, voor een maximale
duur van vier jaar. De onderzoekers die via de BOF-middelen van de eigen instelling een
competitief verworven doctoraatsmandaat genieten, kunnen hetzij als ‘doctoraatsbursaal’, hetzij als ‘wetenschappelijk medewerker’zijn aangeworven.
Ook andere instanties, bijvoorbeeld uit het buitenland, kunnen via competitieve financiering steun aan doctoraatsonderzoek verlenen. Aangezien niet al deze fondsen in de
administratie van de Vlaamse universiteiten systematisch worden geregistreerd, zijn
deze junior onderzoekers ook niet binnen deze categorie opgenomen in de HRRF-databank. Zij vallen onder de groep ‘‘doctoraatsstudenten met uitsluitend een inschrijving
voor het doctoraat’’ van wie de administratieve universitaire gegevens pas sinds de laatste jaren voldoende volledig en betrouwbaar zijn voor analysedoeleinden.
Een derde groep betreft aanstellingen als wetenschappelijk personeel of als doctoraatsbursaal gefinancierd met projectmiddelen. Uit eerdere studies (Visser & Moed, 2006)
weten we dat onderzoekers tewerkgesteld op projectmiddelen ten behoeve van fundamenteel onderzoek een ander doctoraatspatroon vertonen dan onderzoekers actief
binnen projecten van strategisch basisonderzoek of toegepast onderzoek. Categorie 5
betreft dus projecten gefinancierd door het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek –
Vlaanderen, het Bijzonder Onderzoeksfonds van de universiteiten, en het IUAP – het
Programma Interuniversitaire Attractiepolen van de Belgische federale overheid,
waarop zowel bursalen (5a) als wetenschappelijke medewerkers (5b) tewerkgesteld
27
kunnen worden. Alle andere wetenschappelijke aanstellingen op basis van wetenschappelijke projectfinanciering zijn terug te vinden in categorie 6, met eveneens de opdeling
tussen bursalen (6a) en wetenschappelijke medewerkers (6b). In deze projectmiddelen
zijn bijvoorbeeld terug te vinden: Steunpunten voor Beleidsrelevant Onderzoek van de
Vlaamse Overheid, het programma Strategisch Basisonderzoek van het IWT, Europese
projecten en door de industrie gefinancierde projecten. In de analyses worden aanstellingen in categorie 5 vaak afzonderlijk genomen aangezien eerder onderzoek in Vlaanderen (Visser & Moed, 2006) uitwees dat fundamentele onderzoeksprojecten een grotere kans tot het halen van een doctoraat bieden.
De vierde en laatste groep betreft medewerkers aan de universiteit buiten de bovenstaande typisch wetenschappelijke statuten die hun aanstelling kunnen combineren
met doctoraatsonderzoek, hoewel dit niet wordt vereist en het in vele gevallen ook niet
voor de hand liggend is. Zo gebeurt het wel dat praktijkassistenten (categorie 7) of
administratieve personeelsleden (categorie R) naast hun dagelijkse verantwoordelijkheden onderzoeksmatig werk verrichten en daar uiteindelijk een doctoraat mee behalen, of soms nemen ze dergelijke functies aan na een tijdlang te zijn aangesteld als
onderzoeker zonder dat het doctoraat het eindstadium had bereikt. Personen die elders
zijn tewerkgesteld, bijvoorbeeld aan een hogeschool, een privé-instelling of als zelfstandige, kunnen zich bij de personeelsdienst ook laten registreren als ‘onbezoldigd’ of ‘vrijwillig’ medewerker (categorie 8), met de bedoeling te kunnen genieten van bibliotheektoegang, ICT-infrastructuur en een verzekering aan de universiteit. In deze studie
wordt met onderzoekers in deze groep enkel rekening gehouden indien deze personen
tijdens, voorafgaand aan of volgend op hun aanstelling in deze categorie eveneens een
inschrijving voor het doctoraat hebben (gehad), of indien ze een deeltijdse wetenschappelijke aanstelling combineren met één van deze statuten. Indien ze niet aan deze voorwaarden voldoen, is er geen enkele reden om aan te nemen dat personen binnen deze
groep doctoraatsonderzoek verrichten en dus in aanmerking komen als subject van
deze studie.
Onderstaand overzicht geeft de opdeling weer die ECOOM-UGent hanteert wanneer
de indicatoren onderverdeeld worden naar statuut:
Tabel 3.1: Statuten onderscheiden in de HRRF-databank
1
Assistenten
1a
Bezoldigde assistenten
1c
Plaatsvervangende assistenten
2
FWO-aspiranten en vroegere NFWO-aspiranten
3
IWT-specialisatiebeurzen
4
Universitaire competitief verworven mandaten
28
4a
Doctoraatsbursalen op competitief verworven doctoraatsmandaten
4b
Wetenschappelijke medewerkers op competitief verworven doctoraatsmandaten onder
arbeidscontract
5
Onderzoekers op FWO-, BOF- en IUAP- onderzoeksprojecten
5a
Doctoraatsbursalen op FWO-, BOF- en IUAP-onderzoeksprojecten (vanaf 1994)
5b
Wetenschappelijke medewerkers op FWO-, BOF- en IUAP-onderzoeksprojecten onder
arbeidscontract
6
Onderzoekers op andere financiering
6a
Doctoraatsbursalen op andere financiering
6b
Wetenschappelijke medewerkers op andere financiering
7
Overige juniorstatuten zonder doctoraatsdoeleinde
8
Vrijwillige medewerkers
R
Restcategorie
Deze indeling is voor één categorie verschillend van de indeling die werd gebruikt in de
vorige doctoraatsstudies. Daar werd categorie 7 opgesplitst in a en b. In de HRRF-databank werd echter beslist om de ‘oude’ categorie 7a (doctoraatsbursalen op overige
juniorstatuten) toe te voegen aan categorie 6a bij de berekeningen naar statuut, aangezien deze opdeling meer aansluit bij de werkelijke verschillen in personeelsstatuut.
De door ECOOM-UGent gehanteerde categorie 7 bestaat dus alleen nog uit het
‘oudere’ onderdeel 7b (overige juniorstatuten zonder doctoraatsdoeleinde).
Dominant statuut
Een typisch fenomeen aan Vlaamse universiteiten is dat junior onderzoekers vaak
meerdere opeenvolgende aanstellingen hebben. Een junior onderzoeker tewerkgesteld
met projectmiddelen, bijvoorbeeld, kan meedingen naar competitieve doctoraatsfinanciering van het FWO en vervolgens overstappen naar het statuut van FWO-aspirant.
Een IWT-bursaal kan bijvoorbeeld na afloop van het IWT-mandaat langer worden aangesteld met onderzoeksmiddelen die de promotor nog ter beschikking had. Onderzoekers die doctoreren in de context van een specifiek project kunnen, na afloop van het
ene project, hun onderzoekswerk mogelijks verderzetten in het kader van een ander
project of misschien een aanstelling krijgen als assistent. Een stroomlijning van deze
gegevens is noodzakelijk om degelijke analyses uit te voeren.
ECOOM-UGent heeft de definitie van ‘dominant statuut’ overgenomen van het CWTS
met de bedoeling verschillende gecombineerde aanstellingen logisch te kunnen groeperen. De variabele ‘dominant statuut’ werd en wordt telkens over de gehele loopbaan
van de junior onderzoeker aangemaakt.
Voor de analyses naar instroom cohorte of populatie per academiejaar levert de indeling op basis van deze loopbaanvariabele echter onnauwkeurige beelden op, precies
omwille van de vaak wisselende, of opeenvolgende aanstellingstatuten aan de Vlaamse
universiteiten. Om die reden werd voor deze studie ook een variabele ‘dominant statuut per academiejaar’ aangemaakt, zodat het ook mogelijk wordt de correcte weergave
van het statuut te hanteren op een specifiek moment in de academische loopbaan van
29
de junior onderzoekers. Junior onderzoekers die wel een inschrijving hebben voor het
doctoraat in een bepaald academiejaar, maar nog geen personeelsstatuut en dus ook
geen dominant statuut, worden in de tabellen rond instroom en populatie afzonderlijk
vermeld.
Bij elke tabel waarin de variabele ‘dominant statuut’ wordt gebruikt, wordt telkens aangegeven of deze analyse is gemaakt op basis van ‘dominant statuut voor de gehele loopbaan ‘of ‘dominant statuut per academiejaar’. Een consequentie van deze beslissing is
bijvoorbeeld dat iemand met een FWO-aspirantschap of IWT-mandaat niet noodzakelijk in de instroomtabel verschijnt als FWO- of IWT-mandaathouder. Indien deze persoon voorafgaand een andere aanstelling had als assistent of projectmedewerker, zal
hij/zij in de instroomtabel worden opgenomen volgens het dominante statuut van dat
instroomjaar.
Zowel de variabele ‘dominant statuut’ als de variabele ‘dominant statuut per academiejaar’ worden volgens de beslissingsboom uit Figuur 3.1 aangemaakt:
30
Figuur 3.1: sBeslissingsboom voor het toewijzen van dominant statuut en dominant
statuut per academiejaar
31
Wie enige tijd als doctoraatsbursaal heeft gewerkt op een fundamenteel onderzoeksproject, gevolgd door een aanstelling als wetenschappelijk medewerker, zal dus
het statuut toegewezen krijgen waarop hij/zij het langst werkzaam is geweest. Hetzelfde geldt voor wie eerst als assistent werkzaam is en vervolgens met succes heeft meegedongen naar een aspirantschap van het FWO: het langstdurende statuut is hier het
dominante statuut voor de hele loopbaan. Bovenstaande beslissingsboom geeft verder
ook aan dat personen die op basis van hun dominant statuut over de hele loopbaan in
categorie 7, 8 of R worden ondergebracht, tijdens hun carrière in de HRRF-databank
nooit een statuut binnen categorie 1 t/m 6 hebben gehad. Indien wel, dan wordt hun
volledige personeelsstatuut toegewezen aan de categorie binnen 1 t/m 5 waarin ze het
langst zijn tewerkgesteld, of bij ontstentenis van dergelijke aanstellingen, achtereenvolgens aan categorie 6a of 6b naargelang de aanwezigheid daarvan.
Eerste contact op wetenschappelijk vlak
Door ECOOM-UGent werd een variabele ‘eerste contact op wetenschappelijk vlak’ aangemaakt. Hiervoor wordt de vroegste datum bepaald van de aangeleverde data voor de
eerste aanstelling, de aanstellingslijnen, de inschrijving voor het doctoraat of de
inschrijving voor de doctoraatsopleiding. Dit is verschillend van de vorige doctoraatsstudies in Vlaanderen, waar de variabele ‘eerste contact’ om het even wat voor aanstelling aan de universiteit kon betreffen, inclusief aanstellingen als jobstudent tijdens de
basisopleiding, of aanstellingen als administratief medewerker.
Deze variabele wordt dus gedefinieerd als het eerste contact met de universiteit op
wetenschappelijk vlak. Inschrijvingen voor doctoraat of doctoraatsopleiding vallen
hier duidelijk onder, alsook de aanstellingen in de personeelsstatuten in categorie 1 t/
m 6b. Indien een persoon een eerste aanstelling aan de universiteit had binnen de categorie 7, 8 of R (resp. juniorstatuten zonder doctoraatsdoeleinde, onbezoldigde medewerkers en restcategorie – vnl. administratieve medewerkers) wordt deze niet in rekening gebracht bij de bepaling van datum ‘eerste contact op wetenschappelijk vlak’.
Wie een inschrijving voor het doctoraat of de doctoraatsopleiding combineert met een
aanstelling in statuut 7, 8 of R wordt in deze analyses wel mee opgenomen. Hun
inschrijving voor het doctoraat of de doctoraatsopleiding geldt desgevallend als startdatum voor het doctoraat aangezien deze relevanter is dan de aanstellingsdatum. Wie
echter uitsluitend een inschrijving voor het doctoraat of de doctoraatsopleiding heeft,
wordt in de huidige analyses niet opgenomen aangezien deze inschrijvingsdatum –
indien niet gecombineerd met een aanstellingsdatum– pas sinds de meest recente jaren
aan de Vlaamse universiteiten een betrouwbare indicator is geworden. Bovendien is het
ook voor de beginjaren van deze databank bijvoorbeeld onmogelijk om te weten of een
persoon die zich inschreef voor het doctoraat in 1995, reeds vóór 1 oktober 1990 een
aanstelling aan de universiteit had gekregen, hetzij of deze persoon elders of niet
tewerkgesteld was. Voor alle historische gegevens die teruggaan op data van vóór 2004
(dus ook voor succesratio’s en time-to-degree in de periode na 2004, van onderzoekers
die gestart zijn vóór 2004) is het dus correcter om de hierboven beschreven variabele
‘eerste contact op wetenschappelijk vlak’ te hanteren. Indien de huidige trend in de
administratieve opvolging van doctoraatsinschrijving aan de Vlaamse universiteiten
32
wordt verder gezet, kan deze variabele ‘eerste contact op wetenschappelijk vlak’ op termijn worden vervangen door de variabele ‘eerste inschrijving voor het doctoraat of de
doctoraatsopleiding’.
Facultaire clusters, wetenschapsclusters en wetenschapsdomeinen
Uit eerdere studies is gebleken dat de doctoraatsproductie verschilt van faculteit tot
faculteit, en van discipline tot discipline. Om voor de vijf Vlaamse universiteiten tot vergelijkbare categorieën te komen en in deze studie zowel personeels- als studentengegevens aan dezelfde overeenstemmende categorieën toe te wijzen, werd een disciplinegewijze indeling op drie niveaus ingevoerd:
–
5 wetenschapsclusters
–
12 facultaire clusters
–
29 wetenschapsdomeinen
De opdeling naar facultaire clusters en wetenschapsdomeinen werd al in de vorige studies toegepast en is, op enkele uitzonderingen na, volledig overgenomen in de huidige
studie (bij het opstellen van het protocol werd bv. een inconsistentie rechtgetrokken bij
de indeling van het vakgebied antropologie, dat bij de ene instelling was toegewezen
aan de facultaire cluster ‘‘Letteren en Wijsbegeerte’’, en bij de andere aan de facultaire
cluster ‘‘Politieke en Sociale Wetenschappen’’). Ook een inconsistentie waarbij in de
vorige studie administratieve diensten de ene keer wel, en de andere keer niet, bij de academische eenheden werden ingedeeld, werd voor de huidige studie aangepast.
Nieuw is de groepering naar vijf bredere wetenschapsclusters. Deze verdeling stemt in
grote lijnen overeen met de classificatiecodes die lange tijd voor het FWO, IWETO en
de VLIR werden gebruikt en die overeenstemmen met de brede domeinen van de European Science Foundation. Over de precieze positie van de rechtswetenschappen
(humane of sociale wetenschappen), het vakgebied biologie (medische of exacte wetenschappen) en sociale gezondheidswetenschappen (medische of sociale wetenschappen)
wordt wel eens gediscussieerd; ook de benaming van deze brede wetenschapsgebieden
durft wel eens te verschillen.3
Onderstaande tabellen geven een overzicht van deze clusters en domeinen. De 12 facultaire clusters kunnen niet in een één op één relatie worden herleid naar de 29 wetenschapsdomeinen. Ze zijn wel allemaal herleidbaar naar één van de vijf bredere wetenschapsclusters. De indeling wordt telkens gemaakt op basis van vakgroepaffiliatie (personeelsgegevens) of studiegebied (studentengegevens).
3.
Een werkgroep heeft zich in 2010 over een conversie van de FWO-disciplinecodes gebogen, waardoor in
de toekomst een ander classificatieschema met diverse niveaus zal worden gebruikt – wellicht niet alleen
binnen het FWO, maar ook binnen andere organen in Vlaanderen. Dit nieuw classificatieschema is te
recent bekend gemaakt om in deze studie de structuur van wetenschapsgebieden op te kunnen modelleren.
33
Wanneer de indicatoren onderverdeeld worden naar wetenschapscluster of facultaire
cluster, hanteren we volgende opdeling:
Tabel 3.2: Overzicht van de de facultaire clusters gegroepeerd per wetenschapscluster
5 wetenschapsclusters
12 facultaire clusters
Medische wetenschappen
Diergeneeskunde (DG)
Farmaceutische wetenschappen (FW)
Geneeskunde (GK)
Lichamelijke Opvoeding (LO)
Humane wetenschappen
Letteren en wijsbegeerte (LW)
Rechten (RG)
Sociale wetenschappen
Economische wetenschappen (EW)
Politieke en Sociale Wetenschappen (PS)
Psychologie en Pedagogische Wetenschappen (PP)
Toegepaste wetenschappen
Toegepaste wetenschappen (TW)
Landbouwwetenschappen (LB)
Exacte wetenschappen
Wetenschappen (WE)
De wetenschapsdomeinen worden gedefinieerd op basis van de VLIR-codes voor wetenschappelijke disciplines, die met het oog op de jaarlijkse personeelstellingen van de
VLIR hun ingang vonden en ook in de jaarverslagen van de universiteiten worden
gehanteerd. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillende wetenschapsdomeinen per wetenschapscluster. Op deze manier kunnen zowel facultaire clusters als
wetenschapsdomeinen worden gegroepeerd naar dezelfde bredere categorieën.
34
Tabel 3.3: Overzicht van de wetenschapsdomeinen gegroepeerd per
wetenschapscluster
5 Wetenschapsclusters
29 Wetenschapsdomeinen
Biomedische wetenschappen
Diergeneeskunde
Farmacie
Geneeskunde
Sociale gezondheidswetenschappen
Lichamelijke opvoeding
Historische wetenschappen
Rechtswetenschappen
Theologie
Wijsbegeerte
Letteren
Pedagogische wetenschappen
Psychologie
Politieke en sociale wetenschappen
Economie
Architectuur
Bouwkunde
Elektronica
Informatietechnologie
Materiaaltechnologie
Technische chemie
Toegepaste biologische wetenschappen
Werktuigkunde
Biologie
Aardwetenschappen
Informatica
Scheikunde
Wiskunde
Natuurkunde
35
Bereik en beperkingen van de HRRF-databank
De databank op basis waarvan deze studie werd uitgevoerd, bevat personeelsgegevens
en doctoraatsgegevens van onderzoekers van de vijf Vlaamse universiteiten (KUL, UA,
UGent, UHasselt, VUB) met een eerste aanstelling op wetenschappelijk vlak op junior
niveau (zonder doctoraat) tussen de academiejaren 1990-1991 tot en met 2008-2009.
Alle koppelings- en bewerkingsprocedures zijn verlopen volgens de regelgeving en specifieke adviezen van de privacycommissie.
Dit boek bevat gegevens gebaseerd op de HRRF-databank na aggregatie op Vlaams
niveau. Wegens de principes van vertrouwelijkheid en anonimiteit worden in het geval
dat specifieke resultaten kunnen leiden tot identificeerbare personen of identificeerbare instellingen, de gegevens niet opgenomen. Wanneer de analyses minder dan vijf
personen betreffen, zijn deze verwijderd. In de totaalcijfers blijven deze onderzoekers
echter wel opgenomen. Indien de resultaten gebaseerd zijn op een te klein aantal personen om er een relevante indicator van te maken, zijn de berekende gegevens weggelaten.
De HRRF is een databank van academische loopbanen waarbij enkel onderzoekers die
vanaf 1 oktober 1990 als junior zijn ingestroomd aan een Vlaamse universiteit, zijn
opgenomen in de databank met al hun aanstellings- en doctoraatsgegevens. Onderzoekers die na 1990 een doctoraat behaalden, maar al een aanstelling hadden voor 1 oktober 1990, zijn dus niet opgenomen in de loopbanendatabank, ook hun behaalde doctoraten niet. Om artefacten en onnauwkeurigheden in de analyses te vermijden zijn ook
de personen die helemaal geen academisch personeelsstatuut of bursaalstatuut hebben, niet opgenomen in de huidige analyses.
Deze dataset wordt jaarlijks geüpdatet. De versie waarop deze studie gebaseerd is, heeft
een strikte einddatum op 30 september 2009. Een doctoraat dat op 1 oktober 2009 is
verdedigd, is nog niet opgenomen in deze cijfers. Personeelsdatabanken bevatten bij
wijze van spreken ‘levende’ data die regelmatig worden geüpdatet, eventuele fouten
worden ten gepaste tijde bijgewerkt, enz. Een kritische blik op de gegevens uit de meest
recente academiejaren is noodzakelijk. Daarom zijn bij een aantal tabellen – zoals deze
rond succesratio’s, tijd-tot-doctoraat en productieratio’s – de gegevens verwijderd
indien het artificiële resultaten betreft die te wijten zijn aan onvolledige data.
Onderstaand schema geeft een overzicht van de beschikbaarheid en betrouwbaarheid
van gegevens in de HRRF-databank. Hoe donkerder de kleur, hoe meer gegevens
beschikbaar zijn, en hoe hoger de betrouwbaarheid van deze gegevens in de meer
recente jaren van de databank:
36
Tabel 3.4: Beschikbaarheid en betrouwbaarheid van gegevens in de HRRF-databank
Categorieën junior onderzoekers ingestroomd na 1 oktober 1990
Met academisch personeelsstatuut of bursaalstatuut
'doctorabele' statuten:
1a, 2, 3, 4, 5 en 6a
Alle gegevens in de databank zijn
beschikbaar en betrouwbaar
'niet-doctorabele statuten': 1c,
6b
Alle gegevens in de databank zijn
beschikbaar en betrouwbaar
'niet-doctorabele statuten': 7, 8
of R, gecombineerd met een
inschrijving voor het doctoraat, of Alle gegevens in de databank zijn
met een ander wetenschappelijk beschikbaar en betrouwbaar
statuut, vanaf hun eerste contact
op wetenschappelijk vlak
Wel beschikbaar en betrouwbaar:
datum doctoraatsverdediging
'niet-doctorabele statuten': 7, 8 (incl. geslacht, nationaliteit,
of R, zonder andere wetenschap- wetenschapscluster), maar dus
pelijke aanstelling en zonder
enkel voor diegenen die het docinschrijving voor het doctoraat
toraat behalen
Onbeschikbaar of onbetrouwbaar:
startdatum doctoraat
Zonder academisch personeelsstatuut of bursaalstatuut
Niet altijd beschikbaar of
betrouwbaar:
- startdatum
- persoonlijke variabelen
(geslacht, nationaliteit, afstudeerinstelling,…)
- wetenschapscluster, facultair
cluster & wetenschapsdomein
Onbeschikbaar of onbetrouwbaar:
- datum doctoraatsverdediging
(incl. geslacht, nationaliteit,
wetenschapscluster), maar dus
enkel voor diegenen die het doctoraat behalen
Indicatoren
Op basis van de beschikbare informatie in de HRRF-databank omtrent de junior
onderzoekers, hun aanstellingen en het eventueel behalen van een doctoraat, worden
in deze studie de volgende selectie van indicatoren berekend: (1) het aantal instromers,
(2) het aantal doctoraten, (3) de succesgraad en (4) de tijd tot doctoreren.
37
Instroom
De indicatoren voor ‘instroom’ bevatten alle nieuwe junior onderzoekers die gestart
zijn in een bepaald academiejaar (gedefinieerd als instroomjaar), bepaald op basis van
‘eerste contact’ op wetenschappelijk vlak. Tot op heden bevat de HRRF-databank
instroomgegevens voor de instroomjaren 1990-1991 tot en met 2008-2009.
Belangrijk om te vermelden is dat de instroomgegevens naar statuut niet berekend worden volgens het dominante statuut van de onderzoeker voor de volledige loopbaan,
maar volgens het dominante statuut per academiejaar – in dit geval van het instroomjaar van de onderzoeker. Ook onderzoekers die slechts voor een paar maanden als
junior onderzoeker zijn aangesteld, worden hierin opgenomen.
Doctoraten
De indicatoren voor ‘behaalde doctoraten’ bevatten alle doctoraten die door junior
onderzoekers (ingestroomd vanaf 1990-1991, met een academisch personeelsstatuut
of bursaalstatuut) in een bepaald academiejaar aan een Vlaamse universiteit behaald
zijn, bepaald op basis van de datum van de verdediging van het doctoraat. Bij de berekening van verdedigde doctoraten naar statuut wordt gebruik gemaakt van het dominante statuut voor de volledige loopbaan.
Naast de doctoraten van deze groep, zijn er echter ook doctoraten verdedigd door drie
andere groepen junior onderzoekers:
–
Doctoraten van junior onderzoekers die vóór 1990-1991 zijn ingestroomd aan de
Vlaamse universiteiten,
–
Doctoraten van junior onderzoekers die geen academisch personeelsstatuut of
bursaalstatuut hebben, maar op basis van eigen middelen, een externe beurs of
dankzij een aanstelling elders, hun onderzoek hebben gefinancierd en voor het
doctoraat zijn ingeschreven
–
Doctoraten van junior onderzoekers met een personeelsstatuut 7, 8 of R, die nooit
een volwaardige wetenschappelijke aanstelling of een inschrijving voor het doctoraat hadden gedurende hun aanwezigheid aan de Vlaamse universiteiten.
Succesgraad
Niet alle junior onderzoekers die beginnen met doctoraatsonderzoek, behalen ook werkelijk een doctoraat. Het ‘rendement’ van de investering in doctoraatsonderzoek kan
worden berekend op basis van het aandeel junior onderzoekers uit een bepaalde
instroomcohorte die een doctoraat behalen. Hiervoor wordt het aantal doctoraten
behaald door junior onderzoekers uit een instroomcohorte gedeeld door het totaal
aantal onderzoekers in deze instroomcohorte.
Om succesgraden over de instroomcohorten heen objectief te kunnen vergelijken, is
het voor een aantal analyses nodig een bepaalde tijdsmarge voorop te stellen zodat de
geobserveerde tijdsperiode voor elke groep dezelfde is. Op basis van loopbaantrajecten
38
kon worden vastgesteld dat in de periode tussen vier en zes jaar na startdatum de
meeste doctoraten worden verdedigd. Later dan acht jaar na startdatum daalt de kans
dat de junior onderzoeker nog doctoreert, heel sterk. Om die reden wordt het meetmoment voor succesgraden in deze studie vastgelegd op acht jaar na startdatum. Voor de
cohorten die instroomden na het academiejaar 2000-2001 kunnen dus (nog) geen
betrouwbare succesgraden worden berekend omdat de termijn waarbinnen gedoctoreerd kan worden te kort is voor correcte vergelijkingen over de instroomjaren heen.
Onderzoekers die hun doctoraat na meer dan acht jaar verdedigen, worden in deze studie omwille van deze beslissingsregel niet als ‘succesvol’ beschouwd. Hun doctoraat
wordt bij de berekening van deze succesratio’s niet opgenomen bij de ‘met succes’ verdedigde doctoraten.
Bij het berekenen van de succesgraden naar de variabele ‘statuut’ wordt gebruik
gemaakt van het dominante statuut voor de volledige loopbaan, niet volgens het statuut tijdens het instroomjaar.
TIJd tot doctoraat
De ‘tijd tot doctoreren’, hierna ook wel ‘TTD’ genoemd, is de tijd uitgedrukt in jaren
die junior onderzoekers nodig hadden om een doctoraat te behalen. Deze termijn
wordt berekend als de termijn tussen de startdatum (dit is het ‘eerste contact op wetenschappelijk vlak’) en de datum van de verdediging van het doctoraat. Ze wordt in decimale getallen weergegeven. Dit betekent bijvoorbeeld dat een termijn van 4,75 jaar
overeenstemt met vier jaar en negen maanden. In de standaard berekeningen van tijd
tot doctoreren wordt de duur in afwezigheid niet afgetrokken van de tijd tot doctoreren, dit is echter niet het geval in het hoofdstuk gender (hoofdstuk 8) en de hoofdstukken waar gebeurtenisanalyse gebruikt wordt (hoofdstuk 6 en hoofdstuk 10, deel 4):
daar worden periodes van afwezigheid wegens ziekte, moederschapsrust, een andere
vorm van verlof of een periode van tijdelijke werkloosheid of een tijdelijke aanstelling
buiten een Vlaamse universiteit van de termijn afgetrokken.
39
Hoofdstuk 4.
Hoe meet je succes?
4.1. Wie doctoreert?
In deze studie wordt ‘succes’ gedefinieerd als ‘het effectief behalen van een doctoraatstitel’. Het meten van dit succes geldt als één van de graadmeters om een zicht te krijgen
op het rendement van de investering in doctoraatsonderzoek. Rendement wordt doorgaans gedefinieerd als een opbrengst in verhouding tot de kosten. In het geval van doctoraatsonderzoek kan het behalen van de doctorstitel als een succesvolle investering
worden beschouwd. Deze benadering waarbij we focussen op het percentage succesvolle onderzoekers ten opzichte van degenen die de doctorstitel niet behalen, is evenwel
onderhevig aan een aantal beperkingen.
Een eerste probleem in deze definitie is de afbakening van de groep onderzoekers die
werkelijk aan een doctoraat werken. In het Vlaamse universitaire systeem werd lange
tijd geen onderscheid gemaakt tussen junior onderzoekers die aan een doctoraat werken enerzijds, en onderzoekers die ‘onderzoek’ uitvoeren zonder doctoraatsobjectief
anderzijds. Vaak werkte iemand jarenlang aan een specifieke onderzoeksvraag die al
dan niet kon resulteren in een doctorstitel. Gaandeweg konden het onderzoek en de
publicaties die daaruit voortvloeiden aanleiding geven tot een bundeling van het werk
tot een doctoraatsproefschrift, als die onderzoeksresultaten tenminste aan de nodige
kwaliteitsvereisten bleek te voldoen. Een doctoraat afwerken was voor velen ‘een levenswerk’. Indien deze jonge onderzoeker een zelfstandige academische carrière ambieerde,
was die doctorstitel wel een vereiste, maar het was ook mogelijk om jarenlang aan de
universiteit onderzoek te verrichten, er te blijven, of elders werk te zoeken. Respect als
onderzoeker dwong je af door je vakspecifieke kennis op topniveau, je onderzoekservaring en de aanbevelingen van het diensthoofd.
Het administratieve systeem hoefde ook geen onderscheid te maken tussen onderzoekers die wel of niet een doctorstitel op het oog hadden. Een inschrijving voor het doctoraat en/of de doctoraatsopleiding was lange tijd veeleer een administratieve formaliteit dan een mijlpaal in de start van een onderzoekscarrière. Zolang de groep onderzoekers die echt de ambitie had om te doctoreren, niet kon worden gedefinieerd, kon aan
een beschouwing van de slaagpercentages ook geen beoordeling in termen van ‘succes’
of ‘rendement’ worden gekoppeld.
De aspirantschappen van het (N)FWO en specialisatiebeurzen van het IWONL/IWT,
beide fiscaal vrijgestelde beurzen, waren lange tijd de enige kanalen die specifiek voor
doctoraatsonderzoek bedoeld waren. Vanaf het midden van de jaren ‘90 konden de universiteiten zelf ook onderzoekers aantrekken met een vergelijkbaar bursaalstatuut
waaraan ook een doctoraatsverplichting gekoppeld was. Ondanks deze duidelijk herkenbare statuten bleef het moeilijk om op basis van administratieve data een groep af
te bakenen van wie kon worden verwacht dat ze zouden doctoreren. Een onderzoeker
die is aangesteld als doctoraatsbursaal, bijvoorbeeld, heeft niet altijd de garantie om
vier jaar aangesteld te blijven, en een doctoraatsbursaal die niet langer een doctorstitel
ambieert maar toch nog een nuttige bijdrage levert voor de onderzoeksgroep, kan voor
41
vele promotoren aangesteld blijven zonder enige doctoraatsdruk. Daarnaast bleef ook
het probleem bestaan dat er naast de bursalen ook andere onderzoekers waren die, weliswaar zonder verplichting, wel de ambitie hadden om te doctoreren. Sommige van hen
hadden zelfs geen personeelsstatuut, enkel een inschrijving voor het doctoraat. Eén van
de adviezen naar aanleiding van de vorige studie (Verlinden et al 2006) was dan ook dat
de inschrijving van het doctoraat op een meer gestandaardiseerde manier zou verlopen.
Voor de junior onderzoekers die begonnen te doctoreren in de 21ste eeuw wordt geleidelijk aan de inschrijvingsdatum voor het doctoraat een meer betrouwbare indicator
als ‘startdatum’ en als ‘identificator’. Dit zal vooral in de komende jaren een meer volledige en betrouwbare analyse van doctoraatstrajecten opleveren.
Voor de retrospectieve analyses in deze studie blijft een wetenschappelijke aanstelling
als academisch personeelslid of een bursaalstatuut echter het meest betrouwbare criterium om junior onderzoekers te identificeren. Afhankelijk van hun personeelsstatuut
kunnen we spreken van een doctoraatsverplichting (assistenten, onderzoekers met
competitieve doctoraatsbeurzen, en doctoraatsbursalen op onderzoeksprojecten), of
een doctoraatsverwachting (onderzoekers op BOF, IUAP en FWO-projecten). Daarnaast zijn er nog onderzoekers die ‘onverwachts’ een doctoraat halen naar aanleiding
van hun aanstelling als onderzoeker, of die elders gefinancierd worden.
Voor de analyses in deze studie moet dus rekening gehouden worden met het feit dat
de slaagpercentages voor doctoraatsonderzoek, zelfs uitgesplitst naar het statuut van
onderzoekers, nooit een 100% volledig en waarheidsgetrouw beeld van het succes in
doctoraatsonderzoek kunnen weergeven.
4.2. Wat is de duurtijd van een doctoraat?
Een onderzoeker die op drie jaar tijd het doctoraatsonderzoek met succes afrondt,
heeft een ander ‘rendement’ dan een onderzoeker die er acht jaar over doet. Hoe sneller
het doctoraat wordt afgerond, hoe efficiënter het doctoraatsproces is verlopen. De
norm binnen Europa voor de duurtijd van doctoraatsonderzoek (TTD – tijd tot doctoreren) ligt op drie à vier jaar als voltijdse onderzoeker (EUA, 2007). Competitieve doctoraatsfinanciering in Vlaanderen en het statuut als doctoraatsbursaal worden doorgaans voor een periode van vier jaar toegekend. Enkel de doctoraatsbeurzen van het
IWONL in Vlaanderen, de voorloper van het IWT, kenden ooit een looptijd van drie
jaar. Assistenten krijgen een mandaat van drie maal twee jaar, rekening houdende met
hun onderwijsondersteunde taken en gedeeltelijke onderzoekstijd.
Het is niet altijd eenvoudig om de factor ‘tijd’ duidelijk af te bakenen in de meting van
succes. Zoals eerder werd gesignaleerd bestaat een eerste moeilijkheid in het feit dat
doctoraatsonderzoekers in deze studie geïdentificeerd worden op basis van hun aanstelling als wetenschappelijk personeelslid of bursaal, niet op basis van hun werkelijke
doctoraatsambitie en overeenstemmende tijdsinvestering. Dit impliceert dat de veronderstelde startdatum van onderzoekers die reeds voor hun administratieve aanstelling
met onderzoek bezig waren, in deze studie niet overeenstemt met hun ‘werkelijke’ startdatum. Dit is zeker het geval bij sommige internationale doctoraatsstudenten die in
hun thuisland mogelijks al enige jaren onderzoek op doctoraatsniveau hebben verricht
42
Hoofdstuk 4. Hoe meet je succes?
vóór ze aan een Vlaamse universiteit verbonden waren. Hun doctoraatsduur is in de
berekeningen van deze studie een onderschatting van de werkelijkheid. Ook bij onderzoekers zonder een academisch personeelsstatuut of bursaalstatuut – die bijvoorbeeld
in hun vrije tijd, met eigen middelen of in het kader van een tewerkstelling buiten de
universiteit aan doctoraatsonderzoek werken – is de bepaling van een startdatum moeilijk, zeker omdat in het verleden de start van hun doctoraatsonderzoek veelal niet (of
niet correct) in universitaire databanken werd geregistreerd. De doctoraatsduur van
wetenschappelijke medewerkers, daarentegen, kan dan weer een overschatting van hun
werkelijke doctoraatsduur zijn. Mogelijks ontwikkelde de intentie om een doctorstitel
te behalen, zich pas na enkele jaren onderzoekstijd. De betere registratie in de laatste
jaren via de (aan de meeste instellingen verplichte) inschrijving voor het doctoraat als
student, zal het berekenen van tijdsvariabelen voor de meest recent gestarte cohorte
doctoraatstudenten zeker vergemakkelijken. Toch zal het nodig blijven om bij het
aspect ‘duurtijd’ het administratieve registratiemoment af te toetsen aan de werkelijke
context van het onderzoeksgebeuren.
Een andere kanttekening moet worden geplaatst bij de diverse interpretaties van ‘duurtijd’. Beschouwen we enkel de kalendertijd die verloopt tussen starten einddatum, en
gaan we ervan uit dat de startdatum goed gedefinieerd kan worden, dan is de tijd-totdoctoreren berekening eenduidig. In geval van afwezigheid wegens ziekte, moederschapsrust, een andere vorm van verlof of een periode van tijdelijke werkloosheid tussen contracten, geeft de kalendergebaseerde ‘duurtijd’ echter een vertekend beeld. Om
daaraan tegemoet te komen wordt in sommige hoofdstukken in deze studie waar dit
relevant is, afgeweken van de standaard definitie voor ‘tijd tot doctoreren’ en worden
afwezigheden wel in rekening gebracht. Op die manier wordt de efficiëntie van de werkelijk gefinancierde onderzoekstijd berekend, naast de internationaal meer gangbare
definitie die enkel het verschil tussen eind- en startdatum verrekent.
Om de evolutie in het doctoraatsrendement over de tijd te kunnen volgen, moet de
periode waarover ‘succes’ gemeten wordt, dezelfde zijn voor alle cohortes. De methodologie die in de eerdere doctoraatsstudies werd gehanteerd, gaf een vertekend beeld van
de evolutie in doctoraatssucces over de tijd omdat de observatietijd voor een junior
onderzoeker die gestart was in 1990-1991 veel groter was dan voor een junior onderzoeker die in 1999-2000 was gestart (Visser & Moed, 2000; Deschrijver et al., 2001). Op
basis van de analyses op de HRRF-databank stellen we vast dat het grootste deel van de
junior onderzoekers dat een doctoraat behaalt, dit in de periode van vier tot zes jaar na
startdatum doet. Na zes jaar blijft de kans dat iemand nog doctoreert, toenemen, maar
vanaf acht jaar na startdatum wordt het aandeel onderzoekers dat alsnog een doctoraat
behaalt, zeer klein. Om die reden werd in deze studie als standaard een tijdsframe van
acht jaar opgesteld om doctoraatssucces te kunnen meten voor verschillende instroomcohortes. Iemand die na acht jaar doctoreert is weliswaar succesvol voor wat het behalen van de doctorstitel betreft, maar als het de bedoeling is om het rendement van de
(tijds)investering te kunnen meten is het ‘afsluiten’ van de meettijd na acht jaar perfect
verantwoordbaar. Deze methode biedt immers de mogelijkheid om met dezelfde ijkpunten trends over de tijd te monitoren en om verschillen tussen diverse cohorten,
geslachten, nationaliteiten en financieringssituaties van doctoraatsonderzoekers te
43
beschrijven. Voor specifieke analyses kunnen kortere of langere periodes in beschouwing worden genomen, of worden alternatieve meetmethodes naast elkaar gelegd.
4.3. Hoe wordt een doctoraat gefinancierd?
De financiering van het doctoraat is naast de tijdsinvestering de belangrijkste component in het meten van het doctoraatsrendement. Dit gegeven is echter minder eenduidig dan men op het eerste gezicht zou vermoeden.
De versnippering in doctoraatsfinanciering, variërend al naargelang de financieringsbron en het personeelsstatuut (werknemer of bursaal), zorgt voor een brede waaier aan
onderzoeksstatuten met telkens andere ‘drempels’ om ze te verkrijgen. Hun complementariteit heeft als grote voordeel dat zowel fundamenteel als toegepast onderzoek
tot een doctorstitel kan leiden (VRWB, 2008). De onoverzichtelijkheid die met deze versnippering gepaard gaat, wordt in deze studie opgevangen door diverse financieringsstatuten op basis van bepaalde kenmerken te groeperen naar bepaalde aanstellingsstatuten, en in sommige analyses zelfs verder te clusteren tot drie, vier of vijf groepen al
naargelang de doctoraatsverplichting of doctoraatsverwachting waarmee deze statuten
worden geassocieerd.
Opvallend is dat de helft van de onderzoekers die meer dan één jaar als onderzoeker
hebben gewerkt, op verschillende statuten tewerkgesteld waren tijdens het doctoraatstraject: heel wat onderzoekers starten hun loopbaan in een kortdurende aanstelling op
een onderzoeksproject om vervolgens over te schakelen naar een competitief doctoraatsmandaat, een assistentschap of een project van langere duur. De financieringstermijn
voor doctoraatsonderzoek van vier jaar, de ‘standaard’ in Vlaanderen, blijkt bovendien
heel wat korter dan de gemiddelde tijd tot doctoreren. Onderzoekers die een aanstelling genieten van vier jaar (voor assistente zes jaar) om aan doctoraatsonderzoek te werken, blijken met die beschikbare tijd niet voldoende te hebben. Met wat geluk kunnen
ze nog aanvullend tewerkgesteld worden op basis van andere onderzoeksfinanciering.
Het tewerkstellingsperspectief dat een jonge onderzoeker heeft bij de start van een
onderzoekstraject (één jaar onderzoekstijd tegenover vier tot zes jaar) bepaalt evenwel
ook de mate waarin men effectief start aan doctoraatsactiviteiten in die eerste periode.
In het hoofdstuk over ‘statuuthoppen’ (hoofdstuk 7) wordt deze problematiek verder
aangekaart.
Het methodologisch probleem van opeenvolgende aanstellingen wordt in deze studie
opgevangen door de variabele ‘dominant statuut’, waarbij men elke onderzoeker via
een aantal beslissingsregels toewijst aan het statuut dat voor zijn of haar loopbaan aan
de universiteit het meest dominant was. De diverse analyses in deze studie wijzen uit
dat het financieringsstatuut de meest bepalende factor is voor de slaagkansen van een
doctoraat, naast het wetenschapscluster waarbinnen het onderzoek wordt gesitueerd.
Hoe meer autonomie en werkzekerheid dit financieringsstatuut biedt, hoe hoger de
slaagkans. Toch is er niet noodzakelijk een causaal verband tussen enerzijds de ‘gunstige randvoorwaarden’ van autonomie en werkzekerheid bij competitieve doctoraatsbeurzen en anderzijds de kans op succes voor doctoraatsonderzoek. Precies die prestigieuze statuten zijn onderhevig aan een strenge selectie. De hogere slaagkans heeft dus
44
Hoofdstuk 4. Hoe meet je succes?
minstens even veel te maken met de voorafgaande selectie voor deze competitieve doctoraatsbeurzen als met de autonomie en werkzekerheid die er ‘als beloning’ mee
gepaard gaan.
Toch mag de waarde van de zogenaamd minder succesvolle financieringsstatuten niet
worden geminimaliseerd. In de artificiële variabele ‘dominant statuut’ verdwijnt
immers de bijdrage van deze financiering in de totale berekening van doctoraatsrendement. Aanstellingen op dergelijke projecten zijn weliswaar vaak kortlopend, maar ook
uitermate flexibel van aard. Hun rol als ‘aanloop’ naar doctoraatsonderzoek op basis
van een competitieve beurs, bijvoorbeeld, of als ‘top-up’ voor doctoraatsonderzoek dat
nog niet was afgewerkt, valt niet te onderschatten.
4.4. Wie bepaalt de definitie van succes?
Het behalen van een doctoraat wordt in deze studie als een maatstaf voor succes
beschouwd. Een dergelijk perspectief op succes wordt door vele stakeholders gedeeld:
het is een bewijs van het rendement van de investering zowel in tijd als in financiering.
Zowel de universiteiten als de overheid, twee belangrijke stakeholders in de opleiding
van jonge onderzoekers, monitoren de doctoraatsproductie en belonen het aantal uitgereikte doctorstitels via parameters in intra-universitaire en interuniversitaire verdeelsleutels. In sommige sectoren van het bedrijfsleven beschouwen werkgevers – eveneens
belangrijke stakeholders in de kennismaatschappij – de doctorstitel als een uitstekend
bewijs van onderzoekstalent, en ook individuele onderzoekers zien een succesvolle doctoraatsverdediging als de kroon op hun onderzoekswerk.
Een al te eenzijdige focus op het doctoraat als het product van doctoraatsonderzoek
houdt het risico in dat de kwaliteit van het proces van doctoraatsonderzoek onvoldoende naar waarde wordt geschat. Voor de meeste stakeholders zijn ook dergelijke
perspectieven op ‘succes’ in de opleiding van junior onderzoekers belangrijk, maar ze
zijn heel wat moeilijker meetbaar.
Ook voor wie het doctoraatsonderzoek opgeeft, kan de gemaakte investering een
belangrijke meerwaarde opleveren. Of omgekeerd: soms is het niet de doctorstitel op
zich maar de verworven kennis, ervaring en attitudes die erachter zitten, die voor een
junior onderzoeker het verschil tussen succes en falen in hun loopbaan betekenen. Als
we het perspectief van de doctorandus centraal stellen, ligt de meerwaarde van het doctoraatsonderzoek bij 90% van de bevraagden in de passie voor het onderzoek en de
autonomie die gepaard gaat met dit werk (Leyman et al., 2009). Ook als de doctorstitel
niet wordt behaald, kan de opgedane onderzoekservaring een springplankeffect
teweegbrengen naar andere carrières. Bovendien nemen velen hun academische ervaring (met of zonder doctorstitel) mee naar een nieuwe werkplek en zorgen zij voor indirecte kennistransfer naar niet-academische sectoren.
Vanuit het perspectief van de promotor kan de opleiding van een junior onderzoeker
als succesvol worden beschouwd indien de bijdrage tot het onderzoeksteam of tot het
project waarvoor hij of zij zich engageert, groot is. Ook indien om diverse andere redenen geen doctoraat voortvloeit uit een aanstelling, kan de junior onderzoeker een
45
belangrijke bijdrage leveren tot de specifieke niche in dit wetenschapsdomein. Voor de
promotor kan dit nog steeds de investering van onderzoeksbegeleiding waard zijn.
De werkgevers beklemtonen vaak nog andere eigenschappen van hoogopgeleide onderzoekers. Zowel academische als niet-academische werkgevers hebben baat bij onderzoekstalenten die multi-inzetbaar zijn en ook van aanpakken weten. Enerzijds leveren
de technische kennis en de wetenschappelijke expertise van een onderzoeker een meerwaarde op de arbeidsmarkt op, maar anderzijds kunnen die pas worden ingezet indien
de onderzoeker ook over de nodige vaardigheden beschikt om deze kennis te communiceren, te managen, toe te passen of verder te ontwikkelen. Het is niet zozeer de doctorstitel maar de expertise die achter deze titel schuilgaat, die op de academische en
niet-academische arbeidsmarkt gevaloriseerd moet worden.
Jonge onderzoekers leveren tegelijk ook belangrijke bijdragen aan onderzoek met een
maatschappelijke of economische meerwaarde en aan baanbrekend fundamenteel
onderzoek waarvan de toepassingsmogelijkheden pas later duidelijk worden. Hun rol
in onze innovatie-gerichte maatschappij is cruciaal, ook al zal de gemiddelde belastingbetaler mogelijks geen onmiddellijke return on investment waarnemen. De nieuwste
generatie onderzoekers geeft telkens nieuwe impulsen aan het onderzoek binnen de
kennisinstellingen maar ook aan de toepassingsmogelijkheden ervan in diverse vormen van productontwikkeling, procesverbetering, kritische perspectieven en dergelijke
meer.
Tot slot moet elk doctoraat de grenzen van de kennis verleggen, hoe klein die bijdrage
ook is. De kwaliteit van de inhoud van het doctoraatsonderzoek is dan ook de belangrijkste maatstaf voor succes voor alle betrokken actoren. De druk om snel en efficiënt
te doctoreren – de maatstaven van deze studie – mag deze nuancering niet uit het oog
verliezen. Een doctoraatsbeleid dat uitsluitend gericht is op een hoge succesratio en
lage doctoraatsduur is niet efficiënt noch effectief. Pas als deze ambities gecombineerd
worden met een kwaliteitsvol proces voor onderzoekers in opleiding, kunnen we spreken van een echte return on investment.
46
Hoofdstuk 5.
Basisgegevens omtrent junior
onderzoekers, doctoraten en
mobiliteit
5.1. Inleiding
In dit hoofdstuk worden kerngegevens betreffende de instroom, de populatie, de doctoraten en de mobiliteit van doctoraatsonderzoekers weergegeven en toegelicht aan de
hand van verschillende figuren. Deze zijn gebaseerd op meer gedetailleerde tabellen die
terug te vinden zijn in Bijlage 5, waarin de nummering van de figuren uit dit hoofdstuk
wordt gevolgd. We bekijken diverse maatstaven die het traject en succes van doctoraatsonderzoek weergeven. Dit hoofdstuk geeft een algemene beschrijving van de populatie, de mobiliteit en het succes van junior onderzoekers en vormt aldus de aanzet tot
een verdere uitdieping in de volgende hoofdstukken.
5.2. De instroom van doctoraatsonderzoekers
We bekijken eerst de instroomgegevens van junior onderzoekers in Vlaanderen per academiejaar. Er heeft zich de afgelopen twee decennia een enorme toename voorgedaan
in de instroom van junior onderzoekers: in de eerste tien jaar tijd is de instroom zowat
verdubbeld. In academiejaar 1990-1991 startten er 886 junior onderzoekers, terwijl in
1999-2000 er een piek werd bereikt van 1935 nieuwe junior onderzoekers (zie Figuur
5.1). Vooral tussen academiejaren 1994-1995 en 1999-2000 is een voortdurende stijging opgemeten. Daarna is er een daling tot 1730 ingestroomde junior onderzoekers in
2000-2001, waarna het een piek bereikt in 2006-2007 met 2165 junior onderzoekers.
De laatste twee academiejaren merken we weer een daling van het aantal instromers.
Voor de exacte wetenschappen (zie Figuur 5.2) is de overschakeling van een eenjarige
naar een tweejarige master een plausibele verklaring voor een kortstondige daling in de
instroom van doctoraatsonderzoekers. Toch daalde ook de instroom in de andere
wetenschapsgebieden terwijl de onderzoeksbudgetten in Vlaanderen stegen. We kunnen daaruit afleiden dat de beschikbare financiering in mindere mate werden aangewend voor de aanstelling van nieuwe onderzoekers, en meer voor het opvangen van de
stijgende loonkosten en/of het langer aanhouden van de reeds aanwezige onderzoekers.
47
Figuur 5.1: Aantal ingestroomde junior onderzoekers per academiejaar
2500
2165
1935
2000
1497
17301738
16011605
1626
1742 1793
2083
1904
1894
1500
1200
1000
886
1017
912 865
1036
500
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0
Bron: HRRF 2
Instroom naar wetenschapscluster
De evolutie van de instroom in junior onderzoekers wordt weerspiegeld in alle wetenschapsclusters: overal is er vanaf academiejaar 1994-1995 een stijging van nieuwe
junior onderzoekers op te merken (zie Figuur 5.2). Deze is niet voor alle wetenschapsclusters even groot; bovendien hebben niet alle wetenschapsclusters deze trend even
sterk volgehouden: de instroomcijfers van junior onderzoekers in de humane wetenschappen bereikten een piek in 1999-2000 en zijn de laatste jaren nauwelijks nog gestegen. In verhouding tot de andere disciplines starten er dus minder junior onderzoekers
in de humane wetenschappen dan vroeger (16,7 % in 1990-1991 tegenover 13,3% in
2008-2009).
De grootste instroom is toe te schrijven aan de cluster medische wetenschappen, met
als grootste wetenschapsdomeinen geneeskunde, biomedische wetenschappen en farmacie. Tot en met academiejaar 2004-2005 vertoonden de wetenschapsclusters toegepaste en exacte wetenschappen een gelijkaardig groeipatroon met medische wetenschappen, waarbij het nu eens de medische wetenschappen waren die het grootste aandeel instromers hadden (zoals in 1997-1998), dan weer de toegepaste wetenschappen
(1991-1992) of de exacte wetenschappen (1992-1993). Na academiejaar 2004-2005 bleven de aantallen instromers voor medische wetenschappen in grote mate toenemen, in
tegenstelling tot die van de exacte en toegepaste wetenschappen. Bij de toegepaste
wetenschappen stagneerde dit de laatste jaren, terwijl er een plotse afname van instromers in exacte wetenschappen werd vastgesteld in 2008-2009. Zodoende is het aantal
nieuwe instromers in deze wetenschapscluster voor het eerst kleiner dan dat van de
sociale wetenschappen. In tegenstelling tot het aantal instromers binnen de humane
wetenschappen is dat van de sociale wetenschappen de laatste jaren wel blijven stijgen.
Beide wetenschapsclusters bereikten een piek in 1999-2000, maar deze was een stuk
48
Hoofdstuk 5. Basisgegevens omtrent junior onderzoekers, doctoraten en mobiliteit
hoger voor de sociale wetenschappen (368 ingestroomde junior onderzoekers tegenover 317 humane wetenschappers). Daarna kende de instroom in de sociale wetenschappen ook een terugval, maar in tegenstelling tot die van de humane wetenschappen herstelde deze zich vanaf 2003-2004 met een nieuwe piek in 2005-2006 tot gevolg.
Hierna bleef het aantal ongeveer stabiel.
Figuur 5.2: Aantal ingestroomde junior onderzoekers per academiejaar naar
wetenschapscluster
600
500
400
Medische
300
Humane
200
Sociale
Toegepaste
100
Exacte
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0
Bron: HRRF 2
Instroom naar dominant statuut in het instroomjaar
Wat de verandering van de instroom in een bepaald statuut betreft, vonden er over de
tijd een aantal noemenswaardige verschuivingen plaats (zie Figuur 5.3). Hiervoor
beschouwen we het dominante statuut van een onderzoeker niet over de volledige loopbaan, maar uitsluitend voor het instroomjaar. In deze berekening werd ook rekening
gehouden met de junior onderzoekers die in het instroomjaar nog geen aanstelling als
onderzoeker hadden (categorie 1 t/m 8 en R tijdens het instroomjaar), maar in een later
academiejaar wel (in categorie 1 t/m 8 en R). Begin de jaren ‘90 kon nog niet worden
meegedongen naar competitieve onderzoeksmandaten (de zogenaamde BOF-mandaten) bij de universiteiten, terwijl junior onderzoekers vooral werden aangeworven als
assistent en in steeds toenemende mate als medewerker op een project. In het bijzonder
nieuwe aanstellingen op FWO-, IUAP- en BOF-projecten kenden een sterke stijging.
Nochtans is het de financiering voor niet-fundamentele onderzoeksprojecten die sinds
1992-93 de belangrijkste introductie tot wetenschappelijk onderzoek voor nieuwe
junior onderzoekers is geworden. Het aantal nieuwe assistenten en competitief verworven mandaten van de Vlaamse financieringsagentschappen FWO en IWT bleef in de
jaren ‘90 daarentegen ongeveer stabiel.
49
Dat de aanstelling van nieuwe junior onderzoekers in steeds grotere mate gebeurt op
basis van met externe middelen gefinancierde projecten, betekent dat de capaciteit van
een instelling om talentvolle afgestudeerden op te leiden tot onderzoeker, steeds meer
afhankelijk wordt van de mate waarin ze externe financiering weet binnen te halen. Dit
verklaart ook de grotere jaarlijkse schommelingen van instroomcijfers binnen deze
onderzoeksstatuten. Vanaf het kalenderjaar 1995 is het voor de Vlaamse universiteiten
ook mogelijk om zelf nieuwe wetenschappers aan te stellen als doctoraatsbursaal met
een fiscaal vrijgestelde beurs, aan een kost die lager is dan voor wetenschappelijke
medewerkers met een arbeidscontract (VRWB, 2008). Dit heeft uiteraard een positief
effect gehad op de onderzoekscapaciteit van de Vlaamse universiteiten. Het aantal
nieuwe instromers in dit statuut stijgt opvallend in de eerste jaren van de 21steeeuw.
Vanaf academiejaar 2000-2001 daalt het aantal nieuwe assistentenmandaten sterk, terwijl de instroom van doctoraatsbursalen en wetenschappelijk medewerkers op FWO-,
IUAP of BOF-projecten blijft toenemen. De daling van nieuwe assistentschappen heeft
vooral een impact gehad op de onderzoekscapaciteit in de humane en sociale wetenschappen, waar een groot percentage assistenten wordt tewerkgesteld. De instroom van
junior onderzoekers gefinancierd met projectmiddelen voor niet-fundamenteel onderzoek kende ook een terugval van 2000-2001 tot 2002-2003, maar bleef desalniettemin
voor de grootste aanvoer van junior onderzoekers zorgen. Een laatste piek werd voor
dit statuut bereikt in 2006-2007 (39,1% van alle junior onderzoekers of 847 startten
hierin). Ook het aantal onderzoekers dat rechtstreeks instroomt met een competitief
verworven mandaat (FWO, IWT) neemt af, vooral bij IWT-bursalen. Het aantal instromers met een FWO-mandaat blijven ongeveer gelijk de laatste jaren na een piek in
2005-2006 waarbij 116 beurzen werden toegekend. In Figuur 5.3 werden deze samengenomen onder de noemer Vlaamse competitief verworven mandaten. Verder is er ook
een stijging van nieuwe junior onderzoekers die zich inschrijven voor het doctoraat in
personeelsstatuten waarvan men geen doctoraatsonderzoek verwacht (categorie 7, 8 en
R – in de figuur en verderop vernoemd als ‘overige’), maar hun aantal blijft beperkt.
50
Figuur 5.3: Aantal ingestroomde junior onderzoekers per academiejaar naar dominant
statuut in het instroomjaar
1000
Assistent
900
800
Competitief mandaat (FWO,
IWT)
700
600
Competitief mandaat (BOF)
500
400
FWO-, IUAP en BOF project
300
200
Project andere financiering
100
0
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
2001-2002
2002-2003
2003-2004
2004-2005
2005-2006
2006-2007
2007-2008
2008-2009
Overige
Geen statuut instroomjaar
Bron: HRRF 2
Instroom naar dominant statuut in het instroomjaar per
wetenschapscluster
In de volgende figuren gaan we na wat de evolutie van statuten is voor elke wetenschapscluster afzonderlijk en dit voor de volgende drie instroomcohorten: 1990-1996,
1997-2003 en 2004-2008 (zie Figuur 5.4).
Onafhankelijk van het studiegebied daalt overal het aandeel van de nieuwe assistenten
en competitief verworven mandaten van het FWO en IWT, terwijl de instroom bij de
competitieve mandaten van het BOF en aanstellingen op (vooral fundamentele) onderzoeksprojecten in aandeel stijgen. Naast deze algemene tendensen zien we ook een aantal wetenschapsspecifieke verschuivingen. Zo daalt bij de nieuwe instromers het aandeel assistenten veel sterker in de medische en toegepaste wetenschappen dan in de
andere wetenschapsclusters. Het aandeel nieuwe onderzoekers in competitief verworven mandaten van FWO en IWT daalt het sterkst in de toegepaste en exacte wetenschappen. Het aandeel onderzoekers op competitief verworven mandaten van het Bijzonder Onderzoeksfonds van de eigen universiteit die sinds het midden van de jaren
negentig toegekend worden, is in bijna alle wetenschapsclusters gestegen tot iets minder dan 5% in de laatste instroomcohorte. Enkel in de humane wetenschappen ligt dit
met 6,1% iets hoger. Bij aanstellingen op fundamentele onderzoeksprojecten heeft de
sterkste stijging zich voorgedaan in de sociale wetenschappen. Hoewel zij hierdoor iets
van hun achterstand op de andere wetenschapsclusters hebben kunnen wegwerken,
ligt het aandeel onderzoekers op dit statuut het laagst van alle wetenschapsclusters.
Voor andere projecten dan die van het BOF, FWO en IUAP heeft er zich voor alle wetenschapsclusters een stijging voorgedaan van de eerste naar de tweede instroomcohorte;
voor de toegepaste wetenschappen is dit zelfs het statuut waarin meer dan de helft van
51
de jonge onderzoekers een academische carrière beginnen. Na 2004 heeft de stijging
van het aandeel onderzoekers op deze statuten zich alleen in de medische en exacte
wetenschappen doorgezet.
Figuur 5.4: Instroom junior onderzoekers naar dominant statuut in het instroomjaar,
per instroomcohorte en per wetenschapscluster
Geen statuut
Assistent
Competitief verworven mandaat (FWO, IWT)
Competitief verworven mandaat (BOF)
FWO-,IUAP,BOF-project
Overige statuten
1990-1996
7,7
1997-2003
2004-2008
31,7
14,6
10,8
5,3
0%
16,3
12,6
9,5
11,1
10%
20%
4,5
3,5
0,7
15,3
28,2
22,3
35,5
28,1
30%
40%
0,6
40,3
50%
60%
70%
0,1
1,1
80%
90%
100%
1990-1996 2,9
1997-2003
7,0
2004-2008
6,8
0%
38,8
9,9 0,7
24,3
16,1
10%
7,9
7,9
20%
6,5
26,1
25,0
6,1
30%
21,3
34,1
40%
50%
60%
70%
0,3
28,7
0,7
27,4
1,6
80%
90%
100%
1990-1996 1,7
1997-2003
4,1
2004-2008 3,4
0%
52
4,20,7
41,5
25,4
18,1
10%
3,33,0
2,64,5
20%
30%
37,8
14,1
19,9
44,1
26,9
40%
0,0
0,2
42,8
50%
60%
70%
80%
1,7
90%
100%
Geen statuut
Assistent
Overige statuten
1990-1996 3,4
15,0
16,5
1997-2003
5,8 6,1
2004-2008
6,0 3,1 6,9 4,6
0%
10%
8,6 2,8
0,5
17,6
47,0
25,0
51,3
30,9
20%
30%
0,0
0,4
47,7
40%
50%
60%
70%
0,8
80%
90%
100%
1990-1996
12,1
1997-2003
12,3
2004-2008
5,8
0%
7,5
10%
17,5
8,7
11,3
20%
24,8
15,0
3,0
3,9
30%
0,5
18,5
26,3
30,0
30,9
37,3
40%
50%
0,2
33,1
60%
70%
80%
0,3
1,1
90%
100%
Bron: HRRF 2
Instroom naar gender
De genderverschillen bij de instroom van junior onderzoekers blijken de laatste jaren
ongeveer te zijn weggewerkt: was er in 1990-1991 nog een duidelijk overwicht aan mannen die met doctoraatsonderzoek begonnen (zie Figuur 5.5, 57,3% mannen), dan is dit
in 2005-2006 bijna verdwenen (50,6% mannen).
53
Figuur 5.5: Aantal ingestroomde junior onderzoekers per academiejaar naar geslacht
1200
1000
800
600
Man
400
Vrouw
200
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0
Bron: HRRF 2
Instroom naar interuniversitaire mobiliteit
De cijfers in Figuur 5.6 tonen aan dat Vlaamse universiteiten lang gekenmerkt werden
door een sterke doorstroom van afgestudeerden met een licentiaats- of masterdiploma
naar onderzoeksfuncties binnen de eigen instelling4. De doorstroom van masterstudie
naar doctoraatsonderzoek vanuit de eigen universiteit komt pas sinds academiejaar
2004-2005 onder de 70%, met uitzondering van één academiejaar met een uitzonderlijk
hoog aantal nieuwe buitenlandse onderzoekers5. De dominantie van interne doorstroom werd hoofdzakelijk verklaard doordat junior onderzoekers vooral via informele
weg gerekruteerd werden (Leyman et al., 2009; Verlinden et al., 2005). Het zijn immers
vaak professoren die hun eigen bekwame studenten aansporen om te starten met een
doctoraat of hen een plaats als onderzoeker binnen hun onderzoeksgroep aanbieden.
De resultaten van de ‘Survey of Junior Researchers’ geven ons meer informatie over de
herkomst van de externe instroom binnen de Vlaamse junior onderzoekspopulatie
(Leyman et al., 2009): ongeveer 15% van de instromers zijn afgestudeerd aan een andere
Vlaamse universiteit, ongeveer 13% aan een buitenlandse universiteit. Dit wijst op een
verrassend beperkte mobiliteit binnen het Vlaamse universitaire landschap.
Hoewel de interne doorstroom lange tijd dominant is geweest, zien we de laatste twee
academiejaren een sterke stijging van de externe instroom op doctoraatsniveau. Wanneer we Figuur 5.6 vergelijken met Figuur 5.7 kunnen we veronderstellen dat deze stij4.
5.
54
Hoewel de toewijzing van een onderzoeker als afgestudeerd aan de ‘eigen instelling’ of ‘andere instelling’
niet in alle administratieve data van de Vlaamse universiteiten correct kon worden bepaald, zijn de cijfers
in voldoende mate richtinggevend.
De piek van externe instroom tijdens het academiejaar 1999-2000 is te wijten aan de instroom van
buitenlandse onderzoekers ten gevolge van een wijziging in de registratie van onderzoekers uit niet-EU
landen (zie Figuur 10.1, hoofdstuk 10).
ging vooral op rekening van de instroom van buitenlandse onderzoekers (30% in 20082009) kan worden geplaatst. De trend naar meer internationale mobiliteit tussen afstuderen als master en instromen als doctoraatsstudent betekent ongetwijfeld ook dat
Vlaamse afgestudeerden naar het buitenland trekken om te doctoreren, maar de
HRRF-databank bevat daar geen gegevens over.
Figuur 5.6: Percentage ingestroomde junior onderzoekers per academiejaar dat aan de
eigen instelling is afgestudeerd op masterniveau
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0%
Bron: HRRF 2
Instroom naar internationale mobiliteit
Tot het midden van de jaren ‘90 was de instroom van buitenlandse junior onderzoekers
zeer beperkt. Daarna is hun aandeel in de ingestroomde junior onderzoekers gestaag
gestegen. Het aandeel van onderzoekers met een niet-Belgische nationaliteit in de
instroomcijfers vertoont een zeer sterke stijging van 5,2% tijdens het academiejaar
1990-1991 tot 30% tijdens het academiejaar 2008-2009. Dit cijfer is echter nog een
onderschatting van hun werkelijke aandeel: buitenlandse onderzoekers die doctoreren
aan een Vlaamse universiteit, maar met financiering die door de Vlaamse universiteiten
niet in de personeelsdatabanken wordt geregistreerd (een buitenlandse beurs, privéfinanciering, of eigen spaarcenten) zijn niet opgenomen in deze studie, aangezien zij
geen academisch personeelsstatuut of bursaalstatuut genieten (zie hoofdstuk 3). We
kunnen dus verwachten dat het werkelijke aandeel buitenlandse junior onderzoekers
aan Vlaamse universiteiten hoger ligt dan wat is weergegeven in Figuur 5.7.
55
Figuur 5.7: Percentage instroom per academiejaar van niet-Belgen
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0%
Bron: HRRF 2
5.3. Doctoraten
Indien we uitsluitend kijken naar de behaalde doctoraten van onderzoekers in het
HRRF-loopbanenbestand (junior onderzoekers ingestroomd vanaf 1990-1991 met een
academisch personeelsstatuut of bursaalstatuut), stellen we een opvallende stijging
vast die weliswaar een duidelijke trend weergeeft maar geen volledig beeld van de werkelijkheid. Personen die al vroeger dan 1 oktober 1990 begonnen waren aan hun doctoraat, worden hier immers niet bijgerekend, ook indien ze dat doctoraat na 1 oktober
1990 afwerkten. Bovendien zijn ook de doctoraten van onderzoekers die niet via de
Vlaamse universiteiten of een instantie zoals het FWO of IWT worden gefinancierd,
niet mee opgenomen in het loopbanenbestand. Dit betreft dan vooral de doctoraten
van personen die in een universitair ziekenhuis, hogeschool of elders zijn tewerkgesteld, of personen die doctoreren met een buitenlandse beurs of privégelden. Figuur 5.8
geeft weer in welke mate het loopbanenbestand van de HRRF-databank representatief
is voor de behaalde doctoraten in Vlaanderen door drie gegevensbronnen naast elkaar
te plaatsen:
1
ten eerste de behaalde doctoraten van onderzoekers die in het HRRF-loopbanenbestand zijn opgenomen en waarop de analyses worden uitgevoerd
2
ten tweede de behaalde doctoraten van onderzoekers zonder personeelsstatuut of
bursaalstatuut; zij staan wel geregistreerd in de HRRF-databank maar worden in
de analyses van de onderhavige studie niet meegerekend
3
ten derde de behaalde doctoraten zoals geregistreerd in de databank van het Departement Onderwijs van de Vlaamse Overheid (DHO)
56
Vooral in de beginjaren van de HRRF-databank is het aantal effectief behaalde doctoraten een onderschatting van de werkelijke situatie in Vlaanderen. In de laatste jaren
neemt het aandeel toe van doctoraten behaald door onderzoekers die niet via de reguliere Vlaamse kanalen worden gefinancierd (14% van de doctoraten verdedigd in 20082009). Wanneer hieronder telkens het relatieve aandeel van bepaalde groepen onderzoekers wordt besproken, mag de algemene stijging van het aantal afgewerkte doctoraten niet uit het oog worden verloren: een daling van het relatieve aandeel van een specifieke groep kan in vele gevallen net zo goed een tragere stijging van het werkelijke aantal doctoraten betekenen ten opzichte van de andere groepen.
Figuur 5.8: Aantal behaalde doctoraten per academiejaar volgens gegevensbron
1400
1200
doctoraatscijfers HRRF:
doctoraat bekend, maar
aanstellingsgegevens
onbestaand of onvolledig
1000
800
doctoraatscijfers HRRF:
doctoraten met dominant
statuut (opgenomen in
analyses)
600
400
200
doctoraatscijfers databank
DHO
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
0
Bron: HRRF 2
In de rest van deze sectie bespreken we alleen doctoraten naar het academiejaar waarin
het doctoraat behaald werd, en enkel voor junior onderzoekers wier loopbaan aan de
Vlaamse universiteit volledig opgenomen is in de HRRF-databank. Vooral voor de eerste jaren die deze databank bestrijkt kan dit belangrijke vertekeningen meebrengen.
Deze worden echter kleiner en kleiner naargelang de tijd verstrijkt. In de volgende grafieken kunnen we pas vanaf 1998-99 spreken over relevante gegevens – dat is het jaar
waarin de uitgebreide HRRF-gegevens minstens 60% van alle in Vlaanderen behaalde
doctoraten bestrijken.
Doctoraten naar wetenschapscluster
Het aantal behaalde doctoraten aan Vlaamse universiteiten is gestegen van 392 tijdens
het academiejaar 1998-1999 naar 1042 tijdens het academiejaar 2008-2009. De relatieve stijging tijdens deze periode verschilt wel sterk tussen de verschillende wetenschapsclusters. De sterkste stijging van het aantal behaalde doctoraten vinden we terug
in de sociale wetenschappen (een stijging van 14 naar 143 behaalde doctoraten). In de
exacte wetenschappen is de relatieve stijging het minst groot.
57
Deze ongelijke stijging uit zich ook in de verdeling van het aandeel behaalde doctoraten naar wetenschapscluster (zie Figuur 5.9). Deze figuur toont aan dat er in de beginjaren een groot overwicht is aan doctoraten in de exacte wetenschappen (meer dan
30%). Belangrijk om te noteren is dat de dominantie van de exacte wetenschappen zelfs
verdwijnt tijdens twee academiejaren waarin meer doctoraten in zowel de toegepaste
als de medische wetenschappen worden uitgereikt, namelijk in 2005-2006 en 20082009.
Toegepaste en medische wetenschappen nemen tijdens de andere jaren afwisselend het
tweede en derde grootste aandeel doctoraten voor hun rekening.
Het aandeel doctoraten dat door humane en sociale wetenschappers wordt behaald,
stijgt eveneens en lange tijd produceerden humane wetenschappers iets meer doctoraten dan sociale wetenschappers. Dat de sociale wetenschappen vanaf 2004-2005 een
hoger aantal instromers kende dan de humane wetenschappen (zie Figuur 5.2), is al
zichtbaar in 2008-2009 waarin de sociale wetenschappen 13,7% van alle doctoraten
behaalden tegenover 11,3% humane wetenschappers – een stijging die mogelijks een
trend wordt.
Figuur 5.9: Aandeel behaalde doctoraten per academiejaar naar wetenschapscluster
35%
30%
25%
20%
Medische
15%
Humane
Sociale
10%
Toegepaste
5%
Exacte
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
0%
Bron: HRRF 2
Doctoraten naar dominant statuut over de loopbaan
Het absoluut aantal behaalde doctoraten stijgt het sterkst bij onderzoekers tewerkgesteld op (vooral fundamentele) onderzoeksprojecten en bij de competitief verworven
mandaten van de eigen universiteit (BOF). Doctoraten behaald door assistenten en
onderzoekers met een competitief verworven mandaat van het FWO of het IWT zijn
veel minder sterk gestegen.
58
Deze verschillen in absolute stijging van het aantal behaalde doctoraten komt ook tot
uiting in de evolutie van het relatieve aandeel van de verschillende financieringsstatuten bij de behaalde doctoraten, berekend naar dominant statuut over de volledige loopbaan (zie Figuur 5.10). De doctoraten die tijdens de beginjaren worden verdedigd, zijn
voornamelijk die van onderzoekers met een competitief verworven mandaat van het
FWO en IWT (samen 63,6% in 1995-1996 en nog steeds 44,7% in 1999-2000), maar ook
hier geldt dezelfde kanttekening als bij Figuur 5.9: in de beginjaren van de HRRF-databank is het aandeel doctoraten van de ‘tragere’ doctoraatstrajecten (zoals assistenmandaten en aanstellingen op projecten) ondervertegenwoordigd in de HRRF-databank
aangezien deze personen vaker al vóór 1990 waren gestart met hun doctoraat.
Dit in acht genomen noteren we dat de doctoraten van assistenten tot het eind van de
jaren ‘90 een aandeel behouden van meer dan 20%; doctoraten die hoofdzakelijk met
projectmiddelen gefinancierd zijn, volgen op minder dan 20%. Zelfs indien we rekening
houden met een uitvergroting van de werkelijke evolutie, observeren we in de daaropvolgende jaren een sterke vernauwing van de kloof tussen de FWO en IWT-mandaten
enerzijds en andere statuten anderzijds.
Een eerste markante verschuiving vindt plaats rond de eeuwwisseling. Van de doctoraten die in 2000-2001 zijn behaald, is er een even groot aandeel dat met FWO-, IUAP- of
BOF-projectmiddelen werd gefinancierd als via assistentschappen (23%). Het aandeel
van dit eerste statuut blijft groeien en steekt zelfs het aandeel dat doctoreert op basis
van FWO en IWT-mandaten in 2005-2006 voorbij met 30,5% van alle behaalde doctoraten in dat academiejaar. Doctoraten gefinancierd op basis van hoofdzakelijk fundamentele onderzoeksprojecten bereiken een piek in 2007-2008 met een aandeel van
38,8%. Ook andere onderzoeksprojecten nemen een toenemend aandeel in de financiering van succesvol doctoraatsonderzoek, hoewel het hier gaat om een vrij gestage stijging over de jaren heen: 6,8% in 1995-1996 en 12,2% in 2008-2009.
De figuur verbergt hier echter een groot verschil tussen doctoraatsbursalen (6a) en
wetenschappelijk medewerkers (6b). In de afgeleverde doctoraten is het aandeel van
onderzoekers die als dominant statuut dat van wetenschappelijke medewerker hebben,
lichtjes achteruit gegaan over de jaren, terwijl doctoraatsbursalen op andere projecten
een veel groter aandeel van de behaalde doctoraten zijn gaan uitmaken. Er is ook een
voortdurende stijging van het aandeel doctoraten gefinancierd door BOF-mandaten:
van 0,5% in 1995-1996 tot net geen 10% in 2005-2006, waarna het ongeveer stabiel
blijft. Ten slotte is er ook een lichte stijging van het aandeel doctoraten dat wordt uitgereikt aan onderzoekers die geen van de voor de hand liggende aanstellingen als
onderzoeker hebben aan de universiteit: deze groep doctoraten van personen met als
personeelsstatuut ‘overige’ zag zijn aandeel stijgen van 0,5% in 1995-1996 tot 2,8% in
2008-2009.
59
Figuur 5.10: Aandeel behaalde doctoraten per academiejaar naar dominant statuut
over de loopbaan
50%
45%
Assistent
40%
35%
IWT)
30%
25%
20%
15%
10%
5%
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
0%
Overige statuten
Bron: HRRF 2
Doctoraten naar gender
Hoewel het aantal behaalde doctoraten in absolute aantallen iets sterker gestegen is bij
vrouwen dan bij mannen waren deze laatste tijdens het academiejaar 2008-2009 nog
steeds licht in de meerderheid bij de behaalde doctoraten (591 doctoraten behaald door
mannen en 451 door vrouwen).
Dat het genderevenwicht in de instroom van nieuwe onderzoekers nog niet is bereikt
bij de uitstroom van het doctoraatstraject blijkt ook duidelijk uit de verdeling van het
aandeel mannen en vrouwen bij de behaalde doctoraten (zie Figuur 5.11). In de beginjaren van de databank (vanaf 1995-1996) zien we een duidelijk overwicht aan ‘mannelijke’ doctoraten, namelijk 63,2% ten opzichte van 36,8%. Het is pas vanaf het academiejaar 2005-2006 dat vrouwen meer dan 40% van alle uitgereikte doctoraten voor hun
rekening nemen. Hun aandeel bereikt (tot nog toe) een piek in 2007-2008 met 44,6%
maar het blijft onevenwichtig verdeeld.
60
Figuur 5.11: Aandeel behaalde doctoraten per academiejaar naar geslacht
70%
65%
60%
55%
50%
45%
Man
40%
Vrouw
35%
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
30%
Bron: HRRF 2
5.4. Succesgraden
42,1% van alle onderzoekers die tussen 1990-1991 en 2000-2001 ingestroomd zijn aan
een Vlaamse universiteit, of ze nu enige doctoraatsambitie hadden of niet, hebben
gemiddeld binnen een termijn van 8 jaar een doctoraat behaald (niet in figuur). Daartoe behoren echter ook onderzoekers die werkzaam zijn binnen statuten waarvan niet
kan worden verwacht dat ze doctoreren: dit zijn onderzoekers uit categorie 7, 8 en R,
maar ook de ‘wetenschappelijke medewerkers’ uit categorie 6b die tewerkgesteld zijn
op projecten van strategisch basisonderzoek of toegepast onderzoek, en plaatsvervangende assistenten.
Als we de analyses van succesratio enkel toepassen op diegenen van wie we redelijkerwijs kunnen verwachten dat ze aan een doctoraat werken (onderzoekers in categorieën
1a, 2, 3, 4, 5, 6a), ligt de globale succesgraad voor dezelfde periode op 51,6% (niet in
figuur). Alle assistenten (1a), mandaathouders van een doctoraatsbeurs (2, 3, 4) en bursalen op projecten (5a, 6a) hebben een doctoraatsverplichting, en van de meeste wetenschappelijke medewerkers tewerkgesteld in het kader van fundamentele onderzoeksprojecten kunnen we verwachten dat ze academische ambities hebben. In de vroegere periode die de HRRF-databank bestrijkt, is het verschil tussen bursalen en
wetenschappelijke medewerkers tewerkgesteld op projecten irrelevant aangezien het
bursaalstatuut voor de universiteiten pas medio de jaren ‘90 zijn ingang vond. Voor
onderzoekers die later zijn ingestroomd, wel (zie verder).
Als we vergelijken met de succesratio’s die in de vorige doctoraatsstudies in Vlaanderen
werden berekend (Visser & Moed, 2006) stellen we hogere succesratio’s vast in de huidige berekeningen. De gemiddelde slaagpercentages van 34% in de studie van Visser &
Moed waren het resultaat van een analyse van doctoraatstrajecten van onderzoekers
ingestroomd in de periode 1991-1997; de gemiddelde succesgraad van 42,1% in deze
61
studie neemt een vergelijkbare groep junior onderzoekers in beschouwing die in de
periode 1990-1991 tot en met 2000-2001 aan een Vlaamse universiteit zijn begonnen.
Dit verschil heeft voor een deel te maken met een positieve evolutie in doctoraatssucces
over de voorbije drie decennia (zie verder), maar ook met een andere, meer correcte
berekeningswijze en mogelijks strengere cleaning van de aangeleverde data. In de
HRRF is het bovendien mogelijk fijnmaziger filters toe te passen om junior onderzoekers te identificeren die zich met grote zekerheid in een doctoraatstraject bevinden, en
junior onderzoekers uit te sluiten van wie we onvoldoende gegevens hebben om een
betrouwbare startdatum voor het doctoraat te bepalen of een echt engagement om te
doctoreren af te leiden.
De succesgraden in deze studie worden standaard berekend voor alle junior onderzoekers met een wetenschappelijk statuut of een bursaalstatuut aan de Vlaamse universiteiten, binnen een periode van acht jaar na startdatum, overeenstemmend met een
gemiddelde van 42,1%. De gemiddelde succesgraad van 51,6%, daarentegen, een berekening waarin bovenvermelde filters worden toegepast, is echter een meer realistische
inschatting van de investering in doctoraatsonderzoek.
Succesgraad naar instroomcohorte
Wanneer we de evolutie van de succesgraad binnen een termijn van acht jaar bekijken
(zie Figuur 5.12), zien we over de jaren heen een stijging van de slaagkans van 36,5%
voor onderzoekers ingestroomd tijdens het academiejaar 1990-1991 tot 50,5% tijdens
het academiejaar 2000-2001. Deze slaagkansen moeten we modifiëren naar respectievelijk 43,6% voor het instroomjaar 1990-1991 en 62,4% voor het instroomjaar 20002001 indien enkel rekening wordt gehouden met onderzoekers die een doctoraatsverplichting hebben, of van wie we op zijn minst kunnen verwachten dat ze doctoraatsambities hebben. Hoewel de daaropvolgende cohorten nog geen volledige acht jaar kunnen worden gevolgd, kan uit de reeds merkbare hoge succesratio’s op kortere termijn
worden verwacht dat de stijgende slaagpercentages zich verder zetten (niet in figuur).
Hoewel een internationale vergelijking nooit volledig rekening kan houden met de
diverse beïnvloedende factoren in doctoraatsonderzoek liggen deze rendementscijfers
volledig in de lijn van Nederlandse promovendi die een arbeidsovereenkomst en een
doctoraatsverplichting hebben: 63% van de onderzoekers die in 2003 in een doctoraatstraject stapte aan een Nederlandse universiteit, behaalde binnen een termijn van zeven
jaar de doctorstitel (VSNU, 2009).
62
Figuur 5.12: Evolutie van de succesgraad per instroomjaar, enerzijds voor alle junior
onderzoekers categorie 1 t/m R), en anderzijds beperkt tot junior onderzoekers met
een doctoraatsverplichting of doctoraatsambitie
(exclusief categorieën 1b, 7, 8 en R)
70%
60%
50%
40%
Succesratios van junior
onderzoekers met
doctoraatsambitie (1a, 2,3,4,5,6a)
30%
20%
Succesratios van alle junior
onderzoekers
10%
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0%
Bron: HRRF 2
Het aanstellingsstatuut – of althans de selectie die eraan vooraf gaat – heeft een sterke
invloed op de slaagkansen voor het doctoraat. Voor onderzoekers in de personeelscategorieën 6b, 7, 8 en R is niet alleen de doctoraatsintentie moeilijk meetbaar, ook de startdatum van het doctoraat – een cruciale variabele in de berekening van succes – is niet
altijd betrouwbaar. Aangezien deze groep toch zo’n 20% van de totale junior onderzoekspopulatie uitmaakt en aangezien een uitsplitsing naar statuut perfect mogelijk is,
nemen we voor verdere analyses van succesratio telkens alle junior onderzoekers met
een academisch personeelsstatuut of bursaalstatuut aan een Vlaamse universiteit mee
op in de metingen van succesgraad, ook als we hun werkelijke doctoraatsambitie niet
met zekerheid kunnen bevestigen. Dit maximaliseert de volledigheid van de analyses en
biedt een duidelijke weergave van de impact van de financieringsstatus, al blijven de
nodige nuanceringen steeds in het achterhoofd: bij resultaten waar niet gedifferentieerd wordt tussen financieringsstatus, ligt de werkelijke succesgraad telkens zo’n 10
procentpunten hoger.
Succesgraad naar wetenschapscluster
De succesgraad ligt over de hele periode berekend het hoogst bij onderzoekers in de
exacte wetenschappen (zie Figuur 5.13). Opvallend is wel dat hun slaagkans in de jaren
‘90 geleidelijk afneemt met als dieptepunt de instroomcohorte 1996-1997 (succesgraad
van 51,9%). Daarna stijgt de succesgraad opnieuw tot 64,8% voor het instroomjaar
2000-2001.
63
Op de tweede plaats komen onderzoekers uit de medische wetenschappen en de toegepaste wetenschappen. Hun slaagpercentages lopen door de jaren heen sterk gelijk.
Bovendien vertonen beide een stijgend patroon. In de medische wetenschappen stijgt
de succesgraad van 38,3% voor onderzoekers ingestroomd tijdens het academiejaar
1990-1991 tot 53,7% voor diegene die begonnen tijdens het academiejaar 2000-2001. In
de toegepaste wetenschappen stijgt de succesgraad in dezelfde periode van 32,7% naar
59,0%.
Onderzoekers in de humane en vooral de sociale wetenschappen behalen de laagste
succesgraden, maar ook hun slaagkansen vertonen een stijgend patroon. Zo namen de
slaagkansen van onderzoekers in de humane wetenschappen sterk toe: van 18,2% voor
het instroomjaar 1990-1991 tot 31,2% voor onderzoekers uit het instroomjaar 20002001. Onderzoekers in de sociale wetenschappen zagen hun succesratio’s zelfs verdubbelen tussen het eerste instroomjaar van de analyses en het laatste instroomjaar met
een volledig tijdsvenster. We kunnen hieruit besluiten dat de algemene stijging van de
succesgraad vooral het gevolg is van een stijging in de toegepaste, medische, sociale en
humane wetenschappen. Voor deze onderzoekers wordt het behalen van de doctorstitel geleidelijk aan even belangrijk als het verwerven van onderzoekservaring op zich,
terwijl de doctorstitel voor de meerderheid van de exacte wetenschappers al die tijd al
een duidelijke ambitie was.
Figuur 5.13: Evolutie van de succesgraad per instroomjaar naar wetenschapscluster
70%
60%
50%
40%
Medische
30%
Humane
Sociale
20%
Toegepaste
10%
Exacte
Bron: HRRF 2
64
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0%
Succesgraad naar dominant statuut over de loopbaan
Het statuut waarop onderzoekers werkzaam zijn, heeft een zeer sterke invloed op de
doctoraatskansen van junior onderzoekers. Indien een junior onderzoeker diverse aanstellingen heeft gehad, wordt een beslissingsboom gevolgd om aan al deze aanstellingsstatuten één dominant statuut toe te wijzen. Deze hiërarchie van beslissingen houdt
enerzijds rekening met de duur van de aanstelling en anderzijds met de verwachting dat
binnen dat statuut aan een doctoraat kan worden gewerkt. Indien een onderzoeker bijvoorbeeld zowel een aanstelling als assistent heeft gehad als een korte aanstelling op
een onderzoeksproject, zal de ‘succesgraad’ worden toegewezen aan het assistentschap,
ook al heeft de onderzoekservaring als projectmedewerker mogelijks ook bijgedragen
tot dit succes.
Figuur 5.14 geeft duidelijk weer dat de succesgraad (gegroepeerd naar instroomjaar)
het hoogst ligt bij junior onderzoekers met als dominant statuut ‘FWO-aspirant’ of
‘IWT-bursaal’. Het percentage behaalde doctoraten bij deze onderzoekers fluctueert
over de jaren heen tussen 74,8% en 84,5%. Op de tweede plaats staan junior onderzoekers met een BOF-mandaat van de eigen universiteit. De slaagkans van onderzoekers
die tijdens hun onderzoekscarrière van dit statuut konden genieten, bereikte voor de
instromers van het academiejaar 1995-1996 een piek van 87,5%. Daarna stabiliseert de
succesgraad zich tussen de 60% en de 80%.
Bij assistenten fluctueert het slaagpercentage aanzienlijk over de jaren maar vertoont
geen duidelijke stijging of daling. De opvolgtermijn van acht jaar voor het berekenen
van succesratio is voor assistenten wel nadelig aangezien zij er als deeltijdse onderzoekers gemiddeld langer over doen dan de anderen om de doctorstitel te behalen.
De doctoraatskans van onderzoekers werkzaam op projecten voor fundamenteel
onderzoek (FWO, BOF en IUAP) vertoont een gestage stijging van 30,6% voor onderzoekers ingestroomd tijdens het academiejaar 1990-1991 tot 57,3% voor de starters van
het academiejaar 2000-2001. Dit zijn de slaagcijfers voor ‘bursalen’ en ‘wetenschappelijke medewerkers’ samen. Vanaf 1995 worden de meeste junior onderzoeker die in aanmerking komen voor een fiscaal vrijgestelde beurs (maximum één jaar wetenschappelijke anciënniteit en voltijdse onderzoekstijd te voorbereiding van een doctoraat) binnen dit kader gefinancierd. In deze grafieken wordt echter geen onderscheid gemaakt
in slaagkans tussen beide soorten aanstellingen omdat dit voor het berekenen van succesratio’s enkel relevant is voor de instromers tussen 1994-1995 en 2000-2001. In de
jaren ervoor is er nog geen bursaalstatuut, en van de instromers na 2001 is de tijd te
kort om correcte succesratio’s weer te geven. In de tabellen in bijlage kan wel telkens het
verschil tussen categorie 4a en 4b, 5a en 5b, 6a en 6b worden nagegaan.
De laagste succesgraden vinden we terug bij onderzoekers met als dominant statuut
‘tewerkgesteld op andere projecten’. Dit zijn personen die tijdens hun carrière nooit een
competitief verworven mandaat (assistent, FWO, IWT of BOF), noch een tewerkstelling op een fundamenteel onderzoeksproject hebben gehad. Hun doctoraatskans fluctueert over de jaren heen tussen de 10% en 20%. Wie binnen deze projectfinanciering als
bursaal is aangesteld, heeft de plicht om doctoraatsonderzoek te verrichten. Voor deze
groep is de kans dat hun aanstellingstijd resulteert in een doctoraat uiteraard veel
65
hoger dan voor wie als wetenschappelijk medewerker is aangesteld, aangezien doctoraatsonderzoek een mogelijke, maar zeker geen verplichte opdracht is.
Onderzoekers die werkzaam zijn op andere statuten (restcategorie) vertonen een zeer
wisselende doctoraatskans (niet in grafiek). Dit heeft vooral te maken met het lage aantal onderzoekers op deze statuten en de diverse redenen waarom dergelijke personen
zo’n type aanstelling krijgen. Voor deze categorie kunnen geen relevante conclusies
getrokken worden.
Figuur 5.14: Evolutie van de succesgraad per instroomjaar naar dominant statuut
100%
90%
80%
Assistent
70%
60%
50%
IWT)
40%
30%
20%
10%
0%
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
Bron: HRRF 2
Succesgraad naar gender
Wanneer we de kans op het behalen van een doctoraat vergelijken tussen mannelijke en
vrouwelijke onderzoekers (zie Figuur 5.15), zien we dat het slaagpercentage van mannen steeds hoger ligt dan dat van hun vrouwelijke collega’s. Voor de onderzoekers die
zijn gestart in 2000-2001 is dat 57,0% voor de mannen, 40,3% voor de vrouwen. Opvallend is evenwel dat het verschil in slaagkans tussen mannen en vrouwen zeer klein is
voor de eerste twee instroomjaren. Daarna fluctueert de genderkloof sterk. Uit de vergelijking van de procentuele stijging van de doctoraatskans blijkt dat deze bij mannen
van instroomjaar 1990-1991 tot en met instroomjaar 2000-2001 stijgt met 52,0% terwijl deze tijdens dezelfde periode bij vrouwen slechts 19,9% toeneemt. Ondanks de verbeterde genderbalans bij de instroom van doctoraatsonderzoek en een algemene stijging van de slaagkans, zien we veeleer een vermindering dan een versterking van het
genderevenwicht bij de uitstroom van het doctoraatstraject. In hoofdstuk 8 wordt de
genderbalans in meer detail geanalyseerd in combinatie met andere factoren zoals
wetenschapscluster en aanstellingsstatuut.
66
Figuur 5.15: Evolutie van de succesgraad per instroomjaar naar gender
60%
50%
40%
30%
Man
20%
Vrouw
10%
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0%
Bron: HRRF 2
5.5. Tijd tot doctoreren
De tijd tot doctoreren kan berekend worden op basis van het aantal doctores dat in een
bepaald jaar de doctorstitel heeft behaald, maar ook op basis van het aantal onderzoekers dat in een bepaald instroomjaar is gestart aan de universiteit: in de eerste berekeningswijze zijn de cijfers meer vertekend voor de beginjaren van de analyses; in de
tweede werkwijze is de vertekening groter voor de eindjaren. Dit verschil wordt duidelijk gemaakt in Figuur 5.16. De mediane tijd tot doctoreren waarin de beide methodologieën elkaar raken, ligt op 4,8 jaar of 57,6 maanden. Dit is net onder de gemiddelde
promotieduur van 60 maanden die de VSNU aan Nederlandse universiteiten heeft
berekend, maar ook hier moet rekening gehouden worden met de eventuele impact van
verschillende methodologische benaderingen (VSNU, 2009).
In dit hoofdstuk werd ervoor gekozen de tijd tot doctoreren te berekenen op basis van
het jaar waarin de junior onderzoeker is ingestroomd, naar analogie met de eerdere studies over doctoreren in Vlaanderen. Op deze manier kunnen we trends over de tijd
nagaan. De TTD is daardoor echter niet relevant voor doctoraten ingestroomd vanaf
2001-2002, aangezien de ‘snel afgewerkte’ doctoraten de gemiddelde tijd tot doctoreren naar beneden halen. In Figuur 5.16 zien we bijvoorbeeld indicaties van een mogelijks ‘valse’ daling van de TTD’s vanaf dit academiejaar. Zelfs voor de eerste jaren die
hier aan vooraf gaan, is het nog mogelijk om ‘valse’ dalingen van TTD’s te identificeren.
Dit is dus te verklaren doordat de junior onderzoekers die in de meer recente jaren zijn
ingestroomd minder jaren doorlopen hebben als hun voorgangers. In dit boek bespreken we de TTD’s naar wetenschapscluster, geslacht en statuut tot en met academiejaar
2000-2001, met de klemtoon op de mediaan in de plaats van het gemiddelde. Meer
gedetailleerde tabellen die zowel de mediane als de gemiddelde TTD weergeven zijn
67
terug te vinden in Bijlage 5, waarin de nummering van de figuren uit dit hoofdstuk
wordt gevolgd.
Figuur 5.16: Berekeningwijzen tijd tot doctoreren
6
5
4
Mediane TTD berekend op
basis van jaar van
doctoreren
3
2
Mediane TTD berekend op
basis van instroomjaar
1
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
2001-2002
2002-2003
2003-2004
2004-2005
2005-2006
2006-2007
2007-2008
2008-2009
0
Bron: HRRF 2
Tijd tot doctoreren naar wetenschapscluster
Wat de verschillende wetenschapsclusters betreft (zie Figuur 5.17), vinden we de kortste tijd tot doctoreren bij de exacte wetenschappers, hoewel het verschil met de medische en toegepaste wetenschappers soms erg klein of onbestaande is: mediane junior
onderzoekers uit de meest recente instroomjaren doen er nauwelijks langer dan vijf jaar
over om te doctoreren. Over alle instroomjaren heen (1990-2000) doet een mediane
junior onderzoeker uit de exacte wetenschappen er gemiddeld 4,60 jaar over, gevolgd
door twee wetenschapsclusters die gemiddeld niet significant van elkaar verschillen:
toegepaste wetenschappen (4,76 jaar) en medische wetenschappen (4,82 jaar). Mediane
junior onderzoekers in de humane en sociale wetenschappen doen er langer over dan
in andere wetenschapsclusters, met respectievelijk 5,34 en 5,57 jaar. Wanneer we vergelijken met de toegepaste wetenschappen doen junior onderzoekers in de sociale wetenschappen er een jaar langer over om hun doctoraat te behalen. Junior onderzoekers in
de humane wetenschappen blijven in bijna alle jaren onder de mediane TTD van de
sociale wetenschappers, maar boven die van de andere wetenschapsclusters. Dit hangt
deels samen met het feit dat in de sociale en humane wetenschappen een groter aandeel
assistenten zijn tewerkgesteld, die gemiddeld een langere periode krijgen om te doctoreren (zes jaar in plaats van vier).
68
Figuur 5.17: Mediane tijd tot doctoreren (TTD) per instroomjaar naar
wetenschapscluster
8
7
6
5
Medische
4
Humane
3
Sociale
2
Toegepaste
1
Exacte
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0
Bron: HRRF 2
Tijd tot doctoreren naar dominant statuut over de loopbaan
Wat onmiddellijk opvalt bij Figuur 5.18, waarin de TTD volgens statuut wordt gevisualiseerd, is dat er heel wat grotere verschillen op te tekenen zijn tussen statuten dan tussen wetenschapscluster of naar geslacht. Alle waarden bevonden zich immers tussen
een schaal van ongeveer vier en zes jaar, terwijl bij statuten er heel wat lagere en hogere
TTD’s worden opgemeten. Er moeten minstens vijf junior onderzoekers in een bepaald
instroomjaar gedoctoreerd zijn, om de TTD-waarde weer te geven. Voor de ‘overige’ statuten (7, 8, R) heeft dit erin geresulteerd dat de categorie niet werd opgenomen in
Figuur 5.18, maar wel geconsulteerd kan worden in Bijlage 5.18.
In de beginjaren van de HRRF-databank zijn het de competitief verworven mandaten
van IWT en FWO die de laagste mediane TTD hebben. Deze cijfers zijn ongeveer stabiel
over de gehele periode 1990-2001. Junior onderzoekers met BOF-mandaten doen het
voor een aantal instroomjaren beter dan junior onderzoekers met andere competitief
verworven mandaten – mogelijks te wijten aan de mogelijkheid om BOF-mandaten
voor slechts twee jaar toe te kennen aan onderzoekers die reeds in de afwerkingsfase van
hun onderzoek zitten. Hun mediane TTD is 4,22 jaar, net iets lager dan de competitief
verworven mandaten van FWO/IWT (4,62 jaar). Bij assistenten daarentegen worden
heel wat hogere TTD’s vastgesteld met een mediaan van 6,20 jaar. Dit is echter niet verwonderlijk, aangezien zij, zoals eerder al opgemerkt bij Figuur 5.17, normaalgezien een
mandaat van zes jaar krijgen en slechts deeltijds onderzoek verrichten. Er zijn grote verschillen voor junior onderzoekers die op projecten werken al naargelang hun statuut
(zie hiervoor Bijlage 5.18). De mediane wetenschappelijk medewerker doet er langer
over om het doctoraat af te werken dan de mediane bursaal.
69
Figuur 5.18: Mediane tijd tot doctoreren (TTD) per instroomjaar naar dominant statuut
over de loopbaan
9
8
7
Assistent
6
IWT)
5
4
3
2
1
0
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
Bron: HRRF 2
Tijd tot doctoreren naar gender
De genderverschillen in TTD zijn niet bijzonder groot (zie Figuur 5.19). In het geheel
beschouwd, duurt een doctoraat bij de mediane man 4,73 jaar, terwijl dit bij vrouwen
een aantal maanden meer is (4,95 jaar). Het verschil is het grootst bij instromers in
1999-2000: de mediaan voor vrouwen ligt er een half jaar hoger dan voor mannen. Het
omgekeerde is waar voor de instroomcohorte van 1992-1993: dit is het enige instroomjaar waarin vrouwen er minder lang over deden om hun doctoraat te behalen dan mannen (een verschil van 0,49 jaar of bijna zes maanden).
70
Figuur 5.19: Mediane tijd tot doctoreren (TTD) per instroomjaar naar gender
6
5
4
3
Man
2
Vrouw
1
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
0
Bron: HRRF 2
71
Hoofdstuk 6.
Doctoreren in Vlaanderen:
wie haalt de meet, wie valt af?
6.1. Inleiding
De HRRF-databank bevat heel wat kenmerken van de junior onderzoeker zelf alsook
over het tijdskader en de academische context waarin de junior onderzoeker werkzaam
is. Dit hoofdstuk onderzoekt niet alleen in welke mate deze kenmerken samenhangen
met het al dan niet behalen van een doctoraat maar gaat ook na wat de hoeveelheid
‘gefinancierde tijd’ is die de junior besteedde vooraleer de doctorstitel behaald werd. Zo
kan de investering in doctoraatsonderzoek beter worden gemonitord. Als ‘eindpunt’ of
finaliteit van het doctoraatstraject onderscheiden we twee belangrijke transitiemomenten in de loopbaan van de junior onderzoeker: het succesvol behalen van een doctoraat
(succes) en het beëindigen van het doctoraatstraject zonder doctoraat (uitval).
Zowel op het gebied van succes als van uitval is niet alleen het vergelijken van het eindresultaat relevant (i.e. effectiviteit op groepsniveau), maar ook de hoeveelheid tijd die
de doctorandus ter beschikking heeft (i.e. efficiëntie op groepsniveau). Op dit vlak
onderscheid de aanpak van dit hoofdstuk zich van de overige hoofdstukken: elders
wordt de ‘tijd tot doctoreren’ berekend door het verschil te nemen tussen de datum van
doctoraatsverdediging en het eerste wetenschappelijk contact. Om een correcter beeld
te krijgen van de hoeveelheid ‘gesponsorde’ tijd waarover de junior onderzoeker
beschikt om te doctoreren, wordt in dit hoofdstuk gekeken naar de effectief gefinancierde tijd tussen het eerste wetenschappelijk contact en de finaliteit van het doctoraatstraject. De totale gefinancierde tijd wordt bepaald door het verschil te berekenen
tussen het eerste wetenschappelijk contact en de finaliteit (moment van uitval of doctoreren), minus afwezigheden tijdens en tussen aanstellingen, en tijd gespendeerd in
statuten 7, 8 en R. Dit betekent dat wel wordt rekening gehouden met aanstellingstijd
in het reguliere kader dat als expliciete doelstelling heeft (doctoraats)onderzoek te
financieren, maar niet met periodes van inactiviteit of werkloosheid, en niet met aanstellingstijd die onbezoldigd is, die in een administratief statuut plaatsvindt, of die
ergens anders dan aan een Vlaamse universiteit wordt doorgebracht. Deze beslissingen
laten toe het Vlaamse financieringsbeleid voor doctoraatsonderzoek specifiek te monitoren.
Alle junior onderzoekers krijgen één van drie statussen toegekend: uitgevallen, gedoctoreerd of nog actief. Of iemand ‘gedoctoreerd’ is of niet, kan niet worden betwist, maar
om een duidelijk onderscheid te maken tussen ‘uitgevallen’ en ‘nog actief’ moeten keuzes worden gemaakt. Een junior onderzoeker wordt in dit hoofdstuk beschouwd als
‘uitgevallen’ indien er gedurende een periode van vier jaar geen wetenschappelijke aanstelling was. Ook indien na een periode van vier jaar toch nog nieuwe aanstellingen volgen of eventueel na deze periode van vier jaar alsnog een doctoraat wordt behaald,
beschouwen we deze onderzoeker als uitgevallen. Voor de meest recente jaren in de
73
databank moeten we andere beslissingen nemen aangezien de situatie nog geen volle
vier jaar kan worden onderzocht. Wanneer er in de laatste twee academiejaren van de
databank (2007-2008 en 2008-2009) geen wetenschappelijke aanstelling was, wordt de
junior onderzoeker beschouwd als uitgevallen, tenzij er in deze periode van twee jaar
een doctoraat werd behaald. Het moment van uitval is de einddatum van de laatste
wetenschappelijke aanstelling. Een junior onderzoeker wordt beschouwd als ‘gedoctoreerd’ op het moment van de doctoraatsverdediging, tenzij deze onderzoeker, zoals
hierboven beschreven, gedurende een periode van vier jaar na de laatste aanstelling als
‘uitgevallen’ werd beschouwd. Tenslotte wordt aan onderzoekers die gedurende de
laatste twee jaar van de databank nog minstens één dag een wetenschappelijke aanstelling hadden een ‘nog actieve’ status toegekend.
De vergelijkingen die in dit hoofdstuk worden gemaakt betreffende succes en uitval,
zijn gebaseerd op verscheidene kenmerken die volgens eerder onderzoek een impact
blijken te hebben op succesvol doctoreren (Ehrenberg & Mavros, 1995; Seagram,
Gould, & Pyke, 1998; Visser, Luwel, & Moed, 2007; Visser & Moed, 2006; Wright &
Cochrane, 2000), namelijk: eerste wetenschappelijk contact (ingedeeld in drie cohorten), wetenschapsdomein, dominant statuut over de hele loopbaan, geslacht, leeftijd
op moment van eerste contact en nationaliteit. In een eerste beschrijvend deel worden
voor al deze kenmerken afzonderlijk succes- en uitvalsindicatoren gepresenteerd. In
een tweede deel wordt aan de hand van een gebeurtenissenanalyse de impact van al deze
variabelen samen op de snelheid van succes en uitval bestudeerd zodat kan worden
nagegaan welke van deze variabelen de grootste impact heeft.
Wegens de veelheid aan statuten, nationaliteiten en variatie in het moment van eerste
wetenschappelijk contact, worden deze kenmerken in dit hoofdstuk gegroepeerd. Het
dominante statuut van de junior onderzoeker wordt gereduceerd tot vijf categorieën:
assistenten (statuten 1a en 1c), competitief mandaat FWO en IWT (statuten 2 en 3),
competitief mandaat BOF (statuten 4a en 4b), FWO-, IUAP en BOF-project (statuten
5a en 5b) en andere projectfinanciering (statuten 6a en 6b). Inzake nationaliteit worden drie groepen onderscheiden: junior onderzoekers met Belgische nationaliteit,
Europese junior onderzoekers en overige junior onderzoekers met niet-EU nationaliteit. Specifieke nationaliteitsgerichte analyses worden in hoofdstuk 10 verder uitgewerkt volgens dezelfde beslissingsregels.
6.2. Beschrijvende analyses van de mate en duur van succes
en uitval
In dit deel worden succes- en uitvalsindicatoren beschreven en besproken, waarbij telkens een specifiek kenmerk wordt belicht, namelijk cohorte, wetenschapsdomein,
dominant statuut, geslacht, leeftijd en nationaliteit. Voor elk kenmerk worden parameters besproken die indicatief zijn voor succes of uitval. In deze beschrijvende analyses
worden drie belangrijke parameters vergeleken: mediane gesponsorde tijd tot doctoreren, succesgraad na acht jaar gesponsorde tijd en uitvalsgraad na acht jaar gesponsorde
tijd.
74
Hoofdstuk 6. Doctoreren in Vlaanderen: wie haalt de meet, wie valt af?
Verder worden drie cohorten vergeleken: junior onderzoekers met een eerste wetenschappelijk contact tussen 1 oktober 1990 en 30 september 1997 (cohorte academiejaren 1990-1996) en tussen 1 oktober 1997 en 30 september 2004 (cohorte academiejaren
1997-2003) en tussen 1 oktober 2004 en 30 september 2009 (cohorte academiejaren
2004-2008). De vergelijking inzake mediane gefinancierde tijd tot doctoreren is op zich
interessant als indicator voor succes, maar dient met de nodige nuancering geïnterpreteerd te worden aangezien deze gekenmerkt wordt door vertekeningen tussen cohorten: junior onderzoekers die vroeger instroomden, hebben de kans om veel later in hun
loopbaan nog steeds hun doctoraat te behalen, terwijl diezelfde anciënniteit van junior
onderzoekers die minder dan acht jaar geleden met onderzoek begonnen, niet kan
voorkomen in de databank.
De succesgraad is de proportie junior onderzoekers die binnen een periode van acht
jaar financiering een doctoraat behaalden. De uitvalsgraad (na acht jaar financiering)
is de proportie junior onderzoekers die reeds vroeger uitvielen.
Om tenslotte een zicht te krijgen op hoe de mate en de duur van succes en uitval zich
tot elkaar verhouden (telkens voor succes en voor uitval), worden de cumulatieve succes- en uitvalsgraad over een (gefinancierde) tijdsperiode weergegeven in de vorm van
grafieken. Voor elke junior onderzoeker wordt per gefinancierd jaar, vanaf jaar nul (de
begindatum van een wetenschappelijke aanstelling exclusief statuut 7b, 8 of R) tot en
met jaar acht één van drie mogelijke statussen toegewezen: nog werkzaam als onderzoeker, gedoctoreerd of uitgevallen. In de grafieken omtrent cumulatieve succesgraden
wordt vervolgens per gefinancierd jaar de verhouding weergegeven van (als teller) het
aantal studenten die in het desbetreffende gefinancierd jaar ofwel doctoreren ten
opzichte van (als noemer) het totaal aantal studenten. Voor de weergave van de cumulatieve uitvalsgraad wordt als teller het aantal studenten berekend die in het desbetreffende jaar uitvallen ten opzichte van het totaal aantal studenten.
Populatie van gefinancierde junior onderzoekers
Binnen de HRRF zijn er in totaal 28871 junior onderzoekers die een gefinancierde aanstellingsperiode hadden vanaf het eerste wetenschappelijke contact, in de periode tussen 1 oktober 1990 en 30 september 2009. Binnen een periode van acht jaar financiering, haalt 47,4% een doctoraat en valt 49,4% uit (deze succesgraden zijn verschillend
van die in hoofdstuk 5, afhankelijk van het feit of aanstellingen in statuut 6b, 7, 8, R
worden meegerekend, en afhankelijk van het feit of de tijdsduur ‘gesponsorde’ tijd
betreft of kalendertijd). De mediane gefinancierde tijd tot doctoreren (FTTD) bedraagt
4,50 jaar.
75
Tabel 6.1: Tijd tot doctoreren, succes- en uitvalsgraad (aanstellingsstatuten 1-6b)
Populatie
a.
b.
N
Mediaan
(FTTD)a
Gemiddelde
(FTTD)
(FTTD)
28871
4,50
4,72
1,65
SDb
Succesgraad Uitvalsgraad
(na 8 jaar)
(na 8 jaar)
47,4
49,4
FTTD: gefinancierde tijd tot doctoreren
SD: standaarddeviatie
De cumulatieve succesgraden en uitvalsgraden alsook het aantal ‘nog actieven’ over de
periode van de eerste acht gefinancierde jaren van de doctoraatsperiode worden weergegeven in Figuur 6.1. Slechts 3,2% van de junior onderzoekers werd langer dan acht
jaar gefinancierd op een junior wetenschappelijk onderzoeksstatuut (actief). Waar de
overgang van actieve status naar uitval-status vooral in de eerste vijf jaar plaatsvindt, is
de overgang van actieve status naar gedoctoreerde status een proces dat zich doorgaans
pas vanaf het vierde gefinancierde jaar voordoet.
Figuur 6.1: Statussen van junior onderzoekers binnen een periode van acht jaar
‘gesponsorde tijd’
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
uitval
actief
succes
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
Instroom
Junior onderzoekers ingestroomd tijdens de cohorte 1990-1996 worden vergeleken
met instromers tijdens de cohorte 1997-2003 en 2004-2008. Junior onderzoekers uit de
cohorte 1997-2003 doen het beter dan junior onderzoekers uit de cohorte 1990-1996
(zie Tabel 6.2), zowel op vlak van gefinancierde tijd tot doctoreren (0,39 jaar kortere
mediane FTTD), succesgraad (10,7 procentpunten meer gedoctoreerd binnen acht
jaar) als op vlak van uitvalsgraad (7,6 procentpunten minder uitvallers binnen acht
jaar). De gefinancierde tijd tot doctoreren van de recentste cohorte is nog korter, wat
echter een artefact is door het feit dat junior onderzoekers uit deze cohorte die er langer
over (zullen) doen nog niet de status ‘gedoctoreerd’ hebben kunnen krijgen.
76
Tabel 6.2: Gefinancierde tijd tot doctoreren, succes- en uitvalsgraad naar
instroomcohorte
(FTTD)
Succesgraad
(na 8 jaar)
Uitvalsgraad
(na 8 jaar)
5,15
2,00
41,5
53,3
4,48
4,59
1,39
52,2
45,7
3,93
3,65
0,92
/
/
N
Mediaan
(FTTD)
Gemiddelde
(FTTD)
1990-1996
7379
4,89
1997-2003
11857
1994-2009
9635
SD
Bron: HRRF 2
De cumulatieve succesgraden en uitvalsgraden over de geobserveerde gesponsorde
onderzoeksperiode worden voor de drie cohorten weergegeven in Figuur 6.2 en 6.3 (waarbij er slechts informatie beschikbaar is over maximaal de eerste vijf jaar van de meest
recente cohorte). Inzake succesgraad bedraagt het verschil tussen de eerste twee cohorten
na vijf jaar reeds 9,8 procentpunten en tussen de eerste en de derde cohorte reeds 16,8
procentpunten. De uitvalsgraad is een stuk meer gelijklopend tussen de eerste twee
cohorten. We kunnen daaruit afleiden dat zich een toenemende standaardisering van de
doctoraatsperiode voordoet: steeds meer onderzoekers slagen erin om het doctoraatstraject met succes te beëindigen in de periode tussen vier en zes jaar na startdatum.
Figuur 6.2: Cumulatieve succesgraden binnen een periode van acht jaar gesponsorde
tijd, naar instroomcohorte
60%
50%
40%
1990-1996
30%
1997-2003
2004-2008
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
77
Figuur 6.3: Cumulatieve uitvalsgraden binnen een periode van acht jaar financiering,
naar instroomcohorte
60%
50%
40%
1990-1996
30%
1997-2003
2004-2008
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
Wetenschapsdiscipline
De variatie in mediane FTTD tussen wetenschapsdomeinen is groot en bedraagt 0,68
jaar (zie Tabel 6.3). De succes- en uitvalsgraden na acht jaar variëren ook sterk, met respectievelijk 33,0% en 32,9%. Inzake gefinancierde tijd tot doctoreren zijn de junior
onderzoekers binnen de wetenschapsdisciplines exacte wetenschappen, toegepaste
wetenschappen en medische wetenschappen het snelst (allen met een mediaan onder
de 4,60 jaar). Doctoreren duurt het langst in de sociale wetenschappen, gevolgd door
de humane wetenschappen. Diezelfde rangorde wordt ook waargenomen bij de vergelijking van de succesgraad na acht jaar. Ook hier scoren de exacte wetenschappen het
hoogst met 62,4% behaalde doctoraten, en humane en sociale wetenschappen het
laagst.
78
Tabel 6.3: Gefinancierde tijd tot doctoreren, succes- en uitvalsgraad naar
wetenschapsdiscipline
(FTTD)
Succesgraad
(na 8 jaar)
Uitvalsgraad
(na 8 jaar)
4,71
1,68
51,6
45,6
4,81
5,02
2,01
36,8
58,7
5179
5,02
5,20
1,78
29,4
65,7
Toegepaste
6335
4,52
4,64
1,62
49,6
47,8
Exacte
6234
4,34
4,51
1,38
62,4
35,8
N
Mediaan
(FTTD)
Gemiddelde
(FTTD)
Medische
6787
4,55
Humane
4188
Sociale
SD
Bron: HRRF 2
De cumulatieve succesgraden en uitvalsgraden over de periode van de eerste acht gefinancierde jaren van junior onderzoekers voor de vijf verschillende wetenschapsdomeinen worden weergegeven in Figuur 6.4 en 6.5. De verschillen in succesgraden tekenen
zich reeds duidelijk af vanaf het vijfde jaar, waarbij het percentage doctoraten het snelst
stijgt bij de exacte wetenschappen, gevolgd door de medische en toegepaste wetenschappen met een quasi identiek patroon. De stijging van de grafieklijn bij de humane
en sociale wetenschappen inzake succesgraad verloopt trager. Bij de uitvalsgraden vallen al vanaf het derde jaar duidelijke verschillen op tussen de wetenschapsdisciplines:
reeds 41,8% van de junior onderzoekers uit de sociale wetenschappen is uitgevallen na
drie jaar, terwijl dit slechts 23,2% bedraagt in de exacte wetenschappen (een verschil van
18,6 procentpunten).
tijd, naar wetenschapsdiscipline
70%
60%
50%
Exacte
40%
Medische
Toegepaste
30%
Humane
20%
Sociale
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
79
Figuur 6.5: Cumulatieve uitvalsgraden binnen een periode van acht jaar gesponsorde
tijd, naar wetenschapsdiscipline
70%
60%
50%
Exacte
40%
Medische
Toegepaste
30%
Humane
20%
Sociale
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
Statuut
Bij de vergelijking van succes- en uitvalsindicatoren naar statuut worden junior onderzoekers vergeleken naargelang hun dominant statuut over de hele loopbaan. De beslissingsregels voor het toewijzen van dit dominant statuut over de hele loopbaan zijn
terug te vinden in hoofdstuk 3.
Assistenten die een doctoraat behalen doen er met als mediaan 5,99 gefinancierde jaren
het langst over in vergelijking met de overige statuten, die allen een mediane doctoraatsduur van 3,99 tot 4,44 jaar hebben (zie Tabel 6.4). Onderzoekers met competitief
verworven mandaten van het FWO, IWT en BOF hebben de kortste gefinancierde tijd
tot doctoreren, gevolgd door de junior onderzoekers op projecten.
Verschillen inzake succesgraad en uitvalsgraad tussen de vijf statuutgroepen zijn groot,
met een bereik van 65,7 procentpunten. Inzake succesgraden torenen beide types competitief verworven mandaten hoog boven de overige statuten uit (met respectievelijk
een succesgraad van 83,7% en 75,7%). De projecten met andere financiering worden als
statuut gekenmerkt door een extreem lage kans op succes (18,0%): weinig onderzoekers
in deze statuten behalen een doctoraat, maar als ze dat doen, is dat vaak op kortere tijd
dan onderzoekers in andere statuten. Bij de uitvalsgraad stellen we de omgekeerde
trend vast: de uitval is het hoogst bij onderzoekers tewerkgesteld op projecten – vaak
ook omdat een groot deel van hen geen doctoraatsverplichting noch enige doctoraatsambitie hebben. Wie de strenge selectie voor het behalen van een doctoraatsbeurs voor
het FWO, IWT of BOF heeft doorstaan, is zoals verwacht minder geneigd om het doctoraatsonderzoek op te geven.
80
Tabel 6.4: Gefinancierde tijd tot doctoreren, succes- en uitvalsgraad dominant statuut
over de hele loopbaan
(FTTD)
Succesgraad
(na 8 jaar)
Uitvalsgraad
(na 8 jaar)
6,02
1,74
39,1
54,5
4,44
4,56
1,12
83,7
15,5
1311
3,99
3,78
1,54
75,7
22,7
FWO, IUAP, BOF-project
7931
4,35
4,53
1,56
52,2
44,3
Project andere
financiering
8368
4,00
4,00
1,96
18,0
79,8
N
Mediaan
(FTTD)
Gemiddelde
(FTTD)
Assistenten
5806
5,99
Competitief verworven mandaat (FWO,
IWT)
5455
SD
Bron: HRRF 2
De cumulatieve succesgraden en uitvalsgraden over de periode van de eerste acht jaar
van financiering worden voor de vijf verschillende statuten weergegeven in Figuur 6.6
en 6.7. Inzake succes valt op dat competitief verworven mandaten (BOF) reeds vroeg
een aanzienlijk percentage doctoraten aflevert: na drie jaar behaalt 15,6% een doctoraat.
Deze groep wordt in de loop van het vijfde jaar echter ingehaald door de groep competitief verworven mandaten van het FWO en IWT. De stijging in cumulatieve succesgraad zet zich, geheel naar verwachting, het traagst in bij assistenten. Na acht jaar tijd
haalt deze groep echter ruimschoots de projecten op andere financiering in.
Bij het verloop van de uitvalsgraad kunnen we drie patronen onderscheiden. De junior
onderzoekers met projecten op andere financiering als dominant statuut vormt een
eerste groep, waarbij de uitval erg snel en sterk voorkomt: 61,3% na drie jaar. De tweede
groep wordt gevormd door de assistenten en de junior onderzoekers tewerkgesteld op
een FWO, IUAP of BOF-project met een meer gematigde en geleidelijke uitval. In de
derde groep tenslotte, bestaande uit junior onderzoekers tewerkgesteld op mandaten,
blijft de stijging in uitvalsgraad erg beperkt.
81
tijd, naar dominant statuut over de hele loopbaan
90%
80%
Assistent
70%
60%
Competitief verworven
mandaat (FWO, IWT)
50%
40%
mandaat (BOF)
30%
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
tijd, naar dominant statuut over de hele loopbaan
90%
80%
Assistent
70%
60%
mandaat (FWO, IWT)
50%
40%
mandaat (BOF)
30%
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
Geslacht
De mediane gefinancierde tijd tot doctoreren verschilt relatief weinig tussen mannen
en vrouwen (zie Tabel 6.5) wanneer enkel de gefinancierde doctoraatsduur in rekening
wordt gebracht: mannen doen er net iets sneller over (0,13 jaar). De kleine verschillen
82
in duurtijd lopen parallel met een verhoogde kans op succes bij mannen (5,1 procentpunten meer kans), alsook een lagere kans op uitval (9,0 procentpunten minder kans).
Tabel 6.5: Gefinancierde tijd tot doctoreren, succes- en uitvalsgraad naar geslacht
(FTTD)
Succesgraad
(na 8 jaar)
Uitvalsgraad
(na 8 jaar)
4,63
1,66
51,0
42,8
4,86
1,64
46,1
53,8
N
Mediaan
(FTTD)
Gemiddelde
(FTTD)
Man
15827
4,48
Vrouw
13028
4,61
SD
Bron: HRRF 2
van de doctoraatsperiode worden voor beide geslachten weergegeven in Figuur 6.8 en
6.9. Op basis van deze figuren kunnen we vaststellen dat het verschil tussen mannen en
vrouwen inzake succes- en uitvalsgraad geleidelijk aan groter wordt naargelang hun
loopbaan vordert.
tijd, naar geslacht
60%
50%
40%
30%
Man
Vrouw
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
83
tijd, naar geslacht
60%
50%
40%
30%
Man
Vrouw
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
Leeftijd bij eerste wetenschappelijk contact
De leeftijd van de junior onderzoeker die in deze analyses wordt gebruikt ter vergelijking
van succes- en uitvalsindicatoren is de leeftijd die de junior onderzoeker had op het
moment van het eerste wetenschappelijk contact. Bij de vergelijking tussen de vijf verschillende leeftijdsgroepen (zie Tabel 6.6) blijkt de variatie in de mediane gefinancierde tijd tot
doctoreren met 2,51 jaar groot. De oudere leeftijdsgroepen vertonen stelselmatig een kortere mediane FTTD. Junior onderzoekers die nog geen 26 jaar oud waren bij de start van
hun onderzoekscarrière zijn daarentegen het meest succesvol in het voltooien van hun
doctoraat met 52,7%, terwijl personen ouder dan 40 jaar bij de start van hun onderzoekscarrière in Vlaanderen een sterk verminderde kans hebben op succes: slechts 19,1%.
Tabel 6.6: Gesponsorde tijd tot doctoreren, succes- en uitvalsgraad naar leeftijd
(FTTD)
Succesgraad
(na 8 jaar)
Uitvalsgraad
(na 8 jaar)
4,93
1,44
52,7
44,3
4,00
4,27
1,97
36,6
60,1
1674
3,25
3,40
2,20
32,5
64,1
36-40 jaar
667
2,62
2,97
2,10
34,8
61,1
> 40 jaar
616
2,14
2,78
2,14
19,1
76,4
N
Mediaan
(FTTD)
Gemiddelde
(FTTD)
< 26 jaar
20526
4,65
26-30 jaar
5308
31-35 jaar
Bron: HRRF 2
84
SD
worden voor de vijf leeftijdsgroepen weergegeven in Figuur 6.10 en 6.11. Op basis van
de grafiek van de cumulatieve succesgraden over acht jaar tijd lijkt de jongste leeftijdsgroep een ander succespatroon over de tijd te vertonen vergeleken met de oudere groepen: de eerste jaren liggen de slaagpercentages beduidend lager, terwijl vanaf het vijfde
jaar de slaagpercentages voor deze groep de andere groepen snel voorbijsteekt. Hoe jonger de onderzoeker, hoe vaker dus het ‘standaard’ doctoraatspatroon van doctoreren
binnen de vier à zes jaar wordt gevolgd. Hoe ouder, hoe vaker een onderzoeker ofwel op
heel korte tijd, ofwel op veel langere tijd, de doctorstitel haalt. Het verloop van de uitvalsgraden vertoont meer gelijkenissen tussen de verschillende leeftijdsgroepen.
Figuur 6.10: Cumulatieve succesgraden binnen een periode van acht jaar
gesponsorde tijd, naar leeftijd
60%
50%
40%
< 26 jaar
26-30 jaar
30%
31-35 jaar
36-40 jaar
20%
> 40 jaar
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
85
tijd, naar leeftijd
90%
80%
70%
60%
< 26 jaar
50%
26-30 jaar
40%
31-35 jaar
30%
36-40 jaar
> 40 jaar
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
Nationaliteit
Belgische junior onderzoekers doen er een stuk langer over tot ze doctoreren dan junior
onderzoekers met een EU- of niet-EU-nationaliteit (zie Tabel 6.7, respectievelijk een
verschil in de mediaan van 0,67 en 1,21 gefinancierde jaren). Het zijn niet de Belgen die
het meest succesvol blijken inzake succesgraad: junior onderzoekers met een niet-EUnationaliteit hebben de hoogste slaagkans met 53,4%. Dit is 4,9 procentpunten hoger
dan de Belgische junior onderzoekers. Junior onderzoekers uit EU-landen, andere dan
België, scoren een stuk lager met een succesgraad van 35,6%.
Tabel 6.7: Gefinancierde tijd tot doctoreren, succes- en uitvalsgraad naar nationaliteit
(FTTD)
Succesgraad
(na 8 jaar)
Uitvalsgraad
(na 8 jaar)
4,95
1,54
48,5
48,0
4,00
3,92
1,65
35,6
62,3
3,46
3,09
1,61
53,4
46,3
N
Mediaan
(FTTD)
Gemiddelde
(FTTD)
Belgische
onderzoekers
23438
4,67
Buitenlandse
EU-onderzoekers
2639
Niet-EU
onderzoekers
2549
Bron: HRRF 2
86
SD
De cumulatieve succesgraden en uitvalsgraden van de drie nationaliteitsgroepen worden
weergegeven in Figuur 6.12 en 6.13. Hierbij valt op dat Belgische junior onderzoekers de
laagste kans hebben om binnen vier jaar al te doctoreren, terwijl ze over een periode van
acht jaar bekeken de EU-junior onderzoekers inhalen. Nochtans komen ze binnen die
termijn niet boven de succescijfers uit van onderzoekers uit niet-EU-landen. Uitval komt
bij Belgen in de beginjaren relatief het minst voor, vanaf het zevende jaar ligt uitval bij de
Belgen echter iets hoger in vergelijking met niet-EU junior onderzoekers.
Figuur 6.12: Cumulatieve succesgraden binnen een periode van acht jaar
gesponsorde tijd, naar nationaliteit
60%
50%
40%
Belgische onderzoekers
30%
EU-onderzoekers
Niet-EU onderzoekers
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
tijd, naar nationaliteit
70%
60%
50%
40%
EU-onderzoekers
30%
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
87
6.3. Een geïntegreerde aanpak: Competing Risk Analyse
Aan de hand van een gebeurtenissenanalyse (event history analysis) wordt het mogelijk
om op een geïntegreerde wijze na te gaan in welke mate alle hiervoor behandelde kenmerken een invloed hebben op de tijd tot doctoreren of op de tijd tot uitval. Er wordt
hierbij gekeken vanaf de eerste wetenschappelijke aanstelling als junior onderzoeker
tot het bereiken van het doctoraat (gefinancierde tijd tot doctoreren) of van uitval (gefinancierde tijd tot uitval) bij 28396 junior onderzoekers6, die ingestroomd zijn tijdens
de periode van 1 oktober 1990 tot en met september 2009. Deze methode heeft het
voordeel dat junior onderzoekers die minder lang geleden ingestroomd zijn, ook kunnen worden opgenomen in de analyse, waarbij de data van deze personen kan gebruikt
worden bij de modellering van hun toekomstige succes en uitval. Inzake eerste wetenschappelijk contact worden in dit deel dezelfde drie cohorten onderscheiden en bestudeerd als in de afzonderlijke analyse: cohorte 1: 1990-1996; cohorte 2: 1997-2003; en
cohorte 3: 2004-2008).
Meer nog dan bij de afzonderlijke analyse van de impact van verscheidene parameters
op gefinancierde tijd tot doctoreren en gefinancierde tijd tot uitval, is het relevant om
bij een geïntegreerde analyse enkel te kijken naar actieve onderzoekstijd in deze
periode. Ziektes, periodes van inactiviteit, zwangerschap,… zijn immers belangrijke
gebeurtenissen die aanleiding geven tot vertraging in het doctoraatstraject. Daarom
wordt, net zoals in het beschrijvende deel enkel rekening gehouden met deze ‘gesponsorde tijd’, waarbij afwezigheden tijdens de aanstellingen en de periodes van niet-aanstellingen werden afgetrokken van de totale doctoraatstijd.
In Tabel 6.8 worden de hazard ratio’s weergegeven van de verschillende kenmerken.
Deze ratio’s geven het relatieve ‘risico’ aan op sneller succes of uitvallen ten opzichte
van de andere categorieën van een kenmerk. Voor elk kenmerk (factor) wordt een categorie aangeduid als referentiecategorie, waaraan een hazard ratio van 1 wordt toegewezen. Ten opzichte van deze referentiecategorie kan vervolgens voor de overige categorieën de relatieve hazard ratio’s berekend worden, waarbij een hazard ratio groter dan
1 betekent dat men een grotere kans heeft om binnen de volgende tijdseenheid (gefinancierd jaar) de uitkomst te beleven (hetzij succes, hetzij uitval), of dus dat men
gemiddeld sneller de uitkomst (succes of uitval) zal bereiken. Een hazard ratio kleiner
dan 1 betekent dat men gemiddeld trager de uitkomst zal bereiken. Ook wordt weergegeven in welke mate de categorieën al dan niet significant verschillen van de referentiecategorie. Bij elk van deze ratio’s wordt gecontroleerd voor alle andere factoren zodat
het mogelijk wordt die factoren te detecteren die, rekening houdend met alle andere,
de meest significante invloed hebben op het doctoraatsproces.
We vergelijken eerst en vooral de mate waarin het doctoraatsproces de voorbije twee
decennia is veranderd. In de tweede instroomcohorte ligt de snelheid van doctoreren het
hoogst, terwijl de laatste cohorte licht lager scoort dan de eerste cohorte. De informatie
over de laatste cohorte, die nog geen volledige termijn van acht jaar kon worden gevolgd,
6.
88
Dit cijfer is iets lager dan voor de analyses in het eerste deel van dit hoofdstuk: voor de gecombineerde
gebeurtenissenanalyse zijn alle ‘missings’ verwijderd, terwijl dit voor de analyses van de afzonderlijke
parameters enkel de missings voor die specifieke parameter waren.
kent echter een hoge graad van ‘censurering’7 en is dus ook minder betrouwbaar. Inzake
uitval blijkt dat bij de eerste cohorte men sneller geneigd was om uit te vallen dan in de
twee latere cohortes indien gecontroleerd wordt voor alle andere variabelen.
In de exacte wetenschappen ligt de snelheid van doctoreren het hoogst, gevolgd door
de medische en toegepaste wetenschappen, terwijl humane en sociale wetenschappers
er het langst over doen. Een omgekeerd evenredige relatie wordt vastgesteld met de
snelheid van uitvallen.
Assistenten doen er in vergelijking met de andere financieringsstatuten langer over om
hun doctoraat te verkrijgen. Junior onderzoekers op competitief verworven mandaten
halen het snelst hun doctoraat. Vergeleken met assistenten zijn junior onderzoekers met
competitief verworven mandaten minder geneigd om snel uit te vallen. Vooral onderzoekers op andere projectfinanciering lopen een groot risico om versneld uit te vallen.
Vrouwen doen er, wanneer gecontroleerd wordt voor alle andere variabelen, niet alleen
langer over om te doctoreren dan mannen, maar zijn ook geneigd om sneller uit te vallen.
Bij opsplitsing naar de leeftijd bij aanvang, wijkt vooral de 40+groep sterk af van de overige leeftijdsgroepen wegens een kortere tijd tot doctoraat. Het risico op snelle uitval
daarentegen vertoont een meer geleidelijk stijgingspatroon over de leeftijdscategorieën
heen.
Ook nationaliteiten verschillen op het vlak van snelheid in succes en uitval. Niet-EU
junior onderzoekers doctoreren het snelst, gevolgd door EU junior onderzoekers en
Belgen. Op het vlak van uitval lopen niet-EU en EU-onderzoekers ongeveer het zelfde
risico, op enige afstand gevolgd door Belgen met een lager risico op snelle uitval.
Tabel 6.8: Resultaten voor de gebeurtenissenanalyse (gefinancierde tijd tot doctoreren
en gefinancierde tijd tot uitval)
Gefinancierde tijd tot doctoreren
Hazard
95% intervala
Gefinancierde tijd tot uitval
p
Ratio
Instroom
95% intervala
P
Ratio
1990-1996
1,000
1997-2003
1,238
1,183
1,296
***
0,749
0,716
1,783
***
2004-2008
0,907
0,826
0,996
*
0,215
0,199
0,233
***
WetenschapsExacte
cluster
7.
Hazard
1,000
1,000
1,000
Medische
0,834
0,788
0,884
***
1,082
1,009
1,160
*
Humane
0,499
0,463
0,537
***
1,398
1,300
1,504
***
Sociale
0,512
0,475
0,551
***
1,494
1,396
1,599
***
Toegepaste
0,737
0,695
0,781
***
1,099
1,026
1,177
**
Met censurering wordt bedoeld dat nog geen van de twee mogelijke eindstatussen (gedoctoreerd of
uitgevallen) werd bereikt op 30 september 2009.
89
Gefinancierde tijd tot doctoreren
Hazard
Statuut
Geslacht
Leeftijd
Nationaliteit
95% intervala
Gefinancierde tijd tot uitval
p
Hazard
95% intervala
P
Ratio
Ratio
Assistent
1,000
1,000
Competitief
mandaat (FWO,
IWT)
2,860
2,689
3,042
***
0,344
0,313
0,378
***
Competitief
mandaat (BOF)
2,839
2,570
3,137
***
0,507
0,436
0,590
***
FWO-, BOF-,
IUAP- project
1,777
1,668
1,893
***
1,053
0,990
1,120
Project andere
financiering
1,246
1,149
1,351
***
2,859
2,705
3,022
***
Man
1,000
Vrouw
0,899
1,064
1,158
***
< 26 jaar
1,000
26-30 jaar
0,914
0,855
0,977
1,223
1,157
1,293
***
31-35 jaar
1,019
0,912
1,139
1,406
1,293
1,528
***
36-40 jaar
0,963
0,821
1,131
1,369
1,210
1,549
***
> 40 jaar
0,617
0,494
0,771
1,825
1,624
2,052
***
Belgische
onderzoekers
1,000
EU-onderzoekers
1,629
1,489
1,782
***
1,258
1,170
1,352
***
3,133
2,858
3,435
***
1,206
1,103
1,318
***
1,000
0,861
0,938
***
1,110
1,000
**
***
1,000
Bron: HRRF 2
a. hazard ratio betrouwbaarheidsinterval
*: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001
6.4. Besluit
Alle behandelde kenmerken uit dit hoofdstuk hangen op een of andere manier samen
met verschillen in succes en in uitval, zowel inzake ‘de mate van’ (effectiviteit) als ‘de
snelheid van’ (efficiëntie).
Wanneer we de resultaten van het beschrijvende deel 6.2 en de gebeurtenissenanalyse
uit deel 6.3 naast elkaar leggen, blijkt dat ‘de mate van’ (succesgraad) en ‘de snelheid
van’ (gesponsorde tijd tot doctoreren) het doctoraatproces sterk samenhangen.
90
Volgende groepen junior onderzoekers hebben zowel de grootste kans als de kans om
op de kortst mogelijke tijd een doctoraat te behalen:
1
de cohorte 1997-2003
2
de exacte, medische en toegepaste wetenschappen;
3
tewerkgesteld zijn op een competitief verworven mandaat;
4
mannen;
5
junior onderzoekers die jonger zijn dan 26 jaar bij hun eerste wetenschappelijk
contact; en
6
niet-EU onderzoekers.
Daartegenover staan de groepen junior onderzoekers met de grootste kans om uit te
vallen en snel uit te vallen:
1
de cohorte 1990-1996;
2
de sociale en humane wetenschappen;
3
tewerkgesteld zijn op een project met andere financiering;
4
vrouwen;
5
junior onderzoekers die ouder zijn dan 40 jaar bij hun eerste wetenschappelijk contact; en
6
EU onderzoekers.
Hoewel alle geselecteerde kenmerken een significante invloed blijken te hebben op de
mate en snelheid van succes en uitval, vinden we de grootste variaties terug bij de vergelijking tussen wetenschapsclusters en tussen statuten. Dit betekent dat het wetenschapscluster waarbinnen een junior onderzoeker werkzaam is en het statuut waarop
hij of zij is aangesteld, de belangrijkste voorspellende factoren zijn voor het succes in
het behalen van de doctorstitel.
Uiteraard wordt wie de meet haalt en wie afvalt nog door heel wat andere individuele
factoren bepaald dan deze besproken in dit hoofdstuk. Hoewel we op groepsniveau
belangrijke verschillen kunnen waarnemen, kunnen we immers niet besluiten dat een
individuele vrouwelijke junior onderzoeker binnen de sociale wetenschappen op een
project met andere financiering, gedoemd is om uit te vallen. Geen enkele van de bovenstaande kenmerken is volledig determinerend voor succes noch voor uitval. Toch is een
inzicht in de relatieve impact van bovenstaande factoren essentieel voor een gepaste
beleidsvoering op dit terrein. Indien universiteiten bijvoorbeeld een incentivebeleid
zouden introduceren om uitval uit het doctoraatstraject te minimaliseren, wijzen
bovenstaande analyses alvast de doelgroepen aan waar zo’n incentivebeleid het grootste verschil kan maken.
91
Hoofdstuk 7.
Statuuthoppen
7.1. Introductie
Het statuut waarin een onderzoeker een academische loopbaan begint is niet noodzakelijk ook dit waarin hij of zij die beëindigt. Tussen de eerste aanstelling en de laatste
aanstelling als junior onderzoeker of het doctoraat kan er meerdere malen van statuut
veranderd worden, afhankelijk van de beschikbare financiering. Zo kan iemand bijvoorbeeld de loopbaan beginnen als projectmedewerker, vervolgens meedingen naar
competitieve doctoraatsfinanciering van het FWO en, indien succesvol, overstappen
naar het statuut van FWO-aspirant. Onderzoekers die doctoreren in de context van een
specifiek project kunnen, na afloop van het ene project, hun onderzoekswerk mogelijk
verder zetten in het kader van een ander project, of misschien een aanstelling krijgen
als assistent. Een FWO-aspirant kan na afloop van zijn mandaat nog enige tijd aangeworven worden als projectmedewerker om het doctoraat af te werken. Dit zijn slechts
enkele voorbeelden van hoe het statuut van één persoon over de tijd kan veranderen. In
alle analyses in dit boek wordt echter geen rekening gehouden met deze variatie, maar
wordt gekozen voor de berekening van het dominant statuut over de gehele loopbaan
(of waar nodig, per academiejaar). Dit is een praktisch noodzakelijke oplossing om tot
overzichtelijke monitoring te komen, maar een aantal aspecten van de onderzoekscarrière blijven op deze manier onderbelicht. Dit hoofdstuk breekt met de andere hoofdstukken, door te kijken naar wat er gebeurt met de analyses indien we de verandering
van statuut wel in rekening zouden brengen. Beïnvloedt de beslissingsregel om enkel
naar dominant statuut over de gehele loopbaan te kijken, de resultaten? Kunnen er
meer genuanceerde conclusies gemaakt worden op basis van een andere invulling dan
die van dominant statuut? Er wordt nagegaan hoe vaak en bij wie statuuthoppen voorkomt en of het ‘statuuthoppen’ invloed heeft op de slaagkansen voor het behalen van
een doctoraat.
Om inzicht te krijgen op deze trends vertrekken we vanuit de variabelen betreffende het
(personeels)statuut die opgenomen zijn in de databank. De variabele ‘dominant statuut’ wordt telkens over de gehele loopbaan van de junior onderzoeker aangemaakt,
maar is niet per se hetzelfde statuut waarop een junior onderzoeker instroomt. Om het
verschil aan te tonen tussen het dominant statuut en het statuut waarop er wordt ingestroomd in de HRRF-data, wordt een kruistabel tussen beide gemaakt (Tabel 7.1). Dit
geeft ons al een eerste zicht op hoeveel en bij welke statuten er wordt veranderd. De
startpositie bepaalt in belangrijke mate of er wordt veranderd of niet. Zo blijft 97,3%
van diegene die starten in een competitief verworven mandaat (IWT, FWO of BOF) ook
de langste periode van hun doctoraatstraject in dit statuut. Een heel klein percentage
stapt over van een dergelijk mandaat naar een assistentschap (1,6%) of naar een FWO ,
IUAP- of BOF-project (1,1%). Opvallend is dat één derde van de onderzoekers weliswaar
een FWO, IWT of BOF-mandaat als dominant statuut heeft maar er niet in is gestart:
deze onderzoekers stroomden vooral door uit FWO-, IUAP- of BOF-projecten (11,8%)
of uit projecten met andere financiering (16,9%). Projecten met ‘andere’ financiering
zijn ook de springplank-statuten bij uitstek: slechts 58,6% van diegenen die erin star-
93
ten, blijven er ook in werken – de andere stromen door naar andere categorieën. Op
basis van Tabel 7.1 kunnen we echter niet achterhalen of er later veel naar dit statuut
wordt teruggekeerd: vanaf het ogenblik dat men naar een assistentschap, een competitief verworven mandaat of een fundamenteel onderzoeksproject overstapt, wordt het
dominant statuut hieraan toegewezen, ook al is dit voor een veel kortere periode.
Tabel 7.1: Kruistabel van het eerste statuut en dominant statuut
(²= 27,319; df=12; p<0,001; N=17063)
Dominant statuut
Eerste statuut
Assistenten
N
% per rij
a
% per kolom
Competitief verworven mandaten
FWO-, BOF-, IUAP-projecten
Projecten andere financiering
Overige statuten
Totaal
N
b
Assistenten
Persoonsgebonden
mandaten
FWO-, BOF-,
IUAP-projecten
Projecten
andere
financiering
Totaal
3238
212
105
0
3555
91,1
6,0
3,0
0,0
75,5
4,6
2,4
0,0
49
3060
36
0
% per rij
1,6
97,3
1,1
0,0
% per kolom
1,1
66,6
0,8
0,0
N
232
543
3131
0
% per rij
5,9
13,9
80,2
0,0
% per kolom
5,4
11,8
70,8
0,0
N
734
775
1129
3736
% per rij
11,5
12,2
17,7
58,6
% per kolom
17,1
16,9
25,5
99,6
38
8
22
15
% per rij
N
45,8
9,6
26,5
18,1
% per kolom
0,9
0,2
0,5
0,4
4291
4598
4423
3751
N
3145
3906
6374
83
17063
Bron: HRRF 2
a.
b.
% per rij geeft de verdeling weer van één bepaald 'eerste statuut' tussen de verschillende dominante statuten.
% per kolom geeft de verdeling weer één een bepaald dominant 'statuut' tussen de verschillende eerste
statuten
Tabel 7.1 toont aan dat statuuthoppen geen marginaal fenomeen is, maar ze laat tegelijk slechts de top van de ijsberg zien. Het ‘dominant statuut’ blijft een artificiële variabele en is een te grove maat om de nuances in de aanstellingen van de junior onderzoekers, die bepalend kunnen zijn voor het welslagen van hun doctoraatstraject, te vatten.
Aangezien we juist geïnteresseerd zijn in deze wisselende statuten, maken we een variabele aan die een onderscheid maakt tussen junior onderzoekers die nooit zijn veran-
94
Hoofdstuk 7. Statuuthoppen
derd van statuut, en zij die van het ene naar het andere statuut overgeschakeld zijn. We
noemen dit fenomeen ‘statuuthoppen’.
In Figuur 7.1 kunnen we, zoals verwacht, een sterke samenhang vaststellen tussen het
aantal jaren aanstelling en statuuthoppen: hoe langer men is aangesteld, hoe meer
junior onderzoekers minstens eenmaal van statuut veranderen (r=0,44, p<0,001). Hoewel in het eerste jaar slechts 5% van statuut verandert, is na twee jaar reeds 34% minstens eenmaal van statuut veranderd, en na vier jaar 55%.
Figuur 7.1: Aandeel statuuthoppers naargelang het aantal aanstellingsjaren8
90%
79,2
80%
67,2
70%
60%
54,8
50%
40%
36,5
34,0
30%
19,0
20%
10%
5,0
0%
x < 1 jr
1x2
2<x3
3<x4
4<x5
5<x6
x>6
Bron: HRRF 2
Niet alle vormen van statuuthoppen zijn over dezelfde kam te scheren. Junior onderzoekers veranderen van statuut om verschillende redenen. De loopbanen van junior
onderzoekers worden gevormd door de timing en sequentie van de statuutveranderingen. Het maakt een verschil of iemand van statuut verandert omdat hij of zij naar een
competitief mandaat heeft meegedongen, of van een kort project overstapt naar een
langduriger project, of van een assistentenmandaat naar een statuut als medewerker op
een project. Het maakt ook een verschil of een dergelijke statuutverandering vroeg of
laat in de loopbaan plaatsvindt. De redenen van overstap en de timing ervan zijn van
belang wanneer de slaagpercentages vergeleken worden. We raadplegen de internationale literatuur omtrent deze samenhang.
Het personeels- of bursaalstatuut van een onderzoeker is onlosmakelijk verbonden met
zijn of haar financiële status. In de meeste studies omtrent de uitval van junior onder8.
Junior onderzoekers ingestroomd tot en met academiejaar 2000-2001
95
zoekers en tijd tot doctoreren (TTD) wordt de financieringsbron van de junior onderzoeker als één van de meest doorslaggevende factoren geïdentificeerd (Ehrenberg &
Mavros, 1995; Siegel, 2005; Council of Graduate Schools, 2010). Een verdere vergelijking van internationale literatuur is echter niet eenvoudig, aangezien de financiële
situatie van junior onderzoekers erg contextafhankelijk is. Verschillende onderzoeken
(o.a. Ehrenberg & Mavros, 1995; Visser, Luwel & Moed, 2007) geven aan dat junior
onderzoekers met competitieve beurzen de beste slaagkansen hebben. Voor de andere
statuten bestaat echter weinig vergelijkbaar materiaal. Onderzoekers met competitief
verworven mandaten en onderzoeksassistenten doen er volgens Ehrenberg en Mavros
(1995) minder lang over en hebben een grotere kans om hun doctoraat te behalen dan
onderwijsassistenten, junior onderzoekers op projecten of zij die het volledig zelf
bekostigen. In Vlaanderen hebben we echter geen equivalent voor dergelijke onderwijsassistenten, dus is het moeilijk om deze vergelijking door te trekken.
Assistenten worden betaald op basis van werkingsmiddelen van de universiteit. Hierbij
wordt nog een onderscheid gemaakt tussen bezoldigde assistenten en plaatsvervangende assistenten. Deze laatste komen echter minder vaak voor, waardoor deze beide
samengenomen worden voor de analyses.
De mandaten van de eigen instelling (BOF-mandaten) worden in deze analyses samengenomen met de doctoraatsbeurzen-op-naam van het FWO of IWT. Elk van deze mandaten wordt op basis van een competitieve selectie verworven. Na vier jaar bursaalstatuut met een fiscaal vrijgestelde beurs binnen het ene kanaal kan je niet meer meedingen voor een andere fiscaal vrijgestelde doctoraatsbeurs. Een wissel na een kortere
periode binnen één van deze statuten kan evenwel ingegeven zijn door de eventuele
betere randvoorwaarden en sociale voordelen (Sneyers, 2010) of onder druk van de promotor of instelling. Voor de analysedoeleinden van dit hoofdstuk worden zij samen in
één groep beschouwd.
Ten derde zijn er de projectmedewerkers die fundamenteel onderzoek verrichten. Een
vierde groep zijn dan de projectmedewerkers die aan hun doctoraat werken met andere
financiering dan van het BOF, FWO of IUAP. Bursalen en wetenschappelijke medewerkers op projecten worden telkens samen beschouwd.
Hoewel de verschillende statuten van junior onderzoekers aan Vlaamse universiteiten
weinig verschillen qua salaris, verschillen ze wel substantieel naar werkzekerheid, autonomie en de tijd die men kan besteden aan onderzoek – althans gedurende de periode
als junior onderzoeker. De verschillen naar autonomie en jobzekerheid worden voorgesteld in Figuur 7.2. Competitieve doctoraatsmandaten bieden zowel een relatief hoge
werkzekerheid (twee maal twee jaar) als autonomie en betekenen in de regel ook dat de
mandaathouder weinig tijd dient te steken in onderwijstaken en dienstverlening. Assistentenmandaten verschaffen eveneens een lange werkzekerheid (drie maal twee jaar),
maar vaak heel wat minder autonomie. Deze junior onderzoekers worden bovendien
meer belast met onderwijstaken en administratieve verantwoordelijkheden dan junior
onderzoekers in andere statuten. Volgens de regel behoren ze minstens 50% aan onderzoek te besteden, maar over een periode van zes jaar levert dat theoretisch slechts drie
jaar gegarandeerde onderzoekstijd op. Onderzoekers op langduriger projecten (de
FWO, IUAP en BOF-projecten hebben doorgaans een duurtijd van minstens vier jaar)
96
hebben ook redelijk wat werkzekerheid, maar minder autonomie omdat de brede projectdoelstellingen soms moeilijker te combineren zijn met de individuele wetenschappelijke doelstellingen van het doctoraatsproject. Onderzoekers binnen ‘andere’ projecten tenslotte hebben soms veel, soms weinig werkzekerheid en ook minder autonomie.
Vooral de finaliteit van toepassingsgericht of beleidsgericht onderzoek kan soms weinig ruimte laten voor doctoraatsonderzoek. Op basis van Figuur 7.2 maken we een
rangschikking op die zal gebruikt worden bij het onderverdelen van junior onderzoekers in clusters: (1) Competitief verworven mandaten – categorie 2, 3 en 4; (2) Assistenten – categorie 1a en 1c; (3) FWO-, IUAP-, BOF-projecten – categorie 5a en 5b; en (4)
Projecten op andere financiering – categorie 6a en 6b.
Figuur 7.2: Mate van jobzekerheid en autonomie voor de verschillende statuten
Autonomie (+)
Competitiefverworven
mandaat
Assistenten
Jobzekerheid (-)
Jobzekerheid (+)
FWO-, IUAP-,
BOF-projecten
Projecten op andere
financiering
Autonomie (-)
In een eerdere studie omtrent doctoraatsproductie (Visser & Moed, 2006) werden de
analyses uitgezet naar de verschillende personeelscategorieën, waarbinnen onmiddellijk opviel dat competitief verworven mandaten een veel hoger slaagpercentage hebben
dan andere statuten zoals projecten of assistentschappen – wat wordt bevestigd in
Hoofdstuk 5 van deze studie. Voor een studie van het fenomeen ‘statuuthoppen’, zien
we enkel een aanzet bij Ehrenberg en Mavros (1995), die rekening houden met de fluctuatie in statuten door een gewicht toe te kennen aan het statuut al naargelang het voor
een bepaalde periode gedeeld wordt met een ander statuut. Ze onderzoeken echter niet
of dit tot betere of slechtere slaagkansen leidt; en verschillende deeltijdse aanstellingen
tegelijkertijd combineren is bovendien iets anders dan de impact van opeenvolgende
statuten analyseren – de focus van het huidige hoofdstuk.
Aangezien het bestuderen van het fenomeen ‘statuuthoppen’ vrij nieuw is binnen de
bestaande literatuur, willen we in de eerste plaats nagaan welke soorten statuuthoppen
we kunnen identificeren en hoe vaak ze voorkomen. Daarnaast gaan we na welke
97
invloed statuuthoppen heeft op de slaagkansen en op de tijd dat aan het doctoraat
gewerkt wordt. In het eerstvolgende onderdeel wordt de technische kant van het identificeren van groepen statuuthoppers belicht, en wordt de subset afgebakend waarop
de analyses werden uitgevoerd.
7.2. Methodologie
Om de bovenvernoemde vragen te beantwoorden, maken we gebruik van sequentieanalyse en clustering (Abbott & Tsay, 2000). Deze technieken laten toe om de reeks van verschillende statuten op te nemen als één geheel en in zijn totaliteit te bespreken. De
observaties van de verschillende statuten gedurende de volledige aanstelling vanaf het
allereerste contact met de instelling tot uitstromen of doctoraat vormen samen één
sequentie per junior onderzoeker die als samenhangend geheel wordt geanalyseerd.
Figuur 7.3: Sequentie-analyse: vertrekpunt van deze studie
A
A
B
B
B
A
A
A
A
Sequentie (lijst van elementen)
De sequentie zoals wij ze bekijken
A
B
A
Normaliter houdt een sequentie ook rekening met de tijdsduur waarin iemand zich in
één statuut bevindt. Dit wordt arbitrair bepaald en kan om de maand, om het jaar,…
weergegeven worden. Zo staat in het eerste deel van Figuur 7.3 tweemaal statuut A in
het begin van de sequentie. Het kan bijvoorbeeld zijn dat men twee jaar is tewerkgesteld
op een ‘ander project’, gevolgd door drie jaar op een FWO-, BOF- of IUAP-project en
dan is teruggekeerd naar een ‘ander project’ voor vier jaar. Hoewel de lengte van het vertoeven in eenzelfde statuut ook belangrijk kan zijn, gaat onze interesse in deze studie
voornamelijk uit naar het overstappen tussen verschillende statuten op zich, en niet
naar de duur. Aangezien de timing van de overstap naar een ander statuut wel belangrijk kan zijn voor de slaagkansen van een junior onderzoeker9, wordt bij de verdere analyse van de verschillende groepen de tijd die junior onderzoekers doorbrengen in
bepaalde statuten wel in rekening gebracht. We focussen ons dus in de eerste plaats op
de combinatie van statuten. In het voorbeeld van Figuur 7.3 is dit ABA (project andere
98
financiering, FWO-, BOF- of IUAP-project, project andere financiering). Als er niet van
statuut wordt veranderd, bestaat de sequentie maar uit één element.
Om sequentie-analyse mogelijk te maken werden de verschillende statuten als volgt
gehergroepeerd naar statuutgroepen:
1
Assistenten (1a en 1c)
2
Competitieve FWO/IWT/BOF mandaten (2, 3, 4a en 4b)10
3
Aanstellingen op FWO-, BOF- of IUAP projecten (5a en 5b)
4
Aanstellingen op projecten op andere financiering (6a en 6b)
5
Aanstellingen op overige statuten (7, 8 en R)
6
Onderbreking (> 1 maand)
Op deze manier onderscheiden we nog vijf verschillende statuutgroepen: bezoldigde
assistenten en plaatsvervangende assistenten vormen de eerste opdeling; onderzoekers
met competitief verworven mandaten (FWO-, IWT- of BOF-mandaten) vormen de
tweede; onderzoekers tewerkgesteld op FWO-, BOF- of IUAP-projecten vormen de
derde groep, waarin zowel doctoraatsbursalen als wetenschappelijke medewerkers worden samengenomen. Dezelfde samenvoeging geldt ook voor de vierde opdeling, namelijk onderzoekers tewerkgesteld op andere projecten. De vijfde groep bestaat uit onderzoekers die aangesteld zijn op een statuut dat meestal weinig onderzoeksgerelateerd is,
of onderzoekers die een mandaat hebben dat onbezoldigd is. Voor de zesde categorie
wordt met ‘onderbreking’, een periode van langer dan één maand bedoeld waarin men
geen aanstelling als mandaathouder, bursaal of wetenschappelijk medewerker heeft,
maar wel een inschrijving voor het doctoraat. Het gaat hier dus zowel om verlofmogelijkheden (zwangerschap, ziekte,…) die worden opgenomen terwijl de aanstelling aan
de universiteit verder loopt, als om periodes van werkloosheid of tewerkstelling ergens
anders dan aan een Vlaamse universiteit. Enkel statuten waarin men langer dan één
maand heeft gewerkt worden in rekening gebracht. Wanneer verderop gerefereerd
wordt naar een combinatie 462 bijvoorbeeld, zijn de junior onderzoekers in deze combinatie gestart in een ‘ander’ project gevolgd door een werkonderbreking van meer dan
een maand, waarna de persoon is overgestapt op een competitief verworven mandaat.
Let wel: aangezien de gegevens van alle universiteiten aan elkaar werden gekoppeld,
worden deze combinaties van statuten over de instellingen heen berekend.
Het spreekt voor zich dat bij deze opdeling naar statuten ook de hiërarchie van sterk
autonoom naar weinig autonoom, en van hoge jobzekerheid naar lage jobzekerheid in
het achterhoofd moet worden gehouden. Zoals eerder beschreven loopt deze hiërarchie
9.
Zo kan de slaagkans van iemand die maar twee jaar een competitief verworven mandaat heeft gehad en
erna een aanstelling op een project heel wat lager zijn dan iemand die vier jaar een persoongebonden
mandaat heeft genoten en aanvullend nog heel kort op een ander statuut wordt geplaatst om zijn/haar
doctoraat af te werken.
10. Deze indeling wijkt enigszins af van de indeling die in andere hoofdstukken wordt gebruikt (o.a. Hoofdstuk 4), maar na eerste analyses werd duidelijk dat tussen deze statuten onderling vrij weinig wordt overgegaan. Aangezien deze FWO, IWT en BOF-mandaten allen tot competitief verworven mandaten kunnen gerekend worden, worden ze dan ook voor dit hoofdstuk samengenomen.
99
parallel met de doctoraatskans: hoe meer autonoom en jobzeker het statuut, hoe hoger
de slaagkans. We kunnen veronderstellen dat wie sterk gemotiveerd is om te doctoreren, daarvoor het meest aantrekkelijke statuut zal proberen te behalen, zoniet van bij
het begin, dan toch zo snel mogelijk nadien. Wie niet aan de criteria van deze competitie voldoet, of er (niet langer) voor in aanmerking komt, ‘daalt af’ naar het best mogelijke alternatief.
Assistentschappen staan samen met competitief verworven mandaten bovenaan de
hiërarchie, hoewel de eerste gekenmerkt worden door relatief lage succesgraden. We
motiveren dit vanuit een iets langere jobzekerheid in dit statuut, en het feit dat deze
doctoraatsroute door zijn combinatie van academische leservaring en onderzoekservaring lange tijd beschouwd werd als de ideale route naar een academische carrière. De
doctoraatskans van onderzoekers binnen deze statuten is niet zo hoog, maar het traditiegebonden ‘prestige’ gekoppeld aan deze functie binnen de instelling, en de betrokkenheid binnen de academische cultuur via de lesondersteuning, vallen niet te negeren.
Een assistentenmandaat wordt telkens na twee jaar hernieuwd, onder voorbehoud van
een positieve beoordeling.
FWO-aspirantschappen en IWT-specialisatiebeurzen bieden junior onderzoekers de
hoogste slaagkans en een werkzekerheid van twee jaar, eenmaal verlengbaar met een
termijn van twee jaar. Deze context en de competitieve selectie die eraan voorafgaat,
maken deze soort doctoraatsfinanciering de meest prestigieuze in het performantiegedreven onderzoeksklimaat vandaag. De competitief verworven mandaten van het BOF
sluiten dicht aan bij de FWO en IWT-selectie. Deze onderzoekers genieten ook van een
statuut met een hoge graad van autonomie en een relatief hoge graad van jobzekerheid.
Statuutgroepen 1 (assistentschappen) en 2 (competitieve doctoraatsbeurzen) bevinden
zich in hetzelfde kwadrant voor de mate van jobzekerheid en autonomie.
De competitie voor posities die vanuit een onderzoeksproject worden gefinancierd, is
minder zwaar– ze hoeven zelfs niet publiek geadverteerd te worden – en de werkzekerheid varieert. Bijgevolg zijn deze doctoraatsstatuten ook minder prestigieus dan de
competitief verworven mandaten en assistentschappen. Enige hiërarchie tussen verschillende financieringslijnen voor projecten (cf. opdeling FWO-, BOF- en IUAP-projecten enerzijds en andere projecten anderzijds) is meer afhankelijk van de tijdsduur
(jobzekerheid) en finaliteit van het project (niet altijd verenigbaar met de autonomie
van de onderzoeker) en de daarmee gepaarde slaagkans voor een doctoraat. Om die
reden worden fundamentele onderzoeksprojecten in de hiërarchie van potentieel doctoraatssucces, hoger geschat dan de groep ‘andere’ projecten. Wie ten slotte een aanstelling binnen de categorie ‘overige statuten’ heeft, bevindt zich niet in een aanstellingsstatuut waar onderzoek de eerste prioriteit heeft. Deze groep komt dan ook als laatste
in de hiërarchie. Wanneer in de analyses van dit hoofdstuk gesproken wordt over
‘hoger’ of ‘lager’ gekwalificeerde statuten, moet deze hiërarchie worden beschouwd in
functie van kansen op doctoraatssucces.
Niet de volledige dataset werd in rekening gebracht voor de analyses. Ten eerste moet
iedereen voldoende de mogelijkheid hebben gehad om van statuut te veranderen. Zoals
bleek uit Figuur 7.1 was slechts 5% van de junior onderzoekers die korter dan een jaar
aangesteld waren, van statuut veranderd gedurende deze periode. Ter vergelijking: van
100
de junior onderzoekers die tussen de één en twee jaar waren aangesteld, was 19% minstens eenmaal van statuut veranderd, terwijl eenzelfde percentage junior onderzoekers
die tussen de twee en vier jaar waren aangesteld minstens tweemaal van statuut veranderde. Om deze reden werden alle junior onderzoekers met een aanstelling van minder
dan één jaar uit de analyses geweerd. Ten tweede moet iedereen voldoende lang gewerkt
hebben om zijn doctoraat te kunnen behalen. Om deze reden rekenen we de gegevens
niet mee van personen die nog geen vijf jaar in de databank waren opgenomen11. Ten
derde werden personen die enkel in ‘overige’ statuten12 hebben gewerkt (al dan niet in
combinatie met onderbrekingen van meer dan één maand), uit de analyses geweerd. De
analyses worden bijgevolg uitgevoerd op 17063 junior onderzoekers.
Sequentie-analyse geeft beschrijvende informatie over de sequenties zoals de lengte
(hoeveel elementen komen er voor in het totaal) en de verschillende elementen in de
sequentie (in dit geval de verschillende statuten); en biedt de mogelijkheid om een overzicht te krijgen in de verschillende vormen van statuuthoppen (zie Tabel 7.3). Er zijn in
totaal 1224 verschillende combinaties van statuten. Hoewel dit veel lijkt, is dit maar 7%
van alle mogelijke combinaties die er kunnen gemaakt worden voor 17063 junior
onderzoekers met zes verschillende soorten statussen en een maximum lengte van 14
elementen. Dit wil zeggen dat er een vrij grote concentratie is van dezelfde combinaties
– een aanduiding dat er gemakkelijk kan worden geclusterd. Van alle junior onderzoekers blijkt 46,3% een stabiele loopbaan te hebben: ze werken in één en hetzelfde statuut
tot het doctoraat of tot ze uitstromen zonder doctoraat. Iets meer dan de helft verandert dus minstens eenmaal van statuut of heeft op zijn minst een onderbreking gehad
van meer dan één maand. 29,7% van alle junior onderzoekers heeft een sequentie van
drie elementen of meer. Drie elementen hoeven daarvoor niet noodzakelijk drie verschillende statuten te zijn (ter vergelijking bij Figuur 7.3: deze bestaat uit drie elementen, maar twee verschillende statuten A en B). Het kan evengoed gaan om een onderbreking tussen twee dezelfde statuten. 21,1% van de junior onderzoekers heeft drie of meer
verschillende sequenties in zijn of haar aanstellingscarrière. Er zijn vier junior onderzoekers die erin geslaagd zijn om in alle statuten gewerkt te hebben en die ook minstens
één onderbreking van meer dan een maand gehad hebben.
11. In de hoofdstukken waar indicatoren omtrent het behalen van het doctoraat worden besproken, worden
in regel enkel indicatoren besproken over junior onderzoekers die minstens acht jaar in de databank zitten (tijd tussen eerste wetenschappelijk contact en het einde van de databank, i.e. 30/9/2009). Hier ligt
de focus op de overgang tussen statuten, waarbij er voor werd geopteerd om deze limiet te verkorten naar
vijf jaar. Dit omdat er weinig doctoraten worden behaald binnen vijf jaar, terwijl er wél veel statuuthoppen plaatsvindt binnen deze periode. Concreet komt dit erop neer dat alle personen die begonnen zijn
na 1 oktober 2004, niet worden meegenomen in deze analyses.
12. Dit zijn overige juniorstatuten zonder doctoraatsdoeleinde (7), vrijwillige medewerkers (8) en de rest (R)
101
Tabel 7.2: Kenmerken van de sequenties
N
%
1
7905
46,3
2
4103
24,0
3
2794
16,4
4
1152
6,8
5 tot 14
1109
6,5
Totaal
17063
Lengte sequentie
Aantal verschillende statuten in sequentie
1
7905
46,3
2
5543
32,5
3
2821
16,5
4
700
4,1
5
90
0,5
6
4
0,0
Totaal
17063
Concentratie
Totaal (N=17063; statussen=6; lengte=14)
1224
7,2
Bron: HRRF 2
Alle verschillende voorkomende combinaties van statuten werden vervolgens geclusterd. In het resultatengedeelte worden de bekomen clusters uitgebreid besproken. Met
deze groepen kan nagegaan worden welke vormen van combinaties de kans verhogen
om te doctoreren en welke ervoor zorgen dat de kans verkleint.
7.3. Resultaten
Clustering van statuuthoppers
Na groepering werden vijf betekenisvolle clusters behouden plus een restcategorie van
statuutcombinaties die niet aan de andere categorieën kon worden toegewezen. In
sommige van de clusters konden nog een aantal subtypes onderscheiden worden
(Tabel 7.3).
102
Tabel 7.3: Clusters en subtypes
A. Stabiele onderzoekers: Deze junior onderzoekers hebben hun hele loopbaan tot het
behalen van het doctoraat of tot het uitstromen zonder doctoraat in hetzelfde statuut
gewerkt, zonder onderbroken contract van meer dan één maand (A.1). Er is echter ook
een aandeel junior onderzoekers dat niet onmiddellijk in zijn statuut start. Er gaat
meer dan een maand over na het inschrijven voor het doctoraat alvorens de eigenlijke
aanstelling start, in een statuut waar de junior onderzoekers de hele termijn in blijven.
In sequentietaal zijn dit junior onderzoekers die 61, 62, 63 of 64 als sequentie hebben
(6 is een onderbreking en 1-4 verschillende statuten behalve overige statuten, zie ook
bij de categorieën en labels in de methodologie sectie). Deze worden tot de ‘uitgesteld
stabiele’ onderzoekers gerekend (A.2).
B. Vervolgers: Deze junior onderzoekers hebben in meerdere statuten gewerkt, maar zijn
gestart in een wat we noemen ‘hiërarchisch hoger’ statuut dan waarin ze zijn geëindigd.
Vaak is dit een overgang van een competitief verworven mandaat of assistentschap naar
een project of naar een ‘overig’ statuut, maar het kan ook een overgang zijn van een
FWO-, IUAP- of BOF-project naar een ‘ander’ project. De rangorde wordt hier gebruikt
analoog aan Figuur 7.2: (1) competitief verworven mandaten, (2) assistenten, (3) FWO ,
IUAP-, BOF-projecten, (4) projecten op andere financiering, (5) overige statuten. In veel
gevallen gaat het om junior onderzoekers die de termijn van hun mandaat hebben overschreden en overgaan op een ander statuut om hun doctoraat te finaliseren, hun verdediging af te wachten of een voorbereiding op een postdoctoraal mandaat mogelijk te
maken (B.1), maar sommigen schakelen in de eerste jaren al over op een minder aantrekkelijk statuut waardoor deze ‘afglijders’ mogelijks minder hoge slaagkansen hebben dan indien ze in het eerste statuut hadden kunnen blijven (B.2).
C. Opklimmers: Deze junior onderzoekers zijn gestart in een statuut uit een lagere categorie, maar hebben een sprong gemaakt naar een hoger gerangschikt statuut, waar ze
103
in gebleven zijn tot het einde van hun aanstelling. Hierbinnen kunnen nog drie opdelingen gemaakt worden:
–
C.1 Opklimmers naar een beter project. Deze junior onderzoekers zijn gestart in projecten op andere financiering of niet-doctorabele statuten en zijn opgeklommen
naar een FWO-, BOF- of IUAP-project.
–
C.2 Opklimmers naar een competitief verworven mandaat. Deze junior onderzoekers
zijn gestart in een project of assistentschap maar hebben in de loop van hun aanstelling met succes een competitief verworven mandaat van het FWO, IWT of BOF
behaald.
–
C.3 Opklimmers naar een assistentschap. Deze junior onderzoekers zijn gestart in een
project of competitief verworven mandaat maar zijn overgestapt naar een assistentschap.
D. Onderbrekers: Deze junior onderzoekers rijgen verschillende statuten aan elkaar met
één of meerdere onderbrekingen van het contract voor langer dan één maand. Onderbrekingen kunnen afwezigheden door ziekte of zwangerschap zijn, maar ook periodes
van tijdelijke werkloosheid of een tijdelijke aanstelling buiten een Vlaamse universiteit.
In de meeste gevallen gaat het effectief om het aaneenschakelen van projecten en/of
overige statuten met een korte tussentijd (D.1: onderbrekingen van projecten), maar in
sommige gevallen kunnen er ook onderbrekingen voorkomen van langer dan één
maand bij andere mandaten (D.2: onderbrekingen in assistentschappen of competitief
verworven mandaten).
E. Ritsers: Deze categorie is verwant aan cluster D, omdat het ook een aaneenschakeling
van statuten betreft die mekaar afwisselen, maar deze aaneenschakeling gebeurt hoofdzakelijk zonder onderbrekingen van langer dan een maand. De aanstellingen sluiten
dus mooi op elkaar aan. Wanneer iemands contract binnen eenzelfde project wordt verlengd, wordt dit echter niet als een ‘ritsende aaneenschakeling’ beschouwd maar als een
stabiele tewerkstelling (groep A).
F. Restcategorie: In deze cluster zitten de overige opdelingen. In sommige gevallen is er
een patroon in te merken:
–
F.1 Opklimmen en afglijden. Deze junior onderzoekers klimmen op in de ‘statutenhiërarchie’ en glijden daarna terug af naar een ander statuut.
–
F.2 Afglijden en opklimmen. Ook het omgekeerde aan F1 komt voor: er wordt gestart
in een assistentschap of competitief verworven mandaat, daarna werkt men een
tijd op een project en keert men terug naar een hoger gerangschikt statuut.
–
F.3 Overige combinaties. De overige combinaties bestaan meestal uit lange sequenties
van statuten zonder duidelijk patroon.
In Tabel 7.4 staat de frequentieverdeling van de stabiele groep, cluster A, tegenover de
statuuthoppers, zonder subtypes. Cluster A betreft dus de groep onderzoekers die niet
statuuthoppen; net niet de helft van de onderzoekers behoort tot deze cluster (49,4%).
519 of 3% van alle junior onderzoekers is echter niet onmiddellijk in zijn of haar statuut
gestart (A2). Iets meer dan de helft van de junior onderzoekers heeft dus minstens in
104
twee statuten vertoefd. We bekijken de clusters van de statuuthoppers, namelijk clusters B tot F, meer in detail in Tabel 7.5.
Tabel 7.4: Verdeling van geclusterde groepen (N=17063)
N
%
8424
49,4
A.1 Stabiel
7905
46,3
A.2 Uitgesteld stabiel
519
3,0
Statuuthoppers (cluster B tot F)
8639
50,6
B. Vervolgers
2840
16,6
C. Opklimmers
2490
14,6
D. Onderbrekers
890
5,5
E. Ritsers
1049
6,1
F. Restcategorie
1370
7,7
Niet-statuuthoppers (cluster A)
Bron: HRRF 2
Cluster B, de vervolgers, bestaat uit de tweede grootste groep junior onderzoekers
(16,6%) en is dus de meest frequent voorkomende vorm van statuuthoppen (32,9%).
Veel onderzoekers starten op een statuut dat bekend staat om zijn hoge slaagkans maar
ze veranderen, omwille van verschillende redenen, naar een ander statuut dat een lagere
slaagkans biedt. Hier kunnen twee subtypes in onderscheiden worden. Ten eerste zijn
er diegenen die langer dan drie jaar een assistentschap of competitief mandaat hebben
gehad, maar daarna zijn tewerkgesteld op een project of een ander statuut. Dit kan zijn
omdat de oorspronkelijke financiering afliep, waarbij ze in een ander statuut terechtkwamen om hun doctoraat af te werken. Deze ‘afwerkers’ (B1) vormen ruim een derde
van de vervolgers. De overige groep zijn de ‘afglijders’ (B2), die drie jaar of minder zijn
tewerkgesteld als assistent of op een competitief verworven mandaat en dus vroeger
dan de normale termijn van vier jaar zijn overgestapt op een ander statuut waarvan we
weten dat de doctoraatskans lager ligt. Mogelijk is de verlenging die zij beoogden niet
goedgekeurd (assistentschappen en beurzen van het BOF, FWO en IWT worden om de
twee jaar verlengd, maar deze verlenging is niet gegarandeerd).
Tot cluster C, de opklimmers, behoren bijna 15% van de junior onderzoekers en dus
30% van alle statuuthoppers. Het doel van hun ‘klim’ is vooral het behalen van een
assistentschap of een persoonlijke, competitief verworven doctoraatsbeurs. 15% van
diegenen die zijn opgeklommen naar een FWO-, IWT- of BOF-doctoraatsmandaat hebben vooraf nog een mandaat als assistent gehad. Omgekeerd gebeurt het zelfs nog
meer: 21% van de junior onderzoekers die zijn overgestapt naar een assistentschap
waren daarvoor op een FWO-, IWT- of BOF-doctoraatsbeurs tewerkgesteld. De meeste
‘klimmers’ zijn evenwel opgeklommen vanuit aanstellingen op projecten (zowel FWO,
IUAP-, BOF-projecten als projecten op andere financiering) naar een assistentschap of
competitieve doctoraatsbeurs.
105
De onderbroken sequenties, cluster D, bestaan vooral uit sequenties van aaneengeschakelde (korte) projecten met verschillende onderbrekingen van meer dan één maand.
Deze cluster is één van de kleinste van alle onderverdelingen (10% van de statuuthoppers), samen met de ritsers, waar ongeveer 12% tot behoort. De meest voorkomende
vorm van onderbroken statuten, is de afwisseling tussen een FWO-, IUAP- of BOF-project enerzijds en een ander project anderzijds, waarbij er één onderbreking is. In een
klein aantal gevallen worden ook andere statuten (vooral assistentschappen) (drie vierden van categorie D.2) onderbroken.
Bij de ritsers, cluster E, zijn het hoofdzakelijk ‘andere’ projecten die elkaar afwisselen.
In 2,5% van de gevallen worden assistentschappen met andere statuten afgewisseld.
Iets meer junior onderzoekers behoren tot de restcategorie (16% van de statuuthoppers). De grootste subcategorie hierbinnen zijn diegenen die eerst ‘opklimmen’ naar
een beter statuut en daarna ‘afglijden’ naar een statuut met minder slaagkansen. In 45%
van de gevallen eindigen ze hun carrière als junior onderzoeker in een statuut dat nauwelijks nog onderzoekstijd garandeert (de overige statuten 7, 8 en R).
Tabel 7.5: Verdeling van de statuuthoppers (N=8639)
N
%
2840
32,9
B.1 Afwerkers
1205
13,9
B.2 Afglijders
1635
18,9
2490
28,8
C.1 Opklimmers naar een beter project
418
4,8
C.2 Opklimmers naar competitief mandaat
1042
12,1
C.3 Opklimmers naar assistentschap
1030
11,9
890
10,3
D.1 Onderbroken projecten
732
8,5
D.2 Onderbroken andere mandaten
158
1,8
E. Ritsers
1049
12,1
F. Restcategorie
1370
15,9
F.1 Opklimmen en daarna afglijden
839
9,7
F.2 Afglijden en terug opklimmen
229
2,7
F.3 Overige statuutveranderingen
302
3,5
B. Vervolgers
C. Opklimmers
D. Onderbrekers
Bron: HRRF 2
Alvorens over te gaan tot het tweede onderdeel van deze bijdrage, namelijk hoe de slaagpercentages en de tijd tot doctoreren tussen deze groepen verschillen, gaan we ook
enkele kenmerken van deze clusters na. We bekijken achtereenvolgens of en hoe
106
geslacht, dominante wetenschapscluster, leeftijd bij begin van de aanstelling en nationaliteit verschillen naargelang de cluster. Over de gehele dataset genomen zijn de
junior onderzoekers gemiddeld 25 jaar oud wanneer ze starten aan hun universitaire
loopbaan als onderzoeker, is er een groter aandeel mannen dan vrouwen (56,9% tegenover 43,1%), is er 13,1% van buitenlandse origine en is de verdeling naar wetenschapsdiscipline als volgt: 27,0% toegepaste wetenschappen, 23,1% exacte wetenschappen,
22,8% medische wetenschappen, 17,1% sociale wetenschappen en 15,3% humane
wetenschappen.
Sommige clusters van statuuthoppers verschillen echter voor een aantal kenmerken
van de gemiddelde onderverdeling. Ten eerste zijn er verschillen naar gender (²
df=5, p<0,001Figuur 7.4Zo zijn de genderverschillen het kleinst bij onderbroken statuten (53,2% mannen tegenover 46,8% vrouwen) en zijn deze het hoogst bij de opklimmers en ritsers (waar mannen een aandeel hebben van respectievelijk 59,5 en 59,8%). Er
zijn echter nog meer uitgesproken verschillen wanneer de genderverdeling wordt uitgezet naar subtypes van de clusters (²=45,8; df=12, p<0,001). Er is een overduidelijke genderongelijkheid bij de uitgesteld stabiele groep (38,3% vrouwen) en bij de opklimmers
naar een competitief verworven mandaat (36,6% vrouwen).
Figuur 7.4: De verdeling van statuuthoppers naar gender (²df=5, p<0,001
man
A.1
A.2
B.1
B.2
C.1
C.2
C.3
D.1
D.2
E
F.1
F.2
F.3
vrouw
43,8%
56,2%
38,3%
61,7%
43,5%
56,5%
46,5%
53,5%
44,3%
55,7%
36,6%
63,4%
42,8%
57,2%
47,9%
52,1%
42,0%
58,0%
40,2%
59,8%
40,3%
59,7%
44,1%
55,9%
42,1%
57,9%
Bron: HRRF 2
Bij nationaliteit is het opnieuw de uitgestelde stabiele groep (A.2) die afwijkt van het
globaal patroon, met een hogere vertegenwoordiging van andere nationaliteiten
(39,4%, zie Figuur 7.5). Het kan gaan om onderzoekers die eerst hun doctoraatsinschrijving administratief volbrachten, en pas later een aanstelling kregen: voor Belgische
onderzoekers is de inschrijving voor het doctoraat vaak een administratieve formaliteit
die onlosmakelijk samenhangt met de aanstelling als bursaal of onderzoeker. Voor bui-
107
tenlandse onderzoekers daarentegen is de toelating om te doctoreren minder vanzelfsprekend. Deze administratieve verrichting wordt soms lang op voorhand vervuld om
zeker te zijn dat aan alle voorwaarden voor een aanstelling als doctoraatsonderzoeker
is voldaan. Bij de opklimmers naar een assistentschap (C.3) komen bijna geen buitenlanders voor (slechts 3,6%). Dit laatste is niet verwonderlijk aangezien er sowieso weinig
buitenlanders in assistentenmandaten voorkomen (zie ook Hoofdstuk 10). Deze verschillen zijn significant tot op het 0,001-niveau (²df=12
Figuur 7.5: De verdeling van nationaliteit per subcategorie van statuuthoppers
niet-Belg
A.1
Belg
86,9%
A.2
B.1
B.2
60,6%
95,8%
87,7%
C.1
C.2
C.3
80,6%
85,9%
96,4%
D.1
79,2%
D.2
84,8%
E
85,1%
F.1
90,0%
F.2
91,2%
F.3
89,00%
Bron: HRRF 2
Ook voor wat de leeftijd betreft waarop de onderzoekscarrière aan de instelling begon,
zijn er een aantal verschillen (F=41,3; df=12; p<0,001; niet in tabel). De uitgesteld stabiele groep (A.2) en de aanstellingen op de onderbroken projecten (D.1) bevatten meer
‘oudere’ onderzoekers (respectievelijk gemiddeld 26,2 en 26,4 jaar oud). De afwerkers
(B.1) en de opklimmers naar competitief verworven mandaten en assistentschappen
(C.2 en C.3) – mogelijks de meest ambitieuze groepen doctoraatsonderzoekers – zijn
gemiddeld jonger dan 24 jaar.
Tot slot is er ook een opvallende verdeling naar wetenschapsclusters (Tabel 7.6;
²df=60; p<0,001). Toegepaste wetenschappers doen meer aan statuuthoppen
dan junior onderzoekers in andere domeinen: slechts 40,7% behoort tot de stabiele
groep. Ze ritsen daarentegen meer (9,9%), klimmen vaker op naar competitief verworven mandaten (8,0%) en behoren vaker tot de groep die eerst opklimt en daarna afglijdt
(7,2%). De exacte wetenschappers blijven het meest in het statuut waarin ze starten
(55,2% wanneer A.2 wordt meegeteld), en ze starten vaker in statuten die een hogere
slaagkans bieden dan junior onderzoekers in andere wetenschapsclusters (zie Hoofdstuk 5). Er klimmen ook meer exacte wetenschappers op naar competitieve mandaten
(7,4%), maar ze ritsen wat minder dan gemiddeld (4,2%). Sociale wetenschappers daar108
entegen klimmen minder op naar competitieve mandaten (3,9%), maar klimmen wel
procentueel het meest op naar een assistentschap (7,6%) en bevinden zich het meest in
de restcategorie F.3 (2,6%). Medische wetenschappers springen er vooral uit bij de
afwerkers (8,9%) en humane wetenschappers bij de afglijders (11,9%). Hoewel er procentueel vrij veel junior onderzoekers als assistent werken in de humane wetenschappen (zie Hoofdstuk 5), komt het niet zo vaak voor dat ze naar dit statuut opklimmen
(4,7%).
Deze kennis houden we in ons achterhoofd bij de bespreking van de slaagpercentages
en TTD bij statuuthoppers in het volgend onderdeel.
Tabel 7.6: Verdeling subtypes van clusters naar wetenschapsgebied
(²df=60; p<0,001
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
Totaal
A.1
46,5
47,2
47,5
40,7
49,9
46,3
A.2
3,2
2,6
1,4
2,2
5,3
3,0
B.1
8,9
8,0
6,2
6,2
6,1
7,1
B.2
10,6
11,9
10,2
9,3
6,6
9,6
C.1
2,6
1,6
2,0
3,4
2,3
2,4
C.2
5,4
5,0
3,9
8,0
7,4
6,1
C.3
5,9
4,7
7,6
5,7
6,3
6,0
D.1
3,8
5,2
4,5
4,1
4,3
4,3
D.2
0,6
1,8
1,2
0,5
0,8
0,9
Ritsers
E
4,9
5,2
6,5
9,9
4,2
6,1
Rest
F.1
4,4
3,5
4,9
7,2
4,3
4,9
F.2
1,7
1,4
1,5
1,0
1,1
1,3
F.3
1,4
1,8
2,6
1,8
1,5
1,8
Stabielen
Vervolgers
Opklimmers
Onderbrekers
Bron: HRRF 2
109
Statuuthoppen: een weg naar succes?
Algemeen
In een volgende stap gaan we na wat de gevolgen zijn van het statuuthoppen voor de
doctoraatsproductie en –duur. We kunnen veronderstellen dat wie in een bepaald statuut blijft, ofwel tevreden is, ofwel geen mogelijkheid heeft om naar een ander statuut
over te schakelen. Globaal genomen zullen bij de ‘klimmers’ pullfactoren een belangrijke rol spelen: het veranderen naar een aantrekkelijker statuut met meer autonomie
en werkzekerheid zal naar verwachting de slaagpercentages ook positief beïnvloeden.
Bij de andere vormen van statuuthoppen spelen pushfactoren wellicht een grotere rol:
bijvoorbeeld het mandaat of de financiering loopt af, de inhoud van het onderzoeksproject lijkt niet meer aantrekkelijk, of het krijgen van een kind zorgt voor een
lange onderbreking. In dergelijke gevallen hangen aan het statuuthoppen ook kosten
vast, zeker als er meermaals van statuut wordt veranderd of als er lange periodes tussen
het doctoraatstraject in zitten. Door het overstappen naar andere statuten kan de voorziene doctoraatstermijn langer worden, hetzij door ongewenste omstandigheden, hetzij met de specifieke bedoeling extra onderzoekstijd te winnen om alsnog het doctoraat
te kunnen behalen.
In Tabel 7.7 gaan we per brede cluster (A-F) na wat het percentage is van respectievelijk
de uitval en de behaalde doctoraten, en hoe lang deze junior onderzoekers aan de universiteit blijven13. Bij de uitvallers is er weliswaar nog een kleine kans dat ze uiteindelijk
toch nog een doctoraat halen. De meesten zijn echter effectief uitgestroomd.
De kans op doctoraatssucces verhoogt zoals verwacht wanneer junior onderzoekers de
kans hebben om op te klimmen (Cluster C) maar ook in de restcategorie (Cluster F –
zie verder). Respectievelijk 67,3% en 62,6% van de junior onderzoekers die tot deze clusters behoren, behaalden ook hun doctoraat.
Als we naar de tijd tot doctoraat kijken, merken we dat de stabiele groep er het minst
lang over doet (4,78 jaar), wat logisch is aangezien er geen push of pull factoren aanleiding gaven om van statuut te wisselen en er aldus weinig tijd verloren ging. De restcategorie doet er van alle categorieën het langst over om hun doctoraat te behalen: gemiddeld 6,5 jaar. Deze groep kan dus ook gezien worden als de ‘volhouders’: ze laten zich
niet tegenhouden door het einde van een contract, maar gebruiken verschillende aanstellingsmogelijkheden om alsnog een doctoraat te behalen.
De grootste uitval is er bij de onderbroken statuten, namelijk junior onderzoekers die
van het ene statuut naar het andere gaan met onderbrekingen langer dan een maand:
67,2% van deze junior onderzoekers haalt de eindmeet niet, hoewel ze gemiddeld toch
5,76 jaar aan de universiteit hebben gewerkt. Dit kan erop wijzen dat deze onderzoekers
13. De tijdsduur is hier een overschatting van de algemene tijdsduur, aangezien enkel junior onderzoekers
werden opgenomen die minstens één jaar zijn aangesteld geweest. Dit maakt vooral een verschil uit bij
de uitvallers (4919 personen zijn het eerste jaar uitgevallen), maar dit beïnvloedt ook de TTD, aangezien
er 589 personen zijn die in hun eerste jaar een doctoraat hebben behaald. Het berekenen van doctoraatssucces gebeurt ook anders dan in de andere hoofdstukken. Omwille van de specificiteit van statuuthoppen, wordt succes niet gemeten op 8 jaar na startdatum. Ook wie na een termijn van 8 jaar zijn doctoraat
heeft behaald wordt bij de behaalde doctoraten gerekend.
110
voornamelijk tewerkgesteld worden via een aaneensluiting van korte contracten die
weinig aanzet bieden om te doctoreren, maar dat ze door hun langdurige aanwezigheid
en hun flexibele multi-inzetbaarheid toch een expertise opbouwen die binnen hun vakgebied zinvol kan worden ingezet. Ritsers doen het iets beter dan onderbrekers, hoewel
ook minder dan de helft een doctoraat behaalt (45,5%). De onderbrekingen kunnen
doorslaggevend zijn voor de junior onderzoekers om er eerder de brui aan te geven,
want de aanstellingstijd van onderbrekers die de eindmeet niet halen is korter dan die
van de onderbrekers die wel een doctoraat halen (5,75 jaar versus 6,02 jaar).
Tabel 7.7: Behalen van een doctoraat of niet (aantal en percentage), en tijdsduur in
jaren naargelang geclusterde groep (N=17063)
(Nog) geen doctoraat
A. Stabiel
B. Vervolgers
C. Opklimmers
D. Onderbrekers
E. Ritsers
F. Restcategorie
Totaal
Doctoraat
N/%a
Aanstellingstijd tot uitvalb
N/%a
Tijd tot doctorerenc
N
4335
2,85
4089
4,78
%
51,5
N
1444
%
50,8
N
813
%
32,7
N
622
%
67,2
N
572
%
54,5
N
503
%
37,4
N
8289
%
48,6
48,5
6,66
1396
5,53
49,2
4,50
1677
5,41
67,3
5,76
268
6,02
32,8
6,66
477
5,89
45,5
7,96
867
6,49
62,6
4,46
8774
5,27
51,4
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=540,6; df=5; p<0,001
F=678,1; df=5; p<0,001
F=189,2; df=5; p<0,001
Van de onderzoekers die de universiteit verlaten zonder doctoraat, is de aanstellingsduur het kortst bij de cluster stabiele junior onderzoekers, opklimmers en onderbrekers (F=1775,5; df=1; p<0,001). In de overige categorieën blijven junior onderzoekers
gemiddeld langer aan de universiteit werken – ofwel om alsnog te proberen het doctoraat te behalen, ofwel om zonder doctoraatsambities een bijdrage te leveren aan de ken-
111
nisontwikkeling van de onderzoeksgroep. De tijd die zij aan de universiteit doorbrengen alvorens te beslissen de universiteit te verlaten, is gemiddeld langer dan de tijd die
hun collega’s in eenzelfde cluster nodig hebben om hun doctoraatstraject wel succesvol
af te ronden (F=153,4; df=1; p<0,001). De vergelijking van de duurtijd voor de succesvolle en (nog) niet succesvolle ‘vervolgers’ (degenen die begonnen in een ‘hoger’ statuut
en daarna overstapten op een lager statuut) is daarin nog het meest verrassend: een
grote groep in deze cluster bestaat uit onderzoekers die na een assistentschap of onderzoeksbeurs nog een andere aanstelling krijgen. Men kan verwachten dat dit voor een
groot aantal met de bedoeling is om het doctoraat te kunnen vervolledigen: de tijd tot
doctoreren van deze groep is dan ook slechts 5,53 jaar. Toch bevinden zich in deze
groep ook onderzoekers die ofwel dit doctoraat op de lange baan schuiven, of hun doctoraatsambities hebben omgebogen naar een minder performantiegedreven bijdrage
tot de onderzoeksgroep, ondanks het feit dat ze gestart zijn in een statuut waar de
slaagkansen voor een doctoraat hoog waren. Zij blijven immers gemiddeld 6,66 jaar aan
de instelling als junior onderzoeker, langer dan de stabiele onderzoekers, opklimmers
en ritsers. Of hun langdurige aanwezigheid binnen de universiteit andere voordelen
oplevert voor de expertiseontwikkeling van een onderzoeksgroep, of dat hun vertrek
zonder doctoraat eerder een bewijs is van verloren investering, is een belangrijke vraag
die deze cijfers echter niet kunnen beantwoorden.
Figuur 7.5 verfijnt het reeds hierboven geschetste beeld door de cumulatieve frequentie
van het aantal behaalde doctoraten weer te geven naar de tijd tot het doctoraat. Zo
wordt bevestigd dat de stabiele groep het snelst van alle categorieën begint te doctoreren. De groei van deze groep is erg sterk na drie jaar aanstelling, dus naar het einde toe
van een mandaattermijn van vier jaar, maar stagneert ook sneller dan de andere, ongeveer na zes jaar. Ondanks de vroegere klim bij de stabiele groep in de grafiek, doctoreert
een vergelijkbaar percentage bij de vervolgers (48,5% van de stabiele junior onderzoekers tegenover 49,2% van de vervolgers, zie ook Tabel 7.7), en ze doen dit in beide categorieën bijna allemaal tussen het vierde en het zevende jaar na startdatum. De opklimmers blinken ook uit in het doctoreren en steken de stabiele junior onderzoekers in het
vierde kwartaal van het vierde jaar voorbij. In zes jaar tijd behaalt ongeveer de helft van
deze groep zijn doctoraat, een slaagpercentage waar de stabiele categorie zelfs na tien
jaar niet toe komt. Dit bevestigt de ambitieuze aard van de opklimmers die we reeds bij
de aanvang van dit hoofdstuk suggereerden. Ook de restcategorie steekt de stabiele
groep voorbij, maar stijgt veel trager dan de opklimmers dit doen. Pas na zeven jaar
haalt ze een hoger percentage doctoraten dan de stabiele groep. Bij de ritsers stellen we
een gelijkaardig patroon als de vervolgers vast, maar ze stagneren sneller waardoor ze
met een lager slaagpercentage eindigen. Het doctoraatssucces van de onderbrekers is
het laagst en ze vertonen ook de geringste stijging over de aanstellingsjaren heen.
112
Figuur 7.6: Cumulatieve frequentie van behaalde doctoraten over de tijd naar soort
statuuthoppen
Bron: HRRF 2
Stabiele groep tegenover statuuthoppers
Figuur 7.6 toont dat bepaalde vormen van statuutverandering (de opklimmers en de
restcategorie) een positief effect hebben op de doctoraatskans in vergelijking met de
groep junior onderzoekers die slechts in één statuut is tewerkgesteld. Binnen de stabiele groep bestaat echter een grote variatie met betrekking tot de doctoraatskans en
tijd tot doctoreren naargelang de aard van het aanstellingsstatuut en het feit of men in
de ‘gewone’ (A.1) of ‘uitgestelde’ stabiele (A.2) groep zit.
Binnen de groep van ‘gewone’ stabiele onderzoekers (A.1) zijn de doctoraatskansen het
hoogste voor junior onderzoekers in competitief verworven mandaten (77,1%) en het
laagste voor diegenen in projecten die niet door BOF, FWO of IUAP worden gefinancierd (22,2% – Tabel 7.8). Behalve bij assistenten, ligt het gemiddelde moment van uitval bij deze stabiele junior onderzoekers op minder dan drie jaar na startdatum aan de
universiteit. Voor assistenten is dit gemiddeld iets na drie jaar. Diegenen die hun doctoraatstraject wel succesvol afronden doen er gemiddeld 4,72 jaar over. Onderzoekers
met competitieve beurzen hebben niet alleen het grootste slaagpercentage, ze werken
het doctoraat ook het snelst af (4,11 jaar). Bij deze groep stabiele onderzoekers is er dus
een vrij groot verschil in aanstellingstijd voor junior onderzoekers die het doctoraat wel
halen tegenover diegenen die de instelling verlaten zonder doctoraat (F=2408,3; df=1;
113
p<0,001). We kunnen ervan uitgaan dat de junior onderzoekers zonder doctoraat nog
veraf zaten van hun einddoel, waardoor ze al in een vroeg stadium geen contractverlenging kregen of zelf besloten om hun carrière ergens anders verder te zetten.
Tabel 7.8: Behalen van een doctoraat of niet (aantal en percentage) en tijdsduur voor
de stabiele groep (cluster A)
Doctoraat
N/%a
Aanstellings
tijd tot
uitvalb
N/%a
TTDc
N
1210
3,29
854
5,91
%
58,6
N
420
%
22,9
N
753
%
49,7
N
1939
%
77,8
N
4322
%
54,7
N
4
%
7,3
N
0
%
0,0
N
2
%
1,2
N
7
%
4,8
N
13
%
2,5
A.1 Stabiele groep
Assistenten
Projecten op andere financiering
Totaal
41,4
2,98
1414
4,11
77,1
2,45
763
4,48
50,3
2,67
552
4,80
22,2
2,84
3583
4,72
45,3
A.2 Uitgestelde stabiele groep
Assistenten
Projecten op andere financiering
Totaal
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=1836,5; df=7; p<0,001
F=29,9; df=7; p<0,001
F=156,7; df=7; p<0,001
114
7,76
51
6,42
92,7
/
157
4,85
100,0
3,00
160
5,08
98,8
6,47
138
5,17
95,2
6,33
506
97,5
5,17
De uitgestelde stabiele groep (A.2), nl. onderzoekers die eerst een inschrijving voor het
doctoraat hadden en pas later een aanstelling, toont een zeer hoge proportie behaalde
doctoraten: hun slaagkans van 97,5% verschilt significant van de proportie behaalde
doctoraten bij de gewone stabiele groep (45,3% – ²530,7; df=1; p<0,001). Als deze
groep verder uitgesplitst wordt naar het soort statuut waarin men gestart is, merken we
dat alle junior onderzoekers die na een ‘aanloopstatuut’ een competitieve doctoraatsbeurs verwierven, slaagden. Zelfs bij diegenen die hoofdzakelijk tewerkgesteld waren
op ‘andere’ onderzoeksprojecten behaalt 95,2% van de junior onderzoekers het doctoraat en ze doen dit na gemiddeld 5,17 jaar, ondanks het feit dat deze statuten doorgaans gekenmerkt worden door de laagste doctoraatsproductiecijfers (zie Hoofdstuk
5). We kunnen dit niet verklaren op basis van de HRRF-analyses, maar enkele veronderstellingen dienen zich aan.
Een eerste mogelijke verklaring voor deze ongewoon hoge proporties is dat we te
maken kunnen hebben met een speciale groep van junior onderzoekers die vóór hun
aanstelling aan de Vlaamse universiteit reeds met doctoraatsonderzoek begonnen
waren, maar uiteindelijk pas een aanstelling aan een Vlaamse universiteit hebben
gekregen toen ze al ver gevorderd waren in hun doctoraatsonderzoek. Het grootste
gedeelte van hun doctoraatstraject zouden ze buiten de universiteit kunnen hebben
gewerkt, zoals in hogescholen, private ondernemingen, een buitenlandse universiteit.
Hun gemiddelde TTD over alle statuten bij A2 is echter hoger dan bij de ‘gewone’ stabiele groep, wat deze verklaring weinig bijval geeft.
Een andere verklaring zijn de zogenaamde onderzoekers op proefcontract. Onderzoekers worden soms een aantal maanden op proef aangenomen, soms gefinancierd met
eigen spaarcenten, soms onder een statuut van bezoldigd stagiair dat niet wordt opgenomen in de HRRF-databank. Zeker voor onderzoekers uit een andere instelling of uit
het buitenland geeft een dergelijk tijdelijk contract de promotor de gelegenheid om de
onderzoeker te screenen op zijn of haar kwaliteiten. Indien goed bevonden, schakelt de
onderzoeker over naar een regulier statuut dat past binnen zijn/haar doctoraatsambities en interesses. Indien niet, dan krijgen ze ook niet de kans om te starten met een doctoraatstraject.
Het feit dat buitenlanders een grote groep uitmaken binnen de cluster ‘uitgesteld stabiel’, evenals het feit dat ze sterker vertegenwoordigd zijn bij de exacte wetenschappen,
past binnen dit scenario. Zowel de succesgraden van buitenlanders als exacte wetenschappers liggen hoger dan gemiddeld, hetgeen de hogere slaagkansen van deze cluster
mogelijk versterkt (zie ook Hoofdstuk 9 en 10).
Dit blijven echter verklaringen met een sterk hypothetisch karakter. We kunnen op
basis van de gegevens in de HRRF-databank geen uitsluitsel bieden waarom deze groep
dermate hoge slaagcijfers kan voorleggen. Het is duidelijk een groep junior onderzoekers die gefocust was op het behalen van een doctoraat, in welk statuut ze ook zijn
gestart.
115
De vergelijking die eerder werd gemaakt tussen de statuuthoppers en de stabiele groep
kan wel verder verfijnd worden met interessante resultaten tot gevolg. Binnen de stabiele groep is er namelijk een erg groot verschil in slaagpercentages: ongeveer driekwart
van de junior onderzoekers op competitief verworven mandaten doctoreert, tegenover
slechts iets meer dan een vijfde van de junior onderzoekers op andere financiering. De
uitgesteld stabiele junior onderzoekers vertonen dan weer een uitzonderlijk hoog
slaagpercentage. Door het samen nemen van deze subgroepen blijft te veel informatie
verborgen. Figuur 7.7 illustreert deze verschillen. De geaccentueerde lijnen stellen de
diverse stabiele subgroepen voor. Groepen met een stabiel statuut van een competitief
verworven mandaat doctoreren het snelst, maar de speciale groep van ‘uitgesteld stabielen’ nog sneller. In een statuut met competitieve financiering kunnen starten en er
ook in blijven, biedt de beste kansen op succes.
Statuuthoppen rendeert voor sommige veranderingspatronen – mits extra tijdsinvestering. Zo behalen opklimmers bijvoorbeeld betere succesgraden dan stabiele junior
onderzoekers op FWO-, IUAP-, BOF-projecten (² df=1; p<0,001), en doen het
vervolgers beter dan stabiele assistenten (²=50,2; df=1; p<0,001). De onderbroken statuten doen het beter dan de stabiele junior onderzoekers op projecten van andere
financiering (²=5,5; df=1; p<0,050).
Een gemotiveerde doctoraatsstudent die nog geen competitieve financiering heeft verkregen, doet er goed aan in het volgende jaar mee te dingen naar FWO-, IWT- of BOFmandaten, eerder dan in hetzelfde statuut te blijven. Ook de slaagkans van assistenten
verhoogt indien ze overschakelen van of naar een ander statuut, maar bij dergelijke
transities speelt ongetwijfeld ook een selectie-effect mee: een assistent die na een termijn van zes jaar nog niet klaar is met zijn doctoraat maar wel potentieel heeft, krijgt
alsnog de kans om het af te werken in een ander aanstellingsstatuut dan iemand waarvan de onderzoeksomgeving de slaagkansen niet zo hoog inschat.
Niet alleen een gedetailleerde studie van de cluster stabiele en uitgestelde stabiele
onderzoekers – die nog niet eens ‘echte’ statuuthoppers zijn – verschaft dergelijke
nieuwe inzichten. Ook binnen de andere clusters komen nieuwe nuances en doctoraatspatronen naar boven wanneer de doctoraatsproductie, doctoraatsuitval en de
gemiddelde aanstellingsduur in detail worden belicht.
116
Figuur 7.7: Cumulatieve frequentie van behaalde doctoraten over de tijd naar de
stabiele groepen en de statuuthoppers
Bron: HRRF 2
Vervolgers
Bij de cluster ‘vervolgers’ konden twee grote subtypes onderscheiden worden, namelijk
de afwerkers, die meer dan drie jaar op hetzelfde statuut hebben doorgebracht alvorens
over te gaan naar een minder aantrekkelijk statuut en de afglijders, die drie jaar of minder op een statuut met hoge autonomie en werkzekerheid hebben vertoefd alvorens op
een ander statuut over te schakelen. In Tabel 7.9 wordt de doctoraatsproductie en tijdsduur voor deze onderverdelingen weergegeven. Uit deze tabel wordt duidelijk dat diegene die we afwerkers hebben genoemd, effectief ook meer doctoreren (70,3%) dan diegenen die afglijden (22,9%). Hoe langer op een statuut met hoge autonomie en werkzekerheid kon worden gewerkt, hoe hoger de slaagkansen. Wie overschakelt naar een
minder aantrekkelijk statuut, doet dat meestal uit noodzaak, niet als keuze: een nietverkregen verlenging, bijvoorbeeld, of een einde van de financieringsovereenkomst.
Afwerkers die hun doctoraat behalen, doen er iets langer over dan afglijders die het doctoraat behalen (5,58 jaar versus 5,28 jaar), ook al is hun slaagpercentage hoger. Dit verschil is echter nog meer uitgesproken bij diegene die zijn uitgevallen: de kleine groep
(nog) niet-succesvolle afwerkers blijft gemiddeld meer dan acht jaar aangesteld, terwijl
afglijders na minder dan zes jaar uitvallen. Voor de succesvolle ‘afwerkers’ blijkt de
beschikbaarheid van supplementaire financiering een goede zaak want het verhoogt
hun slaagkansen; daartegenover staat dat de doctoraatsambitie die deze personen hadden, na een tijd ook een illusie kan worden. Dit neemt niet weg dat deze trage uitvallers
117
binnen een onderzoeksgroep lang gegeerd kunnen blijven, precies om de jarenlange
ervaring die ze hebben opgebouwd.
Tabel 7.9: Behalen van een doctoraat of niet (aantal en percentage) en tijdsduur naar
subtypes van vervolgers (N=2840)
Afwerkers
Afglijders
Totaal (Vervolgers)
Doctoraat
N/%a
Aanstellingstijd tot uitvalb
N/%a
TTDc
N
467
8,23
1106
5,58
%
29,7
N
977
%
77,1
N
1444
%
50,8
70,3
5,90
290
5,28
22,9
6,66
1396
5,53
49,2
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=631,5; df=1; p<0,001
F=109,6; df=1; p<0,001
F=8,3; df=1; p<0,010
Er bestaat echter nog meer variatie in de cluster ‘vervolgers’ dan enkel de timing. De verschillende statuten waar ze naar overgestapt zijn, kunnen ook in belangrijke mate een
hoog of laag slaagpercentage verklaren. In Tabel 7.10 bespreken we de meest voorkomende statuutverschuivingen van de ‘vervolgers’. De meest voorkomende vorm is het
afglijden van een assistentschap naar overige statuten. Voor deze groep statuuthoppers
is het succesvol beëindigen van een doctoraat geen sinecure, slechts 22,1% behaalt effectief een doctoraat en doet er gemiddeld 7,35 jaar over. Wanneer assistenten kunnen
overstappen naar een FWO-, BOF- of IUAP-project behalen meer van deze junior
onderzoekers hun doctoraat dan wanneer ze overstappen naar een ander project of een
overig statuut (²df=2; p<0,001). Als iemand van een FWO-, BOF-of IUAP-project switcht naar een ‘overig’ statuut, is het slaagpercentage lager dan 50%; bij projecten
op andere financiering zelfs slechts 14,6%. De slaagcijfers zijn echter heel wat beter voor
wie uit een competitief verworven mandaat komt. Met 80,1% ligt het percentage zelfs
hoger dan voor de stabiele junior onderzoekers met competitieve beurzen (zie Tabel
7.8). Ook als er van een competitieve beurs naar een project wordt overgestapt (zowel
naar een FWO-, BOF-, IUAP-project als naar andere financiering), is het slaagpercentage uitzonderlijk hoog (90,6%).
Naast de aard van het statuut van waaruit men vertrekt, is ook de duurtijd die men in
het statuut met de meeste autonomie en werkzekerheid kon doorbrengen, bepalend
voor de slaagcijfers en de tijd tot doctoreren. Zo hebben 21,9% van degenen die als assistent begonnen zijn en die het doctoraat niet behaald hebben, minder dan zes maanden
op het assistentenmandaat gewerkt, en 71,1% zelfs drie jaar of minder. Van diegenen
118
die het wel gehaald hebben, heeft 75,3% langer dan vier jaar op het mandaat gewerkt
(F=172,6; df=1; p<0,001; niet in tabel). De tijd die junior onderzoekers van competitieve
onderzoeksfinanciering konden genieten alvorens hun onderzoekstijd te vervolgen in
een ander statuut, lag gemiddeld genomen een stuk hoger dan bij diegenen die als assistent waren gestart (3,64 jaar tegenover 2,75 jaar).
De overgang van een competitieve onderzoeksfinanciering naar andere statuten kan
dus worden opgevat als een welkome verlenging om het doctoraat af te werken. Een
klein aandeel geraakt in een moeilijke situatie en maakt het doctoraat niet af.
Onder de noemer ‘andere statuutveranderingen’ bevinden zich kleinere aantallen van
soorten combinaties. Zij bestaan meestal ook uit een langere sequentie met meerdere
componenten. Dit vindt ook zijn weerslag in de tijdspanne waarin men zich in deze
subgroep bevindt: diegenen die het doctoraat niet behalen, hebben gemiddeld wel 8,5
jaar aan de universiteit gewerkt. Toch blijkt meer dan de helft uit deze groep ‘vervolgers’ (52,2%) er wel in te slagen een doctoraat te behalen.
meest voorkomende combinaties van de vervolgers (N=2840)
Doctoraat
N/%a
Aanstellingstijd tot
uitvalb
N/%a
TTDc
N
398
8,14
113
7,35
%
77,9
N
72
%
65,5
N
24
%
34,8
N
34
%
19,9
N
48
%
9,4
N
157
%
56,3
Assistentschappen naar
overige statuten
project (6a en 6b)
project (5a en 5b)
22,1
5,06
38
7,10
34,5
4,33
45
5,94
65,2
naar
overige statuten
naar project
6,89
137
4,97
80,1
5,11
463
4,95
90,6
FWO-, BOF-, IUAP-project naar
overige statuten
5,64
122
5,06
43,7
119
andere projecten
Doctoraat
N/%a
Aanstellingstijd tot
uitvalb
N/%a
TTDc
N
117
3,50
171
5,02
%
40,6
N
364
%
85,4
N
223
%
47,8
N
1444
%
50,8
59,4
Project op andere financiering naar
overige statuten
Andere statuutveranderingen
Totaal
6,00
62
5,20
14,6
8,50
244
6,47
52,2
6,66
1396
5,53
49,2
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=1836,5; df=7; p<0,001
F=26,5; df=7; p<0,001
F=4,3; df=7; p<0,001
Opklimmers
Tabel 7.11 bevat de slaagpercentages uitgesplitst naar de subgroepen van de opklimmers (cluster C). Onder de opklimmers verstaan we dus onderzoekers die in een
bepaald statuut zijn ingestroomd voor het doctoraat, maar mogelijk vrij snel overstappen naar een ander statuut dat meer past bij hun doctoraatsambities of naar een ander
onderzoeksproject dat meer aansluit bij hun onderzoeksfocus. Het statuut waarop ze
zijn ingestroomd geldt bij velen dus van bij het begin als een tijdelijke situatie, allicht
met de bedoeling van de promotor deze onderzoekers ‘snel’, eerder dan ‘in het juiste
statuut’ aan te trekken. Drie voorbeelden illustreren dat deze veronderstelling erg aannemelijk is. Ten eerste is bijvoorbeeld de aanwerving van assistenten gebonden aan een
specifieke oproep die niet noodzakelijk aansluit bij de start van een academiejaar. Een
beloftevolle onderzoeker kan tijdelijk tewerkgesteld worden met projectmiddelen in
afwachting van een verwachte aanstelling die, aangezien het een financiering vanuit de
universitaire werkingsmiddelen betreft, door diverse universitaire organen moet worden goedgekeurd. Verder is het ook een wijd verspreide praktijk aan Vlaamse universiteiten dat onderzoekers die een IWT-specialisatiebeurs aanvragen (beurzen waarvan de
startdatum in januari niet samenvalt met het begin van het academiejaar), al vooraf
door de promotor worden aangesteld met projectmiddelen om de periode tussen afstuderen op masterniveau en starten als junior onderzoeker te overbruggen. In heel wat
disciplines riskeert de promotor immers de beste kandidaten te ‘verliezen’ als het
jobaanbod op de niet-academische markt aantrekkelijker is. Een vergelijkbare veronderstelling geldt voor doctoraatsbursalen: aangezien een inschrijving voor het docto120
raat moet volbracht zijn alvorens een junior onderzoeker op dit statuut kan worden
aangesteld – een procedure die zeker voor buitenlandse onderzoekers enige tijd kan
duren – wordt zo’n persoon in afwachting wel eens tijdelijk aangesteld met een ander
statuut tot wanneer deze inschrijvingsprocedure als doctoraatsstudent is vervolledigd.
Net als in de bovengenoemde gevallen betreft het hoogstwaarschijnlijk onderzoekers
die sterk gemotiveerd zijn en waarvoor de promotor of vakgroep een tijdelijk opvangmandaat voorziet.
De slaagpercentages verschillen niet erg van de slaagpercentages van de stabiele groep A.1,
zij het dan dat diegenen die voor de start van hun assistentschap eerst een andere aanstelling hadden, grotere slaagkansen hebben (63,2% tegenover 41,4% – F=131,5; df=1; p<0,001).
Het opklimmen vanuit een ander statuut naar een assistentschap wordt beloond met een
hoger rendement, maar de investering voor de universiteit is ook hoger: de gemiddelde tijd
tot doctoreren is groter dan bij de stabiele groep assistenten (F=10,5; df=1; p<0,010). De
extra tijdsduur tot het doctoraat wanneer men de opklimmers naar een assistentschap vergelijkt met ‘stabiele’ assistenten, blijft echter klein (van 5,91 naar 6,17 jaar). Bij de opklimmers naar competitieve mandaten verhoogt dit van 4,11 jaar naar 4,91 jaar.
De uitval bij de opklimmers is overal lager dan 50%. Opklimmers die wel doctoreren,
blijven gemiddeld ongeveer een jaar tot anderhalf jaar langer aan de universiteit werken
dan diegenen die (nog) geen doctoraat behaalden (F=133,0; df=1; p<0,001), behalve bij
competitief verworven mandaten, waar die kloof veel kleiner is (F=23,1; df=1; p<0,001).
subgroepen van de opklimmers (cluster C, N=2490)
Doctoraat
N / %a
Aanstellingstijd
tot uitvalb
N / %a
TTDc
N
200
3,51
218
4,96
%
47,8
N
234
%
22,5
N
379
%
36,8
N
813
%
32,7
Opklimmen naar een
FWO-, BOF- of IUAP-project
competitief verworven mandaat
assistentschap
Totaal (opklimmers)
52,2
4,41
808
4,91
77,5
5,07
651
6,17
63,2
4,50
1677
5,41
67,3
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=101,2; df=2; p<0,001
F=33,1; df=2; p<0,001
F=149,8; df=2; p<0,001
121
Onderbrekers, ritsers en restcategorie
Hoewel er bij de onderbrekers heel wat combinaties voorkomen waarbij een mandaat
meermaals onderbroken wordt, is de meest voorkomende sequentie toch die van junior
onderzoekers die eenmaal een onderbreking hebben gehad (Tabel 7.12). In 7% van de
gevallen hield deze onderbreking (deels of volledig) zwangerschapsverlof in, voor 4%
betrof het een vorm van ziekteverlof, maar voor de meesten was deze onderbreking een
periode van werkloosheid alvorens opnieuw te starten in hetzelfde of een ander statuut.
35,7% van deze junior onderzoekers is tewerkgesteld geweest op een ‘ander’ project en
heeft meer dan een maand moeten wachten om daarna opnieuw op een dergelijk statuut tewerkgesteld te worden. Slechts 17,3% van deze junior onderzoekers behaalt aan
het einde van de rit een doctoraat. Onderbroken projecten waarbij men eenmaal wisselt
tussen een FWO-, BOF- of IUAP-project en een ‘ander project’ (al dan niet voorafgegaan
door een onderbreking, namelijk de sequenties ‘(6)364’ of ‘(6)463’ komen in 15,3% van
de gevallen voor in deze cluster. Het slaagpercentage bij deze afwisseling is een stuk
hoger (43,3%) dan wanneer men enkel binnen de groep ‘aanstellingen op andere projecten’ blijft, maar nog steeds rondt minder dan de helft van de junior onderzoekers de
doctoraatstermijn succesvol af. Onderbroken assistentschappen voorspellen eveneens
weinig goeds: slechts 33,0% behaalt het doctoraat. Dit is echter niet significant verschillend van stabiele assistentschappen (²2,5; df=1; p=0,231), omdat de onderbroken
vorm zo weinig voorkomt (88 ‘onderbroken’ assistenten tegenover 2064 ‘stabiele’).
Opnieuw zijn het de competitief verworven mandaten die in deze cluster robuust goed
blijven scoren. Zelfs met een onderbreking van meer dan een maand blijft het slaagpercentage vrij hoog: 75,8% haalt de eindmeet. De overige 18,3% werd toegewezen aan
‘overige statuutveranderingen’ en bevat net zoals de gelijkgenoemde restgroep in
Tabel 7.10 vrij uitzonderlijke combinaties van statuten met meerdere onderbrekingen. Hoe meer onderbrekingen tussen statuten, hoe minder junior onderzoekers doctoreren (r=-0,020, p<0,010). Het effect van een onderbreking van de onderzoeksaanstelling wegens zwangerschap wordt in het hoofdstuk over gender besproken.
subgroepen van de onderbrekers (categorie D, N=890)
Geen doctoraat
Doctoraat
N / %a
Duurb
N / %a
TTDc
N
263
4,72
55
5,71
%
82,7
N
68
%
56,7
N
42
Onderbroken projecten
Onderbroken project op andere
financiering
Onderbroken project
(364/463/6364/6463)
Meermaals onderbroken project
122
17,3
5,29
52
6,16
43,3
5,48
32
6,01
Geen doctoraat
N / %a
Onderbroken FWO-, BOF-,
IUAP-project
%
56,8
N
51
%
69,9
N
59
%
67,0
N
8
%
24,2
N
15
%
71,4
N
116
%
72,2
N
622
%
69,9
Duurb
Doctoraat
N / %a
TTDc
43,2
4,22
22
6,41
30,1
Onderbroken mandaten
Onderbroken assistentschap
Onderbroken competitief verworven mandaat
Meermaals onderbroken assistentschap of competitief verworven mandaat (bv. 16161 of
6262)
Overige statuutveranderingen
Totaal
4,69
29
6,58
33,0
4,74
25
4,49
75,8
7,06
6
6,33
28,6
6,62
47
7,20
28,8
5,76
268
6,15
30,1
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=74,0; df=7; p<0,001
F=26,5; df=7; p<0,001
F=4,3; df=7; p<0,001
De voorlaatste cluster, de ritsers, is zo mogelijk nog diverser samengesteld dan deze van
de onderbrekers: meer dan de helft van de combinaties komen bij minder dan tien
junior onderzoekers voor. De grootste subgroep bevat 15,6% van de betreffende junior
onderzoekers, waarbij twee ‘andere’ projecten onderbroken worden door een FWO-,
BOF- of IUAP-project (niet in tabel). Ook het omgekeerde komt in 7,2% van de gevallen
voor. Daarnaast zijn er ook nog combinaties tussen projecten en overige statuten, die
elkaar op velerlei manieren afwisselen. De doctoraatskansen voor deze groep (45,5%)
liggen nog steeds onder het gemiddelde voor alle onderzoekers die in deze analyses aan
bod kwamen, maar zijn toch substantieel hoger dan die van de onderbrekers (²48,0;
df=1; p<0,001; niet in tabel). Ze doen er ook langer over dan gemiddeld, namelijk 5,9
jaar. Hoe langer de reeks van opeenvolgende statuten, hoe minder waarschijnlijk het
wordt dat de junior onderzoeker het doctoraatstraject succesvol beëindigt (r= -0,115;
p<0,010).
123
Tot slot is er nog de restcategorie (Tabel 7.13), die bestaat uit drie subgroepen die elk
een lange reeks van verschillende combinaties hebben. De meest voorkomende vorm
binnen de subgroep ‘opklimmen en daarna afglijden’ zijn de opklimmers vanuit een
project naar een competitief mandaat en daarna een terugkeer naar een ‘ander’ project
(komt voor bij 9,8% van de junior onderzoekers in deze subgroep, niet in tabel). 89,0%
hiervan behaalt ook effectief het doctoraat. Binnen deze subset wordt aangetoond dat
verschillende combinaties met competitieve mandaten telkens weer hoge slaagpercentages opleveren, zelfs al wordt er gestart en geëindigd in overige statuten. Dergelijke
combinaties met een competitief mandaat tussenin, goed voor 52,6% van de restcategorie, zijn steeds goed voor slaagpercentages hoger dan 70%. Hun groot aandeel
bepaalt ook grotendeels het hoge slaagpercentage van de hele restgroep. Bij de tweede,
kleinere subgroep van afglijders die terug opklimmen naar een beter statuut is dit
44,5%. De ‘overige statuutveranderingen’ bevatten alle andere sequentiemogelijkheden, die maximum door vijf junior onderzoekers worden gedeeld. 76,2% van hen heeft
zelfs een unieke combinatie van aanstellingen laten optekenen. Hun sequenties
bestaan gemiddeld uit een combinatie van meer dan vijf elementen (al dan niet verschillende statuten), hetgeen verklaart waarom de junior onderzoekers die hun doctoraat
uiteindelijk wel behalen, er ook het langst over doen van alle categorieën (7,54 jaar).
Tabel 7.13: Behalen van een doctoraat of niet (aantal en percentage) en tijdsduur van
de restcategorie (N=1370)
Geen doctoraat
Opklimmen en afglijden
Afglijden en opklimmen
Overige statuutveranderingen
Totaal
Doctoraat
N/%
Duur
N/%
TTD
N
289
7,73
550
6,14
%
34,4
N
75
%
32,8
N
139
%
46,0
N
503
%
36,7
65,6
6,23
154
6,25
67,2
9,37
163
7,54
54,0
7,96
867
6,42
63,3
a: ²=14,7; df=2; p<0,010
b: F=21,3; df=2; p<0,001
c: F=27,8; df=2; p<0,001
Bron: HRRF 2
Conclusie
Na deze gedetailleerde analyse blijkt dat achter alle aanstellingsgegevens, statuutclusters en statuutsequenties nog steeds veel variatie zit, meer nog dan zelfs in Figuur 7.7
kon worden weergegeven. In elk van deze categorieën bestaat nog vrij veel variatie in de
124
tijd tot doctoreren en slaagpercentages. Statuuthoppen is voor veel junior onderzoekers een noodzaak, voor anderen een keuze, maar vaak vergt het ook meer inspanningen in termen van tijd om het doctoraat te behalen. Statuuthoppen is niet altijd ‘een
weg naar succes’, maar in vele gevallen wel een zeer belangrijke ‘uitweg’. Toch moet ook
de balans gemaakt worden tussen de investering (duur van een doctoraatstraject) en
het rendement (de slaagpercentages): wanneer we ‘succes’ beschouwen vanuit het behalen van de doctorstitel, brengt een investering van meer dan zeven jaar via een aaneenrijgen van aanstellingsmogelijkheden deze evenwichtsoefening wel uit balans.
7.4. Samenvatting
Bovenstaande analyses geven ons een beter inzicht in het in Vlaanderen wijdverspreide
fenomeen statuuthoppen en tonen aan dat het ‘dominant statuut’ niet het volledige
verhaal vertelt. Ongeveer de helft van de junior onderzoekers verandert minstens eenmaal van statuut binnen zijn/haar aanstellingsperiode. De grootste groep hierbinnen,
namelijk één derde van de statuuthoppers, behoren tot de zogenaamde ‘vervolgers’. Ze
starten in een hiërarchisch hoger gerangschikt statuut, maar glijden af naar een lager
gerangschikt statuut in de hoop toch nog een doctoraat te kunnen afwerken of hun
onderzoekstijd te verlengen. Ook opklimmers, die de omgekeerde beweging van de vervolgers maken, komen vrij veel voor: 29% van de statuuthoppers behoort tot deze categorie.
Voor sommige vormen van statuuthoppen levert de aanstellingsverschuiving betere
slaagkansen op. Wie start in een project maar de kans krijgt om verder te werken op een
competitief verworven mandaat verhoogt zijn slaagkansen. Opklimmers naar een
‘hoger gerangschikt’ statuut doen het ook beter dan zij die op een project blijven werken of gedurende hun volledige aanstellingsperiode als assistent werken. Van zij die
hun statuut inwisselen voor een minder aantrekkelijk statuut worden lage slaagpercentages verwacht, maar niet zo in combinatie met competitieve mandaten. Driekwart van
de junior onderzoekers die in dit statuut beginnen en blijven, behaalt het doctoraat,
maar ook wanneer ze erna afglijden naar een ander statuut, of wanneer ze diverse combinaties met andere aanstellingen aan hun competitieve beurs koppelen, blijven de
slaagpercentages veel hoger dan in de combinaties van elk ander statuut zonder competitief mandaat.
Opvallend is ook dat bijna twee derde van de assistenten hun doctoraat behalen wanneer ze uit een ander statuut zijn opgeklommen, of wanneer ze afglijden naar een
FWO , IUAP- of BOF-project, terwijl er iets minder dan de helft (41%) van de assistenten
slaagt die geen andere aanstelling hebben gehad.
Statuuthoppen levert alleen een hoger rendement op wanneer men niet is gestart in een
competitief mandaat. Toch kan zelfs voor deze houders van een FWO-, IWT- of BOFmandaat een verlengperiode in een ander statuut de noodzakelijke aanvulling betekenen om alsnog het doctoraat te behalen als de beurstijd is overschreden. Zelfs bij hen
blijven de slaagpercentages tussen de 80 en 91%.
Niet alle vormen van statuuthoppen leveren echter goede slaagpercentages op of worden aangegaan met het oog op het behalen van het doctoraat. Sommige statuuthop125
pers blijven gemiddeld meer dan zes jaar aan de universiteit werken zonder doctorstitel
aan het einde van dit traject. We mogen echter niet vergeten dat deze analyses niet kunnen aangeven of het behalen van een doctoraat ooit deel uitmaakte van de ambities van
deze onderzoekers of van de verwachtingen van hun onderzoeksgroep. Sommige leveren een belangrijke bijdrage aan het project waar ze aan meewerkten, bovendien kunnen ze de opgedane onderzoekservaring ook in niet-academische sectoren valoriseren.
Of deze investering op andere vlakken rendeert moet echter via andere onderzoeksmethoden dan een analyse van aanstellingsstatuten worden aangepakt.
126
Hoofdstuk 8.
Vrouwen in de academische
wereld.
Op naar meer gendergelijkheid
in het doctoraatstraject?
8.1. Introductie
In de laatste decennia is de positie van vrouwen in het hoger onderwijs versterkt, een
trend die niet alleen op te merken is in België, maar in de meeste OESO-landen. Sinds
enige tijd studeren zelfs meer vrouwen dan mannen af in het hoger onderwijs (OECD,
2008). Figuur 8.1 toont de evolutie van België en een aantal andere landen voor de participatie van vrouwen in de tweede cyclus (ISCED 5 (OECD, 2002)) en Figuur 8.2 voor
de derde cyclus (ISCED6 (OECD, 2002)). Wat betreft de tweede cyclus is de trend overal
opwaarts. In sommige landen verloopt deze wat trager dan in andere, maar in de meeste
landen volgen nu meer vrouwen dan mannen tweede cyclus hoger onderwijs. Deze
trend is meer uitgesproken in België dan in buurlanden Duitsland en Nederland. Landen als Zweden, de VS en Australië vertonen al een grotere ongelijkheid in het nadeel
van de mannen. In tegenstelling tot wat eerst gedacht werd, namelijk dat een ‘genderequilibrum’ zich voltrok, zien we dus mogelijk een nieuwe vorm van ongelijkheid ontstaan.
% vrouwen
Figuur 8.1: Internationale vergelijking van percentage vrouwen in hoger onderwijs
(tweede cyclus) tussen 1985 en 2005
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1985
Australië
België
Frankrijk
Duitsland
Nederland
Zweden
VS
1990
1995
2000
2005
Bron: OECD (2008)
127
Dat deze trend zich ook verder zet tijdens de derde cyclus van het hoger onderwijs,
namelijk het doctoraat, is mogelijk slechts een kwestie van tijd. De OECD (2008) rapporteert dat uit 24 landen waar data voorhanden zijn voor 1998 en 2005 er sprake was
van een groei van 7% in het aandeel vrouwen, waarbij er over de landen heen een gemiddelde bereikt werd van 46% vrouwen dat een doctoraat behaalt. In Figuur 8.2 bekijken
we de evolutie van het percentage doctoraten dat jaarlijks aan vrouwen wordt uitgereikt in verschillende landen. Een aantal landen (VS, Italië) hebben al in 2008 een genderevenwicht bereikt. België hinkte wat achterop in het begin van het decennium in
vergelijking met de andere landen in deze grafiek, met uitzondering van Japan. Na 2004
bleef het aandeel doctoraten uitgereikt aan vrouwen in België echter stijgen, en bereikte
42,0% in 2008, vergelijkbaar met buurlanden Nederland (41,7%), Frankrijk (41,9) en
Duitsland (42,1%).
% vrouwen
Figuur 8.2: Internationale vergelijking van percentage doctoraten behaald door
vrouwen in hoger onderwijs (derde cyclus) van 2000-2008
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1985
Australië
België
Frankrijk
Duitsland
Nederland
Zweden
VS
1990
1995
2000
2005
Bron: OECD (2010)
Als we de cijfers van Vlaanderen meer in detail bekijken aan de hand van de HRRF-data,
zien we dat er bijna een evenwicht is bereikt in de aandelen van mannen en vrouwen die
beginnen aan een doctoraat (zie ook instroomfiguur naar gender in Hoofdstuk 4).
Stroomden er in academiejaar 1990-1991 slechts 42,3% vrouwen in, dan is dat in 20082009 al opgelopen tot 48,9% (Figuur 8.3). Het aandeel vrouwen balanceert nu rond de
50%. De vraag is of het bij een evenwicht blijft of dat, zoals de voorspelling van de
OECD (2008), de balans in het nadeel van de mannen zal uitvallen.
128
Hoofdstuk 8. Vrouwen in de academische wereld. Op naar meer gendergelijkheid in het doctoraatstraject?
Figuur 8.3: Percentage van instroom naar gender, van 1990-1991 tot 2008-2009
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Man
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
1994-1995
1993-1994
1992-1993
1991-1992
1990-1991
Vrouw
Academiejaar van instroom
Bron: HRRF 2
Voor het behalen van het doctoraat zijn we verder verwijderd van een gelijke genderverdeling. In academiejaar 1990-1991 werd slechts 36,8% van de doctoraten behaald door
vrouwen, terwijl in het academiejaar 2008-2009 het aandeel vrouwen bij de nieuwe doctoraathouders reeds steeg tot 43,3% (Figuur 8.4). Er is een kleine procentuele achteruitgang in vergelijking met academiejaar 2007-2008, maar dit is mogelijks eerder een uitzondering dan het begin van een nieuwe trend. Dezelfde stijgende trend herkennen we
bij de behaalde tweedecyclusdiploma’s van het hoger onderwijs: er is een groei van
ongeveer 8% in de laatste tien jaar in de derde cyclus, en een groei van ongeveer 6% in de
tweedecyclusdiploma’s.
Hoewel de gendergap inzake het aantal behaalde doctoraten verkleint, mogen we uit
deze figuur echter niet zomaar afleiden dat vrouwen de laatste jaren succesvoller geworden zijn. Figuur 5.15 toonde immers aan dat de slaagkans van mannen de laatste jaren
sterker gestegen is dan de slaagkans van vrouwen, waardoor het verschil tussen mannen en vrouwen inzake gemiddelde individuele slaagkans groter is geworden. Het verkleinen van de genderkloof bij de behaalde doctoraten is dus niet zozeer het resultaat
van betere slaagpercentages van vrouwen, maar eerder van een grotere instroom van
vrouwelijke onderzoekers.
129
Figuur 8.4: Percentage behaalde doctoraten naar gender,
van 1995-1996 tot 2008-2009
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Man
2008-2009
2007-2008
2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
2000-2001
1999-2000
1998-1999
1997-1998
1996-1997
1995-1996
Vrouw
Bron: HRRF 2
Ondanks deze stijgende trend van het aandeel vrouwen dat een doctoraat behaalt,
blijkt er echter in de verdere academische carrières van vrouwen nog steeds sprake te
zijn van verticale segregatie (Mischau, 2001; European Commission, 2009): hoe hoger
je kijkt op de ladder van de academische staf, hoe lager het percentage vrouwen is. Het
is (nog) niet duidelijk of dit laatste uitsluitend een reflectie is van historische ongelijkheden, of ook huidige mechanismen van genderongelijkheid weerspiegelt. Internationaal onderzoek omtrent genderongelijkheid in het doctoraatstraject suggereert alvast
dat gender een minder belangrijke rol gaat spelen. Studies uit het Verenigd Koninkrijk,
Noorwegen en Australië tonen bijvoorbeeld aan dat er een ongelijke verdeling is aan de
start van het doctoraat, maar er worden geen verschillen in het behalen van het doctoraat gevonden (Wright & Cochrane, 2000; Mastekaasa, 2005; HEFCE, 2007; Jiranek,
2010). Het zogenaamde threshold effect is hier geldig: als vrouwen eenmaal in het doctoraatstraject geraken, hebben ze evenveel kans als mannen om het doctoraat te behalen.
Ook indien er weinig verschillen gevonden worden tussen mannen en vrouwen inzake
doctoraatssucces, kunnen gendermechanismen tijdens het doctoraatsproces een
belangrijke rol spelen. Zo vonden Seagram, Gould en Pyke (1998) geen genderverschil
in de tijd tot doctoreren, maar wel dat vrouwen het verschil aanhaalden in de kwaliteit
van supervisie, waarbij ze meer rapporteerden last te hebben van seksisme, van een
gebrek aan interesse van de promotor voor het onderwerp of van het samenkomen op
vaste tijdstippen… Weinig zelfvertrouwen wordt ook vaker gerapporteerd bij vrouwen
dan bij mannen, vooral in de exacte en toegepaste wetenschappen (Etzkowitz, Kemelgor, Neuschatz, & Uzzi, 1994; Sonnert, 1999). Ander onderzoek wees uit dat er wel genderverschillen zijn in het behalen van een doctoraat wanneer rekening gehouden wordt
met gezinsuitbreiding tijdens het doctoraatstraject (Mastekaasa, 2005). Voor mannen
heeft dit doorgaans een minder grote impact dan voor vrouwen. De kinderwens van
vrouwen kan ervoor zorgen dat ze hun academische carrière vroegtijdig stopzetten, niet
130
alleen tijdens het doctoraatstraject maar meer nog in de aanloopfase naar een vaste
benoeming (Etzkowitz et al., 1994).
In internationaal onderzoek wordt vaak een positief beeld geschetst als zou de genderongelijkheid ook in derde cyclus van het hoger onderwijs zijn uitgewist. Hierbij wordt
echter vaak de interactie met het wetenschapsgebied over het hoofd gezien (Mastekaasa, 2005). Zo vond Siegel (2005) geen verschillen naar geslacht per se, maar wel binnen sommige wetenschapsgebieden. Hoewel er in de sociale, humane en medische
wetenschappen gendergelijkheid heerst of vrouwen zelfs vaker doctoreren dan mannen, blijven ze in de minderheid bij de exacte wetenschappen (41% – EU27 gemiddelde)
en zeker bij de ingenieurswetenschappen (25% – EU27 gemiddelde) (European Commission, 2009). Hoewel de genderongelijkheid in deze richtingen vandaag de dag heel
wat minder uitgesproken is dan vroeger, is de kloof nog niet gedicht. Veel heeft te
maken met de cultuur die binnen deze wetenschapsgebieden heerst en overwegend
‘mannelijk gedomineerd’ wordt (Etzkowitz, Kemelgor & Uzzi, 2000). Dit verklaart vaak
de ongelijke verdeling bij de instroom van een doctoraat. Het probleem wordt vaak
voorgesteld aan de hand van de ‘leaky pipeline’ metafoor (Sonnert, 1999): het aandeel
vrouwen daalt gradueel naarmate men hoger op de carrièreladder kijkt. Het is een fenomeen dat mogelijk in alle wetenschapsgebieden van kracht is, maar extra voelbaar is in
de exacte en toegepaste wetenschappen omdat de ondervertegenwoordiging van vrouwen daar al start tijdens de middelbare school. De pijpleiding lekt dus op verschillende
cruciale momenten in de (onderwijs)carrière van vrouwen. Als remedie wordt gepoogd
om zowel meer (vrouwelijke) jongeren in deze richtingen te krijgen, als de uitval te
beperken en de terugkeer te bevorderen. Zolang de structurele en culturele factoren
niet worden aangepakt, blijft de leiding lekken (Sonnert, 1999).
In Figuur 8.5 worden de verschillen voorgesteld van het aandeel mannen en vrouwen
dat in de ‘harde wetenschappen’ start tegenover de totale studentenbevolking van
zowel master- als doctoraatsniveau. Gemiddeld over 27 Europese landen kiest 38,6%
van alle mannen binnen het hoger onderwijs voor een studierichting binnen de exacte
of toegepaste wetenschappen, tegenover slechts 13,5% van alle vrouwen. Vlaanderen
doet het net iets beter dan Wallonië, maar blijft onder het Europees gemiddelde met
31,5% mannen en 8,8% vrouwen die kiezen voor de exacte of toegepaste wetenschappen. Het verschil tussen het aandeel mannen en vrouwen blijft in al deze landen hoog
(Eurostat, 2010). De kloof in dergelijke richtingen blijkt dus heel wat moeilijker te
dichten dan de algemenere kloof die aanwezig is binnen het hoger onderwijs.
131
Figuur 8.5: Percentage mannelijk en vrouwelijke studenten in exacte en
toegepaste wetenschappen1 tegenover totale populatie mannelijke en
vrouwelijke studenten in 2008
50
45
40
35
30
25
20
Man
15
Vrouw
10
5
Japan
VS
Zweden
Polen
Nederland
Italië
Frankrijk
Duitsland
Vlaanderen
Wallonië
België
EU 27
0
Bron: Eurostat (2010)
1:
Alle studenten van de classificatie ISCED 5 en 6 werden hierin opgenomen: dit is master- en doctoraatsniveau.
In navolging van eerder internationaal onderzoek gaan wij in dit hoofdstuk na welke
genderverdelingen er in Vlaanderen zijn naargelang de verschillende wetenschapsdisciplines en statuten en welke factoren doorslaggevend zijn om de verschillen tussen mannen en vrouwen in slaagpercentages voor het doctoraat te verklaren. Daarnaast wordt
de invloed van zwangerschapsverlof op de succescijfers en tijd tot doctoraat onderzocht.
8.2. Resultaten
In Figuur 8.3 en 8.4 werd een algemeen beeld geschetst van de evolutie van het
(on)evenwicht tussen mannen en vrouwen in het doctoraatstraject. Mogelijks zitten
achter dit beeld nog eventuele genderongelijkheden vroeger en nu ‘verborgen’. In dit
deel spitsen we ons toe op genderverschillen in wetenschapsdiscipline en doctoraatsfinanciering.
Interesse voor wetenschappen
Zoals in de inleiding al werd aangehaald, is er bij de globale instroom in het doctoraatstraject niet langer sprake van een ongelijke instroom van mannen en vrouwen. Binnen
de exacte en toegepaste wetenschappen is dit echter nog wel het geval. Tabel 8.1 toont
de evolutie van de genderverschillen in instroom naar wetenschapsgebied over drie
cohortes (voor een volledig overzicht naar academiejaar verwijzen we door naar Bijlage
132
8.1). Vrouwen zijn het sterkst vertegenwoordigd binnen de medische wetenschappen
en het minst sterk binnen de toegepaste wetenschappen. Mannen daarentegen stromen
het vaakst in de toegepaste wetenschappen in en het minst in de humane wetenschappen. Hoewel de percentages fluctueren over de jaren heen, blijft deze verdeling vrij stabiel. Van instroomjaar 2004 tot 2009 is dit zelfs nog meer uitgesproken: 33,1% van de
vrouwen start een doctoraatstraject in medische wetenschappen tegenover 18,6% van
de mannen, terwijl er maar 14,8% van alle vrouwen binnen de exacte wetenschappen
beginnen tegenover 24,7% van alle mannen (²=310,6; df=1, p<0,001).
We zien wel een verschuiving als we de percentages vergelijken van de verdeling tussen
mannen en vrouwen over de wetenschapsclusters. Terwijl vrouwen in de instroomcohorte 1990-1997 enkel binnen de cluster van de medische wetenschappen de meerderheid vormden, zien we dat vrouwen in de andere cohortes ook in andere
wetenschapsclusters sterker vertegenwoordigd zijn: meer vrouwen dan mannen startten in de sociale wetenschappen in de periode van 1997-2004. In de humane wetenschappen wordt de verdeling ongeveer gelijk en is er een vrouwelijke oververtegenwoordiging in de cohorte 2004-2009. Deze veranderingen zijn toe te schrijven aan het grotere percentage vrouwen dat er een doctoraatstraject start, de evolutie die we in de
inleiding hebben besproken. De interesse van vrouwen blijft echter vooral naar de
‘zachte’ wetenschappen gaan, en wordt zelfs nog meer uitgesproken over de tijd heen.
In de periode van 1990-1997 waren er nog 20,3% vrouwen die in de exacte wetenschappen een doctoraatstraject startten, in 2004-2009 is dit slechts 14,8%. De verdeling mannen/vrouwen binnen elke wetenschapscluster verscherpt echter ook, hoewel er fluctuaties zijn over de tijd. Zo waren in de exacte wetenschappen gemiddeld 36% vrouwen
tegenover 64% mannen in de periode van 1990-1997 en dit aantal bleef nagenoeg stabiel in de periodes daarna (respectievelijk 35,4 % in 1997-2004 en 36,1% in de periode
2004-2009). Binnen de toegepaste wetenschappen daarentegen vergroot het aandeel
vrouwen over de tijd: waren er gemiddeld 26,6% vrouwen in 1990-1997, dan loopt dit
op tot 31,4% in 2004-2009. Dit is echter niet omdat er meer interesse uitgaat van vrouwen, want hun aantallen blijven ongeveer stabiel, maar omdat er minder interesse van
mannen uitgaat naar deze wetenschapscluster.
133
Tabel 8.1: Instroomgegevens per instroomcohorte naar geslacht volgens
wetenschapscluster
1990-1997a
♀
♂
1997-2004b
♀
♂
2004-2009c
♀
♂
Geen
statuut
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
Totaal
N
14
853
532
604
444
625
3072
%
0,5
27,8
17,3
19,7
14,5
20,3
N
14
740
591
671
1225
1094
%
0,3
17,1
13,6
15,5
28,3
25,2
N
33
1558
929
1164
728
914
%
0,6
29,3
17,4
21,9
13,7
17,2
N
19
1227
947
946
1820
1682
%
0,3
18,5
14,3
14,2
27,4
25,3
N
52
1581
668
1084
680
707
%
1,1
33,1
14,0
22,7
14,2
14,8
N
17
943
596
776
1484
1251
%
0,3
18,6
11,8
15,3
29,3
24,7
4335
5326
6641
4772
5067
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=301,5; df=5; p<0,001
²=624,0; df=5; p<0,001
²=675,7; df=5; p<0,001
Mannen succesvoller dan vrouwen?
In de inleiding van dit hoofdstuk stipten we reeds aan dat er procentueel meer doctoraten naar mannen dan naar vrouwen gaan. Het verschil wordt wel kleiner over de tijd,
maar is nog niet geheel verdwenen. Wanneer we ons focussen op de genderverschillen
binnen de vijf grote wetenschapsclusters (Tabel 8.2), merken we dat de verhoudingen
ook veranderd zijn over de tijd. De gegevens van afgewerkte doctoraten voor de periode
1990-1998, geven een vertekend beeld aangezien de HRRF-databank enkel volledige
data bevat van junior onderzoekers die ingestroomd zijn vanaf 1990. We nemen hier
dus enkel de doctoraten die met succes zijn verdedigd vanaf het jaar 1998 in beschouwing (voor een volledig overzicht, zie Bijlage 8.2). De meeste doctoraten die door vrouwen werden behaald, werden in de medische wetenschappen behaald. Aangezien de
instroom hier ook het grootst is, is dit vrij logisch. Hoewel vrouwen naast de medische
wetenschappen vooral ook instromen in de sociale wetenschappen, is het aandeel vrouwen bij de uitstroom desondanks het laagst. Van alle uitgereikte doctoraten voor vrouwen komen de exacte wetenschappen op de tweede plaats. De humane en toegepaste
wetenschappen delen de derde plaats. De verdeling van alle doctoraten bij de mannen
verloopt anders: de meeste doctoraten worden uitgereikt binnen de exacte wetenschappen, hoewel er procentueel meer instromen vanuit de toegepaste wetenschappen (deze
134
komen op de tweede plaats). Medische wetenschappers belanden op de derde plaats.
Minder dan 20% van alle doctoraten uitgereikt aan mannen komt voort uit de humane
en sociale wetenschappen samen.
Het aantal uitgereikte doctoraten stijgt over de tijd in alle wetenschapsgebieden, zowel bij
mannen als bij vrouwen, maar in verschillende versnellingen. Dit betekent dat ook de verdeling verandert over de tijd. Dit is meer uitgesproken voor vrouwen dan voor mannen. Zo
gaan er in de recentste jaren procentueel minder doctoraten naar exacte wetenschappers bij
vrouwen: in 2008-2009 is er een dieptepunt van 19,1% (ongeveer 10% verschil met tien jaar
voordien; ²=7,05; df=1; p<0,05). Een toenemend aandeel ‘vrouwelijke’ doctoraten gaat naar
de toegepaste en naar de sociale wetenschappen. Zowel voor mannen als vrouwen nemen
de humane wetenschappen het kleinste aandeel in bij de behaalde doctoraten. Bij de doctoraten uitgereikt aan mannen in 2008-2009, worden het meest doctoraten in de toegepaste
wetenschappen behaald. Tot slot zien we dat bij de mannen het aandeel doctoraten in de
humane wetenschappen lichtjes stijgt terwijl het bij de vrouwen juist daalt.
Tabel 8.2: Behaalde doctoraten voor drie academiejaren naar geslacht volgens
wetenschapsgebied
1998-1999
a
♀
♂
2002-2003
b
♀
♂
2008-2009c
♀
♂
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
Totaal
N
47
20
10
20
41
138
%
34,1
14,5
7,2
14,5
29,7
N
51
22
23
74
84
%
20,1
8,7
9,1
29,1
33,1
N
80
37
31
44
59
%
31,9
14,7
12,4
17,5
23,5
N
83
49
58
109
152
%
18,4
10,9
12,9
24,2
33,7
N
162
50
72
81
86
%
35,9
11,1
16,0
18,0
19,1
N
122
68
71
178
152
%
20,6
11,5
12,0
30,1
25,7
254
251
451
451
591
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=301,5; df=5; p<0,001
²=624,0; df=5; p<0,001
²=624,0; df=5; p<0,001
Accurater zijn echter de cijfers die aangeven welk aandeel per instroomjaar effectief
afstudeert, uitgezet naar geslacht. ‘Succes’ werd in Hoofdstuk 3 gedefinieerd als het
behalen van het doctoraat binnen de acht jaar na de start van het doctoraatstraject aan
de instelling, met de bedoeling om een vaste maatstaf te kunnen hanteren voor ver-
135
schillende instroomcohortes. Als junior onderzoekers er langer dan acht jaar over doen,
worden ze gerekend bij diegene die geen doctoraat hebben behaald. In Hoofdstuk 5
konden we al zien dat vooral in de beginjaren (1990-1992) de succescijfers van de vrouwen die van de mannen benaderen, terwijl er in sommige recentere jaren een erg groot
verschil is (14,6% verschil in het voordeel van de mannen in 2000-2001). In de laatste
jaren is dit verschil terug kleiner maar deze cijfers zijn niet volledig vergelijkbaar aangezien de junior onderzoekers nog geen acht jaar konden worden gevolgd met hun doctoraat. Het is wel zo dat de succesgraden zowel voor mannen als voor vrouwen zijn
gestegen over de jaren heen. Deze trend evolueert wel trager bij vrouwen dan bij mannen. Over de twee cohortes (1990-1997 en 1997-2004) bekeken, bedraagt het verschil in
slaagkans tussen mannen en vrouwen gemiddeld 6,6% (zie Tabel 8.3). Is geslacht hier
echter doorslaggevend, of komt het door de ondervertegenwoordiging in bepaalde
wetenschapsdisciplines die een hoger percentage doctoraten afleveren dan gemiddeld?
Is er met andere woorden nog sprake van geslachtsverschillen binnen de verschillende
wetenschapsclusters of vallen geslachtsverschillen dan weg? In Tabel 8.3 bekijken we de
succesgraden van geslacht per wetenschapsgebied voor de twee cohortes. Deze analyse
nuanceert de verschillen in geslacht, maar deze verdwijnen niet volledig na het in rekening brengen van wetenschapsgebied.
Ten eerste blijkt uit de tabel dat de tweede instroomcohorte bijna overal succesvoller is
dan de eerste. Dit is opvallend positief gezien het feit dat niet alle instromers van deze
tweede cohorte een volledige termijn van acht jaar gevolgd kon worden. In alle andere
wetenschapsgebieden is er een merkbaar verschil tussen 1990-1997 en 1997-2004 van
minstens 6,9 procentpunten (vrouwen in de humane wetenschappen; ²=1,78, df=1,
p>0,05) tot een verschil van 12,5 procentpunten (vrouwen in de toegepaste wetenschappen; ²=0,99; df=1; p>0,05). In absolute aantallen behaalde doctoraten is er overal een
stijging tegenover de eerste instroomcohorte. Dit is logisch, aangezien de instroom van
junior onderzoekers ook sterk is toegenomen eind de jaren ‘90.
Ten tweede blijkt dat er opvallende verschillen blijven bestaan tussen mannen en vrouwen binnen een aantal wetenschapsclusters voor beide instroomcohortes. Enkel bij de
eerste instroomcohorte behalen vrouwen binnen de exacte wetenschappen hogere succesgraden (61,3%) dan mannen. Dit is net een cluster waar de succesgraden een stuk
hoger liggen dan in de andere wetenschapsgebieden. Het verschil met de succesgraad
van de mannen in dit jaar (57,5%) is echter niet significant. Van alle vrouwen die in
1990-1991 instroomden in de exacte wetenschappen, behaalden 74,2% hun doctoraat,
in 1994-1995 waren er dat 67,1% (zie Bijlage 8.3). Dergelijke hoge succesgraden werden
in latere jaren niet meer bereikt of zelfs geëvenaard door mannen in deze of andere
instroomjaren, en ook niet door vrouwen in de andere instroomjaren.
In de medische, sociale en humane wetenschappen zijn de succesgraden bij de mannen
uitgesproken hoger voor beide instroomcohortes. Bij de medische wetenschappen zien
we het verschil in succesgraden tussen mannen en vrouwen iets afnemen van 7,9% naar
5,7%, door een sterkere stijging in de vrouwelijke succesgraden, terwijl bij de humane
wetenschappen de discrepantie toeneemt: van 9,1% naar 12,7%, wegens een sterkere stijging in succesgraden van de mannen. Bij de sociale wetenschappen blijft dit verschil
ongeveer even groot (-0,7%). De verschillen in succescijfers tussen mannen en vrouwen
in de exacte en toegepaste wetenschappen zijn niet significant. In de medische weten136
schappen is dit wel zo (²=8,9, df=1, p<0,010) en zelfs nog meer uitgesproken binnen de
humane en sociale wetenschappen (voor de cohorte 1997-2004 respectievelijk:²=33,4;
df=1; p<0,001 en ²=20,5; df=1; p<0,001). Binnen deze clusters scoren mannen 8,9% tot
12,7% beter dan vrouwen. Globale verschillen in succesgraden tussen mannen en vrouwen kunnen dus te wijten zijn aan een andere verdeling van mannen en vrouwen over
de disciplines, maar ook binnen drie van de vijf wetenschapsclusters is de doctoraatskans van mannen hoger dan die van vrouwen.
Tabel 8.3: Succesgraden per instroomcohorte naar geslacht volgens
wetenschapscluster
1990-1997a
♀
♂
1997-2004b
♀
♂
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
N behaalde
doctoraten
328
112
92
163
383
N ingestroomde
onderzoekers
853
532
604
444
625
Succesgraad
38,5
21,1
15,2
36,7
61,3
N behaalde
doctoraten
343
178
167
507
629
N ingestroomde
onderzoekers
740
591
671
1225
1094
Succesgraad
46,4
30,1
24,9
41,4
57,5
N behaalde
doctoraten
739
260
287
358
528
N ingestroomde
onderzoekers
1558
929
1164
728
914
Succesgraad
47,4
28,0
24,7
49,2
57,8
N behaalde
doctoraten
652
385
318
943
1005
N ingestroomde
onderzoekers
1227
947
946
1820
1682
Succesgraad
53,1
40,7
33,6
51,8
59,8
Bron: HRRF 2
a.
b.
²=87,5; df=4; p<0,001
²=218,4; df=4; p<0,001
137
Komen vrouwen meer terecht in statuten die een minder hoge
slaagkans bieden?
Er zijn echter nog een aantal andere elementen buiten het wetenschapsgebied die het
verschil in doctoraatssucces tussen mannen en vrouwen kunnen verklaren: het statuut
waarbinnen vrouwen doctoreren, bijvoorbeeld, kan ook een invloed uitoefenen. In
Tabel 8.4 gaan we na in welke statuten vrouwen instromen en in welke mate dit verschilt met het instroomstatuut van de mannen. Zowel voor mannen als voor vrouwen
zijn de statuten waarin het meest wordt ingestroomd, veranderd over de tijd heen. De
toename van het aantal junior onderzoekers tewerkgesteld op projectfinanciering vertoont een gelijke trend voor mannen en vrouwen.
Qua aandeel zijn er vanaf 1997-2004 iets meer vrouwen die starten in een ‘project op
andere financiering’ dan mannen (bv. 39,9% vrouwen tegenover 37,3% mannen in de
tweede cohorte). Ook voor de andere instroomcohortes zijn er relatief meer vrouwen
dan mannen die in dergelijke statuten starten (²=13,02; df=1; p<0,001). Het omgekeerde is het geval bij FWO-, BOF- en IUAP-projecten: daar zijn er relatief meer mannen
dan vrouwen tewerkgesteld over de jaren heen (²=29,3; df=1; p<0,001).
Het aandeel vrouwen dat een academische carrière begint als assistenten is in alle
instroomcohortes groter dan dat van mannen. Bij de meer competitieve doctoraatsfinanciering zien we dat het aandeel dat start in een competitief verworven mandaat van
het FWO of IWT daalt over de tijd en dat er per cohorte zo goed als geen genderverschillen zijn. Over de tijd heen zijn er iets meer mannen dan vrouwen die een IWT-mandaat
in binnenrijven (²=5,73; df=1; p<0,05), maar dit verschil verdwijnt in 2004-2009.
Dezelfde trend naar gendergelijkheid bij het binnenhalen van competitieve financiering is op te merken bij de FWO-mandaathouders.
Tenslotte zijn er nog competitief verworven mandaten van het BOF die door de eigen
instelling kunnen worden toegekend. Deze vorm van financiering wint aan belang over
de tijd heen, maar er zijn geen significante genderverschillen.
Samengevat kunnen we dus stellen dat er geen oververtegenwoordiging is van vrouwen
in statuten die een lagere doctoraatskans hebben.
138
Tabel 8.4: Instroomgegevens per instroomcohorte naar geslacht volgens dominant
statuut instroomjaar
1990-1997a
♀
♂
1997-2004b
♀
♂
2004-2009c
♀
♂
Geen
statuut
Assistent
FWO/IWT
BOF
FWO-,
BOF , IUAPproject
Project
(ander)
Rest
Totaal
N
163
915
437
17
476
1061
3
3072
%
5,3
29,8
14,2
0,6
15,5
34,5
0,1
N
280
1118
685
28
807
1410
7
%
6,5
25,8
15,8
0,6
18,6
32,5
0,2
N
424
899
497
179
1186
2124
17
%
8,0
16,9
9,3
3,4
22,3
39,9
0,3
N
563
891
682
254
1743
2476
32
%
8,5
13,4
10,3
3,8
26,2
37,3
0,5
N
220
558
403
218
1411
1906
56
%
4,6
11,7
8,4
4,6
29,6
39,9
1,2
N
309
444
396
232
1635
1986
65
%
6,1
8,8
7,8
4,6
32,3
39,2
1,3
4335
5326
6641
4772
5067
Bron: HRRF 2
a.
b.
c.
²=30,4; df=6; p<0,001
²=55,2; df=6; p<0,001
²=38,4; df=6; p<0,001
Vormt zwangerschap een extra hindernis om het doctoraat te
behalen?
Naast wetenschapsgebied en statuut, zijn er ook een aantal persoonlijke factoren die
een rol kunnen spelen in het al dan niet succesvol beëindigen van het doctoraatstraject:
de gezinssituatie, ziekte, zwangerschap,… Een databank met administratieve gegevens
kan niet alle persoonlijke elementen toetsen maar wel de duur van afwezigheid en de
reden daartoe (verlof, langdurige ziekte, zwangerschap). Bij de standaard berekeningen
van succesratio’s en tijd tot doctoreren wordt de duur van afwezigheid niet afgetrokken
van de tijd tot doctoreren, in dit hoofdstuk doen we dit wel. Aan de hand van deze data
gaan we na wat de invloed is van één of meerdere zwangerschappen tijdens het doctoraatstraject op succes en de tijd tot het doctoraat. Van alle vrouwen in de databank zijn
er 1125 of 8,2% zwanger geweest tijdens het doctoraatstraject, waarvan 341 meer dan
één keer. We nemen niet alleen personen die binnen de acht jaar gedoctoreerd zijn maar
nemen ook die onderzoekers in overweging die er langer over deden. Alle onderzoekers
die ingestroomd zijn vóór academiejaar 2001-2002 worden onderzocht. Na acht jaar
doctoreren merken we een verschil in succesratio tussen vrouwen die zwanger zijn
geweest tijdens hun doctoraatstraject (34,8%) en vrouwen die niet zwanger zijn geweest
139
in die periode (38,6%), hoewel dit niet statistisch significant is. Om de evolutie die
zwangere vrouwen hebben doorgemaakt echter correct in te schatten, bekijken we het
cumulatief percentage van vrouwen die over een langere tijdsperiode doctoreren
(Figuur 8.6).
Tot drie jaar na startdatum als onderzoeker aan de universiteit zijn er geen noemenswaardige verschillen tussen vrouwen die zwanger zijn geweest tijdens het doctoraatstraject en vrouwen die dat niet zijn geweest. Er is wel een verschil tussen mannen en
vrouwen (²df=1; p<0,001). De achterstand tussen de twee groepen van vrouwen
wordt na ongeveer vier jaar duidelijk en bedraagt iets meer dan 5% (²=32,5; df=1;
p<0,001). Aangezien vrouwen gemiddeld na drie jaar voor het eerst in zwangerschapsverlof gaan, is het niet verwonderlijk dat de achterstand met vrouwen die niet zwanger
zijn geweest tijdens hun doctoraatstraject, zich pas na die periode manifesteert. De achterstand is het grootst tussen vijf en zes jaar na de startdatum met ongeveer 14% meer
gedoctoreerde vrouwen zonder zwangerschap tijdens doctoraat (²=57,2; df=1;
p<0,001). Rond de acht jaar na startdatum verzwakt de stijging van niet-zwangere vrouwen, terwijl vrouwen die wel zwanger zijn geweest, weliswaar met enige achterstand,
nog steeds doctoreren. Het verschil tussen beide groepen wordt dus kleiner: ongeveer
3,4% meer vrouwen zonder zwangerschap doctoreren dan vrouwen met zwangerschap.
De inhaalbeweging van deze laatste groep vrouwen voltooit zich net na de termijn van
acht jaar die we in deze studie als standaard-meetmoment voor ‘succes’ nemen. Na
negen jaar is de succesratio van beide groepen vrouwen identiek. Het verschil vergroot
daarna nog in het voordeel van vrouwen die wel zwanger zijn geweest: vijftien jaar na
startdatum hebben 46,3% van hen het doctoraat behaald, een verschil van 5,0% met
vrouwen die niet zwanger zijn geweest in de periode dat ze aan hun doctoraat werkten.
Dit verschil is echter opnieuw net niet significant (²=4,7; df=1, p=0,062). Deze analyse
bewijst dat het af ten toe nodig is de standaard meettermijn van acht jaar aan te passen
om echte trends te kunnen detecteren.
140
Figuur 8.6: Cumulatief percentage van behaalde doctoraten naar mannen, vrouwen
die niet zwanger zijn geweest gedurende doctoraatstraject en vrouwen die wel
zwanger zijn geweest tijdens doctoraatstraject
60
Cumulatief %
50
40
30
Ƃ zonder zwangerschap
Ƃ met zwangerschap
20
ƃ
10
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15
Jaar
Bron: HRRF 2
Hoe doorslaggevend is gender voor het al dan niet doctoreren?
Uit vorige onderdelen konden we besluiten dat geslacht een rol blijft spelen, ondanks
het in rekening brengen van wetenschapsgebied en statuut waarin er wordt gedoctoreerd. Ook kwam aan bod dat vrouwen die zwanger zijn geweest, een achterstand
oplopen waardoor het moeilijker voor hen is om binnen een termijn van acht jaar te
doctoreren en volgens onze criteria als succesvol bestempeld te worden. Hoe doorslaggevend is geslacht echter als voorspeller van het al dan niet doctoreren?
In Tabel 8.5 worden de percentages weergegeven volgens de criteria die gehanteerd worden bij de berekening van succesgraden: enkel junior onderzoekers die zijn ingestroomd tussen de academiejaren 1990-1991 en 2000-2001 worden meegerekend, en
we beschouwen een junior onderzoeker als ‘succesvol’ indien hij/zij binnen de acht jaar
zijn of haar doctoraat heeft behaald. Er worden zowel geobserveerde percentages als
aangepaste percentages weergegeven14. De geobserveerde percentages geven het percentage gedoctoreerden weer zonder te controleren voor de andere factoren in het
model (wetenschapsgebied, statuut, nationaliteit, …)15, terwijl de aangepaste data hiervoor wel controleren. De geobserveerde data geven aan wat al duidelijk was uit Figuur
8.6, namelijk dat na acht jaar iets meer vrouwen doctoreren die niet zwanger zijn
geweest gedurende het doctoraatstraject dan zij die dat wel zijn geweest. Voor beide
categorieën vrouwen is er nog steeds een groot verschil met de mannen. Dit verschil
14. De geobserveerde percentages kunnen verschillen van de succesgraden die in andere hoofdstukken
gebruikt worden aangezien er voor de onderstaande analyses junior onderzoekers niet meegerekend worden als informatie ontbreekt voor één van de factoren die opgenomen zijn in het gebruikte model.
15. De volledige tabel met alle factoren is opgenomen in Bijlage 8.4
141
wordt echter kleiner na het in rekening brengen van de andere variabelen (wetenschapscluster, statuut, nationaliteit, instroomcohorte, leeftijdscategorie): na controle doctoreren nog gemiddeld 45,5% van de mannen tegenover 40,7% vrouwen die niet zwanger
zijn geweest en 41,3% die wel zwanger zijn geweest. Het verschil in percentage is het
meest uitgesproken voor vrouwen die zwanger zijn geweest, waardoor deze groep het
beter doet dan vrouwen die niet zwanger zijn geweest, hoewel dit verschil niet significant is. Het verschil met de mannen is wel significant (F=21,0; df=2; p<0,001). Hoewel
er dus nog steeds genderverschillen zijn, blijkt de rol ervan eerder minimaal te zijn als
verklaring voor het al dan niet doctoreren: de bètawaarden (0,048) zijn vrij laag in vergelijking met wetenschapsgebied (0,168) en zeker met dominant statuut (0,425), een
conclusie die ook al werd bereikt in Hoofdstuk 6 aan de hand van een andere methode.
Tabel 8.5: Percentage gedoctoreerden1 en sterkte van de factor (N=14552; F=21,0;
df=2; p<0,001)2
Gemiddeld slaagpercentage
Sterkte factor
N
Geobserveerd %
Aangepasta %
Èta
Bètab
Man
8361
47,0
45,5
0,084
0,048
Vrouw zonder zwangerschap
5481
39,2
40,7
Vrouw met zwangerschap
619
34,9
41,3
Bron: HRRF 2
1:
2:
a.
b.
Enkel de junior onderzoekers die op acht jaar of eerder zijn gedoctoreerd, worden hier als succesvol
beschouwd, en tot de gedoctoreerden beschouwd. Diegene die later dan acht jaar na de start zijn gedoctoreerd worden gerekend bij diegene die geen doctoraat hebben behaald.
Alle junior onderzoekers werden opgenomen die ten laatste zijn ingestroomd academiejaar 2000-2001
Andere factoren in het model, achtereenvolgens: dominante wetenschapscluster, dominant statuut,
nationaliteit, instroomcohorte, leeftijd (voor volledige tabel, zie Bijlage 8.4)
Dit is het verwachte percentage na het in rekening brengen van de invloed van alle andere voorspellers in
deze tabel
Impact van variabele op verklaring van afhankelijke variabele na rekening te houden met de andere factoren in het model
Tabel 8.5 maakt ook duidelijk dat de factoren die opgenomen zijn in het model vooral
een invloed uitoefenen op het slaagpercentage van vrouwen die zwanger zijn geweest.
Wanneer de factoren apart worden toegevoegd aan het model, verandert het percentage
het meest door het dominant statuut. Zwangere vrouwen blijken dus oververtegenwoordigd in bepaalde statuten waardoor ze een lager geobserveerd slaagpercentage
hebben dan vrouwen die niet zwanger zijn geweest. Een kruistabel tussen gender, zwangerschap en statuut toont meer in detail aan om welk statuut het hier gaat (Tabel 8.6).
Procentueel bevinden vrouwen die wel zwanger zijn geweest zich vaker in een assistentschap (²=162,2; df=1; p<0,001). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat vrouwen die
assistent zijn vroeger kiezen voor gezinsuitbreiding dan vrouwen in een ander statuut,
omdat ze van een langere werkzekerheid kunnen genieten dan in andere statuten.
Anderen zullen hun kinderwens misschien uitstellen tot na het behalen van het doctoraat. Aangezien de succesgraden van assistentschappen eerder laag zijn en er zoveel
zwangere onderzoekers in dit statuut werkzaam zijn, haalt dit het percentage gedocto142
reerde vrouwen die zwanger zijn geweest ook naar beneden. Wanneer zwangerschap
echter als een aparte variabele aan het model in Tabel 8.5 wordt toegevoegd, blijkt deze
niet significant bij te dragen aan het verklaren van de variatie in het behalen van een
doctoraat. Zwanger zijn geweest tijdens het doctoraat beïnvloedt de slaagkansen nagenoeg niet.
Tabel 8.6: Verdeling van junior onderzoekers naar statuut en naar gender en
zwangerschap (N=29213; ²=435,8; df=10; p<0,001)
Assistent
Competitief
verworven FWO/
IWT
Competitief
verworven BOF
FWO-, BOF-,
IUAP-project
Project (ander)
Rest
N
2989
3180
741
4501
4416
216
%
18,6
19,8
4,6
28,1
27,5
1,3
Man
Vrouw zonder
zwangerschap
Vrouw met
zwangerschap
N
2373
2233
516
3113
3675
136
%
19,7
18,5
4,3
25,8
30,5
1,1
N
443
36
53
315
271
6
%
39,4
3,2
4,7
28,0
24,1
0,5
Bron: HRRF 2
8.3. Samenvatting
In deze bijdrage zijn we nagegaan of er nog steeds genderverschillen zijn naar instroom
en doctoraatssucces, en zo ja, of gender een belangrijke verklarende factor is wanneer
wetenschapsgebied en statuut in rekening worden gebracht, alsook of vrouwen met
minder succes doctoreren wanneer ze zwanger zijn geweest tijdens hun doctoraatstraject.
Genderverschillen worden kleiner over de tijd heen. Er is in de laatste cohortes niet langer een verschil in instroom, tenzij wanneer ingezoomd wordt binnen wetenschapsgebieden. Minder vrouwen dan mannen starten in toegepaste of exacte wetenschappen,
terwijl het omgekeerde vastgesteld werd in de medische en sociale wetenschappen. In
de humane wetenschappen is er ongeveer een gelijke verdeling. Ondanks de evolutie
naar een meer gelijke verdeling qua instroom, slagen minder vrouwen dan mannen er
in om hun doctoraatstraject succesvol af te ronden. Deze verschillen blijven bestaan
wanneer gecontroleerd wordt voor wetenschapsgebied en statuut. Er zijn echter ook
positieve vaststellingen inzake gendergelijkheid: de verschillen worden kleiner met de
tijd, maar belangrijk is ook dat de impact van gender in het verklaren van verschillen in
succes het kleinst is van alle factoren die in het model werden opgenomen. Nationaliteit, leeftijd, wetenschapsgebied en vooral statuut blijken belangrijkere factoren in het
verklaren van verschillen in succes.
Hoewel zwangerschappen het doctoraatstraject verlengen, zijn er geen significante verschillen tussen zwangere en niet-zwangere vrouwen in het uiteindelijk behalen van het
doctoraat, zelfs wanneer de criteria van maximum acht jaar doctoreren om succesvol te
zijn worden gehanteerd. Vrouwen worden gemiddeld drie jaar na de start aan hun
143
instelling zwanger, maar halen de achterstand die ze daardoor oplopen nadien weer in.
Nochtans is het belangrijk deze slaagkans te blijven monitoren want in de laatste vier
instroomjaren van onderzoekers die acht jaar konden worden gevolgd, werd de discrepantie in slaagkans tussen mannen en vrouwen opnieuw groter.
Het gebrek aan interesse voor exacte en toegepaste wetenschappen blijft echter een
werkpunt, want ondanks de inspanningen van de Vlaamse Overheid en de Europese
Commissie om deze wetenschappen aantrekkelijker te maken (Forum ruimtevaart en
onderwijs, 2008), ook voor vrouwen (European Commission, 2009), blijkt de interesse
zowel bij mannen als bij vrouwen enkel af te nemen. Aangezien vrouwen van in het
begin al minder vaak starten met studies in de wetenschappen is dit een verontrustende
trend, die op alle onderwijsniveaus moet worden aangepakt.
144
Hoofdstuk 9.
De impact van
wetenschapsgebied op
doctoraatssucces
9.1. Introductie
In dit hoofdstuk wordt het effect van het uitvoeren van een doctoraat binnen een
bepaald wetenschapsgebied op het doctoraatsrendement verder uitgediept. Eerder in
dit boek (hoofdstuk 5) werd reeds een overzicht gegeven van de succesgraden en de tijd
tot het doctoraat naar brede wetenschapsclusters. De cijfers in Figuur 5.13 tonen aan
dat de succesgraden het hoogst liggen in de exacte wetenschappen, op de tweede plaats
komen de medische en toegepaste wetenschappen. De humane wetenschappen en
vooral de sociale wetenschappen sluiten de rij met de laagste kans op het behalen van
een doctoraat. De tijd tot het behalen van het doctoraat vertoont een vrij gelijkaardig
patroon (Figuur 5.17). Het zijn ook hier de exacte wetenschappers die het best scoren
door hun gemiddeld kortste doctoraatsduur, gevolgd door medische en toegepaste
wetenschappers en tot slot humane en sociale wetenschappers. Dit is geen puur
Vlaamse vaststelling: ook in ander internationaal onderzoek werd vastgesteld dat
onderzoekers uit de zogenaamde ‘harde’ wetenschappen hun doctoraatsonderzoek
algemeen vaker succesvol beëindigen en dit bovendien op een kortere tijd doen dan
hun collega-onderzoekers in de ‘zachte’ wetenschappen (Elgar, 2003; Seagram, Gould,
& Pyke, 1998; Wright & Cochrane, 2000).
In het eerste deel van dit hoofdstuk bekijken we de doctoraatskansen van onderzoekers
voor de verschillende wetenschapsdomeinen binnen één wetenschapscluster. Deze fijnere onderverdeling laat ons toe na te gaan of de doctoraatskansen van wetenschapsdomeinen binnen eenzelfde wetenschapscluster gelijkaardig zijn of juist (grote) verschillen vertonen. Een veel lagere of hogere doctoraatskans binnen één omvangrijk
wetenschapsdomein kan de doctoraatskans van de volledige wetenschapscluster
immers sterk beïnvloeden. In een tweede deel wordt gefocust op de verklaring voor de
grote wetenschapsspecifieke verschillen in doctoraatssucces. De nadruk ligt daarbij
vooral op het effect van de verschillen in financieringssituatie tussen de wetenschapsclusters aangezien deze variabele na wetenschapscluster het sterkste effect heeft op het
doctoraatsrendement.
9.2. Doctoraatskans naar wetenschapsdomein
In eerder onderzoek kwam reeds naar voor dat er evenveel intrawetenschappelijke als
interwetenschappelijke verschillen zijn in doctoraatssucces (Akerlind, 2005). Voor
onze data gaan we dit na door een overzicht te geven van de succesgraden naar wetenschapsdomein, de fijnere onderverdeling van wetenschapscluster (Figuur 9.1). In deze
figuur worden de succesgraden weergegeven naar wetenschapsdomein, waarbij gecontroleerd wordt voor statuut, leeftijd, geslacht, instroomcohorte en nationaliteit. De
145
methodologie voor het berekenen van deze succesgraden staat beschreven in hoofdstuk 3. We hanteren in dit hoofdstuk ook de maatstaf ‘acht jaar na startdatum’ om
voor alle instromers een vergelijkbare termijn te onderzoeken.
Het valt onmiddellijk op dat er binnen elke wetenschapscluster verschillen zijn tussen
de wetenschapsdomeinen. Deze verschillen zijn soms zeer groot. Zo slagen binnen de
cluster toegepaste wetenschappen gemiddeld slechts 27,1% van de junior onderzoekers
in het wetenschapsdomein architectuur tegenover 56,2% in de technische chemie. Ook
binnen de exacte wetenschappen zien we een sterk variërend slaagpercentage. In de
humane wetenschappen zijn vooral de slaagpercentages van de rechten heel laag
(23,4%), terwijl de theologen het uitzonderlijk goed doen (57,8%). De laatste vormen
slechts een klein aandeel binnen de humane wetenschappen (3,9%), terwijl junior
onderzoekers van de rechten de grootste populatie uitmaken (41,4%), wat de gemiddelde slaagkans binnen de cluster ‘humane wetenschappen’ natuurlijk sterk naar beneden haalt. Bij de sociale wetenschappers is er geen enkel wetenschapsdomein dat boven
de 50,0% uitsteekt. Met slaagpercentage van 43,4% komt psychologie daar nog het
dichtst bij in de buurt. Net zoals in de humane wetenschappen ligt het slaagpercentage
van het wetenschapsdomein met het hoogste aantal onderzoekers, economische
wetenschappen, het laagste. In de medische wetenschappen schommelen heel wat
wetenschapsdomeinen rond een doctoraatssucces van 40,0%. Onderzoekers uit de biomedische en vooral uit de farmaceutische wetenschappen steken hier bovenuit, met
slaagcijfers van respectievelijk 55,1% en 63,8%. Door het grote verschil in de slaagpercentages voor het wetenschapsdomein lichamelijke opvoeding en kinesitherapie
(24,7%), doen medische wetenschappen het in het algemeen minder goed dan exacte
wetenschappen. Uit de cijfers blijkt ook dat bepaalde domeinen in de ‘zachte’ wetenschappen het soms zelfs beter doen dan sommige in de ‘harde’ wetenschappen. Onderzoekers in de wijsbegeerte, bijvoorbeeld, doen het met een slaagpercentage van 48,2%
beter dan aardwetenschappers (39,2%), architecten (27,2%) en ingenieurs in de werktuigkunde en bouwkunde (38,3% en 40,3%).
146
Hoofdstuk 9. De impact van wetenschapsgebied op doctoraatssucces
Figuur 9.1: Percentage gedoctoreerden1 over acht jaar per wetenschapsdomein
(N=14192; F=330,313; df=28; p<0,001)
Aardwetenschappen (N=257)
39,2%
Exacte
Informatica (N=372)
45,7%
Biologie (N=745)
49,2%
Wiskunde (N=252)
55,8%
Natuurkunde (N=655)
58,8%
Scheikunde (N=962)
63,4%
Architectuur (N=142)
27,1%
Toegepaste
Bouwkunde (N=202)
38,3%
Werktuigkunde (N=307)
40,3%
Toegepaste biologische wetenschappen (N=999)
45,9%
Informatietechnologie (N=259)
46,1%
Materiaaltechnologie (N=260)
49,8%
Elektronica (N=772)
50,2%
Technische chemie (N=164)
56,2%
Sociale
Economische wetenschappen (N=1120)
28,1%
Pedagogische wetenschappen (N=322)
29,3%
Politieke en sociale wetenschappen (N=629)
30,8%
Psychologie (N=409)
43,4%
Humane
Rechtswetenschappen (N=925)
23,4%
Letteren (N=783)
36,0%
Historische wetenschappen (N=258)
37,8%
Wijsbegeerte (N=181)
48,2%
Theologie (N=88)
57,8%
Medische
Lichamelijke opvoeding en kinesitherapie (N=222)
39,1%
Diergeneeskunde (N=182)
42,3%
Sociale gezondheidswetenschappen (N=160)
42,5%
Geneeskunde en tandheelkunde (N=1285)
42,7%
Biomedische wetenschappen (N=855)
55,1%
Farmaceutische wetenschappen (N=427)
63,8%
0%
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Bron: HRRF 2
1:
Gecontroleerd voor statuut, leeftijd, geslacht, instroomcohorte en nationaliteit
147
9.3. Verklaringen voor de wetenschapsgebonden verschillen
in doctoraatssucces
Het effect van de financieringssituatie
De resultaten van de meervoudige classificatieanalyse (Bijlage 8.4) en de gebeurtenissenanalyse (hoofdstuk zeven) tonen aan dat het statuut waarop onderzoekers tewerkgesteld zijn de meest bepalende factor is voor het voorspellen van zowel de doctoraatskans als de tijd tot het doctoraat. Onderzoekers met een competitief verworven mandaat behalen het vaakst een doctoraat en doen dit bovendien het snelst. Aan de andere
kant zien we dat doctoraatsstudenten tewerkgesteld op ‘andere projecten’ het minst
vaak de eindmeet bereiken en hier, met uitzondering van de assistenten, ook de meeste
tijd voor nodig hebben. Uitgaande van deze vaststelling kunnen we verwachten dat een
verschillende verdeling van de statuten in de verschillende wetenschapsclusters een
effect zal hebben op het doctoraatssucces van junior onderzoekers. Om dit na te gaan,
geeft Figuur 9.2 een overzicht van de verdeling van de statuten naar wetenschapscluster.
Figuur 9.2: Percentage instroom junior onderzoekers per wetenschapscluster naar
statuut, instroomjaren 1990-2008
2,9%
Exacte
Toegepaste
18,4%
2,9%
12,0%
7,8%
Sociale
10,7%
27,6%
0,4%
51,7%
26,4%
3,1%
3,4%
0,6%
33,8%
32,4%
0,7%
43,5%
21,7%
5,2%
Humane
8,9%
3,5%
27,3%
Medische
18,2%
0%
10%
14,0%
20%
29,3%
28,4%
30%
40%
50%
0,8%
38,7%
24,8%
60%
70%
80%
0,9%
90%
Assistent
Overige statuten
100%
Bron: HRRF 2
Figuur 9.2 toont aan dat de financiering waarvan onderzoekers gebruik maken duidelijk verschilt naar wetenschapscluster: in de sociale en humane wetenschappen werkt
respectievelijk 27,6% en 27,3% van de junior onderzoekers als assistent, terwijl dit percentage veel lager ligt in andere wetenschapsclusters. Competitief verworven mandaten
bieden het meeste kans op doctoraatssucces. Het aandeel onderzoekers op een dergelijk
statuut ligt het hoogst in de exacte wetenschappen (21,3%) en het laagst in de sociale
148
wetenschappen (6,4%). Doctoraatsstudenten uit de sociale en humane wetenschappen
konden tot heel recent geen IWT-specialisatiebeurzen aanvragen wegens de IWT-diplomavereisten waardoor zij één van de drie financieringsinstrumenten voor competitieve
mandaten misten. Toch valt op dat de competitief verworven mandaten een bijna even
groot aandeel innemen in de groep humane wetenschappers (14,1%) en toegepaste
wetenschappers (13,6%), wat suggereert dat het ontbreken van IWT-mandaten in de
humane wetenschappen wordt gecompenseerd door een groter aandeel FWO- en BOFgefinancierde mandaten.
Wanneer we kijken naar het aandeel onderzoekers op FWO-, BOF en IUAP-projecten,
het statuut met de tweede beste doctoraatskansen, zien we een vrij gelijkaardig patroon
als bij de competitief verworven mandaten. Het aandeel onderzoekers dat doctoraatsonderzoek uitvoert op dergelijke projecten ligt het hoogst in de exacte wetenschappen
(32,4%) en het laagst in de sociale wetenschappen (21,7%). Ook hier zijn de humane
wetenschappen met 28,4% vrij goed vertegenwoordigd.
Tot slot tonen de cijfers in Figuur 9.2 aan dat het aandeel onderzoekers op het statuut
met de laagste doctoraatskans, namelijk ‘andere projecten’ het hoogst ligt in de sociale
wetenschappen (43,5 %) en vooral in de toegepaste wetenschappen (51,7%). Het betreft
hier vaak toegepast of beleidsgericht onderzoek dat binnen de disciplines een belangrijke rol speelt maar vaker tot andere uitkomsten leidt dan een doctoraatsproefschrift.
De vergelijking van deze verdeling met de doctoraatskans leert ons dat humane wetenschappers, ondanks een sterke vertegenwoordiging van statuten met een hoge slaagkans, het toch minder goed doen dan men zou kunnen verwachten. De verklaring voor
de lage slaagkans binnen deze wetenschapscluster moet dus aan andere factoren worden toegeschreven. De financieringssituatie kan daarentegen wel een verklaring bieden
voor de vraag waarom sociale wetenschappers minder vaak hun doctoraatstraject succesvol afronden en exacte wetenschappers wel. Dit wordt ook bevestigd door de resultaten in de meervoudige classificatieanalyse16 (Tabel 9.1). Bij de sociale wetenschappen
stijgt het slaagpercentage wanneer we controleren voor de variabele ‘statuut’ en bereikt
het hierdoor een vergelijkbare hoogte als de slaagkansen van onderzoekers uit de
humane wetenschappen. In de exacte wetenschappen daarentegen daalt het slaagpercentage na controle voor de financieringssituatie.
16. De volledige analyse, waarin ook gecontroleerd wordt voor de andere variabelen, is opgenomen in de Bijlage 8.4 van dit boek.
149
Tabel 9.1: Percentage gedoctoreerden1 naar wetenschapscluster gecontroleerd voor
de variabele statuut (N=14720)2
Gemiddelde slaagkans
Dominante
wetenschaps-cluster ***
Sterkte factor
N
Geobserveerd
%
Aangepasta
%
Èta
Bètab
Medische
3258
46,7
46,1
0,246
0,178
Humane
2280
30,7
31,4
Sociale
2607
25,1
31,4
Toegepaste
3207
45,1
46,1
Exacte
3368
59,7
54,2
Bron: HRRF 2
***: p< 0,001 na controle van de variabele statuut
1: Enkel de junior onderzoekers die op acht jaar of minder zijn gedoctoreerd, worden hier als succesvol
beschouwd, en tot de gedoctoreerden beschouwd. Diegene die later dan acht jaar na de start zijn gedoctoreerd worden gerekend bij de onderzoekers die geen doctoraat hebben behaald.
2: Er werden enkel junior onderzoekers opgenomen die acht jaar de tijd hebben gehad om hun doctoraat
te behalen
a. Dit is het verwachte percentage na het in rekening brengen van de invloed van de variabele statuut.
b. Impact van variabele op verklaring van afhankelijke variabele na rekening te houden met de andere factoren in het model
Uit bovenstaande analyses kunnen we afleiden dat statuut ‘op zich’ de wetenschapsgebonden verschillen in doctoraatssucces niet kan verklaren. Om dit effect van statuut op
het doctoraatssucces in de verschillende wetenschapsgebieden verder te onderzoeken,
geeft Tabel 9.2 een overzicht van de succesgraden per statuut in de verschillende wetenschapsclusters gecontroleerd voor geslacht, leeftijd, nationaliteit en instroomcohorte.
Tabel 9.2: Aantal en percentage gedoctoreerden1 over acht jaar naar statuut per
wetenschapscluster (N=14461)
Assistent
Competitief verworven mandaat
(FWO, IWT en BOF)
FWO-, BOF-, IUAP-project
150
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
N
782
662
885
462
536
%
37,1
30,6
24,7
39,5
60,4
N
816
417
266
859
1195
%
80,5
71,2
66,1
77,2
83,9
N
721
487
469
759
861
%
54,8
25,7
35,7
43,0
53,3
Project op andere financiering
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
N
771
435
719
1114
718
%
24,9
6,1
5,3
20,3
23,0
Bron: HRRF 2
1:
Percentage gedoctoreerden voor interactietermen wetenschapsgebied en statuut gecontroleerd voor
geslacht, leeftijd, nationaliteit en instroomcohorte. Alle onderzoekers die binnen een termijn van maximum acht jaar na startdatum een doctoraat behalen, worden als succesvol beschouwd. Alle junior onderzoekers die hier opgenomen zijn, hebben acht jaar de tijd gehad om hun doctoraat te behalen. Enkel
junior onderzoekers met één van de vier bovenstaande categorieën als dominant statuut, worden meegerekend.
Binnen alle wetenschapsclusters doctoreren junior onderzoekers met competitief verworven mandaten meer dan al hun collega’s, en doctoreren onderzoekers gefinancierd
door ‘andere’ projecten het minst. Onderzoekers die op basis van projectmiddelen voor
fundamenteel onderzoek worden gefinancierd, komen in vier van de vijf wetenschapsclusters op de tweede plaats, met een ruime voorsprong op assistenten die zich op de
derde plaats bevinden voor doctoraatssucces. Bij de humane en exacte wetenschappers
is dit anders: daar hebben assistenten inzake doctoraatssucces een ruime voorsprong
op collega’s met fundamentele onderzoeksprojecten – des te opvallender aangezien een
duurtijd van acht jaar voor het berekenen van succesgraden voor assistenten krap is.
Als we de succesgraden van de verschillende statuten echter vergelijken naar wetenschapscluster, blijven er vrij grote verschillen over. De verschillen zijn het meest uitgesproken tussen de zogenaamde ‘zachte’ wetenschappen enerzijds, namelijk de humane
en sociale wetenschappen, en de ‘harde’ wetenschappen anderzijds: medische, toegepaste en exacte wetenschappen. Zo doctoreert respectievelijk 71,2% en 66,1% van de
mandaathouders met competitief verworven beurzen in de humane en sociale wetenschappen, terwijl dit percentage bij exacte wetenschappen 83,9% bedraagt. Ook is er een
zeer grote kloof tussen het aandeel dat doctoreert als assistent in de sociale wetenschappen (24,7%) en in de exacte wetenschappen (60,4%). Zelfs bij projecten op andere
financiering zijn de verschillen nog vrij uitgesproken. Hier verschilt de doctoraatskans
bijna 20 procentpunten tussen humane/sociale wetenschappen enerzijds en medische/
exacte wetenschappen anderzijds. De laagste doctoraatskansen zijn meestal toe te
schrijven aan de sociale wetenschappers, behalve bij de FWO-, BOF- of IUAP-projecten.
Daar doen junior onderzoekers in de humane wetenschappen (25,7%) het minder goed
dan junior onderzoekers in de sociale wetenschappen (35,7%). De kloof met de percentages in de medische (54,8%) en exacte wetenschappers (53,3%) is echter nog meer uitgesproken. Onderzoeksprojecten die niet uitgesproken fundamenteel van aard zijn, leiden in de humane en sociale wetenschappen maar zelden tot een doctoraat, terwijl het
meer toegepast of beleidsgericht onderzoek van de ‘andere’ projecten toch voor meer
dan 20% van de onderzoekers uit de medische, toegepaste en exacte wetenschappen tot
een doctoraat leidt. Een verklaring voor dit verschil kan zijn dat dit meer toegepast of
beleidsgericht onderzoek zich in de ‘harde’ wetenschappen meer leent tot doctoraatsonderzoek dan in de ‘zachte’ wetenschappen. Een andere mogelijkheid is dat dit onder151
zoek bij de eerste beter ingebed is in lopende onderzoeksprojecten en een goed functionerend onderzoeksteam.
De cijfers in Tabel 9.3 tonen aan dat de verdeling van de statuten waarop junior onderzoekers tewerkgesteld zijn in alle wetenschapsgebieden veranderd is. Overal daalt het
aandeel assistenten en stijgt het aandeel onderzoekers dat gefinancierd wordt met projectmiddelen (zowel fundamentele onderzoeksprojecten als andere projecten). Het
aandeel onderzoekers dat zijn/haar doctoraatsonderzoek uitvoert met een competitief
verworven mandaat daalt in de ‘harde’ wetenschappen maar stijgt in de ‘zachte’ wetenschappen.
Tabel 9.3: Percentage instroom junior onderzoekers per wetenschapscluster en statuut
en percentage gedoctoreerden1 voor de instroomcohorten 1990-1996 en 1997-2001
Instroomcohorte
1990-1996
1997-2001
Assistenten
37,4
21,5
23,7
27,0
FWO, BOF en IUAP-projecten
17,6
24,5
Andere projecten
21,3
27,0
Succesgraad
42,1
51,2
Assistenten
43,7
31,9
15,4
22,7
23,2
24,6
Andere projecten
17,7
20,8
Succesgraad
25,8
35,7
Assistenten
47,5
33,4
9,5
12,7
15,6
23,0
Andere projecten
27,3
30,9
Succesgraad
20,3
29,8
Assistenten
20,5
11,3
27,7
25,2
152
Instroomcohorte
1990-1996
1997-2001
18,7
27,4
Andere projecten
33,1
36,1
Succesgraad
40,1
50,7
Assistenten
22,0
12,8
37,5
33,6
20,3
30,1
Andere projecten
20,3
23,5
Succesgraad
58,9
60,6
Bron: HRRF 2
1:
Enkel de junior onderzoekers die op acht jaar of minder zijn gedoctoreerd, worden hier als succesvol
beschouwd en tot de gedoctoreerden beschouwd. De onderzoekers die later dan acht jaar na de start zijn
gedoctoreerd worden gerekend bij diegenen die geen doctoraat hebben behaald.
Wanneer we kijken naar de evolutie van het aandeel onderzoekers op de statuten met
de hoogste kansen op succes in Tabel 9.3 (competitief verworven mandaten van FWO,
BOF en IWT) zien we dat dit aandeel gestegen is in de humane, sociale en medische
wetenschappen terwijl het in de andere wetenschapsclusters lichtjes gedaald is. De statuten met de tweede hoogste doctoraatskans – FWO-, BOF-, en IUAP-projecten – zijn
in alle wetenschapsclusters met ongeveer 50% gestegen, enkel in de humane wetenschappen is er slechts sprake van een lichte stijging (6%). Tot slot zien we dat het aandeel onderzoekers dat als assistent tewerkgesteld is in alle wetenschapsclusters gedaald
en het aandeel onderzoekers op ‘andere’ projecten overal gestegen is.
We kunnen deze verschuivingen in de verdeling van statuten naar wetenschapscluster
vervolgens vergelijken met de evolutie van de succesgraad. Hoewel de succesgraden
overal gestegen zijn, nemen we duidelijke verschillen naar wetenschapscluster waar. De
doctoraatskansen van onderzoekers uit de sociale en humane wetenschappen zijn sterk
toegenomen terwijl deze in de exacte wetenschappen slechts zeer licht stijgen. Hierdoor
verliezen de exacte wetenschappen iets van hun voorsprong op de andere wetenschapsclusters. Wanneer we deze cijfers naast de evolutie van de statuten leggen, zien we dat
de stijging van het aandeel onderzoekers op statuten met een hoge doctoraatskans
(competitief verworven mandaten en projecten van FWO-, BOF-, en IUAP) zich vertaald heeft in een sterke stijging van de doctoraatskans van sociale wetenschappers. De
doctoraatskans in de toegepaste wetenschappen stijgt dan weer veel sterker dan we op
basis van de verschuiving in de financieringssituatie zouden verwachten. De stijging
van de succesgraad is er verassend genoeg voornamelijk op conto te schrijven van het
stijgend aandeel onderzoekers dat met projectmiddelen wordt gefinancierd. In de cluster exacte wetenschappen had een gelijkaardige verschuiving in de instroom naar sta-
153
tuut (meer projectgefinancierde onderzoekers, en minder competitief verworven mandaten) daarentegen een veel beperkter positief effect op de doctoraatskans. Tot slot
zien we dat een ongeveer evenredige stijging in de humane en medische wetenschappen
van de twee statuten met de hoogste doctoraatskans (competitief verworven mandaten
en FWO-, BOF-, en IUAP-projecten) resulteerde in een veel sterkere stijging van de doctoraatskans in de humane dan in de medische wetenschappen. De sterkere stijging van
het aandeel competitief verworven mandaten in de humane wetenschappen had een
groter effect op het doctoraatssucces dan de stijging van het aandeel projectgefinancierde onderzoekers in de medische wetenschappen.
Het effect van de andere variabelen
Naast statuut is het ook interessant om de invloed van de andere variabelen in ons
model op de wetenschapsgebonden verschillen in doctoraatskansen van naderbij te
bekijken. Het effect van deze andere variabelen is in ieder geval kleiner dan het effect
van het statuut. Dit kunnen we afleiden uit de vaststelling dat de slaagkansen naar
wetenschapscluster gecontroleerd voor statuut niet veel veranderen wanneer we ook de
invloed van de andere variabelen (geslacht, leeftijd, nationaliteit en instroomcohorte)
in rekening brengen17. We bespreken hieronder kort de verdeling naar geslacht en
nationaliteit in de verschillende wetenschapsclusters en het effect hiervan op de doctoraatskansen. Deze variabelen komen uitgebreider aan bod in hoofdstuk 8 en hoofdstuk
10.
Naar geslacht zien we dat de doctoraatskans van vrouwen lager ligt dan deze van mannen (wanneer gecontroleerd wordt voor alle andere variabelen (zie Bijlage 8.4) en dat
mannen en vrouwen ongelijk vertegenwoordigd zijn in de verschillende wetenschapsclusters (zie Tabel 8.1, hoofdstuk 8). Wanneer we beide factoren combineren, stellen we
vast dat de oververtegenwoordiging van vrouwen in de sociale wetenschappen samenvalt met een lage succesgraad in deze wetenschapscluster en dat het omgekeerde waar
is in de toegepaste en exacte wetenschappen. Daar tegenover valt de sterkere aanwezigheid van vrouwen in de medische dan in de sociale wetenschappen niet te rijmen met
de algemeen hogere doctoraatskans in de medische dan in de sociale wetenschappen.
Tabel 8.3 in hoofdstuk 8 toont het beperkte effect van gender aan. Uit deze tabel blijkt
dat de doctoraatskans van vrouwen, net zoals die van mannen, hoger is in de ‘harde’
dan in de ‘zachte’ wetenschappen.
Bijlage 8.4 toont aan dat de doctoraatskans van onderzoekers van buiten de EU veel
hoger ligt dan deze van Belgen en van onderzoekers uit andere EU-landen. Deze onderzoekers zijn ongelijk verdeeld over de verschillende wetenschapsclusters. De sterkste
concentratie niet-EU onderzoekers vinden we terug in de toegepaste en exacte wetenschappen (zie Tabel 10.1, hoofdstuk 10). Ook hier is het dus zo dat de groep met de
hoogste doctoraatskans het sterkst vertegenwoordigd is in de ‘harde’ wetenschappen.
Toch kan ook nationaliteit de wetenschapsgebonden doctoraatsprestaties niet alleen
17. Vergelijk hiervoor de aangepaste slaagpercentages in Tabel 9.3, waarbij er enkel gecontroleerd werd voor
de variabele statuut, met de aangepaste slaagpercentages van de verschillende wetenschapsclusters in Bijlage 8.4 waarbij gecontroleerd werd voor alle variabelen (wetenschapscluster, geslacht, nationaliteit, leeftijd en instroomcohorte).
154
verklaren. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de vaststelling dat de toegepaste wetenschappen
procentueel meer niet-EU onderzoekers tewerkstellen dan de exacte wetenschappen
terwijl de succesgraad in de toegepaste wetenschappen lager ligt dan die in de exacte
wetenschappen. Het beperkte verklaringseffect van nationaliteit wordt bevestigd in
Tabel 10.2 (zie Hoofdstuk 10). Doctoraatskansen van niet-EU onderzoekers liggen
hoger in de ‘harde’ dan in de ‘zachte’ wetenschappen.
We kunnen uit dit alles besluiten dat statuut, geslacht en nationaliteit slechts een deel
van de wetenschapsgebonden verschillen in doctoraatsrendement kunnen verklaren.
Dit wordt ook elders in dit boek bevestigd (zie Bijlage 8.4 en zie Hoofdstuk 6). Het
wetenschapsgebied waartoe onderzoekers behoren heeft een significant effect op de
slaagkans en de tijd tot het doctoraat wanneer er gecontroleerd wordt voor statuut,
geslacht, leeftijd, nationaliteit en instroomcohorte. Dit wijst erop dat er nog andere factoren aan het werk zijn die ervoor zorgen dat het in sommige wetenschapsgebieden
moeilijker en in andere gemakkelijker is om een doctoraatsdiploma te halen.
Naar kwalitatieve verklaringen voor de verschillen in
doctoraatssucces naar wetenschapsgebied
Voorgaand onderzoek toonde reeds aan dat het verschil in doctoraatssucces tussen de
wetenschapsgebieden niet verklaard kan worden door de ‘objectieve’ variabelen statuut, geslacht, instroomcohorte, leeftijd en nationaliteit maar vooral te maken heeft
met de verschillende onderzoeksculturen die gangbaar zijn binnen de onderscheiden
wetenschapsgebieden (Becher & Trowler, 2001; Verlinden et al., 2005). In de ‘harde’
wetenschappen is het onderzoek van doctoraatsstudenten meestal geïntegreerd in breder lopende onderzoeksprojecten (Verlinden et al., 2005). Deze werkmethode heeft verschillende voordelen voor de doctoraatsonderzoeker. Ten eerste zorgt dit ervoor dat
onderzoekers vaak in team rond eenzelfde onderwerp werken. Hierdoor wordt het
sociaal en academisch contact tussen de onderzoekers bevorderd en ontstaat er een stekere kwaliteitscultuur. Een ander mogelijks positief gevolg is dat deze onderzoekers
meestal reeds aan het begin van hun doctoraatsonderzoek een uitgebreid onderzoeksvoorstel hebben waardoor zij zich minder lang in een ‘zoekende’ fase van hun onderzoek bevinden (Leyman et al., 2009). Ook op het vlak van begeleiding van doctoraatsstudenten vertonen studiegebieden in de exacte, toegepaste en medische wetenschappen vaak een specifieke structuur. We vinden er vaak grote onderzoeksgroepen terug,
wat het mogelijk maakt om een soort ‘middenkader’ te creëren met postdoctorale
onderzoekers die professoren bijstaan in de begeleiding van onder meer doctoraatsonderzoekers. Hierdoor zijn doctoraatsonderzoekers voor hun begeleiding niet enkel
afhankelijk van één persoon, hun promotor.
In de ‘zachte’ wetenschappen, waar grote, langdurige onderzoeksprojecten minder
typerend zijn, zien we een andere academische cultuur. De doctoraatsonderwerpen zijn
er vaak minder goed ingebed in de onderzoekstraditie of in een ruimer lopend project
van de onderzoekseenheid (Verlinden et al., 2005). Doctoraatsonderzoekers genieten
hierdoor een grotere keuzevrijheid wat hun onderwerp betreft maar staan tegelijk ook
vaker ‘alleen’ met hun onderwerp. Bovendien hebben sociale en humane wetenschappers hierdoor minder vaak een uitgewerkt onderzoeksvoorstel aan het begin van hun
155
doctoraatstraject waardoor ze aan de start al met een ‘vertraging’ af te rekenen krijgen
(Leyman et al., 2009). Qua structuur worden deze onderzoeksgroepen vaak gekenmerkt door een gebrek aan een middenkader, wat vooral het gevolg is van gebrekkige
schaalgrootte van onderzoeksgroepen (Verlinden et al., 2005). De verantwoordelijkheid voor de begeleiding van doctoraatsonderzoekers ligt hierdoor meestal volledig bij
de promotor zelf: deze één-op-één relatie zorgt ervoor dat doctoraatsonderzoekers geen
‘buffer’ hebben indien de begeleiding door de promotor onvoldoende is.
Verder kunnen we ook opmerken dat de verschillen in doctoraatskans van wetenschapsdomeinen binnen eenzelfde wetenschapscluster (zie Figuur 9.1) erop kunnen
wijzen dat een bepaalde onderzoekscultuur niet zomaar toegeschreven kan worden aan
een volledige wetenschapscluster. Eerder onderzoek toonde aan dat de publicatiecultuur, die een vrij goede afspiegeling is van de onderzoekscultuur, binnen bepaalde
wetenschapsdomeinen beter aansluit bij een andere wetenschapscluster (Moed, 2005;
Huang & Chang, 2009). Zo toont de doctoraats- en publicatiecultuur van de architectuur grotere gelijkenissen met die van de humane wetenschappen, en aardwetenschappen, lichamelijke opvoeding, kinesitherapie en sociale gezondheidswetenschappen met
de sociale wetenschappen.
Tot slot kunnen de wetenschapsspecifieke verschillen in doctoraatssucces ook gelinkt
zijn aan de motivatie voor het behalen van een doctoraat en de (perceptie van) de meerwaarde van dit diploma voor de verdere carrière. Onderzoekers uit verschillende wetenschapsgebieden schatten de meerwaarde van hun doctoraatsdiploma anders in (Leyman et al., 2009). Vooral de waarde van dit diploma op de niet-academische arbeidsmarkt vertoont duidelijke verschillen naar wetenschapsgebied. Zo hebben humane
wetenschappers over het algemeen de meest pessimistische visie over de extra kansen
die een doctoraat op de niet-academische arbeidsmarkt zou kunnen bieden. Deze resultaten leunen ook aan bij onderzoek naar de arbeidssituatie van doctoraathouders. Voor
humane wetenschappers is het moeilijker om hun doctoraat te valoriseren buiten de
academische wereld (Moortgat & Van Mellaert, 2009). Zij moeten langer zoeken naar
een job, komen vaker terecht in jobs waarbij er geen doctoraatsdiploma vereist is en zijn
vaker werkloos dan doctoraathouders uit andere wetenschapsgebieden.
9.4. Besluit
In dit hoofdstuk werd stilgestaan bij de relatie tussen wetenschapsgebieden en doctoraatssucces. De slaagpercentages van wetenschapsdomeinen binnen een bepaalde
wetenschapscluster verschillen soms sterk. Zowel in de sociale als in de humane wetenschappen zien we dat het wetenschapsdomein waarin de grootste groep onderzoekers
tewerkgesteld zijn, de laagste succesgraden vertonen. Dit zorgt er voor dat de gemiddelde slaagkans van de hele wetenschapscluster lager wordt. De wetenschapsdomeinen
met de hoogste slaagpercentages in de ‘zachte’ wetenschappen zijn psychologie
(43,4%), wijsbegeerte (48,2%) en theologie (57,8%). De hoogste slaagpercentages vinden
we terug in de ‘harde’ wetenschappen meerbepaald in de wetenschapsdomeinen farmaceutische wetenschappen (63,8%), scheikunde (63,4%) en de natuurkunde (58,8%).
Toch zijn er ook binnen deze wetenschapsclusters disciplines waar de kansen op het
behalen van een doctoraat veel lager liggen, bijvoorbeeld in de architectuur (27,1%),
156
bouwkunde (38,3%), lichamelijke opvoeding en kinesitherapie (39,1%) en aardwetenschappen (39,2%).
In de tweede plaats werd gepoogd om een verklaring te vinden voor de grote wetenschapgerelateerde verschillen in slaagpercentages. Hiervoor werd vooral gekeken naar
de invloed van het dominante statuut van de onderzoekers. Onze analyses tonen aan
dat de verdeling naar statuten tussen de verschillende wetenschapsgebieden sterk verschilt. Zo is het aandeel onderzoekers op de statuten met de hoogste slaagkansen (competitief verworven mandaten en FWO-, BOF- en IUAP-projecten) het laagst in de
sociale wetenschappen (28,1%) en het hoogst in de exacte wetenschappen (53,7%). Deze
verschillende financieringssituatie kan een verklaring bieden voor het feit dat sociale
wetenschappers minder vaak en exacte wetenschappers wel vaker hun doctoraatstraject
succesvol afronden. Ook uit de meervoudige classificatieanalyse blijkt dat de succesgraad van sociale wetenschappers stijgt en deze van exacte wetenschappers daalt wanneer er gecontroleerd wordt voor statuut. Dat het statuut waarop onderzoekers tewerkgesteld zijn het verschil tussen de wetenschapsgebieden niet volledig kan verklaren,
blijkt uit Tabel 9.2. Hier wordt aangetoond dat humane en sociale wetenschappers binnen alle statuten nog steeds lagere doctoraatskansen vertonen dan onderzoekers uit de
exacte, toegepaste en medische wetenschappen. Naast statuut werd ook kort ingegaan
op het effect van geslacht en nationaliteit. Voor beide variabelen geldt dat de onderzoekers met de hoogste doctoraatskansen (mannen enerzijds en niet-EU onderzoekers
anderzijds) meestal sterker vertegenwoordigd zijn in de ‘harde’ wetenschappen. Toch
vertonen de doctoraatskansen van mannen en niet-EU onderzoekers sterke verschillen
naar wetenschapscluster. Hieruit kunnen we afleiden dat beide variabelen slechts een
beperkt verklaringseffect hebben.
Hoewel statuut, geslacht en nationaliteit een deel van de verschillen tussen wetenschapsclusters kunnen verklaren, blijven er nog steeds verschillen over die niet op basis
van de beschikbare analyses kunnen worden verklaard, hoofdzakelijk tussen de ‘zachte’
(humane en sociale wetenschappen) en ‘harde’ wetenschappen (medische, toegepaste
en exacte wetenschappen). Deze verschillen worden in de literatuur vooral toegeschreven aan de diversiteit in onderzoekscultuur. Onderzoekers uit de harde wetenschappen
werken vaker aan doctoraatsonderzoek dat ingebed is in de bredere onderzoekstraditie
van hun onderzoeksgroep en worden vaker begeleid door zowel hun promotor als postdoctorale onderzoekers. Sociale en humane wetenschappers worden vaak enkel begeleid door hun promotor, en bevinden zich volgens diverse studies vaker in een ‘eenzame’ situatie als onderzoeker. Tot slot speelt ook de waarde van het doctoraat voor de
verdere carrière mogelijks een rol in de motivatie om het doctoraatstraject tot een goed
einde te brengen.
157
Hoofdstuk 10. Doctoreren bij buitenlandse
onderzoekers in Vlaanderen
10.1. Inleiding
Het aandeel van buitenlanders bij de instroom van junior onderzoekers aan Vlaamse
universiteiten is gestegen van 6% tijdens het academiejaar 1990-1991 tot 30% tijdens
het academiejaar 2008-2009 (Figuur 9.1). Deze toenemende internationalisering bij de
junior onderzoekers kent verschillende redenen. Ten eerste is er de laatste jaren sprake
van een stijgende mobiliteit bij onderzoekers (‘brain circulation’) (Gonzalez Ramos,
Vasquez Cupeiro, & Sanz, 2009). Deze mobiliteit wordt zowel op Vlaams (Lieten, 2009;
Moerman, 2004) als op Europees niveau (Commission of the European Communities,
2001; Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, 2008) sterk gepromoot aangezien ze een belangrijke bijdrage levert aan de verspreiding van wetenschappelijke kennis en ze de samenwerking tussen onderzoeksgroepen in verschillende landen stimuleert. Internationaal netwerken is eenvoudiger
geworden door de opkomst van allerhande technologieën (Ackers, 2005); de daarmee
gepaard gaande fysieke mobiliteit werd bovendien gestimuleerd door een versoepeling
van de regelgeving (bv. wetenschappelijk visum voor niet-EER onderdanen, vrijstelling
van arbeidskaart voor postdoctorale onderzoekers in internationale mobiliteit,…).
Onderzoekers kunnen hierdoor gemakkelijker naar een ander land gaan om hun doctoraatsdiploma te behalen wanneer er in hun eigen land niet genoeg mogelijkheden
zijn, omdat een buitenlands diploma een extra meerwaarde betekent voor hun verdere
carrière of omdat ze zich persoonlijk willen verrijken. Om rekrutering verder te stimuleren, werden recent ook de nationaliteitsvereisten voor het aanvragen van competitief
verworven mandaten bij FWO en IWT versoepeld.
Ten tweede blijkt er de laatste jaren ook een zeer sterke noodzaak te bestaan om buitenlandse (junior) onderzoekers aan te trekken naar Europese en Vlaamse universiteiten (Enders, 2004; Leyman & Vandevelde, 2009). Vooral binnen de toegepaste en exacte
wetenschappen is er in Vlaanderen sprake van een stagnerend of zelfs dalend ‘aanbod’
van afgestudeerden aan de universiteiten (VRWB & Vlaamse Onderwijsraad, 2008).
Anderzijds is de vraag naar junior onderzoekers vanuit de universiteiten de laatste jaren
sterk gestegen door de toegenomen beschikbaarheid van onderzoeksfinanciering en
bursaalstatuten (Vandevelde, 2009). Als gevolg van dit onevenwicht tussen vraag en
aanbod van jonge onderzoekers wordt er in sommige disciplines aan de Vlaamse universiteiten steeds meer over de landsgrenzen heen gerekruteerd.
Ondanks de stijgende aanwezigheid van buitenlandse junior onderzoekers is er nog
maar weinig geweten over hun doctoraatsproces en doctoraatsrendement in Vlaanderen. Het in kaart brengen van de doctoraatsoutput van buitenlandse onderzoekers is
vooral belangrijk aangezien Vlaanderen, in tegenstelling tot landen zoals Groot-Brittannië, Australië en de VS waar buitenlandse doctoraatsstudenten vaak hoge inschrijvingsgelden moeten betalen, geen financieel voordeel haalt uit de aanwezigheid van
deze onderzoekers. Een aanzienlijk deel van de buitenlandse onderzoekers in Vlaande159
ren wordt gefinancierd door een Vlaamse universiteit of andere Belgische financieringsinstelling.
Uit de vorige analyse naar het doctoraatssucces van onderzoekers aan Vlaamse universiteiten bleek dat de doctoraatskans van buitenlandse onderzoekers lager ligt dan deze
van Belgen maar dat de doctoraatsduur bij hen wel korter is (Visser & Moed, 2006).
Onderzoek naar het doctoraatssucces van buitenlandse onderzoekers in andere landen
is eerder schaars en de resultaten zijn tegenstrijdig. Uit een studie in de VS bij buitenlandse onderzoekers die het doctoraatstraject gestart zijn tussen 1962 en 1986 blijkt
dat hun doctoraatskans hoger is en hun doctoraatsduur lager ligt dan bij binnenlandse
studenten (Espenshade & Rodriguez, 1997). Een studie in het Verenigd Koninkrijk
vond geen verschillen tussen internationale en nationale studenten (Wright &
Cochrane, 2000). Deze verschillende resultaten kunnen erop wijzen dat de nationale en
institutionele context, naast persoonlijke mobiliteitsredenen, een belangrijke rol spelen in het doctoraatssucces van buitenlandse onderzoekers.
In een eerste deel van dit hoofdstuk wordt kort de instroom van buitenlandse junior
onderzoekers aan de Vlaamse universiteiten besproken en wordt de situatie van buitenlandse junior onderzoekers (naar geslacht, statuut, instroomcohorte, wetenschapscluster, statuut en leeftijd) vergeleken met deze van Belgische junior onderzoekers. Daarna
wordt een overzicht gegeven van het aantal behaalde doctoraten, de succesgraad en de
uitval van Belgische en buitenlandse junior onderzoekers. In het derde deel maken we
gebruik van de resultaten van de gebeurtenissenanalyse voor het vergelijken van de tijd
die onderzoekers nodig hebben om een doctoraat te behalen. In het vierde deel worden
een aantal potentiële verklaringen geformuleerd voor het verschil in doctoraatsrendement tussen de verschillende nationaliteitsgroepen. Het vijfde deel geeft tot slot de
belangrijkste conclusies over deze thematiek.
In onderstaande analyses werden enkel junior onderzoekers opgenomen die ooit een
personeelsstatuut hebben gehad aan een Vlaamse universiteit. Buitenlandse onderzoekers die met een externe beurs naar Vlaanderen zijn gekomen18, of van wie de beurstoekenning niet wordt opgenomen in de personeelsadministratie19, hebben enkel een
registratie als doctoraatsstudent. Zij zijn niet opgenomen in deze analyses omdat de
tijdsperiode waarover betrouwbare inschrijvingsgegevens konden worden gegenereerd,
op dit ogenblik te kort en te recent is. Ook al zijn de registratiegegevens op basis waarvan de analyses in dit hoofdstuk werden gemaakt, correct, toch moet rekening gehouden worden met het feit dat niet de volledige groep (buitenlandse) doctoraatsstudenten in Vlaanderen binnen deze gegevens vervat zit.
18. Met ‘externe beurs’ verwijzen we hier naar financiering uit het thuisland van deze kandidaat, vanuit
internationale organisaties, of vanuit privé-instellingen.
19. Een typisch voorbeeld hiervan zijn de ‘sandwich-beurzen’ van de Vlaamse Interuniversitaire Raad – Institutionele Ontwikkelingssamenwerking (VLIR-UOS), waarbij onderzoekers uit ontwikkelingslanden een
deel van hun doctoraatstermijn aan een Vlaamse universiteit doorbrengen, en een deel in hun thuisland.
Onderzoekers met deze financiering worden aan Vlaamse universiteiten gewoonlijk alleen geregistreerd
als ‘student’, niet als ‘personeelslid’. Daarnaast worden er op federaal niveau ook nog BTC-beurzen toegekend die niet opgenomen zijn in de personeelsdatabanken van de Vlaamse universiteiten.
160
Hoofdstuk 10. Doctoreren bij buitenlandse onderzoekers in Vlaanderen
Verder wordt bij de buitenlandse junior onderzoekers een onderscheid gemaakt tussen
buitenlandse onderzoekers van andere EU-landen en buitenlandse onderzoekers van
buiten de EU. De nationaliteit van de onderzoekers wordt hier gedefinieerd als hun
nationaliteit bij instroom. Voor de landen die recent tot de EU toetraden, werd het
eventuele lidmaatschap van de EU op het moment van instroom van de doctoraatsstudent als criterium gebruikt.
10.2. Instroom en beschrijving van de buitenlandse junior
onderzoekers
Figuur 10.1: Percentage ingestroomde buitenlandse junior onderzoekers per
instroomjaar
18%
16%
14%
12%
10%
8%
EU-onderzoekers
6%
4%
2%
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0%
Bron: HRRF 2
Het aandeel buitenlanders in de instroom van junior onderzoekers is gedurende iets
minder dan 20 jaar vervijfvoudigd (van 6% in 1990 naar 30% in 2008, of in absolute aantallen van 49 naar 560 buitenlandse junior onderzoekers)20. Naast deze algemene stijging heeft er zich ook een verschuiving voorgedaan in de verdeling tussen buitenlanders van binnen en buiten de EU. Terwijl het aandeel junior onderzoekers van andere
EU-landen tijdens de jaren negentig hoger lag dan het aandeel junior onderzoekers van
buiten de EU, zien we dat vanaf het begin van deze eeuw beide nationaliteitsgroepen
meer evenwichtig verdeeld zijn, ondanks het feit dat steeds meer Europese landen een
EU-status hebben verworven. Onderzoekers van buiten de EU zouden in de toekomst
zelfs de meerderheid bij de buitenlandse junior onderzoekers kunnen uitmaken. De
herkomst van buitenlandse onderzoekers wordt in meer detail weergegeven in Figuur
20. De anomalie in het jaar 1999 is te wijten aan een artefact in de HRRF-databank: pas vanaf dit moment
werden niet-EER bursalen aan één Vlaamse instelling wel geregistreerd in de universitaire databank, ook
indien zij reeds voordien aanwezig waren aan de universiteit. Deze junior onderzoekers waren vooral
tewerkgesteld op een competitief verworven mandaat van de eigen universiteit en op ‘andere’ projectfinanciering.
161
10.2. Vooral de verdeling van onderzoekers van buiten de EU is hier interessant. De
grootste groep is hier afkomstig van Azië gevolgd door Afrika. Buitenlandse junior
onderzoekers uit Noord- en Zuid-Amerika en landen binnen Europa die niet tot de EU
behoren maken een eerder kleine groep uit.
Figuur 10.2: Percentage ingestroomde buitenlandse junior onderzoekers naar
wereldregio (instroomjaar 1990-1991 tot en met 2008-2009)
A
Afrika;
15.8%
Europa EU;
E
42.3%
%
Azië;; 28.0%
Noord-Amerikaa;
4.8%
ZZuid-Amerika;;
4.7%
Europ
pa nietEU; 4.5%
Bron: HRRF 2
Tabel 10.1 geeft een overzicht van de situatie van Belgische, buitenlandse EU-onderzoekers en buitenlandse niet-EU onderzoekers naar geslacht, instroomcohorte, wetenschapscluster, statuut en leeftijd
Tabel 10.1: Verdeling van de Belgische, buitenlandse EU-onderzoekers en
buitenlandse niet-EU onderzoekers naar geslacht, instroomcohorte,
wetenschapsdiscipline, statuut en leeftijd van instroomjaar 1990-1991
tot en met instroomjaar 2008-2009
Buitenlandse EU-onderzoekers
N
%
N
%
N
%
Geslacht ***
Man
12453
53,1
1503
57,0
1733
68,0
²=211,531
Vrouw
10979
46,9
1132
43,0
814
32,0
Instroomcohorte ***
1990-1996
6517
27,8
445
16,9
234
9,2
²=671,928
1997-2003
9662
41,2
1044
39,6
1107
43,4
162
Wetenschapsdiscipline ***
²=518,538
Medische
N
%
N
%
N
%
5561
23,9
613
23,3
528
20,8
Humane
3585
15,4
315
12,0
265
10,4
Sociale
4543
19,5
332
12,6
245
9,6
Toegepaste
4734
20,3
676
25,7
897
35,3
Exacte
4884
21,0
694
26,4
607
23,9
Statuut ***
Assistenten
5496
23,4
184
7,0
69
2,7
²=3691,272
Competitief
verworven
mandaat (FWO,
IWT)
5302
22,6
116
4,4
5
0,2
Competitief
verworven
mandaat (BOF)
659
2,8
160
6,1
490
19,2
FWO, IUAP, BOFproject
5878
25,1
1042
39,5
980
38,4
Project andere
financiering
6103
26,0
1137
43,1
1005
39,4
Leeftijd ***
< 26 jaar
18911
80,8
946
36,0
544
21,5
²=6160,872
26-30 jaar
3116
13,3
1084
41,3
1038
41,0
31-35 jaar
699
3,0
381
14,5
568
22,5
36-40 jaar
335
1,4
110
4,2
214
8,5
> 40 jaar
336
1,4
105
4,0
166
6,6
Bron: HRRF 2
*: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001
De cijfers in Tabel 10.1 tonen aan dat de Belgische en buitenlandse junior onderzoekers
van elkaar verschillen voor alle variabelen. De diverse nationaliteitsgroepen verschillen
het sterkst van elkaar op het vlak van leeftijd en statuut. Uit verdere analyses (niet in
tabel) van deze variabelen tussen de verschillende nationaliteitsgroepen blijkt bovendien dat ook de situatie van buitenlandse onderzoekers van binnen en buiten de EU
voor alle variabelen statistisch significant verschillend is.
Naar leeftijd zien we dat buitenlandse junior onderzoekers opvallend vaker op latere
leeftijd starten met doctoraatsonderzoek dan Belgische onderzoekers. Terwijl bij de
Belgische onderzoekers slechts 19% ouder is dan 25 jaar, ligt dit percentage bij EUonderzoekers op 64% en bij onderzoekers van buiten de EU zelfs op 79%.
Uit de verdeling naar statuut zien we dat buitenlandse junior onderzoekers veel minder
vaak dan Belgische onderzoekers tewerkgesteld zijn als assistent. De onderwijsopdracht en de daarmee gepaard gaande taalvereisten, zijn hiervoor ongetwijfeld de
belangrijkste verklaring. Daarnaast zijn buitenlandse junior onderzoekers ook sterk
163
ondervertegenwoordigd bij de competitief verworven mandaten. Terwijl 22,6% van de
Belgische doctoraatsstudenten een competitief verworven mandaat van het FWO of
IWT heeft, is dit bij de EU-onderzoekers slechts 4,4% en bij de niet-EU onderzoekers
0,2%. Dit kan verklaard worden door de nationaliteitsbeperkingen die tot 2007 golden
voor deze beurzen en door de taalregels omtrent het aanvragen van een dergelijk mandaat. Tegelijk vinden we buitenlandse onderzoekers wel vaak terug bij de competitief
verworven mandaten die door de universiteiten zelf met BOF-middelen worden toegekend. De meeste Vlaamse universiteiten hebben specifieke beurzen voor onderzoekers
uit ontwikkelingslanden wat het proportioneel hoge aandeel van niet-EU-onderzoekers in deze categorie grotendeels kan verklaren. Het overgrote deel van de niet-Belgische onderzoekers is werkzaam op projecten. Ook hier zijn buitenlandse junior
onderzoekers van binnen de EU vaker tewerkgesteld op ‘andere’ projecten.
De toename van het aandeel buitenlandse junior onderzoekers de laatste jaren blijkt
ook uit de verdeling over de verschillende instroomcohorten. Buitenlandse onderzoekers (vooral onderzoekers van buiten de EU) zijn sterker vertegenwoordigd in de
recentste instroomcohorten.
Ook naar wetenschapscluster zien we duidelijke verschillen tussen Belgische en buitenlandse junior onderzoekers. Buitenlandse junior onderzoekers zijn minder vaak werkzaam in de sociale en humane wetenschappen dan Belgische onderzoekers, maar we
vinden ze wel vaker terug in de toegepaste en exacte wetenschappen. Waar in totaal
slechts 41% van de Belgische junior onderzoekers hun onderzoek uitvoeren in deze
wetenschapsclusters ligt dit percentage bij onderzoekers vanuit andere EU-landen op
52% en bij buitenlanders van buiten de EU op 59%.
Tot slot tonen de cijfers in Tabel 10.1 aan dat de geslachtsverdeling bij buitenlandse
junior onderzoekers veel ongelijker is dan bij Belgische. Vooral bij onderzoekers van
buiten de EU ligt het aandeel vrouwen laag.
164
10.3. Behaalde doctoraten, succesgraden en uitval
Figuur 10.3: Aandeel buitenlandse junior onderzoekers bij de ingestroomde
onderzoekers (naar instroomjaar) en aandeel doctoraten behaald door buitenlandse
onderzoekers (naar jaar waarin het doctoraat behaald werd)
Bron: HRRF 2
Figuur 10.3 geeft het aandeel buitenlandse junior onderzoekers bij de ingestroomde
onderzoekers en bij de behaalde doctoraten weer. De evolutie in de instroom van het
aandeel buitenlandse junior onderzoekers in 1999 (zie Figuur 10.1) vertaalt zich telkens in de behaalde doctoraten enkele jaren later. Zoals eerder reeds opgemerkt bij de
instroomcijfers is de piek in de behaalde doctoraten van academiejaar 2000-2001 toe te
schrijven aan een administratief artefact van één Vlaamse universiteit waarbij buitenlandse onderzoekers van buiten de EU die voordien reeds aanwezig waren in dat jaar
geregistreerd werden in de databank.
We bekijken vervolgens de slaagpercentages en uitvalpercentages van deze drie groepen
junior onderzoekers om na te gaan of de verschillende profielen die we bij de instroom
van Belgische, Europese buitenlandse en niet-EU-onderzoekers aantroffen, ook resulteren in andere performantiescores.
165
Figuur 10.4: Cumulatieve succesgraden binnen een periode van acht jaar na
startdatum, naar nationaliteitsgroep, instroomjaren 1990-1991 tot en met 2000-2001
60%
50%
40%
30%
EU-onderzoekers
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
In Figuur 10.4 zien we de cumulatieve succesgraden van junior onderzoekers, uitgesplitst naar nationaliteitsgroep en weergegeven volgens de termijn na het starten van
doctoraatsonderzoek. Enkel junior onderzoekers die acht jaar de tijd hebben gehad om
hun doctoraat te behalen, werden mee opgenomen in de figuur. Met een interval van
telkens een jaar na startdatum wordt gekeken hoeveel onderzoekers van eenzelfde
instroomcohorte het doctoraat al hebben behaald. Wanneer we de totale gemiddelde
slaagkans vergelijken voor de verschillende nationaliteitsgroepen zien we dat de doctoraatskans het hoogst ligt voor buitenlandse junior onderzoekers van buiten de EU, nl.
24% gemeten op slechts vier jaar en 49,5% gemeten op acht jaar na startdatum aan een
Vlaamse universiteit. Bij onderzoekers van andere EU-landen ligt de kans op het behalen van een doctoraat een heel stuk lager dan bij Belgische junior onderzoekers en bij
junior onderzoekers van buiten de EU. De algemeen lagere slaagkans van buitenlandse
junior onderzoekers die vastgesteld werd in de vorige studie is dus het resultaat van een
lage kans op slagen bij buitenlanders uit EU-landen (Visser et al., 2007). Ook de tijd die
onderzoekers nodig hebben om een doctoraat te behalen, vertoont duidelijke verschillen tussen de drie groepen. Buitenlandse junior onderzoekers van buiten de EU hebben
duidelijk minder tijd aan een Vlaamse universiteit nodig om hun doctoraatsonderzoek
af te werken. Het hoge percentage onderzoekers dat hier reeds na één, twee of drie jaar
een doctoraat behaalt, laat vermoeden dat een deel van deze onderzoekers waarschijnlijk reeds aan doctoraatsonderzoek gewerkt heeft in de thuisuniversiteit voor hun
financiering aan een Vlaamse universiteit van start ging. De druk om te slagen binnen
een geldige visumtermijn biedt de meest voor de hand liggende verklaring voor de
hogere succesgraden. Mogelijks speelt ook mee dat niet-EU-onderzoekers minder vaak
over een ‘financiële buffer’ beschikken om het doctoraatsonderzoek later af te werken
dan binnen de gangbare financieringstermijn van vier jaar. De succesgraden van onderzoekers van andere EU-landen ligt de eerste jaren weliswaar iets hoger dan deze van Bel166
gen, wat ook wijst op een kortere doctoraatsduur bij hen. Vanaf 4,5 jaar stijgt het slaagpercentage van Belgische onderzoekers echter boven dat van andere EU-onderzoekers
uit, maar niet boven de slaagkans van niet-EU-onderzoekers.
Figuur 10.5: Cumulatieve uitval binnen een periode van acht jaar na startdatum, naar
nationaliteitsgroep, instroomjaren 1990-1991 tot en met 2000-2001
80%
70%
60%
50%
40%
EU-onderzoekers
30%
20%
10%
0%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: HRRF 2
Figuur 10.5 geeft de cumulatieve ‘uitval’ weer naar nationaliteitsgroep, waarbij de
cohorte telkens voor een periode van acht jaar gevolgd wordt.21 Enkel onderzoekers die
ten minste acht jaar konden gevolgd worden, werden mee opgenomen in deze figuur.
Zo zien we dat een jaar na startdatum als junior onderzoeker nog maar 11% van de Belgische onderzoekers hun doctoraatsonderzoek in Vlaanderen gestopt zijn, terwijl dit percentage bij buitenlandse onderzoekers al op ongeveer 30% ligt. Deze trend zet zich de volgende jaren verder: buitenlandse junior onderzoekers vallen opmerkelijk sneller uit dan
hun Belgische collega’s. Ook tussen de buitenlanders van EU- en niet-EU landen zien we
grote verschillen. Tijdens het eerste jaar als onderzoeker ligt het uitvalpercentage bij buitenlanders van binnen en buiten de EU ongeveer op dezelfde hoogte. Vanaf twee jaar na
startdatum stijgt het aandeel onderzoekers dat de universiteit verlaat zonder doctoraatsdiploma veel sneller bij buitenlanders van binnen de EU dan bij buitenlanders van buiten
de EU, waardoor de totale uitval bij deze laatste een heel stuk lager ligt. Het is wel belangrijk om op te merken dat de hogere uitval bij EU-onderzoekers niet noodzakelijk betekent dat deze onderzoekers ook effectief stoppen met hun doctoraatsonderzoek. Een
deel van deze onderzoekers werken mogelijks in hun thuisland of elders verder aan hun
doctoraatsonderzoek, maar dan wordt dit in ieder geval binnen de periode van acht jaar
niet gehonoreerd met een doctorstitel van een Vlaamse universiteit.
21. Zoals bij de berekening van succesratio’s, wordt de ‘pool’ van onderzoekers die nog een doctoraat zouden
kunnen halen, steeds kleiner aangezien een aantal onderzoekers jaar na jaar de Vlaamse universiteiten
verlaten.
167
Tabel 10.2 vergelijkt het aandeel junior onderzoekers dat een doctoraat behaald heeft
en het percentage Belgen, buitenlanders van andere Europese landen en buitenlanders
van buiten de EU dat uitgevallen is, naar de verschillende variabelen. Telkens wordt een
bepaalde cohorte gedurende een periode van acht jaar na startdatum gevolgd, en wordt
na acht jaar gekeken welk percentage ofwel is gedoctoreerd, ofwel de universiteit verlaten heeft zonder doctoraat.
Tabel 10.2: Percentage junior onderzoekers dat binnen een termijn van acht jaar na
startdatum het doctoraat behaald heeft en uitgevallen is naar nationaliteitsgroep
(instroomcohorte 1990-1991 tot en met 2000-2001)1
Geslacht ***
Instroomcohorte
Wetenschapsdiscipline
Statuut
Leeftijd
% Sa
% Ub
N
%S
%U
N
%S
%U
N
Man
48,0
52,0
7067
31,3
68,7
693
49,6
50,4
710
Vrouw
38,6
61,4
5501
31,7
68,3
416
49,6
50,4
254
1990-1996
40,5
59,5
6546
29,5
70,5
448
35,6
64,4
236
1997-2001
47,6
52,4
6028
32,7
67,3
664
54,0
46,0
729
Medische
48,4
51,6
2783
29,9
70,1
244
60,8
39,2
189
Humane
30,4
69,6
2012
26,5
73,5
147
49,6
50,4
121
Sociale
25,2
74,8
2353
25,0
75,0
128
36,7
63,3
79
Toegepaste
45,5
54,5
2592
36,9
63,1
268
50,4
49,6
339
Exacte
64,3
35,7
2779
33,0
67,0
321
44,0
56,0
234
Assistent
34,7
65,3
3772
28,3
71,7
113
43,2
56,8
44
Competitief mandaat (FWO,IWT)
81,3
18,7
3034
72,3
27,7
47
/
/
/
62,1
37,9
264
67,2
32,8
64
87,3
12,7
166
FWO-, IUAP- BOF-
45,0
55,0
2539
38,1
61,9
412
49,0
51,0
355
project financiering
(andere)
13,7
86,3
2888
16,5
83,5
466
35,1
64,9
396
< 26 jaar
48,2
51,8
10035
47,6
52,4
319
60,3
39,7
136
26-30 jaar
29,7
70,3
1716
33,6
66,4
440
50,7
49,3
339
31-35 jaar
21,5
78,5
410
18,4
81,6
217
49,8
50,2
261
36-40 jaar
22,7
77,3
225
9,4
90,6
64
59,5
40,5
116
> 40 jaar
17,5
82,5
166
4,4
95,6
68
21,8
78,2
110
43,9
56,1
12574
31,4
68,6
1112
49,5
50,5
965
Totaal ²=81,277
Bron: HRRF 2
*: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001
a. S=Succes
b. U=Uitval
168
De algemene succesgraad naar nationaliteit toont aan dat onderzoekers van buiten de
EU het vaakst hun doctoraatstraject succesvol afronden. Buitenlanders van andere EUlanden doen het hier het slechtst.
Naar leeftijd bij instroom zien we bij Belgen en buitenlanders van andere Europese landen een duidelijke daling in de doctoraatskans bij het ouder worden, terwijl deze bij
niet-EU doctoraatsstudenten tot de leeftijd van 40 jaar zeer hoog blijft.
De doctoraatskans van assistenten en van onderzoekers met een competitief verworven
mandaat van het IWT of FWO kan moeilijk vergeleken worden tussen de verschillende
nationaliteitsgroepen aangezien het aantal buitenlanders (vooral van buiten de EU)
zeer laag ligt in deze categorieën. Opvallend is wel dat het doctoraatssucces van onderzoekers met een competitief verworven mandaten van Vlaamse universiteiten en met
een aanstelling op projecten (zowel langdurige fundamentele projecten als ‘andere’
projecten) bij niet-EU onderzoekers een heel stuk hoger ligt dan bij Belgen en bij onderzoekers van binnen de EU. De hoge slaagkans van niet-EU onderzoekers op ‘andere’
projectfinanciering kan betekenen dat deze projectmiddelen vaak flexibeler kunnen
worden aangewend om buitenlandse onderzoekers enige tijd naar hier te halen om hun
doctoraat af te werken.
Bij junior onderzoekers uit alle nationaliteitsgroepen ligt de doctoraatskans in de
tweede, meer recente cohorte een stuk hoger dan in de eerste cohorte. Het verschil tussen beide cohorten is het grootst bij junior onderzoekers van buiten de EU en het
kleinst bij buitenlandse onderzoekers van binnen de EU.
Terwijl de slaagkans bij Belgische onderzoekers in de exacte wetenschappen het hoogst
ligt, ligt de doctoraatskans in deze wetenschapscluster bij de buitenlandse onderzoekers, vooral EU-onderzoekers, een heel stuk lager. Het feit dat het aandeel competitief
verworven mandaten van FWO en IWT in deze wetenschapsclusters groter is, en dat
deze vaker aan Belgische onderzoekers dan aan buitenlanders werd/wordt toegewezen,
kan dit grotendeels verklaren. Opvallend is dat de succesgraden in alle andere wetenschapsclusters veel hoger liggen bij onderzoekers van buiten de EU dan bij Belgische en
EU-onderzoekers.
Wanneer we kijken naar de genderverschillen zien we dat bij de Belgische junior onderzoekers mannen vaker een doctoraat behalen dan hun vrouwelijke collega’s. Bij de buitenlandse onderzoekers zagen we een ondervertegenwoordiging van vrouwen bij de
instroom van het doctoraatstraject, maar van zodra ze deze horde overwonnen hebben
is hun slaagkans even groot als die van hun mannelijke collega’s.
Tot slot kunnen we ons de vraag stellen of de algemeen lagere doctoraatskansen van
buitenlandse onderzoekers enkel door hun nationaliteit worden bepaald of dat deze
verschillen ook verklaard kunnen worden door hun verschillen in aanstellingssituatie.
Tabel 10.1 toonde immers aan dat het profiel van een Belgische en buitenlandse junior
onderzoekers sterk van elkaar verschilt, met name voor de variabele ‘statuut’. Buitenlandse junior onderzoekers vinden we minder vaak terug in de statuten met de hoogste
doctoraatskans (competitief verworven mandaten) en vaker in de statuten met de laagste doctoraatskans (‘andere’ projecten). Bovendien is de situatie van EU-onderzoekers
nog minder gunstig dan deze van niet-EU onderzoekers.
169
We controleren voor deze verschillende situaties via een meervoudige classificatieanalyse. Tabel 10.3 geeft zowel de ‘ruwe’ slaagpercentages (zonder controle voor de andere
variabelen) als de ‘aangepaste’ slaagpercentages22 weer.
Tabel 10.3: Percentage gedoctoreerden1 naar nationaliteit gecontroleerd voor de
variabelen statuut, wetenschapscluster, leeftijd, geslacht en instroomcohorte2
Gemiddelde slaagkans
N
Nationaliteit***
Sterkte factor
Geobserveerd %
Aangepasta%
Èta
Bètab
0,074
0,088
Belgische
onderzoekers
12415
44,1
42,3
Buitenlandse
EU-onderzoekers
1092
31,4
42,8
954
49,9
60,2
Bron: HRRF 2
a.
b.
1:
2:
Dit is het verwachte percentage na het in rekening brengen van de invloed van de variabelen statuut,
wetenschapscluster, leeftijd, geslacht en instroomcohorte
Impact van de variabele (nationaliteit) op verklaring van de afhankelijke variabele (doctoraatskans) na
rekening te houden met de andere factoren in het model
Enkel de junior onderzoekers die op acht jaar of eerder zijn gedoctoreerd, worden hier als succesvol
beschouwd, en tot de gedoctoreerden beschouwd. Diegene die later dan acht jaar na de start zijn gedoctoreerd worden gerekend bij diegene die geen doctoraat hebben behaald.
Er werden enkel junior onderzoekers opgenomen die acht jaar de tijd hebben gehad om hun doctoraat
te behalen
De ruwe slaagpercentages liggen het hoogst bij niet-EU onderzoekers, gevolgd door
Belgen en tot slot buitenlanders van andere Europese landen. Wanneer we rekening
houden met de verschillende situatie van onderzoekers uit de verschillende nationaliteitsgroepen (tweede kolom) zien we dat de gemiddelde slaagkans van de Belgen daalt
en die van beide groepen buitenlandse onderzoekers met meer dan 10 procentpunten
stijgt. Na controle wordt de kloof in slaagkans tussen enerzijds onderzoekers van buiten de EU en anderzijds Belgische onderzoekers heel wat groter, in het voordeel van de
niet-EU-onderzoekers. We kunnen hieruit besluiten dat onderzoekers van buiten de
EU, in tegenstelling tot wat eerdere studies suggereerden, een beduidend hogere slaagkans hebben dan Belgische onderzoekers, en dat de buitenlandse onderzoekers van
binnen de EU even goed scoren als de Belgen, wanneer er gecontroleerd wordt voor de
variabelen statuut, wetenschapscluster, instroomjaar en leeftijd. De volledige meervoudige classificatieanalyse wordt toegelicht in Bijlage 8.4.
22. De slaagpercentages geven het aandeel onderzoekers weer dat binnen de acht jaar zijn/haar doctoraatsdiploma behaald heeft.
170
10.4. Gebeurtenissenanalyse: tijd tot doctoraat en tijd tot uitval
In dit laatste deel wordt de tijd die junior onderzoekers nodig hebben om een doctoraat
te behalen, of de tijd die ze invullen alvorens de universiteit te verlaten zonder doctoraat, vergeleken tussen de verschillende nationaliteitsgroepen. Bovendien wordt de
invloed van de verschillende variabelen op deze doctoraats- en uitvalsduur voor de
nationaliteitsgroepen nagegaan. De methodologie die voor deze analyse gebruikt werd,
staat uitvoerig beschreven in hoofdstuk 6.
Uit de algemene analyses van de gebeurtenissenanalyse in hoofdstuk 6 bleek reeds dat
buitenlandse junior onderzoekers, vooral onderzoekers van buiten de EU, bij controle
van alle andere variabelen significant sneller hun doctoraat behalen dan Belgische
onderzoekers. Nationaliteit blijkt bovendien een vrij sterk effect te hebben op de tijd
die onderzoekers nodig hebben om een doctoraatsonderzoek af te werken. Uit dezelfde
analyses blijkt dat ook de tijd tot uitval significant bepaald wordt door de nationaliteit
van de onderzoekers. Buitenlandse doctoraatsstudenten vallen sneller uit dan Belgische doctoraatsstudenten. In verhouding tot de andere variabelen die als succesfactoren een rol kunnen spelen, is het effect van nationaliteit bij uitval minder groot dan
bij de tijd tot het behalen van het doctoraat.
In aparte gebeurtenissenanalyses wordt het effect van de variabelen geslacht,
instroomcohorte, wetenschapscluster, statuut en leeftijd op de tijd tot het behalen
van een doctoraat en de tijd tot uitval nagegaan bij de verschillende nationaliteitsgroepen.
Tabel 10.4: Resultaten voor de gebeurtenissenanalyse (tijd tot doctoraat) naar
nationaliteitsgroep
Hazard 95%
Hazard 95%
Hazard 95%
ratio
Geslacht
Instroomcohorte
Wetenschapscluster
Man
1,000
Vrouw
0,906
1990-1996
1,000
1997-2003
intervala
p
ratio
intervala
p
1,000
ratio
intervala
p
1,000
0,865
0,949
***
0,980
0,820
1,170
0,813
1,252
1,193
1,313
***
1,012
0,822
1,247
2004-2008
1,024
0,920
1,140
0,590
0,430
0,811
Exacte
1,000
Medische
0,831
0,782
0,884
***
0,865
0,678
1,104
0,960
0,768
1,200
Humane
0,506
0,467
0,548
***
0,473
0,344
0,652
***
0,664
Sociale
0,517
0,478
0,560
***
0,487
0,359
0,661
***
Toegepaste
0,745
0,699
0,794
***
0,632
0,502
0,797
***
1,000
0,689
0,958
*
0,831
0,633
1,090
0,367
0,266
0,506
***
0,512
0,861
**
0,533
0,382
0,742
***
0,804
0,656
0,986
*
1,000
**
1,000
1,000
171
Hazard 95%
Hazard 95%
Hazard 95%
ratio
Statuut
Leeftijd
intervala
p
ratio
intervala
Project andere
financiering
1,000
Assistent
Competitief mandaat
0,967
0,881
1,063
(FWO, IWT)
2,773
2,535
3,033
Competitief mandaat
2,776
2,403
FWO-, BOF-,
IUAP- project
1,734
1,582
< 26 jaar
1,000
26-30 jaar
0,885
0,817
0,958
**
1,177
0,977
1,418
31-35 jaar
0,742
0,616
0,893
**
0,776
0,577
1,044
36-40 jaar
0,793
0,612
1,026
0,516
0,283
0,939
> 40 jaar
0,516
0,374
0,712
0,254
0,110
0,585
p
1,000
intervala
p
1,000
0,508
0,354
0,727
***
0,956
0,665
1,374
3,208
***
2,557
1,881
3,476
1,900
***
1,141
0,916
1,421
***
0,272
0,168
0,442
2,001
0,275
14,58
4
1,199
0,986
1,458
0,705
0,583
0,852
1,044
0,855
1,275
1,791
1,438
2,231
***
*
1,765
1,353
2,303
***
**
1,854
1,286
2,673
***
***
1,000
***
ratio
***
***
1,000
Bron: HRRF 2
*: p<0,05; **: p<0,01, ***: p<0,001
a: hazard ratio betrouwbaarheidsinterval
Een vergelijking tussen diverse financieringsstatuten is moeilijk aangezien buitenlandse onderzoekers sterk ondervertegenwoordigd zijn binnen de groep assistenten of
binnen de groep competitief verworven mandaten van het FWO en IWT. Tabel 10.4
geeft wel aan dat bij de Belgische doctoraatsstudenten alle statuten buiten deze twee
groepen aanleiding tot een kortere doctoraatsduur geven dan ‘andere’ projectfinanciering. Junior onderzoekers met een competitief verworven mandaat van de Vlaamse universiteit (BOF), of ze nu uit andere EU-landen komen of uit België, doctoreren significant sneller dan onderzoekers op andere projectfinanciering. Bij junior onderzoekers
van buiten de EU is het verschil tussen beide personeelscategorieën niet significant.
Opvallend is wel dat niet-EU-onderzoekers significant trager doctoreren wanneer ze
tewerkgesteld zijn op fundamentele onderzoeksprojecten van BOF, FWO en IUAP in
vergelijking met andere projectfinanciering. Bij Belgen stellen we precies het tegenovergestelde vast.
Bij de Belgische junior onderzoekers hebben onderzoekers uit de wetenschappen significant minder tijd nodig om hun doctoraat te behalen dan hun collega’s uit alle andere
wetenschapsclusters. Bij de andere EU-onderzoekers is het verschil tussen
wetenschapsclusters nog groter, behalve voor de medische wetenschappen: de duurtijd
van deze junior onderzoekers is niet significant langer dan die van junior onderzoekers
in de wetenschappen. Bij junior onderzoekers van buiten de EU zijn de verschillen in
172
doctoraatsduur tussen de wetenschapscluster ‘wetenschappen’ en alle andere
wetenschapsclusters minder groot of verschillen ze niet significant. Dit wijst erop dat
de wetenschapscluster waartoe deze junior onderzoekers behoren een minder grote rol
speelt in de tijd die ze nodig hebben om een doctoraat te behalen, dan dat dit het geval
is voor Belgische en andere EU-onderzoekers.
Wanneer we de prestaties van junior onderzoekers vergelijken in de verschillende
instroomcohortes zien we dat de buitenlandse onderzoekers die ingestroomd zijn in de
academiejaren 2004-2005 tot en met 2008-2009 er significant langer over gedaan hebben dan hun collega’s die instroomden in de eerste instroomcohorte. Bij de Belgen
behalen junior onderzoekers ingestroomd in de tweede cohorte significant sneller hun
doctoraat dan junior onderzoekers uit de eerste instroomcohorte.
Naar leeftijd zien we algemeen dat bij Belgen en bij buitenlandse onderzoekers van
andere EU-landen de doctoraatsduur toeneemt naarmate de leeftijd op het moment
van instroom bij de junior onderzoekers hoger is terwijl bij de onderzoekers uit niet-EU
landen deze doctoraatsduur juist afneemt naarmate ze ouder worden.
Tot slot zien we in Tabel 10.4 dat mannen sneller hun doctoraat behalen bij Belgische
junior onderzoekers en vooral bij junior onderzoekers van buiten de EU. Het effect van
gender is bij beide nationaliteitsgroepen wel het kleinst van alle variabelen (niet in
tabel). Bij junior onderzoekers van andere EU-landen scoren mannen niet significant
beter dan vrouwen.
Tabel 10.5: Resultaten voor de gebeurtenissenanalyse (tijd tot uitval) naar
nationaliteitsgroep
Hazard 95%
Hazard 95%
Hazard 95%
ratio
Geslacht
Instroomcohorte
Wetenschapscluster
Statuut
a
p
ratio
1,201
***
0,955
interval
interval
a
Man
1,000
Vrouw
1,146
1990-1996
1,000
1997-2003
0,748
0,713
0,786
***
0,915
0,790
1,061
2004-2008
0,247
0,226
0,270
***
0,216
0,172
0,272
Exacte
1,000
Medische
1,221
1,127
1,323
***
0,946
0,788
1,136
Humane
1,611
1,484
1,749
***
0,899
0,717
1,126
p
1,000
1,094
1,092
0,984
1,699
1,574
1,834
***
0,810
0,647
1,015
Toegepaste
1,271
1,174
1,377
***
0,728
0,607
0,874
Project andere
financiering
1,000
***
Assistent
0,343
***
1,000
0,340
0,826
1,173
0,616
0,505
0,751
***
0,103
0,077
0,140
***
0,641
0,502
0,819
***
0,890
0,661
1,197
1,000
Sociale
***
p
1,000
1,000
0,363
intervala
1,000
0,835
1,000
0,324
ratio
1,403
1,047
1,879
*
0,778
0,633
0,957
*
0,175
0,425
***
1,000
0,260
0,443
***
0,273
173
Hazard 95%
Hazard 95%
Hazard 95%
ratio
Leeftijd
intervala
p
ratio
intervala
p
ratio
intervala
p
Competitief mandaat
(FWO, IWT)
0,117
0,106
0,128
***
0,157
0,088
0,280
***
0,000
-
-
-
0,197
0,163
0,238
***
0,246
0,170
0,356
***
0,130
0,094
0,179
***
FWO-, BOF-,
IUAP- project
0,338
0,318
0,360
***
0,437
0,378
0,505
***
0,484
0,409
0,574
***
< 26 jaar
1,000
26-30 jaar
1,232
1,158
1,311
***
1,586
1,342
1,873
***
1,275
0,993
1,637
31-35 jaar
1,195
1,067
1,338
**
1,933
1,585
2,358
***
1,868
1,437
2,429
***
36-40 jaar
1,147
0,968
1,359
2,247
1,694
2,979
**
1,698
1,239
2,326
***
> 40 jaar
1,193
1,007
1,413
3,110
2,359
4,099
*
3,674
2,731
4,942
**
1,000
*
1,000
Bron: HRRF 2
*: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001
a.: hazard ratio betrouwbaarheidsinterval
Tabel 10.5 behandelt ‘uitval’. In de context van internationale mobiliteit moeten we er
uiteraard aan herinneren dat ‘uitval’ bij onderzoekers niet noodzakelijk het opgeven
van een academische carrière is maar mogelijks een terugkeren naar het thuisland of
het verderzetten van het onderzoekswerk in een ander land betekent. In ieder geval
levert het voor de Vlaamse universiteit echter geen doctorstitel binnen de acht jaar op.
Deze tabel geeft aan dat bij de Belgische junior onderzoekers vrouwen sneller uitvallen
dan mannen. Bij de andere nationaliteitsgroepen is er geen effect van geslacht op de tijd
tot uitval.
Bij Belgen vallen onderzoekers uit de cluster ‘wetenschappen’ minder snel uit dan hun
collega’s uit alle andere wetenschapsclusters. Vooral de humane en sociale wetenschappen vallen snel uit. Bij buitenlandse junior onderzoekers levert de variabele wetenschapscluster minder grote verschillen op dan bij Belgen. Bovendien zijn de meeste significante effecten zelfs omgekeerd dan deze bij de Belgen: buitenlandse onderzoekers
in andere wetenschapsclusters vallen meestal minder snel uit dan onderzoekers uit de
exacte wetenschappen.
Zowel bij Belgische als bij buitenlandse junior onderzoekers vallen onderzoekers gefinancierd op basis van ‘andere projecten’ het snelst uit. Deze onderzoeksmiddelen kunnen vaak flexibeler worden ingezet voor korte contracten, maar hebben soms ook
gewoonweg een kortere looptijd dan fundamentele onderzoeksprojecten. Ook hier is
het moeilijk om de tijd tot uitval bij assistenten en onderzoekers met een competitief
verworven beurs van een Vlaamse financieringsinstelling te vergelijken tussen de verschillende nationaliteitsgroepen aangezien het aantal buitenlanders op deze statuten
zeer beperkt is.
174
Hoewel ook bij Belgen onderzoekers uit de leeftijdscategorieën 26-30 jaar, 31-35 jaar en
ouder dan 40 jaar sneller uitvallen dan onderzoekers uit de jongste leeftijdsgroep, is het
effect van leeftijd heel wat sterker bij buitenlandse onderzoekers. Hier verlaten oudere
onderzoekers veel sneller de universiteit zonder doctoraatsdiploma dan jongere onderzoekers.
10.5. Verklaringen voor de verschillen in doctoraatsrendement
Verklaringen voor het verschil in doctoraatssucces bij Belgische en buitenlandse onderzoekers moeten buiten deze analyses op de HRRF-databank worden gezocht. Voor de
kortere doctoraatsduur bij buitenlandse onderzoekers werd in het vorig onderzoek
gesuggereerd dat buitenlandse onderzoekers vaker voorbereidend onderzoek in hun
thuisland verricht hebben of vaker met eigen financiering aan een Vlaamse universiteit
gewerkt hebben (Verlinden et al., 2006). Hierdoor kunnen ze vaker op een kortere termijn hun doctoraatsonderzoek aan de Vlaamse universiteit afwerken. In dit eerdere
onderzoek werd echter geen onderscheid gemaakt tussen EU-onderzoekers en niet-EU
onderzoekers. De resultaten uit onze analyse tonen aan dat deze verklaring vooral geldt
voor onderzoekers van buiten de EU. Figuur 10.4 in dit hoofdstuk toont aan dat een
groot aandeel buitenlandse onderzoekers van buiten de EU zijn/haar doctoraatsonderzoek reeds afrondt na één, twee of drie jaar binnen het Vlaamse systeem te zijn geregistreerd als onderzoeker.
Naast de ‘voorsprong’ die buitenlandse, vooral niet-EU onderzoekers mogelijks hebben, kunnen nog een aantal andere verklaringen geformuleerd worden voor de kortere
doctoraatsduur en/of hogere doctoraatskans van deze onderzoekers. Ten eerste is het
mogelijk dat onderzoekers die internationaal mobiel zijn, sterker gemotiveerd zijn om
hun doctoraat te behalen. Ook het vooruitzicht om terug te keren naar hun thuisland,
het verstrijken van de visumtermijn of het besef dat er na afloop van de financiering
niet gemakkelijk een alternatief inkomen te vinden is, zijn voor buitenlandse onderzoekers ongetwijfeld motiverende factoren zijn om hun doctoraatsonderzoek sneller af te
werken. Ook de vaststelling dat buitenlandse onderzoekers vaak minder onderwijsondersteuning en administratieve taken op zich moeten of kunnen nemen als gevolg van
de taalwetgeving aan Vlaamse universiteiten en hierdoor meer tijd overhouden om aan
hun doctoraatsonderzoek te werken, kan een reden zijn waarom buitenlandse onderzoekers een kortere tijd tot doctoraat vertonen. Een toets van deze verklaringen met
resultaten uit surveys zal nog betere inzichten bieden in de verschillen in het doctoraatsproces, het doctoraatsrendement en de uitval die in deze vergelijking tussen Belgen en niet-Belgen blootgelegd werden.
10.6. Besluit
Zowel internationale als nationale evoluties hebben ervoor gezorgd dat het aantal en
aandeel buitenlandse junior onderzoekers aan de Vlaamse universiteiten de laatste
jaren sterk gestegen is. Terwijl het aandeel buitenlandse onderzoekers tijdens het academiejaar 1990-1991 nog slechts 6% was, is dit 20 jaar later gestegen tot 30%. Ook de
verdeling tussen onderzoekers van andere EU-landen en onderzoekers van buiten de
175
EU is in de loop der jaren gewijzigd. In de jaren negentig maakten onderzoekers van
andere Europese landen nog het grootste deel uit van de buitenlandse junior onderzoekers. De laatste jaren zien we echter een vrij gelijke verdeling tussen EU- en niet-EU
onderzoekers met zeer recent zelfs een lichte oververtegenwoordiging van onderzoekers van buiten de EU.
Hoewel buitenlanders vandaag de dag een grote groep uitmaken bij de junior onderzoekers verschilt hun situatie sterk van deze van Belgische onderzoekers. Wat vooral
opvalt, is de lagere vertegenwoordiging van buitenlandse onderzoekers in de statuten
die de hoogste kans op doctoraatssucces bieden, namelijk op competitief verworven
mandaten. Dit ligt uiteraard niet aan het statuut op zich, maar aan het strenge selectieproces dat aan deze prestigieuze mandaten voorafgaat en dat pas recent werd opengesteld voor buitenlandse onderzoekers. Buitenlandse onderzoekers worden anderzijds
proportioneel wel vaker gefinancierd met een competitief verworven mandaat van een
Vlaamse universiteit. Naar wetenschapscluster zien we een veel sterkere vertegenwoordiging van buitenlandse junior onderzoekers bij de toegepaste en exacte wetenschappen. Tot slot zijn buitenlandse onderzoekers vaak ouder en ligt het aandeel mannen bij
hen hoger dan bij Belgische onderzoekers.
De algemene doctoraatskans ligt het hoogst bij onderzoekers van buiten de EU (net geen
50%); daarna volgen Belgische junior onderzoekers (44,1%). Buitenlandse onderzoekers
van andere EU-landen sluiten de rij met de laagste slaagkans (31,4%). Wanneer we deze
algemene slaagkans bekijken, controlerend voor de variabelen statuut, wetenschapscluster, geslacht, leeftijd en instroomcohorte zien we dat de doctoraatskans van buitenlandse
onderzoekers sterk stijgt. Junior onderzoekers van binnen de EU krijgen hierdoor een vergelijkbare doctoraatskans als Belgische onderzoekers terwijl de doctoraatskans bij nietEU onderzoekers hier ver bovenuit stijgt. De verschillende situatie van buitenlandse
onderzoekers, vooral op het vlak van financiering, heeft dus een negatief effect op hun
kansen om een doctoraat te behalen. De analyses van de doctoraatsduur tonen aan dat
buitenlandse onderzoekers, na controle van alle andere variabelen, desondanks sneller
hun doctoraat afwerken dan Belgische onderzoekers. Bovendien doen niet-EU onderzoekers het hier nog heel wat beter dan onderzoekers van andere EU-landen.
Het aandeel onderzoekers dat hun doctoraat niet behaalt en dus uitvalt tijdens het doctoraatsproces ligt het hoogst bij junior onderzoekers van andere Europese landen. Buitenlandse onderzoekers, vooral EU-onderzoekers, stoppen vaker en sneller met hun
doctoraatsonderzoek dan Belgische onderzoekers. We kunnen aannemen dat buitenlandse onderzoekers sneller een beslissing nemen of ze het doctoraatsonderzoek dat ze
hebben aangevat, verder zetten aan een Vlaamse universiteit of niet.
Tot slot werd ook de invloed van geslacht, statuut, wetenschapscluster, leeftijd en het
moment van instroom op het doctoraatsrendement nagegaan. Naar leeftijd zien we bij
Belgen en buitenlanders van andere EU-landen een duidelijke daling in de doctoraatskans en een stijging van de tijd tot het doctoraat in de oudere leeftijdscategorieën. Bij
niet-EU onderzoekers blijft de kans op het behalen van een doctoraat tot de leeftijd van
40 jaar zeer hoog en de tijd die onderzoekers nodig hebben om hun doctoraat te behalen daalt naarmate de onderzoekers ouder zijn. Tegelijk zien we ook dat bij de buiten-
176
landers (zowel van binnen als van buiten de EU) oudere onderzoekers veel sneller de
universiteit verlaten zonder doctoraatsdiploma dan bij de Belgische onderzoekers.
Wanneer we het doctoraatsrendement vergelijken naar statuut, zien we dat het doctoraatssucces van onderzoekers met competitief verworven mandaten van Vlaamse universiteiten
en binnen projecten een heel stuk hoger ligt bij niet-EU onderzoekers dan bij Belgen en dan
bij onderzoekers van andere Europese landen. Naar doctoraatsduur zien we dat junior
onderzoekers van andere EU-landen met een competitief verworven mandaat van de eigen
universiteit net zoals Belgen significant sneller doctoreren dan onderzoekers op andere projectfinanciering. Bij junior onderzoekers van buiten de EU is het verschil tussen beide personeelscategorieën niet significant. Opvallend is wel dat deze laatste significant trager doctoreren op financiering van BOF-, FWO- en IUAP-projecten in vergelijking met andere projectfinanciering, terwijl we hier bij Belgen juist het tegenovergestelde zien.
Naar wetenschapscluster zien we ook duidelijke verschillen in succesgraad tussen de
verschillende nationaliteitsgroepen. Zo ligt de kans op het behalen van een doctoraat
in de exacte wetenschappen bij buitenlandse onderzoekers, vooral EU-onderzoekers,
een heel stuk lager dan bij Belgische onderzoekers. Tegelijk zien we dat de tijd tot uitval
bij buitenlandse onderzoekers in alle wetenschapsclusters langer is dan in de exacte
wetenschappen terwijl we bij Belgische junior onderzoekers het tegenovergestelde vaststellen. De tijd die onderzoekers nodig hebben om een doctoraat te behalen is bij alle
nationaliteitsgroepen het kortst in de exacte wetenschappen.
Tot slot behalen mannelijke Belgische junior onderzoekers vaker hun doctoraat en
doen ze dit ook binnen een kortere tijd dan hun vrouwelijke collega’s. Bij buitenlandse
onderzoekers verschillen de succesgraden niet tussen mannen en vrouwen. De tijd die
onderzoekers nodig hebben om hun doctoraat te behalen, ligt bij mannelijke EUonderzoekers wel lager dan bij vrouwelijke EU-onderzoekers. Tot slot zien we dat de
tijd tot uitval bij buitenlandse onderzoekers niet significant verschilt tussen mannen
en vrouwen terwijl dit bij Belgische junior onderzoekers wel het geval is.
177
Hoofdstuk 11. Conclusie
Met de analyses en indicatoren in deze studie biedt ECOOM de nodige voorzet voor
beleidsaanbevelingen inzake het doctoraatsgebeuren in Vlaanderen. De spectaculaire
toename van het aantal doctoraatsdiploma’s, een gevolg van een toename in de
beschikbare onderzoeksfinanciering en van de beleidsfocus van de universiteiten, heeft
Vlaanderen op de wereldkaart gezet als kweekvijver voor onderzoekstalent. De oprichting van doctorale scholen aan de meeste Vlaamse universiteiten heeft een katalyserend
effect gehad op de administratieve stroomlijning enerzijds, en mogelijks ook op de
inhoudelijke heroriëntering van het doctoraat. Het doctoraatsdiploma is niet langer de
eindbestemming na een lange rit, ‘het’ meesterwerk om zich te bewijzen als onderzoeker. Net zoals in de rest van Europa is het doctoraat van de 20ste eeuw een toegangsticket naar een waaier van carrières. Deze studie heeft aangegeven dat de succesgraden in het doctoraatsonderzoek in Vlaanderen de laatste jaren opvallend zijn gestegen. Dit mag als bewijs gelden dat dit toegangsticket een gegeerd instrument is
geworden in de carrièreplanning van vele afgestudeerden.
11.1. De verticale onderzoekscarrière voorbij
De absorptiecapaciteit van de academische sector is te klein om alle doctorandi op te
leiden tot professoren, maar dat is ook geenszins de bedoeling geweest van de extra
investeringen in menselijk onderzoekspotentieel. Jonge vorsers worden opgeleid om
hun onderzoekstalent, hun geavanceerde technische en methodologische vaardigheden en hun kritische ingesteldheid in te zetten in diverse arbeidssectoren. Een competitieve economie die gebaseerd is op innovatievermogen, zoals de Lissabonstrategie (in
2000) en de EU 2020-strategie (in 2010) het voor ogen hadden, vereist hoogopgeleide
werknemers met onderzoekservaring. Intussen is het puur economisch-competitieve
model enigszins bijgestuurd nu ook op deze nieuwe generatie onderzoekers wordt
gerekend om de ‘global challenges’, de brede maatschappelijk uitdagingen van de toekomst, aan te pakken op basis van ons innovatief vermogen als mens. De levenskwaliteit van elk individu, de leefbaarheid van een samenleving en de duurzaamheid van
onze planeet vrijwaren, zijn opdrachten waar niet alleen onderzoekers met technologisch toepassingsvermogen aan kunnen bijdragen. Ook innovatie in de sociale sector
en de gezondheidssector, naast inzichten uit de humane wetenschappen, leveren een
essentiële bijdrage tot het innovatievermogen van mens en maatschappij.
Deze verschuivingen betekenen ook dat ‘succes’ en ‘uitval’ uit doctoraatsonderzoek
binnen deze veranderende context moeten worden beschouwd. Een verticaal carrièrepad, van doctoraatsonderzoek naar een postdoctorale positie en vaste benoeming als
professor aan de Vlaamse universiteit is steeds minder voor de hand liggend, hoewel
surveyonderzoek aangeeft dat de academische sector voor vele jonge vorsers nog steeds
de meest wenselijke carrièretoekomst is (Leyman et al., 2009). Dit nieuwe spanningsveld stemt ook tot nadenken over de functie van ‘het doctoraat’ in de persoonlijke carrière van een onderzoeker enerzijds en in de investering door de Vlaamse overheid en
179
de universiteiten anderzijds. Als het doctoraat geen toegangsticket meer is tot een academische carrière, wat is het dan wel?
De toekomst van doctorandi verschuift dus meer van een verticale naar een horizontale
carrière-ontwikkeling: naast een onderzoekscarrière aan de ‘eigen’ of een andere
Vlaamse universiteit, worden ook cross-nationale doorstroom en cross-sectoriële carrièrepaden als succesvolle carrièrestappen gestimuleerd. Niet alle jonge onderzoekers
wachten daar echter mee tot ze hun doctorstitel behaald hebben…
Deze studie neemt dan ook geen standpunt in over de betekenis van ‘uitval’ tijdens het
doctoraatsonderzoek, maar waarschuwt wel voor het feit dat de connotatie van de term
‘uitval’ niet noodzakelijk negatief hoeft te zijn in termen van een verloren investering.
Een onderzoeker die na enige jaren doctoraatsonderzoek beslist om de opgedane ervaring ten dienste te stellen van innovatieve uitdagingen in andere sectoren, kan men
even goed beschouwen als ‘voortijdig’ intersectorieel mobiel. Vooral indien de oorspronkelijk beoogde doctorstitel in deze specifieke sector van de arbeidsmarkt geen
noemenswaardige maatschappelijke meerwaarde heeft, kan men een dergelijke onderzoeker geenszins als afvaller uit de doctoraatsrace beschouwen. Bovendien betekent
‘uitval’ uit de Vlaamse academische databanken niet noodzakelijk ‘uitval’ uit het academische systeem. De toegenomen inkomende mobiliteit van buitenlandse onderzoekers gaat gepaard met een toegenomen uitgaande internationale mobiliteit. De HRRFdatabank kent echter grenzen in die zin dat de doctoraatstrajecten van Vlaamse onderzoekers in het buitenland niet kunnen worden opgevolgd, en dat wie elders een postdoctorale carrière uitbouwt evenzeer uit het zicht verdwijnt.
De vaststelling van deze opvallende verschuivingen roept belangrijke beleidsvragen op
voor het Human Resource Management van de academische instellingen: de universiteit is zowel leverancier als ontvanger van hoogopgeleide onderzoekers. Doctors worden in Vlaanderen nog te vaak getraind met het oog op een eventuele carrière in de
eigen academische instelling (Leyman et al., 2009), terwijl de carrière op lange termijn
voor negen op de tien van de junior onderzoekers in deze HRRF-databank elders zal liggen – aan een andere universiteit, een hogeschool, in het buitenland, of in een andere
arbeidssector. Als het doctoraat een springplank is naar een brede waaier van werkgevers, is het ook verstandig deze stakeholders nauwer te betrekken bij het vormen van
deze onderzoekers.
11.2. De ene doctorstitel is de andere niet
Terwijl een analyse van de doctoraatsproductie op heel wat contextuele vragen geen
antwoord kan bieden, biedt een uitvoerige monitoring van deze doctoraatsproductie
wél het nodige basismateriaal om deze context op degelijke wijze in kaart te brengen.
Een treffend voorbeeld vinden we in de sterk verschillende waarde/waardering van een
doctoraat over diverse arbeidssectoren heen. Dit hebben we kunnen vaststellen op basis
van percepties van jonge onderzoekers (Leyman et al., 2009) en percepties van werkgevers (De Grande, De Boyser, Vandevelde & Van Rossem, 2010). In de onderzoeksdomeinen die overeenstemmen met arbeidssectoren waar een doctoraatsdiploma hoog
staat aangeschreven, zijn de succesgraden het hoogst en de doctoraatsduur het kortst:
180
een doctoraat snel afwerken, loont. Dat de succesgraden van onderzoekers in de
humane en sociale wetenschappen stijgen, kan een indicatie zijn van een toenemende
meerwaarde van een doctoraatsdiploma in de sectoren die dergelijke afgestudeerden
tewerkstellen. In die disciplines waar de uitval tijdens het doctoraatsonderzoek het
hoogst is, kan de maatschappelijke meerwaarde van het diploma laag zijn, of is het
mogelijk dat een academische carrière in deze sector (met de doctorstitel als ‘opstap’)
als minder aantrekkelijk wordt beschouwd dan de niet-academische tegenhanger.
Dergelijke vaststellingen roepen vragen op naar differentiëring tussen de doctoraatsomkadering in verschillende onderzoeksdomeinen. Een monitoring van de verschillen
tussen onderzoeksdomeinen tijdens het proces van doctoreren kan een aanzet geven
tot nieuwe overwegingen: een focus op onderzoeksvaardigheden die differentieert tussen diverse arbeidssectoren, bijvoorbeeld, een bijsturing van de onderzoekscultuur in
bepaalde onderzoeksdomeinen, misschien, of een betere carrièreplanning van onderzoekers met het oog op diverse carrièrepaden.
11.3. Efficiënt investeren
Voor de overheid en de universiteiten is het belangrijk om de efficiëntie van hun investering in onderzoekstalent te maximaliseren. Dit kan op verschillende manieren gebeuren.
De wijze waarop een doctoraatstraject wordt gefinancierd, bepaalt reeds in grote mate
de slaagkans van het doctoraat. Het selectie-effect aan de start van dit traject, is cruciaal: de beste onderzoekers dingen naar de meest prestigieuze financieringskanalen,
waardoor deze doctoraatsstatuten vanzelfsprekend het grootste slaagpercentage kennen. Nochtans moeten ook hierbij enige kanttekeningen worden geplaatst. De kansen
om een competitief mandaat van het BOF, FWO en IWT te verkrijgen zijn de laatste
jaren gedaald tot om en bij de 25%. Vele van deze onderzoekers starten hun onderzoekscarrière via een ander financieringskanaal, zoals aangegeven in het hoofdstuk rond ‘statuuthoppen’. Hun onderzoekservaring maakt hen tot een sterkere kandidaat (vaak nog
eens bevestigd door toonaangevende publicaties op het ogenblik dat de aanvraag nog
moet beginnen), maar het kunnen screenen van hun potentieel zet ongetwijfeld ook
promotoren aan om zelf het doctoraatsvoorstel bij te werken om de slaagkansen voor
hun kandidaat te verhogen: zelfs doctoraatsstudenten met competitief verworven
financiering vertrekken dikwijls niet van een uitgewerkt doctoraatsplan (Leyman et al,
2009), en ongeveer de helft van de promotoren gaf in een bevraging in 2010 aan zelf de
aanvragen voor een doctoraatsbeurs van doctorandi te schrijven zodat ze meer kans
hebben deze beurs binnen te halen (Leyman et al. 2011). Dit roept vragen op bij de
selectieprocedure voor deze mandaten: gaat de investering naar beloftevolle afgestudeerden met een masterdiploma of naar jonge onderzoekers die zichzelf reeds hebben
kunnen bewijzen, met eventuele hulp van hun promotor? Krijgen andere kandidaten
die mogelijks nog geen sterke band met hun toekomstige promotor hebben opgebouwd, nog dezelfde kansen?
De loonkloof tussen de kostprijs voor een bursaal en de kostprijs van een wetenschappelijk personeelslid heeft het bursaalstatuut zeer interessant gemaakt voor promoto-
181
ren van onderzoeksprojecten. Sinds de invoering van het bursaalstatuut is het aantal
personeelsleden met het statuut van ‘wetenschappelijke medewerker’ aan de Vlaamse
universiteiten bijgevolg sterk gedaald. In de plaats is een grote groep nieuwe onderzoekers aangeworven die gedurende maximaal vier jaar als bursaal onderzoek uitvoeren.
Deze categorie van doctoraatsbursalen kent een zeer hoge turn-over. De druk om het
doctoraatsonderzoek binnen deze termijn met succes af te ronden, via een takenpakket
dat een plaats moet vinden binnen vaak algemenere projectdoelstellingen, is groot:
22 % haakt reeds binnen het eerste jaar af. Wie de doctorstitel wel haalt, kan in vele
gevallen niet lang blijven werken binnen dit of een aanverwant project, aangezien zijn/
haar personeelskost na vier jaar tijd plots verdubbelt. Hoewel deze onderzoekers alsnog
een zinvolle carrière kunnen uitbouwen elders, gaat heel wat expertise verloren in het
academische vakgebied, die toch efficiënter zou kunnen worden ingezet binnen de
speerpuntdomeinen die een instelling op (middel)lange termijn uitzet.
De diversiteit aan financieringskanalen, gekoppeld aan de meervoudige finaliteit van
wetenschappelijk onderzoek, is noodzakelijk om de brede verantwoordelijkheden van
een universiteit inzake onderzoek te ondersteunen. De criteria voor de beoordeling van
fundamenteel onderzoek verschillen van die van strategisch basisonderzoek, toegepast
onderzoek en beleidsgericht onderzoek. Ze blijven hun meerwaarde bewijzen in complementariteit. De fragmentering in financieringsmechanismen voor doctoraatsonderzoek, daarentegen, is in 2010 nog groter dan werd genoteerd ten tijde van de eerdere
studies van de doctoraatsproductie in Vlaanderen (Moed et al., 2000; Visser & Moed,
2006). Bovendien blijken heel wat onderzoekers die aan een doctoraat werken verschillende statuten te combineren gedurende de termijn waarbinnen ze hun doctoraatsonderzoek afwerken. De vaststelling dat enerzijds de grenzen tussen de verschillende personeelstatuten en hun finaliteit vervagen en dat anderzijds projectgerelateerde middelen worden ingezet om elders opgestart doctoraatsonderzoek te finaliseren, roept
uiteraard vragen op over de efficiëntie van een sterk gefragmenteerd financieringssysteem voor doctoraatsonderzoek, en over het ontbreken van een eenduidig statuut als
‘doctoraatsonderzoeker’.
11.4. Monitoring in de toekomst
De steeds betere monitoring van doctoraatsonderzoek aan de Vlaamse universiteiten
legt bij elke nieuwe studie nieuwe dimensies van het doctoraatsproces bloot. Een vervolgstudie zal bijvoorbeeld in de toekomst meer inzichten kunnen verschaffen in het
doctoraatsonderzoek dat niet via de reguliere Vlaamse financieringskanalen, maar
door andere instanties wordt gesponsord. Voor de doctoraten van buitenlandse onderzoekers aan Vlaamse universiteiten wordt de datacollectie nu opgebouwd. Buitenlandse doctoraatsonderzoekers brengen internationale investeringen in kennis naar de
Vlaamse universiteiten. Deze ‘brain circulation’ heeft een positieve impact op de onderzoekscapaciteit van de Vlaamse universiteiten en op het uitbouwen van internationale
netwerken van expertise. Belangrijk om aan te stippen is dat de aanwezigheid van internationale jonge onderzoekers in een doctoraatstraject in deze studie wellicht een
onderschatting is van hun werkelijk bijdrage tot de ‘brains’ aan Vlaamse universiteiten.
Er is immers een groot aantal buitenlandse onderzoekers dat tot nu toe wegens onvol-
182
ledige of onbetrouwbare data, niet kon worden opgenomen in deze studie. Hun bijdrage tot de onderzoeksoutput van de Vlaamse universiteiten stijgt voortdurend.
De doctoraten die vanuit de hogescholen worden gefinancierd en mee begeleid, daarentegen, zijn in de huidige monitoring van het doctoraatsonderzoek in Vlaanderen veel
minder zichtbaar. Deze doctoraten zouden nochtans een goed beeld geven van het academiseringsproces van de twee-cycli-opleidingen van de Vlaamse hogescholen dat binnenkort wordt afgerond en ze vormen evenzeer een cruciaal element in het uitbouwen
van de kennismaatschappij. Hun data, ook van doctoraten die in samenwerking met
buitenlandse universiteiten worden voorbereid, zouden moeten worden verzameld en
mee opgenomen worden in de HRRF-dataset van ECOOM, want de universitaire data
alleen zijn ontoereikend om dit beeld scherp te stellen.
Intussen blijft ECOOM de vragen die rijzen naar aanleiding van kwantitatieve studies
zoals deze, opvolgen met verdere studies die daarop een antwoord kunnen bieden. Surveys van junior en senior onderzoekers, bijvoorbeeld, hebben het loopbaanperspectief
van onderzoekers in diverse stadia belicht. Ze verschaffen ook verklaringen voor fenomenen die hier beschrijvend worden voorgesteld. Bovendien biedt de uitbreiding van
de HRRF-databank met gegevens van postdoctorale onderzoekers en ZAP-leden aan
ECOOM de mogelijkheid om de ingrijpende veranderingen in het personeelsbestand
van de academische sector eveneens grondig te onderzoeken. In het bijzonder de hindernissen bij elke stap op de carrièreladder zijn nog niet aan een kwantitatieve studie
onderworpen. Ten slotte brengt ECOOM ook andere stakeholders van de investering
in doctoraatsonderzoek in beeld, namelijk de werkgevers en de arbeidsmarkt die soms
wel op een meer vraaggedreven manier de doctoraatsproductie aan de Vlaamse universiteiten zouden wensen te sturen. De mate waarin de Vlaamse universiteiten daarmee
kunnen of willen meegaan, is een debat dat nog moet worden ingezet.
Tot slot kan diepgravender onderzoek ook indicaties geven over de huidige en
gewenste kwaliteit van doctoraten, wat uiteraard op basis van de administratieve
HRRF-databank niet kan. De interpretatie van verschillende stakeholders omtrent de
evolutie van deze kwaliteit kan niettemin onder invloed staan van het hierboven
beschreven spanningsveld en de algemene context die deze studie schetst.
183
•
Bibliografie
Abbott, A., & Tsay, A. (2000). Sequence analysis and optional matching methods in
sociology. Sociological Methods and Research, 29, 3-33.
Ackers, L. (2005). Moving people and knowledge: scientific mobility in the European
Union. International Migration, 43, 99-131.
Akerlind, G. S. (2005). Academic growth and development: how do university academics experience it? Higher Education, 50, 1-32.
Becher, T., & Trowler, P. R. (2001). Academic Tribes and Territories (second ed.). Berkshire: SRHE & Open University Press.
Borrell-Damian, L. (2009). Collaborative doctoral education. University-industry partnerships for enhancing knowledge exchange. Brussels: EUA.
Bouckaert, G., Van Dooren, W., & Sterck, M. (2003). Prestaties meten in de Vlaamse
overheid: een verkennende studie Leuven: Steunpunt bestuurlijke organisatie in Vlaanderen.
Commission of the European Communities (2001). A mobility strategy for the European Research Area. Brussels: European Commission.
Communication from the Commission to the Council and the European Parliament
(2008). Better careers and more mobility: a European partnership for researchers. Brussels.
Council of Graduate Schools (2010). PhD Completion Project: policies and practices to
promote student success (Rep. No. PhD Completion Project, Part 4).
De Grande, H., De Boyser, K., Vandevelde, K., & Van Rossem, R. (2010). Transitions
from academia to industry: How do doctorate holders fit in? (M&SS working paper No.
8). Gent: Universiteit Gent, onderzoeksgroep Macro- en Structurele Sociologie.
Deschrijver, H., Van de Velde, M. C., Van der Beken, H., Page, H., Waege, H., De Leenheer, A. et al. (2001). Kernelementen doctoreren in Vlaanderen. Brussel: Kabinet van de
Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming.
Ehrenberg, R. G., & Mavros, P. G. (1995). Do doctoral students’ financial support patterns affect their times-to-degree and completion probabilities? The journal of human
resources, 30, 581-609.
Elgar, F. J. (2003). PhD degree completion in Canadian universities. Nova Scotia,
Canada: Dalhousie University.
Enders, J. (2004). Research training and careers in transition: a European perspective
on the many faces of the Ph.D. Studies in Continuing Education, 26, 419-429.
Espenshade, T. J., & Rodriguez, G. (1997). Completing the PhD: comparative performance of US and foreign students. Social Science Quarterly, 78, 593-605.
185
Etzkowitz, H., Kemelgor, C., Neuschatz, M., & Uzzi, B. (1994). Barriers to women in
academic science and engineering. In Willie Pearson Jr., & Irwin Fechter (Eds.), Who
will do science? Educating the Next Generation. Baltimore: Johns Hopkins University
Press.
European Commission (2009). She Figures 2009. Statistics and indicators on the gender equality in science (Rep. No. EUR23856). Brussels: European Commission.
EUA (2007). Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges. Report Prepared for European Universities and Ministers of Higher Education.
Eurostat. (2010). Tertiairy participation in education. 4-11-2010.
Forum ruimtevaart en onderwijs (2008). Ruimte voor techniek en wetenschap. Brussel:
Koning Boudewijnstichting.
Gonzalez Ramos, A. M., Vasquez Cupeiro, S., & Sanz, V. (2009). From brain circulation
to recruitment of talent. Two different frameworks to promote science and technology.
In A.Klucznik-Toro, A. Csepe, & D. Kwiatkowska-Ciotucha (Eds.), Higher education,
partnership, innovation (pp. 109-116). Budapest: Publikon/IDResearch Ltd.
Groenvynck, H., Vandevelde, K., De Boyser, K., Leyman, A., Derycke, H., & Van Rossem,
R. (2011). Basisindicatoren HRRF: ECOOM-UGent databank 2010. Gent: HR².
Hatry, P. (1999). Performance measurement: getting results. Washington: The Urban
Institute Press.
HEFCE. (2007). PhD research degrees: update. Entry and completion (Rep. No. Issues
paper 2007/28).
Huang M., and Chang, Y. (2008) Characteristics of Research Output in Social Sciences
and Humanities From a Research Evaluation Perspective. Journal of the American
society for information science and technology, 59(11): 1819-1828.
Jiranek, V. (2010). Potential predicors of timely completion among dissertation
research students at an Australian faculty of Sciences. International Journal of Doctoral Studies, 5, 1-13.
Leyman, A., De Grande, H., Jidkova, S., Van der Goten, G., Jacobs, S., De Boyser, K. et al.
(2009). Onderzoeken = Ondervinden. Resultaten van de ‘Survey of Junior Researchers’
aan de UA, UGent, UHasselt en VUB. Gent: ECOOM-UGent.
Leyman, A., & Vandevelde, K. (2009). Very Important Brains. Buitenlandse onderzoekers aan Vlaamse universiteiten en kenniscentra. Gent: HR².
Leyman, A., Vandevelde, K., Van Rossem, R., & Groenvynck, H. (2011). Senior onderzoekers aan het woord. Resultaten van de ‘Survey of Senior Researchers’ aan de KULeuven, UA, UGent, UHasselt en VUB. Gent: HR².
Lieten, I. (2009). Beleidsnota wetenschappelijk onderzoek en innovatie 2009-2014.
Brussel.
186
Bibliografie
Lolle, H. (2007). Multiple Classification Analysis (MCA). An, unfortunately, nearly forgotten method for doing linear regression with categorical variables. ECPR Conference
Paper. Pisa, September 2007.
Mastekaasa, A. (2005). Gender differences in educational attainment: the case of doctoral degrees in Norway. British Journal of Sociology of Education, 26, 375-394.
Mischau, A. (2001). Women in higher education in Europe, a statistical overview. International journal of sociology and social policy, 21, 20-31.
Moed, H. F., Visser, M. S., & Luwel, M. (2000). Kwantitatieve analyse van het doctoreren
aan de Katholieke Universiteit Leuven en de Universiteit Gent (Rep. No. PBO studie).
Moed, H. F., (2005). Citation Analysis in Research Evaluation. Dordrecht: Springer.
Moerman, F. (2004). Beleidsnota Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en
Buitenlandse Handel 2004-2009. Brussels.
Moortgat, P., & Van Mellaert, G. (2009). De CDH-enquête en de maatschappelijke valorisatie van het doctoraat: feiten en percepties tegenover werkelijkheid en statistiek In R.
Van Rossem, K. Vandevelde, & H. De Grande (Eds.), Kennis in wording. Het Vlaamse
onderzoeks- en innovatiepotentieel. (pp. 185-215). Gent: HR².
OECD (2002). Frascati manual: proposed standard practice for surveys on research and
experimental development Paris Cedex: OECD Publication Service.
OECD (2008). The reversal of gender inequalities in higher education: an on-going
trend. In OECD (Ed.), Higher Education to 2030. Demography Vol 1 (pp. 265-298).
OECD. (2010). OECD Stat extracts: online education database. 9-12-2010.
Owen, J. M., & Rogers, P. J. (1999). Program evaluation: forms and approaches St Leonards, Australia: Allen and Unwin.
Seagram, B. C., Gould, J., & Pyke, S. W. (1998). An investigation of gender and other
variables on time to completion of doctoral degrees. Research in Higher Education, 39,
319-335.
Siegel, L. (2005). A study of PhD completion at Duke University. Communicator,
XXXVIII, 1-2,6,7.
Sneyers, J. (2010). Rechtspositie en loonvoorwaarden van doctoraatsbursalen. 16-122010.
Sonnert, G. (1999). Women in science and engineering: advances, challenges, and solutions. Annals of the New York Academy of Science, 869, 34-57.
Vandevelde, K. (2009). Doctoreren of een doctoraatsdiploma halen? In R. Van Rossem,
K. Vandevelde, & H. De Grande (Eds.), Kennis in wording. Het Vlaamse onderzoeks- en
innovatiepotentieel (pp. 92-102). Gent: HR².
Verlinden, A., Billiet, J., Smedts, D., Pyck, H., Page, H., & Van de Velde, M. C. (2005).
Doctoreren in Vlaanderen: Verslag van de survey aan de Universiteit Gent en de Katho-
187
lieke Universiteit Leuven. (Rep. No. Rapport Departement voor Onderzoeksaangelegenheden).
Verlinden, A., Rons, N., Vercoutere, K., & Spruyt, E. (2006). Doctoreren aan Vlaamse
universiteiten (1991-2002): Synthesenota en aanbevelingen (Rep. No. VRWB Studiereeks 15, Deel 2).
Visser, M. S., Luwel, M., & Moed, H. F. (2007). The attainment of doctoral degrees at
Flemish Universities: a survival analysis. Higher Education, 54, 741-757.
Visser, M. S., & Moed, H. F. (2006). Doctoreren aan Vlaamse Universiteiten (19912002): Kwantitatieve analyse Brussel: VRWB.
Vlaamse regering (1994). Besluit van de Vlaamse Regering houdende regeling van de
toekenning van specialisatiebeurzen door het Vlaams Instituut voor de bevordering
van het wetenschappelijk-technologisch onderzoek in de industrie.
VRWB (2008). Doctoraatsbeurzen en postdoctorale mandaten (Rep. No. Advies 118).
Brussel: VRWB.
VRWB & Vlaamse Onderwijsraad (2008). Onderwijs: kiem voor onderzoek en innovatie
(Rep. No. VRWB Advies 119).
VSNU (2009). Feiten en cijfers: instroom en rendement promovendi (t/m
2009).Geraadpleegd op 03-11-2010 op http://www.vsnu.nl/web/show/id=89008/langid=43.
Wright, T., & Cochrane, R. (2000). Factors influencing successful submission of PhD
theses. Studies in Higher Education, 25, 181-195.
188
Bijlagen
Instroomjaar
N
Bijlage 5.1 Aantal ingestroomde junior onderzoekers per
academiejaar
1990-1991
886
1991-1992
1017
1992-1993
912
1993-1994
865
1994-1995
1036
1995-1996
1200
1996-1997
1497
1997-1998
1601
1998-1999
1605
1999-2000
1935
2000-2001
1730
2001-2002
1738
2002-2003
1626
2003-2004
1742
2004-2005
1793
2005-2006
1904
2006-2007
2165
2007-2008
2083
2008-2009
1894
189
Rij %
Rij %
1993-1994
N
1994-1995
N
Rij %
Rij %
1995-1996
N
1996-1997
N
Rij %
Rij %
Totaal
N
Exacte
1992-1993
Toegepaste
N
Sociale
Rij %
1991-1992
Humane
N
Medische
1990-1991
Geen cluster
Instroomjaar
Bijlage 5.2 Aantal en percentage ingestroomde junior
onderzoekers per academiejaar naar wetenschapscluster
3
209
148
154
162
210
886
0,3
23,6
16,7
17,4
18,3
23,7
100,0
9
207
166
184
235
216
1017
0,9
20,4
16,3
18,1
23,1
21,2
100,0
5
164
154
183
185
221
912
0,5
18,0
16,9
20,1
20,3
24,2
100,0
2
159
127
163
211
203
865
0,2
18,4
14,7
18,8
24,4
23,5
100,0
3
225
159
174
253
222
1036
0,3
21,7
15,3
16,8
24,4
21,4
100,0
3
269
158
192
290
288
1200
0,3
22,4
13,2
16,0
24,2
24,0
100,0
3
360
211
226
335
362
1497
0,2
24,0
14,1
15,1
22,4
24,2
100,0
4
399
236
277
324
361
1601
1997-1998
N
Rij %
0,2
24,9
14,7
17,3
20,2
22,5
100,0
1998-1999
N
10
360
263
260
340
372
1605
Rij %
0,6
22,4
16,4
16,2
21,2
23,2
100,0
1999-2000
N
10
419
317
368
406
415
1935
Rij %
0,5
21,7
16,4
19,0
21,0
21,4
100,0
2000-2001
N
10
372
250
349
363
386
1730
Rij %
0,6
21,5
14,5
20,2
21,0
22,3
100,0
8
421
298
294
371
346
1738
0,5
24,2
17,1
16,9
21,3
19,9
100,0
2
394
276
273
338
343
1626
0,1
24,2
17,0
16,8
20,8
21,1
100,0
8
423
237
289
408
377
1742
2001-2002
N
2002-2003
N
Rij %
Rij %
2003-2004
N
Rij %
0,5
24,3
13,6
16,6
23,4
21,6
100,0
2004-2005
N
14
434
242
312
417
374
1793
Rij %
0,8
24,2
13,5
17,4
23,3
20,9
100,0
2005-2006
N
10
487
243
355
427
382
1904
Rij %
0,5
25,6
12,8
18,6
22,4
20,1
100,0
2006-2007
N
8
588
257
406
459
447
2165
0,4
27,2
11,9
18,8
21,2
20,6
100,0
Rij %
190
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
Totaal
2008-2009
Medische
2007-2008
Geen cluster
Instroomjaar
Bijlagen
N
11
522
270
394
452
434
2083
Rij %
0,5
25,1
13,0
18,9
21,7
20,8
100,0
N
26
493
252
393
409
321
1894
1,4
26,0
13,3
20,7
21,6
16,9
Rij %
191
6a
6b
7
8
R
Totaal
60
5b
34
5a
262
4b
2
57
0
3
124
9
247
0
2
0
886
0,3
14,0
1,0
27,9
4
180
10
266
0,4
17,7
1,0
26,2
2
121
13
0,2
13,3
3
108
4a
1c
1990-1991
3
1a
N
Instroomjaar
onderzoekers per academiejaar naar dominant statuut in het
instroomjaar
88
0
0
Rij %
6,4
29,6
3,8
6,8
9,9
1991-1992
N
47
279
56
85
83
7
Rij %
4,6
27,4
5,5
8,4
8,2
0,7
1992-1993
N
46
216
58
73
83
4
Rij %
5,0
23,7
6,4
8,0
9,1
0,4
1993-1994
N
49
226
33
55
102
2
Rij %
5,7
26,1
3,8
6,4
11,8
0,2
1994-1995
N
63
249
43
66
96
0
0
0
0,2
100,0
0
0
0
1017
293
3
0
0
1,4
32,1
0,3
9
276
0
1
1
865
100,0
912
100,0
0,3
12,5
1,0
31,9
0,1
0,1
100,0
1
9
130
54
323
1
1
0
1036
Rij %
6,1
24,0
4,2
6,4
9,3
0,1
0,9
12,5
5,2
31,2
0,1
0,1
1995-1996
N
83
247
41
60
92
10
1
92
130
126
318
0
0
0
100,0
Rij %
6,9
20,6
3,4
5,0
7,7
0,8
0,1
7,7
10,8
10,5
26,5
1996-1997
N
98
233
57
90
94
17
3
273
104
150
377
1
0
0
0
0
0
1200
100,0
Rij %
6,5
15,6
3,8
6,0
6,3
1,1
0,2
18,2
6,9
10,0
25,2
0,1
1997-1998
N
119
272
33
91
85
31
1
263
115
167
422
2
Rij %
7,4
17,0
2,1
5,7
5,3
1,9
0,1
16,4
7,2
10,4
26,4
0,1
1998-1999
N
142
235
72
95
80
39
5
229
99
205
399
3
2
1497
100,0
1601
100,0
1605
Rij %
8,8
14,6
4,5
5,9
5,0
2,4
0,3
14,3
6,2
12,8
24,9
0,2
0,1
1999-2000
N
120
271
51
94
87
44
7
257
129
438
432
2
2
1
100,0
1935
Rij %
6,2
14,0
2,6
4,9
4,5
2,3
0,4
13,3
6,7
22,6
22,3
0,1
0,1
0,1
100,0
2000-2001
N
158
215
37
88
87
37
2
297
100
181
521
3
4
0
1730
Rij %
9,1
12,4
2,1
5,1
5,0
2,1
0,1
17,2
5,8
10,5
30,1
0,2
0,2
2001-2002
N
169
165
52
102
67
65
4
362
106
219
416
6
4
1
100,0
1738
Rij %
9,7
9,5
3,0
5,9
3,9
3,7
0,2
20,8
6,1
12,6
23,9
0,3
0,2
0,1
100,0
2002-2003
N
166
135
39
97
63
102
0
357
80
226
353
3
4
1
1626
22,0
4,9
13,9
21,7
0,2
0,2
0,1
100,0
456
81
323
305
8
3
0
1742
Rij %
10,2
8,3
2,4
6,0
3,9
6,3
2003-2004
N
113
155
58
96
48
96
Rij %
6,5
8,9
3,3
5,5
2,8
5,5
26,2
4,6
18,5
17,5
0,5
0,2
2004-2005
N
146
124
64
90
77
91
1
407
85
319
369
6
13
1
1793
Rij %
8,1
6,9
3,6
5,0
4,3
5,1
0,1
22,7
4,7
17,8
20,6
0,3
0,7
0,1
100,0
192
0
100,0
8
R
Totaal
102
7
74
6b
116
6a
4a
70
5b
3
118
5a
2
117
4b
1c
N
1a
2005-2006
Instroomjaar
Bijlagen
0
457
75
366
394
2
10
3
1904
Rij %
6,1
6,2
3,7
6,1
3,9
5,4
24,0
3,9
19,2
20,7
0,1
0,5
0,2
100,0
2006-2007
N
149
156
65
95
73
83
3
580
88
436
411
8
11
7
2165
Rij %
6,9
7,2
3,0
4,4
3,4
3,8
0,1
26,8
4,1
20,1
19,0
0,4
0,5
0,3
100,0
2007-2008
N
117
119
75
86
61
91
1
589
83
457
376
10
13
5
2083
Rij %
5,6
5,7
3,6
4,1
2,9
4,4
0,0
28,3
4,0
21,9
18,1
0,5
0,6
0,2
100,0
0
147
64
86
41
77
1
620
62
395
369
7
23
2
1894
7,8
3,4
4,5
2,2
4,1
0,1
32,7
3,3
20,9
19,5
0,4
1,2
0,1
100,0
2008-2009
N
Rij %
193
Bijlage 5.4 Instroom junior onderzoekers naar dominant statuut
in het instroomjaar, per instroomcohorte en per
wetenschapscluster
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1997-1998
1998-1999
2000-2001
3
14
21
Rij %
6,7
38,3
1,4
6,7
10,0
194
70
6
20
12
3
4,8
33,8
2,9
9,7
5,8
1,4
N
9
51
8
16
13
2
Rij %
5,5
31,1
4,9
9,8
7,9
1,2
N
12
56
4
11
22
1
Rij %
7,5
35,2
2,5
6,9
13,8
0,6
0
N
18
54
5
17
19
Rij %
8,0
24,0
2,2
7,6
8,4
N
30
67
4
19
23
3
11,2
24,9
1,5
7,1
8,6
1,1
N
29
90
7
25
27
2
Rij %
8,1
25,0
1,9
6,9
7,5
0,6
N
34
103
4
19
22
6
Rij %
8,5
25,8
1,0
4,8
5,5
1,5
N
40
42
15
24
26
10
11,1
11,7
4,2
6,7
7,2
2,8
N
41
54
8
20
24
9
Rij %
9,8
12,9
1,9
4,8
5,7
2,1
N
N
N
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
24
5
47
0,5
11,5
2,4
22,5
2
33
5
46
1,0
15,9
2,4
22,2
0
0
23
5
37
14,0
3,0
22,6
12
3
37
7,5
1,9
23,3
3
35
15
58
1,3
15,6
6,7
25,8
19
21
27
56
7,1
7,8
10,0
20,8
56
15
39
70
15,6
4,2
10,8
19,4
65
20
46
80
16,3
5,0
11,5
20,1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
40
21
54
87
1
11,1
5,8
15,0
24,2
0,3
0
1
1
420
0,2
100,0
0
39
85
2
2
22,8
0,5
0,5
0
26
27
26
6,8
6,6
N
34
27
12
32
16
27
Rij %
8,0
6,4
2,8
7,6
3,8
6,4
0
0
360
0,2
10,5
6,6
0
2
15
12
399
0,5
4,0
3,0
0
78
71
36
360
18,6
19,1
9,1
0
113
1
50
269
26,9
0,3
12,7
0
17
5
14
225
100,0
4,0
1,3
3,3
0
52
30
32
100,0
12,4
8,1
7,6
0,6
100,0
24
29
159
100,0
6,5
6,9
1
100,0
7
9
164
100,0
1,9
2,1
0
0,4
44
34
207
100,0
11,8
8,1
0
100,0
47
55
209
100,0
12,6
13,1
0
Totaal
R
8
7
6b
6a
5b
5a
4b
4a
10
Rij %
Rij %
2003-2004
0
N
Rij %
2002-2003
3
80
Rij %
2001-2002
2
14
Rij %
1999-2000
1c
N
Rij %
1996-1997
1a
Instroomjaar
94
17
51
82
2
1
22,4
4,0
12,1
19,5
0,5
0,2
0
77
13
56
69
2
19,5
3,3
14,2
17,5
0,5
101
19
78
73
1
3
23,9
4,5
18,4
17,3
0,2
0,7
372
100,0
0
420
100,0
1
395
0,3
100,0
0
423
100,0
Totaal
R
8
7
6b
6a
5b
5a
4b
4a
3
2
1c
1a
Instroomjaar
Bijlagen
2004-2005
N
39
30
21
29
25
26
1
89
14
81
74
2
2
0
433
Rij %
9,0
6,9
4,8
6,7
5,8
6,0
0,2
20,6
3,2
18,7
17,1
0,5
0,5
2005-2006
N
36
33
15
38
34
27
0
98
20
103
81
0
2
2
489
Rij %
7,4
6,7
3,1
7,8
7,0
5,5
20,0
4,1
21,1
16,6
0,4
0,4
100,0
2006-2007
N
35
35
11
32
33
25
2
152
23
131
101
3
5
0
Rij %
6,0
6,0
1,9
5,4
5,6
4,3
0,3
25,9
3,9
22,3
17,2
0,5
0,9
2007-2008
N
25
26
18
25
18
15
1
142
22
123
98
4
3
Rij %
4,8
5,0
3,5
4,8
3,5
2,9
0,2
27,3
4,2
23,7
18,8
0,8
0,6
2008-2009
N
37
15
31
15
15
1
139
10
122
103
1
4
Rij %
7,5
3,0
6,3
3,0
3,0
0,2
28,2
2,0
24,7
20,9
0,2
0,8
100,0
588
100,0
0
520
100,0
0
493
100,0
1
0
0
0
0
1
0
8,8
10,8
58
8
18
2,4
34,9
4,8
10,8
1992-1993
N
2
40
13
20
1,3
26,0
8,4
13,0
1993-1994
N
4
49
7
11
3,1
38,6
5,5
8,7
1994-1995
N
6
60
6
13
3,8
37,7
3,8
8,2
1995-1996
N
6
55
12
12
3,8
34,8
7,6
7,6
1996-1997
N
9
50
14
21
Rij %
4,3
23,7
6,6
10,0
1997-1998
N
16
47
8
23
Rij %
6,8
19,9
3,4
9,7
Rij %
Rij %
Rij %
Rij %
Rij %
0,8
Totaal
0
34
4
R
0
1
N
8
0
Rij %
1991-1992
7
0
6b
0
0
0
148
0
0
0
49
2
0
0
0,6
31,8
1,3
0
29
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
6a
0
0
5b
16
30
5a
4b
13
4a
51
3
2
2
1c
N
1a
1990-1991
Instroomjaar
0
35
1
23,6
0,7
20,3
32
1
44
0,6
19,3
0,6
26,5
2
25
1
1,3
16,2
1
25
100,0
100,0
0,8
19,7
0
0
0
0
26
0
2
1
9
29
3
29
1,3
0,6
5,7
18,4
1,9
18,4
3
1
28
26
14
44
1
1,4
0,5
13,3
12,3
6,6
20,9
0,5
11
0
31
34
7
58
1
13,1
14,4
3,0
24,6
0,4
16,4
0
0
4,7
48
154
100,0
22,8
0
166
127
100,0
30,2
159
100,0
158
100,0
211
100,0
236
100,0
195
20
Rij %
6,3
23,7
2,8
6,3
2000-2001
N
19
51
11
17
Rij %
7,6
20,4
4,4
6,8
2001-2002
N
18
49
15
21
Rij %
6,0
16,4
5,0
7,0
2002-2003
N
22
44
9
23
Rij %
8,0
15,9
3,3
8,3
N
19
45
8
18
Rij %
8,0
19,0
3,4
7,6
N
19
34
13
18
2003-2004
2004-2005
Totaal
9,9
9
R
7,6
75
8
24,7
20
7
6,5
N
6b
Rij %
1999-2000
6a
26
5b
20
5a
65
4b
2
17
4a
1c
1998-1999
3
1a
N
Instroomjaar
0
10
2
19
33
7
63
0
1
0
263
3,8
0,8
7,2
12,5
2,7
24,0
13
1
30
49
41
58
4,1
0,3
9,5
15,5
12,9
18,3
10
0
27
28
10
75
10,8
11,2
4,0
30,0
0
0
4,0
0
0
0,8
250
100,0
83
1
2
6,7
0,3
15,8
10,1
3,7
27,9
0,3
0,7
30
0
55
23
3
65
0
2
19,9
8,3
1,1
23,6
40
23
11
46
3
16,9
9,7
4,6
19,4
1,3
31
28
10
69
0
12,8
11,6
4,1
28,5
54
23
16
47
1
22,2
9,5
6,6
19,3
0,4
80
19
13
52
0
31,1
7,4
5,1
20,2
84
20
18
60
3
3
1
270
31,1
7,4
6,7
22,2
1,1
1,1
0,4
100,0
77
15
8
53
4
2
0
252
30,6
6,0
3,2
21,0
1,6
0,8
24
16
7,9
14,0
5,4
7,4
21
26
11
21
Rij %
8,6
10,7
4,5
8,6
2006-2007
N
26
22
13
20
1
10
10,1
8,6
5,1
7,8
0,4
3,9
2007-2008
N
20
19
13
16
0
13
Rij %
7,4
7,0
4,8
5,9
2008-2009
N
0
43
10
24
17,1
4,0
9,5
Rij %
100,0
0
11
N
0
0
6,6
22
0
9,1
0
0
4,8
0
2
30
Rij %
Rij %
0,3
0
317
47
2005-2006
0
100,0
0
1
10,1
0
1
20
10,9
0
0,4
0
16
0
6,3
0
100,0
0
0,7
0
298
276
100,0
0
237
100,0
4
0
1,7
0
1
242
100,0
1
243
0,4
100,0
0
257
0,4
100,0
100,0
Rij %
196
4,3
0
19
0
0
1
0
0
12,3
0,5
30
16,3
Totaal
10,3
0
R
38,6
0
8
0,5
0
7
8
10
6b
6,5
19
6a
6,5
71
5b
38,3
1
5a
3,2
4b
10
4a
59
3
N
5
2
Rij %
1991-1992
1c
N
1a
1990-1991
Instroomjaar
51
0
0
0
154
0
0
0
33,1
0
54
29,3
100,0
184
100,0
Rij %
4
1,8
35,6
8,6
2,5
3
63
14
8
1,7
36,2
8,0
4,6
3
62
14
6
1,6
32,3
7,3
3,1
4
54
16
8
0
16
0
0,5
8,7
0
0
0
0
0
0
1
0
0,6
1995-1996
N
1996-1997
N
Rij %
1,8
23,9
7,1
3,5
1997-1998
N
13
69
11
12
Rij %
4,7
24,9
4,0
4,3
7
67
15
9
2,7
25,8
5,8
3,5
8
88
26
11
1
Rij %
0
0
1
0
0,5
0
0
78
0
0
0
183
0
0
0
0
0
0
42,6
31
2
51
19,0
1,2
31,3
20
0
65
11,5
100,0
100,0
37,4
2
21
6
77
163
174
100,0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1,0
10,9
3,1
40,1
4
1
15
26
11
87
1,8
0,4
6,6
11,5
4,9
38,5
3
1
20
23
16
109
1,1
0,4
7,2
8,3
5,8
39,4
3
2
23
20
26
86
1
1
1,2
0,8
8,8
7,7
10,0
33,1
0,4
0,4
6
5
22
41
35
125
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
192
100,0
226
100,0
277
100,0
1998-1999
N
1999-2000
N
Rij %
2,2
23,9
7,1
3,0
0,3
1,6
1,4
6,0
11,1
9,5
34,0
2000-2001
N
15
70
14
8
0
6
0
38
24
22
152
Rij %
4,3
20,1
4,0
2,3
10,9
6,9
6,3
43,6
2001-2002
N
8
36
18
13
42
31
25
109
Rij %
2,7
12,2
6,1
4,4
14,3
10,5
8,5
37,1
2002-2003
N
20
34
10
9
44
16
30
94
1
Rij %
7,3
12,5
3,7
3,3
16,1
5,9
11,0
34,4
0,4
2003-2004
N
16
53
24
7
62
14
24
78
1
Rij %
5,5
18,3
8,3
2,4
21,5
4,8
8,3
27,0
0,3
2004-2005
N
23
32
17
12
64
21
24
99
2
4
Rij %
7,4
10,3
5,4
3,8
20,5
6,7
7,7
31,7
0,6
1,3
2005-2006
N
17
34
37
9
67
21
35
112
0
3
2
355
Rij %
4,8
9,6
10,4
2,5
18,9
5,9
9,9
31,5
0,8
0,6
100,0
2006-2007
N
12
55
30
7
72
23
76
106
4
1
1
406
Rij %
3,0
13,5
7,4
1,7
17,7
5,7
18,7
26,1
1,0
0,2
0,2
100,0
2007-2008
N
11
40
30
10
81
17
72
110
0
6
0
394
Rij %
2,8
10,2
7,6
2,5
20,6
4,3
18,3
27,9
2008-2009
N
0
35
27
10
117
18
65
97
1
7
1
393
8,9
6,9
2,5
29,8
4,6
16,5
24,7
0,3
1,8
0,3
100,0
Rij %
Rij %
0
Totaal
4,9
14
1
R
9,3
58
6a
32,2
3
5b
1,6
5a
0
4b
9
4a
17
8
Rij %
59
7
N
3
6b
1994-1995
3
N
2
Rij %
1993-1994
1c
N
1a
1992-1993
Instroomjaar
Bijlagen
1,7
0
12
0
4,1
0
15
0
5,5
0
10
0
3,5
0
14
0
4,5
0
18
0
5,1
0
19
0
4,7
0
17
0
4,3
0
15
3,8
0
0
260
100,0
368
100,0
349
100,0
294
100,0
273
100,0
289
100,0
312
100,0
1,5
100,0
197
3
41
14
13
23
2
1991-1992
N
Rij %
1,3
17,4
6,0
5,5
9,8
0,9
1992-1993
N
10
23
10
12
16
1
Rij %
5,4
12,4
5,4
6,5
8,6
0,5
4
23
4
15
35
0
1,9
10,9
1,9
7,1
16,6
3
35
5
12
43
1993-1994
N
Rij %
1994-1995
N
0
0
0
2
0
1,2
13,8
2,0
4,7
17,0
N
13
26
4
13
27
1
Rij %
4,5
9,0
1,4
4,5
9,3
0,3
1996-1997
N
16
20
10
12
31
4
Rij %
4,8
6,0
3,0
3,6
9,3
1,2
1997-1998
N
18
21
7
11
34
4
Rij %
5,6
6,5
2,2
3,4
10,5
1,2
1998-1999
N
19
22
8
11
11
7
Rij %
5,6
6,5
2,4
3,2
3,2
2,1
1999-2000
N
14
25
5
20
10
9
Rij %
3,4
6,2
1,2
4,9
2,5
2,2
2000-2001
N
19
17
1
12
22
6
Rij %
5,2
4,7
0,3
3,3
6,1
1,7
2001-2002
N
35
19
5
16
13
12
Rij %
9,4
5,1
1,3
4,3
3,5
3,2
2002-2003
N
23
9
5
18
11
14
Rij %
6,8
2,7
1,5
5,3
3,3
4,1
2003-2004
N
20
6
6
17
14
19
Rij %
4,9
1,5
1,5
4,2
3,4
4,7
2004-2005
N
28
10
6
14
19
20
Rij %
6,7
2,4
1,4
3,4
4,6
4,8
N
19
7
2
18
14
20
Rij %
4,4
1,6
0,5
4,2
3,3
4,7
1
76
0
0
0
0,6
46,9
55
0
84
23,4
0
Rij %
198
0
0
1995-1996
2005-2006
0
18
11,1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
82
16,2
0,5
44,3
23
2
103
0,9
10,9
0,9
48,8
2
26
30
97
0,8
10,3
11,9
38,3
21
29
58
98
7,2
10,0
20,0
33,8
71
17
46
108
21,2
5,1
13,7
32,2
50
12
64
103
15,4
3,7
19,8
31,8
71
11
71
20,9
3,2
54
11
13,3
77
162
100,0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
35,7
30
Totaal
0
R
0
8
0
7
17
10,5
6b
7
4,3
6a
4
2,5
5b
5a
32
19,8
2
7
4,3
1c
4b
Rij %
4a
N
3
1990-1991
1a
Instroomjaar
235
100,0
185
100,0
211
100,0
0
0
0
253
0
0
0
0
0
0
0
0
0
108
1
0
0
20,9
31,8
0,3
150
107
0
0
1
406
2,7
36,9
26,4
0,2
100,0
21
51
136
1
0
0
363
21,2
5,8
14,0
37,5
0,3
88
17
76
87
2
1
0
23,7
4,6
20,5
23,5
0,5
0,3
81
14
77
86
0
0
0
24,0
4,1
22,8
25,4
119
12
135
57
3
0
0
29,2
2,9
33,1
14,0
0,7
100
11
127
79
1
2
0
24,0
2,6
30,5
18,9
0,2
0,5
127
5
131
83
0
1
29,7
1,2
30,7
19,4
100,0
290
100,0
335
100,0
324
100,0
340
100,0
100,0
371
100,0
338
100,0
408
100,0
0,2
417
100,0
0
427
100,0
8,3
2,6
1,1
2,6
2,6
3,5
N
45
8
8
10
15
25
10,0
1,8
1,8
2,2
3,3
5,5
2008-2009
N
0
7
2
15
21
18
1,7
0,5
3,7
5,1
4,4
Rij %
Rij %
Totaal
Rij %
2007-2008
R
16
8
12
7
12
0
4
4
459
0,9
0,9
100,0
0
0
452
4
1
409
1,0
0,2
100,0
6b
4a
5
6a
3
12
5b
2
38
5a
1c
2006-2007
4b
1a
N
Instroomjaar
Bijlagen
0
125
13
131
87
27,2
2,8
28,5
19,0
118
12
146
64
1
26,1
2,7
32,3
14,2
0,2
148
9
121
63
0
36,2
2,2
29,6
15,4
0
0
100,0
6a
6b
7
8
R
Totaal
13
5b
3
5a
40
4b
2
29
0
2
27
2
42
0
2
0
210
1,0
12,9
1,0
20,0
1
26
4
36
4a
1c
1990-1991
3
1a
N
Instroomjaar
50
0
0
Rij %
14
19
1,4
6,2
23,8
1991-1992
N
28
38
8
26
48
1
13,0
17,6
3,7
12,0
22,2
0,5
0,5
12,0
1,9
16,7
1992-1993
N
21
43
10
16
53
0
0
0
24
6
Rij %
9,5
19,5
4,5
7,2
24,0
10,9
1993-1994
N
26
40
4
14
45
0
0
0
17
12,8
19,7
2,0
6,9
22,2
1994-1995
N
33
36
11
16
34
0
0
4
14,9
16,2
5,0
7,2
15,3
1995-1996
N
31
36
7
10
42
3
0
10,8
12,5
2,4
3,5
14,6
1,0
1996-1997
N
40
19
7
24
36
4
1
11,0
5,2
1,9
6,6
9,9
1,1
1997-1998
N
38
31
3
26
29
6
10,5
8,6
0,8
7,2
8,0
1,7
1998-1999
N
58
36
13
25
43
9
1
15,6
9,7
3,5
6,7
11,6
2,4
1999-2000
N
37
28
3
23
52
7
Rij %
8,9
6,7
0,7
5,5
12,5
1,7
Rij %
Rij %
Rij %
Rij %
Rij %
Rij %
Rij %
1,0
100,0
0
0
0
47
1
0
0
2,7
21,3
0,5
2
54
0
1
0
8,4
1,0
26,6
23
9
55
1
1,8
10,4
4,1
24,8
0,5
41
30
32
56
14,2
10,4
11,1
19,4
103
20
40
68
0,3
28,5
5,5
11,0
18,8
0
97
26
34
26,9
7,2
76
14
0,3
20,4
1
99
0,2
23,9
216
100,0
221
100,0
0,5
203
100,0
0
0
0
0
0
0
0
0
70
1
0
0
9,4
19,4
0,3
45
52
0
0
0
3,8
12,1
14,0
11
97
57
0
0
0
2,7
23,4
13,7
222
100,0
288
100,0
362
100,0
361
100,0
372
100,0
415
100,0
199
35
10
1
84
10
59
15,0
8,0
0,8
7,0
9,1
2,6
0,3
21,8
2,6
15,3
17,6
53
26
5
23
21
7
3
91
11
56
15,3
7,5
1,4
6,6
6,1
2,0
0,9
26,3
3,2
51
12
3
21
24
17
0
100
14
14,9
3,5
0,9
6,1
7,0
5,0
29,2
68
0
0
0
386
49
1
0
0
16,2
14,2
0,3
60
38
0
2
1
343
4,1
17,5
11,1
0,6
0,3
100,0
134
13
75
44
0
0
0
377
35,5
3,4
19,9
11,7
123
8
77
38
1
1
0
32,9
2,1
20,6
10,2
0,3
0,3
111
5
81
64
1
4
29,1
1,3
21,2
16,8
0,3
1,0
0
100,0
2003-2004
N
24
24
7
22
18
16
Rij %
6,4
6,4
1,9
5,8
4,8
4,2
2004-2005
N
36
18
7
17
33
15
Rij %
9,6
4,8
1,9
4,5
8,8
4,0
N
23
18
4
30
26
15
Rij %
6,0
4,7
1,0
7,9
6,8
3,9
N
38
32
6
24
27
12
1
151
10
85
58
1
2005-2006
2006-2007
0
Totaal
27
R
3
8
31
7
6a
58
6b
5b
Rij %
5a
Rij %
4b
N
4a
2002-2003
3
N
2
Rij %
2001-2002
1c
N
1a
2000-2001
Instroomjaar
0
0
346
100,0
100,0
374
100,0
0
382
100,0
2
447
Rij %
8,5
7,2
1,3
5,4
6,0
2,7
0,2
33,8
2,2
19,0
13,0
0,2
0,4
100,0
2007-2008
N
16
26
5
25
28
21
0
162
11
98
37
2
1
2
434
Rij %
3,7
6,0
1,2
5,8
6,5
4,8
37,3
2,5
22,6
8,5
0,5
0,2
0,5
100,0
2008-2009
N
0
22
9
6
5
13
139
10
76
34
1
6
0
321
6,9
2,8
1,9
1,6
4,0
43,3
3,1
23,7
10,6
0,3
1,9
Rij %
200
0
100,0
Bijlagen
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
2001-2002
2002-2003
2003-2004
2004-2005
2005-2006
Totaal
Missing geslacht
Vrouw
Man
Instroomjaar
onderzoekers per academiejaar naar geslacht
N
508
375
3
886
Rij %
57,3
42,3
0,3
100,0
N
582
433
2
1017
Rij %
57,2
42,6
0,2
100,0
0
N
534
378
Rij %
58,6
41,4
912
100,0
N
520
344
1
865
Rij %
60,1
39,8
0,1
100,0
0
N
613
423
Rij %
59,2
40,8
N
686
514
Rij %
57,2
42,8
N
892
605
Rij %
59,6
40,4
1036
100,0
0
1200
100,0
0
1497
100,0
N
906
692
3
1601
Rij %
56,6
43,2
0,2
100,0
0
N
896
709
Rij %
55,8
44,2
N
1151
779
5
1935
Rij %
59,5
40,3
0,3
100,0
0
N
956
774
Rij %
55,3
44,7
N
943
795
Rij %
54,3
45,7
1605
100,0
1730
100,0
0
1738
100,0
N
856
768
2
1626
Rij %
52,6
47,2
0,1
100,0
0
N
933
809
Rij %
53,6
46,4
N
947
846
Rij %
52,8
47,2
N
964
940
Rij %
50,6
49,4
1742
100,0
0
1793
100,0
0
1904
100,0
201
Vrouw
Missing geslacht
Totaal
N
1086
1079
0
2165
Rij %
50,2
49,8
N
1103
980
Rij %
53,0
47,0
Instroomjaar
Man
2006-2007
2007-2008
2008-2009
202
N
967
927
Rij %
51,1
48,9
100,0
0
2083
100,0
0
1894
100,0
Bijlagen
Afgestudeerd aan
eigen instelling
Totaal
N
273
613
886
Instroomjaar
Afgestudeerd aan
andere instelling
onderzoekers per academiejaar naar afstudeerinstelling op
masterniveau
1990-1991
Rij %
30,8
69,2
100,0
1991-1992
N
325
692
1017
Rij %
32,0
68,0
100,0
1992-1993
N
222
690
912
Rij %
24,3
75,7
100,0
1993-1994
N
185
680
865
Rij %
21,4
78,6
100,0
1994-1995
N
214
822
1036
Rij %
20,7
79,3
100,0
1995-1996
N
328
872
1200
Rij %
27,3
72,7
100,0
1996-1997
N
412
1085
1497
Rij %
27,5
72,5
100,0
1997-1998
N
439
1162
1601
Rij %
27,4
72,6
100,0
1998-1999
N
476
1129
1605
Rij %
29,7
70,3
100,0
1999-2000
N
680
1255
1935
Rij %
35,1
64,9
100,0
2000-2001
N
453
1277
1730
Rij %
26,2
73,8
100,0
2001-2002
N
485
1253
1738
Rij %
27,9
72,1
100,0
2002-2003
N
459
1167
1626
Rij %
28,2
71,8
100,0
2003-2004
N
490
1252
1742
Rij %
28,1
71,9
100,0
2004-2005
N
572
1221
1793
Rij %
31,9
68,1
100,0
N
617
1287
1904
Rij %
32,4
67,6
100,0
2005-2006
203
Afgestudeerd aan
eigen instelling
Totaal
783
1382
2165
36,2
63,8
100,0
932
1151
2083
Rij %
44,7
55,3
100,0
N
860
1034
1894
Rij %
45,4
54,6
100,0
Instroomjaar
Afgestudeerd aan
andere instelling
2006-2007
2007-2008
2008-2009
204
N
Rij %
N
Bijlagen
Belg
Missing
Totaal
1990-1991
Niet-Belg
Instroomjaar
onderzoekers per academiejaar naar nationaliteit
(Belg vs. niet-Belg)
N
46
771
69
886
Rij %
5,2
87,0
7,8
100,0
1991-1992
N
44
942
31
1017
Rij %
4,3
92,6
3,0
100,0
1992-1993
N
51
840
21
912
Rij %
5,6
92,1
2,3
100,0
1993-1994
N
41
810
14
865
Rij %
4,7
93,6
1,6
100,0
1994-1995
N
66
945
25
1036
Rij %
6,4
91,2
2,4
100,0
1995-1996
N
158
1032
10
1200
Rij %
13,2
86,0
0,8
100,0
1996-1997
N
278
1206
13
1497
Rij %
18,6
80,6
0,9
100,0
1997-1998
N
271
1316
14
1601
Rij %
16,9
82,2
0,9
100,0
1998-1999
N
289
1303
13
1605
Rij %
18,0
81,2
0,8
100,0
1999-2000
N
488
1437
10
1935
Rij %
25,2
74,3
0,5
100,0
2000-2001
N
265
1464
1
1730
Rij %
15,3
84,6
0,1
100,0
2001-2002
N
277
1455
6
1738
Rij %
15,9
83,7
0,3
100,0
2002-2003
N
293
1333
0
1626
Rij %
18,0
82,0
2003-2004
N
297
1445
Rij %
17,0
83,0
2004-2005
N
342
1451
Rij %
19,1
80,9
N
394
1509
1
1904
Rij %
20,7
79,3
0,1
100,0
2005-2006
100,0
0
1742
100,0
0
1793
100,0
205
Belg
Missing
Totaal
2006-2007
Niet-Belg
Instroomjaar
N
510
1655
0
2165
Rij %
23,6
76,4
2007-2008
N
591
1485
7
2083
Rij %
28,4
71,3
0,3
100,0
2008-2009
N
569
1319
6
1894
Rij %
30,0
69,6
0,3
100,0
206
100,0
Bijlagen
Doctoraatscijfers HRRF:
doctoraatsinschrijving, geen statuut
(enkel geregistreerd)
Doctoraatscijfers databank DHO
1995-1996
Doctoraatscijfers HRRF:
doctoraten met dominant statuut
(opgenomen in analyses)
Academiejaar
Bijlage 5.8 Aantal behaalde doctoraten per academiejaar
volgens gegevensbron
220
110
598
1996-1997
291
102
580
1997-1998
382
113
670
1998-1999
392
70
595
1999-2000
468
85
669
2000-2001
564
61
723
2001-2002
654
86
811
2002-2003
702
84
862
2003-2004
777
75
924
2004-2005
894
94
1007
2005-2006
955
98
1070
2006-2007
974
109
1091
2007-2008
1046
140
1204
2008-2009
1042
153
1228
207
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
Totaal
1995-1996
Medische
Academiejaar
Bijlage 5.9 Aantal en percentage behaalde doctoraten per
academiejaar naar wetenschapscluster
41
16
14
49
100
220
18,6
7,3
6,4
22,3
45,5
100,0
52
33
13
57
136
291
Rij %
17,9
11,3
4,5
19,6
46,7
100,0
N
102
29
26
102
123
382
Rij %
26,7
7,6
6,8
26,7
32,2
100,0
98
42
33
94
125
392
100,0
N
Rij %
1996-1997
1997-1998
N
1998-1999
N
Rij %
25,0
10,7
8,4
24,0
31,9
1999-2000
N
110
50
40
112
156
468
Rij %
23,5
10,7
8,5
23,9
33,3
100,0
2000-2001
N
144
62
51
123
184
564
Rij %
25,5
11,0
9,0
21,8
32,6
100,0
2001-2002
N
155
89
70
154
186
654
Rij %
23,7
13,6
10,7
23,5
28,4
100,0
2002-2003
N
163
86
89
153
211
702
Rij %
23,2
12,3
12,7
21,8
30,1
100,0
2003-2004
N
199
90
76
168
244
777
Rij %
25,6
11,6
9,8
21,6
31,4
100,0
2004-2005
N
211
116
100
211
256
894
Rij %
23,6
13,0
11,2
23,6
28,6
100,0
2005-2006
N
237
120
131
250
217
955
Rij %
24,8
12,6
13,7
26,2
22,7
100,0
2006-2007
N
256
116
127
207
268
974
Rij %
26,3
11,9
13,0
21,3
27,5
100,0
2007-2008
N
265
128
130
251
272
1046
Rij %
25,3
12,2
12,4
24,0
26,0
100,0
N
284
118
143
259
238
1042
Rij %
27,3
11,3
13,7
24,9
22,8
100,0
2008-2009
208
Bijlagen
academiejaar naar dominant statuut over de loopbaan
Academiejaar
1a
1c
2
3
4a
4b
5a
5b
6a
6b
7
8
R
Totaal
47
2
65
75
1
0
1
13
1
14
0
1
0
220
21,4
0,9
29,5
34,1
0,5
0,5
5,9
0,5
6,4
0,0
0,5
77
0
67
82
2
5
41
5
10
1
1
1,7
14,1
1,7
3,4
0,3
0,3
16
31
8
24
0
1
1
382
1995-1996
N
1996-1997
N
Rij %
26,5
0,0
23,0
28,2
0,7
1997-1998
N
102
2
82
105
10
Rij %
26,7
0,5
21,5
27,5
2,6
4,2
8,1
2,1
6,3
0,3
0,3
100,0
1998-1999
N
104
2
77
107
11
2
20
30
16
21
1
1
0
392
Rij %
26,5
0,5
19,6
27,3
2,8
0,5
5,1
7,7
4,1
5,4
0,3
0,3
1999-2000
N
108
4
103
106
18
4
42
35
25
19
2
1
1
468
Rij %
23,1
0,9
22,0
22,6
3,8
0,9
9,0
7,5
5,3
4,1
0,4
0,2
0,2
100,0
2000-2001
N
131
4
99
107
29
2
80
50
38
21
1
2
0
564
Rij %
23,2
0,7
17,6
19,0
5,1
0,4
14,2
8,9
6,7
3,7
0,2
0,4
2001-2002
N
135
1
111
129
37
6
116
55
33
28
2
0
Rij %
20,6
0,2
17,0
19,7
5,7
0,9
17,7
8,4
5,0
4,3
0,3
2002-2003
N
142
1
123
114
52
4
137
48
52
27
1
1
Rij %
20,2
0,1
17,5
16,2
7,4
0,6
19,5
6,8
7,4
3,8
0,1
0,1
2003-2004
N
137
9
132
126
45
3
178
52
65
25
2
3
Rij %
17,6
1,2
17,0
16,2
5,8
0,4
22,9
6,7
8,4
3,2
0,3
0,4
2004-2005
N
149
0
146
156
54
6
220
50
59
33
9
12
Rij %
16,7
16,3
17,4
6,0
0,7
24,6
5,6
6,6
3,7
1,0
1,3
2005-2006
N
179
3
130
140
82
8
237
54
71
37
5
6
3
955
Rij %
18,7
0,3
13,6
14,7
8,6
0,8
24,8
5,7
7,4
3,9
0,5
0,6
0,3
100,0
2006-2007
N
163
3
146
121
81
6
283
52
81
22
5
11
0
974
Rij %
16,7
0,3
15,0
12,4
8,3
0,6
29,1
5,3
8,3
2,3
0,5
1,1
2007-2008
N
135
2
141
119
97
5
349
57
102
26
5
8
Rij %
12,9
0,2
13,5
11,4
9,3
0,5
33,4
5,4
9,8
2,5
0,5
0,8
2008-2009
N
139
6
124
158
98
2
314
45
102
25
9
15
5
1042
Rij %
13,3
0,6
11,9
15,2
9,4
0,2
30,1
4,3
9,8
2,4
0,9
1,4
0,5
100,0
Rij %
0
0
100,0
0
291
100,0
100,0
100,0
1
654
0,2
100,0
0
702
100,0
0
777
100,0
0
894
100,0
100,0
0
1046
100,0
209
1995-1996
139
81
0
Rij %
63,2
36,8
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
2001-2002
2002-2003
2003-2004
2004-2005
2005-2006
2006-2007
2007-2008
2008-2009
210
Man
N
174
117
Rij %
59,8
40,2
N
243
139
Rij %
63,6
36,4
N
254
138
Rij %
64,8
35,2
N
301
167
Rij %
64,3
35,7
N
368
196
Rij %
65,2
34,8
N
401
253
Rij %
61,3
38,7
N
451
251
Rij %
64,2
35,8
N
501
276
Rij %
64,5
35,5
N
558
336
Rij %
62,4
37,6
Totaal
Missing geslacht
N
Academiejaar
Vrouw
academiejaar naar geslacht
220
100,0
0
291
100,0
0
382
100,0
0
392
100,0
0
468
100,0
0
564
100,0
0
654
100,0
0
702
100,0
0
777
100,0
0
894
100,0
N
565
389
1
955
Rij %
59,2
40,7
0,1
100,0
0
N
561
413
Rij %
57,6
42,4
974
100,0
N
579
466
1
1046
Rij %
55,4
44,6
0,1
100,0
0
N
591
451
Rij %
56,7
43,3
1042
100,0
Bijlagen
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
Totaal
Instroomjaar
Bijlage 5.12 Succesgraad per instroomjaar
N behaalde doctoraten
323
N ingestroomde onderzoekers
886
Succesgraad
36,5
366
1017
Succesgraad
36,0
333
912
Succesgraad
36,5
352
865
Succesgraad
40,7
427
1036
Succesgraad
41,2
519
1200
Succesgraad
43,3
584
1497
Succesgraad
39,0
626
1601
Succesgraad
39,1
708
1605
Succesgraad
44,1
897
1935
Succesgraad
46,4
873
1730
Succesgraad
50,5
211
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
Totaal
1990-1991
Geen cluster
Instroomjaar
Bijlage 5.13 Succesgraad per instroomjaar naar
wetenschapscluster
N behaalde
doctoraten
0
80
27
23
53
140
323
N ingestroomde
onderzoekers
3
209
148
154
162
210
886
38,3
18,2
14,9
32,7
66,7
36,5
Succesratio
1991-1992
N behaalde
doctoraten
0
77
38
26
84
141
366
N ingestroomde
onderzoekers
9
207
166
184
235
216
1017
37,2
22,9
14,1
35,7
65,3
36,0
Succesratio
1992-1993
N behaalde
doctoraten
0
69
41
31
70
122
333
N ingestroomde
onderzoekers
5
164
154
183
185
221
912
42,1
26,6
16,9
37,8
55,2
36,5
Succesratio
1993-1994
N behaalde
doctoraten
0
73
36
29
94
120
352
N ingestroomde
onderzoekers
2
159
127
163
211
203
865
45,9
28,3
17,8
44,5
59,1
40,7
Succesratio
1994-1995
N behaalde
doctoraten
0
100
41
40
112
134
427
N ingestroomde
onderzoekers
3
225
159
174
253
222
1036
44,4
25,8
23,0
44,3
60,4
41,2
Succesratio
1995-1996
N behaalde
doctoraten
0
128
44
52
126
169
519
N ingestroomde
onderzoekers
3
269
158
192
290
288
1200
47,6
27,8
27,1
43,4
58,7
43,3
Succesratio
1996-1997
N behaalde
doctoraten
0
144
63
58
131
188
584
N ingestroomde
onderzoekers
3
360
211
226
335
362
1497
40,0
29,9
25,7
39,1
51,9
39,0
Succesratio
212
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
Totaal
1997-1998
Geen cluster
Instroomjaar
Bijlagen
N behaalde
doctoraten
0
156
74
61
135
200
626
N ingestroomde
onderzoekers
4
399
236
277
324
351
1601
39,1
31,4
22,0
41,7
57,0
39,1
Succesratio
1998-1999
N behaalde
doctoraten
0
173
97
66
169
203
708
N ingestroomde
onderzoekers
10
360
263
260
340
372
1605
48,1
36,9
25,4
49,7
54,6
44,1
Succesratio
1999-2000
N behaalde
doctoraten
0
223
115
110
192
257
897
N ingestroomde
onderzoekers
10
419
317
368
406
415
1935
53,2
36,3
29,9
47,3
61,9
46,4
Succesratio
2000-2001
N behaalde
doctoraten
0
213
78
118
214
250
873
N ingestroomde
onderzoekers
10
372
250
349
363
386
1730
57,3
31,2
33,8
59,0
64,8
50,5
Succesratio
213
214
5b
6a
6b
7
8
R
Totaal
1996-1997
5a
1995-1996
4b
1994-1995
4a
1993-1994
3
1992-1993
2
1991-1992
1c
1990-1991
1a
Instroomjaar
Bijlage 5.14 Succesgraad per instroomjaar naar dominant
statuut over de loopbaan
N behaalde
doctoraten
90
1
57
94
0
0
2
39
2
37
0
1
0
323
N ingestroomde
onderzoekers
308
30
90
109
0
3
5
129
8
201
0
3
0
886
Succesratio
29,2
3,3
63,3
86,2
40,0
30,2
25,0
18,4
N behaalde
doctoraten
119
2
93
91
3
0
2
28
4
24
0
0
0
366
N ingestroomde
onderzoekers
348
37
128
118
12
1
3
160
9
199
0
2
0
1017
Succesratio
34,2
5,4
72,7
77,1
25,0
66,7
17,5
44,4
12,1
N behaalde
doctoraten
104
3
79
89
5
0
2
35
6
9
1
0
0
333
N ingestroomde
onderzoekers
283
42
97
117
9
0
5
135
12
208
1
2
1
912
Succesratio
36,7
7,1
81,4
76,1
55,6
40,0
25,9
50,0
4,3
100
N behaalde
doctoraten
107
0
73
110
3
1
3
30
7
16
2
0
0
352
N ingestroomde
onderzoekers
285
24
87
132
5
3
5
104
17
198
3
1
1
865
Succesratio
37,5
83,9
83,3
60,0
33,3
60,0
28,8
41,2
8,1
66,7
N behaalde
doctoraten
118
3
89
116
3
3
18
38
11
22
1
3
2
427
N ingestroomde
onderzoekers
317
26
109
141
5
4
31
142
27
227
1
4
2
1036
Succesratio
37,2
11,5
81,7
82,3
60,0
75,0
58,1
26,8
40,7
9,7
100
75,0
100
41,2
N behaalde
doctoraten
134
1
83
115
17
4
50
50
39
23
0
3
0
519
N ingestroomde
onderzoekers
339
20
104
137
20
4
118
137
79
235
1
6
0
1200
Succesratio
39,5
5,0
79,8
83,9
85,0
100
42,4
36,5
49,4
9,8
N behaalde
doctoraten
94
2
114
122
23
3
136
40
30
18
1
1
0
584
N ingestroomde
onderzoekers
314
40
146
158
29
6
280
150
98
270
3
3
0
1497
Succesratio
29,9
5,0
78,1
77,2
79,3
50,0
48,6
26,7
30,6
6,7
33,3
33,3
33,3
36,5
36,0
36,5
40,7
50,0
43,3
39,0
2000-2001
3
4a
4b
5a
5b
6a
6b
7
8
R
Totaal
1999-2000
2
1998-1999
1c
1997-1998
1a
Instroomjaar
Bijlagen
N behaalde
doctoraten
110
3
112
117
30
5
161
36
28
22
1
0
1
626
N ingestroomde
onderzoekers
350
28
149
147
42
8
287
155
118
312
2
2
1
1601
Succesratio
31,4
10,7
75,2
79,6
71,4
62,5
56,1
23,2
23,7
7,1
50,0
100
39,1
N behaalde
doctoraten
130
3
117
129
41
5
160
42
55
24
2
0
0
708
N ingestroomde
onderzoekers
332
44
151
150
58
12
258
135
152
305
5
3
0
1605
Succesratio
39,2
6,8
77,5
86,0
70,7
41,7
62,0
31,1
36,2
7,9
40,0
N behaalde
doctoraten
157
4
132
135
99
11
182
55
89
26
4
3
0
897
N ingestroomde
onderzoekers
358
33
156
160
126
25
281
170
300
310
10
6
0
1935
44,1
Succesratio
43,9
12,1
84,6
84,4
78,6
44,0
64,8
32,4
29,7
8,4
40,0
50,0
N behaalde
doctoraten
46,4
135
2
138
145
46
5
232
47
71
35
6
9
2
873
N ingestroomde
onderzoekers
298
32
163
172
58
8
345
142
127
364
6
13
2
1730
Succesratio
45,3
6,3
84,7
84,3
79,3
62,5
67,2
33,1
55,9
9,6
100
69,2
100
50,5
215
Vrouw
Missing geslacht
Totaal
190
132
1
323
508
375
3
886
Succesratio
37,4
35,2
33,3
36,5
216
149
1
366
Instroomjaar
Man
Bijlage 5.15 Succesgraad per instroomjaar naar gender
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
216
582
433
2
1017
Succesratio
37,1
34,4
50,0
36,0
219
114
0
333
534
378
0
912
Succesratio
41,0
30,2
229
123
0
1
36,5
352
520
344
Succesratio
44,0
35,8
865
263
164
0
427
613
423
0
1036
Succesratio
42,9
38,8
329
190
0
519
0
1200
40,7
41,2
686
514
Succesratio
48,0
37,0
378
206
0
584
892
605
0
1497
Succesratio
42,4
34,0
371
254
43,3
39,0
1
626
906
692
3
1601
Succesratio
40,9
36,7
33,3
39,1
439
269
0
708
896
709
0
1605
Succesratio
49,0
37,9
583
314
0
897
1151
779
5
1935
Succesratio
50,7
40,3
545
328
0
873
956
774
0
1730
Succesratio
57,0
42,4
44,1
46,4
50,5
Bijlagen
Mediane TTD
Gemiddelde TTD
N TTD
Instroomjaar
Mediane TTD
Gemiddelde TTD
1990-1991
0,56
0,56
2
1990-1991
5,37
5,82
381
1991-1992
1,14
1,10
15
1991-1992
5,39
5,66
415
1992-1993
1,98
1,81
25
1992-1993
5,46
5,86
381
N TTD
Academiejaar
Bijlage 5.16 Tijd tot doctoraat
1993-1994
3,46
3,28
56
1993-1994
5,52
5,84
396
1994-1995
4,14
4,06
117
1994-1995
5,45
5,93
487
579
1995-1996
4,42
4,43
220
1995-1996
5,25
5,60
1996-1997
4,79
4,79
291
1996-1997
5,15
5,50
660
1997-1998
4,71
4,80
382
1997-1998
5,08
5,39
677
1998-1999
4,74
4,99
392
1998-1999
5,15
5,30
767
1999-2000
4,77
5,06
468
1999-2000
4,84
5,07
948
2000-2001
4,78
4,96
564
2000-2001
4,80
5,03
885
847
2001-2002
4,84
5,13
654
2001-2002
4,66
4,81
2002-2003
4,83
5,10
702
2002-2003
4,65
4,69
802
2003-2004
4,83
5,19
777
2003-2004
4,40
4,41
724
2004-2005
4,77
5,25
894
2004-2005
4,11
4,05
461
2005-2006
4,97
5,38
955
2005-2006
3,62
3,32
148
2006-2007
4,80
5,38
974
2006-2007
2,15
2,04
10
2007-2008
4,77
5,35
1046
2007-2008
1,40
1,31
8
2008-2009
4,81
5,37
1042
2008-2009
/
/
/
217
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
1990-1991
Medische
Academiejaar
Bijlage 5.17 Tijd tot doctoraat per instroomjaar naar
wetenschapscluster
Mediaan
5,50
6,49
6,51
5,30
4,77
Gemiddelde
5,86
6,82
7,05
5,99
5,19
95
36
34
66
150
Mediaan
5,51
6,49
7,32
5,60
4,71
Gemiddelde
5,52
6,36
7,26
5,93
4,94
N
1991-1992
N
1992-1993
85
49
38
95
148
Mediaan
5,55
6,22
7,00
5,50
4,75
Gemiddelde
5,89
6,46
6,91
6,17
5,05
78
50
42
82
129
Mediaan
5,50
6,20
6,56
5,60
4,74
Gemiddelde
5,85
6,20
7,02
5,78
5,40
N
1993-1994
N
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
218
81
41
40
103
131
Mediaan
5,46
7,19
6,41
5,04
4,96
Gemiddelde
6,01
7,24
6,85
5,68
5,26
N
119
53
49
125
141
Mediaan
5,22
6,45
6,10
5,15
4,94
Gemiddelde
5,52
6,63
6,42
5,45
5,13
N
141
63
61
139
175
Mediaan
5,29
5,52
6,18
5,04
4,88
Gemiddelde
5,61
5,79
6,36
5,21
5,21
N
170
77
71
140
202
Mediaan
5,03
5,88
5,68
5,08
4,71
Gemiddelde
5,39
5,91
6,11
5,36
4,95
N
171
81
73
145
207
Mediaan
5,04
5,64
5,92
5,12
4,70
Gemiddelde
5,23
5,68
6,03
5,28
4,92
N
186
112
79
175
215
Mediaan
4,82
5,53
5,98
4,83
4,55
Gemiddelde
5,07
5,25
5,73
4,98
4,77
N
237
125
122
201
263
Mediaan
4,87
5,22
5,67
4,74
4,63
Gemiddelde
5,14
5,14
5,60
4,83
4,80
N
220
79
120
214
252
Bijlagen
(FWO/IWT)
mandaat (BOF)
FWO-, IUAP, BOF-project
Overige statuten
Mediaan
6,30
4,52
12,70
6,16
4,66
5,43
Gemiddelde
6,84
4,88
12,70
6,64
5,25
5,43
1
Academiejaar
Assistenten
Bijlage 5.18 Tijd tot doctoraat per instroomjaar naar dominant
statuut over de loopbaan
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
N
121
158
1
53
47
Mediaan
6,28
4,53
8,41
6,05
5,18
Gemiddelde
6,47
4,86
8,60
6,44
5,24
N
147
192
6
40
30
0
Mediaan
5,93
4,71
6,66
5,59
5,91
4,24
Gemiddelde
6,59
5,12
6,50
6,54
6,02
4,24
N
131
179
5
47
18
1
Mediaan
6,53
4,56
4,60
5,84
5,87
5,77
Gemiddelde
6,80
4,91
5,40
6,37
6,68
5,77
N
134
186
5
40
29
2
Mediaan
6,65
4,57
6,68
6,15
5,61
5,07
Gemiddelde
6,98
4,77
6,74
6,91
6,08
5,53
N
151
208
7
75
39
7
Mediaan
6,53
4,60
4,15
5,03
5,28
5,57
Gemiddelde
6,89
4,86
4,17
5,22
5,63
6,06
N
169
201
21
110
73
5
Mediaan
6,69
4,73
4,01
5,18
4,97
8,07
Gemiddelde
6,94
4,97
4,11
5,42
5,44
6,60
N
130
243
27
200
57
3
Mediaan
6,45
4,68
5,28
4,97
5,04
4,17
Gemiddelde
6,54
4,90
5,27
5,30
5,20
4,17
N
132
233
39
217
54
2
Mediaan
6,46
4,73
4,03
5,05
4,66
8,64
Gemiddelde
6,54
4,96
4,30
5,15
4,73
8,56
N
164
251
48
214
86
4
Mediaan
6,18
4,64
4,31
4,74
4,51
5,58
Gemiddelde
6,19
4,83
4,53
5,04
4,54
4,71
N
183
271
117
250
120
7
219
Overige statuten
142
283
51
286
106
17
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
220
4,77
12,70
6,86
6,63
5,63
5,23
1
3
50
3
44
7,58
9,24
5,12
6,19
4,95
5,22
8,47
9,24
5,12
6,50
4,31
5,38
1
4a
4,66
3
6,17
2
4,27
1c
1991-1992
12,70
1a
1990-1991
Mediaan
6,30
6,54
4,43
4,62
Gemiddelde
6,85
6,54
5,07
4,76
N
119
2
63
95
0
Mediaan
6,26
7,48
4,57
4,53
Gemiddelde
6,45
7,21
4,85
4,87
N
144
3
99
93
5
Mediaan
5,94
5,60
4,40
4,75
6,66
Gemiddelde
6,61
5,85
5,04
5,18
6,50
N
127
4
86
93
5
0
Mediaan
6,53
4,47
4,64
4,42
Gemiddelde
6,80
4,90
4,91
4,37
R
4,99
N
8
4,71
4,57
7
4,49
5,08
6b
FWO-, IUAP, BOF-project
4,75
4,53
6a
4,43
4,73
5b
4,63
6,07
5a
mandaat (BOF)
5,99
Gemiddelde
Academiejaar
2000-2001
4b
(FWO/IWT)
Mediaan
Academiejaar
Assistenten
5,43
5,43
0
1
0
0
0
0
0
2
38
4
26
0
7,59
5,59
6,66
5,45
4,24
8,83
6,32
6,29
5,84
4,24
4
43
7
11
1
6,95
4,78
6,05
4,82
6,09
5,77
6,95
4,90
6,49
5,21
7,15
5,77
N
134
0
76
110
3
2
3
37
7
22
2
0
0
Mediaan
6,66
5,49
4,56
4,60
8,09
6,64
6,12
6,29
5,02
6,10
5,79
5,12
4,18
Gemiddelde
7,00
6,50
4,68
4,84
7,55
5,66
6,61
7,03
5,39
6,39
5,79
6,13
4,18
N
146
5
91
117
4
3
22
53
12
27
1
4
2
Mediaan
6,54
4,63
4,49
4,66
4,15
4,53
4,38
5,36
4,82
5,59
9,29
5,05
Gemiddelde
6,90
4,63
4,79
4,91
4,12
4,42
4,62
5,80
5,38
5,99
9,29
5,26
N
168
1
86
115
17
4
54
56
43
30
1
4
Mediaan
6,64
7,02
4,57
4,96
4,00
5,34
4,83
6,09
4,70
5,31
5,87
8,07
Gemiddelde
6,94
6,91
4,82
5,11
4,03
4,75
5,03
6,47
4,87
6,17
5,87
8,07
N
127
3
120
123
24
3
147
53
32
25
2
1
Mediaan
6,46
5,43
4,68
4,68
5,08
7,22
4,84
5,74
4,81
5,27
3,89
4,46
Gemiddelde
6,53
6,73
4,85
4,95
4,85
6,87
5,05
6,20
4,86
5,55
3,89
4,46
N
129
3
115
118
31
8
169
48
28
26
1
0
0
0
1
1999-2000
2000-2001
2
3
4a
4b
5a
5b
6a
6b
7
8
Mediaan
6,49
4,84
4,64
4,84
3,85
6,28
4,86
5,54
4,39
5,25
6,69
10,60
Gemiddelde
6,57
4,81
4,89
5,03
4,00
6,40
5,02
5,58
4,59
5,05
7,88
10,60
R
1c
1998-1999
1a
Academiejaar
Bijlagen
N
161
3
121
130
42
6
165
49
59
27
3
1
Mediaan
6,20
2,73
4,48
4,76
3,98
6,22
4,68
4,86
4,26
5,43
4,23
5,96
0
Gemiddelde
6,26
3,03
4,74
4,93
4,30
6,37
4,92
5,45
4,20
5,62
4,16
5,44
N
179
4
135
136
104
13
192
58
91
29
4
3
0
Mediaan
5,99
4,77
4,57
4,66
4,39
6,05
4,66
5,43
4,49
4,16
4,88
4,47
5,10
Gemiddelde
6,08
4,77
4,56
4,88
4,40
5,78
4,95
5,70
4,69
4,33
4,95
4,99
5,10
N
140
2
138
145
46
5
237
49
71
35
6
9
2
221
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
222
Vrouw
1990-1991
Man
Academiejaar
Bijlage 5.19 Tijd tot doctoraat per instroomjaar naar gender
Mediaan
5,25
5,59
Gemiddelde
5,80
5,84
N
225
155
Mediaan
5,39
5,42
Gemiddelde
5,58
5,80
N
247
167
Mediaan
5,54
5,05
Gemiddelde
5,96
5,66
N
251
130
Mediaan
5,37
5,62
Gemiddelde
5,72
6,05
N
256
140
Mediaan
5,28
5,63
Gemiddelde
5,73
6,23
N
295
192
Mediaan
5,13
5,49
Gemiddelde
5,47
5,83
N
362
217
Mediaan
5,07
5,31
Gemiddelde
5,38
5,72
N
421
239
Mediaan
4,93
5,31
Gemiddelde
5,23
5,61
N
396
280
Mediaan
5,03
5,48
Gemiddelde
5,16
5,53
N
469
298
Mediaan
4,67
5,24
Gemiddelde
4,91
5,38
N
609
339
Mediaan
4,70
5,21
Gemiddelde
4,89
5,26
N
551
334
Bijlagen
Rij %
1991-1992
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Man
N
Vrouw
N
Rij %
1992-1993
Rij %
Rij %
1993-1994
Totaal
Rij %
Exacte
N
Toegepaste
Man
Sociale
N
Humane
Vrouw
Medische
1990-1991
Geen cluster
Bijlage 8.1 Instroomgegevens naar geslacht per
wetenschapsgebied
2
104
71
67
42
89
375
0,5
27,7
18,9
17,9
11,2
23,7
100,0
1
105
77
87
119
119
508
0,2
20,7
15,2
17,1
23,4
23,4
100,0
5
113
76
85
63
91
433
1,2
26,1
17,6
19,6
14,5
21,0
100,0
4
94
90
98
172
124
582
0,7
16,2
15,5
16,8
29,6
21,3
100,0
2
91
71
84
41
89
378
0,5
24,1
18,8
22,2
10,8
23,5
100,0
3
73
83
99
144
132
534
0,6
13,7
15,5
18,5
27,0
24,7
100,0
0
89
59
72
56
68
344
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Man
N
Vrouw
N
Rij %
1994-1995
Rij %
Rij %
1995-1996
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Man
N
Vrouw
N
Rij %
1996-1997
Rij %
Rij %
1997-1998
Rij %
Man
N
Rij %
25,9
17,2
20,9
16,3
19,8
100,0
2
70
68
91
154
135
520
0,4
13,5
13,1
17,5
29,6
26,0
100,0
2
112
81
78
77
73
325
0,6
34,5
24,9
24,0
23,7
22,5
100,0
1
113
78
96
176
149
574
0,2
19,7
13,6
16,7
30,7
26,0
100,0
1
143
75
111
76
108
514
0,2
27,8
14,6
21,6
14,8
21,0
100,0
2
126
83
81
214
180
686
0,3
18,4
12,1
11,8
31,2
26,2
100,0
2
201
99
107
89
107
605
0,3
33,2
16,4
17,7
14,7
17,7
100,0
1
159
112
119
246
255
892
0,1
17,8
12,6
13,3
27,6
28,6
100,0
1
218
125
140
97
111
692
0,1
31,5
18,1
20,2
14,0
16,0
100,0
3
181
110
137
226
249
906
0,3
20,0
12,1
15,1
24,9
27,5
100,0
223
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
2000-2001
Rij %
Man
N
Rij %
2001-2002
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
2002-2003
Rij %
Man
N
Totaal
Rij %
1999-2000
Exacte
N
Toegepaste
Rij %
Man
Sociale
N
Humane
Vrouw
Medische
1998-1999
Geen cluster
6
197
127
139
103
137
709
0,8
27,8
17,9
19,6
14,5
19,3
100,0
4
163
136
121
237
235
896
0,4
18,2
15,2
13,5
26,5
26,2
100,0
4
199
146
194
111
125
779
0,5
25,5
18,7
24,9
14,2
16,0
100,0
6
219
171
174
294
287
1151
0,5
19,0
14,9
15,1
25,5
24,9
100,0
8
216
119
193
102
136
774
1,0
27,9
15,4
24,9
13,2
17,6
100,0
2
156
131
156
261
250
956
0,2
16,3
13,7
16,3
27,3
26,2
100,0
6
242
158
162
108
119
795
0,8
30,4
19,9
20,4
13,6
15,0
100,0
2
179
140
132
263
227
943
0,2
19,0
14,8
14,0
27,9
24,1
100,0
2
226
142
166
88
144
768
0,3
29,4
18,5
21,6
11,5
18,8
100,0
0
166
134
107
250
199
856
Rij %
2003-2004
Vrouw
N
Rij %
2004-2005
19,4
15,7
12,5
29,2
23,2
100,0
6
260
112
170
119
142
809
0,7
32,1
13,8
21,0
14,7
17,6
100,0
2
163
125
119
289
235
933
Man
N
Rij %
0,2
17,5
13,4
12,8
31,0
25,2
100,0
Vrouw
N
14
270
110
182
142
128
846
Rij %
1,7
31,9
13,0
21,5
16,8
15,1
100,0
0
164
132
130
275
246
947
Man
N
Rij %
2005-2006
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
2006-2007
Rij %
Man
N
Rij %
224
17,3
13,9
13,7
29,0
26,0
100,0
8
304
130
207
135
156
940
0,9
32,3
13,8
22,0
14,4
16,6
100,0
2
183
113
148
292
226
964
0,2
19,0
11,7
15,4
30,3
23,4
100,0
8
372
148
242
144
165
1079
0,7
34,5
13,7
22,4
13,3
15,3
100,0
0
216
109
164
315
282
1086
19,9
10,0
15,1
29,0
26,0
100,0
Medische
Humane
Sociale
Toegepaste
Exacte
Totaal
2007-2008
Geen cluster
Bijlagen
6
325
145
222
131
151
980
0,6
33,2
14,8
22,7
13,4
15,4
100,0
5
197
125
172
321
283
1103
Rij %
0,5
17,9
11,3
15,6
29,1
25,7
100,0
N
16
310
135
231
128
107
927
Rij %
1,7
33,4
14,6
24,9
13,8
11,5
100,0
N
10
183
117
162
281
214
967
Rij %
1,0
18,9
12,1
16,8
29,1
22,1
100,0
Vrouw
N
Man
N
Rij %
2008-2009
Vrouw
Man
225
Rij %
Rij %
1996-1997
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
1997-1998
Rij %
Man
N
Rij %
1998-1999
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
1999-2000
Rij %
Man
N
Rij %
2000-2001
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
2001-2002
Rij %
Man
N
Rij %
2002-2003
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Rij %
226
Totaal
N
Exacte
Man
Toegepaste
N
Sociale
Vrouw
Humane
1995-1996
Medische
Instroomjaar
Bijlage 8.2 Behaalde doctoraten naar wetenschapscluster en
geslacht
16
3
3
14
45
81
19,8
3,7
3,7
17,3
55,6
100,0
25
13
11
35
55
139
18,0
9,4
7,9
25,2
39,6
100,0
31
9
5
16
56
117
26,5
7,7
4,3
13,7
47,9
100,0
21
24
8
41
80
174
12,1
13,8
4,6
23,6
46,0
100,0
50
13
10
21
45
139
36,0
9,4
7,2
15,1
32,4
100,0
52
16
16
81
78
243
21,4
6,6
6,6
33,3
32,1
100,0
47
20
10
20
41
138
34,1
14,5
7,2
14,5
29,7
100,0
51
22
23
74
84
254
20,1
8,7
9,1
29,1
33,1
100,0
50
15
12
33
57
167
29,9
9,0
7,2
19,8
34,1
100,0
60
35
28
79
99
301
19,9
11,6
9,3
26,2
32,9
100,0
64
24
19
30
59
196
32,7
12,2
9,7
15,3
30,1
100,0
80
38
32
93
125
368
21,7
10,3
8,7
25,3
34,0
100,0
86
25
31
49
62
253
34,0
9,9
12,3
19,4
24,5
100,0
69
64
39
105
124
401
17,2
16,0
9,7
26,2
30,9
100,0
80
37
31
44
59
251
31,9
14,7
12,4
17,5
23,5
100,0
83
49
58
109
152
451
18,4
10,9
12,9
24,2
33,7
100,0
Man
Totaal
Vrouw
Exacte
2004-2005
Toegepaste
Man
Sociale
Vrouw
Humane
2003-2004
Medische
Instroomjaar
Bijlagen
85
43
36
28
84
276
Rij %
30,8
15,6
13,0
10,1
30,4
100,0
N
114
47
40
140
160
501
Rij %
22,8
9,4
8,0
27,9
31,9
100,0
N
117
48
44
51
76
336
Rij %
34,8
14,3
13,1
15,2
22,6
100,0
N
N
Rij %
2005-2006
Vrouw
Man
2006-2007
Vrouw
Man
2007-2008
Vrouw
Man
2008-2009
Vrouw
Man
94
68
56
160
180
558
16,8
12,2
10,0
28,7
32,3
100,0
N
125
43
56
84
81
389
Rij %
32,1
11,1
14,4
21,6
20,8
100,0
N
112
76
75
166
136
565
Rij %
19,8
13,5
13,3
29,4
24,1
100,0
N
146
53
66
51
97
413
Rij %
35,4
12,8
16,0
12,3
23,5
100,0
N
110
63
61
156
171
561
Rij %
19,6
11,2
10,9
27,8
30,5
100,0
N
156
56
65
71
118
466
Rij %
33,5
12,0
13,9
15,2
25,3
100,0
N
108
72
65
180
154
579
Rij %
18,7
12,4
11,2
31,1
26,6
100,0
N
162
50
72
81
86
451
Rij %
35,9
11,1
16,0
18,0
19,1
100,0
N
122
68
71
178
152
389
Rij %
31,4
17,5
18,3
45,8
39,1
100,0
227
Rij %
Rij %
1996-1997
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
1997-1998
Rij %
Man
N
Rij %
1998-1999
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
1999-2000
Rij %
Man
N
Rij %
2000-2001
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Vrouw
N
Rij %
2001-2002
Rij %
Man
N
Rij %
2002-2003
Vrouw
N
Rij %
Man
N
Rij %
228
Totaal
N
Exacte
Man
Toegepaste
N
Sociale
Vrouw
Humane
1995-1996
Medische
Instroomjaar
Bijlage 8.3 Succesgraden per instroomjaar naar geslacht volgens
wetenschapscluster
16
3
3
14
45
81
19,8
3,7
3,7
17,3
55,6
100,0
25
13
11
35
55
139
18,0
9,4
7,9
25,2
39,6
100,0
31
9
5
16
56
117
26,5
7,7
4,3
13,7
47,9
100,0
21
24
8
41
80
174
12,1
13,8
4,6
23,6
46,0
100,0
50
13
10
21
45
139
36,0
9,4
7,2
15,1
32,4
100,0
52
16
16
81
78
243
21,4
6,6
6,6
33,3
32,1
100,0
47
20
10
20
41
138
34,1
14,5
7,2
14,5
29,7
100,0
51
22
23
74
84
254
20,1
8,7
9,1
29,1
33,1
100,0
50
15
12
33
57
167
29,9
9,0
7,2
19,8
34,1
100,0
60
35
28
79
99
301
19,9
11,6
9,3
26,2
32,9
100,0
64
24
19
30
59
196
32,7
12,2
9,7
15,3
30,1
100,0
80
38
32
93
125
368
21,7
10,3
8,7
25,3
34,0
100,0
86
25
31
49
62
253
34,0
9,9
12,3
19,4
24,5
100,0
69
64
39
105
124
401
17,2
16,0
9,7
26,2
30,9
100,0
80
37
31
44
59
251
31,9
14,7
12,4
17,5
23,5
100,0
83
49
58
109
152
451
18,4
10,9
12,9
24,2
33,7
100,0
2005-2006
2007-2008
43
36
28
84
276
Rij %
30,8
15,6
13,0
10,1
30,4
100,0
N
114
47
40
140
160
501
Rij %
22,8
9,4
8,0
27,9
31,9
100,0
N
117
48
44
51
76
336
Rij %
34,8
14,3
13,1
15,2
22,6
100,0
94
68
56
160
180
558
N
Rij %
16,8
12,2
10,0
28,7
32,3
100,0
Vrouw
N
125
43
56
84
81
389
Rij %
32,1
11,1
14,4
21,6
20,8
100,0
N
112
76
75
166
136
565
Rij %
19,8
13,5
13,3
29,4
24,1
100,0
N
146
53
66
51
97
413
Vrouw
Rij %
35,4
12,8
16,0
12,3
23,5
100,0
Man
N
110
63
61
156
171
561
Rij %
19,6
11,2
10,9
27,8
30,5
100,0
Vrouw
N
156
56
65
71
118
466
Rij %
33,5
12,0
13,9
15,2
25,3
100,0
N
108
72
65
180
154
579
Rij %
18,7
12,4
11,2
31,1
26,6
100,0
N
162
50
72
81
86
451
Rij %
35,9
11,1
16,0
18,0
19,1
100,0
N
122
68
71
178
152
389
Rij %
31,4
17,5
18,3
45,8
39,1
100,0
Man
2008-2009
85
N
Man
Man
2006-2007
Totaal
Vrouw
Exacte
2004-2005
Toegepaste
Man
Sociale
Vrouw
Humane
2003-2004
Medische
Instroomjaar
Bijlagen
Vrouw
Man
229
onderzoekers naar geslacht per wetenschapsgebied
Tabel 8.4.1 bespreekt het percentage gedoctoreerden voor een aantal belangrijke factoren, die deels aan bod komen in Hoofdstuk 7-9. Deze cijfers werden berekend aan de
hand van Multiple Classification Analysis (MCA). Deze analysevorm is een speciale variant
van ANOVA en is een krachtig en eenvoudig interpreteerbaar middel om de effecten
van verschillende variabelen en hun categorieën voor te stellen. Het is een alternatief
voor lineaire regressie die zich uitermate goed leent om effecten van categorische variabelen na te gaan (Lolle, 2007). Naast de bruto geobserveerde groepsgemiddelden laat
het namelijk toe het netto effect van elke categorie van verschillende variabelen te
tonen. Dit is dus het effect van een categorie op de afhankelijke variabele wanneer
gecontroleerd wordt voor alle andere variabelen die zijn opgenomen in het model. De
sterkte van de effecten op de afhankelijke variabelen worden samengevat in twee indicatoren: eta (η) en beta (β). Eta geeft het bruto effect weer van een factor, dus ongecontroleerd voor andere factoren in het model, terwijl bèta het netto-effect weergeeft. Toegepast op doctoraatssucces bekijken we welke bedrage de afzonderlijke variabelen
(geslacht, dominante wetenschapscluster, dominant statuut, nationaliteit, instroomcohorte en leeftijd bij instroom) leveren in het verklaren van doctoraatssucces en hoe
het percentage gedoctoreerden er per categorie zou uitzien wanneer we controleren van
alle variabelen in het model.
Ten eerste merken we dat alle variabelen een significante bijdrage leveren aan het verklaren van doctoraatssucces: alle variabelen zijn na controle van de effecten van de
andere variabelen significant tot op het 0,001-niveau. 27,2% van de totale variantie in
doctoraatssucces wordt verklaard door dit model (geslacht, dominante wetenschapscluster, dominant statuut, nationaliteit, instroomcohorte en leeftijd bij instroom).
Niet alle variabelen verklaren echter evenveel van de variatie in succes. De belangrijkste
variabelen zijn dominant statuut (β = 0,425), dominante wetenschapscluster (β =
0,169) en leeftijd bij eerste contact (β = 0,116). Geslacht draagt het minst bij aan het
model (β =0,048).
Ten tweede bekijken we de effecten van alle factoren en categorieën apart. De geslachtsverschillen worden kleiner na controle van de andere variabelen in het model. Dit komt
uitgebreid aan bod in Hoofdstuk 8. Voor sommige wetenschapsgebieden verhoogt het
percentage gedoctoreerden als er rekening gehouden wordt met andere factoren: zo
doctoreert gemiddeld 25,6% van de sociale wetenschappers, maar na controle 31,9%,
een verhoging van 6,3 procentpunten. Dit is vooral te wijten aan het soort financiering
waar de meeste sociale wetenschappers op terugvallen. Pas sinds 2009 is de diplomabeperking voor het aanvragen van een IWT-specialisatiebeurs opgeheven, waardoor ook
sociale en humane wetenschappers kunnen meedingen naar IWT-beurzen indien hun
doctoraatsonderzoek een duidelijke economische of maatschappelijke finaliteit heeft.
Deze doctoraatsfinanciering biedt volgens onze analyses de hoogste slaagpercentages
(78,3% – vrij robuust na controle van de andere factoren). In de sociale wetenschappen
zijn ook meer assistenten tewerkgesteld in vergelijking met andere wetenschapsgebieden (zie verder). Dit speelt omgekeerd ook een rol bij de exacte wetenschappers: na controle doctoreert gemiddeld nog 53,6%: wanneer het effect van de IWT-en FWO-beurzen
230
Bijlagen
wordt uitgezuiverd, doen ze het nog steeds beter dan andere wetenschapsclusters, maar
de kloof is aanzienlijk kleiner geworden. De interactie-effecten met statuut komen aan
bod in Hoofdstuk 8. De verschillen tussen statuten na controle van de andere factoren
blijven erg groot. Zo doctoreert slechts 17,3% van de junior onderzoekers die enkel gefinancierd worden met middelen uit niet-fundamentele onderzoeksprojecten. Ook assistenten en junior onderzoekers (wetenschappelijke medewerkers veel meer dan bursalen) op een FWO, BOF of IUAP-project, hebben vrij lage slaagpercentages. Alle competitief verworven statuten doen het dan weer zeer goed, niet alleen junior onderzoekers
met een IWT-specialisatiebeurs, maar ook FWO-aspiranten (76,3%) en BOF-mandaathouders (68,6%).
Tot slot werden nog een aantal andere factoren in rekening gebracht, zoals ook bij de
survival analyses het geval was: nationaliteit, instroomcohorte en leeftijd. Deze laatste
blijkt ook een niet-onbelangrijke voorspeller te zijn: onderzoekers die reeds boven de
40 jaar zijn als ze met onderzoek starten, hebben lagere slaagkansen dan diegene die 40
jaar zijn of jonger en zeker tegenover diegene die starten op een leeftijd jonger dan 25.
Daarnaast blijkt dat de geobserveerde cijfers voor nationaliteit een aantal zaken verborgen houden: zo doen buitenlanders uit de Europese Unie het minder goed dan Belgen
en veel minder goed dan niet-EU onderzoekers, maar na controle doen ze het ongeveer
even goed als de Belgen (het verschil in percentages tussen Belgen en buitenlanders uit
de EU fluctueert naargelang het aantal jaren dat in rekening wordt gebracht tot doctoreren, namelijk vier, zes of acht jaar). Hier wordt dieper op ingegaan in het Hoofdstuk
10. De tweede instroomcohorte (1997-2004) doet het beter dan de eerste instroomcohorte (1990-1997) zoals we al uit Hoofdstuk 5 konden opmaken.
Tabel 8.4.1: Percentage gedoctoreerden1 en sterkte van de belangrijkste factoren
(N: 14461)2
Factoren
N
Geslacht***
Dominante wetenschapscluster***
Dominant statuut***
Sterkte factor
Geobserveerd%
Aangepasta%
Èta
Bètab
0,083
0,047
0,244
0,167
0,469
0,425
Man
8361
47,0
45,5
Vrouw zonder zwangerschap
5481
39,2
40,7
Vrouw met zwangerschap
619
34,9
41,3
Medische
3173
47,7
48,4
Humane
2253
31,0
33,2
Sociale
2545
25,6
31,9
Toegepaste
3179
45,4
44,8
Exacte
3311
60,0
53,5
Assistent
3907
34,8
38,8
IWT/FWO
3056
81,7
77,3
BOF
492
71,5
68,7
FWO-, BOF-, IUAPproject
3291
44,8
43,4
Project andere
financiering
3715
16,5
17,4
231
Factoren
N
Nationaliteit***
Cohorte***
Leeftijd bij eerste
contact (in categorieën)***
Geobserveerd%
a
Sterkte factor
Aangepast %
Èta
Bètab
0,074
0,088
0,074
0,074
0,168
0,116
Belg
12415
44,1
42,3
EU
1092
31,4
42,8
Andere
954
49,9
60,2
1 okt 90 - 30 sept
97
7145
39,8
39,8
1 okt 97 - 30 sept
04
7316
47,1
47,1
<= 25
10419
48,6
46,8
26-30
2455
33,1
37,4
31-35
867
29,0
33,8
36-40
388
30,4
34,5
> 40
332
15,4
20,5
***: p< 0,001 na controle van andere factoren in het model
1: Enkel de junior onderzoekers die op acht jaar of eerder zijn gedoctoreerd, worden hier als succesvol
beschouwd, en tot de gedoctoreerden beschouwd. Diegene die later dan acht jaar na de start zijn
gedoctoreerd worden gerekend bij diegene die geen doctoraat hebben behaald.
2: Alle junior onderzoekers werden opgenomen die ten laatste zijn ingestroomd academiejaar 2000-2001.
a. Dit is het verwachte percentage na het in rekening brengen van de invloed van alle andere voorspellers in
het model of kortweg het netto-effect van een categorie
b. Impact van variabele op verklaring van afhankelijke variabele na rekening te houden met de andere
factoren in het model
232
cover doctoraatstrajecten
22-06-2011
17:33
Pagina 1
20 jaar investeren in kennispotentieel
Het boek ‘Doctoraatstrajecten in Vlaanderen: 20 jaar investeren in kennispotentieel. Een analyse op basis van de
HRRF-databank (1990-2009)’ omvat een uitgebreide hoeveelheid cijfermateriaal, analyses en interpretaties die de
evoluties en trends in het doctoraatsgebeuren in
Vlaanderen duidelijk in beeld brengen. Daarnaast geven
thematische analyses naar de impact van gender, doctoraatsfinanciering, wetenschapsgebied en nationaliteit op
doctoraatssucces en doctoraatsduur de mogelijkheid het
gevoerde beleid van universiteiten en de Vlaamse overheid
te evalueren en na te gaan of eventuele bijsturing al dan
niet wenselijk is. Ten slotte wordt ook teruggeblikt op de
beleidsambities inzake de investering in onderzoekers en
op de effectiviteit van deze maatregelen.
Doctoraatstrajecten
in
Vlaanderen
20 jaar investeren in
kennispotentieel
(1990-2009)
Hans Groenvynck, Karen Vandevelde,
Ronan Van Rossem, Annik Leyman,
Hannelore De Grande, Hanne Derycke,
Katrien De Boyser

Open Access - Universiteit Gent

Transcription

Similar documents

ck18 10 p01

INHOUD - KU Leuven

CV LvanEgmond

Werking van moderne kerncentrales - Jan Leen Kloosterman, TU

Kwartaal 3 2014 - Vriendenkring Nierpatiënten Roeselare

holland cup - ITF Nederland

Hoger onderwijs in cijfers academiejaar 2010-2011

hoger onderwijs in cijfers

middeleeuws spektakel in begijnhof filosofie in

Editie lente 2013 - VMS Roeselare, ASO

May - June 2013

All Products

kortrijk - KU Leuven Kulak

2014 - Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen