docRegionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego
download 
Report Transcription
Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego
Redaktor Genowefa SPÓLNIK Przygotowanie matryc i projekt okładki Joanna MIKUŁA Strategia została sfinansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Informatyzacji oraz Samorządu Województwa Podkarpackiego w ramach realizacji projektu celowego Ministerstwa Nauki i Informatyzacji nr 6RSI2003C/5997 „Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego” © Copyright by Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza Rzeszów 2004 ISBN 83-7199-340-4 Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej ul. W. Pola 2, 35-959 Rzeszów Nakład 1500 + 25 egz. Ark. wyd. 6,98. Ark. druk. 6,0. Papier offset. kl. III 70g B1. Oddano do druku w lutym 2005 r. Wydrukowano w lutym 2005 r. Drukarnia Oficyny Wydawniczej, ul. W. Pola 2, 35-959 Rzeszów Zam. nr 11/05 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013, zwana dalej „RSI 2005-2013”, powstała w wyniku realizacji przez Samorząd Województwa Podkarpackiego i Politechnikę Rzeszowską im. Ignacego Łukasiewicza projektu celowego Ministerstwa Nauki i Informatyzacji nr 6RSI2003C/ /5997 pod nazwą „Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego”. W pracy nad tworzeniem tego dokumentu zaangażowali się: Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza, Uniwersytet Rzeszowski, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego SA, Agencja Rozwoju Regionalnego MARR SA, a także członkowie Komitetu Sterującego, Komitetu Konsultacyjnego, uczestnicy Podkarpackiego Forum Innowacyjności, przedstawiciele sektora gospodarki, nauki i administracji publicznej biorący udział w badaniach służących diagnozie obecnego stanu innowacyjności. Autorzy: Andrzej Sobkowiak – Politechnika Rzeszowska Leszek Woźniak – Politechnika Rzeszowska Teresa Pasterz – Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Marek Cierpiał-Wolan – Urząd Statystyczny w Rzeszowie Bronisław Trala – Politechnika Rzeszowska Konrad Drozd – Uniwersytet Rzeszowski Sylwia Dziedzic – Politechnika Rzeszowska Marian Woźniak – Uniwersytet Rzeszowski przy współpracy: Włodzimierz Adamski – Polskie Zakłady Lotnicze Jerzy Bajorek – Agencja Rozwoju Regionalnego MARR Teresa Bal-Woźniak – Politechnika Rzeszowska Bogusław Bembenek – Politechnika Rzeszowska Mariusz Hofman – PPH Transsystem SA Adam Góral – COMP Rzeszów SA Adriana Kaszuba-Perz – Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Krzysztof Kud – Uniwersytet Rzeszowski Adam Pałacki – Talens Polska Monika Szymańska – Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego Grzegorz Ślusarz – Uniwersytet Rzeszowski Kazimierz Tuszyński – Stowarzyszenie „Horyzonty” Arkadiusz Tuziak – Uniwersytet Rzeszowski Paweł Wacnik – Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego Krzysztof Witkowski – Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Dariusz Wyrwa – Politechnika Rzeszowska Spis treści Wprowadzenie ........................................................................................... 7 Syntetyczne ujęcie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 .............................. 11 CZĘŚĆ PIERWSZA – DIAGNOZA STANU...................................................... 17 1. Zintegrowana Analiza Ekonomiczna Województwa Podkarpackiego.......... 2. Chłonność innowacyjna przedsiębiorstw województwa podkarpackiego – charakterystyka popytu na innowacje ........................................................... 3. Potencjał naukowo-badawczy województwa podkarpackiego – charakterystyka podaży innowacji.............................................................................. 4. Administracja rządowa i samorządowa w procesie innowacji – charakterystyka działań administracji województwa podkarpackiego ....................... 5. Infrastruktura wsparcia innowacji w województwie podkarpackim ............. 6. Analiza SWOT innowacyjności województwa podkarpackiego................... 17 25 CZĘŚĆ DRUGA – ZAŁOŻENIA STRATEGICZNE ........................................... 39 1. 2. 3. 4. 21 28 31 34 Wizja innowacyjnego województwa podkarpackiego .................................. Misja RSI 2005-2013 ................................................................................... Priorytety służące zwiększeniu innowacyjności gospodarki regionu............ Cele strategiczne ........................................................................................... 39 40 41 44 CZĘŚĆ TRZECIA – WARUNKI REALIZACJI RSI 2005-2013 .......................... 49 1. Koncepcja wdrażania RSI 2005-2013 .......................................................... 2. Edukacja w zakresie innowacji oraz ochrony własności intelektualnej i przemysłowej .............................................................................................. 3. Narzędzia realizacji w postaci projektów – wybrane projekty pilotażowe ... 4. Źródła finansowania RSI 2005-2013 ........................................................... 5. Propozycje i platformy współpracy międzyregionalnej oraz z krajami ościennymi .................................................................................................... 49 56 58 62 CZĘŚĆ CZWARTA – SYSTEM MONITORINGU REALIZACJI RSI 2005-2013 69 65 6 Załącznik nr 1: Słownik pojęć .................................................................... 71 Załącznik nr 2: Wykaz wszystkich projektów zgłoszonych w trakcie wykonywania badań związanych z diagnozą stanu innowacyjności województwa podkarpackiego ................... BIBLIOGRAFIA – Wybrane pozycje literatury wykorzystane na etapie tworzenia RSI 2005-2013 ...................................................... 85 93 Wprowadzenie „Zaledwie 0,003% opatentowanych w Europie wynalazków pochodzi z Polski (…) tylko 3% naszego eksportu stanowią wyroby zaawansowane technologicznie (…). Niemal cały polski przemysł korzysta z obcych osiągnięć naukowych, bo rodzime innowacje to w większości pomysły technologicznie archaiczne (…). Proporcjonalnie Polacy zgłaszają do Krajowego Urzędu Patentowego sześćdziesięciokrotnie mniej wynalazków niż Japończycy i dwudziestokrotnie mniej niż Amerykanie”. M. Zajączkowski za S. Sieradzkim* „Głównym towarem eksportowym USA są dziś patenty (…) przynoszące rocznie około 40 miliardów dolarów dochodu. (…) Najcenniejszym surowcem globalnej gospodarki nie jest już ropa naftowa, stal, wyroby przemysłowe. Surowcem strategicznym jest myśl”. M. Zajączkowski za E. Bendyk* Cechą współczesnej gospodarki światowej jest jej globalizacja i liberalizacja. W tym kontekście szczególnego strategicznego znaczenia nabiera innowacyjność i konkurencyjność państw oraz regionów. Skuteczny podkarpacki regionalny system innowacyjny wydaje się mieć kluczowe znaczenie dla osiągnięcia i utrzymania przez nasze województwo konkurencyjności międzynarodowej – tak ważnej obecnie, kiedy Polska jest członkiem Unii Europejskiej. Do podstawowych zadań samorządu województwa, zgodnie z ustawą z dnia 5.06.1998 r. o samorządzie województwa, należy pobudzanie aktywności gospodarczej, tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, zwiększanie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, a także wspieranie rozwoju nauki, współpracy między sferą nauki i gospodarki oraz popieranie postępu technologicznego i innowacji. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 (RSI 2005-2013) jest narzędziem polityki samorządu województwa o charakterze wspomagającym Strategię Rozwoju Województwa Podkarpackiego na Lata 2000-2006. Powstała jako odpowiedź na współczesne tendencje wspierania innowacyjności i konkurencyjności gospodarki w krajach Unii Euro* M. Zajączkowski: Podstawy innowacji i ochrony własności intelektualnej, Economicus, Szczecin 2003. 8 pejskiej. Z początkiem lat 90. XX w. Unia Europejska zaproponowała realizację projektów tworzących podstawy pod regionalne systemy innowacyjne, nakierowane na zmniejszanie dystansu dotyczącego konkurencyjności technologicznej gospodarek Unii Europejskiej względem Stanów Zjednoczonych i Japonii. Z tych samych powodów zarówno Program Zwiększania Innowacyjności Gospodarki w Polsce do 2006 r., jak i strategie innowacji polskich województw, przez kształtowanie innowacyjności, prowadzą do zwiększenia konkurencyjności naszej gospodarki narodowej i gospodarek regionalnych. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 stanowi podstawowe narzędzie realizacji polityki innowacyjnej władz regionalnych. Pomaga im w ocenie potrzeb i możliwości w zakresie budowania regionu innowacyjnego. W dokumencie RSI 2005-2013 zostały zaplanowane i będą wdrożone schematy działań, które wpłyną na wzrost innowacyjności przedsiębiorstw i konkurencyjności całej gospodarki regionalnej. Zarówno w skali Polski, jak i naszego województwa gospodarka charakteryzuje się relatywnie niskim poziomem innowacyjności. Istnieją w niej słabe mechanizmy, które nie sprzyjają działalności innowacyjnej. Informacje przedstawione w motcie potwierdzają te uwagi. Rozpiętość aktywności podmiotów gospodarczych, zależnie od ich wielkości, jest w Polsce bardzo duża. A. Sosnowska i współautorzy informują, że innowacyjność małych firm w stosunku do innowacyjności średnich firm kształtuje się jak 1:6, a w porównaniu z dużymi jak 1:15 [41]. W krajach UE małe firmy są także mniej innowacyjne, jednak stosunek innowacyjności firm małych i dużych kształtuje się jak 1:2, co oznacza, że rozpiętość aktywności podmiotów małych i dużych jest znacznie mniejsza niż w Polsce. Porównanie innowacyjności małych firm w Polsce i w krajach UE wypada zatem zdecydowanie na niekorzyść firm polskich. Jedną z bardziej istotnych miar innowacyjności jest wskaźnik udziału nakładów na badania i rozwój w odniesieniu do produktu krajowego brutto. W Polsce wynosi on około 0,75%, w Unii Europejskiej przed rozszerzeniem wynosił średnio około 1,9%. Największe nakłady na działalność badawczą i rozwojową ponosi Szwecja – ponad 4% PKB, Finlandia i Japonia – ponad 3% oraz Stany Zjednoczone – 2,6%. Z przeprowadzonych przez Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2003 r. badań wynika jednoznacznie, że województwo podkarpackie w zakresie innowacyjności plasuje się na jednym z ostatnich miejsc w Polsce – przed województwem świętokrzyskim, ze wskaźnikiem zbliżonym jedynie do województwa podlaskiego. Analizy wykonane na rzecz projektu celowego pod nazwą Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego – RSI Podkarpackie (zwana dalej „RSI Podkarpackie”) przez poszczególne zespoły zajmujące się diagnozą obecnego stanu innowacji w województwie podkarpackim skłaniają do wycią- 9 gnięcia wniosku, że podobnie jak w skali państwa, niedoceniana była polityka innowacyjna w skali regionu. Współcześnie, według większości autorów zajmujących się problematyką innowacji, polityka innowacyjna powinna mieć bardziej regionalny charakter. Znaczenie rozwiązań i strategii o charakterze regionalnym doceniono w Unii Europejskiej. Kluczem do sukcesu jest stworzenie odpowiednio dobrego klimatu dla innowacji oraz wypracowanie długofalowej strategii rozwoju innowacyjnej gospodarki. Podobnie jak rząd, tak samo regiony powinny wypracować realistyczne cele strategiczne i być odpowiedzialne za ich konsekwentną realizację. Dlatego głównym celem projektu, dotyczącego RSI 2005-2013, było osiągnięcie porozumienia pomiędzy sektorem gospodarki, nauki i władzami regionalnymi na rzecz powstania skutecznego regionalnego systemu innowacji. Przyczyni się on do stworzenia klimatu przyjaznego dla współpracy przedsiębiorców i naukowców w obszarze wprowadzanych przez firmy innowacji. W trakcie tworzenia strategii został uruchomiony proces dialogu regionalnego dotyczący możliwości wprowadzania innowacji do naszej gospodarki regionalnej. W czasie Podkarpackich Forów Innowacyjności osiągnięto porozumienie przedstawicieli gospodarki, nauki i polityki, którego materialnym wyrazem jest zbudowana wspólnie RSI 2005-2013. Wymiernym efektem tego przedsięwzięcia są opracowane projekty pilotażowe o znaczeniu ogólnowojewódzkim, które zostaną zgłoszone do współfinansowania w ramach Funduszy Strukturalnych. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 jest adresowana do wszystkich uczestników regionalnego systemu innowacyjnego, a więc: władz samorządowych i administracyjnych regionu; przedsiębiorstw; publicznej strefy badawczo-rozwojowej (szkół wyższych oraz instytutów naukowych, państwowych i prywatnych); instytucji pośredniczących, wspierających wprowadzanie innowacji; międzynarodowych instytucji i organizacji; instytucji finansowych. Przy opracowywaniu RSI 2005-2013 skorzystano również z koncepcji Technology Foresight (TF). A.H. Jasiński podkreśla, że koncepcja ta oznacza prognozowanie naukowo-techniczne o charakterze strategicznym, a więc nie tylko przewidywanie, ale i kształtowanie przyszłości [23]. Wykracza poza tradycyjnie rozumianą politykę naukowo-techniczną. Dotyczy wyboru kierunków (obszarów, dziedzin) w układzie: rynek – technika i technologia, czyli ma wymiar bardziej gospodarczy, a nie tylko naukowy. Za główny cel TF wymieniony autor uznaje identyfikację strategicznych szans rynkowych i technicznych, które można zidentyfikować zarówno w kraju, jak i w regionie, a dzięki którym region może być bardziej konkurencyjny w dłuższej perspektywie. Koncepcja TF 10 oznacza więc możliwość kreowania polityki nakierowanej na dobro w wymiarze regionalnym. W procesie realizacji założeń niniejszej Strategii, w okresie jej aktualizacji, wykorzystanie koncepcji Technology Foresight może mieć duże znaczenie. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 wykazuje zgodność z priorytetami Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006, z Wojewódzkim Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego Podkarpacia na lata 2001-2006, Zintegrowanym Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006, Narodowym Planem Rozwoju na lata 2004-2006 oraz Programem Zwiększania Innowacyjności Gospodarki w Polsce do 2006 roku. Dokument ten, uchwalony 30 grudnia 2004 r. przez Sejmik Województwa Podkarpackiego, stał się strategicznym dokumentem wytyczającym drogę naszego województwa w latach 2005-2013 do przekształcenia go w region innowacyjny. Określa priorytety i cele strategiczne polityki innowacyjnej w województwie podkarpackim. Kontynuuje rozwój naszego regionu, wskazany w Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006, oparty na innowacjach. Musimy wszyscy podjąć wspólny wysiłek skutecznego wdrożenia tej Strategii, wykorzystując nasz wewnętrzny potencjał i możliwości finansowania ze środków Unii Europejskiej. Uwzględniając doświadczenia innych regionów europejskich, powinniśmy wykorzystać tę szansę rozwoju opartego na innowacjach. Przyczynią się one do wzrostu innowacyjności podkarpackich przedsiębiorstw, a co za tym idzie – do zwiększenia konkurencyjności całej gospodarki regionu. Dla mieszkańców województwa podkarpackiego oznacza to wyższy poziom i jakość życia. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 powstała dzięki zrealizowanemu projektowi celowemu Ministerstwa Nauki i Informatyzacji z Samorządem Województwa Podkarpackiego i Politechniką Rzeszowską. Strategia została wypracowana w wyniku zaangażowania wielu osób reprezentujących świat gospodarki, nauki i polityki, dla których rozwój i pomyślność województwa podkarpackiego ma bardzo duże znaczenie. Zarząd Województwa Podkarpackiego dziękuje wszystkim współtwórcom Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 za współpracę i zaprasza do skutecznego wdrażania działań wynikających z tego dokumentu. Syntetyczne ujęcie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 Uznając za konieczne zwiększenie roli samorządu województwa w stymulowaniu rozwoju gospodarczego opartego na wiedzy, badaniach naukowych i nowych technologiach, Zarząd Województwa Podkarpackiego podjął decyzję opracowania RSI 2005-2013. Dlatego region nasz przystąpił do konkursu, ogłoszonego przez Komitet Badań Naukowych (obecnie Ministerstwo Nauki i Informatyzacji), na wykonanie projektu celowego dotyczącego RSI 2005-2013. Pięć regionów, tj. województwo śląskie, opolskie, warmińsko-mazurskie, zachodnio-pomorskie i wielkopolskie, opracowuje regionalne strategie innowacji w ramach 5. Programu Ramowego Unii Europejskiej. Województwo śląskie w 2003 r. jako pierwsze w Polsce zakończyło prace nad swoją strategią. Dziesięć regionów, wśród nich województwo podkarpackie opracowało RSI w ramach projektów celowych Ministerstwa Nauki i Informatyzacji (MNiI). Były one współfinansowane przez samorządy regionalne oraz MNiI. W województwie podkarpackim prace nad RSI 2005-2013 rozpoczęto w maju 2003 r. Zakończenie prac, zgodnie z harmonogramem, nastąpiło w grudniu 2004 r. Zarząd Województwa Podkarpackiego powierzył realizację projektu Politechnice Rzeszowskiej, która jest liderem wykonawców. W skład konsorcjum wykonawców wchodzi Politechnika Rzeszowska, Uniwersytet Rzeszowski, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Agencja Rozwoju Regionalnego MARR SA i Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego SA. Pracujemy dla przyszłości, a to zobowiązuje. Diagnoza sytuacji dotyczącej stanu innowacyjności w województwie podkarpackim dowodzi, że mamy wiele do zrobienia. Podobnie jak rząd, tak samo regiony powinny wypracować realistyczne cele strategiczne i być odpowiedzialne za ich konsekwentną realizację. Kluczem do sukcesu jest stworzenie odpowiednio dobrego klimatu dla innowacji oraz wypracowanie długofalowej strategii rozwoju innowacji. Podstawowym elementem każdej strategii są cele strategiczne, opracowane zgodnie z wypracowaną wizją i misją. Zostały one rozwinięte o cele operacyjne i przedstawione na schemacie nr 1 na str. 12. Schemat 1. Wizja, misja, cel generalny, priorytety i cele RSI 2005-2013 13 Wizją RSI 2005-2013 jest ekologicznie zrównoważona, innowacyjna i konkurencyjna gospodarka: województwo podkarpackie jako lider w kreowaniu ekoinnowacji. Misją Strategii jest rozwój innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki województwa, nastawionej na dobro społeczne. Celem generalnym jest zbudowanie skutecznego i sprawnego regionalnego systemu innowacji dla osiągnięcia trwałego, zrównoważonego rozwoju regionu. W Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 sprecyzowano trzy priorytety: zbudowanie otwartej, efektywnej sieci kreowania i wsparcia innowacyjności; zwiększenie potencjału instytucji edukacyjnych, naukowych i badawczorozwojowych regionu w zakresie kreowania innowacji; wzmocnienie innowacyjnych firm w regionie i kreowanie nowych. Celami strategicznymi są: wzmocnienie i rozwój podkarpackiego regionalnego systemu innowacji; stworzenie infrastruktury finansowego wsparcia innowacji; zwiększenie wykorzystania potencjału badawczo-rozwojowego dla wzrostu innowacyjności gospodarki województwa; zbudowanie i rozwijanie kultury innowacyjnej mieszkańców regionu – kreowanie społeczeństwa innowacyjnego, w tym informacyjnego; stworzenie dobrego klimatu i warunków wspierania powstawania nowych firm innowacyjnych i rozwoju istniejących; wykorzystanie współpracy z regionami i z innymi krajami, zwłaszcza ościennymi, w promowaniu innowacyjnej gospodarki. W dokumencie RSI 2005-2013 zaproponowano konkretne cele operacyjne, przez których realizację zostaną osiągnięte cele strategiczne. Przedstawione cele operacyjne będą zapewne rozwijane oraz modyfikowane w okresie realizacji strategii. Wdrażanie RSI 2005-2013 powinno się odbywać w kilku etapach, stanowiących jednak ciągły proces. Obecnie zdefiniowano dwa etapy: okres lat 20052008 oraz 2009-2013. Pierwszy okres mieści się w horyzoncie czasowym uwzględnionym w dokumencie Unii Europejskiej „Agenda 2000”, określającym charakter, wielkość oraz zasady wsparcia rozwoju regionalnego krajów członkowskich i kandydackich w latach 2000-2006 (z przedłużeniem o dwa lata okresu wydatkowania Funduszy Strukturalnych, tj. do 2008 r.). Rok 2006 został też zapisany w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz kilku strategiach sektorowych. Przyjęcie Polski do Unii Europejskiej znacznie zwiększyło możliwości dostępu do środków wsparcia, w tym również puli skierowanej do regionów słabiej rozwiniętych. Sytuacja ta narzuciła konieczność uwzględnienia konsekwencji wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej jako podstawowego warunku rzutującego na koncepcję finansowego wsparcia rozwoju nowoczesnej gospodarki, wykorzystującej fundusze Unii Europejskiej do jej proinnowacyjnego rozwoju. Z tego właśnie powodu – choć nie jest to czyn- 14 nik jedyny – Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013, wraz z zawartymi w niej priorytetami, celami strategicznymi oraz celami operacyjnymi, służy, jako kolejny dokument o charakterze strategicznym, przygotowaniu regionu do absorpcji środków z funduszy i programów Unii Europejskiej. Jednym z zadań realizowanych w ramach RSI 2005-2013 było opracowanie projektów pilotażowych. Komitet Sterujący RSI 2005-2013 dokonał wyboru trzech projektów pilotażowych. Są to: Regionalna Platforma Informacji; Centrum Technologii Lotniczych „Aeronet – Dolina Lotnicza”; Regionalny System Proeksportowy. Monitoring ich wdrażania będzie ważnym elementem oceny skuteczności realizowania Strategii. Gwarantem skutecznego wdrożenia zbudowanej w województwie podkarpackim RSI 2005-2013 jest zaangażowanie odpowiednich środków finansowych. Trzeba optymalnie zapewnić możliwości finansowania wyznaczonych celów i zadań zawartych w tym strategicznym dokumencie. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 może być wspierana finansowo przez sferę publiczną, państwową i samorządową, programy organizacji gospodarczych i społecznych o charakterze non profit, programy finansowane lub współfinansowane przez jednostki gospodarki rynkowej (środki własne firm) albo organizacje gospodarcze, środki dostępne na rynku kapitałowym. Najważniejszym zadaniem i kryterium skuteczności będzie wykorzystanie możliwości finansowania lub współfinansowania programów innowacyjnych przez zagraniczne fundusze pomocowe, zwłaszcza Fundusze Strukturalne tworzone przez Unię Europejską, a także programy kwalifikowane do kontraktu wojewódzkiego. Dokument RSI 2005-2013 nie jest dokumentem zamkniętym. Dynamika zmian otoczenia, w tym również spodziewane zmiany polityki strukturalnej Unii Europejskiej będą wymuszały ciągłą korektę działań operacyjnych przedstawionych w niniejszym dokumencie. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 została zbudowana metodą społeczną. Również w tym przypadku osoby, instytucje i środowiska, które będą strategię realizować, zostały od początku włączone w proces jej budowania i konsultacji, tylko bowiem wówczas, jako jej współautorzy, mogą się z nią jednoznacznie utożsamiać. W wyniku skutecznego wdrażania stworzonej wspólnie RSI 2005-2013 powstanie podkarpacki system innowacji, którego schemat przedstawiono na str. 15. Schemat obejmuje wszystkich uczestników kreowania i wdrażania innowacji, działających w ramach sieci innowacji. Schemat 2. Docelowy system innowacji województwa podkarpackiego CZĘŚĆ PIERWSZA – DIAGNOZA STANU 1. Zintegrowana Analiza Ekonomiczna Województwa Podkarpackiego Jednym z zadań wykonanych na etapie diagnozy dla potrzeb Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 była Zintegrowana Analiza Ekonomiczna Gospodarki Województwa Podkarpackiego wraz z określeniem kierunków i tendencji rozwoju. Podstawą formułowania każdej strategii jest diagnoza, opisująca obecny stan i tendencje rozwojowe badanego zjawiska, a w rezultacie pozwalająca na określenie silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń rozwojowych (analiza SWOT). Do opracowania i wykorzystania diagnozy niezbędne są pełne i wiarygodne dane statystyczne. Należy podkreślić, że wszystkie dane przedstawione w diagnozie dotyczącej sytuacji gospodarczej i stanu innowacyjności województwa podkarpackiego zostały zweryfikowane w Urzędzie Statystycznym w Rzeszowie. Województwo podkarpackie obejmuje obszar o powierzchni około 17,9 tys. km2, na który składa się 21 powiatów ziemskich oraz 4 miasta na prawach powiatu (powiaty grodzkie). Graniczy z Ukrainą, Słowacją oraz województwami: małopolskim, świętokrzyskim i lubelskim. Stolicą regionu i siedzibą władz samorządowych jest liczący 163 tys. mieszkańców Rzeszów. Województwo zlokalizowane jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Na jego obszarze przecinają się korytarze transportowe o zasięgu transeuropejskim. Największe znaczenie dla transportu międzynarodowego i krajowego, ze względu na brak autostrady i dróg ekspresowych, ma sieć dróg krajowych. Stanowią one około 5% sieci województwa, ale obsługują prawie 50% całego ruchu. W komunikacji lotniczej województwa główną rolę odgrywa lotnisko krajowe Rzeszów-Jasionka, posiadające położenie strategiczne dla rozwoju ruchu lotniczego, zwłaszcza towarowego. Obszar województwa podkarpackiego należy do średnio zaludnionych regionów Polski. Pod koniec 2003 r. województwo podkarpackie zamieszkiwało 2,1 mln (2.097.248) mieszkańców, co stanowi 5,49% ludności Polski. Stopień urbanizacji województwa podkarpackiego wskazuje na jego wyraźnie rolniczy charakter. Struktura pracujących województwa podkarpackiego w ujęciu trzech sektorów odbiega znacząco od średniej dla Polski. W porównaniu z pozostałymi 18 województwami odnotowano najniższy wskaźnik zatrudnienia w sektorze usług, natomiast jeden z najwyższych w rolnictwie. Województwo podkarpackie jako region rolniczo-przemysłowy rozwija się dynamicznie i zyskuje na znaczeniu w skali całego kraju, w dalszym ciągu jednak poziom rozwoju gospodarczego odbiega znacząco od poziomu wysoko rozwiniętych regionów Polski. Dynamiczny rozwój przedsiębiorczości, a także wprowadzanie nowoczesnych technologii do produkcji oraz współczesnych koncepcji zarządzania niewątpliwie wpływa na rozwój gospodarczy regionu. Struktura branżowa podmiotów gospodarczych w województwie podkarpackim stopniowo się przeobraża. Rola rolnictwa, choć nadal istotna ze względu na duży obszar użytków rolnych w regionie i dużą liczbę osób pracujących w rolnictwie, powoli zmniejsza się na rzecz innych dziedzin gospodarki, takich jak handel, usługi czy przemysł. Rolniczy profil regionu podkarpackiego można jednak wykorzystać w związku z wprowadzaniem w rolnictwie innowacji produktowych, technologicznych i organizacyjnych o charakterze proekologicznym. Innowacje w rolnictwie należy dziś rozumieć jako wprowadzanie rozwiązań stojących na straży biologicznej jakości żywności oraz czystości środowiska rolniczego. Województwo podkarpackie dysponuje znaczącym potencjałem produkcyjnym, który skupia się zarówno w państwowych, jak i prywatnych zakładach przemysłowych. W strukturze przedsiębiorstw dominują prywatne mikroprzedsiębiorstwa, zatrudniające do 9 osób. Pod względem liczby małych i średnich przedsiębiorstw na 1 km2 i 1000 mieszkańców województwa sytuacja w województwie podkarpackim jest zbliżona do sytuacji w sąsiadujących województwach: lubelskim i świętokrzyskim. Spośród województw graniczących z województwem podkarpackim sytuacja naszego regionu jest gorsza niż w województwie małopolskim, w którym na 1 km2 przypada ponad dwukrotnie więcej przedsiębiorstw (tab. 1. i 2.). Tabela 1. Stan sektora MSP w województwie podkarpackim na tle liczby ludności Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 Ludność w tys. Liczba przedsiębiorstw1/ Liczba MSP1/2/ Liczba przedsiębiorstw1/ nowo zarejestrowanych Liczba przedsiębiorstw1/ zlikwidowanych Liczba aktywnych MSP1/2/ w tys. Liczba aktywnych MSP1/2/ na 1 km2 Liczba aktywnych MSP1/2/ na 1000 mieszkańców 2 126,0 116 688 116 436 2 101,4 121 694 121 443 2 104,1 123 306 123 111 2 105,1 127 313 127 132 2 097,2 130 345 130 180 14 429 13 491 12 357 9 537 9 323 6 983 11 337 6 933 5 419 5 463 109,2 6,1 112,2 6,3 118,7 6,6 122,6 6,8 125,8 7,0 51,4 53,4 56,4 58,2 60,0 Źródło: Urząd Statystyczny w Rzeszowie, 2004. 19 Tabela 2. Wybrane wskaźniki dotyczące sektora MSP w województwie podkarpackim (brak wyczerpujących danych statystycznych z lat 2002-2003) Wyszczególnienie Nakłady inwestycyjne w gospodarce narodowej w mln zł Nakłady inwestycyjne w jednostkach na rozrachunku gospodarczym w mln zł3/ Nakłady inwestycyjne MSP w mln zł Nakłady inwestycyjne na 1 MSP w zł Eksport ogółem w mln USD Udział woj. w eksporcie krajowym w mln USD (%) Eksport MSP w mln USD Import ogółem w mln USD Udział woj. w imporcie krajowym w mln USD (%) Import MSP w mln USD 1999 4242,4 2700,7 2000 3927,4 2489,4 2001 3685,6 2301,8 1 585,3 21 365,2 1 096,2 4,0 509,0 826,4 1,8 413,1 1 249,1 19 125,7 1 266,1 4,0 550,9 832,0 1,7 327,0 917,5 13 775,5 1 443,7 4,0 666,2 905,0 1,8 407,0 Źródło: Urząd Statystyczny w Rzeszowie, 2004. 1/ Na potrzeby niniejszego opracowania jako definicję przedsiębiorstwa przyjęto opracowaną na podstawie kodeksu cywilnego art. 55 oraz wybranych szczególnych form prawnych (rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 27.07.1999 r. w sprawie sposobu i metodologii prowadzenia...) następującą zasadę: FP=15 spółki partnerskie FP=16 spółki akcyjne FP=17 spółki z ograniczoną odpowiedzialnością FP=18 spółki jawne FP=19 spółki cywilne FP=20 spółki komandytowe FP=21 spółki komandytowo-akcyjne FP=23 spółki przewidziane przepisami innych ustaw niż kodeks handlowy i kodeks cywilny ustaw lub form, do których stosuje się określone przepisy o spółkach FP=24 przedsiębiorstwa państwowe FP=40 spółdzielnie FP=79 oddziały przedsiębiorców zagranicznych FP=80 przedstawicielstwa zagraniczne FP=99 bez szczególnej formy prawnej. 2/ W przedsiębiorstwach o liczbie pracujących 0-249. 3/ Dotyczy podmiotów o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Na koniec grudnia 2003 r. w rejestrze REGON w województwie podkarpackim zarejestrowanych było 142 682 podmiotów gospodarczych, z tego 5920 w sektorze publicznym i 136 762 w prywatnym. Spośród ogólnej liczby zarejestrowanych podmiotów w województwie 13,2% przedsiębiorstw ma siedzibę na terenie Rzeszowa, 4,6% w Przemyślu, 3,8% na terenie Tarnobrzega i 3,6% w Krośnie. Największą część w strukturze gospodarki województwa podkarpackiego stanowią obecnie sektory tradycyjne, jednak udział sektorów nietradycyjnych zwiększa się z roku na rok. Ma to swoje odzwierciedlenie w strukturze zatrudnienia (około 25% zatrudnionych pracuje w sektorach innowacyjnych) oraz w rozmiarach produkcji sprzedanej (25% produkcji jest wytwarzanej przez firmy innowacyjne). Pozytywną stroną gospodarki regionalnej jest fakt, że jedynie niecałe 9% zatrudnionych pracuje w sektorach słabiej zaawansowanych 20 technologicznie, a poziom produkcji wytwarzanej przez te zakłady nie przekracza 2% w regionie. Ważną rolę w gospodarce województwa odgrywa przemysł (ze względu na generowany zysk oraz udział w produkcji sprzedanej), będący głównym czynnikiem rozwoju. Dominującymi gałęziami są: przemysł rolno-spożywczy, elektromaszynowy, w tym lotniczy i sprzętu AGD, oraz chemiczny i farmaceutyczny. Dla województwa charakterystyczny jest również sektor szklarski oraz, historycznie, przemysł naftowy. Głównymi ośrodkami przemysłu elektromaszynowego są Rzeszów, Mielec i Stalowa Wola. Przemysł chemiczny rozwija się głównie w Jaśle, Dębicy i Nowej Sarzynie, szklarski w Krośnie, Jarosławiu i Jaśle. Szczególnego znaczenia w gospodarce regionu nabiera przemysł lotniczy. Jego tradycje sięgają kilkudziesięciu lat, a z każdym rokiem staje się on coraz bardziej innowacyjny i konkurencyjny. Województwo podkarpackie to jeden z najczystszych ekologicznie regionów Polski, gdzie w dalszym ciągu panują bardzo dobre warunki naturalne do rozwoju rolnictwa, także ekologicznego. Ponad 93% użytków rolnych stanowi własność rolników indywidualnych. Gospodarstwa indywidualne zajmują ponad 57% ogólnej powierzchni województwa. Przeciętna powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie w 2003 r. wynosiła 2,6 ha. Województwo podkarpackie zajmuje czwarte miejsce w kraju pod względem liczby gospodarstw produkujących metodami ekologicznymi i pierwsze miejsce pod względem łącznej powierzchni tych gospodarstw. Analiza wartości eksportu województwa podkarpackiego wskazuje, że w ostatnich latach eksport konsekwentnie wzrastał. Jednakże zauważa się relatywnie niską wartość eksportu per capita oraz niedostateczną orientację proeksportową. Głównym partnerem handlowym województwa są Niemcy, w najbliższym czasie przewiduje się wzrost wymiany handlowej z tym krajem oraz z innymi partnerami unijnymi, a także ze wschodem. Udział w eksporcie wyrobów o wysokim zaawansowaniu technologicznym jest w województwie podkarpackim niewielki. Towarem najczęściej eksportowanym przez podkarpackich przedsiębiorców są maszyny, urządzenia, sprzęt transportowy, sprzęt AGD. Niemałym zainteresowaniem za granicą cieszy się także polska żywność, szczególnie ekologiczna. Sektorami kwalifikującymi się do obszaru wysokiej szansy w województwie podkarpackim są: rolnictwo ekologiczne i przemysł spożywczy; usługi, w tym szczególnie usługi turystyczne i informatyczne; przemysł chemiczny, w tym farmaceutyczny; przemysł mineralny; przemysł elektromaszynowy, w tym szczególnie lotniczy, sprzętu AGD, maszyn budowlanych (budowlano-drogowych, budowlanych do prac ziemnych, rolniczych itd.); 21 przemysł naftowy; przemysł szklarski; przemysł hutniczo-metalurgiczny. Podstawą do określenia obszarów wysokiej szansy w województwie podkarpackim było porównanie najbardziej dynamicznie rozwijających się sektorów województwa podkarpackiego oraz grup sektorów, które w skali gospodarki światowej wyróżniają się szczególnie dobrymi perspektywami rynkowymi, oznaczającymi szanse wysokiego i trwałego wzrostu popytu. Powyższe zestawienie można więc uzupełnić kolejnymi sektorami: przemysł związany z infrastrukturą ochrony środowiska; przemysł urządzeń służących do pozyskiwania i wykorzystywania źródeł odnawialnej energii; przemysł naturalnych leków roślinnych oraz rozwijanie ośrodków ich poszukiwania; przemysł naturalnych opakowań wielokrotnego użycia; przemysł nowoczesnych, ulegających biodegradacji tworzyw sztucznych, wzorowanych na rozwiązaniach naturalnych. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 z założenia ma też sprzyjać restrukturyzacji niektórych gałęzi przemysłu w celu utworzenia obszarów wysokiej szansy, z uwzględnieniem ekologicznych aspektów restrukturyzacji. W tabeli 3. przedstawiono, obliczone według zaleceń European Innovation Scoreboard, na podstawie danych Urzędu Statystycznego, podstawowe wskaźniki innowacyjności dla wszystkich województw w Polsce. W wielu przypadkach wskaźniki dla województwa podkarpackiego są niższe od średniej krajowej. Podane liczby są obrazem sytuacji w województwie. Należy mieć nadzieję, że dzięki wdrożeniu RSI 2005-2013 sytuacja województwa podkarpackiego poprawi się i będzie ono, w wyniku konsekwentnej polityki władz regionalnych, przekształcać się w region innowacyjny. 2. Chłonność innowacyjna przedsiębiorstw województwa podkarpackiego – charakterystyka popytu na innowacje Przedsiębiorstwa są podstawowym elementem systemu innowacyjnego, a ich wewnętrzna organizacja jest jednym z bardzo istotnych aspektów tego systemu. Aby skutecznie indukować innowacyjność przedsiębiorstw naszego województwa, regionalny system innowacyjny musi być dopasowany do struktury podkarpackiej gospodarki, dlatego należy dążyć, aby był on nakierowany na kreowanie innowacyjności w przedsiębiorstwach należących do sektorów tradycyjnych oraz uznanych za obszary wysokiej szansy. Nie powinien jednak tracić z pola widzenia sektorów nietradycyjnych, które mają znaczący udział w strukturze przemysłu. Tabela 3. Wskaźniki innowacyjności dla wszystkich województw (liczone według zaleceń Eurostatu) Wyszczególnienie Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Lokata woj. podkarpackiego 1.1 1,17 0,50 0,60 0,71 0,99 1,09 0,92 0,54 0,79 0,91 0,76 0,85 0,85 0,75 0,67 1,25 9 1.2 16,01 13,39 15,70 13,19 14,96 16,63 22,42 12,80 14,08 15,36 17,47 14,03 15,09 13,55 15,02 15,93 11 1.3 7,2 6,7 8,1 5,0 5,8 5,3 6,9 5,5 4,6 6,3 5,3 6,0 4,3 4,5 5,0 6,1 14 1.4 9,27 7,88 6,32 7,02 5,56 7,47 5,39 9,19 11,68 4,23 10,54 7,99 5,38 3,91 8,92 7,57 1 1.5 2,27 2,36 2,83 1,92 2,34 3,39 6,07 2,26 1,90 2,54 2,68 2,39 1,80 3,18 2,41 2,46 15 2.1 0,34 0,14 0,32 0,12 0,52 0,64 1,11 0,15 0,06 0,08* 0,29 0,23 0,04 0,19 0,38 0,20* 15 2.2 0,10 0,15 0,12 0,02 0,10 0,23 0,14 0,02 0,33 0,08* 0,22 0,09 0,03 0,07 0,08 0,14* 1 3.3 3,30 1,66 2,20 1,58 2,17 3,00 3,44 3,16 3,48 2,14 1,23 3,43 6,11 1,56 4,32 1,65 3 4.3 29,30 6,11 16,97 10,02 9,87 12,36 18,28 9,49 12,23 6,99 22,14 18,64 9,68 15,88 15,73 13,02 10 4.3a 33,88 7,27 19,89 11,32 11,83 18,74 24,40 11,19 13,98 7,91 24,51 22,05 11,02 17,97 18,42 14,47 10 1.1 – Nowi absolwenci nauki i inżynierii (w proc. przedziału wiekowego 20-29) w 2003 r. 1.2 – Ludność z wykształceniem wyższym (proc. przedziału wiekowego 25-64) w 2002 r. (NSP) 1.3 – Kształcenie ustawiczne (proc. udział osób uczących się i dokształcających w wieku 25-64 do ludności w wieku 25-64) w II kwartale 2004 r. 1.4 – Pracujący w średnio i wysoko zaawansowanym technologicznie przetwórstwie przemysłowym (proc. ogółu pracujących) w 2003 r. 1.5 – Pracujący w wysoko zaawansowanej technologicznie działalności usługowej (proc. ogółu pracujących) w 2003 r. 2.1 – Wydatki publiczne na B+R (proc. PKB) w 2002 r. 2.2 – Wydatki przedsiębiorstw na B+R (proc. PKB) w 2002 r. 3.3 – Nakłady na innowacje w sekcji przetwórstwo przemysłowe (proc. przychodów z całokształtu działalności w tej sekcji) w 2003 r. 4.3 – Sprzedaż nowych i zmodernizowanych wyrobów w sekcji przetwórstwo przemysłowe (proc. przychodów z całokształtu działalności w tej sekcji) w 2003 r. 4.3a – Sprzedaż nowych i zmodernizowanych wyrobów w sekcji przetwórstwo przemysłowe (proc. przychodów ze sprzedaży produktów w tej sekcji) w 2003 r. 4.5 – Nakłady na technologie informacyjne (proc. PKB) w 2001 r. * Wartość szacowana, brak niektórych danych statystycznych dla tych województw Źródło: Urząd Statystyczny, opracowanie na potrzeby RSI 2005-2013, Rzeszów 2004 4.5 2,09 0,08 0,23 0,50 0,08 0,13 0,18 0,70 0,73 0,17 0,14 0,28 0,08 0,08 0,17 0,33 2 23 Podkarpackie firmy funkcjonują w sektorach tradycyjnych i nietradycyjnych. Te dwie kategorie przedsiębiorstw korzystają z różnych elementów regionalnego systemu innowacji. Sektory tradycyjne nie prowadzą samodzielnie działalności badawczo-rozwojowej, a innowacje stosują poprzez zakup nowoczesnych dóbr inwestycyjnych czy też w drodze transferu wiedzy z rynku pracy przez zatrudnienie nowych, lepiej wykształconych pracowników. Sektory nietradycyjne, oparte na wiedzy, czerpią swoją innowacyjność przede wszystkim ze współpracy z centrami badawczymi oraz jednostkami badawczymi szkół wyższych. Opierają one swoją działalność na wiedzy i kreatywności. W gospodarce województwa podkarpackiego dominują sektory tradycyjne. Należą do nich m.in.: produkcja artykułów spożywczych i napojów, maszyn i urządzeń, wyrobów z gumy i z tworzyw sztucznych. Występuje również znaczny udział sektorów nietradycyjnych, takich jak: sektor lotniczy, wytwarzanie energii elektrycznej i zaopatrywanie w nią, szczególnie odnawialną, obsługa nieruchomości i firm. Cechą pozytywną gospodarki województwa podkarpackiego jest fakt, że stosunkowo niewiele osób zatrudnionych jest w sektorach o bardzo małym zaawansowaniu technologicznym. Są to m.in.: produkcja mebli, tkanin, wyrobów ze skór, odzieży i futrzarstwo. Natomiast zgodnie z klasyfikacją OECD sektorów gospodarczych według stopnia ich zaawansowania technologicznego w naszym regionie funkcjonują zaledwie dwa sektory wysoko zaawansowanej technologii, tj. przemysł lotniczy i farmaceutyczny. Jednym z ważnych instrumentów wzrostu innowacyjności gospodarki jest wspieranie kooperacji przedsiębiorstw z sektora MSP z firmami dużymi, szczególnie w przemyśle lotniczym, samochodowym, komputerowym, gdzie wymagana jest duża skala produkcji oraz wysokie nakłady na B+R. Wówczas małe i średnie firmy pełnią funkcję podwykonawców, dostarczając dużym przedsiębiorstwom skomplikowane podsystemy i komponenty. Dzięki kooperacji następuje dyfuzja innowacji i transfer technologii. Przykładem takiej współpracy w województwie podkarpackim jest Stowarzyszenie „Dolina Lotnicza” skupiające duże przedsiębiorstwa, których liderem jest WSK PZL – Rzeszów SA i kooperujące z nimi firmy małe oraz średnie. Zaangażowanie kapitału zagranicznego w województwie podkarpackim jest wciąż stosunkowo niewielkie. Pod koniec 2001 r. w województwie funkcjonowały 583 spółki prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego. Ich liczba stanowiła 14% łącznej liczby spółek prawa handlowego. Geograficzne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych w województwie podkarpackim charakteryzuje się koncentracją na obszarach miejskich, zwłaszcza największych miast województwa. Występuje wyraźny niedorozwój podmiotów gospodarczych na obszarach wiejskich. Z badań przeprowadzonych przez Agencję Rozwoju Regionalnego MARR SA w Mielcu, w ramach projektu celowego RSI Podkarpackie, wynika, że przedsiębiorstwa regionu charakteryzu- 24 ją się małą innowacyjnością. Nie współpracują ze sobą, tylko konkurują. Nie stwierdzono również współpracy z sektorem naukowo-badawczym w dziedzinie wdrażania innowacji. Przedsiębiorcy nie są zadowoleni z poziomu usług świadczonych przez instytucje pośredniczące. Największą barierą we wdrażaniu przez firmy innowacyjności jest brak kapitału. Badania potwierdziły istnienie wielu ograniczeń w rozwoju firm. Przedsiębiorcy twierdzą, że największymi z nich są m.in.: brak środków na ciągły dostęp do technologii (56% odpowiedzi), zła polityka rządu (45%), brak środków na uruchomienie nowej produkcji (40%), wysokie koszty certyfikacji i uzyskania pozwoleń (35%), duża konkurencja (33%), brak kapitału obrotowego (25%) oraz złożona procedura certyfikacji wyrobów (22%). Brak zamówień lub wysoko wykwalifikowanej kadry kierowniczej właściwie nie stanowią przeszkody w rozwoju firm. Badane przedsiębiorstwa w bardzo niewielkim stopniu brały udział w obrocie technologiami. Bardzo mała liczba firm nabyła lub sprzedała technologię w ostatnich dwóch latach. W okresie 2001-2003 tylko 4 badane firmy zakupiły licencje w Polsce, a tylko l firma kupiła licencję w jednym z krajów UE, również l firma kupiła ją w kraju europejskim niebędącym członkiem UE. Żadna firma spośród badanych nie kupiła licencji w krajach pozaeuropejskich. Jednocześnie żadna firma nie sprzedała licencji ani w Polsce, ani za granicę. Optymistycznie prezentowały się odpowiedzi na pytania dotyczące zainteresowania współuczestniczeniem w staraniach o pozyskiwanie funduszy strukturalnych oraz uczestniczeniem przedsiębiorstw w realizacji prac we współpracy z innymi sektorami. Większość firm jest tym zainteresowana. Fakt ten należy uznać za dobrą prognozę na przyszłość, również w zakresie tworzenia i realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013. Przedsiębiorcy województwa podkarpackiego są zainteresowani tworzeniem i realizacją rozwoju gospodarki województwa opartej na wiedzy, umiejętnościach i innowacyjnych technologiach. Dobre praktyki dotyczące innowacji określone na podstawie badań przedsiębiorstw innowacyjnych województwa podkarpackiego Wyniki uzyskane w trakcie badań wskazują na istnienie grupy firm innowacyjnych w wielu branżach oraz opisują procesy wprowadzania innowacji do ich działalności. Wiele zaobserwowanych mechanizmów i działań może być uznanych za „dobrą, skuteczną praktykę” we wprowadzaniu innowacji. Są one godne naśladowania, zwłaszcza że stosuje je większość przedsiębiorstw. Na uwagę zasługują następujące dobre praktyki z zakresu innowacyjności: 25 dostrzeganie potrzeby ciągłego wprowadzania innowacji traktowanie innowacji jako istotnej części planów rozwoju firmy angażowanie przy wprowadzaniu innowacji własnej wiedzy i wiedzy zespołu ludzi w firmie wykorzystywanie technologii informatycznych i internetu w innowacyjnej działalności przedsiębiorstwa ciągłe poszukiwanie informacji w wielu źródłach dobra ocena rzeczywistości i swojej pozycji na rynku dobra znajomość techniki i technologii oraz umiejętności technicznych w swojej branży stosowanie unikatowych technologii stawianie na jakość wyrobu prowadzenie części prac badawczo-rozwojowych we własnym zakresie współpraca z sektorem nauki, badań i rozwoju formalna i nieformalna współpraca z twórcami nauki i techniki umiejętność zarządzania firmą i utrzymania jej rentowności znajomość i umiejętne wykorzystywanie rachunku ekonomicznego. Szczegółowe wyniki badań służących diagnozie popytu na innowacje, których realizatorem była Agencja Rozwoju Regionalnego MARR SA, Inkubator Przedsiębiorczości IN-MARR w Mielcu, zostały zawarte w opublikowanym „Informatorze o wynikach badań potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw województwa podkarpackiego”, zamieszczonym także na stronie internetowej www.rsi.podkarpackie.pl. 3. Potencjał naukowo-badawczy województwa podkarpackiego – charakterystyka podaży innowacji Stan nauki w województwie podkarpackim zgodnie z „Informacją o stanie nauki w Polsce” jest niezadowalający. Na 1000 aktywnych zawodowo przypada w naszym regionie tylko 1 pracownik naukowo-badawczy. Zajmujemy pod tym względem ostatnie miejsce w Polsce, razem z województwem świętokrzyskim. Natomiast w najlepszym województwie mazowieckim na 1000 aktywnych zawodowo w działalności badawczej i rozwojowej jest zatrudnionych 7,4 badaczy, w lubelskim 2,8, a w małopolskim 4,2 osoby. Udział województwa podkarpackiego w krajowych nakładach ogółem na działalność B+R wyniósł 2,1% (10. miejsce w kraju), natomiast województwa mazowieckiego 44,1% (1. miejsce w Polsce), lubelskiego 3% (8. miejsce w kraju), świętokrzyskiego 0,4% (15. miejsce w kraju), małopolskiego 9,5% (2. miejsce w Polsce). Wydatki na B+R per capita w 2001 r. wyniosły w województwie podkarpackim 48 zł (11. miejsce), mazowieckim 422 zł (1. miejsce), lubelskim 66 zł 26 (9. miejsce), świętokrzyskim 15 zł (16. miejsce). Średnia krajowa dla Polski wynosiła 126 zł. Do pozytywnych cech sektora badawczo-rozwojowego należy zaliczyć najlepszą wśród wszystkich województw w kraju strukturę nakładów na działalność B+R. Podobnie jak w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie wyraźnie przeważają środki ze źródeł pozabudżetowych, w województwie podkarpackim działalność B+R tylko w 32% finansowana jest z budżetu państwa, natomiast 68% stanowią środki pochodzące z przedsiębiorstw. W największym stopniu z budżetu państwa jest finansowana działalność B+R w województwie zachodniopomorskim, gdzie stanowi 79%. W regionach sąsiadujących wynosi: w lubelskim 65%, świętokrzyskim 66%, małopolskim aż 76%. Średnia dla Polski stanowi 65%. W odniesieniu do struktury wydatków na badania według rodzajów badań w 2001 r., w województwie podkarpackim 67,8% finansowania przeznaczono na prace rozwojowe (3. miejsce w kraju), przy średniej krajowej zaledwie 36,4%. W województwie mazowieckim wskaźnik ten wynosił 36% (8. miejsce), lubelskim 28,1% (11. miejsce), świętokrzyskim 69,6% (2. miejsce), małopolskim 27,2% (12. miejsce). Świadczy to o tym, że w podkarpackim, a także w świętokrzyskim, działalność badawczo-rozwojowa wspiera, w większym stopniu niż w innych regionach Polski, rozwój gospodarki przez współpracę tego sektora przede wszystkim z przemysłem. Udział badań podstawowych w strukturze wydatków na B+R w 2001 r. w naszym regionie wynosił 9,4%, a badań stosowanych 22,8%. Podobne proporcje w wydatkach są charakterystyczne dla struktury wydatków krajów wysoko rozwiniętych, w których przeważają nakłady na prace rozwojowe, realizowane bezpośrednio na rzecz gospodarki. Natomiast zarówno w Polsce, jak i w województwie lubelskim oraz małopolskim dominują nakłady na badania podstawowe, co jest cechą charakterystyczną krajów słabiej rozwiniętych. Z badań pierwotnych sektora naukowo-badawczego, przeprowadzonych przez Politechnikę Rzeszowską w ramach realizowanego projektu celowego RSI Podkarpackie, wynika, że uczelnie nie współpracują ze sobą w czasie opracowywania i wdrażania innowacji. Natomiast deklarują współpracę z uczelniami z innych regionów Polski i instytucjami zagranicznymi. Analiza sektora naukowo-badawczego, czyli analiza podaży innowacji w województwie podkarpackim, to jeden z bardzo ważnych obszarów badawczych określonych w pracach nad sformułowaniem RSI 2005-2013. Rezultaty poznawcze wynikające z tej analizy są elementem kompleksowej diagnozy sytuacji województwa podkarpackiego. Wykonana diagnoza pozwoliła też na identyfikację jednostek zainteresowanych tworzeniem strategii, określenie kierunku działań innowacyjnych, sprecyzowanie ograniczenia rozwoju jednostek, zinwentaryzowanie wykorzystywanych i potencjalnych form wsparcia działalności innowacyjnej sektora B+R, 27 określenie zasad współpracy z innymi sektorami ważnymi w procesie kreowania innowacyjnej gospodarki. Ankietowane jednostki wykazują duże zainteresowanie tworzoną RSI 2005-2013. Większość z nich deklaruje udział w jej opracowaniu (z wyjątkiem około 25% uczelni wyższych – samych uczelni lub ich jednostek organizacyjnych – oraz 22% przedsiębiorstw posiadających własne zaplecze), co potwierdza istotne znaczenie tych jednostek dla wsparcia rozwoju działalności badawczej o charakterze innowacyjnym. Dobre praktyki dotyczące innowacji określone na podstawie badań sektora naukowo-badawczego Na uwagę zasługują następujące dobre praktyki w zakresie innowacyjności: działania na rzecz pozyskiwania nowej, często unikatowej aparatury badawczej starania o ochronę własności intelektualnej atestacje laboratoriów udział w tworzeniu specjalnych stref ekonomicznych, inkubatorów przedsiębiorczości, parków przemysłowo-technologicznych, parków naukowo-technologicznych tworzenie centrów doskonałości rozwój i aktywne wykorzystanie technik informatycznych, np. internetu współpraca naukowa oraz wymiana personalna z zagranicą współpraca naukowa różnych ośrodków, w tym szczególnie lokalnych współpraca uczelni wyższych z komórkami badawczo-rozwojowymi dużych przedsiębiorstw poszukiwanie kontaktów z firmami, samorządem, organizacjami rządowymi pozyskiwanie środków na badania starania o fundusze unijne ewolucja kierunków badawczych pod kątem zapotrzebowania ze strony praktyki, a także jako odpowiedź na zmieniającą się rzeczywistość otoczenia zewnętrznego nowe kierunki studiów i specjalności uwzględnienie problemów innowacyjności w kształceniu studentów prezentacja wyników badań, publikacje dbałość o ciągły rozwój naukowy pracowników intensywna praca naukowa – praca na jednym etacie chęć włączenia osób i instytucji w proces tworzenia projektu RSI 2005-2013 i późniejszą realizację zawartych w strategii zadań. Ważnym rezultatem prac wykonanych na etapie diagnozy sektora naukowo-badawczego jest przygotowana oferta usług naukowo-badawczych, ze 28 wskazaniem specjalności, zainteresowań badawczych, instytucji i jej komórki organizacyjnej oraz osób wraz z ich profilem naukowym. Szczegółowe wyniki badań służących diagnozie podaży innowacji, których realizatorem była Politechnika Rzeszowska, zostały zawarte w opublikowanym „Informatorze o wynikach badań sektora naukowo-badawczego w regionie podkarpackim oraz ofertach usług badawczych”, zamieszczonym także na stronie internetowej www.rsi.podkarpackie.pl. 4. Administracja rządowa i samorządowa w procesie innowacji – charakterystyka działań administracji województwa podkarpackiego Władze publiczne stają się elementem regionalnego systemu innowacji w takim stopniu, w jakim są podmiotami generującymi wiedzę i innowacje. Jednocześnie pełnią bardzo istotną funkcję usprawniającą system innowacyjny poprzez strategię i politykę rozwoju regionalnego. Z pierwotnych badań dotyczących postaw i działań administracji samorządowej oraz rządowej w zakresie innowacji, przeprowadzonych przez Uniwersytet Rzeszowski w ramach projektu celowego RSI Podkarpackie, wynikają przedstawione poniżej wnioski. Przedstawiciele administracji publicznej pojęcie innowacji rozumieją bardzo ogólnikowo. Tylko urzędy, które wdrożyły bądź wdrażają systemy zarządzania jakością, najlepiej rozumieją innowacje, podkreślając ich procesowy, dynamiczny i twórczy charakter. Stwierdzono duże deklarowane poparcie dla wprowadzania innowacji w sferze zarządzania i kierowania zespołami ludzkimi. Natomiast działania innowacyjne podjęło tylko niespełna 30% przebadanych urzędów. U większości urzędników innowacje wywołują mieszane uczucia – zarówno obawy, jak i nadzieje. Analiza ich poziomu wiedzy i umiejętności w zakresie zarządzania rozwojem lokalnym i regionalnym wskazuje, że odnoszą je do konkretnych działań praktycznych stymulujących m.in.: rozwój nowych rodzajów działalności gospodarczej, społecznej, powstawanie nowych przedsiębiorstw, a tym samym nowych miejsc pracy, inwestycje na rzecz ochrony środowiska. Urzędy najczęściej współpracują z agencjami i stowarzyszeniami rozwoju lokalnego i regionalnego. Miarą innowacyjności oraz efektywności działań prorozwojowych urzędów administracji publicznej jest również skuteczność w pozyskiwaniu inwestorów krajowych i zagranicznych. Ponad 80% urzędów w ciągu ostatnich 3 lat nie pozyskało żadnego inwestora zagranicznego. Ponad 60% zbadanych urzędów nie promowało w ciągu ostatnich 3 lat żadnych innowacji oraz nie wspierało finansowo małych i średnich przedsiębiorstw wdrażających innowacje. Z badań wynika, że budowanie otoczenia sprzyjającego działalności gospodarczej, w tym innowacyjnej, jest jednym z najważniejszych działań samorządów. Urzędy administracji publicznej dostrzegają możliwości 29 współpracy z sektorem MSP, jednostkami badawczo-rozwojowymi i instytucjami wsparcia innowacji. Największą otwartość w tym zakresie okazali pracownicy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. W wyniku przeprowadzonych badań zostały zidentyfikowane potrzeby administracji publicznej w zakresie szkoleń. Największe zapotrzebowanie istnieje na szkolenia z zakresu Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, kursów językowych, promocji gminy, poszerzenia wiedzy w obszarze innowacji. Badania potwierdziły hipotezę, że poziom innowacyjności urzędników zależy od obiektywnych uwarunkowań systemowych, takich jak: uregulowania formalnoprawne, wielkość lokalnego budżetu, zakres zadań własnych i zleconych, oraz od ich świadomości społecznej (zachowawczość, obawa przed zmianami itp.). Uczynienie przedmiotem badań poziomu mikrostrukturalnego (tj. jednostkowego i grupowego) pozwala na określenie tzw. wewnętrznych źródeł przemian. Umożliwia także śledzenie wewnętrznej dynamiki procesu przekształceń systemowych, który w dużym stopniu warunkowany jest potencjałem modernizacyjnym społeczeństwa (otwartość na zmiany, umiejętność twórczej adaptacji do nowych warunków). Władze samorządowe wszystkich szczebli pełnią zasadniczą funkcję w rozwoju społeczno-gospodarczym każdej społeczności lokalnej. Kreują i realizują politykę rozwoju regionalnego i lokalnego, w tym także politykę rozwoju innowacyjnego. Przedstawiciele samorządu zajmują szczególną pozycję w społecznych układach lokalnych, a ich postawy, sposób myślenia i postrzegania rzeczywistości wpływają na kierunek i charakter działań podejmowanych w ich środowisku. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 stwarza duże szanse dla administracji lokalnej, także w zakresie innowacji. Pozyskiwanie środków z Funduszy Strukturalnych w ramach działania 2.6. „Regionalne Strategie Innowacyjne i Transfer Wiedzy” nie wymaga zapewnienia wkładu własnego. Wykonana diagnoza pozwoliła na ocenę znajomości pojęcia innowacja wśród pracowników administracji, sprecyzowanie źródeł poszukiwania informacji o innowacjach; określenie gotowości do wprowadzenia innowacji wewnętrznych, zinwentaryzowanie zasad oraz podmiotów współpracy w zakresie innowacji, określenie znaczenia finansowania innowacji, w tym znaczenia funduszy unijnych w pojęciu administracyjnym; pozwoliły także na identyfikację barier w rozwoju innowacyjnej administracji rządowej i samorządowej, określenie potrzeb w zakresie szkoleń. 30 Dobre praktyki w zakresie innowacji, zinwentaryzowane na etapie badań postaw i działań administracji samorządowej i rządowej Zidentyfikowane w trakcie badania dobre praktyki w obszarze działań administracji publicznej można podzielić na dwie grupy: dobre praktyki w wymiarze wewnętrznym – dotyczące struktury funkcjonowania samego urzędu; dobre praktyki zewnętrzne – dotyczące inicjatyw i działań proinnowacyjnych w zakresie rozwoju lokalnego i regionalnego. Wskazane dwa wymiary (obszary) dobrych praktyk są oczywiście wobec siebie komplementarne: wzajemnie się warunkują i uzupełniają. W praktycznym zarządzaniu i kierowaniu rozwojem dobre praktyki są efektem kreatywnego podejścia do rzeczywistości oraz konsekwencji podejmowanych działań. 1. Dobre praktyki w zakresie funkcjonowania struktur administracyjnych: przedsięwzięcia reorganizacyjne, zwiększające efektywność działania urzędu oraz jakość świadczonych usług działania na rzecz tworzenia systemu przepływu informacji między jednostkami administracji terenowej, celem koordynacji wspólnych działań komputeryzacja urzędów tworzenie zespołów zadaniowych zarządzanie przez jakość uzyskanie certyfikatów ISO dbałość o rozwój kapitału ludzkiego organizacji promocja nowych rozwiązań i własnych inicjatyw otwartość na współpracę z otoczeniem zewnętrznym współpraca i wymiana personalna z zagranicą opanowanie procedur pozyskiwania środków z funduszy pomocowych gotowość włączenia się w realizację RSI 2005-2013. 2. Dobre praktyki i innowacyjne przedsięwzięcia w obszarze rozwoju: działania na rzecz rozwoju infrastruktury technicznej będącej podstawą rozwoju gospodarczego i nadrabiania zapóźnień cywilizacyjnych koordynacja procesu dostosowywania podmiotów gospodarczych do standardów UE tworzenie stref ekonomicznych tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości tworzenie parków przemysłowo-technologicznych działania stymulujące rozwój sektora MSP utworzenie funduszu poręczeń kredytowych działania na rzecz budowania infrastruktury rynku tworzenie ośrodków informacji i wspierania biznesu tworzenie centrów informacji dla bezrobotnych innowacyjne metody promocji lokalnych walorów, produktów i usług 31 stosowanie systemu ulg inwestycyjnych w celu zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej oraz pobudzenia rozwoju lokalnego tworzenie systemu powiązań (związków i porozumień gmin, powiatów) celem zwiększenia efektywności działań i poprawy poziomu szans rozwojowych. Nie ulega wątpliwości, że dobre praktyki należy upowszechniać, gdyż przyczyniają się do kształtowania tzw. recepcyjnych postaw wobec innowacji. Tego rodzaju postawy wyrażają się pozytywną oceną innowacji oraz chęcią naśladowania nowych rozwiązań, które sprawdziły się w praktyce. Badania potwierdzają hipotezę o dwojakim uwarunkowaniu poziomu innowacyjności kadr administracji publicznej. Zidentyfikowano zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne determinanty postaw innowacyjnych. Pierwsze tkwią w obiektywnych uwarunkowaniach systemowych (uregulowania formalnoprawne, stan lokalnych budżetów, struktura własnych i zleconych zadań itp.). Drugie zlokalizowane są w sferze świadomości społecznej (zachowawczość, obawa przed zmianami, swoista bierność itp.). Szczegółowe wyniki badań służących diagnozie postaw administracji, których realizatorem był Uniwersytet Rzeszowski, zostały zawarte w opublikowanym „Informatorze o wynikach badań postaw i działań administracji samorządowej i rządowej województwa podkarpackiego w zakresie innowacji”, zamieszczonym także na stronie internetowej www.rsi.podkarpackie.pl. 5. Infrastruktura wsparcia innowacji w województwie podkarpackim W województwie podkarpackim w ramach infrastruktury wsparcia innowacji działa około 70 Organizacji Wsparcia Biznesu (OWB). Można je podzielić na instytucje prorozwojowe, organizacje przedsiębiorców, instytucje wspierające sektor MSP oraz firmy świadczące komercyjne usługi dla biznesu. Z badań pierwotnych przeprowadzonych przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego w ramach projektu celowego Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 wynikają interesujące wnioski. Istnieje duże zróżnicowanie potencjału i aktywności instytucji wsparcia innowacji w regionie. Większość z nich ma problemy ze stabilnością finansową. We wspieraniu innowacyjności i transferu technologii specjalizuje się znikoma liczba instytucji. Brak jest istotnych dla rozwoju infrastruktury wsparcia innowacji elementów, takich jak: preinkubatory, inkubatory akademickie, parki naukowo-technologiczne, parki przemysłowe, klastry. Nie istnieje w regionie system finansowego wspierania innowacji, tj. regionalny fundusz seed-capital i venture capital. Współpraca pomiędzy istniejącymi instytucjami pośredniczącymi jest na bardzo niskim poziomie (silna konkurencja, a nie współpraca). Brak także współpracy OWB z sektorem naukowo-badawczym. W opinii przed- 32 stawicieli instytucji pośredniczących głównymi przeszkodami w rozwoju tej współpracy jest niedostosowanie oferty naukowców do potrzeb rynku oraz brak systemu wymiany informacji o ofercie sektora B+R. Nie istnieje system koordynacji działań instytucji tworzących infrastrukturę wsparcia innowacji. Nie funkcjonuje system wymiany informacji o ofercie tych instytucji. Tylko skuteczne i synergistyczne wykorzystanie dużego potencjału instytucji wspierających innowacje da szansę lepszego wsparcia przez ten sektor przedsiębiorstw i ułatwienia im współpracy z naukowcami. Organizacje Wsparcia Biznesu są jednym z podstawowych elementów tworzących pozytywny klimat dla rozwoju przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich. Wśród działających w Polsce instytucji wspierających szeroko pojętą przedsiębiorczość istnieje duża różnorodność. Są to zarówno podmioty gospodarcze nastawione na zysk, jak i instytucje prowadzące działalność typu non profit. Część z nich koncentruje się na działaniach polegających wyłącznie na wspieraniu MSP, inne adresują swoje usługi głównie do dużych przedsiębiorstw, w mniejszym stopniu uwzględniając potrzeby MSP. Część z nich koncentruje się wyłącznie na działaniach w granicach gminy czy powiatu, inne obejmują zakresem swojej działalności regiony, te największe i najbardziej dynamiczne działają na terenie kraju i za granicą. Do instytucji tego typu należy zaliczyć organizacje przedsiębiorców, organizacje pozarządowe świadczące usługi na rzecz przedsiębiorców i inne instytucje. Najwięcej, bo aż około 52% wszystkich instytucji wspierających to organizacje przedsiębiorców, 15% stanowią organizacje pozarządowe wyspecjalizowane w rozwoju regionalnym i lokalnym, 14% organizacje pozarządowe wyspecjalizowane we wspieraniu przedsiębiorczości, 19% to inne organizacje pozarządowe. Do najczęściej świadczonych usług należy zaliczyć usługi o charakterze doradczym, szkoleniowym oraz informacyjnym. Ponadto częstym typem usług podejmowanych przez te jednostki były usługi finansowe (63,5% organizacji pozarządowych, wobec 14,9% organizacji przedsiębiorców) oraz promocja przedsiębiorczości (60% organizacji pozarządowych, wobec 26,3% organizacji przedsiębiorców). Najmniej instytucji deklarowało usługi w zakresie transferu technologii (55,8% organizacji pozarządowych, wobec 9,6% organizacji przedsiębiorców). Ze względu na charakter i cele RSI 2005-2013 wywiady pogłębione poświęcono specjalistycznym, stosunkowo nowym formom wspierania przedsiębiorczości i innowacyjności. Są to instytucje i instrumenty mające szczególny wpływ na wsparcie innowacyjności i transferu technologii. Do grupy tej zaliczono: Ośrodki Szkoleniowo-Doradcze (OSD); Fundusze Pożyczkowe/Poręczeniowe (FP) – Centra Transferu Technologii (CTT); 33 Inkubatory Przedsiębiorczości (IP); Parki Przemysłowe/Technologiczne (PT). Wykonana diagnoza pozwoliła na określenie zróżnicowania potencjału i aktywności organizacji wsparcia biznesu, braków w ich liczbie i jakości; sprecyzowanie problemów finansowych; określenie poziomu współpracy pomiędzy poszczególnymi jednostkami OWB, a także między nimi a innymi podmiotami ważnymi w kreowaniu innowacji. Dobre praktyki w zakresie innowacji, zinwentaryzowane na etapie badań OWB W województwie podkarpackim nastąpił znaczny rozwój inicjatyw związanych ze wsparciem innowacyjności i transferu technologii. Wśród najciekawszych przedsięwzięć – dobrych praktyk realizowanych przez instytucje otoczenia można wymienić: utworzenie w 1997 r. Centrum Transferu Technologii w Mielcu utworzenie w strukturach Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego SA Centrum Transferu Technologii należącego do europejskiej sieci Innovation Relay Centres (IRC) plany tworzenia kolejnych centrów transferu technologii w Jaśle, Dębicy, Krośnie, Stalowej Woli powołanie w 2000 r. Stowarzyszenia na rzecz Innowacyjności i Transferu Technologii „Horyzonty” utworzenie z inicjatywy Samorządu Województwa Podkarpackiego Podkarpackiego Parku Naukowo-Technologicznego, zarządzanego przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego SA podpisanie porozumienia na rzecz utworzenia Centrum Zaawansowanych Technologii „Aeronet – Dolina Lotnicza” powstanie w kwietniu 2003 r. Stowarzyszenia Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” podpisanie porozumienia przez 22 firmy w 2004 r. na rzecz utworzenia Sieci Porozumienia Lotniczego Avia-Splot w ramach „Doliny Lotniczej” promowanie innowacyjnych firm, produktów i technologii w ramach konkursu Innowator Podkarpacia przyznanie w 2002 r. przez Komisję Europejską, w ramach 5. Programu Ramowego UE, Wydziałowi Chemicznemu Politechniki Rzeszowskiej statusu Centrum Doskonałości. Dnia 1 grudnia 2002 r. powołane zostało do życia Centrum Doskonałości COMODEC utworzenie w 2001 r. Centrum Obsługi Inwestora przy Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego SA funkcjonowanie inkubatorów przedsiębiorczości oraz plany tworzenia kolejnych 34 inicjatywa utworzenia Centrum Innowacji Technologicznych w Stalowej Woli funkcjonowanie dwóch Specjalnych Stref Ekonomicznych w Mielcu i Tarnobrzegu stworzenie sieci lokalnych punktów kontaktowych 5. Programu Ramowego realizację przez Agencję Rozwoju Regionalnego MARR SA programu PHARE Dotacje dla OWB wdrażanie w województwie podkarpackim regionalnych i krajowych komponentów programu PHARE utworzenie z inicjatywy Samorządu Województwa Podkarpackiego Funduszu Poręczeń Kredytowych. Ważnym rezultatem prac wykonanych na etapie diagnozy organizacji wsparcia biznesu jest przygotowany wykaz i oferta usług badanych Organizacji Wsparcia Biznesu z województwa podkarpackiego. Szczegółowe wyniki badań służących diagnozie podaży innowacji, których realizatorem była Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego, zostały zawarte w opublikowanym „Informatorze na temat organizacji wsparcia biznesu w województwie podkarpackim”, zamieszczonym także na stronie internetowej www.rsi.podkarpackie.pl. 6. Analiza SWOT innowacyjności województwa podkarpackiego Mocne strony rozwój sieci współpracy zaawansowanie w przygotowaniu do funkcjonowania w UE w zakresie dostosowania do norm jakości, bezpieczeństwa i ochrony środowiska, zwłaszcza w firmach większych występowanie w regionie kilku rodzajów podmiotów zajmujących się wdrażaniem innowacji (uczelni państwowych i prywatnych, jednostek badawczo-rozwojowych przemysłu i jednostek niezależnych) względnie duża różnorodność oferowanych usług (pożyczki, poręczenia, inkubatory) zróżnicowane struktury gospodarcze duże tradycje i osiągnięcia w takich sektorach, jak: przemysł elektromaszynowy, lotniczy, sprzęt AGD, przemysł chemiczny, farmaceutyczny, szklarski, naftowy, mineralny tradycyjne, ekologiczne rolnictwo i przetwórstwo wiele firm innowacyjnych oraz pasjonaci wynalazczości wprowadzanie przez część przedsiębiorstw nowoczesnych technik zarządzania 35 umiejętność przetrwania w trudnych warunkach gospodarowania dobra marka wielu firm umiejętność naśladowania dobrych wzorów tradycje przemysłowe (wysoka kultura techniczno-przemysłowa zasobów ludzkich) relatywnie niskie koszty prowadzenia działalności wzrost aspiracji i aktywności młodzieży, duża liczba absolwentów szkół wyższych duży kapitał intelektualny duży potencjał ośrodków naukowych, ośrodków wspierania biznesu oraz jednostek badawczo-rozwojowych przemysłu obecność wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych uczelni wyższych dostęp do nowoczesnych technologii i osiągnięć naukowych dzięki udziałowi sektora B+R w badaniach zagranicznych poprawiająca się współpraca pomiędzy sektorem B+R a ośrodkami zagranicznymi duża świadomość konieczności powoływania instytucji otoczenia biznesu, nakierowanych na wspieranie innowacyjności stale rozbudowywana sieć jednostek Krajowego Systemu Usług, Punktów Konsultacyjno-Doradczych Słabe strony brak krajowej i regionalnej koordynacji działań poszczególnych instytucji brak kooperacji z zagranicznymi partnerami słabo rozwinięta infrastruktura techniczna województwa niewielka świadomość innowacyjna samorządów lokalnych brak współpracy jednostek w tworzeniu innowacji oraz transferu wiedzy brak wykształconych nowoczesnych instrumentów finansowania (startup, spin-off, seed-capital, venture capital itp.) niewielkie doświadczenia większości jednostek w pozyskiwaniu środków finansowych brak umiejętności współpracy, brak zaufania brak umiejętności myślenia strategicznego i planowania rozwoju niski poziom innowacyjności, zwłaszcza małych i średnich firm niski poziom nakładów na innowacje i unowocześnianie produkcji mała świadomość korzyści wynikających z wprowadzania innowacji stosunkowo niski poziom nowoczesności rozwiązań wprowadzanych przez firmę postrzeganie niskich kosztów pracy jako głównego czynnika konkurencyjności 36 niewystarczające zasoby kapitałowe przedsiębiorstw niska ocena przez firmy przydatności i jakości kontaktów z instytucjami wsparcia niedocenianie przez firmy istniejących, wyspecjalizowanych źródeł informacji brak zaangażowania pracowników w innowacyjne rozwiązania nieumiejętność budowy przewagi konkurencyjnej na podstawie nowych, własnych technologii – zależność technologiczna mała liczba odbiorców badań koncentracja jednostek naukowo-badawczych w centrum regionu oferta niedostosowana do potrzeb przedsiębiorstw brak wymiany informacji i kadr z gospodarką niski poziom komercjalizacji wyników badań brak systemu wymiany informacji o ofercie instytucji badawczych rozdrobnienie badań, brak koordynacji działań, zbyt małe fundusze małe umiejętności pozyskiwania środków na prowadzenie badań ze źródeł pozabudżetowych niewystarczające wyposażenie jednostek badawczo-rozwojowych brak umiejętności w sektorze B+R powiększania zasobów innowacyjnych luka pokoleniowa kadr jednostek badawczych niewystarczające dostosowanie programów edukacyjnych do potrzeb gospodarki regionu mała efektywność nauczania języków obcych brak zaufania oraz przepływu informacji pomiędzy instytucjami wsparcia biznesu słabe wsparcie instytucji okołobiznesowych w kojarzeniu firm Szanse ożywienie gospodarki światowej, a szczególnie gospodarki UE rozwój eksportu spowodowany zniesieniem barier celnych z UE współpraca z krajami UE, z krajami sąsiednimi – Słowacją i Ukrainą zwiększenie konkurencji ze strony firm zagranicznych, stymulujące polskie przedsiębiorstwa do podejmowania nowych działań zwiększających konkurencyjność możliwość transferu nowoczesnych technologii lotniczych do innych gałęzi gospodarki wzrost atrakcyjności regionu jako miejsca alokacji kapitału i inwestycji możliwość finansowania innowacji ze środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej środki z funduszy strukturalnych z UE przewidziane na działalność instytucji wsparcia 37 zwiększenie dostępu do wiedzy i technologii po wejściu do UE możliwości udziału firm i sektora B+R w projektach europejskich dobra współpraca z województwami sąsiednimi dobra współpraca powiatów i gmin dążenie do osiągania standardów ekologicznych UE chęć i umiejętność kreowania ekoinnowacji zwiększenie roli władz lokalnych, pozwalające na lepsze określenie potrzeb występujących w regionie zwiększenie samorządności i reforma sektora publicznego wzrost liczby inicjatyw mających na celu wspieranie innowacyjnego rozwoju regionu, powoływania parków naukowych, technologicznych, centrów doskonałości itd. tworzenie nowych instrumentów finansowego wsparcia innowacji, rozszerzanie dotychczasowej oferty wspieranie oddolnych inicjatyw o charakterze sieciowym, np. Avia-Splot intensyfikacja działań związanych z rozwojem regionu, intensyfikacja współpracy z innymi regionami europejskimi możliwość osiągnięcia specjalizacji w niszowych dziedzinach gospodarczych i badawczych spodziewany ogólny rozwój infrastruktury, w tym lotniska w Jasionce promowanie wykorzystania internetu jako narzędzia przepływu i pozyskania informacji wymuszanie orientacji innowacyjnej przedsiębiorstw przez rynek zmiana podejścia do innowacji w firmach, sektorze B+R, administracji wykorzystanie atutów regionu stworzenie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 Zagrożenia brak stabilności politycznej ograniczenia wynikające z braku proinnowacyjnej polityki państwa ograniczenia budżetowe wysoki poziom fiskalizmu i niespójny system podatkowy upolitycznienie gospodarki, biurokracja kryzys finansów publicznych, ograniczenie środków na B+R nieefektywny system finansowania nauki, oceny promowania i awansowania brak systemu wsparcia finansowego rozwoju innowacji, wysokie koszty wdrażania innowacji spodziewany drenaż kadr badawczych wskutek swobodnego przepływu kapitału ludzkiego w UE 38 odpływ wysoko wykwalifikowanej kadry w poszukiwaniu lepiej płatnej pracy stagnacja gospodarcza w regionie wysokie ryzyko finansowe działań o charakterze innowacyjnym nadal ograniczony dostęp do informacji o źródłach finansowania działalności innowacyjnej, o programach UE itd. niechęć w przedsiębiorstwach do ponoszenia nakładów na badania mało aktywne działania samorządu terytorialnego w zakresie umożliwienia rozwoju przedsiębiorstw nadmierna biurokracja nieprzyjazna biznesowi zmienność procedur małe znaczenie innowacji w dotychczasowych działaniach orientacja przedsiębiorstw na uzyskiwanie przewagi kosztowej, bez uwzględniania innowacji brak stabilnego systemu planowania w sektorze MSP zbyt duża fluktuacja inwestycji brak wewnętrznych źródeł rozwoju technicznego firm niespójność działań różnych środowisk społeczno-gospodarczych w regionie przyjmowanie przestarzałych i antyekologicznych technologii oraz produktów z Zachodu brak chęci i propozycji współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami, sektorem B+R, administracją oraz instytucjami wsparcia brak systemu umożliwiającego dopływ młodych kadr do sektora B+R brak reakcji na wizje wspierania przyszłościowych sektorów rozwoju regionu przestarzała infrastruktura w regionie długi okres tworzenia efektywnie działających ośrodków innowacji CZĘŚĆ DRUGA – ZAŁOŻENIA STRATEGICZNE 1. Wizja innowacyjnego województwa podkarpackiego Wizja to coś więcej niż marzenie. To marzenie wraz z realnymi przesłankami i podstawami jego zrealizowania. Przedstawiona w RSI 2005-2013 wizja jest obrazem województwa podkarpackiego jako regionu nowoczesnego, innowacyjnego, ale zarazem mądrze zachowującego swoje naturalne atuty środowiskowe i społeczne. To wizja nowoczesnej gospodarki niestanowiącej zagrożenia dla środowiska, a zarazem wizja przyśpieszonego rozwoju dającego coraz więcej realnych szans mieszkańcom województwa. To obraz gospodarki konkurencyjnej dzięki dobrze pojętym interesom mieszkańców regionu, realizowanym przez umiejętne zaangażowanie całego społeczeństwa w jego rozwój. To wizja rozwoju sterowanego w celu tworzenia dobra w wymiarze ekologicznym i społecznym. Celem nadrzędnym Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 jest przyśpieszenie jego rozwoju drogą wspierania i kreowania innowacji nastawionych na tworzenie dobra – w wymiarze społecznym i ekologicznym. Zrealizowanie tego celu będzie możliwe jedynie przez zaangażowanie wszystkich uczestników procesu innowacji w sprawnie funkcjonującą sieć – regionalny system innowacji – dającą gwarancję łatwej wymiany informacji, poglądów, szansę wszystkim osobom i organizacjom zainteresowanym tworzeniem firm i wytwarzaniem produktów spełniających światowy poziom pod względem jakości, użyteczności, ekologiczności. Uzyskany wzrost konkurencyjności będzie skutkiem: zwiększenia kultury innowacyjnej mieszkańców regionu restrukturyzacji tradycyjnych gałęzi przemysłu i kreowania powstawania nowych, nie tylko w sektorze high-technology, ale szczególnie gałęzi nastawionych na wykorzystanie naturalnego potencjału regionu, w tym szczególnie gałęzi niestwarzających zagrożenia dla środowiska stworzenia preferencji dla rozwoju przemysłu służącego ochronie środowiska, a także przemysłu wytwarzającego infrastrukturę ochrony środowiska związania wszystkich miast i innych miejscowości w sprawną sieć służącą całości regionu – w ten sposób zapobieżenia marginalizacji niektórych ośrodków włączenia w budowanie innowacyjnego regionu wszystkich uczestników procesu kreowania innowacji: firm, ośrodków naukowo-badawczych (także w dużych przedsiębiorstwach), ośrodków wsparcia (w tym szcze- 40 gólnie naukowego i finansowego), administracji samorządowej i rządowej preferencji dla gałęzi wykazywanych zarówno w skali kraju, Unii Europejskiej, jak i świata jako wybitnie rozwojowe (technologie służące oszczędzaniu energii, energetyka odnawialna, technologie teleinformatyczne, nanotechnologie, biotechnologie, prozdrowotna gospodarka żywnościowa, usługi, w tym w zakresie ochrony środowiska, usługi turystyczne itd.) realizacji koncepcji czystszej produkcji wzrostu zaangażowania firm w zdobywanie certyfikatów jakościowych (seria ISO 9000), środowiskowych (seria ISO 14000, system EMAS), zintegrowanych. 2. Misja RSI 2005-2013 Misją Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 jest wspieranie rozwoju innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki regionu, nastawionej na dobro. Będzie to gospodarka ze znacznym udziałem sektora wysokich technologii, ale zarazem zachowująca i wykorzystująca naturalne walory regionu. Zarówno priorytety rozwoju, jak i cele strategiczne podporządkowane są współczesnym wyobrażeniom o ścisłych i trwałych zależnościach pomiędzy środowiskiem a gospodarką. Gospodarka będzie miała szanse zrównoważonego rozwoju tylko tam, gdzie zostanie zachowane, a nawet odtworzone źródło jej zasilania – ekosystem. Mówiąc inaczej, misja strategii wskazująca na dobro może oznaczać, że w wielu dziedzinach (np. przemysł spożywczy, rolnictwo, turystyka) innowacją będzie powrót do tradycji, do gospodarki regionalnej, rozwiązań ekologicznych. Taka praktyka nie stoi w sprzeczności ze wspieraniem nowoczesnych rozwiązań technicznych w sektorze high-technology. Wprost przeciwnie, daje gwarancję trwałego zachowania naturalnych podstaw rozwoju wszystkich sektorów gospodarki. Realizacja programu zawartego w Strategii znacznie wpłynie na wzrost wskaźników innowacyjności regionu, systematycznie analizowanych w Unii Europejskiej; m.in. spowoduje: wzrost udziału pracujących w sektorach przemysłu średnich i wysokich technologii wzrost udziału pracujących w sektorze działalności usługowej wysokich technologii przyrost wydatków publicznych i prywatnych w przedsiębiorstwach na działalność badawczo-rozwojową przyrost liczby zgłaszanych patentów, w tym w sektorze wysokich technologii w ostatecznym rezultacie wzrost wskaźnika PKB per capita. 41 Wizja, misja, cel generalny, priorytety, cele strategiczne oraz cele operacyjne Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 zostały przedstawione na schemacie na str. 42. 3. Priorytety służące zwiększeniu innowacyjności gospodarki regionu Innowacyjność jest wyjątkowo cenna, szczególnie w naszym kraju, podobnie jak każde rzadkie dobro. Nowe, innowacyjne rozwiązania są często trudne do zdobycia. Wbrew przyjętym stereotypom myślenia i działania, na rynkach globalnych nikt nie sprzedaje najbardziej konkurencyjnych, najnowszych technologii i wzorów wyrobów, a także chronionych nazw geograficznych. Tak więc postęp w naszym kraju może być osiągany głównie przez kreowanie własnych, innowacyjnych rozwiązań. Jeżeli nie zwiększymy kreatywności naszego myślenia i innowacyjności gospodarki, pozostaniemy tylko konsumentami obcych rozwiązań technologicznych; niestety, nie będą to rozwiązania najnowsze i najlepsze. Intencji kreowania innowacyjnej gospodarki regionu wykorzystującej głównie własny potencjał są podporządkowane priorytety strategii. W Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 sprecyzowano trzy priorytety. Priorytet 1 Otwarta, efektywna sieć kreowania i wsparcia innowacyjności Skuteczność procesu wprowadzania innowacji do życia i gospodarki województwa wymaga konsolidacji i współpracy wszystkich podmiotów związanych z innowacyjnością. Niezbędne jest więc stworzenie elastycznego systemu innowacyjności, koordynującego działania przedsiębiorstw, obszaru edukacji i nauki, okołobiznesowych instytucji wspierających oraz administracji samorządowej i rządowej. Elementami systemu będą zarówno wszystkie instytucje już istniejące, jak i wiele planowanych, wypełniających luki w celu wsparcia skutecznego funkcjonowania systemu. Szczególnie ważne będzie stworzenie infrastruktury finansowego wsparcia innowacji, a także wzmocnienie komórek administracji zajmujących się funduszami Unii Europejskiej. Ważne jest jednak wypracowanie skutecznej logiki postępowania – wizja wyznacza cele strategiczne, kolejnym etapem jest tworzenie mechanizmów ich realizacji, a ostatnim budowanie systemu (struktury) służącego urzeczywistnianiu wizji. Schemat. Wizja, misja, cel generalny, priorytety i cele RSI 2005-2013 (powt.) 43 Priorytet 2 Zwiększenie potencjału instytucji edukacyjnych, naukowych i badawczo-rozwojowych regionu Wiedza w czasach dzisiejszych nabiera coraz większej wartości ekonomicznej. Budowanie gospodarki opartej na wiedzy jest podstawowym warunkiem zwiększania jej innowacyjności. Komercjalizacja własności intelektualnej i przemysłowej zwiększy zainteresowanie uczelni oraz innych ośrodków badawczo-rozwojowych pracami na rzecz kreowania innowacji. Gruntownej zmiany wymaga system kształcenia na każdym szczeblu. Chodzi o zdobywanie wiedzy zorientowanej na rozwiązywanie problemów i na zastosowanie jej w praktyce. Prace dyplomowe na każdym szczeblu kształcenia powinny być realizowane we współpracy z praktyką i jej służyć. Szczególnie ważne jest propagowanie wzorców ustawicznego kształcenia. Efektem podjętych działań będzie zwiększenie instytucji i osób zainteresowanych prowadzeniem badań naukowych w kierunku wykorzystania wyników w praktyce. Wzmacnianiu potencjału służą wszelkie działania integracyjne, tworzenie zarówno formalnych powiązań biznesowych, jak i luźnych związków pomiędzy wszystkimi uczestnikami procesu innowacyjnego. Ważne jest również zwrócenie uwagi na możliwość tworzenia wspólnych planów rozwojowych (foresight) w zakresie działalności innowacyjnej, co dodatkowo ułatwia wspólne finansowanie przedsięwzięć. Priorytet 3 Wzmocnienie innowacyjnych firm w regionie i kreowanie nowych Jednym z priorytetów rozwoju województwa podkarpackiego zawartych w Aktualizacji Strategii Województwa Podkarpackiego na lata 2004-2006 jest tworzenie warunków rozwoju przedsiębiorczości i wzrostu konkurencyjności, rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. W ten sposób priorytet wzmocnienia innowacyjnych firm w regionie i kreowania nowych jest zgodny ze Strategią Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2004-2006. Wzrostowi ilościowemu powinny towarzyszyć zmiany jakościowe, takie jak wdrażanie koncepcji czystszych produkcji, nowoczesnych systemów zarządzania jakością, ochroną środowiska oraz bezpieczeństwem pracy, które w swojej istocie sprzyjają kreowaniu innowacji. Wyjątkowo ważne jest tworzenie platformy współpracy przedsiębiorstw z innymi instytucjami, w tym również współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej. W priorytet ten wpisana jest również koncepcja tworzenia klastrów oraz powstawania firm zajmujących się wytwarzaniem produktów regionalnych, szczególnie w zdefiniowanych sektorach wysokiej szansy. W przemyśle spożywczym, w tym także w rolnictwie, prioryte- 44 towego znaczenia nabiera powstawanie przedsiębiorstw ekologicznych. Powrót do natury to też innowacja. 4. Cele strategiczne A. Wzmocnienie i rozwój podkarpackiego regionalnego systemu innowacji Skuteczne kreowanie, wdrażanie i dyfuzja innowacji będą możliwe jedynie w warunkach pełnego, aktywnego uczestniczenia wszystkich uczestników procesu innowacyjności w ramach regionalnego systemu innowacji. Realizacja tego celu zakłada, że oprócz wykorzystania istniejących już elementów systemu niezbędne będzie stworzenie nowych komórek, a przede wszystkim usprawnienie gromadzenia i wymiany informacji oraz ułatwienie dostępu do nich. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 wspiera więc powstawanie nowoczesnych, sprawdzonych elementów infrastruktury działającej na rzecz transferu technologii, takich jak: parki naukowo-technologiczne, parki przemysłowe, centra technologii, centra doskonałości, inkubatory przedsiębiorczości, preinkubatory, specjalistyczne laboratoria itd. Najważniejsze jest jednak ujęcie wszystkich elementów systemu w sprawnie funkcjonującą sieć, w której dominować będzie wspólnota celów, zrozumienie efektu synergii, a zarazem wyeliminowane zostanie dublowanie poczynań oraz niezdrowo rozumiana konkurencja. System ten powinien być otwarty dla każdej osoby i firmy zainteresowanej zakresem jego działania, pomocą, współdziałaniem. Cel strategiczny „Wzmocnienie i rozwój podkarpackiego regionalnego systemu innowacji” będzie realizowany przez następujące cele operacyjne: 1. Utworzenie elastycznej struktury informacyjnej w zakresie innowacji. 2. Rozwijanie współpracy międzysektorowej. 3. Uruchomienie i wzmacnianie mechanizmów przewidywania tendencji rynkowych. 4. Ułatwianie transferu technologii. 5. Uruchomienie regionalnego foresightu technologicznego. 6. Budowa infrastruktury wsparcia innowacji (centra doskonałości, parki naukowo-technologiczne, centra transferu technologii, inkubatory itd.). 7. Utworzenie bazy danych dostępnej dla przedsiębiorstw. B. Stworzenie infrastruktury finansowego wsparcia innowacji Obok klasycznie rozumianej bezpośredniej infrastruktury wdrażania innowacji olbrzymią rolę odgrywają instytucje okołobiznesowe, zajmujące się finansowym wsparciem innowacji. Na brak takich instytucji, a zarazem wielokrotnie podnoszony brak zasobów finansowych na kreowanie lub zakup nowoczesnych 45 rozwiązań zwracali uwagę przede wszystkim przedstawiciele MSP. Zdecydowano się więc na uwzględnienie tego wyjątkowo ważnego elementu regionalnego systemu innowacji w odrębnym celu strategicznym. Wzmocnienie finansowe regionalnego systemu innowacji będzie polegało na pełnym, sprawnym wykorzystaniu funduszy pochodzących z Unii Europejskiej i budżetu państwa, ważne będzie jednak stworzenie Funduszu Regionalnego, gromadzącego środki na realizację szczególnie ryzykownych kapitałowo, być może niemieszczących się w obecnych tendencjach rozwojowych, wybitnie innowacyjnych rozwiązań. Cel strategiczny „Stworzenie infrastruktury finansowego wsparcia innowacji” będzie realizowany przez następujące cele operacyjne: 1. Rozwój instytucji otoczenia biznesu działających w zakresie finansowania innowacji. 2. Dostosowanie oferty usługowej do potrzeb przedsiębiorstw. 3. Stworzenie Funduszu Regionalnego (venture capital i seed-capital). 4. Wzmocnienie komórek administracji zajmujących się funduszami UE. 5. Współpraca sektora bankowego z firmami. C. Zwiększenie wykorzystania potencjału badawczo-rozwojowego dla wzrostu innowacyjności gospodarki województwa Innowacyjny rozwój gospodarki województwa powinien się opierać głównie na regionalnym potencjale badawczo-rozwojowym. Zakup nowoczesnych rozwiązań nie jest złem samym w sobie, w perspektywie oznacza jednak uzależnienie technologiczne, a ponadto brak korzyści wynikających z możliwego eksportu innowacyjnych rozwiązań. Sprostanie tym założeniom wymaga promowania kultury innowacyjnej w sektorze badawczo-rozwojowym, w którym punktem wyjścia powinno być własne, na światowym poziomie zaplecze naukowo-badawcze. Oznacza to ciągłą konieczność rozwijania i unowocześniania bazy badawczej uczelni, jednostek badawczo-rozwojowych, dużych przedsiębiorstw, a także transferu technologii z innych rejonów i krajów. Ważnym elementem kształtowania jakości badań jest tworzenie specjalistycznych, akredytowanych laboratoriów i innych jednostek badawczych, a także uzyskiwanie przez nie certyfikatów ISO, wdrażanie systemu EMAS itd. Podaż innowacji w regionie może polegać także na współpracy jednostek naukowo-badawczych, laboratoriów, wymianie zasobów wiedzy i kadr, w wymiarze międzyregionalnym i międzynarodowym. Dynamicznie zmieniające się otoczenie przedsiębiorstw wymaga powstawania nowych specjalizacji, rozwijania nowoczesnych dyscyplin naukowych, generujących najnowsze technologie, dających szanse produkcji towarów najwyższej jakości, o wysokim stopniu przetworzenia lub – co jest szczególnie 46 ważne w warunkach kreowania ekorozwoju – o wybitnych walorach ekologicznych zarówno produktu, jak i zastosowanej technologii. Rozwój nowoczesnych kadr naukowych wymaga także umiejętności wyławiania i zatrudniania w tym sektorze najzdolniejszych młodych ludzi oraz związania zakresu tematycznego i miejsca realizacji prac dyplomowych z praktyką. Ważne jest także utworzenie nowych kierunków studiów doktoranckich w podkarpackich uczelniach wyższych, co zwiększy potencjał wysoko wykwalifikowanych kadr, niezbędnych dla województwa. Konieczne jest zatem rozszerzenie obecnej oferty edukacyjnej o studia doktoranckie z zakresu nauk ścisłych i technicznych, przyczyniających się do rozwoju klastrów przemysłowych i podkarpackiego systemu innowacji. Ważna jest też promocja i wspieranie działań na rzecz kształcenia absolwentów szkół wyższych na studiach doktoranckich poza województwem podkarpackim, a pracujących w naszym regionie. Strategia wskazuje na tradycje regionu, ale służy też skutecznemu wspieraniu poszukiwań przyszłościowych rozwiązań, do tej pory nieobecnych w województwie. Cel strategiczny „Zwiększenie wykorzystania potencjału badawczo-rozwojowego dla wzrostu innowacyjności gospodarki województwa” będzie realizowany przez następujące cele operacyjne: 1. Promowanie kultury innowacyjnej w sektorze B+R. 2. Wspieranie wykorzystania technologii informatycznych. 3. Udział w krajowych i międzynarodowych sieciach współpracy naukowo-badawczej. 4. Wspieranie powstawania nowych specjalizacji sektora B+R. 5. Stworzenie systemu informacji o ekspertach. 6. Promowanie współpracy nauki z przedsiębiorstwami – utworzenie struktur, zwiększenie korzyści. 7. Integracja polityki, gospodarki i nauki w obszarze innowacji. 8. Kształcenie nowoczesnych, innowacyjnych kadr. D. Zbudowanie i rozwijanie kultury innowacyjnej mieszkańców regionu – kreowanie społeczeństwa innowacyjnego, w tym informacyjnego Kultura innowacyjna mieszkańców budowana jest – wbrew przyjętym opiniom – od najmłodszych lat. Ważne jest więc nauczanie przedsiębiorczości i innowacyjności na wszystkich szczeblach kształcenia. Wymaga to spełnienia wyjściowego argumentu – świadomość znaczenia innowacji w gospodarczym rozwoju regionu musi być obecna wśród kadr nauczycielskich. Innowacyjność w różnych działach gospodarki może mieć inny wymiar. Niezbędne jest więc zróżnicowanie oferty edukacyjnej, zgodnie z potrzebami kadrowymi przedsiębiorstw, ale także pojawiającymi się współczesnymi tendencjami rozwoju, w tym rozwoju regionalnego i ekorozwoju. 47 Wyjątkowo ważna jest prezentacja i promowanie najlepszych praktyk innowacyjnych w regionie oraz wzorów sukcesu. Ważnym elementem kultury innowacyjnej jest umiejętność integracji środowisk naukowych oraz realizacji wspólnych badań w celu zwiększenia podaży innowacji. Nowoczesne rozwiązania muszą z laboratoriów trafić do gospodarki – niezbędne jest więc sprecyzowanie zasad ułatwiających nauce współpracę z gospodarką, wspólne finansowanie badań, ich komercjalizacja i dyfuzja. Cel strategiczny „Zbudowanie i rozwijanie kultury innowacyjnej mieszkańców regionu – kreowanie społeczeństwa innowacyjnego, w tym informacyjnego” będzie rozwijany przez następujące cele operacyjne: 1. Kreowanie innowacyjnych postaw w systemie edukacji. 2. Wspieranie młodych ludzi, wyławianie talentów, staże w firmach i w krajach UE. 3. Zorientowanie oferty edukacyjnej na potrzeby kadrowe przedsiębiorstw. 4. Promowanie najlepszych praktyk jako wizytówki regionu. 5. Integracja środowisk naukowych w celu zwiększenia podaży innowacji. 6. Rozwój regionalnej sieci szerokopasmowej. 7. Zwiększenie dostępności mieszkańców regionu i firm do internetu. 8. Promocja targów innowacji. E. Stworzenie dobrego klimatu i warunków wspierania powstawania nowych firm innowacyjnych i rozwoju istniejących O konkurencyjności gospodarki regionu, obok liderów innowacji, decydują też w praktyce wszystkie firmy zorientowane na rozwój. Niski poziom innowacyjności większości przedsiębiorstw decyduje o obrazie innowacyjności gospodarki województwa. Rozwój istniejących przedsiębiorstw uzależniony jest m.in. od zwiększenia ich dostępności do użytecznych informacji, rozumianych w bardzo szerokim zakresie. Przekazywanie ich wymaga wzrostu i unowocześnienia oferty szkoleniowo-doradczej, z wyraźnym kształceniem w kierunku przekazywania i kreowania prawdziwych wartości. Proces świadomego stymulowania rozwoju w kierunku nowoczesnych technologii powinien oznaczać też możliwość świadomego wyboru rozwiązań o charakterze ekoinnowacji. Musi też oznaczać konieczność wypracowania mechanizmu ekonomicznego i prawnego wspierania takich koncepcji. Dobry klimat wspierania rozwoju istniejących i kreowania nowych firm wymaga wzbogacenia i urealnienia oferty finansowej, a także aktywnego udziału administracji w usprawnianiu procesu finansowania. Cel strategiczny „Stworzenie dobrego klimatu i warunków wspierania powstawania nowych firm innowacyjnych i rozwoju istniejących” będzie realizowany przez następujące cele operacyjne: 48 1. Zwiększenie dostępności przedsiębiorstw do użytecznych informacji (stworzenie systemu). 2. Dostosowanie do potrzeb przedsiębiorstw oferty szkoleniowo-doradczej w zakresie innowacji. 3. Uporządkowanie systemu finansowania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. 4. Wywieranie wpływu na otoczenie administracyjno-prawne w zakresie ułatwiania działań innowacyjnych. 5. Upowszechnienie certyfikacji. 6. Wspieranie innowacji proekologicznych. 7. Rozwój klastrów. 8. Rozwój innowacyjnych usług. 9. Wspieranie rozwoju firm typu spin-off i start-up. F. Wykorzystanie współpracy międzyregionalnej i z krajami ościennymi w promowaniu innowacyjnej gospodarki Rozwój międzyregionalnej i międzynarodowej współpracy firm stwarza kolejne szanse rozwojowe. Zwrócono na nie uwagę już na etapie tworzenia strategii, w ramach współpracy trzech województw: podkarpackiego, lubelskiego i świętokrzyskiego. Specyfika gospodarki we współczesnym świecie może oznaczać konieczność tworzenia klastrów ponadregionalnych. Granice regionów nie mogą być traktowane jako bariery współpracy i rozwoju. Wyznaczają je tylko granice myślenia. W województwie podkarpackim szczególne znaczenie miała i powinna nadal mieć (niestety – bardzo ograniczona nieumiejętną polityką państwa) współpraca z Ukrainą i ze Słowacją. Oczywiste jest też, że współpraca z krajami UE będzie odgrywała priorytetową rolę. Cel strategiczny „Wykorzystanie współpracy międzyregionalnej i z krajami ościennymi w promowaniu innowacyjnej gospodarki” będzie realizowany przez następujące cele operacyjne: 1. Wspieranie tworzenia klastrów ponadregionalnych. 2. Rozwój międzyregionalnej i międzynarodowej współpracy firm. 3. Zwiększenie stopnia wykorzystania funduszy ponadregionalnych na rozwój przedsiębiorstw. 4. Wykorzystanie proeksportowego atutu regionalnej, ekologicznej produkcji rolnej. CZĘŚĆ TRZECIA – WARUNKI REALIZACJI RSI 2005-2013 1. Koncepcja wdrażania RSI 2005-2013 Wdrażanie Strategii polega na podaniu do publicznej wiadomości i promowaniu przyjętych celów, priorytetów i obszarów działania oraz wspieraniu przedsięwzięć zgodnych ze Strategią. Do podstawowych warunków skutecznej realizacji celów Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 należy: wypracowanie konsensusu i współpracy wszystkich środowisk zaangażowanych w realizację Strategii, stworzenie dobrego klimatu, sprzyjającego partnerstwu w dziedzinie innowacyjności pełne wykorzystanie wszystkich możliwości finansowania innowacji, w tym dostępnych funduszy Unii Europejskiej, wypracowanie regionalnych form, instrumentów oraz instytucji finansowego wspierania innowacji zrealizowanie koncepcji zawartych w zgłoszonych projektach, w tym szczególnie wybranych projektach pilotażowych stworzenie sprawnego systemu (sieci innowacyjności) obejmującego wszystkich uczestników procesu budowy innowacyjnej gospodarki (przedsiębiorstwa, sektor B+R, organizacje wsparcia, administracja samorządowa i rządowa), decydującego o skuteczności kreowania i dyfuzji innowacji. 1.1. Zadania uczestników podkarpackiego systemu innowacji, biorących udział we wdrażaniu RSI 2005-2013 Zadania Samorządu Województwa Podkarpackiego: nadzór nad prawidłowością realizacji Strategii promocja kultury innowacyjnej na poziomie regionalnym tworzenie przyjaznych warunków w regionie dla współpracy przedsiębiorców z naukowcami w zakresie wprowadzania innowacji tworzenie regionalnej infrastruktury innowacyjnej pomoc publiczna 50 Zadania przedsiębiorców w realizacji RSI 2005-2013: realizacja Strategii rozwoju firm opartego na innowacjach stałe doskonalenie się w zakresie: − zarządzania innowacjami − ochrony własności przemysłowej i intelektualnej − umiejętności pozyskiwania funduszy zewnętrznych na rozwój firmy współpraca z innymi przedsiębiorstwami w ramach danego sektora czy też klastra współpraca z naukowcami i instytucjami pośredniczącymi w obszarze wprowadzania innowacji wdrażania nowoczesnych systemów zarządzania jakością tworzenie konsorcjów środowisk innowacyjnych skutecznie wykorzystujących istniejący potencjał rynkowy Zadania instytucji wspierających innowacje: pomoc przedsiębiorcom we wprowadzaniu innowacji przez: − kojarzenie z naukowcami − transfer innowacji i technologii do przedsiębiorstw z rynku polskiego lub rynków zagranicznych − doradztwo i szkolenia w zakresie innowacji i transferu technologii, usługi informacyjne Zadania sektora naukowo-badawczego: kształcenie kadr dla gospodarki województwa podkarpackiego rozpowszechnianie kultury innowacyjnej wśród studentów współpraca naukowców z przedsiębiorcami komercjalizacja i rozpowszechnianie wyników prac naukowo-badawczych tworzenie nowoczesnej infrastruktury wsparcia innowacji, tj. centrów doskonałości, centrów zaawansowanych technologii, ośrodków transferu technologii 1.2. Struktura wdrażania RSI 2005-2013 Podczas projektowania zarządzania Strategią przyjęto następujące założenia kierunkowe: ośrodki sektora naukowo-badawczego, przedsiębiorstwa oraz instytucje otoczenia biznesu są autonomiczne, ich udział w strategii jako partnerów lokalnych jest dobrowolny, pociąga za sobą jedynie konieczność udzielania informacji o podejmowanych przedsięwzięciach innowacyjnych system wdrażania i monitoringu powinien być prosty 51 wdrażanie Strategii polega na podaniu do publicznej wiadomości i promowaniu przyjętych celów, priorytetów i obszarów działania (celów operacyjnych) oraz wspieraniu przedsięwzięć zgodnych z RSI 2005-2013. Przewiduje się trzy rodzaje wsparcia, tj. pośrednie – przez udział samorządu województwa podkarpackiego w promocji działań innowacyjnych, drugi rodzaj to rekomendacje samorządu województwa podkarpackiego dla przedsięwzięć podejmowanych przez partnerów oraz bezpośrednie wsparcie finansowe w ramach posiadanych przez samorząd województwa środków lub z funduszy, którymi zarządza samorząd województwa. Kluczowe elementy struktury systemu wdrażania: Samorząd Województwa Podkarpackiego jako odpowiedzialny za formułowanie i realizację polityki regionalnej Podkarpacka Rada Innowacyjności jako apolityczny organ opiniodawczo-doradczy Zarządu Województwa Podkarpackiego i powoływany przez Marszałka Województwa. Rada powoływana jest na takich samych zasadach jak Komitet Sterujący RSI, na wniosek Marszałka Województwa Podkarpackiego przez Zarząd Województwa w drodze uchwały Sekretariat Rady jako organ administracyjny Komitet Zarządzający jako organ wykonawczy Rady Baza Projektów Innowacyjnych jako narzędzie monitoringu RSI 20052013. Baza zawiera podstawowe informacje o partnerach strategii woj. podkarpackiego. W węższym wymiarze partnerzy to instytucje realizujące projekty pilotażowe planowane w ramach strategii. W szerszym są to instytucje naukowo-badawcze, przedsiębiorstwa, uczelnie, samorządy i instytucje wspierające innowacyjność oraz przedsiębiorczość Podkarpackie Forum Innowacyjności jako platforma dialogu regionalnego w budowaniu podkarpackiego systemu innowacji sześć Paneli Celów Strategicznych: 1. Panel Celu Strategicznego do spraw podkarpackiego systemu innowacji. 2. Panel Celu Strategicznego do finansowego wsparcia innowacji. 3. Panel Celu Strategicznego do innowacyjności sektora B+R. 4. Panel Celu Strategicznego do kreowania kultury innowacyjnej mieszkańców regionu. 5. Panel Celu Strategicznego do spraw rozwoju firm innowacyjnych. 6. Panel Celu Strategicznego do spraw współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej w zakresie innowacji. Strukturę wdrażania i jego procedurę przedstawiono na schemacie 3. na str. 54. i na schemacie 4. na str. 55. 52 Podkarpacka Rada Innowacyjności Funkcjonujący od 2003 r. Komitet Sterujący w ramach struktury zarządzania projektem celowym Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego – RSI Podkarpackie zostanie przekształcony w Podkarpacką Radę Innowacyjności (PRI). Zostanie ona powołana po zakończeniu projektu RSI Podkarpackie w 2005 r., na wniosek Marszałka Województwa Podkarpackiego przez Zarząd Województwa w drodze uchwały. Podkarpacka Rada Innowacyjności będzie wspomagać władze regionalne w zakresie realizacji przez nie polityki innowacyjnej określonej w RSI 20052013. Do zadań PRI należy: 1. Współpraca z Zarządem Województwa Podkarpackiego w zakresie: – nadzoru nad realizacją RSI 2005-2013 – monitorowania wdrażania strategii, w tym projektów pilotażowych – stanu zaawansowania prac nad realizacją strategii. 2. Podejmowanie strategicznych decyzji związanych z wdrażaniem RSI 2005-2013. 3. Stała weryfikacja i aktualizacja realizowanej strategii. 4. Inicjowanie nowych przedsięwzięć, przyczyniających się do wzrostu innowacyjności gospodarki regionu. 5. Opiniowanie wniosków związanych z innowacyjnością: – zgłoszonych do Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) – zgłoszonych do Sektorowego Programu Operacyjnego – Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO – WKP), pod względem zgodności przedstawianej inicjatywy ze strategią innowacyjności, dla których jest wymagana lub oczekiwana rekomendacja Marszałka – wydawanie opinii dla wszelkich innych inicjatyw związanych ze wzrostem innowacyjności gospodarki województwa podkarpackiego – opiniowanie inicjatyw, w stosunku do których Samorząd Województwa Podkarpackiego jest zobowiązany zająć stanowisko lub wydać rekomendację. 6. Inicjowanie i utrzymywanie kontaktów z regionami krajowymi oraz międzynarodowymi, w tym z siecią Innowacyjnych Regionów Europy (ang. Innovating Regions in Europe Network) oraz regionami budującymi strategie regionalne (ang. Regional Innovation Strategy – RITTS/RIS). 7. Ciągła promocja RSI 2005-2013 oraz pozytywnych przykładów przedsięwzięć innowacyjnych i wsparcie działań międzyregionalnych. 8. Wspieranie rozwoju podkarpackiego systemu innowacji, w tym współpraca z Panelami Celów Strategicznych i Podkarpackim Forum Innowacyjności. 53 Sekretariat Podkarpackiej Rady Innowacyjności Sekretariat Rady będzie funkcjonował w Departamencie Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Przejmie odpowiedzialność za organizację od strony merytorycznej, logistycznej i administracyjnej posiedzeń PRI. Komitet Zarządzający Komitet Zarządzający powołany przez Podkarpacką Radę Innowacyjności będzie wykonywał zalecenia Rady oraz współpracował z przedstawicielami podkarpackiego systemu innowacji. Komitet w szczególności odpowiedzialny będzie za: 1. Ogólny nadzór nad wdrażaniem RSI 2005-2013. 2. Monitoring efektów ekonomicznych i społecznych wynikających ze strategii. 3. Aktualizację bazy projektów innowacyjnych. 4. Nadzór nad przygotowaniem i wydaniem raportu monitoringowego. 5. Przedstawianie Radzie informacji o stanie realizowanych zadań w ramach strategii. 6. Udział w promowaniu RSI 2005-2013 i animowaniu inicjatyw zgodnych ze strategią. Podkarpackie Forum Innowacyjności Podkarpackie Forum Innowacyjności (PFI) pełni funkcję platformy dialogu regionalnego w obszarze budowania innowacyjnego województwa podkarpackiego. Będzie kontynuacją istniejącego i zinstytucjonalizowanego Podkarpackiego Forum Innowacyjności, które powstało w czasie realizacji projektu celowego RSI Podkarpackie. Zadania PFI: 1. Integracja środowiska regionalnego wokół budowania podkarpackiego systemu innowacji. 2. Wymiana doświadczeń i promocja dobrych praktyk. 3. Wspieranie powstawania sieci i konsorcjów w celu lepszego wykorzystania potencjału rynkowego. 4. Inicjowanie nowych metodologii dla wsparcia innowacyjności. 5. Stymulowanie wzrostu kultury innowacyjnej mieszkańców województwa podkarpackiego. Panele Celów Strategicznych Panele Celów Strategicznych będą grupowały ekspertów animujących działania w każdym z sześciu obszarów odpowiadających celom strategicznym określonym w RSI 2005-2013. Panele Celów Strategicznych zapewnią skuteczne wdrażanie strategii. Eksperci będą współpracować Schemat 3. Struktura wdrażania RSI 2005-2013 Schemat 4. Procedura wdrażania RSI 2005-2013 (proces decyzyjny wyboru projektów) 56 z Komitetem Zarządzającym i innymi powołanymi strukturami, szczególnie z Podkarpacką Radą Innowacyjności. Zadania Paneli Celów Strategicznych: 1. Współpraca przy opracowaniu i realizacji programów wykonawczych RSI 2005-2013. 2. Animowanie innowacyjnych projektów regionalnych w sektorach gospodarki, nauki i administracji publicznej i pomiędzy nimi. 3. Promocja RSI 2005-2013 w lokalnym środowisku innowacyjnym. 4. Poprawa kultury innowacyjnej mieszkańców województwa podkarpackiego. 5. Wzmocnienie i promocja innowacyjnych firm w regionie. 2. Edukacja w zakresie innowacji oraz ochrony własności intelektualnej i przemysłowej Warunkiem koniecznym zbudowania innowacyjnej gospodarki jest wysoki poziom świadomości w zakresie: bezkolizyjnego korzystania z rozwiązań i pomysłów dostępnych poprzez różne formy informacji, w tym internetowej, rynkowej, reklamowej, w publikacjach naukowych, technicznych oraz patentowych; legalnego korzystania z rozwiązań chronionych na terytorium Polski poprzez korzystny zakup licencji na ich stosowanie; racjonalnej ochrony własnych pomysłów i przedmiotów mających wartość przemysłową, handlową, marketingową w kraju oraz za granicą. W wyniku badań sektorowych dotyczących „Analizy potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw” ustalono, że istnieje bardzo mała świadomość w sektorze MSP w zakresie wymienionych zagadnień. W strategii nie może być pominięte zadanie zmiany tego stanu, ma ono bowiem wymiar podstawowy. W wyniku złożonych propozycji projektów pilotażowych przyjęto do opracowania i realizacji jako jeden z trzech projektów „Regionalną Platformę Informacji”. Projekt ten został uznany za jeden z najważniejszych kroków zmierzających do stworzenia gwarancji realizacji wyznaczonych priorytetów w niniejszej strategii. W założeniach wymienionego projektu pilotażowego przewidziano działania na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa kreowanych i wdrażanych innowacji przez ułatwianie dostępu do informacji w zakresie możliwości ochrony własności przemysłowej i intelektualnej. Przewidziano również stymulowanie świadomości i kształtowania postaw innowacyjnych przez cyklicznie organizowane seminaria, warsztaty i szkolenia z zakresu innowacyjności, form finansowego wsparcia innowacji, źródeł pozyskiwania nowych technologii czy też innych rodzajów wsparcia w prowadzeniu działalności innowacyjnej. 57 Wpisanie przewidzianego postępowania w ramach tego projektu pilotażowego do Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 powoduje konieczność rozwinięcia działania w tym zakresie w sposób instytucjonalny, co gwarantuje ciągły proces edukacyjny w zakresie innowacji i ochrony własności przemysłowej oraz intelektualnej. Istnieje konieczność wprowadzenia problematyki dotyczącej innowacyjności oraz ochrony własności intelektualnej do programów nauczania, począwszy od szkolnictwa ponadpodstawowego ogólnego i zawodowego aż do wszystkich kierunków szkolnictwa wyższego. Należy wykorzystać także inicjatywę utworzenia targów innowacji technicznych dla młodzieży na szczeblu powiatowym i wojewódzkim. Konkretyzując stojące w tym zakresie zadania, należy: 1. W szkołach ponadpodstawowych, w ramach przedmiotu dotyczącego nauki o przedsiębiorczości, wprowadzić minimum 5 godzin lekcyjnych nauki o innowacjach oraz ochronie własności przemysłowej i intelektualnej. 1.1. W celu realizacji tego zadania istnieje konieczność opracowania na odpowiednim poziomie materiałów pomocniczych zawierających podstawowe wiadomości z problematyki ochrony własności przemysłowej i intelektualnej. 1.2. Niezbędne będzie również odbycie 3–4-godzinnych seminariów na temat ochrony własności przemysłowej i intelektualnej z nauczycielami prowadzącymi zajęcia z tego przedmiotu. Korzystne będzie zaangażowanie do prowadzenia tych seminariów (szkoleń) rzeczników patentowych, którzy posiadają profesjonalne przygotowanie teoretyczne i praktyczne tej dziedzinie. W miarę możliwości kadrowych należy powierzać przeprowadzenie zajęć w tym zakresie rzecznikom patentowym także w szkołach. 2. W uczelniach wyższych na wydziałach o profilu technicznym, rolniczym, biologicznym, ekonomicznym, prawniczym itd. istnieje konieczność wprowadzenia zajęć z zakresu innowacji, ochrony własności przemysłowej i intelektualnej w wymiarze około 15 godzin. Zajęcia w formie wykładów powinny obejmować: zagadnienia wpływu innowacji na kreowanie konkurencyjnej gospodarki; podstawowe wiadomości o przedmiotach ochrony własności przemysłowej oraz procedurach ich uzyskania; zasady korzystania z istniejących rozwiązań bez narażenia się na kolizje z istniejącą ochroną; podstawowe wiadomości z zakresu realizacji polityki ochrony patentowej w przedsiębiorstwach oraz obrotu przedmiotami objętymi ochroną własności przemysłowej lub intelektualnej jako dobrami niematerialnymi. 58 3. Obecnie działającą kadrę menedżerską oraz kierowniczą należy zainteresować szkoleniem z zakresu innowacji oraz ochrony własności przemysłowej w formie: seminariów; kursów; wykorzystania nowoczesnego systemu nauczania distance learning dla osób, które nie mogą uczestniczyć w tradycyjnych formach kształcenia; studiów podyplomowych. Do realizacji tego zadania także konieczne jest zaangażowanie profesjonalnych rzeczników patentowych, którzy obecnie w liczbie kilkudziesięciu prowadzą działalność w województwie podkarpackim. Do współpracy w zakresie edukacji dotyczącej innowacji i ochrony własności intelektualnej oraz przemysłowej powinno się również włączyć: Ośrodek Wynalazczości i Ochrony Patentowej Politechniki Rzeszowskiej – posiadający status Ośrodka Informacji Patentowej, współpracującego w tym zakresie z Urzędem Patentowym RP; Wojewódzki Klub Techniki i Racjonalizacji, prowadzący wspomaganie regionalnego przemysłu w zakresie ochrony własności przemysłowej; Naczelną Organizację Techniczną i jej oddziały zlokalizowane w województwie podkarpackim; Stowarzyszenie Inżynierów, Techników i Mechaników Polskich; ekspertów z zakresu innowacji. 3. Narzędzia realizacji w postaci projektów – wybrane projekty pilotażowe Jednym z zadań realizowanych w ramach prac nad RSI 2005-2013 było opracowanie projektów pilotażowych mających na celu wspieranie rozwoju regionalnego systemu innowacji w okresie realizacji strategii oraz wykorzystanie potencjału badawczo-rozwojowego dla wzrostu innowacyjności gospodarki województwa podkarpackiego. Na etapie badań związanych z diagnozą stanu innowacji propozycje różnych projektów zostały zgłoszone przez: przedsiębiorców, instytucje badawczo-naukowe; instytucje wspierające przedsiębiorczość i rozwój regionalny oraz samorządy lokalne. Ze względu na różnorodność zaproponowanych projektów dokonano ich typologii. Jako główne kryterium podziału przyjęto cel projektu i wyróżniono następujące grupy główne, dotyczące: infrastruktury innowacyjności; diagnozy, modeli i baz informacyjnych; innowacyjnych technologii oraz programów badawczo-naukowych. W ramach tak wyodrębnionych trzech głównych grup zgłoszonych projektów dokonano szczegółowego podziału planowanych przedsięwzięć, przyjmując za kryterium zakres projektu oraz jego spodziewane rezultaty. 59 Projekty z grupy „Infrastruktura innowacyjności” obejmują przedsięwzięcia: infrastrukturalne – „twarde”; edukacyjne; bazy danych; inicjatywy wspierające i pobudzające innowacyjność. Projekty z grupy „Diagnozy, modele i bazy informacyjne” obejmują przedsięwzięcia dotyczące: energetyki; sieci wodociągowo-kanalizacyjnych oraz jakości wód; innych aspektów ochrony środowiska naturalnego; rolnictwa; rozwoju turystyki. Projekty pilotażowe w zakresie „Innowacyjne technologie oraz programy badawczo-naukowe” obejmują przedsięwzięcia z następujących dziedzin: energetyka, w tym odnawialna; budownictwo i geodezja; ochrona środowiska; rolnictwo; przemysł; medycyna. W załączniku nr 2 do Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 zatytułowanym „Wykaz wszystkich projektów zgłoszonych w trakcie wykonywania badań związanych z diagnozą stanu innowacyjności województwa podkarpackiego” przedstawiono tytuły wszystkich projektów nadesłanych w okresie tworzenia Strategii, a także ich krótki opis oraz nazwy jednostek zgłaszających. Należy podkreślić, że nie jest to lista zamknięta. W ten sposób, tworząc Strategię, ją otworzono. Jest to natomiast obraz zinwentaryzowanych problemów i możliwości ich zrealizowania, są to także potencjalne kierunki badań i działań praktycznych dotyczących innowacji. Należy podkreślić, że zarządzanie Strategią poprzez realizację projektów, w tym przypadku w pierwszej kolejności trzech wybranych projektów pilotażowych, mieści się w nurcie współczesnych koncepcji zarządzania. Intencją twórców Strategii nie była ocena potencjalnej innowacyjności zgłoszonych projektów. Zostanie to wykonane na etapie zgłaszania pełnego wniosku o fundusze na jego realizację. Jednym z zadań realizowanych w trakcie przygotowywania RSI 2005-2013 było przygotowanie trzech projektów pilotażowych, których realizacja musi być związana ze strategią. Ogółem w trakcie badań dotyczących diagnozy innowacyjności w województwie zgłoszono 76 projektów, o zróżnicowanej tematyce. Komitet Sterujący w trakcie kolejnych posiedzeń wybrał trzy projekty pilotażowe, przy czym każdy z nich stanowi zblokowaną problematykę kilku projektów 60 o bardzo zbliżonej tematyce. Ich realizacja jest ważnym elementem monitoringu działań przewidzianych w Strategii. Współczesne koncepcje zarządzania strategicznego obejmują również zarządzanie projektami jako skuteczną metodę wdrażania strategii. Intencją Samorządu Województwa Podkarpackiego jest wspieranie realizacji innych zgłoszonych projektów, zgodnych z priorytetami i celami wykazanymi w Strategii. Można założyć, że w czasie realizacji programu strategii będą zgłaszane kolejne projekty (lub modyfikowane) czy też grupowane projekty dotychczas przedstawione. Dużą rolę w budowaniu partnerstwa będą mieli do odegrania lokalni liderzy działający w Panelach Celów Strategicznych. Realizacja projektów pilotażowych związanych z celami strategii może się okazać prostą metodą skutecznego osiągania założonych celów, a także metodą kojarzenia partnerów w realizacji projektu. W ramach Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 podjęto inicjatywę pełnego opracowania trzech projektów pilotażowych, m.in. w celu przygotowania odpowiednich warunków i infrastruktury do utworzenia i rozwoju systemu innowacyjności. Głównym celem tego przedsięwzięcia jest poprawa innowacyjności i konkurencyjności gospodarki województwa podkarpackiego. U podstaw realizacji projektu dotyczącego regionalnego systemu informacji leży ważne założenie, że informacja oraz ludzie to kluczowe czynniki produkcji mające decydujący wpływ na możliwości budowania przewag konkurencyjnych przedsiębiorstw, organizacji i całych regionów. Drogą konsultacji społecznych i poprzez budowanie konsensusu dla realizacji celów strategii Komitet Sterujący dokonał wyboru trzech projektów pilotażowych, mających istotne znaczenie dla rozwoju województwa podkarpackiego. I projekt pilotażowy „Regionalna Platforma Informacji” został oparty na założeniu, że wzrost liczby przedsięwzięć innowacyjnych może nastąpić, jeżeli będą one realizowane we współpracy podmiotów sfery biznesu, nauki i sfery samorządowej, a system innowacji obejmuje kanały transferu wiedzy między wymienionymi podmiotami. Stąd głównym celem tego projektu jest utworzenie infrastruktury informacyjnej dla wspierania innowacyjności w województwie podkarpackim, a także rozwój powiązań międzysektorowych (nauka–gospodarka) oraz regionalnej sieci innowacyjności. W świetle sformułowanego celu projektu wyodrębniono trzy obszary w zakresie szeroko pojętej informacji na rzecz wzrostu innowacyjności województwa podkarpackiego: obszar I – bazy informacyjne; obszar II – bazy potrzeb; obszar III – system edukacyjny do promowania przedsiębiorczości i innowacyjności. Głównym zadaniem instytucji powołanej w ramach projektu będzie stworzenie systemu poszukiwania i wyłaniania innowacyjnych pomysłów, a następnie ich wdrażanie i realizacja przez: 61 zapewnienie warunków do powstawania i rozwoju przedsiębiorstw innowacyjnych; doradztwo i wspieranie w zakresie ochrony patentowej; poszukiwanie licencji i wsparcie w procesach ich wdrażania w przedsiębiorstwach; tworzenie sieci współpracy między sektorem nauki i gospodarki. II projekt pilotażowy „Centrum Technologii Lotniczych Aeronet – Dolina Lotnicza”. W województwie podkarpackim, znanym z tradycji związanych z przemysłem lotniczym, istnieje duża koncentracja firm przemysłu lotniczego, ośrodków naukowo-badawczych oraz rozwinięte zaplecze edukacyjne i szkoleniowe. Aby wykorzystać istniejący olbrzymi potencjał w tym zakresie, podjęto inicjatywę przygotowania projektu pilotażowego, noszącego tytuł „Centrum Technologii Lotniczych Aeronet – Dolina Lotnicza”. Realizacja zamierzeń określonych w tym projekcie przyczyni się bez wątpienia do zwiększenia innowacyjności województwa podkarpackiego, a także stworzy szansę rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw stanowiących otoczenie dużych zakładów przemysłu lotniczego. Głównym celem projektu jest podejmowanie działań, inspirowanie i wspieranie inicjatyw w zakresie specjalistycznego kształcenia i zwiększania kwalifikacji kadr naukowych, inżynierskich i technicznych na potrzeby gospodarki regionu, a także prowadzenie badań i analiza zagadnień związanych z przemysłem lotniczym. W ramach tego projektu zostały wyodrębnione następujące cele szczegółowe: zinwentaryzowanie potencjału ludzkiego oraz wyposażenia techniczno-laboratoryjnego Politechniki Rzeszowskiej oraz partnerów zewnętrznych wspierających realizację zadań; identyfikacja głównych obszarów badań i współpracy w zakresie wdrożeń nowoczesnych technologii („foresight wewnętrzny” dla realizacji celów „Doliny Lotniczej”); opracowanie szczegółowej struktury organizacyjnej oraz wewnętrznych zasad współpracy i współdziałania z przedsiębiorstwami przez utworzenie tzw. klastrów, w ramach których współpracują ze sobą podmioty, wykorzystując określone zaplecze wiedzy. Pozwoli to również na wypracowanie specyficznego klimatu sprzyjającego wdrażaniu innowacji w zakresie przemysłu lotniczego, a także przedsiębiorczości; opracowanie szczegółowego programu badań naukowych w dziedzinie przemysłu lotniczego; analiza i dobór typów wniosków zgłaszanych w ramach projektu „Dolina Lotnicza”, zgodnych z głównymi obszarami współpracy określonymi w pierwszym etapie projektu; opracowanie studiów wykonalności i biznesplanów w odniesieniu do wybranych typów projektów. 62 III projekt pilotażowy „Regionalny System Proeksportowy”. Celem tego projektu jest wspieranie działań proeksportowych, rozwój systemów informacji gospodarczej dla przedsiębiorców oraz rozwój centrów logistycznych wspierających współpracę międzynarodową, w tym również zastosowania nowoczesnych narzędzi informatycznych dla eksportowania usług zaawansowanych technologicznie. Istotnym elementem, stanowiącym doskonałe uzupełnienie koncepcji Regionalnego Systemu Proeksportowego, będzie wdrożenie systemu eksportu zaawansowanych technologicznie usług z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi informatycznych. Intencją twórców RSI 2005-2013 i środowisk zaangażowanych w jej opracowanie i wdrażanie było m.in. promowanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie budowania powiązań i infrastruktury dla Systemu Innowacyjności. Projekt „Regionalny System Proeksportowy” nie tylko przyczynia się do wzrostu konkurencyjności podkarpackich przedsiębiorstw, lecz wykorzystuje najnowsze osiągnięcia techniki. Świadczenie usług informacyjnych oraz usług zaawansowanych technologicznie będzie oparte na koncepcji telepracy. Podjęte inicjatywy przygotowania projektów pilotażowych, zaprezentowanych powyżej, stanowią ważny element wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego – RSI Podkarpackie. Ich realizacja pozwoli nie tylko na zbudowanie niezbędnej infrastruktury dla tworzenia systemu innowacji regionu, lecz również wyraźnie wesprze dwa istotne obszary będące ważnym elementem rozwoju gospodarczego regionu, tj. przemysł lotniczy oraz działalność eksportową. Dynamicznie zaś rozwijający się potencjał intelektualny stwarza szansę regionowi podkarpackiemu aspirowania o pozycję ważnego regionu kraju pod względem ekonomicznym. Wybór instytucji odpowiedzialnych za realizację projektów pilotażowych będzie się odbywał zgodnie ze schematem 4. Innowacje są funkcją wiedzy posiadanej przez ludzi, stąd rozwój gospodarki opartej na wiedzy powinien stanowić strategiczny priorytet polityki, przyczyniający się do budowy dobrej pozycji konkurencyjnej i rozwoju społeczno-gospodarczego regionu. Wiedza, która jest tworzona, absorbowana, przekazywana i wykorzystywana przez podmioty gospodarujące, staje się czynnikiem ograniczającym obszary niepewności i warunkującym zdolność elastycznego reagowania na potrzeby rynku. 4. Źródła finansowania RSI 2005-2013 Gwarantem skutecznego wdrożenia zbudowanej w województwie podkarpackim RSI 2005-2013 jest zaangażowanie odpowiednich środków finansowych. Trzeba zapewnić możliwości finansowania wyznaczonych celów i zadań zawartych w tym strategicznym dokumencie. 63 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 może być wspierana finansowo przez sferę publiczną, państwową i samorządową: programy organizacji gospodarczych i społecznych o charakterze non profit, programy finansowane lub współfinansowane przez jednostki gospodarki rynkowej (firmy) – środki własne firm, środki dostępne na rynku kapitałowym. Najważniejszym zadaniem i kryterium będzie wykorzystanie możliwości finansowania lub współfinansowania projektów innowacyjnych przez zagraniczne fundusze pomocowe, zwłaszcza Fundusze Strukturalne tworzone przez Unię Europejską, a także projekty kwalifikowane do kontraktu wojewódzkiego. Fundusze Strukturalne UE są podstawowym źródłem finansowania działań wdrażających RSI 2005-2013. Wymierny wpływ na poprawę innowacyjności przedsiębiorstw i tym samym na konkurencyjność gospodarki województwa podkarpackiego będzie miało skuteczne wdrożenie projektów zaplanowanych i przygotowanych w ramach RSI 2005-2013. Dzięki wypracowaniu przez województwo podkarpackie strategii innowacyjnej możliwe będzie ich sfinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, budżetu państwa oraz środków regionalnych. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Sektorowy Program Operacyjny – Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw i Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich na lata 2004-2006 umożliwiają finansowanie działań w obszarach: tworzenia kultury innowacyjnej, transferu wiedzy, rozwoju instytucji otoczenia biznesu, wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. Doceniając rolę, jaką mają odegrać środki Unii Europejskiej we wdrożeniu RSI 20052013, absolutnie nie można traktować jej wyłącznie jako metody pozyskiwania finansowania z Funduszy Strukturalnych. Realizując Strategię, należy dążyć do poprawy poziomu technologicznego województwa i budowy regionu innowacyjnego. Większość projektów związanych z innowacjami będzie realizowana i finansowana w ramach ZPORR: priorytet 2 – Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, działanie 2.6 – „Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy”. Duże możliwości finansowania tkwią także w SPO – WKP, priorytet 1 – Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu, priorytet 2 – Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw. W działaniu 2.6 ZPORR zarówno przyjmowanie wniosków, jak i ich ocena formalna dokonywana jest przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego. Oceną merytoryczną zajmuje się Komisja Oceny Projektów. Po opracowaniu listy rankingowej projektów przez Komisję Oceny Projektów Zarząd Województwa Podkarpackiego wybiera te projekty, które najpełniej realizują priorytety i cele zawarte w Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na Lata 2000-2006 i Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013. 64 Instytucją wdrażającą dla działań 2.5 „Promocja przedsiębiorczości”, 2.6 „Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy” i 3.4 „Mikroprzedsiębiorstwa” jest Samorząd Województwa Podkarpackiego. Zadania te realizuje Departament Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Samorząd Województwa Podkarpackiego powierzył Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego realizację zadań instytucji wdrażającej dla działań 2.5 „Promocja przedsiębiorczości” i 3.4 „Mikroprzedsiębiorstwa”. Projekty w ramach tych działań należy składać w Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. Instytucja ta dokonuje również oceny formalnej złożonych wniosków. Ocenę merytoryczną wniosków przeprowadzają komisje oceny projektów powołane osobno dla działania 2.5 oraz 3.4 ZPORR. W działaniu 1.5 „Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego” ZPORR ocena formalna złożonych wniosków o dofinansowanie projektów należy do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Oceną merytoryczną i techniczną projektów zajmuje się Panel Ekspertów powoływany przez Marszałka Województwa. Na podstawie wyników oceny dokonanej przez Panel Ekspertów sporządzana jest lista rankingowa projektów, przedkładana pod obrady Regionalnego Komitetu Sterującego do spraw rozwoju regionu. Regionalny Komitet Sterujący do spraw rozwoju regionu, rozpatrując wnioski, dokonuje ich oceny pod kątem zgodności projektu, będącego przedmiotem wniosku, ze Strategią Rozwoju Województwa Podkarpackiego na Lata 2000-2006. Następnie rekomenduje Zarządowi Województwa Podkarpackiego listę rankingową wniosków wraz z podaniem uzasadnienia. Kolejno Zarząd Województwa Podkarpackiego podejmuje decyzję o wyborze projektów na podstawie rekomendacji Regionalnego Komitetu Sterującego do spraw rozwoju regionu. Instytucjami wdrażającymi Sektorowy Program Operacyjny – Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw są: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP): Priorytet 1, działanie 1.1 – Wzmocnienie instytucji wspierających działalność przedsiębiorstw, poddziałanie 1.1.1 – Wsparcie instytucji otoczenia biznesu zrzeszonych w sieci KSU, działanie 1.2 – Poprawa dostępności do zewnętrznego finansowania inwestycji przedsiębiorstw. Agencja Rozwoju Regionalnego MARR SA: Priorytet 2, działanie 2.1 – Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez doradztwo, działanie 2.3 – Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje. 65 Agencja Rozwoju Przemysłu SA (ARP): Priorytet 1 działanie 1.3 – Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm. Ministerstwo Nauki i Informatyzacji (MNiI): Priorytet 1, działanie 1.4 – Wzmocnienie współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką, działanie 1.5 – Rozwój systemu dostępu przedsiębiorstw do informacji i usług publicznych on-line. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW): Priorytet 2, działanie 2.4 – Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów środowiska. Ministerstwo Gospodarki i Pracy (MGiP): Priorytet 2, działanie 2.2 – Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej przedsiębiorstw. W Strategii część przedsięwzięć można zrealizować bez znaczących nakładów finansowych. Nie należy tracić z pola widzenia działań bezinwestycyjnych, polegających na lepszej organizacji pracy i współpracy oraz sprawniejszych rozwiązaniach logistycznych. Poprawa kultury innowacyjnej w regionie, rozwój kapitału ludzkiego i społecznego będą sprzyjały współpracy w zakresie wprowadzania innowacji wszystkich uczestników podkarpackiego systemu innowacji. Nie należy zapominać, że współdziałanie w sieci wyzwoli efekt synergii i stworzy wartość dodaną w gospodarce i nauce regionu. W tabeli 4. na str. 66. są przedstawione potencjalne źródła finansowania projektów realizowanych w ramach Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013. 5. Propozycje i platformy współpracy międzyregionalnej oraz z krajami ościennymi Ważnym rezultatem konsultacji i negocjacji, jakie odbyły się w okresie tworzenia Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013, było nawiązanie współpracy pomiędzy trzema województwami. Trzy regionalne strategie innowacji – TRIS – powstawały w atmosferze współpracy województw podkarpackiego, lubelskiego i świętokrzyskiego. Z założenia współpraca ta będzie kontynuowana w okresie realizacji strategii. Oznacza ona możliwość nie tylko konsultacji, ale też realizacji wspólnych działań o charakterze strategicznym i operacyjnym. Wszystkie trzy województwa charakteryzują się zbliżonym potencjałem gospodarczym, mają podobne Tabela 4. Potencjalne źródła finansowania projektów z RSI 2004-2006 (euro) 67 problemy, ale także wiele wspólnych atutów. Wskaźniki innowacyjności tych województw należą do najniższych w kraju. Szczególne znaczenie może mieć współpraca w dziedzinie: kreowania proekologicznych rozwiązań, w tym w sektorze gospodarki żywnościowej. Lubelską Dolinę Zdrowej Żywności można rozszerzyć w Region Żywności Ekologicznej, obejmujący obszar województwa podkarpackiego; wspólnego tworzenia klastrów, w tym klastra lotniczego; współpracy ośrodków naukowych, badawczo-rozwojowych itd.; wspólnej oceny skuteczności realizowania strategii i wyciągania wniosków; nawiązywania współpracy z krajami ościennymi. Z oczywistych powodów wyjątkowo ważna jest współpraca z innymi regionami Unii Europejskiej. Integracja polityk regionalnych jest jednym z celów nadrzędnych Unii Europejskiej. Bardzo skuteczne mogą się okazać wspólne starania o fundusze przeznaczane na badania i rozwój, współpraca naukowa, a także, do tej pory niedoceniana i prawie nieistniejąca, rzeczywista współpraca przedsiębiorstw. Należy w tym zakresie zintensyfikować współpracę z krajami ościennymi – Ukrainą i Słowacją, wykorzystując przygraniczne położenie województwa podkarpackiego. CZĘŚĆ CZWARTA – SYSTEM MONITORINGU REALIZACJI RSI 2005-2013 System monitoringu skuteczności i efektów wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na Lata 2005-2013 powinien być prosty i skuteczny. Podstawowym elementem monitoringu realizacji strategii będą dwie grupy wskaźników: wskaźniki produktu, które określają wykonanie danego celu; wskaźniki rezultatu, precyzujące uzyskane poprzez dany produkt rezultaty. Koncepcja monitoringu RSI 2005-2013 wykazuje też spójność z uwagami zawartymi w Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 20002006, Aktualizacja na lata 2004-2006, w której zapisano, że elementami systemu monitoringu powinny być instrumenty służące do monitorowania i oceny zarówno konkretnych programów czy też projektów (realizowane w różnych odstępach czasu, zgodnie z logiką projektu), jak i skuteczności szeroko rozumianej regionalnej polityki innowacyjnej (ocenianej w odstępach rocznych). Monitoring (i ocena) skuteczności regionalnej polityki innowacyjnej powinien być realizowany w okresach rocznych. Pozwoli to na wykorzystanie systemu gromadzenia danych statystycznych na potrzeby Urzędu Statystycznego i Eurostatu. Metoda taka eliminuje konieczność żmudnego gromadzenia dodatkowych danych dotyczących innowacyjności oraz ich opracowywania przez specjalnie powołane do tego gremia. Oznacza więc oszczędność czasu i funduszy, upraszcza system monitoringu i pozwala na szybkie zweryfikowanie (w celu porównania miejsca województwa podkarpackiego na tle innych regionów kraju i pozostałych państw Unii Europejskiej); pozwala też na wiarygodne określenie skutków realizacji strategii w regionie. Eurostat w zeszycie nr 3 – Regiony EU (2002 European Innovation Scoreboard) prezentuje zalecane wskaźniki oraz ich źródła. Na potrzeby regionalnych strategii innowacji do tych wskaźników regionu zaliczono: ludność z wykształceniem wyższym (procent przedziału wiekowego 2564); udział ludności w kształceniu ustawicznym (procent przedziału wiekowego 25-64); pracujący w sektorach przemysłowych średnio i wysoko zaawansowanych technologicznie (procent ogółu pracujących); pracujący w wysoko zaawansowanej technologicznie działalności usługowej (procent ogółu pracujących); wydatki publiczne na B+R (procent PKB); 70 wydatki prywatnych przedsiębiorców na B+R (procent PKB); zgłoszone patenty sektora wysokich technologii (według Europejskiego Urzędu Patentowego) w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców; produkt krajowy brutto na 1 osobę. Wymienionych osiem obligatoryjnych wskaźników w europejskiej ocenie poziomu innowacyjności regionu uzupełnianych jest dwoma wskaźnikami syntetycznymi, liczonymi według standardów UE Eurostat, zeszyt nr 3 – Regiony EU (2002 European Innovation Scoreboard): pierwszy wskaźnik prezentuje region na tle kraju, drugi wskaźnik przedstawia region na tle Unii Europejskiej. W regionach, zgodnie ze wskazaniami Eurostatu, mogą być też liczone wskaźniki uzupełniające: zasoby ludzkie w nauce i technice (procent przedziału wiekowego 25-64); wskaźnik specjalizacji – liczba przedsiębiorstw w sektorach średniej i wysokiej technologii oraz w sektorze usług wysokiej technologii (procent ogólnej liczby przedsiębiorstw); wskaźnik dywersyfikacji – liczba pracujących w sektorach średniej i wysokiej technologii oraz w sektorze usług wysokiej technologii (procent ogólnej liczby w sektorach); dostęp do internetu (procent gospodarstw domowych). Skuteczne wykorzystanie systemu monitoringu umożliwi określenie zmian w otoczeniu gospodarczym i społecznym w regionie, a w ten sposób może być podstawą do podejmowania działań regulujących oraz korekty zamierzeń zawartych w strategii. Zaproponowane wskaźniki umożliwiają bowiem: identyfikację zmian w otoczeniu gospodarczym i społecznym, ważnych z punktu widzenia wdrażania RSI 2005-2013, ważnych więc w kreowaniu innowacyjnej gospodarki; określenie zakresu i skuteczności działań proinnowacyjnych w regionie, a więc sprecyzowanie regionalnych skutków realizacji celów zawartych w Strategii. Monitoring Strategii będzie wyjątkowo ważnym elementem oceny postępu we wdrażaniu założeń i realizacji celów. ZAŁĄCZNIK NR 1 Słownik pojęć Aktorzy systemu innowacji – uczestnicy procesu tworzenia, wdrażania i promocji innowacji; uczelnie, instytucje badawcze, dostawcy usług finansowych i doradczych, przedsiębiorstwa i ich zrzeszenia, władze samorządowe. Analiza kosztów i korzyści – procedura oceny celowości realizacji projektu przez porównywanie korzyści i kosztów. Audyt – ogół działań, przez które uzyskuje się niezależną ocenę funkcjonowania instytucji, legalności, gospodarności, celowości, rzetelności; audyt jest zazwyczaj wykonywany przez odrębną komórkę, podporządkowaną bezpośrednio kierownikowi instytucji, lub przez firmę zewnętrzną. Badania naukowe – to badania podstawowe (obejmujące działalność badawczą, eksperymentalną lub teoretyczną, podejmowaną w celu zdobycia nowej wiedzy o zjawiskach i faktach, nieukierunkowaną na bezpośrednie zastosowanie w praktyce) i badania stosowane (obejmujące działalność badawczą, podejmowaną w celu zdobycia nowej wiedzy, ukierunkowaną na bezpośrednie zastosowanie w praktyce), badania rozwojowe (prace wykorzystujące dotychczasową wiedzę, uzyskaną w wyniku działalności badawczej lub doświadczeń praktycznych, prowadzone w celu wytworzenia nowych lub udoskonalenia istniejących materiałów, wyrobów, urządzeń, usług, procesów lub metod). Beneficjent końcowy – instytucje oraz firmy publiczne i prywatne odpowiedzialne za zlecanie operacji. W przypadku programów pomocy (stosownie do art. 87 Traktatu i w przypadku pomocy przyznanej przez instytucje wyznaczone przez państwa członkowskie) beneficjentami końcowymi są instytucje, które przyznają pomoc. Występują dwa rodzaje beneficjentów końcowych: instytucje wdrażające i ostateczni odbiorcy pomocy. Cel generalny – cel określający perspektywę, w której pomoc ma zostać udzielona, w tym ogólną strategię pomocy, a także niektóre cele szczegółowe. Cel horyzontalny – jest wyznaczony dla wszystkich projektów realizowanych w ramach jednego programu. Cel operacyjny – precyzyjnie oszacowany cel w konkretnym obszarze działań, który służy osiągnięciu celu szczegółowego. Cele te są przedstawiane w przeliczeniu na produkt (np. zorganizowanie szkoleń dla długotrwale bezrobotnych). Cel strategiczny – cel określony w szerszej perspektywie sektorowej, regionalnej lub krajowej, do której ma się przyczynić realizacja projektu. Cele strategiczne są przedstawione w przeliczeniu na oddziaływanie (np. spadek stopy bezrobocia w grupie długotrwale bezrobotnych). Cele – określenie w fazie wstępnej przygotowania projektu, planowanych efektów, jakie ma przynieść dane działanie o charakterze publicznym. 72 Cele polityki strukturalnej UE – cele służące osiągnięciu spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Liczba i definicja celów polityki strukturalnej ulegają zmianom w kolejnych okresach budżetowych. Celem Wspólnoty na lata 20002006 powinien być wzrost spójności społeczno-gospodarczej w odniesieniu do obecnej sytuacji. Główny cel Wspólnoty realizowany będzie przez trzy cele priorytetowe. Celem 1 jest promowanie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionów opóźnionych w rozwoju. Celem 2 jest wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych. Celem 3 jest wspieranie adaptacji i modernizacji polityki oraz systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia. Dokumenty programowe (operacyjne) – dokumenty w postaci programów lub planów rozwoju, opracowywane na potrzeby wydatkowania środków wstępnie przyznanych (alokowanych) danemu obszarowi lub sektorowi przez Komisję Europejską w ramach Funduszy Strukturalnych. Określają m.in. cele i główne kierunki wydatkowania środków na podstawie analizy obecnej sytuacji i tendencji rozwojowych danego obszaru lub sektora, kryteria i sposoby realizacji konkretnych projektów, osoby i instytucje odpowiedzialne za wykonanie określonych zadań oraz szacowaną wielkość i rozbicie środków z uwzględnieniem współfinansowania ze wszystkich osiągalnych źródeł budżetowych. Do dokumentów takich zaliczamy sektorowe programy operacyjne oraz Narodowy Plan Rozwoju. Dyfuzja innowacji – sposoby, dzięki którym innowacje technologiczne są rozpowszechniane kanałami rynkowymi i nierynkowymi z miejsca powstania (pierwszego na skalę światową wdrożenia) do różnych krajów i regionów oraz do różnych dziedzin gospodarki (rynków) i przedsiębiorstw. W procesie dyfuzji innowacje wprowadzone przez jedno przedsiębiorstwo mogą stać się dla innego przedsiębiorstwa nowymi lub ulepszonymi procesami. Działalność badawcza i rozwojowa (B+R) – systematycznie prowadzone prace twórcze, podjęte w celu zwiększenia zasobu wiedzy, w tym wiedzy o człowieku, kulturze i społeczeństwie, jak również w celu znalezienia nowych zastosowań tej wiedzy. Obejmuje ona trzy rodzaje badań, mianowicie: badania podstawowe i stosowane oraz prace rozwojowe. Działalność innowacyjna – szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów. Niektóre z tych działań są innowacyjne same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji. Przez działania innowacyjne lub wspierające innowacyjność rozumie się również: poprawę poziomu edukacji i wykształcenia, rozwój infrastruktury, zwłaszcza teleinformatycznej, działalność standaryzacyjną, normalizacyjną oraz działalność na rzecz ochrony własności przemysłowej i intelektualnej, poprawę sprawności i jakości działania służb publicznych. Działania RITTS/RIS (Regional Innovation and Technology Transfer Strategies)/(Regional Innovation Strategies) – inicjatywy UE mające na celu wspieranie rozwoju innowacyjności i transferu technologii w regionach oraz zwiększenie konkurencyjności firm przez uświadamianie roli innowacji w rozwoju firm i regio- 73 nu, ulepszanie regionalnej infrastruktury usługowej na rzecz firm oraz umacnianie zdolności przyjmowania nowych technologii przez firmy. Działanie – grupa projektów realizujących ten sam cel. Działanie stanowi etap pośredni między priorytetem a projektem. Dziedzina interwencji – konkretne zagadnienie tematyczne w ramach kategoryzacji interwencji Funduszy Strukturalnych, wchodzące w skład dziedziny działalności społeczno-gospodarczej, np. inwestycje w gospodarstwach rolnych, usługi dla przemysłu turystycznego, budowa dróg. EQUAL – jedna z inicjatyw wspólnotowych, w ramach której wsparcie kierowane jest do projektów mających na celu współpracę transnarodową służącą promowaniu nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy. Inicjatywa ta finansowana jest z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) – bank powołany na mocy Traktatu Rzymskiego, mający służyć finansowaniu rozwoju gospodarczego Wspólnoty. Podstawowym zadaniem EBI jest równoważenie i stabilizacja wspólnego rynku przez udzielanie pożyczek i gwarancji kredytów, przyznawanych przez inne banki, następnie wykorzystywanych we wszystkich sektorach gospodarczych (przede wszystkim w telekomunikacji, transporcie, przemyśle, energetyce oraz ochronie środowiska). Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) – międzynarodowa organizacja finansowa utworzona w 1991 r. z siedzibą w Londynie, skupiająca około 50 państw. Celem EBOR jest finansowe wspieranie przemian gospodarczych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej (także w państwach byłego ZSRR). Warunkiem udzielenia pomocy jest rozwój demokracji i poszanowanie człowieka w danym państwie. Kredyty EBOR mogą być przekazane zarówno rządom, jak i podmiotom prywatnym. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) – jeden z Funduszy Strukturalnych zajmujący się transformacją struktury rolnictwa oraz rozwojem obszarów wiejskich. Fundusz realizuje m.in. następujące zadania: wzmocnienie i reorganizacje struktur rolnictwa i leśnictwa, zapewnienie konwersji kierunków produkcji rolnej i promowanie pozarolniczej działalności gospodarczej w obszarach wiejskich, pomoc w osiągnięciu akceptowanego społecznie poziomu życia rolników, w tym bezpośrednie wsparcie finansowe, pobudzenie świadomości społeczności żyjących na obszarach wiejskich w celu chronienia środowiska przyrodniczego, zachowania walorów krajobrazu etc. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) – Fundusz wchodzący w skład Funduszy Strukturalnych, którego zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionów należących do Unii. Fundusz współfinansuje realizację celów 1 i 2 polityki strukturalnej UE. W szczególności Fundusz ten udziela wsparcia inwestycjom produkcyjnym, rozwojowi infrastruktury, lokalnym inicjatywom rozwojowym oraz małym i średnim przedsiębiorstwom. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) – jeden z Funduszy Strukturalnych, który współfinansuje realizację celu 3 na całym obszarze Unii Europejskiej, wspiera również cele 1 i 2. Ze środków Funduszu finansowane są głównie szkolenia zawodowe i rozwój zatrudnienia. 74 Eurostat – urząd statystyczny Unii Europejskiej odpowiadający za zbieranie danych statystycznych, przygotowywanie prognoz i analiz. Przekazuje instytucjom Wspólnot Europejskich niezbędne informacje statystyczne, współpracuje z urzędami statystycznymi państw członkowskich, które mogą uzyskać od Eurostatu informacje dotyczące rozwoju integracji europejskiej w ramach UE. Ewaluacja (programu) – oszacowanie oddziaływania pomocy strukturalnej Wspólnoty w odniesieniu do celów oraz analiza jej wpływu na specyficzne problemy strukturalne. Foresight – proces konsultacji i zbierania doświadczeń ekspertów zmierzający do budowania średnio- i długookresowych scenariuszy rozwoju regionu oraz wskazania strategicznych, przyszłościowych sektorów regionalnej gospodarki dla realizacji celów innowacyjnej polityki. Fundusz dotacji – typ projektu o charakterze funduszu dotacji skierowanego na realizację konkretnego zagadnienia. W przypadku projektu tego typu operator funduszu rozdzielający dotacje pomiędzy odbiorców ostatecznych uznawany jest za beneficjenta końcowego pomocy. Fundusz inwestycyjny – wyspecjalizowana firma, często związana z bankami i innymi instytucjami finansowymi, zajmująca się inwestowaniem w rozwój przedsiębiorstw. Fundusz poręczeń kredytowych – wyspecjalizowana instytucja, której celem jest ułatwienie podmiotom gospodarczym dostępu do kredytów bankowych przez udzielanie bankom kredytującym poręczeń spłaty udzielanych kredytów. Fundusz pożyczkowy – instytucja udzielająca krótkoterminowych, stosunkowo niewysokich pożyczek małym firmom, ale także osobom zamierzającym dopiero podjąć działalność gospodarczą na własny rachunek. Fundusz Spójności (Kohezji) – instrument ekonomiczno-polityczny Komisji Europejskiej, nienależący do Funduszy Strukturalnych i wdrażany na poziomie wybranych państw, a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów przez budowę wielkich sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o dużym obszarze oddziaływania. Fundusz venture capital – odmiana funduszu inwestycyjnego zajmująca się inwestowaniem w przedsięwzięcia charakteryzujące się wysokim ryzykiem, ale zarazem umożliwiające osiągnięcie bardzo wysokiej stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału. Fundusze Przedakcesyjne – środki bezzwrotnej pomocy finansowej udzielanej przez Unię Europejską krajom kandydującym. Ich najważniejszym zadaniem jest przygotowanie tych krajów do członkostwa w UE oraz pomoc w wyrównaniu różnic gospodarczych. Do instrumentów funkcjonujących w ramach tych funduszy zaliczone zostały: PHARE, ISPA, SAPARD. Fundusze Strukturalne – zasób finansowy UE umożliwiający pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarki krajów członkowskich drogą interwencji w kluczowych sektorach i regionach (poprawa struktury). Na Fundusze Strukturalne składają się: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz 75 Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) oraz Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWR). Główne rodzaje działalności innowacyjnej (źródła innowacji) – działalność B+R; zakup gotowej wiedzy w postaci patentów, licencji, usług technicznych; nabycie tzw. technologii materialnej, tj. innowacyjnych maszyn i urządzeń, na ogół o podwyższonych parametrach technicznych, niezbędnych do wdrożenia nowych procesów i produkcji nowych wyrobów. Gospodarka oparta na wiedzy – to nie do końca sprecyzowana wizja gospodarki, której istnienie warunkuje umiejętność efektywnego wykorzystania wiedzy na poziomie jednostek, organizacji, regionów i całych społeczeństw. Infrastruktura innowacyjna – tworzą ją ośrodki innowacji i przedsiębiorczości, czyli podmioty wyspecjalizowane w działaniach na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, transferu i komercjalizacji nowych technologii oraz poprawy konkurencyjności gospodarki, takie jak: parki naukowe i technologiczne, centra transferu technologii i informacji, inkubatory przedsiębiorczości i centra technologiczne, ośrodki szkoleniowo-doradcze, lokalne fundusze pożyczkowo-poręczeniowe, fundusze venture capital. Inicjatywy Wspólnoty – programy finansowane z funduszy strukturalnych, mające na celu rozwiązanie problemów występujących na terenie całej Unii Europejskiej. Liczba i charakter inicjatyw wspólnotowych ulegają zmianom w zależności od zidentyfikowanych problemów mających wpływ na funkcjonowanie Unii Europejskiej. W latach 2000-2006 są to: EQUAL, INTERREG, LEADER, URBAN. Inkubator – określona przestrzeń, z reguły w formie szeregu pomieszczeń przygotowanych do podejmowania w nich działalności produkcyjnej i usługowej. Szczególną cechą tej przestrzeni są warunki korzystania z niej. Administrator udostępnia ją na ulgowych warunkach finansowych potencjalnym przedsiębiorcom z dobrze przygotowanym i zaakceptowanym biznesplanem nowego przedsięwzięcia. Innowacja – zmiana wprowadzona celowo, która polega na zastępowaniu dotychczasowych rozwiązań innymi, ulepszonymi. Można wyróżnić innowacje organizacyjne oraz innowacje technologiczne w obrębie produktów i procesów. Innowacja technologiczna – występuje wtedy, kiedy nowy lub ulepszony produkt zostaje wprowadzony na rynek albo gdy nowy lub ulepszony proces zostaje zastosowany w produkcji, przy czym ów produkt i proces są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. Innowacje technologiczne obejmują: innowacje technologiczne produktów (produkty technologicznie nowe, produkty technologicznie ulepszone) i innowacje technologiczne procesów (zastosowanie technologicznie nowych lub istotnie ulepszonych metod produkcyjnych, łącznie z metodami dostawy produktów). Innowacja technologiczna w obrębie procesów – to zaadaptowanie nowych, znacznie udoskonalonych metod produkcji, z włączeniem metod dostawy produktu. Metody te mogą się wiązać ze zmianami w obrębie urządzeń lub organizacji produkcji albo w obu tych sferach, i mogą wynikać z wykorzystania nowej wiedzy. Innowacje organizacyjno-techniczne – obejmują przedsięwzięcia związane ze zmianą organizacji wydziałów produkcyjnych, stanowisk pracy oraz wydziałów pomocni- 76 czych, w tym realizowane w ramach własnych prac racjonalizatorskich oraz przedsięwzięcia związane z zakupem oprogramowania komputerowego, wprowadzania komputerów do sterowania i regulacji procesami produkcyjnymi, jak również z instalacją sieci komputerowych. Innowacje organizacyjno-techniczne obejmują przedsięwzięcia związane ze zmianą organizacji wydziałów produkcyjnych, stanowisk pracy oraz wydziałów pomocniczych, w tym realizowane w ramach własnych prac racjonalizatorskich oraz przedsięwzięcia związane zarówno z zakupem oprogramowania komputerowego, wprowadzaniem komputerów do sterowania i regulacji procesami produkcyjnymi, jak i z instalacją sieci komputerowych. Innowacje technologiczne dzieli się na produktowe i procesowe. W obrębie innowacji produktowych wyróżnia się produkty nowe pod względem technologicznym oraz produkty ulepszone technologicznie (zmodernizowane). Innowacyjność – zdolność przedsiębiorstw tworzenia i wdrażania innowacji oraz faktyczna umiejętność wprowadzania nowych i zmodernizowanych wyrobów, nowych lub zmienionych procesów technologicznych lub organizacyjno-technicznych. Innowacyjność gospodarki – zdolność podmiotów gospodarczych ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce nowych wyników badań naukowych, prac badawczo-rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków. Innowacyjność gospodarki jest wynikową innowacyjności poszczególnych podmiotów gospodarczych. Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej (ISPA) – instrument finansowy w ramach Funduszy Przedakcesyjnych, wspierający 10 krajów Europy Środkowo-Wschodniej przygotowujących się do akcesji do UE. Wzorowany na Funduszu Spójności, przeznaczony jest dla dużych projektów inwestycyjnych (powyżej 5 mln euro). Wsparcie obejmuje działania w zakresie środowiska naturalnego oraz dostosowania sieci komunikacyjnych i transportowych do standardów europejskich. Instytucja płatnicza – instytucja wyznaczona przez państwo członkowskie w celu przygotowania i przedkładania wniosków o płatności oraz otrzymywania płatności z Komisji. W Polsce instytucją płatniczą jest Ministerstwo Finansów. Instytucja pośrednicząca w zarządzaniu – jednostka publiczna lub usługi podlegające władzom właściwym ds. zarządzania lub płatności, na które instytucja zarządzająca deleguje część uprawnień. Instytucja wdrażająca – jednostka publiczna odpowiedzialna za zlecanie końcowemu odbiorcy (w drodze przetargu lub konkursu) realizacji projektu inwestycyjnego lub wykonania usługi. Instytucja zarządzająca – instytucja lub organ publiczny, wyznaczony przez państwo członkowskie na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym, lub też państwo członkowskie, o ile same sprawują funkcje zarządzania pomocą, odpowiedzialne za sterowanie i nadzorowanie procesu realizacji określonego dokumentu. Instytucje wsparcia – instytucje, które koncentrują swoją aktywność na newralgicznych dla procesów rozwojowych obszarach wspierania przedsiębiorczości i proce- 77 sów innowacyjnych w formie: szerzenia wiedzy i umiejętności poprzez doradztwo, szkolenia, informację w ramach ośrodków szkoleniowo-doradczych; pomocy w transferze i komercjalizacji nowych technologii w ramach centrów transferu technologii; pomocy finansowej (seed-capital) w formie parabankowych funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, oferowanej osobom podejmującym działalność gospodarczą i młodym firmom bez historii kredytowej (start-up); szerokiej pomocy doradczej, technicznej i lokalowej dla nowo powstałych przedsiębiorstw w pierwszym okresie działania w inkubatorach przedsiębiorczości i inkubatorach technologicznych; tworzenia skupisk przedsiębiorstw (tzw. klasterów, z ang. cluster) i animacji innowacyjnego środowiska przez łączenie na określonym zagospodarowanym terenie usług biznesowych i różnych form pomocy firmom w ramach: parków technologicznych, stref biznesu, parków przemysłowych. Dla instytucji tych przyjęło się w Polsce określenie – ośrodki innowacji i przedsiębiorczości. INTERREG – inicjatywa Unii Europejskiej wspierająca współpracę obszarów przygranicznych dwóch państw członkowskich, mająca także na celu wyrównanie dysproporcji w rozwoju regionów leżących po dwóch stronach granicy. INTERREG obejmuje również podobne działania w regionach państw członkowskich graniczących z krajami beneficjentami programu PHARE, ściśle skoordynowane z PHARE CBC. Inicjatywa ta finansowana jest z EFRR. Jednolity Dokument Programowy – jednolity dokument przyjęty przez Komisję i zawierający tę samą informację, która jest zawarta w Podstawach Wsparcia Wspólnoty i w programie operacyjnym. Jednostki badawczo-rozwojowe – państwowe jednostki organizacyjne wyodrębnione pod względem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, tworzone w celu prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, których wyniki powinny znaleźć zastosowanie w określonych dziedzinach gospodarki narodowej i życia społecznego. Do jednostek badawczo-rozwojowych można zaliczyć: instytuty naukowo-badawcze, ośrodki badawczo-rozwojowe, centralne laboratoria, inne jednostki organizacyjne. Kapitał innowacyjny – zdolność tworzenia innowacji i rezultaty innowacji w postaci patentów, praw autorskich. Kapitał intelektualny – wiedza i umiejętności kadr regionalnych, a na poziomie przedsiębiorstwa: wykształcenie i umiejętności pracowników oraz ich zaangażowanie w rozwój firmy. Kapitał ludzki – zasób wiedzy, umiejętności, zdolności i entuzjazmu, zawarty w danym społeczeństwie. W uproszczeniu utożsamia się go z wiedzą i umiejętnościami zasobów ludzkich. Kapitał organizacyjny – umiejętności i koncepcja organizacyjna zapewniająca dzielenie się nim. Kapitał społeczny – różne formy więzi społecznych stanowiących podstawę relacji między ludźmi i ciałami społecznymi. Kapitał społeczny można określić jako zespół takich cech organizacji społecznej, jak zaufanie, normy i powiązania między jednostkami, które zwiększają ich sprawność w zbiorowym działaniu, a zarazem 78 czynią z nich wspólnotę, pozwalając im na osiąganie pewnych celów niemożliwych do realizacji bez posiadania tego kapitału. Kategoria (obszar) interwencji – dziedzina interwencji Funduszy Strukturalnych pomocna przy identyfikacji, badaniu i monitorowaniu działań. Kategorie interwencji są wykorzystywane do wykonywania rocznych sprawozdań dotyczących Funduszy Strukturalnych i ich obciążenia w celu ułatwienia przekazu informacji dotyczących różnych polityk. Do głównych obszarów interwencji zaliczono: rolnictwo, leśnictwo, promowanie dostosowania i rozwoju obszarów rolniczych, rybołówstwo, pomoc dla dużych przedsiębiorstw, pomoc dla średnich i małych przedsiębiorstw, turystyka, infrastruktura transportowa, infrastruktura telekomunikacyjna i społeczeństwo informacyjne, infrastruktury energetyczne, infrastruktura środowiskowa, planowanie przestrzenne i odbudowa, infrastruktura społeczna i infrastruktura ochrony zdrowia publicznego. Klaster (grono) – sieć małych i średnich przedsiębiorstw, które ze względu na swoją niewielką siłę przy działaniu w pojedynkę decydują się na współpracę. Klastery obejmują kontakty i współpracę przedsiębiorstw z instytucjami naukowo-badawczymi i władzami publicznymi. Know-how – wiedza i doświadczenie w dziedzinie przemysłowej, handlowej lub naukowej. Komitet monitorujący – podmiot powoływany wspólnie przez Komisję Europejską oraz kraj beneficjenta w celu oceny i nadzorowania danego programu. Jego zadaniem jest zapobieżenie jednostronnym ocenom, wypracowanie kryteriów i sposobu oceny programu, częstotliwości i zakresu analiz cząstkowych oraz końcowych. Komitet sterujący wyborem projektów – podmiot powoływany przez instytucję zarządzającą w celu opiniowania i konsultowania wyboru projektów kwalifikujących się do wsparcia z Funduszy Strukturalnych. Korzyści skali – obniżenie kosztu produkcji jednostki dobra, spowodowane zwiększeniem produkcji i zużycia zasobów niezbędnych do jego powstania. Korzyści skali pojawiają się, gdy wzrost zużycia zasobów wywołuje proporcjonalne zwiększenie wielkości produkcji. Im większa produkcja, tym bardziej możliwe jest zastosowanie szybszego i bardziej wydajnego wyposażenia produkcyjnego. Koszty kwalifikowalne – koszty, których poniesienie jest merytorycznie uzasadnione, lub zwłaszcza koszty, które spełniają kryteria zasadności wyznaczone przez instytucję zarządzającą. Koszty ogółem – łączny koszt planowanych działań lub operacji, z uwzględnieniem kosztów dopuszczalnych oraz pozostałych (niespełniających kryterium dopuszczalności). Krajowy System Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (KSU) – powstał w październiku 1996 r. z inicjatywy Polskiej Fundacji MSP (obecnie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości), która pełni rolę koordynatora działań systemu. KSU jest elementem krajowego systemu wsparcia sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Kryteria wyboru projektów – określony zestaw wymogów formalnych i merytorycznych, zawartych w programie uzupełniającym, które muszą spełnić projekty, aby 79 uzyskać dofinansowanie ze środków pomocowych. W przypadku Funduszy Strukturalnych kryteria wyboru projektów formułowane są przez instytucję zarządzającą, a następnie aprobowane przez Komitet Monitorujący. Kultura innowacyjna – obejmuje zachowania (elastyczność, otwartość na współpracę, świadomość konieczności wprowadzania zmian i ustawicznego zdobywania wiedzy) charakterystyczne dla danej zbiorowości społecznej, stwarzające dobre warunki do powstawania i rozwoju innowacji. Kwantyfikacja – przedstawianie efektów realizacji programów finansowanych z Funduszy Strukturalnych na poziomie produktu, rezultatu oraz oddziaływania. LEADER – inicjatywa Wspólnoty polegająca na wsparciu dla projektów rozwoju obszarów wiejskich, zwłaszcza lokalnych przedsięwzięć pilotażowych. Inicjatywa ta jest w całości finansowana przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF). Łańcuch wartości – opisuje pełny zakres działań związanych z produktem lub usługą, zaczynając od pomysłu, poprzez wszystkie etapy produkcji, po dostarczenie do klientów i likwidację po jego zużyciu. Memorandum Finansowe – umowa pomiędzy Komisją Europejską i krajem będącym adresatem pomocy, w ramach funduszy przedakcesyjnych i Funduszu Spójności, wyznaczająca cele oraz zasięg danego programu pomocowego. Podpisanie memorandum kończy fazę programowania i rozpoczyna fazę wdrażania. Monitorowanie – proces systematycznego zbierania i analizowania wiarygodnych informacji finansowych i statystycznych dotyczących wdrażania projektów, którego celem jest zapewnienie zgodności realizacji projektów i programu z wcześniej zatwierdzonymi założeniami realizacji. MSP – małe i średnie przedsiębiorstwa. W rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej z dnia 9 listopada 1999 roku (Dz.U. nr 101, poz. 1178 z późniejszymi zmianami) za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym: zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 7 milionów euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 5 milionów euro. Nie uważa się jednak za małego przedsiębiorstwa, w którym przedsiębiorcy inni niż mali posiadają: więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji, prawa do ponad 25% udziału w zysku, więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy). Zgodnie z ww. ustawą, za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę niebędącego małym przedsiębiorcą, który w poprzednim roku obrotowym: zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 40 milionów euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 27 milionów euro. Nie uważa się jednak za średniego przedsiębiorstwa, w którym przedsiębiorcy inni niż mali i średni posiadają: więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji, prawa do ponad 25% udziału w zysku, więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy). 80 Narodowy Plan Rozwoju (NPR) – dokument programowy stanowiący podstawę planowania zarówno poszczególnych dziedzin interwencji strukturalnych, jak i zintegrowanych wieloletnich programów operacyjnych o charakterze horyzontalnym i regionalnym. Zawiera propozycje celów, działań oraz wielkości interwencji Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności ukierunkowanych na zmniejszanie dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym pomiędzy krajem akcesyjnym a Unią Europejską. Na podstawie tego dokumentu kraj akcesyjny prowadzi uzgodnienia z Komisją Europejską w zakresie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych Do Celów Statystycznych (NUTS) – jednolity schemat podziału terytorialnego krajów Unii Europejskiej. NUTS jest pięciostopniową klasyfikacją hierarchiczną, w której wyróżnia się trzy poziomy regionalne (NUTS 1-3) oraz dwa poziomy lokalne (NUTS 4-5). Ze względów praktycznych nomenklatura NUTS oparta jest przede wszystkim na podziałach administracyjnych istniejących w krajach członkowskich. Klasyfikacja NUTS jest podstawą prowadzenia regionalnych rachunków ekonomicznych i statystyki regionalnej w wymiarze społeczno-gospodarczym. W Polsce do przystąpienia do UE funkcjonowała klasyfikacja NTS, w której do poziomu pierwszego zalicza się cały kraj, do poziomu NTS 2 – 16 nowych województw, do NTS 3 – 44 podregiony, do NTS 4 – 380 powiatów i miast na prawach powiatu oraz do ostatniego poziomu zakwalifikowano 2 489 gmin. Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) – badanie polegające na określeniu, opisie i ocenie bezpośrednich oraz pośrednich skutków danego przedsięwzięcia dla: człowieka oraz komponentów środowiska przyrodniczego (fauny, flory, wód, gleb, powietrza, klimatu, krajobrazu), oddziaływania między tymi elementami, dóbr materialnych i dziedzictwa kultury; ocena wpływu środowiska powinna być wykonana zgodnie z prawem polskim i odpowiednimi dyrektywami UE, dotyczącymi ochrony środowiska naturalnego. Okres programowania – okres obowiązywania dokumentów programowych, stanowiących podstawę ubiegania się o pomoc ze strony Komisji Europejskiej. Obecny okres programowania to lata 2000-2006. Operacje – projekt lub czynność podejmowana przez beneficjentów końcowych pomocy (synonim projektu). Park naukowy (technologiczny) – zainicjowany i subwencjonowany ze środków publicznych kompleks naukowo-przemysłowy, którego zadaniem jest tworzenie klimatu sprzyjającego przedsięwzięciom innowacyjnym, zwiększającego dynamikę rozwoju regionu przez transfer i komercjalizację technologii ze sfery B+R do praktyki gospodarczej. Park naukowy (technologiczny) jest ulokowany na terenie lub w pobliżu ośrodka naukowego, co zapewnia kontakty podmiotów gospodarczych z instytucjami naukowymi. Dostarcza odpowiedniej do potrzeb powierzchni pomieszczeń na prowadzenie działalności MŚP, laboratoriów, instytutów naukowo-badawczych. Zapewnia w pewnym zakresie usługi wspierające biznes (gł. doradztwo patentowe i technologiczne), a także pośredniczy w pozyskiwaniu środków finansowych na prace badawcze, wdrożeniowe i uruchomienie działalności nowych firm, gł. typu spin-off. 81 Partnerstwo – włączenie w proces podejmowania decyzji i ich realizację odpowiednich szczebli władz wspólnotowych i krajowych, jak również instytucji i środowisk regionalnych oraz lokalnych najlepiej znających potrzeby i możliwości swego regionu. Jest to jedna z zasad wdrażania Funduszy Strukturalnych. PHARE – Program Spójność Gospodarcza i Społeczna (PHARE SSG) – program rozwoju regionalnego finansowany przez UE, będący jedną z części PHARE, który ma na celu zmniejszanie opóźnień i zróżnicowań pomiędzy regionami przez promowanie aktywności sektora produkcyjnego, rozwój zasobów ludzkich oraz infrastruktury. PHARE-CBC – program współpracy przygranicznej, służący finansowaniu projektów, głównie inwestycyjnych, sytuowanych na granicach krajów PHARE z państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Polityka ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej – polityka, której celem było zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska, przyczynianie się do ochrony zdrowia ludzkiego, a także zapewnienie rozważnego i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. Ponadto wprowadzono podstawowe zasady w dziedzinie ochrony środowiska. Są to: zasada zapobiegania (prewencji) powstawaniu szkód ekologicznych, zasada "zanieczyszczający płaci", zasada pomocniczości, która mówi, że Wspólnota podejmuje działania w dziedzinie ochrony środowiska w takim zakresie, aby można było osiągnąć określone cele w stopniu wyższym na szczeblu WE niż na poziomie poszczególnych państw członkowskich. Prace rozwojowe – prace w szczególności konstrukcyjne, techniczno-projektowe oraz doświadczalne polegające na zastosowaniu istniejącej już wiedzy, uzyskanej dzięki pracom badawczym lub jako wynik doświadczenia praktycznego dla opracowania nowych lub istotnego ulepszenia istniejących materiałów, urządzeń, wyrobów, procesów, systemów czy usług, łącznie z przygotowaniem prototypów oraz instalacji pilotażowych. Priorytet – priorytetowi jest podporządkowany wkład finansowy z funduszy, innych instrumentów finansowych oraz odpowiednich środków finansowych państwa członkowskiego, jak również zestaw sprecyzowanych celów. Produkt krajowy brutto (PKB) – miernik produkcji wytworzonej na obszarze danego kraju, który jest sumą wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych, wydatków sektora prywatnego na zakup dóbr i usług inwestycyjnych, wydatków państwa na zakup dóbr i usług oraz salda bilansu handlu zagranicznego. Produkt nowy pod względem technologicznym – produkt, którego cechy i przeznaczenie różnią się znacząco od uprzednio wytwarzanych produktów. Takie innowacje mogą się wiązać z radykalnie nowymi technologiami, mogą być oparte na połączeniu istniejących technologii w nowych zastosowaniach lub mogą wynikać z zastosowania nowej wiedzy. Produkt ulepszony technologicznie – to produkt, którego działanie zostało w znaczący sposób usprawnione lub ulepszone. Program operacyjny – dokument przyjęty przez Komisję Europejską, służący wdrażaniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW) (ang. CSF) i składający się ze spójnego 82 zestawienia priorytetów, zawierającego działania wieloletnie, które mogą być wdrażane przez jeden lub kilka Funduszy, jeden lub kilka innych dostępnych instrumentów finansowych oraz EBI. Programowanie – proces organizowania, podejmowania decyzji i finansowania, prowadzony w kilku etapach w celu wdrażania, na podstawie wieloletniej współpracy, wspólnych działań Wspólnoty i państw członkowskich dla osiągnięcia określonych celów, znajdujący wyraz w przygotowaniu dokumentów programowych. Projekt (zadanie) – najmniejsza dająca się wydzielić jednostka stanowiąca przedmiot pomocy. Przedsiębiorczość – zespół cech i zachowań właściwy przede wszystkim przedsiębiorcom. Do podstawowych cech zalicza się: umiejętność dostrzegania potrzeb i doskonalenia pomysłów oraz gotowość do podejmowania ryzyka. Przedsiębiorstwo innowacyjne – przedsiębiorstwo, które w badanym okresie – najczęściej trzyletnim – wprowadziło przynajmniej jedną innowację technologiczną. Region – podporządkowana bezpośrednio szczeblowi centralnemu jednostka terytorialna, posiadająca reprezentację polityczną. W Polsce obecnie rolę regionów pełnią województwa. Regionalny system innowacji – zbiór firm i instytucji wzajemnie powiązanych na terytorium regionu, działających na rzecz procesu innowacji i postępu technologicznego w gospodarce lub sprzyjających mu. Rezultaty – bezpośrednie i natychmiastowe efekty zrealizowanego programu lub projektu. Rezultaty dostarczają informacji o zmianach, jakie nastąpiły w wyniku wdrożenia programu lub projektu u beneficjentów pomocy, bezpośrednio po uzyskaniu przez nich wsparcia. RIS – Regionalna Strategia Innowacji (RSI). RIS+ (Regionalna Strategia Innowacji „+”) – finansowane przez Departament Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej projekty i badania zawarte w RIS i RITTS. RITTS – Regionalna Strategia Innowacji i Transferu Technologii. Rodzaje instytucji (podmiotów) wspomagających działalność proinnowacyjną – Innocentrum (instytucja promująca i wspomagająca powstawanie nowych firm innowacyjnych); Innowacyjny Segment Lokalny (tworzenie nowoczesnych, przyjaznych środowisku przedsiębiorstw wykorzystujących lokalne zasoby kadrowe, finansowe i logistyczne); Centrum Innowacji i Transferu Technologii (zwiększenie zdolności do innowacji i absorpcji nowoczesnych technologii); Park przemysłowy (zespół wyodrębnionych nieruchomości, w którego skład wchodzi co najmniej jedna nieruchomość, na której znajduje się infrastruktura techniczna pozostała po restrukturyzowanym lub likwidowanym przedsiębiorcy, utworzony na podstawie umowy cywilnoprawnej, której jedną ze stron jest jednostka samorządu terytorialnego, stwarzający możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorcom, w szczególności małym i średnim); Park technologiczny (zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami, na którym oferowane są przedsiębiorcom, wykorzystującym nowoczesne technologie, usługi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju 83 przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne); Inkubator przedsiębiorczości (niekomercyjny instrument wsparcia powstawania i rozwoju nowych przedsiębiorstw, zawłaszcza z sektora MSP). Rozwój regionalny – wzrost potencjału gospodarczego regionów oraz trwała poprawa ich konkurencyjności i poziomu życia mieszkańców, co przyczynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Rozwój zrównoważony – rozwój społeczno-ekonomiczny, zachowujący cechy trwałości w długim okresie oraz niedziałający destrukcyjnie na środowisko, w którym zachodzi. Sfera B+R – ogół instytucji i osób zajmujących się pracami twórczymi, podejmowanymi w celu zwiększenia zasobu wiedzy, jak również znalezienia nowych zastosowań dla tej wiedzy. Społeczeństwo informacyjne – społeczeństwo, w którym rozwój oparty jest na wiedzy. Urzeczywistnieniem tej idei w Polsce są podjęte działania zmierzające do zapewnienia wszystkim obywatelom dostępu do informacji o przepisach, procedurach, działaniach rządu i przedsięwzięciach firm, możliwościach inwestowania i rozwoju, mechanizmach finansowych, dostępnych technikach, technologiach czy produktach itp. Strategia rozwoju regionu – koncepcja systemowego działania na rzecz długotrwałego rozwoju regionu poprzez racjonalną alokację zasobów oraz dokument określający sposoby postępowania dla realizacji wspólnie ustalonych celów. Studium wykonalności – studium przeprowadzone w fazie formułowania projektu, weryfikujące, czy dany projekt ma dobre podstawy do realizacji i czy odpowiada potrzebom przewidywanych beneficjentów; studium powinno stanowić plan projektu; muszą w nim zostać określone i krytycznie przeanalizowane wszystkie szczegóły operacyjne jego wdrażania, a więc uwarunkowania handlowe, techniczne, finansowe, ekonomiczne, instytucjonalne, społeczno-kulturowe oraz związane ze środowiskiem naturalnym; studium wykonalności pozwala na określenie rentowności finansowej i ekonomicznej, a w rezultacie jasne uzasadnienie celu realizacji projektu. SWOT jest akronimem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu), Threats (zagrożenia w otoczeniu). Analiza SWOT jest metodą identyfikacji słabych i silnych stron organizacji oraz badania szans i zagrożeń, jakie przed nią stoją. Analiza SWOT oparta jest na schemacie klasyfikacji dzielącym wszystkie czynniki mające wpływ na bieżącą i przyszłą pozycję organizacji na: zewnętrzne w stosunku do organizacji i mające charakter uwarunkowań wewnętrznych, wywierające negatywny wpływ na organizację i mające wpływ pozytywny. Ze skrzyżowania tych dwóch podziałów powstają cztery kategorie czynników: zewnętrzne pozytywne – szanse, zewnętrzne negatywne – zagrożenia, wewnętrzne pozytywne – mocne strony, czyli atuty organizacji, wewnętrzne negatywne – słabe strony organizacji. Synergia – współdziałanie czynników, co jest korzystniejsze od sumy efektów funkcjonowania każdego z czynników z osobna, a więc niezależnie od siebie. „Synergia 84 będzie wtedy i tylko wtedy, gdy podmioty działające, jeśli współdziałają osiągają więcej, niż jeśli działają każdy z osobna” (T. Kotarbiński). Transfer technologii – proces polegający na przenoszeniu do gospodarki technologii (wynalazków, patentów, wiedzy o nowych wyrobach, nowoczesnych metodach wytwarzania) oraz związanej z jej wykorzystaniem wiedzy organizacyjnej, powstałej w sektorze nauki i badań. Celem transferu technologii jest wywołanie procesu rozwoju masowej produkcji przemysłowej przez zaszczepienie na lokalnej tkance przemysłowej nowych technologii. TRIP – Międzyregionalny Projekt Innowacyjny. Własność przemysłowa – ochrona oznaczeń odróżniających, w szczególności znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, rozwiązań technicznych (chronionych patentami), wzorów i modeli przemysłowych, tajemnic produkcyjnych i handlowych. Wskaźniki – miara: celów, jakie mają zostać osiągnięte, zaangażowanych zasobów, uzyskanych produktów, efektów oraz innych zmiennych (np. ekonomicznych, społecznych, dotyczących ochrony środowiska). Wskaźniki bazowe – wskaźniki opisujące sytuację społeczno-gospodarczą w sferze realizacji projektu, mierzone przed rozpoczęciem oraz w trakcie jego wdrażania, w celu oszacowania zachodzących zmian, niewynikających jednakże z realizacji inwestycji. Wskaźniki oddziaływania – wskaźniki odnoszące się do konsekwencji danego programu wykraczających poza natychmiastowe efekty dla bezpośrednich beneficjentów. Oddziaływanie szczegółowe to te efekty, które pojawią się po pewnym okresie, niemniej jednak są bezpośrednio powiązane z podjętym działaniem. Oddziaływanie globalne obejmuje efekty długookresowe, dotyczące szerszej populacji. Wskaźniki podstawowe – zestaw wskaźników opartych na standardach unijnych, zalecanych do stosowania beneficjentom środków uruchamianych w ramach Funduszy Strukturalnych. Wzornictwo przemysłowe – działalność twórcza, której celem jest określenie formalnych wartości przedmiotów wytwarzanych przez przemysł. ZAŁĄCZNIK NR 2 Wykaz wszystkich projektów zgłoszonych w trakcie wykonywania badań związanych z diagnozą stanu innowacyjności województwa podkarpackiego Tematyka projektu Instytucja zgłaszająca Opis Zakres projektów: „Infrastruktura innowacyjności” Infrastrukturalne – „twarde”: PRz Podejmowanie inicjatyw i działań w zakresie specjalistycznego kształcenia i zwiększania kwalifikacji kadr naukowych, organizowanie i rozwijanie współpracy edukacyjnej w specjalizacjach lotniczych pomiędzy szkołami wyższymi itp. Podkarpacki Park Naukowo- RARR Stworzenie sprawnej instytucji komplek-Technologiczny sowo zajmującej się stymulowaniem rozwoju innowacyjności w regionie Utworzenie Parku Naukowo- Fundacja Między- Zapewnienie bazy intelektualnej i mate-Technologicznego „Avia- narodowe Cen- rialnej dla rozwoju w szczególności maPark” w Mielcu trum Kształcenia i łych i średnich firm, ułatwienie rozwoju Rozwoju Gospo- kooperacji dużych firm na zasadach outdarczego oraz sourcingu, zapewnienie zdolności absorpStowarzyszenie cyjnej środków finansowych pochodząPromocji Polskie- cych z funduszy strukturalnych UE go Lotnictwa PROMLOT Rozbudowa sieci lotnisk polo- PRz Ułatwienie dostępu do miejsc, które mogą wych w atrakcyjnych turyprzyciągać turystów zagranicznych stycznie regionach Podkarpacia Centrum badawczo-rozwojowe URz i PRz Stworzenie na Podkarpaciu przyjaznego nowoczesnej elektroniki klimatu inwestycyjnego i zainicjowanie działań prowadzących do utworzenia nowoczesnego przemysłu elektronicznego w obszarze produkcji środków telekomunikacji, odnawialnych źródeł energii z użyciem zaawansowanych technologii Koncepcja budowy wielofunk- PRz Odtworzenie małej retencji, woda dla cyjnych zbiorników retencyjrolnictwa, turystyki i rekreacji. Energenych na obszarze Bieszczad tyczne wykorzystanie potencjału zasobów wodnych „Aeronet – Dolina Lotnicza” 86 Laboratorium Kompatybilności PRz Elektromagnetycznej Regionalna sieć laboratoriów PRz badawczych i pomiarowych Regionalny Generator Paten- WSIiZ tów i Licencji Eksport zaawansowanych tech- WSIiZ nologicznie usług przez system telepracy Ustawienie Laboratorium Ho- PRz dowli Komórek Ssaczych oraz wprowadzenie badań na liniach komórkowych w zakresie biokompatybilności, toksyczności, oznaczania aktywności i standaryzowania bioaktywnych rekombinowanych peptydów, oznaczania immunogenności i alergogenności preparatów farmakologicznych i żywności Analiza odporności urządzeń i systemów na zaburzenia elektromagnetyczne, zgodna z wymaganiami międzynarodowych standardów Integracja strukturalnego potencjału regionalnej bazy laboratoryjnej i systematyczny rozwój jej kompetencji potwierdzanych akredytacją Stworzenie systemu mającego na celu wspieranie procedur pozyskiwania ochrony patentowej praw autorskich, wdrażanie nowych technologii w przedsiębiorstwach regionu podkarpackiego, głównie z sektora MSP Rozprzestrzenianie usług przez system telepracy Utworzenie środowiskowego laboratorium wykonującego usługi na potrzeby farmaceutyczne i potrzeby ochrony środowiska oraz umożliwiającego działalność dydaktyczną i badania naukowe Karpackie Centrum Logistycz- Starostwo Powia- Poprawa sytuacji gospodarczej w powiecie ne na linii szerokotorowej LHS towe w Nisku niżańskim i województwie podkarpackim w Hucie Krzeszowskiej oraz rozwój handlu ze wschodem poprzez budowę i uruchomienie nowoczesnego terminalu kontenerowego w Hucie Krzeszowskiej Zintegrowany Program Inno- Fundacja Polskie Ukierunkowanie województwa podkarwacyjno-Technologiczny Konsorcjum Roz- packiego na nowoczesne technologie, Technopol Karpaty woju Regionalne- stymulowanie rozwoju lokalnych firm go zaawansowanych technologicznie Edukacyjne: Opracowanie narzędzi informatycznych oraz materiałów dydaktycznych do wspomagania nauczania, poprzez internet, wybranych przedmiotów z chemii na kursach inżynierskich, magisterskich i podyplomowych Regionalna Platforma Zdalne- WSIiZ Umożliwienie realizowania nauczania oraz go Nauczania szkoleń on-demand. System będzie oferował gotowe moduły oraz kreatory materiałów, elementów interaktywnych oraz zbioNauczanie chemii wspomagane PRz metodą distance-learning 87 rów bibliotecznych, co umożliwi profesjonalne przygotowanie i przeprowadzenie szkoleń w systemie zdalnej edukacji Regionalna baza ofert i zapo- RARR trzebowań technologicznych CARPATECH Internetowy Katalog Ofert RARR Inwestycyjnych „e-INVEST” Biuletyn informacyjny Sieci RARR Ośrodków Innowacji Podkarpacia „Innowator – info” Podkarpacki System Monito- WSIiZ ringu Informacji Społeczno-Gospodarczej Opracowanie metodologii PRz i utrzymywania systemów informacyjnych z uwzględnieniem specyfiki jednostek gospodarczych regionu Podkarpacia Bazy danych: Dynamizacja współpracy pomiędzy sferą nauki i gospodarki. Stworzenie mechanizmów wymiany informacji o ofercie badawczej i potrzebach w tym zakresie Opracowanie internetowego „Katalogu ofert inwestycyjnych” jako rozwinięcie bazy ofert inwestycyjnych woj. podkarpackiego Stworzenie biuletynu zawierającego aktualne informacje na temat ofert i zapotrzebowań innowacyjnych (technologicznych), oferty szkoleniowej ośrodków innowacji oraz ich specjalistycznych ofert usług Przygotowanie infrastruktury, opracowanie i wdrożenie technik i metod badawczych oraz prowadzenie analiz umożliwiających diagnozę stanu i procesów zachodzących w społeczeństwie i gospodarce woj. podkarpackiego Opracowana metodologia powinna umożliwiać efektywne wdrażanie i utrzymanie systemów informacyjnych zarządzania w małych i średnich firmach działających w specyficznych warunkach regionalnych Inicjatywy wspierające i pobudzające innowacyjność: Rady Liderów RARR Powołanie instytucji mającej na celu organizowanie i koordynowanie procesu rozwoju lokalnego oraz regionalnego Regionalny Program Wsparcia RARR Stworzenie systemu wsparcia dla młodych dla Młodych Przedsiębiorców osób (powyżej 24 roku życia) planujących „Rubikon” rozpoczęcie działalności gospodarczej Rozwój usług proeksporto- RARR Zwiększenie dostępności do usług dotywych „Eksport +” czących eksportu, promocja eksportu i zwiększenie liczby firm w województwie czynnie nawiązujących wymianę handlową z zagranicą Konkurs na najlepsze innowa- RARR Promocja innowacyjności w działalności cyjne przedsiębiorstwo Podgospodarczej, budowanie bazy danych karpacia „Innowator Podkarpaproinnowacyjnych firm Podkarpacia cia” „Maturzysto! I Ty możesz Podkarpacka Izba Uświadomienie sytuacji na rynku pracy zostać przedsiębiorcą!” Gospodarcza i pobudzenie aktywności zawodowej maturzystów wkraczających na rynek pracy Utworzenie Lokalnych Sieć Inkubatorów i Ośrodków Stowarzyszenie Zbudowanie sieci współpracy ludzi twoInnowacji Podkarpacia Inkubator Przed- rzących i reprezentujących inkubatory 88 siębiorczości INMARR, Centra Transferu Technologii Rzeszów i Mielec Akademicki Inkubator Przed- Stowarzyszenie na siębiorczości i Innowacji „API- Rzecz Innowacyjtech” w Rzeszowie ności i Transferu technologii „Horyzonty” w Rzeszowie Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Małych i Średnich Przedsiębiorstw w Mielcu Uruchomienie Szkolnego Inkubatora Przedsiębiorczości przy Centrum Kształcenia Praktycznego w Stalowej Woli przedsiębiorczości, centra transferu technologii, uzyskanie bezpośredniego wsparcia i konsolidacji działań instytucji pomocowych tego rodzaju w naszej Europie Stała promocja przedsiębiorczości wśród społeczności akademickiej miasta Rzeszowa, zbudowanie instytucji stałego wsparcia, obsługi logistycznej i inkubacji małych oraz średnich przedsiębiorstw zakładanych przez studentów i absolwentów Politechniki Rzeszowskiej i innych uczelni Stowarzyszenie Tworzenie dobrobytu mieszkańców regioInkubator Przed- nu mieleckiego przez kreowanie innowasiębiorczości IN- cyjności przedsiębiorstw i budowanie MARR w Mielcu innowacyjnej gospodarki regionu opartej na wiedzy CKP W Stalowej Kreowanie proinnowacyjnych postaw Woli wśród uczących się Zakres projektów: „Diagnozy, modele i bazy informacyjne” Przedsięwzięcia w zakresie energetyki: Auditing energetyczny budow- PRz Wykonanie bilansu potencjalnych potrzeb nictwa komunalnego woj. podprzeprowadzenia termodernizacji w bukarpackiego downictwie komunalnym woj. podkarpackiego oraz wykonanie audytów energetycznych dla tego budownictwa Zasoby energetyczne z odna- PRz Utworzenie modelu zdecentralizowanego wialnych źródeł energii na i regionalnego pozyskiwania energii, terenie woj. podkarpackiego sprzężenia obszarów pozyskania energii z obszarem jej zużycia Koncepcja rozwoju niekon- PRz Opracowanie kierunków, zasad oraz techwencjonalnej energetyki cieplnologii wykorzystania lokalnych i odnanej w woj. podkarpackim wialnych źródeł energii na terenie Podkarpacia w budownictwie, rolnictwie i przemyśle Przedsięwzięcia w zakresie sieci wodociągowo-kanalizacyjnych oraz jakości wód: Badania i analiza możliwości PRz Dostosowanie oczyszczalni do nowych technicznych oraz ekonomiczwymagań, umożliwienie wprowadzenia nych dostosowania eksploatoniezawodnych i energooszczędnych techwanych oczyszczalni ścieków nologii, odzysk energii oraz rozwinięcie do nowych polskich i unijnych przeróbki i zagospodarowania osadów uregulowań prawnych ściekowych Zwiększenie efektywności PRz Przeprowadzenie analizy wpływu retencji działania systemów kanalizazbiornikowej, powierzchniowej i kanałocyjnych przy wykorzystaniu wej na zwiększenie efektywności działania wielokomorowych zbiorników eksploatowanych systemów kanalizacji z oraz ochrona i poprawa jakości uwzględnieniem innowacyjnych zbiorni- 89 wód powierzchniowych Ocena niezawodności bezpie- PRz czeństwa funkcjonowania systemu zaopatrzenia w wodę do spożycia w mieście X Ocena składu chemicznego PRz i fizykochemii wód źródlanych woj. podkarpackiego w zakresie makro- i mikroilości składników Monitoring wybranych zanie- PRz czyszczeń chemicznych w glebie na terenie Podkarpacia Określenie składu chemiczne- PRz go i fizykochemicznych właściwości środowiska woj. podkarpackiego – analiza ścieków i odpadów przemysłowych ków retencyjnych oraz rozwiązań technicznych do zagospodarowania wód opadowych Analiza techniczna i ekonomiczno-niezawodnościowa funkcjonowania systemu zaopatrzenia miasta w wodę Zbadanie składu chemicznego i fizykochemii wód źródlanych z terenu gmin woj. podkarpackiego w zakresie makro- i mikroskładników Zbadanie tempa przyrostu zanieczyszczeń toksycznych w glebie w aspekcie prognozowania skutków degradacji cywilizacyjnej gleby Szczegółowa analiza chemiczna środowiska naturalnego miasta Rzeszowa i woj. podkarpackiego Przedsięwzięcia w zakresie ochrony środowiska naturalnego: Budowa zdalnego systemu URz Stworzenie systemu punktów pomiarokompleksowego monitoringu wych, infrastruktury komunikacyjnej zinśrodowiska woj. podkarpackietegrowanej z modułami akwizycji i przego tworzenia danych wartości parametrów obrazujących stan podstawowych cech środowiska Badania jakości wód na tere- PRz Zidentyfikowanie głównych źródeł zanienach wiejskich woj. podkarczyszczeń wód oraz opracowanie skuteczpackiego z propozycjami technych metod ich uzdatniania nologii ich uzdatniania do picia i na cele gospodarcze Erozja wodna na terenach URz urzeźbionych – przyczyny, mechanizmy, skutki i zapobieganie Uświadomienie rolników gospodarujących na terenach urzeźbionych o dużej szkodliwości erozji i wdrożenie metod zmniejszających jej skutki Badania źródeł azotanów PRz w rzekach Polski południowo-wschodniej na podstawie analizy stabilnych izotopów azotu i tlenu Podstawowy cel pracy to rozpoznanie i zbilansowanie źródeł pochodzenia azotu azotanowego dostającego się do wód powierzchniowych Przedsięwzięcia w zakresie rolnictwa: Zmiany zachodzące w zbioro- URz Zwrócenie uwagi na kierunki i rozmiary wiskach chwastów segetalnych zmian sukcesyjnych w zbiorowiskach w południowo-wschodniej chwastów polnych woj. podkarpackiego Polsce Analiza rynkowych zachowań WODR w Bogu- Analiza stosowanych przez przedsiębiornabywców indywidualnych chwale stwa środków i form marketingowego 90 względem środków i form marketingowego oddziaływania przedsiębiorstwa Określenie potencjału produk- URz cyjnego trwałych użytków zielonych w Bieszczadach Zachodnich Inwentaryzacja gruntów odło- URz gowanych i wskazanie możliwości ich zagospodarowania oddziaływania na nabywców i ich reakcji Ustalenie możliwości zagospodarowania trwałych użytków zielonych zdegradowanych Przeprowadzenie inwentaryzacji gruntów odłogowych w woj. podkarpackim i przedstawienie możliwości ich racjonalnego zagospodarowania Przedsięwzięcia w zakresie rozwoju turystyki: Kształtowanie strategii marke- WODR w Bogu- Koordynacja, doradztwo i szkolenia rolnitingowej produktów rolnictwa chwale ków w zakresie prowadzenia działań marekologicznego i agroturystyki ketingowych, w szczególności promocji żywności ekologicznej i usług agroturystycznych Jakość usług noclegowych WSIiZ Przebadanie poziomu jakości usług noclew Bieszczadach Zachodnich gowych w regionie bieszczadzkim Zakres projektów: „Innowacyjne technologie oraz programy badawczo-naukowe” Projekty w zakresie energetyki: Możliwości wykorzystania WODR w Bogu- Stworzenie warunków tworzenia prograbiomasy w warunkach woj. chwale mów inwestycyjnych z możliwością ich podkarpackiego – pilotażowy dofinansowania program dla gmin (powiatów) Zastosowanie lokalnych zaso- WODR w Bogu- Wybór najlepszych metod uprawy i zagobów biomasy do celów grzew- chwale spodarowania biomasy czych Wykorzystanie odnawialnych URz Uświadomienie rolników o szkodliwości źródeł energii, gromadzenie niewłaściwego gromadzenia odpadów i odzyskiwanie surowców i surowców wtórnych, odzyskiwanie suwtórnych rowców Regionalny program rozwoju URz Określenie potencjału produkcji roślinnej produkcji roślinnej jako źródła na cele energetyki odnawialnej w woj. odnawialnej energii z uwzględpodkarpackim. Zagospodarowanie części nieniem rolniczego zagospodaosadów ściekowych w rejonu do nawożerowania osadów ściekowych nia roślin „energetycznych” Możliwości uprawy szybko URz rosnących klonów wikliny na cele przemysłowe i energetyczne w woj. podkarpackim Lekkie konstrukcje stalowe Zagospodarowanie pewnej części dotychczas odłogowanego areału różnych kompleksów glebowych Budownictwo i geodezja PRz Wdrożenie i upowszechnienie stosowania konstrukcji stalowych zaprojektowanych kompleksowo ze szczególnym uwzględnieniem oszczędności ekonomicznych i działań proekologicznych z zachowa- 91 Doskonalenie jakości i trwało- PRz ści konstrukcji betonowych w aspekcie strategii zrównoważonego rozwoju Zastosowanie nowoczesnych PRz stopów aluminium w budownictwie mostowym Wykorzystanie dawnych map PRz katastralnych oraz materiałów archiwalnych do modernizacji części graficznej ewidencji gruntów i budynków i tworzenia aktualnego katastru nieruchomości Badania geotechniczne grun- PRz tów na potrzeby planowania przestrzennego Innowacyjna, niska w kosztach technologia podwyższonego usuwania związków biogennych w reaktorach SBR Analiza i ochrona przed hałasem na terenie Rzeszowa Zastosowanie soli sodowej kwasu kwercetyno-5’-sulfonowego (NASA) jako odtrutki na jony Cd2+, Hg2+, Pb2+ i Cr6+ Oczyszczalnie ścieków – szczelne zbiorniki prostokątne niem wyrównanego zapasu bezpieczeństwa elementów konstrukcji Opracowanie metod i wytycznych projektowania konstrukcji z betonu i uwzględnieniem utrzymania, modernizacji, adaptacji, rozbiórki i recyklingu Rozpoznanie możliwości zastosowania nowoczesnych stopów aluminium w budownictwie mostowym. W celu zwiększenia trwałości mostów prowadzone są obecnie poszukiwania nowych tworzyw, które mogłyby zastąpić beton i stal Opracowanie nowych technologii transformacji map katastralnych z układu katastralnego do układu 2000 Określenie geotechnicznych warunków posadowiania obiektów budowlanych Ochrona środowiska: PRz Optymalizacja zintegrowanego usuwania związków biogennych w procesie biologicznego oczyszczania ścieków metodą osadu czynnego w reaktorach SBR PRz Ochrona przed hałasem środowiskowym mieszkańców PRz Zbadanie wpływu sulfonowych pochodnych kwercetyny zatrucia ludzi i zwierząt jonami metali ciężkich PRz Poprawienie niezawodności budowanych zbiorników wodnych lub oczyszczalni ścieków Rolnictwo: Pozyskanie i oczyszczanie sali- SYLVECO PrzeUzyskanie naturalnej substancji wyjściocyny i zespołów flawonoidów twórstwo Ziół wej do produkcji wyrobów alternatywnych z wierzby purpurowej i wierzby do pochodnych syntetycznych kwasu saliwiciowej cylowego Wykorzystanie upraw roślin URz Opracowanie modeli sadowniczych gojagodowych w gospodarstwach spodarstw agroturystycznych, wytypowaagroturystycznych nie odmian i gatunków najlepiej nadających się do danego celu Upowszechnienie w warun- URz Dobór mieszanek strączkowo-zbożowych kach województwa podkarpacdla regionu woj. podkarpackiego kiego uprawy mieszanek strączkowo-zbożowych z przeznaczeniem na paszę 92 Zastosowanie substancji ak- URz tywnych wyizolowanych z ziół do produkcji preparatów botanicznych o właściwościach grzybo- lub zoobójczych Zastosowanie koniny i mięsa URz świnio-dzików do produkcji wysokogatunkowych wędlin Wyizolowanie substancji aktywnych z roślin leczniczych, przetestowanie ich właściwości na organizmach szkodliwych, produkcja preparatu biologicznego Określenie właściwości fizykochemicznych mięsa pozyskanego od koni i świnio-dzików oraz ustalenie parametrów technologicznych, które muszą byś zastosowane w tym przetwórstwie Przemysł: Lasometria PRz 40 mm nabój z pociskiem o działaniu uderzeniowym obezwładniającym Uszlachetnianie powierzchniowe części maszyn skoncentrowanym strumieniem ciepła z zastosowaniem metody GTAW Procesy kontaktowego współdziałania i cykliczna wytrzymałość metalu Sprężyste własności włókien ZM SA PRz PRz PRz Projektowanie procesu wytwa- PRz rzania wyrobów z kompozytów hybrydowych (nanokompozytów) Komputerowe wspomaganie PRz procesów kształtowania plastycznego blach i profili konstrukcyjnych Hydroksyalkilowanie trudno PRz rozpuszczalnych związków azacyklicznych Opracowanie metodyki stosowania systemów pomiarowych na terenie Podkarpacia dla jednostek gospodarczych „Dezamet” Opracowanie naboju z pociskiem o działaniu obezwładniającym Poprawa właściwości użytkowych przez kształtowanie struktury drogą krystalizacji pierwotnej i wtórnej w wyniku oddziaływania skoncentrowanego strumienia ciepła Badania kontaktowego współdziałania metalu z uwzględnieniem frettingu Wyznaczanie modułu sprężystości i współczynnika tłumienia drgań włókien metodą dynamiczną oraz wdrażanie opracowanej metody pomiaru Zwiększenie konkurencyjności przemysłu przez wdrożenie do produkcji nowych zaawansowanych materiałów oraz metod projektowania z nich wyrobów Stworzenie bazy danych materiałowych oraz numerycznej symulacji procesów tłoczenia, wykrywania oraz gięcia – stosowanych w produkcji środków transportu lotniczego i naziemnego Opracowanie przyjaznych ekologicznych technologii otrzymywania polieteroli z udziałem węglanów alkilenowych Medycyna: Opracowanie strategii informa- WSIiZ Opracowanie efektywnej strategii na temat cyjno-zapobiegawczej o zagrowczesnej i nieinwazyjnej diagnostyki żeniach chorobami nowotwozmian melanocytowych oraz przyjaznych rowymi skóry wśród miesznarzędzi informatycznych do diagnozowakańców woj. podkarpackiego nia stopnia zagrożenia czerniakiem skóry BIBLIOGRAFIA Wybrane pozycje literatury wykorzystane na etapie tworzenia RSI 2005-2013 1. Baruk J. 2003. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw i jej utrudnienia. „Proble- my Jakości”. Lipiec. 2. Bielski L. 1997. Sposób kształtowania przewag konkurencyjnych. Referat na Kongres Ekonomistów Polskich, s. 4-5. 3. Borys T. (red.). 1999. Wskaźniki ekorozwoju. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Bia- łystok. 4. Brzeziński M. (red.). 2001. Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyj- nymi. Wyd. Difin, Warszawa. 5. Budzyńska A., Duszczyk M., Gancarz M., Gieroczyńska E., Jatczak M., Wójcik 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. K. 2002. Strategia lizbońska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa. Cichowski L. 2001. Innowacyjność jako kluczowy składnik polskiej gospodarki. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie. Zeszyt 32. Poznań. Cooper R.G. 1988. Winning at New Products. Gage Educational Publishing, London. Czechowicz T. 2003. Rola państwa w finansowaniu działalności innowacyjnej – uwagi ogólne. [w:] Innowacyjność polskiej gospodarki. Red. M. Górzański, R. Woodward. Zeszyty Innowacyjne. CASE, Warszawa. Drucker P. 1992. Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa. Dupuy C., Gilly J.-P. 1995. Les strategies territoriales des grands groupes industriels. [w:] Economie industrielle et economie spatiale. red. A. Rallet, A. Torre. Economica, Paris. European Innovation Scoreboard. Technical Paper No 3, EU Regions, 2002. European Innovation Scoreboard. Technical Paper No 4, Indicators and Definitions, 2002. European Innovation Scoreboard. Technical Paper No 5, Thematic Innovation Scoreboard – Life Long Learning for Innovation, 2002. European Innovation Scoreboard. Technical Paper No 6, Methodology Report, 2002. Guliński J. 2001. Innowacje, małe, średnie przedsiębiorstwa w Polsce. Kwartalnik „Gazeta Innowacje”, 9. Informator o wynikach badań potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw województwa podkarpackiego. RSI Podkarpackie. Rzeszów 2004. Informator o wynikach badań postaw i działań administracji samorządowej i rządowej województwa podkarpackiego w zakresie innowacji. RSI Podkarpackie. Rzeszów 2004. 94 18. Informator o wynikach badań sektora naukowo-badawczego w regionie podkar- packim oraz ofertach usług badawczych. RSI Podkarpackie. Rzeszów 2004. 19. Informator na temat organizacji wsparcia biznesu w województwie podkarpackim. RSI Podkarpackie. Rzeszów 2004. 20. Innovation Tomorrow – European Commission, Innovation Papers No 28, 2002. 21. Janasz W. 2001. Strategie innowacyjne przedsiębiorstw. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin. 22. Janasz W. (red.). 2004. Innowacje w rozwoju przedsiębiorczości w procesie trans- formacji. Wyd. Difin, Warszawa. 23. Jasiński A.H. 1992. Przedsiębiorstwo innowacyjne na rynku. Wyd. Książka i Wie- dza, Warszawa. 24. Jewtuchowicz A. 2001. Strategie przedsiębiorstw innowacyjnych – współpraca 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. czy konkurencja? Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie. Zeszyt 32. Poznań. Koch J. 2000. Wiedza – innowacje – transfer technologii. Automatyzacja produkcji 2000. Wiedza – Technika – Postęp. Tom 1. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej. Kroik J., Malara Z. 2001. Zarządzanie zmianami organizacyjnymi w restrukturyzacji przedsiębiorstw (uwagi metodyczne). Prace Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej. Zeszyt Naukowy 2. Mamos-Sutkowska N. 2000. Konkurencyjność polskich firm. Wyniki sondy przeprowadzonej w Klubie 500. [w:] Uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw w Polsce. Red. K. Kuciński. IFGN SGH, Warszawa. Markowski T. 1999. Zarządzanie rozwojem miasta. PWN, Warszawa. Michoński A. 2000. Polityka przemysłowa Unii Europejskiej – dostosowania Polski. [w:] Polska i Unia Europejska. Stan obecny i wyzwania na przyszłość. Red. U. Płowiec. Placet, Warszawa. Moszkowicz K. 2001. Przedsiębiorcza i innowacyjna ścieżki transformacyjne – w części metodologicznej lub innowacyjnej. [w:] Strategie i konkurencyjność przedsiębiorstw po dziesięciu latach transformacji. Mat. II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej. Część I. Polanica Zdrój. Oslo Manual. European Commision, Eurostat 2000. Pardela I. 2002. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw w latach 1994-2000. [w:] Wybrane aspekty zewnętrznego finansowania przedsięwzięć gospodarczych. Politechnika Częstochowska. Penc J. 1999. Innowacja i zmiany w firmie. Placet, Warszawa. Pomykalski A. 1997. Zarządzanie innowacjami. Zeszyty Naukowe 786. Organizacja i Zarządzanie. Zeszyt 29. Łódź. Poznańska K. 2001. Innowacyjność jako czynnik determinujący wzrost konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. [w:] Strategie i konkurencyjność przedsiębiorstw po dziesięciu latach transformacji. Mat. II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej. Część II. Polanica Zdrój. Prahald C., Hamel G. 1990. The Core Competence of Corporatin. „Harvard Business Review”. May/June. Profil wrażliwości regionalnej na integrację z Unią Europejską. Województwo podkarpackie. Red. A. Hildebrandt. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2003. 95 38. Przybylska A. 2001. Badanie postaw innowacyjnych tradycyjnie kształconych in- 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. żynierów. Zeszyt Naukowy 1. Wyd. Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej. Roczniki statystyczne 1991, 2000 – 2003. GUS, Warszawa. Some Thaughts on Definitions of Innovation. 1999. „The Innovation Journal”. November, 20. Sosnowska A., Poznańska K., Łobejko S., Brdulak J., Chinowska K. 2003. Systemy wspierania innowacji i transferu technologii w krajach Unii Europejskiej i w Polsce. Poradnik przedsiębiorcy. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa. Spence W.R. 1994. Innovation. Chapman and Hall, London. Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006. Rzeszów 2000. Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006, Aktualizacja na lata 2004-2006. Rzeszów 2004. Suchodolski B. 1974. Oświata i człowiek przyszłości. Warszawa. Tidd 1., Bessant J., Pavitt K. 1997. Managing Innovation. Integrating Technological, Market and Organizational Change. Wiley, Chichester. Urban S. 2001. Rola innowacji w wyznaczaniu konkurencyjności polskiej gospodarki. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie. Zeszyt 32. Poznań. Weeb A. 1994. Managing Innovative Projects. Chapman and Hall, London. Woodward R. 2003. Finansowanie innowacyjnych MSP – główna bariera rozwoju. [w:] Innowacyjność polskiej gospodarki. Red. M. Górzański, R. Woodward. Zeszyty Innowacyjne. CASE, Warszawa. Zajączkowski M. 2003. Podstawy innowacji i ochrony własności intelektualnej. Wyd. Economicus, Szczecin. Zintegrowana analiza ekonomiczna województwa podkarpackiego. RSI Podkarpackie. Rzeszów 2004. Zysnarska E. 2001. Informacje ekologiczne a konkurencyjność przedsiębiorstwa. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie. Zeszyt 32. Poznań.
