n|as]Ev - GGSSC India

Transcription

n|as]Ev - GGSSC India
n"ozr}/p d/ gSskt/ ns/ T[; d/ ;kfjp ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih wjkoki ~ fwbD dh fdbh fJZSk ekoB r[o{
;kfjp B/ dZyD tZb ukb/ gkJ/. Gkt/A r[o{ ;kfjp d/ doFBK s'A tKfMnK jh phwkoh ekoB n"ozr}/p dh w"s j' rJh go
n"ozr}/p T[gozs fjzd[;skB dh w[rb ;bsBs d/ oki/ pjkdo Fkj Bkb r[o{ r'fpzd f;zx ih dh GothA w[bkeks j'Jh
fi; ftZu pjkdo Fkj tb'A gzikp d/ }kbw BtkpK ~ ;'XD dh g/FeF th ehsh rJh.
go r[o{ ;kfjp B/ Bkd/V d/ fJe p?okrh wkX' dk; ~ nzfwqs Sek e/ pzdk f;zx pDkfJnk ns/ pjkdo dk fyskp
d/ e/ ykb;kJh c"iK dk ioB?b Ekfgnk. fJj r[o{ ;kfjp dh p]fFF jh ;h fe fJe jmhb/, p?okrh ns/ foXhnK f;XhnK
dh gqkgsh d/ jzeko ftZu rq;/ wkX' #s/ r[owfs dh n?;h p]fFF ehsh fe d[fBnkth jzeko ~ nfXnksfwe Fesh ftZu
gotofss eoe/ pzdk f;zx pjkdo pDk fdZsk.
nZr'A f;zxK dk i}pk th ewkb ;h fijBK pzdk f;zx Bkb r[o{ d/ gzi f;zx d/ye/, r[o{ ;kfjp d/ shoK d/ doFB
eoe/ pzdk f;zx ~ nkgDk iZE/dko gqtkB ehsk ns/ nkgDhnK ikBK e[opkB eo d/D ~ fsnko j' rJ/. nzdk}k
brkT[Dk n"yk BjhA j? fe i/eo r[o{ ;kfjp dk nkd/F b? e/ g[Zi/ pzdk f;zx bJh ;zrsK ftZu fJsBk T[sFkj ;h sK r[o{
;kfjp d/ nkg nkT[D Bkb eh e[M j' iKdk.
r[o{ ;kfjp dh fenk p]fFF ;h fe p?okrh sA' pzdk f;zx dk eokwksh gotosD ;zGt j'fJnk. r[o{ dh p]fFF
dh eokwks jh ;h fe f;zxK$f;zxDhnK B/ T[; n"y/ jkbks ftZu i[Mko{ i}pk do;kfJnk. go r[o{ gqsh ns/ e"w gqsh
fenk ;wogD ;h fe pkpk pzdk f;zx (pkpk fpB'd f;zx d/ iZE/ tKr{z) nkgDh ikB puk th ;ed/ ;B go fJ; ~ p[}fdbh
;wMe/ nkg Fjkds bJh fsnko j' rJ/.
go fJeZb/ pzdk f;zx #s/ sK r[o{ ;kfjp dh ftF/F p]fFF j' ;edh j? go fJj fJe eokwksh GkDk jh ;h fe
j[ewokBK dh e?d ftZu, s;hfjnK dh SKt/A ns/ w"s dh jehes ;kjwD/ ;ko/ f;zxK, f;zxDhnK, pi[orK ns/ pZfunK
ftZu'A e'Jh fJe th nkgD/ Xow s'A BjhA v'fbnk ns/ fe;/ B/ th e/; esb BjhA eotkJ/.
r[o{ ;kfjp dh p]fFF, ;zrsh i}pk, f;XKse ;gZFNsk, nkuoDe db/oh ns/ e"wh ;wogD dk nfijk gkm
fJ; oZph GkD/ ftZu'A ;k~ fwfbnk j? i' ;k~ ;dhth ekb sZe gq/oBk eodk oj/rk.
f`. crn kml isMG
ies AMk iv`c.....
c`nx mun`r`
2
sMp`dkI
3
gurU Erjn dyv jI dy ShIdI idvs d` sunyh`
4
E`l` duE`l`
5
gurU Erjn dyv jI-ivSv S~qI d` sMdyS
6
;qL oDihs f;zx
B`eI gurb^S isMG aurP bMd` isMG bh`dr
8
gqpzXeh ;zgkde
is@K r`j d` b`nI bMd` isMG bh`dr
11
vkfJo?eNo, gqekFB vkfJo?eN'o/N
p`Tk~ dy p@qr
15
;zgkde (gzikph)
gurb`xI kQ` Eqy kQ` v`ck
16
ByNt v`rq`-sR: gurpRIq isMG K`ls`, srI knyf`
18
kbIr-b`xI iv@c igE`n d` sMklp
20
gurmiq sMgIq
22
@
is@K r`j d` ausreIE`-mh`r`j`
rxjIq isMG
23
Sbd ivc`r
24
m~-bolI, ivrsy Eqy siBE`c`r nMU smripq-pMj`bI s@Q l~bV`
26
pMQ
27
k`iv auf`rI
29
;qL jowhs f;zx
sRI gurU gRMQ s`ihb jI dy gurq`g@dI dy iqMn sO s`l 'qy ivSyS
30
w?Apo, ;zgkdeh p'ov
kI EsIN mYgzIn piVHE` ?
30
ENGLISH SECTION
31
fgUnh Hkkx
38
www.ggssc.net
fibd 34-6 i{B, 2008
nze-387
fibd …†-ˆ i/m-jkV
;zws ‡†‚
nze-…Š‰
w[Zy ;zgkde
vkL uoB ewb f;zx
uh\ ;eZso
ekoiekoh ;zgkde
vkL tfozdogkb f;zx
g'qL pbftzdogkb f;zx
;zgkde (nzro/ih)
fgqzL joh f;zx
;zgkde (fjzdh)
;qL gowihs f;zx
;fj ;zgkde
vkL joh f;zx @ikue#
fJzukoi eftsk Gkr
;qL eowihs f;zx @B{o#
fJzukoi (gq'veFB)
;qL i;pho f;zx
fJzukoi (ftsoB)
;qL pofizdogkb f;zx, vkL i"jo f;zx
;qL ;ftzdo f;zx, vkL wfjzdo f;zx, phph joehos e"o
sMp`dkI borf dy s`ry mYNbr E`nryrI qOr 'qy k`rzSIl hn
hux qusIN 's`f` ivrs` s`f` gOrv' dI mYNbriSp Pon, PYks j~ eI-myl r`hIN vI pR`pq kr skdy ho|
;kbkBk uzdk
d/F
ftd/F
L
L
Incharge Circulation,
100 o[gJ/
1,000 o[gJ/ U.S. $ 30 / U.K. £ 15
SADA VIRSA SADA GOURAV
Model Town Ext., Ludhiana-141 002
(Punjab, India)
ihtB w?ApofFg
d/F
ftd/F
L 1,000 o[gJ/
L 10,000 o[gJ/ U.S. $ 300 / U.K. £ 150
Ph.0161-2450352, 2463606
Fax : 91-161-4610145
E-mail : [email protected]
UK Contact :
Canada Contact :
S. Gurlal Singh
13351 88Ave Surry B.C. V3W 3K6
[email protected]
phone-604-721-6072
tb'A ;e{bK s/ ;wkfie f;Zfynk e/AdoK s/ bkfJp/qohnK bJh
gZZso BzL 8$23-83 n?L gzL (13-5-83) okjhA gqtkBs j?.
A ;kvk fto;k ;kvk r"ot ftZu Sg/ b/yK ftZu gqrNkJ/ ftukoK
Bkb @;zgkdeh p'ov# r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dk
;fjws j'Dk }o{oh BjhA.
A ;qL oDihs f;zx fgqzNo s/ gpbhFo B/ c[nkfJb fgqzNo},
B'N L u?e$vokcN @@;kvk fto;k ;kvk r"ot## d/ Bkwg[o G/i' ih.
S. Amarjit Singh
45 Millford Rd.,South Hall Middx, UK
Email ID : [email protected]
Cell : 01252-331137
A ;kvk fto;k ;kvk r"ot, vkfJo?eNo f;Zfynk ftGkr gzikp
b[fXnkDk s'A Sgtk e/ r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb bJh
USA Contact :
S. Sarabjit Singh, National Co-Ordinator
GGSSC, USA
E-mail : [email protected]
Cell : +16466436872
wkvb NkT{B n?e;N?BFB, b[fXnkDk s'A 1-6-2008 B{z ikoh
ehsk.
Ms`X gx`sjs
Gkos dh e/Ado ;oeko tb'A fJ;sohnK d/ okyt/AeoD ;pzXh fpZb ~
bkbu th eodhnK jB s/ n"osK d/ gZyh wod
e?pfBN dh gqtkBrh w[V d/ fdZsh rJh go fJ; d/ gkobhw?AN ftZu gk; j'D fJ; ftZu ;jkJh j[zd/ jB. i/ e[ZM wod fJzM
dh ;fEsh ed/ g?dk BjhA j[zdh fdZ;dh feT[Afe okiBhse g?AsV/pk}h dk bkG BjhA eod/ sK th fJ;soh d/ gqsh jwdod Bk
e'Jh th fe;/ ~ BjhA b?D d/Dk ukj[zdk. fJ;soh tor d/ bJh gzukfJsK dhnK j'D d/ d'Fh pDd/ jB.
s/ ;EkBe ;oekoK ftZu ;hNK okythnK jB. fJBQK #u'A pj[s/ w?ApoK d/
bZyK fJ;sohnK B"eoh ftZu jB, fJBQK
gfotkoe wod w?Apo jh ezw eki ubkT[Ad/ jB go fJ;sohnK ~ okiBhsh d/ ezweko d/ uzr/ BshfinK B/ fJ;soh dh
ftZu gogZe j'D bJh d' fszB djke/ dk ;wK ni/ bZr/rk s/ c/o ;P?-ubs
edo tXkJh j? go j}koK fJ;sohnK
fJ;soh nkr{ fwb ;eDrhnK.
nfijhnK th jB i' f;;Nw ftZu ftxB
Gkos fJe nfijk d/F j? fi; ftZu irhodkoh fB}kw dhnK nbkwsK
gkT[D bJh nkgDk @fJ;sohst# T[g:'r
gqrN eoB ns/ wkDB ftZu wjZstFkbh j'Dk frfDnk iKdk j?. g{zihtkdh
eodhnK jB, Gkt M{m-;Zu wko e/ r[DtZsk
M[ekn fgZS/ fij/ jh T[Go/ jB s/ fi; d/ wkV/ uzr/ gqGkt j"bh j"bh nkT[Dr/.
~ jkBh gj[zukT[AdhnK jB.
;wkitkdh fe;w dh ftt;Ek d/ ftZu'A n;hA i' yZfNnk j? T[j ;G ;kv/ ;kjwD/
ewh} d/ pNB bkT[D s'A b? e/ jtkJh
j? fe ;otiBe y/so d/ 90% ftGkrK ftZu xkN/ uZb oj/ jB s/ fGqFNkuko
d/ nzF y{B ftZu ub/ rJ/ jB feT[Afe ;wkitkd ~ ubkT[D tkbk vzvk ijk} ubkT[D sZe d/ ekoi, fJ;sohnK eo
r?ojk}o ;h. b'eszso ftZu ;wkitkd FkfJd jh uZbdk j'J/rk, wkfjo tZX ojhnK jB. i/ fJ;soh, fJ; soQK ikr/ fe
dZ; ;eDr/. rZb eod/ gJ/ jK fe irho{ ehwsK d/ n;o j/m Fokp ghDh nkT[D tkbk ;wki T[Go ;e/ sK d/F, e"w,
fgnkT[Dh, }whBK d/ tZXd/ Gkn Bkb nwho j'Dk, fJ;soh d/ iBw ~ wkVk Xow ;G jh gqc[Zbs j' ;ed/ jB.
frDBk, nkgDh fJ;soh ~ vZe e/ oZyDk, d{ihnK fJ;sohnK ~ fdb
goukt/ dk ;kXB pBkT[Dk nkfd dk tkXk ni/ th j?. fJ;sohnK d/
HHHHHHHHBkBe Gzv? pkjok J/e' ;uk ;'fJ..
(gzBk 473)
okyt/A-eoD ~ ;'FD ftZu pdbD bJh irhodkoK s/ T[BQK d/ ;kEh gqFkFeK
s/ Feshto XfVnK B/ g{ok skDk pkDk fsnko eo b?Dk j?. ek~B ftt;Ek
fYZbh j'D eoe/ gfVQnk fbfynk f;nkDk tor @fJe u[Zg ;" ;[Zy# d/ nk;o/
j?. f;Zfynk d/ j' oj/ tkX/ ns/ ftFtheoD d[nkok jh fJj d'F d{o j'Dr/.
fJ;soh B/ gZSwh gqGkt j/mK, xZN eZgfVnK #u gqdoFs j'D ftZu y{ph
d/yh j? go gZSw ftZu ;fGnkukoe ehwsK nfijhnK jB fe e'Jh fe;/
r[og[op ns/ fJfsjk;e fdjkV/
4 i{B
;qh nekb s]s ;kfjp T[Zs/ jwbk
11 i{B r[orZdh ;qh r[o{ jfor'fpzd ih
16 i{B Fjhdh fdt; ;qh r[o{ noiB d/t ih
fJ;soh tZb @x{o e/# iK BhM bk e/ d/yD dh fjzws BjhA oZydk. fJ;soh B/
25 i{B Fjhdh pkpk pzdk f;zx ih pjkdo
fBzdk u[rbh ns/ nkgD/ e[dosh foDkswe bZSDK s'A th fgZSk S[vkT[Dk j?.
29 i{B po;h wjkokik oDihs f;zx ih
B"eoh ftZu nkJhnK n"osK s/ e[VhnK, xZN ezw eoB d/ okj bZGdhnK jB,
30 i{B iBw Grs epho ih
i{B, 2008
AMqir pRymu lgw hir syqI Gir sohY hir pRB nwrI ] (pMnw 576)
2
n|as]Ev
gzikph Gkr
gq'L pbftzdogkb f;zx
;zgkde
98880-21699
s
gzikp ;pzXh fJe ]po ;h fe gzikp dk gfjbk ;EkB nkfJnk, go ekjd/
ftZu g{ok ezw fbnk iKdk j? s/ NDekn e/ pzdk
ftZu< fJj ;h fe g[oF-fJ;soh xZN nB[gks ftZu 1000-798 dh frDsh. fJj oZfynk iKdk j?. xZN :'rsk tkb/ b'eK ftZu sDkU
nB[gks e[ZM ;[Xfonk }o{o j? go ;zs[bB nkT[D ftZu fJe djkek bZr ikJ/rk i/ j?.
e[VhnK dk ;fseko, ;KG ;zGkb s/ ;[oZfynk dh gqkEfwesk T[Zuh ojh sK.
BfFnK d/ nkdh B"itkB th xo d/ s/ nKY
s fJ; tko eDe dk Gkn 1000$- o[gJ/ ;h s/ g{o/ 300$- o[gJ/ dk tkXk, ;k~ rtKY d/ GKv/, eZgV/, b'jk, FhFhnK, oZdh, i[ZshnK,
eDe dh tkX{ g?dktko 20 bZy NB s'A th tZX eoB bJh gq/oDk d/ frnk. go fJ; ftZu YZeD s/ jo uh} u'oh eoe/ t/uD sZe iKd/ jB sK
fJe jkBh dk nzF S[fgnk j'fJnk j? fe fJ; tkX/ Bkb j'D tkbh tkX{ ewkJh ~ eo}/ fe BF/ dh y[oke b? ;eD.
Bht/A nkuoD ~ fgnko, fJFe s/ w[jZps
u[ekT[D ftZu s/ BtK fBt/F eoB ftZu yofunk iKdk j? iK fdykt/ dhnK rZvhnK,
e'mhnK, wfjzr/ ftnkjK ns/ BfFnK T[Zs/ bkfJnk iKdk j?< fJ; F[o{ j'Jh BthA joh eqKsh do;kT[D d/ bZuog[D/ B/, xZN ;[oZfyns EktK #s/
d/ nkozGe ;kb jh frD/ ikD/ ukjhd/ jB go fJ; d/ tkX/ dh y[Fh ~ ;zGkbD Bkb jh B"eoh eodhnK e[VhnK ~, wkbeK ns/ T[BQK d/
GftZy ;[zdo j' ;edk j?. y/sh tzB;[tzBsk ;[Gkn ~ ngBkT[D dh ;bkj wzBD ftZu ;kEhnK jZE'A go/FkB ehsk j'fJnk j?. fJ;soh
ikrqsh bJh ezw eodhnK ;z;EktK d/ ;kjwD/ fJj
fe;kB th d/o bk oj/ jB s/ ;oekoK e'b th g?;/ dh ewh j?.
s nkT[D tkb/ ;w/A ftZu gkobhw?AN u'DK j'DhnK jB. gzikp d/ fgzvK, e;fpnK s/ gZy xZN jh nkfJnk j?.
nk;kBh Bkb eof}nK dk fwb ikDk th
FfjoK ftZu ;G gkoNhnK tb'A t'NoK ~ GowkT[D s/ y[F oZyD bJh BF/ tzv/ ikD/ jB.
fJ; ftZu e'Jh FZe tkbh rZb BjhA j?. n?Nw pzpK s/ fw}kJhbK dh Fesh oZyD tkb/ d/F sDkU dk ekoD j?. eo}k b?Dk s/ youDk pVk ;"yk
ftZu s/ gzikp g[b; torh skesto c'o; j[zfdnK, ;zsK-;kXK d/ v/fonK, r[od[nkok j? go fJ; ~ tkg; eoBk, oZ;hnK bk e/ gjkV uVQD
ew/NhnK s/ Grt/ t/; tkb/ d/F GrsK dh jk}oh ftZu, B"itkBK ~ BF/ dh Bdh ftZu d/ pokpo j?. fBZih ftZsh ezgBhnK tkb/ th wip{o
o'VQD bJh tZvhnK ;ehwK pBDrhnK. go fJj fJe wip{oh pD rJh j? fe BFJhnK ~ b'eK ~ eo}/ d/ e/ T[Zuh ftnki do b?AdhnK jB.
y[F oZyD Bkb T[j u'DK ftZu f;o XV dh pk}h bk fdzd/ jB s/ gkoNhnK ~ fisk d/Ad/
;wkfie ;z;EktK ftZu ;[szso e"A;boK iK
jB. fJe b[etK B[esk fJj th j? fe u'DK d"okB fizB/ th Bt/A Fokph, n\hwuh, ;bkjekoK dh ewh j?. jo fJe pzdk fe;/ fFeko dh
e[BhBhJ/, ;w?ehJ/, Gzrh s/ G{oh yzvhJ/ pDBr/, T[j BfFnK dk tgko eoB tkfbnK d/ Gkb ftZu j? fiE'A g?;k fwb ikJ/ s/ e'Jh w[orh c;
ikJ/. i'sFh, sKsfoe, gqukoe, nkr{, ;G uzr/
rkje jh pDBr/HHHH bkG jh bkG j?.
;wki d/ T[Zu/ s'A T[Zu/ ;[Xkoe th fJ; gZy s'A p/p; j' rJ/ jB feT[Afe fgSb/ d; rkje iK ;"d/ dh Gkb ftZu jB. fBFekw ;wki
;kbK ftZu BF/ s/ bZuo rhs ;zrhs B/ gzikp d/ ;fGnkuko dk xkD ehsk j? s/ fJj p/o'e fuzse ;kv/ e'b pj[s jB. foNkfJov ;ZiDK dh tZvh
N'e ikoh j?. gzE s/ gzikp d/ fjs?Fh j'o e[ZM BjhA eo ;ed/, fJj ;G e[ZM d/y e/ d' uko frDsh th j?. fJBQK ~ wzdoK, r[od[nkfonK ftZu th
jzM{ sK e/o ;ed/ jB s/ d' uko Bkno/ sK wko ;ed/ jB fe @@;kvh itkBh ~ BfFnK ;zrfms ehsk ik ;edk j? s/ ;z;EktK th fJj ezw
ftZu Bk M'e'. BfFnK ~ u'DK ftZu o'e' o'e' b'e'.##
eo ;edhnK jB. fJBQK d/ S'N/ ro[Zg pDk e/ @;'Fb
s sDkU d/ fJ; ;w/A ftZu nksw jZfsnktK dk f;b;bk pj[s tZX frnk j?. ebhfBe# pDkT[D/ ukjhd/ jB i' \'B T[Zs/, Jhw/b
nwho rohp #u gkVk tZX fojk j?. tZv/ wkb pD rJ/ jB fiZE/ ikD bJh xZN'-xZN T[Zs/, fBZih ;zgoe okjhA iK S'NhnK fJeZsosktK
500$- o[gJ/ }o{o i/p #u ukjhd/ jB. B"itkBK nzdo nkX[fBesk dh bgN J/Bh tZX ftZu tZy-tZy ftfFnK #s/ ;/X d/D. go nkr{ b'e
rJh j? fe T[j u'oh, vke/, y'j d/ ezwK ~ nkw ;wMD bZr gJ/ jB. xZN gVQ/ fby/ s/ fJj ezw feT[A eoBr/< T[BQK ~ fJjBK ezwK ftZu tkX{
BbkfJe pZfunK ~ gfjbK wkg/, f;nk;h }'o s/ foFts Bkb ;oekoh B"eohnK d[nk f;o ygkJh B}o nkJ/rh. fe;/ d/ ;;eko iK G'r #s/
d/Ad/ ;B i' j[D ]sw jh j' ojhnK jB. bkfJe b'e fgZS/ ofj iKd/ ;B. j[D fBZih y/so ikDk ;k~ tX/o/ b'e-wkBsk d/Adk j?, go T[; ~
i{B, 2008
khY nwnku rwmu Bij lY jwqu Aausru bIq ] (pMnw 631)
3
pukT[D bJh ftt;Ek pBkT[Dk }ok N/Yk ezw j?.
ub', i/ j[D th n;hA gzEe f}zw/tkoh ;wM e/
;bkjeko e"A;bK pDkJhJ/, ;/tk w[es b'eK ~ m';
s}op/ ~ gqrN eoB dk w"ek d/JhJ/ sK ;wkfie skD/
pkD/ #u'A sDkU xN ;edk j?.
gu
gur
rU U Arjn
Arjn dy
dyv
v jI
jI dy
dy
ShIdI
ShIdI idvs
idvs dw
dw su
sun
nyh
yhww
s gzikp d/ B"itkB feqeNo joGiB f;zx
(GZih) ~ gzi e"wKsoh w?AuK #u'A eZY fdZsk frnk j?
feT[Afe T[; B/ ;qh;Ks ~ w[jkbh fty/ jko ikD ;w/A j'J/
ftnzr ekoD EZgV wko fdZsk ;h. nk;Nq/bhnk d"o/
;w/A j'J/ fttkd ftZu ;kok d/F nkgDh @d/F Grsh#
fdykT[D bJh GZih d/ Bkb ;h go j[D nwho j' oj/
w[zfvnK dh nB[;kFDjhDsk ~ ekp{ ftZu eoB dh ;'Mh
nkJh j?.
s b[fXnkDk d/ fJe fJzihBhfozr ekbi ftZu
pj[s jh fBr{Dh rZb #s/ j'J/ MrV/ B/ fJe ;[:'r
B"itkB dh ikB b? bJh. nfs d[ydkJh xNBk ~
NkbD d/ e[ZM :sB w"e/ #s/ j'D/ j[zd/ jB go nfijhnK
j'o xNBktK ~ Bk j'D d/D bJh n;hA eh eo oj/ jK<
ekb/ FhfFnK tkbhnK rZvhnK #u ik oj/ nDikD
ro[ZgK dh eh :'iBk j?<, fe;/ ~ gsk BjhA. fgZS/
fbfynk j[zfdnk j? @yzfxnk BjhA s/ Nzfrnk BjhA# iK
@fEze fpc'o n?BN?Arfbzr#HHHHH nkfd nkfd. fJj
gzikphnK dh pjkdoh dhnK fw;kbK jB iK T[Zivg[D/
dhnK. fJe rhs nkw tZidk j? fe @j'fJnk eh w?A
BZudh dh pKj cV bJh, vkek sK Bh wkfonkHHHH# fJ;
~ id'A B"itkB nwb ftZu fbnkT[Adk j? sK ]{Bh
MVgK j[zdhnK jB.
eh gzikph B"itkB e/tb pdbk b?D, e[Vh dh
pKj cVD, u[pko/ #s/ rbk;hnK yVekT[D, rzvk;/ s/
pzd{eK ubkT[D ns/ Nq?fce ikw j'D #s/ nrbh eko
iK foeFk #u p?fmnK ~ e[ZND bJh gqf;ZX j' ikDr/<
r[L ;qh v/jok ;kfjp, bkj"o (gkfe;skB)
pkDh d/ p'fjE ;kfjp ;qh r[o{ noiB d/t ih B/ sZsh sth #s/
p?m e/ f;o ftZu sZsh o/s g[nkJh-sK fe ;z;ko ftZu ;fjDFhbsk
gqc[Zbs j't/ ns/ b'eK ftZu GkJhukok tX/ c[b/. ;qh jfowzdo ;kfjp d/
uko dotk}/ uko/ fdFktK ftZu y[ZbQd/ jB. ;qh jfowzdo ;kfjp fty/
gqekFwkB wB[Zysk d/ ;KM/ rqzE, ;kfjp ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih, dh pkDh
f;Zy ~ e'fN pqfjwzvh ;'u XkoB eoB ns/ uko/ fdFktK ftZu tZ;d/
wB[ZyK ~ pokpo ;zd/F d/ ojh j?. fe;/ fe;w d/ ftseo/ iK ;zehoBsk
dh fJ; xo ftZu e'Jh EK BjhA j?. ;fsr[oK ;z;ko ~ ;[uZih ihtB iku
f;ykT[D tkbh r[opkDh th fdZsh ns/ e[opkBh dk o;sk th fdqV
eotkfJnk. nkg f;ozdk cVe/ jfowzdo ;kfjp fty/ ehosB ehskfJ; bJh fe ehosB okjhA ;Vd/ s/ pbd/ wBK ftZu r[opkDh dhnK
Fhsb bfjoK FKsh dh ;EkgBk eo d/D. fJ; soQK wBK #s/ ;z;ko dh
FKsh dk wkor fdqVQ eotk fdZsk.
nZi r[o{ ih d/ f;Zy pD ikJhJ/ sK
siqguru isK kI krY pRiqpwl ] syvk kau guru sdw dieAwl ]
(pMnw 286)
f;nkDg s/ d{o fdqFNh s'A ezw b? e/ B"itkB Fesh ~
;fsr[o{ ih nkg jh ;kvh d[owfs wfb eZY d/Dr/ ns/ ;kv/
jBQ/o/ wBK ~ o[FBk d/Dr/.
nkU, nodk; eohJ/ fe nZi pkDh d/ p'fjE ns/ FjhdK d/
f;oski ;fsr[o{ gksFkj ih dk Fjhdh fdjkVk wBkT[AfdnK ;fsr[o{
dhnK p]fFFK #s/ ;kvk fdqVQ fB;uk pD ikt/. ;kv/ b'e ;[yhJ/ s/
gob'e ;[j/b/ j'tD.
;zGkbDk j't/rk. uzrhnK :[te iE/pzdhnK dh wdd
;qL ifszdogkb f;zx, 409, c/i-2, nopB fJ;N/N, d[Zroh, b[fXnkDk 93160-29647
HHHH BjhA, fJzM ;k~ BjhA j'D d/Dk ukjhdk. oki;h b'e
s/ ;wrbo XV/ nfij/ B"itkBK dk F'FD eo ;ed/
jB. ro[ZgK dhnK bVkJhnK s'A tZv/ y{Bh wkchJ/ iBw
b? b?Dr/. gzEe s/ ;wkfie fuzseK ~ fJ; gk;/ ;]sh,
eoBh j't/rh fe T[j nkgDk x/ok tXkT[D.
i{B, 2008
kljuig jhwju Arjunu gurU sgl isRis† lig ibqrhu ] (pMnw 1408)
4
i?g[o ftZu pzp Xwke/
s/oQK wJh dk ekbk fdB, oki;EkB dh okiXkBh i?g[o bJh w[;hpsK b? e/ nkfJnk. Ffjo ftZu BthnK ;kJhebK T[Zs/ oZy/, nfs nkX[fBe
Xwkek gdkoEK s/ SfonK Bkb Go/ nZm pzp Xwke/ j'J/. fJj Xwke/ Xkofwe ;EkBK ns/ GhV GVe/ tkb/ p}koK #u j'J/. e[Zb 70 b'e wko/ rJ/ s/
200 s'A tZX }]wh j'J/. iKu J/iz;hnK B/ ;{j eZYh j? fe fJj ezw f;]o d/ nfstkdh ;zrmB dk j? s/ fJ; d/ sko pzrbkd/Fh nfstkdhnK Bkb
i[V/ bZrd/ jB. :{HghH d/ ;kfjpkpkd s'A nkJh Jh-w/b okjhA XwkfenK dh f}zw/tkoh ep{bh rJh j?. ;oekoK s/ fJ; dhnK J/iz;hnK dk nfGnk;
J/Bk gZek j' frnk j? fe fe;/ j'J/ Xwke/ s'A pknd ;p{s fJeZm/ eoB/, FZeh ftneshnK d/ ;e?u pBkT[D/, frq\sko b'eK dh Bkoe'-iKu foekov
eoBh nkfd d/ bVhtko ezwK ~ cNkcN f;o/ uVQkfJnk iKdk j?. fe;/ :'iBk d/ pDB t/b/ T[; d/ nzdo x[;g?m eoBh s/ XwkfenK s'A gfjbK jh
ewKv' ekotkJh eoB dh w[jkos pj[s xZN bZrdh j?. fJjBK :sBK d/ nXhB iknbh w[ZmG/V Bkb cV/ nZstkdhnK iK T[jBK tor/ j'oBK ~
wkoB dhnK ]poK p/fj;kp jB. Gkos d/F s/}h Bkb ftek; eo fojk j? s/ FfjoK ftZu npkdh dk tjkn tZXdk jh ikJ/rk. u"e;h ftGkrK ftZu
e"wKsoh gZXo d/ T[geoDK Bkb nfs ;XkoB b'eK s'A b? e/ r[gs ekotkJhnK eoB tkb/ ro[ZgK dh joes ~ foekov eoBk j't/rk. fJj ezw
Gkoh you/ wzrd/ jB s/ fJj you ckbs{ BjhA jB. i/ ;[oZfynk jh Bk ojh sK ftek; fe; ezw dk j?< fJj sK ;zGt BjhA j? fe GftZy ftZu pzp
Xwke/ BjhA j'Dr/, }o{o jh vo j? fe j' ;ed/ jB. @xZN frDshnK jh nfstkd dk ekoD jB#, fJj ;'u SZv e/, t;s{rs ;fEsh Bkb fBgND
bJh :sB eoB dh b'V j?. p/o[}rkoh jo tor #u'A xNkT[Dh, fgzvK #u ;j{bsK d/Dk, npkdh xNkT[Dh nkfd T[gkt th ehs/ ik ;ed/ jB.
b[ethnK EktK #s/ y'j-b[ZN
]poK d/ u?Bb, ;hwktK gkbD
Gkos d/ ftZu NhHthH u?BbK dh frDsh tZXdh ik
FfjoK ftZu ;[zB;kB EktK #s/ BF/Vh B"itkBK tb'A b[ZN-y'j d/ wkwb/ tZX
ojh j? s/ fJjBK dk tZvk :'rdkB th j?. go nkw b'e rJ/ jB. fe;/ ehws #s/ th BFk eoBk, BFJhnK dh wip{oh j?. fJ;sohnK d/
rZbK eod/ jB fe fit/A fgS/ fij/ :w[BkBro jfonkD/ go; y'jD/ s/ Bedh eYtk e/ fbik oj/ w[bk}w s'A g?;/ y'jD/ ;"y/ jB.
w'No;kJhebK T[Zs/ fszB b[N/fonK dk s/}h Bkb GZi ikDk nkw rZb j?. g[bh;
ftZu fJe Bo; tb'A pbkseko d/ :sB dk d'F bk e/
ftGkr pj[s ro'jK ~ cVdk j? go G[Zy/ s/ p/o[}rko B"itkB, tZv/ tZv/ wkb} dk
g[fb; fto[ZX d'FhnK ~ Bk cVD dk r[Z;k eZfYnk frnk
w}k b?D bJh, w[pkJhb \'BK, f\bwK, }hBK, j'NbK dk youk g{ok eoB bJh Bt/A
;h s/ T[; B/ nkgD/ eZgV/ ckV fdZs/ ;B. ]poK ftZu fJ;
s'A Bt/A ro'j pDkJh ik oj/ jB. nkX[fBesk dk fJj ;kEh-T[sgkd j?, f;ZNk j?.
~ pko-pko fdykfJnk frnk, feT[A< sK fe doFeK ~ g[fb; d/ ;jkfJe b'e ;z[B;kB EktK #s/ skfJBks j'D/ ukjhd/ jB, T[j w[zrcbh
fJe w;kbk, nf;ZX/ o{g ftZu fdZsk ik ;e/. fJj d'F iK t/ud/ j'D, eZgV/ gq?; eod/ j'D, w'uh j'D iK wzrs/ d/ o{g ftZu. fJBQK dh
ftuko fezBk e[ ;jh j?, fJ; fttkd ftZu BjhA ikDk ;jkfJsk Bkb FfjoK ftZu ;[oZfynk tXkJh ik ;edh j?. jo tZv/ Ffjo ftZu
ukjhdk, go u?BbK ~ ;hwktK dh T[bzxDk BjhA eoBh @;?N/bkJhN# bkJht ;[oZfynk dk bkG th fwb ;edk j?, Nq?fce bJh th fJ; dk
bkG j't/rk.
ukjhdh.
f;Zy xZN frDsh j'D pko/
;[gohw e'oN B/ gzikp-jfonkDk jkJhe'oN d/ T[; c?;b/ #s/ o'e bk fdZsh j? fi; ftZu f;ZyK ~ gzikp ftZu xZN frDsh d/ nXko
#s/ ;hNK okythnK oZyD dh wBkjh ehsh rJh ;h. ;oeko B/ dbhb fJj fdZsh fe gzikp ftZu ;ko/ jh grVhXkoh b'e, f;Zy BjhA jB.
n;b ftZu f;ZyK dh frDsh xZN j?. fJzihBhfozr s/ vkeNoh ;z;EktK ftZu dk]b/ bJh 50% e'N/ dh ;j{bs sK fwb ikJ/rh go e[ZM b'eK
dk ftuko j? fe i' dbhb fJ; xZN frDsh ~ f;ZX eoB bJh fdZsh rJh j?, T[j f;Zy ;wki dh ftFkbsk d/ gqsh jkBhekoe j?. e'N/ d/
Bkb xZN nzeK tkb/ f;Zy ftfdnkoEh, dk]b/ b? b?Ad/ jB, fJj pj[s tZvh rZb j?, Jh;kJh ;z;EktK th fJ;/ soQK eodhnK jB. go fJj
ftFk ftuko-tNKdo/ d/ w[ZfdnK #u Fkwb j' frnk j?.
i{B, 2008
Bjhu guoibMd BUil mq jwhu ] mwns jnm kw eyhI lwhu ] (pMnw 1159)
5
r[opkDh eEk ns/ eEk tkue
;qL ;ftzdo f;zx
d\so ;eZso
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb
Fpd d/ noEK dh ikDekoh j't/. r[o{ nkF/ dh ;jh
ftnkfynk ftdtkB ns/ r[owfs d/ XkoDh eEk
tkue uzr/ Yzr Bkb eo ;ed/ jB.
fJ; tk;s/ fJj nfsnzs }o{oh j? fe
r[od[nkok gqpzXe ew/NhnK fJ; nfjw w;b/ tZb
s[ozs fXnkB d/D s/ r[opkDh eEk ~ r[od[nko/ dh
fBZs wo:kdk dk nzr pDkfJnk ikt/. Bkb jh fJj
:ehBh pDkfJnk ikt/ fe r[opkDh eEk dh ;/tk
e/tb s/ e/tb nfij/ eEk tkueK ~ jh ;"Agh ikt/
i' sZs r[owfs d/ XkoDh ns/ uzr/ ftdtkB j'D.
r[opkDh f;Zy d/ ihtB dh Ezwh j?. r[o{ T[gd/F nB[;ko ihtB ihT[Dk jh
f;Zy dk ihtB wB'oE j'Dk ukjhdk j?. fJj sK jh ;zGt j? i/ r[opkDh nzdo fdqVQ
eokJ/ r[o T[gd/F dh ;wM j't/. r[opkDh dh eEk r[o nkF/ ~ ;wMkT[D tk;s/ fJe
T[Zsw ;kXB j?. f;Zy B/ r[opkDh dh o'FBh b? e/ fJ; Gtib ;z;ko s'A gko bzxDk j?.
r[o c[owkB j? L
r[opkDh eEk dk w[Zy wB'oE r[owfs dh ;jh
ftnkfynk eoBk j?. go t/yD ftZu nkfJnk j? fe
f}nkdkso eEk tkue fJ; w[Zy wB'oE s'A GNe e/
r[owfs ;wMkT[D dh pikJ/ fwfEjk;e ejkDhnK
okjhA nykT[sh d/th d/tfsnK ntskoK dh
tfvnkJh eod/ jh B}o nkT[Ad/ jB ns/ r[owfs
gurbwxI iesu jg mih cwnxu krim vsY min Awey ] (pMnw 67)
f;ZyK ftZu r[o{ gqsh FoXk dh xkN BjhA j? go frnkB ftj{Dh FoXk th e[ZM BjhA
;tko ;edh. f;Zy gkm th eod/$eotkT[Ad/ jB s/ r[od[nko/ th B/w Bkb iKd/ jB
go r[opkDh d/ noE Gkt s'A nBikD j'D eoe/ ihtB ftZu e'Jh gqGktFkbh pdbkt
B}o BjhA nkT[Adk. fJ; dk ekoB Fpd thuko dh xkN j?. r[o c[owkB j? L
siqgur no sBu ko vyKdw jyqw jgqu sMswru ]
ifTY mukiq n hoveI ijcru sbid n kry vIcwru ]
nEtk
f;XKs dZp e/ ofj iKd/ jB ns/ g"okfDe
ejkDhnK ftubhnK fwfEjk;e j;shnK dhnK
nyT[sh eokwksh FeshnK s/ pqkjwDh eoweKvK
dk ozr j'o r{VQk uVQdk iKdk j? i' r[o{ nkF/ d/ n?B
T[bN j?.
r[o{ ;kfjp B/ fwfEjk;e jtkfbnK dk f}eo
(pMnw 594)
d/th d/tfsnK iK ntskoK dh tfvnkJh eoB
tk;s/ BjhA ehsk ;r'A fJBQK efEs j;shnK dh
piVAY nwhI Bydu buiJAY pwvxw ]
(pMnw 148)
nkw f;Zy e'b Bk fJzBk ;wK j? s/ Bk jh fJzBh ;wM j? fe T[j nkgD/ s"o #s/
r[opkDh d/ ;jh nkF/ ~ ;wM ;e/. fJj co} r[od[nkfonK dk j? fe r[o T[gd/F ~
;zrsK ftZu gqukfonk ikt/. t/yD ftZu nkfJnk j? fe f}nkdkso r[od[nkfonK
n;bhns ;wMkT[D tk;s/ ehsk j?. fJj fJ; bJh
}o{oh ;h fe fwfEjk;e ejkDhnK okjhA b'eK nzdo
i' rbs ;z;eko$eoweKv xo u[Ze/ ;B T[jBK s'A
S[Nekok fdtk e/ b'eK ~ r[owfs wkor d/ gKXh
ftZu ;kok i'o ehosB #s/ jh fdZsk iKdk j? s/ r[opkDh dh eEk dk nGkt j?. ehosB
pBkT[Dk r[o{ ;kfjp dk fwFB ;h.
eoe/ fJj e/tb ezB o; pD e/ ofj iKdk j?. fJj ;wMDk }o{oh j? fe r[opkDh eEk
Bkb ehsk. fJe uzr/ t?d tKr gfjbK o'rh dh
dk nkgDk wjZstg{oD ;EkB j? go nkw nkdwh ~ r[opkDh noEK dh ;'Mh Bk j'D
ns/ ehosB fJe d{i/ d/ g{oe jB. ehosB dk nksfwe nBzd T[d'A jh fwbdk j? id'A
i{B, 2008
r[o{ ;kfjp B/ fJj ezw pj[s jh ;[uZi/ Yzr
Bp} gSkD e/ phwkoh ~ iVQ'A ]sw eoB tk;s/
myrY hIArY siqguir pRIiq lgweI min hir hir kQw suKwnI ] (pMnw 1199)
16
T[; d/ w{b ekoB ~ gSkfDnk fco dtkJh dh ;jh fwedko dh tos'A ehsh. ;G s'A
gfjbK r[o{ ih B/ nkgD/ w[ZYb/ ;zd/F ftZu fjzd;k ƒ tos e/ pj[ d/t tkd dk G'r gk
fpzp s/ w[jkto/ tos/ jB. nkw eEk tkue
r[opkDh d/ Gkt noEK s'A nBikD j'D eoe/
fdZsk s/ ;wMkfJnk fe tkfjd fJe nekb g[oy nkg jh ;kohnK FeshnK dk wkbe
Fkpfde$nyoh noE eoB bZr iKd/ jB s/
;bkj th BjhA b?Adk. r[o c[owkB j? L
r[opkDh f;XKs d/ T[bN j[zdhnK jB. nfijhnK
j?. f;qFNh dk ;kok eko ftjko T[; d/ nkgD/ nXhB j? s/ fJ; ezw ftZu T[j fe;/ dh
hukmY AMdir sBu ko bwhir hukm n koie ]
nEtk
jdhu Awpy Qwtu kIAw bih krqY qdhu puiC n syvku bIAw ]
qdhu ikAw ko lyvY ikAw ko dyvY jW Avru n dUjw kIAw ]
(pMnw 1)
wBxVQs ;kyhnK ;[DkT[D bZr iKd/ jB i'
;kyhnK Grs epho ih, Grs Bkwd/t ih, Grs
oftdk; ih s/ j'o GrsK dh pkDh ~ ;jh noEK
ftZu Bk ;wMD eoe/ T[jBK Bkb i'VhnK rJhnK
(pMnw 551)
fco r[o{ ;kfjp B/ efEs fwfEjk;e j;shnK dh n;bhns ;wMkT[AfdnK
dZf;nk L
jB i' T[jBK dh nkgDh jh ftukoXkok d/ T[bN
jB. fJ; eoe/ fJj pj[s }o{oh j? fe r[od[nkok
gqpzXe ew/NhnK fiE/ r[owfs gquko tk;s/
r[opkDh eEk ~ r[od[nko/ dh fBZs wo:kdk dk
bRhmw ibsnu mhwdyau qRY gux rogI ivic haumY kwr kmweI ]
(pMnw 735)
dyvI dyvw mUlu hY mwieAw ]
(pMnw 129)
e/tb :'r$ftdtkB ns/ r[owfs d/ XkoDh eEk
pWfy qumrw rwmcMdu so BI Awvqu dyiKAw Qw ]
rwvn syqI srbr hoeI Gr kI joie gvweI QI ]
(pMnw 875)
e'Jh eEk tkue ikD/$nDikD/ e'Jh r[owfs
nEtk
fco ;wMkfJnk fe nekb g[oy dh ouBk ftZu nB/eK jh pqjw/, fpFB s/ wj/F
jB ;' fJjBK dh e'Jh wjZssk BjhA j?.
kyqy pvx pwxI vYsMqr kyqy kwn mhys ]
kyqy brmy GwViq GVIAih rUp rMg ky vys ]
tkueK ~ jh fJj ;/tk ;"Agh ikt/. go fe;/ w"e/ i/
fto'Xh fNZgDh eodk j? sK T[;/ t/b/ ;N/i ;eZso
tb'A T[; ftF/ #s/ ;gZFNheoB d/ fdZsk ikt/ sK fe
;zrsK ~ Gow G[b/y/ g?dk Bk j'D. fJj sK jh ;zGt
(pMnw 7)
fco fiT[A fiT[A o'r xZNdk frnk r[o{ ;kfjp B/ o'r ~ iV'AQ ]sw eoB bJh
dtkJh fdZsh L
bRhmw ibsnu mhysu n koeI ] Avru n dIsY eyko soeI ]
nzr pDkT[D T[E/ Bkb jh fJj ;[fBFfus eoB fe
(pMnw 1035)
T[go fdZs/ gqwkDK s'A ;gZFN j? fe r[o{ ;kfjp B/ fwfEjk;e j;shnK dh
j't/rk i/ r[od[nkok gqpzXe r[owfs d/ uzr/ ikD{
s/ FoXktkB r[of;Zy j'D iK xZN'-xZN r[od[nkok
;kfjp dk ;N/i ;eZso r[owfs f;XKs dk uzrh
soQK ikD{ j't/.
fJj ;wK f;ZyK tk;s/ ;ktXkB j'D dk j?
tfvnkJh BjhA ehsh e/tb T[jBK dh n;bhns ;wMkJh j?.
feT[Afe fij' fijk gquko e[ZM fJe eEk tkueK ~
nBwsh fbykohnK dhnK ouBktK ftZu'A jtkb/ fdzd/ jB. nfij/ jtkb/ d/D bZfrnK
okjhA fpgo ohsK ~ jh gqukfonk ik fojk j?.
d{ih rbsh eEk tkue T[d'A eod/ jB id'A T[j pqkjwDh ozrs tkb/ f;Zy iK
pj[s ;wM dh }o{os j?. e'Jh jtkbk d/D bZfrnK r[opkDh dh e;tZNh T[go goy
eoBh }o{oh j? fe fes/ nfijk jtkbk r[o{ rqzE ;kfjp dh ftukoXkok d/ fto[ZX sK
SZv e/ pj[s/ eEk tkueK okjhA ehsk ik fojk T[;
Bshik fJj j? fe pj[s/ f;Zy th nkgD/ nkg ~ fjzd{
Xow dk fjZ;k wzBD bZr rJ/ jB s/ r[o{ ih d/
BjhA. feT[Afe f;ZyK dk f;o\ fJe' fJe r[o{, r[o{ rqzE ;kfjp ih j? s/ e'Jh th
fBnko/ ykb;/ dk ;zebg ft;odk iKdk j?.
;theko BjhA j?. r[o c[owkB j? L
fusktBh jw/FK fXnkB ftZu oZyhJ/ sK i' ykb;/ dh
ftuko$f;XKs$jtkbk i' r[o{ rqzE ;kfjp ih dh ftukoXkok Bkb w/b BjhA yKdk T[j
iekw bwxI ieku guru ieko sbdu vIcwir ]
scw saudw htu scu rqnI Bry BMfwr ]
nkT[! r[o{ r'fpzd f;zx ;kfjp ih dh
fBnkoh gfjukD ekfJw oj/. j[ew j? L
(pMnw 646)
ip br ykb;k oj? fBnkok
r[opkDh d/ Gkt noEK ~ ;wMDk }o{oh j?. sh;ok nfjw B[esk fJj j? fe r[opkDh
ip fJj rj? fpgoB eh ohs
fJ; tk;s/ eEk tkueK, gqukoeK ~ pj[s ;ktXkBh tosD dh b'V j? ns/
sp br s/i dhT[ w? ;kok..
dh fbyD F?bh ftZu r[o{ wjkoki B/ nkgD/ T[gd/F ~ ;wMkT[D tk;s/ nB/e gqeko d/
w? B eoT[A fJB eh gqshs..
i{B, 2008
hir hir boil kQw suin hir kI aucrhu pRB ko nwau ] (pMnw 1219)
17
wK-p'bh, fto;/ ns/ ;fGnkuko ~ ;wofgs
gzikph ;ZE bKpVk
fgqzL e[bftzdo f;zx
wzieh gzikph ;ZE GzrkbK
sfj-fcb"o (ibzXo)
gzikph ;ZE bKpVk nkgDh wK p'bh, ;fGnkuko ns/ ftok;s ~ gqDkfJnk
pkpk p[ZbQ/Fkj g[o;eko Bkb ;BwkfBs ehsk
;/X b? e/ d/;K gqd/;K d/ tzv ftsefonK s'A T[sKj T[Zm e/ nkgDh ;KMh p'bh, fto;ks
r[owfs ;zrhs ns/ phph e?bkFg[oh ~ ftfrnkB,
j'fJnk ndkok j?. nkgD/ nshs s'A ;pe b?AfdnK, r[o{ ;kfjpkB, ;{chnK, GrsK s'A
s/ ;fGnkuko tkfbnK ~ fJe ;{so ftZu gq'D d/ :sB 1991 JhL ftZu F[o{ ehs/ ;B.
nkgD/ ;{MtkB f;nkfDnK, r[DhnK frnkBhnK dhnK gzikphg[D/ bJh ehs/ w[btkB
ekoiK ~ ;kjwD/ oZyfdnK ;fseko ;fjs XzBtkdh wkD fJZ}s d/D dh ohs F[o{
ehsh. j[D sZe r[owfs, ;kfjs, gZsoekoh, wK p'bh, frnkB ftfrnkB,
;fGnkuko, pkb ;kfjs, ebk, y/vK, y'i, ethFoh, jk;-ftnzr, ;wki ;/tk,
rkfJeh, fJfsjk;ekoh, tksktoD nkfd y/soK ftZu Fbkxk:'r ezw eoB tkbhnK
frnk. :{og ftZu'A pbpho f;zx eztb ~ y/vK ns/
gzikph ;kfjs ;Gk e?b/c'oBhnk ~ frL jhok f;zx
dod g[o;eko, gzikph GkFk ns/ ftfdne ;Gk
e?B/vk (gbh) ~ wK-p'bh bJh ns/ frnkBh ;zs'y
f;zx f;vBh (nk;Nq/bhnk) ~ gzikph y'iekoh bJh
fJBkwK dk n?bkB ehsk frnk. :{og d/ ;BwkB
:{ogh gzikph ;ZE d/ ;zukbe ;qL w'sk f;zx ;okJ/ B/
gqkgs ehs/ i' fJzrb?Av ftZu ftF/F ;wkrw eoe/
gqdkB ehs/ ikDr/. gkfe;skB s'A e[ZM d/oh Bkb
gj[zu/ gZSwh gzikp d/ b'e FkfJo pkpk B}wh ~
wzieh gzikph ;ZE GzrkbK d/ ftF/F ;wkrw ftZu
;qh okw ih ekbi (gq'c?FBb) Be'do fty/
12-3-2008 ~ ;BwkfBs ehsk frnk.
vkL fBowb f;zx ns/ ;qL fgnkok f;zx dh
nrtkJh ftZu ;z;Ek dhnK d/F ns/ ftd/F ftZu
c?bhnK j'JhnK fJekJhnK nkgD/-nkgD/ y/so
ftZu wjZstg{oB ekoi eo ojhnK jB, fit/A
:{ogh gzikph ;ZE tkb;b, fJzrb?Av, g[nkXh,
wbtJh, wzieh, fonkVeh, wkMk (soBskoB),
d'Bk, bfjzdk gzikp, potkbh, e?B/vhnB ;oh,
e?B/vhnB N'oKN', nwoheB, wkMk (p[skbk) ns/
F];hnsK ~ ;BwkfBs ehsk frnk j?. fJ; toQ/ 9 wkou, 2008 ~ nmkothA toQ/tko
gfoQnk bKpVk fty/ i'Vh rJh. fJ; ftZu r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb ~ T[BQK d/
r[owfs, ftfdne, ;wkfie ns/ ;kfjse y/so ftZu ehs/ ik oj/ tvw[Zb/ s/ pj[-
gk;koh ekoiK bJh GkJh r[odk; g[o;eko Bkb ;BwkfBs ehsk frnk. ;z;Ek dh
soc'A fJj ;BwkB uh\ nkor/BkJh}o fgqzL okw f;zx j'oK gqkgs ehsk. bkfJbg[o
ykb;k ekbi, ibzXo ~ ;zs nso f;zx w;s{nkDk, f;oiDk e/Ado eg{oEbk ~ XBh
okw ukfsqe, GkJh wodkBk :kdrkoh ;[;kfJNh fco'}g[o ~ GkJh wodkBk g[o;eko,
gzikp ns/ f;zX p?Ae ~ GkJh tho f;zx g[o;eko, phph oziBk ~ ;[fozdo e"o g[o;eko,
vkL d/ftzdo f;zx izw{ ~ gq'L g{oB f;zx g[o;eko ns/ bfjzd/ gzikp s'A pkpk B}wh ~
i{B, 2008
j[;?Bhtkbk gzikph ;ZE u"frodk pukT[ ew/Nh,
Xofs ;[jkth ns/ ;kth Xosh ;z;Ek dhnK
;fj:'rh iE/pzdhnK jB. ;qh r[o{ BkBe d/t ih
Bkb ;pzXs gftZso ekbh p/JhA dh eko ;/tk eoB
tkb/, tksktoD d/ oky/ ti'A ikD/ iKd/ pkpk
pbtho f;zx ;hu/tkb j'oK Bkb th ;z;Ek i[Vh j'Jh
j?.
;z;Ek tZv/ gZXo s/ g[;seK gqekfFs eoe/
d/F, ftd/F ftZu gj[zukT[Adh j?. @dodwzdK dhnK
mITy hir gux gwau ijMdU qUM mITy hir gux gwau ] (pMnw 218)
26
nkjhA, @nzpo ekbk fJs fpX j'nk#, @i[bw' e{e rJh n;wkBh# 1947 ftZu d/F d/
pNtko/ ns/ gzikp d/ j'J/ N'fNnK Bkb ;pzXs jB. @pkDh F/y cohd ih dh# Grs
cohd ih dh pkDh dh r[ow[Zyh ns/ Fkjw[Zyh ftZu Skgh rJh g[;se j?. @uhu' uhu
rB/ohnK#, pks gktK ps'bh gktK# pZfunK bJh g[;seK jB. @wkJ/ Bh wkJ/# ftZu
d[BhnK Go ftZu'A 239 fbykohnK dhnK wK pko/ ns/ @XhnK fXnkDhnK# ;z;ko d/ 401
fbykohnK dk XhnK pko/ ehsk frnk f}eo j?. @fsVeh Xosh ftj[bk gkDh# ns/
@fuVh ftukoh eh eo/# tksktoD Bkb ;pzXs ns/ @rGo{ d/F gzikp d/ v[Zp rJ/
fgnko/# ns/ @f;ZXk okj f;ftnK ~ ikt/# B"itkBK ~ BfFnK s'A pukT[D dk T[gokbk
jB. @i'VhnK ir E'VQhnK# ns/ @;kvk fuVhnK dk uzpk t/# ftZu ftnkj pkps
ouBktK ns/ @dhtk pkb gzikph dk# ns/ @gzikph dk nZi, eZbQ s/ Gbe wK p'bh
gzikph ~ ;wofgs ouBktK dk ;zrqfj jB.
gzikph ;ZE jo toQ/ ftok;sh e?bzvo fsnko eoe/ w[\s tzvdh j?. @wK p'bh i/
G[Zb ikt'r/, eZyK tKr{ o[b ikt'r/# ;ZE dk fBFkB j?. i/ n;hA nkgDh wK p'bh,
;fGnkuko, ftok;s ns/ tksktoD dh ;zGkb eoBk ukj[zd/ jK sK ;k~ eh eoBk
ukjhdk j?<
1H nkgD/ wBK ftZu'A fJj jhD GktBk eZYhJ/ fe ;kvh p'bh, gfjoktk, ykD ghD fe;/
gZy'A th xNhnk j?.
2H nkgDh ;dhnK g[okDh ftukoXkok ~ ]gseko s/ G'rtkd dh G/N Bk uVQB
gzE
d/JhJ/.
3H nkgD/ nehd/ , wiQ p , fdq F Nhe' D ~
do[;stkd dh fpwkoh s'A pukJhJ/. nkgDh
ftok;s ~ ;zGkbhJ/ T[;~ fuzpVhJ/ Bk.
4H ojhJ/ Gkt/A feXo/ th go nkgDhnK g[Fs?Bh
iVQK Bkb okpsk ekfJw oZyD d/ ;[u/s :sB
eohJ/. ;"Vh ;'u s'A puhJ/.
5H f;oc s/ f;oc nkgDh wK p'bh #u rZbpks
eohJ/. j'o }[pkB Gkt/A e'Jh th j't/ f;ZyDh,
fbyDh, gVQBh, p'bDh nkT[Dh uzrh rZb j?.
nkU! ob fwb e/ nkgDh wK p'bh,
;fGnkuko, ftok;s ns/ tksktoD dh ;zGkb
eohJ/, B"itkBK ~ BfFnK ns/ nB[FkFBjhDsk
tb'A toi e/ feos tZb brkJhJ/. fGqFNkuko,
dki dj/i, Go{D jZfsnk, ;'F/pk}h, fdykt/pk}h s'A
puhJ/, fpjso ;wki dh f;oiDk bJh :sB
eohJ/, sK jh ;kv/ d/F ns/ e"w dh soZeh j't/rh
ns/ ;opZs dk Gbk j't/rk.
nzrq/} n\;o efBzxw @fj;NOh nk\ dh f;y;# (f;ZyK dk fJfsjk;) g[;se ftZu fbydk j? fe T[j nzrq/}h c"i
ftZu e?gNB ;h s/ T[j ;GoktK, w[deh c/o{ FfjoK dh bVkJh ftZu nkgDh ezgBh ;w/s f;ZyK Bkb bfVnk. fJ; B/ fJe
}]wh f;Zy f;gkjh d/fynk i' izr d/ w?dkB ftZu xkfJb j'fJnk fgnk ;h. T[; dh fJe pKj eZNh rJh ;h s/ bZs p[oh soQK N[ZNh
j'Jh ;h. T[; d/ ;oho #s/ ek\h Gkoh cZN bZr/ j'J/ ;B s/ T[j w"s dhnK xVhnK frD fojk ;h. efBzxw fbydk j? - w?A id T[;
e'b frnk sK T[; B/ fpibh dh soQK N[ZN e/ w/o/ T[s/ MgN e/ sbtko Bkb jwbk ehsk. w?A S/sh Bkb fgS/ jZN frnk sK pfunk.
T[; dh fJj nd[Zsh db/oh d/y e/ w/oh j?okBh dh e'Jh jZd Bk ojh. fJ; s'A gfjb/ w/o/ fdb ftZu f]nkb ;h fe id w?A fJ; d/ B/V/ iktKrk,
sK fJj w/o/ e'b ofjw dh do]k;s eo/rk s/ jfEnko ;[ZN d/t/rk. w?A T[; ~ nkfynk, @s[w jfEnko feT[A BjhA S'V d/s/ ip fe s[wko/ ;kEh wko/ ik
u[Ze/ j?A, :k ghS/ jZN rJ/ j?A, n"o s[wko/ ;odko jwko/ ;kE fwb rJ/ j?A, s[w }]wh jkbs w/A nGh sZe jfEnko feT[A BjhA S'Vs/< sK T[; f;Zy f;gkjh B/
w?~ fejk, @nGh gzE e' jfEnko S'VB/ dk j[ew BjhA nkfJnk. fJ; bhJ/ jw bVs/ ikJ/Ar/.
efBzxw nZr/ fbydk j?-w?A Bk ;wM ;fenk fe gzE fe; ioB?b dk Bkw j? ns/ Bk jh T[j }]wh w?~ ;wMk ;fenk, feT[Afe T[j E'Vh d/o fgS'A
}]wK dh dod eoe/ ub tZf;nk.
bVkJhnK ;wkgs j'D s'A fgZS'A w?A fJe fdB wkM/ d/ fJbke/ ftZu fcofdnK fJe p[ZY/ f;Zy ~ g[ZfSnk i' nkgD/ y/s ftZu tkV eo fojk ;h, @pkpk!
s[jkv/ ftZu gzE fe; ~ nkyd/ jB<# pkpk gzE dk Bkw ;[De/ MZN gZN T[Zm yb'sk. T[; dk ;oho i'F Bkb ezpD bZr fgnk s/ nZyK bkb j' rJhnK. fszB
t/oK T[; B/ nkgD/ w{zj'A pV/ }'o Bkb fejk-gzE! gzE! gzE! w?A nkfynk w?A ;wM frnk fe id f;Zy d/ nzdo d;K r[o{nK dh nkswk fBtk; eo ikJ/ sK
f;Zy gzE j' ;edk j?. efBzxw B/ @gzE# dh skohc fJjBK FpdK ftZu ehsh j? i' pj[s jZd sZe mhe j?. gzE e/tb f;ZyK d/ ;w{j iK f;ZyK dh pj[-;zwsh ~
BjhA efjzd/ ;r'A f;ZyK ftZu ezw eo ojh f;Zyh ;fgoN ~ efjzd/ jB i' d;K r[o{nK B/ f;ZyK ftZu Goh. eJh tko T[j ;fgoN E'VQ/ fij/ f;ZyK ftZu ofj
iKdh j? s/ pj[fsnK ftu'A wo iKdh j?. j' ;edk j?, edh e/tb fJe' f;Zy ftZu'A @gzE# dh ;fgoN fwND'A ofj ikt/ s/ T[; d/ fjod/ s/ w;se ftZu gzE dh
Fky fco c[ZN gt/ s/ T[j xDk do]s pD ikt/.
i{B, 2008
ibnu gur pMQu n sUJeI ikqu ibiD inrbhIAY ] (pMnw 229)
27
25 i{B ~ Fjhdh fdt; #s/ ftF/F
GkJh r[op]F f;zx
T[oc
bwbw bd
M w isG
M bhwdr
vkL tfozdogkb f;zx
vkfJo?eNo
gqekFB vkfJo?eN'o/N
98882-77222
fdZs/ rJ/ jB. ;kv/ nt/;b/gD dk ckfJdk
T[mkT[AfdnK fto'Xh b'eK B/ fJjBK F];hnsK d/
fJfsjk;e fdjkV/ wBkT[D/ F[o{ eo fdZs/ jB ns/
wjkB f;Zy :'fXnK ~ u[ok e/ nkgD/ fcofenK Bkb
i'VB d/ wB;{p/ pDk bJ/ jB. ]?o, e[M th j't/,
ykb;kJh FkB'-F"es Bk e'Jh w[ek ;fenk j? s/ Bk
edh w[ZeDh j?. ;zeN s/ u[D"shnK e"w d/ fiT{Ad/ j'D
dhnK fBFkBhnK jB.
fJ; b/y ftZu n;hA e"w d/ wjkB ioB?b GkJh
r[opyF f;zx ih, fiBQK ~ ;fseko Bkb pkpk pzdk
f;zx ih pjkdo eoe/ th ikDd/ jK, d/ ihtB d/ e[ZM
nzF gkmeK Bkb ;KM/ eofdnK T[jBK dh wjkB
Fjhdh dh :kd ~ r[od[nkfonK ns/ ftfdne
ndkfonK ftZu wBkT[D bJh nkgDh f}zw/tkoh
fBGkT[D tZb fXnkB fdtkT[Dk ukj[zd/ jK.
r[o{
;o;k d/ ezY/ #s/ gfotko ftS'V/ ns/ xw;kB
;kfjp B/ d; ikfwnK ftZu eoVh xkb-ewkJh T[gozs yzv/ dh gkj[b d/ :[ZX T[gozs, uwe"o dh rVQh fty/ d'
ftu'A n?;h nb"fee skes B{z iBw fdZsk, fi; B{z nekb g[oy eh c"i efj e/ ;kfjp}kfdnK ns/ ikB s'A fgnko/ f;zxK B{z nZyK
fBtkfink. T[j j? @ykb;k#. ykb;/ B{z nkd/F j'fJnk fe wkfJnkth gqGktK s'A T[sKj ;kjwD/ ikw-J/-Fjkds ghAd/ t/yD fgS'A r[o{ ih
T[Zm e/ r[o{ tkbk pD }[bw dk BkF eoB bJh i{Mdk oj/, nzs B{z csfj r[o{ dh jh dZyD tZb ub/ rJ/. Bzd/V fty/ ftuofdnK wkX'
j't/rh, ykb;/ B/ nfijk jh ehsk. go ;w/A d/ j[ewokBK B/ gqkozG s'A jh, nkgDh skes dk; Bkw d/ fJe xwzvh p?okrh ;kX{ B{z ;Zu dk
d/ pb Bkb eJh soQK d/ nDwB[Zyh jZE ezv/ tos e/ ykb;/ B{z ]sw eoB dhnK e'MhnK wkor fdyk nzfwqs dh dks p]F, f;zx ;ik,
joesK ikoh oZyhnK. pzd-pzd eZN/ rJ/, f;oK d/ w[Zb g? rJ/, y'go T[sko/ rJ/, ykb;k c"i dk iZE/dko Ekg e/ }[bw dk BkF eoB
nkfonK Bkb d'-ckV eo fdZs/ rJ/, go jo tko nzs fBokFsk jh gZb/ gJh. fizBh ns/ d'FhnK ~ dzv d/D tk;s/ gzikp tZb G/fink.
tko f;Zyh T[s/ sFZdd j'fJnk, UBh tko f;Zy j'o tX/o/ fByo/. ;r'A fJe n?;k pkpk pzdk f;zx ih pjkdo d/ wjkB ekoBkfwnK s'A
fJfsjk; f;oi rJ/ fijVk w'JhnK o{jK ftZu th ikB gk fdzdk j?.
gqGkts j', eJh b/yeK B/ f;Zyh s'A gq/oBk b?D dh
f;Zyh sK w[ek Bk j'Jh, j[D fJj f;ZyK dk fJfsjk; w[ekT[D bJh sob' wZSh j' oj/ pikJ/ w}jph iB{zB j/m, fJfsjk;e sZEK B{z
jB. fJfsjk; B{z so'V wo'V e/ g/F eoB dhnK nB/eK ;kfiFK fBozso ub ojhnK nfdqFN eoe/ fJj ;kps eoB dh Gog{o e'fFF
jB. nB/eK jh f;Zyh f;XKsK ns/ wjkB f;Zy F];hnsK B{z fBFkBk pDk e/ nkw ehsh j? fe pzdk p?okrh B{z r[o{ ih B/ nzfwqs dh dks
gkmeK ns/ ;zrsK B{z e[okj/ gkT[D dk :sB ehsk ik fojk j?. d{i/ gk;/ f;Zy nkg th BjhA pyFh. @pzdk p?okrh# dk b/ye gowkBzd
nkgD/ fto;/ ns/ fJfsjk; gqsh u/szBsk rtk oj/ jB. n;hA pj[s ;kohnK wjkB nfij/ b/yeK ftu'A gqw[Zy j?. ;kfjp-J/-ewkb d/
F];hnsK gqsh nt/;b/ j' u[Ze/ jK ns/ T[jBK Bkb ;pzXs fJfsjk;e fdjkV/ th G[bk eosk bkbk d"bs okJ/ B/ th pkpk pzdk f;zx
i{B, 2008
jbY bwx lwigXo ] qbY ros jwigXo ] (bic`qr nwtk)
8
Z e'Jh e;o BjhA SZvh j?. fJ; b/ye B/ sK dk gsk bZrk sK T[; B/ yk; J/buh d/ jZE pzdk f;zx
pjkdo B{z pzdk p?okrh ;kps eoB ftu
nzfwqs pyfFF Bk eoB d/ ;pzX #u e[M wBxVs dbhbK th g/F ehshnK ns/ pjkdo B{z fJe fuZmh G/ih i' fJ; soQK ;h L
@@n? wod{d f;Zy', w?A T[j ytkik fy}o jK,
fJfsjk;e sZEK B{z ftrkVB dh e'fFF ehsh j?.
gzBk 192 T[go L r[o{ ih B/ T[; ftZu eFZsohnk ;fgoN t/yh ns/ nzdk}k fi; B/ s[jkv/ r[o{ B{z uwe"o SZvD bJh wip{o eo
brkfJnk fe T[; nzdo fjzd{ Xow bJh e[opkBh dk i}pk j?.
(;kfjp-J/-ewkb) fdZsk. T[; d/ g[ZsoK ;w/s eJh f;ZyK B{z s/r dk
pVh nihp rZb j? fe pzd/ p?okrh dh eFZsohnk ;fgoN T[; ;w/A feZE/ rJh ;h ;[nkd uykfJnk. nZi c/o s[;hA w/o/ nzdo ijkd dh
id'A fjoBh d/ d' pZfunK d/ esbK B{z Bk t/y ;eD eoe/ T[j p?okrh j' frnk ;h. fjzd{ nZr GVek fdZsh j?, w?A nkgD/ o'j dh nZr s[jkv/
Xow gqsh e[opkBh eoB dk i}pk nzfwqs dh dks gqkgs eoB s'A gfjbK feT[A Bk ]{B Bkb p[MktKrk. i/ ;bkwsh ukj[zd/ j' sK
jfEnko ;[ZN e/ tkg; w[V ikt'.##
gqrN j'fJnk <
gzBk 193 T[go L pzd/ B{z gkj[b Bk d/D dk ekoD fJj Gk;dk j? fe r[o{ ih
fJj gZso i' pzdk f;zx ns/ ]kb;k \"i d/
(;kfjp-J/-ewkb) j"A;b/ g;s eoB tk;s/ fbfynk frnk ;h, fJ; dk
FkfJd bkbk d"bs okJ/ B{z fJj ;wM BjhA fe gkj[b d/D dh o;w r[orZdh db/oh Gfonk T[so i' pzdk f;zx pjkdo B/ fdZsk,
EkgD tk;s/ BjhA j[zdh, pbfe f;Zy pDkT[D bJh j[zdh j?. pzdk f;zx pjkdo B{z r[o{ ih T[j T[; f;Zy ioB?b dh db/oh, ;{M p{M ns/ fjzws
r[orZdh f;bf;b/ B{z pzd eoBk ukj[zd/ ;B.
B/ nzfwqs dh dks pyfFF eoe/ ykb;k gzE dk nzr pDkfJnk ;h Bk fe r[o{ ns/ Bk dk ;p{s ;h. pkpk ih B/ fbfynk L
@@M{m d/ dwri/ tikT[D tkb/ n? gmkDK, s{z
jh pzdk pjkdo B/ e'Jh nfijh G[Zb ehsh ;h.
;hHn?uHg/B nB[;ko, "He nominated him successor not as guru but as sK ][d uwe"o d/ w?dkB ftZu ezX T[jb/ j' e/ ikB
commander of the forces of the Khalsa."
pukJh ;h. j[D s{z feT[A M{m/ rg"V/ wko e/ ikB
(Page 63-Short History of Sikhs)
pukT[Dk ukj[zdk j?A. ;kvk ezw sK }kbw Bkb i{M e/
fJ; s'A fJbktk nfjwd-Fkj pNkbhnk (f}efo r[o{nK), nbh T[ dhB
}[bw ysw eoBk j?. t}ho ]kB j[D ekfJo Bk
(fJposBkwk), xBJhnk bkb (skohy/ gzikp), w?eo/ro (The History of Sikhs)
pD, ;r'A w?dkB-J/-izr ftZu d' jZE eoB bJh
w[jzwd bshc, gzE gqekF ns/ j'o ;wekbh fbysK ftZu th pzdk f;zx d/ nzfwqs SZe e/
;kjwD/ nk.##
f;zx ;iD dhnK rtkjhnK fwbdhnK jB.
pkpk ih dk fJj db/oh Gfonk T[so ;[D e/
;o{g f;zx e"fFF feqs @r[o{ ehnK ;kyhnK# i' g[oksB fJfsjk;e sZEK B{z
t}ho ]kB B/ izrh fsnkoh sK Gkt/A nkozG eo bJh
fdqFNhr'uo eodhnK jB, ftZu gzBk 199 T[go nzfes j? L
go fco th f;zxK Bkb nkjw'-;kjwD/ w[ekpb/ s'A
@@;fsr[oK nkgB/ d;s/ w[pkoe ;/ ezxk, eod, eVk s/ eZSk gfjBkJ/. f;o s/
;ze'u eodk ;h. nkgD/ ukso fdwkr a B{z tosd/
d;sko ;ik p?okrh ;/ f;zx o{g w?A b? nKdk.##
j'J/ t}ho ]kB B/ ftT[As pDkJh fe fe;/ soQK pzdk
;' T[go'es fJfsjk;e jtkfbnK s'A ;gZFN j? fe r[o{ ih B/ pzdk p?okrh B{z BjhA f;zx B{z X'y/ Bkb esb eotk fdZsk ikJ/. ijkd d/
pbfe yzv/ dh gkj[b dh pyfFF eoe/ wkX' dk; s'A pD/ GkJh r[op]F f;zx B{z }[bw dk Bkw #s/ j}koK w[;bwkBK B{z fJeZso ehsk ns/
BkF eoB tk;s/ gzi f;zxK ;w/s gzikp tb s'fonk. g/F j? pzdk f;zx pjkdo dh i'Fhbh seoho eoe/ w[;bwkBK B{z pzdk f;zx dk
shyD p[ZXh d/ wkbe ns/ BhshtkB :'X/ dh YZ[ethA fw;kb L
esb eoB tk;s/ T[e;kfJnk, gqzs{ pzdk f;zx d/
r[o{ gksFkj B/ f;ZyK tZb j[ewBkw/ G/i/. r[o{ ih dk ;zd/F fwbfdnK jh ykb;k ikj' ibkb s'A vodk e'Jh th w[;bwkB fJ; ezw
;ko/ ;z;koe ;Z[yK B{z fsnkr e/ pzdk f;zx dh ewKv j/m fJeZso j' frnk. pzdk f;zx bJh fsnko Bk j'fJnk. wk:{; j' e/ t}ho ]kB B/
a dhtkB rzYk wZb B{z p[bkfJnk ns/ nkgDh e[Nb
pjkdo tb'A J/B/ E'VQ/ ;w/A ftZu fJeZso ehsh \"ih skes s'A gqGkfts j' e/ w[rb
Fk;eK s'A ;skJhnK j'JhnK e[M j'o e"wK th pzdk f;zx pjkdo Bkb nk obhnK (f;oc ftT[As dZ;h. (dhtkB rzYk wb dhtkB ;[Zuk Bzd dk
b[N wko dh Bhns Bkb Fkwb j'J/ XkVth b'e ;ojzd dh bVkJh ;w/A pzdk f;zx dk Gshik ;h, fi; B/ r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ S'N/
;kE SZv rJ/).
;kfjp}kfdnK B{z ;Zg d/ pZu/ nkfynk ;h ns/ S/sh
;wkDk, xVkw, SZs pB{V B{z ykb;Jh bFeo B/ nkgD/ ep}/ nXhB eo fbnk. s'A S/sh esb eoB dh f;\koF ehsh ;h.) t}ho
S'N/ ;kfjp}kfdnK d/ eksb ;ojzd d/ Btkp t}ho ykB B{z id'A f;zxK dhnK gqkgshnK ]kB d/ ftFtk;gkso ns/ ykb;/ d/ yk; d[FwD
i{B, 2008
sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq ] (pMnw 1105)
9
dhtkB rzYk wZb B/ fJj sith} gotkB eo bJh. t}ho ]kB Bkb MrV/ dk
ftyktk eoe/ fJj dhtkB nkgD/ eohp 1000 x'V;tkoK Bkb pzdk f;zx ih dh
FoB ftZu nk frnk. nkgD/ gfotko tb'A r[o{ xo Bkb ehs/ e[eowK dh wk\h wzrh
ns/ uoBK ftZu Yfj e/ p/Bsh ehsh, @@fJ; d[FN t}ho ]kB B/ ;kv/ Bkb pV/ }[bw
ehs/ jB, s[;hA w?B{z nkgDk dk; pDk bt', s[jkB{z Fkjh bFeo dh ;koh ikDekoh
d/tKrk ns/ d[FN t}ho ]kB B{z ysw eoe/ nkgD/ ngwkB dk pdbk btKrk.##
d'jK gkf;nK tb'A izr dh fsnkoh nkozG j' rJh. r[o{ gksFkj d/ nNZb puB
@i' ;ofD nkJ/, fs; ezm bkfJ# nB[;ko pzdk f;zx B/ rzYk wZb B{z ikBh ;[oZfynk dk
Go';k fdtkfJnk ns/ FoB fdZsh gqzs{ rzYk wZb dh d[FN Bhsh ~ B}o nzdk} Bk
eod/ j'J/ ns/ d{o fdqFNh s'A ezw b?Ad/ j'J/ GkJh pki f;zx ns/ csfj f;zx B{z fJ; dh
yk; fBrokBh oZyD dh jdkfJs ehsh.
t}ho ]kB nkgD/ Gkoh bFeo ;w/s ugVfuVh d/ ;EkB #s/ nk gj[zfunk.
ehsk ns/ fwjBsh ekfwnK dk jZe pjkb eoe/
T[jBK ~ okjs fdtkJh.
fJj yzv/ pkN/ dh gkj[b dh pyfFF jh ;h fe
Bzd/V (wjKokFNo) s'A f;oc gzi f;ZyK ~ Bkb b?
e/ s[o/ pkpk pzdk f;zx ih pjkdo B/ E'VQ/ fij/ ;w/A
ftZu jh FeshFkbh w[rb je{ws dhnK iVQK
fjbk fdZshnK. r[o{ xo d/ d'yh }kbw j[ewokBK
~ u[D-u[D e/ T[jBK d/ ehs/ }[bwK dh ;}k fdZsh
ns/ nkgD/ fBFkB/ dh gqkgsh ftZu ;\bsk
jk;b ehsh. pkpk ih dh F];hns dk
wjZstg{oB gZy ;h fe fiZE/ T[jBK }kbwK ~
xw;kD dk izr F[o{ j' frnk. w?dkB-J/-izr g{oh soQK Gy frnk. b'j/ #s/ b'jk tZiD
u[D-u[D ;'fXnk T[ZE/ nkgD/ f;Zy f;gkjhnK ~
dh NDeko Bkb n;wkB r{zi T[fmnk. s'gK d/ r'fbnK dh ]"\Bke ntk} Bkb
fe;/ fBjZE/, p}[or, n"os iK Xow n;EkB #s/
tZv/-tZv/ :'fXnK d/ fdb XVeD bZr/. fiE/ t}ho ]kB gk; pj[s tZvk izrh bFeo
ns/ Gkoh izrh ;k}'-;wkB ;h, T[E/ pzdk f;zx pjkdo gk; e/tb uko S'NhnK s'gK
;B. F;soK dh th xkN ;h gqzs{ wB nzdo S'N/ ;kfjp}kfdnK dh Fjkds dk pdbk
b?D ns/ }[bw dk BkF eoB dk fdqVQ ;zebg ;h. ikw-J/-Fjkds ghD dk F"Ae ;h.
bVkJh fe;/ fJbke/ dh gqkgsh iK fBZih ;[nkoEK dh gqkgsh tk;s/ BjhA ;h pbfe
}[bw dk BkF eoe/ @jb/wh oki# dh gqkgsh tk;s/ ;h. Gy/ j'J/ w?dkB ftu'A f;oc b[ZN
wko dh Bhns Bkb Fkwb j'J/ fsZso fpZso j' rJ/ . f;oc r[o{ ek ykb;k jh w?dkB/
izr ftZu w[rabK nZr/ nv'b fojk gqzs{ T[; ;w/A w?dkB/ izr ftZu ncok scoh c?b
rJh, id'A X'y/ ns/ co/p dh Bhns Bkb Fkwb j'J/ rzYk wZb B/ f;Zy \"iK d/ f]bk\
bVBk F[o{ eo fdZsk. gqzs{ e"w d/ wjkB ioB?b pzdk f;zx pjkdo dh d{o nzd/Fh
;dek pki f;zx ns/ csfj f;zx (i' pkpk ih B/ rzYk wZb dh fBrokBh bJh fB:[es
ehs/ ;B) B/ T[;/ ;w/A rzYk wZb ns/ T[;d/ jwkfJshnK B{z cV e/ fBjZE/ eo fdZsk ns/
ehsh dk cb G[rsk e/ ykb;kJh eost dh gkbDk ehsh. t}ho ykB s'A fJj
podkFs Bk j'fJnk. T[; w"ek skV e/ pki f;zx B{z nk x/fonk. nkgD/ tb'A t}ho
]kB B/ pki f;zx B{z ysw eoB dh mkD jh bJh ;h. rzYk wZb s/ T[; d/ ;kEhnK B{z
;'X e/ csfj f;zx dh fBrkj B/ t}ho ]kB dh Bh:s B{z GKg fbnk. T[; x'Vh B{z
nZvh bkJh s/ B}dhe nk e/ n?;k tko ehsk fe t}ho ]kB ~ d' N'N/ eo ;[ZfNnk.
i?ekfonK dh nktk} Bkb w?dkB r{zi T[fmnk. ykb;/ B/ gqsZy eo fdykfJnk. fiE/
ykb;k FoB nkJ/ B{z ezm Bkb brkT[Adk j?, T[E/ nfj;kB cokw'F b'eK B{z s/r dh
Xko dk w}k uykT[Dk dh ;wZoEk th oZydk j?.
jwbk Bk eoB dh ;]s FpdK ftZu jdkfJs th
ehsh ;h.
pkpk ih fiE/ i[Mko{ r[DK dh ykB ;B T[E/ r[o{
xo gqsh nkgk ;wogD ns/ fBwosk dh fw;kb th
T[j nkg jh ;B. wjkB fiZsK s'A pknd th T[j
nkgDh n;bhns ~ BjhA ;B G[Zb/ ns/ T[jBK ~
uzrh soQK fJbw ;h fe w?A sK fJe wodh fjoBh ~
d/y e/ wk:{; j' frnk ;h s/ nZi i/ w?A ;?AeV/ }kbwK
~ ;'XD ftZu ;\bsk gqkgs ehsh j? sK fJj r[o{
BkBe d/ xo dh jh p]fFF j?. T[jBK dh fJj
nt;Ek T[jBK tb'A pkdFkjh ekfJw eoB T[gozs
ubkJ/ f;Ze/ T[go nkgD/ Bkw dh pikfJ r[o{ BkBe
ns/ r[o{ r'fpzd f;zx ih dh T[;ss ftZu nzfes
ehs/ rJ/ FpdK
d/r' s/r' csfj B[;os p/dozr
:kcs ni BkBe r[o r'fpzd f;zx
ftZu'A FkyFks o{g ftZu Mbedh j?. ;w{zj ftfdne
ns/ Xkofwe ;z;EktK d/ gqpzXeK ~ ukjhdk j? fe
T[j jo ;kb nkgDhnK ;z;EktK ftZu pkpk ih dk
fJj sK pkpk ih dh izrh ;{M-p{M ns/ d{odoFh ;'u dh f;oc S'Nh fijh fw;kb
Fjhdh fdjkVk }o{o wBkT[D sK i' B"itkBK ~
jh ;h. GkJh r[opyF f;zx T[oc pkpk pzdk f;zx pjkdo ih jh T[j gfjbh F];hns
pkpk ih d/ ihtB s'A T[Zu/ ;[Zu/ nkuoD ns/ uVQdh
;B fijBK B/ d/F dh feo;kBh #s/ T[geko eofdnK irhodkoh gqEk dk ]kswk
ebk tkbk ihtB fiT[D dh gq/oBk fwb ;e/.
i{B, 2008
Bin mQurw kCu Bydu nhI guru Arjunu prqK´ hir ] (pMnw 1409)
10
30 i{B-iBw fdt; #s/ ftF/F
vkL G[fgzdo e"o @eftsk#
epho-pkDh ftZu frnkB dk ;zebg
;qh
111, wkT{AN n?thfBT{,
fBT{ eb'Bh, crtkVk o'v
j[fFnkog[o
r[o{ rqzE ;kfjp ih ftZu ;zefbs Grs epho ih dh pkDh #u'A Grs epho ih
dh F];hns fJe Grs, fJe ;zs, fJe ;[Xkoe s/ fJe ;{ow/ ti'A T[Godh j? fijVh
nkswe s"o #s/ nbj$okw Bkb fJe ;[o s/ fJe o{g ;h, fijVh ;wkfie s"o #s/
wkBt-J/esk, wkBt pokpoh s/ wkB;-ikfs dh fjs?Fh ;h ns/ ;dkukoe fdqFNh s'A
Gow, gkyzv, gkg ns/ egN-fposh dh vZNthA nkb'ue ;h.
Grs epho ih dh pkDh #u'A T[jBK d/ ftnefsst ~ ;wekbh ftnefsst s/
;wki d/ gq;zr ftZu th ;wfMnk ik ;edk j?. ;wekbh ftnesh eoweKvK s/ gdkoEK
ftZu T[bM/ j'D ekoB GNfenk j'fJnk ;h. f;ZN/ ti'A T[; dh eoweKvh s/ ftekoh
F];hns T[; ~ ;kes iB pDkT[Adh ;h. ;kes iBK dk ;w{j nfijk ;wki f;oidk ;h
fi; dh e'Jh fdFk BjhA, dFk BjhA. G/d-Gkt, Gow s/ G[bkftnK ftZu GNe/ ftnesh
GNe/ gqpzX T[;ko ;ed/. Grs epho ih B/ gquZfbs Xkofwe gqpzXK dh gVu'b T[gozs
nfij/ f;ZN/ eZY/ fijBK dk wB'oE ftnesh ~ ;zs ns/ ;wki ~ ;zrs ftZu pdbDk ;h.
fJ; wB'oE dh g{osh bJh T[jBK wB[Zyh wB ~ dzG Bkb'A s'V gqG{-f;woB Bkb i'fVnk.
wB[Zyh wB ~ Gow-w[es eoe/ frnkB dh ;'Mh eotkJh. fJE'A she fe gquZfbs Xow- ;dkukoe frnkB ftZu th ;[fdqVQ pDkT[Adh j?.
gqpzXK B/ th wB[Zyh wB ~ tfjwK GowK ftZu iefVnk j'fJnk ;h. epho ih e/tb s/
;w/A, ;EkB s/ ftnesh ftZu G/d eoBk th
e/tb f;woB s/ nksfwe frnkB d[nkok fJ; ieV s'A S[Neko/ dh ftXh dZ;d/ jB. nfrnkBsk s/ Gow dh T[gi j?. fit/A wrjo s/
frnkB d/ sZs dh ftuko eoB tkb/ wB ~ wkfJe-w'j BjhA ftnkgdk id fe iBw ekFh dk coe, Boe-;[or dh ftuko, fEsK s/ tkoK
fpoEk r[nkT[D tkbk Gowh wB fJ; w'j ftZu c; e/ d[Zyh j[zdk j?. fJ;/ bJh epho ih ~ wjZst, nwho-rohp s/ T{u-Bhu dk G/d eoBk
T[giD s'A fpB;D sZe dh nt;Ek d/ frnkB okjhA ;z;ko ftub/ wkfJns-Gow s'A nkfd. epho ih B/ b'eK ~ e/tb f;XKs BjhA fdZsk
ybk;h gkT[D bJh gq/od/ jB.
;r'A nwb okjhA Gow-w[es eoB dk :sB ehsk.
epho ih nB[;ko wB ~ tkd-fttkd eoB #s/ gVQ/ fby/ j'D dk th Gow j' ;edk T[dkjoD bJh fit/A b'e-ftFtk; ;h fe pBko;
j?. Gkt/A fJj frnkB wkor d/ jh eow jB go i/ ;fji wkor T[Zs/ BjhA gj[zu ;e/ sK nkfd shoE T[Zs/ ;oho fsnkfrnK iht ~ w[esh
frnkB ewkT[D dk e'Jh bkG BjhA. epho ih c[owkT[Ad/ jB L
fwb iKdh j?. epho ih b'eK d/ fJ; Gow ~ d{o
fenk gVhn? fenk r[Bhn?.. fenk p/d g[okBK ;[Bhn?..
gV/ ;[B/ fenk j'Jh.. iT[ ;ji B fwfbU ;'Jh..
gY/ r[B/ Bkjh feS[ pT[o/ iT[ fdb wfj ypfo B j'Jh..
eoB bJh nyhobh T[wo/ pBko; SZv nkJ/ s/
wrjo nk tZ;/ fiE'A dh Xosh d/ ;okg j'D dk tfjw
(;'ofm epho, gzBk 655) ;h fe i' wrjo fty/ wodk j?, T[j y's/ dh i{Bh g?Adk
(nk;k epho, 483)
frnkB dk fujB epho ih B/ o{jkBhns d/ o{g ftZu tofsnk j?. epho ih d/
j?.
fJ;/ soQK epho pkDh ftZu gkgK dh w?b X'tD
;wekbh gquZfbs Xkofwe nkr{, fiBQK ~ frnkBtkB g[oF wzfBnk iKdk ;h, ;G Xow bJh gqzgokrs s/ gquZbs shoE-fJFBkB gqtkB
nB[Gt oZyd/ j'J/ th nwbh s"o #s/ wkBtsk d/ fjZsK dh okyh eoB ftZu ns/ gq/w-Gkt BjhA. r[o{ ;/tk dh o{jkBh gqfefonk B/ wB[Zy d/ nzdo'A
dk ;zuko eoB ftZu ;\b BjhA j' oj/ ;B. T[j sK ;r'A nfrnkBsk dk ;zuko eo oj/ n?;hnK gq/oBktK g?dk eoBhnK jB, i' gkgK s/
;B. epho ih B/ frnkB d/ fujB d[nkok nwbh s"o #s/ o{jkBh j'D d/ noE Gkt dk p[fonkJhnK dh w?b ~ X' d/t/rh.
;zuko eoB ftZu ;\bsk jk;b ehsh j?. nfXnkswe frnkB dh gqkgsh ;kXe ~
i{B, 2008
epho ih GowK ~ @ck;B eh fpfX# nkyd/ jB
khqu kbIru sunhu ry sMqhu swDsMgiq qir jWihgw ] (pMnw 1106)
20
fe ;G fJj fpfX ikDd/ jB, e'Jh ftobk jh S{NB dh ftXh ikDdk j?. fgZsoK
Bfws ;okX eoBk, w{osh g{ik, ;{se, nzB fsnkrDk, iksgks, ftdtsk nkfd
;G' Gow j?. fJ; Gow dk w{b wkfJnk j?. Gow g?dk eoB tkbh wkfJnk fJzB/ pb
T[wo S'Nh-;{M tZvh
d;sko jh w/oh FkB
tkbh s/ w'jD tkbh j? fe f;qFNh d/ ;G iht v'b iKd/ jB. G?oT[ okr d/ Fpd ftZu
epho ih dZ;d/ jB fe gkDh ftZu ofjD tkbhnK wZShnK, dhftnK s/ ;VB tkb/
GzpN, jkEh, ;Zg s/ G"o/, gzSh, izrb d/ gF{, wZyh, x'V/, T{m, u"ok;h f;ZX, ish, B"A
BkE, ;{oi s/ uzB d/ts/, tZv/ tZv/ sgh s/ foFh ;G wkfJnk s'A gqGkfts jB. w"s dk
;fjw s/ gzi/ fteko th wkfJnk ftZu jh ihtK ~ ftnkgd/ jB. ;w[zdo, Xosh,
;GBK d/ iht wkfJnk ftZu jB. epho ih f;ZNk eZYd/ nkyd/ jB fe fi; ~ fYZv
bZrk j'fJnk j?, T[; ~ wkfJnk ftnkgdh j? go r[o{ fwbkg okjhA fJ; gqGkt s'A
w[es j' ;ehdk j?. epho ih c[owkT[Ad/ jB L
efj epho fi;[ T[do[ fs;[ wkfJnk..
sp S[N? ip ;kX{ gkfJnk..
(gzBk 1160)
frnkB ~ T[ikro eoB bJh tko tko d[jokfJnk frnk j? fe e/tb s/
e/tb gqG{-Bkw dk f;woB jh wkBf;e Gow ~ s'V ;edk j?.
(XBk;oh epho, gzBk
692)
HHHHHHHHH
HHHHHHHHH
d' j}ko gzi ;" pZfunK d/ ;e{b ftZu fJeZbk jh f;Zy
iwks (nzrq/}h whvhnw) ftZu gVQdk ;h, gVQkJh ftZu
pj[s j[fFnko ;h.
S'Nk j'D d/ pkti{d T[j jo o'} f;o #s/ d;sko
;ik e/ ;e{b iKdk ;h. T[;d/ fujo/ #s/ fJe nihp
HHHHHHHHH
jwok Gow[ rfJnk GT[ Gkrk.. ip okw Bkw fus[ bkrk..
(;'ofm epho, gzBk 655)
epho ih B/ @frnkB eh nKXh# dk fujB tos e/ eqKsh d/ ;zebg ~ fujBs
ehsk j?. epho pkDh ftZu GowK d/ rVQ s'VD bJh frnkB dk r'bk dkrD dh rZb
j?. rZbhA pksh frnkB d[nkok T[gd/F eod/ ofjDk epho ih ~ gqtkB BjhA j?, T[j
sK frnkB ;zuko d/ ;jh f;ZN/ gqkgs j[zd/ d/yDk ukj[zd/ jB L
frnkBh fXnkBh pj[ T[gd/;h fJj[ ir[ ;rb' XzXk..
efj epho fJe okw Bkw fpB[ fJnk ir[ wkfJnk nzXk..
(rT[Vh epho, gzBk 338)
fJ; soQK epho-pkDh, frnkB d/ fujB d[nkok nfijk tksktoD f;oidh
j? fi; ftZu gqG{ tb'A ;kih rJh irs ouBk d/ nzF wkso j'D d/ ;pZp, ;zsK-Gb/
g[oyK d/ ;zr gqG{-r[D rkfJD eoB ns/ Bkw f;woB d/ f;ZN/ ti'A
nfrnkBsk$Gow dk jB/ok fwN e/ frnkB nB[Gt dk ukBD c?b iKdk j?. epho
ih dh wjkB nkswk GowK d/ pzXBK #u'A fBeb e/ ftFt ftZu g;o ojh gowi's
Bkb i'sh i's ;wkT[D dh X[zB nbkgdh j? L
ip u{e? gzu Xks[ eh ouBk n?;/ Gow[ u[ektfjr/..
do;B[ S'fv GJ/ ;wdo;h J/e' Bkw[ fXnktfjr/.. (wko{ epho, gzBk 1103)
i{B, 2008
nZi s[jk~ fJe n?;/ pZu/ dh rZb ;[Dk ojh jK i'
pZuk ;h. T[; dh T[wo 12 ;kb dh ;h ns/ T[j ;ZsthA
ejs epho ;[Bj[ o/ gqkBh S'vj[ wB e/ Gowk..
e/tb Bkw[ igj[ o/ gqkBh goj[ J/e eh ;oBK..
@@fJj' fij/ pZu/ jh f;Zy e"w dh FkB jB##
fijk B{o j[zdk ;h fi; eoe/ ;G ~ pj[s fgnkok
bZrdk ;h. fJZe tkoh T[; d/ ;e{b ftZu nk;Nq/bhnk
w[be dh fJe Nhw nkJh i' ;e{b dh gVQkJh fbykJh
ns/ j'o rshftXhnK d/ pko/ vke{w?ANoh f\bw
pBkT[Dk ukj[zdh ;h.
pZu/ dh :'rsk s/ ;'jDh d;sko B/ Nhw ~ pj[s
gqGkfts ehsk. pZuk vhHf\bw bJh u[D fbnk frnk.
;kfJz;, w?E; s/ iBob B"b/i d/ pj[s ;ko/
;tkb pZu/ ~ g[ZS/. e[ZM ;tkb f;Zy Xow d/ pko/ th g[ZS/.
;ko/ ;tkb N/g ehs/ rJ/ ns/ pj[s ;kohnK
c'N'nK bJhnK rJhnK. nyho ftZu Nhw d/ fJe pj[s
ftdtkB ftnesh B/ pZu/ ~ g[ZfSnk L-
ekek ih, @@s[jk~ ;G s'A tZX y[Fh ed'A j[zdh j?<##
pZu/ B/ pVh fdqVQsk Bkb itkp fdZsk-@@id'A w/oh
d;sko ;'jDh pZMdh j? T[d'A w?~ pj[s y[Fh j[zdh j?.##
fJ; rZb ~ nZi 28 ;kb r[io u[Ze/ jB. nZi th
T[; B"itkB ~ fJj ;tkb g[ZS' sK T[; dk itkp s[jk~
T[j jh fwb/rk.
;sBkw e"o, w[zpJh, 098197-93357
khq kbIru rwm Bju baury jnmu AkwrQ jwq ] (pMnw 1252)
21
;qh r[o{ noiB d/t ih dk
vkL dftzdo e"o @dhg#
332-vh, ;kT{E f;Nh,
b[fXnkDk
r[o{
noiB d/t ih d/ ihtB Mo'y/ ftZu MkefdnK ;kB{z FKswJh, feoBK jh jB. ;kfonK ftZu fJe' i's j'D eoe/
;fjBFhbsk d/ g[zi, nv'b, rfjo rzGho ns/ #gosZy jfo# o{g F];hns d/ doFB e'Jh uzrk iK wzdk BjhA. epho ih dk ftuko ni'e/
j[zd/ jB. T[BQK dk e/tb 43 tfoQnK d/ nwbh ihtB dk ihftnk jo gb, ouh pkDh ;w/A ftZu id fe B\os dh nZr GVe e/ ftFt B{z
dh fJe fJe s[Ze, fJe fJe nZyo ns/ @s/ok ehnk whmk bkr?# d/ T[ukoB ftZu fdZsh nkgDh bg/N ftZu b? ojh j?, wB[Zysk bJh wkor
doFB dk ezw d/ ;edh j?.
nb"fee Fjhdh ftFt FKsh dk fJe wjkB ;zd/F j?.
r[o{ noiB d/t ih B{z S'Nh T[wo s'A jh pj[s ;kohnK efmBkJhnK dk ;kjwDk
eoBk fgnk. gfjbK r[o{ ;kfjp dk nkgDk tZvk Gok fgqEh uzd Jhoyk tZ; r[o{ ih dh
fto'Xsk eodk fojk go r[o{ ;kfjp B/ edh th T[; d/ r[Z;/ dk i[nkp r[Z;/ ftZu BjhA
fdZsk ;r'A Xhoi Bkb fpBK e[M ej/ T[; dhnK f}nkdshnK B{z B}o nzdk} eod/ oj/
Avil Alh nUru aupwieAw
kudriq ky sB bMdy ]
eyk nUr qy sBu jgu aupijAw
kaun Bly ko mMdy ]
(pMnw 1349)
gzuw gksFkj dh pkDh ftZu th oZph J/esk
ns/ wB[Zyh pokpoh #s/ pko pko i'o fdZsk frnk j?.
nkg B/ ;G bJh go;go ;KM dh GktBk pDkJh ;h.
fit/A epho ih B/ fejk j? @@J/e B{o s/ ;G[ ir[
T[gfink## fJ;/ soQK r[o{ n
noiB d/t ih B/ th
fbfynk j? L
eyku ipqw eyks ky hm bwirk
qU myrw gur hweI ]
(pMnw 611)
wB[Zy dh nkgDh wkBf;e, gfotkfoe,
;wkfie, d/F iK ftFt dh FKsh sK jh Gzr j[zdh j?
id'A wB[Zy bkb;k tZ; j' e/ XB, }whB iK d{i/ B{z
nkgDh JhB ftZu oZyD eoe/ T[; dk p[ok fustdk
j? ns/ wZs-ftgohs j'D eoe/ T[; B{z wkVk ;wMdk
go fJ; dk wsbp fJj th BjhA fe T[j fgqEh uzd ns/ T[; dhnK u[rbhnK B{z ;[DB j?. r[o{ ;kfjp efjzd/ jB fe nfijk eoBk wB[Zysk
tkb/ tes d/ jkewK d/ i'o ipo nZr/ M[Zed/ jh oj/. T[BQK B/ fJj nfj;k; eokfJnk d/ ftgohs rZb j?. wB[Zysk fJ; ftZu j? fe jo/e
fe rohpK, wk;{wK ns/ oZp d/ pzfdnK #s/ i' }[bw eodk j? T[; B{z gowkswk dh bJh ;d-GktBk oZyh ikJ/ ns/ ;z;ko d/ wB[ZyK B{z
dorkj ftZu }o{o ;}k fwbdh j?. nkg B/ ;gFN FpdK ftZu ;[bjh ykB tb fJFkok ukj/ T[j fe;/ th d/F dk j? iK fe;/ ftukoXkok iK
eofdnK fusktBh fdZsh j? L
grIbw aupir ij iKMjY dwVI ] pwrbRhim sw Agin mih swVI ]
ws B{z wzBD tkbk j?. T[; B{z fwqs ;wMDk ukjhdk
(pMnw 199)
j?. i/ wB ftZu p[okJh Bk j't/ sK nkgDh ns/ j'o
nkw s"o #s/ wB[Zy jzeko t; j' e/, wkD ftZu nk e/ d{finK B{z yk; eoe/ nkgD/ ;G dh fiBQK Bkb ;kvk ;zgoe pfDnk j[zdk j?,
s'A BhftnK ns/ ftukoXkok Bkb w/b ykD tkfbnK B{z B\os eoB bZr g?Adk j?. FKsh pDh ofjzdh j?. fJ;/ bJh p[okJh o{gh G/V B{z
B\os fJe n?;h phwkoh j? i' nkb/ d[nkb/ dk jh BjhA wB[Zyh wB d/ nwB dk th xks wB ftZu EK Bk d/D bJh jh ;fsr[oK B/ go/fonk j?
eo fdzdh j?. ;kohnK wB[Zyh nkswktK fpBK fe;/ fGzB G/d d/ fJe' oZph B{o dhnK sK i' fe;/ fe;w dk MrVk g?dk j' jh Bk ;e/L
i{B, 2008
rwmdwis gurU jg qwrn kau gur joiq Arjun mwih DrI ] (pMnw 1409)
6
mn Apuny qy burw imtwnw ] pyKY sgl isRsit swjnw ]
(pMnw 266) wjkBsk d;d/ j'J/ nkgD/ f;ZyK B{z eoB bJh th
fe;/ d{;o/ dh fBzdk eoe/ Bkodw[Bh tKr fJe d{i/ B{z GVek d/Dk th nD- gq/od/. brB Bkb fJBQK jZEhA ehs/ ezwK okjhA
wB[Zyh eow j?. fiZE/ fBzdk eoB tkbk j'Sk ;kps j[zdk j? T[E/ fBzdk ;[DB tkb/ dh gow/Fto se gj[zuD dh ftE j'o th xN iKdh j?.
ew}'oh th gqrN j' iKdh j?. r[o{ ;kfjp efjzd/ jB fe fe;/ dh fBzdk Bk ;[Dk feT[A i'' r[o{ ;kfjp jo/e ezw dh ;/tk nkg eoB dh ohM
i/ ;[DB tkbk ;[DB dh fdbu;gh jh }kfjo BjhA eo/rk sK ;[DkT[D tkbk nkg/ jh gqrNKd/ fbyd/ jB L
Fofwdk j' e/ jZN ikt/rk. fJB;kBhns j? jh fJ; ftZu fe d{i/ dhnK T{DskJhnK dh
uouk eoe/ T[; B{z BhtK ;wM'L
krn n sunY kwhU kI inMdw ] sB qy jwnY Awps kau mMdw ]
(pMnw 274)
tfvnkJh nkgD/ tvZgD B{z isbkD ftZu BjhA ;r'A fBowkBsk ftZu j? fit/A
r[o{ BkBe d/t ih B/ fejk j? @fBt? ;[ rT[ok j'fJ#
J#. fJ;/ soQK r[o{ noiB d/t ih B/ th
;[ywBh ftZu d[jokfJnk j? L
pKw PyrI pwxI Fovw
hir jn kY pIsxu pIis kmwvw ]
nwnk kI pRB pwis bynµqI
qyry jn dyKxu pwvw ]
(pMnw 749)
r[o{ ;kfjp B/ 1604 ftZu nkfd rzqE dh
;EkgBk ehsh i' ftFt gq/w dk ;G s'A tZvk nwbh
(pMnw 266) ;zd/F j?. r[opkDh s'A fJbktk fpBK fe;/ w}jp,
wB[Zysk bJh fJe j'o wjZstg{oB r[D fi; #s/ r[o{ ;kfjpkB B/ }'o fdZsk T[j EK, iks, ozr nkfd d/ ftseo/ d/ GrsK dh pkDh
Awps kau jo jwxY nIcw ] soaU gnIAY sB qy aUcw ]
j? @@b'e ;/tk jh o; dh ;/tk j?##. i' b'eK s'A w{zj w'Vdk j? T[j edh th oZp d/ ;Bw[y
BjhA j' ;edk. r[o{ ;kfjp B/ fJj th ;wMkfJnk j? fe ;z;ko ftZu ofje/ oZp d/ pzfdnK
dh ;/tk sB, wB ns/ XB Bkb eodk j?, T[j gqG{ d/ dopko ftZu th ;BwkB gkT[Adk
j?. fJ; Bkb fJe sK wB[Zy wB[Zy d/ j'o B/V/ j' iKdk j?, nkg;h fgnko ns/ GkJhukok
tXdk j? ns/ d{i/ oZp dh th fBeNsk gqkgs j[zdh j? L
ivic dunIAw syv kmweIAY ] qw drgh bYsxu pweIAY ]
(pMnw 26)
id fJB;kB dk T[d/F jh wB[Zysk dh ;/tk pD iKdk j? sK ;[nkoE w[Ze iKdk j?
s/ fco MrV/ T[gid/ jh BjhA. ;[nkoEh j'Dk wkBt fposh BjhA, fJj gF{ fposh j?
ns/ fJB;kB T[j j? i' nkg fJ; gF{ fposh s'A T[Zuk T[Zm e/ d{finK ~ th T[Zuk T[mKdk
j?. nkg ;[yh j' e/ d{finK d/ ihtB ;[ywJh pDKdk j?. nfij/ wB[Zy ~ b'e gob'e
ftZu nkdo fwbdk j?. b'e efbnkD dh fJj GktBk nFKsh B{z ysw eoe/ ;[yktK
wkj"b g?dk eodh j?. r[o{ ;kfjp fJ; GktBk B{z fdqVQ eokT[Ad/ fbyd/ jB L
Awip mukqu mukqu krY sMswru ]
nwnk iqsu jn kau sdw nmskwru ]
(pMnw 295)
r[o{ noiB d/t ih dk nkgDk nwbh ihtB jh b'e efbnkD bJh ;h. nkg d/
B{z Bkb-Bkb Fkwb ehsk. okw, ojhw, nbQk,
pqjw, oZp, JhFto, y[dk, gow/Fto, eohw,
feogkb nkfd Gkosh w[y XowK d/ BktK B{z ;KM/
s"o #s/ fbfynk ns/ jo soQK ftseok fwNk e/
J/esk dk i}pk T[gikfJnk j?. ;KMhtkbsk dh
GktBk dh fJe j'o pVh y{p;{os fw;kb T[BQK B/
;kv/ ;kjwD/ g/F ehsh id'A ;qh jfowzdo ;kfjp dh
fJwkos dh BhAj d{;o/ Xow d/ gqshfBXh whnK who
ih gk;'A oytkJh. w}jph szr fdZbh s'A T[Zuk T[mkD
tkbh FkfJd ;z;ko d/ fJfsjk; ftZu fJj fJe
nd[Zsh xNBk jh j?.
nzs ftZu nkgD/ ;oho #s/ fGnkBe s;hj/
;fj e/ }[bw B{z FKsh d/ FeshFkbh jfEnko Bkb
ew}'o ehsk. T[BQK B/ ;Zu Xow, nDy ns/
nk}kdh bJh i{MD dk ukn Gfonk. nkg B/ nfij/
oki dk w[ZY pzfBnk, fi; ftZu ;ko/ ;[yh ofjD,
t;kJ/ Bro soBskoB BK dk th fJ;/ Gkt dk ;{ue j?. nkg soBk ns/ d{finK B{z fiZE/ njzeko dh EK ;ko/ fBwosk tkb/ j'D fi;
skoBk. fJE/ e'jV d/ o'rhnK bJh ftF/F e/Ado ;Ekgs ehsk fiE/ e'jVhnK dh ftZu e'Jh BhtK, d[FwD iK Ugok Bk j't/. r[o{
nkgD/ jZEhA ;/tk eod/ j[zd/ ;B. fiE/ ;ohoe no'rsk bJh T[BQK dk d[nk dko{ ehsk noiB dh fJj f;Zfynk ;h fe jo fJe wB[Zy fJj
iKdk ;h T[E/ wkBf;e FKsh bJh gkm ns/ ehosB d/ ;wkrw th j[zd/ ;B. r[o{ ;kfjp GktBk pDkJ/ fi; Bkb ;ko/ ftFt Go ftZu
tb'A pDkJ/ rJ/ nzfwqs;o, ;zs'y;o, okw;o nkfd th fJ;/ Gkt d/ ;{ue jB. 1598 wB[Zysk ns/ FKsh ;Ekfgs j' ;edh j? L
ftZu ekb g?D ;w/A nkg B/ EK EK bzro ubk e/ b'eK B{z w"s d/ w{zj ftu'A pukfJnk.
nw ko bYrI nhI ibgwnw
gkDh d/ ;zeN B{z d{o eoB bJh EK-EK #s/ y{j g[NtkJ/. ;G s'A tZX wjZstg{oB rZb
fJj th j? fe i' ezw Bht/A ;wM/ iKd/ ;B, T[j ezw r[o{ ih B/ nkg th ehs/ s/ T[BQK dh
i{B, 2008
sgl sMig hm kau bin AweI ]
(pMnw 1299)
jp´au ijn@ Arjun dyv gurU iPir sMkt join grB n AwXau ] (pMnw 1409)
7
gurmiq sMgIq
joehos e"o
lYkcr`r, sMgIq ivB`g
r`mgVIE` grlz k`lj
99882-48327
okr[ s[ykoh
okr s[ykoh r[o{ rqzE ;kfjp ftZu nzr ƒƒ‚‰ s'A ƒƒƒ‰ sZe nzfes j?. okr soshp ftZu fJj pkJht/A ;EkB #s/
;[F'fGs j?. fJj okr nbg gqf;ZX okrK dh Fq/Dh ftZu nkT[Adk j?. g[oksB iK nkX[fBe fe;/ th ;zrhse rqzE ftZu fJ; dk
f}eo BjhA gqkgs j[zdk j?. fJ; dhnK ;to ;zrshnK pj[s jh nkeoFe gqzs{ FKs ;[Gkn dhnK jB. r[o{ BkBe d/t ih,
r[o{ okwdk; ih ns/ r[o{ noiB d/t ih d[nkok fJ; okr ftZu pkDh ofus j? i' fe Gkosh ;zrhs ~ nDw[Zbh d/D j?.
EkN
;to
- s'Vh (dZyDh gZXsh nB[;ko Xowtsh EkN)
;ztkdh
-
FVi
tofis, no'j ftZu foFG ns/ X?ts.
nko'j
-
Bha ;, r[ w. g, Bh ;A
- d'B'A fBFkd, wfXnw shto, rzXko e'wb pkeh ;to F[ZX,
iksh
- n"Vt-;zg{oB
tkdh
;wK
-
fdB dk u"Ek gfjo
nto'j -
- gzuw
;A Bh X g, B[h X, g, w. r[, o/ ;
w[Zy nzr -
g, B[h B[h X g, w. g, w. r[, o/ ;
;to ft;Eko (nbkg)
1H ;, Bah ;, r[ o/ ;, Bha Xa ga, ga Bha Xa ga, ga Bha ;, Bha ; r[, o/ ;, Bha ; w. r[, w. g, g B[h X g, w. g r[ w. r[ o/,;.
2H r[ w. g, r[ w. g B[h X g, r[ w. g Bh ;A, g Bh ;A, Bh ;A rA[, o/A ;A, Bh ;A Bh X g, g B[h X g, w. g r[ w. g, g r[ w. r[ o/, ;.
quKwrI CMq mhlw 1 bwrh mwhw (AMg ƒƒ‚‰)
sQweI : brsY AMimRq Dwr bUMd suhwvxI ] swjn imly shij suBwie hir isau pRIiq bxI ]
AMqrw : hir mMdir AwvY jw pRB BwvY Dn aUBI gux swrI ] Gir Gir kMqu rvY sohwgix hau ikau kMiq ivswrI ]
shB skb wksok-16
(wZX b?n)
;EkJh
g
w^
g
jk
t
Dh
gw^
rw^
gX
B[hX
gw^
r[
-
o/;
fBa
;
r[
w^
w^
pO
oO
;?O
nzfwq
sO
Xk
O
oO
pz{
O
d
O
;[
g
Bh
Bh
Bh
Bh
;A
;A
r[A
o/A
;ABh
X
g
XB[h
;k
O
i
B
fw
b/
;
j
fi
;[Gk
-
fJ
jfo
Xg
rw^
g
w^g
gw^
gX
B[hX
gw^
r[
-
o/;
fBa
;
r[
w^
w^
f;T[
gqhO
fs
pDh
po
;?O
nzfwq
sO
Xk
-
oO
p{z
O
d
O
;[
g
w^
g
jk
t
Dh
2
x
i{B, 2008
0
hir kI vifAweI vfI hY hir kIrqnu hir kw ] (pMnw 84)
3
22
nzsok
Bh
Bh
;Ar[A
o/
o/
;A
;A
;A
ik
O
gqG
Gk
O
t?
O
O
-
B[h
B[h
X
-
g
-
-
O
O
O
O
O
oh
O
O
r[
-
w^g
Bh
-
Bh
;A
-
-
-
;'O
jk
O
r
fD
O
r[w
r[w^
g[X
g
ohO
OO
OO
O
2
x
gw^
r
w^g
Bh
-
;A
-
-
jfo
wz
dfo
nk
O
t?
O
O
fB
;A
rA[
o/A
o/A
;A
;ABh X
X
B
T{
Gh
O
r[
DO
r[
w^
gw^
r[
w^
-
r[o/ ;r[
x
fo
xfo
ez
O
O
sO
fB;A
fB;A
BhX
gg
XB[h
X;A
B[hX gw^
jT[
feT[
ezO
fsO
ft;k
OO
OO
0
;k
ot?
OO
3
f;Zy oki dk T[;oZJhnk - wjkokik oDihs f;zx
F/fo-gzikp
wjkokik oDihs f;zx, pkpk r[op]F f;zx pzdk pjkdo ns/
;[bskB[b-e"w ;qL iZ;k f;zx nkjb{tkbhnk s'A pknd r[o{ ykb;k gzE d/ sh;o/ wjkB
pkdFkj ;B, fiBQK B/ f;Zy oki dh T[;koh ftZu tZvk :'rdkB gkfJnk. f;Zy ekb d/ wjkB
eth Fkj w[jzwd nB[;ko L
@@wjK pbh oDihs f;zx j'fJnk g?dk, Bkb }'o d/ w[be fjbkfJ frnk.
w[bskB, eFwho, fgF"o, uzpk, izw{, eKrVk e'N fBtkfJ frnk.
j'o d/; bdky s/ uhB s'VhA, f;Zek nkgD/ Bkw ubkfJ frnk.
Fkj w[jzwd ikB guk; po;K, nZSk oZi e/ oki ewkfJ frnk.##
F/fo-gzikp dk iBw r[ioKtkb/ (gkfe;skB) ftZu fw;b F[equZehnk d/ iZE/dko
;qL wjK f;zx d/ xo, ihAd gfs okik okigfs f;zx dh ;g[Zsoh oki e"o dh e[Zy'A ;zws 1837
Gkt 2 Btzpo ;zB 1780 ftZu j'fJnk.
GkJh ekBQ f;zx BkGk @wjkB e'F# #u fbyd/ jB-@@wjkokik oDihs f;zx ~ nkdwh dh
goy eosko B/ nfijh p]Fh ;h fe T[j d/yd/ jh r[D n"r[D ikD b?Adk. fonk;s dk e'Jh
f;ok nfijk BjhA ;h fi; dh o'}kBk fog'oN T[; gk; Bk g[Zidh. ;w/A dh tzv nfijh eo oZyh
;h fe e'Jh t/bk th fBezwk Bk ikt/. wjkoki/ ~ nkgD/ f;tb s/ \"ih nj[Zd/dkoK d/ r[gs
G/d g{oh soQK wb{w ofjzd/ ;B. nkb; ed/ T[; d/ B/V/ BjhA nkT[Adk ;h.
i{B, 2008
hir kIrqnu gwvhu idnu rwqI sPl eyhw hY kwrI jIau ] (pMnw 108)
23
f;Zy oki dk pkBh pzdk f;zx pjkdo
fJziL i'frzdo f;zx (foNkL)
36-ph$30, ftek; Bro,
gZy'tkb o'v, b[fXnkDk
pb c/bQ j' frnk, ;woZE r[o{ ;BwZ[y e[M g/F Bk
rJh. xpokjN s/ Bw'Fh B/ nk x/fonk. fco
T[j dbhbK Bkb r[o{ ih B{z jokT[D d/ :sB
eoB bZrk go r[o{ ih B/ nkgD/ e[M jh puBK
Bkb T[; dk ihtB pdb fdZsk. T[; B{z :ehB
eotk fdZsk fe p?okrh ti'A T[j nkgDk ihtB
BFN eo fojk j? s/ ;w/A dh b'V fJj j? fe
eow:'rh pD e/ nkw b'eK B{z jkewK d/ pokpo
yVQ/ j'D :'r pDkfJnk ikt/. r[o{ d/ s/i-gqskg
;kjt/A wkX'dk; dhnK nZyK BhthnK g? rJhnK.
fBwosk Bkb M[e frnk. nfjwdFkj pNkbhJ/
dh \ko;h feskp @fJpfsdkfJ f;zxK tk w}jfp
eFwho d/ fJbke/ g[DS d/ fgzv oki"oh #u S'N/ fij/ feo;kB Gkod[nki r's d/
okig{s okwd/t d/ xo 16 nes{po ;zB 1670 B{z iBfwnk bSwD d/t, y/shpkVh dk
ezw eofdnK j'fJnK th x'V;tkoh, sho-nzdk}h ns/ fFeko y/vD dk F"ehB ;h. fJe
roGtsh fjoBh ~ sho Bkb wko e/ T[; d/ g/N dh ;\kJh eoB d"okB, d' nDizw/
pZfunK ~ sVc sVc e/ wofdnK sfenk sK wB ftZu p?okr T[gi nkfJnk. xo pko
SZv e/ ;kX{ wzvbh #u ik ofbnk s/ BK Xfonk frnk wkX' dk;. i'rh n"xV BkE d/ :'rftfdnk dk fJe tvw[Zbk rzqE ns/ foXhnK f;ZXhnK d/ ]}kfBnK dh ftok;s wkX' dk;
B{z ;"Agh. r'dktoh d/ ezY/, Bzd/V d/ B/V/, ;zxD/ fpoSK dh owDhe fMVh ftZu fJeKs
sgZ;th dh f}zdrh r[}kofdnK, foXhnK f;XhnK ftZu yfus fJj ;kX{, wB dk wkD Bk
fsnkr ;fenk. fJj gqfsFfms :'rh FeshnK d/ wkD dh i[nkbk Bkb sfgnk ofjzdk
s/ doFBK bJh nkJ/ eJh ifrnk;{nK Bkb jZse-nkw/} toskok eodk.
;z;ko ftZu id'A th e'Jh BthA eqKsh tkgodh j? sK nDfenk;hnK xNBktK fJ; dh
nrtkJh eodhnK jB. ;szpo 3 ;zB 1708 tkb/ fdB r[o{ r'fpzd f;zx ih fJ; owDhe
nkFow ftZu ;[F'fGs ftF/F e[Nhnk ftZu ;ikJ/ tZv/ gbzx T[go nk fpokiwkB j'J/.
p?okrh d/ u/fbnK B/ GZi e/ nkgD/ wkbe B{z, fJBQK nB'y/ F;soXkoh x'V-uVQ/ Fkjh
dot/FK dh nkwd pko/ ik ]po gj[zukJh. wkD-wZs/ wkX'dk; B{z nzsK dk r[Z;k uVQ
frnk.
nkgDhnK FeshnK d/ wkD ftZu wZs/ nZr-pp{bk j'J/ p?okrh B/ nkgD/ tZ; ehs/
nfdZy phoK B{z gbzx T[bNkT[D dk j[ew ehsk. go ;ko/ izso wzso ftcb rJ/, :'r
i{B, 2008
d/;K# nB[;ko tkoskbkg fJ; soQK j'fJnk L
wkX' dk; L nkg fJZE/ fe; soQK gXko/ j'<
r[o{ ;kfjp L w?A J/; bJh nkfJnK jK fe
s?B{z f;zx ;iktK.
wkX' dk; L wA? jk}o jK j}{o. w?A nkg dk
a kw.
pzdk jK. nkg dk r[b
wkX' dk; uoBK #s/ Yfj fgnk. gko; S'j
B/ eZu B{z ezuB pDk fdZsk. B"itkB ;kX{ d/
nzsjeoD #u uwedh fuDr B{z r[o{ B/
fwjokws Bkb i's pDk e/ irk fdZsk. yzv/ pkN/
dh gkj[b Sek e/, F;soXkoh f;zx ;ik fdZsk.
ikrs i's d/ ;goF B/ p?okrh ;kX{ dh ;[os,
wfs, wB s/ p[ZX B{z o[FBk fdZsk. i'fs ftr;D
Bkb ekfJnk ebg j' frnk, ihtB pdb
frnk. BkT[A oZfynk frnk GkJh r[op]F f;zx
i' fe pknd ftZu @pkpk pzdk pjkdo# d/ Bkw
Bkb gqf;ZX j'fJnk. r[o{ gksFkj B/ nkgD/ GZE/
ftu'A gzi sho, fJe Brkok s/ fJe fBFkB
;kfjp gqshfBXsk dhnK fBFkBhnK ti'A
p]fFF ehs/. GkJh fpB'd f;zx, ekjB f;zx,
jb Awv kI AauD indwn bnY Aq hI rn mY qb jUJ mroN ] (cMfI cirqR)
11
pki f;zx, dfJnk f;zx, oD f;zx ns/ brGr thj j'o f;zx-;{ophoK Bkb pkpk pzdk
f;zx pjkdo B{z EkgVk d/ e/ d/; gzikp tZb G/fink.
id'A F[G ekoiK dh f;ZXh d/ j'o ;ko/ jhb/ t;hb/ n;odkfJe Bk j'D sK }[bw d/
yksw/ bJh feqgkB T[mkT[Dh ikfJi j?.
u{z eko n} jwk jhbs/ do r[}Fs
jbkb n;s p[odB p-FwFhfo d;s
r[o{ r'fpzd f;zx ih tb'A to';kfJnk j'fJnk, ykb;k ih dk iZE/dko, r[o{ B{z ;h; G/N
eo u[Zek ioB?b, pzdk f;zx pjkdo Xow :[ZX bJh gzikp d/ f;ZyK d/ BK j[ewBkw/ b? e/,
fdZbh d/ B/V/ nk gj[zfunk. wkbt/, wkM/ s/ d[nkp/ d/ ;{ow/ f;zx, pkrV, pokV, tDiko/
s/ ysoh no'V/ tgkohnK B/ tjhoK xZs fdZshnK. E'V/ wjhfBnK d/ ;w/A ftZu jh i'Fhb/jmhb/-f;o XV dh pk}h y/vD tkb/ Xowh :'fXnK ns/ wke{b wksok #u ;k}' ;wkB s/
okFB dk gqpzX j' frnk. fJ; soQK gzi ;" f;zxK Bkb gfjbk Xktk ;'Bhgs T[go ehsk
frnk. tZvk g[okDk Bro, w}p{s ;[oZfynk gqpzXK s/ tv/oh c"ih frDsh d/ pkti{d,
d[FwDK B{z jko j'Jh s/ c"idko w?dkB'A GZi rJ/. f;zxK B{z pj[s wkb n;pkp, XzB d"bs s/
izrh-;wkB jZE bZrk.
p[bzd j";fbnK Bkb e?Eb d/ B/V/ g[ifdnK pzdk f;zx B/, fgzv G{D/ ftZu gVkn
eod/ c"ih d;s/ B{z, fijVk fJbke/ #u'A wkwbk T[rokj e/ fdZbh pkdFkj tZb ik fojk ;h,
ik dp'funk. fgnkd/ f;zxK B/ ezX Ujb/ b[e e/ x'V ufVQnK d/ SZe/ S[vk fdZs/ s/ b[ZN dk
wkb ;kEhnK ftZu y[bQ/ jZEhA tzv fdZsk. ;kfonK B{z :ehB pZM frnk fe T[BQK d/ ;{opho
ioB?b dk e'Jh fBZih ;[nkoE BjhA, fJj sK Xow :[ZX j?. f;zx j[D x'fVnK, ekmhnK d/
wkbe ;odko pD rJ/ s/ youk-gkDh th y[bQk j' frnk. j[D T[j f;ZX/ ;wkD/ tb B{z uVQ
gJ/.
r[o{ s/r pjkdo ih B{z fdZbh ftZu esb eoB tkbk ;Z:d ibkb[dhB ;wkDk tk;h
;h. ;kfjp}kfdnK B{z ;ofjzd #u esb eoB tkb/ ;kFb p/r ns/ pkFb p/r th ;wkD/
d/ ;Z:d iZbkd ;B. ;wkDk, fJbke/ dk tZvk XBkY Ffjo ;h. tZv/-tZv/ nwho s/ jkew
nj[Zd/dko tZvhnK-tZvhnK jt/bhnK ftZu gZehnK pDhnK rVQhnK ftZu wfjc{} ofjzd/
;B. ;[oZfynk gqpzXK dh w}p{sh d/yfdnK jkew Fq/Dh fpbe[Zb p/fuzs ;h.
11 Btzpo, 1709 fdB F[eotko B{z ;t/o/, d;K whbK dh d{oh s'A s/} x'fVnK B{z
GiKfdnK, pzdk f;zx pjkdo B/ ;kEhnK ;w/s nukBe jwbk eo fdZsk. tZv/ dotk}/
pzd eo ;eD s'A gfjbK gfjbK jh, f;zx Ffjo nzdo ik tV/. eJh xzfNnK sZe Ffjo d/
p}koK, rbhnK s/ xoK ftZu sbtko ubdh ojh s/ BkbhnK ftZu bj{ trdk fojk.
;wkDk, tZv/ w[rab-nwhoK dk Bro j'D eoe/ nk;/ gk;/ dh w]b{eks vkYh d[yh ;h.
T[j rohp th fBZs d/ nfsnkukoK dk pdbk b?D bJh, BthnK g[okDhnK feVK eZYD
bJh s/ b[Nwko dh GkJhtkbh bJh tZvh frDsh #u nk Fkwb j'J/. f;zx id'A tZfvnK
;Z:dK d/ xo ;'X oj/ ;B s/ w[rb c"idkoK d/ ]}kfBnK dh Gkb ftZu w;o{c ;B,
bkrb/ fgzvK tkb/ wBub/ jZb-tkje w[}ko/ b[ZNK y'jK Bkb g[okDhnK GVk;K B{z FKs
eod/ oj/ s/ fJBQK B/ nzdo'A pzd xoK-jt/bhnK B{z nZrK bkDhnK F[o{ eo fdZshnK.
i{B, 2008
w[;bwkBK bJh nzdo d'}y dh nZr ;h s/ pkjo
f;zxK d/ poS/. oks g?D s'A gfjbK ;wkD/ dhnK
T[ZuhnK T[ZuhnK wjZb-wkVhnK Yfj Y/oh j'
rJhnK. brGr d; j}ko ;Z:d ns/ w[rab
f;zxK B/ MNek SZv/.
pkpk pzdk f;zx B/ GkJh cfsj f;zx B{z
;wkD/ ns/ fJ; d/ nXhB B"A gorfDnK dk
c"idko Bh:s ehsk. w[rbK ns/ ;Z:dK d/ gZe/
rVQ ;wkDk T[s/ ep}k eo e/, f;zxK B/ wkbt/
ftZu }[bwh oki dhnK iVQK fjbk fdZshnK.
f;zxK B{z y[bQh wkfJnk d/ rZc/ tzv/ rJ/ s/
nrbhnK w[fjzwK bJh b'VhAdk you, ]}kBk
iwQK j' frnk. r[o{ dk F[eokBk ehsk frnk.
fJ; wro'A x[Vkw, m;ek, w[;sckpkd, eg{oh
s/ ;Y"ok ;"fynK jh csfj j' rJ/. pB{V
tkfbnK, fpBK Nkeok ehfsnK jh jZE i'V
fdZs/. wM?b s/ d[nkphJ/ f;ZyK B/ o'gV d/ ozxVK
s/ wb/oe'NbhJ/ gmkDK B{z jok e/ s/ T[jBK d/
izrh ;wkB B{z fJeZfmnK eo e/, pkpk pzdk f;zx
Bkb pB{V-yoV okj #s/ gj[zu e/ uVQdhnK
sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq ] (pMnw 1105)
12
ebK tkb/ fwbkg ehs/. pj[s y[FhnK wBkJhnK rJhnK. nodk;/ T[gozs eVkj gqFkd d/
tZv/ ioB?b wko/ rJ/, w[ofdnK d/ Y/oK d/ Y/o
y[ZbQ/ rZc/ toskJ/ rJ/.
bZr rJ/. w[;bwkBK dh brGr ;koh \"i,
;ofjzd d/ Btkp t}ho]kB T[Zs/ uVQkJh eoB ;w/A, wJh 12 ;zB 1710 B{z pkpk pzdk
ijkdhnK ;w/s wkoh rJh. Btkp t}ho ]kB
f;zx gk; uko soQK d/ ftneshnK dk fJeZm ;h. fJe dZyD s'A Bkb nkJ/ ;Zu/ ;[Zu/, r[o{
pVh pjkdoh Bkb bfVnk. T[; B/ pki f;zx d/
uoBK dh S'j gqkgs ehs/ nkfrnkeko f;obZE ;{ow/ ns/ r[o{ d/ j[ewBkfwnK dh
;kjwD/ j' e/ B/}/ Bkb tko ehsk. pk} f;zx B/
gkbDk ti'A xo-pko fsnkr e/, f;o sbh #s/ oZy e/ nkJ/ r[o{ uoBK d/ G"o/, fiBQK dk
Btkp jZE'A B/}k y'j e/ T[; d/ x'V/ d/ f;o #u
e/tb s/ e/tb we;d Xow dh ;/tk ;h. d{i/ T[j ;B fiBQK B{z eJh tZfvnK ;odkoK f;ZyK
wkfonk. \sfj f;zx B/ feogkB dk nfijk
B/ sBykjK T[Zs/ Gosh eo e/ fJwdkd bJh G/fink ;h fit/A je{wsK dhnK c"iK j[zdhnK
tko t}ho ]kB T[s/ ehsk fe w'Y/ s'A ewo se
B/. shi/ ;B nkw rohp d[yh feo;kDh iBsk ftu'A i' nkgDhnK fBZih oziFK-GVk;K
uhfonk frnk, f;o G[fJz ik fvZrk. j[D pkeh
eZYD bJh bzw/ fuo s'A T[s;e ;B. u"E/ g/Fkto b[N/o/ XkVth, i' FfjoK dh b[ZN d/ wkb
pu/ w[;bwkBh bFeo ftZu GrdV wu rJh.
d/ bkbu tZ;, Bkb nk i[V/ ;B. nfijk toskok ;[Gkte jh j?, ukj/ nfij/ pzfdnK dk
]k\h ]kB d/ eEB nB[;ko, w[;bwkBK dk fJe
e[M th fJspko BjhA jz[dk. pkpk pzdk f;zx gk; e'Jh s'g]kBk BjhA ;h. ;kfonK bJh x'V/
pzdk th, nkgDh ikB s/ sB d/ egfVnK s'A
th T[gbpX BjhA ;B. d[FwD e'b brGr ;Zs nZm j}ko pzd{euh, S/ j}ko x'V uVQ/,
pr?o, j'o e[M Bk puk ;fenk s/ GZi T[Zfmnk.
s'gK ns/ jkEhnK dk bkj' bFeo no p/nzs r'bh f;Zek s/ okFB dk gZek gqpzX ;h. thj
nDfrDs x'V-uVQ/ s/ fgnkd/, f;zxK dhnK
a
j}ko dh fJ; w[rbhnK c"i d/ Bkb nk ofbnk fJ;bkwh ijkdhnK nEtk rk}hnK
dk
sbtkoK dh G/N uVQ rJ/ s/ Btkp t}ho ]kB
iB ;w{j.
dh c"i B{z g{oh soQK jko j' rJh. j[D f;zx w?dkB
GkJh pk} f;zx, GkJh csfj f;zx, eow f;zx, Xow f;zx, nkbh f;zx, Fkw f;zx
nkfd :'fXnK dk T[sFkj s/ ;kj; mfbQnk BjhA ;h iKdk s/ ugV fuVh dh i{j ftZu d'jK
d/ wkbe ;B. @tkfjr[o{ ih eh csfj# d/
i?ekfonK Bkb n;wkB r{zi T[fmnk.
dbK dh rfjru fGVzs j'Jh. w[rab s'gK dh nZr toQdh t/y e/ b[N/o/ XkVth s/ fBZih
S'N/ ;kfjp}kfdnK d/ esb dh :kd sk}k
feVK eZYD nkJ/ swkFphB w?dkB'A GZi fBeb/ s/ jkjkeko wu rJh. pkpk pzdk f;zx s/
j'D Bkb f;zxK dk o'j mfbQnk BjhA ;h iKdk s/
pki f;zx B/ ;{opho ioB?bK dh soQK MZNgN ;funko f;ZyK B{z i'V e/, @@;fs ;qh nekb##
T[BQK ~ o'eDk ;zGt BjhA ;h. ;ofjzd Ffjo d/
d/ i?ekfonK d/ f;zx-Bkd Bkb GotK jZbk ehsk. nrb/ f;zxK B/ feogkBK pofSnK
w[;bwkBh w[jZfbnK ftZu wko' wko F[o{ j' rJh.
Bkb t?oh d/ jkEhnK B{z nfijk i]wh ehsk fe T[j T[bN/ g?ohA nkgDhnk jh c"iK ~
;[Zuk Bzd dhnK jt/bhnK Yfj Y/oh eo fdZshnK
wX'bD bZr/. f;zxK d/ y{zyko jwfbnK w{jo/ sB]kjdko w[;bwkBh c"iK nV Bk ;ehnK
rJhnK. Bzd/V s'A Bkb nkJ/ ;odko pk} f;zx
s/ eNktZYh d/ Y/o bZr rJ/. F/o w[jzwd ]kB ns/ y[nkik nbh wb/oe'NbhJ/ nkfd ;ko/
B{z ;ojzd dk jkew fB:[es ehsk frnk. GkJh
i{B, 2008
iequ mwrig pYru DrIjY ] isru dIjY kwix n kIjY ] (pMnw 1412)
13
csfj f;zx B{z ;wkD/ dk ns/ GkJh okw f;zx B{z EkB/;o dk gZek jkew Ekfgnk frnk.
f;ZyK ftZu uVQdh ebk dh bfjo Gog{osk
nrbhnK e[M w[fjzwK d"okB E'VQ/ fdBK ftZu jh SZsh bZy ;kbkBk wkwb/ d/ ;ko/ S'N/-w'N/
tb tZXdh ojh. fJe' t/b/ fp;s ibzXo ns/
gorD/ f;zxK d/ ep}/ EZb/ nk rJ/.
iwBk-rz r k ftuekob/ f]Z f snK #u,
pkpk pzdk f;zx j[D fJe S'Nk fijk pkdFkj pD u[Zek ;h. e'Jh fJfsjk;e
;jkoBg[o ;w/s nk; gk; dk fJbkek,
d;skt/} nfijh BjhA fwbdh fi; s'A T[; d/ r[o{ pD p?mD dk ;zebg f;ZX j[zdk j't/.
nzp/jsk, BkB"s/ B{z csfj eofdnK ibkbkpkd
pkdFkjK tKr{z T[; B/ th BtK f;Zek ikoh ehsk, ;oekoh d;skt/}K, ;BdK, gotkfBnK
T[go ik uVQkJh ehsh s/ pj[s x;wkD
nkfd bJh w'joK th pDtkJhnK, go ;G r[oK d/ Bkw g[o L
gkfJnk. f;zxK #u fJj ftFtk; gZek j' frnk
d/r' s/r' csfj U B[;ofs p/-fdozr
;h fe nekb g[oy nkg T[BQK B{z fiZsK p]F
:k\s n} BkBe r[o{ r'fpzd f;zx
fojk j?. pzdk f;zx B{z ;fsr[o{ ih B/ nkg
fi; dk Gkt ;h L rohpK bJh d/r a ns/ ew}'oK dh okyh bJh s/r a d[nkok fiZs r[o{
BkBe d/t ih ns/ r[o{ r'fpzd f;zx ih dh pyfFF Bkb j'Jh.
G/fink j? s/ T[; ;kjwD/ i' nV/rk ;' MV/rk, i'
FoB gJ/rk ;' pZu ikJ/rk.
g[oksB oki-;zws dh soQK, pkpk pzdk f;zx B/ ;ojzd dh \sfj s'A F[o{ j[zdk fJe
wkM/ ns/ nk; gk; d/ ]kb;/ dk nzfwqs;o
BtK ;zws th nkozG ehsk, fJ; bJh fe f;Zy wkBf;esk th nkgD/ nkg B{z w[rabK
ftZu fJeZm j'fJnk, r[owsk ;'X e/ uVQkJhnK
po'po j[ewokB ;wM/. gqf;ZX w[;bwkB fJfsjk;ekoK B/ fbfynk j? fe pzdk f;zx nkgD/
nkg B{z r[o{ dk pzdk jh nytkT[Adk ;h, go ]kb;k T[; B{z r[o{ tKr ;fsekodk s/
skp/dkoh eodk ;h. p]fFF r[o{ BkBe dh, \sfj r[o{ r'fpzd f;zx dh ns/ gksFkjh
nekb g[oy tkfjr[o{ dh wzBh iKdh ;h. d[BhnK d/ fJfsjk; ftZu fJj fJe nd[Zsh
fw;kb j?.
fjwkfbnk dhnK f;ZXhnK uVQkJhnK tb, Bro ;Y"ok s/ BkjB d/ ftueko fgzv
nkw{tkb ftub/ g[okD/ w[]fb;rVQ d/ febQ/ B{z nkgD/ oki dh okiXkBh pDkfJnk s/
fJ; dk BK ofynk b'jrVQ. T[Zuh m/oh s/ ;fEs fJj n;EkB v{zxhnK yZvK, gjkVh
BkfbnK s/ fpyV/ fBZe/ okjK eo e/ uzrk wfjc{} ;wfMnk frnk ;h.
f;Zy pj[s/ g/Av{ feo;kDh Bkb i[V/ j'J/ ;B, fJ; eoe/ f}whdkoh fB}kw d/ d[ZyK B{z
ikDd/ ;B. ]kb;/ B/ nkgD/ E'VQ/ fij/ fdBK d/ oki ;w/A fJ; wB[Zysk d/ wZE/ d/ ebzef}whdkoh f;;Nw B{z iVQ'A g[ZN ;[ZfNnk. jbtkje }whBK d/ wkbe pDk fdZs/ rJ/. wro'A
f;Zy fw;bK s/ wjkokik oDihs f;zx t/b/ fJj ;[Xko w[ezwbsk B{z gj[zu frnk. f;zxK dh
j[ewokBh fJsBh gZeh s/ gosZy ;h fe fJeZb/ f;Zy d/ ftykJh d/ ikD Bkb jh g[okD/
;oekoh eowukohnK d/ gqkD ;[ZeD bZr iKd/. p/fJB;k\h iK p/JhwkBh s/ M{m \o/p fit/A
fe;/ d[o/v/ d/FK B{z yzG bk T[Zv frnk j't/. ;wekbh fbysK d/ nXko #s/ ftbhnw
fJoftB fbydk j? fe f;ZyK d/ ep}/ j/m nkJ/ ;ko/ fJbkfenK ftZu g[okDhnK p/fB:whnK
dk T[bN g[bN j' ikDk j?okBe[zB ;h. fJe Bhu Gzrh uwko bJh, fi; B{z pkeh d/
fjzd[;skBhnK d/ ftuko ftZu nfs BhtK ;wfMnk iKdk j?, dk f;o\ gotkfoe w'j SZv
e/, T[; (pzdk f;zx tb fJFkok j?) gk; gj[zuDk jh j[zdk ;h fe E'V/ fuo ftZu jh T[j
nkgDh fB:[esh dk gZso jZEhA b? e/ nkgD/ iBw n;EkB dk jkew pD nkT[Adk ;h. id'A
nkgD/ fJbke/ #u gj[zudk, T[ZuhnK iksK tkb/ e[bhB s/ XBkY b'e T[; d/ ;[nkrs bJh
nkT[A/d/, jZE pzBQhA T[; ;kjwD/ yb' iKd/. eh wikb fe e'Jh T[; dh j[ew-nd{bh dh
i[ons eodk.
i{B, 2008
eo fdZshnK rJhnK. pNkb/ ns/ ebkB"o T[Zs/
ep}k eoe/ nkgD/ EkD/ ekfJw eo fdZs/. b[N
dk pj[s wkb-n;pkp jZE bZfrnk. tXd/ tXd/
gmkBe'N sZe ik gj[zu/ s/ fJbke/ B{z nXhB eo
fbnk. bkj"o sZe tXd/ f;zxK Fkbkwko pkr
sZe ik yzvk yVekfJnk. bkj"o dk jkew,
ekp[b dk w"bth-}kdk ;Z:d n;bw ]kB
j";bk jh Bk eo ;fenk fe bkj"o Ffjo'A pkjo
fBeb e/ f;zxK dk w[ekpbk eo/. nk]o bkj"o
d/ w[bkfDnK B/ ijkd dk n?bkB eo e/ j?doh
Mzv/ j/m pVk bzwk ;wK rfjru fBZehnK
tZvhnK bVkJhnK bVhnK. d[tZbhA pj[s
B[e;kB j'fJnk. go f;zxK dk gbVk Gkok jh
j[zdk frnk. ]k; bkj"o Ffjo B{z SZv e/ brGr
;ko/ wkM/ ns/ fonkVeh ftZu f;zxK d/ x'fVnK
dh Xke g? rJh. ibzXo d[nkp ns/ gjkVh
okfinK dh th pj[s ;[XkJh ehsh s/ fJbke/
ykb;k oki nXhB nk rJ/. vkL rzvk f;zx fJ;
t/b/ dh d/F dh jkbs dk ;zy/g, j/m nB[;ko
d/Ad/ jB L
uVQd/ ns/ uVQd/-dyDh gzikp ftZu jo
EK f;zx T[m yb's/ ;B. Ffjo bkj"o s'A fpBK,
fiE/ fe Fkjh ;{p/dko ns/ j'o tZv/ tZv/ ;oekoh
pihlw mrxu kbUil jIvx kI Cif Aws ] (pMnw 1102)
14
eowukoh ;B, brGr ;kok wkMk, fonkVeh ns/
gmkBe'N se ezvh dk fJbkek f;zxK d/ sfjs ;h. d[nkp/
pwTkW dy p`qr
fp;s ibzXo ftZu th f;zxK dk p'b pkbk ;h ns/ Fw;
]kB BkT[A wkso dk jh jkew ;h. iwBk d/ uVQd/ gk;/
rzrk-d[nkp dk T[gobk fjZ;k f;zxK rkj wkfonk ;h ns/
;sb[i d/ dZyD B{z wkShtkV/ s'A eoBkb se dk ;ojzd
dk ;kok fJbkek f;zxK d/ ep}/ ftZu ;h fiZE/ fe ;odko
pki f;zx jkew ;h ns/ EK-EK f;Zy \"idko ns/ EkD/dko
fB:s ;B f;zx fdZbh d/ T[Zsoh fJbke/ ftZu th ik g[Zi/
;B ns/ fJpkds ]kB d/ eEB nB[;ko @@fdZbh ftZu e'Jh
nfijk ;odko BjhA ;h fi; ftZu fdZbhT[A T[BQK fto[ZX
uVQkJh eoB dh db/oh j[zdh. okiXkBh dk tZvk ;oekoh
jkew nk;\-d"bk n;d ]kB u{zfe vodk fgnk ikgdk
;h, fJ; bJh Ffjo d/ t;Bhe fd; oj/ MZyV s'A puD
bJh nkgD/ pkb pZu/ ns/ wkb wZs/ ;w/s g{op tb d/
;{fpnK ~ GZiD/ F[o{ j' rJ/ ;B. i/ feXo/ eoBkb d/ gk;/
d/ fJe w[;bwkB okig{s f}whdko ;odko ]kB dh
fjbi[b Bk j[zdh## sK T[BQK (f;zxK) ~ fdZbh T[Zs/ uVQkJh
;fseko:'r ;zgkde ihU,
tkfjr[o{ ih ek ykb;k, tkfjr[o{ ih eh csfj..
nkg ih okjhA w/oh ;kX ;zrs ih nZr/ fJe p/Bsh, noi'Jh j?, w/ok
tZvk tho e[bftzdo f;zx ;g[Zso ;qL BSZso f;zx tk;h fgzv wkjbk ebK
sfj-pkxk g[okDk f}bQk w'rk dk ofjD tkbk j?. fgSb/ 2 ;kb s'A T[BQK d/
d'B'A r[od/ c/bQ j' ikD ekoB f}zdrh ns/ w"s Bkb j;gskb ftZu i{M oj/
jB. T[BQK dh T[wo fJ; ;w/A 30 ;kb j?, ftnkj/ j'J/ jB, fJe p/Nh e'b j?.
nkofEe gZy'A ew}'o j'D eoe/ T[BQK dk fJbki BjhA j' fojk. w/o/ tho ih
p/Fe j;gskb ftZu gJ/ jB go T[j J/B/ r[of;Zy jB fe jo ;w/A tkfjr[o{
dk GkDk wzB oj/ jB. ;kv/ s'A T[BQK dh jkbs BjhA d/yh iKdh. w/oh nkg ih
nZr/ jZE i'V e/ p/Bsh j? fe nkg nkgD/ d;tzX ftZu'A e[ZM fjZ;k w/o/ tho ih
d/ fJbki tk;s/ d/D bJh feqgkbsk eoBh ih. nkgD/ tho bJh fJe G?D
dh noi'Jh ~ nkg ih }o{o ep{b eo'r/.
;opihs e"o, ;g[Zsoh ;qL BSZso f;zx
eoB'A e'Jh o'eD tkbk BjhA ;h ns/ i/ pjkdo Fkj dZyD'A
fgzv-wkjbk, sfj-pkxk g[okDk, f}bQk-w'rk
Bk ub gA?dk fit/A fe ;zB 1710 Jh;th ftZu T[j s[o
fgnk ns/ ;koh Fkjh \"i ;w/s gzikp tb B{z e{u Bk eo
fdzdk, sK i"B w?bew d/ efjD nB[;ko, @jo fJe dbhb
pwTkW
nUM ApIl
fJj f]nkb eo b?D d/ jZe ftZu ;h fe ;kok fjzd[;skB
jh fJBQK jZb/ eoB tkfbnK (f;zxK) d/ sfjs j' frnk
jz[dk.#
fJ; soQK ;gZFN j[zdk j? fe wkBth-jZeK dh
;z[ssosk (human rights) bJh r[o{ r'fpzd f;zx ih tb'A
ftY/ ;zxoF B/, w[ZYbhnK gqkgshnK d/ o{g ftZu pkpk pzdk
f;zx pjkdo dh ewkB EZb/, ;zB 1710 ~ gzikp ftZu f;Zy
oki dh BhAj oZy fdZsh. pkpk ih dh p/fw;kb Fjhdh s'A
ukbh toQ/ pknd ;odko iZ;k f;zx nkjb{tkbhJ/ B/
bkj"o T[go ep}k eo e/ f;Zy e"wh oki dk pkekfJdk
n?bkB ehsk s/ gzE ]kb;/ B/ T[; ~ ;[bskB[b-e"w d/
f]skp Bkb ;BwkfBnk. fJfsjk;ekoK B/ 12 ngq?b,
1801 @;oeko ]kb;k# dh ekfJwh Bkb wjkokik
oDihs f;zx B{z okirZdh go p?fmnk wzfBnk j?.
i{B, 2008
fgnko/ gkme ihU,
n;hA jo wjhB/ dh 28 skohy ~ nrb/ wjhB/ dk @;kvk fto;k
;kvk r"ot# vke okjhA G/i fdzd/ jK i' fe d/F ftd/F ftZu j\s/ e[ d/
nzdo-nzdo jo EK gj[zu iKdk j?, fco th i/eo fe;/ gkme ~ wjhB/ dh
10 skohy sZe w?r}hB BjhA gj[zudk sK T[j nkgD/ B/V/ d/ gqshfBZX iK
d\so Bkb f;ZXk ;zgoe eo/ sK i' n;hA w?r}hB nkg ih ~ d[pkok G/i
;ehJ/.
ndkok @;kvk fto;k ;kvk r"ot#
hukmu mMinhu gurU kyrw gwvhu scI bwxI ] (pMnw 918)
15
Sbd ivcwr
so sqguru khhu siB DMnu DMnu
ijin hir Bgiq BMfwr lhwieAw ]
vfhMs kI vwr mhlw 4
pauVI ] so siqguru syivhu swD jnu ijin hir hir nwmu idRVwieAw ]
so siqguru pUjhu idnsu rwiq ijin jgMnwQu jgdIsu jpwieAw ]
so siqguru dyKhu iek inmK inmK ijin hir kw hir pMQu bqwieAw ]
iqsu siqgur kI sB pgI pvhu ijin moh AMDyru cukwieAw ]
so sqguru khhu siB DMnu DMnu ijin hir Bgiq BMfwr lhwieAw ]3] (pMnw 586)
gktB Fpd dhnK gzeshnK ftZu u"E/ gksFkj ;kfjp ;qh r[o{ okwdk; ih B/
T[gd/F ehsk j? fe nfij/ ;fsr[o{ dh jw/FK jh nokXBk eoBh ukjhdh j? fi; B/ fe
wB[Zy d/ wB ftZu'A Gow G[b/fynK dk jBQ/ok d{o eoe/ T[; ~ gqG{ d/ Bkw Bkb i'fVnk
j?.
gfjbK nkgK fJj ftuko bJhJ/ fe ;fsr[o{ e"D jB< ;fsr[o{ s'A Gkt fi; B/
;fs g[oy ~ ikfDnk j?, i' gow g[oy Bkb nG/d j?, i' fe nekb g[oy dk jh o{g j? L
siq purKu ijin jwinAw siqguru iqs kw nwau ]
(gauVI suKmnI m: 5)
;fsr[o{ ih d/ doFBK Bkb sgd/ fjod/ FKs j' iKd/ jB, nfrnkBsk dk
jB/ok fwN iKdk j?, ftekoK o{gh pzXB eZN/ iKd/ jB. ;fsr[o{ ih dh tfvnkJh eoBh
sK wB[Zy d/ tZ; dh rZb BjhA. T[jBK d/ r[DK dk nzs BjhA gkfJnk ik ;edk, fit/A fe
GkJh r[odk; ih d/ puB jB L
hau gur ivthu sd vwirAw
ijin idqVw nwE ]16]
(iqlMg m : 4)
siqguru dwqw hir nwm kw
pRBu Awip imlwvY soie ] (isrIrwgu m: 4 Gru 1)
r[o{ fgnko/ ihT[! ;fsr[o{ ih id'A Bkw dh
dks p]Fd/ jB, nkgDk Fpd o{gh sho fi; iht
d/ fjod/ ftZu wkod/ jB, sK T[; Fpd o{gh sho
tZiD eoe/ iht ftekoK s'A w[es j' iKdk j?, fit/A
fe epho ;kfjp ih c[owkT[Ad/ jB fe id'A r[o{ dk
Fpd o{gh pkD fjod/ ftZu bZrdk j? sK iht
d[fBnkth s"o #s/ r{zrk, pfjok, pktok (ewbk)
ns/ fgzrbk j' iKdk j? (r{zrk fJ; soQK fe fco T[;
iht dh fijpk, wzd/ ns/ yot/A p'b p'bdh jh BjhA,
ewbk fJ; soQK j[zdk j? fe T[j f;oc s/ f;oc gqG{ d/
Bkw ftZu jh w;s ofjzdk j? b'eK dh w[Ekih e'Jh
ofj jh BjhA iKdh, b[ekJh dh gotkj jh BjhA
gokJh fBzdk ;[Dd/ jh BjhA ns/ g?oK s'A fgzrbk j'
iKdk j? fe T[; d/ g?o wzd/ o;s/ tZb uZbd/ jh BjhA)
gzuw gksFkj ih d/ puB jB L
(BYrau mhlw 5)
;fsr[o{ ih dh fposh sK ;dk jh gqG{ uoBK ftZu i[Vh ofjzdh j? ns/ ;fsr[o{ ih
B/ ;ko/ ekwkfde ftekoK ~ nkgD/ tZ; ftZu ehsk j[zdk j?.
so siqguru ij scu iDAwiedw scu scw siqguru ieky ]
soeI siqguru purKu hY ijin pMjy dUq kIqy vis iCky ]
b[fXnkDk
94172-08720
eodk, ezBK s'A pfjok j' iKdk j? feT[Afe T[; d/ ezB
siqguru dXw iniD mihmw AgwiD boD
nmo nmo nmo nmo nyiq nyiq nyiq hY ]
nwnk soDy isMimRiq byd ] pwrbRhm gur nwhI Byd ]
wBihs e"o
(gauVI kI vwr m : 4)
kbIr gUMgw hUAw bwvrw bhrw hUAw kwn ]
pwvhu qy ipMgul BieAw mwirAw siqgur bwn ]
kbIr siqgur sUrmy bwihAw bwnu ju eyku ]
lwgq hI Buie igir pirAw prw kryjy Cyku ]
(slok kbIr jI)
ns/ id'A ;{ow/ ;fsr[o{ ih dk Fpd o{gh sho
r[o{ fgnko/ ih! ;fsr[o{ ih sK j?B jh r[DK dk ]}kBk ns/ nfij/ ;woZE jB bZrdk j? sK iht fBo-jzeko j' iKdk j? ns/ jo ;w/A
;kv/ ;fsr[o{ ih fe i' ;kv/ n"r[D b? e/, nkgD/ r[D ;k~ p]Fd/ jB ns/ ;kv/ n"r[DK T[; dk wB gqG{ uoBK ftZu jh gq'sk ofjzdk j?.
~ osk th fuskod/ BjhA. ;G s'A wjkB p]fFF ;fsr[o{ ih fJj eod/ jB fe T[j
fJj jB ;kv/ ;fsr[o{ ih, i' Fpd o{gh sho
wB[Zy #s/ fwjo eoe/ T[; ~ Bkw dh dks p]F e/ gqG{ uoBK Bkb i'Vd/ jB. feT[Afe ;kv/ #s/ SZvd/ jB fi; dh poes Bkb n;hA
;fsr[o{ ih sK Bkw dk ijk} jB, Gzvko jB L
siqguru boihQu hir nwv hY ikqu ibiD ciVAw jwie ]
;fsr[o{ ih sK Bkw d/ dks/ jB L-
siqguru dwqw AwKIAY quis kry pswE ]
i{B, 2008
ftekoK s'A w[esh b? ;ed/ jK. go n;hA nkgDh
(isrIrwgu mhlw 4)
;t?-gVu'b eoe/ iok fJj d/yhJ/ fe ;uw[Zu jh
;kvk fjodk ;fsr[o{ ih d/ Fpd o{gh shoK Bkb
ed/ ftzfBnk frnk j? iK BjhA.
Dnu DMnu gurU guru siqguru pUrw ibKu fubdy bwh dyie kiFBw ] (pMnw 1337)
24
;kv/ d; r[o{ ;kfjpkB ns/ T[BQK dh nksfwe i's Fpd r[o{ i[r' i[r nNZb, B/ ;ko/ r[o{ ;kfjpkB dh pkDh ~ ;zgkfds eoe/,
XzB ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih sK jw/FK jh Bkw d/ Gzvko/ ;kv/ bJh y[ZbQ/ oZyd/ jB, go ;k~ XzB ;qh r[o{ rqqzE ;kfjp ih d/ o{g ftZu gqrN ehsk
Bkw dh dks b?Dh jh BjhA nkT[Adh, Bkw ~ G[zuDk jh BjhA nkT[Adk. n;hA sK ;fsr[o{ ns/ ;w[Zuh b'ekJh ~ fJe nBw'b ;d fuozihth
ih s'A Bkw dh dks wzrD dh pikJ/, d[fBnkth gdkoEK dhnK dksK wzrD ftZu jh s'jck p]fFnk. pkeh d/ ;ko/ r[o{ ;kfjpkB fiBQK B/
fJ; X[o eh pkDh d/ f;XKs #s/ eoVkJh Bkb gfjok
bZr/ ofjzd/ jK. eh ed/ fJ; soQK fejk j? L
ik®pw inDwn nwnk kau krhu dwiq ] nwmu qyrw jpI idnu rwiq ]
(pMnw 740)
nwnku eyk krY Ardwis ] ivsru nwhI pUrn guxqwis ]
(pMnw 742)
iPrq iPrq pRB AwieAw pirAw qau srnwie ]
nwnk kI pRB bynqI ApnI BgqI lwie ]
(gauVI suKmnI m : 5)
myry siqgurw mY hir hir nwmu idRVwie ]
(pMnw 996)
;Zu ikDBk i/ ed/ nfijhnK p/BshnK eoKr/, Bkw dh dks wzrKr/, sK
;fsr[o{ ih }o{o p]fFF eoBr/ feT[Afe fgnko/ ;fsr[o{ ih sK Bkw dk ]}kBk jB,
T[j ;k~ }o{o Bkw pyFDr/, feT[Afe T[BQK d/ do sK fe;/ uh} dh ewh BjhA.
ijqVy Pl min bwCIAih iqqVy siqgur pwis ]
(pMnw 52)
fdZsk ns/ fJBQK f;XKsK ~ nwbh ihtB ftZu
Xkfonk Bw;eko j? fsBQK ~. nZr/ ;fsr[o{, XzB ;qh
r[o{ r'fpzd f;zx ih ;kfjp s'A tkoB/ ikJhJ/, fiBQK
B/ Fpd r[o{ d/ bV bk e/ ;dk ;dk bJh nksfwe
ihtB ihT{D dk wkor dZf;nk ns/ ;z;kfoe
ihtB ihT[AfdnK, ;Zu/ gqG{ Bkb fJZe fwZe j'D dh
iku f;ykJh.
Fpd ftuko L
fi; ;fsr[o{ B/ gqG{ dk Bkw iht d/ fjod/
ftZu t;kfJnk j?, nfij/ ;fsr[o{ dh ;/tk eoBh
ns/ n;hA eh eoBk j?< n;hA nkgD/ nfij/ ;fsr[o{ ih s'A ;dk ;dk e[opkB ukjhdh j?.
ikDk j?, nfij/ ;fsr[o{ ih ~ XzB XzB efjDk j? fijV/ ;kv/ fjod/ ftZu gqG{ dk Bkw
fi; ;fsr[o{ B/ irs d/ wkbe gqG{ dk Bkw
fdqVQ eotkT[Ad/ jB, fiBQK B/ joh dh Grsh dk ]}kBk p]fFnk j?, nfij/ ;fsr[o{ ihtK gk;'A igkfJnk j? T[; dh fdB oks g{ik eoBh
ih ~ ;dk ;dk Bw;eko eoBh j? fiBQK B/ ;k~ jfo gqG{ dh rZb ;[DkJh j?, gowkswk ukjhdh j?.
dh f;\s ;bkj ;[DkJh j?. fit/A fe ;fsr[o{ okwdk; ih c[owkT[Ad/ jB L
nZyK Bkb jo t/b/ nfij/ ;fsr[o{ ih d/
iqsu gur kMau siB nmskwru krhu ijin hir kI hir gwl gloeIAY ]
doFB eoB/ ukjhd/ jB, fi; B/ gqG{ ~ fwbD dk
(vfhMs kI vwr, pauVI 4)
wkor dZf;nk j?.
iqsu gur kau hau vwirAw ijin hir kI hir kQw suxweI ]
fi; ;fsr[o{ B/ wkfJnk d/ w'j d/ jBQ/o/ ~ d{o
(vfhMs kI vwr, pauVI 5)
ehsk j?, nfij/ ;fsr[o{ d/ uoBhA bZrDk ukjhdk
;' nkT[, Bw;eko eohJ/ fgnko/ ;fsr[o{ XzB ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih ~, fiBQQK dh j?.
p]fFF ;dek n;hA th jfo ehnK pksK nky ;ed/ jK, ;[D ;ed/ jK, nksfwe jZ[bko/
wkD ;ed/ jK.
e'NkB e'N F[eokBk eohJ/ fgnko/ r[o{ ;kfjpkB dk fiBQK B/ y;w eh pkDh, X[o
eh pkDh ~ nkgD/ w[ykofpzd s'A T[ukoB ehsk ns/ ;kv/ #s/ tZvk goT[geko ehsk.
e[opkB ikJhJ/ fgnko/ ;fsr[o{ gzuw gksFkj XzB ;qh r[o{ noiB ;kfjp ih s'A fiBQK
nfij/ ;fsr[o{ ih ~ XzB ej', nfij/
;fsr[o{ ih dh tfvnkJh eo', fi; B/ wB[Zy ~ jfo
dh Grsh d/ wkor #s/ s'fonk j?. jfo dh Grsh
o{gh Bkw ]}kBk bGtkfJnk j?. Bkw ]}kBk
p]fFnk j?.
Fpd r[o{ ftF/F nze
;kvk fto;k ;kvk r"ot dk nr;s, 2008 dk nze @@Fpd r[o{## ftF/F nze ti'A gqekFs ehsk
ik fojk j? i' ;qh r[o{ rzqE ;kfjp ih dh 300 ;kbk r[orZdh Fskpdh B{z ;wofgs j't/rk. fJ; ftF/F nze B{z
:kdrkoh s/ ;zGkbD :'r pBkT[D bJh fbykohnK s/ gkmeK B{z nkgDhnK ouBktK G/iD bJh fpB? j?.
ouBktK fJfsjkf;e, dkoFfBe, wB'ftfrnkfBe, ftnkfynkwJh, Nhek w{be s/ j'o ikDekoh Gog{o
j'D. ftF/ Bkb ;zpzXs g/qoBkwJh xNBktK fe;/ th o{g ftZu G/ihnK ik ;edhnK jB. g[oksB fJfsjkf;e
yofVnK pko/ ikDekoh s/ j'o y'i Gog{o ;wZroh fJ; ftF/F nze dk fFzrko j't/rh. 30 i{B sZe G/ihnK
ouBktK gqtkB ehshnK ik ;eDrhnK. c'N' ;N/N ekghnK Bk G/ihnK ikD.
i{B, 2008
Dnu DMnu sqsMigq ijqu hir rsu pwieAw imil jn nwnk nwmu prgwis ] (pMnw 10)
- ;zgkde
25
ByNt vwrqw
sR: gurpRIq isMG Kwlsw, srI knyfw
;sBkw f;zx ;bQ'g[oh
vkfJo?
eNo, :[f;ztx
e ;/;bQ
tktK
;qL ;sBkw
'g[oh
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb
98884-66680
#s/ th Gzr gh e/ iKdk. fizw ikfJnk eodk ;h,
T[E/ th Gzr gh e/. ;t/o/ T[Zm e/ gfjb/ Gzr d/ g?Zr
ghAdk, ;"D bZr/ th Gzr ghAdk. ftrV/ w[zv/
e[VhnK Bkb fvBo eoBk, nkg; ftZu bV
g?Dk, b'eK ~ e[ZNDk s/ nkg th oZi e/ e[ZN ykDh.
fJ;/ ~ d[BhnK ;wMh p?mk ;K. j"bh j"bh e'ehB
ghDh F[o{ eo fdZsh. w?A rZvhnK t/uD dk
ftT[gko th ehsk. eJh rob cq?Av} B/ w/ok ;kE
SZfvnk. w/ohnK rob cq?Av} ne;o w/o/ Bkb
Fokp ghAdhnK ;B. w?A gzi j}ko o[gJ/ wjhBk
;qL r[ogqhs f;zx ykb;k T[sFkjh B"itkB ;kps ;{os tho r[od[nkok d{y
vkbo ewkT[ D bZ f rnk. CREATINE
MONOHIDRATE s/ j'o pkvh fpbfvzr
fBtkoB ;kfjp, ;oh, eB/vk d/ pkjo jo/e wZEk N/eD nkT[D tkb/ FoXkb{ ~ gq/o fojk r'bhnK ykD bZr fgnk. jzeko s/ r[Z;k w?~ szr
j? fe r[od[nkok ;kfjp fty/ o'} Fkw ;kY/ S/ s'A ;Zs ti/ sZe f;woB j[zdk j?, s[;hA th eoB bZfrnk. fJe bVeh Bkb w/ok ftnkj
fJ; f;woB ftZu Fkwb j't'. fJ; B"itkB ~ dk; B/ r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb pko/ j'fJnk. n;hA d'B'A jZd'A tZX Fokp ghD bZr/. fco
dZf;nk sK T[j fJe dw nkgDh i/p ftZu'A fJe c'N' eZY e/ fdykT[Adk j'fJnk efjzdk j? fe CRACKS (e'ehB) ghDh F[o{ eo fdZsh, i'
;odko ;kfjp w/oh gfjbK fJzi dh Feb ;h, w?A w'Bk s/ dkVQh ofjs ;K. w?~ bZfrnk fe j?o'fJB s'A th ]soBke j?. w?A eJh tko nkgDh
}o{o fJ; ~ e'Jh m'eo bZrh j't/rh, i' fJj gfss s'A ;kps ;{os j' e/ d{finK ~ f;woB xotkbh ~ e[ZfNnk s/ eJh tko T[; s'A e[ZN ykXh
tkb/ gk;/ brk fojk j?. fJ; B"itkB dk w?A \'B Bzpo B'N ehsk s/ fJe fdB w?A T[; ~ ;qL th feT[Afe T[j th pkvh fpbvo ;h. nkgD/ ;kb/
r[obkb f;zx, fJzNoB?FBb e'nkovhB/FB vkfJo?eN'o/N d/ i[nkfJzN vkfJo?eNo j'oK d/ s/ ;j[o/ ~ eJh tko e[ZfNnk s/ eJh tko T[BQK
d\so p[bk fbnk s/ T[BQK j/m fby/ nB[;ko nkgD/ ihtB pko/ dZf;nk.
gk;'A e[ZN ykXh th. gzdoK-thj tko ;kvk tyo/tK
;qL r[ogqhs f;zx dZ;D bZr/ fe w/oh wK d/ xo gfjb/ fszB pZu/ fJe-fJe ;kb j'fJnk s/ w[V n;hA fJeZm/ j' iKd/. w?A xo d/ GKv/
pknd wo rJ/. fco w/ok iBw j'fJnk. nZm ;kb dh T[wo sZe w?~ r[od[nkok ;kfjp GzBD/ F[o{ eo fdZs/. fgsk B/ xo'A eZY fdZsk.
ikD dk pVk F"e ;h. frnkoK ;kb dh T[wo ftZu w?A p[oh ;zrs ftZu g? e/ ftrV frnk. f}nkdk Fokp gh e/ rZvh ubkT[D ekoB eJh
w?A e[VhnK Bkb ;pzX ;Ekfgs eoB s/ jo soQK d/ BF/ eoB dk nkdh j' frnk. ;oh ftZu tko w/ok bkfJ;?A; g[bh; B/ b? fbnk. w?A nkgDk
ftjbV w[zfvnK ~ n?F eofdnK t/y, w?A ;'funk fJj' jh f}zdrh dh n?F s/ w}k j?. w?A cb?N b? fbnk. w/ok gsBh Bkb 2003 ftZu
fpqfNF e'bzphnk fJz;NhfuT{N nk\ N?eBkb'ih n?Av ckfJBK; w?B/}w?AN ftZu dk]bk sbke j' frnk. w?A ekb ;?ANo ftZu th ezw
fbnk. T[Bh ;kb dh T[wo ftZu fJ; d/ ;?fezv ;w?;No ftZu gj[zfunk go Fokp s/ Gzr d/ ehsk. gqkgoNh vhbo dk e'o; eoe/ gqkgoNh
BF/ B/ w/oh gVQkJh ftZu jh S[Vtk fdZsh. fco w?A KWANTLEN :{Bhtof;Nh dk]bk vhbo dk ezw F[o{ eo fbnk. gzdoK j}ko vkbo
fbnk. d' wjhfBnK dhnK S[ZNhnK ftZu w?A i'p th eo b?Adk ;h go Gzr dk BFk w/ok j'o wjhBk ewkT[D bZfrnk. go Fokp s/ BF/ dk
s/} j[zdk frnk. fco w?A foNb ;N'o fouwzv (fJb?eNqkfBe ;N'o) ftZu ezw F[o{ ehsk. d' }'o tZXdk frnk.
j}ko vkbo wjhBk w?~ fwbd/ go w?A Gzr s/ Fokp d/ BfFnK ftZu T[ikV fdzdk. w?A ezw
i{B, 2008
w?A BfFnK dk n?Bk r[bkw j' frnk, w?~
kir ikrpw ApnY Gir AwieAw qw imil sKIAw kwju rcwieAw ] (pMnw 351)
18
bZrD bZfrnk i' e[ZM w?A eo fojk jK fJj w?~ y[Fh BjhA popkdh d/ fojk j?. w?A pj[s d[Zyh
j'D bZfrnk. w?A T[Zuh-T[Zuh o"Dk F[o{ eo fdZsk. w/oh nzso nkswk #u'A fJe nktk}
fBebh, r[ogqhs f;zxk eh ni/ j'o roe j'Dk j?. fJ; fvgo?FB #u'A fBebD dk fJe' jZb
j? fe r[od[nkok ;kfjp ik e/ nodk; eo. w?A 2005 ftZu gfjbh tko fJzvhnk frnk.
r[od[nkok okwdk; ih fty/ fszB fdB fojk. T[E/ th w?~ pj[s t?okr nkfJnk.
e[ZM efjDk ukj'r/< sK T[; B/ fejk fe w?A r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ wkfXnw okjhA
d[BhnK d/ b'eK ~ yk; eoe/ B"itkB ghVQh ~
fJj ;[B/jk d/Dk ukj[zdk jK fe S/thA nt;Ek
fiE/ r[o{ ;kfjp efjzd/ jB-@@S/
@@S/t/A ekw Bk g[S?
csfjrVQ ;kfjp frnk, T[E/ w?A T[Zuh T[Zuh o' fgnk. fJ; s'A gfjbK w?A ;kfjp}kfdnK d/
iks##, fJ; nt;Ek ftZu nkgD/ nkg ~
iks##
N/fenk. uwe"o dh rVQh ftZu w?A g[Zmk bzwk g? e/ uheK wkohnK s/ T[Zuh T[Zuh fejk r'fonK
popkdh, fvgo?FB s/ nksw jZfsnk sZe
fJfsjk; pko/ e[ZM BjhA ikDdk ;h. uwe"o ;kfjp s/ nBzdg[o ;kfjp dh Xosh ##s/ wZEk
dh Xosh dh ny"sh ebuo ftZu yZus j' e/ w?A nkgD/ nkg ~ popkd eo fbnk.
jfonkD/ ftZu w/ok ftnkj j' frnk. go w?A fJeZbk tkg; eB/vk ubk frnk go ukj[zd/
j'J/ th w?A Fokp SZv Bk ;fenk. w?A Fokp ~ SZvdk ;h go Fokp w?~ BjhA SZvdh ;h. w?A
nksw jZfsnk eoe/ ihtB bhbk ]sw eoB dk wB pDk fbnk. 2006 ftZu fJe j\s/
ftZu w?A gzi j}ko vkbo dh Fokp s/ j'o BF/ ehs/. w?A e?bfroh ubk frnk. T[E/ fJe
fdB f;woB j' fojk ;h, w?A th nZyK pzd eoe/ p?m frnk. w?~ ;fji s/ ;e{B B}o
nkfJnk, fco w?A o'}kBk r[od[nko/ f;woB ftZu i[VBk F[o{ ehsk. f;woB dh Fesh
;zGkb'. fJ; o;s/ iK BfFnK, Fokp nkfd ftZu
gj[zuD s'A ;tkJ/ j'o e[ZM BjhA bZGdk. fJj fJe
gb dh y[Fh ihtB Go dh popkdh pDdh j?.
fit/A wZSh gZEo uZN e/ w[Vdh j?, w?A T[t/A jh
w[fVnk jK s/ nZi nfXnkswe ihtB dk
;dhth nkBzd wkD fojk jK. i/ f}zdrh ~
y[FhnK y/fVnK ftZu spdhb eoBk ukj[zd/ j' sK
nkgD/ nkg ~ Xow Bkb s/ r[o{ xo Bkb i'Vh
;dek w?~ j'F nkJh, w/oh nkswk ikrh, w?A e[obk T[Zfmnk. d[BhnK ##s/ eh eoB nkfJnk
oZy' sK jh ;dhth y/V/ d/ jZedko pD ;e'r/.
nkfJ e? fenk s[X[ eow ewkfJnk#
ewkfJnk#. w?A s[ozs e/; oZyD s/ r[o{ rqzE ;kfjp ih dk xo ftZu
;bkJhv F'n tkb/ fdB ;qL r[ogqhs f;zx T[Zuh
;h, eh T[d/F j? s/ok. fco fJe gzesh w/o/ ezB ftZu gJh - @J/ ;ohok w/fonk fJ;[ ir wfj
gqekF eoB dk wB pDkfJnk. xo'A rbs w{thnK, nzv/ s/ F/t eoB dk ;kok ;kwkB
pkjo ;[ZN fdZsk s/ xo ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dk gqekF eo fbnk. 6 wJh, 2007 ~ w?A
nzfwqs SZe fbnk. id w?A r[o{ d/ okj ##s/ uZfbnk sK w/oh xo tkbh dk eB/vk nkT[D dk
e/; i' fvBkJh j' u[Zek ;h, ;jh j' frnk. T[; th nzfwqs SZe fbnk s/ eB/vk nk rJh. j[D
r[od[nkok d{y fBtkoB ;kfjp fty/
T[Zuh o'D bZr/ s/ efjD bZr/ fe ;bkJhv F'n
okjhA do;kJ/ FjhdK d/ gq;zr B/ w?~ g?o s'A f;o
sZe Mzi'V e/ oZy fdZsk j?. w?A fezB/ nwho fto;/
dk wkbe s/ f}zdrh fezBQK okjtK #s/ roe eo
n;hA d'BK B/ ;oh fty/ ofjDk F[o{ ehsk j?. o'}kBk ;t/o/ Fkw r[od[nko/ ik e/ gqG{ dk
bJh. fco T[j ;zGb e/ efjD bZfrnk, s[jk~
dhnK y[FhnK s/ jo w?dkB/ csfj:kph jk;b j?. nkswe nBzd wkDdk jK.
j[zdh j't/rh sK T[; B/ d' ;" vkbo nkgD/
f;woB eod/ jK, F[eokBk eod/ jK. nZi w?~ ;po, ;fji, y/Vk, uVQdh ebk, r[o{ xo
id w?A T[; ~ g[ZfSnk fe s[jkvh fJj ;koh rZbpks r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb
d/ wkf;e gZso @;kvk fto;k ;kvk r"ot# ftZu Skgh ikt/rh. fJ; w?r}hB d/ gkmeK ~
J/B/ tXhnk gquko bJh wkfJnk dh th b'V
tZb'A gk e/ e[Zb gzdoK ;" vkbo fJeZso eotk e/
fdZsk.
Fjhdh g[op wBkT[D bJh r[o{ do #s/
jZe oZydh ;h i' jkewK dk,
pjkB/ bk fdZbh s'gK d/ w{zj y'bQ/
yk e/ }]w o{j ni/ th sVgdh J/,
Y[Zeh j'Jh ;h id'A wjkB f;Zyh.
;edh pD BjhA T[j dopkB f;Zyh.
eo fdZsh ;h bj{ b[jkB f;Zyh.
@nkyD G[Zb ikU#, fet/A G[bk ;ed/.
G[Zb{ }]wK d/ fezM fBFkB f;Zyh.
BjhA G[Zb e/, @f;Zy# nytk ;ed/.
j[zdh ed/ ;h fizd ikB f;Zyh.
pDd/ jZe d/tD, coi gSkDd/ jK.
nekb s]s Ykfjnk, jfowzdo dh o{j }]wh
;qH ;fsBkw f;zx @e'wb# 99883-15372
ukjh o'bDh ;h fdZbh B/ ftZu g?ohA
r[o{ ;[wZs p]F/, ;'Mh jkewK ~,
fi; d/F ]kso uz[whnK cK;hnK ;h,
f;Zy r[o{ d/ jK, e"w dh nkB oZyDh,
ghAdh ;kj Ujh, t/y j?okB f;Zyh.
i{B, 2008
;kek u[ok;h dk fo;/ B;{o pD e/,
@e'wb# fJB;kB th ;w/A d/ jkD d/ jK.
gur ikrpw qy hir rsu pwey ] nwnk nwim rqy giq pwey ] (pMnw 361)
19
2 BfFnK dh Bk eo' r[bkwh .
o[bdh gZs, fBoh pdBkwh .
2 BfFnK dh o'e' ;odkoh .
BjhA sK o[e/rh e"w T[;koh .
M/S
SUN INTERNATIONAL
SU N HOUSE , Q-10, HAUZ KHAS, NEW DEL HI-16
Pho ne : 91-11-26563344, 26562979 , 26565790, 26863118(O)
SUN GROUP
i{B, 2008
Mob ile : 098100-61111, Fax : 91-11-26964950, 26966370
gurmuiK sBu vwpwru Blw jy shjy kIjY rwm ] (pMnw 568)
28
;fji nt;Ek ftZu p?m/ nv'b ;fsr[o,
p'b/ whnK ih n?At/A xpokJhdk BjhA.
;qL ;[oihs f;zx @;kiB#
629-Jh, GkJh oDXho f;zx Bro, b[fXnkDk
i' e[ZM j'Atdk j? GkD/ ftZu j'Atdk j?,
nkgD/ wB ~ n?At/A ebgkJhdk BjhA.
i' th izfwnk fJe fdB fpB;Dk j?,
J/; M{m/ ;z;ko Bkb gqhs ekjdh.
fi; B/ fdZsk j? T[; B/ b? b?Dk,
M{m/ sB Bkb w'j iskJhdk BjhA.
Bkw f;woB ftZu fijVh nv'bsk j?,
T[; nv'bsk ~ n;hA gk fbnk j?.
ihtB w"s fJe y/v j? tho w/o/,
fBjz[ Fj[ ;Zu/ Bkb bk fbnk j?.
;Zu ykso i' nkgk e[opkB eod?,
T[; dh e[opkBh BjhA ed/ ftnoE iKdh.
pkp/ BkBe d/ pkr dh FkB ]kso,
w"s okDh d/ sKJh ngBk fbnk j?.
nZs ns/ ][dk dk t?o Gkoh,
T[wo nZs dh j? fdB uko whnK.
oZp p]F/rk d'}e dh nZr t/yhA,
fJ; irs ibzd/ ~ mkoB/ bJh,
fBnK j'J/rk id ;Zu/ dopko whnK.
M{m e[\o Bkb ;Zu b[ekT[D bZr/,
p'M bkj d/ fceo Bk eo e'Jh,
fJe fdB ipo ~ vkYh j? wko g?Dh,
T[j wkbe fi; soQK th ukjtzd j?,
T[; dh o}k ftZu ofjDk f;Zy b? s{z.
sZsh sth #s/ u"AeVk wko p?m/.
;Zu ed/ b[ekfJnk BjhA ik ;edk.
nkgD/ sB dk w'j ft;ko p?m/.
eh j'fJnk nZi ;po jbkb j'fJnk.
fBGk oj/ jK, n;hA feodko whnK.
row o/s ;oho #s/ g? ojh j?.
bj{ w/ohnK nZyK #u T[so nkfJn?,
fi; w"s s'A irs ~ vo bZr/,
GkD/ nzdo B/ w/o/ dksko p?m/.
bkj"o Ffjo ~ sfj; Bfj; eoe/,
w"s j[zdh todkB gqtkfBnK bJh,
ipo eoBk fJ;bkw ftZu BjhA fbfynk,
f;o sbh Xo gq/w dh rbh ikDk,
fJBQK eZNV w[sZ;ph s/ nzfBQnK ~
@;kiB# fwb ikJ/ w[esh dh ukj w[Zedh,
GKpV nZr d/ pbd/ B/ sth j/mK,
i/m wjhB/ dh b{ s'A tZX sZsh,
fwZmk ehnk eosko dk wzB fbnk j?,
ih eodk j?, s]sk gbNk d/tK.
T[; w"s ftZu ihtB dk oki S[fgnk.
fJ; dh fJZN Bkb fJZN yVek d/tK.
e"wh GftZy dk ;[jDk nkrk} S[fgnk.
}[bw t/y e/ r[Z;/ ftZu bkb j'fJnk.
feXo/ fbfyn? sK w?~ gVQk d/tD.
gq/w y/bD dk fJj' j? ukT[ whnK.
dzd eohudk ;h p[ok jkb j'fJnk.
FoQk e[okB dh nZi ;wMk d/tK.
whnK who fJe w'fwB ceho ;h i',
sZsh sth #s/ oZp fpmkb fdZsk,
i{B, 2008
nB'y/ ihtB dk nB'yk nzdk} S[fgnk.
qKiq bYTw Arjn gurU siqgur kw iKvY cMdoAw ] (pMnw 968)
29
;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih d/ r[oskrZdh d/
nzXeko dh X[zd fwNk e/, ukBD ~ o[FBkJhJ/.
r[opkDh gVQ ;[D ngDk e/, ihtB ;\b pDkJhJ/.
n;hA ni/ th tfjwh Gowh, fEZs tko ngDkT[Ad/.
epo, wikoK, wVQhnK s/, fBZs wZE/ gJ/ orVkT[Ad/.
frnkB r[o{ dk gZbk cVe/, ikrs i'fs irkJhJ/.
r[opkDhHHHHHHHHHHHHHH
fBoGT[ fBot?o, ;zd/Fk b? e/, FrB p/FrBk SZv'.
pzd/ ;G e[dos d/, ckjk iks gks dk tZY'.
e[Zb Xow s/ wiQpK d/ ;G ;KMhtkb ;dkJhJ/.
r[opkDhHHHHHHHHHHHHHH
d/yk d/yh uNe wNe ftZu, BkBe pkDh G[Zbh.
XT[bo ;ZyD/ fpBK Bkw s'A, Gbh ;[jkth e[Zbh.
nkU t/yhJ/
eh n;hA w?r}hB gfVQnk <
fJ; ekbw ftZu jZEb/ nze iK fgSb/ e[M
nzeK ftZu'A jh e[M ;tkb g[ZS/ iKd/ jB, sK i' gkme
nkg jh ;t?-gVu'b eo ;eD fe T[jBK B/ w?r}hB
B{z fezBh e[ ;[fjodsk Bkb gfVQnk j? ns/ fgSb/
gVQ/ B{z fezBk e[ ;KG e/ oZfynk j?. ;tkbK d/ mhe
itkp d/D tkb/ gfjb/ gzi gkmeK B{z T[jBK tZb'A
G/i/ gfsnK #s/ fJZe ;kb bJh @@;kvk fto;k ;kvk
r"ot## fJBkw ti'A w[cs G/fink ikt/rk.
T[Zuh e{eK wkoB dh EK, nkg ~ gkm ;[DkJhJ/.
fJ; nze bJh ;tkb
r[opkDhHHHHHHHHHHHHHH
r[o{ Fpd ;h fJe' ;[De/, mZr th ;ZiD pDd/.
wub/, eZgNh, f;Zy ejkT[Ad/, frD fwD ;"d/ eod/.
1H ;qh r[o{ noiB d/t ih tb'A wB[Zysk gqsh ehs/
;kX ;zrs ih feogk eoe/, J/BQK ~ ;wMkJhJ/.
r[opkDhHHHHHHHHHHHHHH
w[;bwkB w'w fdb j't/, i[rs gSkD/ i'rh.
goT[gekoK ~ 5 ;soK ftZu fby'.
2H pkpk pzdk f;zx pjkdo d/ ihtB nkdoFK ~ 5
pqjw ftukoB tkbk pqkjwD, gzfvs wB gqp'Xh.
fJe' okw s/ T[jh nZbk, Bkjok fJZe brkJhJ/.
r[opkDhHHHHHHHHHHHHHH
fJe edw id f;Zy T[mkT[Adk, ;fsr[o e'N T[mkt/.
;Zuk ;fsr[o eh eo ;edk, T[go'A eoB fdykt/.
f;Zfynk r[opkDh dh xo xo, ;fji ;fji Bkb rkJhJ/.
r[opkDhHHHHHHHHHHHHHH
y'ih ftfrnkBh B/ ;[Zy bJh, i'o T[u/uk bkfJnk.
go wB dh GNeD ftZu fcodk, e{eo fiT[A jbekfJnk.
frnkB d/ pZX/ wB{J/ ~, r[o{ frnkB dk ukpe bkJhJ/.
r[opkDhHHHHHHHHHHHHHH
u"ok;h bZy i{BK #u'A fwbh w;hA jh wkB; d/jh.
r[o{ rqzE dh f;Zfynk b? e/, pD ik okw ;B/jh.
@nwog[oh# eZfunK ~ SZv e/ g{o/ d/ r[D rkJhJ/.
r[opkDh gVQ ;[D ngDk e/, ihtB ;\b pDkJhJ/.
p/p; fBjZEk bkuko j? ehsk.
pRo: drSn isMG 'EmrpurI'
pRojYkt f`ierYktr, E`s ikrn nS` Cuf`aU kyNdr, luiDE`x`, 98153-82323
i{B, 2008
;soK ftZu fby'.
3H r[opkDh eEk dk w[Zy wB'oE eh j'Dk ukjhdk j?<
4H What is the sex ratio in Punjab among boys &
girls?
5H What do you think are the main reasons for
female foeticide?
6H
xw: vjtu nso th dk 'kghnh ioZ dSls euk,a ?
Bshik ngq?b, 2008
1H ;qL i/Hi/H f;zx, byBT{
2H ;qL r[ofizdo f;zx, r[odk;g[o
3H ;qL ;ftzdo f;zx, fco'}g[o
gkme fJBkw ti'A @;kvk fto;k ;kvk r"ot#
ikoh eoB bJh gs/ G/iD dh feqgkbsk eoB.
bwxI vjI chu jugI sco scu suxwie ] (pMnw 35)
30
Editorial
English Section
Female Foeticide
Female
Prin. Hari Singh (Retd.)
Editor
2647-Urban Estate, Phase-1
Dugri, Ludhiana Ph : 98155-51542
foeticide problem is well known to all of us
Generally the girls are now
which is adversely affecting the sex ratio. It is unfortunate that
doing better in studies as compared
developed states like Gujrat, Punjab, Haryana and Delhi are in
to the boys. This is also creating
the grip of dwindling sex ratio. Gujrat has 883 girls, Delhi has
imbalance in the society as it
868, Haryana has 819 and Punjab has 798 girls per 1000 boys.
becomes difficult to find suitable
This indicates that growing economic prosperity and education
qualified boys for better qualified
levels have not led to corresponding mitigation of this acute
girls. The boys in general do not
problem.
attain good value education as they
Discrimination against women begins in our very homes
are pampered during their
"even before the girl child is born". This had been the practice
adolescent period and proper work
since long in the male dominated society where women had been
culture is not being inculcated
maltreated, suppressed and exploited. Guru Nanak raised his
neither at home nor at our
voice against this uncivilised behaviour towards women :-
educational institutions. There are
so ikau mMdw AwKIAY ijqu jMmih rwjwn ]
(pMnw 473)
no good role models for our youth
and many are in the grip of drugs.
Sikh religion bestowed equality and respect to women. The
The shortage of females due
Sikh history is full of great sacrifices and spiritual contributions
to female foeticide is going to create
by highly respected women like Mata Tripta Ji, Mata Sulakhni Ji,
anarchy in the society. The elligible
Bibi Bhani Ji, Mata Gujri Ji, Mata Bhago Ji and many others,
marriageable men shall have to get
Guru Amardas Ji even appointed women as Sikh preachers. The
or buy women from other states.
sacrifices of women are remembered in the daily Ardas. This new
The crime such as rapes,
change of negative attitude towards the birth of a girl child is
exploitation and eve-teasing shall
antithesis to the tenants of Sikh religion.
increase. The society shall become
It is now heartening to note that even under these adverse
situation for the survival of females, many eminent positions in
morally corrupt with insecurity for
women to lead respectful life.
the society are being occupied in the field of politics, services,
It is the need of the hour that
education, business, administration, medical, engineering etc.
we all should wake up and stop the
With the emerging technologies, women today have more
practice of female foeticide. The
opportunities than even before and anyone can get empowered to
marriage ceremonies be made
go farther.
simple as lavish spending with rich
June 2008
Apuny jIA jMq pRiqpwry ] jIau bwirk mwqw sMmwry ] (pMnw 105)
31
dowries is discouraging the parents to have a girl child because it
Together they take humanity
is being seen as a financial burden. The education of girls be
forward.
encouraged and they should acquire knowledge of good career
Kahlil Gibran, a great thinker
courses, so that they become economically independent. The
says :-
women in the society should be treated with honour and they
"your thought speaks of the
themselves should fight against the perverse thinking of the
beautiful women, the ugly, the
society. They must exert their power by showing exemplary
vir tuous, the prostitute, the
performance in various walks of life with good conduct.
intelligent and the stupid,
Let us restore affection and dignity to women-folk. In a
mine sees in every woman a
healthy family life or society, women are treated with respect.
mother, a sister or a daughter of
Remember neither a man nor a women can do anything alone.
everyman".
Science and General Awareness
and small enough for easy
mobility and can be easily
packaged for deployment on a
variety of surfaces and subsurface platforms.
2. Sex chromosomes
1. Indian Flexes Muscle, Agni-III passes Test
The 3000 km range surface-to-surface nuclear Agni-III
missile took off from wheelars Island off the Orissa coast at
9.56 am on 7th May 2008. It achieved its full range and
accuracy by reaching the pre-designated target in 800 seconds.
India joins a select group of nations having intermediate
range ballistic missiles with ranges upto 3000 km. The missile
will give the nation the capability to target cities in China like
Beijing and Shanghai. It paves the way for India to build its
truly intercontinental range missile Agni IV with a range of
5000 kms in the near future.
It is the country's first solid fuel missile that is compact
June 2008
Whether an animal is male or
female is determined by one pair
of chromosomes called the sex
chromosomes. In humans and
other mammals, a female's sex
chromosomes are identical and
are called XX. In males, one
chromosome is smaller and the
pair is called XY.
Egg of female & sperm of
male meet to fertilize. If X
chromosome of female meets Y
chromosome of male, then male is
born but if X chromosome of
female meets X chromosome of
male then girl is born. Thus is the
male chromosome which
determines the sex of a child.
Awpy DrqI swjIAnu Awpy Awkwsu ] (pMnw 302)
32
Directorate of Social Empowerment and Economic Development
Student's Corner
Guru Gobind Singh Study Circle
Model Town Extension, Ludhiana
Examination Information
Last Date of Appl. Date of Exam
Jun. 2, 2008
Oct. 5, 2008
Examination
Central Police Forces Exam 2008
Jul. 7, 2008
Nov. 22, 2008
IES/ISS Exam, 2008
Jul 14, 2008
Dec. 6, 2008
Geologists' Exam, 2008
Jul. 25, 2008
Dec. 26, 2008
SO/Steno (Gd B/Gd-I) Ltd Deptt Competitive Exam, 2008
Central Police Forces Exam 2008
* Central Police Forces (CPF)
* Border Security Force (BSF)
* Central Reserve Police Force (CRPF)
* Central Industrial Security Force (CISF)
* Indo-Tibetan Border Police (ITBP)
* Sashastra Seema Bal (SSB)
Eligibility
A candidate must hold a Bachelor's degree of a University.
Age Limits
A candidate must have attained the age of 20 years and must not have attained the age of 25 years on 1st
August, of the year of examination .
Candidates must apply in the Common Application Form devised by the Commission for its
examination, which can be purchased from the designated Head Post Offices/Post Offices throughout
the country against cash payment of a requisite amount.
IES/ ISS Exam, 2008
Indian Economic Service/ Indian Statistical Service Examination, 2008
Union Public Service Commission
On 22nd November 2008
Indian Economic/Statistical Services Exam is conducted by the Union Public Service Commission
(UPSC) to recruit Grade IV officers for the Indian Statistical Service (ISS) and Indian Economic Service
(IES).
Last Date for Receipt of Applications either by hand or by Post/Speed Post or by Courier : 7th July 2008
Date of Examination : 22nd November 2008
Date of Notification : 7th June 2008
Age Limits : The candidate must have attained the age of 21 years and must not have attained the age of
June 2008
ijn gurmuiK hir AwrwiDAw iqn sMq jnw jYkwru ] (pMnw 302)
33
30 years on the 1st January, 2008 i.e. he/ she must have been born not earlier than 2nd January, 1978
and not later than 1st January, 1987.
Educational Qualification
Post-graduate degree in Economics/Applied Economics/Busines Economics/Econometrics and a
candidate for the Indian Statistical must have obtained a Post-Graduate degree in Statistics/
Mathematical Statistics/ Applied Statistics from a recognised University or equivalent.
Duration of Examination : 03 Days
Telephone No. 011-23389366/ Fax No. 011-23387310.
Address : Union Public Service Commission (UPSC)
Dholpur House, Shahjahan Road, New Delhi - 110069
Website : www.upsc.gov.in
Geologists' Exam, 2008
Eligibility
Educational: Master's degree in Geology or Applied Geology or Marine Geology or Mineral Exploration
or Hydrology from a recognised University, or Diploma of Associate ship in Applied Geology of Indian
School of Mines, Dhanbad or Master's degree in Mineral Exploration or Master's degree in Hydrogeology
Age: 21-30 years on January 1 of the year of examination. Relaxable for SC/ST, Ex-Servicemen, etc.
Application:
Blank application forms and other particulars are published by UPSC in leading newspapers and
Employment News. A candidate seeking admission must apply to The Secretary, UPSC, Dholpur
House, New Delhi 110011 on prescribed application form.
SO/Steno (Gd B/Gd-I) Ltd Deptt Competitive Exam, 2008
Section Officers/ Stenographers (Grade 'B'/Grade-I) Limited
Departmental Competitive Examination
for the following services :
( Section Officers' Grade of Central Secretariat Service.
( Section Officers' Grade (Integrated Grade II & III) of General Cadre of Indian Foreign Service, Branch 'B'.
( Section Officers' Grade of Railway Board Secretariat Service
( Grade 'A' & 'B' merged of Central Secretariat Stenographers' Service.
( Grade-I of the Stenographers' Cadre of Indian Foreign Service, Branch 'B'.
( Grade 'A' & 'B' merged of Armed Forces Headquarters Stenographers' Service.
( Grade 'B' of the Railway Board Secretariat Stenographers' Service.
( Section Officers' Grade of the Intelligence Bureau.
June 2008
qU Awip krqw sB isRsit Drqw sB mih rihAw smwie ] (pMnw 406)
34
( Section Officers' Grade of Armed Forces Head Quarters Civil Service.
Eligibility
Only certain categories of departmental candidates who are employed as Assistants or Stenographers'
Grade 'C'/Grade II of these Services or as Cypher Assistants Grade II of Cypher Sub-cadre of the Indian
Foreign Service Branch'B' are eligible to apply for this examination.
Educational Qualification - No specific educational qualification prescribed.
Age - limits: No age limit prescribed.
Important Note : Directorate of Social Empowerment and Economic Development is not responsible
for any change or discrepency in any date or information as it is taken from internet. It is only for
the information of the students. It is suggested/advisable to cross check the dates from the reliable
sources.
Letter to the Editor
Dear Sir,
I have been receiving your
magazine "Sada Virsa Sada Gourav"
for the past few months and reading
it with interest and benefit. I
especially enjoy your thought
provoking editorials on subjects of
perennial significance. your
approach to even esoteric problems
is pragmatic, and your exposition
makes for delightful reading. I am
sure many other readers of your
monthly find it equally beneficial.
Keep up the good work that you and
your magazine are doing with such
diligence and dedication.
Dr. S.S. Bhatti
Former Principal
Chandigarh College of
Architecture, Chandigarh
Dharma is omnipotent
Cosmic Moral Law
Dharma is Omnipotent Cosmic Moral Law
That pervades Space-'n'-Time of the Universe.
Nature is God's own Might that inspires awe
Impelling mortals to speculate and write verse.
Religion seeks to re-unite via the path of dharma
The lost soul-bride with her Husband divine,
By exhorting her to perform righteous karma
Beyond the tangled mesh of 'me' and 'mine'.
Unhampered remembrance of God is the mantra
Socially-beneficent action's the approved karma.
Fear of Death is a companionable yantra
While honest livelihood is the best dharma.
All other thoughts, words, and deeds are in vain
And prevent humans from becoming humane !
Dr S.S. Bhatti, Chandigarh
Good Thoughts for Youth
( Pray to God daily to succeed in life. ( Think big ( Work
hard ( Do exercise daily ( Avoid drugs ( Excell in your
studies ( Be always in good company ( Eat simple food
( Respect your elders and teachers
Admission to Sant Baba Bhag Singh Institute of Engg. and Technology offering courses in
Electrical, Electronics, Computer & Mechanical Engg. Contact Prof Hari Singh, Mobile No. 98155-51542
June 2008
bwbw mwieAw swiQ n hoie ] (pMnw 595)
35
Prabhjot Singh
Secretary General
Sports Wing
Guru Gobind Singh Study Circle
To clean up hockey mess, the Indian Olympic Association sacked the
stubborn KPS Gill. Fourteen years of the controversial and often contentious
era of Indian hockey come to an end with what was, in effect, the sacking of
IHF's president. The end of autocratic rule and abuse of control on hockey by
Gill came to end after a TV sting operation showed IHF secretary general
K.Jothi Kumaram accepting a bribe in a case for selection scandal. This
unceremonious exist of the ex-cop was overdue as he during his term
murdered the game and left hockey lying at its lowest ebb. The ad-hoc
committee took bold but right decision of sending youngsters at the Azlan
Shah Cup in Malaysia. Which gave instant result when the young bunch
showed fearless performance to clinch silver medal. Little more experience
and support to them by committee will go a long way in helping them
regaining lost glory of our national game. To sum up, with the mood of
people it was evident that Gill did not have much support from any quarter
and especially Punjab because his murdering of hockey was similar to his
rubbing the innocent youth wrongly during his tenure as a cop in Punjab.
Similarly wrong treatment was meted out to Harbhajan Singh while
handing over a five match ban to him by BCCI. It did not go down well with
many calling it unethical to punish a player twice for a same mistake.
Harbhajan's action of slapping his Indian team mate during IPL was grossly
misjudged and misadventures which landed him in a hot soup. This fall from
grace comes just after he led the team & was central figure in fight against
the belligerent Aussies, besides it left him poorer by Rs. 3 crores. His on field
antics during the Aussies tour were backed by all with full force and
supported by BCCI. But when be went overboard by slapping ShreeShant
who without doubt must have provoked him, it led to him being banned &
cornered. The Punjab player has known history of taking fight on trivial
issues & his lacking of controlling anger on slightest provocation has led to
trouble. His apology and showing of remorse will only be tested when he
takes on field & other teams needle him. In Harbhajan case too the Punjabis
did not come in full support as his approach towards game has been very
high headed & some of his action do not set up as good role model for the
youth. Cricket is a non contact sport and any deviation from that fact is
completely unacceptable. There is no problem with players being combative
on the field but there is a line they cannot cross. Harbhajan's act was
certainly deliberate, and a complete deviation from the non-contact aspect.
Earlier too such type of altercation was witnessed in 1990-91 season when
Raman Lamba & Rashid Patel nearly came to blows. Though no blow was
struck in that case, it was not merely aggressor who was taken to task but
the man who provoked too was charged.
Indian Premier League, IPL has been a massive success, yet Tests are
important for grooming talent. The importance of Test cricket must never be
June 2008
eroded for it provides the breeding
ground for the games new talents to be
honed. Money is very important for
professional sports but representing your
country and achieving success for it must
be primary for the young players. One
should congratulate IPL's team and
particularly Mr. Lalit Modi for coming up
with such a brilliant for mat &
revolutionizing the game. But here Mr.
Kapil Dev & his team which started ICL,
Indian Cricket League should be given
credit for taking lead. To Mr. Modi's credit
getting IPL authentic cover by ICC &
staging this gala event with staggering
success is noteworthy. To top up this
success is the connect with Bollywood, a
master stroke as ShahRukh Khan has
already shown.
Last but not to be left behind is the
corporate connection, which hopefully
will take the game to newer & greater
heights. But there in lies the tricky
question, will corporate culture let the
game run on its traditional strength or the
rules of the game are going to change as
corporate lays stress on winning & on
returns. The accountability overdrive &
eagerness as shown by Mr. Vijay Mallaya
with his Bangalore team is any pointer
then the players need to adapt quickly to
this new change as it is evident who is
going to be calling the shots in the future.
It needs to be balanced out for better
working relation and should not leave
cricket & cricketers shaken & stirred as
their performance & game needs to be the
main entertaining factor. The cricket
should be left for cricketers and hopefully
the ignorant & over zealous officials &
franchise don't interfere with the teams
and give sermons to the player on how to
play.
qUM Awpy Kyl krih siB krqy ikAw dUjw AwiK vKwxIAY ] (pMnw 138)
36
m`fl t`aUn EYkstYnSn, luiDE`x`-2
Pon : 0161-2454734, 2463606
Wanted Boys
1.
28 yr, 5'5"
M.A.History, Computer Course, DS. 6688
2.
22 yr, 5'2"
B.C.A., Amritdhari, DS. 6687
3.
26 yr, 5'2"
B.A., DS. 6684
4.
24 yr, 5'3"
M.B.A., 2 year Diploma of Soft Eng., DS. 6683
5.
25 yr, 5'1"
N.T.T., M.A. English, 3 year Diploma in Sikh Missionary College, DS. 6682
6.
27 yr, 5'4"
M.B.A. Finance, M.Com., DS. 6687
7.
23 yr, 5'3"
B.A., M.Sc. IT, DS. 6679
8.
26 yr, 5'3"
B.A., Cooking Course, Good Family, DS. 6675
9.
25 yr, 5'3"
Under Graduate, Good Family, DS. 6674
10. 28 yr, 5'1"
10+2, GNM, 3 year Diploma, Pay 10000/-, Govt. Job, DS. 6695
Wanted Girls
1.
25 yr, 5'9"
B.C.A. Hosiery Business , Good Family, DS. 6692
2.
29 yr, 5'8"
Ready made Business, DS. 6691
3.
26 yr, 5'8"
Whole sale wood Business, DS. 6690
4.
25 yr, 6ft
B.E./Eloctrical, Amritdhari, DS. 6689
5.
23 yr, 5'3"
Business, General Merchant, DS. 6685
6.
26 yr, 5'10" Diploma in Accountant From Australia, Business sale purchase, DS. 6680
7.
29 yr, 5'7"
Graduate, Diploma Computer, Amritdhari, DS. 6677
8.
26 yr, 5'7"
B.Com own Business watches, DS. 6616
9.
23 yr, 5'10" Wholesale Hosiery Business, Amritdhari, 25000 pm, DS. 6626
10. 28 yr, 6ft
June 2008
B.Tech, Agri. Eng., MBA, Amritdhari working in Melbourne (Australia), 6676
siqguru imlY vfBwig sMjog ] ihrdY nwmu inq hir rs Bog ] (pMnw 162)
37
lkMk fojlk lkMk xkSjo
fgUnh Hkkx
ijethr fla?k
'kghnh ioZ dl
S s euk,a
lgu'khyrk] /kS;Z o 'kkfUr fç;rk dk thrk tkxrk mnkgj.k gSa & xq:
vjtu nso thA ftUgksaus foijhr ifjfLFkfr;ksa esa Hkh bu xq.kksa dk ifjR;kx ugha fd;k
rFkk bu xq.kksa dh 'kfDr dh lgk;rk ls vR;kpkfj;ksa dk MV dj eqdkcyk fd;kA blh
dkj.k vkt mUgsa ^'kghnksa ds ljrkt* ds uke ls Hkh tkuk tkrk gSA xq: vjtu nso th ds
'kghnh fnol ds miy{; esa ns'k esa gh ugha vfirq fons'kksa esa Hkh Jh v[k.M ikB lkfgc j[ks
tkrs gSa] dhjru njckj vk;ksftr fd, tkrs gSa] yaxj Ndk, tkrs gSa rFkk BaMs ehBs ty dh
Nchysa yxk;h tkrh gSaA dbZ ckj rks cl LVS.M o jsyos LVs'kuksa ij] lM+dksa ds fdukjs rFkk
xyh&eksgYyksa] cktkjksa esa dqN gh nwjh ij dbZ&dbZ LFkkuksa ij bu Nchyksa dk vk;kstu
fd;k tkrk gSA tgk¡ vkus tkus okys yksxksa&;kf=;ksa dks jksd jksd dj BaMk ehBk ty
Ndk;k tkrk gSA lS)kfUrd :i ls ;k oSpkfjd :i ls] xehZ ds ekSle esa vkus tkus okys
;kf=;ksa@jkgxhjksa dks BaMk ehBk ty Ndkus ls cM+k lekt lsok dk dksbZ dk;Z gks ugha
ldrk ijUrq fdlh ,d gh fnu FkksM+h FkksM+h nwjh ij bu Nchyksa dk vk;kstu djuk] fQj
;kf=;ksa o jkgxhjksa dks tcjnLrh jksd&jksd dj ty Ndkuk] fdlh Hkh n`f"V ls ykHkizn
ugha yxrkA ,slk djus ls u rks vk;kstdksa ds le; o /ku dk lnqi;ksx gks jgk gksrk gS
vkSj u gh mu ;kf=;ksa dk gh dksbZ Hkyk gks jgk gksrk gS] ftUgsa tcjnLrh ;g BaMk ehBk
ty Ndk;k tk jgk gksrk gSA gk¡] dbZ ckj ty T;knk ek=k esa ih ysus ls mudh lsgr ij
bldk foijhr çHkko iM+ ldrk gSA
gesa pkfg, fd ge xq: vjtu nso th }kjk fd, x, lekt HkykbZ ds dk;ksZa dks
lewph ekuork rd igq¡pkus ds fy, dqN ,sls yEch vof/k ds çkstSDV cuk,a] ftuds }kjk
ge xq: vjtu nso th ds mins'kksa o thou ds lEcU/k esa lewph ekuork dks tkx`r dj
ldsaA ge fuEufyf[kr dqN lq>koksa esa ls lHkh ;k dqN lq>koksa dks ekurs gq, bl ckj xq:
vjtu nso th dk 'kghnh iwoZ dqN u, <ax ls euk,a ftlls fd xq: th ds mins'kksa dks
vkSj vf/kd lkFkZdrk ls lewph ekuork rd igq¡pk;k tk ldsA
1- ,d gh fnu gtkjksa&yk[kksa LFkkuksa ij BaMs ehBs ty dh Nchysa yxkus dh vis{kk
t:jr eUn yksxksa ds fy, iwjk lky lkQ lqFkjs ikuh dh O;oLFkk dj ds ge lekt
dh csgrj lsok dj ldrs gSa D;kssafd vHkh Hkh cgqr ls xkao ,sls gSa] tgk¡ is;ty dh
i;kZIr O;oLFkk ugha gSA ;fn bu yksxksa rd ge is;ty igq¡pk ik,a rks fuf'pr rkSj ij
gh ;g ,d cgqr cM+h lsok gksxhA Nchysa vk;ksftr djus ls igys ,d ckj t:j lkspsa
fd dgha gekjs vklikl ds fdlh xkao ds yksx nwf"kr ty ih dj ej rks ugha jgsA
;fn ,slk gS rks fuf'pr rkSj ij gesa Nchysa vk;ksftr djus ls igys bl leL;k dk
lke/kku djuk pkfg,A
2 cgqr ckj ,slk ns[kus esa vk;k gS fd 'kghnh iwoZ dks lHkh /keksZa o leqnk;ksa ds yksx
vR;Ur gh mRlkg iwoZd o g"kksZYykl ls eukrs gSa ijUrq bl ioZ dh i`"B Hkwfe D;k gS]
xq: vjtu nso th dks 'kghn D;ksa fd;k x;k gS vkfn rF;ksa dk fdlh dks Hkh irk
twu
2008
laiknd
ugha gksrkA ;gk¡ rd fd cgqr ckj rks fl[k
/keZ ds vuq;kf;;ksa dks bl ckr dk gh irk
ugha gksrk fd xq: vjtu nso dks dc] dgk¡]
D;ksa vkSj dSls 'kghn fd;k x;k vkSj mudh
'kghnh ds ihNs D;k D;k eq[; dkj.k FksA gesa
pkfg, ds mijksDr rF;ksa dh lewph
tkudkjh lekt ds gj O;fDr rd igq¡pkus
ds fy, fofHkUu Hkk"kkvksa esa NksVh NksVh
iqfLrdk,a fy[kdj@fy[kokdj forfjr dh
tk,aA ftlls lekt ds gj O;fDr dks xq:
vjtu nso th ds thou ds lEcU/k esa foLr`r
tkudkjh fey ldsA
3- 'kghnh ioZ ds miy{; esa gj 'kgj] gj xkao ds
gj xq:}kjk lkfgcku esa ;k vU; fdlh
;ksX; LFkku ij ,d iqLrdkY; dh LFkkiuk
dh tk,] tgk¡ xq: lkfgcku ds thou ls
lEcfU/kr] Jh xq: xzaUFk lkfgc th ls
lEcfU/kr o vU; xqjfl[kksa ds thou dky
ls lEcfU/kr fofHkUu çdkj dh iqLrdsa j[kh
tk,a] ftUgs i<+dj ikBd tu ykHkkfUor gks
ldsa rFkk bu iqLrdksa ls çsj.kk ysdj os
viuk thou vkSj vPNk cuk ldsaA
4- gj xq:}kjk lkfgcku ds lkFk ,d
fpfdRlky; dh LFkkiuk dh tk,] tgk¡
fcuk fdlh tkr&ikr] Å¡p&uhp] /keZ]
leqnk;] oxZ] o.kZ vkfn ds HksnHkko ds
fu%'kqYd ;k cgqr gh lkekU; dher ij
jksfx;ksa dk mipkj fd;k tk,A ,slk djds
ge xq: lkfgcku ds mins'kksa dk lgh fn'kk esa
o lgh ifjis{; esa fØ;kUO;u dj ika,xs vkSj
vkilh eS=h] 'kkfUrfç;rk] /kS;Z o
lgu'khyrk dh [kq'cw lewps lalkj esa QSy
ldsxhA
gurU Arjxu scu isrjxhwrw ] (BweI gurdws jI)
38
lkMk fojlk lkMk xkSjo
çtkikyd rFkk U;k;dkjh
egkjktk j.kthr fla?k
Hkkjr /keZ] 'kkS;Z vkSj laLd`fr ç/kku ns'k gS] tgk¡ deZ&ekxZ ,oa lsok dks
viuk;k x;k gSA bfrgkl iq:"k egkjktk j.kthr fla?k dlkSVh ij [kjs mrjrs gq,
ns'k ds mu iFk çn'kZdksa esa ls gSa tks lnSo vknj.kh; jgs gSa vkSj ftUgsa lkjk jk"Vª lEeku
nsrk vk;k gS] D;ksafd os ^loZ /keZ lEHkko* ,oa lR; o lsok ds vkn'kZ FksA
lfn;ksa ls ckgjh geykojksa }kjk Hkkjr Hkwfe ij fujUrj xaHkhj geys gksrs
jgrs Fks tks ns'k dh vku cku dks /oLr dj /ku nkSyr dks ywV&ywV dj okfil pys
tk;k djrs FksA bl fodV leL;k ij fot; çkIr dj egkcyh] egknkuh] egk;ks)k]
dq'ky ç'kkld] loZJs"B çtkikyd vkSj loZJs"B U;k;fon 'ksjs iatkc egkjktk
j.kthr fla?k us ges'kk&ges'kk ds fy, NqVdkjk fnyk fn;kA egkjktk j.kthr fla?k
dk tUe 13 uoEcj 1780 dks jktk ljnkj egk fla?k vkSj ekrk egkjkuh jkt dkSj ds
?kj gqvk FkkA egkjktk j.kthr fla?k ds iwoZtksa ds bfrgkl dk v/;;u djus ij
çrhr gksrk gS fd muds iwoZt cgqr 'kwjohj] egknkuh] egkcyh] egk;ks)k jktk Fks]
ftUgksaus ekr`Hkwfe dh j{kkFkZ j.k{ks= esa cM+h cgknqjh] fnysjh] dkS'kyrk vkSj ijkØe dk
fuokZg djrs gq, jkT; dk vf/dkf/kd foLrkj fd;k vkSj tks lwjt ds pedrs çdk'k
dh rjg jgs] ftUgksaus ges'kk xjhcksa] etyweksa] vcykvksa dh j{kkFkZ lc dqN U;kSNkoj
Hkh fd;kA
cpiu ls gh vki viuh ohjrk] dq'kyrk vkSj rhoz çfrHkk ds dkj.k firk
ds lkFk jkT; dk;ksZa ,oa ;q)ksa esa fgLlk ysus yx x;s Fks] tgk¡ viuh ;ksX;rk] ohjrk
vkSj cgknqjh ds dbZ djrc fn[kk dj vkius lcdks vk'p;Z pfdr dj fn;kA vius
firk dh j.kHkwfe esa ohjxfr çkIr gksus ds mijkUr ek= 12 o"kZ dh vk;q esa gh egkjktk
j.kthr fla?k us jkT; dk dk;ZHkkj laHkkyus ds i'pkr viuk iwjk /;ku jkT; dh
[kq'kgkyh] pSu veu] çtk dh HkykbZ vkSj dkuwu O;oLFkk ij dsfUær fd;k vkSj
if'pe fn'kk ls vkus okys ckgjh eqxy geykojksa dks iNkM+] eq¡g rksM+ tokc nsdj
twu
2008
57&ch] U;w dkyksuh] xqekuiqj] dksVk ¼jkt-½
ges'kk ges'kk ds fy, mudk jkLrk can dj
fn;kA vki ghjs tSls ikj[kh Fks vkSj O;fDr dh
igpku ,d gh >yd esa dj fy;k djrs FksA
lsuk ds tjuSyksa dks 'ksjs iatkc ds l[r funsZ'k
Fks fd çtk dks fdlh Hkh çdkj dh vlqfo/kk
ugha gksuh pkfg, vkSj u gh thrs gq, bykds esa
dksbZ ywV ekj gks] vfirq muds jgu lgu]
lq[k lqfo/kk] Hkkstu] nokbZ;ksa bR;kfn dk iwjk
iwjk /;ku j[kk tk,A fdlh Hkh /keZ] /keZ
iqLrd] /keZ LFkku vFkok fdlh Hkh /keZ dh
efgyk dk vieku u gks vkSj mls ek¡] cgu
vFkok csVh ds leku lEeku fn;k tk;sA
vkids eaf=;ksa esa nhoku eksrh jke ,oa
Qdhj vthtqn~nhu çeq[k Fks tks nSfud
jktdk;Z esa enn fd;k djrs FksA vki ds jkT;
dk {ks=Qy cgqr fo'kky Fkk tks lryqt ls
is'kkoj rd vkSj frCcr ls fla/k rd QSyk
gqvk Fkk] ftldk {ks=Qy rhu yk[k =slB
gtkj oxZ fdykehVj FkkA vkids jkT; njckj
ds eq[; }kj ij gj le; ,d
f'kdk;rh@lq>ko isVh yVdh jgrh Fkh]
ftldh pkch Loa; egkjktk ds ikl gksrh Fkh]
bl isVh esa dksbZ Hkh O;fDr cs/kM+d viuh
fourh@f'kdk;r fy[k dj Mky ldrk FkkA
çfrfnu Lo;a egkjktk j.kthr fla?k vius
njckfj;ksa ls ijke'kZ dj Qfj;knh dh mi
fLFkfr esa gh mldk gy <w¡< dj rqjUr gh
leqfpr vkns'k ns fn;k djrs FksA fgUnw]
eqfLye] fl[k] bZlkbZ bR;kfn lHkh dks çtk
lsok djus dk nkf;Ro feyk gqvk FkkA
l- gjh fla?k uyok vkids jkT; ds
tkackt ,oa ijkØeh lsukifr Fks] ftudh
fnysjh ,oa cgknqjh ls rqdZ&iBku lSfud
ismrq nwmu iklibK siB nwsy ] (pMnw 1339)
39
lkMk fojlk lkMk xkSjo
dkairs jgrs FksA ;q) {ks= esa mudh mifLFkrh dh [kcj ikrs gh rqdZ&iBku lSfud rks
Hk; ls fpYykrs gq, & jkaxyk gfj;k] jkaxyk gfj;k vFkkZr gjh fla?k uyok vk x;k]
gjh fla?k vk x;k] eSnku NksM+ Hkkx [kM+s gksrs FksA vQxkfu;ksa ij rks gjh fla?k dh
ohjrk ,oa cgknqjh dk ,slk Hk; O;kIr gks jgk Fkk fd yxHkx nks 'krkCnh ckn vkt Hkh
vQxkuh efgyk,a cPpksa dks 'kkar djkus ds fy, gjh fla?k dh nqgkbZ nsrh gaSA
egkjktk j.kthr fla?k ds 'kkgh [ktkus esa cgqr lkjh uxnh] lksuk] pkanh]
ghjs] tokgjkr cgqewY; jRu vkfn dk fo'kky Hk.Mkj.k ekStwn Fkk] tgk¡ fo'o çfl)
dksfguwj ghjk Hkh vkids [ktkus dh 'kksHkk FkkA 'ksjs iatkc brus egku ;ks)k Fks fd
;q)ksa dk usr`Ro djrs gq, dHkh Fkdrs ugha Fks vkSj ges'kk fot; dh vksj gh vxzlj jgs]
dHkh ijkt; ugha ns[kh vkSj u gh dHkh ihNs eqM+dj ns[kkA ljnkj gjh fla?k uyok
vkSj vdkyh Qwyk fla?k tSls egkohj ;ks)k vkudh lsuk ds egku lsukifr FksA
egkjktk j.kthr fla?k th dk thou cgqr gh lknxh ls Hkjk gqvk Fkk] tgk¡ xjhcksa
vkSj etywekas dks nku nsdj vku cgqr gh çlUurk eglwl djrs FksA 'kwjohjrk ds
lkFk lkFk vkidh n;kyqrk ,oa mnkjrk Hkh fo'o çfl) Fkh vkSj vki Loa; xqIr :i
ls lkns os'k esa ?kwe&?kwe fuxjkuh fd;k djrs Fks rkfd çtk ds lkFk fdlh çdkj dk
vU;k; u gks ldsA ,d le; dh ckr gS fd ,d o`}xjhc efgyk dks jktdh; Hk.Mkj
ls vukt feyk fdUrq og cksjk bruk Hkkjh Fkk fd efgyk mBkus esa vius vkidks
vleFkZ eglwl dj jgh FkhA xqIr :i ls lkns os'k esa fudys egkjktk dh fuxkg ml
o`}efgyk ij iM+h tks vukt dk cksjk ckj ckj mBk dk Hkh py ugha ik jgh FkhA rqjar
gh og cksjk 'ksjs iatkc us viuh ihB ij ykn fy;k vkSj o`}efgyk ds lkFk pyrs gq,
mlds ?kj NksM+ dj vk,A brus n;kyq vkSj U;k;fon Fks egkjktk j.kthr fla?kA vki
çtk dh HkykbZ ,oa lq[k nq[k esa lnSo muds gennZ cus jgsA egkjktk us dHkh fdlh ls
gkj ugha ekuhA muds le; esa dHkh fdlh dks Qkalh ugha nh xbZA muds njckj esa
uwj
dgk¡
ls
vk;k
bd ckyd nksLr ds ?kj ls] nhi tyk dj yk;kA
lHkh :i ml :i ls vk, ftldk :i u dksbZA
jkg esa ,d ctqZx us mldks vius ikl cqyk;kA
lkjk uwj egka&lwjt dk] Nk¡o /kwi u dksbZA
mlds lj ij gkFk Qsj dj cM+s I;kj ls cksyk]
lkjs jax mlh dkfnj dh] dqnjr us fc[kjk,A
csVk tjk crkvksxs] ;g uwj dgk¡ ls vk;kA
lHkh Lo:i mlh ds gSa] ftldk Lo:i u dksbZA
ckyd Fkk eklwe o Hkksyk] ysfdu Fkk e[kewj]
bu fdj.kksa ds ihNs gS bd lwjt lksu lqugjkA
gjne fdlh vthc jax esa jgrk Fkk el:jA
bu ygjksa ds ihNs gS bd egk¡ leqan xgjkA
Qwad ekj dj ml ckyd us >V oks nhi cq>k;kA gj Kku ds ihNs gS bd egk¡&Kku dh 'kfDrA
cksyk] ckck vki crk,a] dgk¡ x;k oksg uwjA
oksg ctZqx dkSu Fkk ftldh gS mijksDr ckrA
eSus blh Kku dh [kkfrj lkjh mej xaok;hA
oksg ;wuku dk nk'kZfud Fkk] uke mldk ^lqdjkr*A
rsjh ckr ls vkt eq>s ;g ckr le> esa vk;hA
2008
dqy l`f"Vh ds Åij gS] ml 'kfDr dk igjkA
ckck lqu dj lqau gks x;k] lq/k cq/k fcljk;hA
ckyd ds pj.kksa esa viuk lhl >qdk dj cksyk]
twu
vk;k dksbZ Hkh çk.kh dHkh Hkh [kkyh gkFk
okfil ugha ykSVkA daoj ukSfugky fla?k dh
'kknh ds le; tks ghjs tfM+r lsgjk vkSj
eqY;oku ghjs tfM+r lksus] pkanh dh pkanuh
cuokbZ xbZ Fkh og Hkh vkius Jh njckj lkfgc
ve`rlj esa J)kiwoZd xq: th dks viZ.k dj
nhA vkids jkT; dk lksus pkanh ,oa dkaL; dk
flDdk ^ukud'kkgh* ds uke ls pyrk FkkA
ftl ij xq: ukud xq: xksfcan fla?k vafdr
jgrk FkkA egkjktk leLr /keZ LFkyksa]
xq:}kjksa] eafnjksa ,oa efLTnksa dh fcuk HksnHkko
ds enn fd;k djrs FksA vkidh çtk gj lq[k
lqfo/kk dk iwjk iwjk ykHk mBk jgh Fkh] tgk¡
çtk }kjk pquh gqbZ iapk;rksa ds QSlys loZekU;
<ax ls gy gqvk djrs FksA viuh lkalkfjd
;k=k iwjh djrs gq, 29 twu 1839 dks egkcyh]
vt; ;ks)k] 'kwjohj tjuSy] egk/kehZ]
loZJs"B çtkikyd] egknkuh] loZJs"B
U;k;fon ,oa uhfroku] dq'ky ç'kkld] ns'k
dk xkSjo vkSj j{kd] lw;Z dk pedrk çdk'k
ges'kk ges'kk ds fy, fonk gks x;k tks ekuoh;
/keZ] vkn'kZ ,oa fl)kUrksa dh çsj.kk dk L=ksr
lfn;ksa rd vej cuk jgsxkA
3@61] xzkMu dykSuh] tya/kj
eksck- 098150 23970
e mail: [email protected]
Avil Alh nUru aupwieAw kudriq ky sB bMdy ] (pMnw 1349)
40

Similar documents