Local Governance and Community Development Programme

Transcription

Local Governance and Community Development Programme
dfggLo pk k|wfg tyf ;+3Lo dfldnf tyf
:yfgLo ljsf; dGqL:t/af6
ldlt @)&!.#.@
@)&!.#.@ df :jLs[t
;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw,
jlw @)&
@)&!
g]kfn ;/sf/
;ª\
\ Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno
;ª#
l;+xb/jf/, sf&df)*f}
sf&df)*f}
ljifo ;"lr
kl/R5]b M !
k|f/lDes
!=! ;+lIfKt gfd / k|f/De
!=@ sfo{ljlwsf] p2]Zo
!=# kl/efiff
!
!
!
kl/R5]b M @
kl/efiff, p2]Zo / /0fgLlt
@=! kl/efiff
@=@ ;fdflhs kl/rfngsf] p2]Zo
@=# ;fdflhs kl/rfng /0fgLlt
#
#
#
kl/R5]b M #
;+:yfut Aoj:Yff
#=! s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng ;ldlt
#=@ lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt
#=# gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt
#=$ ufpF ljsf; ;ldlt ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt
#=% /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yf
#=^ :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf
#=& k[i7 kf]if0f ;lxtsf] jflif{s k|ltj]bg tof/L
$
%
^
&
*
(
!#
kl/R5]b M $
hgzlQm tyf sfo{ lhDd]jf/L
$=! ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;+of]hssf] 5gf}6
$=@ ;fdflhs kl/rfnssf] Aoj:yf
$=# ;fdflhs kl/rfnssf] of]Uotf
$=$ ;fdflhs kl/rfnssf] 5gf}6 / Aoj:yfkg k|s[of
$=% ;fdflhs kl/rfnssf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L
$=^ ;fdflhs kl/rfnssf] kfl/>lds tyf ;'ljwf / e'QmfgL k|s[of
$=& ;fdflhs kl/rfnssf] s/f/ ;]jf cjlw
$=* ;fdflhs kl/rfng :jo+;]js÷:yfgLo >f]t AolQm 5gf}6
!$
!%
!%
!%
!^
!^
!^
!&
kl/R5]b M %
j8f tyf a:tL txsf gful/s ;+oGq
%=! j8f gful/s d~rsf] u7g
%=@ gful/s ;r]tgf s]Gb|
%=# gful/s ;r]tgf s]Gb| kl/kSjtfsf cfwf/x?
%=$ gful/s ;r]tgf s]Gb| tyf ;fd'bflos ;+:yfsf] Ifdtf clea[l4
%=% gful/s ;r]tgf s]Gb| ;xof]u jlx{udg gLlt
!(
@@
@$
@$
@%
kl/R5]b M ^
hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd
^=! hLljsf]kfh{g
^=@ hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmdsf p2]Zox?
^=# hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd cGt/ut ;~rfng ug{ ;lsg] sfo{qmdx?
^=$ of]hgf sfof{Gjogsf] nflu gful/s ;r]tgf s]Gb| 5gf}6
^=% hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd sfof{Gjog k|s[of
^=^ hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd sfof{Gjog / ah]6 lgsf;f k|s[of
^=& hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;~rfng k|s[of
^=* hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmdsf] ah]6 jfF8kmfF8sf cfwf/x?
^=( hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd sfof{Gjog ug{ ;fdflhs kl/rfnssf] e"ldsf
^=!) :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf] lhDd]jf/L
^=!! lhNnf tyf gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] lhDd]jf/L
^=!@ sfo{qmd cg'udg
^=!# k|ult k|ltj]bg Aoj:yf
^=!$ ;fj{hlgs k/LIf0f / ;fj{hlgs ;'g'jfO{
@^
@^
@^
@^
@&
@&
@*
@*
@*
@*
@(
@(
@(
@(
kl/R5]b M &
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf]
mdsf] ;dLIff / d"Nof+sg
&=! ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] ;dLIff
&=@ :yfgLo ;]jf k|bfossf] sfo{ ;Dkfbg ;dLIff
&=# j8f gful/s d~r / ;fdflhs kl/rfnssf] sfo{;Dkfbg ;dLIff
&=$ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] sfdsf] ;dLIff
#)
#)
#)
#@
&=%= /fli6«o ;]jf k|bfossf] sfo{ ;Dkfbg ;dLIff
#@
kl/R5]b M *
ljljw
*=! sfo{ljlwsf] sfof{Gjog
*=@ lhNnf ljsf; ;ldltsf] e"ldsf
*=# sfo{ljlwdf yk36 / x]/km]/
*=$ lgb]{zgsf] kfngf
*=% jfwf c8sfp km'sfpg]
*=^ sfo{ljlwsf] k|of]u
*=& sfo{ljlwsf] arfp
##
##
##
##
##
##
##
cg';"lr
cg';"lr ! M
cg';"lr @ M
cg';"lr
cg';"lr
cg';"lr
cg';"lr
cg';"lr
#
$
%
^
&
M
M
M
M
M
;fdflhs kl/rfngsf nflu ;]jf k|bfos ;+:yfx?sf] ;+Vof`
lhNnf ljsf; ;ldlt / :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf jLrsf] låkIfLo
;Demf}tfsf] gd"gf
gu/kflnsf / :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf jLrsf] låkIfLo ;Demf}tfsf] gd"gf
gful/s ;r]tgf s]Gb|df 5nkmnsf ;+efljt ljifoj:t'x?
gful/s ;r]tgf s]Gb| ;~rfng / k|efjsfl/tf n]vfhf]vf cg'udg
j8f gful/s d~rsf] lqmofzLntf / k|efjsfl/tf n]vfhf]vf cg'udg
ufpF ljsf; ;ldltsf] dfl;s tyf rf}dfl;s k|ult k|ltj]bgsf] 9fFrf
#$
#*
$)
$@
$#
$^
$*
:yfgLo lgsfodf ;fdflhs kl/rfngsf] dfWodaf6 ljkGg tyf ljsf;sf] d"n k|jfxjf6
k5f8L k/]sf gful/sx?nfO{ pgLx?sf] sfd, st{Jo, tyf xs, clwsf/sf jf/]df r]tgzLn u/fO{
d'n'ssf] ljBdfg ;Dk"0f{ cfly{s ;fdflhs ;+/rgfnfO{ ljsf;sf] d"nwf/df Nofpg / gful/ssf]
cfjfh Pjd\ dfunfO{ ;Djf]wg ub}{ ;]jf k|jfxnfO{ ;dfj]zL, pQ/bfoL Pjd\ hjfkmb]xL agfpg
;/sf/L, u}/ ;/sf/L, lghL tyf ;d'bfodf cfwfl/t lgsfox? ;d]tsf] ;xsfo{df :yfgLo:t/af6 g}
ul/aL Go"gLs/0f / bLuf] ljsf;sf] cjwf/0ffnfO{ ;+:yfut ub}{ ;Dd[4 g]kfn lgdf{0f ug]{ sfo{df
;xof]u k'¥ofpg :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% sf] bkmf @#^ sf] pkbkmf -@_ n] lbPsf] clwsf/
k|of]u u/L g]kfn ;/sf/af6 æ;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)&!Æ hf/L u/L nfu" ul/Psf] 5 .
kl/R5]b !
k|f/lDes
!=!= ;lIfKt gfd / k|f/De M
o; sfo{ljlwsf] gfd ';fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)&!' /x]sf] 5 . of] sfo{ljlw @)&!
;fn >fj0f ! ut] b]lv nfu" x'g]5 .
!=@= sfo{ljlwsf] p2]Zo M
o; sfo{ljlwsf] p2]Zo b]xfo jdf]lhd /x]sf] 5 .
-s_ ;fdflhs kl/rfngsf] If]qdf ;femf cjwf/0ff jgfpg],
-v_ :yfgLo ljsf;sf If]qdf ;fdflhs kl/rfng sfo{sf] k|of]udf Ps?ktf Nofpg] /
-u_ ;fdflhs kl/rfng sfo{sf] Joj:yfkg ug]{ .
!=#= kl/efiff M
ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; sfo{ljlwdfM
-s_ æP]gÆ eGgfn] :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% ;Demg' kb{5 .
-v_ ælgodfjnLÆ eGgfn] :yfgLo :jfoQ zf;g lgodfjnL, @)%^ ;Demg' kb{5 .
-u_ æcfly{s k|zf;g lgodfjnLÆ eGgfn] :yfgLo lgsfo cfly{s k|zf;g lgodfjnL, @)^$
;Demg' kb{5 .
-3_ ædGqfnoÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/, ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno ;Demg'
kb{5 .
-ª_ æljifout dGqfnoÆ eGgfn] :yfgLo ljsf; dGqfno jfx]ssf g]kfn ;/sf/sf ljsf;
lgdf{0f Pj+ ;]jf ;'ljwfsf] k|jfx;Fu ;DjlGwt cGo ljifout dGqfnox?nfO{ ;Demg' kb{5 .
-r_ æsfo{ljlwÆ eGgfn] :yfgLo lgsfo -;|f]t kl/rfng tyf Joj:yfkg_ sfo{ljlw, @)^( ;Demg'
kb{5 .
1
-5_ æ:yfgLo lgsfoÆ eGgfn] lhNnf ljsf; ;ldlt, dxfgu/kflnsf, pkdxfgu/kflnsf,
gu/kflnsf / ufpF ljsf; ;ldltx? ;Demg' k5{ .
-h_ æj8fÆ eGgfn] ufpF ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf, pkdxfgu/kflnsf / dxfgu/kflnsf
cGt{utsf j8fx? ;Demg' kb{5 .
-em_ æ;]jf k|bfosÆ eGgfn] gful/sx?nfO{ ;]jf k'¥ofpgsf nflu u7g ePsf ;/sf/L, u}/
;/sf/L, lghL ;+:yf tyf cGo kmd{x? ;Demg' kb{5 .
-`_ æ:yfgLo ;]jf k|bfosÆ eGgfn] :yfgLo lgsfo;Fu ;Demf}tf u/L ;DjlGwt ufpF ljsf;
;ldlt, gu/kflnsf, pk dxfgu/kflnsf tyf dxfgu/kflnsf If]qdf ;fdflhs kl/rfngsf]
sfo{ ug{] ;+:yfnfO{ ;Demg' kb{5 .
-6_ æljifout sfof{noÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/sf ljleGg ljifout dGqfno cGtu{t lglZrt
sfo{If]q ePsf lhNnf:t/Lo sfof{no, l8lehg sfof{no, Onfsf:t/Lo sfof{no, ;]jf s]Gb|,
pk;]jf s]Gb|, :jf:Yo rf}sL, pk:jf:Yorf}sL ;d]t ;Demg' k5{{ .
-7_ æcg'bfgÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/, ljsf; ;fem]bf/ tyf cGo lgsfoaf6 gub jf j:t'ut
?kdf lhNnf ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf / ufpF ljsf; ;ldltdf k|fKt x'g] lgzt{, ;zt{
cg'bfg tyf k|fljlws ;xof]unfO{ ;d]t ;Demg' kb{5 .
-8_ æ;fdflhs k/LIf0fÆ eGgfn] :yfgLo lgsfo cfly{s k|zf;g lgodfjnL, @)^$ sf] lgod
@)! -!_ / ;fdflhs k/LIf0f sfo{ljlw, @)^& df pNn]v eP cg';f/sf] ;fdflhs
lhDd]jf/Lsf] n]vfhf]vf ;Demg' kb{5 .
-9_ æ;fj{hlgs k/LIf0fÆ eGgfn] :yfgLo lgsfo cfly{s k|zf;g lgodfjnL, @)^$ sf] lgod
@)! -@_ / ;fj{hlgs k/LIf0f sfo{ljlw, @)^& adf]lhd :yfgLo lgsfox?n] ;~rfng tyf
sfof{Gjog ug]{ sfo{qmd jf cfof]hgfx?sf] n]vfhf]vf ;Demg' kb{5 .
-0f_ æn}lÍs k/LIf0fÆ eGgfn] dlxnf / k'?if aLrsf] e"ldsf, ;DjGw, :yfg, :t/, cj;/ cflbsf]
n]vfhf]vf / dlxnf k'?if aLr ;dfgtf sfod ug{sf nflu to ul/Psf] sfo{qmd / ah]6
;d]tsf] ljZn]if0f sfo{ ;Demg' kb{5 .
-t_ æpkef]Qmf ;ldltÆ eGgfn] cfof]hgfjf6 k|ToIf nfe kfpg] JolQmx?sf] e]nfn]] s'g} cfof]hgf
lgdf{0f, ;~rfng, Joj:yfkg / dd{t ;Def/ ug{sf] nflu cfkm"x? dWo]af6 k|rlnt sfg"g
adf]lhd u7g u/]sf] ;ldlt ;Demg' kb{5 .
-y_ æu}/ ;/sf/L ;+:yfÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g jdf]lhd tf]lsPsf] ;/sf/L sfof{nodf btf{ eO{
:yfgLo lgsfox?;Fu ;dGjo /fvL sfo{ ug]{ gfkmf/lxt ;+3;+:yf ;Demg' kb{5 .
-b_ æof]hgfÆ eGgfn] lhNnf ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf jf ufpF ljsf; ;ldlt If]qsf] ;du|
ljsf;sf nflu tof/ ul/Psf] cfjlws, jflif{s of]hgf jf ljifout u'? of]hgf jf o:t}
k|sf/sf cGo ljsf; of]hgf ;Demg' kb{5 .
-w_ æsfo{qmdÆ eGgfn] s'g} of]hgf cGt{utsf ljleGg sfo{If]q h:t} s[lif, pBf]u, oftfoft
cflbsf] of]hgfj4 ljsf;sf nflu lglZrt cjlw, ef}uf]lns If]q tf]sL tof/ ul/Psf] ljsf;
sfo{qmdnfO{ ;Demg' kb{5 .
-g_ æcfof]hgf÷kl/of]hgfÆ eGgfn] ljsf; sfo{qmd cGtu{t s'g} ef}uf]lns If]q jf sfo{If]qdf
lglZrt cjlw / nufgL /sd tf]sL k"j{ lgwf{l/t p2]Zo k|flKtsf nflu ul/g] ;du|
lqmofsnfknfO{ ;Demg' kb{5 .
2
-k_ æljsf; ;fem]bf/Æ eGgfn] g]kfn ;/sf/;Fu ePsf] ;Demf}tf adf]lhd gub, j:t'ut Pj+
k|fljlws ;xof]u pknJw u/fpg] låkIfLo, ax'kIfLo bftf tyf ;+o'Qm /fi6«;ª\3Lo lgsfox?
Pj+ cGt/fli6«o u}/ ;/sf/L ;+:Yff ;d]t ;Demg' kb{5 .
-km_ æd"nk|jfxLs/0fÆ eGgfn] nlIft ;d'xsf] ;dfgtf tyf clwsf/ ;+/If0f ug{ pgLx?sf] ;dfg
/ ;lqmo ;xeflutf ;Demg' kb{5 . ;fy}, :yfgLo lgsfosf] p2]Zo, lqmofsnfk, ;+u7g /
;|f]t ljlgof]hg -cfly{s / dfgjLo_ df n}lËs ;dfgtf Pj+ ;fdflhs / cfly{s ?kn]
lk5l8Psf ju{, ;d'bfo / If]qnfO{ ;dfof]hg ug]{ sfo{ ;d]t ;Demg' kb{5 .
-j_ ænlIft ;d"xÆ eGgfn] ;j} hfthfltsf ljkGg kl/jf/ tyf cfly{s / ;fdflhs ?kdf k5fl8
k/]sf ju{x? -dlxnf, afnaflnsf, h]i7 gful/s, blnt, cflbaf;L÷hghflt, ckfª\utf
ePsf JolQmx?, dw];L, d'lZnd tyf lk58fju{_ Pj+ b'u{d tyf lk5l8Psf] If]qsf ;fy} g]kfn
;/sf/n] ;"rgf k|sfzg u/L nlIft ;d"x egL tf]s]sf ju{ Pj+ ;d'bfonfO{ ;Demg' kb{5 .
-e_ æckfËtf ePsf JolQmÆ eGgfn] dGqfnoåf/f hf/L ul/Psf] ;fdflhs ;'/Iff lgb]{lzsfn] u/]sf]
kl/efiff / jlu{s/0f adf]lhdsf] JolQm ;Demg' kb{5 .
-a_ "afnaflnsf" eGgfn] !* jif{ k'/f gePsf afnaflnsf ;Demg' kb{5 .
3
kl/R5]b @
kl/efiff, p2]Zo / /0fgLlt
@=!=kl/efiffM
;fdflhs kl/rfng eGgfn] cfd gful/sx?nfO{ ;d"xdf ;+ul7t u/L cfly{s, ;fdflhs tyf
;fF:s[lts ;zlQms/0fsf dfWodjf6 pgLx?sf] JolQmut, kfl/jfl/s tyf ;fdflhs hLjgdf
;sf/fTds kl/jt{g Nofpg] k|lqmofnfO{ hgfpF5 . ;fdflhs kl/rfngn] ;d"xsf ;b:ox? aLr
cfk;L ;xof]u, ;b\efj, ljZjf;, ;dGjo / ;xsfo{ j[l4 u/L ;fdflhs kF"hL lgdf{0f ug{ ;xof]u
k'¥ofpF5 .
@=@= ;fdflhs kl/rfngsf] p2] Z o M
;fdflhs kl/rfngsf lglb{i6 p2]Zox? b]xfo cg';f/ /x]sf 5g\ .
!= ;fdflhs ;zlQms/0f / ;fdflhs ?kfGt/0fsf] dfWodjf6 cfd gful/ssf]
hLljsf]kfh{gdf ;'wf/ Nofpg',
@= ;fj{hlgs If]qjf6 k|bfg ul/g] ;fj{hlgs ;]jf / ;'ljwfnfO{ k|efjsf/L jgfO{ o:tf
;]jfx?df gful/ssf] kx'Fr ;xh u/fpg',
#= gful/s / gful/s ;+:yfx?nfO{ cfkm\gf] clwsf/ k|ltsf] ;r]ttf, st{Jo / lhDd]jf/L k|lt
hfu?s u/fpg',
$= gful/sx? ljz]if u/L ljkGg ju{sf] ljsf;sf nflu ljBdfg cfly{s, ;fdflhs, ;fF:s[lts
tyf cGo ;+/rgfut cj/f]wx? x6fO{ gful/sx?sf] hLjg:t/ dfly p7fpg',
%= ;fdflhs k'FhLsf] lgdf{0fjf6 ;d'bfox?nfO{ cfkm\gf ;d:ofx? ;dfwfg ug{ ;Ifd
t'Nofpg',
^= cfk;L ;b\efj, d]nldnfk / ;xof]ujf6 ;fdflhs k'FhL lgdf{0f u/L ;fdflhs ;lxi0f'tf
j9fpg' /
&= :yfgLo nf]stGqsf] ;+:yfut ljsf;df ;xof]u k'¥ofpg' .
@=#= ;fdflhs kl/rfng /0fgLlt M
;fdflhs, cfly{s ?kdf kl5 k/]sf gful/s tyf ;d'bfox?nfO{ :yfgLo:t/sf lg0f{o
k|lqmofx?df ;lqmo ?kdf ;xefuL u/fO{ ;fj{hlgs ;|f]t, ;fwg, ;]jf / cj;/x?df ;dtfd"ns
kx'Fr :yflkt u/L gful/sx?sf] hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg lgDg /0fgLltx? cg'z/0f ul/g]5 M
!= gful/s ;r]tgf s]Gb| u7g ubf{ ;xsf/L tyf u/LjL lgjf/0f dGqfno dfkm{t klxrfg
ePsf ljkGg kl/jf/x?nfO{ ;+nUg u/fOg] 5 . gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ ufpF ljsf;
;ldltsf x/]s j8f tyf gu/kflnsfsf ljkGg j:tLx?df qmdzM lj:tf/ ub}{ nlug]5 .
gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ ;/sf/L, u}/;/sf/L tyf lghL If]q;Fu ;dGjo / cfj4tf
u/fpb} nlug] 5 .
@= j8f gful/s d~rnfO{ gful/s cg'udg, u'0f:t/ lgoGq0f tyf ;xhLs/0f d~rsf]] ?kdf
ljsf; ul/g]5 .
#= :yfgLo:t/df g]kfn ;/sf/sf ;a} ljsf; ultljlwx? ;~rfng ubf{ j8f gful/s d~r
k|j]z ljGb'sf] ?kdf /xg] 5g\ .
4
$= nlIft ju{ tkm{sf sfo{qmdx? gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox? ;d]tsf] hLljsf]kfh{g
;'wf/df s]Gb|Lt ul/g]5 .
%= gful/s ;r]tgf s]Gb|n] kl/kSjtf xfl;n u/] kZrft oL s]Gbx?nfO{ ;xsf/Ldf ?kfGt/0f
x'g k|f]T;flxt ul/g]5 .
^= :yfgLo lgsfo;Fu cfj4 eO{ cGo lgsfo jf ;+:yfjf6 u7g ul/Psf gful/s ;r]tgf
s]Gb| jf cGo o:t} ;+:yfx?nfO{ ;fdflhs kl/rfng;DaGwL sfo{qmdsf] d"ne"t dfGotfdf
c;/ gkg]{ u/L gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] dfGotf lbO{ sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
5
kl/R5]b #
;+:yfut Joj:yf
#=!= s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng ;ldlt M
;fdflhs kl/rfngsf] sfdnfO{ /fi6«JofkL ?kdf sfof{Gjog ug{ u/fpgsf nflu ;ª\3Lo
dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfnosf ;x-;lrjsf] ;+of]hsTjdf b]xfo cg';f/sf] s]Gb|Lo
;fdflhs kl/rfng ;ldlt u7g ul/g]5 . ;ldltn] ;fdflhs kl/rfngsf] sfo{df ;+nUg /x]sf
;+:yfx?nfO{ ;fdflhs kl/rfngsf] ljlw / k|lqmofdf k|i6tf Nofpg, pgLx?sf] Ifdtf ljsf; ug{,
oL lgsfox? jLr ;dGjofTds ?kdf ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjog u/fpg :yfgLo
lgsfonfO{ lgb]{lzt ug'{sf ;fy} s]Gb|Lo:t/ b]lv g} gLltut ;dGjo ug]{5 .
s= s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng ;ldltsf] u7g M
s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng ;ldltsf] u7g b]xfo adf]lhd x'g]5M
1.
;x ;lrj, ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno
-;fdflhs kl/rfng sfo{qmd x]g{] dxfzfvf k|d'v_
cWoIf
2.
sfo{qmd k|jGws, :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd
;b:o
3.
pk ;lrj, /fli6«o of]hgf cfof]u
;b:o
4.
pk ;lrj, cy{ dGqfno
;b:o
5.
pk ;lrj, s[lif ljsf; dGqfno
;b:o
6.
pk ;lrj, :jf:Yo tyf hg;+Vof dGqfno
;b:o
7.
pk ;lrj, lzIff dGqfno
;b:o
8.
pk ;lrj, zx/L ljsf; dGqfno
;b:o
9.
pk ;lrj, jg tyf e";+/If0f dGqfno
;b:o
10. pk ;lrj, dlxnf, jfnjflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno
;b:o
11. pk ;lrj, ;xsf/L tyf u/LjL lgjf/0f dGqfno
;b:o
12. zfvf k|d'v, n}lËs ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f zfvf, ;ª\3Lo dfldnf tyf
:yfgLo ljsf; dGqfno
;b:o
13. sfo{sf/L lgb]{zs, ul/jL lgjf/0f sf]if
;b:o
14. k|ltlglw, u}/ ;/sf/L ;+:yfsf dxf;+3x? -dxf;+3x? dWo]af6 k|ltlglwTj ug]{ al9df
b'O{hgf_
;b:o
15. dGqfnon] tf]s]sf] zfvf k|d'v
;b:o-;lrj
-cfjZostf cg';f/ ljsf; ;fem]bf/ tyf cGo ;/f]sf/jfnfx?nfO{ j}7sdf cfdGq0f ug{
;lsg]5 ._
v= sfd, st{Jo / clwsf/M
s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo cg';f/ x'g]5 .
6
!=
@=
#=
$=
;fdflhs kl/rfng ;DaGwL ljleGg gLlt lgodx? th'{df ug]{,
s]Gb|Lo:t/df /x]sf ;fdflhs kl/rfng ug]{ lgsfox? aLr sfo{ut ;dGjo sfod ug]{,
:yfgLo lgsfox?nfO{ ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjo ug{ cfjZos lgb]{zg lbg],
:yfgLo lgsfo / If]qLo ;dGjo OsfO{sf] ;dGjodf lhNnf / gu/ ;fdflhs kl/rfng
;ldltsf] Ifdtf clej[l4 ug]{ .
u= s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng ;ldltsf] j}7s M
s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng ;ldltsf] j}7s ;fdfGotof jif{sf] @ k6s j:g]5 . cfjZostf
cg';f/ ;ldltsf] j}7s h'g;'s} a]nf klg j:g ;Sg]5 . s]Gb|Lo ;ldltsf] j}7sdf ljifout
lj1x?nfO{ cfdGq0f ug{ ;lsg]5 .
#=@ lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt M
lhNnf leqsf ;Dk"0f{ ufpF ljsf; ;ldltx?df ;dGjofTds ?kdf ;fdflhs kl/rfng
sfo{qmd sfof{Gjog ug{sf nflu lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt u7g ul/g]5 .
s= lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt M
lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] u7g b]xfo adf]lhd x'g]5M
lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;fdflhs ljsf; ;ldltsf ;+of]hs
;+of]hs
-lgjf{lrt hgk|ltlglw jxfn geP;Ddsf nflu :yfgLo ljsf; clwsf/L_
2. :yfgLo ljsf; clwsf/L
;b:o
3. dlxnf tyf afnaflnsf sfof{no / s[lif ljsf; sfof{nosf k|d'v
;b:o
4. lhNnf n}lËs ;dfgtf tyf ;dflhs ;dfj]zLs/0f ;ldltsf] k|ltlglw ! hgf
;b:o
5. lhNnf leqsf gu/kflnsfx? dWo]jf6 ;+of]hsn] tf]s]sf] sfo{sf/L clws[t ! hgf ;b:o
6. lhNnf jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;g ;dGjo ;ldltsf k|ltlglw ! hgf
;b:o
7. lhNnf u}/;/sf/L ;+:yf dxf;+3x?sf k|ltlglw dWo]af6 Ps hgf dlxnf ;lxt al9df @
hgf
;b:o
8. ufpF ljsf; ;ldlt /fli6«o dxf;+3 lhNnf ;ldlt k|ltlglw ! hgf
;b:o
9. :yfgLo ljsf; sf]ifsf sfo{sf/L ;lrj
;b:o
10. lhNnf zf;g lj1 -dGqfnosf] cGtu{taf6 lgo'Qm_
;b:o
11. lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;fdflhs ljsf; zfvf k|d'v
;b:o-;lrj
-;fdflhs ljsf; zfvf k|d'v gePsf] cj:yfdf :yfgLo ljsf; clwsf/Ln] tf]s]sf]
clws[t:t/sf] sd{rf/Ln] ;b:o ;lrjsf] sfd ug]{5_
o; a}7sdf cfjZostf cg';f/ ljsf; ;fem]bf/sf k|ltlglwx?nfO{ j}7sdf cfdGq0f ug{ ;lsg]
5.
1.
7
v_ lhNNff ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] sfd, st{ J o / clwsf/ M
lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo jdf]lhd x'g]5 .
1. lhNnfdf ;~rflnt ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL ljleGg lgsfosf sfo{qmdx?nfO{ ;+of]hg /
;dGjo ug]{,
2. ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] sfof{Gjog ug]{ tyf sfof{Gjogdf b]lvPsf afwf, Jojwfg /
;d:of ;dfwfgsf nflu cfjZos ;'emfj tyf lgb]{zg lbg],
3. ;fdflhs kl/rfng sfof{Gjog sfo{tflnsf cg';f/ sfd eP÷gePsf] osLg ug]{ /
sfo{tflnsf cg';f/ sfd gu/]sf] kfOPdf ;DalGwt kIfnfO{ sfo{s|d ;+rfng ug{ lgb]{zg
lbg]÷;r]t u/fpg],
4. ljifout sfof{no / cGo ;/sf/L If]qaf6 ;~rflnt ;DjlGwt sfo{qmd jf cfof]hgfsf]
cg'udg ug{],
5. lhNnfdf :yfgLo lgsfo nufot cGo ljleGg ;+: yfx?åf/f ;~rflnt ;fdflhs kl/rfng
sfo{sf] ;du| ?kdf cg'udg ug]{ / ;f]sf] rf}dfl;s tyf aflif{s k|ltj]bg lhNnf ljsf;
;ldltdf k]z ug]{] .
lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] j}7s sDtLdf å}dfl;s ?kdf j:g]5 / cfjZos
k/]sf] j]nf h'g;'s} ;dodf klg j:g ;Sg]5 . ;ldltsf kbflwsf/Lx?n] lhNnf ljsf; ;ldltsf
kbflwsf/Lx?n] kfP ;/x j}7s eQf kfpg] 5g\ .
gf]6M ;ldltn] cfkm\gf] j}7sdf j}7ssf] ljifo / k|s[lt x]/L ;fdflhs kl/rfngsf] sfd ug]{
;DjlGwt JolQm jf ;+:yfsf] k|ltlglwnfO{ cfdGq0f ug{ ;Sg]5 . o:tf] a}7sdf lhNnf leq ;fdflhs
kl/rfngsf] sfd ug]{ ljleGg lgsfox?n] lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltnfO{ cf-cfkm\gf
sfo{If]q, sfo{ k|ult nufot cGo dfu ePsf ljljw ljifox?df hfgsf/L u/fpg], ;Nnfx, ;'emfj
tyf k[i7kf]if0f lng]÷lbg] / ;ldltsf] lg0f{onfO{ kfngf ug{ cu|;/ x'g' kg]{5 .
#=#= gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt M
gu/kflnsdf gu/ leqsf j8fx?df ;dGjofTds ?kdf ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd
sfof{Gjog ug{sf nflu gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt u7g ul/g]5 .
s= gu/ ;fdlhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] u7gM
gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] u7g b]xfo adf]lhd x'g]5M
1. gu/kflnsfsf] ;fdflhs ljsf; ;ldltsf ;+of]hs
;+of]hs
-lgjf{lrt hgk|ltlglw jxfn geP;Ddsf nflu sfo{sf/L clws[t_
2. gu/kflnsf sfo{sf/L clws[t
;b:o
3. ;+of]hsn] tf]s]sf] ljifout sfof{nosf clws[t :t/sf k|ltlglw – @ hgf
;b:o
4. gu/ n}lËs ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;ldltaf6 k|ltlglw– ! ;b:o
5. gu/ jfnd}qL :yfgLo zf;g ;ldltjf6 k|ltlglw –!
;b:o
6. gu/:t/Lo jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;g ;ldltsf k|ltlglw –!
;b:o
8
lhNNff÷gu/:t/Lo, u}/;/sf/L ;+:yf dxf;+3x? dWo]af6 Ps hgf dlxnf
hgf k|ltlglw
8. j8f gful/s d~r dWo]af6 slDtdf Ps dlxnf ;lxt k|ltlglw– @ hgf
9. h]i7 gful/ssf k|ltlglw -Ps hgf dlxnf / Ps k'?if_ @ hgf
10. gu/ zf;g lj1 -dGqfnosf] sfo{qmdaf6 lgo'Qm_
11. gu/kflnsf ;fdflhs ljsf; zfvf k|d'v
7.
;lxt al9df @
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o-;lrj
v= gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M
gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo cg';f/ x'g]5 .
1. gu/ If]qdf ;~rflnt ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL ljleGg lgsfosf sfo{qmdx?nfO{
;+of]hg / ;dGjo ug]{,
2. ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] sfof{Gjog ug]{ tyf sfof{Gjogdf b]lvPsf afwf, Jojwfg /
;d:of ;dfwfgsf nflu cfjZos ;'emfj / lgb]{zg lbg],
3. ;fdflhs kl/rfng sfof{Gjog sfo{tflnsf cg';f/ sfd eP gePsf] olsg ug]{ /
sfo{tflnsf cg';f/ sfd gu/]sf] kfOPdf ;DalGwt kIfnfO{ sfo{s|d ;~rfng ug{ ;'emfj
lbg]÷;r]t u/fpg],
4. ljifout sfof{no / cGo ;/sf/L If]qaf6 ;~rflnt sfo{qmd jf cfof]hgfsf] ;d]t
cg'udg ug{] /
5. gu/ If]qdf :yfgLo lgsfo nufot cGo ljleGg ;+:yfx?åf/f ;~rflnt ;fdflhs kl/rfng
sfo{sf] ;du| ?kdf cg'udg ug]{ / ;f]sf] rf}dfl;s / aflif{s k|ltj]bg lhNnf ljsf;
;ldltdf k]z ug]{] .
gf]6M ;ldltn] cfˆgf] j}7sdf j}7ssf] ljifo / k|s[lt x]/L ;fdflhs kl/rfngsf] sfd ug]{ ;DjlGwt
JolQm jf ;+:yfsf] k|ltlglwnfO{ cfdGq0f ug{ ;Sg]5 . o:tf] a}7sdf gkfleq ;fdflhs kl/rfngsf]
sfd ug]{ ljleGg lgsfox?n] gkf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltnfO{ cf-cfkm\gf sfo{If]q, sfo{
k|ult nufot cGo dfu ePsf ljljw ljifox?df hfgsf/L u/fpg], ;Nnfx, ;'emfj tyf k[i7kf]if0f
lng]÷lbg] / ;ldltsf] lg0f{onfO{ kfngf ug{ cu|;/ x'g' kg]{5 .
#=$
ufpF ljsf; ;ldlt ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt
ufpF ljsf; ;ldlt:t/df ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] ;dGjofTds ?kdf sfof{Gjog,
/]vb]v, ;'k/Lj]If0f / cg'udg u/L ufpF ljsf; ;ldltnfO{ k|ltj]bg k]z ug{ ufpF ;fdflhs
kl/rfng ;dGjo ;ldlt u7g ul/g]5 .
s= ufpF ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] u7g M
ufpF ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] u7g b]xfo adf]llhd x'g]5M
1. ufpF ljsf; ;ldltsf] cWoIf jf cWoIfsf] sfd ug{ tf]lsPsf] kbflwsf/L
;+of]hs
2. ufpF ljsf; ;ldltsf] ;lrj
;b:o
9
j8f gful/s d~r dWo]af6 sDtLdf Ps dlxnf ;lxt b'O{hgf k|ltlglw
;b:o
4. gful/s ;r]tgf s]Gb|af6 Pshgf dlxnf k|ltlglw
;b:o
5. ;+of]hsn] tf]s]sf] ljifout Onfsf jf ufpF:t/sf] sfof{nosf] k|d'v Pshgf
;b:o
6. :yfgLo ;fd'bflos ;+:yf jf cfdf ;d"xjf6 Ps hgf
;b:o
7. ufpF s[lif, jg tyf jftfj/0f ;ldltsf k|ltlglw
;b:o
8. h]i7 gful/ssf k|ltlglw -! dlxnf / ! k'?if_ @ hgf
;b:o
9. ufpF n}lËs ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;ldltjf6 dlxnf k|ltlglw–!
;b:o
10. ufpF+ jfnd}qL :yfgLo zf;g ;ldltjf6 k|ltlglw–!
;b:o
11. ;fdflhs kl/rfns
;b:o ;lrj
v= ufpF ljsf; ;ldlt:t/df ;fdflhs kl/rfngsf] sfd ug]{ cGo lgsfo jf ;+:yfx?n] g]kfn
;/sf/jf6 ;~rflnt o; sfo{qmd;+u lgs6td ;xsfo{ / sfo{ut tfnd]n ug{' tL ;+:yfx?sf]
st{Jo x'g]5 . o;/L ;xsfo{ tyf ;fem]bf/Ldf sfd ug]{ ;+3 ;+:yfsf k|ltlglwx?nfO{ ufpF
;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] j}7sdf cfdlGqt ul/g] 5 .
u= ufpF ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/
ufpF ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
1. lhNnf tyf gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] ;dGjodf ufpF ljsf; ;ldlt
If]qdf ufpF ljsf; ;ldlt tyf cGo lgsfox?åf/f ;~rflnt ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL
sfo{qmdx?sf] lgoldt ?kdf cg'udg ug]{, ;'emfj lbg] tyf ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL
:yfgLo:t/sf gLlt lgodx?sf] th'{df u/L sfof{Gjog u/fpg],
@= ufpF ljsf; ;ldlt nufot cGo ljleGg ;+:yfx?åf/f ;~rflnt ;fdflhs kl/rfng sfo{
jLr ;dGjo ug]{ / ;f]sf] rf}dfl;s / aflif{s k|ltj]bg lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo
;ldlt dfkm{t lhNnf ljsf; ;ldltdf k7fpg],
#= ;fdflhs kl/rfng sfof{Gjog sfo{tflnsf cg';f/ sfd eP gePsf] osLg ug]{ /
sfo{tflnsf cg';f/ sfd gu/]sf] kfOPdf ;DalGwt kIfnfO{ sfo{s|d ;~rfng ug{ ;'emfj
lbg]÷;r]t u/fpg],
$= hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmdsf] lgoldt ?kdf cg'udg u/L ;'emfj tyf k[i7kf]if0f lbg],
%= j8f gful/s d~r / gful/s ;r]tgf s]Gbsf] cg'udg tyf d"Nof+sg ug]{,
^= j8f gful/s d~r / gful/s ;r]tgf s]Gbjf6 k|fyldsLs/0f ePsf sfo{qmdx? Plss[t
of]hgf th'{df ;ldltdf k]z ug{ ;xof]u ug]{ /
&= ufpF ljsf; ;ldlt:t/df ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL cGo lqmofsnfkx? ug{ ufpF ljsf;
;ldlt, j8f gful/s d~r / gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ ;xof]u k'¥ofpg] .
3.
#=%= /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yf M
dGqfnonfO{ ;fdflhs kl/rfngsf If]qdf cfjZos ;Nnfx ;'emfj lbg, gLltut lg0f{ox?df
;xof]u k'¥ofpg, ufpF ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf / lhNnf ljsf; ;ldlt tyf :yfgLo ;]jf
10
k|bfosx?sf] Ifdtf clej[l4 ug{, ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL tflnd lbUbz{g, xft] k'l:tsf cflb
;fdu|Lx? tof/ ug{ tyf ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] ;du| Joj:yfkgdf ;xof]u ug{ /fli6«o
;]jf k|bfossf] ?kdf :yfgLo ljsf; k|lzIf0f k|lti7fgnfO{ kl/rfng ul/g]5 .
-s_ /fli6|«o ;]jf k|bfossf sfo{x? M
1. ;fdflhs kl/rfng sfo{sf] jf/]df tf]lsPsf tflnd tyf k|lzIf0f sfo{qmdx? ;~rfng ug]{,
u'0f:t/ lgoGq0f ug]{ / ;f] ;DjGwL cWoog, cg';Gwfgsf sfo{x? ;~rfng ug]{,
2. ;fdflhs kl/rfng xft] k'l:tsf, ;"rgf, lzIff / ;~rf/ ;fdu|L, ;|f]t kl/rfng lgb]{lzsf
tyf ;|f]t jfF8kmfF8sf cfwf/x?, s[lif ljsf;, kz' ;]jf, hg :jf:Yo, hf]lvd Joj:yfkg,
jftfj/0fLo ;/;kmfO{ tyf hnjfo" kl/jt{g, jfnd}qL :yfgLo zf;g, jftfj/0f d}qL :yfgLo
zf;g, n}lËs ;dfgtf tyf ;dfj]zLs/0f nufotsf ljifox? ;dfj]z ePsf] xft]
k'l:tsfx? tof/ ug]{,
3. s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng ;ldltsf] j}7sdf ;fdflhs kl/rfng ;DjGwdf ePsf
sfdx?sf] sfo{ k|ult k]z u/L k[i7kf]if0f lng],
4. ;fdflhs kl/rfng / o;;F+u ;DjlGwt dfGotf k|fKt tflndsf kf7\oqmd k|of]u u/L tflnd
;~rfng ug]{,
5. ;fdflhs kl/rfnsx?sf] sfd st{Jo clwsf/, tflnd ;xhLs/0f ;Lk, cGt/Jo}olQms
;~rf/ ;Lk, ;fd'bflos ;+:yf kl/rfng, afn clwsf/ ;+/If0f / ;Dj4{g, gful/s cg'udg,
;~hfn u7g tyf kl/rfng / ltgsf] sfd st{Ao, j8f gful/s d~rsf] sfd / e"ldsf
ljifos tflnd k'l:tsf, tflnd ;fdfu|Lx?sf] Psd'i7 vfsf tof/ ug]{,
6. :yfgLo ;]jf k|bfos tyf ;fdflhs kl/rfnsx?nfO{ cfjZostf cg';f/sf] Ifdtf clej[l4
tflnd, k|lzIf0f, k/fdz{ ;]jf, ;fdflhs pQ/bfloTj, ;fdflhs kl/rfng tyf cGo
;d;fdlos ljifox?df tflnd tyf k'g{tfhuL tflnd k|bfg ug]{,
7. :yfgLo ;]jf k|bfosx?n] ;fdflhs kl/rfnsx?nfO{ k|bfg u/]sf] tflndsf] k|efjsfl/tf /
;fdflhs kl/rfnsx?sf] sfo{;Dkfbg cg'udg u/L Ifdtf ljsf;sf If]qx?sf] klxrfg ug]{,
8. :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd;+Fusf] ;Demf}tfdf cfwfl/t /x]/ ;fdflhs
kl/rfng;Fu ;DjlGwt ;Dk"0f{ tflnd sfo{qmdsf] ;dGjo / Joj:yfkg ug{ tflnd
Joj:yfks lgo'Qm ug]{,
9. ;fdflhs kl/rfng;Fu ;DjlGwt Tfflndsf nflu ljifout ?kdf bIf k|lzIfsx?sf] klxrfg
;"lr tof/L / kl/rfng ug]{,
10. :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdn] tof/ u/]sf k|lzIfsx?sf] ;"rL k|fKt u/L
bIftfsf cfwf/df ;DjlGwt tflnd tyf Ifdtf ljsf; sfo{qmdx?df kl/rfng ug]{,
11. :yfgLo ;]jf k|bfosx?n] ;fdflhs kl/rfnsx?nfO{ k|bfg ug]{ tflndsf] cg'udg ug]{ /
k[i7kf]if0f lbg],
12. :jLs[t dfkb08 leq /x]/ ;fdflhs kl/rfng;Fu ;DjlGwt If]qdf k|lzIfsx? tof/ ug]{ /
sfo{qmd;Fu ;DalGwt ljljw k|s[ltsf tflndx? ;~rfng ug]{ /
13. ;fdflhs kl/rfngsf If]qdf :yfgLo ;]jf k|bfossf] e"ldsfnfO{ ;zQm u/fO{ ;fdflhs
kl/rfng sfo{nfO{ k|ltkmno'Qm jgfpg] .
11
#=^= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf M
lhNnf leqsf tf]lsPsf ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf j8fx?df ;fdflhs
kl/rfng sfo{qmd ;~rfng ug{ ;fj{hlgs vl/b P]g, @)^# tyf ;fj{hlgs vl/b lgodfjnL,
@)^$ n] lgwf{/0f u/]sf] vl/b k|s[of÷ljlw jdf]lhd :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfx? cg';"lr ! df
pNn]v eP cg';f/sf] ;+Vofdf v'nf k|lt:kwf{sf] dfWodaf6 5gf]6 ul/g]5 . o;/L 5gf]6 ePsf
;+:yfx?n] lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfn] tf]s]sf ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf
j8fx?df tf]lsP adf]lhdsf sfo{qmd ;~rfng ug]{5g\ .
s= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf nflu Go"gtd of]UotfM
:yfgLo ;]jfk|bfossf nflu Go'gtd of]Uotf b]xfo cg';f/ x'g]5 M
1. ;DjlGwt lhNnfdf btf{ ePsf u}/;/sf/L ;+:yf, k/fdz{bftf kmd{, k|lzIf0f ;+:yf,
2. :yfgLo zf;g tyf ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL sDtLdf # jif{sf] sfo{ cg'ej ePsf],
3. ut cfly{s aif{;Ddsf] clGtd n]vfk/LIf0f ;DkGg u/]sf],
4. Rffn' cfly{s jif{sf] nflu ;DalGwt ;/sf/L lgsfoaf6 ;+:yf gjLs/0f ePsf],
5. ut tLg cfly{s jif{sf] n]vfk/LIf0f k|ltj]bg cg';f/ cf}ift jflif{s ? kf+r nfv jf ;f] eGbf
j9L /sd a/fa/sf] sf/f]jf/ u/]sf],
6. ;DjlGwt lhNnf leq cfkm\g} ejg jf ef8fdf sfof{no ;~rfng ePsf], Go"gtd ;+Vofdf
sfof{no kmlg{r/, sDKo'6/, 6]lnkmf]g, Od]n, OG6/g]6 nufot sd{rf/Lx?sf] Joj:yf ePsf],
7. ljutdf cGo s'g} ;+3 ;+:yfx?;Fu sfd ubf{ sfnf] ;"lrdf gk/]sf] /
8. d"No clej[l4 s/df btf{ ePsf] .
v= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf 5gf}6 k|lqmofM
:yfgLo ;]jf k|bfo ;+:yf 5gf}6 k|lqmof b]xfo adf]lhd x'g]5M
!=
:yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf 5gf}+6 ;fj{hlgs vl/b P]g, @)^# tyf lgodfjnL, @)^$ n]
lgwf{/0f u/]sf] vl/b ljlw / k|s[of jdf]lhd x'g]5 .
@=
:yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] sfo{qmd ;dGjo OsfOn] ;fdflhs
kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjogsf nflu pNn]lvt of]Uotf k'u]sf :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfx?jf6
k|:tfjgf kq cfJxfg ;DaGwL ;"rgf ;fj{hlgs ug]{5 . ;fdflhs kl/rfngsf] sfd ug{ of]Uotf
k'u]sf :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfn] ;DjlGwt lhNnf ljsf; ;ldlt / gu/kflnsfdf tf]lsPsf]
9fFrfdf k|:tfjgf k]z ug]{5g\ . tf]lsPsf] ;dofjlw leq l/tk"j{s kg{ cfPsf cfzo kq tyf
k|:tfjgfx?sf]] d"Nof+sg ug{ lhNnf tyf gu/kflnsfn] ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf
cWoIfsf] ;+of]hsTjdf k|:tfjgf d"Nof+sg k|fljlws ;ldlt u7g u/L ;]jfk|bfos ;+:yfx?sf]
d"Nof+sg u/L :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] If]qLo ;dGjo OsfOdf k7fpg]5 .
lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfn] k|fljlws k|:tfjx? d"Nof+sgsf nflu cfjZostf dxz';
ePdf ljifo lj1x?jf6 k|fljlws ;]jf lng ;Sg]5g\ .
12
#=
:yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos sfo{qmdsf] If]qLo ;dGjo OsfOn] o;/L lhNnf tyf
gu/kflnsfaf6 k|fKt ePsf k|:tfjx?sf] d"Nof+sgsf] cfwf/x? / ul/Psf] d"Nof+sgsf] k|s[of :ki6
/x] g/x]sf], ;fj{hlgs vl/b P]g, @)^# tyf ;fj{hlgs vl/b lgodfjnL, @)^$ adf]lhd eP
gePsf] d"Nof+sg u/L k|fKt ePsf] & lbgleq cfˆgf] ;'emfj ;lxt ;DalGwt lhNnf ljsf; ;ldlt
jf gu/kflnsfdf lkmtf{ k7fpg]5 . o;/L k|fKt k/fdz{sf] cfwf/df ;DalGwt lhNnf ljsf; ;ldlt
jf gu/kflnsfn] & lbg leq lg0f{o u/L ;+emf}tf ;DkGg ug'{ kg]{5 .
u= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf 5gf]6sf cfwf/x? M
-!_ ;DjlGwt lhNnfsf :yfgLo lgsfo;Fu sfd u/]sf] cg'ej,
-@_ ;fdflhs kl/rfng sfo{k|ltsf] cg'ej / bIftf,
-#_ ljkGg tyf ;LdfGts[t ;d'bfo;Fu sfd u/]sf] cg'ej,
-$_ ;+:yfdf sfo{/t hgzlQm, sfof{no tyf pks/0fx?sf] pknAwtf,
-%_ ;+:yfsf] n]vfk/LIf0f tyf cfGtl/s ;'zf;gsf] cj:yf tyf ;+:yf gjLs/0f,
-^_ ;+:yfn] ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf nflu k|:tfj u/]sf hgzlQmsf] of]Uotf, cg'ej /
sfo{qmd cjlwe/sf] nflu pknAwtf .
gf]6 M :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] sfo{qmd ;dGjo OsfOn] ;fdflhs
kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjogsf nflu :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfx?jf6 k|:tfjgf kq cfJxfg
;DaGwL ;"rgf ;fj{hlgs ubf{ :yfgLo ;]jf k|bfosx?sf] 5gf}6sf cGo cfwf/x? ;"rgfdf k|sflzt
u/] adf]lhd x'g]5g\ .
3= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf] ;+Vof M
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;~rfngsf nflu :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf 5gf]6 ubf{
lxdfnL lhNnfsf] xsdf ;/b/ ;ft ufpF ljsf; ;ldltsf nflu Ps, kxf8L lhNnfsf nflu ;/b/
bz ufpF ljsf; ;ldltsf nflu Ps / t/fO{sf lhNnfsf nflu ;/b/ t]x| ufpF ljsf; ;ldltsf
nflu Ps ;]jf k|bfos ;+:yf 5gf]6 ul/g]5 . o;}u/L gu/kflnsfsf] xsdf ;fdflhs kl/rfng
sfo{qmd ;~rfng ubf{ cg';"lr ! df pNn]v ePsf] ;+Vofdf :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf 5gf]6 ug{
;Sg]5 .
ª= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf] sfd, st{Jo / e"ldsf M
o; sfo{ljlwsf] p2]Zo, dd{ / k|fjwfg cg'?k ;fdflhs kl/rfng sfo{df :yfgLo lgsfonfO{ b]xfo
adf]lhd :yfgLo ;]jf k|bfosn] cfjZos ;xof]u / ;xlhs/0f ug'{kg]{5M
1. sfo{qmdn] lgwf{l/t u/]sf] k|s[of÷ljlw÷dfkb08 cg';f/ lhNnf ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf
tyf lhNnf tyf gu/kflnsf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt;Fusf] ;dGjodf ;fdflhs
kl/rfng ;+of]hs / ;fdflhs kl/rfnsx? 5gf]6 ug]{,
2. /fli6«o ;]jfk|bfos;Fusf] ;dGjodf ;fdflhs kl/rfnsx?nfO{ tf]lsP cg';f/sf] tflndsf]
;~rfng ug]{,
3. sfo{qmdsf] ;du| Joj:yfkgsf nflu k'0f{sfnLg sfo{qmd ;+of]hs 5gf]6 ug]{ / sDtLdf
dlxgfsf] b'O{ k6s :ynut ?kdf ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] cg'udg ug]{ Joj:yf
ldnfpg],
13
;fdflhs kl/rfnsx?nfO{ sfo{qmd ;~rfng ug{ -ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/ j8f:t/df
lgjf{lrt k|ltlglw, /fhgLlts bn, gful/s ;fdfh, ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yfx?nfO{
sfo{qmdjf/] cg'lzIf0f, ;~rfng ug]{, j8f gful/s d~r u7g tyf k'g{u7gdf ;xlhs/0f,
gful/s ;r]tgf s]Gb| ;~rfng tyf lj:tf/, hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd sfo{fGjog, cGo
;fdflhs kl/rfng lgsfox?;Fu sfo{ut ;DjGw / ;dGjo lj:tf/ ug]{ tyf ;fdflhs
kl/rfnsx?nfO{ lg/Gt/ ?kdf ;xhLs/0f tyf k|fljlws ;xof]u / k[i7kf]if0f lbg],
5. ;fdflhs kl/rfnsx?sf] lgoldt j}7s /fVg] / Ps csf{jLr cg'ej, l;sfO{ tyf /fd|f
sfdx?sf] cfbfg k|bfg ug]{ . sfo{qmd;Fu ;DjlGwt s'g} ;d:of ePdf ;dfwfgsf
pkfox?jf/] 5nkmn u/L ;dfwfgsf nflu tTsfn kxn ug]{,
6. afn jrfp, afn ;+/If0f, afn ljsf;, jfn ;xeflutf / ;du|df jfn clwsf/, jftfj/0f
d}qL lbuf] ljsf;, ljkb\ Joj:Yffkg, n}lËs ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f, cfo
cfh{g, ;fd'bflos d]nldnfk, ;fd'bflos ljsf;, ;fdflhs ;b\efj clej[l4, h]i7
gful/ssf] cfb/ / ;Ddfg, ;fdflhs ljs[lt pGd"ng, gful/s clwsf/, st{Jo cflb jf/]
hfgsf/L lbg] vfnsf ;"rgf, lzIff / ;~rf/sf ;fdu|Lx? ;+sng ug]{ / ;fdflhs
kl/rfnsx?sf dfWodjf6 ;d'bfonfO{ ;r]tLs/0f ug]{,
7. dGqfno, :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd, lhNnf tyf gu/kflnsf ;fdflhs
kl/rfng ;dGjo ;ldltn] lbPsf ;'emfj tyf k[i7kf]if0fx? nfu" ug]{,
8. gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ k|efjsf/L ?kdf ;~rfng ug{ lgoldt ?kdf cg'udgsf] Joj:yf
ldnfpg],
9. tf]lsPsf] 9fFrf / ldlt leq lhNnf ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf / ufpF ljsf; ;ldltdf
cfly{s tyf k|fljlws k|ltj]bg k]z ug]{,
10. lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfjf6 k|fKt ug{'kg]{ ;fdflhs kl/rfng;Fu ;DjlGwt
jh]6 ;fdflhs ljsf; zfvf dfkm{t ;dod} lgsfzf dfu u/L tf]lsPsf If]qx?df vr{ ug]{
/ sfo{qmd ;+of]hssf] kfl/>lds j}+s dfkm{t e'QmfgL lbg],
11. cfly{s tyf ;fdflhs ?kdf kl5k/]sf ju{x?sf] klxrfg ug{ tyf ;xeflutfd"ns of]hgf
th'{df k|s[ofsf x/]s r/0fx?df oL ju{x?sf] cfjZostf / rfxgfx?nfO{ ;dfj]z ug{
PsLs[t of]hgf th'{df ;ldltsf] sfdnfO{ ;xhLs/0f ug]{,
4.
:yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdn] ;do-;dodf dfu u/]sf ljj/0fx?
pknJw u/fpg], ;fdflhs kl/rfngsf ultljlwx?df bf]xf]/f]kg x6fpg, :yfgLo 1fg ;Lk /
cg'ejx?sf] cfbfg k|bfg ug]{ / ;fdflhs kl/rfngsf ;jf{]Qd cEof;x?sf] k|rf/ k|;f/
ug]{ . ljBdfg ;+u7g, ;+:yf, ljifout sfof{no, cGt/f{li6«o, /fli6«o u}/;/sf/L ;+:yfx?;Fu
;dGjo / ;DaGw :yfkgf ug{, ufpF, s[lif jg tyf jftfj/0f ;ldlt ;~hfn lgdf0f{ ug]{,
13. lhNnf l:yt k|fs[lts ;|f]t, s[lif, kz', :jf:Yo, vfg]kfgL, l;+rfO{, ljB't, lzIff / cGo ljljw
ultljlwx?df ;+nUg ;/sf/L, u}/;/sf/L lgsfox? tyf bft[ ;+:yfx?;Fu hLljsf]kfh{g
;xof]u sfo{qmd ;~rfng ug{ ;dGjo / ;xsfo{sf] jftfj/0f :yflkt ug{],
14. gful/s ;r]tgf s]Gb|x?sf] j}+s vftf ;~rfng ug{ / gful/s ;r]tgf s]Gb|x?sf nflu
k|fKt x'g] cg'bfg tyf sfo{qmd jh]6 j}+s tyf ljQLo ;+:yfx? dfkm{t sf/f]jf/ ug{ ;xof]u
ug]{,
12.
14
hLljsf]kfh{g sfo{qmd ;~rfng, Joj:yfkg tyf sfo{qmdsf] k|efj d"Nof+sg ug{ gful/s
;r]tgf s]Gb|nfO{ lg/Gt/ ?kdf ;xof]u ug]{ /
16. sfo{qmd;Fu ;DjlGwt ljifodf :yfgLo lgsfo, ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt, dGqfno
/ :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd tyf /fli6«o ;]jf k|bfosjf6 k|fKt ;'emfj,
lgb]{zg / k[i7kf]if0fx?sf] kfngf ug]{ u/fpg] .
r= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf] nflu jh]6 lgsf;fM
15.
!= lhNnf ljsf; ;ldlt/gu/kflnsfn] dGqfno tyf sfo{qmdn] lgwf{/0f u/] jdf]lhdsf]
sfo{qmd vr{, lz/f]ef/ vr{, sfo{qmd ;+of]hs / :jo+;]jsx?sf] kfl/>lds ;Demf}tfdf
pNn]v eP cg';f/sf] /sd :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf] gfddf PsfpG6k]oL r]s dfkm{t
e'QmfgL ug]{5 .
@= lhNnf ljsf; ;ldlt / gu/kflnsfn] ;Demf}tf cg';f/sf] /sd sfo{ k|ult tyf vr{ ljj/0f
k|ltj]bgsf] cfwf/df rf}dfl;s ?kdf :yfgLo ;]jf k|bfosnfO{ e'QmfgL lbg]5 / ;f]sf]
hfgsf/L ;DjlGwt If]qLo ;dGjo O{sfO{nfO{ u/fpg'kg]{5 .
k'gZr M j8f gful/s d~r tyf gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?n] dfu u/]sf ;fd'bflos
ljsf; tyf cfo cfh{g ;DjGwL sfo{qmd ;~rfng ug{ ah]6 dfu eO{ cfPdf
:yfgLo ;]jf k|bfosn] ;f]sf] ljj/0f lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsf nufot
;DjlGwt lgsfodf k]; u/L ;|f]t Joj:yfkg tyf kl/rfng ug{ ;xhLs/0f ug]{5 .
5= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf] sfo{ ;Dkfbg dfkgsf cfwf/x? M
:yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfn] :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd b:tfj]hsf]
glthf vfsf adf]lhd lgDgfg';f/sf ;"rsx? Go'gtd *)Ü -c;L k|ltzt_ k'/f ug{' kg]{5 / k|To]s
gu/kflnsf / ufpF ljsf; ;ldltn] ;j} ;"rsx?sf] k|ult dfkgsf] :ki6 clen]v /fv]sf] x'g' kg]{5
tyf k|ult k|ltj]bg ;DalGwt lgsfodf k7fpg' kg]{5 M
1. ufpF ljsf; ;ldlt / gu/kflnsfsf j8fdf ljkGg ju{sf] gSzf+sg tof/ u/L
cBfjlws u/]sf] tyf ;f] cWofjlws gS;f ;DalGwt :yfgLo lgsfodf ;f] sf] ljB'tLo
kmf/fd tof/ ePsf],
2. ;fdflhs kl/rfns tyf lghsf] ;xof]udf :yfgLo :jo+ ;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQmn]
gful/s ;r]tgf s]Gb|df nuftf/ ?kdf slDtdf %@ j6f ;]zg ;~rfng u/]sf] u/L
;f]sf] :ki6 k|dfl0ft clen]v v8f u/]sf],
3. Gfful/s ;r]tgf s]Gb| Joj:yfkg ;ldltsf] j}7s lgoldt ?kdf j:g] u/]sf] / s]Gb|sf]
Joj:yfksLo Ifdtf ljsf;sf] nflu 5nkmnx? eO{ lg0f{o ePsf ljifox? sfof{Gjog
x'g] u/]sf],
4. ;fdflhs kl/rfng k'l:tsfdf Joj:yf ul/Psf ;j} ;xeflutfd"ns ljlwx?sf] k|of]u
u/]sf] / To;jf6 k|fKt glthfx? of]hgf th'{df, cg'udg tyf d"Nofsgsf qmddf k|of]u
x'g] u/]sf],
5. :yfgLo lgsfo tyf cGo ;]jf k|bfosx?n] ;~rfng u/]sf] j}7s tyf sfo{qmdx?df
gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?n] ;xefuL eO{ sfo{qmd jf/] hfgsf/L k|fKt u/]sf],
6. l/km\n]S6 sIffjf6 klxrfg ul/Psf slDtdf @ j6f ;jfn tyf lqmofsnfkx? sfof{Gjog
ePsf],
15
;d'bfosf] jf:tljs cj:yf / ;f]sf cfwf/df slDtdf Ps of]hgf dfu u/]sf] jf
;~rfng u/]sf],
8. Gfful/s ;r]tgf s]Gb| ;~rfng x'g'k"j{ / ljBdfg cj:yfnfO{ t'ngf ubf{ xfn
;fd'bfox?df ;fdflhs s'/Lltx?- jfn ljjfx, jx'ljjfx, cgd]n ljjfx, bx]h k|yf,
hfltut e]befj, jf]S;Lsf] cf/f]k, dfbs kbfy{ -hfF8, /S;L_ ;]jg, dlxnf lj?4 lx+;f,
jfn jflnsf lj?4 lx+;f, v'Nnf lb;f k|yf cflbsf] ;+Vofdf t'ngfTds ?kdf sdL cfPsf]
k|df0f ;lxtsf] clen]v,
9. j8f gful/s d~rsf] sfdk|lt ljkGg ju{sf gful/sx?sf] ;dy{g /x]sf],
10. ufpF ljsf; ;ldlt;Fu j8f gful/s d~r tyf gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] ;DjGw :yfkgf
ePsf]] -ufpF ljsf; ;ldltdf gful/s ;r]tgf s]Gb| tyf j8f gful/s d~rsf] clen]v
;d]t ePsf]_ .
11. ufpF s[lif jg tyf jftfj/0f ;ldlt tyf jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;g ;ldlt;Fu
;dGjo u/L s[lif tyf jftfj/0f ljsf;sf sfo{qmdx? ;~rfng u/]sf],
12. tf]lsPsf] 9fFrfdf ;dodf g} k|ltj]bg j'emfPsf],
13. ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf] j8fn] to u/]sf tflnd tyf Ifdtf clej[l4sf
sfo{qmdx? dWo] sDtLdf &) k|ltzt ;~rfng ePsf],
14. ;fdflhs kl/rfnsx?;Fu :ynut ?kd} sDtLdf dlxgfsf] Ps k6s ;fd"lxs j}7s
j;]sf] / ufpF ljsf; ;ldlt / gu/kflnsfsf cflwsfl/s kbflwsf/Lx?;Fu ;dGjo
u/]sf] clen]v -j}7s k'l:tsf cflb_,
15. ;fdflhs pQ/bfloTj -;fj{hlgs k/LIf0f, ;fj{hlgs ;'g'jfO{ cflb_ sfo{qmdx?
;~rfng ug{ j8f gful/s d~rnfO{ ;xhLs/0f u/]sf] . sfo{qmdx?df j8f gful/s
d~r / gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?sf] pNn]vgLo ;xeflutf /x]sf],
16. jl:t / j8f:t/df cfd gful/sx?sf] e]nf cfof]hgf u/L of]hgf tyf sfo{qmd
k|fyldsLs/0f ul/Psf],
17. ufpF ljsf; ;ldlt:t/df eP u/]sf c;n sfdx?, ;kmntfsf syfx? :yfgLo
lgsfonfO{ pknJw u/fPsf],
18. ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf of]hgf th'{df sfof{Gjog / cg'udgsf
r/0fx?df jftfj/0f, afnd}qL, n}lËs ;dfgtfsf kIfx? ;dfj]z ePsf] / o;jf6
afnaflnsf, dlxnf tyf ;du| jftfj/0fdf kg]{ c;/x?jf/] ;/f]sf/jfnfx?;+u 5nkmn
tyf ljZn]if0f x'g] u/]sf],
19. sfo{qmd;Fu ;DjlGwt ljifodf :yfgLo lgsfo, ;DjlGwt ;fdflhs kl/rfng ;ldlt,
dGqfno, If]qLo ;dGjo OsfO{n] lbPsf ;'emfj tyf k[i7kf]if0fx?sf] kfngf u/]sf],
20. tf]lsPsf] ;docjlw leq lgsf;f lnO{ tf]lsPsf If]qx?df kf/bzL{ ?kdf vr{ u/]sf],
7.
b|i6Jo M :yfgLo lgsfo tyf ;DjlGwt ;fdflhs kl/rfng ;ldltn] :yfgLo cj:yf /
kl/l:yltsf cfwf/df cGo ;"rsx? klg ;dfj]z ug{ ;Sg]5 .
16
h= :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfx?nfO{ k'/:s[t ug]{ / ;hu u/fpg] M
1. Dffly pNn]lvt sfo{ ;Dkfbg ;"rsx?sf] cfwf/df k|To]s jif{ :yfgLo ;]jfk|bfos ;+:yfsf]
sfo{ ;Dkfbg ;dLIff ul/g]5 .
2. *) k|ltzt jf ;f] eGbf dflysf ;"rsx? k'/f ug]{ :yfgLo ;]jf k|bfosnfO{ k|f]T;fxg :j?k
sb/ ul/g]5 eg] sfo{;Dkfbg dfkg ;"rsx?sf cfwf/df ^% b]lv &( k|ltzt sfd ;DkGg
ug]{ ;]jfk|bfos ;+:yfsf] sfdnfO{ ;Gtf]ifhgs dflgg]5 / ;f] eGbf sd ;"rsx? k"/f ug]{
:yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfnfO{ ;r]t u/fO{ sfo{;Dkfbgdf ;'wf/ ug{ tLg dlxgfsf] ;do
lbOg]5 . pQm cjlw leq klg ;]jfk|bfos ;+:yfn] ^% k|ltzt;Dd klg ;"rs k'/f ug{
g;s]df lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfn] ;fdflhs kl/rfng tyf ;dGjo
;ldltsf] k/fdz{df ;demf}tf /2 ug{]5 .
3. s'g} :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfn] ^% k|ltzt eGbf sd k|ult u/]df ;Demf}tf :jtM /2 x'g]5
/ ;f]sf] hfgsf/L ;DjlGwt :yfgLo ;]jfk|bfosnfO{ u/fOg]5 .
4. :yfgLo ;]jfk|bfos ;+:yfsf] sfo{ ;Dkfbg dfkg ug]{ lhDd]jf/L ;DjlGwt lhNnf tyf gu/
;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] x'g]5 . o;sf nflu ;DjlGwt ;ldltn] lhNnf ljsf;
;ldlt, gu/kflnsf, If]qLo ;dGjo OsfO{ tyf /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yfsf] ;d]t ;xof]u
lng ;Sg]5 .
#=&= k[ i 7 kf] i f0f ;lxtsf] jflif{ s k| l tj] b g tof/L M
sfo{qmd b:tfj]hdf pNn]v eP cg';f/sf glthfx? k'/f eP gePsf] klxrfg ug]{ / To;sf]
nflu k[i7kf]if0f ;d]t k|bfg ug{ b]xfo adf]lhd jflif{s k|ltj]bg ;+k|]if0f / k|sfzg ul/g]5M
1. lhNnf / gu/kflnsfaf6 k|ult ljj/0fx? k|fKt ug{ jflif{s k|ult k|ltj]bgsf] tf]lsPsf]
9fFrfsf] cfwf/df s]Gb|Lo txdf PsLs[t ?kdf cBfjlws ug]{ sfo{ ;fdflhs kl/rfng
lj1n] ug]{5 .
2. k[i7kf]if0f ;lxtsf] ;fdflhs kl/rfngsf] lhNnfut jflif{s k|ltj]bg lhNnf÷gu/ zf;g
lj1n] tof/ kf/L cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] !% lbg leq If]qLo ;dGjo OsfO{df k]z ug]{5g\
/ If]qLo ;dGjo OsfO{x?n] cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] @% lbg leq cfkm\gf] If]qsf] PsLs[t
k|ltj]bg tof/ u/L sfo{qmd ;dGjo OsfO{df k]z ug]{5g\ .
3. If]qLo ;dGjo OsfO{af6 k|fKt k|ltj]bgsf cfwf/df ;fdflhs kl/rfng lj1n] /fli6«o jflif{s
k|ltj]bg tof/ u/L cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] #% lbg leq s]Gb|Lo ;fdflhs kl/rfng
;ldlt ;dIf k]z ug'{kg]{5 .
4. lbOPsf k[i7kf]if0fx? sfof{Gjog eP gePsf] lgoldt ?kdf /fli6«o ;fdflhs kl/rfng
;ldltn] osLg ug]{÷u/fpg] Aoj:yf ldnfOg]5 .
17
kl/R5]b $
hgzlQm tyf sfo{ lhDd]jf/L
$=!= ;fdflhs kl/rfng sfo{ q md ;+ o f] h ssf] 5gf] 6 M
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjog ug{ / ;/f]sf/jfnf lgsfox?;Fu lgoldt ?kdf
;dGjo ug{ k|To]s ;]jf k|bfos ;+:yfn] lhNnf÷ gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt;Fusf]
lgs6td ;dGjodf b]xfosf zt{x?sf] cwLgdf /xL ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;+of]hssf] 5gf]6
ug]{5 M
-s_ ;fdflhs kl/rfng sfo{ q md ;+ o f] h ssf nflu Go' g td of] U otf M
;fdflhs kl/rfng sfo{ q md ;+ o f] h ssf nflu Go' g td of] U otf b] x fo cg' ; f/ x' g ] 5 .
-!_ dfGotf k|fKt ljZjljBfnojf6 slDtdf :gfts jf ;f] ;/xsf] of]Uotf xfl;n u/L ;fdflhs
kl/rfng,
hLljsf]kfh{g jf ;fdflhs ljsf;df sDtLdf # jif{sf] sfo{ cg'ej ePsf],
-@_ :yfgLo lgsfo nufot cGo ;/sf/L, u}/ ;/sf/L ;+:yf tyf ;d'bfodf cfwfl/t ;+:Yff;Fu
sfo{ u/]sf] cg'ej ePsf],
-#_ ;dGjo, ;xhLs/0f, ;~rf/ tyf sfo{qmd Joj:yfkg ;DjGwL Jojxfl/s 1fg / ;Lk ePsf],
-$_ :yfgLo dlxnf tyf cfly{s ;fdflhs ?kn] kl5 k/]sf ju{nfO{ ;xhLs/0f / ;zlQms/0f ug{
k|ltj4 Pjd\ cu|;/ /x]sf] /
-%_ k|ltj]bg n]vg ;Lk, MS Word, Power Point / Excel, Email. Internet rnfpg ;Sg] ;Lk ePsf] .
-dfly pNn]lvt of]Uotf / cg'ej ePsf] eGg] k|dfl0ft k|df0fkqx? k]z ug{'kg]{ _
-v_ ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;+of]hssf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;+of]hssf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L lgDgfg';f/ x'g]5 M
-!_ tf]lsPsf ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf j8fx?sf ;DjlGwt ;/f]sf/jfnfx?NffO{
;fdflhs kl/rfng ;DjGwL cg'lzIf0f sfo{qmdx? ;~rfng ug]{,
-@_ j8f gful/s d~r, gful/s ;r]tgf s]Gb|x?sf] lgoldt ?kdf cg'udg u/L ;f]sf] k|ltj]bg
;DjlGwt lhNnf ljsf; ;ldlt / gu/kflnsfnfO{ pknJw u/fpg],
-#_ ;fdflhs kl/rfnsx?sf] sfdsf] lgoldt ?kdf cg'udg u/L k[i7kf]if0f lbg],
-$_ ;fdflhs kl/rfng;Fu ;DjlGwt ljleGg tflnd sfo{qmdx? ;~rfng ug{ /fli6«o tyf :yfgLo
;]jf k|bfos ;+:yfnfO{ ;xof]u k'¥ofpg],
-%_ cfkm\gf] sfo{If]qdf ;fdflhs kl/rfng ug]{ lgsfox? jLr sfo{ut ;DjGw tyf ;dGjo sfod
ug]{,
-^_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ljkGg kl/jf/x?nfO{ hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;~rfng ug{],
-&_ tf]lsPsf] 9fFrfdf, ufpF ljsf; ;ldlt / gu/kflnsf j8fx?jf6 k|ltj]bg ;Íng tyf ljZn]if0f
u/L lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfdf k]z ug]{,
18
-*_ lhNnf/gu/kflnsf ;fdflhs kl/rfng ;ldltsf] j}7sdf pkl:yt eO{ sfo{qmdsf] k|ult k|:t't
ug]{,
-(_ ufpF ljsf; ;ldlt / gu/kflnsf j8fx?nfO{ ;xefuLx?nfO{{ ;xefuLtfd"ns of]hgf th'{df
ug{ ;xof]u k'¥ofpg] /
-!)_ :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf, lhNnf/gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt, lhNnf ljsf;
;ldlt, gu/kflnsf, dGqfno tyf :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdn] lbPsf
lgb]{zgx?sf] kfngf u/L ;f] cg'?ksf tf]lsP adf]lhdsf cGo sfo{x? ;Dkfbg ug]{ .
-u_ ;fdflhs kl/rfng sfo{ q md ;+ o f] h ssf] kfl/>lds / e' Q mfgL k| s [ o f M
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;+of]hssf] tnj / ;'ljwf :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos
ljsf; sfo{qmdn] tf]s] jdf]lhd x'g]5 . :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfn] ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd
;+of]hssf nflu dGqfnon] tf]s]sf] kfl/>ldssf] e'QmfgL clgjfo{ ?kdf ;DjlGwt AolQmsf] j}+s
vftf dfkm{t ug]{5 .
-3_ s/f/ cjlw M
lghsf] s/f/ cjlw ! -Ps_ jif{sf] x'g]5 / sfo{;Dkfbg dfkgsf] cfwf/df ;fdflhs
kl/rfng sfo{qmd cg'?k s/f/ ;]jf yk x'g ;Sg]5 .
$=@= ;fdflhs kl/rfnssf] Joj:yf M
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjog ug{sf nflu lgDgfg';f/ ;fdflhs kl/rfnsx?sf]
Joj:yf ul/g]5 M
-s_ ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjog ug{sf nflu :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfx¿sf] s/f/
cGtu{t k|To]s ufpF ljsf; ;ldltdf Ps hgf ;fdflhs kl/rfns / gu/kflnsfsf] xsdf
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd nfu" x'g] j8fdf dGqfnoaf6 tf]lsPsf] dfkb08sf cfwf/df
;fdflhs kl/rfnsx?sf] Joj:yf ul/g]5 .
-v_ g]kfn ;/sf/sf] lg0f{o cg';f/ s'g} ufpF ljsf; ;ldltx? gu/kflnsf 3f]if0ff ePdf To;/L
gu/kflnsf 3f]if0ff ePsf ufpF ljsf; ;ldltx?df sfo{/t ;fdflhs kl/rfnsX?nfO{ sfo{
;Dkfbg ;Gtf]ifhgs ePsf] xb;Dd ;f]xL gu/kflnsfsf ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd nfu"
ePsf j8fx?df kl/rfng ul/g]5 . o;/L gofF u7g x'g] gu/kflnsfsf j8fx?sf] ;+o'Qm j8f
x]g]{ u/L ;fdflhs kl/rfnssf] Joj:yf x'g]5 .
$=#= ;fdflhs kl/rfnssf] of]Uotf M
;fdflhs kl/rfnssf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g]5M
s= ;fdflhs kl/rfnssf] Go'gtd of]Uotf dfGotf k|fKt z}lIfs ;+:yfjf6 sDtLdf sIff !@ jf ;f]
;/x ptL0f{ jf k|j]lzsf k/LIff ptL0f{ u/L l;l6O{le6Ljf6 ;DjGwg k|fKt ;+:yfx?jf6 ;fdflhs
kl/rfng ;DjGwL !@ dlxg] tflnd pQL0f{ u/]sf ljjflxt dlxnf jf Psn dlxnf jf cGo
dlxnf x'g' kg]{5 . o;dWo] cfly{s, ;fdflhs / ;fF:s[lts ?kdf kl5 k/]sf ljjflxt dlxnf
pDd]bjf/nfO{ k|fyldstf lbOg]5 .
v= @! jif{ pd]/ k"/f ePsf]],
19
u= pDd]bjf/ ;DjlGwt ufpF ljsf; ;ldltsf] / :yfgLo ?kd} j;f]jf; u/]sf] x'g' kg]{5 .
gu/kflnsfsf] xsdf ;DjlGwt j8fdf :yfoL j;f]jf; ePsf] x'g'kg]{5 . t/ of] sfo{ljlw nfu"
x'g' k"j{ g} o;} sfo{qmddf ;fdflhs kl/rfnssf ?kdf sfd ub}{ cfPsf JolQmsf] xsdf of]
Joj:yfn] jfwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g,
3= ;fdflhs kl/rfng tyf ;fd'bflos ljsf;sf If]qdf sDtLdf @ jif{sf] cg'ej ePsf] /
ª= k|rlnt sfg"gn] g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf ;hfo gkfPsf] dlxnf x'g'kg]{5 .
$=$= ;fdflhs kl/rfnssf] 5gf] 6 tyf Joj:yfkg k| s [ o f M
;fdflhs kl/rfnssf] 5gf}6 tyf Joj:yfkg k|lqmof b]xfo adf]lhd x'g]5M
-!_ xfn sfo{/t ;fdflhs kl/rfnsnfO{ ufpF ljsf; ;ldltsf] ;lrj, j8f gful/s d~rsf
;+of]hsx?, gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;+of]hsn] ;+o'Qm ?kdf u/]sf] l;kmfl/zsf cfwf/df
;DjlGwt lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;fdflhs ljsf; zfvf k|d'v, lhNnf zf;g lj1n] /
gu/kflnsfsf] xsdf j8f ;lrj, j8f gful/s d~rsf ;+of]hs, gful/s ;r]tgf s]Gb|sf
;+of]hssf] l;kmfl/zsf cfwf/df gu/kflnsfsf] ;fdflhs ljsf; zfvf k|d'v / gu/ zf;g
lj1n] u/]sf] l;kmfl/z cg';f/ tt\tt\ uflj;÷gkfsf] j8fdf ;fdflhs kl/rfngsf] sfd ug]{
lhDd]jf/L kfPsf] :yfgLo ;]jf k|bfosnfO{ x:tfGt/0f ul/g]5 . o;/L k|fKt l;kmfl/zsf]
cfwf/df :yfgLo ;]jfk|bfosn] lgo'lQm lbg'kg]{5 . :yfgLo ;]jf k|bfos 5gf}6 gx'Gh]n
;Ddsf] nflu o; cfwf/df ul/Psf] l;kmfl/zdf If]qLo ;dGjo OsfOn] ;fdflhs
kl/rfnssf] s/f/ gjLs/0f jf lgo'lQm ug]{5 .
-@_ :yfgLo ;]jf k|bfosn] xfn ;fdflhs kl/rfns l/Qm /x]sf ufpF ljsf; ;ldlt tyf
gu/kflnsfsf j8fx?sf xsdf lhNnf tyf gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf]
:jLs[lt lnO{ ufpF ljsf; ;ldltsf] xsdf ufpF ljsf; ;ldltsf] /f]xj/df / gu/kflnsfsf]
xsdf ;DjlGwt j8fsf] /f]xj/df kGw| lbgsf] Dofb ;lxt ;fj{hlgs ;"rgf hf/L u/L
b/vf:t cfJxfg ug]{ / ;f] sf] hfgsf/L lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfnfO{ lbg' kg]{5
.
-#_ lhNnf jf gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltn] ;DjlGwt :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf
k|d'v jf lghn] tf]s]sf] kbflwsf/L, ufpF ljsf; ;ldltsf] ;lrj jf gu/kflnssf] ;DalGwt
j8f ;lrj, ;DjlGwt ufpF ljsf; ;ldlt leqsf j8f gful/s d~rsf ;+of]hsx? dWo] Ps
hgf u/L # ;b:oLo ;fdflhs kl/rfns 5gf}+6 ;ldlt u7g ug]{5 . ;ldltn] lnlvt k/LIff
/ cGt/jftf{sf] dfWodåf/f l/Qm ufpF ljsf; ;ldlt tyf gkfsf] j8fdf ;fdflhs
kl/rfnssf] 5gf}+6 ug]{5 . o; k|s[ofsf nflu lhNnf zf;g lj1 jf gu/ zf;g lj1n]
;DjlGwt ;ldltnfO{ k|fljlws ;xof]u k|bfg ug]{5 . 5gf}+6 ePsf pDd]bjf/nfO{ ;DjlGwt
:yfgLo ;]jfk|bfosn] lgo'lQm lbg]5 / ;f]sf] hfgfsf/L ;DjlGwt lhNnf ljsf; ;ldlt,
;fdflhs kl/rfng ;ldlt, ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfsf ;DjlGwt j8f / ;DjlGwt
If]qLo ;dGjo OsfO{nfO{ tLglbg leq u/fpg' kg]{5 .
$=%=;fdflhs kl/rfnssf] sfd, st{ J o / lhDd] j f/L M
!= j8f gful/s d~r / gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] u7g, ;~rfng / ;xhLs/0f ug]{,
@= ;fd'bflos ;xhLs/0f ug]{,
#=
afn Snj u7g kl/rfng / ltgLx?sf] Ifdtf ljsf;sf sfdx? ug]{,
20
#= gful/s cg'udg / ;fdflhs pQ/bfloTj ;DjlGw sfo{x?df j8f gful/s d~r / gful/s
;r]tgf s]Gb|nfO{ ;xof]u ug]{,
%= cGo ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yfx?;Fu lgs6td ;dGjo / ;DjGw lj:tf/ ug],{
^= ;fdflhs ljsf;;Fu ;DjlGwt If]qdf ufpF ljsf; ;ldlt tyf j8f sfof{nosf] sfddf
;xof]u ug]{,
&= ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/ j8fsf] j:t'l:ylt ljj/0f tof/ ug{ ;xof]u ug],{
*= :yfgLo cfjZostf tyf k|fyldstfsf] klxrfg tyf of]hgf th'{dfsf nflu
;/f]sf/jfnfx?nfO{ cfjZos ;"rgf tyf ljj/0fx? pknJw u/fpg],
(= :yfgLo:t/df of]hgf th'{df ug{, jfnjflnsfsf] cfjfh ;'lglZrt ug{ jfn e]nf ;~rfng
ug{] / jfnjflnsfsf] cfjZostfx?nfO{ j8f gful/s d~rdf 5nkmn u/fO{ PsLs[t of]hgf
th'{df ;ldltdf k]z ug]{,
!)= n}lËs pQ/bfoL of]hgf th'{df, sfof{Gjog / cg'udg ug{ ;xof]u ug]{,
!!= ljkGg ;d"xsf 3/w'/L gS;fÍg tyf cBfjlws ug]{,
!@= gful/s cg'udgsf nflu j8f gful/s d~r / gful/s ;r]tgf s]Gb|sf]] Ifdtf clej[l4
ug],{
!#= :yfgLo ;]jfk|bfosnfO{ tf]lsPsf] 9fFrfdf k|ltj]bg k]z ug]{,
!$= jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;gsf ;"rsx? sfof{Gjog ug{ ;xof]u ug]{ /
!%= s/f/ ;Demf}tfdf pNn]v eO{ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfdx? ug]{ .
!^= gu/kflnsfsf] k|d'v jf ufpF ljsf; ;ldltsf] k|d'vn] tf]s]sf] ;fdflhs kl/rfng;DaGwL
cGo sfo{x? .
$=^= ;fdflhs kl/rfnssf] kfl/>lds tyf ;' l jwf / e' Q mfgL k| s [ o f M
;fdflhs kl/rfnssf]] tnj / ;'ljwf dGqfnon] tf]s] jdf]lhd x'g]5 . lhNnf ljsf;
;ldlt÷gu/kflnsfn] ;fdflhs kl/rfnsnfO{ dGqfnon] tf]s]sf] kfl/>ldssf] e'QmfgL clgjfo{
?kdf ;fdflhs kl/rfnsx?sf] j}+s vftf dfkm{t ul/g]5 .
$=&= ;fdflhs kl/rfnssf] s/f/ ;]jf cjlw M
sfo{;Dkfbg ;Gtf]ifhgs b]lvPdf ;fdflhs kl/rfnsnfO{ ;Demf}tf cjlw tf]lsPsf]
cjlwsf nflu yk ug{ ;lsg]5 . s'g} sf/0f v'nfO{ jf gv'nfO{ :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos
ljsf; sfo{qmdn] lhNnf ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf dfkm{t Ps dlxgfsf] k"j{ ;"rgf lbP/ uflj;
tyf gkfsf] j8fdf s/f/ ;Demf}tfdf sfo{/t ;fdflhs kl/rfnsx?sf] s/f/ ;]jf s'g} klg ;dodf
s'g} klg jf ;a} ;fdflhs kl/rfns;Fusf] o:tf]] s/f/ ;]jf ;Demf}tfsf] cGTo ug{ ;Sg]5 .
$=*= ;fdflhs kl/rfng :jo+ ; ] j s÷:yfgLo ;| f ] t JolQmsf] 5gf] 6 M
ufpF ljsf; ;ldlt:t/df gful/s ;r]tgf s]Gb| lj:tf/ ePkl5 cfjZostfsf cfwf/df
x/]s gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ lgoldt ?kdf ;xof]u / ;xhLs/0f ug{ ;fdflhs kl/rfng
:j+o;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQmsf] Joj:yf ul/g]5 .
-s_ :jo+ ; ] j s tyf :yfgLo ;| f ] t JolQmsf] Go' g td of] U otf b] x fo cg' ; f/ x' g ] 5 .
21
pd]/ @! jif{ k'u]sf],
2. gful/s ;r]tgf s]Gb| /x]sf] ufpF ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfsf] ;DalGwt j8fdf j;f]jf;
ePsf],
3. sDtLdf cf7 sIff kf; u/]sf ljjflxt dlxnf jf Psn dlxnf jf cGo dlxnf,
4. 5gf]6 ubf{ cg'ejL / ;fdflhs cfly{s ?kn] k5fl8 k/]sf ;d'bfox?sf dlxnf
pDd]bjf/x?nfO{ k|fyldstf lbO{g]5 /
5. ;fdflhs ;]jfefj ePsf] .
-v_ 5gf} 6 k| s [ o f M
-!_ ;fdflhs kl/rfng :jo+;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQmsf] lgo'lQmsf nflu gful/s ;r]tgf
s]Gb|sf] Joj:tfkg ;ldlt, ;DjlGwt j8fsf j8f gful/s d~rsf ;+of]hs, ufpF ljsf;
;ldlt ;lrj tyf :yfgLo ;]jf k|bfos ;d]t /x]sf] ;+o'Qm a}7sn] ;fdflhs cfly{s
?kn] k5f8L k/]sf ;d'bfojf6 Pshgf d"Vo dlxnf pDd]bjf/ / ! hgf dlxnf a}slNks
pDd]bjf/ 5gf]6 u/L :yfgLo ;]jf k|bfosnfO{ l;kmfl/z ug]{5 .
-@_ :yfgLo ;]jfk|bfos ;+:yfn] l;kmfl/z k|fKt ePsf] ldltn]] & lbg leq d"Vo dlxnf
pDd]bjf/nfO{ lgo'lQm ug]{5 .
-#_ d'Vo dlxnf pDd]bjf/n] !% lbg leq lgo'lQm glnPdf jf s'g} sf/0fn] l/Qm x'g
cfPdf a}slNks dlxnf pDd]bjf/nfO{ lgo'lQm lbOg]5 .
-u_ ;fdflhs kl/rfng :jod\ ;] j s tyf :yfgLo ;| f ] t JolQmsf] lhDd] j f/L M
;fdflhs kl/rfng :jo+;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQmsf] d'Vo lhDd]jf/L l/km\n]S6 k|s[ofnfO{
;xhLs/0f ug'{ x'g]5 . o;sf cltl/Qm lghn] ;fdflhs kl/rfnsnfO{ lgDg sfo{x?df ;xof]u
k'¥ofpg' kg]{5 M1. ljkGg 3/w''/L gS;fÍg tyf cBfjlws ug{,
2. :yfgLo cfjZostf tyf k||fyldstfsf] d""NofÍg ug{,
3. n}lËs ljZn]if0f ug{{,
4. ul/aL, jl~rtLs/0f / ;ZflQms/0f ljZn]]if0f ug{{,
5. gful/s ;r]tgf s]Gb|, ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yf, 6f]n:t/Lo ;++:yf kl/rfng ug{,
6. 6f]]n ljsf; ;+:yfx?sf] Ifdtf tyf cfjfh clej[l4 ug{{,
7. ufpF ljsf; ;ldltsf] of]hgf th'{'df tyf ;|f]t ljlgof]hgdf gful/sx¿nfO{ ;++nUg
u/fpg,
8. of]hgf rqmsf ;Dk"0f{ r/0fx?df gful/s cg'udgsf] e"ldsf lgjf{x ug{ ;Sg] Ifdtf
clej[l4 ug{{,
9. sfo{{qmd sfof{Gjogdf gful/sx¿nfO{ ;lqmo ?kdf ;xefuL u/fpg tyf gful/s
;xeflutf j[l4 ug{,
10. hLljsf]kfh{g sfo{qmd ;~rfng tyf sfof{Gjog ug{ /
11. gful/s ;r]tgf s]Gb|n] klxrfg u/]sf ;jfnx?sf] sfof{Gjog ug{ .
1.
22
-3_ ;fdflhs kl/rfng :jod\ ;] j s÷:yfgLo ;| f ] t JolQmsf] kfl/>ldsM
;fdflhs kl/rfng :jod\;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQmnfO{ lghn] l/km\n]S6 k|s[of ;xhLs/0f
u/]sf] ;+Vofsf] cfwf/df tf]lsP jdf]lhdsf] kfl/>lds pknJw u/fOg] 5 .
-8_ kfl/>lds e'QmfgLsf] Joj:yf
-!_ ;fdflhs kl/rfng :jod\ ;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQmn] x/]s l/km\n]S6 ;]zg ;~rfng
ul/;s]kl5 ;f]sf] lg0f{o / ;xefuLx?sf] xflh/L ljj/0f /fVg'kg]{5 .
-@_
gful/s ;r]tgf s]Gb|n] ;f] lg0f{o / xflh/L ljj/0f k|dfl0ft ul/;s]kl5 ;fdflhs
kl/rfns dfkm{t :yfgLo ;]jf k|bfosnfO{ k]z ug]{5 /
-#_
:yfgLo ;]jfk|bfos ;+:yfn] ;fdflhs kl/rfns dfkm{t :yfgLo:t/d} :jod\
;]jsnfO{ kfl/>lds pknAw u/fpg]5 .
-r_ ;fdflhs kl/rfng :jo+;]js÷:yfgLo >f]t JolQmsf] s/f/ cjlw M
sfo{;Dkfbg ;Gtf]ifhgs b]lvPdf ;fdflhs kl/rfng :jod\;]js÷:yfgLo >f]t AolQmsf] s/f/
;Demf}tf cjlw tf]lsPsf] cjlwsf nflu yk ug{ ;lsg]5 . s'g} sf/0f v'nfO{ jf gv'nfO{ :yfgLo
zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdn] lhNnf ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf dfkm{t Ps dlxgfsf]
k"j{ ;"rgf lbP/ s'g} klg ;dodf s'g} klg jf ;a} ;fdflhs kl/rfng :jod\ ;]js÷:yfgLo >f]t
AolQm;Fu ul/Psf] o:tf]] s/f/ ;]jf ;Demf}tfsf] cGTo ug{ ;Sg]5 .
-5_ k|lzIf0f M ;fdflhs kl/rfng :jo+;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQm M
-!_ ;fdflhs kl/rfng :jod\ ;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQmsf] sfo{ ljj/0fsf cfwf/df
Jofjxfl/s cEof;x? ;lxtsf]] tflndsf] Joj:yf ul/g]5 .
-@_ tflnd k|of]hgsf nflu /fli6«o ;]jf k|bfosnfO{ kl/rfng ul/g]5 .
23
kl/R5]b %
j8f tyf j:tL txsf gful/s ;+oGq
%=! j8f gful/s d~rsf] u7g M
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdnfO{ ;j} ufpF j:tLx?df sfof{Gjog ug{ ;Dk"0f{ ufpF ljsf;
;ldltsf ;j} j8fx? / ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd nfu" ePsf gu/kflnsfsf j8fx?df sDtLdf
## k|ltzt dlxnf ;lDdlnt j8f gful/s d~r u7g x'g]5 . j8f gful/s d~r u7g ubf{ j8f
leqsf cGo s'g} ;d"x jf ;+:yfdf cfj4 x'g gkfPsf ;fdflhs tyf cfly{s ?kdf kl5 k/]sf ju{
dlxnfx?nfO{ k|fyldstfsf ;fy ;dfj]z ul/g]5 .
s_ j8f gful/s d~rsf ;b:ox? M
j8f gful/s d~r b]xfo adf]lhdsf ;QfO; hgf ;b:ox? ;lxt u7g x'g]5M
1. ;fdflhs cfly{s ?kn] k5fl8 k/]sf, ;j} hfthflt ;d'bfosf] ;dfg'kflts k|ltlglwTj x'g] u/L
slDtd # hgf dlxnf ;lxt
^ hgf
2. ;fd'bflos ;+:yf -;fd'bflos jg pkef]Qmf ;d"x, cfdf ;d"x, C0f tyf jrt ;d"x, :yfgLo
Snj, pkef]Qmf tyf ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yfx? dWo]jf6_
$ hgf
3. ufpF s[lif tyf jftfj/0f ;ldltsf ;b:o
! hgf
4. j8f leqsf ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf k|ltlglw
! hgf
5. j8f leqsf :jf:Yo ;ldltsf k|ltlglw
! hgf
6.
7.
j8f leqsf jfnSnjx?n] cfkm"dWo]jf6 5gf]6 u/]sf jfn k|ltlglwx? 1-! Affns, ! aflnsf_
@ hgf
ljkGgtf :t/Ls/0f cg';f/ clt ljkGgsf] ;"lrdf k/]sf @ dlxnf / @ k'?if u/L
$ hgf
j8f leqsf hflgkmsf/ JolQmx? dWo]jf6 j8f e]nfn] 5fg]sf] JolQm
! hgf
9. ckfËtf ePsf gful/sx? dWo]jf6 lghx?n] 5fg]sf k|ltlglw
10. h]i7 gful/sx? dWo] lghx?n] 5fg]sf k|ltlglw -! dlxnf / ! k'?if_
u/L
@ hgf
11. j8f leqsf dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsf
12. ;DjlGwt gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] ;+of]hs
! hgf
13. gu/ j8f leq 6f]n ljsf; ;+:yf tyf 6f]n ;'wf/ ;ldlt ljBdfg /x]sf] eP
lghx?n] cfkm"dWo]jf6 5fg]sf k|ltlglw ! dlxnf / ! k'?if u/L
8.
1
Affnjflnsfsf] k|ltlglwsf] xsdf s'g} afnaflnsf !* jif{ gf3]df afnSnj ;+hfn:t/df 5nkmn eO{ gofF
;b:osf] lgldQ l;kmfl/; eO{ cg'df]bg ul/g] k|s[of :jtM nfu' x'g]5 .
24
! hgf
! hgf
@ hgf
v= j8f gful/s d~rsf s"n kbflwsf/Lx? dWo] sDtLdf ## k|ltzt ;b:o clgjfo{ ?kdf dlxnf
x'g'kg]{5 .
u= ;b:ox? dWo]af6 Ps hgf ;++of]hs 5fGg' kg]{5 / ;+of]hs x/]s jif{ kl/jt{g x'g]5 . Ps k6s
;+of]hs k'?if ePdf csf]{ k6s dlxnf ;+of]hs x'g]5 .
3= k|To]s jif{ j8f gful/s d~rsf Ps rf}yfO{ ;b:ox?sf] kbfjlw ;lsg] 5 / ltgsf] :yfgdf
;DalGwt If]qaf6 gofF ;b:o cfpg]5g\ . of] sfo{ljlw nfu" ePkl5 klxnf] k6ssf] nflu kbfjlw
;lsg] ;b:ox? lgwf{/0f ubf{ ;DalGwt ;fdflhs kl/rfnsn] uf]nf k|yfåf/f lglZrt ug]{5 .
ª= j8f gful/s d~rsf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L
j8f gful/s d~rsf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L b]xfo adf]lhd x'g]5M
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
:yfgLo lgjf{rg kZrft j8f gful/s d~rn] cfkmgf] j8f leq ;~rfng ePsf ljsf;
lgdf{0f ;DjGwL sfdx?sf] gful/s lgu/fgLstf{sf] ?kdf sfd ug'{sf ;fy} ;fdflhs
k/LIf0f, ;fj{hlgs k/LIf0f, ;+o'Qm cg'udg h:tf sfdx?df lqmofzLn /xg],
j8f txdf ;~rflnt ;fj{hlgs k/LIf0f tyf ;fj{hlgs ;'gjfO{ h:tf gful/s tyf
;fdflhs pQ/bfoLd"ns sfo{qmdx? ;~rfng ug{ / o:tf sfo{qmdx?df gful/s
;xeflutf j9fpg ;xof]u ug]{ . gful/sx?jf6 k|fKt u'gf;f] tyf ;'emfjnfO{ ;DalGwt
lgsfo;Fu ;dGjo u/L ;Daf]wg u/fpg kxn ug]{],
ljkGg Pjd\ al~rltdf k/]sf 3/kl/jf/sf -ljkGg, blnt, hghflt, dw];L, d'l:nd,
lk5l8Psf ju{, ckfËtf ePsf JolQmx?, dlxnf, jfnjflnsf nufot_ cfjZostf,
k|fyldstf, cfjfh, ljrf/ Pjd\ ;jfnx?nfO{ j8f gful/s d~rdf :ki6;Fu JoQm ug]{
jftfj/0f tof/ ug]{ .
of]hgf th'{df k|ls|ofsf] k|To]s r/0fdf :yfgLo:t/df /x]sf ;/sf/L, u}/ ;/sf/L] lgsfosf]
;|f]t pkof]u / pkef]udf kx'+r / ;xeflutf hgfpg] cj;/ h'6fpg],
;/sf/L Pj+ u}/ ;/sf/L lgsfojf6 cfkm\gf] If]qdf ;~rflnt sfo{qmd÷cfof]hgfsf] cfjZos
cg'udg Pj+ ;xhLs/0f ug]{,
j8fdf ljBdfg ;fdflhs lj;+ult, cGwljZjf; -5fpk8L k|yf, jfn ljjfx, jx' ljjfx,
jf]S;L÷8fog, bfOhf]÷bx]h k|yf, 5'jf5't, hftLo e]befj, lg/If/tf, dlxnf lj?4 lx+;f,
jfnjflnsf lj?4 lx+;f, jfn>d cflb_ x6fpg] .
v'Nnf lbzfd'Qm ufFp÷j:tL÷j8f cleofgnfO{ sfof{Gjog ug]{ u/fpg] / k"0f{ ;/;kmfO
cleofgdf ;xof]u ug]{,
:yfgLo 6f]n, j:tLaf6 k|fyldstf k|fKt cfof]hgf÷kl/of]hgfsf s[ofsnfk, kl/of]hgf
k|fyldsLs/0f ug]{, j8f ;ldlt ;dIf k|fyldstfsf cfwf/df sfo{s|d ah]6 ljlgof]hgsf
nflu l;kmfl/z ug],{
j8f leqsf] ljkb\ hf]lvd Joj:yfkg, hnjfo" kl/jt{gs]f c;/sf] klxrfg u/L hnjfo"
cg's"ng Joj:yfkg ug{ ;xof]u ug]{ . j8f leq jftfj/0fLo :jR5tf ;DjGwL sfdx? ug]{,
u/fpg] / jftfj/0fLo d}qL j8f÷j:tL jgfpg],
25
jh]6 l;ln+u leq /xL k|fyldstfsf] cfwf/df ;~rfng ug{ ;lsg of]hgfx? PsLs[t of]hgf
th'{df ;ldltdf k]z ug]{ . k|fKt jh]6 l;ln+ujf6 ;DkGg x'g g;Sg] of]hgf tyf sfo{qmdx?
klg ufpF kl/ifb\ dfkm{t cGo lgsfox?df k]z ug]{ sfddf cu|;/tf lng],
11. of]hgf :jLs[t eP kZrft ;dfj]zLsf cfwf/df pkef]Qmf ;ldlt u7gdf ;xof]u /
;xhLs/0f ug]{,
12. j8f, 6f]n / j:tLdf :yfgLo ;/f]sf/sf Pjd\ /fli6«o k|fyldstfdf k/]sf ljifonfO{
cleofgsf ?kdf ;+rfng ug{{] tyf ;fdflhs ;b\efj j[l4 ug{] sfddf cu|;/ /xg],
13. ;DkGg
ePsf] of]hgf÷kl/of]hgfn] gful/sx?sf] hLljsf]kfh{gdf kf/]sf] k|efjsf]
;xeflutfd"ns d"NofÍg ug{ ljkGg tyf al~rltdf k/]sf 3/kl/jf/nfO{ ;xof]u ug]{,
14. gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ k|efjsf/L ?kdf ;~rfng ug{ ;xof]u ug]{ . gful/s ;r]tgf
s]Gb|n] to u/]sf sfo{qmdx? sfof{Gjog ug{ cfjZos ;xof]u ug]{,
15. jl:t tyf j8f txsf gful/s ;/f]sf/sf ;jfnx? :yfgLo lgsfo tyf cGo ;]jfk|bfos
;+:yfx?;Fu 5nkmn / ;dGjo u/L ;dfwfgsf pkfox?sf] vf]hL ug]{,
16. jl:t, j8f, 6f]nsf ;fdflhs–cfly{s d'2fx?df lgoldt j}7s u/L 5nkmn ug]{ / ufpF
ljsf; ;ldlt tyf ufpF ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt;Fu ;dGjo / ;xsfo{ ug]{,
17. :yfgLo j:t'l:ylt ljZn]if0fNffO{ ;xhLs/0f ug]{, dlxnf, jfnjflnsf / ljkGg ;d"xsf
cfjZostf tyf k|fyldstfx? klxrfg ug]{,
18. jfne]nfjf6 dfu eO{ ;+sng ul/Psf of]hgfx?jf/] ;dLIff, 5nkmn tyf k|fyldsLs/0f u/L
sfo{ of]hgf ;lxt PsLs[t of]hgf ;ldltdf k7fpg],
19. cfkm\gf] j8f leqsf ljBfnox?sf] cg'udg ug]{, ljBfno egf{ sfo{qmd ;~rfng ug]{,
ljBfno 5f8\g] b/ sd ug{ ;xof]u ug]{, ljBfnodf k'jf{wf/ j[l4 ug{ ;xof]u k'¥ofpg],
20. :jf:Yo ;+:yfdf k|;'lt ;]jf lng k|f]T;fxg ug]{ / j8f leqsf ;a} afnaflnsfx?nfO{ vf]k
nufpg] sfo{qmdx?df ;3fpg] tyf,
21. n}lËs pQ/bfoL of]hgf th'{df, sfof{Gjog / cg'udg ug{ ;xof]u ug]{,
22. ;fdflhs ;'/Iff eQf kfpg] gful/sx?sf] gfdfjnL cBfjlws ug{ tyf eQf ljt/0fsf
nflu ufpF ljsf; ;ldltnfO{ cfjZos ;xof]u ug]{ .
23. JolQmut 36gf -hGd, d[To', ljjfx, a;fO{ ;/fO{, ;DaGw ljR5]b cflb_ btf{ ug{ ;xof]u
k'¥ofpg],
24. Joj;flos s[lif / kz' kfngnfO{ k|j4g ug]{ tyf cfo cfh{g / /f]huf/Lsf sfo{qmdx?
;~rfng ug]{ /
25. jfn d}qL tyf jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;gsf ;"rsx? sfof{Gjog ug{ j8fjf;L tyf
j8fnfO{ ;xof]u ug]{ .
u_ j8f gful/s d~rsf] j}7s M
j8f gful/s d~rsf] j}7s sDtLdf b'O{ dlxgfdf Psk6s jf cfjZostf cg';f/ h'g;'s}
j]nf klg j:g ;Sg]5 . d~rsf] j}7sdf cfjZostf cg';f/ ufpF ljsf; ;ldltdf sfo{/t ;/sf/L
10.
26
Pjd\ u}/ ;/sf/L ;+:yfsf k|ltlglw, ufpF ljsf; ;ldltsf] ;lrj jf gu/kflnsfsf] xsdf j8f
;lrjnfO{ a}7sdf cfdGq0f ug{ ;lsg]5 .
3_ j8f gful/s d~rsf] kbfjlw M
-!_ j8f gful/s d~rsf] kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 .
-@_ j8f gful/s d~rn] lgjf{x ug]{ e"ldsfk|lt ;j}n] lhDd]jf/L lng] / :jfldTjefj x'gsf
nflu k|To]s jif{ d~rsf Ps rf}yfO{ ;b:ox? gofF cfpg] / k'/fgf x6\b} hfg]5g\ .
-#_ klxnf] k6s, bf]>f] / t]>f] k6s x6\g] ;b:o uf]nfk|yfaf6 rog x'g]5g\ .
-%_ h'g ju{sf] k|ltlglw x6]sf] xf] ;f]xL ju{sf] ;b:onfO{ gofF ;b:o agfOg]5 .
-^_ c7f/ jif{ pd]/ k'uL;s]sf sf/0f x6\g] jfnjflnsfsf :yfgdf jfnssf] 7fFpdf jfns /
jflnsfsf] 7fpFdf jflnsf g} /xg] Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
ª_ j8f gful/s d~r Joj:yfkg ;ldltM
-!_ j8f gful/s d~rsf] sfo{nfO{ lgoldt ?kdf ;xhLs/0f ug{, lg0f{o sfof{Gjogdf ;xof]u
k'¥ofpg j8f gful/s d~rn] cfkm"x? dWo]jf6 lgDgfg';f/ kfFr ;b:o /x]sf] Joj:yfkg ;ldlt
u7g ug]{5 . j8f gful/s d~r / j8f gful/s d~r Joj:yfkg ;ldltsf] j}7ssf] cWoIftf
Joj:yfkg ;ldltsf] ;+of]hsn] ug]{5g\ .
;+of]hs
! hgf
;x ;+of]hs
! hgf
;b:o
@ hgf
;b:o ;lrj
! -;fdflhs kl/rfns_
hDdf
% hgf
-@_ Joj:yfkg ;ldltdf klg sDtLdf ## k|ltzt ;b:o clgjfo{ ?kdf dlxnf x'g'kg]{5 .
Joj:yfkg ;ldltsf] j}7s dlxgfdf Ps k6s j:g]5 .
r_ j8f gful/s d~rsf] Ifdtf ljsf; M
1. :yfgLo ;]jf k|bfos tyf ;fdflhs kl/rfnsx?n] j8f gful/s d~rsf ;b:ox?nfO{
:yfgLo of]hgf th'{df, ;fj{hlgs k/LIf0f, ;fj{hlgs ;'g'jfO{ / ;fdflhs k/LIf0f nufot
;fdflhs hjfkmb]lxtfsf cGo ;fwg ;+oGqsf] k|of]u u/L gful/s cg'udg ;+oGqsf] ?kdf
ljsf; ug{ cfjZos Ifdtf ljsf; ul/g]5 .
2. afn d}qL :yfgLo zf;g cGtu{tsf afn jrfp, afn ;+/If0f, afn ljsf; / afn
;xeflutf, jfn÷ o'jf ;xeflutf, n}lËs ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f, jh]6
ljZn]if0f, jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;g, ;fdflhs k/LIf0f tyf cGo hjfkmb]lxtf ;DjGwL
ljifodf hfgsf/L u/fOg]5 .
3. hjfkmb]lxtf clej[l4sf nflu gful/s ;r]tgf s]Gb| tyf j8f gful/s d~rnfO{ gful/s
lgu/fgL k|s[of jf/] ;';"lrt ug]{ P+j ufpF kl/ifb\ tyf PsLs[t of]hgf th'{df ;ldltsf
ultljlwx? kf/bzL{ u/fpg ;lqmo u/fOg]5 .
27
cfjZostf cg';f/ :yfgLo lgsfo of]hgf th'{df, sfof{Gjog, cg'udg tyf d'NofÍg,
ljifodf tflnd tyf cg'lzIf0f cfof]hgf ul/g]5 .
$= ;fdflhs kl/rfnssf] cu'jfO{df ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yfx?, j8f gful/s d~r / PsLs[t
of]hgf ;ldltsf ;b:ox?nfO{ cg'udg ;DjGwL ljlw Pjd\ tf}/tl/sfx?sf]
cled'vLs/0f÷tflndsf] Joj:yf ul/g]5 .
%= nlIft ;d"x jf ;+:yfaf6 g} nfeflGjt cg'udg ;ldltsf] u7g u/L cg'udg ug]{ ljleGg
ljlw Pjd\ tf}/tl/sfx? -;fj{hlgs ;'g'jfO, n}lËs k/LIf0f, ;fj{hlgs k/LIf0f, ;fdflhs
k/LIf0f, Gfful/s a8fkq_ df l/km\n]S6af6 tflnd lbg] Joj:yf ldnfOg]5 .
^= c'gudg ;DaGwL jflif{s sfo{of]hgf tof/ u/L ;f]xL cg';f/ cg'udg ug{] Joj:yf ldnfOg]5
.
&= cg'udg k|ltj]bg tof/L / sfo{s|dsf] ;dLIffsf] ljZn]if0f ug{] tl/sfaf/] hfgsf/L u/fOg]5 .
*= ljifout sfof{no Pj+ u}/ ;/sf/L lgsfox?4f/f ;~rfng ul/g] sfo{qmdx?df j8f gful/s
d~rnfO{ kl/rfng ug{ k|f]T;flxt ul/g]5 .
%=@ gful/s ;r] t gf s] G b M
;fdflhs tyf cfly{s ?kn] kl5 k/]sf ljkGg kl/jf/x?nfO{ ;zlQms/0f ug]{ p2]Zon]
ljleGg ;xeflutfd"ns ljlwx?sf] k|of]u u/L ufpF ljsf; ;ldlt leqsf klg clt ljkGg j8fdf
kg]{ j:tLx?df gful/s ;r]tgf s]Gb| u7g ul/g]5 . gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;xefuLx?nfO{
?kfGt/0fLo ;fdflhs kl/rfngsf ljlwx?sf] k|of]u u/L ;fdflhs ?kdf ;zlQms/0f ug]{ k|s[of;+u}
pgLx?sf] cfly{s cj:yfdf ;'wf/ Nofpg lhljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;+rfngsf nflu ;fdflhs
kl/rfng sfo{qmdsf cltl/Qm cGo ljleGg ;+3 ;+:yfx?;Fu ;dGjo / ;xsfo{ ul/g]5 .
s_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf sfo{x?
gful/s ;r]tgf s]Gb|sf sfo{x? b]xfo adf]lhd x'g]5g\M
1. ;fIf/tfåf/f ;zlQms/0f sIffdf ;j} ;b:ox? ;xefuL x'g] jftfj/0f ldnfpg],
@= gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;xefuLx?nfO{ gful/sx?sf] sfd st{Jo / clwsf/ / /fHon]
k|bfg ug]{ ljleGg
k|s[ltsf ;]jfx? / ;]jf k|flKtsf k|s[ofx? jf/] hfgsf/L lng] / ;+/If0fsf sfdx? ug]{,
#= jftfj/0f, ljkb\ hf]lvd Joj:yfkg tyf hnjfo" kl/jt{gs]f hf]lvd klxrfg ug]{ / k"j{
;tstf{ ckgfpg],
$ :yfgLo cfjZostf cg';f/sf] s[lif, kz'kfng tyf cGo cfo cfh{g ;DjGwL ;Lk tyf
Ifdtf ljsf; of]hgf tof/ ug]{,
%= gful/stfsf] k|df0f kq, hGd, d[To', ljjfx cflb h:tf JolQmut 36gf btf{ ug{ pT;flxt
ug]{,
^= hfltut e]befj, Jffn ljjfx, jx' ljjfx, cgd]n ljjfx, Jff]S;L, wfdL, em+fqmL, h'jf, tf;,
lg/If/tf, bx]h k|yf, ,5'jf5't, 5fpk8L tyf dlxnf lj?4sf] lx+;f, jfn>d, afn lx+;f h:tf
;fdflhs lj;+ultx? af/] 5nkmn rnfpg] / ;dfhaf6 x6fpg kxn ug{],
4.
28
&= cfkm\gf] j:tL tyf ;d'bfonfO{ v'Nnf lb;fd'Qm jgfpg] . jftfj/0fLo tyf 3/]n' ;/;kmfO
ug]{,
*= k|fs[lts k|sf]k - e'sDk, jf9L, klx/f], cfFlwj]/L, cfunfuL, zLtnx/, lxdkft cflb_ jf/] k"j{
;t{stf ckgfpg] / To;jf6 jRg] pkfox? jf/] 5nkmn ug]{,
(= lgjf{rg lzIff, afn clwsf/, dlxnf clwsf/ ;+/If0fsf sfo{ ug]{,
!)= hfltut Pj+ ;fdflhs ;b\efj j9fpg],
!!= jfnjflnsfnfO{ jfn ljsf; s]Gb|, ljBfno egf{, ljBfnodf lg/Gt/ xflh/L, jfnSnjdf
;xefuL u/fpg],
!@= kfFr jif{ d'lgsf ;j} jfnjflnsfx?nfO{ ;dod} vf]k nufpg], ue{jtL dlxnfx?nfO{ :jf:Yo
;+:yfdf nu]/ ;'Ts]/L u/fpg] Joj:yf ldnfpg],
!#= ;Lk ljsf;, cfo cfh{g tyf hLljsf]kfh{g ;xof]u sfo{qmd ;~rfngsf] nflu ljleGg
;/sf/L, u}/ ;/sf/L tyf lghL ;+:yfx?;+u ;dGjo ug]{, jsfnt ug]{, k}/jL ug]{ / ;|f]t
h'6fpg],
!$=
/fxbfgL k|fKt ug]{ k|s[of, j}b]lzs /f]huf/Ldf hfFbf Wofg lbg'kg]{ s'/fx?, /]ld6\ofG;
k7fpg] ljlw / o;sf] pkof]u h:tf ;d;fdlos ljifosf cltl/Qm g]kfn ;/sf/ tyf cGo
u}/ ;/sf/L / lghL If]qjf6 hg;/f]sf/sf ljifodf hf/L ePsf gofF ljifox?df 5nkmn
tyf hfgsf/L lng] /
!%=Gfful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ kl/kSj jgfO{ ;xsf/L tyf ;+:yfut ljsf;sf nflu k|oTgzLn
/xg] .
v_ Gfful/s ;r] t gf s] G b| u7g / ;~rfng
!=
u/LjLsf cGt{gLlxt sf/0fx?sf] vf]hL nufot ljleGg ;xefuLd"ns ljlwx?sf] k|of]u u/L
ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf j8f leqsf klg clt ljkGg j8f tyf j:tLx?sf]
5gf]6 u/L clt ljkGg, dlxnf, ;fdflhs ?kdf kl5k/]sf ju{sf gful/sx? ;lDdlnt @% #) hgf ;b:ox? /x]sf] gful/s ;r]tgf s]Gb| u7g ul/g]5 . To:tf] ;d'bfodf ;f]xL
k|s[ltsf] ;d"x klxn] g} u7g ePsf] 5 eg] To;nfO{ ;d]t gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] dfGotf
lbg ;lsg]5 .
@= gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;xefuLx?nfO{ ;fIf/tfåf/f ;zlQms/0f ( ReFLECT) ljlwx?sf] k|of]u
u/L gful/ssf clwsf/, st{Jojf/] ;';"lrt u/fpg], u/LjLsf cGt{gLlxt sf/0fx?sf] vf]hL /
ljZn]if0f ug{ ;xof]u k'¥ofpg], cfkm\gf cfjZostf tyf k|fyldstfx? jf/] cfjfh p7fpg
;Sg], /fHo nufot ;]jf k|jfxsf nflu lhDd]jf/ lgsfox?;Fu cfkm\gf dfux? /fVg /
pQ/bfoLk"0f{ Jojxf/sf] bfjL ug{, n}lËs ;dljsf; tyf jfn jflnsf;Fu ;DjlGwt ljifox?df
5nkmn u/L s] pkfoåf/f o:tf ;d:of x6fpg ;lsG5 eGg] h:tf ljifo / kIf af/]df
ljZn]if0f ug{;Sg] Ifdtfsf] ljsf; u/L gful/s ;zlQms/0fsf] k|s[ofdf cufl8 j9fOg]5 .
#=gful/s ;r]tgf s]Gb| u7g ubf{ dlxnfx?nfO{ ljz]if k|fyldstf lbOg]5 . gful/s ;r]tgf s]Gb|df
Ps kl/jf/af6 Pshgf dfq ;b:o x'g]5g\ .
u_ gful/s ;r]tgf s]Gb| ;+of]hg ;ldlt
29
!=
gful/s ;r]tgf s]GbnfO{ lgoldt ?kdf ;~rfng ug{ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?
dWo]af6 cfd ;xdltdf lgDgfg';f/ % ;b:o /x]sf] gful/s ;r]tgf JoJf:yfkg ;ldlt u7g
ul/g]5 .
gful/s ;r]tgf s]Gb| ;+of]hs
! hgf
gful/s ;r]tgf s]Gb| ;lrj
! hgf
;b:o
@ hgf
;b:o ;lrj -;fdflhs kl/rfns_
! hgf
@=
;+of]hg ;ldltdf klg sDtLdf ## k|ltzt ;b:o clgjfo{ ?kdf dlxnf x'g' kg]{5 .
Joj:yfkg ;ldltsf] j}7s dlxgfdf Ps k6s / cfjZostf cg';f/ h'g;'s} ;dodf klg j:g]5 .
3_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] Ifdtf ljsf; k|s[of / kl/kSjtfM
!= gful/s ;r]tgf s]Gb| ;~rfng ubf{ l/km\n]S6 k|s[ofdf ;b:ox? cfkm} ljifo j:t' rog ug]{,
To;sf] jf/]df 5nkmn ug],{ ;d:of klxrfg ug],{ ;dfwfgsf pkfox? klg vf]hL ug]{5g\ . t/
;j} ljifox?df pgLx?sf] 1fg / ;Lk gx'g ;S5 . ;b:ox?n] p7fg u/]sf ;jfnsf] ;dfwfg
;fdflhs kl/rfns tyf :jo+;]jsjf6 ;dfwfg ug{ g;lsg] cj:yfdf tL ljifo j:t'x?sf]
l6kf]6 ug'{kg]{5 / :yfgLo ;]jf k|bfos, ufpF ljsf; ;ldlt, lhNnf ljsf; ;ldlt,
gu/kflnsf tyf tt\ ljifo;Fu ;DjlGwt ;/sf/L, u}/ ;/sf/L jf lghL ;+:yfsf ;DjlGwt
sd{rf/L, ljz]if1 jf ;|f]t JolQmnfO{ af]nfO{ l/km\n]S6 k|s[ofdf ;xhLs/0f ug]{ jftfj/0f
ldnfpg' kg]{5 .
@= l/km\n]S6 sIff ;~rfng ug]{ qmddf ;fdflhs kl/rfns jf ;fdflhs kl/rfng
:jo+;]js÷:yfgLo ;|f]t JolQmn] ;fd'lxs efjgf / ;fd'lxs sfo{sf] dxTj jf/] hfgsf/L
u/fpb} pgLx?nfO{ ;+ul7t u/L ;/sf/L, u}/ ;/sf/L tyf lghL If]qjf6 ;]jfx? lng tyf bfjL
ug{ ;Ifd jgfpg lg/Gt/ ?kdf ;xof]u / ;xlhs/0f ug]{5 .
#= ;fdfGotof gful/s ;r]tgf s]Gbdf sDtLdf %@ ;ftf l/km\n]S6 sIff ;~rfng ul/g]5 .
$= gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] kl/kSjtf dfkg ubf{ Go'gtd ;"rsx? k'/f x'g g;s]sf] kfOPdf ufpF
ljsf; ;ldlt ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt;Fusf] k/fdz{df yk ;];g ;~rfng ug{
;lsg]5 .
%= kl/kSj eO;s]sf ;r]tgf s]Gbx?nfO{ :yfgLo ;Defjgf / pknJwtfsf] cfwf/df To; If]qdf
ljBdfg ;+3 ;:yfx?;Fu cfj4 u/fpg ;xhLs/0f ul/g] 5 .
^= kl/kSj eO{ ;s]sf gful/s ;r]tgf s]Gb|df l/k\mn]S6 sIff ;~rfng gul/Ptf klg oL s]Gb|sf]
a}7sn] k|To]s dlxgf ;~rfng ul/g] a}7ssf] laifo, To;sf] nflu cfjZos Joj:yfkg h:tf
laifodf cl3Nnf] aif{ g} to u/L ;fdflhs kl/rfns dfkm{t ufpF÷gu/ ;fdflhs kl/rfng
;ldltdf k]z ug{' kg]{5 .
&= ufpF÷gu/ ;fdflhs kl/rfng ;ldltn] kl/kSj gful/s ;r]tgf s]Gb|x?af6 o;/L k|fKt
;~rfng of]hgfdf 5nkmn u/L aflif{s al9df ?= # xhf/;Dd ah]6 Joj:yf ;lxt :yfgLo
;]jf k|bfos ;+:yf dfkm{t ;fdflhs kl/rfns jf :yfgLo :j+od\ ;]jsnfO{ ;xhLs/0f tyf
cg'udg d"Nof+sg ug{ v6fpg ;Sg]5 .
%=# gful/s ;r] t gf s] G b| kl/kSjtfsf cfwf/x? M
30
b] x fosf cfwf/df gful/s ;r] t gf s] G b| n fO{ kl/kSj ePsf] dflgg] 5 M
s= ;xhstf{ -;fdflhs kl/rfns_ sf] ;xof]udf slDtdf %@ j6f l/k\mn]S6 sIff ;~rfng
u/]sf],
v= Gfful/s ;r]tgf s]Gb| Joj:yfkg ;ldltsf] j}7s lgoldt ?kdf j:g] u/]sf] / s]Gb|sf]
Joj:yfkgsf] ljsf;sf] nflu 5nkmnx? x'g] u/]sf],
u= ;fdflhs kl/rfng xft] k'l:tsfdf Joj:yf ul/Psf ;j} ;xefuLtfd"ns ljlwx?sf]] cEof;
u/L k|fKt
glthfx?sf] clen]v /flvPsf],
3= :yfgLo lgsfo tyf cGo ;]jf k|bfosx?n] ;~rfng u/]sf] j}7s tyf sfo{qmdx?df
gful/s ;r]tgf
s]Gb|sf ;b:ox?n] efu lnPsf],
ª= l/km\n]S6sf] dfWodjf6 sDtLdf @ j6f lqmofsnfkx? klxrfg tyf 5gf]6 u/L sfd z'?
u/]sf],
r= ;d'bfosf] jf:tljs cj:yf / o;sf] cfwf/df sDtLdf Pp6f of]hgf ;~rfng u/]sf],
5= Gfful/s ;r]tgf s]Gb| :yfkgf x'g'eGbf klxn]sf] cj:yfnfO{ t'ngf ubf{ xfn ;fdflhs
s'/Lltx?
-jfn ljjfx, jx'ljjfx, cgd]n ljjfx, bx]h k|yf,jf]S;Lsf] cf/f]k, hf+8÷/S;L, dlxnf lj?4
lx+;f, jfn lx+;f
cflb_ df sdL cfPsf] clen]v tyf k|df0f pknJw ePsf],
h= ;/;kmfO / zf}rfno k|of]u ug]{ kl/jf/sf] ;+Vofdf j[l4 ePsf],
em= JolQmut 36gf -hGd, d[To', ljjfx, ;DjGw ljR5]b, j;fO{ ;/fO{ cflb_ btf{, lgwf{l/t cjlw
leq} btf{ x'g] u/]sf],
`= ;fdflhs ;'/Iff ;DjGwL eQf, k]G;g ljt/0f cflb jf/] hfgsf/L eO{ ;dod} ;f]sf] bfjL
ug{;Sg] ePsf],
6= kfFr jif{ d'lgsf jfn jflnsfx?nfO{{ lgoldt vf]k, ue{jtL k/LIf0f, :jf:Yo s]Gb|df k|;'lt
;]jf lngkg]{ ljifo jf/] hfgsf/L ePsf],
7= :yfgLo:t/sf of]hgf th'{df, sfof{Gjo tyf cg'udg k|s[of jf/] ;fdfGo hfgsf/L ePsf],
8= :yfgLo:t/df sfo{/t ;+3 ;+:yfx? / tL ;+:yfx?jf6 k|jfx ul/g] ;]jfx? jf/] hfgsf/L
ePsf] /
9= gful/s ;r]tgf s]Gb|n] ug]{ egL tf]lsPsf cGo sfo{x? ug]{ Ifdtf ljsf; ePsf] .
t/ dfly pNn]lvt ;"rsdf sd pknAwL xfl;n ePsf] cfwf/df dfq @ aif{ k'/fgf gful/s
;r]tgf s]Gb|nfO{ kl/kSj gePsf] egL xfnsf] lg/Gt/ ;xof]u hf/L /flvg] 5}g\ .
%=$ gful/s ;r] t gf s] G b| tyf ;fd' b flos ;+ : yfsf] Ifdtf clej[ l 4 M
gful/s ;r]tgf s]Gb|x?sf] tyf ;fd'bflos ;+:yfsf] Ifdtf clej[l4 b]xfo adf]lhd x'g]5M
31
!=gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] k|fljlws Ifdtf clej[l4 ug]{ lhDd]jf/L :yfgLo ;]jf k|bfossf] x'g]5 .
o;sf nflu hLljsf]kfh{g ;'wf/ tyf pBd ljsf;sf tflndx? ;~rfng ul/g]5 . o;sf nflu
n3' pBd ljsf; sfo{qmdjf6 ljsf; ul/Psf] pBd ljsf;sf] df]8]nsf] ;d]t pkof]u ug{ ;lsg]5
. gful/s ;r]tgf s]Gb|sf k|ltlglwx?nfO{ ;fdfGo k|:tfj n]vg, ;d'x ;~rfng tyf Joj:yfkg,
sfo{qmd cg'udg d'NofÍg ;DjGwdf, jfn ;'rgf kf6Lsf] k|of]ujf/] klg tflnd k|bfg ul/g]5 .
ufpF ljsf; ;ldlt cGt{ut :yfgLo:t/df /x]sf ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yfx?, j8f gful/s
d~r / PsLs[t of]hgf th'{df ;ldltsf ;b:ox?nfO{ ;~rflnt of]hgf÷sfo{s|dx?sf] cg'udgdf
k|of]u ul/g] ljlw Pjd\ tf}/tl/sfx? -;fj{hlgs ;'g'jfO{, n}lËs k/LIf0f, ;fj{hlgs k/LIf0f,
;fdflhs k/LIf0f, Gfful/s a8fkq_ sf af/]df hfgsf/L u/fO{ cg'udg sfo{df ;xefuL u/fOg] 5 .
%=%= gful/s ;r] t f s] G b| ;xof] u jlx{ u dg gLlt
1. ;fdfGotof :yfkgf ePsf] @ aif{df gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ kl/kSjtfsf] cj:yfdf nlug]
5 . kl/kSjtfsf] nflu k|:tfljt gful/s ;r]tgf s]Gb|df ;fdflhs kl/rfnsn] lgoldt
?kdf u/L cfPsf] ;xhLs/0f sfo{nfO{ gofF u7g ePsf gful/s ;r]tgf s]Gb|df :yfgfGt/0f
ul/g]5 . kl/kSj gful/s ;r]tgf s]Gb|df ;fdflhs kl/rfng :jo+;]js÷:yfgLo ;|f]t
JolQm dfkm{t lglZrt cjlw;Dd ;]jf k|bfg ul/g]5 .
2. ;fdflhs kl/rfng ;bf ;j{bf :jMrflnt x'g'kg]{ ePsfn] Ps r/0fsf] kl/kSjtf kZrft
;xsf/Ldf kl/0ft x'g k|]l/t ul/g]5 .
3. gful/s ;r]tgf s]Gb|n] lhljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd dfkm{t ljleGg cfo cfh{gsf
lqmofsnfkx? ;~rfng u/L gful/sx?sf] ;fdflhs cfly{s k'FhLsf] ljsf; ug]{5 . o:tf
sfo{qmdx?nfO{ lg/Gt/tf lbgsf] nflu gful/s ;r]tgf s]Gb|x?nfO{ :yflkt ;xsf/Lsf]
;b:o jGg pTk|]l/t ul/g]5 .
4. ;fdflhs kl/rfngsf qmddf ul7t gful/s ;r]tgf s]Gb| tyf j8f gful/s d~rx?nfO{
Ufflj; If]qleq sfd ug]{ cGo ;+:yfx?;Fu ldn]/ cfˆgf sfo{qmdx? ;~rfng ug{ clek|]l/t
ul/g]5 tL ;+:yfx?;Fu ;fem]bfl/tf clej[l4 ug{ pTk|]l/t ul/g]5 .
5. hLljsf]kfh{gsf] sfo{qmd ;~rfngsf nflu k|fKt x'g] ;|f]tx? ;+sng u/L To;sf] ;d'lrt
Joj:yfkg ug{ ;xhLs/0f ul/g]5 .
6. Gfful/s ;r]tgf s]GbnfO{| ufpF ljsf; ;ldltdf ;"rLs[t u/L cGo ;+3 ;+:yfx?Fu ;dGjo /
;fem]bfl/tf ljsf;sf nflu k|]l/t ul/g]5 .
32
kl/R5]b ^
hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd
^=! hLljsf]kfh{g M
:jM/f]huf/ jf Hofnfdf cfwfl/t /f]huf/Lsf] dfWodjf6 JolQm, 3/kl/jf/ tyf ;d'bfosf
;b:ox?sf] hLjg:t/ ;'wf/sf nflu ;~rfng ul/g] cfly{s tyf u}/ cfly{s lqmofsnfkx?sf]
of]hgf g} hLljsfkfh{g ;'wf/ of]hgf xf] . hLljsfkfh{g ;'wf/ of]hgf gful/sx?sf] lbuf] cfly{s
;zlQms/0f;Fu ;DjlGwt x'g] ub{5 . o;n] u/LjL Go'gLs/0fdf ;xof]u ug]{ ub{5 .
;fdflhs kl/rfngsf] dfWodaf6 ljleGg ;xefuLtfd"ns ljlwx?sf] k|of]u u/L ufpF ljsf;
;ldlt leq ;a}eGbf a9L ljkGg kl/jf/x?sf] 3gTj /x]sf] j8f tyf j:tL klxrfg u/L gful/s
;r]tgf s]Gb| :yfkgf ug]{ gLltnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . o;/L :yfkgf ePsf gful/s ;r]tgf
s]Gb|df ljleGg ;d;fdlos ljifodf 5nkmn ug]{, ul/aLsf cGtlg{lxt sf/0fx?sf] klxrfg /
ljZn]if0f ug]{, ;fj{hlgs ;]jfx?df ljkGg tyf nlIft ju{x?sf] kx'+r j9fpg] h:tf sfo{x?sf ;fy}
gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?sf]] cfly{s ;zlQms/0fsf nflu cfo cfh{gsf sfo{qmdx?,
Joj;fo ljsf;, pTkfbgd"ns cfly{s k'jf{wf/x?sf] lgdf{0f h:tf kIfx?df ;xof]u k'¥ofpg
gful/s ;r]tgf s]Gb|:t/b]lv hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd nfu" u/L sfof{Gjog ul/g]5 .
^=@ hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmdsf p2]Zox? M
-!_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?sf] cfly{s cj:yfdf ;'wf/ Nofpg ;xof]u k'¥ofpg]],
-@_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf clt ljkGg / ul/a ;b:osf dfux? ;Daf]wg ug{ ;xof]u ug]{,
-#_ hLljsf]kfh{g ;'wf/ of]hgf th'{df u/L sfo{qmd ;~rfng / Joj:yfkg ug{ ;xof]u ug]{,
-$_ :yfgLo lgsfo / ;d'bfo aLrsf] cGt{;DaGw alnof] jgfpg] /
-%_ ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;]jf / >f]tdf ljkGg kl/jf/x?sf] kx'Fr :yflkt ub}{ n}hfg] .
^=# hLljsfkfh{g ;'wf/ sfo{qmd cGt/ut ;~rfng ug{ ;lsg] sfo{qmdx? M
hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd cGt/ut lgDg lqmofsnfkx? ;~rfng tyf sfof{Gjog ug{
k|f]T;flxt ul/g]5 .
-!_ Joj;flos jf ;fd'bflos v]tL÷kz'kfng,
@= sa'lnotL ag Joj:yfkg, u}/ sfi7 ag k}bfjf/ pTkfbg / k|fs[lts ;|f]tdf cfwfl/t
cfo cfh{g tyf n3' pBd ljsf;,
-@_ /f]huf/Ld"ns / pTkfbsTj a9fpg] ljleGg lsl;dsf ;Lkd"ns tflnd,
-#_ cfo / pTkfbg a[l4 ug]{ u|fdL0f k|ljlw ljsf; tyf k|of]u,
-$_ j}slNks pmhf{ - ;f]nf/, afof]Uof;, la|s]6 ;'wfl/Psf] 3§, pGgt r'Nxf] cflb _ lgdf{0f,
-% cfod"ns sfo{qmd jf n3' pBd ljsf;,
-^_ kfgL 3§, ;fgf l;rfO{, ldn, cf/g, 3/]n' lzNksnf, n'uf s6fO{ l;nfO{, a'gfO{ cflb,
-&_ ;xsf/L k;n, v'b|f k;n,
-*_ t/sf/L v]tL, gub] jfnL, kz' kfng /
-(_ ;fgf Joj;fo tyf Jofkf/ .
cfod"ns sfo{qmd÷n3' pBd ljsf; ;DaGwL cfof]hgf 5gf]6 ubf{ ahf/sf] pknJwtf tyf
Joj:yf, dd{t ;Def/ ;Lksf] pknAwtf, ;fdfgsf] ahf/ d"No af/] ;fdfGo ljZn]if0f ug'{kg]{5 .
^=$ of]hgf sfof{Gjogsf] nflu gful/s ;r]tgf s]Gb| 5gf}6 M
33
-@_ hLljsf]kfh{g sfo{s|d ;+rfng ug{ gful/s ;r]tgf s]Gb| 5gf]6 ubf{ tn pNn]lvt zt{x?
k'/f u/]sf] x'g'kg]{5 M
-s_ gful/s ;r]tgf s]Gb| lgoldt ?kdf ;~rfng eO/x]sf],
-v_ ;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw / cGo k'l:tsfdf pNn]v eP cg';f/ ;xefuLd"ns
ljlwx?sf] cEof; eO{ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?n] cfkm\gf] cj:yf ljZn]if0f u/]sf],
-u_ gful/s ;r]tgf s]Gb|n] ;d'bfo:t/jf6 ug{;Sg] sfo{x? lgoldt ?kdf ul//x]sf] /
-3_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;xefuLx?n] ;xefuLd"ns ljlwåf/f ;b:ox?sf] ljkGgtf
:t/Ls/0f u/]sf] .
@= hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{s|d nfu" ug{ dfly pNn]lvt zt{x? ;lxt gful/s ;r]tgf s]Gb|
kl/kSjtfsf ;"rsx?nfO{ ;d]t cfwf/ jgfpg ;lsg]5
#= hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{s|dsf] k|efjsfl/tf / glthfsf]] cfwf/df of] sfo{qmdnfO{ qmdz cGo
ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf gful/s ;r]tgf s]Gb| ;~rfng ePsf j8fx?df klg
lj:tf/ ub}{ nlug]5 .
^=% hLljsf] k fh{ g ;' w f/ sfo{ q md sfof{ G jog k| s [ o f M
-!_ hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd k|f/De ug'{k"j{ ;DjlGwt :yfgLo ;]jfk|bfos / ufpF
ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf ;fdflhs kl/rfnsx?nfO{ hLljsf]kfh{g ;'wf/
sfo{qmdsf] cjwf/0ff, sfo{qmd ;~rfng k|s[of, Joj;flos of]hgf lgdf{0f nufot
ljleGg kIfx?sf] lhDd]jf/L jf/] k|i6tf Nofpg hLljsf]kfh{g ;'wf/ cled'vLs/0f
sfo{qmd k|bfg ul/g]5 .
-@_ cled'vLs/0f kZrft ;fdflhs kl/rfnsn] gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?nfO{
hLljsf]kfh{g ;'wf/ of]hgf tof/L / ;~rfng ug{ ;xlhs/0f ug]{5g\ . of]hgf tof/
ubf{ lgDg s'/fx?nfO{ k|fyldstf lbg' kg]{5M
-s_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ax';+Vos ;b:ox?sf] /f]huf/L / cfDbfgL a[l4 ug]{,
-v_ :yfgLo :t/df pknAw >f]t, ;Lk, k|fljlwsf] k|of]u x'g],
-u_ Yff]/} nfutaf6 w]/} dflg; nfeflGjt x'g], dlxnf, afnaflnsf, Ho]i7 gful/s tyf
o'jf ju{nfO{ k|ToIf nfe x'g] /
-3_ jftfj/0fLo cg's'ng x'g], s[lif, u}/ s[lif, jg tyf cGo ;]jfdf pTkfbsTj a9\g] .
^=^ lhjLsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd sfof{Gjog / jh]6 lgsf;f k|s[of
-!_ ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfnon] o; sfo{qmdsf nflu :jLs[t jh]6
;DjlGwt lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfnfO{ pknJw u/fpg]5 .
-@_ hLljsf]kfh{g ;'wf/ cled'vLs/0f kZrft ;fdflhs kl/rfns tyf :yfgLo ;]jf k|bfos
;+:yfx?n] gful/s
;r]tgf s]Gb|nfO{ of]hgfx?sf] k|fyldstfqmd lgwf{/0f ug{ tyf sfo{qmdx?sf] k|fyldstf
lgwf{/0f ug{
;xof]u ug]{5g\ .
-#_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf nflu hLljsf]kfh{g ;DjGwL sfo{qmdx? ;~rfng ubf{ ufpF
ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf] j8fl:yt cGo ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+:yfx?;Fu
;dGjo u/]/ sfof{Gjog u/fpgsf nflu k|fyldstf lbOg]5 . o;/L gful/s ;r]tgf
34
s]Gbsf] k"0f{ j}7sjf6 k|fyldstfdf k/]sf Joj;flos of]hgf tyf sfo{qmdx?nfO{ gful/s
;r]tgf s]Gb|n] j8f gful/s d~r dfkm{t ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf k7fpg] 5 .
-$_ o;/L k|fKt x'g cfPsf sfo{qmdx?nfO{ ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfsf] j8fn]
:jLs[t u/L k]z ePsf] ldltn] & lbg leq l;kmfl/z ;lxt ;DjlGwt lhNnf ljsf; ;ldlt
tyf gu/kflnsf sfof{nodf k]z ug]{5g\ .
-%_ ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsf j8fjf6 l;kmfl/z eO{ cfPsf sfo{qmdx? pk/
cfjZos 5nkmn u/L ufpF ljsf; ;ldltsf] xsdf lhNnf ljsf; ;ldltn] / gu/kflnsf
j8fsf] xsdf gu/kflnsfn] pQm sfo{qmdx? :jLs[t u/L ;f] cg';f/sf] jh]6 ufpF ljsf;
;ldlt tyf gu/kflnsfsf] j8fnfO{ lgsf;f ug]{5g\ .
-^_ ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsfn] gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] cg'bfg /sd gful/s
;r]tgf s]Gb|sf] j}+s vftf dfkm{t lgsf;f lbg]5 .
-&_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf gfddf vftf geP ufpF ljsf; ;ldlt, lhNnf ljsf; ;ldlt tyf
gu/kflnsfn] j}+s vftf vf]Ng gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ ;xof]u ug]{5 .
-*_ j8f sfof{no gePsf] gu/kflnsfsf xsdf gu/kflnsfsf] sfof{non] :jLs[t /sd l;w}
gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ j}+s dfkm{t lgsf;f lbg]5 .
^=& hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;~rfng k|s[of M
-!_ hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd k"jf{wf/;Fu ;DalGwt ePdf gful/s ;r]tgf s]Gb|sf
;b:ox?n] :yfgLo lgsfo >f]t kl/rfng tyf Joj:yfkg sfo{ljlw, @)^( cg';f/
nfeflGjt kl/jf/x? dWo]jf6 pkef]Qmf ;ldlt u7g u/L sfof{Gjog ug]{5g\ .
-@_ pkef]Qmf ;ldltnfO{ ;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt, lhNnf ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsfn]
k|fljlws ;xof]u pknAw u/fpg]5 .
-#_ olb hLljsf]kfh{g ;'wf/ cfof]hgf ;Lk ljsf; tflnd tyf cfod"ns Joj;fo;Fu ;DjlGwt
ePdf gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] Joj:yfkg ;ldltn] sfof{Gjog ug]{5 . pQm sfo{df :yfgLo
;]jf k|bfos ;+:yf, ufpF ljsf; ;ldlt÷gkf / ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/ j8f l:yt
;+3 ;+:yfx?n]] ;xof]u ug]{5g\ .
-$_ hLljsf]kfh{g ;'wf/ cfof]hgf 5gf]6 ubf{ clt ul/a / l;dfGts[t ;d'bfonfO{{ kmfObf x'g]
cfof]hgfnfO{ klxnf] k|fyldstf lbg'kg]{5 . vr{sf] cg'udg / ;~rfng gful/s ;r]tgf
s]Gb| Joj:yfkg ;ldltn]] lng]5 . 5gf]6 ePsf hLljsf]kfh{g ;'wf/;Fu ;DjlGwt k'jf{wf/
ljsf; sfo{qmd cGo lgsfox?af6 sfof{Gjog eO/x]sf] / nfeflGjt ju{x? klg ltg}
3/kl/jf/ ePsf] v08df ;f]xL sfddf vr{ ug{ kfOg] 5}g .
-%_ of] sfo{qmdnfO{ ;'rf? ?kdf ;~rfng ug]{ / u/fpg] k|d'v lhDd]jf/L gful/s ;r]tgf s]Gb|
Joj:yfkg ;ldlt, ;DjlGwt j8f gful/s d~r, :yfgLo ;]jf k|bfos / ;fdflhs
kl/rfnssf] x'g]5 . o;sf ;fy} ufpF ljsf; ;ldlt ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt,
ufpF ljsf; ;ldlt, lhNnf tyf gu/kflnsf / If]qLo ;dGjo OsfOn] o;sf] lg/Gt/ ?kdf
cg'udg / sfo{k|ultsf] cj:yf jf/]df rf;f] /fVg] 5g\\ .
^=* hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmdsf] jh]6 jfF+8kmfF+8sf cfwf/x? M
hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;~rfng ul/g] ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/klfnsfsf]
gful/s ;r]tgf s]Gb| Joj:yfkg ;ldltn] k|fKt cg'bfg lgDg adf]lhdsf] b'O{ lsl;dsf sfdsf
nflu afF8kmFf8 ug]5
{ .
35
s_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?nfO{ pTkfbg tyf cfod"ns sfd ;+rfng ug{
*) k|ltzt
v_ gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox?nfO{ cfod"ns tflnd k|bfg ug{sf nflu
@) k|ltzt
sDtLdf
j9Ldf
-of] kl/lwdf /x]/ s'g k|of]hgsf nflu slt /sd ljlgof]hg ug]{ lg0f{o gf;s]sf] k"0f{ j}7sn] ug]{5_
^=( hLljsf] k fh{ g ;' w f/ sfo{ q md sfof{ G jog ug{ ;fdflhs kl/rfnssf] e" l dsf M
1. hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;DjGwL tflnddf ;lqmo ?kdf ;xefuL x'g],
2. hLljsf]kfh{g ;'wf/;F+u ;DjlGwt cfwf/e"t ;e]{If0f / cGo tYofÍx? ;+sng ug]{,
3. gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;b:ox? / ;d'bfosf] nflu hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd tof/ ug{
;xof]u ug]{,
4. ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf txdf pknAw cGo ;]jf k|bfos ;+:yf jf laifout
lgsfo;Fu ;Dks{ / ;dGjo sfod ug{ gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ ;3fpg],
5. ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf tyf lhNnf:t/sf cGo lgsfox?;Fu lhljsf]kfh{g ;'wf/
sfo{qmd ;DjGwL sfo{df lg/Gt/ ?kdf ;dGjo / ;fem]bfl/tf j[l4 ug{ ;xof]u ug]{,
6. gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ ;dodf ah]6 k|flKtsf] ;'lglZrt ug{ ;xof]u ug]{,
7. lgoldt ?kdf sfo{qmdsf] k|ult k|ltj]bg k]z ug]{ . 3'DtL sf]if kl/rfng ug{ gful/s
;r]tgf s]Gb|nfO{ ;xof]u k'¥ofpg] /
8. hLljsf]kfh{g sfo{qmdjf6 k|fKt k|ltkmn / glthfx?sf] clen]v /fVg] tyf k|ult k|ltj]bg
k]z ug]{ .
^=!) :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf] lhDd]jf/L M
1. hLljsf]kfh{g ;'wf/ tyf cfod"ns k|of]hgsf nflu Joj;flos of]hgf th'{df ug{ ;fdflhs
kl/rfnsnfO{ cfjZos ;xhLs/0f / k|fjlws ;xof]u pknJw u/fpg],
2. gful/s ;r]tgf s]Gb|n] 5gf]6 u/]sf cfod"ns tflnd ;+rfng ug{ tflnd lbg] ;+:yfx?sf]
ljifodf / cfod"ns sfo{qmdsf] nflu lbOg] j:t'ut ;xof]usf] hfgsf/L u/fpg],
3. ;fdflhs kl/rfnsnfO{ ljleGg tYofÍ ;+sng ug{ k|fljlws ;xof]u k|bfg ug]{,
4. hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmdsf] lgoldt ?kdf cg'udg ug]{ /
5. ;fdflhs kl/rfnsjf6 lhljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;DaGwL k|ult k|ltj]bg ;+sng u/L
lhNnf ljsf; ;ldlt / gu/kflnsfdf k]z ug]{ .
^=!! lhNnf tyf gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltsf] lhDd]jf/L
1. gful/s ;r]tgf s]Gb|n] k7fPsf] hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd cfof]hgfsf] laZn]if0f u/L
lhNnf ljsf; ;ldlt tyf gu/kflnsf sfof{nodf k]z ug]{,
2. lhNnf tyf gu/:t/sf ljleGg ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+:yfx?;Fu hLljsf]kfh{g ;'wf/
sfo{qmd cfof]hgfx? jLr sfo{ut ;DjGw, ;fem]bfl/tf / ;dGjo ug]{,
3. gful/s ;r]tgf s]Gb|n] dfu u/]sf cfof]hgf sfof{Gjogsf nflu /sd pknAw u/fpg],
4. hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd cfof]hgfsf] cg'udg ug]{,
hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd cfof]hgfx?sf] ;fj{hlgs k/LIf0f u/fO{ ;dod} ljQLo k|ult
k|ltj]bg k7fpg],
5. If]qLo ;dGjo OsfO{nfO{ hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmdsf]] cfjZos k|ult k|ltj]bg k7fpg] /
6. lhljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd cfof]hgfsf] lg/Gt/ cg'udg u/L ;dodf cfof]hgf ;DkGg
ug{ d2t ug]{ .
36
^=!@ sfo{qmd cg'udg
-!_ ;fdflhs kl/rfnsn] hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd z'? x'g' cufl8 cg'udgsf nflu
cfwf/e"t tYofÍ ;+sng ug]{5 .
-@_ sfo{qmdjf6 nfeflGjt 3/w'/Ljf6 lg/Gt/ ?kdf o;sf] glthf, ;d:of / ;dfwfgsf pkfo
;DaGwL ;"rgf ;+sng ul//fVg] 5 .
-#_ :yfgLo lgsfo >f]t kl/rfng tyf Joj:yfkg sfo{ljlw, @)^( adf]lhd ufpF ljsf;
;ldlt÷gu/kflnsf :t/sf] cg'udg tyf ;'kl/j]If0f ;ldltn] lg/Gt/ ?kdf hLljsf]kfh{g
;'wf/ sfo{qmdsf] /sd k|jfx ;DaGwL sfo{sf] cg'udg u/L k|ltj]bg k]z ug]{5 .
-$_ ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno, :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf;
sfo{qmd, sfo{qmd ;dGjo OsfO{, ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf÷gu/ ;fdflhs
kl/rfng ;dGjo ;ldlt, :yfgLo ;]jf k|bfos, If]qLo ;dGjo O{sfO{n] hLljsf]kfh{g ;'wf/
sfo{qmdsf] lgoldt ?kdf cg'udg ug]{5g\ .
^=!# k| | u lt k| l tj] b g Joj:yf M
;fdflhs kl/rfnsn] tf]lsPsf] 9fFrfsf] k|ult k|ltj]bg ;DalGwt :yfgLo ;]jf k|bfosnfO{
a'emfpg' kg]{5 . :yfgLo ;]jf k|bfosn] pQm k|ult k|ltj]bg ;+sng u/L PsLs[t k|ltj]bg ;DalGwt
lhNnf ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltnfO{ a'emfpg' kg]{5 . lhNnf
ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsfn] cfˆgf] lhNnf÷gu/sf] k|ult ;+sng u/]/ ;DalGwt If]qLo ;dGjo
OsfO{df k7fpg' kg]{5 . ;a} If]qLo ;dGjo O{sfO{x?n] cfˆgf] If]qsf] k|ult k|ltj]bg ;sf/fTds kIf,
;d:ofx?, ;'wf/sf pkfox? ;d]t pNn]v u/L ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno,
gu/kflnsf Joj:yf zfvf / :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmddf ;+Zn]lift k|ltj]bg
k]z ug]{5 .
^=!$ ;fj{hlgs k/LIf0f / ;fj{hlgs ;'g'jfO{ M
;fj{hlgs k/LIf0f / ;fj{hlgs ;'g'jfO{ lgb]{lzsfsf] pkof]u u/L ;fdflhs kl/rfngsf
lqmofsnfkx?sf]] cfd gful/sx?nfO{ hfgsf/L u/fpg] / pgLx?sf] k[i7kf]if0f lng],
lqmofsnfkx?nfO{ kf/blz{ jgfpg] / sfo{qmdk|lt hjfkmb]xL jgfpg] Joj:yf ;DjlGwt ;fdflhs
kl/rfns / ufpF ljsf; ;ldltsf] ;lrj jf gu/kflnsfsf] a8f ;lrjn] ;+o'Qm ?kdf ldnfpg] 5g\
.
37
kl/R5]b &
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] ;dLIff tyf d"Nof+sg
&=!= ;fdflhs kl/rfng sfo{ q mdsf] ;dLIff M
-!_ lhNnf / gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt, ufpF ;fdflhs kl/rfng ;dGjo
;ldlt, :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfx?n] ;/f]sf/jfnfx?sf] ;xeflutfdf ;fdflhs kl/rfng
sfo{qmdsf] lgoldt ?kdf ;dLIff ug]{ / ;'wf/sf pkfox?sf] vf]hL ug'{kg]{5 .
-@_ j8f:t/df j8f gful/s d~rn] cfkm\gf] j8f leqsf sfdx?sf] lg/Gt/ ?kdf ;dLIff ug]{5 .
&=@ :yfgLo ;]jf k|bfossf] sfo{ ;Dkfbg ;dLIff M
:yfgLo ;]jfk|bfosn] u/]sf sfdx?sf] jflif{s ?kdf j:t'lgi7 d"Nof+sg clgjfo{ x'g]5 .
o;sf nflu :yfgLo ;]jfk|bfos ;+:yfx?sf] sfdsf] lg/Gt/ ?kdf ;dLIff u/L eljiodf ug'{kg]{
sfo{lbzf lgwf{/0f ug{sf nflu lhNnf tyf gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltn] sfo{qmdsf]
lgoldt ?kdf cg'udg u/L rf}dfl;s ?kdf :yfgLo ;]jf k|bfosx¿;Fu ;dLIff j}7s ug]{5 .
cg'udgjf6 k|fKt lgisif{x? / tn pNn]lvt ;"rsdf cfwfl/t eP/ lhNnf tyf gu/ ;fdflhs
kl/rfng ;dGjo ;ldltn] /fli6«o ;]jf k|bfossf] ;xof]udf :yfgLo ;]jf k|bfosx?sf]
sfo{;Dkfbgsf] jflif{s d"NofÍg u/L cfjZos lg0f{o lng]5 . sfo{;Dkfbg d"Nof+sg d"ntM lgDg
ljifox?df s]Gb|Lt ul/g]5M
!= :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] sfo{qmd b:tfj]hdf pNn]v eP cg';f/
;fdflhs kl/rfng cGt/utsf k|ltkmn txsf ;"rsx? k|flKtsf] cj:yf,
@= gful/sx?n] k|fKt ug'{kg]{ ;]jf / ;'ljwfx? k|fKt ug{ ;fdflhs kl/rfng sfo{jf6 ;xof]u
k|fKt eP, gePsf] cj:yf,
#= :yfgLo zf;g k|s[ofdf u/La, dlxnf, jfnjflnsf / cGo ju{x?sf] ;xeflutfsf] eP,
gePsf],
$= ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdjf6 ljkGg ju{ nfeflGjt eP, gePsf],
%= :yfgLo:t/df ljleGg ljsf; ;fem]bf/x? jLr ;xof]u, ;fem]bfl/tf / ;dGjo x'g ;s]sf],
g;s]sf],
^= gful/s ;r]tgf s]Gb|df tf]lsPsf] dfqfdf nlhl:6s ;xof]u k'u] gk'u]sf],
&= lgoldt ?kdf tf]lsPsf] 9fFrfdf k|ltj]bg k]z u/] gu/]sf], uflj; tyf gkfsf] a8fx?sf] >f]t
gS;f, ul/aL gS;f+sg h:tf tYofÍx? tf]lsP adf]lhd cBfjlws u/L clen]v tof/ u/]
gu/]sf] / ;DjlGwt lgsfodf k]z u/] gu/]sf],
*= tf]lsPsf] cjlwleq cfjZos ljj/0fx? k]z u/L lgsfzf lnP glnPsf], sfddf kf/blz{tf
sfod eP
gePsf],
(= ;fdflhs kl/rfng ;+of]hs / ;fdflhs kl/rfnsnfO{ tf]lsPsf] kfl/>lds ;dod} pknJw
x'g] cj:yf l;h{gf ePsf] jf gePsf] /
38
!)= ufpF ljsf; ;ldlt jf gkfsf] a8f:t/df ;fdflhs ?9LjfbL, bfOhf] k|yf, hfltut e]befj,
cGwljZjf;, 5'jf5't, jfn ljjfx, jx' ljjfx, dlxnf lj?4 lx+;f, jf]S;L k|yf, 5fpk8L k|yf
h:tf ;fdflhs ljs[ltx?sf ;+Vofdf sdL cfpg ;s] g;s]sf] .
b|i6Jo M lhNnf tyf gu/ ;fdflhs kl/rfng kl/rfng ;ldltn] :yfgLo cj:yfsf]] cfwf/df dfly pNn]v
ePsf ;"rssf cltl/Qm cGo ;"rsx? lgwf{/0f u/L :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfx?sf] sfdsf] ;dLIff ug{]5 .
&=# j8f gful/s d~r / ;fdflhs kl/rfnssf] sfo{;Dkfbg ;dLIff M
-!_ ufpF ljsf; ;ldlt tyf gu/ j8f sfof{no, ufpF ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt,
:yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfn] lgoldt ?kdf j8f gful/s d~rsf ultljlwx?sf] ;dLIff
ug]{5g\ .
-@_ j8f gful/s d~rsf] sfo{;Dkfbg cj:yf ;dLIff ubf{ lgDg kIfx?nfO{ d"n cfwf/ dflgg]5
.
-s_ j8f gful/s d~rdf ljkGg, dlxnf, jfnjflnsf / jl~rt÷l;dfGts[t gful/sx?sf]
;dtfd"ns k|ltlglwTj 5, 5}g,
-v_ j8f gful/s d~rsf] j}7s lgoldt ?kdf ;~rfng ePsf] 5, 5}g,
-u_ j8f gful/s d~rn] cfkm\gf] j8f leqsf cfjZostfx?sf] klxrfg / k|fyldsLs/0f u/L
tf]lsPsf] ;do leq PsLs[t of]hgf ;ldltdf k]z u/]sf 5g\, 5}gg\,
-3_ gful/sx? ljz]ifu/L u/La / ;fdflhs ?kdf jl~rtLs/0fdf k/]sf ;d"xx¿nfO{
;dodf g} ufpF ljsf; ;ldltsf]] of]hgf th{'df k|ls|ofsf af/]df hfgsf/L u/fO{
pgLx?sf] cy{k"0f{ ;xeflutf ;'lglZrt ug]{ k|oTg eP gePsf],
-ª_ j8f gful/s d~r / PsLs[t of]hgf th'{df ;ldltn] u/La / jl~rtLs/0fdf
k/]sfx?nfO{ k|fyldstf lbFb} ufpF ljsf; ;ldltsf]] jflif{s of]hgfdf pgLx?sf
k|fyldstf cg';f/ sfo{qmdx? 5gf}+6 ul/Psf] 5, 5}g,
-r_ ljleGg lgsfox?åf/f j8f leq ;~rflnt sfo{qmdsf] u'0f:t/ / cfly{s kf/blz{tfsf]
cj:yf s] 5, ;~rflnt sfo{qmdx?sf] ;fj{hlgs k/LIf0f ul/of], ul/Pg, pkef]Qmf
;ldltx¿ cfd e]nfjf6 u7g ePsf / ;dfj]zL k|s[ltsf 5g\, 5}gg\ eGg] ljifoxdf
5nkmn eP, gePsf],
-5_ ufpF ljsf; ;ldltn] ;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, jfnd}qL :yfgLo zf;g /0fgLlt,
n}lËs ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f /0fgLlt, jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;g
k|f?k ,:yfgLo lgsfo ;|f]t kl/rfng tyf Aoj:yfkg sfo{ljlw, @)^( nfO{ k|efjsf/L
tl/sfn]] cjnDag u/]sf] 5, 5}g ,
-h_ +gful/sx? ljz]ifu/L u/La / ;fdflhs ?kdf jl~rt ;d"xx?n] ;dodf g} ufpF ljsf;
;ldlt÷gu/kflnsf of]hgf th'{df / ah]6 ljlgof]hgsf af/]df hfgsf/L kfPsf 5g\,
5}gg\,
-em_ ;fdflhs kl/rfnsnfO{ ljifout sfof{no, ;/sf/L u}/;/sf/L ;+:yf tyf cGo ;]jf
k|bfos lgsfox? / lghL If]qnfO{ Ps csf{;Fu ;dGjo / ;fem]bf/L ug{ ;xhLs/0f
e"ldsf lgjf{x ug{ k|f]T;fxg ug]{ u/]sf] 5, 5}g,
-`_ /fhgLlts bn / cGo ;/f]sf/jfnfx?nfO{ PsLs[t of]hgf ;ldlt / cg'udg ;ldltdf
k|ltlglwTjsf nflu ;dodf g} hfgsf/L lbOPsf] 5, 5}g,
39
-6_ PsLs[t of]hgf th'{df ;ldltdf ;fd'bflos ;+:yf, ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yf / /fli6«o
u}/;/sf/L ;+:yf, dlxnf, jfnjflnsf, blnt / cflbjf;L hghfltx?sf] ;dtfd"ns
k|ltlglwTj u/fpg kxn ePsf] 5, 5}g,
-7_ :yfgLo ;/sf/L lgsfosf] sfof{Gjog k|ls|ofdf u/La, dlxnf, jfnjflnsf / jl~rltdf
k/]sfx?sf]] ljlzi6 cfjZostf / ;d:ofx?nfO{ ;Daf]wg u/] gu/]sf] ljifodf 5nkmn
x'g] u/]sf] 5, 5}g,
-8_ ljkGgtd 3/w'/Lx?nfO{ pgLx?sf] hLljsf]kfh{g ;'wf/sf nflu ;dGjofTds ?kdf
sfo{qmd ;~rfngsf] k|oTg ub}{ /fli6«o d"nwf/df Nofpg] sfo{sf] jf/]df 5nkmn ePsf]
5, 5}g,
-9_ u/La, jl~rt / u0odfGox?sf] ;+nUgtfdf u/LaL / lje]bsf sf/0fx¿sf] lg/Gt/
5nkmn ljZn]if0f eO/x]sf] 5, 5}g,
-0f_ ;d'bfodf cGwljZjf;, ?9LjfbL k/Dk/f, efUojfbL lrGtg, 3/]n' lx+;f, hftLo e]befj,
5'jf5't, bfOhf], jfn ljjfx, jx' ljjfx, jf]S;L k|yf, 5fpk8L k|yf cflb s] s:tf]
dfqfdf lyof] / clxn] s] slt 36\of] 36]g,
-t_ :yfgLo:t/sf ;fgf em} emu8fx?, j}dg:otfx? s] s;/L ;dfwfg ul/G5, ufpF ljsf;
;ldltdf :yfgLo d'4f dfldnfx? 36]sf], j9]sf] l:ylt /
-y_ ufpF ljsf; ;ldltsf] of]hgfx?;Fu ;DalGwt lg0f{ox? ;fd'bflos Pkm=Pd= /]l8of]df
Ps xKtfleq k|;f/0f ug]{ ul/Psf] 5, 5}g, ;fj{hlgs ;'g'jfOsf] dfWodaf6 ;fdflhs
kl/rfnsx?, :yfgLo ;]jf k|bfosx¿ / ;fd'bflos ;xhstf{x?sf] sfddf kf/blz{tf
sfod ul/Psf] 5, 5}g .
&=$= gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] sfdsf] ;dLIff M
:yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf, j8f gful/s d~r / ;fdflhs kl/rfnsn] gful/s ;r]tgf
s]Gb|sf sfo{x?sf] ;dLIff ug]{5g\ . pQm sfo{qmddf ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf j8f ;lrj,
j8f gful/s d~r, PsLs[t of]hgf th'{df ;ldlt, :yfgLo:t/sf ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yfx?
/ :yfgLo ;]jf k|bfosx? ;xefuL x'g]5g\ . gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] ;dLIff ubf{ ljz]if u/L u/La,
dlxnf / jl~rltdf k/]sf JolQmx?sf] hLljsf]kfh{gdf cfPsf kl/jt{gx?, JolQmut 36gf btf{,
b}lgs hLjg;Fu ;DjlGwt ljifox?df b]lvg] u/]sf ;sf/fTds kl/jt{gx?, cGo lgsfox?;Fusf]
sfo{ut ;DjGw, k/Dk/fut ;+:sf/ / efUojfbL lrGtgsf] cj:yf cflb h:tf kIfx?sf cltl/Qm
lgDg s'/fx?df cfwfl/t x'g]5 .
!= ;r]tgf s]Gb|sf ;xefuLx?df JolQmut 36gf btf{ jf/] hfgfsf/L 5 ls 5}g / oL 36gfx?
;dod} btf{ x'g] qmd j9\bf] qmddf 5 jf 5}g,
@= ;j} jfn jflnsfx? ljBfno hfG5g\ sL hfb}gg\ . % jif{ d'lgsf ;j} jfnjflnsfx?n]
;dod} k"/f dfqfdf vf]k k|fKt u/], u/]gg\,
#= ljkGg ;d'bfo / ;fdflhs ?kdf al~rtLdf k/]sf kl/jf/df ;fdflhs r]tgf -?9LjfbL
k/Dk/f, 5'jf5't, 5fpk8L k|yf, jf]S;L k|yf, bx]h k|yf, jfn ljjfx, jx' ljjfx h:tf
36gfx? 36] 36]gg\,
40
$= :yfgLo:t/sf of]hgf th'{df k|s[ofdf cfly{s ;fdflhs ?kdf al~rltdf k/]sf ju{x?sf]
;xelfutf s] slt dfqfdf j[l4 eof] / pgLx?sf cfjfh, dfu / k|fyldstf ;Djf]wg eP jf
ePgg\,
%= gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;xefuLx?sf] j:tLdf JolQmut ;/;kmfOsf] cj:yfdf s] s:tf]
;'wf/ cfPsf] 5, rkL{ k|of]u ug]{ kl/jf/ ;+Vofdf s] slt j[l4 eof] jf ePg,
^= sfof{Gjog ul/Psf sfo{qmdx?nfO{ lbuf] ?kdf ;~rfng ug{sf nflu gful/s ;r]tgf
s]Gb|df 5nkmn eO{ s'g} Aoj:yf ul/Psf] 5, 5}g,
&= gful/s ;r]tgf s]Gb|df gful/sx?sf ;d;fdlos ;d:of tyf d'2fx?nfO{ ;Daf]wg u/fpg
/ 5nkmnnfO{ ;xhLs/0f ug{ ljz]if1x?sf] k|of]u ePsf] 5, 5}g,
*= ljkGg kl/jf/ / al~rtLdf k/]sf kl/jf/÷;d'bfonfO{ ;xsf/Lsf dfWodaf6 art ug{
nufpg / art tyf shf{sf ;]jfx?df kx+'r j[l4sf nflu ;xh shf{ pknAw u/fpg
ul/Psf k|of;x? k|efjsf/L 5g\, 5}gg\ /
( hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd z'? ul/Psf gf;s]df sfo{qmd s] slt k|efjsf/L ?kdf
;~rfng ePsf] 5, sfo{qmdjf6 s] s:tf kl/jf/x? nfeflGjt x'g ;s] jf ;s]gg\ .
&=%= /fli6«o ;]jf k|bfossf] sfo{ ;Dkfbg ;dLIff M
;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno, :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf;
sfo{qmdn] k|To]s jif{ /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yfsf] cw{jflif{s sfo{;Dkfbg ;dLIff ug]{5 . sfo{
;Dkfbg dfkg ubf{ sfo{qmdsf] b:tfj]hdf pNn]lvt k|ltkmn / glthf ;lxt sfo{qmd ;~rfngdf
b]vfPsf] bIftfnfO{ k|d'v cfwf/ dflgg]5 . /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yfsf] sfo{;Dkfbg ;dLIff ug]{
ljlw / k|lqmof tf]lsP adf]lhd x'g]5 . /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yfsf] sfo{;Dkfbgsf] cw{jflif{s
;dLIff ubf{ sfo{;Dkfbgdf ;'wf/ ug'{kg]{ b]lvPsf ljifox?df dGqfnon] lgb]{lzt ug] {5 . tf]lsPsf
sfo{x? u'0f:t/Lo 9+uaf6 sfo{;Dkfbg x'g g;Sg] b]lvPdf /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yfsf] jf/]df
k'g/fjnf]sg ug{ ;lsg]5 .
b|i6Jo M dfly pNn]v ul/Psf ;"rsx?sf cltl/Qm :yfgLo kl/j]z cg';f/ cGo kIfx?sf] cfwf/df
klg j8f gful/s d~r, ;fdflhs kl/rfns tyf gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ultljlwx?sf] ;dLIff
ug{ ;lsG5 . ;dLIffjf6 k|fKt oyf{y lgisif{ ;fdflhs kl/rfng ultljlwsf] k|ultdf pNn]v ug]{ /
xfd|f] cj:yfdf oL oL s'/fdf ;'wf/ b]lvof] / oL oL s'/fx?df cem} ;'wf/ cfjZos 5 eGg] s'/fsf]
ufpF ljsf; ;ldltdf k|i6 clen]v /flvg]5 . o;/L ul/g] jflif{s ;dLIffsf] cfwf/df jflif{s ?kdf
lglZrt ;+Vofsf j8f gful/s d~r, gful/s ;r]tgf s]Gb| / ;fdflhs kl/rfnsnfO{ /fli6«o ?kdf
k'/:s[t ug]{ sfo{qmd /fVg ;lsg]5 .
41
kl/R5]b *
ljljw
*=! sfo{ljlwsf] sfof{Gjog M
;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)^^, gu/kflnsf ;fdflhs kl/rfng lbUbz{g @)^& /
ufpF ljsf; ;fdflhs kl/rfng lbUbz{g, @)^* :jt M vf/]h ul/Psf] 5 / tL lgb]{lzsf / lbUbz{g
jdf]lhd xfn;Dd ePsf sfo{x? o;} sfo{ljlw jdf]lhd ePsf] dflgg]5 .
*=@ lhNnf ljsf; ;ldltsf] e"ldsf M
-!_ of] sfo{ljlwsf] sfof{Gjogdf lhNnf ljsf; ;ldltsf] e"ldsf d"ntM ;xhstf{, lgofds,
;dGjostf{, cg'udg / d"Nof+sgstf{sf] ?kdf /xg]5 .
-@_ :yfgLo lgsfojf6 ;~rflnt ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu
lhNnf ljsf; ;ldltn] cGo ;+3 ;+:yfx?;+u ;fem]bfl/tfsf] jftfj/0f tof/ ug{ g]t[TjbfoL
e"ldsf lgjf{x ug]{5 .
-#_ :yfgLo :jfoQ zf;g lgodfjnL, @)%^ sf] k|fjwfg cGtu{t :yfgLo ljsf; sf]if
lgodfjnL, @)%* cg';f/ o; sfo{ljlw :jLs[t x'g'eGbf cufj} lhNnf ljsf; ;ldltn]
u7g u/]sf :yfgLo ljsf; sf]if dWo] xfn s[ofzLn /x]sf To:tf sf]ifn] ;DalGwt lhNnf
ljsf; ;ldltnfO{ ;fdflhs kl/rfng ;DaGwL lhDd]jf/L lgjf{xf ug{ ;3fpg] 5 . o;
cltl/St ;fdflhs kl/rfng ;DaGwdf :yfgLo ljsf; sf]ifn] b]xfo jdf]lhdsf] lhDd]jf/L
lgjf{xf ug]{5 M
-s_ o; sfo{ljlwsf] kl/R5]b # =@= v= df pNn]lvt lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo
;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/sf] k|efjsf/L sfof{Gjog tyf k|ltj]bg tof/Ldf
;xof]u pknAw u/fpg] .
-v_ o; sfo{ljlwsf] kl/R5]b $=% df pNn]lvt ;fdflhs kl/rfnssf] sfd, st{Jo /
lhDd]jf/L leqsf] a+'bf !! df pNn]lvt k|To]s j8fsf ljkGg ;d"xsf 3/ w'/L gS;fs+g
tyf k|To]s jif{ cBfjlws ug]{ sfo{sf] ;'lglZrttfsf nflu ;DalGwt :yfgLo ;]jf
k|bfos ;+usf] ;dGjodf cfjZos ;xof]u pknAw u/fpg] .
-u_ o; sfo{ljlwsf] kl/R5]b ^=( ;+u ;DjlGwt lhljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{s|d sfof{Gjogdf
;fdflhs kl/rfnssf] e"ldsfnfO{ k|efjsf/L agfpg ;DalGwt :yfgLo ;]jf k|bfos
;+usf] ;dGjodf cfjZos ;xof]u pknAw u/fpg] .
pk/f]St a+'bf # df pNn]lvt ;j} sfo{x? u/]jfkt :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf;
sfo{s|djf6 :yfgLo ljsf; sf]ifsf] Joj:yfkg tyf ;xhLs/0f Ifdtf clea[4Lsf nflu
lhNnf lasf; ;ldltx?nfO{ jflif{s ?kdf s]xL /sd cg'bfg :j?k pknAw u/fpg ;lsg]
5.
*=# sfo{ l jlwdf yk36 / x] / km] / M
42
o; sfo{ljlwdf s'g} yk 36 jf ;+;f]wg u/L ;dog's"n ug{' k/]df ;ª\3Lo dfldnf tyf
:yfgLo ljsf; dGqfnon] ug]{5 .
*=$ lgb] { z gsf] kfngfM
:yfgLo lgsfo, /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yf, ;fdflhs kl/rfng ;ldlt, :yfgLo ;]jf k|bfos
;+:yf nufot ;fdflhs kl/rfng ug]{ lgsfox? nufot ;j} ;DjlGwt kIfx?n] o; sfo{ljlwsf
cltl/Qm jh]6 clVtof/Ldf tf]lsPsf zt{x?, dGqfnojf6 ul/Psf kl/kq / lgb]{zgx?sf] ;d]t
kfngf ug'{kg]{5 .
*=% jfwf c8sfp km' s fpg] M
of] sfo{ljlwsf] sfof{Gjogsf] qmddf s'g} jfwf cj/f]w / c:ki6tf ePdf To:tf] jfwf
c8rg km'sfpg] / cfjZostf cg';f/ JofVof ug]{ clwsf/ ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf;
dGqfnonfO{ x'g]5 .
*=^ sfo{ l jlwsf] k| o f] u M
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdnfO{ ;'rf? / ;dGjofTds ?kdf ;~rfng u/L :yfgLo zf;g
k|s[ofnfO{ ;'b[9 ug{ g]kfn ;/sf/, ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfnon] hf/L u/]sf] of]
sfo{ljlwnfO{ :yfgLo :t/df cGo ;/sf/L ;+3 ;+:yfx?n] dfu{bz{gsf] ?kdf lnO{ ;xof]u /
;dGjosf nflu k|of]u ug{ ;Sg]5g\\ .
*=& sfo{ l jlwsf] jrfp M
o; sfo{ljlwsf s'g} k|fjwfg :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%%, :yfgLo :jfoQ zf;g
lgodfjnL, @)%^ / :yfgLo lgsfo cfly{s k|zf;g lgodfjnL, @)^$, :yfgLo lgsfo >f]t
kl/rfng tyf Aoj:yfkg sfo{ljlw, @)^( ;Fu jfFlemPsf] xb;Dd :jtM cdfGo x'g]5 .
43
cg';"lr !
;fdflhs kl/rfngsf nflu lhNnf tyf gu/kflnsfdf lgwf{/0f ul/Psf :yfgLo ;]jfk|bfos ;+:yfx?sf] ;+Vof
:yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf ufpF ljsf;
;ldlt
;]jf
k|bfos
;+:yf
qm=
;+
gu/kflnsf
13
3
10
5
10
4
7
7
10
7
7
4
10
5
10
3
13
4
13
4
13
8
13
8
10
4
10
6
7
5
10
4
%&
$!
!^
$^
^!
!*
*@
&%
%!
%%
#!
#^
10
6
10
4
10
2
10
5
10
6
7
3
10
8
10
8
10
5
10
6
13
3
10
4
!
@
#
$
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
!#
!$
!%
!^
!&
!*
!(
@)
@!
@@
@#
@$
@%
@^
@&
@*
@(
jf/f
()
13
k;f{
/f}tx6
*@
(!
13
6
13
7
d]rLgu/
bds
eb||k'/
Onfd
VffFbjf/L
lj/f6gu/
w/fg
Og?jf
wgs'6f
/fhlj/fh
l;/xf
lqo'uf
nxfg
O6x/L
tfKn]h'Ë
lkmlbd
pnf{jf/L
DofËn'Ë
ef]hk'/
lbQm]n
s6f/L
zDe'gfy
s~rg?k
ldr{}of
;"of}bo
zlg ch'{g
sGsfO{
r}gk'/
j]njf/L
ky/L
zlgZr/]
;'Gb/ b'nf/L
sf]zL x/}rf
qm=
;+
lhNnf
uflj;
;+Vof
!
@
#
$
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
!#
!$
!%
!^
emfkf
Onfd
kf+ry/
tfKn]h'Ë
vf]6fË
;+v'jf;ef
cf]vn9'Ëf
t]Xy'd
df]/Ë
;'g;/L
;Kt/L
l;/fxf
pbok'/
ef]hk'/
;f]n'v'Dj'
wgs'6f
$!
$%
#*
$*
&@
@*
%)
@^
%@
$^
((
((
$)
%(
#$
#%
!
@
#
$
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
sf7df08f}+
nlntk'/
eQmk'/
wflbË
g'jfsf]6
/;'jf
sfe|]knf~rf]s
l;Gw'kfNrf]s
bf]nvf
/fd]5fk
lrtjg
dsjfgk'/
!#
!$
!%
;/b/
7
#)
#!
#@
44
j8f
;+Vof
!#
!(
!%
(
!#
@@
@#
!)
(
!)
(
!&
!)
(
(
!!
(
!#
!!
!%
!!
!!
!!
!!
!%
(
(
!(
!!
!%
!!
!%
;/b/
;]jf
k|bfos
;+:yf
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
1
2
2
1
2
2
2
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
10
10
10
10
10
10
1
2
1
1
2
1
10
10
10
2
1
2
!^
!&
!*
!(
!
@
#
$
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
!#
!$
!%
!^
;nf{xL
dxf]Q/L
wg'iff
l;Gw'nL
tgx'
uf]/vf
nDh'Ë
dgfË
sf:sL
ZofËhf
kj{t
jfUn'Ë
DofUbL
d':tfË
kfNkf
c3f{vfrL
u'NdL
?kGb]xL
slknj:t'
gjnk/f;L
*(
&#
(#
%#
$!
^^
%&
!#
$#
%&
$&
%(
#%
!^
^)
#%
&%
%@
^(
%(
!
@
#
$
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
!#
!$
!%
jf+s]
jlb{of
bfË
b}n]v
?s'd
/f]Nkf
hfh/sf]6
;'v]{t
sfnLsf]6
h'Dnf
d'u'
8f]Nkf
x'Dnf
Ko'7fg
;Nofg
$$
@%
#(
$(
$#
%!
#)
$*
#)
@^
@$
@#
@&
$@
$)
!
c5fd
^@
13
7
13
6
13
7
10
5
10
4
10
7
10
6
7
2
10
4
10
6
10
5
10
6
10
4
7
2
10
6
10
4
10
8
13
4
13
5
13
5
13
3
13
2
13
3
10
5
10
4
10
5
10
3
10
5
7
4
7
4
7
3
7
3
7
4
10
4
10
4
10
6
##
#$
#%
#^
#&
/+u]nL
b'xjL en'jf
l;l4r/0f
j]N6f/ j;fxf
ljtf{df]8
!!
!$
!#
!!
(
10
10
10
10
1
1
1
1
10
1
!
@
#
$
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
!#
!$
!%
!^
!&
!*
!(
@)
@!
@@
@#
@$
@%
@^
@&
@*
@(
#)
#!
#@
##
sf7df08f}
nlntk'/
eQmk'/
jg]kf
uf}/
hn]Zj/
sdnfdfO
dn+ujf
lj/u~h
hgsk'/
sn}of
led]Zj/
kgf}lt
ljb'/
e/tk'/
x]6f}+8f
dWok'/
lslt{k'/
w'lnv]n
/Tggu/
xl/jg
rGb|k'/
u9LdfO{
rf}tf/f
lgns07
wg'iffwfd
uf}zfnf
nfnjGbL
OZj/k'/
yfxf
lghu9
kfFrvfn
l5/]Zj/gfy
#%
@@
!&
!!
!#
!#
!*
!)
!(
!^
!$
!#
!#
!!
!$
@%
!&
!(
(
!#
!!
!%
!^
(
!#
(
!!
!!
!!
!%
!#
!&
!!
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
5
2
2
1
1
1
2
1
2
2
1
1
1
1
1
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
3
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
1
1
1
2
1
2
1
45
@
#
j}t8L
jfh'/f
^@
@&
10
6
7
4
$
jemfË
$@
7
%
^
&
*
(
bfr'{nf
88]Nw'/f
s}nfnL
8f]6L
s~rgk'/
#^
@)
#^
%)
!#
7
5
10
2
13
3
10
5
13
1
#$
#%
lrqjg
v}/xgL
!!
!#
10
10
1
1
!
@
#
$
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
!#
!$
!%
!^
!&
!*
!(
@)
@!
@@
@#
@$
!!
!%
!!
!$
!%
!#
!!
!!
!#
!#
!*
!%
!&
!!
!$
!*
!%
!)
!%
!^
!%
!%
!!
!@
10
10
10
10
10
10
1
2
1
1
2
1
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
1
1
1
1
2
2
2
1
1
2
2
1
2
2
2
2
1
1
@^
@&
@*
@(
#)
#!
#@
jfUn'Ë
j'6jn
uf]/vf
slknj:t'
n]vgfy
l;4fy{gu/
jflnË
Jof;
k'tnLjhf/
/fdu|fd
kf]v/f
tfg;]g
z'Snfu08sL
jlGbk'/
rfkfsf]6
s'Zdf
/fdk'/
;'gjn
/];'Ëf
sfjf;f]tL
;lGwvs{
b]jr'nL
jb{3f6
;}gfd}gf
n'lDjgL
;fF:s[lts
b]jbx
ltnf]Qdf
s[i0fgu/
lzj/fh
j]gL
j]zL zx/
u}8fsf]6
!!
@!
!!
!#
!$
!$
!&
10
10
10
10
10
10
10
10
2
1
2
1
1
1
1
2
!
@
g]kfnu~h
u'n]l/of
!&
!$
10
10
2
1
6
@%
46
!*
#
$
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
jL/]Gb|gu/
gf/fo0f
3f]/fxL
t'n;Lk'/
sf]xnk'/
b'Nn'
/fhfk'/
rGbggfy
Ko'7fg
zf/bf
@)
(
!!
!!
!#
!)
!(
!%
!(
!%
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
2
1
1
1
1
1
2
2
2
2
!
@
#
$
l6sfk'/
wgu9L
ledbQ
cd/u9L
lbkfon
l;nu9L
bz/yrGb
d+un;]g
;f+km]ju/
hok[YjL
nDsL r'xf
clQl/of
clk
k'g{jf;
j]nf}/L
(
!$
!(
!!
10
10
10
10
1
1
2
1
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
1
1
1
1
2
2
1
2
2
1
%
^
&
*
(
!)
!!
!@
!#
!$
!$
!#
!!
!@
!%
!%
!#
!&
!%
!$
;]jf k|bfos ;+:yfsf] ;+Vof lgwf{/0f M
1.
2.
3.
lxdfnL lhNnf M
;ft ufpF ljsf; ;ldltsf nflu Ps ;]jf k|bfos ;+:yf .
kxf8L lhNnf
bz ufpF ljsf; ;ldltsf nflu Ps ;]jf k|bfos ;+:yf
t/fO{ lhNnf M t]x| ufpF ljsf; ;ldltsf nflu Ps ;]jf k|bfos ;+:yf /
gu/kflnsfx?sf xsdf ;/b/ !) j8fsf nflu Ps ;]jf k|bfos ;+:yf .
gf]6 M dfly pNn]lvt jfx]s lhNnfdf gofF gu/kflnsf 3f]if0f ePdf jf Ps cfk;df ufleO{ lhNnfsf uflj; tyf
gkfsf j8fdf ePsf] kl/jt{gsf cfwf/df :yfgLo ;]jf k|bfosx?sf] ;+Vof dGqfnoaf6 lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
47
lhNnf ljsf; ;ldlt / :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf jLr låkIfLo ;Demf}tf
cg';"rL
@
;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] cfly{s tyf
k|fljlws ;xof]udf =========== lhNnfsf ========== ufpF ljsf; ;ldltx?df ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;~rfng ug{
;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)&! sf] j'bf g+ ==========df Joj:yf eP jdf]lhdsf k|s[ofx? ;lxt b]xfodf
pNn]lvt zt{x?sf] kfngf u/L ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;~rfng ug{ lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no o;kl5 k|yd kIf elgg]_ / ======================================================-o;kl5 bf]>f] kIf elgg]_ jLr ldlt ===== ;fn
======dlxgf======= ut] of] låkIfLo ;Demf}tf ul/of] .
k|yd kIfsf] -lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no, ========_ sf] lhDd]jf/L
!= bf]>f] kIfnfO{ ;fdflhs kl/rfng sfo{ljlwdf to ul/P jdf]lhdsf sfo{qmdx? ;~rfng u/]jfkt
?==================
rf}dfl;s ?kdf ;Demf}tfdf pNn]v ePjdf]lhdsf] b]xfosf] jh]6 pknJw u/fpg] .
k|yd ls:tf ? ==============================================cflZjg & ut] leq
bf]>f] ls:tf ? ===================================================
clGtd ls:tf ? =================================================leq
bf]>f] kIfn] ls:tf /sd lgsfzf dfu ug{ k|ult k|ltj]bgsf ;fy} bf]>f] / clGtd ls:tfsf nflu klxn] lgsfzf
lnPsf] /sdsf] tf]sPsf] 9fFrfdf vr{ kmFf6jf/L ;d]t k]z ug'{kg]{5 .
@= bf]>f] kIfnfO{ ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfjZos ;xof]u, ;Nnfx, ;'emfj / lgb]{zg lbg] .
#= ;fdflhs kl/rfng;Fu cfj4 bf]>f] kIfsf sd{rf/Lx?nfO /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yf tyf :yfgLo zf;g tyf
;fd'bflos ljsf; sfo{qmd If]qLo ;dGjo OsfO{ dfkm{t ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL ljleGg tfnLd tyf
cg'lzIf0f sfo{qmdx? k|bfg ug]{ Joj:yf ug]{ .
$= ;dGjofTds ?kdf ;fdflhs kl/rfng ug{ lhNnf l:yt ;fdflhs kl/rfng lgsfox? jLr sfo{ut Pstf tyf
;fem]bfl/tf j[l4sf nflu ;xlhs/0f ug]{ .
%= cfjlws ?kdf ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] :ynut cg'udg u/L ;/f]sf/jfnfx?;Fu cGt/lqmof, k/fdz{
ug]{, ;'emfj tyf k[i7kf]if0f lbg] .
^= gful/s ;r]tgf s]Gb| tyf j8f gful/s d~rjf6 k|fyldsLs/0f eO{ cfPsf of]hgf tyf sfo{qmdx?nfO{ lhNnf
ljsf; sfo{qmddf k|fyldstfsf ;fy ;dfj]z ug]{ .
&= ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug{ u/fpg lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo
;ldltnfO{ cfjZos ;xof]u ug]{ .
*= ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;~rfng u/]jfkt k|lt ufpF ljsf; ;ldlt ? =================================-cIf?kL
========================================_ sf] lgDg e'QmfgL tfnLsf cg';f/ rf}dfl;s ?kdf e'QmfgL lbg] .
(= dGqfnon] tf]s] adf]lhd ;fdflhs kl/rfnsx?sf] tnj, eQf tyf cGo ;'ljwf lhNnf ljsf; ;ldltn]
;DjlGwt ;fdflhs kl/rfnssf] a}+s vftf dfkm{t e'QmfgL ug]{ .
bf]>f] kIf - =============:yfgLo ;]jfk|bfos _ sf] lhDd]jf/L
!=
@=
#=
$=
;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)&! df pNn]v ePsf Joj:yf / k|s[ofsf cfwf/df =========-ufpF ljsf;
;ldltx?sf] gfd pNn]v ug]{_ ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjog ug]{5 .
;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)&! df Joj:yf ul/P jdf]lhdsf k|s[ofx?sf] kfngf u/L lhNnf ;fdflhs
kl/rfng ;ldltsf] k/fdz{df +;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;+of]hs tyf ;fdflhs kl/rfng ul/g] ufpF
ljsf; ;ldltx?sf nflu :yfgLo :ffdflhs kl/rfnsx?nfO{ s/f/df lgo'Qm ug]{ / tfnLd kZrft ufpF
ljsf; ;ldltdf v6fpg] .
lhNnf ljsf; ;ldlt, :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd tyf /fli6«o ;]jf k|bfosn] cfof]hgf
ug]{ tfnLd tyf cg'lzIf0f sfo{qmdx?df clgjfo{ ?kdf tf]lsPsf] sd{rf/L jf ;+:yfsf] kbflwsf/LnfO{
;lqmo ?kdf ;xefuL u/fpg] .
;fdflhs kl/rfnsx?nfO{ sfo{qmd sfof{Gjog ug{sf nflu lgoldt ?kdf k|fljlws ;xof]u pknAw u/fpg] .
48
$=
%=
^=
&=
*=
*=
(=
!)=
!!=
!@=
!#=
!$=
!%=
!^=
lhNnf / ufpF ljsf; ;ldlt:t/df ;fdflhs kl/rfngsf] sfd ug]{ lgsfo, ljifout sfof{nox? tyf cGo
;DjlGwt
;xsf/L, ljQLo tyf lghL ;+:yfx?;Fu sfo{ut ;dGjo / ;fem]bfl/tf ljsf; ug]{ .
lhNnf ljsf; ;ldlt, ufpF ljsf; ;ldltnfO{ jflif{s tyf cfjlws ljsf; of]hgf th'{df, sfof{Gjog,
cg'udg tyf d"Nof+sg h:tf sfo{x?sf cltl/Qm ;fdflhs kl/rfngsf] ;DjGwdf ;xof]u ;Nnfx / ;'emfj,
k|bfg ug]{ .
lgoldt ?kdf ;fdflhs kl/rfng ;+of]hs / ;fdflhs kl/rfnsx?sf] sfo{sf] cg'udg u/L :yfgut ?kd}
;Nnfx, ;'emfj / k[i7kf]if0f lbg] .
dfl;s tyf rf}dfl;s ?kdf tf]lPsf] 9fFrfdf lhNnf ljsf; ;ldlt ;fdflhs ljsf; zfvfdf k|ltj]bg k]z
ug]{ .
tf]lsPsf k|s[ofx? k'/f u/L lhNnf ljsf; ;ldltjf6 rf}dfl;s ?kdf lgsfzf lng] .
;fdflhs kl/rfng ;+of]hsnfO{ sfo{qmdn] lgwf{/0f u/]cg';f/sf] kfl/>lds ;DjlGwt AolQmsf] j}s+ vftf
dfkm{t e'QmfgL ug{] Aoj:yf ldnfpg] .
gful/s ;r]tgf s]Gb| tyf j8f gful/s d~rnfO{ sfo{qmdn] pknJw u/fpg] ;~rfng vr{ ( Logistic)
;dod} lgsfzf lnO{ gf;s]sf] j}s+ vftfdf hDdf ul/lbg] / tf]lsPsf] zLif{sdf vr{ ug{] / ljn ekf{O{
Jojl:yt ?kdf /fVg ;xof]u ug]{ .
;+:yfsf lhDd]jf/ sd{rf/Lx?jf6 j8f gful/s d~r, gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] cg'udg u/L pgLx?sf] sfdsf]
;dLIff ug]{, pgLx?sf cfjfh / k|fyldstfx? ;DjlGwt lgsfodf k'¥ofpg ;xof]u ug]{ .
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] k|efj :j?k ;d'bfo:t/df b]lvPsf ;sf/fTds glthfx?, c;n cEof;x?sf]
k|rf/k|;f/ tyf clen]v /fVg] .
;dGjofTds ?kdf hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd sfof{Gjog ug{ gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ lg/Gt/ ?kdf
;xof]u ug]{ tyf ;dod} hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd cg'bfg lgsfzf ug{ lhNnf ljsf; ;ldlt / ufpF
ljsf; ;ldltnfO{ k|s[ofut ;xof]u k'¥ofpg] .
lhNnf ljsf; ;ldlt, lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt, ufpF ljsf; ;ldlt, :yfgLo zf;g tyf
;fd'bflos ljsf; sfo{qmd, /fli6«o ;]jf k|bfosjf6 ul/g] cg'udg sfo{sf nflu cfjZos ;dGjo /
;xhLs/0f ug]{ tyf dfu ul/Psf ljj/0f tyf tYof+sx? pknJw u/fpg] .
lhNnf ljsf; ;ldlt, lhNnf ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt, tyf :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf;
sfo{qmdjf6 lbOPsf ;'emfj tyf k[i7kf]if0fx?sf] kfngf ug]{ .
:yfgLo lgsfo cfly{s k|zf;g ;DjGwL lgodfjnL, @)^$ df Joj:yf ePjdf]lhd lhNnf ljsf; ;ldltjf6
lgsf;f lnPsf]] /sd 5'6} vftf vf]nL ;+rfng, n]vf clen]v /fVg] / cfjlws ?kdf ljQLo k|ltj]bg lhNnf
ljsf; ;ldltdf k]z ug]{ .
bf];|f] kIfaf6 o; ;+emf}tfsf] kl/kfngf gePdf :yfgLo lgsfo cfly{s k|zf;g lgodfjnL, @)^$ df pNn]v
ePsf 7]Ssf ;+emf}tf cGt ug]{ ;DaGwL ;a} zt{ / Joj:yfx? o; ;+emf}tfdf :jtM pNn]v ePsf] dfgL
cfjZos sf/jfxL ul/g]5 .
:yfgLo ;]jf k|bfosjf6 ck]Iff ul/Psf kl/0ffdx? M
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd k|efjs/L?kdf sfof{Gjg eO{ :yfgLo:t/sf ljsf; of]hgf Joj:yfkgdf
ljz]if u/L ;fdflhs tyf cfly{s ?kdf kl5k/]sf gful/sx?sf] ;xeflutf j[l4 ePsf] x'g]5 . ;/sf/L tyf
u}/;/sf/L ;]jf k|bfos lgsfox?sf sfo{qmdx?df u/Lj, dlxnf, jfnjflnsf, ;fdflhs ?kdf kl5 k/]sf ju{x?sf
nflu pNn]Vo ?kdf >f]tsf] Joj:yf ePsf] x'g]5 . hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;dGjofTds ?kdf sfof{Gjog eO{
ljkGg kl/jf/x?sf] cfly{s:t/df cg'e"lt of]Uo kl/jt{g b]lvg yfNg]5g\ . sfo{qmdsf x/]s r/0fx?df ;LdfGts[t
gful/sx?sf] ;xeflutf dfkg of]Uo ?kdf j[l4 ePsf] x'g]5 .
sfo{ cjlw M
of] låkIfLo ;Demf}tfsf] cjlw =====================b]lv ===========================;Dd x'g]5 / jflif{s ?kdf :yfgLo
;]jf k|bfossf] sfo{;Dkfbg ;dLIff u/L sfo{;Dkfbg ;Gtf]ifhgs b]lvPdf ;Demf}tf cjlw tf]lsPsf] cjlwsf nflu
yk ug{ ;lsg]5 . s'g} sf/0f v'nfO{ jf gv'nfO{ :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdn] lhNnf ljsf;
;ldlt dfkm{t Ps dlxgfsf] k"j{ ;"rgf lbP/ s'g} klg ;dodf s'g} klg jf ;a} :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf;Fusf] of]
s/f/ ;Demf}tf cGTo ug{ ;Sg]5 .
dfly pNn]lvt ;]jf / zt{x?sf] clwgdf /xL ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;~rfng ug{ u/fpg xfd|f] d~h'/L 5 .
49
=================
k|yd kIfsf tkm{jf6
gfd M=====================
kb M==================
ldlt M =============
====================
bf]>f] kIfsf tkm{jf6
gfd M====================
kb M==================
ldlt M =============
;fIfL
gfd M=====================
kb M==================
ldlt M =============
gfd M====================
kb M==================
ldlt M =============
50
cg';"rL #
gu/kflnsf / :yfgLo ;]jfk|bfos jLr ;fdflhs kl/rfng sfof{Gjog ug{sf nflu låkIfLo
;Demf}tfsf zt{x?
;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno, :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdsf] cfly{s
tyf k|fljlws ;xof]udf =========== gu/kflnsfsf ========== j8fx?df ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;~rfng ug{
;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)&! sf] j'bf g+ ==========df Joj:yf eP jdf]lhdsf k|s[ofx? ;lxt b]xfodf
pNn]lvt zt{x?sf] kfngf u/L ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;~rfng ug{ gu/kflnsfsf] sfof{no -o;kl5 k|yd
kIf elgg]_ / ======================================================-o;kl5 bf]>f] kIf elgg] _ jLr ldlt ====== ;fn
======dlxgf======= ut] of] låkIfLo ;Demf}tf ul/of] .
k|yd kIfsf] -gu/kflnsfsf] sfof{no ========_ sf] lhDd]jf/L
!=
@=
#=
$=
%=
^=
&=
*=
(=
bf]>f] kIfnfO{ ;fdflhs kl/rfng sfo{ljlwdf to ul/P jdf]lhdsf sfo{qmdx? ;~rfng u/]jfkt b]xfo
adf]lhd rf}dfl;s ?kdf jh]6 pknJw u/fpg],
k|yd ls:tf ? ==============================================cflZjg & ut] leq
bf]>f] ls:tf ? ===================================================
clGtd ls:tf ? =================================================leq
bf]>f] kIfn] ls:tf /sd lgsfzf dfu ug{ k|ult k|ltj]bgsf ;fy} bf]>f] / clGtd ls:tfsf nflu klxn]
lgsfzf lnPsf] /sdsf] tf]sPsf] 9fFrfdf vr{ kmfF6jf/L ;d]t k]z ug'{kg]{5 .
bf]>f] kIfnfO{ ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfjZos ;xof]u, ;Nnfx, ;'emfj / lgb]{zg lbg] .
:yfgLo lgsfo;+u ;fdflhs kl/rfng;Fu cfj4 bf]>f] kIfsf sd{rf/Lx?nfO{ /fli6«o ;]jf k|bfos ;+:yf tyf
:yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd If]qLo ;dGjo OsfO{ dfkm{t ;fdflhs kl/rfng ;DjGwL
ljleGg tfnLd tyf cg'lzIf0f sfo{qmdx? k|bfg ug]{ Joj:yf ug]{ .
;dGjofTds ?kdf ;fdflhs kl/rfng ug{ gu/l:yt ;fdflhs kl/rfng lgsfox? jLr sfo{ut Pstf tyf
;fem]bfl/tf j[l4sf nflu ;xlhs/0f ug]{ .
cfjlws ?kdf ;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] :ynut cg'udg u/L ;/f]sf/jfnfx?;Fu cGt/lqmof, k/fdz{
ug]{, ;'emfj tyf k[i7kf]if0f lbg] .
gful/s ;r]tgf s]Gb| tyf j8f gful/s d~rjf6 k|fyldsLs/0f eO{ cfPsf of]hgf tyf sfo{qmdx?nfO{ gu/
ljsf; of]hgfdf k|fyldstfsf ;fy ;dfj]z ug]{ .
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug{ u/fpg gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo
;ldltnfO{ cfjZos ;xof]u ug]{ .
;Demf}tf jh]6 k|lt j8f ? =================================- cIf?kL ========================================_ sf] lgDg e'QmfgL
tfnLsf cg';f/ rf}dfl;s ?kdf e'QmfgL lbg] .
dGqfnon] tf]s] adf]lhd ;fdflhs kl/rfnsx?sf] tnj, eQf tyf cGo ;'ljwf gu/kflnsfn] ;DjlGwt
;fdflhs kl/rfnssf] a}+s vftf dfkm{t e'QmfgL ug]{ .
bf]>f] kIf - =============:yfgLo ;]jfk|bfos _ sf] lhDd]jf/L
!= ;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)&! df pNn]v ePsf Joj:yf / k|s[ofsf cfwf/df =========- gu/kflnsfsf] gfd
pNn]v ug]{_ ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd sfof{Gjog ug]{5 .
@= ;fdflhs kl/rfng sfo{ljlw, @)&! df Joj:yf ul/P jdf]lhdsf k|s[ofx?sf] kfngf u/L gu/ ;fdflhs
kl/rfng ;ldltsf] k/fdz{df +;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;+of]hs tyf ;fdflhs kl/rfng ul/g] j8fx?sf
nflu :yfgLo :ffdflhs kl/rfnsx? s/f/df lgo'Qm ug]{ / tfnLd kZrft gu/kflnsfsf] j8fdf v6fpg] .
#= gu/kflnsf, :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd tyf /fli6«o ;]jf k|bfosn] cfof]hgf ug]{ tfnLd
tyf cg'lzIf0f sfo{qmdx?df clgjfo{ ?kdf tf]lsPsf] sd{rf/L jf ;+:yfsf] kbflwsf/LnfO{ ;lqmo ?kdf
;xefuL u/fpg] .
$= ;fdflhs kl/rfnsx?nfO{ sfo{qmd sfof{Gjog ug{sf nflu lgoldt ?kdf k|fljlws ;xof]u pknAw u/fpg] .
51
$= gu/kflnsf:t/df ;fdflhs kl/rfngsf] sfd ug]{ lgsfo, ljifout sfof{nox? tyf cGo ;DjlGwt ;xsf/L,
ljQLo tyf lghL ;+:yfx?;Fu sfo{ut ;dGjo / ;fem]bfl/tf ljsf; ug]{ .
%= gu/kflnsfnfO{ jflif{s tyf cfjlws ljsf; of]hgf th'{df, sfof{Gjog, cg'udg tyf d"Nof+sg h:tf
sfo{x?sf cltl/Qm ;fdflhs kl/rfngsf] ;DjGwdf ;xof]u ;Nnfx / ;'emfj, k|bfg ug]{ .
^= lgoldt ?kdf ;fdflhs kl/rfng ;+of]hs / ;fdflhs kl/rfnsx?sf] sfo{sf] cg'udg u/L :ynut ?kd}
;Nnfx, ;'emfj / k[i7kf]if0f lbg] .
&= dfl;s tyf rf}dfl;s ?kdf tf]lPsf] 9fFrfdf gu/kflnsfsf] ;fdflhs ljsf; zfvfdf k|ltj]bg k]z ug]{ .
*= tf]lsPsf k|s[ofx? k'/f u/L gu/kflnsfjf6 rf}dfl;s ?kdf lgsfzf lng] .
*= ;fdflhs kl/rfng ;+of]hsnfO{ sfo{qmdn] lgwf{/0f u/] cg';f/sf] kfl/>lds lghx?sf] j}+s vftf dfkm{t
e'QmfgL ug]{ Aoj:yf ldnfpg] .
(= gful/s ;r]tgf s]Gb| tyf j8f gful/s d~rnfO{ sfo{qmdn] pknJw u/fpg] ;~rfng vr{ ( Logistic) ;dod}
lgsfzf lnO{ gf;s]sf] j}+s vftfdf hDdf ul/lbg] / tf]lsPsf] zLif{sdf vr{ ug{ / ljn ekf{O Jojl:yt ?kdf
/fVg
;xof]u
ug]{ .
!)= j8f gful/s d~r, gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] ;+:yfsf lhDd]jf/ sd{rf/Lx?jf6 cg'udg u/L pgLx?sf] sfdsf]
;dLIff ug]{, pgLx?sf cfjfh / k|fyldstfx? ;DjlGwt lgsfodf k'¥ofpg ;xof]u ug]{ .
!!=
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] k|efj :j?k ;d'bfo:t/df b]lvPsf ;sf/fTds glthfx?, c;n
cEof;x?sf] k|rf/k|;f/ tyf clen]v /fVg] .
!@=
;dGjofTds ?kdf hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd sfof{Gjog ug{ gful/s ;r]tgf s]Gb|nfO{ lg/Gt/ ?kdf
;xof]u ug]{ tyf ;dod} hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd cg'bfg lgsfzf ug{ gu/kflnsf / ;DjlGwt j8fnfO{
k|s[ofut ;xof]u k'¥ofpg] .
!#=
gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt, gu/kflnsf, :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmd,
/fli6«o ;]jf k|bfosjf6 ul/g] cg'udg sfo{sf nflu cfjZos ;dGjo / ;xhLs/0f ug]{ tyf dfu ul/Psf
ljj/0f tyf tYof+sx? pknJw u/fpg] .
!$= lhNnf ljsf; ;ldlt, gu/ ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldlt tyf :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf;
sfo{qmdjf6 lbOPsf ;'emfj tyf k[i7kf]if0fx?sf] kfngf ug]{ .
!%=
bf]>f] kIfn] :yfgLo lgsfo cfly{s k|zf;g ;DjGwL lgodfjnL, @)^$ df Joj:yf ePjdf]lhd
gu/kflnsfjf6 lgsf;f lnPsf]] /sd 5'6} vftf vf]nL ;+rfng u/L n]vf clen]v /fVg' kg]{ / cfjlws ?kdf
ljQLo k|ltj]bg gu/kflnsfdf k]z ug]{ .
!^= bf];|f] kIfaf6 o; ;+emf}tfsf] kl/kfngf gePdf :yfgLo lgsfo cfly{s k|zf;g lgodfjnL, @)^$ df pNn]v
ePsf 7]Ssf ;+emf}tf cGt ug]{ ;DaGwL ;a} zt{ / Joj:yfx? o; ;+emf}tfdf :jtM pNn]v ePsf] dfgL
cfjZos sf/jfxL ul/g]5 .
:yfgLo ;]jf k|bfosjf6 ck]Iff ul/Psf kl/0ffdx? M
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd k|efjs/L?kdf sfof{Gjg eO{ :yfgLo:t/sf ljsf; of]hgf Joj:yfkgdf
ljz]if u/L ;fdflhs tyf cfly{s ?kdf kl5k/]sf gful/sx?sf] ;xeflutf j[l4 ePsf] x'g]5 . ;/sf/L tyf
u}/;/sf/L ;]jf k|bfos lgsfox?sf sfo{qmdx?df u/Lj, dlxnf, jfnjflnsf, ;fdflhs ?kdf kl5 k/]sf ju{x?sf
nflu pNn]Vo ?kdf >f]tsf] Joj:yf ePsf] x'g]5 . hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmd ;dGjofTds ?kdf sfof{Gjog eO{
ljkGg kl/jf/x?sf] cfly{s:t/df cg'e"lt of]Uo kl/jt{g b]lvg yfNg]5g\ . sfo{qmdsf x/]s r/0fx?df ;LdfGts[t
gful/sx?sf] ;xeflutf dfkg of]Uo ?kdf j[l4 ePsf] x'g]5 .
sfo{ cjlw M
of] låkIfLo ;Demf}tfsf] cjlw =====================b]lv ===========================;Dd x'g]5 / jflif{s ?kdf :yfgLo
;]jf k|bfossf] sfo{;Dkfbg ;dLIff u/L sfo{;Dkfbg ;Gtf]ifhgs b]lvPdf ;Demf}tf cjlw tf]lsPsf] cjlwsf nflu
yk ug{ ;lsg]5 . s'g} sf/0f v'nfO{ jf gv'nfO{ :yfgLo zf;g tyf ;fd'bflos ljsf; sfo{qmdn] gu/kflnsf
dfkm{t Ps dlxgfsf] k"j{ ;"rgf lbP/ s'g} klg ;dodf s'g} klg jf ;a} :yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yf;Fusf] of] s/f/
;Demf}tf cGTo ug{ ;Sg]5 .
52
dfly pNn]lvt ;]jf / zt{x?sf] clwgdf /xL ;fdflhs kl/rfng sfo{qmd ;~rfng ug{ u/fpg
xfd|f] d~h'/L 5 .
=================
k|yd kIfsf tkm{jf6
gfd M=====================
kb M==================
ldlt M =============
====================
bf]>f] kIfsf tkm{jf6
gfd M====================
kb M==================
ldlt M =============
;fIfL
gfd M=====================
kb M==================
ldlt M =============
gfd M====================
kb M==================
ldlt M =============
53
cg';"rL
$
gful/s ;r]tgf s]Gb|÷j8f gful/s d~rdf 5nkmnsf ;Defljt ljifoj:t'x? M
gful/s ;r]tgf s]Gb|df ;xefuLx?jf6 cfPsf d"Vo ;jfnx?df cfwfl/t eO{ ljleGg b}lgs
hLjgpof]uL ljifox?df 5nkmn u/fpg kb{5 . To;sf cltl/Qm ;r]tgf s]Gb|df hLljsf]kfh{g
;DjGwL s]xL ;Defljt ljifox? lgDgfg';f/ x'g ;Sg] 5g\ .
!= ;fj{hlgs ;]jfk|jfx ;DjGwL M
gful/stf, /fxbfgL, ;jf/L rfns k|df0f kq, ljljw k|s[ltsf l;kmfl/z, JolQmut 36gf hGd, d[To', ljjfx, ;DjGw ljR5]b, j;fO{ ;/fO{ cflb_, ;fdflhs ;'/Iff ;DjGwL eQf, dtbftf
lZfIff, k]G;g ljt/0f, k|;'lt ;]jf, ljleGg ju{nfO{ ;/sf/L ljz]if ;'ljwfsf] Aoj:yf -dlxnf, blnt,
hghftL, d'l:nd, dw];Lx?sf nflu ;/sf/L gf]s/L, oftfoft ;]jf cflbdf ;'ljwfx?sf] Aoj:yf_ sf
gLltut Aoj:yf .
@= ljsf; / ;xeflutf M
of]hgf th'{df k|s[ofsf r/0fx?, :yfgLo lgsfo >f]t kl/rfng tyf Aoj:yfkg sfo{ljlw,
@)^( sf d"Vo d"Vo Joj:yfx?, nlIft ju{x? tyf nlIft ju{d"vL sfo{qmd, lg0f{o k|s[of, pkef]Qmf
;ldlt u7g, cg'udg tyf ;'k/Lj]If0f ;ldlt, ljleGg lgsfox?jf6 k|jfx ul/g] ;]jf / ;]jf
k|flKtsf k|s[ofx?, ljleGg lgsfosf jh]6 tyf ljsf; >f]tx?, ;fdflhs k/LIf0f, ;fj{hlgs
k/LIf0f, ;fj{hlgs ;'g'jfO{, jfnd}qL :yfgLo zf;g, jftfj/0f d}qL :yfgLo zf;gdf 3/ tyf
j8fsf] ;"rsx?, glthfdf cfwfl/t of]hgf tyf cg'udg cflb .
#= ;fdflhs ljifo j:t' M
hfltut prlgrtf, dlxnf lj?4 lx+;f, jx' ljjfx, jfn ljjfx, cgd]n ljjfx, bf+Ohf] k|yf,
5fpk8L, jf]S;L k|yf, jfn clwsf/, h'jf tf;, dlb/fkfg, ;fdflhs Gofo, ;fd'bflos d]nldnfk,
;fd'bflos ;+:yf, ljleGg ;fd'bflos ;d"xx?, ljkb\ Joj:yfkg k"j{ t}of/L, ;fIf/tf, dlxnf
clwsf/, efUojfbL ;+:sf/, vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{, zf}rfnosf] k|of]u, ;fj{hlgs >f]tx?sf] k|of]u
/ Joj:yfkg, vf]k, dft[ d[To"b/, jfn d[To"b/, dlxnfsf] cfË v:g] ;d:of cflb .
$= cfly{s lqmofsnfk tyf cfocfh{g M
cfˆgf] :yfgsf] ljsf;sf] cfjZostf / ;+efjgf, lbuf] v]tLkftL, ;fd'lxs tyf AolQmut
Aoj;fo k|j4{g, jrt, ;xsf/L, cfocfh{g, hLljsf]kfh{g, ;Lk ljsf;, pBd Joj;fo, ;fgf tyf
v'b|f Joj;fo, Joj;flos of]hgf, pTkfbgd"ns /f]huf/, j}b]lzs /f]huf/L, >d :jLs[lt, ljBdfg
ljQLo ;+:yfx?,, df};dL tyf j]df};dL t/sf/L v]tL, gub] jfnL, cGg jfnL, jLp pTkfbg, kmnkm"n
v]tL, Rofp v]tL, dfx'/Lkfng, df5fkfng, km"n v]tL, cn}rL, j];f/ v]tL cflb_ kz'kfng -ufO{, e};L,
jfv|f, e]8f, s'v'/f, ;'Fu'/, a+u'/, xfF;, rf}/L kfng cflb_ pBd ljsf; -s[lif hGo h:t} b'w, bxL,
5'kL{, dvg, 3Lp, hfd, h]nL, crf/, kfp+, ;'s'6L, SofG8L, k]o kbfy{, d'9f jgfpg], esf/L, dfGb|f],
cu/jlQ, ;hfj6sf ;fdu|L, sfi7snf, d'lt{snf, 9'+uf s'b\g], emf]nf, sf];]nLsf ;fdfg cflb_, df]6/
8«fO{leË, df]6/ js{;k, ljh'nL ;DjGwL sfd, ljB'tLo ;fdfu|L dd{t, 5fnf, h'Qf tof/, ko{6g
ljsf; -6'l/i6 ufO{8, xf]d:6], s[lif, ;fF:s[lts, wfdL{s ko{6g cflb_ / ls6gfzs cf}ifwL tyf
/f;folgs kbfy{sf] pko'Qm k|of]u h:tf ljljw gful/s;Fu ;/f]sf/ /fVg] o:t} vfnsf] ljifox? .
54
cg';"lr %
gful/s ;r]tgf s]Gb| ;~rfng / k|efjsfl/tf n]vfhf]vf cg'udg gd"gf kmf/fd
cg'udgstf{sf] gfdM======================================
==========================================================
kb================================================ lgsfoM
gu/kflnsf÷uf=lj=;= M ================================================ j8f g+==========================
lhNnfM ========================================
Gfful/s ;r]tgf s]Gb| ;+rfng ePsf] ldltM =================== ;+rflnt sIff ;+Vof M ===========, gful/s ;r]tgf s]Gb| /x]sf] :yfgM============ j8f
g+= =========
s"n ;b:o ;+VofM======= dlxnf =======k'?if ===== cflbjf;L÷hghflt======, afnaflnssf========== blnt===========,
dw]zL==========d'l:nd==========cGo======== lgoldt ?kdf ;xefuL eO/xg] ;+VofM ========
xfnsf] ca:yf
b]lvPsf] cj:yf ;DalGw sf]7fdf - √ _ ;+s]t lbg'xf]; .
;"rsx?
OR5ofOPsf] cj:yf
Kf|efjsf/L
-yk k|efjsfl/sfnflu kxn
ul//xg' kg]{_
;'?jft /fd|f] ePsf] cj:yf
;Gtf]]ifhgs
-t/ k|efjsf/L jgfpg tTsfn
;'wf/sf] kxn cfjZos_
grfx]sf] cj:yf
sdhf]/
-tTsfn tbf?stfsf ;fy k|efjsf/L
jgfpg kxn geP ljsNksf] vf]hL
ug{' kg]{ _
gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] Joj:yfkg kIf
!=Gfful/s ;r]tgf s]Gb|sf
;xefuLx?sf]
5nkmn
sIf
-s]Gb|_ sf] Joj:yf .
;d'bfos} s'g} kl/jf/n] pknJw
u/fPsf] -l;Q}df cyjf jxfndf_]
;xefuLx? ;lhnf];+u j:g ;Sg]
:yfg ePsf] a]Un} sf]7f .
;d'bfon] g} Joj:yf u/]sf] 3fd
kfgL cf]Tg] 5fgf / af/ ePsf]
sRrL 3/ .
;fd'bflos
ejg÷;fj{hlgs
ejgdf jf cnUu} sf]7f .
@=
;xefuLx?sf] pknAw :yfgsf] ;d'lrt pkof]u
5nkmndf
j;fO u/L Ps nfO{gdf U cfsf/df
Joj:yfkg kIf
j;]/ 5nkmn ug]{ u/]sf] .
#= Gfful/s ;r]tgf k|To]s xKtfsf] af/÷dlxgfsf]
s]Gb|sf] ;+rfng ;do
ut] / ;do ;xefuLx?af6}
ls6fg ePsf] / lgoldt ?kdf
;f]xL cg'?k 5nkmn x'g] u/]sf]
5nkmnsf j]nfdf dfq a:g ;Sg] :yfg
-l;Q}df cyjf jxfndf_
;d'bfos} s'g} kl/jf/n] pknAw
u/fPsf] sf]7f
laBfno ejg jf cGo ;fj{hlgs ejg
;fj{hlgs rf}/ jf rf}tf/Ldf j;]/
5nkmn ug]{ u/]sf] .
s;}sf] 3/sf] cFugdf a;]/ 5nkmn
ug]{ u/]sf]] .
pknAw :yfgsf cfwf/df b'O{ b]lv
tLg nfO{gdf U cfsf/df a;]/
5nkmn ug]{ u/]sf] .
k|To]s xKtfsf] Ps lbg 5nkmn x'g]
u/]sf]
slxn] / s'g j]nf h'6\g] eg]/
;fdflhs kl/rfnsn] ;"rgf lbPkl5
hDdf eO{ 5nkmn ug]{ u/]sf .
$=;"rgf
-kf]i6/_ pknAw ;j} kf]i6/x? -b[io pknAw ;j} kf]i6/x? -b[io ;fdfu|L_
;fdu|Lx?sf] k|of]u
;fdfu|L_ ;a}n] b]Vg] u/L ;'/lIft 5nkmnsf a]nf k|of]udf Nofpg] u/]sf]
?kdf 6fFl;Psf] tyf 5nkmnsf .
nflu pko'St a]nfdf k|of]udf
Nofpg] u/]sf]
%=Joj:yfkg ;ldltsf] ;fdflhs kl/rfnsx?sf nflu Joj:yfkg ;ldlt u7g ePsf] t/
u7g / lhDd]jf/L lgjf{x xft] k'l:tsfdf lglb{i6 eP lhDd]jf/L lgjf{xsf] cj:yf ;fdfGo
cg';f/ Joj:yfkg ;ldlt u7g /x]sf]
/ k|efjsf/L ?kdf lhDd]jf/L
lgjf{x ug]{ u/]sf] .
:yfg pknAw x'bFfx'b} klg cJojl:yt
tl/sfn] a;]/ 5nkmn ug]{ u/]sf] .
^=;r]tgf
s]Gb|sf
;xefuLx?df
gful/s
;r]tgf s]Gb|sf] ah]6 /
To;sf] juL{s/0f jf/]sf]
hfgsf/L
s]Gb| ;+rfng clgoldt x'g] u/]sf] .
;fdflhs kl/rfns / ;xefuLx?sf]
cg's'n ;dodf s'g} dlxgfdf rf/ /
s'g} dlxgfdf b'O{ jf tLg k6s 5nkmn
x'g] u/]sf] .
pknAw u/fOPsf ;j} kf]i6/x? oqtq
5l/Psf, 5nkmnsf a]nf vf;} k|of]udf
gcfPsf .
;fdu|Lsf af/]df s'g} hfgsf/L gePsf]
.
Joj:yfkg ;ldlt u7g ePsf] t/
lhDd]jf/L af/] ;ldltnfO{ yfxf
gePsf] cyjf ;ldlt g} u7g
gePsf]] .
;xefuLx?df gful/s ;r]tgf ;xefuLx? gful/s ;r]tgf s]Gb|sf] s'g} klg hfgsf/L gePsf] cyjf
s]Gb|sf]] ah]6 / To;sf] 5nkmn u/]sf] lbg kfpg] ah]6sf ;fdfGo hfgsf/L ePsf] .
ju{L{s/0fsf
af/]df
k"0f{ af/]df dfq hfgsf/L /x]sf]
t/ pgLx?sf] ;xdtL lagf g} vr{
hfgsf/L /x]sf]
pSt /sd vr{ ug]{ lg0f{odf pgLx? x'g] u/]sf] .
vr{ ug]{ lg0f{odf pgLx? ;+nUg /x]sf] .
;+nUg /x]sf] .
&= gful/s  ;r]tgf kl/jf/sf ;a}sf] pTk|]/0ff / kl/jf/df cGosf] vf;} pTk|]/0ff geP kl/jf/df >Ldfg nufot cGosf] vf;}
s]Gb|sf ;xefuLx? -vf; ;xof]un] 5nkmndf lgoldt klg >Ldfgsf] ;Nnfxdf 3/sf] ;j} ;xdlt gePsfn] w]/} clgoldt x'g]
u/]/ dlxnfx?_ 5nkmndf ;xefuL ePsf] .
sfd ;s]/ cfpg] u/]sf], slxn]sfxL u/]sf]]
55
cg'udg
stf{jf6
k|efjsf/Lsf]
cj:yfdf
k'¥ofpg
lbOPsf
;'emfjx?
;xefuL x'g 3/ kl/jf/n]
u/]sf] ;xof]usf] cj:yf
*= gful/s ;r]tgf
s]Gb|sf
;xefuLx?sf]
afn clwsf/ / afn
;xeflutfsf] wf/0ff
(= gful/s ;r]tgf s]Gb|
/ To;sf ;xeflux?sf
;DjGwdf l5d]sLx?sf]
wf/0ff

l9nf] jf clgoldt x'g] u/]sf] cj:yf .
;xeflux? Gfful/s ;r]tgf
s]Gb|df afn clwsf/ / afn
;xeflutfjf/] lgoldt 5nkmn
x'g] u/]sf]
pgLx?n] l;s]sf s'/fx?jf6 xfdL
klg nfeflGjt ePsf] /
pgLx?df
w]/}
;sf/fTds
kl/jt{g -r]tgfsf] :t/, cfˆgf
s'/fx? /fVg] Ifdtf cflb_
b]lvPsf] .
;b:o afx]ssf cGon] klg
l;sfOsf] ;'?jft u/]sf .
;xefuLx?åf/f gful/s ;r]tgf s]Gb|df ;xefuLx?åf/f gful/s ;r]tgf s]Gb|df
afn clwsf/ / afn ;xeflutfaf/] afn clwsf/ / afn ;xeflutfaf/]
slxn]sfxL 5nkmn x'g] u/]sf]
slxn] 5nkmn x'g] gu/]sf] .
;r]tgf ;fdfGo ?kdf j9]sf] kfOPsf] . l5d]sLx?sf] o;sf ;DjGwdf s'g}
rf;f] gePsf] cj:yf .
;zlQms/0f kIf
!)= ;jfnx? s;/L
klxrfg
ul/of]
/
k|fyldstf
lgwf{/0fsf
tl/sfx?
!!=
;jfnx?sf]
ljZn]if0fdf
k|of]udf
cfPsf xft] k'l:tsfdf
pNn]lvt ljlw

!@= ljZn]if0f ul/Psf
;jfn ;Djf]]wgsf nflu
sfo{ of]hgf tof/L /
sfof{Gjog sf] kxn /
;dLIff
!#= uf=lj=;÷= g=kf= sf]
ah]6 -nlIft ;d'bfosf]
sfo{s|dsf nflu ah]6M
jfnjflnsf !), dlxnf
!) / ljkGg tyf
;LdfGts[t !% k|ltzt_
Joj:yf
/
of]hgf
k|s[ofjf/] ;xefuLx?sf
aLrdf
hfgsf/Lsf]
cj:yf
!$=;fdflhs ;'/Iff eQf
nufot ufpF ljsf;
;ldlt÷gu/kflnsfn]
pknAw u/fpg] cGo
;]jfx? h:tM} JolStut
36gf btf{, jfn ;+/If0f
eQf - s0ff{nL lhNnfx?
Affx]s cGo lhNnfx?df
jfn ;+/If0f eQf, kfFr
jif{
d'lgsf
blnt
;xefuLx?nfO{ pgLx?sf] b}lgs
hLjgdf k/]sf sl7gfOx?
;xeflutfTds
tl/sfn]
pNn]lvt ljlwx? k|of]u u/L
klxrfg / k|fyldstf lgwf{/0f
ul/Psf] .
;jfnsf] k|s[ltsf cfwf/df
ljZn]if0f ljlwsf] k|of]usf]
pko'Sttfsf lx;fjn] xft]
k'l:tsfdf pNn]lvt ;a} jf w]/}
ljlwsf] k|of]u eO;s]sf] ;fd'bflos ;"rgf kf6L /fvL
dlxnf
/
jfnjflnsfsf

;d:ofx?df 5nkmn ;d]t_
;xefuLx?n] ljZn]if0f u/]sf
;j} ;fdu|L ;r]tgf s]Gb|df
;'/lIft /x]sf tyf pko'St
;dodf
-5nkmnsf]
ljifoj:t';Fu ;DalGwt ;fdu|L_
k|of]udf NofOg] u/]sf] .
ljZ]nif0f ul/Psf ;jfnx?
;Djf]wgsf nflu sfo{of]hgf
tof/ ug]{ u/]sf],
;d'bfos} kxndf ;Djf]wg ug{
;lsg] ;jfnx? ;d'bfon] cfˆg}
kxndf sfof{Gjogdf NofPsf],
jfXo ;xof]u cfjZos kg]{df
;xof]usf nflu kxn / ;dLIff
x'g] u/]sf] .
of]hgf sfof{Gjog tyf To;af6
hghLjgdf k/]sf] k|efjsf
af/]df 5nkmn x'g] u/]sf] .
Gff;s]sf
;j}
;xefuLx?
hfgsf/ /x]sf] tyf cfˆgf
cof]hgfx? gful/s ;r]tgf
s]Gb| dfkm{t uf=lj=;= ÷g=kf=
;+u dfu ug]{ tl/sfdf k|i6
/x]sf] .
;fdflhs kl/rfnsn] cfkm"n] b]v]sf
/ ef]u]sf cfwf/df ;jfnx? k|:t'lt,
;j}sf] ;s[otfdf 5nkmn
/
;fdflhs kl/rfnsåf/f k|fyldstf
lgwf{/0f ul/Psf] .
;fdflhs kl/rfnsaf6 5nkmnsf
nflu ;jfnx?sf] k|fyldstf ;lxtsf]
;"lr k|:t'lt cyjf ;jfnx?df k|j]z g}
gePsf] .
;jfnsf] k|s[ltsf cfwf/df ljZn]if0f
ljlwsf] k|of]usf] pko'Sttfsf lx;fjn]
xft] k'l:tsfdf pNn]lvt ljlw dWo]
s]xL ljlwx? JNofs cyjf XjfO{6 jf]8{
k|of]u eO;s]sf] / c? k|of]usf] s|ddf
/x]sf .

;xefuLx?n] ljZn]if0f u/]sf ;fdu|Lx?
Jff]8{df d]6L ;lsPsfn] ;r]tgf s]Gb|df
5nkmndf b[iofTds u/fpg g;lsPsf]
t/ pko'St ;dodf ;+emfpg] ;Dd
u/]sf]] .
;jfnsf] k|s[ltsf cfwf/df ljZn]if0f
ljlwsf] k|of]usf] pko'Sttfsf lx;fjn]
xft] k'l:tsfdf pNn]lvt ljlw dWo]
s'g} b'O{ jf ;f] eGbf sd ljlw dfq
k|of]u ePsf]
;jfnx?df ljZn]if0f ljlwsf] k|of]u g}
gu/L ;fdfGo df}lvs 5nkmn
ePsf]÷;jfnx?df 5nkmn g} gePsf]
.
jfXo ;xof]u cfjZos kg]{df dfq of] ljifodf vf;} kxn gePsf] .
s]xLsf] sfo{of]hgf tof/ ug]{ u/]sf] .
5nkmnsf laifodf vf;} eGg g;s]sf]
jfXo ;xof]usf nflu ;Dks{ / kxn cj:yf .
ePsf] / sxLn] sfFxL] sIffdf ;dLIff
ug]{ u/]sf] .
Gff;s]sf s]xL ;xefuLx? hfgsf/ s'g} klg s'/fdf k|i6 hfgsf/L gePsf]
/x]sf] .
;j} ;xefuLx?nfO{ ufpF ljsf; clwsf+z ;xefuLx?nfO{ s]xL g s]xL s'g} klg hfgsf/L gePsf] cj:yf .
;ldlt, gu/kflnsfdf pknAw ;]jfx?sf jf/]df hfgsf/L eO;s]sf] .
x'g] ;j} ;]jfx?sf jf/]df k|i6
hfgsf/L eO;s]sf] . ;/sf/n]
lbg] ;fdflhs ;'/Iff eQfsf]
jf/]df ;a} If]qut hfgsf/L
ePsf] cj:yf .
56
jfnjflnsfx?nfO{ dfq_,
ljleGg l;kmfl/zx? cflb
;DaGwdf ;xefuLx?df
hfgsf/Lsf] cj:yf
!%=
;femf
;jfn
;Daf]wgsf nflu gful/s
;r]tgf
s]Gb|sf
;xeflux?n] cfkm" h:t}
kLl8t cGo kl/jf/x?
;d]tsf]
;xof]udf
;+rflnt ;fdflhs bjfj
k|efj h:tf sfo{x?sf]
cj:yf
;fj{hlgs ;]jf / ;'lawfx? h:t} w]/} sd ;xefuLx? dfq hfu?s ePsf Hffu?s ;xefuL ;+Vof gu0o jf z'Go
M gful/stf, ;fdflhs ;'/Iff, .
ePsf cj:yf .
JolStut 36gf btf{, lgMz'Ns
elgPsf cf}ifwLdf kx'Frdf j[l4
ePsf] .
;fdflhs e]befjsf lj?4
gful/s
;r]tgf
s]Gb|sf
;xefuLx? ;fd'lxs ?kdf
hfu?s eO{ bjfj / k|efjsf
sfo{s|d ;+rfngdf cfPsf] .
;dGjo / cfjåtf
!^= :yfgLo :t/df
sfo{/t ;/sf/L u}/
;/sf/L lgsfox? ;+u sf]
;dGjo / cfjåtfsf]
cj:yf
:yfgLo :t/df sfo{/t ljeGg
;/sf/L u}/ ;/sf/L ;+3
;+:yfx?;Fu gful/s ;r]tgf
s]Gb| cfjå e} ljljw sfo{s|dx?
;+rfng ePsf]
:yfgLo :t/df sfo{/t ljeGg ;/sf/L
u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yfx? gful/s
;r]tgf s]Gb|df ljljw sfo{s|dx?
;+rfng x'g] u/]sf]
:yfgLo :t/df sfo{/t ljeGg ;/sf/L
u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yfx?n] gful/s
;r]tgf s]Gb|sf] ;dGjodf s'g} klg
sfo{s|d ;+rfng gu/]sf
Gff]6M
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] cg'udg ubf{ k|of]u ul/g] of] gd"gf k|m]d js{sf] d:of}bf xf] . cg'udgstf{
lgsfon] sfo{qmdsf] glthf vfsf cg';f/ cGo ;"rsx? ;d]t ;dfj]z ug{ ;Sg]5g\ .
oL cg'udg ;"rssf] k|of]u ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno, :yfgLo lgsfox?, ljsf;
;fem]bf/x?, :yfgLo ;]jf k|bfosx? tyf cGo ;+:yfn] ug{ ;Sg]5g\ .
k|To]s ;"rssf] cj:yfn] ;DalGwt ;fdflhs kl/rfnssf] bIftf / k|efsf/LtfnfO{ ;d]t OlËt ug]{5 . ;fy},
:yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf kmf]sn JolStsf]:t/ klg emNsfpg] 5 .
cg'udgstf{n] oL ;"rsx? k|of]u ubf{ ut cf=a= b]lv ;+rfngdf cfO;s]sf -slDtdf * dlxgf kf/ u/L
;s]sf gful/s ;r]tgf s]Gb|x?df_ ;j} ;"rsx? ;3g ?kdf k|of]u ug{' kg]{5 . ev{/} dfq ;+rfngdf cfPsf
gful/s ;r]tgf s]Gb|x?df Joj:yfkg kIf ;3g ?kdf / ;zlQms/0f kIf cj:yf cg';f/ x]bf{ /fd|f] x'g]5 .
cGosf xsdf ;do ;LdfnfO{ Wofgdf /fvL cg'udg stf{n] s'g s'g ;"rsx? x]g]{ osLg ug{' kg]{5 .
cg'udgstf{n] cg'udg kZrft OR5ofOPsf] cj:yfdf k'Ugsf nflu :yfg kl/j]zsf cfwf/df s] s] s'/fx?df
s;/L ;'wf/ ug]{ eGg] a'bFfut ?kdf ;'emfjsf] sf]nddf e/L ;f]xL s'/f gful/s ;r]tgf s]Gb|df /x]sf] lg0f{o
cyjf cfuGt's k'l:tsfdf pNn]v ul/lbg' kg]{5 .
cg'udg ug]{ JolQm, lgsfo jf ;+:yfn] of]] kmf/fd tTsfn lhNnf÷gu/÷uflj; ;fdflhs kl/rfng ;dGjo
;ldltnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 . lhNnf÷gu/÷uflj; ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltn] o;sf] 5fofF
k|lt ;DalGwt :yfgLo ;]jf k|bfosnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
;fdflhs kl/rfnsn] ;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt cyjf gu/kflnsf j8f ;lrj, j8fsf a'l4hLjL
;dfh;]jL, ufpFsf cu'jfx? tyf Joj:yfkg ;ldlt / gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;xefuLx?sf] ;xof]udf k|fKt
;'emfjx? sfo{fGjogdf Nofpg ;Sg]5 .
57
cg';"lr ^
j8f gful/s d~rsf] lqmofzLntf / k|efjsfl/tf n]vfhf]vfsf] cg'udg gd"gf kmf/fd
cg'udgstf{n] j8f gful/s d~rsf ;b:ox?, j8f gful/s dGrdf g/x]sf cGo j8fjf;Lx? / ;fdflhs
kl/rfns;+usf] 5nkmsf cfwf/df eg]{
uf=lj=;= ÷ gu/kflnsf M =======================================================,
lhNnfM ==========================,
j8f gful/s d~r u7g ePsf] ldltM ===================,
===============
;b:o ;+Vof k|To]s hfthfltsf] cnu cnu dlxnf ============
dlxnfM==============
;"rsx?
!
!= j8f gful/s
d~rsf] u7g k|s[of
/ jgf}6
j8f g+=
k'?if =============
xfnsf] ca:yf
b]lvPsf] cj:yf ;DalGw sf]7fdf -√ _] ;+s]t lbg'xf]; .
;'?jft /fd|f] ePsf] cj:yf
grfx]sf] cj:yf
OR5ofO{Psf] cj:yf
;Gtf]]ifhgs
sdhf]/ -tTsfn tbf?stfsf ;fy
Kf|efjsf/L
-t/ k|efjsf/L jgfpg tTsfn k|efjsf/L jgfpg kxn geP
-yk k|efjsfl/sfnflu kxn ul//xg' kg]{_
;'wf/sf] kxn cfjZos_
ljsNksf] vf]hL ug{'kg]{ cj:yf_
ufpF ljsf; ;ldlt÷g=kf= ;+usf] ;dGjodf
j8fjf;Lx?sf] Jofks
e]nfjf6 -dlxnf /
jfnjflnsfx?sf] ;d]t pNn]Vo pkl:yltdf_ u7g
ePsf] .
u7g ug{'eGbf klxn] j8f gful/s d~rsf] sfd,
st{Jo / bfloTjsf] ljifodf ;j}n] a'emg] u/L 5nkmn
ePsf] .
sfo{ljlwdf pNn]v eP cg';f/ ;j} au{, tx /
lnËsf] k|ltlglwTj tf]lsPsf] ;+Vofdf -@% ;b:oLo_
;'lglZrt u/L u7g ul/Psf] .
sfo{ljlwdf pNn]v eP cg';f/ jfnjflnsfsf]
k|ltlglwTj u/fP/ pgLx?sf] cfjfhnfO{ dfGotf
sfo{
ljlwdf pNn]lvt ;a} e"ldsfx? lgjf{xdf
lbPsf]
s[ofzLn /x]sf] .
nlIft ju{sf of]hgf -jfnjflnsf, dlxnf / ljkGg
tyf ;LdfGts[t_ 5gf]6 ubf{ nlIft ju{sf] Ifdtf
ljsf; tyf ;'wf/df a9L s]Gb|Lt x'g] ul/Psf] .
ufpF ljsf; ;ldlt÷g=kf= ;+usf]
;dGjodf ax';+Vos j8fjf;Lx?sf]
e]nfjf6 -dlxnf / jfnjflnsfx?sf]
;d]t gu0o pkl:yltdf_ u7g ePsf] .
u7g ug{'eGbf klxn] j8f gful/s
d~rsf] sfd, st{Jo / bfloTjsf]
ljifodf s]xL 5nkmn ePsf] .
;j} au{, tx / lnËsf] k|ltlglwTj
tf]lsPsf] ;+Vofdf kl5;Dd u/fpg] u/L
xfnnfO{ tf]lsPsf] ;+Vof eGbf sd -!)
b]lv @) ;b:oLo_ u7g ul/Psf] cyjf
;fdfGo ljjfb jLr u7g ePsf] t/
sfo{
pNn]lvt e"ldsfx?
xfn ljlwdf
ljjfbAoj:yfkg
eO{ ;s]dWo]
sf]
j9Ldf
cj:yf b'O{ jf tLg e"ldsfdf s[ofzLn
x'g] k|oTg .
#= j8f gful/s
d~rx?sf] lgoldt
a}7s / lg0f{o
k|s[of
a}7s tf]lsP cg';f/ lgoldt j:g] u/]sf] .
k|fo ;j} a}7sdf () k|ltzt eGbf a9L ;b:ox?sf]
pkl:ylt x'g] u/]sf] .
lg0f{o k|s[ofdf ;j} ;b:ox?n] -ljz]if u/]/ ljkGg
tyf ;LdfGts[t, jfnjflnsf tyf dlxnf_ cfˆgf
wf/0ffx? /fVg kfpg] / ljrf/sf] ;'g'jfO x'g] u/]sf] .
a}7ssf] lg0f{ox? Jojl:yt ?kdf dfOGo'6 ul/Psf] /
cl3Nnf] a}7ssf] lg0f{o sfof{Gjogsf] ;dLIff ;d]t
x'g] u/]sf] .
a}7s cfjZostfsf cfwf/df j:g]]
u/]sf] .
k|fo ;j} a}7sdf ^) k|ltzt eGbf a9L
;b:ox?sf] pkl:ylt x'g] u/]sf] .
lg0f{o k|s[ofdf clwsf+z ;b:ox?n]
cfˆgf wf/0ffx? /fVg] / ljrf/sf]
;'g'jfO{
x'g]
u/]sf] .
a}7ssf] lg0f{ox? Jojl:yt ?kdf
dfOGo'6 ul/Psf] / cl3Nnf] a}7ssf]
lg0f{o sfof{Gjogsf] slxn]sfxL ;fdfGo
;dLIff x'g] u/]sf] .
a}7s cfjZostfsf cfwf/df j:g]] u/]sf]
.
k|fo ;j} a}7sdf ^) k|ltzt eGbf sd
;b:ox?sf] -dlxnf / jfnjflnsf k|fo
cg'kl:ylt_ pkl:ylt x'g] u/]sf] .
lg0f{o k|s[ofdf s]xL ;b:ox?sf] dfq
jf]njfnf x'g] u/]sf] .
a}7ssf] lg0f{ox? Jojl:yt ?kdf
dfOGo'6 x'g] gul/Psf] / cl3Nnf]
a}7ssf] lg0f{o sfof{Gjogsf] ;dLIff x'g]
u/]sf] jf rf;f] gePsf] .
$= j8f gful/s
d~rsf ;b:ox?df
pTk|]/0ff / r]tgfsf]
cj:yf
%= j8f leqsf]
;fdflhs
>|f]t
gS;f tof/ ubf{
klxrfg ePsf clt
;LdfGts[t
tyf
ljkGg kl/jf/x?sf]
;zlQms/0f
-
j8f gful/s d~rsf ;j} ;b:ox? gful/s clwsf/
-dlxnf tyf jfn clwsf/ ;d]t_ k|lt hfu?s /
gful/s st{Jo k|lt ;r]t /x]sf] .
j8f gful/s d~rsf clwsf+z
;b:ox? gful/s clwsf/ k|lt hfu?
ePsf] .
j8f gful/s d~rsf 6f7fjf7f
;b:ox?dfq gful/s clwsf/ k|lt
hfu?s ePsf] .
;fdflhs ;|f]t gS;fËsgsf] qmddf klxrfg ePsf
clt ;LdfGts[t tyf ljkGg kl/jf/ nfO{ -@)–@%_
kl/jf/sf] Pp6f l/kmn]S6 a[Qdf cfa4 ul/Psf] . gful/s ;r]tgf s]Gb| jfx]ssf cGo j8f /
jl:tx?df_ .
l/kmn]S6 a[Qdf /x]sf ;b:ox?sf] ;zlQms/0fsf
nflu lgoldt ?kdf dlxgfdf Ps k6s e]nf u/fO{
;fdflhs ;|f]t gS;fËsgsf] qmddf
klxrfg ePsf clt ;LdfGts[t tyf
ljkGg kl/jf/ nfO{ l/kmn]S6 a[Qdf
cfa4 gul/Psf] t/ ;f]r jlg/x]sf] . gful/s ;r]tgf s]Gb| jfx]ssf cGo
j8f / jl:tx?df_
t/ of]hgf th{'dfsf j]nfdf l/kmn]S6
vf;} rf;f] gePsf] cj:yf .
@= j8f gful/s
d~rsf ;b:ox?n]
cfkm\gf] sfd st{Jo
/ e"ldsfsf] lgjf{x
ufpF ljsf; ;ldlt÷g=kf sf] ;fdfGo
hfgsf/Ldf ;DalGwt j8fjf;Lx?sf] w]/}
sd ;+Vofsf] pkl:yltdf u7g ePsf] .
j8f gful/s d~rsf] sfd, st{Jo /
bfloTjsf] ljifodf vf;} 5nkmn gePsf]
.
sfo{ljlwdf pNn]v eP cg';f/ ;j} ju{,
tx / lnËsf] k|ltlglwTj tf]lsPsf]
;+Vofdf kl5;Dd u/fpg] u/L ljjfbsf]
cj:yfdf u7g ul/Psf] / ljjfb xfn
;Dd sfod .
sfo{ljlwdf pNn]v eP cg';f/
sfo{
ljlwdf pNn]k|lltlglwTj
vt e"ldsfx?
dWo]
jfnjflnsfsf]
g} gePsf]
w]cj:yf
/}df s]. jn of]hgf 5gf]6 ug]{ e"ldsf
dfq xf] eGg] a'emfO{ /x]sf] .
of]hgf 5gf]6 ug]{ e"ldsf dfq xf] eGg]
a'emfO{ /x]sf] .
58
cg'udg
stf{sf]
;'emfj
gful/s
;r]tgf
s]Gb|df cfa4 ePsf
kl/jf/ jfx]s_
pgLx?sf xs clwsf/ jf/] af]w u/fpg] / gful/s
st{Josf jf/]df ;r]t u/fpg ljz]if kxn eO{/x]sf] .
^= j8f gful/s
d~rn]
cfkmgf]
e"ldsf lgjf{x ubf{
j8fsf
cGo
;/f]sf/ kIf;Fusf]
;dGjo .
&= j8f gful/s
d~rsf]
a}7sdf
klxrfg
ePsf
;jfnx?sf]
ljZn]if0fdf ljlwsf]
k|of]u / ;jfn
;Djf]wgdf
cGo
;xof]uL
;+:yfx?;+u ;dGjo
.
*= j8f gful/s
d~rdf jfnjflnsf
;DaGwL of]hgf
(=
:yfgLo
lgsfosf kl/ifbjf6
-uf=lj=;= / g=kf=_
j8f
gful/s
d~rdfkm{t
uf=lj=;= / g=kf=df
:yfgLo lgsfo >f]t
kl/rfng
tyf
Aoj:yfkg
sfo{ljlw, @)^( sf]
cg'z/0f
u/L,
l;kmfl/z eO{cfPsf
of]hgf
:jLs[t
ePsf] cj:yf
!)= :yfgLo:t/df
sfo{/t ;/sf/L u}/
;/sf/L lgsfox?
;+u sf] ;dGjo /
cfjåtfsf] cj:yf
;DalGwt ufpF ljsf; ;ldltsf] ;lrj jf
gu/kflnsf j8f ;lrj tyf /fhgLlts bnsf
k|ltlglwx?, lzIfs, a'l4lhjL tyf ;d'bfosf
uGodfGox?;+u ;Gt'lnt ?kdf /fd|f] sfof{Tds
;dGjo /x]sf] .
klxrfg ePsf ;jfnx? ljZn]if0fdf slDtdf a[If /
r'lxg] ufu|f] ljlwsf] k|of]u u/L c;/nfO{ AolQmut /
;fd'bflos 36gf;Fu hf]8L x]g]{ k|of; ePsf] .
a[Qdf /x]sf ;b:ox?sf] dfu /
cfjZostfx?nfO{ -gful/s ;r]tgf
s]Gb| jfx]ssf cGo j8f / jl:tx?df_
ljz]if k|fyldstf lbO{Psf] .
;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt ;lrj jf
gu/kflnsfsf] j8f ;lrj;Fu /fd|f] /
cGo;Fu ;fdfGo ;dGjo /x]sf] .
;DalGwt ufpF ljsf; ;ldlt ;lrj jf
gu/kflnsfsf j8f ;lrj;Fu /fd|f]
cGo;Fu vf;} ;dGjo g} gePsf] .
ljZn]if0fdf ljleGg ljlwsf] k|of]u
gePsf] .
;jfnx?sf] ;"lrdfq tof/ kf/L /flvPsf]
.
;jfn ;Daf]wgsf nflu cfˆgf] Ifdtf leqsf] sfo{
u/L yk ;xof]usf nflu :yfgLo:t/df /x]sf
lgsfox?;+u ;Dks{ sfod .
klxrfg ePsf ;jfn ;Daf]wgsf nflu
:yfgLo:t/df ;xof]u u/L /x]sf
lgsfox? ;+u ;Dks{ sfod ug]{
k|oTgsf] yfngL ePsf] .
;fd'bflos ;"rgf kf6L /fvL dlxnf / jfnjflnsfsf
;d:ofx? 5nkmn ug]{ u/]sf]
j8f gful/s d~rdf jfnjflnsf ;DaGwL of]hgfx?
agL 5nkmn eO{ k|fyldstfdf k/]sf]
j8f gful/s d~rdf jfnjflnsfsf]
of]hgf 5nkmn dfq ePsf]
j8f gful/s d~rsf] jfnjflnsfsf]
of]hgf g} gag]sf]
*) k|ltzt eGbf j9L .
%) k|ltzt eGbf j9L .
%) k|ltzt eGbf sd .
:yfgLo:t/df sfo{/t ljeGg ;/sf/L u}/ ;/sf/L
;+3 ;+:yfx?;Fu a8f gful/s d~r;Fu cfjå e}
d~rnfO{ k|j]z ljGb' dfgL ljljw sfo{s|dx?
;+rfng ug]{ u/]sf] .
:yfgLo:t/df sfo{/t ljeGg ;/sf/L
u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yfx?. j8f gful/s
d~r dfkm{t ljljw sfo{s|dx? ;+rfng
ug]{
u/]sf] .
:yfgLo :t/df sfo{/t ljeGg ;/sf/L
u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yfx?n] j8f gful/s
d+r sf] ;dGjodf s'g} klg sfo{s|d
;+rfng gu/]sf cj:yf .
Gff]6M
1=
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] cg'udg ubf{ k|of]u ul/g] of] gd"gf k|m]djs{sf] d:of}bf xf] . cg'udgstf{
lgsfon] sfo{qmdsf] glthf vfsf cg';f/ cGo ;"rsx? ;d]t ;dfj]z ug{ ;Sg]5g\ .
2=
oL cg'udg ;"rssf] k|of]u ;ª\3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno, :yfgLo lgsfox?, ljsf;
;fem]bf/x?, :yfgLo ;]jf k|bfosx? tyf cGo ;+:yfn] ug{ ;Sg]5g\ .
3=
k|To]s ;"rssf] cj:yfn] ;DalGwt ;fdflhs kl/rfnssf] bIftf / k|efsf/LtfnfO{ ;d]t OlËt ug]{5 . ;fy},
:yfgLo ;]jf k|bfos ;+:yfsf kmf]sn JolStsf]:t/ klg emNsfpg] 5 .
4=
cg'udgstf{n] oL ;"rsx? k|of]u ubf{ ut cf=a= b]lv ;+rfngdf cfO;s]sf -slDtdf * dlxgf kf/ ul/
;s]sf a8f gful/s d~rsf ;j} ;"rsx? ;3g ?kdf k|of]u ug{' kg]{5 . ev{/} dfq ;+rfngdf cfPsf j8f
gful/s d~rdf Joj:yfkg kIf ;3g ?kdf / ;zlQms/0f kIf cj:yf cg';f/ x]bf{ /fd|f] x'g]5 . cGosf
xsdf ;do ;LdfnfO{ Wofgdf /fvL cg'udg stf{n] s'g s'g ;"rsx? x]g]{ osLg ug{' kg]{5 .
5=
cg'udgstf{n] cg'udg kZrft OR5ofOPsf] cj:yfdf k'Ugsf nflu :yfg kl/j]zsf cfwf/df s] s] s'/fx?df
s;/L ;'wf/ ug]{ a'bFfut ?kdf ;'emfjsf] sf]nddf e/L ;f]xL s'/f j8f gful/s d~rdf /x]sf] lg0f{o cyjf
cfuGt's k'l:tsfdf pNn]v ul/lbg' kg]{5 .
59
6=
cg'udg ug]{ JolQm, lgsfo jf ;+:yfn] of]] kmf/fd tTsfn lhNnf÷gu/÷uf;lj ;fdflhs kl/rfng ;dGjo
;ldltnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 . lhNnf÷gu/÷uflj; ;fdflhs kl/rfng ;dGjo ;ldltn] o;sf] 5fofF
k|lt ;DalGwt :yfgLo ;]jf k|bfosnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
7=
;fdflhs kl/rfnsn] ;DalGwt uf=lj=;= cyjf gu/kflnsf j8f ;lrj, j8fsf a'l4hLjL ;dfh;]jL, ufpFsf
cu'jfx? tyf Joj:yfkg ;ldlt / gful/s ;r]tgf s]Gb|sf ;xefuLx?sf] ;xof]udf k|fKt ;'emfjx?
sfo{fGjogdf Nofpg ;Sg]5 .
60
cg';"lr &
ufpF ljsf; ;ldlt÷gkfsf] j8fsf] dfl;s tyf rf}dfl;s k|ult k|ltj]bgsf] 9fFrf
;fdflhs kl/rfng sfo{qmd rf}dfl;s k|ult k|ltj]bg
=========== ufpF ljsf; ;ldlt÷gkfsf] j8fsf] sfof{no ========================lhNnf
r}dfl;s k|yd÷låtLo÷t[tLo M
===============================================================================================
!= ufpF ljsf; ;ldlt÷gkfsf] j8fsf] ;+lIfKt kl/ro M -;b/d'sfd b]lv b'/L, 3/w'/L ;+Vof , d"Vo hfthflt, k]zf,
;fdflhs kl/rfng k|f/De ePsf] jif{ cflb .
=======================================================================================================================================================
===========
@= o; dlxgfdf ;DkGg d'Vo ls|ofsnfkx? M
-!_
-@_
-#_
@=@= d'Vo pknAwLx? M -/fd|f sfdx? s] s] eP _
-!_
-@_
@=#= ls|ofsnfkx? ;~rfng ubf{ b]lvPsf ;d:ofx? M
-!_
-@_
-#_
@=$= ls|ofsnfkx? ;~rfng ubf{ ;d:ofx? eP ;dfwfgsf nflu ul/Psf k|of;x? M
-!_
-@_
%=;'´fj÷;'wf/ ug'{kg]{ kIfx? M
-!_
-@_
s= ufpF ljsf; ;ldltdf ePsf cGo ;+3 ;+:yfx? / sfo{ut ;DjGwM
;+3 ;+:yfsf] gfd
sfo{ If]q -s'g ljifodf sfd
ug]{_
j8f gful/s d~r;Fu ;xsfo{ gful/s ;r]tgf s]Gb|;Fu
5 , 5}g
;xsfo{ 5 , 5}g
यी संस्थाहरुसंगको सह काययमा भएका उल्लेखनीय कामहरु :
१.....................................................................
v=
gful/s ;r]tgf s]Gb|df ;b:o ;+Vof
dlxnf M
k'?if M
blnt M
hghflt M
u= o; dlxgfdf gful/s ;r]tgf s]Gb|df 5nkmn ul/Psf ljifox?
5nkmn ul/Psf ljifo
5nkmnjf6 ePsf] pknlJw -l;sfO{ s]
eof]_
cGo M
hDdf M=============hgf
5nkmn ul/Psf ljifo Jojxf/df NofOof] jf NofOPg
!
@=
3= ;fdflhs kl/rfngsf] k|efj lgDg If]qx?df k¥of] sL k/]g ? ;d'bfodf s] s] s'/fdf kl/jt{g b]Vg ;lsG5 ?
ljifo If]q
:jf:yo tyf ;/ ;kmfO{, rkL{ k|of]u ug]{ 3/w'/L -slt
;+Vof v'nfpg]_
3/]n' lx+;f , bfOhf] k|yf, jfnljjfx
klxn]sf] cj:yf
61
clxn]sf] cj:yf
jf]S;L k|yf, 5'jf5't k|yf
ljsf;sf sfddf rf;f]
JolQmut 36gf btf{
ufpF ljsf; ;ldlt tyf cGo ;+3 ;+:yfsf sfd jf/]
rf;f] / hfgsf/L
cGo eP v'nfpg]
;fdflhs kl/rfng sfo{qmdsf] k|efjjf6 ePsf ;sf/fTds kl/jt{gx? s] s] x'g\ -j'bfFut ?kdf :yfgsf] gfd ;lxt v'nfpg] _
!===================================================================================================================================
@=====================================================================================================================================
ª= lhjLsf]kfh{g ;'wf/ sfo{qmdM - s]jn LIP nfu" ePsf ufpF ljsf; ;ldlt÷gkfsf j8fx?sf nflu dfq _
;~rflnt Joj;fox?
z'? u/]sf] ldlt
[ व्यवसायको प्रकार]
cfˆg}
nufgL /sd
uflj;,
cGo
lhlj;
LGCDP
/f]huf/L ;[hgf cflzs, k'0f{_ slt
hgfnfO{
;/b/
gfkmf
r= j8f gful/s d~rdf ;b:ox?sf] ljj/0f
j8f g+=
;b:o ;+Vof
dlxnf
u7g ePsf] ldlt
jgfd k'g{u7g
ul/of] , ul/Pg
slxn] ul/of]
s'g s'g ;+:yfsf]
k|ltlglwTj 5
;+of]hssf] gfd
k'?if
!
@
#
hDdf
5= j8f gful/s d~raf6 ePsf k"j{ dxTjk"0f{ lg0f{ox? sfof{Gjog eP÷ ePgg\ -geP ltgsf sf/0fx?_
-!_
-@_
j8f g+
o; jif{ j8f gful/s d~rsf] k|fyldstfdf ePsf
/ ufpF ljsf; ;ldlt÷gkfdf l;kmfl/z ul/Psf
sfo{qmd tyf of]hgf
ufpF ljsf;
:jLs[t jh]6
;ldlt÷gkfjf6 :jLs[t
of]hgf tyf sfo{qmd
!
@
hDdf
j8f :t/Lo of]hgf
th'{dfdf ;xeflutfsf]
cj:yf
dlxnf k'?if
h=ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsfsf] j}7s M o; rf}dfl;sdf ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsfsf] j}7s
eof] ePg, ePsf] eP M s] s] ljifodf 5nkmn eof] / d"Vo lg0f{o s] s] eP <
!=========================================================
@==============================================================
em= आय व्यय क्षेत्र
आय
व्यय
आन्तरिक स्रोत
रु
रु
सिकािी अनुदान
रु
रु
अन्य
रु
रु
जम्मा
रु
रु
`=;~rflnt nlIft sfo{qmdx? M
dlxnf tkm{sf sfo{qmd
!=
@=
jfnjflnsf tkm{sf sfo{qmd
!=
nlIft ju{ tkm{sf sfo{qmdx?
ljlgof]lht jh]6
62
nfeflGjt kl/jf/
@
ljkGg ju{ sfo{qmd
!=
@=
;~rflnt cGo sfo{qmdx?
!=========================
@=========================
jh]6
============
============
nfeflGjt kl/jf/
======================
======================
;d'bfodf b]lvPsf ;kmntfsf syf tyf c;n cEofx? M ;Dej eP kmf]6f] ;lxt /fVg] M
k|ltj]bg tof/ ug]{ M ==================
k|dfl0ft ug]{
gfdM====================================;f=k=
j8fsf] ;lrj
gfdM==================================ufpF ljsf; ;ldlt÷gkfsf]
x:tfIf/M====================================
x:tfIf/M====================================
ldltM
ldlt M
63

Similar documents

Khotang district, Nepal, Village Development Committee

Khotang district, Nepal, Village Development Committee Jff6/P8 ;'/lIft vfg]kfgL, :jf:Yo lzIff / ;/;kmfOsf If]qdf ;'wf/ u/L ljZjsf clt ljkGg ju{sf] hLjg ?kfGt/0f ug{ sfo{/t 5 . o; k|of;nfO{ k|efjsf/L agfpg lg0ff{osx?sf] Wofgfsif{0fsf nflu xfdL ;fem]bf/...

More information

45 - newen

45 - newen to come regardless of the materials and precision levels required Guaranty the machining of all the shapes and profiles with one standard single point cutting tool Guaranty an inventory of the most...

More information

sf7df08f}+pkTosfsf]pQ/ lz/fgdf vfg]k fgLsf] d"n >f]t sf]?kdf /x]sf]lzjk`/L If]q

sf7df08f}+pkTosfsf]pQ/ lz/fgdf vfg]k fgLsf] d"n >f]t sf]?kdf /x]sf]lzjk`/L If]q ljljwtf, k|hftL ljljwtf Pj+ kfl/l:yltsLo k|0ffnL ljljwtf eGg] j'lemG5 . If]qkmnsf] lx;fjn] ;fgf] If]q cf]u6]sf] ePklg h}ljs ljljwtfsf] b[li6sf]0fn] lzjk'/L /fli6«o lgs'~hnfO{ Ps wgL lgs'~hsf] ?kdf ...

More information

k|f/lDes jftfj/0fLo kl/If0f k|ltj]b g

k|f/lDes jftfj/0fLo kl/If0f k|ltj]b g k|:tfljt gbL tyf vf]nfx?af6 lbuf] ?kdf 9'¨f, lu§L tyf jfn'jfsf] ;+sng÷pTvgg\ ubf{ d'Votof lgDg tl/sfx? cjnDag ul/g] 5 .  o; k|ltj]bgn] tf]lsPsf] :yfgaf6 dfq 9'¨f, lu§L tyf jfn'jf / ld:s6sf] ;+sng÷...

More information

Prospectus of Scheme

Prospectus of Scheme -v_ s[lif, pBf]u , ;]jf, Jofkf/ tyf cGo Jofj;flos ?kn] ;DefJo b]lvPsf pTkfbgzLn Joj;fosf] :yfkgf, ljsf;, lj:tf/ / Ifdtf Pj+ pTkfbsTj j[l4sf nflu cfjZos ljQLo ;fwg cfGtl/s tyf afXo ;|f]taf6 h'6fO{ b...

More information

Arthika barsha 2073-074 ka lagi sampanna nagarparishad

Arthika barsha 2073-074 ka lagi sampanna nagarparishad @&_gu/sf] ;f}Gbo{tfdf k|lts'n c;/ kfg]{ u/L gu/If]q leq ;/sf/L hUufdf ag]sf cJojl:yt vf]sf 6x/fx?nfO{ lj:yflkt ub}{ n}hfg] gLlt lnO{g]5 . @*_ ljsf; lgdf{0f sfo{x?df lbuf]kgf tyf u'0f:tl/otf sfod u...

More information