ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ

Transcription

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
Safder BAYAZİT
TÜRKİYE’NİN
FARKLI
GENOTİPLERİNDE
EKOLOJİLERİNDEKİ
FENOLOJİK,
YABANİ
MORFOLOJİK
VE
POMOLOJİK
ÖZELLİKLER İLE MOLEKÜLER YAPILARIN TANIMLANMASI
BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
ADANA, 2007
BADEM
TÜRKİYE’NİN FARKLI EKOLOJİLERİNDEKİ YABANİ BADEM
GENOTİPLERİNDE FENOLOJİK, MORFOLOJİK VE POMOLOJİK
SAFDER BAYAZİT
DOKTORA TEZİ
Bu tez 01/02/2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği ile Kabul
Edilmiştir
İmza…………………….
Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN
Danışman
İmza…………………….
Prof. Dr. Ali KÜDEN
Üye
İmza………………….
Prof. Dr. Selim ÇETİNER
Üye
İmza…………………….
Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ
Üye
İmza………………….
Prof. Dr. Semih ÇAĞLAR
Üye
Bu tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır.
Kod No:
Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ
Enstitü Müdürü
İmza ve Mühür
Bu Çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ve TÜBİTAK (TOGTAG – 3063)
Tarafından Desteklenmiştir.
Proje No: ZF 2003 D 14
Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelgelerin, şekil ve
fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere
tabidir.
ÖZ
DOKTORA TEZİ
TÜRKİYE’NİN FARKLI EKOLOJİLERİNDEKİ YABANİ BADEM
GENOTİPLERİNDE FENOLOJİK, MORFOLOJİK VE POMOLOJİK
SAFDER BAYAZİT
Danışman: Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN
Yıl:2007, Sayfa:309
Jüri:
Bu araştırmada Ülkemiz doğal florasında bulunan ve farklı özellikler gösteren yabani
badem genotiplerinin fenolojik, pomolojik ve morfolojik özellikleri 3 yıl süreyle incelenmiştir.
Moleküler tanımlamaları ise RAPD markırları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışılan
yabani badem genotiplerinde bu güne kadar fazla bir araştırma bulunmadığından, bu çalışmada
denemeye alınan genotiplerin özelliklerinin belirlenmesi ve bu özelliklerin ışığı doğrultusunda
bu badem tiplerinin bilimsel çalışmalarda ve pratikte nasıl değerlendirilebileceği araştırılmıştır.
Yapılan çalışmalar sonucunda, Konya – Ereğli’de İvriz bölgesinden 7, Ayrancı Barajı
bölgesinden 7; Nevşehir’den Açık Hava Müzesi içerisinden 11 ve Göreme - Kayseri yolu
civarından 10; Niğde – Ulukışla bölgesinden 11; Gaziantep - Nizip yolunun 15. km’sinden 8,
Küllü Yolu mevkiinden 2 ve İbrahim Şehri mevkiinden 5, Şanlıurfa – Birecik ilçesinin Yukarı
İncirli Yolu mevkiinden 2 ve Cennet Bahçesi bölgesinden de 6 olmak üzere toplam 69 adet
yabani badem tipi seçilmiştir. Bu tipleri moleküler analizlerde karşılaştırmak üzere kültür
bademlerinden Nonpareil ve Cristomorto badem çeşitleri ile ülkemizden selekte edilen Hacı
Alibey (48-5), Gülcan-1 (101-23) badem çeşitleri ve 101-13 badem tipi kullanılmıştır.
Yapılan araştırma sonucunda, Konya-Ereğli, Nevşehir-Göreme ve Niğde’de doğal
olarak yetişen yabani badem bitkilerinin gerek morfolojik, gerekse moleküler özellikler
açısından benzer olduğu saptanmıştır. Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik ilçesinde bulunan
yabani bademler ise morfolojik ve moleküler analizler sonucunda 2 grupta toplanmıştır. Bu iki
gruba ait olan bitkiler birbirlerinden farklı olduğu gibi, her iki gruba ait bitkilerin İç Anadolu
Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinden de moleküler analizler sonucunda farklı olduğu
belirlenmiştir.
RAPD analizleri sonucu çizilen dendogramda, kültür bademleri (Prunus dulcis L.) İç
Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tipleri ile aynı grup içerisinde yer almıştır.
Anahtar Kelimeler: Yabani bademler, morfolojik karakterler, RAPD, moleküler analizler
I
ABSTRACT
Ph. D. THESIS
PHENOLOGICAL, MORPHOLOGICAL, POMOLOGICAL AND
MOLECULAR CHARACTERISTICS OF THE WILD ALMOND
GENOTYPES COLLECTED FROM DIFFERENT ECOTYPES OF TURKEY
SAFDER BAYAZİT
DEPARTMENT OF HORTICULTURE
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
Supervisor: Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN
Year: 2007, Pages: 309
Jury
In this study, phenological, pomological and morphological characteristics of wild
almond genotypes in our country’s natural flora were investigated for three years. Molecular
identification of them were performed by RAPD markers. Since there is not much study on
the determination of these wild almond genotypes, the characteristics and the evaluation of
them. In future scientific studies and in practice were investigated in this study.
As a result, total 69 almond genotypes were selected. These were; 7 types from İvriz
area and 7 genotypes from Ayrancı dam area in Konya-Ereğli; 11 genotypes from Open
Museum area in Nevşehir and 10 genotypes from Göreme-Kayseri road; 11 genotypes in
Niğde-Ulukışla area; 2 genotypes from Yukarı İncirli area and 6 genotypes from Cennet
Bahçesi area in Şanlıurfa-Birecik; 8 genotypes at 15 km distance of Gaziantep-Nizip road; 2
genotypes from Küllü road area and 5 genotypes from İbrahim Şehri area in GaziantepNizip. Nonpareil and Cristomorto almond cultivars and Hacı Alibey (48-5), Gülcan-1 (10123) local selected almond cultivars and 101-13 almond genotype were used to compare these
wild almond genotypes in molecular analysis.
As a result, wild almond genotypes grown naturally in Konya-Ereğli, NevşehirGöreme and Niğde in Middle Anatolia region were found to be similar to each other both for
the morphological and molecular characteristics. On the other hand, wild almonds in
Gaziantep and Şanlıurfa-Birecik in South Anatolia region were divided into two groups
considering the results of morphological and molecular analysis. The plants in these groups
were different from each other as well as they were different from the wild almond
genotypes selected in Middle Anatolia region.
In dendogram of the results of RAPD analysis, cultured almond cultivars (Prunus
dulcis L.) were placed in the same group with Middle Anatolia wild almonds
Keywords: Wild almonds, morphological characteristics, RAPD, molecular analysis
II
TEŞEKKÜR
Doktora öğrenimimin her aşamasında olduğu şekilde, doktora tez konumun
belirlenmesinde ve yürütülmesi aşamasında da yakın ilgisi, yönlendirici katkısı ve
değerli yardımları için danışman hocam Sayın Prof. Dr. Ayzin B KÜDEN’e saygı ve
teşekkürlerimi sunarım. Doktora Tez İzleme komitemde yer alan ve doktora tezimin
eksiksiz tamamlanmasında büyük emekleri geçen Sayın Prof. Dr. Selim ÇETİNER
ve Sayın Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ hocalarıma ayrıca, öneri ve katkıları için Sayın
Prof. Dr. Semih ÇAĞLAR hocama içtenlikle teşekkür ederim.
Çalışmam esnasında çok yakın ilgi ve önerilerini esirgemeyen tezimin
başından yazım aşamasına kadar bana yol gösteren, yardım eden, sorunlarıma çözüm
getiren başta Sayın Prof. Dr. Ali KÜDEN olmak üzere Doç. Dr. Ali ERGÜL’e ve
laboratuar çalışmalarındaki yardımlarından dolayı Sayın Prof. Dr. Gökhan
SÖYLEMEZOĞLU, Prof. Dr. Sinan ETİ ve Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ hocalarıma da
ayrıca teşekkürlerimi sunarım.
Arazi çalışmalarındaki yardım ve desteklerinden dolayı Antepfıstığı
Araştırma Enstitüsü Müdürü Sayın Selim ARPACI ve Müdür Yardımcısı Dr. İzzet
AÇAR’a, Birecik İlçe Tarım Müdürü Ali SÖZMEZ’e teşekkür ederim. Arazi
çalışmalarımda ve materyal toplamada yardımcı olan mesai arkadaşım Uz.
Burhanettin İMRAK’a, Ziraat Yüksek Mühendisi M Fatih BATMAZ ve Ziraat
Mühendisi F. Can BİLGİ’ye, Laboratuar çalışmalarındaki yardımlarından dolayı Ar.
Gör. Songül ÇÖMLEKÇİOĞLU ve Ar. Gör. Eda KARAAĞAÇ’a çok teşekkür
ederim.
Doktora çalışmalarım için mali destek sağlayan TÜBİTAK TOVAG ve Ç.Ü.
Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine de teşekkür ederim.
Ayrıca bütün Eğitim Öğretim hayatım boyunca olduğu şekilde, Doktora
çalışmalarım süresince de yardımlarını esirgemeyen Annem Hacıkadın BAYAZİT,
Babam Ömer BAYAZİT ile eşim Ayşegül BAYAZİT’e ve anlayışından dolayı da
kızım Gökçe BAYAZİT’e içtenlikle teşekkür ederim.
III
İÇİNDEKİLER
SAYFA
ÖZ……………………………………………………………....................
I
ABSTRACT………………………………………………………………. II
TEŞEKKÜR………………………………………………………………
III
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………
IV
ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………
XV
ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………………………………….
XXI
KISALTMALAR………………………………………………………….
XXVII
1. GİRİŞ…………………………………………………………………...
1
1.1. Bademin Sistematiği ve Kültür Tarihi……………………………...
3
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR……………………………………………… 14
2.1. DNA Parmakizi Nedir?...................................................................... 14
2.1.1. Bitkisel materyalin sağlanması ve DNA izolasyonu………...
15
2.1.2. PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu)………………………...
18
2.1.3. Markır Tipleri………………………………………………..
19
2.1.3.1. Morfolojik Markırlar………………………………... 19
2.1.3.2. Biyokimyasal Markırlar……………………………..
20
2.1.3.3. DNA Markırları …………………………………….. 22
3. MATERYAL VE METOT……………………………………………..
43
3. 1. Materyal…………………………………………………………...
43
3.1.1. Konya Ereğli İlçesinden Seçilen Yabani Badem Tipleri……. 45
3.1.2. Nevşehir – Göreme’ den Seçilen Yabani Badem Tipleri……
47
3.1.3. Niğde Ulukışla’ dan Seçilen Yabani Badem Tipleri………...
49
3.1.4. Gaziantep’ten Seçilen Yabani Badem Tipleri……………….
50
3.1.5. Şanlıurfa Birecik’ten Seçilen Yabani Badem Tipleri……….. 52
3.2. Metot……………………………………………………………….
53
3. 2.1. Fenolojik Gözlemler………………………………………...
54
3.2.1.1. İlk Çiçeklenme Tarihi………………………………..
54
3.2.1.2. Tam Çiçeklenme Tarihi……………………………
54
3.2.1.3. Çiçek Oluşum Yeri…………………………………..
55
IV
SAYFA
3.2.1.4. Çiçek İriliği………………………………………….. 55
3.2.1.5. Taç Yaprak Rengi……………………………………
55
3.2.1.6. Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu………………...
56
3.2.1.7. Bir Çiçekteki Dişi Organ Sayısı……………………..
56
3.2.1.8. İç Badem Olgunlaşma Tarihi………………………... 56
3. 2. 2. Morfolojik Analizler………………………………………..
56
3.2.2.1. Taç Yüksekliği (m)………………………………….. 56
3.2.2.2. Taç Genişliği (m)……………………………………
57
3.2.2.3. Ağaç Gücü…………………………………………..
57
3.2.2.4. Gövde Sayısı (adet)………………………………….
57
3.2.2.5. Ocaklarda Dallanma Durumu……………………….. 58
3.2.2.6. Yıllık Dal Büyümesi (cm)…………………………...
58
3.2.2.7. Yıllık Dal Rengi……………………………………..
58
3.2.2.8. Yıllık Dallardaki Yaprak Sayısı (adet)……………… 59
3.2.2.9. Yaprak Uzunluğu (cm)……………………………… 59
3.2.2.10. Yaprak Genişliği (cm)……………………………... 59
3.2.2.11. Yaprak Sapı Uzunluğu …………………………….
59
3.2.2.12. Yaprak Rengi………………………………………
59
3.2.3. Pomolojik Analizler…………………………………………..
60
3.2.3.1. Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)………………... 60
3.2.3.2. Yeşil Kabuğun Sert Kabuktan Ayrılma Durumu
(kavlama)……………………………………………... 60
3.2.3.3. Meyve Boyutları (En, Boy, Yükseklik) (mm)………… 60
3.2.3.4. Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)………………………...
60
3.2.3.5. Meyve Şekli…………………………………………… 61
3.2.3.6. Kabuk Kalınlığı (mm)…………………………………
61
3.2.3.7. Sert Kabuk Rengi……………………………………...
61
3.2.3.8. Sert Kabuğun Gözeneklilik Durumu…………………..
62
3.2.3.9. Sert Kabuğun Açılma Durumu……………………......
62
V
SAYFA
3.2.3.10. Meyve İç Rengi……………………………………...
62
3.2.3.11. İç Badem Tüylülük…………………………………..
63
3.2.3.12. Tat Durumu………………………………………….. 63
3.2.3.13. İkiz Badem Oranı (%)……………………………….. 63
3.2.3.14. Çift Badem Oranı (%)……………………………….. 63
3.2.4. Morfolojik Özelliklerin Benzerlik İlişkilendirilmesi…………
63
3.2.5. Moleküler Analizler……………………………………….....
63
3.2.5.1. DNA İzolasyonu………………………………………. 64
3.2.5.2. PCR uygulamaları…………………………………….
66
3.2.5.3. RAPD Agaroz Jel Elektroforez Koşulları……………..
67
3.2.5.4. Sonuçların Değerlendirilmesi…………………………. 67
3.2.6. Deneme Deseni ve İstatistiksel Değerlendirme ....................... 69
4. BULGULAR VE TARTIŞMA…………………………………………
70
4.1. Bulgular……………………………………………………………
78
4.1.1. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Fenolojik Gözlemler……. 70
4.1.1.1. Konya / Ereğli’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde
Çiçek Özellikleri………………………………………
70
4.1.1.1.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri………….............. 70
4.1.1.1.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri………………... 71
4.1.1.1.(3). Çiçek Oluşum Yeri………………………..
73
4.1.1.1.(4). Çiçek İriliği……………………………….
74
4.1.1.1.(5). Taç Yaprak Rengi ………………………... 74
4.1.1.1.(6). Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu……...
75
4.1.1.1.(7). Bir Çiçekteki Ortalama Dişi Organ Sayısı..
75
4.1.1.2. Nevşehir İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin
Çiçek Özellikleri……………………………………...
76
4.1.1.2.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri………………….
76
4.1.1.2.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri………………..
77
4.1.1.2.(3). Çiçek Oluşum Yeri………………………..
78
4.1.1.2.(4). Çiçek İriliği………………………………. 79
VI
SAYFA
4.1.1.2.(5). Taç Yaprak Rengi ………………………... 80
81
81
4.1.1.3. Niğde İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin
Çiçek Özellikleri …………………………………… 82
82
83
4.1.1.3.(3). Çiçek Oluşum Yeri……………………….. 84
4.1.1.3.(4). Çiçek İriliği………………………………. 85
4.1.1.3.(5). Taç Yaprak Rengi………………………...
85
86
86
4.1.1.4. Gaziantep İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin
Çiçek Özellikleri …………………………………...
87
87
88
4.1.1.4.(4). Çiçek İriliği……………………………….
89
4.1.1.4.(5). Taç Yaprak Rengi………………………...
90
92
92
4.1.1.5. Şanlıurfa Birecik'ten Seçilen Yabani Badem
Tiplerinin Çiçek Özellikleri……………………….. 93
93
93
4.1.1.5.(4). Çiçek İriliği………………………………. 95
4.1.1.5.(5). Taç Yaprak Rengi ………………………..
95
96
97
VII
SAYFA
4.1.1.6. İç Badem Olgunlaşma Tarihi………………………..
97
4.1.2. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik Ölçüm
Sonuçları ……………………………………………………
99
4.1.2.1. Konya Ereğli’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde
Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler……………………
99
4.1.2.1.(1). Taç Yüksekliği (cm)………………………
99
4.1.2.1.(2). Taç Genişliği (cm)………………………...
99
4.1.2.1.(3). Ağaç Kuvveti……………………………...
100
4.1.2.1.(4). Ocak Dallanma Durumu…………………..
100
4.1.2.1.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı……………………. 101
4.1.2.1.(6). Ortalama Gövde Kalınlıkları (mm)……….. 102
4.1.2.1.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)………………... 103
4.1.2.1.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 103
4.1.2.1.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……… 105
4.1.2.1.(10). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı
(adet)…………………… ……………….. 106
4.1.2.2. Nevşehir’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde
Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler…………………..
108
108
4.1.2.2.(2). Taç Genişliği (cm)………………………...
109
4.1.2.2.(3). Ağaç Kuvveti……………………………...
110
4.1.2.2.(4). Ocaktaki Dallanma Durumu………………
111
4.1.2.2.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)………………….. 112
4.1.2.2.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)……………….. 114
4.1.2.2.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 114
116
(adet)………………………………… ….
VIII
SAYFA
4.1.2.3.
Niğde
Ulukışla’dan
Seçilen
Yabani
Badem
Tiplerinde Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler ……..
118
4.1.2.3.(1). Taç Yüksekliği (cm)……………………...
118
4.1.2.3.(2). Taç Genişliği (cm)………………………...
118
4.1.2.3.(3). Ağaç Kuvveti……………………………... 119
4.1.2.3.(4). Ocaklarda Dallanma Durumu…………….. 119
4.1.2.3.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı……………………
120
4.1.2.3.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)………………….
121
4.1.2.3.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)………………..
121
4.1.2.3.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 122
4.1.2.3.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……... 122
(adet)……………………………… …….
123
4.1.2.4. Gaziantep’ten Seçilen Yabani Badem Tiplerinde
Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler ………………….
125
125
4.1.2.4.(2). Taç Genişliği (cm)………………………...
125
4.1.2.4.(3). Ağaç Kuvveti……………………………... 126
4.1.2.4.(4). Ocak Dallanma Durumu………………….. 127
4.1.2.4.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı……………………
128
129
4.1.2.4.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)………………..
130
4.1.2.4.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………..
130
4.1.2.4.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)……...
132
(adet)…………………………………….
132
4.1.2.5. Birecik/Şanlıurfa’dan Seçilen Yabani Badem
Tiplerinde Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler ……..
134
134
4.1.2.5.(2). Taç Genişliği (cm)………………………...
135
IX
SAYFA
4.1.2.5.(3). Ağaç Kuvveti……………………………...
135
4.1.2.5.(4). Ocak Dallanma Durumu…………………..
136
4.1.2.5.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)………………….. 137
4.1.2.5.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)………………... 138
4.1.2.5.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 138
(adet)…………………………………… .
140
4.1.2.6. Denemede Yer Alan Tüm Yabani Badem Tiplerinin
Karşılaştırılması…………………………………….. 141
(adet)………………….................................
143
4.1.2.7. İller Bazında Yabani Badem Tiplerinin Morfolojik
Özelliklerinin Değerlendirilmesi…………………...
146
147
4.1.2.7.(2). Taç Genişliği (cm)………………………...
147
4.1.2.7.(4). Ağaç Kuvveti……………………………... 149
150
4.1.2.7.(6). Ocaktaki Dallanma Durumu………………
150
4.1.2.7.(7). Yıllık Dal Büyümesi (cm)………………... 151
4.1.2.7.(8). Yıllık Dal Rengi…………………………... 152
4.1.2.7.(9). Yıllık Dallardaki Yaprak Sayısı (adet)……
4.1.3. Yabani Badem Tiplerinde Yaprak Ölçüm Değerleri ………
153
155
4.1.3.1. Konya İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait
Yaprak Ölçüm Değerleri…………………………...
155
4.1.3.1.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………...
155
4.1.3.1.(2). Yaprak Boyu (cm)…………………………
156
X
SAYFA
4.1.3.1.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)………………. 158
4.1.3.1.(4). Yaprak Rengi……………………………… 159
4.1.3.2. Nevşehir İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine
Ait Yaprak Ölçüm Değerleri……………………….
160
4.1.3.2.(1). Yaprak Eni (cm)……………………………
161
4.1.3.2.(2). Yaprak Boyu (cm)…………………………. 162
4.1.3.2.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)……………….. 163
4.1.3.2.(4). Yaprak Rengi………………………………
164
4.1.3.3. Niğde İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait
Yaprak Ölçüm Değerleri…………………………...
165
4.1.3.3.(1). Yaprak Eni (cm)……………………………
165
4.1.3.3.(2). Yaprak Boyu (cm)…………………………. 166
4.1.3.3.(4). Yaprak Rengi………………………………
168
4.1.3.4. Gaziantep İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine
Ait Yaprak Ölçüm Değerleri………………………
4.1.3.4.(1). Yaprak Eni (cm)……………………………
169
169
4.1.3.4.(2). Yaprak Boyu (cm)…………………………. 170
4.1.3.4.(4). Yaprak Rengi………………………………
173
4.1.3.5. Şanlıurfa İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine
Ait Yaprak Ölçüm Değerleri………………………..
174
4.1.3.5.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………… 174
4.1.3.5.(2). Yaprak Boyu (cm)………………………… 175
4.1.3.5.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)……………….
177
4.1.3.5.(4). Yaprak Rengi……………………………… 178
4.1.3.6. Farklı İllerden Seçilen Yabani Badem Genotiplerine
Ait Yaprak Ölçüm Değerlerinin Karşılaştırılması …. 179
4.1.3.6.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………... 179
4.1.3.6.(2). Yaprak Boyu (cm)………………………… 180
XI
SAYFA
4.1.3.6.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)………………
182
4.1.3.7. Farklı İllerden Seçilen Yabani Badem Tiplerinde
Yaprak Özelliklerinin Ortalama Değerleri…………
183
4.1.3.7.(1). Yaprak Eni (cm)…………………………..
183
4.1.3.7.(2). Yaprak Boyu (cm)………………………...
184
4.1.3.7.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)………………
184
4.1.4. Pomolojik Ölçüm Sonuçları……………………………….. 186
4.1.4.1. 2003 yılı Sonuçları…………………………………...
186
4.1.4.1.(1). Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)…...
188
4.1.4.1.(2). Yeşil Kabuğun Sert Kabuktan Ayrılma
Durumu (Kavlama)…………………… ...
188
4.1.4.1.(3). Meyve Eni (mm)…………………………. 188
4.1.4.1.(4). Meyve Boyu (mm)……………………….. 189
4.1.4.1.(5). Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)…………...
190
4.1.4.1.(6). Meyve Şekli ……………………………...
191
4.1.4.1.(7). Meyve Yüksekliği (mm)…………………. 191
4.1.4.1.(8). Meyve İriliği ……………………………..
192
4.1.4.1.(9). Sert Kabuk Rengi………………………… 192
4.1.4.1.(10). Gözeneklilik…………………………….. 193
4.1.4.1.(11). Sert Kabuğun Açılma Durumu………….
193
4.1.4.1.(12). Kabuk Sertliği…………………………...
194
4.1.4.1.(13). Kabuk Kalınlığı (mm)…………………... 194
4.1.4.1.(14). İç Badem Ağırlığı (g) …………………... 195
4.1.4.1.(15). İç Badem Rengi…………………………
195
4.1.4.1.(16).Tüylülük…………………………………. 196
4.1.4.1.(17). Tat Durumu……………………………...
196
4.1.4.1.(18). İkiz Badem Oranı (%)…………………...
196
4.1.4.1.(19). Çift Badem Oranı (%)…………………...
197
4.1.4.1.(20). Boş Meyve Oranı (%)…………………...
197
XII
SAYFA
4.1.4.2. 2005 Yılı Sonuçları…………………………………..
201
4.1.4.2.(1). Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)……
201
4.1.4.2.(2). Yeşil Kabuğun Ayrılma Durumu…………. 203
4.1.4.2.(3). Meyve Eni (mm)…………………………..
203
4.1.4.2.(4). Meyve Boyu (mm)………………………...
203
4.1.4.2.(5). Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)……………
204
4.1.4.2.(6). Meyve Şekli……………………………….
205
4.1.4.2.(7). Meyve Yüksekliği (mm)…………………..
205
4.1.4.2.(8). Meyve İriliği ……………………………...
207
4.1.4.2.(9). Sert Kabuk Rengi………………………….
207
4.1.4.2.(10). Sert Kabuğun Gözeneklilik Durumu…….
208
4.1.4.2.(11). Sert Kabuğun Açılma Durumu…………..
208
4.1.4.2.(12). Kabuk Sertliği……………………………
210
4.1.4.2.(13). Kabuk Kalınlığı (mm)…………………… 210
4.1.4.2.(14). Ortalama İç Badem Ağırlığı (g)………….
211
4.1.4.2.(15). İç Badem Rengi………………………….. 211
4.1.4.2.(16). Tüylülük………………………………….
212
4.1.4.2.(17). Tat Durumu………………………………
213
4.1.4.2.(18). İkiz Badem Oranı (%)……………………
213
4.1.4.2.(19). Çift Badem Oranı (%)……………………
213
4.1.4.2.(20). Boş Meyve Oranı (%)……………………. 213
4.1.5. Morfolojik Özelliklerin Benzerlik İlişkilendirilmesi……..... 220
4.1.6. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Moleküler Analizler…...
223
4.1.6.1. DNA İzolasyonu……………………………………... 223
4.1.6.2. RAPD Analiz Sonuçları……………………………...
226
4.1.6.3. Benzerlik İndeksi ve Genetik İlişki Dendogramı…….
235
4.2. Tartışma…………………………………………………………… 248
4.2.1. Çiçek Özellikleri…………………………………………….. 248
4.2.2. Morfolojik Özellikler………………………………………... 253
4.2.3. Pomolojik Özellikler ………………………………………..
XIII
268
SAYFA
4.2.3 1. 2003 Yılı ……………………………………………..
268
4.2.3.2. 2005 Yılı……………………………………………...
274
4.2.4. Moleküler Analizler………………………………………..... 280
4.2.4.1. DNA İzolasyonu ……………………………………..
280
4.2.4.2. PCR Uygulamaları…………………………………… 282
4.2.4.3. Benzerlik İndeksi ve Genetik İlişki Dendogramı…….
285
5. SONUÇ VE ÖNERİLER…………………………………………….....
291
KAYNAKLAR……………………………………………………………
294
XIV
ÇİZELGELER DİZİNİ
SAYFA
Çizelge 3.1. Yabani badem tiplerinde yaş ölçüm sonuçları ……………….
44
Çizelge 3.2. Konya Ayrancı ve İvriz bölgelerinden seçilen yabani badem
tiplerinin konumları………………………………………….
46
Çizelge 3.3. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinin
konumları .…………………………………………………...
48
Çizelge 3.4. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinin
konumları ……………………………….…………………...
Çizelge
3.5.
Gaziantep’ten
seçilen
yabani
badem
tiplerinin
konumları…………………………………………………….
Çizelge 3.6. Şanlıurfa Birecik’ten seçilen
49
50
yabani badem tiplerinin
konumları ……………………………………………………
52
Çizelge 3.7. RAPD analizlerinde kullanılan primerler ve baz dizilişleri…..
68
Çizelge 4.1. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde
çiçeklenme zamanları ve çiçek oluşum yerleri……................
73
Çizelge 4.2. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde
çiçek iriliği ve çiçek taç yaprak rengi……………..................
75
Çizelge 4.3. Konya Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde
tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı
76
Çizelge 4.4. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde ilk ve tam
çiçeklenme tarihleri ve çiçek oluşum yeri…………………… 79
Çizelge 4.5. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve
taç yaprak rengi………………………………………………
80
Çizelge 4.6. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda
çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı………… 82
Çizelge 4.7. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme,
tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri………………………..
84
Çizelge 4.8. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve
taç yaprak rengi………………………………………………
XV
86
SAYFA
Çizelge 4.9. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda
çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı………. 87
Çizelge 4.10. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk
çiçeklenme, tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri…………
89
Çizelge 4.11. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek
iriliği ve taç yaprak rengi…………………………………...
91
Çizelge 4.12. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda
çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki dişi organ sayısı…………….
92
Çizelge 4.13. Şanlıurfa – Birecik'ten seçilen yabani badem tiplerinde ilk
çiçeklenme, tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri…………
95
Çizelge 4.14. Şanlıurfa – Birecik'ten seçilen yabani badem tiplerinde
çiçek iriliği ve taç yaprak rengi……………………………..
96
Çizelge 4.15. Şanlıurfa Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinde
tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve
bir çiçekteki dişi
organ sayısı…………………………………………………
97
Çizelge 4.16. Yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihleri……. 98
Çizelge 4.17. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde taç
yüksekliği ve taç genişlikleri……………………………….
100
Çizelge 4.18. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde ağaç
kuvveti ve ocak dallanma durumları…….………………….
101
Çizelge 4.19. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde
ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları………………...
103
taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi……………………..
105
yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı………………. 107
Çizelge 4.22. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde taç
yüksekliği ve taç genişliği………………………………….. 109
Çizelge 4.23. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde ağaç
kuvveti ve ocak dallanma durumu………………………….
XVI
111
SAYFA
Çizelge 4.24. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde
ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları…………………
113
Çizelge 4.25. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde
taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi……………………...
115
Çizelge 4.26. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yıllık
dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı……………..
117
Çizelge 4.27. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde taç
yüksekliği ve taç genişliği…………………………………...
119
Çizelge 4.28. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde ağaç
kuvveti ve ocak dallanma durumu…………………………..
120
Çizelge 4.29. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde
ocaktaki gövde adedi ve gövde kalınlıkları…………………
121
Çizelge 4.30. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde
122
Çizelge 4.31. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yıllık
dal büyümesi yıllık dallardaki yaprak sayısı………………...
124
Çizelge 4.32. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taç
yüksekliği ve taç genişliği…………………………………..
126
Çizelge 4.33. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ağaç
kuvveti ve ocak dallanma durumu…………………………..
127
Çizelge 4.34. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki
gövde adedi ve gövde kalınlıkları…………………………...
130
Çizelge 4.35. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma
yüksekliği ve yıllık dal rengi………………………………..
131
Çizelge 4.36. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal
büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı…………………
133
Çizelge 4.37. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde
taç yüksekliği ve taç genişliği………………………………
XVII
135
SAYFA
ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumu……………………..
136
ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları…………………
138
139
yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı………. 141
Çizelge 4.42. 5 farklı ilden seçilen yabani badem genotiplerinin bazı
morfolojik özellikleri………………………………………... 145
Çizelge 4.43. İller bazında yabani badem tiplerinin morfolojik özellikleri..
149
Çizelge 4.44. İller bazında ağaç kuvveti, gövde kalınlıkları ve ocak
dallanma durumları …………………………………………
151
Çizelge 4.45. Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde bazı
morfolojik
karakterlerin ortalama değerleri………………
154
Çizelge 4.46. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprak eni ve yaprak boyu değerleri ………………………..
158
Çizelge 4.47. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine
yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri …………………… 160
Çizelge 4.48. Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak
eni ve yaprak boyu değerleri ………………………..............
163
Çizelge 4.49. Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak
sapı uzunluğu ve yaprak renkleri ……………………….......
165
Çizelge 4.50. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprak eni ve yaprak boyu değerleri ……………………….
167
yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri ………………….... 168
Çizelge 4.52. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak
eni ve yaprak boyu değerleri ………………………..............
XVIII
172
SAYFA
Çizelge 4.53. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait 2003,
2004 ve 2005 yılı yaprak ölçüm değerleri………………….
173
Çizelge 4.54. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine
ait yaprak eni ve yaprak boyu değerleri ……………………
176
ait yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri ……………….
178
Çizelge 4.56. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak eni
ölçüm sonuçları (cm)……………………………………….
180
Çizelge 4.57. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak boyu
ölçüm sonuçları……………………………………………..
181
Çizelge 4.58. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak sapı
uzunluğu ölçüm sonuçları…………………………………..
183
Çizelge 4.59. Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerin ortalama
yaprak değerleri…………………………………………….
Çizelge 4.60. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı
185
kabuklu meyve
özellikleri (a)………………………………………………..
190
Çizelge 4.61. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı kabuklu meyve
özellikleri (b)……………………………………………….
192
Çizelge 4.62. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı kabuklu meyve
özellikleri (c) ……………………………………………….
194
Çizelge 4.63. Yabani badem tiplerinin kabuk ve iç badem özellikleri……
196
Çizelge 4.64. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı iç badem özellikleri …... 197
Çizelge 4.65. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu
meyve
özellikleri (a). ………………………………………………
Çizelge 4.66. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu
204
meyve
özellikleri (b) ………………………………………………. 206
Çizelge 4.67. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu meyve
özellikleri (c) ……………………………………………….
XIX
209
SAYFA
Çizelge 4.68. Yabani badem tiplerinin 2005 yılı kabuk ve iç badem
özellikleri…………………………………………………...
212
Çizelge 4.69. Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde 2005 yılı iç
badem özellikleri…………………………………………...
214
Çizelge 4.70. Konya - Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
DNA’ların miktar ve saflık değerleri………………………
223
Çizelge 4.71. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait
224
Çizelge 4.72. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine
ait DNA’ların miktar ve saflık değerleri…………………..
225
Çizelge 4.73. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait
225
ait DNA’ların miktar ve saflık değerleri…………………… 226
Çizelge 4.75. Kültür badem çeşitlerine ait DNA’ların miktar ve saflık
değerleri…………………………...………………………..
Çizelge
4.76.
PCR
ve
jelde
görüntülenen
yabani
226
badem
tiplerinin numaraları…………………………......................
227
Çizelge 4.77. RAPD analizleri sonucunda elde edilen bant sayısı ve bant
büyüklükleri…………………………................................... 235
Çizelge 4.78. Yabani badem genotiplerine ait benzerlik indeksi………… 238
Çizelge 4.79. Genotiplerin Principal co-ordinate (PCO) analizinde ilk üç
koordinat verileri…………………………...........................
XX
245
ŞEKİLLER DİZİNİ
SAYFA
Şekil 3.1. Yabani badem tiplerinin seçildiği alanlar……………………….. 43
Şekil 3.2 Yabani Badem tiplerinde yaş halkalarının görünümü……………
44
Şekil 3.3. Birecik Tip 3’de yaş halkalarının görünümü……………………. 45
Şekil 3.4. Konya Ayrancı bölgesi yabani badem populasyonu……………
46
Şekil 3.5. Konya İvriz bölgesi yabani badem populasyonu………………..
47
Şekil 3.6. Açık Hava Müzesi İçi yabani badem populasyonu……………...
47
Şekil 3.7. Göreme yabani badem populasyonu…………………………….
48
Şekil 3.8. Niğde Ulukışla yabani badem polasyonu......................................
49
Şekil 3.9. Nizip Demiryolu yabani badem populasyonu…………………...
50
Şekil 3.10. İbrahimşehir yabani badem populasyonu……………………… 51
Şekil 3.11. Küllü Yolu yabani badem populasyonu………………………..
51
Şekil 3.12. Cennet Bahçesi yabani badem populasyonu…………………...
52
Şekil 3.13. Yukarı İncirli Yolu yabani badem populasyonu……………….
53
Şekil 3.14. Yabani badem tiplerinde İlk Çiçeklenme ve Tam Çiçeklenme
durumları………………………..………………………………….
54
Şekil 3.15. Yabani ve kültür formu çiçek iriliği……………………………
55
Şekil 3.16. Yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri
55
Şekil 3.17. Ocaktaki gövde sayısı………………………………………….. 57
Şekil 3.18. Yıllık dallardaki antosyanin birikimi…………………………... 58
Şekil 3.19. Yabani badem tiplerinde sert kabuk renkleri………………....... 61
Şekil 3.20. Yabani bademlerde iç renk skalası……………………………..
62
Şekil 3.21. DNA ekstraksiyonunda kullanılan genç yapraklar……………. 64
Şekil 3.22. RAPD tekniğinin uygulama aşamaları…………………………
66
Şekil 4.1. İvriz Tip 5 yabani badem tipinde çiçeklenme başlangıcı………..
71
Şekil 4.2. İvriz Tip 6 ve 7’de tam çiçeklenme …………………………….
72
Şekil 4.3. Ayrancı Tip 6’da tam çiçeklenme durumu……………………...
73
Şekil 4.4. Yabani badem tiplerine ait çiçeklerde taç yaprak renkleri………
74
Şekil 4.5. AHM Tip 5 Göreme Tip 8 ve AHM Tip 9’da aynı tarihte
çiçeklenme durumları …………………………………………..
XXI
78
SAYFA
Şekil 4.6. AHM Tip 1 ve Göreme Tip 3’de çiçek taç yaprak renkleri……..
81
Şekil 4.7. Niğde Tip 9’da tam çiçeklenme durumu………………………..
83
Şekil 4.8. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yaprak
renkleri…………………………………………………………
85
Şekil 4.9. GA Tip 2’de tam çiçeklenme durumu…………………………... 88
Şekil 4.10. GA Tip 7 (Önde) ve GA Tip 8’de (Arkada) çiçek taç yaprak
renkleri ………………………………………………………...
90
Şekil 4.11. Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.
türlerine ait çiçek taç yaprak renkleri ………………………….
91
Şekil 4.12. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani
badem tiplerinde dikenler üzerinde çiçek oluşumu (Birecik Tip 94
7)…..
Şekil 4.13. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yaprak
renkleri…………………………................................................
Şekil 4.14. Yabani badem tiplerinde gövde sayısı…………………………
96
102
Şekil 4.15. Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yılık dal
rengi…………………………..................................................... 104
Şekil 4.16. Göreme Tip 3 ve AHM Tip 8 yabani badem tiplerinin
görünümü…………………………............................................
108
Şekil 4.17. Göreme Tip 2 ve AHM Tip 8’in genel görünümü……………..
110
Şekil 4.18. Göreme’ den seçilen yabani badem tiplerinde gövde adedi
görünümleri………………………….........................................
112
Şekil 4.19. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde
sayıları………………………….................................................
120
Şekil 4.20. GA Tip 3 ve Tip 1’de gövde adetlerinin görünümü…………...
129
Şekil 4.21. Birecik Tip 3, Tip 4 ve Tip 5’in genel görünümleri…………… 134
Şekil 4.22. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yılık dal
renkleri…………………………................................................
138
Şekil 4.23. Ayrancı Tip 3 ve Ayrancı Tip 6’ya ait yaprakların görünümü...
157
Şekil 4.24. İvriz Tip 1 ve İvriz Tip 3’e ait yaprakların görünümü…………
157
XXII
SAYFA
Şekil 4.25. İvriz Tip 5 ve Ayrancı Tip 7’ye ait yaprakların görünümü……. 158
Şekil 4.26. Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak
renkleri…………………………................................................
160
Şekil 4.27. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait
yapraklardan görünüm………………….…...............................
162
Şekil 4.28. Nevşehir Göreme’ den seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprak renkleri…………………………....................................
164
Şehir 4.29. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprakların
görünümü…………………………............................................
167
Şekil 4.30. Niğde Tip 7 ve Niğde Tip 4’e ait yaprakların görünümü……..
169
Şekil 4.31. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprakların görünümü…………………………………………. 171
Şekil 4.32. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak
renkleri…………………………................................................
174
Şekil 4. 33. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprakların görünümü…………………………......................... 177
Şekil 4.34. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak
renkleri…………………………................................................
178
Şekil 4.35. Amygdalus turcomenica Mill ve Amygdalus orientalis Lincz
türlerine ait meyvelerin görünümü…………………………...... 187
meyve örnekleri ………………………….................................
198
Şekil 4.37. Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani
badem tiplerine ait meyve örnekleri………………..………….
200
Şekil 4.38 Yabani Badem genotiplerinde sert kabuk gözeneklilik durumu.
209
Şekil 4.39. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait
meyve örnekleri………………………………………………..
215
Şekil 4.40. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyve
örnekleri……………………………………………..................
XXIII
220
SAYFA
Şekil 4.41. Morfolojik özelliklerin benzerlik ilişkilendirilmesi……………
222
Şekil 4.42. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin UBC 340
primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………………………………………………………
228
Şekil 4.43. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPA 14
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
228
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………...…………………………............................
228
Şekil 4.45. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPO 02
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
229
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
229
Şekil 4.47. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPO 04
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
229
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
XXIV
230
SAYFA
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
230
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
230
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
231
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
Promega)………………………………………………………….
231
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
Promega)………………………………………………………….
231
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
232
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
Promega)………………………………………………………….
XXV
232
SAYFA
Şekil 4.56. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin P 123 primeri
ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………………………………………………………
232
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………………………………………………………
233
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)……………………........................................................
233
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………………………………………………………
233
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
234
üzerindeki
görüntüsü.
Markör
100
bp
DNA
Ladder
(Promega)…………........................................................................
Şekil
4.62.
Yabani
badem
genotiplerine
ait
genetik
234
ilişki 244
dendogramı…….
Şekil 4.63. Yabani badem tiplerinde Principal Co-Ordinate (PCO) analizi
sonucu dağılımları
247
XXVI
KISALTMALAR
AFLP
: Amplified Fragment Length Polymorphism
AHM
: Açık Hava Müzesi
AY
: Ayrancı
BİR
: Birecik
cm
: Santimetre
CTAB
: Cetyltrimethylamoniumbromide
DNA
: Deoxyribonucleic Acid
EDTA
: Ethilenediaminetetraaceticacide
FAO
: Food and Agriculturae Organisation
g
: Gram
GA
: Gaziantep
GÖR
: Göreme
IPGRI
: International Plant Genetic Resources Institute
İV
: İvriz
km
: Kilometre
mm
: Milimetre
m
: Metre
mM
: milimolar
NİĞ
: Niğde
PCR
: Polimeraz Zincir Reaksiyonu =Polymerase Chain Reaction
RAPD
: Randomly Amplified Polymorfic DNA
RFLP
: Restriction Fragment Length Polymorphism
Rpm
: Revolutions per minute
RNA
: Ribonücleic Acid
SDS
: Sodiumdodecylsulfate
SSR
: Simple Sequence Repeate= Mikrosatellite
Taq
: Thermus aquaticus
TE
: Tris/EDTA (Buffer)
UPGMA
: Unweighted pair-group method analysis
XXVII
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
1. GİRİŞ
Bitkilerin ilk olarak ortaya çıktığı ve evrimlerini tamamladıkları yerlere “Gen
Merkezi” veya “Anavatan” adı verilmektedir. Vavilov adlı Rus Botanik Bilim adamı
tarafından dünyada, Çin, Hindistan, Orta Asya, Yakın Doğu, Akdeniz Havzası,
Etiyopya, Güney Meksika ile Orta Amerika ve Güney Amerika olmak üzere 8 gen
merkezi belirlenmiştir. Bu gen merkezleri incelendiğinde Türkiye’nin hem Yakın
Doğu hem de Akdeniz havzası içerisinde yer alması nedeniyle, gen merkezi olarak
ayrı bir öneme sahip olduğu görülmektedir (Ağaoğlu ve ark, 1995; Demir, 1990).
Türkiye’nin dünyada yetişen bir çok meyve ve sebze türünün gen merkezi veya gen
merkezi sınırları içinde bulunmasının ve çok sayıda tür ve çeşit zenginliğine sahip
olmasının
en
önemli
nedenleri;
ekolojik
koşullarının
bahçe
bitkilerinin
yetiştiriciliğine uygun olması, Türkiye’nin göç yollarının üzerinde bulunması ve
Anadolu’nun tarihin ilk çağlarından beri pek çok medeniyetin yaşadığı bir alan
olması ile açıklanmaktadır (Ağaoğlu ve ark, 1995; Demir, 1990). Çok zengin gen
kaynaklarına sahip olan ülkemiz pek çok bitki türünün olduğu gibi bademin de
anavatanıdır.
Yaşanan gelişmeler, içinde bulunduğumuz yüzyılın en önemli doğal
kaynağının genetik kaynaklar olduğunu göstermektedir. Bu kaynaklara sahip çıkmak,
genetik materyalleri bugünkü gibi muhafaza etmenin ötesinde bu kaynakların
faydaya dönüştürülmesini zorunlu kılmaktadır. Özellikle modern biyoteknolojide
sağlanan yeni gelişmeler, organizmaların tüm olarak değil gen düzeyinde
değerlendirilmesini zorunlu hale getirmiştir. Bu nedenle doğal kaynaklarımızda var
olan her türlü canlı organizmaların çalışılması bir zorunluluk olmuştur. Genetik
materyallerin en önemli katkısı, ekonomik öneme sahip özelliklere ilişkin genlerin
çıkarılıp kullanılması ile sağlanabilecektir. Elde edilecek genleri doğrudan kendi
ürünlerimizde kullanarak ya da patent hakkı karşılığı satarak sağlanacak kazanç,
sahip olduğumuz bitkisel gen kaynağı zenginliğimiz dikkate alındığında çok büyük
olacaktır.
Bitki genetik kaynaklarının farklı kullanım olanakları vardır. Bunların
başında yabani tür ve ilkel formların doğadan toplanıp doğrudan ya da üretilerek
1
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
kullanılması yer almaktadır. Bu kullanım yöntemi günümüz koşullarında kültür
bitkilerindeki tür ve çeşit zenginliği dikkate alındığında sınırlı kalmakta ve ekonomik
olmamaktadır.
Yabani ve ilkel populasyonların bir diğer kullanım alanı ise, modern kültür
çeşitlerinin fakir olan gen havuzlarının genişletilmesidir (Şehirali ve ark., 2005).
.
Günümüzde üstün verimli, fakat dar genetik tabanlı olan modern çeşitler
başta çevresel baskılara (hastalık, zararlı, soğuk ve kurak v.b.) dayanıklılık yönünden
gen eksikli olduklarından, ıslahçılar sürekli olarak kalıtsal materyalin yeni
kaynaklarını aramaktadırlar. Bu yönden uzun süreli programlarda kantitatif
karakterleri, kısa ya da orta süreli programlarda kalitatif karakterleri aktarmada bitki
genetik kaynakları doğrudan ya da köprü türler olarak kullanılmaktadır. Ancak
sürdürülebilir kullanım, bitki genetik kaynaklarının iyi değerlendirilmesine bağlıdır.
Bitki genetik kaynaklarının gıda ve tarım için kullanımını iyileştirmek, materyalin
korunma süresince tüm özelliklerinin belirlenmesiyle sağlanabilir (Şehirali ve
Özgen, 1987).
. Yüzyıllardır beslenmedeki önemi nedeniyle badem üzerinde sürekli ıslah
çalışmaları yapılmış, hep daha kaliteli ve daha bol ürün hedeflenmiştir. Islaha
yönelik bu çalışmalar badem genetik kaynağının yok olması problemini de
beraberinde getirmiştir. Genetik çeşitliliğini yitirerek birbirine yakın genetik yapıya
sahip bireylerden oluşan bir türün değişen çevre koşullarına uyumu güçleşmektedir.
Bu nedenle gen kaynağı olarak daha fazla yabani türe ihtiyaç duyulmaktadır.
Yetiştikleri bölgelerin sıcaklık, yağış, kuraklık, tuzluluk, hastalık ve zararlılar gibi
çeşitli çevre koşullarına yüzyıllardan beri uyum sağlamış türlerden oluşan bu gen
kaynakları gen çeşitliliği bakımından oldukça önemlidir. Genetik çeşitliliğin düzeyini
artırmak ıslah çalışmalarının başarısı için mutlaka gereklidir. Son yıllarda dünyanın
her yerinde, yabani türlerin sahip olduğu zengin çeşitliliği ortaya çıkarmaya yönelik
çalışmalar büyük hız kazanmıştır. Çeşitli DNA parmakizi teknikleri bu çalışmalarda
odak noktayı oluşturmaktadır.
Moleküler biyolojide DNA teknolojisinin, tıp alanından sonra en geniş
kullanım alanlarından birisini tarımsal uygulamalar oluşturmaktadır. Tarımsal
biyoteknoloji, bitki biyolojisi, yetiştiriciliği ve ıslahı üzerinden çalışanlar açısından
2
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
yeni ve oldukça geniş bir çalışma alanı haline gelmiştir. Bu kapsamda, “moleküler
markırların kullanımı ve “gen transferi” yöntemleri hızlı bir gelişme içerisine
girmiştir. Özellikle son 20 yıl içerisinde hızla gelişen moleküler markırların dünyada
ve ülkemizde kullanım alanlarının başında bitki tür ve çeşitlerinin genetik olarak
ismine doğruluğunun araştırılması çalışmaları ön plana çıkmaktadır. Öte yandan
özellikle tanımlamada “kesin sonuç”, “uygulamada kolaylık” ve “ekonomiklik”
sağlayan
markırların
yenilerinin
bulunmasına
ve
geliştirilmesine
yönelik
çalışmalarda yoğun bir şekilde sürdürülmektedir (Ergül, 2000).
1.1. Bademin Sistematiği ve Kültür Tarihi
Badem (Prunus dulcis (Miller) D.A. Webb), Rosales takımının, Rosaceae
familyasının Prunoideae alt familyasının Amygdalus cinsine girer. Bazı botanikçiler
ise bunu Prunus cinsinin bir türü, Prunus amygdalus Batch., olarak göstermişlerdir
(Özbek, 1978).
Kültür bademleri Linnaeus (1753) tarafından Amygdalus communis L. olarak
isimlendirilmiştir. Ayrıca, bazı badem türleri botanik literatürlerde tanımlanmıştır.
Bu populasyon grupları morfolojik ve fizyolojik farklılıklarından dolayı, Orta ve
Güney Batı Asya’da evrimlerini tamamlayıp çöl ve step alanlardan Güney Doğu
Avrupa’nın dağlık bölgelerine yayılım göstermişlerdir.
Spach (1843), Vavilov (1930), Jukovski (1950), Rickter (1969), Browicz
(1969, 1972), Serafimov (1971) ve Grasselly (1976) gibi bazı botanikçiler diğer
Prunus türlerinden badem türlerini ayırarak Amygdalus cinsi (veya alt cins)
içerisinde değerlendirmişlerdir (Kester ve ark., 1991).
Kültür bademleri için ilk olarak 1768’de Miller Prunus ismini kullanmıştır.
Bademler Batsch tarafından 1801 yılında ‘Greek nut’ anlamına gelen Prunus
amygdalus olarak adlandırılmıştır. Archangeli (1882) bademler için Prunus
communis ismini kullanmıştır. Schneider (1904) ve Rehder (1924) Badem için
bilimsel isim olarak Prunus amygdalus Batsch’i kabul etmişler, Amerikan botanik ve
bahçe bitkileri literatürlerinde yıllarca bu isimle bilinmişlerdir. 1964 yılında Uluslar
arası Botanik Kongresinin Botanik Adlandırma genel komitesinde hangi ismin
kullanılacağı kararlaştırılmış (Punt, 1964) ve sonuç olarak kültür bademleri için
3
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
Prunus dulcis (Miller) ismi önerilmiştir. Prunus amygdalus Batsch (1801) ve Prunus
communis (L.) Archangeli (1882) sinonim olarak kabul edilmiştir.
Badem türleri Prunus’un tipik drupe meyve yapısına sahiptirler. Ancak
meyve yapısı ve fizyolojisinde temel farklılıklar mevcuttur. Bademlerde meyve
büyüme eğrisinin 3. safhasında mezokarp büyümek ve etlenmek için gerekli olan
fizyolojik kapasiteden yoksundurlar. Mezokarp meyve olgunlaşması esnasında
yumuşak değildir ve su kaybederek sertleşmektedir. Badem türleri şeftali (Prunus
persica L) ve Amygdalus alt cinsi içerisindeki türler ile sınıflandırılmış ve kayısı, erik
ve kiraz dan ayrılmıştır. Badem ve şeftali aynı ilkel türden gelmekte, badem evrim
geçirerek kurak steplere, çöllere ve güneye, güney batıya ve batıya ilerlerken, şeftali
doğuya Çin’e doğru çok nemli ve düşük yüksekliklere doğru yayılım alanı bulmuştur
(Watkins, 1979).
Yabani badem türleri ile ilgili sınıflandırma 5 taksonomik seksiyon altında
gerçekleştirilmiştir.
Eumygdalus Spach Seksiyonu; Bu seksiyon modern kültür badem
çeşitlerinin orjin türlerini içermektedir.
Amygdalus communis (L.) (A. dulcis Miller); Kültür bademlerinin yabani
formudur. Amygdalus fenzliana, Amygdalus bucharica, ve Amygdalus ulmifolia’nın
melezi olduğu iddia edilmektedir (Kester ve Asay, 1975). Bu türe ait populasyonlar
iki bölgede tespit edilmiştir. Birinci bölge Kopet dağlarının (Türkmenistan) kurak ve
800-1700 m yüksekliğindeki güneybatı yamaçları ve derin geçitleridir. İkinci bölge
ise
Özbekistan’da Tian Şan dağlarının batı yamaçlarıdır. Bu bölge yükseklik
bakımından birinci bölge ile aynı olmasına rağmen yoğun ormanlıklar gibi farklı
çevresel özellikler açısından birinci bölgeden ayrılmaktadır.
Bu türe ait ağaç ve meyve özelliklerinde kültür bademlerinde olduğu gibi
oldukça önemli farklılıklar saptanmıştır. Diğer yabani badem türlerinden iri taç
oluşturan bu türde, meyveler de diğer türlerin meyvelerine kıyasla daha iridir.
Örneğin, Kopet Dağlarında bulunan bitkilerde meyve uzunlukları 21 mm ile 40 mm,
kabuklu meyve ağırlıkları 1.5 g ile 4.7 g arasında değişmektedir. Bölgede bulunan
badem meyvelerinin %50’si sert, %30’u orta, %15’i yumuşak ve %5’i de çok ince
kabuklu olarak belirlenmiştir. Kopet dağlarında bulunan populasyonda %1 ile %5
4
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
arası iç bademin tatlı olduğu, buna karşılık Tian Şan dağlarında bulunan
populasyondaki bitkilerin çok yüksek oranda (% 40-50) tatlı iç badem oluşturdukları
bilinmektedir. Rus bilim adamları bu türe ait bitkilerin kurağa yüksek derecede
dayanıklı olduklarını, ılık geçen ilkbaharlarda erken çiçek ve yaprak açtıklarını
belirtmişlerdir (Kester ve Asay, 1975; Denisov, 1988; Kester ve ark, 1990).
Amygdalus trichamygdalus Hand-Öazz; Dikensiz çalı formunda olan bu türe
ait bitkiler 3 m’ye kadar boylanabilmektedir. Amygdalus communis’e biraz benzeyen
bu tür de yaprak sapları kısadır. Yaklaşık 3 cm uzunluğunda ve 2 cm genişliğinde
olan meyveler basıktır. Bu türe ait bitkiler Doğu Anadolu’da ve Bu bölgenin İran ile
bitişik kısımlarında 1250 -1900 m yüksekliklerde yetişmektedir (Browicz ve
Zielinski, 1984).
Amygdalus fenzliana Fritsch; Bu tür Kuzeydoğu Anadolu’da 1500 m
yüksekliklerde, Ermenistan’da, Azerbaycan’nın batı bölgelerinde ve Kuzeybatı
İran’da yayılım göstermiştir (Kester ve Asay, 1975; Ladizinsky, 1999). Bitkiler çalı
formunda ve 2-3 m’ye bazen 4 m’ye kadar boylanabilmektedir. Meyveler küçük, düz
ve sert kabukludur. Sert kabuk yüzeyinde seyrek ve yüzeysel gözenekler
bulunmaktadır. İç badem ise acıdır (Kester ve Asay, 1975; Browicz ve Zielinski,
1984; Denisov, 1988; Kester ve ark., 1990).
Amygdalus webbii Spach. (Amygdalus salicifolia Boiss); Avrupa’nın bir
türüdür ve Batı Anadolu’dan Balkan yarımadası, Yunanistan, Bulgaristan ve
Yugoslavya’ya yayılmıştır (Vlasic, 1977). Bu türün bitkileri dağların üretim
yapılmayan alanlarında, yol kenarlarında ve tarla kenarlarında çit bitkisi olarak
yetiştirilmektedir.
Kültür
bademleri
ve
yabani
türler
ile
kolaylıkla
melezlenebilmektedir. Bu türe ait bitkiler İtalya’nın Bari bölgesinde (Reina ve ark.,
1985) Sicilya ve Crete’de (Felipe, 1984) ve Orta İspanya’da (Felipe ve Socias,
1977) doğal olarak bulunmaktadır. Aynı zamanda Amygdalus webbii Yugoslavya’da
Ochrid gölü etrafında geniş yayılım alanı bulmuştur. Bu türe ait bitkiler anaç ıslahı
ve melezleme çalışmaları için potansiyel niteliğindedir (Vlasic, 1977). Bu türe ait
bitkiler dikdörtgen veya mızrak ucuna benzeyen 3-4 cm uzunluğunda ve 0.6 - 0.9 cm
genişliğinde küçük yapraklara sahiptir. Çok dikenli olan bu türe ait bitkiler 2-3 m
uzunluğunda küçük çalı şeklindedir. Geç çiçeklenen bu türün meyveleri küçük,
5
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
kabukları sert ve iç badem tadı ise acıdır. Bu türe ait bazı bitkiler ise kendine
verimlidir (Browicz ve Zielinski, 1984; Browicz ve Zohary, 1996).
Amygdalus haussknechtii C. Scheneider; Çalı veya küçük ağaçlar oluşturan
bu tür Batı İran’ın endemik türüdür. 1600-2800 m yüksekliklerde yetişen bu türde
meyveler 2.5 cm uzunluk ve 1.8 cm genişlikte ve basıktır (Browicz ve Zielinski,
1984; Browicz ve Zohary, 1996).
Amygdalus browiczii Freitag; Amygdalus communis’e benzeyen bu tür 5 m
kadar boylanabilen dikensiz ağaçlar oluşturmaktadır. Bu türe Güney Afganistan’da
sadece Farah ve Hilmand illerinde Pistacia alantica Desf.
bitkileri ile birlikte
rastlanmıştır. Bu tür genellikle 1300-1900 m yüksekliklerde yetişmektedir (Browicz
ve Zielinski, 1984).
Amygdalus kuramica Korchinsky; Bu tür Hindu Kuş dağlarının yamaçlarında
ve Afganistan’da vadilerin kenarlarında geniş yayılım alanı bulmuştur. Buralardan
Pakistan’ın batı bölgelerine kadar yayılım gösteren tür, kayalık ve taşlık arazilerde
çok kurak şartlarda yetişebilmektedir.
Ağaçları kültür bademlerine benzemekte ve 4-5 m yüksekliğinde taç
oluşturabilmektedir. Geçlik kısırlığı periyodu uzun olan bu türde meyve kabuğu sert
ve üzeri derin olukludur. Tatlı içli ve yumuşak kabuklu meyvelere de rastlanmaktadır
(Denisov, 1988; Kester ve ark., 1990; Browicz ve Zohary, 1996).
Amygdalus bucharica Korschinsky; Özbekistan ve Tacikistan steplerine
morfolojik olarak adapte olmuş bir türdür. Afganistan’da ise Hindu Kuş ve Pamir
dağlarının düşük Kuzey yamaçlarında 900 ile 1500 m yüksekliklerinde doğal olarak
yetişmektedir. 1.5-4 m yüksekliğinde ve bazen 6-7 m olabilen orta büyüklükte
ağaçlara, yuvarlak ve uzun saplı yapraklara sahip olan bu türe ait bitkiler biraz
kayısıya
benzemektedir.
Yüksek
soğuklama
gereksinimleri
nedeniyle
geç
yapraklanmaktadırlar. Bu türe ait meyveler erken olgunlaşmakta, düz ve sivri
meyvelerin kabuk yapıları sert, göreceli olarak kabuk kalınlıkları ince olan
meyvelerde ise iç bademler acı olmasına rağmen tatlı içli formlara da rastlanmaktadır
(Kester ve Asay, 1975; Browicz ve Zielinski, 1984; Browicz ve Denisov, 1988;
Browicz ve Zohary, 1996).
6
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
Amygdalus tangutica Batal. (Amygdalus dehiscens Koehne); Bu tür 1900’lü
yılların başında Çin’in Kansu ve Szechwan şehirlerinde belirlenmiştir ve badem
türlerinin en doğudaki türünü temsil etmektedir. Derin vadilerin yamaçlarında ve
aşırı kurak koşullarda yetişmektedir. Avrupa ve Amerika koleksiyonlarına ilk bitki
bilimciler (Botanikçiler) tarafından götürülmüştür. Kaliforniya’da bitkiler dikenli,
küçük yapraklı ve çalı formunda gelişmektedir. Çok az meyve oluşturmakta ve diğer
badem türleri ile melezlenebilmektedir (Kester ve ark., 1990). 4 m boylanabilen
çalı veya küçük ağaçlar oluşturan bu türde yapraklar dikdörtgen çeklinde ve ortalama
3 cm uzunluğunda ve 1 cm genişliğindedir.
Amygdalus orientalis Mill. (Amygdalus argentae Lam.); Bu tür Irak
dağlarında ve Suriye ve Batı İran’dan Türkiye’nin içlerine kadar uzanan bölgelerde
yayılım alanı bulmuştur (Kester ve Asay, 1975). Ortadoğu türü olarak bilinen A
orientalis Orta Anadolu ve Güney Anadolu’da da yayılım alanı bulmuştur.
Amygdalus orientalis Mill. 1-2(3) m boylanabilen, çalı formunda bitkiler
oluşturmaktadır. Yaprakları sık tüylü, meyveler küçük, sert kabuklu ve sert kabuk
yüzeylerinde oluklar bulunmaktadır (Denisov, 1988; Kester ve ark., 1990; Browicz
ve Zielinski, 1984; Browicz ve Zohary, 1996).
Amygdalus graeca Lindley. (Amygdalus dicolar Spach); 1-4 m boylanabilen
çalı veya küçük ağaçlar oluşturmaktadır. Güneybatı Anadolu ve bazı Yunan
adalarında yetişen bu tür Amygdalus orientalis’e benzemektedir. Ankara ili sınırları
içerisinde de yetişmekte olan bu tür Amygdalus orientalis ile yan yana yetişmekte
ancak bu türün yetişme yüksekliği 10 ile 500 m arasında değişmektedir (Browicz ve
Zielinski, 1984).
Amygdalus elaeagrifolia Spach (Amygdalus kermanensis Bornm); İran’ın
endemik türüdür. 3-4 m boylanabilen çalı veya ağaç formundadır. Yaşlı dallar sarı
kahverengi arası veya düz gri olan bu türde yapraklar ortalama 2 cm uzunluğundadır.
Çiçekler beyaz renkte ve meyve uzunluğu ortalama 2 cm dir (Browicz ve Zielinski,
1984).
Amygdalus kotschyi Boiss and Hohen. Zagros dağlarında, Batı İran’da ve
Kuzey Irak’ta yayılım göstermiştir. Dalları, yaprakları ve meyveleri yoğun ve uzun
tüylerle kaplı olan bu tür Güneydoğu Anadolu’da az da olsa yetişmektedir. Bu tür
7
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
1880 m ve 2500 m yükseklikleri arasında yayılım göstermiştir (Browicz ve
Zielinski, 1984).
Amygdalus carduchorum Bornm. 1500 m ile 3000 m yüksekliklerde yetişen
bu tür Türkiye, İran ve Irak arasındaki bölgelerde yetişmektedir. 0.5 – 1.0 m
yüksekliğinde taç oluşturan bu tür de meyve uzunluğu 15 mm olabilmektedir
(Browicz ve Zielinski, 1984).
Amygdalus mongolica Maxim. Üzerinde yeterince çalışma bulunmayan bu tür
güney Moğolistan’da yetişmektedir. 1.8 m yüksekliğinde çok dikenli çalılar şeklinde
olan bu türde yapraklar oval, 9 – 15 mm uzunluk ve 5-10 mm genişlikte, meyveler
ise 2 cm uzunluk ve 1 cm genişlikte olabilmektedir (Browicz ve Zielinski, 1984).
Chameamygdalus Spach Seksiyonu; Genetik yapı itibariyle diğer türlerden
uzak olan bu gruba ait türler, kültür bademleri ile de melezlenemezler. Bu seksiyon
içerisinde yer alan badem türleri Güney Rusya’nın steplerinde bulunmakta ve kuzey
kısımlarında bulunanlar ilkbahar geç donlarına dayanabilmektedir. Burada yetişen
türler Gürcistan ve Trans Kafkaslar’dan Moğolistan’a kadar yayılım alanı bulmuştur.
Amygdalus nana L. (Prunus tenella Batsch); Bu grupta yer alan türlerin en
önemlisidir. Uzun yapraklara ve asimetrik meyvelere sahip olan bu tür, kış
soğuklarına bademler içerisinde en dayanıklı olan türdür. Ukrayna ve Güney
Rusya’nın steplerinden, Kazakistan’ın kuzeydoğu kısımlarına ve Çekoslavakya,
Avusturya ve Macaristan’ın batı kısımlarına kadar uzanan bölgelerde yayılım alanı
bulmuştur (Kester ve ark., 1990; Browicz ve Zohary, 1996).
1-1.5 m boylanabilen, dikensiz çalı formunda bitkilere sahip olan bu türde
yapraklar geniş, mızrak ucu ve yumurta şeklindedir. Yapraklar 6 cm uzunluğunda ve
2.5 cm genişliğindedir. Genelde küçük olan meyveler ise 1-2 cm uzunluğundadır
(Browicz ve Zohary, 1996).
Amygdalus georgica Desf. Gürcistan ve Kafkaslar’ın geçit bölgelerinde doğal
olarak bulunmaktadır. 400-700 m yüksekliklerinde yetişen bu tür 1 m’ ye kadar
boylanabilmekte ve çalı formunda bitkiler oluşturmaktadır. Amygdalus nana’ya
benzeyen bu türde meyveler 1.7 -2 .0 cm uzunluğunda ve geniş ve oval yapıdadır
(Kester ve ark., 1990; Browicz ve Zohary, 1996).
8
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
Amygdalus ledebouriana Schle; Altay ve Tarbajataz dağlarının Güneybatı
kısımlarında 600 ile 1200 m yüksekliklerinde yayılım alanı bulmuştur. A nana’ya
benzemekle birlikte daha yüksek taç (2 m) oluşturur. Ayrıca yaprakları ve meyveleri
de A nana’nınkilerden daha iridir (Browicz ve Zohary, 1996)..
Amygdalus petunnikovii Litw; Tian Şan dağlarının 1200 ile 2000 m
yüksekliklerinde yayılım alanı bulmuştur (Kester ve ark., 1990). 1 m boylanabilen
ve çalı formunda bitkiler oluşturan bu tür Amygdalus nana’nın özelliklerini
yansıtmaktadır. Chameamygdalus seksiyonu içerisinde en dar yapraklara sahip olan
bu türde meyveler 1.5 – 2.8 cm uzunluğundadır (Browicz ve Zohary, 1996).
Spartioides Spach Seksiyonu; Bu seksiyon steplerde ve çöllerde aşırı kurak
koşullara uyum göstermiş türleri içermektedir.
Amygdalus arabica Olivier (Amygdalus spartioises Sapch); Suudi Arabistan,
Irak, Suriye’de yayılım alanı bulmuştur. Türkiye’de ise
Güneydoğu Anadolu
bölgesinde yayılım göstermiştir (Kester ve Asay, 1975; Kester ve ark., 1990).
Bununla birlikte azda olsa İran’ın batı kısımlarında, İsrail’de, Ürdün’de ve Suudi
Arabistan’ın kuzeybatı bölgelerinde de doğal olarak yetiştiği belirlenmiştir (Browicz
ve Zohary, 1996). 1.5 - 2.5 m boylanabilen dik çalı formunda bitkiler
oluşturmaktadır. Uzun ve genelde yeşil renkli yapraklara sahiptir. Kurak mevsimlerin
başlangıcında yapraklarını dökmekte ve yılın büyük bir bölümünü yapraksız olarak
geçirmektedir. Bu türe ait bitkiler genellikle 150-1200 m arası yüksekliklerde
yetişmekte, bazen de bu türün yetişme yüksekliği 1500 m’ ye kadar çıkabilmektedir
(Browicz ve Zielinski, 1984).
Amygdalus scoparia Spach; Batı Türkistan, Kuzeybatı Afganistan ve
Kuzeydoğu İran ile İran’ın Şiraz bölgesinde yayılım alanı bulmuştur. Bu tür
steplerde ve çöllerde aşırı kurak koşullara uyum göstermiştir. 3-4 m boylanabilen,
dikine büyüyen ince narin yuvarlakça ve hafif köşeli dallara sahip bitkiler
oluşturmaktadır. Yapraklar küçük açık yeşil ve yaz başlarında dökülmektedir.
Kaliforniya’da İlkbahar’da funguslardan etkilenmektedirler. Meyveler küçük, düz ve
mezokarp Haziran ayı başlarında suyunu kaybetmektedir. Sert kabuk ince, düz ve
çok serttir. İç badem küçük, koyu kahverengi renkte ve acıdır (Kester ve Asay,
1975; Kester ve ark., 1990; Browicz ve Zielinski, 1984).
9
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
Lycioides Spach Seksiyonu; Kuzeydoğu Irak, İran, Afganistan, Güney
Ermenistan ve Güney Tacikistan’a kadar yayılan büyük gruplardan birisidir. Bu grup
içerisinde
yer
alan
türler
farklı
botanikçiler
tarafından
farklı
isimlerle
isimlendirilmişlerdir.
Amygdalus lycioides Spach; Yaklaşık 1 m boylanabilen bu tür, sık dallı ve
aşırı dikenlidir. 1.5-3.0 cm uzunluğunda mızrak ucu şeklinde yapraklara sahiptir.
Bu türe ait bitkiler 1 m - 1,5 m arası boylanabilmekte, çok dikenli ve aşırı
kurak şartlara uyum sağlamıştır. Yaprakları küçük ve dar, hafif tüylü, olgunlukta
hemen hemen kırmızı renk almaktadır. Meyve olgunlaştırması erken (Haziran),
meyveler açık kahverengi renkte, çok küçük ve çok sivri uçlu ve diktir. Kabuk yapısı
düzden derin olukluya kadar değişmektedir (Kester ve ark., 1990). Bu tür içerisinde
var. lycioidies ve var. horrida olmak üzere 2 varyete tanımlanmıştır (Browicz ve
Zohary, 1996).
Amygdalus spinosissima Bunge; Kuzeydoğu İran, Türkistan, Tacikistan ve
Kuzey Afganistan’da 100 ile 800 m yüksekliklerde dağ eteklerindeki kayalıklarda
yetişmektedir (Denisov, 1988). İran’da 300-1500 m yüksekliklerde yetişen bu tür 22.5 m boylanabilmekte ve çok dikenli çalı formundadır. Nadiren küçük ağaçlar
oluşturmaktadır. Yıllık dallar mor ve kırmızı arası bir renge sahip iken yaşlı dallar gri
olmaktadır. İyi gelişmiş gövdenin kabuğu ise neredeyse siyahtır. Meyveleri 2 cm
uzunluğa kadar ulaşabilmektedir (Browicz ve Zohary, 1996). Meyveleri çok iri olan
bu türün iç bademlerinde %60 yağ bulunmaktadır. Bu tür kurak koşullara adapte
olmuştur (Kester ve Asay, 1975). Bu tür içerisinde 2 alt tür saptanmıştır (Browicz
ve Zohary, 1996).
1 alt tür subsp. spinosissima; Amygdalus spinosissima’nın yayılım gösterdiği
alanların doğu bölümünde yayılım göstermiştir. Uzun oval ve oval mızrak ucu
şeklinde meyvelere sahip ve meyveleri drupe tipindedir.
2. alt tür subsp. turcomanica Lincz; Amygdalus spinosissima’ya benzer bir
türdür. Ama daha düşük yüksekliklerde yetişmektedir. Küçük ve küre biçiminde
meyvelere sahip olan bu alt türe ait bitkiler Amygdalus spinosissima’nın yayılım
gösterdiği alanların batı bölümünde yayılım göstermiştir.
10
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
Amygdalus eburnea Spach; (Amygdalus spathulata Boiss), Çok dikenli çalı
formunda bitkiler oluşturan bu türde bitkiler 1.5 m’ ye kadar boylanabilmektedir. 1.2
cm den daha küçük yapraklara sahip olan bu türde, meyve uzunluğu 1-1.5 cm ve
meyvelerin şekli ise ovaldir. Güney İran’ın türü olan Amygdalus eburnea Spach,
İran’ın orta ve kuzey kısımlarına çok az yayılmıştır. Bu türün yetişme yüksekliği
1000-2000 m’dir (Browicz ve Zohary, 1996).
Amygdalus brahuica Boiss. 1800-300 m yüksekliklerde yetişen bu tür,
Afganistan’ın dağlık bölgelerinin doğal bitkisidir. Buralardan Güneydoğu Türkistan
ve Pakistan’ın batı kısımlarına kadar olan bölgelerde yayılım alanı bulmuştur. Eliptik
ve uzun oval arası değişen yapraklara sahip olan bu türde, meyveler küçük ve meyve
uzunluğu 1.5 cm’nin altındadır (Browicz ve Zohary, 1996).
Amygdalus erioclada Bornm; Güneybatı İran ve Doğu Afganistan’da dağılım
göstermiştir. Bu türün yetişme yüksekliği İran’da 1700 m ile 2050 m arası,
Afganistan’da ise 2560 m’ye kadar olan yüksekliklerdir. 0.5 - 1 m arası değişen taç
yüksekliğine sahip çalı formunda bitkiler oluşturmaktadır. Yapraklar, dikenler ve
meyveler tüylüdür. (Browicz ve Zohary, 1996).
Leptopus Spach Seksiyonu; Bu seksiyon içerisinde yer alan türler, diğer
seksiyonlar içerisinde yer alan türlerden genetik olarak farklıdır. Bu seksiyon iki tür
içermektedir.
Amygdalus pedinculata Pall. ve Amygdalus mongolica Maxim. Bu türler
Moğolistan’da ve bu bölge ile Rusya’nın bitişik kısımlarında ve Çin’in Kansu
eyaletinde yayılım alanı bulmuştur (Denisov, 1988; Gustaffson ve ark., 1989). Kış
soğuklarına karşı son derece dayanıklı olan bu türlerin anaçlık özellikleri de test
edilmiştir.
Bademlerde kromozom sayısı n=8’dir ve kültür çeşitleri arasında triploit
olanlara rastlanmamaktadır (Özbek, 1978). Prunusların kültür çeşitlerinin uzun
gençlik kısırlığı dönemleri, büyük taç oluşturmaları, özelliklerin olgun ve genç
ağaçlarda değişiklik göstermesi ve Prunus cinsi içerisinde yer alan kültür çeşitlerinin
genetik çeşitliliğinin az (özellikle yabani türlerin) olması ıslah çalışmalarında büyük
bir sorun oluşturmaktadır (Scorza ve ark., 1985; Baird ve ark., 1996). Badem ıslahı
çalışmalarında ise türler arası melezlemelerde ve geriye melezleme çalışmalarında
11
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
önemli bir engel bulunmamaktadır. (Browicz ve Zohary, 1996; Gradziel ve ark.,
2001). Buna karşılık gen kaynaklarının dağınık olması, erkek kısırlığı ve bunlara
bağlı olarak karakterlerin zayıf olması da temel engel olarak bilinmektedir (Smith,
2002).
Ancak son yıllarda geliştirilmiş olan biyoteknolojik yöntemlerin kullanımı
laboratuar çalışmaları sonucunda elde edilen ürünlerin tarla koşullarında da üretimini
olanaklı kılmıştır. Prunus’larda kullanılabilir genetik materyaller, yayılım alanları ve
varyasyonun yoğunluk gösterdiği alanlara göre yeniden belirlenmelidir. Prunus cinsi
içerisinde yer alan türlere ait farklı özellikteki genetik materyallerin Orta Asya’nın
dağlık bölgelerinden Çin’in Tian Shan bölgesine buradan da İran, Irak, Afganistan ve
Türkiye’ye kadar uzanan bölgelerde yayılım gösterdiği bilinmektedir. Ancak kültürü
yapılan tür ve çeşitlerin ise spesifik bölgeler ve koşullarla sınırlandığı görülmektedir
(Scorza ve ark., 1985). Yetiştiricilikte uygun olmayan ekolojik bölge ve koşullarda
da üretim hedefi dayanıklı bireylerin ıslahını zorunlu kılmaktadır. Bu amaçla badem
ve şeftali ıslahı çalışmalarında Amygdalus Spach.seksiyonu içerisinde yer alan
Amygdalus davidiana (Carr.) ve Amygdalus mira Koehne şeftalide hastalıklara
dayanıklılık ıslahında
ve
bademde kendine verimli çeşitlerin geliştirilmesinde,
Amygdalus orientalis Mill. bademde kendine verimli çeşitlerin geliştirilmesinde ve
soğuklara dayanıklılık ıslahında, Amygdalus bucharica Korschinsky bademde
kendine verimli çeşitlerin geliştirilmesinde, soğuklara dayanıklılık ıslahında ve taç
gelişiminin kontrolünde, Amygdalus kuramica Korschinsky bademde kendine
verimli ve hastalıklara dayanıklı tiplerin ıslahında, Amygdalus webbii (Spach) Vieh.
bademde kendine verimli çeşitlerin geliştirilmesinde ve taç gelişiminin kontrolünde
ve Prunus dulcis (Mill.) D.A. Webb ise şeftali ıslah çalışmalarında hastalık ve
zararlılara dayanıklı bireylerin elde edilmesi amacıyla kullanılmaktadır.
Ayrıca Chameamygdalus Spach. seksiyonunda yer alan Amygdalus
petunikowii Lits. ve Amygdalus tangutica Batal türleri ve Leptopus Spach. seksiyonu
içerisinde yer alan Amygdalus pedunculata Pall. türü bademde hastalıklara dayanıklı
bireyler elde etmek amacıyla, Spartioides Spach. seksiyonu içerisinde yer alan
Amygdalus scoparia Batal. türü ise kendine verimli ve kurak koşullara dayanıklı
bireylerin elde edilmesi amacıyla kullanılmaktadır (Denisov, 1988; Kester ve ark.,
12
1. GİRİŞ
Safder BAYAZİT
1991; Kester ve Gradziel, 1996; Scorza ve Sherman, 1996; Gradziel ve ark.,
2001, 2002). Son zamanlarda ise Prunus davidiana (Carr.) şeftalilerde plum pox
virüs’e (PPV) dayanıklılık ıslahı için kaynak materyal olarak kullanılmıştır (Pascal
ve ark., 2001).
Bununla birlikte dünyada farklı ülkelerde yürütülen bir çok anaç ıslahı
programlarında yakın türler arası melezleme çalışmaları devam ettirilmektedir. Anaç
ıslahı programlarında türler arası melezlemelerin amacı ise çevre koşullarına
adaptasyon, taç iriliğinin kontrol altına alınması ve hastalık ve zararlılara dayanıklılık
gibi özellikler üzerinde durulmaktadır. Bu amaçla Prunus cinsi içerisinde
gerçekleştirilen türler arası melezleme çalışmaları (şeftali x badem, Amygdalus
webbii x şeftali) ABD, Fransa, İspanya ve Yugoslavya gibi ülkelerde daha ziyade
bademe anaç elde etmede kullanılmaktadır (Martinez-Gömez ve ark., 2005).
Ülkemiz bademin gen merkezleri arasında bulunmaktadır. Bu nedenle ve
ülkemizin sahip olduğu farklı ekolojiler nedeniyle hemen her bölgesinde bademin
ekonomik olarak yetiştirilebilme olanağı vardır. Ayrıca yıllardır ülkemizde bademin
tohumla yetiştiriliyor olması genetik yapı itibariyle bir birinden farklı milyonlarca
bireyin oluşmasını sağlamıştır. Bu durum meyve kalitesi ve verim açısından üstün
genotiplerin seçilmesini ve üretime sunulmasını önemli ölçüde kolaylaştırmaktadır.
Buna karşılık, özellikle son yıllardaki yağışlarda düzensizlik, kuraklıkların
artma öngörüsü, toprakların kuraklık ve çoraklaşma tehdidi altında olması ve hali
hazırda kurak ve çorak arazilerin değerlendirilmesi, iklim değişikliklerinden dolayı
kış soğuklarının ilkbahar aylarına kayması, hastalık ve zararlıların yaygınlaşması
dayanıklı genotiplerin ıslahını ve badem üretiminde bu çeşitlerin kullanımını zorunlu
hale getirmektedir. Bu özelliklere sahip badem çeşitlerinin ıslahında ise gelişen
biyoteknolojik yöntemler sayesinde binlerce yıldır abiyotik stres koşullarına adapte
olmuş yabani badem türlerinin kullanılması önemlidir.
Bu çalışmanın amacı Konya, Nevşehir, Niğde, Gaziantep ve Şanlıurfa illeri
florasında doğal olarak yetişen yabani badem tiplerinin fenolojik, pomolojik ve
morfolojik özelliklerinin saptanması ve RAPD tekniği kullanılarak moleküler
tanımlanmalarının gerçekleştirilmesidir.
13
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Safder BAYAZİT
Bir çok meyve türünün anavatanı olan Türkiye, yetiştiricilik için uygun
koşulların yanı sıra bu türler açısından da zengin bir gen potansiyeline sahiptir.
Ülkemiz meyve türlerinde kolleksiyon oluşturma, üstün özelliklere sahip bireylerin
seçimi ve üretimde kullanılmasına yönelik seleksiyon çalışmaları uzun yıllardır
yapılmaktadır.
Meyve tür ve çeşitlerinde tanımlama çalışmaları ise son yıllara kadar
morfolojik ve pomolojik özellikler incelenerek gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte.
morfolojik özelliklerin değerlendirilmesinin araştırıcıya göre değişiklik göstermesi,
abiyotik (tuzluluk, kuraklık vb.) ve biyotik koşullardan etkilenmesi gibi özellikler
olumsuzluk oluşturmaktadır (Yıldırım ve Kandemir, 2001).
1980’li yıllardan itibaren birçok meyve türünü tanımlamada morfolojik
özelliklerden daha kesin sonuçlar veren protein markırları “izoenzimler” devreye
girmiştir. Ancak izoenzimlerin iklim koşullarından etkilenmesi, tanımlada kullanılan
dokunun gelişim dönemi ve çeşidine göre farklılık göstermesi, bu amaçla kullanılan
izoenzim sayılarının tanımlamada kullanımlarını sınırlamıştır (Küden ve Tanrıver,
1996; Polat ve ark., 1999).
Bitki biyoteknolojisindeki gelişmelerle bitki genetik kaynakları arasındaki
polimorfizmin (farklılıkların/benzerliklerin) belirlenmesi, hücrenin değişmeyen
kalıtım molekülü olan DNA düzeyinde gerçekleştirilebilmekte ve bu şekilde
genotiplere özgü parmakizleri elde edilebilmektedir.
2.1. DNA Parmakizi Nedir?
Tüm yüksek yapılı organizmaların (ökaryotlar) genomlarındaki bir veya daha
fazla özelliğin karakterizasyonu DNA bantlarının ortaya koyulması ile olur. Farklı
büyüklükte ve farklı sayıdaki DNA bantlarının analizi her birey için spesifiktir. Bu
bantların ortaya koyulması ile her birey için DNA parmakizi elde edilmiş olur
(Kacar, 2001).
DNA profillerinin ortaya çıkarılması dolayısıyla genotiplere özgü spesifik
DNA parmakizlerinin elde edilmesinde izlenen genel yaklaşım;
14
·
·
·
Safder BAYAZİT
DNA izolasyonuna yönelik bitkisel materyalin sağlanması
DNA izolasyonu
Kullanılacak markır tekniğine göre DNA’nın spesifik kesimi, hibridizasyonu
veya genetik materyalin PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) ile çoğaltılması
ve ortaya koyulması
·
Bireyler arasındaki polimorfizimin farklı moleküler markır teknikleri ile
·
DNA profillerinin biyoinformatik analizi şeklinde sıralanabilir
(RFLP, RAPD, SSR, AFLP vb.) saptanması
2.1.1. Bitkisel materyalin sağlanması ve DNA izolasyonu
Birçok bitki türünde nükleik asit (DNA, RNA) izolasyonu, moleküler biyoloji
çalışmalarında en önemli aşamalardan birisini oluşturmaktadır. Farklı bitki
dokularından DNA ekstraksiyonu yapılabilmekte, bitki türüne ve kullanılan doku
çeşitliliğine göre ise farklı ekstraksiyon yöntemleri kullanılmaktadır.
Taze dokulardan DNA ekstraksiyonu; Bu amaçla en fazla kullanılan
materyal taze dokular ve özelde de ise sürgün uçları ile taze yapraklardır. Bu dokular
bitkilerden alınır alınmaz DNA ekstraksiyonu yapılabileceği gibi, düşük sıcaklıklarda
saklanma olanakları da mevcuttur. Buzdolabı koşullarında (+40C’de) birkaç gün
saklanabilmekte ancak bu ortamlar değişik fungusların çoğalmasına olanak
tanımamalıdır (Flournoy ve ark., 1996). -80 0C’de ısısını muhafaza edebilen
soğutucularda ise bu dokular 1-2 yıl gibi uzunca bir süre saklanabilmektedir.
Kuru dokulardan DNA ekstraksiyonu; Bazı doku tiplerinin kuru olarak
uzun süre saklanmaları (Fu ve ark., 1998) taze yaprak örneklerinin kağıt torbalar
içerisinde normal oda koşullarında saklanmaları şeklinde olmakta ve özellikle
herbaryumlar bu işlem için kullanılmaktadır (McDonald ve ark., 1994). Ayrıca kuru
doku eldesi amacıyla silika jeller kullanılmakta, özellikle genç yaprak dokularında
homojen
ve
hızlı
kurutma
sağlanarak
kolaylaştırılmaktadır.
15
örnek
taşınımını
ve
muhafazası
Safder BAYAZİT
Kabuk dokusundan DNA ekstraksiyonu; Bazı türlerde yapraktan DNA
ekstraksiyonuna göre çok zor gerçekleşen bu yöntem, bazı ağaç türlerinde
yapraklardan DNA elde edilmesinin güç olduğu durumlarda kullanılabilmektedir
(Henry, 2001). Özellikle kambiyum dokularının kullanıldığı bu yaklaşım, dinlenme
dönemindeki bitkilerden DNA izolasyonunda önem kazanmaktadır.
Polen analizleri; Polen DNA’sının analizi populasyon genetiği ve gen
haritalamalarında büyük önem arz etmektedir. Bu konuda tek polen tanesi ile
çalışmak için özel yöntemler geliştirilmiştir (Petersen ve ark., 1996; Krabel ve
ark., 1998).
Bunlara ilave olarak;
Evrim çalışmalarına (Soltis ve Soltis, 1993; Cano, 1996) ışık tutabilmek
amacıyla eski materyallerden (tohum vb), ismine doğru üretimi kontrol amacı ile
bitki ürünlerinden ve besin maddelerinden DNA izolasyonu yapılmaktadır (Hotzel
ve ark., 1999). Zeytin yağından, üretimde kullanılan çeşit tanımı amacı ile DNA
ekstraksiyon çalışmaları gerçekleştirilmektedir (Busconia ve ark., 2003).
Doyle ve Doyle (1990) bazı DNA izolasyon yöntemlerinin belli bir grup bitki
için uygun olduğunu, ancak diğer bitki gruplarında bu prosüdürlerin olumlu sonuç
vermediğini belirtmişlerdir. Bununla birlikte, bitkilerden DNA izolasyonu için
kullanılan eski yöntemlerin çok miktarlarda doku kullanılmasına karşın düşük oranda
DNA elde edilebildiği de vurgulanmıştır. Son zamanlarda geliştirilen DNA izolasyon
yöntemlerinin ise maliyetlerinin ucuz, az miktarlardaki dokulardan yüksek oranda
DNA elde edilebildiğini ve bu prosüdürlerin bir çoğunda ise CTAB (hexade
cyltrimethyl ammonium bromide) kullanıldığını da belirtmişlerdir.
Bir organizmanın moleküler sistematik çalışmaları için yüksek kalitede DNA
gerekmektedir.
Fakat
farklı
ökaryotik
organizmalarda
ortak
bir
şekilde
kullanılabilecek basit bir DNA izolasyon yöntemi geliştirilememiştir (Aljanabi ve
Martinez, 1997). Bununla birlikte son yıllarda geliştirilen ticari izolasyon kitlerinin
bir çok bitki başarılı izolasyonlara olanak sağladığı bilinmektedir.
Bitki dokularından DNA izolasyonunda başarının göstergesi olan DNA
miktarı, kalitesi ve kullanışlılığını sağlamak amacıyla bir çok yöntem geliştirilmiştir
Bununla birlikte yöntemlerin bir çoğu bitkilerden ilk DNA izolasyon yöntemleri olan
16
Safder BAYAZİT
Dellaporta ve ark., 1983 ve Doyle ve Doyle 1987, 1991 metotlarından modifiye
edilmiştir.
Taze dokular DNA izolasyonu için kullanılması gereken en ideal dokulardır.
Bu dokuların DNA izolasyon aşamasına kadar geçen sürede uygulanan muhafaza
şekli elde edilecek DNA’nın miktar ve kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir. DNA
izolasyonu için bitki dokularının toplanması ve izolasyona başlanıncaya kadarki
saklama koşulları sonradan ortaya çıkabilecek problemleri önemli oranda
azaltmaktadır. Dokuların DNA izolasyonu için materyalin soğukta muhafaza
olanakları yoksa susuz CaSO4 ile hızlı bir şekilde kurutulması gerekmektedir (Liston
ve ark., 1990).
Genelde bitki hücrelerinin çok sayıda sekonder bileşikler içermesinden dolayı
bazı türlerde DNA’nın saflığı bozulmaktadır. Bu sorunun giderilebilmesi amacıyla
ekstraksiyon bufferları kombine ya da modifiye edilerek kullanılmalıdır. Kullanılan
tür ve çeşitlere göre ekstraksiyon solüsyonunun pH’sı özel koruyucu maddeler veya
deterjanlar ile optimize edilmelidir. DNA’yı parçalayan enzimler için uygun olan pH
düzeyinden kaçınılması da çok önemlidir.
Dunham ve Bryant’ın (1983) bildirdiğine göre lipolitik enzimler ile
lipoksigenazlar optimum pH 5.0-6.0 arasında bulunurken, DNazlar pH 7.0 civarında
bulunmaktadır. Bu durumda bitki DNA ekstraksiyon solusyonu pH 8.0 hatta pH 9.0
civarında olmalıdır (Kacar, 2001). Bitki dokusundan DNA ekstraksiyonunda
DNA’nın ve ekstraksiyonda kullanılan ana bileşiklerin enzimler ve fenolik bileşikler
tarafından bozulması önlenmelidir.
EDTA (Ethilendiamin tetra asetik asit) M+2 ce Ca+2 gibi divalent katyonlar ile
şelat oluşturarak metal bağımlı enzimleri engeller (Jones ve Boffey, 1984). DNA’nın
quiononlar, disülfitler, peroksidazlar ve polifenoloksidazlardan etkilenmemesi
amacıyla mercaptoethanol, glutathione, cysteine, dihiothreitrol (DDT) ve diğer tioller
kullanılmaktadır.
Rogers ve Bendich’in (1994) bildirdiğine göre başarılı bir DNA izolasyonu
için aşağıdaki koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir
1.
Hücre
duvarı
kırılarak
hücresel
organellerin
açığa
çıkması
gerekmektedir. Bu işlem ise genellikle bitki dokusunun sıvı azot, kuru
17
Safder BAYAZİT
buz ya da sıcak ekstraksiyon solüsyonu içerisinde öğütülmesi ile
olur.
2.
DNA’nın ekstraksiyon solüsyonu içerisinde serbest kalması için
hücre membranının parçalanması gerekmektedir. Bu işlem için
genelde CTAB ya da SDS gibi deterjanlar kullanılmaktadır.
3.
DNA nükleazlardan korunmalıdır. Bu amaçla EDTA gibi deterjanlar
kullanılmaktadır. EDTA pek çok nükleaz için kofaktör olarak gerekli
olan Mg+2 iyonlarına bağlanarak şelat oluşturur. İlave olarak
buffer/doku karışımına kloroform ve/veya fenol karışımı eklenerek
DNA’dan proteinlerin ayrılması sağlanır.
4.
Solusyon içerisindeki DNA’nın kırılmamasına özen gösterilmelidir.
İyi şekilde izole edilmiş DNA’nın uzunluğu 50 – 150 kb arasındadır.
5.
Dondurulmuş dokunun öğütülmesi ve ekstraksiyon solüsyonu ile
muamelesi arasındaki süre DNA’nın nükleotik degregasyonunu
engellemek amacıyla en aza indirilmelidir.
Bendich ve ark. (1980) ile Taylor ve Powell’in (1982) bildirdiğine göre
sezyum klorit gibi (CsCl2) gibi bazı ekstraksiyon yöntemleri isopynic gradient
proteinlerini elimine etmek için pahalı ve zaman alıcı bir yöntemdir (Kaçar, 2001).
Diğer yöntemler ise yoğunluk gradienti kullanılmadan gerçekleştirilmekte ancak az
sayıda türde ve dokuda kullanılabilmektedir (Dellaporta ve ark., 1983; Luo ve ark.,
1992).
Odunsu bitki türlerinin fenolik bileşikler ve polisakkaritler içermesi DNA
bulaşıklığına
neden
olmakta
ve
DNA’nın
kullanıldığı
analizleri
olumsuz
etkilemektedir (Couch ve Fritz, 1991; Luro ve Laigret, 1995). Dinlenme
dönemindeki bitkilerde sekonder bileşiklerin yoğun olarak bulunmasından dolayı
DNA izolasyonu için bitkisel materyalin aktif dönemde alınması önerilmektedir.
2.1.2. PCR (Polmerase Chain Reaction = Polimeraz Zincir Reaksiyonu)
PCR tekniğinin devreye girmesi ile, spesifik DNA segmentlerinin in vitro
amplifikasyonunu içeren DNA analizlerinde önemli bir aşama sağlanmıştır (Mullis
ve ark., 1986). Daha sonraları sıcaklığa dayanıklı (thermostable) DNA
18
Safder BAYAZİT
polimerazların ortaya konulması ile devreye giren otomatik ’thermocycler’ teknikte
yöntem aşamalarını çok kolaylaştırırken, bu yenilikler PCR markırları olarak
tanımlanan DNA markırlarının geliştirilmesine de temel teşkil etmiştir.
PCR ile ilgili olarak günümüze kadar araştırma makalesi, derleme, sempozyum
özeti ve diğer nitelikte pek çok eser gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde
yayımlanmıştır ve araştırma çalışmaları da devam ettirilmektedir.
PCR’daki
temel
prensip;
mitoz
bölünme
aşamasında
DNA’nın
replikasyonunda (eşleşmesinde) ortaya çıkan reaksiyonların in vitro koşullarda
“ termo cycler” aletleri aracılığı ile gerçekleştirilmesidir.
Bu amaçla PCR reaksiyonlarında; kalıp DNA, kalıp DNA üzerindeki
çoğaltılacak bölgelere başlangıç sağlayacak sentetik DNA’lar (primerler), yeni
zincirde
kullanılacak
DNA
bazları
(dNTP=A,G,C,T),
yeni
zincirde
baz
polimerizasyonunu gerçekleştirecek DNA polimeraz (Taq DNA polimeraz vb), DNA
polimeraz katalizatörü Mg+2 ve DNA polimerazın aktivitesi için kullanılan tampon
(buffer) bileşenleri kullanılmaktadır.
PCR reaksiyonlarında DNA çoğaltımının (amplifikasyon) aşamaları:
1. Kalıp DNA’nın ayrımı (denatürasyon); Çift iplikçik halindeki kalıp
DNA’nın yüksek sıcaklıkta (genellikle 94-95 0C) tek iplikçiklere ayrılmasıdır.
2. Primer-DNA eşleşmesi (annealing); Kullanılan primer uzunluğuna bağlı
olarak genellikle 35-55 0C’de primerin DNA’ya bağlanmasıdır.
3. Yeni İplikçiğin yazılımı (extention); Genellikle 72
0
C’de, DNA
polimerazın ortamdaki nükleotitleri (A,T,C,G) kullanarak, primerin 5’→3’ yönü
doğrultusunda yeni iplikçiği yazımıdır.
PCR’ın bir döngüsü sonunda DNA iplikçiği sayısı ikiye katlanır.
Amplifikasyon n (genellikle 30-35 döngü) sayıda döngü olarak devam ettirilirse,
ilgili DNA bölgeleri 2n kadar çoğaltılmış olur.
2.1.3. Markır Tipleri
2.1.3.1. Morfolojik Markırlar
19
Safder BAYAZİT
Tek genle kontrol edilen morfolojik markırlar, genetik markır olarak ta
kullanılabilmektedir. Bu markırlar mutasyonla ortaya çıkmışlardır ve bitkilerin
doğasında vardır (Staub ve ark., 1996). Örneğin, şeftalilerde yaprak sapı üzerinde
veya yaprak ayasının sapla birleştiği kısımda yuvarlak veya böbrek şekilli siğiller
mevcuttur. Bazı çeşitlerde ise siğil hiç yoktur. Siğilli çeşitler külleme hastalığına
dayanıklı, siğilsizler ise duyarlıdır. Küllemeye dayanıklılık geninin varlığı bu
siğillerden anlaşılabilmektedir.
Bitki populasyonu içerisinde bir bitki ya da bir grubu diğerlerinden ayıran
seçici özellik, o genotipi ayıran bir markır olarak değerlendirilebilir. Meyve kabuğu,
yaprak şekli, çiçek rengi, ağaç özellikleri bu grup markırları oluşturmaktadır. Bu tip
markırlar, genetik olarak uzak akraba kabul edilen bitki toplulukları arasında etkili
olarak kullanılabilmesine karşın yakın akraba olan bitki toplulukları için bir markır
değildir (Gülşen ve Mutlu, 2005). Bitkilerin gelişme safhaları da morfolojik
markırların tekrarlanabilirliğini etkileyebilmektedir (Staub ve Sequen, 1996). Bu
dezavantajları nedeniyle fenotipe dayalı olarak oluşturulan taksonomiler yanlış
sınıflandırmaya neden olabilir. Yine de önemli tarımsal karakterlere bağlı morfolojik
markırlar ıslah çalışmalarında kullanım alanı bulmuştur (Gülşen ve Mutlu, 2005).
2.1.3.2. Biyokimyasal Markırlar
Bitkilerde kullanılan doku kaynağına göre genel olarak protein (enzimatik
olamayan) veya izoenzim (enzimatik) analizi şeklinde uygulama alanı bulan bu
markırlar, genetik markırlar alanında sağlanan gelişmenin temelini oluşturmaktadır.
Canlı metabolizmasında tür veya hücreye özgü bir enzimin aynı biyokimyasal
olayları katalize eden ve değişik genler tarafından kodlanan, farklı elektrik yüklü
çoklu formları izoenzim olarak tanımlanmaktadır (Rothwell, 1988). Bir enzimin
uygun substrat ve kofaktörler ile gerçekleştirilen reaksiyon ürünlerinin, ürüne özgü
uygun boyama ve elektroforez yöntemleri ile açığa çıkarılması izoenzim/protein
markırların araştırılma tekniğinin esasını oluşturmaktadır (Ergül, 2000).
Morfolojik karakterlere göre çok daha etkili kullanılabilmekle birlikte, cevre
koşulları, hastalık vb. faktörlerden etkilenmeleri, ayrıca kullanılan doku ve
mevsimsel değişimlere göre farklılık göstermeleri ile izoenzimlerin sayıca azlığı, bu
20
Safder BAYAZİT
markırların dezavantajları olarak kabul edilmektedir (Meredith, 1992; Thomas ve
ark., 1993). Bu markırlar kodominant markır olarak genetik bilgi sağlamaktadırlar
(Arulsekar ve Parfitt, 1986; Staub ve ark., 1996).
Jel elektroforezinin ve izoenzim analizlerinin bahçe bitkilerinde ilk olarak
uygulanması Peirce ve Brewbaker (1973) tarafından gerçekleştirilmiştir. İzoenzimler
sonraları ise bitki biyolojisi, bitki ıslahı, populasyon genetiği, sistematik, evrim
genetiği ve somatik hücre genetiğinde kullanılmıştır ve kullanılmaktadır. Ayrıca
çeşitlerin tanımlanmasında da kullanılmaktadır (Arulsekar ve Parfitt, 1986).
İzoenzimlerin bir diğer uygulama alanı ise, bitki kromozomları için gen bağlantı
haritalarının oluşturulmasıdır.
Bitki dokularından aktif enzimlerin ekstraksiyonundaki zorluklar ve teknik
problemler izoenzimlerin kullanımlarını kısıtlamaktadır. Özellikle odunsu bitkilerde
dokulardaki fenolik bileşikler enzim ekstraksiyonuna engel olmaktadır (Arulsekar
ve Parfitt, 1986).
Kotiledonlar, genç petioller, olgun yapraklar ve meyve dokuları izoenzim
analizleri için kullanılabilmesine rağmen, genç ve aktif büyüme dönemindeki
yapraklar en ideal dokulardır.
Bu markırlar morfolojik karakterlere göre daha etkili kullanılabilmekle
birlikte, sıcaklık, stres koşulları, hastalık vb. faktörlerinden etkilenmeleri, ayrıca
etkili oldukları yer ve mevsimsel değişimlere göre farklılık göstermeleri ile izoenzim
sistemlerinin (lokus ve allellerin) sayıca azlığı, bunların başlıca dezavantajlarıdır
(Meredith, 1992; Thomas ve ark., 1993).
Hauagge ve ark. (1987), Aspartate aminotransferase (ATT-1), glucose
phosphateisomerase (GPI-2), leucine aminopeptitase (LAP-1) phosphoglucomutase
(PGM-1 ve PGM-2) gibi 4 izo enzim sistemini kullanarak 76 badem çeşit ve
genotiplerinde nişasta jel elektroforezi yapmışlardır. Araştırma sonucunda çeşitlerin
40 gruba ayrıldığını belirten araştırıcılar tarihsel verilere ve izoenzim benzerliklerine
göre çeşitlerin ayrımının veya seleksiyonların 1900’lerden önce oluştuğunu, daha
sonra ortaya çıkan çeşit ve tiplerin kökenlerinin Nonpareil ve Mission (Texas) gibi
eski çeşitlere dayandığını belirtmişlerdir.
21
Safder BAYAZİT
Arus ve ark. (1994), bademde 5 hibrit hattında 10 izoenzim segregasyonunu
gözlemek için, bağlantı grupları oluşturmuşlardır. 6 izoenzim lokusu iki bağlantı
grubunda toplanırken, bu bağlantı gruplarından bir tanesi Pgm – 2, Gpi -2, Aat-2, ve
Lap-1 içerirken, diğeri Idh -2, Aat-2 izoenzimlerini içermiştir.
2.1.3.3. DNA Markırlar
Meyve türlerinde sertifikalı materyalin üretimi, eski ve yeni genotiplerin hızlı
ve güvenilir bir şekilde tanımlanmalarını gerektirmektedir. Çeşit ve anaçların
geleneksel tanımlanması fenotipik tabanlıdır ve gözlemlere bağlıdır. Bununla
birlikte, ekolojik koşullara bağlılık ve uzun gençlik kısırlığı nedeniyle bu durum
yavaş işleyen bir süreçtir.
1990 yılından günümüze nükleik asit çalışmalarında ve analiz metotlarında
önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu çalışmalar meyve ıslahında kullanılan farklı
DNA markılarının geliştirilmesiyle sonuçlanmıştır. Bu birikim bir çok bitki türünde
olduğu gibi meyve tür ve çeşitlerinin tanımlanmasında dönüm noktası oluşturmuştur.
DNA markırlar; gen introgression ve seleksiyonu (Hormaza ve ark., 1994;
Durman ve Karten, 1994), genetik haritaların oluşturulması (Rajapakse ve ark.,
1995) çeşitlerin tanımlanması ve çeşitler arasında benzerlik ve uzaklıkların
belirlenmesi çalışmalarında (Duneman, 1994) filogenetik akrabalıklar, soyağacı
analizleri (Kaçar, 2001) için kullanılmaktadır.
Nükleik asitlerdeki bölgelerin farklılıklarına dayalı genetik markırlar; genetik
varyasyonun araştırılması, türlerin taksonomik tanımlanması ve filogenetik
akrabalıkların belirlenmesi, soyağacı analizleri, linkage haritalamaları ve seleksiyon
programları gibi konularda ıslahçılara büyük kolaylık sağlamıştır.
Ayrıca moleküler markırların uygulanmasında DNA’yı elde etmek için az
miktarda bitki dokusu gerektirmesi, bitkinin herhangi bir kısmının kullanılabilmesi,
stabil olması, ekolojik koşullardan etkilenmemesi, epistatik ve pleiotropik etkilere
duyarlı olmaması gibi yararları da mevcuttur (Williams ve ark., 1990).
22
Safder BAYAZİT
Tanımlama çalışmalarında daha doğru ve kesin sonuçlar veren ve bitki
ıslahında ve özelde de Prunus’larda genetik çalışmaların sınırlarını genişleten bu
markırlar;
1. Hibridizasyona dayalı DNA markırlar,
2. PCR’a (Polimerase Chain Reaction=Polimeraz Zincir Reaksiyonu) dayalı
DNA markırlar,
olmak üzere başlıca iki teknoloji dalında gelişim göstermiştir.
2.1.3.3.(1). Hibridizasyona Dayalı DNA Markırlar
İlk DNA markır sisteminin uygulanması RFLP (Restriction Fragment Length
Polymorphism) analizleri ile olmuştur (Botstein ve ark., 1980). RFLP markırları
kodominanttır (Gömez ve ark, 2003). Yöntemin başlıca aşamalarını, Restriksiyon
endonüklez’larla kesilen genomik DNA parçacıklarının (fragmentlerinin), agaroz jel
elektroforezi ile ayrılarak, ‘Southern blot’ tekniği ile uygun bir membrana
aktarılması ve radyoaktif işaretlenmiş bir prob ile hibridizasyonunun yapılarak bitki
tür veya çeşidine özgü restriksiyon bantlarının (fargmentlerinin) belirlenmesi
oluşturmaktadır (Ergül, 2000).
Türler içindeki ve arasındaki farklılıkların kolayca belirlenmesi ve farklı
türler ya da bireyler içerisindeki homolog dizinlerin belirlenmesine olanak sağlaması
bu yöntemin en önemli avantajlarındandır. Ayrıca aynı tür ve diğer yakın türler
içerisinde de etkilidir, genetik farklılıklarla ilgili istatistik metotlarına kolay uyum
sağlar.
Radyoaktif materyal kullanımına gereksinim duyulması, pahalı ve fazla
işgücü gerektirmesi ve teknik olarak uzmanlık gerektirmesi yöntemin başlıca
dezavantajlarını oluşturmaktadır.
Bir çok bitki türünde olduğu gibi Prunus’larda da RFLP analizleri
bademlerde bağlantı haritalarının oluşturulması (Viruel ve ark., 1995), Rajapakse
ve ark (1996). 9 RFLP markırını kullanarak 34 şeftali çeşidinde tanımlama, 2
tetraploit kiraz çeşidinde (Prunus cerasus L., 2n = 4X = 32) genetik bağlantı
haritalarının oluşturulması, Vicente ve ark. (1998), 52 Avrupa ve Kuzey Amerika
23
Safder BAYAZİT
kayısı çeşitlerinde 33 badem cDNA probunun kullanılarak tanımlanması çalışmaları
2.1.3.3.(2). PCR’a (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) Dayalı DNA
Markırlar
PCR tekniğinin geliştirilmesi ile spesifik DNA segmentlerinin in vitro
amplifikasyonunu içeren DNA analizlerinde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir
(Mullis ve ark., 1986).
Daha sonraları sıcaklığa dayanıklı (termostable) DNA polimerazların ortaya
çıkarılması ile devreye giren otomatik ‘thermocycler’lar teknikte yöntem aşamalarını
çok kolaylaştırırken, bu yenilikler PCR markırlar olarak tanımlanan DNA
markırların geliştirilmesinde temel oluşturmuştur. Bugün uygulama ve temel
prensipleri itibariyle çok değişik PCR markırlar bitki ıslahında yaygın olarak
kullanılmaktadır (Botstein ve ark., 1980). Diğer bitkilerde olduğu gibi, Prunus’ların
genom analizlerinde en fazla SSR, AFLP ve RAPD markırlar kullanılmaktadır.
Temel olarak yukarıdaki moleküler markır teknikleri prensip alınarak
geliştirilen ISSR (Inter Simple Sequence Repeats), SCAR (Sequence Characterized
Amplified Regions), CAPS (Cleaved Amplified Polymorphic Sequence), SRAP
(Sequence-related Amplified Polymorphism) yöntemleri de farklı tür ve çeşitlerde
olduğu gibi Prunus’larda da genom analizlerinde kullanılmaktadır.
SSR (Simple Sequence Repeate = Mikrosatallite)
Simple Sequence Repeats (SSR) veya mikrosatellit, 1-6 baz uzunluğunda
kısa tekrar dizileri (A, AT, ATC, ATCG gibi) olup, yüksek canlılarda (ökaryötik)
genoma özgünlük göstermektedir (Litt ve Luty, 1989). Genotipler arası allelik
varyasyonları replikasyon kaymasındaki (replikasyon slippage) mutasyonlara
dayandırılan SSR markırlar (Schlotterer and Tautz, 1992), ko-dominatlık ve diğer
DNA markırlara göre yüksek polimorfiklik özelliği ile bitki tanımlama ve diğer
genomik çalışmalarda önemli avantajlar sağlamaktadır. Bitkilerde tanımlandığı hücre
komponentlerine göre nSSR (nuclear=çekirdek SSR) ve cpSSR (kloroplast SSR)’lara
24
Safder BAYAZİT
ek olarak bitki genom projeleri çercevesinde oluşturulan EST (Express Sequence
Tags) verilerinin transkripsiyona giren ve girmeyen bölgelerinden (UTR) tespit
edilen EST kökenli SSR’lar, bir çok bitki türünde geniş bir SSR veri tabanı
oluşmuştur (Scott, 2001; Dirlewanger ve ark., 2002; Decroocq ve ark., 2003).
AFLP(s) (Amplified Fragment Length Polymorphism(s)
Bitki genetiğinde kullanım tarihçesi SSR markırlara göre daha yeni olan Vos
ve ark. (1995) tarafından geliştirilen AFLP (Amplified Fragment Lenght
Polymorphism) tekniği yaygın kullanımına karşın SSR markırların tersine dominant
özelliktedir. Genellikle 4 (MseI) ve 6 (EcoRI veya PstI) bazdan kesim özelliğindeki
restriksiyon enzimlerinin kesim ürünlerinin PCR’daki amplifikasyonunu baz alan
teknikte, kesim bölgelerine yönelik oluşturulan ve adaptör bölgelerine eklenen 2
veya 3 bazlı selektif nukleotidlerin amplifikasyonu ile polimorfizm sağlanmaktadır.
AFLP tekniğinin pratik uygulamasını oluşturan PCR öncesi ve PCR
uygulaması aşamaları;
PCR öncesi:
1.
DNA’nın spesifik restriksiyon enzimleri ile kesimi (digestion),
kesim yerlerine uygun adaptör takımı (ligasyon)
PCR uygulaması:
2.
Ligaz edilen bu adaptörlere uygun primerler ile restriksiyon
fragmentlerinin ön selektifi (pre-selective)
3.
Restriksiyon fragmentlerinin, dizilerine uygun ve genellikle
işaretlenmiş (radyoaktif) primerlerle selektif çoğaltımı (selective
amplification) ve sonuçların poliakrilamid jel elektroforezinde
görüntülenmesi
aşamalardan oluşmaktadır (Vos ve ark., 1995).
Aşağıda sunulan bazı literatür bildirişleri incelendiğinde meyve türlerinde
AFLP ve SSR markırların değişik amaçlarla kullanıldığı görülmektedir.
Guilford ve ark. (1997), başlangıçta elma genomic kütüphanesini (GA)15 ve
(GT)15
tekrarları
açısından
tarayarak,
daha
sonra
(GA)-zenginleştirilmiş
kütüphanelerini kullanarak 14 SSR lokusu tespit etmişlerdir. Araştırıcılar elde edilen
25
Safder BAYAZİT
lokusların polimorfik oranlarının yüksek olduğunu ve bunlardan üçünün 21 genotipi
tanımladığını belirtmişlerdir.
Gianfranceschi ve ark. (1998) ise, geliştirdikleri 16 SSR markırını
kullanarak 19 elma genotipini tanımlarlarken, bu markırlardan ikisinin ‘Starking’ ve
‘Red delicious’ çeşitleri hariç diğer genotipleri tanımlamakta yeterli olduğunu
bildirmişlerdir.
Angiolillo ve ark. (1999), 5 AFLP primer kombinasyonu kullanarak dünyada
Olea cinsinin coğrafik dağılımını genetik ilişkiler düzeyinde incelemişlerdir.
Araştırma sonuçlarına göre yabani zeytin çeşitleri ile Kuzeybatı Afrika çeşitleri
dendogramın aynı alt grubunda dağılım gösterirken, Doğu Afrika ve Asya grupları
ise birlikte ancak ilk gruptan farklı bir dağılım göstermiştir. Okyanusya ve
Avusturalya grupları ise bu gruplardan tamamen uzak bir genetik benzerlik
oluşturmuşlardır.
Monte-Corvo ve ark. (2000), 8 Portekiz ticari çeşidi ve 4 adet Pyrus
pyrifolia (Burm) çeşidini içeren 25 armut (Pyrus communis L.) genotipini AFLP ve
RAPD markırlarla tanımlamışlardır. 25 RAPD ve 7 AFLP primerinin kullanıldığı
araştırmanın sonuçları; Pyrus pyrifolia (Burm) çeşitlerinin Pyrus communis L.
çeşitlerine genetik yakınlık gösterdiği, Portekiz çeşitlerinin kendi içerisinde
gruplandığı ve Pyrus communis L. içerisinde de ‘Willams’ ve ‘Doyenne du Comice’
çeşitlerinin genotipik yakınlıklarının olduğu şeklinde sıralanmıştır.
Yamamoto ve ark. (2001), elmada geliştirilen 7 SSR markırını farklı
bölgelere ait 19 Japon, 7 Çin, 5 Avrupa, 3 yabani ve 2 hibrit olmak üzere 36 armut
genotipinde denemişler, bunlardan amplifikasyon ve polimorfizm sağlamışlardır.
Araştırıcılar armutta lokus bölgelerindeki baz tekrarlarının farklılığından dolayı
amplifikasyon ürünlerinin büyüklüklerinin değişebildiğini ancak bu lokusların
armutta da kullanılabileceğini vurgulamışlardır.
Goulao ve ark. (2001), 41 elma çeşidinde (Malus domestica Borkh.) RAPD
ve AFLP tekniklerini kullanarak genetik tanımlama çalışmaları yapmışlardır. 8
AFLP primerini kullandıkları araştırmalarında, 41 elma çeşidine ait genetik
ilişkilerin yetiştirilme bölgelerine göre dağılım gösterdiğini ve 4 Portekiz çeşidinin
ise kendi aralarında gruplandığını belirtmişlerdir.
26
Safder BAYAZİT
Goulao ve Oliveira (2001) ise Guilford ve ark. (1997) tarafından geliştirilen
SSR lokuslarını kullanarak SSR ve ISSR tekniklerini AFLP tekniği ile karşılaştırmalı
olarak elma genotiplerinde uygulamışlardır. 41 ticari elma çeşidini karşılaştıran
araştırıcılar, SSR ve ISSR markırların türde çok polimorfizm gösterdiğini ve
tekrarlanma olasılığının
ise AFLP
markırlarından
daha
yüksek
olduğunu
belirtmişlerdir.
İncirin 11 Sarı lop ve 1 Sarı zeybek klonunu izoenzim, RAPD ve AFLP
markırlarla karakterize eden Cabrita ve ark. (2001), izoenzimlerle iki çeşidin
farklılığını tanımlamışlardır. RAPD sonuçlarında klonlar başlıca iki gruba ayrılırken,
on bir AFLP primer kombinasyonu Sarılop incir çeşidinin tüm klonlarında
polimorfizm sağlamıştır.
İncirde SSR markırların geliştirilmesi ve genetik tanımlamalarda kullanımı
Khadari ve ark. (2001) tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırıcılar Ficus carica
L.’nin TC/TG zenginleştirilmiş kütüphanelerinden geliştirdikleri 8 SSR markırının
14 incir genotipinde polimorfiklik verdiği ve lokus sayılarının 3-6 arasında
değiştiğini bildirmektedirler
Hagen ve ark., (2002), 7 değişik bölgeden (Avrupa, Kuzey Amerika, Kuzey
Afrika, Türkiye, İran ve Çin) topladıkları 47 diploit Prunus armeniaca’da (2n=16) 5
AFLP primeri ile polimorfizmi araştırmışlardır. Yaptıkları UPGM analizi sonucunda
genetik farklılığın Rusya kökenli çeşitlerde Batı Avrupa çeşitlerine göre bir azalış
gösterdiği bildirilmiştir. Amerikan kayısı çeşitleri ise Avrupa ve Akdeniz kökenlilere
göre daha az genetik farklılık göstermiştir.
Elmada ABD’de yürütülen bir çalışmada ise değişik araştırıcılar tarafından
elma için tespit edilen SSR markırları kullanılarak 142 genotipin tanımlanması
yapılmıştır. Lokus başına ortalama polimorfiklik oranını 26.4 allel olarak bildiren
araştırıcılar,
kullanılan
primerlerden
8’inin
tanımlamada
yeterli
olduğunu
vurgulamışlardır (Hokanson ve ark. 2002).
Elma’nın
SSR markırlarla tanımlanmasında Liebhard ve ark. (2002)
tarafından geliştirilen 140 yeni lokus bundan sonraki çalışmalarda büyük kolaylıklar
sağlayacaktır. Araştırıcılar geliştirilen 140 yeni lokusun 17 kromozomda 17 bağlantı
27
Safder BAYAZİT
grubu oluşturduğunu ve her kromozomun en az 2 lokus içerdiğini belirtmişler ve
yeni lokusları test amacıyla 7 elma çeşidi ile bir hibrit bitkisini kullanmışlardır.
Genomik ve kloroplast DNA verilerine ait SSR markırlar kullanılarak
gerçekleştirilen çalışmaların sonucunda ise elmanın kültüre alınması ile ilgili ilk
önemli bulgulara ulaşılmıştır (Harris ve ark., 2002).
Carriero ve ark. (2002), zeytinde GA/CT-zenginleştirilmiş kütüphanelerini
kullanarak, gerçek anlamda ilk SSR lokuslarını tespit etmişlerdir. 20 SSR lokusu
tespit eden araştırıcılar 20 zeytin genotipinde bunları kullandıklarında toplam 57 adet
allele ulaşırlarken, 10 lokusda polimorfizm yakalamışlardır.
Şeftali BAC kütüphanesi kullanarak AFLP markırları ile gen haritasını
oluşturan ve Prunus türleri için bu verilere dayalı SSR markırları geliştiren Wang ve
ark. (2002), çalışmalarında kayısı dahil diğer Prunus türlerinde kullanılabilecek
değişik tekrar motiflerini içeren ((TG)13 (AG)22, (GA)9 vb.) 17 SSR lokusu tespit
etmişlerdir.
Olivier ve ark. (2002), İspanya’da turunçgil alanlarında yetiştirilen farklı 19
kayısı genotipi için AFLP tanımlamalarına gitmişlerdir. 7 AFLP primer
kombinasyonu kullanan araştırıcılar genotiplerde toplam olarak 197 bant elde
ederken, bunun 97’sinin polimorfik olduğunu belirtmişlerdir.
Hurtado ve ark. (2002), ise araştırmalarında esas olarak Şarka virüsüne karşı
genetik haritalama çalışmalarında yoğunlaşırken, AFLP markırlar kullanarak 16
kayısı çeşidini tanımlamışlardır. EcoRI-MseI enzim kombinasyonlarını kullanan
araştırmacılar kullandıkları 6 primer seti sonucu çeşitlerin coğrafik orjinlerine göre
gruplandığını ve Kuzey Amerika çeşitleri ile Avrupa kökenli çeşitlerin farklı
gruplara ayrıldığını belirlemişlerdir.
Dirlewanger ve ark. (2002), Merrill O’Herry şeftali çeşidinin CTzenginleştirilmiş kütüphanelerinden geliştirdikleri 41 SSR lokusuna ait bazı
primerleri kirazda tanımlama amacı ile kullanmışlardır. Aynı zamanda çalışmada bir
çok Prunus türüne yönelik olarak bu lokusları deneyen araştırmacılar başta Prunus
avium L. (kiraz) ve Prunus cerasus L. (vişne) olmak üzere bir çok Prunus türünde
cross-species amplifikasyon (Primer bağlanma yerinin korunması nedeni ile, bu cinse
ait türlerde söz konusu homolog bölgenin korunabilmesi) tespit etmişlerdir.
28
Safder BAYAZİT
Yamamoto ve ark. (2002) yapmış oldukları çalışmada, armuta özgü SSR
primeri geliştirmek için RAHM (Random Amplified Hybridization Microsatellites)
ve 5’ anchored PCR metodlarını kullanmışlardır. Tespit edilen yeni 7 SSR lokusunun
değişik kökenli 32 armut çeşidini spesifik olarak tanımladığı belirtilmiştir.
Zhebentyayeva ve ark. (2003), Şeftali için zenginleştirilmiş ve BAC
kütüphanelerinden geliştirilen 12 SSR lokusunu kullanarak Avrupa, Çin ve Orta
Asya kökenli kayısı genotiplerini tanımlamışlardır. Araştırıcılar UPGMA’ya dayalı
dendogram sonucu kayısının kültüre alınımı ile ilgili farklı bölgelerin bulunduğunu,
incelenen genotiplerle materyal sağlanan bölgeler arasında bağlantıların az olduğunu
ayrıca Çin kökenli genotiplerin Prunus armeniaca var. Ansu Maxim. alt türünde yer
aldığını belirlemişlerdir.
Kaçar ve ark. (2003), badem çeşit ve melez bireylerinin parmak izlerinin
belirlenmesi ve segregasyon analizlerinde mikrosatellit markırlarının başarı ile
uygulanabildiğini belirmişlerdir. Araştırıcılar 8 badem çeşidi ve 21 melez bireyde
( Gülcan 1 x Ferragnes) şeftaliden izole edilmiş 12 mikrosatellit primerini denemişler
ve Gülcan 1 ve Süpernova dışında tüm badem çeşitlerini tanımlamışlardır. Gülcan 1
ve Süpernova badem çeşitleri tüm primer kombinasyonları ile aynı profili
sergilemişlerdir. Araştırmanın sonucunda test edilen mikrosatallit markırlarından
10’unun polimorfik olduğunu (3-5 allel/primer) ve diğer iki markırın amplifikasyon
vermediğini belirtmişlerdir.
Decroocq ve ark. (2003), ise kayısı yaprakları ve üzüm köklerine ait EST
verilerinden değişik SSR markırlar geliştirmişlerdir. Rosaceae familyası ile Vitaceae
familyasını karşılaştıran araştırıcılar, Vitaceae familyasında mikrosatelit lokus
bölgelerinin ve flanking dizilerin daha çok korunduğunu belirtmektedirler. Ayrıca
intron bölgesinden tespit edilen PacB22 lokusunun polimorfiklik oranının Rosaceae
familyasında çok yüksek olduğunu bunda ise türler bazında bölgeye ait
mutasyonların
(base
substitution
ve
insertion/deletion)
rol
oynadığını
vurgulamışlardır.
Sensi ve ark. (2003), Üç İtalyan zeytin çeşidine ait 12 tipi AFLP markırlarla
tanımlarken, bu amaçla 6 AFLP primer kombinasyonu kullanmışlardır. Araştırıcılar,
klon ve çeşit düzeyinde zeytin tanımlamalarında AFLP tekniğinin son derece etkili
29
Safder BAYAZİT
olduğunu vurgularlarken, tespit edilen toplam bant sayısının %59.8’nin polimorfik
olduğunu belirtmişlerdir.
RAPD (Randomly Amplified Polymorphic DNA)
Random Amplified Polymorphic DNA (RAPD) yöntemi, 9-10 baz
uzunluğundaki rastgele sentetik DNA ların kalıp (template) DNA’nın iki iplikçiği
üzerinde, birbirine karşıt iki farklı noktada tamamlayıcılarını (komplementerlerini)
bularak, bu ara bölgenin çoğaltılmasını (amplifikasyonunu) esas alan nükleotid dizi
polimorfizminden oluşmaktadır (Williams ve ark., 1990; Welsh ve McClelland
1990; Ergül, 2000).
Teknikte polimorfizm oranlarının ortaya çıkışı, primer ve bağlanma
bölgelerinin moleküler yapısı, uygun PCR döngülerinin oluşturulması ve
amplifikasyon koşullarının düzenlenmesi gibi faktörlere bağlıdır.
Primer ve bağlanma bölgelerinin moleküler yapısı, RAPD de bant oluşumu
primerin karşıt iplikçilerinde yaklaşık 200-2000 bç’lik uzunluğundaki iki noktada
komplementerini bulması ile gerçekleşmektedir (Tingey ve ark., 1992). 200-2000 bç
büyüklüğündeki bant sayısı ise bitkilerde yaklaşık 1-10 arasında değişim
göstermektedir (Weeden, 1993). Primerin bağlandığı DNA bölgesinde oluşacak
genetik değişiklikler (mutasyonlar) bant oluşumunu engelleyecek veya bant yapısını
değiştirecektir (Rafalski ve ark., 1991; Waugh ve Powell, 1992). RAPD de 10
bazlık primerlerin seçiminde; G+C içeriğinin %50-80 olması, 6 bazdan uzun
palindrom dizi içermemeleri ve primerin 3’ ucunun komplementer olmamaları en
önemli faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır (Williams ve ark., 1993; Rafalski ve
ark., 1994 ).
Uygun PCR döngülerinin oluşturulması RAPD analizlerinde temel PCR
amplifikasyon aşamaları uygulanmakla birlikte "annealing" aşaması tekniğe
özgünlük göstermektedir. Bu ise kullanılan primerin kısa (10 bazlı) olması nedeniyle
bağlanma sıcaklığının (Tm) diğer PCR tekniklerinden farklı olarak düşük olmasıdır
(30-35 0C).
30
Safder BAYAZİT
Amplifikasyon koşullarının düzenlenmesi, kalıp (template) DNA, primer,
enzim kofaktörü (magnezyum klorid vb), deoksinükleotide triphosphate (dNTP),
DNA polimeraz ve buffer oranlarının en uygun miktarlarda belirlenmesi iyi
amplifikasyon koşullarının göstergesidir. Bunlardan yüksek DNA ve primer
konsantrasyonu bantların netliğinde kalite azalmasına neden olurken, düşük oranları
bantlara ait amplifikasyonu azalmaktadır. MgCl2’ün konsantrasyonu teknik
optimizasyonlarında en kırıtik faktörlerden birisi olup genellikle 1-3.5 mM arasında
tercih edilmektedir. dNTP oranları çok kıritik olmamakla birlikte düşük
konsantrasyonları (500 µM dan daha az) elde edilen bant parlaklıklarını azaltırken,
yüksek konsantrasyonları (2 mM dan daha çok) yüksek primer oranı gibi 50-100
bç’den küçük amplifikasyon atıklarına neden olmaktadır (Williams ve ark., 1990;
Welsh ve McClelland, 1990). Diğer taraftan doğru amplifikasyon koşullarının
göstergesi olarak, negatif kontrol reaksiyonlarının (kalıp DNA hariç bütün
komponentler) kullanımı yararlı görülmektedir (Yu ve ark., 1993; Ortiz ve ark.,
1997; Verdisson ve ark., 1999).
RAPD Markırlarının Tekrarlanabilirliği
Tekniğin uygulamadaki esas prensibi, uygun bir optimizasyon koşulu tespit
edip bu koşula uygun primerleri seçmek ve sonuç değerlendirmelerinde
amplifikasyonu
iyi
gerçekleşmiş
(kuvvetli
bantları
seçip,
zayıf
bantları
değerlendirme dışı bırakarak) bantları değerlendirmektedir. Tekrarlanabilirliğin
araştırma konularını, optimizasyonda yapılan değişiklik sonuçları oluşturmaktadır.
Bunlar ise genel olarak 3 grupta toplanmaktadır (Ergül 2000).
(a) Reaksiyon karışımları; Bu aşamada farklı laboratuvarlarda kullanılan
farklı ticari DNA polimerazların tekrarlanabilirliği etkilediği bildirilmektedir
(Weeden ve ark., 1992; Ye ve ark., 1998; Vidal ve ark., 1999).
b) Farklı termocyeler cihazları bazı araştırıcılara göre tekrarlanabilirliği
etkilemekte (Meunier ve Griment, 1993) bazılarına göre ise etkilememektedir (Ye
ve ark., 1998; This ve ark., 1997).
31
(c)
Bant
Safder BAYAZİT
değerlendirmelerinin
de
tekrarlanabilirlik
üzerine
etkisine
bakıldığında ise, bant okumalarında hata oranının %2-7 olduğu, zayıf ve
tekrarlanabilirliği düşük olan 1600 bç’den büyük bantların değerlendirmeye
alınmaması önerilmektedir (Vidal ve ark., 1999 ; Weeden ve ark., 1992).
RAPD Markırların Kalıtımı
Melezleme generasyonlarında DNA markırların kalıtımı özellikle haritalama
çalışmalarındaki kalıtım oranlarını belirlemek açısından büyük önem taşımaktadır.
Markırların kalıtımı, ilgili bir genin melez generasyonlarına (F2, F3 geriye
melezlemeler) aktarılmasının bir göstergesi olarak kullanılmakta ve Mendel kuralları
esasına dayanmaktadır. Markırlar arasında bu yönde yapılan gruplandırmalar
dominant ve kodominant şeklinde ortaya çıkmaktadır. RFLP gibi kodominant
markırlarda bir genin allellerindeki heterozigotluk ortaya çıkarılıp 1:2:1 ( F2, F3 vb.
populasyonlarda) veya 1: 1 (geriye melez populasyonlarda) açılımlarına ulaşılırken,
RAPD gibi dominant markırlarda bu ayrım sağlanamamakta ve 3:1 oranında açılım
görülmektedir (Ergül 2000).
Gregor ve ark. (1994), eriklerde (Prunus domestica) gen kaynaklarının
tanımlanması amacıyla RAPD markırları kullanmışlar, toplam 145 primer test eden
araştırıcılar ve bu primerler içinden 6 tanesinin kullanılan kültür çeşitleri arasındaki
genetik varyasyonu araştırmada yeterli olduğunu belirtmişlerdir.
Gogorcena ve Porfitt (1994), kaysıda (Prunus armeniaca L.) gen
kaynaklarında
polimorfizmi
belirlemek
amacıyla
RAPD
markırlarının
kullanılabilirliği üzerinde çalışmışlardır. Bitkisel materyal olarak Pakistan’dan
toplanan 6 yarı yabani kayısı tipi ile “Royal” kayısı çeşidini kullanmışlardır.
Araştırma sonucunda kullanılan 15 pirimerin 7 tanesinin polimorfik olduğu sonucuna
varılmıştır.
Boonprakop ve Bryne (1995), diploid eriklerde RAPD markırlarını
kullanarak filogenetik ilişkileri araştırmışlardır. Araştırıcılar Prunus’ların alt türleri
olan Euprunus ve Prunocerasus’larda moleküler polimorfizmin araştırılmasının
32
Safder BAYAZİT
genetik uzaklıkların belirlenmesinde ve fenogramların oluşturulmasında önemli
olduğunu belirtmişlerdir.
Resta ve ark. (1997), Güney İtalya’da Apulia ve Sicilya’da yetiştirilen
Fransa, ABD, İspanya ve Rusya orijinli 29 kültür badem çeşidinde ve 9 Amygdalus
webbii tipinde RAPD tekniğini uygulayarak moleküler tanımlama yapmışlardır. 60
primerin denendiği çalışmada 284’ü polimorfik olmak üzere toplam 470 bant elde
edilmiştir. Araştırıcılar RAPD tekniğinin kültür ve yabani badem türlerinin
tanımlanmasında yeterli olduğunu da belirtmişlerdir. RAPD analizleri ile badem
çeşitleri 4 gruba ayrılmışlardır. 1. grupta Apulia ve Sicilya çeşitleri yer almış ve bu
badem çeşitleri arasında 0.72 - 088 oranında benzerlik tespit edilmiştir. Fransa, ABD
ve Rusya orijinli badem çeşitlerinin bulunduğu 2 grup ise benzerlik düzeyi 0.750.890 olarak saptanmıştır. 3. grupta 1 ABD ve 2 Sicilya badem çeşidi yer almış ve bu
gruplar arasında benzerlik düzeyi 0.88-0.89 olmuştur. 4. grubun tamamı Amygdalus
webbi genotiplerinden oluşmuş ve bu genotipler arasında 0.72-0.93 oranında
benzerlik düzeyi tespit edilmiştir.
Bartolozzi ve ark. (1998), 17 badem genotipi ve 1 şeftali çeşidi arasındaki
akrabalıkları belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada 37 RAPD markırını
kullanmışlardır. Kendiyle uyuşmaz olması ve yabancı tozlanmasına karşılık bademde
genetik çeşitlilik sınırlı bulunmuştur. RAPD analizleri ile çeşitler kökenlerine göre.
göz spot mutasyonları, erkenci Kaliforniya genotipleri ve Kaliforniya gen kaynakları
dışındaki genotipler olmak üzere 3 gruba ayrılmıştır. Benzerlik indeksi bireylerin
aynı bandı taşımasına göre hesaplanmış ve badem gen kaynaklarında 0.75 ya da daha
fazla oranda benzerlik bulunmuştur. Badem ve şeftali arasında da 0.424 oranında
benzerlik düzeyi saptanmıştır. Araştırıcılar, şeftali gen kaynaklarının bu benzerlik
nedeniyle bademde yapılacak genetik çalışmalarda kullanılmasındaki önemini
vurgulamışlardır
Resta ve ark. (1998), İtalya’nın Apulia bölgesinde yetişen ve Akdeniz
iklimine adapte olmuş yaklaşık 100 badem çeşidinden 17 Apulian çeşidini RAPD
tekniği ile tanımlamışlardır. Kullanılan 60 adet primerden 418 bant elde den
araştırıcılar, 241 adedinin polimorfik olduğunu belirtmişlerdir. RAPD tekniğini
badem tanımlanmasında ekili bir teknik olduğunu belirten araştırıcılar, inceledikleri
33
Safder BAYAZİT
çeşitlerin yüksek benzerlik gösteren iki gruba ayrıldığını, bu gruplamanın ise
morfolojik özellikler açısından oluşturulan gruplamalarla benzerlik gösterdiğini
belirtmişlerdir.
Ülkemizin değişik bölgelerinden (Tokat, Ayaş, İnegöl) sağlanan tohumlardan
çoğaltılan 17 idris (Prunus mahalep L.) bitkisinde DNA polimorfizmi araştırılmıştır.
Bu amaçla bitkilerden DNA izolasyonu Lodhi ve ark. (1994) metodundan Ağaoğlu
ve ark. (1999) tarafından modifiye edilen yönteme göre gerçekleştirilmiştir. RAPD
(Random Amplified Polymorphic DNA) tekniğinde kullanılan 15 primerden,
UBC237, OPA20, PRA4 ve 0-10 primerlerinde polimorfizme ulaşılmıştır (Ağaoğlu
ve Ergül, 2001).
Gerlach ve Stösser (1998), 18 kiraz çeşidi arasındaki benzerlik ve
farklılıkları RAPD markırlarını kullanarak araştırmışlardır. Kullanılan primerlerden
toplam 23 primer başarılı sonuç vermiş ve 656 başarılı fragment elde edilmiştir.
Primere göre değişmekle birlikte 1 ile 5 arasında polimorfik bant ortalaması 2.4
bant/primer elde edilmiştir. Sadece polimorfik primerler dikkate alınarak ve Joccard
coefficient kullanılarak genetik benzerlikler saptanmıştır. Genetik benzerlik 0.2 ile
0.89 arasında değişmiştir. Hedelfinger”, “Glemser”, “Büttners Spate Rote Knorpel”
ve “Querfurter Königskirsche” kiraz çeşitleri arasında genetik varyasyon
bulunmamıştır.
Woolley ve ark. (2000), Avustralya’da yetiştirilen badem çeşitlerinin sert
kabuklu İspanya/Ürdün genotipleri ve ince kabuklu Kaliforniya genotiplerinden
oluşmuş olabileceğini bildirmişlerdir. Orijinleri belli olmayan (Avustralya,
Kaliforniya, Avrupa ve Ortadoğu kökenli olduğu tahmin edilen) 50 adet Avustralya
badem çeşidi, Amygdalus orientalis (Miller)
ve Amygdalus webbii (Spach) de
genetik benzerliğin saptanması amacıyla RAPD analizi gerçekleştirmişlerdir.
Araştırma sonucunda Avrupa ve Ortadoğu orijinli badem çeşitlerinin şüpheli 2 farklı
çizgiden gelen Kaliforniya çeşitlerinden ayrıldığı, ayrıca bazı ticari Avustralya
badem çeşitlerinin ve Amygdalus orientalis (Miller) ve Amygdalus webbii (Spach)
türüne ait tiplerinde dendogramda ayrı bir yerde toplandığı bildirilmiştir.
Boonprakop ve ark. (2001), diploit erik ve melezlerinde yaptıkları RAPD
çalışmalarında 8 primer kullanarak 340 ila 4000 bç büyüklüğünde 168 polimorfik
34
Safder BAYAZİT
bant elde etmişlerdir. Çin kökenli Prunus saliciana L ve Prunus simmonii ve
Avrupadan Prunus ceracifera ile %72 ve %90 oranda benzerlik elde etmişlerdir.
Araştırıcılar güneydoğu erikleri olarak adlandırdıkları (Amerika kökenli) erik
grubunda genetik farklılıkları Kaliforniya, Florida , Güney Afrika (Prunus ceracifera
ve Prunus angustifoli) eriklerine oranla yüksek bulmuşlardır.
Kacar ve Çetiner (2001), 10 kiraz ve 17 vişne çeşit/tipinde tanımlama
yapmak amacıyla 165 primer kullanılmış ve 88 primer amplifikasyon vererek
değerlendirmeye alınmıştır. Araştırıcılar deneme sonucunda 246 adedi polymorphic
olmak üzere toplam 500 adet bant elde etmişlerdir. Yapılan deneme sonucunda her
primer için elde edilen ortalama bant sayısı 5.68 bant/primer, polimorfik bant sayısı
2.79 bant/primer olarak belirlenmiştir.
Bliss ve ark. (2002), tarafından badem (Prunus dulcis D.A. Webb) ve
şeftalinin (Prunus persica L. Batsch) F2 melezlerinde meyve özellikleriyle ilgili
genetik haritalama yapılmış ve bunun için SSR, RAPD ve CAP markırları
kullanılmış ve bunlardan 4 SSR, 1 RAPD ve 1 CAP bandı aranan gen bölgeleri ile
ilişkili bulunmuştur.
Papadopoulou ve ark. (2002), 64 incir genotipinde genotiplerin olası
coğrafik orijinlerini görmek amacıyla RAPD markırlarını kullanan araştırıcılar
genotiplere ait morfolojik ve agronomik özelliklerini de incelemişlerdir. Sonuçlardan
çok dar bir genetik farklılık çıkarttıklarını belirten araştırıcılar, genotipler ne kadar
yakın olursa olsun (klon vb) RAPD tekniğinin ayırt edebildiğini belirtmişlerdir.
Dolayısıyla inceledikleri bu koleksiyonda çeşit tekrarlarının bulunmadığını saptayan
araştırıcılar coğrafi dağılımlar açısından da kayda değer sonuçlara ulaşmışlardır.
Küden ve ark. (2004), Ülkemizden seçilen ve erken ve geç çiçeklenme
özellikleri gösteren bazı badem tip ve çeşitlerinde RAPD markırlarının kullanarak
genetik tanımlama yapmışlar, çeşit ve tiplere ait bitkisel özelliklere uygun sonuçlar
elde etmişlerdir. Kullanılan 11 adet primerden 107 bant elde den araştırıcılar, 94
adedinin polimorfik olduğunu belirtmişleridir. Yapılan çalışmada 47-1, Hacı Alibey
ve Texas badem çeşitlerinin çok büyük oranda benzerlik göstermesine karşın, 101-9
badem çeşidinin kullanılan diğer 14 badem çeşit ve tipinden uzaklık sergilediğini
bildirmişlerdir. Kullanılan RAPD primerlerinin farklı isimlerle anılan (sinonim) 5-1
35
Safder BAYAZİT
ve 6-1 badem tiplerini de başarılı bir şekilde grupladığı yapılan çalışmada ortaya
konulmuştur.
Martins ve ark. (2003), RAPD ve ISSR tekniklerini kullanarak Portekiz
badem
çeşitlerinin
ve
bu
çeşitlerle
yabancı
çeşitlerin
genetik
ilişkisini
araştırmışlardır. 6 RAPD ve 5 ISSR primerini seçerek yaptıkları çalışmada 124
toplam bant üretilirken, bunların %96.8’i polimorfik bulunmuştur. Kuzey
Portekiz’den 5 bitki ve İtalya ve İspanya’dan aldığı yabani bademi (Prunus webbii)
gruplayamamıştır. Buna karşılık diğer bitkiler 4 grup oluşturmuştur. Bu gruplar
Prunus dulcis çeşitleri, 1 adet Kuzey Portekiz çeşidi, Prunus webbii ve Prunus
persica şeklinde gerçekleşmiştir.
Raddova ve ark. (2003), Çekoslavakya ulusal şeftali koleksiyonunu RAPD
tekniği ile tanımlayan araştırıcılar 46 RAPD primerini orijin, meyve şekli, meyve
rengi ve bazı morfolojik karakterleri bakımından farklılık gösteren 6 şeftali çeşidinde
test ederek koleksiyonun tanımlanmasında 12 primeri kullanmışlardır. 28 şeftali
çeşidini başarıyla tanımlayan bu primerler, ayrıca badem ve şeftali x badem
hibritlerinde tanımlamada yeterli olmuştur.
MirAli ve ark. (2003), Suriye’de Izraa ve Jillin’de
bulunan 2 gen
bankasından (Arab Center for the Studies of Arid and Dry lands; ACSAD) 8 yerli ve
11 yabancı badem çeşidinde 40 primer kullanarak benzerlik durumlarını
belirlemişlerdir. Araştırıcılar kullandıkları 40 primerden OP-114’ün polimorfik bant
vermediği, OP-119 ve OP-N20 primerlerinin 1 ve OP-A20, OP-N14, OP-N16, OPR16, OP-Z17 primerlerinden 7 polimorfik bant elde edildiğini belirlemişlerdir.
Denedikleri OPA 03, OPA 04, OPA 06, OPA 17, OPA 19, OPA 20
primerlerinden de sırasıyla 6, 5, 6, 3, 5, 8 adet polimorfik bant elde edilmiştir. Primer
başına ortalama polimorfik bant sayısının ise 4.5 olduğunu tespit eden araştırıcılar,
denemede kullanılan badem genotipleri arasında benzerlik düzeyinin 0.70 ile 0.96
arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Deneme sonucunda araştırıcılar RAPD tekniğinin
badem çeşitlerinin coğrafik orijinlerine göre sınıflandırılması için yeterli olduğunu
belirtmişlerdir.
Martins ve ark. (2004), Boa Casta badem çeşidinin yan dallarından elde
edilen sürgün ucunda 4. ve 6. yılda somaklonal varyasyonları RAPD ve ISSR ile
36
Safder BAYAZİT
belirlemeye çalışmışlardır. 64 RAPD ve 10 ISSR primerinin kullanıldığı araştırmada
22 bireyde 326 polimorfik bant elde etmişlerdir. Gerek polimorfik gerekse toplam
bantların tekrarlanabilir olduğu ve bu 22 bireyde homojen olduğunu saptamışlardır.
Somaklonal bir varyasyon tespit edemeyen araştırıcılar kullanılan sürgün ucu
yönteminin klonal çoğaltmada uyugn bir yöntem olduğunu da belirtmişlerdir.
Kadri ve ark. (2006), Tunus’ta Akdeniz iklim koşullarına adapte olmuş ve
Tunus badem gen kaynaklarında bulunan 100’den fazla yerli ve yabancı badem
çeşidi arasındaki varyasyonu belirlemek için RAPD tekniğini kullanmışlardır.
Denemiş oldukları 50 primerden yüksek oranda polimorfik bant veren 10 primer
seçilmiş ve elde ettikleri toplam 137 banttan 85’inin polimorfik olduğunu
belirtmişlerdir. Araştırıcılar denemede kullandıkları badem çeşitlerinin farklı
coğrafik orijinli olmalarına karşın benzerlik düzeylerinin yakın olduğunu
belirtmişlerdir.
Shiran ve ark. (2006), üç yabani badem türü (Prunus dulcis, Amygdalus
orientalis ve Amygdalus scoparia), 36 adet İran ve bazı yabancı badem çeşitlerinde
genetik farklılığı belirlemek amacıyla RAPD ve ISSR tekniklerini kullanmışlardır.
42 RAPD ve 18 ISSR primerinin denendiği çalışmada 729 RAPD bandından 664
adedinin polimorfik olduğunu belirtmişlerdir. SSR analizlerinde ise lokus başına 310 adet allel elde etmişler ve ortalamada ise 6.64 allel/lokus olarak gerçekleşmiştir.
Her iki tekniğinde çeşitleri etkili bir şekilde ayırt ettiğini belirten araştırıcılar,
Monagha ve Sefied badem çeşitlerini sadece RAPD tekniği ile ayıt edilebildiğini
belirtmişlerdir.
Ülkemizde bir takım meyve türlerinde olduğu gibi badem de günümüze kadar
tohumla üretilmiştir. Meyveler, dolayısıyla üretimi sağlayan tohum yabancı tozlanma
sonucu oluştuğundan elde edilen bütün bireyler bir diğerinden farklıdır. Bu nedenle,
ülkemiz variyabilitenin çok geniş olduğu badem populasyonuna sahiptir. Bu zengin
badem populasyonu içerisinden seleksiyon yoluyla verimli ve kaliteli tiplerin
seçilerek üretiminde çeşit standardizasyonunun sağlanması ekonomik yönden önem
taşımaktadır. Bu nedenle kültür çeşitlerinde 1965’li yıllarda başlayan seleksiyon
çalışmaları mevcuttur (Dokuzoğuz ve Gülcan, 1967).
37
Safder BAYAZİT
Ancak ıslah çalışmalarında kullanılabilecek ve bu açıdan büyük önem arz
eden yabani tür ve tiplerde ilk etapta ekonomik bir getirinin olmaması nedeniyle
üzerinde çalışma yapılmamıştır.
Dokuzoğuz ve Gülcan (1973), Dokuzoğuz ve Gülcan (1967) tarafından
selekte edilen badem tiplerinin ağaç ve meyve özelliklerini 3 yıl süreyle
incelemişlerdir. Yapılan araştırmada seçilen tiplerden 49’unun erken, 72’sinin orta
mevsimde, 25’inin geç ve 11’inin de çok geç çiçek açtığı belirlenmiştir. Araştırmanın
devamı olarak Datça, Acıpayam ve Tavas bölgelerinden 28 badem tipi seçilmiş ve bu
tiplerden 6 tanesi ümitvar bulunmuştur. Geç çiçek açması nedeniyle seçilen 12
badem tipinde iç badem ağırlığı. 0.6 g ile 1.4 g arasında. iç randımanları ise %17.8
ile %26.6 arasında değişmiştir.
Bostan ve ark. (1995), 1992–1994 yılları arasında Akdamar adası (Van
Gölü) bademlerinde (Prunus dulcis L.) yaptıkları seleksiyon çalışmasında 27 tipi
seçmişler ve seçtikleri tiplerde kabuklu meyve ağırlığını 3.43 – 5.86 g, iç ağırlığını
0.64 – 1.15 g ve randımanı da %14.61 – 24.28 olarak belirlemişlerdir. Seçilen badem
tiplerinde kabuklu meyve eni 1.75 cm -2.29 cm arasında, kabuklu meyve boyu 3.09
cm ile 4.21 cm arasında ve kabuklu meyve yüksekliği ise 1.38 cm ile 1.80 cm
arasında değişmiştir. Seçilen badem tiplerinde kabuk kalınlıklarının 0.29 cm ile 0.49
cm arasında değiştiği bildirilmiştir. Araştırıcılar seçtikleri badem genotiplerinde taç
yüksekliklerinin 2 m – 9 m, taç genişliklerinin 2.5 m ile 8 m arasında değiştiğini
belirtmişlerdir. Yapılan çalışmada yaprak eni değerlerinin 1.6 cm - 3.4 cm arasında
ve yaprak boyu değerlerinin 6.6 cm ile 9.7 cm arasında değiştiği de saptanmıştır.
Yaprak sapı uzunlukları ise seçilen badem tiplerinde 1.8 cm ile 3.5 cm arasında
değişmiştir.
Aslantaş ve Güleryüz (1995), 1992 – 1993 yıllarında Erzincan Kemaliye
ilçesi bademlerinde (Prunus dulcis L.) yaptıkları seleksiyon çalışmasında 217 badem
tipinden 20 badem tipini seçmişlerdir. Seçilen badem tiplerinde çiçeklenme 1992
yıllarında 11 Nisan - 4 Mayıs ve 1993 yılında 5 Nisan - 3 Mayıs tarihleri arasında
başlamış ve sırası ile 9-10 ve 8-12 gün devam etmiştir. Seçilen bademlerin kabuklu
meyve ağırlıkları 2.89 – 6.14 g, iç badem ağırlıkları 0.65 – 1.15 g, iç randımanları ise
38
Safder BAYAZİT
%14.66 - %26.81 arasında bulunmuştur. Badem tiplerinde kabuk kalınlıklarının ise
2.34 mm ile 4.27 mm arasında değiştiği bildirilmiştir.
Karadeniz ve Erman (1998), Siirt ilinde doğal olarak yetişen bademlerin
seleksiyonu amacıyla yürüttükleri çalışmada 51 badem tipini incelemişler ve bu
tipler içerisinden 30 badem tipini değerlendirmeye almışlardır. Araştırma sonucunda
seçilen badem tiplerinde kabuklu meyve ağırlığı 4.66 g ile 8.94 g, iç badem ağırlığı
1.01g ile 1.80 g iç randımanı %14.65-24.53 arasında değişmiştir. Badem tiplerinde
kabuk kalınlığı 2.8 - 4.9 mm, meyve eni 22.2 - 28.4 mm, meyve boyu 32.2 – 40.0 ve
meyve yüksekliği de 14.1 – 18.8 mm arasında değişmiştir. Seçilen badem tiplerinde
taç yükseklikleri 4-10 m, taç genişliği 2.5 – 9.0 m arasında gerçekleşmiştir.
Karadeniz ve ark. (1998), Adır adasında doğal olarak yetişen bademlerde
(Prunus dulcis L.) seleksiyon çalışması yaparak üstün özelliklere sahip olan tipleri
seçmişlerdir. Değerlendirmeye alınan 28 badem tipinde kabuklu meyve ağırlıkları
2.68 – 5.90 g, iç badem ağırlığı 0.45 – 1.20 g, randıman %14.20 - 22.78 olarak
gerçeklemiştir. Badem tiplerinde meyve eni 16.28 - 24.71 mm, meyve boyu 26.55 43.40 mm, meyve yüksekliği 12.59 – 16.58 mm ve kabuk kalınlıkları 2.12 – 3.54
mm olarak belirlenmiştir. Seçilen tiplerin 3’ünde iç badem acı, 25’inde tatlı, 2’sinde
ikiz iç oranı %10, birinde %30 olarak saptanmıştır.
Ülkemizde badem seleksiyon ıslahına yönelik çalışmalarla birlikte seçilen
badem tiplerinin ve yurt dışından getirilen badem çeşitlerinin farklı ekolojilerde
adaptasyon çalışmaları da devam ettirilmiştir.
Gülcan (1976), Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri koleksiyon
parselinde bulunan 200 badem tipinde çiçeklenme zamanı, ağaç habitüsü, iç
randımanı, verimlilik ve meyve özelliklerini incelemiştir. Bu tiplerden 27 tanesinin
yayvan, 67 tanesinin dik-yayvan, 78 tanesinin dik ve 21 tanesinin de çok dik büyüme
gösterdiği belirlenmiştir. Tiplerde çiçeklenme zamanı 5 Şubat ile 21 Mart arasında
gerçekleşmiştir. İncelenen badem tiplerinde ortalama kabuklu meyve ağırlıklarının
0.94 g ile 7.4 g arasında değiştiği belirtilmiştir.
Kaşka ve ark. (1994), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 1988-1992 yılları
arasında 48-1, 48-2 (Akbadem), 48-5 (Hacı Alibey), 101-9, 101-13, 101-23 (Gülcan1), Drake, Nonpareil ve Texas badem çeşitlerine ait ağaç ve meyve özelliklerini
39
Safder BAYAZİT
incelemişlerdir. Yapılan araştırmada en yüksek meyve ağırlığı 1.62 g ile 48-1 badem
tipinden elde edilirken, en düşük değer 0.72 g ile Gülcan 1 badem çeşidinden elde
edilmiştir.
Küden ve ark (1994), Akdeniz bölgesinde 1984-1990 yılları arasında 7 yıl
süreyle yabancı çeşitlerden Texas ve Dokuzoğuz ve Gülcan (1967) tarafından selekte
edilen yerli tip ve çeşitlerden 48 nolu tiplere ait 5 tipte, 101 nolu tiplere ait 3 tipte.
101-23 (Gülcan 1) ve 7-21 nolu badem tiplerinde ağaç ve meyve özelliklerini
incelemişlerdir. Yapılan çalışma sonucunda kabuklu badem ağırlığı en yüksek 48-2
nolu badem tipinde (3.25 g) bulunurken, en düşük 1.95 g ile 7-21 nolu tipten elde
edilmiştir. İç badem ağırlığı ise kabuklu badem ağırlığında olduğu gibi 48-2 nolu
tipte en yüksek değerde (1.40 g) bulunmuştur. Texas çeşidinin iç badem ağırlığı ise
1.37 g olarak belirlenmiştir.
Önal ve ark. (1995), Akdeniz bölgesinden seçilmiş farklı badem
tiplerinde meyve ve ağaç özelliklerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, 14
adet badem tipini (7 ve 48 serisi) kullanmışlar ve badem tipleri içerisinde 2 tipte
kavlamanın zor, diğer tiplerde ise kolay olduğunu belirlemişlerdir. İncelenen badem
tiplerinde iç badem ağırlıklarının 1.02 ve 2.05 g arasında, iç randımanının %8 ile
%40 arasında değiştiğini saptamışlardır. Araştırıcılar üzerinde çalışılan badem
tiplerinden 1 tipte çift badem oluşumunun görülmediğini, çift badem oluşturan diğer
tiplerde ise bu oranın %1 ile %47 arasında değiştiğini bildirmişlerdir.
Ülkemiz badem üretiminde çok iyi bir durumda olmamasına rağmen.
bademin gen merkezlerinden biri konumundadır. Özellikle ülkemizin bir çok bölgesi
çalı veya ağaç formundaki yabani bademlerle kaplıdır ve bu badem populasyonu
dünyadaki araştırıcıların oldukça fazla ilgisini çekmektedir. Anaçlık özelliklerinin
olabileceği veya ıslah çalışmalarında kullanılabileceği düşünülmektedir. Ayrıca
teknolojideki son gelişmeler bu genetik materyallerin değerlendirilebileceğini
vurgulamaktadır. Nitekim bu genetik materyaller gerek yurt içinden ve gerekse yurt
dışından bazı araştırıcıların dikkatini çekmiştir.
Browicz
ve Zohary (1996), Amygdalus L. Cinsi içerisinde Communis
grubunda 9 tür, Orientalis grubunda 6 tür, Chamaeamygdalus seksiyonunda 4 tür,
Spartioides seksiyonunda 2 tür ve Dodecandara alt cinsi içerisinde de 5 tür olmak
40
Safder BAYAZİT
üzere toplam 26 bulunduğunu bildirmiştir. Bu türlerin birbirlerinden coğrafik olarak
ayrıldığını belirten araştırıcılar bu ayrılmada yüksekliğin az da olsa etkili olduğunu
bildirmişlerdir.
Bu türlerden Amygdalus trichamygdalus (Hand-Mazz) türünün Doğu
Anadolu’da, Amygdalus fenzliana (Fritsch) türünün Kuzeydoğu Anadolu’da,
Amygdalus webbi Spach türünün Batı Anadolu’da, Amygdalus arabica Olivier
türünün Güneydoğu Anadolu’da, Amygdalus orientalis Duhamel türünün Güney ve
Orta Anadolu’da yayılım gösterdiği bildirilmektedir (Browicz ve Zielinski, 1984).
Talhouk ve ark. (2000), Lübnan’da Amygdalus communis L. türüne ait
bitkilerde ülkenin iç kesimlerinden 9 farklı bölgeden 72 bitki, diğer bölgelerden 6
farklı merkezden 35 bitki, Amygdalus korshinskyi türüne ait bitkileri ülkenin iç
kesimlerinde 3 farklı merkezden 15 bitki ve Amygdalus orientalis Mill. türüne ait
bitkileri de yine ülkenin iç kesimlerinden 6 merkezden 28 bitki olmak üzere toplam
150 bitki seçmişler ve bu bitkilerde bazı pomolojik ve morfolojik özellikleri
incelemişlerdir. Araştırıcılar Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerin seçildiği
bölgelerin rakımını 1100 m ile 1300 m arasında, yıllık yağış miktarını da 250 mm ile
450 mm olarak belirtmişlerdir. Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerde
yaprak uzunluğunun 1.3 cm – 2.5 cm, yaprak genişliğinin 0.4 cm - 0.7 cm, yaprak
sapı uzunluğunun 0.1 cm – 0.5 cm arasında değiştiği yapılan çalışma sonucunda
ortaya konulmuştur.
Araştırıcılar bu türe ait meyve özelliklerinin farklı merkezlerden seçilen
bitkilerde farklı olduğu bildirmişlerdir. Denemede kullanılan bitkilerde kabuklu
meyve ağırlığının 0.3 g -2.1 g, meyve eninin 9.3 mm - 16.9 mm, meyve boyunun
14.5 mm - 23.2 mm ve kabuk kalınlığının da 0.2 mm ile 1.5 mm arasında değişim
gösterdiği belirlenmiştir. Araştırıcılar iç badem ağırlıklarının ise 0.3 -1.2 g arasında
değiştiğini belirtmişlerdir.
Shalaby ve ark. (1997), Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerin
Suriye’de 220 m ile 2000 m arasında değişen yüksekliklerde yetiştiğini
belirtmişlerdir. Araştırıcılar bu türe ait kabuklu meyve uzunluklarının 1.5 cm ile 2.5
cm, kabuklu meyve genişliklerinin 1.0 ile 1.5 cm arasında değiştiğini de
bildirmişlerdir.
41
Safder BAYAZİT
Ak ve ark. (1998), Güneydoğu Anadolu bölgesinde Amygdalus orientalis
Mill. (Amygdalus argentea) ve Amygdalus turcomenica Lincz. türünün yetiştiğini,
Amygdalus orientalis Mill. türünün yarı bodur, yapraklarının gri renkli ve tüylü
olduğunu, buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz türünün ise tüysüz yeşil
yapraklara sahip olduğunu ve bitkilerin dikenli ve çok bodur özellik gösterdiklerini
belirtmişlerdir.
Araştırıcılar Amygdalus orientalis Mill. türüne ait 3, Amygdalus turcomenica
Lincz türüne ait 1 ve Amygdalus webbii türüne ait 1 bitkide bazı morfolojik ve
pomolojik özellikleri inceledikleri araştırma sonucunda, Amygdalus orientalis Mill.
türüne ait 63 AO 01 tipinde yeşil kabuğun ser kabuktan ayrılmasını düşük, 63 AO 02
ve 63 AO 03 tiplerinde yüksek ve Amygdalus turcomenica Lincz türüne ait 63 AT 01
tipinde ise orta olduğunu belirtmişlerdir. 63 AO 02 tipinde hasat kolaylığı düşük
olarak bildirilirken, diğerlerinde orta olarak belirlenmiştir. Sert kabuk renkleri orta,
koyu ve çok koyu olarak belirlenen araştırmada sert kabukların tamamen düz olduğu
ve 63 AO 01nolu tipte sert diğerlerinde ise orta olduğu buna karşılık Amygdalus
webbii tipinde çok sert olduğu saptanmıştır.
Araştırma sonucunda kabuklu meyve ağırlıklarının 1.27 g (Amygdalus
webbii) ile 0.40 g (63 AO 01) arasında, meyve uzunluklarının
19.16 mm
(Amygdalus webbii) ile 14.31 mm (63 AO 01) arasında, meyve genişliklerinin 14.17
mm (Amygdalus webbii) ile 8.07 mm (63 AO 01) arasında ve meyve yüksekliklerinin
ise 9.47 mm (Amygdalus webbii) ile 1.17 mm (63 AO 01) arasında değiştiği
bildirilmiştir. Araştırıcılar iç badem ağırlıklarının 0.58 g (Amygdalus webbii) ile
0.97 g (63 AO 01) arasında olduğunu bildirirken, çift badem oranının Amygdalus
webbii de % 4.55 ve 63 AO 01 Amygdalus orientalis Mill. tipinde %17.14 olarak
gerçekleştiğini buna karşılık diğer tiplerde çift badem oluşumuna rastlanmadığını
belirtmişlerdir.
42
3. MATERYAL VE METOT
Safder BAYAZİT
3. 1. Materyal
Araştırmada bitkisel materyal olarak Konya – Ereğli, Nevşehir – Göreme,
Niğde - Ulukışla, Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik ilçelerinde doğal olarak yetişen
yabani badem populasyonu içerisinden fenolojik ve morfolojik olarak farklı özellik
gösteren yabani badem genotipleri seçilerek kullanılmıştır (Şekil 3.1).
Şekil 3.1. Yabani badem tiplerinin seçildiği alanlar
Yabani badem tiplerinin yoğun olarak yetiştiği populasyonlarda ortalama
ağaç yaşlarının saptanması amacıyla populasyonu temsil edecek şekilde ve ocaklarda
en kalın gövdeden alınan kesitlerde yaş halkaları sayılmış (Şekil 3.2, Şekil 3.3),
populasyonda bulunan yabani badem tiplerinin ortalama yaşlarının 10 ile 29 arasında
değiştiği belirlenmiştir (Çizelge 3.1). Bu durum denemede kullanılan badem
tiplerinde ocaklardaki yaşlı gövdelerin yerini zamanla genç gövdelere bıraktığını
göstermektedir.
RAPD analizleri ise, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer
alan 5 farklı ilden seçilen bu yabani badem genotiplerinde ve kültür badem
çeşitlerinden (Prunus dulcis L.) Nonpareil ve Cristomorto badem çeşitleri ile,
43
Safder BAYAZİT
Türkiye kökenli Gülcan-1 (101-23), Hacı Alibey (48-5) ve 101-13 badem tiplerinde
Çizelge 3.1. Yabani badem tiplerinde yaş ölçüm sonuçları
Merkezler
Konya
İvriz Tip 4
İvriz Tip 5
İvriz Tip 7
Nevşehir
Göreme Tip 1
Göreme Tip 3
Göreme Tip 9
Niğde
Tip 2
Tip 5
Tip 9
Gaziantep 1. Grup (Amygdalus orientalis Mill.)
Tip 1
Tip 4
Tip 13
Gaziantep 2. Grup (Amygdalus turcomenica Lincz.)
Tip 2
Tip 6
Tip 11
Şanlıurfa 1. Grup (Amygdalus orientalis Mill.)
Birecik Tip 1
Birecik Tip 3
Birecik Tip 4
Şanlıurfa 2. Grup (Amygdalus turcomenica Lincz.)
Birecik Tip 5
Birecik Tip 7
Birecik Tip 8
Niğde Tip 2
Ortalama Ağaç Yaşı
(Yıl)
14 - 28
16
20
14
13 - 25
13
19
24
10 - 21
12
21
17
11 - 29
12
29
20
12 - 23
14
12
17
10 - 26
10
24
19
10 - 19
10
13
16
GA Tip 6
Şekil 3.2 Yabani Badem tiplerinde yaş halkalarının görünümü
44
Safder BAYAZİT
Şekil 3.3. Birecik Tip 3’de yaş halkalarının görünümü
2003, 2004 ve 2005 yıllarında yürütülen bu araştırmada fenolojik ve
morfolojik ölçümler ve gözlemler arazi koşullarında gerçekleştirilirken, bu
genotiplerden elde edilen meyvelerde pomolojik analizler Ç.Ü.Z.F. Bahçe Bitkileri
Bölümü Pomoloji laboratuvarında gerçekleştirilmiştir.
Araştırmanın bir diğer ayağını oluşturan RAPD analizi için DNA
ekstraksiyonu
Ç.Ü.Z.F.
Bahçe
Bitkileri
Bölümü
Bitki
Biyoteknonolojisi
laboratuvarında gerçekleştirilmiştir. PCR optimizasyonu ve RAPD Jel Elektroforezi
çalışmaları ise Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü
Biyoteknoloji laboratuvarında yürütülmüştür.
3.1.1. Konya Ereğli İlçesinden Seçilen Yabani Badem Tipleri
Konya – Ereğli’de yabani badem popülasyonunun yoğunluk kazandığı
Ayrancı Barajı bölgesinden 7 (Şekil 3.4) ve İvriz bölgesinden 7 (Şekil 3.5) olmak
üzere toplam 14 yabani badem tipi seçilmiş ve denemede kullanılmıştır.
Bu yabani badem tiplerinin merkez olarak kabul edilen Ereğli’ye olan
uzaklıkları, bulundukları arazideki yöneyleri ve denizden yükseklikleri Çizelge 3.2’
de verilmiştir.
45
Safder BAYAZİT
Çizelge 3.2. Konya Ayrancı ve İvriz bölgelerinden seçilen yabani badem
tiplerinin konumları
Ayrancı
Merkez
İvriz
KONYA
Şehir
Tipler
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Merkeze Olan
Uzaklık
(km)
45
45
45
45
45
45
45
20
20
20
20
20
20
20
Yöney
Kuzey
Kuzey
Kuzey
Kuzey
Kuzey
Kuzey
Kuzey
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Doğu
Kuzey Doğu
Kuzey Doğu
Kuzey
Kuzey
Rakım
(m)
1250
1250
1250
1250
1250
1230
1250
1250
1250
1250
1250
1250
1230
1250
Şekil 3.4. Konya Ayrancı bölgesi yabani badem populasyonu
46
Safder BAYAZİT
Şekil 3.5. Konya İvriz bölgesi yabani badem populasyonu
3.1.2. Nevşehir – Göreme’ den Seçilen Yabani Badem Tipleri
Nevşehir ilinde yabani badem genotiplerinin yoğun olarak bulunduğu ve en
fazla fenolojik ve morfolojik farklılıkların görüldüğü Göreme’ de, Açık Hava Müzesi
içerisinden 11 (Şekil 3.6) ve Göreme - Kayseri yolu civarından 10 (Şekil 3.7) olmak
üzere toplam 21 yabani badem genotipi araştırmamızda kullanılmıştır. Bu yabani
badem tiplerinin merkez olarak kabul edilen Göreme’ye olan uzaklıkları, yöney ve
rakım değerleri Çizelge 3.3’de verilmiştir.
Şekil 3.6. Açık Hava Müzesi İçi yabani badem populasyonu
47
Safder BAYAZİT
Çizelge 3.3. Nevşehir Göreme’ den seçilen yabani badem tiplerinin
konumları
Merkezler
Göreme
NEVŞEHİR
AHM
Şehir
Tipler
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Merkeze Olan
Uzaklık
(km)
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
Yöney
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Kuzey Batı
Batı
Batı
Batı
Kuzey
Kuzey
Batı
Kuzey
AHM: Açık Hava Müzesi İçi
Şekil 3.7. Göreme yabani badem populasyonu
48
Rakım
(m)
1060
1060
1060
1060
1060
1060
1060
1060
1060
1060
1060
1060
1070
1090
1090
1090
1090
1090
1090
1090
1090
Safder BAYAZİT
3.1.3. Niğde Ulukışla’ dan Seçilen Yabani Badem Tipleri
Niğde İlinde farklı bölgelerde yabani badem genotiplerinin bulunduğu 2002
yılında yapılan arazi gezileri ile belirlenmiş, Pozantı ve Ulukışla ilçeleri arasındaki
dağlık bölgede yoğunluk kazandığı (Şekil 3.8) saptanmıştır. Bu bölgeden amacımıza
uygun 11 yabani badem genotipi çalışmalarımızda kullanılmak üzere seçilmiştir.
Niğde Ulukışla ilçesinin merkez kabul edildiği bölgeden seçilen badem
genotiplerinin bu merkeze olan uzaklıkları, yöneyleri ve denizden olan yükseklikleri
Çizelge 3.4’ de verilmiştir.
NİĞDE
Şehir
Merkez
Tipler
ULUKIŞLA
Çizelge 3.4’. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinin
konumları
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
Merkeze Olan
Uzaklık
(km)
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
Yöney
Doğu
Doğu
Doğu
Doğu
Doğu
Doğu
Kuzey
Kuzey Doğu
Doğu
Doğu
Doğu
Şekil 3.8. Niğde Ulukışla yabani badem polasyonu
49
Rakım
(m)
1100
1100
1100
1100
1100
1100
1100
1100
1100
1100
1100
Safder BAYAZİT
3.1.4. Gaziantep’ten Seçilen Yabani Badem Tipleri
Gaziantep ilinde yabani badem tiplerinin yoğun olarak bulunduğu 3 farklı
bölgede bitki seçimine gidilmiştir. Bu bölgelerden Gaziantep - Nizip yolundan 8
(Şekil 3.9), İbrahim Şehri mevkiinden 5 (Şekil 3.10) ve Küllü yolu mevkiinden 2
(Şekil 3.11) olmak üzere toplam 15 adet yabani badem genotipi çalışmamızda
kullanılmıştır. Yabani badem genotiplerinin Gaziantep ilinin merkez kabul edildiği
bu bölgede merkeze olan uzaklıkları, yöneyleri ve denizden olan yükseklikleri
Çizelge 3.5’ de verilmiştir.
Çizelge 3.5. Gaziantep’ten seçilen yabani badem tiplerinin konumları
Merkezler
Nizip Demiryolu
Şehir
İbrahim
Şehri
GAZİANTEP
KY
Tipler
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
Tip 12
Tip 13
Tip 14
Tip 15
Merkeze Olan
Uzaklık
(km)
15
15
15
15
15
15
15
15
23
23
28
28
28
28
28
Yöney
Açık
Açık
Açık
Açık
Açık
Açık
Açık
Açık
Açık
Açık
Batı
Batı
Batı
Batı
Batı
Rakım
(m)
780
780
780
780
780
780
780
780
740
740
830
830
830
830
830
KY: Küllü Yolu
Şekil 3.9. Nizip Demiryolu yabani badem populasyonu
50
Safder BAYAZİT
Şekil 3.10. İbrahimşehir yabani badem populasyonu
Şekil 3.11. Küllü Yolu yabani badem populasyonu
51
Safder BAYAZİT
3.1.5. Şanlıurfa Birecik’ten Seçilen Yabani Badem Tipleri
Şanlıurfa – Birecik ilçesinin Cennet Bahçesi bölgesinden 6 (Şekil 3.12) ve
Yukarı İncirli Yolu mevkiinden 2 (Şekil 3.13) olmak üzere toplam 8 adet yabani
badem genotipi çalışmamızda materyal olarak kullanılmıştır. Bu yabani badem
tiplerinin merkez olarak kabul edilen Birecik’e olan uzaklıkları, yöneyleri ve
denizden olan yükseklikleri Çizelge 3.6’da verilmiştir.
Merkezler
Tipler
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
YİY
ŞANLIURFA
Şehir
Cennet
Bahçesi
Çizelge 3.6. Şanlıurfa Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinin
konumları
Merkeze Olan
Uzaklık
(km)
4
4
4
4
4
4
9
9
Yöney
Batı
Batı
Doğu
Batı
Güney Batı
Güney Batı
Açık
Açık
YİY: Yukarı İncirli Yolu
Şekil 3.12. Cennet Bahçesi yabani badem populasyonu
52
Rakım
(m)
370
370
370
370
370
370
360
360
Safder BAYAZİT
Şekil 3.13. Yukarı İncirli Yolu yabani badem populasyonu
Konya – Ereğli, Nevşehir – Göreme, Niğde - Ulukışla, Gaziantep – Nizip ve
Şanlıurfa - Birecik ilçelerinden seçilen toplam 69 yabani badem genotipi
kullanılmıştır. Materyalin seçiminde, belirtilen bölgelere özgü bitkilerin yanı sıra,
farklı özellik gösterenler de seçilmiş ve bu tiplerde fenolojik, morfolojik ve
pomolojik özellikler incelenmiştir. Ayrıca 2003 ve 2005 yıllarında meyve oluşturan
tiplere ait meyvelerde pomolojik analizlerde gerçekleştirilmiştir.
Bunların genç yaprakları ve sürgün uçlarında DNA izolasyonu yapılarak
RAPD analizleri gerçekleştirilmiştir.
3.2. Metot
Araştırmada, farklı deneme bölgelerinde bulunan yabani badem tipleri 2003,
2004 ve 2005 yıllarında fenolojik, morfolojik ve pomolojik özellikleri açısından
incelenmiş ve RAPD analizleri ile moleküler olarak ta
tanımlanmıştır. Yabani
badem tiplerinin fenolojik, morfolojik ve pomolojik özelliklerin saptanmasında
Gülcan (1985) tarafından hazırlanan IPGR Almond Descriptor’ü kullanılmıştır.
53
Safder BAYAZİT
3. 2.1. Fenolojik Gözlemler
Çiçek özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 2003, 2004 ve 2005 yıllarını
kapsayan araştırmalarda Mart ayı itibariyle araziye çıkılmış ve çiçeklenme zamanları
her bölgedeki bitkiler için ayrı ayrı belirlenmiştir. Çok erken veya çok geç çiçek açan
yabani badem tipleri kaydedilmiştir. Ayrıca yabani badem tiplerinin ayrımında çiçek
iriliği ve taç yaprak rengi farklılıkları da gözlemsel olarak saptanmıştır.
3.2.1.1. İlk Çiçeklenme Tarihi
Yabani badem tiplerinin her biri için ilk çiçeklenme tarihi, çiçek
tomurcuklarının %10’unun açtığı dönem (Şekil 3.14) olarak kabul edilmiştir.
3.2.1.2. Tam Çiçeklenme Tarihi
Tam çiçeklenme, çiçek tomurcuklarının %70’inin açtığı dönem (Şekil 3.14)
olarak kabul edilmiştir.
Şekil 3.14. Yabani badem tiplerinde İlk Çiçeklenme ve Tam Çiçeklenme durumları
54
Safder BAYAZİT
3.2.1.3. Çiçek Oluşum Yeri
Yabani badem tiplerinin her biri için çiçek tomurcuklarının üzerinde oluştuğu
yapılar yıllık dal, karışık yapılar ve spur yapılar olarak belirlenmiştir.
3.2.1.4. Çiçek İriliği
Çiçek iriliği, her bir yabani badem tipi için tam çiçeklenme döneminde yabani
badem tiplerinin yetiştiği bölgelerde kıraç alanların ağaçlandırılması amacıyla
tohumdan yetiştirilmiş Prunus dulcis L. var amara’nın çiçeği ile kıyaslama yapılarak
(Şekil 3.15) saptanmıştır.
Şekil 3.15. Yabani ve kültür formu çiçek iriliği
3.2.1.5. Taç Yaprak Rengi
İllerden seçilen yabani badem tiplerinde tam çiçeklenme döneminde;
Beyaz
Açık pembe
Pembe
Koyu pembe olarak belirlenmiştir (Şekil 3.16).
Beyaz
Açık pembe
Pembe
Koyu pembe
Şekil 3.16. Yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri
55
Safder BAYAZİT
3.2.1.6. Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu
Her bir yabani badem tipinde
Az
Orta
Fazla olarak değerlendirilmiştir.
3.2.1.7. Bir Çiçekteki Dişi Organ Sayısı
Tam çiçeklenme döneminde her bir yabani badem tipinde 30 adet çiçekte
sayım yapılarak belirlenmiştir.
3.2.1.8. İç Badem Olgunlaşma Tarihi
2003, 2004 ve 2005 deneme yıllarında Haziran ve Temmuz ayı itibariyle iç
badem olgunlaşma tarihini belirlemek için araziye çıkılmıştır. Badem tiplerinde iç
badem olgunlaşmasının göstergesi olarak yeşil kabuğun sert kabuktan ayrıldığı
(kavlama) dönem kabul edilmiş ve yabani badem tiplerinde kavlamanın görüldüğü
tarih iç badem olgunlaşma zamanı olarak kaydedilmiştir. Her bölgeden seçilen
yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihi çok erken veya çok geç olan
genotiplerde saptanmıştır.
3. 2. 2. Morfolojik Analizler
Morfolojik ölçümler, denemenin 3 yılında da üzerinde çalışılan yabani badem
genotiplerinin dinlenmeye girdikleri Kasım ayında gerçekleştirilmiştir.
3.2.2.1. Taç Yüksekliği (cm)
Yabani badem tiplerinde toprak seviyesinden en uç noktaya kadar ölçüm
yapılarak belirlenmiştir.
56
Safder BAYAZİT
3.2.2.2. Taç Genişliği (cm)
Yabani badem tiplerinde en geniş iki nokta arası ölçülerek yabani badem
tiplerinin taç genişlikleri elde edilmiştir.
3.2.2.3. Ağaç Gücü
Yapılan
ön
gözlemler
neticesinde
yabani
badem
tiplerinin
kültür
bademlerinden (Prunus dulcis L.) daha zayıf ağaçlar oluşturduğu saptanmıştır. Bu
nedenle her bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde ve her bölgeden seçilen yabani
badem tipleri kendi aralarında kıyaslanarak;
Zayıf
3
Orta
5
Güçlü
7 şeklinde belirlenmiştir.
3.2.2.4. Gövde Sayısı (adet)
Her bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde sayıları tek tek sayılarak
(Şekil 3.17) belirlenmiştir.
Şekil 3.17. Ocaktaki gövde sayısı
57
Safder BAYAZİT
3.2.2.5. Ocaklarda Dallanma Durumu
Seçilen yabani badem tiplerinde ve her bölgeden seçilen yabani badem tipleri
kendi aralarında kıyaslanarak;
Seyrek
3
Orta
5
Sık
7
şeklinde değerlendirilmiştir.
3.2.2.6. Yıllık Dal Büyümesi (cm)
1 yaşlı dallarda büyümenin tamamlandığı Kasım ayı içerisinde ölçüm
yapılarak belirlenmiştir. Ölçüm seçilen yabani badem tiplerinde 30 adet yıllık
sürgünde gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilerin ortalaması alınarak yabani badem
tiplerinde ortalama yıllık dal büyümesi saptanmıştır.
3.2.2.7. Yıllık Dal Rengi
Yabani badem tiplerinde yıllık sürgünlerde antosiyanin birikimi (Şekil 3.18);
Antosiyanin birikimi yok
0
Düşük
3
Orta
5
Yüksek
7
şeklinde görsel olarak belirlenmiştir.
Yok
Az
Orta
Yüksek
Şekil 3.18. Yıllık dallardaki antosyanin birikimi
58
Safder BAYAZİT
3.2.2.8. Yıllık Dallardaki Yaprak Sayısı (adet)
Yaprakların normal iriliklerine ulaştıkları Temmuz - Ağustos aylarında,
seçilen yabani badem tiplerinde her ocakta 30 adet yıllık sürgün üzerinde bulunan
yapraklar tek tek sayılmış ve sürgün başına oluşan ortalama yaprak sayısı
saptanmıştır.
3.2.2.9. Yaprak Uzunluğu (cm)
Yabani badem tiplerinde 3 yinelemeli ve her yinelemede 20 adet yaprak
olacak şekilde tamamen tesadüfen alınan 60 adet olgun yaprakta yaprak sapı ile
yaprak ayasının birleştiği kısımdan yaprak ucuna kadar olan kısmın ölçülmesi ile
elde edilmiştir. Elde edilen verilerin ortalamalarının alınması ile her yabani badem
tipi için ortalama yaprak uzunluğu elde edilmiştir.
3.2.2.10. Yaprak Genişliği (cm)
olacak şekilde tamamen tesadüfen alınan 60 adet olgun yaprakta yaprak ayasının en
geniş kısmı ölçülerek ortalaması alınmıştır.
3.2.2.11. Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)
olacak şekilde tamamen tesadüfen alınan 60 adet olgun yaprakta yaprak sapı
uzunlukları tek tek ölçülmüş ve ortalaması alınarak denemede kullanılan her yabani
badem tipi için ortalama yaprak sapı uzunluğu belirlenmiştir.
3.2.2.12. Yaprak Rengi
Tiplere ait yaprakların renkleri olgun yapraklarda
Açık yeşil
Yeşil
Koyu yeşil
Gri olarak saptanmış, her bir badem tipi için kaydedilmiştir.
59
Safder BAYAZİT
3.2.3. Pomolojik Analizler
Her bölgeden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen meyveler her
yabani badem tipi için ayrı ayrı alınmış ve bu meyvelerde aşağıdaki ölçümler
3.2.3.1. Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)
Her yabani badem tipine ait 30 meyvenin 3 yinelemeli ve her yinelemede 10
adet meyvenin 0.01g’a duyarlı hassas terazi ile teker teker tartılarak ortalamalarının
alınması suretiyle gerçekleştirilmiştir.
3.2.3.2. Yeşil Kabuğun Sert Kabuktan Ayrılma Durumu
(kavlama)
Alınan meyve örneklerinin tamamına bakılarak incelenmiş ve % olarak ifade
edilmiştir.
3.2.3.3. Meyve Boyutları (En, Boy, Yükseklik) (mm)
Her yabani badem tipine ait 30 meyvenin 3 yinelemeli ve her yinelemede 10
adet meyveye ait en, boy ve yükseklik ölçümleri 0.01 mm’ ye duyarlı kompas ile
ölçülerek ortalamalarının alınması yoluyla gerçekleştirilmiştir.
3.2.3.4. Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)
Meyve şekil indeksinin belirlenmesinde 3 yinelemeli ve her yinelemede 10
adet meyvenin en ve boyları 0.01 mm’ ye duyarlı dijital kumpas ile ölçülmüştür.
Meyve eni / Meyve boyu oranları;
<0.40
Çok dar
0.40-0.48
Dar
0.49-0.55
Orta
0.56-0.65
Geniş
>0.65
Çok geniş olarak belirlenmiştir.
60
Safder BAYAZİT
3.2.3.5. Meyve Şekli
Yuvarlak şekilli
Oval şekilli
Kalp şekilli
Çok dar şeklinde gözlemsel olarak değerlendirilmiştir.
3.2.3.6. Kabuk Kalınlığı (mm)
Meyve kabuk kalınlıkları, 3 yinelemeli ve her yinelemede 10 adet meyve
olacak şekilde toplam 30 adet meyvede kabuğun stur dışındaki kısmından 0.01 mm’
ye duyarlı kompas ile ölçülerek ortalamalarının alınması suretiyle belirlenmiştir.
3.2.3.7. Sert Kabuk Rengi
Çok açık
1
Açık
3
Orta
5
Koyu
7
olarak belirlenmiştir (Şekil 3.19)
AHM 1
Göreme Tip 7
GA Tip 5
GA Tip 6
(Çok açık)
(Açık)
(Orta)
(Koyu)
Şekil 3.19. Yabani badem tiplerinde sert kabuk renkleri
61
Safder BAYAZİT
3.2.3.8. Sert Kabuğun Gözeneklilik Durumu
Düz
0
Az gözenekli
3
Orta
5
Sık gözenekli
7
Çizgili
9
olarak belirlenmiştir.
3.2.3.9. Sert Kabuğun Açılma Durumu
Açılma yok
0
Açık
5
Çok geniş
9
olarak belirlenmiştir.
3.2.3.10. Meyve İç Rengi
Çok açık
1
Açık
3
Orta
5
Koyu
7
Çok koyu
9
şeklinde belirlenmiştir (Şekil 3.20).
AHM 5
(Açık)
GA 1
(Orta)
Birecik 6
(Koyu)
Şekil 3.20. Yabani bademlerde iç renk skalası
62
Safder BAYAZİT
3.2.3.11. İç Badem Tüylülük
Düşük
3
Orta
5
Yüksek
7
Çok yüksek
9
şeklinde belirlenmiştir.
3.2.3.12. Tat Durumu
Tatlı
3
Orta
5
Acı
7
şeklinde belirlenmiştir.
3.2.3.13. İkiz Badem Oranı (%)
Alınan meyve örnekleri tek tek kırılmış ve ikiz badem oranı % olarak
belirlenmiştir.
3.2.3.14. Çift Badem Oranı (%)
Alınan meyve örnekleri tek tek kırılmış ve çift badem oranı % olarak
belirlenmiştir.
3.2.4. Morfolojik Özelliklerin Benzerlik İlişkilendirilmesi
Euclidean uzaklık katsayısı kullanılarak MVSP software package version 3.1
(Kovach, 1999) programı ile, dendogram ise UPGMA (Unweighted Pair-Group
Method of the Arithmetic Average) analizi ile oluşturulmuştur.
3.2.5. Moleküler Analizler
Moleküler yöntemlerden RAPD tekniği (Şekil 3.22) seçilen yabani badem
tiplerinin benzerlik ve farklılıklarını belirlemek amacıyla kullanılmıştır.
63
Safder BAYAZİT
3.2.5.1. DNA İzolasyonu
Araştırmanın yürütüldüğü 5 farklı ilden sağlanan bitkisel materyallerden
DNA izolasyonu
Ç.Ü.Z.F.
Bahçe
Bitkileri
Bölümü
Bitki
Biyoteknolojisi
laboratuvarında gerçekleştirilmiştir.
DNA parmakizlerini belirlemek amacıyla DNA ekstraksiyonu yapılacak
yabani badem genotiplerinin geç yaprakları kullanılmıştır (Şekil 3.21). Bunun en
büyük nedeni, DNA ile birlikte ekstrakte edilen bileşiklerden özellikle fenoller ve
onların oksidasyon ürünleri ile orta lamel ve hücre duvarından sentezlenen polimerik
karbonhidratların DNA’ya bağlanarak DNA’nın saflığını bozmalarıdır (Kacar,
2001). Bu nedenden dolayı özellikle fenollerin ve polimerik karbonhidratların daha
az oranlarda bulunduğu sürgün uçlarındaki genç yaprakçıklar DNA izolasyonu için
kullanılmıştır.
Şekil 3.21. DNA ekstraksiyonunda kullanılan
genç yapraklar.
DNA izolasyon yöntemi olarak Dellaporta ve ark.’nın (1983) ortaya
koydukları yöntem modifiye edilerek kullanılmıştır.
* 3 g taze yaprak alınarak sıvı azot ile havan içerisinde iyice öğütülür.
* Öğütülen yaprak örnekleri 50 ml’lik santrifüj tüplerine aktarılır.
* Oda sıcaklığında birkaç dakika bekletilen tüplere 15 ml ekstraksiyon buffer
A eklenerek 30 dk 65 0C’de inkübe edilir.
* 2 dk buz üzerinde bekletilir.
* 5M KAc çözeltisinden 6 ml eklenerek 5 dk buz üzerinde bekletilir.
64
Safder BAYAZİT
* 13.475 rpm’de ve 4 0C’de 20 dk santrifüj edilir.
* Süpernatant temiz bir santrifüj tüpüne aktarılır ve üzerine 15 ml
isopropanol (-20 0C) eklenir
* 15-30 dk oda sıcaklığında bekletildikten sonra 5000 rpm’de 10 dk santrifüj
edilir.
* Sıvı kısım tüpten uzaklaştırılarak 1dk süre ile tüpler ters çevrilerek
bekletilir.
* Çökelen kısma (pellet) 5 ml 76 % ETOH + NH4Ac (10 mM) eklenerek
yıkama yapılır ve 20 dk oda sıcaklığında bekletilir.
* 4 0C de 10 dk 5000 rpm’de santrifüj edilerek, üst kısım (süpernatant) tüpten
uzaklaştırılır.
* 1,5 ml T50E10 eklenerek 1 saat 37 0C’de çalkalanarak inkübe edilir.
* NaAc (3M) çözeltisinden 150 µl eklenerek buz üzerinde 20 dk bekletilir.
* 15 dk 12.000 rpm hızda santrifüj edilerek sıvı faz temiz bir santrifüj tüpüne
aktarılır ve üzerine 15 ml isopropanol eklenerek DNA iplikçiklerinin
çöktürülmesi sağlanır.
* Oda sıcaklığında 30 – 60 dk inkübe edildikten sonra 10 dk 6000 rpm de
santrifüj edilir
* Sıvı kısım tüpten uzaklaştırılarak çökelti 37 0C’de 30 dk inkübe edilir
* 76 % ETOH+NH4Ac solusyonundan 5 ml çökelen (pellet) kısma eklenerek
yıkama yapılır ve oda sıcaklığında bekletilir.
* 10 dk 10.000 rpm’de santrifüj edilir ve sıvı kısım tüpten uzaklaştırılır
* Tüp içerisindeki çökleti (DNA) 37 0C’de 30 dk süre ile kurutulur
* Kurutulan çökelti (DNA) 500 µl TE+RNAse solusyonu içerisinde
çözdürülerek, -20 0C’de saklanır.
Elde edilen DNA’ların saflıkları spektrofotometrede (Milton Roy Spectronik 1201)
260 ve 280 nm’de okuma yapılarak belirlenmiştir. DNA miktarı ise (ng/µl=
µg/ml)= OD260 X seyreltme faktörü X 50/1000) formülü ile hesaplanmıştır.
65
Safder BAYAZİT
Şekil 3.22. RAPD tekniğinin uygulama aşamaları
3.2.5.2.
PCR uygulamaları
Amplifikasyon koşulları ve PCR döngü programı aşağıda verildiği şekilde
Ergül ve ark’a (2002) göre gerçekleştirilmiştir.
Amplifikasyon koşulları:
0.5 ml ependorf tüpte;
200 ng genomik DNA
2.5 mM 10X reaksiyon buffer
2.5 mM MgCl2
5mM dNTP
50 ng primer
1 ünite DNA polimeraz (promega)
karışımı ddH2O ile 25 µl’ye tamamlandıktan sonra PTC-100 MJ Research marka
“thermo cycler” cihazında amplifikasyon gerçekleştirilmiştir.
66
Safder BAYAZİT
PCR döngü programı
0
94 C’de 5 dakika ön denatürasyondan sonra
1. 94 0C’de 30 sn DNA çift iplikçiğinin ayrılması (denatürasyon)
2. 35 0C’de 1 dk primer bağlanması (annealing)
3. 72 0C’de 1 dk 45 sn yeni iplikçiğin yazılımı (ekstension)
1.-3. aşamalar 35 döngü
72 0C’de10 dk son yazılım olarak düzenlenmiştir.
RAPD Analizlerinde Kullanılan Primerler
Araştırmada sentetik oligonükleotidler olarak denenen 36 adet primerden
daha iyi sonuç veren 20 primer seçilmiş ve RAPD analizleri için kullanılmıştır.
Kullanılan primerler ve bunlara ait baz dizileri Çizelge 3.7’de verilmiştir.
3.2.5.3. RAPD Agaroz Jel Elektroforez Koşulları
Agaroz jel elektroforezi; 5 µl yükleme bufferi (% 40 sucrose, %0.25
bromofenol blue) eklenen PCR ürünlerinin elektroforezi agaroz jel ortamında
gerçekleştirilmiştir. 24 hücreli jel tepsileri kullanılarak % 1.5’luk agarozda 1X TBE
(Trisma Base. Borik asit. EDTA) buffer’da 3.5 saat süre ile 100 Volt’da yürütülen
örnekler 0.35 µg/ml ethidium bromide ile boyanmış ve UV altında Polaroid type 667
siyah beyaz filmle görüntülenmiştir.
3.2.5.4. Sonuçların Değerlendirilmesi
Polaroid film üzerine görüntülenen bantların okunmasında sadece kuvvetli
bantlar değerlendirmeye alınmıştır. Bantların okunması yabani badem tiplerinde var
olma ya da olmama durumuna göre bantlar “1” veya “0” şeklinde değerlendirilmiş ve
Jaccard’ın (Jaccard 1908) benzerlik indeksleri, MVSP software package version 3.1
(Kovach, 1999) proğramı kullanılarak aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.
Sij=Nij/(Nii+Nij+Njj)
Sij: iki genotip (i. ve j.) arasındaki benzerlik indeksi,
Nij: iki genotipde de bulunan bant sayısı (homolog bant sayısı)
Nii: i. genotipte bulunup j. genotipte bulunmayan bant sayısı
67
Safder BAYAZİT
Njj: j. genotipte bulunup i. genotipte bulunmayan bant sayısı
Dendogram ise; UPGMA (Unweighted Pair-Group Method of the Arithmetic
Average) analizi ile oluşturulmuştur.
Sonuçların değerlendirilmesinde kullanılan ikinci istatistik analiz yöntemi
olarak Principle Coordinate Analysis (PCO) seçilmiştir. Genotiplerin çoklu boyutta
dağılımını gösteren bu analizlerde 1. ve 2. koordinatlardaki dağılımı MVSP software
package version 3.1 (Kovach, 1999) programı ile scatter-plot üzerinde gösterilmiştir.
Çizelge 3.7. RAPD analizlerinde kullanılan primerler ve baz dizilişleri
Primer
Baz dizisi 5’-3’
OPA 01
GAGGCCCTTC
OPA 03
AGTGAGCCAC
OPA 05
AGGGGTCTTG
OPA 06
GGTCCCTGAC
OPA 07
GAAACGGGTG
OPA 10
GTGATCGCAG
OPA 08
GTGACGTAGG
OPA 14
TCTGTGCTGG
OPA 16
AGCCAGCGAA
OPA 18
AGGTGACCGT
OPA 19
CAAACGTCGG
OPA 20
GTTGCGATCC
OPO 02
ACGTAGCGTC
OPO 04
AAGTCCGCTC
UBC 340
AGGGAGTTCC
UBC 237
CGACCAGAGC
UBC 238
CTCTCCAGCA
P 123
GGGATTCGAC
P 166
GTGACGGACT
P 394
CGACTCCAAC
68
Safder BAYAZİT
3.2.6. Deneme Deseni ve İstatistiksel Değerlendirme
Morfolojik ve pomolojik özelliklerin değerlendirilmesine ilişkin deneme,
Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 3 yinelemeli ve her yinelemede 10 adet
yıllık dal, 10 adet meyve ve 20 adet yaprak olacak şekilde düzenlenmiştir.
Elde edilen veriler MSTAT-C istatistik paket programı kullanılarak varyans
analizi tesadüf blokları deneme desenine göre yapılmıştır. Ortalama değerler
arasındaki karşılaştırmalar en küçük güvenilir farka (E.G.F = LSD) göre 0.05
olasılıkta test edilmiştir.
69
4. BULGULAR VE TARTIŞMA
Safder BAYAZİT
4.1. Bulgular
4.1.1. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Fenolojik Gözlemler
Seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme tarihi, tam çiçeklenme tarihi,
çiçek iriliği, taç yaprak rengi, çiçek oluşum yeri, tomurcuklarda çift çiçek oluşumu
ve bir çiçekteki pistil sayısı her yabani badem tipi için 2003, 2004 ve 2005 yıllarında
ayrı ayrı belirlenmiştir. Yabani badem tiplerinde çiçek özelliklerinin belirlenmesi
Gülcan’a (1985) göre gerçekleştirilmiştir.
4.1.1.1.
Konya / Ereğli’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Çiçek
Özellikleri
4.1.1.1.(1). İlk Çiçeklenme Tarihleri
Konya – Ereğli’den seçilen badem tiplerinde 2003 yılında ilk çiçeklenme
tarihleri açısından en erken ve en geç ilk çiçeklenmeye erişen tipler arasında 10
günlük bir fark saptanmıştır. Yabani badem tiplerinin ilk çiçeklenme tarihleri 10
Nisan 2003 (İvriz Tip 5) ile 20 Nisan 2003 (İvriz Tip 6) arasında değişim
göstermiştir. İlk çiçeklenme İvriz Tip 3 ve 4’de 12 Nisan’da, İvriz Tip 1 ve Ayrancı
Tip 1’de 13 Nisan’da, İvriz Tip 7 ve Ayrancı Tip 6’da 14 Nisan’da gerçekleşmiştir.
Bu tiplerden 1 gün sonra İvriz Tip 2’de ilk çiçeklenme gözlenirken, diğer tiplerde ise
17 Nisan’da ilk çiçeklenme saptanmıştır (Çizelge 4.1).
Denemenin ikinci yılında ilk çiçeklenme tarihleri 25 Mart ile 1 Nisan arasında
değişim göstermiş, 2003 yılı gözlemlerinin aksine 2004 yılı gözlemlerinde yabani
badem tiplerinde ilk çiçeklenme tarihleri arasında 5 günlük bir fark olduğu
belirlenmiştir. Bununla birlikte 2004 yılı ilk çiçeklenme tarihlerinde 2003 yılı ilk
çiçeklenme tarihlerine göre 20 güne varan
erkencilik görülmüştür. Ayrancı
bölgesinden seçilen yabani badem genotiplerinin tamamı ve İvriz bölgesinden seçilen
Tip 5’de ilk çiçeklenme 25 Mart itibariyle gerçekleşirken (Şekil 4.1), İvriz Tip 6’da
ilk çiçeklenme tarihi 1 Nisan olarak saptanmıştır. İvriz bölgesinden seçilen diğer 5
yabani badem tipinde ise ilk çiçeklenme tarihi 27 Mart olarak belirlenmiştir.
70
Safder BAYAZİT
Denemenin üçüncü yılında ilk çiçeklenme tarihleri 2 Nisan (Ayrancı Tip 5)
ile 10 Nisan (İvriz Tip 6) arasında değişim göstermiştir. Çizelge 4.1’de de görüleceği
gibi ilk ve son ilk çiçeklenmeye erişen tipler arasında 8 günlük bir sürenin olduğu
görülmektedir. Ayrancı Tip 4, Tip 6 ve İvriz Tip 4’de ilk çiçeklenme tarihi 3 Nisan
olarak belirlenirken, Ayrancı Tip 1, İvriz Tip 1 ve Tip 5’de 5 Nisan olarak
saptanmıştır. Bölgeden seçilen diğer yabani badem tiplerinin 7 Nisan’da ilk
çiçeklenmeye eriştikleri belirlenmiştir.
Seçilen yabani badem genotiplerinde ilk çiçeklenme tarihlerinin yıllara göre
farklılık göstermesinin nedeni iklim koşullarının yıllara göre deşiklik göstermesinden
kaynaklanmaktadır.
Şekil 4.1. İvriz Tip 5 yabani badem tipinde çiçeklenme başlangıcı
4.1.1.1.(2). Tam Çiçeklenme Tarihleri
2003 yılı gözlemlerinde tam çiçeklenme tarihleri yabani badem tiplerinde
birbirine yakın bulunmuştur. En erken tam çiçeklenmeye erişen yabani badem tipi
İvriz bölgesinden seçilen Tip 5 (15 Nisan) olurken, İvriz bölgesinden seçilen Tip 6
ise 24 Nisan tarihinde tam çiçeklenmeye erişerek en geç tam çiçeklenme gösteren tip
olmuştur (Çizelge 4.1). Tam çiçeklenmeye erişme zamanları bu tarihler arasında yer
alan diğer tiplerden ise 6 adedi (Ayrancı Tip 1, 6 ve İvriz Tip 1, 3, 4, 7) 17 Nisan’da
ve 6 adedi de (Ayrancı Tip 2, 3, 4, 5, 7 ve İvriz Tip 2) 20 Nisan’da tam çiçeklenmeye
erişmişlerdir.
71
Safder BAYAZİT
2004 yılı gözlemlerinde tam çiçeklenme tarihleri yakın bulunmuştur. Ayrancı
bölgesinden seçilen tiplerin tamamı (Şekil 4.3) ve İvriz bölgesinden seçilen Tip 5’de
tam çiçeklenme tarihi 1 Nisan olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.1). İvriz bölgesinden
seçilen Tip 6’da tam çiçeklenme 7 Nisan’da gerçekleşmiş (Şekil 4.2) ve 2004 yılı
gözlemlerine göre Ereğli ilçesinden seçilen tipler arasında en geç tam çiçeklenmeye
erişen tip olmuştur. Bunlara ilave olarak İvriz’den seçilen Tip 1, 2, 3, 4 ve 7’de tam
çiçeklenme tarihleri 3 Nisan olarak saptanmıştır.
Şekil 4.2. İvriz Tip 6 ve 7’de tam çiçeklenme
2005 yılı gözlemlerinde ise tam çiçeklenme tarihleri Ayrancı Tip 4 ve Tip
5’de 7 Nisan, Ayrancı Tip 6, İvriz Tip 1 ve Tip 5’de 9 Nisan olarak belirlenmiştir. 10
Nisan’da Ayrancı Tip 1, 11 Nisan’da Ayrancı Tip 3 tam çiçeklenmeye erişirken, 12
Nisan itibariyle İvriz Tip 2, 6 ve 7 ve 13 Nisan’da da İvriz Tip 3 tam çiçeklenmeye
erişmiştir. Bölgeden seçilen diğer 3 yabani badem tipinin (Ayrancı Tip 2 ve 7, İvriz
Tip 4) tam çiçeklenme tarihleri 14 Nisan olarak belirlenmiştir. İlk çiçeklenme ve tam
çiçeklenme tarihleri arasında 2003 ve 2004 yılı sonuçlarında olduğu gibi bir haftaya
yakın bir sürenin olduğu belirlenmiş ve beklenildiği şekilde tipler ilk çiçeklenme
tarihlerindeki sıraya paralel şekilde tam çiçeklenme göstermişlerdir (Çizelge 4.1).
72
Safder BAYAZİT
Şekil 4.3. Ayrancı Tip 6’da tam çiçeklenme durumu
4.1.1.1.(3). Çiçek Oluşum Yeri
2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemler sonucunda. Ayrancı ve İvriz
bölgelerinden seçilen yabani badem tiplerinin tamamında çiçek oluşum yeri karışık
yapılar olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.1). Yapılan gözlemlerde 3-10 cm arasında
değişen dikenlerin bu karışık yapılar üzerinde bulunduğu ve çiçeklerin bu dikenler
üzerinde de oluştuğu saptanmıştır (Çizelge 4.1).
Çizelge 4.1. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde çiçeklenme
zamanları ve çiçek oluşum yerleri
Tipler
Ayrancı
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
İvriz
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
İlk Çiçeklenme
Tarihi
2003
2004
2005
Tam Çiçeklenme
Tarihi
2003
2004
2005
Çiçek
Oluşum Yeri
2003 – 2004 2005
13 Nisan
17 Nisan
13 Nisan
17 Nisan
17 Nisan
14 Nisan
17 Nisan
25 Mart
25 Mart
25 Mart
25 Mart
25 Mart
25 Mart
25 Mart
05Nisan
07Nisan
07Nisan
03Nisan
02Nisan
03Nisan
07Nisan
17 Nisan
20 Nisan
20 Nisan
20 Nisan
20 Nisan
17 Nisan
20 Nisan
01 Nisan
01 Nisan
01 Nisan
01 Nisan
01 Nisan
01 Nisan
01 Nisan
10 Nisan
14 Nisan
11 Nisan
07 Nisan
07 Nisan
09 Nisan
14 Nisan
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
13 Nisan
15 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
10 Nisan
20 Nisan
14 Nisan
27Mart
27 Mart
27 Mart
27Mart
25Mart
01Nisan
27Mart
05Nisan
07Nisan
07Nisan
03Nisan
05Nisan
10Nisan
07Nisan
17 Nisan
20 Nisan
17 Nisan
17 Nisan
15 Nisan
24 Nisan
17 Nisan
03 Nisan
03 Nisan
03 Nisan
03 Nisan
01 Nisan
07 Nisan
03 Nisan
09 Nisan
12 Nisan
13 Nisan
14 Nisan
09 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
73
Safder BAYAZİT
4.1.1.1.(4). Çiçek İriliği
Yabani bademlerin çiçek iriliği normal bademlerin çiçek iriliği ile
kıyaslanmış ve 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemler sonucunda benzer
değerler elde edilmiştir. Yapılan gözlemler sonucunda Ayrancı Tip 7 ve İvriz Tip
1’de çiçek iriliklerinin normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü, diğer yabani badem
tiplerinde ise 1/4’ ü kadar oldukları saptanmıştır (Çizelge 4.2).
4.1.1.1.(5). Taç Yaprak Rengi
Yabani badem tiplerinde çiçeklerin taç yaprak renkleri tam çiçeklenme
döneminde saptanmıştır. 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemlerde yabani
badem tiplerindeki taç yaprak renkleri beyaz, açık pembe - beyaz, açık pembe ve
pembe olarak değerlendirilmiştir. Yıllar itibariyle yabani badem tiplerinde çiçek taç
yaprak renklerinde değişiklik gözlenmemiştir (Çizelge 4.2).
Ayrancı Tip 1 ve İvriz Tip 7’de çiçek taç yaprak renkleri pembe (Şekil 4.4)
olarak gözlemlenirken, Ayrancı Tip 5 ile İvriz Tip 1 ve 4’de beyaz olarak (Şekil 4.4)
saptanmıştır. Ayrancı Tip 7’de çiçek taç yaprak renklerinin açık pembe beyaz arası
bir renge sahip olduğu da görülmüştür. Her iki merkezden seçilen diğer yabani
badem tiplerinde ise çiçek taç yaprak renkleri açık pembe olarak belirlenmiştir.
İvriz Tip 7 (Pembe)
Ayrancı Tip 3 (Açık Pembe)
Ayrancı Tip 5 (Beyaz)
Şekil 4.4. Yabani badem tiplerine ait çiçeklerde taç yaprak renkleri
74
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.2. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani
badem genotiplerinde çiçek iriliği ve çiçek taç yaprak rengi
Çiçek İriliği
2004
1/5 Nİ
1/5 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/3 Nİ
2005
1/5 Nİ
1/5 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/3 Nİ
Çiçek Taç Yaprak
Rengi
2003-2004-2005
Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Beyaz
Açık Pembe
Açık Pembe Beyaz
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
Nİ: Normal İrilik
1/3 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/3 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
Beyaz
Açık pembe
Açık Pembe
Beyaz
Açık pembe
Açık pembe
Pembe
Tipler
Ayrancı
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
İvriz
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
2003
1/5 Nİ
1/5 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/3 Nİ
4.1.1.1.(6). Tomurcuklarda Çift Çiçek Oluşumu
Seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu gözlemsel
olarak belirlenmiştir. Yapılan gözlemler sonucunda denemenin 3 yılında da İvriz Tip
1’de tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna orta düzeyde saptanmıştır. Diğer tiplerin
tamamında bu değer az olarak elde edilmiştir. İncelenen tiplerin tamamında boğum
aralarının birbirine çok yakın olması bir tomurcuktan birden fazla çiçek oluştuğu
izlenimini verse de, dikkatle incelendiğinde bir tomurcuktan bir çiçek oluştuğu
belirlenmiştir (Çizelge 4.3).
4.1.1.1.(7). Bir Çiçekteki Ortalama Dişi Organ Sayısı
2003, 2004 ve 2005 yıllarında seçilen yabani badem tiplerinin tamamından 30
adet çiçek alınmış ve tek tek açılarak dişi organlarına bakılmıştır. Üzerinde çalışılan
tüm yabani badem tiplerinin çiçeklerindeki dişi organ sayısı denemenin 3 yılında da
1 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.3).
75
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.3. Konya Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde
tomurcuklarda çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki pistil sayısı
Tipler
Ayrancı
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
İvriz
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tomurcuklarda
Çift Çiçek Oluşumu
2003
2004
2005
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Orta
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Orta
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Bir Çiçekteki
Dişi Organ Sayısı
2003
2004
2005
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Orta
Az
Az
Az
Az
Az
Az
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4.1.1.2. Nevşehir İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin Çiçek
Özellikleri
Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tipleri 2003 yılında birbirlerine
çok yakın zamanlarda ilk çiçeklenmeye erişmişlerdir. Bu yabani badem tiplerinde ilk
çiçeklenme en erken 15 Nisan tarihinde Göreme Açık Hava Müzesi’nden seçilen Tip
1 ve 2 ile Göreme - Kayseri yolundan seçilen Tip 10’da saptanmıştır. Göreme
Kayseri yolunda bulunan Tip 6, 27 Nisan tarihinde çiçeklenerek bölgeden seçilen
tipler içerisinde 2003 yılında en geç ilk çiçeklenmeye erişen tip olmuştur (Çizelge
4.4). İlk çiçeklenme tarihi olarak belirlenen 15 Nisan’dan 3 gün sonra Göreme –
Kayseri yolundan seçilen 3 yabani badem tipi (Göreme Tip 2, 3 ve 9) ve AHM
içerisinde seçilen 7 yabani badem tipi (AHM Tip 3, 6, 7, 8, 9, 10 ve 11) ilk
çiçeklenmeye erişmiştir. Diğer tiplerin ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri 20 ve 21
Nisan olarak saptanmıştır.
Denemenin ikinci yılında ilk çiçeklenmede, 2003 yılı ilk çiçeklenme tarihine
oranla her tip için 20 güne varan bir erkencilik söz konusu olmuştur. 2004 yılı
gözlemlerinde Göreme Açık Hava Müzesi içerisinde bulunan Tip 1, 2, 9 ve 11’de.
76
Safder BAYAZİT
Göreme Kayseri yolunda bulunan tiplerden Tip 1, 5 ve 8’de 25 Mart tarihinde ilk
çiçeklenme gerçekleşmiştir. Göreme - Kayseri yolunda bulunan Tip 9 ve Açık hava
Müzesi içerisinden seçilen Tip 5 en geç ilk çiçeklenmeye erişen (sırasıyla 8 ve 9
Nisan) tipler olmuşlardır. Öteki yabani badem tiplerinin ilk çiçeklenme zamanları bu
tarihler arasında yer almıştır (Çizelge 4.4).
2005 yılında en erken ilk çiçeklenme 5 Nisan tarihinde Göreme – Kayseri
yolundan seçilen Tip 1’de gözlenirken, en geç ilk çiçeklenme 14 Nisan’da AHM Tip
5’te gerçekleşmiştir. Bölgeden seçilen tiplerden 4 adedi (Göreme- Kayseri Yolu Tip
9 ve 10, AHM Tip 1, 2) 7 Nisan’da, 7 adedi (Göreme- Kayseri Yolu Tip 3, 5 ve 7,
AHM Tip 6, 7, 8 ve 9) 8 Nisan’da ve 3 adedi (Göreme- Kayseri Yolu Tip 10 ve
AHM Tip 3, 4, 10 ve 11) 10 Nisanda ilk çiçeklenmeye erişmişlerdir (Çizelge 4.4).
2005 yılı ilk çiçeklenme tarihleri 2003 yılı ve 2004 yılı ilk çiçeklenme
tarihleri arasında yer alırken, yabani badem tiplerinin ilk çiçeklenmeye erişme
sıralamasında benzerlikler olduğu da görülmüştür.
İlk çiçeklenme ile tam çiçeklenme tarihleri arasında çok önemli bir faklılık
gözlenmezken, tam çiçeklenme tarihleri açısından 2003 yılında tipler arasında ilk
çiçeklenme tarihlerine benzer olarak iki haftaya yakın bir sürenin olduğu
görülmüştür. Tiplerde en erken tam çiçeklenme 20 Nisan tarihinde gerçekleşirken
(Göreme Açık Hava Müzesi’ndeki Tip 1 ve 2, Göreme -Kayseri yolundaki Tip 1, 4
ve 10) en geç tam çiçeklenme 3 Mayıs tarihinde Göreme -Kayseri yolunda bulunan
Tip 6’dan elde edilmiştir (Çizelge 4.4). Diğer yabani badem genotiplerinin tam
çiçeklenmeye erişme tarihleri 24 Nisan ve 25 Nisan olarak saptanmıştır.
2004 yılı gözlemlerinde tam çiçeklenme tarihleri bakımından, ilk çiçeklenme
tarihlerine benzer olarak tipler arasında 10 günlük bir sürenin olduğu saptanmıştır.
En erken tam çiçeklenme 2 Nisan tarihinde gerçekleşirken (Açık Hava Müzesi Tip 1,
2, 3, 9 ve 11, Göreme -Kayseri yolu Tip 1, 5 ve 8), en geç tam çiçeklenme 13 Nisan
tarihinde Göreme -Kayseri yolunda bulunan Tip 9 ve Göreme Açık Hava Müzesi
içerisinden seçilen Tip 5’den elde edilmiştir (Çizelge 4.4, Şekil 4.5).
77
Safder BAYAZİT
Ekolojik faktörler nedeniyle 2004 yılında elde edilen ilk çiçeklenme ve tam
çiçeklenme tarihleri 2003 yılına göre daha erken gerçekleşmiştir. Bu süre tiplerin ilk
çiçeklenmeye erişmelerinde 6 ile 25 gün, tam çiçeklenmeye erişmelerinde ise 13 ile
25 gün erkencilik olarak kendini göstermiştir.
2005 yılı gözlemlerinde bölgeden seçilen tiplerde en erken tam çiçeklenme 10
Nisan tarihinde gerçekleşirken (Göreme- Kayseri Yolu Tip 1 ve AHM Tip 1 ve 2), en
geç tam çiçeklenme 20 Nisan’da AHM Tip 5’te görülmüştür (Çizelge 4.4, Şekil 4.5).
Diğer yabani badem tiplerinin tam çiçeklenmeye erişme zamanları 12 ve 15 Nisan
tarihleri arasında yoğunlaşmıştır.
3 yıllık gözlemler sonucunda AHM Tip 5’in diğer yabani badem tiplerinden
daha geç ilk çiçeklenme ve tam çiçeklenmeye erişmesi bu yabani badem tipinin geç
çiçeklenme özelliğinin genetik olduğunu ve geç çiçeklenen badem çeşit ıslahı
çalışmalarında kullanılabilme olasılığını vurgulamıştır.
AHM Tip 5
Göreme Tip 8
AHM Tip 9
Şekil 4.5. AHM Tip 5 Göreme Tip 8 ve AHM Tip 9’da aynı tarihte çiçeklenme
durumları
Yapılan 3 yıllık gözlemler sonucunda bölgeden seçilen yabani badem
tiplerinde çiçeklerin yıllık dal, karışık yapılar ve spur yapılar üzerinde oluştuğu
belirlenmiştir. AHM Tip 1, 2, 8 ve 9’da yıllık dallarda çiçek oluşumu gerçekleşirken,
Göreme - Kayseri yolundan seçilen yabani badem bitkilerinden Tip 1, 2 ve 6’da
çiçek oluşum yeri spur yapılar olarak saptanmıştır. Diğer tiplerde ise çiçeklerin
karışık yapılar üzerinde oluştuğu saptanmıştır (Çizelge 4.4).
78
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.4. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde ilk ve tam çiçeklenme
tarihleri ve çiçek oluşum yeri
Tipler
Göreme
2003
İlk Çiçeklenme
Tarihi
2004
Tip 1
16 Nisan 25 Mart
Tip 2
18 Nisan 01 Nisan
Tip 3
18 Nisan 01 Nisan
Tip 4
16 Nisan 02 Nisan
Tip 5
21 Nisan 25 Mart
Tip 6
27 Nisan 02 Nisan
Tip 7
20 Nisan 01 Nisan
Tip 8
20 Nisan 25 Mart
Tip 9
18 Nisan 08 Nisan
Tip 10 15 Nisan 28 Mart
AHM
Tip 1
15 Nisan 25 Mart
Tip 2
15 Nisan 25 Mart
Tip 3
18 Nisan 28 Mart
Tip 4
20 Nisan 01 Nisan
Tip 5
20 Nisan 09 Nisan
Tip 6
18 Nisan 01 Nisan
Tip 7
18 Nisan 01 Nisan
TİP 8
18 Nisan 28 Mart
TİP 9
18 Nisan 25 Mart
TİP 10 18 Nisan 05 Nisan
TİP 11 18 Nisan 25 Mart
AHM: Açık Hava Müzesi
2005
Tam Çiçeklenme
Tarihi
2003
2004
2005
Çiçek
Oluşum Yeri
2003 – 2004 2005
05 Nisan
09 Nisan
08 Nisan
10 Nisan
08 Nisan
12 Nisan
08 Nisan
12 Nisan
07 Nisan
07 Nisan
20 Nisan
24 Nisan
24 Nisan
20 Nisan
26 Nisan
3 Mayıs
25 Nisan
25 Nisan
24 Nisan
20 Nisan
02 Nisan
08 Nisan
06 Nisan
07 Nisan
02 Nisan
08 Nisan
06 Nisan
02 Nisan
13 Nisan
03 Nisan
10 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
15 Nisan
12 Nisan
15 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
Spurlar
Spurlar
Karışık
Karışık
Karışık
Spurlar
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
07 Nisan
07 Nisan
10 Nisan
10 Nisan
14 Nisan
08 Nisan
08 Nisan
08 Nisan
08 Nisan
10 Nisan
10 Nisan
20 Nisan
20 Nisan
24 Nisan
25 Nisan
25 Nisan
24 Nisan
24 Nisan
24 Nisan
24 Nisan
24 Nisan
25 Nisan
02 Nisan
02 Nisan
02 Nisan
07 Nisan
13 Nisan
08 Nisan
08 Nisan
05 Nisan
02 Nisan
10 Nisan
02 Nisan
10 Nisan
10 Nisan
14 Nisan
14 Nisan
20 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
12 Nisan
15 Nisan
15 Nisan
Yıllık dal
Yıllık dal
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Yıllık dal
Yıllık dal
Karışık
Karışık
Denemenin üç yıllık gözlemleri sonucunda çiçek irilikleri açısından farklılık
görülmemiş ve üç yılda tiplere ait çiçek irilikleri aynı olarak gözlemlenmiştir.
Yapılan gözlemler sonucunda Göreme Açık Hava Müzesi içindeki Tip 3, 6, 7 ve
Göreme - Kayseri yolu Tip 10’da çiçek iriliği normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü
kadar olduğu belirlenmiştir. Göreme- Kayseri yolu Tip 1, 3, 4 ve 6 ile Göreme Açık
Hava Müzesi içi Tip 4, 5, 10 ve 11 nolu tiplerde çiçek irilikleri normal badem çiçek
iriliğinin 1/2’sine sahip olurken, gerek Göreme Açık Hava Müzesi içerisinde bulunan
badem tiplerinde gerekse Göreme - Kayseri yolunda bulunan diğer yabani badem
tiplerindeki çiçek iriliği normal badem çiçeği iriliğinin 3/4'ü kadar oldukları da
saptanmıştır (Çizelge 4.5).
79
Safder BAYAZİT
Yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renklerinin pembe, açık pembe ve
beyaz olduğu saptanmıştır. Yıllara göre çiçek taç yaprak renklerinde değişiklik
görülmemiştir.
Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 6, 7, 8, 10 ve 11’de ve
Göreme - Kayseri yolunda bulunan tiplerden Tip 1, 2, 4, 6 ve 10’da çiçek taç yaprak
renkleri açık pembe olarak gözlemlenmiştir. Göreme Açık Hava Müzesi içerisindeki
tiplerde çiçek taç yaprak rengi pembe olan tiplere rastlanmazken, Göreme - Kayseri
yolunda bulunan tiplerden Tip 3’de pembe renkli taç yapraklar saptanmıştır. Her iki
merkezde de diğer tiplerin beyaz taç yaprak rengine sahip oldukları görülmüştür
(Çizelge 4.5, Şekil 4.6).
Çizelge 4.5. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve
taç yaprak rengi
Tipler
Çiçek İriliği
Göreme
2003
2004
1/2 Nİ
1/2 Nİ
Tip 1
3/4 Nİ 3/4 Nİ
Tip 2
1/2 Nİ 1/2 Nİ
Tip 3
1/2 Nİ 1/2 Nİ
Tip 4
3/4 Nİ 3/4 Nİ
Tip 5
1/2 Nİ 1/2 Nİ
Tip 6
3/4 Nİ 3/4 Nİ
Tip 7
3/4 Nİ 3/4 Nİ
Tip 8
3/4 Nİ 3/4 Nİ
Tip 9
1/3 Nİ 1/3 Nİ
Tip 10
AHM
3/4 Nİ 3/4 Nİ
Tip 1
3/4 Nİ 3/4 Nİ
Tip 2
1/3 Nİ 1/3 Nİ
Tip 3
1/2 Nİ 1/2 Nİ
Tip 4
1/2 Nİ 1/2 Nİ
Tip 5
1/3 Nİ 1/3 Nİ
Tip 6
1/3 Nİ 1/3 Nİ
Tip 7
3/4 Nİ 3/4 Nİ
TİP 8
3/4 Nİ 3/4 Nİ
TİP 9
1/2 Nİ 1/2 Nİ
TİP 10
1/2 Nİ 1/2 Nİ
TİP 11
Nİ: Normal İrilik
Taç Yaprak Rengi
2005
1/2 Nİ
3/4 Nİ
1/2 Nİ
1/2 Nİ
3/4 Nİ
1/2 Nİ
3/4 Nİ
3/4 Nİ
3/4 Nİ
1/3 Nİ
2003
Açık Pembe
Açık Pembe
Pembe
Açık pembe
Beyaz
Açık Pembe
Pembe
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
2004
Açık Pembe
Açık Pembe
Pembe
Açık pembe
Beyaz
Açık Pembe
Pembe
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
2005
Açık Pembe
Açık Pembe
Pembe
Açık pembe
Beyaz
Açık Pembe
Pembe
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
3/4
3/4
1/3
1/2
1/2
1/3
1/3
3/4
3/4
1/2
1/2
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Beyaz
Açık pembe
Açık pembe
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Beyaz
Açık pembe
Açık pembe
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Beyaz
Açık pembe
Açık pembe
Nİ
Nİ
Nİ
Nİ
Nİ
Nİ
Nİ
Nİ
Nİ
Nİ
Nİ
80
Safder BAYAZİT
AHM Tip 1
Göreme Tip 3
Şekil 4.6. AHM Tip 1 ve Göreme Tip 3’de çiçek taç yaprak renkleri
Tomurcuklarda çift çiçek oluşumu açısından tipler değerlendirildiğinde, Açık
Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin tamamında az oranda saptanırken. Göreme Kayseri yolunda bulunan tiplerden Tip 5 ve 7’de orta ve diğer tiplerde yine az oranda
belirlenmiştir (Çizelge 4.6). Tomurcuklarda çift çiçek oluşumu tipler bazında yıllara
göre değişmemiş, sabit kalmıştır.
Nevşehir ilinden seçilen yabani badem genotiplerinde her yabani badem
genotipinde 30 adet çiçek tek tek açılmış ve dişi organ sayıları belirlenmiştir.
Göreme Kayseri yolu ve Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen yabani badem
tiplerinin tamamında bir çiçekteki ortalama dişi organ sayısı denemenin 3 yılında da
1 olarak saptanmıştır (Çizelge 4.6).
81
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.6. Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda
çift çiçek oluşumu ve bir çiçekteki pistil sayısı
Tipler
Tomurcuklarda Çift Çiçek
Oluşumu
2003
2004
2005
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Orta
Orta
Orta
Az
Az
Az
Orta
Orta
Orta
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Göreme
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
AHM
Az
Tip 1
Az
Tip 2
Az
Tip 3
Az
Tip 4
Az
Tip 5
Az
Tip 6
Az
Tip 7
Az
TİP 8
Az
TİP 9
Az
TİP 10
Az
TİP 11
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Bir Çiçekteki
2003
2004
2005
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4.1.1.3. Niğde İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin Çiçek Özellikleri
Niğde ilinden seçilen 11 yabani badem tipinde 2003 yılı gözlemlerinde ilk
çiçeklenme tarihleri 14 Nisan (Tip 1, 3 ve 4) ile 18 Nisan (Tip 8, 9, 10 ve 11)
tarihleri arasında değişmiştir. Tip 5, 6 ve 7’de ilk çiçeklenme 15 Nisan tarihi
itibariyle gözlenirken, Tip 2’de 16 Nisan’da ilk çiçeklenme gerçekleşmiştir (Çizelge
4.7).
2004 yılı gözlemlerinde 2003 yılında olduğu gibi tiplerin ilk çiçeklenmeye
erişme tarihleri açısından önemli sayılabilecek zaman farklılığı görülmemiştir. Buna
karşılık 2004 yılı ilk çiçeklenme tarihleri 2003 yılı tarihlerine oranla daha erken
olmuştur. 2004 yılında en erken ilk çiçeklenme 25 Mart’ta Tip 11’de gerçekleşirken,
en geç ilk çiçeklenme 2 Nisan’da Tip 1, 2, 3, 4, 5, 7, ve 8’de saptanmıştır.
82
Safder BAYAZİT
Bölgeden seçilen Tip 9 ve 10’da ilk çiçeklenme 27 Mart’ta, Tip 2’de 28 Mart’ta ve
Tip 6’da 29 Mart’ta gerçekleşmiştir.
Araştırmanın 3. yılında yapılan gözlemlerde yabani badem tiplerinin 7 Nisan
(Tip 2, 5 ve 9) ve 10 Nisan (Tip 3, 7, 10 ve 11) tarihleri arasında ilk çiçeklenmeye
eriştikleri saptanmıştır. Diğer tiplerde ise ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri 9 Nisan
olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.7). Tiplerin 2005 yılı ilk çiçeklenme tarihleri 2003
yılı ilk çiçeklenme tarihlerine oranla 5 ile 9 gün erken gerçekleşirken, 2004 yılı ilk
çiçeklenme tarihinden 7 ile 15 gün arası değişen sürelerde geç gerçekleşmiştir.
Bununla birlikte bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde ilk çiçeklenme
tarihlerinde bir düzensizlik saptanmış, 2003 yılında en erken ilk çiçeklenmeye erişen
Tip 1, 2 ve Tip 5, 2004 yılında en geç ilk çiçeklenmeye erişen tipler olmuşlardır.
Benzer şekilde 2005 yılında ise Tip 2 ve 5 yine en erken ilk çiçeklenme gösteren
tipler olmuşlardır. Ayrıca tiplerin ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri arasında ciddi bir
farklılık gözlenmemiş, ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri tiplerde bir birlerine çok
yakın bulunmuştur.
2003 yılı gözlemlerinde tiplere göre tam çiçeklenme zamanları ilk çiçeklenme
zamanlarından 4 ila 6 gün sonra gerçekleşmiş ve 19 Nisan (Tip 1, 3, 4) ile 22 Nisan
(Tip 2, 8, 9, 10, 11) tarihleri arasında değişmiştir (Çizelge 4.7, Şekil 4.7). Diğer
tiplerde ise tam çiçeklenme zamanları 20 Nisan olarak belirlenmiştir. İlk
çiçeklenmesi en erken olan tipler beklenilen şekilde en erken tam çiçeklenmeye
erişmişlerdir. Seçilen tiplerin tam çiçeklenmeye erişme tarihleri arasında önemli bir
zaman farkının olmadığı da görülmüştür (Çizelge 4.7).
Şekil 4.7. Niğde Tip 9’da tam çiçeklenme durumu
83
Safder BAYAZİT
2004 yılı gözlemlerinde ise tam çiçeklenme tarihleri 1 Nisan (Tip 11) ile 9
Nisan (Tip 1, 3, 4, 5, 7 ve 8) arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.7). Diğer
tiplerin tam çiçeklenmeye erişme zamanları bu tarihler arasında yer almıştır. 2004
yılı tam çiçeklenmeye erişme tarihlerinde 2003 yılı tam çiçeklenmeye erişme
tarihlerinden 2 haftaya yakın bir erkencilik söz konusu olmuştur.
2005 yılı çalışmalarında denemede kullanılan yabani badem genotiplerinin
2003 yılı ve 2004 yılı tam çiçeklenme tarihleri arasında tam çiçeklenmeye eriştikleri
saptanmıştır. Tiplere göre tam çiçeklenme zamanları 12 Nisan (Tip 2, 5 ve 9) ile 17
Nisan (Tip 3 ve 7) tarihleri arasında değişmiştir (Çizelge 4.7). Diğer tipleri tam
çiçeklenmeye erişme tarihleri belirtilen zamanlar arasında değişim göstermiş ve bu
tiplerde tam çiçeklenme tarihleri birbirlerine çok yakın bulunmuştur. 2005 yılı
gözlemlerinde de ilk çiçeklenmesi en erken olan tipler beklenilen şekilde en erken
tam çiçeklenmeye erişmişlerdir.
Çiçek oluşum yeri 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemlerde tiplerin
tamamında üzerinde küçük dalcıklar şeklinde dikenlerinde bulunduğu karışık yapılar
olarak saptanmıştır. İlave olarak bahsedilen yapılarda ve dikenler üzerinde boğum
aralarının kısa olması da bu yapıların spur dalları andırdığı da kaydedilmiştir
(Çizelge 4.7).
Çizelge 4.7. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme, tam
çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri
Tipler
Ulukışla
2003
İlk Çiçeklenme
Tarihi
2004
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
14 Nisan
16 Nisan
14 Nisan
14 Nisan
15 Nisan
15 Nisan
15 Nisan
18 Nisan
18 Nisan
18 Nisan
18 Nisan
02 Nisan
28 Mart
02 Nisan
02 Nisan
02 Nisan
29 Mart
02 Nisan
02 Nisan
27 Mart
27 Mart
25 Mart
2005
09 Nisan
07 Nisan
10 Nisan
09 Nisan
07 Nisan
09 Nisan
10 Nisan
09 Nisan
07 Nisan
10 Nisan
10 Nisan
Tam Çiçeklenme
Tarihi
2003
2004
2005
19 Nisan
22 Nisan
19 Nisan
19 Nisan
20 Nisan
20 Nisan
20 Nisan
22 Nisan
22 Nisan
22 Nisan
22 Nisan
84
09 Nisan
02 Nisan
09 Nisan
09 Nisan
09 Nisan
05 Nisan
09 Nisan
09 Nisan
02 Nisan
02 Nisan
01 Nisan
15 Nisan
12 Nisan
17 Nisan
14 Nisan
12 Nisan
15 Nisan
17 Nisan
15 Nisan
12 Nisan
16 Nisan
16 Nisan
Çiçek
Oluşum Yeri
2003 – 2004 2005
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Karışık
Safder BAYAZİT
Yabani badem tiplerinde çiçek iriliği normal badem çiçeği iriliği ile
gözlemsel olarak kıyaslanması yoluyla elde edilmiştir. Denemenin 3 yıllık
gözlemlerine göre bu tiplerde çiçek irilikleri normal badem çiçeği iriliğinin 1/4’ü
(Tip 6, 7 ve 8) ile normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü (Tip 1, 2, 3, 4, 5, 9, 10 ve 11)
arasında değişmiştir (Çizelge 4.8). Elde edilen gözlem sonuçlarından da anlaşılacağı
üzere bölgeden seçilen yabani badem tiplerinin çiçek iriliklerinin birbirine yakın
oldukları da saptanmıştır. Çiçek iriliği değerleri arasındaki bu kabul edilebilir
farklılık araştırıcıların gözlemleri sırasında ağaç üzerinde bulunan çiçeklerin açma
durumları ve sıklıklarından kaynaklanmış olabileceği sonucunu gündeme getirmiştir.
Taç yaprak rengi açısından tipler arasında yıllara göre bir farklılık
gözlenmemiştir. 2003 yılında olduğu şekilde 2004 ve 2005 yılı gözlemlerinde de
bölgeden seçilen tiplerden Tip 4 ve 5’de çiçek taç yaprak renkleri beyaz, Tip 3’te
açık pembe beyaz arası ve Tip 2’de ise pembe olarak saptanmıştır (Şekil 4.8).
Üzerinde çalıştığımız diğer tiplerde ise çiçek taç yaprak renkleri açık pembe olarak
gözlemlenmiştir (Çizelge 4.8).
Beyaz (Tip 4)
Pembe (Tip 2)
Açık pembe (Tip 10)
Şekil 4.8. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yaprak renkleri
85
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.8. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve taç yaprak
rengi
Tipler
Ulukışla
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
Çiçek İriliği
2003
2004
2005
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/4 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
1/3 Nİ
Nİ: Normal İrilik
2003
Açık Pembe
Pembe
A. Pembe Beyaz
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Taç Yaprak Rengi
2004
Açık Pembe
Pembe
A Pembe Beyaz
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
2005
Açık Pembe
Pembe
A. Pembe Beyaz
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Seçilen yabani badem genotiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna
yıllara göre değişmekle birlikte az oranda rastlanmıştır. Tip 9’da 2003 yılı
gözlemlerinde az oran çift çiçek oluşumu görülürken, 2004 ve 2005 yıllarında
yapılan gözlemlerde çift çiçek oluşumu görülmemiştir. Tip 10’da 2003 ve 2005 yılı
gözlemlerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna rastlanmazken, 2004 yılı
gözlemlerinde az olarak gerçeklemiştir. Tip 11’de ise denemenin ilk 2 yılında
tomurcuklarda çift çiçek oluşumu az olarak gözlemlenirken, 2005 yılı gözlemlerin
da bu tipe ait tomurcuklarda çift çiçek oluşumu görülmemiştir.
Tomurcuklarda çift çiçek oluşumunda düzensizlik gösteren Tip 9, 10 ve 11’in
bölgeden seçilen diğer tiplerden farklı bir merkezde olması (Pozantı Ankara
karayolunun sol kısımlarında Toros dağlarının kuzey yamaçlarında) bu merkezdeki
yabani badem tiplerindeki genetik yapı farklılığını düşündürmektedir (Çizelge 4.9).
Niğde ilinden seçilen yabani badem genotiplerinde her yabani badem
genotipinde 30 adet çiçek tek tek açılmış ve dişi organ sayıları belirlenmiştir. Seçilen
yabani badem tiplerinin tamamında bir çiçekteki ortalama dişi organ sayısı
denemenin 3 yılı içinde 1 olarak saptanmıştır (Çizelge 4.9).
86
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.9. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde
Tipler
Göreme
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
Oluşumu
2003
2004
2005
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Yok
Az
Yok
Yok
Yok
Az
Yok
Az
Az
Yok
Bir Çiçekteki
2003 2004 2005
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4.1.1.4. Gaziantep İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerinin Çiçek
Özellikleri
2003 yılı gözlemlerinde yabani badem genotiplerinin birbirlerine çok yakın
zamanlarda çiçek açtıkları görülmüştür. En erken çiçeklenme 3 Nisan tarihinde Tip
5, 6 ve 8’de saptanmıştır. Tip 2 ve 12 ise 9 Nisan tarihinde ilk çiçeklenmeye erişerek
en geç ilk çiçeklenmeye erişen tipler olmuşlardır (Çizelge 4.10). Amygdalus
orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14’de ilk çiçeklenme
tarihlerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan Tip 2, 6, 7, 9, 10,
11, 12 ve 15’den nispeten daha erken ilk çiçeklenmeye eriştikleri de görülmüştür.
2004 yılında ise en erken ilk çiçeklenme 15 Mart tarihinde Tip 14’de
saptanırken, en geç ilk çiçeklenme Tip 7’de 27 Mart tarihinde gerçekleşmiştir
(Çizelge 4.10). 2004 yılında bölgeden seçilen bitkilerin tamamında ilk çiçeklenmeye
erişim süresi açısından 2003 yılına oranla bir erkencilik de kaydedilmiştir. İlk
çiçeklenme tarihlerinin belirlenmesine ilişkin yapılan 2004 yılı gözlemlerinde,
Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türleri içerisinde yer
alan genotiplerde zaman farkı kendini biraz daha net olarak göstermiştir. 2005 yılı ilk
çiçeklenme tarihleri 2003 yılı ve 2004 yılı ilk çiçeklenme tarihlerinin arasında yer
almıştır. Yapılan gözlemlerde 23 Mart tarihinde Tip 12, 13, 14 ve 15 ilk
87
Safder BAYAZİT
çiçeklenmeye erişmiştir. 28 Mart’ta ise Tip 2 ilk çiçeklenmeye en geç erişen tip
olmuştur. Diğer tiplerde ilk çiçeklenme ise bu tarihler arasında gerçekleşmiştir.
Yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenmeye erişme tarihleri 2003 ve 2004 yıllarında
olduğu şekilde 2005 yılında da birbirlerine yakın bulunmuştur (Çizelge 4.10).
Tam çiçeklenme tarihleri ilk çiçeklenme tarihlerinde olduğu şekilde yakın
bulunmuştur. Tip 5 ve Tip 8, 6 Nisan tarihinde en erken tam çiçeklenme gösterirken,
Tip 2, 7, 9
ve 12, 13 Nisan 2003 tarihinde en geç olarak tam çiçeklenmeye
erişmiştir (Çizelge 4.10). Öteki tiplerin tam çiçeklenmeye erişme tarihleri bu tarihler
arasında yer almıştır.
2004 yılı gözlemlerinde Tip 14 20 Mart tarihinde en erken tam çiçeklenmeye
erişirken, Tip 7 30 Mart tarihinde en geç olarak tam çiçeklenmeye erişmiştir (Çizelge
4.10). Öteki tiplerin tam çiçeklenmeye erişme tarihleri bu tarihler arasında yer
almıştır. 2005 yılı gözlemlerinde de seçilen yabani badem genotiplerinde tam
çiçeklenme tarihleri birbirlerine çok yakın bulunmuş ve üzerinde çalışılan 15 yabani
badem tipinden 11 adedi 30 Mart’ta tam çiçeklenme göstermiştir. 28 Mart’ta Tip 15
tam çiçeklenme gösterirken, Tip 2, 1 Nisan’da tam çiçeklenmeye erişmiştir (Şekil
4.9). Tip 12 ve 14’de ise tam çiçeklenme tarihi 29 Mart olarak saptanmıştır.
Denemenin 3 yıllık sonuçlarında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan
Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14’de tam çiçeklenmenin Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan Tip 2, 6, 7, 9,10, 11, 12 ve 15’den nispeten daha erken
gerçekleştiği de görülmüştür.
Şekil 4.9. GA Tip 2’de tam çiçeklenme durumu
88
Safder BAYAZİT
Gaziantep ilinde bulunan yabani badem tiplerinde çiçek oluşum yeri 3 yıllık
gözlemler neticesinde türlere göre değişiklik göstermiş, yıllara göre değişiklik
göstermemiştir. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 1’de çiçek
oluşum yeri karışık yapılar olarak belirlenirken, Tip 3, 4, 5, 8 ve 13’de yıllık dallar
olarak saptanmıştır. Yine bu tür içerisinde yer alan Tip 14’de çiçek oluşum yeri spur
yapılar olarak belirlenmiştir. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15’de çiçek oluşum yerleri karışık yapılar olarak ta
değerlendirilebilecek dikenler olarak gözlemlenmiştir.
Çizelge 4.10. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme, tam
çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri
Tipler
Nizip Yolu
(O)
İlk Çiçeklenme
Tarihi
2003
2004
2005
Tip 1
6 Nisan
20 Mart
(T)
Tip 2
9 Nisan
26 Mart
(O)
Tip 3
5 Nisan
20 Mart
(O)
Tip 4
5 Nisan
20 Mart
(O)
Tip 5
3 Nisan
22 Mart
(T)
Tip 6
3 Nisan
23 Mart
(T)
Tip 7
7 Nisan
27 Mart
(O)
Tip 8
3 Nisan
23 Mart
Küllü Yolu
(T)
Tip 9
7 Nisan
23 Mart
(T)
Tip 10
5 Nisan
24 Mart
İbrahim Şehir
(T)
Tip 11
5 Nisan
21 Mart
(T)
Tip 12
9 Nisan
25 Mart
(O)
Tip 13
4 Nisan
18 Mart
(O)
Tip 14
6 Nisan
15 Mart
(T)
Tip 15
6 Nisan
20 Mart
(O); Amygdalus orientalis Mill.
(T); Amygdalus tucomenica Lincz
Tam Çiçeklenme
Tarihi
2003
2004
2005
Çiçek
Oluşum Yeri
2003 – 2004 2005
26 Mart
28 Mart
25 Mart
24 Mart
25 Mart
26 Mart
26 Mart
24 Mart
9 Nisan
13 Nisan
9 Nisan
9 Nisan
6 Nisan
8 Nisan
13 Nisan
6 Nisan
24 Mart
29 Mart
23 Mart
25 Mart
26 Mart
27 Mart
30 Mart
27 Mart
30 Mart
01 Nisan
30 Mart
30 Mart
30 Mart
30 Mart
30 Mart
30 Mart
Karışık
Dikenler
Yıllık dallar
Yıllık dallar
Yıllık dalar
Dikenler
Dikenler
Yıllık dalar
26 Mart
26 Mart
13 Nisan
10 Nisan
27 Mart
29 Mart
30 Mart
30 Mart
Dikenler
Dikenler
25 Mart
23 Mart
23 Mart
23 Mart
23 Mart
10 Nisan
13 Nisan
9 Nisan
9 Nisan
9 Nisan
25 Mart
28 Mart
24 Mart
20 Mart
24 Mart
30 Mart
29 Mart
30 Mart
29 Mart
28 Mart
Dikenler
Dikenler
Yıllık dallar
Supurlarda
Dikenler
Seçilen yabani badem tiplerinde 2003, 2004 ve 2005 yıllarında çiçek irilikleri
ile ilgili yapılan gözlemlerden benzer sonuçlar elde edilmiştir. Yapılan gözlemler
sonucunda bu değerler normal badem çiçeği iriliğinin 3/4'ü ile normal badem
çiçeğinin 1/4'ü arasında değişmiştir. Nizip yolu 15.km’ den seçilen Tip 3, 4 ve 5 ile
89
Safder BAYAZİT
İbrahim Şehri mevkiinden seçilen Tip 13 ve 14’e ait çiçekler normal badem çiçeği
iriliğinin 3/4'üne sahip olarak en iri çiçekli tipleri oluştururken, Tip 1, 2, 6, 7, 9, 10,
11, 12 ve 15’te çiçek iriliklerinin normal badem çiçeğinin 1/4'ü
kadar olduğu
gözlemlenmiştir (Çizelge 4.11). Diğer badem tiplerine ait çiçek iriliklerinin bu
değerler arasında yer aldıkları saptanmıştır.
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan genotiplerde çiçek
iriliklerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplere ait çiçek
iriliklerinden daha fazla oldukları da belirlenmiştir (Çizelge 4.11).
2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemler sonucunda Tip 1, 2, 8, 10,
13 ve 15’de taç yaprak rengi açık pembe olarak saptanırken, Tip 6, 7, 9, 11, 12 ve
14’te pembe olarak saptanmıştır. Diğer 3 yabani badem tipinde ise taç yaprak
renkleri beyaz olarak elde edilmiştir (Çizelge 4.11).
Her 3 çalışma yılında da normal badem çiçeği iriliğine yakın değerlerde çiçek
iriliğine sahip olan tiplerde taç yaprak renklerinin beyaz ve açık pembe olması ve
daha küçük çiçek iriliğine sahip olan tiplerde taç yaprak renklerinin pembe veya
pembeye yakın olmaları da dikkat çeken özellik olarak belirlenmiştir.
Şekil 4.10. GA Tip 7 (Önde) ve GA Tip 8’de (Arkada)
çiçek taç yaprak renkleri
90
Safder BAYAZİT
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinin 2 yabani badem türüne ait oldukları
bilinmektedir. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan badem
genotiplerinde çiçeklerin iri ve taç yaprak renklerinin beyaz veya beyaza yakın
renkte olduğu, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan badem
genotiplerinde ise çiçek iriliklerinin küçük ve taç yaprak renklerinin pembe veya
pembeye yakın oldukları da çalışmamız sonucunda ortaya konmuştur.
Amygdalus turcomenica Lincz. (Tip 9)
Amygdalus orientalis (Tip 3)
Şekil 4.11. Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait
çiçek taç yaprak renkleri
Çizelge 4.11. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek iriliği ve taç
yaprak rengi
Tipler
Çiçek İriliği
Nizip Yolu
2003
2004
2005
(O)
Tip 1
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
(T)
Tip 2
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
(O)
Tip 3
3/4 Nİ 3/4 Nİ
3/4 Nİ
(O)
Tip 4
3/4 Nİ 3/4 Nİ
3/4 Nİ
(O)
Tip 5
3/4 Nİ 3/4 Nİ
3/4 Nİ
(T)
Tip 6
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
(T)
Tip 7
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
(O)
Tip 8
1/3 Nİ 1/3 Nİ
1/3 Nİ
Küllü yolu
(T)
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
Tip 9
(T)
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
Tip 10
İbrahim şehir
(T)
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
Tip 11
(T)
1/4
Nİ
1/4
Nİ
1/4 Nİ
Tip 12
(O)
3/4 Nİ 3/4 Nİ
3/4 Nİ
Tip 13
(O)
3/4
Nİ
3/4
Nİ
3/4 Nİ
Tip 14
(T)
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
Tip 15
Nİ: Normal irilik
(O): Amygdalus orientalis Mill.
(T): Amygdalus tucomenica Lincz
2003
Açık pembe
Açık pembe
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Pembe
Pembe
Açık pembe
Taç Yaprak Rengi
2004
2005
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Pembe
Pembe
Pembe
Pembe
Açık Pembe
Açık pembe
Pembe
Açık pembe
Pembe
Açık Pembe
Pembe
Açık pembe
Pembe
Pembe
Açık pembe
Pembe
Açık pembe
Pembe
Pembe
Açık Pembe
Pembe
Açık Pembe
Pembe
Pembe
Açık pembe
Pembe
Açık pembe
91
Safder BAYAZİT
Seçilen yabani badem tiplerinden Tip 15’de tomurcuklarda çift çiçek oluşumu
2003, 2004 ve 2005 yılı gözlemlerinde orta olarak saptanmıştır. Tip 1’de ise 2003 ve
2004 yılı gözlemlerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu az olarak gözlemlenirken,
2005 yılı gözlemlerinde bu tipe ait tomurcuklarda çift çiçek oluşumu orta olarak
gerçekleşmiştir. Denememizde kullanılan diğer yabani badem tiplerinin tamamında
tomurcuklarda çift çiçek oluşumu az olarak gözlemlenmiştir (Çizelge 4.12).
Tomurcuklarda çift çiçek oluşumu Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus
turcomenica Lincz. türüne ait badem tiplerinin ayrımı için yeterli olmamıştır.
Bölgeden seçilen Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica
Lincz. türüne ait yabani badem genotiplerinde bir çiçekteki dişi organ sayısını
belirlemek için 30 adet çiçekte tek tek gözlem yapılmış ve tiplerin tamamı için bu
değerin 1 olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.12).
Çizelge 4.12. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde
Tipler
Oluşumu
2003
2004
2005
Az
Az
Orta
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Az
Nizip Yolu
(O)
Tip 1
(T)
Tip 2
(O)
Tip 3
(O)
Tip 4
(O)
Tip 5
(T)
Tip 6
(T)
Tip 7
(O)
Tip 8
Küllü Yolu
(T)
Az
Az
Tip 9
(T)
Az
Az
Tip 10
İbrahim Şehir
(T)
Az
Az
Tip 11
(T)
Az
Az
Tip 12
(O)
Az
Az
Tip 13
(O)
Az
Az
Tip 14
(T)
Orta
Orta
Tip 15
(T): Amygdalus tucomenica Lincz.
Bir Çiçekteki
2003 2004 2005
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Az
Az
1
1
1
1
1
1
Az
Az
Az
Az
Orta
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
92
Safder BAYAZİT
4.1.1.5. Şanlıurfa – Birecik'ten Seçilen Yabani Badem Tiplerinin Çiçek
Özellikleri
İlk çiçeklenme tarihleri 2003 ve 2004 yıllarında, seçilen yabani badem
tiplerinin tamamında belirlenirken, 2005 yılında Tip 1, 2, 3 ve 4’de ilk çiçeklenme
tarihleri belirlenememiştir. 2003 yılı sonuçlarına göre seçilen tiplerde ilk çiçeklenme
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 3 ve 4’de 25 Mart’ta, Tip 1 ve
2’de 27 Mart’ta gerçekleşmiştir. Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan badem genotiplerinde ilk çiçeklenme tarihlerinin daha geç olduğu
belirlenmiştir. Bu tür içerisinde yer alan Tip 6 ve 8’de 6 Nisan ve Tip 5 ve 7’de 7
Nisan ilk çiçeklenme tarihi olarak kaydedilmiştir (Çizelge 4.13).
2004 yılında üzerinde çalışılan yabani badem genotiplerinin 2003 yılına göre
yaklaşık 20 gün daha erken ilk çiçeklenmeye eriştikleri ve Amygdalus orientalis
Mill. türü içerisinde yer alan badem genotiplerinin Amygdalus turcomenica Lincz.
türü içerisinde yer alan badem genotiplerine göre daha erken ilk çiçeklenme
gösterdikleri de saptanmıştır. 2003 yılında en erken ilk çiçeklenmeye erişen Tip 4’de
denemenin 2. yılında da en erken ilk çiçeklenme (3 Mart) belirlenmiştir. Tip 1, 2, ve
3’de 7 Mart’ta ilk çiçeklenme gözlenmiştir. Buna karşılık Amygdalus turcomenica
Lincz. türü içerisinde yer alan Tip 6 ve 7’de ilk çiçeklenme tarihi 12 Mart ve Tip 5
ve 8’de 15 Mart olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.13).
2005 yılı gözlemlerinde Tip 1, 2, 3 ve 4’de ilk çiçeklenme tarihleri
kaydedilememiştir. Bununla birlikte Tip 8’de 20 Mart, Tip 5 ve 6’da 22 Mart ve Tip
7’de 26 Mart bu tipler için ilk çiçeklenme tarihi olarak kaydedilmiştir (Çizelge 4.13).
İlk çiçeklenme tarihlerinde olduğu şekilde Amygdalus orientalis Mill. türü
içerisinde yer alan Tip 1, 2, 3 ve 4’de 2003 ve 2004 yılında tam çiçeklenme zamanı
belirlenirken, 2005 yılı gözlemlerinde bu tiplerde tam çiçeklenme zamanları
belirlenememiştir.
93
Safder BAYAZİT
2003 yılında Tip 1, 2, 3 ve 4’de tam çiçeklenme zamanı 1 Nisan olarak
gerçekleşirken, Tip 5, 6 ve 8’de 10 Nisan olarak kaydedilmiştir. Tip 7 ise 12 Nisan
tarihinde tam çiçeklenme göstererek en geç tam çiçeklenmeye erişen tip olmuştur
(Çizelge 4.13). Tam çiçeklenme tarihlerini belirlemek amacıyla 2004 yılında yapılan
gözlemlerde ise en erken tam çiçeklenme 8 Mart tarihinde Tip 4’de gerçekleşmiştir.
Tip 3’de tam çiçeklenme 10 Mart, Tip 1 ve 2’de ise 12 Mart tarihinde görülmüştür.
Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan badem
genotiplerinde tam çiçeklenme daha geç gerçekleşmiştir. Tip 6 ve 7’de tam
çiçeklenme 20 Mart’ta gözlenirken, Tip 5 ve 8’de 22 Mart’ta tam çiçeklenme
2005 yılında sadece Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
badem genotiplerinde tam çiçeklenme saptanabilmiştir. Tam çiçeklenme zamanları
belirlenebilen yabani badem genotiplerinin tamamında tam çiçeklenme zamanı 30
Mart olarak saptanmıştır (Çizelge 4.13).
2003 ve 2004 yıllarında yapılan çalışmalarda seçilen tiplerden Tip 1, 2, 3 ve
4’de çiçek oluşum yeri 1 yıllık dallar olarak belirlenirken, Tip 5, 6, 7 ve 8’de
denemenin 3 yılında da spur yapıları andıracak dikenler üzerinde (Şekil 4.12) olduğu
Şekil 4.12. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani
badem tiplerinde dikenler üzerinde çiçek oluşumu (Birecik Tip 7)
94
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.13. Şanlıurfa – Birecik'ten seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme,
tam çiçeklenme ve çiçek oluşum yeri
Tipler
İlk Çiçeklenme
Tarihi
2003
2004
2005
Cennet
Bahçesi
(T)
Tip 1
27 Mart
07 Mart
(T)
Tip 2
27 Mart
07 Mart
(T)
Tip 3
25 Mart
07 Mart
(T)
Tip 4
25 Mart
03 Mart
(O)
Tip 5
7 Nisan
15 Mart
(O)
Tip 6
6 Nisan
12 Mart
YİY
(O)
Tip 7
7 Nisan
12 Mart
(O)
Tip 8
6 Nisan
15 Mart
Tam Çiçeklenme
Tarihi
2003
2004
2005
Çiçek
Oluşum Yeri
2003 – 2004 –
2005
22 Mart
22 Mart
1 Nisan
1 Nisan
1 Nisan
1 Nisan
10 Nisan
10 Nisan
12 Mart
12 Mart
10 Mart
08 Mart
22 Mart
20 Mart
30 Mart
30 Mart
Yıllık dallar
Yıllık dallar
Yıllık dallar
Yıllık dallar
Dikenler
Dikenler
26 Mart
20 Mart
12 Nisan
10 Nisan
20 Mart
22 Mart
30 Mart
30 Mart
Dikenler
Dikenler
Çiçek irilikleri Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.
türü içerisinde yer alan badem genotiplerinde bariz bir farklılık göstermiştir.
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 3’de çiçek iriliğinin normal
badem çiçeği kadar olduğu, Tip 1, 2, ve 4’de normal badem çiçeği iriliğinin yarısı
irilikte çiçekler oluştuğu belirlenmiştir.
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan badem genotiplerinde
(Tip 5, 6, 7 ve 8) çiçek iriliklerinin normal badem çiçeği iriliğinin 1/4'ü kadar
olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.14). Her iki türe ait badem genotiplerinde çiçek
iriliklerine ilişkin yapılan gözlem sonuçları Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden
seçilen genotiplerinde birbirlerini destekler nitelikte olmuştur.
2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan gözlemlerde seçilen tiplerden saptanan
taç yaprak renkleri aynı sonuçları vermiştir. Tip 1, 2, 3. ve 4’de çiçeklerin taç yaprak
renkleri beyaz olarak saptanırken. Tip 7’de pembe. Tip 5, 6 ve 8’de ise açık pembe
olarak elde edilmiştir (Çizelge 4.14, Şekil 4.13). Çiçek taç yaprak renklerinin
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan badem genotiplerinde beyaz,
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan badem genotiplerinde pembe
95
Safder BAYAZİT
veya pembeye yakın renkte olması Gaziantep ilinden seçilen badem genotiplerinden
elde edilen sonuçlarla paralel bulunmuştur.
Çizelge 4.14. Şanlıurfa – Birecik'ten seçilen yabani badem tiplerinde çiçek
iriliği ve taç yaprak rengi
Tipler
Cennet
Bahçesi
2003
Çiçek İriliği
2004
2005
(T)
Tip 1
1/2 Nİ 1/2 Nİ
(T)
Tip 2
1/2 Nİ 1/2 Nİ
(T)
Tip 3
Nİ
Nİ
(T)
Tip 4
1/2 Nİ 1/2 Nİ
(O)
Tip 5
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
(O)
Tip 6
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
YİY
(O)
Tip 7
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
(O)
Tip 8
1/4 Nİ 1/4 Nİ
1/4 Nİ
Nİ: Normal İrilik
Birecik Tip 6
2003
Taç Yaprak Rengi
2004
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Açık pembe
Açık pembe
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Beyaz
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Açık Pembe
Pembe
Açık pembe
Pembe
Açık Pembe
Pembe
Açık Pembe
Birecik Tip 7
2005
Birecik Tip 3
Şekil 4.13. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yaprak renkleri
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde tomurcuklarda çift çiçek oluşumu 3
çalışma yılında da Tip 2, 3, 4, 5, 6 ve 8’de az olarak saptanmıştır. Buna karşılık 2003
ve 2004 yılı gözlemlerinde Tip 1 ve 7’de orta oranda çift çiçek oluşumu
gerçekleşmiştir (Çizelge 4.15).
96
Safder BAYAZİT
Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde her yabani
badem genotipinde 30 adet çiçek tek tek açılmış ve dişi organ sayıları belirlenmiştir.
Seçilen yabani badem tiplerinin tamamında bir çiçekteki ortalama dişi organ sayısı
denmenin 3 yılı içinde 1 olarak saptanmıştır (Çizelge 4.15).
Çizelge 4.15. Şanlıurfa Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinde
Tipler
Cennet
Bahçesi
Tomurcuklarda Çift
Çiçek Oluşumu
2003
2004
2005
(T)
Tip 1
Orta
Orta
(T)
Tip 2
Az
Az
(T)
Tip 3
Az
Az
(T)
Tip 4
Az
Az
(O)
Tip 5
Az
Az
Az
(O)
Tip 6
Az
Az
Az
YİY
(O)
Tip 7
Orta
Orta Az
(O)
Tip 8
Az
Az
Az
Bir Çiçekteki
2003 2004 2005
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4.1.1.6. İç Badem Olgunlaşma Tarihi
Yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihi yeşil kabuğun sert
kabuktan ayrıldığı dönem olarak kabul edilmiş ve yabani badem tiplerinin bu
pozisyona eriştikleri tarih iç badem olgunlaşma tarihi olarak kaydedilmiştir. 2003 yılı
gözlemlerinde Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 1, 3,
4, 5 ve 13’de iç badem olgunlaşma tarihi 15 Temmuz, Şanlıurfa Birecik ilçesinden
seçilen Birecik Tip 1, 2 ve 4’de ise 10 Temmuz olarak saptanmıştır (Çizelge 4.16).
Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
Gaziantep Tip 2, 6, 9, 11, 12 ve 15’de iç badem olgunlaşma tarihi 25 Temmuz olarak
belirlenmiştir. Aynı türe ait Birecik Tip 6 ve 7’de ise iç badem olgunlaşma tarihi 20
Temmuz olarak saptanmıştır (Çizelge 4.16).
97
Safder BAYAZİT
2005 yılı gözlemlerinde ise Nevşehir’den seçilen tiplerin tamamında iç badem
olgunlaşması 1 Ağustos itibariyle saptanırken Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen
Tip 5’de iç badem olgunlaşma tarihi 10 Ağustos olarak belirlenmiştir.
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 8
ve 13’de iç badem olgunlaşma tarihi 10 Temmuz olarak saptanmıştır.
Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
Gaziantep Tip 2, 6, 7, 11 ve 15’de iç badem olgunlaşma tarihi 20 Temmuz olarak
belirlenmiştir. Aynı türe ait Birecik Tip 5, 6 ve 7’de ise iç badem olgunlaşma tarihi
15 Temmuz olarak saptanmıştır (Çizelge 4.16).
Çizelge 4.16. Yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihleri
Tip Adı
(O)
GA 1
(T)
GA 2
(O)
GA 3
(O)
GA 4
(O)
GA 5
(T)
GA 6
(T)
GA 9
(T)
GA 10
(T)
GA 11
(T)
GA 12
(O)
GA 13
(T)
GA 15
(O)
Birecik 1
(O)
Birecik 2
(O)
Birecik 4
(T)
Birecik 6
(T)
Birecik 7
2003 Yılı
İç Badem Olgunlaşma
Tarihi
15 Temmuz
25 Temmuz
15 Temmuz
15 Temmuz
15 Temmuz
25 Temmuz
25 Temmuz
25 Temmuz
25 Temmuz
25 Temmuz
15 Temmuz
25 Temmuz
10 Temmuz
10 Temmuz
10 Temmuz
20 Temmuz
20 Temmuz
98
Tip Adı
Göreme 1
Göreme 2
Göreme 3
Göreme 6
Göreme 7
Göreme 8
Göreme 9
Göreme 10
AHM 4
AHM 5
AHM 6
AHM 7
AHM 8
İVRİZ 1
İVRİZ 2
(O)
GA 1
(T)
GA 2
(O)
GA 3
(O)
GA 4
(O)
GA 5
(T)
GA 6
(T)
GA 7
(O)
GA 8
(T)
GA 11
(O)
GA 13
(T)
GA 15
(T)
BİRECİK 5
(T)
BİRECİK 6
(T)
BİRECİK 7
2005 yılı
İç Badem Olgunlaşma
Tarihi
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
10 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
1 Ağustos
10 Temmuz
20 Temmuz
10 Temmuz
10 Temmuz
10 Temmuz
20 Temmuz
20 Temmuz
10 Temmuz
20 Temmuz
10 Temmuz
20 Temmuz
15 Temmuz
15 Temmuz
15 Temmuz
Safder BAYAZİT
4.1.2. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik Ölçüm Sonuçları
Morfolojik ölçümler Gülcan’a (1985) göre yapılmıştır.
4.1.2.1. Konya - Ereğli’den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik
Ölçüm ve Gözlemler
Bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde morfolojik ölçüm ve
gözlemler üç yıl süre ile gerçekleştirilmiştir. Yapılan araştırmalarda bu bölgeden
seçilen yabani badem genotiplerinin ikisinin tek gövdeli ve diğerlerinin ise çalı
formunda ve çok gövdeli oldukları belirlenmiştir (Şekil 4.14).
4.1.2.1.(1). Taç Yüksekliği (cm)
2003, 2004 ve 2005 yılarında taç gelişimleri arasındaki farklılıkların çok az
olduğu belirlenmiştir. Yıllara göre elde edilen taç yüksekliği değerlerindeki
düşmelerin sebebi ise, ağaç dallarındaki kırılmalar, hayvanlar tarafından yenilmesi
veya yağmur gibi etkenlerden dolayı zemin yüksekliğinin değişmesi olarak
açıklanabilir.
Bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde taç yüksekliği değerlerinin 80
cm (Ayrancı Tip 7 ve İvriz Tip 4) ile 160 cm (Ayrancı Tip 6) arasında değiştiği
saptanmıştır. Üzerinde çalışılan diğer tiplerde ise taç yükseklikleri bu değerler
arasında değişmiştir (Çizelge 4.17). Yabani badem genotiplerinden Ayrancı Tip 7,
İvriz Tip 4 ve 5’de taç yüksekliği 100 cm’nin altında gerçekleşirken, diğer yabani
badem tiplerinin tamamında uzunluk ölçümleri 100 cm’nin üzerinde elde edilmiştir.
4.1.2.1.(2). Taç Genişliği (cm)
Yapılan 3 yıllık ölçümler sonucunda taç genişliği değerlerinin, taç yüksekliği
ile benzerlik göstermesine rağmen bire bir paralellik saptanamamıştır. Elde edilen
veriler değerlendirildiğinde taç genişliklerinin 110 cm (İvriz Tip 7) ile 300 cm
(Ayrancı Tip 1) arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.17). Diğer tiplerde taç
genişlikleri bu değerler arasında yer almıştır. İki farklı merkezden seçilen yabani
99
Safder BAYAZİT
badem genotiplerinde taç genişliği değerlerinin birbirlerine benzer olduğu da
saptanmıştır.
Çizelge 4.17. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde
taç yüksekliği ve taç genişlikleri
Ayrancı
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
İvriz
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Taç Yüksekliği
(cm)
2003 2004 2005
130
130
130
123
127
130
116
127
120
145
140
140
135
138
140
160
160
157
83
80
80
145
116
108
80
90
107
90
150
110
110
80
85
107
90
147
100
110
80
90
100
92
Taç Genişliği
(cm)
2003 2004 2005
240
270
300
184
188
170
160
182
190
180
200
170
260
290
290
210
220
220
152
150
160
230
130
200
160
170
110
100
240
160
210
170
180
110
110
210
200
230
160
170
120
110
4.1.2.1.(3). Ağaç Kuvveti
Seçilen yabani badem genotiplerinin tamamında ağaç kuvveti kültür
bademlerinden düşük olması nedeniyle kendi içerisinde tipler birbirleri ile
kıyaslanmıştır. Seçilen badem genotiplerinde yapılan 3 yıllık gözlem sonuçlarına
göre ağaç kuvvetleri düşük (3), orta (5) ve yüksek (7) olarak belirlenmiştir. Ayrancı
gölü mevkiinden seçilen Tip 3’de ağaç kuvveti yüksek (7) olarak belirlenirken. yine
aynı bölgeden seçilen Tip 7, İvriz mevkiinden seçilen Tip 2, 3, 5, 6. ve 7’de ağaç
kuvveti zayıf (3) olarak saptanmıştır (Çizelge 4.18). Her iki merkezden seçilen diğer
tiplerde ise ağaç kuvveti orta (5) olarak belirlenmiştir.
4.1.2.1.(4). Ocak Dallanma Durumu
Seçilen yabani badem genotiplerinde ocak dallanma durumu seyrek (3), orta
(5) ve sık (7) olarak değerlendirilmiştir. Ayrancı Tip 3, İvriz Tip 3 ve 4’de dallanma
sık olarak gözlemlenmiştir. Ayrancı Tip 1, 5, 7 ve İvriz Tip 1, 2, 6 ve 7’de orta (3)
100
Safder BAYAZİT
olarak belirlenirken. diğer tiplerde ocak dallanma durumu denemenin yürütüldüğü 3
yılda seyrek (3) olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.18).
Çizelge 4.18. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem
tiplerinde ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumları
Ağaç Kuvveti
Ayrancı
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
İvriz
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
2003
5
5
5
5
7
5
3
2004
5
5
5
5
7
5
3
5
5
3
3
3
3
5
5
3
3
3
3
3
3
3: Zayıf
5: Orta
7: Yüksek
2005
5
5
5
5
7
5
3
Ocak Dallanma
Durumu
2003 2004 2005
5
5
5
3
3
3
7
7
7
3
3
3
5
5
5
3
3
3
5
5
5
5
3
3
5
3
3
3
5
5
5
5
7
7
7
7
3
3
5
5
5
5
3: Seyrek
5: Orta
7: Sık
5
5
7
7
3
5
5
4.1.2.1.(5). Ocaktaki Gövde Sayısı
Yabani badem genotiplerinde ocaklardaki gövde sayısı 2003, 2004 ve 2005
yıllarında tek tek sayılarak elde edilmiş ve yıllara göre gövde sayılarında değişiklik
görülmemiştir (Çizelge 4.19). Yapılan ölçümler sonucunda ocaktaki gövde
sayılarının 1 (Ayrancı Tip 6 ve İvriz Tip 1) ile 10 (İvriz Tip 4) arasında değiştiği
görülmüştür (Şekil 4.14). Diğer tiplerde gövde sayıları bu değerler arasında yer
almışlardır. Ocaklardaki gövde sayısının fazla olmasının ağaç taç yüksekliği ve taç
genişliği üzerine etki etmediği de saptanmıştır.
101
Ayrancı Tip 6
Safder BAYAZİT
İvriz Tip 5
Ayrancı Tip 2
Şekil 4.14. Yabani badem tiplerinde gövde sayısı
4.1.2.1.(6). Ortalama Gövde Kalınlıkları (mm)
2004 ve 2005 yıllarında gövde kalınlıkları tiplerin tamamında toprak
seviyesinin 5 cm üzerinden ölçülerek elde edilmiştir (Çizelge 4.19). Ayrancı Tip 6’da
2004 yılında 100 mm olarak ölçülen gövde çapı, 2005 yılında 117 mm olarak elde
edilmiş ve bu değerle Ayrancı ve İvriz bölgelerinden seçilen yabani badem tipleri
içerisinde en yüksek gövde çapı kalınlığına sahip tip olarak belirlenmiştir. Tek
gövdeli tiplerden İvriz Tip 1 ve Tip 6’da da gövde çapı kalınlıkları (sırasıyla 70.0
mm ve 41.40 mm) diğer tiplerin gövde çapı kalınlıklarından yüksek bulunmuştur.
Gövde çapı kalınlıkları açısından en düşük değer 2004 yılında İvriz Tip 4’te 15.94
mm ve İvriz Tip 7’de 16.24 mm olarak elde edilmiştir.
Çok gövdeli tipler arasında gövde çapı kalınlıkları birbirlerinden farklı olduğu
gibi, bir ocak içerisindeki gövdelerde de gövde çapı kalınlıklarının farklı olduğu
saptanmıştır.
102
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.19. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki
gövde sayısı ve gövde kalınlıkları
Ocaktaki Gövde
Sayısı
2003 2004 2005
Ayrancı
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
İvriz
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
8
3
3
4
4
1
3
8
3
3
4
4
1
3
8
3
3
4
4
1
3
1
2
2
10
5
1
3
1
2
2
10
5
1
3
1
2
2
10
5
1
3
Gövde Kalınlıkları
(mm)
Min
2004
Max
36.26
20.00
20.53
26.00
50.05
40.00
35.65
46.25
26.42
36.15
27.00
20.18
16.34
17.91
33.74
36.12
20.36
28.00
10.15
22.38
Ort
41.59
20.50
30.06
34.33
100.0
35.12
41.00
30.25
29.19
15.94
23.45
38.84
16.24
Min
19.41
33.17
19.00
21.70
27.00
2005
Max
62.39
49.50
23.50
36.10
45.00
31.45
38.51
28.16
18.73
19.00
20.00
33.02
44.53
23.07
27.53
15.00
22.00
Ort
41.73
42.49
21.01
30.77
37.00
117.0
34.98
70.00
30.59
31.52
19.95
23.72
41.44
17.50
4.1.2.1.(7). Taçlanma Yüksekliği (cm)
Araştırmada kullanılan yabani badem genotipleri içerisinde Ayrancı Tip 6’da,
tek gövdeli olmasının da etkisiyle toprak seviyesinin 5 cm üzerinden ve İvriz Tip
6’da 20 cm’ den taç oluşturduğu saptanmıştır.
Bölgeden seçilen diğer yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliklerinin
toprak seviyesinden başladığı belirlenmiştir (Çizelge 4.20).
4.1.2.1.(8). Yıllık Dal Rengi
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal rengi incelenmiş 2003
yılında İvriz Tip 2, 5 ve 7’de yıllık dal büyümesi olmadığı için yıllık dal rengi
saptanamamıştır. Yıllık dal büyümesi gerçekleşen tiplerden ise Ayrancı barajı
mevkiinden seçilen Tip 5’de düşük (3), Tip 7’de orta (5) oranda, İvriz’ den seçilen
Tip 3’te düşük (3) oranda antosiyanin birikimine rastlanırken, bu merkezlerden
seçilen diğer 11 tipe ait yıllık dallarda antosiyanin birikimine rastlanmamıştır
(Çizelge 4.20).
103
Safder BAYAZİT
2004 yılında elde edilen gözlem sonuçları 2003 verileriyle paralellik
gösterirken farklılıklar da göze çarpmıştır. Yıllık dal rengi Ayrancı barajı mevkiinden
seçilen Tip 1, 2, 3, 5 ve 6’da ve İvriz mevkiinden seçilen tiplerin tamamında yıllık
dallarda antosiyanin birikimine rastlanmamıştır (Çizelge 4.20, Şekil 4.15). Ayrancı
bölgesinden seçilen Tip 4’te yıllık dallarda düşük oranda (3), ve aynı bölgeden
seçilen Tip 7’de ise orta (5) oranda antosiyanin birikimi belirlenmiştir (Çizelge 4.20).
2005 yılında ise yıllık dallarda antosiyanin birikimi 2004 yılı ile aynı şekilde
gözlemlenmiştir.
Ayrancı Tip 5
İvriz Tip 3
Ayrancı Tip 7
Şekil 4.15. Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yılık dal rengi
Yıllık dallarda antosiyanin birikimi yıllar itibariyle tiplere göre değişmemekle
birlikte, İvriz Tip 3’de bu durum değişiklik göstermiştir. 2003 yılında İvriz Tip 3’e
ait yıllık dallarda az (3) oranda antosiyanin birikimi gözlemlenirken, 2004 ve 2005
yıllarında yıllık dallarda antosiyanin birikimi görülmemiştir (Çizelge 4.20).
104
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.20. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem
tiplerinde taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi
Ereğli
Ayrancı
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
İvriz
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Taçlanma Yüksekliği
(cm)
2003 2004 2005
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
5
5
0
0
0
0
0
0
0
0
20
0
0
0
0
0
0
20
0
0
0
0
0
0
20
0
Yıllık Dal Rengi
2003
0
0
0
0
3
0
5
2004
0
0
0
3
0
0
5
2005
0
3
0
0
-
0
3
0
0
-
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0: Antosiyanin birikimi yok
3: Antosiyanin birikimi az
5: Aantosiyanin birikimi orta
4.1.2.1.(9). Ortalama Yıllık Dal Büyümesi (cm)
Yıllık dal büyümesi denemenin 3 yılı içinde hem yıllara göre hem de yabani
badem genotiplerine göre değişmiştir. Seçilen badem tiplerinin tamamında ve 3 yıllık
ölçümler sonucunda ortalama yıllık dal büyümesinin 10 cm’ nin altında gerçekleştiği
görülmüştür. Bu durum 40 - 50 cm yıllık dal büyümesi veren kültür bademleri ile
kıyaslandığında çok geri olduğu görülmekte ve bu genotiplerin bodurluk özelliklerini
akla getirmektedir.
Denemede yer alan yabani badem tiplerinin ortalama yıllık dal uzunlukları
Çizelge 4.21’de verilmiştir. Her üç yılda da yabani badem tiplerinin ortalama yıllık
dal uzunlukları arasındaki fark istatistiksel bakımdan önemli bulunmuştur.
2003 yılı çalışmalarında Ayrancı Tip 1 ile İvriz Tip 6’ya ait yıllık dal
uzunluğu ortalamaları arasındaki fark ile Ayrancı Tip 6, İvriz Tip 1 ve 3’e ait yıllık
dal uzunluğu ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemsiz
olarak bulunmuştur. İvriz Tip 2, 5 ve 7’de yıllık dal büyümesi saptanamamıştır.
Yıllık dal oluşturan tiplerde 2003 yılı yıllık dal uzunlukları 2.87 cm (Ayrancı Tip 7)
105
Safder BAYAZİT
ile 9.67 cm (Ayrancı Tip 5) arasında değişmiştir. Diğer tiplere ait yıllık dal
büyümeleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.21).
2004 yılında ise Ayrancı ve İvriz bölgelerinden seçilen yabani badem
tiplerinin tamamında yıllık dal oluşumu gerçekleşmiş ve yıllık dal uzunlukları
ortalamaları arasındaki fark istatistiksel bakımdan önemli bulunmuştur.
2004 yılında da 2003 yılı yıllık dal büyümelerine paralel sonuçlar elde
edilmiştir. 2003 yılında en düşük değer elde edilen Ayrancı Tip 7’den bu yıl
sonuçlarında da en düşük değer elde edilmiş (1.93 cm), en yüksek ortalama yıllık dal
uzunluğu da 2003 yılının en yüksek yıllık dal uzunluğunu veren Ayrancı Tip 5’den
(7.13 cm) elde edilmiştir. Diğer tiplerin 2004 yılı ortalama yıllık dal uzunluğu
ölçümleri bu değerler arasında yer almıştır. Ayrıca 2004 yılı ölçüm sonuçlarının
2003 yılı sonuçlarına göre daha düşük olduğu da görülmüştür (Çizelge 4.21).
2005 yılında Ayrancı Tip 1, 2 ve 7’de ve İvriz Tip 4 ve 5’de yıllık dal
oluşumuna rastlanmamıştır. Diğer tiplerde ise ortalama yıllık dal uzunlukları
arasındaki fark istatistiksel bakımdan önemli bulunmuş ve ortalama yıllık dal
uzunlukları 2.06 cm (Ayrancı Tip 4) ile 7.86 cm (İvriz Tip 1) arasında değişmiştir.
Yıllık dal oluşturan tiplerde ilk 2 yılın sonuçlarına göre daha düşük yıllık dal
uzunluğu değerleri elde edilmiş ve tiplere göre elde edilen yıllık dal uzunluk
ölçümlerinin 2003 ve 2004 yılı sonuçları ile uygun olmadığı da görülmüştür. Bu
durumun ekolojik koşullardan etkilenmiş olması muhtemeldir.
Ayrıca bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinin tamamında yıllık dal
büyümeleri araştırmanın 3 yılında da 10 cm’nin altında gerçekleşmiştir (Çizelge
4.21).
4.1.2.1.(10). Yıllık Dallardaki Ortalama Yaprak Sayısı (adet)
Yabani badem tiplerinin yıllık dallarındaki ortalama yaprak sayısı arasındaki
fark denemenin üç yılı içinde istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli
bulunmuştur.
2003 yılında İvriz Tip 2, 5 ve 7’de yıllık dal gelişimi olmadığı için yıllık
dallardaki ortalama yaprak sayısı saptanamamıştır. Diğer tiplerde ise yıllık dallardaki
yaprak sayısı 6 adet yaprak / yıllık dal (Ayrancı Tip 7) ile 13 adet yaprak / yıllık dal
106
Safder BAYAZİT
(Ayrancı Tip 5) arasında değişmiştir (Çizelge 4.21). Diğer tiplere ait yıllık dallardaki
yaprak sayıları bu değerler arasında yer almışlardır.
2004 yılında bölgeden seçilen yabani badem tiplerinin tamamında yıllık dal
oluşumu gerçekleştiği için tiplerin tamamında yıllık dallardaki yaprak sayıları elde
edilebilmiştir. 2004 yılı sonuçlarına göre yıllık dallardaki yaprak sayısı 7 adet yaprak
/ yıllık dal (Ayrancı Tip 7, İvriz Tip 3) ile 13 adet yaprak / yıllık dal (İvriz Tip 2)
arasında değişmiştir. Diğer tiplere ait yıllık dallardaki yaprak sayıları bu değerler
arasında yer almışlardır (Çizelge 4.21).
2005 yılı çalışmalarında Ayrancı Tip 1, 2 ve 7 ve İvriz Tip 4 ve 5’de yıllık dal
oluşmamasından dolayı yıllık dal üzerinde bulunan yaprak sayıları da elde
edilememiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer tiplerde ise yıllık dallar üzerinde
bulunan yaprak sayıları 8 adet yaprak / yıllık dal (Ayrancı Tip 3, 4, 5 ve İvriz Tip 1,
7) ile 12 adet yaprak / yıllık dal (İvriz Tip 2) arasında değişim göstermiştir. Yıllık
dallar üzerinde oluşan yaprak sayıları açısından bölgeden seçilen yabani badem
tiplerinde önemli bir farklılığın olmadığı saptanmıştır.
yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı
Ereğli
Ortalama
Yıllık Dal Büyümesi
(cm)
2004
2005
cde(1) 3.07 gh
ef
2.47 hı
cd
3.87 efg 2.26
b
5.27 cd
2.06
a
7.13 a
2.33
c
5.87 bc
4.86
f
1.93 ı
-
Ortalama Yaprak/Yılık dal
(Adet)
Ayrancı
2003
2003
2004
Tip 1
4.20
8 cde
9 cd
Tip 2
3.27
10 b
8 efg
Tip 3
4.60
c
7 de
9 def
Tip 4
6.86
c
8 cde
11 b
Tip 5
9.67
c
13 a
11 bc
Tip 6
4.87
b 10 bc
12 a
Tip 7
2.87
6 e
7 g
İvriz
Tip 1
4.87 c
4.67 de
7.86 a 8 cde
9 cde
Tip 2
6.27 ab
7.13 a 13 a
Tip 3
5.27 c
4.20 ef
4.86 b 9 bc
7 fg
Tip 4
3.40 def
3.60 fg
10 b
8 defg
Tip 5
2.33 hı
9 def
Tip 6
4.33 cde
4.07 ef
3.13 c
8 bcd
10 bc
Tip 7
3.00 gh
2.33 c
9 cd
LSD 0.05
1.254
0.912
1.230
1.964
1.348
(1)
: Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir
107
2005
8 de
8 e
8 e
11 b
8 e
12 a
10 c
9 cd
8 e
0.955
Safder BAYAZİT
4.1.2.2. Nevşehir’ den Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik
Nevşehir ilinde yabani badem tiplerinin yoğun olarak bulunduğu Göreme
Kayseri Yolundan 10 ve Göreme Açıkhava Müzesi içinden de 11 olmak üzere farklı
özellik gösteren toplam 21 yabani badem tipi seçilmiştir. Seçilen yabani badem
genotiplerine ait morfolojik ölçüm ve gözlem sonuçları aşağıda verilmiştir.
Morfolojik ölçümler her üç yılda da 17-19 Eylül 2003 tarihlerinde
gerçekleştirilmiştir. Yapılan ölçümlerde yabani badem tiplerinde taç yüksekliklerinin
önemli oranda değişiklik gösterdiği saptanmıştır.
2003, 2004 ve 2005 yılları ölçüm sonuçlarına göre, seçilen badem tiplerinde
taç yüksekliği 85 cm (Göreme Tip 3) ile 290 cm (AHMİ Tip 8) arasında değişirken
(Şekil 4.16), bölgeden seçilen diğer tiplerin taç yükseklikleri bu değerler arasında yer
almıştır (Çizelge 4.22). Ayrıca Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen yabani badem
tiplerinin Göreme Kayseri yolundan seçilenlere göre daha yüksek taçlı oldukları,
bunun nedeninin ise Açık Hava Müzesi içinin düzenlenmesi amacıyla bu bitkilerde
ocaklardaki diğer gövdelerin kesilerek tek gövdeli hale getirilmesi olarak
değerlendirilmiştir.
Göreme Tip 3
AHM Tip 8
Şekil 4.16. Göreme Tip 3 ve AHM Tip 8 yabani badem tiplerinin görünümü
108
Safder BAYAZİT
Üzerinde çalışılan 21 yabani badem tipinde taç yüksekliği değerlerinin yıllara
göre önemli sayılabilecek değişikler göstermediği saptanmıştır. Kaydedilen
değişikliklerin bitki taç yüksekliklerinde meydana gelen artışlar ya da, farklı
etkenlerden dolayı kırılma veya ölçüm zeminlerinde meydana gelen değişikliklerden
kaynaklanmış olduğu düşünülmektedir.
Taç genişliği ölçümlerinde 120 cm ile en düşük değer Göreme Açık Hava
Müzesi içerisinden seçilen Tip 7’den elde edilirken, en yüksek değer 440 cm ile
Göreme - Kayseri yolundan seçilen Tip 1’den elde edilmiştir. Diğer tiplere ait taç
genişlikleri bu değerler arasında değişmiştir (Çizelge 4.22). Yapılan ölçümler
sonucunda yıllara göre taç genişliği değerlerinde ciddi değişikliklerin olmadığı da
görülmüştür.
Çizelge 4.22. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem
Tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği
Taç Yüksekliği
(cm)
2003 2004 2005
210
220
220
175
175
180
85
85
85
160
160
160
165
150
165
125
120
120
170
170
162
170
180
177
164
170
170
180
180
180
Göreme
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
AHM
Tip 1
237
240
Tip 2
247
240
Tip 3
140
138
Tip 4
165
171
Tip 5
260
260
Tip 6
150
152
Tip 7
170
160
Tip 8
290
290
Tip 9
280
280
Tip 10
230
230
Tip 11
165
167
240
245
140
170
260
150
160
290
280
225
164
109
Taç Genişliği
(cm)
2003 2004 2005
420
440
440
150
160
150
130
130
130
200
200
200
210
210
240
176
180
180
200
230
230
190
180
190
200
200
200
290
290
290
150
150
150
210
250
260
120
340
310
210
145
150
150
150
200
250
240
120
350
320
217
150
160
150
150
200
250
240
120
350
320
220
150
Safder BAYAZİT
Taç yüksekliği ölçümlerinde olduğu gibi, taç genişliği ölçümlerinde de
bitkilerin büyümesi veya kırılma, budama ya da ölçüm zemininde meydana gelen
değişmeler nedeniyle yıllara göre farklı sonuçlar elde edilmiştir.
Denemede kullanılan yabani badem genotiplerinde 2003, 2004 ve 2005
yıllarını kapsayan gözlemlerde ağaç kuvveti açısından farklılık söz konusu
olmamıştır. Her iki merkezden seçilen tiplerde ağaç kuvveti açısından benzerlik
gözlenmiştir. 2003, 2004 ve 2005 yıllarında Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen
Tip 3 ve Göreme Tip 2’nin zayıf ağaç kuvvetine (3) sahip olduğu saptanmıştır (Şekil
4.17). Bununla birlikte Göreme - Kayseri yolundan seçilen tiplerden Tip 1, 5, 9 ve
10 ile Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerden Tip 8, 9 ve 10’da yüksek ağaç
kuvveti (7) gösterdikleri saptanmış, diğer tiplere ait ağaç kuvveti ise orta (5) olarak
gözlemlenmiştir (Çizelge 4.23).
Göreme Tip 2
AHM Tip 8
Şekil 4.17. Göreme Tip 2 ve AHM Tip 8’in genel görünümü
110
Safder BAYAZİT
4.1.2.2.(4). Ocaktaki Dallanma Durumu
Ocaklardaki dallanma durumu seyrek (3), orta (5) ve sık (7) olarak
değerlendirilmiştir. Belirlenen yabani badem tipleri için denemenin 3 yıllık
gözlemlerinde aynı sonuç elde edilmiştir. Göreme - Kayseri yolundan seçilen Tip 2
ve Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 5 ve Tip 6’da dallanma seyrek (3)
olarak gözlemlenirken, Göreme Kayseri yolundan seçilen tiplerden Tip 1, 3, 5, 9 ve
10’da ve AHM Tip 8’de sık (7) dallanma saptanmıştır (Çizelge 4.23).
Bölgeden seçilen diğer yabani badem tiplerinde ise ocaklardaki dallanma
durumu orta (5) olarak gözlemlenmiştir.
tiplerinde ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumu
Ağaç Kuvveti
Göreme
2003 2004
Tip 1
7
7
Tip 2
3
3
Tip 3
5
5
Tip 4
5
5
Tip 5
7
7
Tip 6
5
5
Tip 7
5
5
Tip 8
5
5
Tip 9
7
7
Tip 10
7
7
AHMİ
Tip 1
5
5
Tip 2
5
5
Tip 3
3
3
Tip 4
5
5
Tip 5
5
5
Tip 6
5
5
Tip 7
5
5
Tip 8
7
7
Tip 9
7
7
Tip 10
7
7
Tip 11
5
5
3: Zayıf
5: Orta
7: Yüksek
2005
7
3
5
5
7
5
5
5
7
7
5
5
3
5
5
5
5
7
7
7
5
Ocak Dallanma
Durumu
2003 2004 2005
7
7
7
3
3
3
7
7
7
5
5
5
7
7
7
5
5
5
5
5
5
5
5
7
7
7
7
7
7
7
5
5
5
5
3
3
5
7
5
5
5
5
5
5
5
3
3
5
7
5
5
5
3: Seyrek
5: Orta
7: Sık
111
5
5
5
5
3
3
5
7
5
5
5
Safder BAYAZİT
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı denemenin 3
yılında da aynı olmuştur. Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 6’da gövde
sayısı 5, Tip 7’de 3 olarak saptanırken, Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen diğer
tiplerin tek gövdeli oldukları görülmüştür (Çizelge 4.24, Şekil 4.18).
Bunun nedeni ise Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerden Tip 1, 2, 3,
8, 9 ve 10 No’ lu tiplerin melez bireyler olma olasılığı ve diğer tiplerde ise Açık
Hava Müzesi içinin düzenli görünmesi amacıyla burada çalışan görevliler tarafından
tek gövdeye indirilmiş olmaları olarak açıklanabilir.
Göreme Kayseri yolundan seçilen 10 adet yabani badem tipinde ocaktaki
gövde sayısı 1 (Tip 2 ve 7) ile 18 (Tip 1) arasında değişmiş, diğer tiplerde ise
ocaktaki gövde sayısı bu değerler arasında yer almıştır. Bu merkezden seçilen Tip
6’da ise araştırmanın ilk 2 yılında ocaktaki gövde sayısı 12 olarak saptanmış, 3.
yılında ise bu gövdelerden 1 adedinin kurumuş olması nedeniyle 11 olarak
kaydedilmiştir (Çizelge 4.24, Şekil 4.18).
AHM Tip 4
Göreme Tip 2
Göreme Tip 8
Şekil 4.18. Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde gövde sayısı görünümleri
4.1.2.2.(6). Gövde Kalınlıkları (mm)
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları 2004 ve 2005
yıllarında ölçülmüş, tiplere göre ve tiplerdeki gövde sayılarına göre değişiklik
göstermiştir. Ayrıca ortalama gövde kalınlıklarında yıllar itibariyle de farklılık
112
Safder BAYAZİT
saptanmıştır. Yapılan ölçümler sonucunda tek gövdeli tiplerde gövdelerin, çok
gövdeli olanlara göre daha kalın oldukları da saptanmıştır (Çizelge 4.24).
2004 yılı gövde kalınlığı ortalamaları 20 mm (Göreme Tip 6) ile 109 mm
(Göreme Tip 7) arasında değişmiştir. Diğer tiplerde gövde kalınlığı ortalamaları bu
değerler arasında yer almıştır. 2005 yılı gövde kalınlığı ortalamaları da 2004 yılı
ortalamaları ile paralel bulunmuş, 2004 yılında en düşük gövde kalınlığı ölçülen Tip
6 ve en yüksek gövde kalınlığı elde edilen Tip 7’den bu yılın ölçümlerinde de en
düşük (23.63 mm) ve en yüksek (110.27 mm) değerler elde edilmiştir. 2005 yılında
elde edilen gövde kalınlığı değerleri, 2004 yılı ölçümlerine göre önemsiz
sayılabilecek düzeyde artış göstermiştir. Gövde kalınlığındaki ve yıllık dal
büyümesindeki (Çizelge 4.24) düşük artışların nedeni ise seçilen yabani badem
genotiplerinin fidan dönemini geçirmiş ve orta yaşlı ve yaşlı ağaçlar olmasından
kaynaklandığı tahmin edilmektedir.
Çizelge 4.24. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki
Göreme
Ocaktaki Gövde
Sayısı
2003 2004 2005
Tip 1
18
18
Tip 2
1
1
Tip 3
8
8
Tip 4
4
4
Tip 5
3
3
Tip 6
12
12
Tip 7
1
1
Tip 8
3
3
Tip 9
7
7
Tip 10
6
6
AHM
Tip 1
1
1
Tip 2
1
1
Tip 3
1
1
Tip 4
1
1
Tip 5
1
1
Tip 6
5
5
Tip 7
3
3
Tip 8
1
1
Tip 9
1
1
Tip 10
1
1
Tip 11
1
1
18
1
8
4
3
11
1
3
7
6
1
1
1
1
1
5
3
1
1
1
1
(mm)
Min
20.00
2004
Max
38.50
22.00
48.00
58.00
10.00
67.00
30.00
15.10
22.20
28.30
85.00
70.15
60.00
22.72
57.10
35.67
66.93
113
Ort
29.00
70.00
41.00
60.00
62.50
20.00
109.0
39.79
41.72
54.15
79.08
80.00
61.72
100.96
102.15
27.88
62.02
73.40
82.58
35.00
100.00
Min
19.10
23.45
57.36
10.95
15.10
25.00
27.23
26.87
57.00
2005
Max
Ort
38.16 28.52
76.99
48.43 36.90
54.56
67.53 62.45
32.30 23.63
110.27
85.00 39.79
70.00 43.15
61.88 43.49
36.10
78.43
81.38
80.00
68.86
110.15
103.00
31.62
65.22
86.55
88.94
36.50
100.30
Safder BAYAZİT
Taçlanma yükseklikleri tiplere göre değişiklik gösterirken, yıllara göre
değişiklik görülmemiştir. Göreme Kayseri yolundan seçilen Tip 7’de taçlanma
yüksekliği 18 cm ve Tip 2’de 45 cm olarak ölçülmüştür. Bu merkezden seçilen diğer
tiplerde taçlanmanın toprak seviyesinden başladığı saptanmıştır.
Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen yabani badem tiplerinde ise toprak
seviyesinden taçlanan tiplere rastlanmazken, taçlanma yükseklikleri 20 cm (Tip 7) ile
130 cm (Tip 1 ve 2) arasında değişmiştir. Diğer tiplerin taçlanma yükseklikleri bu
değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.25).
Denemenin 3 yılında da yıllık dal rengi, yıllık dallardaki antosiyanin
birikimine bakılarak gözlemsel olarak belirlenmiştir.
Yıllık dallardaki antosiyanin birikimi bölgeden seçilen tipler arasında farklılık
gösterirken, yıllara göre farklılık sadece Göreme Tip 1’de gözlemlenmiş ve bu tipe
ait yıllık dallarda ilk 2 yıl antosiyanin birikimi görülmezken, denemenin 3. yılında az
(3) oranda antosiyanin birikimi gerçekleştiği saptanmıştır.
2003 yılı gözlemlerinde Göreme Tip 4 ve AHMİ Tip 3, 5 ve 6’da yıllık dal
gelişimi olmadığı için antosiyanin birikimi belirlenememiştir. Yıllık dal oluşturan
tiplerden ise AHMİ Tip 4’te az (3), Göreme Tip 5, 9 ve AHMİ Tip 1, 2, 8, 9 ve
11’de orta (5), Göreme Tip 8 ve AHMİ Tip 10’da yıllık dallarda yüksek (7) oranda
antosiyanin birikimine rastlanmıştır (Çizelge 4.25). Diğer tiplerde yıllık dallarda
antosiyanin birikimi görülmemiştir.
2004 ve 2005 yılı gözlemlerinde ise yıllık dallardaki antosiyanin birikimi
2003 yılı gözlemleri ile paralel olarak gözlemlenmiştir. 2003 ve 2004 yıllarında yıllık
dal oluşumu gerçekleşmeyen Göreme Tip 4’de 2005 yılı gözlemlerinde yıllık
dallardaki antosiyanin birikimi düşük (3) olarak belirlenmiştir.
114
Safder BAYAZİT
(cm)
2003 2004 2005
Görem
e
Tip 1
0
0
Tip 2
45
45
Tip 3
0
0
Tip 4
0
0
Tip 5
0
0
Tip 6
0
0
Tip 7
18
18
Tip 8
0
0
Tip 9
0
0
Tip 10
0
0
AHMİ
Tip 1
130
130
Tip 2
130
130
Tip 3
37
37
Tip 4
30
30
Tip 5
40
40
Tip 6
30
30
Tip 7
20
20
Tip 8
80
80
Tip 9
122
122
Tip 10
50
50
Tip 11
45
45
Yıllık Dal Rengi
2003
0
45
0
0
0
0
18
0
0
0
0
0
0
5
0
0
7
5
0
200
4
0
0
5
0
0
7
5
0
130
130
37
30
40
30
20
80
122
50
45
5
5
3
0
5
5
7
5
5
5
0
3
0
0
0
5
5
7
5
2005
3
0
0
3
5
0
0
0
5
3
0
0
0
5
5
7
5
5: Antosiyanin birikimi orta
7: Antosiyanin birikimi yüksek
Yıllık
dal
büyümesi
seçilen
her
bitkide
30
adet
yıllık
dalda
gerçekleştirilmiştir. Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dal
uzunluğu ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli
olarak bulunmuştur. Üzerinde çalışılan 21 yabani badem tipinde 2003 ve 2004
yıllarında gerçekleştirilen ortalama yıllık dal büyümesi ölçümleri tipler açısından
benzer sonuçlar vermişlerdir. Bununla birlikte Göreme Tip 4, AHMİ Tip 3, 5 ve 6’da
yıllık dal gelişimi olmadığı için bu tiplere ait yıllık dal uzunlukları saptanamamıştır.
Yıllık dal oluşumu gerçekleşen yabani badem tipleri içerisinde 2003 yılında
en düşük ortalama yıllık dal büyümesi 3.13 cm ile Göreme - Kayseri yolundan
115
Safder BAYAZİT
seçilen Tip 2’den elde edilirken en fazla ortalama yıllık dal büyümesi 22.47 cm ile
Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 10’dan elde edilmiştir (Çizelge 4.26).
Diğer tiplerde yıllık dal büyümeleri bu değerler arasında yer almıştır.
2004 yılı ölçümlerinde ise en düşük ortalama yıllık dal büyümesi 4.0 cm ile
Göreme - Kayseri yolundan seçilen tiplerden Tip 5’den elde edilirken, en yüksek
ortalama yıllık dal büyümesi 21.87 cm ile Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip
2’den elde edilmiştir (Çizelge 4.26). Diğer tiplere ait yıllık dal büyümeleri bu
değerler arasında yer alırken, Göreme - Kayseri yolundan seçilen Tip 3 ve Tip 4’de
yıllık dal oluşumu gerçekleşmediği için ölçüm yapılamamıştır.
2005 yılı araştırmalarında Göreme Tip 8 ve 9 ile AHMİ Tip 2 ve 3’de yıllık
dal gelişiminin olmadığı görülmüştür. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer yabani
badem tiplerinde yapılan ölçümler sonucunda yıllık dal büyümelerinin ilk 2 yılın
sonuçlarına nazaran farklı olduğu görülmüştür. Yıllık dal gelişimi gözlenen tiplerde
ortalama yıllık dal uzunlukları 3.26 cm (Göreme Tip 6) ile 19.20 cm (AHMİ Tip 11)
arasında değişmiş ve diğer tiplerde ortalama yıllık dal uzunluklarının bu değerler
arasında yer aldığı saptanmıştır.
Yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yıllık
dal oluşumu gerçekleşen her yabani badem tipinde 30 adet yıllık dal üzerindeki
yaprakların sayılması ve ortalamalarının alınması ile elde edilmiştir. Denemenin 3
yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı ortalamaları
arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak bulunmuştur.
2003 yılı ölçümlerinde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı en düşük
Göreme Kayseri yolundan seçilen Tip 2’de 6 adet yaprak / yıllık dal olarak elde
edilirken, en yüksek değer 19 adet yaprak / yıllık dal olarak Göreme Açık Hava
Müzesi içerisinden seçilen tiplerden Tip 10’dan elde edilmiştir (Çizelge 4.26). Diğer
tiplerde yıllık dallardaki yaprak sayısı bu değerler arasında değişmiştir.
2004 yılı ölçümleri ise, Göreme Tip 3 ve 4’de yıllık dal gelişimi olmadığı için
yıllık dallardaki yaprak sayısı elde edilememiştir. Buna karşılık Göreme Kayseri
yolundan seçilen Tip 1 ve 5’de 7 adet yaprak / yıllık dal olarak en düşük değer elde
116
Safder BAYAZİT
edilirken, en yüksek değer 38 adet yaprak / yıllık dal olarak Göreme Açık Hava
Müzesi içerisinden seçilen Tip 2’den elde edilmiştir (Çizelge 4.26). Diğer tiplerde
yıllık dallardaki yaprak sayısı bu değerler arasında değişmiştir.
2005 yılı ölçümlerinde ise, Göreme Tip 8 ve 9’da yıllık dal gelişimi olmadığı
için yıllık dallardaki yaprak sayısı elde edilememiştir. Yıllık dal oluşumu gözlenen
tipler içerisinde ise en düşük değer Göreme Kayseri yolundan seçilen Tip 1 ve 6’da
9 adet yaprak / yıllık dal olarak elde edilmiştir. En yüksek değer ise 28 adet yaprak /
yıllık dal olarak Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 9’da saptanmıştır
(Çizelge 4.26). Diğer tiplerde yıllık dallardaki yaprak sayısı bu değerler arasında
değişmiştir.
Çizelge 4.26. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal
büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı
Ortalama
(cm)
2004
2005
(1)
efg
4.33 h
4.73
h
5.87 gh
3.80
e
4.60
4.60
efg
4.00 h
4.60
fgh
8.33 cd
3.26
efg
5.87 gh
7.60
gh
4.60 h
efg
5.27 gh
cd
10.87 c
5.06
Göreme 2003
Tip 1
5.47
Tip 2
3.13
Tip 3
5.60
Tip 4
Tip 5
5.47
Tip 6
4.40
Tip 7
6.00
Tip 8
4.27
Tip 9
6.00
Tip 10
11.0
AHM
Tip 1
6.33 ef
8.00 ef
Tip 2
6.47 e
21.87 a
Tip 3
5.20 gh
Tip 4
6.80 e
4.27 h
Tip 5
6.93 fg
Tip 6
5.87 gh
Tip 7
9.20 d
8.47 def
Tip 8
11.80 c
14.47 b
Tip 9
10.13 cd
9.80 cde
Tip 10
22.47 a
20.60 a
Tip 11
16.40 b
13.73 b
LSD0.05
1.963
1.97
(1)
gh
2003
7 fg
6 g
16 b
9 efg
11 de
8 fg
9 ef
8 fg
14 c
8.67 d
6.53 f
5.13 gh
4.60 hı
4.33 hı
11.0 c
14.73 b
5.80 fg
19.20 a
0.104
8 efg
9 efg
12 cd
16 b
12 cd
12 cd
19 a
14 c
2.44
hı
ıj
hı
hı
hı
j
e
117
Ortalama
Yılık dal/ yaprak
(Adet)
2004
2005
7 f
9 g
13 e
10 fg
12 cd
11 cd
7 f
10 def
19 bc
9 fg
14 de
11 cde
11 e
11 e
18 bc
12 c
18 bc
38 a
14 de
12 e
17 bc
14 de
18 bc
16 cd
17 c
19 bc
20 b
3.061
13 c
12 cd
12 c
12 cd
11 ef
18 a
28 a
15 b
15 b
0.961
Safder BAYAZİT
4.1.2.3. Niğde Ulukışla’dan Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik
Niğde ilinde yabani badem populasyonunun yoğunluk kazandığı Ulukışla
ilçesinden seçilen 11 yabani badem genotipinde morfolojik özellikler incelenmiş ve
elde edilen sonuçlar aşağıda sunulmuştur.
Araştırmada kullanılan yabani badem genotiplerinde taç yüksekliği ölçüm
değerleri 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde diğer bölgelerden seçilen tiplerde
olduğu gibi benzer sonuçlar vermiştir. Bu değere ilişkin ölçüm sonuçlarındaki artış
bitkinin büyümesinden kaynaklanabileceği gibi, önemsiz sayılabilecek azalışlarda ya
fiziksel
kırılmalardan
ya
da
zeminde
meydana
gelen
değişikliklerden
kaynaklanmaktadır.
2003 yılı ölçümlerinde, seçilen badem tiplerinde en düşük taç yüksekliği Tip
8’den 110 cm olarak elde edilirken, Tip 2 ise 210 cm’lik taç yüksekliği değeri ile
seçilen tipler içerisinde en yüksek taçlı tip olmuştur. 2004 yılı ve 2005 yılı ölçümleri
de 2003 yılı taç yüksekliği ölçümleri ile benzer bulunmuştur. Çalışmanın 3 yıllık
ölçümlerinde de ilk yıl ölçümlerinde olduğu şekilde en düşük ve en yüksek taç
yüksekliği veren tiplerde değişiklik olmamış, diğer tiplerin taç yükseklikleri de 2003
yılı ölçümlerinde olduğu şekilde bu iki tipin ölçüm değerleri arasında sıralanmıştır
(Çizelge 4.27).
Çalışmada kullanılan yabani badem tiplerinde taç yüksekliği değerlerinde
olduğu gibi, taç genişliği değerlerinde de tiplere göre değişik sonuçlar elde edilmiştir.
Yıllar itibariyle de önemsiz sayılabilecek farklılıklar saptanmıştır.
En düşük taç genişliği 2003 yılında 130 cm olarak Tip 8’den elde edilmiştir.
Bu tipe ait taç genişliği değeri 160 cm olarak 2005 yılında ölçülmüş ve bu yılda da
Tip 9 ile birlikte en düşük taç genişliğine sahip tipler olmuşlardır. En yüksek taç
genişliği ise Tip 11’de 290 cm olarak ölçülmüş, bu değer 2004 ve 2005 yıllarında 5
118
Safder BAYAZİT
cm’ lik artışla yine en yüksek değer olarak elde edilmiştir. Bölgeden seçilen diğer
tiplere ait taç genişliği ölçümlerinin bu değerler arasında dağılım gösterdiği
Çizelge 4.27. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem
tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği
Niğde
Ulukışla
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
Taç Yüksekliği
(cm)
2003
2004
2005
160
185
170
210
230
210
130
144
130
140
140
130
165
160
150
150
160
125
150
150
140
110
120
110
145
154
150
170
180
160
120
115
116
Taç Genişliği
(cm)
2003
2004
2005
170
186
185
260
270
270
205
200
200
185
190
190
190
210
200
200
180
200
210
200
210
130
160
160
180
150
160
190
210
210
290
295
295
Çalışmada kullanılan yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti Tip 3’te zayıf (3),
Tip 2, 5, 7, 10 ve 11’de kuvvetli (7) olarak gözlemlenirken, diğer tiplerin orta (5)
kuvvette ağaçlar oluşturduğu kaydedilmiştir. Ağaç kuvvetine ilişkin yapılan
gözlemlerde tipler bazında yıllara göre farklılık görülmemiştir (Çizelge 4.27).
Niğde’den seçilen yabani badem genotiplerinde ağaç kuvvetinin Konya
Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinin ağaç kuvvetine denk olduğu, buna karşılık
Nevşehir’den seçilen yabani badem tiplerinin ağaç kuvvetinden düşük olduğu
kaydedilmiştir.
4.1.2.3.(4). Ocaklarda Dallanma Durumu
Ağaç kuvvetine ilişkin gözlem sonuçlarında olduğu gibi ocaklarda dallanma
durumu da, tiplere göre değişiklik gösterirken, tipler bazında yıllara göre farklılık
kaydedilmemiştir. Bölgeden seçilen tiplerden Tip 4, 8 ve 9’da ocaklarda dallanmanın
seyrek (3) olduğu, buna karşılık Tip 2, 5, 7 ve 11’de ocaklarda sık (7) dallanma
olduğu gözlemlenmiştir. Diğer tiplerin dallanmalarının orta (5) olduğu da
119
Safder BAYAZİT
kaydedilmiştir. Ocaklarda dallanma yoğunluğunun ağaç kuvveti, taç yüksekliği ve
taç genişliği ile de ilgili olmadığı saptanmıştır (Çizelge 4.28).
Niğde
Ulukışla
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
Ağaç Kuvveti
2003
2004
5
5
7
7
3
3
5
5
7
7
5
5
7
7
5
5
5
5
7
7
7
7
3: Zayıf
5: Orta
7: Yüksek
2005
5
7
3
5
7
5
7
5
5
7
7
Ocak Dallanma
Durumu
2003
2004 2005
5
5
5
7
7
7
5
5
5
3
3
3
7
7
7
5
5
3
7
7
5
3
3
5
3
3
3
5
5
5
7
7
7
3: Seyrek
5: Orta
7: Sık
Bölgeden seçilen tiplerde ocaktaki gövde sayısınin 1 (Tip 1, 6 ve 11) ile 3
(Tip 2, 5, 8 ve 9) arasında değiştiği saptanmış ve diğer tiplerde ise ocaktaki gövde
sayısının 2 olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.29, Şekil 4.19). Yapılan gövde
sayımlarından elde edilen sonuçların Göreme Kayseri yolu ve Ereğli’den seçilen
tiplerden elde edilen sonuçlardan düşük olduğu saptanmıştır. Beklenildiği şekilde
yıllar itibariyle ocaktaki gövde sayısında değişiklik görülmemiştir.
Tip 1
Tip 6
Tip 8
Şekil 4.19. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayıları
120
Safder BAYAZİT
Gövde kalınlıkları 2004 ve 2005 yıllarında ölçülmüş ve tiplere göre ve
ocaktaki gövde sayısına göre değişiklik göstermiştir. Yapılan ölçümlerde tek gövdeli
tiplerde gövde kalınlıklarının çok gövdeli olanlara göre daha kalın oldukları da
saptanmıştır.
2004 yılında yapılan ölçüm sonuçlarına göre 36.60 mm gövde kalınlığı ile
Tip 8 en ince gövde kalınlığına sahip tip olurken, 98.00 mm gövde kalınlığı ile Tip 1
en kalın gövdeli tip olarak saptanmıştır. Diğer tiplerde ortalama gövde kalınlıkları bu
değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.29).
2005 yılı gövde kalınlığı ölçüm sonuçları tiplerin çoğunda 2004 yılı
sonuçları ile benzer bulunurken, Tip 2’de minimum, maksimum ve ortalama gövde
kalınlığı değerlerinin artığı da saptanmıştır.
Çizelge 4.29. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki
Niğde
Ulukışla
Ocaktaki Gövde
sayısı
2003 2004 2005
(mm)
Min
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
1
3
2
2
3
1
2
3
3
2
1
1
3
2
2
3
1
2
3
3
2
1
1
3
2
2
3
1
2
3
3
2
1
2004
Max
35.00
34.51
70.00
40.61
40.00
50.00
60.00
30.00
20.00
50.00
70.00
40.00
60.00
60.00
Ort
98.00
39.75
37.56
74.00
45.00
73.00
65.00
36.60
40.33
55.00
80.00
Min
2005
Max
40.00
33.00
73.27
41.00
42.00
55.00
60.00
30.00
20.00
50.00
70.00
40.00
60.00
60.00
Ort
98.72
52.89
37.00
74.32
48.50
73.00
65.00
36.60
40.33
55.00
80.00
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde taçlanma yüksekliklerinin 3 yıllık
ölçüm sonuçlarına göre değişmediği belirlenmiştir.
2003 yılı ölçümlerinde taçlanma yüksekliği Tip 1’de 5 cm, Tip 3’de 30 cm,
Tip 6 ve 11’de 10 cm olarak ölçülürken, diğer tiplerin toprak seviyesinden
121
Safder BAYAZİT
taçlandıkları belirlenmiştir (Çizelge 4.30). 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde elde
edilen sonuçların ise 2003 yılı sonuçları ile aynı olduğu görülmüştür.
Yıllara göre yıllık dal gelişimi gerçekleşen yabani badem tiplerinde yıllık
dallarda antosiyanin birikimi denemenin 3 yılı için benzer şekilde gözlemlenmiştir.
Tip 2’de yıllık dallarda ilk yıl antosiyanin birikimi gözlemlenmezken, 2. ve 3. yılda
antosiyanin birikimi az (3) oranda gerçekleşmiştir. Tip 6 ve 11’de 2003 ve 2004
yıllarında yıllık dallarda antosiyanin birikimi az (3) olmuştur. Tip 5’de 2003 yılında
antosiyanin birikimi az (3), 2004 ve 2005 yıllarında orta (5) olarak gerçekleşmiştir.
(Çizelge 4.30). 2003 ve 2004 yılında Tip 7’de ise yıllık dallardaki antosiyanin
birikimi orta (5) olarak gözlemlenmiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer yabani
badem genotiplerinde yıllık dallarda antosiyanin birikimine rastlanmamıştır.
Ulukışla
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
(cm)
2003 2004
2005
5
0
30
0
0
10
0
0
0
0
10
5
0
30
0
0
10
0
0
0
0
10
5
0
30
0
0
10
0
0
0
0
10
Yıllık Dal Rengi
2003
2004
0
0
0
3
3
5
0
0
3
0
3
0
5
3
5
0
0
0
3
2005
0
3
0
5
0
0
-
Ortalama yıllık dal büyümesi yıllık dal gelişimi gerçekleşen yabani badem
tiplerinde tesadüfen alınan 30 adet yıllık sürgün uzunluğunun ortalamasının alınması
122
Safder BAYAZİT
ile elde edilmiştir. Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dal
uzunluğu ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli
olarak bulunmuştur.
2003 yılı ölçümlerinde Tip 4 ve 9’da yıllık dal gelişimi olmadığı için
ortalama yıllık dal büyümesi elde edilememiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen
tiplerde en düşük ortalama yıllık dal büyümesi 3.20 cm ile Tip 3’den elde edilirken,
6.67 mm ile en yüksek değer Tip 1’den elde edilmiştir. Diğer tiplerde ortalama yıllık
dal büyümesi bu değerler arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.31).
2004 yılı ölçümlerinde 2003 yılında olduğu şekilde Tip 4’de yıllık dal
oluşumu gerçekleşmemiştir. Yıllık dal oluşturan diğer yabani badem tiplerinde
ortalama yıllık dal büyümesi 2.20 cm (Tip 3) ile 6.53 cm (Tip 1) arasında
gerçekleşmiştir. 2004 yılında elde edilen ortalama yıllık dal büyümesi değerleri her
tip için 2003 yılı sonuçları ile benzer bulunmuştur.
2005 yılı ölçümlerinde Tip 4, 6, 7, 9 ve 10’da yıllık dal oluşumu
gerçekleşmemiştir. 2005 yılı yıllık dal uzunluğu ölçümlerinde en düşük ortalama
yıllık dal uzunluğu 1.40 cm (Tip 8) olarak elde edilirken, en yüksek ortalama yıllık
dal uzunluğu 3.40 cm (Tip 1) olarak belirlenmiştir. Diğer tiplere ait ortalama yıllık
dal büyümeleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.31).
2005 yılı ölçümlerinde elde edilen ortalama yıllık dal uzunluğu değerleri
2003 ve 2004 yıllarında elde edilen sonuçlara oranla çok düşük bulunmuştur.
Yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı 3 yıl süre ile yıllık dal gelişimi
gerçekleşen yabani badem tiplerinin tamamında 30 adet yıllık dal üzerindeki
yaprakların tek tek sayılması ve ortalamasının alınması ile elde edilmiştir.
Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı
ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak
bulunmuştur.
Yıllık dallardaki yaprak sayısı 2003 ve 2004 yıllarında göreceli olarak benzer
bulunurken, 2005 yılı ölçümlerinde yıllık dal büyümelerine benzer şekilde düşük
sonuçlar elde edilmiştir.
123
Safder BAYAZİT
2003 yılı ölçümlerinde Tip 4 ve 9’da yıllık dal gelişimi olmadığı için yıllık
dallardaki ortalama yaprak sayısı belirlenememiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen
yabani badem genotiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı en yüksek 12 adet
yaprak/yıllık dal ile Tip 2’den elde edilirken, en düşük değer 7 adet yaprak/yıllık dal
ile Tip 8’den elde edilmiştir. Diğer tiplerde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı
bu değerler arasında gerçekleşmiştir (Çizelge 4.31).
2004 yılında Tip 4’de yıllık dal oluşumu gerçekleşmediği için ölçüm
yapılamamıştır. Ölçüm gerçekleştirilen diğer tiplerde yıllık dallardaki ortalama
yaprak sayısı 16 adet yaprak/yıllık dal (Tip 1) ile 8 adet yaprak/yıllık dal (Tip 7)
arasında değişmiştir. Diğer tiplerden elde edilen ölçüm sonuçları bu değerler arasında
yer almıştır.
2005 yılı ölçümlerinde ise Tip 4, 6, 7, 9 ve 10’da yıllık dal oluşumu
gerçekleşmediği
için
yıllık
dallar
üzerindeki
ortalama
yaprak
sayısı
belirlenememiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer tiplerde yıllık dallardaki
ortalama yaprak sayısı 9 yaprak/yıllık dal (Tip 1) ile 7 yaprak/yıllık dal (Tip 10)
arasında değişmiştir. Diğer yabani badem tiplerinden elde edilen yıllık dallardaki
ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.31).
2005 yılında elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı, 2003 yılı ve
2004 yılında elde edilen değerlerden düşük olduğu dikkat çekmiştir.
Çizelge 4.31. Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yıllık
dal büyümesi yıllık dallardaki yaprak sayısı
Ortalama
Ortalama
Yaprak/ Yıllık dal
(Adet)
(cm)
Ulukışla 2003
2004
2005
2003
2004
Tip 1
6.67 a(1)
6.53 a
3.40 a 11 ab
16 a
Tip 2
3.53 cd
3.60 e
2.13 b 12 a
11 bc
Tip 3
3.20 d
2.20 f
2.20 b 10 abc
9 de
Tip 4
Tip 5
4.20 bc
4.73 bc
2.33 b 10 ab
10 bcde
Tip 6
3.53 cd
4.33 bcde
9 bc
9 cde
Tip 7
4.87 b
5.13 b
9 abc
8 e
Tip 8
4.07 bcd 4.67 bcd
1.40 c 7 c
9 cde
Tip 9
3.67 de
12 b
Tip 10
4.20 bc
4.00 cde
2.73 a 12 a
11 bc
Tip 11
6.27 a
4.40 bcde
11 ab
11 bcd
LSD0.05
0.932
1.04
0.076
3.124
2.02
(1)
Niğde
124
2005
9 a
8 ab
8 ab
7 b
7 b
7 b
0.845
Safder BAYAZİT
4.1.2.4. Gaziantep’ten Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Morfolojik
Gaziantep ilinde yürütülen çalışmalarda Nizip demir yolu bölgesinden 8,
Küllü yolu bölgesinden 2 ve İbrahim Şehir köyü bölgesinden 5 olmak üzere toplam
15 adet yabani badem tipi kullanılmıştır. Bu yabani badem tiplerinde gerçekleştirilen
morfolojik gözlem ve ölçüm sonuçları aşağıda sunulmuştur.
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği
değerlerinin diğer illerdeki yabani badem tiplerinden elde edilen değerlerden daha
fazla olduğu saptanmıştır.
2003 yılı ölçümleri sonucunda Gaziantep ilinden seçilen yabani badem
tiplerinde taç yüksekliği 120 cm (Tip 7) ile 360 cm (Tip 3) arasında değişim
göstermiştir. Bu tiplerden elde edilen taç yüksekliği değerleri 2004 ve 2005 yılında
da minimum ve maksimum değerler olarak kaydedilmiştir. Diğer badem tiplerinde
taç yükseklikleri 3 yıllık ölçüm sonuçlarına göre bu değerler arasında yer almıştır
(Çizelge 4.32).
2004 ve 2005 yılı ölçüm sonuçları ise tipler bazında bir önceki yıl sonuçları
ile uyumlu bulunurken, bazı küçük farklılıklar da saptanmıştır. Elde edilen bu
farklılıkların bitkilerin büyümelerinden ve fiziksel kırılma, ölçüm yerinin yıllara göre
değişmesi gibi nedenlerden kaynaklanabileceği kanısına varılmıştır (Çizelge 4.32).
Araştırma sonucunda Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Tip
1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) yabani badem tiplerinde taç yüksekliklerinin Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer (Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15) alan yabani
badem tiplerinden daha fazla olduğu da saptanmıştır.
2003 yılı ölçümlerinde en düşük taç genişliği 160 cm ile Tip 10’dan elde
edilirken, en yüksek taç genişliği 560 cm ile Tip 14’den elde edilmiştir. Diğer badem
tiplerinde taç genişliği ölçümleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.32).
125
Safder BAYAZİT
2004 ve 2005 yılı ölçüm sonuçları ise tipler bazında 2003 yılı sonuçları ile
uyumlu bulunurken, bazı küçük farklılıklar da saptanmıştır. Elde edilen bu
farklılıklar bitkilerin büyümelerinden ve fiziksel kırılma, ölçüm yerinin yıllara göre
değişmesi gibi nedenlerden kaynaklanabilmektedir (Çizelge 4.32). Taç yüksekliği
ölçümlerinden elde edilen sonuçlara benzer şekilde taç genişliği ölçümlerinde de
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) yabani
badem tiplerinde taç genişliklerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde
yer (Tip 2, 6,7, 9, 10, 11, 12 ve 15) alan yabani badem tiplerinden daha fazla olduğu
da saptanmıştır.
Çizelge 4.32. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem
tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği
Gaziantep
Nizip Yolu
Tip 1(O)
Tip 2(T)
Tip 3(O)
Tip 4(O)
Tip 5(O)
Tip 6(T)
Tip 7(T)
Tip 8(O)
Taç Yüksekliği
(cm)
2003
2004 2005
250
250
145
148
150
360
360
380
250
300
290
270
300
290
240
240
240
120
140
130
200
200
220
Taç Genişliği
(cm)
2003 2004 2005
220
250
240
260
260
510
520
470
440
440
440
400
370
400
260
260
260
330
340
340
430
420
420
140
130
290
160
280
160
-
510
260
280
560
180
510
270
280
550
210
500
270
280
550
210
Küllü Yolu
Tip 9 (T)
Tip 10(T)
140
130
İbrahim Şehir
200
200
190
170
280
290
270
300
150
160
(T): Amygdalus turcomenica Lincz.
Tip 11(T)
Tip 12(T)
Tip 13(O)
Tip 14(O)
Tip 15(T)
200
170
280
290
160
Ağaç kuvveti gözlem sonuçları denemenin 3 yılında da benzer şekilde
kaydedilmiştir. 2003, 2004 ve 2005 yıllarında bölgeden seçilen yabani badem
tiplerinde düşük kuvvetli ağaçlara rastlanmazken, Tip 1, 2, 9, 10 ve 15 orta kuvvetli
(5) olarak belirlenmiş, diğer 10 yabani badem tipinin ise ağaç yapısının kuvvetli (7)
olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.33). Orta kuvvette ağaçlar oluşturan yabani badem
126
Safder BAYAZİT
tiplerinden sadece Tip 1’in Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alması,
diğer tiplerin ise Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alması dikkat
çekmiştir. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem
genotiplerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alanlardan daha
kuvvetli ağaçlar oluşturduğu saptanmıştır (Çizelge 4.33).
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde düşük (3) ağaç kuvvetine sahip
tiplerin olmaması ve tiplerin tamamının orta (5) ve yüksek (7) kuvvette ağaçlar
oluşturmasının nedeni bu yabani badem tiplerinin antepfıstığı bahçelerinin
kenarlarında çit bitkisi şeklinde yetişmiş olması, antepfıstığı bahçelerinin sulanması
ve gübrelenmesi gibi işlemlerden etkilenmeleri olarak açıklanabilir.
Ağaç Kuvveti
Demir Yolu
2003 2004 2005
Tip 1(O)
5
5
Tip 2(T)
5
5
5
Tip 3(O)
7
7
7
Tip 4(O)
7
7
7
Tip 5(O)
7
7
7
Tip 6(T)
7
7
7
Tip 7(T)
7
7
7
Tip 8(O)
7
7
7
Küllü Yolu
Tip 9 (T)
5
5
5
Tip 10(T)
5
5
5
İbrahim Şehir
Tip 11(T)
7
7
7
Tip 12(T)
7
7
7
Tip 13(O)
7
7
7
Tip 14(O)
7
7
7
Tip 15(T)
5
5
5
(T): Amygdalus turcomenica Lincz. 3: Zayıf
Ocak Dallanma
Durumu
2003 2004 2005
5
5
5
5
5
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
5
7
7
7
7
5
7
7
7
7
5
5. Orta
7: Yüksek
3: Seyrek
5: Orta
7: Sık
Ocak dallanma durumuna ilişkin yapılan 3 yıllık gözlem sonuçları birbirleri
ile aynı olmuştur. Yapılan gözlemler neticesinde Tip 1, 2 ve 15’in orta (5), diğer
127
Safder BAYAZİT
tiplerin ise sık (7) dallanma gösterdikleri saptanmıştır (Çizelge 4.34). Bölgeden
seçilen tiplerde seyrek dallanma gösteren tiplere rastlanmamıştır.
Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türleri
içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin tanımlanmasında ocak dallanma durumu
belirleyici olmamıştır. Bu iki türe ait bitkilerin tamamında ocaklarda sık (7) dallanma
gözlemlenmiştir.
Ocaktaki gövde sayısı denemenin 3 yılında da tek tek sayılarak elde edilmiş
ve 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan sayımlarda ocaktaki gövde sayısı aynı
olmuştur. Araştırma sonucunda bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde
sayısının 1 (Tip 3) ile 50 (Tip 6 ve 11) arasında değiştiği görülmüştür (Şekil 4.20).
Diğer badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısı bu değerler arasında yer almıştır
(Çizelge 4.34). Tek gövdeli olan Tip 3’in taç yüksekliği ve taç genişliği
değerlerinden de görüleceği gibi (Çizelge 4.32) kültür bademi ağaçlarına yakın bir
taç oluşturduğu da görülmüştür. Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde özellikle
taç genişliği değerlerinin yüksekliği ocaklardaki gövde sayısının fazla olması ile
açıklanabilir.
1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayısının Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer (Tip 2, 6,7, 9, 10, 11, 12 ve 15) alan yabani
badem tiplerinden daha az olduğu da saptanmıştır.
Gaziantep’ten seçilen yabani badem tiplerinde gövde sayısı diğer illerdeki
yabani badem tiplerindeki gövde sayısından çok fazla olmuştur. Bu durum bölgede
yetişen yabani badem tiplerinin Konya, Nevşehir ve Niğde’de yetişen yabani badem
genotiplerinden genetik yapı itibariyle farklı olma olasılığını kuvvetlendirmektedir.
128
Safder BAYAZİT
GA Tip 3
GA Tip 1
Şekil 4.20. GA Tip 3 ve Tip 1’de gövde adetlerinin görünümü
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları 2004 ve 2005
yıllarında ölçülmüştür. Elde edilen değerler genelde yükselme eğiliminde ve yıllar
itibariyle paralel olurken, 2005 yılında 2004 yılı ölçüm sonuçlarına göre bazı yabani
badem tiplerinde çok düşük oranlarda da olsa düşük değerler elde edilmiştir. Bu
düşüşlerin nedeni ise yabani badem tiplerinin çalı formunda ve çok dikenli olmaları
nedeniyle ölçülecek gövdeye tam olarak ulaşılamamasıdır.
Elde edilen gövde kalınlığı değerleri irdelendiğinde en yüksek değerin tek
gövdeli olan Tip 3’de 300 mm olduğu görülmektedir (Şekil 4.20). En düşük ortalama
gövde kalınlığı değeri ise Tip 2’den 14.36 mm olarak 2004 yılında ve 13.66 mm
olarak ta 2005 yılında elde edilmiştir. Diğer tiplerde gövde kalınlığı ölçümleri bu
değerler arasında yer almıştır. Bununla birlikte tiplerde ocaktaki gövde
kalınlıklarının da ciddi farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir (Çizelge 4.34).
1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) badem tiplerinde gövde kalınlıklarının Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer (Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15) alan badem
tiplerine ait gövde kalınlıklarından daha yüksek olduğu saptanmıştır.
129
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.34. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki
Ocaktaki Gövde sayısı
Nizip Yolu
2003
Tip 1(O)
Tip 2(T)
Tip 3(O)
Tip 4(O)
Tip 5(O)
Tip 6(T)
Tip 7(T)
Tip 8(O)
Küllü Yolu
Tip 9 (T)
Tip 10(T)
İbrahim Şehir
Tip 11(T)
Tip 12(T)
Tip 13(O)
Tip 14(O)
Tip 15(T)
2004
(mm)
2005
Min
31.00
10.61
2004
Max
48.00
23.67
Min
10.44
2005
Max
24.00
100.2
100.0
32.00
18.79
86.00
Ort
38.7
14.36
300.0
66.30
71.80
29.65
15.50
56.50
40.00
46.00
26.00
14.97
38.00
100.0
100.0
31.00
26.79
84.00
13.66
300.0
67.00
73.00
29.00
18.15
58.00
40.00
45.00
25.00
13.64
37.00
Ort
8
15
1
8
9
50
25
17
8
15
1
8
9
50
25
17
8
15
1
8
9
50
25
17
24
22
24
22
24
22
9.88
10.08
21.24
24.00
14.99
17.10
10.00
10.00
22.00
23.98
16.00
17.00
50
4
14
14
11
50
4
14
15
11
50
4
14
15
11
30.00
13.72
24.12
12.67
54.00
47.70
84.81
21.20
41.00
25.95
42.82
16.23
30.00
13.00
28.93
13.00
54.00
48.20
89.17
23.00
41.00
35.30
45.72
18.00
Denemenin 3 yıllık ölçümleri sonucunda tiplerde taçlanma yüksekliklerinin
değişmediği görülmüştür. Taçlanma yüksekliği Amygdalus orientalis Mill. türü
içerisinde yer alan Tip 3’de 50 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.35, Şekil 4.20).
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer Tip 12 ve 15’de 20 cm
olarak ölçülmüştür. Diğer tiplerin ise toprak seviyesinden taçlandıkları belirlenmiştir.
Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde
yer alan diğer badem tiplerinde taçlanmanın toprak seviyesinden başladığı
saptanmıştır.
2003 yılı gözlem sonuçlarına göre bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde
yıllık dallarda antosiyanin birikimi Tip 3, 4, 5’de düşük (3), Tip 1, 8, 12, 13 ve 14’de
orta (5) olarak elde edilirken, diğer tiplerde yüksek (7) olarak gözlemlenmiştir
(Çizelge 4.35).
130
Safder BAYAZİT
Tip 3, 4, 5’de 2004 yılında yıllık dallarda antosiyanin birikimi görülmezken,
2005 yılı gözlemlerinde bu tiplerde oluşan yıllık dallarda yine düşük (3) antosiyanin
birikimine rastlanmıştır. Diğer tiplerde antosiyanin birikimi yıllara göre değişiklik
göstermemiştir.
Denemenin ilk 2 yılında Tip 14’e ait yıllık dallarda antosiyanin birikimi orta
(5) olarak gözlemlenirken, 2005 yılı gözlemlerinde bu tipim yıllık dallarında
antosiyanin birikimi düşük (3) olarak değerlendirilmiştir.
1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) badem tiplerinde yıllık dallardaki antosiyanin birikimi
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer (Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15)
alan badem tiplerine ait yıllık dallardaki antosiyanin birikiminden daha düşük
olduğu saptanmıştır.
Demir Yolu
(cm)
2003 2004 2005
Tip 1(O)
0
Tip 2(T)
0
Tip 3(O)
50
Tip 4(O)
0
Tip 5(O)
0
Tip 6(T)
0
Tip 7(T)
0
Tip 8(O)
0
Küllü Yolu
Tip 9 (T)
0
Tip 10(T)
0
İbrahim Şehir
Tip 11(T)
0
Tip 12(T)
20
Tip 13(O)
0
Tip 14(O)
0
Tip 15(T)
20
Yıllık Dal Rengi
2003
2004
2005
0
0
50
0
0
0
0
0
0
0
50
0
0
0
0
0
5
7
3
3
3
7
7
5
0
7
0
0
0
7
7
5
7
3
3
3
7
7
5
0
0
0
0
7
7
7
7
-
0
20
0
0
20
0
20
0
0
20
7
5
5
5
7
7
5
5
5
7
7
5
5
3
7
131
Safder BAYAZİT
Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dal uzunluğu
ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak
bulunmuştur.
2003 yılında yapılan ölçümler sonucunda en düşük ortalama yıllık dal
büyümesi 8.87 cm ile Tip 10’dan elde edilirken, en yüksek ortalama yıllık dal
büyümesi 25.80 cm ile Tip 2’den elde edilmiştir. Diğer tiplerde ortalama yıllık dal
büyümesi bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.36).
2004 yılında yapılan ölçümler sonucunda ise en düşük ortalama yıllık dal
büyümesi 2003 yılında olduğu gibi 9.3 cm ile Tip 10’dan elde edilirken, en yüksek
ortalama yıllık dal büyümesi 21.93 cm ile Tip 6 ve 15’den elde edilmiştir. Diğer
tiplerde ortalama yıllık dal büyümesi bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.36).
2005 yılında Tip 1’in kurumuş olması, Tip 9 ve 10’un kesilmiş olması
nedeniyle yıllık dal uzunluğu ölçümleri gerçekleştirilememiştir. Diğer tiplerde yıllık
dal uzunluğu değerlerinin 2003 ve 2004 yılı değerlerinden düşük gerçekleşmiştir. Bu
yılki ölçümlerde en düşük ortalama yıllık dal büyümesi 7.26 cm ile Tip 7’de
gerçekleşirken, en yüksek ortalama yıllık dal büyümesi 24.53 cm ile 2003 yılında da
en yüksek değeri veren Tip 2’den elde edilmiştir (Çizelge 4.36). Bununla birlikte
ortalama yıllık dal büyümesi açısından tipler arasında ve yıllar arasında önemli bir
farklılık görülmemiştir.
Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak
sayısı ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak
bulunmuştur.
2003 yılında yıllık dallardaki yaprak sayısı 13 adet yaprak/yıllık dal (Tip 4)
ile 137 adet yaprak/yıllık dal (Tip 12) arasında değişmiştir. 2004 yılında da minimum
değer yine Tip 4’den 12 adet yaprak/yıllık dal olarak belirlenirken, maksimum
yaprak sayısı 142 adet yaprak/yıllık dal ile Tip 11’den elde edilmiştir. Her 2 yılda da
132
Safder BAYAZİT
diğer tiplerde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında yer
almıştır (Çizelge 4.36).
Denemenin 3. yılında elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı ilk 2
yıl sonuçlarını doğrular nitelikte olmasına rağmen, farklılıklarda görülmüştür. Yıllık
dallardaki ortalama yaprak sayısı en düşük 12 adet yaprak/yıllık dal (Tip 4) olarak
elde edilirken, en yüksek değer 307 adet yaprak/yıllık dal (Tip 2) olarak elde
edilmiştir. Diğer tiplerde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında
değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde Tip 2’den elde edilen yıllık dallardaki yaprak
sayısı dikkat çekmiştir. Bunun nedeni Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait
badem tiplerinde oluşan yıllık dallar üzerinde diken şeklinde yapılar üzerinde de çok
sık oranlarda yaprak oluşmuş olmasıdır. Ayrıca Gaziantep ilinde doğal olarak yetişen
Amygdalus turcomenica Lincz. ve Amygdalus orientalis Mill. türlerine ait bitkilerden
seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen yılık dallardaki ortalama yaprak sayıları
diğer illerden elde edilen değerlerden çok daha fazla olduğu belirlenmiştir.
Çizelge 4.36. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dal büyümesi
ve yıllık dallardaki yaprak sayısı
Demir Yolu
(O)
Tip 1
(T)
Tip 2
(O)
Tip 3
(O)
Tip 4
(O)
Tip 5
(T)
Tip 6
(T)
Tip 7
(O)
Tip 8
Küllü Yolu
(T)
Tip 9
(T)
Tip 10
İbrahim
Şehir
(T)
Tip 11
(T)
Tip 12
(O)
Tip 13
(O)
Tip 14
(T)
Tip 15
LSD 0.05
(1)
2003
11.40
25.80
16.80
14.97
13.40
21.07
18.73
18.87
Ortalama
(cm)
2004
2005
(1)
ef
15.67 cd
a
20.53 ab
24.53 a
bcde
17.20 cd
14.53 c
bcdef 11.33 e
8.67 efg
cdef
15.67 cd
10.86 d
ab
21.93 a
20.60 b
bcd
11.67 e
7.26 g
abcd
15.73 cd
8.07 fg
11.27 ef
8.87 f
9.73 e
9.33 e
13.67
13.13
18.67
19.73
12.13
7.057
18.20
16.20
15.27
15.60
21.93
2.66
cdef
cdef
bcd
abc
def
bc
cd
d
cd
a
10.20
16.46
10.66
21.53
20.26
2.156
def
c
de
b
b
133
2003
14 f
117 b
20 f
13 f
16 f
84 d
92 cd
30 f
Ortalama
Yılık dal/ yaprak
(Adet)
2004
2005
19 g
74 de
307 a
19 g
19 e
12 g
12 e
15 g
17 e
51 f
108 bc
63 ef
77 cd
22 g
27 e
56 e
84 d
79 cd
77 de
-
110 bc
137 a
20 f
19 f
85 d
17.98
142 a
114 b
17 g
14 g
93 c
15.29
119 b
150 b
25 e
27 e
53 de
41.92
Safder BAYAZİT
4.1.2.5. Birecik / Şanlıurfa’dan Seçilen Yabani Badem Tiplerinde
Morfolojik Ölçüm ve Gözlemler
Birecik ilçesi Cennet Bahçesi bölgesinden 6 ve Yukarı İncirli Yolu
bölgesinden de 2 olmak üzere toplam 8 adet yabani badem tipi denememizde
kullanılmıştır. Bu tiplerden elde edilen morfolojik ölçüm ve gözlem sonuçları
aşağıda sunulmuştur.
Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri 2003
yılında 85 cm (Tip 5) ile 210 cm (Tip 3 ve 4) arasında değişmiştir. 2003 yılında en
düşük taç yüksekliği değeri elde edilen Tip 5’den 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde de
en düşük taç yüksekliği değeri elde edilmiştir. Benzer şekilde 2003 yılında en fazla
taç yüksekliği değeri elde edilen Tip 3 ve 4’den de 2004 ve 2005 yıllarında da en
yüksek değerler elde edilmiştir. Diğer tiplere ait taç yüksekliği ölçümleri bu değerler
arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.37, Şekil 4.21).
Birecik Tip 4
Birecik Tip 3
Birecik Tip 5
Şekil 4.21. Birecik Tip 3, Tip 4 ve Tip 5’in genel görünümleri
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Tip 1, 2, 3 ve 4) yabani
badem tiplerinin, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Tip 5, 6, 7
ve 8) yabani badem tiplerinden daha yüksek taçlı bitkiler oluşturduğu ve bu
sonuçların Gaziantep ilinden seçilen tiplerden elde edilen sonuçlarla uyumlu olduğu
görülmüştür.
134
Safder BAYAZİT
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem
genotiplerinin taç genişliği değerleri taç yüksekliğindekine benzer şekilde Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem genotiplerininkinden daha
yüksek bulunmuştur. 2003 yılında taç yüksekliği açısından en düşük değere sahip
olan Tip 5’den en düşük taç genişliği değeri (120 cm) elde edilirken, benzer şekilde
en fazla taç yüksekliğine sahip olan Tip 3 (390 cm) en fazla taç genişliğine de sahip
olmuştur (Şekil 4.21). Ölçülen maksimum değer yıllar itibariyle değişmezken,
minimum değerde 2005 yılında 10 cm’lik bir artış görülmüştür (Çizelge 4.37).
Bölgeden seçilen tiplerden özellikle Tip 4’te 2003 yılında 250 cm olan taç genişliği
değerinin 2005 yılında 60 cm artarak 310 cm olduğu da dikkat çekmiştir.
Diğer illerden seçilen yabani badem tiplerine ait taç genişliği ve taç
yüksekliği değerlerindeki değişmelerde olduğu gibi, yıllara göre tipler bazında bu
değerlerin değişmesi hem bitkilerin büyümelerinden, hem de doğal ve fiziksel
etkenlerden etkilenmelerinden kaynaklamıştır.
Çizelge 4.37. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani
badem tiplerinde taç yüksekliği ve taç genişliği
Birecik
Taç Yüksekliği
(cm)
2003 2004 2005
Cennet
Bahçesi
(O)
Tip 1
190
190
190
(O)
Tip 2
175
180
(O)
Tip 3
210
220
220
(O)
Tip 4
210
200
210
(T)
Tip 5
85
80
80
(T)
Tip 6
150
160
160
Yukarı İncirli Yolu
(T)
Tip 7
160
174
166
(T)
Tip 8
150
160
170
Taç Genişliği
(cm)
2003 2004 2005
250
210
390
250
120
290
240
230
390
300
120
280
240
180
170
190
180
200
180
390
310
130
280
Ağaç kuvveti seçilen yabani badem genotiplerinde gözlemsel olarak
belirlenmiş ve yüksek (7), orta (5) ve zayıf (3) olarak değerlendirilmiştir.
135
Safder BAYAZİT
Yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti her 3 deneme yılında da Amygdalus
orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 2 ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan Tip 5’de zayıf (3) olarak gözlenmiştir. Yine Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan Tip 8’de orta (5) ve her iki türe ait diğer
tiplerde yüksek (7) olarak gözlemlenmiştir (Çizelge 4.38).
Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinden elde edilen
ağaç kuvveti gözlem sonuçları Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus orientalis
Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait badem tiplerinden elde edilen
gözlem sonuçları ile benzer bulunmuştur.
Ocaklardaki dallanma durumu seçilen badem tiplerinde gözlemsel olarak sık
(7), orta (5) ve seyrek (3) olarak değerlendirilmiştir. Denemenin üç yılında da
kullanılan yabani badem genotiplerinden Tip 2’de seyrek (3), Tip 1 ve 8’de orta (5)
olarak elde edilirken, diğer yabani badem tiplerinde sık (7) dallanma gözlemlenmiştir
(Çizelge 4.38).
badem tiplerinde ağaç kuvveti ve ocak dallanma durumu
Ağaç Kuvveti
Cennet
2003
2004 2005
Bahçesi
Tip 1(O)
7
7
7
Tip 2(O)
3
3
3
Tip 3(O)
7
7
7
Tip 4(O)
7
7
7
Tip 5(T)
3
3
3
Tip 6(T)
7
7
7
Tip 7(T)
7
7
7
Tip 8(T)
5
5
5
(T): Amygdalus turcomenica Lincz.3: Zayıf
5: Orta
7. Yüksek
Ocak Dallanma
Durumu
2003 2004 2005
5
3
7
7
7
7
5
3
7
7
5
7
5
3
7
7
5
7
7
5
7
5
7
5
3: Seyrek
5: Orta
7: Sık
Bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde ocak dallanma durumu
Gaziantep’ten seçilen her iki yabani badem türüne ait tiplerden elde edilen sonuçlar
ile uyumlu bulunmuştur.
136
Safder BAYAZİT
2003, 2004 ve 2005 yıllarında gerçekleştirilen gövde sayımlarında yıllara
göre değişiklik gözlenmemiştir. Ocaklardaki gövde sayısı 4 (Tip 1) ile 17 (Tip 6)
arasında değişmiştir. Diğer tiplere ait ocaklardaki gövde sayısı bu değerler arasında
yer almıştır (Çizelge 4.39).
Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde de görülebileceği gibi
(Çizelge 4.34), Birecik’ten seçilen yabani badem tiplerinde de ocaktaki gövde sayısı
diğer üç ilden elde edilen verilerden daha fazla bulunmuştur (Çizelge 4.39). Bu
durum Gaziantep ve Şanlıurfa’dan seçilen yabani badem tiplerinin aynı tür, diğer
illerden seçilen yabani badem tiplerinin de ayrı tür olma olasılığını netleştirmektedir.
Bununla birlikte, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
yabani badem tiplerinde gövde sayılarının fazlalığı Gaziantep ilinden seçilenlerde
olduğu gibi fazla bulunmuştur.
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlık ortalamaları 2004
yılına oranla 2005 yılında daha fazla bulunmuştur. 2004 yılı ölçümlerinde gövde
kalınlığı ortalamaları 11.27 mm (Tip 5) ile 43.45 mm (Tip 3) arasında değişmiştir.
2005 yılı ölçümlerinde de minimum değer 15.39 mm ve 15.62 mm (Tip 7 ve Tip 5)
ile 46.12 mm (Tip 3) arasında değişmiştir. Gövde kalınlıklarının ölçüldüğü 2 yılda da
diğer tiplerde gövde kalınlığı ölçümleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge
4.39).
Seçilen yabani badem genotiplerinde ortalama gövde kalınlığı değerlerinde
Tip 2 hariç (14.98 mm) Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde
gövde kalınlıklarının fazla olduğu dikkat çekmiştir.
137
Safder BAYAZİT
ocaktaki gövde sayısı ve gövde kalınlıkları
Ocaktaki Gövde
sayısı
2003 2004 2005
Gövde Kalınlıkları (mm)
Cennet
2004
Bahçesi
Min
Max
Tip 1(O)
4.0
4.0
4.0
20.00
60.00
Tip 2(O)
9.0
9.0
9.0
8.04
26.72
Tip 3(O)
13.0
13.0
13.0
30.00
57.58
Tip 4(O)
7.0
7.0
7.0
32.10
51.10
Tip 5(T)
12.0
12.0
12.0
11.38
16.72
Tip 6(T)
17.0
17.0
17.0
10.02
23.30
Tip 7(T)
11.0
11.0
11.0
9.00
21.00
Tip 8(T)
10.0
10.0
10.0
9.82
32.36
Ort
40.00
14.98
43.45
40.83
11.27
21.09
Min
22.20
2005
Max
63.67
Ort
42.27
35.18
29.87
15.50
13.05
60.14
56.54
17.34
29.55
46.12
41.13
15.62
21.19
16.00
19.32
9.66
12.82
20.90
38.32
15.39
22.79
Bölgeden seçilen ve gerek Amygdalus orientalis Mill. ve gerekse de
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin
tamamının 3 yıllık gözlemler sonucunda toprak seviyesinden taçlandıkları
Seçilen badem tiplerinden 2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü
içerisinde yer alan yabani badem genotiplerinden Tip 1, 2 ve 4’de yıllık dallarda
antosiyanin birikimine denemenin 3 yılında da rastlanmazken (0), Tip 3’de düşük
(3) antosiyanin birikimi gözlenmiştir. Amygdalus turcomenica Lincz. içerisinde yer
alan diğer 4 tipte ise yıllık dallarda antosiyanin birikimi yüksek (7) olarak
belirlenmiştir (Çizelge 4.40, Şekil 4.22).
Birecik Tip 7 (Yüksek)
Birecik Tip 1(Yok)
Birecik Tip 3 (Az)
Şekil 4.22. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yılık dal renkleri
138
Safder BAYAZİT
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem
genotiplerine ait yıllık dallarda antosiyanin birikiminin daha yoğun olduğu
saptanmıştır. Yıllık dal rengine ilişkin gözlem sonuçları Gaziantep ilinden seçilen
yabani badem tiplerindeki gözlem sonuçları ile uyumlu olmuştur.
badem tiplerinde taçlanma yüksekliği ve yıllık dal rengi
Cennet Bahçesi
(cm)
2003 2004
2005
Tip 1(O)
0
0
Tip 2(O)
0
0
Tip 3(O)
0
0
Tip 4(O)
0
0
Tip 5(T)
0
0
Tip 6(T)
0
0
YİY
0
0
Tip 7(T)
0
0
Tip 8(T)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Yıllık Dal Rengi
2003
2004
2005
0
0
3
0
7
7
0
0
3
0
7
7
0
7
7
7
7
7
7
3
0
7
7
Yıllık dal büyümesi her yabani badem tipinde 30 adet yıllık dal uzunluğunun
tek tek ölçülerek ortalamalarının alınmasıyla elde edilmiştir. Denemenin üç yılında
da yabani badem tiplerinde yıllık dal uzunluğu ortalamaları arasındaki fark
istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak bulunmuştur Bölgeden seçilen
tiplerde yıllık dal büyümesi denemenin 3 yılında da farklı bulunmasına karşılık, her
tipte yıllık dal uzunluğu yıllara göre uyumlu bulunmuştur.
Denemenin 3 yılında minimum yıllık dal uzunluğu Tip 5’den sırasıyla 5.60
cm, 8.53 cm ve 8.26 cm olarak elde edilirken, maksimum yıllık dal uzunluğu da Tip
3’den sırasıyla 39.47 cm, 22.60 cm ve 15.13 cm olarak ölçülmüştür. Diğer tiplerde
ortalama yıllık dal uzunluğu ölçümleri bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge
4.41).
Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türleri
içerisinde yer alan yabani badem genotiplerinde yıllık dal uzunluğu ölçümleri
sonucunda elde edilen değerler türlere ait tiplerin ayrımı için yeterli olmamıştır.
139
Safder BAYAZİT
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen sonuçlar, Gaziantep ilinde
seçilen tiplerden elde edilen sonuçlarla uyumlu bulunmuştur. Her iki ilden seçilen
yabani badem tiplerinden elde edilen yıllık dal uzunluğu ölçümleri Konya Ereğli,
Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinden elde
edilen değerler yüksek bulunmuştur.
Denemenin üç yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak
sayısı ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak
bulunmuştur Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde olduğu gibi
Şanlıurfa’dan seçilen yabani badem tiplerinde de yıllık dal uzunluğu ile üzerinde
bulunan yaprak sayısı arasında doğru bir ilişki görülememiştir. Bu bölgeden seçilen
tiplerde de Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Tip 1, 2, 3 ve 4)
bitkilere göre Amygdalus turcomenica Lincz. içerisinde yer alan bitkilerde (Tip 5, 6,
7 ve 8) yıllık dallarda yaprak sayısının çok fazla olduğu dikkat çekmiştir (Çizelge
4.41). Elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı değerleri yıllara göre
değişmekle birlikte tipler bazında yıllara göre bir paralellik söz konusu olmuştur.
Yıllık dal üzerindeki ortalama yaprak sayısı denemenin 3 yılında da minimum
değer olarak Tip 4’ten sırasıyla 14 adet yaprak /yıllık dal, 13 adet yaprak /yıllık dal
ve 13 adet yaprak /yıllık dal olarak elde edilmiştir (Çizelge 4.41). Buna karşılık
yıllara göre maksimum değer tiplere göre değişiklik göstermiştir. 2003 yılı
ölçümlerinde 144 adet yaprak /yıllık dal olarak maksimum değer Tip 8’den, 2004 yılı
ölçümlerinde 115 adet yaprak /yıllık dal olarak Tip 7’den ve 2005 yılı ölçümlerinde
de 97 adet yaprak /yıllık dal olarak yine Tip 7’den elde edilmiştir.
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem
genotiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayıları Amygdalus turcomenica Lincz.
içerisinde yer alan tiplerden elde edilen yıllık dallardaki yaprak sayılarından düşük
bulunmuştur. Bu türlere ait tiplerden Gaziantep ilinden elde edilen sonuçlar ile
Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen tiplerden elde edilen sonuçlar uyumlu
bulunmuştur.
140
Safder BAYAZİT
Ortalama yıllık dal büyümesine benzer şekilde yıllık dallar üzerindeki yaprak
sayılarında da 2005 yılında denemenin ilk iki yılına göre düşüşler saptanmıştır.
Çizelge 4.41. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem
tiplerinde yıllık dal büyümesi ve yıllık dallardaki yaprak sayısı
Ortalama
(cm)
2004
2005
Ortalama
Yılık dal/ yaprak
(Adet)
2003
2004
2005
Cennet 2003
Bahçesi
(O)
(1)
Tip 1
13.20 cd
10.40 d
8.67 b
22 de
(O)
Tip 2
12.40 d
11.87 cd 15 e
(O)
Tip 3
39.47 a
22.60 a
15.13 a
31 d
(O)
Tip 4
11.93 de
11.47 d
9.67 b
14 e
(T)
Tip 5
5.60 e
8.53 d
8.26 b
45 c
(T)
Tip 6
7.93 de
15.73 b
7.73 b
57 c
YİY
(T)
Tip 7
19.80 b
17.60 b
9.60 b
123 b
(T)
Tip 8
19.13 bc
15.13 bc 10.00 b
144 a
LSD0.05 6.533
3.41
3.81
12.31
(1)
14
12
22
13
66
81
d
d
d
d
c
bc
115 a
96 ab
24.44
17
15
13
51
83
e
e
e
d
b
97 a
66 c
12.03
4.1.2.6.
Denemede
Yer
Alan
Tüm
Yabani
Badem
Tiplerinin
Karşılaştırılması
2003, 2004 ve 2005 yıllarında denemede kullanılan tüm yabani badem
genotiplerinde istatistiksel analiz yapılan ölçüm sonuçları Çizelge 4.42’de
verilmiştir.
Deneme kullanılan toplam 69 yabani badem genotipinde ortalama yıllık dal
büyümesi yıllara göre ve tipler arasında değişiklik göstermiştir. Denemenin üç
yılında da yabani badem tiplerinde yıllık dal uzunluğu ortalamaları arasındaki fark
istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemli olarak bulunmuştur
2003 yılı ölçümlerinde ortalama yıllık dal büyümesi 39.47 cm ile en yüksek
değer olarak Birecik Tip3’den elde edilirken, 2.87 cm ile de en düşük değer Ayrancı
Tip 7’den elde edilmiştir. Diğer tiplerden ölçülen ortalama yıllık dal uzunlukları bu
değerler arasında dağılım göstermiştir.
141
Safder BAYAZİT
2003 yılı ölçümlerinde Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla
ilçelerinden seçilen yabani badem genotiplerinden İvriz Tip 2, 5 ve 7, Göreme Tip 4,
AHMİ Tip 3, 5 ve 6 ve Niğde Tip 4 ve 9’da yıllık dal oluşumu gerçekleşmemiştir.
Bu merkezlerden seçilen ve yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer yabani badem
tiplerinde ortalama yıllık dal büyümelerinin birbirlerine yakın olmalarına karşılık,
Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden seçilen yabani badem genotiplerinden
elde edilen değerlerden daha düşük oldukları saptanmıştır (Çizelge 4.42).
Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden seçilen ve Amygdalus orientalis
Mill. türü içerisinde yer alan (GA Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14 ve Birecik Tip 1, 2, 3 ve
4) tiplerden elde edilen ortalama yıllık dal uzunluğu değerlerinin Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (GA Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 14 ve
Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8) badem genotiplerinden elde edilen sonuçlarla net bir faklılık
göstermediği de çalışmanın sonucunda ortaya çıkmıştır.
2004 yılı ölçümlerinde de 2003 yılı ölçümlerinde olduğu şekilde en yüksek
ortalama yıllık dal uzunluğu Birecik Tip 3’den 22.60 cm olarak elde edilmiştir. En
düşük değer ise 2.23 cm ile Niğde Tip 3’ den elde edilmiştir. Diğer tiplerde ölçülen
ortalama yıllık dal uzunluğu ölçüm sonuçları bu değerler arasında değişmiştir.
Göreme Tip 3 ve 4, Niğde Tip 4’de yıllık dal oluşumu gerçekleşmemiştir. Bu
merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinde ortalama yıllık dal büyümelerinin
birbirlerine yakın olmalarına karşılık, Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden
seçilen yabani badem genotiplerinden elde edilen değerlerden daha düşük oldukları
2005 yılı ölçümlerinde ise en yüksek ortalama yıllık dal uzunluğu GA Tip
2’den 25.53 cm olarak elde edilmiştir. Ayrancı Tip 1, 2, 7, İvriz Tip 4, 5, Göreme Tip
8, 9, AHMİ Tip 2, 3, Niğde Tip 4, 6, 7, 9, 11, GA Tip 1, 9, 10 ve Birecik 2’de yıllık
dal oluşumu gerçekleşmemiştir. Yıllık dal oluşumu gerçekleşen diğer tiplerde ise en
düşük ortalama yıllık dal uzunluğu değeri 1.40 cm ile Niğde Tip 8’den elde
edilmiştir. Diğer yabani badem tiplerinde ölçülen ortalama yıllık dal uzunluğu ölçüm
sonuçları bu değerler arasında değişmiştir.
142
Safder BAYAZİT
Yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı her yabani badem tipinde tesadüfen
seçilen 30 adet yıllık dalda bulunan yaprakların tek tek sayılması elde edilmiştir.
Yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı yapılan istatistiksel analizler neticesinde %5
seviyesinde önemli bulunmuştur.
2003 yılında Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden
seçilen yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı ortalamaları arasındaki
fark istatistiksel olarak %5 seviyesinde önemsiz olarak bulunmuştur. Bununla
birlikte Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden seçilen ve Amygdalus orientalis
Mill. türü içerisinde yer alan GA Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve 14 ve Birecik Tip 2, ve 4’den
elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı Konya Ereğli, Nevşehir Göreme
ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen ortalama
yıllık dallardaki yaprak sayıları ile istatistiki olarak benzer bulunmuştur. Yine
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan GA Tip 8 ve Birecik Tip 1 ve
3’den elde edilen ortalama yıllık dallardaki yaprak sayısı değerleri de istatistiksel
olarak benzer bulunmuştur (Çizelge 4.42).
Buna karşılık, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani
badem tiplerinin (GA Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15 ve Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8)
yıllık dallarında çok daha fazla yaprak oluşturduğu da saptanmıştır.
2004 yılı ölçümlerinde de 2003 yılı ölçüm sonuçlarına paralel değerler elde
edilmiştir. Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen
yabani badem tipleri yıllık dallardaki ortalama yaprak sayıları açısından 2 grupta
toplanırken, Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan GA Tip 1, 3, 4, 5, 8,
13 ve 14 ve Birecik Tip 1, 2, 3 ve 4’den elde edilen yıllık dallardaki ortalama yaprak
sayısı Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani
badem tiplerinden elde edilen ortalama yıllık dallardaki yaprak sayıları ile
istatistiksel olarak benzer bulunmuştur. Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin (GA Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15 ve
Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8) yıllık dallarında çok daha fazla yaprak oluştuğu da
saptanmış ve istatistiki olarak öteki tiplerden ayrıldığı görülmüştür (Çizelge 4.42).
143
Safder BAYAZİT
2005 yılı ölçümleri de denemenin ilk 2 yılından elde edilen değerlerle uyumlu
bulunmuştur. Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen
ve yıllık dal oluşumu gerçekleşen tiplerden Niğde Tip 8 ve 10 istatistiksel olarak
benzer bulunurken, bu bölgelerden seçilen diğer yabani badem tiplerinin tamamından
elde edilen değerler benzer olmuştur. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer
alan yabani badem tiplerinden elde edilen değerlerinde Amygdalus turcomenica
Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinden elde edilen değerlerden
düşük olduğu ve İç Anadolu Bölgesinden seçilen tiplerden elde edilen değerlerle
uyumlu olduğu saptanmıştır.
144
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.42. 5 farklı ilden seçilen yabani badem genotiplerinin bazı morfolojik
özellikleri
Tip Adı
Ortalama Yıllık Dal Büyümesi
Ortalama Yaprak/ Yıllık Dal
(cm)
(adet)
2003
2004
2005
2003
2004
2005
4.20 l-p(1)
9.40 k-q
8h
3h
AYR 1
3.27 o-p
7.93 l-t
10 h
2h
AYR 2
4.60 l-p
8.53 l-s
2.26 q-s
7h
4h
8 hı
AYR 3
6.86 j-p
10.80 h-n
2.06 r-s
8h
5h
8 hı
AYR 4
9.67 f-p
10.60 h-o
2.33 q-s
13 h
7h
8 hı
AYR 5
4.87 l-p
12.40 e-l
4.86 l-s
10 h
6h
11 hı
AYR 6
2.87 p
7.07 m-u
6h
2h
AYR 7
4.87 l-p
4.67 q-v
7.86 ı-n
8h
9h
8 hı
İVR 1
6.27 n-v
7.13 ı-p
13 gh
12 hı
İVR 2
5.27 k-p
4.20 s-v
4.86 l-s
9h
7h
10 hı
İVR 3
3.40 n-p
3.60 tuv
10 h
8h
İVR 4
2.33 uv
9h
İVR 5
4.33 l-p
4.07 s-v
3.13 p-s
8h
10 h
9 hı
İVR 6
3.00 uv
2.33 q-s
9h
8 hı
İVR 7
5.47 k-p
4.33 s-v
4.73 l-s
7h
7h
9 hı
Göreme 1
3.13 p
5.87 o-v
3.80 n-s
6h
13 gh
10 hı
Göreme 2
5.60 k-p
4.60 l-s
15 h
12 hı
Göreme 3
4.60 l-s
11 hı
Göreme 4
5.47 k-p
4.00 s-v
4.60 l-s
9h
7h
10 hı
Göreme 5
4.40 l-p
8.33 l-t
3.26 p-s
11 h
19 gh
9 hı
Göreme 6
6.00 k-p
5.87 o-v
7.60 ı-o
8h
14 gh
11 hı
Göreme 7
4.27 l-p
4.60 r-v
9h
11 h
Göreme 8
6.00 k-p
5.27 p-v
8h
11 h
Göreme 9
10.87 h-n
5.06 l-s
14 h
18 gh
12.33 hı
Göreme 10 11.07 e-p
6.33 k-p
8.00 l-t
8.67 ı-l
8h
18 gh
12.60 hı
AHM 1
6.47 k-p
21.87 ab
9h
38 fg
AHM 2
5.20 p-v
14 gh
AHM 3
6.80 j-p
4.27 s-v
6.53 j-q
12 h
12 h
12 hı
AHM 4
6.93 m-v
5.13 l-s
17 gh
12 hı
AHM 5
5.87 o-v
4.60 l-s
14 gh
12 hı
AHM 6
9.20 g-p
8.47 l-s
4.33 m-s
16 h
18 gh
10 hı
AHM 7
11.80 d-p
14.47 d-j
11.00 f-ı
12 h
16 gh
18 hı
AHM 8
10.13 e-p
9.80 j-p
14.73 efg
12 h
17 gh
28 hı
AHM 9
22.47 bc
20.60 abc
5.80 k-r
19 h
19 gh
15 hı
AHM 10
16.40 b-j
13.73 d-k
19.20 bcd
14 h
20 gh
15 hı
AHM 11
6.67 j-p
6.53 n-v
3.40 o-s
11 h
16 gh
9 hı
Niğde1
3.53 m-p
3.60 tuv
2.13 r-s
12 h
11 h
8 hı
Niğde 2
3.20 p
2.20 v
2.20 r-s
10 h
9h
8 hı
Niğde 3
Niğde 4
4.20 l-p
4.73 q-v
2.33 q-s
10 h
10 h
7 hı
Niğde 5
3.53 m-p
4.33 s-v
9h
9h
Niğde 6
4.87 l-p
5.13 p-v
9h
8h
Niğde 7
4.07 l-p
4.67 q-v
1.40 s
7h
9h
7ı
Niğde 8
3.67 tuv
12 h
Niğde 9
4.20 l-p
4.00 s-v
2.73 q-s
12 h
11 h
7ı
Niğde 10
6.27 k-p
4.40 s-v
11 h
11 h
Niğde 11
9.877
4.783
4.303
24.887
25.18
45.369
D(%1)
(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir
145
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.42(Devam) 5 Farklı ilden seçilen yabani badem genotiplerinin bazı
morfolojik özellikleri
Tip Adı
Ortalama Yıllık Dal Büyümesi
Ortalama Yaprak/ Yıllık Dal
(cm)
(Adet)
2003
2004
2005
2003
2004
2005
(D)
11.40 d-p
15.67 def
14 h
19 gh
GA 1
(T)
25.80 b
20.53 ab
24.53 a
117 bc
74 cde
307 a
GA 2
(D)
16.80 b-ı
17.20 bcd
14.53 e-h
20 h
19 gh
19 hı
GA 3
(D)
14.97 c-k
11.33 f-m
8.67 ı-l
13 h
12 h
12 hı
GA 4
(D)
13.40 c-m
15.67 def
10.86 f-ı
16 h
15 gh
17 hı
GA 5
(T)
21.07 bcd
21.93 ab
20.60 abc
84 e
51 ef
108 bcd
GA 6
(D)
18.73 b-h
11.67 e-m 7.26 ı-p
92 de
63 def
77 cdef
GA 7
(D)
18.87 b-g
15.73 def
8.07 ı-n
30 gh
22 gh
27 g-ı
GA 8
(T)
11.27 d-p
9.73 j-p
56 f
79 cd
GA 9
(T)
8.87 h-p
9.33 k-r
84 e
77 cd
GA 10
(T)
13.67 c-l
18.20 a-d
10.20 ıj
110 cd
142 a
119 bc
GA 11
(T)
13.13 c-o
16.20 cde
16.46 cde
137 ab
114 b
150 b
GA 12
(D)
18.67 b-g
15.27 d-g
10.66 g-j
20 h
17 gh
25 g-ı
GA 13
(D)
19.73 bcde
15.60 d-g
21.53 ab
19 h
14 gh
27 g-ı
GA 14
(T)
12.13 d-p
21.93 ab
10.26 hıj
85 de
93 bc
52 e-h
GA 15
(D)
13.20 c-n
10.40 ı-o
8.67 ı-l
22 gh
14 gh
17 hı
Birecik 1
(D)
12.40 d-p
11.87 e-l
15 h
12 h
Birecik 2
(D)
39.47 a
22.60 a
15.13 def
31 gh
22 gh
15 hı
Birecik 3
(D)
11.93 d-p
11.47 e-m 9.67 ıjk
14 h
13 gh
13 hı
Birecik 4
(T)
5.60 k-p
8.53 l-s
8.26 ı-m
45 fg
66 de
51 f-ı
Birecik 5
(T)
7.93 ı-p
15.73 def
7.73 ı-n
57 f
9 cd
83 cdef
Birecik 6
(T)
19.80 bcde
17.60 bcd
9.60 ıjk
123 abc
115 b
97 cde
Birecik 7
(T)
19.13 b-f
15.13 d-ı
10.00 ıjk
144 a
96 bc
66 d-g
Birecik 8
9.877
4.783
4.303
24.887
25.180
45.369
D(%1)
(1): Ortalamalar arasındaki farklılıklar ayrı harflerle gösterilmiştir
4.1.2.7. İller Bazında Yabani Badem Tiplerinin Morfolojik Özelliklerinin
Değerlendirilmesi
Yapılan araştırma sonucunda seçilen yabani badem tipleri morfolojik olarak
farklı bulunmuştur. Bununla birlikte farklı merkezlerden seçilen bazı yabani badem
tipleri incelenen bazı özellikler bakımından birbirleriyle benzerlik göstermiştir. Bu
benzerliğin bireyler arasında mı yoksa merkezlerden seçilen toplam tipler arasında
mı olduğunu saptamak amacıyla Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tipler ayrı
ayrı birer grup kabul edilmiş ve ortalamaları alınmıştır.
Yine Gaziantep’ten seçilen Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan
yabani badem tipleri (Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13 ve 14) 1. grup, Amygdalus turcomenica
146
Safder BAYAZİT
Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tipleri (Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15)
2. grup olarak değerlendirilmiştir.
Gaziantep 1.grupta bulunan tiplerle morfolojik olarak benzerlik gösteren
Birecik Tip 1, 2, 3 ve 4, 1. grup olarak, Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8 ise 2. grup olarak
sınıflandırılmıştır. Her grupta yer alan yabani badem tiplerinin minimum, maksimum
ve ortalama morfolojik özellikleri Çizelge 4.43, 4.44 ve 4.45’de verilmiştir.
İllerden seçilen yabani badem tipleri genel olarak değerlendirmeye
alındığında, 2003 yılı taç yüksekliği ölçümlerinde en düşük değer 80 cm ile
Konya’dan seçilen tiplerden elde edilirken, en yüksek değer Gaziantep 1. grupta
bulunan tipler içerisinden elde edilmiştir. Buna karşılık en yüksek taç yüksekliği
değeri Gaziantep 1. grupta 360 cm olarak saptanmıştır. Ortalama taç yüksekliği
değerleri kendi aralarında kıyaslandığında ise Gaziantep 1. gruba ait bitkilerin
ortalama taç yüksekliği değerleri 268.57 cm ile diğer gruplarda bulunan yabani
badem tiplerine ait ortalama taç yüksekliği değerlerinden çok fazla bulunmuştur. En
düşük ortalama taç yüksekliği değeri ise Konya’dan seçilen yabani badem tiplerden
(117.57 cm) elde edilmiştir (Çizelge 4.43).
2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde de denemenin 1. yılında elde edilen sonuçlar
ile örtüşen değerler elde edilmiştir. Yabani badem tiplerinde minimum, maksimum
ve ortalama taç yüksekliği değerleri sıralaması aynı kalmıştır. Bununla birlikte taç
yüksekliği ölçümlerinde elde edilen minimum ve maksimum değerlerin yıllara göre
ufak değişiklikler gösterdiği, bu değişiklikler bitki büyümesinden kaynaklanabileceği
gibi,
ölçüm
zemininde
meydana
gelen
değişikliklerden
de
kaynaklanmış
olabilecektir.
2003 yılı sonuçlarına göre en düşük taç genişliği taç yüksekliğinde olduğu
gibi Konya’dan seçilen tiplerde saptanırken (100 cm), en yüksek taç genişliği de
Gaziantep 1. grupta yer alan yabani badem tiplerinde (560 cm) elde edilmiştir.
147
Safder BAYAZİT
İllerden seçilen yabani badem tiplerinde ortalama taç genişliği 177.57 cm (Konya)
ile, 404.29 cm (Gaziantep 1. grup) arasında değişmiştir. Diğer illerden seçilen tiplere
ait ortalama taç genişlikleri bu değerler arasında yer almışlardır.
Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerinin 3 yıllık deneme sonuçlarına
göre bu illerden seçilen yabani badem tiplerinin minimum 1 gövdeli oldukları
saptanmıştır. Aynı merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinde maksimum gövde
sayısı ise 3 ve 18 arası değişmiştir. Niğde’den seçilen tiplerde ortalama 2 gövde
olurken, Konya’dan seçilen tiplerde 4 ve Nevşehir’den seçilen tiplerde 4 adet gövde
belirlenmiştir.
Yapılan araştırma sonucunda Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden
seçilen yabani badem tiplerinde ocaktaki gövde sayılarının Konya, Nevşehir ve
Niğde’den seçilen tiplerdeki gövde sayılarından çok fazla oldukları görülmüştür.
Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
tiplerin oluşturduğu 1. grupta minimum gövde sayısı 4 ve maksimum gövde sayısı 50
olarak saptanmıştır.
Aynı ilden seçilen ve Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan 1.
grupta minimum 1 ve maksimum 14 adet gövde belirlenmiştir. Şanlıurfa 1. grupta
bulunan bitkilerde (Amygdalus orientalis Mill.) minimum 4 ve maksimum 13 adet
gövde, Şanlıurfa 2. grupta bulunan bitkilerde (Amygdalus turcomenica Lincz.)
minimum 11 maksimum 17 adet gövde saptanmıştır.
Gaziantep 1. grup ve Birecik 1. grup içerisinde yer alan (Amygdalus orientalis
Mill.) yabani badem tiplerinde gövde sayısı ortalaması sırasıyla 10 ve 8 olarak
saptanırken, Gaziantep 2. grup ve Birecik 2. grup içerisinde yer alan (Amygdalus
turcomenica) yabani badem tiplerinde gövde sayısı ortalaması sırasıyla 25 ve 13
olarak saptanmıştır.
Ocaklardaki gövde sayısı yıllara göre değişiklik göstermemiş, sadece
Nevşehir ilinden seçilen yabani badem genotiplerinde denemenin 3. yılında bir düşüş
görülmüştür. Bunun nedeni de denemede yer alan tiplerden birinin gövdelerinden
birisinin kırılması veya kuruması olarak açıklanabilir. Ocaklardaki gövde sayısına
148
Safder BAYAZİT
ilişkin yapılan sayımlar sonucunda Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen
1. ve 2. grupta yer alan tiplerde gövde sayısının Konya, Nevşehir ve Niğde’den
seçilen tiplerdeki gövde adetlerinden çok daha fazla oldukları dikkat çekmiştir
(Çizelge 4.43).
Çizelge 4.43. İller bazında yabani badem tiplerinin morfolojik özellikleri
2003 Yılı
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
2004 yılı
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
2005 YILI
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
Taç Yüksekliği
(cm)
Min Max
Ort
80
160 117.57
85
290 187.52
110
210 150.0
200
360 268.57
120
240 164.38
175
210 196.25
85
160 136.25
Taç Genişliği
(cm)
Max
Ort
260
177.57
420
217.62
260
200.91
560
404.29
510
303.75
390
275.00
290
190.00
Ocaktaki Gövde Sayısı
(adet)
Min
Max
Ort
1
10
4
1
18
4
1
3
2
1
17
10
4
50
25
4
13
8
10
17
13
Min
100
130
130
220
160
210
120
60
85
115
200
130
180
80
160
290
220
360
240
220
174
115.29
189.43
157.10
285.71
168.50
195.00
143.50
110
120
150
220
160
230
120
290
440
295
560
510
390
280
192.86
220.00
204.64
405.71
311.25
290.00
192.50
1
1
1
1
4
4
10
10
18
3
17
50
13
17
4
4
2
10
25
5
13
60
65
110
250
130
170
76
157
285
210
380
230
210
170
112.57
184.50
144.64
296.66
161.67
183.33
140.50
110
100
120
280
160
240
130
300
300
210
550
370
310
290
187.86
210.65
168.18
388.33
236.67
266.67
220.5
1
1
1
1
4
4
10
10
18
3
17
50
13
17
4
4
2
10
25
5
13
Konya, Nevşehir, Niğde ve Şanlıurfa 1. (Amygdalus orientalis Mill.) ve 2.
(Amygdalus turcomenica) grupta bulunan bitkilerde 2003, 2004 ve 2005 yıllarında
ağaç kuvveti zayıf (3) ve kuvvetli (7) arasında değişmiştir. Bu illerde bulunan yabani
badem tiplerinin ortalama ağaç kuvveti ise sırasıyla 4.28, 5.48, 5.73, 6.50 ve 5.50
olarak elde edilmiştir. Gaziantep’ten seçilen 1. (Amygdalus orientalis Mill.) ve 2.
grup (Amygdalus turcomenica) bitkilerde orta (5) ve yüksek (7) olarak saptanmıştır.
Ortalama ağaç kuvveti de sırasıyla 5.75 ve 6.70 olarak elde edilmiştir. Gaziantep ve
149
Safder BAYAZİT
kısmen de Şanlıurfa’dan seçilen tiplerin diğer 3 ilden seçilen tiplerden güçlü ağaçlar
oluşturduğu da bu özellik sonucunda ortaya çıkmıştır.
Denemede kullanılan 69 yabani badem tipinin tamamında gövde kalınlıkları
2004 ve 2005 yıllarında toprak seviyesinin 10 cm üzerinden ölçülmüştür.
2004 yılı ölçümlerinde minimum gövde kalınlığı 11.27 mm ile Şanlıurfa 2.
gruptan elde edilirken, Gaziantep 1. grupta minimum gövde kalınlığı 38.70 mm
olarak belirlenmiştir. Maksimum gövde kalınlığı ise en yüksek Gaziantep 1. grupta
300 mm olarak ölçülürken, en düşük maksimum değer 21.09 mm ile Şanlıurfa 2.
grupta bulunan tiplerden elde edilmiştir.
Şanlıurfa 2. grupta yer alan yabani badem tiplerinin gövde kalınlıkları
ortalama 16.92 mm olarak belirlenirken, Gaziantep 1. grupta yer alan yabani badem
tiplerinin gövde kalınlığı ortalama 96.02 mm olarak saptanmıştır. Diğer
merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinin gövde kalınlığı ortalamaları bu
değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.44)
2005 yılı ölçümlerinde elde edilen sonuçların 2004 yılı sonuçları ile uyumlu
olduğu görülmüştür. Minimum gövde kalınlığı değeri 2004 yılının aksine Gaziantep
1. grup içerisinde yer alan bir tipten elde edilirken, maksimum değer ve en düşük ve
en yüksek ortalama değer 2004 yılında olduğu şekilde aynı gruplardan elde
edilmiştir.
4.1.2.7.(6). Ocaktaki Dallanma Durumu
Ocaktaki dallanma durumu her iki deneme yılında da benzer sonuçlar
vermiştir. Ocaktaki dallanma durumu Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerde
seyrek (3) ve sık (7) arasında değişmiştir. Bu illerdeki bitkilerde bir ocaktaki
ortalama dallanma durumu ortaya (5) yakın olarak saptanmıştır. Şanlıurfa 1. grupta
bulunan bitkilerden de minimum, maksimum ve ortalama değerler olarak bu illere
yakın sonuçlar elde edilmiştir. Buna karşılık Gaziantep 1. ve 2. grupta ve Şanlıurfa 2.
grupta bulunan bitkilerde dallanma durumu orta (5), sık (7) olarak saptanmıştır.
150
Safder BAYAZİT
Belirtilen guruplarda bulunan tiplerin ocaktaki dallanma durumu ortalamaları da 7’ye
(yüksek) yakın bulunmuştur (Çizelge 4.44).
Çizelge 4.44. İller bazında ağaç kuvveti, gövde kalınlıkları ve ocak dallanma
durumları
Merkezler
Ağaç Kuvveti
2003 Yılı
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
2004 yılı
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
2005 yılı
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
Min
3
3
3
5
3
5
3
Max
7
7
7
7
7
7
7
Ort
4.28
5.48
5.73
6.70
5.75
6.50
5.50
3
3
3
5
5
3
3
7
7
7
7
7
7
7
4.29
5.48
5.73
6.00
6.00
6.00
5.50
(mm)
Min
Max
Ort
15.94 100.00 35.12
20.00 109.00 63.43
36.6
98.00
58.56
38.70 300.00 96.02
14.36 41.00
21.85
14.98 43.45
34.82
11.27 21.09
16.92
4.29
5.48
5.73
6.70
6.33
7.00
5.5
15.95
23.63
36.6
45.72
13.66
41.43
15.39
3
7
3
7
3
7
5
7
5
7
7
7
3
7
3: zayıf
5: ota
7: kuvvetli
117.00
110.27
98.72
300.00
41.00
46.12
23.79
39.98
65.34
60.12
108.74
23.51
43.17
18.75
Ocaktaki Dallanma
Durumu
Min
Max
Ort
3
7
4.86
3
7
5.3
3
7
4.64
5
7
6.43
5
7
6.75
3
7
5.50
5
7
6.5
3
3
3
5
5
3
5
3
3
3
5
5
5
3
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
3: seyrek
5: orta
7: sık
4.86
5.29
5.18
6.7
6.5
5.5
6
4.86
5
5.55
6.8
6.33
5.66
5
4.1.2.7.(7). Yıllık Dal Büyümesi (cm)
Deneme bölgelerinden elde edilen minimum, maksimum ve ortalama değerler
açısından yıllık dal büyümesi farklılık göstermiştir. En düşük değer 1.4 cm ile
Niğde’den elde edilirken, Gaziantep 1. grupta yer alan (Amygdalus orientalis Mill.)
yabani badem tiplerinin en düşük yıllık dal büyümesi 11.29 cm olmuştur. Şanlıurfa 1.
grupta yer alan ve Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem
genotiplerinde de 3 yıllık ölçümler sonucunda minimum, maksimum ve ortalama
yıllık dal uzunluğu değerlerinin yüksek olduğu dikkat çekmiştir (Çizelge 4.45).
151
Safder BAYAZİT
En düşük yıllık dal büyümesi denemenin 3 yılında da Niğde’den sırasıyla
6.00 cm, 6.50 cm ve 3.20 cm olarak elde edilirken, en yüksek değerler denemenin ilk
2 yılında Şanlıurfa 1. grupta yer alan tiplerden 39.47 cm ve 22.70 cm olarak ve
denemenin 3. yılında da 24.53 cm ile Gaziantep 2. gruptan elde edilmiştir. Diğer
bölgelerden seçilen yabani badem genotiplerinden elde edilen maksimum değerler
ise bu aralıklarda değişmiştir (Çizelge 4.45).
Denemenin yürütüldüğü bölgelerden elde edilen ortalama yıllık dal uzunluğu
değerleri bölge ortalamaları ve yıllara göre değişiklik göstermiştir. 2003 yılı
ölçümlerinde Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerin yıllık dal uzunluğu ortalaması 4.31
cm olarak belirlenirken, Şanlıurfa 1. grupta yer alan tiplerin yıllık dal uzunluğu
ortalaması 19.45 cm olarak bulunmuştur. Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan
seçilen yabani badem tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalamaları birbirlerine yakın
bulunurken, Nevşehir’den elde edilen ortalama yıllık dal uzunluğu değeri (8.31 cm)
bu iki merkezden elde edilen değerlerin yaklaşık iki katı olarak gerçekleşmiştir
(Çizelge 4.45). Nevşehir’den seçilen yabani badem genotiplerinden elde edilen yıllık
dal uzunluğu ortalamalarının yüksek olasının nedeni ise Açık Hava Müzesi içerisinde
bulunan bitkilerin çevre düzenlenmesi gerekçesi ile gübrelenmesi ve sulanması
olarak değerlendirilmiştir.
Yıllık dal rengi gözlem sonuçları da denemenin amacına erişmesinde önemli
bir ölçüt olmuştur. Belirtilen diğer özelliklerde olduğu gibi
bu özelliğe ilişkin
ölçümler sonucunda denemenin 3 yılı için yabani badem tiplerini gruplamak
mümkün olmuştur. Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerde yıllık dal rengi
2003 yılında minimum 0 (antosiyanin birikimi yok) olarak belirlenmiştir. Konya ve
Niğde’den seçilen tiplerde maksimum yıllık dal rengi 5 (orta) olarak gözlemlenirken,
Nevşehir’den seçilenlerde maksimum değer 7 (yüksek) olarak saptanmıştır. Bu
özelliğin ortalama değeri Nevşehir’den seçilen tiplerde az (3), Konya ve Niğde’den
seçilen tiplerde sırasıyla 1 ve 1.56 olarak saptanmıştır. Buna karşılık Gaziantep 2.
grup ve bu grupta bulunan yabani badem tipleriyle aynı özellik gösteren Şanlıurfa 2.
152
Safder BAYAZİT
grup bitkilerinde yıllık dal renginin 7’ye (yüksek antosiyanin birikimi) yakın olduğu
belirlenmiştir.
2004 yılı yıllık dal gözlemlerinden elde edilen veriler 2003 yılı sonuçlarını
destekler nitelikte olmuştur. Bununla birlikte Gaziantep 1. grupta minimum yıllık dal
rengi 2003 yılı gözlemlerinde 3 olarak belirlenirken, 2004 yılı gözlemlerinde 0
(antosiyanin birikimi yok) olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.45). 2004 yılı yıllık dal
rengine ilişkin ortalamalarının 2003 yılı ortalamalarından farklı olmasına rağmen, bir
paralellik göstermiştir. 2005 yılı gözlemlerinde minimum ve maksimum yıllık dal
renkleri bölgelere göre değişiklik göstermemiştir. Bununla birlikte 2005 yılı
gözlemlerinden elde edilen ortalama değerler 2003 yılı verileri uyumlu bulunurken,
2004 yılı gözlem sonuçlarından farklılık göstermiş, ancak bölgelerden elde edilen
sonuçlar arasında yıllara göre bir paralellik olduğu da saptanmıştır.
4.1.2.7.(9). Yıllık Dallardaki Yaprak Sayısı (adet)
Yıllık dallardaki yaprak sayısı ölçüm sonuçları da diğer gözlem ve ölçüm
sonuçlarını desteklemiştir. Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerde 2003 yılı
yıllık dallardaki minimum yaprak sayısı sırasıyla 6, 6 ve 7 adet olarak
gerçekleşmiştir. Aynı yıl bu illerdeki yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki
maksimum yaprak sayısı da sırasıyla 12, 19 ve 12 olarak saptanmıştır. Buna karşılık
Gaziantep 2. grup ve Şanlıurfa 2. grupta bulunan bitkilerden yıllık dallardaki yaprak
minimum sayısı 56 ve 44, yıllık dallardaki maksimum yaprak sayısı ise 187 ve 144
olarak belirlenmiştir. Bu merkezlerde bulunan tiplere ait yıllık dallardaki ortalama
yaprak sayısı sırasıyla 95 ve 92 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca Gaziantep 1. grup ve
Şanlıurfa 1. grupta bulunan bitkilerden yıllık dallardaki minimum yaprak sayısı,
maksimum yaprak sayısı ve ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında
gerçekleşmiştir (Çizelge 4.45). Gaziantep 1. grup ve Şanlıurfa 1. grupta bulunan
bitkilerden yıllık dallardaki minimum, maksimum ve ortalama yaprak sayısı Konya,
Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerden elde edilen değerlerden yüksek olarak
bulunmuştur (Çizelge 4.45). Çizelge 4.45’de görüleceği üzere Gaziantep 2. grup ve
Şanlıurfa 2. grupta yer alan ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer
153
Safder BAYAZİT
aldığı bilinen yabani badem genotiplerinin yıllık dallarında yaprak sayısının
denemenin 3 yılında da fazla olduğu görülmüştür.
2004 yılı ölçümlerinde Konya, Nevşehir ve Niğde’den seçilen tiplerde
dallardaki minimum yaprak sayısı sırasıyla 7, 7 ve 8 adet olarak gerçekleşmiştir.
Aynı yıl bu illerdeki yabani badem tiplerinde yıllık dallardaki maksimum yaprak
sayısı da sırasıyla 13, 39 ve 12 olarak saptanmıştır. Buna karşılık Gaziantep 2. grup
ve Şanlıurfa 2. grupta bulunan bitkilerden yıllık dallardaki yaprak en az sayısı 50 ve
66, yıllık dallardaki en yüksek yaprak sayısı 142 ve 115 olarak belirlenmiştir. Bu
merkezlerde bulunan tiplere ait yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı sırasıyla 86
ve 90 olarak gerçekleşmiştir. Gaziantep 1. grup ve Şanlıurfa 1. grupta bulunan
bitkilerden yıllık dallardaki minimum yaprak sayısı, maksimum yaprak sayısı ve
ortalama yaprak sayısı bu değerler arasında gerçekleşmiştir.
Çizelge 4.45. Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde bazı morfolojik
karakterlerin ortalama değerleri
Merkezler
2003
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
2004
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
2005
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
(cm)
Min
Max
Ort
2.87
8.27
4.87
3.13
22.46 8.31
3.20
6.00
4.31
11.29 19.80 16.33
9.02
25.63 15.57
12.4
39.47 19.45
7.6
19.95 13.65
Yıllık Dal
Rengi
Min Max Ort
0
5
1.00
0
7
2.90
0
5
1.56
3
5
4.14
5
7
6.75
0
3
0.75
7
7
7
Yıllık Dallardaki
Yaprak Sayısı (adet)
Min
Max
Ort
6
12
8
6
19
11
7
12
10
13
30
19
56
187
95
15
31
20
44
144
92
2.0
4.0
2.2
11.2
9.3
11.1
8.5
7.13
21.9
6.5
17.2
21.9
22.7
17.9
4.12
8.64
4.20
15.3
16.51
14.3
14.3
0
0
0
0
5
0
7
5
7
5
5
7
3
7
0.57
2.95
1.90
2.14
6.75
0.75
7
7
7
8
12
50
12
66
13
39
12
22
142
22
115
9
16
11
17
86
15
90
2.07
3.27
1.4
8.07
7.26
8.00
7.47
7.86
19.2
3.2
21.53
24.53
15.13
10.00
3.93
6.83
2.36
12.28
14.89
10.93
8.82
0
0
0
3
5
0
7
3
7
5
5
7
3
7
0.84
2.15
1.33
3.66
6.67
1.00
7
7
9
7
12
52
13
51
11
18
9
27
136
17
97
9
12
8
21
91
15
74
0:: Antosiyanin birikimi yok ,
3: Antosiyanin birikimi az,
5: Antosiyanin birikimi orta,
154
Safder BAYAZİT
2005 yılı ölçümlerinden elde edilen verilerde 2003 ve 2004 yılı sonuçları ile
uyumlu bulunmuştur. İlk 2 yıl sonuçlarında olduğu şekilde 3. yıl ölçümlerinde de
Gaziantep 2. grup ve Şanlıurfa 2. grupta yer alan yabani badem geotiplerine ait yıllık
dallardaki minimum, maksimum ve ortalama yaprak sayısı diğer genotiplerden elde
edilenlerden daha yüksek bulunmuştur. Elde edilen bu sonuç belirtilen gruplarda yer
alan yabani badem tiplerinin diğerlerinden genetik yapı olarak farklı olduğunu
göstermiştir. Bununla birlikte yıllık dallarda ki yaprak sayısı açısından diğer
gruplarda yer alan yabani badem genotiplerinin benzerliği de dikkat çekmiştir.
4.1.3. Yabani Badem Tiplerinde Yaprak Ölçüm Değerleri
2003, 2004 ve 2005 yıllarında yabani badem tiplerinde yaprak şekillerini
saptamak amacıyla Gaziantep ve Şanlıurfa’dan seçilen yabani badem tiplerinde
Temmuz
ayında,
Nevşehir,
Niğde ve Konya’dan
seçilen
yabani
badem
genotiplerinden Ağustos ayı içerisinde araziye çıkılmıştır. Belirlenen her yabani
badem tipinin olgun yapraklarından tesadüfi olarak, üç yinelemeli ve her yinelemede
20 yaprak olacak şekilde 60 yaprak alınmıştır. Alınan yapraklarda yaprak eni, yaprak
boyu ve sapının uzunlukları her yaprak için tek tek ölçülmüş ve ortalamalarının
alınması suretiyle ortalama değerler elde edilmiştir.
Elde edilen bulgular Çizelge 4.46, 4.47, 4.48, 4.49 ve 4.50’de verilmiştir.
Ayrıca bu olgun yapraklarda yaprak renklerinin belirlenmesi de gerçekleştirilmiştir.
4.1.3.1.
Konya İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak
Ölçüm Değerleri
Konya Ereğli İlçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait 2003, 2004 ve
2005 yılı yaprak ölçüm değerleri Çizelge 4.46’da verilmiştir.
4.1.3.1.(1). Yaprak Eni (cm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde yaprak eni ortalamaları
arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Belirlenen yabani badem
tiplerine ait yaprak eni değerleri 2003 yılı ölçümlerinde 0.37 cm (İvriz Tip 4) ile 0.72
155
Safder BAYAZİT
cm (İvriz Tip 1) arasında değişim göstermiştir (Şekil 4.24). 2004 yılında da en düşük
ve en yüksek yaprak eni değerleri aynı tiplerden 0.39 cm ve 0.74 cm olarak elde
edilmiştir (Çizelge 4.46). Diğer tiplerde yaprak eni değerleri her iki yıl için
birbirleriyle örtüşen sonuçlar vermişlerdir.
Bununla birlikte 2005 yılı ölçümlerinde elde edilen değerler ilk 2 yıl
gerçekleştirilen ölçüm sonuçları ile benzer bulunurken, en yüksek ve en düşük
yaprak eni değerleri ilk 2 deneme yılında olduğu şekilde 0.47 cm (İvriz Tip 4) ile
0.69 cm (İvriz Tip 1) arasında değişim göstermiştir. Diğer tiplerden elde edilen
yaprak eni ölçüm sonuçları bu değerler arasında değişim göstermiştir.
4.1.3.1.(2). Yaprak Boyu (cm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde yaprak boyu ortalamaları
arasındaki fark denemenin 3 yılında da istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
2003 yılı ölçümlerinde 0.88 cm ile en düşük yaprak boyu değeri İvriz
bölgesinden seçilen Tip 4’den elde edilirken, en yüksek yaprak uzunluğu değeri ise
1.81 cm ile Ayrancı Tip 3’den elde edilmiştir (Şekil 4.23). Diğer tiplere ait yaprak
boyu ölçüm sonuçları bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
2004 yılı ölçümlerinde 2003 yılı ölçüm sonuçlarına paralel değerler elde
edilmiş ve
İvriz Tip 4’den ortalama 0.83 cm ile en düşük yaprak boyu değeri elde
edilmiştir. En yüksek yaprak boyu değeri ise 2.0 cm (Ayrancı Tip 4) olarak
gerçekleşmiştir. 2003 yılında en yüksek ortalama yaprak boyu değerinin elde edildiği
Ayrancı Tip 3’de ise 2004 yılı ölçümlerinde ortalama yaprak boyu 1.98 cm ölçülmüş
ve bu değerin en yüksek yaprak uzunluğu değerine (2.00 cm) çok yakın olduğu
görülmüştür. Diğer tiplere ait yaprak boyu ölçümleri bu değerler arasında
saptanmıştır (Çizelge 4.46, Şekil 4.24).
2005 yılı ortalama yaprak uzunluğu ölçümlerinden elde edilen sonuçlar
denemenin ilk 2 yılında elde edilen sonuçlarla benzerlik göstermiştir. 2003 yılı
ölçümlerinde en yüksek ortalama yaprak uzunluğu değerinin saptandığı ve 2004 yılı
ölçümlerinde de ortalama yaprak uzunluğu değerinin en yüksek 2. değer olarak elde
edildiği Tip 3’de ortalama yaprak uzunluğu değeri 2.10 cm olarak elde edilmiştir. Bu
156
Safder BAYAZİT
değer denemeye alınan tipler içerisinde en yüksek değer olarak saptanmıştır (Çizelge
4.46).
En düşük yaprak uzunluğu değeri ise ilk 2 yıl çalışmalarında en düşük
ortalama yaprak uzunluğu değerinin elde edildiği İvriz Tip 4’den 1.09 cm olarak
saptanmıştır. İvriz Tip 4’den elde edilen ortalama yaprak uzunluğu değerinin 2003
yılı (0.88 cm) ve 2004 yıllarında (0.83 cm) elde edilen değerden daha yüksek olduğu
görülmüştür. Bölgeden seçilen diğer yabani badem genotiplerinde ortalama yaprak
uzunluğu ölçüm sonuçları verilen maksimum ve minimum değerler arasında yer
almışlardır.
Şekil 4.23. Ayrancı Tip 3 ve Ayrancı Tip 6’ya ait yaprakların
görünümü
Şekil 4.24. İvriz Tip 1 ve İvriz Tip 3’e ait yaprakların görünümü
157
Safder BAYAZİT
Şekil 4.25. İvriz Tip 5 ve Ayrancı Tip 7’ye ait yaprakların
görünümü
Çizelge 4.46. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprak eni ve yaprak boyu değerleri
Badem
Yaprak eni
Yaprak Boyu
tipleri
(cm)
(cm)
Ayrancı
2003
2004
2005
2003
2004
Tip 1
0.46 fgh(1) 0.45 ef
0.54 ef
1.39 cde 1.42 f
Tip 2
0.53 de
0.52 cd
0.56 cde
1.43 cd
1.44 f
Tip 3
0.61 b
0.56 c
0.65 ab
1.81 a
1.98 a
Tip 4
0.48 ef
0.51 cd
0.55 de
1.62 abc 2.00 a
Tip 5
0.60 bc
0.51 cd
0.56 cde
1.78 ab
1.67 cd
Tip 6
0.41 hı
0.54 cd
0.59 cd
1.44 cd
1.58 de
Tip 7
0.41 hı
0.42 fg
0.48 gh
1.53 cd
1.74 bc
İvriz
Tip 1
0.72 a
0.74 a
0.69 a
1.65 bcd 1.82 b
Tip 2
0.46 fg
0.63 b
0.60 bc
1.40 cd
1.52 ef
Tip 3
0.47 f
0.45 ef
0.55 de
1.51 cd
1.19 g
Tip 4
0.37 ı
0.39 g
0.47 h
0.88 f
0.83 h
Tip 5
0.48 ef
0.43 fg
0.48 fgh
1.15 e
1.24 g
Tip 6
0.54 d
0.49 de
0.54 e
1.39 cde 1.27 g
Tip 7
0.55 cd
0.44 efg 0.52 efg
1.32 de
1.15 g
LSD 0.05 0.0531
0.0531
0.0531
0.0243
0.1187
(1)
2005
1.50
1.42
2.10
1.99
1.67
1.63
1.62
cd
de
a
a
b
bc
bc
2.01 a
1.75 b
1.62 bc
1.09 g
1.31 ef
1.32 ef
1.23 f
0.1404
4.1.3.1.(3). Yaprak Sapı Uzunluğu (cm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde yaprak sapı uzunluğu
ortalamaları arasındaki fark denemenin 3 yılında da istatistiksel olarak önemli
bulunmuştur.
2003 yılı ölçüm sonuçlarına göre yaprak sapı uzunlukları 0.24 cm (İvriz Tip
4) ile 0.41 cm (Ayrancı Tip 7) arasında değişmiş, diğer tiplerin yaprak sapı
158
Safder BAYAZİT
uzunlukları bu değerler arasında yer almıştır. Yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları
bu deneme yılında düşük bulunmuştur. Ancak yaprak sapı uzunlukları açısından
tiplere göre yıllar arasında bir paralellikte gözlenmiştir (Çizelge 4.47).
2004 yılı ölçüm sonuçlarında da en düşük yaprak sapı uzunluğu İvriz Tip
4’den 0.17 cm olarak elde edilmiştir. Bir önceki yılda yüksek değerlerin saptandığı
Ayrancı Tip 7 ve İvriz Tip 1’de 2. deneme yılında da yüksek değerler elde edilmiştir.
Buna karşılık en yüksek ortalama yaprak sapı uzunluğu 0.34 cm ile Ayrancı Tip
3’den elde edilmiştir. Diğer tiplerden elde edilen ortalama yaprak sapı uzunluğu
ölçüm sonuçları bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.47).
.2005 yılı ölçümlerinde yaprak sapı uzunluğu değerlerinin 2003 yılı sonuçları
ile benzer olmakla birlikte 2004 yılı ölçüm sonuçlarından yüksek olduğu
görülmüştür. Yapılan ölçüm sonuçlarına göre minimum yaprak sapı uzunluğu 0.25
cm ile denemenin ilk 2 yılında da en düşük yaprak sapı uzunluğunun elde edildiği
İvriz Tip 4’den elde edilmiştir. Maksimum yaprak sapı uzunluğu ise Ayrancı
merkezinden seçilen Tip 3’den 0.41 cm olarak elde edilmiştir. Diğer yabani badem
tiplerinde elde edilen ortalama yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları bu değerler
arasında dağılım göstermiştir.
Ayrancı ve İvriz merkezlerinde seçilen yabani badem genotiplerin yaprak sapı
uzunluğuna ilişkin yapılan 3 yıllık ölçüm sonuçlarına göre elde edilen sonuçlarda
ciddi farklılıkların olmadığı görülmüştür. Bununla birlikte 2003 ve 2005 yılında
gerçekleştirilen ölçüm sonuçlarının benzer olmasına karşılık, 2004 yılı sonuçlarının
daha düşük olduğu da dikkat çekmiştir.
4.1.3.1.(4). Yaprak Rengi
2003, 2004 ve 2005 yılı gözlem sonuçlarına göre seçilen yabani badem tipleri
arasında sadece Ayrancı bölgesinden seçilen Tip 7’ye ait yaprakların yeşil renkte
olduğu gözlemlenirken, diğer tiplere ait yaprakların gri yeşil renkte olduğu
159
Safder BAYAZİT
Ayrancı Tip 7
İvriz Tip 1
Şekil 4.26. Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak renkleri
Çizelge 4.47. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem
tiplerine yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri
Badem
Yaprak Sapı Uzunluğu
Yaprak
tipleri
(cm)
rengi
Ayrancı
2003
2004
2005
2003-2005
(1)
Tip 1
0.34 b
0.23 de
0.31 de
Gri yeşil
Tip 2
0.29 cde
0.22 e
0.31 de
Gri yeşil
Tip 3
0.34 bc
0.34 a
0.41 a
Gri yeşil
Tip 4
0.27 e
0.24 de
0.30 de
Gri yeşil
Tip 5
0.35 b
0.26 cd
0.30 de
Gri yeşil
Tip 6
0.32 bcd
0.29 bc
0.40 ab
Gri yeşil
Tip 7
0.41 a
0.30 b
0.36 c
Yeşil
İvriz
Tip 1
0.40 a
0.30 b
0.39 abc Gri yeşil
Tip 2
0.36 ab
0.28 bc
0.32 d
Gri yeşil
Tip 3
0.36 ab
0.26 cd
0.36 bc
Gri yeşil
Tip 4
0.24 e
0.17 f
0.25 f
Gri yeşil
Tip 5
0.28 de
0.24 de
0.31 de
Gri yeşil
Tip 6
0.36 ab
0.29 bc
0.38 abc Gri yeşil
Tip 7
0.32 bcd
0.22 e
0.28 ef
Gri yeşil
LDS 0.05
0.0531
0.0312
0.0336
(1)
4.1.3.2. Nevşehir İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak
Ölçüm Değerleri
Nevşehir Göreme Açık Hava Müzesi içi ve Göreme Kayseri yolundan seçilen
yabani badem tiplerinde 2003, 2004 ve 2005 yılı yaprak ölçüm değerleri Çizelge
4.48’de verilmiştir.
160
Safder BAYAZİT
4.1.3.2.(1). Yaprak Eni (cm)
2003 yılında gerçekleştirilen ölçümlerde, Nevşehir ilinden seçilen yabani
badem tiplerinde yaprak eni değerleri 0.51 cm (AHMİ Tip 7) ile 1.45 cm (AHMİ Tip
5) arasında değişim göstermiş, diğer tiplerden elde edilen yaprak eni ölçüm sonuçları
bu değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.48). Göreme Kayseri yolundan
ve Açık Hava Müzesi içinde seçilen yabani badem tiplerinden sadece Açık Hava
Müzesi İçerisinde seçilen tiplerden Tip 1, 2, 3, 5 ve 11’de yaprak eni ölçüm sonuçları
1 cm’ nin üzerinde elde edilirken (Şekil 4.27), diğer yabani badem tiplerinde elde
edilen sonuçlar 1 cm’ nin altında gerçekleşmiştir.
2004 yılında elde edilen ölçüm sonuçları değerlendirildiğinde ise 2003 yılı
verileri ile uyum içerisinde olduğu görülmektedir. 2004 yılında ortalama yaprak eni
değerleri 0.48 cm (Göreme Tip 3) ile 1.45 cm (AHM Tip 5) arasında değişmiştir.
2003 yılı ölçüm sonuçlarında olduğu şekilde 1 cm’ nin üzerinde ortalama yaprak
genişliğine sahip tipler AHM içerisinde seçilen tiplerden elde edilmiştir (Çizelge
4.48). AHM Tip 3 ve 7’den elde edilen ortalama yaprak genişliği değerleri Göreme
Kayseri Yolundan seçilen tiplerle benzer olurken, AHM içerisinden seçilen diğer
tiplerden elde edilen ortalama yaprak eni değerlerinin daha yüksek olduğu
saptanmıştır.
2005 yılı ölçümlerinde seçilen yabani badem genotiplerinden Göreme’ den
seçilen Tip 8 ve 9’da ölçüm gerçekleştirilememiştir. Ölçümü yapılan diğer yabani
badem genotiplerinde ortalama yaprak eni değerleri 0.47 cm (AHM Tip 7) ile 1.50
cm (AHM Tip 2) arasında değişmiştir. Elde edilen sonuçlar 2003 ve 2004 yılı
sonuçları ile benzerlik göstermiştir.
161
Safder BAYAZİT
Şekil 4.27. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait yapraklardan görünüm
Yaprak boyu değerleri 2003 yılı ölçümlerinde 1.57 cm (Göreme Tip 6) ile
3.36 cm (AHMİ Tip 2) arasında değişim göstermiştir.
Diğer tiplere ait değerler bu aralıklarda yer almışlardır. 2004 yılı ortalama
yaprak uzunluğu ölçümlerinde ise en düşük ve en yüksek değerler 1.46 cm (AHMİ
Tip 3) ve 3.66 cm (AHMİ Tip 10) olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.48). Diğer
yabani badem genotiplerinde ölçülen ortalama yaprak uzunluğu sonuçları bu değerler
arasında yer almıştır.
2005 yılı ortalama yaprak uzunluğu ölçümlerinde 2004 yılında olduğu şekilde
ortalama minimum yaprak uzunluğu AHM Tip 3’den 1.45 cm olarak ölçülmüştür.
162
Safder BAYAZİT
Maksimum ortalama yaprak uzunluğu değeri 3.51 cm ile AHM Tip 2’den elde
edilmiştir. Bölgeden seçilen diğer yabani badem tiplerine ait ortalama yaprak
uzunlukları bu değerler arasında değişmiştir.
Çizelge 4.48. Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak eni ve
yaprak boyu değerleri
Badem
Yaprak Eni
Yaprak Boyu
tipleri
(cm)
(cm)
Göreme
2003
2004
2005
2003
2004
2005
Tip 1
0.74 fg(1) 0.65 def
0.81 efg 2.45 fg
2.18 de 2.70 abcd
Tip 2
0.99 d
0.86 c
1.12 cd
2.77 de
2.23 d
2.55 abcd
Tip 3
0.68 ghı 0.48 hı
0.58 hıj
2.28 fg
1.58 gh 1.99 cd
Tip 4
0.99 d
0.61 defg 0.85 efg 2.84 cde 1.79 fg 2.25 abcd
Tip 5
0.69 gh
0.56 fghı
0.73 fgh 2.47 f
2.12 de 2.44 abcd
Tip 6
0.52 k
0.93 c
0.51 ıj
1.57 ı
1.93 ef 1.62 d
Tip 7
0.89 e
0.70 de
0.89 efg 2.26 g
1.97 ef 2.33 abcd
Tip 8
0.70 gh
0.51 ghı
2.27 fg
1.77 fg Tip 9
0.81 f
0.71 de
2.36 fg
2.23 d
Tip 10
0.61 ıj
0.51 ghı
0.58 hıj
2.05 h
1.77 fg 2.11 abcd
AHMİ
Tip 1
1.30 c
1.30 b
1.39 ab
3.22 b
3.16 b
3.47 ab
Tip 2
1.38 b
1.18 b
1.50 a
3.36 b
2.81 c
3.51 a
Tip 3
1.47 a
0.59 efgh 0.59 hıj
4.24 a
1.46 h
1.45 d
Tip 4
0.90 e
0.73 d
0.82 efg 2.72 e
2.29 d
2.58 abcd
Tip 5
1.45 ab
1.45 a
1.18 bc
2.93 cd
3.14 b
2.42 abcd
Tip 6
0.58 jk
0.94 c
0.59 hıj
2.32 fg
2.59 c
2.32 abcd
Tip 7
0.51 k
0.46 ı
0.47 j
2.38 fg
2.10 de 1.97 cd
Tip 8
0.94 de
1.20 b
0.88 efg 2.87 cde 3.39 b
2.34 abcd
Tip 9
0.98 d
0.94 c
0.92 def 2.86 cde 2.57 c
2.80 abcd
Tip 10
0.65 hıj
1.22 b
1.12 cd
3.00 c
3.68 a
2.29 abcd
Tip 11
1.00 d
0.80 c
1.02 cde 2.44 fg
2.26 d
3.26 abc
LDS 0.05
0.074
0.1187
0.2087
0.202
0.2556
0.2275
(1)
AHMİ: Açık Hava Müzesi İçi
bulunmuştur. Yaprak sapı uzunluklarında 2003 yılı ölçümlerinde en düşük değer
0.31 cm (Göreme Tip 3 ve Tip 8) olarak elde edilirken, 2004 yılında 0.20 cm
(Göreme Tip 3) olarak gerçekleşmiştir. En yüksek yaprak sapı uzunluğu değeri 2003
yılında 0.94 cm (AHMİ Tip 2) olarak elde edilirken, 2004 yılımda bu değer 1.09 cm
ile AHMİ Tip 8’den elde edilmiştir. Diğer tiplerden elde edilen yaprak sapı
163
Safder BAYAZİT
uzunlukları 2003 ve 2004 yılı ölçüm sonuçlarında belirtilen değerler arasında dağılım
göstermiştir (Çizelge 4.49).
2005 yılı ölçümlerinde ortalama yaprak sapı uzunluklarının 0.33 cm (Göreme
Tip 3) ile 0.81 cm (Göreme Tip 2) arasında değiştiği saptanmıştır. Bölgeden seçilen
yabani badem genotiplerinden ölçülen yaprak sapı uzunluklarının yıllara göre
farklılık gösterdikleri dikkat çekmiştir.
Yaprak renginin belirlenmesi amacıyla yapılan 3 yıllık gözlemlerde aynı
sonuçlar elde edilmiştir. Gözlem sonuçlarına göre Göreme’ den elde edilen yabani
badem tiplerinden Tip 8’de yaprak rengi açık yeşil, diğer 9 tipte yaprak rengi gri
yeşil olarak gözlemlenmiştir.
Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen yabani badem tiplerinden AHM Tip 1,
2, 8 ve 9’da yaprak rengi yeşil, AHM Tip 10’da koyu yeşil olarak saptanmıştır. Açık
Hava Müzesi içerisinde seçilen diğer 6 tipte ise yaprakların gri yeşil renkte oldukları
Göreme Tip 1
Göreme Tip 2
AHM Tip 2
AHM Tip 7
Göreme Tip 3
AHM Tip 5
Şekil 4.28. Nevşehir Göreme’ den seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak renkleri
164
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.49. Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri
Badem
Yaprak
tipleri
(cm)
Rengi
Göreme
2003
2004
2005
2003-2005
(1)
Tip 1
0.59 fg
0.43 ef
0.67 cde
Gri yeşil
Tip 2
0.61 fg
0.38 fg
0.58 ef
Gri yeşil
Tip 3
0.31 k
0.20 j
0.33 j
Gri yeşil
Tip 4
0.58 fg
0.40 efg 0.52 fg
Gri yeşil
Tip 5
0.34 k
0.24 ıj
0.42 ghıj
Gri yeşil
Tip 6
0.34 k
0.36 fgh 0.45 ghı
Gri yeşil
Tip 7
0.44 ıj
0.36 fgh 0.44 ghı
Gri yeşil
Tip 8
0.31 k
0.24 ıj
Açık yeşil
Tip 9
0.45 ıj
0.45 e
Gri yeşil
Tip 10
0.41 j
0.34 gh
0.46 gh
Gri yeşil
AHMİ
Tip 1
0.87 c
0.80 c
0.77 bc
Yeşil
Tip 2
0.94 b
0.70 d
0.81 b
Yeşil
Tip 3
1.02 a
0.29 hı
0.36 hıj
Gri yeşil
Tip 4
0.67 e
0.43 ef
0.64 de
Gri yeşil
Tip 5
0.78 d
0.76 cd
0.59 ef
Gri yeşil
Tip 6
0.49 hı
0.82 c
0.51 fg
Gri yeşil
Tip 7
0.52 h
0.37 fg
0.65 de
Gri yeşil
Tip 8
0.88 c
1.09 a
0.63 de
Yeşil
Tip 9
0.90 bc
0.84 c
0.69 cd
Yeşil
Tip 10
0.57 g
0.95 b
0.35 ıj
Koyu yeşil
Tip 11
0.63 ef
0.36 fgh 0.93 a
Gri yeşil
LSD 0.05
0.052
0.074
0.104
(1)
4.1.3.3. Niğde İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak
Ölçüm Değerleri
Niğde Ulukışla İlçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait 2003, 2004 ve
2005 yıllarına ait yaprak ölçüm sonuçları Çizelge 4.50 ve 4.51’de verilmiştir.
4.1.3.3.(1). Yaprak Eni (cm)
Seçilen 11 yabani badem tipinde 2003 yılı ölçüm sonuçlarına göre en düşük
yaprak eni değerleri 0.32 cm ile Tip 7’den elde edilirken, en yüksek yaprak eni
değeri 0.52 cm ile Tip 10’dan elde edilmiştir. Diğer tiplerden elde edilen yaprak eni
165
Safder BAYAZİT
ölçüm sonuçları bu değerler arasında yer almıştır. Bununla birlikte bölgeden seçilen
Tip 1 ve Tip 9’da ölçülen 0.51 cm ve 0.50 cm’ lik ortalama yaprak eni değerlerinin
maksimum değere çok yakın olduğu da görülmüştür.
2004 yılı ölçümlerinde ise en düşük yaprak eni değeri 2003 yılında da en
düşük yaprak eni değerinin ölçüldüğü Tip 7’den 0.33 cm olarak ölçülmüştür. En
yüksek yaprak eni ise 0.55 cm ile Tip 1’den elde edilmiştir. Diğer tiplere ait yaprak
eni ortalamaları bu değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.50).
Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem genotiplerinde 2005 yılı
yaprak eni ölçümlerinde, 2004 yılı ölçüm sonuçları ile paralel sonuçlar elde
edilmiştir. 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde minimum değerin elde edildiği Tip 7’de
2005 yılı ölçümlerinde de 0.38 cm’ lik ortalama yaprak eni ile minimum değer elde
edilmiştir. Minimum değere benzer şekilde maksimum değerde 2004 yılı
ölçümlerinde en yüksek ortalama yaprak eninin ölçüldüğü Tip 1’den 0.51 cm olarak
ölçülmüştür (Çizelge 4.50, Şekil 4.29). Yapılan 3 yıllık ölçümler sonucunda ortalama
yaprak eni değerlerinin yıllara göre paralellik gösterdiği görülmektedir.
2003 yılı sonuçlarına göre yaprak boyu değerleri 1.23 cm (Tip 5) ile 1.62 cm
(Tip 9) arasında değişmiştir. Diğer tiplerden elde edilen ortalama yaprak boyu
ölçümleri bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
2004 yılı ölçüm sonuçlarında minimum yaprak boyu değerlerinin elde
edildiği tip 2003 yılınınkinden farklı olurken, maksimum değer aynı tipten elde
edilmiştir. Ortalama yaprak boyu değerleri 1.30 cm (Tip 8) ile 1.63 cm (Tip 11)
arasında değişmiştir. Diğer tiplere ait yaprak boyu ölçüm değerleri bu değerler
arasında değişmiştir.
2005 yılı ölçümlerinde Tip 9, 10 ve 11’den bitkilerin su stresinde
olmalarından dolayı bir kısım yapraklarını dökmeleri ve bazı yapraklarında kıvrılmış
olmaları nedeniyle yaprak boyu ölçümleri gerçekleştirilememiştir. Diğer yabani
badem genotiplerinde ise ortalama yaprak boyu ölçümleri 1.25 cm (Tip 8) ile 1.57
166
Safder BAYAZİT
cm (Tip 4) arasında değişmiştir. 2005 yılında elde edilen yaprak boyu değerlerinin
2004 yılı ölçümlerine göre daha düşük olduğu, ancak bu farkın pek de önemli
olmadığı saptanmıştır (Çizelge 4.50).
Şehir 4.29. Niğde ilinden seçilen yabani badem tiplerine
ait yaprakların görünümü
yaprak eni ve yaprak boyu değerleri
Badem
Yaprak eni
Yaprak Boyu
tipleri
(cm)
(cm)
Ulukışla
2003
2004
2005
2003
2004
(1)
Tip 1
0.51 ab
0.55 a
0.51 a
1.41 c
1.50 bcd
Tip 2
0.40 ef
0.47 b
0.47 ab 1.25 d
1.30 e
Tip 3
0.37 fg
0.36 fg
0.39 c
1.36 c
1.39 de
Tip 4
0.43 de
0.40 de
0.45 b
1.45 bc 1.60 ab
Tip 5
0.45 cde
0.45 bc
0.47 ab 1.23 g
1.40 de
Tip 6
0.46 bcd
0.39 ef
0.46 ab 1.41 c
1.48 cd
Tip 7
0.32 g
0.33 g
0.38 c
1.43 c
1.57 abc
Tip 8
0.45 cde
0.40 de
0.47 ab 1.45 bc 1.28 e
Tip 9
0.50 abc
0.46 b
1.55 a
1.51 bcd
Tip 10
0.52 a
0.48 b
1.54 ab 1.46 cd
Tip 11
0.47 abcd 0.42 cd
1.62 a
1.63 a
LSD 0.05
0.0539
0.0300
0.001
0.0932
0.1200
(1)
2005
1.45 bc
1.24 d
1.25 d
1.57 a
1.27 d
1.39 c
1.53 ab
1.25 d
0.0040
bulunmuştur.
167
Safder BAYAZİT
Yaprak sapı uzunluğu sonuçlarında tipler arasında yıllara göre önemli bir
değişiklik görülmemiştir. 2003 yılı ölçümlerinde ortalama yaprak sapı uzunluklarının
0.20 cm (Tip 4) ile 0.40 cm (Tip 5) arasında, 2004 yılı ölçümlerinde ise 0.18 cm (Tip
4) ile 0.37 cm (Tip 5) arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.51). Her iki yıl
ölçümlerinde diğer tiplerden saptanan yaprak sapı uzunlukları bu değerler arasında
dağılım göstermiştir.
2005 yılı ölçümlerinde ise ortalama en düşük yaprak sapı uzunluğu 0.20 cm
ile Tip 2’den elde edilirken, ortalama en yüksek yaprak sapı uzunluğu 0.36 cm ile
Tip 5’den elde edilmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde Tip 9, 10 ve 11’den bitkilerin su
stresinde olmalarından dolayı bir kısım yapraklarını dökmeleri ve bazı yapraklarında
kıvrılmış olmaları nedeniyle yaprak sapı uzunluğu ölçümleri gerçekleştirilememiştir.
Yaprak sapı ölçümü gerçekleştirilen diğer yabani badem tiplerinde ortalama yaprak
sapı uzunlukları bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.51).
Yaprak rengini belirlemek amacıyla 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yapılan
gözlemler neticesinde seçilen yabani badem tiplerinden sadece Tip 7’de yaprak rengi
yeşil olarak gözlemlenirken (Şekil 4.30), diğer tiplerde yaprak rengi gri yeşil olarak
Çizelge 4.51. Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem
tiplerine ait yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri
Badem
Yaprak Sapı Uzunluğu(cm)
Yaprak
tipleri
rengi
Ulukışla
2003
2004
2005
2003-2005
Tip 1
0.30 bcd(1) 0.26 bc
0.32 b
Gri yeşil
Tip 2
0.28 de
0.23 cd
0.20 f
Gri yeşil
Tip 3
0.29 cde
0.26 bc
0.21 f
Gri yeşil
Tip 4
0.20 f
0.18 de
0.26 de
Gri yeşil
Tip 5
0.40 a
0.37 a
0.36 a
Gri yeşil
Tip 6
0.31 bcd
0.23 cd
0.27 cd
Gri yeşil
Tip 7
0.25 e
0.25 e
0.24 e
Yeşil
Tip 8
0.29 bcd
0.20 d
0.28 c
Gri yeşil
Tip 9
0.32 bc
0.29 b
Gri yeşil
Tip 10
0.33 b
0.23 bcd Gri yeşil
Tip 11
0.30 bcd
0.21 cd
Gri yeşil
LSD 0.05
0.0381
0.0500
0.0002
(1)
168
Safder BAYAZİT
Niğde Tip 7
Niğde Tip 4
Şekil 4.30. Niğde Tip 7 ve Niğde Tip 4’e ait yaprakların görünümü
4.1.3.4. Gaziantep İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak
Ölçüm Değerleri
Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait 2003, 2004 ve 2005
yıllarında gerçekleştirilen yaprak ölçüm değerleri Çizelge 4.52 ve Çizelge 4.53’de
verilmiştir.
4.1.3.4.(1). Yaprak Eni (cm)
Bölgeden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 1, 3,
4, 5, 8, 13 ve 14’de yaprak eni ölçüm sonuçlarının, Amygdalus turcomenica Lincz.
türü içerisinde yer alan Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12 ve 15’den elde edilen sonuçlardan
daha yüksek olduğu dikkat çekmiştir. Yaprak eni ölçüm sonuçları türlere ait tiplerin
sınıflandırılmasını tam anlamıyla gerçekleştirmiştir (Çizelge 4.52).
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde yaprak eni ölçüm
sonuçları 0.89 cm (Tip 8) ile 1.34 cm (Tip 3) arasında değişmiştir. Bu tür içerisinde
yer alan diğer tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları belirtilen değerler arasında yer
almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama
169
Safder BAYAZİT
yaprak eni ölçümleri 0.28 cm (Tip 10) ile 0.54 cm (Tip 15) arasında değişirken, bu
tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları bu değerler arasında
dağılım göstermiştir (Çizelge 4.52).
2003 yılı sonuçlarında olduğu şekilde 2004 ve 2005 yıllarında yapılan
ölçünler sonucunda da türler arası farklılığın net bir şekilde ortaya koyan sonuçlara
ulaşılmıştır.
2004 yılı ölçümlerinde Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan
tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları 1.09 cm (Tip 5 ve 8) ile 1.32 cm (Tip 3) arasında
değişmiştir. Benzer şekilde 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak eni değeri
Tip 8’den 1.01 cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 3’den 1.54 cm
olarak ölçülmüştür.
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama
yaprak eni ölçümleri 2004 yılında 0.31 cm (Tip 7) ile 0.61 cm (Tip 6) arasında
değişmiştir. Bu türe ait diğer tiplerde ortalama yaprak eni ölçümleri bu değerler
arasında dağılım göstermiştir. 2005 yılı ölçümlerinde 0.31 (Tip 12) cm ile 0.69 cm
(Tip 15) arasında değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde Tip 1, 9 ve 10’un kesilmiş
olmaları nedeniyle yaprak özelliklerine ilişkin ölçümler gerçekleştirilememiştir
(Çizelge 4.52, Şekil 4.31).
2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde
yaprak boyu ölçüm sonuçları 2.10 cm (Tip 5) ile 3.04 cm (Tip 3) arasında
değişmiştir. Bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları
belirtilen değerler arasında yer almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak boyu ölçümleri 1.55 cm (Tip 15) ile
2.44 cm (Tip 2) arasında değişirken, bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak
eni ölçüm sonuçları bu değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.52, Şekil
4.31).
170
Safder BAYAZİT
tiplerde yaprak boyu ölçüm sonuçları 2.38 cm (Tip 4) ile 3.12 cm (Tip 1) arasında
değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak boyu değeri Tip 5’den 2.56
cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 13’den 3.31 cm olarak
ölçülmüştür (Çizelge 4.52).
Şekil 4.31. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine
ait yaprakların görünümü
171
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.52. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak eni ve
yaprak boyu değerleri
Badem
Yaprak eni
Yaprak Boyu
tipleri
(cm)
(cm)
Nizip yolu
2003
2004
2005
2003
2004
(O)
(1)
Tip 1
0.90 d
1.30 a
2.50 c
3.12 a
(T)
Tip 2
0.36 f
0.33 e 0.39 f
2.44 c
1.84 ef
(O)
Tip 3
1.34 a
1.32 a 1.54 a 3.04 a
2.95 ab
(O)
Tip 4
1.23 b
1.16 b 1.26 c
2.67 b
2.38 c
(O)
Tip 5
0.90 d
1.09 b 1.07 d 2.10 e
2.42 c
(T)
Tip 6
0.50 e
0.61 c
0.63 e 1.67 g
1.78 f
(T)
Tip 7
0.51 e
0.31 e 0.32 f
2.22 de 1.88 ef
(O)
Tip 8
0.89 d
1.09 b 1.01 d 2.38 c
2.78 b
Küllü Yolu
(T)
Tip 9
0.34 fg
0.40 d 1.88 f
1.49 g
(T)
Tip 10
0.28 g
0.32 e 2.38 c
1.97 de
İbrahim şehir
(T)
Tip 11
0.35 fg
0.34 e 0.34 f
2.10 e
2.14 d
(T)
Tip 12
0.29 fg
0.37 e 0.31 f
1.94 f
2.13 d
(O)
Tip 13
1.15 c
1.11 b 1.20 c
2.92 a
2.78 b
(O)
Tip 14
1.27 ab
1.25 a 1.43 b 2.68 b
2.77 b
(T)
Tip 15
0.54 e
0.54 cd 0.69 e 1.55 g
1.94 ef
LSD 0.05
0.0748
0.0916
0.0928
0.1587
0.1832
(1)
2005
2.54
3.18
2.71
2.56
1.84
2.55
2.70
b
a
b
b
cd
b
b
1.95 cd
2.04 c
3.31 a
3.16 a
1.78 d
0.2142
bulunmuştur. 2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan
tiplerde yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları 0.25 cm (Tip 1) ile 0.35 cm (Tip 4)
arasında değişmiştir. Bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak eni ölçüm
sonuçları belirtilen değerler arasında yer almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz.
türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak sapı uzunlukları 0.18 cm (Tip
12) ile 0.31 cm (Tip 7) arasında değişirken, bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde
yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
arasında değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak sapı uzunluğu
değeri Tip 13’den 0.26 cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 4’den
0.33 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.53).
172
Safder BAYAZİT
yaprak sapı uzunluğu ölçümleri 2004 yılında 0.14 cm (Tip 7) ile 0.23 cm (Tip 9)
arasında değişmiştir. Bu türe ait diğer tiplerde ortalama yaprak sapı uzunluğu
ölçümleri bu değerler arasında dağılım göstermiştir. 2005 yılı ölçümlerinde 0.11 cm
(Tip 11) ile 0.25 cm (Tip 7) arasında değişmiştir (Çizelge 4.53).
2003, 2004 ve 2005 yıllarında, seçilen yabani badem genotiplerinde yaprak
renklerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen gözlemler sonucunda Amygdalus
orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerden Tip 3, 4, 13 ve 14’de yaprak
renklerinin gri yeşil olduğu saptanmıştır. Bu tür içerisinde yer alan Tip 1 ve 5’de ise
yaprak rengi 3 yıllık gözlemler sonucunda yeşil olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.53,
Şekil 4.32). Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerden ise
sadece Tip 2’de yaprak rengi gri yeşil olarak gözlemlenirken, diğer tiplerde yaprak
renkleri yeşil olarak gözlemlenmiştir.
Çizelge 4.53. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri
Badem tipleri
Nizip yolu
(O)
Tip 1
(T)
Tip 2
(O)
Tip 3
(O)
Tip 4
(O)
Tip 5
(T)
Tip 6
(T)
Tip 7
(O)
Tip 8
KY
(T)
Tip 9
(T)
Tip 10
İŞ
(T)
Tip 11
(T)
Tip 12
(O)
Tip 13
(O)
Tip 14
(T)
Tip 15
LSD 0.05
2003
0.25
0.26
0.33
0.35
0.27
0.25
0.31
0.26
(cm)
2004
2005
(1)
g
0.25 b
f
0.17 g
0.12
b
0.25 b
0.43
a
0.25 b
0.33
e
0.29 a
0.29
g
0.21 d
0.19
d
0.14 h
0.25
f
0.18 fg 0.27
Yaprak
rengi
2003-2005
g
a
b
cd
f
e
de
Yeşil
Gri yeşil
Gri yeşil
Gri yeşil
Yeşil
Yeşil
Yeşil
Yeşil
0.24 g
0.26 f
0.23 c
0.18 efg
-
Yeşil
Yeşil
0.25 g
0.18 ı
0.31 d
0.32 c
0.21 h
0.0053
0.19 def
0.18 efg
0.20 de
0.31 a
0.21 d
0.0167
0.11 g
0.12 g
0.26 de
0.31 bc
0.18 f
0.0379
Yeşil
Yeşil
Gri yeşil
Gri yeşil
Yeşil
(1)
(T): Amygdalus turcomenica Lincz
173
Safder BAYAZİT
GA Tip 9
GA Tip 2
GA Tip 13
GA Tip 12
Şekil 4.32. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak renkleri
4.1.3.5. Şanlıurfa İlinden Seçilen Yabani Badem Tiplerine Ait Yaprak
Ölçüm Değerleri
Şanlıurfa Birecik ilçesinden elde edilen yabani badem tiplerinde yaprak
ölçüm değerlerine ilişkin 2003, 2004 ve 2005 yılları ölçüm sonuçları Çizelge 4.54 ve
55’de verilmiştir.
4.1.3.5.(1). Yaprak Eni (cm)
Bölgeden seçilen ve Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Tip 1,
2, 3, 4’de yaprak eni ölçüm sonuçlarının,
Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan Tip 5, 6, 7, 8’den elde edilen sonuçlardan daha yüksek olduğu
dikkat çekmiştir. Bu bölgeden elde edilen sonuçlar aynı türlere ait yabani badem
174
Safder BAYAZİT
tiplerinde Gaziantep ilinde gerçekleştirilen ölçüm sonuçları ile uyumlu bulunmuştur.
Yaprak eni ölçüm sonuçları türlere ait tiplerin sınıflandırılmasını tam anlamıyla
gerçekleştirmiştir (Çizelge 4.54).
tiplerde ortalama yaprak eni 0.77 cm (Tip 2) ile 1.38 cm (Tip 3) arasında değişmiştir.
Bu tür içerisinde yer alan Tip 1’de 0.86 cm ve Tip 4’de 0.81 cm olarak saptanmıştır.
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak
eni ölçümleri 0.24 cm (Tip 5) ile 0.35 cm (Tip 8) arasında değişirken, bu tür
içerisinde yer alan Tip 6 ve 7’de sırasıyla 0.31 cm ve 0.33 cm olarak belirlenmiştir.
2003 yılı sonuçlarında olduğu şekilde 2004 ve 2005 yıllarında yapılan
ölçümler sonucunda da türler arası farklılığın net bir şekilde ortaya koyan sonuçlara
ulaşılmıştır.
tiplerde yaprak eni ölçüm sonuçları 0.54 cm (Tip 1) ile 1.17 cm (Tip 3) arasında
değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde minimum yaprak eni değeri Tip 1’den 0.64 cm
olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 3’den 1.14 cm olarak ölçülmüştür.
2005 yılında Tip 2 ve 4’de ölçüm gerçekleştirilmemiştir.
yaprak eni ölçümleri 2004 yılında 0.23 cm (Tip 5) ile 0.35 cm (Tip 7 ve 8) arasında
değişmiştir. Tip 6’da ise ortalama yaprak eni 0.34 cm olarak bulunmuştur. 2005 yılı
ölçümlerinde 0.22 (Tip 12) cm ile 0.35 cm (Tip 8) arasında değişmiştir. Tip 6 ve
7’de ise ortalama yaprak genişliği sırasıyla 0.33 cm ve 0.32 cm olarak saptanmıştır
(Çizelge 4.54).
2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde
yaprak boyu ölçüm sonuçları 1.93 cm (Tip 2) ile 4.00 cm (Tip 3) arasında
değişmiştir. Bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde yaprak uzunluğu ölçüm
sonuçları belirtilen değerler arasında yer almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz.
175
Safder BAYAZİT
türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak boyu ölçümleri 1.25 cm (Tip 5)
ile 2.32 cm (Tip 7) arasında yer almıştır (Çizelge 4.54).
tiplerde yaprak boyu ölçüm sonuçları 1.50 cm (Tip 1) ile 3.69 cm (Tip 3) arasında
değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak boyu değeri Tip 1’den 1.80
cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 3’den 3.56 cm olarak
ölçülmüştür.
yaprak boyu ölçümleri 2004 yılında 1.57 cm (Tip 5) ile 1.91 cm (Tip 8) arasında
değişmiştir. Bu türe ait diğer tiplerde ortalama yaprak boyu ölçümleri bu değerler
arasında dağılım göstermiştir. 2005 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu değerleri 1.62
cm (Tip 5) ile 2.34 cm (Tip 6) arasında değişmiştir (Çizelge 4.54, Şekil 4.33).
Çizelge 4.54. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait yaprak
eni ve yaprak boyu değerleri
Badem tipleri
Yaprak eni
(cm)
2003
2004
(1)
0.86 b
0.54 c
0.77 c
0.57 c
1.38 a
1.17 a
0.81 bc
0.64 b
0.24 e
0.23 e
0.31 d
0.34 d
2005
0.64
1.14
0.22
0.33
Tip 7
(T)
Tip 8
0.33 d
0.35 d
0.35 d
0.35 d
0.32 c
0.35 c
2.32 bc
1.80 f
1.87 bc
1.91 bc
2.02 c
1.95 c
LSD 0.05
0.0554
0.0554
0.0364
0.1997
0.2145
0.0315
Cennet bahçesi
(O)
Tip 1
(O)
Tip 2
(O)
Tip 3
(O)
Tip 4
(T)
Tip 5
(T)
Tip 6
b
a
d
c
Yaprak Boyu
(cm)
2003
2004
2005
2.34 b
1.50 e
1.80
1.93 ef
2.04 b
4.00 a
3.69 a
3.56
2.12 cd
1.64 de 1.25 g
1.57 de 1.62
2.05 de
1.78 cd 2.34
cd
a
d
b
Yukarı İncirli yolu
(T)
(1)
176
Safder BAYAZİT
Şekil 4. 33. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
yaprakların görünümü
bulunmuştur. 2003 yılında Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan
arasında değişmiştir. Bu tür içerisinde yer alan Tip 1 ve 4’de ortalama yaprak sapı
uzunluğu sırasıyla 0.33 cm ve 0.32 cm olarak elde edilmiştir. Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerde ise ortalama yaprak sapı
uzunlukları 0.17 cm (Tip 5) ile 0.33 cm (Tip 6) arasında değişirken, bu tür içerisinde
yer alan Tip7’de 0.29 cm ve Tip 8’de 0.31 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.55).
arasında değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de minimum yaprak sapı uzunluğu
değeri Tip 1’den 0.30 cm olarak elde edilirken, maksimum değer yine Tip 3’den 0.66
cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.54). Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde
yer alan tiplerde ise ortalama yaprak sapı uzunluğu ölçümleri 2004 yılında 0.14 cm
(Tip 5) ile 0.23 cm (Tip 6) arasında değişmiştir. Diğer tiplerde ortalama yaprak sapı
uzunluğu ölçümleri bu değerler arasında dağılım göstermiştir. 2005 yılı ölçümlerinde
Tip 5’de ortalama yaprak sapı uzunluğu 0.11 cm olarak saptanırken, diğer 3 yabani
badem genotipinde bu değer 0.12 cm olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.55).
177
Safder BAYAZİT
2003, 2004 ve 2005 yıllarında seçilen yabani badem genotiplerinde yaprak
renklerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen gözlemler sonucunda Amygdalus
orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerden Tip 3’de yaprak rengi koyu yeşil
olarak gözlemlenirken, bu tür içerisinde yer alan Tip 1, 2, ve 4’de yaprak rengi gri
yeşil olarak gözlemlenmiştir. (Çizelge 4.55, Şekil 4.34). Elde edilen bu gözlem
sonuçları Gaziantep ilinden seçilen aynı türe ait yabani badem genotiplerinden elde
edilen gözlem sonuçları ile uyumlu bulunmuştur. Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan Tip 5, 6, 7 ve 8’de yaprak renkleri yeşil olarak gözlemlenmiştir.
Birecik Tip 3
Birecik Tip 1
Birecik Tip 8
Şekil 4.34. Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak renkleri
Çizelge 4.55. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem
tiplerine ait yaprak sapı uzunluğu ve yaprak renkleri
Badem tipleri
Cennet bahçesi
(O)
Tip 1
(O)
Tip 2
(O)
Tip 3
(O)
Tip 4
(T)
Tip 5
(T)
Tip 6
(cm)
2003
2004
2005
(1)
0.33 b
0.28 b
0.30
0.26 c
0.28 b
0.72 a
0.81 a
0.66
0.32 b
0.20 cd 0.17 d
0.14 e
0.11
0.33 b
0.23 bc 0.12
b
a
c
c
Yaprak
rengi
2003-2005
Gri yeşil
Gri yeşil
Koyu yeşil
Gri yeşil
Yeşil
Yeşil
Yukarı İncirli yolu
(T)
Tip 7
(T)
Tip 8
0.29 bc
0.31 bc
0.21 cd
0.17 de
0.12 c
0.12 c
LSD 0.05
0.0554
0.0554
0.0315
(1)
(T): Amygdalus turcomenica Lincz..
178
Yeşil
Yeşil
Safder BAYAZİT
4.1.3.6. Farklı İllerden Seçilen Yabani Badem Genotiplerine Ait Yaprak
Ölçüm Değerlerinin Karşılaştırılması
4.1.3.6.(1). Yaprak Eni (cm)
Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak eni ortalamaları
Elde edilen değerler incelendiğinde ise tipler bazında en yüksek ortalama
yaprak eni değerlerinin Açık Hava Müzesi içinden seçilen AHM Tip 1, 2, 5, GA Tip
3, 4, 13,14 ve Birecik Tip 3’den elde edilmiştir. Bu değerlerin tamamı 1 cm’ nin
üzerinde gerçekleşmiştir. Bu tiplerden elde edilen yapak eni değerleri denemenin 3
yılında da en yüksek değerler olarak saptanmıştır (Çizelge 4.56).
En düşük yaprak eni değerleri ise, Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçelerinden
seçilen Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan GA Tip 2, 9, 10, 11,
12 ve Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8’den elde edilmiştir. Bu tiplerin tamamından elde edilen
yaprak eni değerleri 0.40 cm’ nin altında gerçekleşmiş, ancak bu tür içerisinde yer
alan GA Tip 6’da yaprak eni 0.50 cm ve GA Tip 7’de ise 0.51 cm olarak
kaydedilmiştir.
İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem genotiplerinden ölçülen
ortalama yaprak eni değerleri istatistiki olarak farklı olmasına karşılık yakın değerler
vermişlerdir. Bununla birlikte Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerinden
ölçülen ortalama yaprak eni değerlerinin yüksek oluşu ve bu değerlerin Gaziantep ve
Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer
alan tiplerden elde edilen değerlerle bezer oluşu da dikkat çekmiştir.
Buna karşılık Niğde ve Konya Ereğli’den seçilen yabani badem
genotiplerinden ölçülen ortalama yaprak eni değerleri
daha düşük bulunmuştur
(Çizelge 4.56). Denemede kullanılan yabani badem tiplerinin tamamından elde
edilen ortalama yaprak eni değerleri yıllara göre de paralellik göstermiştir.
179
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.56. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak eni ölçüm
sonuçları (cm)
Tipler
Yaprak Eni
(cm)
Göreme 1
Göreme 2
Göreme 3
Göreme 4
Göreme 5
Göreme 6
Göreme 7
Göreme 8
Göreme 9
Göreme 10
Ahm 1
Ahm 2
Ahm 3
Ahm 4
Ahm 5
Ahm 6
Ahm 7
Ahm 8
Ahm 9
Ahm 10
Ahm 11
Niğde1
Niğde 2
Niğde 3
Niğde 4
Niğde 5
Niğde 6
Niğde 7
Niğde 8
Niğde 9
Niğde 10
Niğde 11
İv 1
İv 2
D(%1)
(1)
2003
0.74 ı-n(1)
0.99 efg
0.68 k-r
0.99 efg
0.69 k-q
0.52 p-z
0.89 f-j
0.70 j-p
0.81 g-l
0.61 m-t
1.30 abcd
1.38 abc
1.47 a
0.90 fghı
1.45 ab
0.58 n-v
0.51 q-a
0.94 fgh
0.98 efg
0.65 l-s
1.00 ef
0.51 q-a
0.40 v-f
0.37 w-f
0.43 t-f
0.45 t-e
0.46 s-e
0.32 b-f
0.45 t-e
0.50 r-c
0.52 p-z
0.47 s-d
0.72 ı-o
0.46 s-e
0.189
2004
0.65 h-m
0.86 fg
0.48 m-x
0.61 h-p
0.56 ı-s
0.63 h-o
0.70 g-l
0.51 l-v
0.71 g-k
0.51 m-w
1.30 abc
1.18 bcd
0.59 ıq
0.73 g-j
1.45 a
0.94 ef
0.46 m-x
1.20 bcd
0.94 ef
1.22 bcd
0.80 fgh
0.55 ı-s
0.47 m-x
0.36 t-y
0.40 q-y
0.45 m-x
0.39 r-y
0.33 v-y
0.39 r-y
0.46 m-x
0.48 m-x
0.42 p-x
0.74 ghı
0.63 h-o
0.191
2005
0.81 h-o
1.12 c-h
0.58 l-t
0.85 g-n
0.73 ı-p
0.51 o-u
0.89 f-l
0.58 l-t
1.39 a-d
1.50 ab
0.59 l-t
0.82 g-o
1.18 b-f
0.59 l-t
0.47 p-u
0.88 f-m
0.92 f-k
1.12 c-h
1.02 e-ı
0.51 o-u
0.47 p-u
0.39 q-u
0.45 p-u
0.47 p-u
0.46 p-u
0.38 q-u
0.47 p-u
0.69 j-q
0.60 k-t
0.320
İv 3
İv 4
İv 5
İv 6
İv 7
Ay 1
Ay 2
Ay 3
Ay 4
Ay 5
Ay 6
Ay 7
GA 1
GA 2
GA 3
GA 4
GA 5
GA 6
GA 7
GA 8
GA 9
GA 10
GA 11
GA 12
GA 13
GA 14
GA 15
Birecik 1
Birecik 2
Birecik 3
Birecik 4
Birecik 5
Birecik 6
Birecik 7
Birecik 8
D(%1)
2003
0.47 s-e
0.37 w-f
0.48 -c
0.54 o-y
0.55 n-w
0.46 t-e
0.53 p-z
0.61 m-t
0.48 s-c
0.60 m-u
0.41 v-f
0.41 u-f
0.90 fghı
0.36 x-F
1.34 abc
1.23 cd
0.90 fghı
0.50 r-B
0.51 q-A
0.89 fghı
0.34 z-F
0.28 E-F
0.35 y-F
0.29 D-F
1.15 de
1.27 bcd
0.54 o-x
0.86 f-k
0.77 h-m
1.38 abc
0.81 f-l
0.24 F
0.31 C-F
0.33 A-F
0.35 z-F
0.189
2004
0.45 n-x
0.39 r-y
0.43 p-x
0.49 m-x
0.44 o-x
0.45 n-x
0.52 k-v
0.56 ı-s
0.51 m-w
0.51 m-w
0.54 j-t
0.42 p-x
1.30 abc
0.33 v-y
1.32 ab
1.16 bcd
1.09 de
0.61 h-p
0.31 xy
1.09 de
0.48 m-x
0.32 wxy
0.34 v-y
0.37 s-y
1.11 cde
1.25 bcd
0.54 j-t
0.54 j-t
0.57 ı-r
1.17 bcd
0.64 h-n
0.23 y
0.34 v-y
0.35 u-y
0.35 u-y
0.191
2005
0.55 n-t
0.47 p-u
0.48 p-u
0.54 n-u
0.52 o-u
0.54 n-u
0.56 m-t
0.65 k-r
0.55 n-t
0.56 m-t
0.59 l-t
0.48 p-u
0.39 q-u
1.54 a
1.26 a-e
1.07 d-h
0.63 k-t
0.32 s-u
1.01 e-j
0.34 r-u
0.31 t-u
1.20 b-f
1.43 abc
0.69 j-q
0.64 k-s
1.14 c-g
0.22 u
0.33 r-u
0.32 t-u
0.35 r-u
0.320
Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak boyu ortalamaları
Yapılan ölçümler sonucunda elde edilen ortalama yaprak uzunluğu değerleri
Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ve Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik
ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.
türleri içerisinde yer alan tiplerden elde edilen ortalama yaprak uzunluğu değerleri
180
Safder BAYAZİT
Konya Ereğli ve Niğde’den seçilen tiplerden elde edilen değerlerden daha yüksek
bulunmuştur (Çizelge 4.57).
Denemede kullanılan toplam yabani badem tipleri içerisinde Birecik Tip 3’ten
denemenin 3 yılında da (4.00 cm, 3.69 cm ve 3.56 cm) en yüksek yaprak uzunluğu
değerleri elde edilmiştir. Buna karşılık en düşük ortalama yaprak uzunluğu değeri
denemenin 3 yılında da
İvriz Tip 4’den (0.88 cm, 0.83 cm ve 1.09 cm) elde
edilmiştir. Diğer tiplerde ise ortama yaprak uzunluğu ölçüm sonuçları bu değerler
arasında yer almıştır (Çizelge 4.57).
Çizelge 4.57. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak boyu ölçüm
sonuçları
Yaprak Boyu
(cm)
Göreme 1
Göreme 2
Göreme 3
Göreme 4
Göreme 5
Göreme 6
Göreme 7
Göreme 8
Göreme 9
Göreme 10
Ahm 1
Ahm 2
Ahm 3
Ahm 4
Ahm 5
Ahm 6
Ahm 7
Ahm 8
Ahm 9
Ahm 10
Ahm 11
Niğde1
Niğde 2
Niğde 3
Niğde 4
Niğde 5
Niğde 6
Niğde 7
Niğde 8
Niğde 9
Niğde 10
Niğde 11
İv 1
İv 2
D(%1)
(1)
2003
2.45 e-l(1)
2.77 c-ı
2.28 ı-o
2.84 c-h
2.47 e-l
1.57 s-y
2.26 j-p
2.27 j-p
2.36 p-n
2.05 l-s
3.22 bc
3.36 b
4.24 a
2.72 d-c
2.93 b-e
2.32 ı-n
2.38 h-m
2.87 b-f
2.86 c-g
3.00 bcd
2.44 e-l
1.41 v-y
1.25 xyz
1.36 w-z
1.45 t-y
1.23 xyz
1.41 v-y
1.43 u-y
1.45 t-y
1.55 t-y
1.54 t-y
1.62 r-y
1.56 s-y
1.40 v-y
0.492
2004
2.18 f-n
2.23 f-m
1.58q-b
1.79 m-x
2.12 h-n
1.93 j-s
1.97 ı-q
1.77 n-x
2.23 f-l
1.77 n-x
3.16 bc
2.81 cde
1.46 u-b
2.29 f-j
3.14 bc
2.59 def
2.10 ı-o
3.39 ab
2.57 defg
3.68 a
2.26 f-k
1.50 s-b
1.30 y-b
1.39 x-b
1.60 p-a
1.40 x-b
1.48 t-b
1.57 q-b
1.28 z-b
1.51 r-b
1.46 u-b
1.63 p-z
1.82 l-x
1.52 r-b
0.439
2005
2.70 def
2.55 e-h
1.99 ı-q
2.25 f-l
2.44 e-ı
1.62 o-v
2.33 f-j
2.11 g-m
3.47 a
3.51 a
1.45 s-w
2.58 efg
2.42 e-ı
2.32 f-j
1.97 ı-q
2.34 e-j
2.80 b-e
2.29 f-k
3.26 ab
1.45 s-w
1.24 vw
1.25 vw
1.57 q-v
1.27 qw
1.39 s-w
1.53 q-w
1.25 vw
2.01 ı-p
1.75 m-u
0.471
İv 3
İv 4
İv 5
İv 6
İv 7
Ay 1
Ay 2
Ay 3
Ay 4
Ay 5
Ay 6
Ay 7
GA 1
GA 2
GA 3
GA 4
GA 5
GA 6
GA 7
GA 8
GA 9
GA 10
GA 11
GA 12
GA 13
GA 14
GA 15
Birecik 1
Birecik 2
Birecik 3
Birecik 4
Birecik 5
Birecik 6
Birecik 7
Birecik 8
D(%1)
181
2003
1.51 t-y
0.88 z
1.15 yz
1.39 v-y
1.32 w-z
1.39 v-y
1.43 u-y
1.81 o-w
1.62 r-y
1.78 p-w
1.44 u-y
1.53 t-y
2.50 e-l
2.44 f-l
3.04 bcd
2.67 d-k
2.10 l-r
1.67 q-x
2.22 k-p
2.38 g-m
1.88 n-v
2.38 g-m
2.10 l-r
1.94 m-t
2.92 b-f
2.68 d-k
1.55 t-y
2.34 ı-n
1.93 m-u
4.00 a
2.12 l-q
1.25 xyz
2.05 l-s
2.32 ı-n
1.80 o-w
0.492
2004
1.19 abc
083 c
1.24 z-c
1.27 z-b
1.15 bc
1.42 w-b
1.44 v-b
1.98 h-q
2.00 h-q
1.67 o-z
1.58 q-b
1.74 n-y
3.12 bc
1.84 k-w
2.95 cd
2.38 e-ı
2.42 efgh
1.78 n-x
1.88 j-u
2.78 cde
1.49 t-B
1.97 ı-q
2.14 g-n
2.13 h-n
2.78 ced
2.77 ced
1.94 j-r
1.50 r-B
2.04 h-p
3.69 a
1.64 p-z
1.57 q-B
1.78 n-x
1.87 j-v
1.91 j-t
0.439
2005
1.62 o-v
1.09 w
1.31 u-w
1.32 u-w
1.23 vw
1.50 r-w
1.42 s-w
2.10 h-n
1.99 ı-q
1.67 m-v
1.63 n-v
1.62 o-v
2.54 e-h
3.18 abc
2.71 c-f
2.56 efgh
1.84 k-s
2.55 e-h
2.70 def
1.95 j-r
2.04 ı-o
3.31 a
3.16 abcd
1.78 l-t
1.80 l-s
3.56 a
1.62 o-v
2.34 e-j
2.02 ı-p
1.95 j-r
0.471
Safder BAYAZİT
Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerinde yaprak sapı uzunluğu
Yaprak sapı uzunluğuna ilişkin yapılan ölçüm sonuçları üzerinde çalışılan
yabani badem genotiplerinin sınıflandırılmasında tek başına yeterli olmamıştır.
Nevşehir ilinden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen ortalama yaprak sapı
uzunluğu sonuçları diğer illerden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen
sonuçlardan daha yüksek bulunmuştur. Denemenin her 3 yılında da en yüksek yaprak
sapı uzunluğu değerleri AHM Tip 2’den sırasıyla 0.94 cm, 0.70 cm ve 0.81 cm,
AHM Tip 1’den sırasıyla 0.87 cm, 0.80 cm ve 0.77 cm, AHM Tip 8’den sırasıyla
0.88 cm, 1.09 cm ve 0.63 cm, AHM Tip 9’dan sırasıyla 0.90 cm, 0.84 cm ve 0.69
cm olarak elde edilmiştir. Benzer şekilde Birecik Tip 3’den de 0.72 cm, 0.81 cm ve
0.66 cm ile Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tipleri
içerisinde en yüksek yaprak sapı uzunluğu değerleri elde edilmiştir.
Özellikle Niğde’den seçilen yabani badem tiplerinde ve Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan GA Tip 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 14 ve
Birecik Tip 5, 6, 7 ve 8’de yaprak sapı uzunluklarının denemenin 3 yılında da düşük
olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.58).
182
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.58. 5 ilden seçilen yabani badem genotiplerine ait yaprak sapı uzunluğu
ölçüm sonuçları
Tipler
Göreme 1
Göreme 2
Göreme 3
Göreme 4
Göreme 5
Göreme 6
Göreme 7
Göreme 8
Göreme 9
Göreme 10
Ahm 1
Ahm 2
Ahm 3
Ahm 4
Ahm 5
Ahm 6
Ahm 7
Ahm 8
Ahm 9
Ahm 10
Ahm 11
Niğde1
Niğde 2
Niğde 3
Niğde 4
Niğde 5
Niğde 6
Niğde 7
Niğde 8
Niğde 9
Niğde 10
Niğde 11
İv 1
İv 2
D(%1)
(1)
2003
0.59 fgh(1)
0.61 efg
0.31 m-r
0.58 fgh
0.34 k-p
0.34 k-p
0.44 ı-l
0.31 m-r
0.45 ıjk
0.41 ı-m
0.87 bc
0.94 a
0.33ı-p
0.67 def
0.78 c-d
0.49 hıj
0.52 ghı
0.88 b
0.90 ab
0.57 fgh
0.63 efg
0.30 m-r
0.28 o-s
0.29 n-s
0.20 rst
0.40 j-n
0.31 m-r
0.25 o-s
0.29 m-s
0.32 m-p
0.33 l-p
0.30 m-r
0.40 j-n
0.36 k-o
0.115
2004
0.43 e-f
0.38 fgh
0.20 m-s
0.40 efg
0.24 k-s
0.36 e-k
0.36 e-k
0.24 k-s
0.45 e
0.34 e-l
0.80 cd
0.70 d
0.29 g-p
0.43 e-f
0.76 cd
0.82 cd
0.37 e-ı
1.09 a
0.84 bc
0.95 b
0.36 e-k
0.26 h-s
0.23 l-s
0.26 h-s
0.18 n-s
0.37 e-j
0.23 l-s
0.14 s
0.19 m-s
0.29 g-q
0.23 l-s
0.21 m-s
0.30 g-o
0.28 g-q
0.120
(cm)
2005
2003
0.67 b-e
0.36 k-p
İv 3
0.58 d-g
0.24 p-t
İv 4
0.33 j-r
0.28 o-s
İv 5
0.52 e-h
0.36 k-p
İv 6
0.42 h-m
0.32 m-p
İv 7
0.45 g-k
0.34 k-p
Ay 1
0.44 g-k
0.29 n-s
Ay 2
0.34 k-p
Ay 3
0.27 o-s
Ay 4
0.46 g-j
0.35 k-p
Ay 5
0.77 bc
0.32 m-p
Ay 6
0.81 ab
0.41 ı-m
Ay 7
0.36 ı-o
0.25 o-s
GA 1
0.64 c-f
0.26 o-s
GA 2
0.59 d-g
0.33 l-p
GA 3
0.51 f-ı
0.35 k-p
GA 4
0.65 c-f
0.27 o-s
GA 5
0.63 c-f
0.25 p-t
GA 6
0.69 bcd
0.31 m-r
GA 7
0.35 j-p
0.26 o-s
GA 8
0.93 a
0.24 p-t
GA 9
0.32 j-r
0.26 o-s
GA 10
0.20 q-u
0.25 o-s
GA 11
0.21 p-u
0.18 s-t
GA 12
0.26 n-u
0.31 m-r
GA 13
0.36 ı-p
0.32 m-p
GA 14
0.27 m-s
0.21 rst
GA 15
0.24 o-u
0.33 l-p
Birecik 1
0.28 l-r
0.26 o-s
Birecik 2
0.72 de
Birecik 3
0.32 m-q
Birecik 4
0.17 t
Birecik 5
0.39 h-o
0.33 l-p
Birecik 6
0.32 j-r
0.29 m-s
Birecik 7
0.154
0.31 m-r
Birecik 8
0.115
D(%1)
2004
0.26 h-s
0.17 p-s
0.24 k-s
0.29 g-p
0.22 l-s
0.23 l-s
0.22 l-s
0.34 e-l
0.24 k-s
0.26 h-r
0.29 g-q
0.30 g-n
0.25 j-s
0.17 q-s
0.25 ı-s
0.25 ı-s
0.29 g-p
0.21 m-s
0.14 s
0.18 o-s
0.23 l-s
0.18 n-s
0.19 m-s
0.18 o-s
0.20 m-s
0.31 f-m
0.21 m-s
0.28 g-q
0.28 g-q
0.81 c-d
0.20 m-s
0.14 r-s
0.23 l-s
0.21 m-s
0.17 q-s
0.120
2005
0.36 ı-o
0.25 o-u
0.31 j-r
0.38 h-o
0.28 m-r
0.31 j-r
0.31 j-r
0.41 h-n
0.30 k-r
0.30 j-r
0.40 h-o
0.36 ı-p
0.12 s-u
0.43 g-l
0.33 j-r
0.29 l-r
0.19 q-u
0.25 o-u
0.27 m-t
0.11 u
0.12 t-u
0.26 n-u
0.31 j-r
0.18 r-u
0.30 k-r
0.66 b-e
0.11 u
0.12 t-u
0.12 t-u
0.12 t-u
0.154
4.1.3.7. Farklı İllerden Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Yaprak
Özelliklerinin Ortalama Değerleri
4.1.3.7.(1). Yaprak Eni (cm)
5 faklı ilden seçilen yabani badem genotiplerinin iller ortalaması yıllara göre
benzerlik göstermekle birlikte, iller arasında farklılık görülmüştür. 2003, 2004 ve
2005 yılı ortalama sonuçları değerlendirildiğinde, en düşük ortalama yaprak eni
değeri denemenin üç yılında da Şanlıurfa 2. grup’tan (0.31 cm), en yüksek ortalama
183
Safder BAYAZİT
yaprak eni değeri Gaziantep 1. gruptan 2003, 2004 ve 2005 yılları için sırasıyla 1.10
cm, 1.19 cm ve 1.25 cm olarak elde edilmiştir. Diğer illerden seçilen yabani badem
tiplerinin yaprak eni ortalamaları bu değerler arasında dağılım göstermiştir (Çizelge
4.59).
Minimum ve maksimum yaprak eni değerleri açısından Gaziantep 1. gruptan
elde edilen yüksek değerlerin yanı sıra, Nevşehir ilinden seçilen yabani badem
genotiplerinden elde edilen minimum, maksimum ve ortalama yaprak eni değerleri
de oldukça yüksek bulunmuştur.
2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde en düşük minimum yaprak uzunluğu
değeri sırasıyla 0.88 cm, 0.83 cm ve 1.09 cm olarak Konya Ereğli ilçesinden seçilen
tiplerden elde edilmiştir. En yüksek minimum yaprak uzunluğu değeri ise Gaziantep
1. gruptan 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde sırasıyla 2.10 cm, 2.38 cm ve 2.56
cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59). En düşük maksimum yaprak uzunluğu değeri
2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde sırasıyla 1.62 cm, 1.63 cm ve 1.57 cm olarak
Niğde’den seçilen yabani badem tiplerinden elde edilmiştir.
En yüksek maksimum yaprak uzunluğu değeri 2003, 2004 ve 2005 yılı
ölçümlerinde sırasıyla 4.00 cm, 3.69 cm ve 3.56 cm olarak Şanlıurfa 1. grupta yer
alan yabani badem tiplerinden elde edilmiştir (Çizelge 4.59).
İlerden seçilen tiplerin genel yaprak boyu ortalaması dikkate alındığında ise,
en düşük ortalama değer denemenin üç yılında da Niğde’den sırasıyla 1.43 cm, 1.47
cm ve 1.37 cm olarak elde edilmiştir. En yüksek yaprak uzunluğu ortalaması ise
Gaziantep 1. grupta 2.61 cm, 2.74 cm ve 2.94 cm olarak elde edilmiştir (Çizelge
4.59). diğer bölgelerden seçilen yabani badem tiplerinin yaprak uzunluğu
ortalamaları verilen değerler arasında bulunmuştur.
2003 yılı ölçümlerinde en düşük yaprak sapı uzunluğu değeri 0.17 cm ile
Birecik 2. grupta yer alan yabani badem tipleri içerisinden elde edilirken, 2004 ve
184
Safder BAYAZİT
2005 yılı ölçümlerinde en düşük minimum yaprak sapı uzunluğu değeri sırasıyla 0.14
cm ve 0.11 cm olarak Gaziantep ve Birecik 2. grup içerisinde yer alan tiplerden elde
edilmiştir. En yüksek minimum yaprak sapı uzunluğu değeri ise Nevşehir ilinden
seçilen yabani badem tipleri içerisinde 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde
sırasıyla 0.31 cm, 0.20 cm ve 0.33 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).
En düşük maksimum yaprak sapı uzunluğu değeri 2003 yılı ölçümlerinde
0.31 cm ile Gaziantep 2. gruptan, 2004 yılı ölçümlerinde 0.23 cm ile Gaziantep 2.
gruptan ve Birecik 2. gruptan elde edilmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde ise 0.12 cm ile
Birecik 2. grupta bulunan tipler içerisinden elde edilmiştir.
En yüksek maksimum yaprak sapı uzunluğu değeri 2003, 2004 ve 2005 yılı
ölçümlerinde sırasıyla 0.94 cm, 1.09 cm ve 0.93 cm olarak Nevşehir ilinden seçilen
yabani badem tiplerinden elde edilmiştir (Çizelge 4.59).
Çizelge 4.59. Farklı illerden seçilen yabani badem tiplerin ortalama
yaprak değerleri
Merkezler
2003
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
2004
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
2005
Konya
Nevşehir
Niğde
Gaziantep 1. Grup
Gaziantep 2. Grup
Şanlıurfa 1. Grup
Şanlıurfa 2. Grup
Yaprak Eni
(cm)
Yaprak Boyu
(cm)
Min
0.37
0.51
0.32
0.89
0.28
0.77
0.24
Max
0.72
1.47
0.52
1.34
0.54
1.38
0.35
Ort
0.51
0.89
0.44
1.10
0.40
0.96
0.31
Min
0.88
1.57
1.23
2.10
1.55
1.93
1.25
Max
1.81
3.36
1.62
3.03
2.44
4.00
2.32
Ort
1.45
2.56
1.43
2.61
2.03
2.60
1.86
Yaprak Sapı
Uzunluğu
(cm)
Min Max Ort
0.24 0.41 0.33
0.31 0.94 0.57
0.20 0.33 0.29
0.25 0.35 0.30
0.18 0.31 0.25
0.26 0.72 0.41
0.17 0.33 0.28
0.39
0.46
0.33
1.09
0.32
0.54
0.23
0.74
1.45
0.55
1.32
0.54
1.17
0.35
0.51
0.81
0.43
1.19
0.40
0.73
0.31
0.83
1.46
1.28
2.38
1.49
1.50
1.57
2.00
3.68
1.63
3.12
2.14
3.69
1.91
1.49
2.33
1.47
2.74
1.90
2.22
1.78
0.17
0.20
0.18
0.18
0.14
0.20
0.14
0.34
1.09
0.29
0.31
0.23
0.81
0.23
0.26
0.51
0.25
0.25
0.19
0.40
0.19
0.47
0.47
0.38
1.07
0.31
0.64
0.22
0.69
1.39
0.51
1.54
0.69
1.14
0.35
0.55
0.87
0.45
1.25
0.45
0.89
0.31
1.09
1.45
1.24
2.56
1.78
1.80
1.62
2.10
3.51
1.57
3.31
2.55
3.56
2.34
1.59
2.44
1.37
2.94
2.12
2.68
1.98
0.25
0.33
0.20
0.27
0.11
0.30
0.11
0.41
0.93
0.36
0.43
0.25
0.66
0.12
0.33
0.57
0.27
0.32
0.16
0.48
0.12
185
Safder BAYAZİT
İlerden seçilen tiplerin genel yaprak sapı uzunluğu ortalaması dikkate
alındığında ise, 2003 yılı ölçümlerinde en düşük ortalama değer 0.25 cm ile
Gaziantep 2. grup, 2004 yılı ölçümlerinde 0.19 cm ile sırasıyla Gaziantep 2. gruptan
ve Birecik 2. gruptan ve 2005 yılı ölçümlerinde ise 0.12 cm ile Birecik 2. gruptan
elde edilmiştir.
En yüksek yaprak sapı uzunluğu ortalaması ise Nevşehir ilinden seçilen
yabani badem tiplerinde 0.57 cm, 0.51 cm ve 0.57 cm olarak elde edilmiştir (Çizelge
4.58). Diğer bölgelerden seçilen yabani badem tiplerinin yaprak sapı uzunluğu
ortalamaları verilen değerler arasında bulunmuştur (Çizelge 4.59).
4.1.4. Pomolojik Ölçüm Sonuçları
2003 yılı çalışmalarında GA Tip 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13 ve 15 ile
Birecik Tip 1, 2, 4, 6 ve 7’den yeter sayıda meyve elde edilmiş ve bu meyvelerde
pomolojik analizler gerçekleştirilmiştir. Diğer yabani badem tiplerinden yeter sayıda
meyve elde edilememesinden dolayı bu tiplerde meyve özellikleri belirlenememiştir.
2004 yılı çalışmalarında İlkbahar geç donlarından dolayı denemede yer alan
yabani badem tiplerinin tamamı soğuktan etkilenmiş ve meyve elde edilememiştir.
2005 yılı çalışmalarında ise Göreme Tip 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, AHM Tip 4, 5,
6, 7, 8, İvriz Tip 1, 2, GA Tip 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 11, 13, 15 ve Birecik Tip 5, 6 ve
7’den yeter sayıda meyve elde edilmiş bu yabani badem tiplerinde meyve özellikleri
belirlenmiştir. Denemede yer alan diğer tiplerden yeter sayıda meyve elde
edilememesinden dolayı meyve özellikleri belirlenememiştir.
4.1.4.1. 2003 Yılı Sonuçları
2003 yılında Gaziantep ilinden seçilen 12 ve Şanlıurfa ilinden seçilen 5
yabani badem tipinden meyve elde edilmiş (Şekil 4.35), elde edilen meyvelere ilişkin
ölçüm ve gözlem sonuçları aşağıda sunulmuştur. Konya - Ereğli, Nevşehir - Göreme
ve Niğde – Ulukışla bölgelerinden seçilen yabani badem tiplerinde meyve oluşumu
gerçekleşmemesi nedeniyle pomolojik analizler gerçekleştirilememiştir.
186
Safder BAYAZİT
Amygdalus orientalis Mill.
Amygdalus turcomenica Lincz.
Şekil 4.35. Amygdalus turcomenica Lincz.ve Amygdalus orientalis Mill.
türüne ait meyvelerin görünümü
187
Safder BAYAZİT
4.1.4.1.(1). Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)
Meyve ağırlığı değerleri, 3 yinelemeli ve her yinelemede 10 adet kabuklu
badem meyvesinin 0.01 g’a duyarlı hassas terazide tek tek tartılarak ortalamalarının
alınması ile elde edilmiştir.
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve ağırlığı
ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
En yüksek ortalama meyve ağırlığı 0.61 g ile Gaziantep ilinden seçilen Tip
4’den (Amygdalus orientalis Mill.) elde edilirken, en düşük ortalama kabuklu meyve
ağırlığı 0.31 g ile Birecik ilçesinden seçilen Tip 7’den (Amygdalus turcomenica) elde
edilmiştir. Diğer tiplere ait ortalama kabuklu badem ağırlıkları bu değerler arasında
yer almıştır.
Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik bölgelerinden seçilen yabani badem tiplerinde
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tipler (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 8,
13 ve Birecik Tip 1, 2, 4) ile Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
(Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplerde kabuklu meyve ağırlığı
açısından belirgin bir farklılık elde edilememiştir. Bununla birlikte Amygdalus
tucomenica türüne ait tiplerde ortalama kabuklu meyve ağırlıklarının Amygdalus
orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplere ait ortalama kabuklu meyve
ağırlıklarından düşük olduğu da görülmüştür (Çizelge 4.60).
4.1.4.1.(2). Yeşil Kabuğun Sert Kabuktan Ayrılma Durumu
(kavlama)
2003 yılı gözlemlerinde yeşil kabuğun sert kabuktan ayrılma durumu meyve
olgunlaşma döneminde gözlemlenmiştir. Yapılan gözlemler sonucunda bölgeden
seçilen tiplerin tamamında yeşil kabuğun sert kabuktan tamamen ayrıldığı
4.1.4.1.(3). Meyve Eni (mm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve eni ortalamaları
arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
188
Safder BAYAZİT
10.35 mm ile en yüksek ortalama meyve eni değeri GA Tip 9’dan
(Amygdalus turcomenica) ve en düşük değer ise 7.22 mm ile Birecik tip 2’den
(Amygdalus orientalis Mill.) elde edilmiştir (Çizelge 4.60). Diğer tiplerde meyve eni
ölçüm sonuçları bu değerler arasında yer almıştır.
Ortalama kabuklu meyve ağırlığında olduğu şekilde meyve eni değerlerinde
de Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türleri içerisinde yer
alan tiplerden elde edilen sonuçlar belirgin bir sınıflama yapmamıştır.
4.1.4.1.(4). Meyve Boyu (mm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve uzunluğu
Bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde ortalama meyve boyu değerleri
11.51 mm (Birecik Tip 7) ile 18.74 mm ve 18.70 mm (GA Tip 13 ve GA Tip 4)
arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.60). Diğer tiplere ait meyve boyu ölçümleri
bu değerler arasında yer almıştır. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan
tiplere ait meyvelerin uzunluk değerlerinin (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve Birecik
Tip 1, 2, 4), Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2,
6, 9, 10, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyvelerin uzunluk değerlerinden
fazla olduğu dikkat çekmiştir.
189
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.60. Yabani badem tiplerinin kabuklu meyve özellikleri (a)
Tip No
Kabuklu
Meyve Ağırlığı
(g)
Yeşil
Meyve
Kabuğun
Eni
Ayrılma
(mm)
Durumu
(O)
(1)
GA 1
0.41 efg
7.00
8.78 ed
(T)
GA 2
0.37 gh
7.00
8.95 ed
(O)
GA 3
0.46 de
7.00
8.93 ed
(O)
GA 4
0.61 a
7.00
9.77 abc
(O)
GA 5
0.39 fg
7.00
8.36 ef
(T)
GA 6
0.42 efg
7.00
8.81 ed
(T)
GA 9
0.55 b
7.00
10.35 a
(T)
GA 10
0.42 efg
7.00
8.77 ed
(T)
GA 11
0.54 bc
7.00
9.53 bdc
(T)
GA 12
0.37 gh
7.00
7.98 gf
(O)
GA 13
0.44 def
7.00
7.65 gf
(T)
GA 15
0.56 ab
7.00
9.90 abc
Ort (A orientalis)
0.46
7
8.70
Ort (A turcomenica)
0.46
7
9.18
(O)
Birecik 1
0.59 ab
7.00
10.29 ab
(O)
Birecik 2
0.32 hı
7.00
7.22 g
(O)
Birecik 4
0.48 cd
7.00
10.01 ab
(T)
Birecik 6
0.37 gh
7.00
9.15 dc
(T)
Birecik 7
0.31 ı
7.00
8.32 ef
Ort (A orientalis)
0.46
7
9.17
Ort (A turcomenica)
0.34
7
9.24
D(%5)
0.06
.
0.77
(1)
Meyve
Boyu
(mm)
14.80 ed
11.88 hı
16.33 bcd
18.70 a
16.76 bc
12.76 hgı
12.97 fhgı
13.21 fgh
14.07 efg
14.82 ed
18.74 a
14.29 ef
17.10
13.43
16.33 bcd
16.10 cd
12.69 hgı
11.55 ı
11.51 ı
15.04
11.53
1.57
4.1.4.1.(5). Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)
Yabani badem tiplerinden elde edilen meyvelerde meyve eni/meyve boyu
oranları belirlenmiş ve Çizelge 4.61’de verilmiştir. Denemede yer alan yabani badem
tiplerinde kabuklu meyve şekil indeksi (En/Boy) ortalamaları arasındaki fark
istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.
Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde Amygdalus orientalis Mill. türü
içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve Birecik Tip 1, 2, 4) tiplere ait
kabuklu badem şekillerinin genelde dar ve orta olduğu görülmüştür. Buna karşılık bu
tür içerisinde yer alan tiplerden GA Tip 1 ve Birecik Tip 1’de meyvelerin geniş ve
Birecik Tip 4’de de çok geniş olduğu saptanmıştır.
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (GA Tip 2, 6,
9,10,11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyve şekillerinin ise genelde çok
190
Safder BAYAZİT
geniş oldukları görülmüştür. Bu grup içerisinde yer alan tiplerden GA Tip 12’ye ait
meyvelerin şekilleri ise orta olarak saptanmıştır (Çizelge 4.61).
4.1.4.1.(6). Meyve Şekli
Meyve şekli seçilen yabani badem tiplerinde gözlemsel olarak saptanmıştır.
Yapılan gözlemler sonucunda yuvarlak şekilli meyveler görülmezken, GA Tip 1, 6,
9, 10, 11, 15 ve Birecik Tip 1’de meyvelerin dikdörtgen (3) şekilli oldukları
belirlenmiştir. GA Tip 2, Birecik Tip 4, 6, 7’de meyve şekillerinin oval (2), GA Tip
3, 4, 5, 12’de meyve şekli kalp şeklinde (4) olduğu da gözlemlenmiştir. GA Tip 13
ve Birecik Tip 2’de ise kabuklu meyve şeklinin çok dar olduğu görülmüştür.
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (GA Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve
Birecik Tip 1, 2, 4) tiplere ait kabuklu badem şekillerinin dikdörtgen (3), kalp (4) ve
dar şekilli olduğu buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer
alan (GA Tip 2, 6, 9, 10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyvelerin oval ve
dikdörtgen şekilli oldukları görülmüştür (Çizelge 4.61).
4.1.4.1.(7). Meyve Yüksekliği (mm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve uzunluğu
ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur.
Bölgeden seçilen yabani badem genotiplerinde meyve yüksekliklerinin 6.18
mm (Birecik Tip 2) ile 8.52 mm (GA Tip 9) arasında değiştiği ve diğer tiplere ait
meyve yüksekliği değerlerinin ise bu değerler arasında yer aldığı saptanmıştır
(Çizelge 4.61).
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5,
13 ve Birecik Tip 1, 2, 4) tiplere ait kabuklu badem yüksekliklerini ile Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10,11, 12, 15 ve
Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyve yüksekliği ölçüm sonuçlarının türlere ait tiplerde
gruplama yapmadığı, her tip için farklılık gösterdiği belirlenmiştir.
191
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.61. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı kabuklu meyve özellikleri (b)
Tip No
(O)
En/Boy
(1)
Meyve Şekli
GA 1
0.59 fg
Geniş
3.00 c
(T)
GA 2
0.75 ab
Çok geniş
2.00 d
(O)
GA 3
0.55 gh
Orta
4.00 b
(O)
GA 4
0.55 gh
Orta
4.00 b
(O)
GA 5
0.50 hı
Orta
4.00 b
(T)
GA 6
0.70 bcd
Çok geniş
3.00 c
(T)
GA 9
0.80 a
Çok geniş
3.00 c
(T)
GA 10
0.66 de
Çok geniş
3.00 c
(T)
GA 11
0.68 cde
Çok geniş
3.00 c
(T)
GA 12
0.54 gh
Orta
4.00 b
(O)
GA 13
0.41 j
Dar
5.00 a
(T)
GA 15
0.69 cd
Çok geniş
3.00 c
Ort (A orientalis)
0.52
4
Ort (A turcomenica)
0.69
3
(O)
Birecik 1
0.63 ef
Geniş
3.00 c
(O)
Birecik 2
0.45 ıj
Dar
5.00 a
(O)
Birecik 4
0.79 a
Çok geniş
2.00 d
(T)
Birecik 6
0.79 a
Çok geniş
2.00 d
(T)
Birecik 7
0.72 bc
Çok geniş
2.00 d
Ort (A orientalis)
0.62
3.3
Ort (A turcomenica) *
0.76
2
D(%1)
0.06
0.50
(1)
3: dikdörtgen
(T): Amygdalus turcomenica
2: oval
4: kalp
Meyve
Yüksekliği
(mm)
7.53 a-e
7.80 a-e
7.53 a-e
8.41 abc
7.30 a-f
7.54 a-e
8.52 a
7.46 a-f
8.07 a-d
6.79 def
6.61 f
8.37 abc
7.48
7.80
8.52 ab
6.18 f
7.89 a-e
7.18 c-f
7.22 b-f
7.53
7.20
1.30
4.1.4.1.(8). Meyve İriliği
Meyve iriliği seçilen yabani badem tiplerinde gözlemsel olarak ve yabani
badem tiplerinden elde edilen meyveler kendi aralarında kıyaslanarak elde edilmiştir.
Yapılan gözlem sonuçlarına göre, GA Tip 4 ve 15 ve Birecik Tip 1’e ait
meyvelerin iri (7) olduğu, diğer yabani badem tiplerinden elde edilen meyvelerin ise
orta (5) irilikte oldukları saptanmıştır. Meyve iriliği ile ilgili yapılan gözlem
sonuçları kabuklu meyve ağırlığı sonuçları ile (Çizelge 4.62, Şekil 4.36, 37) benzer
bulunmuştur.
4.1.4.1.(9). Sert Kabuk Rengi
Seçilen yani badem tiplerine ait meyvelerde sert kabuk rengi gözlemsel
olarak belirlenmiştir. Elde edilen meyvelerde yapılan gözlemler sonucunda sert
192
Safder BAYAZİT
kabuk rengi çok açık (1) ve açık (3) olan tiplere rastlanmamıştır. Meyve elde edilen
tiplerde sert kabuk renginin orta (5) ve koyu (7) olduğu da yapılan çalışma ile ortaya
konulmuştur.
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 3, 5, 13 ve
Birecik Tip 1, 2’de sert kabuk renkleri orta (5) olarak saptanırken, aynı türe ait GA
Tip 1, 4 ve Birecik Tip 4’e ait meyvelerin sert kabuk renklerinin koyu (7) oldukları
da görülmüştür. Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
Gaziantep Tip 6, 9, 10,11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyvelerin sert
kabuk renklerinin koyu (7) olduğu gözlemlenirken, bu tür içerisinde yer alan GA Tip
2’de sert kabuk rengi orta (5) olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.62, Şekil 4.36, 37).
4.1.4.1.(10). Gözeneklilik
Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
meyvelerin sert kabuklarının tamamen düz olduğu görülmüştür. Bölgeden seçilen ve
denememizde kullanılan yabani badem genotiplerinin tamamında meyvelerin dış
kabuklarının düz olduğu tespit edilmiş, gözenekli ve oluklu tiplere rastlanmamıştır
(Çizelge 4.62).
4.1.4.1.(11). Sert Kabuğun Açılma Durumu
Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
meyvelerin sert kabuklarının stur kısımlarından sıkıca bağlı olduğu ve açılmanın
olmadığı saptanmıştır. Bununla birlikte Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer
alan tiplere ait meyvelere kuvvet uygulandığında genelde sturlardan açıldığı, buna
karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplere ait meyvelerde
kuvvet uygulandığında ise yanak kısımlarından kırılma olduğu da gözlemlenmiştir
(Çizelge 4.62).
193
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.62. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı kabuklu meyve özellikleri (c)
2003
(O)
Meyve
İriliği
Sert
Kabuk
Rengi
(1)
Gözeneklilik
GA 1
5.00 b
7.00 a
0
(T)
GA 2
5.00 b
5.00 c
0
(O)
GA 3
5.00 b
5.00 b
0
(O)
GA 4
7.00 a
7.00 a
0
(O)
GA 5
5.00 b
5.00 c
0
(T)
GA 6
5.00 b
7.00 a
0
(T)
GA 9
5.00 b
7.00 a
0
(T)
GA 10
5.00 b
7.00 a
0
(T)
GA 11
5.00 b
7.00 a
0
(T)
GA 12
5.00 b
7.00 a
0
(O)
GA 13
5.00 b
5.00 c
0
(T)
GA 15
7.00 a
7.00 a
0
Ort (A orientalis)
5.4
5.8
0
Ort (A turcomenica)
5.3
6.7
0
(O)
Birecik 1
7.00 a
5.00 c
0
(O)
Birecik 2
5.00 b
5.00 c
0
(O)
Birecik 4
5.00 b
7.00 a
0
(T)
Birecik 6
5.00 b
7.00 a
0
(T)
Birecik 7
5.00 b
7.00 a
0
Ort (A orientalis)
5.7
5.7
0
Ort (A turcomenica)
5
7
0
D(%1)
1.50
1.50
(1)
(T): Amygdalus turcomenica Lincz 5: orta
5: orta
0: düz
7: iri
7: koyu
Sert
Kabuğun
Açılma
Durumu
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0: açılma yok
4.1.4.1.(12). Kabuk Sertliği
Yabani badem tiplerine ait meyvelerde elle kırılanlara rastlanmazken, GA Tip
1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 13’e ait meyveler ile Birecik Tip 1, 2 ve 7’ye ait meyvelerin sert
kabuklarının dişle kırılabildiği belirlenmiştir (Çizelge 4.63). Bununla birlikte diğer
yabani badem tiplerine ait meyvelerin sert kabuklarının dişle kırılmadığı ve daha sert
yapıda oldukları saptanmıştır.
4.1.4.1.(13). Kabuk Kalınlığı (mm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuk kalınlığı ortalamaları
arasındaki fark istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur.
194
Safder BAYAZİT
Meyve elde edilen yabani badem tiplerinde ortalama kabuk kalınlıkları 0.58
mm (Birecik Tip 2) ile 1.27 mm (GA Tip 9) arasında değişmiş, diğer tiplere ait
kabuk kalınlığı değerleri ise bu değerler arasında yer almıştır.
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5,
13 ve Birecik Tip 1, 2, 4’de kabuk kalınlıkları, Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7’den elde
edilen kabuk kalınlığı değerlerinden düşük olduğu da saptanmıştır (Çizelge 4.63).
4.1.4.1.(14). İç Badem Ağırlığı (g)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde iç badem ağırlığı ortalamaları
arasındaki fark istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur. İç badem
ağırlıkları 0.14 g (Birecik Tip 6) ile 0.25 g (GA 15) arasında değişim göstermiştir.
Diğer tiplerden elde edilen meyvelerde iç badem ağırlıkları bu değerler arasında yer
almıştır. Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5,
13 ve Birecik Tip 1, 2, 4’de ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer
alan Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7’den elde edilen iç
badem ağırlığı değerleri türler arasında ayrım için yeterli olmamıştır. Her iki türe ait
yabani badem tipleri içerisinde karışık değerler elde edilmiştir (Çizelge 4.63).
4.1.4.1.(15). İç Badem Rengi
13 ve Birecik Tip 1, 2, 4’den sadece Birecik Tip 2’de iç meyve rengi koyu (7) olarak
saptanmış ve bu tür içerisinde yer alan diğer tiplerde iç meyve renginin orta (5)
olduğu gözlemlenmiştir (Çizelge 4.63).
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 2, 6, 9,
10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 6, 7’den elde edilen iç badem renkleri ise tiplere göre
değişim göstermiştir. GA Tip 2, 9, 11, 15’de iç badem rengi açık (3) olarak
gözlemlenirken, GA Tip 6, 12 ve Birecik Tip 7’de orta (5) ve diğer tiplerde de iç
badem rengi koyu (7) olarak gözlemlenmiştir.
195
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.63. Yabani badem tiplerinin kabuk ve iç badem özellikleri
Kabuk
İç Badem
Kalınlığı
Ağırlığı
(mm)
(g)
(O)
(1)
GA 1
Dişle
0.82 cde
0.18 a-d
(T)
GA 2
Dişle
0.84 cde
0.19 a-d
(O)
GA 3
Dişle
0.83 cde
0.20 abc
(O)
GA 4
Dişle
0,94 bcd
0,19 a-d
(O)
GA 5
Dişle
0.60 ef
0.21 ab
(T)
GA 6
Dişle
0.91 cd
0.17 a-d
(T)
GA 9
Sert
1.27 a
0.18 a-d
(T)
GA 10
Sert
1.03 abc
0.16 b-d
(T)
GA 11
Sert
1.17 ab
0.17 a-d
(T)
GA 12
Sert
0.85 cd
0.15 cd
(O)
GA 13
Dişle
0.77 def
0.17 a-d
(T)
GA 15
Sert
0.94 bcd
0.23 a
Ort (A orientalis)
0.79
0.19
Ort (A turcomenica)
1.00
0.18
(O)
Birecik 1
Dişle
0,76 def
0,17 a-d
(O)
Birecik 2
Dişle
0.58 f
0.15 cd
(O)
Birecik 4
Sert
0,83 cde
0,19 a-d
(T)
Birecik 6
Sert
0.93 bcd
0.14 d
(T)
Birecik 7
Dişle
0.94 bcd
0.16 b-d
Ort (A orientalis)
0.72
0.17
Ort (A turcomenica)
0.94
0.15
D(%5)
0.237
0.05
(1)
2003
Kabuk
Serliği
İç
Badem
Rengi
5.0 b
3.0 c
5.0 b
5,0 b
5.0 b
5.0 b
3.0 c
7.0 a
3.0 c
5.0 b
5.0 b
3.0 c
5
4.14
5,0 b
7.0 a
5,0 b
7.0 a
5.0 b
5.7
6
0
3: açık
5: orta
7: koyu
4.1.4.1.(16). Tüylülük
Yapılan gözlemler neticesinde Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus
turcomenica Lincz. içerisinde yer alan yabani badem tiplerine ait iç bademlerin az
tüylü oldukları belirlenmiştir (Çizelge 4.64).
4.1.4.1.(17). Tat Durumu
Tüm yabani badem tiplerine ait iç bademler tek tek tadılmış ve tiplerin
tamamında iç bademlerin acı (7) olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.64).
4.1.4.1.(18). İkiz Badem Oranı (%)
GA Tip 11 ve 12’de %3.33 oranında ikiz badem oluşumu gerçekleşirken,
diğer tiplerin tamamında ikiz badem oluşumuna rastlanmamıştır (Çizelge 4.64).
196
Safder BAYAZİT
4.1.4.1.(19). Çift Badem Oranı (%)
Çift badem oranı Birecik Tip 7’de %3.33, Tip 6’da % 6.66, GA Tip 11’de
%16.66 ve GA Tip 6’da %20.00 olarak belirlenmiştir. 2003 yılında meyve elde
edilen diğer tiplere ait meyvelerde ise çift badem oluşumuna rastlanmamıştır
(Çizelge 4.64).
4.1.4.1.(20). Boş Meyve Oranı (%)
2003 yılı çalışmalarında boş meyve oluşumu GA Tip 6’da %20.00 olarak elde
edilirken, Birecik Tip 4’de 16.66 olarak gerçekleşmiştir. Meyve elde edilen diğer
tiplerde ise boş meyve oluşumuna rastlanmamıştır (Çizelge 4.64).
Çizelge 4.64. Yabani badem tiplerinin 2003 yılı iç badem özellikleri
Tüylülük
2003
(O)
Tat
Durumu
GA 1
3
(T)
GA 2
3
(O)
GA 3
3
(O)
GA 4
3
(O)
GA 5
3
(T)
GA 6
3
(T)
GA 9
3
(T)
GA 10
3
(T)
GA 11
3
(T)
GA 12
3
(O)
GA 13
3
(T)
GA 15
3
(O)
Birecik 1
3
(O)
Birecik 2
3
(O)
Birecik 4
3
(T)
Birecik 6
3
(T)
Birecik 7
3
3: az tüylü
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7: acı
197
İkiz
Badem
Oranı
(%)
0
0
0
0
0
0
0
0
3.33
3.33
0
0
0
0
0
0
0
Çift
Badem
Oranı
(%)
0
0
33.33
0
0
0
0
0
16.66
0
0
0
0
0
0
6.66
3.33
Boş
Meyve
Oranı
(%)
0
0
0
0
0
20.00
0
0
0
0
0
0
0
0
16.66
0
0
Safder BAYAZİT
meyve örnekleri
198
Safder BAYAZİT
Şekil 4.36 (Devam). Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine
ait meyve örnekleri
199
Safder BAYAZİT
Şekil 4.37. Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani
badem tiplerine ait meyve örnekleri
200
Safder BAYAZİT
Şekil 4.37 (Devam). Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen
yabani badem tiplerine ait meyve örnekleri
4.1.4.2. 2005 Yılı Sonuçları
2005 yılı arazi çalışmalarında Göreme bölgesinden seçilen 8 ve Açık Hava
Müzesi içerisinden 5, İvriz bölgesinden 2, Gaziantep’ten 11 ve Şanlıurfa Birecik
ilçesinden 3 olma üzere toplam 29 yabani badem tipinden yeter sayıda meyve elde
edilmiştir (Şekil 4.39, 40). Tiplere ait meyvelerin özellikleri aşağıda sunulmuştur.
4.1.4.2.(1). Ortalama Kabuklu Badem Ağırlığı (g)
Ortalama meyve ağırlığı değerleri, 3 yinelemeli ve her yinelemede 10 adet
kabuklu badem meyvesinin 0,01 g’a duyarlı hassas terazide tek tek tartılarak
ortalamalarının alınması ile elde edilmiştir. Denemede yer alan yabani badem
tiplerinde kabuklu meyve ağırlığı ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak
önemli bulunmuştur.
201
Safder BAYAZİT
En yüksek ortalama kabuklu meyve ağırlığı 1.18 g ile AHM Tip 5’den elde
edilirken, en düşük ortalama kabuklu meyve ağırlığı 0.39 g ile yine Açık Hava
Müzesi içerisinden seçilen Tip 7’den elde edilmiştir. Diğer tiplere ait ortalama
kabuklu badem ağırlıkları bu değerler arasında yer almıştır.
Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen Tip 7’den 0.39 g ile en düşük kabuklu
meyve ağırlığı elde edilmesine rağmen, İç Anadolu Bölgesinde yer alan Nevşehir ve
Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerde kabuklu badem
ağırlıklarının Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Gaziantep ve Şanlıurfa
Birecik ilçesinden seçilen tiplere ait kabuklu badem ağırlıklarından açık bir şekilde
fazla olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.65). İç Anadolu Bölgesinden seçilen yabani
badem tiplerinin morfolojik olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesinden seçilen
Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilere çok benzemesine rağmen kabuklu
meyve ağırlıklarının çok yüksek bulunması dikkat çekmiştir.
Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik bölgelerinden seçilen yabani badem
tiplerinde Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tipler (Gaziantep Tip 1,
3, 4, 5, 8, 13) ile Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep
Tip 2, 6, 11, 15 ve Birecik Tip 5, 6, 7) tiplerde kabuklu meyve ağırlığı açısından
belirgin bir farklılık elde edilememiştir. Bununla birlikte belirtilen bölgelerden
seçilen yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu badem ağırlıklarının 2003 yılı
kabuklu badem ağırlıklarından yüksek olması dikkat çekmiştir.
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerden Gaziantep Tip 1,
3, 4, 5, 13’de 2003 yılında ölçülen kabuklu meyve ağırlığı ortalamaları sırasıyla 0.41
g, 0.46 g, 0.61 g, 0.39 g, 0,44 g olarak gerçekleşirken (Çizelge 4.60), bu değerler
2005 yılı ölçümlerinde sırasıyla 0.53 g, 0.58 g, 0.53 g, 0.50 g, 0.61 olarak
ölçülmüştür (Çizelge 4.65). Benzer şekilde Birecik ilçesinden seçilen Tiplerden de
benzer sonuçlar elde edilmiştir. 2003 yılında Birecik Tip 6 ve 7’den elde edilen
ortalama kabuklu meyve ağırlığı 0.37 g ve 0.31 g olarak gerçekleşirken (Çizelge
4.60), bu değer 2005 yılı ölçümlerinde 0.42 g ve 0.57 g olarak saptanmıştır (Çizelge
4.65).
202
Safder BAYAZİT
4.1.4.2.(2). Yeşil Kabuğun Ayrılma Durumu
Denemede yer alan yabani badem tiplerine ait meyvelerin tamamında yeşil
kabuğun kavladığı ve sert kabuğa yapışmadığı görülmüştür (Çizelge 4.65).
4.1.4.2.(3). Meyve Eni (mm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve eni ortalamaları
arasındaki fark istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur.
14.35 mm ile en yüksek meyve eni değeri AHM Tip 5’den (Şekil 4.39) elde
edilmiştir. En düşük değer ise 7.46 mm ile Birecik Tip 5’den (Amygdalus
turcomenica) elde edilmiştir (Çizelge 4.65). Diğer tiplerde meyve eni değerleri bu
değerler arasında yer almıştır.
4.1.4.2.(4). Meyve Boyu (mm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve boyu
4 ilden seçilen ve meyve oluşturan yabani badem tiplerinde Ortalama meyve
boyu değerleri 8.61 mm (Birecik Tip 5) ile 24.89 mm (Göreme Tip 9) arasında
değişim göstermiştir (Çizelge 4.65). Diğer tiplere ait meyve boyu ölçümleri bu
değerler arasında yer almıştır.
Ortalama meyve ağırlığı ve meyve eni değerlerinde olduğu şekilde meyve
boyu ölçümlerinde de İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerine ait
meyvelerin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden seçilenlerden daha uzun oldukları
saptanmıştır.
Bununla birlikte Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplere ait
meyvelerin uzunluk değerleri (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13), Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2, 6, 7, 11, 15 ve Birecik
Tip 5, 6, 7) tiplere ait meyvelerin uzunluk değerlerinden fazla olduğu dikkat
çekmiştir (Çizelge 4.65).
203
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.65. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu meyve
özellikleri (a)
Tip Adı
Meyve
Ağırlığı
(g)
Yeşil
Meyve
Meyve
Kabuğun
Eni
Boyu
Ayrılma
(mm)
(mm)
Durumu
(1)
Göreme 1
0.82 def
7.00
12.48 b
20.22 ef
Göreme 2
0.73 e-h
7.00
11.35 cd
19.46 fgh
Göreme 3
0.97 cb
7.00
13.39 ab
23.91 ab
Göreme 6
0.71 f-ı
7.00
10.18 ef
21.41 c-f
Göreme 7
0.66 h-k
7.00
10.16 ef
23.97 ab
Göreme 8
0.86 cd
7.00
10.39 de
23.24 abc
Göreme 9
1.08 ab
7.00
13.01 b
24.89 a
Göreme 10
0.79 d-g
7.00
10.51 cde
24.22 ab
AHM 4
1.15 a
7.00
12.94 b
21.65 cde
AHM 5
1.18 a
7.00
14.35 a
23.16 abc
AHM 6
0.79 d-g
7.00
10.58 cde
20.74 def
AHM 7
0.39 q
7.00
8.36 gh
17.43 ıjk
AHM 8
1.09 a
7.00
12.74 b
21.81 cde
İVRİZ 1
0.84 de
7.00
11.44 c
22.34 bcd
İVRİZ 2
0.69 g-j
7.00
11.21 cd
17.60 h-k
Ort
0.85
7.00
11.54
21.74
(O)
GA 1
0.53 l-p
7.00
9.27 fg
17.43 jk
(T)
GA 2
0.44 opq
7.00
10.39 de
12.01 o
(O)
GA 3
0.58 j-n
7.00
9.33 fg
16.88 ıjk
(O)
GA 4
0.53 l-p
7.00
8.53 g
13.55 no
(O)
GA 5
0.50 l-q
7.00
9.28 fg
18.23 gh
(T)
GA 6
0.62 h-l
7.00
10.11 ef
14.64 lmn
(T)
GA 7
0.70 ghı
7.00
11.35 cd
15.68 klm
(O)
GA 8
0.57 k-n
7.00
8.87 g
17.27 ıjk
(T)
GA 11
0.49 m-q
7.00
9.22 fg
14.31 lmn
(O)
GA 13
0.61 ı-m
7.00
9.06 g
19.62 fg
(T)
GA 15
0.48 n-q
7.00
8.84 g
16.08 jkl
0.55
7.00
8.96
17.16
Ort (A orientalis)
0.55
7.00
9.98
14.54
Ort (A turcomenica)
(T)
BİRECİK 5
0.52 l-p
7.00
7.46 h
8.61 p
(T)
BİRECİK 6
0.42 pq
7.00
9.02 g
13.17 no
(T)
BİRECİK 7
0.57 k-n
7.00
10.82 cde
13.95 mno
0.50
7.00
9.23
11.91
Ort (A turcomenica)
D(%1)
0.12
Ö.D.
1.00
1.96
(1)
4.1.4.2.(5). Meyve Şekli İndeksi (En/Boy)
Yabani badem tiplerinden elde edilen meyvelerde meyve eni/meyve boyu
oranları
belirlenmiş
ve
Çizelge
66’da
verilmiştir.
Elde
edilen
sonuçlar
değerlendirildiğinde İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen tiplere ait meyvelerin dar, orta
204
ve geniş
Safder BAYAZİT
yapılı oldukları görülmüştür. Bu bölgeden seçilen tiplerde çok geniş
meyvelere rastlanmamıştır. Buna karşılık Güneydoğu Anadolu Bölgesinden seçilen
tiplerde sadece GA Tip 13’de (Orientalis) dar yapılı meyveler elde edilirken, GA Tip
1, 3, 5, 8’de (Orientalis) meyvelerin orta olduğu saptanmıştır. Bu tür içerisinde yer
alan tiplerden sadece GA Tip 4’e ait meyvelerin geniş oldukları da belirlenmiştir.
Elde dilen sonuçların 2003 yılı sonuçlarına benzer olduğu görülmüştür (Çizelge
4.66). Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan Gaziantep Tip 2, 6, 7,
11 ve Birecik Tip 5, 6, 7 tiplere ait meyve şekillerinin ise çok geniş oldukları
görülmüştür. Bu grup içerisinde yer alan tiplerden GA Tip 15’e ait meyvelerin
şekilleri ise orta olarak saptanmıştır (Çizelge 4.66). GA Tip 15’in ise morfolojik
olarak Amygdalus orientalis Mill. ile Amygdalus turcomenica Lincz. arasında bir
özelliğe de sahip olduğu ortaya konulmuştur.
4.1.4.2.(6). Meyve Şekli
Yapılan gözlemler sonucunda yuvarlak şekilli meyveler görülmezken,
Nevşehir ve Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerin kalp şekilli (4)
ve seçilen tiplere ait meyve şekillerinin benzer oldukları dikkat çekmiştir. Amygdalus
orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 8, 13) tiplere ait
kabuklu badem şekillerinin kalp ve dar şekilli
(4 ve 5) olduğu, buna karşılık
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2, 6, 7 ve
Birecik Tip 5, 6, 7) tiplere ait meyvelerin oval (2) ve dikdörtgen (3) şekilli oldukları
görülmüştür. 2005 yılı meyve şekli gözlem sonuçları 2003 yılı sonuçları ile uyumlu
4.1.4.2.(7). Meyve Yüksekliği (mm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuklu meyve yüksekliği
ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Seçilen yabani
badem genotiplerinde meyve yüksekliklerinin 7.07 mm (AHM Tip 7) ile 13.19 mm
(Birecik Tip 5) arasında değiştiği ve diğer tiplere ait meyve yüksekliği değerlerinin
ise bu değerler arasında yer aldığı saptanmıştır (Çizelge 4.66).
205
Safder BAYAZİT
İç Anadolu Bölgesinden seçilen ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinden seçilen
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 1, 3, 4, 5, 13 ve
Birecik Tip 1, 2, 4) tiplere ait kabuklu badem yükseklikleri ile
Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan (Gaziantep Tip 2, 6, 9, 10,11, 12, 15 ve
Birecik Tip 6, 7) tiplere ait meyve yüksekliği ölçüm sonuçlarının türlere ait tiplerde
gruplama yapmadığı, her tip için farklılık gösterdiği belirlenmiştir
Çizelge 4.66. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu meyve özellikleri (b)
Tip Adı
En/Boy
Göreme 1
Göreme 2
Göreme 3
Göreme 6
Göreme 7
Göreme 8
Göreme 9
Göreme 10
AHM 4
AHM 5
AHM 6
AHM 7
AHM 8
İVRİZ 1
İVRİZ 2
Ort
(O)
GA 1
(T)
GA 2
(O)
GA 3
(O)
GA 4
(O)
GA 5
(T)
GA 6
(T)
GA 7
(O)
GA 8
(T)
GA 11
(O)
GA 13
(T)
GA 15
0.61 ghı
Geniş
0.58 ı-l
Geniş
0.56 j-m
Geniş
0.48 opq
Dar
0.42 r
Dar
0.46 pqr
Dar
0.52 mno
Orta
0.43 qr
Dar
0.60hıj
Geniş
0.62 ghı
Geniş
0.51 nop
Orta
0.48 op
Dar
0.58 ı-l
Geniş
0.51 mno
Orta
0.64 fgh
Geniş
0.53
0.53 lmn
Orta
0.86 a
Çok geniş
0.55 j-n
Orta
0.63 ghı
Geniş
0.51 m-p
Orta
0.69 de
Çok geniş
0.73 cd
Çok geniş
0.51 mno
Orta
0.65 e-h
Geniş
0.46 pqr
Dar
0.55 k-n
Orta
0.53
Orta
Ort (A orientalis)
0.70
Çok geniş
Ort (A turcomenica)
(T)
BİRECİK 5
0.85 a
Çok geniş
(T)
BİRECİK 6
0.68 def
Çok geniş
(T)
BİRECİK 7
0.77 bc
Çok geniş
0.77
Çok geniş
Ort (A turcomenica)
D(%1)
0.05
206
Meyve
Şekli
Meyve
Yüksekliği
(mm)
4.23 c
7.40 ghı
4.00 d
7.52 f-ı
4.00 d
7.86 e-ı
4.40 bc
7.35 ghı
4.40 bc
7.09 ı
4.50 b
7.80 e-ı
4.40 bc
8.17 e-ı
4.50 b
7.31 hı
3.73 e
9.66 bcd
4.00 d
10.42 b
4.23 c
7.76 e-ı
4.00 d
7.07 ı
4.00 d
10.04 bc
4.00 d
7.75 e-ı
3.63 ef
7.43 f-ı
4.14
8.04
5.00 a
8.12 e-ı
2.33 j
8.72 c-f
4.50 b
7.80 e-ı
4.00 d
7.28 hı
4.53 b
8.17 e-ı
3.33 g
8.65 d-g
2.53 ı
8.91 cde
4.57 b
7.41 f-ı
3.50 fg
7.87 e-ı
5.00 a
7.72 e-ı
4.50 b
7.49 f-ı
4.6
7.75
3.7
8.33
2.23 j
13.19 a
3.00 h
7.14 ı
2.70 ı
8.19 e-ı
2.6
9.51
0.17
1.32
3: dikdörtgen
2: oval
4: kalp
Safder BAYAZİT
4.1.4.2.(8). Meyve İriliği
Seçilen tüm yabani badem tiplerinden elde edilen meyvelerin kültür bademi
(Amygdalus communis L) meyvelerinden çok küçük olduğu belirlenmiştir. Bu
nedenle meyve elde edilen yabani badem tiplerinin meyve iriliklerinin belirlenmesi
tiplere ait meyveler kendi içerisinde kıyaslanarak gerçekleştirilmiştir.
Yapılan gözlemler sonucunda AHM Tip 7’den elde edilen meyvelerin ortaya
yakın irilikte olduğu (4) görülürken, Nevşehir ve Ereğli’den seçilen yabani badem
tiplerine ait meyvelerin meyve irilikleri genelde orta (5), iriye yakın (6) ve iri (7)
olarak gözlemlenmiştir (Çizelge 4.67).
Buna karşılık Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Gaziantep ve
Şanlıurfa – Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerin irilik
bakımından dağılım gösterdiği, meyve iriliği gözlem sonuçlarının Amygdalus
orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerin
gruplandırmasını sağlamadığı görülmüştür (Çizelge 4.67).
Bu bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde meyve irilikleri GA Tip 4’de iri
(7) ve GA Tip 15’de iriye yakın (6) bulunmuştur. GA Tip 1, 7 ve 13’te ise meyve
iriliği orta ile küçük arası (4) gözlemlenirken, meyve elde edilen diğer 9 tipte
meyvelerin küçük (3) olduğu belirlenmiştir. Meyve iriliği ile ilgili yapılan gözlemsel
değerlendirmeler, ortalama kabuklu meyve ağırlığı, meyve eni ve meyve boyu
değerlerini destekler nitelikte olmuştur (Çizelge 4.67).
4.1.4.2.(9). Sert Kabuk Rengi
Seçilen yani badem tiplerine ait meyvelerde sert kabuk rengi gözlemsel
olarak belirlenmiştir. Elde edilen meyvelerde yapılan gözlemler sonucunda sert
kabuk rengi çok açık olan tiplere rastlanmamıştır. Meyve elde edilen tiplerde sert
kabuk renginin açık (3), orta (5) ve koyu (7) olduğu da yapılan çalışma ile ortaya
konulmuştur (Çizelge 4.67).
Nevşehir ve Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde sert kabuk rengi
Göreme Tip 7’de açık (3) olarak gözlemlenirken, bu bölgeden seçilen diğer yabani
badem tiplerine ait meyvelerde sert kabuk renkleri orta (5) ve açık (3) ile orta (5)
207
Safder BAYAZİT
arası değerlendirilmiştir. Bununla birlikte bölgeden seçilen yabani baden tiplerine ait
sert kabuk renklerinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne ait illerden seçilen yabani
badem tiplerine ait sert kabuk renklerinden açık oldukları da saptanmıştır. Morfolojik
olarak Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilere çok benzeyen bu bitkilerde
meyve sert kabuk renklerinin tamamen farklı olması da dikkat çekmektedir.
13’de sert kabuk renkleri orta (5) ile koyu (7) arası bir renk olarak gözlemlenirken,
aynı türe ait GA Tip 4’e ait meyvelerin sert kabuk renklerinin koyu (7) oldukları da
görülmüştür. Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
GA Tip 2, 6, 7, 11, 15 ve Birecik Tip 5, 6, 7 no’lu tiplere ait meyvelerin sert kabuk
renklerinin koyu olduğu gözlemlenirken, bu tür içerisinde yer alan GA Tip 2’de sert
kabuk rengi orta ile koyu arası değerlendirilmiştir (Çizelge 4.67).
Gaziantep ve Şanlıurfa – Birecik ilçesinden seçilen tiplerde sert kabuk
renklerini belirlemek için yapılan 2003 ve 2005 yılı gözlem sonuçları birbirleri ile
paralel bulunmuştur.
4.1.4.2.(10). Sert Kabuğun Gözeneklilik Durumu
Meyvelerde
sert
kabuğun
gözeneklilik
durumu
gözlemsel
olarak
değerlendirilmiş ve her tipe ait meyvelerde düz (0), az gözenekli (3), orta (5), sık
gözenekli (7) ve çizgili (9) olarak kaydedilmiştir.
AHM Tip 4, 5 ve 8’de sert kabuğun çizgili olduğu (Şekil 4.38), diğer
tiplerden elde edilen meyvelerde ise sert kabukların tamamen düz olduğu
4.1.4.2.(11). Sert Kabuğun Açılma Durumu
Yapılan değerlendirmeler sonucunda tiplerden elde edilen meyvelerin
tamamında stur kısımlarının yapışık olduğu (0), bu kısımlarda açılmanın olmadığı
gözlenmiştir.
208
İvriz Tip 1
AHM Tip 4
Safder BAYAZİT
AHM Tip 8
AHM Tip 5
GA Tip 4
Şekil 4.38 Yabani Badem genotiplerinde sert kabuk gözeneklilik durumu
Çizelge 4.67. Yabani badem tiplerinde 2005 yılı kabuklu meyve özellikleri (c)
Tip Adı
Meyve Sert Kabuk
İriliği
Rengi
Göreme1
5.00 d
4.00 e
Göreme 2
5.00 d
5.00 d
Göreme 3
7.00 a
5.00 d
Göreme 6
5.00 d
5.00 d
Göreme 7
6.00 c
3.00 f
Göreme 8
6.07 c
5.73 bc
Göreme 9
6.00 c
5.00 d
Göreme 10
5.00 d
5.00 d
AHM 4
7.00 a
5.53 c
AHM 5
5.97 c
5.00 d
AHM 6
5.00 d
4.00 e
AHM 7
4.07 e
3.93 e
AHM 8
6.57 b
5.00 d
İVRİZ 1
5.00 d
4.07 e
İVRİZ 2
5.00 d
4.07 e
Ort
5.57
4.59
(O)
GA 1
4.00 e
6.00 b
(T)
GA 2
3.00 f
6.00 b
(O)
GA 3
3.00 f
6.00 b
(O)
GA 4
7.00 a
7.00 a
(O)
GA 5
3.00 f
6.00 b
(T)
GA 6
3.00 f
7.00 a
(T)
GA 7
4.00 e
7.00 a
(O)
GA 8
3.00 f
6.00 b
(T)
GA 11
3.00 f
7.00 a
(O)
GA 13
4.00 e
6.00 b
(T)
GA 15
6.00 c
7.00 a
3.8
6.17
Ort (A orientalis)
3.8
6.80
Ort (A turcomenica)
(T)
BİRECİK 5
3.00 f
7.00 a
(T)
BİRECİK 6
3.00 f
7.00 a
(T)
BİRECİK 7
3.00 f
7.00 a
3.0
7.00
Ort (A turcomenica)
D(%1)
0.30
0.32
5: orta 5: orta
(T): Amygdalus turcomenica Lincz. 7: iri
7: koyu
209
Gözeneklilik
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
9.00 a
9.00 a
0.00 b
0.00 b
9.00 a
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
0.00 b
7.00
0: düz
9: çizgili
Sert Kabuğun
Açılma Durumu
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0: açılma yok
Safder BAYAZİT
4.1.4.2.(12). Kabuk Sertliği
Yabani badem tiplerine ait meyvelerde elle kırılanlara rastlanmazken, GA Tip
1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 13’e ait meyveler ile Birecik Tip 1, 2 ve 7’ye ait meyvelerin sert
kabuklarının dişle kırılabildiği belirlenmiştir (Çizelge 4.68). Gaziantep ve Şanlıurfa
Birecik ilçesinden seçilen diğer yabani badem tiplere ait meyvelerde ve Nevşehir ve
Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerin sert kabuklarının dişle
kırılmadığı ve daha sert yapıda oldukları saptanmıştır.
4.1.4.2.(13). Kabuk Kalınlığı (mm)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde kabuk kalınlığı ortalamaları
Konya - Ereğli, Nevşehir – Göreme, Gaziantep ve Şanlıurfa - Birecik
ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait meyvelerde kabuk kalınlıkları 0.58 mm
(GA Tip 5) ile 1.49 mm (AHM Tip 8) arasında değişmiştir (Çizelge 4.68).
İç Anadolu Bölgesinden seçilen ve meyve elde edilen 15 tipten Göreme Tip
2, 7, AHM Tip 7, İvriz Tip 2’de kabuk kalınlığı sırasıyla 0.93 mm, 0.97 mm, 0.76
mm ve 0.96 mm olarak 1 mm’ nin altında gerçekleşirken, bu bölgelerden seçilen
diğer yabani badem tiplerinde kabuk kalınlığı değerleri 1 mm’nin üzerinde
Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde (GA Tip 1, 3, 4, 5, 8 ve
13) kabuk kalınlıklarının Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
tiplere ait kabuk kalınlığı değerlerinden net bir farklılık olmamakla birlikte daha
düşük olduğu da saptanmıştır.
2003 ve 2005 yıllarında elde edilen kabuk kalınlığı değerleri tipler bazında
genelde benzer bulunmasına karşılık bazı tiplerde bu değerlerin değiştiği de
görülmüştür.
210
Safder BAYAZİT
4.1.4.2.(14). Ortalama İç Badem Ağırlığı (g)
Denemede yer alan yabani badem tiplerinde iç badem ağırlığı ortalamaları
İç badem ağırlığı 0.13 g ile en düşük değer olarak Birecik Tip 5’den elde
edilirken, 0.45 g ile en yüksek değer AHM Tip 5’den elde edilmiştir. Diğer tiplere ait
iç badem ağırlıkları bu değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.68).
Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde
Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan tiplerde (GA Tip 1, 3, 4, 5, 8 ve
13) iç badem ağırlıklarının Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
tiplere (GA Tip 2, 6, 7, 11 ve Birecik Tip 5, 6, 7) ait iç badem ağırlığı değerlerinden
net bir farklılık olmamakla birlikte daha düşük olduğu da saptanmıştır. Bu 2 ilden
seçilen yabani badem tiplerine ait iç badem ağırlıkları 2003 yılı ve 2005 yılında
benzerlik göstermemiştir.
İç Anadolu Bölgesinden seçilen tiplerde ise iç badem ağırlıklarının belirtilen
iki türe ait tiplerden elde edilen iç badem ağırlıklarından daha fazla olduğu da
görülmüştür (Çizelge 4.68).
4.1.4.2.(15). İç Badem Rengi
Yabani badem tiplerinde iç badem rengi gözlemsel olarak değerlendirilmiştir.
Yapılan gözlemler sonucunda iç badem renginin açık (3) ile koyu (7) arasında
değiştiği saptanmıştır. Çok açık ve çok koyu iç badem rengine sahip tiplere
rastlanmamıştır. İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde iç badem
renginin orta (5) ve koyu (7) olarak değiştiği gözlemlenmiş (Çizelge 4.68), bu
bölgeden seçilen yabani badem tiplerinde açık renkli içlere sahip tiplere
rastlanmamıştır.
GA Tip 2, 7 ve 15’de iç badem rengi açık (3) olarak gözlemlenirken, GA Tip
8 ve Birecik Tip 6’da iç badem rengi koyu (7) olarak belirlenmiştir. Bu bölgeden
seçilen diğer yabani badem tiplerinde ise iç badem renkleri orta (5) olarak
saptanmıştır.
211
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.68. Yabani badem tiplerinin 2005 yılı kabuk ve iç
badem özellikleri
Kabuk
İç Badem
İç
Kalınlığı
Ağırlığı
Badem
(mm)
(g)
Rengi
Gör 1
Sert
1.36 a-e(1) 0.21 g-k
7.0 a
Gör 2
Sert
0.93 h-l
0.24 d-g
6.0 b
Gör 3
Çok sert 1.18 efg
0.27 cde
7.0 a
Gör 6
Sert
1.23 c-g
0.18ıjk
7.0 a
Gör 7
Çok sert 0.97 hıj
0.20g-k
5.0 b
Gör 8
Çok sert 1.40a-d
0.40 a
5.0 b
Gör 9
Çok sert 1.21 d-g
0.31 bc
6.0 b
Gör 10
Sert
1.04 ghı
0.24 d-h
5.0 b
Ahm 4
Çok sert 1.41 abc
0.33 b
6.0 a
Ahm 5
Çok sert 1.31 a-e
0.45 a
5.0 b
Ahm 6
Sert
1.28 c-f
0.21g-k
7.0 a
Ahm 7
Dişle
0.76 lm
0.16 kl
6.0 b
Ahm 8
Çok sert 1.49 a
0.31 bc
6.0 b
İvriz 1
Sert
1.06 ghı
0.26 c-f
7.0 a
İvriz 2
Sert
0.96 h-k
0.23 e-ı
5.0 b
Ort
1.17
0.27
6.0
(O)
Dişle
0.78 kl
0.28 bcd
5.0 b
GA 1
(T)
Sert
1.09 fgh
0.18 jkl
3.0 c
GA 2
(O)
Dişle
0.81 jkl
0.24 d-g
5.0 b
GA 3
(O)
Dişle
0.94 h-l
0.17 kl
5.0 b
GA 4
(O)
Dişle
0.58 m
0.26 c-f
5.0 b
GA 5
(T)
Dişle
0.97 hıj
0.21 f-k
5.0 b
GA 6
(T)
Sert
1.47 ab
0.23 e-j
3.0 c
GA 7
(O)
Dişle
0.87 ı-l
0.23 e-ı
7.0 a
GA 8
(T)
Sert
1.04 ghı
0.18ıjk
5.0 c
GA 11
(O)
Dişle
0.90 ı-l
0.24 d-h
5.0 b
GA 13
(T)
Sert
0.87 ı-l
0.19 h-k
3.0 c
GA 15
0.81
0.24
5.33
Ort (A orientalis)
1.09
0.20
3.80
Ort (A turcomenica)
(T)
Sert
0.97 h-k
0.13 l
5.0 b
BİRECİK 5
(T)
Sert
0.81 jkl
0.17 kl
7.0 a
BİRECİK 6
(T)
Dişle
1.28 b-f
0.19 h-k
5.0 b
BİRECİK 7
0.97
0.16
5.67
Ort (A turcomenica)
0.191
0.052
D(%5)
(1)
2005
Kabuk
sertliği
4.1.4.2.(16). Tüylülük
İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden seçilen ve meyve elde
edilen tüm yabani badem tiplerine ait iç bademlerde düşük (3) düzeyde tüylülük
olduğu gözlemlenmiştir (Çizelge 4.69).
212
Safder BAYAZİT
4.1.4.2.(17). Tat Durumu
İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden seçilen ve meyve elde
edilen tüm yabani badem tiplerine ait iç bademler tek tek tadılmış ve tiplerin
tamamında iç bademlerin acı (7) olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.69).
4.1.4.2.(18). İkiz Badem Oranı (%)
AHM Tip 4’de ikiz badem oranı %13.33 olarak gerçekleşirken, AHM Tip 8
ve İvriz Tip 2’de %3.33 olarak elde edilmiştir. Gerek İç Anadolu ve gerekse
Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden seçilen diğer tiplerde ikiz iç oluşumuna
rastlanmamıştır (Çizelge 4.69).
4.1.4.2.(19). Çift Badem Oranı (%)
GA Tip 13’de %13.33 oranında çift badem oluşumu ölçülürken, Birecik Tip
5’de %16,66 oranında çift badem oluşumu gerçekleşmiştir. Gerek İç Anadolu ve
gerekse Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden seçilen diğer tiplerde çift badem
oluşumuna rastlanmamıştır (Çizelge 4.69).
4.1.4.2.(20). Boş Meyve Oranı (%)
Meyve elde edilen yabani badem tiplerinde boş meyve oranları meyvelerin
tek tek kırılması ve iç oluşturmayan meyvelerin yüzdelerinin alınması ile elde
edilmiştir (Çizelge 4.69).
Yapılan ölçümler sonucunda Göreme Tip 1, 2, 3, 6, 7, 8 ve İvriz Tip 2 ile GA
Tip 1, 2, 3, 5, 7 ve Birecik Tip 5’de meyvelerin tamamından iç elde edilmiş boş
meyveye rastlanmamıştır. Boş meyve elde edilen yabani badem tiplerinde ise boş
meyve oluşum oranı %3.33 (AHM Tip 7, İvriz Tip 1, GA Tip 6, 13 ve Birecik Tip 7)
ile %30 (GA Tip 15) arasında değişim göstermiştir.
213
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.69. Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde 2005 yılı iç
badem özellikleri
2005
İç
Tüylülük
Tat
Badem
Durumu
Kırışıklık
Gör 1
3
3
7
Gör 2
0
3
7
Gör 3
0
3
7
Gör 6
0
3
7
Gör 7
0
3
7
Gör 8
0
3
7
Gör 9
0
3
7
Gör 10
0
3
7
Ahm 4
3
3
7
Ahm 5
5
3
7
Ahm 6
3
3
7
Ahm 7
5
3
7
Ahm 8
0
3
7
İvriz 1
0
3
7
İvriz 2
5
3
7
(O)
0
3
7
GA 1
(T)
3
3
7
GA 2
(O)
0
3
7
GA 3
(O)
0
3
7
GA 4
(O)
3
3
7
GA 5
(T)
3
3
7
GA 6
(T)
3
3
7
GA 7
(O)
0
3
7
GA 8
(T)
3
3
7
GA 11
(O)
0
3
7
GA 13
(T)
0
3
7
GA 15
(T)
3
3
7
BİRECİK 5
(T)
5
3
7
BİRECİK 6
(T)
3
3
7
BİRECİK 7
214
İkiz
Badem
Oranı
0
0
0
0
0
0
0
0
13.33
0
0
0
3.33
0
3.33
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Çift
Badem
Oranı
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
13.33
0
16.66
0
0
Boş
meyve
oranı
0
0
0
0
0
0
10.00
13.33
16.66
16.66
16.66
3.33
6.66
3.33
0
0
0
0
20.00
0
3.33
0
13.33
0
3.33
30.00
0
6.66
3.33
Safder BAYAZİT
Şekil 4.39. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem
tiplerine ait meyve örnekleri
215
Safder BAYAZİT
Şekil 4.39(Devam). Nevşehir Göreme’den seçilen yabani
216
Safder BAYAZİT
217
Safder BAYAZİT
218
Safder BAYAZİT
219
Safder BAYAZİT
Şekil 4.40. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem
tiplerine ait meyve örnekleri
4.1.5. Morfolojik Özelliklerin Benzerlik İlişkilendirilmesi
Morfolojik özelliklerin sonuçlarına göre oluşturulan dendogram sonucunda
yabani badem tiplerinin 2 ana grupta toplandıkları görülmüştür (Şekil 4.41).
Dendogramın 1 numaralı ana kolunda GA Tip 3 yer alırken, denemede yer alan diğer
yabani badem tipleri dendogramın 2 numaralı ana grubunda toplanmıştır.
220
Safder BAYAZİT
Dendogramın 2 numaralı ana kolu da kendi içerisinde 2 alt gruba (2.1 ve 2.2)
ayrılmıştır. Dendogramın 2.2 alt grubu kendi içerisinde de 2 alt gruba ayrılmış ve bu
alt grupta Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan GA Tip 14, 4, 5, 8 ile
yine aynı tür içerisinde yer alan Birecik Tip 3’de yer almıştır. Amygdalus
turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan GA Tip 11 ve Nevşehir Göreme’den
seçilen Göreme Tip 1 ve AHM Tip 8 ve 9’da bu alt grup içerisinde yer almıştır.
Denemede yer alan yabani badem tiplerinin çoğu ise dendogramın 2.1 nolu alt
grubunda toplanmış ve bu alt grupta kendi içerisinde 2 alt gruba (2.1.1 ve 2.1.2) daha
ayrılmıştır. 2.1.1 nolu alt grup içerisinde Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan GA Tip 2, 7, 9 ve 12 ile yine aynı tür içerisinde yer alan Birecik
Tip 7’nin yer aldığı görülmüştür. Ayrancı Tip 1 ve 5 ile Niğde Tip 11’de bu alt
grupta yer almasına karşılık, Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan
tiplerden ayrılarak bir alt grupta toplanmıştır.
2.1.2 nolu alt grup, İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinin
toplandığı 2.1.2.1 ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinden seçilen tiplerin yoğunluk
gösterdiği 2.1.2.2 alt gruplarına ayrılmıştır. 2.1.2.1 nolu alt grupta İç Anadolu
Bölgesi’nden seçilen tiplerin yanı sıra GA Tip 10 ve 15 ile Birecik Tip 7 ve 8’de yer
almıştır. Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan bu tiplerin İç
Anadolu Bölgesi’nden seçilen tiplerle aynı grupta yer alması dikkat çekmiştir.
2.1.2.2 nolu alt grupta ise beklenilenin aksine Gaziantep, Şanlıurfa – Birecik,
Nevşehir - Göreme ve Niğde – Ulukışla’dan seçilen az sayıda yabani badem tipi yer
almıştır (Şekil 4.41).
221
Safder BAYAZİT
UPGMA
1
GA 3
GA 14
GA 11
GA 4
AHM 9
GA 5
AHM 8
BİR 3
GA 8
GÖR 1
AHM 2
AHM 1
GA 6
GA 13
AHM 5
GA 1
AHM 10
BİR 4
BİR 1
NİĞ 2
GÖR 10
BİR 8
BİR 7
GA 15
GA 10
BİR 5
İV 7
GÖR 3
İV 6
NİĞ 8
İV 5
İV 4
AY 7
AHM 7
AHM 3
AHM 11
GÖR 2
NİĞ 1
AHM 4
GÖR 7
AY 6
BİR 2
AHM 6
GÖR 5
NİĞ 6
NİĞ 4
GÖR 9
GÖR 8
NİĞ 5
NİĞ 10
GÖR 4
NİĞ 7
İV 1
İV 3
İV 2
NİĞ 3
GÖR 6
AY 3
NİĞ 9
AY 4
AY 2
BİR 6
GA 9
GA 7
GA 12
GA 2
NİĞ 11
AY 5
AY 1
2.2.2
2.2
2
2.2.1
2.1.2.2.1
2.1.2
2.1.2.1.1
2.1
2.1.1
480
400
320
240
160
Euclidean
Şekil 4.41. Morfolojik özelliklerin benzerlik ilişkilendirilmesi
222
80
0
Safder BAYAZİT
4.1.6. Seçilen Yabani Badem Tiplerinde Moleküler Analizler
4.1.6.1. DNA İzolasyonu
DNA izolasyon yöntemi olarak Dellaporta ve ark. (1983)’nın ortaya
koydukları yöntem modifiye edilerek kullanılmıştır. Elde edilen DNA’ların saflıkları
ve miktarları spektrofotometrede (Milton Roy Spectronik 1201) 260 ve 280 nm’de
okumaları yapılarak belirlenmiştir.
Konya - Ereğli ilçesine bağlı İvriz ve Ayrancı bölgesinden seçilen tiplerin
tamamından DNA elde edilmiş, tiplere göre DNA miktarı ve DNA saflığı açısından
farklı değerler elde edilmiştir. DNA miktarı 305 ng/µl ile (İvriz Tip 4) 3330 ng/µl
(Ayrancı Tip 6) arasında değişmiştir. Gram yapraktaki DNA miktarı da aynı yabani
badem genotiplerinde 50.8 µg/g yaprak ile 555.0 µg/g yaprak
şeklinde elde
edilmiştir. Diğer yabani badem tiplerinden elde edilen gram yapraktaki DNA
miktarları bu aralıkta dağılım göstermiştir. Bölgeden seçilen tiplerden istenen saflıkta
DNA (A260/280 = 1.6 - 2.0 ) elde edilmiştir (Çizelge 4.70).
Çizelge 4.70. Konya - Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
DNA’ların miktar ve saflık değerleri
Ereğli -İvriz
Tipler
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Ayrancı
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
DNA Miktarı
(ng/µl)
755
832
875
305
362
1517
840
DNA Miktarı
(µg/g yaprak)
128.8
138.7
145.8
50.8
60.3
252.8
140.0
465
1115
2962
1260
785
3330
737
77.5
185.8
493.7
210.0
130.0
555.0
122.8
DNA Saflığı
(A260/280)
1.7
2.0
1.8
2.2
2.0
1.9
1.9
2.1
1.9
1.8
1.9
1.9
1.7
2.2
Nevşehir Açık Hava Müzesi içinden 1 (Tip 10) ve Göreme Kayseri
yolundan 3 (Tip 5, 8 ve 9) yabani badem tipinde yeterli saflıkta ve miktarda DNA
elde edilememiştir. DNA elde edilen diğer yabani badem tiplerinde ise DNA
223
Safder BAYAZİT
miktarları 238 ng/µl (Göreme Kayseri yolu Tip 3) ile 4750 ng/µl (Açık Hava Müzesi
İçi Tip 9) ve gram yapraktaki DNA miktarı da aynı yabani badem genotiplerinde
40.0 µg/g yaprak ile 791.6 µg/g yaprak şeklinde elde edilmiştir. Diğer yabani badem
tiplerinden elde edilen gram yapraktaki DNA miktarları ise belirtilen değerler
arasında yer almıştır. DNA saflıkları ise 1.6 (Açık Hava Müzesi İçi Tip 9) ile 2.1
(Göreme Kayseri yolu Tip 1 ve 10) arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.71).
Çizelge 4.71. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine ait
Nevşehir-AHM
DNA Miktarı
Tipler
(ng/µl)
Açık Hava Müzesi İçi
Tip 1
3150
Tip 2
4565
Tip 3
1073
Tip 4
1100
Tip 5
2242
Tip 6
950
Tip 7
3157
Tip 8
3512
Tip 9
4750
Tip 10
Tip 11
520
Göreme - Kayseri Yolu
Tip 1
2600
Tip 2
2695
Tip 3
238
Tip 4
1198
Tip 5
Tip 6
542
Tip 7
815
Tip 8
Tip 9
Tip 10
2030
DNA Miktarı
(µg/g yaprak)
DNA Saflığı
( A260/280)
525.0
760.8
178.8
183.3
373.7
158.3
526.2
585.3
791.6
86.7
2.0
1.8
2.0
1.8
2.0
1.7
2.0
2.0
1.6
1.7
433.0
449.2
40.0
200.0
90.0
135.8
338.0
2.1
2.0
1.9
1.9
2.0
1.9
2.1
Niğde’den seçilen 11 yabani badem tipinden Tip 7, 9 ve 11’den yeterli miktar
ve kalitede DNA elde edilememiştir. Diğer yabani badem tiplerinden elde edilen
DNA’ların saflıkları tiplere göre farklı olmakla birlikte 1.5 (Tip 5) ile 2.0 (Tip 4)
arasında değişmiştir. Elde edilen DNA miktarları ise 207 ng/µl ile (Tip 4) 1695 ng/µl
(Tip 2) arasında değişim göstermiştir. DNA elde edilen diğer tiplere ait DNA saflık
değerleri ve miktarları verilen değerler arasında yer almıştır (Çizelge 4.72).
224
Safder BAYAZİT
Niğde
Tipler
Tip 1
Tip 2
Tip 3
Tip 4
Tip 5
Tip 6
Tip 7
Tip 8
Tip 9
Tip 10
Tip 11
DNA Miktarı
(ng/µl)
578
1695
845
207
278
310
455
710
-
DNA Miktarı
(µg/g yaprak)
99.7
282.5
140.8
34.5
46.3
51.7
75.8
118.3
-
DNA Saflığı
( A260/280)
1.9
1.6
1.6
2.0
1.5
2.1
1.8
1.8
-
Gaziantep’ten seçilen tiplerden Tip 8’den DNA elde edilememiştir. Diğer
tiplerden ise 145 ng/µl (Tip 7) ile 3242 ng/µl (Tip 13) arasında değişen miktar ve 1.4
(Tip 10) ile 2.0 (Tip 1 ve Tip 12) saflıkta DNA elde edilmiştir (Çizelge 4.73).
Çizelge 4.73. Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerine ait DNA’ların
miktar ve saflık değerleri
Gaziantep
DNA Miktarı
Tipler
(ng/µl)
(O)
Tip 1
1640
(T)
Tip 2
1228
(O)
Tip 3
468
(O)
Tip 4
428
(O)
Tip 5
497
(T)
Tip 6
178
(O)
Tip 7
145
(O)
Tip 8
(T)
Tip 9
497
(T)
Tip 10
320
(T)
Tip 11
630
(T)
Tip 12
585
(O)
Tip 13
3242
(O)
Tip 14
378
(T)
Tip 15
208
(O):
Amydalus orientalis Mill.
(T):
DNA Miktarı
(µg/g yaprak)
273.3
204.7
78.0
71.3
82.8
29.7
24.2
82.8
53.3
105.0
97.5
540.3
63.0
34.7
DNA Saflığı
( A260/280)
2.0
1.9
1.5
1.8
1.9
1.6
1.9
1.9
1.4
1.9
2.0
1.8
1.7
1.8
Şanlıurfa-Birecik bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinden Tip 7’den
DNA elde edilememiştir. Bunun dışındaki tiplerde ise diğer bölgelerden seçilen
tiplerden elde edilen DNA miktarlarına göre daha az miktarda fakat kullanılabilecek
miktar ve nitelikte DNA elde edilmiştir (Çizelge 4.74).
225
Safder BAYAZİT
DNA miktarları 248 ng/µl (Tip 2) ile 703 ng/µl (Tip 6) arasında değişmiştir.
Diğer tiplerden elde edilen DNA miktarları bu değerler arasında yer almıştır.
Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde 1.4 (Tip 10) ile 2.0 (Tip 1 ve Tip 12)
arasında saflıkta DNA elde edilmiştir.
Çizelge 4.74. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerine ait
Şanlıurfa Birecik
DNA Miktarı
Tipler
(ng/µl)
(O)
Tip 1
295
(O)
Tip 2
248
(O)
Tip 3
290
(O)
Tip 4
348
(T)
Tip 5
370
(T)
Tip 6
703
(T)
Tip 7
(T)
Tip 8
318
(O)
;Amydalus orientalis Mill.
(T);
DNA Miktarı
(/µg/g yaprak)
49.2
41.3
48.33
58.0
61.7
117.2
53.0
DNA Saflığı
( A260/280)
1.8
1.9
1.6
1.8
1.4
2.0
1.7
DNA miktarları kültür bademlerinde 580 ng/µl (Hacıalibey) ile 1220 ng/µl
(Gülcan 1) arasında değişmiştir. Diğer tiplerden elde edilen DNA miktarları bu
değerler arasında yer almıştır. Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde 1.8
(101-23, Nonpareil) ile 2.0 (Cristomorto) arası saflıkta DNA elde edilmiştir (Çizelge
4.75).
Çizelge 4.75. Kültür badem çeşitlerine ait DNA’ların miktar ve saflık değerleri
Şanlıurfa Birecik
Tipler
Gülcan 1 (101-23)
101-13
Hacıalibey (48-5)
Nonpareil
Cristomorto
DNA Miktarı
(ng/µl)
1220
1000
580
630
1150
DNA Miktarı
(/µg/g yaprak)
204.3
166.7
100.0
105.0
191.7
DNA Saflığı
( A260/280)
1.9
1.8
1.9
1.8
2.0
4.1.6.2. RAPD Analiz Sonuçları
Yirmi adet RAPD primeri kullanılarak yapılan RAPD çalışmalarında elde
edilen bant görüntüleri Şekil 4.42 - 4.61’de ve PCR ve jelde görüntülenen yabani
badem tiplerinin numaraları Çizelge 4.76’da verilmiştir.
226
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.76. PCR ve jelde görüntülenen yabani badem
tiplerinin numaraları
Tip No
Orijinal İsim
Tip No
(O)
1
Gaziantep 1
35
(T)
2
Gaziantep 2
36
(O)
3
Gaziantep 3
37
(O)
4
Gaziantep 4
38
(T)
5
Gaziantep 6
39
(T)
6
Gaziantep 7
40
(T)
7
Gaziantep 11
41
(T)
8
Gaziantep12
42
(O)
9
Gaziantep 13
45
(O)
10
Gaziantep 14
46
(T)
11
Gaziantep 15
47
(T)
12
Gaziantep 10
48
(T)
13
Gaziantep 9
49
(O)
15
Birecik 1
50
(O)
17
Birecik 2
51
(O)
19
Birecik 4
52
(T)
20
Gaziantep 5
53
(O)
21
Birecik 3
54
(T)
22
Birecik 5
55
(T)
23
Birecik 6
56
(T)
24
Birecik 8
57
25
59
İvriz 2
26
60
İvriz 3
27
61
İvriz 4
28
62
İvriz 5
29
64
İvriz 6
30
65
İvriz 7
31
66
Ayrancı 1
32
67
Ayrancı 2
33
68
Ayrancı 3
34
Ayrancı 4
(O:
Amydalus orientali Mill.
(T):
227
Orijinal İsim
Ayrancı 5
Ayrancı 7
Göreme 1
Göreme 2
Göreme 3
Göreme 4
Göreme 6
Göreme 7
Göreme 10
Niğde 1
Niğde 2
Niğde 3
Niğde 4
Niğde 6
Niğde 8
Niğde 10
AHM 1
AHM 2
AHM 4
AHM 5
AHM 6
AHM 7
AHM 8
AHM 9
AHM 11
Gülcan-1 (101-23)
101-13
Hacı Alibey (48-5)
Nonpareil
Cristomorto
Safder BAYAZİT
Şekil 4.42. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin UBC 340 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel
üzerindeki görüntüsü. Markör 100 bp DNA Ladder (Promega)
Şekil 4.43. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPA 14 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel
228
Safder BAYAZİT
Şekil 4.45. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPO 02 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel
Şekil 4.47. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin OPO 04 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel
229
Safder BAYAZİT
230
Safder BAYAZİT
231
Safder BAYAZİT
Şekil 4.56. Araştırmada kullanılan yabani badem tiplerinin P 123 primeri ile oluşturulan PCR amplifikasyon ürünlerinin agaroz jel
232
Safder BAYAZİT
233
Safder BAYAZİT
234
Safder BAYAZİT
Denemede kullanılan 20 adet RAPD primerinden elde edilen toplam 151
banttan 132 adedi (% 87.42) polimorfik bulunmuştur. OPA 05 ve OPA 20
primerlerinin polimorfizm yüzdesi diğer kullanılan primerlere göre yüksek olmuştur.
Elde edilen bant büyüklüğü 200 ile 1500 bp arasında değişmiştir (Çizelge 4.77).
Çizelge 4.77. RAPD analizleri sonucunda elde edilen bant sayısı ve bant
büyüklükleri (bp)
Primer
Adı
OPA 01
OPA 03
OPA 05
OPA 06
OPA 07
OPA 10
Değerlendirmeye
Alınan Bant
Sayısı
5
8
10
6
6
11
4
8
10
6
5
8
80
100
100
100
83.3
72.7
OPA 08
OPA 14
OPA 16
8
9
8
8
7
7
100
77.8
87.5
OPA 18
OPA 19
OPA 20
OPO 02
OPO 04
UBC 340
UBC 237
6
5
13
9
8
6
10
6
4
13
9
8
5
7
100
80
100
100
100
83.3
70
UBC 238
P 123
P 166
P 394
5
7
7
4
3
7
7
4
60
100
100
100
87.42
Toplam
20
151
Polimorfik
Bant Sayısı
132
%
Bant Büyüklüğü
400, 700, 900, 1000, 1500
200-300, 300, 400, 700, 800, 900, 1000, 1500
600, 700, 800. 900, 100, 100-1500, 1500
300, 400, 500, 700, 800, 1000
300, 600, 700, 1000,
,1500
200-300, 300-400, 500, 600, 700, 800, 800900, 900, 1500, ,
500, 600, 700-800, 900, , , 1000-1500, ,
400,
, 500,
, 700, 800,
, 900, 1500
300, 400, 400-500, 500, 700, 800-900, 9001000, 1000
,
,
, 500, 600, 800, 900
400, 400-500, 500, 600, 700
300, , 500, , ,700, , , , , 1500,
400, 500, 600, 900, 1000, , , 1500, ,
300, 500, 600, 600-800, 800, 1300, 1400, ,
500, 700, 800, 900, 1000-1500, ,
200-300, 300, 400, ,500, , 600,700,
,800
400, , 500, 900, 1000
, , 300, 400, 500, 800, 900, 1000
400, ,
,800, , 1500, ,
500, ,600, 800
200-1500
4.1.6.3. Benzerlik İndeksi ve Genetik İlişki Dendogramı
Benzerlik indeksi (B.İ) formülüne dayalı çeşitler arası benzerlik oranları
Çizelge 4.78’de verilmiştir. En yüksek genetik benzerlik düzeyi 0.989 ile AHM
Tip 1 ve AHM Tip 2 arasında saptanırken, en düşük genetik benzerlik düzeyi
0.250 ile Niğde Tip 3 ile GA Tip 12 tipler arasında gerçekleşmiştir. Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’ne ait (Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik) yabani badem tipleri ile
İç Anadolu Bölgesi’ne ait olan (Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde) yabani
235
Safder BAYAZİT
badem tipleri arasında ise genetik benzerlik düzeyi yaklaşık 0.432 olarak elde
edilmiştir.
Yabani badem genotiplerine ait dendograma göre, Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nden seçilen (Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik) yabani badem tipleri 2 ana
gruba ayrılmış (GA Tip 9’u içeren 1.1 ve 1.2) bunlardan 1.2 no’lu alt grupta kendi
içerisinde 2 gruba ayrılmıştır. Morfolojik olarak da önemli farklılıklar veren bu alt
gruplar arasında benzerlik düzeyi 0.596 olarak saptanmıştır (Şekil 4.62).
Dendograma göre İç Anadolu Bölgesinden seçilen yabani badem
genotipleriyle (2) aynı ana grup içerisinde yer alan kültür bademlerinin (2.2.1) bu
yabani badem tipleriyle olan genetik benzerlik düzeyleri yaklaşık 0.450 (2.1-2.2.1
alt grupları) ile 0.526 (2.2.2 – 2.2.1 alt grupları) arasında gerçekleşmiştir.
Dendograma göre iki büyük grubun (1 ve 2) yabani badem tipleri
incelendiğinde, Gaziantep ve Şanlıurfa – Birecik’ten (Güneydoğu Anadolu
Bölgesi) seçilen tiplerin 1. ana grupta, Konya – Ereğli, Niğde ve Nevşehir –
Göreme’ den (İç Anadolu Bölgesi) seçilen tipler ve kültür bademleri 2. ana grupta
yer aldığı görülmektedir.
Dendograma göre 1. ana grup 2 alt gruba (1.1 ve 1.2) ayrılmıştır. 1.1.
no’lu alt grupta Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü
içerisinde yer alan GA Tip 9 yer alırken, diğer alt grup kendi arasında 2 alt gruba
daha ayrılmış ve bu alt gruplarda da Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden
seçilen yabani badem tipleri yer almıştır. 1.2.1 nolu alt grupta Gaziantep 1. grup
ve Birecik 1. grupta yer alan ve Amygdalus orientalis Mill. türüne ait GA Tip 3, 4,
5, 6, 13, 14 ile Birecik Tip 1, 2, 3, 4, yer almıştır. Buna karşılık 1.2.2 nolu alt
grupta ise Gaziantep 2. grup ve Birecik 2. grupta yer alan ve Amygdalus
turcomenica Lincz. türüne ait GA Tip 1, 2, 7, 10, 11, 12, 15, Birecik Tip 5, 6, 8
yer almıştır.
Dendogramın 2. ana grubunu ise İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen (Konya
– Ereğli, Nevşehir – Göreme ve Niğde - Ulukışla) yabani badem tipleri ve kültür
badem çeşitleri oluşturmuştur.
Gruplandırmaların yabani badem tiplerinin orijinal yetiştirme bölgeleri
arasındaki coğrafik yakınlık veya uzaklığa paralellik gösteren sonuçlar verdiği
236
Safder BAYAZİT
görülmektedir. Bu ana grup içerisinde her ilden seçilen yabani bademler büyük
ölçüde bir araya toplanarak alt grupları oluşturmuştur. Benzer şekilde kültür
bademleri de 2.2.1 no’lu alt grupta yer almışlardır. Diğer yandan morfolojik
gözlem ve ölçümlerde diğer yabani badem tiplerinden farklı özellikler gösteren
AHM Tip 1, 2, 5, 7, 8 ve 9 ise bir grupta toplanmışlardır.
Bugün tür ve çeşitlerin benzerlik ve farklılıklarının ortaya çıkarılmasında
DNA markırları kullanılmakta ve elde edilen bulgular sayısal morfolojik
özellikler yerine, genom boyutunda daha kesin ve kapsamlı değerlendirmeyi
içermektedir. Elde edilen benzerlik oranları bitkisel özellikler açısından dikkate
alındığında ise, genotiplerin morfolojik özellikleri ve ekolojik orijinleri ile
bağlantılı olabileceği gibi, bunlardan bağımsız olarak da ortaya çıkmaktadır. Bu
araştırma sonuçları ile ulaşılan verilerde, ülkemizin İç Anadolu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesine ait illerde bulunan yabani badem tiplerinin birbirleriyle olan
genetik benzerlikleri daha yüksek bulunmuştur.
237
Safder BAYAZİT
Çizelge 4.78. Yabani badem genotiplerine ait benzerlik indeksi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
1,000
2
0,674 1,000
3
0,697 0,604 1,000
4
0,708 0,582 0,750 1,000
5
0,690 0,563 0,711 0,744 1,000
6
0,648 0,626 0,573 0,640 0,659 1,000
7
0,670 0,703 0,633 0,626 0,625 0,699 1,000
8
0,596 0,657 0,519 0,573 0,554 0,566 0,670 1,000
9
0,611 0,609 0,625 0,650 0,634 0,509 0,635 0,643 1,000
10
0,656 0,620 0,730 0,703 0,685 0,609 0,667 0,579 0,718
11
0,708 0,667 0,709 0,721 0,663 0,720 0,701 0,588 0,574
12
0,670 0,598 0,581 0,644 0,589 0,659 0,721 0,620 0,619
13
0,506 0,471 0,463 0,476 0,468 0,500 0,458 0,452 0,375
15
0,663 0,515 0,682 0,774 0,694 0,614 0,585 0,538 0,660
17
0,633 0,567 0,649 0,696 0,624 0,536 0,608 0,545 0,745
19
0,602 0,553 0,708 0,700 0,644 0,553 0,611 0,575 0,667
20
0,573 0,542 0,570 0,646 0,577 0,557 0,549 0,550 0,622
21
0,610 0,608 0,660 0,707 0,708 0,630 0,619 0,555 0,705
22
0,657 0,704 0,559 0,616 0,598 0,645 0,702 0,706 0,625
23
0,657 0,792 0,547 0,557 0,553 0,629 0,684 0,689 0,626
24
0,548 0,652 0,511 0,556 0,500 0,602 0,628 0,556 0,528
25
0,453 0,510 0,406 0,456 0,422 0,459 0,456 0,426 0,470
26
0,425 0,495 0,404 0,455 0,420 0,443 0,441 0,438 0,457
27
0,437 0,452 0,402 0,469 0,418 0,457 0,426 0,386 0,443
28
0,402 0,446 0,408 0,448 0,426 0,435 0,433 0,391 0,477
29
0,467 0,509 0,407 0,457 0,410 0,446 0,457 0,427 0,483
30
0,441 0,471 0,420 0,474 0,423 0,462 0,459 0,427 0,460
31
0,490 0,490 0,427 0,510 0,444 0,469 0,480 0,473 0,478
32
0,481 0,509 0,394 0,457 0,423 0,460 0,471 0,427 0,483
238
10
11
12
13
15
17
19
1,000
0,667
0,632
0,455
0,677
0,698
0,667
0,618
0,657
0,637
0,607
0,564
0,440
0,439
0,452
0,446
0,468
0,456
0,462
0,455
1,000
0,701
0,513
0,656
0,608
0,611
0,534
0,653
0,667
0,650
0,647
0,442
0,441
0,440
0,404
0,443
0,444
0,480
0,430
1,000
0,494
0,602
0,608
0,577
0,534
0,602
0,684
0,650
0,591
0,471
0,441
0,455
0,433
0,471
0,474
0,495
0,471
1,000
0,435
0,402
0,416
0,440
0,398
0,430
0,423
0,468
0,414
0,412
0,393
0,349
0,385
0,398
0,391
0,370
1,000
0,764
0,750
0,639
0,717
0,578
0,537
0,549
0,438
0,451
0,465
0,458
0,439
0,440
0,461
0,439
1,000
0,769
0,612
0,667
0,600
0,573
0,574
0,436
0,449
0,462
0,455
0,450
0,438
0,444
0,450
1,000
0,663
0,688
0,634
0,604
0,543
0,384
0,394
0,406
0,398
0,398
0,396
0,391
0,374
Safder BAYAZİT
33
0,456 0,485 0,450 0,460 0,396 0,463 0,475 0,429 0,514 0,471 0,460 0,417 0,352 0,470 0,467 0,452
34
35
36
37
38
39
40
41
42
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
59
60
61
0,400
0,413
0,416
0,446
0,445
0,327
0,412
0,464
0,444
0,478
0,396
0,413
0,333
0,348
0,406
0,337
0,420
0,483
0,474
0,407
0,482
0,465
0,518
0,504
0,451
0,439
0,442
0,475
0,483
0,471
0,398
0,427
0,518
0,486
0,504
0,398
0,456
0,309
0,396
0,436
0,340
0,465
0,535
0,540
0,394
0,564
0,495
0,544
0,530
0,513
0,357
0,406
0,394
0,429
0,415
0,372
0,404
0,472
0,398
0,409
0,402
0,406
0,322
0,352
0,384
0,356
0,384
0,403
0,407
0,398
0,426
0,414
0,448
0,436
0,398
0,414
0,474
0,463
0,474
0,500
0,413
0,443
0,553
0,462
0,468
0,429
0,444
0,333
0,348
0,408
0,368
0,408
0,474
0,465
0,378
0,486
0,454
0,509
0,509
0,466
0,357
0,423
0,441
0,443
0,455
0,344
0,364
0,476
0,427
0,423
0,389
0,423
0,291
0,322
0,400
0,341
0,385
0,405
0,409
0,368
0,416
0,417
0,451
0,464
0,412
0,389
0,432
0,435
0,402
0,400
0,367
0,430
0,471
0,450
0,418
0,382
0,402
0,282
0,314
0,394
0,318
0,409
0,450
0,455
0,393
0,423
0,441
0,434
0,446
0,431
0,389
0,430
0,448
0,437
0,436
0,383
0,414
0,481
0,448
0,442
0,368
0,416
0,289
0,319
0,394
0,322
0,394
0,500
0,505
0,378
0,473
0,410
0,482
0,482
0,479
0,390
0,414
0,417
0,492
0,492
0,358
0,363
0,462
0,443
0,463
0,346
0,402
0,250
0,288
0,369
0,304
0,369
0,529
0,534
0,314
0,504
0,422
0,538
0,551
0,558
0,455
0,460
0,438
0,544
0,583
0,382
0,421
0,556
0,487
0,542
0,382
0,435
0,278
0,340
0,404
0,343
0,404
0,570
0,562
0,315
0,520
0,417
0,553
0,566
0,548
0,464
0,415
0,417
0,459
0,483
0,384
0,427
0,491
0,486
0,491
0,412
0,442
0,309
0,323
0,381
0,326
0,394
0,496
0,500
0,365
0,445
0,410
0,479
0,467
0,452
0,365
0,416
0,433
0,413
0,400
0,368
0,429
0,455
0,434
0,430
0,398
0,402
0,333
0,348
0,380
0,337
0,394
0,436
0,440
0,393
0,422
0,439
0,482
0,444
0,407
0,427
0,444
0,418
0,413
0,424
0,368
0,414
0,441
0,448
0,442
0,398
0,402
0,318
0,333
0,394
0,337
0,380
0,461
0,452
0,378
0,447
0,424
0,470
0,482
0,454
0,354
0,365
0,366
0,321
0,318
0,321
0,329
0,357
0,404
0,360
0,355
0,333
0,309
0,329
0,354
0,314
0,370
0,294
0,296
0,347
0,327
0,425
0,365
0,352
0,315
0,398
0,440
0,414
0,445
0,482
0,440
0,439
0,505
0,443
0,439
0,424
0,412
0,315
0,315
0,376
0,348
0,390
0,457
0,448
0,344
0,456
0,392
0,491
0,478
0,475
0,410
0,411
0,400
0,479
0,517
0,438
0,451
0,541
0,468
0,474
0,380
0,425
0,333
0,333
0,404
0,337
0,390
0,504
0,496
0,347
0,491
0,393
0,539
0,500
0,484
0,350
0,383
0,358
0,408
0,466
0,406
0,408
0,486
0,414
0,412
0,392
0,410
0,287
0,316
0,349
0,319
0,349
0,430
0,421
0,358
0,441
0,390
0,513
0,475
0,447
62
64
65
66
67
68
0,371
0,419
0,414
0,402
0,410
0,392
1
0,344
0,448
0,468
0,433
0,438
0,436
2
0,360
0,398
0,369
0,424
0,402
0,398
3
0,405
0,394
0,417
0,419
0,426
0,408
4
0,378
0,400
0,423
0,411
0,390
0,400
5
0,388
0,423
0,446
0,453
0,457
0,424
6
0,372
0,394
0,430
0,419
0,426
0,423
7
0,294
0,347
0,452
0,352
0,374
0,382
8
0,308
0,440
0,471
0,387
0,419
0,416
9
0,359
0,434
0,468
0,418
0,438
0,408
10
0,388
0,422
0,417
0,419
0,440
0,423
11
0,388
0,422
0,443
0,435
0,455
0,408
12
0,444
0,356
0,313
0,419
0,330
0,354
13
0,400
0,446
0,453
0,478
0,422
0,433
15
0,400
0,430
0,438
0,458
0,421
0,446
17
0,367
0,402
0,436
0,412
0,393
0,402
19
239
Safder BAYAZİT
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
1,000
0,687
0,635
0,620
0,485
0,538
0,554
0,540
0,490
0,523
0,530
0,564
0,538
0,500
0,518
0,515
0,490
0,508
0,534
0,414
0,515
0,560
0,573
0,531
0,474
0,530
0,313
0,354
1,000
0,673
0,626
0,552
0,472
0,472
0,485
0,480
0,459
0,505
0,495
0,473
0,462
0,431
0,490
0,465
0,488
0,513
0,418
0,475
0,536
0,491
0,458
0,418
0,448
0,302
0,358
1,000
0,844
0,652
0,459
0,472
0,458
0,438
0,486
0,490
0,509
0,486
0,491
0,432
0,449
0,438
0,464
0,452
0,379
0,434
0,496
0,505
0,471
0,392
0,435
0,280
0,333
1,000
0,688
0,532
0,533
0,491
0,486
0,545
0,481
0,514
0,532
0,523
0,462
0,468
0,472
0,504
0,480
0,374
0,427
0,500
0,523
0,513
0,387
0,455
0,291
0,356
1,000
0,479
0,495
0,462
0,456
0,480
0,436
0,458
0,450
0,484
0,419
0,421
0,440
0,417
0,429
0,435
0,467
0,476
0,455
0,449
0,386
0,406
0,301
0,366
1,000
0,886
0,848
0,763
0,867
0,768
0,829
0,802
0,609
0,747
0,747
0,699
0,587
0,574
0,590
0,671
0,653
0,750
0,701
0,571
0,667
0,494
0,564
1,000
0,857
0,816
0,831
0,775
0,793
0,767
0,629
0,733
0,753
0,704
0,619
0,590
0,633
0,716
0,691
0,798
0,705
0,554
0,651
0,474
0,526
1,000
0,800
0,817
0,829
0,778
0,753
0,578
0,700
0,716
0,646
0,532
0,547
0,615
0,679
0,625
0,701
0,639
0,537
0,616
0,474
0,487
1,000
0,800
0,740
0,716
0,735
0,612
0,682
0,696
0,688
0,558
0,559
0,635
0,638
0,678
0,663
0,621
0,494
0,558
0,427
0,500
1,000
0,741
0,821
0,837
0,624
0,800
0,741
0,694
0,600
0,587
0,588
0,667
0,684
0,764
0,732
0,500
0,626
0,424
0,488
1,000
0,810
0,701
0,584
0,652
0,725
0,675
0,523
0,509
0,603
0,709
0,598
0,709
0,629
0,582
0,663
0,480
0,494
1,000
0,843
0,640
0,725
0,765
0,738
0,598
0,570
0,605
0,687
0,649
0,747
0,680
0,605
0,702
0,468
0,519
1,000
0,641
0,780
0,741
0,694
0,600
0,545
0,552
0,611
0,667
0,744
0,680
0,517
0,644
0,407
0,488
1,000
0,566
0,621
0,593
0,550
0,537
0,488
0,568
0,612
0,630
0,594
0,471
0,533
0,341
0,405
1,000
0,747
0,644
0,622
0,580
0,562
0,620
0,641
0,731
0,686
0,511
0,583
0,389
0,433
1,000
0,763
0,596
0,567
0,603
0,627
0,649
0,690
0,596
0,582
0,643
0,442
0,494
1,000
0,604
0,574
0,551
0,578
0,641
0,644
0,571
0,513
0,634
0,446
0,500
1,000
0,802
0,471
0,538
0,694
0,591
0,646
0,457
0,566
0,363
0,388
1,000
0,485
0,538
0,714
0,593
0,664
0,471
0,583
0,347
0,373
240
0,465
0,372
0,451
0,521
0,513
0,381
0,522
0,466
0,570
0,543
0,525
0,391
0,476
0,552
0,464
0,495
0,495
20
0,441
0,362
0,413
0,500
0,492
0,371
0,513
0,456
0,521
0,496
0,492
0,380
0,495
0,486
0,424
0,457
0,427
21
0,402
0,337
0,376
0,525
0,517
0,347
0,500
0,430
0,534
0,496
0,504
0,368
0,440
0,514
0,412
0,458
0,442
22
0,422
0,320
0,435
0,542
0,533
0,343
0,542
0,477
0,576
0,537
0,532
0,350
0,473
0,532
0,447
0,491
0,476
23
Safder BAYAZİT
0,383
0,321
0,429
0,455
0,445
0,318
0,454
0,415
0,491
0,438
0,447
0,410
0,442
0,450
0,459
0,447
0,429
24
0,687
0,532
0,667
0,574
0,565
0,518
0,606
0,682
0,598
0,613
0,620
0,500
0,547
0,505
0,558
0,553
0,573
25
0,691
0,513
0,671
0,561
0,551
0,482
0,592
0,667
0,615
0,600
0,593
0,519
0,565
0,505
0,578
0,571
0,631
26
0,654
0,494
0,614
0,505
0,495
0,500
0,533
0,612
0,557
0,557
0,565
0,583
0,567
0,490
0,561
0,591
0,595
27
0,633
0,528
0,613
0,559
0,549
0,456
0,529
0,610
0,538
0,569
0,577
0,557
0,545
0,455
0,577
0,552
0,554
28
0,644
0,459
0,644
0,587
0,578
0,466
0,589
0,622
0,611
0,626
0,618
0,482
0,515
0,491
0,522
0,552
0,554
29
241
0,705
0,520
0,642
0,523
0,514
0,526
0,524
0,700
0,562
0,533
0,527
0,569
0,538
0,480
0,512
0,511
0,529
30
0,704
0,506
0,643
0,600
0,590
0,531
0,587
0,699
0,625
0,625
0,602
0,513
0,543
0,530
0,535
0,548
0,568
31
0,663
0,476
0,607
0,587
0,578
0,466
0,574
0,604
0,582
0,582
0,589
0,482
0,546
0,519
0,557
0,536
0,554
32
0,545
0,410
0,528
0,596
0,587
0,402
0,552
0,562
0,546
0,532
0,541
0,432
0,554
0,525
0,566
0,527
0,563
33
0,598
0,422
0,564
0,580
0,571
0,415
0,568
0,596
0,575
0,589
0,596
0,427
0,510
0,514
0,516
0,530
0,531
34
0,663
0,481
0,602
0,523
0,514
0,434
0,538
0,659
0,562
0,577
0,556
0,468
0,505
0,495
0,494
0,495
0,547
35
0,654
0,486
0,593
0,559
0,549
0,420
0,529
0,630
0,569
0,569
0,547
0,473
0,528
0,516
0,538
0,500
0,554
36
0,533
0,392
0,548
0,705
0,696
0,374
0,664
0,547
0,684
0,714
0,661
0,356
0,500
0,479
0,462
0,505
0,533
37
0,534
0,363
0,519
0,741
0,731
0,371
0,682
0,505
0,718
0,817
0,739
0,353
0,514
0,559
0,421
0,519
0,549
38
Safder BAYAZİT
39
40
41
42
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
1,000
0,671
0,527
0,540
0,495
0,493
0,543
0,531
0,522
0,579
0,530
0,500
0,471
0,461
0,472
0,470
0,519
0,452
0,466
0,476
0,538
0,427
0,421
0,500
0,500
0,519
39
1,000
0,617
0,694
0,632
0,584
0,627
0,521
0,534
0,625
0,461
0,605
0,553
0,544
0,487
0,554
0,583
0,563
0,533
0,528
0,507
0,575
0,526
0,531
0,600
0,605
40
1,000
0,726
0,750
0,495
0,598
0,362
0,419
0,596
0,424
0,546
0,682
0,673
0,388
0,654
0,561
0,676
0,692
0,637
0,461
0,510
0,473
0,500
0,486
0,531
41
1,000
0,758
0,558
0,670
0,446
0,476
0,651
0,447
0,614
0,578
0,569
0,455
0,579
0,611
0,617
0,587
0,566
0,470
0,552
0,570
0,495
0,558
0,596
42
1,000
0,526
0,612
0,394
0,452
0,594
0,411
0,545
0,649
0,640
0,404
0,667
0,576
0,688
0,673
0,635
0,400
0,509
0,527
0,455
0,544
0,530
45
1,000
0,786
0,531
0,594
0,622
0,603
0,600
0,471
0,461
0,536
0,470
0,640
0,510
0,480
0,449
0,538
0,494
0,484
0,462
0,500
0,463
46
1,000
0,521
0,575
0,750
0,562
0,684
0,567
0,558
0,526
0,553
0,659
0,624
0,592
0,541
0,507
0,522
0,558
0,477
0,527
0,511
47
1,000
0,692
0,606
0,611
0,514
0,360
0,350
0,586
0,400
0,514
0,427
0,384
0,356
0,458
0,361
0,344
0,351
0,400
0,377
48
1,000
0,667
0,750
0,594
0,429
0,418
0,600
0,442
0,638
0,454
0,424
0,394
0,452
0,393
0,344
0,425
0,415
0,392
49
1,000
0,652
0,707
0,564
0,554
0,562
0,566
0,724
0,590
0,559
0,523
0,543
0,552
0,490
0,525
0,506
0,542
50
1,000
0,535
0,404
0,394
0,557
0,374
0,577
0,414
0,386
0,371
0,483
0,365
0,319
0,411
0,402
0,397
51
1,000
0,534
0,524
0,562
0,550
0,724
0,590
0,544
0,538
0,521
0,570
0,474
0,584
0,540
0,524
52
1,000
0,989
0,455
0,814
0,578
0,734
0,783
0,804
0,380
0,528
0,573
0,462
0,533
0,534
53
1,000
0,459
0,804
0,569
0,725
0,774
0,794
0,370
0,519
0,578
0,452
0,523
0,539
54
1,000
0,469
0,671
0,480
0,436
0,433
0,492
0,424
0,387
0,421
0,463
0,425
55
1,000
0,596
0,755
0,771
0,827
0,350
0,543
0,574
0,475
0,548
0,550
56
1,000
0,636
0,573
0,551
0,563
0,500
0,446
0,506
0,489
0,489
57
242
Safder BAYAZİT
59
60
61
62
64
65
66
67
68
1,000
0,863
0,748
0,418
0,551
0,568
0,457
0,514
0,529
59
1,000
0,830
0,376
0,509
0,568
0,443
0,528
0,544
60
1,000
0,362
0,518
0,589
0,467
0,550
0,538
61
1,000
0,438
0,367
0,522
0,462
0,440
62
1,000
0,685
0,720
0,679
0,646
64
1,000
0,557
0,693
0,644
65
1,000
0,662 1,000
0,649 0,787 1,000
66
67
68
243
Safder BAYAZİT
UPGMA
AHM 11
AHM 4
NİĞ 8
NİĞ 4
NİĞ 3
CRİSTOMORTO
NONPAREİL
101-13
48-5
101-23
AHM 8
AHM 7
AHM 9
AHM 5
AHM 2
AHM 1
GÖR 2
GÖR 1
AY 3
NİĞ 10
AHM 6
NİĞ 6
NİĞ 2
NİĞ 1
GÖR 4
GÖR 3
GÖR 10
GÖR 7
GÖR 6
AY 7
AY 5
AY 4
İV 7
İV 5
AY 2
AY 1
İV 6
İV 4
İV 3
İV 2
GA 9
GA 5
GA 13
BİR 3
GA 6
BİR 4
BİR 2
BİR 1
GA 4
GA 14
GA 3
BİR 8
GA 12
BİR 6
BİR 5
GA 2
GA 10
GA 11
GA 15
GA 7
GA 1
2.1
2
2.2.1
2.2
2.2.2.1
2.2.2
2.2.2.2
1
1.1
1.2.1
1.2
0,4
1.2.2
0,5
0,6
0,7
0,8
Jaccard's Coefficient
Şekil 4.62. Yabani badem genotiplerine ait genetik ilişki dendogramı
244
0,9
1
Safder BAYAZİT
Principal co-ordinate (PCO) analizi sonucu oluşturulan scatter-plot (Şekil
4.63) üzerinde genotiplerin dağılımı, dendograma benzer bir dağılım göstermiştir. 1.,
2. ve 3. ko-ordinatlarda sırasıyla % 22.085, % 12.021, % 6.345 varyasyon
gözlenirken, bu üç eksenin toplam varyasyonu % 40.451 olarak tespit edilmiştir.
Çizelge 4.79. Genotiplerin Principal co-ordinate (PCO) analizinde ilk 3
koordinat verileri
Kordinatlar
Koordinat 1
Koordinat 2
Koordinat 3
Eigen values
4.186
2.278
1.203
Yüzde
22.085
12.021
6.345
Toplam yüzde
22.085
34.106
40.451
Dendogram dağılımının bir diğer destekleyici ifadesi olan PCO (Principal
co-ordinate) analizi sonucu genotiplerin
iki ko-ordinatlı scatter-plot dağılımı şu
şekilde açıklanabilir. Dendogramın 1.1 ana kolunda toplanan 1, 3, 4, 5, 6, 11, 12, 13,
15, 24 numaralı yabani badem tiplerinin PCO analizi sonucunda da sağ üst karesinde
toplandığı görülmüştür. Yine Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen diğer
yabani badem tipleri de sağ alt karede toplanmışlardır. Dendogramda 1 nolu ana
grubun 1.1 numaralı çatalında tek başına yer alan 13 numaralı yabani badem tipinin
PCO analizi sonucunda da üst sağ karede ayrı bir şekilde yer aldığı görülmektedir. 9
ve 20 numaralı yabani badem tipleri de dendogramı destekler şekilde yer almıştır.
Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen
yabani badem tiplerinin de yapılan PCO analizi sonucunda üst sol ve alt sol karede
toplanmışlardır. Genetik ilişki dendogramında 2.2.2.1 alt çatalında yer alan 37, 38,
53, 54, 56, 59, 60 ve 61 numaralı yabani badem tiplerinin PCO analizi sonucunda alt
sol karede ayrı bir grup oluşturdukları görülmüştür. Bu yabani badem tiplerinin
Göreme’den ve Göreme’de bulunan Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tipler
oldukları RAPD analizlerinin bitkilerin orijinlerine göre de sınıflama yaptığını bir
kez daha vurgulamaktadır. 29, 32, 33, 34, 41, 42, 45 ve 65 numaralı yabani badem
tipleri de alt sol karede ayrı bir grup oluşturmuşlardır. 65 numaralı badem genotipi
(101-13) kültür bademi olmasına ve genetik ilişki dendogramında diğer kültür
bademleri ile aynı alt çatalda yer almasına rağmen PCO analizi sonucunda kültür
245
Safder BAYAZİT
bademleri ile birlikte İvriz, Ayrancı ve Göreme’den seçilen yabani badem tiplerine
yakınlık göstermesi dikkat çekmiştir. Genetik ilişki dendogramında 2.2.1 nolu alt
çatalda yer alan kültür bademleri (64, 66, 67 ve 68) ise üst sol karede bir arada
gruplanmışlardır.
PCO analizi sonucunda üst sol köşede kültür badem dışında Niğde Ulukışla,
Nevşehir Göreme ve Konya Ereğli’den seçilen diğer yabani badem tiplerinin yer
aldığı, bu yabani badem tiplerinin genetik ilişki dendogramında 1.2 nolu alt çatalında
Yapılan
PCO
analizi
genetik
ilişki
dendogramını
tam
anlamıyla
desteklemiştir. Genetik ilişki dendogramında yabani badem tiplerinin dağılımı
bitkilerin seçildikleri bölgelere göre gerçekleşmiştir. Gaziantep ve Şanlıurfa
illerinden seçilen yabani badem tipleri Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus
turcomenica Lincz. türlerine ait olanlar ayrı ayrı alt çatallarda yer almışlardır. Benzer
şekilde Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen
yabani badem tipleri de büyük ölçüde orijinlerine göre aynı çatalda yer almışlardır.
Yapılan fenolojik, pomolojik ve morfolojik analizlerde de benzer bulunan bu yabani
badem tipleri PCO analizi sonucunda da genetik ilişki dendogramını destekler
şekilde gruplanmışlardır.
246
Safder BAYAZİT
0.44
0.35
62
48 51
49
0.27
0.18
50
0.09
2. ko-ordinat
26
25
0.00
-0.09
34
55
39
30
57
27
52
40
28
47
3531
36
32
29
13
46
66
11
6
67
68
64
24
33
42
20
65
2
12
5
1
15
4
7
21
10
17
22
19
23
-0.18
8
45
-0.27
41
9
59
-0.35
-0.44
-0.44
3
56
60
61
38
53
54
-0.18
-0.09
37
-0.35
-0.27
0.00
0.09
0.18
0.27
1. ko-ordinat
4.63. Yabani badem tiplerinde Principal co-ordinate (PCO) analizi sonucu dağılımları
247
0.35
0.44
Safder BAYAZİT
4.2. Tartışma
4.2.1. Çiçek Özellikleri
Konya - Ereğli, Nevşehir - Göreme ve Niğde - Ulukışla ilçelerinden seçilen
yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme ve tam çiçeklenme tarihleri yıllara göre
değişiklik göstermiştir. 2003 yılı gözlemlerinde Konya Ereğli’den seçilen yabani
badem tiplerinde ilk çiçeklenme 13-20 Nisan, 2004 yılında 25 Mart – 1 Nisan ve
2005 yılında 2-10 Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme
zamanları ise 2003 yılında 17-24 Nisan, 2004 yılında 1-7 Nisan ve 2005 yılında da 714 Nisan tarihleri arasında saptanmıştır (Çizelge 4.1).
Nevşehir
Göreme’den
seçilen
yabani
badem
tiplerinde
2003
yılı
gözlemlerinde ilk çiçeklenme 15-27 Nisan, 2004 yılında 25 Mart - 9 Nisan ve 2005
yılında 5-14 Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme tarihleri ise
2003 yılında 20 Nisan – 3 Mayıs, 2004 yılında 2 – 13 Nisan ve 2005 yılında da 10-20
Nisan arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.4).
Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme 2003 yılı
gözlemlerinde 14-18 Nisan, 2004 yılında 25 Mart - 2 Nisan ve 2005 yılında 7- 10
Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme tarihleri ise 2003 yılında 19
– 22 Nisan, 2004 yılında 2 – 9 Nisan ve 2005 yılında da 12 - 17 Nisan arasında
değişim göstermiştir (Çizelge 4.7).
Bu üç merkezden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme ve tam
çiçeklenme zamanları arasında bir benzerlik söz konusu olmuştur. Özellikle Konya
Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinin ilk çiçeklenmeye ve
tam çiçeklenmeye erişme tarihlerindeki paralellik dikkat çekmiştir. Kanımızca bu
durum yabani badem tiplerinin seçilmiş olduğu ekolojilerin benzerliği ve aynı türe ait
genotipler olmaları ile açıklanabilir.
Gaziantep ilinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme 2003 yılı
gözlemlerinde 3-9 Nisan, 2004 yılında 15 - 27 Mart ve 2005 yılında 23 - 28 Mart
tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme tarihleri ise 2003 yılında 6 – 13
Nisan, 2004 yılında 20 – 30 Mart ve 2005 yılında da 28 Mart - 1 Nisan arasında
değişim göstermiştir (Çizelge 4.10).
248
Safder BAYAZİT
Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde ilk çiçeklenme
2003 yılı gözlemlerinde 25 Mart - 7 Nisan, 2004 yılında 3 - 15 Mart ve 2005 yılında
ise Amygdalus orientalis Mill. türüne ait yabani badem tiplerinde çiçeklenme
zamanları alınamamıştır. Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait diğer tiplerde ise
20 – 26 Mart tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenme tarihleri ise 2003
yılında 1 – 12 Nisan, 2004 yılında 8 – 22 Mart tarihleri arasında ve 2005 yılında da
30 Mart’ta gerçekleşmiştir (Çizelge 4.13).
Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinin
Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani
badem tiplerinden yaklaşık 25 gün önce ilk ve tam çiçeklenmeye erişmiştir. Bu
yabani badem tiplerinin ilk ve tam çiçeklenmeye erken erişmelerinin nedeni ise
Gaziantep ve Şanlıurfa illerinin Konya, Nevşehir ve Niğde’ye göre daha sıcak bir
iklime sahip olması olarak açıklanabilir. Nitekim ülkemizde ve badem yetiştiriciliği
yapılan bazı ülkelerde yapılan çalışmalarda, bademlerin çiçeklenme zamanı ve
sürelerinin tiplere, çeşitlere ve ekolojilere göre önemli farklılıklar gösterdiği
bildirilmiştir (Dokuzoğuz ve Gülcan, 1979; Kester ve Asay, 1975; Soodan ve ark.,
1992).
Gaziantep ilinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerin ilk
ve tam çiçeklenmeye erişme tarihleri Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait
yabani badem tiplerinden 4 gün erken gerçekleşmiştir. Bununla birlikte bazı
Amygdalus turcomenica Lincz. tiplerinin Amygdalus orientalis Mill. tipleriyle aynı
zamanda veya daha erken ilk ve tam çiçeklenme göstermiştir. Şanlıurfa Birecik
ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerin ilk ve tam
çiçeklenmeye erişme tarihleri Amygdalus turcomenica Lincz.türüne ait yabani badem
tiplerinden 10 gün erken gerçekleşmiştir. Çiçeklenme zamanlarına ilişkin
bulgularımız Ak ve ark. (1998), Amygdalus orientalis Mill. türünün Amygdalus
turcomenica Lincz. türüne göre daha erken ilk çiçeklenmeye ve tam çiçeklenmeye
eriştiği bilgisini desteklemiştir.
Çiçek oluşum yeri Konya Ereğli ve Niğde’den seçilen yabani badem
tiplerinin tamında karışık yapılar olarak belirlenirken (Çizelge 4.1 ve 4.7), Nevşehir
249
Safder BAYAZİT
Göremeden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek oluşum yerleri olarak karışık
yapıların yanı sıra spur ve yıllık dallara da rastlanmıştır (Çizelge 4.4).
Gaziantep ilinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne ait yabani badem
tiplerinde çiçek oluşum yeri büyük oranda yıllık dallar olarak gözlemlenirken, 1 tipte
karışık yapılar, 1 tipte de spur yapılar çiçek oluşum yeri olarak saptanmıştır (Çizelge
4.10). Amygdalus turcomenica Lincz. türünde ise çiçek oluşum yeri tiplerin çoğunda
dikenler olarak saptanmıştır. Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus
orientalis Mill. türüne ait yabani badem tiplerinin tamamında çiçek oluşum yeri
yıllık dallar olarak gözlemlenirken, Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait yabani
badem tiplerinde ise dikenler olarak gözlemlenmiştir (Çizelge 4.13). Gaziantep ve
Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen yabani badem türlerinde çiçek oluşum yerlerine
ilişkin gözlem sonuçları uyumlu bulunmuştur. Her iki merkezden seçilen türüne ait
yabani badem tiplerinde çiçek oluşum yeri İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani
badem tiplerinden elde edilen sonuçlarla da örtüşmüştür.
Çiçek iriliği denemede yer alan yabani badem tiplerinin tamamında
denemenin 3 yılında da benzer şekilde gözlemlenmiş, yıllara göre fark
görülmemiştir. Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek
irilikleri normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü ile 1/ 5’i (Çizelge 4.2), Nevşehir
Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde 1/3’ü ile 3/4’ü arasında (Çizelge 4.5),
Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerde normal badem çiçeği iriliğinin 1/3’ü ile 1/4’ü
arasında değişmiştir (Çizelge 4.8). Çiçek irilikleri açısından Konya Ereğli ve Niğde
Ulukışla’dan seçilen yabani badem tipleri benzerlik göstermiştir. Buna karşılık
Nevşehir Göreme’de Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin çiçeklerinin daha
iri oldukları saptanmıştır. Bu badem tipleri morfolojik özellikleri bakımından kültür
bademlerine yakın özellik göstermektedir. Çiçek iriliklerinin de kültür bademi çiçek
iriliğine yakın olması beklenilen bir sonuçtur.
tiplerinde çiçek irilikleri normal badem çiçeği iriliğinin 1/4’ü ile 3/4’ü arasında
değişirken, Amygdalus turcomenica Lincz. türünde ise çiçek irilikleri normal badem
çiçeği iriliğinin 1/4'ü kadar olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.11).
250
Safder BAYAZİT
Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus turcomenica Lincz. türünde
çiçek irilikleri normal badem çiçeği iriliğinin 1/4'ü kadar olduğu belirlenmiştir. Elde
edilen bu sonuç Gaziantep ilinden seçilen tiplerden elde edilen sonuçlarla aynı
olmuştur. Bu bölgeden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne ait yabani badem
tiplerinde ise çiçek iriliği normal badem çiçeği iriliğinin 1/2'si ile normal badem
çiçeği iriliği (Birecik Tip 3) arasında değişmiştir (Çizelge 4.14). Normal çiçek
iriliğine sahip olan Tip 3, Göreme açık hava müzesi içerisinde yer alan tiplerle
morfolojik özellikler bakımından da benzerlik göstermiştir. Amygdalus orientalis
Mill. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinde çiçek irilikleri İç Anadolu
Bölgesi’nden seçilen
yabani badem tiplerinin çiçek iriliklerine
daha yakın
bulunmuştur.
Denemede kullanılan yabani badem tiplerinde çiçek iriliklerinde olduğu
şekilde çiçek taç yaprak renklerinde de yıllara göre değişiklik gözlenmemiştir. Konya
Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri beyaz ve
pembe arasında değişmiştir. Tiplerin çoğunda çiçek taç yaprak renkleri açık pembe
olarak saptanmıştır (Çizelge 4.2). Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem
tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri beyaz ve pembe arasında değişmiş (Çizelge 4.5)
ve tiplerin çoğunun çiçek taç yaprak renkleri açık pembe ve beyaz olarak
saptanmıştır. Açık Hava Müzesi içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin çoğunda
çiçek taç yaprak renkleri beyaz olarak gözlemlenmiştir. Niğde Ulukışla’dan seçilen
tiplerde taç yaprak rengi beyaz ve pembe olan 2 tip bulunurken, 8 tipte çiçek taç
yaprak renkleri açık pembe olarak belirlenmiştir. İç Anadolu Bölgesi’nde yetişen
yabani badem tiplerinin çiçek taç yaprak renklerinin açık pembe olması dikkat
çekmiştir (Çizelge 4.8).
tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri açık pembe ve beyaz olarak gözlemlenmiştir. Bu
üre ait tiplerde çiçek taç yaprak renklerinin genelde beyaz olması dikkat çekmiştir.
Aynı bölgeden seçilen Amygdalus turcomenica Lincz. türünde ise çiçek taç yaprak
renkleri açık pembe ve pembe olarak saptanmış, tiplerin çoğunda ise pembe olmuştur
(Çizelge 4.11). Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill. türüne
ait yabani badem tiplerinde ise çiçek taç yaprak renkleri beyaz olarak gözlemlenmiş
251
Safder BAYAZİT
(Çizelge 4.14) ve Gaziantep ilinde bu türe ait bitkilerden elde edilen sonuçlarla
uyumlu bulunmuştur.
Amygdalus turcomenica Lincz. türünde ise çiçek taç yaprak renkleri açık
pembe ve pembe olarak gerçeklemiş ve açık pembe taç yaprak rengine sahip tiplerin
yoğunlukta olduğu görülmüştür. Bu sonuçlar Gaziantep ili sonuçları ile paralellik
gösterse de bire bir uyum görülmemiştir. Bununla birlikte Amygdalus orientalis
Mill. türüne ait yabani badem tiplerinde çiçek taç yaprak renkleri İç Anadolu
Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinden gözlemlenen çiçek taç yarak renkleri
ile uyumlu bulunmuştur.
Diğer yandan Amygdalus orientalis Mill. türüne ait yabani badem tiplerinde
çiçek iriliği, çiçek taç yaprak renkleri, çiçek oluşum yerleri gibi gözlem sonuçlarının
İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinden elde edilen sonuçlarla
uyumlu olması İç Anadolu bölgesi’nde doğal olarak yetişen yabani badem tiplerinin
de Amygdalus orientalis Mill. türüne ait olabileceğini düşündürmüştür. Nitekim
Browicz ve Zielinski (1984), Amygdalus orientalis Mill. türünün Güney ve Orta
Anadolu’da yayılım gösterdiğini bildirmişlerdir.
Konya Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde 1 tipte
tomurcuklarda çift çiçek oluşumu orta oranda gerçekleşirken, diğer tiplerin
tamamında az olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.3). Nevşehir Göreme’den seçilen 2
tipte tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna orta diğerlerinde ise az oranda rastlanmıştır
(Çizelge 4.6). Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerin tamamında bu oran yıllara göre
değişiklik göstermiş ve 2003 ve 2004 yılı gözlemlerinde 1 tipte, 2005 yılı
gözlemlerinde de 4 tipte tomurcuklarda çift çiçek oluşumuna rastlanmazken, diğer
tiplerde bu oran az olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.9).
Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus turcomenica
Lincz. ve Amygdalus orientalis Mill. türüne ait 1’er tipte bu oran orta olarak
gözlemlenirken diğer yabani badem tiplerinde de bu oran az olarak gerçekleşmiştir
(Çizelge 4.12 ve Çizelge 4.15). Tomurcuklarda çift çiçek oluşumu yabani badem
tiplerinin tanımlanması ve gruplandırılması için yeterli olmamıştır.
5 ilden seçilen ve denemede kullanılan yabani badem tiplerinin tamamında
bir çiçekteki dişi organ sayısı 1 olarak gerçekleşmiştir. Tomurcuklarda çift çiçek
252
Safder BAYAZİT
oluşumu özelliğinin sonuçlarında olduğu şekilde yabani badem tiplerinin
tanımlanmasında bir çiçekteki dişi organ sayısı sonuçları da yeterli olmamıştır.
Denemde yer alan yabani badem tiplerinde iç badem olgunlaşma tarihlerinin
ekolojik bölgelere ve yabani badem türlerine göre değiştiği görülmüştür. 2003 ve
2005 yıllarında iç badem olgunlaşma zamanı Amygdalus orientalis Mill. türüne ait
badem tiplerinde Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait olan badem tiplerinden
daha erken önce gerçekleşmiştir. Aynı ekolojik koşullarda yetişiyor olmaları
Amygdalus orientalis Mill. türünün Amygdalus turcomenica Lincz. türüne göre daha
erkenci olduğunu göstermektedir. İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem
tiplerinin ise bu 2 türden 10 ile 20 gün arası bir geççiliği olduğu görülmüştür
(Çizelge 4.16). Bu zaman farkı badem genotiplerinden daha ziyade, ekolojinin
meyve olgunlaşma zamanına etkisini göstermektedir. Ayrıca bu bölgeden seçilen
AHM tip 5’in tiplerin tamamından daha geç meyvelerini olgunlaştırması ve geç
çiçeklenmesi bu tipin geççilik özelliğini netleştirmektedir.
4.2.2. Morfolojik Özellikler
Konya - Ereğli, Nevşehir - Göreme ve Niğde - Ulukışla ilçelerinden seçilen
yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri yıllara göre değişiklik göstermiştir. Konya
Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri 2003 yılı ölçümlerinde
80.00 cm ile 160.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç yükseklikleri
ortalaması 117.57 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde taç yükseklikleri
60.00 cm ile 160.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 60.00 cm ile 157.00 cm
arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 2004 ve 2005
yıllarında sırasıyla 115.29 cm ve 112.57 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.43).
Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri 2003
ve 2004 yıllarında 85.00 cm ile 290.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç
yükseklikleri ortalaması ise sırasıyla 187.52 cm ve 189.43 cm olarak gerçekleşmiştir.
2005 yılı ölçümlerinde de 65.00 cm ile 285.00 cm arasında dağılım göstermiş ve
seçilen tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 184.50 cm olmuştur (Çizelge 4.43).
Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde taç yükseklikleri 2003
yılı ölçümlerinde 110.00 cm ile 210.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç
253
Safder BAYAZİT
yükseklikleri ortalaması 150.00 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde
taç yükseklikleri 115.00 cm ile 220.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 110.00 cm
ile 210.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması
2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 157.10 cm ve 144.64 cm olarak ölçülmüştür
(Çizelge 4.43).
İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinde Nevşehir
Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinin Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan
seçilenlere oranla daha yüksek taç oluşturdukları görülmüştür. Minimum taç
yüksekliği değerleri arasında 25 cm’lik bir fark görülürken, maksimum taç
yüksekliği değerleri arasında bu farkın yıllara göre değişmekle birlikte arttığı ve 80
cm olduğu görülmüştür. Bu yabani badem tiplerinin benzer ekolojilerde yetişmesine
rağmen Göreme’den seçilenlerin daha yüksek taçlı olmasının nedeni Açık Hava
Müzesi içerisinden seçilen yabani badem tiplerinin çevre düzenlemesi amacıyla
sulanması ve budanmasının yanında, yabani badem tipleri ile Prunus cinsi içerisinde
yer alan diğer türlerin melezi olma olasılığıdır.
Gaziantep 1. grupta (Amygdalus orientalis Mill.) yer alan yabani badem
tiplerinde taç yükseklikleri 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde 200.00 cm ile 360.00 cm
arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 268.57 ile 285.71
cm olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de 250.00 cm ile 380.00 cm
arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 296.66 cm olarak
belirlenmiştir. Aynı türe ait yabani badem tiplerinin bulunduğu Birecik 1.Grupta
2003 yılı ölçümlerinde 175.00 cm ile 210.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin
taç yükseklikleri ortalaması 196.25 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde
2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 195.00 cm ve 183.33 cm olarak saptanmıştır. Aynı
türe ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde taç yüksekliği değerleri
daha düşük bulunmuştur (Çizelge 4.43). Denisov, (1988), Kester ve ark. (1990),
Browicz ve Zielinski, (1984) ve Browicz ve Zohary (1996) Amygdalus orientalis
Mill. türünün 1-2 m taç yüksekliği oluşturduğunu bu yüksekliği bazen 3 m
olabildiğini bildirmişlerdir. Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla ve Şanlıurfa Birecik’ten
254
Safder BAYAZİT
elde edilen sonuçlar bu bilgileri desteklerken, diğer merkezlerden elde edilen
verilerin yüksek oluşu dikkat çekmiştir.
Gaziantep 2. grupta (Amygdalus turcomenica Lincz.) yer alan yabani badem
tiplerinde taç yükseklikleri 2003 yılı ölçümlerinde 120.00 cm ile 240.00 cm arasında
değişmiş ve seçilen tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 164.38 cm olarak
gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 130.00 cm ile 240.00 cm, 2005 yılı
ölçümlerinde 130.00 cm ile 230.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç
yükseklikleri ortalaması bu yıllarda sırasıyla 168.50 cm ve 161.67 cm olarak
belirlenmiştir. Aynı türe ait yabani badem tiplerinin bulunduğu Birecik 2.Grupta
taç yükseklikleri ortalaması 136.25 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde
taç yükseklikleri 80.00 cm ile 174.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 76.00 cm ile
170.00 cm arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.43). Tiplerin taç yükseklikleri
ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 143.50 cm ve 140.50 cm olarak
saptanmıştır. Aynı türe ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde taç
yüksekliği değerleri Gaziantep ilinden seçilenlerden daha düşük bulunmuştur.
Taç genişliği Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden
seçilen yabani badem tiplerinde taç yüksekliklerinde olduğu şekilde taç genişlikleri
de yıllara göre değişiklik göstermiştir. Konya Ereğli’den seçilen yabani badem
tiplerinde taç genişlikleri 2003 yılı ölçümlerinde 100.00 cm ile 260.00 cm arasında
değişmiş ve seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 177.57 cm olarak
gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde taç genişlikleri 110.00 cm ile 290.00 cm ve
2005 yılı ölçümlerinde de 110.00 cm ile 300.00 cm arasında dağılım göstermiştir.
Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 192.86 cm ve
187.86 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.43).
Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde taç genişlikleri 2003
yılı ölçümlerinde 130.00 cm ile 420.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç
genişlikleri ortalaması 217.62 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde taç
genişlikleri 120.00 cm ile 440.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 100.00 cm ile
300.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 2004
ve 2005 yıllarında sırasıyla 220.00 cm ve 210.65 cm olarak ölçülmüştür. Denemenin
255
Safder BAYAZİT
3. yılında maksimum değerdeki bu ciddi düşüşün nedeni bölgenin turistik merkez
olması ve bu yabani badem tipinin gezi yolları üzerinde olması nedeniyle görevliler
tarafından kesilmesidir (Çizelge 4.43).
Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde taç genişlikleri 2003 yılı
ölçümlerinde 130.00 cm ile 260.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç
yükseklikleri ortalaması 200.91 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde
2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 204.64 cm ve 168.18 cm olarak ölçülmüştür
(Çizelge 4.43).
İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem tiplerinde Nevşehir
seçilenlere oranla taç genişliklerinin daha fazla olduğu görülmüştür.
tiplerinde taç genişlikleri 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde 220.00 cm ile 560.00 cm
olarak gerçeklemiştir. Seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 404.29 ile 405.71
cm olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde de 280.00 cm ile 550.00 cm
arasında dağılım göstermiştir. Ortalama taç genişliği ise 388.33 cm olarak
belirlenmiştir (Çizelge 4.43). Aynı türe ait yabani badem tiplerinin bulunduğu
Birecik 1.Grupta 2003 yılı ölçümlerinde 210.00 cm ile 390.00 cm arasında değişmiş
ve seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 275.00 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004
yılı ölçümlerinde taç genişlikleri 230.00 cm ile 390.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde
de 240.00 cm ile 310.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç genişlikleri
ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 290.00 cm ve 266.67 cm olarak
saptanmıştır. Aynı türe ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde taç
genişliği değerleri daha düşük bulunmuştur (Çizelge 4.43).
tiplerinde taç genişlikleri 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde 160.00 cm ile 510.00 cm
arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalamaları aynı yıllarda 303.75
cm ve 311.25 cm olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde 160.00 cm ile
370.00 cm arasında değişmiştir. 2005 yılı ölçümlerinde yabani badem tiplerinin
256
Safder BAYAZİT
ortalama taç genişlikleri ise 236.67 cm olmuştur. Birecik 2.Grupta 2003 yılı
ölçümlerinde 120.00 cm ile 290.00 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç
genişlikleri ortalaması 190.00 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde taç
yükseklikleri 120.00 cm ile 280.00 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 130.00 cm ile
290.00 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması 2004
ve 2005 yıllarında sırasıyla 192.50 cm ve 220.50 cm olarak saptanmıştır. Aynı türe
ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde taç genişliği değerleri daha
düşük bulunmuştur (Çizelge 4.43).
Yıllara göre taç yüksekliği ve taç genişliği değerlerinde beklenmedik şekilde
düşüşlere de rastlanmıştır. Önemsiz sayılabilecek bu düşüşlerin nedeni ölçüm yapılan
zeminde meydana gelen değişmeler, değişik etkenler tarafından dalların kırılması
gibi nedenlerdir.
Ocaktaki gövde adedi seçilen her yabani badem tipinde değişiklik
göstermesine karşılık, gövde adetlerinde yıllara göre değişiklik görülmemiştir.
Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani
badem tiplerinde ocaklardaki gövde adedi sırasıyla 1-10, 1-18 ve 1-3 arasında
değişmiştir. Bu merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinde ocaklardaki ortalama
gövde adetleri sırasıyla 4, 4 ve 2 olmuştur (Çizelge 4.43).
tiplerinde ocaktaki gövde adedi 2003 ve 2004 yılı ölçümlerinde 1 ile 17 arasında
değişmiş, seçilen tiplerin gövde adedi ortalamaları ise 10 olarak gerçeklemiştir. Aynı
türe ait yabani badem tiplerinin yer aldığı Birecik 1. grupta gövde adetleri 4 ile 13
arasında değişmiş, tiplerdeki gövde adetleri ortalaması 8 olmuştur (Çizelge 4.43).
tiplerinde gövde adetleri 4 ile 50 adet arasında değişmiştir. Bu grupta yer alan yabani
badem tiplerinin gövde adedi ortalamaları ise 25 olmuştur. Aynı türe ait Birecik
2.grupta yer alan yabani badem tiplerinde gövde adetleri 10 ile 17 arasında değişmiş
ve seçilen tiplerin ortalama gövde adedi sayısı 13 olarak gerçekleşmiştir (Çizelge
4.43).
İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde ocaklardaki gövde
adedi Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan Gaziantep 1. grup ve
257
Safder BAYAZİT
Birecik 1. grup ta bulunan yabani badem tiplerinden elde edilen gövde adetlerinden
çok düşük gerçekleşmiştir (Çizelge 4.43).
Bununla birlikte Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait yabani badem
tiplerinin yer aldığı Gaziantep 2. grup ve Birecik 2. grupta ise ortalama gövde
adetleri 25 ve 13 olarak belirlenmiştir. Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait
yabani badem tiplerinin gövde sayılarının daha fazla olduğu görülmüştür.
Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden seçilen
yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti minimum 3 (düşük) ve maksimum 7 (yüksek)
arasında değişmiştir. Bu merkezlerden seçilen yabani badem tiplerinin ağaç kuvveti
ortalamaları sırasıyla 4.28, 5.48 ve 5.73 olarak belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar
değerlendirildiğinde Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde ağaç kuvveti
diğer 2 merkezden seçilenlere göre daha düşük olmuştur (Çizelge 4.44).
Gaziantep ve Birecik 1. grupta bulunan ve Amygdalus orientalis Mill. türüne
ait yabani badem tiplerinde ise ağaç kuvveti 5 (orta) ile (7) yüksek arasında değişmiş
ve bu grupta yer alan tiplerin ortalama ağaç kuvvetleri 6.70 ve 6.50 olarak
gerçekleşmiştir. Gaziantep ve Birecik 2. grupta bulunan ve Amygdalus turcomenica
Lincz. türüne ait yabani badem tiplerinde ise ağaç kuvveti 3 (düşük) ile 7 (yüksek)
arasında değişmiş ve bu grupta yer alan tiplerin ortalama ağaç kuvvetleri 5.75 ve
5.50 olarak gerçekleşmiştir. Sonuçlardan da görüleceği gibi Amygdalus orientalis
Mill. türüne ait yabani badem tiplerinin Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait
yabani badem tiplerinden daha kuvvetli ağaçlar oluşturduğu saptanmıştır (Çizelge
4.44). Nitekim Ak ve ark.(1998), Amygdalus orientalis Mill. türünün yarı bodur
olmasına karşın, Amygdalus turcomenica Lincz. türünün tam bodur olduğunu
bildirmiştir. Ayrıca Gaziantep ve Birecik 1. grupta bulunan ve Amygdalus orientalis
Mill. türüne ait yabani badem tiplerinde gözlemlenen ağaç kuvveti değerlerinin
Browicz ve Zielinski’nin (1984) Amygdalus orientalis Mill. olduğunu bildirdiği
Orta Anadolu’da yetişen yabani badem tiplerinin ağaç kuvvetlerinden daha yüksek
olması dikkat çekmiştir.
2 yıl süre ile gerçekleştirilen gövde kalınlığı ölçümlerinde yabani badem
tiplerine ve yıllara göre değişiklikler gözlenmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde Konya
Ereğli’den seçilen tiplerde bu değer 15.94 mm ile 100.00 mm arasında dağılım
258
Safder BAYAZİT
göstermiş ve bu merkezden seçilen ve denememizde kullanılan 14 adet yabani badem
tipinde gövde kalınlığı ortalaması 35.12 mm olmuştur. 2005 yılı ölçümlerinde ise bu
değerler minimum 15.95 mm ile 117.00 mm arasında gerçeklemiş ve ortalaması ise
39.98 mm olmuştur (Çizelge 4.44).
Konya Ereğli ile benzer ekolojiye sahip olan Nevşehir Göreme’den seçilen
yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları 2004 yılında minimum değer 20.00 mm
ve maksimum değer 109.00 mm ve gövde kalınlığı ortalaması 63.43 mm olarak
ölçülmüştür. Bu merkezden seçile tiplerde 2005 yılı ölçüm sonuçları ise 23.63 mm
ile 110.27 mm arasında değişmiştir. Denemde kullanılan tiplerde gövde kalınlığı
ortalaması 65.34 mm olmuştur (Çizelge 4.44).
Niğde Ulukışla ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları
2004 yılında 36.00 – 98.00 mm, 2005 yılında 36.60 – 98.72 mm arasında değişmiş ve
denemede kullanılan yabani badem tiplerinin gövde kalınlığı ortalamaları 2004 ve
2005 yıllarında sırasıyla 58.56 mm ve 60.12 mm olmuştur (Çizelge 4.44).
Gaziantep ve Birecik 1. grupta (Amygdalus orientalis Mill.) yer alan yabani
badem tiplerinde gövde kalınlıkları 2004 yılı ölçümlerinde 38.70 – 300.0 mm ve
14.98 – 43.45 mm arasında gerçekleşmiştir. Tiplerin gövde kalınlığı ortalaması ise
96.2 mm ve 34.82 mm olmuştur. 2005 yılı ölçümlerinde 45.72 – 300.0 mm ile 15.13
– 46.12 mm arasında gerçekleşmiştir. Ortalama değerler ise 108.74 mm ve 43. 17
mm olmuştur (Çizelge 4.43). Birecik ilçesinden seçilen Amygdalus orientalis Mill.
türüne ait bitkilerde gövde kalınlıklarının Gaziantep ilinden seçilenlerden çok düşük
olduğu görülmüştür.
Gaziantep ve Birecik 2. grupta bulunan ve Amygdalus turcomenica Lincz.
türüne ait yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları ise 2004 yılı ölçümlerinde
14.36 – 41.00 mm ve 11.27 – 21.09 mm arasında dağılım göstermiştir. Bu tür
içerisinden seçilen tiplerde ise gövde kalınlığı ortalaması 21.85 mm ve 16.92 mm
olarak gerçeklemiştir. 2005 yılı ölçümlerinde gövde kalınlıkları 13.66 – 41.00 mm
ve 15.39 – 23.79 mm arasında olmuştur. Gövde kalınlıkları ortalaması ise 23.51 mm
ile 18.75 mm olmuştur (Çizelge 4.44). Amygdalus orientalis Mill. türüne ait
bitkilerde olduğu şekilde, Birecik’ten seçilen Amygdalus turcomenica Lincz. türüne
259
Safder BAYAZİT
ait yabani badem tiplerinde de gövde kalınlıklarının Gaziantep ilinden seçilenlerden
düşük olması ekolojik özelliklerin etkili olduğunu vurgulamıştır
Yapılan deneme sonucunda gövde kalınlıklarının ocaktaki gövde adedi ile
ilişkili olmadığı da görülmüştür. Bununla birlikte özellikle Gaziantep 1. grupta yer
alan (Amygdalus orientalis Mill.) yabani badem tiplerinde gövde kalınlıklarının
yüksek oluşu dikkat çekmiştir. Nevşehir Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinden
seçilen yabani badem tiplerinde gövde kalınlıkları birbirlerine yakın bulunurken,
Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinin gövde kalınlığı ortalaması daha
düşük bulunmuştur.
Ocakların dallanma durumu İç Anadolu’dan seçilen yabani badem tiplerinde
3 (seyrek) ile 7 (sık) arasında değişmiştir. 2003 yılı gözlemlerinde Konya Ereğli’den
seçilen tiplerde dallanma durumu 4.86, Nevşehir Göreme’den seçilen tiplerde 5.30 ve
Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerde 4.64 olarak belirlenmiştir. 2004 yılı ortalaması
4.86, 5.29 ve 5.18 2005 yılı ortalaması ise 4.86, 5.00 ve 5.10 olmuştur. Elde edilen
bu sonuçlar ışığında bu merkezlerden seçilen tiplerin orta (5) yoğunlukta bir
dallanma gösterdikleri belirlenmiştir. Bu sonuçlar Birecik 1. gruptan elde edilen
sonuçlarla uyumlu bulunurken, Gaziantep 1. gruptan elde edilen sonuçlardan düşük
olmuştur (Çizelge 4.44).
Gaziantep ve Birecik 1. grupta (Amygdalus orientalis Mill.) yer alan yabani
badem tiplerinde denemenin 3 yılında da dallanma durumu 5 (orta) ve 7 (sık)
arasında değişmiştir. Bu grupta yer alan yabani badem tiplerinin ortalama dallanma
durumu yıllara göre 6.43, 6.70 ve 6.50 olarak saptanmıştır. Bu türe ait bitkilerin
bulunduğu Birecik 1. grupta ise dallanma durumu 2003 ve 2004 yılı gözlemlerinde 3
(seyrek) ve 7 (sık) arasında değişirken tiplerin ortalama dallanma durumları bu
yıllarda 5.50 olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı gözlemlerinde ise üzerinde çalışılan
yabani badem tiplerinde dallanmanın 5 (orta) ile 7 (sık) arasında değiştiği
görülmüştür. Bu yılda dallanma durumuna ilişkin gözlemlerin ortalaması ise 5.66
olarak gerçekleşmiştir. Yıllara göre ocak dallanma durumunda önemli bir farklılık
görülmezken, Gaziantep ve Birecik’ten seçilen tiplerde gözlem sonuçları farklı
olmuştur.
260
Safder BAYAZİT
Gaziantep ve Birecik 2. grupta (Amygdalus turcomenica Lincz.) yer alan
yabani badem tiplerinde dallanma durumunun belirlenmesi amacıyla yapılan gözlem
sonuçlarında da yıllara göre küçük farklılıklar görülmüştür. Gaziantep 2. grupta
dallanma durumu 2003 ve 2004 yılı gözlemlerinde aynı olmuştur. Tiplerde dallanma
5 (orta) ve 7 (sık) arasında değişmiş, ortalama ise 6.75 olarak gerçekleşmiştir. 2005
yılı gözlemleri de 2003 ve 2004 yılı gözlemlerini desteklemiş, tiplerin dallanma
durumu ortalaması 6.33 olarak gerçekleşmiştir(Çizelge 4.44).
Birecik 2. grupta dallanma denemenin 3 yılında da 5 (orta) ve 7 (sık) arasında
değişmiş ve tiplerden belirlenen ortala dallanma sıklığı 2003 yılında 6.50, 2004 ve
2005 yılı gözlemlerinde de 6.00 olarak belirlenmiştir. Bu türe ait bitkilerde dallarının
dikenli olması daha sık dallanma görünümünü verse de yapılan gözlemlerde
dallanma durumlarının Amygdalus orientalis Mill. ile benzer olduğunu ortaya
koymuştur. Bununla birlikte yıllık dal oluşumunun ve uzunluğunun, yapraklanmanın
sık ve seyrek oluşunun ve bitkilerde gözlem zamanının yabani badem tiplerinde
dallanma durumunun belirlenmesinde etkili olduğu belirlenmiştir. Nitekim gözlem
sonuçlarında yıllara göre görülen küçük farklılıklarda bunun sonucu olarak ortaya
çıkmıştır.
Yıllık dal uzunluğu sonuçları yabani badem tiplerine ve yıllara göre
değişiklik göstermiştir. Tiplerin tamamından 2003 ve 2004 yıllarında elde edilen
sonuçlar uyumlu olurken, 2005 yılı sonuçları daha düşük gerçekleşmiştir. Nevşehir
Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde denemenin 3 yılında yıllık dal uzunluğu
ortalamalarının (8.31 cm, 8.34 cm ve 6.83 cm), Konya Ereğli (4.87 cm, 4.12 cm ve
3.93 cm) ve Niğde Ulukışla’dan (4.31cm, 4.20 cm ve 2.36 cm) seçilen tiplere göre
daha fazla olduğu görülmüştür (Çizelge 4.45). Nevşehir’den seçilen yabani badem
genotiplerinden elde edilen yıllık dal uzunluğu ortalamalarının yüksek olasının
nedeni ise Açık Hava Müzesi içerisinde bulunan bitkilerin melez bireyler olma
olasılığı ve çevre düzenlenmesi gerekçesi ile budanması ve sulanmasıdır.
Gaziantep 1. grupta yer alan (Amygdalus orientalis Mill.) yabani badem
tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalaması 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde
sırasıyla 16.33 cm, 15.30 cm ve 12.28 cm, aynı türe ait Birecik 1. grupta yer alan
yabani badem tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalaması ise sırasıyla 19.45 cm, 14.30
261
Safder BAYAZİT
cm ve 10.93 cm olarak gerçekleşmiştir. Elde edilen sonuçların yıllara göre bir düşüş
gösterdiği ancak her iki merkezden seçilen tiplerde bu ölçüm sonuçlarının uyumlu
olduğu görülmüştür. Bununla birlikte bu sonuçlar İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen
tiplerden elde edilen değerlere göre daha yüksek olmuştur.
Gaziantep 2. grupta yer alan (Amygdalus turcomenica Lincz.) yabani badem
tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalaması 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde
sırasıyla 15.57 cm, 16.51 cm ve 14.89 cm, aynı türe ait Birecik 2. grupta yer alan
yabani badem tiplerinin yıllık dal uzunluğu ortalaması ise sırasıyla 13.65 cm, 14.30
cm ve 8.82 cm olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.45). Elde edilen sonuçlar her iki
merkezden seçilen yabani badem tiplerinde tam bir uyum göstermese de yakın
sayılabilecek değerler olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca Amygdalus orientalis Mill. ve
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerin yıllık dal uzunluğu
ortalamaların benzerliği de dikkat çekmiştir.
Yıllık dallarda antosiyanin birikimi tiplere ve yıllara göre değişiklik
göstermiştir. İç Anadolu bölgesinden seçilen tiplerde yapılan gözlemlerde yıllık
dallardaki antosiyanin birikiminin düşük olduğu ve bazı tiplerdeki yıllık dallarda hiç
antosiyanin
birikimi
gerçekleşmediği
görülmüştür.
Bu
tiplerde
denemenin
yürütüldüğü 3 yılda da antosiyanin birikimi 3’ün (az) altında gerçekleşmiş ve Konya
Ereğli ilçesinden seçilen yabani badem tiplerinde diğer 2 merkezden seçilenlere
nazaran daha düşük olmuştur (Çizelge 4.45).
Benzer şekilde Gaziantep 1. grupta yer alan (Amygdalus orientalis Mill.)
yabani badem tiplerinin yıllık dal rengi 4.14, 2.14 ve 3.66, aynı türe ait Birecik 1.
grupta yer alan yabani badem tiplerinin yıllık dal rengi ortalaması ise sırasıyla 0.75,
0.75 ve 1.0 olarak gerçekleşmiş ve sonuçlar arasında uyum görülmemiştir. Buna
karşılık Birecik 1. gruptan elde edilen değerler Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan
elde edilen değerlerle daha yakın olmuştur. Ayrıca Gaziantep ve Birecik 2. grupta (A.
turcomenica) yer alan tiplerde yıllık dallardaki antosiyanin birikimi denemenin 3
yılında da benzer şekilde gözlemlenmiştir. Bu değerlerin ortalaması Gaziantep 2.
grupta 6.75 ve Birecik 2. grupta 7.0 olarak gerçeklemiştir (Çizelge 4.45). Elde edilen
bu değerler bu türün yıllık dallarında antosiyanin birikiminin yüksek olduğunu
262
Safder BAYAZİT
vurgulamıştır. Bu özellik Amygdalus turcomenica Lincz. türünün tanımlanmasında
kullanılabilecek net özellik olmuştur.
Yıllık dallardaki yaprak sayısı tiplere göre değişiklik gösterdiği gibi, yıllara
göre de değişmiştir. Bu özelliğe ilişkin ölçüm sonuçları da İç Anadolu Bölgesinden
seçilen yabani badem tiplerinde düşük gerçekleşmiştir. Konya Ereğli’den seçilen
tiplerde yıllık dallardaki ortalama yaprak sayısı 2003, 2004 ve 2005 yıllarında
sırasıyla 8, 9 ve 9 adet yaprak/yıllık dal, Nevşehir Göremeden seçilen tiplerde 11, 16
ve 12 adet yaprak/yıllık dal ve Niğde Ulukışla’dan seçilen tiplerde de 10, 11 ve 8
adet yaprak/yıllık dal olarak gerçekleşmiştir. Bu değerlerin Gaziantep ve Birecik 1.
grupta (Amygdalus orientalis Mill.) yer alan yabani badem tiplerinden elde edilen
sonuçlardan (19, 17, 21 adet yaprak/yıllık dal ve 20, 15, 15 adet yaprak/yıllık dal)
düşük olduğu görülmüştür (Çizelge 4.45).
Buna karşılık Gaziantep ve Birecik 2. grupta yer alan (A. turcomenica) yabani
badem tiplerinde yıllık dallardaki yaprak sayısı (95, 86, 90 adet yaprak/yıllık dal, 92,
90, 74 adet yaprak/yıllık dal) çok daha fazla saptanmıştır. Yıllık dallardaki
antosiyanin birikiminde olduğu şekilde yıllık dallardaki yaprak sayısının çok yüksek
olması da Amygdalus turcomenica Lincz. türünü tanımlayıcı bir diğer özellik olarak
Yaprak genişliği ölçüm sonuçları Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde
Ulukışla ilçelerinden seçilen yabani badem tiplerine ve yıllara göre değişmiştir.
Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde 2003 yılı ölçümlerinde yaprak eni
değerleri 0.37 cm ile 0.72 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak eni
ortalaması 0.51 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 0.39 cm ile 0.74
cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 0.47 cm ile 0.69 cm arasında dağılım göstermiştir.
Tiplerin yaprak eni ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 0.51 cm ve 0.55 cm
olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).
Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yaprak eni değerleri
yaprak eni ortalaması 0.89 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde yaprak
eni 0.46 cm ile 1.45 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 0.47 cm ile 1.39 cm arasında
263
Safder BAYAZİT
Tiplerin yaprak eni ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında
sırasıyla 0.81 cm ve 0.87 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).
Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yaprak eni 2003 yılı
ölçümlerinde 0.32 cm ile 0.52 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak eni
ortalaması 0.44 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde yaprak eni 0.33
cm ile 0.55 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 0.38 cm ile 0.51 cm arasında dağılım
göstermiştir. Tiplerin yaprak eni ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 0.43
cm ve 0.45 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).
İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde, Nevşehir
seçilenlere oranla yaprak eni değerlerinin daha fazla olduğu görülmüştür. Bu nedeni
ise Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin kültür bademlerine daha
yakın morfolojik özellik sergilemeleri, bu bölgedeki yabani badem tipleri ile kültür
bademlerinin (Prunus dulcis L) melezleri olma olasılığıdır.
tiplerinin yaprak eni ortalamaları 2003, 2004 ve 2005 1.10 cm, 1.19 cm ve 1.25 cm
olmuştur. Aynı türe ait yabani badem tiplerinin bulunduğu Birecik 1.Grupta bulunan
tiplerin yaprak eni ortalamaları yıllara göre 0.96 cm, 0.73 cm ve 0.89 cm olarak
gerçekleşmiştir (Çizelge 4.59). Talhouk ve ark. (2000), Lübnan’da yapmış oldukları
çalışmada Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerde yaprak genişliğinin 0.4 cm
- 0.7 cm arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Bu değerlerin elde etmiş olduğumuz
değerlerden düşük olduğu görülmektedir.
tiplerinde yaprak genişliği 2003 yılı ölçümlerinde 0.28 cm ile 0.54 cm arasında
değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak genişliği ortalamaları 0.40 cm olarak
gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 0.32 cm ile 0.54 cm arasında değişmiş ve
tiplerin yaprak eni ortalamaları 2003 yılı ortalaması ile aynı (0.40 cm) olmuştur.
2005 yılı ölçümlerinde ise yaprak genişlikleri 0.31 cm ile 0.69 cm arasında değişim
göstermiş ve tiplerin yaprak genişliği ortalaması 0.45 cm olmuştur. Birecik 2.Grupta
2003 yılı ölçümlerinde yaprak genişliği 0.24 cm ile 0.35 cm arasında değişmiş ve
seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 0.31 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı
264
Safder BAYAZİT
ölçümlerinde yaprak genişliği 0.23 cm ile 0.35 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 0.22
cm ile 0.35 cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin taç yükseklikleri ortalaması
2004 ve 2005 yıllarında 0.31 cm olarak saptanmıştır (Çizelge 4.59). Aynı türe ait
bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde yaprak genişliği değerleri daha
düşük bulunmuştur. Bununla birlikte bu türden elde edilen yaprak genişliği
değerlerinin Amygdalus orientalis Mill. türünden elde edilen değerlerden düşük
Yaprak uzunluğu ölçüm sonuçları denemede kullanılan yabani badem
tiplerinin tamamında tiplere ve yıllara göre değişmiştir. Konya Ereğli’den seçilen
yabani badem tiplerinde 2003 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu değerleri 0.88 cm
ile 1.81 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak uzunluğu ortalaması 1.45 cm
olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 0.83 cm ile 2.00 cm ve 2005 yılı
ölçümlerinde de 1.09 cm ile 2.10 cm arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.59).
Tiplerin yaprak uzunluğu ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 1.49 cm ve
1.59 cm olarak ölçülmüştür.
Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yaprak uzunluğu
değerleri 2003 yılı ölçümlerinde 1.57 cm ile 3.36 cm arasında değişmiş ve seçilen
tiplerin yaprak eni ortalaması 2.56 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde
yaprak uzunluğu 1.46 cm ile 3.68 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 1.45 cm ile 3.51
cm arasında dağılım göstermiştir. Tiplerin yaprak uzunluğu ortalaması 2004 ve 2005
yıllarında sırasıyla 2.33 cm ve 2.44 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59).
Niğde Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yaprak uzunluğu 2003
yılı ölçümlerinde 1.23 cm ile 1.62 cm arasında değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak eni
ortalaması 1.43 cm olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu
1.28 cm ile 1.63 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 1.24 cm ile 1.57 cm arasında
Tiplerin yaprak eni ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında
sırasıyla 1.47 cm ve 1.37 cm olarak ölçülmüştür (Çizelge 4.59). İç Anadolu
bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde Nevşehir Göreme’den seçilen yabani
badem tiplerinin Konya Ereğli ve Niğde Ulukışla’dan seçilenlere oranla yaprak
uzunluğu değerlerinin daha fazla olduğu görülmüştür. Bu nedeni ise Göreme Açık
Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin kültür bademlerine daha yakın morfolojik
265
Safder BAYAZİT
özellik sergilemeleri, bu bölgedeki yabani badem tipleri ile kültür bademlerinin
(Prunus dulcis L) melezleri olma olasılığıdır.
tiplerinin yaprak uzunluğu değerleri 2003 yılı ölçümlerinde 2.10 cm ile 3.03 cm,
2004 yılında 2.38 cm ile 3.12 cm ve 2005 yılı ölçümlerinde de 2.56 cm ile 3.31 cm
arasında değişmiştir. Yaprak uzunluğu ortalamaları ise 2003, 2004 ve 2005 yıllarında
sırasıyla 2.61 cm, 2.74 cm ve 2.94 cm olmuştur. Aynı türe ait yabani badem
tiplerinin bulunduğu Birecik 1.Grupta bulunan tiplerin yaprak uzunluğu 2003 yılı
ölçümlerinde 1.93 cm ile 4.0 cm, 2004 yılında 1.50 cm ile 3.69 cm ve 2005 yılı
ölçümlerinde de 1.80 cm ile 3.56 cm arasında değişmiştir. Yaprak uzunluğu
ortalamaları ise 2003, 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla 2.60 cm, 2.22 cm ve 2.68 cm
olmuştur (Çizelge 4.59). Talhouk ve ark. (2000), Lübnan’da yapmış oldukları
çalışmada Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerde yaprak uzunluğunun 1.3
cm – 2.5 cm arasında değiştiğini belirtmiştir. Amygdalus orientalis Mill. türüne ait
yapraklardan elde etmiş olduğumuz değerler, belirtilen değerlerden yüksek
bulunmuştur.
tiplerinde yaprak uzunluğu 2003 yılı ölçümlerinde 1.55 cm ile 2.44 cm arasında
değişmiş ve seçilen tiplerin yaprak uzunluğu ortalamaları 2.03 cm olarak
gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde 1.49 cm ile 2.14 cm arasında değişmiş ve
tiplerin yaprak eni ortalamaları 1.90 cm olmuştur. 2005 yılı ölçümlerinde ise yaprak
uzunluğu 1.78 cm ile 2.55 cm arasında değişim göstermiş ve tiplerin yaprak
uzunluğu ortalaması 2.12 cm olmuştur. Aynı türe ait badem tiplerinin bulunduğu
Birecik 2.Grupta 2003 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu 1.25 cm ile 2.32 cm
arasında değişmiş ve seçilen tiplerin taç genişlikleri ortalaması 1.86 cm olarak
gerçekleşmiştir. 2004 yılı ölçümlerinde yaprak uzunluğu 1.57 cm ile 1.91 cm ve
2005 yılı ölçümlerinde de 1.62 cm ile 2.34 cm arasında dağılım göstermiştir (Çizelge
4.58). Tiplerin yaprak uzunluğu ortalaması 2004 ve 2005 yıllarında 1.78 cm ve 1.98
cm olarak saptanmıştır. Aynı türe ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen
tiplerde yaprak uzunluğu değerleri daha düşük bulunmuştur.
266
Safder BAYAZİT
Yaprak sapı uzunluğu ölçüm sonuçları denemede kullanılan yabani badem
tiplerinin tamamında tiplere ve yıllara göre değişmiştir. Konya Ereğli’den seçilen
yabani badem tiplerinde 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde seçilen tiplerin yaprak
sapı uzunluğu ortalaması sırasıyla 0.33 cm, 0.26 cm ve 0.33 cm
olarak
gerçekleşmiştir. Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinde yaprak sapı
uzunluğu ortalaması ise yıllara göre 0.57 cm, 0.51 cm ve 0.57 cm olmuştur. Niğde
Ulukışla’dan seçilen yabani badem tiplerinde yaprak sapı uzunluğu ortalamaları
dayılarla göre değişiklik göstermiş ve sırasıyla 0.29 cm, 0.25 cm ve 0.27 cm
olmuştur (Çizelge 4.59). İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinde
Nevşehir Göreme’den seçilen yabani badem tiplerinin Konya Ereğli ve Niğde
Ulukışla’dan seçilenlere oranla yaprak sapı uzunluğu değerlerinin daha fazla olduğu
görülmüştür. Bu nedeni ise yaprak eni, yaprak boyu özelliklerinde de olduğu şekilde
Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen tiplerin kültür bademlerine daha yakın
morfolojik özellik sergilemeleri, bu bölgedeki yabani badem tipleri ile kültür
bademlerinin (Prunus dulcis L) melezleri olma olasılığıdır.
tiplerinin yaprak sapı uzunluğu ortalamaları 2003, 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla
0.30 cm, 0.25 cm ve 0.32 cm olarak belirlenmiştir. Aynı türe ait yabani badem
tiplerinin bulunduğu Birecik 1.Grupta
bulunan tiplerin yaprak sapı uzunluğu
ortalaması 0.41 cm, 0.40 cm ve 0.48 cm olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.59).
Birecik 1. gruptan elde edilen yaprak sapı uzunluğu değerlerinin yüksek olmasının
nedeni, Birecik Tip 3’ün kültür bademlerine çok benzemesi ve yaprak sapı
uzunluğunun yüksek oluşudur. Çünkü Birecik ilçesinden sadece 4 adet Amygdalus
orientalis Mill. tip denemede kullanılmış ve bu durum Birecik Tip 3’ün ortalamayı
yükseltmesine neden olmuştur. Yaprak sapına lişkin elde etmiş olduğumuz bu
değerler Talhouk ve ark. (2000) ın belirttiği 0.1 cm ve 0.5 cm’lik değerleri arasında
yer almıştır.
Gaziantep ve Birecik 2. grupta (Amygdalus turcomenica Lincz.) yer alan
yabani badem tiplerinde yaprak sapı uzunluğu ortalamaları yıllara göre değişiklik
göstermiştir. 2003, 2004 ve 2005 yılı ölçümlerinde Gaziantep 2. grupta yer alan
(Amygdalus turcomenica Lincz.) yabani badem tiplerinin yaprak sapı ortalamaları
267
Safder BAYAZİT
sırasıyla 0.25 cm, 0.19 cm ve 0.16 cm olurken, Birecik 2.Grupta ise bu değerler
sırasıyla 0.28 cm, 0.19 cm ve 0.12 cm olarak bulunmuştur (Çizelge 4.58). Aynı türe
ait bitkiler olmalarına karşın Birecik’ten seçilen tiplerde yaprak uzunluğu değerleri
daha düşük bulunmuştur. Ayrıca bu değerler Amygdalus orientalis Mill. türüne ait
bitkilerden elde edilen değerlerden daha düşük gerçeklemiştir.
4.2.3. Pomolojik Özellikler
4.2.3.1. 2003 Yılı
Gaziantep 1. grupta yer alan yabani badem tiplerinden 5 bitkide ve aynı türe
ait tiplerin yer aldığı Bircik 1. grupta da 3 bitkiden yeter sayıda meyve elde edilmiş
ve meyve özelliklerine ilişkin ölçüm ve gözlemler gerçekleştirilmiştir.
tiplerinde ortalama kabuklu meyve ağırlıkları 0.39 g ile 0.61 g arasında değişmiş ve
bu tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.46 g olmuştur. Aynı türe ait
bitkilerin bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve ağırlıkları 0.32 g ile 0.59 g
arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.46 g olmuştur.
Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama kabuklu meyve ağırlıkları uyumlu
bulunmuştur (Çizelge 4.60). Buna karşılık ortalama meyve ağırlığına ilişkin elde
etmiş olduğumuz değerlerin Talhouk ve ark’ın (2000) belirtmiş olduğu (0.3 g -2.1
g) değerlerden düşük olduğu görülmüştür.
arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.34 g
olmuştur(Çizelge 4.60). Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,
elde edilen kabuklu meyve ağırlığının Gaziantep’ten seçilen tiplerden düşük olduğu
görülmüştür. Ayrıca Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.
türü içerisinde yer alan tiplerinde kabuklu meyve ağırlıklarının benzer olması dikkat
çekmiştir.
268
Safder BAYAZİT
tiplerinde kabuklu meyve eni 7.65 mm ile 9.77 mm arasında değişmiş ve bu tiplerin
kabuklu meyve eni ortalaması ise 8.70 mm olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin
bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve eni 7.22 mm ile 10.29 mm arasında
değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve eni ortalaması ise 9.2 mm olmuştur. Her iki
merkezden seçilen tiplerin ortalama kabuklu meyve eni değerleri uyumlu
bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve eni değerleri 9.15 mm ile 9.32 mm
arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 9.24 mm
olmuştur (Çizelge 4.60). Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,
elde edilen kabuklu meyve eni ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu
olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’de meyve eni değerlerinin
Amygdalus orientalis Mill. değerleri ile benzerliği dikkat çekmiştir.
tiplerinde kabuklu meyve boyu 14.8 mm ile 18.74 mm arasında değişmiş ve bu
tiplerin kabuklu meyve boyu ortalaması ise 17.10 mm olmuştur. Aynı türe ait
bitkilerin bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve boyu 12.69 mm ile 16.33
mm arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve boyu ortalaması ise 15.04 mm
olmuştur (Çizelge 4.60). Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama kabuklu meyve
ağırlıkları uyumlu bulunmuştur.
bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve boyu değerleri 11.51 mm
ile 11.55 mm olmuştur (Çizelge 4.60). Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise
11.53 mm olmuştur. Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,
elde edilen kabuklu meyve eni ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu
269
Safder BAYAZİT
olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’da meyve boyu değerlerinin
Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerden düşük olduğu da saptanmıştır.
tiplerinde kabuklu meyve yüksekliği 6.61 mm ile 8.41 mm arasında değişmiş ve bu
tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.48 mm olmuştur. Aynı türe ait
bitkilerin bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve yüksekliği 6.18 mm ile
8.52 mm arasında değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.53
mm olmuştur. Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama kabuklu meyve
yükseklikleri uyumlu bulunmuştur (Çizelge 4.61).
tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.80 mm olmuştur. Aynı türe ait
bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve yüksekliği değerleri 7.18
mm ile 7.22 mm olmuştur. Tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.20
mm olmuştur. Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen, elde
edilen kabuklu meyve yüksekliği ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle
uyumlu olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’da meyve yüksekliği
değerlerinin Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerle de benzeştiği de saptanmıştır
(Çizelge 4.61).
Talhouk ve ark. (2000) yapmış olduğu çalışmada Amygdalus orientalis
Mill.’de meyve eninin 9.3 mm - 16.9 mm, meyve boyunun 14.5 mm - 23.2 mm,
Shalaby
ve ark.
(1997), Amygdalus
orientalis
Mill.’te kabuklu
meyve
uzunluklarının 1.5 cm ile 2.5 cm, kabuklu meyve genişliklerinin 1.0 ile 1.5 cm
arasında değiştiğini bildirmiştir. Elde etmiş olduğumuz değerlerin belirtilen
değerlerden düşük olduğu görülmektedir. Bununla birlikte Ak ve ark.(1998), 63 AO
01 no’lu Amygdalus orientalis Mill. tipine ait meyve uzunluğunu 14.31 mm, meyve
genişliğini 8.07 mm olarak belirtmiştir. Bu değerlerin elde etmiş olduğumuz
değerlerden düşük ve meyve yüksekliği değerinin (1.17 mm) ise yüksek olduğu
dikkat çekmiştir.
tiplerinde meyve şekil ideksi 0.41 ile 0.59 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve
270
Safder BAYAZİT
şekil ideksi ortalaması ise 0.52 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik
1. grupta ise meyve şekil ideksi 0.45 ile 0.79 arasında değişmiştir. Tiplerin meyve
şekil ideksi ortalaması ise 0.62 mm olmuştur. Her iki merkezden seçilen tiplerin
ortalama meyve şekil ideksi uyumlu bulunmuştur (Çizelge 4.61).
tiplerinde meyve şekil ideksi 0.54 ile 0.80 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve
şekil ideksi ortalaması ise 0.69 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik
2. grupta ise meyve şekil ideksi değerleri 0.72 ile 0.79 olmuştur. Tiplerin meyve şekil
ideksi
ortalaması
ise
0.76
olmuştur.
Sadece
2
badem
tipinde
ölçüm
gerçekleştirilmesine rağmen, elde edilen kabuklu meyve yüksekliği ortalamalarının
Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu olduğu görülmüştür (Çizelge 4.61).
Meyve elde edilen tiplerin tamamında yeşil kabuğun sert kabuktan
ayrılmasında problem olmadığı ve bu özelliğin yabani badem tiplerinin
sınıflandırılmasında yeterli olmadığı saptanmıştır.
tiplerinde meyve iriliği 5 (orta) ve 7 (iri) arasında değişmiş, tiplerin meyve iriliği
ortalaması ise 5.4 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 1. grupta ise
meyve iriliği 5 ile 7 arasında değişmiştir. Tiplerin meyve iriliği ortalaması ise 5.7
olmuştur (Çizelge 4.61). Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama meyve iriliğine
ilişkin gözlem sonuçları uyumlu bulunmuştur.
tiplerinde meyve iriliği 5 ile 7 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve iriliği
meyve iriliği değerleri 5 ile 5 olmuştur (Çizelge 4.62). Tiplerin ortalama meyve
iriliği ise 5 olmuştur. Sadece 2 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,
elde edilen kabuklu meyve yüksekliği ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle
uyumlu olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’da meyve iriliği
değerlerinin Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerle de benzeştiği de saptanmıştır.
tiplerinde sert kabuk rengi 5 (orta) ve 7 (koyu) arasında değişmiş, tiplerin sert kabuk
rengi ortalaması ise 5.8 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 1.
271
Safder BAYAZİT
grupta ise sert kabuk rengi de 5 ile 7 arasında değişmiştir. Tiplerin sert kabuk rengi
ortalaması ise 5.7 olmuştur (Çizelge 4.62). Her iki merkezden seçilen tiplerin
ortalama sert kabuk rengine ilişkin gözlem sonuçları uyumlu olmuştur.
tiplerinde sert kabuk rengi sadece 1 tipte 5 (orta) olmuş ve diğer tiplerin tamamında 7
olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise sert kabuk rengi
değerleri
7
olmuştur
(Çizelge
4.62).
Sadece
2
badem
tipinde
ölçüm
gerçekleştirilmesine rağmen, elde edilen sert kabuk rengi ortalamalarının
Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica
Lincz.’da sert kabuk renginin Amygdalus orientalis Mill.’e ait sert kabuk renginden
daha koyu olduğu da ortaya konulmuştur.
Amygdalus orientalis Mill.’de sert kabuk üzerinde olukların bulunduğu
Denisov, (1988), Kester ve ark., (1990), Browicz ve Zielinski, (1984) ve Browicz
ve Zohary tarafından (1996) bildirilmiştir. Oysa meyve elde edilen tiplerin
tamamında sert kabukların düz olduğu saptanmıştır. Yine sert kabuğun seçilen
tiplerin tamamında sutur kısmından sıkıca yapışık olduğu her hangi bir açılmanın
olmadığı da belirlenmiştir (Çizelge 4.62).
Denisov, (1988), Kester ve ark., (1990), Browicz ve Zielinski, (1984) ve
Browicz ve Zohary, (1996) Amygdalus orientalis Mill. türüne ait meyvelerin sert
kabuklu olduğunu bildirmektedirler. Oysa, yapmış olduğumuz araştırma sonucunda
sadece 1 tipte sert kabuğun dişle kırılamadığı, buna karşılık diğer tiplerin tamamında
sert kabuğun dişle rahat kırılabildiği belirlenmiştir.
Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait 3 tipte sert kabuğun dişle
kırılabildiği, diğer tiplerde ise dişle kırılmadığı saptanmıştır (Çizelge 4.63). Bu
gözlem sonucunda Amygdalus turcomenica Lincz.’de kabukların (endokarpın)
Amygdalus orientalis Mill.’e göre daha sert olduğu ortaya koyulmuştur.
tiplerinde kabuk kalınlığı 0.60 mm ve 0.94 mm arasında değişmiş, kabuk kalınlığı
ortalaması ise 0.80 mm olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 1.
grupta ise kabuk kalınlığı da 0.58 mm ile 0.83 mm arasında değişmiştir (Çizelge
272
Safder BAYAZİT
4.63). Tiplerin kabuk kalınlığı ise 0.72 mm olmuştur. Her iki merkezden seçilen
tiplerin ortalama kabuk kalınlığına ilişkin gözlem sonuçları uyumlu bulunmuştur.
tiplerinde kabuk kalınlığı 0.84 mm ile 1.17 mm arasında değişmiş ortalama kabuk
kalınlığı ise 1.00 olmuştur.. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta
kabuk kalınlığı 0.93 mm ile 0.94 mm olmuş, ortalama kabuk kalınlığı değerleri ise
0.94 mm olmuştur (Çizelge 4.62).
Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türünden
seçilen yabani badem tiplerinde kabuk kalınlıkları kendi içlerinde uyumlu
bulunmuştur. Buna karşılık Amygdalus turcomenica Lincz.’da kabuk kalınlığının
Amygdalus orientalis Mill.’e göre daha fazla olduğu da belirlenmiştir. Bu ölçüm
sonucu Amygdalus turcomenica Lincz.’da kabuk sertliği ile de ilişkili olabileceğini
akla getirmiştir.
tiplerinde ortalama iç badem ağırlıkları 0.17 g ile 0.22 g arasında değişmiş ve bu
tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.19 g olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin
bulunduğu Birecik 1. grupta ise kabuklu meyve ağırlıkları 0.15 g ile 0.19 g arasında
değişmiştir. Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.17 g olmuştur (Çizelge
4.63). Her iki merkezden seçilen tiplerin ortalama iç badem ağırlıkları uyumlu
bulunmuştur.
tiplerinde iç badem ağırlıkları 0.15 g ile 0.23 g arasında değişmiş ve bu tiplerin iç
badem ağırlıkları ortalaması ise 0.18 g olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu
Birecik 2. grupta ise iç badem ağırlıkları 0.14 g ile 0.15 g arasında değişmiştir
(Çizelge 4.63). Tiplerin iç badem ağırlığı ortalaması ise 0.15 g olmuştur. Sadece 2
badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen, elde edilen iç badem ağırlıkları
Gaziantep’ten seçilen tiplerden düşük olduğu görülmüştür. Ayrıca Amygdalus
orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tiplerinde
iç badem ağırlıkları benzer olması dikkat çekmiştir.
İç badem rengi Amygdalus orientalis Mill. türüne ait meyvelerde orta (5.27)
olarak, Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait meyvelerde ortaya yakın (4.65)
273
Safder BAYAZİT
olarak gerçeklemiştir (Çizelge 4.63). Her iki tür içerisinde yer alan yabani badem
tiplerinde iç bademlerin az tüylü (3) ve tamamının acı olduğu belirlenmiştir (Çizelge
4.63).
4.2.3.2. 2005 Yılı
bu tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.55 g olmuştur (Çizelge 4.65). Bu
türe ait meyvelerden elde edilen ortalama değerler 2003 yılı verileri ile uyumlu
olmuştur.
arasında değişmiştir (Çizelge 4.65). Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise
0.50 g olmuştur. Sadece 3 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen, elde
edilen kabuklu meyve ağırlığının Gaziantep’ten seçilen tiplerden düşük olduğu
görülmüştür. Ayrıca Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.
türü içerisinde yer alan tiplerinde kabuklu meyve ağırlıklarının benzer olması dikkat
çekmiştir.
Nevşehir Göreme ve Konya Ereğli ilçelerinden seçilen yabani badem
tiplerinde ortalama meyve ağırlıkları 0.39 g ile 1.19 g arasında dağılım göstermiş ve
bu merkezlerden seçilen tiplerden elde edilen kabuklu meyve ağırlığı ortalaması 0.85
g olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.65). Elde edilen bu değerlerin gerek Amygdalus
orientalis Mill. ve gerekse de Amygdalus turcomenica Lincz. türünden elde edilen
ortalama kabuklu meyve ağırlığı değerlerinden çok yüksek olduğu görülmüştür.
Bununla birlikte ortalama meyve ağırlığına ilişkin elde etmiş olduğumuz değerlerin
Talhouk ve ark’ın (2000) belirtmiş olduğu (0.3 g -2.1 g) değerlerden düşük olduğu
görülmüştür.
tiplerinde kabuklu meyve eni 8.27 mm ile 9.33 mm arasında değişmiş ve tiplerin
274
Safder BAYAZİT
tamamında kabuklu meyve eni ortalaması ise 8.96 mm olmuştur (Çizelge 4.65). Elde
edilen bu değerler 2003 yılı değerleri ile uyumlu olmuştur.
bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve eni değerleri 7.46 mm ile 10.82 mm
arasında değişmiştir (Çizelge 4.65). Tiplerin kabuklu meyve eni ortalaması ise 9.23
mm olmuştur. Bu merkezden 3 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine rağmen,
elde edilen kabuklu meyve eni ortalamalarının Gaziantep’ten seçilen tiplerle ve 2003
yılı sonuçları ile uyumlu olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz.’da
meyve eni değerlerinin 2003 yılı sonuçlarının aksine Amygdalus orientalis Mill.
değerlerinden azda olsa yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.
tiplerinde ortalama meyve eni 8.36 mm ile 14.35 mm arasında dağılım göstermiş ve
bu merkezlerden seçilen tiplerden elde edilen meyve eni ortalaması 11.54 mm olarak
gerçekleşmiştir (Çizelge 4.65). Elde edilen bu değerlerin gerek Amygdalus orientalis
Mill. ve gerekse de Amygdalus turcomenica Lincz. türünden elde edilen ortalama
kabuklu meyve eni değerlerinden daha yüksek olduğu da ortaya konulmuştur..
tiplerin kabuklu meyve boyu ortalaması ise 17.16 mm olmuştur. Elde edilen bu
değerler 2003 yılı verileri ile tamamen örtüşen veriler olmuştur.
bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu meyve boyu değerleri 8.61 mm ile
13.95 mm olmuştur (Çizelge 4.65). Tiplerin kabuklu meyve boyu ortalaması ise
11.91 mm olmuştur. Bu verilerin 2003 yılı sonuçlarının aksine Gaziantep’ten seçilen
ve aynı türe ait tiplerden elde edilen verilerden
düşük olduğu saptanmıştır.
Amygdalus turcomenica Lincz. da meyve boyu değerlerinin Amygdalus orientalis
Mill.’e ait değerlerden düşük olduğu da saptanmıştır.
275
Safder BAYAZİT
tiplerinde ortalama meyve boyu 17.43 mm ile 24.89 mm arasında dağılım göstermiş
ve bu merkezlerden seçilen tiplerden elde edilen meyve boyu ortalaması 21.74 mm
olarak gerçekleşmiştir. Bu tiplerden elde edilen meyve boyu ortalamasının
Amygdalus orientalis Mill. türünden elde edilen meyve boyu ortalamasından 10 mm
fazla olması dikkat çekmiştir. Elde edilen bu değerlerin Amygdalus turcomenica
Lincz. türünden elde edilen ortalama kabuklu meyve boyu değerlerinden de yüksek
tiplerin kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 7.75 mm olmuştur (Çizelge 4.66).
Bu değerler 2003 yılı verileri ile uyumlu olmuştur.
tiplerinde meyve yüksekliği 7.49 mm ile 8.91 mm arasında değişmiş ve bu tiplerin
kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 8.33 mm olmuş ve 2003 yılı sonuçlarını
desteklemiştir. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise kabuklu
meyve yüksekliği değerleri 7.14 mm ile 13.19 mm olmuştur (Çizelge 4.66). Tiplerin
kabuklu meyve yüksekliği ortalaması ise 9.51 mm olmuştur. 2003 yılı sonuçlarının
aksine Birecik 2. gruptan elde edilen meyve yüksekliği ortalamaları Gaziantep 2.
gruptan elde edilen değerlerden yüksek olmuştur. Benzer şekilde 2003 yılı
sonuçlarının aksine Amygdalus turcomenica Lincz. da meyve yüksekliği değerlerinin
Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerlerden yüksek oluşu dikkat çekmiştir.
tiplerinde ortalama meyve yüksekliği 7.07 mm ile 10.42 mm arasında dağılım
göstermiş ve bu merkezlerden seçilen tiplerden elde edilen meyve yüksekliği
ortalaması 8.04 mm olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 4.66). Bu tiplerden elde edilen
meyve yüksekliği ortalaması Amygdalus orientalis Mill. türünden elde edilen meyve
yüksekliği ortalaması ile uyumlu bulunmuştur.
tiplerinde meyve şekil indeksi 0.46 ile 0.63 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve
şekil indeksi ortalaması ise 0.53 olmuştur.
276
Safder BAYAZİT
tiplerinde meyve şekil indeksi 0.55 ile 0.86 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve
şekil indeksi ortalaması ise 0.70 olmuştur (Çizelge 4.66). Aynı türe ait bitkilerin
bulunduğu Birecik 2. grupta ise meyve şekil ideksi değerleri 0.68 ile 0.85 olmuştur.
Tiplerin meyve şekil indeksi ortalaması ise 0.77 olmuştur. 3 badem tipinde ölçüm
gerçekleştirilmesine rağmen, elde edilen meyve şekil indeksi ortalamalarının
Gaziantep’ten seçilen tiplerle uyumlu olduğu görülmüştür.
Meyve elde edilen tiplerin tamamında yeşil kabuğun sert kabuktan
ayrılmasında problem olmadığı ve bu özelliğin yabani badem tiplerinin
sınıflandırılmasında yeterli olmadığı görülmüştür (Çizelge 4.67).
tiplerinde meyve iriliği 3 (küçük) ve 7 (iri) arasında değişmiş, tiplerin meyve iriliği
ortalaması ise 3.83 olmuştur.
tiplerinde meyve iriliği 3 ile 6 arasında değişmiş ve bu tiplerin meyve iriliği
meyve iriliği değerleri 3 olmuştur. 3 badem tipinde ölçüm gerçekleştirilmesine
rağmen, elde edilen kabuklu meyve iriliği ortalamalarının Gaziantep’ten elde edilen
değerlerden düşük olduğu görülmüştür. Amygdalus turcomenica Lincz. da meyve
iriliği değerlerinin Amygdalus orientalis Mill.’e ait değerlerle de benzeştiği de
saptanmıştır.
tiplerinde meyve iriliği 4 ile 7 arasında değişmiş ve ortalama meyve iriliği 5.57
olmuştur (Çizelge 4.67). Gözlemlenen irilik değerlerinin Amygdalus orientalis Mill.
ve Amygdalus turcomenica Lincz.’ya ait meyvelerden gözlemlenen irilik
değerlerinden daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Amygdalus orientalis Mill. ve
Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait meyve iriliğinde 2003 yılı sonuçlarına
göre düşüşün nedeni 2005 yılında İç Anadolu Bölgesinden seçilen yabani badem
tiplerinin de kıyaslanmaya alınmasıdır.
277
Safder BAYAZİT
tiplerinde sert kabuk rengi 6 ve 7 (koyu) arasında değişmiş, tiplerin sert kabuk rengi
ortalaması ise 6.2 olmuştur.
tiplerinde sert kabuk rengi sadece 1 tipte 6 olmuş ve diğer tiplerin tamamında 7
olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta ise sert kabuk rengi
değerleri 7 olmuştur. Amygdalus turcomenica Lincz.da sert kabuk renginin
Amygdalus orientalis Mill.’e ait sert kabuk renginden daha koyu olduğu da ortaya
konulmuş ve bu gözlem sonucu 2003 yılı sonuçlarını da desteklemiştir.
tiplerinde sert kabuk rengi 3 (açık) ile 5.73 arasında değişmiş ve ortalama sert kabuk
rengi 4.59 olmuştur (Çizelge 4.67). Gözlemlenen sert kabuk renginin Amygdalus
orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.’ya ait sert kabuk renklerinden
daha açık olduğu görülmüştür.
Amygdalus orientalis Mill.’de sert kabuk üzerinde olukların bulunduğu
Denisov, 1988, Kester ve ark., 1990, Browicz ve Zielinski, 1984 ve Browicz ve
Zohary tarafından (1996) bildirilmiştir. Oysa Amygdalus turcomenica Lincz.’ ya ait
meyvelerde olduğu gibi meyve elde edilen Amygdalus orientalis Mill. tiplerinin
tamamında sert kabukların düz olduğu saptanmıştır.
Buna karşılık Nevşehir
Göreme’den seçilen AHM Tip 4, 5 ve 7’de (Şekil 4.38) sert kabuğun şeftali
çekirdeklerine benzer şekilde derin çizgili olduğu saptanmıştır. Bu yabani badem
tiplerinin morfolojik özellikler açısından da diğer tiplerden farklı olması ayrıca
dikkat çekicidir. Bu merkezden seçilen diğer tiplere ait meyvelerde de sert kabuk
pürüzsüz olarak gözlemlenmiştir.
Yine sert kabuğun seçilen tiplerin tamamında sutur kısmından sıkıca yapışık
olduğu her hangi bir açılmanın olmadığı da belirlenmiştir.
Amygdalus orientalis Mill.’de kabuğun sert olduğu Denisov, (1988), Kester
ve ark., (1990), Browicz ve Zielinski, (1984) ve Browicz ve Zohary tarafından
(1996) bildirilmiştir. Oysa 2003 yılı sonuçlarında da olduğu şekilde 2005 yılı
sonuçlarımızda da Amygdalus orientalis Mill. türüne ait meyvelerin tamamında sert
kabuğun dişle rahat kırılabildiği belirlenmiştir. Amygdalus turcomenica Lincz. türüne
278
Safder BAYAZİT
ait 2 tipte sert kabuğun dişle kırılabildiği, diğer tiplerde ise dişle kırılmadığı ve
endokarpın sert olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.68). 2005 yılı gözlemleri sonucunda
da sonucunda 2003 yılı gözlem sonuçlarına paralel olarak Amygdalus turcomenica
Lincz.’da kabukların (endokarpın) Amygdalus orientalis Mill.’e göre daha sert
olduğu ortaya koyulmuştur.
Nevşehir Göreme ve Konya Ereğli ilçelerinden seçilen 1 tipte endokarpın
dişle kırılabildiği diğer tiplerde ise sert veya çok sert olduğu belirlenmiştir.
ortalaması ise 0.81 mm olmuştur (Çizelge 4.68). Elde edilen bu bulgular 2003 yılı
bulguları ile tamamen uyumlu olmuştur.
tiplerinde kabuk kalınlığı 0.87 mm ile 1.47 mm arasında değişmiş ortalama kabuk
kalınlığı ise 1.10 olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu Birecik 2. grupta kabuk
kalınlığı 0.97 mm ile 1.28 mm olmuş, ortalama kabuk kalınlığı değerleri ise 0.97 mm
olmuştur. Elde edilen bu değerler 2003 yılı sonuçları ile paralellik gösterirken,
Amygdalus orientalis Mill. ten elde edilen değerlerden azda olsa yüksekliği ile dikkat
çekmiştir. Bu ölçüm sonucu Amygdalus turcomenica Lincz.’da kabuk sertliği ile de
ilişkili olabileceğine dikkat çekmektedir.
ortalaması ise
1.17 mm olmuştur (Çizelge 4.68). Elde edilen bu değerlerin
Amygdalus orientalis Mill.’ e ait tiplerden 2003 ve 2005 yıllarında elde edilen
değerlerden yüksek olduğu görülmüştür. Buna karşılık bu değerlerin Amygdalus
turcomenica Lincz. türüne ait yabani badem tiplerinden elde edilen kabuk kalınlığı
değerlerine yakınlığı da saptanmıştır.
tiplerinde ortalama iç badem ağırlıkları 0.17 g ile 0.28 g arasında değişmiş ve bu
tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.24 g olmuştur. Bu değerler 2003 yılı
değerlerine nazaran yüksek gerçekleşmiştir.
279
Safder BAYAZİT
tiplerinde iç badem ağırlıkları 0.18 g ile 0.23 g arasında değişmiş ve bu tiplerin iç
badem ağırlıkları ortalaması ise 0.20 g olmuştur. Aynı türe ait bitkilerin bulunduğu
Birecik 2. grupta ise iç badem ağırlıkları 0.13 g ile 0.19 g arasında değişmiştir
(Çizelge 4.68). Tiplerin kabuklu meyve ağırlığı ortalaması ise 0.16 g olmuştur. Elde
edilen iç badem ağırlıkları 2003 yılı sonuçları ile uyumlu olurken, Gaziantep’ten
seçilen tiplerden düşük olduğu görülmüştür. Ayrıca 2003 yılı sonuçlarının aksine
2005 yılı sonuçlarında Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan tipleri
de iç badem ağırlıklarının Amygdalus orientalis Mill. türü içerisinde yer alan
tiplerdeki iç badem ağırlıklarından düşük olduğu görülmektedir.
İç badem rengi Amygdalus orientalis Mill. türüne ait meyvelerde orta (5.33)
olarak, Amygdalus turcomenica Lincz. türüne ait meyvelerde ortaya yakın (4.55)
olarak gerçeklemiştir (Çizelge 4.68). Elde edilen bu gözlem sonuçları 2003 yılı
gözlem sonuçlarını destekler nitelikte olmuştur.
Her iki tür içerisinde yer alan ve İç Anadolu bölgesinden seçilen yabani
badem tiplerinde iç bademlerin az tüylü olduğu, iç bademlerin tamamının ise acı
olduğu belirlenmiştir.
4.2.4. Moleküler Analizler
Bitki moleküler genetik analizlerinde, türe özgü nükleik asit izolasyonunun
kullanılması başarıyı önemli ölçüde etkilemektedir. PCR uygulamalarında ise
DNA'nın miktarı ve özellikle saflığı amplifikasyon açısından daha da önem
kazanmaktadır. Bu amaçla, Yabani badem türlerine yakın akraba olan Prunus
cinsinde başarılı bir şekilde kullanılan ve etkili sonuç veren Delleporta ve
ark.(1983) DNA izolasyon yöntemi kullanılmıştır.
4.2.4.1 DNA İzolasyonu
Araştırmada uygulanan Dellaporta ve ark. (1983) tarafından geliştirilen DNA
izolasyon yönteminin 69 adet yabani badem tipinde yapılan uygulamaları sonucunda,
araştırmacılar tarafından bildirilen miktar ve yöntemlerin orijinallerine uygun
280
Safder BAYAZİT
saflıkta DNA elde edilmiştir. DNA saflıklarının (A260/A280) ise, saflık göstergesi
olan 1.8-2.0 oranlarına yakın değerler verdiği görülmektedir.
Araştırmada üzerinde çalışılan 56 yabani badem tipinin ve 5 kültür badem
çeşidinin
DNA
izolasyonlarında
Dellaporta
ve
ark.
(1983)
yönteminin
kullanılmasıyla yabani badem tiplerine göre değişmekle birlikte yüksek oranda ve saf
DNA'lar elde edilmiştir (Çizelge 4.70, 4.71, 4.72, 4.73, 4.74, 4.75).
Konya Ereğli’den seçilen yabani badem tiplerinde gram yapraktaki DNA
miktarı 50.8 µg/g - 555µg/g arasında değişmiştir. Elde edilen sonuçlar DNA kalitesi
açısından değerlendirildiğinde A260nm/A280nm oranının 1.7 ile 2.2 arasında
değiştiği görülmüş ve bu bölgeden seçilip araştırmada kullanılan 14 adet yabani
badem tipinden 11 adedinde bu oran 1.8 – 2.0 arasında olmuştur (Çizelge 4.70).
Nevşehir Göreme’den seçilen 21 adet yabani badem tipinden 4 adedinde
DNA izolasyonu gerçekleştirilememiş, DNA izolasyonu gerçekleştirilen diğer yabani
badem tiplerinde ise gram yapraktaki DNA miktarı 40.0 µg/g - 791µg/g arasında
değişmiştir. Elde edilen sonuçlar DNA kalitesi açısından değerlendirildiğinde
A260nm/A280nm oranının 1.6 ile 2.1 arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.71).
Niğde Ulukışla’dan seçilen 11 adet yabani badem tipinden 3 adedinde DNA
izolasyonu gerçekleştirilememiş, DNA izolasyonu gerçekleştirilen diğer yabani
badem tiplerinde ise gram yapraktaki DNA miktarı 34.5 µg/g – 282.5 µg/g arasında
A260nm/A280nm oranının 1.5 ile 2.1 arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.72).
Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus
turcomenica Lincz. türlerine ait yabani badem tiplerinin tamamında DNA izolasyonu
gerçekleştirilmiştir. DNA izolasyonu gerçekleştirilen badem tiplerinde ise gram
yapraktaki DNA miktarı 29.7 µg/g – 540.3µg/g arasında değişmiştir. Elde edilen
sonuçlar DNA kalitesi açısından değerlendirildiğinde A260nm/A280nm oranının 1.4
ile 2.0 arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.73). Amygdalus orientalis Mill. ve
Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait yabani badem tiplerinden elde edilen
gram yapraktaki DNA miktarı ve DNA saflıkları arasında bir farklılık görülmemiştir.
Şanlıurfa Birecik ilçesinden seçilen ve Amygdalus orientalis Mill. ve
Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait 8 adet yabani badem tipinden 1 tip hariç
281
Safder BAYAZİT
diğerlerinde DNA izolasyonu gerçekleştirilmiştir. DNA izolasyonu gerçekleştirilen
badem tiplerinde ise gram yapraktaki DNA miktarı 41.3 µg/g – 117.2 µg/g arasında
A260nm/A280nm oranının 1.4 ile 2.0 arasında değiştiği görülmüştür Gaziantep
ilinden elde edilen sonuçlara benzer şekilde (Çizelge 4.74). Gerek İç Anadolu
Bölgesinden seçilen ve gerekse de Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus
turcomenica Lincz. türlerine ait yabani badem tiplerinden elde edilen gram
yapraktaki DNA miktarı ve DNA saflıkları arasında bir farklılık görülmemiştir.
5 farklı ilden seçilen yabani badem tiplerinde elde edilen DNA miktarları,
üzümlerde Thomas ve ark. (1993), Bowers ve ark. (1993), Lothi ve ark.(1994) ve
kiraz ve vişnede Kacar (2001) elde ettikleri DNA miktarı sırasıyla 25 - 150, 25 - 50,
500 - 100, 80 - 1045 µg/g miktarları ile uyumlu olmuştur.
4.2.4.2. PCR Uygulamaları
RAPD analizleri amacı ile PCR optimizasyonu, seçilen PCR programına göre
gerçekleştirilmiş ve DNA polimeraz aktivitesini artırmak amacı ile programda bir ön
denaturasyon uygulanmıştır.
Bu araştırmanın RAPD analizleri kısmında ülkemizin farklı bölgelerinde
doğal olarak yetişen yabani badem tiplerinin tanımlamasını yapmak amacıyla 36
RAPD primerinden amplifikasyon veren 20’si değerlendirmeye alınmıştır (Çizelge
3.6). Primerlerin seçimi ise, diğer türlerde ve özellikle Prunuslarda değişik
araştırıcılar
tarafından
denenmiş
çok
sayıda
primer
içerisinden
önerilen
oligonükleotidler dikkate alınarak yapılmıştır. Primerler itibari ile değerlendirmeye
alınan bant sayıları ve büyüklükleri ise 3-13 adet ile 200-1500 bp arasında
değişmiştir (Çizelge 4.75). Elde edilen bu değerler dekamer rastgele bir primerin
angiosperm'lerde çift zincirden yazım olasılığı olan 1-10 adet bölge (Weeden 1993)
sayısı ile örtüşmüştür. Belirtilen değerlerin esas alınması sonucu araştırmada en iyi
polimorfiklik sağlayan primerlerin OPA 05 ve OPA 20 olduğu görülmektedir
(Çizelge 4.77). Nitekim Mulcany ve ark. (1993) OPA 11 ve OPA 05 primerlerinin
elma çeşit, klon ve sportlarının tanımlanmasında ve birbirlerinden ayırmada başarılı
olduğunu bildirmişlerdir.
282
Safder BAYAZİT
20 RAPD primerinden elde edilen toplam 151 adet bantın 132 adedi (%
87.72) bulunmuştur. Her primer için elde edilen ortalama bant sayısı 7.55
bant/primer, polimorfik bant sayısı ise 6.6 bant/primer olarak elde edilmiştir.
Gerlach ve Stösser (1998), 18 kiraz çeşidi arasındaki benzerlik ve
farklılıkları RAPD markırlarını kullanarak araştırmışlardır. Başarılı sonuç vermiş
toplam 23 primerden 656 başarılı fragment elde edilmiştir. Primere göre değişmekle
birlikte 1 ile 5 arasında ve polimorfik bant ortalaması 2.4 bant/primer elde edilmiştir.
Kacar (2001), Bazı kiraz ve vişne çeşit ve tiplerini RAPD ve SSR analizleri ile
tanımlamışlar kullanılan 88 adet RAPD primerinden 254 adedi polimorfik (% 49.2)
olmak üzere toplam 500 adet bant elde etmişlerdir. Araştırıcı her primer için elde
edilen bant sayısını 5.68 bant/primer ve polimorfik bant sayısını ise 2.79 bant/primer
olarak bildirmiştir. RAPD analizleri sonucunda elde edilen 6.6 polimorfik bant
bant/primer bulgusunun bildirilen değerlerden daha yüksek olmuştur.
Resta ve ark. (1997), Fransa, ABD, İspanya ve Rusya orjinli 29 kültür
badem çeşidinde ve 9 Amygdalus webbii tipinde 60 primer denenerek
gerçekleştirdikleri RAPD analizleri sonucunda 284’ü (%60.43) polimorfik olmak
üzere toplam 470 bant elde edilmiştir.
Resta ve ark. (1998), Akdeniz iklimine adapte olmuş 17 Apulian badem
çeşidini RAPD tekniği ile tanımlamışlardır. Kullanılan 60 adet primerden 418 bant
elde den araştırıcılar, 241 adedinin (% 57.65) polimorfik olduğunu belirtmişlerdir.
Küden ve ark. (2003). Erken ve geç çiçeklenme özellikleri gösteren bazı
badem tip ve çeşitlerinde RAPD markırlarının kullanarak genetik tanımlama
yapmışlar Kullanılan 11 adet primerden 107 bant elde eden araştırıcılar, 94 adedinin
(87.85) polimorfik olduğunu belirtmişleridir. Martins ve ark, (2003), RAPD ve
ISSR tekniklerini kullanarak portekiz badem çeşitlerinin ve bu çeşitlerle yabancı
çeşitlerin genetik ilişkisini araştırmışlardır. 6 RAPD ve 5 ISSR primeri seçerek
yaptıkları çalışmada 124 toplam bant üretirken, bunların %96.8’i polimorfik
bulunmuştur.
MirAli ve ark.(2003), Suriye’de Izraa ve Jillin’de
bulunan 2 gen
bankasından (Arab Center for the Studies of Arid and Dry lands (ACSAD) 8 yerli ve
283
Safder BAYAZİT
belirlemişlerdir. Primer başına ortalama polimorfik bant sayısının ise 4.5 olduğunu
tespit etmişlerdir.
Kadri ve ark.(2006), Tunus’ta Akdeniz iklim koşullarına adapte olmuş ve
Tunus badem gen kaynaklarında bulunan 100’den fazla yerli ve yabancı badem
çeşidi arasındaki varyasyonu belirlemek için RAPD tekniğini kullanmışlardır.
Denemiş oldukları 50 primerden yüksek oranda polimorfik bant veren 10 primer
seçilmiş ve elde ettikleri toplam 137 banttan 85’inin (%62.04) polimorfik olduğunu
belirtmişlerdir.
Shiran ve ark.(2006), üç yabani badem türü (P. communis, P. Orientalis ve
P.scoparia), 36 adet İran ve bazı yabancı badem çeşitlerinde genetik farklılığı
belirlemek amacıyla RAPD ve ISSR tekniklerini kullanmışlardır. 42 RAPD ve 18
ISSR primerinin denendiği çalışmada 729 RAPD bandından 664 adedinin (% 91.08)
polimorfik olduğunu belirtmişlerdir.
Yabani badem tiplerinden RAPD analiz sonuçlarına ilişkin elde edilen veriler
yukarıda verilen kültür bademlerinde (Prunus dulcis L) gerçekleştirilen RAPD analiz
sonuçları ile uyumlu bulunmuştur.
Çeşit tanımlamalarında DNA parmakizi çalışmaları başlıca iki amaca yönelik
yürütülmektedir. Bunlar : 1) Çeşide özgü polimorfizmini sağlayan DNA
amplifikasyon ürünleri ortaya çıkarmak, 2) Genom benzerlikleri düzeyinde çeşitleri
karşılaştırmak.
Birinci amaca yönelik çalışmalarda amplifiye edilen farklı bir bant, çeşidin
tanımlanması açısından yeterli bulunurken; ikinci amaca yönelik çalışmalarda
genetik
benzerlik
bulgularının
agronomik
özelliklere
dayandırılarak
değerlendirilmesi, çoğu zaman yanlış sonuçlara neden olmaktadır. Bunda ise, primer
veya prob tarama bölgelerinin bir çok bitkide genom büyüklüğüne oranla küçük
olması nedeniyle, belirli sayıdaki morfolojik özellikleri kodlayan gen bölgelerinin
amplifiye edilen bölgeler içerisinde yer almama olasılığı etkili olmaktadır. Bitki çeşit
ve tiplerinde moleküler markörlere dayalı genetik benzerlik dereceleri agronomik
benzerliklerden bağımsız olarak ortaya çıkabilmektedir. Nitekim bazı morfolojik,
fenolojik ve pomolojik özellikler açısından İç Anadolu Bölgesinden seçilen yabani
badem tipleri ile Amygdalus orientalis Mill. türü arasında bazı benzerlikler
284
Safder BAYAZİT
görülürken, moleküler analizlerde bu sonuç tamamen farklı çıkmıştır. Bu durum İç
Anadolu Bölgesinden seçilen yabani badem tiplerinin tür farklılığını akla
getirmektedir. Nitekim, Browicz ve Zielinski, (1984) Amygdalus graeca (Lindley)
(Amygdalus dicolar Spach) türünün 1-4 m boylanabilen çalı veya küçük ağaçlar
oluşturduğunu, Güney Batı Anadolu ve bazı Yunan adalarında yetişen bu türün
Amygdalus orientalis Mill.’e benzediğini bildirmişlerdir. Ayrıca araştırıcılar Ankara
ili sınırları içerisinde de yetişmekte olan bu türün Amygdalus orientalis Mill.ile yan
yana yetişmekte olduğunu da belirtmişlerdir.
Diğer taraftan, belirli bir coğrafik bölgeye adapte olmuş çeşitlerden oluşan
populasyon içerisinde ekolojik benzerliklerin genellikle genom benzerlikleri ile
paralellik göstermesi, dikkate alınması gereken önemli bir diğer konudur.
4.2.4.3. Benzerlik İndeksi ve Genetik İlişki Dendogramı
Yapılan bu açıklamaların ışığı altında araştırmada elde edilen benzerlik
indeksi ve dendogram bulguları değerlendirildiğinde şu sonuçlara ulaşılmaktadır.
Benzerlik indeksi (B.İ) formülüne dayalı çeşitler arası benzerlik oranları
Çizelge 4.78’de verilmiştir. En yüksek genetik benzerlik düzeyi 0.989 ile AHM Tip 1
ve AHM Tip 2 arasında saptanırken, en düşük genetik benzerlik düzeyi 0.250 ile
Niğde Tip 3 ile GA Tip 12 arasında gerçekleşmiştir. Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nden seçilen (Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik) yabani badem tipleri ile İç
Anadolu Bölgesinden seçilen (Konya Ereğli, Nevşehir Göreme ve Niğde) yabani
badem tipleri arasında ise genetik benzerlik düzeyi yaklaşık 0.432 olarak elde
edilmiştir.
Yabani badem genotiplerine ait dendograma göre, Güneydoğu Anadolu
Bölgesinden seçilen (Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik) yabani badem tipleri 2 ana
gruba ayrılmış (GA Tip 9’u içeren 1.1 ve 1.2), bunlardan 1.2 no’lu alt grupta kendi
içerisinde 2 gruba ayrılmıştır. Morfolojik olarak da önemli farklılıklar veren bu alt
gruplar arasında benzerlik düzeyi 0.596 olarak saptanmıştır (Şekil 4.62).
Dendograma göre İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen
yabani badem
genotipleriyle (2) aynı ana grup içerisinde yer alan kültür bademlerinin (2.2.1) bu
285
Safder BAYAZİT
yabani badem tipleriyle olan genetik benzerlik düzeyleri yaklaşık 0.450 (2.1-2.2.1alt
grupları) ile 0.526 (2.2.2 – 2.2.1 alt grupları) arasında gerçekleşmiştir.
Dendograma göre iki büyük grubun (1 ve 2) yabani badem tipleri
incelendiğinde, Gaziantep ve Şanlıurfa – Birecik’ten (Güneydoğu Anadolu Bölgesi)
seçilen tiplerin 1. ana grupta, Konya – Ereğli, Niğde - Ulukışla ve Nevşehir –
Göreme’ den (İç Anadolu Bölgesi) seçilen tipler ve kültür bademleri 2. ana grupta
Dendograma göre 1. ana grup 2 alt gruba (1.1 ve 1.2) ayrılmıştır. 1.1. no’lu
alt grupta Gaziantep ilinden seçilen ve Amygdalus turcomenica Lincz türü içerisinde
yer alan 13 no’lu yabani badem tipi (GA Tip 9) yer alırken, diğer alt grup kendi
arasında 2 alt gruba daha ayrılmış ve bu alt gruplarda da Gaziantep ve Şanlıurfa
Birecik ilçesinden seçilen yabani badem tipleri yer almıştır. 1.2.1 nolu alt grupta
Gaziantep 1. grup ve Birecik 1. grupta yer alan ve Amygdalus orientalis türüne ait
GA Tip 3, 4, 5, 6, 13, 14 ve Birecik Tip 1, 2, 3, 4 yer almıştır. Buna karşılık 1.2.2
nolu alt grupta ise Gaziantep 2. grup ve Birecik 2. grupta yer alan ve Amygdalus
turcomenica Lincz. türüne ait GA Tip 1, 2, 7, 10, 11, 12, 15 ve Birecik Tip 5, 6, 8
yer almıştır.
Dendogramın 2. ana grubunu ise İç Anadolu Bölgemizden seçilen (Konya –
Ereğli, Nevşehir – Göreme ve Niğde - Ulukışla) yabani badem tipleri ve kültür
badem çeşitleri oluşturmuştur.
Gruplandırmaların yabani badem tiplerinin orijinal yetişme bölgeleri arasındaki
coğrafik yakınlık veya uzaklığa paralellik gösteren sonuçlar verdiği görülmektedir.
Bu ana grup içerisinde her ilden seçilen yabani bademler büyük ölçüde bir araya
toplanarak alt grupları oluşturmuştur. Benzer şekilde kültür bademleri de 2.2.1 no’lu
alt grupta yer almıştır. Ayrıca morfolojik gözlemlerde gövde yapıları itibariyle erik
ağaçlarına benzeyen ve diğer yabani badem tiplerinden farklı özellikler gösteren
tipler (AHM Tip 1, 2, 5, 7, 8 ve 9) bir grupta toplanmışlardır.
Bununla birlikte morfolojik özelliklere göre oluşturulan dendogram sonucunda
yabani badem tiplerinin farklı alt gruplarda toplandığı görülmüştür. İç Anadolu
Bölgesi’nden seçilen yabani badem tipleri ile Amygdalus orientalis Mill. ve
Amygdalus turcomenica Lincz. türü içerisinde yer alan yabani badem tiplerinin
286
Safder BAYAZİT
çoğunlukla ayrı ayrı alt gruplarda yer aldıkları saptanmıştır. Buna karşılık farklı
merkezlerden seçilen ve farklı türlere ait olan bazı tipler aynı alt gruplarda yer
almışlardır (Şekil 4.41).
Yabani badem tiplerinde RAPD moleküler tekniği ve morfolojik özellikler ile
oluşturulan dendogramlar fazla benzerlik göstermemiştir. Ancak, bir çok araştırıcının
genotipler arasında moleküler karakterizasyonun morfolojik karakterizasyondan daha
doğru sonuçlar verdiği savı göz önünde bulundurulursa bu sonucun tamamen
beklenen bir sonuç olduğu görülmektedir. Bu durum, morfolojik özelliklerin sınırlı
sayıda olmasına karşın, moleküler markırların sınırsız olduğu teorisi ile de
açıklanabilir (Dillmann ve ark., 1997; Tatineni ve ark., 1996). Öte yandan meyve
kalite ve morfolojik özelliklerin ıslah çalışmaları boyunca daha çok dikkate alınmas
ile de açıklanabilmektedir. Bu nedenle moleküler markırların aksine fenotipik
özellikler her zaman tüm genom boyunca oluşan evrimsel değişiklikleri
yansıtmayabilir. Sonuç olarak, fenotipik özelliklerin DNA markır yapılarını
etkilemediği, buna karşılık bazı genetik olmayan faktörler tarafından da etkilendiği
bilinmektedir.
Bugün tür ve çeşitlerin benzerlik ve farklılıklarının ortaya çıkarılmasında DNA
markırları kullanılmakta ve elde edilen bulgular, sayısal morfolojik özellikler yerine
genom boyutunda daha kesin ve kapsamlı değerlendirmeyi içermektedir. Elde edilen
benzerlik oranları bitkisel özellikler açısından dikkate alındığında ise, genotiplerin
morfolojik özellikleri ve ekolojik orijinleri ile bağlantılı olabileceği gibi, bunlardan
bağımsız olarak ta ortaya çıkmaktadır. Bu araştırma sonuçları ile ulaşılan verilerde,
Ülkemizin İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine ait illerde bulunan yabani
badem tiplerinin birbirleriyle olan genetik benzerlikleri uzak bulunmuştur.
Gregor ve ark (1994), eriklerde (Prunus domestica L.) gen kaynaklarının
tanımlanması amacıyla RAPD markırları kullanmışlar. Kültür çeşitleri arasındaki
genetik varyasyonu araştırmada bu tekniğin yeterli olduğunu belirtmişlerdir.
Gogorcena ve Porfitt (1994), kaysıda (Prunus armeniaca L.) gen
kaynaklarında
polimorfizmi
belirlemek
amacıyla
RAPD
markırlarının
kullanılabilirliği üzerinde çalışmışlardır. Bitkisel materyal olarak Pakistan’dan
toplanan 6 yarı yabani kayısı tipi ile “Royal” kayısı çeşidini kullanmışlardır.
287
Safder BAYAZİT
Araştırma sonucunda kullanılan 15 pirimerin 7 tanesinin polimorfik olduğu sonucuna
varılmıştır.
Shimada ve ark. (1994), RAPD markırlarının “mume” kültür çeşidi ile
kayısı kültür çeşitleri arasındaki akrabalığın ortaya koyulmasında yeterli olduğunu
bildirmişlerdir.
Resta ve ark. (1997), Fransa, ABD, İspanya ve Rusya orjinli 29 kültür
badem çeşidinde ve 9 Amygdalus webbii tipinde RAPD tekniğinin uygulanması
sonucunda badem genotiplerinin orijinlerine göre gruplandığını bildirmişlerdir.
Bartolozzi ve ark. (1998). 17 badem genotipi ve 1 şeftali çeşidi arasındaki
akrabalıkları belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada 37 RAPD markırını
kullanmışlar ve kendiyle uyuşmaz olması ve yabancı tozlanmasına karşılık bademde
genetik çeşitlilik sınırlı bulunmuştur. RAPD analizleri ile çeşitler kökenlerine göre.
göz spot mutasyonları. erkenci Kaliforniya genotipleri ve Kaliforniya gen kaynakları
dışındaki genotipler olmak üzere 3 gruba ayrılmıştır.
Resta ve ark. (1998), İtalya’nın Apulia bölgesinde yetişen ve Akdeniz
iklimine adapte olmuş yaklaşık 100 badem çeşidinden 17 Apulian çeşidini RAPD
tekniği ile tanımlamışlardır. RAPD tekniğini badem tanımlanmasında ekili bir teknik
olduğunu belirten araştırıcılar, inceledikleri çeşitlerin yüksek benzerlik gösteren iki
gruba ayrıldığını, bu gruplamanın ise morfolojik özellikler açısından oluşturulan
gruplamalarla benzerlik gösterdiğini belirtmektedirler.
Küden ve ark. (2003), Ülkemizden seçilen, erken ve geç çiçeklenme
özellikleri gösteren bazı badem tip ve çeşitlerinde RAPD markırlarını kullanarak
genetik tanımlama yapmışlar çeşit ve tiplere ait bitkisel özelliklere uygun sonuçlar
elde etmişlerdir. Kullanılan RAPD primerlerinin farklı isimlerle anılan (sinonim) 5-1
ve 6-1 badem tiplerini de başarılı bir şekilde grupladığı yapılan çalışmada ortaya
konulmuştur.
MirAli ve ark.(2003), Suriye’de Izraa ve Jillin’de
bulunan 2 gen
bankasından (Arab Center for the Studies of Arid and Dry lands (ACSAD) 8 yerli ve
belirlemişlerdir. Araştırıcılar RAPD tekniğinin badem çeşitlerinin coğrafik
orjinlerine göre sınıflandırılması için yeterli olduğunu belirtmişlerdir.
288
Safder BAYAZİT
Shiran ve ark.(2006), üç yabani badem türü (Amygdalus communis,
Amygdalus Orientalis ve Amygdalus scoparia), 36 adet İran ve bazı yabancı badem
çeşitlerinde genetik farklılığı belirlemek amacıyla RAPD ve ISSR tekniklerini
kullanmışlardır. 42 RAPD ve 18 ISSR primerinin denendiği çalışmada 729 RAPD
bandından 664 adedinin polimorfik olduğunu belirtmişlerdir. SSR analizlerinde ise
lokus başına 3-10 adet allel elde etmişler ve ortalamada ise 6.64 allel/lokus olarak
gerçekleşmiştir. Her iki tekniğinde çeşitleri etkili bir şekilde ayırt ettiğini belirten
araştırıcılar, Monagha ve Sefied badem çeşitlerini sadece RAPD tekniği ile ayıt
edilebildiğini belirtmişlerdir.
Yapmış olduğumuz çalışma sonucunda RAPD tekniğinin sonuçlarına ilişkin
bulgular verilen literatür sonuçları ile uyumlu bulunmuş ve RAPD tekniği yabani
badem tiplerini türlerine ve coğrafik orijinlerine göre sınıflandırmada yeterli olduğu
görülmüştür. Bu araştırmada elde edilen bulgular başlıca iki grup altında toplanabilir.
1) yabani badem tipleri arasındaki genetik benzerliklerin değerlendirilmesi,
2) RAPD tekniğinin uygulamadaki etkinliğinin belirlenmesi.
Bugün badem çeşitlerinin benzerlik ve farklılıklarının ortaya çıkarılmasında
DNA makırlar kullanılmakta ve elde edilen bulgular, sayısal morfolojik özellikler
yerine genom boyutunda daha kesin ve kapsamlı değerlendirmeyi içermektedir. Elde
edilen benzerlik oranları bitkisel özellikler açısından dikkate alındığında ise,
çeşitlerin morfolojik özellikleri ve ekolojik orijinleri ile bağlantılı olabileceği gibi,
bunlardan bağımsız olarak da ortaya çıkmaktadır. Bu araştırma sonuçları ile ulaşılan
verilerde, 56 adet yabani badem tipinin birbirleri olan genetik benzerlikleri aynı
ekolojide yetiştirilen çeşitlerde daha yüksek bulunurken, morfolojik özelliklere daha
az bağlı kalmıştır. Bu durum ise, tanımlamalarda yanlış isimlendirmelerin veya
morfolojik karakterlere bağlı tanımlamaların yetersizliğini, DNA düzeyindeki
tanımlamaların ise daha güvenilir olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla bu alanda
geliştirilen DNA markır tiplerinin tanımlama amacına göre uygulamaya konması ve
badem gen potansiyelimizin tamamının bu ölçüde değerlendirilmesinin zorunluluğu
karşımıza çıkmaktadır.
Değişik DNA markırların ülkemiz bitki ıslahı uygulamalarında kullanılma
olanakları, teknik bilgi ve alt yapı olanaklarına bağlı olarak değişmektedir.
289
Radyoaktif
işaretleme
Safder BAYAZİT
zorunlulukları
ve
uygun
probların
bulunamaması,
hibridizasyona bağlı DNA markörlerin (RFLP, AFLP gibi) kullanımını önemli
boyutlarda kısıtlarken, PCR'a dayalı markörlerin bazılarında (SSR vb.) ise
polimorfizm
düzeyi
sınırlı
kalmaktadır.
Dolayısıyla
ülkemizde
yapılacak
çalışmalarda kullanılacak markır tipinin seçiminde mevcut koşulların göz önüne
alınması
gerekmektedir.
Araştırmada
kullanılan
RAPD
tekniğinin
uygun
optimizasyon koşulları içerisinde etkinliğinin yüksek olduğu, bu tip dezavantajlar
taşımadığı ve bir çok araştırıcı tarafından Prunus cinsinde rahat kullanılabildiği
görülmektedir.
290
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Safder BAYAZİT
Yapılan bu araştırma ile Konya, Nevşehir, Niğde, Gaziantep ve Şanlıurfa
illerinde doğal olarak yetişen yabani badem genotiplerinin fenolojik, morfolojik,
pomolojik ve moleküler özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen bulgular
değerlendirildiğinde şu sonuçlara ulaşılmaktadır.
Ülkemizde Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz.
türleri Gaziantep ve Şanlıurfa illerinde yoğun olarak yetişmekte, özellikle Fırat
vadisinin doğu kısımlarında ise
Amygdalus orientalis Mill. türü yoğunluk
göstermektedir.
Gaziantep ve Şanlıurfa illerinde belirtilen türler iç içe ve özellikle de
Antepfıstığı bahçelerinin kenar kısımlarında çit bitkisi şeklinde yetiştirilmesine
rağmen, mera alanları, dere kenarları ve dağ yamaçlarında da doğal olarak
yetişmektedir.
Amygdalus orientalis Mill. ve Amygdalus turcomenica Lincz. türlerine ait
bitkiler incelenen özelliklerin çoğunda farklılık göstermişlerdir. Özellikle de
çiçeklenme zamanları, çiçek taç yaprak renkleri ve çiçek irilikleri, çiçek oluşum
yerleri, ocaktaki gövde adedi, gövde kalınlıkları, yıllık dallardaki yaprak sayıları,
yaprak eni ve yaprak renkleri, meyve kabuk sertliği, kabuk kalınlığı, sert kabuk rengi
gibi özellikler bu türlere ait bitkilerin ayrımında kesin sonuç veren özellikler
olmuştur.
Üzerinde çalışılan yabani badem tiplerinin tohumla çoğalmış olmaları
nedeniyle birbirlerinden farklı özellik gösterdiği görülmüştür. Ayrıca incelenen
özellikler sonucunda her iki türe benzeyen tiplerin olması bu türler arasında doğal
melezlemelerin gerçekleştiğini düşündürmektedir.
Araştırma sonucunda incelenen yabani badem tiplerinin kültür bademlerine
göre bodur özellik gösterdiği saptanmıştır. Bununla birlikte Amygdalus turcomenica
Lincz. türüne ait bitkilerin Amygdalus orientalis Mill. türüne ait bitkilerden daha
küçük taç oluşturdukları görülmüştür. Bu bulgu, yabani badem genotiplerinin bodur
anaç olarak kullanılabilme olanağını gündeme getirmiştir. Bu olumlu özelliğin
291
Safder BAYAZİT
hayata geçirilmesiyle, birim alandan elde edilen ürün artacak, gerek üreticilere
gerekse de ülke ekonomisine olumlu etkileri olacaktır.
Ayrıca bu materyallerin kurak ve kireçli topraklarda çok rahat yetişiyor
olmaları kirece ve kurağa dayanıklılık ıslahı çalışmalarında önemini artırmıştır.
Ülkemiz topraklarının büyük bir kısmını oluşturan kurak ve kireçli arazilerinin
değerlendirilmesinde, bu materyallerin doğrudan kullanımı veya ıslah çalışmaları
sonucunda elde edilecek genotiplerin kullanımı da önem kazanmaktadır.
İç Anadolu Bölgesi’nde yabani badem tiplerinin Konya Ereğli, Nevşehir
Göreme ve Niğde Ulukışla ilçelerinde yoğun olarak yetiştiği saptanmıştır. Bu
merkezlerde bulunan yabani badem tipleri tohumla yetişmiş olmaları nedeniyle her
tip farklı özellik sergilemesine rağmen, genelde bir benzerlik söz konusu olmuştur.
Ancak, Nevşehir Göreme Açık Hava Müzesi içerisinden seçilen AHM Tip 1, 2, 4, 5,
8, 9’un hem Nevşehir’den seçilen tiplerden, hem de Konya ve Niğde’den seçilen
tiplerden farklı olduğu görülmüştür. Bu tiplerin tek gövdeli ağaç formunda olması,
yapraklarının iri ve tüysüz olması, çiçeklerinin diğer tiplere göre iri olması melez
bireyler olma olasılığını akla getirmektedir.
Bazı araştırıcılar İç Anadolu Bölgesi’nde yetişen yabani badem tiplerini
Amygdalus orientalis Mill. olarak belirtmektedirler. İç Anadolu Bölgesindeki
tiplerden ve Gaziantep ve Şanlıurfa Birecik ilçesinde doğal olarak yetişen Amygdalus
orientalis Mill. türüne ait bitkilerden elde edilen çiçek iriliği, çiçek taç yaprak rengi,
yıllık dal rengi ve yaprak rengi gözlem sonuçları benzerlik göstermiştir. Ancak taç
yüksekliği, taç genişliği, ocaktaki gövde adedi, gövde kalınlıklar, ocak dallanma
durumu, yıllık dal uzunluğu, yıllık dallardaki yaprak sayısı, ortalama meyve ağırlığı,
meyve eni, meyve boyu, sert kabuk rengi, kabuk kalınlığı ve sertliği gibi ölçüm ve
gözlem sonuçları ise farklılık göstermiştir.
Yapılan RAPD analizleri sonucunda denemede kullanılan yabani badem
tiplerinden İç Anadolu Bölgesi’nden seçilenler ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden
seçilenler ayrı grupta yer almışlardır. Ayrıca yabani badem tipleri türlere ve
seçildikleri merkezlere göre bir dağılım göstermiş, RAPD yönteminin yabani badem
tiplerinin tanımlanmasında yeterli olduğu görülmüştür.
292
Safder BAYAZİT
Konya - Ereğli, Nevşehir - Göreme, Niğde - Ulukışla ilçelerinden seçilen
yabani badem tiplerinin fenolojik, morfolojik ve pomolojik özellikleri bakımından
Amygdalus orientalis Mill türü ile bazı özellikler açısından benzerlik gösterdiği,
ancak bu özelliklere ilişkin değerlendirme kriterlerinin çoğunda farklılık olduğu
vurgulanmıştı. Nitekim RAPD analiz sonuçları da bu farklılığı pekiştirmiştir.
Kimi araştırıcılar Amygdalus graeca Lindley. (Amygdalus dicolar Spach)
türünün Amygdalus orientalis Mill. türüne benzediğini ve Ankara ili sınırları
içerisinde doğal olarak bulunduğunu bildirmektedir. Bu sonuçlar ve Konya - Ereğli,
Nevşehir - Göreme ve Niğde – Ulukışla’nın Ankara ile ekolojik benzerliği ve
coğrafik yakınlığından hareketle İç Anadolu Bölgesi’nde yetişen yabani badem
tiplerinin Amygdalus graeca Lindley. olma olasılığını düşündürmüştür.
Prunus dulcis L. (Amygdalus communis L) olarak gruplandırılan kültür
bademleri elde edilen dendogramda İç Anadolu Bölgesi’nden seçilen yabani badem
tipleri ile aynı grupta (2. grup) yer almışlardır.
Verilen bilgiler sonucunda;
1. Ülkemizde yetişen tüm yabani badem türlerinin yayılım alanlarının
belirlenmesi ve bu türlerin bitkisel özelliklerinin saptanması,
2. Bitkisel özelliklerin ekolojik koşullardan etkilendiği bilinmektedir. Bu
türlerin tanımlanmasında RAPD tekniğinin dışında SSR, AFLP gibi
yöntemlerin de kullanılması,
3. Elde edilecek verilerin yurt içi ve yurt dışındaki araştırıcıların verileri ile
karşılaştırılmasında yarar görülmektedir.
Ayrıca,
Yabani badem tiplerinin taç gelişiminin kontrolü, kendiyle uyuşma,
soğuklara, kurak ve sıcak iklim koşullarına, hastalık ve zararlılara
dayanıklılık ıslahında kullanıldığı bilinmektedir.
Özellikle son yıllarda biyoteknolojide yaşanan hızlı gelişmeler bu
özelliklerden yararlanma olanaklarını artıracaktır. Bu nedenle, Ülkemizde
doğal olarak yetişen ve bu tez çalışması ile tanımlanan türlere ait tiplerin
belirli merkezlerde toplanması ve koruma altına alınması büyük önem
taşımaktadır.
293
KAYNAKLAR
AĞAOĞLU, Y.S., ÇELİK, H., ÇELİK, M., FİDAN, Y., GÜLŞEN, Y., GÜNAY, A.,
HALLORAN, N., KÖKSAL, İ. ve YANMAZ, R., 1995. Genel Bahçe
Bitkileri. A. Ü. Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı
Yayınları, No 4: 369 s.
AĞAOĞLU, Y.S. ve ERGÜL, A., 2001. İdris (Prunus mahalep L.) Çöğürlerinde
Genomik Farklılık Düzeylerinin RAPD Tekniği ile Belirlenmesi. A.Ü. Ziraat
Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 7(3):70-73.
AK, B.E., ACAR, İ. and SAKAR., 1998. An İnvestigaton on The Determination of
Pomological and Morphological Trait of Wild Almond at Şanlıurfa Province.
Proceedings
of
The
XI
GREMPA
Seminar,
Cahiers
Options
Mediterraneennes, Vol: 56, 139-144.
ALJANABİ, S.M. and MARTİNEZ, I., 1997. Universal and Rapid Salt-extraction of
High Quality Genomic DNA for PCR-based Techniques. Nucleic Acids
Research, 25, 4692–4693.
ANGİOLİLLO, A., MENCUCCİNİ, M. and BALDONİ, L., 1999. Olive Genetic
Diversity Assessed Using Amplified Fragment Length Polymorphisms.
Theor. Appl. Genet. 98: 411-421.
ARULSEKAR, S.D. and PARFITT, D.E. 1986. Isoenzyme Analysis Procedure for
Stone Fruits, Almod, Grape, Walnut, Pistachia and Fig. Hort Science, 21
(4); 928-933.
ARUS, P., OLARTE, C., ROMERO, M. and VARGAS, F., 1994. Linkage Analysis
of Ten İsozyme Genes in F1 Segregating Almond Progenies. J. Amer. Soc.
Hort. Sci. 119: 339-344.
ASLANTAŞ, R. ve GÜLERYÜZ, M., 1995. Erzincan’ın Kemaliye İlçesinde Doğal
Olarak Yetişen Bademlerin (Amygdalus communis L.) Seleksiyon Yoluyla
Islahı Üzerinde Bir Araştırma. Türkiye II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi,
Cilt 1 Meyve s: 375 – 380. Ç.Ü. Z. F. Bahçe Bitkileri Bölümü. ADANA.
294
BAİRD, W.V., R.E. BALLARD, R.E., S. RAJAPAKSE. and ABBOTT, A.G., 1996.
Progress in Prunus Mapping and Application of Molecular Markers to
Germplasm İmprovement. HortScience, 31: 1099-1106.
BARTOLOZZİ, F., WALBURTON, M. L., ARULSEKAR, S. and GRADZİEL, T.
M., 1998. Genetic Characterization and Relatedness Among California
Almond Cultivars and Breeding Lines Detected by Randomly Amplified
Polymorphic DNA (RAPD) Analysis. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 118: 873- 877.
BLISS, F. A., ARULSEKAR, S., FOOLAD, M. R., BECERRA, V., GILLEN, A. M.,
WARBURTON, M. L., DANDEKAR, A. M., KOCSISNE, G. M., and
MYDIN, K. K., 2002. An Expanded Genetic Linkage Map of Prunus Based
on an İnterspesific Cross Between Almond and Peach. Genome. 45 (3): 520 –
529.
BOONPRAKOB, U. and BYRNE, D.II., 1995. Genetic Relationship of Diploid
Plums Based on RAPD Polymorphisms. HortScience, 30: 736. (Abstr.92).
BOONPRAKOB,U., BYRNE,D.H., GRAHAM,C.J., OKİE,W.R., BECKMAN,T.G.
and SMİTH,B.R., 2001. Genetic Relationships Among Cultivated Diploid
Plums and Their Progenitors as Determined by RAPD Markers. J. Amer. Soc.
Hort. Sci. 126: 451–461.
BOSTAN, S. Z., CANGİ. R. ve OĞUZ., H. İ., 1995. Akdamar Adası Bademlerinin (
Prunus amygdalus) Seleksiyon Yoluyla Islahı Üzerine Araştırmalar. Türkiye
II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Cilt 1 Meyve s:370 - 374. Ç.Ü. Z. F.
Bahçe Bitkileri Bölümü. ADANA.
BOTSTEIN, D., WHITE, R.L., SKOLNICK, M. and DAVİS, R.W., 1980.
Constructionof a Genetic Map in Man Using Restriction Fragment Length
Polimorphisms. American Journal of Human genet. 32: 314-331.
BROWİCZ, K. and ZİELİNSKİ, J., 1984. Chology Of Trees and Shrubs in SouthWest Asia and Adjacent Regions. Polish Scientific Publishers, Vol. 8.
Warzsawa-Poznan 80 s..
BROWİCZ, K. and ZOHARY, D., 1996. The Genus Amygdalus L.(Rosaceae)
Species Relationships, Distribution and Evolution Under Domestication.
Genetic Resources and Crop Evaluation, 43: 229-247.
295
BUSCONİA, M., FORONİB, C., CORRADİB, M., CRİSTİNA, F. and CORRADO,
F.,2003. DNA Extraction From Olive Oil and its Use in The Identification
Production Cultivar, Analytical, Nutritional and Clinical Methods, Food
Chemistry, 83: 127–134.
CABRİTA LUİS, F., AKSOY, U., HEPAKSOY, S. and LEİTÃO JOSE, M., 2001.
Suitability of Isozyme, RAPD and AFLP Markers to Assess Genetic
Differences and Relatedness Among Fig (Ficus carica L.) clones. Scientia
Horticulturae, 87: 261-273
CANO, R., 1996. Analysing Ancient DNA, Endeavour 20; 162-167
CARRİERO, F., FONTANAZZA, G., CELLİNİ, F. and GİORİO, G., 2002.
Identification of Simple Sequence Repeats (SSRs) in Olive (Olea europaea
L.). Theor. Appl. Genet. 104: 301-307.
DECROOCQ, V., FAVE, M.G., HAGEN, G., BORDENAVE, L. and DECROOCQ,
S. 2003. Development and Transferability of Apricot and Grape EST
Microsatellite Markers Across Taxa. Theor. Appl. Genet. 106: 912-922.
DELLAPORTA, S.L., WOOD, J. and HICKS, J.B., 1983. A Plant DNA
Minipreperation: Version. Plant Mol. Biol. Repoter. 1:19-21.
DEMİR, I. 1990. Genel Bitki Islahı. E. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No 496: 366 s.
E.Ü.Z. F.Ofset Atölyesi IZMIR.
DENİSOV, V.P., 1988. Almond Genetic Resources in the USSR and Their Use in
Productionand Breeding. Acta. Hort. 244.2999-306.
DİRLEWANGER, E., COSSON. P., TAVAUD, M., ARANZANA, M. J., POİZAT,
C., ZANETTO, A., ARUS, P. and LAİGRET, F. 2002. Development of
Microsatellite Markers in Peach (Prunus persica L.) and Their Uses in
Genetic Diversity Analysis in Peach and Sweet Cherry (Prunus avium L.).
Theor. Appl. Genet. 105: 127-138.
DILLMANN,
C.,
BARHEN,
A.,
GUERIN,
D.,
CHARCOSSET,
A.and
MURIGNEUX, A . 1997 Comparison of RFLP and Morphological
Distances Between Maize Zea mays L Inbred Lines. Consequences for
Germplasm Protection Purposes. Theor. Appl. Genet. 95, 92-102.
296
DOKUZOĞUZ, M. ve GÜLCAN, R., 1967. Ege Bölgesi Bademlerinin Seleksiyon
Yoluyla Islahı Üzerinde Araştırmalar. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma
Kurumu. Tarım Ormancılık Araştırma Gurubu Yayınları. No: 22, s: 26.
DOKUZOĞUZ, M. ve GÜLCAN, R., 1973. Ege Bölgesi Bademlerinin Seleksiyon
Yoluyla Islahı ve Seçilmiş Tiplerin Adaptasyonu Üzerinde Araştırmalar.
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu. Tarım Ormancılık Araştırma
Gurubu Yayınları. No: 22, s: 26.
DOKUZOĞUZ, M. ve GÜLCAN, R., 1979. Badem Yetiştiriciliği ve Sorunları,
Yayın No: 432, TOAG Seri No: 90, Ankara, s.80
DOYLE J.J. and DOYLE, J.H., 1990. Isolation of Plant DNA from Fresh Tissue.
Focus, 12: 13-15.
DUNEMAN, F., 1994. Molecular Classification of Malus with RAPD Markers.
Progress in Temperate Fruit Breeding. Pp. 295-300. Kluwer Academic
Publishers.
DURMAN, R.E. and KORBAN, S.S., 1994. Evidence of gene introgressionin apple
using RAPD markers. Euphytica, 79:109-114.
ERGÜL, A., 2000. Asmalarda (Vitis vinifera L.) Genomik DNA Parmak İzi Analizi
İle Moleküler Karakterizasyon. A. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri
Anabilim Dalı. Doktora Tezi (Basılmamış) 86 sayfa.Ankara.
ERGÜL, A., B. MARASALI ve AĞAOĞLU, Y.S., 2002. “Molecular Discrimination
and Identification of Some Turkish Grape Cultivars (Vitis vinifera L.) by
RAPD markers, Vitis, 41(3): 159-160.
FELİPE, A.J. and SOCİAS İ CAMPANY, R., 1977. Un Amandier Sauvage,
Probablemaent A webbii, non Encore Mentionne en Espagne. 3rdColloque du
Groupe de Recherche et d’etude Mediterraneene Pourlepistachier et
l’amandier GREMPA, CIHEAM, Bari, İtaly. s:78-79.
FELİPE, J.A., 1984. Profitability of Almond Orchars in Spain. Acta Horiculturae,
155: 287-291.
FLOURNOY, L., ADAMS, R. ve PANDY, R., 1996. Interim and Archival
Preservation of Plant Specimens in Alcohols for DNA Studies.
Biotechniques, 20: 657-660.
297
FU, R.Z., WANG, J., SUN, Y.R. ve SHAW, P.C., 1998. Extraction of Genomic
DNA Suitable for PCR Analysis from Dried Plant Rhizomes/roots.
Biotechniques, 25: 797-801.
GERLACH, H.K. and STÖSSER, R., 1998. Sweet Cherry Cultivar Identification
Using RAPD Derived DNA Fingerprints. Proc. Third Int. Chery Sym., Ed.
Jonas Ystaos Acta Horticulturae, 468. ISHS 1998.
GİANFRANCESCHİ, L., SEGLİAS, N., TARCHİNİ, R., KOMJANC. ve M.,
GESSLER, C. 1998. Simple Sequnce Repeats for The Genetic Analysis of
Apple. Theor. Appl. Genet. 96: 1069-1076.
GOGORCENA, Y. and PARFITT, D. E., 1994. Evaluation of RAPD Marker in
Consistency for Detection of Polymorphism Apricot. Scienta Horticulturae,
59: 163-167.
GOULAO, L. ve OLİVEİRA, C. M. 2001. Molecular Characterisation of Cultivars
of Apple (Malus X domestica Borkh.) Using Uicrosatellite (SSR and ISSR)
Markers. Euphytica, 122: 81-89.
GOULAO, L., CABRİTA, L., OLİVEİRA C.M. ve LEİTAO, J. M. 2001. Comparing
RAPD and AFLP Analysis in Discrimination and Estimation of Genetic
Similarities Among Apple (Malus domestica Borkh.) Cultivars. Euphytica,
119: 259-270.
GÖMEZ, P.M., ARULSEKAR, S., POTTER, D. ve GRADZİEL, T.M., 2003. An
Extended İnterspecific Gene Pool Available to Peach and Almond Breeding
as Characterized Using Simple Sequence Repeat (SSR) markers. Euphytica,
131: 313–322.
GRADZİEL, T.M., MARTÍNEZ-GÓMEZ, P., DİCENTA, F ve KESTER,D.E.,
2001. The Utilization Ofrelated Almond Species for Almond Variety
İmprovement. Journal of the American Pomological Society, 55: 100-109.
GRADZİEL, T.M., KESTER, D.E ve MARTÍNEZ-GÓMEZ,P., 2002. A
Development Based Classification for Branch Architecture in Almond.
Journal of the American Pomological Society, 56: 106-112.
298
GREGOR, D., HARTMAN, W. ve STOSSER, R., 1994. Cultivar İdentification in
Prunus Domestica Using Random Amplified Polymophic DNA Markers.
Acta Horticulturae, 359: 33-40.
GÜLCAN, R., 1976. Seçilmiş Badem Tipleri Üzerinde Fizyolojik ve Morfolojik
Araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 310 s:71.
GÜLCAN, R., 1985. Descriptor list for Almond International Board for Plant
Genetic Resources Publication. AGP: IBPGR –Rome.
GÜLŞEN, O. ve MUTLU, N., 2005. Bitki Biliminde Kullanılan Genetik Markırlar
ve Kullanım Alanları. Alatarım. Cilt 4, Sayı 2; 27-37.
GUİLFORD, P., PRASKASH, S., ZHU, J.M., RİKKERİNK, E., GARDİNER, S.,
BASETT, H. and FORSTER, R. 1997. Microsatellite in Malus X domestica
(apple): Abundance, Polymorphism and Cultivar Identification. Theor. Appl.
Genet. 94: 249-254.
HAGEN LS, KHADARİ B, LAMBERT P. and AUDERGON JM (2002). Genetic
Diversity in Apricot Revealed by AFLP Markers: Species and Cultivar
Comparisons. Theoretical Applied Genetics, 105, 298–305.
,HARRİS, S. A. ROBİNSON, J.P. and JUNİPER, B.E. 2002. Genetic Clues to the
Origin of the Apple. TRENDs in Genetics, 18: 426-430.
HAUAGGE R, KESTER DE, ARULSEKAR S, PARFİTT DE. and LİU L 1987.
Isozyme variation among California Almond Cultivars. II. Cultivar
Characterization and Origins. J. Amer. Soc. Hortic. Sci. 112: 693–698.
HENRY, R.J., 2001. Plant DNA Extraction. Plant Genotyping The DNA
Fingerprinting of Plants. Edit. By R. J. Henry, Centre for plant Conservation
Genetics Southern Cross University, Lismore, s.239-249. Australia.
HOKANSON,
S.C.,
LAMBOY,
W.F.,
SZEWC-MCFADDEN,
A.K.
and
MCFERSON, J.R. 2002. Microsatellite (SSR) Variation in a Collection of
Malus Apple Species and Hybrids. Euphytica, 118: 281-294.
HORMAZA, J,I., DOLLO, L. and POLİTO, V.S., 1994. Identification of a RAPD
Marker Linked to Sex Determination in Pistacia vera Using Bulked
Segregant Analysis. Theor. Appl. Genet. 89(1): 9-13.
299
HOTZEL,
H.,
MULLER,
W.
and
SACHSE,
K.,
1999.
Recovery and
Characterization of Residual DNA From Beer as a Prereqisite for The
Detection of Genetically Modified İngredients. European Food Research and
Technology, 209:193-196.
HURTADO, M. A., WESTMAN, A., BECK, E., ABBOTT, G.A., LLACER, G. and
BADENESS, M. L. 2002. Genetic Diversity in Appricot Cultivars Based
AFLP Markers. Euphytica, 128: 301-205.
KACAR, A.Y., 2001. Türkiye’de Yetiştirilen Önemli Kiraz (Prunus avium L.) ve
Vişne (Prunus cerasus L) Çeşit ve Tiplerinin DNA Parmakizi Yöntemi ile
Sınıflandırılması. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi,
Fen Bilimleri
Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı.
KACAR, A. Y. ve ÇETİNER, S., 2001. Rapd (Randomly Amplified Polymorphic
DNA) Analizleri ile Bazı Kiraz ( Prunus avium L.) ve Vişne (Prunus cerasus
L) Çeşitlerinin Moleküler Genetik Yapılarının Belirlenmesi. 1. Sert
Çekirdekli Meyveler Sempozyumu. Bildiriler. Atatürk Bahçe Kültürleri
Merkez Araştırma Enstitüsü, 25-28 Eylül Yalova s: 115-123.
KAÇAR, Y.A., PNCALDİ, M., KÜDEN, A.B. ve SANSAVİNİİ S., 2003. Badem
(Prunus dulcis Miller) Çeşit ve Melez Bireylerinde DNA Parmakizi ve
Pedigree Analizleri. XIII. Biyoteknoloji Kongresi, Bildiriler Kitabı,
Çanakkale. s:105-110.
KADRİ, K., SNOUSSİ, H.,
MÜBAREK, B. and BEN ABDALLAH, A., 2006.
Using RAPD Markers to Assess the Genetic Diversity of Almond Trees
(Prunus dulcis Mill.). Agrıcultures, 15 (2): 195-202.
KARADENİZ, T. ve ERMAN, P., 1996. Siirt’te Yetiştirilen Bademlerin
Seleksiyonu, Fındık ve Diğer Sert Kabuklu Meyveler Sempozyumu, OMÜ,
Zir. Fak. 324-331.
KARADENİZ, T., BALTA, F., CANGİ, R. ve YARILGAÇ, T., 1996. Adır Adası
Bademlerinin Seleksiyon Yoluyla Islahı 1. Fındık ve Diğer Sert Kabuklu
Meyveler Sempozyumu, OMÜ, Zir. Fak. 338-343.
300
KAŞKA, N., A, KÜDEN, A.B. ve KÜDEN., 1994. Adaptations of Some Selected
Almonds to Mediterrenean Region of Turkey. Acta Horticulturae, 373 : 8389.
KESTER, D. E. and ASAY, R. 1975. Almonds. Advances in Fruit Breeding. (Ed. J
Janick, J.N. Moore). Purdue Univ. Pres; Westlafeyette, İndiana, p.387-418.
KESTER, D. E. and ROSS, N. W. 1975. Almond Production Manual. University of
California, Division of Agriculture and Natural Resources Publication, 3364
p:1–8.
KESTER, D. E., GRADZİEL, T.M. and GRASSELY, C., 1991. Almonds (Prunus).
Genetic Resources of Temperate Fruits and Nut Crops. Int. Soc. Hort.. Sci.
s:701-758.
KESTER, D.E. and GRADZİEL,T.M., 1996. Almonds. p.1-97. In: J.N. Moore, and
J. Janick (eds.) Fruit Breeding. John Wiley & Sons, New York, USA.
KESTER, D.E. and ROSS, N.W., 1996. Almond Production Manual. University of
California Division of Agriculture and Natural Resources.Publications 3364.
KHADARİ, B., HOCHU, S., SANTONİ, S. and KJELLBERG, F. 2001.
Identification and Characterization of Microsatellite Loci in the Common Fig
(Ficus carica L.) and Representative Species of the Genus Ficus. Molecular
Ecology Notes1, 191-193.
KOVACH, W. L., 1999. MVSP - A Multivariate Statistical Package for Windows,
ver. 3.1. Kovach Computing Services, Pentraeth, Wales, UK, 133p.
KÜDEN, A.B., KÜDEN, A. and KAŞKA, N, 1994. Almond Production in Southeast
Anatolia. Acta Horticulturae, 373 : 253-258.
KÜDEN, A.B. ve TANRIVER, E., 1996, Şeftalilerde Değişik Islah Yöntemleriyle
Yeni Çeşit Eldesi ve İzoenzim Analizleri ile Genotiplerinin Tanımlanması.
Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi. Cilt: 11 Sayı: 4 s: 183-192.
KÜDEN, A.B., KAÇAR, Y.A., KÜDEN, A., BAYAZİT, S., ÇÖMLEKÇİOĞLU, S.
ve T. DEMİR, 2004. Analysis of Moleculer Polymorphism in Several Turkish
Almond, Acta Horticulturae, 663: 33-40.
301
KRABEL, D., VORNAM, B. and HERZOG, S., 1998. PCR Based Random
Amplification of Genomic DNA from Single Polen Grains of Trees. Journal
of Applied Botany – Angevandte Botanik. 72: 10-13.
LADİZİNSKY., 1999. On the Origin of Almond. Genetic Resources and Crop
Evaluation, 46: 143-147.
LİEBHARD, R., GİANFRANCESCHİ, L., KOLLER, B., RYDER, C.D.,
TARCHİNİ, R., VAN DE WEG, E. and GESSLER, C. 2002. Development
and Characterisation of 140 New Microsatellites in Apple (Malus X
domestica Borkh.). Molecular Breeding, 10: 217-241.
LİTT, M and LUTY, JA. 1989. A Hypervariable Microsatelllite Revealed by in vitro
Amplification of a Dinucleotide Repeat within the Cardiac Muscle Actin
Gene. Am. J. Hum. Genet. 44: 397-401.
MARTÍNEZ-GÓMEZ, P.M., SÁNCHEZ-PÉREZ, R., RUBİO,M., DİCENTA, F.,
GRADZİEL,T.M. and SOZZİ, G.O., 2005. Application of Recent
Biotechnologies to Prunus Tree Crop Genetic Improvement. Cien. Inv. Agr.
32(2). 73-96. 2005.
MARTİNS, M., SARMENTO,D. and OLİVEİRA, M.M., 2004. Genetic Stability of
Micropropagated Almond Plants, as Assessed by RAPD and ISSR Markers.
Plant Cell Rep. 23; 492-496.
MARTİNS, M .., TENREİRO, R. and OLİVEİRA, M., 2003. Genetic Relatednes of
Potuguese Almond Collection Assessed by RAPD and ISSR Markers. Plant
Cell Rep. .22; 71-78
MEREDITH, C.P., 1992. DNA Fingerprinting: What is the True Identity of Your
Grapes?. Grapes Growing. Nowember- December p. 27-31.
MEUNIER, J.-R. and GRIMENT, P.A.D. 1993. Factors Affecting Reproducibility of
Random Amplified Polymorphic DNA Fingerprinting. Res. Microbiol.
144; 373-379.
MİRALİ, N. and NABULSİ, I., 2003. Genetic Diversity of Almonds (Prunus dulcis)
Using RAPD Technique. Scientia Horticultirae, 98; 461-471.
302
McDONALD, M., ELLİOT, L. and SWENNEY, P., 1994. DNA Extraction from
Dry Seed for RAPD
Analyses in Varietal Identification Studies. Seed
Science and Technology, 22:171-176.
MONTE-CORVO, L., CABRİTA, L., OLİVEİRA, C. and LEİTAO, J. 2000.
Assessment of Genetic Relationships Among Pyrus Species and Cultivars
Using AFLP and RAPD Markers. Genetic Resources and Crop Evolution, 45:
257-265.
MULLIS, K.B., FALOONA, F., SCHARF, S. J., SAIKI, R.K., HORN, G.T. and
ERLICK, H.A. 1986. Specific Enzymatic Amplication of DNA in Vitro: The
Polymerase Chain Ceaction. Cold Spring Harbor Symp. Quant. Biol. 51; 263273.
OLİVİER, P., ANİSSA, C. and ABOUBAKRY, S. 2002. Dynamic Conservation of
Apricot (Prunus armenica) in Saharian Oases: Use of AFLP Markers to
Assess Genetic Diversity in Traditional Orchards. Euphytica, 128: 301-205.
ORTIZ, A., RENAUD, R., CALZADO, I. and RITTER, E. 1997. Analysis of Plum
Cultivars with RAPD Markers. J. Hort. Sci. 72(1); 1-9.
ÖNAL, J., GÜLCAN, R. ve MISIRLI, A., 1995. Bazı Seçilmiş Badem Tiplerinin
Meyve Tanımlanması Üzerinde Araştırmalar.
Türkiye II. Ulusal Bahçe
Bitkileri Kongresi, Cilt 1 Meyve s: 380 – 383. Ç.Ü. Z. F. Bahçe Bitkileri
Bölümü. ADANA.
ÖZBEK, S., 1978. Özel Meyvecilik. Ç.Ü.Z.F. Yayınları 128. Ders Kitabı: 11, A.Ü.
Basımevi, Ankara, 487s.
PAPADOPOULOU, K., EHALİOTİS, C., TOURNA, M., KASTANİS, P.,
KARYDİS, I. and ZERVAKİS, G., 2002. Genetic Relatedness Among
Dioecious Ficus Carica L.Cultivars by Random Amplified Polymorphic DNA
Analysis, and Evaluation of Agronomic and Morpholojical Characters.
Genetica, 114:183-194.
PASCAL, T., PFEİFFER, F and KERVELLA, J., 2001. Preliminary Observations
on Resistance to Sharka in Peach and Related Species. V International Peach
Symposium. Davis, California, USA. p. 15.
303
PETERSEN, G., JOHANSEN, B. and SEBERG, O., 1996. PCR and Sequencing
from a Single Pollen Grain. Plant Molecular Biology, 31:189-191.
POLAT, İ., GÖÇMEN, M., ve ONUR, C., 1999. Trabzon Hurması (Diospyros kaki
L.) Tiplerinin RAPD Markırlarla Belirlenmesi. Türkiye III. Ulusal Bahçe
Bitkileri Kongresi, s:22-26. ANKARA.
RAFALSKI, J.A., TINGEY, S.V. and WILLIAMS, J.G.K. 1991. RAPD Markers- a
New Technology for Genetic Mapping and Plant Breeding. Ag. Biotech.
News and Information. 3 (4); 645-648.
RAFALSKI, J.A, HANAFEY, M.K., TINGEY, S.V. and WILLIMS, J.G.K. 1994.
Technology for Molecular Breeding: RAPD Marker, Microsatellites and
machines. In: Gresshoff, P.M. (eds) : Plant genom analysis. p. 19-27, CRC
press, USA.
RADDOVA, J., BARANEK, M., OUKROPEC, I., VACHUN, M. and PIDRA, M.,
2003. RAPD Analysis of Peaches within Czeck National Collection. Czech J.
Genet. Plant. Breed.39, (4):113-119.
RAJAPAKSE. S., BELTHOFF, L. E., HE, G., ESTAGER, A. E., SCORZA, R.,
VERDE, I., BALLARD, R. E., BAIRD, W. V., CALLAHAN, A., MONET,
R. and ABBOTT, A. G., 1996. Genetic Linkage Mapping in Peach Using
Morphological RFLP and RAPD Markers. Theor. Appl. Genet. 90: 503-510.
RESTA, P., FERRARA,G., FANİZZA, G., PALASCİANO, M. and GODİNİ, A.,
1998. Random Amplified DNA Polymorphism of Almond (Amygdalus
communis L.) Cultivars in Apulia. X GREMPA Seminar, Vol.33. s:11-18
RESTA, P., CORONA,M.G., FANİZZA, G., PALASCİANO, M. and GODİNİ, A.,
1997. Random Amplified DNA Polymorphism in Amygdalus communis L.
nd Webbii Pach. Acta Horticulturae, 70: 83-90.
REİNA, A., GİORGİO, V. and GODİNİ, A., 1985. Autres Types Autocompatibles
Parmila Populationd’amandiers des Pouilles. OptionsMediterrannees. 25-29.
ROTHWELL, N.V., 1988. Understanding Genetics. Fourth Edition, Oxford
University Press, 703 p. UK.
SENSİ, E., VİGNANİ, R., SCALİ, M., MASİ, E. and CRESTİ, M. 2003. DNA
Fingerprinting and Genetic Relatedness Among Cultivated Varieties of Olea
304
eoropaea L. Estimated by AFLP Analysis. Scientia Horticulturae 97: 379388.
SCHLÖTTERER, C. and TAUTZ, D. 1992. Slippage Synthesis of Simple Sequence
DNA. Nucl. Acids. Res. 20; 211-215.
SCOTT, K.D., 2001. Microsatelittes Derived from ETSs, and Their Comparision
with those Derived by Other Methods. In: Plant Genotyping: the DNA
Fingerplanting of Plants (ed: R.J. Henry). CABI International 2001, UK.
p:225-237.
SCORZA, R., MEHLENBACHER, S.A. ve LİGHTNER,G.W., 1985. Inbreeding and
Coancestry of Freestone Peach Cultivars of the Eastern United States and
Implications for Peach Germplasm Improvement. Journal of the American
Society for Horticultural Science, 110: 547-552.
SCORZA, R., and SHERMAN, W.B., 1996. Peaches. p. 203-268. In: J.N. Moore,
and J. Janick (eds.) Fruit Breeding. John Wiley & Sons, New York, USA.
SHALABY, M.N., GHAZAL, A.A., EL-RAYES, R. and ASWAD, N.G., 1997.
Preliminary Ecological and Geobotanical Investigations on Wild Species of
Almond (Amygdalus L) in Syria. IPGRI.
SHİRAN, B., AMİRBAKHTİAR, N., KİANİ, S., MOHAMMADİ, Sh., SAYEDTABATABAEİ, B.E. and MORADİ, H., 2006. Molecular Characterization
and Genetic Relationship Among Almond Cultivars Assessed by RAPD and
SSR Markers. Scientia Horticulturae.
SMİTH, B.R., 2002. Interspecific Hybridization in Prunus: Accomplishments,
Barriers and Potential. XXVI International Horticultural Congress. Toronto,
Canada, August 11-17, 2002. p. 329.
SOKAL, R. R. and SNEATH, P. N. A., 1963. Principles of Numerical Taxonomy.
Freeman, San Francisco.
SOLTİS, P. and SOLTİS, D., 1993. Ancient DNA; Prospects and Limitations. New
Zealand Journal of Botany. 31:203-209.
SOODAN, A.S., KOUL, A.K. and WOFA, B.A., 1992. Floral Biology of Aalmond
(Prunus amygdalus L. Batsc) Under Cultivation in Kashmir Valley.
Horticultural abstract, 62(10): 7961.
305
ŞEHİRALİ, S. ve ÖZGEN, M. 1987. Bitki Genetik Kaynakları. Ankara Üniv. Ziraat
Fak.Yayınları No: 1020. Ders Kitabı: 294, Ankara.
ŞEHİRALİ, S., ÖZGEN, M., KARAGÖZ, A., SÜREK, M., ADAK, A., GÜVENÇ,
İ., TAN, A., BURAK, M. ve KAYMAK, Ç., 2005. Bitki Genetik
Kaynaklarının Korunma ve Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI.
Teknik Kongresi.
STAUB, J.H., SERQUEN, F.C. and GUPTA, M., 1996. Genetic Markers, Map
Construction, and Their Application in Plant Breeding. Hort Science, Vol
31(5):729-741.
TALHOUK, S.N., LUBANİ, R.T., BAALBAKİ, R., ZURAYK, R., ALKHATİBİ, A.
and PARMAKSİZİAN, L., 2000. Phenotypic Diversity and Morphological
Characterization of Amygdalus L. Species in Lebanon. Genetic Resources and
Crop Evolution, 47:93-104.
TATINENI, V., CANTRELL, R.G. and DAVIS, D.D. 1996. Genetic Diversity in
Elite Cotton Germplasm Determined by Morphological Characteristics and
RAPDs. Crop Sci. 36, 186-192.
THİS P., JUNG, A., BOCCACCİ, P., BORREGO, J., BOTTA, R., COSTANTİNİ,
L., CRESPAN, M., DANGL, G.S., EİSENHELD, C., FERREİRAMONTEİRO, F., GRANDO, S., IBANEZ, J., LACOMBE, T.,
LAUCOU, V., MAGALHAES, R., MEREDİTH, C.P., MİLANİ, N.,
PETERLUNGER, E., REGNER, F., ZULİNİ, L. and MAUL, E. 2004.
Development of a Standard set of Microsatellite Reference Alleles for
Identification of Grape Cultivars Theor. Appl. Genet. 109(7):1448-1458.
THOMAS, M.R., MATSUMUTO, S., CAIN, P. and SCOTT, N.S., 1993. Repetitive
DNA of Grapevine: Classes Present and Sequences Sutable for Cultivar
Identification. Theor. Apll. Genet. 86:173-180.
TINGEY, S.V., RAFALSKI, J.A. and WILLIAMS, J.G.K. 1992. Genetic Analysis
with RAPD Markers. Application to Breeding in Forestry and
Horticulture. In: Joint Plant Breeding Symposia Series: Applications of
RAPD technology to plant breeding. p. 3-8, Crop Sci. Soc. Amer.,
Madison, Wisconsin, USA.
306
VERDISSON, S., BAILLIEUL, F. and AUDRAN, J.C. 1999. Use of RAPD Markers
to Detect Chimerism in Synthetic Grape Chimeras (Vitis vinifera L.). Vitis
38(3); 93-95.
VIDAL, J.R., MORENO, S., GOGORCENA,Y., MASA, A. and ORTIZ, J.M. 1999.
On the Genetic Relationships and Origins of Six Grape Cultivars of
Galicia (Spain) Using RAPD Markers. Am. J. Enol. Vitic. 50 (1); 69-74.
De VICENTE, M., TRUCO, M.J., EGEA, J., BURGOS, L. and ARUS, P., 1998.
RFLP Variability in Apricot (Prunus armeniaca L.). Plant Breeding.
117:153-158.
VİRUEL, M.A., MESSEGUER, R., DE VICENTE, M.C., GARCIA-MAS, J.,
PUIGDOMENECH, P., VARGAS, F. and ARUS, P., 1995. A Linkage Map
with RFLP and Isozyme Markers for Almond. Theor. Appl. Genet. 91:964971.
VLASİC, A., 1977. L’ A webbii Spach ed i Suolsi İbridi col Pesco Com
portaninnerstro del Mandrolo.. 3rdColloque du groupe de recherche et
d’etude mediterraneene pourle pistachier et l’amandier GREMPA,
CIHEAM, Bari, İtaly. s:80-81.
VOS, P., HOGERS, R., BLEEKER, M., RİJANS, M., VAN DER LEE, T.,
HORNES, M., FRİJTERS, A., POT, J., PELEMAN, J., KUİPER, M. and
ZABEAU, M. 1995. AFLP: A New Techniques for DNA Fingerprinting.
Nucleic Acids Res, 23: 4407-4414.
WANG, Y., GEORGİ, L.L., ZHEBENTYAYEVA , T. N., REİGHARD, G.L.,
SCORZA, R. and ABBOTT, A.G. 2002 . High-throughput Targeted SSR
Marker Development in Peach (Prunus persica). Genome, 45: 319-328.
WATKİNS R., 1979. Cherry, Plum, Peach, Apricot and Almond. Prunus spp. In:
Simmonds NW, editor. Evolution of Crop Plants. Longman, London, pp.
242–247.
WAUGH, R. and POWELL, W., 1992. Using RAPD Markers for Crop
Improvement. Focus, 10, p. 186-191.
307
WEEDEN, N.F., 1993. Chromosomal Organization and Gene Mapping. In: Murray,
D.R. (eds): Advance Methods In Plant Breeding And Biotechnology, p.
23-49. Biotechnology in Agriculture No: 4, C.A.B. International. U.K.
WEEDEN, N.F., TIMMERMAN, G.M., HEMMAT, M., KEEN, B.E. and LODHI,
M.A. 1992. Inheritance and Reliability of RAPD Markers. In: Joint Plant
Breeding Symposia Series: Applications of RAPD Technology to Plant
Breeding, p. 12-17, Crop Sci. Soc. Amer. Madison, Wisconsin, USA.
WELSH, J. and MC CLELLAND, M., 1990. Fingerprinting Genomes Using PCR
with Arbitrary Primers. Nucleic Acids Res, 18: 7213-7218.
WILLIAMS, J.G.K., HANAFEY, M.K., RAFALSKI, J.A. and TINGEY, S.V. 1993.
Genetic Analysis Using Random Amplified DNA Markers. In: Wu,R
.(eds): Methods in Enzymology, Recombinat DNA, Part I, Vol. 218, p.
704-740. Academic Perss, San Diego.
WILLIAMS, J. G. K., KUBELIK, A. R., LIVAK, K. J., RAFALSKI, J. A. and
TINGEY, S. V. 1990. DNA Polymorphisms Amplified by Arbitrary Primers
are Useful as Genetic Markers. Nucleic Acids Res, 18:6531-6535.
WILLIAMS, J.G.K., HANAFEY, M.K., RAFALSKI, J.A. and TINGEY, S.V. 1993.
Genetic Analysis Using Rrandom Amplified DNA Markers. In: Wu,R .(eds):
Methods in Enzymology, Recombinat DNA, Part I, Vol. 218, p. 704-740.
Academic Perss, San Diego.
WOOLLEY, F.M., COLLİNS, G.G. and SEDGLY, M., 2000. Application of DNA
Fingerprintig for the Classification of Selected Almond (Prunus dulcis
Miller) D. A. Webb) Cultivars. Aust. J. Exp. Agric. 40:995-1001.
YAMAMOTO, T., KİMURA, T., SAWAMURA, Y., KOTOBUKİ, K.,BAN, Y.,
HAYASHİ, T. and MATSUTA. N. 2001. SSRs Isolated from Apple can
Identify Polymorphism and Genetic Diversity in Pear. Theor. Appl. Genet.
102:865-870.
YAMAMOTO, T., KİMURA, T., SAWAMURA, Y., MANABE, T., KOTOBUKİ,
K., HAYASHİ, T., BAN, Y. and MATSUTA. N. 2002. Simple Sequence
Repeats for Genetic Analysis in Pear. Euphytica, 124: 129-137.
308
YE, G.-N., SÖYLEMEZOĞLU, G., WEEDEN, N.F., LAMBOY, W.F., POOL, R.M.
and REİSCH, B.I., 1998. Analysis of the Relationship Between Grapevine
Cultivars, Sports and Clones via DNA Fingerprinting. Vitis, 37 (1); 33-38.
YILDIRIM, A. and KANDEMİR, N., 2001. Genetik Markırlar ve Analiz Metotları.
Bitki Biyoteknolojisi (Genetik Mühendisliği ve Uygulamaları). Editörler,
Sebahattin ÖZCAN, Ekrem GÜREL, Mehmet BABAOĞLU. 2: 334-363.
YU, K.F., DEYNZE, A.V. and PAULS, K.P. 1993. Random Amplified Polymorphic
DNA (RAPD) Analysis. In: Glick, B.R. and Thompson, J.E. (eds): Methods
in Plant Molecular Biology and Biotechnology. p. 287-301. CRC press.
ZHEBENTYAYEVA , T. N., REİGHARD, G.L., GORİNA, V.M. and ABBOTT,
A.G. 2003. Simple Sequnce Repeat (SSR) Analysis for Assessment of
Genetic Variability in Apricot Germplasm. Theor. Appl. Genet. 106:435444.
309
ÖZGEÇMİŞ
Safder BAYAZİT 1974 Yılında Kayseri Bünyan ilçesinde doğdu. İlk, Orta ve
Lise öğrenimini Kayseri’de tamamladı. 1991 yılında Ankara Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü’nde başladığı Lisans öğrenimini 1996 yılında
tamamlayarak Ziraat Mühendisi ünvanı ile mezun oldu.
1996 yılında Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe
Bitkileri Bölümünde Araştırma Görevlisi olarak göreve ve aynı bölümde Yüksek
Lisans öğrenimine başladı. 2000 yılında Yüksek Lisans Öğrenimini tamamlayan
Safder BAYAZİT 2001 yılı Şubat ayında 2547 sayılı YÖK kanunun 35. maddesi
gereğince Doktora Öğrenimini yapmak üzere Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Bahçe Bitkileri Bölümü’ne naklen atandı.
Halen Doktora öğrenimine devam eden Safder BAYAZİT evli ve bir kız
çocuğu babasıdır.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ

Transcription

Similar documents