Gjeldande rett i utmarka – Sæmund Stokstad

NORD-TROMS
JORDSKIFTERETT
Juss i beitefeltet
Fagdag på Finnsnes 18.11.2014
Gjeldande rett i utmarka
Sæmund Stokstad
Jordskiftedommarfullmektig
Tema
• Historisk bakgrunn
• Beitejuss
• Gjerdejuss
• Bandtvang
Tilbakeblikk på jus i utmarka
• Ei gamal historie, både i praksis og i lova
•
•
•
•
Gard set fred mellom grannar (Håvamål)
Elsk din nabo, men sett opp gjerde (Gammalt russisk ordtak)
Gard er grannesemjar (Gulatingslova)
Nu er gard grannars fredsstiftar (sættir) (Landslova)
• Lov om jords fredning frå 16. mai 1860
• Kvar fredar si innmark
• Kvar må passa sine dyr – vaktarplikt
kostnadsdeling
Lov om Jords Fredning
Lov om Jords Fredning
Tilbakeblikk på jus i utmarka
• Gjeldande lovgiving
• Lov om grannegjerde (grannegjerdellova) av 5. mai 1961
• Gjerdeplikt etter nytte
• Lov om ymse beitespørsmål (beitelova) av 16. juni 1961
• Vaktarplikt for dyreeigar
• Forsøk på revisjon
• NOU 1980:49 – Lagt vekk
• Forslag til ny gjerdelov i 1987 – Lagt vekk
Beitejus
Utmarksbeite/Havning/Havnegang
• Tradisjonelt sambeite/fellesbeite i utmarka
• Anten i grunn som ligg i sameige
• Gjensidig på kvarandre sin eigedom
• Streifbeite
• Rett/servitutt som ligg til fast eigedom og som
følgjer eigedomsretten til grunnen
• Ved deling av eigedom er beite framleis felles
• Rt-1995-644 – Balsfjorddommen
Streifbeite
• Streifbeiterett
• Fritek dyreeigar frå tilsynsplikta, og frå det objektive
erstatningsansvaret
• Ikkje nokon rett, meir beslekta med tålt bruk
• Rett til å la dyra beita i eit område utan tilsynsplikt,
men utan formell beiterett
• Konkret vurdering, jf. t.d. RG-1991-997,
Balsfjorddommen eller RG-1991-677
Balsfjorddommen
Det avgjørende for meg blir, slik også lagmannsretten stiller problemet, om den langvarige bruk som her har
vært utøvet, gir grunnlag for å fastslå en rett til felles utmarksbeite ut fra lokal sedvane eller alders tids
bruk. I likhet med lagmannsretten mener jeg at det foreligger et slikt grunnlag, og jeg kan, som allerede
nevnt, i det vesentlige tiltre lagmannsrettens begrunnelse. Jeg er enig med lagmannsretten i at det, slik
omstendighetene her ligger an, er mest dekkende å si at beiteretten har sitt grunnlag i en lokal
sedvanerett. Jeg tilføyer imidlertid at når alle de eiendommer sedvaneretten gjelder, har utøvet bruken i
alders tid, slik tilfellet i stor grad er her, vil begrepene lokal sedvanerett og alders tids bruk gli over i
hverandre, jf dommen i Rt-1912-433.
Lagmannsretten viser til at det i det aktuelle området i mer enn 150 år har vært praktisert beite i utmarken
uten hensyn til eiendomsgrenser, og at det aldri har vært praktisk eller aktuelt å forsøke å holde
buskapen på egen eiendom. Det foreligger sparsomme opplysninger om hvorledes beitet ble utøvet i den
første tiden, f eks om det ble gjetet. Jeg har imidlertid, etter det som er opplyst i saken, ikke grunnlag for
å fravike lagmannsrettens vurdering på dette punkt. Felles beite har vært praktisert slik at de dyrene
som skulle på beite, ble sluppet ved innmarksgrensen for den enkelte eiendom, og at de så streifet fritt
omkring. Dette utmarksbeitet har omfattet både kyr, sauer og geiter. Det er de naturlige topografiske
forhold som har satt grensene for dyrenes beiting. Det har aldri vært satt opp gjerder mellom
utmarksteigene.
Avgrensingar
• Kor mange dyr kan ein ha på beite?
• Balsfjorddommen dei dyra garden kan "vinterfø"
Beitelova 16. juni 1961
• §§ 6-11 Ansvar for husdyr
• Eigar av husdyra skal syta for at dyra ikkje kjem inn på
område der eigaren ikkje har beiterett
• Eigaren er ansvarleg for eventuell skade dyra gjer
• Lensmannsskjønn ved beiteskade – jordskifteretten i ny lov
• §§ 12-14 Beiteregulering – freding
• Skog
• Avløysing av beiteret ved jordskifte mot utlegging av
kulturbeite/fellesseter, pengar eller anna
• § 16 Den som med vilje eller aktløyse er årsak til at
husdyr kjem inn på annan manns grunn kan straffast
Servituttlova 29. november 1968
• §§ 2 og 3 Allmenne rådigheitsreglar
• Omsyn til grunneigar, ikkje urimeleg eller uturvande til skade
eller ulempe
• Ved utnytting som gjeld både eigar og rettigheitshavar har
ingen av dei førerett
• Dersom reduksjon er naudsynt, må båe redusera like mykje
• § 9 Rett som ligg til fast eigedom kan berre avhendas
med denne, eller del av denne
• § 15 freding av ungskog
Jordlova 5. mai 1995
• § 1 Føremålet med lova er å legga til rette for god utnytting
av ressursane, slik at desse kan brukas på den måten som
best gagnar samfunnet og landbruket.
• § 12 Delingsforbod gjeld også rettar som ligg til eigedom i
sameige når retten anten
• Er stifta for meir enn 10 år
• Avtalen ikkje kan seiast opp av eigaren
• Lovleg avtale om leige av beiterett
• Avtale for mindre enn 10 år
• Avtale for meir enn 10 år, dersom den er oppseieleg for grunneigar
Jus om gjerde
Grannegjerdelova 5. mai 1961
• Lova kan fråvikas ved avtale eller
andre "serlege rettshøve"
• Lovteknisk gjeld lova nabogrenser
• Lova gjeld også mellom ulike
bruksområde
• Bruksområde likestilt med eigedom
• Grunneigar kan påleggas gjerdeplikt
mellom eigen innmark og utmark, jf.
Rt. 1990 s. 148
Grannegjerdelova
• § 2 Avtale om gjerdehald kan seiast opp med eitt
års varsel etter 10 år
• 10-årsfristen gjeld ikkje i samband med at del av
eigedomen vert delt frå til eige eller bruk
• Det rettslege grunnlaget forsvinn ikkje etter 10 år
• § 5 Gamle gjerder og restar etter desse skal fjernast
• § 6 Nabo har rett til å ha gjerde i grensa
Gjerdeplikt, § 7
• To kumulative vilkår for å etablera ny gjerdeplikt
• Gjerde må vera til nytte for eigedomane kvar for seg
• Nytten for båe eigedomane må til saman vera større enn
kostnaden
• For eksisterande gjerdeavtalar gjeld berre eitt vilkår
• Nytten for båe eigedomane må til saman vera større enn
vedlikehaldskostnadene
• Mot hyttetomt i utmark har utmarkeigar ingen
skyldnad til å halda gjerde
Deling av gjerdehald, § 8
• Når vilkåra for gjerdeplikt er oppfylt skal
• Kvar av naboane dela gjerdeplikta med ein halvpart kvar
• Dersom dette er urimeleg skal gjerdeplikta delas ved skjønn
• Særreglar i §§ 9 og 10
Kva er nytte?
• Nytte som kan gjerast om til pengar
•
•
•
•
Hindra skade på åker og eng
Reduser utgift til vakthald
Redusera faren for erstatningsansvar
Auka marknadsverdi
• Ikkje økonomisk nytte
•
•
•
•
Skjerming frå ungestøy, hundar, bjellelyd
Markera eigedomsgrensene
Hindra innsyn
Nabofred
Kva nytte skal vektleggast?
• Også "ikkje-økonomiske" forhold skal vektleggas
ved nyttefordelinga
• Ein skal ikkje einsidig legga vekt på dyrehald
• RG 1970 s. 22 Bustadbyggelag måtte ta del i gjerdehald
• RT 1965 s. 1277 Gjerdeskjønn mellom Tingelstad
allmenning og nabo som dreiv med planteproduksjon.
Gjerdeplikta blei delt med ein halvpart på kvar.
• RG 1990 s. 61 "A" dreiv med husdyr og nabo "B" dreiv
med kornproduksjon. "A" blei pålagt heile gjerdeplikta fram
til "B" eventuelt byrja med dyrehald igjen.
Fell gjerdeplikta bort?
• Rett og plikt er likestilte
• Gjerdeplikta står ved lag til den vert avløyst
• Forelding
• Vedlikehaldsplikta står ved
lag som ein heftelse
• Fell bort ved avtale
Private avtalar
Bandtvang
Eit aktuelt tema?
Reglar om hundehald
• Reglar om hundehald, under dette bandtvang, er
regulert i
•
•
•
•
•
Lov om hundehald (hundeloven)
Lov om dyrevelferd (dyrevelferdsloven)
Lov om jakt og fangst av vilt (viltloven)
Lov om reindrift (reindriftsloven)
Almindelig borgerlig Straffelov (Straffeloven)
Lov 4. juli 2003 nr. 74 om hundehold
(hundeloven)
• § 3 – Generelt krav om at hundehaldar er aktsam
• Unngå at hunden voldar skade på folk, dyr eller eigedom
• Unngå at hunden er urimeleg til ulempe for folk, miljø eller
andre interesser
• § 4 – Hundar kan berre vera lause når dei vert følgt
og kontrollert på aktsam måte
• § 6 – Generell bandtvang frå og med 1. april til og
med 20. august
• § 7 – Særlege krav om sikring der tamrein beiter
• § 9 – Dressert bufehund, politihund, redningshund
med fleire er unnateke sikringsreglane i §§ 4, 6 og 7
Kommunale forskrifter
• Forskrift om hundehald, Tromsø kommune, Troms
• FOR-2014-08-27-1130
• Bandtvang heile året
• I bustadstrøk, sentrum og handelssentra i heile kommunen
• Skulegard, barnehage, kyrkjegard, lysløyper + +
• Telegrafbukta, Sydspissen, Charlottenlund, Prestvatnet + +
• Forskrift om utvida bandtvang i Lyngen kommune
• FOR-2013-06-13-823
• Utvida bandtvang 21. august til og med 15. oktober
• Forskrift om utvida bandtvang i Dyrøy kommune
• FOR-2007-06-19-963
• Utvida bandtvang 21. august til og med 31. oktober
Rettar og plikter i faresituasjonar
• § 10 – Ein kvar kan oppta ein hund som er laus i
strid med lov eller forskrifter
• § 14 – Eit elles ulovleg inngrep mot hund er lovleg
når det vert i naudverge for menneske eller dyr
• Når hund jagar husdyr som beiter lovleg kan den som eig
eller passar på husdyra gjera det som er naudsynt for å
avverga skaden
• Inngrepet må vera naudsynt og ikkje utover det forsvarlege
• Ein kvar kan på staden avliva ein hund i som umiddelbar
forbindelse har valda vesentleg skade på husdyr
• § 15 Hund som under bandtvang går laus i utmark
eller landbruksområde kan om naudsynt avlivas på
staden om den utgjer klar fare for husdyr
• § 16 Plikt til å melda frå til politiet
• Dyrevelferdslova gjeld også for hunden
Lova gir hundeeigar både rettar og
plikter, les deg opp