Underdølen des 2010

nderdølen
for underdøler og venene deira – heime og ute
17. årgang * desember 2010 * kr 70,–
Bussstoppen på Langhuso er på plass!
Ting tek tid, men når Statens Vegvesen fyrst gjer noko, så gjer dei det skikkeleg. s.11
Foto: Arild Sigurd Henjum
Les om slåttefesten og
rivekurset på s. 12
Foto:TMD
Servicebygget kan stå
klart til sommaren.
Les s. 14
BLADET F
OR BYGDA
MED OVE
R 80
INNBYGG
JARAR
Gode lesar av Underdølen!
Åremålsdagar
Det skal bu folk i husa!
Første del av 2011
Huib og Eke flytta inn på Reina i vår, Inger Oline og Henning gjekk inn for landing i Bellastova i haust og Laila, Hølje
og Henning var plutseleg på plass på Hjødlo. Ivar har for ei
stund sidan flytta inn i Birjestova og pussa opp frå kjellar til
loft. Dessutan er det stor aktivitet på feriehusfronten: Jofrid
(Ellingsen) og Egil Roteigen har overteke huset etter Sigurd
og Jon Buene, og har i lengre tid vore igang med full renovering av det. Liv og Håkon Aksnes har overteke huset etter
Kristian. Dei byggjer ut og moderniserar heile huset. Mykje
tyder på at alle fire og i tillegg ungar med familiar planlegg
å vere større deler av året i Undredal. Så no blir det nytt liv
også i strandsitjarmiljøet.
15 år
20 år 25 år
35 år 55 år 60 år 80 år Simon Underdal
Brita Underdal
Marius Hj. Borlaug
Sondre Torgersen
Silje Skarsbø
Nina Marie Hylland
Ivar Bjarne Underdal
Eirin Flåm
Arnhild Margrete Stegen
Signe S. Skarsbø
07.03.96
15.03.91
11.06.91
29.01.86
02.02.86
22.03.76
16.01.56
13.01.51
05.02.31
08.02.31
Fødde
31. oktober 2010 fekk Svein Atle Underdal og Yvonne Nybø
Eide ei jente
Me ynskjer alle til lukka med fine hus og hjarteleg velkomne
til bygda, og håpar å komme tilbake med ”heime hjå”-reportasje frå nokre av huseigarane i neste nummer. Men nett no
ynskjer me lesarane våre
Dåp Undredal kyrkje
God, kvit jul og Godt nytt år!
Det vert konfirmasjon i Undredal kyrkje Kristi Himmelfartsdag, torsdag 2. juni. Konfirmantane er Simon Underdal
og Tore Stegen.
Redaksjon
Vigsel Undredal kyrkje
Hanna Hj. Borlaug, tlf 576 31 742, [email protected]
Anna K. Marstein, tlf 959 84 630, [email protected]
Leif Inge Underdal, tlf 951 37 403, [email protected]
27. juni: Sivert Vindedal Fjøsne
15. august: Einar Drange Nybakk
Konfirmasjon 2011
29. mai: Inggjerd Oppedal Næsheim og Espen Monclair
12. juni: Kjersti Villand og Frode Berge Alme
27. august: Monica Henriksen og Terje Bentsen
Avlidne
Tora Anette Underdal, f.16.04.1916, vart gravlagt frå Vangen
kyrkje 25. juni i 2010
Inese + Uldis er sant!
Anna K. Marstein er bladet sin faste fotograf
Ansvarleg utgjevar: Undredal Bygdeutvikling AS, 5746 Undredal
Eigar: Undredal Grendalag
Kontonr: 3745 30 28756 (OBS, nytt nummer)
Hugsar de Uldis som arbeidde på stølsysteriet i mange år, og
Inese som arbeidde på kafeen fleire somrar? Det var Inese
Utforming: Oransje webdesign, Aurland
Trykt hjå: Erik Tanche Nilssen AS, Skien på 130 g Profi silk
Opplag: 400
Bidragsytarar i dette nummeret
Tekst:
Anne Marie Liljebjelke
Lisanne de Blecourt
Åsmund F. Dale
Erna Underdal Skarsbø
Torill M. Domaas
Anne Ebbing (Hagebybladet)
Norunn M. Finden Hellebø
Jørgen Stenersen
Huib van der Horst
Monica Finden
Bilete:
Lisanne de Blecourt
Eke Krug
Torill M. Domaas
Pascale Baudonnel
Arne Veum
Arild Sigurd Henjum
Send e-postadressa di! Meld adresseendring!
Det hender me skulle hatt kontakt med abonnentane våre fort.
Det hender og at abonnentane våre flyttar på seg. Det sparer både
dykk og oss for arbeid dersom de sender oss e-postadressa dykkar og eventuell melding om ny adresse. Begge delar kan sendast
[email protected]
2 | Underdølen - desember 2010
som heldt den flotte 17.mai-talen i ungdomshuset i 2005.
Den vart trykt i sommarnummeret vårt same året. I sommar
gifta dei to seg. Inese arbeidar som avdelingsleiar i “Regnbuen
Steinerbarnehage” i Asker, og Uldis går på ”Rudolf Steiner
høgskole” i Oslo for å bli førskulelærar, han òg.
helsing
leiar
Undredal i mitt hjerte
M
otgang er ille, om man ikke kan se at det ofte
kan åpne for nye muligheter. Min mann døde,
helt plutselig, jeg ble enke i løpet av et minutt. I
samme måned ble jeg oppsagt i min kjære lille butikk,
og mistet nesten fotfestet i livet. Når man er 70 år har
vanligvis ens barn sitt eget liv, initiativet er ens eget.
Det var BRYGGEFEST den kvelden, med rømmegrøt og
underholdning og kvelden ble sen, for flere. Dagen etter
trengte jeg litt proviantering før avreise og gikk i butikken. Der var det masse folk og få til å gjøre annet enn å
ekspedere kunder. Midt på gulvet sto melken som nylig
var kommet, og der denne melken skulle stå var det gått
hull på en melkekartong, så melken fløt. Jeg ba Bente, som
jeg ikke visste navnet på engang, om å finne en skurebøtte
og en klut til meg, et ønske hun omgående etterkom. Så
vasket jeg melkebrønnen og satte alt på plass. Da hadde jeg
”vasket” meg inn i Undredal. Butikkeieren spurte da om
han kunne ringe til meg slik at jeg kunne komme og hjelpe
til neste år, og slik
ble det.
Så ble det sommer. Jeg pakket bilen for sommertur, slik
som vi hadde brukt å gjøre sammen, og reiste på tur. Bor
man på Østlandet er det Vestlandet som ligger først i leia,
også nordover etterpå. Jeg hadde hyggelig selskap i min
golden retriever, Selma. Hun fulgte meg som en skygge i
10 år uten bånd. Bedre hund har ingen kjent. Etter mange omveier kom
jeg også innom
Det er en stor
Undredal. Det var
glede å føle seg så
langt ifra første
velkommen som jeg
gangen jeg var der,
har vært Undredal.
men reiser man to
Undredal er et tusammen og bor
riststed som fortsatt
i bobil kommer
drives med sommerman ikke så lett i
trafikk. Der komkontakt med lomer mennesker fra
kalbeboere. Nå var
hele verden. Klokjeg alene og skulle
ken 24 på natten
ha et rom å sove
eller dagen er det
i. På veggen på et
en palestinsk famihus sto bildet av
lie eller nordmenn
en seng og «Henv.
på tur som vil ha et
Underdalsbui».
rom eller flere. Da er
Da jeg henvendte
det bare å ta seg ut
meg der for å få et
av sin pyjamas, om
sted å sove, ble det
den har rukket å
åpningen for ca
Anne Marie i omvisardrakta som ho har sydd sjølv, og gitt til Undredal guideservice komme på, og rusle
8 nye rike år for
ut og låse opp for
meg, selvfølgelig
ikke i penger, men på opplevelser og godt vennskap, som gjester. Sove gjør man om vinteren.
er det mest viktige i livet.
Brun- og kvitosten fra Undredal er jo det mest vesentlige
Butikkeieren som leide ut de fire rommene, låste opp i denne lille bygda ved Sognefjorden. Det er mer enn 300
og viste meg et rom, det var ikke satt i stand etter forrige gjeter og nå ca. 85 beboere i dalen. Det er et eget ysteri for
bruker, og ikke de andre rommene heller. Jeg spurte om denne osten som drives av dalens geitebønder, og osten er
han ville låne meg nøkkelen til vaskerommet så kunne jeg også grunnlaget for at butikken kan eksistere.
vaske selv. Jeg vasket, både dette rommet og de andre. Så
Dermed har de også post i butikken og et godt samlingsgikk jeg ned for å levere nøkkelen i butikken. Utenfor døren
punkt. Å stå bak denne disken med utsikt over fjell og
sto flere digre pakker med rent tøy fra vaskeriet på Voss.
snødekte tinder og Sognefjorden like ut er en ønskeplass
I stedet for å levere nøkkelen kom jeg tilbake fra butikken
for butikkdamer. Kunder spurte ofte hvordan jeg fikk en
med ennå flere nøkler, til lintøyskapet. Så ble alt lintøy
slik arbeidsplass. Jeg svarer alltid at betaler man godt nok
pakket ut og lagt på plass. Nå låste jeg dørene og kom ut på
får man det, og de tror meg, nesten.
trappen, der sto en enslig dame og ville leie et rom. Jeg låste
Så er det også et lokale med ostekjeller og demonstraopp igjen, viste damen et rom og hun aksepterte dette. Jeg
skrev ut en regning maken til min egen, tok imot penger sjonsplass der grupper av gjester taes imot og får servering
og gikk til butikken som holdt på å stenge. Der leverte jeg av ost og geitepølse og diverse gårdsmat. Det går med en
del pølse, ost, brød og multesyltetøy når det kommer flere
penger og nøkler.
desember 2010 - Underdølen | 3
helsing
busser med turister ad gangen. Alt må stå ferdig, tiden er
knapp, Bussen går. Jeg har lært litt om ost og geiter og
menneskers levemåte både nå og før. Vanligvis var ikke
demonstrasjon av dette min oppgave, men det har hendt.
Jeg husker særlig en gruppe som kom inn Sognefjorden
litt sent på ettermiddagen i et skikkelig gufsete småregn,
og blåst. Litt sjø og bølger og de kom med raftebåt. Det
er lave båter i slikt vær. De var åtte, og fire av dem var
engelsktalende. De hadde selvfølgelig overlevingsdrakt,
men det var surt på fjorden. Jeg hadde et lunt lokale og
varm solbærtoddy å by dem, tok imot dem som velkomne
gjester i fint bunadtøy og fortalte om gjeter og ysting og
Undredal, mens de koste seg med geitepølse og ost. Når
de sa at dette enkle, varme, var kremen av Norge, visste
man at man hadde nådd inn til denne gruppen. Det er nok
denne delen av Norge turister forventer, og ønsker å se.
En perle i Undredal er stavkirken fra 1147. I begynnelsen var jeg i Undredal en måned om våren og en måned om
høsten, men det tok flere gangers besøk før jeg kom inn
i kirken som guide. Jeg hadde tilgang til alle nøkler, men
nei. Jeg argumenterte med at jeg hadde besøkt alle Norges
stavkirker, og lest mye om dem, men nei, det var lokale
folk som visste alt om kirken, basta. Så kom den dagen da
det kom en buss med engelsktalende, og ingen til å guide.
Siden var dette mye av mitt arbeide, og jeg stortrivdes. Alle
grupper har med egen guide på bussen, men for alle andre
utlendinger enn engelsktalende, oversettes det. Ofte er det
faste guider som man kjenner fra gang til gang, og de har
sine tider å passe. Noen ganger kunne guiden si: ”Snakk så
lenge du vil. Det er dårlig vær og ingen vil være ute”. Var
tåken så tett at man ikke kunne se over fjorden, ba man
dem gå inn på nettet når de kom hjem, og se hvilken vidunderlig plass på jorden de hadde vært. Da kom smilet frem.
De store opplevelser er skoleklasser. En 6.klasse kom i
småregn. Det var 42 stykker. Det er sitteplass til bare 40 i
kirken. Lederen for gruppen så ganske sliten ut, og sa: «Vi
kan ikke ha alle disse inn samtidig. De er utrolig bråkete».
Da jeg fikk ørens lyd, fortalte jeg henne at her var det jeg
som bestemte. Ungene ble helt stille. Så spurte jeg hvem
av ungene som ville vente ute i regnet. Ingen ville det. Så
fortalte jeg at vi kunne gjøre en overenskomst: Alle går
stille, en ad gangen setter seg og gjør plass for alle, ingen
snakker uten å bli spurt. Dette er en kirke, altså Guds Hus,
oppfør dere deretter! Hva de ventet vet jeg ikke, men jeg
fortalte om vikinger og Kong Sverre, Mariasuden og slaget
ved Fimreite og munker som ble halshugget. Øynene ble
større og større, ungene satt som dråper. Det er nok å ta av
i Snorre for unger i den alderen når man ikke har pensum
å ta hensyn til. Dette er stunder som i alle fall jeg husker.
På en dag kom det to herrer i 40-50 års alderen på motorsykkel, ute på tur, hver for seg. Det er ikke ofte man ser
skinndress-karer i kirken. Den ene takket og sa at det var
turens beste opplevelse, den andre sendte e-mail til kirken
og takket. Gullkantede dager for gamle guider! Den eneste
som har fått mitt navn og adresse er en tibetansk munk,
4 | Underdølen - desember 2010
de trengte penger til en organisasjon. Han fikk forresten
gå gratis inn i kirken. Jeg påstod at det sto i statuttene
for kirken fra 1147 at alle tibetanske munker alltid skulle
komme gratis inn i denne kirken. Vi sto utenfor kirken når
jeg løy. Nå har jeg en hel ”skoboks” full av brev og strømpostbrev fra forskjellige mennesker som har sendt hilsener
gjennom turistkontor osv., til og med et avisutklipp fra
Japan (med oversettelse).
Ennå har jeg ikke nevnt alle de 85 innbyggere i Undredal
som jeg setter så stor pris på. De har invitert på rømmegrøt
og vafler og kaffe og tatt imot meg som en av sine egne
sambygdinger. Ikke minst takk til Underdalfamilien på
Vingerstad, som jeg har arbeidet for og med og bodd hos
som om de var min egen familie. Jeg er alle som har gjort
disse årene så utrolig verdifulle for meg stor takk skyldig.
Jeg har også følt med i både sorger og gleder. Det er ærefulle oppdrag å få fire flagget på halv stang når en har gått
bort. Å dresse seg opp i hvitskjorte og blinkende søljer og
heise flagget ved bredden av Sognefjorden 17. mai er like
høystemt. Med blånende fjord ved foten og hvit, nyfallen
snø på fjelltoppene. Da føler man at man kan synge Gud
signe deg Norge, slik at det høres helt til Bergen.
Dette er en måte å gjøre livet rikere på. Nå er den bolken
over for min del. Man skal slutte når det smaker som best
med de fleste ting i livet. Nå er det blanke ark. Finnes det
noen tegnestifter der ute ennå?
av Anne Marie Liljebjelke
bygdanytt
Undredal Ungdomslag stelte til flott jonsokfeiring
Underdølene har opplevd mange fine jonsokkveldar,
men den som ungdomslaget stelte til i år tok prisen. Først
var det herleg grillmat i parken, og så volleyballcup med
12 trear-lag nede på Borlaugsåkeren. Det var høg temperatur under kampane og intense diskusjonar om reglane.
Om folk hadde spelt volleyball dei
siste 30 år eller ei spelte ingen rolle,
alle var med! Fotos TMD.
Latter og glede rundt borda i parken. Frå v: Jarle, Rognald, Knut, Annik, Marta, Ingrid, Karen
Margrethe, Edvin, Øystein og Gunlaug.
Yngste deltakar var kring ti år og
eldste var over seksti. Fleire nasjonalitetar var med. Eit lokalt ostelag med nyinnflytt hollendar sigra
til slutt over eit reint heimelag og
eit blandingslag. Kvelden vart avslutta med blomster-seremoni og
medaljeoverrekking ved jonsokbålet i strondi ved gamlabryggjao.
AKM
Nye innbyggjarar på fremste Hjøllo
Me er glade for å kunna ynskja
ein ny familie velkomen til bygda. Sjønt ny og ny; far er frå Bø
i Telemark, men mor i familien
er oppvaksen nettopp på fremste
Hjøllo, så for hennar del er det
snakk om å flytta heim. Her presenterer Laila familien sin:
begynte i Flåm barnehage 1. oktober. Han trivst godt der, og likar
spesielt å leika med lego og bada i
bassenget på Flåm skule. Han synes
og det er veldig kjekt med geitene til
tante Erna og onkel Sigbjørn, og då
spesielt geita til Henning som heiter
Maiken.
Me driv Ingeniørfirmaet Tveit
AS i lag, og firmaet er for tida innleigd av Voss Cementvarefabrikk
som konsulentfirma. Hølje jobbar
som prosjektleiar for elementvareproduksjonen og eg jobbar med kontorarbeid, fakturering og rekneskap.
Utanom dette så har firmaet vårt
hatt mange oppdrag innan rehabilitering av burettslag og skular.
Sonen vår heiter Henning, og er
ein lystig 4-åring i full fart som
Laila fortel at dei har tenkt på
flyttinga eit par års tid. Skulle det
bli, burde det bli før Henning begynte på skulen. I første omgang
har dei leigt ut huset på Tranby i
Asker, men dei satsar på å bli verande her. Hølje pendlar kvar dag
til jobben på Voss, mens Laila har
heimekontor. Velkomen til Undredal, Laila, Hølje og Henning!
Foto AKM
desember 2010 - Underdølen | 5
Horten
av Lisanne de Blécourt
“Eg jobba i slåtten på Horten i eit par-tre dagar, for eg
trengte ny dress. Eg hadde noko tøy liggandes til det. So
sydde han Mann-Ola dress av det, for han var skreddar
inne i Aurland. For det jobba eg altså på Horten, det
var vel under krigen.”
Det er han Sigmund som fortel, og eg som spør, har sett
på Horten mange gonger frå andre sida av fjorden. Når ein
ser gjennom kikkerten frå Beitelen, ser Horten ut som ei
Anna Elise og Torbjørn på stupet.
grasslette som ligg heilt ut på kanten til eit stup. På sletta
kan ein sjå murane etter eit par hus, og til venstre ligg det
ein knaus: Hortakollen. Det er vanskeleg å sjå korleis ein
kan komme seg opp til Horten, ein må vel over den knollen da, og so ned att? Det ser bratt ut. At det er bratt kan
Sigmund bekrefte: «Me hadde høyet i løa, og so rende dei
det ned om hausten. Strengen gjekk frå Hortakollen, og
den var nesten loddrett!» Men dreiv han Mann-Ola gard
i Aurland da, vil eg vite. «Nei, men mor hans budde her i
Undredal, og ho skulle ha høy til kyrne i fjøsen.»
Eg har slik lyst å ta turen til denne gamle fjellgarden, det
er so spanande med slike stader, tenk at folk budde der!
Men før eg tek turen dit, vil eg finne ut litt meir: Horten,
som ligg 600 moh, vart i fylgje bygdeboka om Undredal*
folkesett i 1660. På den tida skreiv ein ”Horchen”, og det
namnet tyder noko som er ujamt eller rundvore. Det er
nok den knausen garden har fått namn etter, kan tenkjast. I 1666 budde ein Peder på garden, og han hadde to
naut. Etter han tok ein Elling over garden, og han hadde
nokre kyr, sauer og geiter. Folka her levde nok eit enkelt
og sparsamt liv, og det var lite utstyr på garden. Bygdeboka
6 | Underdølen - desember 2010
kan opplyse at i skiftet etter Elling, var det mellom anna
ei gryte, seks askar og ein skinnfell. Men etterkvart vart
garden meir og meir opparbeidd, og vel hundre år seinare,
i 1802, eig hortabonden Åmund fem kyr, to ungbeist, 18
geiter, sauer og ein hest. Dessutan har han eiga kvern,
og det har han bruk for, for han haustar heile ni tønner
korn. I 1804 dør Åmund, og skiftet etter han fortel at han
må ha vore ein nøysam og arbeidsam mann. Formuen var
heile 599 dalar, og det må seies å vera ein høg sum. Til
dømes hadde den største garden
i Undredal på den tid, bnr 16, ein
formue på «berre» 499 dalar! Men
dei hadde ikkje sølvsaker slik som
andre velståande bønder på den
tida, men i buet fanst det mellom
anna to kopparkjelar og ein smiebelg. Hortakona, som mange har
høyrt fortalt om; at presten venta
med å begynne gudstenesta viss ho
var seint ute, var truleg Åmund si
kone, Gjertrud Botolvsdotter.
Horten vart etter kvart fråflytta, og
me er no komne fram til 1865. Men
framleis blir garden slegen, og hundre år seinare, i 1960, huser stovehuset framleis slåttefolka om sommaren. Men so tykkjer folk det blir
for tungvint å onne på fjellgarden,
og hesjestaurane blir lagt inn i løa
for godt. Det blir stille på Horten.
Eg har mange spørsmål om Horten, men Sigmund synes
ikkje han er den rette til å svare. «Nei, det er ho Inger Oline
i Bellastova du skal prate med». Eg takkar for meg og tar
turen ned til Inger Oline. Ho har nett flytta til Undredal
for å bli, og er glad for besøk. Men ho synes heller ikkje
Her var slåttemarka. Også i dag er det nydeleg eng her! Kan tru
hjorten trivst her, for det er nesten ikkje kome opp noko skog
enno. Her står restar etter to løer
ho er den rette til å uttale seg om Horten. «Nei, det er han
du skal prate med» seier ho og peikar bort i sofaen. «Det
er han som eig Horten!» I sofaen sit broren, Olav Loven.
Eg rister handa til dagens eigar av Horten, som fortel at
han bur på Voss. Olav peikar på eit bilete som heng på
veggen. «Det er Ingebjørg og Ole Olsen. Dei fekk skøyte
på Horten og bygde dette huset i 1918». Ole Olsen døydde
tidleg, og fekk ein son: Mann-Ola, han som var skreddar i
Aurland og sydde dress til Sigmund. Mann-Ola viser seg å
vere onkelen til Inger Oline, og Ingebjørg er altså bestemor
hennar. Inger Oline hugsar det, at bestemora var på Horten
ei veke kvar sommar for å hesje høy til kyrne. Dei hadde
ho i kjellaren, saman med eit par sauer. «Det var vanleg på
den tida, at alle hadde ei kyr i kjellaren, eg trur bestemor
hadde ei geit også.»
takk til dei som var «informantar», og dei som vart med på
tur. Og til dei som har lyst til å ta turen: det er bra hjorteveg
rett opp frå elva Kotningen.
God tur!
Tekst og foto: Lisanne de Blecourt
* Aurland sogelag: Aurland bygdebok, Undredal og Nærøy, gard og ætt.
Selja Forlag, 2006
Lisanne de Blecourt er frå
Nederland, men har vore
busett i Bø, Undredal og Volda
dei siste åra. Har arbeidd som
budeie, sauegjetar, avløysar
mm, og er i ferd med å «bli til
noko», dvs faglærar i kunst og
handverk og naturfag.
Før eg går, påpeikar Olav at han nok ikkje veit so mykje
om Horten, han heller, «men Sten veit meir!» (den sjuande
far i huset?) Men det er alt seint på kvelden, og fleire besøk
blir det ikkje denne gongen. Men tur til Horten blei det,
ein fin sommardag i juni. Og her vil eg dele nokre bilete frå
dagens Horten med lesarane av Underdølen, med særleg
bygdanytt
Jonadalsvegen
Nærøyfjorden Verdsarvpark har
vore med på opprusting av stølsvegen
til Rimstigen, der murarar frå Nepal
(sherpaer) har vore innleigd, med godt
resultat. Arbeidet med opprusting av
Jonadalsvegen var tenkt sett i gang i
sommar. Planen var først og fremst
å mure og bolte trinn på kvar side av
Syrfadla.Underteikna har saman med
to ungdommar frå Fresvik brukt to dagar på graving og mindre murearbeid
på Jonadalsvegen. Av fleire grunnar
Gilja bru
Den nye Giljabrui har skjult mange skattar dei seinare åra, men
no har vegvesenet rydda vekk tre og buskas, så folk kan beundre
elveløpet der nede. Foto: Arne Veum
fekk me ikkje tid til å sette i gang i
sommar. Tiltaket er lagt inn i Nærøyfjorden Verdsarvpark sin handlingsplan for 2011.
Åsmund F. Dale, parkforvaltar kulturlandskap
Galleriet på brygga
Nytt i Undredal i 2010 var “Galleriet på Brygga”, der Eke Krug
møtte internasjonal interesse for sine smykke. I neste nummer
av Underdølen kjem vi tilbake med meir stoff om galleriet.
desember 2010 - Underdølen | 7
Stølsminne
av Erna Underdal Skarsbø
”Det er svart november” som det står i visa, og enda
ein stølsesong er for lengst over. Me vert leie, både
budeier og geiter, men når april kjem og det byrjar så
smått å vårast, klør det i både geiteklauver og budeiekropp. Så kjem endeleg buførdagen, og då vert det
som Astrid brukte å seie det: ”Når geitene er inne,
bestemmer eg, og når geitene er ute, så bestemmer dei.
to kroner hjå Endre-Peder, for å henta geitene deira på hi
sida av elvi på Langhuso. Eg var vel om lag sju-åtte år, og
geitene låg alltid i “granden” midt for selet deira. Eg var òg
med og hjelpte Hjødla-Lina med å mjølka viss geitene deira
var seine. Me skulle hjelpast ”aot”, sa mamma. Viss nokon
sine geiter var seine, så kom dei andre budeiene og hjelpte
til. Dei hadde tid til det, utan straum, vatn, mjølkemaskiner
og røreverk. Ein eller annan stad på vegen med “framskritt”
forsvann tida for og med kvarandre på stølen, og det vart
mykje mindre fellesskap.
Når eg står på Melhus tidleg om morgonen og mjølkar, så vandrar tankane. Eg ser heimover til Bente sitt sel,
og eg tykkjer det framleis er rart at ho ikkje er på stølen
meir. Eg saknar ho enno. Tankane vandrar lenger attende
i tid, til då me så smått byrja som ”budeiebaltar”. Me har
liksom ”følgst åt”, Bente og eg. Eg byrja tidleg å vera med
mamma på stølen, og ofte var Bente med òg. Eg hugsar
me låg i sengi, og fekk kaffi og skjeva hjå mamma. Det var
“kaffimåro”, og Peder-Unni og Peder-Synnøve kom fram.
Plagget var oppkome i gluggen, og då visste dei at kaffien
var klar. Unni med tjukke skjever med bondesmør, sirup
og gamalost, og Synnøve hugsar eg ikkje kva hadde på.
Å sitja der i sengi og høyra desse gamle budeiene fortelja
frå gamle dagar var reine eventyret for oss ungane. Det er
nett som eg høyrer latteren deira enno, for humør skorta
det ikkje på der i garden. Snille, gode Unni med den gule
”fenteduken” ned i augo, hendene på ryggen og nedtrakka
teser (låge gummisko). Eg kan sjå ho føre meg enno, der ho
går fram mot Brekkao for å kalla på geitene som rundar Jonadalsnosi. Ho hadde ikkje mange geiter siste åri, ho Unni,
men til støls skulle ho -ikkje ti ville hestar kunne stoppa
ho! Siste sommaren Unni var på stølen, hjelpte eg ho med
Papa er ute og gir geitene. Mamma mjølkar Haralin. Dei andre
på bildet er Solrun og dotter hennar, Marita, Laila og Karin. Det
er Dokka som står på lasteplanet. Den svarte heiter Loppa, og
ho som klør seg heiter Skippi (1981)
No var det ikkje berre arbeid for oss ungane på stølen.
Bente og eg hadde aldri kjedelege dagar på stølen. Om
kveldane skar mamma flesk til oss, som me steikte på bålet
oppå ein stor stein under vegen på Melhus. Me ”yste ost”
i dei gamle tuftene. På Langhuso hadde me ”Sitlao” heime
i ”Trånao”. Då var me oppe hjå Stina og Andreas og fekk
låna båtane. Andreas hadde laga båtar til Ottar og Arvid.
I ”Sitlao” hadde me ”gard” òg. Gamle hermetikkboksar,
steinar, trebitar var dyr – fantasien kjende ingen grenser,
så me kjeda oss ei.
Sjølvsagt hadde eg plikter òg. Eg hugsar første geiti eg
mjølka. Det var ei svartrosete kolla som heitte ”Rukekodla”.
Eg mjølka i den vetle kyremjølkebøtta. Eg var om lag sju år,
og stolt som ein hane (eller var det høne)! Den fyrste kyri
eg mjølka var Lady. Då var eg tolv år, og eg var med Lilly
på stølen. Lady hadde kasta kalven, og hadde små, tjukke
spenar. Ho var heilt perfekt å lære seg å mjølke på, for ho
var både snill og tålmodig.
Mamma står og mjølkar på Kvitalukla hennar Hansa-Maria
(1979)
å setja mjølki til kjøling i ”Sitlao”, og henta den att når ho
skulle ysta. Ho skulle alltid gjera opp for seg, ho Unni, og
den siste sommaren sa ho at eg skulle få løn når ho kom
heim att. “Viss eg kjem heim att”, sa ho. Ho ante nok at eit
eller anna kom til å skje. Ho vart sjuk på Langhuso.
No var det slik at mamma oppmuntra oss til å hjelpa til
der det var naudsynt. Eg hugsar kor stolt eg var då eg fekk
8 | Underdølen - desember 2010
Då eg var trettan år var eg med mamma på stølen, og
då måtte eg opp om morgonen for å vera med på mjølkingi. Det vart litt meir ”alvor” då. Mamma var ein flink
og tålmodig læremeister – aldri ein peikefinger eller kjeft
om eg gjorde noko feil. Då var omkvedet; ”Ja, ja, no gjer
du det ikkje neste gong.”! Ho vart ikkje eingong sint då eg
hadde svie kjelen og det var ti cm tjukt og heilt svart. Ho
kom fram til Melhus og tømde kjelen og skura han. Det var
Signe Lise og eg som var budeier då. Eg var 16 år og Signe
Lise var 11 år, så me var ikkje akkurat så voldsamt erfarne.
Med mamma som læremeister fekk eg ystingi og røringi
inn med teskei. Det byrja med skraping av formene og innpakking av ost. Så fekk eg leggja osten i formene etter at
mamma hadde elta han, og heilt til pynting av osten. Det
var viktig at arbeidet vart gjort skikkeleg, for me skulle
ikkje selja ost som ikkje var god nok. Ystingi var det siste
eg lærde, for det var jo ikkje så lett å treffa med varmen
Ingrid dreiv på og mjølka. Det var ein heil gjeng som kom
ned Smørkleivi. Den eine karen kom bort til oss og sa han
kjende lukti av geitemjølki. No var dette midt i ”fluginga”,
så det var vel ei heilt anna lukt han kjende. Men me fekk
oss no ein god latter. Latter var det mykje av, og eg tykkjer eg ser Ingebjørg og mamma som skrattler på selbøen.
Kva som hadde skjedd, veit eg ikkje, men Ingebjørg sto
tvikrokete og mamma sameleis.
Eg har skrive om fellesskapet før, og om det å hjelpa
kvarandre. Eit minne som er sterkt er frå den sommaren
eg var med Lilly, og geitene våre var seine. Lilly hadde vore
på Brekkao og kalla dei heim, og alle dei andre var ferdige å
mjølka. Det var eit forferdeleg regnvêr, så me var våte som
nokre ”kråker” då me var ferdige. Då ropte Lina og Anne
Lise på oss. Me skulle kome opp til dei og få kakao. Dei
hadde fyrt i omnen, og det var godt og heitt i heile selet.
Me fekk kakao og kokoskjeks, og eg trur aldri eg har smakt
så god kakao, verken før eller sidan.
Eg mjølkar ei hansageit som høyrer med til Tusseladd-slekti. Me
pakta dei geitene i mange år. Biletet er teke frami Holao på
Melhus, der me hadde mjelkehus (1979)
alltid, passa på å ikkje bruka for mykje osteløype. Så var
det kneppingi av osten. Det var viktig å få det ”inn i nevane”, og for all del, kjelen måtte ikkje bresta! Alle sansar
måtte takast i bruk for å laga ost! Ein annan ting som var
veldig viktig for både mamma og pappa, var korleis dyri
skulle behandlast. Geitene skulle få kraftfôr av håndi når
dei kom frå beite. Dette var pappa sin jobb viss han var på
stølen. Geitene skulle fylgjast, aldri jagast på beite. ”Hytta
til geitene, så hytta dei att”, var omkvedet til pappa. Han
vart sint viss me prøvde oss på noko slikt.
No var det slik at før vegen kom, så var det sjeldan me
var heim att til bygdi. Vart me lens for noko, måtte me gå
eller senda beskjed med nokon. På Langhuso var søndag
dagen då alle fekk besøk heimanfrå. Det var alltid spanande
kven sin traktor me såg på Vaobakken, og kva dei hadde
med fram. Det var sjeldan det kom turistar forbi, men av
og til kom det folk ned frå Grindafletene. Eg hugsar ein
gong ein strålande ettermiddag. Ingebjørg på Reina, eg og
Eg kunne ha skrive mykje meir om stølsminna mine; om
Unni som nekta å drikka kaffi i ”Styggemannkoppar”. Om
Stina som laga middag til Unni og Synnøve kvar dag. Då
Bente og eg knuste den fine muggen til Stina då me vaska
opp. Om Even som aldri skulle gifta seg viss kvinnfolki var
like galne som geitene. Dette var under “flugingi”, og alle
geitene rømde heim i ”Trånao” på Langhuso og det vart
felles mjølking. Geitene hadde sprunge frå vet og forstand!
Eller svaret frå Bente til Stina om ho såg Unni, for ho skulle
kome og eta middag.”Eg saog om eg saog, men eg saog ikkje
ho.” (Prøv og seie dette fort!)
Minna frå stølen er mange og gode. Opplevingar som
eg på mange måtar er lei meg for at ikkje komande generasjonar får oppleva. Alt er frå ei tid som aldri kjem att. No
er det vorte straum, veg og vatn. Me har fått mjølkemaskiner og røreverk. Framskritt er vel og bra, men på vegen
mot det betre har me mista noko vesentleg, nemleg tid!
Eit paradoks når alt er vorte meir lettvint. Kanskje kan
det vera bra å sjå attende òg, og sjå kva me har mista på
vegen framover?
Ha ei god jul, budeier, bygdefolk, utflytte Undredøler
- det er ikkje lenge til neste sommar!
Restaureringsplan for Vestnorsk Fjordlandskap - Nærøyfjorden
Nærøyfjorden Verdsarvpark
held fram med satsinga på kulturminnevern, og set i desse dagar i gang
med ei kartlegging av verneverdige
kulturminne i verdsarvområdet.
Bygningsmiljøa i Nærøyfjordområdet
tilfører naturen og kulturlandskapet
i området ein kulturell dimensjon,
som til saman har bidrege til at området vart tilskriven verdsarvstatus
i 2005. Det er difor viktig at kulturminneverdiane vert ivaretekne på
ein planmessig og profesjonell måte.
Mange av bygningane har behov for
restaurering.
Verdsarvpark har leigd inn arkitekt
Jarle Sandvik for å starte arbeidet med
planen. Sandvik vil få hovudansvaret
for kartlegging og tilstandsvurdering
av verneverdige bygningar i verdsarven Vestnorsk Fjordlandskap
– delområde Nærøyfjorden, samt
for utarbeiding av ein oppdatert
og heilskapeleg restaurerings- og
bruksplan for desse bygningsverdiane.
Jarle Sandvik seier at det frå før
er registrert om lag 300 bygningar i
verdsarvområdet. Av desse ligg kring
80 i Undredalsområdet. Har ein bygning du meiner har spesielle kvalitetar
fordi det er spesielt eller fordi det ligg
i eit spesielt bygningsmiljø? Har du
i tillegg ein plan for korleis du vil ta
vare på huset? Då ligg du godt an når
det gjeld å få midlar til å gjennomføre
planen. For meir informasjon, kontakt
Jarle Sandvik, arkitekt, tlf.: 41 20 05
94, [email protected].
Nærøyfjorden Verdsarvpark/AKM
desember 2010 - Underdølen | 9
Leiteaksjon i Undredal
D
et var enno sommar og ferien var ikkje over. Seint
om kvelden 9. august høyrde me helikopterdur rett
over oss. Det var ikkje fritt for at eg tenkte på dette
turlaget som eg visste skulle gå frå Stalheim til Stigen, og
på ho som gjekk i møte med dei frå Undredal og Hovdungo.
Det var to venninner frå Osterøy som fann ut dei ville
gå opp frå Undredal, fordi det var kortare og lettare for ho
som ikkje var så van med å gå. Resten av turlaget skulle
dei møte att ute på Stigen måndag ettermiddag eller kveld.
Dei to var innom Underdalsbui for å kjøpe seg kart og få
litt lokal informasjon. Dei hadde aldri vore i Undredal før,
og var såleis ikkje kjende med terrenget her. Ho som ikkje
var van med å gå, kom ned att og tok skyssbåt ut til Stigen.
Kvinna som gjekk vidare åleine var i 60-åra, men fjellvand
og sprek for alderen.
Morgonen etter vart nytt mannskap sett inn, og frå
Undredal kom Tormod Herre med. Jarle var enno i fjellet
saman med den gruppa som fór opp om kvelden. Litt etter
klokka 12.00 tysdag kunne Sea King-maskina endeleg ta
av frå Undredal. I morgontimane hadde skodde gjort at
helikopteret ikkje kunne lette. Stig Arne vart saman med
andre flogne opp i fjellet, medan Tormod Herre og andre
gjekk stien opp til Hovdungo frå bygdi.
Base for leiteaksjonen vart oppretta på kaien i Undredal.
Her fekk mannskapa mat og kvile, og her vart all aktivitet koordinert. Innsatsleiar var lensmann i Årdal, Magne
Knudsen og operativ leiar var Trygve Skjerdal frå Aurland
Røde Kors. Det var mannskap både frå Sivilforsvaret og
Røde Kors i Sogndal, Luster, Årdal, Aurland og Voss. Norsk
Folkehjelp og ytterligare to hundeekvipasjar slutta seg til
søket tysdag ettermiddag. Frå Gardermoen kom eit politihelikopter
og Sea King-helikopteret kom frå
Forsvaret sin 330-skvadron i Florø.
Begge desse helikoptera hadde varmesøkjande kamera. I tillegg kom
ein person frå Post- og Teletilsynet.
Han skulle vere med i eit helikopter
for å sjå om han kunne lukkast i å
lokalisere kvinna gjennom telefonen.
Det vart leita høgt til fjells via
Grånosi, Katlen og Stigen tysdag
ettermiddag, og søket heldt fram
til seine kvelden. Jarle var med og
leitte til tysdag kveld. Han hadde då
vore med i nesten eit døgn.
Familien til den sakna kvinna frå
Osterøy kom til Undredal tysdag
morgon. Dei fekk vere med i heliStore styrkar vart sette i sving under leiteaksjonen i sommar. Foto: AKM
kopteret og sjå korleis terrenget var
i leiteområdet. Dei fekk heile tida
Folk på fjellgarden Stigen hadde siste gong telefonisk
informasjon om det som hende.Tysdag kveld fekk leitekontakt med kvinna klokka 15.45 måndag ettermiddag.
mannskapa det dei kalla for “moglege treff” på mobilen. Ut
Dei fekk inntrykk av at ho var komen for høgt opp i fjellet,
frå desse signala peila dei inn området kring Koldagjelet.
i høve til stien ho skulle ha følgt. Sidan høyrde ingen frå
Den sakna kvinna sin hund vart henta for å gå i fotefara
kvinna. I sjutida om kvelden gjekk sonen til Dee og Hege
til kvinna onsdag. Då leiteaksjonen starta opp att onsdag
frå Stigen på leit etter kvinna utan å finne ho. Ho vart
morgon, låg skodda for lågt til at ein kunne nytte helikopmeldt sakna om lag klokka 21.15 måndag kveld. Seinare på
ter. Klokka 11.15 var det derimot råd å fly att, så om lag 18
kvelden vart Røde Kors sendt ut for å leite. Jarle Skarsbø
personar og ein hund vart frakta opp. Dei søkte i området
med hunden Bianco og 10-15 personar frå Aurland Røde
kring Koldagjelet, Katlen og ved Stigen. I løpet av dagen
Kors var ute heile natta og leita utan resultat. Stig Arne
vart ei klatregruppe frå Jostedalen henta inn for å søkje
Borlaug vart flogen opp om natta i lag med fire andre. Dei
i eit område som er for spesialistar. Dei fekk eit umåteleg
søkte i området over Hovdungo og ut til fjellstølen. Dei
vanskeleg terreng å ta seg fram i. Medan klatregruppa frå
gjekk ned att til fjorden om morgonen. To ekvipasjar frå
Jostedalen klatra i Koldagjelet, fekk dei i familien som
Norske Redningshunder var òg ute den første natta.
ynskte det, venninna til den sakna og folk frå leitemann-
10 | Underdølen - desember 2010
skapa, vere med ut i båt.
Om lag 40 personar var med på det meste, og det var stor
aktivitet når veret gjorde det mogleg å søkje. Leitemannskapa vart flogne ned og opp fleire gonger for dagen. Det
var tøffe tak, noko som gjorde det naudsynt med kvilepausar. Søket i Koldagjelet gav ikkje noko resultat, og heller
ikkje dei andre søka i nærområda til Stigen. Venninna og
familien sa det alt tysdag kveld at dei trudde noko alvorleg
hadde hendt. Spekulasjonane var mange, men familien beheldt roen og håpa til det siste. Venninna fortalde at måten
den sakna var kledd på ville gjere det veldig vanskeleg å
finne ho i terrenget. Alt ho hadde på seg var i svart. Viss
ho hadde skada seg og låg utfor vegen, så var ho nesten
usynleg for mannskapa som leita. Venninna hadde det
ikkje lett, men var takksam for all hjelp og støtte ho fekk.
Onsdag kveld føregjekk leitinga i områda kring Stigen,
Koldagjelet og omkring Hovdungo. Det var søk med helikopter og mannskap til fots. Då kvelden nærma seg og
dei skulle til å planleggje neste dag, fekk basen på kaien
melding om funn i Storaskori. Det var det siste flyet som
var på veg ned att frå fjellet som flaug over den omkomne.
No skjedde det som familien frykta, men likevel var dei
glad for at ho vart funnen.
Det enda tragisk denne gongen, men i eit takkebrev som
vart sendt Sogn Avis i etterkant, takkar familien alle som
var med i leiteaksjonen. Dei pårørande var så imponerte
over det fantastiske hjelpeapparatet som vart sett i gang,
at dei ville teikne medlemskap i Røde Kors for heile familien. Den omkomne heitte Laila Marie Bernes, og hadde
familie i Aurland.
Hanna Hj. Borlaug
organisasjonsstoff
Busstopp på Langhuso
hærverk på plassen der.Til og med Entreprenør Lomheim vart
utsett for tjuveri medan dei arbeidde på Langhuso.
Underdølen har vore i kontakt med Arild Henjum på Statens
Vegvesen på Leikanger, som har vore prosjektleiar for anlegget
på Langhuso i haust. Han fortel at anlegget kosta opp under 1,3
millionar kroner. Det er vel anvendte pengar, når me tenkjer på
korleis området har sett ut, og på farane alle dei reisande har
vorte utsette for når dei har teke bussen. Det har vore nokre
farlege hendingar, som heldigvis har enda godt.
Til våren kjem Lomheim attende til området for å så til, slik at
det vert fin, grøn plen. Anlegget sto ferdig om lag i slutten av
oktober. Statens vegvesen vil etter det ingeniør Arild Henjum
fortel, setje opp eit renovasjonsskur på området. Eigentleg
har dei ikkje pengar til det, men dei forstår trongen. Det har
vore eit ønskje frå bygdi lenge at noko betre enn den vesle
bossdunken måtte komme.
Arbeidet på Langhuso vart starta opp i midten av september.
Det er entreprenørfirmaet Lomheim frå Hafslo som har hatt
ansvaret med å ta vekk steinmassane og planere ut. Massane
har dei køyrt opp på tippen over Gudvangatunnelen. Lomheim
har til saman køyrt vekk 6,5 000 m3 masse. Det utgjer omtrent
650 billass. Firmaet Lomheim har sjølv kjøpt ein del ferdig knust
masse. Etter å ha planert området, har dei laga til rundkøyring
til bussane og oppstillingsplass for bilar. På andre sida er det
sett opp busskur og laga ein fin mur bak.
Henjum fortel at Statens Vegvesen har vore i kontakt med
busselskapa, og sagt ifrå at køyremønsteret på Langhuso er
endra. Alle bussar skal køyre innom rundkøyringa og attende
til busskuret. Det er viktig at ingen parkerer der bussen skal
køyre. Han oppfordrar sterkt om at reisande ikkje må gå over
vegen om bussen stansar der. Då må me vinke han inn på
området, og viss bussen køyrer vidare, så må me gi melding
til busselskapet. Det kan òg vere lurt og ha med lykt eller
refleksvest for å signalisere at bussen må stoppe.
Mesta har sett opp lysmastene. I utgangspunktet var det meininga berre å ha eitt lyspunkt, men etter påtrykk frå Grendalaget
vart det to. Det er montert fotocelle i begge. Den forståinga
kjøpte Statens vegvesen, sidan det har vore mykje tjuveri og
Området er vorte både fint og trygt for farande, så no håpar
me på at alle tek fint vare på det.
Hanna Hj. Borlaug
Foto: TMD
desember 2010 - Underdølen | 11
organisasjonsstoff
Sjøbui i Undredal – ein biletserie i
restaurering. Del 4
parken. Han gjorde ein god innsats og fekk ordna opp med
Norsk Kulturminnefond, slik at siste del av arbeidet kunne
byrja.
Sommaren 2010 var det lite arbeid som føregjekk på Sjøbui. Audun Torvaldsen fekk dei gamle dørene på plass i juni,
og då var han ferdig med sitt oppdrag. Som ny byggansvarleg var vi så heldige å få Magnus Wammen frå Verdsarv-
Det var usemje om kva slags tak bygget hadde hatt før
byljeblekket kom i byrjinga av 1900-talet. Då var boka om
”Kyrkja og bygda” god å ha. Der fann Kjell Krogstad eit
godt bilete som synte at sjøbui hadde hatt bordtak. Då var
vegen kort til bestilling av førstesortering furuplank frå Lyngset Skogservice i
Frønningen. Tidleg ein solvarm morgon
midt i juli kom Mikael Hov med båten
sin og la frå seg nesten eit tonn med
nyskoren material på nybryggja. Sola
steikte godt og det hasta med å få plankane i hus, så dei ikkje skulle sprekke
opp. Heldig for oss at Njord stilte opp
med både instruktørar og gjestar på
kort varsel. Dei fekk seg ein ekstra trim
på over ein time den ettermiddagen. Vi
sender ein stor takk!
Restaureringshandverkar Magnus Wammen i sving på sjøbu-taket. Den tyske handverkaren
Markus Schmitz-Weckauf hjelper til. Tjøra til taket er milebrent. Det blir spennande å sjå
korleis resultatet blir. Taket skal tjørebreiast kvart år dei tre første åra. Deretter blir det om
lag fem år mellom kvar gong. Foto: TMD
I september bestilte Magnus tjøre og
fekk låne stillas av Pascale og Ivar-Bjarne. I skrivande stund vert siste hand på
verket lagt. Bleike solstrålar skin på eit
flott bygg, og vonleg vert det eit strøk
med tjøre på også, før frosten og vinteren set inn. Bygda har fått eit praktbygg
med historisk sus. Takka være eigar, god
støtte til finansiering frå mange hald og
hundrevis av dugnadstimar er det no
berre litt ”kosmetisk” arbeid att med
golvet inne og muren ute.
Torill M. Domaas, Prosjektleiar
Rivekurs og slåttefest
Laurdagen den 24. juli vart ein flott dag med sol og mykje folk
som stakk innom onneområdet. I år vart alle aktivitetane lagt til
Endre-Olai teigen ved snuplassen. Fyrsteslåtten vart unnagjort
like etter jonsok, og ettervoksteren hadde vore bra, sjølv med
lang turke. Tidlegare i veka hadde vi sett opp ei hes nede ved
vegen, og dei unge parkrøktarane hadde hjelpt til med slått og
hesjing. No stod graset grønt og friskt etter nokre dagar med
forfriskande regn. Folk kunne vere med på ljåslått, lage bører,
raking, hesjing, m.m., stort sett slikt som høyer slåttonna til.
Til slåttonna høyrer også onnemat som vassgraut av byggmjøl
med skjør, spekemat og flatbrød. I bodane på snuplassen vart
det seld kaffi, kaker og lappar med syltetøy og rømme.
Grendalaget og Verdsarvparken hadde arrangert kurs i å lage
gode orv og treriver. Det var åtte deltakarar frå heile kommunen som nytte godt av kunnskapen til dei to dyktige læremeistrane Bernt Nilsen og Hans Winjum. No under slåttefesten
fekk dei prøve den nye reiskapen sin.
Likevel var det dei to ukjende karane frå Vik som vekte mest
oppsikt. Det kom kledde i gamaldagse klede, og hadde med seg
godt slipte ljåar og ei kipe med mat. Dei synte oss at dei hadde
vore i onnearbeid før. Rett så dyktige var dei, men forsvann
gjorde dei, like raskt som dei kom. Kjenner du til dei eller veit
12 | Underdølen - desember 2010
Eke Krug ser på, Magnus Wammen fotograferer og Hans Winjum held mens Tormod Herre arbeider med orvet sitt. Foto:TMD
du kven dei er, så tips oss på tlf. 97 64 03 65. Vi ynskjer å gje
dei ei lita gåve for det flotte innslaget.
På ungdomshuset var det to bordseter med to val: betasuppe
med brød eller rømmegraut, flatbrød og spekemat og mylse.
Det var kokt mykje, så alle fekk med dei orka å ete. Påfyll var
gratis, så det gjorde godt for nokre å få svinga seg nede på
bryggja om kvelden, til god musikk frå Sogns.
Torill M. Domaas
Bulyst
Dette er namnet på eit prosjekt Undredal Bygdeutvikling AS arbeidde med våren og førsommaren 2010. Me
greip sjansen då Kommunal- og regionaldepartementet inviterte lokalsamfunn landet rundt til å bli med på eit
prosjekt for å styrke bulysta i lokalsamfunnet.
Slike situasjonar gir bulyst! Biletet er frå Nærbutikkens dag på Underdalsbui. Kjøpmann
Leif Inge Underdal trakterer Håkon Aksnes, Bergit Torgersen og Solveig Torgersen med
kaffi, kaker og ein god replikk. Foto AKM.
U
ndredal Grendalag og Bygdeutvikling har som kjent arbeidd
med temaet i mange år, og engasjerte
no Aurland Naturverkstad til å utarbeide ein rapport og Bulyst-søknad.
Dei deltok med arealplanleggjar Ingunn Skjerdal, landskapsarkitekt
Hilde Ruud og Hanne Lykkja som
prosessleiar med lang erfaring som
bygdeutviklar. Det vart gjennomført
eit todagars ope møte i Undredal etter
modell av ein stadkjensleanalyse. Kva
vil me Undredal skal vere? Eksempel:
Kan Blomsterbygda Undredal vera
ein aktuell utviklingsstrategi? Resultatet frå dette møtet vart grunnlaget for søknaden, i tillegg til notat
og rapportar frå tidlegare prosjekt.
I søknaden vart det lagt opp til ein
treårig prosjektperiode med ei samla budsjettramme på 3 millionar for
hovudprosjektet, og i tillegg til dette
kjem finansiering av ein del konkrete
delprosjekt.
No viste det seg at det var mange
som ville sette i gang med bulysttiltak,
både her i fylket og elles i landet, og
i den prioriteringa fylkeskommunen
gjorde vart me ikkje prioritert høgt
Undredal Bulystbank AS er ein ide om
å etablere eit profesjonelt føretak for å
få fart på den lokale bustadpolitikken,
både når det gjeld å ta i bruk eksisterande bustadmasse og utbygging av
nye bustadområde. Innanfor besøksstyring er det prioritert å byggje ut dei
to innfallsportane til dalen frå sjøsida,
og frå europavegen med informasjon,
service- og opplevingstilbod. Det er
viktig å sjå dette i lys av kva miljøprofil og næringsutvikling ein ynskjer å
stimulere i dalføret. Eitt anna overordna tiltak er å legge til rette for ei
universell utforming av Undredal. Det
vil seie å gjere bygda og tilboda her
tilgjengelege for alle – også dei med eit
fysisk handikap. I det ligg det òg at det
er viktigare at dei som vitjar oss føler
seg velkomne, og får ei god oppleving
her enn at det er så frykteleg mange
som skal kome. Med andre ord: masseturisme er ikkje målet!
Søknaden inneheld ti konkrete
tiltak for bulyst og besøksstyring, og
faktisk: det eine tiltaket går ut på å
realisere «blomsterbygd-ideen» ved å
starte foredling av ei Undredalsrose.
Dette kan vere ein forretningsidé, viss
det er nokon som føler seg kalla til å
utvikle ein roseproduksjon. Dette var
eitt av fleire tiltak for oppussing og betre tilrettelegging i sentrumsområdet.
Andre fysiske tiltak går på opparbeiding av gangvegar og utsiktspunkt,
og tilrettelegging for fotturar både
gjennom dalen og i meir sentrumsnære område. Men det er ikkje berre
fysiske tiltak i planen; rekruttering og
kompetanseoppbygging er òg eit satsingsområde. Skal me få neste generasjon til å sjå interesse i å etablere seg
her etter at dei kanskje har vore ute «i
den store verda» og henta kunnskap
og erfaring, må det målretta arbeid
til. Det er ei stor utfordring, og det
er kanskje ikkje berre dei heilt unge
som treng meir kunnskap, idear og
nye referansar? Det er planen å legge
opp til ein studietur til Sveits, der
det er lokalsamfunn som i mange år
har stått overfor nokre av dei same
utfordringane me no gjer i Undredal.
Korleis har dei løyst dei og kva resultat har dei oppnådd? Kva kan me lære
av det? Me vonar på ei brei deltaking
frå lokalsamfunnet, og legg opp til at
det skal bli mogleg å gjennomføre turen i 2011. Kanskje det finns andre
som òg burde engasjere seg i korleis
Undredals-samfunnet skal utviklast?
Dei er i så fall velkomne med på turen
og i arbeidet vidare.
Vi kan ikkje i dette notatet gå inn
på alle tiltak, men vil nemne nokre:
Leif Inge Underdal, Styremedlem i Undredal Grendalag og Bygdeutvikling
nok til at me kom med i den endelege
utveljinga departementet gjorde. Kva
no – har me gitt opp? Nei, sjølv om
det er mindre ressursar å spele på, og
det røyner på tolmodet til fleire av ildsjelane, er det etter styret si meining
ein god plan SOM SKAL GJENNOMFØRAST sjølv om det truleg tek litt
lengre tid. Eitt tiltak er langt på veg
klart for realisering: eit servicebygg i
sentrum, som inneheld toalett, dusj
og andre servicefunksjonar, eit utstillingslokale og tre leilegheiter. Dette
vil bli eit viktig grunnlag for vidare
næringsutvikling i bygda på fleire område. Etter planen skal det stå klart til
sommarsesongen 2011.
desember 2010 - Underdølen | 13
organisasjonsstoff
Servicebygget kan stå klart til sommaren
Kjell Tokvam
har teikna
servicebygget.
T
rass i at straumen av turistar har
auka år for år, etter at bygda fekk
vegsamband med Flåm/Oslo i 1988 og
med Gudvangen/Bergen i 1991, har
me ikkje nokon gong hatt eit tilfredsstillande offentleg toalett i bygda.
- Gjennom desse tjue åra med
turisttilstrøyming har me gjort oss
nokre erfaringar, seier Ivar Bjarne
Underdal, styreleiar i Undredal Bygdeutvikling (UBU). Det kjem folk
over fjellet, med bil, med buss, i båt
og kajakk på fjorden. Me ynskjer å invitere turistane til å stoppe opp, roe
ned og bli eit par dagar. Men det går
ikkje an så lenge me manglar heilt
grunnleggjande tenester. Ivar Bjarne
fortel vidare at UBU ser for seg at det
planlagde servicebygget kan vere til
nytte for fleire brukarar og fleire av turistverksemdene i bygda. Det kostar å
investere i WC, dusj og den slags. Areal
er det heller ikkje for mykje av her i
bygda. Så kvifor ikkje gå saman i eit
spleiselag og byggje noko som mange
kan bruke?
- På Bulyst-arbeidsverkstaden
i skulehuset i juni kom me fram til
plasseringa og utforminga av bygget i
grove trekk, fortel Ivar Bjarne. Bygget
skal stå ved sidan av Tinjar-uthuset.
Det er teikna av Kjell Tokvam, og er
planlagt slik: I første etasje skal det
vere WC, dusj, vaskerom og utstillingslokale. I andre etasje blir det tre
utleigeleilegheiter. Bygget vert plassert slik at gåande og biltrafikk i minst
mogleg grad skal krysse kvarandre.
Og finansieringa?- Investeringa
kjem på tre millionar kroner. Den er
finansiert med eit lån i Aurland sparebank på 1,5 mill, eit lån i næringsfondet på 750 000 og 750 000 i tilskot
frå Aurland kommune. Drifta er tenkt
finansiert med inntekter frå utleigeromma i andre høgda, ein andel frå
bedrifta som driv campingplassen og
eit bidrag frå Aurland Hamnevesen.
Det siste bidraget skal vere ei godtgjersle for tilfeldig besøkjande sin
bruk av tilboda i første etasje, slik
at dei skal sleppe å putte pengar på
ein myntautomat, med dei praktiske
problema det medfører. Andre i bygda
som leiger ut rom kjem også til å bidra
ut frå sin bruk av anlegget.
Er det elles nokre hindringar
som står att å rydde av vegen? - Nei,
bortsett frå at Aurland kommune
utsette handsaminga av tilskotet frå
november- til desembermøtet. Me har
fått dispensasjon frå arealplanen, me
har fått byggjeløyve, me har fått inn
tilbod frå entreprenørar, me har avtale
med grunneigar, så me håpar på byggjestart før jul.
AKM
Viktig nytt om Undredal Grendalag og Undredal Bygdeutvikling!
Aurland Ressursutvikling AS har gått inn med ny akjekapital på kr
200.000,- i Undredal Bygdeutvikling og er no hovudaksjonær med
2/3-delar av aksjekapitalen. Gjennom ein aksjonæravtale har me sikra
lokal styrerepresentasjon. Strategien for føretaket er den same som
før: å utvikle dette lokalsamfunnet på ein måte som tener lokale interesser. Den lokale eigarskapen er sikra gjennom Undredal Grendalag
der alle fastbuande undredøler har stemmerett. Dette gjev dette
bygdesamfunnet ein langt sterkare og meir robust “motor” i arbeidet med å sikre ei berekraftig utvikling i dalføret. Gjennom i større
grad å utnytte næringspotensialet i dalen vil me legge grunnlaget for
14 | Underdølen - desember 2010
auka fast busetnad i bygda og samstundes bli ein vesentleg tilvekst til
næringslivet i heile verdsarvområdet.
Etter at me i mange år har arbeidd med utviklingstiltak har desse fått
tid til å mognast - kanskje overmogna vil nokon seie. Difor er det no
så viktig at me har “musklar” til å realisere planane. Servicebygget,
som er omtalt annan stad i bladet, er eitt tiltak i så måte, og det vil
om kort tid bli presentert nye interessante etableringar i dalen, så
følg med - her er det sikkert plass for deg og!
Leif Inge Underdal, Styremedlem U.G.og U. BU as
kultur
Å Vestland, Vestland!
koret hadde seminar på samme sted for tre år siden, så vi
begynner å tro at dette med Vestland og regn er en myte.
Undredal ligger vakkert til ved Aurlandsfjorden og er et
godt utgangspunkt for å oppleve noe av det vakreste av
norsk natur. Noen av kormedlemmene ankom seminaret
via Rallarvegen fra Flåm, mens andre kom til fots, blant
annet ned Aurlandsdalen. Vel fremme i Undredal måtte vi
nødvendigvis tilbringe en del tid innendørs, mens vi øvet
frem til den avsluttende konsert på lørdagen, men det ble
også tid til både båt- og fotturer i nærområdet.
Foto: AKM
Hagebykoret, som stadig blir større og bedre, hadde et
fantastisk seminar i Undredal ved Aurlandsfjorden 12.16. august. Solen skinte like strålende som den gjorde da
Anne Ebbing
Ord på bokstaven S
Elsk meg
I denne utgåva av Underdølen skulle lesarane
fått fleire ord på S, sidan
førre nummeret slutta
med ”skyming”. Av grunnar redaksjonen ikkje rår
over vart det ikkje slik.
Men berre vent til sommaren, då får de fleire
flotte underdals-ord på
bokstaven S.
Elsk meg for den eg er,
ikkje for det eg gjer.
Ord-finnar Roald Underdal ber oss helse lesarane og ønske
alle saman god jul!
Undredal anno 1973
Hagebykoret har som nevnt innledningsvis, vokst seg
større, men det er fortsatt plass til nye medlemmer. Seminaret var fullt av piker, vin og sang, så enten du er mann
og synes dette høres fristende ut, eller kvinne og kunne
tenke deg å bli en av pikene, så er du meget velkommen.
Send en e-post til [email protected] eller ring Ellen
Holm Stenersen på mobil 90946934.
Støtt meg i det eg vil,
ikkje berre det eg får til.
Tru meg på det eg seier,
og i alvoret når eg teier.
Del litt tid, eit lite glimt,
Sjå meg, gje meg eit hint.
Gled deg i lag med meg,
når målet er langt på veg.
Eg er her ofte for deg.
Trufast trør eg i dine steg.
Torill M. Domaas
I sommarnummeret etterlyste me namn på personane
på dette Ole Fretheim-biletet frå 1973. På nordsida av
fjorden sat ei som kunne hjelpe oss:
Hei!
Takk for endå eit flott blad frå Undredal, alltid kjekt å få det
i posten. Det er nesten som å få brev “heimante”
Ser at de etterlyser navn på bilete. Det er nok rett at det
er pappa, Ragnar Finden. Den vesle guten trur eg ganske
sikkert er Svenn Egil Finden, son til Marta Finden Halset.
Hunden heiter Frøya, den fekk me same året som eg var fødd,
og me hadde den til eg var konfirmert. Mannen som står der
må vera Lusse (Ludvig Flåm). Dei andre to syns eg at eg kjenner att som svograne Ragnvald Ellingsen og Sigurd Buene.
Håpar dette kan vera til hjelp.
Mvh Norunn M. Finden Hellebø
desember 2010 - Underdølen | 15
kultur
Ein bispevisitas i Ole Aabels tid var eit vågestykke
Frå Jørgen Stenersen (tipptippoldebarn av Ole Aabel)
O
le Aabel fekk tittelen ”Jubellærer” i 1834, av di han
hadde vore i kyrkja si teneste i 50 år, men han levde
enno lenge og døydde først i 1853, heile 97 år gamal.
Han var fyrst kapellan i Kristiansand, så prest i Jostedalen
og etter det i Aurland. Dei som enno ikkje har sett det fine
portrettet frå 1834, måla av Knud Baade (1808-1879), lyt
koma seg av garde til Vangen kyrkje
der det heng. No er Ole Aabel også
på plass i Undredal kyrkje som eit
lite fotografi saman med dei andre
prestane.
Den gamle patriarken Ole Aabel
var prest under fem biskopar medan han var i Jostedalen og Aurland.
Dei var: Ole Irgens, Johan Nordahl
Brun, Claus Pavels, Jacob Neumann og Peder Christian Hersleb
Kierchow. Desse biskopane hadde
mykje å bala med når dei skulle på
visitas til Indre Sogn. Biskopane
og følgessveinane deira skreiv rapportar frå embetsreisene, og her er
mykje me kan moro av.
Johan Nordahl Brun
Biskop Johan Nordahl Brun skriv
nokså fritt om dei han har kontakt
med, og ikkje alltid i høviske vendingar. Han gav seg ut på
den farefulle og strabasiøse ferda til Indre Sogn heile tre
gonger – i 1802, 1806 og 1812. Det skulle no berre mangle
at han ikkje vitja desse stadene, då han allereide 1771,
som ung student, skreiv Norge, kjempers fødeland, som
vart Noregs fyrste nasjonalsong. Visitasane til Sogn må
ha styrkt det ideologiske grunnlaget han legg for dagen i
songen, men desse reisene vart altså utførde langt seinare.
Han var 57 år gamal i 1802 då han vitja Ole Aabel i Aurland,
Niels Friis på Hafslo og dei andre prestane i Indre Sogn. Det
var litt av ein påfreistnad å vitja stader som Underdahl og
Jostedalen, men han hadde fylgje med sonen Ludvig som
førde mykje i pennen og var til god hjelp og støtte.
undervist. Der var ingen kirkegaard. Jeg fik plan lagt til at
kjøbe dertil et stykke jord.
Dei to siste setningane er kanskje dei mest interssante for oss: Dei unge i Undredal var også den gongen sers
oppvakte! Og det vart ikkje noko av biskopens planar om
kyrkjegard, veit me.
Overanstrengt biskop
Eg må også nemne turen til Jostedalen
som var på grensa til kva ein gamal,
velfødd biskop kunne klare:
5. august 1806: Fra Lyster kl 6 ½. O
himmel, hvilken vei. Vi maatte gaa ¼ af
disse saa kaldte 3 miile og kom først til
Justedals prestegaard kl. 6 ½ om aftenen.
Saa træt havde jeg aldrig været. Her er
jammerlig stygt. Elven selv er leergraa
af vandet fra bræen. Lind (presten) holdt
en tale som var slet indstuderet, værre
sammensat og dog helt og holdent sammenplukket, jeg ved ikke hvorfra. Her var
det intet som behagede oss.
Johan Nordahl Brun var den siste biOle Aabel skopen som tok vegen gjennom Dalsdalen over Storhaugen og videre gjennom Vigdalen til Jostedalen.
Kroken i Luster var nok betre for den fine biskopen
Då var det betre hos kaptein Hartvig Kaas Munthe og
hustru Bolette Christine Pavels (Bolette var Ole Aabels
svigerinne) på Kroken i Luster.
Denne krog af Sogn tiltaler mig fremfor alle. Her grønnes
hver mark, her sprætter hvert træ. Her blev jeg hilst med kanoner, men ogsaa med det som bedre var med kirsebær og jordbær.
En lykkeligere gaard er ikke i Bergens stift. Capitainen og hans
frue synes baade at føle og fortjene dette lille paradis.
Ilde sang han og en slusk var han!
Kvar er kyrkjegarden?
Frå visitasen i Aurland (25. aug. 1802):
Johan Nordahl Brun vitja Undredal 23. juli 1806, og me
siterer frå visitasprotokollen:
Jeg hørte en prædiken, vel udarbeidet, from og moralsk om
vredaktigtighed, men med en stemme, som næsten var pibende
ensformig fremført... Hr Aabel forøvrig enfoldig, kold og passer
sin fordel. Den nylig afdøde klokkers søn vilde almuen have til
forsanger, men ilde sang han og var en slusk. Her lærte jeg at
kjende to pralhanser Tosten og Torjus Fretheim (son og stedfar) – et edelt par fuldstændig lige i letsindighed og lapperi og
i kjærlighed til slætte ting.
Visitas paa Underdahl.
Aabel in Act 11, 22, 23, 24. Han fremførte det ængstelig;
dog fik han da sagt hvad han med stor møie havde gjennomtænkt, idet han sammenlignet mig med Barrabas. Vi talte hint
ord: Nogle af dem ere komne langveis fra (Mark. 8,3), idet jeg
forudskikkede til indledning Josv. 9,9. Ungdommen udmerket
16 | Underdølen - desember 2010
”Gud er stor”
30. august i Aurland:
Aabel raabte med vældig røst: «Gud er stor». På latin om
nokre skjønar det betre: Aabel clamabat voce magna: Deus est
magnus! Orator o.s.v.
Om taleren havde holdt sin prøveprædiken, vilde han
have faaet karakteren ”vix haud contemnendus” (dvs. til
nød ikke at foragte); han var dog bedre i ungdommens
overhøring; og ungdommen var temmelig vel undervist.
Klokkar uten sjel
Til vår trøyst etter å ha lese så mykje ufordelaktig om Ole
Aabel og andre i Aurland kan me nemne at mange andre
fekk sitt i visitasprotokollane. Her finn me ikkje berre høviske ord om dei han skriv om. Klokkaren Gierløw i Leikanger fekk følgjande attest frå 1802:
Klokker Gierløw havde intet sjeleregister. Godt og vel om
han havde sjel. Hans triller lignede uglens, men uglen er Minervæ fugl og en klokker Olympens pedell. Idag sagde han mig
devotissisme (???) farvel.
Og dei andre bispane?
Dei andre biskopane var litt meir atterhaldne i kritikken, og
det må også føyast til at Ole også fekk nokre gode attastar
frå Brun då han var prest i Jostedalen og søkte det noko
feitare kallet i Aurland. Sonen, Peder Aabel, vart god ven
av sonane til Br un då han 16 ½ år gamal måtte til Bergen
for å gå på skule. Han fekk nok mange viktige impulsar hjå
biskopen. Biskopen Claus Pavels (levde frå 1769 til 1822,
og var biskop frå 1817 til 1822) var farbror til kona til Aabel som heitte Christine Margrethe Pavels Aabel. Biskop
Pavels hadde berre godord å seie om prestefolket i Aurland.
Lika må heisast ned i tau
sig tydelig i de forvitrede masser, og man har hvert øieblik at
frygte for at fjeldstykke, løsnet fra væggen, skal aabne en graven i bølgerne og vorde en ligsten paa havets bund. Jeg hørte
saaledes en sten falde fra fjeldspissen plaskende ned i søen
bag min baad, og gjederne paa de udstaaende brinker hvor
ingen menneskefod kan træde, klavrer hen for at søge sin føde
paa hver plet, hvor naturen aander liv i den alminnelige død,
rive ofte mektige stenklumper ned, som for de forbifarende,
der for strømmens skyld ro under landet, let kan blive farlige.
Enkelte hytter hænger paa fjeldbrinkene, hvor beboerne kunne
ikke søge stranden uden paa stiger, dem jeg saa hænge ned ad
fjeldets sider. Fra saadanne klippeermitager maa ligene, saa
ofte nogen dør deroppe, hidses ned i tauge. Først paa stranden
vorde de skrinlagte.
Lindeskogen bortom og gjedernes graadige tand
Han skriv vidare om den vakre lindeskogen som skjuler
”klippens nøgenhet” og om korleis linda vert nytta ”til
kreaturenes føde”, og ”gjedernes graadige tand holdt deres
forkuelse vedlige”. Han såg ”frygtelige spor af hele sten- og
jordskred”, men når me
”...gjennom trange vandsnevringer mellom fjeldenes lodrette
vægge ikke uden fare har arbeidet oss frem, saa aabner sig
henimot Uhrlands hovedkirke en vid bukt, hvor man under
bjergenes fod ser dyrkede marker dog med store sten som øer...”
Diverre nemner han ikkje Undredal, Nedberge, Kappadal, Stegen, Horten, eller dei andre gardane særskilt,
men det er ikkje vanskeleg å kjenne seg att i skildringen.
Jørgen Stenersen er Underdølen
sin Oslo-korrespondent. Når han
ikkje er i Oslo, kan det hende han
er i Jordamorstova.
Me lyt også ta med noko av det Biskop Neumann har skreve
frå ein visitasreise i 1823 (sjå”Budstikken” frå 1824):
Vi bøyede nu af til høire ind Urlandsfjorden, hvor fjeldene
taarne seg høiere langssides det snevre farvand og staa som
truende kjæmper lodrette ned i søen. Brøsterne aabenbare
Geitostfestivalen 2011
Neste år er det oddetalsår, altså blir det Geitostfestival! Festivalnemnda er ikkje oppnemd enno, så detaljane i programmet
er ikkje fastlagt, men vi kan love ein god miks av kultur, kultur
og kultur, antan den er musikalsk, sosialt eller næringsbasert.
Har du lyst å delta i festivalnemnda eller gjennomføringa av
festivalen, så meld ifrå til styret i Undredal Grendalag, ungdomslaget eller redaksjonsnemnda for Underdølen. Me har mykje
erfaring frå tidlegare festivalar å byggje på og god dokumenta-
sjon frå Torill sitt sekretærarbeid, så no blir kanskje den største
utfordringa å fornye festivalkonseptet. Med nye medeigarar i
Undredal BU har me ein sterkare ressurs i ryggen og kan love
eit triveleg og interessant miljø og samarbeid. Velkomen til
geitostfestival i 2011 som gjest eller ein del av festivalteamet!
Leif Inge Underdal
Styremedlem Undredal Grendalag og Bygdeutvikling as
desember 2010 - Underdølen | 17
kultur
Internasjonal kveld med ungdomslaget
Verken arrangørne eller bygdafolket visste heilt kva dei gjekk til første fredagskvelden i november, då dei gjekk
inn skuledøra. I invitasjonen sto det at det skulle vere ein uformell kveld og folk skulle få ein smakebit av fire
kulturar. Det vart berre så mykje meir!
N
ederlandske Huib van
der Horst opna med ein
flott tale om kulturforskjellar
mellom Nederland og Norge,
framført på imponerande godt
norsk. Visst er det forskjellar,
meinte han, men dei er kanskje større mellom by og land i
Norge enn mellom by og by eller landsdel og landsdel i kvart
av dei to landa. Kona til Huib,
Eke Krug, hadde bakt oransjekake, ei fruktkake med rette
fargane for å presentere ein del
av nederlendarane sin kultur.
Pascale hadde med seg rista
kastanjar frå Frankrike. Dei
fekk me opne sjølv, nett som
når me et reker: pirkearbeid
og mykje kos! Ho hadde og
med seg kastanjekonfekt, som Natalia med russiske
er noko av det finaste fransk- pirogar
mennene et i jula. Kvede er ein
frukt som er lite kjend i Norge, ser ut som eit eple, god på
smak og full av pektin, så den eignar seg godt til konservering. God vin høyrde sjølvsagt med.
Så kom norsk-italienske Sergio med rykande varm pizza
med tynn botn og masse godsaker oppå, berre ikkje kjøt.
Han fortalde forsamlinga om dei forskjellige bruksområda
Franske kastanjer, kvede og vin fra Pascale
18 | Underdølen - desember 2010
Sergio, oppvaksen i Italia, Norge og Sverige, serverer italiensk
pizza til Eke Krug og Huib van der Horst frå Nederland. Foto:
AKM
for soyaolje og olivenolje, og korleis få den gode, sprøe
botnen.
Natalia frå Russland avslutta måltidet med pirogar. Folk
fekk smake både steikte og omnsbakte, og kunne velje
mellom kålfyll og kjøtfyll. Ho fortalde levande om kulturforskjellar mellom sitt heimland og Norge når det gjaldt
festar og sosialt samver.
Det er overveldande kor mykje ein har å lære av kvarandre, sjølv i ei lita bygd, der ein skulle tru at alle kjenner
alle. Mette i magen og fulle av inntrykk gjekk underdølene
heim frå den første internasjonale kvelden i bygda.
AKM
Kulturforskjell?
Huib van der Horst frå Nederland opna internasjonal kveld med
dette lille kåseriet om kulturforskjellar. Når vi trykker stykket slik
han hadde skrive manuset for seg sjølv, er det for å prøve å gjengi
litt av atmosfæren kring opplesinga hans. Teksten viser og kor imponerande raskt han har lært å skrive norsk i ein alder av 61 år.
Goedenavond, God kveld!
Mitt navn er Huib og jeg kommer fra Nederland. Bor nesten
to år i Norge og omtrent fem monater i Undredal. Jeg vil
gjerne fortelle en litt over kulturforskjeller mellom Norge og
Nederland.
En stort kulturforskjell?…..Nei. En liten kulturforskjell?…. Nei.
Innenlandsk i Norge tror jeg er også en stortkultur forskjell,
for eksempel mellom Nord Norge, Samen Kultur og Oslofolk.
Så en stort forskjell med Norge og Nederland er det ikke, og
sikker ikke innenlands i Nederland.
Kuturforskjell?
Hvorfor komm vi blant annet til Norge? Vi liker rom! Rom i
Nederland: 17 million mennesker. Norge 4,5 million, det er
fire ganger mindre mennesker! Norge er 12 ganger størrer i
arealen, det betyr 48 ganger mer plass enn i Nederland. Med
en massa natur, 90% tror jeg, i Nederland bare et par prosent.
Og en veldig vakkert natur hit, med frisk luft, reint vann hva
man kan drikke og hvor man kan gå så langt men vil, uten a se
en menske. Nederland er en flat land, med en høyste ås av
321 meter, det er alt. Langhusso ligger høyer.
Kuturforskjell? Jul
Juletid i Norge er lenge, koselig og en morsomt fest, fra november til januar med julegaver og tradisjonel julebord.Vi var
i fjor på besøk hos en Norske familie og hele huset var pyntet
med julebildet, virkelig alt, selv toaletpapiren. Og spiste julemat,
nemlig smalahove, en stort, kjempestort kultursjokk for oss! I
Nederland vi har en juletre i stuen og en julekribbe for katolske
menneske. Julegaver har vi ikke, det feier vi med Sint Nicolaas
på 5 desember, en tradisjonels kveldfest.
Kuturforskjell? Mat
Ete i Norge, gullrøter, kål, poteter og fisk, det er en lit for enkelt
formulert. Det er en stor forsskjell i tilbud av grønnsaker, frukt
og kjøtt mellom Norge og Nederland. Nederland har et stort
utvalg av lokale og eksotiske grønnsaker og frukt, fordi der er
fra gammelt av flere forskjellige nasjonaliteten in Nederland.
Derfor er kjøkken ikke helt tradisjonel men internasjonal og
det skaper mye mullighetter for å lage mat.
Kulturforskjell? Likheter har vi også i Norge og Nederland,
for eksempel:
Begge to er kongeriker, med en kong i Norge og en dronning i
Nederland med en lite politiske makt. Med nasjonal flagger også,
med fargene rød, hvit og blå. Men vi har i Nederland også en
oransje vimpel, det står for navne fra vårt kongehus og dette
er vår nasjonal farge.
Til slutt, Eke, min kone, laget en kake med selvsagt oransje
farger. Takk, kanskje dere har noen spørsmal?
Kuturforskjell? Klimaen
Hva tenker vi om klimaen. Brrrrrrrrrr. Litt kalder og af og til
en massa snø. Om vinteren med korte dager og lange netter,
og om sommeren de lyse netters tid, en kort men kraftig vår
og høst. Nederland om vinteren like den yterste strøken av
Vestlandetkysten, med mye vind, sludd og regn.I ilialfal varmere
i gjennomsnitt i alle sesongen og 800 mm regn året.
Kuturforskjell? Jakt.
Ja, en stort kultur forskjell er det med jakten i Nederland. Jakte
i Nerderland er for kongelige og rikere mennesker å gå på jakt
og skyte hjort og vilsvin, og bønder skytte på harer og fugler
med hagl, ikke så populær og en massa motstand. Det gjelder
også før hvalfangst og jakt på sel og avler dyrer for pelsene.
Handler i pelsen av sel er forbudt i Europa og der upassende
kle på seg i Nederland med pelsen.
Oransjekake frå Nederland
desember 2010 - Underdølen | 19
kultur
Miniarboret i Undredal sentrum
I
av kulturløypa kom ideen med eit mini-arboret. Dette har Jørgen Stenersen og eg jobba
med i haust. Her er eit forslag til utplanting, slik at trea som veks i parken og i sentrum kan gje eit heilskapeleg og representativt inntrykk av lauvskogen i området. Type tre er teikna inn på kartet, og nummerert.
samband med arbeid
ein alm. Den skal ikkje få vekse fritt,
men skjerast/styvast på same måte
som asketrea lenger oppe (nr. 5).
Treet er tenkt planta våren 2011, ca.
1,5 meter frå der den gamle selja stod.
10. Den andre selja som vart saga ned i
sommar skal ikkje erstattast med noko
tre der den stod. Vi ynskjer å behalde
utsikta som fjerninga av dette treet
gav. I staden ynkjer vi å plante ei lind,
helst ei bleiklind mellom steinane ved
nedkøyrsla til Grandaokkradn. Dette
er tenkt gjort i 2012.
11. Bak Telehuset mot elva, ynskjer vi
å plante ei lerk. Der må 3-4 halvstore
bjørk, rogn og seljer fjernast.
1. Søyleeiner der det no veks bringebærkratt ved turistkassa. Tenkt planta
i 2011.
vingstre. Løyve til styving er innhenta
frå grunneigar og vert utført seinsommaren 2011.
2. Hengebjørka som Steinde planta
må få litt stell for å kunne leve i 50 år
til. Planlagt stelt våren 2011.
6. Ein hestekastanje er tenkt planta
her så snart planering og beplanting av
buskar/ hekk er gjort i samband med
tilrettelegging for camping (2011?).
Hestekastanjer vert store, og vil gje
eit fint perspektiv i høgd mellom hekk,
busker og bebuarar.
3. To stk asal, gjerne smalasal som
berre veks på nokre få stader i heile
Noreg (2-3 stader i Sogn og Fjordane,
og 2 stader i Nordland). Tenkt planta
i samband med tilrettelegging av uteplassen/ torget framfor Servicebygget
i 2011
4. Dei to seljene som står i parken
no, er ca. 35 år gamle. Etter kvart må
dei bytast ut. Selja som står ved søppeldunken må stellast våren 2011.
To greiner er skadde av vinden i juli
2010. Dette treet er tenkt erstatta av
eit lønnetre (nr.14) i 2015. Den andre selja nærast geitestatuen er tenkt
bytta ut med ei grønnbøk (nr.13) i
2020-2025.
5. To asketre vart planta her for ca.
20 år sidan. Dei er tenkt nytta somsty-
20 | Underdølen - desember 2010
7. Her står det 7-8 høge bjørker.
Grunneigar ynskjer å felle den største
til ved. Her bør vi prøve å overtale han
til heller å ta to av dei mellomstore,
for å gje dei andre betre vilkår. Heile
klyngja utgjer eit fint lite ”pusterom”
i miljøet.
8. Sommaren 2010 vart det planta eit
prydepletre her. Det har raude/rosa
blomar og raudbrune blad som står
godt til den vesle syrinbusken som
veks like ved. Den har lilla blomar.
9. Som erstatning for den eine selja
som vart saga ned i sommar for å gje
meir lys i parken, ynskjer vi å plante
12. Då elva gjekk stor etter ras både
i januar og juli i 2010 tok ho med seg
mykje stein som vatnet la att som ein
ny og utvida grande. Her er det viktig at det vert planta osp snarast råd.
Dette er den tresorten som held best
på steinmassar i ras- og flaumutsette
områder. Små osper veks alt i området.
Det er berre snakk om å flytte nokre
og plante 10–12 nye i tillegg.
13. Grønnbøk
14. Lønn
15. Rosehage. Sogn og Fjordane roseforeining har vedteke å gje bygda tre
rosebuskar i gåve. I tillegg ynskjer Jørgen Stenersen å formere Aabel-rosa og
plante den ut her.
Alle trea som skal plantast ut skal
være frøsådde frå tre i området, eller
flytting av tre som alt har spirt i området. Det kan by på eit problem når det
gjeld smal-asalen, men her tykkjer vi
at vi kan gjere eit unntak. Dersom du
har meiningar om noko av dette eller
ynskjer å hjelpe til, er det fint om du
tek kontakt med underteikna. Kanskje
kan vi komme i gang til våren.
Torill M. Domaas
Kyrkja
Stavkyrkjeprogrammet
D
en 4. november var tilsynshavar Magne Underdal
og eg på synfaring i Undredal kyrkje saman med Sjur
Mehlum frå Riksantikvaren og to snikkarar frå Nedre Jølster Bilelag. Kyrkja skal restaurerast både innvendig og
utvendig. Alt skal takast, både kledning, innvendig dekor,
preikestolen osv. Det er Nedre Jølster Bilelag som har hovudoppdraget, men dei nyttar ofte lokale snikkarar i tillegg.
Stavkyrkjeprogrammet starta opp i 2002 og sidan den tid
er det brukt mange millionar til restaurering av dei 28
stavkyrkjene i landet. Kyrkjene på Urnes og Borgund har
det stått litt om i Sogn Avis den siste tida, og det same
kjem nok til å skje med Undredal kyrkje.
Oppstart er tidfesta til august/september 2011. Opprinneleg skulle arbeidet vore ferdig i 2008, men som me
veit, så tek all oppussing, både i kyrkjene og i heimen,
lengre tid enn planlagt. På synfaringa diskuterte Mehlum
og snikkarane kva som måtte gjerast og korleis oppgåvene
skulle løysast. Det er eit stort problem at kyrkja er sett
rett på bakken. Kanskje er den beste løysinga å heve heile
kyrkja nokre tommar ved å jekke ho opp og byggje oppunder. Alternativet er å senke terrenget både i vegen og
rundt kyrkja. I tillegg kom dei fram til at heile golvet må
demonterast, for det var ein del roteskader under kyrkja
og det var noko som ”hengde i lause lufta”.
Sjur Mehlum frå Riksantikvaren, tilsynshavande Magne Underdal og snikkarane Harald Gjelsvik og Halvor Slåtten frå Nedre
Jølster Bilelag studerer kva som bør gjerast med kyrkja vår når
restaureringa startar neste år. Foto: Monica Finden
linga vere i det nye servicebygget om det er ferdig?
Vegen forbi kyrkja skal vere open heile tida. Dersom
konklusjonen vert at ein skal senke terrenget så må den
nok stengjast i periodar, men det får tida vise.
Monica Finden, kyrkjeverje
Riksantikvaren ynskjer å lage ei utstilling om kyrkja, historia og restaureringa, slik at turistane kan sjå på den i den
perioden kyrkja ikkje er tilgjengeleg. Kanskje kan utstil-
Gladværugt
Sander S Terum
Hausttakkefesten
På hausttakkefesten kom det inn kr 2280 ved åresalet. Konfirmantane tevla med sokneprest Karin om norsk og svensk
språk og kultur. Karin trudde at ein pillefant var ein “väldigt
liten elefant”, og konfirmantane visste ikkje heilt kva “så
småningom” betydde. Foto: AKM
Julesong frå Sogn
Aurland spelemannslag
askvik5 og gode vener
Dorthea Sekkingstad
Mari
Hege
Egon
Arild Rohde
Matias
Ingrid
Laurdag 18.desember kl.20 Konsert i Undredal kyrkje
Sundag 19.desember kl.18 Konsert i Vangen kyrkje
fri inngang på konsertane
NY JULEPLATE TIL SALS ”Gladværugt – julesong frå Sogn. askvik5 og gode vener”
[email protected] / askvik5,Sydnessmauet 8,5010 Bergen
desember 2010 - Underdølen | 21
annonsar
22 | Underdølen - desember 2010
Borlaug båtskyss
Leige Ungdomshuset?
Båtskyss frå Gamlebryggja i Undredal
Turar til Horten, Nedbergo,
Stigen og andre stader etter
førespurnad. Pris etter avtale
Mobil Marius 480 76 313 - Mobil Stein Ove 413 30 973
Då tek du kontakt med leiaren i husnemndi, Edvin Flåm
på tlf 5763 1723 eller mobil 952 78 225. Han kan gje deg
opplysningar om prisar og anna.
Borlaug vedsal i Undredal
Norsk ved!
Bjørk 60 l sekker kr. 65,Kveikjeved 60 l sekker kr
30,DU RINGER OG ME BRINGER!!
Grasrotandelen
Marius mob. 480 76 313 - Stein Ove mob. 413 30 973
Grasrotandelen er ei ordning som gjer det mogleg for spelarar hjå Norsk Tipping å gje sin del på fem prosent av innsatsbeløpet direkte til ein lokal organisasjon. Grasrotandelen
gjeld for alle spela til Norsk Tipping, bortsett frå Flax og
Extra. Spelaren må ha Norsk Tipping sitt Spelarkort for å
delta. Dei som har lyst å gje si støtte til Undredal Ungdomslag kan gjere det. Dei vil få rettleiing på Underdalsbui eller
hjå ein annan kommisjonær hjå Norsk Tipping.
Helsing Styret i Undredal Ungdomslag
Vil du annonsere i Underdølen?
Her er prisane:
Heil side
kr 1000
Halv side
kr 500
Tredjedels side kr 350
Kvart side
kr 250
Bygdafolk annonserer gratis, men må levere trykklar annonse eller
dekke kostnadene med utforming. Bladet sin formgjevar, Oransje
webdesign, kan ta slike oppdrag.
Gåveabonnement
Eg vil gjerne at
skal få eit abonnement på Underdølen.
Han/ho har denne adressa:
Eg som skal betale heiter:
Og har denne adressa:
Eg ber om å få rekning frå og med sommar-/julenummeret 2010.
Abonnementet går til eg seier det opp skriftleg.
desember 2010 - Underdølen | 23
B
Returadresse:
Undredal Grendalag
5746 Undredal
Aktivitetskalendar jula 2010 og våren 2010
5. desember
6. desember
18. desember
24. desember
26. desember
16.00
Heile dagen
20.00
23.00
16.00
28. desember
19.00
30. desember
16. januar
6. februar
13. februar
Ikkje tidfesta
6. mars
Ikkje tidfesta
3. april
22. april
1. mai
17. mai
22. mai
2. juni
19. juni
29. -31. juli
11.00
19.00
18.00
Kveld
13.00
Kveld
11.00
15.00
08:00
Heile dagen
19.00
11.00
11.00
Heile dagen
Kyrkja
Heile bygda
Kyrkja
Kyrkja
Ungdomshuset
Lysmesse
Brannøving
Julekonsert med Askvik5 (sjå annonse)
Julenattsmesse ved sokneprest Karin Larnefeldt
Juletrefest. Gang rundt juletreet, matøkt, leikar for små og store.
Kvar familie tek med eit fat med mat. Servering av kakao. Vaksne
kr 50,- Arr. UUL
Ungdomshuset
Marknadsfest med åresal, trekking av loddbøker, pilkast og dans.
Arr UUL
Ungdomshuset
Evt årsfest, Arr. UUL
Kyrkja
Gudsteneste
Kyrkja
Gudsteneste
Ungdomshuset
Årsmøte ungdomslaget
Skulen
Årsmøte grunneigarlaget
Kyrkja
Gudsteneste
Skulen
Årsmøte grendalaget
Kyrkja
Gudsteneste
Kyrkja
Langfredagsgudsteneste
Redaksjonen
Stoffrist Underdølen sommaren 2011
Bygdi, skulen, ungdomshuset 17.mai-feiring med salutt, folketog, festmiddag, leikar og kaffi
Kyrkja
Gudsteneste
Kyrkja
Helgetorsdag, konfirmasjon
Kykja
Gudsteneste
Bygdi
Geitostfestival
NB: Ta alle tidspunkt med ei klype salt.
24 | Underdølen - desember 2010
Foto: PB