MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje, 3

Transcription

3/4
2008
MINISTERSTVO ZA FINANSII
REPUBLIKA MAKEDONIJA
Internet adresa na Ministerstvoto za finansii na Republika Makedonija
http://www.finance.gov.mk/
Internet adresa na Upravata za javni prihodi
http://www.ujp.gov.mk/
Internet adresa na Carinskata uprava na Republika Makedonija
http://www.customs.gov.mk/
Internet adresa na Makedonskata berza za dolgoro~ni hartii od vrednost
http://www.mse.org.mk/
Internet adresa na Komisijata za hartii od vrednost
http://www.sec.gov.mk/
Internet adresa na Dràvniot zavod za statistika
http://www.stat.gov.mk/
Internet adresa na Centralniot registar na Republika Makedonija
http://www.crm.org.mk/
Skopje, 3/4 2008
2
SODR@INA
AKTUELNI EKONOMSKI DVI@EWA
Kratkoro~ni ekonomski dvièwa-april 2008 godina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
Ocenka na proekciite vo Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Aktuelni vesti od Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Vesti od regionot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
STATII
Markus Ludvig Ceneti / Lara Krsteva-I~o}aeva - Izve{taj za konjunkturata vo
Sredna i Isto~na Evropa vo 2008 godina, so poseben osvrt za Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
Blagica Petreski - Koncentracija na bankarskiot sistem: Analiza za Republika Makedonija . . . . . . . . . . .50
STATISTI^KI PODATOCI
Tabela 1: Republika Makedonija - Osnovni makroekonomski indikatori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
Tabela 2: Odbrani makroekonomski indikatori vo oddelni tranzicioni ekonomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
Tabela 3: Bruto doma{en proizvod (realni stapki na rast) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
Tabela 4: Osnovni kratkoro~ni ekonomski trendovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Grafik 1: Bruto doma{en proizvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Grafik 2: Inflacija (prose~ni stapki vo %) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Grafik 3: Inflacija (na kraj na godina vo %) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Grafik 4: Nadvore{no-trgovska razmena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Tabela 5: Nadvore{no-trgovska razmena po zemji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
Tabela 6: Platen bilans na Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Tabela 7: Funkcionalna klasifikacija na rashodite na Centralniot buxet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
Grafik 5: Funkcionalna klasifikacija na rashodite 2006 godina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
Tabela 8: Buxet na Republika Makedonija (Centralen buxet i buxeti na fondovi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
Tabela 9: Fond za penzisko i invalidsko osiguruvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
Tabela 10: Fond za zdravstveno osiguruvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
Tabela 11: Agencija za vrabotuvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
Tabela 12: Fond za magistralni i regionalni pati{ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75
Tabela 13: Bruto nadvore{en dolg (sostojba) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76
Tabela 14: Makedonska berza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Kreditni linii za mali i sredni pretprijatija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84
Drugi proekti za poddr{ka na mali i sredni pretprijatija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
3
4
Snimil: Milan STREZOVSKI
POÎTUVANI,
International, doa|a i od analizata na amerikanskiot magazin "Forbes#, spored koj Makedonija se
najde na 50-to mesto vo sozdavawe uslovi za
vodewe na biznis, {to pretstavuva napredok od
32 mesta vo sporedba so minatata godina. Pritoa,
vo kategorijata monetarna sloboda, Republika
Makedonija se najde me|u prvite deset zemji,
zazemaj}i go visokoto osmo mesto.
Zadovolstvo mi e da kaàm deka silniot
ekonomski rast koj be{e prisuten vo tekot na 2007
godina, prodolì i na po~etokot na 2008 godina.
Imeno, vo prviot kvartal od 2008 godina, Bruto
doma{niot proizvod zabeleà porast od 5,2% vo
odnos na istiot period od minatata godina.
Imaj}i vo predvid deka rastot vo prviot kvartal
od 2007 godina iznesuva{e 6,8%, odnosno
sporedbenata osnova e visoka, ova navistina
pretstavuva odli~en rezultat i pokazatel deka
pozitivniot biznis ciklus prodolùva i vo 2008
godina.
Zgolemenata
ekonomska
aktivnost
se
reflektira{e i vo nadvore{niot sektor. Imeno,
vo prvite ~etiri meseci od 2008 godina, vkupnata
nadvore{no-trgovska razmena, vo odnos na istiot
period minatata godina, vo dolarska vrednost
zabeleà visok porast od 41%. Pritoa,
fizi~kiot obem (koli~inskiot) na izvozot e
zgolemen za 7,3%, a negovata vrednost dostigna
1.278 milioni dolari, {to pretstavuva porast od
27,1%. Zgolemuvaweto na koli~inskiot uvoz na
stoki iznesuva 4,3%, a negovata vrednost ostvari
iznos od 2.181 milioni dolari, ili porast od 50,5%.
Vakviot zaklu~ok e poddràn i so rastot na
industriskoto proizvodstvo koj za prvite pet
meseci od 2008 godina iznesuva 8,3%. Pritoa,
ostvareniot rast e disperziran, odnosno od
vkupno 24 industriski granki, 17 zabeleùvaat
porast, koj e dvocifren duri vo dvanaeset
sektori.
Potvrda za podobrenata ekonomska sostojba vo
Republika Makedonija, kako i podobrenata biznis
klima, pokraj od Svetskata banka i Trasparency
Pri vakvi dvièwa, poradi pointenzivniot
porast na uvozot od izvozot dojde do
5
Vo analiziraniot period, cenite za hrana
zabeleàa rast od 19,2%, {to e sli~no so rastot
vo ostanatite zemji vo regionot.
prodlabo~uvawe na deficitot vo stokovnata
razmena. Najgolem pridones vo zgolemuvaweto na
deficitot ima porastot na negativnoto saldo vo
razmenata na oprema i energija, a posebno na
uvozot na elektri~na energija i na nafta i
proizvodi od nafta. Imeno, poradi povisokite
uvozni ceni, vrednosta na uvezenata nafta vo
prvite ~etiri meseci od ovaa godina beleì
porast od 63,4% vo odnos na istiot period
minatata godina, vo uslovi na blago namalen
koli~inski uvoz na naftata.
Inflacija
juni 2008 Hrvatska Albanija Bugarija
juni 2007
Tro{oci
na ìvot
6,4
4,2
15
Ceni na
hrana
10,0
7,1
25
Srbija Slovenija
BiH Makedonija Grcija
12,1
7
8,2
10,1
4,90
24
11,6
13,7
19,2
14,4
Vakvite podatoci ukaùvaat deka inflacijata
vo Republika Makedonija e uvezena odnadvor,
kako globalen fenomen, pri {to Vladata na
Republika Makedonija e nemo}na zna~itelno da
vlijae na nejzinoto namaluvawe preku fiskalnata
i monetarna politika, {to ne zna~i deka ne se
prevzemaat soodvetni merki namaluvawe na
inflacijata. Imeno, namaluvaweto na danokot na
dodadena vrednost za lekovite, javniot transport
i kompjuterskata oprema vo 2007 godina, kako i
discipliniranoto i kontrolirano tro{ewe na
javnite rashodi vo po~etokot na 2008 godina,
vlijae{e rastot na stapkata na inflacija da bide
delumno amortiziran. Vo taa nasoka Vladata,
zaedno so trgovcite i proizvoditelite, pravi
kontinuirani napori za namaluvawe na stapkata
na inflacija.
Stapkata na nevrabotenost prodolì da se
namaluva i vo prviot kvartal od 2008 godina,
dostignuvaj}i 34,8%, {to vo odnos na istiot
period od minatata godina pretstavuva
namaluvawe za 1 p.p. Iako so bavno tempo,
nevrabotenosta kontinuirano se namaluva vo
izminatite tri godini, {to pretstavuva pozitivna
tendencija, koja e pridruèna i so porast na
vrabotenosta. Taka, vo prviot kvartal od 2008
godina stapkata na vrabotenost iznesuva 36,7%,
{to isto taka pretstavuva zgolemuvawe od 1 p.p na
godi{no nivo.
Porastot vo realniot sektor i vrabotenosta
ima{e svoe vlijanie i vrz porastot na ìvotniot
standard na gra|anite. Imeno, prose~nata
isplatena neto plata vo april 2008 godina
iznesuva 15.605 denari, {to vo odnos na istiot
mesec od prethodnata godina pretstavuva porast
od 9,2%, dodeka procentot na vraboteni koi ne
zemale plata za prethodniot mesec iznesuva
9,1%, {to vo odnos na april 2007 godina
pretstavuva namaluvawe od 3,1 p.p.
Vo 2008 godina osnoven predizvik za
monetarnata politika e povisokata stapka na
inflacija i zgolemeniot deficit na tekovnata
smetka na po~etokot od godinata. Pritoa, vo
izminatiot period NBRM prezede merki so cel
namaluvawe na inflacijata. Imeno, vo mart 2008
godina, monetarnata vlast vovede promena vo
politikata na tenderirawe na blagajni~kite
zapisi, odnosno promena od tender so kamatni
stapki vo tender so iznosi, kako merka za zabavuvawe na rastot na kreditiraweto i inflacijata.
Taka vo maj 2008 godina, kamatnata stapka na
blagajni~kite zapisi iznesuva{e 7,0%, {to
pretstavuva porast od 1,0 procenten poen vo odnos
na april 2008 godina. Vo juni 2008 godina, be{e
voveden i instrumentot zadolìtelen depozit za
bankite kaj koi rastot na kreditiraweto e nad
Sepak, kako najgolem problem za makedonskata
ekonomija vo 2008 godina, ostanuva inflacijata,
koja merena preku tro{ocite na ìvot, vo maj 2008
godina iznesuva 9,7%, {to glavno se dolì na
porastot na cenite za hrana i porastot na cenite
na energensite. Vrednosta na potro{uva~kata za
ishrana i pijaloci za edno ~etiri~leno semejstvo,
presmetana vrz osnova na cenite na malo vo juni
2008 godina iznesuva 12.333 denari i e povisoka
za 18% na godi{no nivo.
6
! Za prevoznicite, so vladinite merki se
40%. Sepak, imaj}i gi predvid pri~inite za povisokata inflacija, merkite na monetarnata
politika se pokaàa ne mnogu efikasni vo
namaluvaweto na inflacijata, iako nivnoto
vlijanie vrz inflaciskite o~ekuvawa e
zabeleìtelno.
predviduva namaluvawe na vkupnite tro{oci
za prestoj na terminal i vagawe na transportnite vozila, od sega{nite 1.500-2.400 denari
(zavisno od vidot na voziloto) za 72 ~asoven
prestoj na terminal, na samo 600 denari vkupno
za dvete uslugi (prestoj i vagawe). Istovremeno,
}e dojde do namaluvawe na cenite za koristewe
na parking-prostorot. Voedno, se predlaga
zaedni~ko
izdavawe
sertifikati
za
ekostandardi, ATP-sertifikat i drugi.
Za da se ublaàt negativnite efekti od porastot
na cenite na naftata Vladata na Republika
Makedonija predloì paket od 8 merki. Merkite
prvenstveno se naso~eni kon poddr{ka na
zemjodelcite, transporterite, makedonskite
firmi, korisnicite na avtomobili i site gra|ani
{to na direkten ili indirekten na~in se
pogodeni od enormniot porast na cenata na
naftata. Vakvite merki se sli~ni na merkite koi
razli~ni evropski zemji gi sproveduvaat so cel
da gi namalat negativnite efekti od porastot na
cenite na naftata:
! Za prevoznicite se predviduva i namaluvawe
na cenata za registracija preku izmeni na
metodot za presmetka na registracija na
kamioni. Presmetkata na ovoj nadomest treba
da se vr{i spored teìnata, odnosno nosivosta
na kamionite, namesto spored ja~inata na
motorot kako dosega.
! Za zemjodelcite {to ja koristat naftata za
! Kako direktna merka za poddr{ka na site
sopstvenata mehanizacija, so vladinite merki
se predviduvaat subvencii za nafta.
Korisnici }e bidat site evidentirani
zemjodelci (okolu 70.000) koi prijavile
sopstveno
zemjodelsko
proizvodstvo.
Subvenciite }e bidat utvrdeni na edinica
obrabotliva povr{ina, odnosno }e zavisat od
goleminata na obrabotlivata povr{ina i
procenetata potro{uva~ka na nafta za taa
obrabotliva povr{ina.
sopstvenici na patni~ki i tovarni vozila, se
predviduva namaluvawe na patarinite za 20%
za vozila od prva i vtora kategorija (patni~ki
vozila) i za 30% za vozila od treta i ~etvrta
kategorija (patni~ki vozila so prikolka,
xipovi, kombi, avtobusi i tovarni vozila).
! Se predviduva koristewe na prirodniot gas za
avtomobili i negova dostapnost vo maloproda`ba. Prirodniot gas (CNG) e visokoekolo{ko
eftino gorivo, nezavisno od naftata, ~ija
glavna sostojka e metanot CH4 (za sporedba
gasot LPG e naften derivat koj zavisi od
nejzinata cena). Sega{nata cena na prirodniot
gas iznesuva 21,9 denari za kuben metar.
! Vtorata merka e osloboduvawe od obvrskata za
pla}awe akciza pri uvozot na avtomobili na
hibriden pogon. Hibridnite vozila se
avtomobili {to rabotat kombinirano na benzin
i na struja, odnosno benzin i gas. Pokraj
namalenata potro{uva~ka na benzin, ovie
vozila se ekolo{ki ~isti poradi namalenata
emisija na jagleroden dioksid, {to e osobeno
zna~ajno vo gradskite sredini.
! Za namaluvawe na tro{ocite za registracija na
site motorni vozila, se predviduva namaluvawe
na premijata za osiguruvawe za 30%, koja kako
najgolema stavka u~estvuva vo cenata za
registracija na motornite vozila.
So po~it,
D-r Trajko Slaveski
7
8
AKTUELNI
EKONOMSKI DVI@EWA
9
KRATKORO^NI EKONOMSKI DVI@EWA
april 2008
1. REALEN SEKTOR
!
Rast na industriskoto proizvodstvo od 6,2%
na godi{na osnova i 4,5% na mese~na osnova
!
Zgolemeni tro{oci za ìvot za 10,1% na godi{na osnova, a samo tro{ocite za ishrana za
21%
!
Zgolemen izvoz na stoki (vo dolarska vrednost) za 27,1% na godi{na osnova, so istovremen porast na uvozot na stoki za 50,5%
!
Rast na prihodite na Centralniot buxet za
25,1% vo periodot januari-april, so istovremen rast na rashodite za 21,5% (silen rast na
kapitalnite rashodi od 128,7%)
1.1. Kumulativniot godi{en porast na
industriskoto proizvodstvo vo periodot januari-april 2008 godina iznesuva 5,9%.
Analizirano po sektori, rast na industriskoto proizvodstvo vo ovoj period e zabeleàn
vo sektorite Vadewe rudi i kamen od 11,1% i
Prerabotuva~ka industrija od 6,8%, dodeka
sektorot Snabduvawe so elektri~na energija,
gas i voda registrira pad od 1,8%.
Indeksi na industrisko proizvodstvo
(m/m-12)
15,0
10,0
5,0
!
!
Zgolemen intenzitet na porast na godi{na
osnova na kreditite na privatniot sektor vo
april od 44,1%, a od druga strana, blago namaluvawe na stapkata na rast na depozitniot
potencijal na nedràvniot sektor od 23,1%
0,0
-5,0
-10,0
IV/07
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I/08
II
Izvor: Dràven zavod za statistika
Prodolèn trend na namaluvawe na brojot na
nevraboteni, koj vo april iznesuva 354.174
registrirani vo Agencijata za vrabotuvawe
Vo ramki na Prerabotuva~kata industrija,
koja ima najgolemo u~estvo vo vkupniot indeks
(83,9%), glavni nositeli na rastot se proizvodstvoto na prehranbeni proizvodi i pijalaci so
10
III
IV
rast od 5,1%, proizvodstvoto na tutunski proizvodi so 19,7%, izdava~kata dejnost, pe~atewe i
reprodukcija na snimeni mediumi so rast od
20,2%, proizvodstvoto na hemikalii i hemiski
proizvodi so 1,2%, proizvodstvoto na osnovni
metali so 8,8%, proizvodstvoto na metalni proizvodi vo metalo-prerabotuva~kata faza, osven ma{ini i uredi so 22,8%, proizvodstvoto na
ma{ini i uredi, nespomnati na drugo mesto so
29,5%, proizvodstvoto na elektri~ni ma{ini i
aparati, nespomnati na drugo mesto so rast od
53,1%, proizvodstvoto na mebel i drugi raznovidni proizvodi so 81,7% i reciklaà so rast
od 132,8%.
nari i vo odnos na prethodniot mesec e povisoka za 0,6%.
Indeksot na cenite na malo vo april 2008
godina, vo odnos na istiot mesec prethodnata
godina, zabeleà zgolemuvawe od 7,6%. Ovoj
porast e rezultat na zgolemenite ceni vo grupata zemjodelski proizvodi za 38,5%, prehranbeni
proizvodi za 21,1%, industrisko-prehranbeni
proizvodi za 16,6%, stoki za 10,4%, industriski proizvodi za 8,5%, neprehranbeni industriski proizvodi za 5,3% itn.
Tro{oci na ìvot
12
Indeksot na industriskoto proizvodstvo vo
april 2008 godina zabeleà godi{no zgolemuvawe od 6,2%, dodeka mese~niot porast iznesuva{e 4,5%.
m/m-12
m/m-1
10
8
6
4
2
0
1.2. Vo periodot januari-april 2008 godina, cenite na stokite za li~na potro{uva~ka,
mereni preku indeksot na tro{oci na ìvot,
se zgolemija za 9,7% vo odnos na istiot period od prethodnata godina.
-2
IV/07
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I/08
II
III
IV
1.3. Vo april 2008 godina, na svetskite
berzi ima{e pad na cenite na najgolemiot del
od metalnite i prehranbenite proizvodi, dodeka energensite zabeleàa rast na cenata.
Tro{ocite na ìvot vo april 2008, vo sporedba so april 2007 godina, se zgolemija za
10,1%. Rastot glavno se dolì na zgolemenite
tro{oci za ishrana od 21,0%, stoki 11,7%, restorani i hoteli 11,4%, uslugi 4,4%, soobra}ajni
sredstva i uslugi 4,1%, tutun i pijalaci, i domuvawe 3,4%, obleka i obuvki 2,7% itn.
Nafteni derivati (a/$/bbl) i ìto
120
500
110
450
100
400
350
90
Sporedeno so prethodniot mesec, tro{ocite
na ìvot vo april porasnaa za 0,7%.
300
80
250
70
200
60
Vrednosta na potro{uva~kata ko{nica za
ishrana i pijalaci za edno ~etiri~leno doma}instvo za april 2008 godina, presmetana vrz
osnova na cenite na malo, iznesuva 12.404 de-
50
150
IV/07
V
VI
VII
VIII
IX
Nafteni derivati
Izvor: Svetska banka
11
X
XI
XII
I/08
II
ìto (desna skala)
III
IV
100
Vo april cenata na naftata na svetskata
berza se zgolemi za 6,7% vo odnos na mart, i
dostigna cena od 110,19 dolari za barel.
Sporedeno so april od prethodnata godina,
cenata na naftata e zgolemena za 63,5%.
izvoz na èlezo i ~elik (stapka od 11%), obleka (33%), nafta i proizvodi od nafta (77%),
metalna ruda i metalni otpadoci (106%),
izrabotki od metal (64%), izrabotki od nemetalni minerali (45%) itn.
Cenata na ìtoto vo april registrira{e
mese~en pad od 17,6%, po kontinuiranoto zgolemuvawe vo prethodnite meseci.
2.2. Glavni grupi proizvodi (spored SMTK)
so najgolemo u~estvo vo izvozot vo ovoj period se: èlezo i ~elik so 34,0%, obleka 19,0%,
nafta i proizvodi od nafta 7,3%, pijaloci i
tutun 4,4%, metalna ruda i metalni otpadoci
6,6%, ovo{je i zelen~uk 2,9%. Ovie {est
proizvodi so~inuvaat okolu 74% od vkupniot
izvoz na dràvata.
Vo ramki na metalnite proizvodi, nikelot,
kako proizvod so visoko u~estvo vo makedonskiot izvoz, zabeleà mese~en pad na cenata od
7,9%.
2. NADVORE[EN SEKTOR
Nadvore{no - trgovska razmena vo RM
(vo milioni dolari)
800
2.1. Vo prvite ~etiri meseci od 2008 godina, vkupnata nadvore{no-trgovska razmena,
vo odnos na istiot period minatata godina,
vo dolarska vrednost zabeleà visok porast
od 41%. Pritoa, fizi~kiot obem na izvozot e
zgolemen za 7,3%, a negovata vrednost dostigna
1.278 milioni dolari, {to pretstavuva porast
od 27,1%. Zgolemuvaweto na koli~inskiot uvoz
na stoki iznesuva 4,3%, a negovata vrednost
ostvari iznos od 2.181 milioni dolari, ili
porast od 50,5%.
600
400
200
0
IV/07
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I/08
II
III
IV
-200
-400
Izvoz
Uvoz
Deficit
Izvoz na pova`ni proizvodi po SMTK (vo %)
Pri vakvi dvièwa, poradi pointenzivniot
porast na uvozot od izvozot dojde do natamo{no
prodlabo~uvawe na deficitot vo stokovnata
razmena, pri {to najgolem pridones ima porastot na negativnoto saldo vo razmenata na oprema i energija, a posebno na uvozot na elektri~na
energija i na nafta i proizvodi od nafta (pri
pomalku uvezeni koli~ini na nafta, poradi
povisokite uvozni ceni, iznosot na uvezenata
nafta vo prvite ~etiri meseci ovaa godina
beleì porast od 63,4% vo odnos na istiot
period minatata godina).
34
@elezo i ~elik
19
Obleka
Nafta i proiz. od nafta
7.3
Metalna ruda i
metalni otpadoci
6.6
4.4
Pijaloci i tutun
2.9
Ovo{je i zelen~uk
0
5
10
15
20
25
30
35
Najgolem del od uvozot na stoki vo prvite
~etiri meseci otpa|a na: nafta i proizvodi od
nafta (330,8 mil. dolari), èlezo i ~elik (209,7
mil. dolari), drumski vozila (146,1 mil.
dolari), tekstilni prediva i sli~no (141,8 mil.
Pogolemiot izvoz vo prvite ~etiri meseci od
2008 godina, pred se e rezultat na zgolemeniot
12
40
dolari), elektri~na energija (134,7 mil.
dolari), metalna ruda i metalni otpadoci (84,5
mil. dolari), elektri~ni ma{ini i delovi (10,6
mil. dolari), telekomunikaciski aparati (62,5
mil. dolari) i drugo.
3. FISKALEN SEKTOR
3.1. Vo prvoto ~etirimese~ie od 2008 godina, vkupnite prihodi na Centralniot buxet
iznesuvaa 27.950 milioni denari (7,3% od
BDP), {to pretstavuva zgolemuvawe od 25,1%
vo odnos na istiot period od minatata godina. Vakvoto zgolemuvawe na prihodite se
dolì, pred se, na zgolemenata naplata na
dano~nite prihodi.
2.3. Gledano po regioni, dominira orientiranosta na makedonskata ekonomija kon
Evropskata unija, koja vo vkupnata nadvore{no
trgovska razmena u~estvuva so 52,3% (izvoz na
stoki 62,2% i uvoz na stoki 46,2%). Izvozot vo
Evropskata Unija e pogolem za 15,7%, a uvozot
beleì pointenziven porast od 38,9%, vo odnos
na istiot period od 2007 godina. Vo analiziraniot period, januari-april 2008 godina, okolu
74% od trgovskiot deficit na zemjata e ostvaren vo trgovskata razmena so Rusija, Kina,
Polska, Turcija i [vajcarija.
Oddelni kategorii na prihodi i rashodi
1.400
IV - 2007
DDV
1.200
IV - 2008
1.000
800
600 Personalen
danok
400
Akcizi
200
0
-200
Stoki i
uslugi
Danok na
dobivka
Carini
Kapitalni
rashodi
Kamata
-400
-600
-800
Plati
-1.000
2.4. Analizata na izvezenite stoki po
ekonomska namena do krajot na april 2008 godina, ukaùva deka zastapenosta na proizvodite
za reprodukcija e namalena za 1,6 (procentni
poeni) p.p., pri istovremeno zgolemuvawe na
zastapenosta na opremata i stokite za {iroka
potro{uva~ka od 1,2 p.p. i 0,3 p.p. vo odnos na
istiot period minatata godina, dodeka na uvoznata strana, strukturnoto u~estvo na
proizvodite za reprodukcija i na opremata
beleì porast od 0,5 p.p. i 1,4 p.p. soodvetno,
pri namaluvawe na u~estvoto na stokite za
{iroka potro{uva~ka za 1,6 p.p.
-1.200
Transferi
Izvor: Ministerstvo za finansii
Dano~nite prihodi vo ovoj period se realizirani vo iznos od 25.243 milioni denari, {to
pretstavuva zgolemuvawe od 18,5% vo odnos na
istiot period lani.
U~estvoto na DDV vo vkupnite dano~ni prihodi vo prvite ~etiri meseci od 2008 godina
iznesuva 48,0%, a na akcizite 16,0%, pri {to, od
ovie dva danoci se ostvareni prihodi od 16.159
milioni denari, odnosno re~isi 2/3 od vkupnite
dano~ni prihodi (4,2% od BDP). Gledano po oddelni kategorii, prihodite od DDV zabeleàa
zna~aen porast od 18,6%, dodeka akcizite od
12,8%, {to vo odredena mera se dolì na zgolemenite potro{uva~ki ceni vo analiziraniot
period. Prihodite od danokot na dobivka se
povisoki za 47,5% i pokraj poniskata dano~na
stapka od 10% (samo za mart i april se realizirani 72,4% od dosega{nite prihodite vo
2008 godina, najmnogu poradi uplatite na ovoj
danok po godi{nite smetki). Prihodite od carina
2.5. Gledano po valutna struktura, i vo ovie
~etiri meseci evroto stanuva se po dominantno,
pri {to 73,3% od nadvore{no-trgovskata razmena e realizirana vo evra i vo odnos na istiot
period minata godina pretstavuva porast od 5,4
p.p.. Na stranata na izvozot i uvozot, evroto e
zastapeno so 78% i 70%, soodvetno i vo odnos na
istiot period lani pretstavuva pointenziven porast kaj izvozot za 9,3 p.p., a kaj uvozot za 2,2 p.p..
13
se so pomalo ostvaruvawe za 3,2%, dodeka prihodite od personalniot danok se zgolemeni za
10,6% sporedeno so istiot period lani kako
rezultat i na porastot na platite, pokraj
namalenata i unificirana dano~na stapka od
10%. Nedano~nite prihodi (2.167 milioni
denari) se zgolemeni za 2,7 pati vo odnos na
istiot period minatata godina.
se zgolemuva brojot na edinici za lokalna
samouprava koi preminaa vo vtorata faza na
decentralizacija, taka {to sredstvata za
isplata na plati vo obrazovanieto i za
gradinkite na 51 op{tini se ispla}aat preku
transferi za op{tinite. Transferite kon
Fondot za penzisko i invalidsko osiguruvawe
se izvr{eni vo iznos od 3.848 milioni denari
ili za 495 milioni denari pove}e (14,8% zgolemuvawe). Kamatite se realizirani vo iznos od
654 milioni denari, {to e pomalku za 17,8% vo
sporedba so 2007 godina.
3.2. Vo prvite ~etiri meseci od 2008 godina, vkupnite rashodi na Centralniot buxet
iznesuvaa 23.813 milioni denari (6,3% od
BDP), {to e pove}e za 21,8% vo odnos na
istiot period od 2007 godina.
Vo analiziraniot period sredstvata za
kapitalni rashodi iznesuvaat 2.475 milioni
denari, {to e zgolemuvawe od 2,3 pati vo
sporedba so istiot period 2007 godina.
Vo strukturata na realiziranite vkupni rashodi, tekovnite rashodi (21.338 milioni denari)
u~estvuvaat so 89,6%, dodeka kapitalnite
rashodi zabeleùvaat u~estvo od 10,4%.
3.3. Ottuka vo periodot januari- april 2008
godina ostvaren e suficit na Centralniot
Buxet od 4.137 milioni denari (1,1% od BDP),
dodeka suficitot na Konsolidiraniot buxet
iznesuva 4.869 milioni denari (1,3% od BDP).
Najgolemi rashodni stavki se transferite
(11.239 milioni denari) i platite i
nadomestocite (6.397 milioni denari). Vo vkupnite rashodi na Centralniot buxet, rashodite
za plati i nadomestoci vo ovoj period u~estvuvaat so 26,9% i vo odnos na istiot period lani
se namaleni za 16,2%. Vakviot pad, i pokraj
porastot na platite vo javnata administracija, e
rezultat na fiskalnata decentralizacija, pri
{to transferite kon lokalnata vlast
zna~itelno se zgolemija.
4. MONETAREN SEKTOR
Rashodite za stoki i uslugi se izvr{eni vo
iznos od 3.048 milioni denari, odnosno imaat
pogolemo ostvaruvawe vo sporedba so 2007
godina za 35,6%.
4.1. Vo april 2008 godina primarnite pari1
registriraat namalen intenzitet na porast,
14,1% na godi{na osnova, kako rezultat na
zabavenata dinamika na vkupnite likvidni
sredstva. Imeno, vkupnite likvidni sredstva
beleàt porast od 22,7% na godi{na osnova,
dodeka gotovite pari vo optek registriraat
zabrzana stapka na rast od 5,3% na godi{no
nivo.
Vo delot na transferite, vo ovoj period se
potro{eni 44,1% pove}e sredstva sporedeno so
istiot period 2007 godina i pretstavuvaat najgolema rashodna stavka, odnosno u~estvuvaat so
47,2% vo vkupnite rashodi (3,0% od BDP).
Vakvoto ostvaruvawe se dolì na faktot deka
Pod vlijanie na odredeni sezonski faktori (veligdenski i prvomajski praznici)
gotovite pari vo optek beleàt porast od 3,8%,
vkupnite likvidni sredstva se zgolemeni za
5,1%, a paraleno so niv primarnite pari registriraat porast od 4,5% na mese~na osnova.
1) Primarnite pari se presmetuvaat kako zbir od gotovite pari vo optek, gotovinata vo blagajna i smetkite na bankite so zadolìtelnata rezerva na deviznite
depoziti
14
Vo april 2008 godina ne se zabeleùva promena na kamatnata stapka na blagajni~kite
zapisi, odnosno taa se zadrùva na nivo od 6%,
vo uslovi na ponatamo{na primena na tender na
iznosi, no postoi tendencija za zgolemuvawe na
istata.
4.3. Vo april 2008 godina se zabeleùva
zasilena finansiska poddr{ka na privatniot sektor od strana na bankite. Imeno,
kreditite na privatniot sektor3 registriraa
porast, od 44,1% na godi{na osnova (nasproti
42,2% vo mart 2008 godina). Na mese~na osnova
kreditite beleàt rast od 3,5%. Vo april 2008
godina, se zabeleùva porast na kreditiraweto
na naselenieto i pretprijatijata, od 57,7% i
36,3% na godi{na osnova, soodvetno. Vo sektorskata struktura, kako rezultat na zgolemenoto kreditirawe na naselenieto, se
zabeleùva porast na u~estvoto vo kreditnata
struktura na bankite od 35,6% vo april 2007, na
38,9% vo april 2008 godina. Pogolemiot del od
srestvata kon naselenieto se dadeni na dolg
rok i glavno kako krediti za drugi nameni
(potro{uva~ki, stanbeni, krediti za avtomobili
i dr.). Sepak, prodolùva orientacijata na
bankite za pogolemo kreditirawe na korporativniot sektor, pa najgolem del od kreditite,
60,8%, se upateni kon pretprijatijata.
Na odrànite aukcii na dràvni zapisi
prodolì primenata na tender na iznosi
(ograni~en), pri {to, kamatnite stapki na
dràvnite zapisi se fiksirani na: 6,1% za
trimese~nite, 6,3% za {estmese~nite i 6,5% za
dvanaesetmese~nite dràvni zapisi.
4.2. Vkupniot depoziten potencijal na
nedràvniot sektor2 vo april 2008 godina
zabeleà zabaven godi{en rast. Imeno, vkupnite depoziti registriraat porast od 23,1%
na godi{na osnova (nasproti porastot od
25,6% vo mart). Na mese~na osnova, istite
zabeleùvaat porast od 2,1%. Od aspekt na
valutnata struktura, porast na godi{na osnova
ostvaruvaat i denarskite i deviznite depoziti,
od 31,7% i 16,5%, soodvetno. Od po~etokot na
2008 godina, kako rezultat na povisokite
inflaciski o~ekuvawa, se zabeleùva blago
namaluvawe na u~estvoto na denarskite depoziti vo depozitnata baza na bankite i vo april
2008 godina iznesuva 46%, {to vo odnos na
dekemvri 2007 godina pretstavuva pad od 1 p.p..
Paralelno so zgolemenata orientacija na naselenieto i pretprijatijata za {tedewe vo devizi,
se zabeleùva rast na deviznite depoziti, pa
nivnoto u~estvo vo vkupnite depoziti stanuva s¢
pogolemo (54% vo april 2008 godina). Analizata
na ro~nata struktura pokaùva porast na
kratkoro~nite depoziti od 20,3% na godi{na
osnova i u~estvo od 91,2% vo vkupnite depoziti,
dodeka dolgoro~nite depoziti beleàt porast
od 60,9% i blago zgolemuvawe na u~estvoto.
Vo april 2008 godina se zabeleùva porast
na kratkoro~noto i dolgoro~noto kreditirawe
na pretprijatijata za 31,5% i 40,5% na godi{na
osnova, pri {to dominiraat kreditite na dolg
rok so 55% vo vkupnite kreditite na pretprijatijata.
Od aspekt na valutata, denarskite krediti
(koi gi vklu~uvaat i kreditite so valutna
klauzula) beleàt porast od 48,5% na godi{no
nivo i dominiraat so 76,8% vo valutnata struktura na kreditite. Deviznite krediti beleàt
porast od 31,3% na godi{na osnova.
Stepenot na finansisko posreduvawe,
mereno preku u~estvoto na kreditite vo Bruto
doma{niot proizvod vo april 2008 godina iznesuva 37% i vo odnos na minatata godina pretstavuva porast od re~isi 5,4 p.p., no sporedeno
so Evro zonata (kade u~estvoto na kreditite na
2) Vkupniot depoziten potencijal gi vklu~uva nemonetarnite i kvazi depozitite
3) Kreditite na privatniot sektor gi vklu~uvaat kreditite vo doma{na i kreditite vo stranska valuta
15
privatniot sektor vo BDP iznesuva okolu 135%),
e seu{te na nisko nivo.
zasnovani novi rabotni odnosi (neopredeleno vreme, opredeleno vreme i sezonski). Vo
odnos na istiot period od minatata godina,
toa pretstavuva zgolemuvawe od 18,5%.
4.4. Vo april 2008 godina ne se zabeleàni
zna~ajni promeni vo kamatnite uslovi koi gi
nudat bankite na privatniot sektor. Imeno,
prose~nata kamatna stapka na denarskite krediti ne beleì promena na mese~no nivo i se
zadrùva na nivo od 9,7%, dodeka prose~nata
kamatna stapka na deviznite krediti beleì
pad od 0,1 p.p. i iznesuva 8,0%. Na godi{na
osnova, se zabeleùva relaksirawe na kamatnite uslovi na bankite, odnosno prose~nata
kamatna stapka na denarskite krediti beleì
pad od 0,8 p.p., a prose~nata kamatna stapka na
deviznite krediti e namalena za 0,4 p.p..
Pasivnata kamatna stapka na denarskite depoziti beleì pad od 0,1 p.p. na mese~no nivo i vo
april iznesuva 3,8%, dodeka na godi{na osnova
istata e povisoka za 0,8 p.p.. Prose~nata kamatna stapka na deviznite depoziti ne registrira
promena na mese~na osnova i vo april go
zadrùva nivoto od 2,2%, no na godi{na osnova
beleì blag porast od 0,3 p.p..
Pritoa, vo tekot na mesec april, zasnovani se
18.188 novi rabotni odnosi, kade 34% od novite
vrabotuvawa se od evidencijata na nevraboteni.
Odlivot na lica od Registarot na Agencijata za
vrabotuvawe vo april iznesuva 10.466 lica, od
koi 59,7% pretstavuvaat novi zasnovani rabotni
odnosi. Kako priliv vo Agencijata se registrirani 6.950 lica, kade 50,2% se lica na koi im
prestanal rabotniot odnos.
Kako rezultat na ova zabeleàno e namaluvawe na nevrabotenosta za 3.516 lica, odnosno
1% sporedeno so prethodniot mesec. Taka, vo
april 2008 godina brojot na nevraboteni iznesuva 354.174 lica.
Bruto devizni rezervi
(milioni SAD dolari)
1.601
2.401
2.201
1.001
4.5. Bruto deviznite rezervi vo april 2008
godina beleàt pad od re~isi 2% vo odnos na
dekemvri 2007 godina i iznesuvaat 1.494 milioni evra. NBRM preku deviznite transakcii
vr{e{e povlekuvawe na likvidni sredstva.
Na devizniot pazar se zabeleà zgolemena
pobaruva~ka na devizi i kako odgovor na toa
proda`ba na devizi od strana na NBRM. Vo
april 2008 godina prodadeni se 15,5 milioni
evra, a ne se zabeleùva otkup od strana na
NBRM, pa neto efektot od deviznite transakcii e
negativen, odnosno prodadeni 15,5 milioni evra.
801
601
401
201
1
IV
2007
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
2008
Izvor: Narodna banka na RM
Od niv, 74.454 (21%) se izjasnile deka se
prijavuvaat samo za ostvaruvawe na pravoto na
zdravstveno osiguruvawe, a ostanatite aktivno
baraat rabota. Vo odnos na istiot mesec od
minatata godina, brojot na nevrabotenite lica e
namalen za 4,5%.
Najgolem procent od nevrabotenite, odnosno
66,8% se od urbani sredini (gradsko naselenie),
a 58,4% se maì. Analizirano spored obrazovanieto, pogolemiot del, odnosno 52,3% od
nevrabotenite se nekvalifikuvani ili polukvalifikuvani, dodeka 6,9% imaat vi{o ili povisoko nivo na obrazovanie. Gledano spored
5. SOCIJALEN SEKTOR
5.1. Vo period januari-april 2008 godina,
vo Agencijata za vrabotuvawe na Republika
Makedonija registrirani se vkupno 72.108
16
IV
vozrasnite grupi, najgolemiot del od nevrabotenite (61%) pripa|aat vo kategorijata 25-49
god. Spored vremeto na ~ekawe na vrabotuvawe,
82,6% od nevrabotenite baraat rabota edna
godina ili pove}e.
porast na prose~nata nominalna i realna
neto plata za 10,5%, odnosno 1%.
Pregled na novite vrabotuvawa
5.2. Vo april 2008 godina, vo Fondot za
penzisko i invalidsko osiguruvawe evidentirani se 273.208 penzioneri, {to pretstavuva godi{no zgolemuvawe od 1,1%.
7000
28000
6000
24000
5000
20000
4000
16000
3000
12000
2000
8000
1000
4000
0
Za isplata na penzii, vo ovoj mesec se
potro{eni 2.367,3 milioni denari, {to pretstavuva okolu 49,6% od vkupnite socijalni
transferi vo vladiniot Buxet.
IV/07
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Novovraboteni od evidencija
I/08
II
III
IV
0
Vkupno novovraboteni (desno)
Izvor: Agencija za vrabotuvawe na RM
Vkupen broj na penzioneri (vo iljadi)
Vo april 2008 godina, vrednosta na prose~nata penzija iznesuva{e 8.870 denari, {to na
godi{no nivo pretstavuva porast od 14,6%.
Soodnosot na prose~nata penzija so prose~nata
isplatena neto plata vo mart 2007 godina
(posleden raspolo`liv podatok) iznesuva
57,1%.
273
272
271
270
269
268
267
5.3. Brojot na korisnici na socijalna
pari~na pomo{ vo mart 2008 godina (posledni
raspolo`livi podatoci) iznesuva 61.007
doma}instva, {to pretstavuva blago namaluvawe sporedeno so prethodniot mesec.
IV/07
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I/08
II
III
IV
Izvor: Fond na penzisko i invalidsko osiguruvawe na Makedonija
Prose~ni neto-plati (godi{ni promeni, %)
14
12
10
Pritoa, za isplata na socijalna pari~na
pomo{ se potro{eni okolu 135 milioni denari,
odnosno 56,4% od isplatite za socijalna pomo{
po site osnovi. Za pomo{ po osnov na tu|a nega, vo
mart se potro{eni okolu 80 milioni denari za
18.550 lica, odnosno 33,6% od isplatite za socijalna pomo{ po site osnovi. Kako korisnici na
postojana pari~na pomo{, vo ovoj mesec se registrirani 5.222 lica i za niv se potro{eni 19,4
milioni denari, dodeka zdravstvena za{tita
koristat 5.219 lica, za {to se potro{eni 4,3
milioni denari. Navedenite rashodi za socijalna pomo{ pretstavuvaat 5,2% od vkupnite
realizirani socijalni transferi vo mart.
8
6
4
2
0
-2
III/07
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
Nominalni plati
XI
XII
I
II
Realni plati
Vo mart 2008 godina prose~nata neto-plata
po vraboten iznesuva{e 15.529 denari, {to na
godi{na osnova pretstavuva nominalen rast od
10,4%, dodeka realno prose~nata plata e povisoka za 0,2%. Procentot na nevraboteni koi ne
primile plata vo mart 2008 godina iznesuva
9,5%, i e nepromenet vo odnos na minatiot
mesec. Sporedeno so mart 2007 godina istiot e
ponizok za 3,5 procentni poeni.
5.4. Vo periodot januari-mart 2008 godina
(posledni raspoloìvi podatoci) sporedeno
so istiot period od 2007 godina, zabeleàn e
17
III
OCENKA NA PROEKCIITE VO
MAKEDONIJA
Morten Holm, Ekonomist za proekcii vo NIRAS konsultantska ku}a - Danska
Marjan Petreski, Pomlad ekonomist za makroekonomski proekcii vo Ministerstvo za finansii Makedonija
trgovskiot bilans e pove}e od dvapati pogolemo od varijacijata kaj istoriskite podatoci;
Celta na Izve{tajot e da se proceni kvalitetot na proekciite vo Makedonija. Rezultatite
se sporedeni so proekciite od drugi zemji i
organizacii. Glavnite rezultati se slednive:
!
Porastot na BDP vo site slu~ai se o~ekuva{e
da se zgolemi vo naredniot period vo sporedba so tekovniot period. Prose~noto apsolutno otstapuvawe vo proekciite na BDP za
slednata godina sporedeno so istoriskite
podatoci iznesuva okolku 2 procentni poeni.
Me|utoa, prisposobeno za ekonomskata varijabilnost, prose~noto apsolutno otstapuvawe
vo proekciite na BDP e pribli`no isto kako
vo razvienite zemji;
!
Ova svedo~i za neobjektivnosta kaj proekciite za trgovskiot bilans i inflacijata;
!
Ne postoi tendencija za podobruvawe na
proekciite vo slednata godina kako rezultat
na podobrite modeli ili podatoci so tek na
vreme. Proekciite za tekovnata godina se
podobrile so tek na vreme.
Metodi na procenka
!
Prose~noto apsolutno otstapuvawe vo proekciite na stapkata na nevrabotenost i stapkata na inflacija e okolu 9 i 4 pati pogolemo
otkolku ona vo razvienite zemji. Otstapuvaweto vo proekciite na stapkata na nevrabotenost i stapkata na inflacija e namaleno na
okolu 3 i 1,5 pati vo sporedba so otstapuvaweto vo razvienite zemji, zemaj}i gi predvid ekonomskite fluktuacii;
!
Kaj najgolem del promenlivi, proekciite se
so pribli`no ist kvalitet kako i istoriskiot prosek;
!
Kaj najgolem del promenlivi, nasokata na
promenlivite e proektirana to~no vo barem
polovina slu~ai;
!
Trgovskiot bilans e najte{kata promenliva
za proektirawe. Apsolutnoto otstapuvawe kaj
Testovite vo ovaa studija se sli~ni na onie
vo me|unarodnite studii (MMF1, MMF2, OECD).
Kvalitetot na proekciite ~estopati se procenuva vrz osnova na ~etiri kriteriumi:
18
!
Prvo, se procenuva prose~noto otstapuvawe.
Vrz osnova na prose~noto otstapuvawe, mo`no
e da se vidi dali postojat sistemski gre{ki
kaj proekciite. Sistemski gre{ki kaj
proekciite se identifikuvaat so regresioni
testovi;
!
Vtoro, se presmetuva apsolutnoto prose~no
otstapuvawe i gre{kite kaj kvadraten sreden koren (RMSE). Presmetkite davaat
indikacija za toa kolku se precizni proekciite. Apsolutnoto prose~no otstapuvawe zavisi od toa kolku e nestabilna promenlivata;
!
!
Prose~no otstapuvawe i nasoka na
proekciite
Treto, so proekciite treba da moè da se
identifikuva koga delovniot ciklus se promenuva. Spored toa, nasokata na proekciite
treba da bide to~na vo najgolem broj slu~ai;
Vo Tabela 1 e prikaàno prose~noto otstapuvawe i prose~noto apsolutno otstapuvawe.
"Sledna godina# se odnesuva na proekciite vo
dekemvri vo tekovnata godina za slednata godina vo sporedba so istoriskite podatoci, dodeka
"tekovna godina# se odnesuva na proekciite vo
dekemvri tekovnata godina vo sporedba so
istoriskite podatoci.
êtvrto, proekciite treba da se podobruvaat
so tek na vreme kako {to se podobruvaat
modelite i podatocite.
Podatoci
Najgolem del od podatocite za tekovnata godina se znaat vo dekemvri i so isklu~ok na nevrabotenosta, proekciite vo tekovnata godina se
podobri vo odnos na proekciite slednata godina.
Od 1994 godina postojat samo edni godi{ni
oficijalni proekcii na makroekonomskite
promenlivi vo Makedonija. Se pravat vo
dekemvri i se objavuvaat na po~etokot na slednata godina. MF vr{e{e proekcii edinstveno za
BDP, trgovijata, vrabotenosta, inflacijata,
realnite plati i nevrabotenosta vo toj period.
Proekcii za nevrabotenosta se vr{ea do 2003
godina. Prvite podatoci se od 1994 godina. Nema
proekcii vo 1999 godina, taka {to vo najgolem
del od vremeto seriite sodràt 13 opservacii
vo periodot 1994-2007 godina.
Tabela 1: Prose~no otstapuvawe i prose~no apsolutno
otstapuvawe, procentni poeni
Sledna godina Tekovna godina
Porast na realen BDP:
Prose~no otstapuvawe
Prose~no apsolutno otstapuvawe
- vo sporedba so varijaciite
Trgovski bilans, % od BDP:
Vrabotenost, stapka na porast:
Stapka na nevrabotenost, % od BDP:
Inflacija
Realni plati, stapki na porast
Metodi za proekcii vo Makedonija denes
Denes se vr{at proekcii za BDP, inflacijata, realnite plati, nevrabotenosta, vrabotenosta, trgovskiot bilans i tekovnata smetka.
Osnovata za proekciite vo Makedonija se istoriskiot prosek i ekonomskata intiucija, no ne
postoi model {to }e ja opi{e povrzanosta pome|u razli~nite promenlivi. Otstapuvaweto od
istoriskiot prosek glavno se dolì na informacii za stranski direktni investicii. Vo
vrska so stapkata na nevrabotenost, se koristi
Okunoviot zakon.
19
1,95
2,01
0,71
-0,02
0,80
0,40
3,54
5,02
2,23
1,02
3,18
0,60
1,95
3,87
1,02
0,15
1,56
0,40
-4,73
5,09
2,05
-3,8
4,72
0,90
1,27
2,78
1,00
0,23
0,94
0,30
-2,11
3,15
1,28
-0,21
1,65
0,50
slednata godina, apsolutnoto prose~no otstapuvawe vo sporedba so varijacijata e pogolemo od
eden za site promenlivi, so isklu~ok na porastot na BDP.
Vo Tabela 1.a, e prikaàno deka vo proekciite
za slednata godina, apsolutnoto prose~no
otstapuvawe za BDP e za okolu 3 pati pogolemo
od apsolutnoto prose~no otstapuvawe vo Danska
i proekciite na EU za zemjite-~lenki. Vo vrska
Tabela 1a: Prose~no apsolutno otstapuvawe vo sporedba so varijacija, procentni poeni
BDP
Nevrabotenost
Inflacija
Makedonija
Danska
EU
2,01
0,71
0,85
0,71
0,66
0,77
5,09
2,05
0,51
0,51
0,52
0,59
2,78
1,46
0,67
1,06
0,56
0,72
so nevrabotenosta, apsolutnoto prose~no otstapuvawe vo Makedonija e za okolu 10 pati pogolemo od apsolutnoto prose~no otstapuvawe vo
Danska i vo EU, dodeka odnosot za inflacijata
e okolu 4. Voobi~aen rezultat od literaturata
za procenka na proekcii e deka podgotvuvaweto
proekcii vo zemjite vo razvoj e pote{ko otkolku
podgotvuvaweto proekcii vo razvienite zemji.
Ova e posledica na nedostatok na podatoci,
pomalku napredni modeli i pove}e fluktuacii
vo ekonomijata.
Proekcii za BDP
Denes nema proekcii za li~nata potro{uva~ka, dràvnite rashodi i investiciite vo
Makedonija. Spored toa, proekciite za BDP ne
se zasnovaat na ekonomski model, tuku na intuicija.
Na Dijagram 1 e prikaàno prose~noto otstapuvawe kaj proekciite za BDP za sledna godina
vo sporedba so istoriskite podatoci vo Makedonija, proekciite na MMF za Centralna i Isto~na Evropa i naprednite ekonomii, MF od
Danska - proekcii za ekonomijata vo Danska i
proekcii na EU za zemjite-~lenki.
Pri sporeba pome|u Makedonija i Danska,
treba da se zeme predvid deka kolku pove}e e
nestabilna ekonomijata tolku pote{ko e da se
podgotvat proekciite. Podatocite pokaùvaat
deka koga apsolutnoto prose~no otstapuvawe e
sporedeno so varijacijata, proekciite za BDP vo
Makedonija se poto~ni od proekciite vo Danska
i EU, dodeka otstapuvaweto kaj proekciite za
nevrabotenosta i inflacijata vo Makedonija e
namaleno za okolu 4 i 1,5 pati vo odnos na otstapuvaweto vo Danska i EU.
Dijagram 1: Prose~no otstapuvawe kaj porast na BDP
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
Voobi~aen rezultat od najgolem broj studii e
deka trgovskiot bilans e eden od najte{kite
promenlivi za predviduvawe. Ova e slu~aj i vo
ovaa studija, kade apsolutnoto prose~no otstapuvawe kaj trgovskiot bilans e skoro dvapati
pogolemo od varijacijata. Vo proekciite za
-0,50
-1,00
-1,50
-2,00
Makedonija
20
MMF cent. i
isto~na Evropa
MMF napredna
ekonomija
Danska
EU
site, so isklu~ok na edna godina. Porastot na
BDP na godi{no nivo se zgolemi vo periodot
1994-2007 godina, taka {to nasokata e to~na vo
okolu 83% od slu~aite (vidi Aneks 1). Ovoj procent e skoro na istoto nivo kako rezultatite od
razvienite zemji.
Na Dijagramot e prikaàno deka proekciite
za BDP vo Makedonija se premnogu optimisti~ki.
Proekciite za porastot na BDP se skoro 2 procentni poeni pogolemi od ostvareniot rezultat.
Prose~noto otstapuvawe treba da bide okolu
nula za golem primerok na podatoci. Ova e
slu~aj so proekciite na Danska i na Evropskata
komisija za zemjite-~lenki. Vo Makedonija,
proekciite za BDP se premnogu optimisti~ki za
11 od 13 godini. Ova e sli~no na iskustvoto vo
drugite zemji vo razvoj. MMF2 otkri tendencija
za sistemski pogolemo predviduvawe na porastot na BDP vo zemjite koi imaat programa so
MMF.
Proekcii za trgovskiot bilans
Trgovskiot bilans e najte{kata promenliva
za predviduvawe. Apsolutnoto prose~no otstapuvawe iznesuva okolu 5 procentni poeni od
BDP za slednata godina - za dvapati pogolemo
od varijacijata. Ova se dolì na golemoto precenuvawe na izvozot i potcenuvawe na uvozot
(vidi Tabela 2). Stapkata na porast na izvozot
vo prosek e preceneta za okolu 3,6 procentni
poeni, dodeka stapkata na porast na uvozot e
potceneta za okolu 4 procentni poeni. So
proekciite za trgovskiot bilans moè da se
predvidi nasokata na ekonomijata vo skoro 3/4
od slu~aite.
Vo apsolutni brojki, otstapuvaweto e isto
taka golemo (2 procenti). Me|utoa, sporedeno so
varijacijata, otstapuvaweto e okolu 70%, {to e
prili~no sli~no na otstapuvawata vo razvienite zemji. Spored toa, del od golemite otstapuvawa vo proekciite za BDP se dolì na fluktuaciite vo ekonomijata. Vo 2001 godina, be{e
predvideno ekonomijata da raste za 6%, dodeka
istoriskite podatoci pokaàa deka ekonomijata
se namalila za 4,5% poradi voenata kriza.
Dokolku e izostavi ovaa posebna opservacija,
prose~noto otstapuvawe se namaluva na 1,2 procenten poen.
Proekcii za vrabotenost i nevrabotenost
Proekciite na MMF, isto taka, potvrduvaat
deka podgotvuvaweto proekcii vo zemjite vo
razvoj e pote{ko otkolku podgotvuvaweto
proekcii vo razvienite zemji, poradi nedostatok na podatoci i fluktuacii vo ekonomijata.
Studijata na MMF od Centralna i Isto~na
Evropa pokaùva prose~no otstapuvawe od
okolu -1,4 procenten poen, dodeka otstapuvaweto vo proekciite na MMF za napredna
ekonomija iznesuva samo okolu -0,4 procenten
poen.
Proekciite za vrabotenost i nevrabotenost
se premnogu optimisti~ki. Vo okolu 80% od
slu~aite, MF moè da predvidi deka stapkata
na nevrabotenost se zgolemuva. Me|utoa,
prose~noto otstapuvawe kaj stapkata na
nevrabotenost e skoro 4,4 procenti od rabotnata sila, taka {to ima tendencija za potcenuvawe
na zgolemuvaweto. Nasokata na stapkata na
porast na vrabotenosta e to~na samo vo okolu 45
procenti od slu~aite (vidi Aneks 2).
Na kraj, bi bilo od pomo{ na kreatorite na
ekonomskite politiki ako so podgotvuvaweto
proekcii moè da se predvidat presvrtnite
momenti vo delovniot ciklus. Porastot na BDP
slednata godina se o~ekuva da se zgolemi vo
Proekcii za inflacija i realni plati
Proekciite za stapkite na inflacija i na
porast kaj realnite plati se prili~no to~ni.
21
Tabela 2: Prose~no otstapuvawe kaj stapkata na porast na izvozot i uvozot
Makedonija
MMF Centralna i Isto~na Evropa
MMF napredna ekonomija
3,66
-3,94
0,16
2,28
-0,29
-0,02
Stapka na porast na izvozot
Stapka na porast na uvozot
MSE regresioni testovi
Prose~noto apsolutno otstapuvawe vo proekciite za slednata godina sporedeno so varijacijata iznesuva okolku 1. Vo vrska so inflacijata,
so proekciite moè da se predvidi nasokata na
ekonomijata vo 75 procenti od slu~aite. Vo
vrska so realnite plati, so proekciite moè
edinstveno da se predvidi nasokata vo okolu 50
procenti od slu~aite.
Zaklu~okot od posledniot stav treba da se
potvrdi so dopolnitelno objasnuvawe na koeficientot pome|u RMSE za proekciite i RMSE
za istoriskiot prosek. Razlikata pome|u RMSE
za istoriskiot prosek i RMSE za proekciite (δ)
e regresiran na otstapuvaweto na zbirot na tie
gre{ki (σ) od srednata vrednost (σ*):
δ=β1+β2(σt-σt*)+µt
Test nasproti mehani~ki prosek
Testirana e zaedni~kata nulta hipoteza
β1=β1=0, {to zna~i deka proekciite ne moè da
se podobrat vrz osnova na mehani~ki proekcii.
Dokolku ne moè da se otfrli nulta hipotezata, proekciite ne se poto~ni od istoriskiot
prosek. Vo Aneks 2 se dadeni rezultatite za
Makedonija:
Podgotvuvaweto proekcii treba da bide
poto~no od mehani~kiot metod. Proekciite za
edna godina nanapred se sporedeni so istoriskiot prosek vo poslednite 4 godini. Podatocite
se ograni~eni na sedumgodi{en period. Vo
Tabela 3 se prikaàni rezultatite.
Cifrite se dobieni kako odnos na gre{kite
na kvadraten sreden koren (RMSE) za proekciite i RMSE za istoriskiot prosek. Dokolku
proekciite se podobri od obi~niot istoriski
prosek, koeficientot treba da iznesuva pod 1.
Vo Makedonija, koeficientot iznesuva okolu 1
za najgolem del od varijaciite. Vo vrska so
trgovskiot bilans, koeficientot iznesuva 1,75.
Ottuka, istoriskiot prosek e mnogu podobar od
fakti~kite proekcii za trgovskiot bilans, vo
prosek. Od druga strana, proekciite za inflacijata se podobri od istoriskiot prosek.
Tabelata sugerira deka skoro vo site slu~ai
(so isklu~ok na BDP), nulta hipotezata ne moè
da se otfrli, {to poso~uva deka proekciite za
Makedonija ne se zna~itelno podobri od
mehani~kite proekcii.
Podobruvawe so tek na vreme
Proekciite treba da se podobruvaat so tek
na vreme kako {to se podobruvaat podatocite i
metodite/modelite. Me|utoa, vo Makedonija
Tabela 3: Proekcii za edna godina nanapred vo sporedba so istoriskiot prosek
Porast na BDP
Makedonija
1,01
Trgovski bilans,
% od BDP
1,75
Vrabotenost,
porast
0,90
22
Nevrabotenost,
% od BDP
1,01
Inflacija
Realni plati
0,77
0,99
ekonomskite fluktuacii se namalija od sredinata na devedesettite. Vo Tabela 4 e prikaàno
deka apsolutnoto prose~no otstapuvawe vo
proekciite za slednata godina kaj polovina od
promenlivite e pogolemo vo periodot 2000-2007
godina otkolku vo periodot 1994-1999 godina.
Prose~noto apsolutno otstapuvawe kaj porastot
na BDP iznesuva{e okolu 2,2 procentni poeni vo
periodot 2000-2007 i 1,8 procenten poen vo periodot 1994-1999 godina. Proekciite za porastot na uvozot, izvozot i vrabotenosta, isto taka,
se zgolemija, dodeka proekciite za trgovskiot
bilans, nevrabotenosta, inflacijata i realnite
plati se namalija. Gre{kite vo proekciite za
inflacijata treba da se namalat vo periodot
kako {to inflacijata se namali od 128,3 procenti vo 1994 godina na prosek od 2,5 procenti
vo periodot 2000-2007 godina. Fluktuaciite kaj
stapkata na nevrabotenost, isto taka, se namalija zna~itelno vo periodot. Proekciite za
tekovnata godina generalno se podobrija so tek
na vreme.
Tabela 4: Apsolutno prose~no otstapuvawe,
procentni proeni
BDP, porast
2000-2007
1994-1999
Izvoz, porast
2000-2007
1994-1999
Izvoz, porast
2000-2007
1994-1999
Trgovski bilans, % od BDP
2000-2007
1994-1999
Vrabotenost, porast
2000-2007
1994-1999
Nevrabotenost, % od BDP
2000-2007
1994-1999
Inflacija
2000-2007
1994-1999
Realni plati
2000-2007
1994-1999
Racionalnost na proekciite
Proekcii za edna
godina nanapred
Proekcii za
tekovnata godina
2,2
1,8
0,7
1,0
14,7
6,0
4,3
6,4
19,4
6,0
4,3
9,6
2,9
7,5
1,5
5,7
4,6
3,1
2,0
1,0
3,1
5,5
2,3
6,2
1,7
4,0
0,2
2,1
3,1
3,2
1,7
1,6
li~na od eden i presmetka za β0 koja ne e zna~itelno razli~na od nula.
Racionalna proekcija treba da proizvede
gre{ki koi se objektivni (nepristrasni) i ne se
seriski povrzani (Artis, 1996). Testot za pristrasnost go vovedoa Mincer i Zarnowitz (1969), vo
ramki na koj se voveduvaat ograni~uvawa na regresijata realizacija - proekcii, koi soodvetstvuvaat na sovr{eni proekcii. Pokonkretno,
regresijata pretstavuva test za slaba efikasnost i e vo sledniov oblik:
Za celite na testirawe na seriska povrzanost,
se primenuva Breusch-Godfrey testot. Kaj ovoj test
se koristat specificiran (obi~no pogolem) red na
zaostanuvawa za testirawe na seriska povrzanost. Nultata hipotezata e deka ne postoi seriska
povrzanost kaj rezidualite do specificiraniot
red na zaostanuvawe. Iako testot obi~no e namenet za pogolemi primeroci i za testovi za
seriska povrzanost so povisok red, toj se koristi
tuka bidej}i se smeta deka e najsoodveten.
Rt=β0+β1Ft+µt
pri {to Rt ja pretstavuva realizacijata
(fakti~ki podatoci), Ft e proekcijata i µt e
gre{kata. Dokolku gre{kata vo proekcijata e et,
toga{ Rt=Ft+et. Dokolku Ft i et se korelirani, β1
zna~itelno bi se razlikuval od edinica; toga{
proekcijata ne e efikasna i moè da se podobri.
Pokonkretno, pri efikasna proekcija bi se dobila presmetka za β1 koja ne e zna~itelno raz-
Rezultatite za racionalnosta na proekciite
vo Makedonija se prikaàni vo Aneks 3.
Rezultatite pokaùvaat deka dodeka vlastite se prili~no optimisti~ki za porastot na
BDP, testot za slaba efikasnost ne dava objektivni rezultati za BDP, nitu pak se otkriva
23
Koristena literatura:
seriska povrzanost. Seriskata povrzanost ne
prestavuva glaven problem kaj promenlivite vo
Makedonija, za koi se podgotvuvaat proekcii.
Me|utoa, se sugerira pristrasnost vo slu~ajot na
trgovskiot bilans i inflacijata (proekcii za
edna godina nanapred) i za site trgovski
promenlivi i inflacijata (tekovna godina).
Pri~inite zad pregolemiot optimizam za izvozot i uvozot vo dekemvri tekovnata godina za
istata godina moè da se dolàt na intenziviraweto na trgovijata vo poslednite meseci od
godinata. Trgovskiot bilans povtorno se ~ini
problemati~en; pokraj vpe~atokot deka e te{ko
da se podgotvat proekcii, tie ~estopati bea
pristrasni. Rezultatite za inflacijata se
neo~ekuvani, bidej}i taa e niska vo nabquduvaniot period, me|utoa sepak e zabeleàna
pristrasnost.
Artis Michael J. (1996), "How Accurate are the IMF's
Short-Term Forecasts? Another Examination of the
World Economic Outlook" (IMF1)
Timmermann Allan (2006), "An Evaluation of the
World Economic Outlook Forecasts" (IMF2)
Oller Lars-Erik, (2000), "The accuracy of European
growth and inflation forecasts" (OECD)
Ministry of Finance in Denmark (2008), "Ekonomisk
Redegerelse, Februar 2008"
Aneks 1: Nasoka na proekciite
Porast na BDP
Trgovski bilans, % od BDP
Vrabotenost, stapka na porast
Nevrabotenost, % od BDP
Inflacija
Realni plati
F>0 i R>0
9
7
4
4
2
3
F>0 i R<0
2
3
5
0
3
1
F=<0 i R>0
0
0
1
1
0
5
F=<0 i R<0
1
2
1
1
7
4
Stapka na uspe{nost, %
83
75
45
83
75
54
Zabele{ka: F e razlikata pome|u proekciite vo dekemvri za slednata godina i proekciite za tekovnata godina. R e razlikata pome|u istoriskite podatoci za slednata godina i proekciite za tekovnata godina
Aneks 2: MSE regresioni rezultati
GDP
Regression
intercept
(probability)
slope
(probability)
F-test
(probability for H0: b1=b2=0)
result
Regression
intercept
(probability)
slope
(probability)
F-test
(probability for H0: b1=b2=0)
result
EX
-4,4853
0,0569
-0,4333
0,0001
0,0000
re ject
99,5888
0,6315
0,0757
0,8240
TB
EM
Forecast – one year before
8,9104
-16,7111
0,9047
0,0015
-0,1484
-0,7619
0,2985
0,0001
INF
16,7610
0,2413
0,2000
0,3717
RW
7,5759
0,0334
0,2517
0,0894
-9,9882
0,1135
-0,3891
0,2998
0,8240
0,2985
0,0001
0,3717
0,0894
0,2998
not reje ct
not reje ct
not re ject
not re ject
not re je ct
re ject
12,2170
0,0000
1,0110
0,0000
3,8683
0,9201
0,8889
0,0006
0,0000
re ject
IM
0,0006
reje ct
24
Forecast – current year
80,6649
1,9701
0,6240
0,7684
-0,1030
0,1499
0,7729
0,7726
10,4748
0,3916
0,3063
0,1220
13,3089
0,0000
1,0180
0,0000
-1,0463
0,7880
-0,5384
0,0571
0,7729
0,7726
0,1220
0,0000
0,0571
not reje ct
not re je ct
not re ject
not re je ct
reje ct
Aneks 3: Testovi za pristrasnost i seriska povrzanost
GDP
Regression
intercept
(t-stat for Bo=0)
(critical value for 5%)
decision (100=accept null;200=reject null)
slope
(standard error reported)
(t-stat for B1=1)
R2
Breusch-Godfrey (Ho=no ser.cor; F-prob)
result
intercept
(t-stat for Bo=0)
slope
(standard error reported)
(t-stat for B1=1)
R2
Breusch-Godfrey (Ho=no ser.cor; F-prob)
result
EX
-1,149
-1,097
100
IM
-2,878
-0,698
100
0,753
0,217
-1,138
1,001
0,206
0,005
100
100
0,52
0,70
1,000
0,701
unbiased
unbiased
ser.uncor
ser.uncor
0,082
0,269
100
4,296
2,122
100
0,949
0,075
-0,683
0,767
0,084
-2,766
100
200
0,94
0,89
0,396
0,678
biased
unbiased
ser.uncor.
ser.uncor
25
TB
EM
INF
RW
Forecast – one year before
5,064
-16,989
-1,212
-1,951
1,922
1,014
-7,677
-0,690
-2,166
2,051
2,145
100
200
100
200
100
0,865
0,077
0,690
1,050
0,783
0,172
0,142
0,546
0,026
0,233
-0,787
-6,512
-0,568
1,915
-0,932
2,145
100
200
100
100
100
0,72
0,03
0,14
0,99
0,51
1,000
0,912
1,000
0,846
0,700
unbiased
biased
unbiased
biased
unbiased
ser.uncor
ser.uncor
ser.uncor
ser.uncor
ser.uncor
Forecast – current year
6,268
-14,383
-0,067
2,080
-5,619
-0,075
2,145
100
200
100
200
0,770
0,235
1,136
0,087
0,142
0,291
-2,645
-5,395
0,466
2,145
200
200
100
200
0,89
0,2
0,6
0,808
0,198
0,934
biased
biased
unbiased
biased
ser.uncor
ser.uncor
ser.uncor
ser.cor
-0,748
-2,424
0,265
0,353
100
1,039
0,009
4,404
0,924
0,193
-0,394
100
0,99
0,074
0,68
0,629
unbiased
ser.uncor
26
AKTUELNI VESTI
kansko partnerstvo vo borbata protiv globalniot
terorizam i vo promovirawe na me|unarodnata stabilnost. Izgradbata na strate{ko partnerstvo, se
naveduva vo dokumentot, bara intenzivirawe na
visoko nivo na na{ite civilni i voeni kontakti.
POTPI[ANA DEKLARACIJATA ZA
STRATE[KO PARTNERSTVO I SORABOTKA
NA MAKEDONIJA I SAD
Republika Makedonija i SAD potpi{aa Deklaracija za strate{ko partnerstvo i sorabotka so koja se afirmira posvetenosta na dvete vladi ponatamu da gi razvivaat i prodlabo~uvaat partnerskite odnosi me|u dvete zemji, vrz osnova na zaedni~ki celi, interesi i vrednosti. Deklaracijata ja
potpi{a {efot na diplomatijata na Makedonija,
g-din Antonio Milo{oski i dràvniot sekretar na
SAD, g-|a Kondoliza Rajs.
Isto taka, vo Deklaracijata se podvlekuva zalo`bata na SAD za suverena, demokratska i
prosperitetna Makedonija, koja gi spodeluva vrednostite na mirot, slobodata, vladeeweto na pravoto i slobodniot pazar.
Po potpi{uvaweto na Deklaracijata, dràvniot sekretar na SAD, g-|a Rajs, izjavi deka ovoj
dogovor pome|u, kako {to re~e, amerikanskiot i
makedonskiot narod, e mal znak na trajnata sorabotka i prijatelstvo me|u SAD i Makedonija.
So ovaa deklaracija se sozdava ramka za konkretni proekti vo tri oblasti: ekonomija, bezbednost, i obrazovanie.
- Nie sme gordi na reformite {to Makedonija
gi sproveduva. Poznato e deka SAD go poddrùva
~lenstvoto na Makedonija vo NATO, bidej}i
Makedonija zasluùva da bide ~lenka na NATO.
Otkako }e se razre{i sporot so Grcija okolu imeto,
se nadevame deka toa }e se slu~i naskoro,
Makedonija }e stane ~lenka na Alijansata i }e pridonese za zajaknuvawe na prosperitetot i demokratijata - izjavi g-|a Rajs.
Prviot element se odnesuva na zajaknuvawe na
sorabotkata vo odnos na trgovijata i ekonomijata,
vtoriot e za zgolemuvawe na sorabotkata vo
ramkite na bezbednosniot sektor, dodeka tretiot e za iznao|awe pokonkreten
na~in za dobliùvawe i pointenzivni
kontakti na op{testveno nivo me|u Makedonija i SAD.
Ministerot Milo{oski istakna deka ova e
mnogu vaèn nastan za Makedonija koj pokaà deka
odnosite me|u SAD i na{ata dràva se baziraat na
vzaemna doverba i partnerstvo.
Vo Deklaracijata
e istaknato i silnoto
makedonsko-ameri-
27
- So sredstvata }e se realiziraat proekti
naso~eni za podobruvawe na investiciskata klima
i zajaknuvawe na upravuvaweto i efikasnosta na
javniot sektor. Tie se sostojat od dva stolba,
prviot za podobruvawe na investiciskata klima
preku reformi vo sudstvoto, pazarot na rabotnata
sila, zajaknuvawe na finansiskoto posreduvawe i
supervizija i zajaknuvawe na konkurentnosta na
delovniot sektor. Vtoriot stolb se odnesuva na
zajaknuvawe so upravuvaweto so javniot sektor,
kade se finansiraat reformi na javnata administracija, reformi vo zdravstvoto i procesot na
decentralizacija - izjavi pred potpi{uvaweto na
Dogovorot ministerot Slaveski.
EU GI ZGOLEMI SREDSTVATA ZA
MAKEDONSKITE ZEMJODELCI
Pretstavnici od Generalniot direktorat za
zemjodelstvo i ruralen razvoj na Evropskata komisija, najavija zgolemuvawe na sredstvata vo IPARD
fondovite nameneti za Republika Makedonija vo
iznos od 12,5 milioni evra za do 2010 godina. So
ova, sredstva od IPARD programata nameneta za
zemjodelstvo od 19 }e se zgolemi na 31,5 milioni
evra za period 2007-2010 godina.
Ova be{e najaveno na prviot oficijalen
sostanok na Monitoring komitetot za IPARD fondovite, telo formirano od Vladata na Republika
Makedonija koe e odgovorno za efikasna, efektivna i kvalitetna implementacijata na fondovite na
EU za ruralen razvoj (IPARD).
Toj dodade deka sredstvata se ve}e proektirani vo prihodnata strana na Buxetot na Republika
Makedonija za godinava, kako {to e predvideno i
kako treba da se upotrebat.
- Toa avtomatski zna~i deka treba da bidat
zgolemeni i sredstvata od strana na Republika
Makedonija za nekolku milioni evra, kako i sredstvata od finansierite i investitorite {to }e
apliciraat i }e gi dobijat ovie grantovi. Prvi~no
vkupnite sredstva za ovie fondovi bea planirani
na okolu 50 milioni evra, no so ova zgolemuvawe od
Evropskata unija tie sredstva planirame da
dostignat pove}e od 80 milioni evra - izjavi zamenik ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo Pero Dim{oski, koj kako Nacionalen
koordinator za IPARD pretsedava so Monitoring
komitetot.
Postojaniot pretstavnik na Svetskata banka za
Makedonija g-din Markus Repnik istakna deka od
golemo zna~ewe ne e samo visinata na sredstvata,
tuku na~inot kako se tie obezbedeni, odnosno, kako
MAKEDONIJA DOBI GRANT OD SEDUM
MILIONI EVRA OD SVETSKA BANKA
So najavi za celosna poddr{ka za evroatlanskite integracii na zemjava, Ministerot za
finansii Trajko Slaveski i pretstavnikot na
Svetskata banka Markus Repnik, vo prisustvo na
holandskiot ambasador Simon Filipini, potpi{aa
Dogovorot za grant vo iznos od sedum milioni evra.
Grantot e dobien od Vladata na Kralstvoto
Holandija, kako kofinansirawe na Vtoriot programski zaem za razvojni politiki, koj e vo iznos od
30 iljadi dolari.
28
Predvidena e popravka na pravcite IlindenKalu|erac, 'Ràni~ino-Ov~e Pole, Debar, Makzai
(M-5)-Dolno Dupeni, Prilep-Ki~evo, PrilepKrivoga{tani, Prevalec-Smojmirovo i StrumicaNov Dojran-Dojran.
{to re~e, kako vo slu~ajov vo sorabotka i celosna
koordinacija i usoglasenost na dvajca me|unarodni
partneri vo tesna sorabotka so makedonskite
partneri.
So drugata polovina od sredstvata }e bidat
rekonstruirani lokalnite pati{ta.
SO KREDIT OD SVETSKA BANKA ]E SE
REKONSTRUIRAAT 11 REGIONALNI
PATI[TA
- Za rekonstrukcijata na lokalnite pati{ta
sredstvata }e bidat raspredeleni do site op{tini
koi }e ispratat predlog i dokumentacija za rekonstrukcija i izgradba na pati{ta vo op{tinite potencira g-|a Valkanovska.
Makedonija dobi kredit od 100 milioni dolari,
odnosno 70 milioni evra od Svetska banka za obnova i rekonstrukcija na lokalnite i regionalnite
patni pravci vo Makedonija.
Vkupniot iznos na kreditot koj Svetska banka i
go odobri na Makedonija e vo iznos od 125 milioni
dolari, kade {to pokraj proektite za izgradba na
regionalni i lokalni pati{ta kreditira i proekti za podobruvawe na biznis klimata vo zemjata.
Vkupniot iznos na kreditot }e bide podelen na
dva dela, polovina od sredstvata, odnosno 30 milioni evra }e bidat nameneti za obnova i rekonstrukcija na regionalnite patni pravci, a 30 milioni evra za lokalnite pati{ta - veli g-|a Nata{a Valkanovska, direktor na Fondot za magistralni i regionalni pati{ta.
Edniot kredit e so rok na otplata 20 godini i
grejs period od pet godini, a drugiot e so rok na
otplata od 17 godini i pet godini grejs period.
AVSTRIJA SAKA DA JA ZAJAKNE BIZNIS
SORABOTKATA SO MAKEDONIJA
Avstriskata sorabotka za razvoj i Avstriskata
stopanska komora preku regionalnata razvojna
agencija "Pelagonija Preda# vo Prilep gi prezentira{e brojnite instrumenti za privatniot sektor i
za nevladinite organizacii.
- Sorabotkata so ovie institucii sekoga{ bila
dobra i sakame u{te da ja zajakneme. Celta e da se
zgolemat mo`nostite za izvoz i uvoz za Makedonija
i za Avstrija, kako i da se privle~at pove}e stranski investitori od Avstrija vo Makedonija. So toa
se ovozmoùva kreirawe na pove}e rabotni mesta,
znaewa i tehnologii vo dvata pravci. [to se odnesuva do nevladinite organizacii, tie igraat va`na
uloga vo dvete op{testva. Konkretno da ja zajakneme sorabotkata me|u nevladinite organizacii od
dvete zemji, posebno vo poddr{ka na proekti za
Kako {to pojasnuva g-|a Valkanovska, }e bidat
rekonstruirani 11 regionalni patni pravci, a
prioritetnite pati{ta se izbrani soglasno so
predlozite proizlezeni od studijata izrabotena
od Hydraplan, finansirana od Evropskata agencija
za rekonstrukcija.
29
drugi relevantni ministerstva vo dràvata koi se
vklu~eni vo ovoj proces.
~ovekovite prava, socijalnite uslugi, od obrazovanieto i vo za{titata na ìvotnata sredina izjavi Kristofer Opan~ar, ata{e za tehni~ka sorabotka pri Avstriskata ambasada vo Skopje.
- Ova e tretata grupa promotori. Vklu~eni se
devet zemji: Germanija, Francija, Norve{ka,
Danska, [vedska, Finska i balti~kite zemji, potoa
Rusija, Ukraina i Kazahstan, Bugarija so Romanija,
Izrael, Jordan i Egipet, Kina, Hongkong, Koreja i
Japonija i Indija so Malezija, Singapur i Avstralija. Ni ostanuva u{te grupa od pet zemji, za koi }e
pristapime kon nao|awe promotori vo slednite
nedeli - veli Mizo.
Avstrija vo Makedonija e zastapena vo osiguruvaweto, grade`nata industrija, vo ìvotnata sredina, vo medicinata, }e se obide i vo zemjodelstvoto i turizmot. Avstrija ima na raspolagawe 3,5
milioni evra za cela Makedonija vo site navedeni
oblasti za sorabotka.
MAKEDONIJA ISPRA]A TRETA GRUPA
EKONOMSKI PROMOTORI
VLADATA VOVEDUVA OLESNUVAWA ZA
NOVI VRABOTUVAWA
So tretata grupa ekonomski promotori, Makedonija }e ima vkupno 18 promotori vo stranstvo koi
treba da pomognat vo privlekuvaweto stranski
investicii.
Rabotodavcite {to }e vrabotat mladi lica do
27-godi{na vozrast, 18 meseci za niv nema da
pla}aat pridones za zdravstveno osiguruvawe.
Uslov e ovie vraboteni da gi zadràt na rabota
u{te dve godini. Istoto olesnuvawe za firmite }e
Spored direktorot na Agencijata za privlekuvawe stranski investicii, g-din Viktor Mizo, so
ekonomskite promotori mnogu pove}e se zgolemuva
mo`nosta da se kontaktiraat stranski kompanii i
da se pretstavat mo`nostite za investirawe vo
Makedonija.
- Prvata grupa promotori zamina kon krajot na
januari ovaa godina. Toa bea trojca promotori vo
Grcija, Italija i Germanija. Vrz osnova na rabotata
na tie primotori i drugata grupa od {est promotori ve}e imame ostvareni nekolku poseti na kompanii so koi tie se sretnaa i koi projavile interes
da dojdat i da gi razgledaat mo`nostite za investirawe vo Republika Makedonija - re~e g-din
Mizo.
vaì i ako vrabotat lice {to ostanalo bez rabota
vo pretprijatie {to 50% bilo vo sopstvenost na
dràvata. Ovaa odluka e donesena na vladina sednica. Premierot Nikola Gruevski izjavi deka
odlukata pretstavuva ispolnuvawe na predizbornite vetuvawa na Koalicijata "Za podobra Makedonija#. Dokolku rabotodavcite ne gi zadràt
rabotnicite, }e mora da gi platat site pridonesi
od koi bile oslobodeni.
Se u{te kone~na odluka nitu edna kompanija
nema doneseno bidej}i, spored nego, premnogu e
kratko vremeto da se o~ekuva toa da se slu~i.
Promotorite pominaa obuka od {est nedeli vo
koja bea vklu~eni konsultanti od EU i konsultant
od angliskata Vlada koi porano rabotele na
privlekuvawe stranski investicii, kako i site
30
prenesat i na idnata makedonska komora na mladi
pretpriema~i.
SE POSTAVIJA TEMELITE NA
MAKEDONSKATA KOMORA NA MLADI
PRETPRIEMAÎ
JCI e internacionalna asocijacija na mladi
pretpriema~i vo koja ~lenuvaat okolu 250.000
pretpriema~i na vozrast od 18 do 40 godini vo
pove}e od 100 zemji.
Osnovnata cel na Makedonskata komora na
mladi pretpriema~i pri Stopanskata komora na
Makedonija }e bide preku svoite programski
aktivnosti da ovozmoì kontinuiran razvoj na
liderskite sposobnosti na mladite lu|e, na nivnata socijalna odgovornost, pretpriemni~kiot duh,
neophodni za kreirawe pozitivni promeni kaj
samite sebe i globalno vo op{testveni ramki. Za
taa cel g-dinot Ri~ard Haek, obu~uva~ pri JCI od
Mastriht, pretpriema~ i lider vo pet kompanii
prenese del od iskustvata na Me|unarodnata komora na mladi pretpriema~i koja datira od 1944
godina.
]E SE FORMIRA ASOCIJACIJA ZA
SOBIRAWE I RECIKLIRAWE NA PLASTIKA
Proektot za reciklirawe na plastika na
USAID go najavi formirawe na prvata asocijacija
na subekti koi se zanimavaat so reciklirawe vo
Makedonija- PETRA.
- Celta na asocijacija
e da obezbeduva pari ne
samo taa da funkcionira,
tuku i da gi pokriva
tro{ocite na tie {to }e
sobiraat PET ambalaà,
na reciklatorite i site
drugi koi {to }e bidat
involvirani vo procesot
- izjavi Arijan Toska,
direktor na proektot za
reciklirawe na plastika
na USAID na Biznis
Forum za reciklirawe na
plastika {to se odrà vo Ohrid. Celta na ovoj
proekt, koj go sproveduva USAID, e da obezbedi
efikasen, efektiven i ekonomski odr`liv sistem
za sobirawe na PET ambalaà vo dràvata.
Proektot vreden 1,2 milioni dolari e implementiran od MDC-TI-NET vo partnerstvo so lokalnite
samoupravi, kako i javnite i privatnite kompanii
za upravuvawe so otpad. Proektot neodamna ja
zavr{i pilot fazata koja {to se sproveduva{e vo
~etiri op{tini i vo tek e pro{iruvawe na
aktivnostite vo 20 novi op{tini.
- Me|unarodnata komora na mladi pretpriema~i e verojatno najdobro za~uvanata tajna vo Evropa, a denes }e ja otkrieme ovaa tajna i vo Makedonija. Denes go pravime prviot ~ekor vo taa nasoka - izjavi toj na po~etokot na sredbata. Vo tekot
na svojata prezentacija g-dinot Haek dade kratok
osvrt na istorijata na JCI, nejzinata misija i vizija kako i celite i zada~ite na idnata Makedonska
komora na pretpriema~i.
- Da se bide volonter vo JCI bara mnogu vreme i
energija. No veruvajte toa }e vi se isplati
pove}ekratno, bidej}i vremeto e pari. Za vozvrat
vie }e zapoznaete ogromen broj na lu|e, }e dobiete
besplaten trening, vmreùvawe i spodeluvawe na
znaewe. Na{eto moto e postojano da bideme
podobri - istakna toj.
Misijata na JCI e da se razvivaat liderski
ve{tini, socijalna odgovornost, pretpriemni{tvo
i kolegijalnost. Vizijata e da se bide aktiven ~len
na op{testvoto. JCI se fokusira na ~etiri kanali
za komunikacija: pretpriemni{tvo, liderstvo,
menaxment i obu~uvawe. Za da go ostvarat istoto
tie se potpiraat na ~etiri osnovi: delovno
rabotewe-vmreùvawe, li~en razvoj-obuka i liderstvo, me|unarodni konferencii i zaednica,
proekt i participacija. Ovie postulati treba da se
Kompaniite koi se zanimavaat so reciklirawe
tvrdat deka biznisot so reciklirawe na plastika
e isplatliv i dosta profitabilen. Otkupot na
31
plasti~ni {i{iwa se dviì okolu 250 evra po ton.
Vo Makedonija mese~no se otkupuvaat 300-400 toni
otpadni plasti~ni {i{iwa, od {to lesno moè da
se zaklu~i deka ovoj biznis navistina ima golem
potencijal.
privatniot sektor za idniot razvoj na Informati~koto Op{testvo vo Jugoisto~na Evropa.
PRETSEDATELOT NA MASIT ]E PRESEDAVA
SO IT FORUMOT NA JI EVROPA
Do 15 avgust treba da po~ne izgradbata na
branata Kneèvo. Taa e del od izgradbata na hidrosistemot "Zletovica#, finasirana od Japonskata
banka za me|unarodna sorabotka. Celiot proekt
treba da zavr{i do krajot na narednata godina.
Vkupnata vrednost na "Zletovica# e 150 milioni
evra. Od branata Kneèvo voda za piewe }e dobivaat 120 iljadi ìteli od isto~niot del na Makedonija.
POSTAVENI TEMELITE NA
HIDROSISTEMOT ZLETOVICA
Na Tretiot godi{en sostanok odràn na 14
april 2008 vo Qubqana, pod pokrovitelstvo na
Vladata na Slovenija i novoosnovaniot Centar za
Razvoj na e-Upravuvaweto vo Jugoisto~na Evropa,
be{e formiran upraven Odbor na IKT Forumot na
Jugoisto~na Evropa, koj vo isto vreme e i
Sovetodaven Komitet na Privatniot IKT Sektor
na Centarot za Razvoj e-Upravuvawe. Za prv
pretsedava~ na Upravniot Odbor na IKT forumot e
izbran g-din Toni Petreski, Pretsedatel na
Sobranieto na MASIT - Stopanska Komora za Informati~ki i Komunikaciski Tehnologii.
G-din Stojan Milanov, direktor na Hidrosistemot "Zletovica#, re~e deka proektot treba da
bide gotov do krajot na 2009-ta, a do krajot na ovaa
Celta na IKT Forumot za Jugoisto~na Evropa e
da se sozdade otvoren kanal za komunikacija i dijalog pome|u privatnite IKT kompanii, IKT zdruènijata i vladite vo regionot koi u~estvuvaat vo
elektronskata - eSEE i {irokopojasnata - bSEE
inicijativi za Jugoisto~na Evropa.
Kako del od ova, IKT forumot nastojuva da vospostavi kontinuirana povrzanost so Regionalniot
Sovet za Sorabotka na Jugoisto~na Evropa, kako
naslednik na Paktot za Stabilnost i da gi promovira javno privatnite partnerstva so cel da se
podobri delovnata klima i pravnata okolina, da
se olesni me|ugrani~nata trgovija i sorabotka, i da
se poddrì nacionalnata i regionalnata IKT
agenda za cela Jugoisto~na Evropa.
godina }e bidat zavr{eni i cevkovodite kon
op{tinite [tip, Probi{tip i Zletovo, so {to tie
trajno }e go re{at problemot so vodosnabduvaweto.
Kamen-temelnikot na branata Kneèvo be{e
postaven so poseben japonski ritual koj Japoncite
go narekuvaat "kamen-temelnik na bezbednosta# i
veruvaat deka ritualot gi {titi rabotnicite od
eventualni nesre}i pri grade`nite raboti.
Doma}in na Prviot Sostanok na Upravniot
Odbor na IKT Forumot za Jugoisto~na Evropa }e
bide MASIT, za vreme na godi{nata konferencija
na MASIT koja }e se odrì vo vtorata polovina na
Septemvri 2008 god. vo Ohrid, {to }e pretstavuva
edinstvena {ansa da se slu{ne viduvaweto na
32
OD STRUMI^KO IZVEZENI NAD 50.000
TONI RAN ZELENÛK
FRANCUSKI MONTIPE ]E GRADI FABRIKA
VO BUNARXIK
Vo tekot na prvite pet meseci od godinava, spored podatocite od Podra~nata edinica na Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo i Carinskiot terminal vo Strumica, od
ovoj prete`no zemjodelski region na stranskite
pazari se plasirani nad 50.000 toni ran zelen~uk.
Vo slobodnata ekonomska zona Bunarxik do
krajot na godinava }e po~ne da se gradi fabrika za
proizvodstvo na avtomobilski delovi. Stanuva
zbor za prva francuska grinfild investicija
vredna 60 milioni evra, {to i oficijalno ja dogovorija premierot Nikola Gruevski i izvr{niot
direktor na kompanijata "Montipe# g-din Mark
Majus.
Zaklu~no so 3 juni vo Bugarija, Srbija, Belorusija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Polska, Romanija i vo drugi evropski zemji vkupno se plasirani 29.000 toni proletna zelka, 10.000 toni rani domati, 8.500 toni krastavici i drug zelen~uk proizveden vo oranèriite, plastenicite i na otvoreno.
- Vo prvata faza od realizacijata na Proektot
}e se vrabotat 500 lica, a za tri do ~etiri godini
ovaa brojka }e bide dvojno pogolema. Dvojno }e se
zgolemi i investicijata - izjavi Gruevski po
potpi{uvaweto na Memorandumot. Od izvozot na
proizvodite godi{no }e se realiziraat 70 do 100
milioni evra, a za pet godini vo Makedonija }e
ostanat 200 milioni evra dopolnitelna vrednost.
- Izgradbata na fabrikata treba da zavr{i
idnata godina po {to }e po~neme so proizvodstvoto na prototipi. Od 2010, pak, }e startuva i komercijalnata proda`ba na avtomobilskite delovi izjavi g-din Majus.
- Sporedeno so lani, godinava izvozot na zelen~uk beleì porast, a do krajot na sezonata, isto
taka, o~ekuvame pogolem izvoz na ranite industriski piperki i domati, bostanot i na drugi gradinarski proizvodi. Zgolemuvaweto na plasmanot
na zelen~uk na stranskite pazari se dolì, pred
se, na zgolemenata pobaruva~ka, no i na olesnuvaweto na carinskite proceduri koi ovozmoùvaat
kontinuiran i nepre~en protok na stoki preku
grani~nite premini - veli Aleksa Mihajlov, rakovoditel na Podra~nata edinica na MZ[V vo Strumica.
Fabrikata vo Bunarxik, so primena na sovremena tehnologija }e pravi cilindri za motori za vozilata "ford#, a }e se plasiraat na germanskiot, na
britanskiot i na drugi pazari.
Kompanijata "Montipe# e formirana vo 1894
godina, a od 1966 kotira na Pariskata berza. Osven
vo Francija ima fabriki i vo [panija, SAD,
Kanada, [vedska, Germanija, Italija, Britanija,
Irska i Meksiko. Od neodamna "Montipe# otvori
fabrika i vo Bugarija. Kako {to stoi na sajtot na
kompanijata www.montupet.fr, ovaa kompanija sorabotuva so site evropski i amerikanski fabriki
koi imaat nova generacija na motori bez razlika
dali se dizel ili na benzin.
Minatata godina od strumi~kiot region bea
izvezeni nad 120.000 toni ran i industriski zelen~uk od {to bea ostvareni okolu 45 milioni
evra. Spored procenkata na zemjodelskite eksperti, ovaa sezona izvozot na strumi~ki krastavici,
domati, piperki, zelka i drugo }e bide pogolem najmalku za 10%.
33
SKOPJE DOBI
TURISTI^KO-INFORMATIVNO BIRO
BRENDIRAN MAKEDONSKIOT AJVAR
Makedonskiot ajvar so oznaka za poteklo za
proizvod koj poteknuva od strumi~ko-radovi{kotikve{koto podra~je i podra~jeto na prilepsko
pole go dobi sertifikakot za za{tita na geografski naziv, so {to toj stanuva za{titen proizvod na
makedonskiot pazar, a }e se bara i negova za{tita
na evropskiot pazar i po{iroko - soop{ti ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, Aco Spasenovski.
Vo Skopje e otvoreno Turisti~ko-informativno biro koe }e posreduva vo obezbeduvawe
uslugi vo domentot na smestuvaweto na turistite, a
}e prodava i bileti za kulturni, zabavni, sportsko-rekreativni priredbi.
Biroto }e dava turisti~ki informacii i }e vr{i distribucija na informativno-promotiven
materijal, a }e obezbeduva i informacii za selskiot, etno i ekolo{kiot turizam. Vo Turisti~koto
biro }e moàt da se kupat suveniri, razglednici,
bro{uri, turisti~ki karti, filmovi i fotoaparati.
Toj dodade deka Tehnolo{ko - metalur{kiot
fakultet i Fakultetot za zemjodelstvo vo sorabotka so Zdruènieto na proizvoditeli izgotvile
elaborat za procedurata za izrabotka, recepturata, no i uslovite za proizvodstvo. Site proizvoditeli koi }e se prijavat i }e dobijat dozvola za
proizvodstvo }e mora da gi po~ituvaat procedurite, a na sekoi pet godini }e ima kontroli so koi
}e se utvrduva nivoto na kvalitetot na proizvodstvoto. Na onie proizvoditeli koi neovlasteno }e
go koristat nazivot Makedonski ajvar, proizvodite
}e im bidat zapleneti.
Toa }e sorabotuva so site skopski turisti~ki
agencii so cel obezbeduvawe kvalitetna usluga za
doma{nite i stranskite turisti.
DO OKTOMVRI ORGANIZIRANI 26 ÂRTERI
SO IZRAELSKI TURISTI
Spored g-din Arsenije Janevski od agencijata
Kompas vo periodot od 26 maj do 16 oktovri se
organizirani 26 ~arter letovi so avioni so 140 do
214 mesta za izraelski turisti vo Makedonija. Tie
}e prestojuvaat vo Makedonija od ~etiri do {est
dena, a vo tekot na juli i avgust do sedum dena.
Turistite koi }e go posetuvaat Ohrid vo pred i
posezonskite meseci }e posetuvaat pove}e zna~ajni
kulturno-istoriski mesta vo Makedonija, a vo letniot period del od niv }e prestojuvaat na godi{en
odmor vo Ohrid.
- Vrz osnova na za{titeniot geografski naziv
vo sorabotka site koi }e go proizveduvaat na
etiketite }e imaat napis
Makedonski ajvar, so {to }e se
garantira kvalitetot, za koj }e se
griì i posebna Komisija. Imeto }e
moè da se koristi i za makedonskiot i za stranskite pazari istakna ministerot Spasenovski.
Pokraj ajvarot naskoro }e bidat
za{iteni i i grupa proizvodi vo koja vleguvaat
gali~kiot ka{kaval, vinoto Vranec, makedonsko
belo meko ov~o sirewe, kurtovskata kapija,
bu~imski kromid, tetovski grav, ko~anski oriz,
berovsko ov~o sirewe, planinskiot ~aj, ov~epolskiot med i `’ta kavadare~ka.
Dosega{nite poseti na izraelskite turisti
opfa}aat ekskurzii so poseta na Bitola, Prespa,
Gali~nik, Sv. Naum, Struga, Vev~ani, Mavrovo i
Skopje. Grupite koi dosega ja posetile Makedonija
opfa}ale postari lica koi se zainteresirani za
poseta na kulturnite i istoriskite mesta vo
Makedonija, i grupi od mladi lu|e koi kako
nedostatok na Makedonija kako turisti~ka destinacija go poso~ile nedovolno bogatiot zabaven
ìvot vo Ohrid vo vonsezonskiot period.
Spored nego, za{titata na proizvodite }e pridonese za zgolemuvawe na nivnata cena i na doma{niot i na stranskite pazari.
34
Celta na ovaa Komora e razvoj na turizmot vo
Makedonija i me|usebnata sorabotka na ~lenkite za
pro{iruvawe na svoite biznisi.
Na osnova~koto sobranie koe se odrà v~era za
pretsedatel na Komorata be{e izbran Ogwan
Cigovski, generalen menaxer na firmata K.A.K DOOEL, a bea izbrani i ~lenovite na Upraven i
Nadzoren odbor. Firmata K.A.K dooel e sopstenik
na skija~kiot centar "Mavrovo#, hotel "Bistra#,
hotel "Lox#, hotel "Sport#, hotel "Epinal Bitola#,
"Le grand kazino# vo Skopje i vo Bitola, skija~ki
centar "Zare Lazarevski# i diskotekata "Ratrak# vo
Mavrovo.
- Celta na TUK e da bide servis na nejzinite
~lenki koi navremeno }e bidat informirani za
aktivnostite vo ovaa oblast. Se nadevame deka
brojot na u~esnici vo ovaa Komora postojano }e se
zgolemuva. Sakame da vospostavime podobar odnos
so dràvata vo oblasta na turisti~kata i ugostitelskata dejnost, da bideme u~esnici vo rabotata i
}e nastojuvame zaedni~ki da rabotime so otsekot za
turizam pri Ministerstvoto za ekonomija - izjavi
Ogwan Cigovski, pretsedatelot na TUK.
Site grupi od Izrael koi dosega ja posetile
Makedonija, spored g-din Janevski, se prezadovolni od uslugata, gostoprimstvoto, hranata i smestuvaweto vo Makedonija. Spored nego, Izraelcite se
dobri turisti koi baraat i dodatni uslugi kako
masaì, rentakar, poseta na kafuliwa i restorani. Od Agencijata, isto taka, soop{tija deka ve}e
dolgi godini se rabotelo na vospostavuvawe na
~arter letovi i doveduvawe na grupi Izraelci vo
Makedonija. Sega{nata sorabotka na turisti~kata
agencija Kompas se odviva so agencijata E{e turs
od Tel Aviv.
Komorata }e dejstvuva vo podobruvawe na
delovnata klima za voveduvawe na standardi vo
raboteweto i podobruvawe na turisti~kata ponuda
na Makedonija.
OSNOVANA TURISTI^KO UGOSTITELSKA
KOMORA MAKEDONIJA
Na osnovaweto na TUK u~estvuvaa hoteli,
turisti~ki agencii, restorani, kafe barovi,
diskoteki, prevoznici, love~ki i speleolo{ki
dru{tva, planinarski dru{tva, crkvi i manastiri.
Komorata e otvorena za sorabotka i pristap na
novi ~lenki.
Vo Sojuzot na stopanski komori na Makedonija
(SSK) denes be{e osnovana stopanska komora za
turisti~ka i ugostitelska dejnost, Turisti~kougostitelska komora Makedonija (TUK).
35
36
VESTI OD REGIONOT
IZRAELSKI STRAUSS GO KUPUVA
DONCAFE VO MAKEDONIJA, ALBANIJA I
KOSOVO
dopolnitelni 15 milioni evra. Minatiot mesec
ruskata naftena kompanija otkupi {est benziski
stanici od crnogorskiot "Rok{ped# i ~etiri
lokacii na koi spored urbanisti~kiot plan se
predviduva izgradba na novi stanici.
Izraelskata grupa Strauss objavi denes deka go
dogovorila kupuvaweto na biznisot na italijanskata kompanija Doncafe vo Makedonija, Albanija
i Kosovo, za 7,5 milioni evra. Toj biznis vo 2007
generiral prihodi od 4,5 milioni evra, pred se
za espresso kafeto i ostanati specijalni napitoci od kafe, se naveduva vo soop{tenieto koe
Strauss go objavi na berzata vo Tel Aviv.
Na srpskot pazar, "Lukoil# planira vo prvata
polovina od godinava da prodade 142 iljadi toni
nafta. [to se odnesuva do hrvatskiot pazar po
negovoto vleguvawe "Lukoil# objavi deka planira
vo slednite pet godini da izgradi 75 do 100 benzinski stanici. Se procenuva deka vkupnata
investicija na "Lukoil# vo maloproda`nata
mreà na hrvatskot pazar vo slednite pet godini
moè da dostigne do 200 milioni dolari.
Strauss, vtorata po golemina izraelska
prehranbena kompanija, ve}e ja poseduva markata
Doncafe vo nekolku zemji na podra~je porane{na
Jugoslavija, kako {to se Srbija i Crna Gora. Od
Strauss izjavija deka }e ja finansiraat akvizicijata od sopstveni izvori, no deka ne o~ekuvaat
deka }e mora da vloùvaat zna~ajni iznosi na
osnova na toj dogovor vo bliska idnina. Strauss e
pazaren lider za prèno i meleno kafe vo
Sredna i Isto~na Evropa. Isto taka e sedma po
golemina kompanija vo svetot po potro{uva~ka na
surovo kafe.
GOREWE ZA 130 MILIONI EVRA GO
PREVZEMA HOLANDSKIOT ATAG
Slovene~kata kompanija Gorewe za 130 milioni evra prevzema 100% od kapitalot na holandskiot proizvoditel na aparati za doma}instvoto ATAG Europe.
Kako {to izjavija pretstavnicite ova e najgolemata akvizicija vo istorijata na slovene~kata
kompanija. ATAG ima 420 vraboteni, a 90% od
prihodite gi ostvaruvaat od proda`ba na aparati
za doma}instvoto na teritorijata na zemjite od
Beneluks, od koj 75% na luksuzni proizvodi. Vo
Beneluks ATAG ima pazarno u~estvo od 10 do 30%.
LUKOIL INVESTIRA 30 MILIONI EVRA
NA BALKANOT
Najgolemata ruska privatna naftena kompanija "Lukoil#, koja neodamna ja prezede zagrebskata "Evropa Mil#, objavi investiciski planovi
vo Srbija i Crna Gora so vkupna vrednost od
okolu 29,3 milioni dolari.
SLOVENIJA INVESTIRA 300 MILIONI
EVRA VO TURIZAM
Skoro 300 milioni evra "turisti~ki# investicii vo ovaa godina }e vlezat vo Slovenija.
Polovinata od ovie sredstva se investicii vo
"Lukoil Montenegro# dosega vo Crna Gora vloì pove}e od 30 milioni evra. Vo izgradba na
u{te 15 novi benzinski stanici }e investira
37
elitni hoteli vo Portoro` i Piran, a slovene~kite turisti~ki planeri najavuvaat celosen
presvrt vo taa dejnost po stagnacijata vo poslednite 20 godini.
proekt realiziran vo Valsum Germanija kade
investiravme 800 milioni evra - izjavi Ginter
Ofner, izvr{en direktor na avstriskata kompanija EVN.
Spored grubite procenki, od ovie 300 milioni
evra turisti~ki investicii koi se vo tek vo Slovenija, evropskiot Kohezionen fond u~estvuva so
125 milioni evra, a najgolema investicija e vo
slovene~kiot hotel" Palas#, koj e obnoven i treba
da bide otvoren sledniot mesec. Slovencite za
slednata godina najavuva vistinska "renesansa#
vo Portaro` i drugite turisti~kite kraevi na
slovene~koto krajbre`je.
EVN, koja e prisutna vo Makedonija i vo
Bugarija, pravi napori da vleze i na albanskiot
energetski pazar. Se smeta za potencijalen kupuva~ na albanskata Elektrodistribucija
ALBANIJA JA PRODADE DR@AVNATA
RAFINERIJA
Albanija ja prodade dràvnata kompanijata za
prerabotka na nafta, ARMO na amerikanski i
{vajcarski investitori za 128 milioni evra.
Premierot na Albanija, g-din Sali Beri{a,
izjavi deka noviot sopstvenik na 85% od akciite
na pretprijatieto ARMO e amerikanskata firma
Rafinery Associates i {vajcarskata kompanija Anika
Enterprizes, prenese agencijata DPA.
ARMO poseduva dve refinerii vo gradovite
Bal{ i Fijer. Isto taka, poseduva i mreà na
benziski stanici vo Albanija. Drugite ponuduva~i za kupuvawe na ovaa kompanija bea internacionalnata angliska grupacija "Vitol# i firmata
"Petrofak#.
AVSTRISKI EVN ]E GRADI
TERMOCENTRALA VO ALBANIJA
Avstriskata kompanija EVN se podgotvuva da
izgradi najgolema i najmoderna termocentrala vo
Albanija.
Objektot bi bil so instalirana mo}nost od
okolu 400 megavati i za samata kompanija pretstavuva eden od najgolemite proekti koi gi ima
realizirano dosega.
HELENIK PETROLEUM JA KUPI
BUGARSKATA KOMPANIJA OPET/AJGAZ
BUGARIJA EAD
Helenik petroleum soop{ti deka ja kupila
bugarskata kompanija Opet/Ajgaz Bugarija EAD,
koja poseduva 17 novoizgradeni benzinski stanici, rasporedeni vo pogolemite bugarski gradovi.
Gr~kite vesnici "Proto tema# i "Vima# preciziraat deka Opet ima tri magacini za gorivo vo
oblasti so strate{ko zna~ewe, od koj edniot e vo
Sofija, kako i mnogubrojni parceli, nameneti za
izgradba na benzinski stanici.
Mihalis Mariantis, generalen direktot na
Direkcijata za me|unarodna dejnost na Helenik
petroleum izjavi deka so ovaa zdelka zna~itelno
se pro{iruva prisustvoto na firmata na eden od
najvlijatelnite i najprivle~nite pazari vo
Jugoisto~na Evropa.
BUGARIJA SO NAJGOLEM EKONOMSKI
RAST VO IZMINATITE DESET GODINI
Bugarija vo prvoto tromese~je od godinava
zabeleà rekordna stapka na ekonomski rast od
7% vo odnos na istiot period minatata godina,
objavi bugarskiot Institut za statistika. Vo 2007
godina Bugarija zabeleà 6,2% ekonomski rast.
Ovaa e najgolema stapka na ekonomski rast vo
izminatite 10 godini. Bugarskiot BDP vo prvoto
tromese~je dostigna vrednost od 6,984 milijardi
evra.
- Investiciite za ovoj proekt dostignuvaat
900 milioni evra, {to se povisoki od rekordniot
38
Vo april vo sporedba so mart, prehranbenite
produkti i bezalkoholnite pijaloci poskapele za
1,3%, alkoholot i tutunot za 2,7%, oblekata i
obuvkite za 1,6%, stanovite za 0,3%. Tro{ocite
za domuvawe i uredi za doma}instvoto imaat
porast vo cenite za prose~no 0,4%, zdravstvoto
poskapelo za 0,1%, transportot za 0,5%, a
telekomunikaciite poeftinile za 0,1%.
BUGARIJA IMA NAJNISKA PLATA VO EU
Bugarskata plata vo prosek e najmala od
platite na site zemji ~lenki vo Evropskata unija.
Taa iznesuva 484 leva ili okolu 250 evra.
Spored podatocite na bugarskiot Nacionalen
institut za statistika, prose~nata plata vo
Romanija e za tretina pogolema od bugarskata.
Prosekot vo Romanija vo prvoto tromese~je od
godinava iznesuva{e okolu 330 evra.
Od Centarot za ekonomski razvoj na Bugarija
prognoziraat, deka inflacijata na krajot od godinata }e bide 6-7%, koga visokite inflacioni
nivoa od po~etokot na 2008 se o~ekuva da bidat
kompenzirani od deflacijata vo tekot na letnite meseci.
Bugarija i Romanija vlegoa vo EU na 1 januari
2007 godina, no intenzivniot monitoring na
Brisel vrz napredokot na dvete dràvi
pokaùva deka moèbi, ne bile dovolno podgotveni pred da mu se priklu~at na evropskoto
semejstvo.
Namaleni se cenite na sireweto za 0,8%,
pe~urkite za 1,2%, krastavicite za 19,3%, kompirite za 6,6% i dr.
BUGARIJA BELE@I PAD NA STRANSKITE
DIREKTNI INVESTICII
Ovoj mesec benzinot e poskapen za nad 1%,
dizelot za 2,2%, taksito za 0,3% i kirijata za
2,2%.
Bugarija vo prvite tri meseci ovaa godina
zabeleà pad na stranskite direktni investicii. Spored podatocite na Centralnata banka,
do krajot na mart godinava stranskite investicii
iznesuvaat 740 milioni evra, odnosno za 17,5%
pomalku od lani, koga iznesuvaa 897,2 milioni
evra.
Vo april 2008 godina cenite na stokite i uslugite od li~nata potro{uva~ka ko{ni~ka se
zgolemile i toa: prehranbenite proizvodi za 1%,
neprehranbenite proizvodi za 0,3% i uslugite za
0,1%.
Ovaa godina najmnogu stranski investicii se
dojdeni od Velika Britanija (12,7%), Luksemburg
(12%) i Germanija (10%).
NEVRABOTENOSTA VO HRVATSKA PADNA
POD 14%
April e tretiot po red mesec vo koj se beleì
pad na registriranata nevrabotenost i vo odnos
na mart stapkata na nevrabotenost e pomala za
0,6%, vo odnos na fevruari 0,8%, a vo odnos na
januari za 1,2%.
Gledano po sektori, najmnogu stranski investicii se plasirani vo nedvi`nini, finansiski
posredni~ki uslugi i grade`ni{tvo.
BUGARIJA SO INFLACIJA OD 14,6%
Imeno, stapkata na nevrabotenost za mart
iznesuva 14,5%, za fevruari 14,7%, a za januari
15,1%.
Inflacijata vo Bugarija za mesec april
dostigna nivo od 14,6% vo sporedba so istiot
mesec od minatata godina, pokaùvaat podatocite na bugarskiot Nacionalniot statisti~ki
institut.
Kon krajot na april vo Hrvatskiot zavod za
vrabotuvawe bea evidentirani 245.205
nevraboteni lica.
Inflacijata za periodot januari-april 2008
godina e 13,46% vo sporedba so istiot period
minatata godina.
39
Spored podgori~kot vesnik "Vjesti#, kompanijata Aman risorts ja zgolemila investicijata
bidej}i procenila deka za rekonstrukcijata na
Sveti Stefan i hotelot "Milo~er#, kako i vo
izgradbata na noviot hotel "Kraqi~ina plaà#,
se potrebni pove}e od 75 miloni evra.
NA SVETI STEFAN ]E SE VLO@AT
75 MILONI EVRA
Singapurskata kompanija Aman risorts }e
vloì 75 miloni evra vo rekonstrukcija na turisti~kiot kompleks Sveti Stefan i hotelot
"Milo~er#, kako i izgradba na hotelot "Kraqi~ina plaà#, namesto prethodnite dogovoreni 20
milioni, soop{ti pretsedatelot na bordot na
direktori na ovaa kompanija, Adrian Zeka.
Spored Zeka, "Milo~er# }e bide otvoren ova
leto, dodeka noviot hotel "Kraqi~ina plaà# se
planira da se izgradi do 2010 godina.
40
STATII
41
Markus Ludvig CENETI
IZVE[TAJ ZA
KONJUNKTURATA VO
SREDNA I ISTO^NA
EVROPA VO 2008 godina,1
SO POSEBEN OSVRT ZA
MAKEDONIJA
Op{ta gimnazija 1992, Studii po pravni nauki 19921997, Pravosudna podgotvitelna slu`ba 1997-1999,
Nadgradbeni studii "MBA vo me|unaroden menaxment i
konsalting# 2005-2006, Rakovoditel na Oddel za
marketing i pravo 2000,
Pretstavni{tvo na Germanskoto stopanstvo vo Saudiska
Arabija, Rijad, Zamenik-Delegat i rakovoditel na
podru`nica Xida, Pretstavni{tvo na Germanskoto
stopanstvo vo Saudiska Arabija 2000-2002, ZamenikDirektor na Germansko-Iranskata komora za industrija
i trgovija (ANK) vo Teheran, Iran 2002-2006, v.d.
Direktor na AHK Teheran, Iran 2006,
2006-2007 Direktor na AHK Teheran, Iran 2006-2007,
Od 2008 Delegat na Germanskoto stopanstvo za Srbija,
Crna Gora, Makedonija i Albanija so sedi{te vo
Belgrad, Srbija
Investiciskata klima me|u germanskite investitori vo Sredna i Isto~na Evropa vo 2008 godina pokaùva
jasni pomestuvawa vo sporedba so prethodnata godina. Pred se, vo balti~kite zemji se zabeleùva
otreznuvawe po eufori~noto raspoloènie vo izminatite godini, dodeka vo balkanskite zemji
optimizmot raste. ê{ka go odbrani svojot ugled kako najatraktivna zemja za investirawe vo regionot
vite-nasledni~ki od Sovetskiot Sojuz i od
Balkanot sozdavaat impresivni stapki na porast i se posilno se integriraat vo svetskata
ekonomija.
Sredna i Isto~na Evropa (SIE) za germanskite investitori stanuva se poatraktivna. Regionot denes e najdinami~en ekonomski prostor na
kontinentot. Novite ~lenki na EU kako i drà-
“Mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorite i ne mora vo celost da gi pretstavuvaat stavovite na Ministerstvoto za finansii”
42
Lara KRSTEVA-IÔ]AEVA
Jazi~na gimnazija Skopje 1985-1988, Danska matura 1988-1989
"Bridging Enterprises Skopje-Thessaloniki# 1999-2001
Studii po filologija, Zagreb, Hrvatska 1989- 1993
Makedonski centar za me|unarodna sorabotka, Skopje 1999-2001
Korespondent po germanski jazik vo firma Saneks-Baumarket,
Skopje 1994-1999
Stru~en sorabotnik za pravni i carinski pra{awa, Rakovoditel na
administracija
Honoraren preveduva~ po germanski, francuski i danski jazik vo
Vardar osiguruvawe AD, Skopje 1997-2002
Unija na Germanskite komori za industrija i trgovija Pretstavni{tvo Skopje 2001-2007
Od 1998 ovlasten sudski preveduva~ od germanski, francuski, danski, srpski i hrvatski jazik Osnoven sud Skopje 1, Skopje
Od 2008 Rakovoditel na kancelarija Unija na Germanskite komori
za industrija i trgovija - Pretstavni{tvo Skopje
Proekt-ekspert na PHARE proekt:
Vo momentov Germanija ve}e 16% od svojata
nadvore{na trgovija ja vr{i so regionot SEI, a
germanskiot izvoz vo istiot region vo 2007 godina dostigna okolu 154 milijardi evra.
Za sporedba: na Francija, kako tradicionalno najgolemiot trgovski partner na Germanija,
otpa|aat samo 9% od germanskiot nadvore{en
promet, a na Soedinetite Amerikanski Dràvi
pomalku od 7%.
Pove}e od 10% od vkupnite germanski direktni investicii vo stranstvo dosega se realizirani
vo regionot na SIE, do krajot na 2006 godina tie
iznesuvale vkupno pove}e od 81 milijarda evra, a
samo vo 2007 godina 15 milijardi evra.
Ekonomskata sostojba gi otslikuva
o~ekuvawata od konjunkturata
No, kakvo e navistina raspoloènieto na
germanskite investitori koi se prisutni vo samite SIE zemji? Generalno zemeno - dobro. Ova
e zaklu~okot od Anketata na germanskite komori
za industrija i trgovija sprovedena vo 12 zemji
vo regionot. Iako lokalnite sostojbi se kritikuvaat nekade poèstoko, a nekade poumereno
- ovie nedostatoci naj~esto se kompenziraat so
postignatite delovni rezultati.
No, se zabeleùvaat jasni promeni kako
pome|u oddelnite zemji, taka i vo sporedba so
prethodnite godini. Pri~inite pred se treba da
1) Rezultati od anketata na tema: Konjunktura i investiciskata klima vo 13 zemji od Sredna i Isto~na Evropa, sprovedena me|u germanskite firmi koi se
aktivni vo tie zemji
43
Makroekonomskite rizici vo re~isi site zemji
gi zadu{ija konjunkturnite o~ekuvawa za tekovnata godina, kaj site zemji saldoto na pozitivnite i negativnite o~ekuvawa vo prosek e
re~isi izedna~eno - nasproti jasno pozitivnoto
saldo iskaàno vo 2007 godina. Vo balti~kite
zemji saldoto doìvea presvrt vo sporedba so
prethodnata godina, {to vo prakti~na smisla od
optimizam kompletno otide vo pravec na pesimizam, no, i vo Polska i Slova~ka ve}e ne postoi tolkavo pozitivno uveruvawe kako vo prethodnata godina. Isklu~ok: povtorno Ungarija.
Tamu doverbata vo ekonomijata u{te vo prethodnata godina be{e tolku mala, {to vo ovaa godina pomal broj investitori smeta na pogolemo
vlo{uvawe na situacijata.
se baraat vo razli~nite konjunkturni izve{tai
na oddelnite zemji, koi i germanskite investitori gi ~uvstvuvaat.
Ekonomskiot razvoj vo 2007 godina vo site
zemji - so isklu~ok na Ungarija - beleì zgolemuvawe od 5 do10%, dodeka vo Latvija i
Slova~ka rastot e dvocifren. Sepak, ovoj mnogu
brz rast ima i negativni sporedni efekti.
Inflacijata sekade iznesuva okolu 5%, pa i
pove}e.
‘
Vo mnogu zemji e registriran rekorden
deficit vo bilansot na pla}awa. Pred se vo
balti~kite zemji i vo nekoi zemji od
Zapadniot Balkan ogromniot deficit gi
zagriùva ekonomskite eksperti - nekade
deficitot dostignuva 20% od BDP, pa i
pove}e. Blagodarenie na zgolemuvaweto na
izvozot, ê{ka, Ungarija i Slova~ka ja
izedna~ija nadvore{nata trgovska razmena, a
ê{ka postigna duri i suficit vo izvozot
‘
Sli~na slika se dobiva i od o~ekuvawata vo
sopstvenite bran{i, no tuka seu{te preovladuvaat optimistite, a ova osobeno vaì za o~ekuvawata za sopstvenite firmi.
Isto taka, zaradi relativno malite razliki
pome|u oddelni zemji, otprilika ~etiri od pet
menexeri bi se odlu~ile povtorno da investiraat vo prethodno izbranata zemja. Vo re~isi
site zemji se zabeleùva blaga negativna tendencija, no ova ne e za~uduva~ki so ogled na se
pogolemiot broj alternativni mesta za investirawe. Sepak, se pove}e zemji konkuriraat so
atraktivni uslovi za stranskite investitori ne samo vo Azija, tuku toa e se po~esto slu~aj i vo
severna Afrika, pa i vo zapadna Evropa.
Isto taka, vo mnogu zemji e registriran
rekorden deficit vo bilansot na pla}awa.
Pred se vo balti~kite zemji i vo nekoi zemji od
Zapadniot Balkan ogromniot deficit gi zagriùva ekonomskite eksperti - nekade deficitot
dostignuva 20% od BDP, pa i pove}e. Blagodarenie na zgolemuvaweto na izvozot, ê{ka, Ungarija i Slova~ka ja izedna~ija nadvore{nata trgovska razmena, a ê{ka postigna duri i suficit vo izvozot.
Pozitivni se i dostignuvawata vo konsolidacijata na buxetot. Prakti~no site zemji od
regionot moèa da ja zadràt gornata granica na
Mastri{kiot kriterium od 3% za deficit na
buxetot, pove}e zemji dostignaa izbalansiran
buxet ili duri i suficit. Edinstven isklu~ok i
ovde e Ungarija, kade deficitot i pokraj evidentnite podobruvawa vo sporedba so prethodnata godina, seu{te e daleku od evropskite
normi.
Pridones kon investiciite i
vrabotuvaweto
Dolgoro~nata doverba na germanskite investitori vo zemjite od Sredna i Isto~na Evropa,
kade investirale, se ogleduva i vo nivnite idni
planovi za investirawe i vrabotuvawe. U{te vo
2007 godina, vo site zemji bez isklu~ok, anketiranite firmi gi zgolemile svoite investicii.
Investicionite planovi za tekovnata godina se
povozdràni, no i pokraj toa mnozinstvoto od
Razli~nite lokalni konjunkturni uslovi se
ogleduvaat i vo rezultatite od Anketata.
44
istraùvani faktori na delovnata klima, vo
izminatite tri godini nema nikakvi pomestuvawa na vrvot - nitu vo odnos na relevantnosta
za odlukite na firmite, nitu vo odnos na zadovolstvoto so momentalnata situacija vo zemjite.
anketiranite o~ekuvaat zgolemuvawe na investiciite. Sli~no e i so planovite za otvorawe
novi rabotni mesta. Vo Polska, na primer, 70%
od anketiranite firmi planiraat da vrabotat
pogolem broj novi lica, a samo 5% planiraat
zatvorawe na rabotni mesta. Pa duri i vo
Latvija, koja pokaùva najslab razvoj, 37% od
anketiranite firmi planiraat da otvorat novi
rabotni mesta, a 16% planiraat otpu{tawa.
I vo 2007 godina produktivnosta na rabotnicite, kapacitetot na rabotnicite, nivnata
kvalifikuvanost i tro{ocite na trudot bea
istaknati kako najva`ni kriteriumi koga e vo
pra{awe odlukata za investirawe. Pokraj toa i
pravnata sigurnost, dano~nata administracija i
dano~nite olesnuvawa so godini se smetaat za
zna~ajni kriteriumi.
Zagriùva~ko za firmite e zgolemuvaweto na
tro{ocite. So zgolemuvawe na svoite tro{oci
vo prethodnata godina se soo~ile 70-90% od
firmite, a sli~ni se i o~ekuvawata za tekovnata godina. Osobeno se zabeleùva {to sekade se
o~ekuva deka tro{ocite za plata }e se zgolemat
pobrzo vo sporedba so ostanatite tro{oci.
Posebno se istaknuva stravuvaweto vo Polska,
Slova~ka i Litvanija. Vo Romanija, Srbija i
ê{ka stravuvaweto od zgolemuvawe na personalnite tro{oci ne e tolku izrazeno.
Pristapot do javnata finansiska pomo{, kako
i pristapot do sosednite pazari vo regionot
nemaat zna~ajna uloga. Na ovoj na~in se doa|a do
soznanie deka firmite svoite investicii gi
naso~uvaat, pred se, kon lokalniot pazar, a toa
bi go pravele i bez finansiska poddr{ka od
dràvata.
‘
Sepak: delovnite rezultati vo site zemji
pokaùvaat deka investiciite se isplatlivi.
Bez isklu~ok vo site zemji pove}eto firmi
beleàt zgolemuvawe na dobivkite vo 2007 godina. Procentot na anketiranite firmite koi
pretrpele zaguba vo site dràvi se dviì
pome|u 6 i 18%, pred se vo Ungarija i Estonija,
no, vo ê{ka ovoj procent e i povisok.
‘
Iako konjunkturnite ramkovni uslovi se
merodavno odgovorni za ekonomskata sostojba na
firmite - tie vo delovnoto sekojdnevie se
soo~uvaat so mnogubrojni dopolnitelni faktori
koi ja odbeleùvaat op{tata investiciona
klima i koi se presudni za donesuvawe odluki
za novi investicii.
Vo re~isi site zemji se zabeleùva blaga
negativna tendencija, no ova ne e
za~uduva~ki so ogled na se pogolemiot broj
alternativni mesta za investirawe. Sepak,
se pove}e zemji konkuriraat so atraktivni
uslovi za stranskite investitori - ne samo
vo Azija, tuku toa e po~est slu~aj i vo
Severna Afrika pa i vo Zapadna Evropa
Nedostatokot od stru~ni kadri se pove}e
se nametnuva kako problem
I vo odnos na zadovolstvoto t.e. nezadovolstvoto od uslovite vo samite zemji od regionot
vo sporedba so prethodnite godini re~isi i da
nema promeni.
[to e va`no?
Najgolemata kritika povtorno e naso~ena kon
korupcijata, netransparentnosta i birokratijata - ovde, o~igledno, seu{te vo site zemji ima
potreba od dejstvuvawe.
Spored iskustvata na germanskite komori za
industrija i trgovija vo stranstvo, va`ni se,
pred se, pazarot na trudot i - tro{ocite,
danocite i ekonomskata politika. Od 25
45
Na prvo mesto vo 2008 godina se istite zemji
kako i prethodnata godina. Najdobrata ocenka po
tret pat edno po drugo ja dobi ê{ka, Slova~ka
se iska~i na vtoroto mesto, a tretoplasirana e
Slovenija. Najgolemiot skok go napravi Polska
koja od 10-to mesto (od vkupno 20 mesta koi
moèa da se izberat) se iska~i na 5-to mesto.
Najgolemiot gubitnik e Kina: minatata godina
taa go zazede 4-to mesto, a sega se nao|a na 10to mesto. Inaku generalno, rang-listata
pokaùva mali promeni vo sporedba so minatata godina. Na dnoto na listata seu{te se nao|aat
zemjite od Zapaden Balkan, dodeka za Bugarija
pristapot vo EU ovde ne donese mnogu promeni.
Za kapacitetot na vrabotenite, nivnata
kvalifikuvanost i produktivnost, firmite
nemaat mnogu zabele{ki. No, situacijata so
rabotnicite e optovarena so drugi dva faktori:
zgolemuvaweto na tro{ocite i nedovolnata
raspolo`livost na stru~ni kadri. Posledniot
faktor vo rok od dve godini padna od 14-to
mesto na 21-vo mesto na Skalata na zadovolstvo (od vkupno 25). Tro{ocite na trudot od 2005
do 2008 godina padnaa od 5-to na 11-to mesto,
osobeno vo Estonija, Polska i Ungarija, kade
biznismenite se àlat na visinata na
tro{ocite za plati, no, i vo zemjite so relativno umereni dava~ki na plati, kako {to e
Romanija, kade tendencijata na zgolemuvawe na
platite so nabquduva so kriti~ki pogled.
Srednoro~no, niskite tro{oci na trudot, kako
motiv za investirawe vo Sredna i Isto~na
Evropa, se pomalku se cenat.
No, indikativna e i procenkata na polo`bata
na sopstvenata firma vo odnosnata zemja, vo
sporedba so misleweto na firmite za drugi
zemji. Pobednikot ê{ka e edinstvenata zemja
kade doma{nite firmi za sopstvenata zemja
davaat polo{a ocenka otkolku za drugite zemji.
Vo Estonija i Ungarija ovie dve vrednosti se
re~isi ednakvi, a site drugi zemji pokriti~ki se
oceneti odnadvor otkolku odvnatre.
I raspolo`livosta na stru~nite kadri prakti~no vo site zemji se procenuva kako nedovolna, pred se vo balti~kite zemji. Vo Ungarija duri
47% od ispitanicite odgovaraat deka nedostatokot od stru~ni kadri ve}e ima negativni
ekonomski posledici vrz nivnite firmi, kaj
11% od niv duri mnogu negativni posledici.
‘
delovnite rezultati vo site zemji
pokaùvaat deka investiciite se
isplatlivi. Bez isklu~ok vo site zemji
pove}eto firmi beleàt zgolemuvawe na
dobivkite vo 2007 godina. Procentot na
anketiranite firmite koi pretrpele zaguba
vo site dràvi se dviì pome|u 6 i 18%,
pred se vo Ungarija i Estonija, no, vo ê{ka
ovoj procent e i povisok
Ovie podatoci se mnogu informativni za
dvete strani: vo samite zemji, kade e sprovedena Anketata, ovie razliki se opomena deka
odvreme-navreme lokalnite uslovi treba
kriti~ki da se merat so uslovite koi gi nudat
drugite zemji. Za nabquduva~ite od stranstvo
zadovolstvoto na anketiranite firmi, nastrana
od op{tite analizi, moè da pridonese za
dobivawe avtenti~na slika za delovnite {ansi
vo odredena zemja.
‘
Izvor: Izve{taj na Dirk Velfer od GermanskoUngarskata komora za industrija i trgovija od
Budimpe{ta, koja tradicionalno e koordinator na
Anketata za konjunktura vo zemjite na SIE
Kolku se atraktivni oddelnite zemji?
Posebno vozbudlivo e pra{aweto kolku
atraktivni se pokaùvaat oddelnite zemji kako
mesto za investirawe. Misleweto na anketiranite firmi e osobeno indikativno, bidej}i
tie pokrivaat pove}e zemji vo regionot ili
barem imaat uvid vo lokalnite sostojbi.
46
Istovremeno 30% od anketiranite firmi~lenki ja ocenuvaat op{tata ekonomska
situacija vo Makedonija kako lo{a. Samo 7% od
anketiranite firmi ja ocenuvaat kako dobra, a
63% se izjasnile deka op{tata ekonomska
polo`ba e zadovolitelna.
ANKETA ZA KONJUNKTURATA VO
MAKEDONIJA 2008
Pretstavni{tvoto na Unijata na Germanskite
komori za industrija i trgovija, kako pretstavnik na germanskite komori za industrija i
trgovija (DIHK), vo Republika Makedonija postoi od 2001 godina. Toa e del od globalnata
mreà na 120 germanski trgovski komori vo
stranstvo (AHK), koi se prisutni vo pove}e od 80
zemji {irum svetot. Misijata na germanskite
trgovski komori vo stranstvo e poddr{ka na
bilateralnite ekonomski odnosi na Germanija i
zemjata-doma}in, zastapuvawe na germanskite
pretprijatija vo stranstvo i poddr{ka pri nivni
konkretni barawa od oblasta na stopanstvoto.
Kako ja ocenuvate ekonomskata sostojba vo Makedonija
7%
30%
63%
Dobra
Vo ramki na Pretstavni{tvoto na Unijata na
germanskite komori vo Skopje od 2001 godina
postoi i Makedonsko-Germansko stopansko
zdruènie koe so svoite 130 firmi-~lenki e
edno od najgolemite stopanski zdruènija vo
Republika Makedonija. Pretstavni{tvoto vo
sorabotka so Zdruènieto edna{ godi{no me|u
firmite-~lenki na Zdruènieto sproveduva
svoja anketa za konjunkturata vo Makedonija. Taa
anketa pretstavuva zna~aen indikator na makedonskata ekonomija od aspekt na germanskomakedonskite pretprijatija koi se aktivni vo
Republika Makedonija. Spored sostavot na firmite opfateni so anketata 15% se proizvodstveni firmi, 35% trgovski i 50% firmi od
uslu`nite
dejnosti.
Rezultatite
na
ovogodi{nata, treta po red, Anketa za konjunkturata vo Makedonija, koja se sprovede vo
fevruari 2008 godina, go potvrduvaat trendot,
koj se pokaà i vo prethodnite dve anketi od
2006 i 2007 godina: pogolem del od anketiranite
firmi-~lenki svojata delovna polo`ba ja
ocenuvaat kako dobra, a nezadovolni od nea se
samo 2%. Re~isi site firmi-~lenki na
Makedonsko-Germanskoto stopansko zdruènie
optimisti~ki gledaat na sopstveniot deloven
razvoj i o~ekuvaat zgolemuvawe na svojata
dobivka - kaj mnogu od niv se planiraat i
ponatamo{ni investicii.
Zadovolitelna
Lo{a
Sopstvenata delovna polo`ba 58% od pretprijatijata ja ocenuvaat kako pozitivna, a 40% ja
ocenuvaat kako zadovolitelna. 67% od firmite
o~ekuvaat podobruvawe na sopstvenata delovna
polo`ba vo 2008 godina, a samo 5% predviduvaat vlo{uvawe. [to se odnesuva do dobivkata,
rezultatite se slednite: 65% od anketiranite
firmi vo 2006 godina imale zgolemuvawe na
svojata dobivka, a 14% namaluvawe. 81% od
anketiranite firmi o~ekuvaat zgolemuvawe na
svojata dobivka vo 2008 godina.
‘
‘
I vo 2007 godina produktivnosta na
rabotnicite, kapacitetot na rabotnicite,
nivnata kvalifikuvanost i tro{ocite na
trudot bea istaknati kako najva`ni
kriteriumi koga e vo pra{awe odlukata za
investirawe. Pokraj toa i pravnata
sigurnost, dano~nata administracija i
dano~nite olesnuvawa so godini se smetaat
za zna~ajni kriteriumi
Ne e iznenaduva~ki {to po faktot deka 67%
od firmite izjavile deka imale zgolemuvawe na
svoite investicii vo 2007 godina - 89% od
anketiranite planiraat natamo{no zgolemuvawe na tro{ocite za investicii vo 2008 ili
pak visinata na tro{ocite da ostane
47
nepromeneta. Isto taka, 61% od firmite o~ekuvaat zgolemuvawe na brojot na vrabotenite. I
pokraj zgolemuvaweto na tro{ocite, malku
pretprijatija o~ekuvaat zaguba vo ovaa delovna
godina.
‘
‘
Ne{to popozitivna e prognozata za idniot
razvoj na ramkovnite uslovi vo Republika
Makedonija. 60% o~ekuvaat podobruvawe, a samo
7% od firmite o~ekuvaat vlo{uvawe na
ramkovnite uslovi vo idnina.
Kako ja gledate ekonomskata sostojba vo Makedonija vo 2008
vo sporedba so 2007?
7%
33%
60%
Lo{a
Spored iskazite vo vrska so sopstveniot
deloven razvoj na anketiranite makedonskogermanski firmi bi moèlo da se zaklu~i deka
se e vo najdobar red so konjunkturata vo
Republika Makedonija. Soglasno rezultatite
sostojbata e dobra, no bi moèla i bi trebala da
bide u{te mnogu podobra. Nepobiten e faktot
deka brojot na germanskite firmi prisutni vo
Makedonija e seu{te mnogu mal. Na zemjata i se
potrebni mnogu pove}e investicii od
dosega{nite. Za àl i ponatamu mnogu malku
firmi od Germanija se odlu~uvaat da dojdat vo
Makedonija. Spored misleweto na anketiranite
firmi-~lenki pri~inite za ova treba da se
baraat, pred se, vo op{tata situacija i lo{ite
ramkovni uslovi.
Podobra
Nepromeneta
So slabi ocenki germanskite pretprijatija
osobeno gi ocenuvaat pravnata sigurnost,
efikasnosta na javnata administracija, borbata
protiv korupcijata i kriminalot, transparentnosta vo javnite nabavki i ekonomsko-politi~kata predvidlivost.
efikasna javna uprava
dano~en sistem i adminis...
dano~no optovaruvawe
pristap do pari~na pomo{
otvorena infrastruktura
transparentnost na javni p...
ekonomsko-politi~ka pres...
Uslovi za istraùvawe i za...
Suzbivawe na kriminalot i...
19a: Ramkovni uslovi
politi~ka stabilnost
Najgolemata kritika povtorno e naso~ena kon
korupcijata, netransparentnosta i
birokratijata - ovde, o~igledno, seu{te vo
site zemji ima potreba od dejstvuvawe. No,
situacijata so rabotnicite e optovarena so
drugi dva faktori: zgolemuvaweto na
tro{ocite i nedovolnata raspolo`livost na
stru~ni kadri. Posledniot faktor vo rok od
dve godini padna od 14-to mesto na 21-vo
mesto na Skalata na zadovolstvo (od vkupno
25). Tro{ocite na trudot od 2005 do 2008
godina padnaa od 5-to na 11-to mesto.
Srednoro~no, niskite tro{oci na trudot,
kako motiv za investirawe vo Sredna i
Isto~na Evropa, se pomalku se cenat
deka anketiranite firmi op{tata ekonomska
sostojba vo 2008 ja ocenuvaat kako podobra
otkolku vo 2006 i 2007 godina. Vo 2006 godina
74,5% od anketiranite op{tata ekonomska sostojba ja ocenile kako lo{a, a vo 2008 30% od
anketiranite se izjasnile taka.
1
2
Toa go pokaùvaat i slednite rezultati:
Ponegativni od izjavite za sopstvenata sostojba
na firmata se izjavite za ekonomskite ramkovni
uslovi vo Makedonija: 68% od anketiranite
op{tata ekonomska sostojba ja ocenuvaat kako
zadovolitelna, 30% kako lo{a, a samo 7% ja
ocenuvaat kako dobra. No se zabeleùva i toa
3
4
5
Va`nost
Zadovolitelnost
48
Va`nost
1 - mnogu va`ni
5 - neva`ni
Ocenuvawe
1 - mnogu dobro
5 - so nedostatoci
‘
‘
I pokraj ovie nedostatoci prisuten e sledniot trend:
Germanskite firmi vo Makedonija se zadovolni od sopstvenata sostojba i o~ekuvaat
zgolemuvawe na svoite dobivki. I zatoa {to
ve}e treta godina po red ja ocenuvaat op{tata
ekonomskata situacija vo Makedonija kako
podobrena, mnogu od niv planiraat dopolnitelni investicii.
Vo ramki na Pretstavni{tvoto na Unijata na
germanskite komori vo Skopje od 2001 godina
postoi i Makedonsko-Germansko stopansko
zdruènie koe so svoite 130 firmi-~lenki e
edno od najgolemite stopanski zdruènija vo
Republika Makedonija.
niv ja ocenuvaat op{tata ekonomskata sostojba
vo Makedonija kako mnogu podobra vo sporedba
so 2006 i 2007 godina. No ramkovnite uslovi i
natamu pretstavuvaat sopira~ka za vlez na
pogolemi stranski investicii. Zada~ata na
Makedonska vlada i ponatamu mora da bide
podobruvawe na ramkovnite uslovi za nepre~en
vlez na investitorite.
Nas, kako Germanska komora i MakedonskoGermansko stopansko zdruènie, sekako ne
raduva faktot {to na{ite firmi-~lenki i
ponatamu se zadovolni od sopstvenata delovnata polo`ba vo Makedonija i {to dobar del od
Kontakt:
Unija na Germanskite komori za industrija i trgovija - Pretstavni{tvo Skopje & MakedonskoGermansko stopansko zdruènie
\uro \akovi} 65, 1000 Skopje, Makedonija
Tel.: +389 2 3228 824, 3296 785, Faks: +389 2 3296 790
E-mail: [email protected]
Internet: http://mazedonien.ahk.de
49
Blagica Petreski
KONCENTRACIJA NA
BANKARSKIOT SISTEM:
ANALIZA ZA REPUBLIKA
MAKEDONIJA
Blagica Petreski e rodena 1984 godina. Diplomirala na
Univerzitetot vo Bitola vo 2006 godina, na nasoka za
Smetkovodstvo, finansii i revizija, so potesna oblast vo
Me|unarodni finansii. Od 2006 godina e na postdiplomski studii na Ekonomski Fakultet vo Skopje, vo oblasta
na Monetarna ekonomija.
Od 2007 godina e vrabotena kako Vi{ sorabotnik vo
Stopanska Banka AD Skopje, vo Direkcijata za izgotvuvawe finansiski izve{tai i primena na me|unarodnite
standardi za finansisko izvestuvawe.
Ima posetuvano edno-mese~na letna {kola za Javni
finansii i pove}e seminari od oblasta na bankarstvoto
i finansiite. Vo tekot na visokoto obrazovanie ima
dobieno nagrada za student na generacijata.
Pole na akademski interes i se Monetarnata ekonomija i
Komercijalnoto bankarstvo.
Stepenot na koncentracija na bankarskiot sistem zavisi od goleminata na delot {to go kontroliraat
oddelnite banki, odnosno nivniot udel vo odreden segment od finansiskiot pazar
Voved
Analizata na nivoata na konkurencija i koncentracija vo bankarskiot sektor e re~isi sekoga{ kontroverzna tema i predizvikuva è{ki
debati vo akademskite i bankarskite krugovi.
Temata e osobeno relevantna i e od vitalno
zna~ewe za ocenka na koristite od bankarskata
konsolidacija za celokupnata ekonomija, kako i
za uslovite na mikro-nivo: uslovite na konkurencija, operativnite aktivnosti na bankite,
efikasnosta na raboteweto, kvalitetot i lepezata na ponudeni proizvodi vo bankarskiot sektor i tn.
Stepenot na koncentracija na bankarskiot
sistem zavisi od goleminata na delot {to go
kontroliraat oddelnite banki, odnosno nivniot
“Mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorot i ne mora vo celost da gi pretstavuvaat stavovite na Ministerstvoto za finansii”
50
udel vo odreden segment od finansiskiot pazar
(Logan, 2004). Ako postojat golem broj finansiski posrednici (postoi silna konkurencija), stepenot na koncentracija moè da se namali, no
glaven preduslov za toa e da postoi proporcionalna raspredelba na finansiskiot potencijal pome|u finansiskite posrednici. Ottuka,
iako povrzani, bankarskata koncentracija i
konkurencija se, vo osnova, razli~ni koncepti.
Ovoj trud pretstavuva obid za merewe na stepenot na koncentracija na makedonskiot bankarski sistem. Toj e organiziran na sledniot na~in:
Osvrt na motivite za koncentracija na bankarskiot sistem, potoa vrskite na stepenot na
koncentracija so efikasnosta i stabilnosta na
bankarskiot sektor i vlijanieto na stepenot na
koncentracija vrz industriskiot razvoj, na~inite za merewe na bankarskata koncentracija i na
krajot prikaz na sostojbata vo RM.
! Profit
- dokolku menaxmentot na bankataprezema~ ima poagresivna politika vo
sporedba so menaxmentot na prezemenata
banka, prihodite i profitot na konsolidiranata banka }e rastat pobrzo, zaradi zgolemuvaweto na spektarot od novi proizvodi i
zazemawe pogolem del od pazarniot potencijal;
! Namaluvawe
na rizikot - poradi pro{iruvawe na pazarite na koi se nudat uslugite;
! Namaluvawe
na tro{ocite i zgolemuvawe na
efikasnosta - preku eliminirawe nekoi
tro{oci i sozdavawe ekonomii na obem;
! Namaluvawe
na konkurencijata - so cel
nametnuvawe pogolemi ceni; no i kvalitetot
na proizvodite moè da se namali. Vakviot
trend pridonesuva stepenot na koncentracija da porasne, i toa na globalno nivo.
‘
1. Motivi i pri~ini za za koncentracija na
bankarskiot sistem - teoretski osvrt
‘
Vo prethodnite dve decenii, bankarskiot
sektor vo Evropa zabeleà trend na strukturni
promeni predizvikani od promeni vo ekonomskoto okruùvawe, promeni vo monetarnite i
finansiskite integracii, liberalizacija na
kapitalnite tekovi, brz porast na informaciskata tehnologija i inovativnite proizvodi
vo bankarskite aktivnosti, zasilen supervizorski nadzor i zajaknata bankarska legislativa. Vakviot trend ja zgolemi atraktivnosta na
bankite vo zemjite vo razvoj za vlez na stranski
kapital; se menuva i strukturata i goleminata
na finansiskite posrednici. Kako generalen
trend, sepak, zemjite vo razvoj beleàt i povisok stepen na koncentracija na bankarskite sistemi.
Vo prethodnite dve decenii, bankarskiot
sektor vo Evropa zabeleà trend na
strukturni promeni predizvikani od
promeni vo ekonomskoto okruùvawe,
promeni vo monetarnite i finansiskite
integracii, liberalizacija na kapitalnite
tekovi, brz porast na informaciskata
tehnologija i inovativnite proizvodi vo
bankarskite aktivnosti, zasilen
supervizorski nadzor i zajaknata bankarska
legislativa
2. Multikauzalnosta na bankarskata
koncentracija
2.1. Vlijanieto na koncentracijata na
bankarskiot sistem vrz industriskiot razvoj
Nivoto na koncentracija vo finansiskiot
sistem moè da vlijae vrz efikasnosta vo
proizvodstvoto, kvalitetot na proizvodite i
inovaciite. Teoretskite razmisluvawa za ovaa
Edna od pri~inite za se pogolemiot stepen na
koncentracija vo bankarskiot sitem e se pogolemata konsolidacija i spojuvawe na bankite.
Motivite za ovoj trend se sledni (Rose, 2005):
51
2.2. Bankarskata koncentracija i
efikasnosta
vrska se sprotivstaveni: od edna strana, ako
koncentracijata vo bankarskiot sistem e visoka,
toa moè da rezultira so olesnuvawe na problemite pri nadvore{noto finansirawe, zatoa
{to bankite se zainteresirani da izgradat
cvrsti vrski so firmite (osobeno golemite, koi
se nositeli na industriskiot razvoj). No, kako
rezultat na niskiot kvalitet, visokata cena na
proizvodite moè da ja namali pobaruva~kata
za krediti. Vo toj slu~aj, kreditno-zavisnite
kompanii bi bile `rtva na neefikasnite banki,
negativno odrazuvaj}i se vrz ekonomskiot razvoj. Od druga strana, dokolku bankite imaat {irok spektar od kreditni linii, imaat izgradeno
cvrsti delovni vrski so privatniot sektor i
pretstavuvaat poddr{ka za negovite aktivnosti, visokata koncentracija moè pozitivno da
vlijae vrz ekonomskiot rast.
‘
Dokolku bankite imaat {irok spektar od
kreditni linii, imaat izgradeno cvrsti
delovni vrski so privatniot sektor i
pretstavuvaat poddr{ka za negovite
aktivnosti, visokata koncentracija moè
pozitivno da vlijae vrz ekonomskiot rast
‘
Vrskata pome|u koncentracija i bankarskata
efikasnost, isto taka, ne e mnogu jasna. Od edna
strana, spojuvaweto na bankite i zgolemenata
pazarna koncentracija go namaluva konkurentskiot pritisok i im dozvoluva na bankarskite
menaxeri da vloùvaat pomal napor. Toa }e rezultira so pomala efikasnost vo raboteweto.
Od druga strana, Berger and Hannan (1991) ukaùvaat deka spojuvaweto na bankite moè da ja
zgolemi efikasnosta, kako rezultat na koristite od ekonomiite od obem, iskoristuvaweto
zaedni~ki resursi na spoenite banki. No, koga
stanuva zbor za nisko-razvieni i zemji vo razvoj, iskoristuvaweto na ekonomiite od obem e
limitirano, poradi maliot pazar, visokite administrativni tro{oci, nedovolno razvienata
infrastruktura i restriktivnata okolina.
2.3. Bankarskata koncentracija i pazarnata
stabilnost
Strukturata na bankarskiot pazar moè da se
dviì me|u dve krajnosti: sostojba na monopol,
koga celokupnata aktivnost e skoncentrirana vo
edna banka i sostojba na sovr{ena konkurencija,
koga golem broj banki ja delat finansiskata aktivnost me|u sebe. Pome|u ovie dve krajnosti
postojat golem broj varijacii. Koja od niv e
posakuvana? Verojatno odgovorot na pra{aweto
e tesno svrzan so stabilnosta vo bankarskiot
sistem. Stabilen pazar se smeta onoj {to moè
da gi izdrì finansiskite {okovi koi nastanuvaat na stranata na ponudata ili na stranata na
pobaruva~kata; na primer, promena vo bankarskata regulativa, tehnolo{ki inovacii i efekti od {okovi na drugi pazari ili ekonomski
sektori. Se smeta deka stabilnosta na pazarot
}e bide pogolema dokolku bankite se podiverzificirani, odnosno dokolku nudat pove}e proizvodi. Kelles (1990) dokaùva deka bankite vo
pokoncentriran bankarski sistem imaat pogolema
Studijata na Rayan and Zingales (1998) ispituva kakvi se efektite od visoko-koncentrirani
bankarski sektori vrz rastot na industriite vo
koi dominiraat novoformirani kompanii, zavisni od nadvore{ni izvori na finansirawe.
Nivnata analiza se zasnova na pove}e zemji i
pove}e industrii i nao|a deka zemjite vo koi
firmite se zavisni od nadvore{ni izvori na
finansirawe, imaat pobrz ekonomski rast vo
uslovi na povisoka bankarska konkurencija
(pove}e banki). Vo istata linija, zgolemenata
koncentracija na bankarskiot sistem negativno
se odrazuva vrz industriskiot razvoj, osobeno za
industrii koi se isklu~ivo zavisni od nadvore{no finansirawe (Cetorelli and Gambella,
2001).
52
3. Merewe na bankarskata koncentracija Herfindahl-Hirschman indeks (N-N)
Koncentracijata na bankarskiot sistem moè
da se meri na razli~ni na~ini; duri ocenkata
moè da bide i intuitivna, vrz osnova na goleminata na bankite i percepcijata za nivnata
prisutnost na pazarot. Sepak, stavena vo nau~ni
ramki, bankarskata koncentracija moè da se
kvantificira.
Eden od na~inite za merewe na pazarnata
koncentracija vo bankarstvoto e HerfindahlHirschman (N-N) indeksot. N-N indeksot go
odrazuva proporcionalnoto u~estvo na vkupnata
aktiva, depoziti ili krediti servisirani od
strana na edna banka, vo odnos na vkupnite
sredstva (aktiva), depoziti ili krediti ponudeni na pazarot od site banki vo bankarskiot
sistem. Ovoj indeks go meri zbirot od kvadratnite vrednosti na pazarniot udel na sekoja
banka:
N-N =
Kade, Si e procent od pazarot, t.e. depoziti,
krediti ili vkupni sredstva {to se pod direktna kontrola na bankata, a n e brojot na banki na
bankarskiot pazar.
Vaka definiran, N-N indeksot moè da se
dviì od 0 do 10.000, {to zna~i od sostojba na
celosna konkurencija (vsu{nost vrednost mnogu
bliska do nula) do sostojba na monopol (vred-
nost ednakva na 10.000), koga celokupnata kontrola vrz aktivnostite e skoncentrirana vo edna banka. Pomala vrednost na indeksot ukaùva
na poramnomerna podelba na pazarot, bankite se
so sli~na golemina, konkurencijata e pogolema,
a koncentracijata e pomala. Ottuka, logi~no e vo
uslovi na spojuvawe na dve banki, da dojde do
zgolemuvawe na ovoj indeks.
‘
inicijativa da go namalat rizikot, zatoa {to
pogolemata koncentracija im nudi povisoka
profitabilnost, a akcionerite lesno ne bi se
vpu{tile vo rizi~ni plasmani. Ottuka, i stabilnosta na pazarot bi bila pogolema. Vo istata linija, Lobo i Visvanathan (2000) potvrduvaat
deka pazarite koi imaat povisoka stapka na
koncentracija se stabilni vo pogolem del od
vremeto vo koe{to bile nabquduvani.
‘
Stabilen pazar se smeta onoj {to moè da gi
izdrì finansiskite {okovi koi
nastanuvaat na stranata na ponudata ili na
stranata na pobaruva~kata; na primer,
promena vo bankarskata regulativa,
tehnolo{ki inovacii i efekti od {okovi na
drugi pazari ili ekonomski sektori. Se
smeta deka stabilnosta na pazarot }e bide
pogolema dokolku bankite se
podiverzificirani, odnosno dokolku nudat
pove}e proizvodi
Vo zavisnost od toa kolkav e N-N indeksot,
pazarot se ocenuva kako nekoncentriran dokolku indeksot e pomal od 100 edinici; potoa, koga
N-N e vo rang od 100-1.800 edinici, pazarot se
tretira kako sredno-koncentriran i koga N-N e
povisok od 1.800 edinici, pazarot e visokokoncentriran (Carlos, 2005).
Sepak, glavna kritika na N-N indeksot e {to
koga bankarskiot sektor e sostaven od mal broj
golemi banki i golem broj mali banki, moè da
pokaè sredna koncentracija, a sepak pazarot
da bide kontroliran od golemite banki. Ottuka,
Hannah i Kay predloìle, vo formulata za
presmetka, pazarnoto u~estvo namesto da se
kvadrira (eksponent 2), eksponentnot da se
opredeluva arbitrarno, odnosno da ja otslikuva
relativnata va`nost na sekoja banka. Taka,
bankite koi se podominantni i poagresivni na
pazarot bi dobile eksponent pogolem od 2, a
onie koi ne se, eksponent pomal od 2. Sepak,
glaven nedostatok i na Hannah-Kay indeksot e
{to vklu~uva rasuduvawe od strana na istraùva~ot, pa ottuka e nadvor od opsegot na ovaa
studija.
53
Posimplificiran pokazatel e Concentration
ratio - 3 koj ja meri koncentracijata na trite najgolemi banki. Istiot e komplementaren vo
analizata za koncentracijata na bankarskiot
sektor i se koristi i vo ovoj trud. Negovata cel
e da pokaè deka N-N ne sekoga{ dava realna
slika za koncentriranosta na bankarskiot sistem vo edna ekonomija. Toj dobiva vrednosti od
1 do 100, pri {to ne postojat jasno definirani
granici za nivoto na koncentracija, no vrednost
pogolema od 65-70% asocira na visoka koncentracija.
‘
Stepenot na koncentracija vo RM
nezna~itelno se namaluva. Spored dobienite
rezultati, bankarskiot sektor vo RM se nao|a
vo grupa na visoko-koncentrirani bankarski
sektori so tendencija kon sredna
koncentracija, meren spored H-H indeksot
Podatocite za najgolemite tri banki se analiziraat poedine~no, dodeka ostanatite banki
se grupirani vo grupa sredni i grupa mali banki.
Poslednoto e napraveno poradi nedostig od
poedine~ni podatoci za ovie kategorii banki.
‘
4. Koncentracija na bankarskiot sistem vo
RM spored N-N indeksot
5.2. Rezultati od istraùvaweto
Poradi koristeweto zbiren podatok za grupata mali i grupata sredni banki, dobieniot
N-N e povisok od onoj {to bi bil presmetan ako
se zeme sekoja banka poedine~no. Me|utoa, od
dobienite podatoci moè da se dobie jasna slika za trendot na stepenot na koncentracija na
bankarskiot sistem vo RM. Zna~ajno e {to analizata pooddelno gi analizira trite golemi
banki vo RM, taka {to, do izvesna mera, go nadminuva nedostatokot na N-N indeksot; imeno,
kako komplement, analizata go vklu~uva i CR-3
(concentrtation ratio - 3), definiran kako u~estvo
na trite najgolemi banki vo vkupniot pazaren
potencijal (Heffernan, 2005).
Vo RM Stepenot na koncentracija spored
aktivata beleì trend na opa|awe vo periodot
2000-2006 godina (vidi Grafik 1 i 2). Indeksot
na celokupniot bankarski sitem iznesuva 2.451
edinici vo 2000 i spored klasifikacijata ja
svrstuva zemjata vo visoko-koncentrirani
pazari. Vo 2001 godina, N-N beleì pad za 128
edinici, dodeka koncentriranosta na trite najgolemi banki (CR-3) iznesuva 65% i 64% vo
2000 i 2001, soodvetno, i isto taka ukaùva na
zna~ajna koncentriranost. Vo ovoj period nastanuva konsolidacija kaj pomali banki, so cel
da go izdràt pritisokot od golemite banki,
koja e naglasena zaradi zgolemuvawe na stranskite investicii vo istite.
4.1. Podatoci
Istraùvaweto na koncentracijata na bankarskiot sistem na RM koristi godi{ni podatoci od bilansite na sostojba na poedine~nite
banki (trite najgolemi banki) i godi{nite izve{tai od NBRM, za periodot 2000-2006 godina.
Analizata gi koristi N-N indeksot i pokazatelot CR-3, spored definicijata i metodologijata vo prethodnata sekcija. N-N i CR-3
se presmetani za tri varijabli:
! u~estvo
na aktivata na bankata vo vkupniot
pazaren potencijal;
! u~estvo na kreditite za nefinansiski komi-
Vo 2002 godina, N-N beleì ponatamo{en pad
od 111 edinici. Prvite tri po golemina, banki
(CR-3) zafa}aat 64%, {to ostanuva nepromeneto vo odnos na prethodnite godini. N-N beleì
trend na zgolemuvawe vo 2003, a isto taka i CR-3,
tenti vo vkupniot pazaren potencijal;
! u~estvo
na depozitite na nefinansiski
komitenti vo vkupniot pazaren potencijal.
54
raspredelba na u~estvoto vo depozitite pome|u
trite najgolemi banki, N-N ima zna~itelen
trend na namaluvawe, {to ne e slu~aj so CR-3.
kako rezultat na zgolemuvawe na ponudata na
proizvodi na bankarskiot pazar. Vo 2004 doa|a
do zgolemuvawe na u~estvoto na golemite banki
(CR-3 iznesuva 67%, {to ukaùva na zna~ajna
koncentriranost).
N-N i CR-3 spored aktiva
2600
Vo 2006 N-N se namaluva za 286 edinici
(11%) vo sporedba so 2000, dobliùvaj}i se do
granicata za sredno-koncentrirani pazari,
iako procentnoto u~estvo na trite najgolemi
banki e isto (CR-3 ostanuva vo domenot na visoka koncentracija).
80
75
2400
70
2200
65
60
2000
55
1800
Stepenot na koncentracija spored u~estvoto vo depozitnata baza beleì trend na
opa|awe (vidi Grafik 3 i 4). Vo 2000, N-N iznesuva 2.962 edinici; a vo 2001 se namaluva na
2.902 edinici, kako rezultat na pohomogenata
raspredelba na depozitite pome|u trite najgolemi banki. CR-3, od druga strana, ukaùva na
zna~ajno visoka koncentracija so vrednosti koi
se dobliùvaat do 80%. Vo 2002 godina, trite
najgolemi banki zafa}aat 78% od vkupnata
depozitna baza (CR-3), dodeka N-N povtorno
zabeleùva pad. Spored dvata pokazateli, bankarskiot sistem e visoko koncetriran, iako N-N
beleì opa|a~ki trend. Posledniot e rezultat
na zgolemenoto u~estvo na grupata mali banki vo
celokupnata depozitna baza. Vakviot trend se
zabeleùva i vo 2003 i 2004 godina, kade povtorno N-N se namaluva na 2.802 odnosno 2.528
edinici, soodvetno.
50
2000
2001
2002
2003
N-N indeks (leva skala)
2004
2005
2006
CR-3 (desna skala)
U~estvo vo % vo vkupna aktiva
100%
80%
60%
40%
20%
0%
2000
2001
2002
Grupa mali banki
Tutunska banka
2003
2004
Grupa sredni banki
Komercijalna banka
2005
2006
Stopanska banka
N-N i CR-3 spored depoziti
3200
85
3000
80
2800
I vo 2005 i 2006 godina, padot na N-N prodolùva. Trendot na zgolemuvawe na u~estvoto
na grupata sredni banki vo vkupnite depoziti se
zgolemuva za smetka na grupata najgolemi banki,
no i za smetka na grupata mali banki. CR-3 beleì nezna~itelen pad i i ponatamu implicira
visoka koncentriranost spored depoziti.
75
2600
70
2400
65
2200
60
2000
2000
2001
2002
2003
N-N indeks (leva skala)
2004
2005
2006
CR-3 (desna skala)
Promenite na stepenot na koncentracija
spored u~estvoto vo kreditniot potencijal
na zemjata variraat od godina vo godina poradi
razli~ni pri~ini (vidi Grafik 5 i 6). Taka, vo
2000 godina, N-N iznesuva 2.250 edinici, dodeka
Ottuka, i pokraj varijabilnoto i ne-golemo
namaluvawe na procentnoto u~estvo na grupata
golemi banki vo vkupnata depozitna baza, zaradi zgolemuvawe na procentnoto u~estvo na grupata sredni banki, a i poradi pohomogenata
55
trite najgolemi banki zafa}aat 46% od vkupniot pazaren potencijal. Posledniot pokazatel,
CR-3, ukaùva na sredna koncentracija spored
kreditnite aktivnosti. Do 2003 godina, N-N
beleì trend na namaluvawe i dostignuva pad
do 2.044 edinici. Takviot trend e rezultat na
pohomogenata raspredelba na kreditniot potencijal pome|u bankite. Istite aktivnosti za
zajaknata kreditna diverzifikacija se reflektirani i na pokazatelot CR-3, iako istiot
beleì blag porast.
U~estvo vo depozitniot potencijal po %
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2000
2001
2002
Grupa mali banki
Tutunska banka
Vo 2004 godina, N-N se zgolemuva na 2.156
poeni, {to e rezultat na zna~itelno zgolemuvawe na u~estvoto na trite najgolemi banki vo
vkupniot krediten potencijal za smetka na grupata sredni banki. Grupata golemi banki ima
procentno u~estvo od 62% vo 2004. Vo slednite
dve godini povtorno doa|a do balansirawe na
raspredelbata na kreditnata aktivnost pome|u
bankite, me|utoa, i ponatamu dominantno
u~estvo imaat golemite banki. CR-3 zabeleùva
porast vo 2005 godina (66%), a istoto nivo go
zadrùva i vo 2006, dobliùvaj}i se do granica
na visoko-koncentrirani bankarski sektori.
Ottuka, koncentriranosta na bankarskiot sistem vo RM beleì zgolemuvawe spored N-N i
CR-3 istovremeno.
2003
2004
Grupa sredni banki
Komercijalna banka
2005
2006
Stopanska banka
N-N i CR-3 spored krediti
2300
70
2200
60
2100
50
2000
1900
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
CR-3 (desna skala)
N-N (leva skala)
U~estvo vo kreditniot potencijal vo %
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
Zaklu~ok
30%
20%
10%
Najnovite trendovi vo bankarskiot sektor
(konsolidacija, vlez na stranski kapital, zajaknata regulativa i supervizija i tn) pridonesoa
stepenot na koncentracija da se zgolemi na
svetsko nivo. Motivite za takvite trendovi se
najrazli~ni, po~nuvaj}i od porast na profitot i
rast na vrednosta na aktivata, pa se do namaluvawe na konkurencijata. Iako stepenot na koncentracija moè da e visok, istiot ne mora negativno da se odrazi vrz efikasnosta na
raboteweto na bankite: tro{ocite na rabota
moè da se namalat preku ekonomiite od obem.
Isto taka, vrskata pome|u koncentracijata i
0%
2000
2001
Grupa mali banki
Tutunska banka
2002
2003
2004
Grupa sredni banki
Komercijalna banka
2005
2006
Stopanska banka
stabilnosta na finansiskiot pazar e pozitivna.
Vo odnos na povrzanosta me|u industriskiot
razvoj i koncentracijata, dokolku bankite nudat
{iroka lepeza na proizvodi, povisokata koncentracija pozitivno }e se odrazi vrz industriskiot razvoj.
Stepenot na koncentracija vo RM nezna~itelno se namaluva. Spored dobienite rezultati,
56
40
da dadat razli~ni rezultati. Iako studijata
zaklu~uva deka bankarskiot sistem na RM e na
granicata pome|u sredno- i visoko-koncentrirani bankarski sistemi, sepak trendovite na NN i CR-3 se razlikuvaat. Koristeweto ponapredni tehniki za merewe na bankarskata koncentracija moè da pretstavuva motiv za ponatamo{no istraùvawe na temata.
bankarskiot sektor vo RM se nao|a vo grupa na
visoko-koncentrirani bankarski sektori so
tendencija kon sredna koncentracija, meren
spored N-N indeksot. Nedostatokot na N-N, do
odredena mera e koregiran so pokazatelot CR3, koj ukaùva na visoka koncentracija, so tendencija na blago zgolemuvawe.
Krajniot zaklu~ok e deka razli~nite tehniki
na merewe na bankarskata koncentracija moè
Koristena literatura
1. Alegria, C. (2005) On measuring concentration in banking system.
2. Casu, B. and Giradone, C. (2004) Bank Competition, Concentration and Efficiency in the Single European Market.
3. Cetorelli, N,. Hirtle, B., Morgan, D., Persistiani, S. and Santos, J. (2007) Trends in Financial Markets, Concentration
and Their Imlications for Stability.
4. Cleasens, S. and Laeven, L. (2005) Financial Dependence, Banking sector competition and Economic Growth.
5. Fernandez de Guevara, J., Maudos, J. and Perez F. (2005) Market Power in European Banking Sector.
6. Kraft, E. (2007) Kolika je konkurencija u Hrvatskom bankarskom sektoru?
7. Logan, A.(2004) Banking Concentration.
8. Rose, P. (2005) Bank Menagenment & Financial Services.
9. Staikouras, C. and Koustomonaoli-Fillipaki, A. (2006) Competition and Concentration in the new European Banking
Landscape.
10. Heffernan,S. (2005) Modern Banking.
11. Komercijalna Banka, Godi{en Izve{taj 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006
12. NBRM, Izve{taj za bankarskata supervizija i bankarskiot sistem na NBRM, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004,
2005, 2006.
13. NLB Tutunska Banka, Godi{en Izve{taj 2004, 2005, 2006
14. Stopanska Banka, Godi{en Izve{taj 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006
15. Trpeski, Q. (2003), Pari i Banki.
Avtorot izrazuva blagodarnost na doc. d-r Goran Petreski od Ekonomskiot fakultet - Skopje za korisnite sugestii i
zabele{ki.
Zabele{ki i sugestii na [email protected].
57
58
STATISTI^KI PODATOCI
59
Tabela 1: OSNOVNI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI NA REPUBLIKA MAKEDONIJA
Realen BDP
BDP
Inflacija (prosek)
Inflacija (kraj na period)
BDP deflator
Buxetsko saldo
(centralen buxet i fondovi)
Devizen kurs, prosek
Devizen kurs, prosek
Devizen kurs, kraj na period
Devizen kurs, kraj na period
Izvoz (F.O.B.)
Uvoz (F.O.B.)
Trgovski bilans
kako % od BDP
Bilans na tekovna smetka
kako % od BDP
Devizni rezervi
Pokrivawe na uvozot
(rezervi/uvoz)
Bruto nadvore{en dolg 1)
kako % od BDP
Stranski direktni investicii
kako % od BDP
1998
3,4
3.581
-0,1
-2,4
1,4
1999
4,3
3.674
-0,7
2,4
2,7
2000
4,5
3.588
5,8
6,1
8,2
2001
-4,5
3.437
5,5
3,7
3,6
2002
0,9
3.769
1,8
1,1
3,4
2003
2,8
4.631
1,2
2,6
0,3
2004
4,1
5.368
-0,4
-1,9
1,3
2005
4,1
5.815
0,5
1,2
3,8
2006*
4,0
6.345
3,2
2,9
3,2
2007*
5,0
7.583
2,3
6,6
n/a
mld. dolari
-1,7
54,5
61,1
51,8
60,9
1.291
1.807
-516
-14,4
-279
-7,8
0,33
0,0
56,9
60,6
60,3
60,6
1.190
1.686
-496
-13,5
-65
-1,8
0,45
1,8
65,9
60,7
65,3
60,8
1.321
2.011
-690
-19,3
-98
-2,7
0,71
-7,2
68,1
60,9
69,2
61,0
1.155
1.681
-526
-15,3
-236
-6,9
0,78
-5,7
64,7
61,0
58,6
61,1
1.112
1.916
-804
-21,4
-378
-10,0
0,73
-0,6
54,3
61,3
49,9
61,3
1.362
2.211
-849
-18,4
-184
-4,0
0,90
0,4
49,4
61,3
45,9
61,4
1.672
2.785
-1.113
-21,2
-453
-8,4
0,99
0,3
49,3
61,3
51,7
61,2
2.041
3.097
-1.056
-18,3
-158
-2,7
1,33
-0,6
48,8
61,2
46,5
61,2
2.401
3.763
-1.362
-20,3
-56
-0,9
1,87
0,6
44,7
61,2
42,0
61,2
3.349
4.976
-1.627
-21,4
-238
-3,1
2,29
meseci
2,2
3,2
3,7
4,7
4,0
3,9
127,7
3,6
32,4
0,9
175,1
4,9
440,7
12,8
77,7
2,1
96,0
2,1
3,3
2.816
61,4
155,0
2,9
3,6
2.970
51,1
97,0
1,7
5,5
3.286
51,8
383,8
6,0
4,0
2.711
35,8
321,0
4,2
%
mil.dolari
%
%
%
% BDP
DEN/1$
DEN/1E
DEN/1$
DEN/1E
mil. dolari
mil. dolari
mil. dolari
%
mil. dolari
%
mld. dolari
%
mil. dolari
%
Izvor: Dràven zavod za statistika, Ministerstvo za finansii na Republika Makedonija i Narodna Banka na RM
Tabela 2: ODBRANI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI VO ODDELNI TRANZICIONI EKONOMII
Pazari vo razvoj - Vkupno
Bugarija
ê{ka
Estonija
Ungarija
Latvija
Litvanija
Polska
Romanija
Slova~ka
Slovenija
Hrvatska
Malta
Turcija
2004
6,9
6,6
4,5
8,3
4,8
8,7
7,3
5,3
8,4
5,2
4,4
4,3
0,2
9,4
Realen BDP
2005
2006
6,1
6,6
6,2
6,3
6,4
6,4
10,2
11,2
4,1
3,9
10,6
11,9
7,9
7,7
3,6
6,2
4,1
7,9
6,6
8,5
4,1
5,7
4,3
4,8
3,4
3,4
8,4
6,9
2007
5,8
6,2
6,5
7,1
1,3
10,2
8,8
6,5
6,0
10,4
6,1
5,8
3,8
5,0
1) Godi{en prosek
2) Procent od BDP
Izvor: World Economic Outlook, IMF, Washington D.C., April 2008
60
Potro{uva~ki ceni 1
2004
2005 2006 2007
6,3
5,1
5,4
5,6
6,1
6,0
7,4
7,6
2,8
1,8
2,5
2,8
3,0
4,1
4,4
6,6
6,8
3,6
3,9
7,9
6,2
6,7
6,5
10,1
1,2
2,7
3,8
5,8
3,5
2,1
1,0
2,5
11,9
9,0
6,6
4,8
7,5
2,8
4,4
2,8
3,6
2,5
2,5
3,6
2,0
3,3
3,2
2,9
2,7
2,5
2,6
0,7
8,6
8,2
9,6
8,8
Tekovna smetka (saldo)2)
2004
2005 2006 2007
-5,4
-4,7
-6,2
-6,6
-6,6 -12,0 -15,6 -21,4
-5,3
-1,6
-3,1
-2,5
-12,3 -10,0 -15,5 -16,0
-8,4
-6,8
-6,5
-5,6
-12,8 -12,5 -22,3 -23,3
-7,7
-7,1 -10,8 -13,0
-4,2
-1,6
-3,2
-3,7
-8,4
-8,9 -10,4 -13,9
-7,8
-8,5
-7,1
-5,3
-2,7
-2,0
-2,8
-4,8
-4,9
-6,2
-7,9
-8,5
-6,0
-8,7
-6,7
-6,2
-4,0
-4,7
-6,1
-5,7
Tabela 3: BRUTO DOMA[EN PROIZVOD
(realni stapki na rast, kvartal vo odnos na ist kvartal prethodna godina, 2000-2007)
2000
2001
2002
61
2003
2004
2005*
2006
2007
2008
* Prethodni podatoci
I
II
III
IV
00/99
I
II
III
IV
01/00
I
II
III
IV
02/01
I
II
III
IV
03/02
I
II
III
IV
04/03
I
II
III
IV
05/04
I
II
III
IV
06/05
I
II
III
IV
07/06
I
/
Zemjodelstvo, lov,
{umarstvo i ribarstvo
Vadewe rudi i kamen,
prerabotuva~. indus.
snabduvawe so el.
energija, gas i voda
A+B
2,4
3,6
1,2
-3,1
1,0
-6,9
-12,5
-13,3
-10,3
-10,8
-5,6
-2,5
-1,6
1,8
-2,0
3,2
3,5
6,5
6,2
4,8
4,5
6,3
6,7
7,3
6,2
1,1
0,7
-0,1
-1,0
0,1
5,0
4,8
4,4
4,3
4,6
3,5
-1,5
-2,4
-7,6
-3,0
4,2
V+G+D
16,3
17,1
1,8
4,5
9,4
-2,8
-4,7
-10,6
-0,5
-4,6
-10,1
-3,5
-1,3
10,2
-0,8
3,9
4,0
15,0
-0,7
5,0
0,7
0,7
1,3
-5,0
-0,8
0,6
8,7
1,8
0,0
2,7
-1,8
3,9
7,3
0,5
2,6
11,8
-0,8
1,8
5,6
4,3
6,5
Izvor: Dràven zavod za statistika.
Grade`ni{tvo
\
4,1
-9,9
5,3
12,5
2,6
0,7
-4,9
-22,9
-22,8
-14,4
-7,0
0,7
5,3
1,4
0,6
8,8
8,1
13,8
21,6
13,3
2,7
10,1
6,6
8,6
7,4
-4,1
-3,3
3,0
6,0
0,9
9,1
13,4
13,8
8,2
11,3
5,8
4,0
5,7
7,7
5,7
9,7
Trgovija na golemo i
trgovija na malo
Hoteli i
restorani
E
37,7
4,6
-8,7
-12,7
3,0
-18,9
4,5
4,4
9,7
-0,8
6,0
4,6
4,2
6,8
5,4
1,8
2,2
1,1
2,0
1,8
13,3
14,9
16,6
17,6
15,7
2,7
5,0
5,4
5,4
4,7
8,1
5,9
6,1
7,2
6,8
13,5
16,5
14,4
17,0
15,4
10,2
@
-7,1
-14,8
-9,6
-13,1
-11,3
6,7
-7,1
-14,7
-0,1
-4,5
-1,0
16,1
32,2
18,8
16,7
14,2
6,7
11,1
7,0
9,6
-11,2
-8,4
-14,2
-10,7
-11,3
-1,3
3,2
3,3
0,2
1,5
9,1
6,3
7,2
7,7
7,5
-2,1
11,2
10,7
5,7
6,8
3,7
Soobra}aj,
skladirawe i
vrski
Z
13,4
11,1
10,1
0,7
8,5
-4,8
-7,2
-11,1
-9,9
-8,3
-3,4
-6,7
-0,5
3,5
-1,8
-2,7
5,2
0,5
-0,9
0,4
-7,6
-5,0
-4,7
-2,2
-4,8
10,7
11,7
12,4
7,1
10,4
11,0
9,5
7,3
11,6
9,8
9,3
11,0
9,5
13,0
10,7
3,2
Finansisko posredu.
Javna uprava i odbrana,
aktivnosti vo vrska so
socijalna za{tita,
nedvièn imot, iznajmuvawe obrazovanie, zdravstvo i
i imputirani stanarini
socijalna rabota
Y+I+J
2,4
2,5
2,7
3,2
2,7
3,0
2,6
1,4
1,3
2,1
-2,8
-4,1
-4,1
-3,7
-3,7
-4,4
-3,7
-3,0
-3,3
-3,6
11,5
12,4
12,0
11,2
11,8
-2,9
-2,4
-1,9
-0,3
-1,9
9,2
9,5
9,9
8,8
9,4
1,7
2,3
4,0
2,9
2,7
2,2
K+L+Q+M
1,0
1,3
-0,8
-1,1
0,1
-8,7
-5,1
0,8
3,7
-2,3
10,0
4,7
0,8
-0,8
3,5
5,7
6,5
4,9
2,7
4,9
0,0
-0,4
-1,3
-0,8
-0,6
3,7
3,4
5,1
6,5
4,7
1,4
2,7
2,5
2,6
2,3
1,1
0,6
-0,1
0,4
0,5
1,9
Imputirani
bankarski
uslugi
0,5
0,8
1,9
3,7
1,7
-6,9
-8,5
-13,1
-13,5
-10,5
-2,5
1,7
6,2
2,2
1,8
4,4
-3,2
-4,3
-1,6
-1,2
10,4
13,2
13,7
12,6
12,5
17,5
20,1
18,5
31,6
21,9
18,1
19,3
23,2
14,7
18,7
14,0
11,9
11,9
-0,7
8,9
6,8
Dodadena
vrednost
Neto danoci na
proizvodstvo
11,4
5,6
0,6
-0,3
4,1
-6,2
-3,8
-6,2
-1,5
-4,4
-1,8
-0,9
0,3
3,6
0,4
2,3
3,5
5,9
1,7
3,3
3,4
4,8
4,6
3,4
4,0
1,2
3,3
2,4
2,1
2,3
4,2
5,7
6,3
4,9
5,3
6,7
3,9
4,4
5,1
5,0
5,2
15,1
9,0
3,9
3,0
7,5
-6,9
-4,4
-6,9
-2,2
-5,1
1,1
2,0
3,2
6,6
3,3
-0,5
0,7
3,1
-1,0
0,6
3,4
4,8
4,6
3,4
4,4
14,2
16,5
15,6
15,3
15,4
-4,6
-3,2
-2,7
-3,9
-3,6
6,7
3,9
4,4
5,1
5,0
5,2
BRUTO
DOMA[EN
PROIZVOD
12,0
6,1
1,0
0,2
4,5
-6,3
-3,9
-6,4
-1,6
-4,5
-1,3
-0,4
0,8
4,1
0,9
1,8
3,0
5,4
1,2
2,8
3,4
4,8
4,6
3,4
4,1
3,0
5,1
4,2
4,0
4,1
2,9
4,3
4,9
3,6
4,0
6,7
3,9
4,4
5,1
5,0
5,2
Tabela 4: OSNOVNI KRATKORO^NI EKONOMSKI TRENDOVI
Procentualna promena vo odnos na istiot period od prethodnata godina, osven ako ne e poinaku nazna~eno
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
K-1
REALEN SEKTOR
realni promeni
Bruto doma{en proizvod
Industrisko proizvodstvo
nominalni promeni
Investicii vo ma{ini i oprema
62
Ceni
Tro{oci na ìvot
Ceni na proizvoditeli na industriski proizvodi
Konkurentnost na industrijata
Produktivnost
Tro{oci za rabotna sila po edinica proizvod
Realni tro{oci za rabotna sila po edinica proizvod
Berzanski ceni na najva`nite izvozni i uvozni proizvodi
ceni vo SAD $
Surova nafta-brent
Jagne{ko meso (c/kg)
Nikel
Bakar
Olovo
Cink
Ladno valani ~eli~ni limovi
Toplo valani ~eli~ni limovi
NADVORE[EN SEKTOR
nominalni promeni na dolarski vrednosti
Izvoz na stoki (FOB)
Uvoz na stoki (CIF)
Trgovski bilans (milioni SAD $)
Tekovna smetka na Platniot bilans (milioni SAD $) fob
Promena vo deviznite rezervi (milioni SAD $) "-" zna~i namaluvawe
Bruto nadvore{en dolg (kraj na period, vo milioni SAD $) 1)
K-2
2007
K-3
K-4
2008
K-1
april
4,6
-4,5
0,9
2,8
4,1
4,1
4,0
6,8
4,3
4,2
5,2
5,1
5,2
3,5
-3,1
-0,8
6,6
-2,1
7,0
3,6
11,6
-2,8
1,1
6,2
3,7
5,8
6,2
20,8
-16,9
16,4
-7,7
4,9
4,9
18,3
10,7
5,7
38,4
5,8
5,5
1,8
1,2
-0,4
0,5
3,2
0,7
1,1
2,4
4,8
2,3
7,5
10,1
8,9
2,0
-0,9
-0,3
0,9
3,2
4,5
1,0
0,3
1,1
4,1
2,5
10,5
10,7
6,0
0,5
3,0
13,1
3,9
11,8
6,4
17,4
1,7
2,8
6,2
7,0
7,0
-4,7
-0,7
0,2
-10,3
0,7
-11,8
-3,2
-10,6
4,6
0,7
2,2
-0,8
1,3
-12,5
-2,7
1,1
-10,1
-0,4
-15,1
-7,6
-10,4
6,0
1,5
-1,8
-1,2
-7,4
28,3
24,4
25,0
28,9
38,3
54,4
65,4
58,1
68,7
75,0
88,9
72,7
96,7
261,9
291,2
330,3
388,4
461,4
443,3
403,6
402,1
399,3
416,5
437,9
413,9
453,6
489,3
8.638,0
5.944,7
6.772,0
9.629,0
13.823,4
14.744,0
24.254,0
41.440,0
48.033,0
30.205,0
29.219,0
37.226,0
28.957,0
28.763,0
1.813,0
1.578,3
1.559,0
1.779,0
2.866,0
3.679,0
6.722,0
5.933,0
7.641,0
7.712,0
7.188,0
7.118,0
7.796,0
8.685,0
45,4
47,6
45,3
51,5
88,7
97,6
129,0
178,7
217,6
314,3
321,5
258,0
289,9
282,3
112,8
88,6
77,9
82,8
104,8
138,1
327,5
345,6
366,4
322,7
262,3
324,3
243,0
226,4
385,8
299,2
328,3
444,6
607,1
733,3
693,8
650,0
650,0
650,0
650,0
650,0
762,5
800,0
295,8
216,5
246,7
320,2
502,5
633,3
600,0
550,0
550,0
550,0
550,0
550,0
700,0
750,0
11,0
-12,7
17,6
55,4
47,6
18,7
39,5
39,8
25,1
32,4
17,9
-19,4
16,3
15,3
25,9
10,1
16,6
42,4
19,3
30,7
60,0
38,2
50,2
51,2
-771
-533
-849
-937
-1.230
1.187
1.362,0
-335,4
-310,3
-434,5
-805,0
-1871,3
-662,8
-239,9
-277,1
-236
-38
-324
-277
-415
-81,5
-18,9
39,7
62,5
10,1
-383,6
-238,0
235,6
62,0
-40,5
168,8
82,3
415,1
375,8
-6,1
15,9
139,9
-6,8
143,0
-12,9
2.570,4
3.131,3
3.216,0
3.288,9
3.294,1
3.533,2
3.983,7
3.983,7
4.312,3
110,2
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
K-1
63
Kursevi
denar/EURO
denar/SAD $
VLADINI FINANSII
nominalni promeni
Prihodi
Dano~ni prihodi
DDV
Rashodi
Tekovni rashodi
Kapitalni rashodi
Saldo na centralniot buxet (vo milioni denari)
Saldo na konsolidiraniot buxet (vo milioni denari)
MONETAREN SEKTOR
nominalni promeni (kraj na period)
Neto devizni sredstva
Krediti na privaten sektor
Gotovi pari vo optek
M1
M2
M4
Odnos na deviznite rezervi sprema M1
SOCIJALEN SEKTOR
Pazar na rabotna sila
Stapka na nevrabotenost (ARS)
Vkupno novovraboteni (kraj na period)
Novovraboteni na neopredeleno rabotno vreme (kraj na period)
Plati
Nominalni neto plati
Realni neto plati
Potro{uva~ka ko{nica
Socijalna za{tita
Broj na penzioneri (kraj na period)
Broj na doma}instva koi primaat socijalna pomo{ (kraj na period)
Broj na lica koi primaat nadomest za nevraboteni (kraj na period)
K-2
2007
K-3
K-4
2008
K-1
april
60,73
60,91
60,98
61,26
61,34
61,30
61,19
61,2
61,2
61,17
61,20
61,18
61,29
61,37
65,89
68,04
64,73
54,30
49,41
49,29
48,79
46,69
45,40
44,56
42,27
44,72
40,93
38,90
22,5
-10,3
10,1
-7,4
5,8
7,5
2,8
23,6
6,2
38,6
16,7
21,0
29,7
12,4
22,1
-6,9
14,0
-9,6
6,8
4,8
7,1
24,7
9,4
18,4
16,1
16,8
21,0
11,4
75,2
-1,8
19,8
3,2
21,6
5,1
0,6
35,9
10,2
25,3
16,3
21,0
24,6
4,7
12,7
27,0
-0,1
-13,8
0,3
6,1
5,8
-1,5
9
8,9
47,7
18,7
21,7
20,8
1,8
31,9
17,2
-1,2
1,4
2,2
9,4
-1,9
11,9
9,2
24,2
11,7
16,1
12,8
94,5
28,3
11,8
-447,0
-3,4
47,4
-20,5
7,2
-17,8
5,8
226,9
89,2
120,8
148,9
6.285
-12.490
7.343
-2.551,0
371,0
1.183,0
-600,0
2.065,0
1.257,0
6.418,0
-9.041,0
717,0
4246,0
642,0
5.905
-13.171
-13.019
-2.596,0
7,0
-1.708,0
-1.704,0
2.284,0
1.883,0
6.225,0
-8.265,0
2.168,0
3815,0
376,0
73,8
57,6
-19,1
5,3
4,7
30,3
28,4
22,8
13,7
5,6
1,6
2,6
-2,2
-5,0
17,2
7,3
12,7
15,8
18,7
20,5
30,5
33,3
32,2
38,8
39,1
40,1
42,2
44,1
16,6
48,5
0,0
0,3
-0,1
2,0
12,2
9,7
8,7
13,0
10,6
11,6
4,7
5,3
22,6
5,6
4,6
1,1
-1,1
7,5
17,1
22,5
18,0
22,6
31,7
32,7
24,4
24,1
29,4
61,9
-7,0
15,9
15,1
16,0
24,5
26,4
31,4
28,4
28,3
29,3
23,1
21,3
25,6
56,7
13,2
15,3
15,1
24,9
26,4
32,2
29,6
29,5
30,5
25,3
23,2
1,65
1,88
1,51
1,62
2,30
2,49
2,6
3,2
2,4
2,1
2,2
2,2
2,1
1,51
32,2
30,5
31,9
36,7
36,7
36,5
36,0
35,8
35,0
34,2
34,7
34,9
34,8
101.996
90.308
110.401
79.921
112.013
147.965
150.815
45.254
91.238
141.826
191.472
191.472
53.920
72.108
63.987
63.346
74.341
49.661
63.538
85.033
68.878
21.455
41.605
65.210
88.393
88.393
22.699
31.337
5,5
3,5
6,9
4,8
4,0
4,5
7,3
5,7
6,4
7,5
11,8
7,9
10,5
9,2
-0,3
-1,9
5,0
3,6
4,4
2,0
4,0
5,0
5,3
5,0
6,6
5,5
1,0
-0,8
2,5
5,2
2,7
-0,7
-2,7
-1,2
4,5
0,4
-0,1
3,7
9,9
12,3
17,5
19,6
241.221
247.200
249.421
254.267
260.075
265.152
269.681
270.118
269.798
270.658
272.386
272.386
272.647
273.647
77.309
80.160
82.673
64.453
66.940
66.485
65.540
67.340
62.576
63.078
62.443
62.443
61.007
35.046
41.375
46.772
47.324
45.867
40.230
30.572
28.317
26.793
25.892
24.686
24.686
24.545
Izvor: Dràven zavod za statistika, Narodna banka na Makedonija, Ministerstvo za finansii, Ministerstvo za trud i
socijalna politika, Agencija za vrabotuvawe, World Development Prospects (Pink Sheets), presmetki na Ministerstvoto za finansii.
23.873
Grafik 1: BRUTO DOMA[EN PROIZVOD
(realni stapki na porast, K / K - 4)
15
10
5
0
-5
-10
-15
I
II
III
IV
2002
I
II
III
IV
2003
I
II
III
IV
2004
I
II
III
IV
I
2005
Industrija
II
III
IV
2006
Zemjodelstvo
I
II
III IV
2007
I
2008
BDP
Bruto doma{en proizvod1)
vo milioni SAD $2
1995
2.377
1996
2.815
1997
2.955
1998
3.157
1999
3.340
2000
3.588
2001
3.706
2002
3.872
2003
4.119
2004
4.298
2005
4.534
2006
4.882
(po glava na ìtel) vo SAD $2
1.209
1.420
1.480
1.573
1.656
1.771
1.821
1.917
2.032
2.114
2.226
2.393
1) Podatocite za 2006 godina se prethodni
2) Konverzijata e napravena so metodot na cenovno prilagoden kurs
Grafik 2: INFLACIJA
(prose~ni stapki, vo procenti)
12
10
8
6
4
2
0
-2
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Tro{oci na ìvot
2004
2005
2006
2007
Ceni na malo
prose~ni stapki vo procenti
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Tro{oci na ìvot
2,3
2,6
-0,1
Ceni na malo
3,0
4,4
0,8
-0,7
5,8
5,5
1,8
1,2
-0,4
0,5
3,2
2,3
-1,1
10,6
5,2
1,4
2,4
0,9
2,1
3,9
2,6
64
Grafik 3: INFLACIJA
(na kraj godina, vo procenti)
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Tro{oci na ìvot
2004
2005
2006
2007
Ceni na malo
kraj na godina, vo procenti
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Tro{oci na ìvot
-0,7
2,7
-2,4
Ceni na malo
0,2
4,5
-1
2,4
6,1
3,7
1,1
2,6
-1,9
1,2
2,9
6,1
2,3
10,8
1,2
2,2
2,9
-0,1
3,2
2,9
4,6
Grafik 4: NADVORE[NO TRGOVSKA RAZMENA
(vo milioni SAD $)
5.500
5.000
4.000
3.500
3.000
Uvoz na stoki
2.500
2.000
1.500
1.000
Izvoz na stoki
500
0
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
vo milioni SAD $
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Izvoz na stoki
1.055
1.086
1.204
1.147
1.237
1.292
1.190
1.321
1.153
1.112
1.359
1.674
2.041
2.401 3.356
Uvoz na stoki (FOB)
1.013
1.271
1.427
1.462
1.623
1.807
1.686
2.011
1.677
1.917
2.211
2.793
3.097
3.682 5.227
42
-185
-223
-315
-386
-515
-496
-690
-524
-805
-852 -1.119 -1.056 -1.281 -1.871
Saldo
65
2007
Tabela 5: NADVORE[NO - TRGOVSKA RAZMENA PO ZEMJI
2003
2004
2005
2006
2007
2004
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
Izvoz
1.363,2
1.675,9
2.041,3
2.400,7
3.356,3
366,1
368,0
443,4
498,4
482,0
512,7
507,9
538,7
450,9
586,9
701,4
661,5
733,7
866,8
832,7
923,1
918,3
147,9
156,6
177,5
174,5
179,1
159,1
184,5
146,8
176,6
191,4
171,7
175,6
123,2
147,9
179,8
176,6
203,7
206,6
232,0
215,3
254,1
233,6
204,5
223,4
208,8
229,9
295,0
272,2
286,9
307,7
269,4
293,2
270,1
307,1
305,8
310,2
268,2
317,0
333,1
360,4
Vkupno
Uvoz
2.299,9
2.931,6
3.228,0
3.762,7
5.227,5
616,9
716,6
708,3
889,8
701,2
892,6
769,0
865,2
727,6
985,9
969,5
1.079,7
1.051,9
1.177,7
1.269,7
1.728,2
1.581,2
209,9
224,0
267,3
312,7
284,6
295,3
256,8
239,5
272,7
283,7
280,9
300,6
208,0
219,4
300,2
320,1
326,7
339,1
343,6
316,6
309,3
331,2
342,4
406,1
334,8
340,9
376,2
397,2
377,6
402,9
449,7
394,5
425,5
617,9
545,0
565,3
453,4
552,2
575,6
600,4
Saldo
-936,7
-1.255,7
-1.186,7
-1.362,0
-1.871,2
-250,8
-348,6
-264,9
-391,4
-219,2
-379,9
-261,1
-326,5
-276,7
-399,0
-268,1
-418,2
-318,2
-310,9
-437,0
-805,1
-662,8
-62,0
-67,4
-89,8
-138,2
-105,5
-136,2
-72,3
-92,7
-96,1
-92,3
-109,2
-125,0
-84,8
-71,5
-120,4
-143,5
-123,0
-132,5
-111,6
-101,3
-55,2
-97,6
-137,9
-182,7
-126,0
-111,0
-81,2
-125,0
-90,7
-95,2
-180,3
-101,3
-155,4
-310,8
-239,2
-255,1
-185,2
-235,1
-242,5
-240,0
Izvoz
278,3
317,1
364,2
375,5
473,1
82,1
63,4
78,5
93,1
112,0
80,7
84,9
86,6
87,3
88,3
100,4
99,5
105,0
105,1
131,0
132,0
154,2
43,3
35,5
33,2
29,5
23,1
28,1
35,8
22,8
26,3
28,3
25,5
32,8
26,4
29,1
31,8
29,2
29,1
30,0
37,5
29,4
33,5
26,6
31,3
41,6
33,0
40,8
31,2
31,6
34,3
39,2
39,8
43,0
48,2
38,4
44,5
49,1
49,3
50,5
54,4
47,8
* do 2006 - Srbija i Crna Gora
66
Germanija
Uvoz
303,8
368,1
335,0
369,3
514,8
84,4
90,3
83,1
110,3
73,7
90,6
79,2
91,5
74,0
97,8
91,1
106,4
99,7
122,7
116,1
176,3
139,7
21,7
25,7
26,3
25,7
31,2
33,7
28,2
26,5
24,5
30,6
29,2
31,7
21,0
23,7
29,3
28,4
36,0
33,4
31,0
32,4
27,7
34,3
34,2
37,9
32,7
35,9
31,1
38,0
41,0
43,7
44,2
29,2
42,7
62,3
59,1
54,9
37,0
49,0
54,0
63,0
Saldo
-25,5
-51,0
29,2
6,2
-41,7
-2,3
-26,9
-4,6
-17,2
38,3
-9,9
5,7
-4,9
13,3
-9,5
9,3
-6,9
5,3
-17,6
14,9
-44,3
14,5
21,6
9,8
6,9
3,8
-8,1
-5,6
7,6
-3,7
1,8
-2,3
-3,7
1,1
5,4
5,4
2,5
0,8
-6,9
-3,4
6,5
-3,0
5,8
-7,7
-2,9
3,7
0,3
4,9
0,1
-6,4
-6,7
-4,5
-4,4
13,8
5,5
-23,9
-14,6
-5,8
12,2
1,6
0,7
-15,6
Izvoz
273,8
347,6
459,4
557,8
619,0
57,9
84,4
97,5
107,8
75,0
123,2
128,9
132,3
88,2
141,8
177,3
150,5
126,2
147,6
159,3
185,9
200,6
19,0
22,4
33,6
38,8
42,8
41,6
41,7
42,3
44,9
50,7
42,5
39,1
22,5
29,3
36,4
41,2
51,5
49,1
49,2
63,8
64,3
54,0
48,0
48,5
36,3
40,1
49,8
48,8
51,9
46,9
49,7
54,8
54,8
61,6
58,9
65,4
58,0
64,4
78,2
83,9
Srbija*
Uvoz
212,6
249,7
264,1
282,8
447,2
48,2
63,7
68,1
69,7
58,8
71,2
66,9
67,2
49,1
71,5
74,6
87,6
75,0
96,0
108,5
167,7
135,4
15,8
16,7
26,3
30,2
19,0
22,0
18,5
21,6
26,8
24,5
20,1
22,6
12,8
14,6
21,7
20,6
27,0
23,9
24,5
24,1
26,0
26,0
25,7
35,9
25,0
23,0
27,0
31,2
31,7
33,1
33,1
36,3
39,1
73,7
46,5
47,5
36,0
55,0
44,0
46,0
Saldo
61,2
97,9
195,3
275,0
171,8
9,7
20,7
29,4
38,1
16,2
52,0
62,0
65,1
39,1
70,3
102,7
62,9
51,2
51,6
50,8
18,2
65,1
3,2
5,7
7,3
8,6
23,8
19,6
23,2
20,7
18,1
26,2
22,4
16,5
9,7
14,7
14,7
20,6
24,5
25,2
24,7
39,7
38,3
28,0
22,3
12,6
11,3
17,1
22,8
17,6
20,2
13,8
16,6
18,5
15,7
-12,1
12,4
17,9
21,8
9,1
34,3
37,6
vo milioni SAD dolari
Izvoz
72,8
71,9
44,0
22,4
50,3
14,8
14,1
23,4
19,6
7,5
11,9
15,5
9,1
6,5
6,5
5,8
3,6
6,2
9,7
13,8
20,6
3,1
3,1
1,8
2,6
3,5
4,4
4,0
6,0
4,5
5,0
4,1
3,0
2,0
2,7
2,4
1,4
1,5
2,9
2,1
2,0
2,1
1,7
2,0
1,2
0,4
0,6
1,0
4,6
2,4
4,4
2,9
5,5
3,5
4,8
7,7
1,0
11,9
0,8
1,1
1,2
1,0
SAD
Uvoz
56,2
47,7
45,0
41,0
76,7
13,4
11,6
11,1
11,6
13,7
12,2
9,0
10,1
8,7
11,3
9,6
11,4
16,5
22,1
18,5
19,6
20,3
4,5
5,7
3,5
4,2
3,7
4,3
3,0
3,0
3,0
2,7
3,7
3,7
3,5
2,0
3,2
2,4
5,1
3,8
3,4
3,2
3,0
4,1
3,0
4,3
4,2
3,8
8,5
6,7
5,2
10,2
6,9
3,0
8,6
6,1
6,7
6,8
6,0
8,0
6,0
6,0
Saldo
16,6
24,2
-1,0
-18,6
-26,4
1,4
2,5
12,3
8,0
-6,2
-0,3
6,5
-1,0
-2,2
-4,8
-3,8
-7,8
-10,3
-12,4
-4,7
1,0
-17,2
-1,4
-3,9
-0,9
-0,7
0,7
-0,3
3,0
1,5
2,0
1,4
-0,7
-1,7
-0,8
0,4
-1,8
-0,9
-2,2
-1,7
-1,4
-1,1
-1,3
-2,1
-1,8
-3,9
-3,6
-2,8
-3,9
-4,3
-0,8
-7,3
-1,4
0,5
-3,8
1,6
-5,7
5,1
-5,5
-7,4
-4,4
-5,2
Izvoz
95,4
134,4
169,5
236,8
338,9
24,5
29,1
38,5
42,3
43,6
39,9
45,7
40,3
52,6
56,2
63,0
65,0
69,6
102,1
72,9
94,3
74,6
12,3
13,8
17,5
10,3
16,9
12,7
20,4
10,8
14,5
14,8
12,8
12,7
14,7
17,4
20,5
19,9
19,0
17,3
21,8
13,7
27,5
22,5
18,2
24,3
25,4
17,1
27,1
35,0
27,2
39,9
32,4
24,7
15,8
29,5
33,2
31,6
22,4
25,4
26,9
22,0
Italija
Uvoz
122,5
163,6
185,2
226,8
298,9
26,3
45,4
43,0
48,9
37,2
47,6
48,3
52,1
41,1
61,5
57,4
66,8
52,8
87,3
65,0
93,8
75,0
9,6
10,2
17,4
7,9
20,2
19,5
18,6
14,8
14,9
16,8
15,0
20,3
10,7
13,8
16,6
14,6
21,9
25,0
26,3
15,4
15,7
22,7
18,6
25,5
16,9
16,6
19,3
28,7
28,0
30,6
28,4
18,0
18,6
29,3
31,4
33,1
18,0
26,0
31,0
35,0
Saldo
-27,1
-29,2
-15,7
10,0
40,0
-1,8
-16,3
-4,5
-6,6
6,4
-7,7
-2,6
-11,8
11,5
-5,3
5,6
-1,8
16,8
14,8
7,9
0,5
-0,4
2,7
3,6
0,1
2,4
-3,3
-6,8
1,8
-4,0
-0,4
-2,0
-2,2
-7,6
4,0
3,6
3,9
5,3
-2,9
-7,7
-4,5
-1,7
11,8
-0,2
-0,4
-1,2
8,5
0,5
7,8
6,3
-0,8
9,3
4,0
6,7
-2,8
0,2
1,8
-1,5
4,3
-0,8
-3,8
-13,3
Izvoz
179,8
228,8
312,9
361,2
418,5
52,7
55,1
54,6
66,4
74,2
80,8
81,1
76,8
60,1
98,6
120,0
82,5
96,0
110,8
95,4
116,3
124,3
20,2
26,8
27,2
31,8
23,9
25,1
34,4
19,9
26,8
27,7
25,5
23,6
16,1
18,2
25,8
24,9
35,1
38,6
38,3
38,5
43,2
33,0
25,2
24,3
27,6
29,9
38,5
35,0
37,9
37,9
32,5
24,1
38,8
45,5
42,4
28,4
34,9
47,7
41,7
51,6
67
Grcija
Uvoz
300,2
277,9
296,8
319,9
412,1
59,4
73,6
69,9
75,0
66,3
79,2
72,2
79,1
62,5
90,4
75,4
91,6
95,9
104,3
101,6
110,3
110,8
18,6
21,0
26,7
29,7
25,3
24,2
27,2
19,8
25,2
23,7
25,8
29,6
17,3
18,9
26,3
25,9
29,6
34,9
29,0
20,8
25,6
30,2
30,4
31,0
26,9
30,7
38,3
33,6
35,4
35,3
38,1
26,7
36,8
35,5
37,7
37,1
36,0
36,0
39,0
44,0
Saldo
-120,4
-49,1
16,1
41,3
6,4
-6,7
-18,5
-15,3
-8,6
7,9
1,6
8,9
-2,3
-2,4
8,2
44,6
-9,1
0,1
6,5
-6,2
6,0
13,5
1,6
5,8
0,5
2,1
-1,4
0,9
7,2
0,1
1,6
4,0
-0,3
-6,0
-1,2
-0,7
-0,5
-1,0
5,5
3,7
9,3
17,7
17,6
2,8
-5,2
-6,7
0,7
-0,8
0,2
1,4
2,5
2,6
-5,6
-2,6
2,0
10,0
4,7
-8,7
-0,6
11,9
2,3
7,1
Izvoz
13,7
19,7
21,4
25,5
23,4
3,9
4,7
5,5
5,6
5,3
5,1
5,3
5,7
6,0
6,4
8,3
4,8
4,8
5,3
6,8
6,5
5,7
1,0
1,7
2,6
1,5
1,9
1,7
1,7
1,9
1,7
1,7
1,6
2,4
1,8
2,2
2,0
1,8
2,2
2,4
3,3
2,6
2,4
2,2
1,5
1,1
1,4
1,9
1,5
1,6
1,6
2,1
2,4
2,8
1,6
2,2
1,9
2,4
1,4
1,7
2,6
2,7
Rusija
Uvoz
177,8
265,4
418,6
569,5
632,9
63,1
47,9
74,5
79,9
77,4
99,9
113,0
128,3
137,5
98,6
150,5
182,9
157,3
95,3
170,3
210,0
272,1
25,9
23,4
28,1
33,5
22,4
44,0
28,9
37,4
46,7
53,4
40,3
34,6
47,3
39,6
50,6
33,4
27,1
38,1
48,1
52,9
49,5
40,5
63,2
79,2
48,6
53,5
55,2
46,4
18,4
30,5
64,9
45,4
60,0
58,6
66,5
84,9
91,0
98,0
83,0
87,0
Saldo
-164,1
-245,7
-397,2
-544,0
-609,5
-59,2
-43,2
-69,0
-74,3
-72,1
-94,8
-107,7
-122,6
-131,5
-92,2
-142,2
-178,1
-152,5
-90,0
-163,5
-203,5
-266,3
-24,9
-21,7
-25,5
-32,0
-20,5
-42,3
-27,2
-35,5
-45,0
-51,7
-38,7
-32,2
-45,5
-37,4
-48,6
-31,6
-24,9
-35,7
-44,8
-50,3
-47,1
-38,3
-61,7
-78,1
-47,2
-51,6
-53,7
-44,8
-16,8
-28,4
-62,5
-42,6
-58,4
-56,4
-64,6
-82,5
-89,6
-96,1
-80,7
-84,6
2003
2004
2005
2006
2007
2004
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
K2
K3
K4
K1
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
Tabela 6: PLATEN BILANS NA REPUBLIKA MAKEDONIJA 1, 3
TEKOVNI TRANSAKCII
Stoki, neto
Izvoz, f.o.b.
Uvoz, f.o.b.2
Uslugi, neto
Dohod, neto5
od koj: kamata, neto
Tekovni transferi, neto
Oficijalni
Privatni
2002
2003
2004
2005
-377,61
-184,11
-452,82
-157,91
2006
-56,39
-4,01
I
ll
9,51
lll
K1/2007
(vo milioni dolari)
II
III
KI/2008
2008
53,97
59,46
-248,10
2007
-49,83
I
-110,47
-116,84
-277,15
-277,15
-555,59
-805,58
-851,00
-1.138,97
-1.063,03
-1.284,99
-105,36
-97,31
-73,18
-275,86
-1.626,99
-169,12
-193,43
-193,04
-555,59
1.112,15
1.362,65
1.674,85
2.040,58
2.396,26
208,32
229,56
294,72
732,59
3.349,49
267,51
316,80
333,01
917,31
917,31
-1.917,73
-2.213,65
-2.813,82
-3.103,61
-3.681,24
-313,68
-326,87
-367,90
-1.008,45
-4.976,49
-436,62
-510,23
-526,05
-1.472,90
-1.472,90
-22,11
-6,62
-54,37
-33,64
28,25
-2,54
1,27
-0,13
-1,39
34,98
12,91
-8,02
-5,97
-1,07
-1,07
-44,33
-62,39
-39,19
-113,46
-36,65
14,88
12,78
15,97
43,63
-35,81
17,51
4,17
-5,51
16,17
16,17
-18,82
-30,92
-25,67
-25,93
-24,34
-0,28
-2,26
-0,12
-2,65
-25,29
0,35
-3,22
-8,06
-10,93
-10,93
494,42
735,90
779,71
1.052,21
1.237,00
89,01
92,77
111,30
293,08
1.379,73
88,86
86,81
87,68
263,34
263,34
68
96,83
103,98
70,09
65,45
73,75
4,13
1,93
5,22
11,27
30,47
0,76
6,55
4,22
11,53
11,53
397,59
631,93
709,62
986,76
1.163,25
84,88
90,84
106,09
281,81
1.349,26
88,09
80,26
83,46
251,81
251,81
KAPITALNA I FINANSISKA SMETKA
387,98
218,30
434,05
165,47
48,54
2,81
-13,93
-50,54
-61,66
276,71
55,67
112,48
126,71
294,86
294,86
Kapitalna smetka, neto
Kapitalni transferi, neto
Oficijalni
Drugi
Steknuvawe/raspolagawe so
nefinansiski sredstva
Finansiska smetka, neto
Direktni investicii, neto
Portfolio investicii, neto
Drugi investicii, neto
Trgovski krediti, neto
Zaemi, neto
Valuti i depoziti, neto
od koi: monetarna vlast, neto
komercijalni banki, neto
naselenie, neto
Drugi, neto
Bruto oficijalni rezervi
("-# zna~i zgolemuvawe)4
GRE[KI I PROPUSTI
8,26
-6,69
-4,62
-2,02
-1,11
-1,61
0,12
-0,21
-1,70
1,70
-0,48
-0,44
-0,53
-1,45
-1,45
9,92
-6,60
-4,62
-2,02
-1,11
-1,61
0,12
-0,21
-1,70
-1,61
-0,48
-0,44
-0,52
-1,44
-1,44
9,92
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
-6,60
-4,62
-2,02
-1,11
-1,61
0,12
-0,21
-1,70
-1,61
-0,48
-0,44
-0,52
-1,44
-1,44
-1,66
-0,09
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
3,32
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
379,72
224,99
438,68
167,49
49,66
4,42
-14,06
-50,33
-59,96
275,01
56,15
112,92
127,24
296,31
296,31
105,47
117,46
321,87
94,23
423,96
3,39
8,66
9,57
21,62
320,75
50,40
88,42
45,43
184,25
184,25
0,35
5,45
12,54
237,87
92,87
15,96
-10,09
21,17
27,04
150,72
-1,37
-5,03
-6,17
-12,57
-12,57
134,24
153,04
123,74
250,45
-91,36
-49,76
-28,66
-36,27
-114,68
-53,44
-2,48
46,80
67,35
111,68
111,68
81,87
72,14
90,42
131,50
5,18
-3,90
8,95
-50,02
-44,97
-39,64
-7,29
1,55
3,15
-2,59
-2,59
-6,95
60,97
8,72
123,13
-20,42
-54,99
-20,68
21,09
-54,58
-137,70
0,06
12,93
-12,66
0,33
0,33
35,60
8,82
-3,71
-24,21
-103,75
7,63
-18,79
-10,85
-22,01
12,47
-6,09
28,78
71,27
93,96
93,96
59,70
17,77
26,44
0,77
-3,26
0,00
-0,02
-0,02
-0,03
-0,22
10,55
-0,05
4,99
15,49
15,49
112,17
-48,88
-105,07
26,61
-15,58
4,80
-10,78
1,09
-4,88
98,23
-13,81
28,53
58,88
73,60
73,60
-136,27
39,74
75,06
-52,10
-84,90
2,83
-8,00
-11,93
-17,10
-85,55
-2,82
0,30
7,40
4,87
4,87
23,72
11,11
28,32
20,04
27,63
1,50
1,85
3,52
6,87
111,42
10,85
3,54
5,59
19,98
19,98
139,66
-50,96
-19,47
-415,07
-375,82
34,83
16,04
-44,80
6,06
-143,01
9,59
-17,27
20,62
12,95
12,95
-10,37
-34,19
18,77
-7,55
7,84
1,20
4,43
-3,43
2,20
-28,61
-5,83
-2,01
-9,87
-17,71
-17,71
1/ Prethodni podatoci.
2/ Uvozot e prikaàn na f.o.b. paritet soglasno V izdanie na prira~nikot za platen bilans od MMF. Presmetkata na c.i.f. - f.o.b. faktorot kako procent od uvozot c.i.f. po godini iznesuva: 1993-20%, 1994-20%. 1995-20%,1996-14%,1997-10%,1998-5,02%,1999-4,86%,
2000-3,9%, 2001-4,2%, 2002-3,8%, 2003-4,06%, 2004, 2005 i 2006-4,14%.
Za 2006 godina napraveno e i vremensko prilagoduvawe za uvozot na elektri~na energija.
3/ Bez monetarno zlato i kursni razliki ; Dobienite sredstva od sukcesijata na porane{nata SFRJ vo juni 2001 godna vo iznos od 23,9 milioni USD dolari, vo maj 2003 godina vo iznos od 17,8 milioni USD dolari i vo 2005 godina vo iznos od 14,9 milioni USD dolari, ne se platno
bilansna transakcija zaradi {to istite se vklu~eni samo vo sostojbite na deviznite rezervi, a ne i vo promenite.
Tabela 7: FUNKCIONALNA KLASIFIKACIJA NA RASHODITE NA CENTRALNIOT BUXET
Buxet 2005
Buxet 2006
Buxet 2005
vo milioni denari
VKUPNO
Op{ti javni uslugi
Raboti vo vrska so odbranata i uslugi
Javen red i bezbednost
Ekonomski raboti
Za{tita na okolinata
Komunalen razvoj
Zdravstvo
Rekreativni i kulturni aktivnosti i uslugi
Obrazovanie
Socijalna za{tita i socijalna sigurnost
66.327
5.885
5.885
8.398
15.877
368
858
613
1.471
9.869
17.103
91.868
13.609
6.130
9.902
23.846
615
3.555
1.165
1.968
13.363
17.716
Buxet 2006
Buxet 2005
struktura
100,0
8,9
8,9
12,7
23,9
0,6
1,3
0,9
2,2
14,9
25,8
Buxet 2006
% od BDP
100,0
14,8
6,7
10,8
26,0
0,7
3,9
1,3
2,1
14,5
19,3
23,9
2,1
2,1
3,0
5,7
0,1
0,3
0,2
0,5
3,6
6,2
31,3
4,6
2,1
3,4
8,1
0,2
1,2
0,4
0,7
4,6
6,0
Zabele{ka: Funkcionalnata klasifikacija na rashodite na Centralniot buxet e podgotvena spored me|unarodnite standardi
Grafik 5: FUNKCIONALNA KLASIFIKACIJA NA RASHODITE 2008 GODINA
(vo milioni denari)
Socijalna za{tita i
socijalna sigurnost
17.592
Op{ti javni uslugi
17.257
Raboti vo vrska so
odbranata i uslugi
8.099
Obrazovanie
20.523
Javen red i
bezbednost
12.204
Rekreativni i kulturni
aktivnosti i uslugi
2.564
Zdravstvo
2.020
Komunalen razvoj
3.316
Ekonomski raboti
18.771
Za{tita na
okolinata
427
69
Tabela 8: BUXET NA REPUBLIKA MAKEDONIJA (Centralen buxet i buxeti na fondovi)
K1 2006
K2 2006
K3 2006
K4 2006
I
II
III
23.069
26.306
26.222
28.504
104.101
108.634
114.400
19.848
22.782
23.080
24.888
90.598
92.824
96.738
116.118
8.721
7.650
10.074
98.270
7.807
6.734
79
50
35
35
199
211
8.937
211
211
11
30
12.658
15.097
15.460
16.360
59.575
18
61.511
65.202
66.734
5.580
3.986
6.189
Personalen danok na dohod
1.933
2.098
2.025
2.358
Danok na dobivka
1.725
914
950
1.119
8.414
7.471
8.046
8.320
624
589
631
4.708
3.704
5.318
5.721
252
397
1.386
DDV
5.228
7.342
7.155
Akcizi
2.542
2.839
3.374
7.534
27.259
30.390
30.996
31.841
2.940
1.756
2.410
3.419
12.174
12.627
12.955
13.200
1.091
786
Uvozni dava~ki
993
1.494
903
1.982
3.243
7.712
5.519
5.887
5.652
417
378
Drugi danoci
237
707
410
390
176
1.213
1.800
2.000
2.000
256
80
152
7.111
7.635
7.586
8.493
30.825
31.102
31.325
31.325
2.216
2.718
2.730
4.619
4.969
4.893
5.467
19.948
20.671
20.878
20.878
1.443
1.769
1.759
322
336
337
375
1.370
1.390
1.390
1.390
89
128
126
2.170
2.330
2.356
2.651
9.507
9.041
9.057
9.057
684
821
845
2.306
2.721
2.627
2.826
10.480
13.755
15.282
15.445
775
798
948
1.234
1.117
1.496
1.656
5.503
6.471
7.055
7.198
446
470
585
Profit od javni finansiski institucii
103
406
56
258
823
2.370
3.673
3.693
23
44
5
Administrativni taksi
395
426
308
364
1.493
1.500
1.500
1.500
129
137
153
Participacija za zdravstveni uslugi
80
76
65
22
243
452
472
472
25
18
27
Drugi administrativni taksi
65
70
59
26
220
300
300
300
24
20
28
Drugi nedano~ni prihodi
109
176
209
125
619
677
672
672
29
25
24
Nadomestoci za Fondot za pati{ta
126
VKUPNI PRIHODI
Dano~ni prihodi i pridonesi
Dano~ni prihodi (Smetka za sopstveni prihodi)
Danoci
Pridonesi
Fond za PIOM
Agencija za vrabotuvawe
Fond za zdravstvo
Nedano~ni prihodi
Nedano~ni prihodi (Smetka za sopstveni prihodi)
Vkupno 2006 Buxet 2007 Reb. Bux. 2007 Vtor R. B. 2007
321
452
434
374
1.581
1.680
1.610
1.610
99
84
Kapitalni prihodi
143
390
143
272
948
550
564
564
75
43
49
Stranski donacii
727
299
166
231
1.423
1.505
1.796
1.819
44
75
140
45
74
153
288
560
0
20
20
20
0
0
VKUPNI RASHODI
23.538
26.265
25.085
30.871
105.759
112.027
117.896
119.615
6.855
7.907
9.382
Tekovni tro{oci
Prihod od otplata na zaemi
22.475
24.145
22.335
27.569
96.524
100.098
103.024
105.307
6.522
7.645
8.871
Plati i nadomestoci
5.750
5.878
5.707
6.086
23.421
24.852
25.175
24.335
1.981
1.995
2.049
Stoki i uslugi
2.856
3.264
2.655
4.128
12.903
14.833
16.714
17.166
841
904
994
13.080
14.265
13.167
16.163
56.675
57.279
58.382
61.053
3.471
4.574
5.670
Transferi
Transferi (smetka za sopstveni prihodi)
Socijalni transferi
167
209
165
240
781
633
912
934
76
54
61
11.566
12.726
12.072
12.466
48.830
50.987
50.433
50.468
3.265
4.228
4.843
6.396
6.640
6.751
6.947
26.734
28.865
28.532
28.532
2.232
2.283
2.365
Agencija za vrabotuvawe
659
521
487
450
2.117
2.058
1.756
1.748
142
138
137
Socijalna pomo{
948
945
1.114
1.090
4.097
4.131
4.136
4.152
84
581
361
Strukturni reformi
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Reformi na javnata administracija
0
0
0
0
0
4
4
4
0
0
0
3.561
4.621
3.718
3.979
15.879
15.929
16.005
16.032
807
1.226
1.980
1.326
1.308
911
3.451
6.996
5.601
6.971
9.585
130
282
759
21
22
20
7
70
58
66
66
0
10
7
790
736
418
1.193
3.137
2.965
2.753
2.753
229
172
158
Kamati po doma{en dolg
140
444
79
419
1.082
1.337
982
982
20
25
49
Kamati po nadvore{en dolg
650
292
339
774
2.055
1.628
1.771
1.771
209
147
109
Fond za PIOM
Zdravstvena za{tita
Drugi transferi
Tro{oci za begalci
Kamatni pla}awa
Garancii
Kapitalni tro{oci
0
0
387
0
387
169
0
0
0
0
0
1.063
2.120
2.751
3.301
9.235
11.929
14.872
14.308
333
262
511
Buxetsko saldo
-469
2
1.083
-2.365
-1.749
-3.393
-3.496
-3.497
1.866
-257
692
Finansirawe
469
-2
-1.083
2.355
1.739
3.393
3.496
3.497
-1.866
257
-692
405
Priliv
Prihodi od privatizacija
Stranski zaemi
Depoziti
Dràvni zapisi
Proda`ba na akcii
Odliv
Otplata na glavnica
Nadvore{en dolg
Doma{en dolg
9.759
3.097
-166
5.390
18.080
14.791
22.239
23.540
918
1.716
13.928
3.846
0
0
17.774
750
3.241
3.241
53
0
609
159
496
484
534
1.673
3.477
3.571
3.571
31
135
107
-4.835
-4.101
-695
3.741
-5.890
7.014
13.877
15.178
963
1.479
-457
484
422
43
1.070
2.019
3.500
1.500
1.500
-129
102
145
24
2.433
2
0
2.459
50
50
50
0
0
1
9.290
3.099
917
3.025
16.331
11.398
18.743
20.043
2.784
1.459
1.097
9.290
3.099
917
3.025
16.331
11.398
18.743
20.043
2.784
1.459
1.097
9.159
381
917
487
10.944
6.461
12.842
12.842
2.784
1.459
1.097
131
2.718
0
2.538
5.387
4.937
5.901
7.201
0
0
0
70
K1 2007
IV
V
VI
K2
VII
VIII
IX
26.445
9.574
9.075
9.233 27.882 10.825 12.164
23.478
8.447
7.889
8.312 24.648
59
13
16
15.755
5.754
5.280
1.844
665
655
686
2.035
407
405
425
K3
X
XI
XII
K4
Vkup. 2007 Bux. 2008
I
II
III
K1 2008
IV
Vkup. 2008
9.610
32.599 11.972 10.379 10.332 32.683 119.609 128.739 10.011 9.562 13.580 33.153 10.997
44.150
9.382
8.624
8.580
26.586 10.776
37.621
45
19
21
6
46
53
5.480 16.514
6.496
5.916
5.870
18.282
7.989
2.006
759
699
762
2.220
748
966 1.109
2.823
8.893
8.331
654
710
711
2.075
699
2.774
1.237
424
403
451
1.278
430
449
1.348
5.898
5.254
431
564
1.828
2.823
780
3.603
12.119
16
9.096 8.635 28.507 103.219 107.287 8.816 8.440 10.748 28.004 9.617
21
23
97
5.887 5.088 18.964
469
247
401
37
68
69.515 73.669 6.309 5.152
30
135
11
146
7.585 19.046 6.403
25.449
7.106
3.116
2.510
2.524
8.150
3.381
2.866
2.721
8.968
4.391
2.549 1.798
8.738
32.962 36.305 3.529 2.231
3.097
8.857 3.262
2.780
1.002
1.049
1.183
3.234
1.335
1.297
1.156
3.788
1.188
1.235 1.040
3.463
13.265 14.185 1.121
965
1.205
3.291
955
4.246
1.502
399
498
483
1.380
417
451
535
1.403
952
490
472
1.914
6.199
7.420
324
463
533
1.320
521
1.841
488
165
163
179
507
180
200
245
625
280
198
200
678
2.298
2.174
250
219
211
680
186
866
7.664
2.680
2.593
2.816
8.089
2.867
2.687
2.704
8.258
2.734
3.188 3.524
9.446
33.457 33.217 2.470 3.220
3.133
8.823 3.203
12.026
4.971
1.726
1.667
1.826
5.219
1.842
1.793
1.809
5.444
1.819
2.130 2.353
6.302
21.936 22.526 1.674 2.173
2.109
5.956 2.105
8.061
343
120
118
126
364
127
122
123
372
126
155
163
444
1.523
1.457
89
185
142
416
147
563
2.350
834
808
864
2.506
898
772
772
2.442
789
903 1.008
2.700
9.998
9.234
707
862
882
2.451
951
3.402
2.521
996
1.056
792
2.844
1.131
3.443
943
5.517
1.042
1.069
969
3.080
13.962 18.763
948
989
2.628
4.565 1.176
5.741
1.501
612
434
409
1.455
576
231
479
1.286
619
560
491
1.670
5.912
9.934
479
532
871
1.882
607
2.489
72
57
292
19
368
121
2.889
22
3.032
19
20
21
60
3.532
3.420
22
16
1.319
1.357
73
1.430
419
122
128
134
384
134
118
154
406
161
162
151
474
1.683
1.700
155
165
152
472
139
611
70
26
20
32
78
0
31
50
81
55
53
30
138
367
401
30
46
45
121
0
121
72
21
25
22
68
21
22
24
67
34
38
45
117
324
300
38
40
43
121
52
173
78
23
15
34
72
124
8
88
220
31
100
26
157
527
1.205
75
47
19
141
130
271
309
135
142
142
419
155
144
126
425
123
136
205
464
1.617
1.803
149
143
179
471
175
646
167
51
58
42
151
197
50
54
301
82
68
628
778
1.397
695
155
67
118
340
122
462
259
56
63
81
200
100
47
33
180
72
99
96
267
906
1.994
40
65
86
191
56
247
20
24
9
6
39
15
0
0
15
0
47
4
51
125
0
52
1
0
53
26
79
24.144
8.081
8.561
9.326 25.968
9.424
7.873
9.079
26.376 10.373 11.580 18.995 40.948 117.436 134.281 8.384 10.377 10.146 28.907 10.355
39.262
23.038
7.689
8.018
8.589 24.296
8.174
7.505
8.316
23.995
9.530
9.918 12.918 32.366 103.695 112.846 8.023 9.183
8.984 26.190 9.772
35.962
6.025
2.018
2.044
2.050
6.112
2.049
1.846
2.045
5.940
1.820
1.847 1.863
5.530
23.607 23.204 1.723 1.727
1.771
5.221 1.668
2.739
965
966
1.143
3.074
1.203
833
1.102
3.138
1.328
1.444 3.090
5.862
14.813 18.696
1.222
3.172 1.571
4.743
13.715
4.359
4.876
5.000 14.235
4.772
4.713
5.060
14.545
6.039
6.480 7.387 19.906
5.829 17.380 6.322
23.702
60
191
63
41
164
39
27
40
106
63
204
524
3.697
4.269
4.483 12.449
4.193
4.258
4.318
12.769
4.239
4.521 3.677 12.437
49.991 52.935 4.356 4.821
4.577 13.754 4.777
18.531
6.880
2.315
2.318
2.335
6.968
2.342
2.330
2.394
7.066
2.380
2.423 2.468
28.185 30.798 2.388 2.674
2.746
10.540
417
153
140
144
437
140
139
132
411
127
132
130
389
1.654
1.733
123
123
122
368
145
513
1.026
334
325
217
876
360
368
390
1.118
353
331
343
1.027
4.047
4.140
310
323
371
1.004
363
1.367
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4.013
895
1.486
1.787
4.168
1.351
1.421
1.402
4.174
1.379
1.635
736
3.750
16.105 16.264 1.535 1.701
1.338
4.574 1.537
6.111
1.171
596
557
450
1.603
536
423
699
1.658
1.728
1.903 3.636
7.267
11.699 14.671 1.052 1.131
1.106
3.289 1.335
4.624
17
3
9
7
19
4
5
3
12
9
8
9
26
74
70
0
9
8
17
6
23
559
347
132
396
875
150
113
109
372
343
147
578
1.068
2.874
2.309
96
159
162
417
211
628
94
231
41
183
455
70
15
41
126
236
54
88
378
1.053
951
18
87
35
140
160
300
465
116
91
213
420
80
98
68
246
107
93
490
690
1.821
1.358
78
72
127
277
51
328
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1.662 6.077
8.582
361 1.194
1.162
2.717
583
3.300
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
392
543
737
1.672
1.250
368
763
2.381
843
1.914
1.401
65
176
62.401 68.637 5.454 6.097
7.271
2.301
1.493
514
-93
4.291
531
6.223
-2.301
-1.493
-514
93 -1.914 -1.401 -4.291
-531
-6.223 -1.599
1.201 8.663
3.039
2.677
-460
6.727
8.944
-368
-5.230
889
1.398 10.255 12.542
662
0
0
0
0
0
0
0
0
0
273
193
104
78
375
547
125
132
804
1.985
2.026
-564
7.041
147
118
458
0
-400
58
-389
-196
-647
1
0
0
8
8
0
46
5.340
4.170
54
6.634 10.858
290
5.340
4.170
54
6.634 10.858
5.340
1.177
54
5.790
7.021
0
2.993
0
844
3.837
-1.111 -3.751
1.599 -1.201 -8.663 -8.265
961
13.741 21.435
46
136
138
320
7.808 2.732
2.173
-5.542 1.627
-815
3.434
4.246
642
4.888
-2.173
5.542 -1.627
815
-3.434 -4.246
-642
-4.888
19.295 12.525 -1.504
878
-3.103 -3.729 1.069
-2.660
0
0
662
150
44
617
0
661
0
661
144
259 1.788
2.191
3.643
4.945
75
138
142
355
7
362
-4.848
985
355 8.474
9.814
15.454
3.380 -2.550
476
-3.069 -5.143 1.366
-3.777
-1.232
-240
784
-14
530
-526
4.000
927
-353
-195
379
-304
0
46
0
0
7
7
62
50
0
0
19
19
0
19
540
163
993
2.488
197 1.592
4.277
21.468
6.983
123
63
331
517 1.711
2.228
290
540
163
993
2.488
197 1.592
2.228
159
540
163
862
797
131
0
0
131
1.691
8.503 -1.269 -3.726
0
8.265
637
6.889
12.336
1.106
48
750 1.200
75
4.277
21.468
6.983
123
63
331
517 1.711
83
977
14.200
1.749
123
63
200
386
151
537
100 1.509
3.300
7.268
5.234
0
0
131
131 1.560
1.691
97
71
TABELA 9. FOND ZA PENZISKO I INVALIDSKO OSIGURUVAWE
Vid na prihodite / rashodite
2001
2002
2003
Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno
PRIHODI
Pridones od plati
Pridones od dohodot
Prihodi od Buxetot na Republikata
Prihodi od privaten sektor
Prihodi od individualni zemjodelci
Prihodi od akcizi
Pridones od Agencijata za vrabotuvawe za nevraboteni lica
Drugi prihodi
Prihodi od dividendi i od proda`ba na hartii od vrednost
Preneseni prihodi od prethodna godina
RASHODI
Penzii
Redovni penzii
Voeni penzii
Zemjodelski penzii
Retroaktivna isplata na 8%
Predvremeno penzionirawe spored Zakonot od 2000 godina
Razlika za Ministerstvo za vnatre{ni raboti
Tranzicioni tro{oci
Nadomestok za telesno o{tetuvawe
Nadomestoci od invalidsko osiguruvawe
Vrabotuvawe i internatsko smestuvawe na deca invalidi
Pridones za zdravstvena za{tita
Nadomestok na stru~nata slu`ba
Drugi rashodi
Kapitalni sredstva
RAZLIKA
Deficit / Suficit
2004
2005
(vo milioni denari)
2006
2007
jan.-apr.
2007
2008
Izvr{eno jan.-apr.
24.289
25.811
28.191
28.983
28.878
31.467
10.750
34.028
12.685
15.671
15.784
16.882
17.204
17.484
19.369
6.495
21.340
7.922
331
283
307
383
388
303
96
299
79
5.744
6.961
7.741
8.486
8.291
9.385
3.518
10.390
3.939
377
409
394
412
390
244
78
269
56
41
61
71
41
39
33
9
28
4
716
688
677
661
659
661
199
682
206
1.126
1.404
1.536
1.719
1.550
1.230
311
861
270
73
29
65
57
59
219
44
152
131
209
192
42
21
18
23
0
7
78
0
0
476
0
0
0
0
0
0
24.697
25.889
27.740
29.132
29.015
31.204
10.671
32.773
12.174
21.278
22.255
24.008
25.121
24.969
25.410
8.644
26.308
9.768
19.041
19.982
21.667
22.824
23.335
24.272
8.266
25.304
9.521
514
518
499
509
479
455
150
442
114
297
262
234
217
178
154
45
130
30
1.167
1.136
1.131
1.027
455
0
0
0
0
112
103
121
88
90
70
20
60
18
148
254
262
247
240
178
60
60
0
91
115
46
143
43
166
57
169
42
1.325
554
1.877
772
72
83
80
82
82
82
27
83
22
91
76
98
97
110
138
56
162
44
7
9
6
6
6
4
0
1
2
2.805
2.934
3.184
3.349
3.416
3.582
1.225
3.720
1.381
153
165
172
170
172
208
76
240
83
254
222
192
257
190
258
87
340
100
37
145
0
50
70
196
2
42
2
-408
-78
451
-149
-137
263
79
1.255
511
Izvor: Interni podatoci na Ministerstvoto za finansii
72
TABELA 10. FOND ZA ZDRAVSTVENO OSIGURUVAWE
2001
2002
2003
PRIHODI
Pridonesi
Pridonesi od Penziskiot Fond
Pridonesi od Agencijata za vrabotuvawe
Pridonesi od Ministerstvoto za trud
Drugi prihodi
Sredstva od Buxetot na RM za zadolìtelno
zdravstveno osiguruvawe
Prihodi od kofinansirawe
Prenesen vi{ok od prethodnata godina
RASHODI
Ambulantni tro{oci
Bolni~ko lekuvawe
Tro{oci po programi
Lekovi
Zabna za{tita
Ortopedski tro{oci
Lekuvawe vo stranstvo
Drug vid lekuvawe (nadomestoci)
Administracija
Oprema i odrùvawe
Drugi tro{oci
Krediti i kamati
RAZLIKA
Deficit/suficit
2004
2005
(vo milioni denari)
2006
2007
jan.-apr.
2007
2008
Izvr{eno jan.-apr
12.295
13.656
14.698
14.886
15.083
15.669
5.313
17.271
6.031
7.528
7.823
8.418
8.762
8.982
9.447
3.184
9.998
3.402
2.616
3.075
3.184
3.349
3.417
3.584
1.225
3.718
1.381
1.554
1.763
1.849
1.998
2.062
2.145
772
2.144
657
48
54
64
41
64
67
24
66
20
70
734
1.064
676
79
97
12
67
74
166
111
29
60
479
43
0
911
376
286
96
367
121
313
96
91
1
0
0
0
0
0
12.205
13.611
14.678
14.722
15.206
16.280
5.016
16.489
6.232
2.505
4.430
5.132
5.959
7.129
14.282
4.405
14.681
5.450
5.919
4.929
5.038
5.098
6.311
0
0
0
0
306
123
21
0
0
0
0
0
0
1.555
1.305
1.868
2.006
0
0
0
0
0
522
521
630
0
0
0
0
0
0
111
134
150
280
171
219
80
201
53
90
144
221
117
151
185
21
79
56
769
832
968
941
1.062
1.135
402
1.144
552
268
360
309
254
276
396
101
305
112
44
656
219
23
106
63
7
79
9
48
23
32
27
0
0
0
0
0
71
154
90
17
0
0
0
0
0
90
45
21
164
-123
-611
297
782
-201
73
TABELA 11. AGENCIJA ZA VRABOTUVAWE
2001
2002
2003
4.827
PRIHODI
1.136
Prihodi od pridonesi
1.113
Pridones od plati
23
Pridones od rabotni lu|e koi samostojno vr{at dejnost
Pridones {to go uplatuvaat rabotnicite
0
na privremena rabota vo stranstvo
0
Pridones od prethodnata godina
3.677
Dotacii od Buxetot na Republikata
Za pokrivawe na deficitot na
3.170
Agencijata za vrabotuvawe
Za isplata na pari~en nadomest na vrabotenite od pretprijatijata koi
481
vo svoeto rabotewe iskaùvaat zaguba (zagubari)
26
Reforma na javnata administracija
26
Po drugi osnovi
13
Drugi prihodi
4.749
RASHODI
4.571
Rashodi za funkcijata
Sredstva za obezbeduvawe pari~en nadomestok
1.879
na nevraboteni lica
1.555
Pridonesi za zdravstveno osiguruvawe
1.138
Pridonesi za penzisko i invalidsko osiguruvawe
Sredstva za vrabotuvawe na invalidni lica
Isplata spored Zakon za pottiknuvawe na vrabotenosta
Nadomestok za prekvalifikacija
178
Rashodi za stru~nata slu`ba
116
Osnovni plati i naemnini
18
Nadomestoci
43
Stoki i ostanati uslugi
0
Kamatni pla}awa
2
Kapitalni tro{oci
RAZLIKA
78
Deficit / Suficit
(vo milioni denari)
2004
2005
2006
2007
jan.-apr.
2007
2008
Izvr{eno jan.-apr.
5.918
1.180
1.178
2
6.241
1.224
1.223
0
7.456
1.270
1.155
24
6.940
1.313
1.192
23
5.685
1.371
1.259
20
1.732
463
373
7
5.049
1.523
1.403
23
1.579
563
454
5
0
0
4.726
1
0
5.002
4
88
6.163
5
93
5.616
3
89
4.303
0
83
1.265
0
97
3.514
0
104
1.009
3.742
3.958
4.522
4.612
3.864
1.173
3.246
951
944
19
21
12
5.868
5.658
980
3
61
16
6.214
6.005
988
61
592
23
7.325
7.102
418
22
564
11
6.938
6.710
285
11
143
11
5.937
5.703
80
4
8
4
1.793
1.720
225
12
31
12
5.065
4.840
48
3
7
7
1.569
1.486
2.273
1.763
1.453
128
41
210
124
22
42
0
22
2.377
1.849
1.557
121
61
40
209
134
20
51
0
4
2.697
1.998
1.729
58
592
29
223
132
20
68
0
3
2.425
2.063
1.552
114
526
30
228
133
22
69
0
4
1.992
2.144
1.236
220
66
45
234
136
20
73
0
5
570
770
313
53
0
14
73
44
5
24
0
0
1.607
2.144
871
114
52
52
225
135
18
71
0
1
513
658
270
21
0
24
83
49
4
30
0
0
50
27
132
2
-252
-61
-16
10
74
TABELA 12. FOND ZA MAGISTRALNI I REGIONALNI PATI[TA
2001
2002
2003
PRIHODI
Prihodi od Buxet
Nadomestok za upotreba na pati{ta {to gi koristat
stranskite motorni vozila
Godi{en nadomestok za patni motorni vozila
{to podleàt na registracija
Nadomestok za upotreba na avtopat
Stranski kredit
Drugi prihodi
Grant
RASHODI
Investicii
Rashodi za studii, proektirawe, nadzor,
provizii i materijalni tro{oci
Odrùvawe na pati{tata
Otplata na krediti
Sredstva za lokalni pati{ta
Ostanati tro{oci
Obvrski sprema Agencijata za sanacija na banki
RAZLIKA
Deficit / suficit
2004
2005
(vo milioni denari)
2006
2007
jan.-apr.
2007
2008
Izvr{eno jan.-apr.
4.012
3.434
3.668
3.299
3.031
2.975
765
3.288
1.024
1.655
1.305
1.603
1.610
1.320
1.350
300
1.649
350
73
87
82
77
90
102
31
100
15
704
761
797
853
842
790
240
831
230
375
381
728
741
743
687
173
686
401
1.098
862
418
9
0
0
0
0
0
21
2
39
9
36
46
21
22
28
87
36
1
0
0
0
0
0
0
4.013
3.420
3.661
3.889
3.389
3.525
726
4.236
960
1.756
1.250
1.107
1.753
1.405
1.630
341
2.206
530
286
289
205
156
164
148
86
291
72
926
900
1.063
1.081
1.013
1.032
216
987
358
299
304
424
242
254
274
83
243
0
596
528
666
611
508
431
0
499
0
0
0
46
45
45
10
0
10
0
150
149
150
0
0
0
0
0
0
-1
14
7
-590
-358
-550
39
-948
64
75
TABELA 13: BRUTO NADVORE[EN DOLG - sostojba
(vo milioni EUR)
76
1. DR@AVEN SEKTOR
1.1 Kratkoro~en
1.1.1. Instrumenti na pazarot na pari
1.1.2. Zaemi
1.1.3. Komercijalni krediti
1.1.4. Ostanati obvrski
Dostasani neplateni obvrski
Ostanato
1.2 Dolgoro~en
1.2.1. Obvrznici
1.2.2.Zaemi
2. MONETARNA VLAST (NBRM)
2.1 Kratkoro~en
2.1.2. Zaemi
2.1.3. Valuti i depoziti
Ostanato
2.2 Dolgoro~en
2.2.1. Obvrznici
2.2.2.Zaemi
3. BANKARSKI SEKTOR
3.1 Kratkoro~en
3.1.2. Zaemi
Ostanato
3.2 Dolgoro~en
3.2.1. Obvrznici
3.2.2.Zaemi
4. OSTANATI SEKTORI
4.1 Kratkoro~en
4.1.2. Zaemi
prethodni podatoci
31.12.2004
31.12.2005
31.03.2006
30.06.2006
30.09.2006
31.12.2006
31.03.2007
30.06.2007
30.09.2007
31.12.2007
31.03.2008
1.016,46
0,01
0,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1.016,45
23,25
993,20
0,00
0,00
45,97
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
45,97
0,00
45,97
0,00
0,00
123,24
67,32
0,00
7,04
51,71
8,57
8,57
0,00
55,93
0,00
55,79
0,14
0,00
600,40
370,02
0,00
4,78
0,00
322,58
1.282,82
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1.282,82
187,47
1.095,36
0,00
0,00
52,66
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
52,66
0,00
52,66
0,00
0,00
192,02
81,41
0,00
1,30
69,46
10,66
10,66
0,00
110,60
0,00
106,40
4,20
0,00
721,01
475,84
0,00
53,03
0,00
362,86
1.078,76
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1.078,76
190,99
887,76
0,00
0,00
51,81
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
51,81
0,00
51,81
0,00
0,00
181,68
72,25
0,00
0,00
61,74
10,52
10,52
0,00
109,42
0,00
103,29
6,14
0,00
664,92
409,86
0,00
15,56
0,00
341,53
1.079,64
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1.079,64
191,87
887,77
0,00
0,00
47,82
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
47,82
0,00
47,82
0,00
0,00
191,44
77,76
0,00
0,00
67,18
10,58
10,58
0,00
113,68
0,00
107,48
6,20
0,00
727,28
425,28
0,00
30,32
0,00
343,08
1.076,08
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1.076,08
191,67
884,41
0,00
0,00
47,26
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
47,26
0,00
47,26
0,00
0,00
205,47
83,57
0,00
0,00
72,85
10,72
10,72
0,00
121,90
0,00
115,91
5,99
0,00
701,21
390,24
0,00
17,16
0,00
314,62
1.066,92
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1.066,92
191,74
875,19
0,00
0,00
42,39
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
42,39
0,00
42,39
0,00
0,00
269,88
115,44
0,00
0,00
104,70
10,74
10,74
0,00
154,44
0,00
146,31
8,13
0,00
786,69
435,42
0,00
11,65
0,00
349,59
1.003,13
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1.003,13
191,04
812,09
0,00
0,00
38,09
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
38,09
0,00
38,09
0,00
0,00
266,70
111,15
0,00
24,22
77,56
9,37
9,37
0,00
155,55
0,00
147,36
8,20
0,00
823,94
448,80
0,00
26,15
0,00
359,78
894,08
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
894,08
187,07
707,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
312,94
144,87
0,00
30,76
104,54
9,56
9,56
0,00
168,07
0,00
159,90
8,17
0,00
846,00
473,29
0,00
19,93
0,00
364,52
887,29
7,64
0,00
7,63
0,00
0,01
0,01
0,00
879,65
185,00
694,65
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
340,70
165,51
0,00
41,67
114,30
9,55
9,55
0,00
175,19
0,00
166,73
8,47
0,00
868,99
501,86
0,00
34,60
0,00
371,00
910,45
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
910,45
183,03
727,41
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
387,92
175,93
0,00
16,50
152,26
7,17
7,17
0,00
211,99
0,00
202,07
9,92
0,00
973,37
619,50
0,00
31,70
0,00
442,89
901,21
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
901,21
183,00
718,21
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
336,21
132,46
0,00
10,72
112,52
9,22
9,22
0,00
203,75
0,00
188,93
14,82
0,00
995,99
617,95
0,00
37,37
0,00
442,35
Ostanato
4.2 Dolgoro~en
4.2.1. Obvrznici
4.2.2. Zaemi
5. DIREKTNI INVESTICII:
Zaemi me|u povrzani subjekti
5.1. Obvrski kon direktno investirani
subjekti
5.2. Obvrski kon direktnite investitori
BRUTO NADVORE[EN DOLG
Memorandum stavki
Javen dolg
Privaten dolg
42,66
42,66
0,00
230,39
0,00
207,63
0,00
22,76
0,00
59,95
58,40
1,54
245,18
0,00
234,14
0,00
11,04
0,00
52,76
52,76
0,00
255,06
0,00
242,23
0,00
12,83
0,00
51,89
51,89
0,00
302,00
0,00
283,70
0,00
18,30
0,00
58,46
58,46
0,00
310,97
0,00
290,16
0,00
20,81
0,00
74,17
74,17
0,00
351,27
0,00
331,68
0,00
19,59
0,00
62,87
62,87
0,00
375,14
0,00
357,18
0,00
17,96
0,00
88,84
88,84
0,00
372,71
0,00
358,06
0,00
14,65
0,00
96,26
96,26
0,00
367,13
0,00
354,13
0,00
13,00
0,00
144,92
144,92
0,00
353,87
0,00
341,67
0,00
12,20
0,00
138,24
138,24
0,00
378,04
0,00
363,90
0,00
13,78
0,36
284,52
3,70
269,57
5,68
327,43
5,68
334,18
5,68
332,61
5,68
329,30
13,16
337,70
13,16
386,11
13,16
394,89
13,16
439,80
13,16
496,55
13,16
280,82
2.070,61
263,89
2.518,09
321,75
2.304,60
328,50
2.380,36
326,93
2.362,63
316,14
2.495,18
324,54
2.469,56
372,95
2.439,14
381,73
2.491,88
426,63
2.711,54
483,39
2.729,96
1.201,88
868,73
1.477,78
1.040,31
1.267,80
1.036,80
1.261,58
1.118,78
1.261,49
1.101,14
1.262,13
1.233,06
1.189,22
1.280,34
1.049,86
1.389,27
1.037,16
1.454,72
1.061,09
1.650,45
1.046,16
1.683,81
77
TABELI 14. MAKEDONSKA BERZA
BERZANSKI POKAZATELI
mart 2007
april 2007
% promena
PROMET (denari)
KLASI^NO TRGUVAWE
1.012.282.116
765.579.458
-24,37
AKCII
952.557.634
690.514.305
-27,51
OBVRZNICI
59.724.482
75.065.153
25,69
PROSEÊN DNEVE PROMET (denari)
50.614.106
38.278.973
-24,37
PROSEÊN DNEVEN BROJ NA TRANSAKCII
BLOK TRANSAKCII
JAVNI BERZANSKI AUKCII
VKUPNO
252
216
-14,05
10.420.000
299.508.821
2.774,36
16.891.139
57.910.580
242,85
1.039.593.255
1.122.998.859
8,02
5.019
4.312
-14,09
2
6
200,00
BROJ NA TRANSAKCII
KLASI^NO TRGUVAWE
BLOK TRANSAKCII
JAVNI BERZANSKI AUKCII
10
6
-40,00
5.031
4.324
-14,05
PAZARNA KAPITALIZACIJA NA AKCII
258.640.245.459
227.144.075.361
-12,18
BERZANSKA KOTACIJA-AKCII
99.350.558.536
86.090.804.360
-13,35
PAZAR NA JAVNO POSEDUVANI DRU[TVA
159.289.686.923
141.053.271.001
-11,45
PAZARNA KAPITALIZACIJA NA OBVRZNICI
20.906.908.263
19.401.532.712
-7,20
VKUPNO PAZARNA KAPITALIZACIJA
VKUPNO
PAZARNA KAPITALIZACIJA (denari)
279.547.153.722
246.545.608.073
-11,81
MBI-10
6.707,40
5.815,12
-13,30
MBID
7.421,53
6.395,18
-13,83
OMB
106,81
107,21
0,37
BROJ NA KOTIRANI DRU[TVA
38
38
-
BROJ NA DENOVI NA TRGUVAWE
20
20
-
Dvièwe na Makedonskiot Berzanski Indeks MBI-10
max. 01.04.2008
6.743,74
23.04.2008
24.04.2008
29.04.2008
30.04.2008
23.04.2008
24.04.2008
29.04.2008
30.04.2008
22.04.2008
21.04.2008
18.04.2008
17.04.2008
16.04.2008
15.04.2008
14.04.2008
11.04.2008
10.04.2008
09.04.2008
08.04.2008
07.04.2008
04.04.2008
03.04.2008
02.04.2008
min. 15.04.2008
5.471,42
01.04.2008
7.800
7.500
7.200
6.900
6.600
6.300
6.000
5.700
5.400
5.100
4.800
4.500
Dvièwe na indeksot na javno poseduvani dru{tva MBID
max. 02.04.2008
7.457,26
78
22.04.2008
21.04.2008
18.04.2008
17.04.2008
16.04.2008
15.04.2008
14.04.2008
11.04.2008
10.04.2008
09.04.2008
08.04.2008
07.04.2008
04.04.2008
03.04.2008
02.04.2008
min. 16.04.2008
6.169,93
01.04.2008
9.500
9.000
8.500
8.000
7.500
7.000
6.500
6.000
5.500
5.000
Dvièwe na indeksot na obvrznici OMB
109
109
max. 09.04.2008
107,60
108
107
106
min. 11.04.2008
106,81
105
105
30.04.2008
29.04.2008
24.04.2008
23.04.2008
22.04.2008
21.04.2008
18.04.2008
17.04.2008
16.04.2008
15.04.2008
14.04.2008
11.04.2008
10.04.2008
09.04.2008
08.04.2008
07.04.2008
04.04.2008
03.04.2008
01.04.2008
103
02.04.2008
104
Struktura na prometot vo april 2008 godina
Pazaren segment
OFICIJALEN PAZAR
REDOVEN PAZAR
BLOK TRANSAKCII
JAVNI BERZ. AUKCII
VKUPNO
Promet (denari) Promet (Eur)
666.096.693
10.857.310
99.482.765
299.508.821
%
Broj na trans.
59,31
3.467
1.621.167
8,86
845
4.880.083
26,67
6
57.910.580
943.236
5,16
6
1.122.998.859
18.301.795
100,00
4.324
Blok transakcii
26,67%
Javni berzanski
aukcii
5,16%
Oficijalen pazar
59,31%
Redoven pazar
8,86%
10 AKCII SO NAJGOLEM OSTVAREN PROMET NA OFICIJALEN PAZAR
Hartija od vrednost
Alkaloid Skopje
Stopanska banka Bitola
Makpetrol Skopje
Komercijalna banka Skopje
Makstil Skopje
Granit Skopje
Toplifikacija Skopje
GP Mavrovo Skopje
Beton Skopje
Replek Skopje
Ostanati
Vkupno
Maks.
(denari)
10.100,00
9.980,00
101.999,00
6.350,00
500,00
1.949,00
13.500,00
2.401,00
32.499,00
81.000,00
Min
(denari)
7.900,00
7.700,00
79.861,00
5.400,00
390,00
1.424,00
9.920,00
2.290,00
24.800,00
68.000,00
Prose~na
cena (denari)
8.789,52
8.606,07
87.242,62
5.832,35
422,38
1.640,06
11.166,66
2.362,83
27.818,78
75.451,75
Koli~ina
22.599
16.736
1.005
14.001
140.266
33.663
3.098
12.427
746
262
24.049
268.852
AKCII SO NAJGOLEM PORAST NA CENATA*
Akcija
@ito Luks AD Skopje
Promet
Promet % na u~estvo
Broj na
vo denari
vo EUR
vo prometot transakcii
193.629.353 3.155.056
23,03
561
165.738.109 2.700.664
19,71
71
89.490.564 1.458.806
10,64
278
82.298.285 1.341.502
9,79
226
59.168.689
964.584
7,04
458
56.852.513
926.995
6,76
501
35.190.574
573.679
4,19
219
29.656.891
483.066
3,53
144
21.358.530
348.203
2,54
101
20.404.037
332.918
2,43
26
87.017.045 1.418.046
10,35
599
840.804.590 13.703.520
100,00
3.184
Pazar. kapital.
(denari)
12.295.590.219
3.127.092.271
9.557.700.865
11.686.062.674
6.055.142.814
5.171.882.516
4.850.301.690
595.670.993
1.121.979.856
1.762.583.587
29.866.796.873
86.090.804.360
AKCII SO NAJGOLEMO NAMALUVAWE NA CENATA*
Prose~na cena
(denari)
31.03.2008
Prose~na cena
(denari)
30.04.2008
% na
promena
600,00
700,00
16,67%
Akcija
Fer{ped AD Skopje
Ohis AD Skopje
79
Prose~na cena
(denari)
31.03.2008
255.000,00
Prose~na cena
(denari)
31.04.2008
% na
promena
187.272,73
-26,56%
600,00
450,00
-25,00%
ZK Pelagonija AD Bitola
10.600,00
8.591,67
-18,95%
Toplifikacija AD Skopje
13.222,50
10.778,45
-18,48%
Makpetrol AD Skopje
99.882,02
85.046,55
-14,85%
Pregled na trguvawe so obvrznici
MAH (%)
MIN (%)
Posledna Posleden
Obem
prose~na
datum na (NV vo Evra)
dnevna cena trguvawe
Promet
(denari)
Promet
(Evra)
Prinos do
dostasuvawe na
obvrznicata*
Obvrznici na RM - "staro devizno {tedewe# (RM01)
90,50
90,00
90,05
30.04.2008
346.601
19.150.536
312.097
Obvrznici na RM za denacional.vtora emisija (RMDEN02)
87,50
86,80
87,05
30.04.2008
570.017
30.460.545
496.223
7,96%
Obvrznici na RM za denacional.treta emisija (RMDEN03)
86,10
86,10
86,10
21.04.2008
60.000
3.171.180
51.660
7,42%
Obvrznici na RM za denacional.~etvrta emisija (RMDEN04)
85,50
85,00
85,50
30.04.2008
55.969
2.936.223
47.819
6,91%
8,93%
Obvrznici na RM za denacional. petta emisija (RMDEN05)
88,00
86,00
86,51
30.04.2008
116.388
6.209.309
101.160
5,98%
Obvrznici na RM za denacional. {esta emisija (RMDEN06)
88,00
85,00
87,10
30.04.2008
246.558
13.137.361
214.198
5,24%
*Modelot na kalkulacija na prinosot do dostasuvawe e prilagoden na karakteristikite na obvrznicite. Datum na presmetuvawe e 30.04.2008 godina, so
poslednata prose~na cena na trguvawe na obvrznicite
Pokazateli za kotiranite dru{tva od MBI - 10
Koeficient cena
Dru{tvo
Alkaloid AD Skopje
Beton AD Skopje
Granit AD Skopje
Komercijalna banka AD Skopje
Makpetrol AD Skopje
Makstil AD Skopje
Stopanska banka AD Bitola
Toplifikacija AD Skopje
Teteks AD Tetovo
Ohridska banka AD Ohrid
U~estvo na stranski
U~estvo na stranski
po akcija /
Dividenden
na investitori
na investitori
Dobivka po akcija1)
prinos
april 20082)
mart 20083)
1,02%
0,00%
1,35%
3,28%
1,18%
0,00%
6,38%
0,33%
0,41%
0,00%
13,21%
56,57%
25,25%
57,77%
10,40%
80,58%
37,93%
21,92%
4,91%
77,51%
13,60%
57,08%
25,82%
58,39%
10,69%
80,15%
38,21%
22,13%
4,94%
77,77%
36,00
37,72
19,36
11,43
32,65
89,61
12,12
167,92
51,44
16,88
% Promena
-0,39%
-0,51%
-0,57%
-0,62%
-0,29%
0,43%
-0,28%
-0,21%
-0,03%
-0,26%
1) Cena na akcija na 30.04.2008 / Dobivka po akcija
2) Pokazatelite se presmetani so koristewe na podatoci od Revidiranite finansiski izve{tai za 2006 godina i isplatenata dividenda za 2006 godina.
Stranski investitori na Oficijalniot pazar na Berzata
Akcii3)
Obvrznici4)
Vkupno Oficijalen pazar
Stranski pravni
Stranski fizi~ki
Vkupno stranski
Vkupno stranski
lica april 2008
lica april 2008
investitori april 2008
investitori mart 2008
30,35%
4,84%
20,51%
1,51%
3,55%
2,29%
31,86%
8,39%
22,81%
30,92%
8,39%
21,82%
Promena
vo %
0,94%
0,00%
0,99%
3) Sostojba na posleden den na trguvawe vo mesecot, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost, a koja se odnesuva na u~estvo na
stranskite investitori vo vkupnata glavnina na dru{tvoto
4) Sostojba na posleden den na trguvawe vo mesecot, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost, a koja se odnesuva na u~estvo na
stranskite investitori vo vkupnata nominalna vrednost na obvrznicite
80
U~estvo na stranskite i doma{nite investitori vo vkupniot promet ostvaren na Berzata5)
april 2008
Stranski fizi~ki lica
Stranski pravni lica
Vkupno stranski
Doma{ni fizi~ki lica
Doma{ni pravni lica
Vkupno doma{ni
Kupuvawe % na u~estvo
Prodavawe % na u~estvo
2,73%
33,21%
35,94%
34,44%
29,62%
64,06%
6,84%
46,65%
53,49%
31,24%
15,27%
46,51%
5) Sostojba na posleden den na trguvawe vo mesecot, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost a koja se odnesuva na u~estvoto
na stranskite i doma{nite investitori vo vkupniot promet ostvaren na Berzata.
Promet po ~lenki
^lenka
[ifra
Klasi~no
trguvawe
Klasi~no
trguvawe %
Blokovi
Blokovi
%
Dràva
Dràva
%
Vkupno
Komercijalna banka AD Skopje
KB
321.412.012
20,99
314.448.200
52,49
0
0,00
635.860.212
Inovo broker AD Skopje
IN
77.401.234
5,06
195.098.400
32,57
0
0,00
272.499.634
NLB Tutunska broker AD Skopje
TN
222.810.753
14,55
0
0,00
0
0,00
222.810.753
Ilirika Investments AD Skopje
IL
116.105.842
7,58
0
0,00
36.311.900
62,70
152.417.742
Auctor brokeri AD Skopje
AK
108.684.127
7,10
32.443.543
5,42
0
0,00
141.127.670
Alta Vista broker AD Skopje
AV
88.928.204
5,81
0
0,00
0
0,00
88.928.204
Fer{ped Broker AD Skopje
FR
23.147.787
1,51
57.027.500
9,52
0
0,00
80.175.287
TTK banka AD Skopje
TK
45.496.179
2,97
0
0,00
21.195.000
36,60
66.691.179
Investbroker AD Skopje
MI
59.523.317
3,89
0
0,00
0
0,00
59.523.317
Sileks banka AD Skopje
SL
58.060.518
3,79
0
0,00
0
0,00
58.060.518
VIP AD Skopje
VP
56.925.754
3,72
0
0,00
0
0,00
56.925.754
Ohridska banka AD Ohrid
OH
56.155.806
3,67
0
0,00
0
0,00
56.155.806
Eurobroker AD Skopje
EU
54.534.065
3,56
0
0,00
299.815
0,52
54.833.880
Bro-dil AD Skopje
BD
47.321.345
3,09
0
0,00
0
0,00
47.321.345
Publikum AD Skopje
PB
37.179.385
2,43
0
0,00
0
0,00
37.179.385
Po{tel Broker AD Skopje
PT
29.257.906
1,91
0
0,00
0
0,00
29.257.906
Bitola Broker AD Bitola
BB
28.822.296
1,88
0
0,00
103.865
0,18
28.926.160
Peon broker AD Skopje
PE
25.807.330
1,69
0
0,00
0
0,00
25.807.330
Stopanska banka AD Skopje
SB
20.354.790
1,33
0
0,00
0
0,00
20.354.790
Moj broker AD Skopje
MO
17.103.313
1,12
0
0,00
0
0,00
17.103.313
UNI banka AD Skopje
BL
12.077.018
0,79
0
0,00
0
0,00
12.077.018
Dinev broker AD Skopje
DN
11.388.642
0,74
0
0,00
0
0,00
11.388.642
Beta broker AD Skopje
BE
6.990.554
0,46
0
0,00
0
0,00
6.990.554
KBC Sekjuritis AD Skopje
SZ
5.670.741
0,37
0
0,00
0
0,00
5.670.741
1.531.158.917
100,00
599.017.643
100,00
57.910.580
100,00
2.188.087.139
Vkupno
81
ALKALOID AD SKOPJE
Promet (denari)
GRANIT AD SKOPJE
Prose~na cena (denari)
Promet (denari)
KOMERCIJALNA BANKA AD SKOPJE
Promet (denari)
TOPLIFIKACIJA AD SKOPJE
Promet (denari)
MAKPETROL AD SKOPJE
Promet (denari)
Promet (denari)
MAKSTIL AD SKOPJE
Promet (denari)
BETON AD SKOPJE
Promet (denari)
STOPANSKA BANKA AD BITOLA
TETEKS AD TETOVO
Promet (denari)
OHRIDSKA BANKA AD OHRID
Promet (denari)
82
83
KREDITNI LINII ZA MALI I SREDNI PRETPRIJATIJA
obezbedeni od Vladata na Republika Makedonija, sostojba vo oktomvri 2007 godina
(podatocite se od informativen karakter, detalnite uslovi za site kreditni linii se dostapni vo delovnite banki, osven informaciite za replasiraweto na sredstvata od
Kompenzacionite fondovi od stranska pomo{ i od druga stranska pomo{ koi se dostapni vo Ministerstvoto za finansii)
Kreditna linija
Kreditna linija za nabavka na oprema od
Kreditirawe mali biznisi (mikro, mali i sredni pretpri-
Kreditnata linija za sozdavawe i odrùvawe na rabotni
italijansko proizvodstvo
jatija) od strana na KfW od Gemanija
mesta vo MSTD od Bankata za razvoj pri Sovetot na Evropa
MBPR
MBPR
MBPR
Iznos
do 2.000.000 E
do 50.000 E
Do 400.000 E
Rok na vra}awe
7 godini
do 4 godini
Do 7 godini so vklu~en grejs period
Grejs period
Do 1.5 godina
do 1 godina
Do 2 godini
Godi{na kamatna stapka
7%
11% do 16% na godi{no nivo
Promenliva kamatna stapka (momentalno okolu - 9% godi{no)
Blanko menica so izjava zaverena kaj notar, so najmalku 2 ìranti; Bariran ~ek so izjava zaverena kaj notar, menica i/ili bariran ~ek od drugi bonitetni pravni lica - garanti; Hipoteka;
Obezbeduvawe
1. Hipoteka na nedvièn imot;
Ra~na zaloga na podvi`ni predmeti i prava; Depo na vrednosni
Standardno obezbeduvawe prifatlivo za bankite u~esni~ki
2. Ra~na zaloga na oprema;
predmeti i hartii od vrednost; Gra|anski ~ekovi; po potreba i
(hipoteka, ra~na zaloga i sl.).
3. Menici i dr.
drugo, prifatlivo za Bankata. Pri procenuvawe na kreditite se
84
primenuva posebna kreditna tehnologija koja e fokusirana na
socio-ekonomskata sostojba na pretpriema~ot i negoviot biznis,
vo odnos na kolateralot.
1. Finansirawe na osnovni sredstva (nabavka na oprema, ma{ini,
Namena na kreditot
Stokov kredit namenet za nabavka na ma{ini i oprema so
alati, instalacii, grade`no zemji{te, renovirawe i
Sozdavawe na novi rabotni mesta preku investicii vo site
italijansko poteklo.
modernizacija);
sektori osven primarno zemjodelsko proizvodstvo, od strana na
2. Finansirawe na obrtni sredstva (surovini, repromaterijali,
mali i sredni trgovski dru{tva.
trgovska stoka).
Profitabilni investicioni proekti na privatni investitori
od dejnosti predvideni vo Nacionalnata klasifikacija na
Celni grupi
dejnosti, osven:
Privatni trgovski dru{tva, poedinci, individualni
E -Trgovija;
pretpriema~i, zanaet~ii, prodava~i na pazar i samostojni
J - Javna uprava, zadolìtelna socijalna za{tita;
vr{iteli na dejnost.
Mali i sredni trgovski dru{tva
M - Privatni doma}instva so vraboteni lica; i
N - Eksteritorijalni organizaci i tela.
Stepen na iskoristenost
Vladata na Republika Italija obezbedi 12.704.840 milioni E,
Prviot i vtoriot kredit od KfW od Germanija vo visina od 13
na sredstvata
od koi za koristewe ostanuvaat 62.704,36 E.
mil. E e 100% iskoristen. Od naplatenite anuiteti se kreira
Stepen na iskoristenost 99,51%.
revolving fond. Od juli 2007 godina po~na da se koristi i treta- iskoristeni 5.000.000 E.
ta tran{a od 7,7 mil E. Iskoristeni 5,5 milioni E.
Vkupen iznos na kreditnata linija e 10.000.000 E, a dosega se
Delovni banki koi go
Eurostandard b Skopje, IK b Skopje, Invest b Skopje,
Izvozna i kreditna banka AD Skopje,
nudat kreditot
Komercijalna b Skopje, Makedonska b Skopje, Ohridska b
Tutunska banka AD Skopje,
Komercijalna banka AD Skopje,
Ohrid, Sileks b Skopje, Stopanska b Skopje, Stopanska b
Prokredit banka AD Skopje
Ohridska banka AD Ohrid, i
Bitola, TTK Skopje, Tutunska b Skopje, UNI b Skopje
Investbanka ad Skopje
Stopanska banka AD Bitola
Mo`nosti DOO Skopje
Zabele{ka
Ednokratna provizija od 1,2% se pla}a za uslugite na prokura- Programata "Kreditirawe mali biznisi# nameneta e za poddr{ka
Sredstvata od ovaa kreditna linija se za parcijalno
torot, dokolku se koristat negovi uslugi.
na mikro, mali i sredni pretprijatija koi se 100% vo privatna
finansirawe (do 50%) na izdràni investicioni proekti vo
Od naplatenite anuiteti }e se kreira revolving fond za
sopstvenost, se cel da se ovozmoì pristap na istite do finan-
korist na MSTD, so {to }e se zajakne nivnata operativna
odobruvawe krediti pod slednite uslovi:
siski sredstva, transformirawe vo zakonski formi i integri-
sostojba i mo`nost za sozdavawe i zadrùvawe na okolu 950
- iznos: od 50.000 - 500.000 E;
rawe na istite vo finansiskiot pazar.
rabotni mesta po iskoristuvawe na site sredstva koi se na
- rok na vra}awe: od 1- 3 godini;
- kamatna stapka od 7% za firmi koi ve}e koristele kredit
od Stokovata kreditna linija i 8% za ostanatite
zainteresirani firmi;
- namena: za trajni obrtni sredstva.
raspolagawe od zaemot.
85
Kreditna linija
Programa za kreditirawe na razvojot na MSP od strana na
Kreditirawe na proizvodstvo nameneto za izvoz od
Kreditna linija za finansirawe na trajni obrtni sredstva
KfW od Gemanija. - revolving fond
sredstvata dodeleni od stranata na Vladata na
dodeleni od Vladata na Republika Makedonija - MBPR
MBPR
Republika Makedonija - MBPR
Iznos
50.000 - 400.000 E
do 2.000.000 E
Do 300.000 E
Rok na vra}awe
Do 4 godini so vklu~en grejs period
Do 12 meseci (za izvozni aran`mani)
3 godini
Grejs period
do 6 meseci
nema (vra}aweto na kreditot e ednokratno)
nema
10%
8%
8%
1. Hipoteka;
1. Hipoteka;
2. Menici;
2. Ra~na zaloga na podvi`ni predmeti i prava;
Hipoteka, zalog, menici i drugi instrumenti prifatlivi za
3. Zalog na podvi`ni predmeti,prava i hartii od vrednost ili
3. Bonitetni hartii od vrednost;
delovnite banki
zalog na nedvièn imot
4. Drugi voobi~aeni formi na obezbeduvawe
Obezbeduvawe
Modernizacija i pro{iruvawe na postoe~ki privatni MSP, i
Namena na kreditot
osnovawe na novi. Minimum 40% od kreditot se koristi za
Finansirawe na izvozni aran`mani za surovini i
osnovni sredstva; Maksimum 60% od kreditot moè da se
repromaterijali vrz osnova na sklu~eni dogovori za izvoz.
Finansirawe na trajni obrtni sredstva
koristi za obrtni sredstva.
Celni grupi
86
MSP koi se nad 51% vo privatna sopstvenost.
Privatni trgovski dru{tva koi imaat proizvodstvo nameneto za
Izvozno-orientirani trgovski dru{tva
KfW od Germanija obezbedi 15 milioni E, koi se 100%
izvoz.
Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva
iskoristeni. Od naplatenite anuiteti kreiran e revolving
Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva za
za ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 2005 dosega se
fond.
ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 1999 dosega se plasirani
plasirani 750 iljadi E.
50,5 milioni E.
Eurostandard AD Skopje, Izvozna i Kreditna banka AD Skopje,
UNI Banka AD Skopje, Eurostandard banka AD Skopje, Izvozna i
Eurostandard banka, Izvozna i Kreditna banka, Investbanka,
na sredstvata
Invest banka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje,
kreditna banka AD Skopje, Invest banka AD Skopje, Komercijalna
Komercijalna banka, Makedonska banka, Ohridska banka, Sileks
Makedonska banka AD Skopje, Ohridska banka AD Ohrid, Sileks banka AD Skopje, Makedonska banka AD Skopje, Ohridska banka AD banka, Stopanska banka Bitola, Teteks-Kreditna banka,
banka AD Skopje, Stopanska banka AD Skopje, Stopanska banka
Ohrid, Stopanska banka AD Skopje, Stopanska banka AD Bitola,
AD Bitola, TTK banka AD Skopje, Tutunska banka AD Skopje,
TTK banka AD Skopje, Tutunska banka AD Skopje, Sileks Banka AD
UNI banka AD Skopje
Skopje
Dokolku dru{tvoto go osigura izvozot, kamatnata stapka ke se
namali za 0,5%.
Tetovska banka, Tutunska banka i UNI banka
Kreditna linija
Krediti od kreditnata linija od Me|unaroden fond
Proektot za razvoj na privatniot sektor na Fondot za
Krediti za razvoj na privatniot sektor od
za razvoj na zemjodelstvoto IFAD 1, IFAD 2 i
me|unarodna sorabotka i razvoj od Tajvan revolving fond
Me|unarodna banka za obnova i razvoj (MBOR)
revolving fond
NBRM
Revolving fond - NBRM
1. 2.000 E mikro krediti;
Iznos
2. 50.000 E za primarno zemjodelsko proizvodstvo;
1. do 400.000 $ za mali i sredni pretprijatija
3. 150.000 E za prerabotka
2. do 200.000 $ za zemjodelstvo
nema limit
4. 150.000 E za trgovija so zemjodelski proizvodi
1. do 7 godini za MSP,
1. do 3 godini za obrtni sredstva;
Rok na vra}awe
do 7 godini zavisno od vidot i namenata na kreditot
2. do 5 godini za zemjodelstvo
2. do 5 godini za investicioni proekti, vo koi se raboti na
Grejs period
do 3 godini, zavisno od vidot i namenata
do 2 godini
- od 6% do 18% godi{no za mikro krediti,
Ohridska banka a.d Ohrid - 8,89% ;
modernizacija na tehnolo{ki proces
- od 6% do 16% godi{no za primarno proizvodstvo (zavisno od Stopanska banka a.d Skopje - 7,238 do 12,245;
finansiskata institucija preku koja se odobruva kreditot),
- 7% godi{no za prerabotka i trgovija so zemjodelski
proizvodi
Soglasno kreditnata politika na delovnite banki
Ohridska banka a.d Ohrid - 8,51% i 8,30%
Komercijalna banka a.d Skopje - 7,89%;
Tutunska banka a.d Skopje - 7,30%
Tutunska banka a.d Skopje - 7,88%;
Invest banka a.d. Skopje - od 9% do 12%
Invest banka a.d. Skopje - 7,3875%;
Stopanska banka a.d Bitola - od 8,50%
Makedonska banka a.d Skopje - 7,75%
87
1. zalog na podvièn imot (oprema, traktori, vozila,
mehanizacija i drugo);
Obezbeduvawe
2. hipoteka na nedvièn imot;
Soglasno kreditnata politika na bankite u~esni~ki.
3. kreditosposobni ìranti (fizi~ki ili pravni lica);
Soglasno kreditnata politika na bankite u~esni~ki vo
realizacijata na sredstvata od Revolving Fondot.
4. drugi instrumenti na obezbeduvawe koi }e gi utvrdi
bankata ili {tedilnicata.k
1. krediti za mali i sredni pretprijatija
1. sto~arsko proizvodstvo;
2. rastitelno proizvodstvo;
Namena na kreditot
- za osnovni sredstva (ma{ini i oprema, od bilo koja priroda,
osven steknuvawe na zemja), i
1. Finansirawe na obrtni sredstva (nabavka na surovini,
repromaterijali, dopolnitelna oprema i rezervni delovi za
3. zemjodelska mehanizacija;
- za obrtni sredstva (surovini i rezervni delovi).
zgolemuvawe na obemot na proizvodstvoto za poddr{ka na
4. oprema i obrtni sredstva za otkup na zemjodelski proizvodi
2. krediti vo oblasta na zemjodelstvoto
izvozni aktivnosti ili supstitucija na uvoz);
koi }e se prerabotuvaat;
- nabavka na zemjodelska mehanizacija, osnovno stado,
2. Finansirawe na investicioni proekti koga se raboti za
5. trgovija so zemjodelski proizvodi i nivna prerabotka.
oranèrii, podigawe na nasadi, oprema, nabavka na surovini,
modernizacija na tehnolo{ki proces.
repromaterijali.
Celni grupi
1. Primarni zemjodelski proizvoditeli;
Mali i sredni pretprijatija i individualni zemjodelski
2. prerabotuva~i na hrana; i
proizvoditeli kako i pretprijatija angaìrani vo proizvodstvo- individualni zemjodelski proizvoditeli.
3. trgovci so zemjodelski proizvodi.
to ili marketingot na zemjodelski proizvodi.
Pretprijatija vo privatna sopstvenost, kako i
Me|unaroden fond za razvoj na zemjodelstvoto IFAD dodeli dva Sredstvata od Zaemot od Fondot za me|unarodna sorabotka i
razvoj (ICDF) - Tajvan se celosno iskoristeni. Sredstvata od
Kreditnata linija za razvoj na privatniot sektor odobrena od
Svetska Banka (Zaemite 4015MK i 4240MK) e celosno
krediti: 6.2 mil.$ (IFAD 1) i 8 mil.$ (IFAD 2). Povle~eni i
na sredstvata
iskorosteni se site sredstva. Od vratenite anuiteti e formi- Revolving Fondot od ovoj Zaem se kaj bankite u~esni~ki koi gi
iskoristena. Za ponatamo{no koristewe na raspolagawe se
ran revolving fond.
plasiraat na krajnite korisnici pod istite uslovi.
sredstvata od Revolving Fondot.
Investbanka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje,
Ohridska banka a.d Ohrid, Stopanska banka a.d Skopje,
Tutunska banka AD Skopje, KIB Kumanovo, Stopanska Banka AD
Komercijalna banka a.d Skopje, Tutunska banka a.d Skopje, Invest Ohridska banka a.d Ohrid, Tutunska banka a.d Skopje, Invest
nudat kreditot
Bitola [tedilnica Mo`nosti i
banka a.d. Skopje i Makedonska banka a.d Skopje.
banka a.d. Skopje, Stopanska banka a.d Bitola.
Zaklu~no so 15.10.2007 godina, preku Zemjodelskiot krediten
So sredstvata od pod-zaemot moè da se finansiraat najmnogu
So sredstvata od pod-zaemot moè da se finansiraat do 70%
diskonten fond se refinansirani 2664 krediti vo vkupen
85% od vkupnata vrednost na pod-proektot. Bankata i krajniot
od vkupnata vrednost na pod-proektot. Krajniot korisnik }e go
iznos od 16,1 milioni evra (IFAD 1, IFAD 2 i revolving fond)
korisnik na pod-zaemot }e go finansiraat ostatokot od najmalku finansira ostatokot od najmalku 30%.
[tedilnica FULM
Zabele{ka
15%.
88
Kreditna linija
Poddr{ka na razvojot na mali i sredni pretprijatija od
Kreditna linija za kreirawe novi rabotni mesta vo mali i
Kreditna linija za finansirawe na MSP dodeleni
Vladata na Holandija -Makedonskata razvojna fondacija za
sredni pretprijatija od Bankata za razvoj pri Sovetot na
od Vladata na Republika Makedonija - MBPR
pretprijatijata
Evropa revolving fond NBRM
1. Zaem tip 1 do 10.000 E
Iznos
2. Zaem tip 2 od 15.000 do 75.000 E
nema limit
Do 500.000 E
od 5 do 10 godini
8 godini
3. Zaem tip 3 do 15.000 E
Rok na vra}awe
do 5 godini, (Rokot n vra}awe moè da bide i podolg,
vo zavisnost od ciklusot na proizvodstvo).
Grejs period
do 1 godina (Grejs periodot moè da bide i podolg, vo zavis-
Grejs periodot go odreduva bankata vo zavisnost od vrednosta na
nost od ciklusot na proizvodstvo).
pod-zaemot i mo`niot obrt na sredstvata vo odnos na vremeto za Do 1 godina
vra}awe na istiot.
Stopanska banka a.d. Skopje - 9,5% do 9,7%;
Ja odreduva individualno sekoja finansiska institucija.
Komercijalna banka a.d. Skopje - od 6,89% do 8,55%;
8%
Ohridska banka a.d. Ohrid - od 8,59%.
Obezbeduvawe
Soglasno kreditnata politika na finansiskata institucija
Soglasno kreditnata politika na bankite u~esni~ki.
vklu~ena vo sproveduvawe na kreditnata linija.
Hipoteka, zalog, menici i drugi instrumenti prifatlivi za
delovnite banki
Izgradba/nabavka na imot, nabavka na ma{ini i oprema, nabavka
89
Namena na kreditot
Za investicii vo osnovni sredstva i raboten kapital
na surovini i rezervni delovi, kako i aktivnost na edukativni
Finansirawe na osnovni i obrtni sredstva
trening programi.
tip 1: individualni zemjodelci, samostojno vraboteni lica i
Izvozno-orientirani trgovski dru{tva
pretpriema~i na mikro pretprijatija;
tip 2: mali pretprijatija so najmnogu 50 vraboteni
Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva za
ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 2005 dosega se plasirani 750
iljadi E.
Celni grupi
tip 3: mali pretprijatija so najmnogu 10 vraboteni.
Mali i sredni trgovski dru{tva
Eurostandard banka, Izvozna i Kreditna banka, Investbanka,
Komercijalna banka, Makedonska banka, Ohridska banka, Sileks
banka, Stopanska banka Bitola, Teteks-Kreditna banka, Tetovska
banka, Tutunska banka i UNI banka
Sredstvata od Zaemot odobren od Bankata za razvoj pri Sovetot
Vladata na Holandija obezbedi 7,2 mil. E. Iskoristeni se
na Evropa (CEB) vo iznos od EUR 5,113 milioni se celosno
na sredstvata
100%. Od naplatenata glavnina se formira revolving fond,
iskoristeni. Sredstvata od Revolving Fondot od ovoj Zaem se kaj za ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 1999 dosega se
koj se plasira pod istite uslovi.
bankite u~esni~ki koi gi plasiraat na krajnite korisnici pod
istite uslovi.
Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva
plasirani 20 milioni E.
Tutunska banka AD Skopje, IK banka AD Skopje, Mo`nosti DOO
Stopanska banka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje i
UNI Banka AD Skopje, Eurostandard banka AD Skopje, Izvozna i
nudat kreditot
Skopje
Ohridska banka AD Ohrid.
kreditna banka AD Skopje, Invest banka AD Skopje,
Sredstvata ne moè da se koristat za proekti od zemjodelstvoto,
Zabele{ka
osven za prerabotka i dorabotka na zemjodelski proizvodi.
Komercijalna banka AD Skopje, Makedonska banka AD Skopje,
Se isklu~uva od finansirawe obrtniot kapital i uslugite
Ohridska banka AD Ohrid, Stopanska banka AD Skopje,
povrzani so operaciite na proektot (tro{ocite za odrùvawe,
Stopanska banka AD Bitola, TTK banka AD Skopje, Tutunska
plati i drugo).
banka AD Skopje, Sileks Banka AD Skopje
So sredstvata od pod-zaemot moè da se finansira najmnogu 50%
od vkupnata vrednost na pod-proektot. Ostanatite 50% se
finansiraat od sopstveni sredstva na krajniot korisnik ili od
sredstva na bankata u~esni~ka
Kreditna linija/ Izvor na sredstva
Odluka za uslovite i kriteriumite za replasirawe na sredstva od
Odluka za uslovite i kriteriumite za replasirawe na sredstva od
kompenzacioni fondovi od stranska pomo{
kompenzacioni fondovi od druga stranska pomo{
(Odluka od Sl. v. 60/2004)
90
Iznos
(Odluka od Sl. v. 28/2005)
Maksimalniot iznos ne e definiran vo Odlukata, se finansira soglasno proektot po
Maksimalniot iznos ne e definiran vo Odlukata, se finansira soglasno proektot po
voobi~aeni bankaraski uslovi za MSP.
voobi~aeni bankaraski uslovi za MSP.
Rok na vra}awe
9 meseci
5 godini
9 meseci
Grejs period
3 meseci
1 godina
3 meseci
1 godina
3%
3%
3,5% pod eskontnata stapka na
3,5% pod eskontnata stapka na
Bankarska garancija
Hipoteka vo visina 2:1
Obezbeduvawe
Narodna banka na R.M
Narodna banka na R.M
Bankarska garancija
Hipoteka vo visina 2:1
ili bankarska garancija
Namena na kreditot
ili bankarska garancija
1. surovini;
1. surovini;
2. repromaterijali.
Celni grupi
5 godini
investicioni proekti
2. repromaterijali
MSP od oblasta na stopanstvoto
investicioni proekti
MSP od oblasta na stopanstvoto
Od naplatenite anuiteti od stranskite pomo{ti se generiraat kompenzacioni fondovi.
Od naplatenite anuiteti od stranskite pomo{ti se generiraat kompenzacioni fondovi.
na sredstvata
So sostojba 30.09.2007 godina neraspredeleni se 22.575.000 milioni denari.
So sostojba 30.09.2007 godina neraspredeleni se 66.889.000 milioni denari.
Delovni banki koi go nudat
Ministerstvo za finansii,
Ministerstvo za finansii,
kreditot/
Sektor za upravuvawe so kapital,
Sektor za upravuvawe so kapital,
Ministerstvo za finansii
Oddelenie za stranska pomo{
Oddelenie za stranska pomo{
Sredstvata se stavaat vo funkcija po raspi{ano soop{tenie vo dnevnite vesnici od
Sredstvata se stavaat vo funkcija po raspi{ano soop{tenie vo dnevnite vesnici od strana
strana na Ministerstvoto za finansii. Selekcija na prijavenite proekti i nivno
na Ministerstvoto za finansii. Selekcija na prijavenite proekti i nivno odobruvawe vr{i
odobruvawe vr{i Komisijata za menaxment so Kompenzacioni fondovi, formirana od
Komisijata za menaxment so Kompenzacioni fondovi, formirana od Vladata na Republika
Vladata na Republika Makedonija.
Makedonija.
Zabele{ka
DRUGI PROEKTI ZA PODDR[KA NA MALI I SREDNI PRETPRIJATIJA, sostojba oktomvri 2007 g.
(podatocite se od informativen karakter, detalnite uslovi se dostapni kaj implementatorite)
Garancii
Garanten Fond na Makedonska Banka za
Garanten fond - proekt na
Podr{ka na Razvoj - Proekt na
[vedskata agencija za
Krediten
Amerikanskata agencija za me|unaroden razvoj
Vladata na RM
me|unarodna razvojna sorabotka (SIDA)
fond
(USAID) norve{kiot dràven investiciski
Fond za kreditirawe MSP - proekt na
fond NORFUND
Uslovi pod koi se
Garancii se dodeluvaat za site dolgoro~ni krediti za
Garancii za kredit: se izdavaat za site krediti od kreditnite linii
odobruva garancija
investicii od kreditnite linii distribuirani preku
distribuirani preku bankite potpisni~ki za sorabotka so GF
Vidovi
stva za MSP: krediti za finansirawe na nara~ki
bankite potpisni~ki na dogovori za sorabotka so
Garancii za dobavuva~i: se izdavaat na dobavuva~ite so koi Garanti
krediti
za poznat kupuva~, proizvodstvo nameneto za
MBPR
Fond ima dogovor za sorabotka, a koi prodavaat oprema i repromateri-
Kratkoro~ni inovativni krediti za obrtni sred-
izvoz, faktoring i dr.
jali na odloèno pla}awe
1. Garancii za kredit
Vidovi garancii
Garancii za kredit obezbedeni so instrumenti za
obezbeduvawe koi bankite ne gi prifa}aat.
Finansirawe na podgotovka na proizvodstvo i
2. Garancii za dobavuva~i
Namena na
isporaka na proizvodi na doma{ni i stranski
3. Garancii za dobavuva~i so kredit
kreditot
pazari, nabavka na surovini i repromaterijali,
(kombinacija od prethodnite dva vida)
tro{oci za pakuvawe, rabotna sila, testirawe,
transport, carina, danoci, i dr.
91
Maksimalen iznos
- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za
- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za kredit koja moè da
kredit koja moè da bide izdadena od Garantniot Fond
bide izdadena od Garanti Fondot e 60.000 evra vo denarska protivvred-
e 35.000 EVRA vo denarska protivvrednost;
nost;
- maksimalniot iznos na kredit za koja moè da bide
- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za dobavuva~i za
izdadena garancija e 150.000 EVRA vo denarska pro-
nabavka na osnovni sredstva koja moè da bide izdadena od Garanti
tivvrednost;
Fondot e 60.000 evra vo denarska protivvrednost;
- garancijata ne moè da nadmine iznos od 33 % od
- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za nabavka na surovini
glavnicata na baraniot kredit.
i repromaterijali koja moè da bide izdadena od Garanti Fondot e
Iznos
od 4.500.000 MKD do 5.000.000 MKD
Rok na
od 30 do 179 dena
30.000 evra vo denarska protivvrednost;
- garancijata ne moè da nadmine iznos od 60 % od glavnicata na
baraniot kredit/osnovnoto sredstvo/repromaterijalite i surovinite
Rok na vra}awe na
Garancija moè da se izdava na krediti/ nabavki so
Garancija moè da se izdavana krediti/nabavki so maksimalen rok na
kredit
maksimalen rok na otplata od 10 godini.
otplata od 5 godini so vklu~en grejs period
vra}awe
Garancii za kredit:
Godi{na
Nadomest
2,2 % godi{no na saldoto na garancijata
- 2% od visinata na garancijata na godi{no nivo
kamatna
Garancii za dobavuva~i:
stapka
za garancija
- 3% od visinata na garancijata na godi{no nivo;
od 8% do 12%
Manipulativen
- 1,5% ednokratno, za garancii za kredit;
tro{ok
- 1% ednokratno, za garancii za dobavuva~i.
Provizii
1. 0,5% za obrabotka na barawe; i
2. 2% za upravuvawe so kreditot.
1. Hipoteka vo odnos 1:1,2 dadena kaj delovnata banka
(za celiot iznos na kreditot) .
Obezbeduvawe
2. Dokolku ne se raspolaga so takov imot, se obezbedu-
Dvièn (oprema, mehanizacija, vozila) i nedvièn imot (objekti,
va kolateral kaj MBPR (koj {to ne go prima delovnata
zemji{te), menici, dr.
Obezbeduvawe
Bankarski garancii, polisa za osiguruvawe izvoz,
barirani ~ekovi, zalog, menici, dr.
banka) vo odnos 1:1,2, samo na garantiraniot del od
kreditot.
Pretprijatija od navedenite industriski granki moàt da podnesat barawa za kredit:
1. proizvodstvo na prehranbeni proizvodi i
- potencijalni osnova~i na MSP
Zanaet~ii, trgovci poedinci, mikro, mali i sredni
Celni grupi
trgovski dru{tva (registrirani vo RM i so najmalku
51% privaten kapital)
pijalaci;
- postoe~ki MSP so dominanten privaten kapital i najmnogu 50
vraboteni
2. proizvodstvo na tekstil i tekstilni proizvodi;
Celni grupi
- vr{iteli na zemjodelska dejnost
3. proizvodstvo na koà, predmeti od koà i
ko`na galanterija;
4. proizvodstvo na osnovni metali i standardni
metalni proizvodi;
92
5. proizvodstvo na grade`ni materijali;
6. preprabotka na drvo o proizvodi od drva,
proizvodstvo na ma{ini i elektri~ni uredi.
Komercijalna banka ad Skopje, Stopanska banka ad
Implementator
Bitola, Investbanka ad Skopje, Eurostandard banka ad
Centar za pottiknuvawe na razvojot na mali i sredni dru{tva Skopje
Skopje, TTK Banka ad Skopje, Sileks banka ad Skopje,
Implementator MSP Fond Skopje
[tedilnica Mo`nosti Skopje
Za krediti vo investii vo postoe~ki ili novi
Namena na garancijata tehnologii so koi se zgolemuva izvozot od RM
Zapo~nuvawe ili pro{iruvawe na biznis (garancijata ne se izdava za
potro{uva~ki i stanbeni krediti)
Garanti Fond e institucija koja e osnovana vo 2002 godina
Osnova~ na
fondot
MSP fondot e osnovan i upravuvan od Razvojna
Fondacija Krimson.
MSP fondot kreditira privatni pravni subjekti:
1. koi vr{at dejnosti vo proizvodstvoto, trgovija
i uslugi;
Zabele{ka
Kapitalot za izdavawe na garancii iznesuva 2.500.000 Evra, sredstvata
2. koi pokaùvaat pozitivni finansiski rezul-
Vladata na RM vo dekemvri 2005 godina formira{e
se obezbedeni od SIDA
tati vo dosega{noto rabotewe;
Garanten fond, so transfer na 231 milioni MKD od
(Swedish international development cooperation agency).
3. ~ij broj na vraboteni se dviì od 5 do 200 lica;
buxetot na RM . Celta za formirawe na GF e na cel-
Garanti Fond zaklu~no so 15.10.2007 ima izdadeno garancii vo visina na
nite grupi da im se olesni pristapot do bankarskite
ne{to pove}e od 3.000.000 evra, koristej}i go i revolvingot na
krediti za investici, vo pogled na kolateralot po
sredstvata.
tie pretprijatija da imaat iskustvo vo vr{eweto
kreditite.
Za tekovnata godina Garanti Fond raspolaga so okolu 500.000 Evra
na taa dejnost kako fizi~ki lica dokolku pret-
(sredstva od revolvingot)
prijatieto e formirano pred pomalku od 3 godini;
4. kredito-baratelite treba da ja vr{at istata
Zabele{ka
dejnost najmalku 3 godini, ili pak menaxerite na
5. prioritet imaat pretprijatijata koi se izvozno
orientirani, obezbeduvaat pogolem broj na novi
vrabotuvawa, ostvaruvaat neto devizni prilivi,
koristat doma{ni surovini i se griàt za
za{tita na ~ovekovata okolina.
93
PODGOTVUVA I IZDAVA
MINISTERSTVO ZA FINANSII
REPUBLIKA MAKEDONIJA
ul. „Dame Gruev“ 14, 1000 Skopje,
Tel: (389) 02 117 288, Faks: (389) 02 117 280
Internet adresa: http://www.finance.gov.mk
GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK
D-r Trajko Slaveski
ZAMENIK
GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK
Doc. D-r Nikica Mojsoska Blaèvski
^LENOVI NA UREDUVA^KI ODBOR
PODGOTOVKA I PEÂT
TIRA@
PREVOD
[email protected]
Sneàna Delevska,
M-r Mi{o Nikolov
Aneta Dimovska
Global Komunikacii, Skopje
500 primeroci
@ana [okarovska
Maja Petrovska
PRI KORISTEWETO NA PODATOCITE
OD OVAA PUBLIKACIJA, GI MOLIME
KORISNICITE ZADOL@ITELNO
DA GO NAVEDAT IZVOROT
ISSN 1409 - 9209
Bilt. Minist. Finans.
3/4-2008
94

MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje, 3

Transcription

Similar documents

MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje, 5

MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje, 9

MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje

MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje

5 Za JaVnite naBaVKi Vo MaKedoniJa

MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje

2.4.11.09 692 anketa za rabotnata sila, 2010 labour force survey, 2010

MINISTERSTVO ZA FINANSII REPUBLIKA MAKEDONIJA Skopje, 1