ahmet baytursınov “edebiyet tanıtkış”

Transcription

AHMET BAYTURSINOV “EDEBİYET TANITKIŞ”
(DİL İNCELEMESİ-METİN-DİZİN)
Hilal ŞEN
Yüksek Lisans Tezi
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Doç. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU
2014
Her Hakkı Saklıdır
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
Hilal ŞEN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TEZ YÖNETİCİSİ
Doç. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU
ERZURUM-2014
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TEZ BEYAN FORMU
17/07/2014
SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
BİLDİRİM
Atatürk Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğine göre
hazırlamış olduğum " AHMET BAYTURSINOV “EDEBİYET TANITKIŞ” (DİL
İNCELEMESİ-METİN-DİZİN)" adlı tezin/raporun tamamen kendi çalışmam
olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin/raporumun kağıt ve
elektronik kopyalarının Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde
aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım:
Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin
yapılmasını arz ederim.
Tezimin/Raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir.
Tezimin/Raporumun ….. yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin
sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin/raporumun tamamı her
yerden erişime açılabilir.
Hilal ŞEN
I
I
İÇİNDEKİLER
ÖZET............................................................................................................................. IV
ABSTRACT .................................................................................................................... V
ÇEVİRİ YAZI İŞARETLERİ..................................................................................... VI
ÖN SÖZ ........................................................................................................................ VII
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
I. KAZAKLAR VE KAZAKİSTAN ......................................................................... 1
A. KAZAK ADI ..................................................................................................... 1
B. KAZAK TÜRKLERİNİN TARİHİ VE KAZAKİSTAN
CUMHURİYETİ ................................................................................................... 2
II. KAZAK TÜRKÇESİ ............................................................................................ 3
III. AHMET BAYTURSINOV VE EDEBİYET TANITKIŞ ................................. 6
A. AHMET BAYTURSINOV ............................................................................... 6
B. EDEBİYET TANITKIŞ ................................................................................... 8
BİRİNCİ BÖLÜM
DİL İNCELEMESİ
1.1. ŞEKİL BİLGİSİ ÖZELLİKLERİ ........................................................................ 10
1.1.1. Kelime Türetme (Yapım Ekleri) ................................................................... 10
1.1.1.1. İsimden İsim Yapan Ekler ..................................................................... 10
2.1.1.2. Fiilden İsim Yapan Ekler ....................................................................... 13
1.1.1.3. İsimden Fiil Yapan Ekler ....................................................................... 16
1.1.1.4. Fiilden Fiil Yapan Ekler......................................................................... 19
1.1.2. Kelime Çekimi ve Çeşitleri ............................................................................ 21
1.1.2.1. İsim Çekimi ............................................................................................. 21
1.1.2.1.1. Çokluk Eki ....................................................................................... 21
1.1.2.1.2. İyelik Ekleri ..................................................................................... 21
1.1.2.1.3. Hal Ekleri......................................................................................... 22
1.1.2.1.4. Soru Eki ........................................................................................... 25
1.1.2.2. Zamirler ................................................................................................... 25
1.1.2.2.1. Kişi Zamirleri .................................................................................. 25
1.1.2.2.2. İşaret Zamirleri ............................................................................... 26
II
1.1.2.2.3. Soru Zamirleri ................................................................................. 27
1.1.2.2.4. Dönüşlülük Zamiri .......................................................................... 27
1.1.2.2.5. Belirsizlik Zamirleri........................................................................ 27
1.1.2.3. Sıfatlar ..................................................................................................... 28
1.1.2.3.1. Niteleme Sıfatları ............................................................................ 28
1.1.2.3.2. Belirtme Sıfatları ............................................................................. 28
1.1.2.3.2.1. İşaret Sıfatları .......................................................................... 28
1.1.2.3.2.1.1. Sayı Sıfatları .................................................................. 29
1.1.2.3.2.1.2. Sıra Sayı Sıfatları .......................................................... 29
1.1.2.3.2.1.3. Topluluk Sayı Sıfatları.................................................. 29
1.1.2.3.2.1.4. Asıl Sayı Sıfatları ........................................................... 29
1.1.2.3.2.1.5. Kesir Sayı Sıfatları ........................................................ 29
1.1.2.3.2.2. Belirsizlik Sıfatları .................................................................. 30
1.1.2.3.2.3. Soru Sıfatları ............................................................................ 30
1.1.2.3.3. Sıfatlarda Küçültme........................................................................ 30
1.1.2.3.4. Sıfatlarda Pekiştirme ...................................................................... 30
1.1.2.4. Zarflar ...................................................................................................... 30
1.1.2.4.1. Durum Zarfları ............................................................................... 31
1.1.2.4.2. Zaman Zarfları................................................................................ 31
1.1.2.4.3. Yer-Yön Zarfları ............................................................................. 31
1.1.2.4.4. Miktar Zarfları................................................................................ 31
1.1.2.4.5. Soru Zarfları.................................................................................... 31
1.1.2.5. Edatlar ..................................................................................................... 32
1.1.2.5.1. Son Çekim Edatları......................................................................... 32
1.1.2.5.2. Bağlama Edatları ............................................................................ 33
1.1.2.5.3. Kuvvetlendirme Edatları................................................................ 34
1.1.2.5.4. Ünlem Edatları ................................................................................ 35
1.1.2.6. Fiil ve Fiil Çekimi.................................................................................... 35
1.1.2.6.1. Kişi Ekleri ........................................................................................ 35
1.1.2.6.1.1. Zamir Kökenli Kişi Ekleri ...................................................... 35
1.1.2.6.1.2. İyelik Kökenli Kişi Ekleri ....................................................... 37
1.1.2.6.1.3. Emir Kipi Kökenli Kişi Ekleri ............................................... 38
III
1.1.2.6.2. Fiillerde Olumsuzluk ...................................................................... 39
1.1.2.6.3. Fiillerde Soru ................................................................................... 40
1.1.2.6.4. Fiil Çekiminde Zaman .................................................................... 40
1.1.2.6.4.1. Basit Kipler .............................................................................. 40
1.1.2.6.4.1.1. Bildirme Kipleri ............................................................... 40
1.1.2.6.4.1.1.1. Geçmiş Zaman ......................................................... 40
1.1.2.6.4.1.1.2. Şimdiki Zaman ......................................................... 41
1.1.2.6.4.1.1.3. Gelecek Zaman......................................................... 42
1.1.2.6.4.1.1.4. Geniş Zaman ............................................................ 43
1.1.2.6.4.1.2. Tasarlama Kipleri ........................................................... 43
1.1.2.6.4.1.2.1. İstek Kipi .................................................................. 43
1.1.2.6.4.1.2.2. Emir Kipi .................................................................. 44
1.1.2.6.4.1.2.3. Dilek-Şart Kipi ......................................................... 44
1.1.2.6.4.1.2.4. Gereklilik Kipi ......................................................... 44
1.1.2.6.4.1.3. Birleşik Kipler.................................................................. 44
1.1.2.6.4.1.3.1. Hikâye ....................................................................... 45
1.1.2.6.4.1.3.2. Rivayet ...................................................................... 45
1.1.2.6.4.1.3.3. Şart ............................................................................ 45
1.1.2.7. Ek-Fiil ...................................................................................................... 45
1.1.2.7.1. Ek-Fiilin İsimlerde Şimdiki Zaman Çekimi ................................. 46
1.1.2.7.2. Ek-Fiilin İsimlerde Geçmiş Zaman Çekimi .................................. 46
1.1.2.7.3. Ek-Fiilin İsimlerde Şart Çekimi .................................................... 46
1.1.2.8. Fiilimsiler ................................................................................................. 46
1.1.2.8.1. İsim-Fiiller ....................................................................................... 47
1.1.2.8.2. Sıfat-Fiiller ....................................................................................... 47
1.1.2.8.3. Zarf-Fiiller ....................................................................................... 48
METİN ........................................................................................................................... 51
GRAMATİKAL DİZİN .............................................................................................. 286
SONUÇ ......................................................................................................................... 475
KAYNAKÇA ............................................................................................................... 476
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 478
IV
ÖZET
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hilal ŞEN
Tez Danışmanı: Doç. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU
2014, 478 sayfa
Jüri: Doç. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU
Doç. Dr. Funda KARA
Doç. Dr. Hüseyin BAYDEMİR
Bu çalışma ünlü Kazak düşünürü Ahmet Baytursınov’un “Edebiyet Tanıtkış” adlı
eseri üzerine hazırlanmıştır. Çalışma “Giriş”, “Dil İncelemesi”, “Metin” ve “Dizin”
olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır.
Çalışmamızın giriş kısmında Kazaklar, Kazakistan ve Kazak Türkçesi ile Ahmet
Baytursınov ve eseri “Edebiyet Tanıtkış” hakkında bilgi verilmiştir. Dil incelemesi
bölümünde eser, şekil bilgisi yönünden ele alınmış, Kazak Türkçesindeki kelime
yapımı, isim çekimi, fiil çekimi ve kelime türleri metinden örneklerle anlatılmaya
çalışılmıştır.
Metin kısmında ise Ahmet Baytursınov’un “Edebiyet Tanıtkış” adlı eserinin çeviri
yazılı metni verilmek suretiyle Kazak Edebiyatının önemli bir poetikası niteliğindeki
eserin Türk okuyucularının hizmetine sunulması hedeflenmiştir.
Dizin bölümü “gramatikal dizin” şeklinde hazırlanmıştır. Böylece metinde geçen
bütün kelimeler, isim ve fiil işletim ekleri alfabetik sıraya göre dizilerek metnin hem söz
varlığı ortaya çıkarılmış hem de Kazak Türkçesinin isim ve fiil çekimi belirlenmeye
Çalışmanın sonunda yararlandığımız kaynakların sunulduğu bir “bibliyografya”
bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kazak Türkçesi, Kazak Edebiyatı, Ahmet Baytursınov,
Edebiyet Tanıtkış
V
ABSTRACT
MASTER THESIS
(LANGUAGE ANALYSIS - TEXT - INDEX)
Hilal ŞEN
Supervisor: Doç. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU
2014, Page: 478
Jury: Doç. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU
Doç. Dr. Funda KARA
Doç. Dr. Hüseyin BAYDEMİR
This work of famous Kazakh thinker Ahmet Baytursınov “Edebiyet Tanıtkış” is
prepared on his work. Working the “Entrance”, “Language Analysis”, “Text” and
“İndex” consist of four sections.
Working in the introduction of "Edebiyet Tanıtkış" and writer Ahmet Baytursınov
of the Kazakh, Kazakhstan and Kazakh Turkish information is given about. Work in the
department of language analysis, discussed in terms of morphology, in Kazakh Turkish
word building, declension, conjugation and vocabulary types have been explained with
examples from the text.
Ahmet Baytursınov in the text of the "Edebiyet Tanıtkış" translating written text
of his work by giving an important poetics of Kazakh literature in the nature of work
has been aimed offered to Turkish readers.
Directory partition "grammatical index" is given in the form. Thus, the total words
in the text, the nouns and verbs are sequenced alphabetically operating attachments
mention of the text and revealed the presence of both Kazakh Turkish nouns and verbs
were studied to determine.
We take advantage of the resources provided at the end of the study a
"bibliography" is located.
Key Words: Kazak Turkish, Kazakh Literature, Ahmet Baytursınov, Edebiyet Tanıtkış
VI
ÇEVİRİ YAZI İŞARETLERİ
Ф, ф
F, f
E, e
Х, х
H, h
Б, б
B, b
Һ, һ
H, h
B, в
V, v
Ц, ц
TS, ts
Г, г
G, g
Ч, ч
Ç, ç
F, F
Ğ, ğ
Ш, ш
Ş, ş
Д, д
D, d
Щ, щ
ŞÇ, şç
Е, е
E, e
Ъ, ъ
Kesme İşareti
З, з
Z, z
Ы, ы
I, ı
Ж, ж
J, j
I, і
İ, i
И, и
IY, İY, İ, ıy, iy, i
Ь, ь
İnceltme İşareti
Й, й
Y, y
Э, э
E, e
К, к
K,k
Ю, ю
YU, yu
Қ, қ
K,k
Ё, ё
YO, yo
Л, л
L,l
Я, я
YA, ya
М, м
M, m
Н, н
N, n
Ң, ң
N, n
О, о
O, o
Ѳ, ө
Ö, ö
П, п
P, p
Р, р
R, r
C, с
S, s
Т, т
T, t
У, у
UV, ÜV, V,uv, üv, v
Ұ, ұ
U, u
Ү, ү
Ü, ü
А, a
A, a
Ә, ә
VII
ÖN SÖZ
Bu çalışma ünlü Kazak düşünürü Ahmet Baytursınov’un “Edebiyet Tanıtkış” adlı
eseri üzerine hazırlanmıştır. Çalışma “Giriş”, “Dil İncelemesi”, “Metin” ve “Dizin”
olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır.
Çalışmamızın giriş kısmında “Edebiyet Tanıtkış” ve yazarı Ahmet Baytursınov ile
Kazaklar, Kazakistan ve Kazak Türkçesi hakkında bilgi verilmiştir. Dil incelemesi
bölümünde eser, şekil bilgisi yönünden ele alınmış, Kazak Türkçesindeki kelime
yapımı, isim çekimi, fiil çekimi ve kelime türleri metinden örneklerle anlatılmaya
Metin kısmında ise Ahmet Baytursınov’un “Edebiyet Tanıtkış” adlı eserinin çeviri
yazılı metni verilmek suretiyle Kazak Edebiyatının önemli bir poetikası niteliğindeki
eserin Türk okuyucularının hizmetine sunulması hedeflenmiştir. Eser, 1926’da eski
harflerle yani Arap harfleriyle Taşkent’te yayımlanmıştır. Biz çalışmamızda eserin 2003
yılında Almatı’da Kiril harfleriyle basılan örneğini temel aldık. Metne şekil olarak
elimizden geldiği kadar bağlı kalmaya çalıştık. Metni hazırlarken ses bilgisi
çalışmadığımız için Kazak alfabesindeki 42 harfi Türkiye Türkçesindeki 29 harfle
gösterdik. Bunu yaparken harf yoğunluğunu azaltarak Türk okuyuculara kolaylık
sağlamayı da göz önünde bulundurduk. Son zamanlarda Türk dünyasında Latin
harflerine geçme hareketi başlamıştır. Bunun tam olarak gerçekleşmesi durumunda Türk
dünyasıyla olan ilişkilerimiz güçlenecek ve birbirimizi anlama düzeyimiz daha da
gelişecektir. Temennimiz tüm Türk dünyasının ortak bir Türk alfabesini kullanmasıdır.
Çalışmanın Dizin bölümü “Gramatikal Dizin” şeklinde hazırlanmıştır. Böylece
metinde geçen bütün kelimeler, isim ve fiil işletim ekleri alfabetik sıraya göre dizilerek
metnin hem söz varlığı ortaya çıkarılmış hem de Kazak Türkçesinin isim ve fiil çekimi
belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda yararlandığımız kaynakların sunulduğu
bir “bibliyografya” bulunmaktadır.
Bu çalışmayı yapmama vesile olan ve karşılaştığım her zorlukta bana yardımcı
olan tez danışmanım sayın Doç. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU’na, tezin yazımı
süresince bana her durumda destek olan hocalarım sayın Doç. Dr. Funda KARA ile
sayın Doç. Dr. Hüseyin BAYDEMİR’e, istediğim her zaman kütüphanesini, bilgisini,
VIII
zamanını bana ayıran kıymetli hocam Okutman Aşur ÖZDEMİR’e, aldığım her kararda
maddi manevi yanımda olan canım aileme ve Kadir İDE’ye teşekkürü bir borç bilirim.
Erzurum-2014
Hilal ŞEN
1
GİRİŞ
I. KAZAKLAR VE KAZAKİSTAN
A. KAZAK ADI
Bugün Kazak Türkleri için kullandığımız “kazak” kelimesinin kökeni ve anlamı
hakkında çeşitli görüşler öne sürülmüştür.
Kazak adına bir topluluk ismi olarak ilk kez 11. yüzyılda 1534 tarihli Rusça bir
metinde rastlanmıştır ve bu tarihten sonra seyrek de olsa Türkçe kayıtlarda da “kazak”
sözcüğünün geçtiği bilinmektedir.1 15. yüzyıla gelindiğinde Kazak adı farklı bir siyasi
anlamda kullanılmaya başlanmıştır. Bu yüzyılda Ebulhayr Han döneminde günümüz
Kazakistan sınırlarında konar-göçer olarak yaşayan Özbek boylarının içinde KazakÖzbek veya Özbek-Kazak adı, Kazak Türklerini ifade etmek için kullanılmıştır.2
Mustafa Kalkan’ın K. İbrahimov’dan aktardığına göre “kazak” kelimesi günümüz
Kazakistan sınırlarında kalan “Özbek” boyları arasında zamanla etnik ad olarak
kullanılmıştır.3
Kazak Hanlığı Altın Orda Devleti’nden yani merkezden koparak oluşan bir devlet
olduğu için adını “kazak çıkmak” adetinden almış olma ihtimali yüksektir.
Yandaşlarıyla birlikte merkezden ayrılan hükümdar adayının tahtta hak talep etmesine
ve ayaklanma başlatmasına “kazak çıkmak” adı verilirdi.4 Mehmet Saray’a göre
Ebulhayr Han’ın Moğol saldırılarına engel olamaması üzerine bazı boylar isyan edip
kuzeye çekilmiş ve bu Türk boylara Kazak adı verilmiştir.5 Türkiye Türkçesinde de
sertlik, yiğitlik anlamlarında kullanılan “kazak erkek” tabiri mevcuttur.
Kazak adı Arap kaynaklarında ksal biçiminde geçmektedir İbn Athal el-Kufe’de
ksâl biçiminde yazılmıştır.6
1
Kenan Koç, Oğuz Doğan, Kazak Türkçesi Grameri, Gazi Kitabevi, Ankara 2004, s. 2.
Mustafa Kalkan, Kazaklar ve Kırgızlar, Selenge Yay., İstanbul 2006, s. 56.
3
Kalkan, 56
4
Koç, Doğan, 1
5
Mehmet Saray, Kazak Türkleri Tarihi, Nesil Yay., İstanbul 1993, s. 17.
6
Fuat Bozkurt, Türklerin Dili,(4. Baskı), Kapı Yay., İstanbul 2005, s. 606.
2
2
Ahmet Caferoğlu “kazak” kelimesinin Kumuk şivesinde “silahşör, kızan, asker
sorumlusu” gibi anlamlarda kullanıldığını, Babür-Şah’ta ise “fetret devri, bekarlık,
serseri dolaşma” gibi anlamlarının olduğunu belirtir.7
B. KAZAK TÜRKLERİNİN TARİHİ VE KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ
“Kazak Türklerinin tarihi Kazakların XV. yüzyılda Özbek Han’ı Ebu’l Hayr’a baş
kaldırmaları ile başlatılır.”8 Kalmukların ve Oyratların sürekli saldırıları sonucunda
Altın Orda hanlığı çok zor duruma düşer. Ebulhayr Han’ın Moğol kabilelerinden olan
Oyratların saldırılarını önleyememesi sonucunda bazı Türkler 1456 yılında hanlıktan
ayrılır ve kuzeye doğru çekilirler. Törelerine ve istiklallerine bağlı olarak hareket eden
bu Türklere “kazak” adı verilmiştir.9 İdil vadisinden Altaylara kadar uzanan geniş
bozkırların olduğu bölge eski Türklerin ana yurdudur ve Kazak Türkleri bu bölgede
uzun zaman hür olarak yaşamışlardır. Bölgeye Kazakistan adı verilmiştir. Kazak
Türkleri, bölgede bulunan Sibir ve Moğol asıllı kavimlerle kaynaşmış ve onları kendi
bünyeleri içinde eritmişlerdir.10
Kazakistan XVI. yüzyılda Burunduk Han ve Kasım Han’ın idaresine girmiş ve en
parlak devrini Kasım Han’ın döneminde yaşamıştır. Kasım Han’ın ölümünden sonra
düzen bozulmuş ve Kazak Türkleri Ulu Cüz, Orta Cüz ve Küçük Cüz olmak üzere üçe
bölünmüştür. Her cüzün kendi bağımsızlığını korumaya çalışması Kazakları zayıf
düşürmüştür çünkü bir yandan Kalmuklarla diğer yandan Ruslarla mücadeleye
girmişlerdir. Bu şartlar Rusların Kazakistan’ı işgalini kolaylaştırmıştır.11
Kazaklar bağımsızlıklarını kazanmak için zaman zaman Ruslara karşı isyan
girişimlerinde bulunmuşlardır fakat bu girişimlerin sonucu onlar için ağır olmuştur.
Ekim 1917’de gerçekleşen “Bolşevik İhtilali” sonucunda Kazaklar Ruslardan tam
özerklik talebinde bulunmuş ve böylece Alaş Orda Hükümeti kurulmuştur.12 Bu yeni
hükümet beyaz ve Kızılordu’ya karşı savaşmak zorunda kalmıştır. Beyazordu yenilince
7
Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay. 52, Seri III, Sayı: A13,
Ankara 1983, s 34.
8
Ahmet Buran, Ercan Alkaya, Çağdaş Türk Lehçeleri, (6. Baskı), Akçağ Yay., Ankara 2009, s. 274.
9
Buran, Alkaya, s. 274.
10
11
12
Koç, Doğan, s. 5.
3
Kızılordu’nun karşısında artık ciddi bir engel kalmamış ve 1919 yılı yazında Alaşorda
hükümeti dağılmıştır.13
Kazakistan, Alaşorda hükümetinin dağılmasının ardından 26 Ağustos 1920’de
Sovyetler Birliği’ne katılır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra diğer Türk
Cumhuriyetleri gibi Kazakistan da özgürlüğüne kavuşur. 10 Aralık 1991’de “Sovyet
Sosyalist” adını bıraktığını duyuran Kazakistan 16 Aralık 1991’ de tam bağımsızlığını
ilan etmiştir.14
Kazak Türklerinin yaşadığı ülke olan Kazakistan 40o-56o kuzey enlemleri ile 46o87o doğu enlemleri arasında yer alır. 2.724 900 km 2 yüz ölçümüyle dünyanın en büyük
dokuzuncu ülkesidir. Başkenti Astana şehridir. 15.301.400 olan nüfusunda çeşitli etnik
gruplar mevcuttur. Bu nüfusun 9 milyondan fazlasını Kazaklar, 4 milyonunu Ruslar geri
kalanını Özbek, Uygur, Tatar Afgan gibi milletler oluşturur.15
II. KAZAK TÜRKÇESİ
Türk milleti coğrafi siyasi, ve kültürel birçok sebepten ötürü Asya, Avrupa ve
Afrika’nın çeşitli yerlerine göç etmiş, çok geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Bu nedenle
Türkçe dünyada en çok konuşulan dillerden biridir. Geniş bir alanı kapsayan Türkçe
çeşitli lehçe ve şivelere ayrılmıştır. “Lehçe, dilin yazılı metinlerle takip edilemeyen çok
eski bir döneminde ayrılan ve önemli sesbilgisi (fonetik) ve şekilbilgisi (morfolojik)
farklılıkları gösteren koludur. Şive, metinlerle takip edilebilen dönemde ayrılan ve
lehçeye göre daha az sesbilgisi ve şekilbilgisi farklılıkları gösteren koludur.”16
“Türkçenin Eski Türkçe devrinden sonra Orta Türkçe devrinde farklı coğrafya ve
tarihi gelişmelerle oluşmaya başlamış olan Kıpçak, Karluk ve Oğuz gruplarından
bugünkü Türk şiveleri doğmuştur.”17 Kazak Türkçesi Kuzeybatı Kıpçak Lehçesi
grubuna dahildir ve en geniş coğrafi sahada konuşulan Türk lehçesidir.18 Bu lehçe
Kazakistan’da, Orta Asya’nın bazı bölgelerinde, Moğolistan’da, Doğu Türkistan’da ve
13
Bozkurt, s. 610.
Mehmet Saray, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014, s. 213.
15
http://www.kazakhstan.org.tr/index.asp?sayfa=33
16
Buran, Alkaya, 41.
17
Metin Karaörs, Türk Lehçelerinde Karşılaştırmalı Metin Ve Cümle Bilgisi, Akçağ Yay., Ankara 2005,
s. 57. (Metin Karaörs “şive” dese de biz “şive” değil “lehçe” demeyi daha uygun görüyoruz.)
18
Ferhat Tamir, “Kazak Türkçesi”, (Ed. Ahmet Bican Ercilasun), Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ Yay.,
Ankara 2007, s. 429-480.
14
4
Afganistan’da konuşulmaktadır.19 Kazak Türkçesiyle bugün aynı grupta yer alan diğer
Türk Lehçeleri Kırgız Türkçesi, Tatar Türkçesi, Nogay Türkçesi, Karayim Türkçesi,
Kumuk Türkçesi, Başkurt Türkçesi, Kırım-Tatar Türkçesi, Karakalpak Türkçesi,
Karaçay Türkçesidir.
Kazak Türkçesinde Arapça ve Farsça unsurlar oldukça azdır. Kazakların yaşam
şartları, dini merkezlere uzak oluş gibi sebeplerle din eğitimi belli bir zümrenin dışına
çıkmamıştır. Kazakların yazı dili de geç oluştuğu için bu Arapça ve Farsça kelimeler
kulak yoluyla Kazakçaya girmiş ve çoğunluğu Kazakçanın ses düzenine göre
uyarlanmıştır. Söz varlığının büyük çoğunluğunu Türkçe asıllı kelimeler oluşturur.
Bunlardan başka söz varlığında Moğolca, Tohorca, Soğdca, Arapça, Farsça ve Rus
hakimiyetinin yayılmasıyla Rusça kelimeler de vardır. Özellikle son yüzyılda Rusçadan
önemli sayıda kelime alınmıştır.20 “Kıpçak grubuna bağlı Kazak Türkçesi ile (KT) Oğuz
grubuna bağlı Türkiye Türkçesi (TT) arasında ses, yapı ve anlam bakımından
birbirinden farklı iki dil olacak kadar fark bulunmamakla birlikte Türkiye Türkçesi Eski
Türkçenin pek çok kelimesinin saklandığı coğrafyadan çok uzakta Arap, Fars, Balkan
ve Kafkas dillerinin etkisiyle gelişirken, Kazak Türkçesi daha çok Moğol, Çin ve Rus
dillerinden etkilenmiştir”21
Kazak Türkçesi kuzeydoğu kolu, güney kolu ve batı kolu olarak üçe ayrılır. Yazı
dili kuzeydoğu kolunda gelişir ve 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra da edebiyat dilini
oluşturur. Kazaklar 1923 yılına kadar Arap harflerini kullanır 1928’de Latin alfabesine
geçerler. 1940’ta ise Kiril alfabesi kabul edilir.22
Kazak Türkçesini ilk kez N. İlminsky gibi Rus misyonerler yazıya geçirmiş
olmasına rağmen Kazak Türkçesinin yazı dili olma sürecini Ahmet Baytursınov’un
Arap alfabesi üzerine yaptığı çalışmalarla başlatabiliriz. Kazak Türkçesi Kiril harflerine
aktarılmadan önce Arap harfleriyle yazılıyordu. Çokan Velihaov, Ibıray Altınsarın gibi
bilim adamları Rus misyonerlerden etkilenmişler ve Arap harflerinin Kazakça için
uygun olmadığını, ünlüleri göstermediği için yetersiz olduğunu savunmuşlardı. Fakat
Ruslar Kiril alfabesini Kazakçayı daha kullanışlı bir alfabeye kavuşturmak için değil
19
Halide Daştan (Culfayeva), Kazak Türkçesinde Atasözleri Ve Deyimler (Metin-Tercüme-İndex),
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2004.
20
Buran, Alkaya s. 276.
21
Karaörs, s. 57.
22
5
Kazakların ve diğer Türk boylarının anlaşılabilirlik oranını azaltmak, birbirleriyle olan
bağlarını zayıflatmak için istiyorlardı. Sonuçta bu Türk boyları büyük bir tehdit
unsuruydu. “Bu düşünceleri destekleyen bir belge olarak bakınız dönemin Rus
devletinin azınlıklardan sorumlu başkomiseri D. Igoroviç Feodarov Çto Doljna Bıt Tsel
Akademiçesky Raboti “Bilimsel Çalışmaların Amacı Ne Olmalıdır? adlı kitabında bu
konuda hangi talimatları veriyor: “W. W. Radloff ve Hristiyan dininin büyük hizmetkarı
N.İ. İlminsky bu iki kahraman; elbette bilgilerini Mesih’in ve ulu Rus ulusunun
menfaatleri doğrultusunda kullanacaklardır. Öncelikle yapılması gereken, yüksek
ideallerimize büyük engel teşkil eden barbar Türki halkları kültürel noktada birbirinden
ayırmaktır. Bunlara her birinin ayrı dilleri ve ayrı kültürleri olduğu bilimsel olarak
inandırılmalıdır. Bu hepimizin selahiyeti için gerekli ve mecburidir. Onlara
güveniyoruz…”23
Bugün kullanılan Kazak alfabesinde 42 harf bulunmaktadır. Bunlardan 9’u ünlü,
22’ si ünsüzdür. “Ye”, “Yo”, “Ts”, “Şç”, “Yu”, “Ya” sesleri ile kesme işareti ve
yumuşatıcı genelde Rusçadan alınan kelimelerde kullanılır. Türkiye Türkçesinden farklı
olarak açık e ünlüsü vardır. Bizdeki e’den daha açık ve geniştir, a’ya yaklaşan bir ses
değeri vardır. Ayrıca v ünsüzü de bizdekinden farklıdır iki dudak büzülerek telaffuz
edilir.24
Kazak Türkçesinde “Türkiye Türkçesinden farklı olarak 5 ünsüz (sessiz) harf
vardır v, ğ, h, n ve kalın k. Bunlardan v sesi yukarıda anlatıldığı gibi iki dudak
büzülerek telâffuz edilir. ğ, bizdeki yumuşak g’den daha belirgindir ve gırtlağa yakın
telâffuz edilir. h, Anadolu’da sık görülen hırıltılı gırtlak h’sidir. n, yine Anadolu’da sık
rastladığımız nazal n’dir. k ise Türkiye Türkçesindeki kalın k’ya göre gırtlağa daha
yakın telaffuz edilen bir sestir.”25
23
Koç, Doğan, s. 9.
Erden Zadaulı Kajıbek, “Kazak Türkçesi”, (Ed. Ahmet Bican Ercilasun), Karşılaştırmalı Türk
Lehçeleri Sözlüğü 1, (2. Baskı), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1991, s. 1047.
25
Kajıbek, s. 1047.
24
6
Sonuç olarak bugün Kazak Türkçesi ağırlıklı olarak eski Kıpçak dilinin
özelliklerini göstermesinin yanında Göktürk metinlerinin dilini de iyi yansıtan ve yer yer
Çağatay Türkçesinin de izlerini taşıyan önemli bir lehçemizdir.26
III. AHMET BAYTURSINOV VE EDEBİYET TANITKIŞ
A. AHMET BAYTURSINOV
İncelediğimiz eserin yazarı olan Ahmet Baytursınov 1873’te Kazakistan’ın
Turgay eyaletinin Sarıtübek kasabasının Tosın köyünde dünyaya geldi. Orenburg’daki
öğretmen okulunu bitirdikten sonra ülkesinin köy okullarında ve Kazak-Rus okullarında
öğretmenlik yaptı. Öğretmenlik yaptığı dönemlerde Rusların Kazaklar üzerindeki
asimilasyon politikasını fark etti ve bundan ancak eğitim yoluyla kurtulabileceklerini
anladı. Kalkaralı’daki eğitim faaliyetleri sırasında siyasetle de ilgilenmeye başladı. Bu
yıllarda 1905 ihtilali olmuştu ve milliyetçilik ruhu gençler arasında yayılmaya
başlamıştı. Baytursınov Çarlık hükümetinin sömürü siyasetine karşı yazılan dilekçede
de görev aldı ve bu yüzden bir müddet Kalkaralı hapishanesinde yattı.27
1911 yılında yayınlanmaya başlayan Aykap dergisinde Kazakistan’ın sosyal ve
siyasi hayatında gördüğü olumsuzlukları ve eğitim hayatına dair görüşlerini yazmaya
başladı. 2 Şubat 1913’te yayınlanmaya başlayan Kazak gazetesinde de kendisine baş
redaktörlük görevi verildi. Bu gazete 1916 İsyanı, Şubat ve Ekim İhtilalleri gibi önemli
siyasi olaylarda halkın çıkarlarının korunmasında büyük rol oynamıştır.28
1917 yılında Rusya’da gerçekleşen Şubat İhtilali Kazakistanda’da büyük bir
sevinçle karşılandı ve oluşan ortamda Ahmet Baytursınov çeşitli siyasi faaliyetlere
katıldı. Toplanan I. Genel Kazak Kongresinde başkan yardımcılığını üstlendi ve bundan
sonra Alaş Partisinin kurulmasında ve programının hazırlanmasında görev aldı Kazak
halkının bilgilenmesi ve harekete geçmesinde büyük rol oynayan Kazak gazetesi
Temmuz 1917’de Alaş Partisinin resmi yayın organı haline geldi.29. Ekim İhtilalinden
26
Süleyman Efendioğlu, “Kazak Türkçesinde Zarf-Fiil Kökenli Kipler”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(5), 2010, s. 7.
27
Emin Özdemir, “Ahmet Baytursınov’un Hayatı Ve 20. Yüzyılın Başında Kazakistan’da Eğitim
Faaliyetleri İçindeki Yeri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (22), 2007, 63.
28
Özdemir, s. 64.
29
Nergis Biray, “Ahmet Baytursunoğlu ve Eserleri”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, (5), 1999, 10-16.
7
sonra kurulan Alaş Orda hükümetinde ise Milli Eğitim Bakanlığı yaptı ve Mağcan
Cumabayev’in de bulunduğu bir ekiple Kazak ilk ve ortaokullarında okutulacak
kitapların hazırlanması görevini de üstlendi.30
İhtilalden sonraki dönemde hükümet varlığını sürdüremedi ve Bolşeviklerin de
Kazakistan’a hakim olmasından sonra Ağustos 1920’de Kırgız-(Kazak) Sovyet Otonom
Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Baytursınov bu hükümette de eğitimci olarak görev aldı.
1922-1925 yılları arasında Kazakistan eğitim komiserliği bünyesindeki ilmi-edebi
komisyonun başkanlığını yürüttü ve Kazak Ülkesi Araştırma Vakfının başkanlığına
getirildi. 1926-28 yılları arasında Taşkent’teki Kazak Pedagoji Enstitüsünde, 1926’da
ise Almatı Kazak Memleket Üniversitesinde hocalık yaptı. Stalin döneminde başlatılan
Kazak aydınlarını yok etme hareketinde milliyetçilik suçuyla tutuklandı. Onun sosyal
hizmetleri, şiirleri, fikirleri, ilmî çalışmaları yargılandı.31 Serbest bırakılsa da 1937
yılında tekrar tutuklandı ve öldürüldü.32
Baytursınov hayatı boyunca Rus asimilasyonu ile mücadele etmeye çalışmış ve bu
doğrultuda eserler vermiştir. Eğitim programına çok önem vermiş ve kurtuluşun ancak
doğru programlanmış bir eğitim sistemiyle olabileceğine inanmıştır. Eğitim sistemini
“Para-Öğretmen-“Program” olarak üç temel unsura bağlamıştır. Ona göre gerekli mali
destek Kazak zenginlerinden sağlanmalıydı. Parasızlık yüzünden okuyamayan
öğrenciler bu yardımlar sayesinde okulunu bitirebilir ve borçlarını memleketlerine
hizmet ederek ödeyebilirlerdi. Ders verecek olan öğretmenlerin niteliklerine de değinen
Baytursınov öğretmenlerin öncelikle öğretecekleri konuları kendilerinin çok iyi
bilmelerinin gerektiğini savunmuştur. Bununla birlikte öğretmenler pedagojik
yeterliliğe de sahip olmalıydı. Ders vereceği öğrencinin içinde bulunduğu evreleri iyi
bilmeli ve ona göre hareket etmeliydi. Fakat bunları yerine getirebilecek olan öğretmen
sayısı çok azdı. Çünkü medrese mezunu öğretmenler gerekli pedagojik bilgiye sahip
değildi. Öğretmen okulundan mezun olan Kazak öğretmenler de Arap alfabesinde
hakim değillerdi. Tek çare Usûl-ü Cedid tarzda eğitim veren medreselerden mezun
öğretmenlerdi. Bu öğretmenler de Usûl-ü Savtiye ile eğitim aldıkları için Kazakçadaki
sesli harflerden habersizlerdi. Baytursınov bunun da çözümünü bulmuş ve
30
Özdemir, s. 66.
Biray, s. 10-16.
32
Özdemir, s. 67.
31
8
öğretmenlerin mesleğe başlamadan önce 15 günlük bir seminer eğitimi almaları
gerektiğini belirtmiştir.33
Ahmet Baytursınov alfabe üzerine de çeşitli çalışmalar yapmıştır. Kazaklar 19.
yüzyılın ortalarına kadar yazı diline sahip değillerdi. Kendi dillerini yazarken Arap
alfabesini kullanıyor ve Çağatay/Tatar imlasına göre yazıyorlardı. Rus misyonerlerin
teşvikiyle başlayan Kiril harflerine geçme hareketine Baytursınov karşı çıkmış ve Kiril
harflerinin Kazakçaya uymayacağını anlatmaya çalışmıştır. Çokan Velihanov, Ibıray
Altınsarın gibi aydınlar misyonerlerin etkisinde kalmışlar ve Kiril harflerine geçilmesi
gerektiğini savunmuşlardır. Onlara göre Arap harfleri Kazakçadaki sesli harfleri
göstermemektedir.
Rahımcan Dusanbayev de harflerin yetersiz olduğunu söylemiş
fakat Kur’an-ı Kerim’in normal Arap alfabesiyle yazılmasını diğer kitapların da
alfabede düzenleme yapılarak eski harflerle kullanımına devam edilmesi gerektiğini
belirtmiştir. Baytursınov da harflerin bırakılmasına şiddetle karşı çıkmıştır. Çünkü bu
harfler Kazakların kültürel ve tarihi bir mirasıdır ve değişimi, gelecek nesiller için
geçmiş kültürü anlamada sorun oluşturacaktır. Ünlülerin gösterilmesini temel alan bazı
basit değişikliklerle bu harflerin kullanımına devam edilmesi gerektiğini savunmuştur.
Kazakça alfabe kitabı olan Okuv Kuralı adlı eserini Arap harflerinde olmayan bazı
sesleri gösteren işaretleri kullanarak ve Kazakçaya uymayan bazı sesleri alfabeden
çıkararak yazmıştır. Bu çalışmaları İsmail Gaspıralı’nın başlattığı ve tüm Rusya
Müslümanları arasında yayılan Usûl-ü Savtiye (Fonetik Metot) çalışmalarıyla birlikte
yürütmüştür.34
B. EDEBİYET TANITKIŞ
Baytursınov’un yazdığı eserler arasında en önemlisi çalışmamızın da metin
kısmını oluşturan 1926 yılında Taşkent’te yayınlattığı “Edebiyet Tanıtkış” adlı eseridir.
Bu eser Kazak edebiyatının poetikası niteliğindedir. Eser edebiyat tarihi ve teorisiyle
ilgilidir. Ayrıca güzel söz sanatının incelikleri, özellikleri, söz sanatıyla ilgili yeni
terimler ve kavramlar hakkında da bilgi vermektedir.35 Sözlü edebiyat ürünlerden bolca
33
Özdemir, s. 68.
Özdemir, s. 69-70.
35
Kenan Koç, Almagül İşina, Bolat Korganbekov, Kazak Edebiyatı 2, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul
2007, s. 472.
34
9
örnek taşıyan eser okullarda ders kitabı olarak da okutulmuştur.36 Baytursınov bu eserde
o güne kadar üzerinde fazlaca durulmamış olan 15-17. yüzyıl ozanlarından da bahsetmiş
Doscan, Orınbay, Şerniyaz gibi halk şairlerinin eserlerinden de örnekler verilmiştir.
“Edebiyat araştırmacısı olarak sadece Kazak edebiyatının gelişme sürecini ele
almamış, başka milletlerin edebiyatıyla ilişki kurarak anlatmıştır.”37
Yazılı edebiyatı “Dindar Devir” ve “Dildar Devir” olarak iki döneme ayırmıştır.
Kazak
edebi
ürünlerini
içerikleri
yönüyle
de
kendi
geliştirdiği
terimlerle
sınıflandırmıştır. Bilmece, kafiye, şecere, günlük, biyografi, lirik şiir, drama gibi birçok
edebi terim ilk defa Baytursınov tarafından kullanılmış ve günümüze ulaşmıştır.38
Eser 1926 yılında yazıldığı için günümüz Kazak Türkçesine göre ağır bir dilli
vardır. İncelediğimiz metin bu eserin 2003 yılında Kiril harfleriyle Almatı’da basılmış
örneğidir. Eserin Son 24 sayfası orijinalinde bulunmayan karma şiirlerden oluşur.
Bunun haricinde İ. Krılov’un Kırk Mısal adlı eserinin Kazakça çevirisi, Masa adlı
şiir kitabı, çocuklara vakti boşa geçirmemelerini anlatan Okuvga Şaguru adlı Rusçadan
tercüme şiiri, Okuv Kuralı adlı Kazakça alfabe kitabı, öğretmenlere kaynak kitap
niteliğinde Elippe Astarı, büyüklere Kazakça öğretmek için Savat Aşkış adlı eseri, Til
Kuralı adlı Kazakçanın ses ve şekil bilgisini tahlil ederek sistemleştirdiği 3 ciltlik eseri,
öğrenci ve öğretmenlerin sorunlarına çözüm önerisi getiren Bayanşı adlı eserleri de
mevcuttur. Onun bu çalışmaları, halkı aydınlatarak, dili ve edebiyatı tanıtma amacıyla
yazdığı eserleri, diğer dillerden tercüme ettiği eserleri ve şiirleri olarak üç ana başlık
altında toplanabilir .39
36
Biray, s. 10-16.
Koç vd., s. 472.
38
Özdemir, s. 72-73.
39
Özdemir, s. 61-72.
37
10
BİRİNCİ BÖLÜM
DİL İNCELEMESİ
1.1. ŞEKİL BİLGİSİ ÖZELLİKLERİ
1.1.1. Kelime Türetme (Yapım Ekleri)
Yapım ekleri, isimden isim, fiilden isim, isimden fiil ve fiilden fiil yapan ekler
olarak dörde ayrılır.
1.1.1.1. İsimden İsim Yapan Ekler
+lık, +lik, +dık, +dik, +tık, Bu
+tik
ek
Türkiye şeber+lik (15), evreşi+lik
Türkçesindeki +lık, +lik, (16),
+luk,
+lük
karşılığıdır.
uksas+tık
(22),
ekinin azat+tık (26), seykes+tik
Türkiye (28), kemşi+lik (17)
Türkçesinde olduğu gibi
çok işlek bir ektir. Alet,
zaman, mekan, yiyecek,
akrabalık isimleri türetir.
Somut
isimlere
gelerek
soyut anlamlar türetir.40
+lı, +li, +dı, +di, tı, +ti
Türkiye Türkçesindeki +lı, mağına+lı
+li,
+lu,
+lü
(15),
ekinin (16), söz+di (81), davıs+tı
karşılığıdır. Sahiplik, var (35), tük+ti (39)
olma, bulunma ifade eder;
olumlu sıfat yapar.41 Kazak
Türkçesindeki
ünsüz
uyumu dolayısıyla d’li ve
t’li şekilleri vardır.42
40
Koç, Doğan, s. 186.
Tamir, s. 438.
42
Buran, s. 303.
41
tür+li
11
+sız, +siz
Zeynep Korkmaz’a göre
kayır+sız
(33),
tav+sız
“yokluk, eksiklik” bildiren (125), zeket+siz
olumsuz anlamda sıfatlar könil+siz (165)
(142),
türeten çok işlek bir ektir.43
Kazak Türkçesinde bu ekin
dar/yuvarlak ünlülü şekli
bulunmamaktadır.44
tüs+tes (80), jol+das (142)
+las, +les, +das, +des, Türkiye
Türkçesindeki
+tas, +tes
+daş, +deş, +taş, +teş
ekinin karşılığı olan bu ek
Kazak
Türkçesinde
de
eşitlik, ortaklık bildirir.
+şı, +şi
Kazak Türkçesindeki işlek
şığaruv+şı (17), aytuv+şı
tilek+şi
eklerden biridir. Meslek (13),
sıfatları
ve
uğraşma enbek+şi (86)
(40),
isimleri yapar.45 Türkiye
Türkçesindeki
+cı,
+ci,
+cu, +cü, +çı, +çi, +çu,
+çü ekinin karşılığıdır.
+şıl, +şil
Bu ek belli bir şeye olan
savık+şıl
(35),
uykı+şıl
sevgiyi, düşkünlüğü ifade (182), din+şil (139)
eden yeni isimler oluşturur.
+şılık, +şilik
+şı
+lık
ve
eklerinin
tir+şilik
(1),
evre+şilik
birleşimiyle oluşan bu ek (154), koğam+şılık (97)
soyut
üretir.
+nşı, +nşi
anlamlı
isimler
46
Türkiye
kullanılan
Türkçesinde
+nci,
bir+inşi (75), üş+inşi (62),
+ncı, tört+inşi (2)
+ncu ekinin karşılığıdır.
Sıra sayı sıfatları türetir.
43
Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara 2003, s. 64.
45
Tamir, s. 439.
46
44
12
+av, +ev
“Bir”den “yedi”ye kadar
olan
sayı
topluluk
bir+ev (64), üş+ev (123)
isimlerinden
sayı
isimleri
yapar.47
+şık, +şik
Küçültme ve sevgi ekidir.48
kap+şık (135), oyın+şık
(103)
+şa, +şe
Kavim isimlerinden dil ve
kıska+şa (106), kazak+şa
lehçe isimleri yapar ayrıca (88), evropa+şa (121)
sıfatlara
getirilerek
karşılaştırma,
derecelendirme ifade eder,
azlık bildirir.49
+ıy, +iy
Aitlik bildiren bir ektir.
tarıyh+ıy
(87),
edep+iy
Arapça nispet “î” sinden (138)
gelir.50
+tay
Bu ek eklendiği sözcüğe
kişkene+tay (7), erke+tay
küçültme ve sevgi anlamı (39)
katar.
+şak, +şek
Bu ek de eklendiği sözcüğe
kulın+şak (59), kelin+şek
sevgi ve küçültme anlamı (55)
verir.
+ğana,
+gene,
+kana, Eklendiği
+kene
küçültme
sözcüğe
anlamı
az+ğana (127), kiş(i)+kene
katan (159)
yapım eklerindendir.
+rak, +rek +ırak, +irek
Sıfatlara gelerek iki varlık
arasında
mukayese (60)
yapılmasını sağlayan bir
ektir.51
47
Tamir, s. 440.
49
Tamir, s. 439.
50
Tamir, s. 441.
51
48
ülken+irek
(7),
az+ırak
13
+ker, +ger
Farsça asıllı bir ektir ve kızmet+ker (86), zer+ger
meslek isimleri yapar.
+paz
(22)
“Kabiliyetli,
meyilli, öner+paz(156),
meraklı,
manası kumar+paz (175)
usta”
katar. Farsça “baz” sıfatfiilinin değişmiş şeklidir.52
+hana
Yer isimleri yapar. Farsça but+hana (196), şay+hana
“hane”
kelimesinin (86)
değişmiş şeklidir.
+mal
İsimden sıfat yapan ektir. bavır+mal (127)
Türkçedeki
+sal,
+sel
ekinin karşılığıdır.
+koy, +köy, +koy
Bir şeye düşkünlük ifade dua+göy (183,) bata+göy
eden sıfatlar yapar. Farsça (132)
asıllıdır.
2.1.1.2. Fiilden İsim Yapan Ekler
-mak, -mek, -bak, -bek,
Fiillerden fiil adları yapar. şuvmak (63)
-pak, -pek
Kalıcı isimler türettiği gibi
mastar
eki
olarak
da
kullanılır.
-ıs, -is, -s
Türkiye Türkçesindeki -ış, tanı-s (113), şal-ıs (113)
-iş,
-uş,
-üş
ekinin
karşılığıdır. Yapı olarak bir
isim-fiil ekidir. Tek ve çok
heceli
fiil
kök
ve
gövdelerinden fiilin esas
anlamını
değiştirmeden,
yapılan işin tarzını bildiren
geçici kılış adları türetir.53
52
53
Tamir, s. 442.
Korkmaz, s. 106.
14
-uv, -üv, -v
En sık kullanılan eklerden tile-v (172), avır-uv (154)
biridir. Kazak Türkçesinin
mastar ekidir. Her türlü
hareketin adını yapan bu
ekin,
kalıplaşarak
haline
gelmesi
nesne
de
söz
54
konusudur.
-pa, -pe
İş, eşya, nesne ve yer böl-me
(92)
isimleri yapar.55
-ım, -im, -m
Fiilin
-ğı, -gi, -kı, -ki
Türkiye Türkçesindeki –gı, kül-ki (39), tep-ki (133)
-ma, -me, -ba, -be,
(183),
şığar-ma
uygun kiy-im (25), uk-ım (32) jeolarak nesne isimleri yapar. m(50)
anlamına
-gi, -gu, -gü, -kı, -ki,
-ku, -kü ekinin karşılığıdır
ve yuvarlak ünlülü şekilleri
yoktur,
fiilin
gösterdiği
harekete bağlı olarak nesne
adları yapar.56
-k
Fiilin sonunda ortaya çıkan tile-k (184), buyır-ık (66)
durumu tasvir eden vasıf
isimleri veya fiil kök ve
gövdelerinden çok çeşitli
nesne
adları
yapan
bir
57
ektir.
-ak, -ek
Fiille ilgili nesne adı yapar kork-ak (189), kes-ek (125)
ve kullanım alanı dardır.58
-ın, -in, -n
veya jav-ın (124), kel-in (59),
yapılışıyla ilgili isimler ve tolkı-n (25)
Fiillerin
oluşu
kavramlar türetir.59
54
Mustafa Öner, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yay., Ankara, 1998, s. 71.
Tamir, s. 442.
56
57
Öner, s. 79.
58
55
15
-ğış, -giş, -kış, -kiş
Fiilin gösterdiği işi yapanın kön-giş (189), kuv-ğış (17),
o işi çokça yaptığını tanıt-kış (13)
gösterir.60
-ış, -iş, -ş
Fiillerin daha ziyade “-n” kuvan-ış
ekiyle yapılmış dönüşlü (154)
gövdelerine
(41),
süyin-iş
eklenerek
fazlalık, aşırılık ifade eden
veya fiilin sonunda ortaya
çıkan hali bildiren isimler
yapar.61
-mıs, -mis, -mış, -miş
Somut ve soyut anlamlı je-mis (189), tur-mıs (94)
kelimeler türetir. Kullanım
alanı dar bir ektir.62
-nkı, -nki, -ınkı, -inki
Fiillere gelerek sıfat türeten köter-inki (33)
bir yapım ekidir.63
niteliğini erin-şek
(59)
bildiren bir yapım ekidir.
(59),
-şak, -şek
İşi
-msak, -msek
Fiillere gelerek alışkanlık jara-msak (147)
yapanın
haline gelmiş hareketleri,
belli
bir
düşkünlüğü
sıfatlar türetir.
-gilikti, -ğılıktı
işe
olan
ifade
eden
64
“-gı, -gi” “+lık, +lik” ve jer-gilikti (15)
“+lı,
+li”
eklerinin
birleşmesiyle oluşmuş bir
yapıdır.
59
Öner, s. 90.
Tamir, s. 442.
61
Öner, s. 85.
62
63
64
60
tartın-şak
16
-ğak, -gek, -kak, -kek
İsim ve sıfat türeten ektir, tay-ğak (134)
eklendiği fiillerden genelde
insan karakterini anlatan
fiiller yapar.65
-malı, -meli, -balı, -beli, - “-ma” “+lı” eklerinin tanda-malı (70), uksat-palı
palı, -peli
birleşimiyle oluşmuş bu ek (51), köş-peli (56)
nesnenin biçimini şeklini
belirten sözcükler türetir.66
-vış, -viş
Sıfat yapan bir ektir, alet alda-vış (102)
ve eşya isimleri de yapar.67
1.1.1.3. İsimden Fiil Yapan Ekler
+la-, +le-, +ta-, +te-, +da-, Kullanım sıklığı en fazla beyne-le-v (27),
+de-
olan eklerdendir. Türkiye tömen+de-p (189),
Türkçesindeki
“+la-”, bas+ta-p (50), esep+te-p
“+le-” ekinin karşılığıdır. (177), mazmun+da-v (8)
Banguoğlu’na göre “genel
olarak nesneyle ilgili bir
şey yapmak veya olmak
anlatımını verir.”68
+lan-, +len, +dan-, +den-, “+la-” isimden fiil yapma
+tan-, +ten
kanağat+tan-bay
eki ve “-n-” dönüşlülük jüye+len-edi
(93),
ekinin
(23),
birleşmesiyle munar+lan-ğan
oluşmuş bir ektir.69 “Olma manız+dan-ıp
ifade eden fiiller yapar.”
70
könil+den-ip
ümit+ten-e (114)
65
Koç, Doğan, s.197.
67
Tamir, s.444.
68
Tahsin Banguoğlu, Türkçenin Grameri, (7. Baskı), Ankara 2007, age., s 214.
69
70
Tamir, s. 446.
66
(89),
(29),
(30),
17
+las-, +les-, +das-, +des-, “+la-” isimden fiil yapma ara+las-ıp (47), üy+les-ip
+tas-, +tes-
eki ve “-ş-”işteşlik ekiyle (164),
oluşmuştur. Beraber olma, (47),
orın+das-uvınan
kez+des-ip
karşılıklı olma anlamlarını kuşa+tas-ıp
verir.71
+al-, +el-, +l-
(9),
(29),
esep+tes-pey (109)
İsimlerden geçişsiz fiiller jok+al-sa (112), jön+elyapan ve kullanım alanı sen (54)
dar olan bir ektir.72
+a-, +e-
İsimlerden
olma
veya ten+e-p
(20),
kıyın+a-p
yapma ifade eden, Eski (68), at+a-ğanda (7)
Türkçe
devrinden
kullanılan bir ektir.
+ar-,+er-,+r-
beri
73
“Olma ifade eden fiiller jas+ar-ar (188), özge+r-ip
yapar”74
İsimlerden (72), kayğı+r-ğan (103)
geçişsiz fiiller yapar.75
+ğır-, +gir-, +kır-, +kir-
Tabiat taklidi sözcüklere şin+gir- (133)
gelerek yeni fiiller türetir.76
+ğar-, +ger-, +kar-, +ker-
İsimlerden, meydana gelme es+ker-üv (121), ten+gerve
yapma
anlamları ip (172)
türetir.77
+ı-, +i-
Ünsüzle biten kelimelere eşit+i-vinşe (13), bay+ıgelen bir yapım ekidir.
+ra-, +re-
mas(143)
Tabiat seslerinin taklidine jarkı+ra-p (168), kürki+redayanan isimlerden oluş gen (103)
bildiren fiiller yapar78
71
Tamir, s. 446.
Öner, s. 61.
73
Öner, s. 58.
74
Tamir, s. 446.
75
Öner, s. 67.
76
77
Öner, s. 66.
72
18
+ka-, +ke-, +ğa-, +ge-
Çok işlek olmayan bir
isimden fiil yapım ekidir.
+ay-, +ey-
İsimlerden
fiiller
oluş
türeten
iyis+ke-ymin (116)
79
bildiren mun+ay-ıp (78), az+ay-ıp
ve
Eski (113),
küş+ey-ip
(186)
Türkçe devrinden bu yana körk+ey-edi (103)
kullanılan bir ektir.80
+sa-, +se-
Seyrek kullanılan bir ektir.
(53),
suv+sa-ğan
buv+sa(n)-ıp (175)
+sı-, +si-
İsimlere gelerek yaptıkları dilmar+sı-p (29), pısık+sıfiilere benzerlik, gibilik, p(175), şeşen+si-p (192),
yapıyormuş gibi görünmek kisim+si-p (193)
anlamlarını katar.81
+sın-, +sin-
Fiile saymak, kabul etmek usak+sın-ıp
anlamları katar.82
+sıra-, +sire-
(159),
özim+sin-gen (33)
Sık kullanılmayan bir ektir. el+sire-ydi (103), oy+sıraAzalma ve istek ifade eden maytın (17)
fiiller yapar.83
+ık-,+ik-
İsimlerden, olma anlamı jol+ık-sa
taşıyan fiiller üreten bir kanda
+an-, +en-
78
Öner, s. 68.
80
Öner, s. 60.
81
82
Tamir, s. 448.
83
Tamir, s. 447.
79
(142),
(40),
ektir.
(72)
Seyrek kullanılan bir ektir.
bos+an-ar (188)
tar+ık-
keş+ik-pey
19
1.1.1.4. Fiilden Fiil Yapan Ekler
-n-
“Ünlü ile biten fiil kök ve juv-ın-ıp (69), kör-in-edi
gövdelerinden sonra -n-, (72), böl-in-edi (84), oylaünsüzle bitenlerden sonra n-ıp (109)
araya birer bağlantı ünlüsü
alarak gelen -n-
eki,
Türkçenin
eski
en
dönemlerinden
beri
kapsamlı kullanım özelliği
taşıyan işlek bir çatı ekidir.
Asıl
görevi,
genellikle
geçişli fiillerden “olma” ve
bazen de “yapma” bildiren
dönüşlü
fiiller
türetmektir.”
-l-
Edilgen
84
çatı
Fiillerden
pasiflik
meçhullük
ifade
gövdeler yapar.85
-s-
ekidir. jasa-l-ğan (013),
ve jıyna-l-ğan (86),
eden
tap-ıl-ar (186)
İşteşlik ekidir, yani işin kör-is-edi (10), kara-s-tım
birlikte veya karşılıklı (115), söyle-s-ip (114)
yapıldığı anlamını verir.86
-t-
Ettirgenlik ekidir yani fiile korı-t-atın (57), köbey-t-edi
oldurma
ve
yaptırma (17), joğal-t-atın (64)
anlamı verir.87
-dır-, -dir-, -tır-, -tir-
Ettirgenlik
zamanlardan
ekidir,
eski kel-tir-ip (64), bil-dirberi meydi (81), kız-dır-uvğa
kullanılan çok işlek bir (151)
ektir.88
84
Korkmaz, s. 129.
Öner, s. 97.
86
Öner, s. 100.
87
88
Günay Karaağaç, Türkçenin Dilbilgisi, Akçağ Yay., Ankara 2012, s. 321.
85
20
-ğız-, -giz-, -kız-, -kiz-
jür-giz-ip (91), ber-giz-ip
Ettirgenlik ekidir.
(102), öt-kiz-edi (89)
-ar-, -er-, -ır-, -ir-
Yaygın bir ettirgen fiil tüs-ir-ip
şeklidir.
89
(25),
ös-ir-ip
(181), köş-ir-ip (25),
şık-ar-ğan (60)
-kıla-, kile-
Hareketin
tekrarını
ve şap-kıla-p (53), tep-kile-se
devamlılığını ifade eder.90
-msra-, -msre-
(133)
“Fiilin gösterdiği hareketin kül-(i)msire-p (65)
tam olarak yapılmadığını
ifade eder.”91
-a-, -e-
Seyrek kullanılır, yapma kur-a-p (108)
ifade eder.92
-ala-
Fiilin
anlamını jarı-(y)ala-p (167)
güçlendirir.93
-set-
Kullanım
alanı
dardır. kör-set-üv (2)
Fiilden fiil yapan ek “-se-”
ve ettirgenlik eki olan “-t-”
nin
oluşmuştur.94
89
Banguoğlu, s. 286.
Öner, s. 103.
91
Tamir, s. 449.
92
Tamir, s. 450.
93
Tamir, s. 450.
94
90
birleşimiyle
21
1.1.2. Kelime Çekimi ve Çeşitleri
1.1.2.1. İsim Çekimi
1.1.2.1.1. Çokluk Eki
Kazak Türkçesinde çokluk “+lar, +ler, +dar, +der, +tar, +ter” ekleriyle yapılır.
+lar, +ler
Ünlüyle biten veya “r, v, nerse+ler (131), pikir+ler
y”
ünsüzleriyle
biten (94),
kuv+lar
(86),
isimlerden sonra çokluk vakıyğa+lar (89)
yapmak
için
bu
ek
kullanılır.
+dar, +der
“l, m, n, z, j” ünsüzleriyle söz+der (7), til+der (60),
biten kelimelere gelir.
akın+dar (16), adam+dar
(100)
+tar, +ter
Sedasız ünsüzlerle biten
edis+ter (19), elevmet+ter
isimlerden sonra gelir.95
(102),
kazak+tar
(27),
dıbıs+tar (47)
1.1.2.1.2. İyelik Ekleri
İyelik ekleri adın belirttiği nesne ya da kavramın altı mülkiyet grubundan
hangisine ait olduğunu gösteren eklerdir.96 Kazak Türkçesinde iyelik eklerinin yuvarlak
ünlülü şekilleri yoktur. Ekler aşağıdaki gibidir.
Birinci kişi teklik eki
+m
İkinci teklik kişi eki
+n
95
96
teniri+m (50), bala+m (9), erke+m (106),
ini+m (193)
ana+n (9), bala+n (122), eke+n (129),
perde+n (190)
Tamir, s. 450.
Süer Eker, Çağdaş Türk Dili, (6. Baskı), Grafiker Yay., Ankara, 2010, s. 336.
22
jer+i (192), tabıyğat+ı (73), külki+si (2),
Üçüncü teklik kişi eki
bala+sı (109)
+ı, +i, +sı, +si
Birinci kişi çokluk eki
ata+mız (10), bilgi+miz (101), ruvh+ımız
+(ı)mız, +(i)miz
(35), kent+imiz (137)
İkinci kişi çokluk eki
orta+nızğa
(40),
ata+nız
(127),
ağa+nızdın (192)
+(ı)nız, (i)niz
bala+ları
Üçüncü kişi çokluk eki
(41),
tulğa+ları
(69),
jaspar+ları (49), tarıyhşı+ları (105)
+ları, +leri+, +darı, +deri, +tarı, +teri
Elimizdeki metin ilk olarak 1923 tarihinde yazıldığı yani Çağdaş Kazak
Türkçesi olmadığı için günümüz Kazak Türkçesinden bazı farklılıkları vardır. Çağdaş
Kazak Türkçesinde görülen “+lArIn, +dArIn, +tArIn” çokluk ekleri ve bunların
nezaket şekli olan “+lArInIz, +dArInIz, +tArInIz” ekleri metinde geçmediği için
tabloya almamayı uygun gördük.
1.1.2.1.3. Hal Ekleri
Yalın Hal
+Ø
Diğer lehçelerde olduğu gibi Önege (106), şeşen (49),
Kazak Türkçesinde de yalın hal vakıt (54)
eksizdir.
İlgi Hali
Ünlüyle
veya
m” jılkı+nın (55), kün+nin
jer+din
(57),
isimlere (103),
“n,
biten
+nın, +nin, +tın, +tin, ünsüzleriyle
“+nın, +nin”, “l, r, v, y, z” akıl+dın (114), kitap+tın
+dın, +din
ünsüzleriyle
biten
isimlere (117), jürek+tin (130)
“+dın, +din”, tonsuz ünsüzlerle
biten isimlerden sonra ise “+tın,
+tin” şeklinde eklenir.97 İki isim
arasında doğrudan doğruya bağ
kuran ektir.98
97
98
Öner, s. 118.
23
Yükleme Hali
+nı, +ni, +dı, +di, +tı, ti
Ünlüyle veya “m, n”
nerse+ni (119), bala+nı
ünsüzleriyle biten kök ve
(137), duşpan+dı (123),
gövdelerden sonra +nı, +ni tonlu din+di
ünsüzlerle biten kök ve
(140),
ağaş+tı
(143), tüs+ti (152)
gövdelerden sonra +dı, +di
tonsuzlardan sonra da +tı, +ti
şeklinde eklenir.99
Yönelme Hali
+ğa, +ge, +ka, +ke
Zeynep
Korkmaz’a
yönelme
durumu
gruplarında
ve
göre kıday+ğa (141), pikir+ge
kelime (95), jas+ka (42), kök+ke
cümlelerde (36)
fiildeki hareketin yöneldiği adın
içinde bulunduğu durumdur.100
Tonlu
ünsüzlerle
+ğa, +ge
isimlerden sonra
tonsuz
biten
ünsüzlerle
isimlerden
sonra
+ka,
biten
+ke
şeklinde eklenir. Teklik birinci
ikinci ve üçüncü kişi iyelik
eklerinden sonra eklendiğinde
ise Türkiye Türkçesinde olduğu
gibi +a, +e biçiminde eklenir. 101
Bulunma Hali
+da, +de, +ta, +te
Tonlu ünsüzlerden sonra +da, zaman+da
(102),
+de tonsuz ünsüzlerden sonra ertegi+de
(163),
+ta,
+te
şeklindedir.
Teklik şuvmak+ta
(64),
üçüncü şahıs iyelik eki almış edebiyet+te (94), aldı+nda
kelimelere eklendiğinde araya (150)
bir “n” ünsüzü girer.102
99
Ahmet Buran, Ercan Alkaya, Çağdaş Türk Yazı Dilleri 3, Akçağ Yay., Ankara, 2013, s. 102.
Korkmaz, s. 280.
101
102
Galip Güner, Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yay., İstanbul 2013, s. 192
100
24
Ünlülerden ve tonlu ünsüzlerden kuday+dan (116), söz+den
Çıkma Hali
+dan, +den, +tan, +ten, sonra
+dan,
+den
tonsuz (60),
javap+tan
(181),
ünsüzlerden sonra +tan, +ten kümis+ten (57), ağın+nan
+nan, +nen
“n,
m”
ünsüzleriyle
biten (76), ölen+nen (7)
isimlerden sonra +nan, +nen
şeklindedir.103
Vasıta hali ekleri, fiilin ne ile til+men (11), kayğı+menen
Vasıta Hali
+men, +menen, +ben, kim ile yapıldığının yanında ne (54),
+benen, +pen, +penen
söz+ben
(22),
zaman, ne şekilde yapıldığını, jalğız+benen
(116)
bildirmeye yarayan eklerdir.104 ,batırbek+pen
(24),
Ünlüyle biten isimlerden ve “z” jumıs+penen (197)
hariç
tonlu
ünsüzlerle
biten
isimlerden sonra +menen ve
kısaltılmış şekli +men, “z” tonlu
ünsüzüyle biten isimlerden sonra
+benen, +ben, tonsuz ünsüzlerle
biten isimlerden sonra +penen,
+pen şeklinde gelir.105
Aitlik Hali
Türkiye
+ğı, +gi, +kı, +ki
olan
Türkçesindeki
“+ki”
nin
aitlik sırt+kı (90), son+ğı (72),
Kazak keş+ki (126)
Türkçesindeki karşılığıdır. Aitlik
ve bağlılık ifade eder.106
Benzerlik
ve
Eşitlik Ünlüyle ve sedalı ünsüzlerle jılan+day (4), nerse+dey
Hali
biten isimlerden sonra +day, (18),
+day, +dey, +tay, +tey
+dey,
+şa, +şe
isimlerden
ünsüzlerle
sonra
kus+tay
(187),
biten bürkit+tey (41),
+tay,
tey ak+şa (58), zat+şa (18),
şeklinde gelir. +şa, +şe eki bütün türli+şe (80), özge+şe (90)
isimlerden sonra baştaki “ş”
ünsüzü korunarak getirilir.107
103
Dilek Ergönenç Akbaba, Nogay Türkçesi Grameri, Grafiker Yay., Ankara 2009, s. 98.
Gülsev Sev, Tarihi Türk Lehçelerinde Hâl Ekleri, Akçağ Yay., Ankara 2007, s. 469
105
106
Tamir, s. 439.
107
Tamir, s. 455.
104
25
1.1.2.1.4. Soru Eki
İsimler soru ekleriyle de çekime girerler.
Ünlüyle ve “l, r, v, y” bar+ma
+ma, +me
ünsüzleriyle
biten (66),
isimlerden sonra eklenir.
Tosuz
+pa, +pe
ünsüzle
(126),
asıl+ma
evezdi+me (95),
berer+me (33)
biten emes+pe (28), bölmes+pe
isimlere +pa, +pe şeklinde (74),
durıs+pa
(93),
tolık+pa (93)
eklenir.
“m,n,z” ünsüzleriyle biten amansız+ba (14), az+ba
+ba, +be
isimlerden sonra gelir.
(111), mümkin+be (96)
1.1.2.2. Zamirler
Zamirler adların yerlerini tutan, kişileri ve nesneleri temsil veya işaret ederek
karşılayan bir gramer kategorisidir.108 Bu yüzden bir cümlede isim gibi görev yaparlar
ve
gerektiğinde
çekime
de
girerler.109
Metinde
zamir
kullanımına
sıklıkla
başvurulmuştur.
1.1.2.2.1. Kişi Zamirleri
1. Teklik kişi zamiri: Men
1. Çokluk kişi zamiri: Biz
2. Teklik kişi zamiri: Sen, Siz
2. Çokluk kişi zamiri: Sender, Sizder
3. Teklik kişi zamiri: Ol
3. Çokluk kişi zamiri: Olar
Kazak Türkçesinde ikinci teklik kişi zamiri olan siz Türkiye Türkçesinden farklı
olarak çokluk anlamında hiçbir zaman kullanılmaz. Hitap edilen kişiye nezaket ve saygı
ifade edilmek istendiğinde kullanılır. İkinci çokluk kişi zamiri olan sender nezaket ve
108
Korkmaz, s. 399.
Süleyman Efendioğlu, Cinânü’l-Cenân (Giriş, Dil İncelemesi, Metin, Dizinler), Fenomen Yay.,
Erzurum 2013, s. 109.
109
26
saygı anlamı taşımaz sadece çokluk bildirir, sizder hem çokluğu hem nezaketi
bildirir.110
Kişi zamirleri aitlik ekinin genişlemiş şekli olan +niki, +diki, +tiki eklerini
alabilirler. Metnimizde bunun tek örneği meniki (185) sözcüğünde geçmektedir.
1.1.2.2.2. İşaret Zamirleri
Bu zamirlerle belirtilen varlıklar şu veya bu vasıfları ile değil, yerleri ile ifade
edilmiş olurlar.111
Metinde tespit edilen işaret zamirleri ve bunları hâl eki almış şekilleri aşağıdaki
gibidir.
Zamirler
Hâl Eki Almış Zamirler
bul
bul (218), buğan (73), bu+dan (86)
osı
osı (197), osı+nın (161), osı+ğan (11), osı+nı (29), osı+nda (9),
osı+dan (33), osı+men (80)
sol
sol (82), sonın (91), soğan (92), sonı (107), sonımen (163)
ana (anav)
anav (739)
mına (mınav)
mınav (74), mına+ğan (121), mına+dan (82)
bu+lar
bu+lar (17), bu+lardın (48), bu+larda (47)
osı+lar
osı+lardın(64), osı+lardı (198)
solar
solar (112), solardın (92), solarğa (193), solardı (139), solardan
(160)
mına+lar
110
111
mına+lar (22)
Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., İstanbul, 2013, s. 273.
27
1.1.2.2.3. Soru Zamirleri
İsimlerin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir. Bunlar nesneleri soru şeklinde
temsil ederler ve nesneleri sormak için kullanılırlar.112 Soru zamirlerinin birçoğu ne, kim
ve kay soru zamirlerinden türemiştir.113
Metinde tespit ettiğimiz soru zamirleri ve bunların hâl eki almış şekilleri şu
şekildedir.
kim
kim (8), kim+nin (122), kim+ge (34), kim+di (130), kim+im (146)
ne
ne (7), ne+ge (36), ne+ni (46), neden (57), ne+men (155), ne+ler
(198)
kaysı+sı
kaysı+sı (11), kaysı+sında (138), kaysı+sımen (81)
1.1.2.2.4. Dönüşlülük Zamiri
Bu zamirler “asıl, öz” manasına gelen isimlerin iyelik eki almış şekilleridir.114
Kokmaz’a göre bunlara dönüşlülük zamiri denmesinin sebebi, zamirin, yapılan işin
yapana dönüşünü gösteren bir işlev yüklenmiş olmasındandır.115 Kazak Türkçesinde
kullanılan dönüşlülük zamiri “öz” sözcüğüdür.
Genelde iyelik eki alarak kullanılır ve iyelik eki aldıktan sonra da çeşitli hâl ekleri
de üzerine eklenebilir: öz+ine (7), öz+in (16), öz+i (16), öz+derinin (156), öz+imdi
(116), öz+inde (61)
1.1.2.2.5. Belirsizlik Zamirleri
Bu zamirler kişileri ve nesneleri belirsiz ifadelerle temsil ederler. Metinde tespit
ettiğimiz bazı belirsizlik zamirleri şunlardır: barşa (173), birev (64), eşkim (148),
112
Ergin, s. 276.
114
Ergin, s. 272.
115
Korkmaz, s. 415.
113
28
keybir+i (181), köp+i (57), erkim (172), keybirev (120), kaysıbir+i (176), erkaysı+sı
(60), baska+sı (7), beri (64), eşkaysı+sına (119)
1.1.2.3. Sıfatlar
İsimlerin özelliğini belirten onları açıklayıp tarif eden sözcüklerdir. 116 İsimleri
renk, hareket, biçim ve durum bakımından niteler ve isimlerin sayılarını, yerlerini
belirtirler.117 Sıfatlar kendi başlarına bir nesneyi karşılayamazlar bu yüzden mutlaka bir
adın önünde bulunmaları gerekir.118
1.1.2.3.1. Niteleme Sıfatları
Türkiye Türkçesinde olduğu gibi Kazak Türkçesinde de “niteleme sıfatları bütün
varlıkların renk, biçim, tat, koku, alışkanlık, huy, yetenek vb. bütün özelliklerini ortaya
koyan, gösteren sıfatlardır.”119
Metnimizde bulunan bazı niteleme sıfatları şunlardır: türli nerseni (119), evezdi
sözdin (164),örnekti söylemder (48), uzın sözder (48), kara söz (92), darındı sözdin
(94), körkem sırların (165), jaksı nerse (166), ülken adamdar (131), kızıl kanğa (20),
suvık söz (24), özge mağınada (22)
1.1.2.3.2. Belirtme Sıfatları
“Belirtme sıfatları, adları işaret etme, gösterme, onların sayısını, miktarını
bildirme, sorma veya belirsizlik gibi yönlerden belirten yani belirgin hale getiren
sıfatlardır.”120 Belirtme sıfatları işlevlerine göre kendi içlerinde alt grupları ayrılır:
1.1.2.3.2.1. İşaret Sıfatları
Varlıkları işaret ederek, yerlerini göstererek belirten sıfatlardır. Metinde genellikle
bul, osı, sol, anav, ana, mına, işaret sıfatları kullanılmıştır: bul sözge (35), bul jıyanğa
(56), sol mağınası (27), sol tarmaktardın (73), osı avıldın (32), osı küngi (139), ana
116
Efendioğlu, s. 130.
118
Güner, s. 275.
119
Güner, s. 275.
120
Güner, s. 277.
117
29
avılğa (32), anav üydin (24), anav könildin (169), mına jurttın (182), mına sözin (16),
mınav söz (14), mınav türde (95)
1.1.2.3.2.1.1. Sayı Sıfatları
Varlıkları sayı yönünden belirten sıfatlardır. Kazak Türkçesinde de sayı sıfatları
işlevlerine göre alt gruplara ayrılır.
1.1.2.3.2.1.2. Sıra Sayı Sıfatları
“Varlık ve nesnelerdeki derecelenme sayısını gösteren bu sıfat türü, sayılara +nşı,
+nşi ekinin getirilmesi suretiyle yapılırlar”121: birinşi ağın (75), ekinşi nersede (22),
üşinşi sözdin (61), törtinşi tarmağı (78), besinşi tarmak (80)
1.1.2.3.2.1.3. Topluluk Sayı Sıfatları
M. Ergin’e göre bu sıfatlar “belirttikleri nesneler arasında bir yakınlık, bir birlik
olduğunu gösteren, bir nesne topluluğu ifade eden sayı sıfatlarıdır.”122 Türkiye
Türkçesinde ikiden yediye kadar olan sayılardan yapılırken Kazak Türkçesinde birden
yediye kadar olan sayılarla yapılırlar: birev ölen (72), üşev eveze (11), törtev bastaması
(91)
1.1.2.3.2.1.4. Asıl Sayı Sıfatları
Varlıkların sayılarını belirten sıfatlardır: bir türinen (93), eki mısaldın (27), üş
salağa (98), tört buvın (64), bes jasında (42), altı kün (29), jeti jılım (40), mın kisige
(10), on bes jigit (107), jüz ret (43), on eki iymam evliye (185)
1.1.2.3.2.1.5. Kesir Sayı Sıfatları
Metnimizde kesir sayı sıfatına ait tek örnek bulunmuştur: jarım joldan (191)
121
122
Ergin, s. 252.
30
1.1.2.3.2.2. Belirsizlik Sıfatları
Bu sıfatlar “varlık ve nesnelerin sayı ve miktarını açık ve kesin olarak değil
kabataslak, belirsiz olarak bildiren sıfatlardır.”123 birneşe türge (165), keybir ölender
(166), erbir jolı (63), köp nersege (44), bükil adam balası (89), az adamdı (45), eşbir
jeri (108), barşa jurttın (139)
1.1.2.3.2.3. Soru Sıfatları
Nesnelerin durumlarını, biçimlerini, sayılarını, yerlerini öğrenmek için isimleri
soru yoluyla belirten sıfatlardır: kanşa uksastığın (28), kay derejede (41), kaysı kız
(126), kanday jerde (12), kalay jüptilikke (129), ne muratka (9)
1.1.2.3.3. Sıfatlarda Küçültme
Sıfatlara küçültme anlamı vermek için +şa, +şe, +ğıl, +gil, +şıl, +şil, +kene,
+ğana, +ğış ekleri aracılığıyla yapılmış sözcükler tespit edilmiştir: azğana azık (54),
özgeşe belgilerin (90), akşa kar (58), uykışıl jurttı (182), kişkene ölen (7)
1.1.2.3.4. Sıfatlarda Pekiştirme
Pekiştirme sıfatın ilk ünlüsüne kadar olan kısmına p ünsüzünün getirilmesiyle
yapılmıştır: kip kişkene uşkınnan (159), üp ülken ört (158), sap sarı altın (25)
1.1.2.4. Zarflar
Muharrem Ergin’in tanımıyla zarf, “kelime gruplarında sıfatın, fiilin veya başka
bir zarfın manasını değiştiren isimlere verdiğimiz addır.”124 Zarflar da sıfatlar gibi tek
başlarına kullanılamazlar. Bir fiilin, bir sıfatın veya başka bir zarfın önüne gelerek onu
nitelik/nicelik yönünden açıklarlar. Bu yönüyle zarflar, sıfatlar gibi dilbilgisinde
yardımcı sözcük olarak görev yaparlar.
Zarflar da işlevlerine göre belli gruplara ayrılırlar:
123
124
Korkmaz, s. 395.
Ergin, s. 258.
31
1.1.2.4.1. Durum Zarfları
Fiillerin ne durumda olduğunu, nasıl yapıldığını, niteliğini bildiren zarflardır125:
birdey bolıp (100), osılay bölinbese (98), körkem sıyaktı körinse (17), türlişe boladı
(22), aynalıp ketedi (88), joğalıp baradı (112), ülken boladı (155), uzın aytıladı (61),
jaksı bolsa (70)
1.1.2.4.2. Zaman Zarfları
Zaman zarfları fiilin yapıldığı zaman hakkında bilgi veren zarflardır: bügin depti
(142), burın kirip (86), anda sanda aykaylap (136), engenşe kördim (187), keyin keledi
(96), erte turıp (199), kündiz ürmey (28), eli tügendelip (157), vakıtı kartayğan son
ökinbe (10), endi bersin (38)
1.1.2.4.3. Yer-Yön Zarfları
Yer-yön zarfları, “fiildeki oluş ve kılışın yerini ve yönünü belirleyen
zarflardır.”126 Metinde tespit edilen bazı örnekler şunlardır: ilgeri bildirüv üşin (7),
tömen jetken eken (33), joğarı körsetilgen (11), keri kılıp öldim (111)
1.1.2.4.4. Miktar Zarfları
Fiilleri, sıfatları ve zarfları azlık veya çokluk bakımından belirleyen zarflardır127:
ebden tanışıp (6),öte asırıp (33), öte kemitip (33),köbinese janılğanda (108), kattı
aşuvlandı (141), köp eseptep (177), talay özgertedi eken (5), az bolsa (44), azırak javap
berip (60)
1.1.2.4.5. Soru Zarfları
Fiileri soru yoluyla belirleyen zarflardır: kalay ötkendiginin (29),
kanday
jaylanadı (52), kanşa dep (106), kaydan bilsin (45), kay jerde körse (6), kayda körsen
(3), neden boladı (95)
125
Korkmaz, s. 498.
127
126
32
Zarflar, sıfatlara ve zarflara gelerek üstünlük derecesi de belirtirler: öte jaksı bolsa
(27), tım jakın kelse (48), tipti az jumsaladı (70), en eserli küy (1)
1.1.2.5. Edatlar
Edatlar, tek başlarına anlamları olmayan, sadece gramer vazifeleri bulunan
kelimelerdir.128 Edatlar da işlevlerine göre belli gruplara ayrılırlar:
1.1.2.5.1. Son Çekim Edatları
Yer, hâl, sebep, zaman, benzetme, görelik, karşılıklılık, birliktelik, sınırlama vb.
anlamları bildiren son çekim edatları, yalın olarak kullanıldıkları gibi hâl ekleriyle de
kullanılırlar.129
üşin
körsetüv üşin (2), mısal üşin (153), salğızuv üşin (36)
men
zarlı ünmen ölgen adamnın (129), kudıyardı men de kudalay almadım (108)
arkılı
jansız nerseler arkılı salt sanasına (120), din arkılı tındavlı kılğan
kojalardın, moldalardan isinen (138)
boyınşa
payım boyınşa söyleytin şındık sözi (83), ğurıp boyınşa körinetin
adamdarına (129)
pen
könilge ıkılaspen tokılık okısandar balalar (35),
de
akındardın öleninde de ne osınday öte asırıp (30),
baska jurttardın
edebiyeti de solay bölinetini (139), öltirsen de bermeytin deydi (141)
şeyin
tüstik jerge şeyin (110), ayağına şeyin beynelev boladı (27)
karay
tamnın töbesine karay örmelep baradı da(17), surağanda kerektigine karay
javap beriledi (106)
taman
alğa taman zamanın tülki bolsa (195), elge taman ünilse (42)
karsı
öz basına karsı dav birev aytsa (148), tıskı ğalamğa karsı (173)
128
129
Ergin, s. 348.
Efendioğlu, s. 146.
33
keyin
abaydan keyin şıkkan (80), evropa edebiyetinen tanıskannan keyin (156)
son
jastıktağı küyin aytıp kelip so(n)nan son barıp (41), akkuv halıktan son
baytok akın (19)
burın
bir nerseni eliptevden burın (9), bizden burın köle kalsan (198)
baska
dinnen baska jağınan da önege körsetüv üşin (142), tennen baska nemdi
alar (192)
1.1.2.5.2. Bağlama Edatları
Cümleleri veya cümlelerdeki kelimelerle kelime gruplarını anlam ya da şekil
bakımından birbirine bağlarlar.130
jene
tarmaktardın basında jene ortasında boladı (73), aytuvşı sözdin ajarlı
jene mağınalı boluv jağına (57)
men
ekpindi buvın men ekpinsiz buvındardı (61), kıyaldağı vakıyğa men
nerseler (105)
yakiy
bular körkem yakiy darındı söz dep ataladı (83), bir sözdi yakiy lebizdi
kayta kayta aytuv kaytalaktav dep ataladı (36)
ya
tım jakın kelse ya alıs kelse (48), ekinşi balşıktan ya metaldan kuyıp (2)
nemsese
ne ötken zamandağı turmıs sarınınan alıp jazadı nemese aldağı
zamannın sarının boljap jazadı (158)
ne…ne…
ne isteydi, ne izdeydi, ne tileydi (158), osığan karay söylegen sözimizdin
türi ne eveze ne elipteme ne bayımdama bolıp şığadı (11)
eri…eri…
körkem sözdi eri sülde eri suvret eki jağınan da (95)
ya…ya…
ya aytıs ya tartıs ya ustasuv (172), ya avızşa aytıp ya jazıp (13)
130
Güner, s. 299.
34
kay şığarma sözde de bolsa jospar boladı birak birevinin josparı tertipi
birak
sara sara aşık boladı (7) kazakta jazuv bolmağan sebepti burınnan
jazılıp kelgen şejire türli engime jok birak baska jurttardın şejirelerinde
aytılatın sözder sıyaktı engimeler kazakta da bar (87)
birde…birde birde bolsa birde jok (77)
öytkeni
öytkeni urının muratı urlıkpen kün körüv urlıkpen mal jıyuv edi (173),
öytkeni közdegen maksatının oylağan muratının jolında neden de bolsa
kaytuv jok (174)
degenmen
özine bitken tüsi özgerilmes degenmen kara yakiy kızıl masa (176)
tügil
tolğav sıyaktı sırlı şığarmağa ötirik jaraspak tügil büldiredi (164)
1.1.2.5.3. Kuvvetlendirme Edatları
“Kuvvetlendirme edatları cümleye belirgin bir anlam katmayan ancak sonuna
geldikleri unsurları belirtmek, kuvvetlendirmek veya dikkati onların üzerine çekmek
için kullanılan edatlardır.”131 Metinde örneğine çok fazla rastlanılmamıştır.
tağısın tağı
Jaksılık, jamandık, dostık, kastık, aramdık, adaldık, batırlık, korkaktık,
eptilik, şorkaktık, kuvlık, ankavlık tağısın tağı sonday jaktan önege
boluv telim terbiye berüv maksatımen şığarğan engimeler ekendigi
seziledi (105)
tağı
onı tağı kaytadan söylevdin kajeti jok (82), Könili tilevine karay bir
nerse istemey tağı da turmaydı (172)
131
Güner, s. 301.
35
1.1.2.5.4. Ünlem Edatları
Ünlemler konuşanın çeşitli duygularını anlatmaya ve karşısındakilere seslenmeye,
cevap vermeye, göstermeye, onları onaylamaya, reddetmeye veya tabiattaki sesleri taklit
yoluyla kelimeler üretmeye yarayan sözcüklerdir.132
Japal ay japal (9), apırım-ay, kanday jarsız tağdır degen (34),uh tandağanda
(165)
1.1.2.6. Fiil ve Fiil Çekimi
“Fiiller, karşıladıkları hareketler ile zaman ve mekân kapsamı içinde, somut ve
soyut nesne ve kavramlarla ilgili her türlü oluş, kılış, kılınış ve durumları bildirirler.”133
Fiiller bir dilin en önemli unsurlarından biridir. Kazak Türkçesi fiil yönünden oldukça
zengindir.
1.1.2.6.1. Kişi Ekleri
Kişi ekleri üç gruba ayrılmaktadır.
1.1.2.6.1.1. Zamir Kökenli Kişi Ekleri
+mın,
Ünlüler ve l, r, v, y, n jüremin (27), kelemin (37), ölemin
+min,
,m, tonlu ünsüzleriyle (136), otırmın (183), turmın (29),
+bın,
biten yapılardan sonra körsetkenmin (26), suraymın (10),
+bin,
+mın, +min j, z tonlu etemin (154)
e 1 men
+pın,
ünsüzleriyle
k
+pin
yapılardan sonra +bın,
T
biten
+bin tonsuz ünsüzlerle
l
biten yapılardan sonra
i
+pın,
k
eklenir.134
132
Korkmaz, s. 1140.
Korkmaz, s. 527.
134
Koç, Doğan, s. 249-250.
133
+pin
şeklinde
36
sen
jetesin (188), köresin (197), ketesin
+sın, sin
(141), urasın (26), barsın (42),
kalsın
(159),
bilmeysin
(189),
etpeysin (189)
2
siz
+sız,
Saygı anlamı taşır.
aytasız (194), körmezsiz (195),
barasız (122), ketesiz (122)
+siz
Bu ek özellikle şiirlerde öledi (4), ketedi (7), tüspedi (8),
+dı, +di
3 ol
kelimeyi
ölçüye bölinedi (129), körsetedi (139),
uydurmak için sondaki kiredi (178), körined (151), barad
i,ı, ünlüleri bilinçli bir (35), tandırad (37)
şekilde
düşürülerek
kısaltılabilir.
1 biz
+mız,
Ünlüler ve l, r, v, y, aytamız
(36),
deymiz
(459,
miz,
tonlu ünsüzleriyle biten değenimiz (63), köremiz (148),
+bız,
yapılardan sonra +mız, bayandamakpız (139), jürmiz (61),
+biz,
+miz m, n, z, j tonlu bilmeymiz(32), aytkanımız (157)
+pız,
ünsüzleriyle
+piz
yapılardan sonra +bız,
biten
+biz tonsuz ünsüzlerle
biten yapılardan sonra
ise +pız, +piz şeklinde
eklenir.135
Ç
sender +sındar, Metinde
o
+sinder
k 2
l
bulunmuştur.
Örnek bulunamadı.
sizder
Ölçüye uydurmak için beredi (129), kenesedi (131), biledi
3 olar
+dı, +di
teklik
ekindeki
edilmiştir.
gibi (140), körinedi (145), jarısad (3)
sondaki sesin düştüğü
durumlar
135
örneği aksındar (189)
sizder +sızdar, Saygı anlamı taşır.
u
k
tek
tespit
37
1.1.2.6.1.2. İyelik Kökenli Kişi Ekleri
Bütün Türk lehçelerinde olduğu gibi –dı, -di görülen geçmiş zaman eki ve -sa, se şart ekinden sonra kullanılır.136
1
men
bolam (192),
+m
aytam (125),
bilem (149), kalmasam (145),
janılmasam (184), kalmasam
T
(151), demesem (154), ölsem
e
(16), aldım (183), körmedim
k
(187), akşa hannın kızı edim
l
(23), almadım (108)
i
2
sen
saktan (193), bolsan (198),
+n
k
şaşsan
(49),
aytsan
(29),
körsen
(3),
körsen
(34),
tapsırdın (34), jabırkadın (36),
kiyindin (42), jaza berdin (40),
sen edin (79)
siz
+nız,
+niz
Saygı anlamı taşır.
alsanız (15), berseniz (132),
bermeseniz
(143),
(132),
aldınız
ba
deseniz
(129),
boldınız ba (129), küldiniz
(142),
3
ol
Ø
bolsa
(143),
soksa
(20),
uykastırsa (64), jazsa (88),
kelse (144), tüsse (65), jetse
(165), kaldı (145), küldi (65),
bar edi (108), keldi (152)
136
38
1
biz
kettik (199), alsak (11), köz
+k
salsak (30), karasak (72),
ölsek (194), bilsek (12), desek
(75),
Ç
o
(117),
selem
berdik (148), bilirdik (178)
2
okısandar
sender +ndar,
k
(36),
bersender
(181)
+nder
l
sizder +nızdar,
Örnek bulunamadı.
+nizder
u
k
kaldık
3
olar
kaytsa (3), aytsa (17), jıyılsa
Ø
(23), kirse (17), kaldı (145),
buzdı (139), boldı (116), (100)
1.1.2.6.1.3. Emir Kipi Kökenli Kişi Ekleri
men
1
+ayın,
Türkiye
kalayın (110), jazayın (183),
+eyin,
Türkçesinden
+yın,
olarak birinci teklik keteyin
(10),
+yin
kişi emir kipi Kazak (184),
berneleyin
farklı alayın (43), bereyin (121),
Türkçesinde
küyzeleyin
(28),
şıdayın (35), jeyin (137)
kullanılmaktadır.
T
sen
Ø
e
k
l
i
k
Türkiye
jıy (138), jür (29), kara (88),
Türkçesindeki
gibi kaş (193), aş (193), kel (5)
eksizdir.
2
siz
+nız,
Kibar
+niz
verilen
bir
şekilde tındanız (114), jüriniz (141),
emirlerde üyretiniz (155), ğıbrat alınız
kullanılır.
teklik
kibarca
İkinci (142)
kişi
için
söylenmiş
uyarı cümlelerinde de
kullanılır.
39
ol
3
+sın,
saktasın
(147),
şığarsın
+sin
(198), desin (129), kızmet
kılsın (9)
1
biz
Ç
+ayık,
alayık (7), aldantayık (77),
+eyik,
öteyik
+yık,
(73), karayık (64),
(140),
bayandayık
+yik
o
sender +ndar,
k
+nder
l
(121),
kiyininder
2
u
aksındar
(189),
atındar
kaşındar
(113),
(69),
jürinder
(188), berinder (171)
k
sizder +nızdar,
Örnek bulunamadı.
+nizder
olar
3
+sın,
jarılkasın (112), etsin (41)
+sin
1.1.2.6.2. Fiillerde Olumsuzluk
Fiillerde olumsuzluk, fiilin belirttiği iş, oluş, hareket, kılışın gerçekleşmediğini
bildirir.
Kazak Türkçesinde ünlüyle ve l, r, v, y ünsüzleriyle biten kök ve gövdelerden
sonra ma, me; m, n, z, j ünsüzleriyle biten kök ve gövdelerden sonra ba, be; tonsuz
ünsüzlerle biten kök ve gövdelerden sonra ise pa, pe eklerinin getirilmesiyle
olumsuzluk yapılır: almadım (108), ayrılmadım (116), bermesen (117), ölmegen (148),
jatpaydı (119), aytpa (144), ketpes (10), paydalanbaydı (14), ötkinbe (50)
Bundan başka jok ve emes sözcükleri de olumsuzluk yapar: tav da jok, orman da
jok, özen de jok (71), turağı jok (187)
40
1.1.2.6.3. Fiillerde Soru
Kazak Türkçesinde soru anlamı oluşturmak için kişi eklerinin ardından ünlüyle ve
l, r, v, y ünsüzleriyle biten sözcüklerden sonra ma, me, m, n, z, j ünsüzleriyle biten
sözcüklerden sonra ba, be, tonsuz ünsüzlerle biten sözcüklerden sonra ise pa, pe ekleri
getirilir:137 aldınız ba (129), boldınız ba (129)
1.1.2.6.4. Fiil Çekiminde Zaman
1.1.2.6.4.1. Basit Kipler
1.1.2.6.4.1.1. Bildirme Kipleri
1.1.2.6.4.1.1.1. Geçmiş Zaman
Kesin Geçmiş Zaman (-dı, -di)
Bu ekin Türkiye Türkçesinden farklı olarak yuvarlak ünlülü şekilleri
görülmemektedir.138
Körmedim (9), tapsırdın (34), boldı (35), oyladım (40), kirdik (61), keldik (7),
tanbadın (152), aldınız ba (129)
Öğrenilen Geçmiş Zaman (-ıp, ip, -p)
Bizzat görülmeyen başka kaynaklardan öğrenilen hareketi anlatır.
Tuvıppın (176), küyzelipsin (193), tartıptı (3), kelipsin (198), aytıptı (122)
Neticeli Geçmiş Zaman (-gan, -gen, -kan, -ken)
İçinde bulunduğumuz zamandan önce ortaya çıkan, konuşanın şahsen gördüğü
veya güvenilir bir kaynaktan öğrendiği hareketi anlatır. Kesin geçmiş zamanla yakın
anlamda kullanılır.139
Degen (157), jaratkan (65), talpınbağan (177), urmağan (177), bolğan emes (30),
oturğan jok (47)
137
Altınşaş Kurmanali Çakıroğlu, Türkiye Türkçesi ve Kazak Türkçesinin Fiil Zamanları Açısından
Karşılaştırılması, Alfa Aktüel Yay., Bursa, 2009, s. 32.
139
Kurmanali Çakıroğlu, s. 114.
138
41
Değişken Geçmiş Zaman (-atın, -etin)
“Değişken geçmiş zaman, içinde bulunduğumuz zaman diliminden önce, yani
geçmişte tekrarlanan, sürekli veya belli aralıklarla yinelenen, alışkanlıklar kazanan iş ve
hareketleri hikâye eden zaman şeklidir. Burada sözünü ettiğimiz iş ve hareketler,
konuşan tarafından bizzat yapılmış veya tanık olunmuştur.”140 Kurmanali Çakıroğlu’na
göre değişken şimdiki zaman, Türkiye Türkçesindeki geniş zamanın hikâyesi ile aynı
işleve sahiptir.141 Metinde çok sık kullanılmamıştır.
aşıytın (49), habar beretin (173), aytatın (190)
1.1.2.6.4.1.1.2. Şimdiki Zaman
(-a, -e) Zarf-Fiil Ekiyle Şimdiki Zaman
Her zaman yapılan, sürekli tekrarlanan işleri ve konuşma anında yapılmakta olan
şeyleri anlatır. Bilimsel konular da bu zamanla anlatılır.
Korkamın (193), kalasın (45), boladı (1), körinbeydi (3), paydalanbaydı (149,
kelemin (35)
“Otır, tur, jatır, jür” Yardımcı Fiilleriyle Şimdiki Zaman
Konuşma anında yapılmakta olan iş ve hareketi ifade eder. Şahıs ekleri doğrudan
bu yardımcı fiillere bağlanır.
Otırmın (6), tur (11), jürsiz be (14), jatırmın (118),
Kalıp fiillerle yapılan şimdiki zamanın olumsuz çekimi kalıp fiillerden birine –
gan/-gen sıfat-fiil eki ile jok olumsuzluk kelimesi ve şahıs ekleri getirilerek yapılır.142
Otırğan jok (47)
-ip, -ıp, -p Zarf-Fiili ve “otır, tur, jatır, jür” Yardımcı Fiilleriyle Şimdiki
Zaman
Kıyrılıp otıradı (49), kelip otırmın (17), sezip jatır (32), neğıp jürsin (10)
-e Zarf-Fiil ve “jatır” Yardımcı Fiiliyle Şimdiki Zaman
140
142
141
42
Kel-, bar-, apar-, akel- yardımcı fiillerine “-e” zarf-fiil eki ve “jatır” yardımcı
fiilinin getirilmesiyle yapılır.
Kele jatır (157), bara jatır (195)
“-uv, üv, -v” İsim-Fiili ve “+de, +da” Bulunma Haliyle Şimdiki Zaman
Türkiye Türkçesindeki “–mekte, -makta” ekiyle yapılan şimdiki zaman şekline
eşdeğerdir.143
Boluvda (83), ustasuvda (173), bilüvde emes(99)
1.1.2.6.4.1.1.3. Gelecek Zaman
Değişken Gelecek Zaman
Fiile “-e, -a”
zarf-fiil eki ve şahıs ekinin getirilmesiyle yapılır. Gelecekte
yapılması kesin olarak beklenen işler için kullanılır. Değişken denmesinin sebebi aynı
yapının şimdiki zamanda da kullanılıyor olmasıdır. Hangi zamanın anlatılmaya
çalışıldığı cümlenin bütününe bakılarak anlamdan çıkarılır.
Baramın (111), alman (115), körinedi (129)
Niyet İfadeli Gelecek Zaman
-mek, +bek eki ve şahıs eklerinin birleşmesiyle oluşur. Nadir olarak şahıs ekinden
önce +şı, +şi ekinin eklendiği de görülür. Bu ek anlama kesinlik kazandırır. Metinde
+şı, şi ekli kullanımları da tespit edilmiştir.
Körinbekşi (42), bilinbekşi (42), kirgizbek (102)
Tahmini Gelecek Zaman
“-ar, -er” sıfat-fiil eki ve şahıs eklerinin birleşmesiyle oluşur. Gelecekte
gerçekleşmesi tahmin edilen işleri anlatırken kullanılır.
Bolarmın (176), körermin (149), jasbas (178), azbas (147)
143
43
Yakın Gelecek Zaman
“-galı, -geli, -kalı, -keli” zarf-fiil eklerine “otır, tur, jür, jatır” yardımcı
fiillerinden birinin getirilmesiyle yapılır. Bunlardan sonra şahıs eki eklenir. Fakat
metinde bununla ilgili bir örnek tespit edilmemiştir.
1.1.2.6.4.1.1.4. Geniş Zaman
Geniş zaman çekimi şimdiki zaman ve gelecek zamanda olduğu gibi “-a, -e” zarffiil ekine şahıs ekinin ilave edilmesiyle oluşur. Fiilin gösterdiği işin her zaman
yapıldığını ve yapılacağını belirtir. Bu yönüyle geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman
olmak üzere tüm zamanları içine alır.144
Aytıladı (9), bolasız (122), beresin be (141), körinesin (41), usağanmın (115),
kelemin (35), aytamın (116)
1.1.2.6.4.1.2. Tasarlama Kipleri
1.1.2.6.4.1.2.1. İstek Kipi
-gay, -gey, -kay, -key ile İstek Kipi
Bu ek dilek, dua, rica anlamlarını bildirir.145
Kuvat bergey (126), keşirgeysin (146), buzılmağay (150)
-ğı, -gi, -kı, -ki + İyelik Eki + kel- Fiiliyle İstek Kipi
Türkiye Türkçesindeki “-mek/ -mak iste-” yapısının karşılığıdır. Diğer fiil
çekimlerinden farklı olarak fiilin kişisi kişi ekleriyle değil –GI ekine eklenen iyelik
ekleriyle belirtilir.146
Aytkımız kelgende (18), etkimiz kelse (75), körsetkisi kelgende (163)
144
146
145
44
1.1.2.6.4.1.2.2. Emir Kipi
Türkiye Türkçesinden farklı olarak Kazak Türkçesinde 1. Teklik kişi emir kipi
vardır. Emir kipi kökenli kişi eki olan “-ayın, -eyin” eki ile bu sağlanır.
Jazayın (183), bolayın (21), tındanız (114), kulak salınız (142), barmaymın (50)
1.1.2.6.4.1.2.3. Dilek-Şart Kipi
“Fiil kök ve gövdelerine –se, -sa ekinin eklenmesi suretiyle elde edilen bu kipin
bazı kullanımlarında “şart”ın dışında “dilek” anlamı da sezilir. Bu kip dışındaki
tasarlama kipleri, bağımsız cümleler kurabilirken; dilek-şart kipi ile ancak bağlı
cümleler kurulabilmektedir.”147
Bolsa (104), karasam (51), jemesen (29), koyılmasa (16), körsem (64)
1.1.2.6.4.1.2.4. Gereklilik Kipi
Bu kip iki şekilde ifade edilir. Birincisi –uv, üv, -v eki ve “kerek” kelimesiyle
yapılır.148
Ornalasuv kerek (64), aytuv kerek (164), bilüv kerek (13), saktav kerek (1)
“kerek” kelimesi yerine “kajet” kelimesi de kullanılabilir: tutınuv kajet (14),
tanıstıruv kajet (105), tügendev kajet emes (90)
İkinci bir şekil de –uv, -üv, -v eki ve tiyis(ti) kelimesiyle yapılır149
Bilüv tiyis (13), aytuv tiyis (109), boluv tiyis (164)
1.1.2.6.4.1.3. Birleşik Kipler
Kazak Türkçesinde hikâye, rivayet ve şart olmak üzere üç çeşit birleşik kip vardır.
147
149
148
45
1.1.2.6.4.1.3.1. Hikâye
“Kazak Türkçesindeki bu birleşik çekim, Eski Türkçedeki er- er fiilinin /-DI/
görülen geçmiş zaman ekiyle kurulmuş şekli olan erdi’nin, çağdaş Kazakçadaki uzantısı
olan edi ile yapılır. “edi” Türkiye Türkçesindeki ek fiilin görülen geçmiş zaman
çekiminin (idi) karşılığıdır.”150
Aytılğan edi (14), oylap edim (136), dep edim (10), salğan edi (16)
1.1.2.6.4.1.3.2. Rivayet
“Bu çekim Eski Türkçedeki erken yapısının çağdaş Kazakçadaki uzantısı olan
eken ile yapılır. Bu yapı, Türkiye Türkçesindeki ek fiilin öğrenilen geçmiş zaman
çekiminin (imiş) karşılığıdır.”151
Kelgen eken (10), jetken eken (33), ölgen eken (194)
1.1.2.6.4.1.3.3. Şart
“Şart birleşik çekimi, kip eklerinden sonra bol- fiilinin şartının çekimiyle elde
edilir.”152
Küdiktendirmeytin bolsa (15), konıp jürgen bolsa (57), degen bolsa (72), ajarlav
kerek bolsa (84)
1.1.2.7. Ek-Fiil
Ek-fiil, isim soylu sözcüklerin yüklem olarak kullanılmasını sağlayan ve birleşik
fiil çekimlerinde görev alan fiildir. Türkiye Türkçesinde ek-fiil Eski Türkçede eryardımcı fiilinin er->ir->i- şeklinde ekleşmesiyle oluşmuştur.153 Kazak Türkçesinde bu
ek er->e-> “ol-” biçiminde değişmiştir ve edi, eken, emes biçimlerinde kullanılır. Ek-
150
Süleyman Efendioğlu, “Kazak Türkçesinde Zarf-Fiil Kökenli Kipler”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(5), 2010, s. 7.
151
Efendioğlu, Kazak Türkçesinde Zarf-Fiil Kökenli Kipler, s.7.
152
Efendioğlu, Kazak Türkçesinde Zarf-Fiil Kökenli Kipler, s. 7.
153
Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlüğü, (4. Baskı), TDK Yay., Ankara 2010, s. 81.
46
fiilin i-se (<er-se) yapısını karşılayan sözcük ise bol-sa’dır. İsim çekiminin olumsuzu
ise emes sözcüğüyle yapılır.154
Ek-fiilin iki işlevinden biri olan birleşik fiil çekiminde görev almasının örneklerini
yukarıda birleşik kiplerde gösterdik. Ek-fiil isim çekimi örnekleri ise metinde şu
şekillerde oluşturulmuştur.
1.1.2.7.1. Ek-Fiilin İsimlerde Şimdiki Zaman Çekimi
Kişi eklerinin isimlere doğrudan eklenmesi ile yapılır: tirimin (194), baksızbın
(198), esensiz be (14)
1.1.2.7.2. Ek-Fiilin İsimlerde Geçmiş Zaman Çekimi
İsimlerde görülen geçmiş zaman çekimi e- fiiline –DI görülen geçmiş zaman
ekinin eklenmesi sonucu oluşan edi sözcüğüyle yapılırken öğrenilen geçmiş zaman
çekimi ise e- fiiline -GAn öğrenilen geçmiş zaman ekinin eklenmesiyle oluşan eken
sözcüğü ile yapılır:155 er edim (20), akşa hannın kızı edim (23), sen edin (79), jolamavşı
edi (16)
1.1.2.7.3. Ek-Fiilin İsimlerde Şart Çekimi
Bol- fiiline eklenen -sA dilek-şart eki ile oluşan bolsa sözcüğüyle yapılır:156
Dos bolsan (29), patşa bolsan (56), jaksı bolsa (58),mümkin emes bolsa (101)
1.1.2.8. Fiilimsiler
Zeynep Kokmaz, fiilimsileri “fiil kök ve gövdelerinden belirli eklerle türetilen;
ancak, şahıs ekleri alarak çekime girmedikleri için, yargı bildirmeyen dolayısıyla
bitmemiş fiil niteliğinde olan”157 fiiller olarak tanımlar ve fiilimsilere çekimsiz fiiller
adını verir. Fiilimsiler, dile anlatım gücü zenginliği ve kıvraklık sağlamanın yanında
anlatılmak isteneni kısa yoldan anlatma olanağı sağlayan, yan cümle kurabilen,
154
Koç, Doğan, s.283.
Koç, Doğan, s.285-286.
156
157
Korkmaz, s. 863.
155
47
bağlaçların yerine geçebilen dilbilgisel unsurlardır.158 Türkçe eskiden beri ürettiği
fiilimsileri sayesinde en yüksek düzeyde anlatım gücüne ulaşmış, başka dillerin birkaç
cümleyle aktarabildiği ifadeleri tek bir cümle hâlinde ifade edebilme imkânına sahip
olmuştur.159 Kazak Türkçesinde de Türkiye Türkçesinde olduğu gibi üç ayrı fiilimsi
grubu vardır: isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil.
1.1.2.8.1. İsim-Fiiller
Bir tarafı isim bir tarafı fiil olan, yani dilbilgisinde geçici isim olarak kullanılan
fiillerdir. İsim-fiiller hem bir oluş, kılış veya durumun adı olan hem de özne, nesne
tümleç alarak yan cümlecik kuran sözcüklerdir. Bu sözcüklere mastar da
denilmektedir.160
Kazak Türkçesinde isim-fiil (mastar) eki “+uv, +üv, +v” ekidir. Metinde tespit
edilen bazı örnekler şunlardır: boluv (1), uyıktatuv (137), tarkatuv (99), şığaruv (161),
bildirüv (138), körkeytüv (162), istetüv (97), körsetüv (41), keltirüv (73), köriktev (83),
terizdev (107), tilev (175)
1.1.2.8.2. Sıfat-Fiiller
Bunlar sıfat görevinde kullanılan fiillerdir. Sıfat-fiiller, kendisinden sonra gelen
adları niteledikleri için sıfat; bir eylem anlamı taşıdıkları, özne, nesne, tümleç alarak yan
cümlecik kurabildikleri için eylem sayılan sözcülerdir. Sıfat-fiillere dilbilgisinde ortaç
da denilmektedir.161 Metnimizde karşımıza çıkan sıfat-fiiller aşağıdaki gibidir:
-ğan, -gen, -kan, -ken
Oluşturduğu fiillere geçmiş
zaman
anlamı
katar.
Metinde
sıklıkla
kullanılmıştır.
aytılğan
nerse
(84),
şığarğan engimeler (106),
kalğan miras (150), kart
kojak degen er (20),ölgen
adamnın (130), aytkan
sözim (127), adamnın tıska
şıkkan pikirinde (160),
ösken ömirin (16), ötken
zamandağı (158)
158
Nesrin Bayraktar, Türkçede Fiilimsiler, TDK Yay., Ankara 2004, s. 3.
Efendioğlu, Cinânü’l-Cenân, s. 172.
160
Tufan Demir, Türkçe Dilbilgisi, Kurmay Yay., Ankara 2004, s. 457.
161
Demir, s. 460.
159
48
-atın, -etin, -tın, -tin
Gelecek veya geniş zaman jürik bolatın sırların (156),
anlamı taşır. Ekin ilk şekli aytatın sözine (98), bul
turğan
bu
şekilde topka
kiretin
sözder
ekleşmeden önce –tuğın türi(157), osını körsetetin
şeklinde
kullanılmıştır162 edebiyet
türine
(172),
ve metinde bunun örneği aytatuğın (126)
vardır.
-ar, -er, -r
Belirsiz
gelecek
zaman kız
anlamı verir.
uzatar
üyde
(127),
adamğa keltirer paydası
bar (90), şığa keler jerdin
(21), bavızdar kezde (95)
-mas, -mes, -bas, -bes, - -ar, -er, -r sıfat-fiil ekinin mukalmas erler de bar
pas, -pes
olumsuzudur.
(191), jügirmes bala (3),
azbas halık (147), tınış
jatpas
nasiyhat
boladı
(144)
1.1.2.8.3. Zarf-Fiiller
Bir yanı fiil bir yanı zarf olan çifte görevli sözcüklerdir. Özne, nesne, tümleç
alarak zarf yan cümlesi kurdukları için eylem, kurdukları yan cümleciği çeşitli anlam
ilgileriyle temel cümleye bağladıkları için bağlaç sayılan sözcüklerdir. Zarf-fiillere
dilbilgisinde ulaç veya bağeylem de denir.163 Cümlede zarf görevinde kullanılırlar.
Metnimiz, zarf-fiil yönünden hayli zengindir.
Türkiye Türkçesindeki – söz öneri dep sanaladı(2),
ıp,-ip, -up, -üp zarf-fiil azanşı davısın estip (149),
ekiyle aynı işleve sahiptir. uzın
tarmaktı
tutas
-p
Kazak
Türkçesinde
yalnızca
–p
şeklinde
kullanılır. Ünsüzle biten
kelimelerden
sonra
162
163
Demir, s. 466.
şuvmaktı
ölenderde
bastapkı
eki
tarmağı
uykasıp onan arğıları biri
azat biri uykas aralatpa
49
eklenmesiyle ortaya çıkan bolıp keledi (80)
dar
ünlüler
yardımcı
164
seslerdir.
zarf-fiil
ekinin
-may, -mey, -bay, -bey, - -p
olumsuzudur.
–ma/-me
pay, -pey
olumsuzluk eki ve –y zarffiil ekinin birleşmesiyle
oluşmuştur.
Türkiye
Türkçesindeki karşılığı
-madan/-meden ekidir. 165
ırza bolmay aytsa, (46),
birak usak isterdin işinde
usaksınıp baykamay ötsen
(159), basınan keşirgen
adamşa söylemey, tek
birevden estigen adamşa
aytadı (98), tarıyhşılar kur
estigenimen kanağattanbay
ras ötirigin tekserip rasın
ğana aladı(89), öytkeni
akıl, kıyal, könil dep üşke
bölgenmen olar birinin
isine biri katıspay turmaydı
(168)
-mastan, -mesten
-may ekinin kattığı anlama koymastan
kulağına
benzer bir anlam verir.166
ızındasa
(176),
birak
eşkaysısına aynalmastan
kidirmesten ilgeri karay
sırğıy beredi (119)
-a, -e, -y
Fiilin anlattığı iş ve oluşla
aynı anda gerçekleşen
başka bir iş veya oluşu
anlatmaya yardımcı olan
bir
ektir.
Türkiye
Türkçesindeki –arak/-erek
ekiyle
yakın
işleve
167
sahiptir.
kıskara kıskara manızdanıp
(119), şığara almağan
şığarmalarının
sözimen
(138), şımıldığın serpe sal
körsin eken (129), munda
da vakıyğadağı isterge
özinşe ön bere körkeyte
aytuv bar (162), onın
ölgeni jılay küle öledi (4),
munın
berine
jumsay
biletin adamı tabılsa (5)
164
166
167
165
50
oylı
küyli
tındağanda
-ğanda, -gende, -kanda, - Türkiye Türkçesindeki
-ınca ekiyle benzer anlam könildin öseri bar (5),
kende
taşır.
sonday kıynalğanda (6),
enşeyin til.men söylegende
(11), bu şamağa kelgende
(118), makaldarı kurastırıp
kosıp aytkanda (123), ol
jigitke payğambar kez
kelgende jolıkkanda bir
sapar külip ötti (142),
-ğanşa, -genşe, -kanşa, - Türkiye Türkçesindeki “+e bozbala jas kelgenşe kustay
kadar” anlamına benzer bir tülki alatın jayıp altın
kenşe
anlam taşır.
kana.ın uvıljığan ot lepti
jigittik jas keldi (187), esi
ebden kirgenşe özgeden
özin ayır-maydı (171), köl
jağalay otırğan kök kutan
men karabay köterilip
uşkanşa
belinen kelip
basadı (44),
kanattarı
buzılğanşa uykısın az da
bolsa bölmespe eken (74)
-ğalı
168
Bu ekin metinde tek örneği endi bizge kün kayda kaytıp
tespit
edilmiştir. soğan barğalı (34)
Oluşturduğu
zarf-fiillere
“bir
zamandan
beri”
anlamı katar.168
51
METİN
52
AHMET BAYTURSINOV
EDEBİYET TANITKIŞ
Zerttev men ölender
ALMATI
“ATAMURA”
2003
53
BİRİNŞİ BÖLİM
EDEBİYET TANITKIŞ
Önerdin en aldı – söz öneri dep sanaladı.
54
[1]
ANDATUV
Bizdin anık körip, sezip, bilip turğan aynalamızdağı nerselerdin beri ne tabıyğat
isinen şıkkan jaratındı nerse, ne adam isinen şıkkan jasalındı nerse. Orman, teniz, tav,
özen bulak-bular tabıyğat isinen şıkkan jaratındı nerseler, üy, kirpiş, bakşa, arık, kudıkbular adam isinen şıkkan jasalındı nerseler. Tabıyğat isinen şıkkan jaratındı nerselerdin
beri tabiyğat düniyesi boladı; adam isinen şıkkan jasalındı nerselerdin beri öner düniyesi
boladı; öytkeni jasalındı nerselerdin istelip şığuvına adam akılı, edis-amalı, şeberligi,
öner küşi kirisken.
Öner türli boladı. Birevler üy saladı, arık kazadı, etik tigedi, arba isteydi, kiyiz
basadı, ıdız isteydi. Tağısın tağı sol sıyaktı şaruvağa kerek nerselerdi jasaydı. Birevler
körikti meşit, körnekti tam, körkem sügiret saladı. Edemi en, eserli küy, ajarlı söz
şığaradı. Aldınğı önermen sonğı önerdin arasında ayırım bar. Aldınğı önerden şıkkan
nerseler kün körüv isine kerek şaruva kerek-jaraktarı. Munı istegende “Suluvınan –
jıluvı” degendey körkem boluvın közdemeydi, tutınuvğa kolaylı, jaylı, berik boluv jağın
köbirek közdeydi. Ekinşi önerden şıkkan nerseler - jıluvınan göri suluv boluvı köbirek.
Közdelingennen közge körkem, kölinge jağımdı bolıp istelgen nerseler: aldınğı nerseler
adamnın makulıktık jan saktav kereginen şıkkan nerseler, sonğı nerseler adamnın jan
koştav kereginen şıkkan nerseler. Sondıktan aldınğı nerselerdi jasavğa jumsalatın öner –
tirşilik üşin jumsalatın tirnek öneri boladı da, sonğı nerselerge jumsalatın öner –
körkem-şilik üşin körnek öneri boladı.
KÖRNEK ÖNERİNİN TARAVLARI
Körnek öneri bes tarav boladı:
Birinşi – tastan, kirpişten, ağaştan yaki baska zattan senin keltirip, sevletti
saraylar, meşit, medrese, üy, tam sıyaktı nerseler saluv öneri. Bul sevlet öneri boladı.
(Evropaşa –arhitektuvra).
[2] Ekinşi – başlıktan ya metaldan kuyıp, tastan, ağaştan jonıp, nersenin tulğasın,
turpatın, sın-sımbatın keltirip sügiret jasav öneri. Bul sımbat öneri boladı. (Evropaşa –
skulptuvra).
Üşinşi – türli boyavmen nersenin isin, türin, keskinkelbetin keltirip, sügirettep
körsetüv öneri keskin öneri boladı. (Orısşa – jivopis).
55
Törtinşi – evezdin türli orayın, şırayın, sazın, sayramın keltirip, kulakka jağıp,
könildi eserleytin en saluv, küy tartuv öneri. Bul evez öneri boladı. (Evropaşa –
muvzıka).
Besinşi – nersenin jayın, küyin, türin, tüsin, isin sözben kelistirip aytuv öneri. Bul
söz öneri boladı. (Kazakşa – asıl söz, arabşa – edebiyet, Evropaşa – literatuvra).
Önerdin en aldı – söz öneri dep sanaladı. “Öner aldı – kızıl til” degen kazak
makalı bar. Munı kazak mal bakkan, söz küyttegen halık bolıp, söz kadirin bilgendikten
aytkan. Aldınğı önerdin berinin de kızmetin şamalarınşa söz öneri atkara aladı. Kanday
cevletti saray bolsın, kanday sımbattı ya keskindi sügiretter bolsın, kanday edemi enküy bolsın – sözben söylep, sügirettep körsetüvge, tanıtuvğa boladı. Bul özge önerdin
kolınan kelmeydi. Sözben kanday sımbattav ya keskindevge bolatındığın körsetüv üşin
birneşe mısal keltirip karayık.
1 Abaydın eyeldi sımbattavı
Kaktağan ak kümistey ken mandaylı,
Alasız kara közi nur jaynaydı.
Jinişke kara kası sızıp koyğan,
Bir jana uksatamın tuvğan aydı.
Mandaydan tuvra kesken kırlı murın,
Akşa jüz, al kızıl bet til baylaydı.
Köriner avzın aşsa kirsiz tisi,
Sıkıldı kolmen tizgen, iş kaynaydı.
Söylese sözi edepti hem mağınalı,
Külkisi beyne bulbul kus sayraydı.
Jup-jumır, ak torğınday moyını bar,
Tamağın ülbiregen kir şalmaydı.
Taktayday javırın bar, iyığı tik,
Eki alma kevdesinde kıysaymaydı.
Sorakı uzın da emes, kıska da emes
Nezik bel tal şıbıktay burandaydı.
56
[3]
Etindey jas balanın bilegi bar,
Ejimsiz ak savsağı iske ınfaylı.
Şaşı bar kolan kara jibek taldav,
Torğınday tolkındırıp köz tandaydı.
2. Abaydın küzgi kündi sügirettevi.
Sur bult tüsi suvık kaptaydı aspan,
Küz bolıp, dımkıl tuman jerdi baskan.
Bilmeymin toyğanı ma, tonğanı ma,
Jılkı oynap, biye kaşkan, tay jarıskan?
Jasıl şöp, beyşeşek jok burınğıday,
Jastar külmes, jügirmes bala şuvlay.
Kayırşı şal-kempirdey tüsi ketip,
Ayrılğan japırağınan ağaş, kuvray.
Birev malma sapsıydı salıp iyin,
Salbırankı tartıptı jırtık kiyim.
Enesine iyirtip şuvda jibin,
Jas katındar jırtılğan jamaydı üyin.
Kaz, tırna katarlanıp kaytsa bermen,
Astında ak şomşı jür, ol bir kerüven.
Kay avıldı körsen de jabırankı,
Külki-oyın körinbeydi, seyil-serüven.
Kempir-şal kurjan kağıp, bala bürsen,
Könilsiz kara suvık kırda jürsen.
Kemik süyek sorpa-suv tiymegen son,
Tışkan avlap, üyde iyt jok kayda körsen.
57
3 Mağjannın tolkındı keskindevi.
Tolkınnan tolkın tuvadı,
Tolkındı tolkın kuvadı.
Tolkın men tolkın jarısad,
Künirenisip kenespen,
Bitpeytin bir egespen,
Jarısıp jarğa barısad.
***
[4] Tolkın men tolkın sırlasıp,
Sırların eppen urlasıp,
Tolkınğa tolkın erkelep,
Merüvert kökke oranıp,
Jılanday jüzge buralıp,
Jarğa jeter entelep.
***
Erkelep bala bıldırlap,
Sıldır, sıldır, sıldırlap,
Kümis kevsar suvımen,
Suvının altın buvımen
Jarının betin juvadı.
***
Möldiretip köz jasın,
Jasımen juvıp jartası,
Süytip sılk-sılk küledi.
Jılağanı – külgeni,
Külgeni – onın ölgeni,
Jılay – küle öledi.
***
Sıldır, sıldır, sıldırap,
Birinin sırın biri urlap,
58
Jarına bal beredi,
Beredi de öledi.
Öledi, tolkın, tınadı.
4 Abaydın en men küydi sözben sıypattap tanıtuvı.
Könil kusı kuykıljır şartarapka,
Adam oyı türlenip avğan şakta.
Salğan en kölenkesi sol könildin,
Taktisine biylesin ol kulakka.
***
Şırkap, kalkıp, sorğalap, tamıljıydı,
Jürek terbep oyatar basta mıydı.
[5] Bul düniyenin lezzatı beri sonda,
Oysız kulak ala almas onday sıydı.
***
Uyıktap jatkan jürekti en oyatar,
Ünnin tetti oralğan meni oyatar.
Keyi zavık, keyi mun dertin kozğap,
Jas balaşa könildi jaksı oyatar.
***
Köbinese en bası keler açşı,
Kel tında dep özgege bolar basşı.
Kerim tolgan tavısar, düngir-küngir,
Sol jerine oyınmen aralasşı.
***
Enin de estisi bar, eseri bar,
Tındavşının kulağın keseri bar.
Akıldın sözindey oylı-küyli,
Tındağanda könildin öseri bar.
59
SÖZ ÖNERİ
Söz öneri adam sanasının üş negizine tireledi:
1. Akılğa 2. Kiyalğa 3. Könilge
Akıl isi – andav, yağni nerselerdin jayın uğuv, tanuv, akılğa salıp oylav, kiyal
isi – menzev, yağni oydağı nerselerdi belgili nerselerdin turpatına, beynesine uksatuv,
beynelev suvrettep oylav, könil isi – tüyu talğav.
Tildin mindeti – akıldın andavın andağanınşa, kiyaldın menzevin menzegeninşe,
könildin tüyuin tüygeninşe aytuvğa jarav. Munın berine jumsay biletin adamı tabılsa, til
şama kadarınşa jaraydı. Birak tildi jumsay biletin adam tabıluvı kıyın. Oyın oylağan
kalpında, kiyalın menzegen türinde, könildin tüygenin tüygen küyinde tilmen aytıp,
baskalarğa aytpay bildirüvge köp şeberlik kerek. Müddesin tilmen aytıp jetkizüv kıyın
ekendiğin, oğan öte şeberlik kerek ekendigin mınadan baykavğa boladı: orıstın askan
akını Puşkin jazğan ölenderinin keybirevin 13 ret tüzetken. Orıstın askan oyşısı, söz
önerpazı Lev Tolstoy şığarğan sözderin baspağa berip koyğannan keyin de talay tüzetip,
talay özgertedi eken. Bul oyındağı, kiyalındağı, könilindegi nerseni tilmen aytıp
jetkizüv öte kıyın
[6] ekendigin körsetedi. Söz öneri jüzinde askan önerpazdar müddesin tilmen aytıp
jetkize almay, sonday kıynalğanda, özgelerge onday is onay bolıp tabılar ma? Sondıktan
sözden jasap söz şığaruv degen jumıs erkimnin kolınan kele bermeydi jene
şığarğandardın da sözderi beri birdey jaksı bola bermeydi.
Ölenge erkimnin-ak bar talası,
Sonda da işinde bar tandaması.
İşi altın, sırtı kümis söz jaksısın
Kazaktın kelistirer kay balası? –
dep Abay aytkanday söz şığaratındar köp, birak kelistiretinderi az boladı. “Alvanalvan jüyrik bar, eline karay jügiredi”. Er akın, er jazuvşı sözdin basın özinşe kurastırıp,
öz ontayımen tizedi. Öz bilüvinşe pikirleydi. Sondıktan erkaysısının luğatında özindik
ayırımı, özindik belgisi boladı. Ol – ayırım belgilerin jay aytıp tüsindirüv kıyın,
erkaysısının şığarğan sözderin okıp, ebden tanısıp, üyrenşikti bolğanda ğana seziletin
belgi. Şeberlerdin kolınan şıkkan nerselermen tanıs adam, sol şeberlerdin istegen
60
nerselerin kay jerde körse de aytpay tanıydı; meselen, pışaktı körip, “mınav pelen
ustanın kolı eken” deydi, erdi körip, “mınav pelen erşinin kolı eken” deydi. Sol sıyaktı
söz önerpazdarının da şığarğan sözderin okıp, luğatına üyir bolğannan keyin, onın burın
okılmağan, atı koyılmağan sözderin de aytpay tanuvğa boladı. Sözdin özin tanıtatatın
belgi – til yaki luğat belgisi boladı. Ol belgi erkimnin öz ınğayımen, öz ontayımen söz
tizip edettenüvinen, saltanuvınan boladı. Erkimnin öz saltı bolğanımen ol salttar jalpı
söz tizüv salttarınan, şarttarınan asa almaydı. Söz şığaruvşılar eveli söz unasımına kerek
jalpı şarttardı ornına keltirip, özinin özgeşe edisi bolsa, sonın üstine ğana kosadı.
Sondıktan söz şığaruvşılar berinen burın lebiz zanınan şıkkan sözdin asıl boluvının jalpı
şarttarın bilüvi kajet.
Şığarma söz
Söz önerinen jasalıp şığatın nersenin jalpı atı – şığarma söz, ol atı kıskartılıp,
köbinese şığarma dep aytıladı. Avız şığarğan söz bolsın jazıp şığarğan söz bolsın – beri
şığarma boladı. Şığarmanın türleri tolıp jatır. Onın berin şuvmaktap bir-ak atağanda,
arabşa – edebiyet, kazakşa – asıl söz deymiz.
[7]
Şığarma sözdin berinen burın baykalatın tıskı nerseleri.
1. Takırıbı. 2. Josparı 3. Mazmunı 4. Türi
Takırıp – engimedegi pikir ne nerse tuvralı bolsa, sol nerse şığarmanın takırıbı
boladı. Meselen, pikir jaz tuvralı bolsa, şığarmanın takırıbı “jaz” boladı. Toy tuvralı
bolsa, takırıbı “toy” boladı, at tuvralı bolsa, takırıbı “at” boladı. Engimedegi pikir ne
tuvralı ekenin kün ilgeri bildirüv üşin, şığarmanın takırıbı basınan koyıladı.“Ayman –
Şolpan”, “Bakıtsız Jamal”, “Kobılandı batır”, “Atımtay jomart” degen sözder şığarma
takırıptarı boladı jene bul sözder “Ayman – Şolpan”, “Bakıtsız Jamal”, “Kobılandı
batır”, “Atımtay jomart” tuvrasında aytılatın engimelerdin basında turadı. Engime
basında turğan “Ayman – Şolpan” yaki “Bakıtsız Jamal” degen sözderdi körip, kim
tuvralı aytılatın engime ekenin birden bilemiz. Birak şığarma sözdin berinin de basına
takırıbı koyıla bermeydi. Köbinese ölen sözderdin basına takırıbı koyılmaydı öytkeni bir
ölennin işinde birneşe nerseler tuvralı pikir aytılıp ketedi. Takırıbı bar sözder “Ayman –
Şolpan”, “Bakıtsız Jamal” dep takırıbı atalğanda, takırıbı basına koyılmağan sözder,
meselen, ölender bastapkı jolındağı sözdermen ataladı. Abaydın ölenderinde takırıp
koyılmağan sözder köp. Olardı atağanda, aldınğı sözderin aytıp ataymız: “Özgege
könilim toyarsın” degen sözi, “Keldik talay jerge endi” degen ölen deymiz.
61
Jospar. Söz şığaruvdan burın şığaruvşı aytatın pikirin kay retpen jazatının
merzimdep, josparlap aladı: onısı neden bastap, neden son neni aytıp, nemen
ayaktaytının belgilep aluv boladı. Engimenin josparın şığaruvşı adam ya oyında belgilep
aladı, ya kağazğa jazıp aladı. Kay şığarma sözde de bolsa jospar boladı. Birak birevinin
josparı tertibi sara-sara aşık boladı, birevinin josparı tertipsiz, bılıkpa aşık bolmaydı.
Kanşama kişkentay şığarma bolsa da, özine seykes josparı boladı. Balğojanın balasına
jazğan hatı degen kişkene ölen bar, kişkene ölennin kişkene josparı mınav:
1. Okuvdağı balasına ata-anasının amandığın bildirüvi.
2. Balasına aytkan akılı.
3. Okımağan kazak balaları ne isteytinin körsetüvi.
Engime ülkenirek bolsa, josparı da ülken boladı. Alayık, meselen, Seydahmet
akınnın kondırmağan kurbısına aytkan ölenin. Bul elgi aytılğan ölennen ülkenirek.
Munın josparı da ülkenirek mınaday:
1. Kurbısının kim ekeni.
[8]
2. Kurbısına konuvğa kelgeni.
3. Kurbısının kondırmağanı.
4. Kalağa jakın jerdegi konağasının kımbat-arzandığı.
5. Könildestigin körsetüv.
Mazmun. Şığarmanın takırıbınan baskası mazmunı boladı. Solay bolğan son,
mazmun degenimiz bir nerse tuvralı oyğa alğan pikirdi aytuvğa jumsağan bükil sözimiz
mazmun bolıp şığadı. Mazmunnın üş müşesi boladı:
1 Andatuv 2. Mazmundav 3. Korıtuv
Mazmunnın andatuvında mazmun tuvralı aldın ala aytarğa kerek bolğan
ğana oylap aytılıp şığadı. Sondıktan mazmunnın bul müşesi şığarğan sözdin berinde de
bola bermeydi. Andatuv müşe şığarmalarda keregine karay boladı.
Mazmundavında oy tiyegin ağıtkan sıyaktı aytatın degen pikirdin beri
aytıladı. Mazmundav – şığarmanın mazmun müşesinin en zorı, onsız şığarmanın
mazmunı bolmaydı. Mazmunnın korıtıvunda mazmundavda aytılğan pikirdin korıtılıp,
manızı şığarıladı. Korıtuv müşe de mazmun bitkennin berinde bola bermeydi, bu da
keregine karay bolatın müşe.
62
Söytip, şığarma mazmunının andatuv, mazmundav, korıtuv – üş müşesinin üşevi
de boluvğa ıktiymal, baskaları bolmay, jalğız ğana mazmundav boluvğa da ıktiymal,
keyde andatuv men mazmundav ğana boladı, keyde mazmundav men korıtuv ğana
boladı.
Türi. Şığarmanın mazmunı kay-kay türde aytılsa, sol türi şığaruv türi dep
aytıladı.
Şığarmanın mazmunı tört türde aytaladı:
1 Jay söylev türde. 2 Söylestirgen türde 3 Hat türde 4 Aralas türde
Mısal:
1 jasımda ğılım bar dep eskermedim,
Paydasın köre tura teksermedim.
Er jetken son tüspedi uvısıma,
Kolımdı mezgilinen keş sermedim.
Bul makrum kalmağıma kim jazalı,
Kolımdı döp sermesem öster me edim?
Adamnın bir ömiri bala degen,
Balanı okıtuvdı jek körmedim.
Balamdı medresege bil dep berdim,
Kızmet kılsın, şen alsın dep bermedim.
Özim de baska şavıp, töske örledim,
Kazakka kara sözge des bermedim.
Enbegindi bilerlik eş adam jok,
Tübinde tınış jürgendi teris körmedim.
[9]
2. Kebek: salamağalaykum! Keş jarık (Törge şığadı).
Akan: Eliyksalam, e, jarkın, kay ulsın? Tanımadık.
Kebek: Ata men tobıktı Toktamıstın inisimin. Atım Kebek boladı. (Enlik
karaydı).
Akan: Va, tobıktının er azamatı aman ba? Elderin tınıştık pa?
Kebek: Şükirşilik, aman, ata. (Üy işindegilerden berimen amandasadı). (Biraz tım
tırıs).
63
Akan: Jarkın, biymezgil vakıtta keldin, mına pisip turğan az demge riza
bolamısın jok kaytadan kazan kötersin be?
Kebek: Osı da boladı ğoy, ata, kötermey-ak koysın.
Akan: Özin tündeletip kaydan jürsin balam?
Kebek: Bügin bir anşılık kıla şığıp edim, elgi bir ezirde tülkinin izi kezdesip edi,
an közdin kurtı ğoy, kün batkanğa karamay, sonın isine tüsip, jana mına bir jerdegi
şatkalda alğızdım. Soğan aldanıp jatkanımda, bulınğır tüsip kenken eken. Eytevir ittin
davsımen osında eren jettim.
Akan: Makul balam, (Aykaylap) Japal, Ay, Japal! Japal. (Tıstan) Av nemene?
Akan: Koydı könge kayırıp koy, balam, ığıp keyip jürmesin. Boray bolıp üytsebüytse, mına konağınnın atın ıkka baylap koy, şarbaktın işine kirgizip…
3 Ümit etken közimnin nurı, balam,
Janına jerdem bersin kuday teğalam.
Atan munda anan men esen-aman
Süytip selem jazadı bügin sağan.
Atandı sağındım dep asığarsın,
Sabakka könil bölsen, basılarsın.
Ata-anan öner bilsen, asırarsın,
Nadan bop bilmey kalsan, ah urarsın.
Şığarım, munda jürsen, ne eter edin,
Kolına kurık alıp keter edin.
Tentirep eki avıldın ortasında
Jürgenmen ne muratka jeter edin.
Şığaruv türi şığarmalarda deyim bir önkey bolıp, osı körsetken mısaldardağıday
kilen söylev türinde, ya kilen söylestirgen türde, yaki kilen hat türinde bolıp aytıla
bermeydi. Köbinese aralas türde aytıladı. Esirese söylevmen söylestirgen türleri aralas
kelip otıradı.
Mısal:
64
JENİBEK BATIR
[10]
Jenibek batır bala küninde akıl-bilim üyrenüv üşin karakerey sokır Abız degendi
izdep kelgen eken. Selem berip kirip kelse, karttıktan jağın jibekpen tanıp otırğan adam
eken. Jenibekti körip:
- Sen kay ulsın? – dedi.
- Koşkar ulımın, - dedi.
- Koşkardın adam iyisti bir ulı bar dep edi, sol bolarsın ba? – dedi.
- Bolarmız, - dedi.
- Balam, ne jumısın bar, bul jakta ne ğıp jürsin? – dedi.
- Osı jakta kart atamız bar degenge kolın alıp, bir-eki avız akıl-bilim alayın dep
jür edim, – dedi.
- A, a!!! El bastap, jürt alayın degen, ul ekensin; söz bastap, biy bolayın degen ul
ekensin.
Adlına kelse, edildigindi ayama,
Aymağın ketpes aldınnan.
Kol bastap, jol alayın degen ul ekensin. Joldastın mının alma, birin al. Mın
kisige bir kisi olja salatuğın. Oljandı ayamasan, joldasın kalmas janınnan. Jüz jiyırma
altığa kelip otırmın. Jas küninde kalın ber de, katın al. Jigittin han bolatın, kızdın hanım
bolatın vakıtı, kartayğan son, ökinbe ulım! Karuv jiysan, mıltık jiy – jayav jürsen
tayağın, karnın aşsa tamağın.
Kol bastap, jol alayın degen ul ekensin. Joldastın mının alma, birin al. Mın
kisige bir kisi olja salatuğın, oljandı ayamasan, joldasın kalmas janınnan. Jüz jiyirma
altığa kelip otırmın. Jas köninde kalın ber de, katın al. Jigittin han bolatın, kızdın hanım
bolatın vakıtı, kartayğan son, ökinbe ulım! Karuv jiysan, mıltık jiy – jayav jürsen
tayağın, karnın aşsa tamağın.
Munan şığıp, Kişi jüzde toksanğa kelip otırğan Tayğan degen biyge keledi.
Kelse biydin eli köş eken. Köş üstinde kez bolıp, selam berip at üstinen körisedi.
Munısın jaktırmay, bul biy suraydı:
- Janım, kay ulsın?
- Koşkar ulımın.
- Ulım, neğıp jürsin?
65
Jenibek oğan da aytadı: osı jakta bir kart atamız bar degenge jolığıp, kolın alıp,
bir-eki avız akıl suramakşı edim dep.
- E- e- e! – dedi biy. – Azvı altı karıs Arğınnın Koşkar ulı Jenibegi alşınnın bir
aljığan şalın kelemej kılıp keteyin dep edim desenşi.
Jenibek:
- Men söz suraymın dep kelsem, könilimdi kaytaradı ğoy, - dep atının basın
burıp alıp, jürip ketedi.
[11]
Anaday jer barğanda, biy: “Ey, Jenibek!” – dep şakıradı.
Jenibek artına karaydı.
Sonda biy:
-Atınnın basın burma, solay tur! Jüzim kişiliginen bir avız sözben könilindi
kaytardım: “Ögizdi örge salma, kanatın talar, jamanğa jüzin salma, sağın sınar”, - depti.
MAZMUN TÜRLERİ
Şığarmanın mazmunında baykalatın negizdik türler üşev:
1. Eveze 2. Eliptev 3. Bayımdav.
Düniyedegi nersenin kaysısı tuvralı söylesek te, bir jağınan ğana emes, er jağınan
alıp söz kıluvğa boladı. Meselen, bir adamdı söz kıluvğa alsak, ya ol adamnın istegen
isin, aytkan sözin eveze kılıp söyleymiz, ya tuğla-turpatın, keskinin, körkin aytıp,
pernesin eliptep söyleymiz, ya bolmasa ol adamnın menisin, sebebin teskere, bayımdap
söyleymiz. Osığan karay söylegen sözimizdin türi ne eveze, ne elipteme, ne bayımdama
bolıp şığadı.
Joğarıda mısalğa alınğan şığarmalardın eveze bolatın türi: “Jasımda ğılım bar dep
eskermedim” degen Abay sözi men Kebektin Akanğa an körgenin aytkan sözi. Elipteme
bolatındarı: “Abaydın eyeldi sıypattavı”, “Küzdi eliptevi”, “mağjannın tolkındı
sıypattavı”, “Abaydın endi sıypattavı”, Bayımdav bolatını: “Balğoşanın balasına jazğan
hatı”.
Köbinese-ak eveze, elipteme, bayımdama, şığarma işinde aralas kelip otıradı.
Joğarı körsetilgen sözderdin kaysısı bolsa da, taza türdegi mazmundı emes.
Mazmun türi aralas keletin şığarma, mısalı, joğarıdağı “Jenibek batır” degen söz.
66
Birinşi bölim
SÖZ ÖNERİNİN ĞILIMI
Söz önerine jumsalatın zat – söz.
Söz şuvmağı til dep ataladı. Söz önerine jumsalğan söz şumağı da til ya luğat dep
ataladı.
Şığarma tili eki türli boladı: 1. Akın tili. 2. Enşeyin til. Akın tili ayırıkşa ön berilip
aytılğan söz; enşeyin til onday ön berilmey, jay aytılğan söz. Akın tilimen söylegende,
sözge ayrıkşa ön berilgendikten lebiz körnekti bolıp şığadı. Enşeyin tilmen söylegende
sözge ön berilmegendikten, lebiz sıyda,
[12] jalanaş bolıp şığadı. Sondıktan aldınğısı körnekti lebiz delinip, sonğısı jalan ya
(köse) lebiz denilip aytıladı.
Söz öneri dep asılında neni aytamız?
Bir nerse tuvrasındağı pikirimizdi, yaki kiyalımızdı, yaki könilimizdin küyin söz
arkılı jaksılap ayta bilsek, sol söz öneri boladı. İşindegi pikirdi, kiyaldı könildin küyin
tertiptep kıysının, kırın, kestesin kelistirip söz arkılı tıska şığaruv – söz şığaruv boladı.
Şığarma degenimiz osılay şığarğan söz. Sözdi bula yetip şığaruvğa köp öner kerektigi
joğarıda aytıldı. Söz şığaruv önerdi korek kılsa, öner ğılımdı korek kıladı. Mınan söz
önerinin ğılımı tuvadı.
Şığarmanın eki jağı bar: 1. İşki pikir jağı. 2. Tıskı til jağı. Sondıktan söz önerinin
ğılımı ekige bölinedi: 1. Şığarmanın türinin ğılımı 2. Şığarmanın tilinin ğılımı.
Tilinin ğılımı dıbıstardın, sözderdin, söylemderdin zanınan şığatın til öninin
jüyelerin tanıtadı, ğılımı söz önerinen şıkkan nerselerdin mazmun jağının jüyelerin
tanıtadı. Sondıktan söz önerinin ğılımı, şığarmanın til öni jağınan til ya luğat kıysını
bolıp, mazmun jağınan kara söz jüyesi, darındı söz jüyesi bolıp bölinedi.
Er salası ayırılıp bölek-bölek söz bolmakşı.
I
TİL KIYSINI
(Yaki lugat kıysını)
Til kıysını degenimiz asıl sözdin asıl bolatın zandarın, şarttarın tanıtatın ğılım.
Lebiz ğılımının maksatı – asıl sözderdin asıl bolatın zandarın bildirip, türlerin tanıtıp,
67
edebiyet jüzindegi önerpazdardın şığarğan sözderinin ülgi önegelerimen tanıstırıp,
sözden şeberler ne jasağandığın, ne jasavğa bolatındığın körsetüv.
Sözden edemilep engime şığaruv öneri üy saluvv önerine uksas. Üy saluvğa
meselen, türli zat kerek. Ol kerk zat – topırak bolsa, onı biriktirip iyleydi, iylengen
balşıktan kirpiş kiyadı. Kirpişti kalap, neşe türli üy kılıp şığaaradı. Üydin jaksı jamanbolıp şığuvı balşığınan da, kirpişinen de boladı. Birak köbinese kirpişterinin
kalavınan boladı. Kirpiş kanday jerde kalay kalanıp, kanday üy bolıp şığuvı jasağan
jobağa karay boladı. Neğurlım joba jasaytın sevlet önerpazı kiyalğa bay bolsa, soğurlım
salğan üy sevletti, edemi bolıp şıkpak.
[13] Sözden kurastırıp pikirli engime şığaruv üşin jumsalatın zat – sözder. Topıraktan
ilenip kirpiş jasalğan sıyaktı. Dıbıstan kuralıp, söz jasalğan, kirpişten kalap türli üy
jasav sıyaktı, sözden birigip türli engimeler aytıladı. Üydin türli bolıp şığuvı –
balşığınan, kirpişinen esirese kalavınan bolatını sıyaktı, engimenin türli bolıp şığatını
tildin dıbısınan, sözinen esirese sözdin tizilüvinen. Balşık jaman bolsa, kirpişi jaksı
bolmaydı, kirpişi jaksı bolmasa, üy jaksı bolıp şıpkaydı. Bul ras. Birak kirpiş jaksı bolsa
da kalavı jaman bolsa, onan jaksı üy şıpkaydı. Sol sıyaktı tildin dıbısı jaman bolsa,
dıbıstın kosıluvı jaksı bolmasa, söz kulakka jağımdı bolıp şıkpaytını ras. Birak tizüvi
jaman bolsa, dıbısı jaksı sözderden de jaksı engime şıpkaydı.
Sondıktan menisinin zorı kirpiştin kalavında, jobanın jasavında bolğan sıyaktı,
engimenin edemi bolıp şığuvı sözdin tizilüvi men engime aytuvşının pikirlevinde.
Neğurlım sevlet önerpazı kiyalğa bay bolsa, soğurlım üy de sevletti edemi bolıp şığatını
sıyaktı, neğurlım jazuvşı kiyalğa bay, pilirge şeber bolsa, soğurlım şığarğam söz pikirli,
eserli, edemi bolıp şıknak. Jaksılap üy sala bilüv üşin sevlet önerpazı üy saluvğa
ustalatın zattardın sır-sıypatın, kasiyetin jaksı bilüvge tiyis: olardın tiyisti ornına
jumsaluvın jaksı bilüv tiyis. Kirpiştin türli kalavların jaksı bilip, belgilegen jobamen
üydin türin kelistirip şığaruv jağın jaksı bilüv tiyis. Munın berin jaksı bilüv üşin sevlet
önerinin ğılımın jaksı bilüv kerek. Dıbıstın, sözdin, söylemnin sır-sıypatın bilüv sıyaktı
nerse. Kerek zattarın saylap alıp, üy saluvğa kirisüv – dıbıstın, sözdin, söylemnin jayın
bilip alıp, solardın erkaysısın durıstap ornına jumsap, pikirli engime şığaruvğa kirisken
sıyaktı boladı.
68
Aytuvşı oyın özi üşin aytpaydı. Özge üşin aytadı. Sondıktan ol oyın özgeler
kıynalmay tüsinetin kılıp aytuv kerek. Onın üşin aytuvşı söyleytin tilin jaksı kodlana
bilüvi tiyis. Yağni er sözdin mağınasın jaksı bilip, durıstap söylemdi tize bilüv tiyis.
Adam ana tilin jasınan estüvinşe ülkenderden üyrenedi. Sonan son til tanıtkış
kitaptardan tanıydı. Onan eri ülgili jazuvşılardın şığarğan sözderin okıp, özi is jüzinde
ya avızşa aytıp, ya jazıp koldanuvmen biledi. Biz kazak tilindegi sözdin berin
bilgenimiz kazak tilin kodlana bilüv bolıp tabılmaydı. Tildi koldana bilüv dep – aytatın
oyğa seykes keletin sözderdi tandap ala bilüvi jene sol sözderdi söylem işine orın
[14] ornına durıstap koya bilüvdi aytamız. Kazak tili kazak ortasındağı berine birdey
ortak mülik bolğanmen, beri birdey paydalanbaydı. Erkim er sözdi özinşe koldanadı,
özinşe tutınadı. Bütin pikirin aytıp şığatın engime işinde tügil, jalğız avız amandasuv
jüzinde de erkim er türli söz koldanadı: meselen, birev “Amansız ba?” dep, birev
“Esensiz be?”dep, birev “Selemet jürsiz be?” dep, birev “Küyli, kuvattı barsız ba?” dep
amandasadı. Berinin oy maksatı bir. Beriniki de amandık bilüv, amandık surav, birak
erkim er türli söz kodlanıp, özinşe suraydı.
Sol sıyaktı erkim pikirin söz kılıp şığarğanda da, ana tilindegi sözderdi
erkaysısın er türli koldanadı. Kıskasınan aytkanda, erkim sözdi öz kalavınşa alıp, özi
ontaylı körüvinşe tutınadı. Erkim öz kalavınşa alıp, öz ontayınşa alıp tutınğan söz sol
adamnın tili boladı.
Sözdin kelisti bolatın zandarın, şarttarın bilip tizüv – til kıysını dep aytaladı.
SÖZ TALĞAV
Şığarma tili eki türli bolatındığı joğarıda aytılğan edi. Onın birin akın tili dep,
ekinşisin enşeyin til dep ataladı dep edik. Bul eki tildin arasındağı ayırması mınav:
enşeyin til köbinese sözdin durıstığın, anıktığın, tazalığın, deldiginin üstine körneki,
evezdi boluv jağın da talğaydı.
Şığarma söz öndi, unamdı boluv turalı talğavdın koyatın jalpı şarttardı mınav:
1. SÖZ DURISTIĞI
Söz durıs aytıluvı dep er sözdin, er söylemnin durıs küyinde jumsaluvı aytıladı.
Olay boluv üşin kerek:
1. Sözderdin tulğasın, mağınasın özgertetin türli jalğav, jurnak, jalğavlık sıyaktı
nerselerdi bilip, erkaysısın öz ornına tutınuv.
2. Söylem işindegi sözdi durıs septep, durıs köptep, durıs ımıralastıruv.
69
3.Söylemderdi
bir-birine
durıs
oraylastırıp
durıs
kurmalastırıp,
durıs
orındastıruv.
2. TİL TAZALIĞI
Til tazalığı deytinimiz – ana tildin sözin baska tildin sözimen şubarlamay. Baska
tilden söz tutınuv kajet bolsa,
[15] jurtka sinip, kulaktarına üyip bolğan, mağınası halıkka tüsinikti sözderdi aluv.
Orıstın jaksı jazuvşıların alsak, olar köbinese mınav türli sözderden kaşkan:
a Eskirgen sözderge jolamağan.
e Janadan şıkkan sözderden kaşkan.
b Öz tilinde bar sözdin ornına baska jurttan söz aluvdan kaşkan.
v Jergilikti sözderge, yağni bir jerde aytılıp, bir jerde aytılmaytın sözderge
jolamağan.
Kazak edebiyeti katıp-pisip jetpegen vakıtta biz kazak sözin eski, jana dep
talğamaymız, jergilikti söz eken dep, ol jağınan katal karap, kaşıp turmaymız. Jalğız-ak
bizdin mıktap kaşatınımız jatşıldık ( jat sözşilik).
Biz sıyaktı medeniyet jemisine jana avzı tiygen jurt öz tilinde jok dep medeni
jurttardın tilindegi dayar sözderdi alğıştap, ana tili men jat tildin sözderin aralastıraaralastıra akırında ana tilinin kayda ketkenin bilmey ayrılıp kaluvı ıktıymal. Sondıktan
medeni jurttardın tilindegi edebiyetterin, ğılım kitaptarın kazak tiline avdarğanda pen
sözderinin dayarlığına kızıkpay, ana tilimizden karastırıp söz tabuvımız kerek. Sonda
bizdin edebiyetimizdin tili taza bolıp, joğarıda aytılğan talğav saltının şartı orındalğan
boladı.
3 TİL (LUĞAT) ANIKTIĞI
Aytılğan lebiz aşık mağınalı, tüsinüvge jenil, könildi küdiktendirmeytin bolsa, til
anıktığı degenimiz sol boladı. Lebiz aşık mağınalı boluv üşin aytuvşı aytatın nersesin
anık ataydı da, kömeski taniytın nersesin kömeski, küngirt aytadı. Sondıktan birevdin
aytkan sözin anık tüsinemiz de, birevdin sözin anık tüsinbey, joramaldap, jorıp, uyğarıp
kana koyamız. Lebiz anık boluvına mınaday ornındarda kemşilik kelmek:
1 Lebiz mağınası eki uştı uğarlık bolıp aytılğanda.
Mısalı:
1 Jaman katın alsanız,
70
Törkinine bere almay,
Tösegine jata almay,
Ten kurbısı kelgende,
Jöndi javap ayta almay,
Jalğanda kor boladı.
[16]
Munda “Jalğanda kor boladı” degendi eki türli uğuvğa boladı: “Törkinine bere
almay, tösegine jata almay” bayı “kor boladı” dep te uğuvğa boladı. “Ten kurbısı
kelgende, jöndi javap ayta almay” katını “kor boladı” dep te uğuvğa boladı.
Sol sıyaktı mınav da eki uştı lebiz:
“Abay urığa kas edi: urı avlının manına jolamavşı edi”. Munda, urı avlının
manına Abay “jolamavşı edi” dep te uğuvğa boladı, urı Abay “avlının manına jolamavşı
edi” dep te uğuvğa boladı.
Abaydın mına sözin de eki türli uğuvğa boladı:
1 “Kıysık bolsa, zakon bar, sudiyağa berüvge, ol da üyeznay emes koy, aluvğa
tendik senüvge”.
2 Söylemder şubalankı aytılıp, bir basınkı söylem kasında köp bağınıktı söylem
bolsa nemese söylemderdin kuraluv, kurmalasuv, sabaktasuvları şatak türde bolsa,
eytpese tınıstar ornına koyılmasa.
Mısal:
a“öz ekesi Kunanbay vakıtındağı eldin kur musılmanmın degennen baska dinnin
ne ekenin bilmey kan jep, neşe türli ırımdarğa tabınıp jürgenine kattı tıyo salıp, anık
şariyğat kospağan isti kılğan, ğayrı buzıkşılık is kılğandarğa bek avır jaza salıp, halıkka
avıl bası molda ustatıp, kadarı kal ğılımının jolın körsetip, ülgi salğan edi”.
b “Sonğı vakıtta Abay özi ölennin öner ekenin bilip jaza bastağan son, burınğı
akındar nadandıkpen ölendi öner ornına ğibrat üşin aytpay, tilenşilik ornına aytkandıkta
akındıktın da ölennin de kazak ortasında bağası ketkendigin aytıp, özin olardın retinen
baska kılıp, almak payda üşin emes, halıktı umtıltıp, könil közin aşpakka ğibrat üşin
jazğanın bildirip, ölen şığarğan”.
p “Sol sebepti jazuvşılıktın özi de ekinşi derejede kalın salak bolıp, berire
kulğayınkırağankezinde, ökişin tüsip, jasında ğılım jolında bolmay, kazaktın aykanımen
jürgendikten. Keşirgen ömirinin, jazğan öleninin, retsiz bolıp, yaki ğibrat almakka
71
jaramaytındığın, akılğa sıyımsız jeri bolsa, keyingi zamandağı sınavşı jastardan özinin
terbiyesiz, ülgisiz öksen ömirin aytıp, nadan eldin işinde neşe türli maşakat, evreşilik
pen boydı ıza kernep, ötken katam bolsa ayap, az söge körinder, dep jazğanı – Ölsem
ornım kara jer sız bolmay ma…”
t Sözder öz mağınasında jumsalmay, baska mağınada jumsalğanda, menzev,
öreskel bolsa, meselen:
Tavlarda bulak ağar sarkırağan.
Kümistey sevle berip jarkırağan,
[17]
Degennin ornına, tavlardan sarkırap, jarkırap, ak kümis ağadı dese.
j Alas sözderdi andap aytpasa, meselen: “Sol eldin adamının beri azuvlı”
degende, adamnın beri azıp bolğanın aytkanı ma? Bolmasa adamnın beri mıktı, azuylı
ayğırday degeni me? Anık emes.
ş Söz ökteysiz orınğa koyılğanda, meselen, künderde bir kün Satemir dalada
oynap jüpir, bir eski tamnın tübinde şarşağan son süyenip jan-jağına karap jatsa, bir
ayağı aksak kumırska tamnın töbesine karay örmelep baradı da, orta şenine barğanda
kulap tüsedi.
Munda “bir ayağı aksak kumırska” degen söz kumırskanın bir ayağı aksak
ekendigin körsete me, bolmasa ayağı aksak bir kumırska degen mağına ma – belgisiz.
4 TİL DELDİGİ
Til deldigi dep oylağan uğımğa söz mağınası seykes kelüvi aytaladı. Uğımğa söz
del kelüv üşin sözdin mağınasın durıs ayıra bilüv kerek. Til deldigin buzatın köbinese
mendes sözder.
Mendes sözder dep mağınası jakın sözder ataladı. Meselen: Batırlık, erlik,
batıldık, ötkirlik, öjettik degen sıyaktı sözder. Munın beri jürektilikti körsetkenmen
erkaysısının öz aldına öni bar. Önin tanımay yaki anğarmay birin birinin ornına aytsa,
luğat deldigine kemşilik keltiredi. Jene de til deldigine mınaday ornındarda kemşilik
keledi.
1 Söylem işine orın alıp, oralğı boluvdan baska kajeti jok sözder kirse.
Mısal:
aKeybirevler düniye kuvğış, mal jiyğış, payda kılğış keledi.
72
b Öz közimmen körip, köz aldımnan atkarıp kelip otırmın.
p Onın kalıptanğan erte turatın edeti bar edi.
Bul üş mısaldın işinde alıp tastasa, ornı oysıramaytın sözder: “Mal jiyğış”,
“Payda tapkış”, “Köz aldımnan atkarıp”, “Kalıptalğan” degen lebizder. Bular söylem
işinde turğanda da tolık bol-uvına keltirip turğan paydası jok.
t Oyı karaylas söylemder katar aytılğanda, meselen, “Men kartayğan şağımda,
bayı jok dep bakan jok, küyijok dep küygen jok, kayratı jok dep karaskan jok, eli jok
dep asırağan jok” degen sıyaktı. Bulay aytuvdın sırtı körkem sıyaktı körinse de, işki
mağınası pikirdi tolıktırmay, tek sözdin, söylemnin karasın köbeytedi.
5 TİL KÖRNEKTİLİGİ
[18]
Sözdin durıs, taza, anık, del aytuluvının üstinde talğav sözdin körneki boluvın da
kerek kıladı. Adamğa dereksiz zattan göri derekti zat tüsiniktirek, jansız zattın küyinen
jandı zattın küyi tanısırak. Sondıktan adam söylegende sözi tolık tüsinikti boluv üşin
dereksiz zattardı derekti zatşa, bernesiz zattardı berneli jatşa sıypattaydı, jansız zattı
jandı zattay ğamaldaydı. Ak könil, şolak akıl, aram oy dev, yaki kün bürkip tur,
nayzağay aynaydı, suv kayttı dev, ya bolmasa, kazannın kulağı, oşaktın butı, üydin
töbesi dev dereksiz zattardı derekti zatşa, jansız zattardı jandı zatşa, bernesiz zattardı
berneli zatşa kalıptav, ğamaldav, bernelevden şığıp, edetti sözge aynalıp ketken.
Munday sözder jalğız edetti türinde emes, edeyi de aytıladı. Meselen, Mağjannın
“Tolkın” degen öleninde, tolkınnın tolkığanın bernelep, tüsinikti türde körsetüv üşin
edeyi jandı nersedey ğamaldap bılay deydi:
Tolkınnan tolkın tuvadı,
Tolkın men tolkın jarısad,
Künirenisip kenespen,
Bitpeytin bir egespen.
***
Tolkınn men tolkın sırlasıp,
Sırların eppen urlasıp.
Tolkınğa tolkın erkelep,
Merüvert köbikke oranıp.
73
Jılanday jüzge buralıp,
Jarğa jeter entelep.
…………………………………………………………………..
Osı sıyaktı ön berilgen sözder körneki til delinedi. Til körneki boluv üşin
dereksiz nerse derekti nersedey, jjansız nerse jandı nersedey suvrettelip, adamnın sanasanılavına kelip tüserlik derejege jetüvi kerek. Kalıptı türindegi söz onday derejege
jetüv üşin türli edister isteledi. Ol edister negizgi türine karay üş topka bölinedi:
1. Köriktev. 2. Menzev. 3. Eserdev.
1 Köriktev
Bir nerseni köpten ayırıp, közge köbirek tüserlik etip aytkımız kelgende, ol
nersenin atına aykın körsetkendey söz
[19] kosıp aytamız. Meselen, “Kara Mukan”, “Sarı Mukan”, “Bolıs Mukan” deymiz.
Munda Mukandardın birinen-birin ayırıp, erkaysısın aykın şığaruv üşin, Mukan degen
sözge baska sözder kosıp otırmız. Atımtay jomart, Jiyrenşe şeşen, Kaz davıstı Kazıbek
dev de aykındav maksatpen aytkannan şıkkan. Bul keltirilgen mısaldardağı kara, sarı,
bolıs, jomart, şeşen, kaz davıstı degen sözder ayrıkşa maksatpen edeyi aytılıp aytılıp tur.
Sondıktan aykındavdın bul türi tek aykındav ğana boladı. Munan baska körkeytüv
maksatpen aykındav bar. Meselen, “ kızıl til”, “ Altay tülki”, “Ak sunkar” degen sıyaktı.
Bulay aykındav basında ayıruv maksatpen aytılsa da, sonınan körkeytüv maksatpen
aytuvğa aynalğan. Bul künde kızıl til, Altay tülki, ak sunkar degende, “kızıl” , “Altay”,
“ak” degen sözderdi köbinese körkeytüv üşin aytıp jumsaymız. Sondıktan aykındavdın
bul türi körkeytüv dep aytıladı. Körkeytüv ya jalpı sıypattı jalğız nersege telip aytkanda,
ya nersede bolmaytın sıypattı bolatınday etip aytuvmen boladı. Asılında aykındav
nerseni ya körkeytüv üşin aytıladı, ya lakaptav üşin aytıladı. Sarıarka, sarı kımız, şaklar
köl, samal jel, alalı jılkı, aktı koy, edil biy degen sıyaktı lebizderde sarı, şaklar, samal,
alalı, aktı, edil degen aykındav boladı. Bul aykındav – körketüv üşin aytılıp otırğan
aykındavlar. Asan Kayğı, Er Tarğın, Kara kıpşak Kobılandı, Kaz davıstı Kazıbek,
Buğabay basşı, Jiyrenşe şeşen, Orınbay akın degen lebizderde kayğı, er, kara kıpşak,
kaz davıstı, basşı, şeşen, akın degen sözder lakaptav üşin aytılıp tur.
Körkeyte aykındav akındar sözinde köp keledi.
Mısaldar:
74
1. Ak tavdan akkan ak bulak,
Aydınğa kuyar akkan suv.
Alalı jılkı, aktı koy
Andığan böri kirmes pe,
İyesi uyıktap jatkan son?
Altın taktı edil han
Adaskan akkuv halıktan son.
(Baytok akın)
2. Biz kettik abaysızda elden şığıp,
Jol tarttık kuba şınğa Jemnen şığıp.
Tamızda kızıl munar ıstık şölge
Kaz konğan battavıktı kölden şığıp.
(Sügir akın)
[20] 3. Aktöbe men korğanşı,
Asan kayğı babanın.
Kızıl tastan üy salıp,
Engime kurıp ketken jer.
(Murak akın )
4. Baylavda kalğan ak sunkar
Burınğıday bola almas,
Kölden üyrek ala almas.
Baldağı altın ak bolat
Endi belge ilinbes,
Erligim javğa bilinbes.
Oza şavıp olja alğan.
Talastı jerde joldı alğan,
Jasanğan javğa kol salğan.
Ortadan oyıp jol salğan,
Kart Kojak degen er edim.
Alda tizgin ondasa,
Kök süngini salarmın,
Baldağı altın ak beren
75
Kızıl kanğa malarmın.
(Er Tarğın)
2 . Menzev
Körnekilevdin özi birneşe türge bölinedi:
A Tenev.
Köriktev nerseni ayıra körsetip, aykın şığaruvğa jarağanmen, nersenin bernesin
sügirettep körsetüvge küşi jetpeydi. Onday orında belgisizdev sıypattı belgili sıypatka,
belgisizdev nerseni belgili nersege tenep, körneptep, aşığırak körsetemiz.
Mısal:
Tavlardan bulak ağar sarkırağan,
Aynaday sevle berip jarkırağan.
Jel soksa, kuyın soksa bir kalıpta,
Aralap tav men tastı arkırağan.
……
Şapaktap bult şığar munarlanıp,
Janbırlı künder tüser tumandanıp.
[21]
Adamzat nur avasın suvday jutar,
Şöl tartkan hayuvandarşa kumarlanıp.
……
Uykıdan közin aşkan jas balaşa
Jaykalıp şığa keler jerdin güli.
(Altınsarın Ibıray)
Tenevdin neşe türleri eski ölenderde köp keledi. Er Tarğınnın Tarlanına aytkan
sözinin işinde mınaday tenev bar:
1.Ot ornınday tuyaktım,
Omırtkan bar oktavday.
Javırınına karasam,
Sıpıra şapkan taktayday.
Kuyrığına bolayın,
Kınaptan şıkkan kanjarday
Jalına senin bolayın,
76
Kültegelgen jibektey.
Şıkşıtına bolayın,
Oralıp jatkan tübektey.
Kulağına bolayın,
Kölge bitken kuraktay,
Kabağına bolayın,
Kara albastı kabaktay,
Bavızdav jerine bolayın,
Pisken alma sabaktay.
Eki közine bolayın,
Korıktan janğan şıraktay.
2. Astına mingen Tarlannın,
Turpatına karasa,
Ot ornınday tuyaktan
Oymaktayı kalıptı.
Etekteyin erinen
Eki elisi kalıptı.
Kiyğan kamıs kulaktan,
Bir tutamı kalıptı.
Jalbırağan jalınan
Jalğız karıs kalıptı.
Bir kuşaktay kuyrıktan
Bir uvıstay kalıptı.
Bukar barsan, kolan bar,
Kolandı kör de, şaşım kör.
[22] Zergerge barsan kasında,
Altınnan sokkan tüyme bar,
Tüymeni kör de, basım kör.
.…..
Tenev eki türli: 1 Enşeyin tenev. 2 Edeyi tenev. 3 Ekevinin arasındağı ayırması
sol: enşeyin tenev – edetti tenev boladı; meselen, uvday aşşı, ayday jarık, küyedey kara
77
degendegi “uvday”, “ayday”, “küyedey” degen sıyaktı sözder - edeyi tenev, joğarıdağı
keltirilgen mısaldardağı tenevler.
B. Avıstıruv.
Sözdin köbin öz mağınasında jumsamay, özge mağınada jumsaymız. Arasında
tük uksastık jok, eki nersenin etetin eseri birdey bolsa, birine kas ğamalı, ekinşisine
avıstırıp aytamız. Meselen, “kün kutırıp ketti”, “ayaz karığan”, “ kırav sokkan” deymiz.
“Kuturıp ketti”, “karığan”, “sokkan” degen sözder nak öz mağınasında emes, özge
mağınada aytılıp tur. “Kutıruv” jandı, esti nersenin küyin körsetetin söz. Munda künnin
jeldetüvi adamnın kutırğan küyine uksas eser etetindikten jandı nersenin küyin
körsetetin söz künnin küyin körsetüvge avıstırılıp alınıp tur. “Karığan” degen söz de
solay alınıp tur. Karığanda ıssı nersemen karıydı, ayazdın üsitken jarası, ıssı nersenin
karığan jarasına uksas bolğandıktan ayaz ğamalına aytılıp tur. Soğuvdın öz mağınası –
bir nerseni ekinşi nersemen uruv. Kırav bir nersege tüskende onı urmaydı, tek tiyedi.
Nersege tiygendegi keltiretin zakımğa sokkannan bolatın zakımı uksas bolğandıktan
“Sokkan” degen söz kırav ğamalına avıstırılıp aytılıp tur.
Osınday uksastığımen avıstırıp, öz mağınasınan sözdi özgelep aytuv – avıstıruv
dep ataladı.
Söz mağınasın avıstıruv türlişe boladı. Köbinese uşıraytın türleri mınalar:
Beynelev
Bir nerse bolmaytın küydi, ekinşi nersede bolatın küydi körsetetin sözben aytuv
beynelev boladı. Mısaldar:
1 Bıydaylar bası tolkıp iyilip tur,
Den bergen kojasına siyınıp tur.
[23]
Basında bul bıydaydın deni bolmay
Kekireyip kökke karap bülinip tur.
(Kırık mısal)
2 Jügirer kiyik, kulan tav men kırda,
Kuvanıp ıkılaspen kelgen şılğa.
Alıstan munarlanğan sağımdarı.
78
Şarkırıp turar kubılıp, kel dep munda.
Köl buzılıp, kök şığıp koynın aşsa,
Kankıldap konar oğan kaz ben tırna.
3 Bul künde söyley bersem söz jeterlik
Bilgender tağılım bar ülgi eterlik.
Kenestin közi aşılğan bulağımen,
Ağızıp şukanaktı köl eterlik.
(Navşabaev Nurjan)
4 Navşa biy Esenğazı jana tavım,
Sübikankul sunkar edi alğan bavın.
Kojamjan Jantemir men tösin aşıp,
Biylikke saluvşı ed omıravın.
(Sügir akın)
5 Ananız kıynaladı ketedi dep,
Kaysı kız şırağıma jetedi dep.
Köşkende, köştin körki – kögerşinim,
Kadiri ketse munın ötedi dep.
(Şernıyaz akın)
6 men kırımnın işinde
Akşa hannın kızı edim,
Atam menen anamnın,
Asırandı kazı edim,
Jılkıda şankan boz edim.
Kıtay menen Kırımnan
Tamam jaksı jiyılsa,
Avzındağı sözi edim.
(Er Tarpın)
7 Duşpandar tın salmay ma şabısına,
Tulparday dübir şıkkan dabısına.
[24]
Bayuzak, Batırbekpen eki nuvsın,
79
Ot salma özdi-özinnin kamısına.
Belbevdi bel kışiydı şeşerinde,
Jılkı mal tistespeydi öserinde.
Ekevin orta jaska kelip kaldın,
Tastama jurtka şala köşerinde.
Bir duşpan ekevindi janıp jür me?
Jel sözge aradağı nanıp jür me?
Basın tart tulparınnın keristirmey!
Savırın zorıktırıp alıp jür me?
(Medeli koja)
Avısuv da eki türli boladı: 1. Til avısuvı. 2. Luğat avısuvı. Munda da edetti
avısuv tildik boladı da, aytuvşının sözindegi avısuv luğattik boladı. Luğattağı avısuv
joğarıda keltirilgen mısaldardağı, tildegi avısuv, meselen, suvık söz, jel söz, kızıl til,
bakıt kus, mıy aşığan, ant urğan, jın kakkan degen sıyaktı sözder.
Almastıruv
Arasında jakındığı bar eki nersenin atın avıstırıp, birinin ornına birin aytuv
tömendegi türi bolsa, onday avısuv almastıruv dep ataladı.
Mısaldar:
1.“Anav üydin kudası kelip jatır” deymiz. Kuda üydiki emes, ol üydegi
adamdiki, üy men üy iyesinin arası jakındığınan birinin ornına birin aytamız.
2. “Avıl uykıda jatır” deymiz. Avıl uyıktamaydı, avıldın adamı uyıktaydı. Avıl
men avıldağı adam ekevinin arasında jakındık barlığınan adamnın ornına avılın aytamız.
3. Birevdin kolı jüyrik, şapşan jazadı degennin ornına “Kalamı jüyrik” deymiz.
(Kol men kalam jakındığı).
4. “Et berildi me?” degennin ornına, “Tabak tartıldı ma?” deymiz. Yağnı
tamağın tabağına almastırıp aytamız. So sıyaktı “Neşe ayak iştin?”, “Neşe kese iştin?”,
“Neşe şelek kuydın?” deymiz. (Kımız ornına ayağın, şay ornına kesesin, suv ornına
şelegin almastırıp aytamız).
5. Üstine kiygeni kilen jibek, ya kilen bılğarı deymiz. (Kiyim ornına jasalğan
nersesin aytamız). Aksuluv men Kenşibaydın aytıskan öleninde Kenşibaydın sözinde
bulay degen jeri bar:
80
[25]
Jappastın sap-sarı altın jiyğan mülki,
Meyman dos, kelse konak, barşa jurtı.
Şığadı kız-bozbala serüvenge,
Üstine masatı men kiyip kulpı.
Munda altınnan istelgen buyımdardın ornına buyımdardın istegen zatın – altındı
aytıp otır, masatı men kulpıdan istelgen kiyim ornına kiyimderdin istelgen zatı – masatı
men kulpının özderin alıp otır.
6. Abaydın sözinen yaki kitabınan köşirip jaz devdin ornına “Abaydan köşirip
jaz” deymiz. Sözinin ornına iyesin aytamız.
Keyiptev
Jansız nerseni jandı nersenin küyine tüsirip turpattav keyiptev dep aytıladı.
“Kılışın süyretip kıs keledi” degende, kiyalına kılış süyretken adamnın sügireti kelip
tüsedi. Kısta kılış ta jok, kılış süyretetin küyi de jok. Jansız kıstı jandı adamnın küyine
tüsirip, adamnın isteytin ğamalın teligendikten kıs bizge adam sügiretinde kelip körinip
otır.
1. Ak kiyimdi, deneli, ak sakaldı,
Sokır mılkav tanımas tiri jandı
Üsti-bası – ak kırav, tüsi suvık,
Baskan jeri sıkırlap kelip kaldı.
Dem alısı – üskirik, ayaz ben kar
Keri kudan – kıs kelip, elek saldı.
(Abay)
2. Asav Terek doldanıp, buvırkanıp,
Tavdı buzıp jol salğan, tastı jarıp.
Arıstannın jalınday buyra tolkın,
Aydaharday büktelip, jüz tolğanıp.
Kavkazdan şıktı jaynap, kılıp uv-şuv,
Tüzüv jerden jol kernep ulğaydı suv.
Kalın kayrat boyında, beti külip,
Momınsınğan pişinmen ağadı kuv.
81
Kavkazday kuzda tuvğan perzenttenmin,
Bulttın suvın işip er jetkenmin,
Kazbekten ağam, seni köksep şığıp,
Kim kaktıksa jolımda, küyretkenmin.
Zor kevde azamattın aylasına
[26]
Könbey, bükil küşimdi körsetkenmin.
Eki ezüvim köpirip ayğaylasam,
Şın kutırsam şın-tastı terbetkenmin.
Aptığıp asav inin, keldi, aksakal!
Tav-taska, adamzatka salıp janjal.
Dem alayın dep keldim, aş koynındı,
Selem-avkat ekeldim, koş körip al.
(Lermontovtan)
Bernelev
Bir nersenin, köbinese adamnın minezin, kulkın, ğamalın ekinşi nersenin
mısalında körsetip aytuv – bernelev boladı. Kazaktın bernemen söylep otır degeni – osı
bernelev.
Beynelev bernelevmen eki arası jakın. Beynelev de, bernelev de eki uksas
nersenin birin birinin ornına aytuvdan şığadı. Beynelev ulğayğanda, bernelevge aynalıp
ketedi.
Meselen, mınav türli sözder beynelevden ulğayın, bernelevge aynalıp ketken:
1 Adamdık diykanşısı kırğa şıktım,
Kögi jok, kögalı jok kurğa şıktım.
Tukımın adamdıktın şaştım, ektim,
Könilin kögertüvge kul halıktın.
Kor bolğan boska ketip enbek, beyinet,
Kuldarğa kuldıktan jok artık zeyinet.
Ottay ber, januvarım eki ayaktı! –
Azattık hayuvanğa kanşa kajet?!
82
Jaratkan maldı Kuday ne kerekke?
Minüvge, soyu, soğuv, jündemekke.
Jorta ber kamıt kiyip, kamşındı jep,
Buyrık jok urasın dep ündemekke.
Tayakka eti üyrengen koyşı jaylap,
Kök esek kozğala ma türtkenge aydap.
Esepten janılğanday bolğandar köp,
Jasıktı, asıl ma dep, bilmey kayrap.
Mağjannın “Şın ayt” degen öleni de beynelevden
[27] ulğayıp, bernelevge aynalğan sözdin türi. Beynelev men bernelev arasındağı
ayırmasın mınadan anık körüvge boladı.
Beynelev mısalı:
Jan erkem, men jüremin mına küymen,
Bar ma eken ğaşık jarın mendey süygen.
Sen bir şam, aynala uşkan men paruvana
Aynalıp alamın dep atka küygen.
Munda “Sen bir şam” degennen bastap ayağına şeyin beynelev boladı.
Beynelev mısalı:
Otka uşar köbelek
Karamay, sorlı aldı-artın.
Oyına kirip şıkpaydı,
Küydirer dep ot jalın.
Şırk aynalıp entelep,
Jürer de bir uvak ol konar…
Umtılğan otı sorlını
Küydirer de tez tınar.
Bul keltirgen eki mısaldın ekevine de adamnın küyinin köbelekke uksastığı
aytıladı. Ol uksastığın kıskalap aytkanda beynelev bolıp, ulğaytın aytkanda, bütin
mısalğa aynalıp, bernelev bolıp ketedi.
83
“Kırık mısaldağı” mısalardın, Abay kitabındağı mısaldardın beri bernelev
boladı. Kazaktın “Bernemen söyleydi” devinin özi ya “ Perdemen jasırıp söyleydi”
degennen şıkkan, “Bernemen sürettep söyleydi” degennen şıkkan bolarğa kerek. Bul
ekevinin sonğısınan da aldınğısı boluvının ıktiymalı mol. Öytkeni “bernemen söyleydi”
dep kazaktar sözdin öz mağınasın jasırıp, özge mağınamen söylegende aytadı. Bernelev
– sol mağınası jasırın sözdin nağız özi.
Bernelev bitkennin berinin lebiz mağınasınan baska astırtın mağınası boladı.
Bernelev öte uzak bolsa, aytuvşı bayandap beredi, ya bolmasa uşığın körsetip koyadı.
“Kırık mısaldağı “jene mısaldardın köbine-ak bernelevdin astırtın mağınasının
bayandavı, şeşüvi bar. Joğarıda aytılğan Mağjan bernelevinin de ayağında mınanday
bayandavı bar:
Kurbılar iske bet alsak,
Oylamay kanat kakpalık.
Anav jarık – altın dep,
Köringenge şappalık.
[28]
Jolımen ketsek kanattın
Köbelektey küyermiz.
Alam dep altın barğanda
Külden kebin kiyermiz.
Joğarıda kösterilgen “Adamlık diykanşısı” degen bernelevdin ayrıkşa bayandavı
jok. Birak kimge aytılıp otırğan söz ekeninin uşığı körsetilgen.
“Könilin köterüvge kul halıktın” degen söz bernelevdin astırtın mağınasının
uşığın körsetüv boladı. Şetin sezdirgen son ar jağının beri tüsinikti. Bernelev şığarmanın
neğurlım luğatı jaynakı, oynakı kelse, edemi bolıp şığadı. Luğatında jaynakılık,
oynakılık kem bolsa, bernelev edemi söz bolmay, enşeyin sözge aynalıp ketetini luğat
jağının tolık boluvına nazar salmay, tek beyneley, uksatuv jağına ğana iltiypat etkende
boladı. Edemi beynelevge koyatın sın mınav türli boluvı kerek:
Bernelevdin astarın koya turıp, ön jağın alğanda, astırtın mağınasın koya turıp,
lebiz mağınasının özin alğanda jolı kanşa? Uksastığının seykestigi kanşa? Del kele me?
Bolmasa iyumen, buravmen kelip edeyi berneleyin degen niyeti köş jerden közge tüsip
tura ma, ya bolmasa uksastığı öte alıs, körüvge tım karanğı ma? Egerde bernelevdin
84
şeşüvi bar bolsa, onısının kajeti kanşa? Kerek bolğan halde, öte uzın emes pe? Akıldı
ğana kanağattandıra ma, bolmasa könilge ya kıyalğa tiyisti sıbağasın da bere me?
Bernelevdin özi bolsın, bayandavı bolsın, luğattın öte jaynakı, oynakı kelgenin
jaktıradı. Bernelevdin özinin de, bayandavının da sınına ülgi boluvğa jararlık “Kırık
mısaldağı” “İttin dostığı” degen söz, joğarğı aytılğan sınmen sınağanda, munın öz
basınan da, bayandavınan da sın tabılmaydı. Munda bernelevge kerek bolatın luğat
jaynakılığı da, luğat oynakılığı da tügel. Bul mısaldın işki astırtın mağınasın koyıp, tıskı
lebiz mağınasın alğanda da, ittin minezin durıs sügiretteytin, tındavğa turarlık söz bolıp
şığadı:
İyttin dostığı
Bir baydın “Törtköz”, “Moynak” töbetteri,
Özderi iyt bolsa da edepti edi.
Tünde ürip, kündiz ürmey jay jatatın,
Boladı edepti iyttin edetteri.
[29]
Tüs mezgil eki töbet toyıp jatıp,
Kempir naz-ökpelerin koyıp jatıp.
As üydin aldındağı künşuvakta,
Söylesti er nersenin basın şatıp.
Söz kıldı jaksılıktı, jamandıktı,
Jomarttık, mırzalık pen sarandıktı.
Dostıktın, duşpandıktın jayın söylep,
Kolğa aldı tatuvlık pen arazdıktı.
Dilmarsıp sol vakıt.ta ayt-tı “Moynak”
Mensiz-ak kara, “Törtköz”, özin oylap.
Düniyede onan artık ne nerse bar,
Talaspay, tursan tatuv külip-oynap?
85
Dos bolsan kuşaktasıp, jalğa balap,
Söz aytsan bir-birine “şırak-karak”.
Altı kün aşarşılık körsen-dağı,
Jemesen birin jokta, “birin tamak”.
Dostın dos juldırmasa javğa tügin,
Eş nerse ayırmasa ara jigin.
Birinin kabağına biri karap,
Bilmese künnin kalay ötkendigin.
“Ne bar” dep düniyede munan artık?
Men kalıp bir kiyalğa turmın bügin.
“Joldıayak”, aksak “Kutpan”, jaman “Sarıkus”
Solar da tap-tatuv jür bizder tügil.
Söyledi manızdanıp endi “Törtköz”:
“Möyneke”, munın ebden aytarlık söz.
Turmaytın bir kün tatuv nemiz bar? – dep,
Men-dağı oylavşı edim osını er kez.
Ne kelip tiri jürsen, ne ketpeydi,
Araz bop ekevimizge ne jetpeydi?
Tamak tok, örkeni össin iyemizdin.
Tıyuvsız sögip, sokpay kurmetteydi.
Rasın ras demey tanamız ba,
Bir setke tatuvlık jok aramızda.
Turmaytın renişke sel nersege,
Ekevmiz talasamız baramız da.
86
[30]
Munday is arasında bolğan emes,
Köz salsak burınğı ötken babamızğa.
Atanın jolın kuvmay lakkanda,
Tuvra jol sonan artık tabamız ba?”
Bul sözge könildenip “Moynak” tastı,
(Ol ülken, onan göri “Törtköz” jas-tı).
“Törtközim”, “Moynekem”, - dep, birin-biri
Dos bolıp, sert aytısıp, kuşaktastı.
Ekevi birin-biri süydi, kuştı,
Kızığı basılmağan dostık küşti!
As üyden laktırğan bir omırtka
Solardın nak janına kelip tüsti.
Körgen son maylı süyek iyt turar ma,
Kuşağın jazıp ala jügiristi.
Dostıktı, aytkan sertti bılay koyıp.
Ekevi bir-birine saldı tisti.
Dostı dos munan artık kalay sıylar,
Jünderi burkırağan aspanğa uştı.
Suv kuyıp üsterine jiyılğan jurt,
Ekevin zordan ğana ayırıstı.
İtterge talassa da jarasadı,
Eytpese iyt edetin adasadı.
Dos bolğan adamdarğa karap tursak,
Biyikpen ten dep bolmas alasanı.
Süyektey arasına nerse tüsse,
İytterden olar artık talasadı.
87
Esirelev
Bir nerseni öte asırıp, ya öte kemitip aytuv – esirelev boladı. “Köp tükirse – köl
bolar” degen makal, “Közinin jaksı köl boldı” degen makal tükirik pen köz jasın öte
asırıp aytıp otır. “Kara arğımak arısa, karğa adım jer mun bolar” degen makal. “Boyı bir
tutam” degen makal arıktın küşi men alasanın boyın öte kemitip tur. Akındardın
öleninde de ne osınday öte asırıp, ne öte kemitip aytuv köp boladı. Bulay aytuvdağı
maksat sözdin eserin küyşeytüv, esirelev, esirese eski sözderde,
[31] eski akındardın aytıskan ya maktağan ölenderinde, batırlardın jırlarında köp
uşıraydı. Alaşa Baytok akın Jengir hannın istegen isin aytıp, joktağan sözinde bulay
degen jeri bar:
Tastan saray saldırğan,
Ol saldırğan saraydın
Aynalası ayşılık
Köldeneni künşilik.
Munın sonğı eki jolında aytılğan sözder esirelev boladı. “Kobılandı batırda”
mınaday esirelev bar:
1
Astındağı buvrıldın
Joğarğı erni kök tirep,
Tömengi erni jer tirep.
….
2
Askar töbe bel edi,
Birde şavıp jeledi.
Köldenen jatkan kök taksa
Tiktep tiygen tuyağı
Urşığınan enedi.
Attın jolı kazıldı,
Umtılğanda kızınıp,
Bes jüz kulaş jazıldı.
….
4
Karsı kelgen kabaktan
Karğıp asıp jöneldi,
88
Sengir-sengir tavlardan
Sekirip asıp jöneldi.
(Kobılandı batır)
5
Tiyedi er paydası saskan jerde,
Etegin er janılıp baskan jerde.
Jamanğa jazatayım isin tüsse,
Kabısıp kaladı eken aspan jerge.
….
6
Karağım, sapar şektin böten elge,
Koş aytuv kıyın boldı keter jerge.
Merzegen hor kızına sen ketken son,
Tüsti ğoy şır aynalıp aspan jerge.
[32]
7
Karağım, böten elge sapar şektin,
Aytısıp, koş aman bol, bizden kettin.
Jamanğa malın bergen erip ketip,
Dosındı oynap jürgen zar enirettin.
Alayda eş ökpem jok sağan, şırak,
Aspannan kan javğan kün sertke jettin.
…..
(Ğaynikey men Kız Toyıt)
Mezgev
Bir uğım ornına ekinşi uğım aytuluvı mezgev boladı. Mezgev mınadan şığadı.
1 Ana avılğa Omar, Ospan, Asan, Üsen keldi devdin ornına – ana avılğa
Omarlar keldi deymiz. Omarlar keldi devimiz mezgev boladı.
2 Üy kimdiki ekenin umıtpa, “Üyge kara” devdin ornına şanırakka kara deymiz.
Şanırak mezgev boladı.
3“Osı avıldın adamdarı jüdev eken” devdin ornına“Osı avıldın adamı jüdev
eken” deymiz. Adamı mezgev boladı.
4 “Abayday akın kazaktan tuva bermeydi ğoy” devdin ornına Abaylarday akın
kazaktan tuva bermeydi ğoy” deymiz. Munda Abaylar mezgev boladı.
89
5 “Otız tisten şıkkan söz otız puvlı elge jayıladı” deymiz. Otız tisten şıkkan söz
otız emes, kırık puvlı, yakıy jıyırma ruvlı elge jayılatın şığar, biz bilmeymiz. Otız dep
kesip aytuvımız mevgev boladı.
Mezgevmen aytılğan söz jay aytılğan sözden jaynakı, şıyrak keledi sondıktan
mezgev akındar sözinde köp uşıraydı.
1
Ant işken, künde bergen janı kursın!
Arın satıp tigelgen malı kursın!
Kıska künde kırık jerge koyma koyıp,
Kuv tilmen kuvlık savğan zanı kursın!
(Abay)
2
Kim bilip er enbegin sezip jatır,
Kim şıdap joldastıkka tözip jatır.
Sasık mıy, sasık jürek sanasızdar
Alansız ak maltasın ezip jatır.
(“Masa”)
[33]
3
Bolğan son ağan bolıs, endigin ne?
Talasıp, men bolam nev, kemdigin de.
Sözimdi dostık bilmey, kastık bilsen,
Kararsın Altınbektin tündigine.
(Budabay akın)
4
Türlenip jıyırmada kiydim kiyim,
Tüsirdim atın ustap mırza-biydin.
Körinse kayda jaksı özimsingen,
Kelseyşi kayta aynalıp jigit küyim.
(Navrızbay biy)
5
Jav joğarı, biz tömen,
Jetken eken kamalğa.
Navrızbay sındı sur peren.
(Nısanbay jırav)
90
6
Kayırsız tolıp jatır Karınbaylar.
Kolı aşık az tabılar Altımtaylar.
At mayın ağayınğa berer me eken
At ayap, tayın minip jürgen baylar?
Eserlev (leptev)
Eserlev dep sözdin eserin küşeytip söylevdi aytamız.
Eserlev könil küyinen şığıp, könilge küy tüsiredi. Könil kalıptı tınış küyinde
turğandığı adamnın avzınan şıkkan sözben könil köterinki ya besen vakıtta adam
avzınan şıkkan sözdin ekevi birdey bolmaydı. Eserlevdin asılı osıdan şığadı. Eserlevdin
köbinese aytılatın türleri mınav:
1. Arnav. 2. Kaytalaktav. 3. Şendestirüv. 4. Damıtuv. 5. Tüydektev. 6. Bükpelev.
7. Kekesindev.
1.Arnav. Arnavdın özi üş türli boladı: a. Suray arnav. b. Zarlay arnav. v. Jarlay
arnav.
a. Suray arnav mısaldarı:
Ne jazıp em Kuday-av, men kazakka?
Mübtele kıp salğanday munşa azapka.
Adamşılık esebine kirisip,
Kolı jetsin degenimiz be azatka?
Bar ma, kazak, munan baska kılğanım?
Nendi şaştım, nendi buzdım, bılğadım?
[34]
Aştan ölgen ataların bar ma edi?
Tamak üşin satkan iytter iymanın.
(“Masa”)
Uv-şuv bop kıbırlağan tört tülik mal,
Esetin soltüstikten salkın samal.
Apırım-ay, kanday javız tağdır degen
Buyırğan tutkın bolıp jat ta kamal?
(Mağjan)
91
Barma topka şakırmay.
Jat üyinde şatılmay!
Şıdarmın ba, apırım-ay!
Jatuvğa şıkpay üyde endi!
Katınınnın oynasın
Körsen, bilsen koymasın
Ne oylar edin öz basın?
Sonımenen ten biz de endi.
(Abay)
Aldımızda köringen
Balabamnın tavları.
Artımızda köringen
Ürgeniştin ağnarı.
Endi bizge kün kayda
Kaytıp soğan barğalı?
A, dariyğa, düniye-ay!
Kökiregimnin armanı.
Künder kayda baskanday?
Ettim kayrat men jasta.
Han-karadan jaskanbay
Küdiret alla, ne jazdım?
Bir sağatta toskanday!
(Jüsirbek ren Ahmetbek)
Jeli tolğan sar tüye
Ağajan, kimge tapsırdın?
Kora tolğan aktı koy
Ay köke, kimge tapsırdın?
Toğay tolğan mın jılkı
Kün köke, kimge tapsırdın?
Toksanda eken Toktarbay
Jan köke, kimge tapsırdın?
92
Alpısta şeşen Analık
[35]
Birge tuvğan men zarlık
Ak köke, kimge tapsırdın?
b Zarlav arnav mısaldarı:
Oypırım-ay, alla-ay, jasağan!
Kısıldı ğoy şıbın jan!
Kuvat kemip baradı
Köl boldı mınav akkan kan.
Teniri, özine jılayın?!
Jürekti jara jep barad,
Jasağan-av, kalay şıdayın?!
….
Savıkşıl esil, elim-ay,
Sarıarka sayran, jerim-ay!
Kümistey taza suvı bar.
Aydın şalkar, kölim-ay!
…
Kıynaldın-av, şıbın jan!
Toktalsayşı, ıstık kan!
Zarlaysın ğoy jetim bop,
Besikte kalğan balapan!
…
(Mağjan)
v Jarlay arnav mısaldarı:
Bul sözge kulağın sal akın, inim,
Oy, pikir, ruvhımız jakın, inim.
Ağalık pravosın kolıma alıp,
Kelemin aytayın dep akıl, inim!
(“Masa”)
Kara baluvan Jenibek,
Kaz davıstı Kazıbek,
93
Jetim kalğan halkına
Tulğa bolıp artına
Kim tıyanak kazık ed.
(“Masa”)
Erkindi kuv kayğığa berme, könilim!
Küynelip burınğıday kerne, könilim!
[36]
Kamığıp, jabırkadın nege munday?
Talpınıp kökke kulaş serme, könilim!
(Seken)
Assalavmağaleykum, batır Erden,
Ketip tur bak-devletin tağı kerden.
İşinde köp karğanın bir bürkittey,
Közime körinesin kelgen jerden.
(Orınbay akın)
Kel, balalar, okılık!
Okığandı könilge
Ikılaspen tokılık!
Okısandar, balalar,
Şamnan şırak jağılar.
Tilegenin aldınnan
İzdemey-ak tabılar.
Pir Nazar, Smayıl men Jüsip Nazar!
Tilimdi alsan, munındı koy, mırzalar!
Bar ma edi kulağında kalğan nakıl:
“Tozğan kuvdan toptanğan karğa ozar”
(Budabay akın)
2 Kaytalaktav. Bir sözdi yaki lebizdi kayta-kayta aytuv kaytalaktav dep ataladı.
Onday kayta-kayta aytuv – nersenin özine yaki ğamalına köribek nazar salğızuv üşin
94
isteledi. “Kitaptı eper deymin, kitaptı” degende, kitapka nazar salğızuv üşin kitaptı
kayta-kayta aytamız. “Bar degen son, bar” degende, bardı kayta-kayta aytamız. Baruv
ğamalına köbirek nazar salğızuv üşin. “Karay-karay közim taldı” degende yakıy“Suraysuray mezi kıldı” degende, közdin taluvının, mezilevdin sebebine köbirek nazar tüsirüv
üşin “karav” men “surav” kayta-kayta aytılıp tur. Sol sıyaktı bir sözdi kayta-kayta aytuv
şığarma sözderde de boladı. Şığaruvşı birdemege köbirek nazar salğızğısı kelgende,
sonı kayta-kayta aytadı.
Mısaldar:
1
Men ketemin, ketemin,
Men ketkende, aydalağa ketpeymin.
Aynalıp eldi ötemin,
[37]
Kadir bilmez bul iytke
Karaşı bolıp netemin.
(Er Tarğın)
Oy degen uv –
Avızğa alsan kandırad,
Oy degen uv –
Jandı esinen tandırad.
2
Kayğılanba, sokır sorlı, şekpe zar,
Men Kün ulı, közimde kün nurı bar.
Men kelemin, men kelemin, men kelem,
Künnen tuvğan, Günnen tuvğan payğambar.
…
Künşığıstan tan keledi, men kelem,
Kök künirened, men de köktey künirenem.
Jerdin jüzin karanğılık kaptağan,
Jer jüzine nur beremin, kün berem.
(Mağjan)
Kazak tilinde kaytalaktav joğarıda aytılğan menisten baska jönmen de aytıladı.
Birdemenin köptigin körsetkende, sonı kayta-kayta atap körsetemiz. “Köre-köre kösem
95
bolar, söyley-söyley şeşen bolar” degende, “Kösem boluv” men “Şeşen boluvdın”
sebepterine nazar salğızuv maksat ta bar. “Körüv men söylevdin” köptigi de körsetiledi.
Mısaldar:
1
Jılı-jıl söylesen,
Jılan innen şığadı.
Kattı-kattı söylesen,
Kepir dinnen şığadı.
2
Kora-kora koy jatır,
Karın-karın may jatır.
Tüye-tüye jük jatır,
Avıl-avıl el jatır.
3
Jol boyı körgenimiz egin de egin,
Kağazdı jol-jol kılıp sızdı.
Biyik-biyik ağaştar tur,
Basında bürkit uyası.
[38]
4
Askar-askar, askar tav
Askardın ak sunkarı –
Ildıydın anın şalar ma!
Kazak tilinde birevge arnay söylegende de, bir söz kayta-kayta aytıladı.
Mısaldar:
1
A, Bozmunay, Bozmunay,
Berer me eken bir Kuday?
Ertemenen ketken koy
Jetermin be jayavlay?
Sen alpıska jetkende,
Men elüvden ötkende,
Bizdey eki sorlığa
Endi bersin ne Kuday?
(Er Sayın)
96
Ey, Kartkojak, Kartkojak,
Atınnın basın tart, Kojak.
…
2
Bulğır-bulğır, bulğır tav!
Buldırap turğan kurğır tav.
Üş atamız ötken tav,
Üş mın kara bitken tav.
…
(Radlovtan)
Kojır-kojır tastarım,
Közimnen ağar jastarım.
(Doskoja akın)
Kaytalaktav bir nersenin ğamalın, küyin eliktegen orındarda keledi.
Mısaldar:
1
Küldir-küldir kisinetip,
Küren mingen bar ma eken?
Küderiden bav tağıp,
Küpi kiygen bar ma eken?
2
Jalp-jalp etken japalak
Japalak jazda kimge joldas bolmağan,
Jağı tükti hayuvan
[39]
Mundantıp kimdi jayav salmağan.
3
Alıp-alıp, alıp baskan
Arabı torım özinsin.
Baldağı javhar, sabı altın
Aldaspanım özinsin.
4
On eki aydın erketayı May keldi!
Juldızdar da jımındadı, ay küldi.
97
Kalın kardın kuşağınan kutılıp,
Sıldır-sıldır, sıldırladı, say küldi.
….
Söyletip koya bersek sözge tak-tak,
Külkisi kümis sıldır, emes sak-sak.
…
Şık-şık dep soğıp tur,
Toktavsız bul sağat.
Düniyede neğıp tur
Adamzat bir sağat.
….
Sılık-sılık külip, sıldır kakkan suv suluv,
Kölge konıp kankıldağan kuv suluv.
Beyne aynaday jarkırağan aydınnan
Kün şığarda köterilgen buv suluv.
(Mağjan)
Kaytalaktavdın bir türi espelev keledi. Arkan yakıy taramıs esken sıyaktı aldınğı
pikirdin ayağın sonğı pikirge katıstırıp, kayta aytatın kazakta akındar bar: bir sözdi köp
kaytara aytıp aynalaktağanda, sözdin eseri mıljındıktın eserine aynalıp ketedi, bir sözdi
eki-üş kaytara aytkanda, söz pısıktalğan, nığızdalğan, şıyratılğan ispetti boladı.
Sondıktan espelep kaytalaktavdı şamalı koldanbasa, manızdavdın ornına mıljındav bolıp
ketüvi onay.
Espelep kaytalaktav mısaldarı:
1
Tilegim künnen-künge artıladı,
Kazınan bermegenge tartıladı.
Jar bolğan tar bolğanda pirlerdi aytıp,
Kündiz-tün kızıl tilim şark uradı.
[40]
Kündiz-tün şark uradı kızıl tilim,
Bolmay tur savdağıday aşık künim.
Bir kuday jigittikke kayğı salma,
Jasım bar jıyırma jeti, tavık jılım.
98
Jasım bar jıyırma jeti, jılım tavık,
Söyledim kurbı işinde bolıp savık.
Irayı avruvdın kaytpağan son,
Dertimnen burınğıdan kıldım kavip.
Dertimnen burınğıdan kavip kıldım,
Şığarıp oy sevlesin jarık kıldım.
Oyladım sonın tili tiydi me dep,
Nazarda Ahmet penen Arıkkuldın.
(Evbekir)
1
Bir alla, mal men baska kaza berdin,
Künime jayavlık pen jaza berdin.
Sizderdi köp beymaza etkenimnen,
Uyalıp ortanızğa azar keldim,
Arkama tarıkkanda süyevim dep,
Ortana bul kazamdı şağa keldim.
Ortana bul kazamdı keldim şağa,
Dos etpes – duşpan bolsa eter taba.
Er jayav öz jurtında bolmasın dep,
Bas bolıp oyğa kalsa erbir ağa.
Baylardı Sakav attı alla süyer
Musılman kul bir-birine etsin pana.
Musılman kul etsin pana bir-birine,
Panalık kayır ıksan jan tiride.
Biz kasık, halık dariya tügesilmes,
Tilekşi biz kartınız er küninde.
Tilekşi er küninde biz kartınız,
Jomarttık etsen keler kuvatınız.
99
Jıl sayın kajetimdi sizden alıp,
Kelgende bolıp kaytkay muratınız.
(Kuvbala akın)
3 Şendestirüv. Eki nerse katar yakıy karama-karsı kelgende, arasındağı ayırım
közge köbirek tüsedi. Biyik pen alasa, uzın
[41] men kıska, körikti men köriksiz, şeber men olak, ğalım men nadan katar kelgende,
aralarındağı ayırmasın anık köremiz. Jaydağı kayğıdan kuvanış üstindegi körgen kayğı
janğa köbirek batadı. Jarlılık kıyındığı jasınan jarlı bolğannan göri baydan jarlı
bolğanğa köbirek seziledi. Köriksiz betindegi daktan köriktinin betindegi dak sözge
köbirek tüsedi. Tettinin artınan aşılık, demdinin artınan demsizdik artığırak bilinedi.
Sözdin eserin küşeytüv üşin tabıyğattın bul zanın söz şığaruvşılar köp koldanadı.
Baydın asa baylığın anık körsetüv üşin elin kedey kılıp körsetedi. Batırdın halık üşin
kanday beygege tigetindigin körsetüv üşin öldim-taldım degende körgen şal men
kempirdin ayavlısı balası kılıp, onın üstine baylığın da kosa körsetedi. Alpamıs,
Kobılandı, Sayın – beri de baydın jalğız balaları. Lebiz türinde de, akındar sözinde köp
uşıraydı. Sözdi bulay eserlev edisi tüyistirüv dep ataladı.
Mısaldar:
1
Assalavmağaleykum, batır Erden!
Ketip tur bak-devletin tağı kerden.
İşinde top karğanın bir bürkittey
Közimde körinesin kelgen jerden.
Karğa men bürkitti tüyistirgende, bürkit, erine, öte körnekti körinbekşi, olay
bolsa, bürkitke tenegen Erdennin özdegen artığı köbirek bilinbekşi.
2
Kara jerge kar javar –
Kardı kör de etim kör.
Kar üstine kan tamar –
Kandı kör de betim kör.
Aktın aktığının nağız küşti körinetini karamen katar koyğanda. Bul aktın ak
bolıp körinüvinin en barıp turğan jeri. Kara jer men kardı katar koyuındağı maksat
etinin aktığı kay derejede ekendigin körsetüv. Ettin aktığı kar men kara jerdi katar
100
koyğanda kanday anık körinse, bettin kızıldığı kardı kanmen katıstırğanda sonday anık
körinbekşi. Sol ak pen kızıl katıskan tüsti kar men kannan artık eş nerse anık körsete
almaydı. Munı bulay keltirip otırğan akınnın akındığı.
Akjünistin Kartkojakka eveli jastıktağı küyin aytıp kelip, sonan son barıp kartayğandağı küyin ayt-uvı da akındıktın elgi edisi.
[42]
3
Bes jasında Kartkojak,
Jas şıbıktan jay tarttın,
Jalğız şiyden ok attın,
Atkan oğın joğalttın,
Kene, şıkkan müyizin?
On jasına kelgende,
Kızıl-jasıl kiyinip,
Kınay belin buvınıp,
Kız baladay körinip,
Bala boldın bir kezek,
Jıyırma beske kelgende,
Ak baltırın türinip,
Oymaktay avzın bürilip,
Kart buvraday kamdanıp,
Kas batırday şamdanıp,
Sırtınnan duşpan söz aytsa,
Şınınmenen arlanıp,
Kızdı baktın bir kezek,
Otız beske kelgende,
Konıravlı nayza kolğa aldın.
Konır salkın töske aldın,
Javdı körsen şüyildin,
101
Jensiz beren kiyindin,
Kök serek attı borbaylap,
Kamaldı buzdın aykaylap,
Kırık bes jaska kelgende,
Kırım degen şahardın
Jel jağına kalasın,
Ik jağına panasın.
Kırdan kıykuv tögilse,
Elge taman ünilse,
Mın kisige bir özin
Şoşınbay jalğız barasın,
Elüv beske kelgende,
Topka bardın boy tüzep,
[43]
Davğa bardın til bezep,
Biylik sürdin bir kezek,
Alpıs beske kelgende,
Sakal-murtın kuvarıp,
Boyğa bitken tamırdın,
Beri birdey suvalıp,
Alayın dep turmısın,
Meni körip kuvanıp?
Öltirsen de tiymeymin.
Tendik bersen süymeymin.
Burın batır bolsan da,
Senin basın bul künde,
Jerde jatkan kuv tezek.
(Er Targın)
102
4 Damıtuv. Pikirdi söylegende, aldınğı sözinnen artkı sözinnin kuvatı asıp
otırsa, damıtuv boladı. Enşeyin söylegende damıtuv mısalı mınav:
1. Bar! Jügir! Üş!
2. Men sağan on ret, jüz ret, mın ret ayttım. “Bar” degennen “jügir” degen
küştirek. “Jügir” degennen “Üş” değen küştirek. Ekinşi mısalda: “On ret ayttım”
degennen “jüz ret ayttım” degen küştirek, “Jüz ret ayttım” degennen “mın ret ayttım”
değen küştirek. Damıtuv negizi sözdin osı tabiği zanına tireledi. Söz şığaruvşılar da
sözdin osı tabıyğy zanımen paydalanıp, kerekti jerinde sözin birdey-birge küşeytedi.
Mısaldar:
1 Halıktı kansılatuv – obal, halıktı zar jılatuv – meyirimsizdik, halıktı tamak üşin
satuv – iyttik.
2
Şınımen Kobılan şuv dedi,
Kubılıp buvrıl güvledi.
Amanbaydın Ak tiken
Asa karğıp jöneldi.
Karsı kelgen kabaktan
Karğıp asıp jöneldi.
Sengir-sengir tavlardan
Sekirip asıp jöneldi.
….
[44]
3
Aranday avzın aşadı.
Ayağın toptap basadı.
Bir töbenin tozanın
Bir töbege kosadı.
Keşke taman Taybuvrıl
Jın kakkanğa usadı.
Kula menen kuljanın,
Maral menen buğının
Uzatpay aldın kosadı.
Köl jağalay otırğan
Kök kutan men karabay
103
Köterilip uşkanşa,
Belinen kelip basadı.
4
İşi las, sırtı taza zalımdardın
Aldanıp kur sırtının tazasına,
Mez bolıp bayğazı alğan balalarşa,
Satılıp jıltırağan tanasına.
Ebildin ziyaratın attap ötip,
Kabıldın bata kılma molasına.
Korıkkanğa kos körinip koyday ürkip,
Tığılıp Dajaldın butkanasına.
Es ketip sabır kalmay saskalaktap,
Korıkkannan közin sıymay şarasına.
Umıtıp kudaydı da, kurandı da,
Bas urma lenat-manat ağaşına.
(“Masa”)
5
Elde men babın tavıp bakpadım ba?
Bolmasa jemnen kısıp saktadım ba?
Eytpese ebzelderin sendi emes pe?
Jibekten tizginindi takpadım ba?
Maldırıp sap altınğa üzengindi,
Tağandı şın kümisten kakpadım ba?
(“Masa”)
5 Tüydektev. Er sözge köp oy sıyğıza söylev – tüydektev dep ataladı.
Tüydektep söylegende, sözdin eseri küştirek boladı. Sebebi söylem işinde söz az bolsa,
er sözge köbirek nazar tüsip, iltiypatka köbirek aynaladı. Köp nersege adam nazar
salğanda, iltiypatı ıdırap, siyrey tüsedi. Meselen, top adamdı
[45] körgende, nazar topka tüsip, bas-basına az tüsedi. Sondıktan erkaysısının türintüsin, kiygen kiyimin, mingen atın baykamay kalasın. Az adamdı körgende, nazar
104
erkaysısına köbirek tüsip, tür-tüsin de, kiygen kiyim, mingen attarın da baykap kalasın.
Söylem işindegi söz de sol sıyaktı. Tüydektey söylevdin mısalı mınav:
1 Bak – erikte, erik – erlik pen birlikte, erik – uranımız, birlik – kuranımız
bolsın.
(Şırşa)
2
Adamına ok,
Kalasına ot!
Munan baska bitim jok.
(Temirşe)
2 Soğıs. Bu ne evreşilik? Kırılğan jan, tögilgen kan – şuvlağan el, şubırğan
boskın, jılağan katın-bala.
6 Bükpelev. Sözdi aşıp aytpay uşığın ğana körsetip aytuv – bükpelev dep
ataladı.
Mısaldar:
1 Otır em bala ğoy dep jüzin jarkın,
Söz – kilt, kevde – sandık, akıl – altın.
Akılın köp bolğanmen şaşın uzın,
Jiberdin kelistirmey sözdin artın.
(Jarılgasın)
2 Aksuluv, aytar sözdi andamadın,
Avzına kelgen sözdi sandaladın.
Ekesin, şeşesimen nandıradı
Kız bala eldin jayın kaydan bilsin.
Bilmese kızben jayın boz balanın.
7 Kekesindev. Sözdin tıskı lebiz mağınasına işki astırnın mağınası kayşı kelse,
kekesin bolıp şığadı. Kekesinmen söylevdi keskindev deymiz. Korkak kisini “Batırım”
dev, kara kisini “Eppağım” dev, akımak kisini “Danışpanım” dev – osılardın beri de
kekesin sözder. Kekesinnin türi tolıp jatır. Birak tolıp jatkan türin eki topka bölüvge
boladı.
1 Zilsiz kekesin ( oyın, kuvlık, kaljın, ezil).
2 Zildi kekesin ( mazak, sıbak, mıskıl, kelemej, keleke, ejva).
105
[46]
Kekesin mısaldarı:
1 Tursınbay datkanın balaları bolıstıkka talasıp, araz bolıp jürgende, Budabay
akınnın aytkanı:
Bir künde Dosan boldı Altınbekpen,
Datkanı ne kılasın ötip ketken.
Talasıp Elimbettin isin alsan,
Bakıttı keltirdin ğoy kıyır şetten.
2 İytterge talassa da jarasadı,
Eytpese iyt edetin adasadı.
Dos bolğan adamdarğa karap tursak,
Biyikpen ten dep bolmas alasanı,
Süyektey arasına tüsse nerse,
İytterden olar artık talasadı.
(Kırık Mısal)
3 Töreni tüyege tirkep koyıp, “Töre neme ğoy, jürer me eken” degen.
4 “Oy berekeldi! Oy-sabaz-ay!” – degende ırza bolıp aytsa, kostav boladı, ırza
bolmay aytsa, kekesin boladı.
TİL (LUĞAT) EVEZDİLİGİ
Evezdiliktin jalpı şarttarı:
Söz dıbıstan kuralğan nerse bolğandıktan, onın dıbıstarı jağımdı da, jağımsız da
bolıp kuraluvı mümkin. Sözdin dıbıstarı kulakka jağımdı-jağımsız bolıp kuraluvı
sıyaktı, söylevdin işindegi sözder de kulakka jağımdı-jağımsız bolıp kuraladı.
Evezdilik dep neni aytamız? Evezdilik dep söz tuvrasında aytsak, sözdin işindegi
dıbıstardın ünderi kulakka jağımdı bolıp estilüvin aytamız. Söylev tuvrasında aytsak,
söylev işindegi söylemderinin ünderi kulakka jağımdı bolıp estilüvin aytamız. Sözdin
üni kulakka jağımdı boluvı – dıbıstardın tizilüv türinen, söylevdin üni kulakka jağımdı
boluvı söylemderdin tizilüvi türinen. Sondıktan söz evezdiligi de boladı, söylev
evezdiligi de boladı. Birak sözdin de, söylevdin de evezdi boluvının negizgi menisi bar.
Ekevi de davıs ağımına karaydı. Davıs ağımı söz işinde dıbıstarının tirkesüvine karaydı
da, söylev işinde söylemderdin tirkesüvine karaydı. Söz
106
[47] işinde davıstı-davıssız, jartı davıstı dıbıstar aralasıp tirkese keledi. Bir sözde davıstı
dıbıstar köp keledi. Bir sözde davıssız dıbıstar köp keledi.
Davıstı dıbıstar köp kelgen söz ündi boladı, davıssız dıbıstar köp kelgen söz
ünsiz bolıp şığadı. Kazak tilinde davıstı dıbıstardın da keyinin üni az, meselen: “u”, “ü”,
“i”; söz işinde bular köp kelgende de sözdin üni kem bolıp şığadı. Jene de key sözdin
işinde kay dıbısı da bolsa köp keledi de, key sözdin işinde az keledi. Söz evezdiligi
jağınan munın da meni köp boladı. Evezdi söz ben evezsiz sözdin parkın mınadan
baykavğa boladı. “Şamalı” degen sözben “Şanışkı” degen eki sözdin kulakka kaysısı
jağımdı? Erine “Şamalı” jağımdı bolıp turğanı.
1 İşindegi dıbıstarının biri davıssız bolğanda ekinşisi davıstı bolıp, rettelip kelip
turğannan.
2 Davıstı dıbıstar işinde köp bolğandıktan sözdin ündi bolıp şıkkanınan.
“Şanışkı” degen sözde: 1) dıbıstar rettelip, biri davıstı bolğanda, ekinşisi davıssız bolıp
kelip otırğan jok. 2) Davıstı dıbıstarı az. Sondıktan munın üni jatık ta emes, mol da
emes. Üni kem jene jatık bolmağan son kulakka jağımsız bolıp estilip tur.
1 Söz evezdiligi
Sözdin evezdiligi işindegi davıstı-davıssız dıbıstar ontaylı orındasuvınan boladı.
Davıstı dıbıstar men davıssız dıbıstar aralatpa bolıp kelmegen jerde, yağnıy kilen davıstı
dıbıstar yakıy kilen davıssız dıbıstar katar kelgen jerde söz aytuvğa ontaylı bolmaydı.
Kazak tilinde kaysısı da bolsa katarınan bir jerde eki dıbıstan artık bolıp kelmeydi.
Davıssız dıbıstardın katarınan ekevi kelüvi söylev evezdiligine onşa kemşilik
keltirmeydi. Davıssız dıbıstar katar keletin sözder “jattıkturuv”, “aptıkturuv” degen
sıyaktı boladı. Bularda katar kelgen davıssız dıbıstar ekevden artık emes jene sözdin
ünin azaytıp, aytuvğa onşa ontaysızdık keltirip turğan jok. Kazak tilinde davıstı
dıbıstardın katarınan bir sözdin işinde kelüvi, tipti bolmaydı. Katarınan keletin kezderi
kos sözderge, ne eki sözdin birinin ayağı, birinin bası davıstı dıbıs bolıp keletin jerde
boladı. Meselen, sarı üy, torı ayğır, kazba üy, kara ölen, apta egin kuvsa iygi edi,
karamasa eken, bala emes, balası edi. Kırdağı üy, kese ayak, mosı ağaş degen sıyaktı
sözder. Davıstı dıbıstardın bul sıyaktı katarınan kelüvi aytuvğa ontaysız bolıp, sözdin
evezdigin kemitedi. Bul kemşilik
107
[48] kazak tilinde köbinese eki dıbıstın birin aytıp, birin aytpavmen ğana sezilmeydi.
Aytkanda “Sarı üy” demey “Sarüy” deydi. “Torı ayğır” demey “Torayğır” deydi.
Baskaların da solayşa bir dıbıspen aytadı. Meselen, “Kuvsa iygi edi” degen sözderdi
“Küvsegedi” etip aytadı. “Balası eken” yakıy “bala eken” dep dıbıstarın tügeldemey-ak
“balaseken”, “balaken” deydi.
2 Söylev evezdiligi
Söylev evezdiligi buvın ekpini men söz ekpini kolaylı ornalasuvınan boladı.
Eveli buvın ekpinderinin arası tım jakın kelse, ya alıs kelse evezdiligine kemşilik
boladı. Tım jakın bolıp kelüv önşen kıska sözder bir önkey kelgende boladı da, tım alıs
bolıp kelüv önşen uzın sözder bir önkey kelgende boladı.
Söylev evezdiligi türli sözderdin ünderi oraylasıp unamdı kuraluvınan boladı.
Olay kurastıruv söylevşinin yakıy jazuvşının şeberligin talğaydı. Sözdin kestesin
keltirip aytuv degen söz – Abaydın “tilge jenil” degen sözi. Bulardın beri – söylev
evezdiligine tiyisti sıypat tuvralı aytılğan sözder. Söz kestesi kelse, kulakka jağımdı
boladı, kulakka jağımdı boluvı evezdilik boladı. Sondıktan da onday sözderdin
söylemderi örnekti söylemder dep ataladı. Örnekti söylemderdin ölendisi de, ölensizi de
boladı. Ölen bitkennin beri evezdi söylev tobına jatadı. Kıskasınan aytkanda,
evezdilikke jağdaylı-jağdaysız keletin şarttar mınav:
A söylev kulakka jağımdı bolmaydı.
a Davıstı-davıssız dıbıstar uylığıp katar kelgende;
b Söylemder durıs jasalmağan kezde. Meselen, söylem müşeleri ornına
koyılmağanda, ya turlavsız müşeleri köbeyip, söylemdi avırlatkanda yakıy basınkı
söylem men bağınınkı söylemder japsarları durıs kelmegende.
B Söylev kulakka jağımdı boladı.
a Söylemder durıs jasalğanda, örnekti söylemderdin kesteleri kelisti jasalğanda.
b Ölendi söylemderdin ölşevleri durıs kelgende.
1 Örnekti Söylemder
Örnekti söylemder dep kurmalas söylemderdin bastarı kosılıp, kesteli bolıp
kuraluvın aytamız. Onday söylemder
108
[49] nak tekemetke yakıy kilemge salğan tur sıyaktı bolmağanmen, örnek-örnegimen
aytıladı. Örnekti söylemdi aytkanda, davıs köterilip, tömendep enşe oralıp, kayırılıp
otıradı. Sondıktan örnekti söylem oralım, (yakıy şubırtpa) dep ataladı. Oralım eki
müşeli boladı. Bir müşelisinde pikir takırıbı boladı da, ekinşisinde pikir bayanı boladı.
Sondıktan bastapkı takırıpşı müşe delinip, ekinşisi bayanşı müşe delinip aytıladı.
Örnekti söylemdi iyirip-jıyırıp jay, söylemge aynaldıruvğa boladı. Jay söylemdi jayıp,
dalıytıp, örnekti söylemge aynaldıruvğa boladı. Öytkeni örnekti söylem kanşa ülken
bolğanmen, yağnıy işine kiretin söylemder kanşa köp bolğanmen, berine kazık bolatın
bas pikir jalğız-ak boladı. Ol pikirdi köp söylemmen ulğaytıp aytuvğa da boladı. Ol
pikirdi şağındap, az söylemmen aytuvğa da boladı.
Mısal:
Kıysapsız bay bolsan da Karınbayday,
Sakıy bop mal şaşsan da Atımtayday.
Patşaday Emir-Temir din tüzetip,
Bolsan da eydik batır Arıstanday,
Bolsan da Jiyrenşedey tilge şeşen,
Akırda jatar ornın tar lakat jay.
Munı şağıldap az söylemmen bılay aytuvğa boladı: “bay da, sakıy da, patşa
da,batır da, şeşen de – beri de akırında bir ölmek.”
2 “Halık basına kayğılı künder tuvğan zamanda kayrat körsetpegen azamat –
azamat emes” degen pikirdi köp söylemmen ulğaytıp, bılay aytuvğa boladı.
“Kaptağan kara bulttay torlap, türli pele halık basına ornap, ne kıların bile
almay, akılınan adasıp, jurt alaktap azamzatın izdegen şakta, bar şırağın jakpay, bar
kayratın sarıp kılmay, öz basının adamdığımen bolıp, uranğa şappağan azamat, ol halık
aldında jok azamat ne ol janı bar bolğanmen janvarlıktan şıkpağan azamat. Ne kızatın
kanın, aşıytın janın basının paydasına, bastıktık orınğa, patşayın anğamına satkan
azamat boladı.”
(Temirşe)
a) Sebepti oralım. Bayanşı müşesi takırıpşı müşesin deleldey bayandağanda,
oralım sebepti dep ataladı:
109
[50]
Mısalı:
1
Kölden uşkan kalbaymın,
Jamannın tilin almaymın.
Kak buyırğan sapardan
Arıstanım, kalmaymın,
Asıl dostım, sökpesen,
Bul saparğa barmaymın.
Bul oljadan almaymın.
Askar tavdı bel degen,
Ak barmakpen jem jegen,
Avırsa jemmen emdegen,
Özinen baska körmegen,
Özinen baska bilmegen,
Kütip turğan anası –
Özi eyeldin danası,
Turlap tuvğan Buvrıldın
Kırık üş küni kem degen.
2
Ketken kisi öle me?
Alğanın tenirim bere me?
Arıstan tuvğan batırlar
Katınğa biylik bere me?
Katın tiline ere me?
Er talapka şığarda,
Katınım dep turar ma?
Asıl tuvğan Kobılandı
Katınğa akıl salğan son
Neşe batır bolsa da,
Basında biylik jok adam,
Arıstan tuvğan, kurdasjan,
Katın emey nemene?
110
3 A… el bastap jurt alayın degen ul ekensin, söz bastap biy bolayın degen ul
ekensin: aldına kelse, edildigindi ayama, aymağın ketpes aldınnan.
Kol bastap, jol alayın degen ul ekensin, joldastın mının alma, birin al! Mın
kisige bir kisi olja salatuğın, oljandı ayamasan, joldasın kalmas janınnan.
Jüz jiyırma altığa kelip otırmın, jas küninde kalın ber de, katın al; kartayğan son
ökinbe, ulım. Jigittin han bolatın, katınnın hanım bolatın vakıtı sol.
Karuv jıysan mıltık jy – jayav jürsen tayağın, karnın aşsa tamağın.
[51]
b) Maksattı oralım. Örnekti söylemnin bayanşı müşesi takırıpşı müşesin
maksatpay bayandasa, oralım maksattı dep ataladı.
Mısal:
Tobırşak atka zor saldı,
Ak almaska kol saldı,
Kamşı bastı savırğa,
Ekpini usap davılğa,
Tobığı mendi torı atpen,
Kobılandı şaptı avılğa.
Katuvlanıp katanıp.
Buvırkanıp bursanıp,
Muzday temir kursanıp,
Kabağınan kar javıp,
Kirpiginen muz tamıp,
Ar jak penen ber jakka
Nayzasın ustap barmakka,
Attanbakka kalmakka,
Kuday jolı şalmakka,
Sözge sınık kıldı dep,
Batır keyip keledi.
Eger şıksa aldınan
Bulandağan Kurtkanın
Basın kesip almakka.
111
v) Uksatpalı oralım. Örnekti söylemnin bayanşı müşesi takırıpşı müşesin
bayandasa, oralım uksatpalı dep ataladı.
Mısal:
1
Asıl tuvğan Akjünis,
Kündi bult kursaydı.
Kündi baykay karasam,
Kün javarğa uksaydı;
Aydı bult kursaydı,
Aydı baykay karasam,
Tün javarğa uksaydı.
Könilderin erikten
Köldegi kuvlar şuvlaydı,
Şuvlağanda karasam,
Kökten sunkar suvıldap,
Soğılğanğa uksaydı.
Boydı baykap karasam,
Kol-ayağım sozılıp,
Avzı-urnım suvınıp
Kaktın mağan buyrığı
[52]
Tayanğanğa uksaydı.
2 Kıstın sıkırlağan ayazın, tütegen alay-tüley boranın, kızıl üskirik suvığın
bastan keşirip, jazğa jetin, jadırağan şuvakta, baldırağan jalıs şöpte jan-januvarlardın
beri rakat tavıp, janı kanday jaylanadı. Sonday-ak katal tertip, kattı kol, kanişer
ükimetten kısımşılık körgen halıktar azattıkka jetip, janı jay taptı.
g) Kayşı oralım. Örnekti söylemnin takırıpşı müşesi men bayanşı müşesindegi
pikir bir-birine karsı mağınada bolsa, kayşı oralım dep ataladı:
Mısal:
1
Men Kırımnın işinde,
Akşa hannın kızı edim,
Atam menen anamnın
Asırandı kazı edim,
112
Koyda bağlan kozı edim,
Jılkıda şankan boz edim,
Kırım menen Kıtaydan
Tamam jaksı jıyılsa,
Avzındağı sözi edim,
Bu zamannın şağında
Jılap turğan közim bar,
Tögip turğan jasım bar,
Evre bolğan basım bar.
(Er Tarğın)
2
Er ortası bolğanda,
Payğambar jası tolğanda,
Zamanımız azğanda,
Jigittin küni ozğanda,
Bereketsiz balağa
Ottın basın top etip,
Kırğa şığar işinde
Birevin de jok etip,
Men almaymın köbindi.
(Er Sayın)
d) Şarttı oralım. Örnekti söylemnin takırıpşı müşesi boljal sebep ya şart bolıp,
takırıpşı müşesi boljal saldar bolsa, oralım şarttı dep ataladı.
[53]
1
Namazdıger ötkenşe,
Namazşamğa jetkenşe,
Kazan ağaş bağısın
Tüsirmesem közine,
Körsetpesem közine
Jan serigin Buvrıldı
Sol jerde şal kudayğa,
(Kobılandı)
113
2
Talaydan bermen jumsağan,
Kan körmesen suvsağan.
Kanğa toysan juvsağan,
Tavğa salsam tas kesken.
Kevdege salsam bas kesken.
Altı arşın ak bolat,
Kınaptan alıp suvırıp,
Şaba almasam mağan sert!
3
Aydahardın tilindey,
Salsam ketken bilinbey,
Karağayğa saptatkan,
Şubar tuvğa şulğağan,
Er vakıttı körsetip,
Talay javğa maktatkan
Tört kırlağan kök süngi,
Jav işinde jalındap,
Tolğamasam mağan sert!
Tolğavıma şıdamay,
Tolkıp sınsan sağan sert!
(Er Tarğın)
4
Sarğayıp kelgen egin tolkındasa,
Jas orman jel künirentip enge salsa.
Japıraktın jasıl lezzattı sayasında
Bakşada moyıl kaymak jasırınsa,
Sebilgen almas şıkpen şın hoş iyis,
Sarı altın erte menen ya kızıl keş.
Bir toptın koltığınan külip kana,
Bas iyip esendessek kümis landış,
Sekirip salkın bulak oynap sayda,
Batırıp kömeski tüsi tumandı oyğa.
Şapkılap şıkkan jerin engime kıp,
Bıldırlap ak betinen süygizse ayğa.
114
Sol vakıt jay tabadı asav janım,
[54]
Aşılad baskan avır oy kabağım,
Şın baktı tapkandaymın osı jerde-ak
Köremin kün jüzinde, jasağanım…
(Mağjan)
Bu düniyede körmesen,
Kurtkambısın demesen.
Kazan jetip bu joldan,
Kakka tüzep betindi,
Arıstanım jönelsen,
Jubayım bar dep eske alsan,
Sultanım, sonda meni izde
Payğambardın tuvında.
e) Jalğasınkı oralım. Örnekti söylemnin takırıpşı müşesindegi pikir bayanşı
müşesindegi pikirge tirkes mağınada bolğanda, jalğasınkı oralım dep ataladı.
Mısal:
1
Tan sarğayıp atkanda.
Tan Şolpanı batkanda,
Şal-kempirdin koynında
Arkada Kobılan jatkanda.
Taybuvrıl atka er salıp,
Azğana azık jem salıp,
Beygeden kelgen kök dönen
Tünimen uykı körmegen,
Ak Ordanın aldınan,
Jeteley sonda ötkizdi,
Kurtka suluv köldenen.
2
Toksanda atan Toktarbay,
Butında jok ıstanı,
Tizesine ton jetpey,
Arkasınan kol ketpey,
115
Aktaban bop kepirge
Koy bakkanda kelersin.
Alpısta anan Analık
Arkan esip, jün tütip,
Kayğımenen kan jutıp,
Kurt kaynatıp jürgende
Sultanım, sonda kelersin.
Karındasın Karlığaş,
[55]
Abdastası kolında,
Dastarkanı belinde,
Piyalası karında
Böten javdın elinde,
Kızılbastın şeninde
Şay kaynatıp jürgende,
Sultanım, sonda kelersin.
3
Toğız ayğa tolğanda,
Şamalı kün bolğanda,
Kişi juma ötkende,
Ulı juma jetkende
Boz kempirdi kozğalttı,
Inıranttı, tolğanttı,
Noğaylının üş kentin
Şakırıp jiyıp ornattı.
Jazdı kün şilde bolğanda,
Kökoray şalğın beyşeşek,
Uzarıp ösip tolğanda.
Kürkirep jatkan özenge
Kökiş avıl konğanda.
Şurkırap jatkan jılkının
116
Şalğınnan jüni kıltıldap,
At-ayğırlar, biyeler
Büyiri şığıp ınkıldap.
Suvda turıp şıbındap
Kuyrığımen şılpıldap.
Arasında kulın-tay
Aynala şavıp bultıldap.
Joğarı-tömen üyrek-kaz
Uşıp tursa sımpıldap.
Kız-kelinşek üy tiger,
Burala basıp bılkıldap,
Ak bilegin sıbanıp,
Ezildesip sınkıldap.
(Abay)
[56]
j) Serippeli oralım. Örnekti söylemnin bayanşı müşesi takırıpşı müşesindegi
pikirdi keninen tolğay bayandasa, serippeli oralım dep ataladı.
Mısal:
1
İystambol patşa bolsan da Kuddıs, Şamğa,
Bukar men ükim etsen de Ündistanğa.
Ağılşın, Kıtay, Meskev, Rumdi alıp,
Din tüzep emir etsen de bul jıyanğa.
Tutsan da jeti akılımnın berin tegis.
Kirersin akır bir kün köristanğa.
2
Esepsiz bay bolsan da Karınbayday
Sakıy bop mal şaşsan da Atımtayday.
Patşaday Emir-Temir din tüzetip,
Bolsan da eydik batır Arıstanday,
Bolsan da Jiyrenşedey tilge şeşen,
Akırda jatar ornın tar lakat jay.
(Altıbas Akmolda)
117
3
Şayılğan köz jasımen jerdin betin,
Ötkizip tım ölşevsiz ükimetin.
Javızdık, jalğandıkpen biylesin-ak,
Adal jol, ak niyetti aram jenip,
Jazıksız jandı kıynap, kandı tögip,
Buzıktık, tüziktikti iylesin-ak,
Kıynalıp kim de bolsan talıkkandar,
Tünilip ümit üzip jabıkpandar,
Kaytadan jakındık kep, kastık kaşıp,
Jarkırap jaksılıkka atar tan bar.
(“Masa”)
z) Ayrıktı oralım.Örnekti söylemnin bayanşı müşesi takırıpşı müşesindegi
pikirdi eki uştılay bayandasa, oralım ayrıktı dep ataladı.
Mısal:
1 Kazak önersiz halık bola tura, köpke şeyin böten jurttarğa bağınbay kelgenin
türli joruvğa boladı: ne burınğı zamanda kazak mıktı halık bolğan dep, ne köşpeli
bolğannan sınaptay sırğıp, eşkimnin kolında turmağan dep, ne avdanı ülken ken dala, ol
zamandağı aynalasındağı körşi jurttardın uvısına sıymağan dep.
[57]
2
Sen nege, tulpar atım, kisineysin?
Jabığıp neden könilin, tüsti ensen?
Erigip avızdığın karş-karş şaynap,
Bu kalay burınğıday silkinbesin?
Elde men babın tavıp bakpadım ba?
Bolmasa jemnen kısıp saktadım ba?
Eytpese ebzelderin sendi emes pe?
Jibekten tizginindi takpadım ba?
Maldırıp sap altınnan üzengindi,
Tağandı şın kümisten kakpadım ba?
(“Masa”)
118
3
Azamat, anav kazak kanım desen,
Jumaktın suvın apar janım desen,
Bolmasa, ibilis bol da, uv alıp bar,
Toktatam, tunşıktıram zarın desen.
(Mağjan)
i) Korıtpalı oralım. Oralımnın takırıpşımüşesindegi pikirdi bayandav müşesi
korıtatın bolsa, oralım korıtpalı dep ataladı.
Mısal: “Erkimen uşıp, erkimen konatın kus sıyaktı, jersüv mol şağında, jurttın
köbi erkimen konıp jürgen bolsa, onan beri kele adam balası ösip-önip, jer tarılğan
kezde köşüvdi tastap, otırıkşılıkka aynalğan bolsa, onda jurttın köşpeli, ya otırıkşı
boluvının sebebi jerdin ken-tarınan bolğanı ğoy.
Oralım eman bir tüsti bolıp kele bermeydi. Er tüstisi aralasıp ta aytıladı.
2 Ölendi söylemder
Atam zamannan beri adam balasının sözi, asılında, eki türli orınğa jumsalğan:
1 Künköris isine. 2 Könil köteris isine.
Bastapkısına kara söz dep, sonğısına ölen dep kazak at koyğan.
Ölennin özi de kazakta eki türli bolğan: biri endi bolğan, ekinşisi mendi bolğan.
Endi ölennin sözine de, enine de köbirek kulak salğan. Sondıktan endi ölendi aytuvşı
ennin ajarlı boluv jağına tırısıp, sözdin ajarlı boluv jağına onşa ıjdahat kılmağan, al
mendi ölende jurttın kulak salatını en emes, söz bolğan son, aytuvşı sözdin ajarlı jene
mağınalı boluv jağına köp tırıskan. Sol sebepti endi ölennin sözinen mendi
[58] ölennin sözi ajarlırak, mağınalırak bolğan. Eni basım, meni kem, ajarı az ölenge
kara ölen dep at koyıp, eni kem, meni mol ajarlı ölenge jır dep at koyğan.
Burınğı zamanda kara ölen men jır ekevinin arasında ajar men mağına jağınan
kanday bölektik bolğanı “Jar-jar” men “Betaşar” ölenderinen körinip tur.
JAR-JAR
Bir tolarsak, bir tobık sanda bolar,
Jar-jar!
Kırık kisinin akılı handa bolar,
Jar-jar!
119
Ekem-ay dep jılama, bayğus kızdar,
Jar-jar!
Eken üşin kayın atan onda bolar,
Jar-jar!
Jazğıturı akşa kar javmak kayda,
Jar-jar!
Kulın-tayday aykaskan on jak kayda,
Jar-jar!
Azar jaksı bolsa da kayın atamız,
Jar-jar!
Aynalayın ekemdey bolmak kayda,
Jar-jar!
***
Bir tolarsak, bir tolık sanda bolar,
Jar-jar!
Kırık kisinin akılı handa bolar,
Jar-jar!
Şeşem-ay dep jılama, bayğus kızdar,
Jar-jar!
Şeşen üşin kayın enen onda bolar,
Jar-jar!
Jazğıturı akşa kar javmak kayda,
Jar-jar!
Azar jaksı bolsa da kayın enemiz,
Jar-jar!
Aynalayın ejemdey bolmak kayda,
Jar-jar!
BETAŞAR
[59]
Ayt kelin, ayt kelin!
Atın basın tart, kelin!
Jumırtkadan ak kelin!
120
Kelin-kelin, kelinşek!
Ker biyenin kulınşak,
Aldınğı tüyen iytinşek,
Artkı tüyen tartınşak.
İytinşek dep tüyendi
Baska urma, kelinşek!
Tartınşak dep tüyendi
Kökte urma, kelinşek!
Kayın atannın aldında,
Kakandama, kelinşek!
Üyge tüsken tüyeni
Bakandama, kelinşek!
Kaptın avzı bos tur dep
Kurt urlama, kelinşek!
Özin jatıp bayına
“Tur-turlama”, kelinşek!
Key kelinşek erinşek.
Erinşek bolma, kelinşek!
Key kelinşek könilşek,
Könilşek bolma, kelinşek!
…..
“Jarjarğa” karasak, onın işinde en üşin bolmasa, men üşin kerek emes sözder
tolıp jatır. Meselen: “Bir tolarsak, bir tolık sanda bolar, jar-jar!” – dev sıyaktı sözder
jene sol sözder kayta-kayta aytıladı, kıskası, sözi köp.
“Betaşarda” oydan artık sözder az. Munda bir söz kayta aytılsa, ornımen kelisti
türde aytılğan. “Jar-jardan” göri “Betaşar” mağınalı, manızdı da. “Betaşar” kasında
“Jar-jardın” mağınası suyık körinip tur.
Sözdin öner bolatın menisi
Joğarıda ayttık: ölen, asılında, könil köteris isine jumsalatın söz türi dep. Adam
könil köterüv üşin oynaydı, biyleydi, küresedi, jarısadı. Ölen de burın sol oyın, biy,
küres, jarıs sıyaktı könil köteretin nerse bolğan. Ölennin könil
121
[60] köterip, koştandıratın kasiyeti edemiliginde. Nersenin edemi körinetindigi
unasımımen. Ölendi de edemi körsetetin sol unasımı.
Ölennin unasımı neden boladı? Azırak javap berip ötüv kerek.
Ölen ğana emes nersenin köbi-ak - jarastıkımen unamdı körinedi. Nersenin köbiak negizinde birdeyligimen, rettiligimen jarasıp, unamdı boladı. Eki kulak, eki köz – sol
sıyaktı denenin kos müşeleri – ekevi birdey bolsa, jarasıp unamdı körinedi. Koralı
koyday şoğırlanıp, bet-betimen jürgen soldattan sap tüzep katar turğanı jarasıp, közge
unamdırak körinedi. Sap tüzep katar turğan soldattardın erkaysısı er türli kiyingennen
beri bir türli kiyingeni edemi körinedi. Sap tüzegen soldattardın jürgende ayaktarın biri
erte, biri keş erkaysısı öz betimen birdey baspağanınan beri ayaktı birdey alıp, birdey
baskanı edemirek körinip, könilge köbirek unaydı.
Jamırağan koydın manırağanı sıyaktı köp adamnın şuvlap, bet-betimen
şuvlağanınan birdey ünmen birge bastap, birge şırkap, birdey kayırıp, birge kosılıp en
saluvı unamdırak boladı.
Sonday-ak sözdin ölen bolıp, könilge unap, rettiliginen tuvatın kasiyet sözdi
aytkan kezde sağattın şık-şık jürgeni sıyaktı, tamırdın bülk-bülk sokkanı sıyaktı,
davıstın bir türli ırğak-ırğağı boladı. Sağat şık-şık etkennin, tamır bülk-bülk sokkanının
arası kanday birdey bolsa, söz söylegendegi davıs ırğak-ırğağının arası da sonday birdey
boladı. Söytip davıs ırğak-ığağı sözdi birdey-birdey buvınğa böledi. Sondıktan söz
tabığıy negizinde kamıs sıyaktı buvnak-buvnak buvını bar nerse bolıp şığadı jene sözdin
buvındarı bir kalıpka kuyıp şığarğan kirpiş sıyaktı birdey dep bilüvimiz kerek.
Söylem sözden kuralatın nerse bolğandıktan, söz işindegi buvındar, ırğaktar,
sözben birge tügelimen söylemge kiredi. Ölen söylemderinde söz ırğaktarının üstine
ölen ırğaktarı kosıladı. Ölen ırğağı jorğa jürisinin taypaluvı, tenselüvi sıyaktı ekinşi öndi
ırğak boladı. Bul ırğak – söylemderdin işindegi buvın sanının birdeyligimen,
kestelerinin rettiligimen, sözderinin evezdes uksastığımen keletin ırğak. Buvın
ırğağınan ölen ırğağın ayıruv üşin bul ırğaktı jorğak dep ataymız.
Ölennin jorğağı til tabıyğatına karay türli jolmen keledi. Sözden ölen jasap
şığaruv jağınan til üşke bölinedi:
1 Davıstı dıbıstarda uzın-kıskalık bar tilder.
2 Ekpin buvını birınğay keletin tilder.
3 Ekpin buvını birınğay kelmeytin tilder.
122
[61]
Birinşi türdegi tilderde, meselen, arab, latın, ıyonan, sıyaktı eski jurttardın
tilderinde davıstı dıbıstardın keybirevleri sozılıp uzın aytıladı. Onday dıbıstar kalıptı
davıstı dıbıstardın ekevine barabar boladı. Munday tilderde ölen joğarğı sozımdı dıbısı
bar sözdermen, sozımsız dıbısı bar sözderdi rettep ornalastıruvmen keledi.
Ekinşi türdegi tilderde ekpin buvını sözdin berinde birınğay bir orınnan tabıladı.
Meselen, frantsuz, çeh tilderinde ekpin buvını ayağında keledi.
Üşinşi türdegi tilderde, meselen, orıs tilinde ekpin buvını bir sözdin basında
kelse, ekinşi sözdin ortasında, üşinşi sözdin ayağında keledi: jette bir sözdin özinde de
aman bir jerde turmay, er jerde köşkilep jüredi. Munday tilderde ölen joğarı ekpindi
buvın men ekpinsiz buvındardı rettep ornalastıruvmen keledi.
Kazak tilinde ekpin buvını sözdin ayağında keledi, ya ayağına tayav buvın bolıp
keledi. Ekpin buvını ayağında keletin sözdermen kazak tili frantsuz tiline uksas. Ekpin
buvını ayakka tayav keletin sözdermen polyak tiline uksas. Solay bolğan son frantsuz ya
polyak tilindegi sözderden ölen jasap şığaratın tabıyğıy jol bizdin kazak tilinin de
tabığıy jolı bolıp şığadı. Olay bolsa bizdin kazak tilinde ölen şığaruvdın da negizgi şartı
buvın sanın birdey ornına keltirüvmen orındaladı. Bul negizdin şartı ornına kelmese,
ölennin jorğağı kelmeydi: jorğağı kelmegende, jorğa devge bolmağan sıyaktı jorğağı
kelmegen ölendi ölen devge bolmaydı.169
ÖLEN ŞIĞARUV
Ölen şığaruv önerin bilüv üşin, ölennin tur-turpatımen tanısuv kerek. Ölen
kestesi ayşık dep ataladı. Ayşık türli-türli boladı. Meselen, bir ölennin ayşığı bılay
keledi:
Kaltıldak kayık minip espesi jok,
Tenizde jürmiz kalkıp keşpesi jok.
Jel soksa, kuyın soksa, jıljıy berüv.
Bolğanday taban tirek eş nerse jok.
***
169
Bul zannan tıskarı bağıtpen jol salamız deytin Puvtırşılar degen bar, birak olardiki eli jol sanına kirmegen jospar
siyaktı nerse.
123
Bul küyge bügin emes köpten kirdik,
Aldı-artın baykamağan betpen kirdik.
[62]
Şığarmay bir jennen kol, bir jerden söz
Alalık altıbakan dertpen kirdik.
….
….
….
….
Ekinşi ölennin ayşığı bılay keledi:
Sevirde köteriler rakmet tuvı,
Köriner kök jüzinde kaz ben kuvı.
Kökten janbır, jerlerden suvlar ağıp,
Jayılar jer jüzine kardın suvı.
Uşpaktın bir sevlesi jerge tüsip,
Östirer jerden şöpti nurdın buvı.
***
….
….
….
….
Üşinşi ölennin ayşığı bılay keledi:
Bulttar basıp jasırğan,
Jana tüsip basılğan.
Tan şapağı sönip tur,
Janalanğan ömirden,
Jana şığıp köringen,
Gül kamavda semip tur.
(“Masa”)
Törtinşi ölennin ayşığı bılay keledi:
Alıstan sermep,
Jürekten terbep,
124
Şımırlap boyğa jayılğan,
Kıyuvadan şavıp,
Kıysının tavıp,
Tağını jetip kayırğan.
Tolğavı toksan kızıl til,
Söyleymin desen,özin bil.
(“Abay”)
Besinşi ölennin ayşığı bılay keledi:
[63]
Em taba almay,
Ot jalınday
Toldı kayğı kevdege.
Sırlasa almay
Söz aşa almay
Pendege.
(“Abay”)
***
….
….
….
….
Altınşı ölennin ayşığı bılay keledi:
Sap-sarı bel,
Esedi jel,
Esedi.
Esedi jel,
Köşedi el,
Köşedi.
(Mağjan)
***
….
….
125
….
….
Tağısın tağı ayşık türleri tolıp jatır.
Ayşıktın erbir taktası şuvmak dep ataladı. Jurttın bir avız ölen deytini şuvmak
boladı. Er şuvmakta birneşe tarmak boladı. Tarmak degenimiz ölennin erbir jolı.
Tarmak işinde birneşe buvnak boladı. Buvnak degenimiz ölendi aytkanda seziletin davıs
tolkınnın sokpa-sokpasının arası.
Mısaldar:
1.
Men keldim Mırzalının ordasına,
Söz ayttım kasındağı moldasına.
Erkimder jüyrik kazak degenmenen,
Könilim toktamadı barmasıma.
[64]
2.
Bilimdiden şıkkan söz
Talaptığa bolsın kez.
Nurın, sırın körüvge
Kökireginde bolsın köz.
(Abay)
3.
Boyı bulğan,
Sözi jılman,
Kimdi körsem men sonan,
Betti bastım,
Kattı sastım,
Tura kaştım jalma-jan.
(Abay)
Osı keltirilgen mısaldardağı kos sızıktın arası buvnak boladı.
Buvnak işinde birneşe buvın boladı. Buvnak buvını bolatın kedimgi söz buvını.
Meselen, elgi alınğan mısaldardın ayağındağı “Tura kaştım jalma-jan” degen eki
buvnaktın aldınğısında tört buvın, sonğısında üş buvın bar.
Buvnak aralarında kos sızık turğan jerde keletin davıs tolkınının jikteri kezek
dep ataladı.
126
Ölen şuvmağı bir ölende birev boluvğa da, birneşev boluvğa da ıktıymal. Bir
ölennin şuvmağı köbinese birdey boladı.
Bir şuvmaktağı tarmaktın azı ekev, köbi onğa şeyin baradı. Tarmak bir şuvmakta
bir türli boluvğa da, er türli boluvğa da ıktıymal. Birak er türli bolğanda keste retin
joğaltpaytın tertibi boluvğa tiyis.
Bir buvnaktın azı birev, köbi törtevden aspaydı. Bir şuvmaktın işindegi
buvnaktar birınğay ornalasuv kerek. Meselen, üş buvındı buvnak kalıptas tarmaktın
birinin basında kelse, özgelerinin de solay basında kelüvi tiyis.
Bir buvnaktağı buvınnın azı ekev, köbi törtev boladı.
Bir tarmaktın işinde kezek boluvğa da, bolmavğa da ıktıymal. Bolğan halde ya
birev, ya ekev, ya üşev, onan artık bolmaydı.
Osılardın berin durıstap ornına keltirip, onın üstine jene de tarmaktardın ayağın
uykastırsa, söylemder ölen bolıp şığadı.
Joğarı aytılğan şarttardın beri ölende kalay orındalatındığın körsetüvge
erkaysısına mısal keltirip karayık.
1 ÖLEN AYŞIKTARI
[65]
a) Jalğız şuvmaktı ölen
Emanda bolar solay em bolğanda,
Jaratkan solay etip bul jalğanda.
Ğalımdar tolıp jatır, akıldı az,
Tanıs köp, az tabılar dos adamğa.
(Puşkinnen)
b) Eki şuvmaktı ayşık
Bota köz, sıykırlı söz, Gülsim hanım,
Er jerde ötkizsen de ömir tanın.
Key vakıt közinizge közim tüsse,
Oynaydı alasurıp nege janım?
***
Bota köz, sıykırlı söz, Gülsim hanım,
Köktegi kün külmesin, Gülsim külsin.
Gülsim kün, kökte akırın jüze biled,
Süydirip küydirgenin kanday bilsin?
(Mağjan)
127
v) Üş şuvmaktı ayşık
Karanğılık koyulanıp keledi,
Peş işinde şok akırın sönedi.
Külimsirep janındağı jas bala
Kızık körip, söngen şoktı üredi.
***
Şok üstinen kişkene uşkın uştı da
Birazırak şok kızara tüsti de,
Derev sönip, tezirek külge aynaldı,
Astındağı ıstık küldi kuştı da.
***
Peş işinde şok akırın sönedi,
Söngen şoktı külip bala üredi.
Oy bastı ma, elde közim taldı ma,
Mölt-mölt etip közime jas keledi.
(Mağjan)
[66]
g) Tört şuvmaktı ayşık
Adamdık diykanşısı kırğa şıktım,
Kögi jok, kögalı jok – korğa şıktım.
Tukımın adamdıktın şaştım, ektim,
***
Kor bolğan boska ketip enbek, beynet,
Kuldarğa kuldıktan jok artık zeynet.
Ottay ber, januvarım, eki ayaktı!
Adamdık hayuvanğa kanşa kajet?!
***
Jaratkan maldı Kuday ne kerekke –
Minüvge, soyuv, soğuv, jündemekke.
***
128
Esepten aldanğanday bolğandar köp,
Jasıktı asıl ma dep bilmey kayrap.
(“Masa”)
Munan eri bes şuvmaktı, on şuvmaktı, jüz şuvmaktı, onan da köp şuvmaktı
boluvı ıktıymal. Meselen, “Zarkum” sıyaktı kiysalar, ten şuvmaktı ölender: Abaydın
“Segiz ayağı” jene “Kölenke basın uzartıp” degen, “Masadağı” “Bak” jene
“Nadsonnan” degen, Mağjannın “Men jastarğa senemin” jene “Kunşığıs” degen
ölenderi sekildiler boladı.
Bul sıyaktı ölen de jeke şuvmaktı ölenderdin tabına jatadı. Tutas şuvmaktı
ölender dep “Masadağı” “Akın inime”, “Javğa tüskennin sözi” degen, Abaydın “Mez
boladı bolısın” jene “Antpenen tarkaydı” degen ölenderindegi sekildi. Ölen şuvmaktarı
Mağjannın “Jaralı jan” degen sözi sıyaktı ölender – ala şuvmaktı ölen boladı.
2 ŞUVMAK TÜRLERİ
a) Eki tarmaktı şuvmak
Kayrat erkin zamandardın,
Tarlıkka jok amaldardın.
***
[67]
Erkin dala erkin kayda,
Erkindegi körkin kayda?
***
Nuvlı-nuvlı jerin kayda?
Suvlı-suvlı kölin kayda?
***
Erkin köşken elin kayda?
El korğanı erin kayda?
….
(“Masa”)
129
b) Tört tarmaktı şuvmak
jar-jar jene odan baska eski ölenderdin köbi-ak tört tarmaktı boladı. Buğan mısal
keltirüvdin kajeti jok.
v) Altı tarmaktı şuvmak
Küninmen altın kuvanbay,
Gülinmen jibek juvbanbay.
Jettin de tez, öttin jaz.
Ağaş, şöpter kuvrağan,
Aydın da kurıp suvalğan,
Kankıldar kayda konır kaz.
(Mağjan)
Bulttar basın jasırğan,
Jana tüsip basılğan,
Tan şapağı sönip tur.
Janalanğan ömirden,
Jana şığıp köringen
(“Masa”)
g) Jeti tarmaktı şuvmak
Turmısın jırak,
Aman ba, şırak!
Küyzelipsin köbirek,
Millet üşin begirek.
Emanda saktan!
[68]
Saktamak haktan.
Korşağan duşpan tönirek.
***
Milletke kızmet,
Jümilene mindet.
“Uykını aş!” der edik,
“Nadandıktan kaş!” der edik.
130
Bolmaydı ündep,
Duşpan tur kündep,
Bizde bul indet.
(Basığaraulı Jüsipbek)
d) Segiz tarmaktı şuvmak
Alıstan sermep,
Jürekten terbep,
Şımırlap boyğa jayılğan.
Kıyvadan şavıp,
Kıysının tavıp,
Tağını jetip kayırğan.
Tolğavı toksan kızıl til,
Söyleymin desen, özin bil!
…
(Abay)
“Masada”, “Jıyğan- tergen”, “Javap hattan”, Mağjan ölenderinde “Gülsim”, “Ot”
segiz tarmakpen jazılğan.
e) On tarmaktı şuvmak
Jayılğan köz jasımen jerdin betin,
Ötkizip tım ölşevsiz ükimetin,
Javızdık jalğandıkpen kaptağanda,
Adal jol, ak niyetti aram jenip,
Jazıksız jandı kıynap, kandı tögip,
Buzıktık tüziktikti taptağanğa,
Kıynalıp kim bolsan da talıkkandar,
Tünilip ümit üzip jabıkpandar!
Kaytadan jakındık kep, kastık kaşıp,
Jarkırap jaksılıkka atar tan bar.
(“Masa”)
131
[69]
Durıs şuvmaktardın tarmaktarı osı joğarıda aytılğan ölenderdegidey bolarğa
tiyis. Birak ölenderdin köbi-ak durıs şuvmaktalmay, tarmaktar köbinese sapırılıs bolıp
keledi.
3. TARMAK TULĞALARI
a) Jalğız buvnaktı tarmak
Sap- sarı-bel,
Esedi jel,
Esedi.
Esedi jel,
Köşedi el,
Köşedi.
(Mağjan)
b) Eki buvnaktı tarmak
Minsiz taza merüvert,
Suv tübinde jatadı.
Minsiz taza asıl söz,
Oy tübinde jatadı.
…
Suv tübinde jatkan zat,
Jel tolkıtsa, şığadı.
Oy tübinde jatkan söz,
Şer tolkıtsa, şığadı.
(“Masa”)
Kazaktın jır dep at koyğan eski ölenderinin köbi-ak eki buvnaktı tarmak
boladı.
v) Üş buvnaktı tarmak
Balalar
okuvğa bar
jatpa karap
Juvınıp
kiyininder
şapşanırak
Şakırdı
ateş mana
eldekaşan
Karap tur
terezeden
kün jıltırap.
“Masa”
132
Kazaktın kara ölen dep atağan eski ölenderinin berinde de üş buvnaktı tarmak
boladı.
[70]
g) Tört buvnaktı tarmak
Bir tolarsak
bir tobık
sanda bolar
jar-jar
Kırık kisinin akılı
handa bolar
jar-jar
Ekem-ay dep jılama
bayğus kızdar
jar-jar
Eke ornına
kayın atan
onda bolar
jar-jar
Jazğıturğı
akşa kar
javmak kayda?
jar-jar
Kulın tayday oynağan
on jak kayda
jar-jar
Kanşa jaksı
bolsa da
kayın atamız
jar-jar
Aynalayın
ekemdey
bolmak kayda
jar-jar
….
4. BUVNAK BUVINDARI
Jalğız buvındı buvnak ölende bolmaydı.170 Buvın sanı buvnakta ekiden
kem bolmaydı. Joğarıda keltirilgen “Jar-jar” öleninde buvnaktın eki buvındısı da, üş
buvındısı da, tört buvındısı da bar:
“Bir tolarsak” buvnağı – 4 buvındı, “Bir tobık” buvnağı – 3 buvındı,
“Sanda bolar” buvnağı – 4 buvındı, “Jar-jar” – 2 buvındı.
Kazak tilindegi jırdan baska ölende köbinese buvnaktın eki-ak türi
jumsaladı.
1. Üş buvındı buvnak. 2. Tört buvındı buvnak. Eki buvındı buvnak
jar-jar türimen jazılğan ölenderde bolmasa, yakıy Mağjannın “Biraz Fetşe” degen öleni
sıyaktı sözderde bolmasa, tipti az jumsaladı. Sondıktan tömende aytılatın sözder
buvnaktın joğarıda aytılğan eki türi tuvralı ğana bayandama boladı.
5. ÖLEN AĞINDARI
Ölen türine karay er buvnaktın şuvmak işinde tandamalı da, talğamalı da
ornı bar. Tandamalı ornı berilmese, ölen ölen bolmay şığadı. Talğamalı ornına nazar
salınbasa, ölen jorğağınan janıladı.
170
Puvtırşılarda ğana boladı.
133
Buvnaktın tandamalı tarmak ayağında boladı, talğamalı orını tarmaktın
bası men ortasında boladı.
Tarmaktın ayağında ılğıy üş buvındı buvnak kelip otırarğa kerek, ya ılğıy
tört buvındı buvnak bolıp otırarğa kerek.
Mısal.
[71]
1. Üş buvın ayağında bolğandığı ölen kestesi
4
Kevdede ot
4
Küni-tüni
4
Saban tösek
4
Nanı kara
4
işte jalın
4
kayğı jutkan
4
tım karanğı
4
şayı kara
3
közde jas
3
sorı bas
3
jatağı
3
karnı aş
(Mağjan)
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
XXX
2. Tört buvın ayağındağı ölen kestesi
3
Talaskan
3
Karasan
3
Jasağan
3
Şığarğan
4
aspanmen
4
kökpenbek tas
4
4
töbesine
aynalar bas
4
4
meyirimi ken
4
sol tavınan
kadır teniri
4
altın almas
(Mağjan)
134
XXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
Osı sıyaktı ölenderdin birin okıp, keşikpey birine tüskende,
Davıs ağını özgeretini onay seziledi.
Eki türli ölen alıp, okıp karayık:
1.
Sar dala beyne ölik sulap jatkan –
Kebindey ak selevler basıp japkan.
Tav da jok, orman da jok, özen de jok,
Sevle emes, kan şaşıp tur küni batkan.
…..
2.
Jaralı bir jan jatır kuba jonda,
Bir kıysık jalğız ayak sürlev jolda.
Bernesi, nurı ketken közimenen,
[72]
Karaydı biyşara jan onğa- solğa.
…..
3.
Künbatıstı karanğılık kaptağan,
Küni batıp, jana tanı atpağan.
Tünerip jür künnen tuvğan periler.
Tenirisin tabanında taptağan.
4.
Künbatıstı karanğılık kaptağan,
Köginde jok jalğız juldız batpağan.
Tün balası tenirisin öltirip,
Tabınatın baska teniri tappağan.
…..
(Mağjan)
Bul ölenderdi aytpay turıp, er şuvmağındağı tarmaktarının buvnaktarın
sanağanda, bastapkı eki şuvmak ölen men sonğı eki şuvmak ölen ekevinin arasında eş
135
ayırması jok sıyaktı körinedi: buvnak sanı da, buvın sanı da birdey, birak okıy
bastağanda, okıy kele birinen birine tüskende, davıs ağını özgerip, ekevi birdey bolmay
şığadı. Egerde enmen aytıp karasak, ekevin bir enmen aytuvğa bolmaydı, ekevine eki
türli en boladı.
Munda eki türi öz aldına bölek-bölek şuvmaktarda tur. Sondıktan eki türin öz
aldına eki türli ırğakpen ölen kılıp aytuvğa bolıp tur. Eki türi bir şuvmakta kelse, onda
tipti ölen bolmay şığadı. Meselen, mına türde birev ölen jazdım degen bolsa:
3
Bir kazak
4
Tiyep alıp
3
Urlatıp
3
Kayttı
XXX
XXXX
4
kala şıktı
4
teri-tersek
4
jügin jolda
3
bayğus tük almay
XXXX
XXXX
4
mata ala
4
bir şanağa
4
jurday bolıp
3
kur ğana…
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
XXXX
XXX
XXX
Munda tarmaktardın ayaktarı uykaskan, buvnaktarı birdey, jalğız-ak ölen jorğağı
kelmey tur. Jorğağı kelmegen son ölen
[73] bolmay tur. Tarmaktarı birdey, tarmak işindegi buvnaktarı birdey ayaktarı uykas
kelgen sözdin beri ölen bola berse, bu da ölen bolar edi. Neşik, bul ölen bola almaydı?
Munda jorğak jüris sıyaktı davıstı bir kalıppen terbetip, kelisti körsetetin ölen
jorğağı jok. Ölennin baska sözderden ayrılatın negizdik kasiyeti – jorğağı. Odan ayrılsa,
ölen bola almaydı. Jorğağı jok bolğan son bul söz de ölen bolıp şığa almay tur.
Munın jorğağın keltirmey turğan ne nerse? Buğan kelsen – buvnaktın orın
tandağandığı, yağnıy buvnaktardı tabıyğatı tilegen ornına koymağandık.
Buvnaktar tarmaktardın ayağında birınğay kelmey, birinde üş buvındıbuvnak
kelse, birinde tört buvındı buvnak kelip tur. Onı ölen tabıyğatı kötermeydi. Ne üşin
kötermeytindigi joğarıda aytıldı.
136
Egerde sol tarmaktardın mağına jağın özgertpey, buvnaktarın birınğay keltirüv
üşin azırak sözderdin özgertip, tömendegi türde aytsak, jorğağı tüzelip, ölen bolıp
şığadı.
3
Bir kazak
4
kala şıktı
3
Tiyep ap
mata ala
4
teri-tersek
3
Urlatıp
4
4
jegip şana
4
jolda jügin
3
4
jurday bolıp
4
4
Üyine
kayttı bayğus kur kol ğana…
XXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
XXX
XXXX
XXXX
Munda anav aytılğanday emes, davıs ağını bir kalıpta bolıp tur. Onı olay etip
turğan buvnaktar birınğay kelgendigi. Tarmaktardın ayağında önşen tört buvındı
buvnaktar birınğay kelip tur.
Buvnaktar orın tandaydı degenimiz osı boladı.
Endi buvnaktar orın talğaydı degendi bayandayık. Buvnaktardın talğaytın
orındarı tarmaktardın basında jene ortasında boladı. Şuvmak işinde buvnaktar
tarmaktardın basında, ya ortasında birınğay bolıp kelüvi tiyis. Meselen, bir tarmaktın
basında üş buvındı buvnak kelse, baska tarmaktarda da solay kelüvi tiyis. Eytpese, ölen
ölendiginen ayırmağanmen jorğağınan janıladı, aytuvğa avırlık keltiredi.
[74]
Bul kemşilikten kazak akındarının köbinin-ak sözi aman emes. Esirese, Abay
ölenderinde köbirek uşıraydı. Munday kemşiligi bar ölenderdi de sol küyinde özgertpey
enge kosuvğa bolmaydı. Birak bul joğarıda tandav orın tuvralı aytılğanday, tüzevge
kelmeytin kemşilik emes. Köbinese bul tüzetüvge keletin onay kemşilik.
Tarmaktardın basında önşen üş buvındı buvnak keletin ölenderdi de, tört buvındı
buvnak keletin ölenderdi be, bas buvnaktarı birınğay kelmeytin ölenderdi de mısalğa
137
alıp, jay aytıp ta, enmen de karasak aralarında kanday baskalık bar ekenin baykav kıyın
bolmaydı.
1. Bas bunvağı üş buvındı ölen
3
4
4
Izındap // uşkan mınav // bizdin masa
3
4
4
Sap-sarı // ayaktarı // uzın masa
3
4
4
Özine // bitken tüsi // özgerilmes
3
4
4
Degenmen // kara yakıy // kızıl masa
3
4
4
Üstinde // uyıktağannın // aynala uşıp
3
4
4
Kakkı jep // kanattarı // buzılğanşa
3
4
4
Uykısın // az da bolsa // bölmes pe eken
3
4
4
Koymastan // kulağına // ızındasa
(“Masa”)
2. Bas buvnağı tört buvındı ölen
4
3
4
Zor kuvanış // kara tün // ötkenine
4
3
4
Altın tanday // aşık kün // jetkenine
4
3
4
Kan aralas // tögilgen // köp köz jası
4
3
4
Teniri kabıl // meyirim kıp // etkenine
4
3
4
Erik kusı //kayta uşıp // kelgenine
4
3
4
138
Duşar bolmay // duşpannın //mergenine
4
[75]
3
Kayta şıktı // batkan kün //
4
3
4
nur şaşıldı
4
Mın şükirlik // tenirinin // bergenine
(“Mağjan”)
3. Bas buvnağı birınğay emes ölen
4
3
4
Ölen sözdin // patşası // söz sarası
4
3
4
Kıyınnan // kıyıstırar // er danası
4
3
4
Tilge jenil // jürekke // jılı tiyip
4
3
4
Tep-tegis // jumır kelsin // aynalası
4
3
4
Böten sözben // bılğansa // söz arası
4
3
4
Ol – akınnın // bilimsiz // biyşarası
4
3
4
Aytuvşımen // tındavşı // köbi nadan
4
3
4
Bul jurttın // söz tanımas // bir parası
(“Abay”)
Osı üş ölende davıs ağını üş türli:
1. Ölende davıs ağını bastan ayağına şeyin birdey. Munı birinşi ağındı ölen
deymiz. Ekinşi ölennin davıs ağını birinşi ölendegiden baska, birak onın da basınan
bastap, ayağına şeyin davıs ağını birdey. Munı ekinşi ağındı ölen deymiz. Üşinşi ölende
belgili bir ağın jok. Bir tarmağında bir türli ağın bolsa, ekinşi tarmağında ekinşi ağın,
birinşi şuvmağının birinşi jene üşinşi tarmaktarında ekinşi ağın, ekinşi jene törtinşi
139
tarmaktarında birinşi ağın, ekinşi şuvmağının birinşi, ekinşi, üşinşi tarmaktarında ekinşi
ağın, törtinşi tarmaktarında birinşi ağın.
Söytip ekinşi ölendegi ağındı öz aldına baska üşinşi ağındı ölen devge bolmaydı.
Bul birinşi jene ekinşi ölenderden ağınımen ayrılıp tur. Egerde eki türli ağındı
aralastırmay, bir-ak türli ağındı etkimiz kelse, meselen enge kosamız desek, munday
ölenderdin buvnaktarının ornın almastırıp, ya birinşi ağınğa yakıy ekinşi ağınğa
tüsiremiz.
[76]
Birinşi ağınğa tüsirgende
3
4
4
Patşası // ölen sözdin // söz sarası
3
4
4
Kıyınnan // kıyıstırar // er danası
3
4
4
Jürekke // tilge jenil //jılı tiyip
3
4
4
Tep-tegis // jumır kelsin// aynalası
3
4
4
Bılğansa // böten sözben// söz arası
3
4
4
Bilimsiz // ol – akınnın// biyşarası
3
4
4
Tındavşı // aytuvşımen// köbi nadan
3
4
4
Bul jurttın // söz tanımas// bir parası
(Bas buvnak üş buvındı, baskaları tört buvın)
Ekinşi ağınğa tüsirgende
4
3
4
Ölen sözdin // patşası// söz sarası
4
3
4
Kıyıstırar // kıyınnan// er danası
4
3
4
140
Tilge jenil // jürekke//jılı tiyip
4
3
4
Jumır kelsin // tep-tegis// aynalası
4
3
4
Böten sözben // bılğansa// söz arası
4
3
4
Ol – akınnın // bilimsiz// biyşarası
4
3
4
Aytuvşımen // tındavşı // köbi nadan
4
3
4
Söz tanımas // bul jurttın// bir parası
(Munda ortadağı buvnak ılğıy üş buvındı).
Abaydın bul ölennin birinşi ağınnan göri ekinşi ağınğa tüsirgende sözderinin
ınğayı jaksı keledi.
Bul birinşi, ekinşi ağınnan baska II buvındı ölenderde üşinşi ağın boladı. Onı
kazak ölenşileri türikpen ağını dep ataydı. Ne üşin olay ataytındığının sebebi belgisiz.
Üşinşi
[77] ağındı ölenderdin ayak buvnaktarı ılğıy üş buvındı bolıp, baskaları tört buvındı
bolıp keledi.
Mısal:
4
4
3
“Kızdır” deysin // top jıyındı// jan deysin
4
4
3
Kızdıratın // jastı kaydan// al deysin
4
4
3
Ömirimnin // tanın kosıp// keşine
4
4
3
Ber kaytadan // ötken künnin//emmesin
4
4
3
Bere almasan // ken salalık// beyildi
4
4
3
141
Jas kızığın // körsin jastar// keyingi
4
4
3
Tetti ömirmen // nepsi könilin// avlalık
4
4
3
Kalğanımen // aldantayık// zeyindi
(“Masa”)
Joğarıda bayandalğan eki buvındı, üş buvındı, tört buvındı buvnaktardan baska
eski jırlarda, “Kenesarı, Navrızbaydı” şığarğan Nısanbay jıravdın sözinde, “Er
Tarğında” bes buvındı buvnaktar da keledi. Birak onday buvındar tarmaktın belgili bir
müşesi sıyaktı eman kelip otırmay, birde bolsa, birde jok, tertipsiz kez kelgen türde
bolğandıktan, olardı tarmaktın turlavlı müşesine sanavğa bolmaydı. Olardın eski jırlarda
keletin sebebi eski jırlardın köbinde tap-tuynaktay taza ölşev jok, solay bolğan son
jorğağı da durıs kelmey, aytuvğa avır soğıp otıradı. Jırlar – keste keskini jağınan
karağanda nağız ölen söylemdermen jay söylemderdin aralığındağı jorğa men jortakının
arasındağı jüris sıyaktı, söylemnin düregey küldibadam türi.
Sondıktan bes buvındı buvnağı bar ölen dep sanavğa bolmaydı. Bes buvındı
buvnaktar keletin jırlardan mısal alıp karayık:
1.
4
Av, han iyem //
4
Aydı bult //
4
[78]
Ay tünerge //
4
Kündi bult //
4
Kün javarğa //
4
Kögildirin //
4
3
han iyem
3
kursaydı
3
uksaydı
3
kursaydı
3
uksaydı
3
ertip
3
142
Köldegi kuvlar //
4
Köp işinde //
4
Köp munayıp //
4
Küybendesken //
4
Sözi tiygenge //
şuvlaydı
3
bir jalğız
3
jılaydı
3
köp jaman
3
uksaydı
….
(Eski jır)
2.
4
Men künirentsem // onaltpan
5
Atamnın atın // joğaltpan
4
Bes tülegen // börimin
5
Belge soksan // jığılman
5
Kenevli kara // bultpın
4
Kaba javmay // aşılman
5
Buvrılşa attan // mıktımın
5
Buğalık salsan // toktaman
5
Ustalar sokkan // bolatpın
5
Üstime duşpan // jolatpan
(Orakulı elibek)
143
[79]
3.
4
Akjünistey // joldasım
5
Eyel de bolsan // mundasım
4
Kolan şaştı // koy közdi
5
Eyelde aruv // sen edin
4
Aş arıstan // jürekti
5
Baluvan jolbarıs // bilekti
5
Jigittin merti // men edim
5
Küdireti küşti // kudayım
4
Sındırmağay // belimdi
Tarıltpağan // jerimdi
(Er tarğın )
6. TARMAK KEZENDERİ
Joğarıda buvnaktardın arasındağı davıs tolkınının jikteri kezek dep ataladı dep
edik. Kezek eki türli boladı: 1. Ulı kezek. 2. Kişi kezek.
Mısalı:
Akjünistey // joldasım
Eyel de bolsan, mundasım,
Kolan şaştı, koy közdi
Eyelde aruv sen edin.
Aş arıstan jürekti,
Baluvan jolbarıs bilekti,
Jigittin merti men edim.
144
Munda köldenen (juvan) sızık ulı kezenderdi körsetedi, jinişke sızık kişi kezendi
körsetedi. Burın sanı bir tarmaktın işindegi buvın sanı kazakta 2 men 13 arasında boladı.
Jar-jar – 13 buvındı.
Jan ölen – 11 buvındı.
Eski jırlar – 7 – 8 buvındı.
[80]
Jana akın, jana jazuvşılardın öleninde bul türlerdin beri de boladı. Onın üstine 3,
4, 5, 6 – hatta 2 buvındı tarmaktarmen jazılğan ölender de bar. Meselen, 6 buvındı
tarmak “Sen” degen Mağjan öleninde bar.
5 buvındı tarmak Abaydın “Segiz ayağı” türinde jazılğan ölenderde keledi.
4 buvındı tarmak Abaydın “Sırlasa almay” degen öleninde keledi jene
Mağjannın “Jumbak” degen öleninde keledi.
2 buvındı tarmak Mağjannın “Biraz fetşe” degen öleninde keledi.
7. TARMAK UYKASTIĞI
Tarmaktardın ayağının uykastığı – uykastık dep aytıladı. Uykastık türlişe boladı.
Uzın tarmaktı, jeke şuvmaktı ölenderde birinşi, ekinşi, törtinşi tarmağı uykasıp,
üşinşi tarmağı uykaspay azat kaladı.
Uzın tarmaktı, tutas şuvmaktı – ölenderde bastapkı eki tarmağı uykasıp, onan
arğıları biri azat, biri uykas aralatpa bolıp keledi.
Eski jırlardın uykasuvı köbinese tertipsiz boladı. Bergilikte şıkkan jırlarda ğana
tertip bar.
Kıska tarmaktı jana ölenderdin tutas şuvmaktarı uzın tarmaktı ölenderşe
uykasadı da, jeke şuvmaktıları ya uzın tarmaktı ölenderşe ya kestenin türine karay tüstes
tarmaktarı ğana uksaydı.
Meselen:
1. Oyuvın oyıp,
2. Orındap koyıp,
3. Tür salğanday örnekke.
4. Kıyınnan kıyıp,
5. Kıyırdan jıyıp,
6. Karap sözdi termekke.
7. Enbekke egiz til men jak
145
8. Erinbesen, söylep bak.
Mundağı birinşi, ekinşi, tarmak tüstes bolğan son, bir uykasıp tur. Törtinşi,
besinşi tarmak tüstes bolğan son, bir uykasıp tur. Jetinşi, segizinşi tarmaktar tüstes
bolğan son, bir uykasıp tur.
Osı sıyaktı uykastıruv Abaydan keyin şıkkan kazak akındarının köbinde bar.
Ölen şığaruv – öner tuvrasındağı sözdi osımen bitirip, aktığında aytatın söz
mınav:
[81]
Joğarıda aytılğan kerek şarttardın berin ornına keltirip şığarğan ölen, sımğa
tartkanday, nağız minsiz ölen bolıp şıkpak. Munı bizdin kazak akındarının köbi ölen
şığaruv önerinin ğılımın bilmegendikten ornına keltire almaydı. Birevler ölşevin keltire
almay, tarmaktarın uzartıp, ölendi tösegine sıyğıza almay, sirağın sırtka şığarıp jiberedi.
Birevler buvnaktarın ölen tabiyğatı tilegen ornına koya almay, ya jorğağın buzıp, ya
tipti ölen siykın joğaltıp jiberedi. Munın beri ölennin ölen bolğandağı negizdik turturpatın buzıp, ne küyin keltirgendey, ne ölendigin joyğanday evezdilik jağına kemşilik
keltiredi.
Egerde söz bir jüzdi nerse bolsa, kazak ölenderinin köbi asıl sözdin tabınan şığıp
kalar edi. Olay bolmaytını sözdin bir jüzdi emes, eki jüzdi nerseligi: sözdin sını jalğız
tısında ğana emes, işinde de bar. Tıskarğı keste kemşiligin işkergi mağına jaksılığı
javıp, köbinese ölen kestesi jağındağı kemşilikterin bildirmeydi. Tese karap, teksere
bastağanda bolmasa, joğarıda aytılğan kemşilikterdin köbi jay karağanda sezilmey
ötedi.
Ekinşi Bölim
KARA SÖZ BEN DARINDI SÖZ JÜYESİ
Eki türli lebiz bar: Biri jalan, ekinşisi körneki boladı dep joğarıda aytılğan edi.
Kaysısımen söylesek te söylev boladı. Birak söylevdi negiz türine karay ayıruv kajet
bolğan orında jalan lebizben aytılğan sözdi ğana söylev deymiz de, körneki lebizben
aytılğan sözdi jırlav-tolğav deymiz. Söylevde, jırlavda tolğavda bul kündegi edebiyet
alkasına kiretin jalan lebizdi jene körneki lebizdi sözderdin taptarın anık aşuvğa
jaramsız bolğandıktan, jalan lebizdi sözderdi kara söz dep, körneki lebizdi sözderdi
darındı söz dep atav kolaylırak. Edetke karamay, asılına karağanda, “Kara söz” degen
men “Söylev” degen ekevinin mağınası bir bolıp, “Darındı” söz degen men “Jırlav”,
146
“Tolğav” degennin mağınası bir bolıp, birinin ornına biri aytıla beredi. Kara sözdi
şığarmalardın da, darındı sözdi şığarmalardın da türlerinin ölendisi, ölensizi boladı.
Sözdin asılı boluvı unavımen.
Söz könilge sıypat jağının körkemdigimen, söz mağına jağının küştiligimen
jağadı. Söz körkemdigi evezinin edemiligi men kestesinin kelisti boluvınan tabıladı.
Evez edemiligi sözdi
[82] dıbıs jağınan tertiptep, üylestirip tizüvden boladı. Küştiligi sözdin kalıptı
mağınasının üstine küş kosatın edisterdi istevden boladı. Bulardın beri de til (luğat)
talğavı tuvralı söylegen jerde bayandalğan. Bul jerde aytıp öterlik bir nerse – sözdin biri
jalan, biri körneki körinüvi neden ekendigi. Ol mınadan boladı.
Joğarıda ayttık, jalan söz degenimiz jalan lebizben aytılğan söylevi ornına jüretin
uğım dep; körkem söz degenimiz körneki lebizben aytılğan tolğav ornına jüretin uğım
dep.
Sözdi jalan türinde aytkanda, küş köbinese zeyin jağına salınıp, payım teren,
mağına küşti, pikir deleldi bolıp aytılğan söz adamnın akılına konuvı köbirek közdeledi.
Sözdi körkem türinde aytkanda, küş köbinese kıyal men kıyıs (tüyis) jağına
salınıp, sügireti tolık, menzevi mergen, kıysını Kızık bolıp, söz eserinin küşimen
könilge unavı köbirek közdeledi.
Söz akılğa konadı şındığımen, könilge unaydı öni üylestigimen, ön üylesüvin
jarastık, kelistik deymiz. Kelistik körik negizi ekendigi ölendi söylemder tuvralı söz
bolğanda aytıldı. Onı tağı kaytadan söylevdin kajeti jok.
“Sözdin körki makal, jüzdin körki sakal” degen kazakta makal bar. Makal men
sakaldın meni kur körik boluv emes. Olardın birin sözge, birin jüzge körik kılıp tanıp
otırğan adamnın oyı men könili.
Oylav eki türli: adam oylağanda ya nersege tiyisinşe oylaydı, ya könildin
tüyisinşe oylaydı. Nerse türli sıypattı boladı. Ol sıypattardın birevleri boyına bitken
sıypat bolsa, ekinşileri adamnın koskan, tanğan sıypattarı boladı. Meselen, nersenin
birin jılı, birin suvık, birin tegis, birin budırmak, birin kattı, birin jumsak deymiz.
Bul sıypattar nersenin boyında bar sıypattar. Bul sıypattardın birevleri adamğa
unaytın bolar da, birevleri unamaytın bolar. Meselen, jılı nerse, tegis nerse, jumsak
nerse, adamğa jağımdı. Süykimdi bolar da, suvık nerse, budırmak nerse, kattı nerse
147
adamğa jağımsız, süykimsiz bolar. Bulardın birevlerin jağımdı, süykimdi dep,
ekinşilerin jağımsız, süykimsiz dep sıypattav nerseni tiyisinşe sıypattav emes. Adam öz
könilinin tüyisinşe sıypattav boladı. Sol sıyaktı bir nerse tuvralı söylegende ya tiyis
jağınan alıp, ya tüyis jağınan alıp söyleymiz. Meselen kisi jayınan söylegende, ya tiyis
jağınan alıp, tüsin, turpatın, minezin, kulkın, tuvısın, turmısın, isin aytamız. Ya tüyis
jağınan alıp süyetin, süymeytinimizdi, sıylaytın, sıylamaytınımızdı aytamız.
[83]
Sol sekildi ennin davısı tiyis jağı boladı, ennin bizge etetin eseri tüyis jağı
boladı. Bir nersenin anığına jetip, rasına kanğımız kelse, meselen, bir okıyğanın anığına
jetkimiz kelse, yakıy bir adamnın minezin durıs bilgimiz kelse, kilen tiyis jağınan ğana
alıp, tüyis katıstırmasak jaksı bilemiz, durısına jetemiz. Solay bolğan son nerseni tiyis
jağına söylegende tiyistik keregi jok bolıp şığadı. Körik nersenin tüyis jağı. Nerseni
tiyis jağınan söylegende tüyis keregi jok degenimiz – tiyis tuvralı söyleytin sözge körik
keregi jok degen bolıp şığadı. Nersenin tiyis jağı – özinde bar şın jağı; Nersenin tüyis
jağı – özinde jok, jabatın jala, koyatın kine, tanatın ösek, tağatın tana, jağatın opa sıyaktı
adam aparıp japsıratın nerse.
Makaldın meni, tek sözge körik boluvda bolsa, sakaldın meni, tek jüzge körik
boluvda bolsa – şındıkka onday nerselerdin keregi jok. Jağatın opa sıyaktı – tek körik
üşin ğana kerek nerse, şındıktın jüzin küngeyleydi. Neğurlım aşık, neğurlım jalanaş
bolsa, şındık solğurlım aşık, solğurlım jarık bolmak. Şındıktı köriktev şınını
edemileymin dep betin şiymaylap, jarığın küngirttev boladı. Şındığımen akılğa konuvın
közdeytin sözder sakal-murt sıyaktı körik bolatın nerselerden aman boladı. Sondıktan ol
jalan söz dep ataladı. Kelistigimen, edemiligimen könilge unavın közdeytin sözder
sakal-makal sıyaktı adamğa kelisti körinetin nerselermen körkem körinedi. Sondıktan
bular körkem yakıy darındı söz dep ataladı. Jalan söz nerseni tiyis jağınan alıp, payım
boyınşa söyleytin şındık sözi, şın engime boladı. Körkem söz nerseni tüyis jağınan alıp,
kıyal boyınşa söyleytin şın emes, şığarğı engime boladı. Körkem söz – könil tili, jalan
söz – zeyin tili. Jalan söz – zeyin baylığına karaytın nerse, körkem söz – kıyal baylığına
karaytın nerse. Jalan söz düniyeni turğan kalpında alıp aytadı. Körkem söz düniyeni
könildin tüygen, kıyaldın menzegen elpine tüsirip aytadı. Körkem söz aytkanın akıl
tabuvınşa deleldep, menistep kakikat türinde aytadı. Körkem söz aytkanın kıyal
menzevinşe beynelep, eliptep köbinese uyğaruv türinde aytadı. Jalan söz düniyede şın
148
bolğan, şın nerselerdi engime kıladı. Körkem söz boluvğa ıktıymal degen nerselerdi de
alıp söz kıladı; hatta kıysının keltirip bolmağan nerseni bolğanğa, jok nerseni barğa
uyğarıp söz kıladı. Kıysının keltirip, kıyaldan tuvğızıp edemi engime şığaruv – akındık
darığan adamnın ğana kolınan keledi: jalan sözdin kara söz delinip, körkem sözdin
darındı söz delinip ataluvının menisi de osıdan.
[84]
Sondıktan kara sözde aytılğan nerse düniyede nak bolğan, sol küyde jene bar
nerse dep bilüv kerek te, darındı sözde aytılğan nerse düniyede nak sol küyde bolıp
ötpegenmen, yakıy bar bolıp turmağanmen, düniyede bolatın jene bolarlık nerse dep
bilüv kerek. Kıskasınan aytkanda, kara söz jaratındı, tiyis ğalam tuvrasındağı engime
de, darındı söz uyğarındı tüyis ğalam tuvrasındağı engime.
Tiyis ğalam tuvrasında söylegende jay küyinde jabayı tilmen tiyistisin aytamız.
Tüyis ğalam tuvrasında söylegende könil tüyüvinşe ön berip, dem berip, körneki tilmen
aytamız. Birak tiyis ğalam tuvrasında söylegende de aykındık üşin ajarlav kerek bolsa,
jalan lebiz ornına körneki lebiz jumsaladı.
Kara söz ben darındı sözdin arasındağı parık jumsalatın ornına, kızmetine karay
bılayşa ayrıladı: darındı söz adamnın oyına ön beredi, köniline küy tüsiredi, kara sözden
adam tek uğım aladı.
Arabşa kara sözdi şığarmanı nasır dep, darındı sözdi şığarmanı nazım dep ataydı.
Arabşa aytkanda biz de solay deymiz; kazakşa aytkanda kara söz, darındı söz dep
jürgizemiz.
I
KARA SÖZ
Kara sözden adam tek uğım aladı delik. Uğımnın özi kerekti ornına karay eki
türli boladı.
1. Es uğımı, yağnıy eske kerek uğım; 2. Is uğımı, yağnıy iske kerek uğım. Es
uğımının arkasında düniyedegi nerselerdin berin, zadın, sırın, sıypatın, müdetin, muratın
tanıymız. Is uğımı arkasında tabıyğat isin, küşin, nerselerin kalay paydalanatın jolın
bilemiz. Sondıktan kara sözdi engimeler eki jaktı bolıp keledi: bir jağı es uğımımen
boladı, ekinşi jağı is uğımımen boladı.
Kara söz nerseni tiyisti jağınan söyleydi dep joğarıda aytılğan edi. Nerse
tuvrasında tiyisinşe söylev üşin tiyisinşe oylav kerek. Tiyisinşe oylağanda, oyımız uğım
149
türlerine karay birneşe tarapka bölinedi: 1. Ğalam tarabına. 2. Kuday tarabına. 3. Ğılım
tarabına. 4. Elevmet tarabına. 5. Ügit-terbiye tarabına. 6. Sın tarabına.
1. Adamnın zeyini bütin ğalamdı tanuvğa jumsalıp, düniyedegi bar nersenin
barlığın, yakıy bar dep uyğarılğan nersenin bar-joktığın tanıp, belgili bir kararğa
kelgende, adamğa bir ülken
[85] uğım payda boladı. Sol uğım jüyesi danalık dep ataladı. Danalık maksatı bütin
ğalamdı tanıp, bütin ğalam atanğan düniyenin jumbağın (düniye meselesin) şeşpek,
danalıktın es uğımına tiyisti jağı – sap danalık boladı da, is uğımına tiyisti jağı – salt
danalığı boladı. Sap danalık jolının özi eki ayırık boladı: biri ğalamnın adam akılı
jeterlik te, jetpestik te jağın zeyinge saladı. Aldınğı tabansız danalık delinip, sonğısı
tabandı danalık delinip aytıladı.
2. Adamnın zeyini kudaydı tanuv jağına jumsalıp, Kuday tuvrasındağı meseleni
şeşpek bolğanda, din payda bolıp, uğım jüyesi jasalsa, ol ğakaıyd dep ataladı. Munın eki
jağı boladı; biri dinnin negizi tuvrasındağı es uğım boladı da, birevi dinge kerek is uğım
boladı.
3. Zeyin tabıyğatı – tabıyğat kubılısın tanuv jağına jumsalıp, tabıyğattın türli
zandarın tavıp, kasiyetterin bilip, ebden köz jetkende payda bolatın uğım jüyesi – ğılım
dep ataladı. Ğılımnın türi tolıp jatır, onın berin munda bayandav söz meselesinin isi
emes.
4. Zeyin elevmet meselesine jumsalıp, elevmet isine jol siltegende, kösemdik
uğım jüyesi payda boladı.
5. Zeyin tabılğan bilimdi baskalarğa üyretüv jolına jumsalğanda, ügit-terbiye
uğım jüyesi payda boladı.
6. Zeyin baskanın isin tarazığa tartıp, unamdı, unamsızın teksergende, sın
uğımnın jüyesi payda boladı.
Kara söz dep osı uğım jüyelerinen söyleytin engimelerdi aytamız. Uğım
jüyesinin tabı – kara sözdin tabı boladı. Kara sözdin tabınan türin ayıruv kerek. Tap
jağınan birge söz tur jağınan türin ayıruv kerek. Tap jağınan birge söz tur jağınan bölek
ketüvi ıktıymal. Köpten beri köp jurtta kalıptanğan türlerin alğanda, kara söz:
1. Eveze 2. Elipteme 3. Bayımdama bolıp üş salağa bölinedi.
150
1. EVEZE
Bolğan okıyğadan bastan-ayak bolğan türinde, retinşe mezgilin, mekenin körsete
mazmundap, mağlumat berüv – eveze boladı. Eveze akpar mağınada – onın mısalı,
şağın türde aytkanda, mınav boladı:
“Kosşılardı uyımdastıruv, ağartuv jumısı”
Kalalık uyımdarda jetide bir ret, el arasında ayında eki ret jalpı jıynalıs bolıp
turadı. Kala işindegi jıyılıstar könildegidey, el işindegiler onşa bolmaydı. Jıyılısta
uyımnın maksatı, el
[86] işindegi zalaldı ğurıptarmen kalay küresüv, ökimet jumıstarı, kosşı müşelerinin
şarvaşılığın küşeytüv tuvralı meseleler koyılıp, tüsinis berildi.
Jene kosşı uyımına burın kirip ketken atka miner kuvlardı şığarıp, tazalav tuvralı
tüsindiriledi. Birak kuvlar da karap turmaydı: uyımnın kedey, malay müşelerin özderine
tartkılap, azğırıp jüredi. Mundaylardı tamırımen kurıtuvğa şara koldanuvdamız.
Ağartuv jayına kelsek, üyezde, kalada uyım komiyteti janında okuv üyi klub bar.
“Kızıl şayhana” aşuvğa karajat joktığınan aşa almay otırmız. Budan bılay müşelerdin
savatsızdığın joyuvğa üyezdik okuv böliminen muğalim surap, mektep aşpakşı bolıp
jatır. Budan baska “Enbekşi kazak” , “Ak jol” gazetterin aldırıp, taratıp turamız. 25-jılğı
kosşı müşelerinin jarnaları eli jıynalğan jok. Janadan jıynavğa kirsip jatır. Müşelik
jarnaları jıynalmağandıktan üyezdik avdandık komiytette karajat akşa jok. Akşa jok
bolğandıktan bolkom, raykom kızmetkerleri aylık akıların ala almay otır. Sonğı kezde
kosşı uyımının kızmetkerleri aylıktarın ala almağan son, kızmetke de salak bolıp ketti.
Bul kemşilikterge aymaktık komiytet şara koldansa eken.
Ayambay ulı
“Enbekşi kazak”, 25-jıl, 412-san”
Eveze köbinese üş taktağa bölinedi: 1. Melimdev.
2. Mazmundav. 3. Korıtuv.
Melimdevde ya vakıyğanın aldında ne bolğanı aytıladı, ya aytuvşının
vakiyğadan kanşa habardar ekendigi aytıladı. Mazmundavda vakıyğa kalay bolıp, kalay
ötkeni aytıladı.
Korıtuvında ya vakıyğadan şıkkan netiyjesi (aktığı) aytıladı, ya aytuvşının kararı
aytıladı.
151
Eskertüv: Evezelerdin berinde de aytılğan üş takta bola bermeydi. Keyde jazuvşı
taktalamay, vakıyğanı bastan-ayak mazmundaydı da koyadı.
Eveze türleri
Eveze engimesinin aytatın türine karay birneşe taravğa bölinedi. Birevleri
ötkendi söz kılğanda, vakıt sarınımen aytadı. Ekinşileri vakıt sarınımen aytadı da,
üşinşileri birevden birevi tuvğızıp, tuvıs sarınımen söyleydi; keybirevdin öz
zamanındağı bolğan vakıyğasın söylegende, key ötken zamandağı vakıyğanın
engimesin söyleydi. Birevi bir adamnın ömirin yakıy minezin engime kılğanda, bütin
jurttın ömirin yakıy minezin engime kıladı. Sondıktan evezelerdin mınaday taravları
boladı.
[87] 1. Şejire. 2. Zaman hat. 3. Ömirbayan. 4. Minezdeme. 5. Tarıyh. 6. Tarıyhıy
engime.
1. Şejire. Şejire – ötkennen derek beretin sözdin bir türi. Şejirede vakıyğadan
göri ötkenderin tüsi, tuvısı köp aytıladı. Sondıktan şejire vakıyğa sarınımen emes, vakıt,
tuvıs sarınımen aytılatın eveze tabına jatadı. Şejire bolğan vakıyğa jayınan söylese,
sebebin, menisin aytpay tek bolğanın aytadı da koyadı. Meselen, kazak jurtının
ömirinde bolğan vakıyğalardın tüp sebepteri baylasılmay köbinese handardın tüsin,
elderdin tuvısın körsetip tizgen Şekerimnin “Kazak em handar şejiresi” degen
kitabındağı engime şejire boladı. (Nuskalıktın I nömirin kara). Baska jurttardın da
şejirelerinde vakıyğanı jıldap tizgennen baska eş tertip bolmaydı. El şapkan men katınbala şapkan engimesi katar turadı. Bir jerinde engimeni koyıltıp manızdı türde aytsa,
ekinşi jerde suyıltıp, usak-tüyekti söz kıladı. Bir jerinde ras bolğan vakıyğanı söylese,
ekinşi jerinde tek jurt avzındağı eveze bolğan ötirik şındı engimelerdi söylep ketedi.
Kazakta jazuv bolmağan sebepti burınnan jazılıp kelgen şejire, türli engime jok.
Birak baska jurttardın şejirelerinde aytılatın sözder sıyaktı engimeler kazakta da bar.
“Orak – Mamay”, “Edige”, “Kenesarının Sadığı” tuvrasındağı avızeki aytılatın
engimelerdin köbi-ak ötirik-şını aralas şejirenin sözderi sıyaktı.
2. Zaman hat. Birevdin zamanında bolğan tarıyhıy vakıyğadan yakıy öz işinde
bolğan isterden derek berüvi – zaman hat dep ataladı. Medeniy jurttın adamında
zamanında bolğan közge tüserlik vakıyğalardı yakıy öz ömirinde uşırağan zor isterdi
jazıp, engime retinde tirkep otıratın edet boladı. Zaman hat şejiredey emes, tertipti,
152
jüyeli keledi. Şejireni tek hat biletin adamdar kur tirkey berüvge boladı. Zaman hattı
okımıstı adamdar jazadı. Sondıktan munda kur halık avızında eveze bolıp jürgen
delelsiz sözder jazılmaydı zaman hatta vakıyğa vakıt sarınımen jazılmaydı, is sarınımen
jazıladı. Zaman hatta bolarlık bir bir kemşilik mınav: vakıyğanı bolğan küyinşe jazbay,
jazuvşı öz könilinin küyine boyap, renkin özgertüvge ıktıymal. Olay etüv vakıyğanın
durıstığına kemşilik keltiredi. Zaman hat şınğa jakın boluv üşin jazuvşı öz könilinin
küyine tüspeytin yağnıy dostıkka da, kastıkka da karamaytın adam bolarğa tiyis. Onday
adam tabıyğattan tıskarğı adam bolmak. Adam tabıyğattan tıskarı bola almağandıktan
zaman hattarı könil küyinin eserinen aman bola almaydı. Sonda da tarıyhka beretin
jeminin moldığınan zaman hat öte kundı sözder esebine kosıladı.
[88]
Zaman hat jazuvşı jazuvına kerek jemdi ya vakıyğanın bolıp jatkan üstinen alıp
jazadı, yakıy köp vakıt ötkizip vakıyğada bolğan halderdi özinin esine alıp jazadı.
Zaman hat mağlumatı aytuvşının esine alınıp jazılğanda jet derek dep aytıladı.
Zaman hat bolatın Abaydın kara sözderinde bar. (Onan baska zaman hat bolatın
sözderdi nuskalıktın 2 – 3 nömirlerinen kara).
Jet derek bolatın Şokan tuvrasındağı Potanin, Yadrençev sözderdi jene “Jazıksız
tamğan kan” Torayğır ulının sözi (Nuskalıktın 4, 5, 6 nömirlerinen kara).
3. Ömirbayan. Birevdin tuvğanınan bastap, ölgenine şeyingi ömirin jazuv, ya
aytuv ömirbayan boladı. Ömirbayan jazuvdağı maksat belgili bolğan adamnın ömiri
kalay bastalıp, kanday küyde ötkenin körsetüv. Kanday terbiyede ösip, kanday minezde
payda bolıp, ol minezi kanday ister istevge sebep bolğanın körsetüv. Ömirbayan jemin
belgili adam tuvrasındağı sıypat kağazdardan aladı. Biletin adamdardın avız aytuvınan
aladı. Jazuvşı öz biletinin jazadı. Ömir derek ılğıy sıypattı mağlumattardan kuralğan söz
bolğandıktan nağız ras engime bolıp şığadı. Mısaldar:
Abılay, Abay, Akan serinin ömirbayandarı (Nuskalıktın 7, 8, 9 nömirlerin kara).
Ömirbayanın adamnın özi jazsa, öz ömirbayanı dep ataladı. Jay ömirbayannan
öz ömirbayannın ayrılatın jeri – adam öz isine özi kazı, özi sınşı bola almaytındığınan,
jay ömirbayannan öz ömirbayannın iynabatı kemirek boladı. Mısal:
Ebuvbekirdin avruvınan kavip etip jazğan ömirbayanı (27 jasına şeyin),
Sağınğalıydın öz ömirbayanı (Nuskalıktın 10, 11 nömirlerin kara).
4. Minezdeme. Adamnın, eldin, jurttın, taptın, ulttın sırın, minezin tanıp
körsetüv – minezdeme boladı. Minezdeme ömirbayannın da, zaman hatının da, tarıyhtın
153
da işine bölimi esebinde kiredi. Minezdeme zamannın, devirdin halin de minezdep
körsetedi. Adamdı minezdegende, ömirbayannın bölimi bolıp kiredi. Jurttı, ulttı,
zamandı minezdegende, tarıyhtın bölimi bolıp kiredi. Ömirbayannın ayak jağı ılğıy
minezdemege aynalıp ketedi. Meselen, Şokannın jet deregin, Abaydın, Akan serinin
ömirbayandarın karasak, köp jerinde-ak minezdemeleri bar (Nuskalıktın 4, 5, 8, 9
nömirlerin kara).
5. Tarıyh. Tarıyhtı kazakşa ulı derek devge eveze tabına jatkızğanmen ayğaktı
eveze boladı. Sözdin en ulısı, en sıypattısı tarıyh. Tarıyhtın kızmeti – bütin adam
balasının yakıy
[89] bütin bir jurttın, ya bir taptın ötken ömirin bolğan küyinde aynıtpay aytuv.
Tarıyhtın maksatı – bütin adam balasının ömiri nendey tabıyğat zanımen özgeretinin
bilüv. Tarıyhşılar halık basınan keşken türli vakıyğalardın mağlumatın sımğa tartkanday
sınğa salıp, minsiz etip, durıstap ötkizedi.
Şejire jazuvşılar estigen-bilgenin sol kalpında, şiyki türinde tizedi. Tarıyhşılar
kur estigenimen kanağattanbay, ras, ötirigin tekserip, rasın ğana aladı.
Şejire, zaman hat, ömirbayan, minezdeme – beri de tarıyhtın jemi esebindegi
nerseler. Tarıyh olardın aytkanının berin ala bermeydi. Avdarıp, aktarıp türli jağınan
karap, türli mağlumattarmen salıstırıp, sıypattalğan mağlumattardan ğana aladı.
Tarıyhşılardın maksatı – vakıyğanın vakıtın ğana körsetüv, yakıy ne türde bolğan tıskı
nerseler, nendey vakıyğalar sebep bolğannın körsetip, işki menisimen de tanıstıruv.
Tarıyh beretin dereginin türine karay birneşe türge bölinedi. Bükil adam balası
düniyede kanday ömir şekkenin söyleytin tarıyh “Jalpı tarıyh” dep ataladı. Adam
medeniyet jüzinde jürgen joldardın bayandaytın tarıyh “Medeniyet tarıyhı” dep ataladı.
Meselen, şaruva tarıyhı, öner tarıyhı, din tarıyhı, danalık tarıyhı, ğılım tarıyhı, edebiyet
tarıyhı tağısın tağı sonday tarıyhtar.
Jalkı tarıyhtar: türik-monğol tarıyhı, kıtay tarıyhı, Japon tarıyhı jene sonday
bölek-bölek jurttardın, ulttardın tarıyhı.
6.Tarıyhıy engime. Tarıyh jüzinde belgili adamdar, nerseler, vakıyğalar
tuvrasında söyleytin evezeler tarıyhıy engime dep ataladı. Tarıyhıy engime tek lakap
engimeden mazmunnın şındığımen ayrıladı. Jurt anız kılıp aytıp jürgen engimelerdin
ötirigi köp boladı. Tarıyhıy engime tarıyh sıyypatına süyenetin şın engime boladı.
154
Meselen: kazak gazetinde basılğan “Eziret Sultan”, “Turğambay datka”
tuvrasındağı engimeler tarıyhıy engime boladı. (Nuskalıktın 13, 14 nömirlerin kara).
2. ELİPTEME (SUVRETTEV)
Bir nersenin turpatın rettep aytıp, elibin suvrettep şığaruv elipteme boladı.
Düniyedegi türli nerselerdin, türli adamdardın, türli küylerdin berin de eliptevge boladı.
Birak eliptemede sözben suvretteletin tabıyğat jüzinde yakıy öner jüzinde nazar
tüsirerlik körnekti nerseler ğana.
Eliptev tertibi.
[90]
1. Bir nerseni eliptevden burın sol nersenin özin ebden anık tanuv kerek, yağnıy
körnekti bolıp, nazar tüskendey ne belgileri barın bilüv kerek. Nerseni eliptegende onın
irili-uvaktı belgilerinin berin tügendev kajet emes; körnekti körseterlik türin, özgeşe
belgilerin ğana aytuvğa kerek.
2. Belgilerin bet-betine aytpay, önine, ornına üylestirip aytıp, nersenin suvretin
oykı-şoykı, kıyka-sıyka kılmay durıs turpattap, adamnın kıyal sanlavına suvreti özine
uksap del tüserlik etip şığaruv kerek.
3. Tiyisti jerinde nersenin könilge etken eserin, nersenin adamğa keltirer paydası
bar-joğın aytıp jiberüvge de boladı.
Eliptev josparı
Eveli nersenin aykın turğan sırtkı jağı elipteledi. Sonan son işki jağı aytıladı.
Nersenin jalpı türinen bastap jalkılay aytıp şığaruvğa boladı. Ya jalkı türinen bastap
jalpılay aytıp şığaruvğa boladı.
Eskertüv: Nerse vakıtka karay elipteletin bolsa, eliptev tertibi vakıt retinşe
boladı. Egerde nerse eliptegende mezgili bir, orındarı türli-türli bolsa, onda eliptev reti
jazuvşının bastağan ornına karaydı. Egerde eliptevdin mezgili de, mekeni de bir bolsa,
onda eliptev reti nersenin ınğayına, eliptevşinin nazarına karaydı. Elipteme mazmunının
kemdem jeri men dendem jerin ayıruv kerek. Dendem jeri, nersenin özin eliptegen jeri
boladı. Kemdem jeri eliptevge alınğan nerse men baska nerselerdin arasın engime
etkende uşıraytın jeri.
Eliptev türleri
Eliptev közdelgen maksatka karay eki ayrıladı:
1. Pendi eliptev. 2. Sendi eliptev.
155
1. Pendi eliptev nerseni pen maksatımen alıp, deldep eliptep, sır-sıypatın durıs
tanıtıp, nerse tuvralı durıs uğım berüv üşin isteledi. Pendi eliptevdin özi eki türli boladı:
1. Jalkılav eliptev. 2. Jalpılav eliptev. Jalkılay eliptegende nerse derbes alınıp, dara bası
elipteledi. Munda eliptevşinin nazarı nersenin özgeden ayrılatın ayrıkşa elipterinde
boladı.
Jalpılay eliptegende nersenin bütin tabı alınıp, tabına tiyisti sıypatpen elipteledi.
Munda eliptevşinin nazarı taptağı nersenin berinen tabılatın belgilerinde boladı.
(Nuskalıktın 15, 16, 17 nömirlerin kara).
2. Sendi eliptevde kanday belgilerin aluv – eliptevşinin közdegen öz maksatı
boyınşa boladı (Nuskalıktın 18, 19 nömirlerin kara).
[91]
3. Jol eliptemesi
Jolavşı jürip, düniye kezip körgen jerinin elinin elibin, kalpın jazuv – jol
eliptemesi yaki jolay dep ataladı.
Eliptemege katıspaytın engime az boladı. Birak engimede ne elipteme bolıp
keletin türleri bar. Sonın bir türi jol eliptemesi. Jol eliptemesinin engimesi eliptegende
türli nerseni türli tarapınan eliptegendikten, pelendey nerse takırıptı söyleydi devge
bolmaydı. Jol eliptemesinde nerseni eliptev reti uşırav retinşe: aldımen uşırağan aldında,
sonınan uşırağan sonında elipteledi.
Kıyalı jol eliptemesi degen eliptemenin bir türi bar. Onday eliptemeler jolavşının
jazğan sözi emes, kıyal kezüvinin sözi boladı. Jazuvşı kıyalın jolavşı jürgizip, kıyal
közimen körgenin söyleydi. Onday jol eliptemesi ğılım mağlumatın berüv maksatpen de
jazıladı. Kazakta kıyalmen jazılğan jol eliptemesi jok: jay jol elipteme de az (jay jol
elipteme mısalın nuskalıktın 20 nömirinen kara).
3. BAYIMDAMA (ZEYİNDEME)
Köse sözben jazılğan şığarma bir pikirdi kuvattap, tolıktırıp bayandasa,
bayandavın türli sıypattarmen deleldese, onday şığarma bayımdama dep ataladı.
Eveze elipteme türli sözdermen düniye engimesi bitpeydi. Evezemen elipteme
düniyedeki jaratındı, jasandı nerselerdin özderimen, olardın edisterimen, jay-küylerimen
ğana tanıstıradı. Düniyedeki nerselerdin barlığın, olardın kalay ömir şegetinin tanuvmen
bilim tamam bolmaydı. Öytkeni düniyedegi nerselerdin beri sabaktas, iliktes, kurmalas,
156
ol sabaktas, iliktes, em kurmalastığı belgili sebepter boyınşa bolıp, sebep jüzindegi
belgili bir zanğa moyınsunıp sol zannın jolınan burılmaydı. Ol zan tabıyğat zanı: ol zan
jolı tabıyğat zanının jolı, nerseler arasında kanday sabaktastık, iliktestik, kurmalastık bar
ekenin aşuv şağın, olardın bar boluvı kanday sebeptermen, kanday zan boyınşa
ekendigin ayıruv jağın bayımdap, ğılım adamdardın şığarğan sözderi pen şığarma dep
ataladı. Pen şığarmanın asılı bayımdama boladı: sondıktan pen şığarmanın jalpı atı da
bayımdama boladı.
Bayımdamanın zor müşesi törtev:
1. Bastaması. 2. Usınbası. 3. Bayandaması. 4. Korıtpası. Bastamasında engime
bolatın nerse tuvralı baksalar tarapınan aytılğan pikirler barlığın ya joktığın aytadı. Onı
aytpay
[92] bastavğa da jazuvşı ıktıyarlı. Sondıktan bastamanı kalay bastav jazuvşının
ıktıyarında desek de boladı.
Usınbasında engime bolatın pikirmen tanıstıradı.
Bayandamasında alınğan nerse bayandaladı; onın tuvrasında aytılğan pikirlerge
delelder, sıypattar keltiriledi.
Korıtpasında aytılğan pikirlerdin ya manızı kayta aytıladı; ya pikirlerden şıkkan
netiyje aytıladı. Pikirdi menistev, deleldev, sıypattav bayandamasında bolatındıktan –
bayandama bayımdamanın nağız dendem bölimi boladı. Sıypattav türli boladı:
1. Menistep, deleldep sıypattav bar. 2. Kerek pikirdi yakıy nerseni baska soğan
uksas nerselermen salıstırıp sıypattav bar. 3. Kerek kostaytın, kuvattaytın mısaldar
keltirip sıypattav bar. 4. Belgili adamdardın aytkan ya jazğan petvaların keltirip
sıypattav bar.
5. Karalatın pikirde karsı pikirdin naşarlığın yakıy katalığın körsetip sıypattav
bar.
Bayımdama edisteri
Bayımdama edisi eki türli: 1. Negizgi pikirdi şığarmanın basında aytıp, onı
kuvattaytın pikirdi sonınan keltirüv bar, yağnıy eveli jalpı pikirdi aytıp alıp, onı bölekey
pikirlermen kuvattap bayımdav bar: bul jalkılav edisi boladı.
157
2. Eveli bölekey pikirlerdi aytıp, jalpı pikirdi solardın delelderimen kuvattap
bayımdav bar. Bul jalpılav edis boladı.
Oylav ontayı da eki türli: 1. Ayırınkı ontay. 2. Jıyılınkı ontay. Taldama ontay –
nerseni butarlap, müşelep, usaktay tüsindirgende koldanatın ontay. Terme ontay –
nersenin müşesin jıynastıra, kurastıra, iriktey tüsindirgende koldanılatın ontay
(Bayımdama mısaldarın nuskalıktın 20, 21, 22, 23 nömirlerinen kara).
Bayımdama türleri
Kara söz bayımdamanın katıspaytın şığarması bolmaydı. Eveze elipteme,
bayımdama dep jikterin bölektep körsetkenimizben, eveze eliptemenin kaysısına bolsa
bayımdav kirispey turmaydı. Sondıktan bayımdama türlerin körsetkende, bayımdama
jağı basım şığarmalardın türlerin ğana körsetüvge boladı.
Bayımdav jağı basım şığarmalar tolıp jatır. Olardı negizgi ulı belgilermen
ayırğanda mınalar boladı: 1 Pen (ğılım). 2. Sın. 3. Şeşen söz. 4. Kösem söz.
[93]
1. Pen (ğılım)
Pen yaki ğılım dep jüyelengen bilimdi aytamız. Jüyelengen bilim jayın söyleytin
bayımdamanı da pen yakıy ğılım deymiz. Bilimde üyretüv maksatpen de, üylestirüv
maksatpen de jüyelenedi. Kay maksatpen jüyelense de, jüyelengen bilim pen (ğılım)
boladı. Sondıktan ğılımdardın bilimdi taza bilim jüyesimen jüyelep şığarğan kitaptarı
da, üyretüvşilerdin bilimdi tek üyretüv kolayına karay jüyelep şığarmağan okuv
kitaptarı da – beri de pen tabına jatadı. (Pen mısalı okuv kitaptarı, pen kitaptarı).
2. Sın
Sın dep adam isinen şıkkan nerseni tekserip, bağa berüvdi aytamız. Sınğa
saluvğa boladı – ğılımnan şıkkan nerseni de, önerden şıkkan nerseni de, kesipten öngen
nerseni de, koğamşılıkpen kuralğan nerseni de. Ol nerseler köp adam küşimen, isimen
jasalğan memleket sıyaktı ulı nerse boluvğa da ıktıymal. Jalğız adam jasağan usak nerse
boluvğa da ıktıymal. Adamnın kay isinen şıkkan nerse bolsa da, sınğa saluvdağı maksat
– jaksı – zamandığın aşuv, men-mağınasın anık tanıtuv. Ğılım tarapınan şıkkan nerse
bolsa, ğılım jüyesine durıs, terisin körsetüv; öner tarapınan şıkkan nerse bolsa, maksatka
seykes kelgen-kelmegenin körsetüv kesip tarapınan şıkkan nerse bolsa, tirşilikke jaylıjaysızdığın körsetüv; koğamşılık tarapınan şıkkan nerse bolsa adam kalpına kolaylı
158
kelüv kelmevin körsetüv. Söytip adam isinen şıkkan nersenin türlisi türli maksatpen
sınğa tüsedi.
Edebiyet adam isinin bir türinen şıkkan nerse bolğandıktan, bu da sınğa tüspek.
Munın türlisi türine karay sınğa tüsedi. Birak kaysısı sınğa tüsse, şığarmalardın tüsetin
sınının jalpı atı – edebiyet sını dep aytıladı. Edebiyet alkasına kiretin şığarmalar: kara
söz, darındı söz bolıp eki ayrılatını joğarıda bayandaldı. Sınğa tüskende munın ekevi eki
jüye tarazımen ölşenip sınğa tüsedi. Kara sözder meyli eveze, meyli elipteme, meyli
bayımdama bolsın, ğılım tarazısına tüsip, ğılım jüyesinin sınımen tekseriledi. Ğılım sını
ğılım jüyesine durıs, terisin karaydı. Şınında sonday nerse me? Topşılavı durıs pa?
Delelderi tolık pa? Sıypattarı küşti me? – dep so jağınan tekseredi.
Pen şığarmanın ğılım jüyesine durıs, teris kelüvin pennen habardar adam
bolmasa, pennen habarı jok adam bilmeydi.
[94] Sondıktan ğılım sının ğılım iyesi adam ğana jasav kolınan keledi.
Kara sözde edebiyet jüzinde talası köp sözder elevmet meseleleri tuvrasındağı
pikirlerde boladı. Turmıs meselesi – toksan tüyinnin toğısıp şiyelenisetin jeri. Onı durıs
şeşüvge köpti körgen kösem boluvğa kerek. Adamnın, halıktın, ya bir taptın minezin,
kulkın, salt-sanasın, jan-jüyesin, oy jüyesin, tarıyhın, mun-muktajın jaksı biletin dana
boluv, ğalım boluv kerek. Turmıs meseleleri dep kanday meseleler aytıladı? Turmıs
meselesi dep aytatın, aytılatın şın adamşılık meselesi, ömir maksatının meselesi, yağnıy
ömir bakıttı boluv meselesi, oşak basının, jurt kamının, memleket jaylılığının, düniye
tınıştığının meselesi. Munday ulı, uyıskan meselelerdi durıs şeşüv onay nerse emes:
onday iri is erdin erinin, dananın danasının ğana kolınan kelmek. Sondıktan turmıs
meseleleri tuvralı şıkkan sözderdi sınğa salmay senüvge bolmaydı. Sondıktan da turmıs
meseleleri tuvrasındağı pikirler talkığa salınıp barıp makuldanadı.
Darındı sözdi sınav üşin de bilim kerek. Birak kara sözdi şığarmalarğa kerek
bolğan pen bilimi emes, baska türli bilim kerek. Buğan ğılım bilimnen köri öner bilimi
köbirek kerek. Ustanın minin köbinese ustalar köredi. Sonday-ak darındı sözdin minin
akındık darığan adam köbirek körmek. Birak usta istegennersenin minin ustanın beri
köre bermeydi. Jaksı usta ğana usta istegen nersenin minin köre aladı; jaman ustağa
özinen artık ustanın istegen nersesinin beri de jaksı körine beredi. Onday ustadan da
jaksı ustanın istegen nersesin tutınıp, közi üyrengen jay adam ustanın isin artık sanaydı.
159
Sol sıyaktı darındı sözdi akındığı şamalı adamnan da jaksı akındardın sözin okıp,
edemiliginen eser alıp üyrenip kalğan, okığan jay zeyini aşık adamdar darındı sözdi
artık sınavı ıktıymal. Sondıktan darındı sözdi sınavğa akındık kerek bolğanmen, akın
emes adamnın da kolınan kelmeytin is emes. Söytip, ğılım sını ğalımdıksız jasalmaytın
sın da, darındı söz sını – akındıktı kerek kılğanmen, akındığı jok, akındıktan şıkkan
edemi sözderge üyir bolğan adamdar da jasavğa bolatın sın.
Darındı söz kay jağınan sınalmak degen meselege kelsek, onın jönin darındı
sözdin şığatın jolı körsetip aytıp tur. Kara söz edebiyette pikir, sülde türinde aytıladı.
Darındı sözde pikir suvret türinde şığadı, yağnıy sülde üstine ön, ajar, jan, minez, kılık
berilip, turpat tulğa, tus bitip, tiri nerse bolıp
[95] şığadı. Sondıktan da darındı söz körkem söz dep atalıp, kara sözder jalan söz dep
aytıladı. Kara sözdin sınında pikir durıstığı, istin rastık jağı tekserilse, körkem sözdin
sınında pikir durıstığının üstine pikirge berilgen suvret, suluvlık jağı da tekseriledi.
Körkem sözdi eri sülde, eri suvret – eki jağınan da tekserüvge tiyis bolğandıktan onın
sınında mınaday suravlar bolarğa kerek.
1. Turmıstın kay jağın alıp söz kılğan? Mazmunı durıs pa? Yağni ömirde onday
kalıp uşıray ma? Yaki uşıravğa mümkin be? Ömirde bolatın kalın bolsa, neden boladı;
neden bolatın sebebin bilip aytkan ba? Adam balasının berinde bolarlık kalıp pa, belgili
bir tabında ğana bolarlık kalıp pa? Murat kalıp pa? Keyip kalıp pa? Bul – şığarmanın
sülde jağının sını. Suvret jağının sınında suravlar mınav türde bolmak.
2. Körkem söz tabına şın kosılarlık söz be? Kıyal jasağan turpattar, oydan
üylestirilgen vakıyğalar pikir sanasına tuvra kelip, durıs suvrettep, öndendirip körsete
ala ma? Tili örnekti me? Evezdi me? Luğatı taza ma? Anık pa? Kıskası, oydı örnektep,
körnektep, suvrettep körsetkendey tilinde şeberlik bar ma? Ekinşi sözben aytkanda:
akıldın andağanın, kıyaldın menzegenin, könildin tüygenin tili durıs jetkize alğan ba?
Manağının berin korıtıp aytsak, asılında körkem sözde eki tıskı, eki işki sın
boladı.
Tıskı sındar: 1. Tilinin luğatının sını, yağnıy tilinin durıstığı, anıktığı, tazalığı,
deldigi, körnektiligi, evezdiligi, örnektiligi jağının sını.
2. Suvretinin sını: kestesin keltirip, unasımdı türde üylestirip, suvrettevinin sını.
İşki sındar: 1. Alınğan minez, aytılğan kılık, körsetilgen kalıp, jan jüyesinin jönimen
160
karağanda durıs bügip şığuv, şıkpavının sını. 2. Ömir jüzinde aytılğan nersenin
bolatındığının sebebin durıs körsetken körsetpegeninin, adam kavımındağı kalıp tüzelüv
jağına eser eterlik (payda-ziyan keltirerlik) kuvatı bar-joğının sını.
Körkem sözdi sınağanda, edebiyet türinin osı törtevi tügel jumsaladı. (Sın
mısaldarın nuskalıktın 24, 25, 26, 27 nömirlerinen kara).
3. ŞEŞEN SÖZ
Şeşen söz kara söz şığarmalardın bölekey bir türi emes, bu da bayımdama
boladı. Munın bayımdamadan bölektenetin jeri mınav ğana:
[96] Bayımdamada jazuvşının pikiri negizgi pikirin bayandap, türli deleldermen
sıypattap, anık tüsindirip berüv.
Şeşen sözde aytuvşının maksatı bayandap, sıypattap tüsindirüvmen koymay,
pikirine nandıruv, sendirüv, uyıtuv, buyıtuv, iyman keltirüv boladı.
Onı istev üşin şeşender jay bayımdavşılarşa aytkan sözi adamnın akılına konuv
jağın ğana közdemeydi. Söz kanğa, janğa eser etip, arbav sıyaktı adamnın oyın da boyın
da balkıtıp biylep alıp ketüvge ıjdahat etedi.
Sondıktan şeşen sözdin “kızdırma” yakıy “kozdırma”171 degen ayrıkşa bölimi
boladı. Onın kızmeti adamnın jüregin biylep, jüyesin bosatuv, kanın kızdıruv, namısın
keltirüv, arkasın kozdıruv.
Şeşen sözdin bul bölimi pikirdi deleldep, sıypattap, menistep bolğannan keyin
keledi.
Öytkeni
pikirdi
bayandap,
tüsindirip,
deldep,
sıypattap
akıl
jağı
kanağattanğannan keyin jürek jağına eser etip, boyın balkıtuv jenil boladı.
Osı aytılğan maksattarğa karay şeşen sözdin tili uvıttı, lepti, eserli, kandı
kaynatıp, jürek tuvlatıp, esten ayırıp, erikti alıp ketetin küşti, körnekti, sendi, mendi til
boladı.
Şeşen sözdin zor müşeleri besev: 1. Bastaması. 2. Usınbası. 3. Mazmundaması.
4. Kızdırması. 5. Korıtpası.
ŞEŞEN SÖZDİN TÜRLERİ
Şeşen sözder bes türli boladı: a) Şeşender jiyındı avzına karatıp, nandırıp,
sendirip, memleket isine karar şığartuv maksatpen söylegende – sayasat şen sözi dep
171
“Kamal buzar”, “Jüye bosatar”, “Küyka şımırlatar” dep te aytıladı.
161
ataladı. b) Şeşender sotta ayıpker adamdardı aktav, ya karalav maksatpen söylep, sot
biyligine eser etüv üşin aytkan sözderi – biylik şeşen sözi dep ataladı.
v) Birevdin halık aldında etken enbegin, ötkizgen kızmetin aytıp, koşamettep
söylegen şeşennin sözi – koşamet şeşen sözi dep ataladı.
g) Bilimdilerdin, ğalımdardın pen mazmundı söylegeni – bilimir şeşen sözi dep
ataladı.
j) Din jayınan söylegen ğulamalar sözi, moldalar sözi – vağız dep ataladı.
(Şeşen sözi mısaldarın nuskalıktın 28, 29 nömirlerinen kara).
4. KÖSEM SÖZ
[97]
Kösem söz – şeşen söz sıyaktı elevmetke aytkanın istetüv maksatpen şığarılatın
söz. Şeşen sözden munın ayrılatın jeri – şeşen söz avız aytıladı, kösem söz jazuvmen
aytıladı. Kösem söz elevmet isine basşılık pikir jürgizetin söz bolğandıktan da kösem
dep ataladı. Kösem söz kezindegi elevmetke kerek iske murındık bolıp, istev
ıjdağatımen aytıladı.
Elevmet, şarvalık, kazınalık, mekteptik, sottık, sayasattık, tağısın tağı sonday
koğamşılık isterin tüzev, janalav, özgertüv kerek bolğan kezinde halıktı soğan kösem
söz arkılı uyıtıp, köbinin mıyına kondırıp, köniline siniredi. Kösem söz kündegi mesele
jayın söyleytin söz bolğan son, kezindegi şığıp turğan gazet-jurnal jüzinde şığadı.
Kösem söz elevmetke basşılık esebinde aytılatın söz bolğandıktan jurt isine meni zor
boladı. Basşılığı zor bolsa, elevmetti tüzeydi, teris basşılık kılsa, elevmetti adastıradı.
Solay bolğan son kösem, söz jazıp, elevmetke basşılık kılatın adam köpti körgen kösem
bilimdi adam bolarğa kerek. Eytpese dümşe molda sıyaktı köbi kösemdik kılamın dep
elevmetti adastırıp, payda ornına ziyan keltirmek.
(Kösem söz mısaldarın nuskalıktın 30,31 nömirlerinen kara).
II
DARINDI SÖZ
Darındı söz dep akın tildi şığarmalardı aytatınımız aldınğı baptarda aytılğan
sözderden melim bolğandıktan, munda kayta bayandavdın kajeti jok.
Kara söz köbinese ğalımdardın, şeşenderdin sözi bolatındığı kara söz türlerinen
anık körinedi. Darındı söz olay emes, akındardın, arkalılardın sözi boladı. Akındar
ğalımdar sıyaktı bolğan vakıyğanı yakıy nerseni bolğan küyinde, turğan kalpında
162
buljıtpastan aytıp, durıs mağlumat berip, kakıykattavğa tırıspaydı. Turğan nerse turğan
küyinde, bolğan vakıyğa bolğan küyinde akınğa öte üyrenşikti, jay kalıptı, jabayı
körinedi. Onın berin akındar öz könilinşe tüyip, öz oyınşa jorıp, öz uyğaruvınşa
suvrettep körsetedi. Sol özi uyğarğan türindegi ğalamdı sözben körsetüvge bar önerin,
şeberligin jumsaydı. Söytip şığarğan sözi körkem sözdi şığarma boladı. Onı şığaruvğa
jumsaytın önerdin atı akındık boladı.
[98] Akındıktan şıkkan sözdi yağnıy körkem lebizdi şığarmalardı, ülgili jurttar
aytıluvına karay üşke böledi: 1. Evezelenip aytıluvına karay. 2. Tolğanıp aytıluvına
karay. 3. Ğamaldap aytıluvına karay. Bulayşa boluv kazaktın jazba edebiyetinin
türlerine kelse de, avız edebiyetinin türlerine kelmeydi. Sondıktan kazak avız
edebiyetinin şığarmaları aytıluv türine karay bölinbey, tutunıv ornına karay bölinedi.
Osılay bölinbese, avız edebiyetinin sözderinin köbi joğarı aytılğan üş salağaüylespey,
dalada kalıp koyadı. Avız şığarmalardı söz kılğanda, körkem sözdi şığarmalardı ğana
söz kılamız. Kazak avız edebiyetinde köse sözdi şığarmalar jok. Nege bolmaytındığın
azırak aytıp, tüsindirip ötüv kajet boladı.
Jazuv-sızuv jok jurtta köse sözdi şığarmalar bolmaydı. Sebebi jazuv-sızuv jok
jurtta öner-ğılım bolmaydı. Ğılım degenimiz düniyeni, yağnıy tabıyğattı durıs tanuv.
Ğılım jok bolsa, düniyeni tanuv durıs bolmaydı. Düniyeni durıs tanımağan son, düniye
tuvrasındağı mağlumat jıyısatın sana-sanlavı durıs bolmağan son, tabıyğattın küşin, isin,
kasiyetin burınğılar teris tanıp, teris eveze kılğan. Sondıktan burınğılardın ertegi sıyaktı,
ertegi jırlar sıyaktı şığarğan sözderi bizderge şıpşılğıy ötirik körinip, bizdin akıl
arnamızğa juvıspaydı.
Kay halıktın da bolsa, jazuv-sızuv bilmegen zamanı bolğan. Sondıktan ertegi
sıyaktı ötirik sözder kay halıkta da bolsa bar.
Edebiyet sözin tertippen tapka bölüv kerek. Jurtınan şıkkan olar avız sözdi de
aytıluv türine karay negizdik üş tapka bölgen: 1. Eveze. 2. Tolğav. 3. Aytıs. Ne üşin
olay bölgen menisi er tabın bas-basına bayandağannan körinbekşi.
1. Eveze
Evezelevşi aytatın sözine özin katıstırmay, özinen tıskarı ğalamda bolğan isti
engime kıladı.
163
Eskertüv: tıskarğı ğalam devdin menisi adamda eki ğalam boladı – işki ğalam,
tıskı ğalam. Akıl, könil, kıyal, sıyaktı adamnın ruvhına karağan jağı – işki ğalam boladı
da, onan baskaları – baska adamdar, makulıktar, nerseler, bütin düniye tıskı ğalam
boladı. Eveze tıskı ğalam tuvrasındağı söz. Akın eveze türinde söylegende, vakıyğanın
işinde özi bolıp, basınan keşirgen adamşa söylemey, tek birevden estigen adamşa
aytadı. Vakıyğanı bularşa türde aytıp körsetüv – tıskarğı türde aytuv boladı. Sondıktan
eveze körkem sözdin tıskarğı türlisi boladı. Birak evezege alınğan vakıyğa bolğandıktan
jene de ol
[99] vakıyğağa aytuvşı özinşe körik berip, şığarğandağı sözi eveze boladı.
2. Tolğav
Tolğağanda aytatın nersesin tolğavşı tıskarğı ğalamman almay, işkergi
ğalamman aladı. Tolğavşı akın eveli könilinin küyin-munın, müddesin, zarın, küyinişin,
süyinişin aytıp, şer tarkatuv üşin tolğaydı. Ekinşi işkergi ğalamında bolğan haldardı,
nerselerdi tıska şığarıp, baskalarğa bildirip, baskalardı sol könilinin küyine tüsirip, halın
tüsindirüv maksatpen tolğaydı. Tolğav, kıskasınan aytkanda, iş kazanday kaynağan
vakıtta şığatın jürektin lebi, könil kusının sayravı, jannın tartatın küyi, akındık jalğız öz
könilinin küyin tolğay bilüvde emes, baskalardın da halin tanıp, küyine salıp, tolğay
aluvda.
Evezi tıskarğı ğalamnın jırı, tolğav işkergi ğalamnın küyi dep eki
ayırğanımızben, eki ğalamnın isinin arasında zor iliktik bar nerseni tanığanda, sol
tanuvımızdın özi eki jaktı bolatındığı joğarıda“Kara söz”, “Darındı söz” degen bapta
aytıldı. Er nerseni sanlap, sanamızğa alğan vakıtta ol nerseler tuvrasındağı
uğımdarımızğa könil kirispey turmaydı. Adam düniyedegi körgen-bilgen nerselerin tek
baykap, tek pikirlep, tek sanlavlap kana koymaydı. Ol nerselermen katar adamnın
köniline küy jasaladı. Adam körgen-bilgen nersenin ya isinin birine küyinedi, birine
süyinedi, birinen seskenedi, birinen şoşınadı. Sezilip turğan tıskarğı ğalammen, sezip
turğan işkergi ğalamnın eki arası sanağa kelip tüyisken jerde jırtılıp ayrılğısız bolıp
birigedi. Tıskarğı ğalamman sanağa tüsken sanlav men sana janında turğan könildin
küyin bir-birine katıstırmay bölektep koyuvğa mümkin emes. Adamnın sanası
fotografiya (sügiret maşıynası) emes, nersenin turpatın ğana tüsirip koyatın nersenin
164
sanlavı kelip adamnın sanasına tüskende, adamnın oyın da, könilin de birdey oyatadı.
Adamnın könilin oyatpağan nerse tipti sezilmey dereksiz ötedi. Birak adamnın iltiypatı
tıskarğı ğalamğa, birde işkergi ğalamğa köbirek avatın orındardı boladı. Keyde tıskarğı
nerse öte korkıtsa, yakıy kuvantsa, ya bolmasa öte tamaşa küyde bolıp tandandırsa,
adamnın isin alıp, iltiypatın özine avdarıp ketedi. Keyde kayta adam öz oyı, öz kıyalı,
öz könilinin küyimen bolıp, aynalasındağı bolıp jatkan vakıyğalardı, istelip jatkan
isterdi, tamaşalı tıskarğı ğalamdı baykamay kaladı. Bul adamnın iltiypatın tıskarğı
ğalamnan işkergi ğalam avdarıp alıp ketken vakıtta boladı. Onday adamdardın köbi
iltiypatın köbinese işki ğalam
[100] jağına salatın adamdar boladı. Keyde tıskarı, işkergi eki ğalamnın da küyi birdey
bolıp, iltiypatımızdı birdey tüsiredi. Meselen, bir nerse, yakıy is kanday körkem, edemi
bolsa, sonday oğan süyinemiz. Kanşa süykimsiz zaman bolsa, sonşa jek köremiz.
Söytip, manağıdan bergi aytılğan sözderdin korıtuvı mınav boladı. Ertek tıskarğı
ğalamnın jırı dep, tolğav işki ğalamnın küyi dep eki bölgenimizde, tipti sorpası
kosılmaytın bölektik bar dep ukpaska kerek.
3. Aytıs
Aytıskanda eki küresken baluvandar sıyaktı, birin-biri andıydı, birin-biri bağadı.
Küreskendegi birin-biri jığuv üşin isteytin edis-amaldardı, tesilderdi munda da isteydi.
Aytıskanda jay sözben aytıspay, ölenmen aytısadı. Sondıktan ölenmen ğana aytısuv –
aytıs dep ataladı. Ölensiz aytıstın atı ezil-eregis boladı. Belkiy ölen aytıs ta o basında
ezilden, eregisten şıkkan bolar. Birak bul künde aytıs dep ölen türindegisi ğana aytıladı.
Aytıs ölendi söz bolğan son oğan akındık kerek. Akındıktın üstine edis kerek.
Küreskende küşke edis serik boluv sıyaktı aytıskanda akındıkka da edis serik boladı.
Edisi jok eydik akındı edisti anav-mınav akın jenip ketüvi mümkin.
Aytıskanda türli nerseler jayınan söylep, birin-biri tosuvğa tırısadı. Köbinese
birinin-biri basındağı, elindegi, jurtındağı minderin aytıp tospakşı boladı. Aytıstın bul
jağının elevmet aldında paydası zor. Adamnın, eldin, jurttın basındağı kelissiz
ğamaldarın, minezderin aytıp körsetüv – halıktın kulkın tüzevge zor paydası tiyetin
nerse. Munısın baykağannan keyin aytıs ekinşi türge tüse bastağan. Aytıs bastapkı
kezde şın eki akınnın aytıskanı bolsa da, sonğı kezde aytıstı akındar öz oyınan şığaratın
bolğan. Yağnıy bir akın eki akınnın aytıskanı kılıp, eki jağının da sözin özi şığaratın
165
bolğan. Söytip aytıs şın aytıs emes, tek şığarmanın türi boluvğa aynalğan. Adamnın,
eldin, yakıy bükil jurttın kelissiz isterin, minezderin, pıyğıldarın aytkısı kelse, akındar
öz atınan aytpay, aytıskan akındardın sözi kılıp şığaratın bolğan. Onday aytıstırıp
şığarğan sözderdi sonğı kezderde eki akınnın özine eki adam aytıskan sıyaktı bolıp,
bara-bara aytıs ölende aytılatın kelissiz isterdi, minezderdin alan avdanda istetip
körsetetinder boldı. Onan eri bara-bara osı küngi oynalatın türli alan aldanışı bolıp şığar
edi. Aldındağı körsetiletin isterge alan aldanışı dep at koyuvda
[101] menis bar: ondağı köretinimiz ömirdin özi emes, tek türi; sevlesi aynağa tüsken
sıyaktı alanğa ömirdin özi tüspey, sevlesi ğana tüsedi. Alan aynasına tüsirip körsetetin
köbinese ömir jüzinde, adam arasında bolatın urıs-keris, talas-tartıs, alıs-julıs, kuvanışkayğı sıyaktı türli haldar bolğan sebepti söz önerinin bir türi Evropa tilinde tek “Aytıs”
mağınada emes, “Aytıs-tartıs, arpalıs” mağınada uğıladı. Bizdin kazak Evropa
edebiyetinen ülgi almay, edebiyetin öz betimen jetildirgende, kazaktın aytıs ölenderi
alanğa tüse-tüse barıp, alan aldanışına aynalıp, aytıs-tartıs türge tüsetini davsız edi.
Ülgini özge jurttan alğandıktan alan edebiyeti bizde tötennen şığıp kaldı. Eveze, tolğav,
aytıs-tartıs üşevinin kerisi – eveze, ortanşısı – tolğav, kişisi – aytıs-tartıs. Aytıs kazakta
avız edebiyeti türinde bolğanmen, aytıs-tartıs türindegi sözder baska jurttarda jazuvsızuv, öner-ğılım şıkkan vakıtta payda bolğan. Şın aytıstar emes, şığarma aytıstar
kazakta sonğı kezde şıkkan. Asılında aytıs-tartıs türli şığarma avız edebiyetinde jok.
Eveze jayınan eskertüv
Jer jüzindegi jurttardın türindegi şığarmaları birbirine köbinese uksas keledi.
Onday uksas bolatın sebebi: olar şıkkan zamanda halıktın berinin bir ananın kolında
ösken balalar sıyaktı körgeni, önegesi, ülgisi bir bolğan. Ol vakıtta kay halık ta bolsa,
tabıyğat bavrında bolıp, tabıyğat tavkımetinde turıp, tabıyğat kabağına karap, ömir
şekken. Ol zamanda adam tabıyğat isine özgeşe karap, tabıyğat küşin özgeşe uğıp,
berine özinşe mağına bergen. Ol vakıttağı adamnın sanasın, sanlavın şamalap bilgimiz
kelse, bala küyge kayta tüsüvimiz kerek. Sonda ğana dev peri, jez tırnak, jalmavız
kempir, tağısın-tağılar jayınan aytılğan ertegilerge oyımız uyıp, boyımız balkıp,
tındaytın derejege jete alamız. Halıktardın basınan ötkizgen anayılık şağı – bizdin
balalık şağımız mısaldı. Balalıktan şıkkan adamğa kaytadan balalık küyge tüsüvge
kanday mümkin emes bolsa, anayılık küyden şıkkan halıktarğa, anayılıktan tuvğan
166
nersege den koyıp, ıyman keltirüv mümkin emes. Sondıktan burınğılardın anayı
kündegi şığarğan ertekteri, ertegi sıyaktı engimeleri, anayı küyden ötip ketken. Bul
zamandağı adamdardın köniline eser etip, boyın balkıtıp, oyın uyıta almaydı.
Bul sıyaktı sözder zamanında osı küngi askan akındardın sözinen de küştirek
adamğa eser etip, boyın, oyın alıp, kanın
[102] kaynatıp, jüregin attay tuvlatkan engimeler şığar. Ol eserin birak bul künde
körsete almaydı. Öytkeni bul künginin adamı ol künginin adamınday emes, ol künginin
adamı tabıyğat zanın bilmey, sırın tanımay, tabıyğatta jok kasıyetti bar dep bilgen.
Keremetsiz nerseni keremetti dep bilgen. Kıskası, menisin bile almağan; tabıyğat isinin
berin keremetke jorıy bergen. Munın atı jokka ıylanuv boladı.
Ol kündegilerge keremet köringen nerselerdin bul künde aldavış perdesi alınıp,
sırı bilinip, sırıyıp şını ğana kaldı. Künnin tutılğanı kazakka kanşa korkınış kirgizip,
tasattık bergizip, kanşa koy soyğızıp evrelevşi edi. Bul şakta kün tutıluvı ot basındağı
kumannın ottı kölenkelegeni sıyaktı ğana nerse bolıp şıktı. Davıl soğıp burkırap, bir
nerse aşuvlanğan sıyaktı bolıp, dürildep, kürildep, kökti kürkiretip, tasırlatıp, bulttardı
dürkiretip aydap, nayzağaydı jarkıldatıp, eveni titiretip, dirildetip, japırıp jok kılatınday
davıldar, javındar boladı.
Tabıyğat bavırınan şıkpağan, esi kirip jetpegen, jas balalar sıyaktı akılı enip
jetpegen alğaşkı adamdardın köniline sol sıyaktı elevmetter kanday korkınış kirgizbek.
Kalayşa munı bir küdireti küşti, keremet iyesi nerse dep tanımaska? Ol kündegi
adamdar tügil küni keşe osı küngi adamdardın köbi, moldalardın aytuvımen, kün
kürkirevin periştelerdin bultka aykaylağanı dep, nayzağaydı periştelerdin şaytandı
atkanı dep tüsinip jürgen jok pa edi?
Bul künde burın keremet köringen nersenin perdesi alınıp, beti aşılıp, perdesi
körinip, kün kürkirevi, nayzağay oynav keremetten tük jok, kur “elektr” bolıp şıkkan
jok pa? Bul elektrdi öner-bilimi bar jurttar ot pen suv sıyaktı paydalanıp otırğan jok pa?
Kün kürkirevin perişte davısına joruv sıyaktı, nayzağay oynavın şaytandı
atkanğa uyğaruv sıyaktı, tabıyğat isin tanımay baskağa uyğaruv, baskağa tanuv burın
köp bolğan. Sondıktan ğalamda jok adamda ğana bar, yağnıy adamnın kıyalında orın
alğan nerseler burınğı zamanda köp bolğan. Jalmavız kempir, jez tırnak, öbir üyi, jın,
peri, albastı, martuv sıyaktı nerseler – düniyede jok, adamnın kıyalında ğana bolğan
167
nerseler. Öner-bilim bolmağandıktan ol kündegi adam tabıyğatka kojalık kıla almağan,
tabıyğat sırın bile almağan. Tabıyğat küşinin köbi bir keremet bolıp körinip, düniye
neşe türli kudaylardın, perilerdin, periştelerdin, şaytandardın, jındardın bıjınap jatkan
kordası, uyası sekildi körinip, köniline korkınış kirgizgen sebepti, alğaşkı adamdar
tabıyğat aldında kol kuvsırıp,
[103] kuldık kıp, bas ürüvmen bolğan. Kürkiregen künnin, dürildegen jeldin, burkırağan
davıldın, zırkırağan kuyınnın er kaysısının istevşi iyesi bar, kudayı bar dep oylağan.
Külimdep künde köz salıp, küyin-jayın körip, jarık berip jadıratıp, jılılık berip
mavjıratıp, mez kılıp otıratın “Kün kudaydı” kara ebilet basıp, karanğılısa kaviptengen,
kayğırğan, bir dükirtke uşıradı dep bilgen. Kıs degen ebilet kelgende künnin küşi
azayıp, avırğanday bolıp elsireydi. Düniyedegi nerselerdin beri kısıladı, muzdaydı,
katadı, tüsi kaşıp, ölik sıyaktı jatadı. Kün jazıla bastağanda, jaz boladı, beri jadıraydı.
Jazıladı, kögeredi, körkeyedi. Söytip kıs pen jazdın boluvın “Kün kudaydın” elsirevi,
küşeyüvinen boladı dep bilgen. Künnin tutıluvın aydın tasalavı demey, kaptağan bir
kara bele dep bilgen.
Adam anayı şağında bala sıyaktı jandı, jansız nerseni ayırmağan. Jandısı da,
jansızı da, birdey tirşilik etetin, birdey ömir süretin sıyaktı köringen. Kuvırşağın, baska
oyınşık nerselerin jandı nersedey köretin balalar sıyaktı bolğan. Tabıyğattan uzap
ketken jeri bolmağan son adamnın özi de tabıyğatpen katar, tabıyğatpen jalğas,
sabaktas, özektes sıyaktı küyde ömir şekken, jansız nerselerdi jandı dep, tanığan. Ol
zamannın adamı ölimdi ölüv dep bilmegen. Ölgenin tirisindey körgen. Karuv-jarak
sıyaktı tutınğan nerselerin özimen birge koyğan, işüvge tamak kaldırğan. Kayrattı
adamdar tirisinde eldi korğap, kısılğan, kıynalğan jerde akılımen, aylasımen, ya
bolmasa, kayratımen kutkarğan bolsa, onday adamdardın ölgende de jerdemi tiyedi dep
oylağan. Sondıktan kısılğan, kıynalğan şakta arvağın şakırğan.
Beri joruv, joramaldav, uyğaruv aynalasında bolıp, nersenin sırın tanuv, şınına
jetüv jok bolıp, akıl jağı küşeymey, kıyal jağı küşti bolğan. Kıyal isin sınğa salıp
tekseretin akılı az bolğan son kıyaldın şeti, şegi bolmağan. Adamnın anayı şağındağı
şığarmaları orasan kıyalı, orasan keremeti köp, rası az türde aytılğan. Anayı zamanda
adam bul zamannan köri de küşti köbirek sıylap, küşke köbirek bağınğan. Köriktin pulı
168
bolmağan. Sondıktan küşti bolğan nerselerdin berin de kuday dep bilgen. Adamnan
kadirlep, kudayday köretinderi batırlar bolğan.
Batırları elinin korğanı bolğan. Tabıyğat javın da, adam javın da kağıskan jerde
batırı küşimen. İsimen mukatkan. Onday adamdardı kudayday kurmettep, batırlığın
kayratın jır kılıp avzınan tastamay, ülkenge önege, kişige ülgi etken.
[104] Ol jırların bas koskan jerde aytatın adamdarı jırşı dep atanğan. Jırlar – jırşılardın
avzında elden elge, nesilden nesilge, zamannan zamanğa ketken, ol zamanda jazuvsızuv jok. Jırşıdan jırşı jatka üyrengen sebepti jırlar avızdan avızğa köşken, kıyaldan
kıyalğa tüsken. Er jırşı öz oyınşa, öz kıyalınşa ön bergen, öz kıyalınşa köpirtken,
körkeytken. Söytip özgeris kirip, köbinin örisi kenip, öresi uzayğan. Batırlarğa adam
balasına bitpeytin kayrat, adam kolınan kelmeytin is uyğarılıp, artıkşa kasiyet, keremet
tanılıp, kuday bolmasa da soğan jakın bir nerse bolıp, Kudaylar men batırlarının
arasında jik kalıp jarımağan. Akınnan şıkkan söz jırşıdan jırşığa köşip jürip, özgerip te
bolğan. Şığarğan akındarın da joğaltkan batırlar jırı bir adamnın sözi boluvdan şığıp,
mın adamdiki, jurttigi ulttigi bolıp ketken. Meselen, “Kobılandı batır”, “Alpamıs batır”
sıyaktı batırlar jırı, “Kara batır”, “Kara kılış” sıyaktı ertegiler avızdan-avızğa köşip,
talay zamannın türinşe türlenip, halıktın saltımen, sarınımen birge özgerip, akınnın atın,
sözinin bayırğı belgisin joğaltıp, kazak sözi ğana bolıp kelip tur. Munday sözderge
kazaktan baska iye jok, hatta ertek sıyaktı sözderdin süldesi baska jurttan alınıp, jırşılar
avzında ekinşi jurttın saltına, sarınına salınıp ketken boluvı da ıktıymal. Ertegi sıyaktı
eski sözderdin bir adamnan şıkkannın bilüv tügil, belgili bir halıktan şıktı dep aytuvğa
da kıyın. Onday sözder aytıp jürgen halıktın öz şığarması boluvğa da bolmavğa da
ıktıymal. Söz işindegi adamdardın türis-turısı, minezi özine seykes kelgendikten er halık
öziniki dep biledi. Seykes kelüv sebebi avızdan-avızğa köşkende erkim özinşe ön berip,
öz zamanının saltına, sarınına tüsirgendikten.
Bul sıyaktı sözder köptin avzınan ötip, köp özgeris körip, alğaşkı şığarğan
akınnan tük belgi kalmağandıktan halık edebiyeti dep ataladı.
Joğarıda aytılğan menister men şığarmalar ekige bölinedi: 1. Avız şığarma. 2.
Jazba şığarma.
169
Jazuv-sızuv, öner-ğılım jok anayı halıktarda jazba şığarma bolmaydı. Onday
halıktardın asıl sözderi anayı tilmen aytılğan avız şığarmalar boladı. Sondıktan onday
asıl sözder avız edebiyeti yakıy anayı edebiyet dep ataladı.
Jazuv-sızuv, öner-ğılımı bar medeniyetti jurttar asıl sözderin sıpayı tilmen jazıp
şığaradı. Sondıktan olardın şığarmaları jazuv edebiyet yakıy sıpayı edebiyet dep ataladı.
Kay halıktın da bolsa jazuv-sızuv, öner-ğılım bilmegen şağı bolğan. Sondıktan
anayı edebiyet halıktın berinde de
[105] boladı. Sıpayı edebiyet jazuv-sızuv, öner-ğılım jemisinen dem tatkan jurttarda
ğana boladı.
Avız şığarmanı (anayı edebiyetti) avız söz dep kana atap, jazba şığarmanı sıpayı
edebiyetti ğana edebiyet dep tanuvşılar bar. Birak kalay da asıl sözdin beri de tildegi
edebiyet esebinde jüriledi. Kay tildegi edebiyetti bolsa da söz kılğanda, şığarmaların söz
kılmay ötpeydi. Söylev jüyesinin maksatı – söylev jüyelerin bildirip, anayı tildegi asıl
sözderdin türlerimen tanıstırıp, sözden nendey nerseler jasap şığaruvğa bolatındığın
körsetüv. Sondıktan söylev jüyelerin bildirgennen keyin kazaktın anayı edebiyetinen
bastap tildegi bar şığarmalardın türlerimen tanıstıruv kajet boladı.
AVIZ EDEBİYET
Kazak avız edebiyeti jumsalatın ornına karay eveli eki salağa bölinedi: 1.
Savıktama. 2. Sarındama.
Savıktama salasına barşa savık üşin aytılatın sözder kiredi.
Sarındama salasına jurttağı kele jatkan salt-sarınmen aytılatın sözder kiredi. Ol
salalardın erkaysısı taravğa, taravları tarmakka, butakka bölinedi.
Savıktama eki tarav boladı: 1. Ermekteme. 2. Zavıktama.
1. SAVIKTAMA (SAVIK SÖZ) SALASI
1. Ermekteme (Ermek söz).
Ermekteme dep ermek üşin söylenetin sözder aytıladı. Meselen, ertegi,
ertegisimek, anız engime, ötirik ölen, jumbak, janıltpaş, bas katırğış sıyaktı sözder.
1. Ertegi. Ertegi – kıyalmen kıysının keltirip, kızıktı etüv maksatpen şığarğan
engimeler. Erteginin işindegi vakıyğalar, vakıyğa men nerselerdin köbi düniyede jok,
kıyaldağı vakıyğa men nerseler boladı. Sondıktan edebiyet tarıyhşıları ertegilerdi
170
adamnın jokka nanğan şağındağı sözi dep esepteydi. Dev peri, jalmavız kempir, jez
tırnak sıyaktı nerselerge burınğının adamdarı kudaydı, periştelerdey, paygambarlarday,
evliyelerdey ıylanğan zamanda şıkkan sözder deydi. Ertegiler solay boluvğa tiyis, jöni
de bar. Ertede şıkkan engime ekendigin ertegi degen atı da körsetip tur.
Ertegiler ötirik bolğanmen, mağınasız bolmaydı. Köbinese işkergi astarlı
mağınasımen önegeli keledi. Jaksılık, jamandık, dostık, kastık, aramdık, adaldık,
batırlık, korkaktık
[106] eptilik, şorkaktık, kuvlık, ankavlık, tağısın tağı sonday jaktan önege boluv, telimterbiye berüv maksatımen şığarğan engimeler ekendigi seziledi. Birak ertegi düniyedegi
kalıptın jağdayına karamay, berinen kıyal betimen ötedi. Sondıktan ertegide janı joktar
jandı boladı, tili joktar tildi boladı. Bir nerse ekinşi nersenin türine tüsip ketedi.
Erteginin kadiri kanşa dep surağanda kerektigine karay javap beriledi. Erteginin
kerek orındarı: 1. Halıktın umıtılğan sözderi ertegiden tabılmak. Olay bolsa, ertegi til
jağınan kerek nerse. 2. Bala edebiyeti jok jerde ertegi balanın ruvhın, kiyalın
terbiyelevge zor keregi bar nerse. Balanı kiyaldandıruvğa, söylevge üyretedi. 3.
Burınğılardın sana-sanlav, kalpı-saltı jağınan derek berüvmen keregi bar nerse.
Ertegi – halıktın eskiden kalğan jurnaktarının kordası. Ol korda kazirde şaşılıp,
tögilip, jıldan-jılğa azayıp, joğalıp baradı. Ğılımdı jurttar burınğı adamnın turmısın,
kalpın joramaldap, az da bolsa bilüv üşin jerdin astınan kazıp, tutınğan nerselerinin
jurnağın tabuvğa kanşa enbek kıladı. Bizdey tarıyhı jok halıkka ertegige karap, ertede
bolğan atalarımızdın ötken tirşilikterin joramaldavğa boladı. Sondıktan elde turğan
adamdar ertegilerdi jıynap, joğalmasına kam kıluv borışım dep bilüv kerek.
Kazakta ertegi köp, munda birneşevin atap ötemiz: 1. “Kara batır”. 2. “Tazşa
bala”. 3. “Altın aydar”, “Han”. 4. “Şıntay”. 5. “Erkem aydar”. 6. “Ejigeldi”. 7. “Aram
beyil, ak beyil”, 8. “Han kızı”, 9. “Tazşa”, 10. “Tülki aldavı”, 11. “Duvadar kız”, 12.
“Üş ul”, 13. “Balıkşı jigit”, 14. “Kara köz suluv”.
2. Ertegisimek172. Ertegisimek dep ertegige uksas, birak ertegiden köri
edemirek, şınğa beyimirek, turmıska jakınırak, düniyede boluvğa ıktıymalı molırak
türde şığarğan engime aytıladı.
172
Ertegisimek şınğa jakın engime boladı.
171
Meselen, “Aldar köse”, “Jiyrenşe şeşen”, “Kojanasır”, “Atımtay jomart”, sıyaktı
adamdar tuvrasındağı engimeler. Munda da ötirik köp. Birak ötirigi kıysındı, şınğa
uksas.
3. Ötirik ölen. Ötirik ölennin ne ekenin atı da aytıp tur. Ötirik ölen kalay
şıkkanın söyleytin ertegi bar; ol erteginin kıskaşa mazmunı – kırık avız kıysının keltirip
ötirik ölen aytkan adamğa han kızın berem degen. Soğan birev kırık avız ölen aytıp,
kızın alğan deydi. Ötirik ölen türleri mınaday keledi:
[107]
Baka kızın beripti köbelekke,
Jüripti kara şıbın jengelikke.
Kumırskanın bir tuvın ustap soyıp,
Toy kılıp, at şaptırdı tönirekke.
Ak tışkanğa kümisten tağa kıldım,
Kör tışkannın terisinen jağa kıldım.
Köbelektin terisin jırtpay soyıp,
On bes karıs jıyındık saba kıldım.
On bes jigit jıyılıp kötere almay,
Endi saba kılmaska toba kıldım.
4. Jumbak. Jumbak degen atı jumuvdan şıkkan: yağnıy koldın işine bir nerseni
jasırıp, jumıp turıp, sonı tap degennen şıkkan. Jumbakta nerseni kolğa jumıp turıp
taptırmaydı. Oyda bügip aytpay koyıp, sol nersege uksas nerselerdi sıypattap aytıp,
uksastığı boyınşa taptıradı. Jumbak –zeyindi ustartuvğa paydası bar nerse. Jumbaktın
negizi terizdev, yağnıy nersenin sıypatın terizdep aytuv. Meselen, arbanı jumbak
kılğanda, adamğa terizdep bılay sıypattaydı;
İzi bar, kadamı jok ayağının,
Tiymeydi üşi jerge tayağının.
Koldarın hayuvanğa arta tastap,
Saladı evezine bayağının.
Kiyiz üydi jumbak kılğanda, aydahar terizdendirip bılay sıypattaydı:
172
Düniyede bir aydahar, bilesiz be?
Janı jok kıymıldavğa denesinde.
İşinde süyekteri bakşa-bakşa,
Jarkıldar jalğız közi töbesinde.
Kulıptı jumbak kılğanda, iyt terizdendirip bılay deydi:
Tan kalarlık bir iyt bar,
Üy bağadı, ürmeydi.
Ayağı jok jürmeydi,
Kömeyin tıksan söyleydi,
Tilin adam bilmeydi,
Ulıksatsız sol iytten
Adam üyge kirmeydi.
[108] Baska nerse terizdendirmey, tek öz sıypattarın ğana aytıp jumbaktav bar.
Meselen, balıktı jumbak kılğanda bılay sıypattap körsetedi:
Bir nerse kanatı jok, uşpas biyik,
Sonda da jürmeydi eken jerde tiyip.
Arasın jer men köktin ört alsa da,
Ketpeydi eşbir jeri otka küyip.
Ya bolmasa bir ğana nersege uksatpay, er müşesin er nersege uksatıp, sıypattap
jumbaktav da bar. Meselen, şegirtkeni bılay jumbak kıladı: At bastı, arkar müyizdi, böri
kevdeli, böken sandı, kus kanattı, kumırska izdi, bota tirsekti.
5. Janıltpaş. Janıltpaş degen atı janıltuvdan şıkkan. Katarınan kayta-kayta
şapşan aytkanda, ya til kelmeytin, ya til baska söz kılıp burıp ketetin sözderdin basın
kurap, kelistirgen şığarma - janıltpaş dep ataladı.
Janıltpaş köbinese janılğanda ersi mağınalı söz bolıp şığıp küldirerlik sözder
alınadı. Meselen:
Bazardan alıp kelgen bokjama,
Men bokjamalamay, kim bokjamalaydı?
Men bokjamalamay, kim bokjamalaydı?
173
Bastapkı jolın jay aytadı, sonğı jolın şapşan aytadı. Janılğanda, mağınası ersi söz
bolıp şığuvın közdemey, tek janıluv üşin aytılatın janıltpaştar bar. Mısaldar:
1. Bir tüyem bar edi,
Buydalayın dep edim, buydalay almadım.
(Sonğı joldı üş ret şapşan aytadı).
2. Kudıyarmen kuda edim,
Kudıyar meni kudalay almaydı.
Kudıyardı men de kudalay almadım.
(Sonğı eki joldı üş ret şapşan aytadı).
3. Bay Taykarbay, koyındı Akşağılğa jay Tarkarbay.
(Üş ret şapşan aytıladı).
6. Bas Katırğış. Bas katırğış jumbak sıyaktı bu da oylandıratın nerse. Birak
jumbaktay şeşevi bolmağan son, boska
[109] evreleydi. Şeşevi joktığın bilmey, jumbağın tabamın dep oylanıp, adamnın bası
katadı. Sondıktan bas katırğış dep ataladı.
(Ermekteme nuskaların nuskalıktın32, 57 nömirlerinen kara).
2. Zavıktama (Zavık sözi).
Zavıktama dep könil köterüv üşin söylenetin sözder aytıladı. Meselen, ertegi jır
(batırlar), tarıhıy jır, aytıs, ölen, ügit ölen, tolğav, türli terme ölender.
1. Ertegi jır. Ertegi jır dep burınğı ötken batırlar tuvrasında şığarğan ölenderdi,
engimelerdi aytadı. Batırlar engimesi ötirik-şını aralas koyırtpak engime boladı. Şın jağı
burın batırlar boluvı. Batırlar zamanında soğıs boluvı, batırlar halık üşin kayrat kıluvı,
jurtın koruvı. Ötirik jağı, olardın mingen atına, tutınğan zatına özderine bitpeggen
kasiyetterdi tanuv, bolmağan küşterdi, bolmağan isterdi telüv. Ötirik te emes, şın da
emes, dübera ertegilev engime bolıp şığadı. Ol engime ölenmen aytılğan sebepti ertegi
jır dep ataladı. neğurlım eriden şıkkan engime bolsa, soğurlım kıyal jağı şın jağın jenip,
engime ötirikke jakınday beredi. Batırlar engimesinin kunı kanday degen meselege
kelsek, munda aytuv tiyis: burınğı javgerşilik zamanda halık ten esebinde bolğan da,
batırlar jan esebinde bolğan. Sondıktan batırlar tuvrasındağı engime – halıktın janı,
174
ruvhı tuvrasındağı engime. Batırları kanday bolsa, halıktın ruvh jağı da sonday bolğan.
Ertek jırdağı batırlar sıypatına karasak, ol jırlar halıktın ruvhı nağız köterilgen şağında
şıkkandığın baykaymız. Oşak bası, üy işinin kamı sıyaktı ömirdin usak maksat jağımen
azamattarı eseptespey ulı maksat, ulı muratpen bolıp, jurt üşin, köp üşin kurban
kılmaytın nersesi bolmağanın köremiz. Eke-şeşe, tuvıskan-tuvğan, mal-mülik, en
kımbattı jan – solardın berin jurt kamının jolında bir tıyınğa balamağanın baykaymız.
Toğan tolğan jılkısı, kora tolğan koyı, jeli tolğan tüyesi bar baylar, jası 80 – 90-ğa
kelgenşebala körmey, balası joktığınan erkimnen korlık körip, tayak jep, sögis estip,
zarığıp, tarığıp, evliyege at aytıp, korasanğa koy aytıp, öldim-taldım değende jalğız ul
körse, ol ulı jurt jumısına kerek bolğan kartayğan, elsiz ata-anam kalıp baradı eken dep,
oğan kayrıluvı jok, toğay tolğan köp malım kalıp baradı, onı kaytemin dep vayımdap
karaylamaydı.
Kobılandı javğa attanıp bara jatkanda karındası Karlığa
[110] tüstik jerge şeyin sonınan kalmay, akırında kayrılmasına közi jetken son koş
aytısıp kalayın dep turıp:
“Jeli tolğan sar tüye,
Ağajan, kimge tapsırdın?
Kora tolğan aktı koy,
Ay köke, kimge tapsırdın?
Toğay tolğan köp jılkı,
Kün köke, kimge tapsırdın?
Toksanda eken Toktarbay.
Alpısta anan Analık.
Ak köke, kimge tapsırdın?
Birge tuvıp, birge ösken,
Kindigindi bir kesken,
Kökejan dep jılağan,
Men sordı kimge tapsırdın?
Bu düniyede mundasın,
Tösekte jatsan sırlasın.
Akirettik joldasın,
175
Bulandağan kız Kurtka,
Onı da kimge tapsırdın?” –
degende, Kobılandı ata-ananı, tuvıskan-tuvğandı, jardı kerek kılmaytın tas bavıp,
tas jürek kaskır sıyaktı tek kanişer, an minezdi adam emes, şın adam ekendigin jırdın
mına sözi körsetedi.
“Jüregi sözge örekpip,
Batır da Kobılan tarıktı.
Eskerden jalğız kalıptı,
Karlığa büytip turğan son,
Ak nayzağa süyenip,
Akırın öksip kamıktı”.
Munan Kobılandının artında kalıp bara jatkandarı janına batatın kımbat zattar
ekendigi, Kobılandı da ata-ananın, jardın, tuvıskannın kunın biletindigi körinedi. Birak
olar kanşa kımbat bolğanmen, onan da köri batırğa kımbat nerse – jurt kamı, jurt isi. Ol
jurt isi elgilerdin berinen kımbat ekendigin, onın berin jurt üşin kurban kılatının, hatta
basın da soğan kurbanğa baylap, javğa atanıp bara jatkandığın bildirüv üşin karındasına
Kobılandı bılay javap kayradı:
“Jeli tolğan sar tüye,
Sarı suvğa tapsırdım.
[111]
Kora tolğan aktı koy,
Aş börige tapsırdım.
Azuv tisi balğaday,
Jas börige tapsırdım.
Toğay tolğan köp jılkı,
Jasağan jazuvğa tapsırdım.
Törtevindi tevekel,
Bir kudayğa tapsırdım.
Sender törtev, men jalğız,
Javğa ketip baramın,
Eldekanday bolamın,
Aynalayın, Kaldıjan,
Ağandı kimge tapsırdın?” – deydi.
176
Ekesinin jasın öte ülken keri kılıp, öldim-taldım degende zarıktırıp, tarıktırıp
oğan jalğız ul berip, ol ulın jurt korğavşı batır kılıp, er kurbandığının köptigin,
ülkendigin körsetüv maksatpen istegen akın şeberligi de bar şığar. Birak elde jok ruvh
akın sözinde de bolmaydı. Elde bar ruvhtı akın ıktıymal deriptep, küşeytip, köptirip,
körkeytip aytuvdı. Birak jurtta jok ruvhtı akın özinen şığarıp ayta almaydı. Akın sözine
jurt ruvhının sevlesi tüspey turmaydı. Halıktın batırları ketip, baskağa bağınıp, ruvhı
söngen vakıttağı kazak akındarının sözi elgi aytılğandı sıypattaydı. Baylardı, mırzalardı,
törelerdi, bastıktardı, keyi jaksı körinüv maksatpen, keyi nerse aluv maksatpen matkap,
akındıktı kayırşılıkka, jaravkelikke aynaldırğan akındarımız az ba? Akındardın olay
istevi eldin köbi kayırşılıkka, jaravkelikke aynalğandıktan. Eldin deriptep ulğaytatını
bastıktar, baylar, mırzalar bolğandıktan.
Söytip, ruvhtı ertek jırlar, batır engimeleri halıktın ruvhı köterilgen şakta şıkkan
söz boladı. Batırlardın ruvhınan, batırlardı jır kılğan akın sözderinin ruvhınan sol jır
şıkkan zamandağı halık ruvhı kanday bolğanın bilemiz. Ertegiler burınğının kalpınan,
saltınan derek bergendey, ertek jırlar burınğının ruvhınan derek beredi. Bul bir. Ekinşisi,
batırlar engimesinin kunı tilge payda berüv jağınan zor.
Batırlar engimesi ölenmen aytılğan. Ölenmen aytılğan engimenin sözi köpke
tözedi, tez özgere koymaydı. Solay bolğan son, batırlar engimesinde atalarımızdın
sözderi saktalıp kelgen. Biz sıyaktı tili jetilip bolmağan halıkka atalarımızdın sözderi
saktağan engimeler kundı bolmak. Sonday kundı engimelerdin biri batırlar engimesi
boladı.
[112] Sonğı vakıtta kazakta savıp kemigen sebepti jırşılar azayıp, batırlar engimesi
joğalıp baradı. Batırlar engimeleri – ölenmen aytılatın engimeler. Ölenmen aytılatın
engimeler, jırşılar joğalsa, batırlar engimeleri ölen türin joyıp, ertegige aynaladı.
Ertegige aynalsa, batırlar engimesinin ruvhı, körki joğalıp, kur süldesi kaladı. Sondıktan
jırşılar çoğalmay turğanda engimelerin ölen türinde jırşılardın avzınan alıp kaluv kerek.
Bul el işinde turğan azamattardın halık aldındağı borışı.
Ertegi jırlardın kazak işinde köbinese aytılatındarı: 1. “Kara kıpşak Kobılandı
batır”. 2. “Nerikulı Şora”. “Alpamıs batır”, “Er Tağın”, “Er Sayın”, “Edige”, “Kambar”.
2. Tarıhıy jır. Tarıyhıy jır dep tarıyhta bar mağlum okıyğalar tuvrasında
ölenmen şığarğan sözder aytıladı. Kazakta öz tilinde jazılğan tarıhıy bolmağanmen
177
kazakta bolğan okıyğalar, kazaktan şıkkan adamdar tuvrasında baska jurttardın
tarıyhında jazılğan mağlumattar bar. Halıktın özinin esinen ketpegen, kazak basınan
keşirgen okıyğalardı tolıp jatır. Solar tuvralı ölen etip şığarğan sözder bolsa, solar
tarıyhıy jır boladı. Meselen, “Orak – Mamay”, “Abılay”, “Kenesarı, Navrızbay”, “Er
Nazar”, “Beket” ölenderi – tarıyhıy jırlar boladı. 1879 – 1880 jılı bolğan “Koyan”
kısının jutı tuvrasında şığarğan ölen boluvşı edi. Sonda kıstın kalay bolğanın, eldin
kanday jutağanın, kanday aştık azap tartkanın aytuvşı edi. Sol ölen osı künge deyin
saktalğan bolsa, onda tarıyhıy jır boladı. Jankisi biydin zeketşileri tuvrasında aytkan
öleni kazaktın Kokanğa karağan şaktağı tarıyhına katısı bar söz bolğandıktan, bu da
tarıyhıy jır tabına jatadı.
3. Aytıs ölen. Aytıs – eki baluvan küreskeni sıyaktı, eki oyınşı utıskanı sıyaktı,
eki batır jekpe-jek urıskanı sıyaktı, eki akınnın birin-biri söz jüzinde andıp, birin-biri
kapısın tavıp jenüv üşin aytatın ölenderi. Akındar edisin söz arkılı jumsap, birin-biri
sözben şanşıp, jenedi. Erkaysısı sözben şanşuvğa kolaylı, osal ontay jerin izdeydi.
Basında, isinde, jurtında, ultında bolğan osaldık, kemşilikterdi aytıp, sözben uyaltıp,
yakıy sözben kamap, jan-jağız bögep toktatadı. Sondıktan akındar birinin jayın biri
bilmeytin bolsa, erkimnen edeyi surastırıp, mağlumat jıynaydı. Elentay men Bolık
aytıskanında Elentayğa Bolık kıyın suravlar berip, müdirtpek bolğan. Jarılğasın koja
men Aykın aytıskanındağı bir-birinin basındağı, ğamalındağı minderin aytıp, müdirtüv
talabında
[113] bolğan. Oğan bolmağan son eyel basındağı jalpı kemşilikti aytıp jengen.
Kenşimbay men Aksuluv aytısında elderindegi kemşilik, osaldav jağın aytıp, bas
adamdarının osal isterin aytıp, müdirtpek bolğan. Janak pen Balanın aytısında el jağınan
da, akındardın öz jağınan da tıyuv talabı baykaladı. Kazak pen Noğay aytısında kazak
noğay jurtının minip aytıp, müdirtüv kamında bolğan.
Kazakta aytıs ölen köp. Birak bular da el işinde joğalıp, siyrep baradı. Jazuv
jayılğan sayın aytıs ölen azayıp, kuruvğa bet alıp baradı. Munın da berin jazıp alıp
kalmaska, bu da anayı edebiyettin öşetin, joğalatın türi.
4. Ümit ölen. Akıl aytkan, jol körsetken, jön siltegen mağınalı ölender – ügit
ölen ataladı. Ügit ölen tabına jatadı mınav sıyaktı ölender:
178
1. Ay, jigitter, ülgi alma!
Azğan eldin işinen.
Alıs-alıs kaşındar!
Ziyandastı kisiden.
Jaksını közden salmandar!
Jaksıdan kapıl kalmandar!
Özi bolğan erlerdin,
Ayağınan almandar!
Er elge, er jurtka
Altın saka tabılmas.
2. Ay, dostarım, jigitterim,
Bolmaska bolmaşı bolma!
Kolınnan kelse, kıl kayır
Kisiden aluvşı bolma!
3. Maktanba baksımın dep bağınızğa!
Kartaymak kıyın savda tağınızda.
İske aspay bak-devlettin kaluvı onay.
Basınnan bağın tayğan şağınızda.
Maktanba suluvmın dep ajarına!
Ajarsız adamdardı al nazarına!
Zılıyka Jüsippenen suluv ötken
Turmağan ajar ara ajalına.
Ağayın jat boladı alıs bolsa,
Boladı jat ta jakın tanıs bolsa.
Dostarın duşpan tügil tabalaydı,
Ayağın bir nerseden şalıs bolsa.
[114] 5. Ümit ölen. Birevden ümittene, bir nerse demete aytkan akındardın ölenderi
ümit ölen tobına jatadı. Meselen, maktav ölen, kuttıktav ölen. Eski akındar maktavdı,
kuttıktavdı, suravdı kesip kılğan. Baydı, biydi, handı, töreni, mırzanı maktap, toyın
179
bastap, balasın kuttıktap, şapan kıyuv, at minüv – eytevir nerse aluv maksatpen aytatın
akındar köp bolğan. Birevleri maktasam, kur tastamas dep, tek maktap kana koyğan da,
birevleri körsete surağan. Suramay maktağan öleninin mısalı – Orınbaydın Erdendi
maktağan öleni. Munda eşbir surav ıyşaratı jok. Körsete surav Kubala akınnın sözinde
bar. Ezilmen de, jay da aluv maksatın körsetken söz Şerniyazda bar.
Mısaldar:
Orınbaydın Erdendi Maktağanı.
Assalavmağaleyküm, Batır Erden,
Ketip tur bak-devletin tağı kerden,
İşinde mın karanın bir bürkittey.
Közime körinesin kelgen jerden.
Sunkardın eki murtın jebesindey.
Akıldın uşan dariya kemesindey.
Surasan biyiktigin men aytayın,
Kün şalğan Alatavdın töbesindey.
Kubalanın jalğız biyesi ölgende, noğay173 mırzalarınan jerdem surağan sözinen.
Bir alla, mal men baska kaza berdin,
Künime jayavlıkpen jaza berdin.
Sizderdi köp beymaza etkenimnen
Uyalıp ortanızğa azar keldim.
Arkama tarıkkanda süyevim dep,
Ortana bu kazamdı şağa keldim.
Tındanız, kişi ini, ülken ağa!
Allamız ne berse de jok-tı şara.
Janıltıp esebinen jiberedi,
Kalay da kıyın eken jalğız kara.
Sizderge menin munım kıyın emes.
“Ay” desen, noğay bolıp ortağa ala.
173
Nogay degen Bökeylikte kazak eli bar.
180
[115]
Jatsam da bolar edi-av surap kaktan,
Duşpannın sözi bolad bizdin arttan.
Er ölmes jayavlıktan jan kıynalar
Bir biye berilmese kalın halıktan.
Jararlık basşılıkka ağa-ini bar,
Kaytemin jabı tuvsa arğımaktan.
***
Şerniyaz akınnın Baymağambet praviteldin kız uzatkan toyın bastağan sözinde
aytkanı bar.
“Söylemes böten kazak men turğanda,
Avzımda teniri bergen jel turğanda.
Men kimge söz söyle dep jalınamın,
Ölenim aytatuğın ken turğanda.
Bul toyda ne berse de men alamın,
Denene jok şukanakka köl tuğranda.
….
Surkıya Kenesarı kaşağan han,
Serğazı talay jastı jasağan han.
Devletin bayekemnin ayırma dep,
Tilekti men tileyin jasağannan.
Jarlını jalğızbenen bir tengerdin,
Altındı aynalayın bosağannan!
Keneske kelissiz söz tek kosayın
Tap atam Jarılğaska usağanmın.
Karastım toydı jaksı bastadı dep,
Bersen ber bir kısırık kosak alman.
6. Tolğav. Tolğav (yakıy mundı ölen) dep könildin neşe türli küyin şeşetin
ölender aytıladı. Meselen, ğaşıktık, sağınış kayğı, küyiniş, keyistik, kijinis, ökpe, naz
sıyaktı könil küylerin bildiretin ölender.
Mısaldar:
1.Közime körindin de ketip kaldın,
181
Kediri bolmaydı eken kolda bardın.
Eydem de bolmay jatıp sağınğannan,
Ölenmen atındı atap, enge saldım.
Sağındım, janım, seni bir kün bolmay,
Jolına köp karadım şıday almay.
[116]
Ketippin, janım, sağan kattı üyrenip,
Könilim basılmaydı bir jılamay.
Şırağım, jüzin ravşan, sözin balmay,
Jolına karaymın dep közim taldı-ay.
Bir sebep oylağanğa bolama dep,
İyiskeymin sağınğannan oramaldı-ay.
Jan erkem, men jüremin munday küymen,
Bar ma eken aşık jarın mendey süygen?
Sen bir şam, aynala uşkan men paruvana
Aynalıp alamın dep otka küygen.
Esimnen eş ketpeydi süygen janım,
Bilmeydi eşbir adam menin halım.
Kuday-av, ırzalıkpen ayrılmadım,
Könilimde bul tuvrada köpti armanım.
Basımnan eş ketpeydi kara bult,
Kudaydan etüvşi edim kattı ümit.
Yapırım-ay, bu ne degen ister boldı?
Körgenim, oynağanım, beri de umıt.
Baradı işim tolıp kayğımenen,
Devşi edim ayrılmaspın süygenimnen.
182
Bar kayğı düniyedegi basımda tur,
Aytamın ölen kılıp küygenimnen.
Kapalık könilimdegi ölen bolğan,
Oylasam eske tüser ötken zaman.
Bar ma eken düniyede mendey adam
Köniline kapalık pen kayğı tolğan?!
***
2.
On segiz mın ğalamnın,
Patşası evel kak jappar.
Esittin be sözimdi?
Jılatpay menin közimdi,
On üş jasar Kobılandı,
Erinbey süyer kezimdi
Jalğızımnın artınan
Muhambet sındı ey, taksır!
Tar jerde eske al özimdi.
[117]
Kızır, İliyas – eki jar!
Omar, Ospan – eki jar!
Bir kitaptın işinde
Kırık payğambar atı bar.
Bas-basına bir jandık,
Dem bermesen biz kaldık,
Askardan asıp bel öttik,
Bel.den asıp biz kettik,
Biz pakırğa közin sal!
Arvaktar sizdi terbettik.
Aksunkar kus maktansa,
O dağı bir kün kez bolar
Kus beginin torına,
183
Arğımak at maktansa,
O dağı bir kün kez bolar.
Kalanın kazğan orına,
Osı ketken jalğızım,
Esen barıp, sav kelse,
Egiz tuvğan kök besti,
O da bir senin jolına!
Egiz tuvğan kök koşkar –
O dağı senin jolına!
Bul alpıska kelgende
Kobılandıday ul tapan
Turmadı ma sorıma?
Muhambet sındı ey, taksır!
Kozımdı berdim jolına.
Bir jalkıdan kem şappas
Kelinjan bakkan buvrıl at.
Degene mıltık tiygizbes,
Devit sokkan jalanğat.
Asınğan kılış belinde
Kınaptarı eri altın,
Baldağı altın sar bolat.
Şırağının şıbını
Jasağan sağan amanat.
Kalğıp ketse, kağıp tur
Adasıp ketse, bağıp tur!
Kozıma kelgen peleni
[118]
Tukılas attı Şaştı eziyz!
Jerdemşi bolıp soğıp tur.
184
Köl iyesi Kambar-ay!
Jol iyesi Kambar-ay,
Kazanğa kanday kol jıydı.
Karman degen zanğar-ay!
Kambar özin koldasan,
Koldamaytın kim bar-ay!
(Kobılandıdan)
Bulğır, bulğır, bulğır tav,
Buldırap turğan kurğır tav.
Kaptay konar elim jok,
Ayım, künim, Keriboz!
Söylesetin tilin jok,
El taptırar ma ekensin,
Arısan da janvar?
Körseter en bir kara!
Sağan miner belim jok,
Belge kılar emim jok!
Bu şamağa kelgende,
Ajalım aştan boldı ma?
Avızğa jerde jemim jok!
Eger ölsem bul jerde,
Süyegimdi ustar tenim jok!
Kök şalğınnın üstinde
Künirenip jatırmın.
Üstime kiyer kebin jok!
Enirep jürgen er edim
Kaptağan kara boranday,
Ötkeni me düniye bok!
(Tarğınnan)
3. Kara tavdın basınan köşk keledi,
Köşken sayın bir taylak bos keledi.
Karındastan ayrılğan jaman eken,
185
Kara közden möltildep jas keledi.
Mına zaman, kay zaman – kıskan zaman,
Devlet kusı basınnan uşkan zaman.
Topırak pen aspannan şan boraydı,
Kantardağı kar javğan kıstan jaman.
[119]
Mına zaman, kay zaman – bağı zaman,
Bayağıday bolar ma, tağı zaman.
Atadan ul, eneden kız ayrıldı
Közdin jasın köl kılıp ağızamın.
Munşa kısım kıldın ğoy kattı, kuday!
Kara jer kabırğama battı, kuday.
Jayav jürsem tabanım avıradı,
Tım bolmasa bermedin attı, kuday.
7. Terme. (Yakıy türli ölender). Terme dep at koyıluvının menisi: bul türli
şığarmalar bir nersenin jayınan söylep turmay, köp nerseni terip söz kılıp ötedi. Köp
nerseni söz kılğanda, erkaysısına aynalıp, bayandap jatpaydı. Türli şöptin basın şalıp
ottap, toktamastan jelge karay tartıp bara jatkan mal sıyaktı. Terme aytuvşıları türli
nerseni söz kılıp, birak eşkaysısına aynalmastan, kidirmesten ilgeri karay sırğıy beredi.
Mısal:
1. Arğımak jabı köriner,
Asa şavıp bulansa.
Aydın köl batpak atanar
Aydını kurıp suvlansa.
Bayterek sabav köriner
Japırağı tüsip kuvalsa.
Bir azğana söyleyin,
Jaksılar, sizge unasa.
Arğımak jaylap ne kerek,
Artınan jabı jetken son.
186
Ağayın, tuvğan ne kerek?
Andısıp küni ötken son.
Kızıl tilim, söylep kal!
Kızığındı jer körer
Ajal kuvıp jetken son.
Ayt deytin ağa, siz kayda?
Aytatın onı biz kayda?
Bir töbenin basına
Tığa salıp ketken son.
2. Sıypağan sıyır bilmes kızmetindi,
Sıylağan jaman bilmes kurmetindi.
[120]
Er kalay bir sıyapat etken jaman,
Boladı atkarğanday mindetindi.
Keybirev öz halkına özi malay,
Beynet köp, rakat jok devletinde.
Jarıstık kıs suvıkpen ömir şegip,
Ketpey me bir kün tastap nevbetindi.
***
Jamannın etek-jeni tar sekildi,
Kabağı aşılmağan kar sekildi.
Süyeydi jamandardı keybir sabaz,
Bütindey avdarmaytın nar sekildi.
***
Kosılsa eki jaksı han sekildi,
Lezzatı bir-birine bal sekildi.
Bir jerge eki jaman sıyısa almaydı,
Minezi sıyır degen mal sekildi.
Jaksılar jağası ken ton sekildi.
Layık etek-jeni mol sekildi.
Jaksının bir jamanğa isi tüsse,
187
Kos artkan iyt üstine jol sekildi.
Kosılsa eki jaman duv boladı,
Karanğı, jürgen jeri şuv boladı.
Kün-tüni dav-janjalmen ömir ötip,
Rakatsız işken ası uv boladı.
***
(Zavıktav nuskaların nuskalıktın 40,54 nömirlerinen kara).
2. SARINDAMA (SARIN SÖZ) SALASI
Sarındama üş tarav: 1. Salt sözi. 2. Ğurıp sözi. 3. Kalıp sözi.
1. Salt sözi
Salt sarınımen yağnıy salt jönimen aytılatın sözder salt sözinin tabına jatadı:
meselen, mısaldar, dilmer söz (aforizm), takpaktar, makaldar, metelder.
1. Mısaldar. Adamnın ğamalın, minezin, kulkın, jandı-jansız nerseler arkılı saltsanasına seykes körsetip önegelev – mısaldav boladı.
[121] Eskertüv: Mısaldar köbinese hayuvandar tuvrasında şıkkan ertegilerden alınadı.
Onday ertegilerde hayuvandarğa adamşa til bitirip, adamşa minezdep, is etkizip, türli
makulıkka türli önege bolarlık sıypat tanğan. Akımaktıkka önege bolatın esek,
haylakerlikke tülki, korkavlıkka kaskır, momındıkka koy, mazaktıkka tırna, jarğaktıkka
savıskan, tağısın tağı solay. Mısaldar “Arsız iyt”, “Ötirikşi tışkan”, “Hayuvandar talası”,
“Bakıldak teke”, “Kulağınan ayrılğan eşki” tağısın tağı sonday sözder.
2. Dilmer söz.Burınğı danalardan, biylerden, şeşenderden kalğan sözder –
dilmer söz (Evropaşa – aforiyzm) dep ataladı.
Mısaldar:
1. Ölentini jağalap
Tal şığadı dep edim.
Tal şıbıktay buralıp,
Sal şığadı dep edim.
Sokkan beyit sekildi,
Üş şığadı dep edim,
Kırıkkan serke buttanıp,
Biy şığadı dep edim.
(Mönke)
188
2. Ör duvlat – Ulı jüzdegi bir hanğa barıp otırıp, konırat Mırzan biy hanğa söz
bermey jalğız söyley beripti. Mırzan balasız kisi eken, sonı aytıp toktatpak niyetpen
duvlattın bir şeşeni aytıptı:
“Jaltaktap söyleysin, jalğız-ak adamşa, kötirilip söyleysin, kömegi jok adamşa.
Kuyrığı jok şolak Mırzan, kulağı jok şunak Mırzan, jalğız özin söyleysin be”dep. Sonda
Mırzan aytıptı:
Sen jalğız dep söksen, kudayğa tilin tiyedi, jarlı dep söksen, payğambarğa tilin
tiyedi. Kuyrığım şolak bolsa, turpar şığarmın, kulağım şunak bolsa, sunkar şığarmın,
kuyrığı uzındı biz iytke menzeymiz, kulağı uzındı esekke menzeymiz, eşki egiz tabadı,
iyt segiz tabadı, şoşka toğız tabadı. Senin baban egiz edi, atan segiz edi, özin toğız edin,
toğızındı alsa, kudaydın şaması jok pa? Mağan bala bereyin dese, balası jok pa? – depti.
Halık mınağan tas atındar depti. Duvlattın biyi “aytkanın” kılıp, bitimin
berinder” dep toptan şığa jönelipti.
(Ibıraylı Turman)
[122] 3. Kaz davıstı Kazıbek biy jolavşılap jürip, bir üyge tüstenipti. Üy iyesi üyinde
jok eken. Katınının kütkenine ırza bolıp, erin körip ketpek niyetpen konıp kalıptı. Eri
jupınılav adam eken. Kazıbek joldastarına karap aytıptı:
Jigitter, bul sözimnin menisi bar,
Mensizdin mendi menen ne isi bar.
Kudanın kudiretin karap tursan,
Japalak üyrek ilgen bir isi bar, dep. Kazıbektin sözine katın tüsine kalıp, bılay depti:
Kudaeke, sözinizdin menisi bar,
Mendinin mensizbenen köp isi bar.
Japalak ilgen kusın mise tutpay,
Tağı da konır kazdan demesi bar.
Kazıbek katınğa ırza bolıp, mına sözdi aytıp jürip ketipti:
Balan jaman bolsa,
Köringenin mazağı.
Atın jaman bolsa,
Şıbın jannın azabı.
189
Katın jaman bolsa
Bu jalğannın tozağı.
Tuvğan balan jaksı bolsa,
Eki közdin şırağı.
Mingen atın jaksı bolsa,
Bul düniyenin pırağı.
Alğan jarın jaksı bolsa,
Meymanınnın turağı.
(Ibıraylı Şorman jıynağınan)
4. Kıpşak Dosbol datka kartayıp, navkas bolıp jatkanda Bayısın, Savdağul jene
Nurmaş degen atka minip el biylep jürgen üş kisi könilin suray barıp, Dosbolğa aytıptı:
“E, datkaeke, burınğının artı edin, büginginin kartı edin, elde kalay bolasız, artında
kalatın jandarğa ne aytıp ketesiz, ilgeri ötkenderge ne aytıp barasız” depti. Sonda
Dosbol: “Va, senderge ne aytayın, zaman senderdiki, jurt senderdiki, öz akıldarın
özderine jetedi. İlgeri ötkenderge aytıp baratın sözim mınav: bak degen sender, tiri
künde sunkar edi; elde kimnin bası
[123] biyik bolsa, soğan konuvşı edi. Sol bak kartaya-kartaya kara şıbın boldı. Kayda
sasık bolsa soğan kondı Sokırdın közine kondı, puşıktın murnına kondı, tazdın basına
kondı dep baramın” depti. Bayısın sokır eken de, Nurmaş puşık eken. Savdağul taz
eken. Üşevi uyalıp üyden şığa jönelipti.
Dilmar söz iyesinen ayrılsa, ya takpakka, ya makalğa, ya metelge aynalıp ketedi.
3. Takpak. Salt-sanasına seykes pikirlerdi keltesinen keltirip, ölen türde
uykastırıp aytuv – takpak boladı. Takpak kıskara-kıskara manızdanıp barıp makalğa
aynalıp ketetin de jeri bar. Makaldardı kurastırıp kosıp aytkanda, makaldar takpakka
aynalıp ketetin de jeri bar.
Mısaldar:
1. Ata-ananın kadirin
Balalı bolsan bilersin,
Ağayınnın kadirin
Jalalı bolsan bilersin.
190
Ak denenin kadirin
Sırkavlı bolsan bilersin.
Devletinin kadirin
Mal ketkende bilersin.
Ajarınnın kadirin
Sen ketkende bilersin.
Tirşiliktin kadirin
Jan ketkende bilersin.
Andıp jürgen duşpandı
Tap jetkende bilersin.
2. Köp otırsan, köl azadı,
Köp sabılsa, jer azadı.
Köp jasasa, er azadı,
Er azğan son, el azadı.
Ayaktığa jol bermeytin,
Avızdığa söz bermeytin,
Mınnan ozğan şeşennen
Künde koyındı bakkan
Kulağı kesik kul ozadı.
3. Akırzaman adamı alasa tuvadı,
Alasa tuvsa da tamaşa tuvadı.
Kuvlık-sumdık oylay tuvadı,
Jamandıkka boylay tuvadı.
[124]
İytere salsan, jığıla ketedi,
Tura sala jarmasa ketedi.
İşse bozağa toymaydı,
Boktap tügindi koymaydı.
191
4. Davıl bolmay, javın bolmas,
Javın bolmay, kavın bolmas.
İyt balası savın bolmas.
Eki dav adağı avıl bolmas.
Avıl bolsa da, tevir bolmas.
Özinnen tuvmay, ul bolmas,
Satıp almay, kul bolmas.
5. Kiyikti kuralay büldirer,
Eldi düregey büldirer.
Tekti jigit tek jürer,
Tekeli kiyik jay jürer.
4. Makal.Makal da takpakka jakın salt-sanasına seykes aytılğan pikirler.
Takpaktan köri makal manızdı, şını keledi.
Mısaldar:
1. Mal janım – sadağası, jan – arım sadağası.
2. Aşuv – duşpan, akıl – dos, akılına akıl kos.
3. Ekim adal bolmasa, jurt buzılar, savda adal bolmasa, narık buzılar.
4. Asın barda el tanı, berip jürip, atın barda jer tanı, jelip jürip.
5. Tuvra biyde tuvğan jok, tuvğandı biyde ıyman jok.
6. Joktık uyat emes, baylık murat emes.
7. Kattı jerge kak turar, kayrattı erge mal turar.
8. Külme dosına, keler basına.
9. Törtev tügel bolsa tebedegini aladı, altav ala bolsa avızdağı ketedi.
10. Aybar kerek – el kerek, elsiz aybar ne kerek.
11. Densavlık – zor baylık.
12. Avruv kalsa da, edet kalmaydı.
13. Öser eldin jigiti birin-biri batır der, öşer eldin jigiti birin-biri katır der.
14. Urlıktın tübi – korlık.
15. Koyşı köp bolsa, koy aram öler.
16. Şirikke şıbın aynalar.
17. Körmes tüyeni körmes.
18. Biytke pışak suvırma.
192
[125] 19. Bas bilgen ögizge ök degen ölim.
20. At jandağan öter, iyt jandağan keter.
21. Jaz arbandı sayla, kıs şaşandı sayla.
22. El kıdırğan sınşı, toğay aralağan üyşi.
23. Köşe bilmes jamandar, köşse kölik öltirer, söyley bilmes jamandar, sözdi
özine keltirer.
24. Köre-köre kösem bolar, söyley-söyley şeşen bolar.
25. Körip alğan köriktiden, körmey alğan tekti artık.
26. İyt toyğan jerine, er tuvğan jerine.
27. Uyada ne körsen, uşkanda sonı alarsın.
28. Körgen jerde boy sıylı, körmegen jerde ton sıylı.
29. Jer tavsız bolmaydı, el davsız bolmaydı.
5. Metel. Metel degenimiz kezine kelgende kesegimen aytılatın belgili-belgili
sözder. Metel makalğa jakın boladı. Birak makal tejiriybeden şıkkan akıykat türinde
aytıladı. Metel akıykat jağın karamay, edetti söz esebinde aytıladı.
Mısaldar:
1. Özi toysa da, közi toymaydı.
2. Köppen körgen – ulı toy.
3. Adaskan kazday, ruvdan azday.
4. Tamak tok, köylek kök, vayım jok.
5. Ötken örel, kalğan salavat.
6. Buydalağan taylaktay, jetelegen moynaktay, yakıy murın tesken taylaktay.
7. Tülen türtpese, tünde kayda barasın?
8. Betegeden biyik, juvsannan alasa.
9. Jığılğan üstine judırık.
10. Bir tenge berip jırlatıp, mın tenge berip koydıra almadı.
11. Kızım, sağan aytam, kelinim, sen tında!
12. Kelin ayğır, kempir sayak şıktı.
13. Balanın sözi batpanday, kelinnin sözi ketpendey.
14. Beybişe – kuday buyrığı, tokal – iyttin kuyrığı.
15. Kızım üyde, kılığı tüzde.
16. Jas-jastın tilegi bir, jibektin tüyini bir.
193
17. Ay men kündey, elemge birdey.
18. Bay kisi bakırıp bola ma?
19. Közinin jası köl boldı.
20. Barımen bazar, joktı kaydan kazar?
21. Köşse, köş kasındamız, otırsa, ot basındamız.
22. Doska külki, duşpanğa taba kıla körme!
23. Dert batpandap kirip, mıskaldap şığadı.
[126] 24. Arğımaktı jamandap, kane tulpar tapkanın?
(Salt sözinin nuskaların nuskalıktın 91. 119 nömirlerinen kara).
2. Ğurıp sözi
Ğurıp sözi dep ğurıp sarınımen yağnıy ğurıp boyınşa isteletin isterge baylavlı
sözder aytıladı. Meselen, toy bastar, jar-jar, betaşar, neke kıyar, jarapazan.
1. Toy bastar. Toydın keşki oyının birev ölenmen bastaydı. Sonda aytılğan ölen
toy bastar dep ataladı. Mısal:
Kete Şerniyaz akınnın Baymağambet praviteldin kızı Akıl Kanikeydin toyın
bastağanı:
Assalavmağalaykuvm aldıyar han!
Korkadı ölim dese şıbınday jan.
Sıyınıp bir kudayğa söz söyleyin,
Tilime jerdem bolğan bir alladan.
Eveli perverdiger seni aytamın,
Jaratkan iyemdi aytpay, neni aytamın.
Toy kılsa kara kazak, erkim de aytar,
Bul toyda toptan ozğan men aytamın.
Söylemes böten kazak men turğanda,
Avzımda teniri bergen jel turğanda.
Men kimge söz söyle dep jalınamın,
Ölenim aytatuğın ken turğanda.
Bul toyda ne berse de men alamın,
Denene jok şukanakka köl turğanda.
194
Kudayım, kuvat bergey tandayıma,
Er türli ölen keldi jağdayıma.
Toyında Bayekennin söz söyleyin,
Bitpese esek kılı mandayıma.
….
Bayeke balasında jaman bar ma?
Balasın jaman degen zaman bar ma?
Toy etip, kız uzatpak kak buyrığı,
Bolğan son kak buyrığı amal bar ma?
Atanız kıynaladı ketedi dep,
Kaysı kız şırağıma jetedi dep.
Köşkende köştin körki kögerşinim.
Kadiri ketse munın ötedi dep.
[127]
Atanız kıynaladı siz ketkenge,
Közinin karaşığı kız ketkenge,
Tabılmas Bayekeme sizdey bala,
Altı jüz arğımakpen izdetkende.
Atannın kıynalğanın körip keldim.
May salğan korğasınday erip keldim.
Av ata – Av anadan kalğan jol dep,
Nasiyhat bilgenimşe berip keldim.
Toy etip, kız uzatpak hak buyrığı,
Adam men Av ananın tap buyrığı.
Bizderge jeneşen de erip kelgen,
Birevdin espettegen ak kuyrığı.
Toy etse edepsiz kız köp jılaydı.
Aytsın dep bavırmal kız dep jılaydı.
Toy etip, kız uzatpak hak buyrığı,
Bolğan son ak buyrığı tek jılaydı.
195
….
Alğanın han Jengirdey baktı bolsın.
Altınnan kümis penen taktı bolsın.
Ak üyin oyda turğan kırğa konsın,
Ak tisin avzındı aşsan, nurğa tolsın.
Üyine ülde menen bülge tolsın,
Bolmasa kündiz pursat, tünde tolsın.
Jasağan aytkan sözim tus keltirip,
Üyine Kızır, İliyas kelip konsın.
Basımdı kosa berme tömenmenen,
Semirmes kaz ormasa, jegenmenen.
Aldında azğana söz engime ayttım,
Asıldın azı jaksı degenmenen.
….
2. Jar-jar. Jar-jar – kız uzatar üyde uzatatın kızdı jubatuv üşin aytılatın ölen.
Jar-jardı eki jak bolıp bastap, sonınan bir jaktı etip jiberedi. Olay boluv sebebi
jubatuvşının sözine eveli javap kayırılıp otıradı. Sonan son jubatuv söz kızdın jakındarın
jubatuvğa avıp ketedi. Eki jak bolğan jerinde jubatuvşı jak jigitter bolıp, karsı jağı
kızdar bolıp aytadı.
Mısaldar:
Jubatuvşı jağı:
[128]
1. Bir tolarsak, bir tolık sanda bolar, jar-jar!
Kırık kisinin akılı handa bolar, jar-jar!
Ekem-ay dep jılama, bayğus kızdar, jar-jar!
Eken üşin kayın atan onda bolar, jar-jar!
Karsı jağı:
Esik aldı kuba tal, mayda bolsın, jar-jar!
Ak betimdi köretin aynam bolsın, jar-jar!
196
Kanşa jaksı bolğanmen kayın atamız, jar-jar!
Aynalayın ekemdey kanday bolsın, jar-jar!
Jubatuvşı jağı:
Bir tolarsak, bir tobık sanda bolar, jar-jar!
Kırık kisinin akılı handa bolar, jar-jar!
Şeşem-ay dep jılama, bayğus kızdar, jar-jar!
Şeşe ornına kayın enen onda bolar, jar-jar!
Karsı jağı:
Esik aldı kuba tal, mayda bolsın, jar-jar!
Ak betimdi köretin aynam bolsın, jar-jar!
Kanşa jaksı bolğanmen kayın enemiz, jar-jar!
Aynalayın ejemdey kaydan bolsın, jar-jar!
Munan eri karay ağa, jenge, sinili tuvrasında da osı rette aytıladı.
Eskertüv: Bastapkı ılğıy aytılatın eki jol “Bir tolarsak, bir tolık sanda bolar, kırık
kisinin akılı handa bolar…” degennenin ornına: “Alıp kelgen bazardan kara nasar, kara
kuyrık sevkelen şaşın basar” dep te aytıladı.
Javaptağı aytılatın eki jol:
Esik aldı kubat al, mayda bolsın,
Ak betimdi köretin aynam bolsın,
degennin ornına “Jazğıturı akşa kar javmak kayda, kulıntayday aykaskan on jak
kayda?” dep te aytıladı.
2. Kızdın jakındarı tuvralı aytılatın jar-jar bılay keledi:
[129] Şımıldığın serpe sal, körsin eken, jar-jar.
Közdin jasın köl kılıp töksin eken, jar-jar.
Jılda-jılda noğaydan rul alamın, jar-jar
Bir mindetten kutıldım desin eken, jar-jar!
Osı retpen ağası, jengesi, sinlisi, inisi tuvralı da aytıladı.
197
3. Neke kıyar. Neke kıyar söz dep neke kıyar kezde eki arada jüretin eki
küvenin – küyev men kızdın ırzalığın surağan vakıtta aytatın sözderin aytamız. Bul
enmen aytılmaydı. Birak ölende uykaskan, deyim bir kalıpta aytıladı.
Mısal:
Kuv-küve – küvedürmiz,
Küvelikke jüredürmiz.
Munda halık kasında,
Tanda kak kasında,
Eki kisi kak küvelik beredürmiz.
Pelenşeden jazğan (ekesin aytadı), pelenşeden tuvğan (şeşesin aytadı), pelenşe
kızdı (kızdı aytadı) kalay jüptilikke kabıl körip aydınız ba? – deydi.
Kızğa aytkanda da berin osı kalıpşa aytıp, ayağında pelenşege kalay jüpti
boldınız ba? – deydi.
4. Betaşar. Kız kelinşek bolıp tüskende, betin körsetpeydi. Avılğa kelerde aldına
şımıldık ustap, perdelep keltiredi. Üyge kirgen son da aldına şımıldık kurıp, kızkelinşek, bala-şağalar ğana bolmasa, baskalarğa körsetpey koyadı. Betaşar aytılğannnan
keyin beti aşılıp, şımıldık alınıp, ğurıp boyınşa körinetin adamdarına kelinşek sonan son
körinedi.
Betaşardı endetip aytpaydı. Jay şubırtıp, ölen türinde uykastırıp aytadı. Betaşar
evel basında tolıp jatkan nuskav, jol, ereje (orısşa aytkanda vustav) türinde aytılıp,
kelinşekke estirtilip, ornına keltirüvge kerek degen mağınada şığarğan söz. Bul künge
“otka may saluv” sıyaktı edet mağınasına aynalıp ketken betaşar türi kanday bolatını
“Ölendi söylemder” degen bapta körsetilgen.
5. joktav. Joktav – ölgen kisini joktap söylev. Joktav köbinese belgili
adamdarğa aytıladı. Ölgen adamnın katını, ya kızı, ya kelini zarlı ünmen ölgen adamnın
tiridegi istegen isterin, ölgeninşe bastarına tüsken kayğı-kasiret, küyikterin şağıp,
jılağanda aytatın jır türindegi söz. Joktavdı köbinese akındar şığarıp beredi. Sondıktan
joktav akın luğattı keledi.
[130] Mısal:
Böpe törenin karındası küyevi ölgende joktağanı.
Küderi belbev belimde,
198
Azalı boldım elimde.
Böpekem jarlık bergen son,
Jüre berdim jönime.
Bas-bas ölim, bas ölim,
Basınan kelgen osı ölim,
Japırağın jaykaltıp,
Jarlını alğan osı ölim.
Kuday dostı Mukambet –
Onı da alğan osı ölim.
Kılışınan kan tamğan,
Elini alğan da osı ölim.
Ölimnin nesi vayım?
Bul isti salğan kudayım.
Kara bir şaşım jayayın!
Jayayın da jayayın!
Kınalı barmak,jez tırnak
Künde kanğa boyayın.
Albırağan akşa bet,
Süyegine tayayın.
Möltildegen kara köz,
Jaspenen onı oyayın!
Alşandap jürgen jas törem,
Ornına kimdi koyayın!
Orkaş ta orkaş – orkaş tav!
Bavırın tolğan kök bas tav!
Top işinde kıyın da eken
Jalğız endi söz bastav.
Basıma salğan karam ne?
Men jılamay kim jılar?
Betimdegi jaram ne?
Buğastın boyın ört aldı
Jürektin basın dert aldı.
199
On jeti jasar Ebiyjan,
Korasan degen dert aldı.
Asıl da ravhar bolatım,
Uşayın desem kanatım,
Ekem koskan kosaktan
Ayırdı şeber kudayım.
Altı atanğa jük arttım,
Ala arkanmen bek tarttım.
[131]
Aldınan jürmes eke-ekem,
Kuşaktap turıp söz kattım.
Arğımak üyirin sağınsa,
Artkı ayağın kağınar,
Alğanın beybak sağınsa,
Kannan endik (dalap) jağınar.
***
6. jarapazan. Jarapazan ramazan degen sözden şıkkan. Oraza vakıtında balalar,
bozbalalar tünde üydin tısında turıp, jarapazan ölenin aytadı. Oraza ustağan adamdar
savap boladı dep, jarapazan aytkandarğa kurt, may, irimişik, bir şarşı şüberek, baska sol
sıyaktı nerseler beredi. Jarapazandı kesip etip, oraza vakıtında el aralap, kündiz jürip
aytatın ülken adamdar boladı. Jarapazan aytatındar ekev bolıp jürip aytadı. Biri
jarapazan aytkanda, ekinşisi kostavşı boladı.
Mısaldar:
Aytuvşı:
Baylar, jatırmısın uykılı-oyav,
Tusına Kıdır keldi attı, jayav.
Mukambet ümbetine jaramazan.
Kostavşı:
Jaramazan, jaramazan!
Alla-kuday, biy ramazan!
200
Aytuvşı:
Osı üydin şanırağı şap-şak kana,
Jeneşem işindegi appak kana.
Beredi bizge oramal saktap kana,
Biz baramız üyimizge maktap kana
Kostavşı:
Jaramazan,jaramazan!
Aytuvşı:
Koy işinde eki koşkar tenesedi,
Bay, beybişe ekevi kenesedi.
Bay aytar: “Savlık bersek, keter edi”,
Beybişe aytar: “Javlık bersek, keter edi”.
[132] Kostavşı:
Aytuvşı:
Jaramazan aytkannın savabı bar,
Otız küni orazağa javabı bar.
Berseniz, bermeseniz ne kamım bar?
Boz şubar astımdağı şuv janvar.
Kostavşı:
201
***
7. Bata. Bata – birevge alğıs bergende aytılatın söz. Batanı aksakal adamdar
aytadı. Batagöy şaldar – bası bar tabaktı tatuvğa alıp kelgende de, astı jep bolğanda da
bata kıladı. Köbinese bata tamak jep bolğan son isteledi.
Mısaldar:
1. Kuday onda,
Onğa basta!
Abıyır ber!
Aman sakta!
2. Kudayım jarılkasın, bay kılsın,
Tört tüligin say kılsın!
Ketpes devlet bersin!
Ken peyil bersin!
3. Kudayım ondasın!
Ondağannın belgisi,
Mın savlığın kozdasın!
Seksen ingen botalap,
Segiz kelin komdasın!
Tilenşinin biyesin bersin!
Üysin, konırat tüyesin bersin!
Bitken arvaktarğa tiye bersin!
***
4. Asın, asın, asına!
Bereke bersin basına.
[133]
Bödenedey jorğalap,
Kırğavılday korğalap.
Kıdır kelsin kasına.
Senen baylık ötpesin,
Teniri bergen nesiben.
Tepkilese keptesin.
202
Jelinnin eki şetine
Tay şaptırsa jetpesin.
Keşke kelip jamıraskan,
Şuvıldasıp manıraskan,
Koşakannın anası
Savlık bassın üyindi,
Bakayları sartıldap.
Müyizderi jıltıldap,
Buzavlardın anası
Sıyır bassın üyindi.
Şuvdaların şan baskan,
Artkı örkeşin kom baskan.
Botakannın anası
İngen bassın üyindi.
Şingir-şingir kisinegen,
Süyistikpen iyisiyiskesken.
Kulınşaktın anası
Biye bassın üyindi!
***
(Ğurıp sözinin nuskaların nuskalıktın 120, 126 nömirlerinen kara).
3. Kalıp sözi
Kalıp sözi dep turmıs kalpında bolatın ister sarınımen aytılatın sözderdi aytadı.
Meselen, bal aşkanda, avruv bakkanda, baksılardın jının şakırğanda, tisti
emdegende kurt şakıruv, mal bedik bolğanda, adamğa külepsan şıkkanda, bedik iye
külepsan köşirüv. Bala terbetkende aytatın besik jırı – osılardın beri kalıp sözdin tabına
jatadı.
1. Jın şakıruv. Baksılar jın şakırğanda sarnap, ölenşe uykastırıp, türli sözder
aytadı. Alladan, evliyeden, aruvaktardan jerdem tileydi. Jındarının atın atap, solarğa söz
aytkan boladı.
Kobızımen serttesken boladı. Solardın berin üylestirip, uykastırıp edemi türde
aytadı.
203
[134] Mısaldar:
Eveli kuday esimi Alla!
İs bastaymın bismella!
Tayğak, keşüv – tar jolda,
Jarılka, alla, er jolda!
Altın sandık, kaziret,
Sıyınğanda medet et!
Abıyır ber er jerde
Aynalayın, kudiret!
İslamğa pana Mukambet
Sıyındım, sizden bir medet.
Suv basında Süleymen,
Sizden de medet tileymin.
Kün közinde evliye,
Jer jüzinde evliye,
Maşırıktağı evliye,
Mağırıptağı evliye,
Tavda jürgen evliye,
Tasta jürgen evliye,
Kölde jürgen evliye,
Şölde jürgen evliye,
Berinnen medet tileymin!
Jana keldi şara bas,
Alpıs koydın terisi,
Börik şıkpağan şara bas.
Jetpis koydın terisi,
Jen şıkpağan şara bas,
Toksan koydın terisi
Ton şıkpağan şara bas.
Jana keldi dev peri,
Jana keldi kün peri,
Jana keldi suv peri.
204
Jana keldi ay Koja,
Jana keldi kün Koja,
Oydan keldi ol Koja,
Kırdan keldi ol Koja,
Aynalayın nur Koja,
Sol Kojanın işinde
Esirese bir Koja.
Jana keldi kolan şaş,
Eki iyininen mıktap bas!
[135]
Jana keldi Tengetay,
Jana keldi Jiyrentay.
Perilerdin beri de,
Üstine bir mingen tay.
Osınşama makırtıp,
Kelmeymin dep şarşattı-ay.
Ay, kobızım, kobızım!
Ebden de bolja, donızım.
Üyenkinin tübinen,
Üyirip alğan, kobızım!
Karağaydın tübinen
Kayırıp alğan, kobızım!
Kızıl kırşın tobılğı,
Jeşik kıl-ğan kobız.ım!
Jelmaya.nın teris.inen
Kapşık kıl-ğan kobız.ım!
Jüyrik attın kuyrığın
İşek kılğan, kobızım!
Or tekenin müyizinen
Tiyek kılğan, kobızım!
205
Taska şıkkan ırğaydan
Kulak kılğan, kobızım!
Seksendegi kempirdey
Beli bükir, kobızım!
Buvaz katın sekildi
Artı şümek, kobızım!
Ebden de bolja, donızım!
***
2. Kurt Şakıruv. Tisi avırğan adamnın tisin kurt jeydi dep, sol kurttı tüsirüv
üşin emşilerdin aytatın sözderi boladı. Sol kurt şakıruv sözderi dep ataladı.
Mısaldar:
Toyğın-toyğın, tüye kel!
Töniregin jıya kel!
Ak jelegin sala kel!
Ağayınındı ala kel!
Sar bas tuyğın, köyt-köyt!
Kara bas tuyğın, köyt-köyt!
Jaylağan jerdi jav aldı,
Kıstağan jerdi ört aldı.
Jaylağan jerden kaşıp kel,
Jaynağan javdı basıp kel!
[136]
Kıstağan jerden kaşıp kel!
Kaptağan javdı basıp kel!
Jeter- jeter, köyt-köyt!
Basar-basar, köyt-köyt!
Arkadağı altı kurt,
Arkalasıp keler kurt!
Jelkedegi jeti kurt,
Jelkelesip keler kurt,
Avızdağı altı kurt,
Azuvlasıp keler kurt,
206
Basar-basar, ke! ke!
Basıp keler, ke! ke!
Jeter-jeter, ke! ke!
Tuyğın-tuyğın, ke! ke!
Tüyinsep keler, ke! ke!
3. Dert köşirüv. Malda bolatın bedik degen avruvdı, adamda bolatın külepsan
degen avruvdı kazakta ölenmen emdev bar. Bedik bolğan maldı, külepsan bolğan
adamdı ortağa ala korşay otırıp, kız-bozbala jıyılıp, ölen aytıp, Köş! Köş! dep andasanda aykaylap koyadı. Ölenderi onşa körkem bolmaydı. Uykaskanı bolmasa, jay söz
sıyaktı köriksizdev keledi. Bedik pen külepsan öleni bir mazmundı boladı.
Mısaldar:
Aytamın ayt degennen, ayda külep!
Jılanday süyegi jok mayda külep!
Külebi bul balanın ayağında
Bolmasa ayağında kayda külep?
Külepsan bul balanın közinde edi,
Kömekey közinde emes, bezinde edi.
Bir kıyal aytpayın dep oylap edim,
Bul bala ölemin dep bezildedi.
Külepsan, köşer bolsan, kalağa köş!
Kalanın işi tolğan şanağa köş!
Tappasan, onan jaylav men aytayın,
Kalada közi şegip balağa köş!
Külep kurğır, degen son, külep kurğır!
Şonkayıp jol üstinde oma turğır!
Jerine oma turğan jasıl tüsip,
Ok ötip, tas töbennen kuday urğır!
207
[137]
Üşine oramalım tüydim tarı,
Ketpeydi jaz da bolsa tavdın karı.
Köş, köş dep biz ketelik, jür ketelik!
Küleptin köşip ketsin kalmay beri!
(Jiyanğalıy jıyğannan)
4. Besik jırı yakıy bala terbetüv. Balanı uyıktatuv üşin aytatın ölen. Bala
terbetüv türlişe aytıladı. Birak berine birdey jalpı keletin de jerleri bar.
Mısaldar:
Eldiy-eldiy, ak böpem!
Ak besikke jat, böpem.
Kunan koydı soy, böpem,
Kuyrığına toy, böpem!
Berin jep özin tavıspay,
Mağan-dağı koy, böpem!
Eldiy-eldiy, appağım!
Kozı jüni kalpağım.
Jurt süymese süymesin,
Özim süygen appağım!
Evip-eldiy, evip aldaş!
Eteginde kuvırmaş.
Jeyin dese tisi jok,
Kisimenen isi jok.
Karağım menin kayda eken?
Kızdarmenen tavda eken.
Tavda nağıp jür eken?
Alma terip jür eken.
Almasınan kayda eken?
Jana terip jür eken.
208
Aynalayın ayımız!
Altı karın mayımız!
Jeti karın jentimiz!
Şahar, Bukar kentimiz!
( Kalıp sözinin nuskaların nuskalıktın 27, 130 nömirlerinen kara).
[138]
JAZUV EDEBİYET
Jazuv edebiyet dep jazılğan şığarmalardı aytamız. Jazılğan şığarmalar – kazakka
jazuv taray bastağannan beri karay şıkkan sözder. Kazakka jazuv dinmen birge kelgen.
Kazak işinde moldalık kılıp, din üyretüvşiler, bala okıtuvşı kojalar, noğay moldalar
bolğan sebepti jazba sözdi şığaruvşılar da bastapkı vakıtta solar bolğan. Kazak işinde
olar köp turıp, kazaktın tilin, minezin jaksı bilgen. Kazaktın ölendi, sözdi süyetin
minezin bilip, dindi halıkka moldalar ölenmen üyretken. Şarttarın, şarıyğat buyrıktarın
ölendi hiykaya, ölendi engime türinde aytıp, halıktın kulağına sinirip, könilderine
kondırğan. Baska musılmandardın tilindegi dinder türde şığarğan. Ertegi ölenderdi
kazaktın ertegi jırlarının türine salıp, kazak tiline avdaruvları din şarttarın, şarıyğat
buyrıktarın ölen arkılı bildirüv maksatpen istelgen is. Birak kojalar, noğay moldalar
köbinese akın bolmağandıktan kazaktın ertegi jırlarınday kelistirip, mundı zarlı, edemi
kılıp şığara almağan. Şığarmalarının sözimen mezdemey, erteginin janalığımen,
engimesinin kıysınımen kızıktırıp, tamuktın azabımen korkıtıp, jumaktın rakatınan
ümittendirip, din arkılı tındavlı kılğan. Kojalardın, moldalardın isinen Şortanbay,
Akmolda sıyaktı akındar şıkkannan keyin jazba sözder bitegene demdilengen. Birak
kaysısında bolsa belgili bağıt bolmağan. Şığarğan sözderi bağıt jağınan karağanda,
adaskan adamnın izi sıyaktı. Berinin de adaspaytın jalğız jolı: düniyege kızıkpay,
akirette azık jiy dev, ğuşır, zeket, pitir, sadaka berüv, janazağa mal baylav, namaz okuv,
oraza ustav, kajığa baruv jağınan akıl aytuv bağıttarı berinin de birdey, bul jağınan
lakpaydı. Baska jağınan izderi bılğalak-şılğalak, adam bilip bolar emes. Dombıra tartuv,
en saluv, ölen aytuv sıyaktı halıktın üyrenşikti zavıktarına deyin küne dep tıyğısı
kelgen. Birak uzın arkan, ken tusavğa kalıptanğan kazak şarıyğattın tar tusavına üyrene
almağan, şıdatpay üzip, öz jönimen jüre bergen. Sondıktan jazuv edebiyetpen katar
kazaktın avız edebiyeti joğalmastan tügel küyinde saktalğan.
209
Moldalardan şıkkan jazuv edebiyet dinge kızmet kılsa da, tilge kızmet kılmağan.
Tildi ustartuv, edebiyetti küşeytüv, körkeytüv ornına tildi buzğan, azdırğan. Kazaktın
tutınğan tilimen jazbay, şığaruvşılar: “Kıytabıy til” “Edebiy til” dep noğay tilimen.
Yakıy sart tilimen jazğan. Kazaktın tilinde basılğan burınğı şığarmalardı alıp karasak,
kazak tili bolmay, kazak pen noğay tilinin aralaskan koyırtpağı bolıp şığadı. Ol
koyırpak
[139] til kojalar, moldalar şığarğan sözderde ğana emes, kazak moldalarının şığarğan
sözderinde de bar. Bul kemşilik egerde bapsa kitaptar jüzinde ğana bolsa, bastırğan
noğaylar buzdı der edik. Olay emes, jazuv solay ekendigin kazak moldalarının öz
kolımen jazğan jazuvları körsetedi. Edebiyetti moldalar din besigine bölep, tanıp
tastağan sebepti, edebiyet köpke deyin öndep öse almay, meşel bolıp ayağın basa almay
jatkan. Sol küyinde turğanda patşa ükimetinin biyligi kiyligedi. Kazak – dini şınığıp
jetpegen, şala musılman halık. Munı musılman dininen hrıystıyan dinine avdarıp jiberüv
onay degen pikirmen, patşa ükimeti kazak pen noğay arasında jik salıp, ekevin ayırğısı
keledi. Onın üşin kazak bayları noğayşa okımay, orısşa okıytın bolarlık sayasat
jürgizedi. Kazak balaları üşin şkol aşadı, noğayğa kazaktın jazuv jağınan sorpası
kosılmas üşin arab erpin kaldırıp, kazak tilindegi kitaptardı orıs eprimen basadı. Orıs
özine tartıp, noğay özine tartıp, ekevi eki jakka süyrep jürgende, kazak orıs edebiyeti
arkılı Evropa jurttarının edebiyetterimen tanısadı.
Burın kazakta jok sözderin türleri şığa bastaydı. Din küşimen emes, til küşimen
özin tındaytın sözder şığa bastaydı. Bastapkı jazba edebiyettin bas maksatı – dindi
jayuv, dindi küşeytüv bolsa, sonğı edebiyettin bas maksatı – tildi ustartuv, edebiyetti
küyşeytüv, körkeytüv boladı. Söytip jazba edebiyettin özi eki devirge bölinedi: 1.
Dindar devir. 2. Dilmar devir. Dindar – dinşil degen mağınada, dilmar – tilşen degen
mağınadağı sözder.
Kazak edebiyetinin dindar deviri de, dilmar deviri da halık edebiyetin damıtıp,
küşeytüvden tuvğan devirler emes. Baska jurttardın edebiyetinin eserinen tuvğan
devirler. Dindar devir edebiyetimizge arab, parsı edebiyetinen ülgi alıp, solardı
eliktegennen payda bolğan. Dilmar devir orıs edebiyetinen önege körip, ülgi alıp soğan
eliktevden payda bolıp otır. Munday bir jurt ekinşi jurttan edebiyet jüzinde ülgi aluv
jalğız bizde ğana bolğan is emes, barşa jurttın basında bolğan is. Osı küngi edebiyettin
210
tüp ülgisi grek jurtınan alınğan. Grek edebiyetinen ülgili Ruvm alğan. Evropadağı baska
jurttar alğan. Bizdin orıs ta edebiyet ülgisin Evropadan alıp otır, biz orıstan alıp otırmız.
Jazuv edebiyetine baska jurt ülgisi katıskandıktan bizde jazuv edebiyet
şığarmaların – dindar devirdiki bolsın, dilmar devirdiki bolsın – avız edebiyetşe tutınuv
ornına karay bölmey, aytıluv ornına karay bölemiz. Baska jurttardın edebiyeti de solay
bölinetini “Darındı söz türleri” degen bapta jalpı türde ğana aytılıp ötip edi. Endi
kanday
türge
bölinetinin,
kanday
söz
tabına
karaytındığın
tolığırak
türde
bayandamakpız.
[140] Jazuv edebiyeti negizinde üşke bölinedi: 1. Ertek (engime). 2. Tolğav. 3. Aytıstartıs.
Jazuv edebiyetinin ertek türine kiretin sözderi avız-ertek, ertek-jır, tarıyhıy jır,
mısaldar sıyaktı sözder. Tolğav tabına kiretin avız tolğav, joktav sıyaktı könil küyinen
şığatın sözder. Aytıs-tartıs tabına kiretin sözder türi avız edebiyette jok, aşıp aytkanda,
avız edebiyette aytıs-tartıs türindegi sözderdin avız edebiyette aytısı da tartısı da jok.
Aytıs-tartıs türindegi şığarmalar jalğız kazakta ğana emes, baska jurttardın da avız
edebiyetinde bolmağan. Aytıs-taytıs şığarmalar öte şeberlikti kerek kılğandıktan, öner
küşeygen kezde şıkkan.
1. Dindar devir
Dindar devir avız edebiyet türine tür kosıp jarıtkan jok. Anayı edebiyettegi
şığarmalardın türlerine dinşildigimen ğana ayrılmasa, ayrıkşa tür-turpatımen ayrıla
koymaydı. Dindar jağının basımdılığımen ayrılatın türleri mınav: kıyssa, hıykayat
(mısal), nasıyhat (ügit), minajat, maktav, dattav, aytıs, tolğav, terme. Bulardın
erkaysısın kıskaşa bayandap, mısal keltirip, sır-sıypatın körsetip öteyik.
1. Kıyssa – ölenmen jazılğan, köbinese dindar engimeler. Bul engimeler kazak
turmısınan alınğan sözder emes, baska jurttardın ertekteri. Mazmunına karağanda kıyssa
eki türli: 1. Dindi kasiyettev üşin musılman dininin artıktığın, asıldığın halıktın kulağına
sinirip, köniline kondıruv maksatımen şığarğan kıyssa. Bular: kepirlermen soğıskanda
kuday koldap musılmannın jengenderin kepirlerdin dinge engendigin söylep ötedi.
2. Şarıyğat buyrıktarın ornına keltirmegen adamdardın ömirinen de mısal
keltirip, şarıyğat buyrığın ornına keltirgen adamdardın ömirinen de mısal keltirip,
211
keltirgende ne bolğanın, keltirmegende ne bolğanın körsetip, elge şarıyğat buyrığın
istetüv maksatpen şığarğan kıyssalar. Munday kıyssalardı ölenşilikti tilenşilikke
aynaldırıp jibergen akındar, jırşılar sıyaktı allanı azıkka, tamakka aynaldırıp jibergen
moldalar şığarğan. Zeket, ğumır, pitir, pidiya sıyaktı nerselerdin beriletin ornın
aytpaydı, berüv kerektigin aytıp zarlaydı (Berse kimge beretinin aytuvşılar özi biledi).
Bastapkı türli kıyssalar “Zarkum”, “Salsal”, “Seyful-Melik” sıyaktı uzak keledi.
Sonğı türli kıyssalar: “Musa men Karınbay”, “Jum-Juma” sıyaktı kıska keledi. Uzak
kıyssalardın
[141] dın mazmunın aytıp, mısal körsetüvge köp orın aladı. Sondıktan kıska
kıyssalardın birinin mazmunımen kana tanıstırıp öteyik.
Meselen alayık “Musa men Karınbay” kıyssasın. Şığaruvşı Jünisbek
Şaykıslemulı… Bul kıyssa ne maksatpen jazılğanı kıyssanın mazmunınan da, jazuvşının
bastav sözi men ayaktav sözinen de körinip tur.
Bastamasındağı sözinin türleri mınav:
“Jarandar, bul sözime kulağın sal,
Avımnan şıkkan sözim şeker men bal.
Özim bilgen kitaptan okıp kördim,
Jarandar, aram deydi zeketsiz mal.
Malayı küdireti köp paruvardiger,
Kudayğa jaksı pende kuldık kılar.
Malınnan kayır-zeket bermey ötsen,
Akırette karınnan tas şığarar.
Kıyssanın kıskaşa mazmunı mınav: Karınbayğa zeket bergiz dep kudaydan
Musağa emir keledi. Musa Karınğa baradı. Karın malı sansız köp bolıp turıp, Musağa
mal soyuvğa kıymay mısık, soyıp, aldına ekelip koyadı.
Musa “mış-mış” degende, tabaktağı et mısık bolıp türegeledi.
Karınğa kattı aşuvlanadı. Birak malınan zeket bersen, mısık soyğan künendi
keşem deydi. Karın sağan zeket beretin kolaylı malım jok deydi. Zeket bermesen, jer
jutsın dep akırğanda, perişteler kelip jer kindigin tartadı. Jer tartıp, Karın beluvarınan
kiredi. Musa kolınan ustap turıp, zeket beresin be, dep suraydı. Karın öltirsen de
212
bermeymin deydi. Musa: tart tağı dep emir etkende Karın jerde iyeginen enedi. Zeket
beresin be, kuday jüzin körmeysin, malın şayan bolıp şığadı, jannam tübine ketesin dep,
Musa ügittese de, Karın bolmaydı. Öltirsen, öltire ber, birak mal ber degen sözdi avzına
alma deydi. Musa öz obalın özine, “Bar!” – degende, Karındı mal-mülkimen jer tartadı.
Sol küyi mal-mülkimen eli künge deyin Karın jerge jutıluvmen baradı deydi. Kıyssanın
ayağında jazuvşı bılay dep tağı ügitteydi:
“Ay, musılman, jarandar,
Malınan zeket beriniz!
Birligin kaktın biliniz!
Kak jolımen jüriniz!
[142]
Pek boladı dininiz.
Bul düniyenin, jarandar
Sağatınday bolmaydı
Akırette küniniz.
Ay, jamağattar, jarandar!
Sözime kulak salınız.
Jaksıdan ğıbrat alınız.
Aram bolar, jarandar
Zeketsiz jıyğan malınız.
Şarıyğattan söz aytkan,
Moldanın tilin alınız!
Kuday bergen tavsılmas,
Ölşep bergen deminiz.
…
Bul sıyaktı sözderdin maksatı aykın bolmağandıltan, köp söz kıluvdın kajeti jok.
Moldalarğa paydası köp. Öytkeni zeket berse, moldağa beretini melim. Jurtka keltiretin
zıyanı köp, esirese tilge keltiretin ziyanı kıysapsız.
213
2. Hıykayat. Dindar devirdin önege üşin şığarğan engimeleri hıykayat dep
atalğan. Hıykayat din üyretüv ğana maksatpen şığarğan sözder emes. Dinnen baska
jağınan da önege körsetüv üşin aytıladı. Sondıktan hıykayat takırıbı türli-türli boladı.
Mısal:
Beker boska jürgenşe boylı balap,
Jaksı depti er iske kılğan talap.
Payğambarı kudanın zamanında,
Jüredi eken bir jigit beker karap.
Kılıp jürer bir jumıs özge pende,
Beker jürer birak sol körgende,
Tüs suvıtıp, karamay ötedi eken,
Ol jigitke payğambar kez kelgende.
Jolıkkanda bir sapar külip ötti,
Körgennen-ak karasın külimdepti,
Sakabalar, taksır-av, külmevşi eniz,
Ne sebepten küldiniz bügin depti.
Ayttı sonda sebep bar külgenimde,
Külmevşi edim jolıksa ilgeride.
Eki şaytan kasında joldas edi,
Beker karap ilgeri jürgeninde.
Otır eken bul sapar jerdi sızıp,
Joldastıktan kaşıptı şaytan buzıp.
[143]
Kelip eki perişte kasında otır,
Sol sebepten külip em könilim kızıp.
Beker jürgen batadı böleketke,
Adam bolsan, jolama ol edetke.
“Kurı karap jürgennen artık” deydi,
Paydasız beker kılğan ereket te.
(Molda Musa)
214
3. Nasiyhat. Nasiyhat degen akıl ügit ölendi şığaruvşılar nasiyhat dep atağan.
Dindar devirde nasiyhat aytuvşılar nasiyhatın da şariğat jolına tirep aytkan. Meselen:
Ebubekirdin urığa aytkan nasiyhatında bılay deydi:
Bala edin iman jüzdi, jılı degen,
Jigitke tevir at pa urı degen.
Aksakal batasın al, bulay etpe,
Bereket taba almassın munımenen.
Adalda bir de bolsa bereket bar,
Aramnın er bayımas mınımenen.
Ne payda kördi ata-anan asırağan,
Kemdikke arlanadı asıl adam.
Düniyede bereketti bakıt tabar,
Kudaydın bergenine tasımağan.
Allanın rakımetinden kur kaladı,
Jahanda sendey bolğan pasık adam.
Kemdikke eti kızıp renjimes,
Süyekte kasiyet jok jasık adam.
Jahanda kim deseniz, urı bolar
Allanın rakmetinen kaşık adam.
Sol Ebubekirdin katınğa aytkan nasiyhatında mınaday söz bar:
Ey, katın, araz bolma erinmenen,
Beleni şakırmanız körinbegen.
Kajımen karap turıp duşpan bolsan,
Basın da katar bolar ölimmenen.
Ügittep ekevindi kosa keldim,
Ağaştı jabıstırğan jelimmenen.
Bul kajı jas küninde kızdı kuşkan,
Alaştan tandap alıp sizdi kuşkan.
“Katınnın eri – piri” degen söz bar,
Erinmen tirlikte bolma duşpan.
Erine kızmet kılğan jaksı eyel,
Sıyratta kıl köpirden kustay uşkan.
215
[144]
Jan bolsan, akılın bar tüsinersin,
Körsetken ey, jeneşe, menin nuskam.
Jakpasa katın erge – jatka jakpas,
Ekinşi tirlikte halıkka jakpas.
İşine karanğı kör kirgen küni,
Köp bolar kabir ğazap tınış jatpas.
***
Nasiyhat boladı mınanday sözder de:
1. Atka mingen azamat,
Kalaldık kıl da tap zalal!
Paydasın akır körersin,
Karamdık kıl da payda tap!
Zalalın akır körersin,
Bügin jegen kapındı,
Tanında bir kün berersin.
Alıp barar malın jok.
İymanınmenen tölersin.
Pakır mümkin kez kelse,
Düniyede kayır kıl!
Makşarda nurğa kanarsın,
Jetim menen jesirge.
Kor tutınıp söz aytpa,
Sen de sonday bolarsın.
Dosına jaksı orın ber!
Ketse özin konarsın.
Mektepke ber balandı
Zalım bolsa, jennemge,
Ğalım bolsa, ağarsın.
Jazğıturı tukımğa
Ne şaşsan, sonı orarsın.
Jamandıktı keyin koy!
216
Bügin keyin kalsan da,
Akırında ozarsın.
(Ebubekir)
2. Biyler para jemeniz!
Jalğandı joldas demender!
Akıret kamın izdender!
Janğa tipti tiymender!
Kisi akısın almandar!
Avzına aram salmandar!
Düniye jıyıp ötken jok,
Bizden burınğı payğambar.
[145]
Söz aytatın, ülkender,
Kudaydan kapı ketpender
Elin kelse, Meke bar,
Starşın, bolıs bolam dep,
Isırap kıp mal tökpender!
(Şormanbay)
4. Minajat. Dindar devir mundı, zarlı sözderine minajat dep at koyğan. Evelinde
minajat dep ğulamalardın kudayğa aytkan zarı, arızı, nalısı aytılğan. Bara-bara zarlık,
munlık mağınasına aynalıp, zarlık ölen sıyaktı sözder de minajat dep atalatın bolğan.
Meselen: Seydakmen akın mınav sözine “Minajat” dep at koyğan:
Kuday-av, men ne jazdım bul adamğa?
Kadiri bolmaydı eken jurt amanda.
El-jurttın kasiyetin koyan alıp,
Bolmaydı eş kadirim bir adamğa.
Sekildi ay men juldız aspandağı,
Kajetin tüsse eger bir nadanğa.
Üyime kelse meyman anda-sanda,
Kolıma mal tüspeydi kamdasam da.
Eytevir muktajdıktın jolı kıyın,
Katardan kara basım kalmasam da.
217
Erbir meyman kelgende uyalamın,
Tilegim kabıl emes zarlasam da.
Bir künde izdep tapkan ketti dostar,
Suraskan hal, akval könil kuştar.
Demindey aynahardın tartkan dostın,
Biri jok osı künde kolmen ustar.
Kaktan son kabağına kar menen muz.
Kaldı ğoy, karasa almay kıran kustar.
…
Bul sözden körinedi – minajat türindegi söz eman kudayğa aytılatın söz emes,
basın kudayğa karatıp aytıp, ar jağı enşeyin mun sözi bolatını, minajattın basın alıp
tastasa, baskası mun, tolğav, zarlav boladı. Minajat kudayğa karatıp bastavımen minajat
bolatın bolsa, mınav söz de minajat boluvğa tiyis.
Kudaya, küdiretine tan kalamın,
Jolında bir ğaşıktın zarlanamın.
İşimdi ğaşık otı küydiredi,
Sırtıma şığaruvğa arlanamın.
[146] Birak bul mazmunına karağanda minajattan köri ğaşık tolğavına jakın. Nağız
minajat tömendegi türli sözder bolarğa kerek.
Ğaşirbek soğısıp jürgende, baylavda turğan Jüsipbek kudayğa, tavlarğa minajat
kıp aytkan sözi:
On segiz mın ğalamnın.
Padişası edin, kudayım!
Kudaya, sağan jılaymın.
Keşirgeysin, kunayım!
Özinnin naşar pendenmin,
Er japana köngenmin.
Ğaşirbektey tağama (nağaşıma)
Medet berer kün bügin.
On segiz mın ğalamdı,
Halık kılıp bar etken,
218
Neşe evliye, enbiye,
Neşe hakim pana etken.
Ğaşir sultan tağama.
Medet berer kün bügin.
Kepir patşası Jüsipbektin sözine aşuvlanıp, darğa asuvğa buyırğanda, Jüsipbek
medet tilep aytkan minajatı mınav deydi:
On segiz mın ğalamnın,
Padişası, kudayım!
Kudaya, sağan jılaymın.
Keşirgeysin, küneyim!
Kepirler aspak taladar,
Dar üstinde ettim zar,
Din şırağı Mukambet
Senen baska kimim bar?
Kuday şeri ya Ğali
Bizderden bolşı habardar.
Aynalayın, İmam Ağzam!
Kanşa boldı menin jazam?
Kepirlerden jetti kazam
Şın hakikat kozım dep,
Nazar eter kün endi.
5. Maktav. Dindar devirdin maktav öleninde dindarlık körinip tur. Dindar
devirden ilgergi akındardın sözinen dindar devirdin akındarının sözinde kerek emes
artık sözder tolıp jatır. Köbinin maktavı da orınsız keledi. Ayat okıytın adamşa köbi
ölenderin ağuvzı men bismildadan bastaydı.
[147] Mısal:
Sart Jakıp degen akınnın Almambet suvdıyanı maktağan sözi bılay bastaladı:
Eveli ağuvzı bella bastağanım,
Jaramas kaktın esimin tastağanım.
Bismilla rahman rakım dep,
Etpekke şeni madık kastağanım.
219
Tartamız ağuzı bella evel bastan,
Bismilla söz tartılsa, şaytan kaşkan.
Tusında er patşanın bir surkıltay,
Tura alman atpey karap şeni dastan.
…
Ekinşi bir Jorabay akın degen sol Almağambet suvdiyanı makağan sözin bılay
bastaydı:
Bastaymın bul sözimdi bismilladan,
Kağazğa bismilla dep tartam kalam.
Jabbarım adamzattı erkaşan da,
Saktasın musılmandı esen aman.
Eleke jar molağa kelip turdı,
Ümit köp sonın üşin bir kudadan.
Jayıkta dankı şığıp jatuvşı edi,
Keltirgen bul arağa bizdin talan.
Maktavda ulı maksat, taza koşamet, taza ıkılas bolmağan. Anayı akındar sıyaktı
tikeley suramağanmen, ekim bolğan, töre bolğan, ukpalı jürgen adamdardın jılı
nazarında boluv maksatımen köbi jaramsaktanıp, jarevkelenip aytkan.
6. Dattav. Sögüv, jamandav, ayıbın, minin aytuv – berinin jalpı atı dattav boladı.
Dattav tabına bir adamnın basındağı minin aytkan söz de kiredi. Bütin eldin, halıktın
basındağı minin aytkan söz de kiredi. Dindar devirdegi dattav da köpti dattağandar.
Köbinese şarıyğat jolına şalığın aytıp dattağan. Adam basın dattağanda, eveli maksat
pen küyinip dattağan, üyine kondırmağan, konakası ondı bermegen sıyaktı usak
sebepterden peniş etip dattağan.
Köpti dattav mısalı:
1. Eveli bismilla dep söz bastalık,
Allanın kak jolınan adaspalık.
Jolı dep şarıyğattın ğamal kılsa,
Enşalla sol vakıtta azbas halıkı.
[148]
Azırak osı jerden şoşınamın,
Ötirik paydağa astı, ras kalıp.
220
Jalğan söz azamatka boldı onay,
Zamana boldı, halkım, eldekalay!
Avzınnan jalğız kelam şıkkan sözin,
Kezedi bir sağatta toksan toğan.
Kudayım özi saktap onğarmasa,
Bolıp tur bul zamanda suvdan da lay.
(Ebubekir)
2. Bul bolsa eşkim bakpas joldasına,
Aldanar aram düniye oljasına.
Birevdin urı zalım malın urlap,
Surasa bele salar öz basına.
Karsı dav birev aytsa, sonı tındap,
Bas adam közim jetti onbasına.
Parkı jok bu zamannın adamının
Birinin biri nanbas ollasına.
Baylardın bala okıtkan isin kara,
Zeketin savdalaydı moldasına.
Pakırdı, mümkin menen partıya kıp,
Bereri sadakasın kolkasına.
Bul sözi Seydahmet ötirik pe?
Pas pa, köptin saldım ortasına.
7. Aytıs. Dindar devirdin aytıs ölenderi de din eserinin küştiligin körsetedi:
akındar aytıskanda birin-biri sürintüv üşin dinge, şarıyğatka teris ğamaldarın körsetip
sürintüvge tırısadı. Şarıyğatka teris isterin min kılıp müdirtpek boladı. Meselen, Aykın
men Jarılğasın aytıskanda, ekevi şarıyğattı jamandık-jaksılık, durıstık-teristiktin
tıyanağı, narkı, tarazısı, şarıyğat jönimen birin-biri mindep aytıskanın köremiz.
Aykın aytadı:
Kojeke, esensiz be, selem berdik!
Müberek didarındı jana kördik.
Jüzinde rakmetin bar er ekensiz,
Jok şığar könilinizde takapparlık.
Özin bil söylesken son ne derindi,
221
Kazirde kolındı ber köriselik!
Jarılkasın koja aytadı:
Jarkınım, selem bersen, selamat bol!
Jetedi muratına ölmegen kul.
[149]
Siz bersen, selemindi elik aldık,
Sünneti payğambardın kazuvlı jol.
Kol bersen, köriselik degen sözin,
Bul durıs şarıyğatka bolmaydı sol.
Taranğan totı kustay bala ekensin,
Mısalı eki betin al kızıl gül.
Hal bilem, jön suramak ğam ğanimat,
Abzalda söyleselik atın bildir.
8. Tolğav. Dindar devirdin akındarının tolğavında da, dindar devirdin jırlarına
da din eseri barlığın tömendegi mısaldardan körüvge boladı:
Din üşin şer tüzep, meşit salsam,
Kak jolğa jannan keşip bağıştansam.
Azanşı davsın estip rıyazatpen,
Namazğa bes vakıt jayav barsam.
Minberde vağız aytıp tursa imam,
Kak iske kayım turıp sonan kansam.
Müdderis medresede deris aytsa.
Şekirtke künde eki ret tüye şalsam.
Astırtın Kalıypamen akıldas bop,
Kün sayın telegrammen habar alsam,
Osınday kazak zatta bir er bar dep,
Jurtına dar islemnin anıktalsam.
Jüsip, Ahmetbekterdin jırında Ahmetbek ağası Jüsipbekke aytkan bir sözi:
Aynalayın, ağajan,
Bul kepirge jalınba!
Kökiregin jasıtıp,
Burınğı kündi sağınba!
222
Kazam jetse ölermin,
Buyrığın kaktın körermin.
Patşa kuday jar bolsa,
Közel şayı kepirdin
Jan azasın beremin.
Ğaşıktık
tolğavında
musılmandık,
kepirlik,
şarıyğat
aytılmağanmen, dindar devirdin til eseri aykın körinedi.
Beyisulı Tölegennin ğaşık zarında mınanday sözder bar.
Sevklü selem jazdım “sat”, “beb”, “lem!”
Kayğılı kökiregim közimde nem.
[150]
Darajan katarınnan askan erkem,
Eki “tıy”, bir “nun” menen ettim kalam.
Nalışım kökke jeter etsem nağan.
Bul sırım halıkka melim, kümen sağan.
Ömirim az ba, köp pe, ötkeninşe,
Kayğındı tügese alman etip bayan.
Biraz kün oynap-küldik könil aşıp,
Kün kayda şer tarkatar könil basıp,
Burınğı ötkenderden kalğan miras,
Ayrılmak süygeninen neşe ğaşık,
Bul künde könil melül menin eman,
Makşukım tavsa alman etip bayan.
A, dariğa düniyede kattı kasiret,
Ayrılmak söz aldında süygen jardan.
Ekinşi birevdin tolğavında mınanday sözder bar:
Sıypatın peri zattın balasınday,
Köp oylap zarlanamın şarasızday.
Özinmen katar kızğa közim salsam,
Aranız jer men köktin arasınday.
Maktavın jazğanmenen tavsımlaydı,
Ölkenek, kabırğanın salasınday.
sıyaktı
nerseler
223
Özgeden bir omırtkan artık erkem,
Sıdıratil, Muntağanın ağaşınday.
Dindar devirdin nalıs tolğavının türi mınav:
Asa sokkan boranday,
Ötemisin künderim?
Ğasi bolıp allağa,
Buzılmağay dinderim.
Asuvlı dar astında,
Zar aylağan tilderim,
Babay tükti sopı Eziy
Közindi salşı pirlerim!
Kolımdı kepir baylağan,
Asbakka dardı saylağan.
Belavdaktın kölinde,
Kırık jigit seni ertip,
Künderim, keni, oynağan,
Maksatıma jetpedim,
Düniyedegi oylağan.
On segiz mın ğalamnın
Padişası bir kuday,
Kulım deytin künindi,
[151]
Kayrat kılıp kan tökpey,
Kapalıkta ketkenim.
Aldı-artına karamay.
Ras pa düniye ötkenin?
Eger kapı kalmasam,
Bul sekildi dinsizge,
Pende bolar bek pe edim?
Akırın tilep bul istin,
Padişası ğalamnın,
Bir özinnen kütkenim.
(Jüsip, Ahmet)
224
***
Namıs yakıy soğıs tolğavı. Dindar devirdin jırlarında kepirlermen soğıskanda,
eskerge kayrat berüv üşin namısın kozdırıp, kanın kızdıruvğa aytılğan namıs tolğavda
da din eseri tömendegi sözderden körinedi.
Jüsip, Ahmet jırında Ğaşirbek kırık jigitke kayrav söz aytkanda bılay tolğaydı:
Oryan etip tav-tastı,
Kanğa boyap köz jastı,
Şüldirletip kızıl bastı,
Saylap şanşar künder bügin.
Asıl almas pışaktarı ,
Tığıradan şaşaktarı,
Ahmetjannın kojaktarı,
Jannan keşer künder bügin.
Ğaşirbektin sol ozarı,
Kurılsın makşardın bazarı,
Bek jüsiptin koşkarları,
Kannen keşer künder bügin.
***
At kulağın tenestirip,
Bir-birine kenestirip.
Kepirlerdi koyşa kırıp,
Maydan keşer künder bügin.
Markayıs tolğavı. Dindar devirdin markayıs tolğavında da din eseri bolğanın
mına sözderden baykavğa boladı:
Baytursın, Aktas degen jakın ağaları 15 jıl aydavda bolıp, kaytıp kelip turğan
kuvanıştın üstinde aytkan Karpık akınnın markayıs tolğavında mınaday sözder bar:
[152]
Kepirge kılış siltep karıskanım!
Düniyede tenin tavıp jarıskanım!
Teninnen duşpan körsen tügin şıkkan,
Layık zamanına arıstanım!
225
Naşardı sırt duşpannan araşalap,
Kam oylap karaşığa bolıskanım!
Ülgimen er orında tura bergen,
Akılğa Aplatonday danışpanım!
Dostardan kasiret otın kalas oylap,
Kayırlı sağatında kavışkanım,
Şubalan, Karakoğa, Jılanşıkpen,
Deni sav tüsinikti bolıstardın.
Bul künde sizder üşin duğada tur,
Aktarıp joldas bolğan orıstarın.
…
Dindarlıktın eseri joktavlarda da bar. Burınğı joktavlarda ölgen adamnın
batırlığı, baylığı, istelgen erligi, mırzalığı aytılıp joktalğanda, dindar devir tuvrasındağı
joktavlar din jayın jaksı biletinin aytıp joktaydı.
Mısal:
Bismilla sözdin basına,
Ağayın keldi kasıma.
Bir küngidey bolmağan,
Düniye degen osı ma?
Könilden kayğı bosatsam,
Kele me közdin jasına?
Jılamay neğıp şıdaysın
Keşegi ötken asılğa?
Asılım tüsti kolımnan,
Kanatım sındı onımnan
Kuday koskan jaysanım,
Adastırdı jolımnan.
Otız törtke kelgende
Uyadan uştı alğanım.
Düniyenin bildim jalğanın,
Mezgilsiz keldi kezegim,
Kızığına kanbadım.
226
Kelam şarip hat okıp,
İslam jolın andadın,
Jan tesilim bolğanşa,
Akılınnan tanbadın.
Sonda bilip oyladın
Kudanın nazar salğanın.
[153]
Amandaspak sol küni,
Könilde boldı armanın.
Amandastın jurtınmen,
Buyrığı dep allanın,
Iymanındı kurmetpen,
Perişte kelsin habarğa.
Artında kalğan biz naşar,
İzdegenmen tabar ma?
Keşegi söngen şam-şırak
Ornına kaytıp janar ma?
Düniye devlet bolsa da,
Endi devren bolar ma?
9. Terme. Dindar tevir termesi men avız edebiyeti türinin termesi birdey. Jalğız-
ak dindar devir din sözin köbirek katıstıruvmen ayrıladı.
Mısal üşin dindar edebiyet termesinen alıp karayık.
1. Şortanbay termeleri.
Atamız Adam payğambar
Topıraktan jaraldı.
Musılman, kepir halayık
Sol adamnan taraldı.
Musılmanğa buyırğan
Kökiregine kadaldı.
Urlık penen karlıktan
Boyındı tartıp tek jürsen,
Körmesin degen zalaldı.
227
Belgi degen beyitsin,
Jazğı salkın samaldı
Tarıyhı degen tamuktın
Kıskı suvık amaldı.
Avıl malı buralkı,
Akılı jok jamanğa
Atasın aldar balası,
Üşbüv akır zamanda.
Jaksılıktan ırım jok,
Jamandık askan zamanda.
Malınan zeket bermegen,
Avzına kuday kirmegen,
Kayırı jok saran da,
Alakanday ay men kün,
Ğalamnın orta jarığı.
[154] Jabbarday eki bolmaydı,
Emir kılğan jarlığı.
Kubılağa bas koymak
Musılmannın tarığı
Ruvza, namaz kaza kılmasan,
Könilinde kuday barlığı.
Japalık pen jalğızdık
Jalğannın jaman tarlığı,
Tüşirkengen uykı jok
Kayğının askan zarlığı…
….
2. Ebubekir termeleri.
Avruv bolıp azamat,
Koyılsa basın jastıkka.
Dostarmenen söylesip,
Jaramaysın dostıkka.
228
Könilin jürmes koştıkka,
Özinnen bakıt ketken kün
Aynalar dostık kastıkka.
Ne kılmaydı adamzat
Evreşilik jastıkka.
Düniye kuvğan mastıkta.
Ebdurahmman Ebuvit,
Adasıp joldan astıkpa?
Şükirlik kılmay tastık pa?
Ğıybadat bizden bolsa da,
Tevpık sizden bilmeyim
Rakmetti patşamsın,
Keşire gör, küneyim!
Özin pendem demesem,
Paydağa aspas kur vayım.
Tevpık bersen, nurlanar
Ikılas penen din vayım.
Zor süyiniş etemin
Musılman bolıp tuvğanğa,
Lebbayka dep ruvhım
Hakka moyın sunğanğa.
Şükir kılğıl, jarandar,
Jaksı mal şalıp kurbanğa.
Deret alıp, namaz kıl,
Suvdı kuyıp kumanğa.
[155] Zeket berip, kajıra bar,
Aynalmanız kur malğa.
Düniyege aynalıp,
Tenir bergen devletten
Makşar küni kur kalma!
Könilge ıyman bekitip,
229
Üyretiniz tuvğanğa.
İslemnin bes parızı
Jalğan ottan kutkarar,
Hak tarazı kurğanda.
Şapağat kılar bes namaz
Ezireyil jetisip,
Janındı kabir kılğanda.
Bul düniyenin kızığı
Uksaydı bilsen, jarandar,
Közindi aşıp jumğanğa
….
(Dindar devir edebiyet nuskaların nuskalıktın 131, 165 nömirlerinen kara).
2. Sındar devir
Sındar devir dep kazak edebiyetinin sındı bolğan, yağnıy sın arkılı şığıp,
edemilengen mağınalı söz, bir mağınası sını bar degen boladı da, ekinşi mağınası
minsiz, tolğavlı, sıypattı degen boladı.
Bul sözdi eki mağınasının ekevi de kazak edebiyetinin sonğı kezdegi jana
devirin sıypattaydı. Sın tezi kurılmay, edebiyet sözi sındar bolıp (minsiz bolıp) şığa
almaydı. Kazaktın avız edebiyetinin alsak ta, dindar devirdegi edebiyetin alsak ta,
kanday jaksı bolğanmen minsiz suluv bolmaydı: bir jerinde suluvlığı kanday zor bolsa,
ekinşi jerde mini sonday ülken boladı. Akındığı kanday küşti bolğanmen, aytılğan eki
devirdin akındarının sözderinde edemiliginin janında at süringendey mini turadı. Olay
bolatınının tüp sebebi kazaktın ol kezdegi akındarı asıl söz nemen asıl bolatının, akındık
seziminen sezse de, anık bilip jetpegen. Sındıktan sözdi minsiz etip şığara almağan.
Tındavşısının da asıl söz tuvrasındağı bilimi akındardikindey bolıp, olar da akın sözin
tekserip sınğa sala almağan. Asıl tas, temir, asıl buyım nesimen asıl bolatının bilmegen
adam tastın, temirdin, buyımnın jaksısın tavıp aluvdı bilmeydi. Sındar devirge deyin
kazak akındarı da, akın sözin
[156] tındaytın elevmeti de, söz nesimen asıl bolatının bilmegendikten söz bağasın
kötere almay, narkın kemitken.
230
Adamğa öz boyındağı üyrenşikti mini – min bolıp körinbey, öz üyindegi
kemşilikter – kemşilik bolıp körinbeydi. Jurtka da solay. Saltındağı, kalpındağı,
ğurıptağı jaman edet – jamandık bolıp körinbeydi. Boydağı min boyında mini jok
birevdi körgende baykaladı: üydegi kemşilik kemşiligi jok üydi körgennen keyin kezge
tüsedi; jurttağı jaman edet baska jurttın jaksı edetin körgennen keyin bilinedi.
Sonday-ak kazak akındarının özderinin de, sözderinin de minderi, kemşilikteri,
jaman edetteri önerpaz Evropa jurtının sındar edebiyetin körgennen keyin baykalıp,
közge tüsken. Sonan keyin ğana Evropa edebiyetinen tukım alıp, kazak edebiyetinin
süyegin asıldandırıp, tulğasın tüzetüvşiler şığa bastağan. Kazak edebiyetinin
asıldanuvına, esirese eseri küşti bolğan Abay sözderi. Abaymen katar baskalar da
şıkkanmen, olar asıl sözdin jana sıypatın Abayday aykın közge tüserlik etip körsete
alğan jok. Sondıktan kazak edebiyetinin sındar deviri Abay sözderinen bastaladı.
Joğarıda aytılğan “Sın arkılı şığıp, edemilengen” degen sözdi, şığarğan söz
birevdin sınına salınıp, sonan keyin şıkkan sözder dep ukpasa kerek. “Sın arkılı şığıp”
degenimiz – şığaruvşı özi jazuvşı, özi sınşı bolğan vakıtta şıkkan degen mağınadağı söz.
Evropa edebiyetimen tanıskannan keyin kazak akındarı sözdin asıl bolatın sırın bile
bastaydı. Sözdin onday sırın bilüv – sın bilüv boladı. At sayıs attın jüyrik bolatın sırların
bilgennen keyin, sındarın bilip, sınaytın boladı. Sonday-ak sözdin asıl bolatın sırın
bilgen adam sözdi sınay biledi. Sınay biletin adam jaza da biletin akın bolsa, onın
akındık jağınan şığatın sözi senistik (sınşılık) jağının sınına tüsip, sın arkılı şığıp otıradı.
Jüyrik attın belgili sıypattarı sıyaktı asıl sözde de belgili sıypattar boladı. Söz sol
sıypattarın durıs körsetüvmen asıl bolıp şığadı. Munan asıl sözdi adamnın beri de söz
şığaratın akın boladı dep oylamaska kerek.
Asıl sözdin sıypattarın bilüvmen adam akın bolmaydı. Birak akın adam sözdin
asıl bolatın sıypattarın bilse, sözin taza, minsiz şığaradı. Asıl sözdin sıypattarın bilüv
tındavşığa da kajet. Abaydan keyingi sözge talğav kiredi: aytuvşı da, tındavşı da sözdi
talğaytın boldı. Olay bolğanı – Abay asıl sözdin nuskaların aykındap körsetkennin
üstine az da bolsa asıl söz sıypattarın aytıp ta jurttı habardar kıldı. Abaydın “Ölen –
sözdin patşası, söz sarası” degen öleninde jaksı ölennin
[157] sıypattarı da, kazak akındarı men tındavşılardın joğarıda aytılğan asıl sözdi
tanımaytın nadandıktarı da aytılıp, az da bolsa mağlumat berilgen. (Abaydın sol ölenin
231
okuv). Söytip, asıl sözdin sıypattarın bilüv jalğız akındarğa emes, er adamğa kerek.
Jaksı sözdin sıypattarın bilgen adam sınay bilmekşi, sınay bilüvden söz talğavı
küşeymekşi. Solay bolğan son asıl sözdin bastı-bastı sıypattarın silüv söylev jüyesinin
en kerek böliminin biri boladı.
Kazaktın jazuv edebiyeti baskalardiki sıyaktı aytıluvşınşa bölinedi degen edik.
Birak ol salalardın kanday tarav, tarmak ya butaktarğa bölinetinin aytkanımız jok edi.
Endi sol aytılğan üş salağa koyatın tarav, tarmak, butaktar sıyaktı sözderin
türlerin körsetip, erkaysısın kerek ornında belgili sıypattarımen eliptep öteyik.
Eskertüv: Kazaktın sındar edebiyeti Evropa ülgisimen kele jatır. Jene sol
betimen baratındığı da baykaladı. Evropa edebiyetindegi söz türleri bizde eli tügendelip
jetken jok. Birak kazir bolmağanmen ilgeride boluvğa ıktıymal. Sondıktan sındar
devirdegi söz türlerin jüyelep tertiptegende, Evropa edebiyetinin bizge kelip jetpegen
türlerin de özine tiyisti orındarında atap ötemiz. Solay etkende darındı söz tabına jatatın
sözdin türleri mınav bolmak.
1. Eveze yakıy engime türli sözder
Bul topka kiretin sözder tolıp jatır. Onın berin tügendevdin kajeti jok. Bastı-bastı
türlerin alğanda, oları mınav boladı:
1. Ertegi jır. 2. Tarıyhi jır. 3. Eveze jır. 4. Ulı engime (roman). 5. Uzak söz. 6.
Anız ölen jene engime. 7. Könildi söz. 8. Mısal. 9. Usak engimeler.
2. Tolğav tabına karaytın sözder
Tolğav türleri de tolıp jatır; onın işindegi negizgi türleri mınalar:
1. Sap tolğavı. 2. Markayıs. 3. Nalıs (munayıs) . 4. Namıstanıs. 5. Suktanıs. 6.
Oylamaldavdan.
Oylamaldav türi köp. Oylamaldavdan bölinip:
1. Sögis tolğavı yakıy dattav. 2. Külis tolğavı yakıy külkilev. 3. Maskaralav
şığadı.
Külkilevdin özi üş türge bölinedi: a) Mazak. b) Mıskıl. v) Kuvlık.
Kuvlık ta eki türli: biri sıkak, ekinşisi ezil.
3. Aytıs-tartıs tabına karaytın sözder
Aytıs tabına kiretin sözder türi de tolıp jatır. Onın işindegi negizgi bastı türleri
mınalar:
232
[158] 1. Aytıs söz. 2. Tartıs söz.
Tartıstın özi bastı-bastı tarav bolıp bölinedi:
1. Mert yakıy elektekti tarıs (tragediya). 2. Sergelden yakıy azaptı tartıs (drama).
3. Adam ter yakıy evreşilik (komediya).
Tartıs küyge en-küy kosılsa, tartıs zavıktı dep ataladı. Tartıs söz kuv tildi bolsa,
kuvlıktı dep ataladı. Kıysını Kızık bolsa, küldirgi tartıs boladı; sıykır mazmundı tartıs
sıykırlı dep ataladı.
Kazak edebiyetinde bul türlerdin keyi bar, keyi jok, keyi jettikpegen alalav,
balalav türde, bar türleri tömende kazak edebiyetinin jana devirinen bastalıp, tiyisti
sıypattarımen körsetilmekşi.
1. Eveze türleri.
1. Ertegi jır. Ertegi jır dep ölenmen aytılğan ertegi aytıladı. Sındar devirdin
ertegisi burınğısının erteginen sındarlığımen ayrıladı. Akındar eski ertegini ajarlap,
ertegi jır etip şığaradı yakıy öz takırıbımen öz kıyalınan şığaradı. Jana devirdin ertegi
jırları Mağjan jazğan “Sızdık batır” tuvrasındağı ertek, Puşkinnen avdarılğan “Balıkşı
men balık”, “Altın eteş” sıyaktı ertegiler boladı.
2. Ulı engime yaki roman. Ulı engime yakıy roman dep turmıs sarının tüptep,
teren karap engimelep, tügel türde süvrettep körsetetin şığarmalardı aytamız.
Ulı engime şığaruvşılar (romanşılar) roman jazğanda takırıptı ne öz zamanındağı
turmıs sarınınan aladı, ne ötken zamandağı turmıs sarınınan alıp jazadı nemese aldağı
zamannın sarının boljap jazadı. Roman alğan zamandağı turmıs sarının körsetkende,
sondağı adamdardın – ülkeni, kişisi bar, jaksı jamanı bar, bayı, kedeyi, töresi, karası bar,
jası, kerisi bar – ne isteydi, ne izdeydi, ne tileydi, nege süyinip, nege kiyinedi, neden
iymenedi, neden küyzeledi, neni jaktıradı, neden jiyrenedi, nege kumar, nere sulık.
Kıskası, ya bütin bir jurttın yakıy jurttın bütin bir tabının sır-sıypatın sözben suvrettep,
aldınnan ötkizedi.
Ertek jır, tarıyhi jır sıyaktı şığarmalar zor okıyğalardan kara körinim askan
adamdardın ğana isterin söz kıladı. Jalpı kalıptı jay adamdardın isterine, özderine onşa
nazar salmaydı. Ulı engimenin maksatı köptin ömir sarının suvrettep körsetüv
bolğandıktan, bul tuvralı şığarmalarda adamnın da, vakıyğanın da ulısına, usağına
birdey nazar salınadı. Ömir sarının körsetetin hattan askan, siyrek bolatın ülken
233
okıyğalar, ulı adamdardın isteri emes, kumırskaday kıbırlap türli jol, türli jönmen tirşilik
etip, tırbanıp jatkan
[159] köptin amalı. Adam ömirindegi istin usağı köp, irisi az boladı. Usak vakıyğanın
adamğa küninde onı duşar bolğanda, iri vakıyğanın ömir boyı onı duşar kelmeske
ıktıymal. Adam balasınan keşetin köbine usak vakıyğa, usak is, jenil süyiniş, jenil
küyiniş. Ulı engime önşen ülken vakıyğalarmen bolmay, usak isterden de önege
körsetüvge tırısadı. Onın olay etüvinde eki türli menis bar.
1. Usak vakıyğa mın kırlanıp, mın türlenip, kayta aynalıp turadı. Kayta-kayta
bolatın vakıyğa kalıpka aynaladı.
Adam turmısının tağdırın kün sayın kubılıp, kayta-kayta kelip turğan usak
vakıyğalar şeşedi. Bir ret ötirik aytsan, ol zor bele: ötirikşi, sırğığa, senimsiz bolsan,
onan tirşiligine keletin kesapat köp. Adam birden ötirikşi, buzık, urı-karı bolmaydı;
birden tüzik, edil, adal izgi de bolmaydı. Bir istegenin kayta istep kalıptanuvmen birtebirte barıp boladı.
2. Usak vakıyğanın birden-ak ulı vakıyğağa sebep bolatın jerleri de bar. Ülken
üyge kişkene kilt jol aşatın sıyaktı, ülken iske köbine kişi is kilt boladı, kip-kişkene
uşkınnan üp-ülken ört şığadı. Az nazardık könilden ülken urıs, töbeles, soğıs şığıp
ketedi. So sıyaktı adam katelesken bir ğana isinen ömirlik turmısın avırlatıp aluvı
ıktıymal. Bir durıs istegen isinen jönin tüzep, turmısın jenildetip aluvı ıktıymal. Usak
vakıyğadan ulı vakıyğa tuvvı ıktıymal bolğandıktan usak istin berin usaksınuv kerek
emes. Ol usak is belki zor şarapatka ya zor kesapatka kilt bolatın usak istin biri şığar.
Olay bolsa ulı vakıyğamen katar usak vakıyğalardı katarğa aluv, türin tanuv kerek
boladı. Kün sayın istelip jatatın usak istin ulı iske ulasarlığı da, ulaspastığı da bar.
Tirşilik isi birine-biri oralıp, şiyelenisip, baylanısıp jatadı. Tirşilik isinin parkın ayıruv,
menisin bilüv uyıskan jiptin uştarın tabuv sıyaktı, kaydan bastalıp, kaydan toktaytının
birte-birte arasın aşıp, şiyesin şeşip barıp tappasan, birden taba almaysın. Usak is usak
ispen şiyelenisip, baylanısıp tursa, onı katarğa almasan da keter-keteri az. Usak is ulı
iske baylanısıp turğanda, katarğa almasa, katama kalasın. Biyik maksat, zor ümit, ulı
pikir jok ömir hayuvan ömirine uksas. Birak usak isterdin işinde usaksınıp baykamay
ötsen, opık jegizip, ökindiretinderi de köp boladı. Tirşilik jolında jüzege şığarayın degen
isine böget bolatın köbinese ülken ister emes, usak ister, usak nerseler. Olardın
234
bögetşilik küşi ülkendiginde emes, köptiginde. Olardın bögetşiligin buzuvğa köp küş,
ülken is kerek emes. Usak ğamal, jiyi jedeldik kerek. Tirşilik ğamalı, zamannın zanın,
turmıstın
[160] sarının tanuv ğılımı – adamnın izdegen, közdegen maksattarın bilüv, maksattarına
jetüvge jüretin joldarmen tanısuv. Turmıs ğılımın jaksı bilgenin isi – usak isterge
aynalıp, ulı isterdi de umıtıp ketpev, usak isterdi usaksınıp, katarğa almay, kazıkka
süringendey bolıp kulap ta jatpav.
Ulı engime – turmıs tili. Ömir jüzindegi ulı, kişi ğamaldar, ulı, kişi vakıyğalar
kalay bir-birine oralıp, şiyelenisip, baylanısıp, uyısıp, üşi kaydan bastalıp, kaydan barıp
toktaytının mısalmen körsetken sekildendirip aldına ekelip, türli jolmen, bağıtpen
baylanıstıradı, şiyelenistiredi, şiyelenistire barıp, nemen tınatındığın közge körsetedi.
Turmıska sarın jasaytın adamnın ğamalı, ğamalğa ön beretin adamnın minezi,
minezge keyip beretin turmıs töniregi. Adamnın minezi oyının türinen, könilinin
küyinen, istegen isinen bilinedi. Adamnın tıska şıkkan pikirinde, könilinin küyinde,
etken ğamalında minezinin kay türi köbinek körinse, sol adam sol minezi bolmak.
Minez işten tuvadı. Birak şınığıp jetpey turğanda minez türin terbiyemen özgertüvge
boladı. Adamğa terbiye berüvşi eveli ata-ana, sonan son ustaz, mektep, turmısındağı
tönirek. Ömirinde kanday turmıs körse, nendey adamdarmen kezdesse, joldas bolsa,
istes bolsa, solardan önege körip, ülgi almak. Öner, ğılım jok jurtta adam terbiyesin
tönireginen aladı.
Öner, ğılım bar jurtta adamdar terbiyeni ata-anadan da, tönireginen de,
mektepten de, edebiyetten de aladı.
Söytip, adam minezine ön beretin. Üy işi, mektep, tönirek bolıp şığadı. Bulardın
özi de adamdar türli bolıp tuvğandıktan, türli terbiye alğandıktan türli boladı. Sondıktan
olardan terbiye alğan adamdar da türli minezdi, türli kulıktı bolmak; birak adam köp,
minez türi az bolğandıktan, köp adamdar minezdes yağnıy bir minezdi boladı.
Minezderi uksas birınğay, bir keyipti adamdardı keyipker deymiz. Jomarttık, sarandık,
batırlık, korkaktık, töziktik, buzıktık – bular kay jurtta da bolatın minezderdin jalpı
keyipteri. Sondıktan munday minezdi adamdar jalpı keyipkerlep boladı.
Kazaktın aramza atka minerleri, kazaktın esersok saldarı, tüyeni tügimen jutıp
koyatın bolıstarı – bular ultındağı, zamanındağı keyipkerler boladı. Ulı engimeşiler
turmıs sarının süvrettegende, sarınğa keyip beretin, ön beretin taptardın keyipkerlerin
235
alıp suvretteydi. Jazuvşı keyipkerlerin neğurlım durıs alsa, soğurlım ulı engime turmıs
sarının durıs suvrettep, kalıpka seykes, şınğa jakın bolıp şıkpak. Birak
[161] sarındavşı öz zamanındağı bar turmıstı alıp suvretteydi. Turmıs jağdayın öz
oylağan türinşe özgertse, ömir sarını özge jönmen de ketüvge mümkindigin körsetetin
sarındavlar da boladı. Ulı engimege jan beretin adamnın isi bolğandıktan, minezine
keyin beretin terbiye bolğandıktan, turmıska sarın beretin ulı, kişi adamdardın irili-vaktı
isteri bolatındıktan. Ol ister birine-biri ulasıp, birine-biri oralıp, baylanısıp, şiyelenisip
jatkandıktan, osının berin suvrettep, vakıyğalardı jaksı kıyıstırıp, sıyıstırıp şığaruv köp
jazuvşılardın kolınan kele bermeydi. Ulı engime jazuvşı körkem sözdin evez tolğav,
aytıs – barşa türin de jumsaydı. Ulı engime jazuvğa ülken aytıs – barşa türin de
jamsaydı. Ulı engime jazuvğa ülken şeberlik kerek. Ulı engimenin öresi kıska, örisi
tarlav türi “Uzak engime” dep ataladı. onan şağındav türi “Usak engime” dep ataladı.
Ulı engime, uzak engime, usak engime bolıp bölinüvleri ülken-kişiliginen ğana.
Mazmundav jüyesi ber-berinde de bir aytıluv avdandarında ayırma bar: ulı engime sözi
alıstan aydağan attarşa janıla bastaydı, uzak engime jakınnan aydağan attarşa jayıla
bastaydı, usak engime müşe alıp, oralıp kele koyatın attarşa bastaydı. Ulı engime türde
kazak tilinde basılğan şığarma eli jok. Mirjakıptın “Bakıtsız Jamalına” roman (ulı
engime) dep at koyılsa da, öresi men örisi şağın bolğandıktan o da ulı emes, uzak
engimege jakın. Muktardın “Okığan azamat”, Smağuldın “Kalayşa kooperatsiya aşıldı”
degen engimeleri usak engimeden göri uzak engime türine jakın boladı. Nağız usak
engime bolatındar: Smağuldın “Avtonomiyası”, Mirjakıptın “Kızıl kaşarı”, Beyimbettin
“Ayt küni” sıyaktı engimeler.
3. Eveze jırı. Kazaktın erte zamanda erlik kılğan adamdarının erligin, batırlığın
jır kılıp şığarğan sözder ertek jır dep atalatını joğarıda anayı edebiyet tuvralı söz
bolğanda aytılıp edi. Nak sonday bolmağanmen soğan uksas sözder dilmar edebiyette
de boladı. Ult ömirinde bolğan, ult tarıyhına jazılğan yakıy halık avzında eveze bolıp
aytılıp jürgen vakıyğanı alıp, yakıy vakıyğada halıktın etken kayratın, azamatının
körsetken önerin, jigerin, erligin, namıskorlığın yakıy adamşılığın edemi türde eserli
sözben jır kılıp şığaruv bar. Sıpayı edebiyettin sol sıyaktı şığarmaları eveze jır dep
ataladı. Munda kara küşi mol batırlardın ornına baska türli erler, baska türli kayratkerler
236
okıyğanın ortasında jüredi. Ertek jırda küşi köp batırlardın isi önege bolsa, eveze jırda
öner, bilim, kayrat, jiger sıyaktı sıypattarımen közge tüsken adamdardın ğamaldarı
[162] önege boladı. Munda da vakıyğadağı isterge özinşe ön bere, körkeyte aytuv bar,
birak öte köpirtip deriptev jok. Eveze jırdağı körkeytüv vakıyğanın da, adamnın da jaksı
jağın aluvğa boladı. Onda da vakıyğası da, adamı da körkeytüvdi kötergenşe ğana
körkeytiledi. Eveze jır akın tarapınan ulttın ulı adamına sözden jasalğan jediger
esebindegi nerse.
Eveze jır men tarıyhıy jırdın arasındğı ayırması sol, tarıyh jırındağı adamdar,
vakıyğalar tuvrasında söylegen sözder tarıyhtağı mağlumattardın arasınan asa almaydı.
Olay etpese, tarıyhçılar tarıyhtı bilmegendikten iye kate tüsingendikten tarıyh
mağlumatın buzıp otır dep kıynalaydı. Eveze jırda şığaruvşının kıyalı erkin boladı.
Tarıh mağlumatı sıyaktı arnasınan şığarmay kayırıp, iyirip otıratın munda böget jok.
Buğan koyatın şek jalğız-ak alğan vakıyğamen adamdı körketüvdi köterüv-kötermevi.
Körkeytüvdi kötermeytin vakıyğamen adamdı körkeytip jiberse, ötirik bolıp şığadı.
Eveze jır edemi sözdin türi bolğandıktan edemilev edisinin beri de isteledi:
köriktev, menzev, eserlev türlerinin beri de jumsaladı.
Eveze jır mısaldarı: Muhametjannın “Topjarğanı”, Şekerimnin “Jolsız jazası”,
“Kalkaman – Mamırı”, Mağjannın “Bayan batırı” sıyaktı sözder.
4. Anız ölen.174Adamnın bal aşkanğa, ırımğa, Kıdırğa, ayan bergende, tüs
körgenge ıylanuvınan şıkkan el işindegi anız kılıp aytılatın türli engimeler boladı. Sol
engimelerdi akındar ajarlı tilmen edemilep, ölen etip şığarğanı anız boladı. Anız ölennin
mısalı: Mağjannın “Korkıtı”, “Orman patşası”, “Masadağı”, “Danışpan Aliktin ölimi”,
Abaydın “Eskendir” engimesi.
5. Könildi söz. Tabıyğatka jakın kuvlık-sumdık jaylar, edis jok, tamağı tok,
vayım jok, adal niyet, akkönil adamdardın talassız, tartıssız, tınıştıkpen şekken ömirin
sözben suvrettep şığaruv könildi söz boladı.
Onday adamdardın ğamaldarı ot bası, üy şaruvasınan aspaydı. Baskalardın
isterindey şiyelenisip, baylanısıp, battasıp jatkan isteri bolmaydı. Onday üydin işi
ülkenin sıylağış, kişilerin balaşa mepelegiş, meyirimdi, meymandos keledi. Kazaktın
sonday üylerinin turmısın sözben suvrettep şığarsa, könildi söz bolıp şığadı.
174
Anız engime mazmunı anız jır sıyaktı boladı, ekevinin ayırması birevi ölenmen, ekinşisi jay aytıluvında ğana.
237
Bul türli söz bizdin edebiyette eli jok.
[163] 6. Mısal. Munın ne tuvralı söz bolatındığın anayı edebiyet tuvralı söz bolğanda
aytılğan edi. Mundağı aytılatın anayı edebiyettegi mısaldarmen, sıpayı edebiyettegi
mısal ekevinin arasındağı ayırması anayı edebiyettegi mısaldar bılay şıkkan: alğaşkı
adamdar baska makulıktardan uzap jarımağan. Olar da türli tabıyğat tesilimen tirşilik
etetindigin körip, olar da adamdı oylaydı, söylesedi, kenesedi, birin-biri aldaydı, abraydı
dep bilgen. Sondıktan adamnın isin engime kılğan sıyaktı olardın da isterin engime
kılğan. Onan hayuvandar tuvrasındağı ertegiler şıkkan. Onan beri kele hayuvandar
tirşilik etkenmen nak adamşa oylasıp, söylesip, kenes etpeytindigine köz jetkennen
keyin makulıktar tuvasında ertekter ötirikke sanalıp, birte-birte joğalıp, tek mısaldar
ğana kalğan. “Tüye boyına senip jıldan kur kalıptı” degen, “Tışkan şanıraktağı ettin
sasığan-ay” depti degen siyaktı mısaldar hayuvandar tuvrasınan söylegen ertekterden
kalğan mısaldar. Tüyenin aldanıp kaluvı tuvralı, tışkannın şanıraktağı etke boyı jetpegen
son sasık dep kemitüvi tuvralı engimeler, ertekter bolmasa, onday mısaldar halık tilinde
bolmas edi. Munday mısaldardın payda boluvına sebep bolğan ertegide aytılğan
hayuvandardın isine adamdardın isterinin de uksavı. Kolı jetpegen nersesin jamandaytın
minez adamda da bar. Sonday minezderdi adamdardın kemşiligin körsetkisi kelgende
kazak tışkannın “Şanıraktağı ettin sasığan-ay” degenin mısalğa keltiredi.
Anayı edebiyette bolğan hayuvandar minezimen adam minezin körsetüv maksatı
sıpayı edebiyette de bar. Maksat jağınan bir-birinen ayrılmaydı. Ayrılatın jeri
aytıluvında. Anayı edebiyette hayuvannın minezi kur mısal boladı da, sonımen aytuvşı
kanağattanadı da koyadı. Sıpayı edebiyetinin mısalı minezinin uksavımen katar
aytıluvının edemiligin de birdey eske aladı. Minezinin uksavı kanday kelisti bolsa,
engimesinin de sonday kelisti boluvın közdeydi. Munda uksatuvı da, engimesinin
aytıluvı da eki jağı birdey kızğılıktı bolıp, tındavşığa eki jağı birdey eser etedi.
Mısaldarğa bulayşa tur şığaruvşılardın en şeberi Frantisiya jurtında Bütten (1759-1831),
orısta Krılov (1763-1844) bolğan. Olardan burın eski türmen mısaldavşı şeberler ündi
jurtında da bolğan, grekte (Ezop), rumda (Bedir) bolğan. Krılov mısaldarının türleri,
kırık
mısaldağılar,
Abay kitabındağılar,
“Jıyğan-tergen”
degen
Ötetilevulının
kitabındağılar. Krılov mısaldarının işinde Ezoptan, Labontennen alğandarı da bar.
(Eveze engime türindegi sözderdin nuskaların nuskalıktın 167, 197 nömirlerinen kara).
238
2. Tolğav türleri
[164]
Tolğav nendey söz ekeni “Darındı söz türleri” degen bapta aytılğan edi.
Mısaldarı “Avız edebiyetinin”, “Darındı edebiyetinin” tolğav bölimderinde körsetilgen
de edi. Bul jerde azırak tolğav sözder jaksı bolıp şığuvına kanday şarttar koyılatının
aytuv kerek.
Nağız tolğav men küy (yakıy en) arası jakın: ekevinin de zeyinge aytarı az,
könilge aytarı köp. Tolğav edemiligi, eveli aytuvğa alınğan könildin küyine karay,
ekinşi onı aytıp jetkizetin söylev türine karay boladı. Söytip, tolğav edemi bolıp şığuvı
üşin eki türli şarttı ornına keltürüv kerek. Tolğavdın mazmun jağına koyılatın şarttı işki
dep, söylev türine koyılatın şarttı tıskı deymiz.
1. İşki şartı: a) Tolğav jalpı sırlı boluv kerek. Akın tolğavı da öz könilinin küyin
aytadı, birak ol küy özgege tüsinikti boluvı tiyis. Küyi tüsinikti bolmasa, özgelerge eser
ete almaydı.
b) Tolğav şın sırlı boluvı tiyis. Ötirik jay sözge de jaraspaydı. Tolğav sıyaktı sırlı
şığarmağa ötirik jaraspak tügil büldiredi. Sondıktan küyli tolğav könilde şın bolğan
küyden şığuvı kerek. Burınğı kazak akındarının maktav, kuttıktav ölenderinin köbi
kadirsiz bolıp ketüvi şın könilden, şın tolğav bolıp şıkpağandıktan.
v) Tolğav taza boluvı tiyis. Nas, bılğanış, jenis edemi nerseden şıksa, könilge
kanday eser etedi. Tolğav sözge bılğanış söz, bılğanış pikir katıssa, o da sonday eser
etedi.
g) Tolğav könildin terendigi küyinen habar berüvi tiyis. Könildin ber jağınan
şıkkan tolğavdın eseri okuvşının könilinde teren iz kaldıra almaydı.
2). Tıskı şartı. a) Tolğav sözi könil küyinin beyne biylevi sıyaktı boluv tiyis.
Küy de, biy de bir-birine üylesip kelgende, suluv bolıp şığadı. Küy men biydin üylesüvi.
b) Tolğav kıska boluv tiyis. Könil küyinin köbi-ak bir kalıpta uzak turmaydı.
Könil küyinen şığatın tolğav könil tabıyğatına karay uzın bolmaska tiyis, uzın bolmaydı
da. Nağız tolğavlardın köbi-ak 4-5 avız ölennen aspaydı.
v) Tolğav evezdi sözben aytıluvı tiyis. Adamnın könilinin küyin jaksı bildiretin
– küy men en. Ennen sonğı könilge köbirek eser beretin evezdi söz. Evezdi sözdin
edemisi ölen tolğav könil sözi bolğandıktan eseri küşin köbeytetin ölen türde aytıluvı
tiyis. Köbinese solay aytıladı da.
239
Tolğavdın kunı kanşa degen meselege kelsek, tolğav söz önerinin barıp turğan
jeri dep sanaladı. Tolğavdağı könil
[165] küylerinin beri ömir jüzinde adam bitkennin berinin basında bola bermeydi.
Könildin türli küyin edemilep aytıp, sözben keltirüvge ülken akındık kerek. Tolğav jaksı
bolsa, okığandar öz basında bolmağan küylerdi tolğav küşimen özinde bolğan küydey
basınan keşirip ötpek. Bul özgelerdin könil küyin de durıs tanıp, durıs bilüvge üyretpek.
Tolğav könildin körkem sırların örnekti sözdermen bildirip, adamnın körik sezimin
küşeytedi. Edemi tolğavdan alatın adamnın körik lezzatı baska sözderdin berinen de
artık boladı.
Tolğav türleri:
Akınğa düniyenin edemiligi körip pen mahabbat ekevinde ğana. Ömirdin körik
pen mahabbatka durıs keletin isteri süyindiredi. Teris keletin isteri küyindiredi. Munın
mağınası könildi süyinişti, küyinişti küyge tüsirüv boladı. Küyiniş könilge narazılık
tuvğızadı. Könil narazılığı mun, oy tuvğızadı. Osı aytılğan menisterge karay küyli
tolğav birneşe türge bölinedi.
1. Sap tolğav
Korıkkanda “Oybay”, kuvanğanda “Alakay”, kıynalğanda “Uh”, tandağanda
“O”, ökingende “Kap!” degen sıyaktı payım, pikir, oy belgili kirispegen kustın sayravı
sıyaktı könildin taza küyinen şığatın söz sap tolğav yakıy sayrav dep ataladı.
2. Markayıs tolğavı
Könil şın ırza bolıp, markayıp ösken şakta şığatın söz markayıs tolğav boladı.
Könildin şın ösip markayuvı kuvanıştı ulı okıyğanın üstine boladı. Ulı okıyğalar ulı
adamdardın yakıy bütin eldin, halıktın, taptın ömirinde de siyrek bolatındıktan markayıs
türli tulğalarda edebiyet jüzinde uşıraydı. Markayıs ornımen aytılsa, unamdı boladı,
unamsız aytılsa, ersi körinip, markayıs eseri bolmaydı, maskaralık eseri bolıp şığadı.
3. Nalıs
Erkimnin ömir jüzinde közdegen muratı boladı. Yağnıy sol murat körgen
nersesinin jolında boladı. Muratına jetse, bakıttı boladı. Muratına jetip bakıttı bolğan
şakta, bakıt uzak turmaydı; öytkeni bakıttın boluvına, bolmavına sebepker nerseler köp.
Kayğı-kasiretsiz, vayımsız, munsız, katersiz, kavipsiz, şattıkpen tınış ömir süretin
240
adamdar, tipti bolmaydı. Ömir jolı muratka tuvra jürgizbeydi. Tuvra jürgizbese, könilge
peniş, şer payda boladı. Sonday ömir jüzindegi türli opasızdık akındı da renjitedi,
munaytadı, ıkılasın kaytaradı. Renjüv, munayuv, ıkılas kaytuv akındı könilsiz küyge
tüsiredi, şerlendiredi. Şerli küyden şıkkan söz mundı bolıp şığadı. Sonday mundı, şerli
tolğavlar nalıs dep ataladı.
[166] Namıstanıs
Namıs tolğav – basında tayğak keşüv, tar jolda, kıyınşılık şegine jetip takalğan
şakta şığatın söz. Kıyın hal nağız kıyın şegine jetkende, kıyın isti istevge kerek kıladı.
Sol kıyın isti istevge köbinin batılı jetpey namısına tiygizip, kanın kızdırıp söylev
kayrav söz dep atalğan. Sol kayrav sözdin ölenmen aytılğanın namıs tolğav deymiz.
Namıs tolğav soğız kezinde soğıska tüsirüv üşin yakıy ne ölip, ne öltirip şığatın ölim
jolına aydağan jerde aytılğan.
Kazak patşağa karamay, bası bos turğan kezinde, türli jurttarmen soğıskan şağı
bolğan. Ol kezde kazak namıs tolğavları azamattın namısın kozdırıp, kanın kızdırıp
soğıska aydav üşin aytılğan. Sondıktan namıs tolğav türindegi sözder batırlar jırında
(ertegi jırlarda) köp uşıraydı. Kazak patşağa karap, bası baylanğan son soğıs bolmağan.
Soğıs bolmağan son soğısta aytılatın namıs tolğavları da joğalğan. Birak namıs tolğav
aytılatın soğıs bolmağanmen, soğıska bara-bar er basına kıyınşılık tüsetin baska isterge
aytılatın kayrav sözder de namıs tolğav tabına kiredi. Meselen, bağındırğan patşadan
basın bosatıp aluv – jurtka soğıspen birdey derejeli kıyın is. Sonday iske kayrav
maksatpen aytılğan ölen o da namıs tolğavı boladı. Sondıktan “İnternatsiyonal” öleni
sıyaktı, “Asav tulpar” kitabındağı “Joldastar” degen ölen sıyaktı. “Masadağı”, “Oyan,
kazak” kitabındağı keybir ölender sıyaktı sözder – namıs tolğav boladı. Birak namıs
tolğavdın asıl tübi öte kıyınşılık orında şıkkan söz bolğandıktan, şın kıyınşılık orında
aytılsa ğana şın namıs tolğavı boladı. Ne jaybarakat orında aytılğan namıs tolğavdın
sözi uksasa da, özi bolıp şıkpaydı.
5. Suktanıs
Suktanuv dep bir nersege artıkşa nazar tüsüvin aytamız. Adam suktanğanda,
jaksı nersege suktanadı. Jaman nerse kanşama ulı bolıp, adamnın nazarın tüsirip,
tandandırğanmen suktandırmaydı. Ulı bolsın, usak bolsın biz jaksı nersege suktanamız.
241
Ol jaksı nerse tabıyğat isinin jüzinde de, adam isinin jüzinde de boladı. Solay bolğan
son suktanıs tolğavda köbinese ğalamnın ulılığı, tabıyğattın sırı, şeberligi, suluvlığı,
adam isinin de suktanarlık ulıları, jaksıları, körkemderi söz boladı. Ömir men ölim,
jaksılık pen jamandık sıyaktı nerselerdin men-mağınası tuvrasındağı tolğavlardın köbi
de suktanıs tabına kiredi. Suktandıratın nerselerdin köbi-ak tek suktandırıp koymay,
adamdı oylandıradı, kıyaldandıradı. Sondıktan tübirindegi tolğavlardın köbi taza tolğav
bolmay,
[167] bayımdamalav, oylamaldav bolıp keledi. Joğarıda aytılğan nerseler tuvrasında
bayımdav – danalık (pelsapalık) bayımdavı bolıp şığadı.
6. Oylamaldav
Könil ırza bolmavdan narazılık tuvadı. Narazılık munğa aynaladı. Munnan oy,
kıyal tebrenedi. Söytip könil ırza bolmağandağı şığatın tolğavlar jalğız könil küyinin
sözi bolmay, oy, kıyal katısıp şığadı. Sondıktan mundı tolğavlar oylamaldav dep ataladı.
Könildin ırza bolmaytın nerseleri türli jamandıktar, kemşilikter, minder. Adam
kavımında jasalğan adamşılık ülgi boladı. Adamnın köbi-ak ol ülgiden alıs boladı.
Birevler ülgimen istev kolınan kelmegendikten alıs boladı, birevler tipti adamşılık ülgini
kerek kılmağandıktan alıs boladı. Kolınan kelmegendikten alıs boluvı – kemşilik boladı.
Kerek kılmay adamşılık ülgisin ayağına basuv – jamandık, ayıp boladı. Enbek, şarvalık
tağısın tağılardın berinde de bar. Onın üstine er akınnın öz adamşılık ülgisi de boladı.
Öz ülgisine tuvra kelmeytin isterdi de akın teris köredi. Jamandıkka, kemşilikke,
minge sanaydı. Öz ülgisi bolsın, özgeniki bolsın, eytevir adamşılık ülgige teris keletin
isti akın aytpakşı. Aytkanda jay akıl türinde aytıp dattaydı da, ügittegende ya dattağanda
bütin eldin, jurttın basındağı minin, kemşiligin, jamandığın körsetip te aytadı. Bir
adamnın basındağı min, kemşilik jamandıktarın körsetip te aytadı. Ügitti bütin jurtka
aytsa da, bir adamğa aytsa da, ügit boladı. Sögis bir adamğa bastap aytılğanda –
maskaralav (elemdev) boladı da, jurta kastap aytkanda – eşkerelev (dattav) boladı.
Eşkerelev de, maskaralav da eki türli boladı: jay sögis eşkerelevi bar, külki kılıp
eşkerelev bar. Maskaralav da sonday. Jay jamandap maskaralav bar da, külki kılıp
maskaralav bar. Jamandık adamdı keyitedi, kayğırtadı, munaytadı, renjitedi, kemşilik
pen min adamnın külkisin keltiredi. Osığan karay tolğavdın oylamaldav türi köbinese ne
sögis tolğavğa, ne külis tolğavğa aynalıp ketedi.
242
1. Sögis tolğav
Ömirdin jamandık jağına ırza bolmay, mindep şığarğan sözderdin jalpı atı kazak
tilinde jok. Sondıktan tolğavdın bul türine sögis tolğav dep janadan at koyılıp otır. Sögis
tolğav jamandıktı jarıyalap, bekte basuv niyetpen şığarıladı.
[168] Ügittevden urısuv küştirek. Jay aytuvdan uyaltuv küştirek. Sol menispen sögis
türindegi sözder el tüzev, kulık tazartuv jağına köbirek eser etedi dep sanaladı. Burınğı
ügit türindegi sözderdin ornın birte-birte sögis tolğav alıp, öte ügit türindegi sözder
joğalmakşı. Birak eli de sögis tolğavğa akıl aytuv, jön körsetüv sıyaktı sözder köbirek
katısıp, sögisinen ügiti basım bolıp ketetinderi köp. Söytip tolğav bolmay, tek akıl aytuv
bolıp şığatındarı köp boladı. Asılında taza tolğav bolatın söz az boladı. Köbinese
tolğavdın er türi aralasıp otıradı. Sonday-ak tolğavğa tolğav emes sözder de deyim
katısıp, aralas kelip otıradı. Öytkeni, akıl, kıyal, könil dep üşke bölgenmen, olar birinin
isine biri katıspay turmaydı.
Jamandık eki türli: keşirimdi jamandık bar, keşirimsiz jamandık bar. Keşirimdi
jamandık tek kemşilik boladı da, keşirimsiz jamandık ayıp boladı. Keşirimdi jamandık –
tek bilmegendikten bolatın jamandık. Keşirimsiz jamandık – tek bile tura isteletin
jamandık. Tolğavşı tolğanda, ekevin eki türli tolğaydı. Keşirimsiz jamandıktı
tolğağanda, bet-jüzine karamay ayıbın aykın aytıp, betine basıp, sögip tolğaydı. Ayıbın
betine basıp körsetüv – küyge jağıp körsetüvmen birdey bolğandıktan dattav dep te
aytıladı. Keşirimdi jamandıktı tolğağanda, jamandığın, kemşiligin aykın aytpay, külki
türinde körsetip uyaltuv, arlantuv niyetpen tolğaydı. Sondıktan külis tolğav külkilev,
kelemejdev bolıp şığadı. Külki kıluv, elemdep körsetüvmen birdey nerse. Birak köpke
jakkan küye yakıy takkan elem köptin üstinde bolğan son küşti eser ete almaydı. Köp
işinde bir adamğa jakkan küye, takkan elem küştirek eser etedi. Sondıktan köpti kanday
dattap. Sökkenmen maskaralavğa bolmaydı. Sözben jeke adamdı ğana maskaralavğa
boladı.
Akın zalımdıktı, nadandıktı körip, küyingende kanday küyge tüsip tolğaytının
Abaydın tömendegi sözi körsetedi:
Adamnın keybir kezderi,
Könilde alan basılsa,
Tenirinin bergen öneri
Kök bulttan aşılsa.
243
Sıldırap önkey kelisim
Tas bulaktın suvınday.
Kirlegen jürek özi üşin
Tura almas este juvınbay.
Tenirinin küni jarkırap,
Uykıdan könil aşar köz.
[169]
Kuvattı oydan bas kurap,
Erkelenip şığar söz.
Sonda akın belin buvınıp,
Aldı-artına karanar.
Düniye kirin juvınıp,
Körinip oyğa söz salar.
Kıranşa karap kırımğa,
Mun men zardı kolğa alar.
Kektenip nadan zulımğa
Şıyırşık atıp tolğanar.
Edilet penen akılğa
Sınatıp körgen-bilgenin,
Bildirer alıs-jakınğa
Solardın söyle degenin.
Izalı jürek, dolı kol,
Uvlı sıya, aşşı til.
Ne jazıp ketse, jayı sol,
Jek körsen de, özin bil.
244
2. Külis
Eki türli külis bar. 1. Şın külki. 2. Sın külki. Şın külki şattık üstinde, könil
koştanğanda keletin külki. Sın külki nerse könilge küdikti, ersi köringen vakıtta keletin
külki. Anav – könildin küyinen tuvra şığatın külki de, külkili – küydi könilge sın
tuvdırğannan keyin şığatın külki. Külkilev – tolğavğa karav bolatın, sonğı türdegi külki.
Adamnın arına tıyuv jağınan külki söz birneşe türge bölinedi…
Adam avırlaytın da, avırlamaytın da külki bar. Avır külkinin atı – mazak, mıskal
boladı da, jenil külkinin atı – sıkak, kuvlık boldı. En jenili oyın söz, onı ezil dep
aytamız.
a) Mazak kıluv – birevdin kemşiligin, minin aytıp külüv boladı. Edebiyet jüzinde
mazak kıluv kemşilik pen mindi eşkerelep jurtka jayuv boladı. Bul elemdep jurt aldında
ötkizüvmen bir esep is. Mazak türinde külkinin avır bolatın sebebi osıdan.
b) Mıskıldav – sözdin önin teris aynaldırıp aytuv. Olay aytuv kekesin boladı.
Kekesin söz zildi boladı. Mıskıl sözdin avır tiyetin sebebi osı.
[170] p) Sıkak pen kuvlık külki sözdin asılında avırlamaytın türleri. Bular avırlaytın
türge aynalsa, onda olar sıkak ta, kuvlık ta bolmay, mazak pen mıskıldın birinin türine
tüsip ketedi.
Ezil de solay: zilsiz bolsa, ezil boladı da, zildi bolsa, ajuva, kelemej, mazak,
mıskıl sıyaktı külki türine aynalıp ketedi.
Biz külgende eveli tek külki keltiretin nersege külemiz. Neden külki bolıp turğan
menisin teskeremiz. Sebebin tekserip külgende, könilimizdi keltirgen nerse bolıp şığuvı
da ıktıymal. Akındardın adam minine, kemşiligine külip şığarğan sözderin tek külki
üşin şığarğan söz dep karamaksa kerek. Onday sözderdin köbinin-ak bergi jağı ğana
külki bolıp, arğı jağı adamdı munaytatın, kayğırtatın söz boluvı ıktıymal. (Tolğav
nuskaların nuskalıktın 198, 275 nömirlerinen kara).
3. Aytıs-tartıs
Aytıs-tartıs sındar edebiyetinin bir türi ekendigi joğarıda aytılğan edi. Aytıstartıs kazak akındarının aytıskanı da emes, olardın aytıstırıp şığaratın ölenderi de emes.
Ol aytısuv ya aytıstıruvmen aytıs-tartıs ekevinin arasında atınan baska janasatın jeri
şamalı: ekevinin aytıs degen atımen aytsa, söylesüv ğana uksas. Onan baska bir-birine
janasatın jeri joktığı tömendegi sözderden melim boladı.
245
Aytıs-tartıstın eveze men tolğavğa da uksastığı az. Eveze (engime) de akın öz
jağınan eş nerse katıstırmay, baskanın basında bolğan vakıyğanı aytadı da koyadı.
Aytıs-tartısta akın öz basındağı emes, baskanın basındağı vakıyğanı körsetip, öz
basınan, könilinin küyinen eş nerse katıstırmaydı. Bu jağınan aytıs-tartıs evezege
(engimege) jakın.
Evezede (engime) bir bolğan vakıyğanı, vakıyğada bolğan adamdardın ne
istegen engimesin estiymiz: birak ol adamdardı, vakıyğalardı körmeymiz. Aytıs-tartısta
akınnın aytkan engimesin estimeymiz, vakıyğanın özin, vakıyğada bolğan adamdardın
özderin köremiz. Vakıyğa köz aldımızda bolıp, adamdardın tirşilik jüzinde aytısıptartısıp ömir şekkenin köremiz. Tirşilik maydanında adamdardın akılı jetkeninşe
amaldap, kayratına karay karuv kılıp, alıskanı, arbağanı, kuvanğanı, jılağanı, oynağanı,
külgeni, süyingeni, küyingeni, javlaskanı, davlaskanı, bitiskeni, jaraskanı ömir
jüzindegidey körinip, köz aldınnan ötedi.
[171] Bul şın ömirdin özi emes, nersenin aynağa tüsken sevlesi sıyaktı, ömirdin alanda
körsetiletin sevlesi ğana. Birak nersenin aynağa tüsken sevlesi kanday aynımaydı, bu da
sonday şın ömirdin özinen aynımaytın sevlesi. Aytıs-tartıstağı vakıyğalar, adamdar
asılında bolğan zattar emes, akın özi jasağan, akın kıyalınan tuvğan zattar.
Akın adamdarın jasap, avızdarına sözderin salıp, isteytin isterin dağdılap, al istey
berinder dep, özi ğayıp bolıp ketken sıyaktı. Aytıs-tartısta akınnın öz tarapınan eş nerse
sezilmeydi. Evezede (engime) vakıyğanı söylev – aytıs-tartısta akın özi söylemey,
özgelerdi söyletip, aytıstırıp-tartıstırıp jiberip, özi beytarap bolıp, tek kızığına karap
otırıp kalğan sıyaktı boladı. Munda ötkendik jok. Osı vakıtpen setiledi. Eveze (engime)
akın aytkanınan ötken vakıyğanın engimesin etsiymiz, aytıs-tartısta vakıyğanı birevdin
aytkanınan esitip bilemiz, közben körip te bilemiz. Eveze men aytıs-tartıs arasındağı zor
ayırıs osı.
Aytıs-tartıs pen tolğav arasında da ayırıs zor. Aytıs-tartısta akın öz tarapınan eş
nerse söylemegendikten, özi sezilmey tek kıyalınan tuvğan adamdar berin istegen
sıyaktı bolıp körinedi dedik. Tolğav akınnın işki ğalamının sözi bolğandıktan munda da
sözi men özi körsetip otıradı: tolğavda akındı kabağın kars javıp, kayğırıp turğan
küyinde de, beti gül-gül jaynak kuvanıp turğan küyinde de, süyingen küyinde de,
246
küyingen küyinde de, tarıkkan, zarıkkan, zabıkkan küyinde de, şattanğan, markayğan,
masayrağan küyinde de körip otıramız. Aytıs-tartısta ol jok.
Söytip aytıs-tartıs pen evezenin (engime) arasındağı da, tolğav men aytıs-tartıs
arasındağı da ayırıs zor. Birak aytıs-tartıs pen eveze (engime) ekevinin arası tolğav men
aytıs-tartıs ekevinin arasınan jakınırak. Öytkeni, biri vakiyğanı aytıp bildirse, ekinşisi
vakıyğanı közge körsetip tanıstıradı. Ekevi de tıskı ğalamnın habarı, tıskı ğalamnın özi.
Bulay degennen aytıs-tartıs tıskı ğalamnın sözi dep te tüsinüv kerek emes. Asılında
aytıs-tartıs – işki ğalam men tıskı ğalamnın tüyiskenin körsetetin söz türi.
Adamnın işki ğalamı men tıskı ğalamı tüyisedi degen sözdi tüsinikti boluv üşin
azırak bayandap öteyik.
Adam bala küninde tıskı ğalamdağı közge körinip, denege sezilip turğan
nerselerdi ğana tanuvmen boladı. Esi ebden kirgenşe özdegen özin ayırmaydı. Özgenin
istegenin istep, degenimen boladı. Eseygen sayın özinin özgeden baskalığın bilip, özine
unağanın istep, unamağanın istemey, kıyıktık şığara
[172] bastaydı. Er jetken sayın düniyenin isine özinşe süyinip, özinşe küyinip, özinşe jol
tutıp, özinşe ömirine jol belgilep, jaksılık, jamandıkka öz közimen karap, özinşe sınap,
özinşe bağalap, özinşe pikirleytin boladı. Öz aldına munı, muratı, maksatı, müddesi
bolıp, sol murat-maksatına jetüv talabına kirisken jerde tıskı ğalam tiyisti jerdin şegine
kelip, işki ğalam men tıskı ğalam ekevi kezdesedi. Sonda işki ğalamnın niyetine tıskı
ğalamnın şarttarı tuvra kelmey, ekevi ilisinip ustasa ketedi.
Zadında, tipti müddesi jok adam bolmaydı. Adam bolğan son onın könili bir
nerseni tilemey turmaydı; könili tilevine karay bir nerse istemey tağı da turmaydı.
Könilinin tilevi de, ol tilevinin jolındağı ğamalı da adamına karay türli boladı. Neğurlım
kayrattı bolsa, soğurlım maksatı da zor boladı. Usak adamnın maksatı da usak boladı.
Birev jer jüzin özine karatuv, bağındıruv talabında boladı, birev düniyege atağın jayuv
talabında boladı, birev düniyenin sırın tanıp, adamnın közin aşıp, bilimin arttıruv
talabında bolıp, sonımen ömirin ötkizedi. Birev adam balasın tengerip, arasına edildik
ornatıp, düniyeden jumak jasav talabında bolıp, ömirin sonımen ötkizedi. Birevler tek
düniye jıyuv, bay boluv maksatımen ömir ötkizedi, eytevir tileysiz, maksatsız adam jok.
Az bolsın, köp bolsın erkimnin müddesi bar; ulı bolsın, usak bolsın erkimnin muratı bar.
Tilevsiz, maksatsız adam bolmağan son talassız, tartıssız da adam jok. Erkim eline
karay talasadı, tartısadı. Talas-tartıs – tabıyğattın negizgi zanının biri.
247
Tabıyğat tas jürek, kanşa ötinip jalınsan da, jağınsan da, özinin zanınan
buyrılmaydı. Tabıyğattın zanı kattı, ükimi rakımsız, jolı tolıp jatkan ker men kedergi, isi
şınjır katar tiresken sebep pen saldar bolıp, aldı-artındı orağan şırmav. Öz erkim
özimde, öz isime özim koja, özim sebeppin dep jürgen adam turmıs isinin oravınan,
şırmavınan eri asa almaydı. Tabıyğat zanı – meyirimsiz bir merzimsiz tağdır. Davırlı
toktavğa, jazdı uzartuvğa, kıstı kıskartuvğa, suvdı joğarı ağızuvğa eş adamnın kolınan
kelmeydi. Sol sıyaktı tabıyğat zanı adamdar da, adam elevmetinde de bar. Adam kanşa
dana, bilimdi bolsa da, kanşa kaharmen kayrattı bolsa da, elevmet onın maksatın
ukpaytın bolsa, kayratker kamalğa jalğız şapkan batırday elek boladı.
Ustasuv erkimnin eline karay türli boladı. Birev ustasuv jolında elek boladı,
birev azap şegedi. Birev kur evre boladı. Keybirevlerdin aytkanı kelip, sözi durıstıkka
şığadı. Osını körsetetin edebiyet türine tek aytıs degennen aytıs-tartıs degen at
seykesirek boladı devimizdin menisi osı. Munan bılay karay ya aytıs-tartıs, ya ustasuv
[173] degen atın koldanamız.
Joğarıda aytılğan sözderden körinip tur:
1. Ustasuv – jalğız tıskı ğalamdı söyleytin eveze de emes ekendigi, jalğız işki
ğalamnan habar beretin tolğav da emes ekendigi, bul işki ğalam men tıskı ğalamnın
ustasuvınan şıkkan eveze men tolğav ekevi de bar dübera söz bolatındığı.
2. Şığarma ustasuv boluv üşin mazmunı adamnın dürildegen, duvıldağan,
burkıraktı, davıldı isi boluv tiyistigi.
3. Ustasuvşının jene baska ustasuv burkağının işinde jürgen adamnın minezi,
kulkı, munı, müddesi, niyeti, muratı barşa sır-sıypatın bayandaytın bolğan son söyleğen
sözinen, istegen isinen, uskınınan, elpetinen körinerge tiyistigi.
4. Ustavdın maksatı tıskı ğalamğa karsı jumsağan işki kayrat bolğan sebepti, ol
kayrattı jumsatıp otırğan belgili bir maksat bolğan son, ustasuvda körsetetin ğalamdar
oylamağan jerden şıkkan vakıyğa sıyaktı bolmay, maksattı kayrattan tuvğan ğamaldar
bolıp körinüvge tiyistigi.
Eskertüv: Maksattı kayrattan tuvğan ğamal boluv üşin ol ğamal murat jolına
jumsalğan ğamal boluvı kerek. Olay bolmasa, ğamal oylamağan jerden şıkkan tek
vakıyğa ğana boladı. Meselen, eki adam sözden ilinisip, tebelesip, birevi ölip kaldı. Bul
kayğılı vakıyğa boldı. Birak ustastıruv şamasına sürlev bola almaydı.
248
Egerde jılkığa tiygen urını öltirse, ol oylamağan vakıyğa bolmaydı, öytkeni
urının muratı urlıkpen kün körüv, urlıkpen mal jıyuv edi. Onın jalkığa tiyüvi muratının
jolında istegen maksat ğamalı boladı da, ölüvi muratına karay alğan sıbağası boladı.
Ekinşi maksattı kayrattan tuvğan ğamal boluv üşin kezine kelgen şabıttın ğana
ğamalı bolmay, kumarlık, evestik sıyaktı minez kuvlık tabıyğatında bar negizdi
ıntasındağı maksattan tuvğan ğamal boluvı kerek. Kayratker janı sol ıntasında boladı.
Üşinşi. Inta tek ınta küyinde ğana kumarlık, evestik küyinde kalmay, iske
aynalsa ğana maksatı kayrattan tuvğan ğamal boladı. Intasına layık muratı bolsa,
muratına jetüvge istegen jedeldi ğamalı bolsa, sol ğamal maksattı kayrattan tuvğan
ğamal boladı. Inta ğamalğa aynalmasa, işki ınta boladı da koyadı. İsi jok kur ınta kedege
aspaytın buyım sıyaktı, nöl sıyaktı meni de, mağınası da jok nerse. Oğan men men
mağına bel baylap kirisip, belsenip isti istey bastağannan bılay karay payda boladı.
Ustasuv osı bel baylağannan bastaladı. Bel baylamay,
[174] belsenbey turğanda, ınta könildin küyi ğana, oylanuv, tolğanuv ğana bolıp otıradı.
Bel baylap, iske kirisken son tolğav kaladı, ustasuv bastaladı. Bir jağında ğamalğa
şapkan batır sıyaktı kayratker, bir jağında onın kayratına karsı kerme tartıp, kedergi
koyıp, jolın bögegen tabıyğat zanı, tabıyğat tağdırı, elevmet edeti, elevmet bögeti.
Ustasuvdın üş deviri boladı:
1. Baylanıs. 2. Şiyelenis. 3. Ustasuvdın bul üş deviri körsetüv devirleri sıyaktı.
Baylanıs – baluvandardın belderin buvınıp, bilekterin sıbanıp, baltırların türinip,
küreske şığıp ustaskanı esebindegi deviri. Şiyelenis – baluvandardın edis-amal, küş,
öner berin jumsap, kayrat kılıp küresti kızdırğan şağı sıyaktı devir. Şeşilis –
baluvandardın birin-biri jıkkan mezgili sıyaktı devir.
Ustastıruv şığarmaları kayratkerlerdin türine karap üşke bölinedi.
1. Elektenis. 2. Azaptanıs. 3. Evrelenis.
1. Elektenis
Ustavşı adam kas kayratket bolsa, yağnıy oktalğannan kaytpaytın, umtılğannan
tayınbaytın, közdegeninen küder üzbeytin, azğa aynalmaytın, zordan-zorğa, artıktanartıkka umtılatın, jamandıkka jasılmaytın, muktajdıkka mukalmaytın ya kaynağan
kayrattın adamı bolsa, ustastıruv elektenis bolıp şığadı. Bul sıypattı adamdar tınıştıkpen
ömir süre almaydı. Öytkeni közdegen maksatının, oylağan muratının jolında neden de
bolsa kaytuv jok, onın maksat-muratına özgelerdiki tus kelmeydi. Tus kelmegen son,
249
onın beri de munın jolına kerme, kedergi bolıp, kalağan jönimen jürgizbeydi. Kas
kayratker kaysarlığımen ol bögetke toktamay, buzıp ötemin deydi. Onısı özgelerdin
jerine tüsüv, jav izdev bolıp körinedi. Toppen küresüvge küşi jetpey, akırında elek
boladı. Asılında elek boluvına kayratkerdin özi jazadı: jazığı – boyğa bitken kayratı,
jigeri, jetesi, ıntası. Kayratker basın beygege tigip is kıluvın ayıp körmeydi, adamdık
dep biledi. Basın korğap, maksatın izdemey kaluv oğan ölim. Eki ölimnin kadirlisin
tandap almav maskaralık dep biledi. Kalayda elektenis kayratkeri katardan kara körinim
ilgeri, artık adam boladı. Kıskasınan aytkanda, elektenis kayratkeri janınan arın, namısın
artık körip, namıs üşin öletin, kez kelgen jerde janın arına sadağa kılatın adam boladı.
Endi ondan adamnın er men namısına tiyetin düniyede is köp, sondıktan onday adam
akırında elek
[175] bolmay kalmaydı. Kumarpaz adamdar kumarlığının kulı bolıp, sonın degenimen
bolıp, sonın aydavında jürip, kumarlık kurbanı esebinde elek boladı.
2. Evrelenis
Elektenistin kayratkeri katardan kara körinim biyik adam bolsa, evrelenistin
kayratkeri katardan kara körinim tömen adam boladı. Biyik nerse kanday sevletti, közge
körnekti, könilge tamaşa körinip suktandırsa, tandandırsa, tömen nerse özinin
tömendigimen, usaktığımen közge küyki. Könilge olkı körinip, külkindi keltiredi.
Sondıktan elektenistin süyinişi süyindirip, küyinişi küyindirip, küştiligimen könildi alıp
ketedi de, evrelenistin süyinişi adamnın arın ketirip, ıza kılıp, küydiredi, küyinişi
adamdı mez kılıp külkisin keltiredi. Söytip, evrelenistin ustavşıları usaktığımen,
adamşılığı azdığımen adamnın adam namısın keltirip, arlandıradı da, evreşiligimen
külkindi keltirip, mez kılıp könilindi köteredi.
Evrelenistin kayratkeri elektenistin adamınday ulı maksattı adam emes,
kemşiligi köp, adamgerşiligi jok, karapayım kalıptı adamdardın biri boladı. Onın talastartısında ulı maksat, ülken is bolmaydı, usak tilev, eptevden arı aspaydı. Onday usak
nerselerdin talas-tartıska aynaluvı da kayratkeri naşar bolıp, usak iske de şaması
kelmegendikten boladı. Ep kılmaytın jerge ep jürgizemin dep, sep kerek emes jerge sep
izdeymin dep, sara isterge amal-ayla, kuvlık-sumdık kılamın dep, boska adam ter, boska
evre boladı. Sondıktan da ustastıruvdın munday türi evrelenis dep ataladı.
250
Ustastıruv türindegi sözder erkaysısına tür beretin kayratkerlerine karay
sıypattaladı. Elektenistin kayratkerine tek “Kayratker” degen at kanşa olkı körinse,
evrelenistin kayratkerine “Kayratker” degen at sonşa ülken körinedi. Munın kayratkeri
köbinese sasık pikir, pasık oy, adaldıktı bilmeytin, aramdıktan jiyrenbeytin naşar
kulıktı, adamgerşiligi jok, sana-sanılavı kem, boska lakkış, jokka nağış, bitke pışak
suvırğanday, közdey isti köldey kılıp, boska pısıksıp, boska janıp, kayratın, küşin,
önerin jokka sarp kılıp, aram ter bolıp, boska buvsanıp, boska bilenip, boska sabılatın
adam. Munday “Kayratkerdin” kayratı boska janadı, boska sönedi. Söngenine adam
küyinbese, süyinbeydi.
251
ÖLENDER
Jurt ukpasa, ukpasın, jabıkpaymın,
El – büginşil, meniki – ermengi üşin.
252
[176]
MASA
Tüsine karap,
İşinen tünilme.
Küşine karap,
İsinen tünilme.
SÖZ İYESİNEN
Izındap uşkan mınav bizdin masa,
Sap-sarı, ayaktarı uzın masa.
Özine bitken tüsi özgerilmes
Degenmen, kara yakıy kızıl masa.
Üstinde uyıktağannın aynala uşıp,
Kakkı jep kanattarı buzılğanşa.
Uykısın az da bolsa bölmes pe eken,
Koymastan kulağına ızındasa?
JAZUVŞININ KANAĞATI
Bul sözdi birev almas, birev alır,
Kulağın birev almas, birev salar.
Tep-tegis köpke unav onay emes,
Keyine jaramasa, keyine jarar.
Kaysısı ıkılasın salıp tındap,
Jaratpay kaysıbiri teris karar.
Düniyede süygenim bar, küygenim bar,
Solardan az da bolsa belgi kalar.
TUVISIMA
Bolarmın nağıp ırza tuvısıma,
Tuvıppın tarşılıktın uvısında.
Şamam jok jan-jağıma kol sozarlık,
Tar kördin tığılğanday kuvısına.
253
[177] Ayta almay şın sözindi korğalaysın,
Tuvğanın büytip kor bop kurısın da!
Bar paydan öz basınnan artılmasa,
Mal ğurlı mağına jok turısında.
KAZAK SALTI
Kaz edik katar uşıp kankıldağan,
Sahara-kölge konıp salkındağan.
Bir örtke kavdan şıkkan duşar bolıp,
Ne kaldı tenimizde şarpılmağan?
Alaştın adamının beri melim:
Kim kaldı tarazığa tartılmağan?
Degender: men jaksımın, tolıp jatır,
Jaksılık öz basınan artılmağan.
Tıkıldap, kur pısıksıp söyleytin köp,
Ekpindep, uşkır atşa karkındağan.
Bos belbev, bosan tuvğan bozbala köp,
Kiyizdey mala basıp, karpılmağan.
Enkendep et andığan şaldar da köp,
Telmirip bir toyğanın ar kılmağan.
Ak könil alan-bulan adamdar köp,
Eseptep azın köpke ankıldağan.
Kayırsız neşe saran baylar da bar,
Kayıktay tolkındağı kaltıldağan.
Berinen tınış uyıktap jatkandar köp,
Umtılıp, talap oylap talpınbağan;
254
Solardın katarında biz de jürmiz,
Mez bolıp kur tüymege jarkıldağan.
Ne payda önerin men biliminnen
Tiyisti jerlerine sarp urmağan?!
Bul bir söz kasiret etip hatka jazğan,
Kalmağan tük kasiyet, kazak azğan.
Bayğa – mal, okığanğa – men maksut bop,
Oylaytın jurttın kamın adam azdan.
KAZAK KALPI
Kaltıldak kayık minip espesi jok,
Tenizde jürmiz kalkıp, keşpesi jok.
[178] Jel soksa, kuyın kuvsa jıljıy berüv
Bolğanday taban tirev eş nerse jok.
Bul küyge bügin emes, köpten kirdik,
Aldı-artın andamağan betpen kirdik.
Şığarmay bir jennen kol, bir jerden söz,
Alalık altı bakan dertpen kirdik.
Beyne bir küdireti sınağanday,
“Saktar dep saktar bolsa” sertpen jürdik.
Jat jaktı jaratkanğa küzettirip,
Jakınmen ırıldastık, ittey ürdik.
Bildirdik eldin sırın, erdin kunın,
Elirip eregeske eki-üş kündik.
Kiredi tentek esi tüsten keyin,
Müşkilin halimizdin jana bildik.
255
Eli de sanlavsız saltın bağıp,
Türi jok is etetin pelen derlik.
“Ulı toy – köppen körgen” jalğız men be,
Dep otır, ne bolsa da jurtpen kördik.
DOSTIMA HAT
Kırağı, kıya jazbas, sunkarım-ay!
Kajımas kaşık jolğa, tulparım-ay!
Ügilgen ölekseni örge süyrep,
Şığarmak kır basına, inkerım-ay!
Jarkırap jaksılıktın tanı atpay tur,
Tünergen töbemizden bult arılmay.
Kök etti, kön terili, könil kalğan,
Sıksa da şıday berüv – jurt jarılmay.
Kim bilip, er enbegin sezip jatır?
Kim şıdap, joldastıkka tözip jatır?
Sasık miy, salkın jürek, sanasızdar
Alansız ak maltasın ezip jatır.
Sınaytın, jaksı menen jamandı ölşep,
Kuldıktın koldarında kezi jatır.
Keşegi kenşilikte kerek kılğan
Bostandık bolmağan son bezip jatır.
[179] Aytkanmen tavsılar ma onı-munı?
Talaydın tandamalı tüpki sırı:
Janaskan şın könilmen jakındık az –
Köbinin işi salkın, sırtı-ak jılı.
256
Akşağa abıroyın, arın satıp,
Azğan jurt, adamşılık, kalmay sını.
Janı aşıp, jakın üşin kayğırar ma,
Janı – mal, jakındı – mal, maldın kulı?!
JIYĞAN-TERGEN
Oyuvın oyıp,
Orındap koyıp,
Tur salğanday örnekke,
Kıyınnan kıyıp,
Kıyırdan jıyıp,
Kurap, sözdi termekke,
Enbekke egiz, til men jak,
Erinbesen, söylep bak!
İmenip köpten,
Saktık kıp eppen,
Tasalama oyındı!
Aşınsa etin,
Aşılmak betin.
Tiri kömbey boyındı,
Jüreginnin jarasın
Körset jurtka, karasın.
Okuvşım, ukpay,
Oskırıp şıkpay,
Sabırmen bayka sözimdi!
Şıkkan son sırtka,
Jayğan son jurtka.
Söz tergevge tözimdi.
Köp mağına, az lefuz,
Esek baspas tayğak muz.
257
Karkıldar karğa,
Şıykıldar arba,
Boy süysiner sazı jok.
Şeşensip jurtka
Mıljındar kırtpa.
Oy iysiner sözi jok.
[180]
Mağan ülgi ol emes,
Ol tüserlik jol emes.
Joldar bar özge
Joba bar sözge,
Jürekke döp, oyğa jön.
Jamandı – jaman,
Demekpin eman,
Meylin tuvla, meylin kön.
Iylanbasam aytpaymın,
Iymanımnan kaytpaymın.
Er joldı oylap,
Oyıma boylap,
Uktım tayız, terendi.
Sayrağan tilmen,
Zarlağan ünmen,
Kulağı jok kerendi –
Uktıra almay söz evre,
Tek tura almay biz evre.
Karaymın keyin,
Orıska şeyin
Han bağıptı kazaktı.
258
Bağa almay jöndep,
Baskağa kön dep,
Arktan jurtka azaptı.
Bas adamdar halıktı
Satıp, sıylar alıptı.
Kelgen son beri,
Keyingileri
Boldı kumar şekpenge.
Ögizdey örge,
Ötkelsiz jerde
Künde oydap jekkenge.
Bir kün toysa esekter,
Miy jok aldın esepter.
Salınıp davğa,
Satınıp javğa,
Bolıstıktı alıstı.
[181] Kazık bop jurtka,
Korğan bop sırtka,
Kim ayladı namıstı?!
Maktadı ulık – boldı mez,
Kavım üşin kayğı az.
Okıttı jasın,
Ösirip şaşın,
Mal tabuvğa salındı.
Kalamnan, hattan,
Javaptan aytkan
Bildi jalğız alımdı.
Keybiri şen almak ta
Dinin şanşıp karmakka.
259
Basında – selde,
Avzında – alla,
Moldalarda ne ğamal?
Közderin süzip,
Jüzderin buzıp,
Aldap jurttı, jıymak mal.
Jumak molda kolında
Savda-sattık jolında.
Bergenge – jumak,
Bermese – dozak,
Dep üyreter halıkka.
Jumaktın kiltin,
Allanın mülkin
Arendağa alıp pa?
Molda satsa tıyınğa,
Ol – alla emes, sıyınba!
Şalkannan jatıp,
Allanı satıp,
Alamın dep korlama!
Enbeksiz iyt jer,
Beynetsiz bit jer,
Bersender, ber moldağa!
Özindi, birak aldama!
Akşağa jumak jaldama!
Ulğayıp kayğı,
Uvıtın jaydı,
Aytpasıma bolmadı.
[182] Kabağın tüyip,
Kaharın jıyıp,
260
Kökti bult torladı.
Janbır javmay, javsa kar,
Jurt jutaytın türi bar.
Balalık kalıp,
Es bilip anık,
Er jetkeli jıyırma jıl.
Bayağı kalpı,
Bayağı saltı,
Bu netken jurt uykışıl?!
Bolsın kedey, bolsın bay,
Jatır-beykam, jım-jırt, jay.
Emşegin emip,
Anağa senip
Bala uyıktaydı jastıkpen.
Şalap işken kedey mas,
Mına jurttın türi onbas!
Uykışıl jurttı
Tüksiygen murttı
Obır obıp, sorıp tur.
Tün etip künin,
Körsetmey minin,
Oyatkızbay korıp tur.
Obır bolsa kamkorın,
Kaynağanı sol sorın!
Oyanğan erge
Umıtılğan jerde
Erüvşi az da, serik kem.
261
Kas bilgen dostı,
Dos bilgen kastı,
Munday eldi körip pe en?
Kıs işinde birer kaz
Kelgenimen, kayda jaz?!
[183] Kazağım-elim175,
Kaykayıp belin,
Sınuvğa tur tayanın.
Talavda malın,
Kamavda janın,
Aş közindi oyanıp.
Kanğan jok pa eli uykın,
Uyıktaytın bar ne sıykın?!
ANAMA HAT
Karağım, duğagöyim, kamkor anam!
Arnap hat jazayın dep aldım kalam.
Seni onda, meni munda aman saktap,
Körüvge jazğay edi hak tağalam!
Bara almay, ötirikşi bolıp ebden,
Semeydin türmesinde otır balan.
Mal urlap, kisi öltirgen ayıbı jok,
Ökimet – ör zorlıkka ne bar şaran?!
“Ümitsiz şaytan bolsın” degen söz bar,
Joldar köp jennetke de taram-taram.
Sonğı segiz jol ölen tönkeristen burın şıkkan jıynağında tsenzuvra ruksat etpegendikten
basılmağan.
175
262
Ok tiyip on üşimde oy tüsirip,
Bitpegen jüregimde bar bir jaram.
Aldanıp tamağıma, onı umıtsam,
Bolğanday jegenimnin beri haram.
Adamnan tuvıp, adam isin etpey,
Uyalmay ne betimnen körge baram?!
Köp aytpay, kıskasınan sezdiretin
Balannın minezi bar sözge saran.
Keter dep “Suvğa kulap, otka tüsip”!
Kayğı jep, menin üşin bolma alan!
Otırmın abaktının bölmesinde,
Buyrıksız köz jetedi ölmesine.
[184] Esiktin kulpı mıktı, küzetşi köp,
Ajaldan baska ekşim kelmesine.
Korşavlı aynalası biyik korğan,
Berik kıp salğan temir terezesine.
Kalayşa munı körip könil senbes,
Atanıp jav kelse de bermesine?
Kalamda lavhulmahbuz umıtkan ba?
Jazbaptı bul orındı körmesime.
Kanbakpen salmağın ten bul bir zaman,
Laj jok jel aydasa ermesine.
Taypalğan talay jorğa, talay tulpar
Tağdırdın kez bolıp tur kermesine.
Solardan janım- terim ardaktı emes,
Orınsız küyzeleyin men nesine?!
263
TİLEK BATAM
Ya kudayım! Akka jak!
Özine ayan – men nakak.
Akka degen jolımnın
Abıroyın aşpay, jap.
Ayat penen hadiste
Adal niyet, ak iske,
Janılmasam, jok edi
Jaza tartsın degen bap.
Meni ustatıp, aydatıp,
Zığırdandı kaynatıp,
Masayrasıp, mez bolıp,
Kuvanğandı özin tap!
Ak küdikke aldanıp,
Az nersege jaldanıp,
Adaskanın alaştın
Tüzüv jolğa tüsir, hak!
Jakın jerden jav şığıp,
Makul sözden dav şığıp,
Duşpan ustap kolımnan,
İytter tistep tonımnan,
Mağan tosuv bolğan şak.
[185] Tutkın bolıp tarığıp,
Jalğız jatıp zarığıp,
Aşuv kısıp, oydı alıp,
Öt jayılıp, boydı alıp,
Dert jürekke tolğan şak.
Kattı ayttı dep kektemey,
Sıyınğandı tek demey,
On eki imam evliye,
Jıyırma segiz embiye,
264
Kolda, önşen aruvak!
Kara baluvan Jenibek!
Kaz davıstı Kazıbek!
Jetim kalğan halkına,
Tulğa bolıp artına,
Kim tıyanak kazık ed?
Kunsız bolıp erimiz,
Jesir bolıp jerimiz,
“Jan meniki” dey almay,
Jurt kayğısın degen jok,
İrip-şirip, azıp ek.
Munı körip közimiz,
Biriger dep sözimiz.
Ken bolar dep balşıktı,
Kel bolar dep şalşıktı,
Biz ümitpen kazıp ek.
Dereti jok ayaktar,
Korsıldağan sayaktar
Bılğamasın kasındı,
Kasiyetti basındı,
Degenimiz bolmasa,
Kazakka ne jazıp ek?!
Baylattırğan kolımdı,
Bögettirgen jolımdı.
Jakınım bar, jatım bar,
Habarlana jatındar!
Men senderge jügindim,
Töresi edil – kazı dep!
265
[186]
JAVĞA TÜSKEN JAN SÖZİ
Janğa könil kalıp tur,
Jan bul küyge salıp tur.
Tönge könil kalıp tur,
Ten şıdamay arıp tur.
Ötirik örlep, küşeyip,
Şın jenilip, talıp tur.
Bak degende baylav jok,
Vağdadan tanıp tur.
Tağdır şirkin tap berip,
Tamağımnan alıp tur.
Pele degen anduvşı
Ayağımnan şalıp tur.
Jala degen töbeti
Baltırımnan kavıp tur.
Jav bilegin sıbanıp,
Pışağın kayrap, janıp tur.
Suvıskan, karğa, karakus
Jemtik andıp, bağıp tur.
Köre almağan künşildin
Köniline munım jağıp tur.
Tabalağan jamannın
Şayan tili şağıp tur.
“En, seni me!” degennin
Ayızı ebden kanıp tur.
Janı aşığan jakınnın
Jas közinen ağıp ttur.
Ayıruvğa amal jok,
Kılışın jerge şavıp tur.
“Eldekalay bolar” dep,
Jüregi julkıp kağıp tur.
Tügi jılı, bilmedim:
266
Tüledi me – nağıp tur?
Tülemegen tüpki dos,
Tülegenin barıp tur!..
ADAMDIK DIYKANŞISI
Adamdık dıykanşısı kırğa şıktım,
Köli jok, kögalı jok – korğa şıktım.
[187] Tukımın adamdıktın şaştım, ektim,
Kor bolğan boska ketip enbek, beynet!
Kuldarğa kuldıktan jok artık zeynet.
Ottay ber, januvarım, eki ayaktı! –
Adamdık hayuvanğa kanşa kajet?!
Jaratkan maldı kuday ne kerekke –
Minüvge, soyu, soğuv, jündemekke.
Esepten aldanğanday bolğandar köp,
Jasıktı, asıl ma dep, bilmey kayrap.
BAK
Bulttar basıp jasırğan,
Ana tüsip basılğan,
Tan şapağı sönip tur,
Janlanğan ömirden
267
Jana şığıp köringen
Balalıktan bastalıp,
(Tastaymın az jastı alıp,
Esim nağız engenşe)
Kördim kızık, körmedim?
Körsem – bağa bermedim,
Bozbala jas kelgenşe.
Kustay tülki alatın,
Jayıp altın kanatın,
Uvıljığan ot lepti
Jigittik jas keldi de,
Oydı biraz böldi de,
Turağı jok ol ötti.
Kuvdım baktı, izdedim,
“Tabamın ğoy tez” dedim,
Azap şekti ten-janım.
[188] Karap jakın-jıraktı,
Jaktım türli şıraktı,
Taptırmadı kuvğanım.
Ümit süyrer jırakka,
Jetesin dep muratka,
Talıksam da izdenip.
Kaşan könil jasarar,
Arka-basın bosanar,
Rakattı jaz kelip?
Kaşan janıp şam-şırak,
Sevle berip jarkırap,
268
Bolar jarık tört tarap?
Kaşan mağan izdegen,
Külip jılı jüzbenen,
Bolar serik bak karap?!
TARTUV
Balalar, bul jol bası danalıkka,
Kelinder, tüsip, baykap, karalık ta.
Bul jolmen bara jatkan özindey köp,
Solardı köre tura kalalık pa?!
Danalık – öşpes jarık, ketpes baylık,
Jürinder, izdep tavıp alalık ta!
KA… KALASINA
Koş, sav bol, Ka… juvılmağan,
Ayday ber kalsa adamın kuvılmağan.
Edepti, sıpayı eldin kalpında jok,
Jasırın dıbıs şıktı şuvıldağan.
Bürkenip arsızdarın şaynavına,
Jem taptı pisirmegen, kuvırmağan.
Şıkkan son talğamaytın donızdardın,
Kasına kıyın bolar javuv mağan.
JURTIMA
Birlik kıp is etüvge şorkak, jurtım,
Tabılsa onay olja ortak, jurtım.
[189] Sıyaktı kara karğa şuvıldağan,
Üreysiz, koyan jürek korkak, jurtım.
269
Bilmeysin jönin menen terisindi,
El bolıp is etpeysin kelisimdi.
Ümit kıp beyge atınday talay kosıp,
Baykadık şabıs tügil, jelisindi.
Jön aytkan jurtşılıkka adam bolsa,
Şığasın kolına ala kerisindi.
Bıtırap bet-betine jönelgende,
Kördik koy jayılatın örisindi.
Kelgende özdi-özine mıktı-aksındar,
Kayteyin, özge dese köngişindi.
Sıkıldı sınık butak tömendesen,
Kim julmas onaydağı jemisindi?!
JUBATUV
Eldiy-eldiy, ak böpem,
Ak besikke jat böpem!
Jılama, böpem, jılama,
Jilik şağıp bereyin.
Baykutannın kuyrığın,
Jipke tağıp bereyin.
(Kazaktın bala jubatuv öleni)
Kayran erkin
Zamandarın!
Tarlıkka jok
Amaldarın!
Erkin dala,
Erkin kayda?
Erkindegi
Erkin kayda?
270
Nuvlı, nuvlı
Jerin kayda?
Suvlı, suvlı
Kölin kayda?
Erkin köşken
Elin kayda?
[190] El korğanı –
Erin kayda?
Tuvra aytatın
Biyin kayda?
Biy bardağı
Küyin kayda?
Adal könil
Aktık kayda?
Jalğan anttan
Saktık kayda?
Bavır tartkan
Jürek kayda?
Namıs kızğan
Süyek kayda?
Nuvlı jerden
Köşti ayırdı,
Suvlı kölden
Kustı ayırdı.
Er ornına
Erkek kaldı,
Kölenkeden
Ürkek kaldı.
Biy ornına
Biybin boldı,
Biy dev birak
271
Kıyın boldı.
Karaldı biy
Jaktav boldı,
Karanı jan
Aktav boldı.
Bavır, jürek
Talas bop tur,
Namıs, süyek
Kalaş bop tur.
Malın aldav,
Talavda tur,
Janın arbav,
Kamavda tur.
Ayağındı
Tusav kıstı,
Jaktarındı
Kursav kıstı.
Körmesine
Perden mıktı,
[191] Ötpesine
Kermen mıktı.
Endi jatıp
Uyıktav kaldı,
Uyıktağandı
Maktav kaldı.
“Eldiy-eldiy”,
Dep terbetken!
“Uyıktasın” dep
Köp terbetken!
Karnın aşsa
Ulıktarın,
272
Jilik şağıp,
May bermekşi.
Tonsan tülki
Kuyrıktarın
Jipke tağıp,
Bay bermekşi.
Eldiy-eldiy
Men de deymin.
Sire, eldiyge
Senbe deymin!!!
N. K. HANIMĞA
Rakatsız ötse de ömir-jasım,
Bul jönimnen kudayım ayırmasın.
Uzak jolğa niyet kıp bir şıkkan son,
Jarım joldan kaytpaspın, karındasım!
Suv da bolar ol jol da, tav da bolar,
Javdın oğı – jayğan top, av da bolar.
Mınav payda, mınası zıyan demek,
Ol erliktin isi emes, savda bolar?!
Şaldığatın, şarmaytın jerler de bar,
Şaldıkkanğa mukalmas erler de bar.
Kayrattanıp kajımay tırmıssan da,
Şıkkızbaytın jolında örler de bar.
Şarşaydı dep oylama şaldıkkannan,
Uzaksınıp jatpaspın jalıkkannan.
[192] Jurt kolımnan kelmese, ökpelemes
Barım saktap, men ayap alıp kalman.
273
El munımdı bilemin ukpaytının,
Kötermege kalğanda şıkpaytının.
Şalıs basıp ayaktı jığılğanda,
“Jatkanınnan turma”, - dep mıktaytının.
Men ölsem de – ölemin jönimmenen,
Tennen baska nemdi alar ölim menen.
Ölgen küni aparıp tığarı – kör
Men jok bolman kömilip tenimmenen.
Ten kömiler, kömilmes etken isim,
Oylaytındar men emes – bir küngisin.
Jurt ukpasa, ukpasın jabıkpaymın
El –büginşil, meniki – ertengi üşin.
AKIN İNİME
Azırak kulağın sal, akın inim,
Oyımız, ruvhımız jakın, inim.
“Ağalık pravosın kolıma alıp,
Kelemin aytatın”, - dep akıl, inim!
“Özimdi ağanmın”, - dep ülkeytemin,
Onımdı köremisin makul, inim.
Adaskan ağanızdın jeri bolsa,
Tileymin ete gör dep ğapuv, inim.
Jay jatsan, janılmaysın, adaspaysın,
Küreste kim ketpeydi ğapıl, inim.
At koyğan az-köbine karamastan,
Akılğa bizder jarlı pakır, inim.
274
Donızday talğamay jep semirgender,
Sanalıp akıldığa jatır, inim.
Süyikti milletine bolam desen,
Naşardın köbirek je hakın, inim.
Sıylasın desen jurtın kadir tutıp,
Ayğırsıp momındarğa akır, inim.
Bilimdi el işinde bolam desen,
Şeşensip, joktı söylep lapır, inim.
[193] Kolınnan munın biri kelmes bolsa,
Kisimsip en bolmasa kakır, inim.
Sözindi tındatatın desen jurtka,
Et asıp tabak-tabak şakır, inim.
Avzımen orak orıp, berin de eter,
Kımızdı şara-şara sapır, inim.
Et penen kımız berip söylep körsen,
Aytkanın jurtka balday tatır, inim.
Akılın, Aplatonday bolsa-dağı,
Kımız ben eti jok kur tatır bilim.
İ. B. JEZDEM HATINAN
Turmısın jırak,
Aman ba, şırak!
Küyzelipsin köbirek,
Millet üşin begirek.
Hemanda saktan,
Saktamak haktan.
Korşağan duşpan tönirek,
275
Milletke kızmet,
Jumlane mindet.
Uykını aş der ek.
Nadandıktan kaş der ek.
Bolmaydı üydep,
Duşpan tur kündep,
Bizde bul bir indet.
Er sözin altın,
Uğar ma eken halkın.
Sınağan da şığarsın,
Milletin kalpın.
Til almas dep korkamın,
Der edim tartın…
JAVAP HATTAN
Amanbız, jezde,
Solay ma sizde?
Amandaspak – jol, edet.
Tağzımğa – tağzım,
Nazımğa – nazım
Tilevşilik – ol edep.
[194] Joldan men de şıkpaymın,
Sözben sıylap mıktaymın.
Jolğa siz kösem,
Sözge hem şeşen,
Onın mende biri jok!
İzdemey joğın,
Şaykamay toğın,
276
Karap jatkan tiri jok.
Men de sonın birimin,
Ölgenim jok, tirimin.
Ağanın akıl,
Aytkanı makul,
Janı aşığan jakındık.
Men jazğan kenes,
Maktanış emes,
At şığarmak akındık.
Er batkanda – jorğalık,
Molda jokta – moldalık!
Baykasak, jezde,
Bavızdar kezde,
Ün şığuv bar emes pe?!
Ündemey ölsek,
Süyekpen kömsek,
Keyingiler demes pe?!
Lak kurlı bakırmay,
Ölgen eken, apırım-ay!
Milletke kızmet,
Berine mindet.
Dep aytasız öziniz.
Milletten bezüv,
277
Eytpese tözüv,
Şın bolsa sol söziniz.
[195] Key is şartı kurbanmen.
Bolmas korkıp turğanmen.
Men buktım – jattım,
Sen buktın – jattın,
Kim istemek kızmet?!
Avızben aytıp,
İsterge kaytip,
Jolamasak ne mindet.
Tek jürse, tok jürmekti,
Kıyın dey me bilmekti.
Jezdeke, solay,
Körmessiz kolay
Jan saktavdın ebine.
Aytpaytın jır bar,
Aşpaytın sır bar
Tımaktının köbine.
Sizge jazdım uğar dep,
Tımağı jok şığar dep.
ĞILIM
“Ğılımdar düniyelik sıykır bolmak,
Okığan ol ğılımdı kepir bolmak”.
Zuvlatıp şarığattı şart jüginip,
278
Moldeken otırğanda moynın tolğan.
Sondıktan zaman jüyrik, bizder şaban,
Artında ilese almay jürmiz eman.
Kün sayın özgerilip, öner artıp,
Beri de bara jatır alğa taman.
“Zamanın tülki bolsa, tazı bop şal”,
Degen söz ayatpenen birdey mağan.
Alaktap artımızğa karağıştap,
Jürgende-ak ozıp, uzap ketti zaman.
[196]“Nerseni tükse enbegen önde kördik,
Solardı tapkan – ğılım” deymiz jaman.
“Ğılım” dep neni üyrendik bizder jasta,
(Aytkanım beker bolsa, almay tasta!
Tabılar aktaytın da, boltaytın da,
Söz emes arnap jazğan dos pen kaska…)
Eleymen pelen bar dep janaskanda,
“Pelen” dep uykısırap adaskanda,
Üyretüv balalarğa kanday jaksı,
Akılğa salıp, oylap, bal aşkanda.
Mektepke okımağan bilmey jür ğoy
Jerdegi mal-makulık, kus aspanda.
Aytamın moldeken jok onaşada,
Söz bermes “kepirsin” dep talaskanda.
***
Jazğan söz janım aşıp alaşıma,
Alaştın adaksan az balasına.
279
Kannan kan, etten etim, bavır jurtım!
Karağan “Karatavdın” kalasına.
İşi las, sırtı taza zalımdardın
Aldanıp kur sırtının tazasına.
Mez bolıp bayğazı alğan balalarşa
Satılıp jıltırağan tanasına.
Ebildin176 zıyaratın attap ötip,
Kabıldın bata kılma molasına.
Korıkkanğa kos körinip, koyday ürkip,
Tığılıp tajaldın buthanasına.
Es ketip, sabır kalmay, saskalaktap,
Korıkkannan közin sıymay şarasına,
Umıtıp kudaydı da, kurandı da,
Bas urma lenat-manat177 ağaşına.
***
[197]
G. N. POTANİNGE
Ataktı Sibir ulı kart Potanin,
Er süyse, sendey süysin el – Otanın.
“Kazaksın, kalmaksın” – dep alalav jok.
Otannın ten köresin barşa janın.
Kazakka Potaninnin atı ardaktı,
İyemiştin178 bilip otır kanşa şalın?!
Seksendi sen atkardın jumıspenen,
Künderde karlı janbır jürispenen.
Özindi közine aytıp maktav emes,
176
Dini anızdın keyipkerleri.
Karıs mağınasında aytılğan uğım.
178
İyemiş – Ertis boyındağı Yamışevskiy selosı.
177
280
Bizsiz de isin ayğak tur istegen.
Ul tuvıp ulı jolda kızmet etse,
Onan zor ultka bar ma ırıs degen?!
Ergenge jolın sara dakpaytın,
Tuvın zor atıp okpen kulatpaytın.
Sırındı jır ğıl söylep jetkizüvge,
Köp sözdi körşiler tur unatpaytın.
Jaz keler, jadırağan künder tuvar,
Jır jırlap tuv tübinde şuvaktaytın.
Biz edik kadiri jok ul ekege,
Köp jatkan meşel bolıp kelekede.
El bitip, jana ğana ayak basıp,
İlindik biz de jetip merekege.
Toyına şaşuv alıp şattanamız,
Bildirip jürek lebin Grekene!!!
Aldında alaş tartuv usınıp tur,
Korınıp sıyın aşar kısılıp tur,
Jağdaysız şaruvağa şart tuğızğan.
Alandı zor “soğıstın” tusı bop tur.
“Oramal tonğa emes, jolğa” dep al,
Ezirgi at-şapanı osı bop tur.
[198]
ELGE SELAM
(1932 jıl. Belomorkanal)
Talaptı jastın biri – sen bir balam,
Kelipsin demin aydap Karataydan.
Kanbaktay jel avdarğan ajırapsın,
El-jurttan, tuvıskannan keyin kalğan.
281
Basınan er jigittin neler ketpes,
Kajıma, kayrattı bol, eş nerse etpes.
Beynetin körgen tüstey bolar umıt,
Şığarsın azattıkka erte iye keş.
Basın jas, kızığın köp körer alda,
Munaymabaksızbın dep bügin tanda.
“Ulı toy köppen körgen”, - degen bar ğoy,
Baykasan aman kalğan adam bar ma?!
Ne bilgir, ne danışpan beri kelgen,
Jas ta köp, bul arada kerimenen,
Tanısıp talay jurttın jayın bilip,
Joldas bop jürsin, mine, berimenen.
Osının ülken olja özi sağan,
Ne kördi elde kalğan baska adam.
Ökinbey mundağı ötken ömirine,
Örge jüz, örnek alıp osılardı.
Kün tuvar, esen-aman üyge kaytar,
Kızıktın bastan keşken berin aytar.
Isılıp ten kurbınnın aldı bolsan,
Körgende köriskender basın şaykar.
Akırı sergeldenin bolmay teris,
Özine kayırlı bop munda kelis.
El-jurttı bizden burın köre kalsan,
Selem ayt altı arıska bizden tegis.
282
Aytarsın: Ak tenizdin aralında,
Aydalğan ağalarım kamavında.
Bayağı köksegeni senin bağın,
Jürse de baktavşının karavında.
[199] Keş jatıp, erte turıp jabığadı,
Kettik dep senen alıs kamığadı.
Sarıarka sayran etken kayran meken,
Erte-keş sonı oylap sağınadı.
Izğarlı Ak tenizdin küni tuman,
Bar eken ağalarda ülken şıdam.
Bel baylap tevekelge jürip jatır,
Baska söz aytkanı jok dersin budan.
ALTIDA “BİSMİLLE” DEP MİNGİZDİ ATKA
Altıda “bismille” dep mingizdi atka,
Toy istep, etin asıp, kılıp botka.
Kalkıtıp karakşıday kuvanış kıp,
Jetkeni ata-ananın bir murata.
El köşse, şeşe bayğus jür jetelep,
Jürmeydi bota bolsa eş tötelep.
Jen – jalba, etik – kıysık, tokım – jırtık,
Tüsemiz attan eren sonda erkelep.
Bolğan son takım bekip jılkı aydastık,
Kulındı ülkendermen bir baylastık.
Jeliden şığa kaşkan kulın bolsa,
İyt kosıp, uran salıp, aykaylastık.
***
283
Asın, asın, asına,
Bereke bersin basına.
Bödenedey jorğalap,
Kırğavılday korğalap,
Kıdır kelsin kasına.
Senen baylık ötpesin,
Tenir bergen bereken,
Tepkilese ketpesin.
Jelinnin eki şetine
Tay şaptırsa jetpesin.
284
MAZMUNI
Birinşi bölim
Edebiyet tanıtkış
Andatuv ........................................................................................................................... 54
Körnek önerinin taravları ................................................................................................ 54
Söz öneri.......................................................................................................................... 59
Şığarma söz ..................................................................................................................... 60
Mazmun türleri ................................................................................................................ 65
Söz önerinin ğılımı .......................................................................................................... 66
Til kıysını ........................................................................................................................ 66
Söz talğav ........................................................................................................................ 68
Til (luğat) evezdiligi...................................................................................................... 105
Ölen şığaruv .................................................................................................................. 122
Kara söz ben darındı söz jüyesi ..................................................................................... 145
Kara söz ......................................................................................................................... 148
Darındı söz .................................................................................................................... 161
Avız edebiyet ................................................................................................................ 169
Jazuv edebiyet ............................................................................................................... 208
Ekinşi bölim
Önerler
Masa .............................................................................................................................. 252
Söz iyesinen .................................................................................................................. 252
Jazuvşının kanağatı ....................................................................................................... 252
Tuvısıma........................................................................................................................ 252
Kazak saltı ..................................................................................................................... 253
Kazak kalpı.................................................................................................................... 254
Dostıma hat ................................................................................................................... 255
Jıyğan-tergen ................................................................................................................. 256
Anama hat ..................................................................................................................... 261
Tilek batam.................................................................................................................... 263
javğa tüsken jan sözi ..................................................................................................... 265
285
Adamdık dıykanşısı ....................................................................................................... 266
Bak ................................................................................................................................ 266
Tartuv ............................................................................................................................ 268
Ka… kalasına ................................................................................................................ 268
Jurtıma ........................................................................................................................... 268
Jubatuv .......................................................................................................................... 269
N. K. Hanımğa .............................................................................................................. 272
Akın inime..................................................................................................................... 273
İ. B. Jezdem hatınan ...................................................................................................... 274
Javap hattan ................................................................................................................... 275
Ğılım ............................................................................................................................. 277
G. N. Potaninge ............................................................................................................. 279
Elge selam ..................................................................................................................... 280
Altıda “bismille” dep mingizdi atka.............................................................................. 282
286
GRAMATİKAL DİZİN
107, 110, 110, 116, 116, 122, 127, 138,
143, 143, 143, 143, 143, 147, 148, 153,
155, 156, 156, 156, 156, 157, 158, 159,
159, 159, 159, 159, 160, 160, 160, 160,
163, 165, 166, 166, 166, 167, 169, 170,
171, 172, 172, 172, 172, 172, 172, 172,
172, 172, 173, 174, 174, 174, 174, 175,
175, 175, 175, 175, 175, 175, 177, 183,
189, 198, 198
a.+da 98, 102, 136, 163
a.+dar 87, 87, 89, 94, 94, 98, 100, 102,
102, 103, 106, 106, 112, 131, 131, 132,
160, 160, 160, 160, 160, 162, 163, 165,
171, 171, 172, 174, 175, 177, 180
a.+dardı 96, 103, 113, 160, 170
a.+dardın 88, 89, 91, 92, 99, 101, 102, 102,
103, 104, 140, 140, 147, 158, 158, 158,
158, 161, 161, 162, 162, 163, 163, 165,
170, 170, 170, 170, 175
a.+darğa 30, 46, 129
a.+darı 32, 104, 105
a.+darın 171
a.+darına 129
a.+darının 113, 161
a.+darmen 160
a.+dı 11, 44, 45, 88, 136, 162, 162, 163,
166, 167, 168, 170, 175
a.+diki 24, 104
a.+ğa 18, 65, 82, 82, 82, 83, 84, 90, 101,
101, 106, 107, 133, 145, 145, 156, 157,
159, 160, 167, 167, 168
a.+ı 5, 24, 32, 32, 102, 102, 103, 123, 162,
174
a.+ın 188
a.+ına 45, 162, 172
a.+ında 87
a.+ınday 102, 175
a.+ının 17, 148, 177
a.+nan 94, 103, 104, 153, 183
a.+nın 1, 1, 1, 8, 11, 11, 14, 17, 17, 18, 22,
24, 25, 25, 25, 26, 27, 33, 60, 82, 82, 82,
83, 83, 84, 84, 85, 86, 88, 88, 88, 90, 93,
94, 94, 96, 96, 96, 98, 99, 99, 99, 99, 99,
99, 99, 99, 100, 100, 101, 102, 102, 103,
103, 104, 105, 106, 109, 120, 129, 129,
135, 138, 147, 152, 156, 158, 160, 160,
160, 160, 160, 161, 162, 162, 163, 164,
165, 165, 166, 167, 167, 167, 168, 169,
171, 172, 172, 172, 173, 173, 174, 175, 175
a.+şa 98, 98, 121, 121, 121, 121, 146, 163
[=377]
A
a
a. 10, 10, 34, 38, 150
[=5]
abaktı
a.+nın 183
[=1]
abay
a. 6, 11, 16, 16, 16, 16, 25, 27, 32, 34, 55,
62, 63, 64, 64, 68, 74, 75, 88, 156, 156,
156, 163
a.+dan 25, 80, 156
a.+day 32, 156
a.+dın 2, 3, 4, 7, 11, 11, 16, 25, 48, 66, 66,
76, 80, 80, 88, 88, 156, 157, 162, 168
a.+lar 32
a.+larday 32
a.+men 156
[=51]
abaysız
a.+da 19
[=1]
abdasta
a.+sı 55
[=1]
abılay
a. 88, 112
[=2]
abıroy
a.+ın 179, 184
[=2]
abıyır
a. 132, 134
[=2]
abız
a. 10
[=1]
abray
a.+dı 163
[=1]
abzal
a.+da 149
[=1]
ada
a.+ğı 124
[=1]
adal
a. 56, 68, 124, 124, 159, 162, 184, 190
a.+da 143
[=9]
adaldık
a. 105
a.+tı 175
[=2]
adam
a. 1, 1, 1, 1, 4, 5, 5, 6, 7, 8, 10, 10, 13, 18,
24, 25, 33, 44, 50, 57, 57, 59, 82, 82, 83,
84, 84, 85, 87, 87, 87, 87, 88, 88, 88, 89,
89, 89, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 94,
94, 94, 95, 95, 97, 97, 99, 99, 99, 100, 101,
101, 102, 103, 103, 103, 104, 104, 107,
adamdık
a. 26, 28, 66, 66, 174, 186, 186, 187
a.+ımen 49
a.+tın 26, 66, 187
[=12]
adamgerşilik
a.+i 175, 175
[=2]
adamşılık
a. 33, 94, 167, 167, 167, 167, 167, 179
a.+ı 175
a.+ın 161
[=10]
287
ağım
adamzat
a. 21, 39, 154
a.+ka 26
a.+tı 147
[=5]
a.+ı 46
a.+ına 46
[=2]
ağın
adasa.-adı 30, 46
a.-ıp 49, 117, 154
a.-kan 19, 125, 138, 192, 196
a.-kanda 196
a.-kanın 184
a.-paysın 192
a.-paytın 138
[=14]
adaspalık
a. 147
[=1]
adastıra.-adı 97
a.-dı 152
a.-ıp 97
[=3]
adım
a. 30
[=1]
aforiyzm
a. 120, 121
[=2]
ağa
a. 40, 114, 115, 119, 128
a.+jan 34, 110, 149
a.+larda 199
a.+ları 151
a.+larım 198
a.+n 33
a.+ndı 111
a.+nın 194
a.+nızdın 192
a.+nmın 192
a.+sı 129, 149
[=18]
ağalık
a. 35, 192
[=2]
ağarta.-uv 85, 86
[=2]
ağaş
a. 3, 47, 53, 67
a.+ına 44, 196
a.+ınday 150
a.+tan 1, 2
a.+tar 37
a.+tı 143
[=11]
ağayın
a. 113, 119, 152
a.+ğa 33
a.+ındı 135
a.+nın 123
[=6]
ağılşın
a. 56
[=1]
a. 75, 75, 75, 75, 75, 75, 75, 76
a.+darı 70
a.+dı 75, 75, 75
a.+ğa 75, 75, 76, 76, 76
a.+ı 71, 72, 73, 75, 75, 75, 75, 76
a.+ımen 75
a.+nan 76, 76
[=28]
ağındı
a. 75, 75, 75, 77
[=4]
ağıta.-kan 8
[=1]
ağıza.-amın 119
a.-ıp 23
a.-uvğa 172
[=3]
ağnar
a.+ı 34
[=1]
ağuvzı
a. 146, 147, 147
[=3]
ağzam
a. 146
[=1]
ah
a. 9
[=1]
ahmet
a. 40, 151, 151
a.+jannın 151
[=4]
ahmetbek
a. 34, 149
a.+terdin 149
[=3]
ajal
a. 119
a.+dan 184
a.+ım 118
a.+ına 113
[=4]
ajar
a. 58, 94, 113
a.+ı 58
a.+ına 113
a.+ınnın 123
[=6]
ajarlaa.-p 158
a.-v 84
[=2]
ajarlı
a. 1, 57, 57, 57, 58, 162
a.+rak 58
[=7]
288
a.+ğa 192
[=2]
ajarsız
a. 113
[=1]
ajıraa.-psın 198
[=1]
ajuva
a. 170
[=1]
ak
a. 2, 2, 3, 3, 6, 6, 9, 11, 13, 15, 17, 18, 19,
19, 19, 19, 19, 20, 20, 20, 25, 25, 25, 27,
29, 32, 35, 36, 38, 41, 41, 42, 43, 48, 49,
50, 51, 52, 53, 53, 54, 54, 55, 56, 56, 56,
59, 60, 60, 60, 67, 68, 69, 69, 70, 71, 72,
74, 86, 87, 88, 94, 106, 107, 110, 110, 121,
123, 127, 127, 127, 127, 128, 128, 128,
135, 137, 137, 142, 153, 156, 156, 159,
162, 164, 164, 166, 167, 168, 170, 177,
178, 179, 184, 184, 189, 189, 195, 198, 199
a.+şa 58, 58, 70, 86, 128, 130
a.+tı 34
a.+tın 41, 41
[=109]
aka.-adı 17, 25
a.-am 25
a.-ar 16, 20, 38
a.-arsın 144
a.-ıp 62, 186
a.-kan 19, 19, 35
a.-sındar 189
a.-tı 110, 111
[=15]
akan
a. 9, 9, 9, 9, 9, 9, 88, 88
a.+ğa 11
[=9]
akı
a.+ların 86
a.+sın 144
[=2]
akıl
a. 5, 10, 10, 10, 18, 35, 45, 50, 83, 96, 98,
98, 103, 113, 124, 124, 126, 138, 143, 167,
168, 168, 168, 192, 194
a.+darın 122
a.+dı 65
a.+dın 5, 5, 95, 114
a.+ğa 5, 5, 16, 82, 83, 152, 169, 192, 196
a.+ı 1, 7, 58, 58, 70, 85, 102, 103, 128, 128,
128, 153, 170
a.+ımen 103
a.+ımnın 56
a.+ın 45, 144, 193
a.+ına 82, 96, 124
a.+ınan 49
a.+ınnan 152
[=63]
akıldas
a. 149
[=1]
akıldı
a. 28
akımak
a. 45
[=1]
akımaktık
a.+ka 121
[=1]
akın
a. 6, 11, 11, 11, 14, 19, 19, 19, 19, 20, 23,
23, 31, 32, 32, 33, 35, 36, 36, 38, 40, 66,
80, 94, 97, 98, 99, 100, 100, 111, 111, 111,
111, 111, 111, 129, 138, 145, 147, 155,
155, 156, 156, 156, 156, 162, 164, 167,
167, 168, 169, 170, 170, 171, 171, 171,
171, 171, 171, 192, 192
a.+dar 16, 19, 32, 39, 41, 97, 97, 100, 100,
112, 112, 114, 114, 129, 138, 140, 147,
148, 158, 162
a.+dardın 30, 31, 94, 97, 100, 101, 111,
113, 114, 146, 170
a.+dardikindey 155
a.+darğa 157
a.+darı 155, 155, 156, 157
a.+darımız 111
a.+darın 104
a.+darının 74, 80, 81, 111, 146, 149, 155,
156, 164, 170
a.+dı 100, 165, 165, 171
a.+ğa 97, 165
a.+ı 5
a.+nan 104, 104
a.+nın 7, 41, 46, 75, 76, 76, 100, 100, 100,
104, 112, 114, 115, 126, 147, 151, 167,
170, 171, 171
[=139]
akındık
a. 83, 94, 94, 97, 99, 100, 155, 156, 165,
194
a.+ı 41, 94, 94, 155
a.+ka 100
a.+tan 94, 98
a.+tı 94, 111
a.+tın 16, 41, 100
[=22]
akır
a. 56, 144, 144, 153, 192
a.+da 49, 56
a.+ı 198
a.+ın 65, 110, 151
a.+ında 15, 49, 110, 144, 174, 174
[=17]
akıra.-ğanda 141
[=1]
akırın
a. 65, 65
[=2]
akırzaman
a. 123
[=1]
akıykat
a. 125, 125
[=2]
289
a. 190
a.+ı 41, 41, 86
a.+ında 80
a.+ının 41
[=6]
akiyret
a. 144
a.+te 138, 141, 142
[=4]
akiyrettik
a. 110
[=1]
akjünis
a. 51
a.+tey 79, 79
a.+tin 41
[=4]
akka
a. 184, 184
[=2]
akkönil
a. 162
[=1]
akkuv
a. 19
[=1]
akmolda
a. 56, 138
[=2]
akpar
a. 85
[=1]
aksak
a. 17, 17, 17, 17, 29
[=5]
aksakal
a. 26, 132, 143
[=3]
aksuluv
a. 24, 45, 113
[=3]
aksunkar
a. 117
[=1]
akşa
a. 2, 23, 52, 86
a.+ğa 179, 181
[=6]
akşağıl
a.+ğa 108
[=1]
aktaa.-ğan 2
a.-v 96, 190
a.-ytın 196
[=4]
aktaban
a. 54
[=1]
aktara.-ıp 89, 152
[=2]
aktas
a. 151
[=1]
aktı
a. 19, 19, 19
[=3]
aktık
aktöbe
a. 20
[=1]
akval
a. 145
[=1]
al
a. 2, 10, 10, 26, 50, 50, 57, 77, 113, 116,
128, 143, 149, 171, 197
a.+da 20, 198
a.+dar 106, 153
[=19]
ala.-a 5, 8, 13, 20, 30, 72, 73, 86, 86, 89, 114,
135, 136
a.-adı 2, 7, 7, 7, 84, 84, 88, 88, 89, 89, 94,
99, 124, 141, 158, 160, 160, 163
a.-ama 95
a.-amın 27, 115, 116, 126, 129, 181
a.-amız 101
a.-ar 169, 192
a.-arsın 125
a.-atın 165, 187
a.-ayık 7
a.-ayın 10, 10, 10, 26, 43, 50, 50
a.-dı 29, 128, 128, 128, 130, 130, 130, 135,
135
a.-dım 183
a.-dın 42, 42
a.-dınızba 129
a.-ğan 8, 20, 20, 23, 44, 99, 102, 106, 122,
125, 125, 130, 130, 130, 135, 135, 139,
139, 156, 158, 160, 162, 173, 196
a.-ğanba 95
a.-ğanda 28, 28, 28, 85, 157
a.-ğandarı 163
a.-ğandıktan 160
a.-ğanım 152
a.-ğanın 50, 131
a.-ınız 142, 142
a.-ıp 9, 10, 10, 10, 11, 13, 13, 14, 14, 14,
17, 17, 24, 25, 35, 39, 39, 39, 40, 53, 56,
57, 60, 71, 72, 74, 77, 82, 82, 82, 82, 83,
83, 83, 83, 83, 88, 88, 90, 92, 94, 95, 96,
96, 99, 99, 101, 108, 112, 113, 113, 128,
132, 138, 139, 139, 139, 139, 143, 144,
145, 145, 154, 156, 158, 160, 161, 161,
161, 168, 175, 185, 185, 186, 187, 192,
192, 197, 198
a.-ıppa 181
a.-ıptı 180
a.-ır 176
a.-ma 10, 113, 141
a.-madı 125
a.-madım 108, 108
a.-mağan 86, 102, 102, 102, 138, 138, 155,
155, 186
a.-mağandıktan 87
a.-mak 16, 160, 181
290
a.-makka 16
a.-man 115, 147, 150, 150
a.-mandar 144
a.-mas 5, 20, 20, 151, 168, 176, 176, 193
a.-masa 159
a.-masam 53
a.-masan 77, 159
a.-massın 143
a.-mav 174
a.-may 6, 15, 15, 15, 16, 16, 16, 49, 63, 63,
63, 72, 73, 80, 81, 81, 81, 86, 86, 99, 101,
107, 115, 124, 139, 139, 145, 156, 160,
177, 180, 180, 180, 183, 185, 195, 196
a.-maydı 6, 41, 73, 73, 81, 87, 101, 102,
108, 111, 120, 155, 162, 164, 164, 168,
172, 173, 174
a.-maymın 50, 50, 52
a.-maysın 159
a.-sa 108, 121, 160
a.-sak 11, 15, 27, 155, 155
a.-sam 149
a.-san 36, 37, 46, 54
a.-sanız 15
a.-sın 8
a.-uv 7, 15, 90, 111, 114, 114, 139, 159,
166
a.-uvda 99
a.-uvdan 15
a.-uvdı 155
a.-uvğa 16, 162
a.-uvı 159, 159
[=314]
a. 32, 178
[=2]
alas
a. 17
[=1]
alasa
a. 40, 123, 123, 125
a.+nı 30, 46
a.+nın 30
[=7]
alasız
a. 2
[=1]
alasura.-ıp 65
[=1]
alaş
a. 197
a.+ıma 196
a.+tan 143
a.+tın 177, 184, 196
[=6]
alaşa
a. 31
[=1]
alatav
a.+dın 114
[=1]
alay
a. 52
[=1]
alayda
a. 32
[=1]
ala
a. 66, 124, 130, 189
[=4]
alayık
a. 141
[=1]
alakan
a.+day 153
[=1]
albastı
a. 21, 102
[=2]
alakay
a. 165
[=1]
albıra-
alaktaa.-p 49, 195
[=2]
a.-ğan 130
[=1]
alda-
alala-
a.-ma 181
a.-p 181
a.-v 190
a.-vı 106
[=4]
a.-v 158, 197
[=2]
alalı
a. 19, 19
[=2]
aldağı
alalık
a. 62, 178, 188
[=3]
a. 158
[=1]
aldana.-ar 148
a.-ğanday 66, 187
a.-ıp 9, 44, 163, 183, 184, 196
[=9]
alam
a. 28
[=1]
alan
a. 100, 100, 100, 101, 101, 101, 168, 177,
183
a.+da 171
a.+dı 197
a.+ğa 101, 101
[=13]
alansız
aldanış
a.+ı 100, 100
a.+ına 101
[=3]
aldanta.-ayık 77
[=1]
291
[=20]
aldaspan
a.+ım 39
[=1]
alıp
a. 137
[=1]
alıs
a. 153
[=1]
aldaş
a. 28, 48, 48, 101, 113, 113, 113, 167, 167,
167, 167, 169, 199
a.+ı 25
a.+tan 23, 68
a.+tı 180
[=17]
aldavış
a. 102
[=1]
alday
a.+dı 163
[=1]
alıs-
aldı
a. 2, 2, 27, 61, 151, 169, 172, 178, 198
a.+men 91
a.+mızda 34, 170
a.+mnan 17, 17
a.+n 8, 44, 180
a.+na 10, 17, 50, 72, 72, 75, 129, 129, 141,
160, 172
a.+nan 51, 54, 131
a.+nda 49, 59, 86, 91, 96, 100, 102, 127,
150, 169, 197
a.+ndağı 29, 100, 112
a.+nğı 1, 1, 1, 1, 2, 7, 39, 43, 59, 85, 97
a.+nğısı 12, 27
a.+nğısında 64
a.+nnan 10, 36, 50, 158, 170
[=64]
a.-kanı 170
[=1]
alıstan
a. 62, 161
[=2]
alik
a.+tin 162
[=1]
aljıa.-ğan 10
[=1]
alka
a.+sına 81, 93
[=2]
alla
a. 34, 35, 40, 40, 114, 131, 131, 132, 132,
134, 134, 181, 181
a.+dan 126, 133
a.+ğa 150
a.+mız 114
a.+nı 140, 181
a.+nın 143, 143, 147, 153, 181
[=24]
aldık
a. 149
[=1]
aldıra.-ıp 86
[=1]
aldıyar
alma
a. 126
[=1]
alğa
a. 195
a.+nın 127
[=2]
alğandık
a.+tan 101
[=1]
alğaşkı
a. 102, 102, 104, 163
[=4]
alğıs
a. 132
[=1]
alğıştaa.-p 15
[=1]
alğıza.-dım 9
[=1]
alımdı
a. 181
[=1]
alına.-adı 108, 121
a.-ğan 11, 64, 90, 92, 95, 98, 139, 140, 164
a.-ıp 22, 22, 88, 90, 90, 102, 102, 104, 129
a. 2, 21, 50, 137
a.+sınan 137
[=5]
almağambet
a. 147
[=1]
almak
a.+ka 51
[=1]
almambet
a. 147
[=1]
alman
a.+dar 113
[=1]
almas
a. 53, 71
a.+ka 51
[=3]
almastıra.-ıp 24, 24, 75
[=3]
almastıruv
a. 24, 24
[=2]
almaytındık
a.+ınan 88
[=1]
292
a.+darın 189
a.+dı 153
a.+ı 1, 159
[=10]
alpamıs
a. 41, 104, 112
[=3]
alpıs
a. 43, 134
a.+ka 38, 117
a.+ta 35, 54, 110
[=7]
amaldaa.-p 170
[=1]
aman
alşanda-
a. 9, 9, 32, 61, 74, 83, 87, 132, 147, 183,
198, 198
a.+ba 9, 67, 193
a.+da 145
[=16]
a.-p 130
[=1]
alşın
a.+nın 10
[=1]
amanat
a. 117
[=1]
altav
a. 124
[=1]
amanbay
a.+dın 43
[=1]
altay
a. 19, 19, 19
[=3]
amanbız
altı
a. 10, 29, 53, 67, 127, 130, 136, 136, 137,
178, 198
a.+da 199, 199
a.+ğa 10, 50
a.+nnan 57
[=16]
altıbakan
a. 62
[=1]
altıbas
a. 56
[=1]
altımtay
a.+lar 33
[=1]
altın
a. 4, 6, 19, 20, 20, 25, 27, 28, 39, 45, 53,
67, 71, 74, 106, 113, 117, 117, 134, 158,
187, 193
a.+dı 25, 115
a.+ğa 44
a.+nan 22, 25, 127
[=28]
altınbek
a.+pen 46
a.+tin 33
[=2]
altınsarın
a. 21, 23, 36
[=3]
altınşı
a. 63
[=1]
aluvşı
a. 113
[=1]
alvan
a. 6, 6
[=2]
amal
a. 126, 174, 175, 186
a.+dardı 100
a.+dardın 66
a. 193
[=1]
amandas
a.+tın 153
[=1]
amandasa.-adı 9, 14
a.-pak 153, 193
a.-uv 14
[=5]
amandık
a. 14, 14
a.+ın 7
[=3]
amansız
a.+ba 14
[=1]
amıstanıs
a. 157
[=1]
an
a. 9, 11, 110
a.+ın 38
[=4]
ana
a. 13, 14, 14, 15, 15, 15, 32, 32, 160, 187
a.+dan 127, 160
a.+ğa 182
a.+m 109, 183
a.+ma 183
a.+mnın 23, 52
a.+n 9, 9, 54, 110, 143
a.+nı 110
a.+nın 101, 110, 123, 127, 199
a.+nız 23
a.+sı 50, 133, 133, 133, 133
a.+sının 7
[=36]
anaday
a. 11
[=1]
analık
a. 35, 54, 110
[=3]
293
ankavlık
anav
a. 24, 27, 57, 73, 100, 169
[=6]
anayı
a. 106
[=1]
ankılda-
a. 101, 101, 103, 103, 103, 104, 104, 104,
104, 105, 105, 105, 113, 140, 147, 161,
163, 163, 163, 163, 163
[=21]
a.-ğan 177
[=1]
anşılık
a. 9
[=1]
anayılık
a. 101, 101
a.+tan 101
[=3]
ant
a. 24, 32
a.+penen 66
a.+tan 190
[=4]
anda
a. 136, 145
[=2]
ap
andaa.-dın 152
a.-ğanınşa 5
a.-madın 45
a.-mağan 178
a.-p 17
a.-v 5
a.-vın 5
[=7]
a. 73
[=1]
apa.-ar 57
[=1]
apara.-ıp 83, 192
[=2]
apırım
andağa
a.+nın 95
[=1]
a. 34, 34, 194
[=3]
aplaton
a.+day 152, 193
[=2]
andatuv
a. 1, 8, 8, 8, 8
a.+ında 8
[=6]
appak
a. 131
a.+ım 137, 137
[=3]
andıa.-ğan 19, 177
a.-p 112, 123, 186
a.-ydı 100
[=6]
andıs-
apta
a. 47
[=1]
aptık-
a.-ıp 119
[=1]
a.-ıp 26
[=1]
aptıktur-
anduvşı
a. 186
[=1]
a.-uv 47
[=1]
aptır-
anğam
a.+ına 49
[=1]
anğar-
a.-madı 188
[=1]
ar
a.-may 17
[=1]
a. 28, 51, 145, 177
a.+ı 175
a.+ım 124
a.+ın 32, 174, 175, 179
a.+ına 169, 174
[=12]
anık
a. 1, 15, 15, 15, 15, 16, 17, 18, 27, 41, 41,
41, 41, 41, 81, 90, 93, 96, 97, 155, 182
a.+ına 83, 83
a.+pa 95
[=24]
ara.-ıp 186
[=1]
anıktala.-sam 149
[=1]
anıktık
a.+ı 15, 15, 95
a.+ın 14
[=4]
anız
a. 89, 105, 157, 162, 162, 162, 162
[=7]
ara
a. 29, 113
a.+da 129, 198
a.+dağı 24
a.+ğa 147
a.+larında 64, 74
a.+larındağı 41
a.+mızda 29
a.+nız 150
294
a.+sı 24, 26, 48, 60, 60, 63, 64, 75, 76, 76,
99, 164, 171
a.+sın 90, 108, 159
a.+sına 30, 46, 172
a.+sınan 162, 171
a.+sında 1, 22, 24, 24, 30, 55, 58, 72, 79,
85, 91, 99, 101, 104, 139, 170, 171
a.+sındağı 14, 22, 27, 40, 77, 79, 84, 163,
171, 171, 171
a.+sınday 150
a.+sındğı 162
[=62]
araz
a. 29, 46, 143
[=3]
arazdık
a.+tı 29
[=1]
arba
a. 1, 179
a.+ndı 125
a.+nı 107
[=4]
arbaa.-ğanı 170
a.-v 96, 190
[=3]
arab
a. 61, 139, 139
a.+ı 39
[=4]
ardak
a.+tı 197
[=1]
arabşa
a. 2, 6, 84, 84
[=4]
ardaktı
a. 184
[=1]
aral
a.+ında 198
[=1]
arenda
a.+ğa 181
[=1]
aralaa.-ğan 125
a.-p 20, 131
[=3]
arğı
a. 170
a.+ları 80
[=2]
aralas
a. 8, 9, 9, 11, 11, 74, 87, 109, 168
[=9]
arğımak
aralas-
a. 30, 117, 119, 119, 131
a.+pen 127
a.+tan 115
a.+tı 126
[=8]
a.-ıp 47, 57, 168
a.-kan 138
[=4]
aralasşı
a. 5
[=1]
aralastıra.-a 15, 15
a.-may 75
[=3]
aralatpa
a. 47, 80
[=2]
aralık
a.+ındağı 77
[=1]
aram
a. 18, 56, 68, 106, 124, 141, 142, 144, 148,
175
a.+nın 143
[=11]
aramdık
a. 105
a.+tan 175
[=2]
aramza
a. 160
[=1]
aran
a.+day 44
[=1]
araşalaa.-p 152
[=1]
arğın
a.+nın 10
[=1]
arhitektuvra
a. 1
[=1]
arıa.-sa 30
[=1]
arık
a. 1, 1
a.+tın 30
[=3]
arıkkul
a.+dın 40
[=1]
arıla.-may 178
[=1]
arıs
a.+ka 198
[=1]
arısan
a. 118
[=1]
arıstan
a. 50, 50, 79, 79
a.+day 49, 56
a.+ım 50, 54, 152
a.+nın 25
295
[=10]
arız
[=8]
arpalıs
a.+ı 145
[=1]
a. 101
[=1]
arsız
ark
a.+tan 180
[=1]
a. 121
a.+darın 188
[=2]
arka
a. 188
a.+da 54
a.+dağı 136
a.+ma 40, 114
a.+sın 96
a.+sınan 54
a.+sında 84, 84
[=9]
arşın
a. 53
[=1]
art
a.+a 107
a.+ı 122
a.+ımızda 34
a.+ımızğa 195
a.+ın 27, 45, 61, 178
a.+ına 11, 35, 151, 169, 185
a.+ınan 41, 41, 116
a.+ında 110, 122, 153, 195
a.+kı 43, 59, 131, 133
a.+tan 115
[=25]
arkalasa.-ıp 136
[=1]
arkalı
a.+lardın 97
[=1]
arkan
a. 39, 54, 138
a.+men 130
[=4]
arta.-ıp 195
a.-kan 120
a.-tım 130
[=3]
arkar
a. 108
[=1]
artı
arkılı
a. 135
a.+nan 119
a.+ndı 172
[=3]
a. 12, 12, 97, 112, 120, 138, 138, 139, 155,
156, 156, 156
[=12]
arkıra-
artık
a.-ğan 20
[=1]
a. 26, 29, 29, 30, 30, 30, 41, 46, 47, 47, 59,
64, 66, 94, 94, 94, 125, 143, 146, 150, 165,
174, 174, 187
a.+ı 41
a.+ırak 41
a.+ka 174
a.+tan 174
[=28]
arlana.-adı 143
a.-amın 145
a.-ıp 42
[=3]
arlandıra.-adı 175
[=1]
artıkşa
a.-uv 168
[=1]
artıktık
a.+ı 34
a.+ım 116
a.+ın 153
[=3]
artıl-
a.+mızğa 98
a.+sınan 162
[=2]
arttır-
a. 104, 166
[=2]
arlant-
a.+ın 140
[=1]
arman
a.-adı 39
a.-mağan 177
a.-masa 177
[=3]
arna
arna-
a.-uv 172
[=1]
aruv
a.-p 183, 196
a.-v 35
a.-y 38
[=4]
arnav
a. 33, 33, 33, 33, 33, 33, 35
a.+dın 33
a. 79, 79
[=2]
aruvak
a. 185
a.+ın 103
a.+tar 117
a.+tardan 133
296
a.+tarğa 132
[=5]
a. 12, 19, 57, 59, 95, 101, 168, 170, 171,
171, 174
[=11]
arzandık
a.+ı 8
[=1]
asına.-a 132, 199
a.-ğan 117
[=3]
as
a. 29, 30
a.+ı 120
a.+ın 124, 132, 132
[=6]
asıra.-arsın 9
a.-ıp 30, 30, 30
[=4]
asa.-a 6, 43, 162, 172
a.-ın 199, 199
a.-ıp 31, 31, 43, 43, 43, 117, 117, 193, 199
a.-kan 5, 5, 6, 101, 150, 153, 154, 158, 158
a.-pak 146
a.-pas 154
a.-pay 113
a.-paydı 64, 162, 164, 175
a.-paytın 173
a.-tıkpa 154
a.-uvğa 146
[=34]
asa
a. 41, 119, 150
[=3]
asaa.-v 25, 26
[=2]
asan
a. 19, 20, 32
[=3]
asav
a. 54, 166
[=2]
asbak
a.+ka 150
[=1]
asıka.-arsın 9
[=1]
asıl
a. 2, 6, 6, 12, 12, 12, 12, 50, 50, 51, 69, 81,
104, 104, 104, 105, 105, 130, 143, 151,
155, 155, 155, 155, 155, 155, 156, 156,
156, 156, 156, 156, 156, 156, 156, 156,
156, 156, 157, 157, 157, 166
a.+dın 127
a.+ğa 152
a.+ı 33, 81, 91
a.+ım 152
a.+ına 81
a.+ma 26, 66, 187
[=52]
asıldana.-uvına 156
[=1]
asıldandıra.-ıp 156
[=1]
asıldık
a.+ın 140
[=1]
asılında
asıraa.-ğan 17
[=1]
asırandı
a. 23, 52
[=2]
askar
a. 31, 38, 38, 38, 50
a.+dan 117
a.+dın 38
[=7]
aspan
a. 3, 31, 31
a.+da 196
a.+dağı 145
a.+ğa 30
a.+men 71
a.+nan 32, 118
[=9]
assalavmağaleykum
a. 36, 41, 114, 126
[=4]
ast
a.+ımdağı 132
a.+ına 21
a.+ında 150
a.+ındağı 31, 65
[=5]
astar
a.+ın 28
[=1]
astarlı
a. 105
[=1]
astı
a. 132, 148
a.+nan 106
a.+nda 3
[=4]
astırtın
a. 27, 27, 28, 28, 28, 45, 149
[=7]
asuvlı
a. 150
[=1]
aş
a. 26, 71, 79, 79, 111
a.+tan 34, 118
[=7]
aşa.-a 63, 68, 86, 183, 193
a.-adı 44, 139
a.-ar 168, 197
297
a.-atın 159
a.-ıp 23, 45, 140, 150, 155, 159, 172, 179,
196
a.-kan 21
a.-kanda 133, 196
a.-kanğa 162
a.-pakka 16
a.-pay 184
a.-paytın 195
a.-sa 2, 10, 23, 50, 191
a.-san 127
a.-uv 91, 93, 124, 185
a.-uvğa 81, 86
[=38]
145, 145, 151, 155, 156, 161, 167, 172,
175, 175, 192, 194, 197
a.+ı 6, 6, 6, 91, 93, 97, 100, 102, 105, 106,
107, 108, 117, 147, 167, 169, 169, 197
a.+ım 9, 57
a.+ımen 170
a.+ın 9, 24, 33, 45, 59, 78, 104, 122, 122,
124, 133, 149, 173
a.+ına 18, 109
a.+ınan 100, 170
a.+ınday 189
a.+ındı 115
a.+ının 10
a.+ınnın 11, 38
a.+ka 51, 54, 86, 122, 144, 160, 199, 199
a.+pa 143
a.+pen 51
a.+şa 177
a.+tan 78, 199
a.+tarın 45
a.+tarşa 161, 161, 161
a.+tay 102
a.+tı 42
a.+tın 31, 135, 156, 156
[=98]
aşarşılık
a. 29
[=1]
aşıa.-ğan 24, 186, 194
a.-ytın 49
[=4]
aşık
a. 7, 7, 15, 15, 33, 40, 74, 83, 83, 94, 116
a.+ırak 20
[=12]
aşıl-
ata.-dı 161
a.-ğan 23
a.-ıp 102, 129
a.-mağan 120
a.-mak 179
a.-man 78
a.-sa 168
[=8]
a.-ar 56, 68
a.-ındar 121
a.-ıp 169, 197
a.-kan 42
a.-kanda 54
a.-kanğa 102
a.-kanı 102
a.-pağan 72
a.-pay 178
a.-tı 118, 131
a.-tın 42
[=14]
aşılaa.-d 54
[=1]
aşılık
a. 41
[=1]
ata
a. 7, 9, 9, 9, 9, 109, 110, 110, 123, 127,
143, 160, 160, 199
a.+dan 119
a.+larımızdın 106, 111, 111
a.+ların 34
a.+m 23, 52, 57, 115
a.+mız 10, 10, 38, 58, 70, 128, 153
a.+mnın 78
a.+n 9, 54, 58, 70, 121, 128
a.+ndı 9
a.+nğa 130
a.+nın 30
a.+nız 126, 127
a.+nnın 59, 127
a.+sın 153
[=45]
aşına.-sa 179
[=1]
aşıraa.-ğan 143
[=1]
aşpakşı
a. 86
[=1]
aşşı
a. 5, 22, 169
[=3]
aştık
a. 112
[=1]
aşuvlan-
ataa.-adı 141
a.-ğan 102
a.-ıp 146
[=3]
a.-ğan 69, 143
a.-ğanda 6, 7
a.-p 37, 105, 106, 115, 133, 157
a.-v 81
a.-ydı 15, 76, 84
a.-ymız 7, 60
[=16]
at
a. 7, 7, 10, 33, 33, 55, 57, 58, 58, 69, 100,
107, 108, 109, 114, 117, 117, 119, 125,
atak
298
a.+ın 172
[=1]
ataktı
a.+sın 21
[=1]
avat
a.+ın 99
[=1]
a. 197
[=1]
atal-
avdan
a.-adı 7, 11, 11, 14, 17, 22, 24, 36, 41, 44,
45, 48, 49, 49, 51, 51, 52, 52, 54, 56, 56,
57, 61, 63, 64, 79, 83, 83, 85, 85, 85, 87,
88, 89, 89, 89, 91, 91, 91, 96, 96, 96, 96,
96, 97, 100, 104, 104, 104, 108, 109, 109,
113, 121, 126, 135, 158, 158, 158, 161,
161, 161, 165, 165, 167, 175
a.-atın 145
a.-atını 161
a.-ğan 142, 166
a.-ğanda 7
a.-ıp 95
a.-uvının 83
[=73]
atana.-ar 119
a.-ğan 85, 104
a.-ıp 110, 184
[=5]
ataytındık
a.+ının 76
[=1]
ateş
a. 69
[=1]
atımtay
a. 7, 7, 19, 106
a.+day 49, 56
[=6]
atkar
a.+dın 197
[=1]
atkara.-a 2
a.-ğanday 120
a.-ıp 17, 17
[=4]
attaa.-p 44, 196
[=2]
attana.-ıp 109
[=1]
attanbak
a.+ka 51
[=1]
attı
a. 40, 119
[=2]
av
a. 9, 33, 35, 35, 77, 115, 116, 127, 127,
127, 142, 145, 191
[=13]
ava.-ğan 4
a.-ıp 127
[=2]
ava
a.+da 100
a.+darında 161
a.+ı 56
[=3]
avdandık
a. 86
[=1]
avdara.-ğan 198
a.-ğanda 15
a.-ıp 89, 99, 99, 139
a.-maytın 120
a.-uvları 138
[=8]
avdarıla.-ğan 158
[=1]
avıl
a. 16, 24, 24, 24, 37, 37, 55, 124, 124, 153
a.+dağı 24
a.+dı 3
a.+dın 9, 24, 32, 32
a.+ğa 32, 32, 51, 129
a.+ın 24
[=21]
avır
a. 16, 54, 77, 169, 169, 169
[=6]
avıra.-adı 119
a.-ğan 135
a.-ğanday 103
a.-sa 50
[=4]
avırlaa.-maytın 169, 170
a.-ytın 169, 170
[=4]
avırlata.-ıp 159
a.-kanda 48
[=2]
avırlık
a. 73
[=1]
avıstıra.-ıp 22, 22, 24
a.-uv 22
[=4]
avıstırıla.-ıp 22, 22
[=2]
avıstıruv
a. 22, 22
[=2]
avısuv
a. 24, 24, 24, 24, 24, 24
a.+ı 24, 24
299
a.+dın 39, 103
a.+ğa 53, 55
a.+ım 118
a.+ımız 137
a.+ında 85
[=57]
[=8]
avız
a. 6, 10, 10, 11, 14, 63, 88, 97, 98, 98, 98,
98, 98, 98, 101, 101, 104, 104, 104, 105,
105, 105, 105, 106, 106, 138, 139, 140,
140, 140, 140, 140, 140, 140, 153, 155,
164, 164
a.+ben 195
a.+dağı 124, 136
a.+dan 104, 104, 104
a.+darına 171
a.+ğa 37, 104, 104, 104, 118
a.+ı 15, 51, 59
a.+ımda 115, 126
a.+ımen 193
a.+ın 2, 42, 44
a.+ına 45, 96, 141, 144, 153
a.+ınan 33, 33, 103, 104, 112
a.+ında 87, 104, 104, 161, 181
a.+ındağı 23, 52, 87
a.+ındı 127
a.+ınnan 148
a.+mnan 141
a.+şa 13
[=81]
ayaa.-ma 10, 10, 50
a.-masan 50
a.-p 16, 33, 192
[=7]
ayak
a. 24, 47, 71, 77, 85, 86, 88, 197
a.+ı 17, 17, 17, 17, 47, 66, 80, 107
a.+ım 51
a.+ımnan 186
a.+ın 24, 39, 44, 64, 113, 131, 139
a.+ına 27, 61, 75, 75, 167
a.+ınan 113
a.+ında 27, 61, 61, 61, 61, 70, 70, 70, 73,
73, 129, 136, 136, 141
a.+ındağı 64, 71
a.+ındı 190
a.+ının 80, 107
a.+ka 61
a.+tar 185
a.+tarı 72, 73, 74, 176
a.+tarın 60
a.+tı 60, 192
[=59]
avızdı
a.+ğa 123
[=1]
avızdık
a.+ın 57
[=1]
ayakta-
avızeki
a.-v 141
a.-ytının 7
[=2]
a. 87
[=1]
ayaktı
avkat
a. 26
[=1]
a. 26, 66, 187
a.+ğa 123
[=4]
avlaa.-p 3
[=1]
ayambay
a. 77
[=1]
ayan
a.+nın 16, 16, 16
[=3]
ayat
a. 86
[=1]
avlalık
a. 162, 184
[=2]
avlı
a. 146, 184
a.+penen 195
[=3]
avruv
a. 124, 133, 154
a.+dı 136, 136
a.+dın 40
a.+ınan 88
[=7]
avtonomiya
a.+sı 161
[=1]
ay
a. 9, 34, 34, 34, 34, 35, 35, 35, 35, 35, 39,
46, 58, 58, 70, 78, 110, 113, 113, 114, 116,
116, 116, 118, 118, 118, 125, 128, 128,
134, 135, 135, 141, 142, 145, 153, 163,
163, 178, 178, 178, 194
a.+da 136
a.+day 22, 22, 188
a.+dı 2, 51, 51, 77
ayavlı
a.+sı 41
[=1]
ayaz
a. 22, 22, 25
a.+dın 22
a.+ın 52
[=5]
aybar
a. 124, 124
[=2]
aydaa.-ğan 161, 161, 166
a.-p 26, 66, 102, 180, 187, 198
a.-sa 184
a.-v 166
300
a.-vda 151
a.-vında 175
[=13]
a.-masın 191
a.-maydı 171
a.-uv 19, 60, 81, 85, 90, 91, 159
a.-uvğa 186
[=34]
aydahar
a. 107, 107
a.+day 25
a.+dın 53, 145
[=5]
ayırğı
a.+sı 139
[=1]
ayırık
aydala.-ğan 198
[=1]
a. 85
[=1]
ayırıkşa
aydala
a.+ğa 36
[=1]
a. 11
[=1]
ayırıl-
aydar
a. 106, 106
[=2]
aydastık
a.-ıp 12
[=1]
ayırım
a. 199
[=1]
a. 1, 6, 40
a.+ı 6
[=4]
aydata.-ıp 184
[=1]
ayırınkı
a. 35, 67, 119
a.+ğa 19
a.+ı 119
a.+nan 39
[=6]
ayırıs
a. 197
[=1]
ayırma
a. 92
[=1]
aydın
a. 171, 171, 171
[=3]
ayırısa.-tı 30
[=1]
ayğak
a. 161
a.+sı 14, 22, 27, 72, 162, 163
a.+sın 41
[=7]
ayğaktı
a. 88
[=1]
ayğayla-
ayız
a.+ı 186
[=1]
a.-sam 26
[=1]
ayğır
aykasa. 47, 48, 125
a.+day 17
a.+lar 55
[=5]
a.-kan 58, 128
[=2]
aykay
a.+ımen 16
[=1]
ayğırsıa.-p 192
[=1]
ayıp
a. 167, 168, 174
a.+ı 183
a.+ın 147, 168, 168
[=7]
ayıpker
a. 96
[=1]
ayıra.-a 17, 20
a.-dı 130, 190, 190
a.-ğanda 92
a.-ğanımızben 99
a.-ıp 18, 19, 96
a.-ma 115,
a.-mağan 103
a.-mağanmen 73
a.-masa 29
aykaylaa.-ğanı 102
a.-p 9, 42, 136
[=4]
aykaylastık
a. 199
[=1]
aykın
a. 18, 19, 20, 90, 112, 142, 148, 148, 149,
156, 168, 168
[=12]
aykındaa.-p 156
a.-v 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19
a.-vdın 19, 19
a.-vlar 19
[=12]
aykındık
a. 84
[=1]
301
ayla
a. 175
a.+sına 26
[=2]
aylaa.-ğan 150
[=1]
aylas
a.+ımen 103
[=1]
aylık
a. 86
a.+tarın 86
[=2]
aymak
a.+ın 10, 50
[=2]
aymaktık
a. 86
[=1]
ayman
a. 7, 7, 7, 7
[=4]
ayna
a.+day 20, 39
a.+ğa 101, 171, 171
a.+lar 71, 154
a.+m 128, 128, 128
a.+sına 101
[=11]
aynala.-adı 44, 112, 159, 167
a.-ar 124
a.-dı 65
a.-ğan 19, 27, 57, 100
a.-ıp 18, 26, 26, 27, 27, 27, 28, 31, 33, 36,
39, 88, 101, 116, 119, 123, 123, 123, 129,
145, 155, 159, 160, 167, 170
a.-manız 155
a.-masa 173
a.-mastan 119
a.-maytın 174
a.-sa 112, 170, 173
a.-uvı 175
[=43]
aynala
a. 27, 55, 74, 116, 176
a.+mızdağı 1
a.+sı 31, 75, 76, 76, 184
a.+sında 103
a.+sındağı 56, 99
[=14]
aynalaktaa.-ğanda 39
[=1]
aynalayın
a. 58, 58, 70, 111, 115, 128, 128, 134, 134,
137, 146, 149
[=12]
aynaldıra.-ğan 111
a.-ıp 140, 140, 169
a.-uvğa 49, 49
[=6]
aynalğandık
a.+tan 111
[=1]
aynıa.-maydı 171
a.-maytın 171
[=2]
aynıta.-pay 89
[=1]
ayrıkşa
a. 11, 19, 28, 90, 96, 140
[=6]
ayrıktı
a. 56, 56
[=2]
ayrıla.-a 140
a.-adı 84, 89, 90, 153, 158
a.-atın 73, 88, 90, 97, 140, 163
a.-atını 93
a.-dı 119
a.-ğan 3, 118, 121
a.-ıp 15, 75
a.-madım 116
a.-mak 150, 150
a.-masa 140
a.-maspın 116
a.-maydı 163
a.-sa 73, 123
[=27]
ayrılğısız
a. 99
[=1]
ayşık
a. 61, 61, 63, 65, 65, 66
a.+ı 61, 62, 62, 62, 62, 63
a.+tarı 65
a.+tın 63
[=14]
ayşılık
a. 31
[=1]
ayta. 26, 59, 59, 119, 136, 161, 198
a.-a 12, 15, 16, 111, 177
a.-adı 10, 13, 15, 27, 36, 48, 48, 83, 83, 83,
83, 86, 86, 87, 91, 98, 108, 108, 108, 108,
109, 127, 129, 129, 129, 129, 131, 131,
132, 133, 133, 133, 148, 148, 164, 167,
167, 170
a.-am 125
a.-amın 116, 126, 126, 126, 136, 196
a.-amız 12, 14, 19, 22, 24, 24, 24, 24, 24,
25, 33, 36, 36, 46, 46, 46, 48, 82, 82, 84,
84, 85, 93, 93, 129, 138, 158, 166, 169
a.-ar 45, 126, 131, 131, 198
a.-arğa 8
a.-arı 164, 164
a.-arsın 198
a.-asız 194
a.-atın 7, 13, 15, 39, 80, 86, 94, 98, 99,
104, 112, 114, 119, 129, 129, 131, 133,
135, 137, 145, 190, 192
302
a.-atındar 131
a.-atınımız 97
a.-atuğın 115, 126
a.-ayın 8, 35, 114, 122, 136
a.-ıp 5, 5, 5, 6, 6, 7, 7, 11, 13, 14, 16, 16,
19, 25, 30, 31, 39, 39, 41, 48, 72, 74, 82,
89, 89, 90, 90, 90, 90, 92, 92, 92, 94, 96,
97, 98, 98, 99, 100, 100, 104, 106, 106,
107, 108, 109, 109, 112, 112, 113, 113,
113, 113, 121, 122, 122, 122, 122, 129,
136, 138, 140, 141, 145, 147, 149, 152,
156, 164, 165, 167, 168, 169, 171, 195, 197
a.-ıptı 121, 121, 122, 122
a.-kan 2, 7, 7, 11, 11, 15, 21, 30, 60, 92, 96,
96, 106, 112, 113, 114, 127, 133, 142, 143,
143, 143, 145, 146, 146, 147, 147, 147,
149, 151, 170, 181, 189
a.-kanba 95
a.-kanda 14, 19, 27, 27, 39, 48, 48, 49, 63,
82, 82, 84, 84, 84, 85, 95, 99, 108, 123,
129, 129, 131, 140, 151, 167, 167, 174
a.-kandarğa 131
a.-kanday 6
a.-kanı 46, 115, 172, 194, 199
a.-kanım 196
a.-kanıma 17
a.-kanımız 157
a.-kanın 83, 83, 97, 121, 193
a.-kanınan 171, 171
a.-kanının 89
a.-kanmen 179
a.-kannan 19
a.-kannın 132
a.-kımız 18
a.-pa 144
a.-pasa 17
a.-pasıma 181
a.-pavmen 48
a.-pay 5, 6, 6, 16, 45, 72, 87, 90, 91, 100,
107, 126, 168, 183
a.-paydı 13, 129, 140
a.-payın 136
a.-paymın 180
a.-paytın 195
a.-sa 17, 42, 46, 46, 87, 148, 149, 167, 167,
170
a.-sak 46, 46, 73, 95
a.-san 29, 159
a.-sın 127
a.-tı 29, 142, 185
a.-tık 59, 82
a.-tım 43, 43, 43, 43, 43, 63, 127
a.-uv 2, 13, 22, 22, 24, 26, 30, 30, 31, 36,
36, 36, 45, 48, 88, 89, 98, 107, 109, 123,
138, 138, 147, 161, 162, 164, 168, 168,
169, 169
a.-uvdağı 30
a.-uvdan 26, 168
a.-uvdı 111
a.-uvdın 17
a.-uvğa 5, 8, 19, 47, 47, 47, 49, 49, 49, 49,
72, 72, 73, 77, 90, 104, 164
a.-uvı 41
a.-uvımen 102
a.-uvımız 32
a.-uvınan 88
a.-uvmen 19
a.-uvşı 112
[=402]
aytala.-adı 8, 14, 17
[=3]
aytarlık
a. 29
[=1]
aytıla.-a 9, 81
a.-adı 6, 8, 8, 9, 12, 13, 14, 18, 19, 19, 19,
25, 27, 37, 38, 49, 49, 57, 59, 61, 80, 85,
86, 86, 86, 86, 86, 87, 88, 90, 92, 92, 93,
94, 94, 95, 97, 97, 97, 100, 105, 106, 108,
109, 112, 115, 125, 125, 126, 128, 128,
128, 129, 129, 129, 137, 142, 158, 164, 168
a.-atın 7, 7, 33, 70, 87, 87, 87, 94, 97, 100,
105, 105, 108, 112, 112, 120, 125, 127,
128, 128, 128, 132, 133, 145, 162, 163,
166, 166, 166
a.-atındarı 112
a.-dı 12, 73, 82, 99
a.-ğan 7, 8, 11, 11, 14, 15, 15, 27, 28, 31,
32, 32, 37, 48, 59, 64, 69, 70, 81, 81, 81,
81, 81, 82, 82, 82, 84, 84, 84, 86, 91, 92,
92, 95, 95, 96, 97, 98, 100, 101, 103, 104,
104, 109, 111, 111, 124, 126, 145, 151,
155, 156, 157, 157, 158, 163, 163, 164,
165, 166, 166, 166, 166, 167, 170, 173
a.-ğanda 15, 17, 167
a.-ğanday 73, 74
a.-ğandı 111
a.-ğanın 166
a.-ğannan 129
a.-ıp 7, 8, 15, 16, 19, 19, 19, 22, 22, 22, 28,
36, 129, 139, 152, 157, 161, 161
a.-mağanmen 149
a.-maydı 129
a.-maytın 15
a.-sa 8, 19, 59, 165, 165, 166
a.-uv 98, 98, 139
a.-uvı 14, 32, 163, 164, 164
a.-uvına 98, 98, 98, 98
a.-uvında 163
a.-uvının 18, 163
a.-uvşınşa 157
[=213]
aytıs
a. 98, 100, 100, 100, 100, 100,
100, 100, 100, 101, 101, 101,
101, 101, 101, 101, 109, 112,
140, 140, 140, 140, 140, 148,
157, 158, 161, 161, 170, 170,
170, 170, 170, 170, 170, 171,
171, 171, 171, 171, 171, 171,
171, 171, 171, 172, 172, 172
a.+ı 140
a.+ında 113, 113, 113
a.+tar 101, 101
a.+tın 100, 100
[=70]
100,
101,
113,
148,
170,
171,
171,
100,
101,
113,
157,
170,
171,
171,
303
aytıs-
[=1]
a.-adı 100
a.-ıp 30, 32, 110, 170
a.-kan 24, 31, 100, 100
a.-kanda 100, 100, 100, 100, 148, 148
a.-kanı 100, 100, 170
a.-kanın 148
a.-kanında 112
a.-kanındağı 112
a.-pay 100
a.-tartıs 140
a.-uv 100, 170
[=25]
azamat
a. 100
[=1]
azap
a. 49, 49, 49, 49, 49, 49, 57, 144, 154, 161
a.+ı 9
a.+ın 49
a.+ının 161
a.+ka 148
a.+tardın 112
a.+tarı 109
a.+tın 26, 166
[=18]
azanşı
a. 149
[=1]
aytıstı
aytıstıra.-ıp 100, 170, 171
a.-uvmen 170
[=4]
aytkandık
a.+tan 16
[=1]
aytkıs
a.+ı 100
[=1]
aytpakşı
a. 167
[=1]
aytuvşı
a. 13, 13, 15, 27, 57, 57, 99, 131, 131, 131,
132, 156, 163
a.+lar 140, 143
a.+ları 119
a.+men 75, 76, 76
a.+nın 13, 24, 86, 86, 88, 96
[=25]
az
a. 6, 9, 16, 33, 44, 45, 45, 47, 47, 47, 49,
49, 58, 59, 65, 65, 70, 74, 91, 91, 103, 103,
106, 156, 157, 159, 159, 159, 160, 164,
168, 170, 172, 176, 176, 179, 179, 181,
182, 184, 187, 192, 196
a.+ba 111, 150
a.+dan 177
a.+day 125
a.+ğa 174
a.+ı 64, 64, 64, 127
a.+ın 177
a.+ırak 60, 73, 98, 148, 164, 171, 192
[=60]
aza. 179
a.-adı 123, 123, 123, 123
a.-bas 147
a.-ğan 113, 123, 177
a.-ğanda 52
a.-ıp 17, 185
[=12]
aza
a.+sın 149
[=1]
azalı
a. 130
a. 112, 172, 187
a.+ı 122
a.+ımen 138
a.+ka 33
[=6]
azaptanıs
a. 174
[=1]
azaptı
a. 158, 180
[=2]
azar
a. 40, 58, 58, 114
[=4]
azat
a. 80, 80
a.+ka 33
[=3]
azattık
a. 26
a.+ka 52, 198
[=3]
azaya.-ıp 103, 106, 112, 113
[=4]
azayta.-ıp 47
[=1]
azdık
a.+ımen 175
[=1]
azdıra.-ğan 138
[=1]
azğana
a. 54, 119, 127
[=3]
azğıra.-ıp 86
[=1]
azık
a. 54, 138
a.+ka 140
[=3]
azuv
a. 111
a.+ı 10
[=2]
azuvlas-
304
a.-ıp 136
[=1]
b.-kan 2, 17, 117, 123
b.-kanda 54, 133
b.-padımba 44, 57
b.-pas 148
b.-tı 54, 187
b.-tın 42
[=32]
azuvlı
a. 17, 17
[=2]
B
bab
b.+ın 44, 57
[=2]
baka
b.+mızğa 30
b.+n 121
b.+nın 20
[=3]
bakan
b. 107
[=1]
baba
babay
b. 150
[=1]
bağa
b. 93, 187
b.+sı 16
b.+sın 156
[=4]
bağalab.-p 172
[=1]
bağınb.-bay 56
b.-ğan 103
b.-ıp 111
[=3]
bağındırb.-ğan 166
b.-uv 172
[=2]
bağınıktı
b. 16
[=1]
bağıs
b.+ın 53
[=1]
bağıştanb.-sam 149
[=1]
bağıt
b. 138, 138
b.+pen 160
b.+tarı 138
[=4]
bağlanb. 52
[=1]
bak
b. ı 119
b.+ın 113, 198
b.+ınınkı 48
b.+ınızğa 113
[=5]
bakb. 36, 41, 45, 66, 80, 113, 114, 122, 123,
179, 186, 187, 188
b.-a 180
b.-adı 100, 107
b.-ıp 117, 178, 186
b.-ıptı 180
b. 178
[=1]
bakandab.-ma 59
[=1]
bakay
b.+ları 133
[=1]
bakıldak
b. 121
[=1]
bakırb.-ıp 125
b.-may 194
[=2]
bakıt
b. 24, 143, 154, 165
b.+ı 127
b.+tı 46
b.+tın 165
[=7]
bakıtsız
b. 7, 7, 7, 7, 161
[=5]
bakıttı
b. 94, 165, 165
[=3]
baksı
b.+lar 133
b.+lardın 133
b.+mın 113
[=3]
baksız
b.+bın 198
[=1]
bakşa
b. 1, 107, 107
b.+da 53
[=4]
baktavşı
b.+nın 198
[=1]
bal
b. 4, 120, 133, 141, 162, 196
b.+dağı 20
b.+day 193
[=8]
balb.-may 116
[=1]
bala
b. 3, 3, 4, 8, 10, 42, 45, 45, 45, 47, 48, 65,
65, 87, 101, 103, 106, 106, 109, 121, 127,
305
129, 133, 136, 137, 137, 138, 143, 148,
149, 171, 182, 189
b.+day 42
b.+ğa 52, 136
b.+lar 36, 36, 69, 101, 102, 103, 131, 188
b.+larğa 196
b.+ları 7, 41, 46, 139
b.+larşa 44, 196
b.+m 9, 9, 9, 9, 10, 198
b.+mdı 8
b.+n 122, 122
b.+ndı 144
b.+nı 8, 106, 137
b.+nın 3, 45, 106, 113, 125, 136, 136
b.+nnın 183
b.+sı 6, 41, 47, 48, 57, 72, 89, 109, 121,
124, 153
b.+sın 114, 126, 172
b.+sına 7, 7, 7, 11, 104, 196
b.+sınan 159
b.+sında 126
b.+sınday 150
b.+sının 57, 88, 89, 95
b.+şa 5, 21, 162
[=102]
b.+day 111
[=1]
balğoja
b.+nın 7, 11
[=2]
balık
b. 158
b.+tı 108
[=2]
balıkşı
b. 106, 158
[=2]
balkıb.-p 101
[=1]
balkıtb.-ıp 96, 101
b.-uv 96
[=3]
balşık
b. 13
b.+ınan 12, 13
b.+tan 2, 12
b.+tı 185
[=6]
baltır
bala-
b.+ımnan 186
b.+ın 42
b.+ların 174
[=3]
b.-mağanın 109
b.-p 29, 142
[=3]
balabam
b.+nın 34
[=1]
baluvan
b. 35, 79, 79, 112, 185
b.+dar 100
b.+dardın 174, 174, 174
[=9]
balaken
b. 48
[=1]
balalav
bap
b. 158
[=1]
b. 184
b.+ta 99, 129, 139, 164
b.+tarda 97
[=6]
balalı
b. 123
[=1]
balalık
b. 101, 101, 182
b.+tan 101, 187
[=5]
balan
b. 183
[=1]
balapan
b. 35
[=1]
balaseken
b. 48
[=1]
balasız
b. 121
[=1]
baldak
b.+ı 20, 39, 117
[=3]
baldırab.-ğan 52
[=1]
balğa
bar
b. 1, 2, 2, 2, 3, 3, 5, 5, 5, 5, 6, 6, 6, 7, 7, 8,
10, 10, 10, 10, 11, 12, 15, 16, 17, 17, 19,
21, 21, 21, 22, 23, 24, 24, 27, 27, 28, 29,
29, 29, 31, 31, 35, 36, 36, 37, 37, 39, 40,
40, 43, 43, 46, 49, 49, 49, 52, 52, 52, 54,
56, 57, 60, 60, 61, 61, 64, 68, 69, 70, 70,
74, 74, 77, 80, 80, 80, 80, 81, 81, 82, 82,
83, 84, 84, 84, 84, 84, 86, 87, 88, 88, 90,
91, 91, 91, 91, 92, 92, 92, 92, 92, 92, 92,
92, 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 102, 102,
103, 103, 104, 105, 105, 105, 106, 106,
106, 107, 107, 107, 108, 108, 108, 108,
109, 111, 111, 112, 112, 112, 114, 114,
115, 115, 116, 117, 118, 122, 122, 122,
122, 122, 122, 123, 123, 132, 132, 132,
132, 136, 137, 139, 141, 142, 143, 143,
143, 144, 145, 146, 146, 148, 149, 149,
150, 151, 152, 155, 155, 158, 158, 158,
158, 158, 158, 159, 159, 159, 160, 161,
161, 161, 162, 163, 163, 163, 167, 167,
167, 167, 167, 168, 168, 169, 169, 172,
172, 172, 173, 173, 176, 176, 177, 177,
180, 180, 182, 183, 183, 183, 183, 183,
306
185, 185, 191, 191, 191, 194, 195, 195,
196, 198, 199
b.+da 124, 124
b.+dağı 190
b.+dı 36
b.+ğa 83
b.+ım 192
b.+ımen 125
b.+ın 90
b.+ma 27, 33, 34, 36, 38, 38, 95, 116, 116,
126, 126, 126, 197, 198
[=251]
b. 40, 44, 45, 49, 53, 53, 71, 71, 74, 74, 74,
75, 76, 98, 103, 104, 105, 108, 108, 109,
113, 117, 125, 130, 130, 130, 130, 134,
134, 134, 134, 134, 135, 135, 139, 139,
148, 154, 169, 180, 196
b.+ı 5, 16, 22, 25, 47, 70, 90, 109, 109, 122,
132, 162, 166, 166, 188
b.+ım 22, 52, 58, 145, 168
b.+ıma 130
b.+ımda 116
b.+ımdı 127
b.+ımnan 116
b.+ın 6, 10, 11, 24, 29, 34, 38, 43, 51, 52,
59, 66, 67, 108, 110, 119, 130, 143, 145,
145, 147, 154, 166, 174, 174, 188, 198, 198
b.+ına 7, 7, 7, 45, 49, 49, 98, 117, 119, 123,
124, 132, 148, 152, 166, 178, 199
b.+ınan 7, 28, 75, 89, 98, 101, 112, 118,
130, 165, 170, 177, 198
b.+ında 7, 7, 19, 23, 37, 50, 61, 64, 64, 73,
73, 73, 74, 92, 100, 112, 129, 134, 139,
165, 165, 166, 170, 181
b.+ındağı 100, 100, 102, 112, 113, 147,
147, 167, 167, 170, 170
b.+ındamız 125
b.+ındı 185
b.+ının 49, 49, 94
b.+ınkı 48
b.+ınnan 113, 118, 177
b.+ka 59
b.+ta 4
b.+tan 52, 75, 85, 86, 147, 198
b.+tarı 48
b.+tarına 129
[=177]
barb.-a 100, 100, 100, 100, 109, 110, 110, 119,
145, 145, 183, 188, 195
b.-ad 35
b.-adı 17, 35, 64, 106, 109, 109, 112, 113,
113, 116, 141, 141
b.-am 183
b.-amın 111, 123
b.-amız 29, 131
b.-ar 144
b.-asın 42, 125
b.-asız 122
b.-atın 122
b.-ay 118
b.-dın 42, 43, 115
b.-ğalı 34
b.-ğanda 11, 17, 28
b.-ıp 41, 41, 94, 101, 117, 121, 122, 123,
159, 159, 160, 160, 164, 186
b.-ma 34
b.-masıma 63
b.-maymın 50
b.-sam 149
b.-san 21, 22
b.-uv 36, 138
[=66]
basb.-a 139
b.-adı 1, 44, 44, 139
b.-ar 128, 136, 136, 136, 136
b.-ıp 62, 71, 103, 135, 136, 136, 150, 168,
168, 177, 187, 192, 197
b.-kan 3, 25, 31, 39, 54, 133, 133
b.-kanday 34
b.-kanı 60
b.-kanın 170, 170
b.-pa 139
b.-pakınan 60
b.-pas 179
b.-sın 133, 133, 133, 133
b.-ta 132
b.-tı 51, 151
b.-tım 64
b.-tıma 65
b.-uv 167, 167
[=48]
barabar
b. 61, 166
[=2]
baratındık
b.+ı 157
[=1]
barıs
b.+ad 3
[=1]
barlık
b.+ı 154
b.+ın 84, 91, 91, 149
b.+ınan 24
[=6]
barmak
b. 130
b. ka 51
b.+pen 50
[=3]
barsız
b.+ba 14
[=1]
barşa
b. 25, 105, 139, 161, 161, 173, 197
[=7]
bas
basıb.-p 55
[=1]
basığaraulı
b. 68
[=1]
basılb.-arsın 9
b.-ğan 62, 67, 89, 138, 161, 187
307
b.-mağan 30
b.-maydı 116
b.-sa 168
[=10]
b.-ymın 134, 147
[=50]
bastalb.-adı 147, 156, 173, 174
b.-ıp 88, 158, 159, 160, 187
[=9]
basım
b. 92, 92
[=2]
basımdılık
b.+ımen 140
[=1]
basınkı
b. 16
[=1]
baska
b. 1, 8, 14, 14, 15, 16, 16, 16, 17, 19, 19,
27, 33, 37, 40, 45, 50, 50, 67, 70, 72, 73,
73, 75, 75, 76, 77, 86, 87, 87, 87, 88, 90,
92, 94, 98, 101, 103, 104, 104, 108, 108,
112, 114, 131, 138, 138, 139, 139, 139,
139, 140, 140, 142, 146, 156, 161, 161,
163, 165, 166, 170, 170, 173, 184, 192,
198, 199
b.+ğa 102, 102, 111, 180
b.+lar 91, 156
b.+lardı 99
b.+lardın 99, 162
b.+lardiki 157
b.+ları 77
b.+larğa 5, 85, 99, 129
b.+ları 8, 76, 98
b.+ların 48
b.+nın 85
b.+sı 8, 145
[=90]
baskalık
b. 74
b.+ın 171
[=2]
baspa
b.+ğa 5
[=1]
basşı
b. 5, 19, 19
[=3]
basşılık
b. 97, 97, 97, 97
b.+ı 97
b.+ka 115
[=6]
bastab.-dı 115
b.-ğan 16, 90, 100, 115, 156
b.-ğanda 72, 81, 103
b.-ğanı 126
b.-ğanım 147
b.-ğannan 138, 173
b.-p 7, 10, 10, 10, 27, 50, 50, 50, 60, 75, 88,
90, 90, 105, 114, 127, 167
b.-r 126, 126, 126
b.-v 92, 130, 141
b.-vğa 92
b.-vımen 145
b.-ydı 126, 139, 139, 146, 147, 156, 161,
161, 161, 172
bastalık
b. 147
[=1]
bastama
b.+nı 92
b.+sı 91, 96
b.+sında 91
b.+sındağı 141
[=5]
bastapkı
b. 7, 49, 72, 80, 100, 108, 128, 138, 139,
140
b.+sına 57
[=11]
bastı
b. 108, 157, 157, 157, 157, 157, 158, 158
[=8]
bastık
b.+tar 111
b.+tardı 111
[=2]
bastıktık
b. 49
[=1]
bastırb.-ğan 139
[=1]
batb.-a 44, 196
b.-adı 41, 143
b.-atın 110
b.-ıp 72
b.-kan 71, 75
b.-kanda 54, 194
b.-kanğa 9
b.-pağan 72
b.-tı 119
[=13]
bata
b. 132, 132, 132, 132
b.+m 184
b.+nı 132
b.+sın 143
[=7]
batagöy
b. 132
[=1]
batıldık
b. 17
[=1]
batılı
b. 166
[=1]
batır
b. 7, 7, 10, 10, 11, 31, 35, 36, 41, 43, 44,
49, 49, 50, 51, 54, 55, 56, 104, 104, 104,
106, 110, 111, 111, 112, 112, 112, 114,
124, 158, 174
308
b.+da 31
b.+day 42, 172
b.+dın 41
b.+ğa 110
b.+ı 103, 162
b.+ım 45
b.+lar 50, 103, 104, 104, 109, 109, 109,
109, 109, 109, 109, 109, 109, 109, 111,
111, 111, 111, 112, 112, 112, 112, 112, 166
b.+lardı 111
b.+lardın 31, 111, 161, 161
b.+larğa 104
b.+ları 103, 109, 111
b.+larının 104
[=74]
b.+dan 41
b.+dı 114
b.+dın 28, 41, 41
b.+ğa 177
b.+ı 16, 17, 158
b.+ına 59
b.+lar 33, 109, 111, 131, 177
b.+lardı 40, 111
b.+lardın 148
b.+ları 139
[=33]
bayağı
b. 182, 182, 198
b.+day 119
b.+nın 107
[=5]
batırb.-ıp 53
[=1]
batırbek
b.+pen 24
[=1]
batırlık
b. 17, 105, 160
b.+ı 152
b.+ın 103, 161
[=6]
batpak
b. 119
[=1]
batpan
b.+day 125
[=1]
batpandab.-p 125
[=1]
battasb.-ıp 162
[=1]
battavıktı
b. 19
[=1]
bav
b. 38
b.+ın 23
[=2]
bavb.-ıp 110
[=1]
bavır
b. 190, 190, 196
b.+ın 130
b.+ınan 102
b.+ında 101
[=6]
bavırmal
b. 127
[=1]
bavızdab.-r 194
b.-v 21
[=2]
bay
b. 12, 13, 13, 49, 49, 56, 108, 125, 131,
131, 132, 172, 182, 191
bayan
b. 150, 150, 162
b.+ı 49
[=4]
bayandab.-ğanda 49
b.-ğannan 98
b.-makpız 139
b.-p 27, 96, 96, 96, 119, 140, 171
b.-sa 51, 51, 56, 56, 91
b.-v 57, 85
b.-vdın 97
b.-vı 27, 27, 28, 28
b.-vın 91
b.-vınan 28
b.-vının 28
b.-yık 73
b.-ytın 89, 173
[=28]
bayandalb.-adı 92
b.-dı 93
b.-ğan 77, 82
[=4]
bayandama
b. 70, 92
b.+sı 91
b.+sında 92, 92
[=5]
bayanşı
b. 49, 49, 51, 51, 52, 54, 56, 56
[=8]
bayeke
b. 126
b.mnin 115
b.me 127
b. nnin 126
[=4]
bayğazı
b. 44, 196
[=2]
bayğus
b. 58, 58, 70, 72, 73, 128, 128, 199
[=8]
bayıb.-mas 143
[=1]
bayımda-
309
b.-p 11, 91
b.-v 11, 92, 92, 167
b.-vı 167
[=7]
bayımdama
b. 11, 11, 85, 91, 91, 91, 91,92, 92, 92, 92,
92, 92, 92, 93, 95
b.+da 96
b.+dan 95
b.+nı 93
b.+nın 91, 92, 92
[=22]
bayımdamalav
b. 167
[=1]
bayımdav
b. 11, 92, 92
[=3]
bayımdavşı
b.+larşa 96
[=1]
bayır
b.+ğı 104
[=1]
bayısın
b. 122, 123
[=2]
bayka
b. 179
[=1]
baykab.-dık 189
b.-ğannan 100
b.-mağan 61
b.-may 45, 99, 159
b.-p 45, 51, 99, 188
b.-sak 194
b.-san 198
b.-v 74
b.-vğa 5, 47, 151
b.-y 51, 51
b.-ymız 109, 109
[=20]
baykalb.-adı 113, 156, 157
b.-atın 7, 11
b.-ıp 156
[=6]
baykutan
b.+nın 189
[=1]
baylab.-ğan 150
b.-ğannan 173
b.-may 173
b.-p 9, 110, 173, 174, 199
b.-ydı 2
[=13]
baylanb.-ğan 166
[=1]
baylanıs
b. 174, 174
[=2]
baylanısb.-ıp 159, 159, 159, 160, 161, 162
[=6]
baylanıstırb.-adı 160
[=1]
baylasb.-tık 199
[=1]
baylasılb.-may 87
[=1]
baylattırb.-ğan 185
[=1]
baylav
b. 138, 186
b.+da 20, 146
[=5]
baylavlı
b. 126
[=1]
baylık
b. 124, 124, 133, 188, 199
b.+ı 152
b.+ın 41, 41
b.+ına 83, 83
[=10]
baymağambet
b. 115, 126
[=2]
bayterek
b. 119
[=1]
baytok
b. 19, 31
[=2]
baytursın
b. 151
[=1]
bayuzak
b. 24
[=1]
bazar
b. 125
b.+dan 108, 128
b.+ı 151
[=4]
beb
b. 149
[=1]
bedik
b. 133, 133, 136, 136, 136
[=5]
bedir
b. 163
[=1]
bek
b. 16, 130, 151
b.+inin 117
b.+irek 67, 193
b.+pe 151
[=7]
beker
310
b. 142, 142, 142, 142, 143, 143, 196
[=7]
beket
b. 112
[=1]
bekib.-p 199
[=1]
bekitb.-ip 155
[=1]
bel
b. 2, 24, 31, 50, 63, 69, 117, 173, 173, 173,
174, 199
b.+den 117
b.+derin 174
b.+ge 20, 78, 118
b.+i 135
b.+im 118
b.+imde 130
b.+imdi 79
b.+in 42, 169, 183
b.+inde 55, 117
b.+inen 44
[=27]
belavdak
b.+tın 150
[=1]
belbev
b. 130, 177
b.+di 24
[=3]
bele
b. 103, 148, 159
b.+ni 143
[=4]
belgi
b. 6, 6, 6, 104, 153, 176
b.+leri 90
b.+lerin 6, 90, 90, 90
b.+lerinde 90
b.+lerinin 90
b.+lermen 92
b.+si 6, 6, 132
b.+sin 104
[=18]
belgileb.-gen 13
b.-p 7, 7, 172
[=4]
belgili
b. 5, 20, 20, 75, 77, 84, 88, 88, 89, 91, 91,
92, 95, 104, 125, 125, 129, 138, 156, 156,
157, 165, 173
[=23]
belgisiz
b. 17, 76
[=2]
belgisizdeb.-v 20, 20
[=2]
belkiy
b. 100, 159
[=2]
bella
b. 147, 147
[=2]
belomorkanal
b. 198
[=1]
belsenb.-bey 174
b.-ip 173
[=2]
beluvar
b.+ınan 141
[=1]
ben
b. 23, 25, 47, 62, 81, 84, 193
[=7]
berb. 10, 26, 26, 50, 51, 66, 66, 77, 115, 132,
134, 141, 141, 144, 144, 148, 161, 164,
181, 187, 187, 188
b.-dik 148
b.-dim 8, 117, 130
b.-din 40, 40, 114, 114
b.-e 15, 16, 77, 162
b.-edi 4, 4, 27, 81, 84, 94, 109, 111, 119,
129, 131, 131
b.-em 37, 106
b.-eme 28, 50, 50
b.-emin 37, 149
b.-er 146, 146
b.-eri 148
b.-erme 33, 38
b.-ersin 144
b.-esinbe 141, 141
b.-etin 87, 87, 89, 141, 160, 160, 160, 160,
160, 161, 161, 161, 164, 173, 175
b.-etini 142
b.-etinin 140
b.-eyin 121, 189, 189
b.-gen 22, 32, 32, 101, 102, 104, 115, 126,
130, 133, 138, 142, 142, 152, 155, 168, 199
b.-gende 132, 162
b.-gendey 111
b.-genge 181
b.-genine 75, 143
b.-gey 126
b.-inder 121, 171
b.-iniz 141
b.-ip 5, 10, 10, 16, 20, 60, 84, 84, 97, 99,
103, 103, 104, 111, 112, 124, 124, 125,
125, 127, 155, 186, 188, 193
b.-ipti 107, 121
b.-me 35, 127
b.-medim 8, 8, 187
b.-medin 119
b.-megen 147, 153
b.-megenge 39
b.-mekşi 191, 191
b.-men 3
b.-mes 196
b.-mese 181
b.-mesen 117, 141
b.-meseniz 132
b.-mesine 184
311
b.-mey 121, 141
b.-meydi 6, 6, 7, 8, 8, 9, 32, 32, 57, 86, 89,
94, 161, 165
b.-meymin 141
b.-meytin 123, 123
b.-se 73, 114, 115, 126, 140, 142
b.-sek 39, 131, 131
b.-sem 23
b.-sen 43, 115, 141, 148, 149, 149, 154
b.-sender 181
b.-seniz 132
b.-sin 9, 38, 132, 132, 132, 132, 132, 132,
199
b.-üv 61, 85, 90, 91, 96, 106, 111, 138, 140,
151, 178, 178
b.-üvdi 93
b.-üvge 16, 87
b.-üvi 87, 164
b.-üvmen 106
b.-üvşi 160
[=218]
b.+n 6, 13, 13, 56, 64, 81, 84, 85, 89, 89,90,
95, 97, 102, 103, 109, 110, 113, 129, 133,
137, 157, 159, 161, 171, 174, 193, 198
b.+nde 8, 8, 61, 69, 86, 95, 104, 161, 167
b.+ne 5, 14, 49, 101, 137, 194
b.+nen 6, 7, 90, 106, 110, 165, 177
b.+niki 14
b.+nin 2, 7, 14, 27, 101, 138, 138, 147, 165
b.+nnen 134
b.+rek 16
[=120]
berik
b. 1, 184
[=2]
berilb.-di 86
b.-dime 24
b.-edi 106
b.-etin 140
b.-gen 18, 95, 157
b.-gendikten 11
b.-ip 11, 94
b.-megendikten 11
b.-mese 70, 115
b.-mey 11
[=14]
beredürb.-miz 129
[=1]
bereke
b. 132, 199
b.+n 199
[=3]
berekeldi
b. 46
[=1]
bereket
b. 143, 143
[=2]
bereketsiz
b. 52
[=1]
bereketti
b. 143
[=1]
beren
b. 20, 42
[=2]
bergi
b. 100, 170
[=2]
bergilik
b.+te 80
[=1]
bergizb. 141
b.-ip 102
[=2]
beri
b. 1, 1, 1, 5, 6, 6, 8, 14, 17, 17, 17, 17, 27,
28, 41, 43, 45, 48, 48, 49, 52, 57, 57, 60,
60, 64, 73, 80, 81, 82, 85, 89, 91, 93, 94,
94, 103, 103, 103, 105, 116, 133, 135, 137,
138, 156, 162, 162, 163, 165, 174, 177,
180, 183, 195, 198
b.+men 9
b.+menen 198
bermen
b. 53
[=1]
berne
b.+men 26, 27, 27, 27
b.+si 72
b.+sin 20
[=6]
berneleb.-p 18
b.-yin 28
[=2]
bernelev
b. 26, 26, 26, 26, 27, 27, 27, 27, 27, 27, 28,
28
b.den 18
b.+din 27, 28, 28, 28, 28, 28, 28
b.+ge 26, 26, 27, 28
b.inin 27
b.+men 26
[=26]
berneli
b. 18, 18
[=2]
bernesiz
b. 18, 18
[=2]
bes
b. 1, 31, 42, 42, 66, 77, 77, 77, 78, 96, 107,
107, 149, 155, 155
b.+ke 42, 42, 42, 43
[=19]
besen
b. 33
[=1]
besev
b. 96
[=1]
312
b. 26
[=1]
besik
b. 133, 137
b.+ine 139
b.+ke 137, 189
b.+te 35
[=6]
beyisulı
b. 149
[=1]
beyit
besinşi
b. 121
b.+sin 153
[=2]
b. 2, 62, 80
[=3]
besti
beykam
b. 117
[=1]
bet
b. 182
[=1]
beymaza
b. 2, 27, 60, 60, 90, 113, 130, 168, 189
b.+i 25, 102, 129, 171
b.+im 41
b.+imdegi 130
b.+imdi 128, 128, 128
b.+imen 60, 60, 60, 101, 106, 157
b.+imnen 183
b.+in 4, 56, 68, 83, 129, 149, 179
b.+indegi 41, 41
b.+indi 54
b.+ine 90, 168, 168, 189
b.+inen 53
b.+ke 167
b.+pen 61, 178
b.+tin 41
[=44]
betaşar
b. 58, 59, 59, 59, 126, 129, 129, 129, 129
b.+da 59
b.+dı 129
[=11]
betege
b.+den 125
[=1]
betti
b. 64
[=1]
beybak
b. 131
[=1]
beybişe
b. 125, 131, 131
[=3]
beyge
b. 189
b.+den 54
b.+ge 41, 174
[=4]
beyil
b. 106, 106
[=2]
beyildi
b. 77
[=1]
beyimbet
b.+tin 161
[=1]
beyimirek
b. 106
[=1]
beyinet
b. 40, 114
[=2]
beyne
b. 2, 39, 71, 164, 178
b.+sine 5
[=6]
beyneleb.-p 83
[=1]
beynelev
b. 5, 22, 22, 26, 26, 26, 27, 27, 27, 27, 27,
28
b.+den 26, 26
b.+ge 28
[=15]
beynet
b. 66, 120, 187
b.+in 198
[=4]
beynetsiz
b. 181
[=1]
beyşeşek
b. 3, 55
[=2]
beytarap
b. 171
[=1]
bez
b.+inde 136
[=1]
bezb.-ip 178
b.-üv 194
[=2]
bezeb.-p 43
[=1]
bezildeb.-di 136
[=1]
bıjınab.-p 102
[=1]
bılay
b. 18, 30, 49, 49, 61, 62, 62, 62, 62, 63, 86,
107, 107, 107, 108, 108, 110, 122, 128,
141, 143, 147, 147, 151, 163, 172, 173
b.+şa 84
[=28]
bıldırla-
313
b.-p 4, 53
[=2]
b.-mes 119, 119, 125, 125
b.-mese 29, 45
b.-mey 9, 15, 16, 26, 33, 66, 102, 109, 187,
196
b.-meydi 93, 107, 116, 155
b.-meyim 154
b.-meymin 3
b.-meymiz 32
b.-meysin 189
b.-meytin 112, 175
b.-mez 37
b.-se 156
b.-sek 12
b.-sen 9, 33, 34, 155
b.-sin 45, 65
b.-üv 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13,
13, 14, 17, 61, 84, 84, 89, 90, 104, 106,
106, 156, 156, 156, 157, 159, 160
b.-üvde 99
b.-üvden 157
b.-üvdi 14
b.-üvge 13, 165
b.-üvi 6, 13, 13
b.-üvimiz 60
b.-üvinşe 6
b.-üvmen 156
[=175]
bılğab.-dım 33
b.-masın 185
[=2]
bılğalak
b. 138
[=1]
bılğanb.-sa 75, 76, 76
[=3]
bılğanış
b. 164, 164, 164
[=3]
bılğarı
b. 24
[=1]
bılıkpa
b. 7
[=1]
bılkıldab.-p 55
[=1]
bıtırab.-p 189
[=1]
bıyday
bildirb.+dın 23
b.+lar 22
[=2]
b- 149
b.-dik 178
b.-er 169
b.-etin 115, 164
b.-gennen 105
b.-ip 12, 16, 99, 105, 165, 197
b.-meydi 81
b.-se 171
b.-üv 7, 110, 138
b.-üvge 5
b.-üvi 7
[=19]
bilb. 8, 62, 68, 148, 169
b.-di 181
b.-dik 178
b.-dim 152
b.-e 49, 102, 102, 156, 168
b.-ed 65
b.-edi 13, 104, 140, 156, 174, 174
b.-em 149
b.-emin 192
b.-emiz 7, 83, 84, 111, 171, 171
b.-ersin 123, 123, 123, 123, 123, 123, 123
b.-esizbe 107
b.-etin 5, 5, 87, 88, 94, 156, 156
b.-etindigi 110
b.-etinin 88, 152
b.-gen 99, 99, 102, 102, 103, 103, 103, 103,
125, 138, 141, 156, 157, 163, 182, 182
b.-gendikten 2
b.-genimiz 13
b.-genimşe 127
b.-genin 160, 169
b.-gennen 156
b.-gimiz 83
b.-iniz 141
b.-ip 1, 13, 13, 13, 14, 14, 16, 32, 85, 95,
138, 138, 152, 155, 156, 171, 178, 182,
197, 198
b.-medim 186
b.-megen 50, 98, 103, 104, 155
b.-megendikten 81, 156, 162, 168
b.-mekşi 157
b.-mekti 195
bilek
b.+i 3
b.+in 55, 186
b.+terin 174
[=4]
bilekti
b. 79, 79
[=2]
bilenb.-ip 175
[=1]
bilerlik
b. 8
[=1]
bilge
b.+nin 89
[=1]
bilgen
b.+der 23
[=1]
bilgi
b.+miz 101
[=1]
bilgir
314
b. 198
[=1]
177, 178, 178, 178, 180, 183, 184, 191,
192, 193, 198, 199, 199
b.+er 182
b.+ge 35, 43, 60, 60, 60, 60, 85, 103, 104,
110, 110, 138
b.+i 4, 29, 30, 30, 47, 47, 57, 60, 60, 80, 80,
81, 81, 82, 82, 85, 85, 100, 100, 100, 100,
100, 111, 112, 112, 112, 112, 124, 124,
131, 145, 148, 148, 148, 157, 157, 159,
159, 161, 161, 163, 168, 171, 172, 174,
175, 193, 194, 198
b.+imin 194
b.+in 10, 14, 17, 19, 24, 24, 26, 29, 29, 30,
30, 48, 48, 50, 71, 82, 82, 82, 82, 82, 82,
82, 82, 100, 100, 100, 100, 112, 112, 112,
124, 124, 148, 148, 163, 174
b.+inde 73, 73
b.+ine 14, 22, 29, 30, 40, 40, 52, 71, 72, 99,
99, 99, 101, 120, 151, 159, 160, 161, 161,
164, 170
b.+inen 19, 72, 99, 99, 163
b.+inin 17, 24, 24, 26, 29, 47, 47, 64, 81,
100, 112, 112, 141, 148, 168, 170
[=460]
bilim
b. 10, 10, 91, 93, 93, 93, 94, 94, 102, 161,
193
b.+de 93
b.+di 85, 93, 93, 93, 97
b.+i 94, 94, 102, 155
b.+in 172
b.+innen 177
b.+nen 94
[=24]
bilimdi
b. 172, 192
b.+den 64
b.+lerdin 96
[=4]
bilimir
b. 96
[=1]
bilimsiz
b. 75, 76, 76
[=3]
bilinb.-bekşi 41
b.-bes 20
b.-bey 53
b.-edi 41, 156, 160
b.-ip 102
[=7]
birak
b. 5, 6, 7, 7, 12, 13, 13, 14, 28, 45, 46, 64,
69, 72, 74, 75, 75, 77, 81, 84, 86, 87, 89,
91, 93, 94, 94, 98, 99, 100, 102, 105, 106,
106, 106, 108, 110, 111, 111, 113, 119,
125, 129, 137, 138, 138, 138, 141, 141,
142, 146, 156, 157, 157, 159, 160, 160,
160, 162, 164, 166, 166, 168, 168, 170,
171, 171, 173, 181, 190
[=70]
bir
b. 2, 3, 3, 6, 7, 8, 8, 9, 9, 9, 9, 10, 10, 10,
10, 10, 10, 11, 11, 11, 12, 13, 14, 14, 15,
15, 16, 17, 17, 17, 17, 17, 17, 18, 18, 20,
21, 21, 21, 22, 22, 22, 24, 26, 27, 27, 27,
28, 29, 29, 29, 29, 30, 30, 30, 30, 32, 34,
36, 36, 36, 38, 38, 38, 39, 39, 39, 39, 40,
40, 40, 40, 41, 42, 42, 42, 43, 44, 44, 46,
47, 47, 47, 47, 48, 48, 48, 49, 49, 50, 52,
53, 56, 57, 58, 58, 58, 59, 59, 59, 60, 60,
60, 61, 61, 61, 61, 61, 62, 62, 62, 63, 64,
64, 64, 64, 64, 64, 64, 64, 64, 70, 70, 70,
70, 71, 71, 72, 72, 72, 72, 73, 73, 73, 73,
75, 75, 75, 75, 76, 76, 77, 78, 79, 80, 80,
80, 81, 81, 81, 81, 82, 82, 83, 83, 83, 84,
84, 84, 85, 86, 87, 87, 87, 87, 87, 89, 89,
89, 90, 90, 90, 91, 91, 91, 91, 93, 94, 95,
95, 99, 100, 100, 101, 101, 101, 101, 102,
102, 102, 103, 103, 104, 104, 104, 104,
106, 107, 107, 107, 107, 108, 108, 108,
109, 110, 111, 111, 112, 113, 114, 114,
114, 115, 115, 115, 115, 116, 116, 116,
117, 117, 117, 117, 117, 117, 118, 118,
119, 119, 119, 120, 120, 120, 120, 120,
121, 121, 122, 122, 125, 125, 125, 126,
126, 127, 128, 128, 128, 128, 128, 128,
129, 129, 130, 131, 134, 134, 135, 136,
136, 139, 142, 142, 142, 143, 144, 145,
145, 145, 145, 147, 147, 147, 147, 148,
149, 149, 150, 150, 150, 151, 151, 152,
155, 155, 158, 158, 159, 159, 159, 159,
160, 160, 160, 161, 163, 164, 164, 166,
167, 167, 167, 168, 169, 170, 170, 170,
172, 172, 172, 173, 174, 174, 177, 177,
biraz
b. 9, 70, 80, 150, 187
b.+ırak 65
[=6]
birge
b. 35, 43, 60, 60, 60, 60, 85, 103, 104, 110,
110, 138
[=12]
birdeme
b.+ge 36
b.+nin 37
[=2]
birde
b. 31, 77, 77, 99
[=4]
birden
b. 7, 159, 159, 159, 159
[=5]
birdey
b. 6, 14, 14, 22, 33, 43, 43, 60, 60, 60, 60,
60, 60, 60, 60, 60, 60, 60, 61, 64, 72, 72,
72, 73, 73, 75, 75, 99, 100, 100, 103, 103,
125, 137, 138, 153, 158, 163, 163, 163,
166, 168, 168, 195
[=44]
birdeylik
b.+imen 60, 60
[=2]
birev
315
b. 3, 14, 14, 14, 14, 64, 64, 64, 72, 106,
126, 148, 172, 172, 172, 172, 172, 172,
172, 176, 176, 176, 176
b.+den 86, 98, 114
b.+di 156
b.+din 15, 15, 24, 87, 88, 96, 127, 148,
150, 156, 169, 171
b.+ge 38, 132
b.+i 85, 86, 86, 173
b.+in 52
b.+inin 7, 7
b.+ler 1, 1, 81, 81, 167, 167, 172
b.+leri 82, 82, 82, 86, 114, 114
b.+lerin 82
[=62]
b.+ke 175
[=2]
bitb.-ip 94, 197
b.-ken 21, 38, 43, 74, 82, 132, 174, 176
b.-kennin 8, 27, 48, 165
b.-pegen 109, 183
b.-pese 126
b.-peydi 91
b.-peytin 3, 18, 104
[=21]
biteb.-gene 138
[=1]
bitim
birınğay
b. 60, 60, 61, 64, 73, 73, 73, 73, 73, 74, 75,
160
[=12]
b. 45
b.+in 121
[=2]
bitirb.-ip 80, 121
[=2]
biri
b.+nin 4
[=1]
bitis-
birikb.-edi 99
b.-er 185
b.-ip 13
[=3]
b.-keni 170
[=1]
biy
b. 10, 10, 10, 11, 11, 19, 23, 33, 50, 59,
121, 121, 122, 131, 131, 132, 132, 164,
190, 190, 190, 190
b.+de 124, 124
b.+di 114
b.+din 10, 33, 112, 164
b.+ge 10
b.+i 121
b.+in 190
b.+ler 144
b.+lerden 121
[=34]
biriktirb.-ip 12
[=1]
birinşi
b.+inşi 1, 11, 61, 75, 75, 75, 75, 75, 75, 75,
75, 75, 76, 76, 76, 80, 80
[=17]
birlik
b. 45, 188
b.+in 141
b.+te 45
[=4]
biybi
b.+n 190
[=1]
birneşe
b. 2, 7, 20, 63, 63, 64, 84, 86, 89, 165, 169
[=11]
biye
b. 3, 115, 133
b.+ler 55
b.+nin 59
b.+si 114
b.+sin 132
[=7]
birneşev
b. 64
b.+in 106
[=2]
birte
b. 159, 159, 159, 159, 163, 163, 168, 168
[=8]
biyik
b. 37, 37, 40, 108, 123, 125, 159, 175, 175,
184
b.+pen 30, 46
[=12]
bismella
b. 134
[=1]
bismilda
biyiktik
b.+dan 146
[=1]
b.+in 114
[=1]
biyle-
bismilla
b. 147, 147, 147, 147, 152
b.+dan 147
[=6]
b.-p 96, 96, 122
b.-sin 4, 56
b.-vi 164
b.-ydi 59
[=7]
bismille
b. 199, 199
[=2]
bit
b. 181
biylik
b. 43, 50, 50, 96
b.+i 139
316
b.+ine 96
b.+ke 23
[=7]
biymezgil
b. 9
[=1]
biyşara
b. 72
b.+sı 75, 76, 76
[=4]
biyt
b.+ke 124
[=1]
biz
b. 13, 15, 15, 19, 32, 33, 34, 40, 40, 40, 84,
111, 117, 117, 117, 119, 121, 131, 137,
139, 153, 166, 170, 177, 180, 185, 197, 197
b.+de 68, 101, 139, 139, 157, 193
b.+den 32, 144, 154, 198, 198
b.+der 29, 192, 195, 196
b.+derden 146
b.+derge 98, 127
b.+dey 38, 106
b.+din 1, 15, 15, 61, 61, 74, 81, 98, 101,
101, 115, 139, 147, 162, 176
b.+ge 25, 34, 83, 131, 157
[=68]
bizsiz
b. 197
[=1]
bok
b. 118
[=1]
bokjama
b. 108
[=1]
bokjamalab.-may 108, 108
b.-ydı 108, 108
[=4]
boktab.-p 124
[=1]
bol
b. 32, 57, 148, 188, 198
[=5]
bolb.-a 6, 8, 8, 20, 56, 73, 73, 73, 86, 87, 87,
88, 165, 173
b.-ad 115
b.-adı 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 2, 2, 2, 2, 2, 5, 6, 6,
6, 6, 6, 6, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 8, 8, 8,
8, 8, 9, 9, 11, 11, 12, 12, 12, 12, 12, 13, 14,
15, 15, 15, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16,
16, 19, 19, 19, 22, 22, 22, 24, 24, 24, 26,
27, 27, 27, 27, 28, 28, 28, 30, 30, 31, 32,
32, 32, 32, 32, 32, 33, 36, 39, 43, 44, 45,
46, 46, 46, 46, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 48,
48, 48, 48, 48, 48, 48, 48, 48, 49, 49, 49,
49, 49, 49, 49, 49, 49, 49, 49, 56, 60, 60,
60, 60, 60, 60, 61, 61, 63, 63, 63, 64, 64,
64, 64, 66, 66, 66, 67, 69, 69, 70, 70, 70,
72, 73, 73, 76, 79, 79, 80, 80, 80, 81, 81,
81, 82, 82, 82, 82, 82, 83, 83, 83, 83, 83,
83, 84, 84, 84, 85, 85, 85, 85, 85, 85, 85,
85, 85, 85, 85, 85, 85, 86, 87, 87, 87, 88,
88, 88, 88, 89, 89, 89, 89, 89, 90, 90, 90,
90, 90, 90, 90, 90, 90, 91, 91, 91, 91, 92,
92, 92, 92, 92, 92, 92, 93, 93, 94, 95, 95,
95, 96, 96, 96, 96, 96, 97, 97, 97, 97, 98,
98, 98, 98, 98, 98, 99, 99, 99, 100, 100,
100, 100, 102, 102, 103, 103, 104, 105,
105, 105, 105, 105, 106, 106, 106, 109,
111, 111, 112, 112, 112, 113, 113, 120,
120, 120, 120, 120, 123, 125, 131, 131,
131, 133, 133, 135, 136, 139, 142, 142,
144, 145, 147, 148, 149, 151, 155, 155,
155, 156, 156, 156, 156, 157, 157, 158,
158, 159, 159, 159, 159, 159, 160, 160,
160, 160, 160, 161, 161, 161, 162, 162,
162, 162, 162, 162, 163, 164, 165, 165,
165, 165, 165, 165, 165, 165, 165, 166,
166, 166, 166, 166, 167, 167, 167, 167,
167, 167, 167, 167, 167, 167, 167, 168,
168, 168, 168, 168, 169, 169, 169, 169,
169, 170, 170, 171, 171, 171, 172, 172,
172, 172, 172, 172, 172, 172, 172, 172,
172, 173, 173, 173, 173, 173, 173, 173,
173, 174, 174, 174, 174, 175, 175, 175,
175, 175
b.-adın 82
b.-am 33, 145, 192, 192
b.-ama 125
b.-amın 111
b.-amısın 9
b.-ar 5, 30, 30, 37, 37, 58, 58, 58, 58, 58,
58, 59, 65, 70, 70, 70, 70, 73, 82, 82, 82,
82, 100, 115, 117, 117, 125, 125, 128, 128,
128, 128, 128, 128, 128, 128, 138, 142,
143, 143, 144, 151, 185, 185, 186, 188,
188, 188, 191, 191, 191, 191, 198
b.-arğa 27, 69, 87, 95, 97, 146
b.-arlık 95
b.-arma 119, 153
b.-armın 176
b.-armız 10
b.-arsın 144
b.-arsınba 10
b.-asız 122
b.-atın 8, 10, 10, 11, 12, 12, 14, 22, 22, 28,
49, 50, 50, 59, 64, 83, 84, 85, 88, 88, 88,
91, 92, 94, 95, 95, 101, 101, 121, 133, 136,
136, 145, 156, 156, 156, 156, 158, 159,
159, 159, 159, 160, 168, 168, 169, 169
b.-atındar 161
b.-atındarı 11
b.-atınday 19
b.-atındığı 14, 97, 99, 173
b.-atındığın 2, 12, 105, 163
b.-atındıkının 95
b.-atındıktan 92, 161, 165
b.-atını 11, 13, 129, 145
b.-atının 155, 155, 156
b.-atınının 155
b.-ayın 10, 21, 21, 21, 21, 21, 21, 21, 50
b.-dı 30, 31, 35, 46, 100, 116, 123, 125,
146, 148, 148, 153, 156, 169, 173, 180,
181, 190, 190, 190, 190
317
b.-dım 130
b.-dıma 118
b.-dın 42
b.-dınızba 129
b.-ğan 8, 8, 13, 15, 26, 28, 30, 30, 33, 39,
46, 52, 56, 57, 57, 57, 57, 58, 59, 61, 64,
66, 73, 77, 80, 80, 80, 81, 83, 83, 84, 85,
85, 86, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 88,
88, 89, 89, 94, 94, 97, 97, 97, 97, 97, 97,
97, 98, 98, 99, 100, 100, 100, 100, 101,
101, 101, 102, 102, 102, 103, 103, 103,
103, 103, 103, 103, 104, 104, 106, 109,
109, 109, 109, 111, 112, 112, 112, 112,
113, 113, 113, 113, 114, 116, 126, 126,
127, 127, 132, 136, 136, 138, 138, 139,
139, 139, 143, 145, 147, 147, 152, 155,
156, 156, 157, 161, 163, 163, 163, 163,
163, 164, 165, 165, 166, 166, 168, 170,
170, 170, 170, 171, 172, 173, 173, 173,
184, 187, 199
b.-ğanda 6, 39, 47, 47, 52, 54, 55, 55, 64,
65, 82, 85, 132, 133, 159, 161, 163
b.-ğandağı 81
b.-ğandar 26, 66, 187
b.-ğanday 61, 178, 183
b.-ğandığı 70
b.-ğandıktan 22, 22, 46, 47, 60, 77, 81, 86,
88, 93, 95, 97, 97, 97, 98, 111, 112, 158,
159, 160, 161, 161, 161, 162, 164, 166,
168, 171
b.-ğanğa 41, 83
b.-ğanı 57, 58, 86, 156
b.-ğanımen 6
b.-ğanın 17, 87, 88, 111, 112, 140, 140,
151
b.-ğanının 11
b.-ğanmen 14, 45, 49, 49, 49, 94, 101, 105,
110, 128, 128, 155, 155
b.-ğannan 6, 41, 56, 96
b.-ğannın 89
b.-ğanşa 152
b.-ıp 1, 2, 3, 6, 8, 9, 9, 9, 10, 11, 11, 12, 12,
12, 12, 12, 12, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13,
13, 15, 15, 16, 16, 27, 27, 28, 28, 30, 34,
35, 37, 39, 40, 40, 40, 41, 44, 45, 46, 46,
46, 46, 46, 46, 46, 47, 47, 47, 47, 47, 47,
47, 47, 47, 47, 47, 48, 48, 48, 49, 52, 57,
60, 60, 61, 61, 64, 69, 70, 72, 72, 73, 73,
73, 73, 73, 77, 77, 80, 81, 81, 81, 82, 82,
83, 83, 84, 84, 84, 85, 85, 85, 86, 86, 86,
87, 88, 88, 88, 88, 88, 90, 91, 91, 93, 94,
97, 98, 99, 99, 99, 99, 100, 100, 100, 101,
102, 102, 102, 102, 103, 103, 103, 104,
104, 104, 108, 108, 109, 109, 114, 118,
122, 122, 122, 127, 127, 127, 129, 131,
138, 139, 139, 141, 141, 141, 148, 150,
151, 154, 154, 155, 155, 155, 156, 156,
156, 156, 158, 160, 160, 160, 160, 161,
161, 162, 162, 163, 164, 164, 164, 164,
164, 165, 165, 165, 166, 166, 167, 167,
168, 168, 168, 170, 170, 170, 170, 171,
171, 171, 172, 172, 172, 172, 173, 174,
174, 174, 174, 175, 175, 175, 175, 177,
177, 183, 184, 184, 185, 185, 185, 185,
189, 196, 197
b.-ma 59, 59, 113, 113, 143, 143, 183
b.-madı 181
b.-mağan 38, 47, 61, 83, 87, 98, 103, 103,
103, 108, 109, 109, 111, 113, 138, 140,
147, 152, 165, 166, 166, 172, 178
b.-mağandağı 167
b.-mağandıktan 102, 138, 142
b.-mağanın 109
b.-mağanmen 49, 112, 157, 161, 166
b.-mak 58, 58, 70, 83, 87, 95, 111, 157,
160, 160, 195, 195
b.-makşı 12
b.-man 192
b.-mas 30, 46, 124, 124, 124, 124, 124,
124, 124, 163, 195
b.-masa 11, 13, 13, 17, 17, 18, 27, 28, 28,
28, 44, 57, 57, 59, 70, 70, 81, 93, 99, 103,
104, 108, 119, 124, 124, 127, 129, 136,
136, 163, 164, 173, 185, 193
b.-masın 40
b.-maska 113, 113, 164
b.-mavdan 167
b.-mavğa 64, 104
b.-mavına 165
b.-may 8, 16, 23, 28, 40, 46, 70, 72, 72, 73,
74, 115, 115, 124, 124, 138, 159, 166, 167,
167, 168, 170, 173, 173, 175, 198
b.-maydı 7, 8, 13, 33, 47, 47, 48, 61, 64,
68, 70, 70, 72, 74, 74, 75, 77, 77, 85, 87,
91, 91, 92, 94, 98, 98, 98, 104, 105, 111,
115, 125, 125, 136, 141, 142, 145, 145,
149, 154, 155, 156, 159, 159, 162, 164,
165, 165, 168, 172, 173, 175, 193
b.-mayma 16
b.-maytın 19, 22, 167
b.-maytındığın 98
b.-maytını 81
b.-sa 6, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 11, 12, 12, 13, 13,
13, 13, 13, 13, 13, 14, 15, 16, 16, 16, 16,
16, 16, 22, 24, 27, 28, 28, 28, 40, 41, 44,
47, 47, 50, 52, 52, 57, 57, 57, 58, 58, 60,
60, 61, 70, 72, 74, 75, 77, 81, 82, 83, 83,
83, 84, 90, 90, 90, 92, 93, 93, 93, 93, 93,
95, 97, 98, 98, 98, 100, 100, 100, 101, 101,
103, 104, 105, 106, 106, 109, 109, 112,
112, 112, 113, 113, 113, 121, 121, 122,
122, 122, 122, 122, 122, 123, 123, 124,
124, 124, 124, 137, 138, 139, 139, 143,
144, 144, 145, 148, 149, 153, 154, 155,
156, 156, 157, 158, 158, 159, 160, 160,
161, 163, 165, 170, 170, 172, 172, 172,
172, 173, 173, 174, 174, 174, 175, 176,
176, 178, 178, 182, 189, 192, 193, 193,
194, 195, 196, 199, 199
b.-san 29, 43, 49, 49, 49, 56, 56, 56, 56, 56,
68, 79, 79, 123, 123, 123, 136, 143, 143,
144, 159, 198
b.-sın 2, 2, 2, 6, 6, 28, 28, 45, 64, 64, 93,
127, 127, 128, 128, 128, 128, 128, 128,
128, 128, 139, 139, 166, 166, 167, 167,
172, 172, 172, 172, 182, 182, 183
318
b.-uv 1, 14, 14, 14, 15, 18, 18, 37, 57, 57,
57, 82, 87, 94, 94, 94, 98, 100, 106, 127,
147, 164, 164, 164, 171, 172, 173, 173,
173, 173
b.-uvda 83, 83
b.-uvdan 17, 104
b.-uvdın 37
b.-uvğa 8, 8, 28, 64, 64, 64, 64, 64, 64, 83,
93, 93, 94, 100, 104, 105, 106, 145, 157
b.-uvı 1, 28, 46, 46, 48, 66, 81, 91, 104,
109, 109, 164, 164, 164, 167, 170, 173, 173
b.-uvın 1, 18, 103, 163
b.-uvına 15, 17, 28, 163, 165, 174
b.-uvınan 81
b.-uvının 6, 27, 46, 57
b.-uvşı 112
[=1522]
bolab.-ma 116
[=1]
bolarlık
b. 84, 87, 95, 121, 139
[=5]
bolat
b. 20, 53, 117
b.+ım 130
b.+pın 78
[=5]
bolık
b. 112, 112
[=2]
bolıs
b. 19, 19, 33, 145
b.+ın 66
b.+tardın 152
b.+tarı 160
[=7]
bolısb.-kanım 152
[=1]
bolıstık
b.+ka 46
b.+tı 180
[=2]
boljab. 135, 135
b.-p 158
[=3]
boljal
b. 52, 52
[=2]
bolkom
b. 86
[=1]
bolşı
b. 146
[=1]
boltab.-ytın 196
[=1]
bop
b. 9, 29, 34, 35, 49, 54, 56, 149, 177, 177,
181, 181, 190, 190, 195, 197, 197, 198, 198
[=19]
borab.-ydı 118
[=1]
boran
b. 9
b.+day 118, 150
b.+ın 52
[=4]
borbaylab.-p 42
[=1]
borış
b.+ı 112
b.+ım 106
[=2]
bos
b. 59, 118, 166, 177
[=4]
bosab.-ğannan 115
[=1]
bosanb. 177
b.-ar 188
[=2]
bosatb.-ıp 166
b.-sam 152
b.-uv 96
[=3]
boska
b. 26, 66, 108, 142, 175, 175, 175, 175,
175, 175, 175, 175, 175, 175, 187
[=15]
boskın
b. 45
[=1]
bostandık
b. 178
[=1]
bota
b. 65, 65, 108, 199
[=4]
botakan
b.+nın 133
[=1]
botalab.-p 132
[=1]
botka
b. 199
[=1]
boy
b. 42, 125, 179
b.+dağı 156
b.+dı 16, 51, 185
b.+ğa 43, 62, 68, 174
b.+ı 30, 37, 64, 159, 163
b.+ımız 101
b.+ın 30, 96, 101, 130
b.+ına 82, 163
b.+ında 25, 82, 156
[=26]
boya-
319
b.-p 87, 151
b.-vmen 2
b.-yın 130
[=4]
b.-mespe 74, 176
b.-mey 139
b.-sen 9
b.-üv 98
b.-üvge 45
[=14]
boyın
b. 96, 101
b.+dağı 156
b.+dı 153
[=4]
boyındı
böleb.-p 139
[=1]
bölek
b. 179
[=1]
boyınşa
b. 12, 12, 72, 72, 85, 89, 89
[=7]
böleket
b. 83, 83, 90, 91, 91, 107, 126, 129
[=8]
b.+ke 143
[=1]
bölekey
boylab.-p 180
b.-y 123
[=2]
boylı
b. 142
[=1]
boz
b. 23, 45, 52, 55, 132
[=5]
boza
b.+ğa 124
[=1]
bozbala
b. 25, 136, 177, 187
b.+lar 131
[=5]
bozmunay
b. 38, 38
[=2]
bödene
b.+dey 133, 199
[=2]
bögeb.-gen 174
b.-p 112
[=2]
böget
b. 159, 162
b.+i 174
b.+ke 174
[=4]
bögetşilik
b. 159
b.+in 159
[=2]
bögettirb.-gen 185
[=1]
böken
b. 108
[=1]
bölb.-di 187
b.-edi 60, 98
b.-emiz 139
b.-gen 98, 98
b.-genimizde 100
b.-genmen 168
b. 92, 92, 95
[=3]
bölekteb.-p 92, 99
[=2]
bölektenb.-etin 95
[=1]
bölektik
b. 58, 100
[=2]
bölim
b. 11, 81
b.+derinde 164
b.+i 88, 88, 88, 92, 96, 96
b.+inen 86
b.+inin 157
[=11]
bölinb.-bese 98
b.-bey 98
b.-edi 12, 12, 18, 20, 60, 84, 85, 86, 86, 89,
98, 104, 105, 105, 139, 140, 157, 157, 158,
165, 169, 174
b.-etini 139
b.-etinin 139, 157
b.-ip 157
b.-üvleri 161
[=29]
bölme
b.+sinde 183
[=1]
böpe
b. 130
b.+m 137, 137, 137, 137, 137, 189, 189,
189
[=9]
böpeke
b.+m 130
[=1]
böri
b. 19, 108
b.+ge 111, 111
b.+min 78
[=5]
börik
b. 134
[=1]
320
böten
[=7]
b. 31, 32, 55, 56, 75, 76, 76, 115, 126
[=9]
bulan
b. 8, 45, 52, 54, 54, 57, 73, 93, 95, 108,
110, 112, 113, 114, 116, 118, 122, 148,
170, 171, 182
b.+dan 86, 86, 199
b.+lar 1, 1, 17, 47, 83, 113, 140, 160, 160,
170
b.+larda 47
b.+lardın 48, 82, 82, 140, 160
b.+larşa 98
[=41]
bulan-
b. 177
[=1]
bu
b.-sa 119
[=1]
bulandab.-ğan 51, 110
[=2]
bulay
b. 12, 17, 19, 24, 30, 31, 41, 41, 143, 171
[=10]
bulayşa
b. 98, 163
[=2]
budabay
b. 33, 36, 46
[=3]
budırmak
b. 82, 82
[=2]
buğabay
b. 19
[=1]
buğalık
b. 78
[=1]
buğan
b. 67, 73, 94, 162
[=4]
buğas
b.+tın 130
[=1]
buğı
b.+nın 44
[=1]
bukb.-tım 195
b.-tın 195
[=2]
bukar
b. 21, 56, 137
[=3]
bul
b. 1, 2, 2, 2, 2, 5, 5, 7, 7, 8, 8, 10, 10, 13,
13, 14, 17, 19, 19, 19, 19, 19, 23, 23, 27,
27, 28, 30, 35, 37, 39, 40, 40, 41, 41, 43,
47, 47, 50, 50, 56, 60, 60, 61, 61, 65, 66,
68, 72, 73, 73, 74, 74, 74, 75, 75, 76, 76,
76, 76, 80, 81, 82, 82, 82, 86, 92, 92, 95,
96, 99, 100, 100, 101, 101, 102, 102, 102,
102, 102, 102, 103, 104, 111, 112, 115,
116, 117, 118, 119, 122, 122, 126, 126,
129, 129, 130, 136, 136, 136, 138, 139,
140, 141, 141, 142, 142, 142, 143, 145,
145, 146, 147, 147, 148, 148, 148, 149,
149, 150, 150, 151, 151, 152, 155, 155,
157, 158, 158, 162, 164, 165, 167, 169,
171, 173, 173, 174, 174, 176, 177, 178,
184, 184, 186, 188, 188, 191, 193, 198
[=150]
bulak
b. 1, 16, 19, 20, 53
b.+ımen 23
b.+tın 168
bulbul
b. 2
[=1]
buldırab.-p 38, 118
[=2]
bulğan
b. 64
[=1]
bulğır
b. 38, 38, 38, 118, 118, 118
[=6]
bulınğır
b. 9
[=1]
buljıtpas
b.+tan 97
[=1]
bult
b. 3, 20, 51, 51, 77, 78, 116, 178, 182
b.+ka 102
b.+pın 78
b.+tan 168
b.+tar 62, 67, 187
b.+tardı 102
b.+tay 49
b.+tın 25
[=18]
bultıldab.-p 55
[=1]
bunvak
b.+ı 74
[=1]
burb.-ıp 10, 108
b.-ma 11
[=3]
burab.-vmen 28
[=1]
buralb.-a 55
b.-ıp 4, 18, 121
[=4]
buralkı
b. 153
[=1]
321
burandab.-ydı 2
[=1]
burılb.-maydı 91
[=1]
burın
b. 6, 6, 7, 7, 43, 59, 79, 86, 90, 102, 102,
109, 139, 163, 198
b.+nan 87
[=16]
burınğı
b. 16, 30, 56, 58, 102, 106, 109, 109, 121,
138, 144, 149, 150, 152, 164, 168
b.+dan 40, 40
b.+day 3, 20, 35, 57
b.+lar 98
b.+lardın 98, 101, 106
b.+nın 105, 111, 111, 122
b.+sının 158
[=31]
burkak
b.+ının 173
[=1]
burkırab.-ğan 30, 103
b.-p 102
[=3]
burkırak
b.+tı 173
[=1]
bursanb.-ıp 51
[=1]
but
b.+ı 18
b.+ında 54
[=2]
butak
b. 189
b.+ka 105
b.+tar 157
b.+tarğa 157
[=4]
butarlab.-p 92
[=1]
buthana
b.+sına 196
[=1]
butkana
b.+sına 44
[=1]
buttanb.-ıp 121
[=1]
buv
b. 39
b.+ı 62
b.+ımen 4
[=3]
buvaz
b. 135
[=1]
buvın
b. 48, 48, 60, 60, 61, 61, 61, 64, 64, 64, 70,
70, 71, 72, 76, 79
b.+dar 60, 77
b.+dardı 61
b.+darı 60, 70
b.+dı 64, 70, 79, 79, 79
b.+ğa 60
b.+ı 60, 60, 60, 61, 61, 61, 61, 61, 61, 64,
64
b.+nın 64
[=39]
buvınb.-ıp 42, 169, 174
[=3]
buvındı
b. 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 73, 73,
73, 73, 74, 74, 74, 74, 76, 76, 76, 77, 77,
77, 77, 77, 77, 77, 77, 80, 80, 80, 80, 80
b.+sı 70, 70, 70
[=36]
buvırkanb.-ıp 25, 51
[=2]
buvnak
b. 60, 60, 63, 63, 64, 64, 64, 64, 64, 70, 70,
70, 70, 70, 70, 70, 72, 73, 73, 73, 74, 74,
76, 76
b.+ı 70, 70, 70, 74, 75, 77
b.+ta 70
b.+tağı 64
b.+tar 64, 73, 73, 73, 73, 73, 73, 77, 77
b.+tardan 77
b.+tardı 73
b.+tardın 73, 79
b.+tarı 72, 73, 74, 77
b.+tarın 72, 73, 81
b.+tarının 75
b.+tın 64, 64, 70, 70, 70, 70, 70, 73
[=61]
buvnaktı
b. 69, 69, 69, 69, 69, 70
[=6]
buvra
b.+day 42
[=1]
buvrıl
b. 43, 117
b.+dı 53
b.+dın 31, 50
[=5]
buvrılb.-sa 78
[=1]
buvsanb.-ıp 175
[=1]
buydalab.-ğan 125
b.-y 108
b.-yın 108
[=3]
buyım
b. 155, 173
322
b.+dardın 25, 25
b.+nın 155
[=5]
[=4]
bükir
b. 135
[=1]
buyırb.-ğan 34, 50, 153
b.-ğanda 146
[=4]
buyıt-
bükpelev
b. 33, 45, 45
[=3]
büktel-
b.-uv 96
[=1]
b.-ip 25
[=1]
bülde
buyra
b. 25
[=1]
buyrık
b. 26, 66, 187
b.+ı 52, 125, 126, 126, 127, 127, 127, 127,
153
b.+ın 140, 140, 149
b.+tarın 138, 138, 140
[=18]
buyrıksız
b. 183
[=1]
buyrılb.-maydı 172
[=1]
buzb.-atın 17
b.-dı 139
b.-dım 33
b.-dın 42
b.-ğan 138
b.-ıp 25, 81, 81, 142, 162, 174, 181
b.-uvğa 159
[=13]
buzav
b.+lardın 133
[=1]
buzık
b. 159
[=1]
buzıkşılık
b. 16
[=1]
buzıktık
b. 56, 68, 160
[=3]
buzılb.-ar 124, 124
b.-ğanşa 74, 176
b.-ıp 23
b.-mağay 150
[=6]
bügin
b. 9, 9, 29, 61, 142, 144, 144, 146, 146,
151, 151, 151, 151, 178, 198
b.+ginin 122
b.+şil 192
[=17]
bükb.-ip 95, 107
[=2]
bükil
b. 8, 26, 89, 100
b. 127
[=1]
büldirb.-edi 164
b.-er 124, 124
[=3]
bülinb.-ip 23
[=1]
bülk
b. 60, 60, 60, 60
[=4]
bürb.-sen 3
[=1]
bürilb.-ip 42
[=1]
bürkb.-ip 18
[=1]
bürkenb.-ip 188
[=1]
bürkit
b. 37, 41
b.+ke 41
b.+tey 36, 41
b.+ti 41
[=6]
bürkitteb.-y 114
[=1]
bütin
b. 14, 27, 84, 85, 85, 86, 88, 89, 89, 90, 98,
147, 158, 158, 165, 167, 167
b.+dey 120
[=18]
büvtten
b. 163
[=1]
büyir
b.+i 55
[=1]
büytb.-ip 110, 177
b.-se 9
[=3]
Ç
çeh
ç. 61
[=1]
çoğal-
323
ç.-may 112
[=1]
D
da
d. 56, 67, 71, 189
d.+da 17, 98
[=6]
dalap
d. 1, 2, 2, 6, 6, 6, 7, 7, 7, 8, 8, 9, 10, 11, 11,
12, 13, 14, 14, 15, 16, 16, 16, 17, 17, 18,
19, 24, 24, 24, 27, 28, 28, 28, 28, 28, 28,
28, 28, 29, 29, 30, 39, 41, 41, 43, 43, 44,
44, 45, 46, 46, 46, 46, 47, 47, 47, 47, 47,
48, 48, 48, 49, 49, 49, 49, 49, 49, 49, 49,
49, 49, 49, 50, 56, 56, 56, 56, 56, 56, 57,
58, 58, 59, 60, 61, 64, 64, 64, 64, 64, 64,
65, 65, 66, 67, 68, 70, 70, 70, 70, 70, 70,
71, 71, 72, 72, 73, 73, 74, 75, 77, 77, 80,
81, 81, 82, 82, 85, 85, 86, 86, 86, 87, 87,
87, 87, 87, 87, 88, 88, 88, 91, 92, 92, 93,
93, 93, 93, 93, 93, 93, 94, 94, 94, 94, 94,
94, 95, 95, 95, 95, 96, 96, 97, 98, 98, 98,
99, 99, 100, 100, 100, 100, 100, 103, 103,
103, 103, 104, 104, 104, 104, 104, 104,
104, 105, 105, 105, 106, 106, 106, 108,
108, 108, 108, 109, 109, 109, 110, 110,
110, 110, 110, 112, 113, 113, 113, 113,
113, 114, 114, 114, 115, 117, 118, 122,
123, 124, 124, 124, 125, 128, 129, 129,
129, 130, 130, 130, 130, 130, 132, 137,
138, 138, 139, 140, 140, 140, 141, 142,
143, 143, 144, 144, 144, 145, 145, 145,
146, 147, 147, 148, 149, 149, 151, 151,
152, 153, 153, 154, 155, 155, 155, 155,
156, 156, 156, 156, 156, 156, 156, 157,
157, 157, 157, 158, 158, 159, 159, 159,
160, 160, 160, 161, 161, 161, 162, 162,
162, 162, 162, 162, 163, 163, 163, 163,
163, 163, 163, 163, 163, 163, 164, 164,
164, 164, 165, 166, 166, 166, 167, 167,
167, 167, 167, 167, 167, 168, 169, 169,
169, 170, 170, 170, 170, 170, 171, 171,
171, 171, 171, 172, 172, 172, 172, 172,
172, 172, 172, 172, 172, 173, 173, 173,
173, 175, 175, 175, 176, 176, 177, 177,
177, 178, 178, 182, 188, 191, 191, 191,
191, 191, 193, 196, 196, 196, 196
[=358]
d. 131
[=1]
dalıytd.-ıp 49
[=1]
damıtd.-ıp 139
[=1]
damıtuv
d. 33, 43, 43, 43, 43
[=5]
dana
d. 94, 172
d.+lardan 121
d.+nın 94
d.+sı 50, 75, 76, 76
d.+sının 94
[=9]
danalık
d. 85, 85, 85, 85, 85, 85, 89, 167, 188
d.+ı 85
d.+ka 188
d.+tın 85
[=12]
danışpan
d. 162, 198
d.+ım 45, 152
[=4]
dankı
d. 147
[=1]
dar
d. 146, 149, 150
d.+dı 150
d.+ğa 146
[=5]
dara
d. 90
d.+jan 150
[=2]
darı-
dabıs
d.+ına 23
[=1]
dağdıla-
d.-ğan 83, 94
[=2]
darındı
d.-p 171
[=1]
d. 12, 81, 81, 81, 81, 83, 83, 84, 84, 84, 84,
84, 84, 93, 94, 94, 94, 94, 94, 94, 94, 94,
94, 95, 97, 97, 97, 99, 139, 157, 164, 164
[=32]
dağı
d. 29, 29, 117, 117, 117, 137, 193
[=7]
dariyğa
d. 34, 40, 114, 150
[=4]
dajal
d.+dın 44
[=1]
dak
d. 41
d.+tan 41
[=2]
dakd.-paytın 197
[=1]
dala
dastan
d. 147
[=1]
dastarkan
d.+ı 55
[=1]
dat
d.+ka 122
[=1]
324
19, 21, 22, 22, 25, 26, 26, 26, 27, 27, 27,
27, 28, 30, 33, 34, 36, 37, 37, 37, 37, 38,
41, 41, 41, 41, 43, 45, 45, 45, 46, 46, 46,
46, 46, 46, 47, 47, 47, 48, 48, 49, 49, 50,
52, 56, 56, 56, 57, 57, 57, 59, 60, 61, 61,
64, 64, 65, 65, 66, 67, 69, 71, 73, 74, 74,
74, 74, 79, 79, 80, 80, 81, 81, 82, 83, 83,
84, 84, 84, 86, 86, 88, 89, 89, 89, 90, 90,
90, 91, 91, 92, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93,
93, 94, 94, 98, 98, 98, 99, 101, 103, 103,
103, 103, 104, 105, 105, 108, 111, 111,
114, 114, 115, 115, 115, 116, 123, 123,
123, 126, 126, 127, 132, 134, 135, 135,
135, 137, 138, 138, 139, 139, 139, 140,
140, 141, 141, 141, 143, 144, 144, 145,
145, 147, 147, 148, 155, 155, 156, 156,
156, 156, 156, 157, 157, 157, 159, 159,
159, 159, 160, 160, 160, 160, 160, 161,
161, 161, 161, 161, 162, 162, 163, 163,
163, 163, 164, 164, 164, 164, 164, 165,
165, 165, 166, 166, 166, 166, 166, 167,
167, 167, 167, 168, 168, 169, 169, 170,
170, 170, 171, 171, 171, 171, 171, 171,
171, 172, 172, 173, 173, 173, 174, 174,
175, 175, 177, 178, 183, 184, 187, 187,
191, 191, 191, 191, 191, 192, 193, 194,
194, 195, 197, 197, 198
[=268]
datka
d. 89
d.+eke 122
d.+nı 46
d.+nın 46
[=4]
dattad.-ğan 147, 147, 147
d.-ğanda 147, 167
d.-ğandar 147
d.-p 168
d.-ydı 167
[=8]
dattav
d. 140, 147, 147, 147, 147, 147, 157, 167,
168
[=9]
dav
d. 120, 124, 148, 184
d.+ğa 43, 180
[=6]
davıl
d. 102, 124
d.+dar 102
d.+dı 173
d.+dın 103
d.+ğa 51
[=6]
davırlı
ded. 172
[=1]
davıs
d. 46, 46, 49, 60, 60, 63, 64, 71, 72, 73, 75,
75, 75, 75, 79
d.+ı 83
d.+ımen 9
d.+ın 149
d.+ına 102
d.+tın 60
[=20]
davıssız
d. 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47,
48
[=12]
davıstı
d. 19, 19, 19, 19, 35, 47, 47, 47, 47, 47, 47,
47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 48, 60,
61, 61, 73, 122, 185
[=27]
davlasd.-kanı 170
[=1]
davsız
d. 101, 125
[=2]
dayar
d. 15
[=1]
dayarlık
d.+ına 15
[=1]
de
d. 2, 3, 4, 5, 5, 6, 6, 7, 7, 8, 8, 8, 8, 10, 12,
13, 13, 14, 14, 15, 16, 16, 16, 17, 17, 18,
d.-di 10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 43
d.-dik 171
d.-dim 187
d.-gen 2, 6, 7, 7, 7, 7, 7, 8, 8, 10, 10, 10, 10,
11, 11, 17, 17, 17, 17, 17, 18, 19, 19, 19,
19, 19, 19, 19, 19, 20, 22, 22, 22, 22, 24,
24, 26, 28, 28, 28, 28, 30, 30, 30, 30, 31,
34, 36, 37, 37, 42, 43, 43, 43, 43, 46, 47,
47, 47, 47, 47, 48, 48, 48, 49, 50, 50, 50,
50, 50, 64, 66, 66, 66, 66, 66, 66, 70, 72,
80, 80, 80, 80, 81, 81, 81, 82, 83, 83, 87,
91, 94, 96, 99, 103, 105, 106, 107, 108,
109, 116, 118, 120, 122, 122, 125, 126,
129, 129, 130, 131, 136, 136, 136, 139,
139, 139, 139, 141, 143, 143, 143, 143,
147, 147, 149, 151, 152, 153, 153, 153,
155, 155, 156, 156, 156, 157, 159, 161,
163, 163, 163, 164, 164, 165, 166, 170,
171, 172, 173, 175, 175, 183, 184, 184,
185, 186, 186, 195, 197, 198
d.-gende 17, 19, 25, 36, 36, 36, 36, 37, 41,
46, 109, 110, 111, 141, 141, 186
d.-gendegi 22
d.-gender 177
d.-gendey 1
d.-gendi 10, 16, 73
d.-gene 117
d.-genge 10, 10
d.-geni 26
d.-genime 17
d.-genimen 171, 175
d.-genimiz 8, 12, 12, 15, 63, 63, 73, 82, 82,
83, 98, 125, 156, 185
d.-genimizbe 33
d.-genin 163, 169
325
d.-genmenen 63, 127
d.-gennen 16, 27, 27, 27, 43, 43, 43, 43,
107, 136, 171, 172
d.-gennenin 17, 128
d.-gennin 24, 24, 81, 128, 186
d.-lik 84
d.-mek 191
d.-mender 144
d.-mesem 154
d.-mesen 54
d.-mespe 194
d.-mey 29, 48, 48, 185
d.-p 2, 5, 6, 6, 7, 8, 8, 8, 8, 9, 10, 10, 10, 10,
10, 10, 11, 11, 11, 11, 12, 13, 14, 14, 14,
14, 14, 14, 14, 14, 14, 15, 15, 15, 16, 16,
16, 16, 16, 17, 17, 17, 17, 17, 17, 19, 22,
23, 23, 23, 23, 24, 25, 26, 26, 26, 27, 27,
27, 27, 28, 29, 29, 30, 30, 32, 33, 35, 36,
39, 40, 40, 40, 41, 43, 44, 45, 45, 46, 46,
46, 48, 48, 48, 49, 49, 50, 51, 51, 51, 52,
52, 54, 54, 56, 56, 56, 56, 56, 57, 57, 57,
58, 58, 58, 58, 59, 59, 59, 59, 60, 60, 61,
63, 64, 66, 66, 66, 69, 69, 70, 76, 77, 79,
79, 80, 81, 81, 81, 82, 82, 82, 82, 83, 83,
83, 84, 84, 84, 84, 84, 84, 84, 85, 85, 85,
85, 87, 88, 88, 89, 89, 89, 91, 91, 91, 92,
93, 93, 93, 93, 94, 94, 95, 95, 96, 96, 96,
96, 96, 97, 97, 97, 99, 100, 100, 100, 100,
100, 100, 102, 102, 102, 102, 102, 103,
103, 103, 103, 103, 103, 103, 103, 104,
104, 104, 104, 104, 104, 105, 105, 105,
105, 106, 106, 106, 108, 108, 109, 109,
109, 109, 109, 109, 109, 110, 110, 112,
113, 113, 114, 114, 115, 115, 115, 115,
116, 116, 116, 119, 121, 121, 121, 121,
121, 121, 121, 121, 121, 122, 123, 126,
126, 126, 126, 126, 126, 127, 127, 127,
128, 128, 128, 128, 129, 131, 133, 135,
135, 135, 136, 136, 136, 137, 138, 138,
138, 141, 141, 141, 141, 141, 141, 142,
143, 145, 145, 145, 145, 145, 146, 147,
147, 147, 147, 149, 153, 154, 155, 156,
156, 158, 158, 158, 158, 158, 161, 161,
161, 161, 161, 162, 163, 163, 164, 164,
165, 165, 166, 166, 167, 167, 168, 168,
168, 169, 170, 171, 171, 172, 174, 174,
175, 175, 175, 175, 178, 178, 180, 181,
181, 183, 183, 185, 185, 185, 185, 185,
186, 187, 187, 188, 191, 191, 191, 192,
192, 192, 192, 193, 194, 195, 195, 196,
196, 196, 196, 197, 197, 198, 199, 199, 199
d.-pti 11, 121, 121, 122, 122, 123, 142,
142, 163
d.-r 68, 68, 124, 124, 139, 193, 193, 193
d.-rindi 148
d.-rsin 199
d.-se 17, 121, 126, 137, 189
d.-sek 75, 92
d.-sem 130
d.-sen 57, 57, 57, 62, 68, 114, 192, 192,
192, 193
d.-seniz 143
d.-senşi 10
d.-sin 129
d.-v 18, 18, 18, 19, 45, 45, 45, 59, 138, 190
d.-vdin 25, 32, 32, 98
d.-vge 75, 88
d.-vimiz 32
d.-vimizdin 172
d.-y 185
d.-ydi 6, 6, 18, 48, 48, 48, 105, 106, 107,
111, 129, 129, 141, 141, 141, 141, 141,
141, 143, 143, 146, 174
d.-yme 195
d.-ymin 36, 191, 191
d.-ymiz 6, 7, 19, 22, 24, 24, 24, 24, 24, 24,
25, 32, 32, 32, 32, 32, 45, 75, 75, 81, 81,
82, 82, 84, 93, 160, 164, 166, 196
d.-ysin 77, 77, 77
d.-ytin 119, 150
d.-ytini 63
d.-ytinimiz 14
[=732]
degenmen
d. 74, 176
[=2]
del
d. 17, 18, 28, 90
[=4]
delded.-p 90, 96
[=2]
deldik
d.+i 17, 17, 95
d.+in 17
d.+ine 17, 17
d.+inin 14
[=7]
delel
d.+der 92
d.+deri 93
d.+derimen 92
d.+dermen 96
[=4]
delelded.-p 83, 92, 96
d.-se 91
d.-v 92
d.-y 49
[=6]
deleldi
d. 82
[=1]
delelsiz
d. 87
[=1]
delind.-edi 18
d.-ip 12, 12, 49, 49, 83, 83, 85, 85
[=9]
dem
d. 25, 26, 84, 105, 117
d.+ge 9
d.+indey 145
d.+iniz 142
[=8]
demdi
d.+nin 41
326
[=1]
demdilend.-gen 138
[=1]
demed.-si 122
[=1]
demek
d.+pin 180
[=1]
demetd.-e 114
[=1]
demey
d. 103
[=1]
demin
d. 198
[=1]
demsizdik
d. 41
[=1]
den
d. 22, 101
d.+i 23, 152
[=4]
dendem
d. 90, 90, 92
[=3]
dene
d.+ge 171
d.+ne 126
d.+nin 60, 123
d.+sinde 107
[=5]
deneli
d. 25
[=1]
denene
d. 115
[=1]
densavlık
d. 124
[=1]
derbes
d. 90
[=1]
dereje
d.+de 16, 41
d.+ge 18, 18, 101
[=5]
derejeli
d. 166
[=1]
derek
d. 87, 87, 88, 88, 88, 88, 106, 111, 111
d.+in 88
d.+inin 89
[=11]
dereksiz
d. 18, 18, 18, 18, 99
[=5]
derekti
d. 18, 18, 18, 18
[=4]
deret
d. 154
d.+i 185
[=2]
derev
d. 65
[=1]
deripted.-p 111, 111
d.-v 162
[=3]
deris
d. 149
[=1]
derlik
d. 178
[=1]
dert
d. 125, 130, 130, 136, 185
d.+imnen 40, 40
d.+in 5
d.+pen 62, 178
[=10]
des
d. 8
[=1]
dev
d. 101, 105, 134
d.+din 32, 32
d.+ge 61, 61, 91
d.+inin 27
[=9]
devir
d. 139, 139, 139, 139, 140, 140, 145, 152,
153, 155, 155, 155, 174, 174
d.+de 143
d.+degi 147, 155, 157
d.+den 146
d.+diki 139, 139
d.+din 88, 142, 146, 146, 148, 149, 149,
149, 150, 151, 151, 155, 158, 158
d.+ge 139, 155
d.+i 139, 139, 156, 174, 174, 174
d.+in 155
d.+inen 158
d.+ler 139, 139
d.+leri 174
[=48]
devit
d. 117
[=1]
devlet
d. 118, 132, 153
d.+in 36, 41, 114, 115
d.+inde 120
d.+inin 123
d.+ten 155
d.+tin 113
[=11]
devren
d. 153
[=1]
devşi
327
d. 116
[=1]
deyim
d. 9, 129, 168
[=3]
deyin
d. 112, 138, 139, 141, 155
[=5]
dıbıs
d. 47, 82, 188
d.+ı 13, 13, 47, 61, 61
d.+ınan 13
d.+pen 48
d.+tan 13, 46, 47
d.+tar 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47, 47,
47, 47, 47, 47, 48, 61
d.+tarda 60
d.+tardın 12, 46, 46, 47, 47, 47, 47, 61, 61
d.+tarı 46, 46, 47
d.+tarın 48
d.+tarının 46, 47
d.+tın 13, 13, 13, 48
[=49]
dımkıl
d. 3
[=1]
dıykanşı
d.+sı 26, 28, 66, 186, 186
[=5]
didar
d.+ındı 148
[=1]
dilmar
d. 123, 139, 139, 139, 139, 139, 161
[=7]
dilmarsıd.-p 29
[=1]
dilmer
d. 120, 121, 121
[=3]
din
d. 49, 56, 56, 85, 89, 96, 138, 138, 138,
139, 139, 142, 146, 148, 149, 149, 151,
151, 152, 153, 154
d.+der 138
d.+derim 150
d.+di 138, 139, 139, 140
d.+ge 85, 138, 140, 148
d.+i 139
d.+in 181
d.+ine 139
d.+inen 139
d.+inin 140
d.+iniz 142
d.+men 138
d.+nen 37, 142
d.+nin 16, 85
[=42]
dindar
d. 139, 139, 139, 139, 139, 140, 140, 140,
140, 142, 143, 145, 146, 146, 146, 147,
48, 149, 149, 149, 150, 151, 151, 152, 153,
153, 153, 155, 155
[=29]
dindarlık
d. 146
d.+tın 152
[=2]
dinsiz
d.+ge 151
[=1]
dinşil
d. 139
[=1]
dinşildik
d.+imen 140
[=1]
dirildetd.-ip 102
[=1]
doldand.-ıp 25
[=1]
dolı
d. 169
[=1]
dombıra
d. 138
[=1]
donız
d.+dardın 188
d.+day 192
d.+ım 135, 135
[=4]
dos
d. 25, 29, 29, 30, 30, 30, 40, 46, 65, 124,
182, 186, 196
d.+ına 124, 144
d.+ındı 32
d.+ka 125
d.+tar 145
d.+tardan 152
d.+tarım 113
d.+tarın 113
d.+tarmenen 154
d.+tı 130, 182
d.+tın 29, 145
[=26]
dosan
d. 46
[=1]
dosbol
d. 122, 122
d.+ğa 122
[=3]
doskoja
d. 38
[=1]
dost
d.+ı 30
d.+ım 50
d.+ıma 178
[=3]
dostık
d. 30, 33, 105, 154
d.+ı 28, 28
d.+ka 87, 154
328
d.+tı 30
d.+tın 29
[=10]
d.-ğan 173
[=1]
duvlat
d. 121
d.+tın 121, 121
[=3]
dozak
d. 181
[=1]
dönen
dübera
d. 54
[=1]
döp
d. 109, 173
[=2]
dübir
d. 8, 180
[=2]
d. 23
[=1]
dükirt
drama
d. 158
[=1]
duğa
d.+ke 103
[=1]
dümşe
d.+da 152
[=1]
duğagöy
d. 97
[=1]
düngir
d.+im 183
[=1]
durıs
d. 5
[=1]
düniye
d. 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 17, 18, 28,
48, 48, 48, 48, 69, 69, 77, 83, 90, 90, 90,
93, 93, 93, 94, 94, 95, 95, 95, 95, 97, 98,
98, 98, 98, 149, 156, 159, 160, 160, 165,
165, 165
d.+ına 83
d.+pa 93, 95
[=47]
durıstad.-p 13, 13, 14, 64, 89
[=5]
durıstık
d. 148
d.+ı 95, 95
d.+ın 14
d.+ına 87
d.+ının 95
d.+ısöz 14
d.+ka 172
[=8]
duşar
d. 74, 159, 159, 177
[=4]
duşpan
d. 24, 40, 42, 68, 68, 78, 113, 124, 143,
143, 152, 184, 193, 193
d.+dar 23
d.+dı 123
d.+ğa 125
d.+nan 152
d.+nın 74, 115
[=20]
duşpandık
d.+tın 29
[=1]
duv
d. 120
[=1]
duvadar
d. 106
[=1]
duvılda-
d. 17, 34, 85, 91, 91, 94, 98, 98, 102, 118,
144, 148, 151, 152, 153, 154, 169, 172
d.+de 29, 29, 39, 54, 83, 84, 84, 84, 89,
102, 105, 106, 107, 110, 116, 143, 144,
150, 152, 174, 176
d.+degi 11, 84, 84, 89, 91, 99, 103, 106,
116, 150
d.+deki 91, 91
d.+den 172
d.+ge 138, 155, 172
d.+ni 83, 83, 98, 98, 98
d.+nin 5, 85, 122, 142, 152, 155, 165, 172,
172
d.+si 1, 1
[=71]
düniyelik
d. 195
[=1]
düre
d.+gey 77, 124
[=2]
dürilded.-gen 103, 173
d.-p 102
[=3]
dürkiretd.-ip 102
[=1]
E
e
e. 9, 10, 10, 10, 122
[=5]
ee.-d 23, 35, 185
e.-di 9, 10, 14, 16, 16, 16, 16, 16, 17, 23,
28, 31, 34, 36, 47, 47, 48, 73, 81, 81, 84,
100, 101, 102, 102, 108, 112, 112, 115,
121, 121, 122, 123, 131, 131, 136, 136,
139, 142, 147, 157, 161, 163, 163, 164,
164, 170, 173, 183, 184
e.-dik 14, 68, 68, 79, 139, 157, 177
329
e.-dim 8, 9, 10, 10, 10, 20, 23, 23, 23, 23,
29, 52, 52, 52, 52, 52, 79, 79, 108, 108,
116, 116, 118, 121, 121, 121, 121, 136,
142, 151, 193
e.-din 9, 9, 9, 34, 79, 79, 121, 122, 122
e.-mes 2, 2, 11, 11, 16, 16, 17, 18, 22, 24,
30, 32, 39, 47, 47, 47, 47, 49, 57, 59, 60,
61, 71, 73, 74, 74, 75, 81, 81, 82, 82, 83,
85, 87, 87, 90, 91, 94, 94, 94, 94, 95, 97,
99, 99, 99, 100, 101, 101, 101, 101, 101,
102, 109, 109, 110, 114, 124, 124, 136,
138, 139, 139, 139, 139, 139, 140, 140,
142, 145, 145, 146, 157, 158, 159, 159,
159, 159, 161, 168, 170, 170, 170, 171,
171, 171, 173, 173, 175, 175, 176, 178,
180, 180, 181, 184, 191, 192, 194, 196,
197, 197
e.-mespe 28, 44, 57, 194
[=206]
e.+inen 101, 105, 139, 139, 139, 156
e.+inin 98, 98, 98, 98, 139, 139, 140, 155,
155, 155, 156, 156, 156, 157, 158, 163,
164, 164, 170
e.+pen 138
e.+şe 139
e.+te 94, 140, 140, 140, 161, 162, 163, 163,
163
e.+tegi 140, 163, 163, 163
e.+ten 160
e.+terimen 139
e.+terin 15
e.+ti 105, 105, 105, 138, 139, 139
e.+tin 113, 139, 139, 139, 139, 161
[=118]
edemi
e. 1, 2, 12, 13, 13, 13, 28, 28, 28, 60, 60, 60,
83, 94, 100, 133, 138, 161, 162, 164, 164,
165
e.+rek 60, 106
e.+si 164
[=25]
ebden
e. 6, 29, 85, 90, 135, 135, 171, 183, 186
[=9]
ebdurahmman
e. 154
[=1]
ebil
e.+din 44, 196
[=2]
ebilet
e. 103, 103
[=2]
ebiyjan
e. 130
[=1]
ebubekir
e. 144, 148, 154
e.+din 143, 143
[=5]
ebuvbekir
e.+din 88
[=1]
ebuvit
e. 154
[=1]
ebzel
e.+derin 44, 57
[=2]
edebiy
e. 138
[=1]
edebiyet
e. 2, 6, 12, 81, 89, 93, 93, 93, 94, 95, 98,
104, 104, 104, 104, 105, 105, 105, 105,
105, 138, 138, 138, 139, 139, 139, 139,
140, 153, 155, 155, 161, 163, 165, 169, 172
e.+i 15, 101, 101, 104, 104, 105, 106, 138,
139, 139, 140, 153, 157, 157
e.+imen 156
e.+imizdin 15
e.+imizge 139
e.+in 101, 139, 155, 156
e.+inde 98, 101, 140, 158
e.+indegi 157
e.+ine 139
edemilee.-p 12, 162, 165
e.-v 162
e.-ymin 83
[=5]
edemilene.-gen 155, 156
[=2]
edemilik
e.+i 81, 81, 164, 165
e.+imen 83
e.+in 163
e.+inde 60
e.+inen 94
e.+inin 155
[=9]
edep
e. 193
[=1]
edepsiz
e. 127
[=1]
edepti
e. 2, 28, 28, 188
[=4]
edet
e. 87, 124, 129, 156, 156, 193
e.+i 17, 174
e.+in 30, 46, 156
e.+ke 81, 143
e.+teri 28, 156
[=15]
edettene.-üvinen 6
[=1]
edetti
e. 18, 18, 22, 24, 125
[=5]
edeyi
e. 18, 18, 19, 22, 22, 28, 112
[=7]
edige
330
e. 87, 112
[=2]
e.+ge 197
e.+m 58, 70, 128, 130, 131
e.+mdey 58, 70, 128
e.+n 58, 128, 129, 129
e.+si 16
e.+sin 45, 129
e.+sinin 111
[=20]
edik
e. 197
[=1]
edil
e. 19, 19, 19, 159, 185
[=5]
ekel-
edildik
e. 172
e.+indi 10, 50
[=3]
edilet
e.-dim 26
e.-ip 141, 160
[=3]
eken
e. 169
[=1]
e. 5, 6, 6, 9, 10, 10, 10, 15, 27, 31, 32, 32,
33, 33, 34, 38, 38, 38, 46, 47, 48, 48, 74,
86, 108, 109, 110, 114, 115, 116, 116, 118,
121, 122, 122, 123, 123, 123, 129, 130,
137, 137, 137, 137, 137, 137, 142, 142,
145, 176, 193, 194, 199
e.+i 7, 164
e.+in 7, 7, 16, 16, 32, 74, 91, 106
e.+inin 28
e.+sin 10, 10, 10, 50, 50, 50, 118, 149
e.+siz 148
[=73]
edis
e. 1, 92, 100, 100, 100, 100, 162, 174
e.+i 6, 41, 41, 92, 92, 100
e.+in 112
e.+inin 162
e.+ter 18, 18
e.+terdi 82
e.+teri 92
e.+terimen 91
e.+ti 100
[=22]
ekendik
e.+i 82, 82, 86, 106, 110, 170, 173, 173
e.+in 5, 5, 6, 17, 41, 91, 105, 110, 110, 139
[=18]
eger
e. 51, 118, 145, 151
[=4]
egerde
ekev
e. 28, 72, 73, 75, 81, 90, 90, 139, 173
[=9]
e. 64, 64, 64, 131
e.+den 47
e.+i 30, 30, 33, 46, 47, 60, 72, 93, 131, 139,
148, 155, 171, 172, 172, 173
e.+imizge 29
e.+in 24, 30, 72, 139, 168
e.+inde 165
e.+indi 24, 143
e.+ine 27, 61, 72
e.+inin 22, 24, 27, 58, 72, 81, 163, 164,
170, 170, 171, 171
e.+miz 29
[=46]
eges
e.+pen 3, 18
[=2]
egin
e. 37, 47, 53
[=3]
egiz
e. 80, 117, 117, 121, 121, 179
[=6]
eğin
e. 37
[=1]
eki
e. 2, 9, 10, 10, 11, 12, 14, 14, 15, 16, 16, 16,
21, 21, 22, 22, 24, 24, 24, 26, 26, 26, 26,
27, 29, 31, 38, 39, 39, 40, 45, 47, 47, 47,
48, 49, 56, 57, 57, 60, 60, 64, 65, 66, 66,
69, 69, 70, 70, 70, 70, 71, 72, 72, 72, 72,
72, 72, 72, 75, 77, 79, 80, 81, 81, 82, 84,
84, 85, 85, 85, 90, 90, 92, 92, 93, 93, 95,
95, 95, 98, 99, 99, 99, 99, 100, 100, 100,
100, 100, 100, 100, 100, 105, 105, 108,
112, 112, 112, 112, 114, 117, 117, 120,
120, 120, 122, 124, 127, 127, 128, 128,
129, 129, 129, 131, 133, 134, 139, 139,
140, 142, 143, 149, 149, 150, 154, 155,
155, 157, 159, 163, 163, 164, 167, 168,
168, 169, 173, 174, 178, 185, 187, 199
e.+den 70
e.+ge 12, 104
[=147]
eje
e.+mdey 58, 128
[=2]
ejigeldi
e. 106
[=1]
ejimsiz
e. 3
[=1]
ejva
e. 45
[=1]
ek
e. 185, 185, 185, 193, 193
[=5]
eke.-tim 26, 66, 187
[=3]
eke
ekim
e. 70, 109, 131
e. 124, 147
331
[=2]
e. 69
[=1]
ekinşi
e. 1, 2, 16, 22, 22, 26, 32, 43, 60, 61, 61, 62,
75, 75, 75, 75, 75, 75, 75, 75, 75, 75, 75,
75, 76, 76, 76, 80, 80, 81, 84, 87, 87, 95,
99, 100, 104, 106, 139, 144, 147, 150, 155,
155, 164, 173
e.+leri 82, 86
e.+lerin 82
e.+si 47, 47, 49, 57, 81, 111, 131, 157, 171
e.+sin 14
e.+sinde 49
e.+sine 22
[=61]
eldiy
e. 137, 137, 137, 137, 137, 189, 189, 191,
191, 191, 191
e.+ge 191
[=12]
elek
e. 25, 172, 172, 174, 174, 174, 175
[=7]
eleke
e. 147
[=1]
elektekti
e. 158
[=1]
ekpin
e. 60, 60, 61, 61, 61, 61, 61, 61
e.+derinin 48
e.+di 61
e.+i 48, 48, 51
[=13]
ekpinde-
elektenis
e. 174, 174, 174, 174, 174
e.+tin 175, 175, 175, 175
[=9]
elektr
e.-p 177
[=1]
e. 102
e.+di 102
[=2]
ekpinsiz
e. 61
[=1]
elem
e. 168, 168
e.+ge 125
[=3]
ekşim
e. 184
[=1]
elemdee.-p 168, 169
e.-v 167
[=3]
el
e. 10, 37, 45, 50, 63, 67, 69, 85, 85, 85, 87,
112, 113, 113, 118, 122, 123, 124, 124,
125, 125, 131, 145, 162, 168, 189, 190,
192, 192, 192, 197, 197, 198, 198, 199
e.+de 65, 106, 111, 111, 122, 122, 198
e.+den 19, 104
e.+derdin 87
e.+derin 9
e.+derindegi 113
e.+di 36, 103, 124, 182
e.+din 16, 16, 17, 45, 88, 100, 100, 111,
111, 112, 113, 124, 124, 147, 165, 167,
178, 188
e.+ge 31, 32, 32, 32, 42, 113, 198
e.+i 10, 17
e.+im 35, 118, 183
e.+imde 130
e.+in 41, 67, 145, 189
e.+inde 55
e.+indegi 100
e.+ine 6, 172, 172
e.+ini 130
e.+inin 91, 103
[=94]
elde
e. 44, 57
[=2]
eldekalay
e. 148, 186
[=2]
eldekan
e.+day 111
[=1]
eldekaşan
elentay
e. 112
e.+ğa 112
[=2]
elevmet
e. 84, 85, 85, 94, 97, 97, 100, 172, 174, 174
e.+i 156
e.+inde 172
e.+ke 97, 97, 97, 97
e.+ter 102
e.+ti 97, 97, 97
[=20]
eley
e.+men 196
[=1]
elge
e. 104, 140
[=2]
elgi
e. 7, 9, 41, 64, 111
e.+lerdin 110
[=6]
eli
e. 86, 141, 157, 161, 162, 168, 178, 183
e.+si 21
[=9]
elibek
e. 78
[=1]
elik
e. 149
[=1]
332
elikte-
[=2]
e.-gen 38
e.-gennen 139
e.-vden 139
[=3]
elimbet
elüv
e. 42
e.+den 38
[=2]
em
e.+tin 46
[=1]
e. 33, 45, 63, 65, 87, 91, 143
e.+im 118
[=8]
elip
e.+in 89, 91
e.+ine 83
e.+terinde 90
[=4]
eme.-ip 182
[=1]
eman
eliptee.-gen 90
e.-gende 90, 90, 90, 90, 91
e.-gendikten 91
e.-p 11, 83, 90, 157
e.-v 90, 91
e.-vden 90
e.-vdin 90
e.-vge 89
e.-vi 11
[=17]
e. 57, 77, 145, 150, 180, 195
[=6]
emanda
e. 65, 67
[=2]
embiye
e. 185
[=1]
emdee.-gen 50
e.-gende 133
e.-v 136
[=3]
eliptele.-edi 90, 90, 90, 91
e.-etin 90
[=5]
emey
e. 50
[=1]
elipteme
e. 11, 11, 11, 85, 89, 89, 90, 91, 91, 91, 91,
91, 92, 93
e.+de 89
e.+ge 91
e.+ler 91
e.+nin 91, 92
e.+si 91, 91, 91, 91, 91, 91
e.+sinde 91
e.+sinin 91
[=27]
eliptev
e. 11, 89, 90, 90, 90, 90, 90, 90, 90, 90, 90,
90
e.+de 90
e.+din 90
e.+ge 90
[=15]
eliptevşi
e.+nin 90, 90, 90, 90
[=4]
elire.-ip 178
[=1]
eliyksalam
e. 9
[=1]
elpet
e.+inen 173
[=1]
elsiree.-vi 103
e.-ydi 103
[=2]
elsiz
e. 109, 124
emir
e. 56, 56, 141, 141, 154
[=5]
emirtemir
e. 49
[=1]
emme
e.+sin 77
[=1]
emşek
e.+in 182
[=1]
emşi
e.+lerdin 135
[=1]
en
e. 1, 2, 2, 4, 4, 5, 5, 8, 41, 57, 59, 60, 72, 88,
88, 109, 118, 138, 157, 158, 163, 164, 164,
169, 182, 186, 193
e.+ge 53, 74, 75, 115
e.+i 58, 58
e.+ine 57
e.+men 72, 72, 74, 129
e.+nen 164
e.+nin 5, 57, 83, 83
[=43]
ene.-begen 196
e.-edi 31, 141
e.-genşe 187
e.-ip 102
e.-küy 2
[=6]
enbek
e. 26, 66, 106, 167, 187
333
e.+in 32, 96, 178
e.+indi 8
e.+ke 80, 179
[=11]
engimeşi
e.+ler 160
[=1]
eniree.-p 118
[=1]
enbeksiz
e. 181
[=1]
eniret-
enbekşi
e. 86, 86
[=2]
e.-tin 32
[=1]
eniz
e. 142
[=1]
enbiye
e. 146
[=1]
enkende-
endete.-ip 129
[=1]
e.-p 177
[=1]
enlik
e. 9
[=1]
endi
e. 7, 11, 20, 29, 34, 34, 34, 38, 57, 57, 57,
57, 73, 107, 130, 139, 146, 153, 157, 174,
191
[=21]
ense
e.+n 57
[=1]
enşalla
endik
e. 131
e.+in 33
[=2]
e. 147
[=1]
enşe
e. 49
[=1]
ene
e.+den 119
e.+miz 58, 128
e.+n 58, 128
e.+sine 3
[=6]
enşeyin
e. 11, 11, 11, 14, 14, 22, 22, 28, 43, 145
[=10]
entelee.-p 4, 18, 27
[=3]
engendik
e.+in 140
[=1]
ep
e. 175, 175
e.+ine 195
e.+pen 4, 179
[=5]
engime
e. 7, 7, 7, 12, 13, 13, 13, 13, 14, 20, 53, 83,
83, 83, 83, 84, 84, 86, 86, 87, 87, 87, 87,
88, 89, 89, 89, 89, 89, 89, 90, 91, 91, 92,
98, 105, 105, 106, 109, 109, 109, 109, 109,
109, 109, 127, 138, 140, 157, 157, 157,
158, 158, 158, 159, 160, 160, 161, 161,
161, 161, 161, 161, 161, 161, 161, 161,
161, 161, 161, 161, 161, 163, 163, 163,
170, 170, 171, 171, 171, 171
e.+de 91
e.+degi 7, 7
e.+den 89, 161
e.+ge 161, 161, 170
e.+ler 13, 84, 87, 89, 102, 105, 106, 106,
111, 112, 112, 140, 140, 157, 161, 162, 163
e.+lerdi 85, 87, 109, 162
e.+lerdin 7, 87, 89, 111
e.+leri 101, 111, 112, 112, 142, 161
e.+lerin 112
e.+ni 87
e.+nin 7, 13, 13, 111, 158, 161
e.+si 87, 91, 91, 109, 111, 111, 112, 162
e.+sin 86, 170, 170, 171
e.+sinde 111
e.+sinin 86, 109, 111, 112, 138, 163, 163
[=148]
engimelee.-p 158
[=1]
eper
e. 36
[=1]
eppak
e.+ım 45
[=1]
eppen
e. 18
[=1]
eptev
e.+den 175
[=1]
eptilik
e. 106
[=1]
er
e. 6, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 14, 14, 14, 14,
14, 19, 19, 20, 20, 21, 23, 25, 29, 29, 31,
31, 32, 37, 38, 40, 40, 40, 43, 44, 44, 50,
52, 52, 52, 53, 53, 54, 57, 60, 61, 63, 64,
64, 65, 70, 72, 75, 76, 76, 77, 79, 98, 99,
103, 104, 104, 108, 108, 111, 112, 112,
112, 113, 113, 115, 118, 120, 123, 123,
125, 126, 134, 134, 142, 143, 146, 147,
148, 149, 152, 157, 166, 167, 168, 172,
174, 178, 180, 182, 190, 193, 194, 197, 198
334
e.+di 6
e.+din 94, 178
e.+ge 124, 144, 182
e.+i 122, 143
e.+imiz 185
e.+in 67, 122, 190
e.+ine 41, 143
e.+inin 94
e.+inmen 143
e.+inmenen 143
e.+ler 161, 191
e.+lerdin 113
[=117]
er-
e.+nen 21
[=3]
erine.-besen 80, 179
e.-bey 116
[=3]
erinşek
e. 59, 59
[=2]
erip
e.+imen 139
e.+in 139
[=2]
eriyne
e.-eme 50
e.-ip 32, 127, 127
[=4]
e. 47
[=1]
erkaşan
e. 147
[=1]
erbir
e. 40, 63, 63, 145
[=4]
erkaysı
e.+sı 60, 60, 105, 112
e.+sın 13, 14, 14, 19, 140, 157
e.+sına 45, 64, 119, 175
e.+sının 6, 6, 17, 45
[=18]
erden
e. 36, 41, 114
e.+di 114, 114
e.+nin 41
[=6]
ereges
erke
e.+ke 178
[=1]
e.+m 27, 106, 116, 150, 150
e.+tayı 39
[=6]
eregis
e. 100
e.+ten 100
[=2]
erkek
e. 190
[=1]
erkele-
ereje
e. 129
[=1]
e.-p 4, 4, 18, 199
[=4]
erkelen-
ereket
e. 143
[=1]
eren
e.-ip 169
[=1]
erkim
e. 9, 199
[=2]
e. 14, 14, 14, 14, 14, 14, 104, 126, 172
e.+der 63
e.+nen 109, 112
e.+nin 6, 6, 6, 6, 165, 172, 172, 172
[=20]
ergen
e.+ge 197
[=1]
eri
erkimen
e. 13, 66, 95, 95, 100, 117, 128, 172
e.+den 109
[=9]
e. 57, 57
[=2]
erkin
e. 66, 67, 67, 67, 162, 189, 189
e.+degi 189
[=8]
erik
e. 45, 45, 74
e.+im 172
e.+imen 57
e.+in 189, 189, 189
e.+indegi 67
e.+indi 35
e.+te 45
e.+ten 51
e.+ti 96
[=13]
erlik
e. 17, 45, 161
e.+i 152
e.+im 20
e.+in 161, 161
e.+tin 191
[=8]
erme
erike.-ip 57
[=1]
erin
e.+i 31, 31
e.+sine 184
[=1]
ermek
e. 105, 105
[=2]
335
ermekteme
e. 105, 105, 105, 109
[=4]
ersi
e. 108, 108, 165, 169
[=4]
erşi
e.+nin 6
[=1]
erte.-ip 78, 150
[=2]
erte
e. 17, 53, 60, 161, 198, 199, 199
e.+de 105, 106
e.+menen 38
[=10]
ertegi
e. 98, 98, 98, 101, 104, 105, 105, 105,
106, 106, 106, 106, 106, 106, 109,
109, 109, 112, 138, 138, 138, 157,
158, 158, 158, 158, 166
e.+de 106, 163
e.+den 106, 106
e.+ge 106, 106, 112, 112
e.+ler 104, 105, 105, 111, 158, 163
e.+lerde 121
e.+lerden 121
e.+lerdi 105, 106
e.+lerge 101
e.+nen 158
e.+nin 105, 106, 106, 106, 138
e.+si 158
e.+simek 105
[=57]
ertegilee.-v 109
[=1]
ertegisimek
e. 106, 106
[=2]
ertek
e. 100, 104, 109, 111, 111, 140, 140,
140, 158, 158, 161, 161
e.+ini 158
e.+ter 163, 163
e.+terden 163
e.+teri 101, 140
[=19]
erten
e.+gi 192
[=1]
erüvşi
e. 182
[=1]
es
e. 44, 84, 84, 84, 85, 85, 182, 196
e.+i 102, 171, 178
e.+im 187
e.+imi 134
e.+imnen 116
e.+ine 88, 88
e.+inen 37, 112
e.+ke 54, 84, 116, 116, 163
e.+ten 96
[=24]
ese.-edi 63, 63, 63, 69, 69, 69
e.-etin 34
e.-ip 54
e.-ken 39
[=9]
esek
e. 26, 66, 121, 126, 179, 187
e.+ke 121
e.+ter 180
[=8]
esen
e. 9, 117, 147, 198
e.+sizbe 14, 148
[=6]
esendes105,
109,
158,
e.-sek 53
[=1]
esenğazı
e. 23
[=1]
esep
e. 169
e.+inde 88, 97, 105, 109, 109, 125, 175
e.+indegi 89, 162, 174
e.+ine 33, 87
e.+inen 114
e.+ten 26, 66, 187
e.+ter 180
[=18]
esepsiz
e. 56
[=1]
eseptee.-p 177
e.-ydi 105
[=2]
eseptese.-pey 109
[=1]
140,
eser
e. 22, 94, 95, 96, 96, 96, 101, 101, 163, 164,
164, 164, 164, 168, 168, 168
e.+i 5, 22, 39, 44, 83, 149, 149, 151, 151,
152, 156, 164, 165, 165
e.+in 30, 33, 41, 90, 102
e.+ine 39
e.+inen 87, 139
e.+inin 82, 148
e.+serini 164
[=41]
eserlee.-ytin 2
[=1]
eserlev
e. 18, 33, 33, 33, 41, 162
e.+din 33, 33
[=8]
eserli
e. 1, 13, 96, 161
[=4]
esersok
336
e. 160
[=1]
[=2]
esti-
esey-
e.-gen 89, 98
e.-genimen 89
e.-meymiz 170
e.-p 149
e.-vinşe 13
e.-ymiz 170
[=7]
e.-gen 171
[=1]
esik
e. 128, 128, 128
e.+tin 184
[=4]
estil-
esil
e. 35
[=1]
e.-ip 47
e.-üvin 46, 46
[=3]
esim
e.+in 147
[=1]
estirtil-
e. 30, 30, 30, 31, 31
[=5]
eş
e.-ip 129
[=1]
esirelev
e. 8, 29, 32, 41, 61, 72, 87, 116, 116, 145,
170, 170, 171, 171, 172, 178, 198, 199
[=18]
esirese
e. 9, 13, 13, 30, 74, 134, 142, 156
[=8]
eşbir
esite.-ip 109, 171
e.-tinbe 116
[=3]
e. 108, 114, 116
[=3]
eşkaysı
e.+sına 119
[=1]
eskendir
e. 162
[=1]
eşkerelee.-p 169
e.-v 167, 167, 167
e.-vi 167
[=5]
esker
e.+den 110
e.+ge 151
[=2]
eşki
eskere.-medim 8, 11
[=2]
e. 121, 121
[=2]
eşkim
eskertüv
e. 148
e.+nin 56
[=2]
e. 86, 90, 98, 101, 121, 128, 157, 173
[=8]
eski
et
e. 15, 17, 21, 30, 31, 61, 67, 69, 69, 77, 77,
77, 78, 79, 80, 104, 114, 158, 163
e.+den 106
[=20]
e. 24, 134, 141, 177, 193, 193
e.+e 192
e.+i 26, 66, 143, 187, 193
e.+im 41, 196
e.+in 143, 179, 199
e.+indey 3
e.+inin 41
e.+ke 163
e.+ten 196
e.+tin 41, 163, 163
[=24]
eskire.-gen 15
[=1]
espe
e.+si 61, 177
[=2]
espelee.-p 39, 39
[=2]
espelev
e. 39
[=1]
espettee.-gen 127
[=1]
este
e. 168
[=1]
esti
e. 22
e.+si 5
ete.-e 164, 168
e.-edi 96, 163, 164, 164, 168, 168
e.-emin 154
e.-er 9, 40, 146, 193
e.-erlik 23, 23, 95
e.-etin 22, 83, 103, 178
e.-etindikten 22
e.-in 146
e.-ip 12, 18, 19, 48, 52, 52, 65, 65, 73, 88,
89, 90, 96, 96, 101, 101, 112, 126, 127,
127, 127, 131, 147, 150, 150, 151, 155,
156, 158, 158, 162, 177, 182
337
e.-ken 9, 38, 90, 96, 103, 120, 146, 146,
160, 161, 192, 199
e.-kende 28, 90, 141, 157
e.-kenimnen 40, 114
e.-kenine 74
e.-kenmen 163
e.-kennin 60
e.-kimiz 75
e.-pe 143
e.-pekke 147
e.-pes 40, 198
e.-pese 162
e.-pey 147, 183
e.-peysin 189
e.-se 127, 197
e.-sem 150
e.-sen 40, 56, 56
e.-sin 40, 40
e.-ti 178
e.-tim 34, 146, 150
e.-üv 87, 96, 105
e.-üvge 188
e.-üvinde 159
[=102]
etek
even
e.+i 102
[=1]
evestik
e. 173, 173
[=2]
evez
e. 2, 81, 161
e.+di 14
e.+din 2
e.+i 99
e.+ine 107
e.+inin 81
[=8]
evezdes
e. 60
[=1]
evezdi
e. 46, 47, 48, 164, 164, 164
e.+me 95
[=7]
evezdik
e.+in 47
[=1]
evezdilik
e. 120, 120
e.+in 31
e.+inde 137
[=4]
e. 46, 46, 48, 81
e.+i 46, 46, 46, 47, 47, 47, 48, 48, 48, 95
e.+ine 47, 48, 48
e.+ke 48
e.+tin 46
[=19]
etektee.-yin 21
[=1]
eveze
eteş
e. 11, 11, 11, 11, 11, 85, 85, 85, 85, 86, 86,
86, 87, 87, 87, 88, 88, 91, 92, 92, 93, 98,
98, 98, 98, 98, 98, 99, 101, 101, 101, 157,
157, 158, 161, 161, 161, 161, 162, 162,
162, 162, 162, 162, 163, 170, 170, 171,
171, 171, 173, 173
e.+de 170, 171
e.+ge 98, 170
e.+ler 89
e.+lerdin 86, 86
e.+men 91
e.+nin 171
[=61]
e. 158
[=1]
etetindik
e.+in 163
[=1]
etik
e. 1, 199
[=2]
etkize.-ip 121
[=1]
etpeytindik
e.+ine 163
[=1]
etsie.-ymiz 171
[=1]
etüvşi
e. 116
[=1]
evbekir
e. 40
[=1]
evel
e. 116, 129, 147
[=3]
eveli
e. 6, 41, 48, 90, 92, 92, 99, 105, 126, 127,
134, 147, 147, 147, 160, 164, 170
e.+nde 145
[=18]
evezelene.-ip 98
[=1]
evezelevşi
e. 98
[=1]
evezsiz
e. 47
[=1]
evip
e. 137, 137
[=2]
evliye
e. 134, 134, 134, 134, 134, 134, 134, 134,
146, 185
e.+den 133
e.+ge 109
e.+lerdey 105
[=13]
338
[=1]
evre
e. 52, 172, 175, 180, 180
[=5]
ezireyil
e.-ydi 109
[=1]
ezirgi
e. 174, 175, 175
e.+tin 175, 175, 175, 175, 175
[=8]
eziy
e. 155
[=1]
evrele-
e. 197
[=1]
evrelenis
evrelevşi
e. 150
[=1]
eziyz
e. 102
[=1]
evreşilik
e. 118
[=1]
ezop
e. 16, 45, 154, 158
e.+imen 175
[=5]
evropa
e. 101, 101, 139, 156, 156, 156, 157, 157,
157
e.+dağı 139
e.+dan 139
[=11]
evropaşa
e. 1, 2, 2, 2, 121
[=5]
ey
e. 11, 38, 116, 117, 143, 144
[=6]
eydem
e. 115
[=1]
eydik
e. 49, 56, 100
[=3]
eyel
e. 79, 79, 113, 143
e.+de 79, 79
e.+di 2, 11
e.+din 50
[=9]
eytevir
e. 9, 114, 145, 167, 172
[=5]
eytpese
e. 16, 30, 44, 46, 57, 73, 97, 194
[=8]
eze.-ip 32, 178
e.-üvim 26
[=3]
ezil
e. 45, 100, 157, 169, 170, 170
e.+den 100
e.+men 114
[=8]
ezildese.-ip 55
[=1]
ezir
e.+de 9
[=1]
eziret
e. 89
e. 163
e.+tan 163
[=2]
F
fetşe
f. 70, 80
[=2]
fotografiya
f. 99
[=1]
frantisiya
f. 163
[=1]
frantsuz
f. 61, 61, 61
[=3]
G
gazet
g. 97
g.+inde 89
g.+terin 86
[=3]
gör
g. 154, 192
[=2]
göri
g. 1, 18, 30, 41, 59, 76, 87, 161
[=8]
grek
g. 139, 139
g.+te 163
[=3]
grekene
g. 197
[=1]
gül
g. 62, 67, 149, 171, 171, 187
g.+i 21
g.+inmen 67
[=8]
gülsim
g. 65, 65, 65, 65, 68
[=5]
gün
g.+nen 37
[=1]
güvleg.-di 43
Ğ
[=1]
339
ğakaıyd
ğ. 85
[=1]
ğalam
ğ. 84, 84, 84, 84, 84, 84, 85, 98, 98, 98, 98,
98, 98, 98, 99, 99, 171, 172, 172, 172, 173
ğ.+da 98, 102
ğ.+dağı 171
ğ.+dar 173
ğ.+dı 84, 85, 97, 99, 146, 173
ğ.+ğa 99, 99, 173
ğ.+ı 171, 171
ğ.+ında 99
ğ.+ının 171
ğ.+man 99, 99, 99
ğ.+men 99
ğ.+nan 99, 173
ğ.+nın 85, 99, 99, 99, 99, 100, 100, 100,
116, 146, 146, 150, 151, 153, 166, 171,
171, 171, 171, 172, 172, 173
[=66]
ğalım
ğ. 41, 94, 144
ğ.+dar 65, 97
ğ.+dardın 96, 97
[=7]
ğalımdıksız
ğ. 94
[=1]
ğaliy
ğ. 146
[=1]
ğam
ğ. 149
[=1]
ğamal
ğ. 147, 159, 173, 173, 173, 173, 173, 173,
173, 173, 173, 181
ğ.+dar 160, 173
ğ.+darı 161, 162
ğ.+darın 100, 148
ğ.+ğa 160, 173, 174
ğ.+ı 22, 159, 160, 172, 173, 173, 173
ğ.+ın 25, 26, 38, 120
ğ.+ına 22, 22, 36, 36
ğ.+ında 160
ğ.+ındağı 112
[=38]
ğamaldağ.-p 18, 98
ğ.-v 18
ğ.-ydı 18
[=4]
ğan
ğ. 179
[=1]
ğana
ğ. 6, 6, 8, 8, 8, 8, 11, 19, 28, 28, 30, 45, 48,
60, 70, 72, 73, 80, 80, 81, 81, 83, 83, 83,
89, 89, 89, 89, 90, 91, 92, 94, 94, 94, 95,
95, 96, 98, 99, 100, 100, 101, 101, 102,
102, 102, 102, 104, 105, 105, 108, 108,
129, 139, 139, 139, 139, 140, 140, 142,
156, 158, 159, 161, 162, 163, 165, 166,
168, 170, 170, 171, 171, 173, 173, 173,
173, 174, 174, 197
[=80]
ğanıymat
ğ. 149
[=1]
ğapıl
ğ. 192
[=1]
ğapuv
ğ. 192
[=1]
ğasıy
ğ. 150
[=1]
ğaşık
ğ. 27, 145, 146, 149, 150
ğ.+tın 145
[=6]
ğaşıktık
ğ. 115, 149
[=2]
ğaşir
ğ. 146
[=1]
ğaşirbek
ğ. 146, 151
ğ.+tey 146
ğ.+tin 151
[=4]
ğayıp
ğ. 171
[=1]
ğaynikey
ğ. 32
[=1]
ğayrı
ğ. 16
[=1]
ğazap
ğ. 144
[=1]
ğıbrat
ğ. 16, 16, 16, 142
[=4]
ğıl
ğ. 197
[=1]
ğılım
ğ. 8, 11, 12, 15, 16, 84, 85, 89, 91, 91, 92,
93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93,
94, 94, 94, 94, 98, 98, 98, 101, 104, 104,
105, 160, 160, 195, 196, 196
ğ.+dar 195
ğ.+dardın 93
ğ.+dı 12, 195
ğ.+ı 11, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 104, 160
ğ.+ın 13, 13, 81, 160
ğ.+ının 12, 16
ğ.+nan 93
ğ.+nın 85
[=60]
ğılımdı
ğ. 106
340
h.+ın 99
h.+imizdin 178
h.+in 88, 99
[=13]
[=1]
ğıp
ğ. 10
[=1]
ğıybadat
halayık
ğ. 154
[=1]
ğoy
h. 153
[=1]
halık
ğ. 9, 9, 10, 31, 32, 32, 35, 35, 45, 46, 46,
57, 119, 145, 187, 196, 198
[=17]
h. 2, 40, 41, 49, 49, 49, 56, 56, 87, 89, 96,
101, 104, 104, 109, 109, 111, 112, 121,
129, 139, 139, 146, 147, 161, 163
h.+ka 15, 16, 106, 111, 138, 144, 150, 181
h.+ta 98
h.+tan 19, 104, 115
h.+tar 52
h.+tarda 104
h.+tardın 101, 104
h.+tarğa 101
h.+tı 16, 43, 43, 43, 97, 180
h.+tın 26, 28, 66, 94, 98, 100, 101, 104,
104, 104, 104, 106, 106, 109, 109, 109,
111, 111, 112, 138, 138, 140, 147, 161,
165, 187
[=75]
ğulama
ğ.+lar 96
ğ.+lardın 145
[=2]
ğumır
ğ. 140
[=1]
ğurıp
ğ. 120, 126, 126, 126, 126, 129, 133
ğ.+tağı 156
ğ.+tarmen 86
[=9]
ğurlı
ğ. 177
[=1]
halk
h.+ım 148
h.+ın 193
h.+ına 35, 120, 185
[=5]
ğuşır
ğ. 138
[=1]
H
habar
h. 149, 164, 173
h.+ğa 153
h.+ı 93, 171
[=6]
habardar
h. 86, 93, 146, 156
[=4]
habarlanh.-a 185
[=1]
hadis
h.+te 184
[=1]
hak
h. 127, 127, 155, 183, 184
h.+tan 68, 193
[=7]
hakıykat
h. 146
[=1]
hakim
h. 146
[=1]
hakk
h.+a 154
[=1]
hal
h. 145, 149, 166
h.+dar 101
h.+dardı 99
h.+de 28, 64
h.+derdi 88
h.+ım 116
han
h. 10, 19, 34, 50, 77, 77, 106, 106, 106,
115, 115, 120, 126, 127, 180
h.+da 58, 58, 70, 128, 128, 128
h.+dar 87
h.+dardın 87
h.+dı 114
h.+ğa 121, 121
h.+nın 23, 31, 52
[=29]
hanım
h. 10, 50, 65, 65
h.+ğa 191
[=5]
haram
h. 183
[=1]
hat
h. 8, 9, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 88, 88,
88, 88, 89, 152, 178, 183, 183
h.+ı 7, 11
h.+ınan 193
h.+ının 88
h.+ka 177
h.+ta 87, 87
h.+tan 68, 158, 181, 193
h.+tarı 87
h.+tı 87
[=31]
hatta
h. 80, 83, 104, 110
[=4]
haylakerlik
h.+ke 121
[=1]
341
[=1]
hayuvan
h. 39, 159
h.+dar 121, 121, 163, 163, 163, 163
h.+dardın 163
h.+darğa 121
h.+darşa 21
h.+ğa 26, 66, 107, 187
h.+nın 163
[=16]
ıktıyarlı
ı. 92
[=1]
ıktıymal
ı. 8, 8, 15, 64, 64, 64, 66, 83, 85, 87, 93, 93,
94, 104, 104, 111, 157, 159, 159, 159, 159,
170, 170
ı.+ı 27, 106
[=25]
hem
h. 2, 194
[=2]
hemanda
h. 193
[=1]
hiykaya
h. 138
[=1]
hiykayat
h. 140, 142, 142, 142, 142
[=5]
hor
h. 31
[=1]
hoş
h. 53
[=1]
hriystıyan
h. 139
[=1]
I
ıbıray
ı. 21, 23, 36
[=3]
ıbıraylı
ı. 121, 122
[=2]
ıdıraı.-p 44
[=1]
ıdıs
ı. 1
[=1]
ıjdağat
ı.+ımen 97
[=1]
ıjdahat
ı. 57, 96
[=2]
ık
ı. 42
ı.+ka 9
[=2]
ıkı.-ıp 9
ı.-san 40
[=2]
ıkılas
ı. 147, 154, 165
ı.+ın 165, 176
ı.+pen 23, 36
[=7]
ıktıyar
ı.+ında 92
ıldıy
ı.+dın 38
[=1]
ılğıy
ı. 70, 70, 76, 77, 88, 88, 128
[=7]
ımıralastırı.-uv 14
[=1]
ınğay
ı.+ı 76
ı.+ımen 6
ı.+ına 90
[=3]
ınğaylı
ı. 3
[=1]
ınırant
ı.+tı 55
[=1]
ınkıldaı.-p 55
[=1]
ınta
ı. 173, 173, 173, 173, 173, 174
ı.+sı 174
ı.+sına 173
ı.+sında 173
ı.+sındağı 173
[=10]
ır
ı.+ım 153
[=1]
ıray
ı.+ı 40
[=1]
ırğak
ı. 60, 60, 60, 60, 60, 60
ı.+ı 60, 60, 60
ı.+ın 60
ı.+ınan 60
ı.+ının 60
ı.+pen 72
ı.+tar 60
ı.+tarı 60
ı.+tarının 60
ı.+tı 60
[=17]
ırğay
ı.+dan 135
[=1]
ırıldastık
ı. 178
[=1]
342
ırım
[=1]
ı.+darğa 16
ı.+ğa 162
[=2]
ırıs
ilesi.-e 195
[=1]
ilgergi
ı. 197
[=1]
ırza
i. 146
[=1]
ilgeri
ı. 46, 46, 122, 122, 165, 167, 167, 167, 167,
176
[=10]
ırzalık
i. 7, 119, 122, 122, 142, 174
i.+de 142, 157
[=8]
iliktes
ı.+ın 129
ı.+pen 116
[=2]
i. 91, 91
[=2]
iliktestik
ısılı.-ıp 198
[=1]
i. 91
[=1]
iliktik
ısıraı.-p 145
[=1]
i. 99
[=1]
ilin-
ıssı
ı. 22, 22
[=2]
i.-bes 20
[=1]
ilindik
ıstan
ı.+ı 54
[=1]
i. 197
[=1]
ilinis-
ıstık
ı. 19, 35, 65
[=3]
i.-ip 172, 173
[=2]
iliyas
ıyık
ı.+ı 2
[=1]
i. 117, 127
[=2]
iltiypat
ıylan-
i. 28
i.+ı 44, 99
i.+ımızdı 100
i.+ın 99, 99, 99
i.+ka 44
[=8]
ı.-basam 180
ı.-ğan 105
ı.-uv 102
ı.-uvınan 162
[=4]
ıza
imenı. 16, 175
[=2]
ızalı
i.-ip 179
[=1]
in
ı. 169
[=1]
ızğarlı
i.+nen 37
[=1]
indet
ı. 199
[=1]
ızında-
i. 68, 193
[=2]
ingen
ı.-p 74, 176
ı.-sa 74, 176
[=4]
i. 132, 133
[=2]
ini
İ
i
i. 114, 115
i.+m 35, 35, 35, 192, 192, 192, 192, 192,
192, 192, 192, 192, 192, 192, 193, 193,
193, 193
i.+me 66, 192
i.+n 26
i.+si 129
i.+simin 9
[=25]
i. 47
[=1]
ibilis
i. 57
[=1]
ili.-gen 122, 122
[=2]
ileni.-ip 13
inkerım
i. 178
[=1]
343
internatsiyonal
i. 166
[=1]
iri
i. 94, 159
i.+si 159
[=3]
irii.-p 185
[=1]
iriktei.-y 92
[=1]
irili
i. 90, 161
[=2]
irimişik
i. 131
[=1]
is
i. 6, 13, 16, 30, 84, 84, 84, 85, 85, 87, 94,
94, 100, 104, 121, 134, 138, 139, 139, 159,
159, 159, 159, 159, 159, 166, 169, 174,
174, 175, 178, 188, 189, 195
i.+i 5, 5, 5, 85, 110, 110, 120, 122, 122,
122, 137, 159, 160, 161, 161, 172, 173,
173, 191
i.+im 192
i.+ime 172
i.+imen 93, 103
i.+in 2, 2, 11, 31, 31, 46, 82, 84, 85, 94, 98,
99, 102, 103, 148, 163, 183, 197
i.+inde 112
i.+ine 1, 9, 57, 57, 59, 85, 88, 96, 97, 97,
101, 159, 163, 168, 172
i.+inen 1, 1, 1, 1, 1, 1, 93, 93, 93, 138, 159,
159, 160, 173, 176
i.+inin 93, 99, 99, 102, 159, 166, 166, 166,
172
i.+ke 3, 27, 84, 97, 113, 142, 149, 159, 159,
159, 166, 173, 174, 175, 184
i.+pen 159
i.+ter 88, 116, 133, 159, 159, 161
i.+terden 87, 159
i.+terdi 87, 99, 100, 109, 160, 160, 167
i.+terdin 159
i.+terge 100, 126, 160, 162, 166, 175, 195
i.+teri 158, 161, 162, 165, 165
i.+terin 97, 100, 113, 129, 148, 158, 163,
171
i.+terindey 162
i.+terine 158
i.+terinin 11, 163
i.+ti 16, 98, 130, 166, 166, 167, 173, 175
i.+tin 95, 151, 159, 159, 159, 159
[=185]
islam
i. 152
i.+ğa 134
[=2]
islem
i.+nin 149
[=1]
ispetti
i. 39
[=1]
istei.-gen 6, 11, 11, 25, 31, 94, 94, 94, 94, 111,
129, 159, 160, 170, 171, 173, 173, 173, 197
i.-gende 1
i.-genin 159, 171
i.-mek 195
i.-mey 171, 172
i.-p 159, 171, 171, 199
i.-v 96, 97, 167
i.-vden 82
i.-vge 88, 166, 166
i.-vi 111
i.-vşi 103
i.-y 171, 173
i.-ydi 1, 1, 100, 158
i.-ytin 25, 100, 171
i.-ytinin 7
[=48]
isteli.-edi 18, 36, 90, 132, 162
i.-etin 126, 168
i.-gen 1, 25, 25, 25, 138, 152
i.-ip 1, 99, 159
[=16]
istes
i. 160
[=1]
isteti.-ip 100
i.-üv 97, 140
[=3]
iş
i. 2, 99
i.+i 6, 44, 136, 160, 162, 179, 196
i.+im 116
i.+imdi 145
i.+inde 6, 7, 11, 14, 16, 17, 17, 21, 23, 36,
40, 41, 44, 46, 46, 47, 47, 47, 47, 47, 47,
52, 52, 53, 59, 63, 64, 64, 65, 65, 70, 73,
78, 81, 87, 98, 107, 112, 112, 113, 114,
117, 130, 131, 134, 138, 138, 159, 163,
168, 173, 182, 192
i.+indegi 12, 14, 45, 46, 46, 46, 47, 47, 60,
60, 64, 73, 79, 85, 86, 104, 105, 131, 157,
157, 162
i.+indegiler 85
i.+indegilerden 9
i.+ine 9, 13, 17, 49, 88, 107, 144
i.+inen 113, 176
i.+inin 109
i.+ki 12, 17, 28, 45, 89, 90, 95, 95, 98, 98,
99, 100, 164, 164, 171, 171, 171, 172, 172,
173, 173, 173, 173
i.+te 71
i.+ten 160
i.+tin 24
[=123]
işi.-ip 25
i.-ken 32, 120, 182
i.-se 124
i.-tin 24
344
i.-üvge 103
[=7]
işek
i. 146, 149, 185
[=3]
iyman
i. 135
[=1]
i. 96, 101, 124, 143, 155
i.+ımnan 180
i.+ın 34
i.+ındı 153
i.+ınmenen 144
[=9]
işkergi
i. 81, 99, 99, 99, 99, 99, 99, 100, 105
[=9]
işlem
i.+nin 155
[=1]
iymen-
i.-uvmen 28
[=1]
iynabat
i. 104, 133, 162, 198
i.+m 77, 77
i.+mdi 126
i.+mizdin 29
i.+si 19, 94, 102, 103, 118, 118, 122
i.+sin 25
i.+sinen 123, 176
i.+sinin 24
[=19]
iysin-
i.-edi 158
[=1]
iy-
i.+ı 88
[=1]
iye
iyek
i.+inen 141
[=1]
iyemiş
i.+tin 197
[=1]
iygi
i. 47, 48
[=2]
iyii.-p 53
[=1]
iyili.-ip 22
[=1]
iyin
i. 3
i.+inen 134
[=2]
iyirti.-ip 3, 49, 162
[=3]
iyis
i. 53
i.+ti 10
[=2]
iyiskei.-ymin 116
[=1]
iyiskesi.-ken 133
[=1]
iylei.-sin 56
i.-ydi 12
[=2]
iyleni.-gen 12
[=1]
iymam
i.-er 180
[=1]
iystambol
i. 56
[=1]
iyşarat
i.+ı 114
[=1]
iyt
i. 3, 28, 30, 30, 46, 107, 107, 120, 121, 121,
124, 125, 125, 181, 199
i.+ke 37, 121
i.+ten 107
i.+ter 34, 184
i.+terden 30, 46
i.+terge 30, 46
i.+tey 178
i.+tin 9, 28, 28, 28, 28, 125
[=31]
iyteri.-e 124
[=1]
iytinşek
i. 59, 59
[=2]
iyttik
i. 43
[=1]
iz
i. 164
i.+de 54
i.+deri 138
i.+di 108
i.+i 9, 107, 138
[=7]
izdei.-dim 187
i.-gen 49, 160, 188
i.-genmen 153
i.-mey 36, 174, 194
i.-nder 144
i.-p 10, 145, 188
i.-v 174
i.-ydi 112, 158
i.-ymin 175
[=16]
izdeni.-ip 188
345
[=1]
j. 46, 46, 46, 47, 82, 82
[=6]
izdeti.-kende 127
[=1]
jağınj.-ar 131
j.-san 172
[=2]
izgi
i. 159
[=1]
jağız
j. 112
[=1]
J
jabayı
j. 84, 97
[=2]
jahan
j.+day 154
j.+ım 147
[=2]
jak
j.+da 143, 143
[=2]
jabbar
j. 51, 58, 70, 80, 127, 127, 127, 128, 179,
184
j.+ı 12, 12, 12, 39, 83, 83, 83, 83, 83, 83,
84, 84, 85, 85, 85, 88, 90, 90, 92, 92, 95,
95, 96, 98, 103, 103, 109, 109, 109, 109,
127, 127, 128, 128, 128, 145, 163, 163,
170, 170
j.+ıma 176
j.+ımen 109
j.+ın 1, 10, 13, 14, 28, 73, 85, 91, 95, 96,
109, 113, 125, 162
j.+ına 17, 28, 42, 42, 57, 57, 57, 81, 82, 82,
83, 85, 85, 95, 96, 100, 164, 167, 168
j.+ınan 11, 11, 12, 12, 15, 47, 58, 60, 77,
82, 82, 82, 82, 82, 83, 83, 83, 83, 84, 85,
85, 89, 93, 94, 95, 106, 106, 111, 113, 113,
138, 138, 138, 138, 139, 142, 156, 163,
164, 169, 170, 170
j.+ında 174, 174
j.+ındağı 81
j.+ının 12, 28, 28, 81, 81, 95, 95, 95, 100,
100, 140, 156
j.+ka 51, 139
j.+ta 10, 10, 10
j.+tan 106
j.+tarındı 190
j.+tı 84, 99, 127
[=152]
jabıkj.-adı 199
j.-ıp 57
j.-pandar 56, 68
j.-paymın 192
[=5]
jabırankı
j. 3
[=1]
jabırkaj.-dın 36
[=1]
jabıstırj.-ğan 143
[=1]
jadıraj.-ğan 52, 197
j.-ydı 103
[=3]
jadıratj.-ıp 103
[=1]
jağa
j. 107
j.+sı 120
[=2]
jağalaj.-p 121
j.-y 44
[=2]
jağday
j.+ıma 126
j.+ın 161
j.+ına 106
[=3]
jağdaylı
j. 48
[=1]
jağdaysız
j. 48, 197
[=2]
jağılj.-ar 36
[=1]
jağımdı
j. 1, 13, 46, 46, 46, 46, 46, 46, 46, 47, 47,
48, 48, 48, 48, 82, 82
[=17]
jağımsız
jakj.-adı 81
j.-atın 83, 83
j.-ıp 2, 168, 186
j.-kan 168, 168
j.-pas 144, 144
j.-pasa 144
j.-pay 49
j.-tı 178
j.-tım 188
[=14]
jakın
j. 8, 17, 26, 35, 48, 48, 87, 104, 113, 124,
125, 146, 151, 160, 161, 161, 162, 164,
170, 179, 184, 188, 192, 192
j.+darı 128
j.+darın 127
j.+dı 179
j.+ğa 169
j.+ım 185
j.+ırak 106, 171
j.+men 178
j.+nan 161
346
j.+nın 186
[=34]
jakında-
j. 12, 83
[=2]
jalanğat
j.-y 109
[=1]
jakındık
j. 117
[=1]
jalba
j. 24, 56, 68, 179, 194
j.+ı 24, 24
j.+ınan 24
[=8]
j. 199
[=1]
jalbıraj.-ğan 21
[=1]
jakıp
j. 147
[=1]
jaldama
j. 5, 6, 11, 12, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13,
13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 15, 23,
30, 33, 52, 58, 58, 70, 76, 83, 93, 94, 94,
94, 94, 94, 111, 115, 120, 122, 122, 122,
127, 128, 128, 138, 141, 142, 143, 144,
152, 154, 155, 156, 156, 157, 158, 160,
161, 162, 164, 164, 165, 166, 166, 166,
178, 196
j.+dan 113, 142
j.+lar 119, 120
j.+ları 166
j.+mın 177
j.+nı 113
j.+nın 120
j.+sın 6, 155
[=79]
jaldan-
j. 181
[=1]
jaksı
jaksılaj.-p 12, 13, 13
[=3]
jaksılık
j. 105, 148, 166, 172, 177
j.+ı 81
j.+ka 56, 68
j.+tan 153
j.+tı 29
j.+tın 178
[=11]
jaktaj.-v 190
[=1]
jaktırj.-adı 28, 158
j.-may 10
[=3]
jal
j.+ğa 29
j.+ına 21
j.+ınan 21
[=3]
jala
j. 83, 186
[=2]
jalalı
j. 123
[=1]
jalan
j. 12, 81, 81, 81, 81, 82, 82, 82, 82, 83, 83,
83, 83, 83, 83, 83, 84, 95
[=18]
jalanaş
j.-ıp 184
[=1]
jalğan
j. 148, 155, 190
j.+da 15, 16, 65
j.+dı 144
j.+ın 152
j.+nın 122, 154
[=10]
jalğandık
j.+pen 56, 68
[=2]
jalğasj. 103
[=1]
jalğası
j.+nkı 54, 54
[=2]
jalğav
j. 14
[=1]
jalğavlık
j. 14
[=1]
jalğız
j. 8, 14, 15, 18, 19, 21, 41, 42, 42, 49, 65,
69, 70, 71, 72, 72, 78, 81, 93, 99, 107, 109,
110, 111, 111, 114, 114, 121, 121, 121,
121, 130, 138, 139, 140, 148, 153, 157,
162, 167, 172, 173, 173, 178, 181, 185
j.+benen 115
j.+ım 117
j.+ımnın 116
[=49]
jalğızdık
j. 154
[=1]
jalıkj.-kannan 191
[=1]
jalın
j. 27, 71
j.+day 25, 63
[=4]
jalınj.-amın 115, 126
j.-ba 149
j.-san 172
[=4]
347
jalındaj.-p 53
[=1]
jalıs
j. 52
[=1]
jalkı
j. 89, 90
j.+dan 117
j.+ğa 173
[=4]
jalkılaj.-y 90, 90
[=2]
jalkılav
j. 90, 92
[=2]
jalmajan
j. 64, 64
[=2]
jalmavız
j. 101, 102, 105
[=3]
jalp
j. 38, 38
[=2]
jalpı
j. 6, 6, 6, 6, 14, 19, 46, 85, 89, 90, 91, 92,
92, 93, 113, 137, 139, 147, 158, 160, 160,
164, 167
[=23]
jalpılaj.-v 92
j.-y 90, 90
[=3]
jalpılav
j. 90
[=1]
jaltaktaj.-p 121
[=1]
jamaj.-ydı 3
[=1]
jamağat
j.+tar 142
[=1]
jamal
j. 7, 7, 7, 7
j.+ına 161
[=5]
jaman
j. 11, 12, 13, 13, 13, 13, 15, 29, 78, 94, 118,
118, 119, 120, 120, 120, 122, 122, 122,
126, 126, 154, 156, 156, 156, 166, 180, 196
j.+dar 125, 125
j.+dardı 120
j.+dı 178, 180
j.+ğa 11, 31, 32, 120, 153
j.+ı 158
j.+nın 50, 120, 186
[=42]
jamandaj.-p 126, 167
j.-v 147
j.-ytın 163
[=4]
jamandık
j. 105, 148, 153, 156, 166, 167, 167, 167,
168, 168, 168, 168, 168, 168, 168, 168, 168
j.+ın 167, 168
j.+ka 123, 167, 172, 174
j.+tar 167
j.+tarın 167
j.+tı 29, 144, 167, 168, 168
[=30]
jamıraj.-kan 60
[=1]
jamırasj.-kan 133
[=1]
jamsaj.-ydı 161
[=1]
jan
j. 1, 1, 1, 17, 27, 34, 35, 35, 40, 45, 52, 53,
66, 71, 72, 77, 79, 94, 94, 95, 109, 109,
112, 115, 116, 123, 124, 126, 144, 149,
152, 161, 176, 185, 186, 186, 190, 195
j.+a 134, 134, 134, 134, 134, 134, 134, 135,
135, 187
j.+darğa 122
j.+dı 25, 56, 68
j.+ğa 41, 96, 144, 186
j.+ı 32, 49, 52, 52, 106, 107, 109, 173, 179,
179, 186, 194
j.+ım 10, 54, 57, 65, 115, 116, 116, 124,
184, 187, 196
j.+ın 49, 174, 183, 190, 197
j.+ına 9, 30, 110
j.+ınan 174
j.+ında 86, 99, 155
j.+ındağı 65
j.+ındı 155
j.+ınnan 10, 50
j.+kisi 112
j.+nan 149, 151
j.+nın 99, 122
[=100]
janj.-adı 175
j.-arma 153
j.-ğan 21
j.-ıp 24, 175, 186, 188
[=7]
jana
j. 2, 9, 15, 15, 23, 62, 62, 67, 67, 72, 80, 80,
80, 137, 148, 155, 156, 158, 158, 178, 197
j.+dan 15, 86, 167
[=24]
janak
j. 113
[=1]
janalaj.-v 97
[=1]
janalan-
348
j.-ğan 62, 67
[=2]
janalık
j.+ımen 138
[=1]
janasj.-atın 170, 170
j.-kan 179
j.-kanda 196
[=4]
janaza
j.+ğa 138
[=1]
janbır
j. 62, 182, 197
[=3]
janbırlı
j. 20
[=1]
jandaj.-ğan 125, 125
[=2]
jandı
j. 18, 18, 18, 18, 18, 22, 22, 25, 25, 37, 103,
103, 103, 106, 120
j.+sı 103
[=16]
jandık
j. 117
[=1]
janılj.-a 161
j.-adı 70, 73
j.-ğanda 108, 108
j.-ğanday 26
j.-ıp 31
j.-masam 184
j.-maysın 192
j.-uv 108
[=10]
janıltj.-ıp 114
j.-uvdan 108
[=2]
janıltpaş
j. 105, 108, 108, 108, 108
j.+tar 108
[=6]
janjal
j. 26
j.+men 120
[=2]
janlanj.-ğan 187
[=1]
jannam
j. 141
[=1]
jansız
j. 18, 18, 18, 18, 25, 25, 103, 103, 120
j.+ı 103
[=10]
jantemir
j. 23
[=1]
januvar
j. 118, 132
j.+ım 26, 66, 187
j.+lardın 52
[=6]
januvarlık
j.+tan 49
[=1]
jap
j. 184
j.+ı 115, 119, 119
[=4]
japj.-atın 83
j.-kan 71
[=2]
japa
j.+na 146
[=1]
japal
j. 9, 9, 9
[=3]
japalak
j. 38, 38, 122, 122
[=4]
japalık
j. 154
[=1]
japırj.-ıp 102
[=1]
japırak
j.+ı 119
j.+ın 130
j.+ınan 3
j.+tın 53
[=4]
japon
j. 89
[=1]
jappar
j. 116
[=1]
jappas
j.+tın 25
[=1]
japsar
j.+ları 48
[=1]
japsırj.-atın 83
[=1]
jar
j. 39, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58,
58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58,
58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58, 58,
58, 58, 59, 59, 59, 59, 59, 67, 67, 70, 70,
70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70,
70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 79, 79,
117, 117, 126, 126, 127, 127, 127, 127,
127, 128, 128, 128, 128, 128, 128, 128,
128, 128, 128, 128, 128, 128, 128, 128,
128, 128, 128, 128, 128, 128, 128, 128,
349
128, 128, 128, 128, 128, 128, 128, 128,
128, 128, 128, 129, 129, 129, 129, 129,
129, 129, 129, 147, 149
j.+dan 59, 150
j.+dı 110, 127
j.+dın 59, 110
j.+ğa 3, 4, 18, 59
j.+ın 27, 116, 122
j.+ına 4
j.+ının 4
[=134]
[=1]
jarasj.-adı 30, 46
j.-ıp 60, 60, 60
j.-kanı 170
j.-pak 164
j.-paydı 164
[=8]
jarastık
j. 82
j.+ımen 60
[=2]
jarj.-ıp 25
[=1]
jaratj.-kan 26, 65, 66, 126, 187
j.-kanğa 178
j.-pay 176
[=7]
jara
j. 35
j.+m 130, 183
j.+sı 22
j.+sın 179
j.+sına 22
[=6]
jaraj.-ğanmen 20
j.-mas 147
j.-masa 176
j.-maysın 154
j.-r 176
j.-rlık 28
j.-v 5
j.-ydı 5
[=8]
jarak
j. 103
j.+tarı 1
[=2]
jaralj.-dı 153
[=1]
jaralı
j. 66, 71
[=2]
jaramaytındık
j.+ın 16
[=1]
jaramazan
j. 131, 131, 131, 131, 131, 131, 131, 132,
132, 132, 132, 132, 132
[=13]
jaramsaktanj.-ıp 147
[=1]
jaramsız
j. 81
[=1]
jaran
j.+dar 141, 141, 141, 142, 142, 142, 154,
155
[=8]
jarapazan
j. 126, 131, 131, 131, 131, 131, 131
j.+dı 131
[=8]
jararlık
j. 115
jaratındı
j. 1, 1, 1, 84, 91
[=5]
jaravkelik
j.+ke 111, 111
[=2]
jarevkelenj.-ip 147
[=1]
jarğaktık
j.+ka 121
[=1]
jarıj.-mağan 104, 163
[=2]
jarık
j. 9, 22, 27, 40, 83, 103, 188, 188
j.+ı 153
j.+ın 9, 83
[=11]
jarılj.-may 178
[=1]
jarılğas
j.+ka 115
[=1]
jarılğasın
j. 45, 112, 132, 148, 148
[=5]
jarılkaj. 134
[=1]
jarım
j. 191
[=1]
jarıs
j. 59
[=1]
jarısj.-ad 3, 18
j.-adı 59
j.-ıp 3
j.-kan 3
j.-kanım 152
[=6]
jarıstık
j. 120
350
[=1]
j.+tardan 16
j.+tarğa 66
j.+tarım 38
j.+tı 30, 77, 115, 151, 187
j.+tın 125, 198
[=67]
jarıtj.-kan 140
[=1]
jarıyalaj.-p 167
[=1]
jasa-
jarkıldaj.-ğan 177
j.-r 107
[=2]
jarkıldatj.-ıp 102
[=1]
jarkın
j. 9, 45
j.+ım 148
[=3]
jarkıraj.-ğan 16, 20, 39
j.-p 17, 56, 68, 168, 178, 188
[=9]
jarlaj.-y 33, 35
[=2]
jarlı
j. 41, 41, 121, 192
j.+nı 115, 130
[=6]
jarlık
j. 130
j.+ı 154
[=2]
jarlılık
j. 41
[=1]
jarmasj.-a 124
[=1]
jarna
j.+ları 86, 86
[=2]
jartas
j.+ı 4
[=1]
jartı
j. 47
[=1]
jas
j. 3, 3, 5, 10, 21, 42, 50, 53, 65, 65, 71, 77,
102, 111, 118, 125, 130, 143, 186, 187,
187, 198, 198
j.+ı 52, 74, 109, 125, 158
j.+ım 40, 40, 52, 191
j.+ımda 8, 11
j.+ımen 4, 56, 68
j.+ın 4, 30, 111, 119, 129, 181
j.+ına 42, 88, 152
j.+ınan 13, 41
j.+ında 16, 42
j.+ka 24, 42
j.+penen 130
j.+ta 34, 196
j.+tar 3, 77
j.-ğan 12, 35, 35, 93, 95, 111, 115, 117,
127, 171
j.-ğandığın 12
j.-ğanım 54
j.-p 6, 60, 61, 105, 171
j.-sa 123
j.-v 2, 13, 94, 172
j.-vğa 1, 12, 94
j.-vında 13
j.-ydı 1
j.-ytın 12, 160
[=29]
jasağan
j. 71
j.+nan 115
[=2]
jasalj.-adı 99
j.-ğan 13, 13, 24, 93, 162, 167
j.-ğanda 48, 48
j.-ıp 6
j.-mağan 48
j.-maytın 94
j.-sa 85
[=13]
jasalındı
j. 1, 1, 1, 1
[=4]
jasanj.-ğan 20
[=1]
jasandı
j. 91
[=1]
jasar
j. 116, 130
[=2]
jasarj.-ar 188
[=1]
jasık
j. 143
j.+tı 26, 66, 187
[=4]
jasıl
j. 3, 42, 53, 136
[=4]
jasılj.-maytın 174
[=1]
jasırj.-ğan 62, 67, 187
j.-ıp 27, 27, 107
[=6]
jasırın
j. 27, 188
[=2]
351
jasırın-
[=35]
j.-sa 53
[=1]
jatkan
j.-ıp 149
[=1]
jatkız-
j.-bay 34
[=1]
jatşıldık
j.+dar 177
[=1]
jasıt-
j.-ğanmen 88
[=1]
jaskanjastık
j.+ka 154, 154
j.+pen 182
j.+tağı 41
[=4]
jat
j. 15, 15, 34, 34, 113, 113, 137, 178, 189
j.+ım 185
j.+ka 104, 144
[=12]
jatj.-a 15, 16
j.-adı 48, 66, 69, 69, 87, 93, 103, 112, 113,
114, 120, 133, 159
j.-ar 49, 56
j.-atın 28, 157, 159
j.-ıp 29, 29, 59, 115, 181, 185, 191, 199
j.-ır 24, 24
j.-ırmısın 131
j.-kan 5, 19, 21, 31, 43, 45, 55, 55, 69, 69,
71, 88, 99, 99, 102, 105, 119, 129, 139,
158, 162, 172, 188, 194, 197
j.-kanda 54, 109, 122
j.-kandarı 110
j.-kandığın 110
j.-kandıktan 161
j.-kanımda 9
j.-kanınnan 192
j.-pa 69
j.-pas 144
j.-paspın 191
j.-pav 160
j.-paydı 119
j.-sa 17
j.-sam 115
j.-san 110, 192
j.-tım 195
j.-tın 195
j.-uvğa 34
[=76]
jatak
j.+ı 71
[=1]
jatık
j. 47, 47
[=2]
jatın
j.+dar 185
[=1]
jatırj. 6, 32, 32, 32, 33, 37, 37, 37, 37, 45, 59,
63, 65, 71, 85, 86, 86, 92, 112, 146, 157,
157, 157, 157, 177, 178, 178, 178, 178,
178, 182, 192, 195, 199
j.-mın 118
j. 15
[=1]
jattıkturj.-uv 47
[=1]
jatuvşı
j. 147
[=1]
jav
j. 33, 53, 135, 174, 184, 184, 186
j.+dı 42, 135, 136
j.+dın 55, 191
j.+ğa 20, 20, 29, 53, 66, 109, 110, 111, 111,
180, 186
j.+ın 103, 103
[=25]
javj.-ar 41
j.-arğa 51
j.-ğan 32, 118
j.-ıp 51, 81, 171
j.-mak 58, 58, 70, 128
j.-may 78, 182
j.-sa 182
[=14]
javap
j. 15, 16, 60, 68, 106, 110, 127, 193
j.+ı 132
j.+tağı 128
j.+tan 181
[=11]
javar
j.+ğa 51, 78
[=2]
javgerşilik
j. 109
[=1]
javhar
j. 39
[=1]
javın
j. 124, 124
j.+dar 102
[=3]
javır
j.+ın 2
j.+ınına 21
[=2]
javız
j. 34
[=1]
javızdık
j. 56, 68
[=2]
javlasj.-kanı 170
352
[=1]
javlık
[=7]
jaylan-
j. 131
[=1]
j.-adı 52
[=1]
jaylı
javuv
j. 188
[=1]
j. 1, 93
[=2]
jaylılık
jay
j. 6, 8, 11, 28, 32, 42, 49, 49, 49, 52, 54, 56,
74, 77, 81, 84, 88, 88, 91, 91, 91, 94, 94,
96, 97, 100, 108, 108, 114, 124, 129, 136,
158, 164, 167, 167, 167, 168, 182, 192
j.+dağı 41
j.+ı 169
j.+ın 2, 5, 13, 29, 45, 45, 103, 112, 152
j.+ına 86
j.+ınan 82, 87, 96, 100, 101, 101, 119
j.+lar 162
[=60]
jayj.-ayın 130, 130, 130
j.-dı 181
j.-ğan 179, 191
j.-ıp 49, 187
j.-uv 169
[=9]
jayav
j. 10, 39, 40, 50, 119, 131, 149
[=7]
jayavlaj.-y 38
[=1]
jayavlık
j. 40
j.+pen 114
j.+tan 115
[=3]
jaybarakat
j. 166
[=1]
jayık
j.+ta 147
[=1]
jayılj.-a 161
j.-adı 32
j.-ar 62
j.-atın 32, 189
j.-ğan 62, 68, 68, 113
j.-ıp 185
[=10]
jayın
j. 93, 97, 198
[=3]
jaykalj.-ıp 21
[=1]
jaykaltj.-ıp 130
[=1]
jaylaj.-ğan 135, 135
j.-p 26, 66, 119, 187
j.-v 136
j.+ının 94
[=1]
jaynaj.-ğan 135
j.-p 25
j.-ydı 2
[=3]
jaynak
j. 171
j.+ı 28, 28, 32
[=4]
jaynakılık
j. 28
j.+ı 28
[=2]
jaysan
j.+ım 152
[=1]
jaysızdık
j.+ın 93
[=1]
jayuj.-v 139, 172
[=2]
jaz
j. 7, 7, 25, 25, 67, 103, 125, 137, 182, 188,
197
j.+da 38
j.+dı 172
j.+dın 103
j.+ğa 52
[=15]
jazj.-a 16, 16, 40, 156, 184
j.-adı 9, 24, 87, 88, 88, 88, 158, 158, 174
j.-atayım 31
j.-atının 7
j.-ayın 183
j.-baptı 184
j.-bas 178
j.-bay 87, 138
j.-dı 55
j.-dım 34, 72, 145, 149, 195
j.-ğan 5, 7, 11, 16, 88, 91, 92, 129, 138,
139, 158, 177, 194, 196, 196
j.-ğanda 158
j.-ğanı 16
j.-ğanın 16
j.-ğanmenen 150
j.-ğay 183
j.-ıp 6, 7, 13, 30, 33, 87, 97, 104, 113, 169,
185
j.-sa 88
j.-uv 87, 88, 91, 98, 98, 98, 101, 104, 104,
104, 104, 104, 105, 113
j.-uvdağı 88
353
j.-uvğa 161, 161
j.-uvına 88
j.-uvmen 97
j.-uvşı 13
[=79]
j.-mesen 29
j.-p 16, 26, 35, 66, 74, 109, 132, 132, 137,
176, 183, 187, 192
j.-r 181, 181
j.-ydi 135
j.-yin 137
[=24]
jaza
j. 114
j.+m 146
j.+sı 162
[=3]
jazalı
jebe
j.+sindey 114
[=1]
jedel
j. 8
[=1]
jazba
j.+di 173
[=1]
jedeldik
j. 98, 104, 104, 105, 138, 138, 139, 139
[=8]
jazğı
j. 153
[=1]
jazğıturğı
j. 70
[=1]
jazğıturı
j. 58, 58, 128, 144
[=4]
jazık
j.+ı 174
[=1]
jazıksız
j. 56, 68, 88
[=3]
jazılj.-a 103
j.-adı 87, 91, 103
j.-dı 31
j.-ğan 68, 70, 80, 80, 91, 91, 112, 112, 138,
138, 140, 161
j.-ğanda 88
j.-ğanı 141
j.-ıp 87
j.-maydı 87, 87
[=22]
jazuv
j. 138, 138, 138, 138, 138, 138, 139, 139,
139, 139, 140, 140, 157
j.+ları 139
[=14]
jazuvşı
j. 6, 86, 87, 87, 88, 88, 91, 92, 141, 156,
160, 161
j.+lar 89
j.+lardın 13, 80, 161
j.+ların 15
j.+nın 48, 90, 92, 96, 141, 176
[=23]
jazuvşılık
j.+tın 16
[=1]
jej. 192
j.-gen 50, 144
j.-genimnin 183
j.-genmenen 127
j.-meniz 144
j. 159
[=1]
jediger
j. 162
[=1]
jegizj.-ip 159
[=1]
jek
j. 8, 100, 112, 169
[=4]
jekj.-ip 73
j.-kenge 180
[=2]
jeke
j. 66, 80, 80, 168
[=4]
jekpe
j. 112
[=1]
jel
j. 19, 20, 24, 24, 42, 53, 61, 63, 63, 69, 69,
69, 115, 126, 178, 184, 198
j.+din 103
j.+ge 119
j.+i 34, 109, 110, 110
[=23]
jelj.-edi 31
[=1]
jeldetj.-üvi 22
[=1]
jelek
j.+in 135
[=1]
jeli
j.+den 199
j.+nnin 199
[=2]
jelim
j.+menen 143
[=1]
jelin
j.+nin 133
[=1]
jelis
j.+indi 189
[=1]
354
j.+i 10
j.+ti 10
[=11]
jelke
j.+degi 136
[=1]
jelkeles-
jenil
j.-ip 136
[=1]
j. 15, 48, 75, 76, 76, 96, 159, 159, 169
[=9]
jenil-
jelmaya
j.+nın 135
[=1]
j.-ip 186
[=1]
jenildet-
jem
j. 50, 54, 188
j.+di 88
j.+i 89
j.+im 118
j.+in 88
j.+men 50
j.+nen 19, 44, 57
[=11]
jemin
j.-ip 159
[=1]
jenili
j. 169
[=1]
jenis
j. 164
[=1]
jennem
j.+in 87
[=1]
jemis
j.+ge 144
[=1]
jennet
j.+indi 189
j.+ine 15
j.+inen 105
[=3]
j.+ke 183
[=1]
jensiz
j. 42
[=1]
jemtik
j. 186
[=1]
jent
j. 134, 199
j.+i 120, 120
j.+nen 62, 178
[=6]
jer
j.+imiz 137
[=1]
jen
j. 11, 16, 20, 30, 31, 37, 41, 57, 57, 62, 101,
108, 119, 119, 123, 124, 125, 134, 141,
141, 141, 141, 150, 172
j.+de 6, 12, 15, 15, 20, 31, 31, 43, 47, 47,
47, 47, 53, 54, 61, 61, 64, 65, 82, 82, 87,
99, 103, 103, 104, 106, 108, 109, 116, 118,
118, 125, 125, 134, 141, 155, 164, 166,
172, 174, 180, 182
j.+degi 8, 9, 196
j.+den 25, 28, 36, 41, 62, 62, 114, 135, 136,
148, 173, 173, 178, 184, 190
j.+di 3, 41, 135, 135, 142
j.+din 21, 37, 56, 57, 68, 106, 172
j.+ge 7, 31, 31, 31, 32, 41, 62, 107, 110,
120, 124, 141, 175, 175, 186
j.+i 16, 24, 25, 31, 41, 88, 90, 90, 90, 90,
90, 94, 95, 97, 103, 108, 120, 123, 123,
163, 164, 170, 170, 192
j.+im 35
j.+imdi 79
j.+imiz 185
j.+in 53, 67, 90, 112, 189
j.+inde 43, 87, 87, 87, 88, 90, 127, 155
j.+ine 5, 21, 125, 125, 136, 174
j.+inin 91
j.+ler 191
j.+lerden 62
j.+leri 137, 159
j.+lerine 177
[=163]
jenj.-edi 112
j.-gen 113
j.-genderin 140
j.-ip 56, 68, 100, 109
j.-üv 112
[=8]
jene
j. 6, 7, 13, 17, 27, 47, 47, 47, 57, 59, 60, 64,
66, 66, 66, 66, 67, 73, 75, 75, 75, 80, 81,
84, 84, 86, 88, 89, 98, 122, 157, 157, 173
[=33]
jeneşe
j. 144
j.+m 131
j.+n 127
[=3]
jenge
j. 128
j.+si 129
[=2]
jengelik
j.+ke 107
[=1]
jengir
j. 31
j.+dey 127
[=2]
jenibek
j. 10, 10, 10, 10, 11, 11, 11, 35, 185
jerdem
j. 9, 114, 126, 133
j.+i 103
355
[=5]
jerdemşi
[=3]
jeterlik
j. 118
[=1]
jergilik
j. 85
[=1]
jeti
j.+ti 15
[=1]
j. 40, 40, 56, 67, 130, 136, 137
j.+de 85
j.+nşi 80
[=9]
jergilikti
j. 15
[=1]
jetik
j.+imiz 83
[=1]
jesir
j. 185
j.+ge 144
[=2]
jetilj.-ip 111
[=1]
jeşik
j. 135
[=1]
jetildir-
j. 88, 88, 88
j.+in 52
j.+tin 67
[=5]
jetim
j.-gende 101
[=1]
jet
j. 35, 35, 144, 185
[=4]
jetis-
jetj.-e 101
j.-edi 23, 122, 126, 148, 183
j.-emiz 83
j.-er 9, 136, 136, 136, 150
j.-erlik 23
j.-erminbe 38
j.-esin 188
j.-ip 52, 54, 62, 68, 83, 165, 166, 197
j.-ken 8, 33, 110, 119, 119, 157, 172
j.-kende 38, 55, 85, 123, 166
j.-keni 199
j.-kenine 74
j.-keninşe 170
j.-kenmin 25
j.-kennen 163
j.-kenşe 53
j.-pedim 150
j.-pegen 15, 102, 102, 139, 155, 157, 163,
163
j.-pesin 133, 199
j.-pey 54, 160, 166, 174
j.-peydi 20, 29
j.-se 149, 165
j.-sin 33
j.-ti 146, 148
j.-tim 9
j.-tin 32
j.-üv 18, 103, 172
j.-üvge 160, 173
j.-üvi 18
[=71]
j.-ip 155
[=1]
jetkeli
j. 182
[=1]
jetkizj.-e 6, 95
j.-etin 164
j.-üv 5, 5
j.-üvge 197
[=6]
jetpestik
j. 85
[=1]
jetpis
j. 134
[=1]
jette
j. 61
[=1]
jettikj.-pegen 158
[=1]
jez
j. 101, 102, 105, 130
[=4]
jezde
j. 193, 194
j.+m 193
[=3]
jezdeke
j. 195
[=1]
jete
j.+si 174
[=1]
jığılj.-a 124
j.-ğan 125
j.-ğanda 192
j.-man 78
[=4]
jetelej.-gen 125
j.-p 199
j.-y 54
[=3]
jeter
j. 4, 18, 136
jıkj.-kan 174
j.-uv 100
356
[=2]
jıltıra-
jıl
j. 37, 40, 86, 151, 182, 198
j.+dan 106, 163
j.+ğa 106
j.+ğı 86
j.+ı 37, 75, 76, 76, 82, 82, 112, 143, 147,
179, 186, 188
j.+ım 40, 40
[=24]
jıl-
j.-ğan 44, 196
j.-p 69
[=3]
jım
j. 182
[=1]
jımındaj.-dı 39
[=1]
jın
j.-ar 130
j.-ayın 35
j.- uvı 1
j.-uvınan 1
[=4]
jıla-
j. 24, 44, 102, 133, 133
j.+dardın 102
j.+darının 133
j.+ın 133
[=8]
jır
j.-ğan 45, 110
j.-ğanda 129
j.-ğanı 4, 170
j.-ma 58, 58, 70, 128, 128, 189, 189
j.-may 116, 130, 152
j.-p 52
j.-y 4
j.-yd 127
j.-ydı 78, 127, 127
j.-ymın 146, 146
[=23]
j. 58, 58, 69, 78, 103, 109, 109, 109,
109, 111, 111, 112, 112, 112, 112,
129, 140, 140, 157, 157, 157, 158,
158, 158, 158, 161, 161, 161, 161,
162, 162, 162, 195, 197, 197
j.+da 161, 161, 162
j.+dağı 109, 162
j.+dan 70
j.+dın 110, 162
j.+ı 99, 100, 104, 104, 133, 137, 161
j.+ında 149, 151, 166
j.+ındağı 162
j.+lar 77, 79, 98, 104, 104, 109, 111,
112
j.+larda 77, 77, 80, 166
j.+lardan 77
j.+lardın 77, 80, 112
j.+ları 158
j.+ların 104
j.+larına 149
j.+larında 31, 151
j.+larınday 138
j.+larının 138
[=82]
jılan
j. 37
j.+day 4, 18, 136
[=4]
jılanşık
j.+pen 152
[=1]
jılatj.-pay 116
j.-uv 43
[=2]
jılda
j. 129, 129
[=2]
jırak
jılda-
j. 67, 193
j.+ka 188
j.+tı 188
[=4]
j.-p 87
[=1]
jılılık
j. 103
[=1]
jırav
j. 33
j.dın 77
[=2]
jıljıy
j. 61, 178
[=2]
jırla-
jılkı
j. 3, 19, 19, 24, 34, 110, 111, 199
j.+da 23, 52
j.+ğa 173
j.+nın 55
j.+sı 109
[=13]
jılman
j.-p 197
j.-v 81, 81
j.-vda 81
[=4]
jırlatj.-ıp 125
[=1]
jırşı
j. 64
[=1]
jıltıldaj.-p 133
[=1]
j. 104, 104, 104
j.+dan 104, 104
j.+ğa 104
j.+lar 104, 112, 112, 112, 140
j.+lardın 104, 112
109,
112,
158,
162,
111,
357
[=13]
j.-ydı 112
[=3]
jırtj. 182
j.-pay 107
[=2]
jıynak
j.+ınan 121, 122
[=2]
jıynal-
jırtık
j. 3, 199
[=2]
j.-ğan 86
j.-mağandıktan 86
[=2]
jırtılj.-ğan 3
j.-ıp 99
[=2]
jıy-
jıynalıs
j. 85
[=1]
jıynastır-
j.-a 135
j.-dı 118
j.-ğan 25, 68, 142, 163
j.-ğannan 137
j.-ıp 55, 80, 144, 179, 182
j.-mak 181
j.-san 10, 50
[=15]
j.-a 92
[=1]
jıyuj.-v 172, 173
[=2]
jibek
j. 3, 24, 67
j.+pen 10
j.+ten 44, 57
j.+tey 21
j.+tin 125
[=8]
jıyan
j.+ğa 56
[=1]
jıyenğalıy
j. 137
[=1]
jıyğan
j. 179
[=1]
jıyılj.-ğan 30
j.-ıp 107, 136
j.-sa 23, 52
[=5]
jıyılınkı
j. 92
[=1]
jıyılıs
j.+ta 85
j.+tar 85
[=2]
jıyın
j.+dı 77
[=1]
jıyındı
j. 96
[=1]
jıyındık
j. 107
[=1]
jıyırj.-ıp 49
[=1]
jıyırma
j. 10, 32, 40, 40, 42, 50, 182, 185
j.+da 33
[=9]
jıyısj.-atın 98
[=1]
jıynaj.-p 106
j.-vğa 86
jiberj.-din 45
j.-edi 81, 81, 114, 127
j.-gen 140, 140
j.-ip 171
j.-se 162
j.-üv 139
j.-üvge 90
[=11]
jiger
j. 161
j.+i 174
j.+in 161
[=3]
jigit
j. 33, 106, 107, 124, 142, 150
j.+i 124, 124
j.+ke 142, 143, 151
j.+ter 113, 122, 127
j.+terim 113
j.+tin 10, 50, 52, 79, 79, 198
[=21]
jigittik
j. 187
j.+ke 40
[=2]
jik
j. 104, 139
j.+in 29
j.+teri 64, 79
j.+terin 92
[=6]
jilik
j. 189, 191
[=2]
jiniş
j.+ke 79
[=1]
jinişke
358
j. 2
[=1]
j. 3, 3, 8, 9, 15, 17, 17, 17, 17, 17, 17, 17,
17, 17, 17, 22, 25, 25, 26, 26, 26, 26, 28,
29, 32, 45, 47, 47, 49, 50, 52, 54, 61, 61,
61, 66, 66, 66, 66, 66, 67, 71, 71, 71, 72,
72, 73, 73, 75, 77, 77, 82, 83, 83, 83, 83,
83, 83, 86, 86, 86, 87, 91, 93, 94, 97, 98,
98, 98, 98, 100, 101, 102, 102, 102, 102,
102, 103, 104, 104, 104, 105, 106, 106,
107, 107, 107, 108, 109, 111, 111, 114,
115, 118, 118, 118, 118, 118, 118, 118,
120, 121, 121, 121, 122, 124, 124, 125,
126, 136, 137, 137, 139, 140, 140, 140,
141, 142, 143, 144, 144, 145, 148, 148,
153, 153, 153, 154, 156, 156, 156, 157,
157, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 162,
162, 162, 162, 167, 171, 171, 172, 172,
172, 173, 173, 174, 175, 175, 176, 177,
177, 177, 178, 178, 179, 180, 180, 180,
183, 184, 184, 185, 185, 186, 186, 186,
186, 187, 187, 187, 188, 189, 192, 193,
194, 194, 194, 195, 196, 197, 197, 199
j.+ın 90, 194
j.+ının 95
j.+ka 102, 105, 175, 175
j.+pa 102, 102, 102, 121, 121, 183
j.+ta 29, 194
j.+tar 106, 106
j.+tı 114, 125, 192
[=208]
jip
j.+in 3
j.+ke 189, 191
j.+tin 159
[=4]
jivopis
j. 2
[=1]
jiyj. 10, 50, 138
[=3]
jiyğış
j. 17, 17
[=2]
jiyi
j. 159
[=1]
jiyrenj.-beytin 175
j.-edi 158
[=2]
jiyrenşe
j. 19, 19, 106
j.+dey 49, 56
[=5]
jiyrentay
j. 135
[=1]
joktaj.-ğan 31
j.-ğanı 130
j.-p 129
j.-ydı 152
[=4]
joba
j. 12, 180
j.+ğa 12
j.+men 13
j.+nın 13
[=5]
joktal-
joğalj.-atın 113
j.-ğan 166
j.-ıp 106, 112, 112, 113, 163
j.-makşı 168
j.-masına 106
j.-mastan 138
j.-sa 112
[=11]
j.-ğanda 152
[=1]
joktav
j. 129, 129, 129, 129, 140
j.+dı 129
j.+lar 152
j.+larda 152, 152
[=9]
joktık
joğaltj.-ıp 81, 104
j.-kan 104
j.-pan 78
j.-paytın 64
j.-tın 42
[=6]
joğarğı
j. 28, 31
[=2]
joğarı
j. 11, 33, 55, 61, 64, 98, 172
j.+da 11, 12, 14, 15, 24, 27, 28, 37, 59, 69,
70, 70, 73, 74, 77, 79, 81, 81, 81, 82, 84,
93, 99, 104, 156, 157, 161, 167, 170, 173
j.+dağı 11, 22
j.+ğı 61
[=40]
jok
j. 124
j.+ı 170
j.+ın 84, 91, 109
j.+ınan 86, 109
[=7]
jol
j. 10, 19, 20, 25, 25, 30, 37, 37, 37, 50, 56,
61, 68, 85, 86, 91, 91, 91, 91, 91, 91, 91,
91, 91, 91, 113, 118, 120, 123, 127, 128,
128, 129, 136, 149, 158, 159, 172, 172,
180, 188, 191, 193
j.+da 71, 72, 73, 134, 134, 166, 197
j.+dan 54, 154, 191, 194
j.+dar 180, 183
j.+dardın 89
j.+darmen 160
j.+dı 20, 108, 108, 180
j.+ğa 149, 178, 184, 191, 194, 197
359
j.+ı 28, 31, 51, 61, 63, 91, 91, 94, 138, 145,
147, 165, 172
j.+ımda 25
j.+ımdı 185
j.+ımen 28, 141
j.+ımnan 152
j.+ımnın 184
j.+ın 16, 30, 84, 108, 108, 152, 174, 197
j.+ına 85, 115, 116, 117, 117, 117, 143,
147, 166, 173, 174
j.+ınan 91, 147
j.+ında 16, 31, 109, 145, 159, 165, 172,
173, 174, 181, 191
j.+ındağı 7, 172
j.+ının 85
j.+men 60, 160, 188
[=125]
jolaj.-ma 143
j.-mağan 15, 15
j.-masak 195
[=4]
jolamavşı
j. 16, 16, 16
[=3]
jolatj.-pan 78
[=1]
jolavşı
j. 91, 91
j.+nın 91
[=3]
jolavşılaj.-p 122
[=1]
jolay
j. 91
[=1]
jolbarıs
j. 79, 79
[=2]
joldas
j. 38, 142, 144, 152, 160, 198
j.+ım 79, 79
j.+ın 10, 50, 110
j.+ına 148
j.+tar 166
j.+tarına 122
j.+tın 10, 50
[=16]
joldastık
j.+ka 32, 178
j.+tan 142
[=3]
joldıayak
j. 29
[=1]
jolıkj.-ıp 10
j.-kanda 142
j.-sa 142
[=3]
jolsız
j. 162
[=1]
jomart
j. 7, 7, 19, 19, 106
[=5]
jomarttık
j. 29, 40, 160
[=3]
jon
j.+da 71
[=1]
jonj.-ıp 2
[=1]
jorj.-uv 103
[=1]
jorabay
j. 147
[=1]
joramaldaj.-p 15, 106
j.-v 103
j.-vğa 106
[=4]
jorğa
j. 60, 61, 77, 184
j.+ğı 61
j.+ğın 81
[=6]
jorğak
j. 60, 73
j.+ı 60, 61, 61, 72, 72, 73, 73, 73, 73, 77
j.+ın 73
j.+ınan 70, 73
[=15]
jorğalaj.-p 133, 199
[=2]
jorğalık
j. 194
[=1]
jorıj.-p 15, 97
j.-uv 102
j.-uvğa 56
[=4]
jorıy
j. 102
[=1]
jortj.-a 26, 66, 187
[=3]
jortak
j.+ının 77
[=1]
jospar
j. 7, 7
j.+ı 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 90
j.+ın 7
[=11]
josparlaj.-p 7
[=1]
joy-
360
j.-ğanday 81
j.-ıp 112
[=2]
j.-uvdan 107
[=4]
juma
joyuj.-vğa 86
[=1]
j. 55, 55, 140
[=3]
jumak
jön
j. 113, 149, 168, 180, 189
j.+i 105
j.+ime 130
j.+imen 95, 120, 138, 148, 174
j.+immenen 192
j.+imnen 191
j.+in 94, 159, 189
j.+men 37, 158, 161
[=20]
jöndej.-p 180
[=1]
jöndi
j. 15, 16
[=2]
jönelj.-di 31, 31, 43, 43, 43
j.-gende 189
j.-ipti 121, 123
j.-sen 54
[=9]
jubatj.-uv 127, 127, 189, 189
j.-uvğa 127
[=5]
jubatuvşı
j. 127, 127, 128
j.+nın 127
[=4]
jubay
j.+ım 54
[=1]
judırık
j. 125
[=1]
julj.-mas 189
[=1]
juldırj.-masa 29
[=1]
juldız
j. 72, 145
j.+dar 39
[=3]
julıs
j. 101
[=1]
julkıj.-p 186
[=1]
jum
j. 140
[=1]
jumj.-ğanğa 155
j.-ıp 107, 107
j. 172, 181, 181, 181
j.+tın 57, 138, 181
[=7]
jumbak
j. 80, 105, 107, 107, 107, 107, 107, 107,
108, 108, 108
j.+ın 85, 109
j.+ta 107
j.+tın 107
[=15]
jumbaktaj.-y 108
[=1]
jumbaktav
j. 108, 108
[=2]
jumır
j. 2, 75, 76, 76
[=4]
jumırtka
j.+dan 59
[=1]
jumıs
j. 6, 142
j.+ı 85
j.+ın 10
j.+ına 109
j.+penen 197
j.+tarı 86
[=7]
jumla
j.+ne 193
[=1]
jumsaj.-ğan 8, 53, 173
j.-may 22
j.-p 13, 112, 174
j.-y 5, 5
j.-ydı 97, 161
j.-ymız 19, 22
j.-ytın 97
[=14]
jumsak
j. 82, 82
[=2]
jumsalj.-adı 70, 70, 84, 95, 162
j.-atın 1, 1, 1, 11, 13, 59, 84, 105
j.-ğan 11, 57, 173
j.-ğanda 16, 85
j.-ıp 84, 85, 85, 85
j.-may 16
j.-uvı 14
j.-uvın 13
[=25]
jumsatj.-ıp 173
[=1]
361
[=6]
jup
j. 2
[=1]
juta-
j.-v 122
[=1]
jutıl-
j. 72, 73
[=2]
juv-
j.-ğanın 112
[=1]
jupınıla-
j.-uvmen 141
[=1]
jurday
j.-adı 4
j.-ıp 4
[=2]
jurnak
j. 14
j.+ın 106
j.+tarının 106
[=3]
juvan
j. 79
[=1]
juvban-
jurnal
j. 97
[=1]
j.-bay 67
[=1]
juvıl-
jurt
j. 10, 15, 30, 49, 50, 87, 89, 94, 97, 109,
109, 109, 110, 110, 110, 110, 111, 111,
122, 124, 137, 139, 139, 145, 169, 178,
179, 182, 182, 185, 192, 192
j.+a 167
j.+ı 25
j.+ım 188, 188, 189, 196
j.+ıma 188
j.+ın 109, 192
j.+ına 149
j.+ınan 98, 139
j.+ında 40, 112, 163, 163
j.+ındağı 100
j.+ının 87, 113, 156
j.+ınmen 153
j.+ka 15, 24, 113, 142, 156, 166, 167, 169,
179, 179, 179, 180, 181, 193, 193
j.+pen 178
j.+ta 85, 98, 98, 111, 160, 160, 160
j.+tağı 105, 156
j.+tan 15, 101, 104, 139, 198
j.+tar 98, 102, 104, 106, 139
j.+tarda 101, 105
j.+tardın 15, 15, 56, 61, 87, 87, 89, 101,
112, 139, 139, 140, 140
j.+tarğa 56
j.+tarının 139
j.+tarmen 166
j.+tı 88, 156, 181, 182, 198
j.+tın 57, 57, 57, 63, 75, 76, 76, 86, 87, 88,
89, 100, 100, 104, 139, 145, 156, 158, 158,
167, 177, 182, 198
j.+tigi 104
[=135]
j.-mağan 188
[=1]
juvınj.-bay 168
j.-ıp 69, 169
[=3]
juvısj.-paydı 98
[=1]
juvsaj.-ğan 53
[=1]
juvsan
j.+nan 125
[=1]
jüdev
j. 32, 32
[=2]
jüginj. 73
j.-dim 185
j.-ip 195
[=3]
jügirj. 43, 43, 43
j.-edi 6
j.-er 23
j.-mes 3
[=6]
jügiris
j.+ti 30
[=1]
jük
j. 37, 130
j.+in 72
[=3]
jurtşılık
j.+ka 189
[=1]
jümile
j.+ne 68
[=1]
jut
j.+ı 112
[=1]
jün
jutj.-ar 21
j.-aytın 182
j.-ıp 54, 160
j.-kan 71
j.-sın 141
j. 54
j.+deri 30
j.+i 55, 137
[=4]
jündej.-mekke 26, 66, 187
362
jürekti
[=3]
jünisbek
j. 141
[=1]
jüpti
j. 129
[=1]
jüptilik
j.+ke 129
[=1]
jürj. 3, 10, 29, 72, 137, 137, 137, 137,
199
j.-dik 178
j.-e 130, 138
j.-edi 61, 86, 142, 161
j.-emin 27, 116
j.-er 27, 124, 124, 142, 142
j.-erme 46
j.-etin 82, 82, 129, 160
j.-gen 32, 33, 57, 60, 87, 89, 89, 102,
118, 120, 122, 123, 130, 134, 134,
134, 143, 147, 161, 172, 173
j.-gende 46, 54, 55, 60, 139, 146, 195
j.-gendi 8
j.-gendikten 16
j.-geni 60
j.-geninde 142
j.-genine 16
j.-genmen 9
j.-gennen 143
j.-genşe 142
j.-inder 188
j.-iniz 141
j.-ip 10, 17, 91, 104, 122, 122, 124,
131, 131, 175, 199
j.-ipti 107
j.-me 24, 24, 24
j.-mekti 195
j.-mes 131, 154
j.-mesin 9
j.-meydi 107, 108, 199
j.-miz 61, 177, 177, 195
j.-se 195, 198
j.-sem 119
j.-sen 3, 9, 10, 29, 50, 153
j.-sin 9, 10, 10, 198
j.-sizbe 14
[=110]
196,
104,
134,
124,
jüredürj.-miz 129
[=1]
jürek
j. 4, 32, 96, 96, 110, 168, 169, 172, 178,
189, 190, 190, 197
j.+i 110, 186
j.+imde 183
j.+in 96, 102
j.+innin 179
j.+ke 75, 76, 76, 180, 185
j.+ten 62, 68
j.+ti 5, 35
j.+tin 99, 130
[=30]
j. 79, 79
[=2]
jürektilik
j.+ti 17
[=1]
jürgizj.-bese 165
j.-beydi 165, 174
j.-edi 139
j.-emin 175
j.-emiz 84
j.-etin 97
j.-ip 91
[=8]
jürilj.-edi 105
[=1]
jüris
j. 73, 77
j.+inin 60
j.+penen 197
[=4]
jüsip
j. 36, 149, 151, 151
j.+penen 113
j.+tin 151
[=6]
jüsipbek
j. 68, 146, 146
j.+ke 149
j.+tin 146
[=5]
jüsirbek
j. 34
[=1]
jüye
j. 93
j.+lerin 12, 12, 105, 105
j.+lerinen 85
j.+si 12, 12, 81, 85, 85, 85, 85, 85, 85, 161
j.+simen 93
j.+sin 94, 94, 96
j.+sine 93, 93, 93
j.+sinin 85, 93, 95, 105, 157
[=28]
jüyelej.-p 93, 93, 157
[=3]
jüyelenj.-edi 93
j.-gen 93, 93, 93
j.-se 93
[=5]
jüyeli
j. 87
[=1]
jüyrik
j. 6, 24, 24, 63, 135, 156, 156, 195
[=8]
jüz
j. benen 188
j. 2, 10, 25, 31, 43, 43, 43, 50, 66, 127, 198
j.+de 10
363
j.+degi 121
j.+derin 181
j.+di 81, 81, 81
j.+din 82
j.+ge 4, 18, 82, 83
j.+im 11
j.+in 11, 37, 45, 83, 116, 141, 172
j.+inde 6, 13, 14, 54, 62, 89, 89, 89, 89, 94,
95, 97, 101, 112, 134, 139, 139, 148, 165,
165, 165, 166, 166, 169, 170
j.+indegi 12, 91, 101, 160, 165
j.+indegidey 170
j.+ine 37, 62, 168
[=64]
k.+im 145
k.+in 2, 123, 123, 123, 123, 123, 123
[=16]
kadirlek.-p 103
[=1]
kadirli
k.+sin 174
[=1]
kadirsiz
k. 164
[=1]
kağaz
k.+dardan 88
k.+dı 37
k.+ğa 7, 147
[=4]
jüzj.-e 65
j.-ege 159
[=2]
kağın-
jüzdi
j. 143
[=1]
k.-ar 131
[=1]
kağısk.-kan 103
[=1]
K
ka
k. 188
[=1]
kahar
k.+ın 182
k.+men 172
[=2]
kaba
k. 78
[=1]
kajet
k. 6, 14, 26, 66, 81, 90, 98, 105, 156, 187
k.+i 17, 28, 67, 82, 97, 142, 157
k.+imdi 40
k.+in 145
[=19]
kabak
k.+ı 120
k.+ım 54
k.+ın 171, 182
k.+ına 21, 29, 101, 145
k.+ınan 51
k.+tan 31, 43
k.+tay 21
[=12]
kajı
k. 143
k.+ğa 138, 155
k.+men 143
[=4]
kabıl
k. 74, 129, 145
k.+dın 44, 196
[=5]
kajık.-ma 198
k.-mas 178
k.-may 191
[=3]
kabırğa
k.+ma 119
k.+nın 150
[=2]
kak
k. 50, 116, 124, 126, 126, 129, 129, 141,
147, 149, 149
k.+ka 54
k.+tan 115
k.+tın 52, 141, 147, 149
[=17]
kabısk.-ıp 31
[=1]
kabir
k. 144, 155
[=2]
kadalk.-dı 153
[=1]
kadam
k.+ı 107
[=1]
kadar
k.+ı 16
k.+ınşa 5
[=2]
kadir
k. 37, 71, 192
k.+i 23, 106, 126, 145, 197
kakk.-ıp 3, 117, 186
k.-kan 24, 39
k.-kanğa 44
k.-padımba 44, 57
k.-palık 27
[=9]
kakandak.-ma 59
[=1]
kakır
k. 193
[=1]
kakıykatta-
364
k.-vğa 97
[=1]
kalaldık
k. 83
[=1]
kalalık
k. 144
[=1]
kakikat
k. 85
k.+pa 188
[=2]
kakkı
k. 74, 176
[=2]
kalam
kaktan-
k. 24, 183
k.+da 184
k.+ı 24
k.+nan 181
[=5]
k. 145
[=1]
kaktıkk.-sa 25
[=1]
kalan-
kalk. 16, 119
k.-adı 31, 80, 99, 112, 143, 174
k.-am 147
k.-amın 145
k.-ar 81, 176
k.-asın 42, 45, 45, 159
k.-atın 122
k.-ayın 110
k.-dı 25, 101, 102, 145, 173, 177, 177, 190,
190, 191, 191
k.-dık 117
k.-dın 24, 115
k.-ğan 20, 35, 35, 36, 94, 106, 121, 125,
127, 150, 153, 163, 163, 171, 178, 185,
198, 198, 198
k.-ğanda 192
k.-ğanımen 77
k.-ıp 29, 95, 104, 110, 122, 148, 182, 186,
186
k.-ıptı 122
k.-ma 155
k.-mağan 177
k.-mağandıktan 104
k.-mağıma 8
k.-makka 51
k.-man 192
k.-mas 10, 50
k.-masam 145, 151
k.-maska 113
k.-may 44, 110, 137, 173, 179, 196
k.-maydı 124, 175
k.-maymın 50
k.-sa 40, 124, 188
k.-san 9, 144, 198
k.-uv 112, 174
k.-uvı 15, 113, 163
[=94]
k.-ıp 12
[=1]
kalarlık
k. 107
[=1]
kalas
k. 152
[=1]
kalav
k.+ı 13
k.+ınan 12, 13
k.+ında 13
k.+ınşa 14, 14
k.+ların 13
[=7]
kalay
k. 12, 29, 30, 35, 57, 64, 84, 86, 86, 86, 88,
91, 92, 105, 106, 112, 114, 120, 122, 129,
129, 160
[=22]
kalayda
k. 174
[=1]
kalayşa
k. 102, 161, 184
[=3]
kalbay
k.+mın 50
[=1]
kaldıjan
k. 111
[=1]
kaldırk.-a 164
k.-ğan 103
k.-ıp 139
[=3]
kalın
k. 10, 16, 25, 39, 50, 95, 115
[=7]
kala
k. 72, 73, 85
k.+da 86, 136
k.+ğa 8, 136
k.+m 150
k.+nın 117, 136
k.+sına 45, 188, 196
[=13]
kalak.-ğan 174
k.-p 12, 13
[=3]
kalıp
k. 95, 95, 98, 109, 109, 120, 133, 133, 133,
137
k.+ı 106, 177, 182
k.+ın 91, 106, 193
k.+ına 93
k.+ınan 111
k.+ında 5, 83, 89, 97, 133, 188
k.+ındağı 156
k.+ka 60, 159, 160
365
k.+pa 95, 95, 95, 95
k.+pen 73
k.+şa 129
k.+ta 20, 73, 129, 164
k.+tı 21, 21, 21, 33
k.+tın 106
[=43]
kamal
k. 34
k.+dı 42
k.+ğa 33, 172
[=4]
kamav
k.+da 62, 67, 183, 187, 190
k.+ında 198
[=6]
kalıptak.-v 18
[=1]
kambar
kalıptalk.-ğan 17
[=1]
k. 112, 118, 118, 118
[=4]
kamda-
kalıptank.-ğan 17, 85, 138
k.-uvmen 159
[=4]
k.-sam 145
[=1]
kamdank.-ıp 42
[=1]
kalıptas
k. 64
[=1]
kamıkk.-adı 199
k.-ıp 36
k.-tı 110
[=3]
kalıptı
k. 18, 21, 21, 61, 82, 97, 110, 158, 163, 175
[=10]
kalıypa
kamıs
k.+men 149
[=1]
k. 21, 60
k.+ına 24
[=3]
kaljın
k. 45
[=1]
kamıt
k. 26, 66, 187
[=3]
kalkk.-ıp 4, 61, 117, 177
[=4]
kalkaman
k. 162
[=1]
kalkıtk.-ıp 199
[=1]
kalmak
k.+sın 197
[=1]
kalman
k.+dar 113
[=1]
kalpak
k.+ım 137
[=1]
kaltıldak.-ğan 177
[=1]
kaltıldak
k. 61, 177
[=2]
kam
k. 106, 152
k.+ı 109, 110
k.+ım 132
k.+ın 144, 177
k.+ında 113
k.+ının 94, 109
[=10]
kamak.-p 112
[=1]
kamkor
k. 183
k.+ın 182
[=2]
kamşı
k. 51
k.+ndı 26, 66, 187
[=4]
kan
k. 16, 32, 35, 35, 41, 45, 53, 54, 71, 74, 88,
130, 151, 196
k.+dı 41, 56, 68, 96
k.+ğa 20, 53, 96, 130, 151
k.+ım 57
k.+ın 49, 96, 101, 151, 166, 166
k.+men 41
k.+nan 41, 131, 196
k.+nen 151
[=35]
kank.-a 99
k.-arsın 144
k.-badım 152
k.-ğan 183
k.-ıp 186
k.-sam 149
[=6]
kana
k. 15, 53, 105, 114, 131, 131, 131, 131, 141
[=9]
kanağat
k.+ı 176
[=1]
kanağattan-
366
k.-adı 163
k.-bay 89
k.-ğannan 96
[=3]
kanağattandırk.-ama 28
[=1]
kanat
k. 27
k.+ı 108
k.+ım 130, 152
k.+ın 11, 187
k.+tarı 74, 176
k.+tın 28
[=9]
kanattı
k. 108
[=1]
kanbak
k.+pen 184
k.+tay 198
[=2]
kanday
k. 2, 2, 2, 2, 12, 12, 34, 41, 41, 52, 58, 60,
65, 74, 88, 88, 88, 88, 89, 90, 91, 91, 91,
94, 100, 101, 102, 109, 109, 111, 112, 112,
118, 128, 129, 139, 139, 155, 155, 155,
157, 160, 163, 164, 164, 168, 168, 171,
175, 196
[=50]
kandırk.-ad 37
[=1]
kane
k. 126
[=1]
kanğı
k.+mız 83
[=1]
kanikey
k.+din 126
[=1]
kanişer
k. 52, 110
[=2]
kanjar
k.+day 21
[=1]
kankıldak.-ğan 39, 177
k.-p 23
k.-r 67
[=4]
kansılatk.-uv 43
[=1]
kanşa
k. 26, 28, 28, 28, 49, 49, 66, 70, 86, 100,
102, 102, 106, 106, 110, 128, 128, 146,
164, 172, 172, 172, 175, 187, 197
[=25]
kanşama
k. 7, 166
[=2]
kantar
k.+dağı 118
[=1]
kap
k. 165
k.+ı 145
k.+ındı 144
k.+tın 59
[=4]
kapalık
k. 116, 116
k.+ta 151
[=3]
kapı
k. 151
k.+sın 112
[=2]
kapıl
k. 113
[=1]
kapşık
k. 135
[=1]
kaptak.-ğan 37, 49, 72, 72, 103, 118, 136
k.-ğanda 68
k.-y 118
k.-ydı 3
[=10]
kar
k. 25, 41, 41, 41, 41, 51, 58, 58, 70, 118,
120, 128, 145, 182
k.+dı 41, 41, 41
k.+dın 39, 62
k.+ı 137, 159
[=21]
kara
k. 2, 2, 3, 3, 8, 12, 16, 19, 19, 19, 19, 21,
22, 29, 30, 32, 32, 35, 38, 41, 41, 41, 45,
47, 49, 57, 58, 58, 69, 71, 71, 74, 74, 78,
81, 81, 81, 81, 83, 84, 84, 84, 84, 84, 84,
84, 84, 84, 84, 85, 85, 85, 85, 88, 89, 90,
92, 93, 93, 94, 94, 94, 95, 95, 95, 95, 96,
97, 97, 97, 99, 103, 103, 104, 104, 106,
106, 107, 112, 114, 116, 118, 118, 118,
118, 119, 123, 126, 128, 128, 130, 130,
135, 137, 145, 148, 158, 161, 163, 174,
175, 175, 176, 185, 189
k.+dan 34
k.+m 130
k.+men 41
k.+nı 190
k.+nın 114
k.+sı 158
k.+sın 17, 142, 179
[=113]
karak. 87, 88, 88, 88, 88, 88, 89, 90, 91, 92,
109, 120, 126, 133, 155, 170
k.-dım 115
k.-ğan 98, 112, 196
k.-ğanda 77, 81, 81, 95, 138, 140, 146
k.-maksa 170
k.-masa 47
367
k.-mastan 192
k.-may 9, 27, 81, 106, 125, 142, 151, 166,
168
k.-maytın 87
k.-p 15, 17, 23, 29, 30, 46, 69, 69, 80, 81,
86, 89, 101, 101, 106, 122, 122, 142, 142,
143, 143, 147, 158, 166, 169, 171, 172,
174, 176, 176, 188, 188, 194
k.-r 176
k.-rsın 33
k.-sa 21
k.-sak 59, 72, 74, 88, 109, 138
k.-sam 21, 51, 51, 51, 51
k.-san 71
k.-v 36, 169
k.-ydı 9, 11, 46, 46, 46, 72, 90, 90, 93
k.-yık 2, 64, 77
k.-ymın 116, 180
k.-ytın 83, 83, 157, 157
[=108]
karabay
k. 44
[=1]
karağay
k.+dın 135
k.+ğa 53
[=2]
karağıştak.-p 195
[=1]
karajat
k. 86, 86
[=2]
karak
k. 29
k.+ım 31, 32, 137, 183
[=5]
karakerey
k. 10
[=1]
karakoğa
k. 152
[=1]
karakşı
k.+day 199
[=1]
karakus
k. 186
[=1]
karalk.-atın 92
k.-dı 190
[=2]
karalak.-v 96
[=1]
karalık
k. 188
[=1]
karama
k. 40
[=1]
karamdık
k. 144
[=1]
karank.-ar 169
[=1]
karanğı
k. 71, 120, 144
k.+ma 28
[=4]
karanğılık
k. 37, 65, 72, 72
[=4]
karanğılıs
k.+a 103
[=1]
karapayım
k. 175
[=1]
karar
k. 96
k.+ğa 84
k.+ı 86
[=3]
karask.-a 145
k.-kan 17
k.-tım 115
[=3]
karastırk.-ıp 15
[=1]
karaşı
k. 37
k.+ğa 152
k.+ğı 127
[=3]
karatk.-ıp 96, 145, 145
k.-uv 172
[=4]
karatav
k.+dın 196
[=1]
karatay
k.+dan 198
[=1]
karav
k.+ında 198
[=1]
karay
k. 6, 8, 8, 11, 12, 17, 18, 36, 36, 60, 70, 80,
81, 84, 84, 84, 86, 89, 90, 90, 93, 93, 96,
98, 98, 98, 98, 98, 98, 98, 105, 106, 119,
119, 128, 138, 139, 139, 164, 164, 164,
165, 167, 170, 172, 172, 172, 172, 172,
173, 173, 175
[=52]
karayık
k. 71, 153
[=2]
karaylak.-maydı 109
[=1]
karaylas
k. 17
368
[=1]
karaytındık
k.+ın 139
[=1]
karğa
k. 30, 36, 41, 179, 186, 189
k.+nın 36, 41
[=8]
karğık.-p 31, 43, 43
[=3]
karık.-ğan 22, 22, 22, 22
k.-ğanda 22
k.-ydı 22
[=6]
karın
k. 37, 37, 137, 137, 141, 141, 141, 141,
141, 141, 141
k.+da 55
k.+dı 141
k.+ğa 141, 141
k.+ı 71
k.+ın 10, 191
k.+nan 141
k.+nın 50
[=20]
karınbay
k. 140, 141
k.+day 49, 56
k.+ğa 141
k.+lar 33
[=6]
karındas
k.+ı 109, 130
k.+ım 191
k.+ın 55
k.+ına 110
k.+tan 118
[=6]
karıs
k. 10, 21, 107
[=3]
karıskan
k.+ım 152
[=1]
karkıldak.-r 179
[=1]
karkındak.-ğan 177
[=1]
karlı
k. 197
[=1]
karlığaş
k. 55
[=1]
karlık
k.+a 109, 110
k.+tan 153
[=3]
karmak
k.+ka 181
[=1]
karman
k. 118
[=1]
karpık
k. 151
[=1]
karpılk.-mağan 177
[=1]
kars
k. 171
[=1]
karsı
k. 31, 40, 43, 52, 92, 127, 128, 128, 148,
173, 174
[=11]
karş
k. 57, 57
[=2]
kart
k. 10, 10, 20, 42, 197
k.+ı 122
k.+ınız 40, 40
[=8]
kartayk.-a 123, 123
k.-ğan 10, 17, 50, 109
k.-ğandağı 41
k.-ıp 122
k.-mak 113
[=9]
kartkojak
k. 38, 38, 42
k.+ka 41
[=4]
karttık
k.+tan 10
[=1]
karuv
k. 10, 50, 103, 170
[=4]
kas
k. 16, 22, 42, 174, 174, 182
k.+ındı 185
k.+ka 196
k.+tı 182
[=9]
kası
k. 2
k.+ma 152
k.+na 133, 188, 199
k.+nda 16, 22, 59, 129, 129, 142, 143
k.+ndakı 63
k.+ndamız 125
[=14]
kasık
k. 40
[=1]
kasiret
k. 129, 150, 152, 177
[=4]
kasiretsiz
k. 165
369
[=1]
kasiyet
k. 60, 104, 143, 177
k.+i 60, 73
k.+in 13, 98, 145
k.+terdi 109
k.+terin 85
k.+ti 102
[=12]
kasiyettek.-v 140
[=1]
kasiyetti
k. 185
[=1]
kaskır
k. 110, 121
[=2]
kastak.-ğanım 147
k.-p 167
[=2]
kastık
k. 33, 56, 68, 105
k.+ka 87, 154
[=6]
kaşk. 68, 193
k.-atınımız 15
k.-ındar 113
k.-ıp 15, 56, 68, 103, 135, 136
k.-ıptı 142
k.-kan 3, 15, 15, 15, 147, 199
k.-tım 64
[=18]
kaşak.-ğan 115
[=1]
kaşan
k. 188, 188, 188
[=3]
kaşar
k.+ı 161
[=1]
kaşık
k. 143, 178
[=2]
kaştı
k.+m 64
[=1]
katk.-adı 103, 109
k.-ar 103, 150
k.-ıp 15
k.-tım 131
[=6]
kata
k.+m 16
[=1]
katal
k. 15, 52
[=2]
katalık
k.+ın 92
[=1]
katama
k. 159
[=1]
katank.-ıp 51
[=1]
katar
k. 17, 40, 41, 41, 41, 41, 47, 47, 47, 48, 60,
60, 87, 99, 138, 143, 156, 159, 163, 172,
177
k.+dan 145, 174, 175, 175
k.+ğa 159, 159, 159, 160
k.+ınan 47, 47, 47, 47, 47, 108
k.+ında 177
k.+ınnan 150
[=37]
katarlank.-ıp 3
[=1]
kate
k. 162
[=1]
katelesk.-ken 159
[=1]
katersiz
k. 165
[=1]
katın
k. 10, 15, 45, 50, 50, 50, 87, 122, 122, 135,
143, 144
k.+dar 3
k.+ğa 50, 50, 122, 143
k.+ı 16, 129
k.+ım 50
k.+ının 122
k.+ınnın 34
k.+nın 50, 143
[=24]
katır
k. 124
[=1]
katırğış
k. 105, 108, 108, 109
[=4]
katıs
k.+ı 112
[=1]
katısk.-ıp 167, 168, 168
k.-kan 41
k.-pay 168
k.-paytın 91, 92
k.-sa 164
[=8]
katıskandık
k.+tan 139
[=1]
katıstırk.-ğanda 41
k.-ıp 39
k.-masak 83
k.-may 98, 99, 170
370
k.-maydı 170
k.-uvmen 153
[=8]
kattı
k. 16, 37, 37, 52, 64, 82, 82, 116, 116, 119,
124, 141, 150, 172, 185
[=15]
katuvlank.-ıp 51
[=1]
kavk.-ıp 186
[=1]
kavdan
k. 177
[=1]
kavım
k. 181
k.+ında 167
k.+ındağı 95
[=3]
kavın
k. 124
[=1]
kavışkan
k.+ım 152
[=1]
kavip
k. 40, 40, 88
[=3]
kavipsiz
k. 165
[=1]
kaviptenk.-gen 103
[=1]
kavkaz
k.+dan 25
k.+day 25
[=2]
kay
k. 3, 6, 6, 7, 7, 8, 8, 9, 10, 10, 41, 47, 93,
93, 94, 95, 98, 98, 101, 104, 105, 118, 119,
160, 160
[=25]
kayda
k. 3, 15, 33, 34, 34, 58, 58, 58, 58, 58, 67,
67, 67, 67, 67, 67, 67, 70, 70, 70, 119, 119,
123, 125, 128, 128, 136, 137, 137, 150,
182, 189, 189, 189, 189, 189, 190, 190,
190, 190, 190, 190, 190
[=43]
kaydan
k. 9, 45, 77, 125, 128, 159, 159, 160, 160
[=9]
kayğı
k. 19, 19, 20, 40, 41, 63, 71, 101, 115, 116,
116, 129, 152, 165, 181, 181, 183
k.+dan 41
k.+ğa 35
k.+menen 54, 116
k.+ndı 150
k.+nın 154
k.+sın 185
[=24]
kayğılank.-ba 37
[=1]
kayğılı
k. 49, 149, 173
[=3]
kayğırk.-arma 179
k.-ğan 103
k.-ıp 171
[=3]
kayğırtk.-adı 167
k.-atın 170
[=2]
kayık
k. 61, 177
k.+tay 177
[=3]
kayım
k. 149
[=1]
kayın
k. 58, 58, 58, 58, 59, 70, 70, 128, 128, 128,
128
[=11]
kayır
k. 40, 113, 141, 144
k.+ı 153
[=5]
kayırk.-ğan 62, 68
k.-ıp 9, 60, 135, 162
[=6]
kayıra
k.+dı 110
[=1]
kayırılk.-ıp 49, 127
[=2]
kayırlı
k. 152, 198
[=2]
kayırsız
k. 33, 177
[=2]
kayırşı
k. 3
[=1]
kayırşılık
k.+ka 111, 111
[=2]
kayıtk.-tı 72, 73
[=2]
kaykayk.-ıp 183
[=1]
kaymak
k. 53
[=1]
kaynak.-ğan 99, 174
371
k.-ğanı 182
k.-ydı 2
[=4]
k.-ip 195
k.-kay 40
k.- pağan 40
k.-paspın 191
k.-paymın 180
k.-paytın 174
k.-sa 3
k.-tı 18
k.-uv 165, 174
[=17]
kaynatk.-ıp 54, 55, 96, 102, 184
[=5]
kayrak.-p 26, 66, 186, 187
k.-v 151, 166, 166, 166, 166
[=9]
kayran
kayta
k. 189, 199
[=2]
kayrat
k. 25, 34, 49, 66, 104, 109, 151, 151, 161,
173, 174
k.+ı 17, 174, 175
k.+ımen 103
k.+ın 49, 103, 161, 175
k.+ına 170, 174
k.+kerlerine 175
k.+tan 173, 173, 173, 173, 173
k.+tın 174
[=28]
kayratker
k. 172, 173, 174, 174, 174, 175, 175
k.+din 174, 175
k.+i 174, 174, 175, 175, 175, 175, 175
k.+ine 175, 175
k.+ler 161
k.+lerdin 174
[=20]
kayrattank.-ıp 191
[=1]
kayrattı
k. 103, 124, 172, 172, 173, 198
[=6]
kayrılk.-masına 110
k.-uvı 109
[=2]
kaysarlık
k.+ımen 174
[=1]
kaysı
k. 23, 126
k.+sı 11, 11, 47, 47, 93, 176
k.+sımen 81
k.+sına 92
k.+sında 138
k.+sının 103
[=12]
kaysıbir
k.+i 176
[=1]
kayşı
k. 45, 52, 52
[=3]
kaytk.-ar 198
k.-emin 109, 115
k.-eyin 189
k.-ıp 34, 151, 153
k. 33, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36,
36, 36, 36, 36, 37, 37, 38, 38, 39, 59, 59,
59, 74, 75, 92, 97, 99, 101, 108, 108, 159,
159, 159, 159, 159, 159
k.+dan 77, 82, 101
[=40]
kaytadan
k. 9, 56, 68
[=3]
kaytalaktak.-v 37, 38
k.-vdı 39
[=3]
kaytalaktav
k. 33, 36, 36, 37, 38, 39
k.dı 39
k.+dın 39
[=8]
kaytark.-a 39, 39
k.-adı 10, 165
k.-dım 11
[=5]
kaz
k. 3, 19, 19, 19, 19, 19, 23, 35, 55, 62, 67,
122, 127, 177, 182, 185
k.+dan 122
k.+day 125
k.+ı 23, 52
[=20]
kazk.-a 40
k.-adı 1
k.-ar 125
k.-ğan 117
k.-ıp 106, 185
[=6]
kaza
k. 114, 154
k.+m 146, 149
k.+m.dı 40
k.+mdı 40, 114
k.+n 54
[=8]
kazak
k. 2, 2, 7, 13, 13, 14, 14, 15, 15, 15, 16, 33,
37, 38, 47, 47, 47, 48, 56, 56, 57, 57, 61,
61, 61, 61, 63, 70, 72, 73, 74, 76, 80, 81,
81, 86, 86, 87, 87, 89, 98, 98, 101, 104,
105, 111, 112, 112, 113, 113, 115, 126,
126, 138, 138, 138, 138, 138, 138, 139,
139, 139, 139, 139, 139, 139, 139, 139,
140, 149, 155, 155, 155, 156, 156, 156,
372
156, 156, 157, 158, 158, 161, 163, 164,
166, 166, 166, 166, 167, 170, 177, 177, 177
k.+ım 183
k.+ka 8, 33, 102, 138, 138, 185, 197
k.+sın 197
k.+ta 39, 57, 79, 82, 87, 87, 91, 101, 101,
106, 112, 112, 112, 113, 136, 139, 140
k.+tan 32, 32, 104, 112
k.+tar 27
k.+tı 180
k.+tın 6, 16, 26, 27, 69, 69, 98, 101, 105,
112, 138, 138, 138, 138, 138, 138, 138,
139, 155, 155, 157, 157, 160, 160, 161,
162, 189
[=152]
k.+tin 11
[=6]
kebin
k. 28
k.+dey 71
[=2]
kede
k.+ge 173
[=1]
kedergi
k. 172, 174, 174
[=3]
kedey
k. 41, 86, 182, 182
k.+i 158
[=5]
kazakşa
k. 2, 6, 84, 88
[=4]
kedim
k. 9, 53
k.+day 99
k.+ğa 118
k.+nın 18
[=5]
kediri
k.+gi 64
[=1]
kazan
kazba
k. 47
[=1]
kazbek
k.+ten 25
[=1]
kazı
k. 88, 185
k.+nan 39
[=3]
kazıbek
k. 19, 19, 35, 122, 122, 122, 185
k.+tin 122
[=8]
kazık
k. 35, 49, 181, 185
k.+ka 160
[=5]
kazılk.-dı 31
[=1]
kazınalık
k. 97
[=1]
kazir
k. 157
k.+de 106, 148
[=3]
kaziret
k. 134
[=1]
kazuvlı
k. 149
[=1]
ke
k. 136, 136, 136, 136, 136, 136, 136, 136,
136, 136
[=10]
kebek
k. 9, 9, 9, 9, 9
k. 115
[=1]
kekesin
k. 45, 45, 45, 45, 46, 46, 169, 169
k.+men 45
k.+nin 45
[=10]
kekesindev
k. 33, 45
[=2]
kekireyk.-ip 23
[=1]
kektek.-mey 185
[=1]
kektenk.-ip 169
[=1]
kelk. 5, 23, 36, 135, 135, 135, 135, 135, 135,
136, 136, 185
k.-di 26, 32, 32, 32, 39, 126, 131, 134, 134,
134, 134, 134, 134, 134, 134, 134, 135,
135, 152, 152, 187
k.-dik 7
k.-dim 26, 40, 40, 40, 63, 114, 114, 127,
127, 127, 143
k.-din 9
k.-e 6, 57, 57, 72, 105, 157, 161, 161
k.-edi 10, 17, 17, 19, 21, 25, 32, 37, 38, 39,
47, 47, 47, 47, 47, 51, 60, 61, 61, 61, 61,
61, 61, 61, 62, 62, 62, 62, 63, 65, 65, 69,
76, 77, 77, 80, 80, 80, 80, 80, 83, 84, 87,
94, 96, 101, 105, 106, 118, 118, 118, 124,
128, 129, 136, 139, 140, 140, 141, 146,
162, 167
k.-em 37, 37
k.-eme 28, 152
k.-emin 35, 37, 37, 192
k.-er 5, 21, 40, 124, 136, 136, 136, 136,
136, 197
k.-erde 129
k.-ersin 54, 54, 55
373
k.-etin 11, 13, 47, 47, 47, 48, 60, 60, 61,
61, 64, 74, 74, 74, 77, 77, 91, 137, 159,
165, 165, 167, 169, 169
k.-gen 10, 23, 31, 36, 41, 43, 45, 47, 47, 47,
47, 53, 54, 73, 77, 87, 93, 108, 111, 114,
117, 127, 128, 130, 138, 138, 173, 174,
180, 198
k.-gende 15, 16, 18, 36, 40, 40, 41, 42, 42,
42, 42, 42, 43, 47, 48, 48, 48, 48, 84, 103,
117, 118, 125, 132, 142, 145, 152, 163,
164, 189
k.-gendigi 73
k.-gendikten 104
k.-geni 8
k.-genimen 182
k.-genin 28, 56
k.-genine 74
k.-genşe 109, 187
k.-ip 9, 10, 10, 11, 17, 18, 24, 24, 25, 25,
25, 25, 28, 29, 30, 41, 44, 47, 47, 50, 70,
73, 73, 77, 95, 99, 99, 104, 127, 133, 141,
143, 147, 151, 157, 159, 168, 172, 172, 188
k.-ipsin 198
k.-megen 47, 61, 72, 174
k.-megende 48, 61
k.-megendikten 167, 167, 175
k.-megenin 93
k.-mek 15, 94
k.-mes 193
k.-mese 61, 192
k.-mesine 184
k.-meske 159
k.-mevin 93
k.-mey 72, 73, 77, 172
k.-meydi 2, 47, 61, 98, 172, 174
k.-meymin 135
k.-meytin 60, 74, 74, 94, 104, 108, 167
k.-se 10, 10, 10, 25, 28, 45, 48, 48, 48, 50,
61, 64, 72, 73, 73, 75, 83, 83, 83, 98, 100,
101, 113, 117, 144, 145, 145, 184
k.-sek 86, 94, 109, 164
k.-sem 10
k.-sen 73
k.-seyşi 33
k.-sin 75, 76, 76, 133, 153, 199
k.-üv 17, 48, 48, 93, 104
k.-üvi 17, 47, 47, 47, 64, 73, 73
k.-üvin 93
[=361]
kelam
k. 148, 152
[=2]
kelbet
k.+in 2
[=1]
kele
k. 163
[=1]
keleke
k. 45
k.+de 197
[=2]
kelemej
k. 10, 45, 170
[=3]
kelemejdek.-v 168
[=1]
kelin
k. 59, 59, 59, 59, 59, 59, 125, 132
k.+der 188
k.+i 129
k.+im 125
k.+jan 117
k.+nin 125
[=13]
kelinşek
k. 55, 59, 59, 59, 59, 59, 59, 59, 59, 59, 59,
59, 129, 129, 129
k.+ke 129
[=16]
kelis
k. 198
k.+im 168
k.+imdi 189
[=3]
kelissiz
k. 100, 100, 100, 115
[=4]
kelisti
k. 14, 48, 59, 73, 81, 83, 163, 163
[=8]
kelistik
k. 82, 82
k.+imen 83
[=3]
kelistirk.-er 6
k.-etinderi 6
k.-gen 108
k.-ip 2, 12, 13, 138
k.-mey 45
[=8]
kelte
k.+sinen 123
[=1]
keltirk.-din 46
k.-e 81, 81
k.-edi 17, 73, 81, 87, 129, 163, 167, 175,
175
k.-er 90, 125
k.-erlik 95
k.-etin 22, 142, 142, 170
k.-gen 27, 140, 147, 170
k.-gende 140
k.-gendey 81
k.-ip 1, 2, 2, 2, 2, 6, 13, 17, 41, 47, 48, 64,
64, 81, 83, 83, 92, 92, 95, 105, 106, 123,
127, 140, 140, 140, 175, 175
k.-megen 140
k.-megende 140
k.-mek 97
k.-mey 73
k.-meydi 47
k.-üv 73, 92, 96, 96, 101, 164
k.-üvdin 67
k.-üvge 129, 165
374
k.-üvmen 61
[=68]
keltiril-
k. 42, 42, 42, 42, 42, 43
[=6]
kenes
k.-edi 92
k.-gen 19, 22, 24, 64, 70
[=6]
k. 163
k.+ke 115
k.+pen 3, 18
k.+tin 23
[=5]
kem
k. 28, 47, 47, 50, 58, 58, 70, 117, 175, 182
k.+irek 88
[=11]
kenesk.-edi 131, 163
[=2]
kemdem
k. 90, 90
[=2]
kenesarı
k. 77, 112, 115
k.+nın 87
[=4]
kemdik
k.+in 33
k.+ke 143, 143
[=3]
kenestirk.-ip 151
[=1]
keme
k.+sindey 114
[=1]
keneş
k.-gen 112
k.-p 35
[=2]
kenevli
k. 194
[=1]
kemi-
kemik
k. 78
[=1]
keni
k. 3
[=1]
kenşibay
kemitk.-edi 47
k.-ip 30, 30, 30
k.-ken 156
k.-üvi 163
[=6]
kempir
k. 3, 29, 101, 102, 105, 125
k.+dey 3, 135
k.+di 55
k.+din 41, 54
[=11]
kemşilik
k. 15, 17, 17, 47, 47, 48, 74, 74, 81, 87, 87,
113, 139, 156, 156, 167, 167, 167, 168, 169
k.+i 74, 156, 175
k.+in 81, 163, 167, 168, 169
k.+ine 170
k.+ke 167
k.+ten 74
k.+ter 156, 167
k.+terdi 112
k.+terdin 81
k.+terge 86
k.+teri 156
k.+terin 81
k.+ti 113
[=39]
ken
k. 2, 56, 57, 71, 77, 115, 120, 126, 132,
138, 185
k.+inen 56
[=12]
kenk.-ip 104
[=1]
kene
k. 150
[=1]
k.+dın 24, 24
[=2]
kenşilik
k.+te 178
[=1]
kenşimbay
k. 113
[=1]
kent
k.+imiz 137
k.+in 55
[=2]
kep
k. 56, 68
k.+in 118
[=3]
kepir
k. 37, 146, 150, 153, 195
k.+din 149
k.+ge 54, 149, 152
k.+ler 146
k.+lerden 146
k.+lerdi 151
k.+lerdin 140
k.+lermen 140, 151
k.+sin 196
[=16]
kepirlik
k. 149
[=1]
ker
k. 59, 172
k.+den 36, 41, 114
[=5]
kerek
375
k. 1, 1, 1, 5, 5, 6, 8, 12, 12, 13, 13, 13, 13,
13, 14, 15, 17, 18, 18, 27, 28, 28, 28, 59,
60, 60, 61, 64, 70, 70, 81, 83, 84, 84, 84,
84, 84, 84, 85, 85, 88, 90, 90, 90, 90, 90,
92, 92, 94, 94, 94, 94, 94, 94, 94, 94, 95,
97, 97, 97, 98, 100, 100, 100, 101, 106,
106, 106, 109, 110, 112, 119, 119, 124,
124, 124, 129, 140, 146, 146, 156, 156,
157, 157, 157, 159, 159, 159, 159, 161,
164, 164, 164, 164, 165, 166, 167, 167,
170, 171, 173, 173, 175, 178
k.+i 83, 83, 83, 83, 106, 106
k.+ine 8, 8
k.+inen 1, 1, 1
k.+ke 26, 66, 187
[=118]
kernek. 35
k.-p 16, 25
[=3]
kerüven
k. 3
[=1]
kesk.-ip 32, 51
k.-ken 2, 53, 53, 110
[=6]
kesapat
k. 159
k.+ka 159
[=2]
kese
k. 24, 47
k.+sin 24
[=3]
kerekti
k. 43, 84
[=2]
kerektik
kesek
k.+i 12
k.+in 140
k.+ine 106
[=3]
k.+imen 125
[=1]
keser
k.+i 5
[=1]
keremet
k. 102, 102, 102, 102, 104
k.+i 103
k.+ke 102
k.+ten 102
[=8]
keremetsiz
k. 102
[=1]
keremetti
k. 102
[=1]
keren
k.+di 180
[=1]
keri
k. 25, 111
k.+menen 198
k.+si 101, 158
[=5]
keriboz
k. 118
[=1]
kerim
k. 5
[=1]
keris
k. 101
k.+indi 189
[=2]
keristirk.-mey 24
[=1]
kerme
k. 174, 174
k.+sine 184
[=3]
kermen
k. 191
[=1]
kesik
k. 123
[=1]
kesip
k. 93, 114, 131
k.+ten 93
[=4]
keskin
k. 2, 2
k.+i 77
k.+in 11
[=4]
keskindev
k.ge 2
k.i 3
k. 45
[=3]
keskindi
k. 2
[=1]
keste
k. 64, 77, 81
k.+leri 48
k.+lerinin 60
k.+nin 80
k.+si 48, 61, 70, 71, 81
k.+sin 12, 48, 95
k.+sinin 81
[=15]
kesteli
k. 48
[=1]
keş
k. 8, 9, 53, 60, 198, 199, 199
k.+ine 77
[=8]
keşk.-em 141
k.-er 151, 151, 151
376
k.-etin 159
k.-ip 149
k.-ken 89, 198
k.-üv 134, 166
[=10]
k.-pev 160
k.-pey 54
k.-peydi 29, 108, 116, 116, 137, 192
k.-peyme 120
k.-peymin 36
k.-se 23, 117, 117, 126, 144, 169
k.-sek 28
k.-sin 137
k.-ti 22, 22, 86, 145, 195
k.-tik 19, 117, 199
k.-tin 32
k.-üvge 96, 161
k.-üvi 39, 85, 100, 164
[=128]
keşek
k. 102
k.+gi 152, 153, 178
[=4]
keşikk.-pey 71
[=1]
keşirk.-e 154
k.-gen 16, 98, 112
k.-geysin 146
k.-ip 52, 165
[=7]
kete
k. 126
[=1]
ketelik
keşirgek.-ysin 146
[=1]
keşirimdi
k. 168, 168, 168, 168
[=4]
keşirimsiz
k. 168, 168, 168, 168
[=4]
keşke
k. 44, 133
[=2]
keşki
k. 126
[=1]
keşpe
k.+si 61, 177
[=2]
ketk.-edi 7, 10, 23, 26, 27, 39, 87, 88, 99, 106,
123, 124, 124, 124, 126, 127, 159, 167,
170, 170, 172, 175
k.-emin 36, 36
k.-er 9, 31, 125, 131, 131, 183
k.-esin 141
k.-esiz 122
k.-etin 96, 108, 123, 123
k.-etinderi 168
k.-etini 28
k.-eyin 10
k.-ip 3, 9, 26, 32, 36, 41, 44, 66, 111, 111,
114, 115, 187, 196
k.-ippin 116
k.-ipti 122
k.-ken 9, 18, 20, 26, 31, 38, 46, 50, 53, 72,
86, 99, 101, 103, 104, 104, 104, 117, 119,
129, 154, 171
k.-kende 36, 123, 123, 123
k.-kenge 127, 127
k.-kenim 151
k.-kenin 15
k.-pegen 112
k.-pek 122
k.-pender 145
k.-pes 10, 50, 132, 188, 198
k.-pesin 133, 199
k. 137, 137
[=2]
keter
k. 159
k.+i 159
[=2]
ketirk.-ip 175
[=1]
ketkendik
k.+in 16
[=1]
ketpendey
k. 125
[=1]
kevde
k. 26, 45
k.+de 71
k.+ge 53, 63
k.+sinde 2
[=6]
kevdeli
k. 108
[=1]
kevsar
k. 4
[=1]
key
k. 47, 47, 59, 59, 65, 86, 195
k.+ine 176, 176
[=9]
keyk.-ip 51
[=1]
keybir
k. 120, 166, 168
k.+i 181
[=4]
keybirev
k. 120
k.+din 86
k.+in 5
k.+ler 17
k.+lerdin 172
k.+leri 61
[=6]
377
k.-ip 9
k.-se 160
[=3]
keyde
k. 8, 8, 86, 99, 99, 100
[=6]
keyi
kezek
k. 5, 5, 111, 111, 158, 158, 158
k.+nin 47
[=8]
keyin
k. 42, 42, 43, 64, 64, 79, 79, 79, 79
k.+im 152
[=10]
kezen
k. 5, 6, 80, 96, 96, 100, 105, 129, 138, 144,
144, 156, 156, 156, 156, 156, 156, 156,
161, 163, 169, 178, 180, 198
[=24]
k.+derdi 79
k.+deri 79
k.+di 79
[=3]
kıbırla-
keyingi
k. 16, 77, 156
k.+ler 194
k.+leri 180
[=5]
k.-ğan 34
k.-p 158
[=2]
kıdır
k. 131, 133, 199
k.+ğa 162
[=4]
keyip
k. 95, 160, 160
k.+teri 160
[=4]
kıdırk.-ğan 125
[=1]
keyipker
k. 160
k.+ler 160
k.+lerin 160, 160
[=4]
keyipkerlek.-p 160
[=1]
keyiptev
k. 25, 25
[=2]
keyipti
k. 160
[=1]
keyistik
k. 115
[=1]
keyitk.-edi 167
[=1]
kez
k. 10, 29, 64, 77, 117, 117, 142, 144, 174,
184
k.+de 48, 57, 60, 86, 100, 100, 101, 129,
140, 166, 194
k.+degi 155, 155
k.+derde 100
k.+deri 47, 168
k.+ge 156
k.+i 178
k.+imdi 116
k.+inde 16, 97, 166, 166
k.+indegi 97
k.+indeki 97
k.+ine 125, 173
[=37]
kezk.-edi 148
k.-ip 91
k.-üvinin 91
[=3]
kezdesk.-edi 172
kıl
k. 143
k.+ı 126
[=2]
kılk. 113, 144, 144, 144, 154
k.-a 9, 102, 125
k.-adı 12, 18, 83, 83, 83, 86, 87, 98, 106,
108, 132, 158, 166
k.-amın 97, 175
k.-amız 98
k.-ar 118, 141, 155
k.-arın 49
k.-asın 46
k.-atın 97, 174
k.-atınday 102
k.-atının 110
k.-dı 29, 36, 51, 156
k.-dım 40, 40, 40, 107, 107, 107, 107
k.-dın 119
k.-ğan 16, 95, 98, 111, 114, 135, 135, 135,
135, 135, 138, 142, 143, 143, 154, 161,
163, 163, 178
k.-ğanda 86, 86, 98, 105, 107, 107, 107,
108, 119, 155
k.-ğandarğa 16
k.-ğandıktan 140
k.-ğanım 33
k.-ğanmen 94
k.-ğıl 154
k.-ıp 10, 11, 12, 13, 14, 16, 25, 37, 41, 41,
72, 82, 89, 100, 100, 103, 103, 107, 108,
111, 111, 116, 119, 119, 119, 121, 129,
138, 138, 142, 146, 148, 151, 161, 161,
162, 167, 167, 170, 174, 175, 175, 175,
175, 175, 199
k.-ma 44, 196
k.-mağan 57, 138, 177
k.-mağandıktan 167
k.-masan 154
k.-maska 107
378
k.-may 49, 90, 105, 154, 167
k.-maydı 154
k.-maytın 109, 110, 175
k.-sa 12, 97, 126, 138, 147
k.-sın 8, 132, 132
k.-uv 106, 168, 169, 169
k.-uvdın 142
k.-uvğa 11, 11
k.-uvı 109
k.-uvın 174
[=159]
kırağı
k. 178
[=1]
kıran
k. 145
k.+şa 169
[=2]
kırav
k. 22, 22, 22, 25
[=4]
kırğavıl
kılğış
k. 17
[=1]
k.+day 133, 199
[=2]
kırık
kılık
k. 23, 27, 27, 28, 32, 32, 42, 46, 50, 58, 58,
70, 106, 106, 117, 128, 128, 128, 150, 151,
163
[=21]
k. 94, 95
k.+ı 125
[=3]
kırık-
kılış
k. 25, 25, 25, 104, 117, 152
k.+ın 25, 186
k.+ınan 130
[=9]
k.-kan 121
[=1]
kırılk.-ğan 45
[=1]
kıltıldak.-p 55
[=1]
kırım
k. 42, 52
k.+ğa 169
k.+nan 23
k.+nın 23, 52
[=6]
kımbat
k. 8, 110, 110, 110, 110
[=5]
kımbattı
k. 109
[=1]
kırla-
k. 19, 24, 193, 193
k.+dı 193
[=5]
kırlan-
k.-ğan 53
[=1]
kımız
kınalı
k.-ıp 159
[=1]
kırlı
k. 130
[=1]
kınap
k. 2
[=1]
kırşın
k.+tan 21, 53
k.+tarı 117
[=3]
k. 135
[=1]
kırt-
kınay
k. 42
[=1]
k.-pa 179
[=1]
kıs
kıp
k. 25, 25, 25, 103, 103, 120, 125, 182
k.+ının 112
k.+kı 153
k.+ta 25
k.+tan 118
k.+tı 25, 172
k.+tın 52, 112
[=16]
k. 33, 53, 74, 103, 145, 146, 148, 179, 184,
188, 189, 191, 199
[=13]
kıpşak
k. 19, 19, 112, 122
[=4]
kır
k. 178
k.+da 3, 23
k.+dağı 47
k.+dan 42, 134
k.+ğa 26, 52, 66, 127, 186
k.+ın 12
[=12]
kırk.-ıp 151
[=1]
kısk.-ıp 44, 57, 185
k.-kan 118
k.-tı 190, 190
[=6]
kısılk.-adı 103
k.-dı 35
k.-ğan 103, 103
k.-ıp 197
379
[=5]
kısım
k. 119
[=1]
kısımşılık
k. 52
[=1]
kısırık
k. 115
[=1]
kıska
k. 2, 32, 41, 48, 80, 140, 141, 161, 164
k.+sı 59, 95, 102, 158
k.+sınan 14, 48, 84, 99, 174, 183
[=19]
kıskalak.-p 27
[=1]
kıskalık
k. 60
[=1]
kıskark.-a 123, 123
[=2]
kıskartk.-uvğa 172
[=1]
kıskartılk.-ıp 6
[=1]
kıskaşa
k. 106, 140, 141
[=3]
kıstak.-ğan 135, 136
[=2]
kışık.-ydı 24
[=1]
kıtay
k. 23, 56, 89
k.+dan 52
[=4]
kıyk.-ğan 21
k.-ıp 80, 179
k.-may 141
[=4]
kıya
k. 178
[=1]
kıyal
k. 5, 82, 83, 83, 83, 90, 91, 91, 95, 98, 103,
103, 106, 109, 136, 167, 167, 168
k.+dağı 105
k.+dan 83, 104
k.+dı 12
k.+dın 5, 83, 95, 103
k.+ğa 5, 12, 13, 13, 28, 29, 104
k.+ı 91, 99, 103, 162
k.+ımızdı 12
k.+ın 5, 91, 106
k.+ına 25
k.+ınan 158, 171, 171
k.+ında 102, 102
k.+ındağı 5
k.+ınşa 104, 104
k.+men 91, 105
[=52]
kıyaldandırk.-adı 166
k.-uvğa 106
[=2]
kıyar
k. 126, 129, 129, 129
[=4]
kıyıktık
k. 171
[=1]
kıyın
k. 5, 5, 5, 6, 31, 74, 104, 112, 113, 114,
114, 130, 145, 166, 166, 166, 166, 166,
188, 190, 195
k.+nan 75, 76, 76, 80, 179
[=26]
kıyındık
k.+ı 41
[=1]
kıyınşılık
k. 166, 166, 166, 166
[=4]
kıyır
k. 46
k.+dan 80, 179
[=3]
kıyısk. 82
[=1]
kıyıstırk.-ar 75, 76, 76
k.-ıp 161
[=4]
kıyka
k. 90
[=1]
kıykuv
k. 42
[=1]
kıymıldak.-vğa 107
[=1]
kıyna
k.+lar 115
[=1]
kıynak.-p 56, 68
[=2]
kıynalk.-adı 23, 126, 127
k.-aydı 162
k.-dın 35
k.-ğan 103, 103
k.-ğanda 6, 165
k.-ğanın 127
k.-ıp 56, 68
k.-may 13
[=13]
kıysapsız
380
k. 49, 142
[=2]
k.-atın 77
k.-ğan 174
k.-ıp 166, 166
k.-uv 96
k.-uvğa 151
[=7]
kıysayk.-maydı 2
[=1]
kıysı
k.+nı 14
[=1]
kızdırma
k. 96
k.+sı 96
[=2]
kıysık
k. 16, 71, 199
[=3]
kızğılıktı
kıysın
k.+ı 12, 12, 12, 12, 82, 158
k.+ımen 138
k.+ın 12, 62, 68, 83, 83, 105, 106
[=14]
k. 163
[=1]
kızık
k. 65, 82, 158, 187
k.+ı 30, 155
k.+ın 77, 198
k.+ına 152, 171
k.+ındı 119
k.+tın 198
[=12]
kıysındı
k. 106
[=1]
kıyssa
k. 140, 140, 140, 140, 141
k.+lar 66, 140, 140, 140
k.+lardı 140
k.+lardın 140, 141
k.+nın 141, 141, 141
k.+sın 141
[=16]
kızıkk.-pay 15, 138
[=2]
kızıktı
k. 105
[=1]
kızıktır-
kıytabıy
k. 138
[=1]
kıyu-
k.-ıp 138
[=1]
kızıl
k.-v 114
[=1]
k. 2, 2, 19, 19, 19, 19, 20, 20, 24, 39, 40,
41, 42, 52, 53, 62, 68, 74, 86, 119, 135,
149, 151, 161, 176
[=25]
kıyuva
k.+dan 62
[=1]
kızılbas
k.+tın 55
[=1]
kıyva
k.+dan 68
[=1]
kızıldık
k.+ı 41
[=1]
kız
k. 23, 25, 32, 42, 45, 55, 106, 110, 115,
119, 126, 126, 127, 127, 127, 127, 127,
127, 129, 129, 136
k.+ben 45
k.+dar 58, 58, 70, 127, 128, 128
k.+darmenen 137
k.+dı 42, 127, 129, 129, 143
k.+dın 10, 127, 128, 129
k.+ğa 129, 150
k.+ı 23, 52, 106, 126, 129
k.+ım 125, 125
k.+ın 106, 106, 107
k.+ına 31
[=51]
kızk.-atın 49
k.-ğan 190
k.-ıp 143, 143
[=4]
kızark.-a 65
[=1]
kızdırk. 77
kızınk.-ıp 31
[=1]
kızır
k. 117, 127
[=2]
kızmet
k. 8, 68, 138, 138, 143, 193, 194, 195, 197
k.+i 88, 96
k.+in 2, 96
k.+indi 119
k.+ine 84
k.+ke 86
k.+kerleri 86
[=17]
kızmetker
k.+leri 86
[=1]
kidirk.-mesten 119
[=1]
kijinis
k. 115
381
[=1]
[=11]
kirle-
kilem
k.+ge 49
[=1]
kilen
k.-gen 168
[=1]
kirpik
k. 9, 9, 9, 24, 24, 47, 47, 83
[=8]
k.+inen 51
[=1]
kirpiş
kilt
k. 45, 159, 159, 159
k.+in 181
[=5]
k. 1, 12, 12, 13, 13, 60
k.+i 13, 13
k.+inen 12, 13
k.+ten 1, 13
k.+terinin 12
k.+ti 12
k.+tin 13, 13
[=16]
kim
k. 7, 7, 8, 25, 32, 32, 35, 56, 68, 108, 108,
118, 130, 143, 177, 178, 178, 181, 185,
189, 192, 195
k.+di 39, 64, 130
k.+diki 32
k.+ge 28, 34, 34, 34, 34, 35, 38, 110, 110,
110, 110, 110, 110, 111, 115, 126, 140
k.+im 146
k.+nin 122
[=45]
kirsiz
k. 2
[=1]
kisi
k. 10, 50, 50, 82, 121, 122, 125, 129, 144,
183
k.+den 113, 113
k.+ge 10, 42, 50
k.+menen 137
k.+ni 45, 45, 45, 129
k.+nin 58, 58, 70, 128, 128, 128
[=26]
kindik
k.+in 141
k.+indi 110
[=2]
kine
k. 83
[=1]
kisimsik.-p 193
[=1]
kip
k. 159
[=1]
kisinek.-gen 133
k.-ysin 57
[=2]
kir
k. 2
k.+in 169
[=2]
kisinet-
kirk.-di 178
k.-dik 61, 61, 62, 178, 178
k.-edi 60, 88, 88, 88, 105, 105, 141, 147,
147, 156, 166, 166, 178
k.-etin 49, 81, 93, 140, 140, 140, 157, 157
k.-gen 129, 144
k.-genşe 171
k.-ip 10, 27, 86, 102, 104, 125
k.-megen 153
k.-mespe 19
k.-meydi 107
k.-se 17
[=40]
kirerk.-sin 56
[=1]
kirgizk.-bek 102
k.-gen 102
k.-ip 9, 102
[=4]
kirisk.-ip 33, 86, 173
k.-ken 1, 13, 172, 174
k.-pegen 165
k.-pey 92, 99
k.-üv 13
k.-ip 38
[=1]
kişi
k. 10, 55, 79, 79, 114, 159, 160, 160, 161
k.+ge 103
k.+lerin 162
k.+si 101, 158
[=13]
kişilik
k.+inen 11, 161
[=2]
kişkene
k. 7, 7, 7, 65, 159, 159
[=6]
kişkentay
k. 7
[=1]
kitap
k.+ınan 25
k.+ındağı 27, 87, 166, 166
k.+ındağılar 163, 163
k.+ka 36
k.+tan 141
k.+tar 139
k.+tardan 13
k.+tardı 139
k.+tarı 93, 93, 93, 93
k.+tarın 15
382
k.+tı 36, 36, 36
k.+tın 117
[=21]
koja
k. 24, 112, 134, 134, 134, 134, 134, 134,
148, 172
k.+lar 138, 138, 139
k.+lardın 138
k.+nın 134
k.+sına 22
[=16]
kiyk.-dim 33
k.-er 118
k.-ermiz 28
k.-gen 38, 45, 45
k.-geni 24
k.-ip 25, 26, 66, 187
[=11]
kojak
k. 20, 38
k.+tarı 151
[=3]
kiyik
k. 23, 124
k.+ti 124
[=3]
kiyim
k. 3, 24, 25, 33, 45
k.+derdin 25
k.+in 45
[=7]
kiyimdi
k. 25
[=1]
kiyink.-din 42
k.-edi 158
k.-geni 60
k.-gennen 60
k.-inder 69
k.-ip 42
[=6]
kiyiz
k. 1, 107
k.+dey 177
[=3]
kiylikk.-edi 139
[=1]
kiysı
k.+nın 13
[=1]
klub
k. 86
[=1]
kobılan
k. 43, 54, 110
k.+dı 110
[=4]
kobılandı
k. 7, 7, 19, 31, 31, 35, 41, 44, 50, 51, 53,
54, 55, 104, 109, 110, 110, 112, 116
k.+dan 118
k.+day 117
k.+nın 110
[=22]
kobız
k.+ım 135, 135, 135, 135, 135, 135, 135,
135, 135, 135, 135
k.+ımen 133
[=12]
koğamşılık
k. 93, 97
k.+pen 93
[=3]
kojalık
k. 102
[=1]
kojamjan
k. 23
[=1]
kojanasır
k. 106
[=1]
kojeke
k. 148
[=1]
kojır
k. 38, 38
[=2]
kokan
k.+ğa 112
[=1]
kol
k. 10, 20, 24, 50, 51, 51, 52, 54, 62, 73,
102, 118, 149, 169, 176, 178
k.+da 115
k.+darın 107
k.+darında 178
k.+dın 107
k.+ğa 29, 42, 107, 169
k.+ı 6, 6, 24, 33, 33, 163
k.+ıma 35, 145, 192
k.+ımdı 8, 8, 150, 185
k.+ımen 139
k.+ımnan 152, 184, 192
k.+ın 10, 10
k.+ına 9, 189
k.+ınan 2, 6, 6, 83, 94, 94, 94, 104, 141,
161, 167, 167, 172
k.+ında 55, 56, 101, 181
k.+ındı 148
k.+ınnan 113, 193
k.+men 2, 145
[=67]
kolan
k. 3, 21, 79, 79, 134
k.+dı 21
[=6]
kolay
k. 195
k.+ına 93
[=2]
kolaylı
k. 1, 48, 93, 112, 141
k.+rak 81
[=6]
383
koldak. 185
k.-maytın 118
k.-p 140
k.-san 118
[=4]
k. 147
[=1]
kondırk.-ğan 138
k.-ıp 97
k.-mağan 7, 147
k.-mağanı 8
k.-uv 140
[=6]
koldank.-a 13, 13, 13
k.-adı 14, 14, 14, 41
k.-amız 173
k.-atın 92
k.-basa 39
k.-ıp 14
k.-sa 86
k.-uvdamız 86
k.-uvmen 13
[=14]
konır
k. 42, 122
[=2]
konırat
k. 121, 132
[=2]
konıravlı
k. 42
[=1]
koldanılk.-atın 92
[=1]
kolka
k.+sına 148
[=1]
koltık
k.+ınan 53
[=1]
kom
k. 133
[=1]
komdak.-sın 132
[=1]
komediya
k. 158
[=1]
komitet
k. 86
k.+i 86
k.+te 86
[=3]
konk.-adı 82
k.-ar 23, 27, 118
k.-arsın 144
k.-atın 57
k.-dı 123, 123, 123, 123
k.-ğan 19
k.-ğanda 55
k.-ıp 39, 57, 122, 177
k.-ır 67
k.-sın 127, 127
k.-uv 96
k.-uvğa 8
k.-uvı 82
k.-uvın 83
[=23]
konağa
k.+sının 8
[=1]
konak
k. 25
k.+ınnın 9
[=2]
konakası
konuvşı
k. 123
[=1]
kooperatsiya
k. 161
[=1]
kor
k. 15, 16, 16, 16, 26, 66, 144, 177, 187
k.+ğa 66, 186
[=11]
kora
k. 34, 37, 37, 109, 110, 111
[=6]
koralı
k. 60
[=1]
korasan
k. 130
k.+ğa 109
[=2]
korda
k. 106
k.+sı 102, 106
[=3]
korek
k. 12, 12
[=2]
korğak.-p 103, 174
[=2]
korğalak.-p 133, 199
k.-ysın 177
[=3]
korğan
k. 181, 184
k.+ı 67, 103, 190
[=5]
korğanşı
k. 20
[=1]
korğasın
k.+day 127
[=1]
korğavşı
k. 111
384
[=1]
korı-
[=2]
korsılda-
k.-p 182
[=1]
k.-ğan 185
[=1]
korşa-
korık
k.+tan 21
[=1]
k.-ğan 68, 193
k.-y 136
[=3]
korıkk.-kanda 165
k.-kanğa 44, 196
k.-kannan 44, 196
[=5]
korşavlı
k. 184
[=1]
koruv
korınk.-ıp 197
[=1]
k.+ı 109
[=1]
kos
korıtk.-atın 57
k.-ıp 95
[=2]
k. 44, 47, 60, 64, 64, 120, 124, 196
[=8]
kosk.-a 41, 127, 143
k.-adı 6, 44, 44
k.-atın 82
k.-ayın 115
k.-ıp 19, 19, 77, 123, 140, 189, 199
k.-kan 82, 104, 130, 152
k.-pağan 16
k.-uvğa 74
[=21]
korıtılk.-ıp 8
[=1]
korıtpa
k.+sı 91, 96
k.+sında 92
[=3]
korıtpalı
k. 57, 57
[=2]
kosa-
k. 8, 8, 8, 8, 86
k.+ı 100
k.+ında 86
k.+unda 8
[=8]
kosak
k.-mız 75
[=1]
korıtuv
k. 115
k.+tan 130
[=2]
kosıl-
kork-
k.-adı 60, 87
k.-arlık 95
k.-ıp 48, 60
k.-mas 139
k.-maytın 100
k.-sa 120, 120, 158
k.-uvı 13
[=11]
k.-adı 126
k.-amın 193
k.-ıp 195
[=3]
korkak
k. 45, 189
[=2]
korkaktık
k. 105, 160
[=2]
korkavlık
k.+ka 121
[=1]
korkınış
k. 102, 102, 102
[=3]
korkıt
k.+ı 162
[=1]
korkıtk.-ıp 138
k.-sa 99
[=2]
korlak.-ma 181
[=1]
korlık
k. 109, 124
kosşı
k. 86, 86, 86, 86
k.+lardı 85
[=5]
kostak.-ytın 92
[=1]
kostav
k. 46
[=1]
kostavşı
k. 131, 131, 131, 132, 132
[=5]
koş
k. 26, 31, 32, 110, 188
[=5]
koşakan
k.+nın 133
[=1]
koşamet
k. 96, 147
385
[=2]
koşamettek.-p 96
[=1]
koşkar
k. 10, 10, 10, 117, 131
k.+dın 10
k.+ları 151
[=7]
koştank.-ğanda 169
[=1]
koştandırk.-atın 60
[=1]
koştav
k. 1
[=1]
koştık
k.+ka 154
[=1]
koy
k. 9, 9, 16, 19, 19, 34, 36, 37, 38, 54, 79,
79, 102, 109, 110, 111, 121, 124, 131, 137,
144, 189
k.+da 52
k.+day 44, 60, 196
k.+dı 9
k.+dın 60
k.+ı 109
k.+şa 151
[=30]
koyk.-a 14, 28, 28, 39, 81
k.-adı 27, 86, 87, 98, 129, 136, 141, 163,
170, 173
k.-amız 15
k.-atın 14, 28, 83, 99, 157, 160, 161, 162
k.-ayın 130
k.-dı 137
k.-dın 134, 134, 134
k.-ğan 2, 57, 58, 69, 103, 114, 145, 145,
192
k.-ğanda 41, 41
k.-ğannan 5
k.-ıp 28, 29, 30, 32, 46, 58, 80, 101, 107,
174, 179
k.-mağandık 73
k.-mak 154
k.-masın 34
k.-mastan 74, 176
k.-may 96, 166
k.-maydı 99, 111, 124, 140
k.-sın 9
k.-uvda 100
k.-uvğa 99
[=66]
koyan
k. 112, 145, 189
[=3]
koydırk.-a 125
[=1]
koyıl-
k.-a 7
k.-adı 7
k.-atın 164, 164
k.-atının 164
k.-ğanda 17
k.-ıp 86, 167
k.-mağan 6, 7, 7
k.-mağanda 48
k.-masa 16
k.-maydı 7
k.-sa 154, 161
k.-uvının 119
[=17]
koyıltk.-ıp 87
[=1]
koyın
k.+dı 108, 123
k.+ın 23
k.+ında 54
k.+ındı 26
[=5]
koyırtpak
k. 109, 138
k.+ı 138
[=3]
koyma
k. 32
[=1]
koyşı
k. 26, 66, 124, 187
[=4]
koyulank.-ıp 65
[=1]
koyuv
k.+ındağı 41
[=1]
koz
k.+ı 52, 137
k.+ım 146
k.+ıma 117
k.+ımdı 117
[=5]
kozdak.-sın 132
[=1]
kozdırk.-ıp 151, 166
k.-uv 96
[=3]
kozdırma
k. 96
[=1]
kozğak.-p 5
[=1]
kozğalk.-ama 26, 66, 187
[=3]
kozğaltk.-tı 55
[=1]
köbelek
386
k. 27
k.+ke 27, 107
k.+tey 28
k.+tin 107
[=5]
köbeyk.-ip 48
[=1]
köbeytk.-edi 17
k.-etin 164
[=2]
köbik
k.+ke 18
[=1]
köbinese
k. 5, 6, 7, 9, 11, 12, 14, 15, 17, 19, 22, 26,
33, 48, 64, 69, 70, 74, 80, 81, 82, 82, 83,
86, 87, 94, 97, 99, 100, 101, 101, 105, 108,
112, 121, 129, 129, 132, 138, 140, 147,
159, 164, 166, 167, 168, 175
[=47]
köbirek
k. 1, 1, 18, 36, 36, 36, 36, 40, 41, 41, 41,
41, 44, 44, 45, 57, 60, 67, 74, 82, 82, 94,
94, 99, 103, 103, 153, 160, 164, 168, 168,
192, 193
[=33]
kögal
k.+ı 26, 66, 186
[=3]
kögerk.-edi 103
[=1]
kögerşin
k.+im 23, 126
[=2]
kögertk.-üvge 26, 66, 187
[=3]
kögildir
k.+in 78
[=1]
kök
k. 20, 23, 26, 31, 31, 37, 42, 44, 53, 54, 62,
66, 117, 117, 118, 125, 130, 168, 178, 187
k.+i 26, 66
k.+inde 72
k.+ke 4, 23, 36, 150
k.+te 59, 65
k.+tegi 65
k.+ten 51, 62
k.+tey 37
k.+ti 102, 182
k.+tin 108, 150
[=37]
köke
k. 34, 34, 34, 35, 110, 110, 110
k.+jan 110
[=8]
kökirek
k.+im 149
k.+imnin 34
k.+in 149
k.+inde 64
k.+ine 153
[=5]
kökoray
k. 55
[=1]
kökpenbek
k. 71
[=1]
köksek.-geni 198
k.-p 25
[=2]
köl
k. 19, 23, 23, 30, 30, 35, 44, 115, 118, 119,
119, 123, 125, 126, 129
k.+de 134
k.+degi 51, 78
k.+den 19, 20, 50, 190
k.+dey 175
k.+ge 21, 39, 177
k.+i 186
k.+im 35
k.+in 67, 189
k.+inde 150
[=31]
köldenen
k. 31, 54, 79
k.+i 31
[=4]
kölenke
k. 66
k.+den 190
k.+si 4
[=3]
kölenkelek.-geni 102
[=1]
kölik
k. 125
[=1]
kömk.-sek 194
[=1]
kömbey
k. 179
[=1]
kömek
k.+i 121
[=1]
kömekey
k. 136
[=1]
kömeski
k. 15, 15, 53
[=3]
kömey
k.+in 107
[=1]
kömilk.-er 192
k.-ip 192
k.-mes 192
[=3]
387
kön
[=2]
k. 178, 180, 180
k.+ge 9
[=4]
köp
k. 5, 6, 7, 12, 16, 19, 21, 26, 30, 30, 31, 32,
36, 39, 40, 41, 41, 44, 44, 45, 47, 47, 47,
47, 47, 47, 47, 47, 49, 49, 49, 57, 59, 60,
65, 66, 66, 74, 78, 78, 78, 85, 87, 88, 88,
89, 93, 94, 102, 102, 103, 104, 106, 106,
109, 109, 110, 111, 113, 114, 114, 115,
119, 119, 120, 122, 123, 123, 123, 124,
127, 138, 141, 141, 141, 142, 142, 142,
144, 147, 150, 157, 159, 159, 159, 159,
160, 160, 161, 161, 164, 165, 166, 168,
168, 168, 172, 174, 175, 177, 177, 177,
177, 177, 179, 183, 183, 184, 187, 188,
191, 197, 197, 198, 198
k.+i 57, 60, 60, 64, 64, 64, 67, 69, 69, 75,
76, 76, 81, 81, 81, 87, 97, 98, 99, 102, 102,
105, 111, 146, 147, 164, 164, 164, 166,
166, 166, 167
k.+in 22
k.+inde 77, 80
k.+indi 52
k.+ine 27, 159, 159, 192, 195
k.+inin 74, 97, 104, 146, 166, 170, 179
k.+ke 56, 111, 139, 168, 176, 177
k.+pe 150
k.+pen 125, 178, 198
k.+ten 18, 61, 85, 178, 179
k.+ti 94, 97, 116, 147, 147, 168
k.+tin 104, 148, 158, 159, 168
[=189]
könk.-bey 26
k.-genmin 146
[=2]
köngiş
k.+indi 189
[=1]
könil
k. 4, 5, 9, 16, 18, 33, 33, 33, 57, 59, 59, 59,
59, 83, 84, 87, 98, 99, 99, 109, 115, 140,
145, 150, 150, 150, 164, 164, 164, 164,
164, 164, 165, 165, 165, 167, 167, 167,
168, 168, 169, 177, 178, 184, 186, 186,
188, 190
k.+de 153, 164, 168
k.+degidey 85
k.+den 152, 159, 164
k.+derin 51
k.+derine 138
k.+di 2, 5, 15, 165, 175
k.+din 4, 5, 5, 5, 12, 82, 83, 95, 99, 115,
164, 164, 164, 165, 165, 165, 165, 167,
169, 174
k.+ge 1, 5, 28, 33, 36, 60, 60, 81, 82, 82,
83, 90, 155, 164, 164, 164, 165, 165, 169,
169, 175, 175
k.+i 82, 172, 172
k.+im 7, 35, 35, 36, 63, 116, 143
k.+imde 116
k.+imdegi 116
k.+imdi 10
k.+imizdi 170
k.+imizdin 12
k.+in 26, 28, 57, 66, 77, 99, 99, 122, 154,
187
k.+inde 154, 164
k.+indegi 5
k.+indi 11, 175
k.+ine 84, 97, 99, 101, 102, 102, 116, 140,
186
k.+inin 82, 87, 87, 99, 99, 99, 99, 160, 160,
164, 164, 170, 172
k.+inizde 148
k.+inşe 97
k.+men 179
[=159]
könildenk.-ip 30
[=1]
könildestik
k.+in 8
[=1]
könildi
k. 157, 162, 162, 162
[=4]
könilsiz
k. 3, 165
[=2]
könilşek
k. 59, 59
köpir
k.+den 143
[=1]
köpirk.-ip 26
[=1]
köpirtk.-ip 162
k.-ken 104
[=2]
köptek.-p 14
[=1]
köptik
k.+i 37
k.+in 37, 111
k.+inde 159
[=4]
köptirk.-ip 111
[=1]
kör
k. 107, 192
k.+ge 183
k.+i 103
[=4]
körk. 21, 21, 22, 22, 41, 41, 41, 41, 144
k.-di 143, 198
k.-dik 148, 178, 189, 196
k.-dim 141, 187
k.-din 176
388
k.-e 8, 37, 37, 94, 94, 125, 125, 186, 188,
198
k.-edi 94, 167
k.-emin 54
k.-emisin 192
k.-emiz 41, 100, 109, 148, 170, 170
k.-er 119, 198
k.-ermin 149
k.-ersin 144, 144
k.-esin 197
k.-etin 103, 128, 128, 128
k.-etinderi 103
k.-etinimiz 101
k.-gen 30, 41, 41, 52, 91, 94, 97, 99, 99,
103, 125, 125, 165, 169, 178, 198, 198
k.-gende 45, 45, 142, 156, 198
k.-genge 162
k.-geni 101
k.-genim 116
k.-genimiz 37
k.-genin 11, 91
k.-gennen 142, 156, 156, 156
k.-inder 16
k.-ip 1, 6, 6, 7, 10, 17, 26, 43, 65, 103, 104,
109, 122, 125, 127, 129, 139, 160, 163,
165, 168, 171, 171, 174, 184, 185
k.-ippe 182
k.-me 125
k.-medim 8, 8, 187
k.-megen 50, 54, 125
k.-mek 94
k.-mes 124, 124
k.-mesen 53, 54
k.-mesime 184
k.-mesin 153
k.-mesine 190
k.-messiz 195
k.-mey 109, 125
k.-meydi 174
k.-meymiz 170
k.-meysin 141
k.-se 6, 109, 160
k.-sem 64, 187
k.-sen 3, 3, 29, 34, 42, 125, 152, 169, 193
k.-sin 77, 129
k.-üv 1, 37, 173
k.-üvge 27, 28, 64, 149, 183
[=155]
köri
k. 94, 106, 110, 124, 146
[=5]
körik
k. 82, 82, 82, 83, 83, 83, 83, 83, 83, 99,
165, 165, 165
k.+i 23, 82, 82, 112, 126
k.+in 11, 67
k.+tin 103
[=21]
köriksiz
k. 41, 41
[=2]
köriksizdek.-v 136
[=1]
köriktek.-v 18, 18, 20, 83, 162
[=5]
körikti
k. 1, 41
k.+den 125
k.+nin 41
[=4]
körink.-begen 143
k.-bekşi 41
k.-bey 156
k.-beydi 3, 156, 156
k.-din 115
k.-e 94
k.-ed 151
k.-edi 60, 60, 60, 60, 72, 83, 97, 97, 110,
129, 145, 149, 171, 174, 175
k.-er 2, 62, 119, 119
k.-erge 173
k.-esin 36, 41, 114
k.-etin 83, 129
k.-etindigi 60
k.-etini 41
k.-gen 34, 34, 62, 67, 102, 102, 103, 169,
187
k.-genge 27
k.-genin 122
k.-ip 25, 42, 44, 58, 59, 60, 98, 102, 102,
102, 141, 146, 165, 169, 170, 171, 173,
175, 175, 196
k.-se 17, 33, 41, 160, 175
k.-üv 111
k.-üvge 173
k.-üvi 82
k.-üvinin 41
[=76]
körinbekşi
k. 41, 98
[=2]
körinim
k. 158, 174, 175, 175
[=4]
körisk.-edi 10
k.-kender 198
[=2]
köriselik
k. 148, 149
[=2]
köristan
k.+ğa 56
[=1]
körkem
k. 1, 1, 1, 17, 82, 82, 83, 83, 83, 83, 83, 83,
83, 83, 83, 83, 95, 95, 95, 95, 95, 95, 97,
98, 98, 98, 100, 136, 161, 165
k.+deri 166
[=31]
körkemdik
k.+i 81
k.+imen 81
[=2]
körkemşilik
389
k. 1
[=1]
k.-mey 182
k.-pegen 49
k.-pegeninin 95
k.-pesem 53
k.-pey 129
k.-peydi 129
k.-üv 2, 2, 8, 12, 18, 28, 41, 41, 41, 88, 88,
88, 89, 93, 93, 93, 93, 98, 100, 105, 111,
142, 158, 163, 168, 168, 174
k.-üvge 2, 20, 22, 64, 92, 97, 141, 159
k.-üvi 7
k.-üvmen 156, 168, 168
[=123]
körketk.-üv 19
k.-üvdi 162
[=2]
körkeyk.-edi 103
[=1]
körkeytk.-e 19, 162
k.-ip 111, 162
k.-ken 104
k.-üv 19, 19, 19, 19, 19, 19, 138, 139, 162
k.-üvdi 162, 162
[=16]
körkeytilk.-edi 162
[=1]
körnek
k. 1, 1, 1
[=3]
körneki
k. 14, 18, 18, 18, 81, 81, 81, 81, 82, 82, 84,
84
[=12]
körnekilek.-vdin 20
[=1]
körnektek.-p 95
[=1]
körnekti
k. 1, 11, 12, 41, 89, 90, 90, 96, 175
[=9]
körnektilik
k.+i 18, 95
[=2]
körneptek.-p 20
[=1]
körsetk. 179
k.-e 41, 85, 95, 102, 114, 114, 156
k.-edi 6, 41, 41, 79, 79, 88, 97, 108, 110,
139, 148, 160, 168
k.-eme 17
k.-emiz 20, 37
k.-er 118
k.-erlik 90
k.-etin 22, 22, 22, 60, 73, 101, 158, 158,
161, 171, 172, 173
k.-etinder 100
k.-ip 16, 20, 26, 27, 45, 53, 87, 89, 92, 94,
105, 120, 140, 140, 148, 157, 167, 167,
168, 170, 171, 171
k.-ken 9, 95, 113, 114, 144, 160, 161
k.-kende 37, 92, 158
k.-kendey 18, 95
k.-kenimizben 92
k.-kenmen 17
k.-kenmin 26
k.-kennin 156
k.-kisi 163
körsetilk.-edi 37
k.-etin 100, 171
k.-gen 11, 28, 95, 129, 164
k.-mekşi 158
[=9]
körşi
k. 56
k.+ler 197
[=2]
körüvinşe
k. 14
[=1]
köse
k. 12, 91, 98, 98, 106
[=5]
kösem
k. 37, 37, 92, 94, 97, 97, 97, 97, 97, 97, 97,
97, 97, 97, 97, 97, 125, 194
[=18]
kösemdik
k. 85, 97
[=2]
kösterilk.-gen 28
[=1]
köş
k. 10, 10, 28, 125, 136, 136, 136, 136, 136,
137, 137
k.+tin 23, 126
[=13]
köşk.-edi 63, 63, 69, 69
k.-er 136
k.-erinde 24
k.-ip 55, 104, 104, 137
k.-ken 67, 104, 118, 189
k.-kende 23, 104, 126
k.-se 125, 125, 199
k.-ti 190
k.-üvdi 57
[=22]
köşe
k. 125
[=1]
köşirk.-ip 25, 25
k.-üv 133, 136
[=4]
köşk
k. 118
390
[=1]
k.+in 16, 21, 44, 117, 172, 196
k.+inde 134, 136, 136
k.+indi 150, 155, 183
k.+ine 21, 53, 53, 123, 197
k.+inen 186
k.+inin 30, 125, 127
k.+inizge 65
[=100]
köşkilek.-p 61
[=1]
köşpeli
k. 56, 57
[=2]
köterk.-e 107, 156
k.-edi 175
k.-etin 59
k.-genşe 162
k.-ip 60, 121
k.-is 59
k.-mege 192
k.-mevi 162
k.-mey 9
k.-meydi 73
k.-meytin 162
k.-meytindigi 73
k.-sinbe 9
k.-üv 59, 109, 162
k.-üvge 28
[=19]
közdek.-gen 90, 160, 165, 174
k.-geninen 174
k.-mey 108
k.-meydi 1, 96
k.-ydi 1, 163
k.-ytin 83, 83
[=12]
közdelk.-edi 82, 82
k.-gen 90
[=3]
közdelink.-gennen 1
[=1]
közdi
köterilk.-er 62
k.-gen 39, 109, 111
k.-ip 44, 49
[=6]
köterinki
k. 79, 79
[=2]
közel
k. 149
[=1]
krılov
k. 33
[=1]
köteris
k. 163, 163, 163
[=3]
kuba
k. 57
[=1]
köylek
k. 71, 128, 128
[=3]
kubala
k. 125
[=1]
k. 114
k.+nın 114
[=2]
köyt
k. 135, 135, 135, 135, 136, 136, 136, 136
[=8]
kubat
k. 3, 4, 17, 17, 30, 30, 56, 60, 64, 65, 65,
68, 74, 85, 103, 106, 130, 151, 163, 168,
170, 170, 183
k.+ben 171
k.+de 71
k.+den 113, 118
k.+derin 181
k.+dey 175
k.+din 9, 36, 119, 122, 129, 152
k.+ge 1, 18, 28, 40, 60, 87, 156, 156, 160,
161, 171, 171, 175, 175
k.+i 2, 23, 94, 107, 110, 125, 136
k.+im 36, 52, 65, 65, 116, 148, 150
k.+imde 37, 41, 149
k.+imdi 116
k.+ime 36, 65, 114, 115
k.+imen 91, 172
k.+imenen 72
k.+imiz 185
k.+immen 17
k.+imnen 38
k.+imnin 9
kubıl-
k. 128
[=1]
köz
k.-ıp 23, 43, 159
[=3]
kubıla
k.+ğa 154
[=1]
kubılıs
k.+ın 85
[=1]
kuda
k. 24, 108
k.+dan 147
k.+eke 122
k.+n 25
k.+nın 122, 142, 152
k.+sı 24
k.+ya 145, 146
[=11]
kudalak.-y 108, 108
[=2]
kuday
391
k. 9, 26, 33, 38, 38, 40, 51, 66, 84, 85, 103,
104, 116, 119, 119, 119, 125, 130, 131,
131, 132, 132, 132, 134, 136, 140, 141,
142, 145, 146, 149, 150, 152, 153, 154, 187
k.+a 146
k.+dan 116, 141, 145
k.+day 103, 103
k.+dı 44, 85, 103, 105, 196
k.+dın 103, 121, 143
k.+ğa 53, 111, 121, 126, 141, 145, 145,
145, 145, 146
k.+ı 103
k.+ım 79, 126, 130, 130, 132, 132, 146,
146, 148, 184, 191
k.+lar 104
k.+lardın 102
[=74]
k.-paytın 197
[=1]
kuldık
k. 103, 141
k.+tan 26, 66, 187
k.+tın 178
[=6]
kulık
k. 168
k.+ı 173
k.+ın 26, 82, 94
[=5]
kulıktı
k. 160, 175
[=2]
kulın
k. 58, 70, 199
k.+dı 199
[=4]
kuddıs
k. 56
[=1]
kulınşak
kudık
k. 59
k.+tın 133
[=2]
k. 1
[=1]
kudıyar
kulıntay
k. 108
k.+dı 108
k.+men 108
[=3]
k. 55
k.+day 128
[=2]
kulıp
k.+ı 25, 184
k.+ıdan 25
k.+ının 25
k.+tı 107
[=5]
kudiret
k. 134
k.+in 122
[=2]
kul
k. 26, 28, 40, 40, 66, 123, 124, 148, 187
k.+darğa 26, 66, 187
k.+ı 175, 179
k.+ım 150
[=15]
kulja
k. 44
[=1]
kuman
k.+nın 44
[=1]
kulkın
k. 100, 120
[=2]
kula
k.+ğa 154
k.+nın 102
[=2]
kulak.-p 17, 160, 183
[=3]
kulak
k. 5, 57, 57, 60, 135, 142
k.+ı 18, 121, 121, 123, 180
k.+ım 121
k.+ın 5, 35, 141, 151, 176, 192
k.+ına 21, 74, 138, 140, 176
k.+ınan 121
k.+ında 36
k.+ka 2, 4, 13, 46, 46, 46, 46, 46, 46, 47,
47, 48, 48, 48, 48
k.+tan 21
k.+tarına 15
[=42]
kulan
k. 23
[=1]
kulaş
k. 31, 36
[=2]
kulat-
kumar
k. 158, 180
[=2]
kumarlank.-ıp 21
[=1]
kumarlık
k. 173, 173, 175
k.+ının 175
[=4]
kumarpaz
k. 175
[=1]
kumırska
k. 17, 17, 17, 108
k.+day 158
k.+nın 17, 107
[=7]
kun
k.+ı 109, 111, 164
k.+ın 110, 178
392
[=5]
kunay
k.+ım 146
[=1]
kunan
k. 137
[=1]
kunanbay
k. 16
[=1]
kundı
k. 87, 111, 111
[=3]
kunsız
k. 185
[=1]
kunşığıs
k. 66
[=1]
kup
k.+a 19
[=1]
kur
k. 16, 44, 72, 73, 82, 87, 87, 89, 102, 112,
114, 143, 154, 155, 155, 163, 163, 172,
173, 177, 177, 193, 196
k.+ğa 26
[=24]
kurk.-ğanda 155
k.-sın 32, 32, 32
k.-uvğa 113
[=5]
kurak.-p 108, 169, 179
[=3]
kurak
k.+tay 21
[=1]
kuralk.-adı 46
k.-atın 60
k.-ğan 46, 88, 93
k.-ıp 13
k.-uv 16
k.-uvı 46, 46
k.-uvın 48
k.-uvınan 48
[=11]
kuralay
k. 124
[=1]
kuran
k.+dı 44, 196
k.+ımız 45
[=3]
kurastırk.-a 92
k.-ıp 6, 13, 13, 123
k.-uv 48
[=6]
kurban
k. 109, 110
k.+ğa 110, 154
k.+ı 175
k.+men 195
[=6]
kurbandık
k.+ının 111
[=1]
kurbı
k. 40
k.+lar 27
k.+nnın 198
k.+sı 15, 16
k.+sına 7, 8
k.+sının 7, 8
[=9]
kurdas
k.+jan 50
[=1]
kurğır
k. 38, 118, 136, 136
[=4]
kurık. 143
k.-p 20, 67, 119, 129
k.-sın 177
[=6]
kurık
k. 9
[=1]
kurılk.-may 155
k.-sın 151
[=2]
kurıtk.-uvğa 86
[=1]
kurjan
k. 3
[=1]
kurlı
k. 194
[=1]
kurmalas
k. 48, 91
[=2]
kurmalask.-uv 16
[=1]
kurmalastık
k. 91
k.+ı 91
[=2]
kurmalastırk.-ıp 14
[=1]
kurmet
k.+indi 119
k.+pen 153
[=2]
kurmettek.-p 103
k.-ydi 29
[=2]
kursak.-ydı 51, 51, 77, 78
393
[=4]
kutpan
kursank.-ıp 51
[=1]
k. 29
[=1]
kuttıktak.-p 114
k.-v 114, 164
k.-vdı 114
[=4]
kursav
k. 190
[=1]
kurt
k. 54, 59, 131, 133, 135, 135, 135, 136,
136, 136, 136, 136, 136
k.+ı 9
k.+tı 135
[=15]
kuturk.-ıp 22
[=1]
kuv
k. 25, 32, 35, 39, 43, 129, 158
k.+dan 36
k.+ı 62
k.+lar 51, 78, 86
k.+lardı 86
[=13]
kurtka
k. 54, 110
k.+mbısın 54
k.+nın 51
[=4]
kuv-
kus
k. 2, 24, 57, 108, 117, 117, 196
k.+ı 4, 74, 118
k.+ın 122
k.+ının 99
k.+tar 145
k.+tay 143, 149, 187
k.+tı 190
k.+tın 165
[=18]
k.-adı 3, 4, 4, 18
k.-dım 187
k.-ğan 154
k.-ğanım 188
k.-ıp 119
k.-may 30
k.-sa 47, 48, 178
[=12]
kuvan-
kuş-
k.-bay 67
k.-ğanda 165
k.-ğandı 184
k.-ğanı 170
k.-ıp 23, 43, 171
[=7]
k.-kan 143, 143
k.-tı 30, 65
[=4]
kuşak
k.+ın 30
k.+ınan 39
k.+tay 21
[=3]
kuvanış
k. 41, 74, 101, 199
k.+tın 151
[=5]
kuşaktak.-p 131
[=1]
kuşaktask.-ıp 29
k.-tı 30
[=2]
kuştar
k. 145
[=1]
kutan
k. 44
[=1]
kutılk.-dım 129
k.-ıp 39
[=2]
kutırk.-ğan 22
k.-ıp 22
k.-sam 26
k.-uv 22
[=4]
kutkark.-ar 155
k.-ğan 103
[=2]
kuvanıştı
k. 165
[=1]
kuvantk.-sa 99
[=1]
kuvark.-ıp 43
k.-sa 119
[=2]
kuvat
k. 35, 126
k.+ı 43, 95
k.+ınız 40
[=5]
kuvattak.-p 91, 92, 92
k.-ytın 92, 92
[=5]
kuvattı
k. 14, 169
[=2]
kuvbala
k. 40
[=1]
kuvğış
394
k. 17
[=1]
kuvıl-
k.+den 38
[=2]
küdik
k.-mağan 188
[=1]
kuvırk.-mağan 188
[=1]
kuvırmaş
k. 137
[=1]
kuvırşak
k.+ın 103
[=1]
kuvıs
k.+ına 176
[=1]
kuvlık
k. 32, 45, 106, 123, 157, 157, 162, 169,
170, 170, 173, 175
[=12]
kuvlıktı
k. 158
[=1]
kuvrak.-ğan 67
[=1]
kuvray
k. 3
[=1]
kuvsırk.-ıp 102
[=1]
kuyk.-adı 12
k.-ar 19
k.-dın 24
k.-ıp 2, 30, 60, 154
[=7]
kuyın
k. 20, 61, 178
k.+nın 103
[=4]
kuykıljık.-r 4
[=1]
kuyrık
k. 128
k.+ı 121, 121, 125, 127
k.+ım 121
k.+ımen 55
k.+ın 135, 189
k.+ına 21, 137
k.+tan 21
k.+tarın 191
[=13]
kuz
k.+da 25
[=1]
küder
k. 174
[=1]
küderi
k. 130
k.+ke 184
[=1]
küdiktendirk.-meytin 15
[=1]
küdikti
k. 169
[=1]
küdiret
k. 34
k.+i 79, 102, 141, 178
k.+ine 145
[=6]
kül
k.+den 28
k.+ge 65
[=2]
külk.-di 39, 39, 65
k.-dik 150
k.-diniz 142
k.-e 4
k.-edi 4
k.-emiz 170
k.-gende 170, 170
k.-geni 4, 4, 170
k.-genimde 142
k.-ip 25, 29, 39, 53, 65, 142, 143, 170, 188
k.-me 124
k.-mes 3
k.-mesin 65
k.-mevşi 142, 142
k.-sin 65
k.-üv 169
[=30]
küldibadam
k. 77
[=1]
küldirk. 38, 38
[=2]
küldirerlik
k. 108
[=1]
küldirgi
k. 158
[=1]
külebi
k. 136
[=1]
külep
k. 136, 136, 136, 136, 136
k.+tin 137
[=6]
külepsan
k. 133, 133, 136, 136, 136, 136, 136
[=7]
külimdek.-p 103
k.-pti 142
[=2]
395
külimsirek.-p 65
[=1]
külis
k. 157, 167, 168, 169, 169
[=5]
külki
k. 3, 125, 167, 167, 168, 168, 169, 169,
169, 169, 169, 169, 169, 169, 169, 169,
169, 170, 170, 170, 170, 170, 170
k.+ndi 175, 175
k.+nin 169, 169, 169
k.+si 2, 39
k.+sin 167, 175
[=32]
külkilek.-v 157, 168, 169
k.-vdin 157
[=4]
külkili
k. 169
[=1]
kültelenk.-gen 21
[=1]
kümen
k. 150
[=1]
kümis
k. 4, 6, 17, 39, 53, 127
k.+ten 44, 57, 107
k.+tey 2, 16, 35
[=12]
kün
k. 1, 7, 9, 17, 18, 22, 29, 29, 32, 34, 34, 37,
37, 37, 39, 51, 54, 55, 55, 56, 65, 65, 69,
74, 75, 78, 102, 102, 102, 102, 103, 103,
103, 110, 114, 115, 117, 117, 120, 120,
134, 134, 134, 144, 146, 146, 146, 149,
150, 150, 153, 154, 159, 159, 173, 180,
195, 198
k.+de 19, 23, 32, 32, 43, 46, 100, 102, 102,
102, 103, 122, 123, 130, 145, 145, 149,
150, 152, 180
k.+degi 81, 97, 101, 102, 102
k.+degilerge 102
k.+der 20, 34, 49, 151, 151, 151, 151, 197
k.+derde 17, 197
k.+derim 150, 150
k.+dey 125
k.+di 3, 51, 51, 78, 149
k.+ge 39, 112, 129, 141
k.+gi 100, 101, 102, 139
k.+gidey 152
k.+ginin 102, 102, 102
k.+gisin 192
k.+i 50, 52, 71, 71, 72, 102, 119, 132, 144,
153, 155, 161, 168, 192, 199
k.+im 40, 118
k.+ime 40, 114
k.+in 182
k.+inde 10, 10, 40, 40, 50, 143, 159, 171
k.+indi 150
k.+iniz 142
k.+inmen 67
k.+nen 37, 39, 72
k.+nin 22, 22, 29, 77, 102, 103, 103, 103
[=157]
künbatıs
k.+tı 72, 72
[=2]
kündek.-p 68, 193
[=2]
kündik
k. 178
[=1]
kündiz
k. 28, 39, 40, 127, 131
[=5]
küne
k. 138
k.+ndi 141
k.+yim 146, 154
[=4]
küngeylek.-ydi 83
[=1]
küngir
k. 5
[=1]
küngirt
k. 15
[=1]
küngirttek.-v 83
[=1]
künilk.-ip 56
[=1]
künirenk.-ed 37
k.-em 37
k.-ip 118
[=3]
künirenisk.-ip 3, 18
[=2]
künirentk.-ip 53
k.-sem 78
[=2]
künköris
k. 57
[=1]
künşığıs
k.+tan 37
[=1]
künşil
k.+din 186
[=1]
künşilik
k. 31
[=1]
künşuvak
k.+ta 29
[=1]
küpi
396
k. 38
[=1]
k.+i 82
k.+imen 81, 175
k.+in 148
[=4]
küren
k. 38
[=1]
küştirek
küres
k. 59
k.+ke 174
k.+te 192
k.+ti 174
[=4]
k. 43, 43, 43, 43, 44, 101, 168, 168, 168
[=9]
kütk.-ip 50
k.-kenim 151
k.-kenine 122
[=3]
küresk.-edi 59
k.-ken 100
k.-kende 100
k.-kendegi 100
k.-keni 112
k.-üv 86
k.-üvge 174
[=7]
küve
k. 129
k.+nin 129
[=2]
küvedürk.-miz 129
[=1]
küvelik
kürilde-
k. 129
k.+ke 129
[=2]
k.-p 102
[=1]
kürkire-
küvsegek.-gen 103
k.-p 55
[=2]
k.-di 48
[=1]
küy
kürkiret-
k. 1, 2, 33, 84, 99, 158, 164, 164, 164, 164,
164
k.+de 84, 84, 88, 99, 103
k.+den 101, 101, 164, 165
k.+dey 165
k.+di 4, 22, 22
k.+e 168, 168
k.+ge 61, 101, 101, 158, 165, 165, 168,
168, 178, 186
k.+i 17, 18, 25, 99, 99, 100, 100, 141, 164,
174
k.+im 33
k.+imen 99
k.+in 2, 12, 12, 22, 22, 22, 38, 41, 41, 81,
99, 99, 99, 103, 115, 164, 164, 165, 165,
190
k.+inde 5, 14, 33, 74, 84, 89, 97, 97, 97,
138, 139, 160, 171, 171, 171, 171, 171,
171, 173, 173
k.+ine 22, 25, 25, 87, 87, 99, 99, 164
k.+inen 18, 33, 140, 160, 164, 164, 165,
169, 170
k.+inin 27, 87, 164, 164, 167
k.+inşe 87
k.+lerdi 165
k.+lerdin 89
k.+lerimen 91
k.+lerin 115
k.+lerinin 165
k.+men 27, 116
[=118]
k.-ip 102
[=1]
kürkirev
k.+i 102
k.+in 102, 102
[=3]
küş
k. 82, 82, 82, 159, 174
k.+i 1, 20, 30, 103, 159, 161, 161, 174
k.+imdi 26
k.+imen 82, 93, 103, 139, 139, 165
k.+in 84, 98, 101, 164, 175
k.+ine 176
k.+inin 102
k.+ke 100, 103
k.+terdi 109
[=30]
küşeyk.-gen 140
k.-ip 186
k.-mekşi 157
k.-mey 103
k.-üvinen 103
[=5]
küşeytk.-edi 43, 165
k.-ip 33, 111
k.-üv 41, 86, 138, 139
k.-üvden 139
[=9]
küy-
küşti
k. 30, 41, 79, 82, 96, 102, 103, 103, 103,
155, 156, 168
k.+me 93
[=13]
küştilik
k.-ermiz 28
k.-gen 17, 27, 116
k.-genim 176
k.-genimnen 116
k.-ip 108
397
[=7]
küybendesk.-ken 78
[=1]
küydi
k. 169
[=1]
küydirk.-edi 145, 175
k.-er 27, 27
k.-genin 65
[=5]
küye
k.+dey 22, 22
[=2]
küyev
k. 129
k.+i 130
[=2]
küyik
k.+terin 129
[=1]
küyink.-bese 175
k.-edi 99
k.-gen 171
k.-gende 168
k.-geni 170
k.-ip 147, 172
[=7]
küyindirk.-edi 165
k.-ip 175
[=2]
küyiniş
k. 115, 159, 165
k.+i 175, 175
k.+in 99
k.+ti 165
[=7]
küyki
k. 175
[=1]
küyli
k. 5, 14, 164, 165
[=4]
küynelk.-ip 35
[=1]
küyretk.-kenmin 25
[=1]
küyşeytk.-üv 30, 139
[=2]
küyttek.-gen 2
[=1]
küyzelk.-edi 158
k.-eyin 184
k.-ipsin 67, 193
[=4]
küz
k. 3
k.+di 11
[=2]
küzetşi
k. 184
[=1]
küzettirk.-ip 178
[=1]
küzgi
k. 3
[=1]
L
labonten
l.+nen 163
[=1]
laj
l. 184
[=1]
lak
l. 194
[=1]
lakl.-kanda 30
l.-paydı 138
[=2]
lakap
l. 89
[=1]
lakaptal.-v 19, 19
[=2]
lakat
l. 49, 56
[=2]
lakkış
l. 175
[=1]
laktırl.-ğan 30
[=1]
landış
l. 53
[=1]
lapır
l. 192
[=1]
las
l. 44, 196
[=2]
latın
l. 61
[=1]
lavhulmahbuz
l. 184
[=1]
lay
l. 148
[=1]
layık
l. 120, 152, 173
[=3]
lebbayka
l. 154
398
[=1]
mağan
m. 52, 53, 53, 121, 137, 180, 184, 188, 188,
195
[=10]
lebiz
l. 6, 11, 11, 12, 12, 12, 15, 15, 15, 15, 16,
27, 28, 28, 41, 45, 81, 84, 84
l.+ben 81, 81, 82, 82
l.+der 17
l.+derde 19, 19
l.+di 36
[=27]
mağına
m. 58, 73, 81, 81, 82, 101, 173, 177, 179
m.+da 16, 22, 22, 52, 54, 85, 101, 101, 129,
139
m.+dağı 139, 156
m.+ma 17
m.+men 27
m.+sı 15, 15, 17, 17, 17, 22, 27, 27, 45, 59,
81, 81, 108, 155, 155, 165, 166, 173
m.+sımen 105
m.+sın 13, 14, 17, 22, 27, 28, 28, 28, 93
m.+sına 45, 129, 145
m.+sınan 22, 27
m.+sında 16, 22, 22
m.+sının 27, 28, 28, 82, 155
[=64]
lebizdi
l. 81, 81, 81, 81, 98
[=5]
lefuz
l. 179
[=1]
lem
l. 149
[=1]
lenat
l. 44, 196
[=2]
lep
l.+i 99
l.+in 197
[=2]
leptev
l. 33
[=1]
lepti
l. 96, 187
[=2]
lermontov
l.+tan 26
[=1]
lev
l. 5
[=1]
lezzat
l.+ı 5, 120, 165
[=3]
lezzattı
l. 53
[=1]
literatuvra
l. 2
[=1]
luğat
l. 6, 11, 12, 12, 15, 17, 24, 28, 28, 28, 46,
82
l.+ı 28, 95
l.+ına 6
l.+ında 6, 28
l.+ının 95
l.+tağı 24
l.+tı 129
l.+tın 28
[=21]
luğattik
l. 24
[=1]
M
madık
m. 147
[=1]
mağınalı
m. 2, 15, 15, 57, 59, 108, 113, 155
m.+rak 58
[=9]
mağınasız
m. 105
[=1]
mağırıp
m.+tağı 134
[=1]
mağjan
m. 27, 34, 35, 39, 54, 57, 63, 65, 65, 67, 68,
69, 71, 71, 72, 75, 80, 158
m.+nın 3, 11, 18, 26, 66, 66, 70, 80, 80,
162, 162
[=29]
mağlum
m. 112
[=1]
mağlumat
m. 85, 97, 98, 112, 157
m.+ı 88, 162
m.+ın 89, 91, 162
m.+tar 112
m.+tardan 88, 89
m.+tardın 162
m.+tarmen 89
[=15]
mahabbat
m. 165
m.+ka 165
[=2]
makal
m. 30, 30, 30, 30, 82, 82, 82, 83, 124, 124,
124, 125
m.+dar 120, 123
m.+dardı 123
m.+dın 83
m.+ğa 123, 123, 125
m.+ı 2
[=20]
makırtm.-ıp 135
[=1]
399
m.+da 147
m.dı 114
m.+ın 150
m.ı 146
[=11]
makrum
m. 8
[=1]
maksat
m. 30, 37, 41, 88, 93, 109, 109, 147, 147,
159, 163, 173, 173, 174, 175
m.+ı 12, 14, 85, 85, 89, 89, 90, 96, 105,
139, 139, 142, 158, 163, 172, 172, 172,
173, 173
m.+ıma 150
m.+ımen 90, 106, 140, 147, 172
m.+ın 114, 172, 174
m.+ına 172
m.+ının 94, 174
m.+ka 90, 93
m.+pen 19, 19, 19, 19, 19, 91, 93, 93, 93,
93, 96, 96, 97, 99, 105, 111, 111, 111, 114,
138, 140, 141, 142, 166
m.+tan 173
m.+tarğa 96
m.+tarın 160
m.+tarına 160
m.+tı 173, 173, 173, 173
[=80]
maksatm.-pay 51
[=1]
maksatsız
m. 172, 172
[=2]
maksattı
m. 51, 51, 175
[=3]
maksut
m. 177
[=1]
makşar
m. 155
m.+da 144
m.+dın 151
[=3]
makşuk
m.+ım 150
[=1]
maktam.-dı 181
m.-ğan 31, 114, 114, 147, 147
m.-ğanı 114
m.-p 111, 114, 114, 131
m.-sam 114
99, 99, 99, 99, 99, 99, 100, 105
[=12]
maktanm.-ba 113, 113
m.-sa 117, 117
[=4]
maktanış
m. 194
[=1]
maktatm.-kan 53
[=1]
maktav
m. 140, 140, 146, 146, 146, 146
makul
m. 9, 184, 192, 194
[=4]
makuldanm.-adı 94
[=1]
makulık
m. 196
m.+ka 121
m.+tar 98, 163
m.+tardan 163
[=5]
makulıktık
m. 1, 1
[=2]
mal
m. 2, 17, 17, 24, 34, 40, 49, 56, 109, 114,
119, 120, 123, 124, 124, 133, 138, 141,
141, 141, 141, 141, 145, 145, 154, 173,
177, 177, 179, 179, 181, 181, 183, 196
m.+da 136
m.+dı 26, 66, 187
m.+dın 179
m.+ğa 155
m.+ı 32, 141, 153
m.+ım 109, 141
m.+ıma 3
m.+ın 32, 141, 144, 148, 183, 190
m.+ınan 141, 141, 153
m.+ınız 142
m.+ınnan 141
[=57]
malm.-armın 20
[=1]
mala
m. 177
[=1]
malay
m. 86, 120
m.+ı 141
[=3]
maldı
m. 136
[=1]
maldırm.-ıp 44, 57
[=2]
malta
m.+sın 32, 178
[=1]
mamay
m. 87, 112
[=2]
mamır
m.+ı 162
[=1]
man
m.+ına 16, 16, 16
400
[=3]
mana
m. 69
[=1]
manağı
m.+dan 100
m.+nın 95
[=2]
manat
m. 44, 196
[=2]
manday
m.+dan 2
m.+ıma 126
[=2]
mandaylı
m. 2
[=1]
manıram.-ğanı 60
[=1]
manırasm.-kan 133
[=1]
manız
m.+ı 8, 92
[=2]
manızdam.-vdın 39
[=1]
manızdanm.-ıp 29, 123
[=2]
manızdı
m. 59, 87, 124
[=3]
maral
m. 44
[=1]
markaym.-ğan 171
m.-ıp 165
m.-uvı 165
[=3]
markayıs
m. 151, 151, 151, 157, 165, 165, 165, 165,
165
[=9]
martuv
m. 102
[=1]
mas
m. 182
[=1]
masa
m. 32, 34, 35, 35, 44, 44, 56, 57, 62, 66, 67,
67, 68, 69, 69, 74, 74, 74, 74, 77, 176, 176,
176, 176
m.+da 68
m.+dağı 66, 66, 162, 166
[=29]
masat
m.+ı 25, 25
[=2]
masatı
m. 25
[=1]
masayram.-ğan 171
[=1]
masayrasm.-ıp 184
[=1]
maskaralam.-v 157, 167, 167, 167, 167, 167
m.-vğa 168, 168
[=8]
maskaralık
m. 165, 174
[=2]
mastık
m.+ta 154
[=1]
maşakat
m. 16
[=1]
maşırık
m.+tağı 134
[=1]
maşıyna
m.+sı 99
[=1]
mata
m. 72, 73
[=2]
mavjıratm.-ıp 103
[=1]
may
m. 37, 39, 127, 129, 131, 191
m.+ımız 137
m.+ın 33
[=8]
mayda
m. 128, 128, 128, 136
[=4]
maydan
m.+ında 151, 170
[=2]
maylı
m. 30
[=1]
mazak
m. 45, 157, 169, 169, 169, 169, 170, 170
m.+ı 122
[=9]
mazaktık
m.+ka 121
[=1]
mazmun
m. 8, 8, 8, 8, 8, 8, 11, 11, 12, 12, 164
m.+dı 11, 96, 136, 158
m.+ı 7, 8, 8, 8, 8, 95, 106, 141, 173
m.+ımen 141
m.+ın 141
m.+ına 140, 146
m.+ınan 141
m.+ında 11
401
m.+ının 8, 90
m.+nın 8, 8, 8, 8, 89
[=37]
mazmundam.-p 85
m.-ydı 86
[=2]
mazmundama
m.+sı 96
[=1]
mazmundav
m. 8, 8, 8, 8, 8, 8, 86, 161
m.+da 8, 86
m.+ında 8
[=11]
medeli
m. 24
[=1]
medeniy
m. 15, 15, 87
[=3]
medeniyet
m. 15, 89, 89
[=3]
medeniyetti
m. 104
[=1]
medet
m. 134, 134, 134, 134, 146, 146, 146
[=7]
medrese
m. 1
m.+de 149
m.+ge 8
[=3]
meke
m. 145
[=1]
meken
m. 199
m.+i 90
m.+in 85
[=3]
mektep
m. 86, 160, 160
m.+ke 144, 196
m.+ten 160
[=6]
mekteptik
m. 97
[=1]
melim
m. 97, 142, 150, 170, 177
[=5]
melimdev
m. 86
m.+de 86
[=2]
melül
m. 150
[=1]
memleket
m. 93, 94, 96
[=3]
men
m. 3, 4, 4, 8, 8, 9, 9, 10, 11, 13, 15, 17, 18,
18, 20, 20, 23, 23, 23, 24, 24, 24, 24, 25,
25, 25, 27, 27, 27, 29, 29, 30, 32, 33, 33,
34, 35, 36, 36, 36, 36, 37, 37, 37, 37, 37,
37, 37, 37, 38, 40, 41, 41, 41, 41, 41, 41,
41, 41, 41, 43, 44, 44, 47, 48, 48, 52, 52,
52, 56, 57, 58, 58, 58, 59, 61, 63, 64, 66,
70, 72, 77, 78, 79, 79, 79, 80, 81, 81, 81,
82, 82, 82, 87, 90, 90, 93, 99, 104, 104,
105, 105, 108, 108, 108, 108, 110, 111,
112, 112, 113, 114, 114, 115, 115, 115,
115, 116, 116, 125, 126, 126, 126, 126,
127, 129, 130, 136, 140, 141, 141, 141,
145, 145, 146, 148, 150, 153, 153, 157,
158, 161, 162, 164, 164, 164, 166, 166,
169, 170, 171, 171, 171, 171, 171, 171,
172, 172, 173, 173, 173, 173, 174, 177,
177, 177, 179, 184, 184, 185, 191, 192,
192, 192, 192, 194, 194, 194, 195
m.+be 178
m.+de 194
m.+dey 27, 116, 116
m.+di 51, 57
m.+i 5, 43, 47, 54, 58, 58, 82, 83, 83, 97,
108, 173, 183, 184
m.+in 114, 116, 116, 137, 144, 146, 150,
183
[=208]
mendes
m. 17, 17
[=2]
mendi
m. 57, 57, 96, 122
m.+nin 122
[=5]
menen
m. 23, 23, 44, 44, 52, 52, 53, 122, 127, 144,
145, 148, 150, 178, 189, 192
[=16]
meniki
m. 185, 192
[=2]
menis
m. 101, 159
m.+i 46, 59, 83, 98, 98, 119, 122, 122, 172
m.+imen 89
m.+in 11, 87, 102, 159, 170
m.+inin 13
m.+pen 168
m.+ten 37
m.+ter 104
m.+terge 165
[=22]
menistem.-p 83, 92, 96
m.-v 92
[=4]
mensiz
m. 29
m.+benen 122
m.+din 122
[=3]
menze-
402
m.-gen 5, 83
m.-genin 95
m.-geninşe 5
m.-v 5, 16, 18, 20, 162
m.-vi 82
m.-vin 5
m.-vinşe 83
m.-ymiz 121, 121
[=14]
m. 56
[=1]
meşel
m. 139, 197
[=2]
meşit
m. 1, 1, 149
[=3]
metal
m.+dan 2
[=1]
menzev
m. 5, 16, 18, 20, 162
m. i 82
m. in 5
m. inşe 83
[=8]
mepelegiş
m. 162
[=1]
mereke
m.+ge 197
[=1]
mergen
m. 82
m.+ine 74
[=2]
mert
m. 158
m.+i 79, 79
[=3]
merüvert
m. 4, 18, 69
[=3]
merzem.-gen 31
[=1]
merzimdem.-p 7
[=1]
merzimsiz
m. 172
[=1]
mesele
m. 97
m.+ge 94, 109, 164
m.+ler 86, 94
m.+lerdi 94
m.+leri 94, 94, 94, 94
m.+si 94, 94, 94, 94, 94, 94
m.+sin 85
m.+sine 85
m.+sinin 85
[=20]
meselen
m. 6, 7, 7, 7, 11, 12, 14, 16, 17, 17, 17, 17,
18, 19, 19, 22, 22, 24, 26, 44, 47, 47, 48,
48, 59, 61, 61, 61, 61, 64, 64, 66, 72, 73,
75, 80, 80, 82, 82, 82, 83, 87, 88, 89, 89,
100, 104, 105, 106, 107, 108, 108, 108,
109, 112, 114, 115, 120, 126, 133, 141,
143, 145, 148, 166, 173
m.+i 85
[=67]
meskev
metel
m. 125, 125, 125, 125
m.+der 120
m.+ge 123
[=6]
meyirim
m. 74
m.+i 71
[=2]
meyirimdi
m. 162
[=1]
meyirimsiz
m. 172
[=1]
meyirimsizdik
m. 43
[=1]
meyli
m. 93, 93, 93
m.+n 180, 180
[=5]
meyman
m. 25, 145, 145
m.+ınnın 122
[=4]
meymandos
m. 162
[=1]
mez
m. 44, 66, 103, 175, 175, 177, 181, 184,
196
m.+i 36
[=10]
mezdem.-mey 138
[=1]
mezgev
m. 32, 32, 32, 32, 32, 32, 32, 32, 32
m.+men 32
[=10]
mezgil
m. 29
m.+in 85
m.+inen 8
[=3]
mezgili
m. 90, 90, 174
[=3]
mezgilsiz
m. 152
[=1]
mezile-
403
m.+ı 152
[=2]
m.-vdin 36
[=1]
mıkta-
mırzan
m.-p 15, 134
m.-ymın 194
m.-ytının 192
[=4]
m. 121, 121, 121, 121, 121
[=5]
mısal
m. 2, 8, 9, 16, 17, 20, 23, 46, 49, 51, 51, 52,
54, 56, 56, 57, 64, 67, 70, 77, 77, 88, 119,
126, 129, 130, 140, 140, 140, 140, 141,
142, 147, 152, 153, 157, 163, 163, 163
m.+da 43
m.+dağı 27, 27, 28
m.+dağılar 163
m.+dar 19, 22, 24, 36, 37, 38, 38, 41, 43,
45, 63, 88, 92, 108, 114, 115, 120, 120,
121, 121, 121, 123, 124, 125, 127, 131,
132, 134, 135, 136, 137, 140, 163, 163,
163, 163, 163
m.+dardağı 19, 22, 24, 64
m.+dardağıday 9
m.+dardan 149
m.+dardın 27, 27, 27, 64, 163
m.+darğa 163
m.+darı 33, 35, 35, 39, 46, 162, 164
m.+darın 92, 95, 96, 97
m.+darının 163, 163
m.+darmen 163
m.+dı 101
m.+dın 17, 27, 28
m.+ğa 11, 27, 74, 163
m.+ı 11, 15, 27, 27, 43, 45, 50, 79, 85, 93,
114, 147, 149, 162, 163
m.+ın 91
m.+ında 26
m.+men 160
[=133]
mıktı
m. 17, 56, 184, 189, 190, 191
m.+mın 78
[=7]
mıljındam.-r 179
m.-v 39
[=2]
mıljındık
m.+tın 39
[=1]
mılkav
m. 25
[=1]
mıltık
m. 10, 50, 117
[=3]
mın
m. 10, 34, 38, 42, 43, 43, 50, 75, 104, 114,
116, 125, 132, 146, 146, 146, 150, 159, 159
m.+ımenen 143
m.+ın 10, 50
m.+nan 123
[=23]
mına
m. 9, 9, 9, 16, 27, 72, 110, 118, 119, 122,
151, 182
m.+dan 5, 27, 32, 47, 82
m.+day 7, 15, 17, 21, 31, 86, 95, 106, 143,
151
m.+lar 22, 92, 157, 157
m.+sı 191
[=32]
mınağan
m. 121
[=1]
mınanday
m. 27, 144, 149, 150
[=4]
mınav
m. 6, 6, 7, 14, 14, 15, 16, 26, 28, 33, 35, 43,
45, 48, 74, 80, 85, 87, 95, 95, 100, 100,
113, 122, 140, 141, 141, 145, 145, 146,
150, 157, 157, 176, 191
[=35]
mırza
m. 33
m.+lar 36, 111
m.+lardı 111
m.+larınan 114
m.+nı 114
[=6]
mırzalı
m.+nın 63
[=1]
mırzalık
m. 29
mısaldav
m. 120
[=1]
mısaldavşı
m. 163
[=1]
mısık
m. 141, 141, 141
[=3]
mıskal
m. 169
[=1]
mıskaldam.-p 125
[=1]
mıskıl
m. 45, 157, 169, 170
m.+dın 170
[=5]
mıskıldam.-v 169
[=1]
mış
m. 141, 141
[=2]
mıy
m.+dı 4
[=1]
404
m.+in 26, 28, 82, 83, 86, 86, 88, 94, 120,
138, 138, 163
m.+ine 160, 161
m.+inin 160, 163, 163
[=42]
millet
m. 67, 193
m.+in 193
m.+ine 192
m.+ke 68, 193, 194
m.+ten 194
[=8]
min
m. 148, 156, 156, 167, 167
m.+der 167
m.+deri 156
m.+derin 100, 112
m.+di 169
m.+ge 167
m.+i 155, 155, 156, 156
m.+in 94, 94, 94, 94, 147, 147, 147, 167,
169, 182
m.+ine 170
[=26]
minm.-er 118
m.-gen 21, 38, 45, 45, 109, 122, 135, 144
m.-ip 33, 61, 113, 122, 177
m.-üv 114
m.-üvge 26, 66, 187
[=18]
minajat
m. 140, 145, 145, 145, 145, 145, 145, 145,
145, 145, 146, 146
m.+ı 146
m.+tan 146
m.+tın 145
[=15]
minber
m.+de 149
[=1]
mindem.-p 148, 167
[=2]
mindet
m. 68, 193, 194, 195
m.+i 5
m.+indi 120
m.+ten 129
[=7]
mine
m. 198
[=1]
miner
m. 86
m.+leri 160
[=2]
minez
m. 94, 95, 160, 160, 160, 163, 173
m.+de 88
m.+derdi 163
m.+derdin 100, 160
m.+deri 160
m.+derin 100, 100
m.+ge 160
m.+i 88, 104, 120, 160, 160, 160, 163, 173,
183
m.+imen 163
minezdem.-gende 88, 88
m.-me 87, 88, 88, 88, 89
m.-mege 88
m.-meleri 88
m.-p 88, 121
[=11]
minezdeme
m. 87, 88, 88, 88, 88, 89
m.ge 88
m.leri 88
[=8]
minezdes
m. 160
[=1]
minezdi
m. 110, 160, 160, 160
[=4]
mingizm.-di 199, 199
[=2]
minsiz
m. 69, 69, 81, 89, 155, 155, 155, 155, 156
[=9]
miras
m. 150
[=1]
mirjakıp
m.+tın 161, 161
[=2]
mise
m. 122
[=1]
miy
m. 24, 32, 178, 180
m.+ına 97
[=5]
mol
m. 27, 47, 57, 58, 120, 161
m.+ırak 106
[=7]
mola
m.+ğa 147
m.+sına 44, 196
[=3]
molda
m. 16, 97, 143, 181, 181, 194
m.+ğa 142, 181
m.+lar 96, 138, 138, 138, 139, 139, 140
m.+larda 181
m.+lardan 138
m.+lardın 102, 138
m.+larğa 142
m.+larının 139, 139
m.+nın 142
m.+sına 63, 148
[=25]
moldalık
m. 138, 194
405
[=2]
moldeken
m. 195, 196
[=2]
moldık
m.+ınan 87
[=1]
momın
m.+darğa 192
[=1]
momındık
m.+ka 121
[=1]
momınsınm.-ğan 25
[=1]
monğol
m. 89
[=1]
mosı
m. 47
[=1]
moyıl
m. 53
[=1]
moyın
m. 154
m.+ı 2
m.+ın 195
[=3]
moyınsunm.-ıp 91
[=1]
moynak
m. 28, 29, 30
m.+tay 125
[=4]
moyneke
m.+m 30
[=1]
möldiretm.-ip 4
[=1]
mölt
m. 65, 65
[=2]
möltildem.-gen 130
m.-p 118
[=2]
mönke
m. 121
[=1]
möyneke
m. 29
[=1]
muğalim
m. 86
[=1]
muhambet
m. 116, 117
[=2]
muhametjan
m.+nın 162
[=1]
mukalm.-mas 191
m.-maytın 174
[=2]
mukambet
m. 130, 131, 131, 131, 132, 134, 146
[=7]
mukan
m. 19, 19, 19, 19
m.+dardın 19
[=5]
mukatkan
m. 103
[=1]
muktaj
m.+ın 94
[=1]
muktajdık
m.+ka 174
m.+tın 145
[=2]
muktar
m.+dın 161
[=1]
mun
m. 5, 30, 94, 145, 145, 165, 169
[=7]
munan
m. 10, 12, 19, 29, 30, 33, 45, 66, 110, 128,
156, 172
[=12]
munar
m. 19
[=1]
munarlanm.-ğan 23
m.-ıp 20
[=2]
munaym.-ıp 78
m.-ma 198
m.-uv 165
[=3]
munayıs
m. 157
[=1]
munaytm.-adı 165, 167
m.-atın 170
[=3]
munda
m. 9, 9, 16, 16, 17, 19, 22, 23, 24, 25, 27,
28, 32, 59, 72, 72, 73, 73, 76, 79, 85, 87,
90, 90, 97, 100, 106, 106, 109, 114, 129,
161, 162, 162, 163, 171, 171, 183, 198
m.+ğı 80
[=40]
mundağı
m. 163, 198
[=2]
mundantm.-ıp 39
[=1]
406
mundas
m.+ım 79, 79
m.+ın 110
[=3]
munday
m. 18, 30, 36, 61, 61, 74, 75, 94, 104, 116,
139, 140, 160, 163, 175, 175, 182
m.+lardı 86
[=18]
mundı
m. 115, 138, 145, 165, 165, 167
[=6]
munğa
m. 167
[=1]
munı
m. 1, 2, 41, 49, 75, 75, 81, 102, 139, 172,
173, 179, 184, 185
m.+menen 143
m.+ndı 36
m.+sın 10, 100
[=18]
munım
m. 114, 186
[=2]
munımdı
m. 192
[=1]
munın
m. 5, 7, 13, 17, 23, 28, 29, 31, 47, 47, 73,
81, 85, 93, 93, 95, 97, 99, 102, 113, 126,
163, 165, 174, 175, 193
[=26]
munlık
m. 145
[=1]
munnan
m. 167
[=1]
munsız
m. 165
[=1]
munşa
m. 33, 119
[=2]
muntağa
m.+nın 150
[=1]
murak
m. 20
[=1]
murat
m. 95, 124, 165, 172, 173
m.+ı 165, 172, 172, 173, 173, 173
m.+ın 84
m.+ına 148, 165, 165, 173, 173, 174
m.+ının 173, 174
m.+ınız 40
m.+ka 9, 165, 188, 199
m.+pen 109
[=26]
murın
m. 2, 125
m.+ına 123
[=3]
murındık
m. 97
[=1]
murt
m. 83
m.+ın 43, 114
[=3]
murttı
m. 182
[=1]
musa
m. 140, 141, 141, 141, 141, 141, 141, 141,
143
m.+ğa 141, 141
[=11]
musılman
m. 40, 40, 139, 139, 140, 141, 153, 154
m.+dardın 138
m.+dı 147
m.+ğa 153
m.+mın 16
m.+nın 140, 154
[=14]
musılmandık
m. 149
[=1]
muvzıka
m. 2
[=1]
muz
m. 51, 145, 179
m.+day 51
[=4]
muzdam.-ydı 103
[=1]
müberek
m. 148
[=1]
mübtele
m. 33
[=1]
müdde
m.+si 172, 172, 172, 173
m.+sin 5, 6, 99
[=7]
müdderis
m. 149
[=1]
müdet
m.+in 84
[=1]
müdirtm.-pek 112, 113, 148
m.-üv 112, 113
[=5]
mülik
m. 14, 109
m.+i 25
m.+imen 141, 141
m.+in 181
[=6]
mümkin
407
m. 46, 99, 100, 101, 101, 144, 148
m.+be 95
[=8]
mümkindik
m.+in 161
[=1]
müşe
m. 8, 8, 8, 49, 49, 161
m.+lerdin 86
m.+leri 48, 48, 60, 96
m.+lerin 86
m.+lerinin 86, 86
m.+si 8, 8, 49, 51, 51, 52, 52, 56, 56, 57,
77, 91
m.+sin 49, 51, 51, 92, 108
m.+sinde 52
m.+sindegi 52, 54, 54, 56, 56, 57
m.+sine 77
m.+sinin 8, 8
[=41]
müşelem.-p 92
[=1]
müşeli
m. 49
m.+sinde 49
[=2]
müşelik
m. 86
[=1]
müşkil
m.+in 178
[=1]
müyiz
m.+deri 133
m.+in 42, 42, 42, 42, 42, 43
m.+inen 135
[=8]
müyizdi
m. 108
[=1]
N
nadan
n. 9, 16, 41, 75, 76, 76, 169
n.+ğa 145
[=8]
nadandık
n.+pen 16
n.+tan 68, 193
n.+tarı 157
n.+tı 168
[=5]
nadson
n.+nan 66
[=1]
nağan
n. 150
[=1]
nağaş
n.+ıma 146
[=1]
nağıp
n. 137, 176, 186
[=3]
nağış
n. 175
[=1]
nağız
n. 27, 41, 77, 81, 88, 92, 109, 146, 161,
164, 164, 166, 187
[=13]
nak
n. 22, 30, 49, 84, 84, 161, 163
[=7]
nakak
n. 184
[=1]
nakıl
n. 36
[=1]
nalıs
n. 150, 157, 165, 165
n.+ı 145
[=5]
nalış
n.+ım 150
[=1]
namaz
n. 138, 154, 154, 155
n.+ğa 149
[=5]
namazdıger
n. 53
[=1]
namazşam
n.+ğa 53
[=1]
namıs
n. 151, 151, 166, 166, 166, 166, 166, 166,
166, 166, 166, 166, 166, 166, 166, 174,
190, 190
n.+ın 96, 151, 166, 174, 175
n.+ına 166, 174
n.+tı 181
[=26]
namıskorlık
n.+ın 161
[=1]
namıstann.-ıs 166
[=1]
nan
n.+ı 71
[=1]
nann.-bas 148
n.-ğan 105
n.-ıp 24
[=3]
nandırn.-adı 45
n.-ıp 96
n.-uv 96
[=3]
nar
n. 120
[=1]
narazılık
408
n. 165, 167, 167
n.+ı 165
[=4]
[=29]
nazardık
n. 159
[=1]
narık
n. 124
n.+ı 148
n.+ın 156
[=3]
nas
nazım
n. 84, 193
n.+ğa 193
[=3]
ne
n. 164
[=1]
n. 1, 1, 7, 7, 7, 9, 9, 10, 10, 11, 11, 11, 12,
12, 16, 26, 29, 29, 29, 29, 29, 30, 30, 33,
33, 34, 34, 38, 45, 46, 47, 49, 49, 49, 56,
56, 56, 66, 73, 73, 76, 81, 81, 86, 89, 90,
91, 98, 106, 114, 115, 116, 119, 119, 122,
122, 122, 122, 124, 125, 126, 130, 130,
132, 140, 140, 141, 142, 143, 144, 145,
148, 154, 158, 158, 158, 158, 158, 163,
166, 166, 166, 167, 167, 169, 170, 177,
177, 178, 181, 183, 183, 183, 185, 187,
195, 198, 198, 198
n.+ge 36, 57, 98, 158, 158, 158
n.+ler 198
n.+mdi 192
n.+men 7, 155, 160
n.+miz 29
n.+ndey 89, 89, 105, 160, 164
n.+ndi 33, 33
n.+ni 7, 12, 46, 126, 158, 196
n.+si 130
n.+simen 155, 156
n.+sine 184
[=128]
nasar
n. 128
[=1]
nasır
n. 84
[=1]
nasiyhat
n. 127, 140, 143, 143, 143, 143, 144
n.+ın 143
n.+ında 143, 143
[=10]
naşar
n. 146, 153, 175, 175
n.+dı 152
n.+dın 192
[=6]
naşarlık
n.+ın 92
[=1]
navkas
n. 122
[=1]
navrızbay
n. 33, 33, 112
n.+dı 77
[=4]
navşa
n. 23
[=1]
navşabaev
n. 23
[=1]
nayza
n. 42
n.+ğa 110
n.+sın 51
[=3]
nayzağay
n. 18, 102, 102
n.+dı 102, 102
[=5]
naz
n. 29, 115
[=2]
nazar
n. 28, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 37, 44, 44,
45, 45, 70, 89, 90, 112, 146, 152, 158, 158,
166
n.+da 40
n.+ı 90, 90
n.+ın 166
n.+ına 90, 113
n.+ında 147
neden
n. 7, 7, 57, 60, 82, 95, 95, 158, 158, 158,
170, 174
[=12]
nege
n. 65
[=1]
negiz
n. 81
n.+din 61
n.+i 43, 82, 85, 107
n.+inde 60, 60, 140
n.+ine 5
[=10]
negizdi
n. 173
[=1]
negizdik
n. 11, 73, 81, 98
[=4]
negizgi
n. 18, 46, 61, 92, 92, 96, 157, 157, 172
[=9]
neğıp
n. 10, 39, 152
[=3]
neğurlım
n. 12, 13, 13, 28, 83, 83, 109, 160, 172
[=9]
neke
n. 126, 129, 129, 129
[=4]
409
n.+sin 15, 15, 24, 94, 99, 163
n.+sinin 94, 165
[=310]
nem
n. 149
[=1]
neme
nerselik
n. 46
[=1]
nemene
n.+i 81
[=1]
nesibe
n. 9, 50
[=2]
nemese
n.+n 133
[=1]
nesil
n. 16, 158
[=2]
n.+den 104
n.+ge 104
[=2]
nepsi
n. 77
[=1]
neşe
n. 12, 16, 16, 21, 24, 24, 24, 50, 102, 115,
146, 146, 150, 177
[=14]
nere
n. 158
[=1]
neşik
nerikulı
n. 112
[=1]
n. 73
[=1]
netemin
n. 37
[=1]
nerse
n. 1, 1, 7, 7, 8, 12, 13, 13, 18, 18, 22, 29,
29, 30, 40, 41, 46, 46, 59, 60, 60, 61, 73,
81, 82, 82, 82, 82, 82, 82, 82, 82, 82, 83,
83, 83, 83, 84, 84, 84, 84, 84, 90, 90, 90,
90, 90, 91, 91, 92, 93, 93, 93, 93, 93, 93,
93, 93, 94, 94, 97, 99, 99, 100, 100, 102,
102, 102, 104, 106, 106, 106, 106, 107,
108, 108, 108, 110, 111, 114, 114, 162,
166, 166, 168, 169, 170, 170, 170, 171,
171, 172, 173, 175, 175, 178, 198
n.+de 19, 22
n.+den 113, 164
n.+dey 18, 18, 18, 103
n.+ge 19, 20, 22, 22, 29, 44, 82, 101, 107,
108, 108, 166, 166, 166, 170, 184
n.+ler 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 7, 89,
89, 89, 89, 91, 93, 98, 99, 100, 102, 102,
102, 105, 105, 120, 131, 149, 159, 165, 167
n.+lerden 83
n.+lerdi 1, 1, 5, 14, 83, 83, 99, 103, 107,
171
n.+lerdin 1, 1, 1, 1, 5, 5, 12, 83, 84, 89, 90,
91, 91, 91, 102, 103, 103, 105, 140, 166,
166, 175
n.+lerge 1, 105
n.+leri 7, 167
n.+lerin 6, 84, 99, 103, 103
n.+lerinin 106
n.+lermen 6, 83, 92, 99
n.+me 93
n.+men 22, 22
n.+ni 5, 18, 19, 20, 20, 22, 25, 30, 82, 83,
83, 83, 83, 83, 83, 84, 90, 90, 90, 91, 91,
92, 92, 93, 93, 93, 93, 93, 97, 99, 99, 102,
103, 107, 107, 119, 119, 119, 172, 196
n.+nin 2, 2, 2, 6, 11, 18, 20, 22, 22, 22, 22,
24, 25, 26, 26, 26, 29, 36, 38, 60, 60, 60,
82, 82, 83, 83, 83, 83, 84, 84, 89, 90, 90,
90, 90, 90, 90, 90, 90, 90, 90, 90, 92, 93,
94, 94, 95, 99, 99, 99, 102, 103, 106, 107,
119, 171, 171
n.+si 109
netiyje
n. 92
n.+si 86
[=2]
netken
n. 182
[=1]
nev
n. 33
[=1]
nevbet
n.+indi 120
[=1]
nezik
n. 2
[=1]
nığızdaln.-ğan 39
[=1]
nısanbay
n. 33, 77
[=2]
niyet
n. 162, 184, 191
n.+i 28, 173
n.+ine 172
n.+pen 121, 122, 167, 168
n.+ti 68
[=11]
niyetti
n. 56
[=1]
noğay
n. 113, 113, 114, 114, 138, 138, 138, 138,
139, 139
n.+dan 129
n.+ğa 139
n.+lar 139
[=13]
noğaylı
n.+nın 55
410
[=1]
o.+nan 13, 13, 29, 30, 57, 64, 66, 80, 88,
98, 100, 110, 136, 159, 161, 163, 163, 170,
197
o.+nda 57, 58, 58, 70, 72, 90, 90, 112, 128,
128, 132, 162, 170, 183
o.+ndağı 101
o.+ndan 174
o.+nday 5, 6, 11, 18, 20, 24, 36, 48, 48, 61,
77, 83, 87, 91, 91, 91, 94, 94, 95, 99, 100,
101, 103, 103, 104, 104, 104, 121, 156,
162, 162, 163, 170, 174, 175
o.+ndı 147
o.+nğa 132
o.+nı 12, 22, 73, 73, 76, 82, 91, 92, 92, 94,
96, 97, 109, 110, 119, 130, 130, 159, 159,
159, 164, 169, 179, 183
o.+nın 4, 6, 6, 13, 14, 17, 41, 46, 59, 64, 75,
80, 85, 85, 90, 92, 94, 95, 96, 97, 110, 139,
156, 157, 157, 157, 159, 167, 172, 172,
173, 174, 174, 174, 175, 194
o.+nısı 7, 174
o.+nısının 28
o.+nşa 85, 136, 158
[=182]
noğayşa
n. 139
[=1]
nöl
n. 173
[=1]
nömir
n.+in 87
n.+inen 91
n.+lerin 88, 88, 88, 89, 90, 90
n.+lerinen 88, 88, 92, 95, 96, 97, 109, 120,
126, 133, 137, 155, 163, 170
[=22]
nun
n. 150
[=1]
nur
n. 2, 21, 37, 75, 134
n.+dın 62
n.+ğa 127, 144
n.+ı 9, 37, 72
n.+ın 64
[=12]
nurjan
obal
n. 23
[=1]
o. 43
o.+ın 141
[=2]
nurlann.-ar 154
[=1]
obır
n. 122, 123
[=2]
oğan
o. 182, 182
[=2]
nurmaş
o. 5, 10, 23, 100, 100, 109, 111, 113, 173,
174
[=10]
nuska
n.+ların 109, 120, 126, 133, 137, 155, 156,
163, 170
n.+m 144
[=10]
ok
o. 42, 45, 136, 183
o.+ı 191
o.+ın 42
o.+pen 197
[=7]
nuskalık
n.+tın 87, 88, 88, 88, 88, 88, 89, 90, 90, 91,
92, 95, 96, 97, 109, 120, 126, 133, 137,
155, 163, 170
[=22]
okıo.-ğan 94, 161, 195
o.-ğandar 165
o.-ğandı 36
o.-ğanğa 177
o.-mağan 7, 196
o.-may 139
o.-p 6, 6, 13, 71, 71, 94, 141, 152
o.-sandar 36
o.-v 86, 86, 93
o.-y 72, 72
o.-ytın 139, 146
[=25]
nuskav
n. 129
[=1]
nuv
n.+sın 24
[=1]
nuvlı
n. 67, 67, 189, 189, 190
[=5]
O
o
o. 100, 117, 117, 117, 117, 161, 164, 165,
166
o.+dan 67, 73
o.+lar 15, 30, 46, 98, 101, 110, 138, 155,
156, 163, 163, 168, 170
o.+lardan 160, 163
o.+lardı 7, 77, 92
o.+lardın 13, 16, 77, 82, 89, 91, 91, 91,
104, 109, 159, 159, 163, 170
o.+ları 157
okılo.-mağan 6
[=1]
okılık
o. 36
[=1]
okımıstı
o. 87
[=1]
okıt-
411
o.-kan 148
o.-tı 181
o.-uvdı 8
[=3]
o. 136, 136
[=2]
omar
o. 32, 117
o.+lar 32, 32
[=4]
okıtuvşı
o. 138
[=1]
omırav
o.+ın 23
[=1]
okıyğa
o.+dan 85
o.+lar 112, 112, 158, 165
o.+lardan 158
o.+lardı 112
o.+nın 83, 161, 165
[=10]
omırtka
o. 30
o.+n 21, 150
[=3]
on
oktal-
o. 39, 42, 43, 43, 58, 66, 68, 70, 107, 107,
116, 116, 128, 130, 146, 146, 146, 150,
183, 185
o.+ğa 64, 72
o.+ımdı 192
o.+ımnan 152
[=24]
o.-ğannan 174
[=1]
oktav
o.+day 21
[=1]
okuv
o. 93, 138, 157
o.ğa 69
o.dağı 7
[=5]
ono.-bas 182
[=1]
onalt-
okuvşı
o.+m 179
o.+nın 164
[=2]
o.-pan 78
[=1]
onaşa
o.+da 196
[=1]
ol
o. 3, 4, 6, 6, 6, 6, 11, 11, 12, 13, 15, 16, 18,
18, 24, 27, 27, 30, 31, 49, 49, 49, 49, 56,
75, 76, 76, 82, 82, 83, 85, 88, 91, 91, 91,
93, 98, 99, 99, 101, 101, 101, 102, 102,
102, 102, 102, 102, 103, 104, 104, 105,
106, 106, 109, 109, 109, 110, 111, 134,
134, 138, 142, 143, 155, 157, 159, 159,
161, 164, 166, 166, 167, 170, 170, 171,
172, 173, 173, 173, 174, 180, 180, 181,
187, 191, 191, 193, 195
[=89]
onay
o. 41
[=1]
onğar-
o. 14, 41, 48, 61, 73, 76, 81, 87, 97, 98,
106, 111, 127, 139, 155, 156, 159, 159,
162, 169, 173
[=21]
onsız
o. 6, 39, 71, 74, 94, 113, 139, 148, 176, 188
o.+dağı 189
[=11]
onba
o.+sına 148
[=1]
ondao.-ğannın 132
o.-sa 20
o.-sın 132
[=3]
olak
o.-masa 148
[=1]
olay
o. 8
[=1]
onşa
o. 47, 47, 57
[=3]
olja
o. 10, 20, 50, 188, 198
o.+dan 50
o.+sına 148
[=7]
ontay
o. 92, 92, 92, 92, 92, 92, 112
o.+ı 92
o.+ımen 6, 6
o.+ınşa 14
[=11]
oljan
o.+dı 10, 50
[=2]
olkı
ontaylı
o. 175, 175
[=2]
ontaysız
olla
o.+sına 148
[=1]
oma
o. 14, 47, 47
[=3]
o. 47
[=1]
ontaysızdık
412
o. 47
[=1]
[=1]
oraza
op-
o. 131, 131, 131, 138
o.+ğa 132
[=5]
o.-ıp 182
[=1]
opa
o. 83, 83
[=2]
opasızdık
o. 165
[=1]
opık
o. 159
[=1]
or
o. 135
o.+ında 166
[=2]
oro.-arsın 144
o.-ıp 193
o.-masa 127
[=3]
orao.-ğan 172
o.-maldı 116
o.-vınan 172
[=3]
orak
o. 87, 112, 193
[=3]
orakulı
o. 78
[=1]
oralo.-ğan 5
o.-ıp 21, 49, 159, 160, 161, 161
[=7]
oralğı
o. 17
[=1]
oralım
o. 49, 49, 49, 49, 51, 51, 51, 51, 52, 52, 52,
52, 54, 54, 56, 56, 56, 56, 57, 57, 57
o.+nın 57
[=22]
oramal
o. 131, 197
o.+ım 137
[=3]
orano.-ıp 4, 18
[=2]
orasan
o. 103, 103
[=2]
oray
o.+ın 2
[=1]
oraylaso.-ıp 48
[=1]
oraylastıro.-ıp 14
orda
o.+nın 54
o.+sına 63
[=2]
orın
o. 13, 17, 73, 73, 73, 74, 102, 141, 144
o.+a 117
o.+da 20, 81, 152, 166, 166
o.+darda 38
o.+dardı 99
o.+darı 73, 90, 106
o.+darında 157
o.+dı 184
o.+ğa 17, 49, 57
o.+ı 17, 70, 70, 70
o.+ım 16
o.+ımen 59, 165
o.+ın 49, 56, 75, 140, 168
o.+ına 6, 13, 13, 14, 14, 15, 16, 16, 16, 17,
17, 24, 24, 24, 24, 24, 24, 24, 24, 24, 25,
25, 25, 25, 26, 32, 32, 32, 32, 32, 39, 48,
61, 61, 64, 70, 70, 73, 81, 81, 81, 81, 82,
82, 84, 84, 84, 90, 90, 97, 98, 105, 128,
128, 128, 129, 130, 138, 139, 139, 140,
140, 153, 161, 164, 190, 190
o.+ında 157
o.+ındarda 15, 17
o.+ınday 21, 21
o.+nan 61
[=110]
orınbay
o. 19, 36
o.+dın 114, 114
[=4]
orındao.-p 80, 179
[=2]
orındalo.-adı 61
o.-ğan 15
[=2]
orındalatındık
o.+ın 64
[=1]
orındaso.-uvınan 47
[=1]
orındastıro.-uv 14
[=1]
orınsız
o. 146, 184
[=2]
orıs
o. 61, 139, 139, 139, 139, 139
o.+ka 180
o.+ta 163
o.+tan 139
o.+tarın 152
413
o.+tın 5, 5, 15
[=13]
o.+lardın 45, 133
o.+ma 152
o.+men 80
o.+nda 9
o.+nday 22, 30, 149
o.+nı 29, 172
o.+nın 161, 198
[=60]
orısşa
o. 2, 129, 139
[=3]
orkaş
o. 130, 130, 130
[=3]
osığan
orman
o. 1, 53, 71, 162
[=4]
o. 11, 167
[=2]
osılay
ornao.-p 49
[=1]
ornalaso.-uv 64
o.-uvınan 48
[=2]
ornalastıro.-uvmen 61, 61
[=2]
ornato.-ıp 172
o.-tı 55
[=2]
orta
o. 17, 24, 153
o.+dağı 76
o.+dan 20
o.+ğa 114, 136
o.+na 40, 40, 114
o.+nızğa 40, 114
o.+sı 52
o.+sına 148
o.+sında 9, 16, 61, 70, 73, 73, 161
o.+sındağı 14
[=22]
ortak
o. 14, 188
[=2]
ortanşı
o.+sı 101
[=1]
oryan
o. 151
[=1]
osal
o. 112, 113
[=2]
osaldao.-v 113
[=1]
osaldık
o. 112
[=1]
osı
o. 9, 9, 10, 10, 18, 26, 32, 32, 43, 43, 54,
64, 69, 71, 73, 75, 80, 85, 95, 96, 100, 101,
102, 112, 117, 128, 129, 129, 130, 130,
130, 130, 131, 139, 145, 148, 165, 169,
171, 171, 172, 173, 197
o.+dan 33, 83, 169
o.+lar.dın 64
o.+lardı 198
o. 12, 98
[=2]
osınşama
o. 135
[=1]
oskıro.-ıp 179
[=1]
ospan
o. 32, 117
[=2]
oşak
o. 94, 109
o.+tın 18
[=3]
ot
o. 21, 21, 24, 27, 45, 63, 68, 71, 102, 102,
125, 162, 187
o.+ı 27, 145
o.+ın 152
o.+ka 27, 27, 108, 116, 129, 183
o.+tan 155
o.+tay 26, 187
o.+tı 102
o.+tın 52
[=27]
otan
o.+ın 197
o.+nın 197
[=2]
otıro. 25, 25, 25, 26, 30, 45, 86, 139, 139, 142,
143, 162, 167, 178, 183, 197
o.-adı 9, 11, 49, 77, 127, 156, 168, 168,
171, 174
o.-amız 171
o.-arğa 70, 70
o.-atın 87, 103, 162
o.-ğan 10, 10, 19, 28, 41, 44, 47, 82, 102,
173
o.-ğanda 195
o.-ıp 121, 136, 171
o.-may 77
o.-mın 10, 17, 50, 183
o.-mız 19, 86, 139
o.-sa 43, 125
o.-san 123
[=57]
otırıkşı
o. 57
[=1]
otırıkşılık
414
o.+ka 57
[=1]
otız
o. 103
[=1]
oykı
o. 32, 32, 32, 32, 32, 42, 132, 152
[=8]
otta-
o. 90
[=1]
oyla-
o.-p 119
o.-y 66
[=2]
o.-dı 181
o.-dım 40
o.-dın 152
o.-ğan 5, 17, 103, 103, 150, 161, 174
o.-ğanda 82, 84
o.-ğanğa 116
o.-ma 191
o.-mağan 173, 173
o.-maska 156
o.-may 27
o.-p 29, 136, 150, 152, 152, 177, 180, 196,
199
o.-r 34
o.-sam 116
o.-y 123
o.-ydı 82, 82, 163
o.-ytın 177
o.-ytındar 192
[=35]
oy
o. 8, 14, 18, 35, 37, 37, 40, 44, 46, 46, 54,
65, 69, 69, 94, 165, 165, 167, 167, 175,
180, 183
o.+da 107, 127
o.+dağı 5
o.+dan 59, 95, 134, 169
o.+dı 95, 185, 187
o.+ğa 8, 13, 40, 53, 169, 180
o.+ı 4, 17, 82, 99
o.+ıma 180
o.+ımız 84, 101, 192
o.+ın 5, 59, 96, 99, 101
o.+ına 27, 84
o.+ınan 100
o.+ında 7
o.+ındağı 5
o.+ındı 179
o.+ınşa 97, 104
o.+lar 8
[=60]
oyo.-ayın 130
o.-ıp 20, 80, 179
[=4]
oyan
o. 166
[=1]
oyano.-ğan 182
o.-ıp 183
[=2]
oyato.-adı 99
o.-ar 4, 5, 5, 5
o.-pağan 99
[=6]
oyatkızo.-bay 182
[=1]
oyav
o. 131
[=1]
oybay
o. 165
[=1]
oyın
o. 3, 13, 13, 45, 101, 169
o.+ın 126, 160
o.+men 5
[=9]
oyınşı
o. 112
[=1]
oyınşık
oylamao.-ğan 173
[=1]
oylamaldav
o. 157, 167, 167, 167, 167
o.+dan 157, 157
[=7]
oylano.-ıp 109
o.-uv 174
[=2]
oylandıro.-adı 166
o.-atın 108
[=2]
oylaso.-ıp 163
[=1]
oylav
o. 5, 5, 82, 84, 92
[=5]
oylavşı
o. 29
[=1]
oylı
o. 5
[=1]
oymak
o.+tay 42
o.+tayı 21
[=2]
oynao.-ğan 70, 150
o.-ğanı 170
o.-ğanım 116
o.-p 3, 17, 29, 32, 53, 150
o.-sın 34
o.-v 102
o.-vın 102
415
ö. 16
[=1]
o.-ydı 18, 59, 65
[=16]
oynak
o.+ı 28, 28
[=2]
oynakılık
o. 28
o.+ı 28
[=2]
oynalo.-atın 100
[=1]
oypırım
o. 35
[=1]
oysırao.-maytın 17
[=1]
oysız
o. 5
[=1]
oyşı
o.+sı 5
[=1]
oyuv
o.+ın 80, 179
[=2]
ozo.-a 20
o.-adı 123
o.-ar 36
o.-arı 151
o.-arsın 144
o.-ğan 123, 126
o.-ğanda 52
o.-ıp 195
[=9]
Ö
öbir
ö. 102
[=1]
ögiz
ö.+dey 180
ö.+di 11
ö.+ge 125
[=3]
öjettik
ö. 17
[=1]
ök
ö. 125
[=1]
ökimet
ö. 86, 183
[=2]
ökinö.-be 10, 50
ö.-bey 198
ö.-gende 165
[=4]
ökindirö.-etinderi 159
[=1]
ökiniş
ökpe
ö. 115
ö.+lerin 29
ö.+m 32
[=3]
ökpeleö.-mes 192
[=1]
öksiö.-p 110
[=1]
ökteysiz
ö. 17
[=1]
ölö.-dim 41, 109, 111
ö.-edi 4, 4, 4
ö.-eme 50
ö.-emin 136, 192
ö.-er 124
ö.-ermin 149
ö.-etin 174
ö.-gen 34, 129, 129, 129, 152, 192, 194
ö.-gende 103, 114, 130
ö.-geni 4
ö.-genim 194
ö.-genin 103
ö.-genine 88
ö.-geninşe 129
ö.-ip 166, 173
ö.-megen 148
ö.-mek 49
ö.-mes 115
ö.-mesine 183
ö.-sek 194
ö.-sem 16, 118, 192
ö.-üv 103
ö.-üvi 173
[=39]
ölekse
ö.+ni 178
[=1]
ölen
ö. 7, 7, 7, 16, 47, 48, 57, 58, 58, 59, 59, 60,
60, 60, 60, 60, 60, 60, 61, 61, 61, 61, 61,
61, 61, 61, 63, 64, 64, 65, 65, 66, 66, 66,
69, 70, 70, 70, 70, 70, 70, 71, 71, 72, 72,
72, 72, 72, 72, 72, 73, 73, 73, 73, 73, 73,
73, 73, 73, 74, 74, 75, 75, 75, 75, 75, 76,
76, 77, 77, 79, 80, 81, 81, 81, 81, 81, 81,
81, 100, 100, 105, 106, 106, 106, 106, 106,
109, 109, 112, 112, 112, 112, 112, 113,
113, 113, 113, 113, 114, 114, 114, 114,
115, 116, 116, 123, 126, 126, 127, 129,
136, 137, 138, 138, 145, 156, 157, 162,
162, 164, 164, 166, 166
ö.+de 57, 64, 64, 70, 70, 75, 75, 75, 100,
129
ö.+degi 75
ö.+degiden 75
ö.+der 7, 66, 66, 66, 80, 109, 113, 113,
115, 115, 119, 166
416
ö.+derde 21, 70, 76, 80, 80, 80
ö.+derdegidey 69
ö.+derden 75
ö.+derdi 72, 74, 74, 74, 109, 138
ö.+derdibe 74
ö.+derdin 66, 67, 69, 71, 75, 77, 80
ö.+deri 66, 101, 112, 112, 114, 136, 148,
170
ö.+derin 146
ö.+derinde 7, 31, 68, 74
ö.+derindegi 66
ö.+derinen 58
ö.+derinin 5, 69, 69, 81, 164
ö.+derşe 80, 80
ö.+di 16, 48, 57, 60, 61, 63, 81, 100, 138,
143
ö.+ge 6, 58, 58
ö.+i 26, 70, 112, 114, 136, 166, 189
ö.+im 115, 126
ö.+in 7, 131, 157
ö.+inde 18, 24, 30, 70, 80, 80, 80, 80, 80,
146, 156
ö.+inin 16, 114
ö.+men 100, 100, 109, 111, 111, 112, 112,
112, 115, 126, 136, 138, 140, 158, 166
ö.+nen 7, 164
ö.+nin 7, 7, 16, 16, 57, 57, 57, 58, 59, 60,
60, 61, 61, 61, 62, 62, 62, 62, 63, 63, 64,
73, 75, 76, 81, 106, 156, 162
ö.+şe 133
ö.+tini 121
[=277]
ölendi
ö. 57, 82, 129, 138, 138
ö.+si 48, 81
[=7]
ölendik
ö.+in 81
ö.+inen 73
[=2]
ölensiz
ö. 100
ö.+i 48, 81
[=3]
ölenşi
ö.+leri 76
[=1]
ölenşilik
ö.+ti 140
[=1]
ölik
ö. 71, 103
[=2]
ölim
ö. 125, 126, 130, 130, 130, 130, 130, 130,
166, 166, 174, 192
ö.+di 103
ö.+i 162
ö.+menen 143
ö.+nin 130, 174
[=17]
ölkenek
ö. 150
[=1]
ölşeö.-p 142, 178
[=2]
ölşenö.-ip 93
[=1]
ölşev
ö. 77
ö.+in 81
ö.+leri 48
[=3]
ölşevsiz
ö. 56, 68
[=2]
öltirö.-e 141
ö.-er 125
ö.-gen 183
ö.-ip 72, 166
ö.-se 173
ö.-sen 43, 141, 141
[=9]
ömir
ö. 65, 88, 89, 91, 94, 94, 95, 101, 101, 103,
103, 120, 120, 158, 158, 159, 159, 160,
161, 165, 165, 165, 165, 165, 166, 170,
170, 172, 174, 191
ö.+de 95, 95
ö.+den 62, 67, 187
ö.+din 101, 101, 109, 165, 167, 171, 171,
171
ö.+i 8, 88, 89
ö.+im 150
ö.+imnin 77
ö.+in 16, 86, 86, 88, 89, 162, 172, 172
ö.+inde 87, 87, 160, 161, 165
ö.+indegi 159
ö.+ine 159, 172, 198
ö.+inen 140, 140
ö.+inin 16
ö.+men 77
[=69]
ömirbayan
ö. 87, 88, 88, 88, 88, 89
ö.+darı 88
ö.+darın 88
ö.+ı 88, 88, 88
ö.+ın 88
ö.+nan 88, 88
ö.+nın 88, 88, 88, 88, 88
[=19]
ömirlik
ö. 159
[=1]
ön
ö. 11, 11, 11, 11, 18, 28, 82, 84, 84, 94,
104, 104, 160, 160, 160, 162
ö.+de 196
ö.+di 14, 60
ö.+i 12, 17, 82
ö.+in 17, 169
ö.+ine 90
ö.+inin 12
[=26]
417
ön-
[=1]
ö.-gen 93
ö.-ip 57
[=2]
öndeö.-p 139
[=1]
öndendirö.-ip 95
[=1]
önege
ö. 103, 106, 121, 121, 139, 142, 142, 159,
160, 161, 162
ö.+lerimen 12
ö.+si 101
[=13]
önegelev
ö. 120
[=1]
önegeli
ö. 105
[=1]
öner
ö. 1, 1, 1, 1, 1, 2, 9, 12, 12, 16, 16, 59, 80,
89, 89, 93, 94, 98, 101, 102, 102, 104, 104,
104, 105, 140, 160, 160, 161, 174, 195
ö.+den 1, 1, 93
ö.+di 12
ö.+din 1, 2, 2, 2, 97
ö.+i 1, 1, 1, 1, 1, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 5,
5, 6, 12, 12, 12, 168
ö.+in 61, 97, 161, 175, 177
ö.+ine 11, 11, 12
ö.+inen 6, 12
ö.+inin 1, 11, 12, 12, 12, 13, 13, 81, 101,
164
ö.+men 1
[=83]
önerpaz
ö. 156
ö.+dar 6
ö.+dardın 12
ö.+darının 6
ö.+ı 5, 12, 13, 13
[=8]
önersiz
ö. 56
[=1]
önkey
ö. 9, 48, 48, 168
[=4]
önşen
ö. 48, 48, 73, 74, 159, 185
[=6]
ör
ö. 121, 183
ö.+ge 11, 178, 180, 198
ö.+ler 191
[=7]
öre
ö.+si 161
[=1]
örekpiö.-p 110
örel
ö. 125
[=1]
öres
ö.+i 104, 161
[=2]
öreskel
ö. 16
[=1]
öris
ö.+i 104, 161, 161
ö.+indi 189
[=4]
örken
ö.+i 29
[=1]
örkeş
ö.+in 133
[=1]
örleö.-dim 8
ö.-p 186
[=2]
örmeleö.-p 17
[=1]
örnek
ö. 49, 198
ö.+imen 49
ö.+ke 80, 179
[=5]
örnekteö.-p 95
[=1]
örnekti
ö. 48, 48, 48, 48, 48, 49, 49, 49, 49, 49, 51,
51, 52, 52, 54, 56, 56, 165
ö.+me 95
[=19]
örnektilik
ö.+i 95
[=1]
ört
ö. 108, 130, 135, 159
ö.+ke 177
[=5]
ösö.-e 139
ö.-ip 55, 57, 88, 165
ö.-ken 16, 101, 110, 165
ö.-sin 29
[=10]
ösek
ö. 83
[=1]
öser
ö. 124
ö.+i 5
ö.+inde 24
[=3]
ösirö.-ip 181
[=1]
418
öster-
ö. 87, 87, 98, 98, 105, 105, 106, 106, 106,
106, 106, 106, 109, 109, 109, 148, 159,
162, 164, 164, 186
ö.+i 89, 106
ö.+in 89
ö.+ke 109, 163
ö.+pe 148
[=27]
ö.-me 8
[=1]
östirö.-er 62
[=1]
öşö.-er 124
ö.-etin 113
ö.-pes 188
[=3]
öt
ötirikşi
ö. 121, 159, 159, 183
[=4]
ötkelsiz
ö. 185
[=1]
öt-
ö. 180
[=1]
ötken
ö.-edi 23, 81, 99, 106, 119, 126, 140, 142,
170
ö.-emin 36, 174
ö.-emisin 150
ö.-emiz 106, 157
ö.-er 125
ö.-eyik 140, 141, 157, 171
ö.-ip 44, 46, 101, 104, 120, 136, 139, 196
ö.-ken 16, 30, 38, 77, 86, 89, 106, 109, 113,
116, 119, 125, 144, 152, 158, 171, 198
ö.-kende 38, 55
ö.-kenderden 150
ö.-kenderge 122, 122
ö.-kenderin 87
ö.-kendigin 29
ö.-keni 86
ö.-kenin 88, 151
ö.-kenine 74
ö.-keninşe 150
ö.-kenşe 53
ö.-pegenmen 84
ö.-pek 165
ö.-pesin 133, 199
ö.-pesine 191
ö.-peydi 105
ö.-se 191
ö.-sen 141, 159
ö.-ti 142, 187
ö.-tik 117
ö.-tin 67
ö.-üv 60, 98
[=72]
öte
ö. 5, 5, 27, 28, 28, 28, 30, 30, 30, 30, 30,
30, 41, 87, 97, 99, 99, 111, 140, 162, 166,
168
[=22]
öterlik
ö. 82
[=1]
ötetilevulı
ö.+nın 163
[=1]
ötinö.-ip 172
[=1]
ötirik
ö.+di 86
ö.+ime 118
ö.+nen 87
[=3]
ötkendik
ö. 171
[=1]
ötkirlik
ö. 17
[=1]
ötkizö.-di 54
ö.-edi 89, 158, 172, 172, 172
ö.-gen 96, 101
ö.-ip 56, 68, 88
ö.-sen 65
ö.-üvmen 169
[=13]
öytkeni
ö. 1, 7, 27, 49, 91, 96, 102, 142, 165, 168,
171, 173, 174
[=13]
öz
ö. 6, 6, 6, 6, 6, 14, 14, 14, 14, 15, 15, 16,
16, 17, 17, 22, 22, 22, 22, 27, 28, 34, 40,
49, 60, 72, 72, 75, 82, 86, 87, 87, 87, 87,
88, 88, 88, 88, 88, 88, 90, 97, 97, 97, 99,
99, 99, 99, 100, 100, 101, 104, 104, 104,
104, 104, 108, 112, 113, 120, 122, 138,
139, 141, 148, 156, 156, 158, 158, 158,
161, 161, 164, 165, 167, 167, 167, 170,
170, 170, 171, 171, 172, 172, 172, 172,
177, 177
ö.+deri 28
ö.+derimen 91
ö.+derin 25, 170
ö.+derine 86, 109, 122, 158
ö.+derinin 156
ö.+di 24, 189
ö.+i 13, 13, 14, 16, 16, 20, 27, 27, 28, 33,
50, 57, 84, 85, 88, 88, 88, 90, 97, 98, 99,
100, 101, 101, 103, 113, 120, 125, 139,
140, 148, 156, 156, 157, 158, 160, 166,
168, 171, 171, 171, 171, 171, 171, 171,
171, 174, 198
ö.+im 8, 137, 141, 172, 172
ö.+imde 172
ö.+imdi 116, 192
ö.+imen 103
419
ö.+in 6, 9, 16, 28, 29, 42, 59, 62, 68, 90, 90,
98, 118, 121, 121, 137, 139, 144, 148, 154,
169, 170, 171, 184
ö.+inde 61, 83, 83, 165
ö.+indey 188
ö.+indi 181, 197
ö.+ine 7, 35, 36, 74, 90, 99, 100, 104, 125,
139, 139, 141, 157, 171, 172, 176, 184,
189, 198
ö.+inen 50, 50, 94, 98, 111, 171
ö.+iniki 104
ö.+inin 6, 11, 16, 28, 88, 112, 171, 172,
175
ö.+iniz 194
ö.+inmen 150
ö.+innen 124, 151, 154
ö.+innin 24, 146
ö.+insin 39, 39
ö.+inşe 6, 14, 14, 14, 99, 101, 104, 162,
172, 172, 172, 172, 172, 172, 172
[=246]
ö.-üv 97
ö.-üvge 87, 160
[=9]
özgeşe
ö. 6
[=1]
özimsinö.-gen 33
[=1]
özindik
ö. 6, 6
[=2]
P
p
p. 178
[=1]
padişa
p.+sı 146, 146, 150, 151
[=4]
pakır
p. 144, 192
p.+dı 148
p.+ğa 117
[=4]
özektes
ö. 103
[=1]
özen
pana
ö. 1, 71
ö.+ge 55
[=3]
özge
p. 40, 40, 134, 146
p.+sın 42
[=5]
panalık
ö. 2, 13, 22, 22, 27, 101, 142, 161, 180, 189
ö.+den 41, 90, 150, 171, 171
ö.+ge 5, 7, 164
ö.+ler 13
ö.+lerdi 171
ö.+lerdiki 174
ö.+lerdin 165, 174
ö.+lerge 6, 164
ö.+lerinin 64
ö.+niki 167
ö.+nin 171
ö.+şe 90, 101, 101
[=31]
p. 40
[=1]
para
p. 144
p.+sı 75, 76, 76
[=4]
parık
p. 84
[=1]
parız
p.+ı 155
[=1]
park
özgele-
p.+ı 148
p.+ın 47, 159
[=3]
ö.-p 22
[=1]
özger-
parsı
ö.-e 111
ö.-etini 71
ö.-etinin 89
ö.-ip 72, 104, 104
[=6]
özgerilö.-ip 195
ö.-mes 74, 176
[=3]
özgeris
ö. 104, 104
[=2]
özgertö.-edi 5
ö.-etin 14
ö.-ip 73
ö.-pey 73, 74
ö.-se 161
p. 139
[=1]
partıya
p. 148
[=1]
paruvana
p. 27, 116
[=2]
paruvardiger
p. 141
[=1]
pas
p.+pa 148
[=1]
pasık
p. 143, 175
[=2]
patşa
420
p. 49, 56, 139, 139, 149
p.+dan 166
p.+day 49, 56
p.+ğa 166, 166
p.+msın 154
p.+nın 49, 147
p.+sı 75, 76, 76, 116, 146, 156, 162
[=20]
pay
p.+nen 93, 93
[=50]
pende
p. 141, 142, 151
p.+ge 63
p.+m 154
p.+nmin 146
[=6]
pendi
p.+dan 177
[=1]
payda
p. 16, 17, 17, 85, 85, 85, 85, 85, 85, 88, 95,
97, 101, 111, 139, 139, 143, 144, 163, 165,
173, 177, 191
p.+ğa 148, 154
p.+sı 17, 31, 90, 100, 100, 107, 142
p.+sın 8, 144
p.+sına 49
[=35]
paydalanp.-atın 84
p.-baydı 14
p.-ıp 43, 102
[=4]
paydasız
p. 143
[=1]
]
payğambar
p. 37, 52, 117, 142, 144, 153
p.+dın 54, 149
p.+ğa 121
p.+ı 142
p.larday 105
[=11]
payım
p. 82, 83, 165
[=3]
pek
p. 142
[=1]
pele
p. 49, 186
p.+ni 117
[=3]
pelen
p. 6, 6, 178, 196, 196
p.+dey 91
[=6]
pelenşe
p. 129
p.+den 129, 129
p.+ge 129
[=4]
pelsapalık
p. 167
[=1]
pen
p. 15, 16, 29, 29, 30, 34, 40, 40, 41, 45, 90,
91, 91, 91, 92, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93,
93, 94, 96, 102, 103, 113, 113, 116, 118,
136, 138, 139, 147, 154, 165, 165, 166,
167, 169, 170, 170, 171, 171, 171, 172, 196
p. 90, 90, 90
[=3]
penen
p. 40, 51, 127, 153, 154, 169, 184, 193
[=8]
peniş
p. 147, 165
[=2]
perde
p.+men 27
p.+n 190
p.+si 102, 102, 102
[=5]
perdelep.-p 129
[=1]
peren
p. 33
[=1]
peri
p. 101, 102, 105, 134, 134, 134, 150
p.+ler 72
p.+lerdin 102, 135
[=10]
perişte
p. 102, 143, 153
p.+ler 141
p.+lerdey 105
p.+lerdin 102, 102, 102
[=8]
perne
p.+sin 11
[=1]
perverdiger
p. 126
[=1]
perzent
p.+tenmin 25
[=1]
peş
p. 65, 65
[=2]
petva
p.+ların 92
[=1]
peyil
p. 132
[=1]
pırak
p.+ı 122
[=1]
pısıksıp.-p 175, 177
[=2]
pısıktal-
421
p.-ğan 39
[=1]
pitir
p. 124, 175
p.+ın 186
p.+tarı 151
p.+tı 6
[=5]
piyala
p.+darın 100
[=1]
potanin
p. 138, 140
[=2]
pışak
p.+sı 55
[=1]
polyak
p. 61, 61
[=2]
pıyğıl
p. 88, 197
p.+ge 197
p.+nin 197
[=4]
pidiya
p. 140
[=1]
pikir
pravitel
p. 7, 7, 7, 7, 12, 35, 49, 49, 49, 52, 54, 82,
94, 94, 95, 95, 95, 97, 159, 164, 165, 175
p.+de 92
p.+di 8, 12, 17, 43, 49, 49, 56, 56, 57, 91,
92, 92, 92, 92, 92, 92, 96, 96
p.+din 8, 8, 39, 92
p.+ge 13, 39, 54, 95
p.+i 96
p.+imizdi 12
p.+in 7, 14, 14, 96
p.+inde 160
p.+ine 96
p.+ler 91, 94, 124
p.+lerde 94
p.+lerden 92
p.+lerdi 92, 123
p.+lerdin 92
p.+lerge 92
p.+lermen 92
p.+men 92, 139
[=69]
p.+din 115, 126
[=2]
pravo
p.+sın 35, 192
[=2]
pul
p.+ı 103
[=1]
pursat
p. 127
[=1]
puşık
p. 123
p.+tın 123
[=2]
puşkin
p. 5
p.+nen 65, 158
[=3]
R
radlov
r. +tan 38
[=1]
pikirdi
p. 49
[=1]
rahman
pikirlep.-p 99
p.-vinde 13
p.-ydi 6
p.-ytin 172
[=4]
r. 147
[=1]
rakat
r. 52, 120
r.+ınan 138
[=3]
rakatsız
pikirli
p. 13, 13, 13
[=3]
r. 120, 191
[=2]
rakattı
pir
p. 36
p.+i 143
p.+lerdi 39
p.+lerim 150
[=4]
r. 188
[=1]
rakım
r. 147
[=1]
rakımet
pisp.-ip 9, 15
p.-ken 21
[=3]
r.+inden 143
[=1]
rakımsız
pişin
p.+men 25
[=1]
pişirp.-megen 188
[=1]
r. 172
[=1]
rakmet
r. 62
r.+in 148
r.+inen 143
422
[=3]
r.+pen 149
[=1]
rakmetti
r. 154
[=1]
rıyza
r. 131, 131, 131, 132, 132
[=5]
roman
r. 13, 13, 29, 87, 88, 89, 148
r.+ı 103
r.+ın 29, 89
r.+ına 83
r.+pa 151
[=12]
romanşı
r. 9
[=1]
ramazan
r. 157, 158, 158, 158, 158, 161
[=6]
ras
rastık
r.+lar 158
[=1]
rul
r. 129
[=1]
rum
r. 95
[=1]
r.+da 163
r.+di 56
[=2]
ravhar
r. 130
[=1]
ruv
r. 116
[=1]
ruvh
r.+dan 125
[=1]
ravşan
r. 109, 111
r.+ı 109, 109, 111, 111, 111, 112
r.+ım 154
r.+ımız 35, 192
r.+ın 106
r.+ına 98
r.+ınan 111, 111, 111
r.+ının 111
r.+tı 111, 111, 111
[=20]
raykom
r. 86
[=1]
reniş
r.+ke 29
[=1]
renjir.-mes 143
r.-üv 165
[=2]
ruvlı
renjitr.-edi 165, 167
[=2]
r. 32, 32, 32
[=3]
ruvm
r. 139
[=1]
renk
r.+in 87
[=1]
ruvza
r. 154
[=1]
ret
r. 5, 43, 43, 43, 43, 43, 43, 43, 85, 85, 108,
108, 108, 149, 159
r.+i 90, 90, 91
r.+in 64
r.+inde 87
r.+inen 16
r.+inşe 85, 90, 91
r.+pen 7, 129
r.+te 128
[=27]
retsiz
r. 16
[=1]
retter.-p 61, 61, 89
[=3]
rettelr.-ip 47, 47
[=2]
rettilik
r.+imen 60, 60
r.+inen 60
[=3]
rıyazat
S
saba
s. 107, 107
[=2]
sabak
s.+ka 9
s.+tay 21
[=2]
sabaktas
s. 91, 91, 103
[=3]
sabaktass.-uvları 16
[=1]
sabaktastık
s. 91
[=1]
saban
s. 71
[=1]
sabav
s. 119
[=1]
423
[=6]
sabaz
s. 46, 120
[=2]
sakaldı
s.-atın 175
s.-sa 123
[=2]
sakav
s. 25
[=1]
sabıl-
sabır
s. 40
[=1]
sakın
s. 44, 196
s.+men 179
[=3]
s. 11
[=1]
sakıy
sadağa
s. 174
s.+sı 124, 124
[=3]
s. 49, 49, 56
[=3]
saktas. 132
s.-dımba 44, 57
s.-ğan 111
s.-mak 68, 193
s.-n 193
s.-p 131, 148, 183, 192
s.-sın 147
s.-v 1, 1
s.-vdın 195
[=15]
sadaka
s. 138
s.+sın 148
[=2]
sadık
s.+ı 87
[=1]
sağan
s. 9, 32, 43, 53, 116, 117, 118, 125, 141,
146, 146, 150, 198
[=13]
saktals.-ğan 112, 138
s.-ıp 111
[=3]
sağat
s. 39, 39, 60
s.+ında 152
s.+ınday 142
s.+ta 34, 148
s.+tın 60
[=8]
saktans. 67
[=1]
saktar
s. 178, 178
[=2]
sağım
s.+darı 23
[=1]
saktık
s. 179, 190
[=2]
sağıns.-adı 199
s.-ba 149
s.-dım 9, 115
s.-ğannan 115, 116
s.-sa 131, 131
[=8]
sağınğalıy
s.+dın 88
[=1]
sağınış
s. 115
[=1]
sahara
s. 177
[=1]
sak
s. 39, 39
[=2]
saka
s. 113
[=1]
sakaba
s.+lar 142
[=1]
sakal
s. 43, 82, 83, 83
s.+dın 82, 83
sal
s. 35, 117, 121, 129, 141, 192
s.+dar 52
s.+darı 160
[=8]
sals.-a 13, 124, 135, 155
s.-adı 1, 1, 85, 107
s.-ar 148, 169, 176
s.-armın 20
s.-atın 100
s.-atını 57
s.-atukın 10, 50
s.-dı 25, 30, 51, 51
s.-dım 115, 148
s.-ğan 4, 12, 16, 20, 20, 25, 49, 50, 57, 127,
130, 130, 184
s.-ğanda 44
s.-ğanday 33, 80, 179
s.-ğanın 152
s.-ınız 142
s.-ıp 3, 5, 16, 16, 20, 26, 54, 54, 89, 99,
103, 103, 119, 138, 139, 171, 176, 186,
196, 199
s.-ma 11, 11, 24, 40
s.-mağan 39
s.-mandar 144
424
s.-may 28, 94
s.-maydı 158
s.-mayma 23
s.-sa 53
s.-sak 30
s.-sam 53, 53, 53, 149, 150
s.-san 78, 124
s.-uv 1, 12, 129, 138
s.-uvğa 12, 13, 13, 93
s.-uvı 60
s.-uvşı 23
[=90]
salman
s.+dar 113
[=1]
salsal
s. 140
[=1]
salşı
s. 150
[=1]
salt
s. 85, 94, 105, 120, 120, 120, 120, 120, 120,
123, 124, 126
s.+ı 6, 106, 177, 182
s.+ımen 104
s.+ın 178
s.+ına 104, 104
s.+ınan 111
s.+ındağı 156
s.+ının 15
s.+tar 6
s.+tarınan 6
[=25]
sala
s.+ğa 85, 98, 105, 157
s.+lardın 105, 157
s.+sı 12, 105, 120
s.+sına 105, 105
s.+sınday 150
[=12]
salak
s. 16, 86
[=2]
salalık
s. 77
[=1]
salamağalaykum
s. 9
[=1]
salavat
s. 125
[=1]
salbırankı
s. 3
[=1]
saldar
s. 172
[=1]
saldırs.-ğan 31, 31
[=2]
salğız
s.+ğısı 36
[=1]
salğızs.-uv 36, 36, 36, 37
[=4]
salıns.-adı 158
s.-basa 70
s.-dı 181
s.-ıp 82, 82, 94, 104, 156, 180
[=9]
salıstırs.-ıp 89, 92
[=2]
salkın
s. 34, 42, 53, 153, 178, 179
[=6]
salkındas.-ğan 177
[=1]
salmak
s.+ın 184
[=1]
salttans.-uvınan 6
[=1]
saluv
s. 2
s.+dağı 93
[=2]
samal
s. 19, 19, 34
s.+dı 153
[=4]
san
s. 86
s.+da 58, 58, 59, 70, 70, 128, 128, 128
s.+ı 70, 72, 72, 79, 79
s.+ın 61
s.+ının 60
[=16]
sana
s. 18, 98, 99, 106, 175
s.+ğa 99, 99
s.+mızğa 99
s.+sı 99
s.+sın 94, 101
s.+sına 95, 99, 120, 123, 124
s.+sının 5
[=17]
sanas.-ğanda 72
s.-vğa 77, 77
s.-ydı 94, 167
[=5]
sanals.-adı 2, 164, 168
s.-ıp 163, 192
[=5]
sanasız
s.+dar 32, 178
[=2]
sanda
s. 136, 145
[=2]
425
sandalas.-dın 45
[=1]
s. 153, 177, 183
[=3]
sarandık
sandı
s. 160
s.+tı 29
[=2]
s. 108
[=1]
sandık
saray
s. 45, 134
[=2]
s. 2, 31
s.+dın 31
s.+lar 1
[=4]
sanılav
s.+ı 175
s.+ına 18
[=2]
sarğays.-ıp 53, 54
[=2]
sanlas.-p 99
[=1]
sarı
s. 19, 19, 19, 19, 25, 47, 48, 53, 63, 69, 74,
110, 176
s.+nın 158
[=14]
sanlav
s. 99, 106
s.+ı 98, 99
s.+ın 101
s.+ına 90
[=6]
sarıarka
s. 19, 35, 199
[=3]
sarıkus
sanlavlas.-p 99
[=1]
sanlavsız
s. 29
[=1]
sarın
s. 178
[=1]
s. 120, 160, 161
s.+ğa 160
s.+ı 161
s.+ımen 86, 86, 86, 87, 87, 87, 87, 104,
120, 126, 133
s.+ın 158, 158, 158, 158, 160, 160, 160
s.+ına 104, 104
s.+ınan 158, 158
s.+men 105
[=28]
sansız
s. 141
[=1]
sap
s. 25, 44, 57, 60, 60, 60, 63, 69, 74, 85, 85,
157, 165, 165, 176
s.+ı 39
[=16]
sarında-
sapar
s. 31, 32, 142, 142
s.+dan 50
s.+ğa 50
[=6]
sapırs. 193
[=1]
sapırılıs
s. 69
[=1]
sapsıys.-dı 3
[=1]
saptats.-kan 53
[=1]
sar
s. 34, 71, 110, 110, 117, 135
[=6]
sars.-ıp 49
[=1]
sara
s. 7, 7, 175, 197
s.+sı 75, 76, 76, 156
[=8]
saran
s.-vlar 161
[=1]
sarındama
s. 105, 105, 120, 120
[=4]
sarındavşı
s. 161
[=1]
sarkıras.-ğan 16, 20
s.-p 17
[=3]
sarnas.-p 133
[=1]
sarp
s. 175, 177
[=2]
sart
s. 138, 147
[=2]
sartıldas.-p 133
[=1]
sarüy
s. 48
[=1]
426
sas-
s. 124
[=1]
s.-kan 31
s.-tım 64
[=2]
savır
s.-ğan 163, 163
[=2]
savıskan
s.+ğa 51
s.+ın 24
[=2]
sasısasık
s. 32, 32, 123, 163, 175, 178
[=6]
saskalaktas.-p 44, 196
[=2]
sats. 149
s.-ıp 32, 124, 179, 180, 181
s.-kan 34, 49
s.-sa 181
s.-tık 181
s.-uv 43
[=11]
satemir
s. 17
[=1]
satıls.-ıp 44, 196
[=2]
satıns.-ıp 180
[=1]
sav
s. 117, 152, 188
[=3]
savs.-ğan 32
s.-ıp 112
[=2]
savap
s. 131
s.+ı 132
[=2]
savatsızdık
s.+ın 86
[=1]
savda
s. 113, 124, 181, 191
s.+ğıday 40
[=5]
savdağul
s. 122, 123
[=2]
savdalas.-ydı 148
[=1]
savık
s. 40, 105, 105
[=3]
savıkşıl
s. 35
[=1]
savıktama
s. 105, 105, 105, 105
[=4]
savın
s. 121
[=1]
savlık
s. 131, 133
s.+ın 132
[=3]
savsak
s.+ı 3
[=1]
say
s. 39, 132
s.+da 53
[=3]
saya
s.+sında 53
[=1]
sayak
s. 125
s.+tar 185
[=2]
sayasat
s. 96, 139
[=2]
sayasattık
s. 97
[=1]
sayın
s. 38, 40, 41, 52, 112, 113, 118, 149, 159,
159, 171, 172, 195
[=13]
sayıs
s. 156
[=1]
saylas. 125, 125
s.-ğan 150
s.-p 13, 151
[=5]
sayras.-ğan 180
s.-v 165
s.-vı 165
s.-ydı 2
[=4]
sayram
s.+ın 2
[=1]
sayran
s. 35, 199
[=2]
sayrav
s.+ı 99
[=1]
saz
s.+ı 179
s.+ın 2
[=2]
427
[=1]
sebep
s. 52, 88, 89, 91, 116, 142, 159, 163, 172
s.+i 44, 57, 76, 77, 98, 101, 104, 127, 155,
169, 169
s.+in 11, 87, 95, 95, 170
s.+ine 36
s.+pin 172
s.+ten 142, 143
s.+ter 91
s.+terden 147
s.+teri 87
s.+terine 37
s.+termen 91
s.+ti 16, 57, 87, 101, 102, 138, 139, 173
[=42]
selev
s.+ler 71
[=1]
sems.-ip 62, 67, 187
[=3]
semey
s.+din 183
[=1]
semirs.-gender 192
s.-mes 127
[=2]
sen
s. 10, 27, 27, 31, 38, 57, 79, 79, 80, 116,
121, 123, 125, 144, 195, 197, 198
s.+der 111, 122
s.+derdiki 122, 122
s.+derge 122, 185
s.+dey 143, 197
s.+di 57
s.+en 133, 146, 199, 199
s.+i 25, 115, 126, 150, 183
s.+ime 186
s.+in 1, 21, 43, 117, 117, 121, 198
[=43]
sebepker
s. 165
[=1]
sebepti
s. 49, 49, 104, 109, 112
[=5]
sebils.-gen 53
[=1]
segiz
s. 66, 68, 68, 80, 116, 121, 121, 132, 146,
146, 146, 150, 185
s.+inşi 80
[=14]
sens.-be 191
s.-bes 184
s.-ip 163, 182
s.-üvge 16, 94
[=6]
seken
s. 36
[=1]
sekildendirs.-ip 160
[=1]
sekildi
s. 66, 83, 102, 120, 120, 120, 120, 120, 120,
120, 120, 120, 121, 135, 145, 151
s.+ler 66
[=17]
sekirs.-ip 31, 43, 53
[=3]
seksen
s. 132
s.+degi 135
s.+di 197
[=3]
sel
s. 29
s.+de 181
[=2]
selam
s. 10, 198
[=2]
selamat
s. 148
[=1]
selem
s. 9, 10, 26, 148, 148, 149, 198
s.+indi 149
[=8]
selemet
s. 14
sendi
s. 44, 90, 90, 96
[=4]
sendirs.-ip 96
s.-üv 96
[=2]
sene
s.+min 66
[=1]
sengir
s. 31, 31, 43, 43
[=4]
senimsiz
s. 159
[=1]
senistik
s. 156
[=1]
sep
s. 175, 175
[=2]
septes.-p 14
[=1]
sers.-me 36
s.-medim 8
s.-mesem 8
[=3]
serek
428
s. 42
[=1]
sergelden
s. 158
s.+in 198
[=2]
serğazı
s. 115
[=1]
seri
s.+nin 88, 88
[=2]
serik
s. 100, 100, 182, 188
s.+in 53
[=5]
serippeli
s. 56, 56
[=2]
serke
s. 121
[=1]
sermes.-p 62, 68
[=2]
serps.-e 129
[=1]
sert
s. 30, 53, 53, 53
s.+ke 32
s.+pen 178
[=6]
serttess.-ken 133
[=1]
sertti
s. 30
[=1]
serüven
s. 3
s.+ge 25
[=2]
seskens.-edi 99
[=1]
set
s.+ke 29
[=1]
setils.-edi 171
[=1]
sevir
s.+de 62
[=1]
sevkele
s.+n 128
[=1]
sevklü
s. 149
[=1]
sevle
s. 16, 20, 71, 188
s.+si 62, 101, 101, 111, 171, 171, 171, 171
s.+sin 40
[=13]
sevlet
s. 1, 12, 13, 13, 13
[=5]
sevletti
s. 1, 2, 12, 13, 175
[=5]
seydahmet
s. 7, 148
[=2]
seydakmen
s. 145
[=1]
seyfulmelik
s. 140
[=1]
seyil
s. 3
[=1]
seykes
s. 7, 13, 17, 93, 104, 104, 120, 123, 124,
160
s.+irek 172
[=11]
seykestik
s.+i 28
[=1]
sezs.-ip 1, 32, 99, 178
s.-se 155
[=5]
sezdirs.-etin 183
s.-gen 28
[=2]
sezils.-ed 41
s.-edi 71, 106
s.-etin 6, 63
s.-ip 99, 171
s.-mey 81, 99, 171
s.-meydi 48, 171
[=12]
sezim
s.+in 165
s.+inen 155
[=2]
sıbağa
s.+sı 173
s.+sın 28
[=2]
sıbak
s. 45
[=1]
sıbans.-ıp 55, 174, 186
[=3]
sıdıratil
s. 150
[=1]
sıks.-sa 178
[=1]
429
sıkak
s.-ğanda 28, 95
s.-ğanday 178
s.-p 172
s.-r 11
s.-vğa 94
s.-vı 94
s.-vşı 16
s.-y 156, 156, 157, 157
s.-ytın 156, 178
[=15]
s. 157, 169, 170, 170
[=4]
sıkıldı
s. 2, 189
[=2]
sıkırlas.-ğan 52
s.-p 25
[=2]
sıldır
sınalmak
s. 4, 4, 4, 4, 39, 39, 39, 39
[=8]
sıldıra-
s. 94
[=1]
sınaptay
s.-p 4, 168
[=2]
sıldırla-
s. 56
[=1]
sınat-
s.-dı 39
s.-p 4
[=2]
s.-ıp 169
[=1]
sınav
sılık
s. 39, 39
[=2]
s. 94
[=1]
sındar
sılk
s. 155, 155, 155, 156, 156, 157, 157, 158,
170
[=9]
s. 4, 4
[=2]
sım
sındarlık
s.+ğa 81, 89
[=2]
sımbat
s. 2
[=1]
sımbattas.-v 2
s.-vı 2
[=2]
sımbattı
s. 2
[=1]
sımpıldas.-p 55
[=1]
sın
s. 28, 28, 84, 85, 92, 93, 93, 94, 94, 95, 95,
155, 155, 156, 156, 156, 156, 169, 169, 169
s.+dar 95, 95, 155
s.+darın 156
s.+ğa 89, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 94,
103, 155
s.+ı 81, 93, 93, 94, 94, 95, 95, 95, 95, 95,
95, 95, 155, 179
s.+ımen 93
s.+ın 94
s.+ına 28, 156, 156
s.+ında 95, 95, 95, 95
s.+ının 93
s.+men 28
[=61]
sıns.-san 53
s.-uvğa 183
[=2]
sınas.-ğan 193
s.+ımen 158
[=1]
sındı
s. 33, 116, 117, 152, 155
[=5]
sındırs.-mağay 79
[=1]
sınık
s. 51, 189
[=2]
sınkıldas.-p 55
[=1]
sınsımbat
s.+ın 2
[=1]
sınşı
s. 88, 125, 156
[=3]
sınşılık
s. 156
[=1]
sıpayı
s. 104, 104, 105, 105, 161, 163, 163, 163,
188
[=9]
sıpırs.-a 21
[=1]
sır
s. 13, 13, 13, 90, 140, 158, 173, 195
s.+ı 102, 166, 179
s.+ım 150
s.+ın 4, 64, 84, 88, 102, 102, 103, 156, 156,
156, 172, 178
s.+ındı 197
430
s.+ların 4, 18, 156, 165
[=29]
162, 163, 163, 164, 164, 165, 165, 166,
166, 166, 166, 168, 170, 171, 171, 171,
171, 172, 173, 173, 173, 173, 174, 174,
174, 174, 189
[=168]
sırğıs.-p 56
[=1]
sırğıy
sıyapat
s. 119
s.+ğa 159
[=2]
s. 120
[=1]
sıyğıza
sırıys.-ıp 102
[=1]
s. 44, 81
[=2]
sıyık
s.+ın 183
[=1]
sırkavlı
s. 123
[=1]
sıyımsız
sırlas
s.+ın 110
[=1]
s. 16
[=1]
sıyın-
sırlas-
s. 197
s.-ba 181
s.-dım 134
s.-ğanda 134
s.-ğandı 185
s.-ıp 22, 126
[=7]
s.-a 63, 80
s.-ıp 4, 18
[=4]
sırlı
s. 164, 164, 164
[=3]
sırt
sıyır
s. 152
s.+ı 6, 17, 44, 179, 196
s.+ıma 145
s.+ının 44, 196
s.+ınnan 42
s.+ka 81, 179, 181
[=13]
s. 119, 120, 133
[=3]
sıyıstırs.-ıp 161
[=1]
sıyışs.-a 120
[=1]
sırtkı
s. 90
[=1]
sıyka
s.+da 11
s.+dı 5
s.+lar 180
[=3]
sıykın
s. 90
[=1]
sıy
s. 81
[=1]
sıykır
sıys.-mağan 56
s.-may 44, 196
[=3]
s. 158, 195
[=2]
sıykırlı
s. 65, 65, 158
[=3]
sıya
s. 169
[=1]
sıylas.-ğan 119
s.-maytınımızdı 82
s.-p 103, 194
s.-r 30
s.-sın 192
s.-ytın 82
[=7]
sıyaktı
s. 1, 1, 6, 8, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13,
14, 14, 15, 16, 17, 17, 17, 18, 19, 19, 22,
24, 24, 36, 39, 45, 46, 47, 47, 47, 49, 57,
59, 59, 60, 60, 60, 60, 60, 60, 60, 61, 61,
66, 66, 66, 70, 71, 72, 73, 77, 77, 80, 82,
83, 83, 83, 83, 87, 87, 93, 94, 96, 97, 97,
97, 98, 98, 98, 98, 100, 100, 100, 101, 101,
101, 101, 101, 102, 102, 102, 102, 102,
102, 102, 102, 103, 103, 103, 103, 103,
103, 104, 104, 104, 104, 104, 105, 105,
106, 108, 109, 110, 111, 112, 112, 112,
113, 115, 119, 129, 131, 136, 138, 138,
138, 140, 140, 140, 140, 140, 140, 142,
145, 147, 147, 149, 156, 157, 157, 158,
158, 159, 159, 159, 161, 161, 161, 162,
sıylağış
s. 162
[=1]
sıylı
s. 125, 125
[=2]
sıypas.-ğan 119
[=1]
sıypat
431
s. 48, 81, 82, 88, 121
s.+ın 13, 13, 13, 84, 90, 107, 140, 150, 156,
158, 173
s.+ına 89, 109
s.+ka 20
s.+pen 90
s.+tar 82, 82, 92, 156
s.+tardın 82, 82
s.+tarı 82, 93, 156, 157
s.+tarımen 157, 158, 161
s.+tarın 108, 156, 156, 156, 156, 156, 157,
157, 157
s.+tarmen 91
s.+tı 155
[=44]
[=1]
sinili
s. 128
[=1]
sinirs.-edi 97
s.-ip 138, 140
[=3]
sinli
s.+si 129
[=1]
sirak
s.+ın 81
[=1]
sire
sıypattas.-p 4, 96, 96, 96, 96, 107, 108, 108
s.-v 82, 82, 82, 92, 92, 92, 92, 92, 92, 92
s.-vı 11, 11, 11
s.-ydı 18, 107, 107, 111, 155
[=26]
sıypattals.-adı 175
s.-ğan 89
[=2]
sıypattı
s. 19, 19, 20, 82, 88, 174
s.+sı 88
[=7]
sıyrat
s.+ta 143
[=1]
sız
s. 16
[=1]
sızs.-dı 37
s.-ıp 2, 142
s.-uv 98, 98, 98, 101, 104, 104, 104, 104,
105
[=12]
sızdık
s. 158
[=1]
sızık
s. 64, 79, 79
s.+tın 64
[=4]
sibir
s. 197
[=1]
sils.-üv 157
[=1]
silkins.-besin 57
[=1]
siltes.-gen 113
s.-gende 85
s.-p 152
[=3]
sins.-ip 15
s. 191
[=1]
siyres.-p 113
s.-y 44
[=2]
siyrek
s. 158, 165
[=2]
siz
s. 119, 127, 149, 194
s.+de 193
s.+den 40, 134, 134, 154
s.+der 152
s.+derdi 40, 114
s.+derge 114
s.+dey 127
s.+di 117, 143
s.+ge 119, 195
[=18]
skulptuvra
s. 2
[=1]
smağul
s.+dın 161, 161
[=2]
smayıl
s. 36
[=1]
so
s. 24, 93, 159
[=3]
soğan
s. 9, 34, 92, 97, 104, 106, 110, 123, 123,
139, 161
[=11]
soğıls.-ğanğa 51
[=1]
soğıs
s. 45, 109, 151, 159, 166, 166, 166
s.+ka 166, 166, 166
s.+pen 166
s.+ta 166
s.+tın 197
[=13]
soğıss.-ıp 146
s.-kan 166
432
s.-kanda 140, 151
[=4]
[=2]
soltüstik
soğız
s. 166
[=1]
s.+ten 34
[=1]
son
soğurlım
s. 3, 7, 8, 8, 10, 13, 16, 17, 19, 19, 28, 30,
31, 33, 36, 40, 41, 47, 50, 50, 57, 61, 72,
73, 77, 80, 80, 80, 83, 86, 90, 97, 97, 98,
98, 100, 103, 103, 108, 110, 110, 111, 113,
119, 119, 119, 119, 123, 126, 127, 127,
129, 129, 130, 132, 136, 145, 148, 157,
160, 163, 166, 166, 166, 168, 172, 172,
173, 173, 174, 174, 178, 179, 179, 180,
188, 191, 199
s.+.ın 175
s.+dağı 158
s.+ı 36, 37, 107, 121, 125, 144, 148, 199
s.+ın 6, 40, 147, 175, 194
s.+ınan 19, 91, 92, 110, 127
s.+ında 91
[=99]
s. 12, 13, 13, 109, 160, 172
[=6]
soks.-ıp 39, 77, 102, 118
s.-kan 22, 22, 22, 22, 78, 117, 121, 150
s.-kanı 60
s.-kanının 60
s.-kannan 22
s.-pay 29
s.-sa 20, 20, 61, 61, 178
s.-san 78
s.-uv 26, 66, 187
s.-uvdın 22
[=26]
sokır
s. 10, 25, 37, 123
s.+dın 123
[=5]
sonan
s. 63
s.+sının 63
[=2]
sonda
s. 1, 4, 5, 6, 6, 7, 8, 10, 12, 13, 13, 14, 14,
15, 16, 16, 17, 22, 27, 29, 36, 41, 45, 50,
53, 54, 57, 59, 59, 60, 60, 71, 73, 74, 82,
83, 84, 84, 85, 89, 90, 91, 94, 97, 99, 99,
102, 107, 107, 111, 112, 123, 131, 134,
135, 135, 139, 141, 142, 143, 143, 147,
147, 149, 151, 153, 153, 156, 157, 157,
157, 160, 160, 161, 162, 162, 165, 166,
166, 168, 169, 172, 172, 173, 173, 182, 194
s.+ğa 72
s.+lar 29, 112, 112
s.+lardan 160, 176, 184
s.+lardı 139, 188, 196
s.+lardın 13, 30, 92, 109, 133, 169, 177
s.+larğa 133
s.+nın 9, 91
[=106]
sonday
s. 13, 30, 41, 64, 90, 127, 129, 149, 156,
156, 160
[=11]
sokpa
s. 5, 6, 11, 15, 54, 54, 54, 55, 87, 101, 108,
112, 121, 122, 126, 142, 152, 169, 172, 199
[=20]
so
s. 6, 13, 41, 52, 60, 60, 89, 89, 93, 94, 97,
100, 106, 109, 111, 121, 144, 155, 156,
156, 161, 162, 163, 163, 164, 165, 165,
166, 167, 168, 171
[=31]
sondık
s.+tan 1, 6, 6, 6, 8, 12, 12, 12, 13, 13, 15,
15, 18, 19, 19, 32, 39, 45, 46, 47, 48, 49,
92, 93, 94, 94, 94, 94, 95, 96, 98, 98, 98,
98, 100, 101, 102, 103, 103, 104, 104, 104,
105, 105, 106, 106, 109, 109, 112, 112,
129, 138, 141, 142, 155, 156, 157, 160,
160, 163, 164, 166, 166, 166, 167, 167,
168, 168, 174, 175, 175, 195
[=86]
sonğı
sol-
s. 1, 1, 1, 1, 16, 31, 39, 72, 86, 100, 100,
101, 108, 108, 108, 112, 139, 140, 155,
164, 169
s.+sı 12, 85
s.+sına 57
s.+sınan 27
s.+sında 64
[=26]
s.-ar 138
[=1]
solay
s. 8, 11, 22, 61, 64, 65, 65, 73, 77, 83, 84,
97, 105, 111, 121, 139, 139, 156, 157, 157,
164, 166, 170, 195
s.+ma 193
[=25]
sonımen
solayşa
s. 163, 172, 172
s.+en 34
[=4]
s. 48
[=1]
soldat
s.+tan 60
s.+tardın 60, 60
[=3]
solğurlım
s. 83, 83
sonşa
s. 100, 175
[=2]
sopı
s. 150
[=1]
433
s.-sen 121, 121
s.-üv 147
[=7]
sor
s.+ıma 117
s.+ın 182
[=2]
sön-
sor-
s.-edi 65, 65, 175
s.-gen 65, 65, 111, 153
s.-genine 175
s.-ip 62, 65, 67, 187
[=12]
s.-dı 110
s.-ıp 182
[=2]
sorakı
s. 2
[=1]
söyles. 115, 126, 169
s.-di 29
s.-dim 40
s.-gen 11, 82, 96, 96, 162, 163
s.-gende 11, 11, 18, 27, 38, 43, 43, 44, 82,
82, 83, 83, 84, 84, 84, 86, 96, 98
s.-gendegi 60
s.-geni 96
s.-ğen 173
s.-megendikten 171
s.-mes 115, 126
s.-mey 98, 171
s.-p 2, 26, 29, 80, 87, 96, 100, 119, 119,
140, 179, 192, 193, 197
s.-se 2, 87, 87
s.-sek 11, 81
s.-sen 37, 37
s.-y 23, 37, 37, 121, 125, 125, 125
s.-ydi 27, 27, 27, 27, 84, 86, 86, 91, 91, 107
s.-yin 119, 126, 126
s.-ymin 62, 68
s.-ymiz 11, 11, 11, 82
s.-ysin 121, 121
s.-ysinbe 121
s.-ytin 13, 83, 83, 83, 85, 89, 89, 93, 97,
106, 173, 177
[=99]
sorğalas.-p 4
[=1]
sorlı
s. 27, 37, 71
s.+ğa 38
s.+nı 27
[=5]
sorpa
s. 3
s.+sı 100, 139
[=3]
sot
s. 96
s.+ta 96
[=2]
sottık
s. 97
[=1]
soys. 137
s.-ğan 141
s.-ıp 107, 107, 141
s.-uv 26, 66, 187
s.-uvğa 141
[=9]
soyğız-
söylem
s.-ıp 102
[=1]
s. 13, 14, 16, 16, 17, 17, 44, 45, 48, 48, 49,
49, 60
s.+der 16, 17, 48, 48, 48, 48, 48, 48, 48, 49,
57, 64, 82, 129
s.+derdi 14
s.+derdin 12, 16, 46, 46, 48, 48, 48, 48, 60,
77
s.+deri 48
s.+derinde 60
s.+derinin 46
s.+dermen 77
s.+di 13, 48, 49, 49, 49
s.+ge 49, 49, 60
s.+men 49, 49, 49, 49
s.+nin 13, 13, 14, 17, 51, 51, 52, 52, 54, 56,
56, 77
[=66]
sozarlık
s. 176
[=1]
sozıls.-ıp 51, 61
[=2]
sozımdı
s. 61
[=1]
sozımsız
s. 61
[=1]
sögis
s. 109, 157, 167, 167, 167, 167, 167, 167,
168, 168, 168
s.+inen 168
[=12]
söylens.-etin 105, 109
[=2]
sök
s.+e 16
[=1]
söks.-ip 29, 168
s.-kenmen 168
s.-pesen 50
söyless.-edi 163
s.-etin 118
s.-ip 154, 163
s.-ken 148
s.-ti 29
434
s.-üv 170
[=7]
söyleselik
s. 149
[=1]
söylestirs.-gen 8, 9, 9
[=3]
söylets.-ip 39, 171
[=2]
söylev
s. 8, 9, 44, 46, 46, 46, 46, 47, 48, 48, 48, 48,
48, 48, 48, 81, 81, 81, 84, 105, 105, 105,
129, 157, 164, 164, 166, 171
s.+de 81
s.+di 33, 45, 81
s.+din 37, 45, 46, 46, 46, 82
s.+ge 106
s.+i 82
s.+men 9
[=41]
söylevşi
s.+nin 48
[=1]
söyts.-ip 8, 9, 60, 75, 93, 94, 97, 100, 100, 103,
104, 111, 139, 157, 160, 164, 167, 168,
171, 175
[=20]
söz
s. 1, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 5, 5, 5, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6,
6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 7, 10, 10, 11, 11, 11,
11, 11, 11, 11, 11, 11, 11, 11, 12, 12, 12,
12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12,
13, 13, 13, 13, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14,
14, 15, 15, 15, 17, 17, 17, 17, 18, 18, 22,
22, 22, 22, 22, 23, 24, 24, 28, 28, 28, 28,
28, 29, 29, 29, 32, 32, 32, 38, 39, 41, 42,
43, 44, 45, 45, 46, 46, 46, 46, 46, 47, 47,
47, 47, 47, 47, 47, 48, 48, 48, 50, 57, 57,
59, 59, 60, 60, 60, 60, 62, 63, 63, 64, 64,
65, 65, 69, 69, 73, 75, 75, 75, 76, 76, 76,
76, 76, 76, 80, 81, 81, 81, 81, 81, 81, 81,
81, 81, 81, 82, 82, 82, 82, 82, 82, 83, 83,
83, 83, 83, 83, 83, 83, 83, 83, 83, 83, 83,
83, 83, 83, 83, 83, 84, 84, 84, 84, 84, 84,
84, 84, 85, 85, 85, 85, 86, 87, 88, 92, 92,
92, 93, 93, 94, 94, 94, 95, 95, 95, 95, 95,
95, 95, 95, 96, 97, 97, 97, 97, 97, 97, 97,
97, 97, 97, 97, 97, 97, 97, 97, 97, 97, 97,
97, 97, 97, 98, 98, 98, 99, 99, 100, 101,
104, 104, 105, 105, 105, 105, 105, 108,
108, 108, 111, 112, 112, 112, 114, 115,
115, 119, 119, 119, 120, 120, 121, 121,
121, 123, 123, 125, 126, 126, 126, 127,
127, 129, 129, 129, 130, 131, 132, 133,
136, 139, 139, 142, 142, 143, 143, 144,
145, 145, 145, 145, 147, 147, 147, 147,
148, 150, 151, 155, 155, 155, 156, 156,
156, 156, 156, 156, 156, 156, 157, 157,
157, 157, 157, 157, 158, 158, 158, 158,
161, 162, 162, 162, 162, 163, 163, 164,
164, 164, 164, 164, 165, 165, 165, 166,
166, 166, 166, 168, 169, 169, 169, 169,
169, 170, 170, 171, 173, 176, 177, 178,
179, 180, 183, 195, 196, 196, 196, 199
s.+be 95
s.+ben 2, 2, 2, 4, 11, 22, 33, 47, 60, 75, 76,
76, 89, 91, 95, 97, 100, 112, 112, 112, 112,
158, 161, 162, 162, 164, 165, 168, 194
s.+de 7, 47, 47, 47, 84, 84, 94, 94, 95, 96,
156
s.+den 6, 12, 12, 13, 13, 13, 32, 60, 60, 84,
84, 97, 105, 131, 145, 162, 173, 184
s.+der 7, 7, 7, 7, 7, 13, 16, 17, 17, 17, 17,
17, 17, 18, 18, 19, 19, 19, 22, 22, 24, 26,
31, 45, 46, 47, 47, 48, 48, 48, 59, 59, 59,
59, 70, 83, 83, 87, 87, 87, 93, 94, 95, 96,
98, 101, 101, 104, 104, 104, 105, 105, 105,
105, 105, 108, 109, 112, 112, 120, 121,
121, 125, 126, 133, 138, 138, 139, 139,
140, 140, 140, 140, 142, 144, 145, 146,
146, 149, 150, 151, 156, 157, 157, 157,
157, 157, 161, 161, 162, 162, 164, 166,
166, 166, 168, 168, 168, 168, 175
s.+derde 30, 36, 70, 139
s.+derden 13, 15, 15, 61, 73, 97, 151, 151,
170, 173
s.+derdi 7, 13, 13, 14, 15, 15, 17, 19, 48,
61, 81, 81, 88, 88, 94, 100, 133
s.+derdin 7, 11, 12, 12, 14, 48, 48, 73, 81,
100, 104, 104, 105, 108, 140, 142, 163,
165, 167, 168, 170
s.+derge 15, 15, 15, 47, 94, 104
s.+deri 6, 87, 91, 96, 98, 104, 106, 111,
111, 135, 135, 138, 140, 156
s.+derin 5, 6, 6, 6, 7, 13, 15, 104, 129, 139,
157, 170, 171
s.+derinde 88, 139, 155
s.+derine 145
s.+derinen 156
s.+derinin 12, 15, 60, 76, 98, 111, 156
s.+dermen 7, 61, 61, 61, 91, 165
s.+di 12, 14, 14, 14, 22, 36, 36, 39, 39, 41,
45, 45, 45, 60, 60, 80, 81, 81, 82, 82, 94,
94, 94, 95, 95, 98, 122, 125, 138, 138, 141,
155, 155, 156, 156, 156, 157, 171, 176,
179, 197
s.+din 6, 6, 6, 7, 7, 8, 12, 13, 13, 13, 13, 13,
13, 14, 14, 14, 15, 17, 17, 18, 18, 22, 27,
27, 27, 30, 33, 33, 39, 41, 43, 43, 44, 45,
45, 46, 46, 46, 46, 47, 47, 47, 47, 47, 47,
47, 47, 47, 47, 47, 48, 57, 57, 59, 60, 60,
61, 61, 61, 61, 61, 61, 73, 75, 76, 76, 81,
81, 81, 81, 82, 82, 82, 83, 83, 84, 85, 85,
87, 88, 94, 94, 95, 95, 96, 96, 96, 96, 96,
98, 105, 133, 152, 156, 156, 156, 156, 156,
156, 156, 156, 156, 157, 157, 157, 157,
161, 162, 164, 166, 169, 169, 170
s.+ge 8, 11, 11, 18, 19, 24, 28, 30, 35, 39,
41, 44, 44, 51, 82, 83, 83, 110, 156, 164,
164, 180, 183, 194
s.+i 2, 7, 11, 11, 18, 23, 48, 52, 57, 58, 59,
64, 66, 66, 74, 78, 83, 88, 91, 91, 96, 96,
96, 96, 96, 96, 96, 96, 96, 97, 97, 97, 99,
100, 104, 104, 105, 109, 110, 111, 111,
115, 120, 120, 120, 120, 125, 125, 126,
435
126, 133, 133, 141, 145, 146, 147, 148,
149, 155, 156, 161, 164, 164, 166, 167,
168, 171, 171, 171, 172, 180, 186
s.+im 122, 127, 141
s.+imdi 33, 116, 147, 179
s.+ime 141, 142
s.+imen 14, 138
s.+imiz 8, 185
s.+imizdin 11
s.+imnin 122
s.+in 11, 14, 15, 15, 15, 16, 43, 94, 98, 100,
116, 147, 148, 149, 153, 155, 155, 156, 193
s.+inde 19, 24, 31, 32, 41, 77, 111, 114,
115, 146
s.+indegi 24
s.+indey 5
s.+indi 177, 193
s.+ine 57, 98, 111, 122, 127, 145, 146
s.+inen 13, 25, 57, 101, 114, 141, 146, 173
s.+inin 21, 25, 104, 120, 126, 133, 137, 141
s.+iniz 194
s.+inizdin 122
s.+innen 43
s.+innin 43
[=946]
suluv
s. 1, 39, 39, 39, 54, 106, 113, 155, 164
s.+ınan 1
s.+mın 113
[=11]
suluvlık
s. 95
s.+ı 155, 166
[=3]
sumdık
s. 123, 162, 175
[=3]
suns.-ğanğa 154
[=1]
sunkar
s. 19, 19, 20, 23, 51, 121, 122
s.+dın 114
s.+ı 38
s.+ım 178
[=10]
sur
s. 3, 33
[=2]
sura-
sözdi
s.-ğan 114, 114, 129
s.-ğanda 106
s.-mağanmen 147
s.-mak 149
s.-makşı 10
s.-may 114
s.-p 86, 115
s.-sa 148
s.-san 114
s.-y 33, 36, 36, 122
s.-ydı 10, 14, 141
s.-ymın 10
[=20]
s. 80, 81, 81, 81, 84, 84, 84, 94, 94, 97, 98,
98, 98, 98, 156
[=15]
sözşilik
s. 15
[=1]
starşın
s. 145
[=1]
suktans.-adı 166
s.-amız 166
s.-ğanda 166
s.-ıs 166, 166, 166
s.-uv 166
[=7]
suktanarlık
s. 166
[=1]
suktandırs.-atın 166
s.-ıp 166
s.-maydı 166
s.-sa 175
[=4]
suktanıs
s. 157
[=1]
sulas.-p 71
[=1]
sulık
s. 158
[=1]
sultan
s. 89, 146
s.+ım 54, 54, 55
[=5]
surass.-kan 145
[=1]
surastırs.-ıp 112
[=1]
surav
s. 14, 36, 114, 114
s.+dı 114
s.+lar 95, 95, 112
[=8]
surkıltay
s. 147
[=1]
surkıya
s. 115
[=1]
suv
s. 3, 18, 24, 25, 30, 39, 57, 69, 69, 102, 134,
134, 191
s.+da 55
s.+dan 148
s.+day 21
s.+dı 154, 172
s.+ğa 110, 183
s.+ı 35, 62
436
s.+ımen 4
s.+ın 25, 57
s.+ının 4
s.+lar 62
[=27]
suvsa-
s.-ğan 67
s.-ıp 43
s.-sa 119
[=3]
suyılt-
s.-ğan 53
[=1]
suyık
s. 59
[=1]
suval-
suvalalı
s. 19
[=1]
suvdıya
s.+ğa 16
s.+nı 147, 147
[=3]
suvık
s. 3, 3, 24, 25, 82, 82, 153
s.+ın 52
s.+pen 120
[=9]
suvıldas.-p 51
[=1]
suvıns.-ıp 51
[=1]
suvındas.-y 168
[=1]
suvırs.-ğanday 175
s.-ıp 53
s.-ma 124
[=3]
suvıskan
s. 186
[=1]
suvıts.-ıp 142
[=1]
suvlı
s. 67, 67, 189, 189, 190
[=5]
suvret
s. 94, 95, 95, 95
s.+i 90
s.+in 90
s.+inin 95
[=7]
suvrettes.-p 5, 89, 95, 95, 97, 158, 158, 160, 161,
162, 162
s.-ydi 160, 161
[=13]
suvrettels.-etin 89
s.-ip 18
[=2]
suvrettev
s. 89
s.+inin 95
[=2]
s.-ıp 87
[=1]
sübikankul
s. 23
[=1]
sügir
s. 19, 23
[=2]
sügiret
s. 1, 2, 99
s.+i 25, 82
s.+inde 25
s.+ter 2
[=7]
sügirettes.-p 2, 2, 20
s.-vi 3
s.-ytin 28
[=5]
sülde
s. 94, 94, 95, 95
s.+si 104, 112
[=6]
süleymen
s. 134
[=1]
süngi
s. 53
s.+ni 20
[=2]
sünnet
s.+i 149
[=1]
sürs.-din 43
s.-e 174
s.-etin 103, 165
[=4]
sürettes.-p 27
[=1]
sürins.-gendey 155, 160
[=2]
sürints.-üv 148
s.-üvge 148
[=2]
sürlev
s. 71, 173
[=2]
süvrettes.-gende 160
s.-p 158
[=2]
süys.-di 30
437
s.-er 116
s.-etin 82, 138
s.-evim 40
s.-gen 27, 116, 116, 137, 150
s.-genim 176
s.-genimnen 116
s.-geninen 150
s.-mese 137
s.-mesin 137
s.-meymin 43
s.-meytinimizdi 82
s.-se 197
s.-sin 197
[=19]
süydirs.-ip 65
[=1]
süyes.-r 40
s.-vim 114
s.-ydi 120
[=3]
süyek
s. 3, 30, 190, 190
s.+i 136
s.+imdi 118
s.+in 156
s.+ine 130
s.+pen 194
s.+te 143
s.+teri 107
s.+tey 30, 46
[=13]
süyens.-etin 89
s.-ip 17, 110
[=3]
süygizs.-se 53
[=1]
süyikti
s. 192
[=1]
süyins.-beydi 175
s.-edi 99
s.-emiz 100
s.-gen 171
s.-geni 170
s.-ip 158, 172
[=7]
süyindirs.-edi 165
s.-ip 175
[=2]
süyiniş
s. 154, 159
s.+i 175, 175
s.+in 99
s.+ti 165
[=6]
süyistik
s.+pen 133
[=1]
süykimdi
s. 82, 82
[=2]
süykimsiz
s. 82, 82, 100
[=3]
süyres.-p 139, 178
s.-r 188
[=3]
süyrets.-etin 25
s.-ip 25
s.-ken 25
[=3]
süysins.-er 179
[=1]
süyts.-ip 4
[=1]
süzs.-ip 181
Ş
[=1]
şabş.-ıp 68
[=1]
şaban
ş. 195
[=1]
şabıs
ş. 189
ş.+ına 23
[=2]
şabıt
ş.+tın 173
[=1]
şağa
ş.+lar 129
[=1]
şağıldaş.-p 49
[=1]
şağın
ş. 85, 161
[=2]
şağındaş.-p 49
ş.-v 161
[=2]
şahar
ş. 137
ş.+dın 42
[=2]
şak
ş. 184, 185
ş.+a 40
ş.+ı 101, 104, 166, 174
ş.+ımda 17
ş.+ımız 101
ş.+ın 91
ş.+ında 52, 57, 103, 109
ş.+ındağı 103, 105
438
ş.+ınızda 113
ş.+ta 4, 49, 102, 103, 111, 165, 165, 166
ş.+tağı 112
[=26]
şak-
ş. 27, 27, 116, 153, 188
ş.+ğa 56
ş.+nan 36
[=7]
şama
ş.-a 40, 114
ş.-ıp 129, 186, 189, 191
[=6]
ş. 5
ş.+ğa 118
ş.+larınşa 2
ş.+m 176
ş.+sı 121, 175
ş.+sına 173
[=7]
şakırş. 193
ş.-adı 11
ş.-dı 69
ş.-ğan 103
ş.-ğanda 133, 133
ş.-ıp 55
ş.-manız 143
ş.-may 34
ş.-uv 133, 133, 135, 135
[=13]
şamal
ş.+ı 170
[=1]
şamalaş.-p 101
[=1]
şamalı
ş. 39, 47, 47, 55, 94
[=5]
şal
ş. 3, 3, 41, 53, 54, 195
ş.+dar 132, 177
ş.+ın 10, 197
[=10]
şal-
şamdanş.-ıp 42
[=1]
şan
ş.-arma 38
ş.-ğan 114
ş.-ıp 119, 154, 186
ş.-makka 51
ş.-maydı 2
ş.-sam 149
[=8]
ş. 118, 133
[=2]
şana
ş. 73
ş.+ğa 72, 136
[=3]
şanırak
ş. 32
ş.+ı 131
ş.+ka 32
ş.+tağı 163, 163, 163
[=6]
şala
ş. 24, 139
[=2]
şalap
ş. 182
[=1]
şanışkı
şaldıkş.-atın 191
ş.-kanğa 191
ş.-kannan 191
[=3]
şalğın
ş. 47, 47
[=2]
şankan
ş. 23, 52
[=2]
şanşar
ş. 55
ş.+nan 55
ş.+nın 118
[=3]
ş. 151
[=1]
şanşış.-p 112, 181
ş.-uvğa 112
[=3]
şalık
ş.+ın 147
[=1]
şapş.-a 53
ş.-ıp 62
ş.-kan 21, 87, 87, 172, 174
ş.-pağan 49
ş.-palık 27
ş.-pas 117
ş.-tı 51
[=11]
şalıs
ş. 113, 192
[=2]
şalka
ş.+nnan 181
[=1]
şalkar
ş. 19, 19, 35
[=3]
şapağat
ş. 155
[=1]
şalşık
ş.+tı 185
[=1]
şam
şapak
ş.+ı 62, 67, 187
439
ş.-tı 135
[=1]
[=3]
şapaktaş.-p 20
[=1]
şarşı
ş. 114
ş.+ı 197
[=2]
şart
ş. 131
[=1]
şapan
ş. 52, 195, 197
ş.+ı 15, 61, 61, 164, 164, 195
ş.+tar 48, 164
ş.+tardı 6, 14
ş.+tardın 64, 81
ş.+tarı 46, 172
ş.+tarın 6, 12, 14, 138, 138
ş.+tarınan 6
ş.+tı 52, 164, 164, 164
[=27]
şapkılaş.-p 53
[=1]
şapşak
ş. 131
[=1]
şapşan
ş. 24, 108, 108, 108, 108, 108
ş.+ırak 69
[=7]
şartarap
ş.+ka 4
[=1]
şaptırş.-dı 107
ş.-sa 133, 199
[=3]
şar-
ş. 52
[=1]
şaruva
ş.-maytın 191
[=1]
şara
ş. 86, 86, 114, 134, 134, 134, 134, 193, 193
ş.+n 183
ş.+sına 44, 196
[=12]
şarapat
ş.+ka 159
[=1]
şarasız
ş.+day 150
[=1]
şarbak
ş.+tın 9
[=1]
şarıyğat
ş. 16, 138, 138, 140, 140, 140, 143, 147,
148, 149
ş.+ka 148, 148, 149
ş.+tan 142
ş.+tı 148, 195
ş.+tın 138, 147
[=18]
şarip
ş. 152
[=1]
şark
ş. 39, 40
[=2]
şarkırş.-ıp 23
[=1]
şarpılş.-mağan 177
[=1]
şarşaş.-ğan 17
ş.-ydı 191
[=2]
şarşat-
şarttı
ş. 1, 89
ş.+ğa 1, 197
ş.+sınan 162
[=5]
şaruvalık
ş. 97, 167
[=2]
şaruvaşılık
ş.+ın 86
[=1]
şaş
ş. 134
ş.+ı 3
ş.+ım 21, 130
ş.+ın 45, 128, 181
[=7]
şaşş.-ıp 71
ş.-san 49, 56, 144
ş.-tım 26, 33, 66, 187
ş.-uv 197
[=9]
şaşa
ş.+ndı 125
[=1]
şaşak
ş.+tarı 151
[=1]
şaşılş.-ıp 106
[=1]
şaşılş.-dı 75
[=1]
şaştı
ş. 79, 79, 118
[=3]
şatş.-ıp 29
[=1]
şatak
440
ş. 16
[=1]
şatıl-
ş.+ni 108
[=1]
şejire
ş.-may 34
[=1]
ş. 87, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 89, 89
ş.+de 87
ş.+dey 87
ş.+lerinde 87, 87
ş.+ni 87
ş.+nin 87
ş.+si 87
[=16]
şatkal
ş.+da 9
[=1]
şattanş.-amız 197
ş.-ğan 171
[=2]
şek
ş. 162
ş.+i 103
ş.+ine 172
ş.+tin 31
[=4]
şattık
ş. 169
ş.+pen 165
[=2]
şavş.-ıp 8, 20, 31, 55, 119, 186
[=6]
şekş.-edi 172
ş.-ine 166, 166
ş.-ip 120, 136
ş.-ken 101, 103, 162
ş.-kenin 89, 170
ş.-pe 37
ş.-ti 187
ş.-tin 32
[=13]
şay
ş. 24, 55
ş.+ı 71, 149
[=4]
şayan
ş. 141, 186
[=2]
şayhana
ş. 86
[=1]
şeker
ş.-ğan 56
[=1]
şekerim
ş. 141
[=1]
şayıl-
ş.+nin 87, 162
[=2]
şaykaş.-may 194
ş.-r 198
[=2]
şaykıslemulı
ş. 141
[=1]
şaynaş.-p 57
ş.-vına 188
[=2]
şaytan
ş. 142, 142, 147, 183
ş.+dardın 102
ş.+dı 102, 102
[=7]
şeber
ş. 13, 41, 130
ş.+i 163
ş.+ler 12, 163
ş.+lerdin 6, 6
[=8]
şeberlik
ş. 5, 5, 95, 161
ş.+i 1, 111, 166
ş.+in 48, 97
ş.+ti 140
[=10]
şeget
ş.+inin 91
[=1]
şegirtke
şekirt
ş.+ke 149
[=1]
şekpen
ş.+ge 180
[=1]
şelek
ş. 24
ş.+in 24
[=2]
şen
ş. 8, 96, 181
ş.+inde 55
ş.+ine 17
[=5]
şendestirüv
ş. 33, 40
[=2]
şeni
ş. 147, 147
[=2]
şer
ş. 69, 99, 149, 150, 165
ş.+i 146
[=6]
şerlendirş.-edi 165
[=1]
şerli
ş. 165, 165
[=2]
441
şerniyaz
[=1]
ş. 23, 115, 126
ş.+da 114
[=4]
şıdaş. 178
ş.-may 53, 186
ş.-p 32
ş.-rmınba 34
ş.-y 115, 178
ş.-yın 35
ş.-ysın 152
[=9]
şeşş.-edi 159
ş.-etin 115
ş.-ip 159
ş.-pek 85, 85
ş.-üv 94
ş.-üvge 94
ş.-üvi 27, 28
[=9]
şıdam
ş. 199
[=1]
şıdatpa-
şeşe
ş. 109, 128, 199
ş.+m 58, 128
ş.+n 58
ş.+simen 45
ş.+sin 129
[=8]
ş.-y 138
[=1]
şığa
ş. 156
[=1]
şığarş.-a 138, 155, 169, 171
ş.-adı 1, 12, 104, 156, 158, 158
ş.-ar 141
ş.-atın 61, 100, 100, 100, 170
ş.-atındar 6
ş.-ayın 159
ş.-ğan 5, 6, 6, 6, 6, 8, 12, 12, 13, 60, 71, 77,
81, 91, 93, 97, 98, 100, 101, 104, 104, 105,
106, 106, 109, 112, 112, 112, 129, 138,
138, 139, 139, 140, 140, 140, 142, 142,
156, 161, 167, 170, 170
ş.-ğandağı 99
ş.-ğandardın 6
ş.-ğanı 162
ş.-ıp 81, 86, 99, 111, 129
ş.-mağan 93
ş.-mak 178, 194
ş.-may 62, 162, 178
ş.-mın 121, 121
ş.-sın 193, 198
ş.-uv 6, 8, 9, 12, 12, 12, 12, 13, 13, 19, 60,
61, 61, 80, 81, 83, 89, 90, 161, 161,
162
ş.-uvdan 7
ş.-uvdın 61
ş.-uvğa 12, 13, 90, 90, 97, 105, 145
[=109]
şeşen
ş. 19, 19, 19, 19, 35, 37, 37, 49, 49, 56, 92,
95, 95, 96, 96, 96, 96, 96, 96, 96, 96, 96,
96, 96, 97, 97, 97, 106, 125, 194
ş.+der 96, 96, 96
ş.+derden 121
ş.+derdin 97
ş.+i 121
ş.+nen 123
ş.+nin 96
[=38]
şeşensiş.-p 179, 192
[=2]
şeşer
ş.+inde 24
[=1]
şeşilis
ş. 174
[=1]
şeşüv
ş.+i 108, 109
[=2]
şet
ş.+i 103
ş.+in 28
ş.+ine 133, 199
ş.+ten 46
[=5]
şığarılş.-adı 8, 167
ş.-atın 97
[=3]
şeyin
ş. 27, 56, 64, 75, 75, 88, 110, 180
ş.+gi 88
[=9]
şıbık
ş.+tan 42
ş.+tay 2, 121
[=3]
şıbın
ş. 35, 35, 107, 122, 123, 124
ş.+day 126
ş.+ı 117
[=8]
şıbındaş.-p 55
şığarma
ş. 6, 6, 6, 6, 7, 7, 7, 7, 7, 8, 11, 11, 11, 12,
14, 14, 36, 91, 91, 91, 97, 101, 101, 104,
104, 104, 108, 161, 173
ş.+ğa 164
ş.+lar 92, 93, 98, 98, 104, 104, 119, 138,
140, 140, 158
ş.+larda 8, 9, 158
ş.+lardı 97, 98, 98, 98, 138, 138, 158
ş.+lardın 11, 81, 81, 92, 93, 95, 105, 140
ş.+larğa 94
ş.+ları 98, 101, 103, 104, 161, 174
ş.+ların 105, 139
ş.+larının 138
442
ş.+nı 84, 84, 105, 105
ş.+nın 6, 7, 7, 7, 8, 8, 8, 8, 8, 11, 12, 12, 12,
12, 28, 91, 91, 92, 93, 95, 100
ş.+sı 92, 104
[=96]
şığartş.-uv 96
[=1]
şığaruvşı
ş. 7, 7, 36, 141, 156
ş.+lar 6, 6, 41, 43, 138, 138, 143, 158
ş.+lardın 163
ş.+nın 162
[=15]
şık
ş. 39, 39, 60, 60, 60, 60
ş.+pen 53
[=7]
şıkş.-a 21, 73, 121, 123, 139, 139, 155, 199
ş.-adı 8, 8, 9, 11, 11, 12, 25, 26, 28, 28, 32,
33, 37, 37, 45, 47, 47, 60, 61, 64, 69, 69,
70, 72, 72, 73, 83, 83, 88, 94, 95, 97, 109,
121, 121, 121, 121, 125, 138, 141, 156,
157, 159, 160, 162, 162, 164, 165, 165,
167, 167, 168, 172, 174
ş.-ar 20, 32, 52, 100, 102, 111, 148, 159,
195
ş.-aratın 156
ş.-arda 39, 50
ş.-arğan 13, 16
ş.-arğanda 14
ş.-arğı 83
ş.-arıp 40
ş.-arsa 162
ş.-aruv 13
ş.-aruvğa 20
ş.-asın 189
ş.-atın 6, 12, 14, 94, 99, 140, 156, 164, 165,
165, 166, 166, 167, 169, 169
ş.-atındarı 168
ş.-atını 13, 13
ş.-ıp 9, 10, 18, 19, 19, 19, 23, 25, 33, 55,
62, 67, 81, 97, 101, 104, 108, 147, 155,
156, 156, 156, 159, 174, 184, 184, 187
ş.-kan 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 6, 6, 12,
15, 19, 21, 23, 27, 27, 32, 32, 33, 33, 42,
42, 42, 42, 42, 43, 53, 64, 80, 80, 86, 92,
93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 93, 94,
94, 98, 98, 100, 101, 101, 101, 101, 101,
102, 104, 105, 105, 107, 107, 108, 109,
111, 111, 112, 121, 125, 131, 135, 138,
138, 140, 141, 148, 152, 156, 156, 160,
162, 163, 163, 164, 165, 166, 173, 173,
173, 177, 179, 188, 191
ş.-kanda 133
ş.-kandığın 109
ş.-kanın 106
ş.-kanınan 47
ş.-kanmen 156
ş.-kannan 138
ş.-kannın 104
ş.-pağan 49, 102, 134, 134, 134
ş.-pak 12, 13, 81, 160
ş.-pavının 95
ş.-pay 34, 179
ş.-paydı 13, 13, 27, 166
ş.-paymın 194
ş.-paytını 13
ş.-paytının 192
ş.-sa 51, 164
ş.-tı 25, 72, 73, 75, 102, 104, 125, 188
ş.-tım 26, 26, 66, 66, 186, 186
ş.-uv 95, 194
ş.-uvı 12, 12, 13, 13, 164, 164, 170
ş.-uvın 108
ş.-uvına 1, 164
[=275]
şıkkızbay
ş.+tın 191
[=1]
şıkpağandık
ş.+tan 164
[=1]
şıkşıt
ş.+ına 21
[=1]
şıl
ş.+ğa 23
[=1]
şılğalak
ş. 138
[=1]
şılpıldaş.-p 55
[=1]
şımıldık
ş. 129, 129, 129
ş.+ın 129
[=4]
şımırlaş.-p 62, 68
[=2]
şın
ş. 26, 26, 26, 44, 53, 54, 57, 83, 83, 83, 83,
83, 89, 94, 95, 100, 100, 101, 109, 109,
109, 110, 146, 164, 164, 164, 164, 165,
165, 166, 166, 169, 169, 171, 171, 177,
179, 186, 194
ş.+dı 87
ş.+ğa 19, 87, 106, 106, 160
ş.+ı 109
ş.+ına 103
ş.+ınmenen 42
ş.+tay 106
[=49]
şındık
ş. 83, 83
ş.+ımen 82, 83, 89
ş.+ka 83
ş.+tın 83
[=7]
şındıktı
ş. 83
[=1]
şını
ş. 87, 102, 124
ş.+nda 93
443
ş.+nı 83
[=5]
şingir
ş.-ıp 139, 160
[=2]
şiri-
ş. 43
[=1]
şirik
ş. 172
[=1]
şirkin
ş.-paydı 13
[=1]
şiy
ş. 98
[=1]
şiye
ş. 31
[=1]
şiyelenis
ş. 29, 32, 36, 67, 153, 188, 193
ş.+ı 122, 146
ş.+ım 116
ş.+ıma 23, 126
ş.+ın 49
ş.+ının 117
ş.+tay 21
ş.+tı 188
[=16]
şiyelenis-
ş. 133, 133
[=2]
şınık-
ş.-p 185
[=1]
şınımen
ş.+ke 124
[=1]
şınjır
ş. 186
[=1]
şıp-
ş.+den 42
[=1]
şıpşılğıy
ş.+sin 159
[=1]
şır
ş. 174, 174
[=2]
şırak
şırakş.-ım 9
[=1]
şıray
ş.+ın 2
[=1]
şırk
ş. 27
[=1]
şırkaş.-p 4, 60
[=2]
şırmav
ş. 172
ş.+ınan 172
[=2]
şırşa
ş. 45
[=1]
şıyırşık
ş. 169
[=1]
şıykıldaş.-r 179
[=1]
şıyrak
ş. 32
[=1]
şıyratılş.-ğan 39
[=1]
şil
ş.+de 55
[=1]
ş.-etin 94
ş.-ip 159, 159, 160, 161, 162
[=6]
şiyelenistirş.-e 160
ş.-edi 160
[=2]
şiyki
ş. 89
[=1]
şiymaylaş.-p 83
[=1]
şkol
ş. 139
[=1]
şoğırlanş.-ıp 60
[=1]
şok
ş. 65, 65, 65, 65
ş.tı 65, 65
[=6]
şokan
ş. 88
ş.+nın 88
[=2]
şolak
ş. 18, 121, 121
[=3]
şolpan
ş. 7, 7, 7, 7
ş.+ı 54
[=5]
şomşı
ş. 3
[=1]
şonkayş.-ıp 136
[=1]
şora
ş. 112
444
ş. 23
[=1]
[=1]
şorkak
ş. 188
[=1]
şorkaktık
ş. 106
[=1]
şorman
ş. 122
[=1]
şormanbay
ş. 145
[=1]
şortanbay
ş. 138, 153
[=2]
şoşınş.-adı 99
ş.-amın 148
ş.-bay 42
[=3]
şoşka
ş. 121
[=1]
şoykı
ş. 90
[=1]
şöl
ş. 21
ş.+de 134
ş.+ge 19
[=3]
şöp
ş. 3
ş.+te 52
ş.+ter 67
ş.+ti 62
ş.+tin 119
[=5]
şubalan
ş. 152
[=1]
şubalankı
ş. 16
[=1]
şubar
ş. 53, 132
[=2]
şubarlaş.-may 14
[=1]
şubırş.-ğan 45
[=1]
şubırtş.-ıp 129
[=1]
şubırtpa
ş. 49
[=1]
şukanak
ş.+ka 115, 126
[=2]
şukanaktı
şulğaş.-ğan 53
[=1]
şunak
ş. 121, 121
[=2]
şurkıraş.-p 55
[=1]
şuv
ş. 25, 34, 43, 120, 132
[=5]
şuvak
ş.+ta 52
[=1]
şuvaktaş.-ytın 197
[=1]
şuvda
ş. 3
ş.+ların 133
[=2]
şuvıldaş.-ğan 188, 189
[=2]
şuvıldasş.-ıp 133
[=1]
şuvlaş.-ğan 45
ş.-ğanda 51
ş.-kanınan 60
ş.-p 60
ş.-y 3
ş.-ydı 51, 78
[=7]
şuvmak
ş. 63, 63, 66, 66, 67, 67, 67, 68, 68, 70, 72,
72, 73
ş.+ı 11, 11, 64, 64
ş.+ındağı 72
ş.+ının 75, 75
ş.+ta 63, 64, 72
ş.+tağı 64
ş.+tarda 72
ş.+tardın 69
ş.+tarı 66, 80
ş.+tın 64
[=29]
şuvmaktaş.-p 6
[=1]
şuvmaktalş.-may 69
[=1]
şuvmaktı
ş. 65, 65, 65, 66, 66, 66, 66, 66, 66, 66, 66,
66, 80, 80
ş.+ları 80
[=15]
şüberek
ş. 131
445
[=1]
[=17]
tabın-
şükir
ş. 154
[=1]
t.-atın 72
t.-ıp 16
[=2]
şükirlik
ş. 75, 154
[=2]
şükirşilik
ş. 9
[=1]
şüldirletş.-ip 151
[=1]
şümek
ş. 135
[=1]
şüyilş.-din 42
[=1]
T
ta
t. 25, 34, 37, 47, 57, 74, 100, 101, 113, 130,
139, 155, 155, 156, 157, 160, 170, 170,
181, 188, 188, 198
[=22]
taba
t. 40
t.+mın 187
[=2]
tabak
t. 24, 193, 193
t.+ına 24
t.+tağı 141
t.+tı 132
[=6]
tabalat.-ğan 186
t.-ydı 113
[=2]
taban
t. 61, 178
t.+ım 119
t.+ında 72
[=4]
tabandı
t. 85
[=1]
tabansız
t. 85
[=1]
tabığıy
t. 60, 61
[=2]
tabılt.-adı 61, 81
t.-ar 33, 36, 65, 196
t.-arma 6
t.-atın 90
t.-ğan 85
t.-mak 106
t.-mas 113, 127
t.-maydı 13, 28
t.-sa 5, 188
t.-uvı 5
tabıyğat
t. 1, 1, 1, 1, 84, 85, 89, 89, 91, 91, 101, 101,
101, 101, 101, 102, 102, 102, 102, 102,
102, 102, 103, 163, 166, 172, 172, 172,
174, 174
t.+ı 73, 73, 81, 85
t.+ına 60, 164
t.+ında 173
t.+ka 102, 162
t.+pen 103, 103
t.+ta 102
t.+tan 87, 87, 103
t.+tı 98
t.+tın 41, 85, 98, 166, 172, 172
[=52]
tabıyğıy
t. 43, 43, 61
[=3]
tağa
t. 107
[=1]
tağala
t.+m 183
[=1]
tağam
t.+a 146, 146
[=2]
tağan
t.+dı 44, 57
[=2]
tağdır
t. 34, 172, 186
t.+dın 184
t.+ı 174
t.+ın 159
[=6]
tağı
t. 1, 63, 82, 89, 97, 106, 119, 121, 121, 122,
141, 141, 172
t.+lar 101
t.+lardın 167
t.+nı 62, 68
t.+sın 1, 63, 89, 97, 101, 106, 121, 121, 167
[=26]
tağılım
t. 23
[=1]
tağın
t. 112
[=1]
tağzım
t. 193
t.+ğa 193
[=2]
tajal
t.+dın 196
[=1]
tak
t. 39, 39
446
t.+ı 36, 41, 114
t.+ınızda 113
t.+tı 127
[=7]
t.-ıp 186
t.-uvının 36
[=8]
tala
takt.-atın 83
t.-ıp 38, 189, 191
t.-kan 168, 168
t.-padımba 44, 57
t.-sa 31
[=9]
t.+dar 146
[=1]
talat.-r 11
[=1]
talan
t. 147
[=1]
takalt.-ğan 166
[=1]
takapparlık
t. 148
[=1]
takım
t. 199
[=1]
takırıp
t. 7, 7
t.+ı 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 49, 142
t.+ımen 158
t.+ınan 8
t.+tarı 7
t.+tı 91, 158
[=20]
takırıpşı
t. 49, 49, 51, 51, 52, 52, 52, 54, 56, 56, 57
[=11]
takpak
t. 123, 123, 123
t.+ka 123, 123, 124
t.+tan 124
t.+tar 120
[=8]
taksır
t. 116, 117, 142
[=3]
takta
t. 86
t.+ğa 86
t.+sı 63
[=3]
taktalat.-may 86
[=1]
taktay
t.+day 2, 21
[=2]
taktı
t. 19
[=1]
taktis
t.+ine 4
[=1]
tal
t. 2, 121, 121, 128, 128
[=5]
talt.-dı 36, 116
t.-dım 41, 109, 111
t.-dıma 65
talap
t. 142, 177
t.+ı 113
t.+ına 172
t.+ında 112, 172, 172, 172, 172
t.+ka 50
[=10]
talaptı
t. 198
[=1]
talaptık
t.+a 64
[=1]
talas
t. 101, 172, 175, 175, 190, 190
t.+ı 6, 94, 121
t.+tı 20
[=10]
talast.-adı 30, 46, 172
t.-amız 29
t.-ıp 33, 46, 46
t.-kan 71
t.-kanda 196
t.-pay 29
t.-sa 30, 46
[=12]
talassız
t. 162, 172
[=2]
talav
t.+da 183, 190
[=2]
talay
t. 5, 5, 7, 53, 104, 115, 184, 184, 189, 198
t.+dan 53
t.+dın 179
[=12]
taldama
t. 92
[=1]
taldav
t. 3
[=1]
talğat.-may 192
t.-maymız 15
t.-maytın 188
t.-ydı 14, 48, 73
t.-ytın 73, 156
[=8]
talğamalı
447
t. 70, 70, 70
[=3]
tan
t. 37, 54, 54, 56, 62, 67, 68, 107, 145, 187
t.+da 129
t.+day 74
t.+ı 72, 178
t.+ın 65, 77
t.+ında 144
[=17]
talğav
t. 5, 14, 15, 18, 156
t.+ı 157
t.+dın 14
t.-vı 82
[=8]
talık-
tant.-kandar 56, 68
t.-sam 188
[=3]
t.-amızba 29
t.-atın 83
t.-badın 152
t.-ğan 82, 121
[=5]
talkı
t.+ğa 94
[=1]
tana
talpınt.-bağan 177
t.-ıp 36
[=2]
t. 83
t.+sına 44, 196
[=3]
tandat. 198
t.-ğanda 165
t.-ğandığı 73
t.-p 13, 143, 174
t.-v 74
t.-ydı 3, 73
[=9]
tam
t. 1, 1
t.+nın 17, 17
[=4]
tamt.-ğan 88, 130
t.-ıp 51
[=3]
tamak
t. 29, 29, 34, 43, 103, 125, 132
t.+ı 162
t.+ıma 183
t.+ımnan 186
t.+ın 2, 10, 24, 50
t.+ka 140
[=15]
tamam
t. 23, 52, 91
[=3]
taman
t. 42, 44, 195
[=3]
tamar
t. 41
[=1]
tamaşa
t. 99, 123, 175
[=3]
tamaşalı
t. 99
[=1]
tamıljıt.-ydı 4
[=1]
tamır
t. 60
t.+dın 43, 60
t.+ımen 86
[=4]
tamız
t.+da 19
[=1]
tamuk
t.+tın 138, 153
[=2]
tandama
t.+sı 6
[=1]
tandamalı
t. 70, 70, 70, 179
[=4]
tandandırt.-ğanmen 166
t.-sa 99, 175
[=3]
tanday
t.+ıma 126
[=1]
tandırt.-ad 37
[=1]
tanı
t. 124, 124
[=2]
tanıt.-ğan 103
t.-ğanda 99
t.-madık 9
t.-mağan 98
t.-mas 25, 75, 76, 76
t.-maska 102
t.-may 17, 102, 102
t.-maytın 157
t.-p 10, 82, 84, 85, 88, 98, 99, 139, 165,
172,
186
t.-s 6
t.-uv 5, 13, 98, 102, 103, 109, 159, 160
t.-uvğa 6, 84
t.-uvmen 171
t.-uvımızdın 99
t.-v 85, 85, 90, 98
t.-vmen 91
t.-ydı 6, 13
448
t.-ymız 84
t.-ytın 15
[=46]
t.-kanın 126
t.-pağan 72
t.-pan 117
t.-pasan 136, 159
t.-tı 52, 188
t.-uv 159
t.-uvğa 106, 181
t.-uvımız 15
t.-uvınşa 83
[=27]
tanılt.-ıp 104
[=1]
tanıs
t. 65, 113
t.+ırak 18
[=3]
tanıs-
tapkış
t.-adı 139
t.-ıp 6, 198
t.-kannan 156
t.-uv 61, 160
[=6]
t. 17
[=1]
tapsırt.-dım 110, 111, 111, 111, 111
t.-dın 34, 34, 34, 34, 35, 110, 110, 110,
110, 110, 110, 111
[=17]
tanıstırt.-adı 91, 92, 171
t.-ıp 12, 105, 141
t.-uv 89, 105
[=8]
taptat.-ğan 72
t.-ğanğa 68
[=2]
tanıtt.-adı 12, 12
t.-atatın 6
t.-atın 12
t.-ıp 12, 90
t.-uv 93
t.-uvğa 2
t.-uvı 4
[=9]
taptır-
t. 13
[=1]
tara-
t.+lar 105
[=1]
taral-
t. 29, 77, 85, 107, 115, 123, 127, 144, 144,
184, 186
t.+a 63, 125
t.+ı 85, 85, 90
t.+ın 98
t.+ına 66, 87, 88, 90, 93, 95, 112, 113, 120,
133, 139, 140, 140, 147, 157, 157, 157,
157, 166, 166
t.+ınan 81, 85
t.+ında 95
t.+ının 158
t.+ka 98, 98
t.+tağı 90
t.+tardın 160
t.+tarın 81
t.+tın 88, 89, 94, 165
[=50]
taram
t.-adı 107
t.-arma 118
t.-maydı 107
[=3]
tar
t. 39, 49, 56, 116, 120, 134, 138, 166, 176
t.+ınan 57
[=10]
tanıtkış
t.-y 138
[=1]
tanuvşı
t.-dı 153
[=1]
tap
t. 183, 183
[=2]
taramıs
t. 39
[=1]
tarant.-ğan 149
[=1]
tarap
t. 188
t.+ına 84, 84, 84, 84, 84, 84
t.+ınan 91, 91, 93, 93, 93, 93, 162, 171,
171
t.+ka 84
[=17]
tarat-
tapt.-a 143, 159
t.-adı 54, 121, 121, 121
t.-amın 109
t.-amızba 30
t.-ar 143
t.-arma 153
t.-ıp 62, 68
t.-kan 145, 196
t.-kandaymın 54
t.-ıp 86
[=1]
tarav
t. 1, 105, 120, 157, 157, 158
t.+ğa 86, 105
t.+ları 1, 86, 105
[=11]
tarazı
t. 155
t.+ğa 85, 177
449
t.+men 93
t.+sı 148
t.+sına 93
[=6]
t. 108
[=1]
tarkatt.-ar 150
t.-uv 99
[=2]
tarğın
t. 19, 20, 23, 37, 43, 52, 53, 79
t.+da 77
t.+nan 118
t.+nın 21
[=11]
tarı
tarlan
t.+ına 21
t.+nın 21
[=2]
tarlav
t. 137
[=1]
tarık
t. 161
[=1]
tarlık
t.+ı 154
[=1]
t.+ı 154
t.+ka 66, 189
[=3]
tarıkt.-ıp 109, 185
t.-kan 171
t.-kanda 40, 114
t.-tı 110
[=6]
tarmak
t. 63, 63, 63, 64, 69, 69, 69, 69, 69, 69, 70,
70, 73, 79, 80, 80, 80, 80, 80, 80, 80, 157,
157
t.+ı 80, 80, 80
t.+ında 75, 75
t.+ka 105
t.+pen 68
t.+tar 69, 80
t.+tarda 73
t.+tardın 64, 72, 73, 73, 73, 73, 73, 74, 80
t.+tarı 69, 73, 80
t.+tarın 81
t.+tarında 75, 75, 75, 75
t.+tarının 72
t.+tarmen 80
t.+tı 66, 67, 67, 67, 67, 68, 68, 80, 80, 80,
80, 80
t.+tın 64, 64, 64, 70, 70, 73, 77, 77, 79
[=73]
tarıktırt.-ıp 111
[=1]
tarılt.-ğan 57
[=1]
tarıltt.-pağan 79
[=1]
tarıs
t. 158
[=1]
tarıyh
t. 88, 88, 89, 89, 89, 89, 89, 89, 89, 162,
162, 162
t.+ı 89, 89, 89, 89, 89, 89, 89, 89, 89, 89,
89, 106
t.+ın 94
t.+ına 112, 161
t.+ında 112
t.+ıy 112, 112, 112, 112, 112, 112, 112, 140
t.+ka 87
t.+ta 112
t.+tağı 162
t.+tar 89, 89
t.+tı 88, 162
t.+tın 88, 88, 88, 89, 89
[=41]
tarşılık
t.+tın 176
[=1]
tartt. 24, 38, 59, 141
t.-adı 141, 141
t.-am 147
t.-amız 147
t.-atın 99
t.-ıp 85, 119, 139, 139, 141, 153, 174
t.-ıptı 3
t.-kan 21, 145, 190
t.-kanday 81, 89
t.-kanın 112
t.-sın 184
t.-tık 19
t.-tım 130
t.-tın 42
[=27]
tarıyhıy
t. 87, 87, 87, 89, 89, 89, 89, 89, 109,112,
112, 112, 112, 112, 112, 112, 140, 153,
158, 162, 157
[=20]
tarıyhşı
t.+lar 89, 89, 162
t.+lardın 89
t.+ları 105
[=5]
tartılt.-adı 39
t.-dıma 24
t.-mağan 177
t.-sa 147
[=4]
tarkat.-ydı 66
[=1]
tarkarbay
tartın
t. 193
450
t.+şak 59
[=2]
t.-ma 24
t.-mas 114
t.-may 103
t.-p 57, 107, 120
t.-sa 17, 145
t.-ymın 187
[=11]
tartınşak
t. 59
[=1]
tartıs
t. 101, 101, 101, 101, 101, 101, 101, 140,
140, 140, 157, 158, 158, 158, 158, 158,
158, 158, 170, 170, 170, 170, 170, 171,
171, 171, 171, 171, 171, 171, 171, 172,
172, 172
t.+ı 140
t.+ında 175
t.+ka 175
t.+ta 170, 170, 171, 171, 171, 171, 171
t.+tağı 171
t.+tın 158, 170
[=47]
tatt.-kan 105
[=1]
tatır
t. 193, 193
[=2]
tatuv
t. 29, 29, 29
t.+ğa 132
[=4]
tatuvlık
tartıst.-adı 172
t.-ıp 170
[=2]
t. 29, 29
[=2]
tav
t. 1, 20, 23, 26, 38, 38, 38, 38, 38, 71, 118,
118, 130, 130, 151, 191
t.+da 134, 137, 137
t.+dan 19
t.+dı 25, 50
t.+dın 118, 137
t.+ğa 53
t.+ım 23
t.+ınan 71
t.+larda 16
t.+lardan 17, 20, 31, 43
t.+larğa 146
t.+ları 34
[=34]
tartıssız
t. 162, 172
[=2]
tartıstırt.-ıp 171
[=1]
tartkılat.-p 86
[=1]
tartuv
t. 2, 138, 188, 197
[=4]
tas
t. 53, 71, 110, 110, 121, 136, 141, 155, 168,
172
t.+ka 26, 135
t.+ta 134, 196
t.+tan 1, 2, 20, 31
t.+tarım 38
t.+tı 20, 25, 26, 151
t.+tın 155
[=24]
tavt.-ıp 44, 52, 57, 85, 112, 152, 155, 188
[=8]
tavık
t. 40, 40
[=2]
tavıst.-a 150
t.-ar 5
t.-pay 137
[=3]
tast.-tıkpa 154
[=1]
tavkımet
tasalat.-ma 179
t.-vı 103
[=2]
t.+inde 101
[=1]
tavsılt.-mas 142
[=1]
tasattık
t. 102
[=1]
tavsıla-
t.-mağan 143
t.-tı 30
[=2]
tavsımla-
t.-rma 179
[=1]
tası-
tasırlat-
t.-ydı 150
[=1]
tavsız
t.-ıp 102
[=1]
tasta-
t. 125
[=1]
tay
t.-ğan 139
t.-ğanım 147
t. 3, 133, 135, 199
t.+day 58, 70
451
t.+ın 33
[=7]
t.+ı 14, 14, 95
t.+ın 14
[=4]
tayt.-ayın 130
t.-ğan 113
[=2]
tazartt.-uv 168
[=1]
tazı
tayak
t. 109
t.+ın 10, 50
t.+ının 107
t.+ka 26, 66, 187
[=7]
tayan
t. 195
[=1]
tazşa
t. 106, 106
[=2]
te
t.+ın 183
[=1]
t. 11, 16, 16, 16, 16, 81, 84, 85, 85, 104,
109, 128, 128, 143, 167, 167, 168, 171, 171
[=19]
tayant.-ğanğa 52
[=1]
tebeles-
t. 61, 61
[=2]
tebren-
t. 44, 54
[=2]
tegis
t. 134, 166, 179
[=3]
teğala
t. 10
[=1]
tejiriybe
t.-baytın 174
[=1]
tek
t.-ip 173
[=1]
tayav
t.-edi 167
[=1]
taybuvrıl
t. 56, 75, 76, 76, 82, 82, 176, 198
[=8]
tayğak
t.+m 9
[=1]
tayğan
t.+den 125
[=1]
tayın-
t. 17, 19, 22, 28, 83, 83, 83, 84, 84, 87, 87,
87, 89, 93, 98, 99, 99, 99, 100, 101, 101,
108, 108, 110, 114, 115, 124, 127, 153,
163, 166, 168, 168, 168, 168, 170, 170,
171, 171, 172, 172, 173, 173, 175, 180,
185, 195
[=47]
tayız
t. 180
[=1]
taykarbay
t. 108
[=1]
taylak
t. 118
t.+tay 125, 125
[=3]
taypalt.-ğan 184
t.-uvı 60
[=2]
taytıs
t. 140
[=1]
taz
t. 123
t.+dın 123
[=2]
taza
t. 11, 15, 18, 35, 44, 69, 69, 77, 93, 147,
147, 156, 164, 165, 166, 168, 196
t.+ma 95
t.+sına 44, 196
[=20]
tazalat.-v 86
[=1]
tazalık
teke
t. 121
t.+nin 135
[=2]
tekeli
t. 124
[=1]
tekemet
t.+ke 49
[=1]
teksert.-e 11, 81
t.-edi 93
t.-etin 103
t.-gende 85
t.-ip 89, 93, 155, 170
t.-medim 8
t.-üvge 95
[=11]
tekserilt.-edi 93, 95
t.-se 95
[=3]
tekti
t. 124, 125
452
[=2]
tenir
t. 155, 199
[=2]
telegram
t.+men 149
[=1]
teniri
telit.-p 19
[=1]
teligendik
t.+ten 25
[=1]
telim
t. 106
[=1]
telmirt.-ip 177
[=1]
telüv
t. 109
[=1]
temir
t. 51, 56, 155, 184
t.+din 155
[=5]
temirşe
t. 45, 49
[=2]
ten
t. 15, 16, 30, 34, 46, 66, 109, 184, 186, 187,
192, 197, 198
t.+im 118
t.+imizde 177
t.+immenen 192
t.+in 152
t.+innen 152
t.+nen 192
[=19]
tendik
t. 16, 43
[=2]
tenet.-gen 41
t.-p 20
[=2]
tenest.-edi 131
[=1]
tenestirt.-ip 151
[=1]
tenev
t. 20, 21, 22, 22, 22, 22, 22, 22
t.+din 21
t.+ler 22
[=10]
tenge
t. 125, 125
[=2]
tengert.-din 115
t.-ip 172
[=2]
tengetay
t. 135
[=1]
t. 35, 71, 72, 74, 115, 126, 133
t.+m 50
t.+nin 75, 168, 168
t.+sin 72, 72
[=13]
teniz
t. 1
t.+de 61, 177
t.+din 198, 199
[=5]
tenselt.-üvi 60
[=1]
tentek
t. 178
[=1]
tentiret.-p 9
[=1]
tept. 75, 76, 76, 176
[=4]
tepkilet.-se 133, 199
[=2]
ter
t. 158, 175, 175
[=3]
tert.-gen 68, 163, 179
t.-ip 119, 137, 137
t.-sek 72, 73
[=8]
terbet.-p 4, 62, 68
[=3]
terbett.-ip 73
t.-ken 191, 191
t.-kende 133
t.-kenmin 26
t.-tik 117
t.-üv 137, 137
[=8]
terbiye
t. 84, 85, 106, 160, 160, 160, 161
t.+de 88
t.+men 160
t.+ni 160
t.+sin 160
[=11]
terbiyelet.-vge 106
[=1]
terbiyesiz
t. 16
[=1]
terek
t. 25
[=1]
453
t. 87
[=1]
teren
t. 82, 158, 164
t.+di 180
[=4]
test.-ken 125
[=1]
terendik
t.+i 164
[=1]
tese
t.+den 69
t.+sine 184
[=2]
tesil
t.+ge 179
[=1]
tesilim
t. 72, 73
t.+m 184
t.+sin 107
t.+sinen 107
[=5]
tesker-
t. 81
[=1]
tereze
t.+derdi 100
t.+imen 163
[=2]
tergev
t. 152
[=1]
teri
t.-emiz 170
[=1]
tetti
t. 5, 77
t.+nin 41
[=3]
terili
t. 178
[=1]
tevekel
t. 111
t.+ge 199
[=2]
teris
t. 8, 93, 97, 98, 98, 148, 148, 165, 167, 167,
169, 176, 198
t.+i 134, 134, 134
t.+in 93, 93
t.+indi 189
t.+inen 135
[=20]
tevir
t. 124, 143, 153
[=3]
tevpık
t. 154, 154
[=2]
teristik
t.+tin 148
[=1]
tez
t. 27, 67, 111, 187
t.+i 155
[=5]
terizdet.-p 107, 107
t.-v 107
[=3]
terizdendirt.-ip 107, 107
t.-mey 108
[=3]
terme
t. 92, 109, 119, 119, 119, 140, 153
t.+leri 153, 154
t.+si 153, 153
t.+sinen 153
[=12]
termek
t.+ke 80, 179
[=2]
tertip
t. 52, 80, 87
t.+i 7, 64, 89, 90
t.+pen 98
[=8]
tertipsiz
t. 7, 77, 80
[=3]
tertiptet.-gende 157
t.-p 12, 82
[=3]
tertipti
tezek
t. 43
[=1]
tezirek
t. 65
[=1]
tığa
t. 119
[=1]
tığılt.-ğanday 176
t.-ıp 44, 196
[=3]
tığıra
t.+dan 151
[=1]
tıkt.-arı 192
t.-san 107
[=2]
tıkıldat.-p 177
[=1]
tım
t. 9, 28, 48, 48, 48, 56, 68, 71, 119
[=9]
tımak
t.+ı 195
454
t.+tının 195
[=2]
t.+kı 7, 12, 28, 45, 89, 95, 95, 98, 98, 98,
164, 164, 171, 171, 171, 171, 171, 171,
172, 172, 172, 173, 173, 173
t.+tan 9
[=30]
tınt. 23
t.-adı 4
t.-ar 27
[=3]
tınatındık
t.+ın 160
[=1]
tındat. 5, 125
t.-ğanda 5
t.-nız 114
t.-p 148, 176
t.-vğa 28
t.-ytın 101, 139, 156
[=10]
tındatt.-atın 193
[=1]
tındavlı
t. 138
[=1]
tındavşı
t. 75, 76, 76, 156
t.+ğa 156, 163
t.+lardın 157
t.+nın 5
t.+sının 155
[=9]
tınıs
t.+tar 16
[=1]
tınış
t. 8, 33, 144, 165, 177
[=5]
tınıştık
t.+ının 94
t.+pa 9
t.+pen 162, 174
[=4]
tırbant.-ıp 158
[=1]
tırıst. 9
t.-adı 100, 148, 159
t.-ıp 57
t.-kan 57
t.-paydı 97
[=7]
tırmıst.-san 191
[=1]
tırna
t. 3, 23, 121
[=3]
tırnak
t. 101, 102, 105, 130
[=4]
tıs
t.+ında 81, 131
t.+ka 12, 99, 160
tıskarğı
t. 81, 87, 98, 98, 98, 99, 99, 99, 99, 99,
99, 99, 99, 100
[=14]
tıskarı
t. 87, 98, 100
[=3]
tışkan
t. 3, 121, 163
t.+ğa 107
t.+nın 107, 163, 163
[=7]
tıy
t. 150
[=1]
tıyanak
t. 35, 185
t.+ı 148
[=3]
tıyğıs
t.+ı 138
[=1]
tıyın
t.+ğa 109, 181
[=2]
tıyu
t. 16
[=1]
tıyut.-v 113, 169
[=2]
tıyuvsız
t. 29
[=1]
tigelt.-gen 32
[=1]
tigetindik
t.+in 41
[=1]
tik
t. 2
[=1]
tikt.-edi 1
t.-er 55
t.-ip 174
[=3]
tikeley
t. 147
[=1]
tiken
t. 43
[=1]
tiktet.-p 31
[=1]
til
455
t. 2, 2, 5, 6, 11, 11, 11, 11, 12, 12, 12, 12,
12, 12, 13, 14, 14, 14, 14, 14, 15, 17, 17,
17, 17, 18, 18, 18, 19, 19, 24, 24, 43, 46,
60, 60, 62, 68, 80, 82, 96, 106, 108, 108,
121, 138, 138, 139, 139, 149, 169, 179, 193
t.+degi 24, 105, 105, 105, 105
t.+den 14
t.+der 60, 60, 60
t.+derde 61, 61, 61, 61, 61
t.+derim 150
t.+derinde 61, 61
t.+di 5, 13, 138, 138, 139
t.+din 5, 13, 13, 14, 14, 14, 15
t.+ge 48, 49, 56, 75, 76, 76, 111, 138, 142
t.+i 11, 11, 11, 14, 14, 14, 14, 15, 15, 40,
61, 83, 83, 95, 95, 96, 106, 111, 138, 160,
186
t.+im 39, 40, 119
t.+imdi 36
t.+ime 126
t.+imen 11, 138, 138, 138
t.+imizden 15
t.+in 13, 13, 13, 50, 107, 118, 121, 121,
138, 142
t.+inde 15, 15, 37, 38, 47, 47, 47, 48, 61,
61, 61, 95, 101, 112, 138, 161, 163, 167
t.+indegi 13, 13, 14, 15, 15, 61, 70, 138,
139
t.+indey 53
t.+ine 15, 50, 61, 61, 138
t.+inin 12, 12, 15, 61, 95, 95, 138
t.+men 5, 5, 5, 6, 11, 32, 84, 84, 104, 104,
162, 180
[=184]
[=1]
tilenşilik
t. 16
t.+ke 140
[=2]
tilevsiz
t. 172
[=1]
tilevşilik
t. 193
[=1]
tileysiz
t. 172
[=1]
tilşen
t. 139
[=1]
tipti
t. 47, 70, 72, 81, 99, 100, 144, 165, 167,
172
[=10]
tiret.-p 31, 31, 143
[=3]
tirek
t. 61
[=1]
tirelt.-edi 5, 43
[=2]
tirest.-ken 172
[=1]
tirev
t. 178
[=1]
tildi
t. 97, 106, 158
[=3]
tiri
t. 25, 29, 94, 122, 179, 194
t.+de 40
t.+degi 129
t.+min 194
t.+sinde 103
t.+sindey 103
[=11]
tildik
t. 24
[=1]
tilet.-gen 73, 81
t.-genin 36
t.-mey 172
t.-p 146, 151
t.-v 175
t.-vi 172
t.-vine 172
t.-vinin 172
t.-ydi 133, 158
t.-yin 115
t.-ymin 134, 134, 192
[=16]
tirket.-p 46, 87
t.-y 87
[=3]
tirkes
t. 54
[=1]
tirkest.-e 47
t.-üvine 46, 46
[=3]
tilek
t. 184
t.+i 125
t.+im 39, 145
t.+ti 115
[=5]
tirlik
t.+te 143, 144
[=2]
tirnek
tilekşi
t. 40, 40
[=2]
tilenşi
t.+nin 132
t. 1
[=1]
tirsekti
t. 108
[=1]
456
tirşilik
[=4]
t. 1, 103, 158, 159, 159, 159, 159, 163, 163,
170, 170
t.+ine 159
t.+ke 93
t.+terin 106
t.+tin 123
[=15]
tizt.-e 13
t.-edi 6, 89
t.-gen 2, 87
t.-gennen 87
t.-ip 6
t.-üv 6, 14
t.-üvden 82
t.-üvi 13
[=11]
tis
t.+i 2, 111, 135, 137
t.+in 127, 135
t.+ten 32, 32
t.+ti 30, 133
[=10]
tiste-
tize
t.+sine 54
[=1]
tizgin
t.-p 184
[=1]
t. 20
t.+indi 44, 57
[=3]
tistest.-peydi 24
[=1]
tizilt.-üv 46
t.-üvi 13, 46
t.-üvinen 13
[=4]
titirett.-ip 102
[=1]
tiy-
toba
t.-dime 40
t.-edi 22, 31, 103, 121, 121
t.-etin 100, 169, 174
t.-gen 15, 31, 173
t.-gendegi 22
t.-genge 78
t.-ip 75, 76, 76, 108, 183
t.-megen 3
t.-mender 144
t.-meydi 107
t.-meymin 43
t.-üvi 173
[=24]
t. 107
[=1]
tobık
t. 58, 59, 70, 70, 128
t.+ı 51
[=6]
tobıktı
t. 9
t.+nın 9
[=2]
tobılğı
t. 135
[=1]
tobırşak
tiyet. 132
t.-p 72, 73
[=3]
t. 51
[=1]
toğan
t. 109, 148
[=2]
tiyek
t. 135
t.+in 8
[=2]
toğay
t. 34, 109, 110, 111, 125
[=5]
tiygizt.-bes 117
t.-ip 166
[=2]
toğıst.-ıp 94
[=1]
toğız
tiyis
t. 13, 13, 13, 13, 13, 64, 64, 69, 73, 73, 82,
82, 83, 83, 83, 83, 83, 83, 83, 84, 84, 84,
87, 95, 105, 109, 145, 164, 164, 164, 164,
164, 164, 164, 164, 164
t.+inşe 82, 82, 84, 84, 84
[=41]
t. 55, 121, 121
t.+ındı 121
[=4]
tok
t. 29, 125, 162, 195
t.+ın 194
[=5]
tiyisti
t. 13, 28, 48, 84, 85, 85, 90, 90, 157, 158,
172, 177
t.+sin 84
[=13]
tokal
t. 125
[=1]
tokılık
t. 36
[=1]
tiyistik
t. 83
t.+i 173, 173, 173
tokım
457
t. 199
[=1]
t.-tı 55
[=1]
tolğav
toksan
t. 62, 68, 94, 134, 148
t.+da 34, 54, 110
t.+ğa 10
[=9]
t. 81, 81, 82, 98, 99, 99, 99, 100, 101, 101,
109, 115, 115, 140, 140, 140, 140, 145,
149, 157, 157, 161, 164, 164, 164, 164,
164, 164, 164, 164, 164, 164, 164, 164,
164, 164, 164, 164, 164, 164, 164, 164,
164, 165, 165, 165, 165, 165, 165, 165,
165, 166, 166, 166, 166, 166, 166, 166,
166, 167, 167, 167, 168, 168, 168, 168,
168, 170, 171, 171, 171, 171, 173, 173, 174
t.+da 81, 151, 166, 171
t.+dağı 164
t.+dan 165
t.+dın 164, 164, 164, 166, 166, 167, 167,
168
t.+ğa 167, 167, 168, 168, 169, 170
t.+ı 62, 68, 151, 151, 157, 157, 157, 164,
165, 166, 166
t.+ına 146
t.+ında 149, 149, 150, 151, 151
t.+ının 150
t.+lar 165, 167, 167
t.+lardın 164, 166, 166
t.+ları 166, 166
[=121]
toktat.-madı 63
t.-man 78
t.-may 174
t.-ytının 159, 160
[=5]
toktalsayşı
t. 35
[=1]
toktamas
t.+tan 119
[=1]
toktamıs
t.+tın 9
[=1]
toktarbay
t. 34, 54, 110
[=3]
toktatt.-adı 112
t.-am 57
t.-pak 121
[=3]
toktav
t.+ğa 172
[=1]
toktavsız
t. 39
[=1]
tolt.-dı 63
t.-gan 5
t.-ğan 34, 34, 34, 109, 109, 109, 109, 110,
110, 110, 110, 111, 111, 116, 130, 136,
185, 195
t.-ğanda 52, 55, 55, 168
t.-ğavıma 53
t.-ıp 6, 33, 45, 45, 59, 63, 65, 85, 92, 112,
116, 129, 146, 157, 157, 157, 172, 177
t.-sın 127, 127, 127
[=46]
tolarsak
t. 58, 58, 59, 70, 70, 128, 128, 128
[=8]
tolğat.-ğanda 99, 168, 168
t.-masam 53
t.-y 56, 99
t.-ydı 99, 99, 151, 168, 168, 168
t.-ytının 168
[=13]
tolğant.-ar 169
t.-ıp 25, 98
t.-uv 174
[=4]
tolğant-
tolğavlı
t. 155
[=1]
tolğavşı
t. 99, 99, 168
[=3]
tolğay
t. 99
[=1]
tolık
t. 17, 18, 28, 58, 82, 128, 128
t.+ırak 139
t.+pa 93
[=9]
tolıktırt.-ıp 91
t.-may 17
[=2]
tolkıt.-ğanın 18
t.-p 22, 53
[=3]
tolkın
t. 3, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 4, 4, 4, 18, 18, 18, 18,
18, 18, 18, 18, 25
t.+dağı 177
t.+dı 3, 3, 4, 4, 11, 18
t.+ğa 4, 18
t.+ının 64, 79
t.+nan 3, 18
t.+nın 18, 63
[=34]
tolkındat.-sa 53
[=1]
tolkındırt.-ıp 3
458
[=1]
t.-uvğa 100
[=4]
tolkıtt.-sa 69, 69
[=2]
totı
t. 5
[=1]
toy
t. 149
[=1]
tolstoy
t. 7, 7, 107, 125, 126, 126, 126, 126, 126,
127, 127, 127, 137, 178, 198, 199
t.+da 115, 126, 126
t.+dı 115
t.+dın 126
t.+ın 114, 115, 126
t.+ına 197
t.+ında 126
[=26]
ton
t. 54, 120, 125, 134
t.+ğa 197
t.+ımnan 184
[=6]
tont.-ğanıma 3
t.-san 191
[=2]
toyt.-arsın 7
t.-ğan 125
t.-ğanıma 3
t.-ğanın 177
t.-ıp 29
t.-maydı 124, 125
t.-sa 125, 180
t.-san 53
[=10]
top
t. 41, 44, 52, 77, 130, 191
t.+ına 48, 114
t.+ka 18, 34, 42, 45, 45, 157
t.+pen 174
t.+tan 121, 126
t.+tın 53
[=18]
topırak
t. 12, 118
t.+tan 13, 153
[=4]
topjarğan
t.+ı 162
[=1]
topşılat.-vı 93
[=1]
toptat.-p 44
[=1]
toptant.-ğan 36
[=1]
torayğır
t. 48
[=1]
torayğırulı
t.+nın 88
[=1]
torğın
t.+day 2, 3
[=2]
torı
t. 47, 48, 51
t.+na 117
[=4]
torım
t. 39
[=1]
torlat.-dı 182
t.-p 49
[=2]
tost.-kanday 34
t.-pakşı 100
t.-uv 184
toyğın
t. 135, 135
[=2]
toyım
t. 32
[=1]
tozt.-ğan 36
[=1]
tozak
t.+ı 122
[=1]
tozan
t.+ın 44
[=1]
töbe
t. 31
t.+degini 124
t.+ge 44
t.+mizden 178
t.+nin 44, 119
t.+nnen 136
t.+si 18
t.+sinde 107
t.+sindey 114
t.+sine 17, 71
[=12]
töbeles
t. 159
[=1]
töbet
t. 29
t.+i 186
t.+teri 28
[=3]
tögilt.-gen 45, 74
t.-ip 106
t.-se 42
459
[=4]
t. 28, 29, 29, 30
t.+im 30
[=5]
tökt.-ip 52, 56, 68
t.-pender 145
t.-pey 151
t.-sin 129
[=6]
törtinşi
t. 2, 62, 75, 75, 80, 80
[=6]
tös
tölet.-gennin 149
t.-rsin 144
[=2]
t.+in 23
t.+ke 8, 42
[=3]
tösek
tömen
t. 33, 55, 175, 175
t.+de 70, 158
t.+degi 24, 73, 146, 149, 151, 168, 170
t.+gi 31
t.+menen 127
[=15]
tömendet.-p 49
t.-sen 189
[=2]
tömendik
t.+imen 175
[=1]
tön
t.+ge 186
[=1]
tönirek
t. 68, 160, 160, 193
t.+i 160
t.+in 135
t.+inen 160, 160
t.+ke 107
[=9]
tör
t.+ge 9
[=1]
töre
t. 46, 147
t.+lerdi 111
t.+m 130
t.+ni 46
t.+nin 130
t.+si 158, 185
[=8]
tören
t.+i 114
[=1]
törkin
t.+ine 15, 16
[=2]
tört
t. 8, 34, 53, 64, 66, 67, 67, 70, 70, 70, 70,
71, 73, 73, 74, 74, 76, 77, 77, 132, 188
t.+ke 152
[=22]
törtev
t. 64, 91, 111, 124
t.+den 64
t.+i 95
t.+indi 111
[=7]
törtköz
t. 71
t.+ine 15, 16, 81
t.+te 110
[=5]
tötelet.-p 199
[=1]
töten
t.+nen 101
[=1]
tözt.-edi 111
t.-ip 32, 178
t.-üv 194
[=4]
töziktik
t. 160
[=1]
tözim
t.+di 179
[=1]
tragediya
t. 158
[=1]
tuğızt.-ğan 197
[=1]
tuğla
t. 11
[=1]
tukılas
t. 118
[=1]
tukım
t. 156
t.+ğa 144
t.+ın 26, 66, 187
[=5]
tulğa
t. 35, 94, 185
t.+larda 165
t.+ları 69
t.+sın 2, 14, 156
[=8]
tulpar
t. 57, 121, 126, 166, 184
t.+day 23
t.+ım 178
t.+ınnın 24
[=8]
tuman
t. 3, 199
[=2]
460
tumandant.-ıp 20
[=1]
tumandı
t. 53
[=1]
tunşıktırt.-am 57
[=1]
turt. 11, 18, 19, 19, 22, 22, 22, 22, 22, 22, 22,
23, 30, 36, 36, 37, 39, 39, 40, 41, 47, 49,
58, 59, 59, 59, 61, 62, 62, 67, 67, 68, 69,
71, 72, 72, 72, 73, 73, 73, 73, 73, 75, 80,
80, 80, 81, 85, 94, 104, 105, 106, 114, 116,
117, 117, 118, 141, 146, 148, 152, 163,
173, 178, 179, 182, 182, 183, 184, 186,
186, 186, 186, 186, 186, 186, 186, 186,
186, 186, 186, 186, 186, 186, 186, 186,
186, 186, 187, 187, 190, 190, 190, 190,
193, 197, 197, 197, 197, 197,197
t.-a 8, 56, 64, 124, 147, 152, 168, 168, 180,
188
t.-adı 7, 85, 87, 155, 159
t.-ama 28
t.-amız 86
t.-ar 23, 124, 124
t.-arma 30, 50
t.-atın 17
t.-dı 147
t.-ğan 1, 7, 9, 17, 38, 41, 47, 50, 52, 52, 60,
64, 73, 73, 83, 90, 97, 97, 97, 97, 99, 99,
99, 106, 110, 112, 118, 127, 136, 146, 151,
159, 164, 166, 170, 171, 171, 171
t.-ğanda 17, 112, 115, 115, 115, 115, 126,
126, 126, 126, 139, 159, 160, 174
t.-ğanı 47, 60
t.-ğanmen 195
t.-ğannan 47
t.-ıp 28, 28, 55, 72, 101, 107, 107, 110,
131, 131, 138, 141, 141, 143, 149, 199
t.-ma 192
t.-madıma 117
t.-mağan 56, 113
t.-mağanmen 84
t.-may 61, 119
t.-maydı 86, 92, 99, 111, 164, 165, 168,
172, 172
t.-maymız 15
t.-maytın 29, 29
t.-mın 29
t.-mısın 43, 193
t.-sa 55, 149, 159
t.-sak 30, 46
t.-san 29, 122
[=226]
tura
t. 64
[=1]
turak
t.+ı 122, 187
[=2]
turalı
t. 14
[=1]
turarlık
t. 28
[=1]
turğambay
t. 89
[=1]
turğandık
t.+ı 33
[=1]
turğır
t. 136
[=1]
turıs
t.+ı 104
t.+ında 177
[=2]
turlat.-ma 59
t.-p 50
[=2]
turlavlı
t. 77
[=1]
turlavsız
t. 48
[=1]
turman
t. 121
[=1]
turmıs
t. 94, 94, 94, 94, 94, 133, 158, 158, 158,
158, 160, 160, 160, 160, 160, 160, 161, 172
t.+ın 67, 82, 106, 159, 159, 162
t.+ınan 140
t.+ındağı 160
t.+ının 159
t.+ka 106, 160, 161
t.+tı 161
t.+tın 95, 159
[=33]
turpat
t. 94
t.+ımen 61, 140
t.+ın 2, 11, 81, 82, 89, 99
t.+ına 5, 21
t.+tar 95
[=12]
turpattat.-p 90
t.-v 25
[=2]
tursınbay
t. 46
[=1]
tus
t. 94, 127, 174, 174
t.+ı 197
t.+ına 131
t.+ında 147
[=7]
tusav
t. 190
t.+ğa 138
461
t.+ına 138
[=3]
t.-adı 165, 165
t.-ıp 83, 86
[=4]
tutt.-ıp 172, 192
t.-pay 122
t.-san 56
[=4]
tuvıs
t. 86, 87
t.+ı 87
t.+ıma 176, 176
t.+ın 82, 87
[=7]
tutam
t. 30
t.+ı 21
[=2]
tuvıskan
t. 109, 110
t.+nan 198
t.+nın 110
[=4]
tutas
t. 66, 80, 80
[=3]
tutıl-
tuvlat.-ğanı 102
t.-uvı 102
t.-uvın 103
[=3]
t. 180
[=1]
tuvlatt.-ıp 96
t.-kan 102
[=2]
tutınt.-adı 14, 14
t.-ğan 14, 103, 106, 109, 138
t.-ıp 94, 144
t.-uv 14, 14, 98, 139
t.-uvğa 1
[=14]
tuvra
t. 2, 30, 95, 124, 165, 165, 167, 169, 172,
190
t.+da 116
t.+sınan 163
t.+sında 7, 46, 46, 84, 84, 84, 84, 89, 92,
109, 112, 112, 112, 112, 121, 128, 162, 167
t.+sındağı 12, 80, 84, 84, 85, 85, 87, 88, 88,
89, 94, 94, 98, 98, 99, 106, 109, 109, 152,
155, 158, 163, 166
[=53]
tutkın
t. 34, 185
[=2]
tuv
t. 197
t.+ğa 53
t.+ı 62
t.+ın 107, 197
t.+ında 54
[=6]
tuvralı
t. 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 8, 8, 11, 48, 70, 74, 82,
82, 82, 83, 86, 86, 90, 91, 94, 112, 128,
129, 158, 161, 163, 163, 163, 163
[=31]
tuvt.-a 32, 32
t.-adı 3, 12, 18, 123, 123, 123, 123, 160,
167
t.-ar 197, 198
t.-asında 163
t.-atın 60
t.-ğan 2, 25, 35, 37, 37, 49, 50, 50, 50, 50,
51, 72, 101, 117, 117, 119, 139, 139, 171,
171, 173, 173, 173, 173
t.-ğandıktan 160
t.-ğanğa 154
t.-ğanınan 88
t.-ıp 110, 183, 197
t.-ıppın 176
t.-may 124
t.-sa 115, 123
[=49]
tuvuv
t.+ı 159
[=1]
tuyak
t.+ı 31
t.+tan 21
[=2]
tuyaktı
t.+m 21
[=1]
tuyğın
t. 135, 135, 136, 136
[=4]
tuynak
t.+tay 77
[=1]
tübek
tuvdırt.-ğannan 169
[=1]
t.+tey 21
[=1]
tübir
tuvğan
t. 109, 122, 124, 125, 129, 173, 173, 177
t.+dı 110, 124
t.+ğa 155
t.+ın 177
[=12]
tuvğız-
t.+indegi 166
[=1]
tügel
t. 28, 95, 124, 138, 158
t.+imen 60
[=6]
tügelde-
462
t.-mey 48
[=1]
[=13]
tündelet-
tügendet.-v 90
t.-vdin 157
[=2]
tügendelt.-ip 157
[=1]
tügest.-e 150
[=1]
tügesilt.-mes 40
[=1]
tügil
t. 14, 29, 102, 104, 113, 164, 189
[=7]
tügin
t.+di 124
[=1]
tük
t. 22, 72, 102, 104, 177
t.+i 186
t.+imen 160
t.+in 29, 152
[=9]
tükirt.-se 30
[=1]
tükirik
t. 30
[=1]
tüksiyt.-gen 182
[=1]
tükti
t. 39, 150
[=2]
tület.-dime 186
t.-gen 78
t.-genin 186
t.-megen 186
[=4]
tülen
t. 125
[=1]
tüley
t. 52
[=1]
tülik
t. 34
t.+in 132
[=2]
tülki
t. 19, 19, 106, 121, 187, 191, 195
t.+nin 9
[=8]
tün
t. 39, 40, 51, 72, 74, 182
t.+de 28, 125, 127, 131
t.+i 71, 120
t.+imen 54
t.-ip 9
[=1]
tündik
t.+ine 33
[=1]
tüner
t.+ge 78
[=1]
tünert.-gen 178
t.-ip 72
[=2]
tünilt.-ip 68
t.-me 176, 176
[=3]
tüp
t. 87, 139, 155
t.+i 124, 166
t.+inde 8, 17, 69, 69, 69, 69, 197
t.+ine 141
t.+inen 135, 135
t.+ki 179, 186
[=17]
tüptet.-p 158
[=1]
tür
t. 45, 80, 140, 140, 175
t.+de 8, 8, 8, 8, 8, 8, 9, 9, 16, 18, 59, 72, 73,
77, 85, 87, 89, 95, 95, 98, 98, 103, 106,
123, 133, 138, 139, 139, 158, 158, 161,
161, 164
t.+degi 11, 61, 61, 61, 169
t.+ge 20, 89, 100, 101, 139, 157, 165, 169,
170
t.+i 7, 8, 8, 8, 9, 11, 11, 11, 19, 19, 24, 27,
39, 45, 59, 70, 70, 72, 72, 77, 85, 87, 91,
91, 95, 100, 101, 101, 113, 129, 140, 150,
157, 157, 160, 160, 161, 161, 162, 167,
168, 170, 171, 175, 178, 182, 182
t.+imen 70
t.+in 2, 2, 13, 45, 45, 72, 85, 90, 112, 159,
160, 161, 161
t.+inde 5, 9, 9, 18, 41, 80, 82, 82, 83, 83,
85, 89, 94, 94, 98, 101, 112, 125, 129, 129,
138, 167, 168, 169
t.+indegi 18, 97, 101, 101, 129, 140, 140,
145, 163, 166, 168, 168, 168, 175
t.+indegisi 100
t.+ine 18, 70, 80, 81, 86, 89, 93, 98, 98,
106, 138, 140, 140, 161, 164, 164, 167,
170, 170, 172, 174
t.+inen 46, 46, 90, 90, 93, 160
t.+inin 12, 95, 153
t.+inşe 104, 161
t.+ler 11
t.+lerdin 80, 158
t.+leri 6, 9, 11, 21, 22, 33, 63, 66, 86, 90,
91, 92, 96, 106, 139, 139, 140, 141, 157,
157, 157, 157, 157, 158, 158, 163, 164,
164, 165, 170
463
t.+lerimen 105, 105
t.+lerin 12, 85, 92, 92, 157, 157, 157, 157
t.+lerine 84, 98, 98, 140
t.+lerinen 97
t.+lerinin 81, 162
t.+men 163
[=235]
t.-etini 101
t.-ip 9, 9, 16, 28, 44, 45, 45, 62, 62, 67, 93,
106, 119, 136, 156, 168, 170, 183, 187, 188
t.-ken 59, 99, 101, 104, 129, 156, 161, 171,
171, 186
t.-kende 22, 71, 72, 93, 99, 129
t.-kendey 90
t.-kennin 66
t.-pedi 8
t.-pek 93
t.-pey 101, 111
t.-peydi 145
t.-peytin 87
t.-se 30, 31, 46, 65, 93, 120, 145
t.-ti 30, 65
t.-üv 174
t.-üvge 101
t.-üvimiz 101
t.-üvin 166
[=77]
türegelt.-edi 141
[=1]
türik
t. 89
t.+pen 76
[=2]
türint.-ip 42, 174
[=2]
türis
t. 104
[=1]
türlen-
tüserlik
t.-ip 4, 33, 104, 159
[=4]
t. 18, 18, 87, 90, 156, 180
[=6]
tüsin-
türli
t. 1, 2, 2, 11, 12, 12, 13, 13, 13, 13, 13, 14,
14, 14, 14, 14, 15, 16, 16, 16, 16, 18, 22,
24, 26, 28, 33, 48, 49, 56, 57, 57, 60, 60,
60, 60, 61, 61, 64, 64, 64, 71, 72, 72, 75,
75, 75, 75, 79, 81, 82, 82, 84, 85, 87, 89,
89, 89, 89, 89, 89, 90, 90, 90, 91, 91, 91,
91, 92, 92, 92, 93, 94, 96, 96, 100, 100,
101, 101, 102, 109, 115, 119, 119, 119,
119, 121, 121, 126, 133, 140, 140, 140,
142, 142, 146, 157, 157, 158, 158, 159,
160, 160, 160, 160, 160, 160, 161, 161,
162, 162, 163, 164, 165, 165, 165, 166,
167, 167, 168, 168, 169, 172, 172, 188
t.+si 93, 93, 98
t.+şe 22, 80, 137
[=131]
türme
t.+sinde 183
[=1]
türtt.-kenge 26, 66, 187
t.-pese 125
[=4]
tüs
t. 29, 142, 162
t.+i 3, 3, 25, 53, 74, 87, 103, 176
t.+in 2, 45, 45, 82, 87
t.+ine 122, 176
t.+ke 196
t.+ten 178
t.+tey 198
t.+ti 57, 152
[=23]
tüst.-e 100, 101, 101
t.-edi 17, 25, 40, 41, 44, 45, 93, 93, 93, 101,
156
t.-emiz 199
t.-er 20, 116
t.-etin 93, 166
t.-bey 15
t.-emiz 15
t.-ersin 144
t.-etin 13
t.-gendikten 162
t.-ip 102
t.-üv 171
t.-üvge 15
[=8]
tüsindirt.-gende 92, 92
t.-ip 96, 96, 98
t.-üv 6, 99
t.-üvmen 96
[=8]
tüsindirilt.-edi 86
[=1]
tüsinikti
t. 15, 18, 18, 28, 152, 164, 164, 171
[=8]
tüsiniktirek
t. 18
[=1]
tüsinis
t. 86
[=1]
tüsirt. 184
t.-dim 33
t.-edi 33, 84, 100, 165
t.-emiz 75
t.-gende 76, 76, 76
t.-gendikten 104
t.-ip 25, 25, 83, 99, 99, 101, 166, 183
t.-mesem 53
t.-üv 36, 135, 165, 166
[=24]
tüsirerlik
t. 89
464
[=1]
tüyinse-
tüstent.-ipti 122
[=1]
t.-p 136
[=1]
tüyis
t.+inşe 82, 82
[=2]
tüstes
t. 80, 80, 80, 80
[=4]
tüyis-
tüsti
t. 82, 82, 82, 83, 83, 83, 83, 83, 83, 84, 84
t.-edi 171
t.-ken 99
t.-kenin 171
[=14]
t. 31, 41, 57
t.+si 57
[=4]
tüstik
t. 110
[=1]
tüyistirt.-gende 41
t.-üv 41
[=2]
tüşirt.-kengen 154
[=1]
tüyme
tüt-
t. 22
t.+ge 177
[=2]
t.-ip 54
[=1]
tüte-
tüymen
t.-gen 52
[=1]
tüyt.-dim 137
t.-e 135
t.-en 59, 59
t.-gen 5, 83
t.-genin 5, 95
t.-geninşe 5
t.-ip 97, 182
t.-uin 5
t.-üv 5
[=13]
tüydektet.-p 44
t.-y 45
[=2]
tüydektev
t. 33, 44, 44
[=3]
tüye
t. 34, 37, 37, 110, 110, 149, 163
t.+ge 46
t.+m 108
t.+ndi 59
t.+ni 124, 160
t.+nin 163
t.+si 109
t.+sin 132
[=15]
tüyekti
t. 87
[=1]
tüyen
t.+i 59
[=1]
tüyent.-di 59
[=1]
tüyin
t.+i 125
t.+nin 94
[=2]
t.+i 22
[=1]
tüyüt.-vinşe 84
[=1]
tüz
t.+de 125
[=1]
tüzt.-evge 74
t.-üv 25, 184
[=3]
tüzet.-gen 60
t.-p 42, 54, 56, 60, 60, 149, 159
t.-v 97, 168
t.-vge 100
t.-ydi 97
[=12]
tüzelt.-ip 73
t.-üv 95
[=2]
tüzett.-ip 5, 49, 56
t.-ken 5
t.-üvge 74
[=5]
tüzetüvşi
t.+ler 156
[=1]
tüzik
t. 159
[=1]
tüziktik
t.+ti 56, 68
[=2]
U
u
u. 47
[=1]
uğu.-uv 5
465
u.-uvğa 16, 16, 16
[=4]
uğarlık
u.-uvı 163
[=6]
uksatpalı
u. 15
[=1]
uğıl-
u. 51, 51
[=2]
uktır-
u.-adı 101
[=1]
uğım
u.-a 180
[=1]
ul
u. 32, 32, 82, 82, 84, 84, 84, 84, 84, 85, 85,
85, 85, 85, 85, 85, 85, 85, 85, 90
u.+darımızğa 99
u.+ğa 17, 17
u.+ı 84, 84, 84
u.+ımen 84, 84
u.+ına 85, 85
u.+ının 84
u.+nın 84, 85
[=33]
u. 10, 10, 10, 50, 50, 50, 106, 109, 111,
117, 119, 124, 197, 197
u.+ı 10, 86
u.+ım 10, 10, 50
u.+ımın 10, 10
u.+ın 111
u.+sın 9, 10, 10
[=25]
ulasu.-ıp 161
[=1]
uh
u. 165
[=1]
uku.-ar 195
u.-arma 193
u.-ıp 101
u.-pasa 156, 192
u.-paska 100
u.-pay 179
u.-paytın 172
u.-paytının 192
u.-tım 180
u.-uvğa 16, 16, 16
[=13]
ukpalı
u. 147
[=1]
ukpas
u.+ın 192
[=1]
uksau.-dı 44
u.-p 51, 90
u.-sa 166
u.-vı 163, 163
u.-vımen 163
u.-ydı 51, 51, 51, 52, 78, 78, 78, 80, 155
[=16]
uksas
u. 12, 22, 22, 22, 26, 61, 61, 92, 101, 101,
106, 106, 107, 159, 160, 161, 170
[=17]
uksastık
u. 22
u.+ı 27, 28, 107, 170
u.+ımen 22, 60
u.+ın 27
u.+ının 28
[=9]
uksatu.-amın 2
u.-ıp 108
u.-pay 108
u.-uv 5, 28
ulasarlık
u.+ı 159
[=1]
ulaspastık
u.+ı 159
[=1]
ulğay
u.+ın 26
[=1]
ulğayu.-dı 25
u.-ğanda 26
u.-ıp 26, 181
[=4]
ulğayınkırau.-ğan 16
[=1]
ulğaytu.-atını 111
u.-ıp 27, 49, 49
[=4]
ulı
u. 10, 37, 55, 79, 79, 88, 92, 93, 94,
109, 109, 121, 125, 147, 157, 158,
158, 158, 158, 159, 159, 159, 159,
159, 159, 160, 160, 160, 160, 160,
161, 161, 161, 161, 161, 161, 161,
161, 161, 161, 162, 165, 165, 165,
166, 172, 175, 175, 178, 197, 197, 198
u.+ları 166
u.+sı 88
u.+sına 158
[=61]
ulık
u. 181
u.+tarın 191
[=2]
ulıksatsız
u. 107
[=1]
ulılık
u.+ı 166
[=1]
ult
109,
158,
159,
160,
161,
166,
466
u. 161, 161
u.+ında 112
u.+ındağı 160
u.+ka 197
u.+tardın 89
u.+tı 88
u.+tın 88, 162
[=9]
[=1]
unatu.-paytın 197
[=1]
uru.-adı 39, 40
u.-arsın 9
u.-asın 26, 66, 187
u.-ğan 24
u.-ma 44, 59, 59, 196
u.-mağan 177
u.-maydı 22
u.-uv 22
[=14]
ulttik
u.+i 104
[=1]
umıtu. 116, 198
u.-ıp 44, 160, 196
u.-kanba 184
u.-pa 32
u.-sam 183
[=8]
urau.-y 33
[=1]
uran
umıtıl-
u. 199
u.+ğa 49
u.+ımız 45
[=3]
u.-ğan 106, 182
[=2]
umtılu.-atın 174
u.-ğan 27
u.-ğanda 31
u.-ğannan 174
u.-ıp 177
[=5]
urğır
u. 136
[=1]
urı
u. 16, 16, 16, 143, 143, 148, 159
u.+ğa 16, 143
u.+nı 173
u.+nın 173
[=11]
umtıltu.-ıp 16
[=1]
urın
unau.-ğanın 171
u.-mağanın 171
u.-maytın 82
u.-p 60
u.-sa 119
u.-v 176
u.-vı 82
u.-vımen 81
u.-vın 83
u.-ydı 60, 82
u.-ytın 82
[=12]
u.+ım 51
[=1]
urıs
u. 101, 159
[=2]
urısu.-kanı 112
u.-uv 168
[=2]
urlau.-ma 59
u.-p 4, 148, 183
[=4]
unam
u.+dı 14, 60
[=2]
urlas-
u. 48, 60, 60, 85, 165
[=5]
unamdırak
u. 60, 60
[=2]
unamsız
u. 165
u.+ın 85
[=2]
unasım
u.+ı 60, 60
u.+ımen 60
u.+ına 6
[=4]
unasımdı
u. 95
urlat-
u.-ıp 4, 18
[=2]
unamdı
u.-ıp 72, 73
[=2]
urlık
u. 153
u.+pen 173, 173
u.+tın 124
[=4]
urşık
u.+ınan 31
[=1]
us
u.+tar 118
[=1]
usau.-ğanmın 115
467
ustasuvşı
[=1]
u.+nın 173
[=1]
usak
u. 87, 93, 109, 147, 157, 159, 159,
159, 159, 159, 159, 159, 159, 159,
159, 159, 159, 159, 159, 159, 159,
159, 160, 160, 161, 161, 161, 161,
166, 172, 172, 172, 175, 175, 175
u.+ı 159
u.+ına 158
[=41]
159,
159,
159,
161,
usaksın-
ustatu.-ıp 16, 184
[=2]
ustavşı
u. 174
u.+ları 175
[=2]
ustaz
u.-ıp 159
u.-uv 159
[=2]
u. 160
[=1]
uş
u.+tarın 159
u.+tı 15
[=2]
usaktau.-y 92
[=1]
uş-
usaktık
u.+ımen 175
[=1]
u.-ar 27
u.-ayın 130
u.-ıp 55, 57, 74, 74, 176, 177
u.-kan 27, 50, 74, 116, 118, 143, 176
u.-kanda 125
u.-kanşa 44
u.-pas 108
u.-tı 30, 65, 152
[=21]
usınu.-basında 92
u.-ıp 197
[=2]
usınba
u.+sı 91, 96
[=2]
uşaksın-
uskın
u.+ınan 173
[=1]
u.-ıp 160
[=1]
uşaktık
usta
u. 94, 94, 94
u.+dan 94
u.+ğa 94
u.+lar 78, 94
u.+nın 6, 94, 94, 94, 94, 94
[=13]
u.+ımen 175
[=1]
uşan
u. 114
[=1]
uşık
u.+ı 28
u.+ın 27, 28, 45
[=4]
ustau.-ğan 131
u.-p 33, 51, 107, 129, 141, 184
u.-r 145
u.-v 138
u.-vdın 173
[=10]
uşıru.-adı 103
[=1]
uşıra-
ustal-
u.-ğan 87, 91, 91
u.-v 91
u.-vğa 95
u.-ydı 31, 32, 41, 74, 165, 166
u.-yma 95
u.-ytın 22, 90
[=14]
u.-atın 13
[=1]
ustartu.-uv 138, 139
u.-uvğa 107
[=3]
uşkın
ustasu.-a 172
u.-kanı 174
u.-uv 172, 172, 172, 173, 173, 173, 173,
174
u.-uvda 173
u.-uvdın 174, 174
u.-uvınan 173
[=14]
u. 65
u.+nan 159
[=2]
uşkır
u. 177
[=1]
uşpak
u.+tın 62
[=1]
ustastıru.-uv 173, 174, 174, 175
u.-uvdın 175
[=5]
uştı
u. 16
[=1]
468
uştılau.-y 56
[=1]
u.-uv 168, 168
[=3]
uyat
utısu.-kanı 112
[=1]
u. 124
[=1]
uyğaru.-ğan 97
u.-ıp 15, 83
u.-uv 83, 102, 102, 103
u.-uvınşa 97
[=8]
uv
u. 25, 34, 37, 37, 57, 120
u.+day 22, 22
[=8]
uva
u. 9, 122
[=2]
uvağda
u.+dan 186
[=1]
uvağız
u. 96
[=1]
uvak
u. 27
[=1]
uvaktı
u. 90, 161
[=2]
uvayım
u. 125, 130, 154, 154, 162
[=5]
uvayımdau.-p 109
[=1]
uvayımsız
u. 165
[=1]
uvıljıu.-ğan 187
[=1]
uvıs
u.+ıma 8
u.+ına 56
u.+ında 176
u.+tay 21
[=4]
uvıt
u.+ın 181
[=1]
uvıttı
u. 96
[=1]
uvlı
u. 169
[=1]
uya
u.+da 125
u.+dan 152
u.+sı 37, 102
[=4]
uyalu.-amın 145
u.-ıp 40, 114, 123
u.-may 183
[=5]
uyaltu.-ıp 112
uyğarılu.-ğan 84
u.-ıp 104
[=2]
uyğarındı
u. 84
[=1]
uyıu.-p 101
[=1]
uyıktau.-ğandı 191
u.-ğannın 74, 176
u.-maydı 24
u.-p 5, 19, 177
u.-sın 191
u.-v 191
u.-ydı 24, 182
u.-ytın 183
[=12]
uyıktatu.-uv 137
[=1]
uyım
u. 86
u.+darda 85
u.+ına 86
u.+ının 86
u.+nın 85, 86
[=6]
uyımdastıru.-uv 85
[=1]
uyısu.-ıp 160
u.-kan 94, 159
[=3]
uyıtu.-a 101
u.-ıp 97
u.-uv 96
[=3]
uykas
u. 73, 80
[=2]
uykasu.-adı 80
u.-ıp 80, 80, 80, 80, 80
u.-kan 72, 129
u.-kanı 136
u.-pay 80
u.-uvı 80
[=11]
469
uykastık
[=1]
u. 80, 80, 80
u.+ı 80
[=4]
uykastır-
ügilü.-gen 178
[=1]
ügit
ü. 84, 85, 109, 113, 113, 113, 140, 143,
167, 168, 168
ü.+i 168
ü.+ti 167
[=13]
u.-ıp 123, 129, 133, 133
u.-sa 64
u.-uv 80
[=6]
uykı
u. 54, 154
u.+da 24
u.+dan 21, 168
u.+n 183
u.+nı 68, 193
u.+sın 74, 176
[=10]
uykılı
ügitteü.-gende 167
ü.-p 143
ü.-se 141
ü.-vden 168
ü.-ydi 141
[=5]
ükim
ü. 56
ü.+i 172
[=2]
u. 131
[=1]
uykısırau.-p 196
[=1]
ükimet
ü.+i 139
ü.+in 56, 68
ü.+inin 139
ü.+ten 52
[=5]
uykışıl
u. 182, 182
[=2]
uylıku.-ıp 48
[=1]
ülbire-
u.-p 103, 163, 195
[=3]
ülde
u. 27, 140, 140, 157, 161, 161, 161, 161,
161, 164, 165, 191
[=12]
ülgi
ü.-gen 2
[=1]
uza-
ü. 127
[=1]
uzak
ü. 12, 16, 23, 28, 101, 103, 113, 139, 139,
139, 160, 167, 180
ü.+den 167
ü.+ge 167
ü.+men 152, 167
ü.+ni 101, 167
ü.+si 101, 139, 139, 167, 167
ü.+simen 157
ü.+sin 139, 167
ü.+sine 167
[=28]
uzaksınu.-ıp 191
[=1]
uzaru.-ıp 55
[=1]
uzartu.-ıp 66, 81
u.-uvğa 172
[=3]
ülgili
ü. 13, 98, 139
[=3]
uzatu.-ar 127
u.-atın 127
u.-kan 115
u.-pak 126, 127, 127
u.-pay 44
[=7]
ülgisiz
ü. 16
[=1]
ülke
ü.+nin 162
[=1]
uzayu.-ğan 104
[=1]
uzın
u. 2, 28, 40, 45, 48, 60, 61, 74, 80, 80, 80,
80, 138, 164, 164, 176
u.+dı 121, 121
[=18]
Ü
ü
ü. 47
ülken
ü. 7, 30, 49, 56, 84, 111, 114, 131, 155,
158, 159, 159, 159, 159, 159, 159, 159,
161, 161, 161, 165, 175, 175, 198, 199
ü.+der 145
ü.+derden 13
ü.+dermen 199
ü.+ge 103
ü.+i 158
ü.+irek 7, 7, 7
470
[=33]
ürgeniş
ü.+tin 34
[=1]
ülkendik
ü.+in 111
ü.+inde 159
[=2]
ürkü.-ip 44, 196
[=2]
ülkeytü.-emin 192
[=1]
ürkek
ü.+ine 131, 131, 131, 132
[=4]
üsen
ü. 9, 56, 68, 114, 114, 116, 147, 159, 188,
189
ü.+pen 185
[=11]
üsit-
ü. 190
[=1]
ümbet
ü. 32
[=1]
ümit
ü.-ken 22
[=1]
üskirik
ü. 25, 52
[=2]
ümitsiz
ü. 183
[=1]
üst
ümittenü.-e 114
[=1]
ümittendirü.-ip 138
[=1]
ün
ü. 194
ü.+deri 46, 46, 48
ü.+i 46, 46, 47, 47, 47, 47
ü.+in 47
ü.+men 60, 129, 180
ü.+nin 5
[=15]
ündeü.-mekke 26, 66, 187
ü.-mey 194
ü.-p 68
[=5]
ündi
ü. 47, 47, 163
[=3]
ündistan
ü.+ğa 56
[=1]
ünilü.-se 42
[=1]
ünsiz
ü. 47
[=1]
üp
ü. 159
[=1]
ürü.-dik 178
ü.-edi 65, 65
ü.-ip 28
ü.-mey 28
ü.-meydi 107
ü.-üvmen 103
[=7]
üreysiz
ü. 189
[=1]
ü.+i 25
ü.+ime 78, 118
ü.+inde 10, 18, 74, 118, 136, 146, 151, 168,
169, 176
ü.+indegi 41
ü.+ine 6, 14, 24, 25, 41, 41, 60, 64, 80, 82,
94, 95, 100, 120, 125, 135, 156, 165, 167
ü.+inen 10, 65, 88
ü.+terine 30
[=37]
üş
ü. 5, 8, 8, 17, 18, 33, 38, 38, 39, 43, 43, 50,
55, 64, 64, 65, 69, 69, 70, 70, 70, 70, 73,
73, 74, 74, 75, 75, 76, 76, 77, 77, 85, 86,
86, 98, 98, 106, 108, 108, 108, 116, 120,
121, 122, 157, 157, 174, 174, 178
ü.+i 107, 160
ü.+imde 183
ü.+ine 137
ü.+ke 60, 98, 140, 168, 174
[=59]
üşbüv
ü. 153
[=1]
üşev
ü. 11, 64
ü.+i 8, 123
ü.+inin 101
[=5]
üşin
ü. 1, 1, 2, 7, 10, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13,
14, 15, 16, 16, 16, 17, 18, 18, 18, 18, 19,
19, 19, 19, 19, 19, 34, 36, 36, 36, 36, 41,
41, 41, 41, 43, 58, 58, 59, 59, 59, 60, 61,
67, 73, 73, 76, 83, 84, 84, 87, 90, 94, 96,
96, 98, 99, 100, 105, 105, 106, 108, 109,
109, 109, 109, 110, 110, 112, 127, 128,
135, 137, 139, 139, 139, 140, 142, 142,
147, 148, 149, 151, 152, 153, 164, 166,
166, 168, 170, 171, 173, 173, 173, 174,
179, 181, 183, 192, 193
[=102]
üşinşi
ü. 2, 61, 61, 62, 75, 75, 75, 75, 76, 76, 80,
173
471
ü.+leri 86
[=13]
[=1]
üyrek
ü. 20, 55, 122
[=3]
üy
ü. 1, 1, 1, 9, 12, 12, 12, 12, 12, 13, 13, 13,
13, 13, 13, 13, 20, 24, 24, 32, 47, 47, 47,
48, 55, 107, 109, 122, 160, 162
ü.+de 3, 34, 125, 127
ü.+degi 24, 156
ü.+den 30, 123
ü.+di 107, 156
ü.+diki 24
ü.+din 12, 13, 13, 18, 24, 29, 131, 131, 162
ü.+ge 13, 32, 59, 107, 122, 129, 159, 198
ü.+i 86, 102
ü.+ime 145
ü.+imizge 131
ü.+in 3, 127
ü.+inde 34, 122
ü.+indegi 156
ü.+indi 133, 133, 133, 133
ü.+ine 73, 127, 127, 147
ü.+lerinin 162
[=76]
üyü.-ip 15
ü.-sin 132
[=2]
üydeü.-p 193
[=1]
üyenki
ü.+nin 135
[=1]
üyez
ü.+de 86
[=1]
üyezdik
ü. 86, 86
[=2]
üyeznay
ü. 16
[=1]
üyir
ü. 6, 94
ü.+in 131
[=3]
üyirü.-ip 135
[=1]
üylesü.-ip 164
ü.-pey 98
ü.-üvi 164
ü.-üvin 82
[=4]
üylestik
ü.+imen 82
[=1]
üylestirü.-ip 82, 90, 95, 133
ü.-üv 93
[=5]
üylestirilü.-gen 95
üyrenü.-dik 196
ü.-e 138
ü.-edi 13
ü.-gen 26, 66, 94, 104, 187
ü.-ip 94, 116
ü.-üv 10
[=11]
üyrenşik
ü.+ti 6
[=1]
üyrenşikti
ü. 97, 138, 156
[=3]
üyretü.-edi 106
ü.-er 181
ü.-iniz 155
ü.-ken 138
ü.-pek 165
ü.-üv 85, 93, 93, 142, 196
[=10]
üyretüvşi
ü.+ler 138
ü.+lerdin 93
[=2]
üyşi
ü. 125
[=1]
üytü.-se 9
[=1]
üzü.-beytin 174
ü.-ip 56, 68, 138
[=4]
üzengi
ü.+ndi 44, 57
[=2]
V
vağız
v. 149
[=1]
vakıt
v. 54, 65, 86, 86, 87, 87, 88, 90, 149
v.+ı 10, 50
v.+ın 89
v.+ında 131, 131
v.+ındağı 16
v.+ka 90
v.+pen 171
v.+ta 9, 15, 16, 29, 33, 99, 99, 99, 101, 101,
112, 129, 138, 147, 156, 169
v.+tağı 101, 111
v.+tı 53
[=36]
vakıyğa
v. 86, 87, 87, 87, 97, 98, 105, 105, 159,
159, 159, 159, 170, 173, 173, 173, 173
v.+da 88, 161, 170, 170
472
v.+dağı 162
v.+dan 86, 86, 87, 87, 159
v.+ğa 99, 159
v.+lar 89, 89, 95, 105, 159, 160, 162, 171
v.+lardı 87, 99, 159, 161, 170
v.+lardın 87, 89
v.+larmen 159
v.+men 159, 162, 162
v.+nı 86, 87, 87, 87, 97, 98, 161, 170, 170,
170, 171, 171, 171, 171
v.+nın 86, 86, 87, 88, 89, 98, 158, 159, 159,
159, 162, 170, 171
v.+sı 162
v.+sın 86
[=77]
vustav
zakon
z. 16
[=1]
zalal
z. 144
z.+dı 86, 153
z.+ın 144
[=4]
zalım
z. 144, 148
z.+dardın 44, 196
[=4]
zalımdık
z.+tı 168
[=1]
zaman
v. 129
[=1]
Y
ya
y. 2, 2, 2, 7, 7, 9, 11, 11, 11, 11, 12, 12, 13,
13, 18, 19, 19, 19, 19, 24, 27, 27, 28, 28,
30, 31, 33, 48, 48, 52, 53, 57, 61, 61, 64,
64, 64, 70, 73, 75, 80, 80, 81, 81, 82, 82,
82, 82, 82, 82, 86, 86, 86, 86, 88, 88, 89,
90, 91, 92, 92, 92, 94, 96, 99, 99, 103, 108,
108, 108, 123, 123, 123, 129, 129, 146,
157, 158, 159, 167, 170, 172, 172, 174, 184
[=85]
yadrençev
y. 88
[=1]
yağnıy
y. 5, 5, 13, 15, 24, 47, 49, 73, 84, 84, 87,
90, 92, 94, 94, 95, 95, 98, 98, 100, 102,
107, 107, 120, 126, 155, 160, 165, 174
[=29]
yakiy
y. 1, 6, 7, 9, 12, 12, 12, 16, 17, 18, 25, 32,
36, 36, 36, 39, 40, 47, 48, 48, 48, 49, 49,
70, 74, 75, 83, 83, 84, 84, 86, 86, 87, 87,
88, 88, 89, 89, 91, 92, 92, 93, 93, 95, 96,
97, 99, 100, 100, 104, 104, 112, 115, 119,
125, 137, 138, 151, 157, 157, 157, 158,
158, 158, 158, 158, 158, 158, 161, 161,
161, 164, 165, 165, 166, 168, 176
[=77]
yapırım
y. 116
[=1]
yonan
y. 61
[=1]
Z
zabıkz.-kan 171
[=1]
zadında
z. 172
[=1]
zakım
z.+ğa 22
z.+ı 22
[=2]
z. 87, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 87, 88,
88, 88, 88, 88, 89, 100, 116, 118, 118, 118,
118, 119, 119, 119, 119, 122, 126, 184,
195, 195
z.+a 148
z.+da 49, 56, 58, 101, 101, 102, 103, 104,
105, 109, 148, 153, 153, 161
z.+dağı 16, 56, 86, 101, 111, 158, 158
z.+dardın 66
z.+darın 189
z.+dı 88
z.+ğa 104
z.+ı 98
z.+ımız 52
z.+ın 195
z.+ına 152
z.+ında 87, 87, 101, 109, 142
z.+ındağı 86, 158, 160, 161
z.+ının 104
z.+nan 57, 103, 104
z.+nın 52, 88, 103, 104, 148, 158, 159
[=81]
zamandık
z.+ın 93
[=1]
zan
z. 91, 91, 91
z.+darın 12, 12, 13, 14, 85
z.+ğa 91
z.+ı 32, 91, 172, 172, 172, 174
z.+ımen 43, 89
z.+ın 41, 102, 159
z.+ına 43
z.+ınan 6, 12, 172
z.+ının 91, 172
z.+nın 91
[=27]
zanğar
z. 118
[=1]
zar
z. 32, 37, 43, 146, 150
z.+dı 169
z.+ı 145
z.+ın 57, 99
z.+ında 149
[=10]
zarık-
473
z.-ıp 109, 185
z.-kan 171
[=3]
z. 141, 142
[=2]
zeketşi
zarıktırz.-ıp 111
[=1]
z.+leri 112
[=1]
zerger
z.+ge 22
[=1]
zarkum
z. 66, 140
[=2]
zarlaz.-ğan 180
z.-sam 145
z.-y 33, 35
z.-ydı 140
z.-ysın 35
[=6]
zarlanz.-amın 145, 150
[=2]
zarlav
z. 145
[=1]
zarlı
z. 129, 138, 145
[=3]
zarlık
z. 35, 145, 145
z.+ı 154
[=4]
zat
z. 11, 12, 12, 13, 18, 69
z.+ı 25
z.+ın 25, 84
z.+ına 109
z.+şa 18, 18, 18, 18, 18
z.+ta 149
z.+tan 1, 18
z.+tar 110, 171, 171
z.+tardı 18, 18, 18, 18, 18
z.+tardın 13, 13
z.+tarın 13
z.+tay 18
z.+tı 18
z.+tın 18, 18, 150
[=34]
zavık
z. 5, 109
z.+tarına 138
[=3]
zavıktama
z. 105, 109, 109
[=3]
zavıktav
z. 120
[=1]
zavıktı
z. 158
[=1]
zeket
z. 138, 140, 141, 141, 141, 141, 141, 141,
141, 141, 142, 153, 155
z.+in 148
[=14]
zeketsiz
zeyin
z. 82, 83, 83, 85, 85, 85, 85
z.+ge 85, 164
z.+i 84, 85, 94
[=12]
zeyindeme
z. 91
[=1]
zeyindi
z. 77, 107
[=2]
zeynet
z. 26, 66, 187
[=3]
zığırdan
z.+dı 184
[=1]
zılıyka
z. 113
[=1]
zırkıraz.-ğan 103
[=1]
zıyan
z. 95, 97, 191
z.+ı 142, 142
[=5]
zıyandastı
z. 113
[=1]
zildi
z. 45, 169, 170
[=3]
zilsiz
z. 45, 170
[=2]
ziyarat
z.+ın 44, 196
[=2]
zor
z. 26, 51, 74, 87, 91, 96, 97, 97, 99, 100,
100, 106, 111, 124, 154, 155, 158, 159,
159, 159, 159, 171, 171, 171, 172, 197,
197, 197
z.+dan 30, 174
z.+ğa 174
z.+ı 8, 13
[=33]
zorıktırz.-ıp 24
[=1]
zorlık
z.+ka 183
[=1]
zulım
z.+ğa 169
474
[=1]
zuvlatz.-ıp 195
[=1]
Toplam kelime:
Alt madde:
Madde başı:
41621
12184
5075
475
SONUÇ
Bu çalışma Ahmet Baytursınov’un “Edebiyet Tanıtkış” adlı eserinin Kiril harfli
2003 yılında basılan örneği temel alınarak hazırlanmıştır. Bu metnin dil incelemesinin
ve dizininin hazırlandığı bu çalışmada aşağıda belirtilen sonuçlara ulaşılmıştır.
1. Metinde 41.621 kelime tespit edilmiştir. 5075 madde başı, 12.184 alt madde
vardır.
8. Metinde yabancı kelime kullanımı oldukça azdır. Yabancı dil olarak en çok
Arapça ve Farsça kelimeler kullanılmıştır. Toplam kelimelerin 170’i Arapça, 37’si
Farsça 15’i de diğer dillerden kelimelerdir.
2. En sık kullanılan fiil 1522 kez geçen “bol-” fiilidir. Ayrıca “tur-” 226, “kel-”
361, “kal-” 94, “ket-” 128, “sal-” 90, “basta-” 50, “bar-” 66, “et-” 102, “al-” 314,
“kal-” 159, “şık-” 275, “kıl-” 159 kez kullanılmıştır. En sık kullanılan isim ise 946 kez
kullanılan “söz” kelimesidir.
3. Örnek olarak kullanılan bazı şiirlerde kelimenin sonunda bulunan “ı, i”
ünlüleri, kelimeyi vezne uydurmak için bilinçli olarak düşürülmüştür. Körined(i),
jılayd(ı), tandırad(ı).
4. “+nen, +nan” kimi yerlerde baştaki “n” ünsüzü düşerek kelimeyle
birleşmiştir. Senen (sen+nen), menen (men+nen).
5. Ne kılıp demek için “neğıp” kısaltmasının, kılıp demek için “ğıp”
kısaltmasının, bolıp demek için “bop” kısaltmasının kullanıldığı durumlar olmuştur.
6. Metinde geçen iyelik ekleri Türkiye Türkçesi ile büyük benzerlik
göstermektedir. İkinci teklik kişi ekinin nezaket şekli olan “+lArInIz, +dArInIz,
+tArInIz” ekleri kullanılmamıştır. Zamir kökenli kişi eklerinin ikinci teklik kişi nezaket
şekli olan +sızdar, +sizder” ekleri de metinde geçmemektedir.
7. Metinde bazı kelimelerde yazım hataları tespit edilmiştir: “bismilla, bismella,
bismilda”, “buthana, butkana”, “ıjdahat, ıjdağat”, “jazğıturı, jazğıturğı”, “jumlane,
jümilena”.
Bu
durumlar
tahminimizce
Arap
harfli
metin
dönüştürülürken ortaya çıkan okuma hatalarından kaynaklanmaktadır.
Kiril
harflerine
476
KAYNAKÇA
Akbaba, Ergönenç Dilek, Nogay Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi, Grafiker Yay.,
Ankara 2009.
Banguoğlu, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK Yay., (7. Baskı), Ankara 2007.
Bayniyazov, Ayabek vd., Kazak Türkçesi Grameri, Gazi Kitabevi, Ankara 2004.
Bayraktar, Nesrin, Türkçede Fiilimsiler, TDK Yay., Ankara 2004.
Biray, Nergis, “Ahmet Baytursunoglu ve Eserleri (1873/1937)”, PAÜ Eğitim Fakültesi
Dergisi, Sayı 5, Nevşehir 1999, 10-16.
Bozkurt, Fuat, Türklerin Dili, Kapı Yay., (4. Baskı), İstanbul 2005.
Buran, Ahmet ve Alkaya, Ercan, Çağdaş Türk Yazı Dilleri 3, Akçağ Yay., Ankara 2014.
_________, Çağdaş Türk Lehçeleri, (6. Baskı), Akçağ Yay., Ankara 2009.
Çakıroğlu, Kurmanali Altınşaş, Türkiye Türkçesi ve Kazak Türkçesinin Fiil Zamanları
Açısından Karşılaştırılması, Alfa Aktüel Yay., Bursa 2009.
Demir, Tufan, Türkçe Dilbilgisi, Kurmay Yay., Ankara 2004.
Efendioğlu, Süleyman, Vâhidî Cinânü’l-Cenân, Fenomen Yay., Erzurum 2013.
_________, “Kazak Türkçesinde Zarf-Fiil Kökenli Kipler”,
Sosyal Bilimler
Araştırmaları Dergisi, Tokat 2010, 1-20.
Eker, Süer, Çağdaş Türk Dili, (6. Baskı), Grafiker Yay., Ankara 2010.
Ercilasun, Ahmet Bican, Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü 1, (2. Baskı), Kültür
Bakanlığı Yay., Ankara 1991.
_________, Türk Lehçeleri Grameri (Ferhat Tamir Kazak Türkçesi Maddesi) Akçağ
Yay., Ankara 2007.
Ergin, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., İstanbul 2013.
Güner, Galip, Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yay., İstanbul 2013.
Karaağaç, Günay, Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yay., (2. Baskı), Ankara 2013.
Korkmaz, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara 2003.
477
_________, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., (4. Baskı), Ankara 2010.
Karaörs, Metin, Karşılaştırmalı Şekil ve Cümle Bilgisi (Cümle Tahlilleri), Akçağ Yay.,
Ankara 2005.
Koç, Kenan vd., Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 2003.
_________, Kazak Edebiyatı 2 (Sovyet Dönemi ve Bağımsızlıktan Sonraki Kazak
Edebiyatı), IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2007.
Öner, Mustafa, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yay., Ankara 1998.
Özdemir, Emin, “Ahmet Baytursunov’un Hayatı ve 20. Yüzyılın Başında Kazakistan’da
Eğitim Faaliyetleri İçindeki Yeri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, Sayı: 22, Kütahya 2008, 56-87.
Saray, Mehmet, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, (3. Baskı), TTK Yay., Ankara 2014.
Sev, Gülsev, Tarihi Türk Lehçelerinde Hâl Ekleri, Akçağ Yay., Ankara 2007.
478
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Adı Soyadı
Hilal ŞEN
Doğum Yeri ve Tarihi
Bursa/İnegöl 06.09.1988
Eğitim Durumu
Lisans Öğrenimi
Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim
Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği
Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Y. Lisans Öğrenimi
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili
Bilim Dalı
Bildiği Yabancı Diller
İngilizce
Bilimsel Faaliyetleri
İş Deneyimi
Stajlar
Projeler
Çalıştığı Kurumlar
Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili
ve Edebiyatı Bölümü
İletişim
E-Posta Adresi
Tarih
[email protected]

ahmet baytursınov “edebiyet tanıtkış”

Transcription

Similar documents

Kitap Zamanı

tc ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı

Der Heuchelberger Heerweg