5. SOSYO-DEMOGRAFĐK YAPI - Ankara Büyükşehir Belediyesi

5. SOSYO-DEMOGRAFĐK YAPI - Ankara Büyükşehir Belediyesi

5. SOSYO-DEMOGRAFĐK YAPI
Ankara’nın Cumhuriyetin ilanı sürecinde üstlendiği rol ve Başkentlik işlevini üstlenmesi ardından
yüklendiği görev ve sorumluluklar, süre içinde metropoliten nitelik gösteren bir merkez
oluşumunu hazırlamıştır. Đç Anadolu bölgesinin en büyük kenti ve ülkenin nüfusu en yüksek
ikinci kenti haline gelen Başkentte, il sınırlarındaki nüfusun çok önemli bir yoğunluğu,
metropoliten kent olarak adlandırılabilecek çekirdek bölgede yaşamaktadır. Önemli bir nüfus
odağı olan Ankara’daki demografik değerler 3 farklı düzeyde değerlendirilmiştir.
5216 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden önce Ankara Büyükşehir Belediye Sınırını oluşturan
8 ilçe (Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahalle),
metropoliten kent olarak tanımlanmış olup, bu çekirdek 1. düzeyi tanımlamaktadır. 1976
tarihinde onaylanmış metropoliten alan sınırı ile önemli ölçüde çakışan Ankara Büyükşehir
Belediyesinin 5216 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile oluşan sınırındaki nüfus ise,
metropoliten alan olarak tanımlanabilecek ikinci kategoriyi oluşturmaktadır. Üçüncü kategori ise,
istatistiki verilerin önemli bir bölümünün toplandığı ve NUTS-2 düzeyi olarak da tanımlanan
Ankara il sınırlarındaki nüfustan oluşmaktadır.
2023 Başkent Ankara Nazım Đmar Planı, bu üç düzeye ilişkin demografik verileri ayrı ayrı
derlemekle birlikte, Büyükşehir belediye sınırlarının içindeki nüfus olarak değerlendirilebilecek 2.
düzeyde yoğunlaşmıştır. Ancak, 2000 yılı nüfus sayımı verilerin belediye sınırı olarak tanımladığı
alan olan 1. düzey ve il sınırı olan 3. düzeyde derlenmiş verilerin bir kısmı bulunduğu haliyle
değerlendirilirken, bir bölümü de, düzey 2 kapsamında çözümlenebilecek biçimde yeniden
düzenlenmiştir.
5.1. ÜLKE VE BÖLGE ĐÇĐNDE ANKARA NÜFUSUNUN GELĐŞĐMĐ
Ankara ilinin nüfus gelişimi irdelendiğinde, Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, ülke
ortalamasının üzerinde bir nüfus artış hızı yakalandığı görülmektedir. Ankara ilinin, 1927 – 1935
döneminde yıllık nüfus artış hızı ‰34.7 iken 1990 – 2000 döneminde yıllık nüfus artış hızı
‰21.4 olarak tespit edilmiştir. 1927 –2000 döneminde Ankara ilinin nüfusu sürekli artış
göstermektedir. Hızlı bir nüfus artışının gözlendiği 1927 – 1975 döneminde Ankara ilinin nüfusu
yaklaşık 6 kat artış göstermiştir.
Şekil 5.1. : 1927-2000 Türkiye ve Ankara Nüfus Artış Hızları
1927 - 2000 YILLARI TÜRKĐYE VE ANKARA NÜFUS ARTIŞ HIZLARI
70
60
50
40
Ankara
30
Türkiye
20
10
1990 2000
1985 1990
1980 1985
1975 1980
1970 1975
1965 1970
1960 1965
1955 1960
1950 1955
1945 1950
1940 1945
1935 1940
1927 1935
0
Đlin nüfusunun sürekli arttığı yaklaşık 75 yıllık periyotta, nüfus artış hızı daha değişken bir yapı
göstermiştir. 1955-60 ve 1970-75 dönemlerinde bir önceki döneme göre düşüş gösteren nüfus
179
artış hızı, 1980’li yıllardan itibaren daha durağan bir hal almıştır. 1989 yılında Ankara’dan
ayrılarak il statüsü kazanan Kırıkkale, 1985-90 dönemindeki azalan nüfus artış hızının açıklaması
olarak ön plana çıkmaktadır.
Şekil 5.2. : Đller ve Türkiye Ortalaması Đtibariyle Nüfus Artış Hızları
50
YILLIK ORTALAMA NÜFUS ARTIŞ HIZI (BĐNDE)
40
30
20
10
-20
-30
-40
Türkiye geneli ve Đç Anadolu Bölgesi nüfus artışı, Ankara nüfus artışı ile birlikte irdelendiğinde;
Đç Anadolu bölgesinin ülke nüfusundan aldığı payın 1975 yılına kadar artmakla birlikte, bu
tarihten sonra sistematik bir düşüş içinde olduğu görülmektedir. Ülkede kıyısallaşma hareketleri
ile kıyı bölgelerinde artan ve Đstanbul çevresinde kümelenen nüfusun, Đç Anadolu bölgesindeki
nüfusun payını da azalttığı bu dönemde, Ankara’nın ülke ve bölge nüfusundan aldığı pay ise
daha değişken bir nitelik göstermektedir. Ankara’nın ülke nüfusundan aldığı pay 1975-1985
döneminde en yüksek noktasına ulaşmış, bu dönemde Ankara-Đstanbul arasındaki denge de,
sıra-büyüklük kuralının tanımladığı orana yaklaşmıştır. Ancak 1985 sonrasında bu dengenin
Đstanbul lehine bozulduğu ve Ankara’nın ülke nüfusundan aldığı paydaki azalmaya koşut,
Đstanbul kent bölgesindeki yoğunlaşmanın arttığı görülmektedir.
Tablo 5.1 Nüfus Büyüklüğü Değişimleri (1960-2000)
Yıllar
Türkiye
Nüfusu
1960
27.754.820
1965
31.391.421
1970
35.605.176
1975
40.347.719
1980
44.736.957
1985
50.664.458
1990
56.473.035
2000
67.845.216
Kaynak : www.die.gov.tr
Đç Anadolu
Bölgesi Nüfusu
5.152.854
5.874.602
6.690.858
7.632.494
8.261.527
9.216.979
9.942.793
11.625.109
Đç Anadolu
/Türkiye (%)
Ankara Đl
Nüfusu
Ankara /
Türkiye (%)
18,57
18,71
18,79
18,92
18,47
18,19
17,61
17,13
1.321.380
1.644.302
2.041.658
2.585.293
2.854.689
3.306.327
3.236.626
4.007.860
4,76
5,24
5,73
6,41
6,38
6,53
5,73
5,91
Ankara / Đç
Anadolu
(%)
25,64
27,99
30,51
33,87
34,55
35,87
32,55
34,48
180
SĐNOP
TUNCELĐ
KASTAMONU
KARS
ARTVĐN
SĐVAS
ZONGULDAK
EDĐRNE
BOLU
AMASYA
GĐRESUN
NEVŞEHĐR
ERZĐNCAN
ÇANKIRI
ÇANAKKALE
KIRIKKALE
ERZURUM
ESKĐŞEHĐR
UŞAK
SAKARYA
KAYSERĐ
KÜTAHYA
KARAMAN
AYDIN
DÜZCE
BĐTLĐS
ADANA
ISPARTA
AĞRI
AKSARAY
ANKARA
ĐZMĐR
ADIYAMAN
-10
YALOVA
ĐÇEL
MUĞLA
BURSA
BATMAN
HAKKARĐ
ANTALYA
ĐSTANBUL
0
Şekil 5.3. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Nüfus Artış Hızları,2000
TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU BÖLGESĐ VE ĐLLERĐ NÜFUS ARTIŞ HIZLARI
25
20
‰
15
10
Đller
Türkiye
5
Kırıkkale
Karaman
Aksaray
Yozgat
Sivas
Niğde
Nevşehir
Konya
Kırşehir
Kayseri
Eskişehir
Çankırı
Ankara
-5
Đç Anadolu
0
Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Đç Anadolu Bölgesi içindeki nüfus artış hızları irdelendiğinde ise, Ankara’nın nüfus artış hızının
Türkiye ve Đç Anadolu nüfus artış hızlarının üzerinde olduğu görülmektedir. Ancak Ankara, Đç
Anadolu Bölgesinde, nüfus artış hızı bakımından Konya’dan sonra 2. sırada görülmektedir.
2000 yılı itibariyle kırsal alanı geniş Konya’nın gösterdiği nüfus artış hızına benzer bir çerçevenin
Aksaray’da da gözlendiği anlaşılmaktadır. Buna karşın son
Bir önceki yıla göre dönemin bölge içinde yükselen kentlerinden Kayseri ise, ülke
BÖLGE ADI
nüfus artış hızı (%o)
Đstanbul
28,23
Bursa
24,57
Đzmir
19,01
Konya
19
Ankara
18,06
Aksaray
14,84
Adana
14,47
Yozgat
13,29
Niğde
10,93
Kayseri
8
Eskişehir
5,72
Kırıkkale
5,05
Çankırı
3,94
Nevşehir
2,4
Kırşehir
-8,26
Sivas
-8,53
Çorum
-9,07
ortalamasına yakın bir nüfus artış hızına sahiptir. Ankara’nın
1985-2000 döneminde, ‰2 düzeyine oturan nüfus artışı, kentsel
nüfusun artışı ve doğum oranlarındaki azalma yanında, kente
gelen göç oranının da, 1985 öncesine göre azalıyor oluşu ile
açıklanabilir.
Tablo 5.2. : Seçilmiş Bazı
Đllerde Nüfus Artış Hızları,
2004
Ankara nüfusunun kır-kent oranları Türkiye ortalaması ve iç
Anadolu bölgesi ile kıyaslandığında; 2000 yılı itibariyle ülkenin %65
dolaylarında bir kent nüfusuna ulaştığını, bu oranın bölgede %70
düzeyine yaklaştığını, bölgenin en kentleşmiş merkezi olan
Ankara’da ise, %90’a yaklaşıldığı tespit edilmektedir. Ülke içinde Đstanbul’dan sonra en
181
kentleşmiş ilin Ankara olduğunu da gösteren bu oran, aynı zamanda Eskişehir, Kırıkkale ve
Kayseri’nin de bu ortalamanın üzerinde olduğunu, diğer bölge kentlerinin ise, ülke kentlerine
oranının altında kaldığını göstermektedir. Bu durumda Ankara, bölgenin temel çekim unsuru
olarak da ön plana çıkmaktadır.
Şekil 5.4. : Türkiye, Đç Anadolu Bölgesi ve Đlleri Kır-Kent Oranları,2000
TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU VE ĐLLERĐ KIR - KENT ORANLARI
Kent
Kırıkkale
Karaman
Aksaray
Yozgat
Sivas
Niğde
Nevşehir
Konya
Kırşehir
Kayseri
Eskişehir
Çankırı
Ankara
Đç
Anadolu
Türkiye
100,00%
90,00%
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Kır
Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Ankara’da kent nüfusu olarak nitelenen nüfusun 2000 yılı itibariyle %90’a yaklaştığı görülmekle
birlikte, 2004 yılında yürürlüğe giren 5216 Sayılı Kanun’un genişleyen belediye sınırları içinde
orman köyleri hariç köy tüzel kişiliklerini kaldırararak, belediye sınırı içine mahalle olarak
bağlaması kararı ile, kentleşme oranları, Đstanbul ve Kocaeli’nde %100’e, Ankara’da da %93
düzeyine yaklaşmış biçimde görünmektedir. Ancak, bu Kanun’dan kaynaklı artış, gerçek bir
kentleşmeyi göstermemekte olup, belediye sınırı içinde kırsal nitelikli yerleşmeler oluşumunu
beraberinde getirmiştir.
Tablo 5.3. : Seçilmiş Bazı Đllerde Kır-Kent Nüfusları
BÖLGE ADI
Đstanbul
Ankara
Đzmir
Eskişehir
Bursa
Adana
Kırıkkale
Kayseri
Konya
Kırşehir
Sivas
Çorum
Çankırı
Aksaray
Yozgat
Nevşehir
Niğde
Toplam
nüfus
10.018.735
4.007.860
3.370.866
706.009
2.125.140
1.849.478
383.508
1.060.432
2.192.166
253.239
755.091
597.065
270.355
396.084
682.919
309.914
348.081
Şehir
nüfusu
9.085.599
3.540.522
2.732.669
557.028
1.630.940
1.397.853
285.294
732.354
1.294.817
147.412
421.804
311.897
141.186
200.216
315.156
136.523
126.812
Köy
nüfusu
933.136
467.338
638.197
148.981
494.200
451.625
98.214
328.078
897.349
105.827
333.287
285.168
129.169
195.868
367.763
173.391
221.269
Şehir nüfusunun
toplam nüfus
içindeki oranı
(%)
90,69
88,34
81,07
78,9
76,75
75,58
74,39
69,06
59,07
58,21
55,86
52,24
52,22
50,55
46,15
44,05
36,43
Köy nüfusunun
toplam nüfus
içindeki oranı
(%)
9,31
11,66
18,93
21,1
23,25
24,42
25,61
30,94
40,93
41,79
44,14
47,76
47,78
49,45
53,85
55,95
63,57
182
Şekil 5.5. : Ankara Đli Nüfus Gelişimi 1927-2000
ANKARA ĐLĐ NÜFUS GELĐŞĐMĐ 1927-2000
4500000
4000000
3500000
3000000
2500000
2000000
1500000
1000000
500000
0
1927
1935
1940
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
Kaynak: Die 2000 Genel Nüfus Sayımı,Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
5.1.1. ANKARA KENTĐ NÜFUSUNUN GELĐŞĐMĐ
2000 yılı nüfus sayımına göre Ankara Büyükşehir Belediye Sınırını oluşturan 8 ilçenin, il
nüfusunun yaklaşık %83’ünü oluşturduğu görülmektedir. Đl alanının yaklaşık 1/6 sını oluşturan
alanda nüfusun %83’üne yakın bir bölümü yaşarken geri kalan alanda dağılmış nüfusun ilçe
merkezleri dışında daha kırsal ve yarı kırsal nitelik taşıdığı ifade edilebilir. Metropoliten kent
olarak tanımlanan bu çekirdekte yoğunlaşan kentsel hizmetler ve nüfus, kentsel nüfusun
gelişiminin de özellikle irdelenmesini gerekli hale getirmektedir. Ankara kenti nüfusu,
Cumhuriyetin ilanından sonra ve Başkent seçilmesiyle çok hızlı bir şekilde artmıştır. 1920’lerden
2000’e kadar geçen süreçte, ülkesel ölçekte merkezi karar ve kontrol işlevlerini yüklenmesiyle
kamu ve hizmet sektöründeki hızlı gelişmelerle kentin nüfusu 100 kattan fazla artmış, toplumsal
ve mekansal yapı da, bu işlevler ve nüfus artışına koşut hızla değişmiştir. 1923 yılında Ankara
yaklaşık 30.000 kişinin yaşadığı küçük bir Orta Anadolu kentiyken 1927’de nüfusu 74.553’e,
1990’da 2.584.594’e, 2000 DĐE nüfus sayımı sonuçlarına göre 3.356.877’ye yükselmiştir. 2004
yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Kanun ile belediye sınırlarının genişlemesi ile 2000 yılı
verilerine göre yeni belediye sınırı içinde 3.593.473 kişi yaşamaktadır (Tablo 5.4.).
Tablo 5.4. : Türkiye ve Ankara Kenti Nüfusunun Gelişimi
YILLAR
TÜRKĐYE
NÜFUSU
(bin)
TÜRKĐYE KENTSEL
NÜFUSU 10,000 ÜSTÜ
YERLEŞMELER (bin)
ANKARA
KENTĐ
NÜFUSU
TÜRKĐYE
KENTLĐ NÜFUS
ORANI (%)
ANKARA'NIN
ANKARA KENTĐNĐN
KENTLĐ NÜFUS TOPLAM ĐÇĐNDEKĐ
ORANI (%)
ĐÇĐNDEKĐ
ORANLARI (%)
3,35
0,55
1927
13,648
2,223
74,553
16,280
1935
16,158
2,721
122,720
16,840
4,51
0,76
1940
17,821
3,216
157,242
16,850
4,89
0,88
1945
18,790
3,466
226,712
18,440
6,54
1,21
1950
20,947
3,924
288,536
18,730
7,35
1,38
1955
24,065
5,425
451,241
22,540
8,32
1,88
1960
27,755
7,200
650,067
25,940
9,03
2,34
1965
31,391
9,343
905,660
29,760
9,69
2,89
1970
35,605
12,724
1,236,152
35,740
9,72
3,47
1975
40,347
16,707
1,701,004
41,410
10,18
4,22
1980
44,736
20,330
1,877,755
45,440
9,24
4,20
1985
50,664
26,418
2,304,166
52,140
8,72
4,55
1990
56,473
31,804
2,584,594
56,320
8,13
4,58
2000
67,803
41,804
3,356,877
61,655
8,03
4,94
-Ankara kenti, 2000 yılı itibariyle Büyükşehir Belediye Sınırları içindeki Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak,
Sincan ve Yenimahalle ilçelerini kapsamaktadır.
-1985 nüfusu, 1990 nüfus sayımı günündeki idari bölünüşe göre yeniden düzenlenmiştir.
Kaynak: DĐE, 2000, Genel Nüfus Sayımı Đdari Bölünüş
183
Ankara Başkent seçildikten sonra yarım yüzyıl boyunca bir büyüme odağı olarak Türkiye’de
nüfus çekim merkezi işlevi görmüş, daha sonra çekim merkezi olma niteliği zayıflamıştır.
Ankara’nın 1927-1975 döneminde sürekli ve kararlı bir büyüme gösterdiği, bu büyüme eğiliminin
1980’den sonra yavaşladığı görülmektedir. 1927-1975 döneminde, Ankara nüfusunun toplam
Türkiye içindeki payı % 0.55’den % 4.22’ye, Türkiye kentsel nüfusu içindeki payı % 3.35’den %
10.18’ler düzeyine yükselmiştir. 1975 sonrasında ise Ankara’nın hem toplam nüfus içindeki, hem
kentli nüfus içindeki payının artmasının durakladığı görülmektedir (Şekil 5.5.).
Şekil 5.6. : Türkiye ve Ankara Kenti Nüfusunun Gelişimi
TÜRKĐYE VE ANKARA KENTĐ NÜFUS GELĐŞĐMĐ
ANKARA'NI
N KENTLĐ
NÜFUS
ĐÇĐNDEKĐ
ORANLARI
(%)
ANKARA
KENTĐNĐN
TOPLAM
ĐÇĐNDEKĐ
ORANI (%)
12
10
%
8
6
4
2
2000
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
1945
1940
1935
1927
0
Şekil 5.6., 1975 yılına kadar ülkedeki kentleşme hızının çok daha üzerinde bir kentleşme hızına
sahip görünen Ankara’da, bu tarihten sonra ülke ortalamasına yaklaşan bir durağanlaşma
olduğunu ifade etmektedir. Bu durum, Başkente olan göçün görece azalması ve ülkede yeni
çekim unsuru olabilecek yerleşimlerin ön plana çıkmasıyla açıklanabileceği gibi, Ankara ili
içindeki ilçelerin bir bölümünün de bazı Sosyo-ekonomik gelişmelere sahne olmasıyla
açıklanabilir.
Tablo 5.5.: Ankara-Türkiye Toplam ve Kentsel Gelişim Endeksi
YILLAR
TÜRKĐYE TOPLAM NÜFUSU
TÜRKĐYE KENTSEL NÜFUSU
ANKARA KENTĐ NÜFUSU
1927
1935
1940
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
2000
100
118
131
138
153
176
203
230
261
296
328
371
414
497
100
122
145
156
177
244
324
420
572
752
915
1188
1431
1881
100
165
211
304
387
605
872
1215
1658
2282
2519
2998
3467
4502
Kentsel büyüme endeksleri (1927 yılı nüfusları 100 kabul edilerek, sonraki dönem nüfus
değerlerinin bu bazda ifadesi) açısından Ankara, her dönemde Türkiye geneli ile Türkiye kentsel
nüfus büyüme oranlarının devamlı üzerinde seyretmiştir. Ülke nüfusu 2000 yılında 1927 yılı
nüfusunun yaklaşık 5 katına, Türkiye kentsel nüfusu 20 katına ulaşırken aynı dönemde Ankara
nüfusu ise yaklaşık 45 katına ulaşmıştır. Ankara 2000 nüfus endeksi, Türkiye genel nüfus
endeksinin 8 katını aşmış, Türkiye kentsel nüfus endeksinin yaklaşık 2.5 katı bir sayıya erişmiştir
(Tablo 5.5., Şekil 5.7.).
184
Şekil 5.7. : Ankara-Türkiye Toplam ve Kentsel Gelişim Endeksi
ANKARA - TÜRKĐYE TOPLAM VE KENTSEL NÜFUS GELĐŞĐMĐ
80000000
70000000
TÜRKĐYE
NÜFUSU
(bin)
60000000
50000000
40000000
TÜRKĐYE
KENTSEL
NÜFUSU
ANKARA
KENTĐ
NÜFUSU
30000000
20000000
10000000
2000
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
1945
1940
1935
1927
0
Ankara’nın geçirdiği büyümeyi Türkiye toplam nüfus artışı ve kentsel nüfus artışı ile daha ayrıntılı
olarak karşılaştırabilmek için, her nüfus sayımı dönemindeki yıllık artış hızlarını gösteren Tablo
5.6. hazırlanmıştır. Buna göre, 1990-2000 yılları arasında, Ankara’nın Türkiye ortalamasının ve
nüfusu 10.000 kişiyi aşan yerleşmelerin nüfus artış hızından daha yüksek bir nüfus artışı
yaşadığını göstermektedir. 1975-80 dönemine kadar, nüfusu 10.000’i aşan yerleşmelerin nüfus
artış hızından daha yüksek bir nüfus artışına sahip olan Ankara, bu dönemden sonra 1990’a
kadar ülke kentlerinden daha yavaş bir nüfus artışı yaşamış, 1990-2000 döneminde ise Ankara,
tekrar ülke kentleri ortalamasının üzerine çıkmıştır. Bunda, Ankara’nın gerçekleştirdiği bir
sıçramadan çok ülke kentlerindeki nüfus artışının daha önceki dönemlere göre azalarak, Ankara
ve Türkiye değerlerine yaklaşması etkili olmuş görünmektedir.
Tablo 5.6. : Türkiye ve Ankara Kentinin Yıllık Nüfus Artış Hızları
YILLAR
TÜRKĐYE NÜFUS
ARTIŞ HIZI
10000+ NÜFUS
ARTIŞ HIZI
ANKARA NÜFUS
ARTIŞ HIZI
1927- 1935- 1940- 1945- 1950- 1955- 1960- 1965- 1970- 1975- 1980- 1985- 199035
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
00
21,10
19,59
10,59
21,73
27,75
28,53
24,62
25,19
25,00
20,65
24,88
21,71
18,3
25,27
33,43
14,97
24,82
64,78
56,61
52,11
61,77
54,47
39,25
52,39
37,11
20
62,30
49,58
73,18
48,69
88,98
73,01
66,32
62,22
63,84
19,77
40,93
22,97
21,4
Nüfus gelişimi açısından Ankara’nın büyüme süreci 4 dönemde incelenebilir.
1927-1950 Dönemi: Bu dönemde Türkiye’de kentleşme hızı genel nüfus artış hızının biraz
üstündedir. Oysa Ankara yeni Başkent olmasının getirdiği ivme ile Türkiye’deki kentleşme hızının
iki katından fazla bir hızla büyümektedir.
1950-1975 Dönemi: Bu dönemin temel farkı, Türkiye’nin hem nüfus artış hızının artması, hem
de kentleşme hızının tüm Türkiye’de bir önceki dönemin Ankara’sının büyüme hızına yükselmiş
olmasından kaynaklanmaktadır. Bu dönemde Ankara, Türkiye’nin kentleşme hızı ortalamasının
üstünde kalan bir büyümeyi sürdürebilmiştir.
1975-1990 Dönemi: Bu dönemde, Türkiye kentsel nüfusu (10,000 üstü yerleşmeler) artış hızı
ve Ankara nüfus artış hızlarında belirgin bir düşüş gözlenmektedir. 1975’den bugüne kente
kırdan ve diğer illerden gelen göçte gözlenen düşüşün yanısıra doğal nüfus artış oranlarında da
bir azalma vardır. Yine bu dönemde Ankara nüfus artış hızının Türkiye kentsel büyüme hızının
altına düştüğü görülmektedir.
185
1990-2000 Dönemi: Bu dönemde, yıllık nüfus artış hızı yaklaşık binde 21 olup Büyükşehir
sınırları içindeki alanda yıllık nüfus artış hızı ile yakındır. Ülke nüfus artış hızı ve kentsel yerler
nüfus artış hızının 1990 öncesindeki ivmesini yitirdiği bu dönemde Ankara, mevcut nüfus artışını
korumakla birlikte, ülke içinde nüfusu en hızlı artan 1. ya da 2. odak olarak sürdürdüğü
gelişiminden uzaklaşarak bir doygunluğa ulaşmıştır. 1990’lı yıllara kadar metropoliten kent odaklı
yoğunlaşan nüfus, metropoliten kentin çeperindeki ilçe ve beldelere sıçramış ve kentin
desantralizasyon stratejisine koşut bir nüfus yayılması da başlamış görünmektedir.
Şekil 5.8. : Yıllık Nüfus Artış Hızları
YILLIK NÜFUS ARTIŞ HIZLARI
100
90
80
TÜRKĐYE NÜFUS
ARTIŞ HIZI (binde)
70
‰
60
50
TÜRKĐYE KENTLĐ
NÜFUS ARTIŞ HIZI
(binde)
40
30
ANKARA NÜFUS
ARTIŞ HIZI (binde)
20
10
1990-00
1985-90
1980-85
1975-80
1970-75
1965-70
1960-65
1955-60
1950-55
1945-50
1940-45
1935-40
1927-35
0
Ankara ili nüfusu 1927-1950 döneminde Türkiye'deki kentleşme hızının yaklaşık 1.5 katı bir hızla
büyümüştür. 1927-1975 döneminde sürekli bir büyüme gösteren Ankara'nın nüfusu, 1975'den
sonra düşme eğilimine girmiştir. 1985-1990 döneminde ise, Kırıkkale’nin de ayrılmasıyla Ankara
Đli nüfus artış hızı düşerek -4.28 olmuştur (Tablo 5.7.). Buna paralel olarak kentli nüfus artış hızı
da 7.11 olmuştur (Şekil 5.8.).
Tablo 5.7. : Yıllık Nüfus Artış Hızları (Binde)
YILLAR
TÜRKĐYE
NÜFUS
ARTIŞ HIZI
1927-35
21,10
25,27
20,28
34,70
54,08
27,71
1935-40
19,59
33,43
16,67
24,28
42,04
16,71
1940-45
10,59
14,97
9,61
28,56
78,86
0,72
1945-50
21,73
24,82
21,03
32,85
44,16
24,88
1950-55
27,75
64,78
18,15
62,59
91,72
37,92
1955-60
28,53
56,61
19,56
32,92
70,36
-11,56
1960-65
24,62
52,11
14,02
43,73
62,19
13,32
1965-70
25,19
61,77
7,42
43,29
63,20
-0,07
1970-75
25,00
54,47
6,53
47,22
61,74
4,46
1975-80
20,65
39,25
6,38
19,82
22,78
9,45
1980-85
24,88
52,39
-1,32
29,38
40,18
-15,74
1985-90
21,71
37,11
3,46
-4,28
7,11
-70,48
1990-00
18,3
20,00
TÜRKĐYE
TÜRKĐYE KIRSAL
NÜFUS ARTIŞ
KENTLĐ NÜFUS
ARTIŞ HIZI
HIZI
ANKARA ĐLĐ
NÜFUS ARTIŞ
HIZI
ANKARA KENTLĐ ANKARA KIRSAL
NÜFUS ARTIŞ
NÜFUS ARTIŞ
HIZI
HIZI
21,4
Türkiye’nin nüfus artışı içerisinde (sayısal artan nüfus) Ankara kentinin payı 1927-1975
döneminde genelde düzenli bir artış göstererek % 9.8’e ulaşmıştır. 1975-1980 döneminde,
ülkede yaşanılan siyasi ve ekonomik krizin etkisiyle de büyük kentlere olan göçün ve kentleşme
186
oranının göreli düşüşüyle birlikte, Ankara kenti nüfus artışının ülke nüfus artışına oranı yarı
yarıya düşmüştür. Ancak, 1980-1990 döneminde tekrar artma eğilimine girmiş, % 6.02’ye
ulaşmıştır. Bu eğilimin 1990-2000 döneminde de küçük bir artışla bir önceki dönem özelliklerine
benzer bir seyir taşıdığı ifade edilebilir (Tablo 5.8.).
Tablo 5.8. : Sayısal Nüfus Artışında Ankara’nın Payı
YILLAR
TÜRKĐYE NÜFUS ARTIŞI
ANKARA KENTLĐ NÜFUS ARTIŞI
ANKARA'NIN PAYI (%)
1927-35
2600000
48167
1,85%
1935-40
1663000
34522
2,08%
1940-45
969000
69470
7,17%
1945-50
2157000
61824
2,87%
1950-55
3100000
162705
5,25%
1955-60
3690000
198826
5,39%
1960-65
3636000
255593
7,03%
1965-70
4214000
330492
7,84%
1970-75
4742000
464852
9,80%
1975-80
4389000
176751
4,03%
1980-85
5928000
357280
6,03%
1985-90
5809000
349559
6,02%
1990-00
11330927
703720
6,2%
5.1.1.1. GÖÇ
Kentsel gelişme sürecinde kentin nüfus yapısının oluşumunda göç çok önemli bir unsur olarak
ortaya çıkmaktadır. Ankara'nın Cumhuriyetin Başkenti olması, ülke ve ulaşım ağlarının kesişme
noktasında bulunması, tüm bölgelerle direkt ulaşımının sağlanması, altyapı ve sosyal donatı
alanlarının göç edilen diğer illere oranla daha yüksek olması göç alma sebeplerinin en temel
nedenlerindendir.
Bölgelerin net göç oranları dikkate alındığında, Marmara Bölgesi ve özellikle Đstanbul’un, ülke içi
nüfus hareketleri için çok büyük bir çekim noktası oluşturduğu görülmektedir. Bunu Ege ve
Akdeniz Bölgeleri izlemektedir. Bu, kıyısallaşma biçiminde açıklanabilecek kıyı bölgelerine doğru
yoğunlaşan bir hareketlenmeyi işaret etmektedir. Nüfus alan bu 3 bölge dışındaki bölgeler içinde
net göç oranı eksi olmakla birlikte Ankara, görece kıyı bölgelerine yakındır.
Tablo 5.9. : Bölgeler Đtibariyle Göç Oranları
1985
1990
NÜFUSU
NÜFUSU
ĐÇ GÖÇ
DIŞ GÖÇ
NET GÖÇ
ORANI (Binde)
AKDENĐZ B.
6124316
7026489
487276
-356159
131117
19.94
D.ANADOLU B.
5170031
5347659
238865
-671255
-432390
-82.22
EGE B.
6746769
7595221
564679
-381698
182981
25.52
G.ANADOLU B.
4346947
5158013
211653
-355819
-144166
-30.33
ĐÇ ANADOLU B.
9216834
9942793
671609
-821715
-150106
-15.67
BÖLGELER
KARADENĐZ B.
NET GÖÇ
7962047
8107253
365896
-793984
-428088
-53.28
MARMARA B.
11097514
13295607
1525195
-684543
840652
68.93
TÜRKĐYE
50664458
56473035
4065173
-4065173
.
.
Đç Anadolu Bölgesi genel yapı itibariyle göç veren bir bölgedir, Fakat Ankara, bölge içinde göç
alan önemli bir odak olması yanısıra, bölgedeki illerden de önemli oranda göç almaktadır.
Ankara, iç Anadolu bölgesinin en önemli nüfus odağı olarak, bölgenin göç hareketliliğinin
187
yaklaşık yarısına sahip görünmektedir. Aldığı göç, yıllar itibariyle hep verdiği göçten daha fazla
olan Ankara, bu yoğun hareketliliğini son 20 yılda önceki dönemlere göre daha durağan bir
döneme bıraksa da, 2000 yılı itibariyle, halen bölgenin en önemli göç hareketliliği yaşanan
merkezi ve net göç oranı en fazla olan merkezidir. Bölgede, Ankara’dan başka, aldığı göç
verdiğinden fazla olan tek il, Eskişehir’dir. Diğer illerden Konya ve Kayseri’de de önemli
hareketlilikler görülmekle birlikte, verilen göçün, alınandan daha fazla olduğu görülmektedir.
(Şekil 5.9.).
Şekil 5.9. : Đç Anadolu Bölgesi Đllerinde Göç (2000)
ĐÇ ANADOLU BÖLGESĐ ĐLLERĐNĐN ĐÇ VE DIŞ GÖÇ KARŞILAŞTIRMASI
800000
700000
600000
500000
400000
300000
Aldığı Göç
Verdiği Göç
200000
Kırıkkale
Karaman
Aksaray
Yozgat
Sivas
Niğde
Nevşehir
Konya
Kırşehir
Kayseri
Eskişehir
Çankırı
Ankara
0
Đç Anadolu
100000
Đç Anadolu bölgesinin temel nüfus çekim merkezi olan Ankara ise, 1990 yılı itibariyle 326,301
kişi göç almış, 256,790 kişi ise göç vermiştir. Kentin aldığı ve verdiği göç 1990-2000 yılları
arasındaki dönemde hareketlenmiş görünmektedir. Net göç oranı açısından bakıldığında,
bölgenin tamamen dışa göç veren yapısını dengeleyen merkezin Ankara olduğu görülmektedir.
Şekil 5.10. : Ankara’da Göç (1990-2000)
1990 - 2000 ANKARA GÖÇ DURUMU
400000
350000
300000
250000
1990
200000
2000
150000
100000
50000
0
Aldığı Göç
Verdiği Göç
Net Göç
1930’lu yıllarda kent nüfusunun artışında doğal artışın payı %15 düzeyindeyken, artışın %85’i
net göç nedeniyledir. 1975 yılına kadar göç önemini korumuştur. Bu yıllarda yaklaşık olarak
doğal artış Ankara kentinin nüfus artışının %30’unu, net göç %70’ini karşılıyordu. Net göç
hareketinin büyük bir bölümünü 35 yaş oluşturmakta olup, bu yaştan sonra net göçün önemi
azalmaktadır. Bu azalma erkeklerde daha belirgindir. 35 yaş sonrasındaki göçler kadınlarda
göreli olarak yüksektir.
188
15 yaşından küçük nüfusun toplam göçlerdeki payı yıllar itibariyle sürekli bir artış
göstermektedir. Bu, Ankara’ya olan göçlerde aileler halinde göçün öneminin artmasıyla
açıklanabilir. Erkek nüfusun göçleri 15-24 yaş grubunda büyük bir yığılma göstermektedir. Bu
yığılmanın önemi de zaman içinde azalmaktadır. Bu yaş grubunda yığılmanın değişik nedenleri
vardır. Bunlar; üniversite eğitimi için gelenler, askerlik için gelenler,iş aramak ve mevsimlik işler
için gelenleri kapsamaktadır. Ankara’da işleri bitince geldikleri yerlere döndüklerinden 25-29 yaş
grubunda erkeklerin göç miktarı büyük bir eksi değer almaktadır. Kadın nüfusunda da net göçte
yığılma 15-24 yaş grubundadır. Ama bunu izleyen 25-29 yaş grubunda, erkeklerde olduğu gibi
büyük bir negatif değer yoktur. Bu, 15-24 yaş grubu kadın net göçü içinde evlenme nedenli
göçlerin okuma nedenli göçlere göre çok daha önemli olması yüzündendir.
Şekil 5.11. : Ankara Đlinin Aldığı Göç (1990)
ANKARA ĐLĐNĐN ALDIĞI GÖÇ (1990)
Kentten Kente
Kırdan Kente
Kırdan Kıra
Kentten Kıra
0
50000
100000
150000
200000
Kentten Kıra
Kırdan Kıra
Kırdan Kente
Kentten Kente
Kadın
8946
3133
29073
146596
Erkek
11048
4055
32014
162888
Ankara’nın diğer illerden aldığı göçün büyük bir kısmı kentten kente ve kırdan kente şeklinde
gerçekleşmektedir. Ankara’da en yoğun biçimde ilçe merkezlerinden il merkezine göç
yaşanmaktadır. Bunun sebebi, metropoliten kentteki çalışma alanlarının fazlalığı ve daha yüksek
yaşam kalitesi-standartı yakalayabilme umudu olarak açıklanabilir.
Şekil 5.12. : Ankara Đlinin Verdiği Göç (1990)
ANKARA ĐLĐNĐN VERDĐĞĐ GÖÇ (1990)
Kentten Kente
Kırdan Kente
Kırdan Kıra
Kentten Kıra
0
20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000
Kentten Kıra
Kırdan Kıra
Kırdan Kente
Kentten Kente
Kadın
17590
3911
11033
112067
Erkek
27661
5701
12543
137733
Ankara’nın aldığı göçlere bakıldığında, kentten kente göçün temel unsur olduğu görülmektedir.
Bu durum, bölge içinde önemli bir çekim merkezi olan Ankara’nın Đç Anadolu bölgesi illerinden
aldığı göçlerle açıklanabilir. Ankara’nın verdiği göçler ilendiğinde ise, özellikle erkek nüfusun
189
kentten kente göç etmekte olduğu görülebilir. Bu, çalışma amaçlı göç hareketlerinin ağırlıklı
olduğu biçiminde yorumlanabilir. Bunun yanında, kentten kıra da, önemli bir göç eğiliminin
başladığı da görülmektedir. Ülkede nüfus çeken kıyı bölgelerinin Ankara’dan önemli bir nüfus
aldığı da ifade edilebilir.
Şekil 5.13. : Ankara Đli Đçinde Yaşanan Göçler (1990)
ANKARA ĐLĐ ĐÇĐ GÖÇ HAREKETLERĐ (1990)
Köylerden Đlçe Merkezlerine
Köylerden Đl Merkezine
Đlçe Merkezlerinden Köylere
Đlçe Merkezlerinden Đl Merkezine
Đl Merkezinden Köylere
Đl Merkezinde Đlçe Merkezlerine
0
2000 4000 6000 8000 10000120001400016000
Đl
Đl
Đlçe
Đlçe
Köylerden
Köylerden Đl
Merkezinde Merkezinde Merkezlerin Merkezlerin
Đlçe
Merkezine
Đlçe
n Köylere
den Đl
den Köylere
Merkezlerin
Kadın
4160
4019
15431
1594
5494
3703
Erkek
5181
4572
15374
1923
5800
4202
Ankara ili içinde yaşanan göç hareketleri irdelendiğinde, ilçe merkezinden il merkezine olan
göçlerin en önemli unsur olduğu görülmektedir. Bunu, köylerden il merkezine olan göç
hareketleri izlemekte, il merkezinden köylere ve ilçe merkezine olan göç hareketlerinde de son
dönemde önemli bir hareketlenme görülmektedir.
Ankara nüfusunun doğum yerine göre dağılımı incelendiğinde, Ankara doğumluların, toplam
nüfusun %52’sine ulaştığı görülmektedir. Đlin yoğun göç aldığı 1980’li yılların ortalarına kadar, il
dışında doğanların oranının daha fazla olduğu bilinirken, göç sonrası ikinci kuşak nüfusun
Ankara’da doğması, toplam nüfus içinde Ankara doğumluların sayısını arttırmaktadır. Göç hızının
azaldığı 1990 sonrasında bu oranın atmasını beklemek yanlış olmaz.
Şekil 5.14. : Ankara Đli Nüfusun Doğum Yerine Göre Tasnifi (2000)
ANKARA ĐLĐNDE DOĞUM YERĐNE GÖRE NÜFUS ORANI
1%
47%
52%
ANKARA
DĐĞER ĐLLER
YURTDIŞI
190
Tablo 5.10. : Ankara Đlinin Diğer Đllerden ve Yurtdışından Aldığı – Verdiği Göç
SIRA
NO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
ĐLLER
Adana
Adıyaman
Afyon
Ağrı
Amasya
Ankara
Antalya
Artvin
Aydın
Balıkesir
Bilecik
Bingöl
Bitlis
Bolu
Burdur
Bursa
Çanakkale
Çankırı
Çorum
Denizli
Diyarbakır
Edirne
Elazığ
Erzincan
Erzurum
Eskişehir
Gaziantep
Giresun
Gümüşhane
Hakkari
Hatay
Isparta
Đçel
Đstanbul
Đzmir
Kars
Kastamonu
Kayseri
Kırklareli
Kırşehir
Kocaeli
Konya
Kütahya
Malatya
Manisa
Kahramanmaraş
Mardin
Muğla
Muş
Nevşehir
Niğde
Ordu
Rize
Sakarya
Samsun
Siirt
Sinop
Sivas
Tekirdağ
Tokat
Trabzon
Tunceli
Şanlıurfa
Uşak
Van
Yozgat
Zonguldak
Aksaray
Bayburt
Karaman
Kırıkkale
Batman
Şırnak
YURTDIŞI
TOPLAM
ALDIĞI GÖÇ
T
5 679
970
2 588
2 077
4 200
0
3 949
2 446
2 629
4 701
646
723
1 021
7 162
853
4 455
1 714
13 631
23 551
1 782
4 628
1 575
2 835
2 755
8 796
6 241
3 028
1 678
2 296
604
3 652
2 274
4 829
23 440
11 770
10 793
2 528
8 586
1 318
13 538
3 269
10 001
1 574
5 033
2 070
2 949
2 120
2 230
1 041
4 067
2 636
4 136
3 023
1 669
6 599
1 041
1 321
9 611
1 662
5 103
4 157
1 040
1 944
694
1 911
18 145
6 140
2 682
745
617
14 007
635
488
22 439
326 301
E
3 141
555
1 340
1 317
2 140
0
2 146
1 207
1 428
2 450
339
423
619
3 577
480
2 351
986
6 924
12 303
974
2 616
1 005
1 548
1 429
4 765
3 117
1 797
806
1 120
442
2 072
1 208
2 487
13 101
6 646
5 790
1 235
4 557
818
6 639
1 728
5 230
909
2 865
1 123
1 615
1 327
1 233
600
1 891
1 339
2 153
1 601
886
3 537
678
660
4 800
1 026
2 536
2 229
575
1 182
346
1 170
9 064
3 076
1 423
377
317
6 843
365
352
13 392
172 954
K
2 538
415
1 248
760
2 060
0
1 803
1 239
1 201
2 251
307
300
402
3 585
373
2 104
728
6 707
11 248
808
2 012
570
1 287
1 326
4 031
3 124
1 231
872
1 176
162
1 580
1 066
2 342
10 339
5 124
5 003
1 293
4 029
500
6 899
1 541
4 771
665
2 168
947
1 334
793
997
441
2 176
1 297
1 983
1 422
783
3 062
363
661
4 811
636
2 567
1 928
465
762
348
741
9 081
3 064
1 259
368
300
7 164
270
136
9 047
153 347
VERDĐĞĐ GÖÇ
T
4 549
1 287
1 882
1 402
2 080
0
13 103
1 069
3 549
5 060
843
586
946
4 074
773
6 830
1 918
7 195
6 604
1 987
4 872
1 846
2 566
1 838
3 100
6 393
2 028
1 174
859
321
2 532
2 311
6 918
44 394
20 611
2 772
1 695
4 850
1 405
3 243
5 407
6 614
1 393
3 321
2 133
1 202
1 394
3 670
795
2 058
1 577
2 583
1 628
1 866
4 300
896
979
3 113
2 553
2 319
2 352
698
2 016
681
1 912
3 920
3 240
2 527
383
511
5 548
964
772
1 090
256 790
E
2 672
754
1 106
1 003
1 216
0
6 986
681
2 006
2 837
492
361
561
2 254
480
3 759
1 133
3 969
4 314
1 206
2 737
1 101
1 411
1 066
1 861
3 457
1 234
717
529
193
1 481
1 307
3 732
24 262
11 184
1 794
966
2 945
881
1 930
2 927
3 678
794
1 877
1 262
753
873
2 118
482
1 125
915
1 699
982
1 050
2 692
537
555
1 880
1 551
1 296
1 568
420
1 218
383
1 176
2 386
1 822
1 391
236
298
2 956
570
539
569
146 587
K
1 877
533
776
399
864
0
6 117
388
1 543
2 223
351
225
385
1 820
293
3 071
785
3 226
2 290
781
2 135
745
1 155
772
1 239
2 936
794
457
330
128
1 051
1 004
3 186
20 132
9 427
978
729
1 905
524
1 313
2 480
2 936
599
1 444
871
449
521
1 552
313
933
662
884
646
816
1 608
359
424
1 233
1 002
1 023
784
278
798
298
736
1 534
1 418
1 136
147
213
2 592
394
233
521
110 203
ORAN GÖÇ SIRA
( %)
NO
NET GÖÇ
T
1 130
- 317
706
675
2 120
0
- 9 154
1 377
- 920
- 359
- 197
137
75
3 088
80
- 2 375
- 204
6 436
16 947
- 205
- 244
- 271
269
917
5 696
- 152
1 000
504
1 437
283
1 120
- 37
- 2 089
- 20 954
- 8 841
8 021
833
3 736
- 87
10 295
- 2 138
3 387
181
1 712
- 63
1 747
726
- 1 440
246
2 009
1 059
1 553
1 395
- 197
2 299
145
342
6 498
- 891
2 784
1 805
342
- 72
13
- 1
14 225
2 900
155
362
106
8 459
- 329
- 284
21 349
69 511
E
469
- 199
234
314
924
0
- 4 840
526
- 578
- 387
- 153
62
58
1 323
0
- 1 408
- 147
2 955
7 989
- 232
- 121
- 96
137
363
2 904
- 340
563
89
591
249
591
- 99
- 1 245
- 11 161
- 4 538
3 996
269
1 612
- 63
4 709
- 1 199
1 552
115
988
- 139
862
454
- 885
118
766
424
454
619
- 164
845
141
105
2 920
- 525
1 240
661
155
- 36
- 37
- 6
6 678
1 254
32
141
19
3 887
- 205
- 187
12 823
26 367
K
661
- 118
472
361
1 196
0
- 4 314
851
- 342
28
- 44
75
17
1 765
80
- 967
- 57
3 481
8 958
27
- 123
- 175
132
554
2 792
188
437
415
846
34
529
62
- 844
- 9 793
- 4 303
4 025
564
2 124
- 24
5 586
- 939
1 835
66
724
76
885
272
- 555
128
1 243
635
1 099
776
- 33
1 454
4
237
3 578
- 366
1 544
1 144
187
- 36
50
5
7 547
1 646
123
221
87
4 572
- 124
- 97
8 526
43 144
1,63
-0,46
1,02
0,97
3,05
0,00
-13,17
1,98
-1,32
-0,52
-0,28
0,20
0,11
4,44
0,12
-3,42
-0,29
9,26
24,38
-0,29
-0,35
-0,39
0,39
1,32
8,19
-0,22
1,44
0,73
2,07
0,41
1,61
-0,05
-3,01
-30,14
-12,72
11,54
1,20
5,37
-0,13
14,81
-3,08
4,87
0,26
2,46
-0,09
2,51
1,04
-2,07
0,35
2,89
1,52
2,23
2,01
-0,28
3,31
0,21
0,49
9,35
-1,28
4,01
2,60
0,49
-0,10
0,02
0,00
20,46
4,17
0,22
0,52
0,15
12,17
-0,47
-0,41
24
62
31
32
15
48
72
23
66
64
56
43
46
11
45
70
58
7
1
58
59
60
38
28
8
54
27
33
21
37
25
50
68
73
71
5
29
9
53
3
69
10
40
19
51
18
30
67
39
16
26
20
22
56
14
42
35
6
65
13
17
36
52
47
49
2
12
41
34
44
4
63
61
100,00
Doğum yerine göre nüfus, göçün yorumlanmasında kullanılan göstergelerden biridir. Göç alan
illerde, doğduğu ilde yaşayanların payı azalmakta, göç almayan illerde ise doğduğu ilde
yaşayanların payı zaman içinde önemli bir değişim göstermemektedir. 1935 yılında Ankara
ilindeki nüfusun % 80’i bu ilde doğmuştur. Ankara ilinde doğanların oranı günümüze kadar
sürekli azalmıştır. 2000 yılında Ankara nüfusunun % 53’ü bu ilde doğanlardan oluşmaktadır.
191
Ankara ili dışındaki illerde doğanlar içinde en yüksek paya Çorum ili doğumlular sahiptir. 2000
yılında Ankara ilindeki nüfusun % 4,3’ü Çorum ilinde doğmuş kişilerden oluşmaktadır. Bunun
yanında Yozgat, Çankırı ve Kırşehir doğumlu olanlarda önemli bir paya sahiptir.
Şekil 5.15. : Ankara Đli Doğum Yerine Göre Nüfus (1935-2000)
1935 - 2000 ANKARA DOĞUM YERĐNE GÖRE NÜFUS
100,00
80,00
%
60,00
40,00
20,00
0,00
1935
1945
1950
1955
1960
ANKARA ĐLĐNDE DOĞANLAR
1965
1970
1975
1980
1985
1990
2000
BAŞKA ĐLDE VEYA YURT DIŞINDA DOĞANLAR
Ankara’nın aldığı göçün illere göre dağılımı incelendiğinde, Ankara'ya en yoğun göçün çevre
illerden (Đç Anadolu Bölgesinden) geldiği görülmektedir. Đç Anadolu’da olmamakla birlikte,
Ankara çevresindeki illerden Çorum ili % 24.38'lik oranla, Ankara'ya olan toplam net göç içinde
en yüksek orana sahiptir. Yozgat (% 20.46), Kırşehir (% 14.81) illeri, Çorumu takip etmektedir.
En az göç eden nüfusa sahip iller sırasıyla Uşak (% 0.02), Bitlis (% 0.11), Burdur (% 0.12)
olarak sıralanabilir. Ankara’nın aldığı göç itibariyle diğer ağırlıklı bölgeler Doğu Anadolu ve
Karadeniz Bölgesi olmakla birlikte, tüm bölgelerden dengeli göç aldığı ifade edilebilir. Ankara'nın
göç verdiği illerin en başında Đstanbul (% 30.14) gelmektedir. Đstanbul'u, % 13.17 ile Antalya ve
% 12.72 ile Đzmir izlemektedir.
5.1.1.2. METROPOLĐTEN KENT ĐÇĐNDE NÜFUSUN DAĞILIMI
1923-2000 yılları arasında Ankara’nın kentsel nüfus gelişimi irdelendiğinde, 1950’ye kadar
merkez ilçe adıyla diğer ilçelerden ayrılan metropoliten kent nüfusunun, bu tarihte Çankaya
ilçesinin kurulmasıyla, 1955’de bu ilçeye Altındağ, 1960’da da Yenimahalle ilçelerinin
eklenmesiyle 1980 yılına dek merkez, Çankaya, Altındağ ve Yenimahalle olmak üzere 4 ilçe ile
sürmüştür. Bu tarihten sonra merkez ilçe örgütlenmesine son verilmiş, 1983 yılından sonra 3030
sayılı Yasanın yürürlüğe girmesiyle, bu ilçelere Keçiören ve Mamak ilçeleri eklenmiş, 1980’li
yılların sonundan itibaren, Sincan, Etimesgut ve Gölbaşı ilçelerinin katılımıyla 8 ilçeli bir
metropoliten kent oluşmuştur. 2004 yılında bu 8 ilçeye 50 km.lik yarıçap içinde kalan 7 ilçe daha
eklense de, bu ilçelerin kırsal ve yarı kırsal yapıları ve kentsel sistemle ilişkileri, Büyükşehir
belediye sınırının tamamının metropoliten kent olarak yorumlanmamasına yol açmıştır.
Ankara ilinin yıllık nüfus artış hızı yaklaşık ‰ 26.25, metropoliten alan olarak adlandırılan
Büyükşehir belediye sınırı için yıllık nüfus artış hızı %0 29.03, metropoliten kent olarak
adlandırılan 2000 yılı itibariyle belediye sınırını oluşturan 8 ilçenin yıllık nüfus artış hızı ortalaması
ise %0 38.31’dir. Đlin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi ‰ 108 ile Sincan iken, en az
olan ilçesi ‰ – 4.3 ile Altındağ’dır. Ankara’nın il merkezinin şehir nüfus artış hızı ise ‰
15.3’tür. Nüfus artış hızı bağlamında Sincan’ı izleyen Etimesgut, Yenimahalle ve Akyurt’u,
Gölbaşı, Çubuk, Kazan ve Keçiören, Ankara ortalamasının üzerinde bir hıza sahip olarak
izlemektedir. Bu ilçeleri Mamak, Beypazarı, Elmadağ ve Kalecik izlemekte, ilde nüfusu azalan tek
ilçe olan Altındağ ise, tarihi kent merkezi ve önemli gecekondu alanları ile özel bir ilgiye muhtaç
görünmektedir (Şekil 5.16).
192
Şekil 5.16. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Nüfus Artış Hızları (2000)
2000 YILI ANKARA ĐLĐ ĐLÇELERĐ NÜFUS ARTIŞ HIZLARI
120
100
80
Đlçeler
Ankara
‰
60
40
Ankara Đli
Büyükşehir Bel.
Metropolitan Kent
Kızılcahamam
Kazan
Kalecik
Elmadağ
Çubuk
Beypazarı
Bala
Ayaş
Akyurt
Yenimahalle
Sincan
Mamak
Keçiören
Gölbaşı
Etimesgut
-20
Çankaya
0
Altındağ
20
Ankara kenti nüfusunun ilçelere göre dağılımını gösteren Tablo 5.10., ilçelerin, Ankara
Büyükşehir Belediyesine (Ankara kent bütününe) dahil edildikleri yıldan sonraki nüfusları
kapsamaktadır. 2000 yılı itibariyle, Ankara Büyükşehir Belediye Sınırları içinde, Çankaya ilçesi
769.331 nüfus ile toplam nüfusun % 27.6'lık payını oluşturarak en büyük ilçesi olurken, Gölbaşı
ilçesi 62.602 nüfus ve % 1'lik payla en küçük ilçedir.
Tablo 5.11. : Ankara Kenti Nüfusu Gelişiminin Đlçelere Göre Dağılımı
YILLAR
1923
1927
1935
1940
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
2000
ANKARA
TOPLAM
30.000
74.533
122.720
157.242
226.712
288.536
451.241
650.067
905.660
1.236.152
1.701.004
1.877.755
2.235.035
2.584.035
3.203.362
MERKEZ
ÇANKAYA
ALTINDAĞ
YENĐMAHALE
KEÇĐÖREN
MAMAK
SĐNCAN
ETĐMESGUT
GÖLBAŞI
185.408
171.281
129.934
130.520
114.419
94.964
77.168
-
103.127
180.989
304.077
470.454
653.290
895.005
921.882
665.128
712.304
758.490
180.189
148.420
218.464
335.096
512.392
608.689
403.871
417.616
400.023
67.636
86.222
133.347
198.643
270.016
360.573
343.951
534.109
433.559
523.891
625.167
371.904
400.733
412.771
91.016
267.879
69.960
169.615
25.123
35.308
Ankara kenti nüfusunun ilçelere göre nüfus artış hızları Tablo 5.10.'da verilmektedir. Bu
tablodaki gelişim, kentin gelişim süreci ve batı koridorunda büyüyen ilçeleri belgelemektedir.
1980-1990 döneminde Yenimahalle ilçesinin nüfus artış hızında gözlenen düşüş de, bu ilçeden
ayrılan Etimesgut ilçesi ile açıklanabilir. Fakat 1990 – 2000 yılları arasında Yenimahalle ilçesinin
nüfus artış hızı, Batıkent ve Çayyolu gelişimleri ile tekrar artışa geçmiştir. Aynı dönemde Altındağ
ilçesinin nüfus artış hızı düşmektedir.
Bu dönemde, Çankaya ilçesi nüfus artış hızı aynı kalırken, Altındağ ilçesinin nüfus artış hızında
bir düşüş, Gölbaşı, Etimesgut ve Sincan'da ise çok hızlı bir artış görülmektedir. Yıllık nüfus artış
hızı en yüksek olan ilçe merkezi binde 108 ile Sincan iken, en az olan ilçe merkezi binde -4.3 ile
Altındağ’dır. Kentin batı koridoruna açılımı sürecinde hızla büyüyen ve önemli toplu konut
alanlarını kapsayan Sincan ve Etimesgut ilçelerinin yüksek nüfus artışını, Yenimahalle ve Gölbaşı
ilçeleri izlemekte, bunların ardından Keçiören, Çankaya ve Mamak ilçeleri gelmektedir. Yerleşik
alanı oluşturan bu ilçelerden Keçiören’in yaşadığı hızlı dönüşümün henüz Mamak ve Altındağ’da
kendini yeni göstermeye başladığı söylenebilir.
193
Tablo 5.12. : Đlçelere Göre Yıllık Nüfus Artış Hızları (Binde)
19501955
112,5
19551960
103,77
19601965
87,28
19651970
65,66
19701975
62,96
19751980
5,92
19801985
13,66
ALTINDAĞ
-
-38,79
77,32
85,56
84,93
34,44
13,54
6,69
-3,75
YENĐMAHALLE
-
-
48,56
87,21
79,71
61,39
52,23
11.37
45,38
KEÇĐÖREN
-
-
-
-
-
-
64,72
37,7
22,72
MAMAK
-
-
-
-
-
-
35,62
14,93
4,81
ETĐMESGUT
-
-
-
-
-
-
-
138,06
88,33
SĐNCAN
-
-
-
-
-
-
-
116,36
105,26
GÖLBAŞI
-
-
-
-
-
-
-
63,79
36,34
ÇANKAYA
19851990
13,71
Şekil 5.17. : Đl, Büyükşehir Belediyesi, Metropoliten Kent ve Đlçelerin Nüfus Gelişimi
19902000
7,42
(1990-2000)
1990 - 2000 DÖNEMĐNDE ĐL, BÜYÜKŞEHĐR BELEDĐYE TOPLAMI, METROPOLĐTEN KENT VE
ĐLÇE NÜFUSLARI
4500000
4000000
3500000
3000000
2500000
2000000
1500000
1990
2000
1000000
Ankara Đli
Ankara B.şehir
Metroplitan Kent
Kızılcahamam
Kazan
Kalecik
Elmadağ
Çubuk
Beypazarı
Bala
Ayaş
Akyurt
Yenimahalle
Sincan
Mamak
Keçiören
Gölbaşı
Etimesgut
Altındağ
0
Çankaya
500000
Ankara iline bağlı ilçelerin kent nüfusları incelendiğinde kent nüfusu en fazla olan ilçenin
Etimesgut, en az olan ilçenin ise Bala ilçesi olduğu görülmektedir. Ankara ilindeki ilçelerin
çoğunluğunun kır oranları kent oranlarından fazladır; fakat metropoliten kent içindeki ilçelerde bu
oran %90’ın üzerinde seyretmektedir. Metropoliten kent içinde kalan ilçelerden Gölbaşı ise, diğer
7 ilçenin sahip olduğu kent nüfusundan uzak görünmekte, Beypazarı, Çubuk gibi metropoliten
kent dışındaki ilçelerden de geride bir kentsel nüfus yüklenmektedir. Bunda, çok geniş bir alana
yayılan ve köy sayısı çok fazla olan Gölbaşı ilçe merkezinin Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde
kalıp, yoğunlaşmaması da etkendir. Đlde kırsal nüfusu, kentten fazla olan ilçeler olarak Bala’yı,
Ayaş, Akyurt, Kızılcahamam ve Kalecik izlemektedir.
1990 sonrası, Ankara kenti nüfusunda yukarıda ifade edilen desantralizasyon sürecinin
okunabilmesi anlamında, il, Ankara Büyükşehir ve metropoliten kent ile ilçe nüfuslarının artış
hızları irdelenmiştir. Bu gelişim özellikle 1990 Nazım Planı’nın batı koridoruna desantralizasyon
kararı ile ön plana çıkan Sincan, Etimesgut ilçelerinden okunmaktadır. Bu ilçeleri izleyen
Yenimahalle’de batı koridoruna açılımın Çayyolu ve Batıkent ile sağlandığı ilçelerden birisi olarak
görünmektedir. Bu sürecin bir benzeri de Gölbaşı’nda okunmaktadır. Az yoğun konut gelişimi ile
önemli bir nüfus yüklenmemesine karşın önemli bir yayılma gösteren bu ilçeye, metropoliten
kentin çeperindeki Kazan, Çubuk ve Elmadağ’ın eklendiği ifade edilebilir. Akyurt’da da benzer bir
hareketlenme göze çarpmaktadır. Ancak, bu ilçelerde çalışma alanları olarak ana yol
güzergahları boyunca yoğunlaşan işlevlerin önemli bir kısmı, halen metropoliten kent ile iş-iskan
194
ilişkisi kurmakta, anılan ilçelerde nüfus artış hızı, ilçelerdeki yatırım bazlı gelişmelere görece
daha yavaş bir gelişim göstermektedir.
Bununla birlikte, kent içindeki yoğunlaşma ve dönüşüm sürecinin en temel göstergesi olarak
Keçiören ilçesinin 1990-2000 dönemindeki nüfus artışı gösterilebilir. Đlçedeki gecekondu
alanlarının diğer ilçelerden daha hızlı bir dönüşüm geçirerek yoğunlaştığı bu ilçeyi büyük ölçüde
doygunluğa ulaşmış Çankaya ilçesi ile, henüz büyük ölçüde dönüşümün gerçekleşmediği Mamak
ilçeleri izlemektedir. Ana Çanak adı verilen metropoliten kentin çekirdeğinde Altındağ ve Mamak
ilçelerinde yaşanacak dönüşümler ile yeni bir yoğunlaşma yaşanması beklenebilir (Şekil 5.18.).
Şekil 5.18. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Kır-Kent Oranları (2000)
KIR - KENT ORANLARI
120,00%
100,00%
80,00%
60,00%
40,00%
20,00%
Ankara Đli
Ankara Büyükşehir
Metropolitan Kent
Kazan
Kalecik
Elmadağ
Çubuk
Beypazarı
Ayaş
Bala
Kır
Kızılcahamam
Kent
Akyurt
Yenimahalle
Sincan
Mamak
Keçiören
Gölbaşı
Etimesgut
Çankaya
Altındağ
0,00%
Yoğunluk
Ankara ilinde nüfus yoğunluğu ortalaması 163 kişi/km2‘dir. Đlçelere göre 16 kişi/ km2 ile 3541
kişi/ km2 arasında değişmektedir.Nüfus yoğunluklarının ilçelere göre dağılımı yapıldığında en
yüksek yoğunluğun Keçiören ilçesinde, en düşük yoğunluğun Gölbaşı ilçesinde olduğu
görülmektedir. Đlin en düşük yoğunluklu ilçeleri; Bala, Kalecik, Ayaş, Kızılcahamam olarak göze
çarpmaktadır. Metropoliten kenti oluşturan 8 ilçe ise, ilin en yoğun ilçeleridir. Bu ilçeler içinde
geniş alanı ile Gölbaşı diğer 7 ilçeden ayrılan kırsal nitelikli nüfus yoğunluğuyla il ortalamasının
altındadır.
Metropoliten kentin ana çanak içinde yerleşmiş temel yoğunlaşma alanları olarak Çankaya ve
Altındağ ilçeleri, km2’ye 2800’e ulaşan yoğunluklara sahiptir. Bu ilçelere yaklaşan bir yoğunluk
da Yenimahalle ilçesinde göze çarpmaktadır. Ancak, Keçiören ilçesi, gecekondu alanları hızla
ıslah planları doğrultusunda apartmanlara dönüşen ve yoğunluğu, merkezi iş alanlarını
barındıran Altındağ ve Çankaya’yı da açık ara geçen niteliğiyle önemli bir sorun alanı olarak göze
çarpmaktadır. Bu ilçeyi sınırlı bir ilçe alanına sahip ancak yoğun toplu konut alanlarını barındıran
Etimesgut ilçesi izlemektedir. Keçiören’de 3541 kişi/km2 olan yoğunluk, Etimesgut’ta 3496
kişi/km2’dir. Etimesgut’a benzer bir gelişim sürecine sahip Sincan ilçesi ise geniş yüzölçümü ile
düşük bir yoğunluğa sahip görünmektedir. Mamak ilçesi de, yoğun gecekondu alanları ile çevrili
olmasına karşın henüz dönüşüm sürecini yaşamamasından kaynaklı olarak düşük bir yoğunluğa
sahiptir.
Đlçelerin yüzölçümü üzerinden yapılan gros yoğunluk değerleri yanıltıcı olabilmektedir. Bu
nedenle, planlama bölgeleri ve mahalleler bazında yoğunluk tespitleri yapılmasında yarar
görülmüştür. Bu konudaki tespitler 9. bölümde ifadesini bulmaktadır. Nüfus yoğunluğunun
çalışma ve yaşam alanlarının bütünlüğüne sahip bir biçimde oluşabilmesi önem taşımaktadır.
195
Tablo 5.13. : Đlçelere Göre Nüfus Yoğunlukları (Kişi / Km2)
TOPLAM NÜFUS
ĐL TOPLAMI
YÜZÖLÇÜMÜ
NÜFUS YOĞUNLUĞU
(KĐŞĐ/ KM2)
4007860
24521
163
ALTINDAĞ
407101
167
2438
ÇANKAYA
769331
268
2871
ETĐMESGUT
171293
49
3496
GÖLBAŞI
62602
735
85
KEÇĐÖREN
672817
190
3541
MAMAK
430606
471
914
SĐNCAN
289783
344
842
YENĐMAHALLE
553344
274
2020
AKYURT
18907
212
89
AYAŞ
21239
1108
19
BALA
39714
2530
16
BEYPAZARI
51841
1800
29
ÇUBUK
75119
1350
56
ELMADAĞ
43374
568
76
KALECĐK
24738
1340
18
KAZAN
29692
408
73
KIZILCAHAMAM
33623
1744
19
METROPOLĐTAN KENT
3356877
2498
1343,826
ANKARA BÜYÜKŞEHĐR
3609660
10014
360.461
Metropoliten kent adı verilen ilçelerin oluşturduğu yoğunluk ortalamasının genişleyen Büyükşehir
belediyesi sınırları söz konusu olduğunda, il ortalamasına yaklaşması, büyükşehire yeni bağlanan
ilçelerin il genelindeki kırsal, yarı kırsal yapıyla daha uyumlu bir demografik yapıya sahip
olduğunu göstermektedir.
Şekil 5.19. : Ankara Đli ve Đlçeleri Bazında Kır-Kent Oranları (2000)
ANKARA ĐLĐ VE ĐLÇELERĐN NÜFUS YOĞUNLUĞU (kişi/Km2)
5000
4500
4000
3500
3000
kişi/ km2
i
2500
2000
1500
1000
500
Büyükşehir Bel.
Metropolitan
Kent
Kazan
Kalecik
Elmadağ
Kızılcahamam
Ankara
Çubuk
Beypazarı
Bala
Ayaş
Akyurt
Yenimahalle
Sincan
Mamak
Keçiören
Gölbaşı
Etimesgut
Çankaya
Altındağ
0
5.1.2. NÜFUSUN SOSYO-DEMOGRAFĐK NĐTELĐKLERĐ
5.1.2.1. YAŞ GRUPLARI VE CĐNSĐYET
196
Ankara kenti nüfusu büyürken bu nüfusun yaş ve cinsiyet kompozisyonunun nasıl bir değişim
gösterdiğini inceleyebilmek için Tablo 5.13. hazırlanmıştır. Bu tabloda 1927-2000 döneminde
her nüfus sayımındaki toplam nüfus 100 alınarak 0-14, 15-64, 65+ yaş gruplarındaki erkek ve
kadın nüfus oranları hesap edilmiştir.
Tablo 5.14. : Ankara Nüfusunun Yaş ve Cinsiyet Dağılımı
1927
E
1935
K
T
E
1940
K
T
E
K
1945
T
E
K
T
0 -14
12,0
10,4
22,4
12,9
12,2
25,1
12,1
11,5
23,6
15-64
53,6
22,5
76,0
47,3
25,6
72,9
47,6
26,7
74,3
0,6
0,9
1,6
0,8
1,2
2
0,8
1,3
2,1
66,2
33,8
100,0
60,9
39,1
100,0
60,5
39,5
100,0
65+
TOPLAM
1950
E
0-14
15-64
13,4
43,8
65+
TOPLAM
1955
K
T
E
12,8
27,6
26,2
71,4
13,4
43,8
1960
K
T
E
K
12,8
27,6
26,2
71,4
16,4
40,3
15,0
25,9
1965
T
E
31,4
66,2
17,6
36,8
K
T
16,4
26,6
34,0
63,4
0,9
1,5
2,4
0,9
1,5
2,4
0,9
1,5
2,4
7,0
1,6
2,6
58,1
41,9
100,0
58,1
41,9
100,0
57,6
42,4
100,0
55,4
44,6
100,0
1970
E
1975
K
T
E
1980
K
T
E
K
1985
T
E
K
T
0-14
18,3
16,4
34,7
18,8
16,6
35,4
18,1
16,8
34,9
17,2
16,2
33,4
15-64
34,6
27,7
62,3
33,7
28,0
61,7
32,6
29,6
62,2
32,8
30,4
63,2
1,2
1,8
3,0
1,1
1,8
2,9
1,2
1,7
2,9
1,5
1,9
3,4
54,1
45,9
100,0
53,6
46,4
100,0
51,9
48,1
100,0
51,5
48,5
100,0
65+
TOPLAM
1990
E
2000
K
T
0-14
14,6
15,5
30,1 0-14
13,0
12,0
25,0
15-64
32,1
34,2
66,3 15-64
35,0
35,0
70,0
2,0
1,6
3,6 65+
2,3
2,7
5,0
48,7
51,3
50,3
49,7
100,0
65+
TOPLAM
K
T
E
100,0 TOPLAM
1927 yılında Ankara'da dengesiz bir yaş ve cinsiyet dağılımı vardır. Ankara'nın yeni başkent
olması dolayısıyla, çalışma yaşında olan erkek nüfusun aşırı bir yığılması vardır. En büyük
dengesizlik 15-64 yaşları arasındaki kadın nüfusunun azlığında kendisini göstermektedir. Kadın
nüfusun azlığı beraberinde çocuk nüfus oranlarındaki azlığı da getirmektedir. 2000 yılına kadar
yapılan her nüfus sayımında bu dengesizliğin biraz daha ortadan kalktığı görülmektedir. 15-64
yaş grubundaki erkek ve kadın nüfus oranlarının 2000 yılında eşitlendiği görülmektedir.
2000 yılında Ankara nüfusunun 3 ana yaş grubu içinde, 0-14 yaş grubunun toplam nüfusun
yaklaşık % 25'ini oluşturduğu olduğu görülmektedir. Bu oran Türkiye ortalamasının (% 30)
altında yer almaktadır. Bu da, doğal nüfus artış hızının Türkiye standardının altında artış hızının
olması ve göçle gelen nüfusun ağırlıkla çalışma çağı nüfus grubunda yer alması ve aileler
halinde göçün öneminin artmasıyla açıklanabilir.
Çalışma yaş grubu olan 15-64 yaş grubu toplam içinde % 70 ile Türkiye ortalamasının (% 64)
üzerinde yer almaktadır. Ankara'nın mevcut gelişme potansiyeli ve bir çekim merkezi olması
nedeniyle yoğun bir şekilde göç alması bu yaş grubunun payının yüksek olmasını sağlamaktadır.
65 ve daha yukarı yaş grubu ise toplam içinde % 5 ile Türkiye ortalamasının (% 5,7) altında bir
değere sahiptir. Ankara'da 1.4 olan potansiyel bağımlılık oranı (0-14 yaş grubuyla 65+
(bilinmeyen dahil) yaş grubunun toplamının 15-64 yaş grubuna oranı) Türkiye ortalamasının
(1.6) altında bulunmaktadır. Bu durum nüfusun yaş yapısı ile çok yakından ilgilidir. Ankara'da
15-64 yaş grubu payının Türkiye genelinin üzerinde bir ağırlığa sahip olması, çalışma çağı
dışındaki nüfusun çalışma çağındaki bu nüfusa oranını gösteren bağımlılık oranının Türkiye
ortalamasından düşük çıkmasını sağlamaktadır.
197
Şekil 5.20. : Ankara Đli Nüfus Piramidi ,1955
ANKARA ĐLĐ NÜFUS PĐRAMĐDĐ, 1955
80 -- 84
Erkek
Kadın
70 -- 74
60 -- 64
50 -- 54
40 -- 44
30 -- 34
20 -- 24
10 --14
00 -- 04
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
Ankara’da nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımındaki değişimi irdeleyebilmek için, ilin
1995 ve 2000 yılları itibariyle nüfus piramitleri çıkarılmıştır. Đlk bakışta 1995 yılında erkek ağırlıklı
ve doğurganlığı, genç nüfusu yüksek bir göç kentinin nüfus yapısı görülürken, 2000 yılına
gelindiğinde, kadın nüfusu dengelenmiş, yaşlı nüfus artmış bir kent profili görünmektedir.
Ankara ilinin 1955 yılı nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk yaştaki ( 0-9 yaş ) nüfusun
fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Yaşlı
kuşaklardaki nüfus, her iki cinsiyet için de ölüm hızının bu yaşlarda yüksek olması nedeniyle
hızla azalmaktadır. Kadın yaşam süresinin erkeklere göre daha fazla olması, ilerleyen yaşlarda
kadın nüfusun erkek nüfustan daha fazla olmasını hazırlamaktadır. 1955 yılı nüfus piramidi
doğurganlık ve ölümlülüğün yüksek olduğu yaş yapısını yansıtmaktadır. 1955 yılı nüfus
piramidinin bir diğer özelliği de, Cumhuriyet öncesi savaş döneminde doğan ve 1955 yılında
“35–39” yaş grubunu oluşturan kuşağın, kendisinden daha genç ve yaşlı kuşaklardan daha az
nüfusa sahip olmasıdır. Bu durum, savaş döneminde doğurganlık düzeyinin düşük olmasından
kaynaklanmaktadır.
Şekil 5.21. : Ankara Đli Nüfus Piramidi ,2000
ANKARA ĐLĐ NÜFUS PĐRAMĐDĐ, 2000
80 -- 84
Erkek
Kadın
70 -- 74
60 -- 64
50 -- 54
40 -- 44
30 -- 34
20 -- 24
10 --14
00 -- 04
-15,00%
-10,00%
-5,00%
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
Ankara ilinin 2000 yılındaki nüfus piramidi ise, 1955 yılının piramidine göre çok farklı bir yapı
sergilemektedir. 2000 yılındaki piramidin en önemli özelliği, 15 yaşından kuşaklarda yaş
198
küçüldükçe o kuşakların nüfusunun azalmasıdır. Bu tip nüfus piramidi, doğum sayısının azaldığı
durumlarda görülmektedir. 2000 yılındaki nüfus piramidinin bir diğer önemli özelliği de, ölüm
oranındaki azalmaya bağlı olarak 2000 yılında ileri yaşların nüfusundaki azalmanın 1955
yılındakinden daha yavaş olmasıdır. Genel olarak, 2000 yılındaki nüfus piramidi gelişmiş ülkelerin
piramidine benzer bir yapı göstermektedir. Ankara Metropoliten Kentinin nüfus piramidi de,
Ankara iliyle benzer bir yapı göstermektedir.
Cinsiyet Oranı açısından irdelendiğinde ise; her 100 kadın için erkek sayısı olarak adlandırılan
cinsiyet oranı açısından Ankara, 1950’li yıllardan bu yana cinsiyet dengesini kurmaya başlamıştır.
Şekil 5.22 : Ankara’da Cinsiyet Oranının Değişimi (1927-2000)
1927 - 2000 ANKARA ĐLĐ CĐNSĐYET ORANI
120
115
%
110
105
100
95
2000
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
1945
1940
1935
1927
90
Ankara’da 1927 – 1945 yılları arasında bu oran birbirine yakın seyretmiştir. Fakat 1945 yılında
II. Dünya Savaşıyla birlikte başkent olmasından dolayı yığılan erkek nüfus ve 1950’lerde
yaşanan yoğun göç hareketleri, erkek nüfusun fazla olmasına neden olmuştur. Bu dönemde her
100 kadına 117 erkek düşerken göç hareketlerinin azalmasıyla birlikte 2000 yılında bu miktar
102 olmuştur. Ankara’da erkek nüfusun fazla olmasının diğer bir sebebi de, asker nüfusunun
fazlalığı ile açıklanabilir.
5.1.2.2. DOĞURGANLIK
Nüfusun doğurganlık düzeyi irdelendiğinde, Ankara’nın ülkedeki genel doğurganlık
ortalamasının altında bulunduğu ve ülke illeri içinde doğurganlık hızı en düşük 8. il olduğu
görülmektedir. Ülke ortalaması olan 3’ün çok altında bir değer olan 1,9 doğurganlık hızına sahip
Ankara, bu oran ile Đstanbul’dan ilerde, Đzmir’in ise daha gerisinde görünmektedir.
Şekil 5.23. : Türkiye-Ankara Doğurganlık Hızı Değişimi (1980-2000)
1980 - 2000 TÜRKĐYE, ANKARA DOĞURGANLIK HIZI
5
4
4,3
3
2,83
3
2,04
‰
2,7
2,07
2,6
1,9
ANKARA
2
1
TÜRKĐYE
0
1980
1985
1990
2000
199
Şekil 5.24. : Türkiye Đlleri Doğurganlık Hızı ,2000
8
DOĞURGANLIK HIZI
7
6
5
4
3
2
KIRKLARELĐ
TEKĐRDAĞ
YALOVA
ANTALYA
ĐSTANBUL
KARABÜK
BARTIN
KOCAELĐ
UŞAK
DENĐZLĐ
ÇANKIRI
ĐÇEL
SĐNOP
SAMSUN
KAYSERĐ
SĐVAS
YOZGAT
OSMANĐYE
KONYA
ERZURUM
BĐNGÖL
GAZĐANTEP
DĐYARBAKIR
MARDĐN
ORDU
VAN
0
ŞIRNAK
1
Doğurganlık hızı ülke ortalamasının altında olan Ankara, nüfusun doğurganlık düzeyi açısından
irdelendiğinde, ilçe merkezlerinde ve köylerde doğurganlığın daha yüksek olduğu
anlaşılmaktadır. Kırsal alandaki 15-49 yaş grubundaki kadınların büyükşehirde bulunan aynı yaş
grubundaki kadınlardan daha fazla doğurganlığı olduğu görülmektedir. Bu durum, özellikle
köyde ve ilçe merkezlerindeki 20-24 ve 25-29 yaş gruplarındaki kadınların, büyükşehirde aynı
yaş grubundaki kadınlara göre daha yüksek doğurganlık düzeyine sahip olmasından
kaynaklanmaktadır. Büyükşehir’de 15-49 yaş grubundaki bir kadın ortalama 1.79 çocuk
doğururken, ilçe merkezlerinde aynı yaş grubundaki bir kadın ortalama 2.26 çocuk, köylerde ise
2.52 çocuk doğurmaktadır. Đl genelinde bu değer 1.9’dur.
Đlde ve özellikle kent merkezinde doğurganlık oranının yıllar itibariyle düşme eğiliminde olduğu
görülmektedir. Ancak ilin kırsal kesiminde metropoliten kentin ortalamasını yükselten yüksek
doğurganlık hızları göze çarpmaktadır. Bu haliyle ilin kırsal kesimine yönelik özel program
alanları belirlenmesi gerekli görünmektedir.
Tablo 5.15. : 3 Büyük Đlde, Doğurganlık, Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları ,2000
YIL
2000
2000
2000
BÖLGE ADI
Đstanbul
Đzmir
Ankara
Toplam doğurganlık
hızı (çocuk sayısı)
Bebek ölüm hızı
(1q0) (%0)
Beş yaş altı ölüm
hızı (4q0) (%0)
1,97
1,75
1,9
39
40
36
45
46
41
Not: Bebek ölüm ve beş yaş altı ölüm hızı için değerler sayım tarihinden üç yıl önceki düzeyi yansıtmaktadır.
Bebek ve çocuk ölüm hızları açısından bakıldığında, Başkent Ankara’nın ülkenin bir çok ilinden
daha yüksek bir bebek ölüm oranına sahip olduğu görülmektedir. Her ne kadar ülke
ortalamasının altında olsa da, Başkent için olması gereken değerden daha yüksek bir bebek
ölüm oranı göze çarpmaktadır. Bu da, doğurganlığın yüksek olduğu ilin kırsal kesimindeki
yapıyla ilişkilendirilebilir.
200
Đl bazında uzun dönemde doğurganlık düzeyinde gerçekleşen değişim çocuk-kadın oranına
(doğurgan çağdaki her 1000 kadın için 0 – 4 yaş grubundaki çocuk sayısı) göre incelenmiştir.
Ankara ilinde doğurgan çağdaki kadın başına düşen ortalama çocuk sayısı 1960 yılına kadar
yükselirken bu yıldan sonra azalma göstermektedir. Kadın başına düşen çocuk sayısı ise son 40
yıl içinde yaklaşık %58 oranında azalma göstermiştir.
Bebek ve 5 yaş altı çocuk ölüm hızı açısından irdelendiğinde, Ankara; Đstanbul ve Đzmir’den daha
gelişmiş değerlere sahip olmakla birlikte, bu değerlerin ülkenin en gelişmiş değerleri olabilmesi
yönünde özel sosyal programlar gerçekleştirilmelidir.
Şekil 5.25. : Türkiye Đlleri Bebek Ölüm Oranları ,2000
90
BEBEK ÖLÜM ORANI (%)
80
70
60
50
40
30
20
Şekil 5.26. : Ankara Çocuk-Kadın Oranı Değişimi (1945-2000)
1945 - 2000 ANKARA ĐLĐ ÇOCUK - KADIN ORANI
663
700
651
633
584
555
600
492
521
470
500
399
330
400
276
300
200
100
0
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
2000
Şekil 5.27. :Türkiye-Ankara Bebek Ölüm Hızı Değişimi (1970-2000)
1970 - 2000 TÜRKĐYE, ANKARA BEBEK ÖLÜM HIZI
200
150
ankara
‰ 100
türkiye
50
0
1970
1975
1980
1985
1990
2000
201
ISPARTA
TRABZON
ANTALYA
KIRIKKALE
MALATYA
ÇANAKKALE
KIRŞEHĐR
Ş.URFA
TUNCELĐ
K.MARAŞ
HATAY
ÇANKIRI
EDĐRNE
TEKĐRDAĞ
BURSA
ELAZIĞ
KÜTAHYA
BALIKESĐR
ESKĐŞEHĐR
UŞAK
KOCAELĐ
YALOVA
BĐLECĐK
MARDĐN
BAYBURT
GAZĐANTEP
TOKAT
ZONGULDAK
AFYON
AMASYA
SAMSUN
KARAMAN
ÇORUM
BATMAN
MUŞ
BĐTLĐS
SĐNOP
VAN
AĞRI
KARS
0
ARDAHAN
10
5.1.2.3. MEDYAN YAŞ
Nüfusu oluşturan bireylerin yaşlarını en küçükten en büyüğe doğru sıralayınca tam ortadaki yaş
medyan yaşı göstermektedir. Medyan yaş düşünce nüfusun gençleştiği, yükselince de yaşlandığı
görülür. Avrupa’daki medyan yaş en son belirlemelerde 35’lerde seyretmektedir. Türkiye’nin
medyan yaşı 21 olarak hesaplanmıştır. Ankara Đlinde ise medyan yaş erkeklerde 26.13,
kadınlarda ise 27.54 olup Türkiye ortalamasının üstündedir.
Ankara ilinde 1935-1965 yılları arasında ortalama 21 olan medyan yaş, nüfusun genç bir nüfus
olduğunu göstermektedir. Bunun nedeni de Ankara’nın aldığı göç ve üniversitelerdir. 1970 yılı ve
sonrasında medyan yaş sürekli artma eğilimi göstermiştir. 2000 yılında Ankara ilindeki erkeklerin
yarısı 26 yaşından, kadınların yarısı 27 yaşından küçüktür. Kadınların ortalama ömrü
erkeklerinkinden uzun olduğu için, kadınların medyan yaşı erkeklerden yüksektir. Metropoliten
kent için 27 yaş düzeyine yaklaşan yaş ortalaması, Büyükşehir belediye sınırı içindeki
metropoliten alanda 24 düzeyine inmektedir. Bu da, metropoliten kentin çeperindeki
yerleşmelerde genç nüfusun yoğunlaşmakta olduğunu göstermektedir.
Şekil 5.28. : Ankara Medyan Yaş Değişimi (1935-2000)
1935 - 2000 ANKARA ĐLĐ MEDYAN YAŞ
30
25
kadın
erkek
20
15
10
2000
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
1945
1940
0
1935
5
5.1.2.4. HANE HALKI BÜYÜKLÜĞÜ
Nüfusun sosyo-demografik nitelikleri açısından hanehalkı büyüklüğü de önemli bir ölçüttür.
Ankara, hanehalkı büyüklüğü açısından ülke ortalaması olan 5,1 değerinin çok altındadır.
Şekil 5.29. : Türkiye’de Đller Đtibariyle Hane Halkı Büyüklükleri (2000)
9
HANEHALKI BÜYÜKLÜĞÜ
8
7
6
5
4
3
2
202
ÇANAKKALE
BURDUR
BALIKESĐR
ESKĐŞEHĐR
YALOVA
EDĐRNE
ANKARA
BURSA
ĐSTANBUL
KARABÜK
KOCAELĐ
KARAMAN
ISPARTA
KASTAMONU
AMASYA
SAKARYA
ARTVĐN
KAYSERĐ
ADANA
KIRŞEHĐR
SAMSUN
KIRIKKALE
AFYON
KONYA
KĐLĐS
ELAZIĞ
ÇANKIRI
AKSARAY
GAZĐANTEP
MALATYA
K.MARAŞ
YOZGAT
ERZURUM
KARS
ADIYAMAN
SĐĐRT
DĐYARBAKIR
BATMAN
MARDĐN
ŞIRNAK
0
HAKKARĐ
1
Türkiye genelinde Ankara yıllık ortalama nüfus artış hızı bakımından 19. sırada ve Türkiye
ortalamasının altındadır. 1990 yılı itibariyle 4,23 olan Ankara’daki hanehalkı büyüklüğü, 2000 yılı
itibariyle 3,82’ye gerileyerek, önemli bir aşama kat etmiştir. Son 10 yıldaki bu değişim, Ankara’yı
Đstanbul’un önüne geçirirken, Đzmir’e yaklaştırmıştır (Tablo 1.10a, ve 1.10.b).
Đç Anadolu Bölgesinin hanehalkı büyüklüğü, Türkiye ortalamasının altında olup, Ankara ili de, Đç
Anadolu bölgesinden daha düşük bir hanehalkı büyüklüğüne sahiptir. Đl ortalaması 3,87 olan
Büyükşehir’de toplam hane halkı sayısı 841.488 olup, ortalama hane halkı büyüklüğü Büyükşehir
ortalamasında 3.69’a, metropoliten kent olan 8 ilçede ise, 3,68’e gerilemektedir.
Tablo 5.16. : Toplam Hanehalkı Nüfusu ve Büyüklüğünün Đlçelere Göre Dağılımı, (2000)
BÖLGE ADI
Toplam
nüfus
Toplam
hanehalkı
nüfusu
Toplam
hanehalkı
sayısı
Altındağ
407101
388956
97002
Çankaya
769331
715979
219976
Etimesgut
Toplam
hanehalkı
nüfusuna
göre ortalama
hanehalkı
büyüklüğü
4,2
4,01
Toplam
nüfusa göre
Ortalama
hanehalkı
büyüklüğü
3,5
3,25
171293
150685
42808
4
3,52
Gölbaşı
62602
58737
12867
4,87
4,56
Keçiören
672817
672974
172635
3,9
3,9
Mamak
430606
423379
106611
4,04
3,97
Sincan
289783
290365
72607
3,99
4
Yenimahalle
553344
543271
148741
3,72
3,65
Akyurt
18907
18028
3970
4,76
4,54
Ayaş
21239
20391
4359
4,87
4,68
Bala
39714
40281
7019
5,66
5,74
Beypazarı
51841
51966
12604
4,11
4,12
Çamlıdere
15339
14481
3115
4,92
4,65
Çubuk
75119
72716
17092
4,39
4,25
Elmadağ
43374
42696
10618
4,08
4,02
Evren
6167
6623
1247
4,95
5,31
Güdül
20938
19543
4149
5,05
4,71
Haymana
54087
56134
9771
5,54
5,74
Kalecik
24738
25106
5041
4,91
4,98
Kazan
29692
27179
6746
4,4
4,03
Kızılcahamam
33623
32600
8538
3,94
3,82
Nallıhan
40677
40234
10735
3,79
3,75
116400
115332
27790
4,19
4,15
59128
60188
12330
4,8
4,88
Polatlı
Şereflikoçhisar
Ankara içinde, metropoliten kente indikçe düşen hanehalkı büyüklüğü ortalaması, metropoliten
kent içindeki 8 ilçede de önemli değişimler göstermektedir. 1990’dan 2000’e gelindiğinde tüm
ilçelerin hanehalkı büyüklüğünde önemli düşüşler olmakla birlikte, Gölbaşı, Sincan, Mamak ve
Altındağ ilçeleri Ankara ortalamasının üzerinde hanehalkı büyüklüklerine sahiptir. Çankaya,
Etimesgut, Yenimahalle ve Keçiören ise, ortalamanın altındadır. Büyükşehir belediyesi sınırına
yeni katılan Bala, Ayaş, Kalecik, Kazan, Akyurt ise, il ortalamasının üzerinde bir hanehalkı
büyüklüğüne sahiptir. Bu ölçütte, Elmadağ ve Çubuk ise, il ortalamasından düşük değerleriyle
dikkat çekmektedirler.Yıllar itibariyle düşme eğilimindeki hanehalkı büyüklüğü, planlama
çalışmalarında konut sunumu ve sosyal yapı çözümlemeleri açısından büyük önem taşımaktadır.
203
Şekil 5.30. : Ankara’da Đlçeler Đtibariyle Hane Halkı Büyüklükleri (2000)
ANKARA HANEHALKI BÜYÜKLÜKLERĐ
6
HANEHALKI SAYISI
5
4
3
2
1
ĐÇ ANADOLU
ANKARA
B.ŞEHĐR
METROPOLĐTAN
KENT
KIZILCAHAMAM
ANKARA
BEYPAZARI
KAZAN
KALECĐK
ELMADAĞ
ÇUBUK
BALA
AYAŞ
AKYURT
YENĐMAHALLE
SĐNCAN
MAMAK
KEÇĐÖREN
GÖLBAŞI
ETĐMESGUT
ÇANKAYA
ALTINDAĞ
0
5.1.2.5. TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI
Çalışabilir yaş grubu olarak kabul edilen,
15–64 yaş grubundaki nüfusun her 100
kişisine karşın, çalışamaz yaş olarak kabul
edilen 0–14 ve 65 üzeri yaş gruplarındaki
kişi sayısının oranlanması ile bulunan yaş
bağımlılık
oranı,
kentsel
ekonominin
güçlülüğü ile de önemli bir ilişki
kurmaktadır. Yaş bağımlılık ve işgücünün
niteliklerine ilişkin veriler, işgücü bölümünde daha detaylı olarak
ele alınacak olup, bu bölümde nüfusun Sosyo-ekonomik yapısı
bağlamında kısaca değinilmiştir.
Ailede çalışanların tüm aile büyüklüğüne oranı olan bağımlılık
oranının büyük ya da küçük oluşunun planlama açısından küçük aile, bekar, göçmen, işçi,
mevsimlik göç, işgücü ve oturmamış sosyal yapı gibi farklı yorumları vardır. Türkiye’de yaş
bağımlılık oranı 64,68’dir. Bu orana göre Ankara’nın yaş bağımlılık oranı 43,76 ile Türkiye
ortalamasının altındadır. Bu durum Ankara’da çalışabilir durumda olan nüfusun bakmakla
yükümlü olduğu nüfusa oranının Türkiye ortalamasının altında olduğunu gösterir. Buradan da
çalışabilir nüfusun Türkiye ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir.
Tablo 5. 17. : Türkiye’de
Yaş Bağımlılık Oranının
Gelişimi
Şekil 5.31. : Türkiye ve Ankara’da Yaş Bağımlılık Oranı (1935-2000)
1935 - 2000 TÜRKĐYE - ANKARA YAŞ BAĞIMLILIK ORANI
100
80
ANKARA TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI
60
ANKARA YAŞLI BAĞIMLILIK ORANI
ANKARA GENÇ BAĞIMLILIK ORANI
40
TÜRKĐYE TOPLAM YAŞ BAĞIMLILIK ORANI
20
2000
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
1945
1940
1935
0
204
1935 yılından bu yana yaş bağımlılık oranı azalma eğilimi gösterirken, 1965 sonrası gerek
ülkenin gerekse Ankara’nın yaş bağımlılık oranındaki düzenli azalma, ülkede ekonomik yaşama
katılan nüfusun artışı ile ilişkilidir. Özellikle kadın nüfusun ekonomik yaşama daha aktif olarak
katılması bu oranı düşürürken, daha güçlü bir ekonomi ortaya çıkarmaktadır. Ankara’da da bu
eğilimin süreceği ve bunun kentsel yaşama etki edeceği düşünülmektedir.
Tablo 5. 18. : Đlçelere Göre Yaş Bağımlılık Oranları
BÖLGE ADI
Altındağ
Çankaya
Etimesgut
Gölbaşı
Keçiören
Mamak
Sincan
Yenimahalle
Akyurt
Ayaş
Bala
Beypazarı
Çamlıdere
Çubuk
Elmadağ
Evren
Güdül
Haymana
Kalecik
Kazan
Kızılcahamam
Nallıhan
Polatlı
Şereflikoçhisar
Ankara Toplamı
0-14 yaş
grubu nüfus
15-64 yaş
grubu nüfus
65 yaş ve
üzeri nüfus
Toplam yaş
bağımlılık
oranı
Yaşlı
bağımlılık
oranı (65+
yaş)
Genç
bağımlılık
oranı (0-14
yaş)
113.566
141.369
40.707
17.619
180.174
118.099
88.337
128.311
5.890
5.588
12.251
13.369
3.643
22.701
12.512
1.461
5.036
17.721
7.028
8.692
7.888
9.040
33.271
16.601
1.010.874
274.014
574.174
125.600
42.381
463.067
293.203
193.339
399.582
12.010
13.715
25.123
34.027
10.063
47.919
28.634
4.134
13.821
33.174
15.394
19.422
21.367
27.104
76.784
38.971
2.787.022
19.430
53.484
4.948
2.572
29.383
19.128
8.036
25.290
1.004
1.933
2.330
4.428
1.632
4.483
2.220
571
2.079
3.181
2.309
1.570
4.359
4.522
6.327
3.543
208.762
48,54
33,94
36,35
47,64
45,25
46,8
49,85
38,44
57,4
54,84
58,04
52,3
52,42
56,73
51,45
49,15
51,48
63,01
60,65
52,84
57,32
50,04
51,57
51,69
43,76
7,09
9,31
3,94
6,07
6,35
6,52
4,16
6,33
8,36
14,09
9,27
13,01
16,22
9,36
7,75
13,81
15,04
9,59
15
8,08
20,4
16,68
8,24
9,09
7,49
41,45
24,62
32,41
41,57
38,91
40,28
45,69
32,11
49,04
40,74
48,76
39,29
36,2
47,37
43,7
35,34
36,44
53,42
45,65
44,75
36,92
33,35
43,33
42,6
36,27
Çalışabilir nüfusa ilişkin diğer ekonomik nitelik ve değişimler Đşgücü bölümünde irdelenecektir.
5.1.2.6. ÖZÜRLÜLÜK ORANI
Özürlülük durumuna göre nüfus incelendiğinde 2000 yılı itibariyle Ankara’da nüfusun %1.61’inin
(64710 kişi) özürlü olduğu görülmektedir. Özürlü nüfusun % 58,2’sini ise, erkekler
oluşturmaktadır. Ülke ve Đç Anadolu Bölgesi ortalamasından çok daha düşük bir özürlü oranına
sahip görünen Ankara’da, bu oranlara yansımamış daha yüksek bir özürlü oranı olabileceği
sanılmaktadır. 2000 yılı DĐE verilerine göre, Ankara’daki özürlülerin içinde, konuşma özürlüler
%40’lık pay ile ilk sırada yer almaktadır. Zihinsel özürlüler %14, görme özürlüler %11, işitme
özürlüler %8’lik bir paya sahiptir.
Şekil 5.32. : Türkiye, Đç Anadolu ve Ankara’da Özürlü Oranları (2000)
2000 TÜRKĐYE, ĐÇ ANADOLU, ANKARA ÖZÜRLÜ ORANLARI
KARŞILAŞTIRMASI
14
12,29
12,52
12
%
10
8
6
1,61
4
2
0
TÜRKĐYE
ĐÇ ANADOLU
ANKARA
205
Şekil 5.33. : Ankara’da Özürlü Nüfusun Özürlülük Türüne Göre Dağılımı (2000)
2000 ANKARA ÖZÜRLÜLÜK TÜRÜNE GÖRE NÜFUS ORANI
7%
9%
11%
GÖRME
KONUŞMA
ZĐHĐNSEL
ĐŞĐTME
FĐZĐKSEL
BĐRDEN ÇOK
DĐĞER
BĐLĐNMEYEN
3%
8%
14%
8%
40%
5.1.2.7. EĞĐTĐM, OKUL ÇAĞINDAKĐ NÜFUS
Ankara’da yıllar içinde okuma ve yazma bilenlerin oranı hızla artmaktadır. 1935 yılında erkeklerin
%36.2’si, kadınların %13.6’sı okuma yazma bilirken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %97.12e,
kadınlarda %89.3’e yükselmiştir.
En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında erkeklerde %32.5, kadınlarda ise %19.6
iken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %59.6’ya, kadınlarda ise %43.72ye yükselmiştir. 19752000 yılları arasında ortaöğrenim ve üniversite mezunları sürekli artış göstermektedir. 1975
yılında 25 ve daha yukarı yaştaki erkeklerin %49’u, kadınların %31.1’i ilkokul mezunu iken, 2000
yılında erkeklerin %39.32ü, kadınların ise %43.2’si ilkokul mezunudur.2000 yılında ortaokul
veya lise mezunu olan erkeklerin oranı kadınların oranından daha fazladır.
Şekil 5.34. : Üniversite Bitiren Nüfusun 22 Yaş Üzeri Nüfusa Oranı (2000)
18
ÜNĐVERSĐTE BĐTĐREN NÜFUSUN 22- YAŞ NÜFUSUNA ORANI
16
14
12
10
8
6
4
MARDĐN
YOZGAT
KASTAMONU
VAN
KÜTAHYA
SĐĐRT
BĐTLĐS
KĐLĐS
ÇANKIRI
GĐRESUN
KARS
BĐLECĐK
HAKKARĐ
NEVŞEHĐR
ZONGULDAK
ARTVĐN
SAMSUN
ERZĐNCAN
ERZURUM
DENĐZLĐ
TUNCELĐ
ELAZIĞ
BARTIN
TRABZON
EDĐRNE
ĐZMĐR
0
ANKARA
2
1975-2000 döneminde, ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerini bitiren nüfus oranında önemli
gelişmeler olmuştur. 1975 yılında eğitim çağını tamamlayan erkeklerin yaklaşık %28’i ilkokuldan
sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlarken, 2000 yılında erkeklerin yaklaşık %55.2’si
ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlamıştır. 1975 yılında kadınların
yaklaşık%15.1’i, 2000 yılında ise %35.62’sı ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini
tamamlamıştır. Eğitim düzeyinde özellikle lise ve yükseköğretim mezunlarında önemli gelişme
olmuştur. 1975 yılında erkeklerin %10’u, kadınların %7.3’ü lise mezunu iken, 2000 yılında
erkeklerin %21.8’i, kadınların %15.1’i lise mezunudur. Yüksek öğretim mezunu olan nüfus oranı
206
kadınlarda daha fazla artış göstermiştir. 1975 yılında erkeklerin %10.5’i, kadınların %3’ü
yükseköğretim mezunu iken, 2000 yılında bu eğitim düzeyinden mezun olan erkeklerin oranı
%19.8’e, kadınların oranı %13.2’ye yükselmiştir.
Ülkenin en eğitimli kenti Başkent Ankara’da, üniversite mezunlarının tüm nüfusa oranı, %11,70,
22 yaş üzeri nüfusa oranı ise %17 dolaylarındadır. Bu haliyle ülke ortalamasının yaklaşık 3 kat
üzerinde yükseköğrenim görmüş nüfusa sahip olan Ankara, Đstanbul ve Đzmir’den de yaklaşık
1,5 kat daha önde görünmektedir. Ankara kenti için çok önemli bir açılım noktası olan bu
eğitimli nüfus yapısı, okuma-yazma oranları bağlamında ise, bazı kırılganlıkları beraberinde
getirmektedir. Özellikle, kırsal alanında önemli bir eğitim sorunu olan Ankara ilinde okuma
yazma bilmeyen nüfusun kadın nüfus başta olmak üzere ihmal edilemeyecek bir oranı olduğu
görülmektedir.
Şekil 5.35. : Okur Yazar Nüfusun Gelişimi (1935-2000)
1935 - 2000 OKUMA YAZMA BĐLEN NÜFUS
100,00
90,00
80,00
70,00
%
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
1935
1940
1945
1950
1955
1960
1965
ANKARA
1970
1975
1980
1985
1990
2000
TÜRKĐYE
Şekil 5.36. : Okur Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa Oranı (2000)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
HAKKARĐ
AĞRI
BĐNGÖL
MARDĐN
ADIYAMAN
ELAZIĞ
ERZURUM
GAZĐANTEP
ÇORUM
MALATYA
GÜMÜŞHANE
OSMANĐYE
RĐZE
SAMSUN
ADANA
ZONGULDAK
TRABZON
ÇANKIRI
BALIKESĐR
DENĐZLĐ
ĐÇEL
KARAMAN
ISPARTA
ANTALYA
MUĞLA
ESKĐŞEHĐR
ĐSTANBUL
OKUR YAZAR KADIN NÜFUSU ORANININ TOPLAM KADIN NÜFUSUNA ORANI (%)
Tablo 5.19. : Ankara Đlinde Okur Yazarlık Oranı
YILLAR ANKARA OKUMA YAZMA BĐLEN
ANKARA OKUMA YAZMA BĐLMEYEN
1965
65.29
34.71
1970
71.25
28.75
1975
77.65
22.35
1980
80.36
19.64
1985
87.22
12.78
1990
89.51
10.48
2000
93.28
6.72
207
8 yıllık eğitimin tamamlanabileceği en küçük yaş 14’tür. Bu nedenle, en az ilköğretim mezunu
olanların oranındaki değişim incelenirken 14 ve daha yukarı yaş grubundaki nüfus dikkate
alınmıştır. Ankara ilinde en az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 – 2000 döneminde her iki
cinsiyet için de sürekli artış göstermiştir. En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında
erkeklerde % 32.5i kadınlarda % 19.6 iken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %59.6’ya,
kadınlarda ise %43.7’ye yükselmiştir.
Şekil 5.37. :En Az Đlköğretim Mezunu Olan Kadın Nüfusun Gelişimi (1975-2000)
1975 - 2000 EN AZ ĐLKÖĞRETĐM MEZUNU OLAN NÜFUS (KADIN 14+)
OKUMA YAZMA
BĐLMEYEN
50,00%
45,00%
OKUMA YAZMA
BĐLEN FAKAT BĐR
OKUL BĐTĐRMEYEN
40,00%
35,00%
30,00%
25,00%
ĐLKOKUL
20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
1975
1980
1985
1990
2000
EN AZ
ĐLKÖĞRETĐM
MEZUNU OLAN
Üniversite mezunlarının sayısı açısından ülkenin en eğitimli kenti olan Ankara’nın okuryazarlık
açısından kırsal kesiminden ve kadın nüfusundan başlayan önemli bir kırılganlığa sahip olduğu
görülmektedir. Özellikle, 1975 sonrası bu kırılganlığın giderilebilmesi anlamında önemli
ilerlemeler sağlanmasına karşın, kadın nüfusun Haymana, Bala gibi ilçelerden başlayarak eğitime
ve sosyal yaşama katılmalarında önemli sorunlar görülmektedir.
Ülkenin eğitim göstergeleri açısından en önde gelen ili Ankara’da, ilçeler arası eşitsizlikleri
giderecek eğitim politika ve program alanlarının belirlenerek hayata geçirilmesi gerekmektedir.
Özellikle, Bala, Kalecik, Akyurt, Ayaş ve bu ilçelere bağlı kırsal nitelikli yerleşmelerden başlayarak
mekansal ve mekansal olmayan eğitim politikaları geliştirilerek ilgili kurumlarla işbirliği halinde
hayata geçirilmelidir.
Eğitim kenti Ankara’nın eğitime ilişkin diğer özellikleri 7. bölümde irdelenmektedir.
208
Şekil 5.38. :Eğitim Durumuna Göre Kadın Nüfusun Gelişimi
Şekil 5.39. :Eğitim Durumuna Göre Erkek Nüfusun Gelişimi
(1975-2000)
1975 - 2000 EĞĐTĐM DURUMUNA GÖRE NÜFUS (ERKEK 25+)
1975 - 2000 EĞĐTĐM DURUMUNA GÖRE NÜFUS (KADIN 25+)
50
60
ĐLKOKUL
40
ORTAOKUL
%
%
30
20
LĐSE
1980
1985
1990
ĐLKOKUL
40
ORTAOKUL
30
LĐSE
YÜKSEKÖĞRETĐM
10
YÜKSEKÖĞRETĐM
1975
50
20
10
0
(1975-2000)
0
2000
1975
1980
1985
1990
2000
2005 yılı itibariyle Türkiye’de 3 büyük ilin eğitime ilişkin karşılaştırmalı verileri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
Tablo 5.20. : 3 Büyük Đlde 2005 Yılı Đtibariyle Eğitim Göstergeleri
BÖLGE
ADI
Topl
am
Okul
Sayı
sı
Topla
m
Öğret
men
Sayısı
Top.
Öğrenci
Sayısı
Topla
m
Öğre
nci /
Okul
Top.
Öğrenc
i/
Öğretm
en
Okul
öncesi
Okul
Sayısı
Okul
öncesi
Öğretm
en
Sayısı
Okul
önce
si
Öğre
nci
sayıs
ı
Okul
Önce
si
Öğre
nci /
Öğret
men
Đ.öğret
im
Okul
sayısı
Đ.öğreti
m
Öğretm
en
Sayısı
Đlköğre
tim
Öğrenci
Sayısı
Đlköğre
tim
Öğrenci
/ Okul
Đlköğre
tim
Öğrenci
/
Öğretm
en
Genel
ortaöğre
tim Okul
Sayısı
Genel
ortaöğre
tim
Öğretme
n Sayısı
Genel
ortaöğre
tim
Öğrenci
Sayısı
Genel
ortaöğre
tim
Öğrenci
/ Okul
Genel
ortaöğre
tim
Öğrenci
/
Öğretme
n
Meslek
i ve
teknik
o.öğret
im
Okul
sayısı
Mesleki
ve teknik
o.öğretim
Öğretmen
Sayısı
Mesleki
ve teknik
o.öğretim
Öğrenci
Sayısı
Meslek
i
o.öğre
tim
Öğren
ci /
Okul
Mesleki
o.öğreti
m
Öğrenci
/
Öğretm
en
Ankara
2441
36413
863653
868
24
995
2386
38553
16
979
17529
584610
597
33,35
201
8.589
159.637
794,21
18,59
266
7.909
80.853
303,96
10,22
Đstanbul
4177
59230
2413504
1328
41
1817
3269
65433
20
1484
28727
1756337
1184
61,14
511
16.904
374.456
732,79
22,15
365
10.330
217.278
595,28
21,03
27
861
1348
26282
19
966
12668
477093
494
37,66
176
6.392
113.355
644,06
17,73
206
4.702
68.704
333,51
7,00
Đzmir
2209
25110
685434
796
Tüm okul öncesi öğretmenleri kapsar.
Kadrolu öğretmenleri kapsar.
Açık ilköğretim ve açık lise bilgileri kapsanmıştır.
2005-2006 eğitim yılı 2005 olarak verilmiştir.
209
Tablo 5.21. : Đlçelere Göre Eğitim Göstergeleri
Lise
veya lise
dengi
meslek
okulu
bitiren
Toplam
Nüfus
Erkek
nüfus
Kadın
nüfus
Altındağ
362.189
185.313
176.876
32.261
8,91
25.067
14,17
73.004
20,16
139.412
38,49
9.122
2,52
32.580
9,00
55.542
15,34
20.011
5,53
91,1
5,5
Çankaya
719.307
359.991
359.316
27.898
3,88
22.449
6,25
95.050
13,21
140.422
19,52
21.172
2,94
57.972
8,06
201.630
28,03
174.647
24,28
96,1
24,3
Etimesgut
155.206
86.588
68.618
6.883
4,43
5.028
7,33
25.006
16,11
39.711
25,59
4.137
2,67
15.034
9,69
40.474
26,08
23.903
15,40
95,6
15,4
Gölbaşı
%
%
%
%
%
%
%
Yüksek
öğretim
bitiren
Toplam
Nüfus
%
Okuma
yazma
bilen
oranı
(%)
Yüksek
öğretim
mezunl
arının
oranı
(%)
Toplam
nüfus
Đlkokul
bitiren
Toplam
nüfus
Đlköğret
im
bitiren
Toplam
Nüfus
Ortaokul
veya
ortaokul
dengi
meslek
okulu
bitiren
Toplam
Nüfus
Okuma
yazma
bilmeyen
Toplam
Nüfus
BÖLGE ADI
Okuma
yazma
bilmeyen
Kadın
Nüfus
Okuma
yazma
bilen fakat
bir okul
bitirmeyen
Toplam
Nüfus
55.748
29.743
26.005
3.870
6,94
3.010
11,57
11.441
20,52
20.366
36,53
1.518
2,72
4.846
8,69
9.867
17,70
3.832
6,87
93,1
6,9
Keçiören
604.180
296.559
307.621
37.895
6,27
30.534
9,93
115.374
19,10
192.989
31,94
20.419
3,38
61.543
10,19
126.246
20,90
49.408
8,18
93,7
8,2
Mamak
384.441
195.270
189.171
30.926
8,04
25.078
13,26
76.130
19,80
138.839
36,11
11.196
2,91
40.449
10,52
66.417
17,28
20.262
5,27
92
5,3
Sincan
254.080
127.237
126.843
15.269
6,01
11.932
9,41
52.981
20,85
89.329
35,16
8.673
3,41
26.522
10,44
49.459
19,47
11.745
4,62
94
4,6
Yenimahalle
505.348
249.814
255.534
24.448
4,84
19.696
7,71
83.848
16,59
134.973
26,71
15.856
3,14
44.485
8,80
122.778
24,30
78.735
15,58
95,2
15,6
Akyurt
16.590
8.888
7.702
1.749
10,54
1.283
16,66
3.634
21,90
7.506
45,24
471
2,84
1.262
7,61
1.581
9,53
386
2,33
89,5
2,3
Ayaş
19.068
9.850
9.218
1.479
7,76
1.042
11,30
3.836
20,12
7.959
41,74
560
2,94
1.758
9,22
2.551
13,38
915
4,80
92,2
4,8
Bala
34.944
17.627
17.317
5.164
14,78
3.951
22,82
7.800
22,32
14.409
41,23
1.032
2,95
2.797
8,00
3.052
8,73
681
1,95
85,2
1,9
Beypazarı
46.918
23.317
23.601
4.230
9,02
3.192
13,52
9.213
19,64
21.664
46,17
1.572
3,35
3.292
7,02
5.233
11,15
1.683
3,59
91
3,6
Çamlıdere
14.045
7.367
6.678
2.402
17,10
1.819
27,24
2.721
19,37
5.570
39,66
227
1,62
1.094
7,79
1.581
11,26
448
3,19
82,9
3,2
Çubuk
65.420
34.064
31.356
7.740
11,83
5.841
18,63
13.580
20,76
27.486
42,01
1.829
2,80
5.131
7,84
7.566
11,57
2.067
3,16
88,2
3,2
Elmadağ
38.596
19.807
18.789
3.465
8,98
2.742
14,59
8.189
21,22
13.625
35,30
1.551
4,02
3.568
9,24
6.371
16,51
1.823
4,72
91
4,7
Evren
5.645
2.773
2.872
875
15,50
688
23,96
1.164
20,62
1.939
34,35
144
2,55
680
12,05
674
11,94
166
2,94
84,5
2,9
Güdül
18.985
9.908
9.077
1.812
9,54
1.312
14,45
3.433
18,08
8.678
45,71
492
2,59
1.510
7,95
2.421
12,75
634
3,34
90,5
3,3
Haymana
47.125
23.250
23.875
6.717
14,25
5.165
21,63
11.279
23,93
21.536
45,70
836
1,77
2.684
5,70
3.197
6,78
860
1,82
85,7
1,8
Kalecik
22.103
11.501
10.602
2.612
11,82
1.959
18,48
4.862
22,00
8.611
38,96
536
2,43
2.130
9,64
2.792
12,63
551
2,49
88,2
2,5
Kazan
26.279
14.132
12.147
2.101
7,99
1.543
12,70
5.398
20,54
10.283
39,13
769
2,93
2.019
7,68
4.040
15,37
1.665
6,34
92
6,3
Kızılcahamam
30.779
15.734
15.045
4.557
14,81
3.454
22,96
6.046
19,64
12.177
39,56
788
2,56
2.335
7,59
3.799
12,34
1.064
3,46
85,2
3,5
Nallıhan
Polatlı
Şereflikoçhisar
Toplam
37.534
19.168
18.366
3.582
9,54
2.663
14,50
7.213
19,22
15.859
42,25
1.492
3,98
3.281
8,74
4.847
12,91
1.249
3,33
90,5
3,3
103.851
53.371
50.480
8.930
8,60
6.737
13,35
21.987
21,17
44.128
42,49
3.148
3,03
5.968
5,75
14.684
14,14
4.984
4,80
91,4
4,8
53.013
27.205
25.808
6.550
12,36
4.881
18,91
11.182
21,09
17.355
32,74
2.143
4,04
5.658
10,67
8.314
15,68
1.733
3,27
87,6
3,3
1.828.477 1.792.917
243.415
6,72
191.066
10,66
654.371
18,07
1.134.826 31,34
109.683
3,03
328.598
9,07
745.116
20,58
403.452
11,14
3.621.394
210
5.1.2.8. SAĞLIK
Ülke içinde bir sağlık kenti olarak öne çıkan Başkent Ankara, sunduğu sağlık hizmetlerinin nitelik
ve niceliği ile, yalnız kente ve çevresine değil, Đç Anadolu Bölgesine ve hatta ülkeye hizmet
vermektedir. Ankara’da kişi başına düşen yatak ve hekim sayıları açısından yapılan
karşılaştırmalar, Ankara’nın sağlık sektöründeki üstünlüklerini de ortaya koymaktadır.
Şekil 5.40. : Türkiye’de Đller Đtibariyle On Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı (2000)
10 BĐN KĐŞĐYE DÜŞEN HEKĐM SAYISI
35
30
25
20
15
10
5
AĞRI
MARDĐN
BATMAN
HAKKARĐ
KARS
SĐĐRT
ORDU
YOZGAT
GĐRESUN
ARDAHAN
K.MARAŞ
OSMANĐYE
ERZĐNCAN
RĐZE
DĐYARBAKIR
ÇORUM
AMASYA
ĐÇEL
AFYON
SĐNOP
UŞAK
AKSARAY
KIRŞEHĐR
NEVŞEHĐR
BARTIN
KARAMAN
MANĐSA
TEKĐRDAĞ
BOLU
BURDUR
KOCAELĐ
MUĞLA
YALOVA
KAYSERĐ
AYDIN
BURSA
ADANA
SAMSUN
ESKĐŞEHĐR
ANKARA
ĐSTANBUL
0
Şekil 5.41. : Türkiye’de Đller Đtibariyle On Bin Kişiye Düşen Yatak Sayısı (2000)
10 BĐN KĐŞĐYE DÜŞEN YATAK SAYISI
60
50
40
30
20
211
BATMAN
IĞDIR
HAKKARĐ
OSMANĐYE
Ş.URFA
K.MARAŞ
KARS
BĐTLĐS
KARAMAN
ARDAHAN
VAN
YOZGAT
KONYA
ANTALYA
MALATYA
KĐLĐS
DÜZCE
TEKĐRDAĞ
ĐÇEL
NĐĞDE
AYDIN
ÇANKIRI
KÜTAHYA
MUĞLA
ERZĐNCAN
KIRŞEHĐR
ÇANAKKALE
MANĐSA
DĐYARBAKIR
KAYSERĐ
SĐNOP
BALIKESĐR
TRABZON
SAMSUN
ZONGULDAK
SĐVAS
EDĐRNE
ĐSTANBUL
ESKĐŞEHĐR
KASTAMONU
0
ISPARTA
10
On bin kişiye düşen hekim sayısında Ankara, ülkenin en gelişmiş kenti olurken, yatak sayısında
da, 6. sıradadır. Yoğun nüfusa karşın Ankara’nın yatak sayısında da ülke sırlamasının
üstlerindeki yerinin pekiştirilmesi gerekmektedir.
Sağlıkla ilgili detaylı parametreler, 7. Bölümde irdelenmekte olup, bu bölümde nüfusun sağlık
ölçütleri açısından da, ülkenin gelişmiş kentleri içinde yer aldığını göstermek noktasında
düğümlenmektedir.Gelişmişlik göstergeleri açısından Ankara’yı ülkenin üst sıralarına yerleştiren
eğitim ve sağlık göstergeleri, kent içinde önemli oranda sorun ve eşitsizliklere sahiptir. Özellikle
sağlık güvencesi ve hizmetlerinden yararlanmak anlamında gelir gruplarına ve yerleşim
bölgelerine göre önemli eşitsizlikler olduğu bilinmektedir. Özellikle alt gelir grubu yerleşimleri ve
gecekondu alanlarında hem 1. kademe sağlık tesislerinin sayısı, hem de bu tesislerden
vatandaşların yararlanabilmesi anlamında önemli sorunlar olduğu gözlenmektedir. Bu nedenle,
sağlık ve eğitimle ilgili özel program alanları ve uygulamaları geliştirilmesinde yarar
görülmektedir.
5.1.2.9. GELĐR DAĞILIMI VE TÜKETĐM
Sosyal donatı alanları ve hizmetleri olan
eğitim ve sağlık yanında, ilin gelişmişlik
ölçütleri bağlamında değerlendirildiği 1.
Bölümde, değerlendirilmeyen, nüfusun içsel
yapısındaki eşitsizlikleri daha net ortaya
çıkaracak bazı ölçütler bu başlık altında
değerlendirilmiştir.
Tablo 5.22. : Ulusal Gelirlerin Bazı Ülkelerde
Paylaşım Oranları-Gini
Endeksleri (2000)
Tablo 5.23. : Ulusal Gelirlerin Bazı Ülkelerde
Paylaşım Oranları-Gini Endeksleri (2000)
Ülkelerin en zengin ve en fakir nüfusun ülke
gelirinden aldığı paylara oranlanması ile
bulunan “Gini Endeksi” değerlerine göre
Ülkemiz, 2000 yılı itibariyle, 40 katsayı ile gelir
dağılımının eşitsiz paylaşıldığı ülkelere yakın bir
sosyo-ekonomik yapıya sahip görünmektedir.
Đsveç, Norveç gibi ülkelerde 25 düzeyinde olan
bu
oran,
Guetemala’da
60
düzeyine
ulaşmaktadır. Bu değerin ülkemizde de
düşürülmesi yönünde çalışmalar yapılmalıdır.
Aynı endeksin ülkemiz kentleri içindeki değerleri
irdelendiğinde, gelir dağılımının dengeli olduğu
ifade edilen Ankara’nın 41 oranı ile, eşitsiz gelir
dağılımına sahip kentler içinde değerlendirilebileceği görülmektedir. Đstanbul’un 43 ile
Ankara’dan daha dengesiz bir gelir dağılımın sahip olduğu ülkemizde, Đzmir ise 39 oranı ile
Ankara’dan daha dengeli görünmektedir. Gaziantep’te 31 düzeyine inen gini endeksinin
Ankara’da da düşürülmesi yönünde sosyal programlar yürütülmesi kaçınılmaz görünmektedir.
212
Gelir dağılımındaki bu eşitsizlik yoksulluğu da beraberinde getirmektedir. Hane halkı gelirleri
bazında kentsel alanda düştüğü görülen yoksulluk verileri ise, kentsel yapılar için sağlıklı
sonuçlar üretmemektedir.
Tablo 5.24. : Hane ve Fert Bazında Kırsal ve Kentsel Yoksulluk Oranları
Ankara’da, kentsel yoksulluğun bölge
bölge belirlenerek giderilebilmesine
yönelik
çalışmalar
yapılmasını
kaçınılmaz
kılan
gelir
dağılımı
eşitsizlikleri, sosyal güvence sorunu,
kentsel sosyal ve teknik altyapı
yoksunlukları gibi bir çok sorun
alanında özgün müdahale biçimlerinin
geliştirilmesi kaçınılmaz bir zorunluluk
olarak Ankara’nın önünde durmaktadır.
Gelire göre sıralı % 20’lik grupların
tüketim harcamalarını karşılaştıran DĐE
verileri, 1994-2004 yılları arasında hem
Türkiye, hem de Ankara özelinde
önemli
değişimler
yaşandığını
göstermektedir. Buna göre; 1994
yılından 2004’e gelindiğinde ülke
genelinde hanehalkı gelirinin barınma ve ulaşım gereksinimlerine olan harcamalarında artış
olmuştur. Benzer durumun eğlence ve diğer tüketim hizmetlerinde de kendisini gösterdiği
görülmektedir. Perakende sektörü ve tüketim alışkanlıklarındaki eğişimler yanında kentsel
yaşamın barınma ve ulaşım harcamalarını yükselten durumu, gıda, giyim, mobilya gibi
harcamalarda zorunlu kesinti yapılmasını gündeme getirmiş görünmektedir.
Ankara’da da, nüfusun en yoksul ilk üç %20’lik dilimlerinde toplam tüketim harcamalarının
1994’ten 2004’e kadar düşüş gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu Ankara’da gelir dağılımının
eşitsizleşme eğilimini göstermekte ve en zengin %20’lik dilimin gelir ve tüketimden aldığı payın
artmakta olduğuna işaret etmektedir. Ankara’da nüfusun özellikle ilk 2 %20’lik diliminde zorunlu
yaşam harcamaları gıda ve barınma gereksinimleri temel tüketimi karşılarken, 3. dilimden
itibaren, ulaştırma, eğlence hizmetlerinde bir artış göze çarpmaktadır.
Şekil 5.42. : Türkiye’de Gelire Göre Tüketim Harcamaları Karşılaştırması (1994-2004)
35,00%
30,00%
GELĐRE GÖRE SIRALI %20'LĐK GRUPLARA GÖRE TÜKETĐM HARCAMALARI KARŞILAŞTIRMASI
1994 - 2004
25,00%
1994
20,00%
2004
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
1. Gı da ve
alkolsüz
içecekler
3. Giyim ve
ayakkabı
4. Konut, su,
5. Mobilya, ev
elektrik, gaz ve
aletleri ve ev
diğer yakı tlar bakı m hizmetleri
6. Sağlı k
7. Ulaştı rma
9. Eğlence ve
kültür
10.Eğitim
hizmetleri
11.Lokanta, 12.Çeşitli mal ve
yemek hizmetleri
hizmetler
ve oteller
213
Şekil 5.43. : Ankara’da Toplam Gelirin %20’lik Gruplara Göre Dağılımı (1994-2004)
50,00%
1994 - 2004 ANKARA ĐLĐ TOPLAM GELĐRĐN %20'LĐK GRUPLARA DAĞILIMI
45,00%
40,00%
35,00%
30,00%
1994
25,00%
2004
20,00%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
1. %20
2. %20
3. %20
4. %20
5. %20
Şekil 5.44. : Ankara’da Gelire Göre Sıralı %2’li Grupların Tüketim Harcamaları (2004)
ANKARA GELĐRE GÖRE SIRALI %20'LĐK GRUPLAR ĐTĐBARĐYLE TÜKETĐM HARCAMASI TÜRLERĐ (DĐKEY)
Gıda, Đçki, Tütün
80,00%
Konut ve Kira
70,00%
60,00%
Sağlık
50,00%
40,00%
Ulaştırma
30,00%
20,00%
Eğlence ve Kültür
10,00%
0,00%
1. %20
2. %20
3. %20
4. %20
5. %20
Eğitim
Bu dilim için barınma gereksiniminin gıdanın da üzerine çıkması ilginçtir. Đlk 3 dilim için son
sıralardaki eğitim, sağlık ve eğlence harcamalarının 4. ve 5. dilimlerde en önemli harcama
kalemleri haline gelmesi, gelir dağılımındaki eşitsizliğe işaret etmektedir. Kamu hizmetlerinin
merkezi ve özellikle gelir dağılımı açısından diğer büyükkentlerden daha iyi durumda olduğu
görülen Ankara içinde de önemli kentsel yoksulluk yaşanan alanlar bulunduğu ve bu alanlara
ilişkin özel araştırma ve uygulamalar yapılması gerekliliği görünmektedir.Ankara için nüfusun
sosyo-demografik yapısındaki eşitsizlikleri onarıp, dengeleyecek özel programlar ve uygulamalar
gerçekleştirilmesi, bu amaçla özel çalışmalar yapılması gerekmektedir.
5.1.3. NÜFUS YAPISINA ĐLĐŞKĐN ÖNGÖRÜLER
5.1.3.1. NÜFUS PROJEKSĐYONLARI
Yıllar itibariyle Ankara kenti yıllık nüfus artış hızı değerlendirilerek Ankara kentinin 2023
planlama hedef yılı için nüfus projeksiyonları yapılmıştır. Bu projeksiyonlar kentin nüfus artış
eğilimleri doğrultusunda biçimlendiği için, kentsel nüfusun oluşumunda tek başına kabul
edilebilir veriler olarak görülmemektedir. Bunun yerine, nüfus projeksiyonları ve işgücü verileri
üzerinden yapılan projeksiyonlar, planlama bölgeleri bazında özgün nüfus ve işgücü değerleri,
olası kamu yatırımları, onaylı planlar ve bu planlara yapılan müdahaleler bazında kentin ve
planlama bölgelerinin nüfus ve işgücü projeksiyonları sonuçlandırılacaktır.
Nüfus projeksiyonları için 2005-2006 döneminde Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama
Bölümü 4. Sınıf stüdyosunda yapılan projeksiyonlardan yararlanılmış olup20 ,aşağıda Ankara ili ve
5216 sayılı Kanun sonrası oluşan Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları için nüfus
projeksiyonlarının sonuçları verilmektedir.
20
Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü 2005-2006 Yılı 4. Sınıf Ankara Stüdyosu Analitik Etüdlerinden yararlanılmıştır.
214
Şekil 5.45. : Ankara Đli 2023 Nüfus Projeksiyonları
EN KÜÇÜK
KARELER
YÖNTEMĐ
ARĐTMETĐK
ARTIŞ
YÖNTEMĐ
BĐLEŞĐK FAĐZ
YÖNTEMĐ
ANKARA ĐLĐ 2023 NÜFUS PROJEKSĐYONLARI
12000000
10000000
8000000
6000000
ÜSSEL
YÖNTEM 1
4000000
ÜSSEL
YÖNTEM 2
2000000
ÜSSEL
YÖNTEM 3
ÜSSEL
YÖNTEM 4
0
1965
1970
1975
1980
1985
1990
2000
2005
2010
2015
2020
2025
Şekil 5.46. : Ankara Büyükşehir Belediyesi 2023 Nüfus Projeksiyonları
EN KÜÇÜK
KARELER
YÖNTEMĐ
ARĐTMETĐK
ARTIŞ
YÖNTEMĐ
BĐLEŞĐK FAĐZ
YÖNTEMĐ
ANKARA B.ŞEHĐR BEL. SINIRI 2023 NÜFUS PROJEKSĐYONLARI
14000000
12000000
10000000
8000000
ÜSSEL
YÖNTEM 1
6000000
ÜSSEL
YÖNTEM 2
4000000
ÜSSEL
YÖNTEM 3
2000000
0
1965
1970
1975
1980
1985
1990
2000
2005
2010
2015
2020
2025
ÜSSEL
YÖNTEM 4
Yukarıdaki tablolar irdelendiğinde, Ankara ili için en küçük nüfus projeksiyonu 5.652.852, en
yüksek nüfus projeksiyonu ise, 9.172.936 kişidir. Tüm nüfus projeksiyonlarının karşılaştırılması
yönündeki karşılaştırmalı yöntem ise, Ankara ili için 2023 yılı itibariyle 6.034.708 kişilik bir
projeksiyon tespit etmektedir.
Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları için ise, en küçük nüfus projeksiyonu 5.337.856 kişidir. En
yüksek nüfus projeksiyonu ise, il nüfusunu da geçerek 11.552.058 kişinin Ankara Büyükşehir
Belediyesi içinde yaşayacağını öngörmektedir. Ancak Büyükşehir içindeki nüfusun yoğunluğu ve
artış hızıyla sınırlanan projeksiyonların abartılı sonuçlar verdiği görülmektedir. Karşılaştırmalı
yöntem ile yapılan nüfus projeksiyonu ise, 2023 yılı itibariyle 5.445.803 kişilik bir kent
oluşacağını öngörmektedir.
Bu projeksiyonlar, planlama bölgeleri bazındaki tespit, müdahale ve karar ile işgücü verileri
sonuçları da göz önünde bulundurularak sonuçlandırılacaktır.
215
Tablo 5.25. Ankara Đli 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonu Özet Tablosu
Model Adı
En Küçük Kareler
Aritmetik Artış
Bileşik Faiz
Üssel Yöntem 1
Üssel Yöntem 2
Üssel Yöntem 3
Üssel Yöntem 4
Üssel Yöntem 5
Karşılaştırmalı
Yöntem
Projeksiyon Formülü
-
Pt = Ptl + bort*Nt
Pt =
Po x (1+r)t
Pt = Po x ert
Pt = Po x ert
Pt = Po x ert
Pt = Po x ert
Pt = Po x ert
-
r
-
-
-
r=0,03348
Ankara Kenti
(1965 – 2000)
r=0.02137
Ankara Kenti
(1990 – 2000)
r=0.02681
Türkiye Kentsel
(1990 – 2000)
r=0.01828
Türkiye Toplam
(1985 – 2000)
r=0.02296
Ankara Kenti
(1975 – 2000)
-
“r” Değeri Açıklaması
r=0,03348
Ankara Kenti
(1965 – 2000)
-
-
1965
1644302
1644302
1644302
1644302
1644302
1644302
1644302
1644302
1644302
1970
2041658
2041658
2041658
2041658
2041658
2041658
2041658
2041658
2041658
1975
2585293
2585293
2585293
2585293
2585293
2585293
2585293
2585293
2585293
1980
2854689
2854689
2854689
2854689
2854689
2854689
2854689
2854689
2854689
1985
3306327
3306327
3306327
3306327
3306327
3306327
3306327
3306327
3306327
1990
3236626
3236626
3236626
3236626
3236626
3236626
3236626
3236626
3236626
2000
4007860
4007860
4007860
4007860
4007860
4007860
4007860
4007860
4007860
2005
4268343
4490798
4772445
4787188
4459816
4582787
4391441
4495413
4179974
2010
4632687
4973736
5682891
5718056
4962737
5240188
4811734
5042275
4585722
2015
4997032
5456674
6767025
6829931
5522372
5991893
5272251
5655664
4992563
2020
5361376
5939612
8057980
8158010
6145115
6851430
5776844
6343670
5416182
2023
5652852
6229375
9040385
9172936
6838083
7834268
6329729
7115371
6034708
Tablo 5.26. Ankara Büyükşehir Belediye Sınırı 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonu Özet Tablosu
Model Adı
Projeksiyon Formülü
En Küçük Kareler
-
Aritmetik Artış
Bileşik Faiz
Üssel Yöntem 1
Üssel Yöntem 2
Üssel Yöntem 3
Üssel Yöntem 4
Üssel Yöntem 5
Pt = Ptl + bort*Nt
Pt =
Po x (1+r)t
Pt = Po x ert
Pt = Po x ert
Pt = Po x ert
Pt = Po x ert
Pt = Po x ert
Karşılaştırmalı
Yöntem
-
-
-
r=0,03348
r=0,03348
r=0.02137
r=0.02681
r=0.01828
r=0.02296
-
-
-
Ankara Kenti
(1965 – 2000)
Ankara Kenti
(1965 – 2000)
Ankara Kenti
(1990 – 2000)
Türkiye Kentsel
(1990 – 2000)
Türkiye Toplam
(1985 – 2000)
Ankara Kenti
(1975 – 2000)
-
1965
1134010
1134010
1134010
1134010
1134010
1134010
1134010
1134010
1134010
1970
1460521
1460521
1460521
1460521
1460521
1460521
1460521
1460521
1460521
1975
1963937
1963937
1963937
1963937
1963937
1963937
1963937
1963937
1963937
1980
2170433
2170433
2170433
2170433
2170433
2170433
2170433
2170433
2170433
1985
2550114
2550114
2550114
2550114
2550114
2550114
2550114
2550114
2550114
1990
2858430
2858430
2858430
2858430
2858430
2858430
2858430
2858430
2858430
2000
3609660
3609660
3609660
3609660
3609660
3609660
3609660
3609660
3609660
2005
3793721
4091057
4531320
4555173
4032407
4127466
3966815
4132835
3764673
2010
4179755
4572453
5688308
5748354
4504665
4719551
4359309
4731837
4133610
2015
4565789
5053850
7140721
7254076
5032232
5396570
4790638
5417658
4501500
2020
4951823
5535246
8963961
9154207
5621585
6170708
5264644
6202879
4885128
2023
5337856
6016643
11252742
11552058
6279960
7055896
5785551
7101909
5445803
r
“r” Değeri Açıklaması
216
5.1.3.2. 2023 YILI ÖNGÖRÜLERĐ
o
Nüfus artış hızındaki son 20 yıldaki düşme eğiliminin süreceği ve Anadolu’da oluşan çekim
odaklarının Ankara’ya olan göç hareketlerini azaltabileceği kabulüyle, Cumhuriyetin 100.
yılında % 0,175 düzeyinde bir nüfus artış düzeyi oluşabileceği, bunun da Ankara kentini
yaklaşık 6.000.000 kişi düzeyinde tutabileceği öngörülmektedir.
o
Ülkenin, bölgenin ve Ankara’nın kentsel nüfus oranındaki artış oranının artarak süreceği ve
Büyükşehir belediyesi sınırları içindeki yarı kırsal alanların da istatistiki verilerde kentsel alan
sayıldığı noktasından hareketle, Ankara ili nüfusunun kentsel nüfus oranının %95’i geçeceği
tahmin edilmektedir.
o
Ankara kenti nüfusunun ülke nüfusundan aldığı payın % 6,2 ila % 6,5 arasında
gerçekleşeceği ve kentin aldığı göç hızının süreceği noktasından hareketle, net göçün artıda
kalacağı, iç Anadolu illerinden alınan göçün Eskişehir, Kayseri, Konya, Çorum odaklarındaki
gelişimlere paralel olarak azalacağı, kente gelen göçün metropoliten alanda oluşan odaklara
yönlenme eğiliminin süreceği öngörülmektedir.
o
Ankara’nın iç ve dış göç hareketlerinde, kentten, kırsal alana ve ilçe merkezlere doğru
yönlenen göç etme eğilimlerinin hızlanacağı, bu çerçevede, yarı kırsal ve kırsal nitelikli
yerleşmelerin özel önem kazanacağı eğilimi gözlenmektedir.
o
Metropoliten kent içindeki nüfusun batı koridoru bazındaki artış eğilimi yanısıra, güneybatı
yönünde da gelişeceği, ilçe merkezlerindeki odaklanmaların özendirilmesi halinde önemli
çekim unsurları olabileceği gibi, metropoliten kentin dağılıp yayılması yerine odaklar
tanımlayarak gelişebilmesini sağlayabileceği öngörülmektedir.
o
Nüfus yoğunluğunun kent ortalamasından düşük olduğu merkez ilçelerden Altındağ, Mamak
ve Sincan‘da yoğunluğun artacağı özellikle Altındağ ve Mamak’da gecekondu alanlarının
dönüşümü sürecinde önemli yoğunlaşmalar yaşanabileceği noktasından hareketle, bu
sorunları giderebilecek planlama müdahalelerinin gerekli olduğu, büyük ölçüde doygunluğa
ulaşmış Keçiören ve Çankaya’da yaşam kalitesini arttıracak meskun doku müdahale biçim ve
programlarının gerçekleştirilmesi gerektiği, güneybatı ve güney koridorlarındaki kentsel
yayılmanın yarattığı makroforma müdahale edilerek düşük yoğunluklu ancak belirli
odaklanmalar yaratan bir gelişimin özendirilmesi gerektiği tespit edilmektedir.
o
Nüfusun Sosyo-demografik niteliklerinde gelişimler sağlanacağı, kadın nüfustaki artışın
devam edeceği, kadınların kentsel ve ekonomik yaşama katılma ve eğitim düzeylerinin
artacağı, medyan yaşın 30 düzeyine ulaşabileceği, ilk ve ortaöğretim okullaşma oranlarının
%100 düzeyinde gerçekleşeceği, doğurganlık hızının 1,5’e, bebek ölüm hızının binde 30
düzeyine ineceği öngörülmektedir.
o
Hanehalkı büyüklüğünün 3,1 ila 3,4 aralığında gerçekleşebileceği, yaş bağımlılık oranının 36
ortalamasından 30 civarına inebileceği, üniversite mezunu nüfus oranındaki artışın pekişerek
süreceği, okuryazarlık oranının %97 düzeyine yükseltilmesinin hedeflenebileceği, bunun için
özellikle kırsal ve yarı kırsal alanda özel sosyal programlar geliştirilip uygulanması gerektiği
tespit edilmektedir.
o
Gelir dağılımı eşitsizliklerini giderebilecek ulusal ve kentsel ölçekte programlar uygulanarak
Gini endeksinin Ankara kenti ölçeğinde 35’e indirilmesi hedeflenmelidir. Kentsel yoksulluk
için ise özel program alanları belirlenerek sosyal ve ekonomik program ve uygulamalar
geliştirilmeli, uygulanmalıdır.
o
Eğitim ve sağlıktaki eşitsizlikleri giderebilecek sosyal programlara ilaveten, gelir dağılımındaki
eşitsizliklerin derinleşebileceği ve kentsel yoksulluğun artabileceği öngörüsüyle,
gecikmeksizin çok amaçlı ve özel sosyal program alanları ve uygulamaların araştırılarak,
sistematik olarak hayata geçirilmesi gerektiği görülmektedir.
217
5.2. ĐŞGÜCÜ
Bu bölümde Ankara’da işgücünün tarihsel süreç içindeki gelişimi hem Türkiye genelinde hem de
kentsel yerler ortalamasıyla ilişkilendirilerek incelenmiştir. Đl bazına yönelik incelemeler 1970 yılı
başlangıç alınarak nüfus sayımı verilerine göre hazırlanan Nüfusun Sosyal ve Ekonomik
özellikleriyle ilişkili istatistiklerden derlenmiştir. Kent bazında ise söz konusu istatistiklerin 1980
yılından sonra yapılması nedeniyle 1980 yılı başlangıç kabul edilmiştir.
5.2.1. AKTĐF YAŞTAKĐ NÜFUSUN ĐKTĐSADEN FAAL OLMA DURUMU
12 yaş üzeri nüfusun çalışabilir kabul edildiği Türkiye’ de tarihsel gelişim süreci içinde iktisaden
faal nüfusun aktif nüfusa oranı bir azalma eğilimi göstermiştir. 1975-1990 yılları arasında ülkede
yaşanan gelişimlere koşut olarak artan işsiz nüfus Ankara’da daha da yüksek bir oranla kendisini
göstermektedir. 12 yaş üzeri nüfusun içindeki iktisaden faal nüfusun azalmasında en büyük
etken eğitim düzeyinin yükselmesi, artan öğrenci sayısı yanında özellikle kentlerde kentleşme ve
göçle hızla artan nüfusla aynı oranda artmayan iş olanakları ve emekli sayısının artması
sayılabilir.
D.Đ.E. tarafından yapılan Nüfusun Sosyo-Ekonomik Nitelikleri ile ilgili istatistiki verilerden çıkan
sonuçlara göre; 2000 yılı itibariyle Türkiye’de 51.724.194 olan aktif nüfusun (12 yaş üzeri nüfus)
%55,2’si iktisaden faaldir. Đktisaden faal olan 28.544.359 kişinin % 8,9’u işsiz ya da iş arayan bir
konumdadır. 2000 yılı itibariyle Ankara ilinde aktif yaştaki nüfusun % 48.26 sı iktisaden faal
iken, faal nüfusun %89’u çalışır durumda olup, %11’i ü ise işsiz-iş arayan kişilerden
oluşmaktadır. Ankara büyükşehir belediyesini oluşturan metropoliten kent sınırları içinde ise,
iktisaden faaliyet durumu %44,67’ye düşmekte, işsizlik ise %12,81’e yükselmektedir. Ankara
ilindeki iktisaden faal olma göstergeleri Türkiye’nin 1990-2000 dönemindeki gerilemesine
paralel, işsiz nüfusun arttığı bir yapı sunmaktadır. Aktif nüfustaki düşüş de ülke ortalamasından
farklılaşmaktadır. Đlde aktif nüfus oranı 1990 dönemine benzer bir değerde gerçekleşirken,
belediye sınırları içinde Türkiye’de 5 puan düşen faal aktif nüfusa karşın yaklaşık yarım puan
artmıştır (Tablo 5.27).
Tablo 5.27. : Yıllar Đtibari Đle Đktisaden Faal Nüfus
ĐKTĐSADEN FAAL NÜFUS
YILLAR
AKTĐF NÜFUS(12+)
TOPLAM
SAYI
ÇALIŞAN NÜFUS
ĐŞSĐZ-ĐŞ ARAYAN NÜF.
FAAL/AKTĐF
SAYI
%
SAYI
%
TÜRKĐYE GENELĐ
1975
26945724
17383828
64,51
285464
1,64
17097778
98,36
1980
30539621
19212193
62,91
689871
3,59
18522322
96,41
1985
35339299
21579996
61,07
1023210
4,74
20556786
95,26
1990
40783431
24726601
60,63
1344708
5,44
23381893
94,56
2000
51724194
28544359
55,2
2547218
8,9
25997141
91,08
1975
1808113
971667
53,74
26885
2,77
944782
97,23
1980
2036096
1044586
51,30
60379
5,78
984207
94,22
1985
2424424
1180546
48,7
90216
7,64
1090330
92,36
1990*
2000
2469912
3213099
1191857
1548276
48,26
48,2
88532
169577
7,43
11
1103325
1378699
92,57
89,05
1980**
1362090
620643
45,57
45860
7,39
574783
92,61
1985
1672513
715177
42,76
64930
9,08
650247
90,92
1990
1965844
868111
44,16
76293
8,79
791818
91,21
2000
2589050
1156559
44,67
148226
12,81
1008333
87,18
ANKARA ĐLĐ
ANKARA BÜYÜKŞEHĐR TOPLAMI
*Delice-Sulakyurt-Keskin ve Kırıkkale ilçelerinin 1989 yılında Ankara’dan ayrılarak kurulan Kırıkkale Đline bağlanması sonucu 1990
yılında 1985’e göre işsiz nüfus değerinde bir azalma ortaya çıkmıştır.
**1980 yılında Ankara Belediyesini oluşturan ilçeler dikkate alınmıştır.
Kaynak: D.Đ.E.,1975-1980-1985-1990, Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri
218
1990 yılı itibariyle, Türkiye’de faal olmayan nüfusun içinde öğrenci oranının % 26.79, emekli
oranının %8.09, ev hanımı oranının % 59.26 olduğu 1990 verilerine göre Ankara ili bazında aynı
oranlar sırasıyla % 30.83, % 9.16 ve % 57.35 olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılına gelindiğinde
ise, ilde faal olmayan nüfus içindeki öğrenci oranı %28,8’e ev kadını oranı %50,5’e gerilerken,
emekli oranı %14,2’ye çıkmıştır. Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler toplamı göz önüne
alındığında ise 1990 yılı itibariyle, faal olmayan nüfusun içinde öğrenci oranının % 31.16, emekli
oranının % 9.61 ev hanımı oranının % 57.11 olduğu belirlenmiştir. 2000 yılı itibariyle ise,öğrenci
oranı %28,7, ev kadını oranı %50,7, emekli oranı ise %15’e yükselmiştir. Öğrenci ve ev kadını
oranındaki düşüşe karşın emekli oranındaki artış, yükselen işsizlik verisi ile birlikte
yorumlandığında, görece yaşlanan, ekonomisini güçlendirecek gelişmeler konusunda sınırlı ve
kırılgan bir kentsel işgücü yapısı oluştuğunu göstermektedir.
Ankara, ev hanımlarının oranı açısından Türkiye ortalamasının üzerindedir. Üstelik ildeki ev
hanımı oranı büyükşehir belediye sınırı içinde daha da yükselmektedir. Bu durum kadın nüfusun
kentsel ve ekonomik yaşama katılımın açısından Ankara’da önemli bir sorun olduğunu da
göstermektedir. Bu durumun bütünleri olarak emekli nüfusun, ülkedeki artışından çok daha fazla
Ankara’da artmış olması da göz ardı edilmemelidir. 1990 yılı itibariyle ülkede emekli nüfusu
iktisaden faal nüfusa oranı %8,09 iken Ankara’da bu oran %9,61 dir. 2000 yılına gelindiğinde
ülkede %12,4’e ulaşan emekli nüfus oranı Ankara’da ise %15’i bulmuştur. Tüm bunlar kentsel
ekonomik yapı ve işgücünün kentsel ekonomiye katılımı anlamında önemli bir kısıt olduğu
biçiminde yorumlanabilir.
Ankara’da iktisaden faal nüfusun aktif nüfusa oranının ülke genelinden düşük olması, yüksek
kentleşme hızı ve göç yanında öğrenci ve emekli nüfusunun yüksekliği ile ev hanımı nüfusunun
yüksekliğine bağlanabilir. Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler incelendiğinde aktif
nüfusun % 44.16’ sının faal, bunun da % 8.79’nun işsiz ya da iş arıyor konumda olduğu
gözlemlenebilir. Tüm bu sonuçlar, kentleştikçe işsizlik oranının arttığını ve iktisaden faal olma
oranının azaldığını göstermektedir. Bunu da yüksek kentleşme hızı, yoğun göç ve işsizlik ile
tarım dışı faaliyetlerde yoğunlaşma nedenlerine bağlamak olasıdır.
Tablo 5. 28 : Yıllar Đtibari Đle Đktisaden Faal Olmayan Nüfus
ĐKTĐSADEN FAAL OLMAYAN NÜFUS
YILLAR
TOPLAM
EMEKLĐ
SAYI
EVHANIMI
ÖĞRENCĐ
%
SAYI
%
SAYI
%
TÜRKĐYE GENELĐ
1975
9561896
188810
1,97
2230985
23,33
5402646
56,50
1980
11194199
581158
5,19
2654580
23,71
6950968
62,09
1985
13670254
928312
6,79
3337376
24,45
8304149
60,75
1990
16030516
1297536
8,09
4294759
26,79
9500480
59,26
2000
23173230
2869535
12,4
6943598
30
11387456
49,1
ANKARA ĐLĐ
1975
836446
24552
2,94
237926
28,44
444911
53,19
1980
980158
58173
5,40
273947
27,95
597320
60,94
1985
1227889
93620
7,62
367519
29,93
703855
57,32
1990*
1277878
117107
9,16
393930
30,83
732845
57,35
2000
1664694
236506
14,2
279408
28,8
842224
50,5
ANKARA BÜYÜKŞEHĐR TOPLAMI
1980**
736059
47940
6,51
208637
28,35
447392
60,78
1985
945845
78424
8,29
292406
30,91
533446
56,40
1990
1097662
105512
9,61
342004
31,16
626898
57,11
2000
1432368
214789
15
402151
28,7
727394
50,7
*Delice-Sulakyurt-Keskin ve Kırıkkale ilçelerinin 1989 yılında Ankara dan ayrılarak kurulan Kırıkkale Đline bağlanması sonucu 1990
yılında 1985’e göre işsiz nüfus değerinde bir azalma ortaya çıkmıştır.
**1980 yılında Ankara Belediyesini oluşturan ilçeler dikkate alınmıştır.
Kaynak: D.Đ.E.,1975-1980-1985-1990, Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri
Çalışan nüfusun çalışabilir yaştaki nüfusa oranı incelendiğinde; 1975-2000 yılları arasında gerek
ülke genelinde gerekse Ankara’da bir azalma eğilimi gözlenmektedir (Tablo 5.29.). Aynı eğilim
219
1980-1985 döneminde Büyükşehir toplamında da kendini gösterirken 1985-1990 döneminde bir
artış olduğu saptanmıştır. Bu artış 1990-2000 döneminde dengelenmiş görünmektedir. Bu
durumun kentte artan işsizlik oranı ile ilgisi olduğu söylenebilir.
Tablo 5. 29. : Yıllara Göre Çalışan Nüfusun Çalışabilir Yaştaki Nüfusa Oranı(%)
YILLAR
TÜRKĐYE
ANKARA
BÜYÜKŞEHĐR
1975
63,45
52,25
*
1980
60,65
48,34
42,20
1985
58,17
44,98
38,88
1990
2000
57,33
50,26
44,67
42,9
40,29
38,9
* Söz konusu istatistikler 1975 yılı için yapılmamıştır.
Kaynak: D.Đ.E.,1975-1980-1985-1990, Nüfusun Sosyal-Ekonomik Nitelikleri
5.2.2. ÇALIŞAN NÜFUSTAKĐ DEĞĐŞĐMLER
Tarihsel gelişim süreci içinde nüfus artışı ile birlikte çalışan nüfusun toplam nüfusa oranı (reel
aktivite) Đstanbul ve Türkiye geneline benzer biçimde dalgalanmalı bir seyir göstermiştir. (Tablo
5.30.) (Şekil 5.47.) 1970 yılında Ankara’da % 35.9 olan reel aktivite oranı 1975 yılında %
37.60’a yükselmesine karşın 1975 ten itibaren bir düşüş eğilimi göstererek, 1980’ de % 34.50
ye, 1985’te % 33.00’e inmiş, 1990 yılında ise bir miktar yükselerek % 34.10’a ulaşmıştır. 2000
yılı itibariyle bu oran %34,80’dir. Ülkedeki artışa paralel bir reel aktivite oranı gözlenen son 20
yıllık periyotta, Đstanbul, 1985 yılı itibariyle %32 ile Ankara’nın gerisinde iken, 2000 yılı itibariyle
%35,34’e ulaşarak Ankara’yı yaklaşık yarım puan aşmıştır. Bu artış, Ankara kenti ekonomisinin
Đstanbul’a kıyasla küçüldüğü ya da yeterince büyümediği biçiminde yorumlanabilir.
Tablo 5.30. : Yıllara Göre Ankara Đstanbul ve Türkiye’de Reel Aktivite Oranları
Y ILLA R
1970
1975
1980
1985
1990
2000
T Ü R K ĐY E
4 2 ,5 0
4 3 ,0 0
4 3 ,0 0
4 2 ,6 0
4 1 ,4 0
4 2 ,0 9
ANKARA
3 5 ,9 0
3 7 ,6 0
3 4 ,5 0
3 3 ,0 0
3 4 ,1 0
3 4 ,8 0
ĐS T A N B U L
3 6 ,0 0
3 6 ,0 0
3 3 ,0 0
3 2 ,0 0
3 4 ,7 0
3 5 ,3 4
REEL AKTĐVĐTE ORANI
Ş e k il 5 . 4 7 . : Y ılla r a G ö r e T ü r k iy e , A n k a r a v e Đ s ta n b u l'd a R e e l A k tiv ite O r a n la r ı
5 0 ,0 0
4 0 ,0 0
3 0 ,0 0
2 0 ,0 0
1 0 ,0 0
0 ,0 0
T Ü R K ĐY E
ANKARA
ĐS T A N B U L
1970
1975
1980
1985
1990
2000
Y IL L A R
Ankara Đli’nde işgücüne katılma oranı 1980-1985 yılında azalma gösterirken, 1990 yılından sonra
önemli bir değişim göstermemiştir. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun
işgücüne katılma oranından daha yüksek olmakla birlikte, cinsiyetler arası farkın 2000 yılında
azaldığı görülmektedir.
Đşgücünün Genel Dinamikleri
Erkek ve kadınların işgücüne katılma oranındaki değişim incelendiğinde, özellikle 1990-2000
döneminde, erkeklerde işgücüne katılma oranının azaldığı, kadınlarda ise arttığı görülmektedir.
1990 yılında erkeklerin işgücüne katılma oranı %72.4 iken, 2000 yılında bu oran % 69.1’e
düşmüştür. Buna karşılık, kadınlarda işgücüne katılma oranı % 22.8 ‘den % 27’ye yükselmiştir.
Bunun nedenlerinden birisi, özellikle hizmetler ve perakende sektöründe ücretli olarak istihdam
edilen kadınların sayısındaki artış gösterilebilir.
220
2000 yılında Ankara Đli’nde yaş gruplarına göre işgücüne katılma oranı 12-14 yaş grubunda her
iki cinsiyet için de benzer düzeyde iken, bu oran 15-19 yaş grubundan itibaren farklılaşmaktadır.
Đşgücüne katılma oranında cinsiyetler arası farklılık tüm sayım yıllarında benzer bir biçimde
görülmekle birlikte, özellikle 2000 yılında tüm yaş gruplarındaki erkek ve kadın arasındaki
işgücüne katılma oranı farkı, diğer sayım yıllarına göre azalmıştır. 2000 yılında işgücüne katılma
oranında 12-14 yaş grubunda gerek erkekler, gerekse kadınlarda önemli bir azalmanın olması, 8
yıllık zorunlu temel eğitimle ilişkilendirilebilir.
1980-2000 döneminde erkeklerin işgücüne katılma oranı, 20-44 yaş grubunda aynı düzeyde
seyretmekte iken 45 yaşından büyük erkeklerin işgücüne katılım oranındaki düşüş, keskin
görünmektedir. Bu da, emekli nüfusun artışı ile ilişkilidir. Kadınların yaşa göre işgücüne katılma
oranı, 1980-1990 döneminde benzer bir yapı gösterirken 2000 döneminde kadınların işgücüne
katılma oranı özellikle 20-54 yaş gruplarında artış göstermiştir.
Ankara Đli’nde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde işgücüne katılma oranı %48 olup cinsiyete
göre önemli farklılıklar göstermektedir. Đşgücüne katılma oranı erkek nüfus için %69, kadın
nüfus için % 27’dir.Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı köyde %85 iken, metropoliten kent
olarak tanımlanabilecek büyükşehir sınırlarında %67, ilçe merkezlerinde % 64’tür. Büyükşehire
bağlı ilçe merkezleri arasında işgücüne katılma oranı ise, Etimesgut Đlçesi’nde %77 ile en
yüksek, Çankaya ve Keçiören Đlçeleri’nde ise % 65 ile en düşüktür.
Đşgücüne katılma oranı kadın nüfus için yerleşim yerine göre büyük farklılık göstermektedir.
Köydeki her 100 kadından 75’i işgücündeyken bu oran Büyükşehir Belediyesi toplamında 27, ilçe
merkezlerinde ise 17’dir. Đlçelere göre kadın nüfusta işgücüne katılma oranı en yüksek olan ilçe
merkezi %30 ile Çankaya’dır. Erkek nüfus genç yaşlarda, düşük düzeyde işgücüne katılırken, 2544 yaşları arasında en üst düzeyde işgücüne katılmakta ve 44 yaşından sonra işgücünden
ayrılmaktadır. Yerleşim yerlerine göre, erkek nüfusun işgücüne katılma oranı 25-44 yaş
grubunda önemli farklılık göstermemektedir. Büyükşehir ve ilçe merkezlerinde, 45 yaşından
sonra işgücüne katılma oranı düşerken köylerdeki erkek nüfusu 65 yaşına kadar genç yaşlardaki
gibi yüksek düzeyde işgücüne katılma oranını korumaktadır.
Kadın nüfusun yaşa göre işgücüne katılma oranı, hem şehirde hem de köyde
işgücüne katılma oranından düşüktür. Kadın nüfus, yerleşim yerlerine göre de
katılım yapısı göstermektedir. Đlçe merkezlerindeki kadın nüfusun işgücüne
Büyükşehirlerdeki işgücüne katılma oranından tüm yaşlarda daha düşüktür.
nüfus, şehirdeki kadın nüfustan oldukça yüksek oranda işgücüne katılmaktadır.
erkek nüfusun
farklı işgücüne
katılma oranı,
Köydeki kadın
Ankara Đli’nde sayım yılları itibariyle 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun toplam nüfus içindeki
oranı sürekli artış göstermektedir. 1980 yılında, 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun toplam nüfus
içindeki oranı %71 iken, 2000 yılında bu oran %80’e yükselmiştir. 12 ve daha yukarı yaştaki
nüfus oranında yükselme her iki cinsiyette de görülmektedir.
Đşsizlik Durumu
Genel nüfus sayımlarında 2000 yılına kadar farklı işsizlik tanımları kullanıldığından sadece 2000
yılının sonuçları yorumlanmıştır Buna göre Ankara Đli’nde işsizlik oranı %11’dir. Bu oran,
işgücündeki her 100 kişiden 11’inin işsiz olduğunu göstermektedir.
Ankara Đli’nde işgücüne dahil olmayan nüfusun oranı 1980-2000 döneminde erkeklerde artma
eğilimi gösterirken kadınlarda önemli bir değişim göstermemektedir. 2000 yılında işgücüne dahil
olmayan nüfusun yaklaşık % 70’ini kadın nüfus oluşturmaktadır.
Sayımdan önceki bir hafta içinde çalışmayan ve bir işle de bağlantısı olmayanlardan, iş arayan
ve son üç ayda iş aramak için bir girişimde bulunanların, toplam işgücü içindeki oranı, bir başka
221
deyişle işsizlik oranı %11’dir. Bu oran erkek nüfusta %9,6 iken, kadın nüfusta % 14,4’tür.
Đşsizlik oranı ilçe merkezlerinde büyükşehire göre daha yüksektir. Đşsizlik oranı ilçe
merkezlerinde % 16, büyükşehirde %12,8, köylerde ise % 1,8’dir.
Büyükşehir ve ilçe merkezlerinde kadınların işsizlik oranı, erkeklerin işsizlik oranından daha
yüksek iken, köylerde işsizlik oranı erkeklerde daha yüksektir. Büyükşehirde işsizlik oranı
kadınlarda %20, erkeklerde %10,5’tir. Köylerde ise işsizlik oranı kadınlarda % 1,1, erkeklerde %
2,4’tür. Đşsiz nüfusun büyük çoğunluğunu genç nüfus oluşturmaktadır. Đşsiz nüfusun % 62’si 30
yaşından küçüktür.
Ancak, TÜĐK-2005 yılı verilerine göre, işsizlik oranında önemli bir artış olduğu görülmektedir.
2000 yılı itibariyle % 11 olduğu belirtilen işsizlik oranının Ankara için %14,2 olarak tespit
edilmesi, tarım dışı işsizliğin ise, %15,1’e ulaştığının anlaşılması, Ankara kentinin ekonomisinin
üretimden uzaklaşan yapısını ve işgücü potansiyelinin ekonomiye katılamayan yapısını
göstermektedir.
Tablo 5. 31. : 3 Büyük Đlde 2005 Yılı Đstihdam Değerleri
Kurumsal
olmayan
sivil nüfus
(1000)
15 ve daha
yukarı
yaştaki
nüfus
(1000)
Đşgücü
(1000)
Đstihdam
(1000)
Đşsiz
(1000)
11.398
8.396
4.015
3.556
459
4.380
47,8
11,4
11,5
3.605
2.800
1.319
1.146
173
1.481
47,1
13,1
15,2
Ankara
4.284
3.238
Kaynak : TÜĐK, 2005 (www.tuik.gov.tr)
1.505
1.291
214
1.733
46,5
14,2
15,1
BÖLGE
ADI
Đstanbul
Đzmir
Đşgücüne
dahil Đşgücüne
Tarım dışı
Đşsizlik
katılma
işsizlik
olmayan
oranı (%)
nüfus oranı (%)
oranı (%)
(1000)
Đstihdam
Ankara Đli’nde istihdam edilenlerin sayısında artış görülmektedir. 1980-2000 döneminde, tarım
sektöründe istihdam edilenlerin oranında azalma eğilimi, hizmet sektöründe çalışanların
oranında ise artma eğilimi görülmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam
içinde payı, tüm sayım yıllarında hizmet sektöründe istihdam edilenlerden sonra 2. sırada yer
almaktadır. Aynı dönemde hizmet sektöründe istihdam edilenlerin oranı % 52’den % 64’e
yükselirken, tarım sektöründe istihdam edilenlerin oranı %28’den %16’ya düşmüştür.
1980-2000 döneminde sanayi ve inşaat sektörlerinde istihdam edilenlerin oranında önemli bir
değişim görülmemekle birlikte, 1990-2000 dönemi karşılaştırıldığında, toplam istihdam içinde
hem inşaat hem de sanayi sektöründe çalışanların oranı azalmıştır. 1980-2000 döneminde
istihdam edilenlerin sektörel dağılımı cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Her iki cinsiyette de
tarım sektörünün payında sürekli azalma görülürken bu azalma kadınlarda daha fazladır. 2000
yılında istihdam edilen kadınların %34,2’si, erkeklerin ise %9,7’si tarım sektöründe
çalışmaktadır.
Đstihdam edilen nüfusun işgücü nüfusu içindeki oranı erkek nüfus için %90, kadın nüfus için
yaklaşık %86’dır. Đstihdam edilen nüfusun ekonomik faaliyete göre yapısı, yerleşim yerlerine ve
cinsiyete göre değişmektedir. Đstihdamdaki erkek nüfusun %66’sı hizmet sektöründe olup
büyükşehirde bu oran % 74’lere yükselmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilen erkek
nüfusun oranı %10 olmasına karşın, köyde bu oran %56’dır. Đstihdam edilen kadın nüfusun
ekonomik faaliyete göre dağılımı erkek nüfustan farklı bir yapı göstermektedir. Hizmet
sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun oranı %59, büyükşehirde ise bu oran yaklaşık
%89’dur. Tarım sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun oranı %34 iken, kırsal alanda bu oran
%95’lere yükselmektedir.
222
5.2.3. ÇALIŞAN NÜFUSUN YAPISI VE KOMPOZĐSYONU
Ankara Đlinde çalışan nüfusun yapısı incelendiğinde ülke ve Đç Anadolu Bölgesine göre farklı bir
nitelik taşıdığı anlaşılmaktadır. Çalışanların faaliyetlere göre dağılımı açısından tarihsel gelişim
süreci içerisinde kentleşme hızının artmasıyla birlikte 1970 yılında çalışanların %67.7’sinin
istihdam edildiği tarım sektörü 1990 yılında %53,7’ye düşmesine karşın ülkenin en baskın
iktisadi faaliyeti konumunu sürdürmektedir. Bu oran aynı dönemde Đç Anadolu Bölgesinde %
50,8, Ankara Đli bazında % 18,2, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler toplamında
da % 1.14 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 5.32. : Türkiye Yıllara Göre Sektörel Dağılım
1970
SEKTÖRLER
ÇALIŞAN
NÜF.
1975
%
10230496 67.7
ZĐRAAT
1980
ÇALIŞAN
NÜF.
%
11694513
67.3
ÇALIŞAN
NÜF.
11104501
1985
%
60.0
ÇALIŞAN
NÜF.
1990
%
12118533
59.0
ÇALIŞAN
NÜF.
12547796
2000
%
ÇALIŞAN
NÜF.
53.7
%
12576827
48,3
110856
0.7
111746
0.6
132186
0.7
137126
..0.7
130823
0.6
96035
0,36
1287800
8.5
1457283
8.4
1975596
10.7
2185369
10.6
2781717
11.9
3276173
12,6
14544
0.1
20107
0.1
33105
0.2
23224
0.1
80324
0.3
98152
0.37
ĐNŞAAT
431074
2.9
532428
3.1
765072
4.1
750546
3.7
1184242
5.1
1196246
4,6
TĐCARET
673068
4.5
803662
4.6
1084378
5.9
1382636
6.7
1854306
7.9
2512777
9,66
ULAŞTIRMA
359648
2.4
482853
2.8
531278
2.9
615888
3.0
775427
3.3
853255
3.28
MALĐ KURUMLAR
145797
1.0
221666
1.3
294373
1.6
389254
1.9
541742
2.3
808126
3,1
1556665 10.3
17,48
ĐSTĐHRAÇ
ĐMALAT
ELEKTRĐK
TOPLUM HĐZMET.
ĐYĐ TANIMLANMA.
TOPLAM
1828233
10.5
2425201
13.1
2847289
13.9
3344033
14.3
4545535
2.0
231337
1.3
176632
1.0
106921
0.5
141483
0.6
34015
0,1
15118887 100.
17383828
100.0
18522322
100
20556786
100.0
23381893
100.0
25997141
100.0
308939
Kaynak: DĐE, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri.
2000 yılına gelindiğinde de, tarımın ülke genelinde istihdamdan aldığı payın düşüşüne paralel,
Ankara’da da tarımın istihdamdan aldığı pay azalmakta, buna karşın sanayi sektörü daha
durağan bir nitelik göstermekte, kente temel karakteristiğini veren hizmetler sektörü ise artış
eğilimini sürdürmektedir.
Tablo 5. 33. : Đşgücünün Sektörel Dağılımı (1990-2000)
1990
NÜFUS
SANAYĐ
HĐZMETLER
TOPLAM
3236626
200191
157646
745488
1103325
564730000
8444000
2845000
6874000
18163000
1,1
0,9
4,1
4,7
18,1
14,3
67,6
ANKARA
TÜRKĐYE
Ankara’da Çalışanların Türkiye
Đçindeki Oranı (%)
Ankara’da Toplam Çalışanların
Sektörel Dağılımı (%)
TARIM
2000
NÜFUS
ANKARA
TÜRKĐYE
Ankara’da Çalışanların Türkiye’de
Toplam Çalışanlar Đçindeki Oranı
Ankara’da Toplam Çalışanların
Sektörel Dağılımı (%)
Kaynak: DĐE, 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2005
TARIM
SANAYĐ
HĐZMETLER
TOPLAM
4007860
223488
184897
970044
1378699
67420000
7769000
3810000
10001000
21580000
1,0
0,9
4,5
5,3
16,2
13,4
70,4
Ankara’da imalat sanayinde çalışanların oranı, hizmetler sektörü kadar baskın olmasa da sektörel
dağılım içinde Türkiye ortalamasının üzerindedir. 1970 yılında imalat sanayinde çalışanların
oranı Türkiye’de % 8,5, Ankara’da %10,5 olarak gerçekleşmiştir. 1990 yılına kadar ulaşan
gelişim süreci içinde ülkedeki gelişime paralel olarak Ankara imalat sanayinde de düzenli
sayılabilecek bir artış gözlenmektedir.1990 yılında ise çalışan nüfusun % 18.9’u, Đç Anadolu
223
Bölgesinde, %10.22’si Ankara Đlinde, %13’ü, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki Đlçeler
toplamında da % 15.39’u imalat sanayinde istihdam edilmektedir. 2000 yılında ise, imalat
sanayinin Ankara ilinde %12,02 oranına gerilemesine karşın büyükşehir kapsamındaki ilçelerde
%13,58’e çıktığı görülmektedir.
Şekil 5.48. : Ankara'da Đşgücünün Temel Sektörlere Dağılımı (1980-2000)
80
70
Oran (%)
60
TARIM
SANAYĐ
HĐZMETLER
50
40
30
20
10
0
1980
1985
1990
2000
Tablo 5.33. : Ankara Đli Yıllara Göre Sektörel Dağılım
1970
SEKTÖRLER
ZĐRAAT
ĐSTĐHRAÇ
ĐMALAT
ELEKTRĐK
ÇALIŞAN
NÜF.
263989
1975
%
ÇALIŞAN
NÜF.
36.0
313419
1980
%
ÇALIŞAN
NÜF.
32.3
271664
1985
%
ÇALIŞAN
NÜF.
27.6
288097
1990
%
ÇALIŞAN
NÜF.
26.4
200191
2000
%
18.2
ÇALIŞAN
NÜF.
223488
2530
0.3
3626
0.4
4328
0.4
4394
0.4
4792
0.4
4906
77059
10.5
133060
13.7
126162
12.8
136936
12.6
142966
13.0
%
16,2
0,35
165803 12,02
1747
0.2
3028
0.3
5855
0.6
1695
0.2
9888
0.9
14188
ĐNŞAAT
34118
4.7
44121
4.5
56658
5.8
59872
5.5
79612
7.2
87674
6,3
TĐCARET
55958
7.6
89527
9.2
88284
9.0
107712
9.9
132700
12.0
190340
13,8
ULAŞTIRMA
33873
4.6
42964
4.4
45824
4.7
52959
4.9
61991
5.6
72748
5,2
MALĐ KURUMLAR
26200
3.6
32038
3.3
53031
5.4
68906
6.3
86088
7.8
121173
8,7
TOPLUM HĐZMET.
208283
28.4
288949
29.7
319580
32.5
357840
32.8
381907
34.6
494701
35,8
ĐYĐ TANIMLANMA.
29882
4.1
20935
2.2
12821
1.3
11919
1.1
3190
0.3
3678
0,26
TOPLAM
733639 100.0
971667 100.0
984207 100.0
1090330 100.0
1103325 100.0
0,1
1378699 100.0
Kaynak: DĐE, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Đmalat sanayindeki bu sınırlı büyüme eğiliminin, TÜĐK 2005 yılı verilerine göre, inşaat
sektörünün hizmetler içinde tasnif edilmesinden vazgeçilerek bu sektörün sanayi sektörü içine
dahil edilmesiyle de ilgili olarak bir değişiklik yaşadığı söylenebilir. 2000 yılı itibariyle toplam
istihdamın %4,6’sını karşılayan inşaat sektörünün hizmetler içinden alınıp, sanayi sektörüne
dahil edilmesi, sanayi sektörünün 2000 yılı verileri uyarınca, yaklaşık 17,3’lük bir istihdam değeri
olabileceğini göstermektedir. Oysa TÜĐK tarafından açıklanan 2005 yılı istihdam verileri sanayi
sektörü için Ankara’da %23,5’lik bir işgücü olduğunu göstermektedir (1 bölümde Tablo 1.6’da
detayı verilmektedir). Bu durumda, 2000 yılından 2005’e ulaşılıncaya kadar sanayi sektörünün
yaklaşık 6,2 puan büyüdüğü söylenebilir. Bu büyümenin ise, 2002 yılı sonrası ülkesel politikalar
ile büyük bir ivme kazanan inşaat sektörü öncülüğünde gerçekleştiği ifade edilebilir. bunun
dışında madencilik ve istihraç sektörü ile imalat sanayinde de büyümeler olduğu gözden
kaçırılmamalıdır.
Đstihdamın, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımına bakıldığında da, yıllar itibariyle, toplum
hizmetlerindeki sürekli artış dikkat çekmektedir. Kente temel karakterini veren başkentlik
işlevlerini de kapsayan toplumsal hizmetler, ildeki en yoğun istihdam kaynağıdır. Đstihdam
kaynağı olarak diğer büyük faaliyet kolu olan ziraatın ise istihdamdan sürekli azalan bir pay
aldığı, buna karşın ticaret ve mali kurumlar alt kollarında önemli bir yükselme eğilimi olduğu
görülmektedir.
224
Şekil 5.49.: Ankara Đli Yıllara Göre Sektörel Dağılım
600000
500000
1970
400000
1975
1980
300000
1985
200000
2000
ĐYĐ
TANIMLANMAMIŞ
SEKTÖRLER
TOPLUM
HĐZMETLERĐ
MALĐ KURUMLAR
ULAŞTIRMA
TĐCARET
ĐNŞAAT
ELEKTRĐK
ĐMALAT
ĐSTĐHRAÇ
0
ZĐRAAT
ÇALIŞAN SAYISI
100000
Tablo 5.34. : Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 2000 Yılı Sektörel Dağılımı
ĐKTĐSADĐ FAALĐYET KOLLARI
ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK
ÇALIŞAN
SAYISI
4773
MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI
ĐMALAT SANAYĐ
ELEKTRĐK, GAZ VE SU
ĐNŞAAT
TOPTAN VE PAREKENDE TĐC., LOKANTA VE OTELLER
%
0,4
2596
0,25
137016
13,58
11567
1,14
69534
6,89
168174
16,6
60611
6,01
MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞ HĐZMETLERĐ
112826
11,18
TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE KĐŞĐSEL HĐZM.
437826
43,42
ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA
ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER
TOPLAM
3410
0.33
1008333
100.00
Kaynak: DĐE, 2000, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Đşgücünün büyükşehir belediyesi sınırları içindeki dağılımı ise il bazındakinden farklılaşmaktadır.
Büyükşehir sınırları içinde (2000 yılı itibariyle 8 ilçeden oluşan metropoliten kent), ziraatın
%0,4’lük bir pay aldığı, buna karşın, toplum hizmetlerinin %43,5’e yaklaştığı görülmektedir.
Kentsel ölçekte mali kurumlar ve ticaret ile ulaştırma sektörlerinde de istihdam artmakta, imalat
sanayi ise daha küçük bir artış göstermektedir.
Ankara metropoliten kenti için 1990 ve 2000 yılı sektörel dağılımları irdelendiğinde ise en dikkat
çekici unsur, inşaat ve imalat sanayi sektörlerinde azalan istihdama karşın, toplum hizmetleri,
ticaret ve mali kurumlar başta olmak üzere, elektrik ve madencilik sektörlerindeki büyümelerdir.
Kentin üretim unsurları olan imalat sanayi dışında gelişiyor görünen ekonomisi, büyük ölçüde
ticaret ve hizmetler sektörü alt kollarında uzmanlaşmalar hazırlamaktadır. Ülkenin genel
ekonomik yapısının aksine Ankara hizmetler sektöründe uzmanlaşmıştır. 1970 yılında
Türkiye’deki % 21.2’lik hizmetler sektörü payına karşın Ankara % 49.1 ile ülkenin hizmetler
sektöründe en yoğun kentlerinden biridir. 1990 yılına kadar olan süreçte düzenli bir artış eğilimi
gösteren hizmetler sektörü Türkiye’de % 33.2, Đç Anadolu Bölgesinde % 38.4 oranına
yükselirken Ankara % 68.1 oranı ile ülkenin hizmetler sektöründe en yoğun çalışanının
bulunduğu şehri konumuna gelmiştir.
Hizmetler sektörü alt kolları bazında irdelendiğinde Ankara’nın ülke başkenti ve idari merkezi
olması nedeniyle “Toplumsal Hizmetler”de önemli bir yoğunlaşma gösterdiği gözlenmektedir.
225
Türkiye ekonomik açıdan tarımsal bir karaktere sahiptir. Ankara’ da Toplum Hizmetleri sektörel
dağılım içerisinde 2000 yılı itibariyle % 35,8 ile en baskın faaliyet koludur.
Şekil 5.50.a: Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 1990 Yılı Sektörel Dağılımı
1990 YILI SEKTÖREL DAĞILIM
ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE
BALIKÇILIK
42,74%
MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI
0,32%
10,23%
ĐMALAT SANAYĐ
1,14%
0,06%
6
ĐNŞAAT
TOPTAN VE PAREKENDE TĐC.,
LOKANTA VE OTELLER
15,39%
6,32%
ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE
DEPOLAMA
MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞ
HĐZMETLERĐ
1,00%
14,73%
ELEKTRĐK, GAZ VE SU
8,09%
TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE
KĐŞĐSEL HĐZM.
ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER
Şekil 5.50.b: Büyükşehir Belediyesi Kapsamındaki Đlçelerde 2000 Yılı Sektörel Dağılımı
2000 YILI SEKTÖREL DAĞILIM
ZĐRAAT,AVCILIK, ORMANCILIK VE
BALIKÇILIK
MADENCĐLĐK VE TAŞ OCAKÇILIĞI
43,65%
ĐMALAT SANAYĐ
0,033%
ELEKTRĐK, GAZ VE SU
ĐNŞAAT
11,24%
0,40%
0,25%
13,65%
6,04%
16,69%
1,15%
6,93%
TOPTAN VE PAREKENDE TĐC.,
LOKANTA VE OTELLER
ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE
DEPOLAMA
MALĐ KURUMLAR, YARDIMCI ĐŞ
HĐZMETLERĐ
TOPLUM HĐZMETLERĐ SOSYAL VE
KĐŞĐSEL HĐZM.
ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ FAALĐYETLER
Bunu ülke başkenti olan Ankara’da yoğunlaşan kamu kuruluşlarına bağlamak olasıdır. 1970
yılında toplum hizmetleri Türkiye’de % 10.3 oranına sahip iken düzenli bir artışla 1990 yılında %
14.3 e ulaşmıştır. Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki Đlçeler bazında 1990’da % 42.74
(Şekil 5.50.a.) olan bu oran Ankara Đli’nde 1970 yılında % 28.4 iken 1990 da % 34.6’ya
yükselmiştir. 1990 yılı itibarıyla Đç Anadolu Bölgesinde söz konusu oranın % 18.7 olduğu göz
önüne alınırsa Ankara’nın toplum hizmetleri açısından ülke ve bölgesi içindeki önemi daha net
anlaşılabilir. 2000 yılı verileri de bu gelişmenin pekiştiğini göstermektedir.
Đşgücünün Đlçelere Dağılımı
1990 yılı DĐE verilerine göre, Ankara Büyükşehir Belediyesi kapsamındaki ilçeler Ankara Đlindeki
işgücünün % 72,6’ sına sahiptir. 2000 yılı verileri ise, bu oranın %73,1’e yükseldiğini
göstermektedir. Tarım dışı faaliyetler olan sanayi ve hizmetlerdeki istihdam açısından
226
bakıldığında ise, 2000 yılı itibariyle metropoliten kent, ildeki istihdamın %86,8’ini
karşılamaktadır. Bu tespit, ildeki ekonomik yapı ve etkinliklerin yoğunlaştığı metropoliten kentte,
tarım dışı işgücünün de yoğun biçimde yer aldığını ortaya koymaktadır.
Şekil 5. 51.: Tarım Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
Şereflikoçhisar
Polatlı
Nallıhan
Kızılcahamam
Kazan
Kalecik
Haymana
Evren
Güdül
Çubuk
Elmadağ
Çamlıdere
Bala
Beypazarı
Ayaş
Akyurt
Sincan
Yenimahalle
Mamak
Gölbaşı
Keçiören
Etimesgut
Çankaya
Altındağ
0
Şekil 5. 52. : Sanayi Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)
30000
25000
20000
15000
10000
Şereflikoçhisar
Polatlı
Nallıhan
Kızılcahamam
Kazan
Kalecik
Haymana
Evren
Güdül
Elmadağ
Çubuk
Çamlıdere
Beypazarı
Bala
Akyurt
Yenimahalle
Mamak
Sincan
Keçiören
Gölbaşı
Etimesgut
Çankaya
Altındağ
0
Ayaş
5000
Şekil 5. 53. : Hizmetler Sektörü Đstihdamının Đlçelere Göre Dağılımı (2000)
300000
250000
200000
150000
100000
Şereflikoçhisar
Polatlı
Nallıhan
Kazan
Kızılcahamam
Kalecik
Haymana
Güdül
Evren
Elmadağ
Çubuk
Beypazarı
Çamlıdere
Bala
Akyurt
Yenimahalle
Sincan
Mamak
Keçiören
Gölbaşı
Çankaya
Etimesgut
Altındağ
0
Ayaş
50000
Đlçeler itibariyle, işgücü ve istihdam durumu irdelendiğinde; metropoliten kent içindeki ilçelerdeki
işgücü ve istihdam oranlarının diğer ilçelerden daha kabul edilebilir düzeyde olduğu, kırsal alana
gidildikçe işsizliğin arttığı görülmektedir. Metropoliten kent dışındaki ilçelerde ziraat en temel
istihdam kaynağı olarak göze çarpmaktadır. Bu ilçeler içinde, Kazan, Elmadağ ve Akyurt’da
sanayi istihdamının yükselmekte olduğu görülmektedir ancak, metropoliten kent dışındaki tüm
ilçelerde hizmetler sektöründe bir sıçrama oluşmamaktadır. Metropoliten kent, hizmetlerin de
odağı ve temel yoğunlaşma noktası olma karakterini pekiştirerek sürdürmektedir.
Büyükşehir kapsamındaki Đlçelerin işgücünden aldığı pay incelendiğinde ise, istihdamın sayısı
açısından metropoliten kent içindeki Altındağ ve Sincan’ın en fazla sanayi çalışanına sahip
olduğu görülmekle birlikte, istihdamın ilçe bütünündeki toplam çalışanlara oranı açısından bir
değerlendirme yapıldığında, küçük nüfuslu ve önemli sanayi tesislerinin bulunduğu ilçelere olan,
Elmadağ, Akyurt ve Kazan’ın öne çıktığı görülmektedir. Sanayi sektöründe çalışanların ilçe
227
sektörel dağılımından aldığı pay açısından bakıldığında; Elmadağ, Akyurt, Kazan, Çubuk,
Altındağ, Sincan, Beypazarı ve Gölbaşı sıralaması oluşmaktadır. Metropoliten kent içinde tasnif
edilen ilçelerden sadece Altındağ, Sincan ve Gölbaşı’nın bulunduğu bu sırlama, sanayinin güçlü
ulaşım bağlantıları üzerindeki ilçelerle iş-iskan ilişkisi kurduğunu, yer seçimine bağlı bu eğilimin
büyükşehir içinde de görece çeperdeki ilçelerde işlerlik kazandığını göstermektedir. Büyükşehir
içindeki ilçelerden Sincan Organize Sanayi Bölgesine komşu ilçe olması nedeniyle, önemli bir
sanayi istihdamına sahip olup, bu oranın günümüze dek arttığı tahmin edilmektedir. Altındağ ise,
kentin merkezine sıkışan küçük sanayi alanlarını kapsayan yapısıyla öne çıkmaktadır. Ancak,
2004 sonrası Kazıkiçi bölgesindeki küçük sanayi işyerlerinin boşaltılması sonucu bu oranın da
azalmış olabileceği öngörülmektedir.
Tablo 5. 35. : 2000 Yılı Đtibariyle Ankara Đli Đşgücünün Đlçelere Göre Dağılımı
Ankara
Đşgücü
Toplam
Nüfus
12 ve
üzeri
nüfus
Oran
(%)
Đşgücü
Oran
Oran
Đstihdam
(%)
(%)
Toplam
4007860 3213099 80,2 1548276 49,3
Altındağ
407101
311472 76,5
131740 42,3
Çankaya
769331
651594 84,7
310975 47,7
Etimesgut
171293
137223 80,1
75247 54,8
Gölbaşı
62602
27752 44,3
12858 46,3
Keçiören
672817
495513 73,6
204102 41,2
Mamak
430606
323949 75,2
138766 42,8
Sincan
289783
202661 69,9
84218 41,6
Yenimahalle
553344
438886 79,3
198653 45,3
Akyurt
18907
6068 28,6
2776 45,8
Ayaş
21239
6161
29
2257 36,6
Bala
39714
5049 12,7
1776 35,2
Beypazarı
51841
27136 52,3
9890 36,4
Çamlıdere
15339
5217
34
2012 38,6
Çubuk
75119
34254 45,6
13618 39,8
Elmadağ
43374
17166 39,6
6201 36,1
Evren
6167
3576
58
1081 30,2
Güdül
20938
4688 22,4
1998 42,6
Haymana
54087
8766
16
3190 36,4
Kalecik
24738
8980 36,3
3500
39
Kazan
29692
11764
35
5120 43,5
Kızılcahamam
33623
12970 3,8
4805
37
Polatlı
116400
13976 23,6
5056 36,2
Şereflikoçhisar
59128
33076
56
11876
36
Kaynak: Genel Nüfus Sayımı Ankara, DĐE, 2005
1378699
110657
279573
67600
11398
177063
117148
71712
173182
2488
1845
1235
8334
1791
11569
5227
761
1787
2413
3112
4473
4237
4285
9094
90
84
90
89,8
88,6
84,4
84,4
85,2
87,2
89,6
81,7
70
84,3
89
85
84,3
70,4
89,4
75,6
89
87,4
88,2
84,8
76,6
Đşsiz
169577
21083
31402
7647
1460
27039
21618
12506
25471
288
412
541
1556
221
2049
974
320
211
777
388
647
568
771
2782
Oran Đşgücünde Oran
(%) Olamayan (%)
10
16
10
10,2
11,4
15,6
14,6
14,8
12,8
10,4
18,3
30
15,7
11
15
15,7
29,6
10,6
24,4
11
12,6
11,8
15,2
23,4
1664694 50,7
179721 57,7
340566 52,3
61972 45,2
14893 53,7
291582 58,8
185171 57,2
118435 58,4
240228 54,7
3291 54,2
3904 63,4
3273 64,8
17246 63,6
3205 61,4
20635 60,2
10965 63,9
2495 69,8
2690 57,4
5576 63,6
5480
61
6644 56,5
8165
63
8919 63,8
21199
64
Hizmetler sektörü açısından ise, metropoliten kent içindeki Çankaya, Etimesgut, Yenimahalle ve
Keçiören ilçeleri temel istihdam kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Gölbaşı, Altındağ, Mamak ve
Sincan ise görece daha az hizmet işgücüne sahiptir.
Tablo 5. 36 : Đstihdamın Metropoliten Kentte Dağılımı
Tarım
Altındağ
Çankaya
Etimesgut
Gölbaşı
Keçiören
Mamak
Sincan
Yenimahalle
Sanayi
0,6
0,3
0,4
1,3
0,5
0,4
0,8
0,5
25,2
8,8
11,7
19,3
15,6
18,0
21,4
14,2
Hizmetler
74,2
90,9
87,9
79,4
84,0
81,6
77,8
85,3
228
5.2.4. ĐŞGÜCÜ VE GAYRI SAFĐ YURT ĐÇĐ HASILA (GSYĐH)
2000 Yılında gayri safi yurtiçi hasıla Türkiye’de 124.583 milyon iken, Đç Anadolu’da 21.130
milyon ve Ankara ilinde 3.333 milyon TL civarındadır. Ülkede gayrisafi yurt içi hasılanın hizmetler
ve sanayi sektörlerindeki gelişimine karşın, Ankara’da büyük ölçüde hizmetler sektörü
lokomotifliğinde arttığı görülmektedir.
Şekil 5. 54. : Ankara’da Yıllara ve Sektörlere Göre GSYĐH (Cari Fiyatlarla)
35.000.000.000
30.000.000.000
TARIM
SANAYĐ
HĐZMETLER
25.000.000.000
20.000.000.000
15.000.000.000
10.000.000.000
5.000.000.000
0
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Kaynak :GSYĐH’nın Đllere Göre Dağılımı(1990-2000), DĐE
1991-2000 Yılları arasında Ankara’da GSYĐH’nın en fazla üretildiği sektör ticarettir. Bunu
ulaştırma ve haberleşme, izlemektedir. 1990-2000 yıllarında sektörel dağılıma bakıldığında;
Ankara’da tarım sektörünün GSYĐH’daki payı, 1990 yılında %5,30 iken, 2000 yılında %4,70
oranına düşmüştür. Sanayi ise, %12,3 ile ancak 3. sırada yer alabilmektedir. Đnşaat, devlet
hizmetleri, mali kuruluşlar ile bunu bütünleyen mali iş kollarının da önemli bir gayrisafi hasıla
ürettikleri görülmektedir. Bu veriler de Ankara’nın işgücü ve ekonomik yapısı ile ilgili verileri
bütünleyen nitelikleri ile anlam kazanmaktadır.
Tablo 5. 37. : Ankara’da Yıllara ve GSYĐH’nın Alt Sektörler Bazında Gelişimi
TARIM
Çiftçilik ve Hayvancılık
Ormancılık
Balıkçılık
SANAYĐ
Madencilik ve Taşocakçılığı
Đmalat Sanayi
Elektrik, Gaz, Su
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
4,9
4,8
0,1
0
4,5
4,6
4,4
4,5
4,9
5,1
6,3
5,5
4,7
4,4
0.2
0.0
4,5
0,1
0
4,4
0,1
0
4,5
0,1
0
4,8
0,1
0
5
0,1
0
6,2
0,1
0
5,4
0,1
0
4,6
0,1
0
15,5
14,1
13,6
14,5
14,8
15,1
17,6
14,9
13,8
12,3
0,3
12,9
2,4
0,2
11,6
2,3
0,3
11,5
1,8
0,4
11,9
2,2
0,3
12,1
2,3
0,4
12,2
2,4
0,5
14,3
2,8
0,6
12,1
2,2
1,1
10,1
2,6
0,6
9,2
2,5
11,9
22,1
20,3
1,8
11,9
21,6
19,8
1,9
11,6
23
21,1
2
9,3
23,6
21,7
2
6,7
23,7
21,6
2,1
8,4
26,5
24
2,6
8,1
23,9
21,5
2,4
9,6
21,3
19,3
2
11,8
21,3
19,3
2
17,2
7,9
4,8
5,2
4,6
12,9
65,5
9,7
5,1
5,1
5,3
12,1
18,7
5,8
5,4
5,1
2,7
10,7
17,2
8,8
5,3
5,1
3,1
9,7
17,9
12,1
5,3
5,2
6,8
10,8
22,3
14,8
6,6
5,9
27,2
13,3
21
15,4
6,4
5,5
22,6
14,3
20,2
11,5
9
5,1
18,3
15,5
18,1
7,8
8,8
4,6
10,7
13
1,5
2
1,3
1
1
1,4
1,4
2,3
2,5
2,6
100
3,2
100
2,1
100
3,7
100
4,2
100
5,4
100
5,3
100
4,6
100
5,8
100
12,3
ĐNŞAAT
22,5
TĐCARET
20,7
Toptan ve Perakende Ticaret
1,8
Otel, Lokanta Hizmetleri
16,2
ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME
7,9
MALĐ KURULUŞLAR
4,2
KONUT SAHĐPLĐLĐĞĐ
5,2
SERBEST MESLEK VE HĐZMETLER
4,8
(ESKĐ) ĐZAFĐ BANKA HĐZMETLERĐ
13,1
DEVLET HĐZMETLERĐ
KAR AMACI OLMAYAN ÖZEL
0,6
HĐZMET KURULUŞLARI
2,4
ĐTHALAT VERGĐSĐ
100
GSYĐH
Kaynak :GSYĐH’nın Đllere Göre Dağılımı(1990-2000),
DĐE
229
Gayrı safi yurt içi hasılanın üretildiği ilçelere göre dağılımı irdelendiğinde ise, Çankaya ilçesin en
büyük paya sahip olduğu görülmektedir. Ülkesel gayrisafi hasılanın %1,67’sini üreten Çankaya,
kentte üretilen gelirin de %21,26’sını karşılamaktadır. Bu ilçeyi, bir başka merkezi iş alanı
işlevine sahip ilçe olarak %20,44 ile Altındağ ve bir çok önemli sanayi ve küçük sanayi tesisini
barındıran Yenimahalle %14,05 ile izlemektedir. Keçiören ise ancak %11,24’lük paya sahiptir.
Mamak ilçesinin %5,96’lık payı nüfusu göz önüne alındığında önemli çalışma alanlarından
yoksun bir bölgeyi işaret etmektedir.
Tablo 5. 38. : Đlçeler Đtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
1996
ANKARA
01 ALTINDAĞ
02 ÇANKAYA
03 ETĐMESGUT
04 GÖLBAŞI
05 KEÇĐÖREN
06 MAMAK
07 SĐNCAN
08 YENĐMAHALLE
09 AKYURT
10 AYAŞ
11 BALA
12 BEYPAZARI
13 ÇAMLIDERE
14 ÇUBUK
15 ELMADAĞ
16 EVREN
17 GÜDÜL
18 HAYMANA
19 KALECĐK
20 KAZAN
21 KIZILCAHAMAM
22 NALLIHAN
23 POLATLI
24 ŞEREFLĐKOÇHĐSAR
Kaynak: www.die.gov.tr
GSYĐH(Alıcı
fiyatlarıyla) 000 000
TL
1.162.494.467
237.586.380
247.199.665
36.937.135
23.502.247
130.717.792
69.239.741
46.726.954
163.279.868
16.573.112
8.092.881
5.761.553
26.187.623
3.688.709
15.510.926
14.446.408
1.653.508
3.015.107
9.625.011
6.211.853
16.846.516
5.404.615
14.034.231
45.117.704
15.134.931
Türkiye
Đçindeki
Oranı (%)
7,87
1,61
1,67
0,25
0,16
0,88
0,47
0,32
1,11
0,11
0,05
0,04
0,18
0,02
0,11
0,10
0,01
0,02
0,07
0,04
0,11
0,04
0,10
0,31
0,10
Ankara Đli
Đçindeki Oranı
(%)
100,00
20,44
21,26
3,18
2,02
11,24
5,96
4,02
14,05
1,43
0,70
0,50
2,25
0,32
1,33
1,24
0,14
0,26
0,83
0,53
1,45
0,46
1,21
3,88
1,30
Bunun dışında, Polatlı ve Beypazarı ilçeleri de, Gölbaşını aşan, Sincan ve Etimesgut düzeyindeki
GSYĐH değerleri ile öne çıkmaktadırlar. Büyükşehir kapsamına yeni katılan ilçelerden ise Kazan
ve Akyurt’un güçlendiği görülmektedir. Sanayi gelişimlerinin yoğunlaştığı bu ilçeleri, Çubuk ve
Elmadağ izlemektedir.
Bu değerlerin 2000 yılı sonrası için güncellenmesi gerekmektedir.
5.2.5. EKONOMĐK FAALĐYETLERDE YOĞUNLAŞMA
Türkiye ekonomik yapısı içinde, Ankara Đlinin ekonomik faaliyetlerinden hangilerinin
uzmanlaştığını hangi sektörlerde yığılma görüldüğünü ve bunların değişimlerini göstermek
amacıyla “yoğunlaşma oranları21” araştırılmıştır. Bu oranın 1 çıkması belli sektördeki faaliyetin
Türkiye ortalaması çevresinde olduğunu, 1 den yüksek çıkması Türkiye’ye kıyasla bir yığılma
olduğunu göstermektedir.
Tarihsel süreç içinde, Ankara’da tarım ve istihraç dışında Türkiye’ ye göre yığılmanın; hizmetler
sektöründe görüldüğü, bu hizmetler içinde ise, daha çok sırasıyla mali kurumlar, elektrik-gaz-su,
21
Location Quotiens : (Sektördeki Bölgesel Đşgücü/Bölge Toplam Đşgücü)
/ (Sektördeki Ülkesel Đşgücü/Ülke Toplam Đşgücü)
230
toplum hizmetleri ve ulaştırma alt gruplarının ağırlıklı olduğu görülmektedir. Đmalat sanayinin
de Türkiye ortalaması düzeyinde seyrettiği, ancak söz konusu yığılmanın hizmetler sektöründeki
kadar yüksek olmadığı belirlenmiştir.
1990 yılı itibariyle, Đç Anadolu Bölgesi Đllerinin, Türkiye’ye göre yoğunlaşma oranlarına
bakıldığında; Ankara’nın aksine Bölgenin % 69’unun Türkiye’nin ekonomik yapısına uygun olarak
tarım sektöründe yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. 2000 yılı verileri bölgede tarımın ağırlığının
azaldığı, özellikle Konya, Kayseri illerinde sanayi sektöründe yoğunlaşmanın hızlandığını gösterse
de, bölgeye hakim olan temel ekonomik sektör tarımdır. Ayrıca, Eskişehir ile Karaman’ın yanında
Sivas ve Kayseri’de de Đstihraç Sektöründe bir yığılma olduğu görülmektedir. Doğal kaynaklarla
ilgili bu yoğunlaşma kentsel ekonomi içinde temel istihdam kaynağı olarak değerlendirilebilecek
bir boyutta değildir. Sanayi Sektöründe yoğunlaşma oranları Kayseri, Eskişehir ve Kırıkkale de,
Ankara’ya göre daha yüksektir. Ankara ve Eskişehir’de, Türkiye’nin ekonomik yapısının aksine,
tarım dışı faaliyetlerde özellikle hizmetler sektöründe bir yoğunlaşma görülmesi ise, bu Đllerdeki
kentleşme hızının yüksekliğine bağlanabilir.
Türkiye geneline göre, Ankara’nın sektörel yoğunlaşma oranı 1990 yılı itibariyle diğer
sanayileşmiş kentlerle karşılaştırıldığında, hizmetler sektöründe, özellikle mali kurumlar, elektrik
ve toplum hizmetleri alt grupları bazında, Ankara’nın diğer sanayileşmiş kentlere göre ilk sırada
yer aldığı görülmektedir. Ankara’nın hizmetler sektöründe ihtisaslaşmış bir kent olduğunu,
ülkenin başkenti olması nedeniyle, kamu yönetimiyle sosyal, kültürel ve bazı kamu servislerinin
yoğun olduğunu, sanayinin ise ikinci derecede önemli olduğu görülmektedir. 2000 yılı itibariyle
de bu eğilimlerin sürdüğünü söylemek olasıdır.
Tablo 5. 39 : Ankara ve Sanayileşmiş Kentlerdeki 1990 Yılı Yoğunlaşma Oranları Sıralaması
ANKARA
ĐSTANBUL
ĐZMĐR
1
MALĐ KURUMLAR
3.368 MALĐ KURUMLAR
3.051 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ
2
ELEK., GAZ VE SU
2.609 ĐMALAT
2.763 MALĐ KURUMLAR
1.909
1.743
3
TOPLUM HĐZMETLERĐ
2.420 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ
2.762 ĐMALAT
1.657
1.570
4
ULAŞTIRMA
1.694 TĐCARET
2.414 TĐCARET
5
TĐCARET
1.517 ULAŞTIRMA
1.988 TOPLUM HĐZMETLERĐ
1.342
6
ĐNŞAAT
1.425 ĐNŞAAT
1.742 ULAŞTIRMA
1.292
7
ĐMALAT
1.089 TOPLUM HĐZMETLERĐ
1.256 ĐNŞAAT
1.252
8
ĐSTĐHRAÇ
0.776 ELEK., GAZ VE SU
1.229 ELEK., GAZ VE SU
1.141
9
ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ
0.478 ĐSTĐHRAÇ
0.564 ZĐRAAT
0.601
10 ZĐRAAT
0.338 ZĐRAAT
ADANA
0.096 ĐSTĐHRAÇ
BURSA
0.316
KOCAELĐ
1
ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ
1.555 ĐMALAT
2.072 ĐMALAT
2
ULAŞTIRMA
1.195 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ
1.634 ĐYĐ TANIMLANMAMIŞ
1.972
1.712
3
ĐMALAT
1.187 TĐCARET
1.233 ĐNŞAAT
1.661
4
TĐCARET
1.178 ĐNŞAAT
1.212 TOPLUM HĐZMETLERĐ
1.307
5
ĐNŞAAT
1.044 ELEK., GAZ VE SU
1.081 ULAŞTIRMA
1.256
1.118
6
ELEK., GAZ VE SU
1.013 MALĐ KURUMLAR
0.997 TĐCARET
7
TOPLUM HĐZMETLERĐ
0.994 ULAŞTIRMA
0.963 MALĐ KURUMLAR
1.005
8
MALĐ KURUMLAR
0.948 ĐSTĐHRAÇ
0.867 ELEK., GAZ VE SU
0.784
9
ZĐRAAT
10 ĐSTĐHRAÇ
0.920 TOPLUM HĐZMETLERĐ
0.840 ZĐRAAT
0.609
0.422 ZĐRAAT
0.747 ĐSTĐHRAÇ
0.183
Kaynak: DĐE, 1990, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri.
Sanayi ve Hizmetler Sektörü Yoğunlaşması
Ekonomik Yapının incelendiği 6. Bölüm içinde sanayi ve hizmetler sektörüne dair yoğunlaşma
verileri detayları ile verilmekte olup, bu bölümde, sanayi ve hizmetler alt kollarındaki
yoğunlaşmanın yıllar itibariyle sıralı gelişimi gösterilecektir. Đmalat Sanayi alt kollarındaki
yoğunlaşmaların yıllar itibariyle izlenmesi ile, Ankara’da orman ürünleri sanayinin en önemli
yoğunlaşma unsuru olduğu anlaşılmaktadır. 1990 yılında 2,46’ya ulaşan bu sektördeki
yoğunlaşma 2000 yılında ,09’a gerilese de, ildeki en yoğun imalat sanayi kolu olma unvanını açık
231
korumaktadır. Kağıt- kağıt ürünleri ve basım sanayi de 1980’den beri ildeki önemli yoğunlaşma
oranlarından birine sahiptir. Bunların dışında metal eşya sanayi de ülke ortalamasının üzerinde
bir yoğunluğa sahip olup, diğer imalat sanayi kolları ülke ortalamasının altındadır.
Tablo 5.40. : Ankara’da Đmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Yoğunlaşma Oranları Sıralaması
1970
1975
1980
1985
1990
(1970-2000)
2000
1 KAĞIT SAN.
2.23 KAĞIT SAN.
2.69 ORMAN SAN
1.95 ORMAN SAN
1.90 ORMAN SAN
2.46 ORMAN SAN
2.09
2 KĐMYA SAN.
1.70 ORMAN SAN
1.41 KAĞIT SAN.
1.45 METAL EŞYA S.
1.67 KAĞIT SAN.
2.00 KAĞIT SAN.
1.77
3 ANA METAL S. 1.62 GIDA SAN.
1.26 METAL EŞYA S.
1.41 KAĞIT SAN.
1.59 METAL EŞYA S.
1.46 METAL EŞYA S. 1.48
4 ORMAN SAN
1.22 KĐMYA SAN.
0.90 ANA METAL S.
0.95 GIDA SAN.
1.05 KĐMYA SAN.
5 METAL EŞYA S. 1.22 TAŞ TOPRAK S.
0.82 GIDA SAN.
0.88 GIDA SAN.
0.90 TAŞ TOPRAK S.
0.84 TAŞ TOPRAK S. 0.93
6 TAŞ TOPRAK S 1.13 KĐMYA SAN.
0.82 ANA METAL S.
0.86 KĐMYA SAN.
0.88 KĐMYA SAN.
0.83 ANA METAL S.
7 GIDA SAN.
0.64 TAŞ TOPRAK S.
0.79 TAŞ TOPRAK S.
0.73 ANA METAL S.
0.64 DĐĞER SAN.
0.87
8 DOKUMA SAN. 0.64 DĐĞER SAN.
0.57 DĐĞER SAN.
0.62 DĐĞER SAN.
0.52 DĐĞER SAN.
0.49 GIDA SAN.
0.82
9 DĐĞER SAN.
0.48 DOKUMA SAN.
0.41 DOKUMA SAN.
0.33 DOKUMA SAN.
0.35 DOKUMA SAN.
0.37
1.43 METAL EŞYA S.
1.06 DOKUMA SAN.
0.61 ANA METAL S.
0.94
0.89
Kaynak: DĐE, 1990, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
Ankara’da hizmetler sektöründeki yoğunlaşma oranları ise tüm alt kollarda ülkeden daha yoğun
bir yapıya işaret etmektedir. Đlde ve kentte temel istihdam kaynağı olan toplum hizmetlerine
karşın, istihdam içinde yaklaşık %11’lik bir pay alan mali kurumlar alt sektörünün ise, sürekli
3’ün üzerinde seyreden yoğunlaşma oranı ile en yoğun hizmet sektörü olduğu söylenebilir.
1990’lı yıllardan sonra kentten ayrılma eğilimine giren bankacılık hizmetlerinin yönetim
merkezlerine karşın, Ankara’nın bu alt sektördeki yoğunluğu sürüyor görünmektedir. Ancak,
Başkentin en güçlü olduğu bu alt sektörde bir kırılma yaşıyor olduğu gözden kaçırılmamalıdır.
Mali kurumlar alt sektörü gibi istihdamdan büyük pay almayan elektrik-gaz-su sektöründeki
yoğunlaşma da, bu faaliyetlerin merkezi düzeyde sağlandığı kurumların Ankara’da bulunmasıyla
ilişkilendirilebilir. Başkentlik işlevlerinin biçimlendirdiği ve temel istihdam kaynağı olan toplum
hizmetlerindeki istihdam artışına karşın yoğunlaşma oranının düşüyor olması, bu hizmetlerin
diğer kentlerde de yoğunlaşmaya başlamasıyla açıklanabilir. Ulaşım, ticaret ve inşaat
sektörlerindeki yoğunlaşmaların ise özellikle 2000 sonrası inşaat sektöründe önemli bir
yoğunlaşma ile öne çıktığı gözlenmektedir.
Tablo 5.41. : Ankara’da Hizmetler Alt Sektörlerinin Yoğunlaşma Oranları Sıralaması
1970
1
2
3
4
5
6
1975
1980
1985
(1970-2000)
1990
2000
MALĐ KURUM.
3.70
TOPLUM HĐZM.
2.82
MALĐ KURUM.
3.39
MALĐ KURUM.
3.33
MALĐ KURUM.
3.36
MALĐ KURUM.
3.10
TOPLUM HĐZM.
2.75
ELEKTRĐK
2.69
ELEKTRĐK
3.32
TOPLUM HĐZM.
2.37
ELEKTRĐK
2.60
ELEKTRĐK
3.00
ELEKTRĐK
2.47
MALĐ KURUM.
2.58
TOPLUM HĐZM.
2.48
ULAŞIM
1.62
TOPLUM HĐZM.
2.42
TOPLUM HĐZM.
2.25
ULAŞIM
1.94
TĐCARET
1.99
ULAŞIM
1.62
ĐNŞAAT
1.50
ULAŞIM
1.69
ULAŞIM
1.76
TĐCARET
1.71
ULAŞIM
1.59
TĐCARET
1.53
TĐCARET
1.46
TĐCARET
1.51
TĐCARET
1.56
ĐNŞAAT
1.63
ĐNŞAAT
1.48
ĐNŞAAT
1.39
ELEKTRĐK
1.37
ĐNŞAAT
1.42
ĐNŞAAT
1.51
232
Tablo 5. 42. : Ankara Đli 2023 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Altı-Yavaş Gelişim)
233
Tablo 5. 43. : Ankara Đli 2023 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Gelişimi)
234
Tablo 5. 44. : Ankara Đli 2023 Đşgücü-Đstihdam-Nüfus Projeksiyonu (Trend Üstü-Hızlı Gelişim)
235
5.2.6. ĐŞGÜCÜ YAPISINA ĐLĐŞKĐN ÖNGÖRÜLER
5.2.6.1. ĐŞGÜCÜ PROJEKSĐYONLARI
Ankara’da makroekonomik yapı ve göstergeler üzerinden, işgücünün sektörel dağılımı,
gayrisafi yurt içi hasıla ve işsiz nüfus ile ek istihdamın gerektirdiği yatırım bedeli üzerinden
2023 yılı için 3 ayrı işgücü projeksiyonu gerçekleştirilmiştir. Bu projeksiyonlar için 2005-2006
döneminde Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü 4. Sınıf stüdyosunda yapılan
projeksiyonlardan yararlanılmış olup22, trend gelişimi, trend altı gelişim ve trend üstü hızlı
gelişim seçenekleri için Ankara ili bazında üretilen değerler, 2023 yılı için Ankara’da nüfusa
ilişkin çıkarımlar da yapılmasına yardımcı olmuştur. Makroekonomik göstergelerin önemli bir
kısmı ilgili kurumlar tarafından il bazında derlendiği için Ankara ili bütününde gerçekleştirilen
işgücü-istihdam ve onun üzerinden şekillenen projeksiyon sonuçları aşağıda irdelenmiştir.
3 ayrı işgücü projeksiyonu irdelendiğinde ortak yönler olarak şunlar tespit edilmiştir;
o
Tarımın sektörel dağılımdan %11, inşaat sektörünü de barındıran hizmetler
sektörünün %74, sanayi sektörünün ise %15 dolaylarında bir pay alacağı
öngörülmektedir. Bu oranlar, inşaat sektörü sanayi içinde değerlendirildiğinde ayrı bir
öngörüye muhtaç görünmektedir.
o
2005 yılı için 2,9 olan ekonomik bağımlılık oranının, 2023 yılı için 2 düzeyinde
gerçekleşeceği kabul edilmektedir.
o
Yıllık nüfus artış hızının % 0,16 düzeyine ineceği öngörülmekte, bir kişiyi istihdam
etmek için tarım sektöründe 130.000, sanayi sektöründe 100.000, hizmetler
sektöründe 65.000ytl yatırım bedeli gerektiği yönündeki Hazine Müsteşarlığı verisi,
oluşturulması öngörülen ek sermaye bedeli 2023 yılı öngörüsünde dayanak olarak
alınmaktadır.
Bu senaryoların farklılaştığı noktalar olarak ise;
o
Trend altı yavaş gelişim senaryosunda, nüfus artış hızı projeksiyonu ortalamasının
Ankara’nın 2005’teki büyüme hızı olan 5,5’in ortalama %10 altında seyrederek 4,9
biçiminde gerçekleşeceği, büyüme hızının ulaşacağı maksimum değer olarak ise 6,0’ın
hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle;
Tarım : 345.287
Sanayi : 470.845
Hizmetler : 2.762.293
biçiminde bir işgücü dağılımı gerçekleşeceği, bunun da 6.643.322 kişilik bir il
nüfusu oluşumu anlamına geleceği
o
Trend senaryosunda, nüfus artış hızı projeksiyonu ortalamasının Ankara’nın 2005’teki
büyüme hızı olan 5,5 olarak gerçekleşeceği, büyüme hızının ulaşacağı maksimum
değer olarak ise 7,3’ün hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle;
Tarım : 386.736
Sanayi : 527.367
22
Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü 2005-2006 Yılı 4. Sınıf Ankara Stüdyosu Analitik Etüdlerinden
yararlanılmıştır.
236
Hizmetler : 3.093.779
biçiminde bir işgücü dağılımı gerçekleşeceği, bunun da 7.440.802 kişilik bir il
nüfusu oluşumu anlamına geleceği
o
Trend üstü hızlı gelişim senaryosunda, nüfus artış hızı projeksiyonu ortalamasının 7,0,
olarak gerçekleşeceği, büyüme hızının ulaşacağı maksimum değer olarak ise 10,0’un
hayata geçeceği kabulü ile, 2023 yılı itibariyle;
Tarım : 497.811
Sanayi : 678.833
Hizmetler : 3.982.484
biçiminde bir işgücü dağılımı gerçekleşeceği, bunun da 9.557.855 kişilik bir il
nüfusu oluşumu anlamına geleceği
tespit edilmiştir. Bu tespitler, Ankara büyükşehir belediyesi sınırları içinde de, 6.000.000 ila
8.500.000 arasında değişen bir nüfus projeksiyonuna işaret etmektedir.
Nüfus projeksiyonlarının öngördüğü 5.500.000 dolaylarında ortaklaşmış görünen veriler,
işgücü projeksiyonları ile birlikte yorumlandığında trend üstü senaryonun gerçekleşme
olanağının çok zayıf olduğu, kentsel ve ülkesel gelişme eğilimlerinin işgücü projeksiyonlarının
trend senaryosunda işaret edilen, nüfus projeksiyonlarının orta üstü bir gelişmeyi belirten
çerçeve dışına çıkmayacağı görülmektedir. Bu durumda il için 7.400.000, belediye sınırı için
ise, 6.800.000-7.000.000 aralığında bir nüfus gerçekleşmesi beklenebileceği düşünülebilir. Bu
durumda, trend işgücü senaryosunun tespitlerinin kabul edilebilir olduğu düşünülmektedir.
Tüm bu tespit ve verilerin planlama bölgeleri bazında onaylı planlar ve bu plan kapsamında
yapılması öngörülen müdahaleler bağlamında sınanarak sonuçlandırılması gerekmektedir.
5.2.6.2. 2023 YILI ÖNGÖRÜLERĐ
o
Aktif yaştaki nüfusun iktisaden faal olma oranındaki artış eğilimin süreceği ve %50
dolaylarında gerçekleşeceği,
o
Đktisaden faal olmayan nüfus içinde ev hanımlarının oranının düşme seyrinin süreceği,
kadın nüfusun sosyal yaşama katılma oranının artacağı, öğrenci nüfusunda da bir artış
öngörüldüğü, bunun için eğitime yönelik özendirme politikaları uygulanması gerektiği,.
o
Emekli nüfusun artışı ve kentsel nüfusun medyan yaşının büyüme eğilimine paralel
olarak, emeklilerin yaşam kalitesini arttıracak çalışmaların araştırılması gerektiği,
o
Çalışan nüfusun çalışabilir nüfusa oranının düşmekte olduğu, bu oranın arttırılabilmesi
için öğrenci, ev hanımı ve emekli nüfusa yönelik üretime katılabilme amaçlı özel
çalışma kollarının araştırılabileceği,
o
Reel aktivite oranındaki düşme eğiliminin dengelenerek %35’in üzerine çıkarılması
yönünde çalışmalar yapılacağı,
o
Yükselmekte olan işsizlik oranının kadın nüfusun ekonomiye katılması ve üretim
ekonomisi unsurlarının kentsel ekonomiye hakim kılınmasıyla %5’ler düzeyine
çekilmesi,
o
Ankara’da çalışanların Türkiye toplam çalışanları içinden aldığı payın %5,75 düzeyine
getirilmesi, tarım istihdamındaki düşüşün tarımda verimlilik, çeşitlilik ve ekolojik tarım
potansiyelleri ile sınırlandırılarak kontrol altına alınabileceği öngörüsüyle %12
237
düzeyinde tutulacağı, sanayi istihdamının ise, inşaat sektörü dahil olmak üzere %26
dolaylarında gerçekleşeceği, hizmetler sektörünün ise %62’lik oranıyla baskın sektör
olma niteliğini koruyacağı,
o
Sanayi alt kolları içinde madencilikteki gelişme eğiliminin süreceği, imalat sanayinin
sektörel dağılım içinden %16-18 arasında bir pay alabileceği, inşaat sektörünün ise
%7-9 aralığında bir gelişmeye sahne olabileceği,
o
Mali kurumlar alt sektöründe özel müdahaleler ve uygulama araçları ile
yoğunlaşmanın pekiştirilmesi gerektiği, toplum hizmetlerine bağlı görünen istihdam
yükünün çeşitlendirilmesi amacıyla ticaret, ulaşım, elektrik ve imalat sanayi
gelişimlerinin özendirilmesi gerektiği,
o
Büyükşehire yeni bağlanan ilçelerdeki tarımsal işlevlerde yoğunlaşma eğiliminin
sürdürülebilirliği sağlanırken, planda belirlenmiş odak ve koridorları içeren ilçe
merkezlerinde (Akyurt, Kazan, Çubuk, Elmadağ) ve Temelli, Mahmatlı odaklarında
sanayi istihdamının artacağı, bu yerleşimlerin gelişmişlik göstergelerinin yükseleceği,
o
Metropoliten kent içindeki temel sektör olan hizmetler sektörü istihdamının Altındağ,
Mamak, Etimesgut ve Keçiören başta olmak üzere artacağı, Yenimahalle ve
Çankaya’nın hizmetler sektöründeki baskın değerinin korunacağı,
o
Gayrisafi yurt içi hasıla içinden Ankara’nın aldığı payın artacağı, Ankara içinde ise
tarım ve sanayinin ürettiği hasılanın artacağı, bunun oluşabilmesi için tarımda
verimliliği arttıran özel program alanları ve ürün seçimleri yapılması, sanayi için bilgi
teknolojileri, araştırma ve geliştirme sektörünün gelişiminin özendirilmesi,
öngörülmekte olup, bu öngörülere ilişkin planlama bölgeleri bağlamında yapılacak
analizler ve işgücü projeksiyonları ile işgücüne ilişkin öngörüler tamamlanabilecektir.
238