In een geweldsc arrou sel

Michel Krielaars
oms onthullen een paar gewone foto’s
veel meer van een drama dan de bijbehorende tekst, hoe goed die ook is geschreven. Dat had ik bij ‘Moechazjirs fotoalbum’, een los katern achterin De geheime geschiedenis van Khava Gaisanovo en de Noord-Kaukasus, dat weer een onderdeel is van het slow journalism-avontuur The Sochi Project van fotograaf
Rob Hornstra en journalist Arnold van Bruggen.
Moechazjir Gaisanov was een Ingoesjetische
taxichauffeur uit Noord-Ossetië, een van de
Russische provincies op de Noord-Kaukasus,
waar sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie
in 1992 een bij tijd en wijle hevig opflakkerende burgeroorlog woedt. In 2007 verdween hij,
toen hij op weg was naar de Noord-Ossetische
hoofdstad Vladikavkaz, om nooit terug te keren. Volgens zijn vrouw Khava is hij gekidnapt
door de politie, die op de Noord-Kaukasus een
maffioos terreurbewind uitoefent.
Op het omslag van het door Hornstra en Van
Bruggen gemaakte ‘fotoalbum’ staat Moechazjir zelf afgebeeld: een vriendelijk ogende, stevig gebouwde man met een aardig gezicht,
zware wenkbrauwen en een grijze snor. De volgende 31 bladzijden bevatten foto’s van zijn
naaste familieleden en vrienden – kiekjes
waarop harmonie overheerst, gemaakt in de
vreedzame tijden van de Sovjet-Unie en het
Rusland van nu.
Ze laten het dagelijks leven zien in een – grotendeels islamitisch – deel van Zuid-Rusland,
waar het leven tot 1992 in zijn beschaafde armoede en rommeligheid weinig verschilde van
dat in de rest van het land van de grote socialistische belofte. Zodra je beseft dat de brave
Moechazjir door die kidnappende politieagenten is vermoord, krijgen die foto’s een aangrijpende meerwaarde, die je de rest van dit bijzondere, slapgekafte en op krantenpapier gedrukte boek binnensleurt.
S
Stammenstrijd
In een gewel dsc arrou sel
Slow journalism over de roerige Noord-Kaukasus
In De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova
doen Hornstra en Van Bruggen in woord en
beeld verslag van hun reizen door de
Noord-Kaukasus en schetsen ze ook de bloedige historische achtergronden van die door
stammenstrijd, corruptie en overheidsterreur
geteisterde regio, waar de grenzen in de loop
der eeuwen steeds opnieuw werden getrokken.
Ze reisden erheen onder het voorwendsel
een reportage over het oord van de Olympische
Winterspelen van 2014 te willen maken. Maar
in werkelijkheid was het hen te doen om de
harde werkelijkheid van het achterland. Op
die manier zijn ze erin geslaagd een gruwelijke
wereld te laten zien, waar geweld en corruptie
de voornaamste wetten zijn.
De gewone mensen die
worden geportretteerd
maken diepe indruk
Hun verhaal wordt afgewisseld met prachtige foto’s van het ruige berggebied en het dagelijks leven in de steden en dorpen. Maar het
zijn de portretten van hun inwoners, die echt
diepe indruk maken. Iedereen heeft wel iets
vreselijks meegemaakt, wat te zien is aan hun
ontbrekende handen, voeten, benen en ogen.
En of het nu om een gewone burger, een soldaat of een politieagent gaat, je beseft dat ieder
van hen in dezelfde geweldscarrousel zit van
een moordzuchtig en corrupt systeem. Die foto’s nemen soms enkele pagina’s achtereen in
beslag, waardoor ze het geschreven verslag van
Van Bruggen op een intrigerende manier aanvullen en de banaliteit van het geweld extra benadrukken.
De tekst in dit bijzondere boek is niet minder spannend en interessant. Regelmatig worden Hornstra en Van Bruggen door de politie
aangehouden en ondervraagd over wat ze te
zoeken hebben in het gebied. Het zijn intimiderende en bedreigende momenten, die beide
jonge journalisten altijd tactvol tot een goed
einde weten te brengen.
Behalve de bloedige geschiedenis van de
Kaukasus, een natuurlijk conflictgebied waar
bloedwraak en stammenstrijd tot de lokale
mores behoren, heeft Van Bruggen ook een
scherp oog voor de menselijkheid in de schilderachtige streek waar hij en Hornstra rondtrekken.
Dat levert mooie en zeer gevarieerde microgeschiedenissen op, die meer inzicht bieden in
wat er op de Kaukasus gebeurt dan de gemiddelde nieuwsberichtgeving. ‘Bij ons ben je
Vier pagina’s uit ‘Moechazjirs fotoalbum, met Moechazjir zelf (met bontmuts en snor) links op de foto rechtsboven Foto’s uit besproken boek
maar kort kind’, zegt bijvoorbeeld een oude
Dagestaanse journalist. ‘Hier is een meisje van
acht al volwassen en draagt volledige verantwoordelijkheid in het huishouden. Jongens
moeten op hun achtste leren vechten en op
hun 14de klaar zijn voor het echte leven.’
Sporen
Dat is weer eens andere koek dan in het Westen, waar je de zorgeloosheid van je kindertijd
tot je 40ste kunt oprekken. Dat die volwassenheid op de Kaukasus door al het geweld aanmerkelijk korter kan duren, is weer een ander
verhaal. Maar ook dat ontglipt niet aan de aandacht van Hornstra en Van Bruggen, want
dood en verderf beleven ze weliswaar niet aan
den lijve, maar de sporen ervan en de angst zijn
in hun omgeving voortdurend aanwezig.
Aangrijpend is het hoofdstuk waarin Khava
vertelt over de deportatie op last van Stalin van
een half miljoen inwoners van de Noord-Kaukasus naar Kazachstan, omdat hun leiders met
de nazi’s hadden gecollaboreerd.
Ze werden in verlaten gebieden ‘neergeplant’, waardoor velen van honger en uitputting omkwamen. De Ingoesjetische Khava kan
niet zonder droge ogen vertellen hoe een aanzienlijk deel van haar familie toen omkwam.
Na het lezen van dit boek was ik diep onder
de indruk. Niet alleen van wat de makers – onder soms levensgevaarlijke omstandigheden –
tot stand hebben gebracht, maar ook van de
enorme overlevingskracht van al die gewone
mensen die ze hebben gesproken en geportretteerd en die niet zo snel van mijn netvlies zullen verdwijnen.
Rob Hornstra en
Arnold van Bruggen:
De geheime geschiedenis van Khava
Gaisanovo en de
Noord-Kaukasus.
Pegasus, 352 blz.
€ 29,vvvvV
Een onderdeel van een omvangrijk slow
journalism-project levert bijzondere verslaggeving op van het leven van gewone
mensen op de roerige Noord-Kaukasus,
waar stammenstrijd en corruptie heersen.