Ozon ve Ultraviyole Radyasyon Veri Analizi

Ozon ve Ultraviyole Radyasyon Veri Analizi

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
Meteoroloji Genel Müdürlüğü
OZON VE ULTRAVİYOLE RADYASYON VERİ ANALİZİ
Meteoroloji Genel Müdürlüğü
Araştırma Dairesi Başkanlığı
Klimatoloji Şube Müdürlüğü
ŞUBAT 2012
Ankara
T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
Meteoroloji Genel Müdürlüğü
OZON VE ULTRAVİYOLE RADYASYON VERİ ANALİZİ
YILMAZ AÇAR, MİTHAT EKİCİ VE SERPİL YAĞAN
Meteoroloji Genel Müdürlüğü
Araştırma Dairesi Başkanlığı
Klimatoloji Şube Müdürlüğü
ŞUBAT 2012
Ankara
TEŞEKKÜR Klimatoloji Şube Müdürlüğü çalışanları ile Sayın Belkıyse KAYA (Mühendis) ve Sayın Ertan TURGU’ya (Mühendis) katkılarından dolayı teşekkür ederiz. i
İÇİNDEKİLER Sayfa No TEŞEKKÜR ……………………………………………………………………………..…………………….. i İÇİNDEKİLER …………………………………………………………………………………………………. ii 1. GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………… 1 2. OZONSONDE ÖLÇÜMLERİ VE VERİ ANALİZİ ………………………………………………. 3 2.1. Verilerin Aylık değerlendirmesi ……………………………………………………….. 4 2.2. Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi ………………………………………………. 5 2.3. Verilerin Yıllık Değerlendirmesi ……………………………………………………….. 6 3. BREWER SPEKTROFOTOMETRESİ OZON ÖLÇÜM VERİLERİNİN ANALİZİ ……. 8 3.1. Günlük Toplam Ozon Verilerinin Değerlendirmesi …………………………… 9 3.2. Verilerin Aylık Değerlendirmesi ……………………………………………………….. 11 3.3. Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi ……………………………………………….. 12 3.4. Verilerin Yıllık Değerlendirmesi ………………………………………………………… 13 4. ULTRAVİYOLE RADYASYON ÖLÇÜM VERİLERİNİN ANALİZİ ………………………… 14 4.1. Ultraviyole A (UV‐A) Verilerinin Değerlendirmesi …………………………….. 15 4.1.1. Verilerin Aylık Değerlendirmesi ……………………………………………… 15 4.1.2. Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi ……………………………………… 19 4.1.3. Verilerin Yıllık Değerlendirilmesi …………………………………………….. 19 4.2. Ultraviyole B (UV‐B) Verilerinin Değerlendirmesi ……………………………… 20 4.2.1. Verilerin Aylık Değerlendirmesi ………………………………………………. 20 4.2.2. Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi ……………………………………… 23 4.2.3. Verilerin Yıllık Değerlendirmesi ………………………………………………. 24 4.3. UV İndeks (UVI) Verilerinin Değerlendirmesi …………………………………….. 24 4.3.1. Günlük UVI Verilerinin Değerlendirmesi …………………….…………… 26 4.3.2. Aylık UVI Verilerinin Değerlendirmesi .……………………………………. 27 4.3.3. Mevsimlik UVI Verilerinin Değerlendirmesi…………………………….. 30 5. ANKARA İÇİN TOMS (OMI) UYDU GÖZLEMLERİ İLE BREWER VE OZONSONDE TOPLAM OZON VERİLERİNİN BİRLİKTE DEĞERLENDİRMESİ ……………………….. 30 5.1. TOMS (OMI) Uydu Gözlemleri Toplam Ozon Değerlendirmesi ………….. 30 5.1.1. TOMS (OMI) Uydu Gözlemlerinin Aylık Değerlendirmesi ………….. 32 5.1.2. TOMS (OMI) Uydu Gözlemlerinin Yıllık Değerlendirmesi ………….. 33 5.1.3. TOMS (OMI) Uydu, Brewer ve Ozonsonde Toplam Ozon Ölçümlerinin Birlikte Değerlendirmesi …………………………………….. 33 6. TREND ANALİZİ ………………………………………………………………………………………….. 35 6.1. Man‐Kendall Korelasyon Katsayısı (Trend Analizi) …………………………….. 35 6.1.1. Ozonsonde Değerlerinin Trend Analizi ……………………………………… 36 6.1.2. Brewer Spektrofotometre Değerlerinin Trend Analizi ………………. 41 7. SONUÇ ………………………………………………………………………………………………………. 42 8. KAYNAKLAR …….………………………………………………………………………………………… 45 ii
1. GİRİŞ Ozon, O3 formülü ile gösterilen oksijenin özel bir biçimidir. İnsan yaşamı için çok önemli olmasına rağmen, atmosferde diğer gazlara oranla çok az miktarda bulunmaktadır. Ozon yoğunluğu en fazla yer yüzeyinden itibaren 10‐40 km’ler arasında bulunmaktadır. Bu bölümdeki ozon, stratosferik ozon olarak adlandırılır ve toplam ozon miktarının % 90 kadarını içerir. Stratosfer tabakasındaki ozon, güneşin zararlı ışınlarının bir kısmını emerek Dünya’ya gelmesini engellemesinden dolayı “iyi huylu ozon” olarak adlandırılmaktadır. Buna karşılık, yüzeye yakın kısımda kirleticilerden oluşan ozon vardır ve Troposferik ozon olarak adlandırılmaktadır. Bu ozon, 0‐10 km’ler içerinde bulunmakta ve toplam ozonun % 10’luk kısmını oluşturmaktadır. İnsan sağlığını olumsuz etkilediğinden “kötü huylu ozon” olarak adlandırılmaktadır (4). Sanayileşme ile birlikte insanların bilinçsizce yaşam sürüp doğayı tahrip etmesi sonucunda, dünya atmosferini oluşturan gazlarda özellikle son 40 yılda önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişikliklerden dünya iklimi ve dünya üzerinde yaşayan tüm canlılarda olumsuz yönde etkilenmekte ve bu etkilerin daha da artması beklenmektedir. Günümüzde, özellikle stratosferik ozonda görülen incelme ve küresel ısınmadan kaynaklanan iklim değişikliği şeklinde karşımıza çıkan iki büyük problem, insan ve tüm canlı yaşamı açısından oldukça önemli bir duruma gelmiştir. Bu problemlerin bir kısmına, insan etkinlikleri sonucu ozonu incelten kloroflorokarbon (CFC)’lar ile karbondioksit (CO2), metan (CH4) ve nitrözoksit (N2O) gibi sera gazlarının atmosfere aşırı miktarlarda salınması neden olmaktadır. Uluslararası alanda bu konuda son yıllarda giderek artan duyarlılıklar neticesinde “Ozon Tabakasının Korunmasına İlişkin Viyana Sözleşmesi” 1985 yılında, “Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü” 1987 yılında ve yine aynı amaca yönelik olarak “İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi” de Haziran 1992’de, imzaya açılmıştır. Montreal Protokolü 1989 yılında birçok ülke tarafından imzalanarak 1 yürürlüğe girmiştir. Bu çalışmalar sonucunda, ozon tabakasının korunması amacıyla Viyana Sözleşmesi ve Montreal Protokolü çerçevesinde uluslararası bir sistem oluşturulmuştur. Bu sistem, ozon tabakasında tahribata yol açan birtakım kimyasal maddelerin üretim ve kullanımının, uygulanabilir bir takvim çerçevesinde azaltılarak sıfıra indirilmesini öngören teknik içerikli bir süreci kapsamaktadır. Ancak, bu sürecin teknik boyutlarının yanı sıra, ekonomik ve siyasal boyutlarının olduğu da bilinmelidir. Türkiye, Montreal Protokolüne 19 Aralık 1991 tarihinde taraf olmuş ve tüm değişikliklerini de kabul etmiştir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, ''Türkiye'de Atmosferik Kirliliğin Ozon Konsantrasyonuna Etkisi'' konulu proje kapsamında, 1993–1998 yılları arasında Devlet Planlama Teşkilatı’ndan almış olduğu maddi destekle 13 Ocak 1994 tarihinde Ozonsonde yöntemiyle ilk ozon ölçümlerine Ankara’da başlamıştır. 1997 yılında Ankara ve Antalya illerine kurulan Ultraviyole‐B Radyasyon ölçer (UV‐Biometer) cihazların çalıştırılması ile UV Radyasyon gözlem ve araştırmaları konusunda da önemli adımlar atılmıştır. Daha sonra, “Türkiye Üzerinde Troposferik ve Stratosferik Ozon/UV‐B’ deki Değişimin Gözlenmesi ve Sonuçlarının Analizi” isimli İTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü ve Meteoroloji Genel Müdürlüğü ortak TÜBİTAK projesi ile 09 Kasım 2006 tarihinde, Ankara’da Brewer Spektrofotometresi ile ozon ve ultraviyole radyasyon ölçümlerine başlanmıştır. Bu çalışmada, Ankara’da yer tabanlı Ozonsonde ve Brewer ölçümlerinden elde edilen toplam ozon verileri ile uydular tarafından (TOMS‐OMI) ölçülen toplam ozon verileri ve yine Ankara’da Brewer Spektrofotometresince ölçülen ultraviyole radyasyon verilerini içeren veri setleri kullanılmıştır. Bu veri setleri ile günlük, aylık, mevsimlik ve 2 yıllık verilerin ortalama, maksimum, minimum değerleri elde edilmiş ve trend analizleri yapılmıştır. Böylece Ankara ve Türkiye üzerindeki ozon tabakasının durumu, gelişimi ve UV Radyasyon konuları hakkında değerlendirme yapma şansı oluşmuştur. 2. OZONSONDE ÖLÇÜMLERİ VE VERİ ANALİZİ Meteoroloji Genel Müdürlüğü, ''Türkiye'de Atmosferik Kirliliğin Ozon Konsantrasyonuna Etkisi'' konulu proje kapsamında, 1993–1998 yılları arasında Devlet Planlama Teşkilatı’ndan almış olduğu maddi destekle 13 Ocak 1994 tarihinden itibaren “Ozonsonde Yöntemiyle” ozon ölçümlerine başlamıştır. Ozonsonde Yöntemi, yer tabanlı balonlu ölçme yöntemidir. Bu yöntemde, içerisine havadan daha hafif hidrojen gazı doldurulan balona (1200 gr’lık) bağlanmış ölçüm cihazı (ozonsonde) kullanılmaktadır. Bu cihaz, yerden itibaren balonun patladığı yaklaşık 35–40 km yüksekliğe kadar, mevcut hava kütlesi içerisindeki ozon miktarını ölçerek, ozonun dikey dağılımının belirlenmesine yardımcı olmaktadır. Bu yöntemin esasını oluşturan Ozonsonde Cihazı, Elektrokimyasal Konsantrasyon Hücreli (ECC) olup, atmosferdeki ozonun dikey dağılımını tespit etmek amacıyla NOAA Laboratuarları’nda (Komhry, 1964, 1969; Komhry and Harris, 1971) basit şekilde tasarlanmış, hafif ve balonla birlikte kullanılabilme özelliğine sahiptir (1). Şekil 1. Ozonsonde Şekil 2. Balon, paraşüt ve ozonsonde 3 Ozon ölçümünün yapıldığı Ankara istasyonu, 348 istasyon numarası ile “Dünya Ozon ve Ultraviyole Radyasyon Veri Merkezi (WOUDC)” ve “Küresel Atmosfer İzleme Programı (GAW)”nın gözlem ağı içerisinde yer almaktadır (2, 3). Meteoroloji Genel Müdürlüğü Ankara Radiosonde İstasyonu’nda, 1994‐2011 yılları arasında toplam 383 adet ozon ölçümü yapılmıştır. Ölçüm sıklığı yıllara göre değişkenlik (ayda 1‐4 adet arasında) göstermektedir. Ölçüm sonuçları değerlendirildiğinde ortalama toplam ozon miktarı 314,0 DU (Dobson Unit‐Dobson Birimi) olarak hesaplanmıştır. Dünya ortalaması 300 DU civarında olup, coğrafi olarak 230 ile 500 Dobson birimi arasında değişmektedir (3). 2.1. Verilerin Aylık Değerlendirmesi: 1994‐2011 yılları arasında yapılan ozon ölçümlerini aylık olarak değerlendirdiğimizde; en yüksek aylık ortalama toplam ozon değerlerine Mart‐Nisan aylarında, en düşük aylık ortalama toplam ozon değerlerine de Ekim‐Kasım aylarında rastlanılmıştır (Şekil 3). 2011 yılında ise 12 adet ozon ölçümü yapılmıştır. Bu yıla ait toplam ozon değerleri incelendiğinde; en yüksek değerin Ocak ayında (345,4 DU), en düşük değerin ise Temmuz (268,3 DU) ayında ölçüldüğü belirlenmiştir. 4 2011 Yılı Aylık Ortalama Toplam Ozon Değerinin Uzun Yıllar Ortalamasına Göre Değişimi.
296
286
279
285
287
290
288
278
268
300
273
299
297
328
327
331
321
325
352
320
303
331
345
307
Toplam Ozon (DU)
350
360
400
250
200
150
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Aylar
2011
ORT 1994-2011
Şekil 3. Ankara’nın 2011 yılı aylık ortalama toplam ozon değerlerindeki değişim. 2011 yılı aylık ortalama toplam ozon değerleri ve değişim oranlarına bakıldığında, Ocak ve Haziran ayları hariç diğer tüm aylarda uzun yıllar (1994–2011) aylık ortalamalarının altında değerler elde edilmiştir (Şekil 3) (9). 2011 yılı Ocak ayı en yüksek (345 DU) aylık ortalama değerin görüldüğü ay olup, uzun yıllar Ocak ayı ortalamasının (307 DU) da % 12,4 üzerindedir. Temmuz ayı ise, en düşük (268 DU) aylık ortalama değerin görüldüğü ay olup, uzun yıllar Temmuz ayı ortalamasının (299 DU) % 10,4 altındadır. 2.2. Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi: Ozonsonde ölçümlerine göre Ankara’nın mevsimlik toplam ozon değerlerine bakıldığında; en yüksek değere ilkbahar mevsiminde, en düşük değere ise sonbahar 5 mevsiminde rastlanılmıştır (Şekil 4). Bu durum kuzey yarımkürede orta enlemlerdeki genel eğilime de uygundur. Toplam Ozonun (DU) Uzun Yıllar Mevsimlik Değişimi (1994-2011)
400
348
350
Toplam Ozon (DU)
322
308
289
300
287
311
290
282
250
200
150
100
İlkbahar
Yaz
2011
Sonbahar
Genel Ort (1994-2011)
Kış
Şekil 4. Ankara’da 2011 yılında ozonun mevsimlik değişimi. 2011 yılında ozondaki mevsimlik değişim incelendiğinde; uzun yıllar ortalamasından ilkbahar mevsiminde % 7.5, yaz mevsiminde % 6.2, sonbahar mevsiminde % 1.7 ve kış mevsiminde ise % 6.8 daha düşük düzeyde gerçekleştiği belirlenmiştir. 2.3. Verilerin Yıllık Değerlendirmesi: 2011 yılı ortalama toplam ozon değeri incelendiğinde; yıllık ortalamanın 301,2 DU olduğu ve uzun yıllar ortalamasının (314,0 DU) % 4,1 altında gerçekleştiği görülmüştür. 6 Ankara’nın 1994‐2011 yılları arasındaki yıllık ortalama toplam ozon değerleri incelendiğinde; en yüksek değere (336 DU) 1998 yılında, en düşük değere de (293 DU) 1997 yılında rastlanmıştır (Şekil 5). Ankara'da Yıllık Ortalama Toplam Ozondaki Değişim (1994-2011)
400
Uzun Yıllar Ort. (1994-2011): 314,0 DU
Toplam Ozozn (DU)
350
336
325
319
307
300
321
320
308
293
305
302
325
330
319
318
301
307
303
301
250
200
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yıllar
Şekil 5. Ankara’nın yıllık ortalama toplam ozon değerlerindeki değişim. Uzun yıllar ortalama toplam ozon değerinin 314,0 DU olduğu noktasından hareketle; 1995, 1997, 1999, 2000, 2002, 2007, 2008, 2010 ve 2011 yıllarında ortalamanın altında, 1994, 1996, 1998, 2001, 2003, 2004, 2005, 2006 ve 2009 yıllarında ortalamanın üzerinde değerler elde edilmiştir (Şekil 5). Bu değerlere ilişkin yüzde değişim oranları da Tablo 1’de verilmiştir (9). 7 Yıllar 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Uzun Yıllar Ortalamasına Göre Değişim (%) 1,8 ‐2,3 3,5 ‐6,6 7,1 ‐1,9 ‐2,8 2,0 ‐3,7 2,3 3,6 1,6 1,3 ‐4,0 ‐2,2 5,0 ‐3,4 ‐4,1 Tablo 1. Ankara’da yıllık ortalama toplam ozon değerlerin yüzde (%) değişimi. 3. BREWER SPEKTROFOTOMETRESİ OZON ÖLÇÜM VERİLERİNİN ANALİZİ Dünya Meteoroloji Organizasyonu (WMO) tarafından desteklenen Küresel Atmosferik Gözlem (GAW) programında, atmosferik ozonun ölçülmesinde yer tabanlı Dobson ve Brewer Spektrofotometreleri kullanılmaktadır. Dobson Spektrofotometresi dünya üzerinde yaklaşık 70 yıl önce kullanılmaya başlanmıştır. Brewer Spektrofotometresi ise yeni bir ozon ölçüm sistemi olup, 1980’li yıllardan beri kullanılmakta ve sürekli olarak geliştirilmektedir (3).
Brewer Spektrofotometresi otomatik olarak çalışabilmekte, toplam ozon kalınlığını Dobson Birimi (Dobson Unit‐DU) cinsinden, ozon yoğunluğunu ise molekül/cm3 cinsinden 2 km aralıkla ve 50 km’ye kadar ölçebilmektedir. Ayrıca, UV‐B ışınlarını 290‐325 nm dalga boyu aralığında ve 0,5 nm aralıkla, UV‐A ışınlarını da 363 8 nm dalga boyuna kadar ölçebilmektedir. Ultraviyole indeksi de hesaplayarak elde edebilmektedir (5). Şekil 6. Dobson Spektrofotometresi Hradec Kralove Şekil 7. Brewer Spektrofotometresi Ankara Brewer Spektrofotometre cihazı, TÜBİTAK Kamu Ar‐Ge Projeleri Destekleme Programı (1007) kapsamında, “Türkiye Üzerinde Troposferik ve Stratosferik Ozon/UV‐B’ deki Değişimin Gözlenmesi ve Sonuçlarının Analizi” isimli proje çerçevesinde 09.11.2006 tarihinde Meteoroloji Genel Müdürlüğü Ana Bina Teras Katına kurulmuş ve ölçümlere devam etmektedir (8). 3.1. Günlük Toplam Ozon Verilerinin Değerlendirmesi: Brewer Spektrofotometresi direkt güneş ışığı veya ay ışığını ışık kaynağı olarak ve zenith açısını da otomatik şekilde kullanarak günlük toplam ozonu ölçebilmektedir. Aşağıda günlük ölçümlere ilişkin grafik görülmektedir (Şekil 8). 9 Ankara'nın Brewer Spektrofotometresi Günlük Toplam Ozon Değerlerindeki Değişim (09.11.2006 ‐ 31.12.2011)
600
Toplam Ozon (DU)
2008
2007
500
2009
2010
2011
400
300
Genel Ort: 318,7 DU
200
100
0
09.11.2011
09.09.2011
09.07.2011
09.05.2011
09.03.2011
09.01.2011
09.11.2010
09.09.2010
09.07.2010
09.05.2010
09.03.2010
09.01.2010
09.11.2009
09.09.2009
09.07.2009
09.05.2009
09.03.2009
09.01.2009
09.11.2008
09.09.2008
09.07.2008
09.05.2008
09.03.2008
09.01.2008
09.11.2007
09.09.2007
09.07.2007
09.05.2007
09.03.2007
09.01.2007
09.11.2006
Tarih
Şekil 8. Ankara’nın Brewer Spektrofotometresi Toplam Ozon (DU) Değerlerindeki Değişim (2006‐2011). Ankara’da Brewer Spektrofotometre cihazından elde edilen 2007, 2008, 2009, 2010 ve 2011 yıllarına ait günlük toplam ozon değerleri incelendiğinde; 2007 yılı maksimum değeri 458,3 DU (27.03.2007 tarihinde), minimum değeri 253,8 DU (23.01.2007 tarihinde) ve ortalaması ise 322,4 DU olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılı maksimum değeri ise 398,4 DU (04.05.2008 tarihinde), minimum değeri 254,6 DU (07.11.2008 tarihinde) ve ortalaması da 314,1 DU olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı maksimum değeri ise 432,2 DU (09.03.2009 tarihinde), minimum değeri 244,7 DU (10.11.2009 tarihinde) ve ortalaması da 323,1 DU olarak gerçekleşmiştir. 10 2010 yılı maksimum değeri ise 479,0 DU (18.03.2010 tarihinde), minimum değeri 252,1 DU (16.11.2010 tarihinde) ve ortalaması da 321,2 DU olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılı maksimum değeri ise 421,8 DU (25.02.2011 tarihinde), minimum değeri 260,8 DU (11.10.2011 tarihinde) ve ortalaması da 315,9 DU olarak gerçekleşmiştir (Şekil 8). 3.2. Verilerin Aylık Değerlendirmesi: Ankara'da Brewer Spektrofotometresi Aylık Ortalama Toplam Ozon (DU)
Değerlerindeki Değişim (2007-2011)
390
450
342
319
307
306
300
301
307
291
284
289
286
281
273
297
279
286
285
288
281
282
289
290
302
285
295
300
282
287
290
300
296
287
298
292
302
303
309
305
326
324
317
320
326
364
354
333
340
351
341
359
342
347
364
378
375
359
356
361
337
348
333
355
354
349
348
349
332
321
323
330
336
Toplam Ozon (DU)
350
380
400
250
200
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
ORT 2007
Mayıs
ORT 2008
Haziran
ORT 2009
Temmuz
ORT 2010
Ağustos
ORT 2011
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
ORT 2007-2011
Şekil 9. Brewer Spektrofotometresi Aylık Ortalama Toplam Ozon Değerlerindeki Değişim. Ankara’nın aylık ortalama toplam ozon değerleri incelendiğinde; 2011 yılı Ocak, Şubat ve Kasım ayı değerlerinin aylık genel ortalamanın (2007‐2011) üzerinde Mart, Nisan, Mayıs, Haziran Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim ve Aralık ayı değerlerinin ise aylık genel ortalamanın altında olduğu belirlenmiştir (Şekil 9 ve Tablo 2). 11 Mart ORT YÜZDE (%) ORT YÜZDE (%) ORT YÜZDE (%) ORT YÜZDE (%) ORT YÜZDE (%) 2007 DEĞİŞİM 2008 DEĞİŞİM 2009 DEĞİŞİM 2010 DEĞİŞİM 2011 DEĞİŞİM ‐2,7
1,2
5,1 321 ‐3,3 323 330 ‐0,6 336 349 ‐4,3
1,7
0,3 348 0 333 355 2,0 354 349 ‐6,6
‐0,6
‐1,4 375 3,9 337 378 4,7 359 356 Nisan 390 AYLAR Ocak Şubat 7,1 333 ‐8,5
341 ORT
2007‐
2011 332 348 361 380 4,4
354 ‐2,7 364 ‐1,7 359 3,5
342 ‐1,4 347 364 0 Mayıs 340 ‐2,0 351 1,1
Haziran 326 0 324 ‐0,6
317 ‐2,8 342 4,9
320 ‐1,8 326 Temmuz 302 0 303 0,3
309 2,3 305 1,0
292 ‐3,3 302 Ağustos 296 2,1 287 ‐1,0
298 2,8 282 ‐2,8
287 ‐1,0 290 Eylül 285 ‐1,7 295 1,7
300 3,4 282 ‐2,8
289 ‐0,3 290 Ekim 285 ‐0,3 288 0,7
281 ‐1,7 297 3,8
279 ‐2,4 286 Kasım Aralık 289 307 1,8 0 286 306 0,7
281 319
‐1,1 3,9
273 300
‐3,9
291 301 2,5 284 307
‐0,3
‐2,3
‐1,9 Tablo 2. Brewer Spektrofotometresi Aylık Ortalama Toplam Ozon Değerlerinin Genel Ortalamaya Göre Yüzde (%) Değişimi. 3.3. Verilerin Mevsimlik Değerlendirmesi: Brewer Spektrofotometresi Ölçümlerine Göre
Ankara'da Toplam Ozonun Mevsimlik Değişimi (2007-2011)
400
375
Toplam Ozon (DU)
350
368
361
365
350
357
341
335 337 335
325 322
325
308 305 309 309
300
329
306
299
286
290 287
287
283 286
275
250
225
200
İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Mevsimler
2007
2008
2009
2010
2011
Ort 2007-2011
Şekil 10. Brewer Spektrofotometresi Mevsimlik Toplam Ozon Değerlerindeki Değişim. Ankara’nın Brewer Spektrofotometresi mevsimlik toplam ozon değerleri incelendiğinde; maksimum ozon değerlerine ilkbahar mevsiminde, minimum ozon değerlerine ise sonbahar mevsiminde rastlanılmaktadır (Şekil 10). Bu durum kuzey yarımkürede orta enlemlerdeki genel eğilime de uygundur. 12 2011 yılı mevsimlik ozon değerlerini uzun yıllar (2007‐2011) mevsimlik ortalama değerlerle karşılaştırdığımızda ise; kış mevsimi değerinin uzun yıllar mevsimlik ortalama değerden daha yüksek, ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimi değerlerinin ise uzun yıllar mevsimlik ortalama değerden daha düşük olduğu belirlenmiştir (Şekil 10). İlkbahar mevsiminde; 2011 yılı değeri mevsimlik ortalamadan % 1,9 daha düşük bulunmuştur. Yaz mevsiminde; 2011 yılı değeri mevsimlik ortalamadan % 2,4 daha düşük bulunmuştur. Sonbahar mevsiminde; 2011 yılı değeri mevsimlik ortalamadan da % 0,3 daha düşük bulunmuştur. Kış mevsiminde; 2011 yılı değeri mevsimlik ortalamadan da % 1,9 daha yüksek bulunmuştur (Şekil 10). 3.4. Verilerin Yıllık Değerlendirmesi: Ankara’nın Brewer Spektrofotometresi yıllık ortalama toplam ozon değerleri incelendiğinde; 2007‐2011 periyodunda ortalama toplam ozon miktarının 318,7 DU olduğu belirlenmiştir. En yüksek yıllık ortalama değere 2009 yılında, en düşük yıllık ortalama değere ise 2008 yılında rastlanılmıştır (Şekil 11). Ankarada Yıllık Ortalama Toplam Ozondaki Değişim (2007‐2011)
500
Uzun Yıllar Ort. (2007‐2011): 318.7 DU
450
Toplam Ozon (DU)
400
350
322
323
321
2009
2010
314
316
300
250
200
150
100
2007
2008
2011
Şekil 7. Brewer Spektrofotometresi Yıllık Ortalama Toplam Ozon Değerlerindeki Değişim. 13 Yıllara göre maksimum ve minimum değerler arasındaki farklar incelendiğinde; 2007 yılında 204,5 DU, 2008 yılında 143,8 DU, 2009 yılında 187,5 DU, 2010 yılında 226,9 DU ve 2011 yılında ise 161,0 DU olarak gerçekleşmiştir. Farkın en düşük düzeyde olduğu yıla ait yıllık ortalama ozon değeri de diğer yıllara göre en düşük seviyede gerçekleşmiştir (Tablo 3). Yıllar 2007 2008 2009 2010 2011 Minimum Değer 253,8 254,6 244,7 252,1 260,8 Maksimum Değer 458,3 398,4 432,2 479,0 421,8 Maks.‐Min. Farkı 204,5 143,8 187,5 226,9 161,0 Yıllık Ortalama 322,4 314,1 323,1 321,2 315,9 Tablo 3. Ankara’da yıllara göre minimum ve maksimum değerler, farklar ve yıllık ortalama toplam ozon değerleri. 4. ULTRAVİYOLE RADYASYON ÖLÇÜM VERİLERİNİN ANALİZİ Ultraviyole radyasyon, elektromanyetik spektrumun görünür ışıktan daha kısa dalga boylu olan belli bir parçasını oluşturur. UV‐A, UV‐B ve UV‐C olmak üzere üç bölümde incelenir (3, 8). Şekil 12. Ultraviyole radyasyon bileşenleri ve ozon 14 UV‐A: Dalga boyu 315–400 nm (nanometre) arasında olan ultraviyole radyasyondur. UV‐A stratosfer tabakasını geçerek yere kadar ulaşır. Derinin daha alt kısımlarına kadar etki yaparak, öncelikle cildin koyulaşmasına neden olmaktadır. Ayrıca deri kanserinin gelişimini de artırmaktadır. UV‐B: Dalga boyu 280–315 nm arasında olan ultraviyole radyasyondur. Atmosferdeki stratosferik ozonun konsantrasyonuna bağlı olarak değişik oranlarda yer yüzeyine ulaşır UV‐B’ye uzun süre maruz kalındığında tüm canlılar için zararlı etkiye sahiptir. UV‐C: Dalga boyu 280 nm’den daha az olan ultraviyole radyasyondur. UV radyasyonun en tehlikeli kısmı olup, tamamı atmosferdeki ozon ve oksijen tarafından emilir (Şekil 12) (3, 8). Brewer Spektrofotometresi tarafından Ankara'da ölçülen ultraviyole A (UV‐A) ve ultraviyole B (UV‐B) verileri ile hesaplama sonucu elde edilen ultraviyole indeks (UVI) verileri incelenmiş ve aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. 4.1. Ultraviyole A (UV‐A) Verilerinin Değerlendirilmesi: 4.1.1. Verilerin Aylık Değerlendirilmesi: 2007 yılından başlamak üzere aylık ortalama UV‐A değerlerindeki değişim aşağıda görülmektedir (Şekil 13). 15 Ankara'nın UV-A Radyasyonu Aylık Ortalama Değerleri Değişimi (2007-2011)
40000
2007
2008
2009
2010
2011
35000
30000
UV-A (mW/m2)
25000
20000
15000
10000
5000
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
0
Aylar
Şekil 13. Brewer Spektrofotometre UV‐A radyasyonu aylık ortalama değerlerindeki değişim (2007‐2011). 2007‐2011 periyodunda; en yüksek aylık ortalama UV‐A değeri 2008 yılı Temmuz ayında, en düşük aylık ortalama UV‐A değeri ise 2007 yılı Aralık ayında hesaplanmıştır (Şekil 13). Yıllara göre en yüksek aylık ortalama UV‐A değerleri Haziran‐Temmuz aylarında, en düşük aylık ortalama UV‐A değerleri ise Aralık‐Ocak aylarında görülmüştür. Şekil 14'de Ankara'da aylık ortalama UV‐A radyasyonun yıllara göre değişimi görülmektedir. 16 Ankara'da Aylık Ortalama UV-A Radyasyondaki Değişim (2007-2011)
35000
30000
UV-A ORT. (mW/m2)
25000
20000
15000
10000
5000
0
OCAK
ŞUBAT
MART
NİSAN
MAYIS
HAZİRAN
EYLÜL
EKİM
KASIM
2007
10560,2
15025,7
19172,9
24281,9
29850,2
29952,5
33532,0
31138,8
27979,0
19268,5
12343,8
8055,6
2008
11876,7
17196,2
17624,8
23440,3
27926,6
32625,5
34155,3
32167,6
24076,7
19064,3
13564,0
10601,3
2009
10938,1
12699,7
16257,0
23209,9
27485,8
31531,0
30310,7
31180,1
24918,3
19372,4
12725,3
8594,1
2010
8843,0
12136,1
19829,1
25919,3
28060,6
27701,0
32059,7
30385,5
27447,0
15439,5
14472,5
9518,6
2011
10449,5
15109,6
19937,0
20394,6
24992,2
28336,0
30896,5
30196,8
26900,8
18216,6
14161,4
10380,4
2007
2008
TEMMUZ AĞUSTOS
2009
2010
ARALIK
2011
Şekil 14. Brewer Spektrofotometre UV‐A radyasyonu aylık ortalamalarının yıllara göre değişimi (2007‐2011). Ocak ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Şubat ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Mart ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2011 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Nisan ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2010 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. 17 Mayıs ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. Haziran ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Temmuz ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Ağustos ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. Eylül ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2008 yılında rastlanılmıştır. Ekim ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2009 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Kasım ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2010 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2007 yılında rastlanılmıştır. Aralık ayı ortalama UV‐A değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2007 yılında rastlanılmıştır (Şekil 14). 18 4.1.2. Verilerin Mevsimlik Değerlendirilmesi: Ankara’nın Brewer Spektrofotometresi mevsimlik UV‐A değerleri incelendiğinde; maksimum UV‐A değerlerine yaz mevsiminde, minimum UV‐A değerlerine ise kış mevsiminde rastlanılmaktadır (Şekil 15). Brewer Spektrofotometresi UV-A Verilerindeki Mevsimsel Değişim (2007-2011)
35000
31077,9
30000
UV-A Ort. mW/m2
25000
23225,5
19330,0
20000
15000
11465,7
10000
5000
0
İLKBAHAR
YAZ
SONBAHAR
KIŞ
Şekil 15. Ankara'da UV‐A değerlerinin mevsimlik değişimi (2007‐2011).
4.1.3. Verilerin Yıllık Değerlendirilmesi: Ankara’nın Brewer Spektrofotometresi yıllık toplam UV‐A değerleri incelendiğinde; 2007‐2011 periyodunda en yüksek yıllık toplam UV‐A değerine 2008 yılında, en düşük yıllık toplam UV‐A değerine ise 2009 yılında rastlanılmıştır (Şekil 16). 19 Brewer Spektrofotometresi Yıllık Ortalama UV‐A Verilerindeki Değişim (2007‐2011)
25000
21763,4
22026,6
20768,5
20984,3
20830,9
2009
2010
2011
UV‐A ORT. (mW/m2)
20000
15000
10000
5000
0
2007
2008
Şekil 16. Ankara'da UV‐A değerlerinin yıllık değişimi (2007‐2011).
4.2. Ultraviyole B Verilerinin Değerlendirilmesi: 4.2.1. Verilerin Aylık Değerlendirilmesi: 2007 yılından başlamak üzere aylık ortalama UV‐B değerlerindeki değişim aşağıda görülmektedir (Şekil 17). Ankara'nın UV-B Radyasyonu Aylık Ortalama Değerleri Değişimi (2007-2011)
1000
2007
2009
2008
2010
2011
900
800
UV-B (mW/m2)
700
600
500
400
300
200
100
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
0
Şekil 17. Brewer Spektrofotometre UV‐B radyasyonu aylık ortalama değerlerindeki değişim (2007‐2011). 20 2007‐2011 periyodunda; en yüksek aylık ortalama UV‐B değeri 2008 yılı Temmuz ayında, en düşük aylık ortalama UV‐B değeri ise 2007 yılı Aralık ayında hesaplanmıştır (Şekil 17). Yıllara göre en yüksek aylık ortalama UV‐B değerleri Haziran‐Temmuz ve Ağustos aylarında, en düşük aylık ortalama UV‐B değerleri ise Aralık‐Ocak aylarında görülmüştür. Şekil 18'de Ankara'da aylık ortalama UV‐B radyasyonun yıllara göre değişimi görülmektedir. Ankara'da Aylık Ortalama UV-B Radyasyondaki Değişim (2007-2011)
1000
900
800
UV-B ORT. (mW/m2)
700
600
500
400
300
200
100
0
OCAK
ŞUBAT
MART
NİSAN
MAYIS
HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKİM
KASIM
2007
136,5
207,1
328
457,4
713,6
746,8
897,9
805,3
674,2
389,9
188,1
88,5
2008
135,5
259
331,6
539,4
629,8
832,6
904,7
856
569,4
370,3
217,3
130,2
2009
134,5
167,2
256,6
452,5
632,4
792,1
786,8
782
563,7
390,1
206,3
101,4
2010
95,53
170,41
347,78
499,8
620,41
661,13
825,28
771,99
642,38
296,76
245,98
121,78
2011
120,3
211,5
355,9
431,81
583,27
719,74
836,38
794,36
640,23
379,46
220,79
138,15
2007
2008
2009
2010
ARALIK
2011
Şekil 18. Brewer Spektrofotometre UV‐B radyasyonu aylık ortalamalarının yıllara göre değişimi (2007‐2011). Ocak ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. 21 Şubat ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Mart ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2011 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Nisan ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. Mayıs ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2011 yılında rastlanılmıştır. Haziran ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Temmuz ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. Ağustos ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2008 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Eylül ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2007 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2009 yılında rastlanılmıştır. 22 Ekim ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2009 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2010 yılında rastlanılmıştır. Kasım ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2010 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2007 yılında rastlanılmıştır. Aralık ayı ortalama UV‐B değerlerine bakıldığında; en yüksek aylık ortalama değere 2011 yılında, en düşük aylık ortalama değere 2007 yılında rastlanılmıştır (Şekil 18). 4.2.2. Verilerin Mevsimlik Değerlendirilmesi: Ankara’nın Brewer Spektrofotometresi mevsimlik UV‐B değerleri incelendiğinde; maksimum UV‐B değerlerine yaz mevsiminde, minimum UV‐B değerlerine ise kış mevsiminde rastlanılmaktadır (Şekil 19). Brewer Spektrofotometresi UV-B Verilerindeki Mevsimsel Değişim (2007-2011)
900
800,9
800
700
UV-B Ort. mW/m2
600
500
478,7
399,7
400
300
200
147,8
100
0
İLKBAHAR
YAZ
SONBAHAR
Şekil 19. Ankara'da UV‐B değerlerinin mevsimlik değişimi (2007‐2011).
23 KIŞ
4.2.3. Verilerin Yıllık Değerlendirilmesi: Ankara’nın Brewer Spektrofotometresi yıllık toplam UV‐B değerleri incelendiğinde; 2007‐2011 periyodunda en yüksek yıllık toplam UV‐B değerine 2008 yılında, en düşük yıllık toplam UV‐B değerine ise 2009 yılında rastlanılmıştır (Şekil 20). Brewer Spektrofotometresi Yıllık Ortalama UV‐B Verilerindeki Değişim (2007‐2011)
500
481,3
469,4
438,8
450
441,6
452,7
400
UV‐B ORT. mW/m2
350
300
250
200
150
100
2007
2008
2009
2010
2011
Şekil 20. Ankara'da UV‐B değerlerinin yıllık değişimi (2007‐2011).
4.3. Ultraviyole İndeks (UVI) Verilerinin Değerlendirilmesi: UV İndeks (UVI); Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization‐WHO), Dünya Meteoroloji Örgütü (World Meteorological Organization‐WMO), Birleşmiş Milletler Çevre Programı (United Nations Environment Programme‐UNEP) ve Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyon Koruma Komisyonunun (International Commision on Non‐
Ionizing Radiation Protection‐ICNIRP) ortak çalışmayla geliştirilmiştir. Bu çalışma ile UV radyasyon konusunda halkın uyarılması, bilinçlendirilmesi ve korunma yöntemlerini benimsemesi amaçlanmıştır (9). 24 UV İndeks (UVI); gün içerisinde, güneş tam tepedeyken yer yüzeyine ulaşması beklenen ve insan sağlığına zararlı olabilecek UV radyasyon miktarının, 0’dan 15’e kadar uzanan bir ölçek üzerinde sınıflandırılmasına denir. 1 UV I = 0.025 W/ m2’dir. ULTRAVİYOLE İNDEKS DEĞERİ
<2
3-5
6-7
8 - 10
11 +
ULTRAVİYOLE İNDEKS DERECESİ
DÜŞÜK (LOW)
ORTA (MODERATE)
YÜKSEK (HIGH)
ÇOK YÜKSEK (VERY HIGH)
AŞIRI (EXTREME)
Şekil 21. Ultraviyole indeks değer ve renk sınıflandırması. UV İndeks Anlamı ve Alınması Gereken Önlemler Değeri Ultraviyole indeks değeri 0 ile 2 aralığında ise; bu güneşin ultraviyole ışınlarının asgari değerde zararlı olduğunu gösterir. 0 ‐ 2 Beyaz, kırmızı saçlı ve çok açık tenli hassas cilt yapısına sahip insanlar dışında, genellikle pek çok kimse, güneşin ekstrem değerlere ulaştığı saat 10.00 – 16.00 arasında ve bu indeks değerlerinde yanmaksızın bir saat güneşte kalabilir. Bu değerler, düşük risk olasılığını işaret eder. İnsanlar 20 dakika 3 ‐ 5 zarar görmeksizin güneşe maruz kalabilirler. Ancak geniş siperlikli şapka ve güneş gözlükleri takmaları önerilmektedir. İndeksin bu değerleri orta şiddette ultraviyole radyasyonu temsil eder. Olağan cilde sahip insanlar 15 dakika kadar güneşte 6 ‐ 7 kalabilirler. Ancak şapka ve gözlük kullanımı şiddetle önerilir. Diğer taraftan, güneşe maruz kalacak olan burun ve kulaklar mutlaka korunmalı, dudaklara koruyucu kremler sürülmelidir. Oldukça yüksek ultraviyole radyasyonu temsil eder. Ultraviyole radyasyona maruz kalınması durumunda, olası muhtemel zararlar için risk faktörü bu değerlerde fazladır. 10 dakikadan 8 ‐10 daha az bir süre güneşte kalınabilir. Şapka ve güneş gözlüğü gibi temel korunma araçlarının yanı sıra, dışarı çıkma zorunluluğu olan insanlar mutlaka gölgelerden yararlanmalı ve pantolonla birlikte uzun kollu giyecekleri tercih etmelidir. İndeksin bu değerlerinde her türlü açık hava sporlarından uzak durulmalıdır. İndeksin bu aralıktaki değerleri, ultraviyole radyasyonun canlılar üzerinde, olası en yüksek risklerini işaret etmektedir. Güneşte 11‐15 kalma süresi 5 dakika ile sınırlı olmalı ve mümkünse dışarı çıkılmamalıdır. Dışarı çıkılmasının kaçınılmaz olduğu durumlarda ise, olabildiğince güneşten korunmalı ve bu amaç doğrultusunda önlemler alınmalıdır. Tablo 4. UV indeks değeri ve alınması gereken önlemler (3,9). 25 4.3.1. Günlük UVI Verilerinin Değerlendirmesi: Brewer Spektrofotometresi günlük maksimum UVI verileri incelendiğinde; 2007‐2011 periyodunda maksimum UVI değerinin 10.0, minimum UVI değerinin de 0.2 olduğu, yıllık ortalama UVI değerinin de 4,7‐5,0 arasında değiştiği belirlenmiştir (Şekil 22 ve Tablo 5). Ankara'da Günlük Maksimum UVI Değerlerindeki Değişim (2007-2011)
15,0
14,0
13,0
2007
12,0
2009
2008
2010
2011
11,0
10,0
9,0
UVI
8,0
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
1
100
199
298
397
496
595
694
793
892
991
1090
1189
1288
1387
1486
1585
1684
1783
1882
Günler
Şekil 22. Ankara'da günlük maksimum UVI değerlerindeki değişim (2007‐2011). Yıl 2007 2008 2009 2010 2011 Ort. UVI Maks. UVI Min. UVI
4,9 10,0 0,2 4,9 10,0 0,3 4,7 10,0 0,3 4,7 9,9 0,2 5,0 9,9 0,4 Tablo 5. Ankara’da Yıllara göre ortalama, maksimum ve minimum UVI’ deki değişim. 2007‐2011 döneminde yılların gün sayılarını UV indeks skalasına göre değerlendirdiğimizde; radyasyona maruz kalma bakımından çok yüksek (8‐10) kategoriyi ifade eden aralıkta en fazla gün sayısı 103 günle 2008 yılında, en düşük gün sayısı 84 günle 2010 yılında görülmüştür. 26 2007
2008
2009
2010
2011
Düşük
<2
112
111
119
114
107
Orta
3-5
76
96
98
82
91
Gün Sayısı
Yüksek Çok Yüksek
6-7
8-10
63
101
51
103
49
95
68
84
57
101
Aşırı
> 11
0
0
0
0
0
Toplam
Gün Sayısı
352
361
361
348
356
Tablo 6. Ankara’da UV indeks skalasına göre gün sayılarının dağılımı (2007‐2011). 4.3.2. Aylık UVI Verilerinin Değerlendirmesi: Brewer Spektrofotometresince gün içerisinde ölçülen en yüksek UVI verilerinden elde edilen aylık ortalama UVI verileri incelendiğinde; en yüksek UVI değerlerine 2007, 2008, 2010 ve 2011 yıllarında Ağustos ayında, 2009 yılında ise Haziran ayında rastlanılmıştır. En düşük UVI değerlerine ise, 2007, 2008, 2009 ve 2011 yıllarında Aralık ayında, 2010 yılında ise Ocak ayında rastlanılmıştır (Şekil 23 ve Tablo 7). AYLAR OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL EKİM KASIM ARALIK 2007 1,3 2,0 3,4 4,8 7,6 8,4 9,1 8,1 6,3 3,5 1,9 0,9 YILLIK ORTALAMALAR 2008 2009 2010 1,4 1,3 1,0 2,5 1,9 1,8 3,4 3,0 3,5 5,7 5,0 5,2 7,0 7,3 6,9 8,8 9,0 7,9 9,1 8,7 8,8 8,5 8,0 7,8 5,6 5,7 5,9 3,5 3,8 3,0 2,0 1,8 2,1 1,1 1,0 1,1 2011 1,2 2,2 3,8 5,0 7,4 8,6 9,0 8,3 6,1 3,7 1,9 1,2 ORT
2007‐2011 1,2 2,1 3,4 5,1 7,3 8,5 9,0 8,1 5,9 3,5 1,9 1,0 Tablo 7. Aylık ortalama UVI değerlerindeki değişim (2007‐2011). 27 Ankara'da Aylık Ortalama Maksimum UV indeks (UVI) Değerlerinin Yıllara Göre Değişimi
15,0
14,0
13,0
12,0
11,0
UV İndeks (UVI)
10,0
ORT 2007
9,0
ORT 2008
8,0
ORT 2009
7,0
ORT 2010
ORT 2011
6,0
ORT 2007-2011
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
ARALIK
KASIM
EKİM
EYLÜL
AĞUSTOS
TEMMUZ
HAZİRAN
MAYIS
NİSAN
MART
ŞUBAT
OCAK
0,0
Şekil 23. Ankara'da aylık ortalama UVI değerlerinin değişimi (2007‐2011). Ocak ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 1,4 ile 2008 yılında, en düşük UVI değerinin ise 1,0 ile 2010 yılında olduğu belirlenmiştir. Şubat ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 2,5 ile 2008 yılında, en düşük UVI değerinin ise 1,8 ile 2010 yılında olduğu belirlenmiştir. Mart ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 3,8 ile 2011 yılında, en düşük UVI değerinin ise 3,0 ile 2009 yılında olduğu belirlenmiştir. Nisan ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 5,7 ile 2008 yılında, en düşük UVI değerinin ise 4,8 ile 2007 yılında olduğu belirlenmiştir. Mayıs ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 7,6 ile 2007 yılında, en düşük UVI değerinin ise 6,9 ile 2010 yılında olduğu belirlenmiştir. 28 Haziran ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 9,0 ile 2009 yılında, en düşük UVI değerinin ise 7,9 ile 2010 yılında olduğu belirlenmiştir. Temmuz ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 9,1 ile 2007 ve 2008 yıllarında, en düşük UVI değerinin ise 8,7 ile 2009 yılında olduğu belirlenmiştir. Ağustos ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 8,5 ile 2008 yılında, en düşük UVI değerinin ise 7,8 ile 2010 yılında olduğu belirlenmiştir. Eylül ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 6,3 ile 2007 yılında, en düşük UVI değerinin ise 5,6 ile 2008 yılında olduğu belirlenmiştir. Ekim ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 3,8 ile 2009 yılında, en düşük UVI değerinin ise 3,0 ile 2010 yılında olduğu belirlenmiştir. Kasım ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 2,1 ile 2010 yılında, en düşük UVI değerinin ise 1,8 ile 2009 yılında olduğu belirlenmiştir. Aralık ayları içerisinde en yüksek UVI değerinin 1,2 ile 2011 yılında, en düşük UVI değerinin ise 0,9 ile 2007 yılında olduğu belirlenmiştir (Şekil 23). 29 4.3.3. Mevsimlik UVI Verilerinin Değerlendirmesi: Ankara’nın Brewer Spektrofotometresi mevsimlik UVI değerleri incelendiğinde; maksimum UVI değerlerine yaz mevsiminde, minimum UVI değerlerine ise kış mevsiminde rastlanılmaktadır (Şekil 24). Ankara'da Mevsimlik UVI Değerlerindeki Değişim (2007‐2011)
15,0
14,0
13,0
12,0
11,0
10,0
8,5
UVI
9,0
8,0
7,0
6,0
5,3
5,0
3,8
4,0
3,0
1,4
2,0
1,0
0,0
İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Şekil 24. Ankara'da mevsimlik ortalama UVI değerlerinin değişimi (2007‐2011). 5. ANKARA İÇİN TOMS (OMI) UYDU GÖZLEMLERİ İLE BREWER VE OZONSONDE TOPLAM OZON VERİLERİNİN BİRLİKTE DEĞERLENDİRMESİ 5.1. TOMS (OMI) Uydu Gözlemleri Toplam Ozon Değerlendirmesi: Toplam Ozon Haritalama Sistemi (Total Ozone Mapping Spectrometer‐TOMS) NASA tarafından ozon gözlemlerinde kullanılan ve ozon ölçen bir sensördür. Gözlemler uydulara yerleştirilen spektrometreler tarafından yapılmakta ve elde edilen veriler TOMS ozon verisi olarak isimlendirilmektedir. 30 Şekil 25. Earth Probe toplam ozon haritalama sistemi (TOMS). Toplam Ozon ölçümlerine ilk olarak Nimbus‐7 uydusuyla Ekim‐1978’de başlanmış ve Mayıs‐1993’te son bulmuştur. Ardından, Meteor‐3 uydusu üzerinden yapılan ölçümler Eylül‐1991’de başlamış ve Kasım 1994’de son bulmuştur. Aralık 1994‐
Haziran 1996 tarihleri arasında teknik nedenlerden dolayı ozon ölçümü yapılamamıştır. Adeos uydusu ile Eylül‐1996 ve Temmuz‐1997 tarihleri arasında ölçümler yapılmıştır. Earth Probe uydusu üzerinden Ağustos‐1996 ile Aralık 2005 tarihleri arasında ölçümler yapılmıştır. Son olarak, Ozon İzleme Sistemi (Ozone Monitoring Instrument‐OMI) ile toplam ozon ölçümlerine 10.01.2004 tarihinde başlanmış ve halen ölçümlere devam edilmektedir (6). 31 5.1.1. TOMS (OMI) Uydu Gözlemlerinin Aylık Değerlendirmesi: Ankara’nın 1984 yılından başlamak üzere aylık ortalama toplam ozon değerlerindeki değişim aşağıda görülmektedir (Şekil 26). Ankara'da Aylık Ortalama TOMS (OMI) Verilerine Göre Ozondaki Değişim (1984-2011)
500
Maks. 416,0 DU
Mart 1987
450
Toplam Ozon (DU)
400
350
300
250
1995 - 1996
Min. 267,3 DU
Kasım 2010
200
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
Yıllar
Şekil 26. TOMS (OMI) uydu aylık ortalama değerlerindeki değişim (1984‐2011). 1984‐2011 periyodunda; en yüksek aylık ortalama toplam ozon değerinin 1987 yılı Mart ayında, en düşük aylık ortalama toplam ozon değeri de 2010 yılı Kasım ayında olduğu belirlenmiştir. Uzun yıllar (1984‐2011) ortalama toplam ozon değeri ise 316,5 DU olarak hesaplanmıştır (Şekil 26). Bu sonuç ozonsonde ve Brewer ölçümleri ile de oldukça uyumludur. 32 5.1.2. TOMS (OMI) Uydu Gözlemlerinin Yıllık Değerlendirmesi: Ankara'da TOMS (OMI) Uydu Gözlemlerine Göre Yıllık Ortalama Toplam Ozondaki Değişim
(1984-2011)
400
Uzun Yıllar Ort.: 316.5 DU
323
314
322
319
308
321
317
319
312
309
314
312
322
287
312
318
305
314
318
328
313
319
329
319
318
315
2010
Toplam Ozon (DU)
2009
2002
2007
2001
2006
2000
1989
300
1999
1988
322
350
250
200
2011
2008
2005
2004
2003
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1987
1986
1985
1984
Yıllar
Şekil 27. Ankara'da uydu gözlemlerine göre yıllık ortalama toplam ozon değerlerinin değişimi (2007‐2011). Uzun yıllar ortalama toplam ozon değerinin 316,5 DU olduğu noktasından hareketle; 1984, 1986, 1987, 1988, 1989, 1991, 1992, 1997, 1998, 2003, 2005, 2006, 2007, 2009 ve 2010 yıllarında ortalamanın üzerinde (15 yıl), 1985, 1990, 1993, 1999, 2000, 2001, 2002, 2004, 2008 ve 2011 yıllarında ortalamanın altında (10 yıl) değerler elde edilmiştir. 1995 yılında hiç ölçüm yapılmamış, 1996 yılında ise eksik veri bulunduğundan değerlendirme dışında tutulmuştur (Şekil 27). 5.1.3. TOMS (OMI) Uydu, Brewer ve Ozonsonde Toplam Ozon Ölçümlerinin Birlikte Değerlendirmesi: Bu bölümde Ankara’ya ait uydular tarafından yapılan toplam ozon gözlemleri ile yer tabanlı Brewer ve Ozonsonde toplam ozon ölçüm sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada, Brewer Spektrofotometresinin kurulduğu 09.11.2006 tarihinden başlamak üzere 2011 yılı sonuna kadar elde edilen değerler kullanılmış ve aralarındaki ilişki araştırılmıştır. 33 TOMS (OMI) uydu ile Brewer Spektrofotometre toplam ozon verileri arasındaki ilişki istatistiki olarak araştırılmış ve korelasyon katsayısı R=0,98 olarak elde edilmiştir. Bu sonuç, her iki ölçüm sisteminden elde edilen veriler arasında istatistikî olarak çok kuvvetli bir ilişki bulunduğunu göstermektedir (Şekil 28). TOMS (OMI) Uydu Verileri ile Brewer S. Verileri Arasındaki Değişim (2007‐2011)
500
Kor. Katsayısı
R = 0,98
450
Toplam Ozon (DU)
400
350
300
250
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
200
Yıllar
TOMS (OMI)
Brewer
Şekil 28. TOMS (OMI) uydu verileri ile Brewer S. verileri arasındaki ilişki (2007‐2011). Aynı şekilde Ozonsonde‐Brewer Spektrofotometre, Ozonsonde‐TOMS (OMI) uydu toplam ozon ölçüm verileri arasındaki ilişki istatistiki olarak araştırılmış ve korelasyon katsayıları R=0,89 olarak elde edilmiştir. Bu sonuç, her iki ölçüm sisteminden elde edilen veriler arasında istatistikî olarak kuvvetli bir ilişki bulunduğunu göstermektedir (Şekil 29). 34 Brewer, TOMS (OMI) ve Ozonsonde Toplam Ozon (TOZ) Değerlerinin Karşılaştırılması
(09.11.2006-31.12.2011)
500
450
Toplam Ozon (DU)
400
350
300
250
200
Brewer‐TOMS Kor. Kats: 0,98
Ozonsonde‐TOMS Kor. Kats: 0,89
Ozonsonde‐Brewer Kor. Kats: 0,89
150
01.01.2012
01.11.2011
01.09.2011
01.07.2011
01.05.2011
01.03.2011
01.01.2011
01.11.2010
01.09.2010
01.07.2010
01.05.2010
01.03.2010
01.01.2010
01.11.2009
01.09.2009
01.07.2009
01.05.2009
01.03.2009
01.01.2009
01.11.2008
01.09.2008
01.07.2008
01.05.2008
01.03.2008
01.01.2008
01.11.2007
01.09.2007
01.07.2007
01.05.2007
01.03.2007
01.01.2007
01.11.2006
100
Tarih
BREWER TOZ
TOMS TOZ
Ozonsonde TOZ
Şekil 29. Ankara'nın Brewer, TOMS (OMI) uydu ve Ozonsonde toplam ozon değerlerinin karşılaştırması değişimi (2007‐2011). 6. TREND ANALİZİ 6.1. Man‐Kendall Korelasyon Katsayısı (Trend Analizi): Orijinal xi değerleri yerine küçükten büyüğe (u(t) dizisinin elde edilmesi için) ve büyükten küçüğe (kontrol amaçlı u’(t) dizisinin elde edilmesi için) oluşturulan sıralı dizideki sıra numaralarına karşılık gelen yi değerleri kullanılarak her yi değeri için (i>j) olmak üzere önündeki yj elemanlarının sayısı şeklinde tanımlanan bir ni sayısı Yi>Yj olan sıra numaralarının sayısı hesaplanarak bulunur (10). Test istatistiği “t”, n
t=  ni eşitliği ile gösterilir. Test istatistiğinin dağılım fonksiyonu boş hipotez altında i 1
yaklaşık normaldir. 35 Dağılım fonksiyonunun ortalaması E(t) ve varyansı Var(t); E(t)=n(n‐1)/4; Var(t)=n(n‐1)*(2n+5)/72 eşitlikleri ile gösterilir. Sınama örneklem değeri u(t)=(t‐E(t)/ Var (t ) eşitliği ile gösterildiğinde boş hipotez u(t)’nin mutlak değerleri düşünüldüğünde büyük değerler için reddedilir. Hesaplanan u(t) değerinin istenen bir anlamlılık durumunda u(t)>0 ise artan; u(t) <0 ise azalan yönde bir trendin varlığından söz edilir. Mann‐Kendall sıra korelasyon katsayılarının anlamlılığı dağılımın iki yanlı şekline göre sınanır (z tablosundan bulunur). ‐1.96 < | u(t) veya (z) | < 1.96 bu şartı sağlamazsa yani trend varsa, işarete göre yorum yapılır. Z değeri, bu değerler arasında kaldığında istatistik yönden anlamlı herhangi bir trendin varlığından söz edilmez (10). 6.1.1. Ozonsonde Değerlerinin Trend Analizi: Ozonsonde Yıllık Ortalama Ozon Değerlerinin Trend Analizi (1994‐2011)
2,5
z = ‐0,871
2
1,5
u(t)-u'(t)
1
0,5
0
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
-0,5
-1
-1,5
-2
-2,5
Yıllar
u(t)
u'(t)
Şekil 30. Ozonsonde yıllık ortalama değerleri trend analizi (1994‐2011). 36 Ozonsonde yıllık ortalama değerlerinin trend analizine bakıldığında; % 5 anlamlılık düzeyinde z= ‐0.871 değeri z= ± 1.96 sınırları içerisinde olduğundan, trend azalma eğiliminde olmasına rağmen istatistiksel açıdan önemli olmadığı söylenebilir (Şekil 30). Ozonsonde İlkbahar Mevsimi Ortalama Ozon Değerlerinin Trend Analizi (1994‐2011)
2
z = ‐0,492
1,5
1
u(t)‐u'(t)
0,5
0
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-0,5
-1
-1,5
-2
YILLAR
u(t)
u'(t)
Şekil 31. Ozonsonde ilkbahar mevsimi ortalama ozon değerleri trend analizi (1994‐
2011). Ozonsonde ilkbahar mevsimi ortalama ozon değerlerinin trend analizine bakıldığında; % 5 anlamlılık düzeyinde z= ‐0.492 değeri z= ± 1.96 sınırları içerisinde olduğundan, trend azalma eğiliminde olmasına rağmen istatistiksel açıdan önemli olmadığı söylenebilir (Şekil 31). 37 Ozonsonde Yaz Mevsimi Ortalama Ozon Değerlerinin Trend Analizi (1994-2011)
2
z = 0,741
1,5
1
u(t)‐u'(t)
0,5
0
1994
1995
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-0,5
-1
-1,5
-2
YILLAR
u(t)
u'(t)
Şekil 32. Ozonsonde yaz mevsimi ortalama ozon değerleri trend analizi (1994‐2011). Ozonsonde yaz mevsimi ortalama ozon değerlerinin trend analizine bakıldığında; % 5 anlamlılık düzeyinde z= 0.741 değeri z= ± 1.96 sınırları içerisinde olduğundan, trend artma eğiliminde olmasına rağmen istatistiksel açıdan önemli olmadığı söylenebilir (Şekil 32). 38 Ozonsonde Sonbahar Mevsimi Ortalama Ozon Değerlerinin Trend Analizi (1994‐2011)
3,5
z = ‐0,227
2,5
u(t)‐u'(t)
1,5
0,5
-0,5
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-1,5
-2,5
-3,5
YILLAR
u(t)
u'(t)
Şekil 33. Ozonsonde sonbahar mevsimi ortalama ozon değerleri trend analizi (1994‐
2011). Ozonsonde sonbahar mevsimi ortalama ozon değerlerinin trend analizine bakıldığında; % 5 anlamlılık düzeyinde z= ‐0.227 değeri z= ± 1.96 sınırları içerisinde olduğundan, trend azalma eğiliminde olmasına rağmen istatistiksel açıdan önemli olmadığı söylenebilir (Şekil 33). 39 Ozonsonde Kış Mevsimi Ortalama Ozon Değerlerinin Trend Analizi (1994-2011)
2,5
z = ‐1,730
2
1,5
1
u(t)-u'(t)
0,5
0
1994
1995
1996
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-0,5
-1
-1,5
-2
-2,5
YILLAR
u(t)
u'(t)
Şekil 34. Ozonsonde kış mevsimi ortalama ozon değerleri trend analizi (1994‐2011). Ozonsonde kış mevsimi ortalama ozon değerlerinin trend analizine bakıldığında; % 5 anlamlılık düzeyinde z= ‐1.730 değeri z= ± 1.96 sınırları içerisinde olduğundan, trend azalma eğiliminde olmasına rağmen istatistiksel açıdan önemli olmadığı söylenebilir (Şekil 34). 40 6.1.2. Brewer Spektrofotometre Değerlerinin Trend Analizi: Brewer Aylık Ortalama Ozon Değerlerinin Trend Analizi (2007-2011)
3
z = ‐1,123
2
9
11
7
5
3
2011 1
9
11
7
5
3
2010 1
9
11
7
5
3
2009 1
9
11
7
5
3
2008 1
9
11
7
5
3
0
2007 1
u(t)-u'(t)
1
-1
-2
-3
AYLAR
u(t)
u'(t)
Şekil 35. Brewer aylık ortalama ozon değerleri trend analizi (2007‐2011). Brewer aylık ortalama ozon değerlerinin trend analizine bakıldığında; % 5 anlamlılık düzeyinde z= ‐1.123 değeri z= ± 1.96 sınırları içerisinde olduğundan, trend azalma eğiliminde olmasına rağmen istatistiksel açıdan önemli olmadığı söylenebilir (Şekil 35). 41 Brewer Aylık Ortalama UVI Değerlerinin Trend Analizi (2006 Kasım-2011)
4
z = 0,601
3
2
9
11
7
5
3
2011 1
9
11
7
5
3
2010 1
9
11
7
5
3
2009 1
9
11
7
5
3
9
11
7
5
3
2008 1
-1
2007 1
0
2006 11
u(t)-u'(t)
1
-2
-3
-4
AYLAR
u(t)
u'(t)
Şekil 36. Brewer aylık ortalama UVI değerleri trend analizi (2007‐2011). Brewer aylık ortalama UVI değerlerinin trend analizine bakıldığında; % 5 anlamlılık düzeyinde z= 0,601 değeri z= ± 1.96 sınırları içerisinde olduğundan, trend artma eğiliminde olmasına rağmen istatistiksel açıdan önemli olmadığı söylenebilir (Şekil 36). 7. SONUÇ  Ozonsonde ve Brewer toplam ozon ölçümlerine göre; en yüksek aylık ortalama değerler Mart‐Nisan, en düşük toplam ozon değerler ise Ekim‐Kasım aylarında görülmektedir. 42  Mevsimlik olarak en yüksek değer ilkbahar, en düşük değer ise sonbahar mevsiminde görülmektedir.  Ozonsonde uzun yıllar (1994‐2011) en yüksek yıllık ortalama toplam ozon değeri 1998 yılında, en düşük yıllık ortalama toplam ozon değeri ise 1997 yılında görülmüştür.  Brewer uzun yıllar (2007‐2011) en yüksek yıllık ortalama toplam ozon değeri 2009 yılında, en düşük yıllık ortalama toplam ozon değeri ise 2008 yılında görülmüştür.  Brewer UV‐A, UV‐B ve UVI ölçümlerine göre; en yüksek aylık ortalama değerler Haziran‐Temmuz‐Ağustos, en düşük aylık ortalama değerler ise Aralık‐Ocak aylarında görülmektedir.  Mevsimlik olarak en yüksek değerler yaz, en düşük değerler ise kış mevsiminde görülmektedir.  Uzun yıllar (2007‐2011) en yüksek yıllık toplam UV‐A ve UV‐B değerleri 2008 yılında, en düşük yıllık toplam UV‐A ve UV‐B değerleri 2009 yılında, UVI değeri ise 2010 yılında görülmüştür.  TOMS (OMI) uydu toplam ozon verilerine göre; en yüksek aylık ortalama değer Mart, en düşük toplam ozon değer ise Ekim ayında görülmektedir. 43  Mevsimlik olarak en yüksek değer ilkbahar, en düşük değer ise sonbahar mevsiminde görülmektedir.  1984‐2011 periyodunda; en yüksek aylık ortalama toplam ozon değeri 1987 yılı Mart ayında, en düşük aylık ortalama toplam ozon değeri de 2010 yılı Kasım ayında görülmüştür.  TOMS (OMI) uydu uzun yıllar (1984‐2011) en yüksek yıllık ortalama toplam ozon eğeri 1987 yılında, en düşük yıllık ortalama toplam ozon değeri ise 1993 yılında görülmüştür.  Brewer, TOMS (OMI) ve Ozonsonde verilerinin istatistikî değerlendirmesine göre; TOMS (OMI) uydu ile Brewer Spektrofotometre toplam ozon verileri arasında istatistikî olarak çok kuvvetli (R=0,98) bir ilişki,  Ozonsonde‐Brewer, Ozonsonde‐TOMS (OMI) uydu toplam ozon ölçüm verileri arasında ise istatistikî olarak kuvvetli (R=0,89) bir ilişki olduğu belirlenmiştir.  Trend analizlerine bakıldığında; istatistiksel açıdan anlamlı olmamasına rağmen, UVI ve ozonsonde yaz mevsimi trend analizleri haricinde azalma eğilimleri görülmektedir. 44 8. KAYNAKLAR 1‐ Vaisala Kullanım Kılavuzu, OES‐U101en‐1.2,1996. 2‐ http://www.woudc.org/data/Metadata/platform_e.html, 28.02.2012. 3‐ Acar, Y., Özünlü, M. ve Ekici, M., 2004. Ozon ve Ozon Tabakasının Önemi Kitabı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 4‐ http://www.wmo.int/pages/prog/arep/gaw/ozone/, 23.02.2012. 5‐ Brewer MKIII Kullanım Kılavuzu, Kipp&Zonen, 2005. 6‐ http://toms.gsfc.nasa.gov/ozone/ozone_v8.html 27.02.2012. 7‐ http://www.mgm.gov.tr/arastirma/ozon‐ve‐uv.aspx?s=olcumler, 27.02.2012. 8‐ http://www.deu.edu.tr/userweb/bayram.kahraman/dosyalar/PratikBilgiler.pdf 27.02.2012. 9‐ http://www.who.int/uv/intersunprogramme/activities/uv_index/en/, 28.02.2012. 10‐ World Meteorological Organization, On The Statistical Analysis Of Series Of Observations, Technical Note No:143, 1990. 45