dockapak son - Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü
download 
Report Transcription
kapak son - Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü
T.C. BAÞBAKANLIK Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü Ziya Gökalp Cad. No: 40 Kýzýlay Ankara Tel: 0312 430 45 77 Faks: 0312 430 76 70 www.ksgm.gov.tr www.aileicisiddet.net Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü TÜRKÝYEDE KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET Ankara, 2009 Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ARAÞTIRMA EKÝBÝ Kilit Uzmanlar: Dr. Henrica A. F. M. (Henriette) Jansen Prof. Dr. Sunday Üner Doç. Dr. Filiz Kardam Uzmanlar: Prof. Dr. Sabahat Tezcan Doç. Dr. Banu Akadlý Ergöçmen Yrd. Doç. Dr. A. Sinan Türkyýlmaz Dr. Ýlknur Yüksel Doç. Dr. Ýsmet Koç Dr. Elif Yiðit Dr. Yadigar Coþkun ÝÇÝNDEKÝLER ........................................................................................................................... 3 TABLOLAR .............................................................................................................................. 6 ÞEKÝLLER ................................................................................................................................. 8 KISALTMALAR ......................................................................................................................... 9 ÖNSÖZ.................................................................................................................................. 11 SUNUÞ .................................................................................................................................. 13 TÜRKÝYE 12 BÖLGE HARÝTASI: 12 Bölge ve Bölgelerin Kapsadýðý Ýller ...................................15 GÝRÝÞ Bölüm 1. GÝRÝÞ Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Elif KURTULUÞ YÝÐÝT ..........................................19 Araþtýrmanýn arka planý ....................................................................................................... 19 Türkiye'de kadýna yönelik þiddetle ilgili hukuki altyapý ve kurumsallaþma...........................21 Araþtýrmanýn amacý ............................................................................................................. 23 YÖNTEM Bölüm 2. YÖNTEM Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ýlknur YÜKSEL, Yadigar COÞKUN, Tuðba ADALI .............................................................................................27 Niceliksel araþtýrma ............................................................................................................. 27 Araþtýrmanýn örneklemi .......................................................................................................27 Örneklem büyüklüðü ve daðýlýmý..........................................................................................28 Örneklem seçimi .................................................................................................................. 28 Araþtýrmanýn sorukaðýdý .......................................................................................................29 Veri toplama faaliyetleri ......................................................................................................30 Niteliksel araþtýrma ............................................................................................................. 32 Derinlemesine ve yarý-yapýlandýrýlmýþ görüþmeler...............................................................32 Odak grup görüþmeleri .......................................................................................................33 Cevaplayýcýlarýn ve araþtýrma ekibinin güvenliði ile araþtýrma etiði......................................33 Tanýmlar ............................................................................................................................... 35 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET: SAYILAR VE ÖRÜNTÜLER Bölüm 3. HANEHALKI NÜFUSUNUN VE CEVAPLAYICILARIN ÖZELLÝKLERÝ Ýsmet KOÇ, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Mehmet Ali ERYURT...............................................39 Hanehalký nüfusu ve hanehalký kompozisyonu ....................................................................39 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri ..........................................................................................43 3 Bölüm 4. KADINA YÖNELÝK ÞÝDDETÝN YAYGINLIÐI Henrica A. F. M. JANSEN, Ýlknur YÜKSEL, Pelin ÇAÐATAY......................................................45 Eþ veya birlikte olunan kiþi tarafýndan kadýna yönelik þiddet ...............................................45 Fiziksel ve cinsel þiddet .......................................................................................................46 Fiziksel þiddet içeren davranýþlar .........................................................................................48 Cinsel þiddet içeren davranýþlar ...........................................................................................50 Fiziksel ve cinsel þiddetin bir arada yaþanmasý ....................................................................51 Medeni duruma göre fiziksel ve cinsel þiddet .....................................................................52 Duygusal þiddet/istismar......................................................................................................52 Eðitim durumuna göre fiziksel, cinsel þiddet ve duygusal istismar.......................................53 Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlar ......................................................................56 Ekonomik þiddet/istismar ....................................................................................................56 Kadýnýn kendi ailesinde þiddet .............................................................................................58 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý .........................................58 Fiziksel ve cinsel þiddete iliþkin tutumlar ve yaþanan þiddet................................................62 Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet................................63 15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet .........................................................................................63 15 yaþýndan sonra cinsel þiddet ...........................................................................................64 15 yaþýndan önce cinsel istismar .........................................................................................65 Bölüm 5. KADINA YÖNELÝK ÞÝDDET VE SAÐLIK SONUÇLARI Sabahat TEZCAN, Sutay YAVUZ, Hande TUNÇKANAT ...........................................................71 Þiddet sonucu yaralanma ....................................................................................................71 Gebelikte fiziksel þiddet .......................................................................................................75 Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk ............................................................................77 Fiziksel veya cinsel þiddet ve ruh saðlýðý...............................................................................78 Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi..........................................................................................81 Bölüm 6. KADINLARIN AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELESÝ Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Ayþe ABBASOÐLU, Ceren GÖKÇEN.....................83 Kadýnlar açýsýndan þiddetin nedenleri ..................................................................................83 Þiddetle mücadelede kadýnlarýn kullandýklarý strateji ve hizmetler......................................86 Yaþanan þiddetin yakýn çevre ile paylaþýlmasý ......................................................................86 Þiddet nedeniyle kurum/kuruluþlara baþvuru ......................................................................89 Fiziksel olarak karþýlýk verme................................................................................................93 Þiddet nedeniyle evi terk etme ............................................................................................95 Kadýnlarýn þiddete tepkileri .................................................................................................98 4 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET: SAYILARIN ARDINDAKÝ ANLATILAR Bölüm 7. Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Filiz KARDAM, Ýlknur YÜKSEL..............................................................................................103 Evlilik ve eþler arasý iliþkiler ................................................................................................104 Þiddet nasýl ve neden yaþanýyor? .......................................................................................106 Þiddet biçimleri .................................................................................................................. 110 Kadýnlara ve erkeklere göre þiddet neden yaþanýyor?........................................................124 Þiddetin uzun bir süreç olarak yaþanmasýný etkileyen faktörler .........................................133 Þiddetin kadýnlar, erkekler ve çocuklar üzerindeki etkileri .................................................139 Kadýnlarýn þiddete tepkileri ................................................................................................144 Þiddet uygulayan erkekler deðiþir mi?................................................................................154 Þiddete karþý kadýnlar neler yapabilir?/ neler yapýlmalý? ...................................................159 Þiddete karþý mücadelede sorun alanlarý ve çözüm önerileri ............................................165 SONUÇ VE ÖNERÝLER Bölüm 8. SONUÇLARA GENEL BAKIÞ Sunday ÜNER , Ýlknur YÜKSEL, Ýsmet KOÇ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ ......................................................185 Bölüm 9. ÖÐRENÝLENLER VE ÖNERÝLER Henrica A. F. M. JANSEN, Sunday ÜNER, Filiz KARDAM.....................................................191 Politika önerileri................................................................................................................. 191 Araþtýrma önerileri ............................................................................................................. 194 KAYNAKLAR ........................................................................................................................ 197 EKLER ................................................................................................................................. 199 EK 1 Araþtýrma Ekibi ........................................................................................................... 200 EK 2 Araþtýrma Personeli ....................................................................................................202 EK 3 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, Örnekleme Çýkan Ýller.............204 EK 4 Örnekleme Kapsamý ve Örneklem Aðýrlýklarý..............................................................205 Ek 5 Refah Endeksinin Oluþturulmasý .................................................................................210 EK 6 Bölümlerin Ek Tablolarý...............................................................................................211 EK 7 Sorukaðýtlarý ............................................................................................................... 242 5 TABLOLAR Tablo 2.1 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, Örneklem Daðýlýmý-Bölgeler .................................................................................29 Tablo 2.2 Cevaplama oranlarý...............................................................................................32 Tablo 3.1 Araþtýrma Nüfusunun Yaþ Daðýlýmý........................................................................40 Tablo 3.2 Hanehalký nüfusunun eðitim düzeyi .....................................................................41 Tablo 3.3 Hanehalký kompozisyonu......................................................................................42 Tablo 3.4 Hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusu ...................................................................42 Tablo 3.5 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-1 .......................................................................43 Tablo 3.6 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-2 .......................................................................44 Tablo 4.1 Fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý......................................................................47 Tablo 4.2 Cinsel þiddet içeren davranýþlar ............................................................................50 Tablo 4.3 Kadýnlarýn hayatýný kontrol etmeye yönelik davranýþlar........................................57 Tablo 4.4 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-1 .......................60 Tablo 4.5 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-2 .......................61 Tablo 4.6 15 yaþýndan sonra fiziksel ve cinsel þiddet............................................................66 Tablo 4.7 15 yaþýndan önce cinsel istismar ..........................................................................67 Tablo 5.1 Þiddet sonucu yaralanma .....................................................................................72 Tablo 5.2 Þiddet sonucu yaralanma sayýsý ............................................................................73 Tablo 5.3 Gebelikte fiziksel þiddet ........................................................................................76 Tablo 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve son 4 hafta içinde yaþanan bazý ruhsal sorunlar ................................................................................79 Tablo 6.1 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-1 ............................................84 Tablo 6.2 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-2 ............................................85 Tablo 6.3 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý...............................................................................86 Tablo 6.4 Yaþanan þiddet nedeniyle yakýn çevreden yardým etmek isteyenler.....................88 Tablo 6.5 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma ve baþvurmamanýn en yaygýn nedenleri ...................................................................92 Tablo 6.6 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk vermek ...............................................................................94 Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etme nedenleri ...................................96 Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra en yaygýn eve geri dönme nedenleri ....................................................................97 Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etmeme nedenleri ..............................98 6 Ek 3 Tablo 1 Örnekleme çýkan iller .....................................................................................204 Ek 4 Tablo 1 Cevaplama kategorileri ve oranlarý, bölge ve yerleþim yerine göre, Türkiye 2008..................................................206 Ek 4 Tablo 2 Kalibrasyon öncesi tabaka düzeyinde Hanehalký ve Kadýn aðýrlýklarý..............209 EK Tablo 4.1 Fiziksel þiddet davranýþlarý ve sýklýðý...............................................................211 EK Tablo 4.2 Þiddet biçimlerinin sýklýðý ...............................................................................213 EK Tablo 4.3 Medeni duruma göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý.............................214 EK Tablo 4.4 Duygusal þiddet/istismar içeren davranýþlar ..................................................215 EK Tablo 4.5 Ekonomik þiddet/istismar içeren davranýþlar.................................................216 EK Tablo 4.6 Kadýnlarýn annelerinin fiziksel þiddet yaþama deneyimleri ............................217 EK Tablo 4.7 15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet uygulayanlar ..............................................218 EK Tablo 4.8 15 yaþýndan sonra cinsel þiddet uygulayanlar ................................................219 EK Tablo 4.9 15 yaþýndan önce cinsel istismar uygulayanlar ..............................................220 EK Tablo 5.1 Yaralanma biçimleri .......................................................................................221 EK Tablo 5.2 Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel ve son 4 hafta içindeki saðlýk durumu ....222 EK Tablo 5.3 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi............................223 EK Tablo 5.4 Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi ...................................................................224 EK Tablo 6.1 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma ......................................................................................................226 EK Tablo 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuran kadýnlarýn aldýklarý hizmetten memnuniyeti ..................................................227 EK Tablo 6.3 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma nedenleri ...................228 EK Tablo 6.4 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurmama nedenleri ..............229 EK Tablo 6.5 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk vermenin þiddete etkisi .................................................................................230 EK Tablo 6.6 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettiklerinde kadýnlarýn ilk gittikleri yer ........231 EK Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etme nedenleri ...........................................232 EK Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra geri dönme nedenleri ..........233 EK Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etmeme nedenleri ......................................234 EK Tablo 6.10 Kadýnlarýn bugün þiddet görseler uygulamayý düþündükleri davranýþ biçimleri ........................................................................................235 7 ÞEKÝLLER Þekil 3.1 Nüfus Piramidi ....................................................................................................... 39 Þekil 4.1 Fiziksel þiddetin derecesi .......................................................................................49 Þekil 4.2 Þiddet biçimlerinin yüzdesi ....................................................................................51 Þekil 4.3 Medeni duruma göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý.......................................................53 Þekil 4.4 Eðitim durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý.....................................................54 Þekil 4.5 Eðitim durumuna göre cinsel þiddet yaygýnlýðý.......................................................55 Þekil 4.6 Eðitim durumuna göre duygusal istismar yaygýnlýðý...............................................55 Þekil 4.7 Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan fiziksel þiddet.........................................62 Þekil 4.8 Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan cinsel þiddet...........................................63 Þekil 5.1 Yaralanma biçimleri ...............................................................................................75 Þekil 5.2 Þiddet ve genel saðlýk.............................................................................................77 Þekil 5.3 Þiddet ve son 4 hafta içindeki saðlýk ......................................................................78 Þekil 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi....................................80 Þekil 5.5 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son vermeyi deneme....................................80 Þekil 5.6 Þiddetin çocuklarýn üzerinde etkisi ........................................................................81 Þekil 6.1 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý................................................................................87 Þekil 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma ...90 Þekil 6.3 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý (bölge ve yerleþim yerine göre) ....................................................91 Þekil 6.4 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý (temel özelliklere göre) ................................................................91 Þekil 6.5 Þiddet sonucu evi terk etme (bölge ve yerleþim yerine göre)................................95 Þekil 6.6 Þiddet sonucu evi terk etme (temel özelliklere göre) ............................................96 8 KISALTMALAR KISALTMA AÇILIMI AB Avrupa Birliði (Ýng. EU) ADNKS Adrese Dayalý Nüfus Kayýt Sistemi BM Birleþmiþ Milletler (Ýng. UN) CEDAW Kadýnlara Karþý Her Tür Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Sözleþmesi DEFF Desen etkisi (örneklem büyüklüðünün belirlenmesi ile ilgili) DHS Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý DSÖ Dünya Saðlýk Örgütü (Ýng. WHO) EC Avrupa Komisyonu ECD Avrupa Komisyonu Delegasyonu HÜNEE Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (Ýng. HUIPS) KSGM Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü MFÝB Merkezi Finans ve Ýhale Birimi (Ýng. CFCU) NUTS Ýstatistiki Bölge Birimleri Sýnýflandýrmasý PSU Birincil Örnekleme Birimi SHÇEK Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu STK Sivil Toplum Kuruluþu TNSA Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý TÜÝK Türkiye Ýstatistik Kurumu (Ýng. TURKSTAT) UNICEF Birleþmiþ Milletler Çocuklara Yardým Fonu UNFPA Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonu 9 ÖNSÖZ Kadýna yönelik aile içi þiddet kültürel, coðrafi, dini, toplumsal ve ekonomik sýnýr tanýmayan bir insan haklarý ihlali olarak varlýðýný tüm dünyada sürdürmektedir. Önemli bir toplumsal sorun olan kadýna yönelik aile içi þiddet kadýnlarýn yalnýzca fiziksel ve ruhsal saðlýðýný etkilemekle kalmayýp; hukuki, sosyal, siyasal ve ekonomik statülerinin geliþmesini de engellemektedir. Ülkemizde de önemli bir sorun olan kadýna yönelik þiddetin önlenmesi ve maðdurlarýn korunmasý amacýyla gerek uluslararasý taahhütlerimiz gerekse ulusal mevzuatýmýzdaki düzenlemeler dikkate alýnarak her alanda yasal ve idari tedbirler alýnmýþ ve topyekûn bir mücadele baþlatýlmýþtýr. Bu sorunla mücadele ederken ihtiyaç duyulan toplumsal zihniyet dönüþümleri için ise büyük bir kararlýlýkla çeþitli kampanyalar, projeler ve çalýþmalar yürütülmektedir. Bununla birlikte, ülkemizde bu alanda ayrýntýlý bilgi ve veri saðlayan araþtýrma sayýsýnýn oldukça az olmasý kadýna yönelik þiddetle mücadelede büyük bir engel oluþturmuþtur. Kadýna yönelik þiddetle daha etkin mücadele yürütmek, politikalar ve programlar oluþturabilmek için ulusal düzeyde veri ihtiyacýný karþýlamak amacýyla Merkezi Finans ve Ýhale Birimi'nin sözleþme makamý olduðu "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" Avrupa Birliði'nin mali desteðiyle Bakanlýðýma baðlý Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðünce yürütülmüþtür. Türkiye genelinde kadýna yönelik aile içi þiddetin yaygýnlýðý ve türleri, nedenleri ve sonuçlarý hakkýnda ayrýntýlý bilgi edinilmesini hedefleyen araþtýrma ICON Institut Public Sector Gmbh, BNB Ltd. Þirketi ve Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü konsorsiyumu tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Kadýna yönelik þiddet konusunda dünyada ve ülkemizde yürütülmüþ en kapsamlý araþtýrma özelliðine sahip olan "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý"nýn sonuçlarý kadýna yönelik þiddetin ülkemizde çok önemli bir toplumsal sorun olarak varlýðýný sürdürdüðünü ve sorun ile mücadelede kalýcý bir çözüme ulaþmak için tüm kurum ve kiþilere büyük sorumluluk düþtüðünü bir kez daha ortaya koymaktadýr. Araþtýrmanýn kadýna yönelik þiddetle mücadeleye ve bu konuda oluþturulacak politika ve programlara önemli katký saðlayacaðýna olan inancýmla araþtýrmayý gerçekleþtiren tüm taraflara teþekkür ediyorum. Nimet ÇUBUKÇU Devlet Bakaný 11 SUNUÞ Kadýna yönelik aile içi þiddetin yaygýnlýðý-yoðunluðu ve türleri deðiþmekle beraber dünyanýn her yerinde, tüm toplumlarda, toplumlarýn çeþitli katmanlarýnda varolmuþ ve varolmaya devam eden, dünya kadýnlarýnýn yaþadýðý ortak bir sorundur. Dünyada, özellikle geliþmiþ ülkelerde, 1960'lardan itibaren etkili hale gelmeye baþlayan kadýn hareketinin çabalarýyla kadýna yönelik aile içi þiddet toplumlarýn gündemine girmeye baþlamýþ ve son 30 yýlda da kadýna yönelik en önemli insan haklarý ihlallerinden birisi olarak kabul edilmiþtir. Kadýnlar en güvenli olmalarý gereken yerde, yani evlerinde, en çok güvenmeleri gereken kiþilerden, yani babalarý - erkek kardeþleri ve özellikle de hayatlarýný paylaþtýklarý eþlerinden çeþitli þekillerde ve derecelerde þiddet görmektedirler. Kadýna yönelik aile içi þiddet, kadýnlarý baskýlayan-baðýmlý hale getiren, özgüvenlerini yok eden, benlik saygýlarýný azaltan, ailenin gelecek nesillerine olumsuz model oluþturan, özellikle kadýnlarýn ve çocuklarýnýn beden ve ruh saðlýklarýný bozan, sosyal ve kültürel temelleri aðýr basan ciddi bir halksaðlýðý sorunudur. Türkiye'de kadýna yönelik aile içi þiddet konusu 1980'li yýllarýn sonunda etkin olmaya baþlayan kadýn hareketinin çabalarýyla ülkemiz gündemine girmiþtir. 1990'lý yýllardan itibaren de bu konuda kurumsallaþma baþlamýþtýr. Bu çerçevede Baþbakanlýða baðlý Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü kurulmuþ, çeþitli üniversitelerde kadýn araþtýrma merkezleri açýlmaya baþlanmýþ ve kadýnlara yönelik faaliyet gösteren sivil toplum kuruluþlarýnýn sayýsý giderek artmýþtýr. Tüm bu kamu, akademik ve sivil toplum kuruluþlarýnýn iþbirliði ile kadýna yönelik aile içi þiddet konusunun gündemde kalmasý saðlanmýþtýr. Ülkemizde bu konuda çeþitli yerel araþtýrmalar yanýnda son yýllarda az sayýda ulusal araþtýrma da gerçekleþtirilmiþtir. Burada sonuçlarýný paylaþacaðýmýz "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" bu konuda dünyada ve ülkemizde yürütülmüþ, örneði en büyük ve içeriði en kapsamlý araþtýrmadýr. Bu çalýþmanýn temel amacý ülkemizde þiddetle mücadele için gerekli temel ve ayrýntýlý güncel bilgileri elde etmektir. Çalýþmanýn özel amaçlarý olan aile içinde kadýnlarýmýzýn yaþadýðý þiddetin yaygýnlýðý, biçimleri, derecesi, nedenleri ve þiddetin yol açtýðý sorunlar, baþ etme yollarý konusunda ayrýntýlý bilgiler, hem niceliksel, hem niteliksel araþtýrma yöntemleriyle toplanmýþtýr. Niceliksel araþtýrma örneði Türkiye, 12 coðrafi bölge ve kýr-kent yerleþim alanlarýný temsil edecek þekilde 51 ilde 24048 haneden oluþmuþ olup 2008 yýlý Temmuz-Eylül aylarýnda bu haneler eðitilmiþ görüþmeciler tarafýndan ziyaret edilerek, evlenmiþ ve 15-59 yaþlar arasýndaki kadýnlarla yüz yüze görüþülmüþtür. Araþtýrmadan elde edilen bulgular bu yayýnda ayrýntýlý biçimde sunulmaktadýr. Niceliksel yöntemle elde edilen sonuçlara göre ülkemizde kadýna yönelik aile içi fiziksel, duygusal ve cinsel þiddet çok yaygýndýr. Þiddetin boyutu kadýnýn temel özelliklerine göre bazý 13 farklýlýklar göstermekle beraber tüm kesimlerde yaþanan bir sorundur. Þiddetin, kadýnlar ve okul çaðýndaki çocuklarýn beden ve ruh saðlýðý üzerine çok olumsuz etkileri vardýr. Kadýnlar yaþadýklarý þiddeti paylaþmamakta, herhangi bir kuruma baþvuran küçük bir grup kadýn da aldýklarý hizmetlerden memnun olmadýklarýný belirtmektedir. Niteliksel araþtýrmada da çeþitli özellikteki kadýnlar, erkekler, kamu, gönüllü kuruluþ çalýþanlarýndan þiddetle ilgili çok ayrýntýlý bilgiler elde edilmiþ olup son bölümde sunulmaktadýr. Bu kapsamlý ve büyük çalýþmanýn gerçekleþtirilmesi üniversite, kamu ve sivil toplum kuruluþlarý iþbirliðinin baþarýlý bir örneðidir. Bu araþtýrmanýn yararlanýcý kurumu olan T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü'ne bu süreçteki olumlu iþbirliði için, araþtýrmaya mali destek saðlayan Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonuna, ihaleyi yapan ve kontratý imzalayan AB Merkezi Finans ve Ýhale Birimi yetkililerine, örneklem seçimindeki katkýlarý nedeniyle TÜÝK yetkililerine, alan çalýþmasý sýrasýnda ziyaret edilen illerin Valilikleri, Sosyal Hizmetler ve Saðlýk Müdürlükleri yetkililerine alanda verdikleri destek için teþekkür ederim. Enstitümüzün tüm çalýþmalarýnda olduðu gibi bu araþtýrmanýn da baþlangýcýndan itibaren bize güvenen ve idari destek veren Hacettepe Üniversitesi Rektörlüðü ve idari iþlemlerin yürütülmesini kolaylaþtýran Bilimsel Araþtýrmalar Birimi ve Strateji Daire Baþkanlýðýna teþekkür ederim. Niceliksel ve niteliksel araþtýrmada ekip baþý, denetçi, görüþmeci, veri giriþçi olarak çalýþan tüm arkadaþlarýmýzýn çalýþmalarýný takdir ediyorum. Ayrýca çalýþmaya katýlmayý kabul eden, yaþadýklarýný bizlerle paylaþan kadýnlarýmýza da teþekkür ederim. Son olarak konsorsiyum ortaklarý olan ICON-INSTITUT Public Sector ve BNB Danýþmanlýk þirketi yetkililerine olumlu iþbirliðimiz için, proje anahtar uzmanlarý ile Nüfus Etütleri Enstitüsü uzmanlarý, akademik personeli ile idari görevlerde çalýþanlara araþtýrma süresince duyarlý, özverili, titiz, baþarýlý çalýþmalarý için teþekkür ediyor ve takdirlerimi sunuyorum. "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, 2008" de elde edilen ülke genelindeki güncel sonuçlarýn ülkemizde kadýnlara yönelik aile içi þiddetle mücadele konusunda Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü, diðer ilgili kamu kuruluþlarý, üniversiteler ve sivil toplum kuruluþlarýnýn politika oluþturma, strateji belirleme, planlama ile akademik ve gönüllü çalýþmalara iliþkin çabalarýna önemli katkýsý olacaðýna inanýyor, tüm kadýnlarýmýza þiddetsiz bir yaþam diliyorum. Konsorsiyum adýna Prof. Dr. Sabahat TEZCAN Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Müdürü 14 03 EGE 03 Afyon 09 Aydýn 20 Denizli 35 Ýzmir 43 Kütahya 45 Manisa 48 Muðla 64 Uþak BÖLGELER VE ÝLLER 02 BATI MARMARA 10 Balýkesir 17 Çanakkale 22 Edirne 39 Kýrklareli 59 Tekirdað 01 ÝSTANBUL 34 Ýstanbul 05 BATI ANADOLU 06 Ankara 42 Konya 70 Karaman 04 DOÐU MARMARA 11 Bilecik 14 Bolu 16 Bursa 26 Eskiþehir 41 Kocaeli 54 Sakarya 77 Yalova 81 Düzce 07 ORTA ANADOLU 38 Kayseri 40 Kýrþehir 50 Nevþehir 51 Niðde 58 Sivas 66 Yozgat 68 Aksaray 71 Kýrýkkale 06 AKDENÝZ 01 Adana 07 Antalya 15 Burdur 31 Hatay 32 Isparta 33 Ýçel 46 K.Maraþ 80 Osmaniye 09 DOÐU KARADENÝZ 08 Artvin 28 Giresun 29 Gümüþhane 52 Ordu 53 Rize 61 Trabzon 08 BATI KARADENÝZ 05 Amasya 18 Çankýrý 19 Çorum 37 Kastamonu 55 Samsun 57 Sinop 60 Tokat 67 Zonguldak 74 Bartýn 78 Karabük 10 KUZEYDOÐU ANADOLU 04 Aðrý 24 Erzincan 25 Erzurum 36 Kars 69 Bayburt 75 Ardahan 76 Iðdýr 11 ORTADOÐU ANADOLU 12 Bingöl 13 Bitlis 23 Elazýð 30 Hakkari 44 Malatya 49 Muþ 62 Tunceli 65 Van TÜRKÝYE 12 BÖLGE HARÝTASI: 12 Bölge ve Bölgelerin Kapsadýðý Ýller 12 GÜNEYDOÐU ANADOLU 02 Adýyaman 21 Diyarbakýr 27 Gaziantep 47 Mardin 56 Siirt 63 Þanlýurfa 72 Batman 73 Þýrnak 79 Kilis GÝRÝÞ Giriþ Bölüm 1 Giriþ Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Elif KURTULUÞ YÝÐÝT Araþtýrmanýn arka planý Kadýna yönelik aile içi þiddet, kültürel, coðrafi, dini, toplumsal ve ekonomik sýnýrlarý aþan küresel düzeyde bir sorundur. Ýnsan haklarý açýsýndan, toplumsal cinsiyet temelinde bir insan hakký ve özgürlük ihlali olan kadýna yönelik aile içi þiddet, kadýnlarýn toplumsal ve ekonomik yaþamda yerlerini alma haklarýndan çeþitli biçimlerde yoksun kalmalarýna, bunun da ötesinde fiziksel ve ruhsal saðlýk sorunlarý yaþamalarýna, sakat kalmalarýna ve yaþamlarýný yitirmelerine neden olmaktadýr. Aile içi þiddet vakalarýnýn önemli bir kýsmýnda, suç failleri çoðunlukla eþ veya kadýnýn birlikte olduðu kiþiler ve/veya diðer aile bireyleridir. Uluslararasý araþtýrmalar, fiziksel þiddetin özellikle kadýnýn eþi veya birlikte olduðu kiþi/kiþiler tarafýndan gerçekleþtirildiðini ortaya koymuþtur. Ayrýca kadýna yönelen þiddetin fiziksel, duygusal, ekonomik ve sosyal etkileri sadece kadýnlar üzerinde deðil çocuklar, aileler ve toplumda da kendini göstermektedir. Birleþmiþ Milletler (BM) Genel Kurulu tarafýndan 1993 yýlýnda kabul edilmiþ olan Kadýna Yönelik Þiddetin Ortadan Kaldýrýlmasý Bildirgesi'nde kadýna yönelik þiddet, "ister kamusal isterse özel yaþamda meydana gelsin, kadýnlara fiziksel, cinsel veya psikolojik zarar veya ýstýrap veren veya verebilecek olan cinsiyete dayalý bir eylem, uygulama ya da bu tür eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun býrakma" þeklinde tanýmlanmaktadýr (United Nations, 1993). Bildirgede kadýna yönelik þiddet türleri fiziksel, cinsel, duygusal, ekonomik ve sözlü istismar olarak tanýmlanýrken, genellikle kadýnlarýn maruz kaldýklarý namus cinayeti, cinsel taciz, tecavüz gibi eylemlere de farklý þiddet biçimleri arasýnda yer verilmektedir. Aile içi þiddet BM tarafýndan "özel yaþamda, genellikle cinsel iliþki ya da kan baðý ile baðlý bireyler arasýnda vuku bulan bir þiddet türü" olarak tanýmlanmaktadýr (BM, 2003, aktaran KSGM, 2008). Kadýna yönelik þiddet konusu, yirminci yüzyýlýn son çeyreðine girerken uluslararasý kamuoyu tarafýndan sadece aile baðlamýnda ele alýnmýþ ve þiddete özel bir vurgu yapýlmamýþtýr. Sonralarý, daha çok saðlýk problemi olarak üzerinde durulan kadýna yönelik þiddet konusunun kapsamlý bir biçimde ele alýnmasý 1985 yýlýnda Nairobi'de düzenlenen 3. Kadýn Konferansý'nda olmuþtur. Kadýn hareketinin ve kadýn sorunlarý üzerinde çalýþan uluslararasý örgütlerin sürekli çabalarý sonucunda aile içi þiddet 1990'lý yýllardan itibaren uluslararasý gündemde yerini almýþtýr. Kadýna yönelik þiddet konusunda yapýlan araþtýrma ve incelemeler özellikle 20. yüzyýlýn son on yýlýnda hýz kazanarak devam etmiþtir. Böylece, 19 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet kadýna karþý þiddetin hem yaygýnlýðýna hem de nedenlerine ve sonuçlarýna iliþkin önemli ölçüde bilgi birikimi saðlanmýþtýr. Yakýn zamanda Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ) tarafýndan yürütülmüþ olan "WHO Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence against Women"1 (Garcia-Moreno ve diðerleri, 2005) çalýþmasý, bir birlikteliði olmuþ kadýnlara eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþiler tarafýndan yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde uygulanan fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðýnýn yüzde 15 ile yüzde 71 arasýnda deðiþtiðini ve pek çok araþtýrma bölgesinde de bu düzeyin genellikle yüzde 30 ile yüzde 60 arasýnda olduðunu göstermiþtir. Türkiye'de ise kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda ayrýntýlý bilgi ve veri saðlayan araþtýrma sayýsý azdýr. Kadýnlarýn yaþadýðý þiddeti niceliksel boyutta ele alan iki çalýþma bulunmaktadýr. Bunlardan ilki, Aile Araþtýrma Kurumu (daha sonra T.C. Baþbakanlýk Aile ve Sosyal Araþtýrmalar Genel Müdürlüðü ismini almýþtýr) tarafýndan 1994 yýlýnda yapýlmýþtýr, bir diðeri ise son dönemde Altýnay ve Arat (2008) tarafýndan, ulusal düzeyde sonuçlar sunan bir alan araþtýrmasý olup, bu araþtýrmada ayný zamanda niteliksel bir çalýþmaya da yer verilmiþtir. Bu tür çalýþmalarýn sýnýrlý sayýda olmasý, Türkiye'de kadýna yönelik aile içi þiddetin yaygýnlýðýnýn tüm boyutlarýyla ortaya konulmasýný saðlayacak bir alan çalýþmasýný gerektirmiþtir. Kadýna yönelik þiddetin yaygýnlýðý, þiddetin nedensel boyutu ve algýlanýþý ile ilgili veri yetersizliði, þiddetle mücadele edecek ulusal programlarýn oluþturulmasýný ve uygulanmasýný engelleyen en önemli faktörlerden birisi olarak deðerlendirilmiþ ve KSGM'nin yararlanýcý kurum olduðu "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" ICON-Institut Public Sector, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ve BNB Danýþmanlýk'dan oluþan üç ortaklý bir konsorsiyum tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Merkezi Finans ve Ýhale Birimi'nin sözleþme makamý olduðu bu araþtýrma Avrupa Komisyonu'nun mali desteði ile yapýlmýþtýr. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý pek çok açýdan öncü olan bir çalýþmadýr. Araþtýrma, kadýna yönelik þiddet konusunda yürütülmüþ ülke çapýnda temsil niteliðine sahip en kapsamlý ilk araþtýrma olup, kadýna yönelik þiddet konusunda kentsel ve kýrsal yerleþim yerleri, 12 bölge ve bazý temel göstergeler düzeyinde bilgi veren en geniþ çaplý örnekleme sahiptir. Örneklem büyüklüðü açýsýndan, dünyada bu konuda yapýlmýþ araþtýrmalar arasýnda uygulanan yöntem (yüz yüze görüþme tekniði) baðlamýnda en büyük ölçekli çalýþmalarýn baþýnda gelmektedir. Araþtýrmanýn niceliksel ayaðý DSÖ'nün birçok ülkede uyguladýðý sorukaðýdýnýn Türkiye'ye uyarlanmasý ile gerçekleþtirildiðinden sonuçlar uluslararasý karþýlaþtýrma olanaðýný saðlamaktadýr. 1 20 "Kadýn Saðlýðý ve Aile Ýçi Þiddet üzerine DSÖ Çok Ülkeli Çalýþmasý". Giriþ Araþtýrmada hem kadýna yönelik aile içi farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðý niceliksel bileþen ile ortaya konmuþ, hem de kadýnlarýn yaný sýra erkeklerin de þiddeti nasýl algýladýklarýna yönelik bilgi niteliksel bileþen yoluyla elde edilmiþtir. Araþtýrmada, eþ veya birlikte olunan kiþi/kiþiler dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik fiziksel ve cinsel þiddet ile çocukluk döneminde cinsel istismara iliþkin bilgi de toplanmýþtýr. Ayrýca niceliksel araþtýrma yöntemi ile elde edilen araþtýrma verileri Türkiye Ýstatistik Kurumu'nun Resmi Ýstatistik Programý kapsamýnda yer almaktadýr. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn hedef nüfusu 15-59 yaþ grubundaki kadýnlardýr. Aralýk 2007 ile Þubat 2009 tarihleri arasýndaki 15 aylýk süre içinde gerçekleþtirilen bu araþtýrma kadýnlarýn yaþadýðý aile içi þiddetin yaygýnlýðýna, þiddet biçimlerine, neden ve sonuçlarýna, risk faktörlerinin saptanmasýna ve þiddetin algýlanýþýna iliþkin bilgiler saðlayarak bu alandaki veri gereksinimini karþýlamaktadýr. Bu raporda, araþtýrmanýn yöntemi, hanehalký nüfusu ve cevaplayýcýlarýn özellikleri, kadýna yönelik þiddetin yaygýnlýðý ve þiddet biçimleri, kadýnlarýn toplumsal cinsiyet ve þiddete iliþkin tutumlarý, eþi/birlikte olduðu kiþi dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet, kadýna yönelik þiddet ve saðlýk sonuçlarý, kadýna yönelik þiddetle mücadele ve niteliksel araþtýrma sonuçlarý sunulmaktadýr. Türkiye'de kadýna yönelik þiddetle ilgili hukuki altyapý ve kurumsallaþma Türkiye'de 1980'li yýllardan itibaren kadýn hareketinin çabalarý sonucunda cinsiyete dayalý aile içi þiddet, kamuoyunun ve devletin gündeminde önemli bir sorun alaný olarak ele alýnmaya baþlanmýþtýr. Bu konuda özellikle ulusal mevzuata iliþkin birçok çalýþma yürütülmüþ ve kadýna yönelik þiddetle mücadele için þiddet maðduru kadýnlarýn korunmasý, desteklenmesi ve faillerin cezalandýrýlmasý konularýnda gerekli yasal düzenlemeler yapýlarak olumlu geliþmeler elde edilmiþtir. Uluslararasý kamuoyunun kadýna yönelik þiddeti insan haklarý ihlali olarak ele almýþ olmasý, ulusal düzeyde bu konunun devletlerin sorumluluðuna verilmesini saðlamýþtýr. Kadýna yönelik þiddetle mücadele, Türkiye'nin imzalamýþ olduðu uluslararasý sözleþmeler ve Birleþmiþ Milletler kararlarýyla devletin öncelikli sorumluluklarý arasýnda yer almýþtýr2. Devlet içi kurumsallaþma 1987 yýlýnda Devlet Planlama Teþkilatý Sosyal Planlama Genel Müdürlüðü bünyesinde kurulan Kadýna Yönelik Politikalar Danýþma Kurulu ile baþlamýþtýr ve 1990 yýlýnda kadýnlarla ilgili politikalarý geliþtirmek için ulusal bir mekanizma olarak Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) 422 sayýlý ve 20 Nisan 1990 tarihli kanun 2 Kadýna Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Sözleþmesi (CEDAW) Komitesi'nin 1989'da yayýnladýðý 12 nolu tavsiye kararýnda kadýnlarýn þiddetten korunmasýnýn üye devletlerin yükümlülüðünde olduðu belirtilmiþ ve ülke raporlarýnda bu yönde geliþtirilen tedbirlerin rapor edilmesi istenmiþtir. Komitenin 1992 yýlýnda aldýðý 19 nolu tavsiye kararý ile kadýna yönelik þiddet, cinsiyete dayalý ayrýmcýlýðýn bir sonucu olarak beyan edilmiþ ve kadýna yönelik ayrýmcýlýk þiddetin en önemli sebeplerinden biri olarak vurgulanmýþtýr. CEDAW Türkiye'de de 1986 yýlýnda kabul edilmiþtir. Türkiye'nin 8 Eylül 2000'de imzaladýðý Ýhtiyari Protokol, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafýndan 30 Temmuz 2002'de onaylanarak Türkiye'de de kadýnlarýn bu baþvuru olanaðýndan yararlanmasýnýn yolu açýlmýþtýr. 21 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet hükmünde kararname ile kurulmuþtur3. KSGM Teþkilat ve Görevleri Hakkýnda Kanun (5251 sayýlý kanun) 27 Ekim 2004'de kabul edilmiþ ve 6 Kasým 2004'te 25635 sayýlý Resmi Gazetede yayýnlanmýþtýr. KSGM ve kadýn sorunlarý üzerinde çalýþan sivil toplum kuruluþlarý arasýndaki iþbirliði ile konuyla ilgili mevzuata iliþkin bazý ilerlemeler saðlanmýþtýr. Ayrýca, KSGM özellikle hukuki çerçevenin belirlenmesi ve veri saðlanmasý için araþtýrmalarýn yapýlmasýnda da önemli rol oynamýþtýr. 1990 yýlýnda ilk kadýn konuk evinin kurulmasý, kadýna yönelik þiddetle mücadelenin devletin gündeminde yer almasýnda baþlangýç noktasý olmuþtur. Yirminci yüzyýlýn son 10 yýlý içinde kadýna yönelik þiddetle mücadele alanýndaki mevzuat deðiþtirilmiþtir. Avrupa Birliði'ne katýlým çabalarý çerçevesinde, mevzuatta önemli ilerlemeler ve deðiþiklikler gerçekleþtirilmiþtir. Aile içinde þiddete maruz kalan kadýnlarýn korunmasý amacýyla 1998 yýlýnda yürürlüðe giren ve 2007 yýlýnda yeniden düzenlenen 4320 sayýlý Ailenin Korunmasýna Dair Kanun Ulusal Eylem Planý'nda da (2007-2010) belirtildiði gibi önemli bir dönüm noktasý olmuþtur. Bu kanun ile aile içinde þiddete maruz kalan bireylerin korunmasýna yönelik olarak Aile Mahkemesi hakimleri tarafýndan alýnabilecek tedbirler düzenlenmiþtir (KSGM, 2008). Bu kanunun etkin biçimde uygulanmasýný saðlamak amacýyla da Adalet Bakanlýðý, 01.01.2006 tarihinde hakim ve savcýlara yönelik olarak 35 sayýlý genelgeyi yayýnlamýþtýr. 2000'li yýllarda Anayasa da dahil tüm yasalarda kadýn-erkek eþitliðini güvence altýna alacak gerekli yasal düzenlemeler yapýlmýþtýr. Kadýn-erkek eþitliði ilkesi, Anayasa'nýn 41. ve 66. maddelerinde 2001 yýlýnda, 10. ve 90. maddelerinde 2004 yýlýnda yapýlan deðiþikliklerle güçlendirilmiþtir. Anayasa'nýn 10. maddesi kadýn erkek eþitliðinin yaþama geçirilmesinden devletin sorumlu olduðunu hükme baðlamýþtýr. Kamu kurum ve kuruluþlarý ile sivil toplum kuruluþlarýnýn ve meslek örgütlerinin iþbirliði ile yeni Medeni Kanun (yürürlük tarihi: 2002) ve Yeni Ceza Kanunu'nun4 (yürürlük tarihi: 2005) hazýrlanmasý ve yasalaþmasý gerçekleþtirilmiþtir (KSGM, 2008). Toplumsal cinsiyete dayalý þiddet, bir insan hakký ihlali olup, bu ihlalin önlenmesi devletin sorumluluðu içinde yer almaktadýr. Bu baðlamda, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý'nýn 17. Maddesi'nde "Kiþinin dokunulmazlýðý, maddi ve manevi varlýðý" baþlýðý altýnda "Herkes, yaþama, maddi ve manevi varlýðýný koruma ve geliþtirme hakkýna sahiptir" denilmekte ve kimsenin " insan haysiyetiyle baðdaþmayan bir ceza veya muameleye tabi tutulamayacaðý" belirtilmektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde, töre ve namus cinayetleri ile kadýnlara ve çocuklara yönelik þiddetin sebeplerinin araþtýrýlarak alýnmasý gereken önlemlerin belirlenmesi amacýyla 3 4 22 1990'da Kadýnýn Statüsü ve Sorunlarý Baþkanlýðý olarak baþlayan kurum 1991'de Genel Müdürlük olarak doðrudan Baþbakanlýða baðlanmýþtýr. Yeni Türk Ceza Kanunu, kadýn haklarýnýn korunmasý yönünden büyük ilerleme içerir ve kadýna yönelik þiddeti suç olarak ele alýr. Ayrýca bu kanun, namus cinayetlerinin yok edilmesini hedefleyen özel önlemler alýr, evlilik içi tecavüzü yasaklar, evli ve evli olmayan kadýnlar arasýndaki ayrýmcýlýðý kaldýrýr. Cinsel suçlarýn "topluma karþý iþlenen suçlar" baþlýðý altýndan "kiþilere karþý suçlar" baþlýðý altýna alýnmasýyla önemli bir deðiþiklik yapýlmýþtýr. Giriþ 11.10.2005 tarihinde bir araþtýrma komisyonu kurulmuþtur. Komisyonun bir rapor hazýrlayarak sunmasýnýn ardýndan, kadýnlara ve çocuklara yönelik þiddetin ortadan kaldýrýlmasý için alýnmasý gereken önlemler ve sorumlu olacak kuruluþlarýn belirlendiði 2006/17 sayýlý Baþbakanlýk Genelgesi5 yayýnlanmýþtýr. Bu genelgede kadýna yönelik þiddet ve töre/namus cinayetlerinin önlenmesi konularýnda KSGM koordinatör kurum olarak belirlenmiþ ve genelge gereðince, sorumlu Devlet Bakaný baþkanlýðýnda "Kadýnlara Yönelik Þiddeti Ýzleme Komitesi" kurulmuþtur. Söz konusu genelge ile, Kadýna Yönelik Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý hazýrlama görevi KSGM'nin sorumluluðuna verilmiþtir. Kadýna yönelik aile içi þiddetin yok edilmesi için kurumsal mekanizmalarýn güçlendirilmesi kapsamýnda, KSGM tarafýndan, kamu kuruluþlarý, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluþlarýnýn da katkýsýyla "Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý 2007-2010" hazýrlanmýþtýr (KSGM, 2008). Ýçiþleri Bakanlýðý da Baþbakanlýk Genelgesi kapsamýnda belirtilen görev ve sorumluluklarýn etkin ve hýzlý bir biçimde hayata geçirilmesini saðlamak üzere valiliklere gönderdiði genelgede (11.01.2007 tarihli ve 6 sayýlý) çocuk ve kadýnlara yönelik þiddet hareketleri ile töre ve namus cinayetlerinin önlenmesi konularýnda yürütülmesi gereken çalýþmalarý belirtmiþtir. Araþtýrmanýn amacý Araþtýrmanýn genel amacý, kadýna yönelik þiddetle daha etkili bir þekilde mücadele etmek için hedeflenen politika ve programlarýn oluþturulmasýna ve mevcut politika ve programlarýn geliþtirilmesine imkan saðlayacak, kadýna yönelik þiddet ile ilgili ülke düzeyinde veri oluþturmaktýr. Bu araþtýrma, ayrýca kadýnlarýn insan haklarýný geliþtirmek adýna kadýnlarý aile içi þiddetten korumak konusunda sorumluluðu olan paydaþlarýn kapasitelerinin güçlendirilmesine katkýda bulunmayý da amaçlamýþtýr. Sorunun büyüklüðünün ve içeriðinin, nedenlerinin ve sonuçlarýnýn, risk faktörlerinin ve koruyucu etkenlerin, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti algýlama biçimlerinin, gereksinimlerinin, þiddete verdikleri tepkinin ve geliþtirdikleri mücadele yöntemlerinin anlaþýlmasý açýsýndan ülke geneli, yerleþim yeri ve bazý temel deðiþkenler için veriye olan gereksinim, bu çalýþmanýn temel hareket noktasýný oluþturmuþtur. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, kadýna yönelik þiddetle mücadele stratejilerini planlarken, programlarý oluþtururken ve özellikle farkýndalýðý oluþturmak için çaba gösterilirken güvenilir bir bilgi tabaný üzerinde hareket etmek için veri gereksinimi çerçevesinde yapýlmýþ bir çalýþmadýr. Ayrýca bu çalýþma zaman içinde meydana gelen deðiþikliklerin izlenebilmesine de temel oluþturmasý açýsýndan da önem taþýmaktadýr. Bu amaçlar doðrultusunda belirlenmiþ diðer hedefler aþaðýda sunulmaktadýr: 5 "Çocuk ve Kadýnlara Yönelik Þiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi Ýçin Alýnacak Tedbirler" 23 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Kadýna yönelik farklý þiddet türlerinin yaygýnlýðýna iliþkin güvenilir tahminler elde edilmesi. Bu tahminlerin hem Türkiye, hem de bölge, kýrsal/kentsel yerleþim yerleri, eðitim ve sosyo-ekonomik düzey gibi seçilmiþ temel deðiþkenler için de verilmesi, Eþ/birlikte olunan kiþi tarafýndan uygulanan þiddetin, saðlýk sonuçlarý ve diðer sonuçlarla iliþkisinin ortaya konulmasý, Farklý ortamlarda, aile içi kadýna yönelik þiddet için koruyucu faktörlerin ve risk faktörlerinin belirlenmesi, Aile içi þiddete maruz kalan kadýnlarýn þiddetle baþ etmede uyguladýklarý stratejilerin araþtýrýlmasý, Farklý yaþlar ve eðitim düzeyleri gibi çeþitli özellikler temelinde kadýnlarýn ve erkeklerin, maðdurlarýn ve faillerin ve hizmet sunanlarýn bakýþ açýlarýnýn ve tutumlarýnýn bilinmesi, Þiddet maðdurlarýna mevcut kurumlar tarafýndan verilen hizmetlerin ve bu hizmetlere bakýþýn tespit edilmesi. Bu araþtýrmadan elde edilen veriler, kadýnlara yönelik þiddetle mücadele kapsamýnda yapýlacak müdahalelerin planlanmasýnýn yanýnda, insan haklarý ihlalinin bu en kötü þekli ile mücadelede Türkiye'nin saðladýðý geliþmeleri takip etmek için de bir dayanak oluþturulmasýnda oldukça önemli olacaktýr. 24 YÖNTEM Yöntem Bölüm 2 Yöntem Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ýlknur YÜKSEL, Yadigar COÞKUN, Tuðba ADALI Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn yöntemi, bu konuyla mücadelenin temel koþullarýndan biri olan veri elde etmeyi en güvenilir biçimde saðlamak üzere planlanmýþtýr. Bu araþtýrma ile, ülke genelinde farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýna, özelliklerine ve temel bileþenlerine iliþkin güvenilir ve kullanýlabilir verinin yaný sýra, kadýna yönelik aile içi þiddet ile ilgili deneyimlere ve algýlamalara yönelik veri elde edilmiþtir. Bu hedefler doðrultusunda, veriler, niceliksel ve niteliksel araþtýrma yöntemleri kullanýlarak toplanmýþtýr. Her iki yöntemin de uygulanma sürecinde, araþtýrma konusunun gerektirdiði hassasiyete özen gösterilmiþtir. Duyarlý bir konuda yürütülen bu araþtýrmada, kadýnlarýn güvenliðine öncelik verilmiþ ve araþtýrmanýn tasarýmý görüþmecilerin de güvenliðini saðlayacak biçimde yapýlmýþtýr. Bu araþtýrmada, DSÖ'nün geliþtirmiþ olduðu Etik ve Güvenlik Kurallar esas alýnmýþtýr (WHO, 2001). Niceliksel araþtýrma yöntemi kullanýlarak ulusal, kýrsal ve kentsel yerleþim yerleri ile 12 Bölge6 düzeyinde (Bkz. Türkiye 12 Bölge Haritasý), kadýna yönelik farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýna iliþkin güvenilir tahminler elde edilmiþtir. Ayrýca yaþ grubu, eðitim düzeyi ve sosyo-ekonomik statü gibi ana deðiþkenlerin yer aldýðý temel özellikler düzeyinde bu þiddet biçimlerinin daðýlýmlarý verilmiþtir. Niteliksel araþtýrma yöntemi kullanýlarak farklý gruplarýn aile içi þiddet biçimlerine yönelik deneyimleri ve algýlarý ile þiddete maruz kalan kadýnlara hizmet veren kurum ve kuruluþ çalýþanlarýnýn görüþleri deðerlendirilmiþtir. Niceliksel Araþtýrma Projenin niceliksel araþtýrma aþamasýnda, kadýna yönelik aile içi þiddet türlerinin yaygýnlýðýna ve kapsamýna iliþkin ülke çapýnda, kýr/kent ve 12 bölge düzeyinde veri elde edilmesi amaçlanmýþtýr. Araþtýrmanýn Örneklemi Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý'nýn örneklem tasarýmýnda aðýrlýklý, tabakalý ve çok aþamalý küme örneklemesi yaklaþýmý kullanýlmýþtýr. Örneklem tasarýmýnýn 6 12 Bölge; Türkiye'nin Avrupa Birliði'ne uyum süreci doðrultusunda belirlenen istatistiki bölge sýnýflamasýdýr. Üç ayrý düzeyde NUTS (The Nomenclature of Territorial Units of Statistics) bölgeleri oluþturulmuþtur. 12 Bölge NUTS1 düzeyini temsil etmektedir. 27 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet temel amacý; ülke geneli, 12 Bölge7 ve kent/kýr tabakalarý için kabul edilebilir bir kesinlikle (doðrulukla) araþtýrmanýn kadýna yönelik þiddetle ilgili yaþ grubu, eðitim düzeyi ve sosyoekonomik statü gibi ana deðiþkenlerinin tahminlerini % 95 güven aralýðýnda saðlamasýdýr. Örneklem seçiminde Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK) ile iþbirliði yapýlmýþ ve örnekleme çerçevesi, blok seçimleri ve seçilen hanehalklarýnýn yer aldýðý blok listeleri TÜÝK tarafýndan saðlanmýþtýr. Örneklem Büyüklüðü ve Daðýlýmý Türkiye araþtýrma kapsamýnda, ülke geneli, kent/kýr, 12 Bölge ve 5 bölge düzeyinde tahmin vermeyi saðlayacak þekilde 30 tabakaya ayrýlmýþtýr. Araþtýrmanýn hedeflenen örneklem büyüklüðü olan 24,048 hane, 12 Bölgeye yaklaþýk olarak eþit daðýtýlmýþtýr. 12 Bölgeden biri olan Ýstanbul bölgesi hariç, diðer bölgelerde yaklaþýk yüzde 75'e yüzde 25 oranýnda kent ve kýr tabakalarýna daðýlým yapýlmýþtýr. Araþtýrmada nüfusu 10,000 ve üzeri yerleþim yerleri kent, 10,000'den az nüfuslu yerleþim yerleri ise kýr tabakalarýný oluþturmaktadýr. 18,144 hanehalký kent tabakalarýndan, 5,904 hanehalký ise kýr tabakalarýndan seçilmiþtir (Tablo 2.1). Araþtýrmanýn örneklemi küme örneklemesidir. Kentte küme büyüklüðü 48 hanehalký, kýrda ise 36 hanehalkýdýr. Bu küme büyüklükleri ile toplam hedeflenen 24,048 hanehalký sayýsýna ulaþmak için 542 kümenin ziyaret edilmesi planlanmýþtýr. Kümelerin 378'i kent, 164'ü ise kýr kümeleridir. Örneklem seçimi Örneklem seçiminin birinci aþamasý, il düzeyinde NUTS-1 bölgesi kent tabakalarýndan beþ ve kýr tabakalarýndan iki seçim olacak þekilde, PPS (Büyüklüðe orantýsal olasýlýklý seçim) yöntemi ile yapýlmýþtýr. Bu þekilde her NUTS-1 bölgesinde en fazla 5 il seçilmiþ ve toplamda seçilen 51 il örnekleme çýkan illeri oluþturmuþtur (Ek 3). Seçilen illerin bazýlarý kent ve kýr tabakalarýnýn her ikisini de içerirken, sadece kent ve sadece kýr tabakalarýný içeren iller de bulunmaktadýr. Örneklemenin ikinci aþamasýnda, her tabakadan ilk aþamada örnekleme çýkan iller arasýndan o tabakaya atanan küme sayýlarý oranýnca yerleþim yerleri yine PPS ile seçilmiþtir. 7 28 12 Bölgeyi oluþturan iller: Ýstanbul (Ýstanbul) Batý Marmara (Balýkesir, Çanakkale, Edirne, Kýrklareli, Tekirdað) Ege (Afyon, Aydýn, Denizli, Ýzmir, Kütahya, Manisa, Muðla, Uþak) Doðu Marmara (Bilecik, Bolu, Bursa, Eskiþehir, Kocaeli, Sakarya, Yalova, Düzce) Batý Anadolu (Ankara, Konya, Karaman) Akdeniz (Adana, Antalya, Burdur, Hatay, Isparta, Ýçel, K.Maraþ, Osmaniye) Orta Anadolu (Kayseri, Kýrþehir, Nevþehir, Niðde, Sivas, Yozgat, Aksaray, Kýrýkkale) Batý Karadeniz (Amasya, Çankýrý, Çorum, Kastamonu, Samsun, Sinop, Tokat, Zonguldak, Bartýn, Karabük) Doðu Karadeniz (Artvin, Giresun, Gümüþhane, Ordu, Rize, Trabzon) Kuzeydoðu Anadolu (Aðrý, Erzincan, Erzurum, Kars, Bayburt, Ardahan, Iðdýr) Ortadoðu Anadolu (Bingöl, Bitlis, Elazýð, Hakkari, Malatya, Muþ, Tunceli, Van) Güneydoðu Anadolu (Adýyaman, Diyarbakýr, Gaziantep, Mardin, Siirt, Þ.Urfa, Batman, Þýrnak, Kilis) Yöntem Tablo 2.1 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, Örneklem Daðýlýmý-Bölgeler Bölgesel sýnýflandýrmalar Hanehalký Küme Kent Kýr Toplam Kent Kýr Toplam 5 Bölge Batý Güney Orta Kuzey Doðu 5,472 1,536 4,032 2,496 4,608 1,584 504 1,512 792 1,512 7,056 2,040 5,544 3,288 6,120 114 32 84 52 96 44 14 42 22 42 158 46 126 74 138 12 Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu 1,728 1,440 1,440 1,440 1,440 1,536 1,536 1,440 1,536 1,536 1,536 1,536 216 504 576 576 504 504 504 504 504 504 504 504 1,944 1,944 2,016 2,016 1,944 2,040 2,040 1,944 2,040 2,040 2,040 2,040 36 30 30 30 30 32 32 30 32 32 32 32 6 14 16 16 14 14 14 14 14 14 14 14 42 44 46 46 44 46 46 44 46 46 46 46 18,144 5,904 24,048 378 164 542 Toplam Araþtýrmanýn Sorukaðýdý Araþtýrma sorukaðýdý Dünya Saðlýk Örgütü'nün "Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence against Women"8 çalýþmasýnýn kullandýðý sorukaðýtlarý dikkate alýnarak ülke ihtiyaçlarýna göre tasarlanmýþtýr. Araþtýrmada hanehalký ve kadýn sorukaðýdý olmak üzere iki sorukaðýdý kullanýlmýþtýr. Sorukaðýtlarý ile aþaðýdaki konular hakkýnda bilgi toplanmýþtýr: a. b. c. d. Hanehalký nüfusu ve hanelerin konut özellikleri, Kadýnlarýn temel özellikleri, evlilik tarihçesi, Genel saðlýk ve üreme saðlýðý, çocuklarýn davranýþ sorunlarý, Kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþinin/kiþilerin temel özellikleri ve davranýþ biçimleri, e. Kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir dönemi ile görüþme öncesindeki son 12 aylýk dönemde yakýn iliþki içinde olduklarý erkekler (Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)) tarafýndan uygulanan fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik þiddet/istismar, f. Kadýnlarýn 15 yaþýndan sonra yakýn iliþkide olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet, 8 Çoklu Ülke Kadýn Saðlýðý ve Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmalarý 29 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet g. h. i. j. Kadýnlarýn 15 yaþýndan önce yaþadýklarý cinsel istismar, Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddet konusunda kadýnlarýn tutumlarý, Kadýnlarýn gebelik sýrasýnda maruz kaldýklarý þiddet ve þiddet sonucu yaralanmalar, Eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den þiddet gören kadýnlarýn aile içi þiddetle baþa çýkma yöntemleri. Ayrýca cevaplayýcýlarýn 15 yaþýndan önce cinsel istismara uðrayýp uðramadýðýný anlamak amacýyla gülen ve üzgün yüz ifadelerinin olduðu bir kart gösterilmiþ ve cevaplayýcýlarýn bu kartý iþaretlemeleri istenmiþtir (Kutu 1). Araþtýrma kapsamýnda 15-59 yaþ grubundaki kadýnlar hedef nüfusu oluþturmaktadýr. Bu kadýnlarýn evlilik ve evlilik dýþýndaki birliktelikleri (erkek arkadaþ, niþanlý, sözlü) de dikkate alýnmýþtýr. Araþtýrmada, 15-59 yaþ grubunda 1'den fazla kadýn bulunan hanehalklarýndan sadece bir kadýn, Kish9 (1949) yöntemiyle seçilmiþ ve bu kadýnla görüþülmüþtür. Kutu 1 Mayýs-Haziran 2008 tarihlerinde hazýrlanan sorukaðýtlarýnýn anlaþýlýrlýðý ve sorularýn akýþýný denemek amacýyla iki ön deneme çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir. Ön denemeden elde edilen bilgiler ýþýðýnda, sorukaðýtlarý son haline getirilmiþtir. Veri Toplama Faaliyetleri Saha Ekiplerinin Seçimi ve Eðitimi/Pilot Çalýþma: Araþtýrmanýn sahasýnda görev almak üzere baþvuran adaylardan 189'u (143 kadýn ve 46 erkek) görüþmeci, denetçi, ekip baþý veya veri giriþçi olmak üzere iki haftalýk bir eðitime katýlmýþtýr. Toplumsal cinsiyet ve aile içi þiddet konularýnýn anlatýldýðý, görüþme tekniklerinin öðretildiði ve sorukaðýdý üzerinde uygulamalý örneklerin yapýldýðý eðitim, HÜNEE öðretim elemanlarý ve proje asistanlarýndan oluþan 20 eðitimci tarafýndan yürütülmüþtür. Görüþmecileri, kadýna yönelik þiddet ile ilgili konuda donanýmlý hale getiren bir eðitim verilmiþtir. Bu eðitim süreci, görüþmecileri araþtýrma konusunda duyarlý hale getirmenin yaný sýra, görüþtükleri kadýnlarý rahatsýz etmeden bilgi almalarýný da saðlamýþtýr. Saha uygulamasý sýrasýnda kullanýlmasý için "Görüþmeci El Kitabý" ile "Ekip Baþý ve Denetçi El Kitabý" olmak üzere iki kitapçýk hazýrlanmýþtýr. Görüþmeci El Kitabý'nda görüþme sýrasýnda dikkat edilmesi gereken noktalar, sorukaðýdýna iliþkin genel kurallar ve sorularla ilgili açýklamalar yer almýþtýr. Ekip Baþý ve Denetçi El Kitabý ise saha organizasyonu ve sorukaðýtlarýnýn denetlenmesine iliþkin açýklamalarý içermiþtir. 9 30 Kish yöntemi, hanehalkýnda birden fazla uygun kiþi olduðu durumda, olasýlýklý yansýz seçimi saðlayan bir tekniktir. L. Kish., (1949). "A procedure for objective respondent selection within the household". Journal of the American Statistical Association, pages 380-387, 1949. Yöntem Saha Uygulamasý: Eðitimin sonunda yer alan 3 günlük bir pilot çalýþmanýn ardýndan, sahaya çýkmak üzere 1 ekip baþý (kadýn veya erkek), 2 denetçi (kadýn veya erkek) ile 8 görüþmeciden (kadýn) oluþan 15 ekip oluþturulmuþtur. Görüþmeler kadýnlar ile yapýlacaðýndan, saha uygulamasý için sadece kadýn görüþmeciler tercih edilmiþtir. 27 Temmuz 2008 tarihinde baþlayan saha çalýþmasý 29 Eylül 2008 tarihinde tamamlanmýþtýr. Cevaplama oranlarýnýn düþük olduðu illere, Ekim 2008'de tekrar ziyaretleri yapýlmýþtýr. Veri Giriþ Programý ve Veri Giriþi: Araþtýrmanýn veri giriþi Census and Survey Processing System (CSPro) programý kullanýlarak yapýlmýþtýr. Araþtýrmanýn eðitimine katýlanlardan 2 sorumlu ve 20 veri giriþi personeli 5 Aðustos 2008 tarihinde veri giriþine baþlamýþtýr. Veri giriþinden kaynaklanabilecek hatalarýn en aza indirilmesi amacýyla, bütün sorukaðýtlarý iki kez girilmiþtir. Veri giriþi çalýþmasý, 3 Kasým 2008 tarihinde tamamlanmýþtýr. Veri Setleri: Araþtýrmanýn veri giriþi ve veri temizleme iþlemlerini takiben, analizlerde kullanýlmak üzere 2 temel veri seti oluþturulmuþtur. Hanehalký veri seti Kadýn veri seti Bu veri setlerine araþtýrmanýn örnekleme tasarýmýna uygun olacak þekilde hesaplanan hanehalký ve kadýn aðýrlýklarý eklenmiþtir. Aðýrlýklarýn hesaplanma yöntemi Ek 4'de anlatýlmaktadýr. Cevaplama Oranlarý: Araþtýrmanýn örneklem tasarýmýnda yer alan 542 kümede örneklem büyüklüðü 24,048 hanehalkýdýr. Bu kümelerin 5'inde küme düzeyinde çeþitli nedenlerle görüþme yapýlamamýþtýr. Görüþme için gidilen ve görüþme yapýlabilecek durumda olan 19,505 hanehalkýndan 17,168'i ile görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Buna göre, hanehalký düzeyindeki cevaplama oraný yüzde 88'dir. Hanehalkýnda görüþme yapýlamamasýnýn nedenleri arasýnda seçilen hanehalklarýnýn yüzde 10.9'unun araþtýrmanýn yapýldýðý yaz aylarýnda evde olmamasý, konutta/adreste yaþayan kimsenin olmamasý veya adresin konut olmamasý sayýlabilir. Görüþmeyi reddeden hanehalklarýnýn oraný sadece yüzde 4.4'dür. Görüþme yapýlan hanehalklarýnda 15-59 yaþ grubunda 22,822 kadýn tespit edilmiþtir. Bu kadýnlardan yaþ, medeni durum ve eðitim gibi temel bilgiler elde edilmiþtir. Görüþme kriterlerine uygun olan 22,822 kadýndan Kish yöntemiyle belirlenen kadýn sayýsý 14,854 olmuþtur. Araþtýrma kapsamýnda, 12,795 kadýn ile yüz yüze görüþülerek kadýn sorukaðýdý tamamlanmýþ olup, red oraný yüzde 2.1'dir. Kadýn görüþmelerinde cevaplama oraný yüzde 86.1'dir (Tablo 2.2). Cevaplama oranlarýnýn hesaplama yöntemi, kent/kýr ve 12 bölge düzeyinde Ek 4'de sunulmaktadýr. 31 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Tablo 2.2 Cevaplama oranlarý Sayý Seçilen hanehalký sayýsý Küme düzeyinde görüþülemeyen hanehalký sayýsý Görüþme yapýlabilecek hanehalký sayýsý Görüþme yapýlan hanehalký sayýsý Hanehalký cevaplama oraný 24,048 228 19,505 17,168 Hanehalkýnda bulunan kadýn sayýsý Kish yöntemi ile seçilen kadýn sayýsý Görüþme yapýlan kadýn sayýsý Kadýn sorukaðýdý cevaplama oraný 22,822 14,854 12,795 Yüzde 88.0 86.1 Niteliksel Araþtýrma Projenin niteliksel araþtýrma aþamasýnda, kadýna yönelik þiddet konusunda kadýnlarýn ve erkeklerin deneyimleri, inançlarý ve tutumlarý hakkýnda ayrýntýlý bilgi elde edilmesi amaçlanmýþtýr. Ayrýca, aile içinde þiddet yaþayan kadýnlara danýþmanlýk ve destek hizmeti veren kurumlar hakkýnda da bilgi toplanmýþtýr. Niteliksel araþtýrmadan elde edilen bilgiler, ayný zamanda niceliksel araþtýrmada yer alacak sorularýn ifadelendirilmesinde kullanýlmýþtýr. Niteliksel araþtýrma kapsamýnda, derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler ile odak grup görüþmeleri gerçekleþtirilmiþtir. Niteliksel araþtýrma yöntemini, dünyada kadýna yönelik þiddet araþtýrmalarýndan örnekleri, toplumsal cinsiyet ve kadýna yönelik aile içi þiddet konularýný içeren bir eðitim Mart-Nisan 2008 tarihlerinde yapýlmýþtýr. Katýlýmcý bir süreç içeren eðitim programý sýrasýnda, daha önce hazýrlanmýþ olan görüþme yönergeleri12 tartýþýlmýþ ve son haline getirilmiþtir. Sýnýf içi eðitimin ve deneme görüþmelerinin ardýndan, saha çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir. Derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler Derinlemesine görüþmeler, þiddete maruz kalan kadýnlarýn, þiddet yaþayan kadýnlarýn anne veya kayýnvalidelerinin, bu konudaki deneyimlerini anlamayý ve yaþadýklarý þiddet sonucunda hayatlarýnýn nasýl deðiþtiðini ve ne tür mücadele yollarý geliþtirdiklerini öðrenmeyi amaçlamýþtýr. Ýsteksizlik ve redler olmasýna raðmen, þiddet uygulayan erkeklerle de derinlemesine görüþmeler yapýlmýþtýr. 10 11 12 32 Hanehalký sorukaðýdýndaki "Hanehalkýnýn tümü araþtýrma tarihlerinde evde yok", "Konutta adreste yaþayan yok, adres konut deðil", "Konut yýkýlmýþ" ve "Diðer" kodlarý görüþme yapýlamayacak durumlarý içerir. Bu sayý ayný zamanda, içinde 15-59 yaþ grubunda en az bir kadýn bulunan hanehalký sayýsýdýr. Þiddet yaþayan kadýn; þiddet uygulayan erkek; þiddete tanýklýk eden anne/kayýnvalide; meslek gruplarý ve STK çalýþanlarýna yönelik 5 ayrý görüþme yönergesi. Yöntem Ayrýca þiddet yaþayan kadýnlara týbbi/psikolojik ve hukuksal destek saðlayan meslek gruplarý ve Sivil Toplum Kuruluþu (STK) çalýþanlarý ile yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler gerçekleþtirilmiþtir. Ankara, Samsun ve Mersin illerinde toplam 64 görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Saha çalýþmasý boyunca, 15 þiddete maruz kalmýþ kadýn görüþmesi, 8 anne/kayýnvalide görüþmesi, 7 erkek görüþmesi, þiddete uðrayan kadýnlara týbbi, psikolojik ve hukuksal destek veren doktor, hemþire, psikiyatrist, psikolog, sýðýnma evi koordinatörü, hakim, avukat, adli týp uzmaný, polis ve imam ile 27 meslek sahibi görüþmesi gerçekleþtirilmiþtir. Ayrýca, 7 STK temsilcisi ile görüþülmüþtür. Odak Grup görüþmeleri Erkeklerin kadýna yönelik þiddet konusuna yaklaþýmlarýný anlamak, böylece toplumda kadýnlarýn ve erkeklerin statüleri, aile içi þiddeti algýlamalarý ve bu konudaki deneyimleri kadar þiddetin nedenleri ve sonuçlarý konusunda erkeklerin bakýþ açýsýný elde etmek amacýyla, erkeklerle odak grup görüþmeleri yapýlmýþtýr. Genç (25-35 yaþ) ve yaþlý (60 yaþ üzeri) erkeklerle yürütülen odak grup görüþmelerinin yaný sýra meslek gruplarý ile de odak grup görüþmeleri yapýlmýþtýr. Odak grup görüþmelerinin daðýlýmý aþaðýda verilmektedir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Genç ,eðitimi lise ve üzeri, en az 3 yýllýk evli erkek Genç, eðitimi lise düzeyinin altýnda, en az 3 yýllýk evli erkek Yaþlý , eðitimi lise ve üzeri, en az 15 yýllýk evli erkek Yaþlý, eðitimi lise düzeyinin altýnda, en az 15 yýllýk evli erkek Genç, eðitimi lise ve üzeri, bekar erkek Genç, eðitimi lise düzeyinin altýnda, bekar erkek Þiddet yaþayan kadýnlara psikolojik ve sosyal destek veren meslek sahipleri Þiddet yaþayan kadýnlara hukuksal destek veren meslek sahipleri Gazeteciler Cevaplayýcýlarýn ve Araþtýrma Ekibinin Güvenliði ile Araþtýrma Etiði Araþtýrma konusunun doðasý gereði güvenlik, çalýþmanýn en baþýndan itibaren araþtýrma grubunun üzerinde önemle durduðu bir konu olmuþtur. Bu çalýþmada, DSÖ tarafýndan geliþtirilen "kadýna yönelik aile içi þiddet konusundaki uluslararasý araþtýrmalarda etik ve güvenlik önerileri" dikkate alýnmýþtýr. Araþtýrma süresince güvenlik ve etik kurallar çalýþmanýn her noktasýnda rehber olmuþtur. Böyle bir araþtýrmada duyarlý davranýlmamasý, güvenlik ve gizlilik konularýna özen gösterilmemesi cevaplayýcýlarýn ve zaman zaman da görüþmecilerin araþtýrmadan dolayý sorun yaþamalarýna ve risk altýnda kalmalarýna neden olabileceðinden kadýna yönelik þiddet konusunda yürütülen tüm çalýþmalarda olduðu gibi burada da cevaplayýcýlarýn güvenliðine öncelik verilmiþtir. 33 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Bu doðrultuda alýnan önlemlerin baþýnda, araþtýrmanýn "güvenli ismi" yer almaktadýr. Þiddet yaþayan kadýnlarýn araþtýrmaya katýlmalarý nedeniyle daha fazla þiddet yaþama risklerini ortadan kaldýrmak, cevaplayan kadýnlarý ve araþtýrmada görev alan görüþmecileri riske atmamak amacýyla araþtýrmada güvenli isim kullanýlmýþtýr. Araþtýrma "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" yerine sadece saha faaliyetlerinde kullanýlmak üzere "Türkiye'de Kadýn ve Aile Araþtýrmasý" olarak farklý bir isim ile nitelenmiþtir. Araþtýrmanýn görünürdeki amacýnýn kadýn saðlýðý, kadýnlarýn hayat deneyimleri veya aile iliþkileri gibi bir konu üzerine olmasý, araþtýrmaya katýlan kadýnlarýn araþtýrmanýn içeriðini baþkalarýna daha rahat anlatmalarýný saðlama açýsýndan önerilen bir kuraldýr. Benzer þekilde araþtýrmacýlar/görüþmeciler de çalýþmanýn yapýldýðý çevreye ve hanehalký üyelerine araþtýrmayý tanýtýrken bu ismi kullanmýþlardýr. Görüþmeci ve cevaplayýcý yalnýz kaldýklarýnda araþtýrmanýn esas amacý ve içeriði onay bölümünde cevaplayýcýya açýklanmýþtýr. Cevaplayýcýlarýn onayý alýnmadan görüþme gerçekleþtirilmemiþtir. Araþtýrmanýn asýl konusuna iliþkin bilginin görüþmenin yapýldýðý hanede (görüþülen kiþi dýþýnda o hanede bulunan kiþilere) ve o bölgede verilmemesine özen gösterilmiþtir. Araþtýrmanýn, görüþmenin yapýldýðý hanede veya çevrede duyulmasý, görüþmenin içeriðinin þiddet uygulayan kiþi tarafýndan öðrenilmesine neden olabileceðinden ve þiddete maruz kalan kadýnlarýn araþtýrmaya katýlmalarýnýn onlarýn daha fazla þiddet görmelerini tetikleyici bir unsur olabileceðinden, bilgilendirme konusunda hassas davranýlmýþtýr. Örneklem birimi hanehalký olduðu için, aile içi þiddet deneyimleri konusunda her haneden sadece bir kadýnla görüþülmüþtür. Hanelerde görüþme yapýlabilecek birden fazla kadýn olmasý durumunda, görüþme tesadüfi olarak seçilen (Bkz. 9 no'lu dipnot) kadýnla yapýlmýþtýr. Görüþmenin yapýldýðý ortamda görüþmeciden ve cevaplayýcýdan baþka kimsenin bulunmamasý istenmiþtir. Toplanan bilgilerin gizliliði önem taþýmýþtýr. Cevaplama oranlarý, sorularýn ifade ediliþi ve soruluþu sýrasýndaki tavýrlarla oldukça ilgilidir. Þiddeti, tek ve kapsamlý bir soruyla sormak genellikle gerçek oranlarý yakalamak için pek uygun deðildir (Center for Health and Gender Equity, 1995). Sorularda "taciz/istismar", "tecavüz" ya da "þiddet" gibi aðýr kelimeler kullanýlmamýþ, bunun yerine þiddet içeren belirli davranýþlar tanýmlanarak cevaplayýcýya bu davranýþlarý yaþayýp yaþamadýklarý sorulmuþtur. Her bir taciz/istismar ya da þiddet olayý için çeþitli ipuçlarý verilerek (örn: ev, iþyeri, okul vb.) cevaplayýcýnýn farklý mekan ve zamanlarý ya da potansiyel failleri de (örn; þimdiki eþi, önceki eþi, diðer erkek akrabalar vb.) düþünmesi saðlanmýþtýr. Þiddetle ve sonuçlarýyla ilgili tüm sorularda ifadelendirmeye dikkat edilmiþ ve sorularýn yargýlayýcý olmayan bir biçimde sorulmasýna özen gösterilmiþtir. Tüm görüþmeler, kadýnýn yaþadýðý þiddetle baþa çýkma taktiklerini güçlendirecek bir þekilde, ona paylaþtýðý bilgilerin önemli olduðunu ve diðer kadýnlara yardýmcý olma amacýyla kullanýlacaðýný hatýrlatarak, olumlu bir tavýrla sonlandýrýlmýþ ve kimsenin tacize/istismara uðramayý hak etmediði belirtilmiþtir. 34 Yöntem Araþtýrma kapsamýnda, görüþülen kadýnlara, ihtiyaç duyduklarýný belirttikleri durumda yaþadýklarý illerde þiddete maruz kalan kadýnlara destek olan ve hizmet veren kamu kurumlarý ile sivil toplum kuruluþlarýnýn adresleri verilmiþtir. Araþtýrmacýlarýn çalýþtýklarý yýpratýcý konudan etkilenmelerini en aza indirme konusunda destek saðlanmýþtýr. Tüm saha personeli güvenlik ve etik kurallar konusunda eðitilmiþlerdir. Tanýmlar Aþaðýdaki tanýmlarda belirtilen þiddet13 içeren davranýþlarýn en az bir kez yaþanmýþ olmasý o þiddet biçiminin yaþandýðý anlamýna gelmektedir. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik fiziksel þiddet Tokat atma ya da bir þey fýrlatma Ýtme, tartaklama ya da saç çekme Yumrukla ya da bir cisimle vurma Tekmeleme, sürükleme ya da dövme Boðazýný sýkma ya da bir yerini yakma Býçak, silah gibi aletlerle tehdit etme ya da bunlarý kullanma Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik cinsel þiddet Zorla cinsel iliþkiye girme Kadýnýn istememesine raðmen korkudan cinsel iliþkiye girmesi Cinsel olarak aþaðýlayýcý ya da küçük düþürücü eylemlere zorlanma Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik duygusal þiddet/istismar Hakaret ya da küfür Baþkalarýnýn yanýnda aþaðýlama ya da küçük düþürme Korkutma ya da tehdit etme Kadýna ya da çevresindekilere zarar vermekle tehdit etme Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik ekonomik þiddet/istismar Kadýnýn çalýþmasýna engel olma ya da iþten ayrýlmasýna neden olma Ev harcamalarý için para vermeme Kadýnýn gelirinin elinden alýnmasý 13 Araþtýrmanýn sorukaðýdýnda "þiddet" kelimesi yer almamýþtýr. 35 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik fiziksel þiddet 15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan fiziksel olarak kötü bir davranýþa maruz kalma Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik cinsel þiddet 15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan istemediði halde cinsel iliþkiye zorlanma veya cinsel olarak aþaðýlayýcý ya da küçük düþürücü bulduðu bir þeyi yapmaya zorlanma Çocukluk döneminde cinsel istismar 15 yaþýndan önce istenilmeyen bir cinsel davranýþa ya da cinsel olarak rahatsýz edecek þekilde dokunmaya maruz kalma 36 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET: SAYILAR VE ÖRÜNTÜLER Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri Bölüm 3 Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri Ýsmet KOÇ, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Mehmet Ali ERYURT Bu bölümde, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn hanehalký ve kadýn sorukaðýtlarýndaki veriler kullanýlarak araþtýrma kapsamýndaki hanehalký nüfusunun ve bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn temel sosyo-demografik özellikleri incelenmektedir. Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn ve özellikle de hanehalký nüfusunun temel sosyodemografik özelliklerinin incelenmesi araþtýrma kapsamýndaki nüfusun betimlenmesini saðlamanýn yanýnda araþtýrma örnekleminin yeterliliðine iliþkin bilgiler de verecektir. Hanehalký Nüfusu ve Hanehalký Komposizyonu Þekil 3.1'de yer alan nüfus piramidi, Türkiye nüfusunun mevcut yaþ ve cinsiyet kompozisyonu ile geçmiþteki demografik deðiþim süreci hakkýnda önemli bilgiler saðlamaktadýr. Türkiye nüfusunun yaþ daðýlýmý, geçmiþte yüksek doðurganlýk deneyimi olan, ancak yakýn zamanda hýzlý bir doðurganlýk düþüþü yaþanan ülkelerin belirgin özelliklerine sahiptir. Nüfus piramidinin tabanýnda görülen daralma Türkiye'de doðurganlýk seviyesindeki hýzlý azalmayý göstermektedir. Nüfus piramidi günümüzde sayýca en büyük kuþaklarýn 10-29 yaþlarý arasýnda olan kuþaklar olduðunu ortaya koymaktadýr. Bu yaþ yapýsýnýn 2000 Genel Nüfus Sayýmý, 2007 ve 2008 Adrese Dayalý Nüfus Kayýt Sistemi ve 2003 ve 2008 Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý sonuçlarýnýn gösterdiði demografik yapý ile uyumlu olmasý, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn örnekleminin Türkiye nüfusunu temsil eden bir örneklem olduðunu göstermektedir. Þekil 3.1 Nüfus Piramidi Yaþ 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 Erkek 6,0 4,0 Kadýn 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 Yüzde 39 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrma sonuçlarýna göre Türkiye nüfusunun yüzde 26'sý 15 yaþýndan küçüktür. Bu oran, geçmiþte yaþanan yüksek doðurganlýðýn etkisi ile kýrsal yerleþim yerlerinde (yüzde 28) kentsel yerleþim yerlerine göre (yüzde 26) daha yüksektir. Toplam nüfus içinde yaþlý nüfusun (65 ve üzeri yaþlardaki nüfus) oraný, yüzde 7 düzeyindedir. Bu oran, kentsel yerleþim yerlerinde yüzde 5 iken kýrsal alanlarda yüzde 10'a ulaþmaktadýr. Kýrsal nüfus içinde yaþlý nüfusun payýnýn kentsel nüfusa göre daha yüksek olmasý, kýrsal yerleþim yerlerindeki genç nüfusun yaþlýlarý geride býrakarak kentsel yerleþim yerlerine göç etmeleri ile iliþkili olduðunu göstermektedir. Göç sürecinin bir sonucu olarak, kentsel nüfus içinde ekonomik olarak aktif nüfus olarak nitelendirilebilecek 15-64 yaþ nüfus oranýnýn kýrsal nüfusa göre daha yüksek olduðu görülmektedir. Bu araþtýrmanýn sonuçlarý, toplam nüfus içindeki yaþlý nüfus oranýnýn ülkemiz tarihinin en yüksek noktasýna ulaþmýþ olduðunu göstermektedir. Bu sonuç, Türkiye'de yakýn zamanda yaþanan üç demografik deðiþim ile yakýndan ilgilidir: Doðurganlýðýn hýzla azalmasý, her yaþ grubundaki yaþam beklentisinin artmasý ve sayýca fazla olan yaþ kuþaklarýnýn 65 yaþýný geçiyor olmasý (Tablo 3.1). Tablo 3.1 Araþtýrma Nüfusunun Yaþ Daðýlýmý Hanehalký nüfusunun yaþ grubu ve kentsel/kýrsal yerleþim yerine göre yüzde daðýlýmý Yerleþim Yeri Yaþ Grubu 0-14 15-64 65+ Bilmiyor/cevap yok Toplam Sayý Kent Kýr Toplam 25.9 68.6 5.4 0.1 27.6 62.1 10.1 0.1 26.4 66.6 6.9 0.1 100.0 48,976 100.0 21,048 100.0 70,024 Araþtýrma nüfusunun eðitim durumuna bakýldýðýnda (Tablo 3.2), erkeklerin yüzde 82'sinin; kadýnlarýn ise yüzde 66'sýnýn en az ilkokul mezunu olduklarý (ilköðretimin birinci kademesini tamamlamýþ) görülmektedir. Bu sonuçlar tersten okunduðunda, Türkiye'de erkek ve kadýn arasýndaki eðitim farklýlýðýnýn boyutlarý net bir þekilde ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlarýn yüzde 34'ü eðitimsiz ya da ilkokulu bitirmemiþ iken, bu oran erkekler arasýnda sadece yüzde 18'dir. Bu sonuçlarla tutarlý olarak, Türkiye'de erkeklerin yüzde 26'sý lise mezunu veya daha yüksek eðitime sahip iken, kadýnlar arasýnda bu oran yüzde 17 seviyesinde kalmaktadýr. Kadýn ve erkek arasýndaki eðitim farklýlýklarýna yerleþim yeri ve bölgeler temelinde bakýldýðýnda, kýrsal yerleþim yerlerinde ve özellikle de Doðu'da yer alan bölgelerde ülke genelinde görülen eþitsizliðin daha da aðýrlaþtýðý görülmektedir. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn sonuçlarý, ülkemizdeki ortalama hanehalký büyüklüðünün 4 kiþi olduðunu göstermektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde 4 kiþinin biraz altýna düþen ortalama hanehalký büyüklüðü, kýrsal yerleþim yerlerinde 4.4 kiþiye yükselmektedir. Bu sonuçlar ile tutarlý olarak Türkiye'de her 4 hanehalkýndan 1'i 40 Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri Tablo 3.2 Hanehalký nüfusunun eðitim düzeyi Altý ve üzeri yaþtaki kadýn de facto hanehalký nüfusunun tamamladýðý veya devam ettiði en yüksek eðitim düzeyinin seçilmiþ özelliklere göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008 Kadýn Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 6-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ Cevapsýz/Bilmiyor Toplam Eðitimi yok/ ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Bilmiyor/ Cevapsýz Toplam Aðýrlýksýz Sayý Ortanca eðitim süresi 29.0 44.8 34.6 37.5 14.2 10.6 21.6 6.4 0.7 0.7 100.0 100.0 23,087 10,542 5.3 4.3 26.1 27.0 25.1 30.5 24.6 29.6 38.5 35.1 39.7 50.4 57.0 55.5 38.2 43.9 37.8 38.9 35.3 36.0 36.4 39.9 30.6 29.4 24.9 25.8 14.8 12.4 14.8 13.1 15.5 12.4 13.4 12.1 13.0 10.6 8.9 10.4 19.8 16.2 22.2 16.0 24.3 21.3 11.2 12.6 16.5 9.0 8.1 7.7 1.0 0.6 0.2 1.5 0.3 0.7 0.5 0.3 0.2 0.6 1.0 0.5 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 2,058 2,220 2,276 2,322 2,500 2,588 2,677 2,520 2,751 3,446 4,047 4,224 5.3 5.0 5.4 5.0 5.5 5.2 4.7 4.8 4.8 4.1 2.8 3.1 97.3 30.4 10.2 14.3 13.7 14.4 19.1 22.3 28.7 40.1 52.1 60.3 74.8 91.3 0.6 52.3 10.0 26.7 43.5 52.7 53.2 53.5 50.4 44.1 33.2 27.3 18.7 1.9 0.0 16.7 57.7 15.4 9.2 6.7 8.7 8.6 5.3 4.7 3.0 2.9 1.7 0.0 0.0 0.0 21.9 43.2 33.2 26.0 18.8 15.4 15.0 10.1 10.2 8.8 3.4 0.0 2.1 0.6 0.2 0.4 0.5 0.2 0.2 0.2 0.6 1.0 1.5 0.7 1.3 6.8 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 2,828 3,902 3,709 3,361 3,048 2,591 2,599 2,385 2,073 1,709 1,347 1,292 2,776 9 1.3 5.6 9.5 8.6 5.7 5.4 5.2 5.0 4.9 4.5 3.4 1.1 0.5 0.1 33.8 35.4 13.1 17.0 0.7 100.0 33,629 5.0 Aðýrlýksýz Sayý Erkek Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 6-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ Cevapsýz/Bilmiyor Toplam Eðitimi yok/ ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Bilmiyor/ Cevapsýz Toplam 16.2 23.4 33.4 44.6 18.6 17.0 31.2 13.8 0.7 1.1 100.0 100.0 22,779 10,099 7.0 5.3 13.5 17.5 13.5 15.8 14.3 16.7 20.4 18.3 20.1 27.1 29.7 30.9 38.6 41.4 37.8 36.7 31.7 38.0 39.2 39.2 35.2 33.6 33.2 33.3 18.6 16.4 16.7 19.0 18.2 18.5 18.5 18.0 18.0 18.4 17.9 18.2 28.1 23.9 31.9 27.4 35.7 26.2 20.8 23.7 26.3 19.8 17.2 16.9 1.3 0.9 0.2 1.1 0.1 0.6 1.1 0.8 0.4 1.1 2.0 0.7 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 2,117 2,149 2,207 2,253 2,331 2,644 2,632 2,295 2,547 3,497 3,950 4,256 6.2 5.6 6.4 6.0 7.6 5.9 5.6 5.7 5.8 5.5 5.4 5.3 95.5 30.9 3.7 4.4 4.4 3.8 4.3 4.8 5.0 8.6 13.9 21.9 40.0 17.8 0.8 54.9 8.0 18.1 32.4 42.9 49.3 50.8 54.0 55.8 54.3 48.3 43.0 41.1 0.0 13.5 65.0 23.4 14.7 11.5 13.5 15.4 11.8 9.9 8.6 8.8 5.1 5.4 0.0 0.0 22.9 53.5 48.4 41.2 32.6 28.7 28.6 25.1 22.4 20.5 10.3 9.1 3.7 0.7 0.4 0.5 0.1 0.6 0.3 0.3 0.6 0.6 0.8 0.6 1.6 26.6 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 2,845 3,940 3,822 3,343 2,972 2,506 2,427 2,338 2,041 1,736 1,429 1,109 2,333 37 1.2 5.4 9.8 10.5 10.0 7.5 6.0 5.9 5.7 5.5 5.4 5.2 4.4 5.1 18.3 36.7 18.1 26.1 0.8 100.0 32,878 5.9 Ortanca eðitim süresi 41 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet 4 kiþiden oluþmaktadýr. Hanehalklarýnýn yüzde 17'sinde altý veya daha fazla kiþi yaþamaktadýr. Altý ve daha fazla kiþiden oluþan hanehalklarýnýn oraný kentsel yerleþim yerlerinde yüzde 13'e düþerken; kýrsal yerleþim yerlerinde yüzde 27'ye çýkmaktadýr (Tablo 3.3). Tablo 3.4, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda görüþme yapýlan hanehalklarý ve bu hanelerde yaþayan de facto araþtýrma nüfusu ile ilgili sayýsal bilgiler vermektedir. Bu tabloda yer alan bilgiler, ayný zamanda, aðýrlýklý ve aðýrlýksýz hanehalký sayýlarýnýn karþýlaþtýrýlmasýyla, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn örneklem tasarýmýnda uygulanan aðýrlýklý tasarým sonucunda hangi bölgelerde nüfusa orantýlý olarak daha fazla veya daha az örneklem seçildiðini de göstermektedir. Tablo 3.3 Hanehalký kompozisyonu Hanehalklarýnýn yerleþim yerine ve hanehalký büyüklüðüne göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008 Hanede yaþayanlarýn sayýsý 1 2 3 4 5 6 7 8 9+ Toplam Hanehalký sayýsý (Aðýrlýksýz) Ortalama hanehalký büyüklüðü Kent 5.2 16.2 21.7 28.1 15.7 6.5 3.1 1.6 1.9 100.0 12,408 3.9 Kýr 7.9 21.9 13.8 16.5 12.6 9.5 5.5 3.4 8.7 100.0 4,649 4.4 Toplam 5.9 17.8 19.6 25.0 14.9 7.3 3.7 2.1 3.7 100.0 17,057 4.0 Not: Bu tablo hanehalklarýnýn de jure üyelerine, yani genellikle hanede yaþayanlara dayanmaktadýr. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn sonuçlarýna göre hanehalklarýnýn yüzde 73'ü; nüfusun ise yüzde 70'i kentsel yerleþim yerlerinde yaþamaktadýr. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda görüþme yapýlan 17,168 hanehalkýndan yüzde 19'u Ýstanbul'da; yüzde 15'i ise Ege Bölgesinde bulunmaktadýr. Hanehalký nüfusunun yaklaþýk beþte biri Ýstanbul'da yaþamaktadýr. Güneydoðu Anadolu Bölgesi, Türkiye'deki hanehalklarýnýn yüzde 7'sini içermekle birlikte, ortalama hanehalký büyüklüðünün Türkiye ortalamasýna göre daha yüksek olmasý nedeniyle, nüfusun yüzde 11'ini barýndýrmaktadýr. Tablo 3.4 Hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusu Yerleþim yeri ve bölgeye göre hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusunun yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008 Hanehalký Nüfusu Hanehalký Sayýsý Temel Özellikler Aðýrlýklý Yüzde Aðýrlýklý Sayý Aðýrlýksýz Sayý Aðýrlýklý Yüzde Aðýrlýklý Sayý Aðýrlýksýz Sayý Yerleþim Yeri Kent Kýr 73.0 27.0 12,525 4,643 12,432 4,736 69.9 30.1 48,976 21,048 50,774 23,087 Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu 18.6 5.6 14.5 10.1 10.3 13.1 4.7 6.3 3.4 2.3 3.7 7.4 3,200 955 2,490 1,727 1,771 2,242 808 1,085 580 396 644 1,271 1,136 1,456 1,440 1,319 1,399 1,508 1,348 1,355 1,449 1,478 1,603 1,677 18.7 4.4 11.8 9.3 9.4 12.1 5.1 6.0 3.4 3.1 5.7 10.9 13,120 3,066 8,270 6,525 6,587 8,470 3,561 4,213 2,406 2,175 3,996 7,636 4,579 4,666 4,791 5,003 5,301 5,695 5,904 5,195 5,748 7,888 9,134 9,957 100.0 17,168 17,168 100.0 70,024 73,861 Toplam 42 Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri Tablo 3.5 ve Tablo 3.6, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý kapsamýnda görüþme yapýlan 15-59 yaþlarýndaki kadýnlarýn bazý temel özelliklerine göre yüzde daðýlýmlarý ile aðýrlýklý ve aðýrlýksýz gözlem sayýlarýný göstermektedir. Yerleþim yerine göre bakýldýðýnda, bireysel görüþme yapýlan 12,795 kadýndan dörtte üçünün kentsel yerleþim yerlerinde; geriye kalan dörtte birinin ise kýrsal yerleþim yerlerinde yaþadýðý görülmektedir. Görüþme yapýlan kadýnlarýn sadece yüzde 3'ü Kuzeydoðu Anadolu'da yaþarken, yaklaþýk yüzde 20'si Ýstanbul'da yaþamaktadýr. Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn yaþlarýnýn daðýlýmýna bakýldýðýnda bu daðýlýmýn Türkiye'nin demografik yapýsý ile uyumlu olduðu görülmektedir. Yirmili yaþlarýn sonuna kadar artan kadýn nüfusu, otuzlu yaþlardan baþlayarak hýzla azalmakta ve 55-59 yaþ grubunda yüzde 6'ya düþmektedir. Araþtýrma sonuçlarý, 15-59 yaþlar arasýndaki kadýnlarýn yüzde 19'unun hiç okula gitmemiþ veya ilköðretim birinci kademeyi tamamlamamýþ olduðunu göstermektedir. Kadýnlarýn yaklaþýk yüzde 43'ü sadece ilköðretim birinci kademe düzeyinde eðitim almýþtýr. Yaklaþýk olarak her dört kadýndan birinin (yüzde 23) en az lise mezunu olduðu görülmektedir. Bu sonuçlar, son yýllarda sosyo-ekonomik dönüþümün de etkisi ile eðitimin yaygýnlaþtýðýný kadýnlar arasýnda öðrenim düzeyi açýsýndan sürekli bir artýþ olduðunu göstermektedir. Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn dörtte üçü araþtýrma tarihinde evlidir. Yüzde 19'u hiç evlenmemiþ olan kadýnlarýn, yüzde 5'ten fazlasýnýn eþi ölmüþ ya da boþanmýþtýr. Tablo 3.5 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-1 Eðitim ve medeni duruma göre kadýnlarýn yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yüzde Aðýrlýksýz Sayý Eðitim Eðitimi yok/Ýlk. bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Bilmiyor 18.7 42.8 15.2 23.3 0.0 2,915 5,537 1,643 2,698 2 Medeni Durum Hiç evlenmemiþ Evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/Ayrý yaþýyor 19.1 75.5 3.0 2.4 1,997 10,102 417 279 100.0 12,795 Toplam 43 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Tablo 3.6 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-2 Yerleþim yeri, bölge ve yaþa göre kadýnlarýn yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yerleþim Yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 Toplam 44 Aðýrlýksýz Sayý Aðýrlýklý Yüzde Aðýrlýklý Sayý 74.5 25.5 9,528 3,267 9,434 3,361 19.7 4.8 13.3 9.7 10.5 12.9 4.7 5.8 3.4 2.6 4.3 8.4 2,520 608 1,706 1,243 1,343 1,650 608 740 430 328 545 1,074 805 963 989 947 1,069 1,151 988 919 1,046 1,215 1,287 1,416 13.5 13.8 14.5 12.8 11.3 10.6 9.1 8.0 6.4 1,727 1,763 1,854 1,638 1,445 1,352 1,168 1,029 818 1,314 1,469 1,970 1,954 1,720 1,381 1,196 976 815 100.0 12,795 12,795 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Bölüm 4 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Henrica A. F. M. JANSEN, Ýlknur YÜKSEL, Pelin ÇAÐATAY Toplumsal cinsiyet rolleri nedeniyle yaþanan kadýna yönelik þiddet, kadýnlarýn yakýn çevrelerindeki erkeklerden, tanýmadýklarý erkeklere ve hatta aile içindeki kadýnlara kadar uzanan geniþ bir çevre içinde yaþanmaktadýr. Bu bölümün büyük bir kýsmý, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik istismar ve yakýn iliþkide olduklarý erkeklerin kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlarýna ayrýlmýþtýr. Ýkinci kýsýmda, kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarýna yer verilmiþtir. Son kýsým da ise kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan 15 yaþýndan sonra maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet ile, 15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismar konularý yer almaktadýr. Eþ veya birlikte olunan kiþi tarafýndan kadýna yönelik þiddet Bu bölüm, uzun yýllar üzerinde konuþmanýn kolay olmadýðý kadýna yönelik þiddet konusunda, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýný ve sýklýðýný kapsamaktadýr. Fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik þiddet ve istismar biçimlerinin yaný sýra kadýnlarýn günlük hayatlarýnýn kontrol altýnda tutulmasý, þiddet döngüsünün kadýnlarýn yaþamlarýna etkisi ve kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ile þiddete yönelik tutumlarý hakkýndaki görüþler de bu bölümde yer almaktadýr. Araþtýrma kapsamýnda kadýnlarýn yaþamýþ olduklarý þiddet ve istismara iliþkin bilgileri ölçebilmek amacýyla kadýnlara þiddet içeren bazý davranýþlarý yaþayýp yaþamadýklarý sorulmuþtur (Bkz. Tanýmlar). Tanýmlanan davranýþlarý yaþayan kadýnlara, bu davranýþa ne zaman ve ne sýklýkla maruz kaldýklarý sorularý da yöneltilmiþtir. Yaþanan þiddetin zamanýyla ilgili olarak iki dönem dikkate alýnmýþtýr: yaþamýn herhangi bir dönemi ve araþtýrmanýn yapýldýðý dönemden önceki son 12 ay14. Birlikte olma kavramýnýn yerleþim yeri, bölge, kültür vb. farklýlýklar nedeniyle her zaman ayný olguyu ifade etmemesi nedeniyle, bu bölümdeki bilgiler, tablo içi ve/veya tablolar arasý, temel deðiþkenler düzeyindeki karþýlaþtýrmalarýn saðlýklý bir biçimde yapýlabilmesi amacýyla "en az bir kez evlenmiþ" kadýnlar temel alýnarak sunulmuþtur. Ayrýca hiç birlikteliði 14 Bundan sonra son 12 ay biçiminde ifade edilecektir. 45 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet olmamýþ ya da evlenmemiþ ancak bir erkekle yakýn iliþkisi olmuþ (cinsel iliþkisi olsun ya da olmasýn) kadýnlarýn verdikleri cevaplara iliþkin bilgilere yer verilmiþtir. Ayrýca, kadýnlarýn medeni durumlarýna göre boþanmýþ/ayrý yaþayan ve halen evli kadýnlarýn yaþadýklarý þiddete iliþkin karþýlaþtýrma da yapýlmýþtýr. Fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik þiddet/istismar konularýndaki bilgiler, kadýnlarýn yaþadýklarý bölge ve yerleþim yeri ile yaþ gruplarý, eðitim ve refah düzeyi gibi temel özellikleri çerçevesinde deðerlendirilmiþtir. Fiziksel ve cinsel þiddet Kadýnlarýn yaþadýklarý fiziksel ve cinsel þiddeti ölçebilmek amacýyla fiziksel ve cinsel þiddet içeren belirli davranýþlara maruz kalýp kalmadýklarý sorulmuþtur (Bkz. Tanýmlar). Tablo 4.1'de evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri ülke geneli, bölge ve yerleþim yeri ile yaþ gruplarý, eðitim ve refah düzeyine göre verilmiþtir. Ülke genelinde yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn oraný yüzde 39'dur. Baþka bir ifadeyle, her 10 kadýndan 4'ü eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr. Yerleþim yeri açýsýndan çok önemli bir farklýlaþma görülmemesine raðmen, bölgesel düzeyde önemli bir farklýlaþma vardýr. Bölgeler arasýnda yaþanan fiziksel þiddet yüzdeleri 25 ile 53 arasýnda deðiþmektedir. Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan yaklaþýk her 2 kadýndan biri fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Araþtýrmadan önceki son 12 ay açýsýndan bakýldýðýnda, fiziksel þiddet yaþanmasý ülke genelinde 10 kadýnda 1'e düþmektedir. Cinsel þiddet hakkýnda konuþmak, fiziksel þiddeti aktarmaktan daha zor olmaktadýr. Özellikle de evlilik içinde yaþanan cinsel þiddet, konuþulmasý çok uygun görülmeyen bir konudur. Bununla birlikte, ülke genelinde evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 15'i cinsel þiddet içeren davranýþlardan en az birini yaþamýþtýr. Belirtilen cinsel þiddet yüzdesi, fiziksel þiddet biçiminde olduðu gibi, bölgesel olarak önemli bir farklýlýk göstermektedir. Batý Marmara bölgesindeki kadýnlarýn yüzde 9'u, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayanlarýn ise yüzde 29'u yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde cinsel þiddete maruz kalmýþtýr. Diðer bölgeler için, yüzdeler 11 ile 23 arasýnda deðiþiklik göstermektedir. Cinsel þiddet içeren davranýþlarýn son 12 ay içinde yaþanma yüzdeleri deðerlendirildiðinde, ülke genelinde hayatýnýn herhangi bir döneminde cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yakýn dönemde de cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Fiziksel veya cinsel þiddetten herhangi birinin yaþanmasýna iliþkin yüzdeler ise, bu iki þiddet biçiminin daha çok bir arada yaþandýðýný göstermesi açýsýndan önemlidir. Ülke genelindeki kadýnlarýn yüzde 39'u fiziksel þiddet, yüzde 15'i cinsel þiddet yaþarken, kadýnlarýn yüzde 42'sinin iki þiddetten en az birini yaþamasý, cinsel þiddetin fiziksel þiddet ile birlikte yaþandýðýný göstermektedir. 46 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Tablo 4.1 Fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Fiziksel þiddet Yaþamýn Son 12 herhangi bir ay dönemi Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi* Düþük Orta Yüksek Türkiye Cinsel þiddet Yaþamýn Son 12 herhangi bir ay dönemi Fiziksel veya cinsel þiddet Yaþamýn Son 12 herhangi bir ay dönemi Evlenmiþ kadýn sayýsý 38.0 43.2 10.0 9.9 14.3 18.3 6.7 7.9 40.3 46.6 13.5 14.1 7,981 2,817 36.7 24.6 31.3 36.5 42.2 41.7 49.5 42.9 38.0 53.2 47.2 47.7 8.1 6.0 5.3 7.2 11.6 11.9 13.5 7.9 6.5 17.8 14.6 19.2 11.2 8.7 13.9 12.8 15.5 16.1 22.8 17.5 17.6 29.5 19.7 19.7 4.7 4.3 4.1 5.8 6.5 6.5 11.0 6.7 7.8 19.4 12.1 13.0 38.4 26.2 34.7 38.5 44.1 44.0 52.8 46.6 42.6 57.1 51.5 51.1 11.1 8.8 8.0 10.2 14.7 14.7 18.5 12.0 12.5 27.4 21.5 24.6 691 859 848 822 915 964 887 779 874 1,000 994 1,165 31.9 36.6 39.7 45.4 17.3 12.5 8.7 4.8 13.5 13.0 14.2 19.6 9.7 8.4 6.5 4.6 35.3 39.2 42.0 47.9 21.3 16.5 12.6 7.8 1,194 3,652 3,009 2,943 52.2 39.9 34.9 25.0 12.6 9.1 12.3 7.9 22.2 15.2 13.1 8.7 9.6 6.9 7.6 3.8 55.7 42.2 38.5 27.2 17.4 13.1 15.4 10.0 2,741 5,237 872 1,948 47.0 38.9 26.7 13.7 8.9 5.5 18.9 14.6 10.3 9.4 6.4 3.9 49.9 41.6 28.7 18.0 12.7 8.3 4,189 4,631 1,978 39.3 9.9 15.3 7.0 41.9 13.7 10,798 *Bkz. Ek 5 47 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Cinsel þiddetle, fiziksel þiddetin iç içe yaþanmadýðý durumlar çok azdýr. Fiziksel ve cinsel þiddetten en az birinin yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanmasý, yaþ gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, ilerleyen yaþ ile birlikte yaþanan þiddetin de artmakta olduðunu ortaya koymaktadýr. Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kalýnan fiziksel ve cinsel þiddetin kümülatif olarak, 45-59 yaþ grubunda olan kadýnlarda daha fazla olmasý, beklenen bir durumdur. Ancak, son 12 aylýk dönem dikkate alýndýðýnda tam tersi bir durum söz konusudur. Örneðin, 15-24 yaþ grubunda iki þiddet biçiminden birinin yaþanma yüzdesi (yüzde 21) diðer yaþ gruplarýndakilerden daha fazladýr. Bu bulgular, kadýnlarýn daha genç yaþlarda ve evliliklerinin ilk yýllarýnda daha çok þiddet ile karþýlaþtýklarýný göstermektedir. Eðitim düzeyinin artmasý fiziksel veya cinsel þiddet yaþanma yüzdesini azaltmaktadýr. Örneðin, hiç eðitimi olmayan/ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 56'sý fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalýrken, lise ve üzeri eðitim grubunda bu oran, yüzde 27'ye düþmektedir. Daha yüksek eðitim düzeyinde olmak kadýnlarýn þiddetten korunmalarý konusunda etkili görünmekle birlikte, lise ve üzeri eðitim düzeyindeki her 10 kadýndan neredeyse 3'ünün þiddete uðramasý da önemli ve düþündürücü bir sonuç olarak deðerlendirilmelidir. Son 12 aydaki yüzdeler açýsýndan ise eðitim düzeyi en düþük olan kadýnlar, iki þiddet biçiminden birine en fazla maruz kalan kadýnlardýr. Ancak buradaki yüzde farklýlýklarý yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan þiddette olduðu kadar büyük deðildir. Eðitim düzeyi ve yaþanan þiddet arasýndaki iliþki, refah düzeyi açýsýndan da benzer bir örüntü sergilemektedir. Refah düzeyi düþük olan hanelerde yaþayan kadýnlarýn yarýsý yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde þiddete maruz kaldýklarýný belirtirken, yüksek refah düzeyindeki hanelerde yaþayan kadýnlarýn yüzde 29'u þiddete maruz kalmýþtýr. Yaþam standartlarýndaki artýþ, kadýnlarýn daha az þiddete maruz kaldýklarýný göstermekle birlikte, yüksek refah düzeyine sahip olmak da, kadýnlarýn þiddetten tamamen korunduklarý anlamýna gelmemektedir. Fiziksel þiddet içeren davranýþlar Ülke genelinde, kadýnlara sorulan fiziksel þiddet içeren davranýþlar arasýnda en fazla belirtilen þiddet biçimi "tokat atma ya da bir þey fýrlatma"dýr. Her 100 evlenmiþ kadýndan 37'si bu davranýþa yaþamýnýn herhangi bir döneminde maruz kalmýþtýr. Bu þiddet biçimi, bölgeler arasýnda yüzde 23 ile 51 arasýnda deðiþiklik göstermektedir. Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan evlenmiþ her 2 kadýndan biri kendisinin eþi veya birlikte olduðu kiþi tarafýndan bu þiddete maruz býrakýldýðýný belirtmiþtir. Tokat atýlmasýnýn sýklýðý deðerlendirildiðinde, son 12 ayda kendisine tokat atýlmasýna ya da bir þey fýrlatýlmasýna maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn üçte ikisinden fazlasý bu davranýþý birden fazla kez yaþadýðýný söylemiþtir. Her 4 kadýndan 1'i biri, bu durumu birçok kez yaþamýþtýr. Bu bulgu, tokat atma davranýþýnýn birçok durum için anlýk bir tepki olmadýðýný, aksine eþ 48 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý veya birlikte olunan kiþinin alýþkanlýk haline getirdiði bir davranýþ biçimi olduðunu göstermektedir. Benzer bir sonuç, fiziksel þiddet içeren diðer davranýþ biçimleri için de geçerlidir. Fiziksel þiddet eylemleri sonucunda meydana gelen yaralanmalar farklý düzeylerde olmaktadýr. Dünya Saðlýk Örgütü'nün fiziksel þiddetin derecelerine iliþkin kullandýðý taným, orta derecede ve aðýr derecede þiddet olmak üzere iki grup altýnda toplanmýþtýr. Belirtilen þiddet içeren davranýþlardan "tokat atma ya da bir þey fýrlatma" ve "itme, tartaklama" orta derecede þiddeti, diðer davranýþlar ise aðýr derecede fiziksel þiddeti tanýmlamaktadýr (DSÖ,2005). Aðýr derecede fiziksel þiddete maruz kalan kadýn sayýsý daha az olmakla beraber aðýr fiziksel þiddetin birçok kez tekrarlandýðý görülmektedir. Fiziksel þiddet içeren davranýþlar, yaþ grubu, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan fiziksel þiddetin yaþanmasýyla benzer özellikler göstermekte ve ileri yaþ gruplarýnda, daha az eðitimli kadýnlarda ve düþük refah düzeyinde yer alanlarda daha fazla yaþandýðý görülmektedir. Bu davranýþlarýn her birinin yaþanma yüzdeleri ve sýklýklarýna iliþkin ayrýntýlý bilgi Ek Tablo 4.1'de verilmektedir. Þekil 4.1'de evlenmiþ kadýnlara eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan uygulanan fiziksel þiddetin dereceleri, bölge ve kent/kýr temelinde gösterilmektedir. Bölgesel düzeyde aðýr fiziksel þiddet yaþanma yüzdeleri 11 ile 28 arasýnda farklýlýk göstermektedir. Fiziksel þiddet yüzdesinin en yüksek olduðu iki bölge olan Kuzeydoðu Anadolu ve Orta Anadolu bölgelerinde 'aðýr' derecede fiziksel þiddetin daha fazla yaþandýðý görülmektedir. Þekil 4.1. Fiziksel þiddet derecesi: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den orta ve aðýr derecede fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % orta derecede þiddet aðýr derecede þiddet 60 50 40 15 19 23 26 28 18 21 24 23 14 17 21 18 kiy e 11 14 22 21 24 22 14 15 24 Tü r 17 23 25 Ba Ýsta n tý M bul ar m ar a Do E ðu ge M Ba arm tý An ara ad o Ak lu Or de ta ni z Ba Ana d tý o Ka l D ra u Ku oðu den ze K yd ara iz oð de Or u n An iz ta Gü doð ado ne u A lu yd n oð ado u An lu ad ol u 0 22 19 Ký r 10 23 Ke nt 20 25 24 30 49 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Cinsel þiddet içeren davranýþlar Tablo 4.2'de, evlenmiþ kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde ya da son 12 ay içinde maruz kaldýklarýný belirttikleri cinsel þiddet içeren davranýþ biçimlerinin yüzdeleri bölge, yerleþim yeri ve temel özellikler düzeyinde verilmektedir. Tanýmlanan üç cinsel þiddete yönelik davranýþ biçiminden en fazla belirtilen "kadýnýn istemediði halde korktuðu için cinsel iliþkiye girmesi" olmuþtur. Ülke genelindeki evlenmiþ her 100 kadýndan 11'i, hayatýnýn herhangi bir döneminde, çeþitli nedenlerle korktuðu halde cinsel iliþki yaþadýðýný belirtmiþken, her 100 kadýndan 9'u zorla cinsel iliþkiye girdiðini söylemiþtir. Bölgeler arasýndaki farklýlaþma açýsýndan bakýldýðýnda ise, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan her 100 kadýndan 24'ü korku nedeniyle cinsel iliþkiye girmiþtir. Son 12 ay deðerlendirildiðinde, belirtilen yüzdeler yarýya kazar azalmaktadýr, ancak en yüksek oran yüzde 16 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar tarafýndan belirtilmiþtir. Tablo 4.2 Cinsel þiddet içeren davranýþlar Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den farklý cinsel þiddet içeren davranýþlarý yaþamýþ kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Zorla cinsel iliþkiye girme Yaþamýn herhangi bir dönemi Son 12 ay Kadýnýn cinsel Kadýnýn istemediði olarak aþaðýlayýcý ya halde korktuðu için da küçük düþürücü cinsel iliþkiye girmesi eyleme zorlanmasý Son 12 Yaþamýn ay herhangi bir dönemi Son 12 Yaþamýn ay herhangi bir dönemi Evlenmiþ kadýn sayýsý Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye 50 8.5 11.1 3.4 4.1 10.7 13.5 5.2 5.7 3.4 3.0 1.4 1.6 7,981 2,817 6.8 5.7 8.2 7.0 10.2 9.8 12.6 11.5 9.7 14.4 11.6 12.2 2.2 2.7 1.9 2.8 4.1 3.8 4.3 3.7 3.1 8.1 6.4 7.3 7.6 6.3 10.9 9.7 11.1 12.4 18.7 11.9 13.4 24.2 14.0 14.9 3.8 3.1 2.9 4.3 4.7 5.5 8.8 4.7 6.1 16.4 8.5 9.8 3.1 2.0 2.3 3.4 2.5 4.0 4.6 4.1 3.7 4.7 2.8 4.0 0.8 1.5 0.5 1.3 1.1 1.9 2.6 2.0 2.2 2.8 1.6 2.8 691 859 848 822 915 964 887 779 874 1,000 994 1,165 6.7 7.1 8.1 13.5 4.8 4.1 3.0 2.8 9.4 9.7 10.6 14.9 7.5 6.4 5.0 3.5 4.0 3.0 3.0 3.4 1.9 2.0 1.1 1.0 1,194 3,652 3,009 2,943 14.6 8.8 6.7 4.9 5.6 3.4 3.6 1.7 16.1 11.8 9.1 6.2 7.3 5.4 5.7 2.9 4.7 3.0 3.5 2.2 2.2 1.3 1.5 1.0 2,741 5,237 872 1,948 12.0 8.6 5.4 5.3 3.0 1.6 14.3 10.9 7.4 7.1 5.0 3.1 4.3 2.8 2.3 2.2 1.2 0.9 4,189 4,631 1,978 9.1 3.6 11.4 5.3 3.3 1.5 10,798 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Fiziksel ve cinsel þiddetin bir arada yaþanmasý Þekil 4.2 de fiziksel ve cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn sadece fiziksel, sadece cinsel ve hem fiziksel hem de cinsel þiddeti yaþamalarýnýn yüzde daðýlýmý, ülke geneli, bölge ve yerleþim yeri açýsýndan verilmektedir. Þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yüzde 63'ü sadece fiziksel þiddet yaþamýþtýr. Ýki þiddeti bir arada yaþayan kadýnlarýn oraný ise yüzde 30'dur. Burada dikkat çekici olan nokta, yaþ grubu, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan sadece fiziksel þiddet yaþanmasý açýsýndan önemli bir farklýlaþmanýn olmamasýdýr. Yaþ grubu, eðitim ve refah düzeyiyle ilgili ayrýntýlar Ek Tablo 4.2'de gösterilmiþtir. Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlarýn her iki þiddeti bir arada yaþama yüzdeleri 45 ile en yüksek yüzdeyi göstermektedir. Kuzeydoðu Anadolu bölgesinden sonra yüzde 37 ile Orta Anadolu ve yüzde 32 ile Güneydoðu Anadolu bölgeleri gelmektedir. Þekil ayný zamanda, cinsel ve fiziksel þiddetin büyük oranda birlikte yaþandýðýný göstermektedir. Cinsel þiddet genellikle fiziksel þiddetle birlikte yaþanmakta ve bu durum yerleþim yeri ile bölgeler arasýnda da farklýlýk göstermemektedir. Þekil 4.2. Þiddet biçimlerinin yüzdesi: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet biçimlerinin (fiziksel/cinsel) bölge ve yerleþim yerine göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008 % 100 sadece cinsel þiddet 4 6 90 80 25 10 27 5 4 5 28 31 32 31 70 6 37 8 29 fiziksel ve cinsel 11 31 7 8 7 30 32 62 62 sadece fiziksel þiddet 6 30 6 7 30 32 45 60 50 40 30 20 71 67 60 67 65 63 57 63 59 65 64 61 48 10 kiy e Tü r Ký r Ke nt Ba Ýsta n tý M bul ar m ar a Do E ðu ge M Ba arm tý An ara ad o Ak lu Or de ta ni z Ba Ana d tý o Ka l D ra u Ku oðu den ze K yd ara iz oð de Or u n An iz ta Gü doð ado ne u A lu yd n oð ado u An lu ad ol u 0 51 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Medeni duruma göre fiziksel ve cinsel þiddet Daha öncede belirtildiði gibi, araþtýrma kapsamýnda kadýnlarýn evli olup olmamalarý dikkate alýnmadan tüm kadýnlarla görüþme yapýlmýþtýr. Bundan önce verilen fiziksel ve cinsel þiddete iliþkin yüzdeler, evlenmiþ kadýnlar üzerinden hesaplanan yüzdelerdir. Þekil 4.3'de, tüm kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri yerleþim yerine göre verilmiþtir. Ek Tablo 4.3'de ise bölge düzeyindeki daðýlýmlar yer almaktadýr. Evlenmiþ ve bekar kadýnlarýn tümü dikkate alýndýðýnda, kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde yakýn iliþkide olduklarý erkekler tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzdesi 36'dýr. Ülke genelinde, kadýnlarýn medeni durumu deðerlendirildiðinde en çarpýcý sonuç, boþanmýþ/ayrý yaþayan kadýnlarýn belirttiði fiziksel þiddet oranýnýn yüzde 73 olmasýdýr. Baþka bir ifadeyle, boþanmýþ/ayrý yaþayan her 10 kadýndan 7'si, yaþamýnýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddet yaþamýþtýr. Eþi ölmüþ olan kadýnlarýn yüzde 49'u fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr, halen evli kadýnlar için ise bu oran yüzde 38'dir. Bekar kadýnlarýn erkek arkadaþlarý, sözlü ya da niþanlýlarýndan yaþamýþ olduklarý fiziksel þiddet ise yüzde 9 düzeyindedir. Cinsel þiddetin yaþanma yüzdeleri açýsýndan da benzer bir durum söz konusudur. Boþanmýþ/ayrý yaþayan kadýnlarýn yüzde 44'ü cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtirken, yüzdeler eþi ölmüþ kadýnlar için yüzde 22, halen evli kadýnlar için ise yüzde 14 düzeyindedir. Hiç evlenmemiþ kadýnlarýn maruz kaldýklarý þiddet yüzdesi 2'dir. Fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri ülke geneli, bölge ve yerleþim yeri açýsýndan özellikle bir iliþkisi olduðunu belirten bekar kadýnlar açýsýndan farklýlýk göstermektedir. Yaþanan yerleþim yeri, bekar kadýnlarýn bir erkekle iliþki düzeyinin belirlenmesinde oldukça etkilidir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan bekar kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzde 10, kýrsal yerleþim yerinde yaþayan kadýnlar için yüzde 4, bölgeler arasýnda ise yüzde 1 ile 13 arasýndadýr. Bölgeler arasý cinsel þiddet yaygýnlýðýna bekar kadýnlar açýsýndan bakýldýðýnda, bu oran 5 bölge için yüzde 1'in altýnda kalmaktadýr. Fiziksel ve cinsel þiddetin yaþanmasýna iliþkin bu yüzdeler, boþanma, ayrý yaþama ya da eþin ölmesi gibi nedenlerle kadýnlarýn erkeklerle birlikte olmadýklarý durumlarda, birlikte olduklarý erkeklerden maruz kaldýklarý þiddeti, daha fazla belirtmiþ olduklarýný göstermektedir. Duygusal þiddet/istismar Kadýna yönelik þiddet biçimleri arasýnda yer alan bir diðer þiddet biçimi, duygusal þiddet ya da duygusal istismardýr. Duygusal þiddeti/istismarý tanýmlayan davranýþ biçimleri Tanýmlar bölümünde verilmiþtir. Ülke genelinde, evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 44'ü duygusal istismar biçimlerinden en az birine hayatlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarýný belirtmiþlerdir. Dört kadýndan biri de, son 12 ay içinde belirtilen duygusal istismar biçimlerinden en az birini yaþamýþtýr. Kadýnlara yönelik duygusal þiddet ya da istismar, hayatýn herhangi bir döneminde ve son 12 ay içinde yerleþim yeri açýsýndan önemli bir 52 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Þekil 4.3. Medeni durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý: Medeni durumlarýna göre eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ tüm kadýnlarýn yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % bekar halen evli eþi ölmüþ boþanmýþ/ayrý yaþýyor 90 80 80 73 71 70 60 52 50 49 47 42 40 38 36 30 20 10 10 9 4 0 Kent Kýr Türkiye farklýlýk göstermemektedir. Kadýnlara görüþme sýrasýnda yöneltilen duygusal istismar içeren davranýþlardan en fazla belirtilen yüzde 37 oranýnda, eþ veya birlikte olunan kiþinin hakaret veya küfür etmesidir. Evlenmiþ her 5 kadýndan yaklaþýk 1'i de aþaðýlandýðýný ve küçük düþürüldüðünü söylemiþtir. Ülke genelinde, kadýnlarýn eþ veya birlikte olduðu kiþi tarafýndan korkutulmasý ve tehdit edilmesi de yüzde 19 oranýndadýr. Bölgeler düzeyinde bakýldýðýnda, Batý Marmara bölgesinde yaþayan kadýnlarýn belirttiði duygusal istismarýn yüzde 32 ile ülke ortalamasýnýn altýnda olduðu, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yüzde 55, Güneydoðu Anadolu bölgesinde ise yüzde 52 olduðu görülmektedir. Diðer bölgeler arasýndaki yüzdeler 40 ile 49 arasýnda deðiþmektedir. Kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, refah ve eðitim düzeyi açýsýndan yaþadýklarýný belirttikleri duygusal istismar içeren davranýþlara iliþkin yüzdeler Ek Tablo 4.4'de verilmektedir. Eðitim durumuna göre fiziksel, cinsel þiddet ve duygusal istismar Eðitim insanlarýn davranýþ biçimlerinde deðiþiklik meydana getiren bir süreçtir. Kadýna yönelik aile içi þiddet söz konusu olduðunda da kadýnlarýn þiddete maruz kalma olasýlýklarý ve þiddetle baþa çýkma biçimleri eðitim boyutunda farklýlýk göstermektedir. Araþtýrma sonuçlarý, daha öncede belirtildiði gibi, kadýnlarýn eðitim düzeyi arttýkça eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler) tarafýndan fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn oranýnýn 53 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Þekil 4.4. Eðitim durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý: Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yaygýnlýðý, Türkiye 2008 % yaþamýn herhangi bir dönemi son 12 ay 60 50 40 30 20 10 0 Eðitimi yok/ ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri azaldýðý görülmektedir. Diðer taraftan, lise ve üzeri eðitimi olan her 10 kadýndan yaklaþýk 3'ünün, hayatýnýn herhangi bir döneminde yakýn iliþki içinde olduðu erkek tarafýndan fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ olmasý dikkat çekicidir. Bu bölümde, üç temel þiddet biçimi olan fiziksel þiddet, cinsel þiddet ve duygusal istismar örüntüsü eðitim düzeyine göre deðerlendirilmektedir. Her þiddet biçimi için yaþamýn herhangi bir dönemi ve yakýn dönem dikkate alýnmýþtýr. Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kalýnan fiziksel þiddet yaygýnlýðý, eðitim düzeyinin artmasý ile azalmaktadýr. Eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddet, lise ve üzeri eðitimi olan kadýnlardan iki kat daha fazladýr. Ancak, eðitim düzeyi daha fazla olan kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde karþýlaþtýklarý fiziksel þiddet oranýnýn, yüzde 25 olmasý da oldukça yüksek bir deðerdir. Yakýn dönem dikkate alýndýðýnda ise, kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzdelerinin eðitim düzeyindeki artýþ ile azaldýðý net olarak söylenememekle birlikte, hiç eðitimi olmayan (yüzde 13) ve lise ve üzeri eðitimi olan (yüzde 8) kadýnlar arasýnda bir fark söz konusudur. Yakýn dönemde yaþanan fiziksel þiddet düzeyinde çok belirgin bir farklýlaþma görülmemesinin nedeni, yüksek eðitim grubundaki genç kadýnlarýn oranýnýn daha fazla olmasý ve daha genç yaþtaki kadýnlarda þiddet yaþama riskinin yakýn dönemde en fazla olmasý biçiminde açýklanabilir (Þekil 4.4). Eðitim düzeyine göre, kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkekler tarafýndan maruz kaldýklarý cinsel þiddet yaygýnlýðý, belirtilen cinsel þiddet düzeyinin fiziksel þiddetten daha az olmasýna raðmen, fiziksel þiddet örüntüsüne benzerlik göstermektedir (Þekil 4.5). 54 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Þekil 4.5. Eðitim durumuna göre cinsel þiddet yaygýnlýðý: Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý cinsel þiddet yaygýnlýðý, Türkiye 2008 % yaþamýn herhangi bir dönemi son 12 ay 25 20 15 10 5 0 Eðitimi yok/ ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarý duygusal istismar, diðer þiddet biçimlerinde olduðu gibi eðitim düzeyindeki artýþla birlikte azalmaktadýr. Ancak, duygusal istismarda bu fark fiziksel ve cinsel þiddet ile karþýlaþtýrýldýðýnda daha azdýr. Lise ve üzeri eðitim grubundaki kadýnlarýn yüzde 37'si, hiç eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 50'si yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde duygusal istismara maruz kalmýþtýr. Yakýn dönemde yaþanan duygusal istismar yaygýnlýðý eðitim gruplarý arasýnda çok büyük farklýlýk göstermektedir (Þekil 4.6). Þekil 4.6. Eðitim durumuna göre duygusal istismar yaygýnlýðý: Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý duygusal istismar yaygýnlýðý, Türkiye 2008 % yaþamýn herhangi bir dönemi son 12 ay 60 50 40 30 20 10 0 Eðitimi yok/ ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri 55 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlar Duygusal istismara yönelik davranýþ biçimlerinin yaný sýra evlenmiþ kadýnlara, son eþi veya son birlikte olduðu kiþiler tarafýndan uygulanan, kadýnlarýn yaþamlarýný kontrol edici bazý davranýþlarý yaþayýp yaþamadýklarý sorulmuþtur. Bu davranýþlar: Kadýnýn arkadaþlarýný görmesini engelleme, Kadýnýn kendi ailesi ve akrabalarýyla görüþmesini engelleme, Kadýnýn her zaman nerede olduðunu bilmek isteme, Kadýný önemsememe ve ihmal etme, Kadýn baþka erkeklerle konuþunca sinirlenme, Kadýnýn kendisini aldattýðýndan þüphelenme, Kadýnýn saðlýk kuruluþuna gitmek için kendisinden izin almasýný isteme, Kadýnýn kýyafetlerini karýþma, kendi istediði biçimde giyinmesini isteme olarak tanýmlanmýþtýr. Tablo 4.3'de kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþ biçimlerinin bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdeleri verilmektedir. Tanýmlanan davranýþ biçimleri arasýnda en fazla belirtilen, yüzde 69 ile kadýnlarýn her zaman nerede olduklarýnýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan bilinme isteðidir. Kadýnýn baþka erkeklerle konuþmasýna kýzma (yüzde 44) ile kýyafetlerine karýþma ve kadýnýn erkeðin istediði biçimde giyinmesini isteme (yüzde 35) en fazla karþýlaþýlan kontrol edici davranýþ biçimlerindendir. Yerleþim yeri açýsýndan deðerlendirildiðinde, kadýnlarýn günlük yaþamlarýný etkileyen bir çok davranýþ biçimi çok önemli bir farklýlaþma göstermemektedir. Kadýnlarýn en fazla maruz kaldýklarýný belirttikleri, her zaman nerede olduklarýnýn bilinmesi isteði, bölgeler arasýnda yüzde 66 ile 81 arasýnda deðiþmektedir. Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþ biçimleri, diðer þiddet biçimlerinin yaygýnlýðý ile benzer bir örüntüye sahiptir. Daha fazla fiziksel ve cinsel þiddet yaþanan bölgelerde, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan gündelik hayatlarýnýn kontrol edilmesine yönelik davranýþlara daha fazla maruz kaldýklarý görülmektedir. Ekonomik þiddet/istismar Kadýna yönelik diðer þiddet biçimlerinde olduðu gibi, kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde ekonomik hayata katýlmalarýnýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan engellenip, engellenmediðine yönelik üç soru yöneltilmiþtir (Bkz. Tanýmlar). Ekonomik þiddet ya da istismar konusu, diðer þiddet biçimlerinden biraz daha karýþýk bir yapý sergilemektedir. Kadýnýn kendisinin zaten çalýþmak istemediði veya kendisine ait bir gelire sahip olmadýðý gibi durumlarda, çalýþmaya engel olma ya da iþten ayrýlmaya neden olma ile kadýnýn gelirinin elinden alýnmasýna iliþkin sorular için, bu sorunlarýn belirtilen özelliklere sahip kadýnlara uygun olmadýðýný ifade eden uygun deðil seçeneði iþaretlenmiþtir. Çalýþmaya engel olma ya da bir iþten ayrýlmaya neden olma yüzde 23 ile kadýnlara karþý ekonomik istismara yönelik belirtilen üç davranýþ biçimi arasýnda en fazla belirtilendir. 56 8.4 4.6 6.3 4.7 12.6 9.0 10.9 8.0 4.4 13.0 12.6 14.0 11.7 9.0 7.3 8.4 11.1 8.1 10.1 7.2 11.1 8.0 6.2 12.2 6.3 8.1 9.4 15.3 12.4 16.4 14.5 8.6 20.7 17.2 16.8 17.9 12.4 10.3 11.6 14.6 12.0 13.9 10.3 14.8 11.6 10.0 12.4 Türkiye 8.8 9.2 7.5 Ailesini görmeyi engelleme 12.7 11.4 Arkadaþlarýný görmeyi engelleme Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler 68.8 71.2 70.3 61.7 71.6 69.4 71.1 63.2 80.4 68.5 64.1 68.0 65.5 70.1 67.1 66.9 71.5 65.8 73.1 67.4 69.8 80.1 76.1 74.0 68.4 70.2 Her zaman nerede olduðunu bilmek isteme 10,798 30.8 34.8 3.9 14.9 44.1 4,189 4,631 1,978 45.0 27.0 14.1 4.5 3.6 3.3 51.9 44.4 30.1 35.9 35.5 31.6 18.1 14.3 10.7 2,741 5,237 872 1,948 49.2 31.8 23.3 10.8 4.8 3.2 4.2 4.4 46.5 47.4 48.3 30.9 29.7 35.3 41.7 36.3 1,194 3,652 3,009 2,943 35.6 29.4 28.0 32.7 5.5 3.8 3.7 3.4 59.8 47.1 40.3 36.8 54.5 41.1 30.1 22.9 691 859 848 822 915 964 887 779 874 1,000 994 1,165 24.0 35.6 20.6 23.1 32.4 27.1 38.1 31.1 30.9 53.3 52.7 53.3 4.0 1.8 2.4 2.8 5.0 3.8 5.9 4.8 2.3 5.5 3.5 5.8 43.7 41.5 34.5 46.4 48.1 37.7 52.4 46.3 41.0 60.7 52.5 50.5 7,981 2,817 Evlenmiþ kadýn sayýsý 35.1 27.0 27.4 37.1 38.6 35.9 37.2 35.1 30.1 42.0 36.0 39.6 Saðlýk kuruluþuna izinsiz gidememe 25.6 46.1 Sadakatsiz olmakla suçlama 4.0 3.5 Baþka erkeklerle konuþunca sinirlenme 44.6 42.8 36.1 31.0 Kýyafetlerine karýþma 20.3 14.6 13.5 10.1 14.8 13.6 14.4 16.7 15.9 9.7 9.4 13.6 15.6 17.0 16.8 14.9 10.0 20.3 18.3 19.8 15.1 14.2 Ýhmal etme Eþi veya birlikte olduðu kiþilerden farklý biçimlerde kontrol edici davranýþlara maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn bölge,yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Tablo 4.3 Kadýnlarýn hayatýný kontrol etmeye yönelik davranýþlar Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý 57 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Çalýþmak istemediðini ya da böyle bir durumun söz konusu olmadýðýný belirten kadýnlar da dahil edildiðinde, yaklaþýk her 10 kadýndan 4'ünün ekonomik istismara uðradýðý görülmektedir. Bu oranlar dikkate alýnarak bölgesel bir deðerlendirme yapýldýðýnda, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlarýn yüzde 46'sý çalýþmaya engel olma ya da iþten çýkma gibi bir durumun kendileri açýsýndan uygun olmadýðýný belirtmiþlerdir. Yaþamýn herhangi bir döneminde böyle bir sorun yaþadýðýný belirtenlerin oraný Doðu Marmara, Batý Anadolu bölgelerinde yüzde 28 ve Ýstanbul bölgesinde ise yüzde 27'dir. Ekonomik þiddet/istismar diðer þiddet biçimlerinden farklý bir yapý göstererek, kentsel yerleþim alanýnda yaþayan kadýnlar arasýnda kýrsal alanda yaþayan kadýnlara oranla iki kat fazla bulunmuþtur. Ekonomik istismarý yansýtan üç davranýþa iliþkin yüzdeler Ek Tablo 4.5'de bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeylerine göre verilmektedir. Kadýnýn kendi ailesinde þiddet Kadýnýn ve erkeðin yetiþtiði ortamda, özelikle de ailesinde þiddetin olup olmamasý bazý durumlarda kadýnlar ve erkekler açýsýndan þiddetin daha kolay kabullenilmesine neden olabilmektedir. Araþtýrma kapsamýnda, kadýnlara, babalarýndan annelerine ve kayýnpederlerinden kayýnvalidelerine yönelik fiziksel þiddet olup olmadýðý sorusu da yöneltilmiþtir. Ek Tablo 4.6'da fiziksel þiddete hiç maruz kalmadýðýný belirten kadýnlar ile en az bir kez maruz kaldýðýný belirtenlerin kendi annelerinin fiziksel þiddet yaþayýp yaþamadýklarý bölge ve yerleþim yerine göre verilmektedir. En az bir kez þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde 37'sinin annesi, hiç þiddet yaþamadýðýný belirten kadýnlarýn ise yüzde 19'unun annesinin de þiddete maruz kaldýðý görülmektedir. Burada, dikkat edilmesi gereken en önemli konu, þiddet yaþanan ailelerde yaþayan çocuklarýn hepsinin mutlaka þiddete yönelmediðinin bilinmesidir. Ancak, yüzdeler açýsýndan kendi ailesinde þiddete tanýk olan kadýnlarýn tanýk olmayan kadýnlara oranla daha fazla þiddete maruz kaldýklarý söylenebilir. Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý Araþtýrma kapsamýnda evli ya da bekar kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarýný anlamak amacýyla belirli ifadelere katýlýp katýlmadýklarý sorulmuþtur. Bu ifadeler þunlardýr: 58 Bazý durumlarda erkekler eþlerini dövebilirler. Kadýn istemese bile, eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir. Çocuklarý terbiye etmek için bazen dövmek gerekebilir. Bir kadýnýn tavýr ve davranýþlarýndan ailenin erkekleri sorumludur. Kadýn, herhangi bir konuda eþiyle ayný fikirde deðilse tartýþmamalý ve susmalýdýr. Bir kadýn elindeki parayý kendi istediði gibi harcayabilmelidir. Yemek, bulaþýk, çamaþýr ve ütü gibi ev iþlerini erkekler de yapmalýdýr. Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Tablo 4.4'de geleneksel rolleri pekiþtiren ifadelere katýlma yüzdeleri bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyinde gösterilmektedir. Ülke genelinde, kadýnlarýn yaklaþýk yarýya yakýný "kadýnýn eþiyle tartýþmamasý" ve "kadýnlarýn davranýþlarýndan erkeklerin sorumlu olmasý" ifadelerine katýldýðýný belirtirken, 'bazý durumlarda erkekler eþlerini dövebilirler' ifadesine katýlma oranýnýn daha düþük olmasý dikkat çekicidir. Bu ifade, kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarýný anlamak açýsýndan önemlidir ve ülke genelindeki tüm kadýnlarýn yüzde 14'ü tarafýndan onaylanmaktadýr. Baþka bir ifadeyle, her 100 kadýndan 86'sý fiziksel þiddetin kabul edilemez olduðunu düþünmektedir. Kýrsal alanda yaþayan kadýnlarýn bu ifadeye katýlma oraný (yüzde 23), kentte yaþayanlara (yüzde 11) oranla daha fazladýr. Bölgeler açýsýndan ise, Güneydoðu Anadolu (yüzde 24) ve Ortadoðu Anadolu (yüzde 23) bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýnda bu ifadeye katýlým diðer bölgelerden biraz daha fazladýr. Fiziksel þiddetin onaylanmasý veya normalleþtirilmesi anlamýna gelebilecek bu evet cevabý, kadýnlarýn temel özellikleri açýsýndan incelendiðinde, fiziksel þiddet yaþanma yüzdeleri ile paralel sonuçlar ortaya çýktýðý görülmektedir. Eðitim düzeyi daha yüksek gruptaki kadýnlarýn sadece yüzde 3.2'si, refah düzeyi en yüksek gruptaki kadýnlarýn ise yüzde 4.7'si bu ifadeyi onaylamýþtýr. Yaþ gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, 45-59 yaþ grubundaki kadýnlar arasýnda bu yüzde 18 iken, 15-24 yaþ grubunda 12 düzeyindedir. Hiç evlenmemiþ kadýnlar arasýnda da bu ifadeye katýldýðýný belirtenler yüzde 9 düzeyindedir. Bu sonuç, kadýna yönelik þiddet konusunda genç kuþaklarýn tutumlarýnýn deðiþmekte olduðunu göstermektedir. Cinsel iliþkiye ve evlilik içindeki cinsellik konusuna iliþkin kadýnlarýn tutumlarýný anlamak amacýyla yöneltilen 'kadýn istemese bile eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir' ifadesine ise ülke genelindeki yaklaþýk her 3 kadýndan biri evet cevabýný vermektedir. Kýrsal alanda yaþayan kadýnlar açýsýndan bu kabullenme yüzde 42'ye kadar çýkmaktadýr. Bölge, eðitim ve refah düzeyi ile yaþ gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, sonuçlar fiziksel þiddetteki örüntüye benzemektedir. Tablo 4.5'de ise geleneksel toplumsal cinsiyet rollerinin deðiþmesine iliþkin iki ifadeye katýlmayan kadýnlarýn yüzdeleri bölge ve yerleþim yerine göre verilmektedir. Ülke genelindeki kadýnlarýn üçte ikisinden fazlasý "kadýnýn elindeki parayý istediði gibi harcayabileceðini" ve "erkeklerin de ev iþleri yapmasý gerektiðini" belirtmektedir. Kýrsal yerleþim yerlerinde bu görüþe katýlmayan kadýnlarýn oraný kentlere göre daha fazladýr ve benzer biçimde bölgeler arasýnda da ayný yapý korunmaktadýr. 59 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Tablo 4.4 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-1 Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin belirtilen görüþlere katýlan kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Görüþlere katýlan kadýnlarýn yüzdesi Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye 60 Kadýnýn eþiyle tartýþmamasý Bazý durumlarda erkeklerin eþlerini dövmesi Bazý Kadýnýn Kadýnýn Evlenmiþ durumlarda davranýþlarýndan istemediði kadýn çocuðun erkeðin sorumlu halde eþiyle sayýsý dövülmesi olmasý cinsel iliþkiye girmesi 44.2 64.5 10.6 24.9 31.1 47.7 42.7 61.2 25.4 45.6 7,736 2,617 44.8 56.2 45.6 44.0 42.5 50.0 53.3 52.5 57.5 58.9 64.4 59.0 10.0 16.5 11.3 10.6 11.3 17.5 18.2 13.4 14.0 19.7 22.8 24.0 30.5 32.2 31.3 27.6 31.1 39.0 33.9 40.0 37.8 45.0 50.6 51.4 43.5 51.0 43.2 45.0 42.1 47.5 52.7 57.1 51.8 57.8 55.5 52.5 23.4 36.1 29.1 28.3 26.8 31.1 32.5 35.9 36.9 44.7 42.2 35.9 2,047 519 1,395 1,046 1,091 1,316 525 598 348 248 386 834 48.6 41.0 49.4 58.6 15.2 10.9 14.7 16.9 35.0 35.8 35.7 34.5 46.8 42.8 46.3 53.6 30.7 21.9 28.9 41.3 1,425 3,237 2,717 2,974 70.2 55.0 35.0 17.6 28.7 13.6 7.2 2.9 51.4 36.4 24.9 19.0 68.5 50.2 37.7 20.5 54.3 30.7 18.1 8.9 2,250 5,187 934 1,982 64.6 46.9 27.8 24.1 10.6 4.6 48.8 31.6 19.6 61.5 45.8 26.2 45.2 26.3 13.7 3,733 4,462 2,158 49.3 14.2 35.3 47.4 30.5 10,353 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Tablo 4.5 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-2 Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin belirtilen görüþlere katýlmayan kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Görüþlere katýlmayan kadýnlarýn yüzdesi Temel Özellikler Kadýnýn elindeki parayý istediði gibi harcayabilmesi Ev iþlerini erkeklerin de yapmasý Evlenmiþ kadýn sayýsý Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek 32.4 39.4 30.1 42.8 7,736 2,617 33.4 33.8 38.1 36.1 30.9 30.2 36.0 36.2 38.5 35.6 35.9 32.6 31.7 29.8 28.3 32.7 29.7 33.1 32.8 32.4 28.2 45.0 49.6 45.9 2,047 519 1,395 1,046 1,091 1,316 525 598 348 248 386 834 35.3 32.0 34.1 36.2 39.4 32.4 31.2 33.3 1,425 3,237 2,717 2,974 41.5 34.8 33.4 24.6 48.9 34.1 28.6 16.0 2,250 5,187 934 1,982 41.1 32.1 26.5 45.8 29.8 19.2 3,733 4,462 2,158 Türkiye 34.2 33.3 10,353 Yerleþim yeri 61 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Fiziksel ve cinsel þiddete iliþkin tutumlar ve yaþanan þiddet Þekil 4.7'de en az bir kez evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ile bu kadýnlarýn yaþadýklarý fiziksel þiddet gösterilmektedir. Þiddete iliþkin tutumlar arasýnda yer alan "Bazý durumlarda erkekler eþini dövebilir" diye düþünen evlenmiþ kadýnlarýn yüzdesi 14 olarak bulunmuþtur. Kadýnlarýn yaþamýn herhangi bir döneminde eþleri veya birlikte olduklarý kiþilerden yaþadýklarý fiziksel þiddet yüzdesi 39 iken, son 12 ayda yaþadýklarý þiddet yüzdesi 10'dur. Tutumlarýn son döneme iliþkin bilgi vermesi göz önüne alýndýðýnda, þiddet oranýndaki azalmanýn tutumlarla iliþkili olduðu görülmektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlarýn fiziksel þiddete yönelik tutumlarý, kýrsal yerleþim yerinde yaþayanlardan daha farklýdýr. Ancak, son 12 ayda yaþanan þiddet deðerlendirildiðinde, kýr ve kent arasýnda herhangi bir farklýlýk gözlenmemektedir. Þekil 4.8'de 'Kadýn istemese bile, eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir' diye düþünen kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde ve son 12 ay içinde yaþadýklarýný belirttikleri cinsel þiddet yüzdeleri verilmektedir. Yaþanan cinsel þiddetin son 12 ayda daha az belirtildiði görülmektedir. Burada cinsel þiddetle ilgili konuþmanýn toplum tarafýndan daha fazla yargýlanacaðý kaygýsý, cinsellikle ilgili þiddeti konuþmanýn daha zor olduðu ve kadýnlarýn yakýn zamanda yaþadýklarýný anlatmakta daha çekingen davrandýklarý dikkate alýnmalýdýr. Þekil 4.7. Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan fiziksel þiddet: Evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ve eþi veya birlikte olduðu kiþilerden maruz kaldýklarý þiddetin yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 bazý durumlarda erkek dövebilir % yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddet 50 son 12 ayda fiziksel þiddet 47 45 42 40 40 35 30 25 25 20 15 14 14 11 14 14 10 0 Kent 62 Kýr Türkiye Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Þekil 4.8. Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan cinsel þiddet: Evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ve eþi veya birlikte olduðu kiþilerden maruz kaldýklarý þiddetin yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 kadýn cinsel iliþkiyi reddedemez % 50 yaþamýn herhangi bir döneminde cinsel þiddet son 12 ayda cinsel þiddet 46 45 40 35 30 31 25 25 20 18 15 14 15 8 7 10 7 0 Kent Kýr Türkiye Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet Araþtýrma kapsamýnda, kadýnlarýn yakýn iliþki içinde olduklarý erkeklerin yaný sýra diðer kiþiler (erkek ya da kadýn) tarafýndan maruz kaldýklarý þiddet bilgisi de elde edilmiþtir. Bu bilgi, bir evlilik yaþamýþ veya bir erkekle iliþkisi olmuþ evli ya da bekar olmalarý dikkate alýnmadan tüm kadýnlara yöneltilmiþtir. Burada, kadýnlarýn 15 yaþýndan itibaren yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðýna iliþkin veri sunulmaktadýr. Ayrýca, 15 yaþýndan önce maruz kalýnan cinsel istismar (çocuklukta cinsel istismar) ile ilgili yüzdeler de yer almaktadýr. Belirtilen fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri ile çocuklukta yaþanan cinsel istismarýn kimler tarafýndan yapýldýðý da bölümün konularýndandýr. 15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet Kadýnlara, sorulan sorular arasýnda, onlara 15 yaþýndan sonra eþleri veya birlikte olduklarý kiþi dýþýnda baþka biri tarafýndan herhangi bir kötü muamele ya da fiziksel þiddet uygulayan olup olmadýðý sorusu da yer almaktadýr. Fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlardan, þiddet uygulayan kiþi veya kiþilerin kim olduklarý bilgisi de elde edilmiþtir. Tablo 4.6'da 15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakilerden kadýnlara yönelik fiziksel 63 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve cinsel þiddet yaygýnlýðý bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan verilmektedir. Ülke genelinde 15 yaþýndan sonra her 100 kadýndan yaklaþýk 17'si yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Kent ve kýr için deðerlendirildiðinde ise çok büyük bir farklýlýk görülmemektedir. En fazla fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirten kadýnlar Kuzeydoðu Anadolu (yüzde 23), Ortadoðu Anadolu (yüzde 22), Doðu Karadeniz (yüzde 19) ve Ýstanbul (yüzde 20) bölgelerinde yaþayanlardýr. En az fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlar ise yüzde 14 ile Batý Marmara bölgesinde yaþayanlardýr. Fiziksel þiddeti uygulayanlar açýsýndan bakýldýðýnda ise, ülke genelinde ilk sýrayý yüzde 41 ile kadýnlarýn babalarý, yüzde 32 ile anneleri, yüzde 16 ile aðabeyleri ve yüzde 8 ile öðretmenleri almaktadýr. Baþka bir deyiþle, kadýnlarýn 15 yaþýndan sonra eþleri ya da birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakilerden maruz kaldýklarý fiziksel þiddet daha çok kendi ailelerinden gelmektedir. Kayýnvalide ve kayýnpeder tarafýndan fiziksel þiddet ise en fazla Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar tarafýndan belirtilmiþtir (Ek Tablo 4.7). Bölgesel olarak bakýldýðýnda, ailelerden kadýna yönelik fiziksel þiddetin en yoðun olduðu bölgeler yüzde 81 ile Doðu Marmara; yüzde 80 ile Ýstanbul ve yüzde 76 ile Akdeniz gibi ülkenin batýsýnda ve güneyinde yer alan bölgelerdir. Daha uzak akrabalar tarafýndan kadýna yönelik fiziksel þiddet yüzde 35 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýnda en fazladýr. Daha sonra yüzde 30 ile bu bölgeyi Orta Anadolu bölgesi izlemektedir. Kadýnlarýn eðitim düzeylerindeki farklýlaþma, eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakiler tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet biçiminde deðiþiklik göstermemektedir. Refah düzeyinin düþük veya yüksek olmasý da yaþanan fiziksel þiddeti deðiþtirmemektedir. 15 yaþýndan sonra cinsel þiddet Kadýnlara, 15 yaþýndan sonra eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakiler tarafýndan istekleri dýþýnda cinsel iliþkiye girmeye ya da cinsel bir eylemde bulunmaya zorlanýp zorlanmadýklarý sorulmuþtur. Cinsel iliþkiye girmeye ya da cinsel bir eyleme zorlandýðýný belirten kadýnlarýn, bu þiddeti uygulayan kiþinin kim veya kimler olduðuna iliþkin bilgi de ayrýca elde edilmiþtir. Ülke genelindeki, her 100 kadýndan 3'ü yakýn iliþkide olduðu erkekler dýþýndakilerden cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlarýn yaklaþýk yüzde 4'ü, kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlarýn ise yüzde 2.3'ü cinsel þiddet yaþamýþtýr. Bölgeler arasýnda yaþanan cinsel þiddet oranlarý ise önemli bir farklýlaþma göstermemekte ve yüzde 2 ile yüzde 5 arasýnda deðiþmektedir. Yakýn iliþkide olunan erkeklerin dýþýndakilerden kadýnlarýn maruz kaldýklarý cinsel þiddetin veya istismarýn eðitim düzeyi daha fazla olan kadýnlar tarafýndan daha çok belirtildiði görülmüþtür. Ülke genelinde cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý (yüzde 52), yaþadýklarý cinsel istismarýn tanýmadýklarý kiþiler tarafýndan gerçekleþtirildiðini belirtmiþlerdir. 64 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Daha sonra yüzde 18 ile erkek arkadaþlar ve yüzde 12 ile erkek akrabalar gelmektedir (Ek Tablo 4.8). 15 yaþýndan önce cinsel istismar 15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismarýn oldukça duyarlý ve araþtýrma yoluyla bilgi elde edilmesi zor bir konu olmasýndan hareketle, bu bilgi aþamalý olarak toplanmaya çalýþýlmýþtýr. Kadýnlara, 15 yaþýndan önce istenmeyen bir cinsel davranýþta bulunan ya da cinsel olarak rahatsýz edecek biçimde dokunan olup olmadýðý sorusu yöneltilmiþtir. Ayrýca, bu soruya verilen cevap dikkate alýnmaksýzýn, görüþmenin sonunda üzerinde bir aðlayan ve bir gülen kýz resminin bulunduðu bir kart gösterilmiþtir. Kadýnlardan, yaþadýklarý deneyime uygun olarak karttaki ifadelerden birini görüþmecinin görmeyeceði biçimde iþaretlemeleri ve kartý zarfa koyup kapatmalarý istenmiþtir. Tablo 4.7'de bölge ve yerleþim yerine göre hem görüþme sýrasýnda verilen cevaplar, hem de karta verilen cevaplarla birlikte iki cevabýn toplamý gösterilmektedir. Ülke genelinde görüþme sýrasýnda cinsel istismar yaþadýðýný söyleyen kadýn yüzdesi 4 iken, bu yüzde karta verilen cevaplarla birlikte yüzde 7'ye çýkmýþtýr. Kentsel yerleþim alanlarýnda yaþayan kadýnlar açýsýndan cinsel istismar kýrsal alanda yaþayan kadýnlarýn 3 katý daha fazladýr. Bölge düzeyinde deðerlendirildiðinde ise, cinsel istismar yaþadýðýný en fazla belirten kadýnlar, Ýstanbul (yüzde 9) ve Akdeniz (yüzde 8,5) bölgelerinde yaþayan kadýnlardýr. Daha genç yaþ grubundaki kadýnlar ile eðitim ve refah düzeyi daha yüksek olan kadýnlar, çocuklukta cinsel istismar yaþadýklarýný diðer gruplara oranla daha fazla belirtmiþlerdir. Bunun nedenleri arasýnda, yaþanan davranýþýn cinsel istismar olarak tanýmlanmasý ya da cinsel istismarýn açýklanmasýndan çekinme sayýlabilir. Çocukluk döneminde yaþanan cinsel istismarý kimlerin uyguladýðý Ek Tablo 4.9'da ayrýntýlý bir þekilde verilmektedir. Ülke genelinde, 15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismarýn yüzde 42'si kadýnlarýn tanýmadýklarý kiþiler, yüzde 30'u ise erkek akrabalar tarafýndan uygulanmýþtýr. 65 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Table 4.6. 15 yaþýndan sonra fiziksel ve cinsel þiddet: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden fiziksel ve cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Fiziksel þiddet Cinsel þiddet Fiziksel veya cinsel þiddet Kadýn sayýsý Yerleþim yeri Kent 18.0 3.6 20.1 9,528 Kýr 17.1 2.3 18.6 3,267 Ýstanbul 19.5 3.5 21.1 2,520 Batý Marmara 14.2 2.4 15.6 608 Ege 17.3 1.7 18.3 1,706 Doðu Marmara 17.9 2.9 19.1 1,243 Batý Anadolu 15.8 4.9 19.4 1,343 Akdeniz 16.9 4.2 19.7 1,650 Orta Anadolu 16.3 2.4 17.8 608 Batý Karadeniz 15.9 2.9 17.5 740 Doðu Karadeniz 19.1 3.6 21.0 430 Kuzeydoðu Anadolu 23.1 2.8 23.8 328 Ortadoðu Anadolu 21.8 3.7 24.3 545 Güneydoðu Anadolu 18.3 3.8 20.5 1,074 15-24 21.8 5.5 24.9 3,490 25-34 16.6 3.4 18.5 3,493 35-44 16.2 2.3 17.5 2,797 45-59 16.1 1.5 17.0 3,015 Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ 19.2 2.0 20.2 2,390 Ýlköðretim birinci kademe 15.5 2.1 16.8 5,477 Ýlköðretim ikinci kademe 19.6 3.8 21.7 1,949 Lise ve üzeri 19.6 6.4 23.3 2,978 Düþük 19.2 2.7 20.6 4,473 Orta 16.8 3.2 18.7 5,460 Yüksek 17.4 4.6 20.2 2,863 Türkiye 17.8 3.3 19.7 12,795 Bölge Yaþ Eðitim Refah düzeyi 66 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Tablo 4.7. 15 yaþýndan önce cinsel istismar Çocuklukta istismara maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn yüz yüze görüþmede ve karta verdikleri cevaplarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Yüz yüze görüþme sayý % toplam cevaplayan kadýn sayýsý 473 5.0 85 2.6 Yüz yüze görüþme ve kart verilen cevaplar sayý % toplam cevaplayan kadýn sayýsý 652 748 7.9 9,528 156 173 5.3 3,267 2,520 Bölge Ýstanbul 156 6.2 198 235 9.3 Batý Marmara 12 2.0 19 22 3.7 608 Ege 57 3.4 92 104 6.1 1,706 Doðu Marmara 54 4.4 67 75 6.0 1,243 Batý Anadolu 52 3.9 85 93 6.9 1,343 Akdeniz 89 5.4 120 141 8.5 1,650 Orta Anadolu 22 3.6 36 38 6.2 608 Batý Karadeniz 18 2.4 51 54 7.3 740 Doðu Karadeniz 18 4.2 30 32 7.4 430 Kuzeydoðu Anadolu 16 4.9 19 22 6.6 328 Ortadoðu Anadolu 24 4.4 31 40 7.3 545 Güneydoðu Anadolu 39 3.7 60 66 6.1 1,074 15-24 258 7.4 342 391 11.2 3,490 25-34 164 4.7 241 268 7.7 3,493 35-44 83 3.0 130 146 5.2 2,797 45-59 53 1.7 96 116 3.9 3,015 54 2.3 104 120 5.0 2,390 Ýlköðretim birinci kademe 156 2.8 283 314 5.7 5,477 Ýlköðretim ikinci kademe 114 5.9 156 183 9.4 1,949 Lise ve üzeri 234 7.9 265 304 10.2 2,978 Düþük 146 3.3 267 300 6.7 4,473 Orta 227 4.2 320 371 6.8 5,460 Yüksek 185 6.5 221 250 8.7 2,863 Türkiye 558 4.4 807 921 7.2 12,795 Yaþ Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Refah düzeyi 67 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Deðerlendirme Araþtýrma sonuçlarý, Türkiye'de kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþilerden maruz kaldýðý fiziksel þiddetin yaygýn olduðunu göstermektedir. Ayrýca, araþtýrma bulgularý, evlenmiþ kadýnlarýn yaþadýðý fiziksel þiddetin aðýr derecede yaþanmasýnýn daha sýk olarak görüldüðünü de ortaya koymuþtur (Þekil 4.1). Yaþanan fiziksel þiddetin bölgeler arasýnda önemli bir farklýlaþma gösterdiði görülmektedir. Ülke düzeyinde evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler) tarafýndan yaþamýþ olduklarý fiziksel veya cinsel þiddet yüzde 42 iken, bölgelere göre bu iki þiddet biçiminden en az birinin yaþanma oraný, yüzde 26 ile 57 arasýnda deðiþmektedir. Son 12 ay dikkate alýndýðýnda ise, bu yüzdeler ülke genelinde yüzde 14 iken, bölgeler arasýnda yüzde 9 ile 27 arasýndadýr. Bu sonuçlar, þiddetin, evli kadýnlarýn hayatlarýnýn bir gerçeði olduðunu göstermesi ve bölgesel farklýlýklarý ortaya çýkarmasý açýsýndan oldukça önemlidir. Evlenmiþ kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkeklerden yaþadýklarý fiziksel ve cinsel þiddetin oldukça yaygýn olduðu sonucu, birçok ülkede yapýlan araþtýrma sonuçlarýyla örtüþmektedir. Dünya Saðlýk Örgütü'nün farklý ülkelerde yaptýðý araþtýrmalardan elde edilen verilere göre, kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarý fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý yüzde 15 ile 71 arasýnda deðiþmektedir. Türkiye sonuçlarý da bu aralýðýn içinde yer almaktadýr, ancak ülkenin bazý bölgelerindeki fiziksel veya cinsel þiddet yüzdeleri, diðer ülkelerdeki þiddet yüzdelerinden fazladýr. Cinsel þiddet birçok durumda fiziksel þiddet ile birlikte yaþanmaktadýr. Duygusal istismar, kiþilerin algýlarýna göre deðiþmektedir ve ülke genelindeki kadýnlarýn yüzde 44'ü yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde duygusal istismar yaþadýðýný belirtmiþtir. Kadýnlarýn günlük hayatlarýnýn kontrol edilmesine yönelik davranýþlarda duygusal istismar olarak deðerlendirildiðinde, duygusal istismar yüzdesi artmaktadýr. Kadýnlar, eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýnda da fiziksel ve cinsel þiddete maruz kalmaktadýrlar. Kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakiler tarafýndan maruz kaldýðý þiddet biçimi olarak fiziksel þiddet ön plana çýkmaktadýr. Evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþilerden yaþadýðý fiziksel þiddet yüzde 39 iken, yakýn iliþkide olmadýklarý kiþilerden maruz kaldýklarý þiddet yüzde 18'dir. Bölgesel olarak eþ veya birlikte olunan kiþiden maruz kalýnan þiddetle de benzer biçimde farklýlýk görülmektedir. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet bölgesel olarak karþýlaþtýrýldýðýnda, eþ veya birlikte olunan kiþiden maruz kalýnan þiddette olduðu kadar büyük bir farklýlýk görülmemektedir. Diðer ülkelerde yapýlan araþtýrmalarla karþýlaþtýrýldýðýnda, DSÖ araþtýrmalarýnýn yapýldýðý ülkelerde yüzde 5 ile 62 arasýnda deðiþen eþ dýþýndakilerden kadýna yönelik fiziksel þiddet yaygýnlýðý, Türkiye'de yüzde 18'dir. 68 Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý Burada dikkat çekilmesi gereken önemli bir nokta, eþ veya birlikte olunan kiþiden kadýna yönelik þiddet ile eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan uygulanan þiddetin genellikle farklý olmasýdýr. Yakýn iliþkide olunan erkekler dýþýndakilerin uyguladýðý fiziksel þiddet, daha çok bir kere olabilen ve göreceli olarak daha az süre ile maruz kalýnan bir þiddet biçimidir. Ayrýca, kadýnlarýn eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakilerden þiddete maruz kalma durumunda farklý kiþilerin de belirtilmesi söz konusudur. Ancak eþ veya birlikte olunan kiþiden kadýna yönelen fiziksel þiddet, biraz daha süreklilik içermektedir. Kadýnlarýn, yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden cinsel þiddet, fiziksel þiddetle kýyaslandýðýnda daha azdýr. Her 100 kadýndan 3'ü cinsel istismara maruz kaldýðýný söylemiþ ve bu þiddetin uygulayýcýsýnýn da daha çok tanýmadýklarý kiþiler olduðunu belirtmiþtir. Kadýnlar, çocukluk döneminde yaþanan cinsel istismarýn uygulayýcýsý olarak öncelikle tanýmadýklarý kiþileri, ardýndan da erkek akrabalarý belirtmiþlerdir. 69 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý Bölüm 5 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý Sabahat TEZCAN, Sutay YAVUZ, Hande TUNÇKANAT Kadýna yönelik aile içi þiddetin en önemli sonuçlarýndan biri þiddetin kadýnýn fiziksel ve ruhsal saðlýðýný olumsuz etkilemesi ve bunun da önemli bir halk saðlýðý sorunu olarak karþýmýza çýkmasýdýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþanmasý sonucu oluþan yaralanmalar, þiddetin kadýn saðlýðýna doðrudan etkisini göstermektedir. Bununla birlikte, yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlarýn seçilmiþ bazý genel ve ruhsal saðlýk durumlarýyla ilgili sorulara verdikleri yanýtlar, þiddet yaþanmasýnýn saðlýk üzerinde dolaylý etkilerinin de olabileceðini göstermektedir. Bu konuda baþka ülkelerde yapýlan araþtýrmalarýn sonuçlarý, yaþanan þiddetin doðrudan bir sonucu olduðunu iddia etmemekle birlikte, þiddet yaþayan kadýnlarda bazý fiziksel ve ruhsal rahatsýzlýklarýn görülme sýklýðýnýn daha fazla olduðunu göstermektedir (DSÖ, 2005). Þiddet sonucu yaralanma Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlara bu þiddet sonucu gerçekleþen yaralanmalar, bu yaralanmalarýn sayýsý, þiddeti ve biçimleri hakkýnda sorular sorulmuþtur. Türkiye genelinde evlenmiþ kadýnlarýn yaklaþýk dörtte biri yaþadýklarý fiziksel veya cinsel þiddet sonucunda yaralandýðýný belirtmiþtir (Tablo 5.1). Bu oran kentsel veya kýrsal yerleþim yerlerinde önemli derecede farklýlaþmamaktadýr. Bölgelere göre bakýldýðýnda ise þiddet sonucu yaralanma yaygýnlýðýnýn yüzde 17.7 (Doðu Marmara) ve yüzde 32.9 (Orta Anadolu) arasýnda deðiþtiði görülmektedir. Orta Anadolu, Batý Anadolu, Akdeniz ve Kuzeydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan kadýnlar arasýnda þiddet sonucu yaralanma yaygýnlýðý diðer bölgelerde yaþayan kadýnlara göre daha yüksektir. Bu dört bölgede eþi ve birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel ve cinsel þiddet yaþamýþ yaklaþýk her üç kadýndan biri yaþadýðý þiddet sonucu yaralanmýþtýr. Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanma yaygýnlýðý 15-24 yaþlar arasý evlenmiþ kadýnlar arasýnda yüzde 19.5 iken, 45-59 yaþlarý arasýndaki kadýnlarda yüzde 26.8'dir. Bu bulgu daha yüksek yaþ grubunda bulunan kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den þiddet yaþamanýn kümülatif þekilde artmasýyla ilgilidir. Araþtýrma bulgularý, kadýnýn eðitim ve hanenin refah düzeyi ile þiddet yaþama yaygýnlýðý arasýnda ters yönlü iliþkinin var olduðunu göstermektedir (Bkz. Bölüm 4). Ancak, benzer bir iliþkiye kadýnýn eðitim ve 71 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet refah düzeyi ile þiddet sonucu yaralanma arasýnda rastlanmamaktadýr. Diðer bir deyiþle kadýnýn eðitim ve hanenin refah düzeyine göre þiddet sonucu yaralanma yaygýnlýðý belirgin bir farklýlaþma göstermemekte, tüm þiddet gören kadýnlar benzer yaralanma riskine sahip olmaktadýr. Tablo 5.1 Þiddet sonucu yaralanma Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanan kadýnlarýn yaþadýklarý yere ve temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim düzeyi Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretimi birinci kademe Ýlköðretimi ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye 72 Yaralanan kadýnlar Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýn sayýsý 24.2 22.1 3,516 1,365 19.6 22.9 20.7 17.7 29.5 28.6 32.9 20.4 18.3 27.5 23.8 24.2 270 223 311 330 436 426 467 356 369 564 517 612 19.5 22.1 23.6 26.8 503 1,554 1,346 1,478 23.3 23.9 22.7 24.0 1,559 2,372 362 588 25.7 21.4 24.4 2,210 2,049 622 23.7 4,881 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý Tablo 5.2 Þiddet sonucu yaralanma sayýsý Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn, yaralanma sayýsýna, yaþadýklarý yere ve temel özelliklerine göre yüzdesi ile tedavi gerektirecek kadar yaralanan kadýnlarýn yaþadýklarý yere temel özelliklere göre yüzdesi, Türkiye 2008 Yaralanma sayýsý Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim düzeyi Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretimi birinci kademe Ýlköðretimi ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye Tedavi Þiddet gerektirecek sonucu kadar yaralanmýþ yaralanan kadýn sayýsý 1-2 kez 3-5 kez 5'ten fazla 43.2 38.9 24.0 26.4 32.5 34.5 42.0 37.8 903 309 46.0 49.0 41.0 43.1 41.5 39.4 41.6 47.6 43.9 36.5 52.5 34.0 22.1 18.4 16.5 32.1 27.5 26.8 26.9 18.2 31.5 24.4 23.5 25.8 31.9 32.6 42.5 24.8 31.0 32.9 31.5 34.1 24.7 37.4 23.3 39.6 33.7 42.5 37.8 39.1 35.4 48.4 39.7 50.0 34.7 39.5 40.2 49.9 55 51 64 61 123 121 159 73 61 167 126 151 49.9 44.5 37.2 41.5 26.5 24.2 31.8 19.2 23.6 31.1 31.0 38.7 32.7 42.4 43.1 40.7 115 359 335 403 33.6 41.2 52.1 55.9 22.5 27.8 12.2 24.9 43.5 30.9 33.8 19.2 43.5 40.8 41.5 35.5 401 584 86 141 37.8 42.4 54.1 23.3 25.4 26.4 38.8 31.6 19.4 43.2 37.1 43.6 611 461 140 42.1 24.6 33.0 40.9 1,212 Not: Yaralanma sayýlarýna iliþkin yüzdelerin toplamý, 'Bilmiyor/Hatýrlamýyor' yanýt kategorisine iliþkin sonuçlarýn tabloda verilmemesinden dolayý 100'e ulaþmamaktadýr. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralandýðýný söyleyen kadýnlara araþtýrma tarihine kadar kaç kez yaralandýklarý sorulmuþtur. Ayrýca bu yaralanmalardan herhangi birisinin tedavi olmasýný gerektirecek kadar þiddetli olup olmadýðý bilgisi de alýnmýþtýr. Türkiye genelinde 73 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet yaþadýðý þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn yüzde 57.6'sý 3 veya daha fazla kez yaralandýðýný belirtirmiþtir. Þiddet sonucu yaralanmýþ yaklaþýk her üç kadýndan biri de 5 defadan daha fazla kez yaralandýðýný söylemiþtir (Tablo 5.2). Þiddet sonucu yaralanmýþ her 10 kadýndan dördü ise en az bir kez tedavi olmasýný gerektirecek kadar þiddetli derecede yaralandýðýný belirtmiþtir. Bulgular þiddet sonucu yaralanmalarýn raslantýsal olmadýðýný, aksine yaralanmalarýn sýklýkla ve aðýr derecede gerçekleþtiðini ortaya çýkarmaktadýr. Kentsel ve kýrsal alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda yaralanma sayýsý bakýmýndan önemli bir farklýlýk görülmemektedir. Araþtýrma tarihinde Ege, Güneydoðu Anadolu ve Kuzeydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan ve þiddet sonucu yaralanmýþ yaklaþýk her 10 kadýndan 4'ü þiddet sonucunda, 5 defadan daha fazla yaralandýklarýný söylemiþlerdir. Batý Karadeniz ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan ve þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn yarýsý ise en az bir kez tedavi olmasýný gerektirecek kadar þiddetli derecede yaralanmýþtýr. Kadýnlarýn temel özellikleri göz önüne alýnarak yaþanýlan þiddet sonucu yaralanma sayýlarýna bakýldýðýnda eðitim ve refah düzeyi daha yüksek kadýnlar arasýnda yaralanma sayýsýnýn daha düþük olduðu görülmektedir. Þiddet sonucu yaralanmýþ eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 43.5'i 5'ten daha fazla kez yaralandýðýný söylerken, lise veya daha üzeri eðitim almýþ kadýnlar arasýnda yaralanma sayýsý 5'ten fazla olan kadýn oraný yüzde 19.2'dir (Tablo 5.2). Buna karþýn, en yüksek eðitimli kadýnlar dýþýnda, en az bir kez tedavi olmayý gerektirecek kadar yaralanmanýn kadýnlarýn eðitim ve refah düzeyine göre farklýlaþmadýðý görülmektedir. Eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan fiziksel veya cinsel þiddet içeren davranýþlar sonucu meydana gelen yaralanmalar farklý biçimlerde olmaktadýr. Bu yaralanma biçimlerine bakýldýðýnda Türkiye genelinde yaralanmalarýn en yaygýn çizik, sýyrýk veya bere (yüzde 66) ve kulak zarý patlamasý, göz yaralanmasý veya morarmasý (yüzde 60) biçiminde gerçekleþtiði görülmektedir (Þekil 5.1). Þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn yüzde 17'si ise kesik veya sýyrýk, burkulma çýkýk ve kemiklerde çatlak veya kesik oluþacak þekilde yaralandýklarýný söylemiþlerdir. Yaralanma biçimlerinden aðýr yaralanmalarýn yaygýnlýðýnýn bu denli yüksek oluþu niteliksel araþtýrma kapsamýnda toplanan bilgi ile de örtüþmektedir. Kadýnlar bu araþtýrma sýrasýnda da eþ ve birlikte olduklarý kiþi(ler)den yaþadýklarý þiddetin aðýr derecede yaþandýðýný söylemiþlerdir. Yaralanma biçimlerinin yüzde daðýlýmý kadýnlarýn araþtýrma tarihinde yaþadýðý yerleþim yerine göre önemli bir farklýlýk göstermemektedir (Bkz. Ek Tablo 5.1). Akdeniz, Kuzeydoðu Anadolu ve Güneydoðu Anadolu'da yaþayan yaralanmýþ her 10 kadýnýn 7'sinden fazlasý çizik, sýyrýk veya bere oluþacak biçiminde yaralandýðýný söylerken, diðer bölgelerde yaþayan yaklaþýk yaralanmýþ her 10 kadýnýn 6'sý benzer biçimde yaralandýðýný belirtmiþtir. çizik, sýyrýk veya bere oluþacak biçimde yaralanmalarda kadýnlarýn eðitim ve yaþadýklarý hanenin refah düzeyine göre belirli bir farklýlaþma görülmemektedir. 74 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý Þekil 5.1. Yaralanma biçimleri: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanan kadýnlarýn yaralanma biçimlerinin yüzdesi, Türkiye 2008 60 17 17 13 8 8 4 ýk 17 Ya n 66 Çi K ya zik, ya ulak ra sýy ra z /b rý lan ar er k e m ý pa as tla ý/m m or asý ar , g m öz as ý Ke sik /Is ýrý k Bu rk ul m a/ Ke çýk m ýk ikl er de ça tla k/ kýr ýk De rin ya ra /k es ik Di þk ýrý Ýç lm or as ga ý nl ar da ya ra lan m a % 70 60 50 40 30 20 10 0 Gebelikte fiziksel þiddet Gebelik sýrasýnda fiziksel þiddet yaþanmasýnýn kadýnlar kadar doðacak bebeklerin de saðlýðýný olumsuz etkilediði bilinmektedir. Araþtýrma kapsamýnda en az bir kez gebe kalmýþ kadýnlara gebelikleri sýrasýnda eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþayýp yaþamadýklarý sorulmuþtur. Türkiye genelinde en az bir kez gebe kalmýþ her on kadýndan biri gebeliði sýrasýnda eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan fiziksel þiddet yaþamýþtýr (Tablo 5.3). Araþtýrma tarihinde kentsel ve kýrsal yerleþim alanlarýnda yaþayan kadýnlar arasýnda gebeliði sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ kadýn yüzdesi farklýlaþmamaktadýr. Buna karþýn, gebeliði sýrasýnda fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yüzdesi, Batý Marmara bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýndaki yüzde 5.3 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýndaki yüzde 17.6 arasýnda deðiþmektedir. Gebelikleri sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn en yaygýn olduðu bölgeler ile yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn en yaygýn olduðu bölgeler (Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu, Güneydoðu Anadolu ve Orta Anadolu bölgeleri) birbiri ile örtüþmektedir. Araþtýrma tarihinde 15 ve 24 yaþlarý arasýndaki kadýnlarýn yüzde 11'i gebelikleri sýrasýnda eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþadýklarýný söylemiþlerdir. Bu yaþ grubunda yaþanan gebelik sayýsýnýn az olmasýna karþýn gebeliði sýrasýnda þiddet yaþamýþ kadýn oranýnýn bu denli yüksek olmasý dikkat çekicidir. Bu durum kadýnlarýn genç yaþlarda ve evliliklerinin ilk yýllarýnda daha çok þiddet ile karþýlaþmalarýnýn bir sonucu olarak görülebilir (Bkz. Bölüm 4). 75 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Gebelik sýrasýnda fiziksel þiddet yaþama yüzdesi kadýnlarýn eðitim ve refah düzeyi özelliklerine göre deðiþmektedir. Daha yüksek eðitimli olan ve refah düzeyi daha yüksek hanelerde yaþayan kadýnlar arasýnda gebelik sýrasýnda þiddet yaþama yüzdesi daha düþüktür. Eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlar arasýnda görülen, gebelik sýrasýnda fiziksel þiddet yaþama yaygýnlýðý yüzde 14 ile Türkiye ortalamasýnýn üzerindedir. Tablo 5.3 Gebelikte fiziksel þiddet Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den gebelikleri sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yaþadýklarý yere ve kadýnlarýn temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim düzeyi Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretimi birinci kademe Ýlköðretimi ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye 76 Gebeliði sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlar En az bir kez gebe kalmýþ kadýn sayýsý 9.6 9.8 7,618 2,677 8.6 5.3 6.9 7.7 11.2 11.2 13.7 9.4 7.2 17.6 12.9 12.9 655 821 804 791 866 919 847 744 824 964 952 1,108 11.3 8.7 9.5 10.3 1,011 3,491 2,936 2,857 14.4 9.2 8.1 6.0 2,649 5,056 805 1,785 12.9 9.3 5.0 4,004 4,393 1,898 9.7 10,295 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk Araþtýrmada kadýnlara genel olarak ve son 4 hafta içinde kendi saðlýk durumlarýný deðerlendirmelerini saðlayacak sorular sorulmuþtur. Saðlýk durumuna iliþkin bilgi kadýnlara yaþadýklarý þiddete iliþkin sorular sorulmadan önce alýnmýþtýr. Kadýnlarýn saðlýk durumlarýna iliþkin verdikleri yanýtlar, eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþayýp yaþamadýklarýna göre incelenmiþtir. Türkiye genelinde yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda saðlýk durumunun "kötü veya çok kötü" olarak belirtilmesi, hiç þiddet yaþamamýþ kadýnlara oranla iki kat daha yaygýndýr (Þekil 5.2). Bu farklýlýðýn hemen hemen ayný oranlarda kentsel ve kýrsal alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda da olduðu görülmektedir. Yaþanýlan bölge açýsýndan bakýldýðýnda, Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu ve Güneydoðu Anadolu'da þiddet yaþamýþ kadýnlarýn genel saðlýk durumlarý hakkýnda diðer bölgelerdeki kadýnlara göre daha yüksek oranla olumsuz deðerlendirmede bulunduklarý görülmektedir. Þekil 5.2. Þiddet ve genel saðlýk: Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda genel saðlýk durumunu kötü veya çok kötü olarak beyan eden kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ % fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ 50 40 40 34 32 30 20 10 17 15 10 5 15 8 15 7 20 18 8 10 21 10 20 22 21 9 25 18 16 11 21 19 9 12 10 iye Tü rk Ký r Ke nt Ba Ýsta n tý M bul ar m ar a Do ðu Eg M e Ba arm tý a An ra ad ol Ak u Or de ta ni z A Ba na d tý o K l Do ara u Ku ðu den K i ze yd ara z oð de n Or u An iz ta Gü doð ado ne u A lu yd oð nad o u An lu ad ol u 0 Son 4 hafta içindeki saðlýk durumunun deðerlendirilmesinde de kadýnlarýn verdikleri yanýtlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet yaþayýp yaþamadýklarýna göre farklýlaþtýðý görülmektedir (Þekil 5.2). Türkiye'de þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde "çok veya aþýrý derecede aðrý/rahatsýzlýk" hissettiðini söyleyen kadýn oraný yüzde 38 iken hiç þiddet yaþamadýðýný söyleyen kadýnlar arasýnda bu oran yüzde 21'e düþmektedir. Bu göstergedeki yerleþim yerine ve bölgeye dayalý farklýlaþma örüntüsü genel saðlýk durumunda gözlenen yapýyla benzerdir. Kuzeydoðu 77 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Anadolu ve Ortadoðu Anadolu'da yaþayan þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yarýsýndan çoðu (sýrasýyla yüzde 57 ve 53) son 4 hafta içindeki saðlýk durumunu olumsuz olarak deðerlendirmiþtir. Kadýnlarýn temel özelliklerine göre þiddet ve saðlýk durumu deðerlendirmesine bakýldýðýnda yaþamýnýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den þiddet yaþamýþ kadýnlarýn hiç þiddet yaþamamýþ kadýnlara göre daha yüksek oranlarda saðlýk durumlarý hakkýnda olumsuz deðerlendirmede bulunduklarý görülmektedir (Bkz. Ek Tablo 5.1). Bu farklýlýk daha genç yaþ gruplarýndaki kadýnlar, lise ve üzeri eðitim görmüþ kadýnlar ve refah düzeyi yüksek hanelerde yaþayan kadýnlar arasýnda daha belirgin düzeydedir. Þekil 5.3. Þiddet ve son 4 hafta içindeki saðlýk: Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde çok veya aþýrý derecede aðrý/rahatsýzlýk hissettiðini söyleyen kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ 57 28 14 23 19 22 25 39 23 35 23 44 38 42 37 30 29 20 24 38 21 kiy e 17 39 Tü r 21 40 35 34 33 53 Ký r 42 Ke nt fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ Ba Ýsta n tý M bul ar m ar a Do ðu Eg M e Ba arm tý a An ra ad o Ak lu de Or ni ta z Ba Ana tý do Ka ra lu D Ku oðu den ze i K yd ara z oð de Or u n An iz ta Gü doð ado ne u A lu yd n oð ado u An lu ad ol u % 70 60 50 40 30 20 10 0 Fiziksel veya cinsel þiddet ve ruh saðlýðý Görüþülen kadýnlardan araþtýrma tarihinden önceki son 4 hafta için ruhsal saðlýklarýna iliþkin bilgi vermeleri istenmiþtir. Bu kapsamda kadýnlardan son 4 hafta içinde yaþadýklarý bazý ruhsal sorunlar hakkýnda bilgi alýnmýþ ve ayrýca yaþamlarý boyunca hayatlarýna son verme düþüncesine iliþkin sorular da sorulmuþtur. Son 4 hafta içinde bazý ruhsal sorunlarýn yaþanýp yaþanmadýðýna iliþkin sorulara verilen yanýtlar incelendiðinde yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda bu tür sorunlar yaþanmasýnýn þiddet yaþamamýþ kadýnlara göre daha yaygýn olduðu görülmektedir (Tablo 5.4). Örneðin, þiddet yaþamamýþ kadýnlarýn yüzde 36'sý son 4 hafta içinde kendini mutsuz hissettiðini söylerken, ayný oran þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda yüzde 61'dir. 78 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý Eþinden veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda ruhsal sorun yaþanmasýnýn daha yaygýn olarak görüldüðünü gösteren bir diðer durum hayata son verme düþüncesine iliþkin sorulara verilen yanýtlarýn incelenmesinde karþýmýza çýkmaktadýr. Türkiye genelinde, eþinden veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda yaþamýnýn herhangi bir döneminde hayatýna son vermeyi düþünmüþ olan kadýnlarýn oraný, þiddet yaþamamýþ kadýnlar arasýndaki oranýn 3 katýdýr (Þekil 5.4). Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan yaklaþýk 4'ü bugüne kadar hayatýna son vermeyi düþündüðünü ifade etmiþtir. Tablo 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve son 4 hafta içinde yaþanan bazý ruhsal sorunlar Yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde yaþanan bazý ruhsal sorunlarýn yüzdesi, Türkiye 2008 Þiddet yaþamýþ Þiddet yaþamamýþ Sýk baþ aðrýsý Ýþtahsýzlýk Uyku sorunu olma Pek çok þeyden kolayca korkma 36.4 58.0 48.4 33.6 24.7 43.4 34.2 22.3 Ellerin titremesi Kendini sinirli, gergin ve endiþeli hissetme Hazýmsýzlýk çekme Zihni toparlamakta sorun yaþama 36.5 73.3 38.0 54.8 21.9 56.0 26.5 34.9 Kendini mutsuz hissetme Daha sýk aðlama Günlük faaliyetlerde isteksizlik Karar vermede zorluk yaþama 60.8 43.3 59.3 46.8 35.6 23.6 44.3 29.5 Gün içinde yapýlan iþleri aksatma Ýþe yaramadýðýný düþünme Zevk aldýðý þeylere karþý ilgiyi kaybetme Kendini deðersiz hissetme 55.5 38.2 46.7 41.8 44.8 20.6 27.0 18.4 Hayata son vermeyi düþünme Kendini hep yorgun hissetme Midede rahatsýzlýk hissi Hemen Yorulma 13.3 77.2 48.9 74.1 3.7 60.0 35.0 56.7 Son 4 hafta içinde Not: Tablo'da verilen yüzdeler 4,881 þiddet yaþamýþ ve 5,917 þiddet yaþamamýþ evlenmiþ kadýn temel alýnarak hesaplanmýþtýr. 79 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Þekil 5.4. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi: Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna son vermeyi düþünmüþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ 26 11 7 11 34 32 11 8 11 17 14 11 41 35 34 31 38 15 13 34 33 31 10 11 11 Tü rk iye 10 33 32 Ký r 42 30 Ke nt fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ Ba Ýsta n tý M bul ar m ar a Do ðu Eg M e Ba arm tý a An ra ad o Ak lu de Or ni ta z Ba Ana tý do Ka ra lu D Ku oðu den ze i K yd ara z oð de Or u n An iz ta Gü doð ado ne u A lu yd n oð ado u An lu ad ol u % 50 40 30 20 10 0 Hayatýna son vermeyi deneme ise ülke genelinde þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda, þiddet yaþamayanlara göre 4 kat daha yaygýndýr (Þekil 5.5). Akdeniz ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda hayatýna son vermeyi denemiþ olanlarýn oraný sýrasýyla yüzde 15.4 ve yüzde 14.7'dir. Bu oranýn, Ýstanbul ve Batý Marmara bölgelerinde yaþayan ayný gruptaki kadýnlar arasýnda sýrasýyla yüzde 9 ve yüzde 8 olduðu görülmektedir. Þekil 5.5. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son vermeyi deneme: Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna son vermeyi denemiþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ 20 2 1 3 2 2 3 2 3 10 3 2 12 11 3 3 Ba Ýsta n tý M bul ar m ar a Do ðu Eg M e Ba arm tý a An ra ad o Ak lu de Or ni ta z Ba Ana tý do Ka ra lu D Ku oðu den ze i K yd ara z oð de Or u n An iz ta Gü doð ado ne u A lu yd n oð ado u An lu ad ol u 0 9 8 13 12 80 3 12 11 3 2 kiy e 5 12 Ký r 9 10 15 13 Ke nt 13 Tü r 15 15 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi Görüþülen kadýnlardan okul çaðýnda (6-14 yaþlarý arasý) en az bir çocuðu olanlara bu çocuklardan herhangi birisinin bazý davranýþ sorunlarýný gösterip göstermediði sorulmuþtur. Çocuðun davranýþýna yönelik olarak sorulan bu sorular, eþ veya birlikte olunan kiþi(ler)den aile içinde yaþanýlan þiddete iliþkin sorulan sorulardan daha önce sorularak yanýtlarýn etki altýnda kalmadan alýnmasý saðlanmýþtýr. Þekil 5.6'da eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlarýn çocuklarýnýn bazý davranýþ sorunlarýnýn yüzdesi Türkiye genelinde verilmektedir. Buna göre þiddet yaþamýþ kadýnlarýn çocuklarýnda davranýþ sorunlarý, þiddet yaþamamýþ kadýnlarýn çocuklarýna oranla daha yaygýn olarak görülmektedir. Örneðin, þiddet yaþamýþ yaklaþýk her 10 kadýndan dördünün çocuðunda "anneye veya diðer çocuklara karþý saldýrgan olma" davranýþý görülürken, bu oran þiddet yaþamamýþ kadýnlarýn çocuklarý arasýnda yarý yarýya azalmaktadýr. Þekil 5.6. Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi: Annenin fiziksel veya cinsel þiddet yaþama durumuna göre çocuklarda görünen bazý davranýþ sorunlarýnýn yüzdesi, Türkiye 2008 % anne þiddet yaþamamýþ anne þiddet yaþamýþ 80 60 59 56 43 40 20 33 20 38 36 28 18 20 0 Sýk sýk kabus görme Yataðýný ýslatma Çekingen/içine Anneye/diðer kapanýk olma çocuklara karþý saldýrgan olma Hýrçýnlaþarak aðlama 81 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Deðerlendirme Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda kadýnlarýn saðlýk durumlarýna ve 6-14 yaþ arasý çocuklarýn davranýþ sorunlarýna iliþkin sorular, eþ ve birlikte olunan kiþi(ler)den aile içinde yaþanan þiddeti tespit etmek üzere sorulan sorulardan önce sorulmuþtur. Sorukaðýdýndaki bu sýralamanýn amacý görüþme sýrasýnda kadýnlarýn verdiði yanýtlarda bir yanlýlýk etkisinin oluþmasýný engellemektir. Araþtýrma eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den yaþanan þiddetin kadýnlarýn saðlýðý üzerinde birçok yönden doðrudan ve dolaylý olumsuz etkileri olduðunu ortaya koymuþtur. Araþtýrmanýn bir kesit araþtýrmasý olmasý nedeniyle, yaralanmalar konusu dýþýnda, þiddet yaþamanýn kadýnlarýn belirli saðlýk sorunlarýný yaþamalarýnýn doðrudan bir nedeni olup olmadýðýný saptamak mümkün görünmemektedir. Bununla birlikte, araþtýrma bulgularý incelendiðinde kadýnlarýn þiddet yaþamasý ile bazý fiziksel ve ruhsal saðlýk sorunlarýnýn belirtilerini göstermeleri arasýnda güçlü bir iliþkinin olabileceði görülmektedir. Kadýnlarýn yaþadýklarý yer ve temel özelliklerine göre bulgular incelendiðinde de bu biçimdeki bir iliþkinin varlýðýna dair tutarlý sonuçlar ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlarýn yaþadýklarý yer ve temel özellikleri ne olursa olsun þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda fiziksel ve ruhsal saðlýk durumu hakkýnda olumsuz beyanda bulunma þiddet yaþamayan kadýnlara göre yaklaþýk 2 veya 3 kat daha yaygýndýr. Benzer þekilde anneleri þiddet yaþamýþ 6-14 yaþ arasý çocuklarýn bazý ruhsal davranýþ sorunlarý þiddet yaþamamýþ annelerin çocuklarýna göre daha yaygýn olarak görülmektedir. Araþtýrmanýn bu sonucu farklý ülkelerde gerçekleþtirilmiþ benzer nitelikli araþtýrmalardan elde edilen sonuçlarla örtüþmektedir (DSÖ, 2005). 82 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Bölüm 6 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Ayþe ABBASOÐLU, Ceren GÖKÇEN Yaþanan þiddetin kadýnlara göre nedenlerinin, þiddet yaþayan kadýnlarýn bu þiddetle nasýl mücadele ettiklerinin, þiddeti nasýl ve kimlerle paylaþtýklarýnýn ve þiddet sonucu nerelere baþvurduklarýnýn bilinmesi önemlidir. Türkiye genelinde kadýnlarýn þiddete nasýl karþýlýk verdikleri, yakýn çevrelerinden, saðlýk hizmetlerinden ve diðer hizmetlerden nasýl yararlandýklarý hakkýnda bilinenler sýnýrlýdýr. Bu nedenle, araþtýrma kapsamýnda eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlara aile içi þiddetle nasýl mücadele ettiklerini anlamaya yönelik sorular sorulmuþtur. Bu bölümün ilk kýsmýnda kadýna yönelik þiddet aile içi þiddetin nedenleri, kadýnlarýn bakýþ açýsýndan verilmektedir. Bölümün diðer kýsmýnda, kadýnlarýn þiddetle mücadele ederken baþvurduklarý stratejiler ve yararlandýklarý hizmetler sunulmaktadýr. Bu bölümde kadýna yönelik þiddetin nedenleri, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti yakýn çevreleriyle paylaþma biçimleri, þiddet sonucu kurumsal düzeyde baþvuru yapýp yapmadýklarý ve hangi kurum/kuruluþlara yöneldikleri sunulmaktadýr. Ayrýca kadýnlarýn, yaþadýklarý þiddetle mücadelelerinde gösterdikleri tepkiler, bu tepkilerin sonuçlarý ve þiddetle mücadele etme yöntemleri ele alýnmaktadýr. Kadýnlar açýsýndan þiddetin nedenleri Kadýna yönelik aile içi þiddetin nedenleri pek çok faktöre baðlýdýr. Bu bölümde kadýnlarýn yaþadýklarý þiddetin nedenleriyle ilgili görüþler sadece kadýnlarýn bakýþ açýsýndan aktarýlmaktadýr. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlara þiddetin nedenleri sorulmuþtur. Verilen cevaplar arasýnda en yaygýn gerekçe olarak, kadýnlarýn yüzde 32'si tarafýndan "erkeðin ailesiyle yaþanan sorunlar" beyan edilmiþtir. Bunu maddi sýkýntý, erkeðin iþ sorunlarý, erkeðin iþsiz olmasý ve evde yeterli gýda olmamasý kategorilerini içeren "ekonomik sýkýntýlar/zorluklar" (yüzde 22) ile erkeðin sinirli olmasý, kadýný kýskanmasý, kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin ayrýlmak istemesi, erkeðin dýþarýda zaman geçirmek istemesi, erkeðin sorumsuz olmasý ve erkeðin baþka bir eþinin olmasýný kapsayan "erkekle ilgili nedenler" (yüzde 21) izlemektedir. 83 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Kadýnlarýn yüzde 18'i "kadýnla ilgili nedenler" ve yüzde 13'ü "çocuklarla ilgili sorunlar15" nedeniyle eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)in kendilerine þiddet uyguladýklarýný söylemiþlerdir. "Kadýnla ilgili nedenler", daha çok kadýnýn þiddetten kendini sorumlu tuttuðu durumlarda geçerlidir ve kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, kadýnýn erkeðin sözünü dinlememesi, kadýnýn erkeði kýskanmasý, kadýnýn ev iþlerini aksatmasý ve kadýnýn kendini suçlamasý cevaplarýný içermektedir. "Erkeðin kötü alýþkanlýklarý" ise, erkeðin alkol kullanmasý, kumar oynamasý ve aldatmasý gibi durumlar için söz konusu olup kadýnlarýn yüzde 9'u tarafýndan eþlerinin kendilerine uyguladýklarý þiddetin nedeni olarak gösterilmiþtir. Kentsel yerleþim yerlerinde "erkekle ilgili nedenler" ve "erkeðin kötü alýþkanlýklarý" kýrsal yerleþim yerlerine göre kadýnlar tarafýndan daha yaygýn bir biçimde þiddet nedeni olarak belirtilmiþtir. "Çocuklarla ilgili sorunlar" ise kýrsal yerleþim yerlerinde kentsel yerleþim yerlerine göre daha yaygýn olarak þiddet nedeni olarak gösterilmiþtir. Bölge düzeyinde bakýldýðýnda, Ege bölgesi hariç diðer bölgelerde kadýnlarýn þiddetin nedenleri olarak gösterdiði nedenler arasýnda "erkeðin ailesiyle sorun" en baþta gelmektedir. Ege Bölgesi'nde ise "erkekle ilgili nedenler" en yaygýn neden olarak söylenmiþtir (Tablo 6.1). Tablo 6.1 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-1 Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn kendilerine göre þiddetin nedenlerine, bölgeye ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul B. Marmara Ege D. Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu B.Karadeniz D.Karadeniz KD. Anadolu OD.Anadolu GD.Anadolu Türkiye Ekonomik Erkeðin Erkeðin Erkekle Kadýnla Kadýnýn Çocuklarla Özel bir Bilmiyor/ Diðer sýkýntý/ ailesi kötü ilgili ilgili ailesi ile ilgili nedeni Hatýrlamýyor zorluk ile alýþkanlýklarý nedenler nedenler sorun sorunlar yok sorun Fiziksel þiddet yaþamýþ kadýn sayýsý 21.1 23.4 31.2 33.0 10.4 6.8 23.1 16.7 17.5 20.4 3.0 2.2 11.0 16.7 9.3 8.2 0.9 1.9 11.1 11.8 3,279 1,273 20.7 21.4 22.0 18.3 26.2 26.8 21.4 20.1 21.6 18.4 16.1 19.5 30.4 36.1 26.2 26.7 37.1 27.3 37.9 40.7 28.0 39.7 31.5 32.2 9.7 10.8 11.2 9.5 12.4 10.7 8.4 12.0 5.8 5.2 3.3 5.4 21.3 23.7 29.9 20.7 25.3 19.9 20.1 17.3 17.4 19.9 15.4 17.1 15.4 18.6 19.4 21.8 15.4 20.5 15.2 17.1 20.6 21.7 21.2 19.3 2.5 3.2 2.7 2.5 3.5 3.0 3.1 1.9 2.2 4.6 2.9 2.0 8.7 14.2 9.3 13.5 10.4 13.7 14.6 10.8 17.9 17.2 22.3 15.6 11.5 8.5 4.3 9.0 6.3 11.4 10.9 4.3 5.6 9.8 13.3 10.3 0.0 1.0 0.8 1.8 0.5 1.4 1.7 1.7 0.4 2.6 2.3 2.1 8.1 9.8 11.3 13.4 10.4 9.0 15.8 13.3 14.2 10.1 14.2 13.8 259 210 285 312 418 405 439 329 322 526 474 573 21.7 31.7 9.4 21.4 18.3 2.8 12.6 9.0 1.1 11.3 4,552 Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar: Maddi sýkýntý, erkeðin iþ sorunlarý, erkek iþsiz olmasý, evde yeterli gýdanýn olmamasý Erkeðin kötü alýþkanlýklarý: Erkeðin sarhoþ olmasý, kumar oynamasý, aldatmasý Erkekle ilgili nedenler: Erkeðin kadýný kýskanmasý, kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin sinirli olmasý, erkeðin ayrýlmak istemesi, erkeðin dýþarýda zaman geçirmesi, erkeðin sorumsuz olmasý, erkeðin baþka bir eþinin olmasý Kadýnla ilgili nedenler: Kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, erkeðin sözünü dinlememesi, erkeði kýskanmasý, ev iþlerini aksatmasý, kadýn kendini suçlamasý Diðer: Kadýnýn gebe olmasý, evin kalabalýk olmasý, her iki tarafýn aileleri nedeniyle vb. diðer nedenler 15 Kadýnýn çocuðunun ya da erkek çocuðunun olmamasý gibi nedenler de bu kategoriye dahildir. 84 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Kadýnlar tarafýndan belirtilen þiddet nedenlerine kadýnlarýn temel özelliklerine göre bakýldýðýnda, ülke genelinde en yaygýn neden olan "erkeðin ailesiyle sorun" eðitim düzeyi yükseldikçe daha az oranda belirtilmektedir. "Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar"ý belirten kadýn yüzdesi beklendiði gibi eðitim düzeyi ve refah düzeyi yükseldikçe azalmaktadýr. Genç yaþ grubundaki kadýnlarda eþleri tarafýndan gördükleri þiddetin nedeni olarak "erkeðin kötü alýþkanlýklarý"nýn belirtilmesi diðer yaþtaki kadýnlara göre daha azdýr. "Çocuklarla ilgili sorunlar" da ayný þekilde daha ileri yaþlardaki kadýnlar arasýnda þiddetin nedeni olarak daha sýk belirtilmiþtir. Kadýnlarýn yaþlarý ilerledikçe sahip olduklarý toplam çocuk sayýsý arttýðý için çocuklarla ilgili sorunlarýn þiddetin nedeni olarak gösterilmesinin bu gruplarda daha fazla olmasý beklenen bir durumdur. Refah düzeyi düþük olduðunda çocuklarla ilgili sorunlarýn daha sýk þiddet nedeni olarak belirtilmesi de, bu grupta çocuk sayýsýnýn daha fazla olmasýnýn yaný sýra ekonomik nedenlerin etken olabileceðini düþündürmektedir (Tablo 6.2). Tablo 6.2 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-2 Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn kendilerine göre þiddetin nedenlerine, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ Ýlköðretim bitmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye Ekonomik Erkeðin Erkeðin Erkekle Kadýnla Kadýnýn Çocuklarla Özel bir Bilmiyor/ Diðer sýkýntý/ ailesi kötü ilgili ilgili ailesi ile ilgili nedeni Hatýrlamýyor zorluk ile alýþkanlýklarý nedenler nedenler sorun sorunlar yok sorun Fiziksel þiddet yaþamýþ kadýn sayýsý 15.7 20.7 27.1 20.8 31.5 32.0 33.1 30.3 3.5 6.8 10.8 13.1 27.3 22.1 18.3 20.9 25.3 19.8 14.6 17.1 4.5 3.0 2.4 2.1 7.5 12.3 13.0 14.5 9.2 9.4 7.6 9.7 1.6 1.2 1.3 0.8 13.8 10.9 11.7 10.2 454 1,443 1,265 1,390 24.2 31.7 8.0 16.2 18.4 1.9 15.4 10.6 2.0 9.9 1,458 22.5 33.9 10.1 19.4 18.6 2.6 12.5 8.2 1.0 10.0 2,229 18.8 15.5 29.1 24.9 8.5 10.6 33.3 31.9 18.8 16.9 5.0 3.8 9.0 9.1 7.2 9.6 0.6 0.3 12.5 17.9 331 534 25.8 20.2 14.5 32.5 31.0 31.0 9.4 9.0 10.7 18.1 22.5 27.3 18.2 17.8 19.9 2.9 2.5 3.3 13.7 12.6 9.5 8.7 9.2 9.3 1.4 1.1 0.4 10.9 10.7 13.7 2,070 1,911 571 21.7 31.7 9.4 21.4 18.3 2.8 12.6 9.0 1.1 11.3 4,552 Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar: Maddi sýkýntý, erkeðin iþ sorunlarý, erkek iþsiz olmasý, evde yeterli gýdanýn olmamasý Erkeðin kötü alýþkanlýklarý: Erkeðin sarhoþ olmasý, kumar oynamasý, aldatmasý Erkekle ilgili nedenler: Erkeðin kadýný kýskanmasý, kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin sinirli olmasý, erkeðin ayrýlmak istemesi, erkeðin dýþarýda zaman geçirmesi, erkeðin sorumsuz olmasý, erkeðin baþka bir eþinin olmasý Kadýnla ilgili nedenler: Kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, erkeðin sözünü dinlememesi, erkeði kýskanmasý, ev iþlerini aksatmasý, kadýn kendini suçlamasý Diðer: Kadýnýn gebe olmasý, evin kalabalýk olmasý, her iki tarafýn aileleri nedeniyle vb. diðer nedenler 85 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Þiddetle mücadelede kadýnlarýn kullandýklarý strateji ve hizmetler Yaþanan þiddetin yakýn çevre ile paylaþýlmasý Araþtýrmada kadýnlara, yaþadýklarý þiddeti yakýn çevrelerinden kimlerle paylaþtýklarý ve þiddetin anlatýldýðý bu kiþilerden kimlerin onlara yardým etmek istedikleri sorulmuþtur. Türkiye'de eþi/birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde 49'u yaþadýklarý þiddeti kimseye anlatmadýklarýný belirtmiþlerdir. Baþka bir deyiþle; þiddete maruz kalan kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yaþadýklarý þiddeti ilk kez bu araþtýrma sýrasýnda yapýlan görüþmelerde görüþmecilere anlatmýþlardýr (Tablo 6.3). Þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yüzde 34'ü þiddeti kendi ailelerine anlatmýþlardýr. Kadýnlarýn yüzde 22'si yaþadýklarý þiddeti arkadaþlarý veya komþularýna anlatýrlarken, þiddeti erkeðin ailesiyle paylaþma yüzde 12'dir. Tablo 6.3 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Türkiye Kimseye anlatmayan Kendi ailesine anlatan Erkeðin ailesine anlatan Arkadaþ/ komþusuna anlatan Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýn sayýsý 45.3 56.9 36.0 28.7 12.1 10.0 24.4 16.7 3,516 1,365 46.0 50.1 43.2 47.0 42.7 45.7 55.8 52.8 50.2 54.8 60.7 55.1 33.3 38.6 37.6 38.2 37.0 33.3 30.3 28.8 38.0 31.2 26.1 31.7 13.6 9.5 11.0 11.1 13.4 12.5 8.5 10.5 14.5 11.8 9.3 8.3 23.8 19.7 26.6 23.8 26.9 22.8 19.2 20.6 21.7 16.5 13.8 17.1 270 223 311 330 436 426 467 356 369 564 517 612 48.5 34.0 11.5 22.3 4,881 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý. Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar. 86 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Kentlerde yaþayan kadýnlarýn þiddeti herhangi biriyle paylaþma oraný kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlardan daha fazladýr (sýrasýyla yüzde 55 ve yüzde 43). Bölgelere göre bakýldýðýnda, Ortadoðu Anadolu bölgesinde eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan en az 6'sýnýn yaþadýklarý þiddeti kimseyle paylaþmadýklarý görülmektedir (Tablo 6.3). Þiddetin paylaþýlmasý kadýnýn yaþýna göre deðiþmektedir. Genç kadýnlar (15-24 yaþlarý arasýnda) yaþadýklarý þiddeti daha fazla anlatýrken, ileri yaþtaki kadýnlarda þiddeti paylaþma daha azdýr. Þiddeti yakýn çevreyle paylaþma eðitim düzeyine göre bakýldýðýnda da farklýlýk göstermektedir: Eðitim düzeyi yüksek ise þiddeti saklama göreceli olarak azdýr. Eðitimi olmayan ya da ilköðretimi tamamlamamýþ kadýnlarýn yüzde 61'i þiddeti kimseye anlatmazken, lise ve üstü eðitimi tamamlamýþ kadýnlarýn yüzde 33'ü þiddeti en az bir kiþiye anlatmýþlardýr. Refah düzeyi yüksek olduðunda ise þiddeti yakýn çevreye anlatma göreceli olarak daha fazla görülmektedir. Örneðin düþük refah düzeyinde yer alan kadýnlarýn yüzde 17'si yaþadýklarý þiddeti arkadaþ veya komþularýyla paylaþýrken, bu oran yüksek refah düzeyinde yer alan kadýnlarda yüzde 33'e çýkmaktadýr (Þekil 6.1). Þekil 6.1 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan kadýnlarýn yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 kimseye anlatmayan kendi ailesine erkeðin ailesine arkadaþ/komþusuna % 70 61 60 54 53 50 44 40 48 46 36 48 23 22 9 13 33 34 23 21 9 3736 35 32 27 16 12 38 33 28 23 21 14 12 10 35 31 30 20 41 40 39 36 35 49 47 22 17 16 10 11 12 13 12 ÝY E TÜ RK Or ta Yü ks ek Eð 4 iti m iy 45 ok -5 /il 9 kö ðr EÐ e Ýlk tim Ý T öð ÝM ib re iti tim rm ,b e m Ýlk iri iþ öð nc re ik tim ad em ,i kin e ci ka de m Lis e e ve üz RE er FA i H DÜ ZE YÝ Dü þü k 4 4 -3 -4 35 23 -2 15 YA Þ 0 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý. Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar. 87 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde 55'i þiddete tanýk olan ya da þiddetten haberdar olan kiþilerden hiçbirinin kendilerine yardým etmediklerini açýklamýþlardýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde 17'si kendi ailelerinden yardým almýþlardýr. Kendi ailesinden yardým görme yüzdesi, kentsel yerleþim yerlerindeki kadýnlar arasýnda kýrsal yerleþim alanlarýnda yaþayan kadýnlardan daha fazladýr (sýrasýyla yüzde 18 ve yüzde 14). Tablo 6.4 Yaþanan þiddet nedeniyle yakýn çevreden yardým etmek isteyenler Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn þiddetten haberdar olan ve yardým etmek isteyen kiþilere ve bölge, yerleþim yeri ve temel deðiþkenlere göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye Arkadaþ/ Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ Komþusu kadýn sayýsý Hiç kimse Kendi ailesi 53.4 59.2 18.0 13.5 7.4 7.3 9.5 5.0 3,516 1,365 57.1 61.0 48.0 58.4 49.7 48.6 54.5 70.3 59.3 55.7 58.2 56.2 14.5 18.2 19.2 17.2 20.6 18.7 14.2 13.2 17.1 14.8 12.7 16.9 5.4 4.3 7.3 6.2 9.1 6.3 10.1 7.4 11.5 11.7 8.5 7.7 6.6 4.6 12.1 7.5 13.5 10.7 8.3 6.8 6.2 4.7 4.7 4.3 270 223 311 330 436 426 467 356 369 564 517 612 44.1 53.9 56.6 59.4 20.0 16.7 17.7 14.7 8.6 10.1 6.3 5.3 12.4 8.6 6.3 7.9 503 1,554 1,346 1,478 63.0 11.8 5.1 4.8 1,559 55.1 44.1 45.4 17.1 22.9 21.7 8.5 9.6 6.9 6.5 12.3 19.1 2,372 362 588 58.4 53.3 50.3 15.5 17.0 19.5 6.5 8.3 7.4 5.7 8.6 14.5 2,210 2,049 622 55.0 16.8 7.4 8.3 4,881 Erkeðin ailesi Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý. Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar. 88 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Bölgelere göre bakýldýðýnda dikkat çekici noktalardan biri, Batý Karadeniz bölgesinde fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yaþadýklarý þiddetle yalnýz kalmýþ olmalarý ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan 7'sine, þiddetten haberdar olmalarýna karþýn hiç kimsenin yardým etmemesidir (Tablo 6.4). Diðer taraftan, Kuzeydoðu Anadolu, Doðu Karadeniz ve Orta Anadolu'da erkeðin ailesinin yardým etmek istediði þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yüzdesi diðer bölgelere göre daha fazladýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarda eðitim düzeyi yükseldikçe kendi ailesinden yardým talebi alan kadýnlarýn oranýnýn arttýðý görülmektedir. Benzer þekilde, eðitim düzeyi yükseldikçe arkadaþ ve komþunun yardým etmek istediði fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn payý da artmaktadýr. Þiddete maruz kalmýþ en az lise eðitimi olan kadýnlarýn beþte birine komþu veya arkadaþ yardým etmek istemiþtir. Bu oran eðitimsiz kadýnlarda yüzde 5'dir. Kadýnlarýn refah düzeyi yükseldikçe arkadaþlarý veya komþularýnýn þiddete karþý kadýna yardým talebinde bulunmasý da daha yaygýnlaþmaktadýr (Tablo 6.4). Þiddet nedeniyle kurum/kuruluþlara baþvuru Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlara yaþadýklarý þiddet sonucu polise, jandarmaya, hastane ya da herhangi bir saðlýk kuruluþuna, savcýlýða, avukata, kadýn STK'larýna, belediyeye, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu'na (SHÇEK), Toplum Merkezi'ne ve diðer resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurup baþvurmadýklarý sorulmuþtur. Þiddete maruz kalan kadýnlarýn kurumlara baþvurma oranlarý çok düþük düzeydedir. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn büyük bir çoðunluðu (yüzde 92) bu kurum/kiþilerden hiçbirine baþvurmadýklarýný belirtmiþtir (Þekil 6.2). Þiddet nedeniyle kurum ve ilgililere baþvurma çok az olmakla beraber, kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan ve en az bir kurum veya ilgili kiþiye baþvurmuþ fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýn yüzdesinin kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlara göre daha fazla olduðu görülmektedir. Polise baþvurma oraný genellikle diðer kurum/kuruluþ/kiþilere göre daha fazladýr. Türkiye genelinde kadýnlar en yaygýn olarak polise (yüzde 4) baþvurmaktadýr. Bunu hastane ya da saðlýk kuruluþuna (yüzde 4) baþvuru izlemektedir. Eðitim düzeyi ve refah düzeyi yükseldikçe avukata ve savcýya baþvuranlarýn oraný yükselmektedir (Ek Tablo 6.1). 89 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Þekil 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuranlarýn yüzdesi, Türkiye 2008 91.8 Hiçbir yere Polis veya Jandarma 4.5 Savcýlýk veya avukat 4.0 Hastane ya da saðlýk kuruluþu 3.7 0.7 Kadýn kuruluþu, belediye veya SHÇEK 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 % Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Görüþülen fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlardan hiçbiri Toplum Merkezi'ne baþvurduðunu beyan etmediði için bu kategori þekilde gösterilmemiþtir. Kadýnlar þiddetle ilgili olarak resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurmaktan çok, yaþadýklarý þiddeti aile, arkadaþ veya komþularý ile paylaþmaktadýrlar. Bu durum her bölge ve yerleþim yerinde, tüm yaþ gruplarý, eðitim ve refah düzeylerindeki kadýnlar için geçerlidir. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý (yüzde 52) yaþadýklarý þiddeti yakýn çevreleriyle paylaþýrken, sadece yüzde 8'si resmi kurum veya sivil toplum kuruluþuna baþvurmuþtur (Þekil 6.3 ve Þekil 6.4). Kýrsal yerleþim yerlerine göre þiddetin daha çok paylaþýldýðý ve þiddet sonucu resmi veya resmi olmayan kurum/kiþilere baþvurunun daha fazla olduðu kentsel yerleþimlerde bile þiddeti paylaþma (yüzde 55) ve kurumsal yardým isteme (yüzde 9) arasýnda büyük fark olduðu görülmektedir (Þekil 6.3). Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn resmi kurumlara veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma yüzdeleri çok düþük olsa da "hastane ya da saðlýk kuruluþu" ve hukuki destek için "savcýlýk" ya da "avukat"a baþvuran kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý aldýklarý hizmetten memnun kaldýklarýný beyan etmiþlerdir (sýrasýyla yüzde 70, yüzde 67 ve yüzde 64). Diðer yandan polise baþvuran kadýnlarýn yüzde 41'i aldýklarý hizmetten memnun kaldýklarýný söylemiþlerdir (Ek Tablo 6.2). 90 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Þekil 6.3 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý (bölge ve yerleþim yerine göre): Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan ve baþvuruda bulunan kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 yakýn çevresine anlatan % 70 60 54 57 50 57 53 50 54 55 50 47 44 bir kurum ya da kuruluþa baþvuran 45 39 40 51 45 43 30 20 12 8 10 10 9 8 11 8 8 8 5 3 9 5 8 6 kiy e Tü r Ký r Ke nt Ba Ýsta n tý M bul ar m ar a Do ðu Eg M e Ba arm tý a An ra ad o Ak lu d Or ta eni z Ba Ana tý do Ka ra lu D Ku oðu den ze i K yd ara z oð de Or u n An iz ta d a d Gü oð ne u A olu yd na oð do u An lu ad ol u 0 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Þekil 6.4 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý (temel özelliklere göre): Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan ve baþvuruda bulunan kadýnlarýn yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 yakýn çevresine anlatan % 70 bir kurum ya da kuruluþa baþvuran 67 63 61 60 56 54 52 53 52 50 47 51 46 39 40 30 20 13 10 7 9 8 8 8 12 5 12 8 7 8 TÜ RK Ý YE k Yü ks e Or ta E Eð ÐÝT i iti ÝM bi lköð mi y tir re o m ti k/ e m bi Ý mi i rin lk þ ci öðr ka et d im iki Ýlk em , nc ö e i k ðre a t Lis dem im, e e ve üz RE er FA i H DÜ ZE YÝ Dü þü k 4 45 -5 9 4 -3 -4 35 4 -2 23 15 YA Þ 0 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. 91 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu resmi bir kurum veya sivil toplum kuruluþundan yardým talebinde bulunduðunu belirten kadýnlarýn baþvurma nedenleri arasýnda en çok belirtilen neden yaþadýklarý þiddete daha fazla dayanamayacak olmalarýdýr (yüzde 41). Bunu, hukuki destek almak istemeleri (muhtemelen boþanmak veya þiddetten korunmak için), kötü bir þekilde yaralanmýþ olmalarý ve öldürülmekten korkmalarý izlemektedir (sýrasýyla yüzde 29 yüzde 25 ve yüzde 18). Öldürülmekten korkma, erkeðin kadýný tehdit etmesi ya da öldürmeye çalýþmasýný, kadýnýn erkeðin kendisini öldürmesinden korkmasýný ve kadýnýn erkeðin ailesinin kendisini öldürmesinden korkmasýný içermektedir. Baþvurma nedenleri arasýnda þiddete daha fazla tahammül edememek ve kötü bir þekilde yaralanmýþ olmak kadýnlarýn aðýr derecede þiddet yaþamýþ olduklarýný gösterir niteliktedir. Yaþadýklarý þiddet sonucunda herhangi bir kuruma baþvurmadýklarýný veya yardým talebinde bulunmadýklarýný belirten kadýnlarýn büyük bir bölümü (yüzde 64) yaþadýklarý þiddetin çok ciddi bir sorun olmadýðýný ifade etmiþlerdir. Diðer baþvurmama nedenleri arasýnda suçlanmaktan korkmak (yüzde 16), "birlikte olduðu kiþiyi sevmek ve affetmek" (yüzde 11) ile çocuklarla ilgili nedenler (yüzde 11) baþta gelmektedir (Tablo 6.5). Bu nedenlerden "suçlanmaktan korkma", ailenin adýnýn kötüye çýkacaðýndan korkma ve utanma/çekinme/suçlanma korkusu ve kadýnýn anlatmaya utanmasýný kapsamaktadýr. "Çocuklarla ilgili nedenler" ise kadýnýn çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korkmasý, çocuklarýný kaybedeceðinden korkmasý ve erkeðin çocuklarý tehdit etmesini içermektedir. Nereye baþvuracaðýný bilmedikleri için yardým talep etmeyen kadýnlarýn oraný yüzde 6.9 ve yardým alabileceðine inanmadýðý için baþvuru yapmayan kadýnlarýn oraný yüzde 4'tür (Ek Tablo 6.3, Ek Tablo 6.4). Tablo 6.5 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma ve baþvurmamanýn en yaygýn nedenleri Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet sonucu en az bir kurum/kiþiye baþvurmuþ ya da hiçbir kuruma baþvurmamýþ kadýnlarýn en yaygýn baþvurma ve baþvurmama nedenleri, Türkiye 2008 En sýk belirtilen baþvurma nedenleri Daha fazla tahammül edememek Hukuki destek almak istemek Kötü bir þekilde yaralanmak Öldürülmekten korkmak En sýk belirtilen baþvurmama nedenleri Çok ciddi bir sorun olmamasý Suçlanmaktan korkmak Erkeði sevmek/affetmek Çocuklarla ilgili nedenler Yüzde 41.0 29.0 24.8 18.1 64.4 16.1 11.1 10.9 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Öldürülmekten korkmak: Erkek tehdit etti/öldürmeye çalýþtý, erkeðin kendisini öldürmesinden korktu, erkeðin ailesinin kendisini öldürmesinden korktu Suçlanmaktan korkmak: Utandý/çekindi/suçlanmaktan korktu, ailenin adýnýn kötüye çýkacaðýndan korktu, anlatmaya utandý Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu 92 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Fiziksel olarak karþýlýk verme Türkiye'de eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yüzde 31'i fiziksel þiddete karþý kendilerini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk verdiklerini ifade etmiþlerdir. Bu oran kýrsal yerleþim yerlerinde yüzde 23 iken, kentsel yerleþim yerlerinde yüzde 34'dür. Fiziksel olarak karþýlýk verme, aðýr derecede fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarda orta derecede þiddet yaþamýþ kadýnlara oranla daha fazladýr (sýrasýyla yüzde 37 ve yüzde 31). Bölgelere göre bakýldýðýnda, fiziksel þiddetin yaygýn olduðu bölgelerde kadýnlarýn bu þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme oranlarýnýn göreceli olarak az olduðu görülmektedir (Tablo 6.6). Fiziksel þiddete maruz kalmýþ, eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 21'i fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk verirken, lise ve üzeri eðitimi olan kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý (yüzde 47) fiziksel þiddete karþýlýk vermektedir. Sonuçlar aðýr þiddet söz konusu olduðunda, fiziksel þiddet yaþamýþ en az lise eðitimine sahip kadýnlarýn yüzde 61'inin fiziksel þiddete en az bir kez fiziksel karþýlýk verdiðini ortaya koymaktadýr. Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme refah düzeyine göre farklýlýk göstermektedir. Düþük refah düzeyinde yer alan kadýnlarýn dörtte biri fiziksel þiddete fiziksel karþýlýk verirken, refah düzeyi yükseldiðinde bu oran yüzde 41'e çýkmakta, aðýr þiddet durumunda ise yüzde 53 olmaktadýr. Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk vermenin yaþ boyutunda da deðiþiklik gösterdiði anlaþýlmaktadýr. Genç kadýnlarda fiziksel karþýlýk verme, diðer yaþ grubundaki kadýnlara göre daha yaygýn olarak görülmektedir (Tablo 6.6). Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk vermiþ kadýnlarýn yüzde 42'si karþýlýk vermenin þiddeti arttýrdýðýný belirtmiþtir. Karþýlýk vermenin o an için þiddeti durduðunu ifade edenlerin oraný ise yüzde 28'dir (Ek Tablo 6.5). 93 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Tablo 6.6 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk vermek Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel þiddete karþý kendini korumak için fiziksel olarak karþýlýk veren kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Eþi/birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet görme Aðýr þiddette þiddette Orta þiddette En az bir kez Fiziksel þiddet En az bir kez Orta derecede En az bir kez Aðýr derecede fiziksel olarak yaþamýþ fiziksel fiziksel þiddet fiziksel fiziksel þiddet karþýlýk kadýnlarýn olarak yaþamýþ olarak yaþamýþ verme sayýsý karþýlýk kadýnlarýn karþýlýk kadýnlarýn verme sayýsý verme sayýsý Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye 33.7 22.9 3,279 1,273 33.7 22.8 3,240 1,256 40.9 28.6 1,508 631 35.5 29.3 35.5 28.3 31.9 38.6 24.3 26.5 34.1 17.9 19.2 21.9 259 210 285 312 418 405 439 329 322 526 474 573 35.9 29.3 34.8 27.9 31.8 39.1 24.6 26.8 34.2 18.0 19.2 21.7 257 210 282 309 414 392 428 326 321 522 463 572 40.6 38.1 41.0 38.0 42.3 44.8 30.0 34.2 49.5 22.2 25.6 25.0 103 93 127 124 196 222 232 136 105 277 237 287 36.0 35.8 28.0 26.2 454 1,443 1,265 1,390 36.3 35.9 28.1 26.0 451 1,423 1,245 1,377 40.4 41.5 34.5 35.3 175 613 602 749 20.8 1,458 20.8 1,441 26.3 788 30.1 2,229 30.1 2,199 37.4 1,020 41.3 331 41.6 329 48.9 129 46.9 534 47.1 527 60.7 202 24.8 33.1 40.9 2,070 1,911 571 24.7 33.1 41.1 2,043 1,888 565 29.9 41.1 53.2 1,108 816 215 30.7 4,552 30.7 4,496 37.3 2,139 Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. 94 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Þiddet nedeniyle evi terk etme Kadýnlarýn fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmalarý bazý durumlarda evlerini terk etmelerine neden olmaktadýr. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn yüzde 26'sý þiddet sonucu bir geceliðine bile olsa en az bir kez evlerini terk etmiþlerdir. Kadýnlarýn yüzde 13'ü evlerini sadece bir kez terk ederken, yüzde 11'i, 2 ile 5 kez terk ettiklerini ifade etmiþlerdir. Þiddet sonucu evlerini en az bir kez terk eden kadýnlar genellikle evlerini bir defa terk etmiþlerdir (Þekil 6.5). Þekil 6.5 Þiddet sonucu evi terk etme (bölge ve yerleþim yerine göre): Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi terk eden kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % hiç terk etmedi 100 90 80 14 11 9 13 76 75 12 14 9 12 14 12 74 75 70 12 17 10 13 7 14 11 1 kez 7 6 11 9 12 13 12 2-5 kez 12 13 6+ 9 11 12 13 77 74 60 50 78 74 81 83 70 73 Ke nt 75 Ba Ýsta n tý M bul ar m ar a Do ðu Eg M e Ba arm tý a An ra ad o Ak lu d Or ta eni z Ba Ana tý do Ka ra lu D Ku oðu den ze i K yd ara z oð de Or u n An iz ta d a d Gü oð ne u A olu yd na oð do u An lu ad ol u 40 30 71 67 20 10 kiy e Tü r Ký r 0 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Bölgeler ve yerleþim yerine göre bakýldýðýnda kentsel alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmenin kýrsal alanlarda yaþayanlara göre daha yaygýn olduðu görülmektedir (sýrasýyla yüzde 27 ve yüzde 23). Kadýnlar arasýnda þiddet sonucu evi terk etme oranýnýn en düþük olduðu iki bölge ise sýrasýyla Ortadoðu Anadolu (yüzde 17) ve Kuzeydoðu Anadolu'dur (yüzde 19) (Þekil 6.5). Þiddet sonucu evi terk etme kadýnlarýn eðitim düzeyi ile de deðiþiklik göstermektedir. Þiddet yaþamýþ eðitimi olmayan ya da ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlar arasýnda þiddet sonucu evi terk etme yüzde 20 iken lise ve üzeri eðitim düzeyine sahip kadýnlar arasýnda bu oran yüzde 35'e çýkmaktadýr (Þekil 6.6). Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evlerini terk etmiþ kadýnlar ilk olarak çoðunlukla kendi ailelerine gitmektedirler (yüzde 81). Evlerini terk eden kadýnlarýn bir kýsmý ise akrabalarýna (yüzde 7), arkadaþlarýna (yüzde 4) ya da erkeðin ailesine/akrabalarýna (yüzde 4) gitmiþlerdir (Ek Tablo 6.6). 95 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Þekil 6.6 Þiddet sonucu evi terk etme (temel özelliklere göre): Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi terk eden kadýnlarýn yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 hiç terk etmedi % 1 kez 2-5 kez 6+ 100 90 11 80 12 14 10 10 11 15 12 9 9 10 14 70 13 18 18 10 11 12 12 75 75 14 14 11 13 17 60 50 40 75 73 30 73 75 80 73 68 65 74 68 20 10 E ÝY RK TÜ ta Yü ks ek Or Eð 4 iti m iy 45 ok -5 /il 9 kö ðr EÐ e Ýlk tim ÝT öð ÝM ib re iti tim rm ,b e m Ýlk iri iþ öð nc re ik tim ad em ,i kin e ci ka de m Lis e e ve üz RE er FA i H DÜ ZE YÝ Dü þü k 4 4 -3 -4 35 23 -2 15 YA Þ 0 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Evlerini en az bir kez terk etmiþ kadýnlar arasýnda en yaygýn terk etme nedeni "daha fazla tahammül edememek" olarak beyan edilmiþtir (yüzde 56). Bunu yüzde 10 ile eþinin kadýna dayanamayacaðý þekilde dayak atmasý/dövmesi/vurmasý izlemektedir. Evini en az bir kez terk etmiþ 10 kadýndan biri evden atýlma sonucu evi terk etmek zorunda kalmýþtýr. Ayrýca erkeðin ailesinin kadýna þiddet uygulamasý ya da uygulamaya kalkýþmasýný da içeren "erkeðin ailesiyle sorunlar" da yaygýn nedenler arasýndadýr (yüzde 8) (Tablo 6.7). Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etme nedenleri Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk eden kadýnlarýn en yaygýn evi son terk etme nedenleri, Türkiye 2008 Yüzde En sýk belirtilen evi terk etme nedenleri Daha fazla tahammül edememek Þiddet/ dayak/ tokat Evden atýlmak Erkeðin ailesiyle sorunlar 55.7 10.3 10.3 7.7 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmiþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. 96 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi Kadýnlarýn fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evlerini terk ettikten sonra geri dönme nedenlerinin baþýnda çocuklar nedeniyle dönmek gelmektedir (yüzde 52). "Çocuklarla ilgili nedenler", çocuklarýnýn mutsuz olacaklarýndan korkma, çocuklarýný kaybedeceðinden korkma, çocuklarýn kadýnýn geri dönmesini istemesi ve erkeðin çocuklarýný tehdit etmesini içermektedir. Bunu "erkeðin kadýnýn geri dönmesini istemesi" (yüzde 30) ve "kadýnýn erkeði sevmesi/affetmesi/erkeðin deðiþeceðini düþünmesi" (yüzde 28) izlemektedir. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalma sonucu evini terk eden kadýnlarýn yüzde 18'i de kendi ailesinin veya erkeðin ailesinin geri dönmesini istemesi nedeniyle eve geri döndüðünü belirtmiþtir (Tablo 6.8). Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra en yaygýn eve geri dönme nedenleri Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk eden ve geri dönen kadýnlarýn en yaygýn eve geri dönme nedenleri, Türkiye 2008 Yüzde En sýk belirtilen eve geri dönme nedenleri Çocuklarla ilgili nedenler Erkek geri dönmesini istedi Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü Aileler geri dönmesini istedi 55.7 10.3 10.3 7.7 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmiþ ve geri dönmüþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu, çocuklarýný kaybedeceðinden korktu, çocuklar dönmek istedi/ dönmesini istedi, erkek çocuklarýný tehdit etti Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü: Erkeði seviyor/affetti, erkeðin deðiþeceðini düþündü Aileler geri dönmesini istedi: Kendi ailesi evine dönmesini istedi, erkeðin ailesi eve dönmesini istedi Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ fakat evini hiç terk etmemiþ kadýnlarýn büyük bir bölümü çok ciddi bir sorun olmadýðý için evlerini terk etmediklerini ifade etmiþlerdir (yüzde 60). Bir baþka ifadeyle eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ her 10 kadýndan 6'sý yaþadýklarý þiddeti çok ciddi bir sorun olarak deðerlendirmemiþlerdir. "Çocuklarla ilgili nedenler" (yüzde 23) ve "erkeði sevmek/affetmek/erkeðin deðiþeceðini düþünmek" (yüzde 16) evi terk etmemenin diðer nedenleri arasýnda yer almakta ve daha önce belirtilen eve geri dönme nedenlerine benzemektedir. Evi terk etmeme nedenleri arasýnda olan kadýnýn utanma/çekinme/suçlanma korkusu da þiddet sonucu evini hiç terk etmemiþ kadýnlarýn yüzde 7'si tarafýndan belirtilmiþtir (Tablo 6.9). 97 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etmeme nedenleri Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi hiç terk etmemiþ kadýnlarýn en yaygýn evi terk etmeme nedenleri, Türkiye 2008 Yüzde En sýk belirtilen evi terk etmeme nedenleri Çok ciddi bir sorun yok Çocuklarla ilgili nedenler Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü Utandý/çekindi/suçlanmaktan korktu 59.7 23.0 16.3 6.8 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi hiç terk etmemiþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir. Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu, çocuklarýný kaybedeceðinden korktu, erkek çocuklarýný tehdit etti Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü: Erkeði seviyor/affetti, erkeðin deðiþeceðini düþündü Kadýnlarýn þiddete tepkileri Evlenmiþ veya bir birlikteliði olmuþ, þiddete maruz kalmýþ ya da kalmamýþ tüm kadýnlara, bugün bir þiddetle karþýlaþmalarý durumunda bu þiddetle nasýl mücadele edecekleri sorulmuþtur. Sonuçlar evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 27'sinin sözle karþýlýk vereceðini, yüzde 26'sýnýn eþini terk edeceðini gösterirken kadýnlarýn beþte biri de þiddet karþýsýnda sessiz kalacaðýný ifade etmiþlerdir. Kadýnlarýn þiddete maruz kalmalarý halinde göstereceklerini belirttikleri tepkiler, kýrsal ve kentsel yerleþim yerlerine göre farklýlýk göstermektedir. Kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlar daha fazla oranda sessiz kalmayý, alttan almayý veya hiçbir þey yapmamayý düþünmektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlar arasýnda fiziksel veya sözel karþýlýk vermenin, resmi kurum ve sivil toplum kuruluþlarýna baþvurmanýn ve eþini terk etmenin daha yaygýn bir biçimde bildirildiði görülmektedir. Bölgeler dikkate alýndýðýnda ise doðudan batýya gidildikçe kentsel davranýþ biçimlerine benzer sonuçlar gözlenmektedir (Ek Tablo 6.10). Eðitim ve refah düzeyi dikkate alýndýðýnda ise, kadýnlarýn eðitim düzeyi yükseldikçe daha radikal davranýþ biçimlerine yönelecekleri görülmektedir. Benzer davranýþ eðilimleri kadýnýn refah düzeyi arttýðýnda da görülmektedir (Ek Tablo 6.10). Deðerlendirme Kadýna yönelik aile içi þiddet pek çok boyutu olan karmaþýk bir durum olmakla beraber eþi veya birlikte olduðu kiþiden þiddet yaþamýþ kadýnlara bunun nedenleri sorulduðunda, en yaygýn beyan edilen nedenler erkeðin ailesiyle yaþanan sorunlar ve ekonomik sýkýntýlar/zorluklar olmuþtur. Belirtilen þiddet nedenleri kadýnlarýn eðitim düzeylerine göre farklýlýk göstermektedir. Örneðin erkeðin ailesiyle ilgili sorunlar eðitim düzeyi yüksek kadýnlar tarafýndan þiddet nedeni olarak daha az oranda belirtilmiþtir. Bazý kadýnlar tarafýndan beyan edilen kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, kadýnýn erkeðin sözünü 98 Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi dinlememesi gibi kadýnlarýn kendilerini sorumlu tuttuklarý nedenlerin de ifade edilmiþ olmasý dikkat çekicidir. Kadýnýn davranýþlarýyla ilgili nedenlerin görülme sýklýðýný açýklamak için kadýnlarýn þiddete karþý tutumlarý da göz önünde bulundurulmalýdýr. Örneðin kadýnlarýn yüzde 14'ü erkeðin bazý durumlarda eþini dövebileceði görüþüne katýlmaktadýr (Bkz. Bölüm 4). Fiziksel þiddetin azalmasý, hem þiddetin nedenlerinin saptanmasý hem de kadýnlarýn þiddete karþý tutumlarýnýn deðiþmesi yolu ile saðlanabilir. Kadýnlar yaþadýklarý þiddette yalnýz kalmakta ve þiddeti anlatmamaktadýrlar: Kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yaþadýklarý fiziksel veya cinsel þiddeti kimseyle paylaþmamýþlardýr. Yaþadýðý þiddeti paylaþan kadýnlar da þiddeti önce kendi ailelerine, akrabalarýna ya da yakýnlarýna anlatmaktadýrlar. Kadýnlar ailelerinden her zaman gerekli desteði alamamakta ya da geç almaktadýrlar. Genç kadýnlar ve eðitim düzeyi daha yüksek olan kadýnlar yaþadýklarý þiddeti daha yüksek oranda anlatmakta ve kendi ailelerinden daha çok destek görmektedirler. Kadýnlarýn çoðunluðu þiddetin kabul edilemez olduðunu düþünmekle birlikte, onlara destek verebilecek kurum ve kuruluþlara baþvur(a)mamaktadýrlar. Bunun en yaygýn nedenleri kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti çok ciddi bir sorun olarak görmemeleri ve suçlanmaktan korkmalarýdýr. Niteliksel araþtýrmada görüþülen kadýn, erkek ve anne/kayýnvalideler, eþlerin her ikisinin de çocukluklarýnda kendi ailelerinde de þiddet yaþandýðýný ifade etmiþlerdir (Bkz. Bölüm 7). Bu nedenle, þiddetin çok küçük yaþlardan itibaren yaþanmasý, aile içinde babanýn anneye þiddet uyguladýðýnýn çocuklar tarafýndan gözlemlenmesi, þiddetin normalleþmesine yol açmaktadýr. Niceliksel araþtýrmanýn sonuçlarý da niteliksel araþtýrmanýn sonuçlarýný destekleyecek þekilde görüþülen kadýnlarýn pek çoðu þiddet gördükleri halde resmi kurum ve kuruluþlara ve kadýna hizmet veren kadýn kuruluþlarýna baþvurmadýklarýný ortaya koymaktadýr. Baþvurmayanlarýn pek çoðu da yukarda sözü edilen þiddetin normalleþmesini bilinçaltýnda kabullenerek ve yaþadýðý þiddeti küçümseyerek yasal yollara baþvurmaktan kaçýnmaktadýr. Sonuç olarak þiddete maruz kalan kadýnlar hem bireysel hem de kurumsal destekten yoksundur. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti ciddi bir sorun olarak görmemeleri, çocuklarýný terk etmek istememeleri, erkeði sevmeleri/affetmeleri veya erkeðin deðiþeceðini düþünmeleri, toplumun genel bakýþ açýsýnýn aileyi bir arada tutmak biçiminde olmasý nedeniyle ailelerin kadýnýn tekrar evine dönmesini istemesi/saðlamasý ve kadýnýn utanma/suçlanma korkusuyla þiddet karþýsýnda harekete geçememesi gibi nedenlerle kadýnlar þiddete karþý yalnýz ve çaresiz kalmaktadýrlar. 99 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET: SAYILARIN ARDINDAKÝ ANLATILAR Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Bölüm 7 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Filiz KARDAM, Ýlknur YÜKSEL Niteliksel araþtýrma, Ankara, Mersin ve Samsun'da, 15 þiddet maðduru kadýn, 7 þiddet uygulamýþ erkek, 8 anne/kayýnvalide, 7 STK temsilcisi, 7 imam ve farklý meslek gruplarýndan 20 kiþi ile gerçekleþtirilmiþtir (Bkz. Bölüm 2). Bunlarýn yaný sýra, þiddetin nasýl ve neden yaþandýðýna iliþkin erkeklerin ve çeþitli meslek sahiplerinin görüþlerini öðrenebilmek için dokuz odak grup toplantýsý yapýlmýþtýr. Niteliksel verilerin deðerlendirildiði bu bölümde aile içi þiddet konusu, þiddet yaþamýþ kadýnlar, þiddet uygulamýþ erkekler ve ailesi içinde kýzý ve/veya gelini þiddete maruz kalmýþ anneler/kayýnvalideler ile yapýlmýþ derinlemesine görüþmelerde elde edilen bilgilere dayanarak irdelenecektir. Þiddete uðrayan kadýnlara týbbi/psikolojik ve hukuksal destek veren farklý meslek gruplarýndan kiþiler16, sivil toplum kuruluþu temsilcileri ve imamlar ile yapýlmýþ olan derinlemesine görüþmelere de yeri geldikçe deðinilecek ve meslek sahiplerinin bu konudaki görüþ ve önerilerine de yer verilecektir. Açýklamalarda erkek gruplarýyla yapýlmýþ olan altý odak grup çalýþmasý ile týbbi/psikolojik hizmet ve hukuksal destek veren meslek sahipleri ve gazeteciler ile yapýlmýþ üç odak grup görüþmesinin verilerinden de yararlanýlacaktýr. Þiddet yaþamýþ kadýnlarýn ikisi hiç evlenememiþ, diðerleri evli, eþi ölmüþ ya da eþinden boþanmýþ durumdadýr. Kadýnlarýn 7'si lise veya üzeri eðitime sahip, ikisi ortaokul terk, diðerleri de ilkokul mezunudurlar. Yaþlarý 20-50 arasýnda deðiþmektedir. Evli ya da boþanmýþ durumda olanlarýn hepsi çocuk sahibidir. Kadýnlarýn 8'i bir iþte çalýþýrken, diðerleri görüþmenin yapýldýðý sýrada çalýþmamaktadýr. Eþine þiddet uygulamýþ erkekler içinde 56 yaþýnda olan biri dýþýndakiler 32-42 yaþlarý arasýndadýr. Hepsi evli ve çocuk sahibidirler. Ýkisi üniversite mezunu, biri ilkokul terk, diðerleri ise ilkokul eðitimine sahiptir. Erkeklerin hepsi, görüþmenin yapýldýðý sýrada bir iþte çalýþmaktadýr. Görüþme yapýlmýþ olan anne/kayýnvalidelerin yaþlarý ise 50-70 arasýnda deðiþmektedir. 5'i hiç okula gitmemiþ, 3'ü ise ilkokulu bitirmiþ kadýnlardýr. 3'ünün eþi ölmüþ, diðerleri eþleriyle birlikte yaþayan kadýnlardýr. Aralarýnda sadece üç kiþi çalýþmaktadýr. Anne/kayýnvalide kategorisinde görüþme yapýlmýþ kadýnlarýn bir kýsmýnýn kýz ve erkek çocuklarýnýn evli oluþu ve hem kýzlarýn, hem de gelinlerin aile-içi þiddet yaþamasý, annelerin kýzlarýnýn ve gelinlerinin 16 Psikolog, sosyal hizmet uzmaný, acil servis doktoru, adli týp doktoru, psikiyatrist, hakim, avukat, polis 103 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet yaþadýðý þiddete gösterdikleri tepkinin farklýlýðýný izleyebilme olanaðýný da vermiþtir. Görüþmelere ve odak grup tartýþmasýna katýlmayý kabul eden meslek sahiplerinin birçoðu, þiddet konusu ile daha yakýndan ilgilenen ve mesleki olarak bu alanda çalýþmasalar bile bu konuda düþünmüþ olan kiþilerdir. Bu nedenle, burada aktarýlanlarýn, meslek yaþamýnda þiddet olaylarýyla karþýlaþan ve þiddete maruz kalanlara hizmet/destek veren kiþilerin görüþlerini genel çizgileriyle yansýttýðý söylenemez. Daha çok meslek sahipleri arasýnda konuyla uðraþmýþ ya da üzerinde düþünmüþ olanlarýn görüþleriyle ilgili bazý ipuçlarý elde edilmiþtir. Çeþitli meslek gruplarýndan kiþilerin, kadýna yönelik þiddet konusunu daha çok mesleði çerçevesinde karþýlaþtýðý olaylar/durumlar üzerinden aktardýðý izlenimi edinilmiþtir. Aile içi þiddet konusu, görüþülen birçok kiþi tarafýndan ülkenin önemli sorunlarýndan biri olarak tanýmlanmýþ, az sayýda kiþi ise, þiddet konusunun bütüncül bir þekilde ele alýnmasý gerektiðini, kadýna yönelik þiddet baþlýðý altýnda özel bir çalýþmanýn yeterli olmadýðýný söylemiþtir. Evlilik ve eþler arasý iliþkiler Kadýnlar ve erkekler ile yapýlan görüþmeler, evlenme biçimlerinin çeþitli olduðunu yansýtmýþtýr. Erken yaþlarda akraba evlilikleri ya da görücü usulüyle evlendirilmeler daha fazla görülmekle birlikte, kendi istekleriyle ve eþlerini beðenerek evlenenler de vardýr. Kadýnlarda ve erkeklerde, nasýl evlenirlerse evlensinler, eþlerin evlenmeden önce birbirlerini yakýndan tanýyacak bir dönem geçirmedikleri, daha çok da ailelerinin isteði ile, tanýþmalarýndan çok kýsa süre sonra evlendikleri görülmektedir. Kadýnlarýn bazýlarý da kendi evlerindeki baský ve þiddetten kaçmak için çok ani kararlarla veya ailelerinin onayý olmaksýzýn kaçarak evlenmiþlerdir. Dolayýsýyla bazýlarýnýn kendi ifadelerinde de yer aldýðý gibi niþanlýlýk ve flört döneminde ortaya çýkabilecek bazý sorunlar -anlaþmazlýklar- evlilik dönemine taþýnmýþta, özellikle evliliklerin ilk yýllarýnda pek çok sorun yaþanmaktadýr. Görüþülen kiþiler evliliklerini anlatýrken yaþadýklarýný aþaðýdaki ifadelerle ortaya koymuþlardýr: "Yavrum biz görücü usulüylen evlendik, eveli bizde öyleydi, bi de akrabaydýk, ne onlar geldi, ne ben onu gördüm, ne o beni gördü. Öyle niþanlanýldý, beþ altý ay sonra düðün oldu. Ondan sonracýmýna aha 15 yaþýndaydým. 15 yaþýndaki bebe konuþmaynan evlense napýcak, görücü usulüyle evlense napýcak?" (50 yaþýnda, evli, 3 çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) "Eee anlaþarak oldu. Yani severek evlendim. Ama tam tanýmadým ablamýn komþusuydu, buranýn . köyü'nde oturuyolardý, yani gördüm bi de benim yani kimsesizdim yani annem babam olmadýðý için bi de evliliði bi kurtuluþ olarak gördüm. Yani lisede okurken bile halamlarýn, ablamýn yanýnda kalýyodum. Yani tanýmadan evliliði ben kurtuluþ olarak gördüm yani, bi evim olsun kendime ait, öyle baþlangýç yaptým yoksa üniversiteyi de okumak istiyodum ben." (46 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 104 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "Akþam çaylarý beraber oldu, eve býrakmalarým oldu iþte kendisini bu iki haftada, içerisinde de, ailevi yapýsýný anlattý biraz, aile yapýsý nasý diyim size kenar mahalle zihniyetini bilirsiniz yani [...] yani bizim, o iki hafta gezdik iki hafta sonra istettim, iki hafta sonra bizim düðünümüz oldu, yani altý üstü tanýdýðým günden, evlendiðim gün bi ay " (34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) "...Onun ailesinin dayatmasýyla hýzlý geliþti diyebilirim, evlilik süreci... Evet, bir yýl sonra evlendim [...] Eðer öyle bir dayatma olmasaydý, belki bu çatýþmalar daha önceden ortaya çýkacak, sonuçta evlilik olmadan gerçekleþmeden belki niþanlýlýk aþamasýnda ya da arkadaþlýk aþamasýnda iliþki sona erebilecekti. Ama bizde öyle olmadý, biz evlendik, bütün o sorunlarý, sýkýntýlarý evlilik süreci içerisinde " (42 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) Görücü usulü olan ya da olmayan erken evliliklerde eþlerin birbirini çok az tanýmasýnýn yarattýðý iletiþim sorunlarý dýþýnda erkeklerin askere gitmek durumunda kalmasý veya çalýþmamasý nedeniyle erkeðin ailesi ile yaþama durumlarýnýn daha fazla olduðu, bunun sonucunda da anlaþmazlýklara daha fazla zemin hazýrlandýðý, kadýnýn sadece eþinden deðil, eþinin ailesinden de baský gördüðü izlenmiþtir. Gerçi, erkeðin ailesi ile birlikte yaþama durumu her koþulda çeþitli sorunlar yaratsa da, evlenen çiftlerin, özellikle de kadýnýn yaþýnýn çok genç olmasýnýn böylesi anlaþmazlýklara zemin hazýrlayabileceði görülmüþtür. Erkek, özellikle de çalýþmadýðý koþullarda, sorun ne olursa olsun kendi anne-babasýndan yana olmayý, bu konuda eþine baský yapmayý ya da hiç karýþmamayý tercih ettiði için kadýn üzerindeki baský artmakta; erkeðin þiddet uygulamasýna yol açan bazý durumlar ortaya çýkmaktadýr. Erkeklerle yapýlan odak grup görüþmelerinin birinde genç, yeni evli, bir erkek bu tür bir vakayý þu sözlerle aktarmýþtýr: "Dayak deyince yani burada ben de eþimi dövdüm bir kez eþime dayak attým. O da ailemle yaþýyordum, anneme karþý söyledi, baðýrdý, çaðýrdý anneme, o yüzden dövdüm ve piþman oldum. Özür diledim ve kendimi affettirdim ve baktým orda olmayacak iki ay sonra eþyalarýmý, her þeyimi topladým, evimi ayýrdým. Olmuyodu çünkü ve o günden beri mutluyuz yani Ya þimdi annem babam var, ben varým eþim, bir de iki tane erkek kardeþim var evde. Ýkisi de bekardý o zaman, salonda otururken baðýrdý çaðýrdý, ben de dayanamadým haliyle." (Odak grup katýlýmcýsý, 20-25 yaþ, evli, lise altý eðitimli erkek) Erken yaþta evlenen kadýnýn eþi daha büyük yaþta ise kadýn üzerinde daha kolay otorite kurabildiði gibi bu durumdaki bazý kadýnlar da eþlerinin kendilerini aldatmasý dahil çeþitli sorunlarda, kendi gençlikleri ve deneyimsizliklerini öne çýkararak, hatayý kendilerinde arayabilmektedirler: "Ama gene bu durumlar olur muydu olmaz mýydý onu bilmiyorum ama hatalý davrandýðým yerlerde vardý. Belki hani çok yaþým küçüktü, ilgisiz olabilirdim." (41 yaþýnda, boþanmýþ, 1 çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) 105 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Sonuçta erken ve/veya görücü usulüyle evlenmenin yaný sýra, eþlerin birbirlerini tanýmadan yaptýklarý evlilikler de daha sonra eþlerin iliþkisinde þiddete ortam hazýrlayabilecek çeþitli olumsuzluklara neden olabilmektedir. Bu olumsuzluklar, evli çiftin erkeðin ailesi ile birlikte yaþadýðý/yaþamak durumunda olduðu koþullarda kadýn açýsýndan sadece eþinden deðil, eþinin aile fertlerinden de kaynaklanan baský ve istismara yol açabilmektedir. Þiddet nasýl ve neden yaþanýyor? Bir Nesilden Diðerine Þiddet ve Þiddetin Normalleþtirilmesi Kadýn, erkek ve anne/kayýnvalide görüþmeleri þiddet yaþanan ailelerde kadýnýn veya erkeðin, bazý durumlarda da her ikisinin kendi ailelerinde de þiddet yaþandýðýný göstermektedir. Kadýnlarýn bir kýsmý evdeki þiddetten kaçmak için acele kararlarla ve birçok durumda ailelerinin de onayýný almadan evlenirken, erkekler de gergin ve stresli yapýlarýnýn temelinde kendi ailelerinde gördükleri þiddetin olabileceðini söylemektedirler. Görüþülen bir anne, kýzýnýn kaçarak evlenmesinin nedeni olarak evlerindeki þiddeti göstermiþtir. "Kaçarak evlendi o da. Babanýn evinin kavga olayýndan dolayý, evde kavga var, þiddet var, evlilikte mutluluðu aradý. Önüne ilk çýkan kiþiyle kaçtý..." (70 yaþýnda, eþi ölmüþ, 5 çocuk sahibi, eðitimi olmayan bir anne) Görüþülen kadýnlardan bir diðeri, baba evinde gördüðü þiddeti ve bütün kardeþlerinin baba evindeki þiddetten kurtulmak için bir an önce evlenmeyi seçtiklerini çarpýcý bir biçimde anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 1) Küçüklüðünde zor koþullarda, þiddet görerek yaþamýþ olmak, bazý erkekler için bugün içinde bulunduðu durumu ve uyguladýðý þiddeti açýklamak, belki de bir biçimde mazur göstermek için kullanýlmýþtýr: "Ýþte hep böyle sinir stresle kalktýk, demek öyle devam etti ya da o zaman ne diyim biraz da yetim büyüdük, acaba onun sinir-stresi yani þimdiye kadar devam etti yani, amcamýn, üvey annemin elinde kaldým, ondan da olabilir yani, [ ] haa, 10 yaþýna kadar üvey annem bana baktý [...] ama hep sorunlu baktý, her gün -sen biliysen bizim o taraflarda- çok kötü oluyo yani, her gün dayak, her gün þiddet." (50 yaþýnda, evli, 5 çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ erkek) Benzer bir biçimde bazý kadýnlar da eþlerinin kendilerine uyguladýðý þiddetin kaynaðýnda onlarýn kendi ailelerinde gördükleri kötü muamelenin yattýðýný düþünmektedirler. Onlara göre bu tür ailelerde yetiþtikleri, babalarýnýn annelerini dövmesine tanýk olduklarý için kendileri de þiddeti bir biçimde içselleþtirmiþlerdir. Kadýnlardan biri bu konudaki düþüncelerini þöyle dile getirmektedir: "...sonra ben, yani niye böyle olduðunu þey yaptým görümcemlerle falan konuþtum, 106 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Kutu 1 " Benim babam içkici, kumarcý, sürekli dayak atan biriydi. Sürekli... Biz o psikoloji ile büyüdüðümüz için yani, bizim psikolojimiz zaten orda bozuldu. Benim babam çok sinirli bir adamdý. Ýçki içerdi, kumar oynardý, ne biliyim her þeyi vardý yani. Sürekli anamý döverdi, sürekli bizi döverdi. Düþün mesela þöyle; bi keresinde komþunun çocuðuyla, kardeþimle böyle oynarken kavga ettik iþte onlan kavga ettik. Biz eve geldik komþunun çocuðunun annesi geldi þikayet etti bizi. Bizi önce bi temiz dövdü sopaynan, sonra da erkek kardeþimle ben ayný yaþta sayýlýrýz. Onla benim elimizi ayaðýmýzý baðladý, hani divan deriz böyle somya deriz biz ona. Somyanýn altýna biz saatlerce orda böyle baðlý bi þekilde yatýyoh, üste oturuyo. Somyada oturdu, o arada artýk böyle boynumuz belimiz her þeyimiz tutuldu, kimse korkusundan yaklaþamaz yani [ ] Zaten bu þiddet þeyi biz babamýzdan daha çok gördük. Babam aþýrý böyle öfkeli ve sinirli bi insandý. Her þeye mesela bi bardak su ister o suyu geç geldiði zaman o suyu tepende böyle kýrardý. Bardak giderdi yani senin tepenle beraber. Hemen anýnda gelecek. [...] Hepimiz öyleyik. Hepimiz yani.. Ýlk büyüðümüz evlendiðinde dediler ki koca evi nasýlsa burdan iyi dediler. Hepsi yani Köyün en güzel kýzlarýydý, o kadar güzellerdi, hepsi böyle tuhaf tuhaf insanlara vardýlar ki sýrf babalarýnýn þiddetten artýk kurtulak diye." (35 yaþýnda, ayrýlmýþ/resmi nikahsýz, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) çocukluðunda babasýndan çok dayak yemiþ. Anlatabiliyo muyum? On üç yaþýnda baþlamýþ... Yani küçüklüðünde kiþilik bozukluðu olmuþ; babanýn aþýrý baskýsý aþýrý dayak yemesi, yani kiþiliðinde bozukluk olmuþ. Babadan ne gördüyse onu uyguluyordu. Çünkü rahmetlik kayýnvalidemin önünde de dövdü beni, kadýn aðladý. Baþýna tülbent baðladý, kýzým dedi aðlama. Ayný þey dedi ben yaþadým. Kadýnýn kafasýnýn içinde belki yirmi tane kýrýk vardý." (46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Sonuçta, þiddetin çok küçük yaþlardan itibaren yaþanmasý, aile içinde babanýn anneye þiddet uyguladýðýnýn gözlenmesi, þiddetin normalleþtirilmesine yol açmakta ve þiddet, erkeklerin kadýnlarla iliþkilerinde 'onlarý kontrol altýnda tutmak', 'hizaya sokmak' için kendilerince zorunlu olarak baþvurulan bir araç haline gelmektedir. Bu durum, erkeklerin bazýlarýnýn ifadelerine þöyle yansýmýþtýr: "...Valla! Kýzdýðým zaman baðýrýyorum. He! Baðýrýyorum iþte diyorum "Yav niye böyle yaptýn? Niye þöyle yaptýn?". Bazen de tokatlýyorum! Bazen de tokat atarým yani gerçek bi þeydir yani, deðil mi? [...] Þimdi diyorlar ki erkekler niye þiddet gösteriyorlar. Bak erkekler mecbur olmayýnca kadýna da þiddet göstermezler. Deðil mi abi? Þimdi ben mecbur olmasam neden þiddet göstereyim. Neden nedir yani? Ortada bi þey var mý? Yok!" (34 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, ilkokul 2'den terk erkek) 107 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet " yav mecbur kalabilir yani mecbur kalabilir, þöyle kalýr yani hanýmý eðer onun dediðini yapmýyorsa, efendime affedersin kötü yoldaysa; aldýðýný, hanýmýna verdiðini hep saða sola harcýyorsa, adam getirdiði yani o erkek görmüyorsa, o erkek de maðdurdur yani, öyle deðil mi?" (56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Kadýnlarýn ise baba evlerinde þiddet olmasý, küçük yaþlardan itibaren þiddete tanýk oluþlarý onlarý þiddet karþýsýnda öðrenilmiþ bir çaresizlik durumuna sokabilmektedir. Özellikle de çocuklarýnýn olduðu koþullarda, çocuklar annelerinden öðrendikleri biçimde hareket edebilmekte, þiddeti bir kader olarak kabul etmeye yönelebilmektedirler. Bu tür eðilimleri, bazý görüþmelerde özellikle de 50 yaþ ve üzeri kadýnlarda izlemek mümkün olmuþtur. Eþinden þiddet görmüþ, beþ çocuklu, çok genç yaþta da eþi ölmüþ, çocuklarýnýn tüm sorumluluðunu üzerine almýþ, temizlik iþleri yapan bir kadýn bu konudaki düþüncelerini þöyle dile getirmiþtir: "Kader yazmýþ alnýna. Yastýk deðiþir. Kader deðiþmez, asla. Baþkasýna gideyim, kaderimi deðiþtireyim, baþkasýyla mutlu olurum, asla. Kader. Kader. Asla kader deðiþmez. O senin alnýna yazýlmýþ kader, talihin, çekecek çilen, sýkýntýn." (65 yaþýnda, eþi ölmüþ, beþ çocuk sahibi, okula gitmemiþ anne) 50 yaþýnda, ilkokul bitirmiþ, üç çocuklu bir kadýn ise hem baba evinde, hem de eþinden þiddet görmüþtür. Baba evindeki koþullarý, "babam gider gelmezdi, yatar kalkmazdý, kumar oynardý, diyom ya daþtan çýktým demire girdim, daþ kapýdan çýktým demir kapýya girdim " diye tanýmlamýþtýr. Kendi eþi de onu üç çocuðuyla terk edip, bir baþka kadýnla yaþamýþ; bütün birikimini o kadýn için harcamýþ ve yýllar sonra geri dönmüþtür. Döndükten sonra yine ve sadece kendisine deðil, evdeki çocuklara da þiddet uygulamaya baþlamýþtýr. Kadýn ise onun huyunun böyle olduðunu ve deðiþmeyeceðini düþünmektedir. Eþinin durumunu ve kendi çaresizliðini þöyle anlatmaktadýr: "...böyle olmasýnýn iþte yani ilkinden öyle olduðunu, yaradýlýþtan öyle olduðunu inanýyom, ondan sona bi de kadere inanýyom en çok, kaderime inanýyom... Baþka diyecek bi þiy yok. [...] Daha suçunu kabul etmez o, ben böyleyim, gittim o kadýna, Allah razý olsun, bebelerime baktýn, bebelerimlen durdun. Gine ben geldim, hata suç bende demez. Hiç onda suç yok, o yerde þah, göðde padiþah, bi görsen kendini öyle ilan eder. [...] öyle ilan ediyo kendisini, hiçbi þiy kabullenmiyo yani. Daha ben iþte þu þöyle bu böyle, ben de mesela sen desem, þu evde geçim olmaz hiç. Bu kadar da duramayýz. Bu kadar gene, ey elli yaþýma girmiþim þimden sonra da yavrum, babam öldü, aha annem böyle, kardeþlerin neyin yanýna gidilir mi? Kimin yanýnda duracaz?" (50 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Bazý meslek sahipleri de bu konuda görüþlerini belirtmiþler, örneðin bir adli týp doktoru þunlarý dile getirmiþtir: 108 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "Annelerinden babalarýndan dayak yiyerek büyüdükleri için kocalarýndan dayak yemekte onlar için sorun deðil. Anlatabiliyor muyum? Yani doðal bir olaymýþ gibi ancak çok canlarý yandýðý zaman veya bir yerleri sakatlandýðýnda problemler ortaya çýkýyor veya biraz okumuþ veya bir þeylere tepki gösterdiði zaman çýkýyor bu ortaya. Çünkü hepsi eðitimsiz, ailesinden onu görmüþ yani, "hem döver hem sever" diyor. Böyle bir mantýk olabilir mi? Ama oluyor ne yazýk ki." (Adli týp doktoru) Öte yandan, eþin ailesinde þiddet sýradan bir uygulama olarak gündelik yaþamýn bir parçasý halinde ise bu durumun, özellikle de yeni çiftin erkeðin ailesi ile yaþadýðý koþullarda kadýnýn bundan zarar görmesine, sadece eþinden deðil kayýnvalidesi ve kayýnpederinden de þu veya bu biçimde þiddete maruz kalmasýna yol açtýðý izlenmiþtir. Görüþtüðümüz kadýnlar arasýnda bu tür þiddeti yaþayanlardan ilk evliliðinden çocuðu olmayan, daha sonraki eþinden bir çocuk sahibi olan bir kadýn þunlarý anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 2): Kutu 2 "...Eþim ilk çocuklarýydý. Ýlk gelin de bendim. Çocuk istemeye baþladýlar, yapýn artýk falan diye. Zaman geçtikçe tabi çocuk olmuyo. Daha sonra iþte biz doktora baþvurduk. Doktor hastaneye yönlendirdi. Birkaç hastanede tedavi gördük. Olmadý. .'da bi doktorumuz vardý. O da en son iþte çocuðun olamayacaðýný söyledi [ ] Eþimden kaynaklandýðý için, eþim ve eþimin ailesi bunu hiçbir þekilde kabul etmedi [...] Benim bu karþý çýkýþlarýmý hiçbir zaman kabullenmediler Þiddet uyguladýlar, hani döversek kabullenir. Çünkü þey diyolardý, 'biz büyük bir aileyiz, tanýnmýþ bir aileyiz. Biz bunu akrabalarýmýza anlatamayýz, oðlumuzdan diyemeyiz...' Ben de hani bir gerçek varsa sonuçta er ya da geç ortaya çýkacak yani bunu saklamanýn hiçbir mantýklý bir düþüncesinin olmadýðýný düþündüm ve hep karþý çýktým. Benim zaten karþý çýkýþlarým her seferinde tabi dayakla sonuçlandý. Eþimden çok dayak yedim hakikaten. Kayýnpederimden dayak yedim. Tabii en sonda kayýnvalidemden þiddet görmek, çünkü bir kadýnýn, beni en iyi anlamasý gereken sonuçta bir kadýn, ama anlamadý. Ýþte ondan þiddet görmek tahammül sýnýrýmý hakikaten çok aþtý." (26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Eþlerinden þiddet yaþayan kadýnlarýn kendi baba evlerinde de þiddet olmasý ve/veya eþlerinin evinde þiddet yaþanmasý þiddetin hem erkekler, hem de kadýnlar tarafýndan öðrenilmiþ bir davranýþ olduðunu ortaya koymaktadýr. Ancak, þiddet karþýsýnda erkeklerin, çoðu kez þiddeti uygulayan, kadýnlarýn da þiddete maruz kalan olmalarý, farklý deneyimleri/öðrenilmiþlikleri ve tavýr alýþlarý ortaya çýkarmaktadýr. Kuþkusuz böyle bir durum þiddet olan evlerde büyümüþ tüm çocuklarýn da þiddeti bir çözüm yolu olarak görecekleri anlamýna gelmez. Erkeklerle yapýlan odak grup toplantýlarýnýn birinde katýlýmcýlardan biri bu durumu aþaðýdaki ifade ile anlatmaya çalýþmýþtýr: 109 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet " Ýnsanlarýn çocukluklarýnda ya da büyüdükten sonra kendi ailesinde, þurada burada hayatýn her alanýnda, yetiþme çaðlarýnda muhatap olduðu þiddet büyüdükten sonra da kendisinin hayatýn her alanýna yansýtmasýna yol açýyor. Ýlle de babasý, eðer annesini dövüyorsa bu çocuðun da ille de kendi karýsýný dövmesi þart deðil. Elbette ki böyle bir þey yok. Ama bu þiddet hayatýnýn ciddi bir parçasý oluyor ve her yere yansýyor diye düþünüyorum." (Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek) Þiddetin bir nesilden diðerine transfer edilmesi ve sorunlarýn çözümünde daha çok erkekler tarafýndan kullanýlan bir davranýþ olarak öðrenilmesi konusuna þiddetin sonuçlarý ile ilgili bölümde tekrar dönülecektir. Gerek erkekler, gerekse kadýnlar ile yapýlan görüþmeler, kendi ailelerinde de þiddetin yaþandýðýný ortaya koyarken, kadýnlarýn ve erkeklerin çocukluklarýndan beri tanýk olduklarý þiddete karþý farklý yaklaþýmlar geliþtirdiklerini de yansýtmýþtýr. Kadýnlar, kendi ailelerinde yaþadýklarý þiddeti 'kaçýp, kurtulmak istedikleri', ama koca evinde de bir türlü kurtulamadýklarý zor bir durum (hatta bazen bir çaresizlik durumu) olarak aktarmýþlardýr. Öte yandan erkekler ailelerinde yaþadýklarý/tanýk olduklarý þiddetin onlarýn 'gergin ve sinirli' bir yapýya sahip olmalarýna neden olduðunu dile getirerek kendi uyguladýklarý þiddeti bir anlamda meþru kýlmaya çalýþmýþlardýr. Þiddet Biçimleri Kadýna yönelik aile içi þiddet, genellikle þiddet dozu iniþ-çýkýþlar göstererek, iþsizlik, yoksulluk, kronik hastalýklar gibi aileyi bütünüyle olumsuz etkileyen koþullara da duyarlý olarak çok çeþitli biçimlerde ve karmaþýk bir süreç halinde yaþanmaktadýr. Þiddeti belli bir tek nedene veya bir nedenler setine baðlamak zordur. Eril þiddet, esas olarak kadýnla erkek arasýndaki iktidar eþitsizliðine baðlý olarak yaþanmakta ve genellikle erkekler, kadýn üzerinde otorite saðlamak, onu kontrol altýnda tutabilmek için þiddet kullanýmýna baþvurmaktadýrlar. Kadýnlar, erkekler ve anne/kayýnvalideler ile yapýlan görüþmeler kadýnlarýn ve erkeklerin þiddeti farklý biçimlerde anlattýklarýný ortaya koymuþtur. Þiddeti yaþayan kadýnlarýn hepsi bu durumu ayný kolaylýkla dile getiremeseler de erkeklere kýyasla daha fazla ve ayrýntýlý bir biçimde anlatabilmektedir. Kadýnlarýn anlatýmlarýndan çýkarak yaþanan þiddetin bir tablosunu çizmek mümkündür. Bu tabloda, arka plandaki nedenlere, yaþanan durumun nasýl bir süreç içinde ortaya çýktýðýna, ilk nasýl baþladýðýna iliþkin çizgiler/renkler soluktur. Ama yine de ortaya çýkan resimde kadýnýn o þiddeti nasýl yaþadýðýna iliþkin tüm ayrýntýlarý bulmak ve sözel ya da fiziksel þiddet sonucunda yaþadýðý acýyý hissetmek mümkündür. Kadýn için önemli olan, þiddetin nedeni ve nasýl baþladýðýndan çok, yaþanmýþlýktýr/yaþanýlmýþ þiddetin bizatihi kendisidir. Kadýnlar yaþadýklarý/yaþamakta olduklarý bu durumu (artýk düþünmek istemedikleri ve geride býraktýklarý koþullarda bile) ve onun üzerlerinde býraktýðý izleri tüm ayrýntýlarý ile hatýrlamaktadýrlar. 110 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Erkeklerle yapýlan görüþmeler ise onlarýn þiddet konusunda zor konuþtuklarýný göstermektedir. Görüþme yapmayý kabul etmiþ erkekler arasýnda þiddet uygulamýþ olduðunu kabul edenler bunu daha çok kazara oluvermiþ, ya da bir-iki kez kaçýnýlmaz olarak ortaya çýkmýþ ve daha çok da kadýnýn kýþkýrtmasý yüzünden gerçekleþmiþ bir olay olarak anlatmaktadýrlar. Onlara göre kadýnlar çok konuþarak, sorunlarý büyüterek, yaþanmýþ ve üzerinden epey bir süre geçmiþ olaylarý tekrar gündeme getirerek, kýþkýrtýcý bir rol oynamaktadýrlar. Görüþülen kiþilerin bir kýsmý erkeklerin bazen þiddet uygulamak zorunda kalabileceðini söylerken, diðerleri ise þiddete hiçbir zaman baþvurulmamasý gerektiðini belirtmiþlerdir. Þiddet uygulamýþ olan erkekler, bunu anlatamamakta, þiddetin kaçýnýlmazlýðýný vurgulamak için nedenleri üzerinde durmayý veya çözümleri konuþmayý, bu konulardaki düþüncelerini ve deneyimlerini anlatmayý tercih etmektedirler. Sözel, cinsel veya fiziksel olarak ortaya çýkan þiddetin karþýlarýndakini yaralayan bir þey olduðuna dair bir söyleme rastlanmamýþtýr. Bazý erkekler þiddete genel olarak olumsuz baktýklarýný ifade etmiþ olsalar da kendi uyguladýklarý þiddetle ilgili çok açýk bir biçimde konuþmamýþlardýr. Öte yandan, eþleriyle yaptýklarý gündelik tartýþmalarý, karþýlýklý atýþmalarý vb. çoðu kez hafife aldýklarý izlenmiþtir. Fiziksel Þiddet Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda anlattýklarý onlarýn þiddetin çok çeþitli türleriniekonomik, duygusal-sözel, cinsel, fiziksel- çoðu kez bir arada yaþadýklarýný ve kadýnlarýn bir kýsmýnýn hamilelikleri sýrasýnda da þiddet gördüklerini ortaya koymaktadýr. Hamilelikleri sýrasýnda þiddete maruz kalan kadýnlar zor günler yaþadýklarýný, çocuklarýný düþürme tehlikesi geçirdiklerini ifade etmiþlerdir: "Þimdi ben eþimden, kýzýmýn babasýndan dayak yemiþtim bu tür konulardan dolayý. Dayak yedim ve o zaman hamileydim. Biliniyordu zaten hamileliðim. Üç aylýk hamileydim ben. Dayaktan dolayý çocuk kasýklara kadar düþmüþ. Düþme tehlikesi çok oldu. Düþürebilirdim de. Çocuðum kaybedebilirdim de Allah'tan öyle bir þey olmadý. Ondan sonra ben ayrýldým, dayaktan sonra ayrýldým " (26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) " böyle sera gibi kulübe, koyunlarý vardý kurbanlýk, orada duruyodular, dayak yoðdu, ileri doðru dayak baþladý, þiddet dayak þiddet dayak, çamurlarýn içinde beni ne bileyim köpek gibi kolumdan tuttu dönderdi beni, kimse kurtarmadý beni, hamileydim." (34 yaþýnda, evli, 4 çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) " fakir dedik. Hadi dedik yani olursa olsun. Biz de destek ediniriz, çocuðumuz bi yuva kursun. Bizim amacýmýz oydu baþka bi amaçla deðil. Ýlla da eðitimli olmasý da þart deðil. Her anne baba çocuðunun mürüvvetini görmek ister, bi de onu mutlu þekilde görmek ister, çoluðu çocuðu olsun ister. Biz o amaçla evlendirdik. Bir sene falan þöyle böyle gitti. Ondan sonra bir sene sonra bu dayak baþladý. Ýki tane çocuk düþürdü, dayaktan." (63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu bir anne) 111 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Görüþülen kadýnlarýn çoðu, evlilikleri süresinde farklý yoðunlukta ve çeþitli biçimlerde fiziksel þiddete maruz kalmýþlar ve çoðu kez yaþadýklarý fiziki þiddet bir defaya mahsus deðil uzun süreli olmuþtur. Kutu 3'de nasýl fiziksel þiddet yaþadýðýný ayrýntýlarýný anlatan bir kadýnýn aktarýmýna yer verilmiþtir. Kadýnlar kendilerine uygulanan fiziksel þiddeti çeþitli þekillerde anlatmýþlardýr: "Akrabam deðildi düðünde görmüþ beni, kaçýrdý beni iþte, ailem geri almak istedi beni, bu vermedi beni kýskanç, getirirdi aðaca baðlardý döverdi, aðaca baðlar döverdi, az bir þey görse döver beni, þiddet dayak þiddet." (34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Kutu 3 " Eve geldim, olmadýk bir þey için tartýþma çýkardý, böyle sabah ta evin içi çok soðuktu, orasýnýn soðuðu da bir baþka soðuk, yine sobanýn üstünde böyle bir güðüm vardý, tabi sabaha kadar buz gibi olmuþ; beni dövdü dövdü, o ara öyle bir sinirlerim bozulmuþ tabi baðýrýyorum, binada kimse yok baðýrýyorsun baðýrýyorsun kimse yok, duyuramýyorum. Asla gücüm nerde yetecek, ben savunmaya geçiyorum böyle koltukta oturuyorum o üzerime üzerime geliyor. [...] Dövdü dövdü ondan sonra tabii ben sinirlerim boþaldý, baðýrýyorum, baðýrýrken sus diye güðümü döktü baþýmdan aþaðýya kýþ günü, çýldýrdým ondan sonra bu seferde soðukta üþeyeceksin diye dövdü dövdü, üþeyeceksin diye çýkar üstünü diyor, dedim çýkarmýcam, böyle dedim oturucam, vicdanýn el veriyorsa böyle oturucam, soydu ondan sonra beni çýrýlçýplak, odadan odaya gezdiriyor, hem dövüyor hem gezdiriyor." (44 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "...Ama þu oldu mesela kýrmýzý ojelerime taktý ben bunlarý silersem kavga etmeyiz diye hiç düþünmedim. [...] Bundan dolayý mesela tokayý kýstýrdý burnuma saçýmdan aldý saçýmý niye öyle toplamýþým diye mesela burnumu kesmiþti burnum kanamýþtý yani durup dururken " (20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) " ve de yirmi üç yýl sonra, gece çocuklarýmla beraber sokaða atýldým ben. Üstüm baþým kýyafetiyle, atýlmadan önce kýþ günü iki defa yaptý bunu, anadan doðma soydu beni, dýþarda yaðmur yaðýyo, dýþ kapýya kadar sürükledi þimdi [...] Son zamanlarda zaten beni hep kovuyodu ben gitmiyorum. En sonunda, bira almýþtý iþte herhalde çocuklarýmýn üstüne fýrlattý hatta görümcemin kýzý da þahittir buna... Polis geldi ondan sonra o anda kayným geldi, iþte þey olaylarý yatýþtýrdý, ertesi gün sen bu evden gitmezsen evi yakacam, üstüme saldýrdý pýçakla saldýrýyodu. Pýçakla saldýrýnca, iþte çocuklar araya girdi, mesela ben. Çocuklar oturuyo televizyon izliyo ben diyelim ki yatak odasýna gidiyorum, arkamdan geliyo Beni dövmek için orda " (46 yaþýnda, evli/eþinden ayrý yaþýyor, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 112 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Kadýnlarýn þiddet öyküleri, fiziksel þiddetin esas olarak vurmak, sürüklemek, dövmek biçiminde gerçekleþtiðini, zaman zaman bu olaylarda þiddet uygulayan kiþinin makas, sopa, býçak, balta gibi þeylerle saldýrdýðýný, karþýsýndakine daha çok zarar vermek için üzerine soðuk su dökmek, burnuna toka sýkýþtýrmak, çýrýlçýplak sokaða atmak, silah kullanarak tehdit gibi yollara baþvurulduðunu yansýtmaktadýr. Hatta bir noktada, o silah gerçekten kullanýlmaktadýr. Bir görüþmeden aktarýlan Kutu 4'teki öyküde anne, kýzýnýn kendisine þiddet uygulayan eþi tarafýndan vurulmasý olayýný anlatmýþtýr. Kutu 4 "...En son kýz çýktý geldi benim evime, kýz gelince kendisi de geldi benim eve. Ben acaba barýþýrlar mý, tekrar küsüp ayrýlma barýþma durumlarý oluyor. Seslenemedim. Oturdu üç gün bizde kaldý yemeði yedi, þey yaptý. En son iþte ayrýlma durumu konuþuldu falan. Biz konuþmuyoruz da kendileri. Kesinlikle istemiyorum dedi. Kýz kardeþi de, benim ölen kýzýn kardeþi de 'istemiyor seni' dedi, 'zorla mý karýlýk yaptýracaksýn sen kendine' dedi. Biz de hiç seslenmedik, anladý hepimizin, hiçbirimizin istemediðini anladý o. Ben de o arada þeyde çalýþýyordum. Otele gelip gidip çalýþýyordum. Ama daha önce bu bir hafta önce bana dedi ki 'anne' dedi 'bunu dedi býraksam' dedi 'bu genç' dedi, 'güzel' dedi, 'herhalde evlenir' dedi. 'Bu Mersin'de ben onu nasýl önümde gezdireyim. Ýki kurþun kafaya' dedi, 'tek kurþun öldürmeyebilir' dedi... Bizde üç gün kalýp da istenmediðini anlayýnca gidiyor silah alýp geliyor. Ben de evde yokum. Kýza herhalde karþýdan çekse kýz güçlü, bunu arkadan sarýyor, arkadan vuruyor. Þu taraftan [ensesini gösteriyo] kurþun sýkmýþ, iki kurþun sýkýyor çocuða. Beni çaðýrdýlar kaldýrmýþlar, temizlemiþler, kanlarý falan temizlemiþler." (70 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Kadýnlarla yapýlan görüþmelerde oldukça ayrýntýlý dile getirilen fiziksel þiddet görüþtüðümüz erkeklerin öykülerinde oldukça kýsa, ayrýntýsýz, kaçýnýlmaz ya da 'kazara' gerçekleþmiþ bir durum olarak anlatýlmýþtýr. Eðer uyguladýklarýný kabul ettikleri bir þiddet olayý yaþanmýþ ise de erkekler bunu oldukça hafifleterek, 'zaten bir tokattý', 'elimle hafif iteklemeydi', 'özür diledim ve bir daha olmadý' biçiminde aktarmaktadýrlar. Bu durum görüþülen erkeklerin eþlerine, kadýnlarýn anlattýðý türden þiddet uygulamamalarý ve evlerinde de böyle þiddet olaylarýnýn yaþanmamasýndan da kaynaklanabilir. Ancak erkeklerin, þiddeti uygulayan taraf olmaktan kaynaklanan bir ruh hali içinde kadýnýn kýþkýrtýcý rolünü vurgulayarak ya da baþka nedenler ileri sürerek kendilerini mazur gösterme telaþýnda olduklarý da gözlenmiþtir. Erkeklerle yapýlan görüþmelerde þu tür ifadelere rastlanmýþtýr: "Ben kolay kolay öyle þiddet yanlýsý bi insan deðilim. En sondur benim için þiddet. Ýþ hakaret boyutuna vardýktan sonra, ha siz dayak attýnýz mý diyorsunuz Evet ben vurdum eþime. Vurdum ha bundan da gurur duymuyorum piþman da oldum [...] Ha 5 dakika sonra Ben dedim ya biraz önce ben kinci deðilimdir yani. Benim sinirim 5 dakika sürer. O 5 dakika 113 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet içinde benden uzak dursa ya da ben ondan uzak durabilsem iþ çözülüyor zaten kendiliðinden. Evet eþime vurdum ben tokat attým. Bana hakaret ettiði için [...] Sýklýkla deðil yani 10 yýllýk evliliðimizde iki kere yaþadýk biz bunu. Ýki kere yaþadýk." (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) "Bir kere bir tekme attým, bacaðýna [...] Balkona çýkýp baðýrýyordu. Balkona çýkýp benim ne kadar yetersiz, ne kadar kötü, ne kadar berbat bir insan [ ] Öyle bir sürecin ardýndan oldu. Onun dýþýnda bildiðimiz anlamda, fiili þiddet anlamýnda bir þey söz konusu olmadý. Yani itekleme falan onun beni iteklemesi, benim onu iteklemem bazý zamanlar olmuþtur sýk olmamakla birlikte, ama þiddet anlamýnda vurma anlamýnda bir o var." (42 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) "Belki dayanamadým, beyle yani, aþýrý bir þey deðildi yani, beyle ufak elimi almýþým yüzüne iterek götürmüþüm gibi, o da belki yani nasýl sen böyle yapýyosun diye, iþte gururuna yedirmedi O da baðýrmýþ çaðýrmýþ olabilir yani. Ancak ben kesin olarak dövmedim yani..." (56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Cinsel Þiddet Þiddet türleri içinde cinsel þiddet üzerinde konuþulmasý en zor olandýr. Erkeklerle yapýlan görüþmelerde bu konu gündeme gelmemiþtir. Kadýnlarýn bir kýsmý eþinin zaman zaman onun isteði dýþýnda kendisi ile iliþkiye geçtiðini ima etse de konunun ayrýntýlarýna girmek istememiþtir. Cinsel þiddetten de söz eden kadýnlarýn birkaçý ise þiddetin her türünü yýllar boyunca yoðun bir biçimde yaþamýþ olan kadýnlardýr. Bu kadýnlar, bazen eþlerinin kendilerini dövdükten sonra cinsel iliþkiye girmek istediklerini, bazen de kendileri istemediði halde eþlerinin isteklerine yalnýzca dövülmekten kurtulmak için izin verdiklerini söylemiþlerdir. Oysa eþlerinden soðuduklarý ve çeþitli biçimlerde þiddete maruz kaldýklarý için onlarla cinsel iliþkide bulunmayý hiç arzu etmediklerini ifade etmeye çalýþmýþlardýr. Öte yandan, evli olmayan bir kadýn da, bir süredir iliþkilerinin iyi yürümediði erkek arkadaþý tarafýndan silahla tehdit edilerek tecavüze uðradýðýný anlatmýþtýr. Aþaðýdaki ifade, çok uzun süredir eþinden þiddet gören, bu nedenle de bir paylaþým olduðunu düþündüðü cinselliði eþiyle yaþamakta çok zorlanan bir kadýna aittir: "Ben, evliliðim yirmi üç yýl sürdü, yirmi üç yýldan sonra zaten bu a bu dönemde hep þiddet görüyodum yani cinsel yönden de böyle. Ýstemediðim zaman, nasýl istemediðim derken; mesela kumar oynuyodu, e parayý kaybettiði zaman gelip beni dövüyodu bu dayaktan sonra da mesela beni dövüyodu, bu dayaktan sonra da mesela beraber olmak istiyodu itiraz ettiðim zaman yine dayak yiyodum [...] Ters tepki verdiðim zaman mesela istemediðimi söylediðim zaman, hani bi de cinsellik de sonuçta bir paylaþýmdýr yani karþýlýklý olmasý lazým. En ufak þeyde yani döverdi beni. Hem döverdi hem de amacýný gerçekleþtirirdi." (46 yaþýnda, evli/eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 114 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Bir baþka kadýn ise kendisine þiddet uygulayan eþinin cinsel iliþkide bulunma talebine nasýl karþý çýktýðýný aktarmýþtýr (Bkz. Kutu 5). Annesi ile yapýlan görüþmede kendisi de orada bulunup, ara sýra söze giren bir kadýn da eþinin kendisine yaþattýðý þiddet biçimlerinden örnek verirken cinsel þiddetten ve bunun kendisinde yarattýðý etkilerden de söz etmiþtir: "Kaç kere yattým. Çok eziyetler. Alkol alýyo, çok affedersiniz ters iliþkide bulunmak istiyo. Pis pis hareketler yapýyo. Çok yani eziyet etti her konuda. Yani þey aþeren kadýn gibi sabah yataktan kalktýðým zaman öðürtüyle Þimdi o öðürtü falan yok. Bel aðrýsý, belimden hiç kalkýp yürüyemiyodum. Þimdi geçti o belimin aðrýsý.[...] Ya öyle bi adamdý ki mesela ben yemek hazýrlarken çýrýlçýplak servis yapacakmýþým. Ya insan yemeðin baþýnda soyunup da servis yapýp yiyebilir misin?" (63 yaþýnda, evli, üç çocuklu bir annenin eþinden boþanmýþ kýzý) Öte yandan, bir diðer kadýn da eþiyle cinsellik konusunda bir sorunlarý olmadýðý, bu iliþkiyi birlikte güzel yaþadýklarýný ve eþinin kendisine hiçbir cinsel zorlamada bulunmadýðý halde, eþinden þiddet görmenin aralarýndaki cinsel iliþkiyi de olumsuz etkilediðini belirtmiþtir. Kendisi eþiyle 'kötü bir þeyler yaþadýðýnda' onunla cinsel iliþki de kuramaz hale gelmekte, bu durum da eþinde gerginlik yaratmaktadýr (Bkz. Kutu 6). Kutu 5 "Tabi ki kesinlikle zorluyo yani zor kullanarak da yaptýðý oluyo birlikteliðimiz böyle oluyo. Yani ben ona karþý çok soðuðum. Korkunç derecede soðuðum, ben ayrý yatmaya baþladým artýk yani þey dedi bana iþte benim paramý benim kazancýmý yiyosun iþte paramý yiyosun bana karýlýk yapmýyosun falan dedi. Ben de ona þunu söyledim deðil iki çocuðumun babasý, senden 9 tane 10 tane de çocuk doðurmuþ olsam çocuklarýmýn babasý olsan asla sana para için þeylik yapmam yani o yapmam ben sana dedim. [...] Bunu yaptýramazsýn bekleme benden dedim Yeri gelir lüksümden vazgeçerim alýcaðamý almam giyeceðimi giymem sana da bu iþi parayla yapmam, yani sana da senin parana da tenezzül etmem. Yani bu bana çok ters bu bence tamamen karaktersizlik iþte " (34 yaþýnda, evli, iki çocuklu, ilkokul mezunu kadýn) Kutu 6 "Yok, bizim cinselliðimiz çok güzel. [...] Ama yani tartýþtýðýmýzda ya da öyle kötü biþeyler yaþadýðýmýzda ben onunla kapatýyorum bütün iliþkimi. Zaten az konuþuyorum. Az dokunuyorum falan oluyo o zaman yani. Ya da iþte ayný yatakta bile yatmadýðýmýz günler var. 3 gün falan ayný yatakta yatmadýðýmýz oldu. Þey yapmýyorum, kendimi açmýyorum. Cinselliðe kapatýyorum kendimi falan. Ve eðer bu süre uzarsa o onda bi gerginlik yaratýyo, sýkýþýyo. Eee þey yapýyo, böyle ne yapacaðýný bilemiyo. Eskisi gibi eskiden çok fazla þey yapardý mesela, çiçekti bilmem neydi hani gönül alma yöntemleri, güzel laflar falan. Eskisi kadar deðerli de hissetmiyorum mesela [ ] Ben onu kapattým yani. Cinselliði biraz kapattým ona. Napayým hissetmiyorum yani. Hissetmeyince de yaþayacaðým bir þey deðil yani benim için." (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn) 115 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Bir baþka kadýn, aralarýnda anlaþmazlýk olan erkek arkadaþý ile yaþadýðý, onun kendisini silahla tehdit etmesi (sonradan bu silahýn kuru-sýký olduðu anlaþýlmýþtýr) ve tecavüzle sonuçlanan olayý þu ifadelerle aktarmýþtýr (Bkz. Kutu 7). Kutu 7 "...Ben koltuða oturdum, o yanýma geldi, seni seviyorum falan dedi bana, ben gitmek istediðimi söyledim ona, o da hayýr dedi burda kalacaksýn bugün deyince benim þalterler attý, ben onu ittim, o arkaya düþtü, sonra kalktý geldi yanýma, kafasýyla benim kafama vurdu, ben bu sefer arkaya düþüp kafamý koltuðun kenarýna vurdum. Tabii o sýrada ayaða kalkýp aðzýma alamayacaðým laflar söyledim küfür anlamýnda, sanýrým o bunlarý kaldýramadý galiba, içeri gitti ve geldiðinde üzerime doðrultulmuþ bir silah vardý Hiç biþey yapamadým, yani benim, benim için öldüðüm andý orasý, çünkü hayatýmda ilk defa görüyorum belki de silahý [ ] Burda kalacaksýn falan dedi ve ben de bu sefer hayýr gidecem diyemedim tabi ama sonra þey dedim kendi kendime, ne olursa olsun dedim ve ben hakaretlerime devam ettim, biraz da sanýrým o yani kýzdý sinirlendi falan, ciddi anlamda þarjörü çekti, çekerken parmaðý sýkýþtý þarjörde, kanadý falan, o arada da arkadaþý geldi ve ona vurdu silahý elinden almak için, onla kavga etmeye baþladýlar, beni de içerde salona gönderdi, kapýyý kapattý, orda sanýrým beþ dakika falan sanýrým bilmiyorum yalnýz kaldým ama sürekli aðlýyodum artýk çok korktum çünkü benim aðlama seslerime dayanamayýp içeri geldiler ikisi de, o sarýldý bana, seni çok seviyorum dedi, kaybetmek istemiyorum dedi, ben de git dedim, konuþmak istemiyorum dedim. [...] Ben yalnýz kalmak istediðimi söyledim, gitti içeriye, 5 dakika sonra ya da bi 10 dakika bilemiyorum sonra geldi Silah yine onun elindeydi ki o silahý arkadaþý almýþtý onun elinden ve beni kolumdan tutup yatak odasýna götürdü, inanýn hiç bi þey hatýrlamýyorum orayla ilgili, verdiðim ifade de bu zaten, sadece þunu biliyorum, oraya gidiþ þeklimi biliyorum, bi de kendime geldiðim aný biliyorum. Kendime geldiðimde her þey olmuþtu, ben sadece üstümü giyinemedim çünkü yýrtýktý, yýrtýlmýþtý o boðuþma esnasýnda, onun gömleðini giydim. Bu arada saatin dört buçuk olduðunu gördüm, ramazan ayý, ezanýn ne zaman okunacaðýný çok iyi biliyorum, onun gömleðini giydim ve anahtarý cebinden alýp dýþarý çýktým " (25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) 116 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Ekonomik Þiddet/Ýstismar Kadýnlar sýklýkla ekonomik sýkýntýlarýndan ve maddi açýdan maðdur durumda býrakýldýklarýndan söz ederken, erkeklerin bir kýsmý da ekonomik sorunlardan, iþsizlik, yoksulluk ve evlerinin geçimini saðlayamamaktan, onlarý strese sokan ve þiddetin yolunu açan bir unsur olarak söz etmektedirler. Ayrýca, erkeklere göre, kendilerinin iþsiz ve parasýz olduðu koþullarda kadýnlarýn 'çok konuþmasý' onlarý büsbütün gergin hale getirmekte ve kýþkýrtýcý olmaktadýr. Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet/istismar esas olarak evin geçimi için gereken paranýn eþleri tarafýndan saðlanmamasý, kadýnýn kendisinin de çalýþmadýðý/çalýþamadýðý koþullarda evin temel ihtiyaçlarýnýn saðlanamamasýnýn yarattýðý baský ve kendisi çalýþmak istediðinde eþinin izin vermemesi gibi sorunlardan kaynaklanmaktadýr. Bazý durumlarda ise erkeklerin eþlerini çocuklarla býrakýp, evin geçimini tümüyle onlara terk ettikleri ve olanca paralarýný bir baþka kadýnla birlikte olup harcadýklarý, yýllar sonra da tekrar hiç bir þey olmamýþ gibi evlerine döndükleri, çalýþmaya baþlamýþ olan eþlerinin iþe gitmesine izin vermedikleri ya da onun kazancýný tüketmeye baþladýklarý anlatýlmýþtýr. Gerek kadýnlarýn, gerekse erkeklerin bu konudaki ifadeleri þiddetin nedenleri arasýnda da ekonomik sorunlarý ön planda gördüklerinin bir yansýmasýdýr. Kadýnlar ekonomik þiddeti nasýl yaþadýklarýný þu ifadelerle aktarmýþlardýr: " Ýþte uyuþturucu kullandýðý için çok dengesiz davranýyodu, yani nedir nasýl kaynaklanýyo mesela maaþ alýyo, evde yiyecek hiç biþey yok, para istiyosun yani yemek yapacaksýn sonuçta çocuk okula gidecek. Diyo ki gidin okul... Müdürle konuþ o okutsun. Yav müdür benim babamýn oðlu diil tanýmýyorum etmiyorum. Ben komþularýmdan bayat ekmek istiyodum yani tabii ki durumumu yine açýklamamak için hani çocuklar yaðmurda bakkala gitmek istemediklerini söyleyerek çocuklarýn yani bayat ekmek alýyodum. Aile þeyimi dýþarýya yansýtmamak için. Yani para sor maaþ alýyo, kýsacasý, mesela yemek ekmek parasý býrak diyom para yok. Niye dediðim zaman iþte kavga sebebi bu." (46 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "Ýþten ayrýlacaksýn dedi ayrýldým, ondan sonra böyle bir ayrýlýðýmýz oldu, o dönemde ben baþka iþe girdim, özel bir iþe girdim, oraya gidip geliyordum ama adam sürekli þeydeydi çevremdeydi, etrafýmdaydý, arkamdaydý rahat býrakmýyordu hatta iþ yerine gelip tehdit bile etmiþti, çünkü o zaman bir yasa vardý, eþin izni olmadan kadýn çalýþamýyordu. [ ] Yaþadým yani adam gelip þey demiþti eþim olduðunu, ondan izinsiz iþe baþladýðýmý söylemiþ, bilmem neyi söylemiþ, iþyerindeki patron iyi niyetli bir insandý. Sonradan konuþtum, bunu yapma ben çalýþmak zorundayým diye, çünkü paramýz pulumuz yoktu kendisi de çalýþmýyordu, çok zor durumdaydým, çalýþmak zorundaydým. Onu o þekilde kabul etti ama iþte sabah benimle beraber geliyordu akþam da gelip beni alýyordu." (47 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 117 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet, özellikle erkeðin ailesi ile birlikte yaþadýklarý durumda, eþin yaný sýra onun annesi ya da babasýndan da kaynaklanabileceðini Kutu 8'deki öykü yansýtmaktadýr. Kutu 8 "Genelde anlaþamýyoruz daha doðrusu biz hemen evlendik, ben hemen hamile kaldým iþte çocuk oldu, o da o arada bocaladý sorumluluk alamadý, çalýþmak zor geldi çalýþmadý; ailesiyle de oturuyorduk zaten. Annesi babasý o çalýþmadýðý için normalde sürekli söyleniyorlardý, ama eþime deðil hep bana. Bu sefer ben çalýþmaya mecbur hissettim kendimi. Ben çalýþýnca da bu sefer sorunlar farklý oldu. Çalýþýyorsun iþte, geç kaldýn nerdeydin, naaptýn iþte mesela. Ben çalýþtýðým halde bile babasý falan yine söyleniyorlardý, 'ben size bakmak zorunda mýyým' falan gibilerinden Bu da bizim aramýzda ister istemez tartýþmalara sebep oluyordu. Bak senin yüzünden laf söylüyorlar bana, bak sen kendi sorumluluklarýný almýyorsun diye Daha sonra iþte eþim git gide kýskançlýklara baþladý; iþte çevrenin doldurmasýyla falan git gide aradaki uçurum büyüdü [...] Ben lise mezunuyum iki kere sýnavý kazandým birinde altý aylýk hamileydim gidemedim; ikincisinde de kazandým eþimin ailesi sorun çýkardý, tercih falan yapmamý istemediler. Ben de açýk öðretim yazdým annem harç paramý falan verdi. Babasý da, 'bu saatten sonra üniversite okuyup napacaksýn' dedi. Aldýlar da parayý elimden bir güzel yediler. Tabii ben de hiç sesimi çýkartamadým, öyle kaldý." (20 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Erkeklerin evin gelirini þu veya bu nedene baðlý olarak saðlayamadýðý, dolayýsýyla da toplumun kendisinden beklediði rolü oynayamadýðý, hele bir de bu durum eþi tarafýndan çeþitli biçimlerde dile getirildiði koþullarda anlaþmazlýklarýn ve þiddetin kapýsý açýlýyor. Kadýnlarýn ve erkeklerin anlatýmlarýnda bu nokta farklý ifadelerle dile getirilmiþ durumdadýr. Ayrýca erkeklerin bir kýsmý bazý kaygýlar ile eþlerinin çalýþmasýna razý olmadýklarýný da açýkça belirtmiþlerdir. Erkeklerin anlatýmlarýnda bu konu þöyle ifadelerle açýklanmýþtýr: "[eþinin bir seferinde ailesinin yanýna kaçmasýný anlatýyor]... Gine böle huzursuzluk vardý iþte o zaman iþsizdim yani, geçimsizlik oluyordu. Maddi durumunuz iyi deðildi, yav sen yatýyon, kalk, yani sen yatýyon diyor, sen bi iþe bakmýyon diyor, ben de diyordum iþ yok diyordum, öle kavga ediyorduk." (50 yaþýnda, evli, 5 çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ erkek) " Ben Ýstanbul cezaevindeyim, o an Ýstanbul cezaevindeyim, bana çalýþmak istediðini bildirdi, ben izin vermedim, ben dedim böle biþey istemiyorum, benim babamýn emekli maaþý sana yeter, karnýný doyurursun yani, çocuk da zaten okula gitmiyor, yok dedi ben dedi çalýþcam, kafaya taktým dedi, dedim valla çalýþýrsýn, ortada dedim, çok çakal var, bunlardan biri de senin hayatýna girer sonra sen mahvolursun dedim, [ ] bunlarý yaþayarak sakýn benim karþýma çýkma dedim, bu kafasýna taktý iþi, benim o onaylamadýðým iþe girdi, 118 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý ben tabi eþimin konuþmalarýndan duruþundan, her þeyinden anlýyorum, biþey yaþadýðýný, hayatýnda biri olduðunu " (46 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Öte yandan, genç, eðitimli ve yeni evli erkekler ile yapýlan odak grup toplantýsýnda erkekler, onlardan toplumsal rol olarak beklenen evin geçimini saðlama yükümlülüðünün kendileri açýsýndan bir 'þiddet' olduðunu, bu rolü eþlerinin istediði biçimde oynamanýn zor olduðunu ve kendilerinin aslýnda bu rolü oynamak da istemediklerini farklý biçimlerde belirterek yeni bir duruma iþaret etmiþlerdir. Genç ve eðitimli erkekler bir taraftan toplumun kendilerine empoze ettiði erkeklik rolünü oynamak istemediklerini ve zaten eðitimli, ekonomik özgürlüðüne sahip, haklarý konusunda bilinçli genç eþlerinin karþýsýnda hiçbir otoritelerinin olmadýðýný anlatmaktadýrlar (Bkz Kutu 9). Söz konusu koþullarda hala eþlerinin kendilerini evin geçiminden sorumlu tutmalarýný kabul edememektedirler. Hele ekonomik koþullarýn genel olarak aðýrlaþtýðý durumda üzerlerindeki baskýyý daha fazla hissettiklerini söylemektedirler. Ayrýca, eðitimli genç erkeklere göre, kadýnlarýn ekonomik özgürlüðe sahip olmalarý, özellikle de erkeklerden daha fazla kazanmalarý "ailenin" varlýðýný sürdürebilmesi açýsýndan da endiþe vericidir. Bu konulardaki görüþlerini genç erkekler þöyle aktarmýþlardýr: Kutu 9 " ... Þimdi þiddet, hani kodum mu oturturum manasýna gelen bi þey midir, yoksa þiddet hani birinin o güce sahip olmasý, potansiyel, yani Türkçe'de güzel bi þey var, kudrettir aslýnda o. Kudrete sahip olmasý ve kudreti de birini tanýmasýdýr. Aslýnda karþýlýklý bir iliþkidir o Yýllardan beri hani benim babamýn þöyle bi baktýðý anda annemin kaçmasý mýdýr? Veya iþte babam bana baktýðý anda toparlanýp þöyle durmasý mýdýr? Þimdi o þiddetin kendisi buysa eðer, yani o güç sahibi olma, o kudret sahibi olma ve herkesin de onu tanýmasýysa þiddet, o þiddeti yani þu an, erkekler de biraz kadýnlar kadar yaþýyor. Nerde yaþýyo? Ýþ hayatýnda yaþýyo, evde yaþýyo, kadýn iþte o gücü o empoze ediyo, böyle yapacaksýn, þöyle yapacaksýn, bilmemnenin kocasý þuraya gelmiþ, bilmemnenin þuraya gitmiþ, þu buzdolabýný deðiþtirelim, bilmemneyi deðiþtirelim. Þimdi bu þiddet diil mi yani? Ben bu þiddeti yaþamýyo muyum?" [...] O toplumsal olarak veriliydi, kudret sahibi olarak biz doðuyoduk. Yani ev, aile reisi olarak doðuyoduk. Ama þimdi bir isyan var, bu açýk Karþý taraftan bir isyan var. Yani senin o kudretini, senin o gücünü tanýmýyo. Neden tanýmýyo? Neden tanýmýyo, iþte medyayý okuyo mu okuyo, bunu okuyo, bi þeyler öðreniyo, kendine bakýyo [...] Senin kudretini tanýmama noktasýnda bi çatýþma doðuyo, o çatýþmadan bence çok farklý bir toplumsallaþma ortaya çýkacak." (Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise ve üzeri eðitimli erkek) 119 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet "Hala neden kadýn kocadan istiyor bir þeyleri? [ ] Þimdi kendisinin de çalýþtýðýndan bahsediyoruz ama kendi karýmýz benden istiyo mesela buzdolabýný Neden benden istiyo? Tezat olmuyo mu bu yani o dediðiniz iktidar ve þey varsa, hala sizden talep edip sizi de on altý saat çalýþmaya sevkediyorsa orda bir, o toplumsal, yani Kýyafete yatýrýyo ama evin ihtiyacý olduðu zaman sana, onu diyorum yani devam ediyor o rol..." (Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek) "Bin lira paramýz var. Biz evliyiz. Beþ yüzü senin, beþ yüzü benim olmuyo. Beþ yüzü benim çantam, ayakkabým, neyse þahsi kozmetik arzularým, iþte alýþveriþ sektörünü körükleyen hatuni fikirlerim, incik boncuk vesaire gibi, diðer beþ yüzü de evin ihtiyaçlarý. Erkeðin ihtiyaçlarý deðil." (Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek) " ...yani paran varsa erkeði de boþuyorsun, gidiyosun yaþýyosun da Þu yaþadýðýmýz dünyadaki ekonominin bize yüklediði aðýrlýklar üzerinde eziliyoruz. Kimimiz karýsýný dövüyo, kimimiz de susuyo ve yirmi dört saat çalýþýyo." (Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek) "Kadýn kudretli olduðunu fark ettiði an þiddete de son veriliyor. Kendisine karþý þiddete müsaade etmiyo zaten. Ha orda artýk aile içi þiddet diye bir ortam yok, çünkü aile kalmýyo." (Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek) Genç, yeni evli ve eðitimli erkekler grubu, meslek sahibi, eþleri de çalýþan, orta veya üzeri gelir grubunda kiþilerden oluþtuðu için bu sorunun bir baþka boyutunu da gündeme getirmiþlerdir. Evin tek gelir getiricisi olmayan, babalarýnýn evde anneleri üzerinde saðladýðý otoriteyi eþleri üzerinde kuramayan gençler - ki bazýlarý bunu kurmak istemediðini de ifade etmiþtir - yine de eþlerinin evin geçimini saðlamayý tümüyle kendilerinden beklemelerinden rahatsýzdýrlar. Öte yandan, onlarýn taleplerini yerine getirememek, ya da bunun için çok fazla çalýþýr olmak ve üstelik ekonomik özgürlüðü olan eþlerinin en ufak baskýda evi terk edip gideceðini düþünmek onlarý endiþelendirmektedir. Duygusal Þiddet/Ýstismar Duygusal ve sözel þiddet, kadýnlarýn en sýklýkla sözünü ettiði, zaman zaman da fiziksel þiddetten bile aðýr iz býraktýðýný söylediði ama erkeklerin çok da üzerinde durmadýðý, genelde 'bunlarýn olmadýðý ev yoktur' deyip geçmeyi tercih ettiði bir þiddet türü olarak karþýmýza çýkmýþtýr. Hatta sözel þiddet, baðýrýp çaðýrma türünden þiddet biçimleri birçok ailede ve sýklýkla yaþandýðý için bunlarýn þiddet olarak bile sayýlamayacaðý ifade edilmiþtir, özellikle de çiftler karþýlýklý hatalarýný görüp, özür diledikleri zaman. Bir odak grup toplantýsýndaki genç erkekler bu konudaki görüþlerini þöyle dile getirmiþlerdir: 120 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "...Fiziksel þiddeti býrakalým ama bunun dýþýndaki baðýrýp, çaðýrma, dönüp kapý çarpma, küfür filan gibi þeylerin olmama olasýlýðý nedir? Yani ben, buna böyle bir þeye ihtimal vermiyorum..." (25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek) "...Her tartýþmamda kaba kuvvete baþvuruyorsam yahut da küfür ediyorsam veyahut onu bir þekilde rencide ediyorsam tamam bu þiddet. Ama ben tartýþtýðýmda, o da hatasýný anladýðýnda ya da ben hatamý anladýðýmda, biz anlaþabiliyorsak, özür dileyebiliyorsak, kaldýðýmýz yerden yolumuza devam etmeyi düþünüyorsak ayný, bu olur yani ... Bunu bir þiddet olarak nitelendirmiyorum." (Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek) Ancak erkekler, sözel þiddet kadýndan geldiði zaman bunu fiziksel þiddetin de yolunu açan kýþkýrtýcýlýk olarak deðerlendirmekte ve bu konuda kadýnlarý suçlamaktadýrlar. Zaten birçok erkeðe göre kadýnýn dili ile sürekli konuþarak erkeði kýþkýrtmasý, ekonomik sorunlarýn yaný sýra þiddetin önemli bir nedenidir. Bir-iki erkek ise bu kýþkýrtýcýlýðýn nedensiz olmadýðýna, bunun da koþullarýnýn yaratýldýðýna, bazen erkeklerin de kýþkýrttýðýna deðinmiþtir. Bu konuda erkeklerle yapýlan farklý odak gruplarýnda þöyle görüþler ifade edilmiþtir: "...Yüzde elli kadýnlar kýþkýrtýr, diðer yüzde elli de iþte erkeðin iþsiz kalmasý, gelir durumu, iþyerinin stresi." (Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla 5 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek) "...Yeri gelince patlamak zorundasýn. Ama ikaz ediyorum bak diyorum, gelme ya bana, dokunma bana diyorum." (Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla 5 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek) "Genellikle hakkaten kadýnlar kýþkýrtýr ama adam eve alkol alýp geliyosa, sarhoþ geliyosa sabah sabah baþýnýn etini yer Ýþsizlik varsa, para sýkýntýsý varsa Gene kadýn kýþkýrtýr ama onun için kýþkýrtýr Ama durduk yere kýþkýrtmaz diye düþünüyorum." (Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek) Kadýnlar duygusal þiddet kategorisinde genelde sözel þiddetten ve eþlerinin ya da erkek arkadaþlarýnýn onlar üzerinde psikolojik baský oluþturan çeþitli davranýþlarýndan ve kendilerine koyduklarý engellerden söz etmiþlerdir. Bunlar, baðýrýp çaðýrma, hakaret, küfür (k , o . gibi sözcükler), aþaðýlama, kiþisel eþyalarýna zarar verme, onu çocuklarýna kötü bir anne olarak gösterme, kýyafetine, ojelerine, saçýna baþýna vb. karýþma, ailesi ve arkadaþlarýný kötüleme ve onlarla temasýný engelleme, kýskanma ve buna baðlý olarak insanlarla iliþkisini kýsýtlama, eve kilitleme, aldatma ve bu konuda yalan söyleme, arada terk edip gitme ve nerede olduðunu bildirmeme, evin içinde ve dýþýnda bazý þeyleri yapmasýný yasaklama gibi davranýþlarý içermektedir. Kadýnlar, eþlerinin yaný sýra, birlikte oturduklarý akrabalarýndan (özellikle eþlerinin anne ve babasýndan) da bu tür baskýlarla 121 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet karþýlaþtýklarýný ifade etmiþlerdir. Aþaðýdaki ifadeler görüþtüðümüz kadýnlarýn duygusal þiddeti anlatýþ biçimlerine örnek oluþturabilir: "Çamaþýrlarýmý yakardý, sevdiðim eteði giyemedim bunu mesela yakardý her þeyimi hep yakar. He he yakar, istemez benim hiçbir þey giymemi Eski giyecen kötü giyecen." (34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu) "...Sigortadan lambalarý kapatýyor, yatýn diyor, yatacaksýnýz diyor, sadece þiddet deðil, böyle manevi baský da uyguluyordu üzerimizde, yav bu saatte yatýlýr mý, "yatacaksýnýz diyor, sayýyorum bak 10'a kadar diyor,1,2,3. yattýn yattýn, yatmadýn zaten mahvoldun." [...] Korkuyorduk ya böyle parmaklarýmýzýn ucunda geziyorduk, gece çýt çýkarýcaz da acaba o uyanacak da bir þey olacak o uyuduðu zaman böyle sessiz sakin, hele o uyandýðý zaman biz televizyon izlerken gördü mü bitti, televizyon izlemiceksin radyo dinlemiceksin nasýl bir þey de yaþamýþ, nasýl bir " (44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþayan, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "Bu yaþam tarzý, aldatmalar dediðim gibi onlar beni çok kýrdý, çok incitti. Yani bi müddet hatta A 'da yaþarken þahit oldum bir buçuk yýl mesela evde deðildi. Bi bayanla yaþýyodu ve ben bunu biliyodum ve evliydik o zamanda. [...] Her zaman inkar etmiþti zaten gözümle de görsem. Gördüm de. Gördüm de. Yani inkar yoluna gitti." (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) "[Birlikte oturduklarý kayýnvalidesinden kaynaklanan baskýlarý anlatýyor.] Karýþýyodu. Eþim karýþmazdý da, kaynana karýþdý. Eþim de [ ] Þey yapar býrakmazdý yani pazara gitmek yook, çarþýya gitmek yook, bakkala gitmek yook. Ben, büyük kýzým 4 yaþýndaydý ben yeni bakkala gittim. Kaynanam þeye gitmiþti, Antalya'ya gitmiþti [...] 20 sene birlikte oturduk, her þeyini ben yapardým, oo makinem yokudu, elimde çamaþýrýný yýkardým, yemeðini yapardým, þey yapardým, daa hiç bi þey yoktu, böyle nasýl çayýný demlerdim, ayaðana terlik verirdim, altýna minder goyardým." (43 yaþýnda, eþi ölmüþ, üç çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn) Erkeklerin bazýlarý da eþleriyle yaþadýklarý þiddet olaylarýný aktarýrken ona ait eþyalarý tahrip etmekten; bir þeyleri döküp saçýp, daha sonra eþinin temizlemesini beklemekten; eþinin bazý arkadaþlarýyla telefonda konuþmasýný engellemekten; hatta telefonunu kýrmaktan; arkadaþlarýný ve aile fertlerini görmesini yasaklamaktan; baðýrýp çaðýrmaktan, küfür etmekten söz etmiþler ve bunlarýn önemli bir kýsmýnda da haklý nedenleri olduðunu öne sürmüþlerdir (bkz Kutu 10). Bu nedenler arasýnda kýskançlýk, eþlerinin onlarýn koyduðu bazý kurallara uymamasý, kendilerine hakaret edici sözler söylemesi gibi konular belirtilmiþtir. Eþinin kendisine karþýlýk vermesinden rahatsýz olan bir erkek bu durumun nasýl zoruna gittiðini þöyle aktarmýþtýr: 122 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "Yav, bi þey diyorum bakýyorum, lafým sanki ona yani, hoþ gelmiyor, ne bilim yani, o da sanki býkmýþ gibi benden böle, ondan sonra bakýyorum cevabý güzel gelmiyo, ben de, o zaman ne oluyor, sinirim bozuluyor, huzursuz oluyorum, durum öyle yani. [ ] Valla vurmak diil de, bazen böyle, aðzýmýz bozuluyor yani, küfürlü konuþuyoruz, ne biliyim, bakar, çok zoruna giderse bakarsýn o da bazen karþýlýk veriyor yani. [ ] Gençken karþýma gelmiyodu fazla, gençken yani fazla karþýlýk vermiyodu." (56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Kutu 10 "Ve benim içim yandý, ya artýk o an delirdim, aslýnda.. Aslýnda ne yaptýðýmý bilmiyorum yani, eþimi dövmemek yerine iþte belki dolabý açýyorsun yumurtalarý yere atýyorsun ki temizlesin, hýrsýný almak için bir, iki ona ait eþyalarý kýrýyosun, cezalandýrmak için ben bunlarý yaptým o an [...] Ben onun mesajlarýna baktýðýmda, aslýnda bir mesajý çok çarpýk geldi bana, bir bayanýn göndermeyeceði bi mesaj sanki, þöyle bi mesaj yani yanlýþ hatýrlamýyosam, herhalde yanlýþ hatýrlamýyorum da. Ýþte öptüm seni seviyorum aþkým filan, ya dedim sonuçta bu bayan di mi? Nasýl mesaj dedim, isim misim baktým gerçekten o bayandan mý geldi, biraz baðýrdým, çaðýrdým ona, dedim böyle þey olmaz., ya dedim telefon açýp uyar ya da git gör þahsen uyar. Benim böyle þeylere kýzdýðýmý bi þekilde belirt. O akþam öyle bi baðrýþma olmuþtu. Ben baðýrdým, baktým ki o baðýrmýyo, karþýlýk vermiyo ben de kýsa kestim, otoriterliðimi koydum orda." (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti kendilerine acý veren tüm boyutlarý ile hatýrladýðý ve anlatabildiði, erkeklerin ise yaþanan þiddet konusunda oldukça zor ve az konuþtuklarý söylenebilir. Kadýnlar nasýl bir þiddete maruz kaldýklarýný ve bunun sonuçlarýný ayrýntýlarý ile anlatýrken, erkeklerin daha çok þiddetin nedenleri ve çözüm yollarý konusunda konuþmayý tercih ettikleri izlenmiþtir. Öte yandan erkeklerin, çoðunlukla þiddeti uygulayan taraf olmalarýnýn yarattýðý ruh hali içinde kadýnlarýn kýþkýrtýcý rolü üzerinde durduklarý ve böylece kendilerini bir biçimde mazur gösterme çabasýna girdikleri de gözlenmiþtir. Erkekler, sözel þiddet kadýndan geldiði zaman - hele erkek evin geçimini saðlamakta güçlük çekip, bunun stresini yaþamakta ise - bunu fiziksel þiddetin de yolunu açan bir kýþkýrtýcýlýk olarak deðerlendirmektedirler. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda anlattýklarý onlarýn þiddetin çok çeþitli türlerini - ekonomik, duygusal-sözel, cinsel, fiziksel - çoðu kez bir arada yaþadýklarýný ve birçoðunun hamilelikleri sýrasýnda da þiddet gördüklerini ortaya koymaktadýr. Üzerinde konuþulmasý en zor olan þiddet türü olmakla birlikte cinsel þiddetin de özellikle fiziksel þiddetin yaþandýðý durumlarda çoðu kez yaþanmakta olduðu izlenimi edinilmiþtir. Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet/istismar ise ailenin ihtiyaçlarý için gereken paranýn eþleri tarafýndan saðlanmamasý; kendisinin de çalýþmasýna izin verilmemesi; aileye ait 123 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet birikimleri erkeðin tüketmesi ve buna benzer sorunlarý içermektedir. Öte yandan erkekler arasýnda genç, eðitimli, eþleri de eðitimli ve çalýþan bir grup içinde kendilerinin ailenin geçimini saðlamak gibi bir yükümlülüðünün olmasýnýn da bir tür þiddet olduðu dile getirilmiþtir. Genç erkekler, ekonomik özgürlüðe sahip eþleri karþýsýnda zaten hiçbir otoriteleri kalmadýðý halde niye hala böyle bir rolü oynamalarýnýn kendilerinden beklendiðini sorgulamaktadýrlar. Kadýnlara ve erkeklere göre þiddet neden yaþanýyor? Þiddetin nasýl yaþandýðýna iliþkin yukarýdaki bölümlerde aktardýðýmýz deneyimler ve bakýþ açýlarý kýsmen þiddetin neden yaþandýðýna dair bazý ipuçlarý da vermiþ durumdadýr. Görüþmelerde þiddetin nedenleri konusunda kadýnlarýn söyledikleri, aðýrlýklarý ve her kategorinin altýnda anlatýlanlar biraz deðiþmekle birlikte birkaç baþlýk altýnda toplanabilir: Kadýnla erkeðin iliþkisinde yaþanan sorunlar/psikolojik sorunlar Ýþsizlik, yoksulluk, parasýzlýk gibi ekonomik sorunlar Erkeðin kötü alýþkanlýklarýnýn yol açtýðý sorunlar Ailelerden, özellikle erkeðin ailesinden kaynaklanan sorunlar Erkeðin (veya kadýnýn) kýskançlýðýnýn yol açtýðý sorunlar Erkeðin (veya kadýnýn) bir baþkasýyla iliþki kurmasýnýn yol açtýðý sorunlar Bu bölümde, kadýnlarýn ve erkeklerin þiddetin nedenlerine iliþkin görüþlerini ifade eden anlatýmlara yer verdikten sonra, þiddetin erkekler tarafýndan niçin kullanýldýðýna dair birkaç nokta üzerinde durulacaktýr. Kadýn ve erkeðin eþiyle iliþkisinde yaþanan sorunlar Bu sorunlar görüþtüðümüz kiþiler tarafýndan bazen erken evlenme ve birbirini yeterince tanýmama, karþýsýndakinin hiç bilmediði bazý davranýþlarý olduðunu zaman içinde öðrenme, eþin psikolojik sorunlarý veya doðuþtan kötü huylu oluþu, yaþamdan ve birbirlerinden beklentilerinin farklý oluþunun yol açtýðý iletiþimsizlik gibi konulara baðlý olarak açýklanmýþtýr. Birçok durumda bunlarýn birkaçý ya da hepsi iç içe geçmiþ ve kadýnlar bazen bunlarýn tümüne birden deðinme gereksinimi duymuþlardýr. Eþiyle dünyalarýnýn farklý olduðunu ve iletiþim kuramadýklarýný bir kadýn Kutu 11'de anlatmýþtýr. 124 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Kutu 11 "Eþim çok anti sosyal içine kapanýk biri. Dýþarý çýkmayý insanlarla olmayý hiç sevmiyo. Ben de tam tersiyim yemeyi içmeyi giyinmeyi seviyorum. Mesela ben çocuklarým babalarý gibi olsun istemiyorum. [...] ama dedim ya iþte eþim biraz kompleksli biri hani dýþardan birine o kadar kibar efendi ki bazen inanamýyorum ama çok dengesiz neye ne zaman nasýl tepki vereceði hiç belli olmuyor. Bir gün kýzmadýðý biþey ertesi gün gözüne batabiliyo [...] Zaten son zamanlarda da iyice bizden uzaklaþtý, kendini soyutladý. Geliyo mutfaða oturuyo laptopunun baþýnda saatlerce, 5 saat 6 saat hiç kalkmadan oturuyo sigara içiyo bizle en ufak bir iletiþim kurmuyo. Þu ara kapýyý kapýyoruz o ayrý bir dünyada biz ayrý bir dünyada Kendine ayrý bizim olmadýðýmýz bir dünya kurdu iþte diyorum anti sosyal çok içine kapanýk [...] Sanýrým biraz þey var, kiþilik bozukluðu var adamda " (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Eþin psikolojik sorunlarýndan kaynaklanan anlaþmazlýklar ve yaþanan þiddet kadýnlar tarafýndan sýklýkla üzerinde durulan bir konu olmuþtur: "Ya bilmiyorum tam olarak çözemedim hani tam ne bileyim çift karakterli gibi bir saniyesi bir saniyesine uymuyor, deðiþiyor [...] Yok hiç bir anda hiç belli olmuyor bir anda hiç beklemediðin bir þey yapýyor. Hani sen bir laf söylemesini bekliyorsun belki o anda o baþka bir þey yapýyor, o ara ya vuruyor ya saçýmý çekiyor ya ýsýrýyor, ya cimcikliyor ne bileyim ya bir taraflara tekme atýyor. Bir kere vurdu elini vitrinin camýnýn içine geçirdi buralarý hep kesti [...] Kendine de zarar veriyor." (20 yaþýnda, evli, bir çocuklu, lise mezunu kadýn) Erkekler ise kimi zaman eþleriyle anlaþmazlýk nedeni olarak kendi psikolojilerinin bozukluðunu öne sürerken, bazen de eþlerinin ruh halinin iyi olmadýðýndan, fazla tepkisel davrandýklarýndan söz etmiþlerdir: "Yaa iþte bazan böyle diyorum diye, benim eþim diyordu git bakayým hele yav senin sanki sinirin bozuk gibi, gidiyordum [doktordan söz ediyor], bakýyordum, diyelim bana bi hap veriyordu, geliyordum, beni uyuþturuyordu, baþka bi çaresi yoktu... Yoo, asabiyet var yani, normalde var bende asabiyet amma, çok þey olmuyorum, bakýyom karþýlýk verdiði zaman ben biraz fazla þey oluyorum, huzursuz oluyorum." (56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) "...Onun da psikolojisi bozuldu 6 tane çocugu doðurmak kolay deðil yani düþün. Düþük oldu sonuçta hastanede yattý çýktý. Psikolojisi bozuldu ölümlerden döndü. Onun için o %10 luk kýsmý da ona baðlýyorum yani tamam dövüþtük, yani kavga da ettik ama bazý yönlerde haklýydý da " (35 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) 125 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ekonomik Sorunlar Ýþsizlik, parasýzlýk, geçim sorunlarý hem kadýnlar, hem de erkekler tarafýndan þiddetin yaþanmasýnda en önemli nedenlerden biri olarak gösterilmektedir. Kendileriyle görüþülen anne ve kayýnvalideler de ekonomik sorunlarý gelinlerinin ve kýzlarýnýn eþleriyle anlaþamamasýnda baþlýca nedenler arasýnda belirtmiþlerdir. Bundan önceki bölümde yer almýþ olan ekonomik þiddet/istismarla ilgili ifadeler maddiyata dayalý sorunlarýn þiddete ortam hazýrlayabileceðine iliþkin bazý ipuçlarý veriyordu. Aþaðýdaki ifadelerde de yine þiddet yaþanan ailelerdeki maddi sorunlardan söz edilmektedir: "Adamýn bakacak yüzü de yok, çalýþacak gücü de yok. Zaten gözü de görmüyo, onu da bahane ediyo. Þimdi zaten hiç bi iþi yok. Yani kendi ayaðýmýn üzerinde çocuklarýmý öylelikle büyüttüm. 9 sene adam çocuðunu, hadi ben el kýzýyým, çocuðuna dahi bakmadý. 9 sene sonra çýktý geldi. Þimdi aþaðý yukarý geleli 8 ay olacak daha bir kira vermiþ deðil, su vermiþ deðil, elektrik vermiþ deðil. [...] Ýþte para konusu giriyo araya, o zaman da sýkýntýmýz, yani þuraya þu verilcek diyorum, çalýþýyo muyum da vermiyorum bilmem ne..." (47 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) "[Kýzý aðýr þiddet görüp sonunda eþinden ayrýlmýþ olan bir annenin anlatýmý] Kumarý vardý, içkisi vardý kocasýnýn. Hepsi var idi. [ ] Yok çalýþmýyodu. Hiç Allahtan bi çöp çöp üstüne koymazdý. Kýzým da çalýþmýyodu o zaman. Ben baktým onlara. Hep adamdan [kendi eþinden söz ediyor] gizli baktým onlara. Ne biliyim çok çektirdi bana. Sekiz senedir aþaðý yukarý, yedi sene bitmiþti sekiz senenin içinde iþte oldu bu iþ. Artýk can boðaza geldi." (62 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, eðitimi olmayan bir anne) Erkeðin Kötü Alýþkanlýklarý (alkol, uyuþturucu, kumar) Ýþsizliðin, geçim sýkýntýsýnýn olduðu ailelerde genellikle erkekler arasýnda alkol ve uyuþturucu kullanýmýna da sýklýkla rastlanmýþtýr. Kadýnlarýn bazýlarý bu durumun eþlerinin dengesini bozduðu ve þiddet uygulama dahil çeþitli davranýþ bozukluklarýna neden olduðunu söylemiþlerdir (Bkz. Kutu 12). Kadýnlarýn anlatýmlarýnda fiziksel þiddetin uygulandýðý durumlarda eþlerin alkollü olduðu sýklýkla gündeme getirilmiþtir: "...ama orada içtiði insanlarla tartýþýp içmiþse, kafasýna bir þey takmýþsa, eve giriþinden belli zaten, baðýrýyor çaðýrýyor, kafasýna bir takým þeyler takýlmýþtýr, bize takýlmýþtýr bir hafta 10 gün önce, vuruyor kýrýyor, yatýn diyor.[...] Haftanýn üç günü içiyordu, iki gün üç gün mutlaka içiyordu, ertesi günde ayýlmakla geçiyordu, kendine gelemiyordu. Kendine gelince ertesi gün tekrar içiyordu.[...] Evet, içtiði zamanda da, daha çok þiddet uyguluyordu, artýk ne öðretiyorlardý, ne konuþuyorlardý kendi aralarýnda bilmiyorum" (44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 126 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Kutu 12 "Çünkü uyuþturucu kullandýðý için hep agrasif. Mesela sabah kalktýðý zaman sanki kuduz köpek gibi yani uyuþturucu kullandýðý zaman çok sakin. Ama onu bulamadýðý zaman çok böyle þey yýrtýcý hayvan gibi oluyor.[...] Tabi ki yani þey sorunlar zaten bundan kaynaklandý. Þeyin eþimin kiþiliðini bozdu.[...] Mesela eve uyuþturucu ekiyodu tenekelere; sonuçta benim iki tane erkek çocuðum var büyüyorlar yani kötü örnek olmamasý açýsýndan yani içiyosan, madem bu zýkkýmý yapýyosun, çocuklara gösterme. Eðer diyodu onun dalýna bi zarar gelsin, yani bi karýþ ot mesela; onun yani, bu evden gideceðimi söylüyodu, kovuyodu mesela. Yani komþularým kaç defa elinden aldý. Ya çoðunlukla benim dayak yemem uyuþturucu yüzünden oldu. [...] Gayet güzel bi kahve içiyoz, sohbet ediyoruz diyelim ki akþama dayak yiyebiliyosun. Çünkü uyuþturucu, zannedersem hap falan da vardý bilmiyorum, dengesini bozuyo. Dengesizleþtiriyo." (46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Ailelerden Kaynaklanan Sorunlar Bu sorunlar esas olarak erkeðin ailesi ile birlikte yaþandýðýnda ortaya çýkmakla birlikte, kadýnýn ve erkeðin ailelerinin farklý yaþam biçimlerinin olmasý ve kendi aralarýnda anlaþamamalarý, erkeðin ailesinin farklý mezhepten olmasý ve bunu kadýnýn üzerinde bir baský aracý olarak kullanmasý ya da erkeðin ailesinde var olan þiddetin bir þekilde onlarý da etkilemesi gibi durumlardan da söz edilmiþtir. Bu konularda bazý örneklere yukarýdaki bölümlerde yer verilmiþtir. Aþaðýdaki ifadeler de ailelerin müdahaleleri sonucunda yaþanan þiddete örnek oluþturmaktadýr: "Ailemle anlaþamadým eþimden ayrýldýktan sonra. Sonra iþte kýzýmýn babasýyla kaçtým. Serüven gibi biþey ama. (gülüyor) Babasýyla aramýzda mezhep farklýlýðý vardý. Zaten ailesi de bundan dolayý istemedi. Benim ailem zaten hiç istemiyodu. Eþime dönmem konusunda baský uyguluyolardý. Ben tabi reddettim. Çünkü eþimle aramda artýk hiç biþey kalmadý. Ýþte o þekilde ben kýzýn babasýyla kaçtým, 2005 yýlýnda. Ýki yýl birlikteliðimiz oldu. Tabi resmi nikah istedik, yapmak istedik falan ama eþim boþanmayýnca yapamadýk dolayýsýyla. Aile zaten farklýlýklar olduðu için aramýzda her iki tarafýn ailesi de istemedi. Zaten benimki hiç istemiyodu. Kýzýmýn babasýnýn ailesinden de bi destek göremedik... Mezhep farklýlýðý çok aþýrý bi boyut aldý. Hakaretler falan. En sonunda ben 'a üç aylýk hamileydim. Bu yönde eþimden, yani eþim deðil, kýzýmýn babasýndan þiddet gördüm. Hamileydim o zaman." (26 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) "Yo hep böyle deðildi 'iþte onun gözü dýþarlarda seni býrakcak, etcek', annesi babasý söylemeye baþladýktan sonra deðiþti. [...] Babasý pek konuþulacak biri deðil de, annesiyle konuþuyorduk mesela biz ondan sonra ben öyle bir þey demiyorum etraf diyor duyuluyor, ediyor, görülüyor diye bahaneler bulunuyordu." (20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 127 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Erkeðin ya da Kadýnýn Kýskançlýðý Kýskançlýk konusu hem kadýnlarýn, hem de erkeklerin görüþmelerinde gündeme getirilmiþ olan bir anlaþmazlýk nedenidir. Erkekler, eþlerinin kýskanç olmasýnýn çeþitli anlaþmazlýklara ve tartýþmalara yol açtýðýný, kadýnlar ise kýskanç erkeklerin bunu neden göstererek onlarýn üzerindeki baskýyý ve kontrolü arttýrdýklarýný ifade etmektedirler. Aþaðýdaki alýntýlar bu konuda örnek oluþturabilir: "Ya, þey kýskançlýk olayý vardý, yani aþýrý kýskançtý. Yolda giderken baþýmý kaldýrýp saða sola bakamýyordum, tek baþýma sokaða çýkamýyordum, adam iþe gitmiyordu, saklanýrdý bir yerlere, gözetliyordu yani. Þey iþte kardeþinle konuþamýyorsun rahat, kuzenlerinle konuþamýyorsun, herkesle iliþkim vardý o dönem, herkesle iliþkin var, herkesle yatýp kalkýyorsun [...] Kapýyý üzerime kilitleyip gidiyordu, perdeler sýký sýkýya kapalý olacaktý, perdeler niye açýldý diye soruyordu gelince " (41 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "Sonra þunu fark ettim, hani arkadaþlýðýmýz ilerleyince, bu kýskançlýklarýn arttýðýný fark ettim, biraz daha hani, ýý, bana göre tamamen þiddettir, hakaretlerin arttýðýný fark ettim, ya kendi okuldan arkadaþlarýmla artýk görüþemiyodum, okula bile zaman zaman gidemiyodum.[...] Çünkü cinsel iliþkim de oldu benim kendi rýzamla. O olduktan sonra o artýk beni karýsý gibi görmeye baþladý ve artýk sýnýrlamalar getirdiðini fark ettim. Ya sahiplendi beni aslýnda o, ben de sahiplenmesini istemedim. Ondan sonra tanýþtýðý, beraber gittiðimiz arkadaþlarýmla bile görüþmememi istedi. [...] Artýk ben hiçbir yere gidemem, artýk hep onunum diye düþündü galiba ki çünkü gerçekten bu cinsel iliþkimiz olduktan sonra o baskýlar oldu, öncesinde yoktu, hiçbi þey yoktu, gidiyodum, geliyodum ve gayet de hani güven içindeydi, sonrasýnda herþey gitti." (25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) Görüþülen erkeklerden biri ise eþini kýskandýðýný açýkça söylememekle birlikte eþine güven duymadýðý, onun yaþamýnda baþka erkeklerin olduðundan þüphelendiði durumda onun üzerinde nasýl bir kontrol kurduðunu, ona sözünü geçiremediði zaman da þiddetin yolunun nasýl açýldýðýný þu þekilde anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 13). Görüþme yapýlan bir baþka erkek ise eþiyle baþlýca anlaþmazlýk nedeninin kýskançlýk olduðunu söylemiþtir. Ama kýskanan kendisi deðil eþidir: "Valla hep kýskançlýktan ben ona þiddet gösteririm. Baþka bi þeyle göstermem... Farz et ki ben dýþarýda oturuyorum. Bi þeyle uðraþýrým. Gelir hemen 'iþte sen buna baktýn, sen þuna bakýyon, bu sana bakýyor!'. Ben sinirleniyorum, dövüyorum. Ya biri gelir kapýya bir bayan gelir. Der iþte 'niye konuþtun?' ben de diyorum 'Yav sen niye öyle dersin? Niye öyle þey yapýyosun? Yani ayýp deðil mi?' diyorum. He! Öyle o tür þey oluyor [...] Ben özür de diliyorum he. Ben eþimi severim, onun yanýnda da diyorum. Yani ben eþimi çok severim, o da beni 128 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý çok sever. Sevdiði için kýskanýyor. He! Ama ki bazen sinirim olmasaydý yani ben o þiddeti de göstermezdim." (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul terk erkek) Kutu 13 " Bak mesela, bi tane dul bi arkadaþý vardý, iþin açýkçasý ben tedbir amacýyla, görüþme diyodum... Güzel de bi bayan, Allah sahibine baðýþlasýn, sürekli dýþarda gezen bi bayan, kafelerde gezen bi bayan yani aslýnda, tamam kötü düþünmeyeyim, ama çok da iyi düþündüm orda hep çeliþkiler görüyorum ben. Ama benim eþim de bu insanla görüþmesin. Ben bunu istiyorum eþimden [...] Kurma arkadaþlýk! Geliyosa eve gelsin... ama beraber gezme dolaþmayýn, telefonunu hatta sil [...] Böyle bi kaç arkadaþý vardý burda hep ezip geçiyodu, gizliden yapýyordu, gidip aþaðýya gizliden görüþüyodu, gizliden telefonla görüþüyodu. Bunlarý da bir yapma diyodum, iki yapma diyodum, ya üçü duyuyodum, dördü duyuyodum, beþincide destan atýyodum, [...] O an artýk düþünün ne olacaðýný, bi erkeðin Yani sinirlenirsin, sinirli anýnda bi de sesini yükselttiðinde bi de karþý taraf sesini yükseltiyosa, o an iþte beynin ele kola verdiði refleksi yaþarsýn, artýk o eþine de vurursun o an, eþyalara da vurur kýrar daðýtýrsýn, ki çok kýrdým eþya..." (34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Erkeðin ya da Kadýnýn Aldatmasý Þiddetin nedeni olarak 'aldatýlma' daha çok kadýnlarýn (þiddete uðramýþ kadýn veya anne/kayýnvalideler) öykülerinde gündeme gelmiþtir. Erkeðin eþini aldatmasý baþlý baþýna bir duygusal þiddet anlamýna gelirken, kadýn bu konuda bir þey sormaya ya da söylemeye kalkýþtýðýnda yeniden þiddete maruz kalmaktadýr. Eþini aldatan ve evi terk eden erkeklerin bir süre sonra hiçbir þey olmamýþ gibi yine eþlerine ve çocuklarýna döndüklerini ve üstelik dozu biraz azalmýþ olsa bile yine þiddete baþvurduklarýný ortaya koyan vakalar da vardýr. Erkeklerle yapýlan görüþmelerde erkeðin eþi tarafýndan aldatýlma durumu bir kez gündeme gelmiþtir. Bu öyküde de, kadýnýn yaþamýnda bir baþkasýnýn olabileceði konusunda erkeðin þüphe duymasý, bu nedenle kontrolü arttýrmasý eþler arasýnda anlaþmazlýk ve güvensizliðin baþlangýcý olmuþ, daha sonra erkek cezaevinde iken kadýnýn baþka erkeklerle iliþkisinin olmasý, erkeðin eþine çeþitli biçimlerde þiddet uygulamasýna yol açmýþ ve henüz boþanmamýþ olsalar da aralarýndaki baðlarý tümüyle koparmýþtýr. Kadýnlar eþleri tarafýndan aldatýlma durumlarýný þu ifadelerle aktarmýþlardýr: "Hiç bi þey gözüne gelmedi. Bu benden - nikahýný da verdim aþtý gitti. Orda bakýyým kaç sene durdu? Ýþte düðün yapmýþ, ev dayamýþ döþemiþ, evleri onlarýn kendilerinin [diðer kadýnýn ailesinin] varmýþ. Gali gitti, biz de bebelerlen bi hayat kurduk, kendi baþýmýza 129 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet yaþadýk yani. Ben oraya iþte iþe girdim, beþ sene neyi çalýþtým. Ondan sona bu çýktý geldi, anasýgile gelmiþ, illa barýþcam demiþ, buraya geldi, eve geldi anasýynan neyi. Ben saklandým, ben barýþmak istemiyom, ben onun yerine olsam dedim, ben kadýným o erkek, eðer dedim ecicik bi gururu varsa o benim yanýma gelmesin dedim.[...] istemedim ilkin, gelmesin dedim. Bu ev neyi duttu, bir ay oralarda süründü, nitekim nasibimiz berabermiþ gine geldi bu. Þimdi de geleli dört - kaç sene oldu bakýyým, iki, üç, dört sene oldu. Ýþte ben ordaydým iþteydim, beni iþten çýkarttý. O sigortalý iþimden. Þimdi de kendisi þeye girdi, þirkete girdi, arabalarýný neyi yapýyo. [...] ya, hastalandý da iþte hastanede yattý, bi þeyler oldu, tekrar nikah yapýldý. Ýþte gelmesini ilkin bi istemedik alýþanacak, geldikten sona da hayli bize huzursuzluk verdi, çoluða çocuða yaptý, aynýsýný gine devam ettirdi." (50 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) "O kendisi dýþarda kendine bir hayat kuruyo. Yani tartýþmalar bundan çýkýyodu tabi ki. Artýk gece yarýlarýna kadar... Ama yani sürekli haftanýn bir-iki günü belki olur ama her gün her gün de olmuyo [...] Bu yaþam tarzý, aldatmalar dediðim gibi onlar beni çok kýrdý, çok incitti. Bir, iki, üç yani bi müddet hatta A 'da yaþarken þahit oldum bir buçuk yýl mesela evde deðildi. Bi bayanla yaþýyodu ve ben bunu biliyodum ve evliydik o zamanda " (47 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Bir Güç Kullanma ve Kontrol Aracý olarak Eril Þiddet Kadýnlarýn ve erkeklerin dile getirdiði bu nedenler þiddetin ortamýný hazýrlamakta, þiddet kullanýmý için vesile yaratýlmaktadýr. Ancak, þiddetin, özellikle de fiziksel ve cinsel þiddetin daha çok erkekler tarafýndan kadýnlara uygulanmasý burada bir eþitsizlik durumu olduðunu göstermektedir. Þiddet, güç kullanma meselesidir ve toplumsal anlamda güce sahip olan (ya da bazen iktidarýný tehlike altýnda gören) erkek, kadýn üzerindeki kontrolünü zaman zaman þiddet kullanarak saðlamaktadýr. Bu durumu her iki beraberliðinde de þiddet yaþamýþ olan 26 yaþýndaki kadýn þöyle ifade etmiþtir: " Bir erkek bir kadýný dövdüðü zaman benim gücüm yetiyor düþünceleri var. Bütün erkeklerde bu var. Benim babamda da vardý. Benim gücüm sana yetiyor. Böyle bir düþünce var. Hani ego diyorlar ya ben ona pek inanmýyorum sadece güç meselesi. Hani erkekler egolarýn tatmin ediyorlar, kendilerini tatmin ediyorlar yok böyle bir þey. Açýk olalým bu ego mego deðil. Hakikaten bir erkek bi kadýna gücünü yettiriyorsa o erkek o kadýna her zaman dayak atacaktýr. Her zaman þiddet uygulayacaktýr. Bu budur." (26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Bazý kadýnlar da eþlerinin onlarý çaresiz ve mallarý gibi gördükleri için þiddet uyguladýklarýný belirtmiþlerdir: "Bir de þu vardý ondan, nikahlý eþim istediðim gibi döverim bunun gidecek yeri yok, maaþý yok, parasý yok, geleceði yok, çocuðu okutuyor, çocuðu da seviyor, çocuðu da okutuyor, neylen okutacak, napacak bu gidemez, ben buna ne kadar eziyet de etsem, yani istediðimi 130 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý de yaparým gitmez, diyor ki benim için ne yaptýn diyor, diyorum ki temizlik yaptým, çamaþýr yýkadým, yemek yaptým, ütünü yaptým, benim için mi yaptýn onlarý, benim için mi yaptýn onlarý böyle bir þey yapýyorsan hiç yapma " (44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Erkekle kadýnýn toplumsal konumunun farklý olmasýnýn yol açtýðý psikolojik þiddet ise genç, bekar ve eðitimli bir kadýn tarafýndan vurgulanmýþtýr: "...iþte sen þunu yapamazsýn, çünkü kadýnsýn, iþte sen bunu yapamazsýn çünkü kadýnsýn, sen para kazanamazsýn çünkü kadýnsýn, sen çalýþamazsýn çünkü kadýnsýn. Bunlarýn hepsi psikolojik þiddet, ya ekonomiyle de baðdaþtýrdýðýn zaman, zaten biliyorsunuz Türkiye'nin bir gerçeði var erkekler çalýþýr, kadýnlar evlerinde oturup ev iþi yaparlar çünkü þey yoktur yani- ekonomik özgürlükleri olsa bile yine evde o iþleri yapan yine kadýndýr [...] zaten psikolojik þiddet her zaman var, yani kadýnlarý küçümsemek." (25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) Erkekler, þiddetin nedenleri arasýnda sýklýkla ekonomik koþullarýn yarattýðý stresi, kiþilerin geçmiþte kendi aileleri içinde tanýk olduklarý/yaþadýklarý þiddeti, kendilerinin ya da eþlerinin yaþamakta olduðu bazý psikolojik sorunlarý ileri sürmüþlerdir. Oysa þiddetin nasýl yaþandýðýna dair anlatýlarý bu durumun eþlerini istedikleri biçimde kontrol edememe, onun üzerinde yeterince otorite kuramama, kendilerini 'ipleri elden kaçýrma' konumunda hissetme, ya da eþin beklenen bazý görevleri yerine getirmemesi durumunda ona görevlerini hatýrlatma ile yakýndan iliþkisi olduðunu göstermektedir. Bu durumda da erkekler þiddet uygulamaya kendi deyimleri ile 'mecbur kaldýklarýný' söylemektedirler. Kadýn itaat ettiði, onun için belirlenmiþ kurallara uyduðu, hiçbir koþulda eþinin üzerine gelmediði sürece þiddet uygulanacak bir durum yoktur. Ama bunlar olmadýðý zaman, hele bir de kadýn çok konuþuyorsa, talep ediyorsa, hesap soruyorsa onlara göre þiddetin yolu açýlmaktadýr. Odak grup toplantýlarýnýn birine katýlan genç bir erkek bu konuyu þöyle dile getirmiþtir: " Erkeðin bazý doðrularý var, yani çevresinden kaynaklanan, ailesinden kaynaklanan bazý kurallarý koymuþlardýr. Kadýn bile bile eðer erkeðin üstüne gidiyorsa bu þiddete yol açar Mesela, erkek eve misafir geldiðinde kadýnýn fazla ortada dolaþmasýný istemez. Ama kadýn inadýna dolaþýyorsa erkek buna þiddet yapar. Bazen kadýnlarýn da hak ettiði durumlar da oluyo. Toplum içerisinde aþaðýlayýcý, hakaret edici hitaplarda bulunduðu zaman Eþini döver." (Odak grup katýlýmcýsý, 20-25 yaþ, bekar, lise altý eðitimli erkek) Aþaðýdaki ifade yine, kadýnýn erkeði, özellikle 'erkeklik' meselesini gündeme getirerek nasýl çileden çýkarabildiði ve dayaðý 'hak ettiðini' konusunu dile getirmektedir: 131 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet " Komþusunda görmüþtür [...] Bey, filanca yerde gördüm çok güzel, bizimkini deðiþtirse. Adamýn gücünü sormaz. 'Ya haným alamayýz' 'niye alamayýz, niye alamýyosun, biz kimden aþaðýyýz, sen nasýl erkeksin, nasýl erkeksin!' Ne yapacak, ya çalacak, ya dövecek. Tamam mý? Onun için yine dediðiniz bi kýþkýrtýcý unsurlar vardýr. Erkek bunlan ne yapacaktýr? Caným ciðerim yapmam dese bi olmayacak Artýk 'ne biçim erkeksin!' dedi miydi, cennetten çýkmayý yedi miydi, bi ateþ çýkacak gözünün önünde dört yýldýz, ondan sonra da 'ya ben o anlamda söylemedim, iþte þuydu buydu' iki gün küs, üçüncü gün barýþ." (Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek) Görüþülen kadýnlar arasýnda kadýnlarýn da bazen dayaðý hak ettiðini, erkekleri onlara þiddet uygulamaya zorladýðýný söyleyen ve dayaðý açýkça savunan olmamýþtýr. Ancak, bazý kadýnlar erkeklerin stres altýnda olmasýný ya da huylarýnýn yaratýlýþtan kötü olduðunu vurgulayarak onlarý bir biçimde mazur gösterme eðilimindedirler. Bunun yaný sýra, özellikle anneler ve kayýnvalideler arasýnda, yaþý 50'nin üzerinde olan ve daha az eðitimli bir kesim, þiddet uygulayan bir erkekle geçinmenin ve onu yatýþtýrmanýn kadýnýn elinde olduðunu, çocuklar için ve ailenin varlýðýný sürdürmesi için bunun önemli olduðunu belirtmiþtir. Onlara göre kadýn eþinden biraz çekinmeli, kýþkýrtýcý olmamalý, nerede susmasý gerektiðini bilmelidir. Kadýnlarýn kocalarýný dinlemesinin yaný sýra, kocalarýn da gerektiðinde onlarý 'terbiye etmesi' konusu anne/kayýnvalide görüþmelerinde gelinlerin durumuna iliþkin olarak gündeme getirilmiþtir. Aþaðýdaki ifadeler bu konudaki görüþlerden bazýlarýný yansýtmaktadýr: "Dayaða þey etmiyom ama bir erkekten de biraz karýsý çekinecek. Aaa, neden öyle oldu neden öyle olduyu ben kabul etmiyom, kadýn biraz kadýnlýðýný bilecek, dili kýsalacak azýcýk. Yani beni de yanlýþ anlamayýn ama savunacaðý yerde savunsun, þurada kocalarý dururken car car car yahut bir toplum içinde kocasýný küçük düþürecek bir þey de yaptý mý ben döverim iþte o garýyý. Dövmesin de kocasý terbiyesini versin yani." (58 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne/kayýnvalide) " Benim, bizim büyüklerimiz, annem olsun babamýz olsun, biz erkeklerimize saygý duyarýz. Þimdi þöyle bir þey, annem der ki 'yavrum, o erkek' derdi. 'Erkekle' derdi, 'asla, sen þöylesin ben böyleyim dersen geçinilmez.' Annem öyle derdi, rahmetli, 'o söyleyecek sen dinleyecen' derdi. 'O zaman kesin geçim olur' derdi annem. Biz de öyle yaptýk. [...] Çok þey çektim ben, çok sýkýntý çektim. Ona da iþte hep boyun büktüm böyle. Büktüm. Çocuklarým için [...] çocuklarým þimdi akýllarý sarýyor hep takdir ederler..." (65 yaþýnda, eþi ölmüþ, beþ çocuk sahibi, okula gitmemiþ bir anne) Öte yandan, þiddet yaþamýþ olan genç ve eðitimli kadýnlar arasýnda öfkesini kontrol etmeyi bilmeyen bir erkek karþýsýnda nasýl davranacaðý konusunda çeliþkiler yaþayýp, istemediði halde karþýlýk veren, bu durumda da erkeðin öfkesinin artmasýna neden olduðunu düþünenler de vardýr. Ancak onlarýn önerdiði çözüm susup oturmak deðil, bir þekilde tepki göstermek, daha farklý iletiþim biçimleri arayýþýna girmek ve mutlaka yaþanan þiddeti karþýlýklý konuþabilmenin yolunu bulmaktýr (Bkz. Kutu 14). 132 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Kutu 14 "...Hani þey deðilim ben hani dayak yiyen zavallý kadýn deðilim, yani þiddetin içinde birebir þiddeti yaþayan kiþi de oldum. Ben de ona vurdum hani týrnak attým filan hani. [ ] Ama bu benim en inanmadýðým þey. En inanmadýðým þey gerçekten. Ýki kiþi arasýnda olmamasý gereken þey yani... Neyse bunu denedim olmadý, hiç de hoþuma gitmedi yani gerçekten.[ ] Evi terk etmeye karar veriyorum, birkaç gün arkadaþýmýn yanýnda kalýyorum falan. Benim kolum mosmor, onun burasý týrnaklanmýþ yani iki vahþi salak, yani ikisi de salak [...] Böyle biþey olduðu zaman þey yok onda, mesela hemen anýnda biraz sonra siniri dindiði anda benim sevdiðim adam oluyo ve de mutlu falan, þunu da yapacaktýk, bu da eksik kaldý hadi þuraya gidiyoduk falanla devam edebiliyo... Ama ben hayatýmý böyle devam edemiyorum. Bana bu yaþadýðým þeyler aðýr geliyo ve çok çok kötü incinmiþ oluyorum. [...]. Yani onun fevri durumu kadar benim de hassas durumum var, algýlarýmda hassasiyetim var falan. Ve dolayýsýyla gerçekten çaba gerekiyor, yani o gün, o esnada deðilse bile ertesi gün onu konuþabilmek gerekiyo. Ben þimdi bunu söylememe raðmen ben bunu yapamadým." (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn) Kadýnlar ve erkekler yaþanýlan þiddetin nedenlerini açýklamaya çalýþýrken, karþýlýklý iletiþimi olumsuz etkileyen psikolojik sorunlar, maddiyata dayalý sorunlar, erkeðin kötü alýþkanlýklarýnýn yol açtýðý sorunlar, kýskançlýk ve aldatma ile ailelerden, özellikle de erkeðin ailesinin çeþitli konularda müdahale ve baskýsýndan kaynaklanan sorunlardan söz etmiþlerdir. Birçok durumda bunlarýn bir kýsmý iç içe geçmekte ya da bir sorunun varlýðý diðer sorunlarý da tetikleyebilmektedir. Bütün bu sorunlarýn þiddete ortam hazýrlamasýna karþýn, þiddetin daha çok erkekler tarafýndan kadýnlara uygulanmasýnýn bir eþitsizlik durumunu yansýttýðý, gücü olanýn ya da bu gücü tehlike altýnda görenin diðerini kontrol amacýyla þiddete baþvurduðu da bazý kadýnlar tarafýndan vurgulanmýþtýr. Nitekim kimi erkeklerin þiddeti nasýl yaþadýklarýna dair anlatýlarý da bu durumun kadýnlarýn kendilerinden beklenen bazý davranýþlara uygun hareket etmediði veya bazý görevleri yerine getirmediði, erkeðin eþi üzerinde kontrolü kaybetme kaygýsýný yaþayýp, onu hizaya sokma gereksinimini hissettiði, ya da yine çeþitli nedenlere baðlý olarak kadýn üzerinde otorite kuramadýðý koþullarda ortaya çýktýðýný göstermektedir. Hele bir de kadýn çok konuþuyor, hesap soruyor ve taleplerde bulunuyorsa onlara göre þiddeti büsbütün kýþkýrtmakta ve böylesi durumlarda da erkekler 'mecburen' þiddete baþvurmak durumunda kalýnacaðýný söylemektedirler. Þiddetin uzun bir süreç olarak yaþanmasýný etkileyen faktörler Kadýnlarla yapýlan görüþmeler, þiddetin çoðu kez nedenleri, dozu, türleri zaman içinde deðiþmekle birlikte uzun bir süre yaþandýðýný göstermektedir. Þiddet, kadýnlar köklü bir çözüme gitmeye karar vermedikleri ve bir adým atamadýklarý sürece dozu artarak, kapsamý geniþleyerek, aile bireylerinin koþullarýndaki bazý olumsuzluklardan da etkilenerek, aile 133 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet yaþamýnýn bir parçasý olarak devam etmektedir. Aile içi þiddetin uzun yýllar yaþanmasý, þiddetin yarattýðý fiziksel ve ruhsal sorunlarýn (aile bireylerinin tümünde) ciddi boyutlar kazanmasýna, þiddetin normalleþtirilmesine, sosyalizasyonun bir parçasý haline gelmesine ve gitgide müdahale etmenin baþlangýçtan çok daha zor olduðu bir durumun ortaya çýkmasýna yol açmaktadýr. Kadýnlarýn þiddet karþýsýnda kesin bir adým atmalarýný (bunu hýzla atmalarýný) engelleyen birçok faktör vardýr ve bunlar kadýnlarýn kendileri tarafýndan da dile getirilmiþtir. Þiddeti geçici bir kriz durumu olarak düþünme: Aile içi þiddetin uzun bir süre yaþanmasýnda kadýnlarýn þiddeti ilk kez yaþadýklarýnda kararlý bir tepki gösterememeleri önem taþýmaktadýr. Özellikle eþlerinden hiç beklemedikleri, nedenini anlayamadýklarý bir þiddet olayý ile karþýlaþan kadýnlarýn algýsý bunun geçici bir kriz durumu olduðunu düþünmek, fazla tepki göstermemek, olayý büyütmemek ve affedici olmaktýr. Birbirlerini az tanýyorlarsa ve/veya severek evlenmiþlerse ya da kadýn erkekten çok genç ise veya erkeðin ailesi ile yaþanýyor ise, bütün bunlar da bazen kadýnýn olayýn üzerine gitmekte geç kalmasýna yol açabilmekte, hatta bu süreç içinde suçu kendisinde arayanlar bile olmaktadýr. Aþaðýdaki ifadeler, kadýnlarýn bu tür davranýþlarý ile ilgili bazý ipuçlarý vermektedir: "Dediler, boþan dediler, sonunuz ayrýlýk falan dediler, ben de o zaman çok seviyordum ayrýlmak falan istemiyordum düzelir falan diye ümit ediyordum babam bana birkaç sefer daha askere gitmedi tecil ettirmiþ sürekli gitmiyor babam dedi ki askere gitsin gelsin alsýn seni buradan konuþ et ben hep aldým karþýma konuþtum [...] Þöyle yapalým böyle yapalým hani askere gittin falan ama hiçbir þey deðiþmedi, düzelir diye ben son ana kadar bekledim düzeleceðine her þey daha kötüye gidiyor deðiþmiyor, deðiþmesini beklemek hata keþke diyorum beri hiç beklemeseymiþim o kadar ben de yýpranmazdým en azýmdan birikimlerim bana kalmýþ olurdu elimde kendime yeni bir baþlangýç yapardým " (20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "[Eþin aldatmasý ile yaþanan duygusal þiddet konusunda] Oldu tabi neden bana oldu diye bu soruyu sordum. Þimdi herkes iþte beðeniyo, senin gibi bayana iþte yapýlýr mýydý ama kendimde de arýyorum tabii ki. Acaba neden? Þöyle yapsam olur muydu, olmaz mýydý, bana þöyle davranýr mýydý? Hep böyle kendimi de yargýlayan bi insaným zaten. Kendimde de hata buluyorum. Hata bulduðum yerler de var. [...] Ama gene bu durumlar olur muydu olmaz mýydý onu bilmiyorum ama hatalý davrandýðým yerler de vardý. Belki hani çok yaþým küçüktü, ilgisiz olabilirdim." ( 41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk, kadýn) 134 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Çaresizlik Kadýnlarýn birçoðunun evlerinden ayrýlmaya karar verdiklerinde dönecekleri bir ana-baba ocaðý olmamasý, yakýn çevrelerinde onlara destek olacak kimsenin bulunmamasý, güvenecekleri bir dost çevresinin eksikliði, onlarý çaresiz býrakmakta, þiddet yaþasalar da o evde kalmaya mahkum etmektedir. Kadýnlarýn bir kýsmý kendi çevrelerindeki gelenekgörenekler çerçevesinde bir kere evlendikten sonra artýk kendi ailelerine geri dönmenin kabul görmeyeceðinden, namus konusunun gündeme getirileceðinden ya da çocuklarýnýn istenmeyeceðinden söz etmektedirler. Bazý kadýnlar da zaten ailelerinin isteði dýþýnda evlendikleri için ailelerinin onlara kucak açmayacaðýndan, kendi ailelerinin bile eþlerinin tarafýný tutacaðýndan söz etmekte ya da ailelerinde de þiddet olduðu için o ortama dönmek istemediklerinden kendilerini yalnýz ve çaresiz hissetmektedirler (bkz Kutu 15). Çoðu kez de eðitimsiz olduklarý ya da þimdiye dek evleri dýþýnda hiç çalýþmadýklarý için kendi ayaklarýnýn üzerinde durup yaþamlarýný sürdürebilecekleri konusunda endiþelidirler. Bütün bunlarýn sonucunda da, yaþadýklarý þiddeti aileleriyle paylaþma noktasýna ancak þiddetin boyutlarýnýn oldukça derinleþtiði, dayanma sýnýrlarýnýn aþýldýðý bir noktada gelebilmektedirler. Öte yandan, bazý kadýnlar da boþanma konusunda kesin bir karara varmadýkça herhangi bir resmi kurum ya da STK'ya destek için baþvurmayý istemediklerini belirtmiþlerdir. Aþaðýdaki anlatýlarda kadýnlarýn yaþadýklarý 'çaresizlik' halleri dile getirilmiþtir: "Bana kapýyý gösterirdi. En büyük gerekçesi, yani cesaret aldýðý þey benim kimsesiz olmamdý. Annemin babamýn olmamasýydý. Yani bi erkek kardeþimin olmamasýydý [...] Keþkelerim vardý dedim ya baþta da benim tutunacak bir dalým olsaydý, caným ben o dayaðý yemezdim.[..] Ben yoksa ayakta duramazdým. Yani manevi destek güzel de maddi destek lazým. Maddi destek. Maddiyatsýzlýktan çekiyor kadýnlarýmýz. Gerçekten. Yani bir anne baba sahip çýkarsa kadýn ayakta durabilir. Ben sahipsizlikten yani o kadar katlandým." (46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "Bir de þey de aile zaten benim ailem muhafazakar yani aslýnda çok fazla muhafazakar deðil de, cahiller diyebilirim yani onlar kendilerini benim kadar geliþtirmediler nasýl diyeyim yani kabul edemezler, yani kolay kolay benim eþimden ayrýlacaðýmý, ayrýlmýþ olmamý [ ] Onlarýn bana sanmýyorum yani yol gösterebileceklerini. Tamam, bacým kardeþim yani böyle mutsuz hayat gitmez biz arkandayýz demezler yani. Olmuyorsa, yürütemiyorsan bitir ayrýl demezler. (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Þiddete uðrayan kadýnlarýn yaþadýðý yalnýzlýk ve ailelerinden yeterince ya da zamanýnda destek görmemeleri, anne/kayýnvalideler ile yapýlan görüþmelere de yansýmýþtýr. Annelerin birçoðu, kendi deneyimlerini ve çevreden gelecek baskýyý dikkate alarak kadýn olarak içselleþtirdikleri rol modelinden hareketle davranmaktadýrlar. Özellikle de kýzlarýnýn/gelinlerinin çocuðu olduðu durumda o evliliðin sürmesi yönünde telkinde bulunuyor, iþsiz damatlara iþ buluyor, maddi destek saðlýyor, aradaki anlaþmazlýklarýn böylece giderilebileceðini düþünüyorlar. Genellikle kýzlarýna, verdiði kararlarda arkasýnda duracaklarý yönünde bir 135 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet cesaret veremiyorlar. Ciddi bir müdahale ancak þiddete uðrayan kadýn hastalanýnca veya evini terk etmek durumuna gelince gerçekleþiyor. Bazý durumlarda da þiddete uðrayan kadýnlar, ailelerindeki baba þiddeti nedeni ile eþleri ile ailelerinin onayý olmadan evlendikleri için bir anlaþmazlýk durumunda da tekrar ailelerine dönmeye çekiniyorlar. Evli bir kadýnýn evini terk edip ailesine dönmesinin aileler tarafýndan genellikle olumsuz karþýlanmasý ve buna baðlý olarak da kadýnlarýn þiddete çok uzun bir süre dayanmalarý bir adli týp uzmaný tarafýndan da þöyle dile getirilmiþtir: " bilmem, kadýn ne kadar dayak yese de o aile ortamýndan kolay kolay çýkmak istemiyor, çünkü geriye döndüðünde kendi anasý babasý bile kabul etmiyor bu ülkede. Hani, eti senin kemiði benim þeklinde evlendirme, hani evden bir kere gelin olarak çýktýn, dönmesi bile zor, en yakýný, yardým isteyeceði adama bile dönemiyor Ürküyor kadýn, geri dönebileceði ailesi yok veya geri dönebileceði ailesi zaten güçsüz, bu kadýn oraya bir daha dönerse, oraya yük olarak görülüyor " (Adli týp doktoru) Kutu 15: "Ailem eþine dön diye baský kuruyo. Çünkü mesela ben eþime dönersem, iþte herkesin dedikodusu azalacakmýþ, bana iþte millet dul, kötü gözüyle bakmayacakmýþ Benim oraya gitmemi ben kurtuluþ olarak görmüyom yani nasýl kurtulayým. Gidecem ben cehenneme, tekrar görümcemi görecem, kaynanamý görecem, kayýnlarýmý görecem, onlarlan ayný þeyleri tekrar yaþayacam her zaman gözümün önünde bana böyle aþaðýlayýcý gözle bakacaklar, ben bunlarý yapmak istemedim. Ben istemedikçe onlar baský yaptý. En son iþte bi kaç bi kere daha yapmýþtýk böyle büyük kavga. [...] yani herkes, hani bir savaþ varsa bi tarafa cepheye tutmak zorundasýn ya onlar bi tarafý tutmak zorundalardý. O da genelde gidip mesela eþim tarafý eþimi tutuyodu [...] Benim tarafým da kocamý tutuyodu. Eee sen git haksýzsýn iþte. Yani kadýnsýn ne yapabilecen, ya ayrýlsan ne yapabilecen diye düþünüyolar. [...] resmen rezilsin yani ortadasýn rezilsin. Hiç biþey yapamýyon, yapacak hiç biþeyin yok, gidecek bir yerin yok, çaren yok. Çare yok, biri elinden tutmazsa çare yok. Mesela ben bu derneðe geldim ki bana yardým etsinler diye. Bu dernek olmazsa benim çarem yok. Napacam? Mesela iki üç gün sonra ben sokaktayým, nerde kalacam nerde yatacam?" (35 yaþýnda, resmi nikahsýz eþinden ayrýlmýþ, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Utanma Birçok kadýnýn özellikle de fiziksel þiddet yaþayanlarýn bundan utanmalarý, içlerine kapanmalarýna, en yakýnlarýyla bile bu olayý paylaþmamalarýna, baþkalarýndan saklamalarýna yol açmakta, bunun sonucunda da herhangi bir þekilde destek almalarýnýn yolu týkanmaktadýr. Bu da sonuçta þiddet yaþayan kadýnýn yalnýzlýðýný arttýrmaktadýr. 136 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Görüþtüðümüz kadýnlardan birkaçý bu konu üzerinde durmuþ; kadýnlardan bazýlarý da belli bir noktadan sonra bunu aþtýklarýný dile getirmiþlerdir: "Ya tabi ki insan dayak yediðini baþka birilerine söyliyemiyo... Yani ben hep... sakla... Saklamayý tercih ettim. [...] iþte biz kavga ettik, bugün dayak yedim þöyle oldu böyle dövdü söyleyemiyosunuz yani utanç veriyodu bana." (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) "Günlerce evden çýkmadýðým oldu, günlerce perdeleri hiç açmadým; perdeleri açmadým, utanýyordum artýk komþulardan o seslerden gürültülerden [...] kendimi eve hapsediyordum " (44 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "Ýlk zamanlar hava sýcak olduðu halde boðazlý giyiyordum çekiyordum buralarýma görünmesin diye. Evden dýþarý çýkmýyordum, aðlýyordum falan ama bir süre sonra aþtým çünkü benim utanmam gereken bir þey yok onu öðrendim. Onun utanmasý gerekiyormuþ." (20 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Çocuklarýn durumu Kadýnlarýn þiddet yaþadýklarý evden kaçýp gitmelerini engelleyen en önemli unsur çocuklarý olmaktadýr. Çocuklarýný, ailenin sorumluluðunu taþýyamayan, düzenli iþi olmayan, kötü alýþkanlýklarý olan, çocuklarýyla ilgilenmeyen, bazen onlara karþý da saldýrgan davranan babalara býrakýp gitmek istememektedirler. Öte yandan, çocuklarýyla birlikte evi terk etmeye kalkýþtýklarýnda da onlarýn geçimini nasýl saðlayacaklarý konusunda endiþe duymaktadýrlar. Ayrýca, evin geçimini tümüyle kendisi saðlayan kadýnlar bile boþanmaya kalktýklarýnda ya da eþlerini terk ettiklerinde onun daha fazla þiddet uygulayacaðýndan ve çocuklara da zarar verebileceðinden korkmaktadýrlar. Bunlarýn yaný sýra kadýnlarýn bazýlarý da çocuklarýnýn babasýz yetiþmesini istememekte, onlarýn büyümesini ve ayrýlýk kararýný çocuklarýyla birlikte vermeyi tercih etmektedirler. "Gene bir gün dayanamadým, bir gece çýktým çantamý aldým ve þey arkadaþýma gittim, mahallede oturan bir arkadaþýma gittim, sabahleyin kalktým, aa bir baktým adam sabah kapýda çocuklarla.[...] Çocuklarý görünce dayanamadým tabii, geri döndüm.[...] sonra oðlumla konuþtum, ayrýlmayý düþündüðümü, bu evden gitmeyi düþündüðümü, çünkü kendilerine zarar verdiðimi düþündüðümü söyledim, oðlum da dedi ki, 'yapma anne, babam bak sana karýþmýyor, burada otur, yani yanýmýzda ol, biz bir hal olunca ayrýlýrsýn' dedi, yani düzenimizi bozmayýn, dedi.[...] böyle þey kazanana kadar üniversiteye kadar böyle idare edelim dedi" (47 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "...Benim de tutunacak bi dalým olmadýðý için çocuklarýmýn büyümesini bekledim. Tabii ki bu arada yani gözümün morluðu hiç geçmiyodu.[...] E ben de iki çocuðumu nereye býrakayým gideyim öyle bi insana [...] Çocuklarým küçüktü. Yani onlarýn okumasý açýsýndan ben sabrettim. Ben çocuklarýmýn büyümesini bekledim, çocuklarým lise sona geldiklerinde, en 137 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet sonunda büyük oðlum dedi ki 'anne daha ne kadar dayanacaksýn daha ne kadar sabredeceksin.'[ ] Yani çocuklarým için mücadele verdim." (46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Öte yandan, þiddet gördüðü evi hamile olmasýna karþýn terk edip, bir kadýn STK'sýndan destek isteyen, sýðýnma evinde bir süre kalmýþ kadýnýn tavrý ise, þiddet yaþayan kadýnýn çocuklarýný da alýp, evden kaçmasý yönündedir. Bu konudaki kararlýlýðýný þöyle ifade etmiþ: "Çocuðunu alýn kaçýn. Ciddi söylüyorum. Yani hani anlayamýyorum. Hakikaten. Çocuklarýný alsýnlar, kesinlikle çocuklarýndan vazgeçmesinler, hiçbir þekilde ne olursa olsun. Hakikaten çocuk bambaþka bir þey. Kesinlikle ve kesinlikle çocuklarýný o ortamda yetiþtirmesinler. Böyle bir düþünceye bile sahip olmasýnlar ve on tane de olsa alýp kaçsýnlar. Muhtemelen bir þeyler yapacaktýr. Alternatifler üretecektir. Muhtemelen, mecbur, çocuk olunca daha da çok araþtýrma isteði duyuyorsun. Onun için o çocuklarý da alýp oradan kaçsýnlar. O adamý terk etsinler." (26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Toplumun aile-içi þiddete bakýþý Þiddetin toplumda aile içi bir sorun olarak görülmesi ve aileyi koruma adýna dýþarýdan baþkalarýnýn müdahale etmek istememesi, þiddete karþý kesin bir tavýr alýnmamasý, hatta þiddete uðrayanýn da bir hatasýnýn olabileceðinin düþünülmesi, þiddetle mücadele edilmesini olumsuz yönde etkileyen faktörler olarak ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlardan biri toplumun kadýna ve erkeðe bu konuda farklý bakýþýný þöyle dile getirmektedir: "Bi kadýnýn erkeðini dövdüðü zaman yani bi tokat atar ne kadar saygýsýzlýk, çok ayýp olarak nitelendiriliyo [...] Ama erkek yaptýðý için, yaptýðý zaman hiç öyle bir þey olmuyo. Yani erkek de bundan tabi ki yüz buluyo. Onu bi özgürlük, erkeðe has bir þey olarak görüyorlar. Ayný özgürlüklere ben sahip olsam belki ben de yapardým diye düþünüyorum. E aldatmalar da böyle deðil midir? Kadýn her zaman saklar, çok ayýplanýr. Erkekler için hiç öyle bir þeydir. Aralarýnda övünme kaynaðýdýr. (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Erkeklerle yapýlan odak grup toplantýlarýnýn birinde de bir katýlýmcý tarafýndan benzer bir görüþ dile getirilmiþ, ancak ayný kiþi bu konuda kadýna düþen görevi de vurgulamýþtýr: "...Ben dayak yiyorum evde diyen kadýn utanýyo da, ben karýmý dövüyorum diyen adam sokakta utanmýyo, kahvede Yani toplum adamý kýnasa, eðitim öyle verilse topluma ve bu adam kýnansa bu adam yapamaz Burada kadýna çok rol düþüyo aslýnda." (60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitim, erkek, odak grup katýlýmcýsý) Kadýnlarýn þiddeti ilk kez yaþadýklarý zaman kararlý bir tepki gösterememeleri genelde 138 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý þiddetin dozunun artarak devam etmesine neden olmaktadýr. Kadýnlarý þiddete karþý ciddi bir adým atmaktan alýkoyan ve önlerinde engel oluþturan birçok faktör arasýnda yaþanan þiddetin geçici bir kriz olarak deðerlendirilmesi, utanma ve baþkalarýyla paylaþamama, ona kucak açan yakýnlarý ve gidecek bir ana-baba ocaðýnýn olmamasýnýn getirdiði çaresizlik, çocuklarýn durumu ve genel olarak toplumun aile-içi þiddete bakýþý sayýlabilir. Þiddetin uzun bir süreç olarak yaþanmasý ise baþta kadýnlar ve çocuklar olmak üzere aile bireylerinin hepsinin þiddetten gördüðü zararýn artmasý anlamýna gelmektedir. Ayrýca, þiddetin uzun bir süre yaþanmasý ona müdahale edilmesini baþlangýçtan daha zor bir boyuta taþýrken, bir taraftan da normalleþtirilmesi ve gündelik yaþamýn doðal bir parçasý olarak algýlanmasý tehlikesini doðurmaktadýr. Þiddetin kadýnlar, erkekler ve çocuklar üzerindeki etkileri Þiddete maruz kalan kadýnýn vücudu ve ruhu tahribat yaþarken þiddet maðduru erkeklerin bir kýsmý da yaþam sevincinin yok olmasýndan, üzerlerine bir aðýrlýk çökmesinden söz etmektedirler. Þiddet yaþayan çiftler, bunu çocuklarýna hissettirmediklerini, onlarý koruduklarýný söyleseler de þiddetin yaþandýðý ailelerde, çocuklar dahil her birey yaþanan þiddetten þu veya bu derecede payýný almaktadýr. Özellikle de çocuklarýn þiddetin en ciddi maðdurlarý olduklarýný, kadýnlarýn ve erkeklerin ifadelerinin yaný sýra, meslek sahipleri ile yapýlan görüþmelerden de çýkarmak mümkündür. Hatta þiddete uðramýþ kadýnlarýn çocuklarýný da gözlemiþ olan bazý meslek sahipleri, çocuklarýn þiddetin birinci derecede maðdurlarý olduðunu vurgulamýþlardýr: "Çocuklar aile içi þiddette birinci derecede maðdur. Ýkinci derecede kadýnlar Her ne kadar kadýn ve çocuða uygulanan þiddet arasýnda benzerlikler olsa da çocuklar daha büyük zarar görüyorlar." (Sosyal hizmet uzmaný) Kadýnlar üzerindeki etkileri: Yaþadýklarý þiddet ve þiddetin yarattýðý korku ve endiþe duygularý kadýnlarýn birçoðunun saðlýðýný, özellikle de ruh saðlýðýný etkilemektedir. Birçoðu uykusuzluk çekmekte, depresyona karþý ilaçlar kullanmakta, bunlarýn yan etkilerinden þikayet etmekte, birçoðu korku ve endiþe duygularýndan söz etmektedirler. Þiddet altýndaki kadýnlar çoðu kez kendilerini aciz, güçsüz, daha önce yaptýklarý birçok þeyi yapamaz bir durumda hissetmektedirler. Kadýnlarýn birçoðunda fiziksel ve ruhsal rahatsýzlýklardan birlikte söz edilmiþtir: "...Eþim geleceði zaman ben affedersin tuvalete giriyodum. Yani sarhoþ mu gelecek, beni dövecek mi... Þu anda mesela kapý sert çarptýðý zaman bile ben çok korkuyorum. Yani çünkü eve girerken kapý çarpýþýndan anlardým ben onun evin içine nasýl girdiðini... Ben bunlar ben de, hep psikolojik þeyler býraktý." (46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 139 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet "Þimdi de dayak atýyor ama þimdi biraz dayaðý býraktý yani, býraktý ama yine de üstümde baskýsý var, bir yere gidemem oturmaya ne bileyim aþýrý þekilde ben de bunaldým ruh saðlýðým bozuldu deli gibi oldum, deli gibiyim biri laf diyince burdan çýkýyor, beynime yerleþmiyor laf. Hesabýmý unutuyorum, ne bileyim isterim ki namaz kýlmak secdeye yapýþayým onu bile yapamýyorum. Öyle duruma düþtüm yani ben, ruh saðlýðým çok bozuldu haplarým var benim. [...] Beyin damarlarýmda daralma varmýþ, haplarým var iþte " (34 yaþýnda, evli dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) "Çok doldum çok doluyum Kendime, geçip giden zamana üzülüyorum... Yani bu adamla geçirdiðim zamana üzülüyorum ben, giden zamanýn geri gelmeyeceðinin bilincinde imiþ. Mesela ben evet psikolojik tedavi aldým, alýyorum da, ya benim kullandýðým ilaçlar çok aðýr geldi bana, uyanamýyodum ki okula gideyim zaten, istesem bile okula gidemezdim, çünkü yav bi yatýyodum, ilacý içiyorum, saat 8'de içiyodum ilacý, 9 olmadan ben yatýyodum, kalktýðýmda ertesi gün saat 2-3 olduðu günleri biliyodum, insan o kadar saat uyur mu? [...] Yaþantýmý etkiledi, korkularýmý arttýrdý, ailemi bile etkiledi, yani her gün kontrol edilen insan oldum artýk, yani her gün aranan insan oldum iyi misin diye, þimdi insanlar benim hayatýmdan endiþe duyuyolar, gerçekten duyuyolar, benim hayatýmdan endiþe duyuyolar." (25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) Kadýnlarýn bir kýsmý bir tükenmiþlik halinden, yalnýzlýktan, mutsuzluk ve çaresizlik duygularýndan, topluma katýlamamaktan, utanç duymaktan ve intihar isteði duyduklarýndan söz etmiþlerdir. Þiddet yaþayan kadýnlarýn kendilerini nasýl deðersiz hissettiklerini bir sosyal hizmet uzmaný da þu sözlerle anlatmýþtýr: "Kendini deðersiz hissediyor. Bir suçluluk duygusu hissediyor bazen, eðitim düzeyi de düþükse kadýnýn. Yani o kendisinin uðradýðý þiddetten dolayý kendini suçlu da hissedebiliyor. Utanma duygusu oluyor, kimseye anlatmamasý o yüzden. Deðersizlik, kendini deðerli görmüyor. Ve toplum içinde bir güven kaybý, bir itibar kaybý gibi görüyor bu durumu, onun için de saklama yönüne gidiyor" Kutu 16 "Öyle yani mesela... Sanki ben artýk ben deðil gibiyim, baþka biri var gibi, eskisi gibi düþünemiyom... Çok güler yüzlü bi insandým çok insanlara yani sevecen ve böyle çok sýcakkanlý bi insandým, ruh gibi bi insan oldum. O güler yüz gitti mesela Asýk yüzlü, sürekli düþünen, sürekli napayým, ne edeyim diye düþünen, hani kendine çare arayan ama çare bulamayan, çýkmazda, düþünsenize mesela ben ailemin yanýna vardým, altý ay orada kaldým, bi balkonlarý vardý balkonun kenarý böyle bahçe, ben altý ay boyunca o balkonda oturup karþýdaki aðacýn yapraklarýný seyrettim [...] çok böle çok çökmüþ sanki böle bütün dünyanýn yükü, sýrtýma binmiþ yani ben o yükün altýndan nasýl kalkayým diye düþünüyom, çare bulamýyom. Çare olmaz yani bitti.." (35 yaþýnda, resmi nikahsýz eþinden ayrýlmýþ, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 140 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Bazý kadýnlar, fiziksel bazý rahatsýzlýklarýn yaný sýra, toplum içine çýkamama, insanlarla konuþamama gibi sorunlardan ve bu arada kimisi de kadýnlarla ilgili kitaplarý okuyarak kendi kendilerinin doktoru olma çabalarýndan söz etmiþlerdir: " Çok etkiledi caným; ben toplum içinde konuþamýyodum. Mesela diyelim ki, benim çocuk diyo ki anne veli toplantýsý var gidemiyodum. O kadar pýstýrýlmýþtým ki, iki kelimeyi bir araya getiremiyodum, yüzüm kýpkýrmýzý oluyodu; ondan sonra insanlardan çekiniyodum, insanlarýn bana bir þey sormasýndan korkuyodum. Cevap veremiyodum. Ama nedir, kendimi toparladým, komþumuz, alt komþumuz üniversite öðretim görevlisiydi, [ ] sesimizi duyduklarý için, bana kitap getirdi. Kadýn psikolojisi üzerine bayaðý kitap okudum. Rahmetlik Duygu Asena' nýn kitaplarýný çok okudum. Yani okuduðum kitaplarla yavaþ yavaþ psikolojim yani kendi Yani kendi kendimin doktoru oldum diyeyim." (46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Bir baþka kadýn ise, sürekli þiddete maruz kalmanýn, onu da þiddet eðilimli yaptýðý, 'normal' hareket edemez hale geldiðini anlatmaktadýr: "Bak biz hep eþyayý toplayýp geleceðimiz zaman, dizime kapandýðý zaman, dedim ki bak ben normal deðilim artýk, çünkü ben de bittim artýk, o bana yaptýðý baðýrdýðý zaman, ben de baðýrmaya baþladým, vurdukça baðýrmaya baþladým ben, daha baþka tepkiler, kýrdým, evde ne var ne yok Kýrmaya baþladým artýk, o baðýrdýkça duvardan panoyu aldým yere vurdum, sehpaya vurdum, cam sehpa, sehpayý ters çevirdim, hýrsýmý alamýyorum artýk, ona bir þey yapamýyorum, hýrsýmý o þekilde almaya baþladým artýk, dedim ki bir doktora gidelim beraber sen normal deðilsin, ben gayet normalim dedi, anormal olan sensin, sen git doktora " (44 yaþýnda, evli/eþinden ayrý yaþýyor, lise mezunu kadýn) Erkekler üzerindeki etkileri Kadýnlar kadar üzerinde durmasalar da, eþleriyle anlaþamayan, zaman zaman þiddet de uyguladýðýný söyleyen erkekler de bu durumun kendilerini olumsuz etkilediðinden, baþ aðrýsý ve uykusuzluk çektiklerinden, bazýlarý da üzerlerine bir aðýrlýk çöküp, yaþam sevincinin yok olmasýndan ve hatta kendilerinden nefret ettiklerinden söz etmiþlerdir: " Ýnsan dünyaya küsüyor. Bazen oluyor insan dünyayý yani yaþama sevincini yitiriyor. Öyle diyim yani yaþama sevincini yitiriyor yani insan [...] Evet, ya o genelde ikimizde de oluyor. Yani eþimde de oluyor. Baþ aðrýsý ve uykusuzluk. Uyuyamýyorsun rahat uyuyamýyorsun yani batýyor. Hayat batýyor, yaþamak batýyor, ama barýþtýðýnýz zaman ya da her þey rayýna girdiði zaman daha iyi oluyor " ( 35 yaþýnda, evli , üniversite mezunu erkek) "Ben ona da söyledim. Yani 'beni kendimden nefret etmeye yönelik davranýþlarda bulunmaya zorlama' diye. Çünkü ben kendimden nefret ediyorum, kendimi sevmiyorum böyle bir 141 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet durumda [ ]. Örneðin o istemediðim tartýþma ortamýna çekilip de ben de baðýrmak çaðýrmak zorunda kalýnca kendimi sevmiyorum, kendimden nefret etmeye baþlýyorum." (42 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) " .Psikolojik saðlýktan bahsedersek o iyi diil yani, [...] sürekli baþ aðrýsý vardý, bir de bir süre çok uykusuzluk çektim yani, üç, dört bazen sabahlara kadar ayaktayým müzik dinliyorum, televizyon dinliyodum, bir þekilde benim uykum yok, bu vakti nasýl geçirebilirim diye düþünüyosun " (34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Çocuklar üzerindeki etkileri Þiddet yaþanan evlerde çocuklar çoðu kez þiddetin en yakýn tanýklarý, zaman zaman da doðrudan yaþayaný olmaktadýr. Anne üzerinde þiddet uygulayan babaya bazen müdahale etmek istedikleri için kendileri de þiddete maruz kalabilmekte ya da bazen anne hýncýný çocuklarýndan alabilmektedir. Þiddet yaþanan evlerde çocuklar, sözel, duygusal ve fiziksel þiddetle karþýlaþmaktadýrlar. Þiddet gören evlerde yaþayan çocuklarýn içine kapandýðý, korkular taþýdýðý, iletiþim sorunlarý yaþadýðý, okul yaþamýnda baþarýsýz olduðu, arkadaþlarýnýn ailesiyle ilgili sorular sormalarýndan çekindiði için okula bile gitmek istemediði belirtilmiþtir. Kadýnlar bu durumu þöyle ifade etmiþlerdir: "Düþün ki; sen hep yani þiddet gören annenin þiddet gördüðüne þahit oluyosun, ondan sonra sen müdahale etmeye çalýþýrken baba sana da vuruyo bi tane, çocuklar içine kapandý. Yani pýstýrdý. Sadece odaya kapanýp aðlýyolardý. Mesela ortaokulda falan araya girmeye çalýþýyolardý büyüdükçe En sonunda, en son dövdüðünde beni dýþarýya atmadan önce, büyük oðlum babasýnýn boðazýna yapýþtý, annemi dövdürmem artýk diye. Bu sefer çocuða da küfür, þiddet [...] Mesela çocuklar havuzun içine giriyor havuzdalar, balkondan baðýra baðýra çocuklara küfrediyor havuzun içinde duymadýðý zaman çocuk Mesela oðlumu çaðýrýyor, duymadýðý zaman küfrederek baðýrýyor. O kadar arkadaþlarýnýn içinde rencide oluyor. Böyle bir baba." (46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "Eðitimleri [...] evlendirdiðim kýzýmýn ilkokul, oðlan liseden, lise birden terk, þu an okuyan orta iki yaþýndaki kýzým var ama o kýzým da problemli. Þöyle, bir psikolog demiþ yani korkudan ileri gelmiþ; [ ] küçükken çok doktorlara götürdüm, hiç bi yerinde bi sorun yok, fakat çocuk içine kapanýk. Sorduðunuz soruya cevap veriyor, fakat sormasan bakýyo, çocuk korkudan. Zannediyor ki o dönemde hani sanki kavga dövüþ sanki çocuðu öldürecek. Ýçine kapanýk." (47 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) "Etkileniyodum derken küçükken mesela çocuklarým ben çocuðuma þiddet uyguluyodum ki hala onun gözyaþýný dökerim... Diyelim ki komþum bi þey yaptýðý zaman ona çatýyodum." (46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 142 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Görüþme yapýlmýþ erkeklerin bazýlarý da çocuklarýnýn çok içine kapalý ya da utangaç olduðundan söz ederken, kimisi de çocuðunun 'fazla þiddete meyilli' olduðunu þu sözlerle dile getirmiþtir: " Ama mümkün olduðu kadar, hani çocuðun yanýnda tartýþmamaya çalýþýyorsun ama bu tartýþma ne zaman çýkacaðý belli olmuyor ki bir anda çýkýyor. Çocuðu odaya gönderiyorsun. Çocuk küçük odada tek baþýna durur mu? Yeni geliyor yanýma sesleri duyuyor geliyor noluyor diye, o arada biz bir yumuþuyoruz tabi. Þakalaþýyor oðlum, iþte konuþuyoruz yani dövüþmüyoruz falan diyoruz. Ama etkileniyor çocuk. O da hýrçýnlaþýyor. [...] Hýrçýn þiddete meyilli oluyor, [ ] yani oyuncaklarýný fýrlatýyor kýrýyor daðýtýyor döküyor ilgiyi üstüne çekmeye çalýþýyor. Yani bizi o þeyden uzaklaþtýrmaya çalýþýyor. O kavga ortamýndan uzaklaþtýrýp ilgiyi kendi üzerine çekmeye çalýþýyor." (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) Özellikle babayý kendisine örnek alan erkek çocuklarda þiddet eðiliminin arttýðý bir meslek sahibi ile yapýlan görüþmede de dile getirilmiþtir: " Çocuk babanýn yaptýðýnýn aynýsýný yapýyor ve 5 yaþýnda bir oðlan çocuðu bunu yapan. Sýðýnma evimize aldýk neyse kadýný birazcýk rahatlattýk. Ýçerde tabi sýðýnma evi kalabalýk, çoluk çocuk var, kadýnlar orda gürültü yapýyor, hemen o 5 yaþýndaki çocuk gitti mutfaktan nasýl aldýysa býçaðý almýþ, 'hepinize susun diyorum' dedi. 'Ben de babam gibi deliyim, hepiniz keserim' dedi. 'Sesinizi kesmek zorundasýnýz' ve o çocuða bayaðý uzun bir müddet tedavi gördürdük. Çok acý ama tabi bunlar çocuklarýn gözünün önünde yaþandýðý için çocuklar bunlarý birebir yaþýyor. Etkileniyorlar tabi" (Sýðýnmaevi çalýþaný) Þiddet yaþamak sadece maruz kalaný deðil o aile içinde baþta çocuklar olmak üzere herkesi etkilemektedir. Þiddet yaþayan kadýnlar fiziksel olarak çeþitli biçimlerde zarar görürken, ruhsal olarak onarýlmasý zor yaralar almaktadýrlar. Þiddet yaþamak kadýnýn onurunu kýrmakta, kendine güvenini yok etmekte, çoðu kez yaptýðý iþleri bile yapamaz hale gelmektedir. Utancýndan ya da destek alamayacaðýný düþündüðünden bu durumu baþkalarýyla paylaþamadýðý koþullarda ise kendisini büsbütün yalnýz, toplumdan soyutlanmýþ ve çýkmazda hissetmektedir. Bazen de birikmiþ öfkesini, baþta çocuklarý olmak üzere baþkalarýna yöneltmektedir. Þiddet uygulamýþ erkeklerin bazýlarý (özellikle de eðitimi daha yüksek olanlar) bu durumun ruh saðlýklarýný bozduðunu, yaþam sevinçlerini yok ettiðini söylemiþlerdir. Kadýnlarýn, erkeklerin ve uzmanlarýn hemfikir olduklarý bir nokta da aileiçi þiddetin en baþta çocuklara çok büyük zarar verdiðidir. Þiddet ortamýnda yaþayan çocuklarýn içine kapanma, arkadaþlarýndan kaçma, okula gitmek istememe gibi sorunlar yaþayabileceði gibi hýrçýn ve þiddet eðilimli de olabilecekleri dile getirilmiþtir. 143 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Kadýnlarýn þiddete tepkileri Kadýnlarýn þiddete karþý nasýl bir tepki gösterdikleri, yaþlarý, eðitimleri, çalýþma durumlarý, nasýl bir kadýnlýk rolünü içselleþtirmiþ olduklarý, çocuklarýnýn sayýsý ve yaþlarý, eþleri ile duygusal baðlarýnýn devam edip etmemesi, toplumsal bir çevreye ve/veya onlara destek olan aile fertleri ve yakýn akraba/arkadaþa sahip olup olmamalarý, haklarý ve þiddetle mücadele eden kurum-kuruluþlar hakkýndaki bilgi düzeyleri, bu konuda çalýþan STK'lar ile iliþkileri gibi faktörlerden etkilenmektedir. Ayrýca gösterdikleri tepkiler þiddetin yaþanma biçimi ve süresine baðlý olarak zaman içinde farklýlaþabilmektedir. Çoðu kez, evli ve çocuklu kadýnlar, hele de eðitim düzeyleri düþük olup, kendileri çalýþmýyorsa ve herhangi bir ekonomik destekleri de yoksa birlikte yaþamý bir þekilde sürdürebilmek için þiddete karþý çok kararlý bir tepki gösterememekte, çocuklarýný düþünerek, evden tümüyle ayrýlmaya veya boþanmaya cesaret edememektedirler. Kadýnlara, ailelerinden de destek veren birilerinin olmamasý þiddetin sürmesine yol açmakta, bu durumda da kadýnlar çoðu kez kendilerine olan güveni büsbütün yitirdikleri için kesin bir adým atmakta zorlanmaktadýrlar. Bazý durumlarda ise kadýnlar, birkaç gün için evlerini terk ederek, ya da eþlerinin onlardan beklediði bazý hizmetleri yerine getirmeyerek bir tavýr sergilemekte ve eþlerini bir biçimde cezalandýrmakta, ama bir süre sonra onlarý affetmektedirler. Davranýþ ve tepki biçimleri Susup, kabullenme, bir nevi 'kaderine teslim olma', çocuklarýný her þeyden önce düþünme, eþinin iyi olan yanlarýný da görüp, bir biçimde birlikte yaþamý sürdürebilme, daha çok yaþý 50'nin üzerinde, eðitimi az, aile ve kadýna iliþkin deðerleri daha geleneksel aile yapýlarý içinde oluþmuþ kadýnlarýn tepki biçimidir. Bu kadýnlar için eþi terk etme veya ondan boþanma, toplumsal çevrelerinde de uygun karþýlanmayacak davranýþ biçimleridir. Annelerinden, 'gelinlikle gittiðin yerden kefenle çýkarsýn' öðretisini almýþlar, kadýnlarýn görevinin ne olursa olsun aileyi ve çocuklarý korumak olduðunu öðrenmiþlerdir. Onlar da kendilerini böyle hareket etmek durumunda hissetmektedirler. Bu kadýnlar þiddet karþýsýndaki tepkilerini aþaðýdaki ifadelerle dile getirmektedirler: "Uymamaya çabalarým, mesela bir þey diyosa karþýlýk vermem. Bir þey bahane eder mesela bi þey söyler kalbini kýrar. Bir þey der sana, yersiz bi þey konuþur. Ben uymamaya çabalarým, gayri alýþtýk [...] hani öyle sinirlendiði þeyi yapmamaya gayret ederim laf bulmasýn diye." (50 yaþýnda, evli, 3 çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn ) 144 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "Çocuklar da, iþte sinirli olduðu için herkes alttan alýyor. Çocuklar da öyle alýþtýlar, huyuna gitmeye çalýþýyorlar iþte. [...] Yani çýkýyoruz odadan, yani bulunduðu yerden çýkýyoruz. Çünkü onun gücüne yetemem ki ben karþýlýk veremem." (48 yaþýnda, bekar/ailesi ile yaþýyor, üniversite mezunu kadýn) Ayrýca bu kadýnlarýn, karakola gidip eþini þikayet etmek, evini terk etmek, sýðýnma evine baþvurmak gibi davranýþlara da pek olumlu yaklaþmadýklarý izlenmiþtir. Bunun nedeni, hem eþlerinden korkmalarý, hem de aile sorunlarýný baþkalarýyla konuþmalarýnýn 'yakýþýk almadýðýný' düþünmeleridir. Anne/kayýnvalide görüþmeleri bu tür yaklaþýmlar konusunda birçok ipucu vermiþ, özellikle de onlarýn sýðýnma evlerini herkesin gidebileceði yerler olarak görmediklerini, bu kuruluþlarý ancak kimsesiz ve yalnýz kadýnlar için gerekli ve uygun yerler olarak nitelendirdiklerini yansýtmýþtýr. Bu konudaki görüþler þöyle dile getirilmiþtir: "Kadýn sýðýnmaevleri yani böyle bi kimsesiz kadýnlar için, sahip çýkmayanlar için çok iyi bi yer.[ ] Yalnýz kalanlar. Hani sokaklarda yaþamaktansa orasý çok iyi bi yer. Bence. Benim fikrimce" (55 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne/kayýnvalide) "Görüyosunuz kadýnlar parklarda yatýyorlar. Sýðýnma evi açmýþlar ne kadar iyi. Tabi duyuyoz, bazen sinirleniyom ben diyorum gideyim sýðýnma evine. Bazen sinirlendiðim zaman. Benim sevenim çok. Ben gidemem oraya. Burada ev sahibimde yatarým. Benim çocuklarým var ben kýyamam onlara..." (55 yaþýnda, evli, dokuz çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn) "...En çok bence ailelerin çocuklarýna kendilerinin sahip çýkmasý. Bence o, tabi ailesi varsa, iyi de ailesi olmayanlarý düþün. Buna ben Kadýn Dayanýþma'ya gittiðimde, adliyeye gittiðimde bi kýz gelmiþti oraya bebe var kucaðýnda, kocasý atmýþ dýþarýya, hiç kimsesi yoktu. Mor Çatýya yollayacaklardý onu. Orda, o da üç hafta. En iyisi ne biliyo musun yavrum benim düþüncem, kýz çocuklarýný okutacaksýn, kýz çocuklarýný eðiteceksin, ayaklarý üzerinde durmasýný saðlayacaksýn." (63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Anne ve kayýnvalide konumunda olan kadýnlarýn dýþýnda daha genç ve kadýn haklarý konusunda daha bilinçli kadýnlar arasýnda da resmi kurumlara baþvuru konusunda olumsuz tavýr alan, bunu ancak artýk iliþkisini bitireceðine kesin olarak karar vermiþ olan kadýnlarýn yapmasý gerektiðini söyleyen ve ayrýca sýðýnmaevlerine baþvurmayý da kendileri açýsýndan pek uygun görmeyen bazý kadýnlar da vardýr. Bunlardan biri görüþlerini þöyle dile getirmiþtir: " Yani istemedim þey. Yani þöyle biþey olsaydý, yani o da bir yöntemdir de hani gidersiniz polise jandarmaya her neyse. Sonuçta bu bir kamu suçudur ayný zamanda da. Hani o da iþte þeye ruh hastasý bölümüne sevk eder filan bir süre orda ne bileyim tedavi görür gider 145 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet gelir filan. Bu arada eve gelmesi yasaktýr, kadýn da dinlenir falan ondan sonra tekrar barýþma. Ama ben bunun çok iþlediðini sanmýyorum. Yani yeniden birleþme adýna iþlediðini sanmýyorum. Ama boþanmak istiyorsanýz, gerçekten bir insaný hayatýnýzdan tamamen çýkartmak için en güzel yöntem yani. Çünkü ispatlamýþ oluyorsunuz." (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn) Bir baþka kadýn ise sýðýnma evlerine karþý olumsuz tavrýný, onlarýn saðlayacaðý imkanlara güvenmediði, bir belirsizlik yaþayacaðýný düþündüðünü açýklamasýnýn yaný sýra, 'sýðýnmak' kelimesine de duyduðu tepkiyi þöyle ifade etmektedir (Bkz. Kutu 17). Kutu 17 " Onun çözüm olacaðýna inanmýyorum... Çünkü her baþý dara düþen öyle yerlere gittiði için. Ben biraz bürokrasideki iþlerin nasýl yürüdüðünü neyin ne olduðunu az bir þey biliyorum... Bu hükümetin, devletin diyeyim daha doðrusu, resmi kurumlara veya ona benzer kurumlara kuruluþlarýna ne kadar ödenek yaptýðýný [...] oranýn çözüm olacaðýný düþünmüyorum o yüzden hiç düþünmedim öyle yerlere gitmeyi [...] Ben gitsem kadýn sýðýnma evine ben kaç gün barýnacam napýcam orda yani sonum ne olacak? Bana bir iþ, bir meslek, bir sosyal güvence, bir maaþ mý baðlayacaklar? Hayýr, bir belirsizlik yine olacak orda. Belki orda daha çok, tamam uzmanýydý terapistiydi bilmem nesiydi, rehberiydi falan olacak ama ben orda daha çok bunalýma gireceðimi düþünüyorum; benim sonum ne olacak, bu düþünceyle bir belirsizlik olduðunu düþünüyorum orda Yani sýðýnma evi ne demek ben neyim, sýðýntý mýyým? [...] Ama böyle hiç tutacak dalý olmayan, güvencesi olmayan insan, denize düþen yýlana sarýlýr mecbur kalýnýyorsa gidilir, tabii ki gidilir ama bana uygun deðil." (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Sýðýnmaevi deneyimi yaþamýþ bir baþka kadýn ise sýðýnmaevinde yaþadýðý olumsuzluklarý dile getirdikten sonra yine de erkek dayaðý yemektense sýðýnmaevinde yaþamanýn 'cennet' sayýlabileceðini þöyle aktarmaktadýr (Bkz. Kutu 18). Kadýnlarýn bazýlarý þiddete tepkilerini sözel þiddete baþvurarak gösterirken, bir kýsmý da eþlerine küserek, yataklarýný ayýrarak, bir süre için evi terk ederek, onun istediði ve beklediði hizmetleri yerine getirmeyerek, bazen de bunlarýn birkaçýný bir arada uygulayarak erkeði cezalandýrmaya ve þiddetin önünü kesmeye çalýþmaktadýrlar. Kadýnlar arasýnda, sözel þiddete baþvurmak zorunda kalan ya da kendini mutlaka bir þekilde savunmanýn önemini vurgulayan iki kadýn görüþlerini þu þekilde dile getirmiþlerdir: "... O zaman geriye bir tek þey kalýyo. O bana baðýracak ben ona baðýrcam o bana baðýrcak ben ona baðýrcam. O zaman da ne kadar çirkinsin sen, iþte ne kadar kötü bi kadýnsýn sen, ne kadar bilmem nesin. Bu sefer kiþilik aþaðýlamalarýna giriyor..." (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn) 146 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Kutu 18 "Evet, üç ay yararlandým. Üç ay kaldým. Devletin þeyi, SHÇEK'in sýðýnma evinde kaldým. Ýþte orada hani çok kadýn var. Tabi hepsi aslýnda þiddete uðramamýþ. Ýþte birilerinden kaçan, eþinden ayrýlan falan. Hamile olan insanlar var, saðlýklý saðlýksýz insanlar var. Ruh dengesi bozuk, þizofren olan insanlar var. Böyle insanlarý tutup hamile olan, çok hassas bir dönemde olan insanlarýn içerisine koymalarý bu saðlýklý olan insanlarý da saðlýklarýnýn bozulmasýna yol açýyor [... ] Tabi ki. Hep bir arada kalýyorduk. Ýki tane oda vardý. Altýþar yatak vardý. Salon vardý. Orada kalýnýyordu. Kanepeler vardý yoðun olduðu zaman. Oralar açýlýyordu. Sabah öðlen akþam yemek veriliyo. Þirketten geldiði için yemekler yenilebilecek yemekler deðil.[...] Ve ben doðuma kadar hakikaten hiçbir þey yiyemedim. Su ve sütle beslenebildim. [ ] Orada da manevi þiddete uðruyorsun tabi. Baðýrýrlardý yani düþünün çocuklu kadýnlara. Þey derlerdi siz böylesiniz ki kocalarýnýz da sizi kapýya attý. Yani o personellerde böyle bir düþünce var. Ve ne yaptýksa biz bu düþünceyi silemedik o personellerden [...] Haftada bir gün banyo günümüz vardý. On beþ dakika. Fazla yok. Fazla olduðu zaman hemen fýrça yiyorsun.[...] Sýðýnma evi. O ortam da hoþ bir ortam deðil ama þimdi bir adamdan dayak yemektense, hamile ya da çocuðun karnýnda, çocuðun gözünün önünde dayak yemektense sýðýnma evi cennet gibi bir yer..." (26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) "Her ne kadar kendimi savunsam da sözlü savunuyordum. [ ] Mesela bir kadýn dayak yerken nasýl ben dayak yedim ama bunun karþýsýndayým diyorsa o noktada da zaten kendini ve mezhebini savunuyorsun. Baþka yapabileceðin hiçbir þey yok ki. Adam kalkýyor mezhebine küfrediyor. Sen gel bunu alttan al. Nasýl olacak? Mümkün deðil. Hakikaten öyle yani. Þimdi açýk konuþalým. Dediðim gibi yalandan uzak yaþadýðým için. Açýðý bu, doðrusu bu. Alttan almadým hiçbir zaman." (26 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn ) Eþinden gördüðü þiddete baþlangýçta fazla tepki gösteremeyen bir kadýn, daha sonralarý ona kendince bazý cezalar verdiðini þöyle aktarmýþtýr: "Tabii ki küstüm, yataðýmý ayýrdým belli bi süre. Baþka yapabilecek bi þey yoktu" [ .] Bi þekilde bi ceza vermek istiyosunuz o anda. Ýþte istediklerini yapmýyosunuz, yataðýnýzý ayýrýyosunuz, ütüsünü yapmýyosunuz mesela. Yani yemek vermiyosunuz, kalk kendin al gibi. Yani böyle þeyler kendimizce. Yoksa baþka yapabilecek biþey yok yani. Bazan da alýp valizinizi annenizin evine gidiyosunuz " (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Bunlarýn yaný sýra bir baþka kadýn da, evdeki þiddeti engelleyebileceðini düþünerek, eþini korkutmak ve caydýrmak umuduyla bazý stratejiler uygulamýþ, bunlarýn hiç birisi þiddetin 147 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet önünü kesmeyince, polis çaðýrmak durumunda kalmýþ ve daha sonra kýzýyla birlikte evini terk etmiþtir. Aþaðýda, evin çeþitli odalarýna kamera yerleþtirdiðini söyleyerek eþini nasýl kandýrýp, engellemeye çalýþtýðýný aktarmaktadýr: " Bir gün dedim ki kýzýmýn bilgisayarý vardý, dedim A [eþinin akrabasý], dedim þey taktýrmýþ, kamera taktýrdý dedim, bilgisayar açýkken dedim o kameradan ne yaptýðýný görecek, kendi evinden izleyecek dedim. Mutfakta küfür ediyordu baðýrýyordu, salondan giriyordu hatun napýyorsun iyi misin bir þeye ihtiyacýn var mý aslýnda kamera falan yok ha [ ]... Þimdi mutfakta bana vurmaya kalktýðý zaman küfür etmeye, hemen ben salona kaçýyordum, diyordum hadi küfür etsene þimdi de, ya ben sana ne zaman küfür ettim, diyordu. Sonra A .'ya dedim ki böyle böyle yaptým ben dayýna çaktýrma sakýn. Bak dayý dedi salona taktýrdým ama þimdi mutfaða da taktýracam, dedi. O yan odaya taktýracam haberin olsun dedi. Bu sefer yatak odasý kaldý, bir müddet öyle idare ettik..." (44 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn ) Bazý kadýnlar ise þiddete çocuklarý için katlandýklarýný söylerken, baþ etme yöntemi olarak da eþleri ile mümkün olduðunca az iliþki kurmayý, evde oturmamayý, kendilerini geliþtirecek bazý faaliyetlere katýlmayý, gezmeyi, arkadaþlýklar kurmayý psikolojik sorunlarýný büyütmemenin bir aracý olarak görüyorlar. Görüþülen kadýnlardan biri bu durumu þöyle aktarmaktadýr: "Yani iþte evde çok zaman geçirdiðim zaman sorunlarýn içimde kafamda daha çok büyüyeceðini ve bunun evimdeki insanlara yani çocuklarýma ve eþim diyim inanýn yani eþim bile demek istemiyorum bu insana, dilim varmýyo yani içim kaldýrmýyo daha doðrusu. O insana öfke, þiddet, kin þeklinde filan dönebileceðini düþündüðüm için evde çok fazla zaman geçirmek istemiyorum..." (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Destek almak için STK'lara baþvuran kadýnlar görüþme yaptýklarýmýz arasýnda oldukça azdýr. Bunlarýn, yaþam biçimleri itibarýyla kendi aralarýnda da birbirlerine pek benzememesine raðmen genelde daha genç, eðitimli, kendi ayaklarý üzerinde durmayý isteyen kadýnlar olduðu izlenmiþtir. Bunlarýn dýþýnda bir de artýk son noktaya gelmiþ olduðuna karar verip, destek arayýþýna giren birkaç kadýnýn bir þekilde ilgili STK'ya ulaþtýðýndan söz edilebilir. Kadýnlarýn, STK'lardan aldýklarý destek ile psikolojik açýdan güçlendikleri, iþ bulabildikleri, resmi kanallara baþvurma cesaretini bulduklarý, sýðýnma evine yerleþebildikleri, hukuksal süreçleri gerekli olduðu tarzda gerçekleþtirmeye yöneldikleri ve bu konuda yardým aldýklarý görülmüþtür. Bazý kadýnlarýn destek aldýklarý STK'ya, daha sonra baþkalarýný da yönlendirdikleri ya da kendilerinin orada aktif üye olarak çalýþtýklarý da gözlenmiþtir. STK'lara baþvuran kadýnlar bazen kadýn kuruluþunun adýný televizyonlardaki kadýn programlarýndan, bazen de tanýdýðý bazý kiþilerden elde ettiðini söylemektedirler. Kadýnlar kuruluþun yardýmý ile barýnma ve iþ imkaný elde ettiklerini ya da psikolojik ve hukuksal destek aldýklarýný þöyle dile getirmiþlerdir: 148 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "Burayý iþte 118'den sordum. Kadýn dayanýþma vakýflarýnýn, birkaç tanesinin numarasýný alabilir miyim diye. [...] Valla iþe girince biraz daha kafamý da daðýttým, daha iyi oldum. Evi pek düþünmüyorum zaten, tabi düþünüyorum aklýma geliyor da yani evin içinde oturup düþündüðüm gibi olmuyor tabi. Kafamý daðýtýyorum. Annem de daha rahatladý, yani çünkü durumuma o da üzülüyordu." (48 yaþýnda, bekar/ailesi ile yaþýyor, üniversite mezunu kadýn) "Ýþte ben kayýnvalidemden þiddet gördükten sonra evden ayrýldým ve kadýn dayanýþma vakfýna baþvurmuþtum. Evden ayrýlmadan iki ay önce baþvurmuþtum. Orada psikolojik tedavi görüyordum. Telefonla. Ýþte ondan sonra kadýn dayanýþma vakfýna baþvurdum. Dört gün iþte onlarýn o dönemde sýðýnma evleri vardý. Dört gün orada barýndým. Daha sonra ailemin yanýna döndüm " (26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) "Sonra iþte avukatla tanýþtýk, A... ablayla, buraya geldik... ve mahkeme süreci baþladý þikayetçi olduk, önce savcýya gittik [...] daha mahkeme olmadan savcýya gittik, adliyede savcýya ifade verdim, orda þunu öðrendik, savcýdan, biz tutuklanmasý için tekrar dilekçe vermek istedik ama veremeyeceðimizi öðrendik, savcýnýn kararý üzerine hani itiraz merci yokmuþ, bizim yasamýzda yokmuþ yani böyle bir þey ve biz sadece tutuklamayý hakimden isteyebiliyormuþuz bunu öðrendik ve 12 Þubattý ilk duruþma [...] ...'e (bir STK adý) üye oldum, þimdi oradan tanýþtýðým birkaç kiþiyle yaþadýðýmýz benzer þeylerdi ve yaptýðý çalýþmalar zaten kadýna yönelik þiddet her yönüyle, bunun içinde yer almayý çok çok istedim, ona üye oldum." (25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) Bazý kadýnlar ise en son noktada, artýk bir çýkýþ yolu olmadýðýný düþündükleri zaman STK'lara gitmekte, ya da baþkalarýndan da aldýklarý destekle resmi kurumlara baþvurabilmektedirler: "Ý . haným bana rapor aldýrdý, ondan duruþmaya çýktýk ben duruþmada þikayetçi olmadým ama rapor olunca aðzým gözüm þiþ dudaklarým patlak hakim denetimi serbestlik verdi ne tutuklandý ne serbest kaldý gidip imza veriyor þimdi 5 sene boyunca..[ .] Þimdi þöyle ben þikayetçi olmadýðým halde hakim dosyayý kapatmadý..." (20 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Kurumlara ancak son aþamaya gelindiðinde baþvurulmasý konusunda farklý meslek gruplarýndan kiþiler de gözlemlerini þöyle dile getirmiþlerdir: "Artýk fiziksel bulgular örtülemez hale geliyorsa, yoksa onun dýþýnda hani, beni bu dövüyor ediyor deyip karakola baþvuran vakalarýn büyük bir kýsmý bence halledilmeye çalýþýyor Ama zor bir iþ yani. Türkiye'de kadýnýn gidip þikayetçi olabilmesi zor bir iþ." (Adli týp doktoru) 149 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet "Ama iþim gereði, kadýn konuk evine aldýðýmýz vakalarda, artýk geriye dönüþü olmayan vakalar geliyor. Yani hiç bir zaman bir tokat attý kocam bana deyip de, evinden ayrýlýp gelen kadýn yok. Neredeyse artýk hayati, ciddi hayati tehlikeye maruz kalmýþ, can güvenliðim tehlikede, aksi taktirde beni kocam öldürecek deyip evinden ayrýlan, kaçarcasýna çýkan..." (Sosyal hizmet uzmaný) Yaþanan þiddeti baþkalarýyla konuþmak/paylaþmak Çoðu kadýn, yaþadýðý þiddeti bir süre sonra ailesi veya ailesinde kendisine yakýn gördüðü bir kiþi ile paylaþmakta ancak genellikle çok destek bulamamakta, hatta bazen olumsuz karþýlanmaktadýr. Ailelerin yaklaþýmý daha çok, kadýnlarýn 'idare etmesi', 'yuvasýný bozmamasý' yönünde olmakta, ancak þiddet çok üst boyutlara ulaþtýðýnda, kadýn hastalandýðýnda, yaralandýðýnda, öldürülme tehditi olduðunda daha ciddi bir müdahale gündeme gelmektedir. Eðer kadýnlar ailelerinin onayýný almadan evlenmiþlerse, genellikle bu tür olaylarý ailelerine açmakta daha fazla zorluk yaþamaktadýrlar. Özellikle anne/kayýnvalide görüþmelerinde bu durum yansýmýþtýr. Çoðu kez kendisi de ailesinde þiddet maðduru olan anne/kayýnvalideler þiddete uðrayan kýzlarý ve gelinlerine evlerine, çocuklarýna sahip çýkmayý telkin etmekte, daha çok dýþardan, iþsiz eþe destek vererek, aileye maddi yardýmda bulunmakta ve kadýn artýk dayanamaz hale geldiðinde müdahale etmektedirler. Böylesi durumlarda, babalar çeþitli nedenlerle (zaten onlar da þiddet uyguladýklarý için veya karýþmak ya da karýþtýrýlmak istemedikleri için) olayýn dýþýnda kalýrken anneler kendi imkanlarý ve bilgileri-görgüleri çerçevesinde bir þeyler yapmaya uðraþmaktadýrlar. Þiddet gören kýzlarýna baþtan itibaren destek veren ve duruma aktif olarak el koyan bir aile (daha çok da anne) dýþýnda çoðu anne/kayýnvalidenin þiddet uygulayanlarý suçlasalar da þiddete uðrayan kadýndan çok 'aile'yi kurtarmak çabasýnda olduklarý görülmektedir. Bu arada, annelerin kýzlarýna ve gelinlerine yaklaþýmlarýnýn da biraz farklý olduðu gözlemlenmiþtir. Kýzlarýnda damatlarý daha kolay suçlarken, diðer tarafta oðullarýnýn artýk deðiþtiði üzerinde durmayý ve gelinlerinin de bazý hatalarý olduðunu vurgulamayý tercih ettikleri izlenmektedir. Annelerin, kýzlarý ve gelinlerinin uðradýðý þiddet karþýsýndaki tavýrlarý ile ilgili bazý ifadeler þöyledir: "Bir haftalýkken zaten dövmeye baþlamýþ, bize fazla bir þey söylemiyordu da. Bize geldiði zaman mesela, biz gidiyorduk gözü mor oluyordu, gardolaba vurdum, kapýya vurdum diye yalan söylüyordu. Ondan sonra tuttu, olmadý onunla, ben Ankara'da iþ bulup buraya getirdim. Geldikten sonra gerisin geri kýzým benim evdeyken eþyalarý geri götürmüþ, yarýsýný getirdiydik biz zaten ondan sonra biz gerisin geriye yolladýk. Bizde bir þey vardýr ya, hani sen gelinliðinle girdin kefeninle çýkacaksýn... [...] Kardeþlerim falan geri gitsin dediler, geri gitti. O gittiðinde de intihar etmiþti. Ýntihar edince geri getirdik, tedavi ettirdik, psikiyatriye götürdüm. 2 ay bende kaldý, iyileþti. Geri gitti, yine ayný olaylar olunca bir daha geldi." (58 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne/kayýnvalide) "Damat bize geldiði zaman iyiydi. Biz melek diyorduk ama bilmiyorduk, kýza vuruyor. Gizli gizli. [ ] En sonunda kýz küstü, geldi bize. Akþamüstü geldi. Kocasýyla geldiler. Geldi dedi 150 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý senin kýzýn ayrýlmak istiyor. Benim oðlum dayanamadý. Nasýl diyorsun ayrýlmak, bizde ayrýlmak mayrýlmak yok dedi. [...] Benim bacýmýn ne hatasý var bana söyle. Bana söyle bi hata yapmýþ, yanlýþ biþey yapmýþ bana söyle ben onun hakkýndan çýkacam. Ama kabul etmem dedi. Oðlum býçakla saldýrdý ona. Sonra ben yine kurtardým dayanamadým, o cezaevine girecek, o ölecek dedim.." (55 yaþýnda, evli, dokuz çocuk sahibi, okula gitmemiþ anne/kayýnvalide ) "Gelinim çok dayak yedi oðlumdan. Oðlumun sinir hastalýðý vardý. Sinirlendiði zaman bardak yerdi. Çok sinirliydi. Kendini býçaklardý... [...] Gelinim de çok kýskanç, birisi gelirdi eve kýskanýrdý. Gelin de haksýz oðluma karþý. O da anne çekemem, çekemem derdi. Kaçýrdý onu. Ben kabul etmedim. [...] Onlar oniki sene oldu. [...] Oðlum da bi sene oldu dayaðý býrakmýþ. Böbrek hastasý zaten gelin, býraktý. [ .] Evlendi evlenmedi baþladý dayak, çok dayak attý. Bana sýðýndý, allaha sonra bana. Ben arka çýktým ona. Askere gitti sahip çýktým. Þimdi beraber iþe gidiyoruz. Tapýyor kocasýna, çok seviyor, tapýyor ona. Her þeyi unutur." (55 yaþýnda, evli, dokuz çocuk sahibi, okula gitmemiþ anne/kayýnvalide ) Bunlarýn yaný sýra, aileleri ile baþtan itibaren sorunlarýný paylaþýp, destek alan kadýnlar olduðu gibi, bazen de anneler resmi kurumlarý kullanmak açýsýndan bilgi ve beceri sahibi ise kýzlarýna yol gösterici olmakta, müdahale etmekte, STK desteðine baþvurmakta ve gerekli hukuksal süreçleri baþlatabilmektedirler. Þiddet gören iki kýzýna da baþtan itibaren destek vermiþ olan bir anne ayný zamanda bir kadýn kuruluþundan da yardým aldýðýný þöyle aktarmýþtýr: " Paraylan tuttuk da kadýn dayanýþma verdi. S . çok deðerli bi haným Allah razý olsun. Yani hem bir psikolog gibi yanaþtý kýzýma, hem de davamýzla çok güzel ilgilendi, en ince detaylarýna kadar. Zaten ben ona varana kadar bütün evraklarýmý hazýrlamýþtým. Yani bütün dosyayý hazýrladým verdim. Dedi, 'valla avukat gibi çalýþmýþsýnýz' dedi, 'teþekkür ederim' dedi. Sadece mahkemeye girdi..." (63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Aileleri ile sorunlarýný paylaþamayan bazý kadýnlarýn ise, tanýmadýklarý ama onlarý anlayýþla dinleyen birilerini bulduklarýnda 'nefes almak' için durumlarýný onlara aktardýklarý izlenmiþtir: "Mesela bir kadýn bana yardým da bulundu daha ben ona anlatýrým derdimi, güler yüzlü ise, iyi niyetli ise anlatýyorum... [...] Rahatlýyorum, paylaþýyorum, nefes alýyorum derin bir nefes..." (34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Kimi zaman da kadýnlar olaylara zaten tanýk olan yakýn komþularýyla durumlarýný paylaþmaktadýrlar. Kayýnvalidesinin aðýr baskýsý altýnda yaþayan bir kadýn bu durumu þöyle dile getirmiþtir: 151 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet "Ýþte [ ] komþularým iyiydi, komþularým çok iyiydi, yani þey yapýyodu [...] dert sahibi olursun bilmem ne edersin, dýþarý çýk pazara git çarþýya çýk komþuya git, komþular da biraz uyarttý yani, çok uyarttý hem de." (43 yaþýnda, eþi ölmüþ, üç çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn) Kadýnlar özellikle fiziksel þiddeti anlatmaya utansalar da çok yakýn arkadaþlarý veya benzer sorunlarý yaþayan kiþiler ile bu konularý paylaþabilmektedirler: "Arkadaþým... arkadaþýmdan bi tane yani dostum dediðim çok yakýn arkadaþým var. Her þeyimi iþte bilen. Ben onun her þeyini bildiðimi zannediyorum. Onunla paylaþýyoruz çünkü onun da böyle durumlarý vardý. Onun durumu benden de kötüydü bana göre Onunla paylaþýyoduk." (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Ayrýca bazý kadýnlarýn yanlarýnda çalýþtýklarý kiþilerle durumlarýný paylaþtýklarý ve özellikle de bu kiþiler mesleki açýdan da destek verebilecek konumda kadýnlar ise (psikolog, avukat gibi) onlarýn yardýmlarý ile bazý STK'lara gittikleri ya da yine onlarýn yol göstermesi ile resmi kurumlara baþvurduklarý görülmektedir. Polisle ilgili görüþ ve deneyimler Görüþülen kadýnlar arasýnda polisle ilgili deneyimlerini aktaranlara sýklýkla rastlanmamýþ, ancak böyle bir deneyimi olanlarýn hepsi olumsuz bazý davranýþlardan söz etmiþlerdir. Kadýnlar, þiddet olayýnýn polise bildirildiði koþullarda haklarýnýn yeterince korunmadýðý, þiddet uygulayan kiþiye hoþgörülü davranýldýðý, þiddetin 'ailevi' bir sorun olarak deðerlendirip müdahale edilmek istenmediði, sulh yoluna gidildiði gibi þikayetlerini aþaðýdaki ifadelerle dile getirmiþlerdir: "...Diyorlar ki karakola baþvurun. Asla deðil. Ben yaþadým bunu ben yaþadým.[...] Tutamayýz dedi Biz ifademizi aldýlar, beni hastaneye götürdüler darp raporu aldýlar dudaðým patlaktý, ifademiz bitince gidebilirsiniz. O [eþi] orda kaldý, bizden sonra ifade verecekti artýk ne konuþtularsa... Ama ben diyorum yani güvendiðimiz yok. Kapýyý kýrdý. Ben o zaman dedim yarýn gidiyim savcýlýða baþvuruyum mu yok dedi fark etmez dedi zaten bu savcýlýða baþvursan da, oraya gidecek, buraya gelecek; bir ay bir buçuk ay. Bir buçuk ay süresinde yani ben ölmezsem, beni öldürmezse ben þey olacam; mahkemeye çýkacam Allahýn izniyle. Ya diyorum ne olur bugün, bu gece tutun. Yani yarýn ben kapýmý bacamý yaptýrýrým, önlemimi alýrým, savcýlýða baþvururum; bizim tutma gibi, bir nezarete atma gibi bir hakkýmýz yok diyorlar. Ben onun için, gerçekten kadýn hakkýna inanmýyorum. Yani sen kendi kendini koruyabiliyorsan korursun." (46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) "Gittim, karakola gittiðimizde saat altý buçuk yani yedi olmamýþtý daha, ifademi verdim, onlara anlattým, çok detaylý anlattým, çok detaylý sordular çünkü, her zaman adliyede de 152 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý olduðu gibi hani üzerimdeki kýyafete kadar- savcý da bunu sormuþtu, üzerimde giydiðim kýyafete kadar çok detaylý anlattým ve bana ýsrarla komiser þunu sordu "Bak þikayetçi olucak mýsýn?" ve ben orda komiserle kavga ettim, buraya þikayet etmeye geldim zaten, size böyle içimi dökmek için anlatmýyorum bunlarý þeklinde komiserle biz kavga etmeye baþladýk, biraz sert bi adamdý o bana baðýrdý falan, þey oluyomuþ iþte þikayette bulunuyomuþ daha sonra korkutuluyomuþ bi þey oluyomuþ, vazgeçiyomuþ genellikle kadýnlar, öyle bi þey olmýycak dedim, evin adresini verdim, çünkü bildiðim bi evdi zaten, adresini verdim, gittiler." (25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) " Ama polis bile þey yapmýyo ki. Yani polis bile normal görüyo ilk önce... Yani sizi haklý görmüyo. Aa tamam haklýsýnýz, siz bi þiddet görmüþsünüz. Ýçeriði ne olursa olsun ama hemen sizi baþýndan savmaya çalýþýyo ilk önce. Siz direttiðiniz zaman biþeyler oluyo. Ha erkektir iþte barýþýrsýnýz þöyle olur böyle olur, ilk önce bi sulh yoluna gidiyo, barýþtýrma yoluna gidiyo...Yani polis bile bunu yaptýktan sonra siz " (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Öte yandan, meslek gruplarý ile yapýlan görüþmelerde, özellikle polisler kendilerinin aile içi þiddet konusunda en fazla empati kurabilen meslek grubu olduklarýný belirtmiþlerdir. Kadýnlarýn anlatýmlarý ve bazý meslek gruplarý ve STK'larýn görüþleri, polislerin daha çok aileyi koruma yaklaþýmýyla kadýn ve erkeði barýþtýrma yoluna gittikleri görülmektedir. Ancak, görüþülen polislerden biri de herhangi bir barýþtýrma olayýnýn söz konusu olmadýðýný belirtmektedir. "Þimdi bizim barýþtýrma olayýmýz olmaz. Barýþtýrma olayý olmaz bizde, taraflarý biz çaðýrýrýz; bayan gelirse, bazý talepleri oluyor tabi bayanýn. Eþimi çaðýrýn biraz korkutun biraz gözdaðý verin de gitsin de, bir daha yapmasýn gibi böyle tekliflerde bulunuyorlar bize. Ama bizim dýþýmýzda bir teklif öyle bir yetkimiz yok öyle barýþtýrýp da sakýn bir daha yapmayýn bir daha yaparsanýz þöyle þöyle, böyle bir olayýmýz yok. Bizim barýþtýrma olayýmýz, biz taraflarý barýþtýrýp polis merkezinden salma olayýmýz olmaz." (Polis memuru) Þiddet maðduru kadýnlarýn yaþadýklarý þiddete gösterdikleri tepkiler, yaþ, eðitim, maddi koþullar, aileye ve kadýna iliþkin içselleþtirilmiþ deðerler, çocuklarýn sayýsý ve yaþý, aileden veya yakýnlardan herhangi bir desteðe sahip olup olmama, hak arama konusundaki bilgi ve beceri, destek verebilecek kuruluþlara ulaþma durumu gibi bir dizi faktörün etkisi altýnda ortaya çýkmaktadýr. Yapýlan görüþmeler kadýnlarýn susup, kaderine razý olup, eþiyle iyi geçinmeye çalýþma, evi geçici olarak terk etme, ya da evde bazý iþlerini yapmayarak eþlerini cezalandýrma, caydýrýcý bazý önlemler alma, eþiyle iliþkisini en alt düzeye indirip, mümkün olduðu oranda evin dýþýnda yaþamýný geçirme, boþanma davasý açma, polis çaðýrma, çocuklarýyla birlikte evi terk etme gibi tepkiler gösterdiklerini ortaya koymaktadýr. Gösterilen tepkilerin biçimi þiddetin nasýl yaþandýðýna ve süresine baðlý olarak zaman içinde farklýlaþabilmektedir. Bu arada, çocuklarýn durumunu gözeterek birçok kadýnýn 153 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet eþlerini ve evlerini terk etmekte zorlandýðý, eþleri ile baðlarý tümüyle kopsa da çocuklarýnýn büyümesini bekledikleri görülmektedir. Anne ve kayýnvalide görüþmeleri, ailelerin þiddet gören kadýndan ziyade þiddet yaþanan aileyi kurtarma çabalarýnýn olumsuz sonuçlarýný sergilemiþ, yerinde ve zamanýnda verilecek desteðin önemine dikkat çekmiþtir. STK'lara baþvuran kadýnlarýn sayýsý az olmakla birlikte bu konudaki anlatýlar, STK'larýn sadece verdikleri psikolojik, hukuksal ve diðer yardýmlar açýsýndan deðil, kadýnlarýn kendilerini güvende hissetmeleri, artýk yalnýz olmadýklarýný düþünmeleri açýsýndan da ne denli elzem olduðunu göstermektedir. Bu da, kendini çaresiz hisseden, derdini kolay kolay paylaþamayan, kendine olan güvenini tümüyle yitirmiþ bir kadýn açýsýndan yeni bir çýkýþ kapýsý umududur. Sýðýnma evi yaþamý ve polis baþvurusu deneyimi olan az sayýda kadýn ise sýðýnmaevlerinin önemli ve gerekli olduðunu belirtirken, sýðýnmaevinin maddi koþullarýndaki yetersizlikler ile personelin tutumundan kaynaklanan bazý olumsuzluklara da deðinmiþlerdir. Polislerin tutumlarýyla ilgili dile getirdikleri eleþtiriler ise onlarýn, kadýnlarýn yaþadýðý þiddeti 'normal' görüp, ailevi sorun olarak deðerlendirip, sulh yoluna gitmeye çalýþmalarýdýr. Þiddet uygulayan erkekler deðiþir mi? Gerek kadýnlar, gerekse erkekler, þiddet uygulayan erkeklerin deðiþebileceðine dair genellikle karamsardýrlar; birçoðu, özellikle belli bir yaþý geçmiþ erkeklerin deðiþmesinin zor olduðunu söylerken bu durumu huylarýnýn böyle olmasýna, þiddeti ailelerinden öðrenerek bu þekilde yetiþmelerine ve kötü alýþkanlýklar edinmiþ olmalarýna baðlamaktadýrlar. Ancak, bazýlarýna göre zor olmakla birlikte erkekler psikolojik tedavi, destek ve eðitim ile deðiþebilirler. Erkeðin þiddet uygular olmasýnda kadýnlarýn da payý olduðu söylendiði gibi, erkeklerin deðiþmesinde de kadýnlarýn payýndan söz edilmektedir. Anne ve kayýnvalidelerin bir kýsmýna göre þiddetin engellenebilmesi için tatlý dilin, uyumlu davranýþýn rolü büyüktür. Öte yandan, görüþülen kiþilerin bir kýsmý da bu deðiþimin oldukça uzun bir sürede olabileceðini 'erkekler toplumsal deðiþim sonucu deðiþir' veya 'erkeklerin toplumsal rollerinin deðiþmesi gerekir, bu nedenle ben oðlumu farklý yetiþtiriyorum' diyerek anlatmýþlardýr. Erkekler deðiþmez diyenlerin görüþleri Erkeklerin deðiþmeyeceðini söyleyenlerin bir kýsmý onlarýn aileleri içinde yetiþtirilme biçimleri üzerinde durmuþlar, anne-babanýn yanýnda büyümemiþ, eðitimi olmayan, þiddeti veya bazý kötü alýþkanlýklarý ailesinde görmüþ ve öðrenmiþ kiþilerin deðiþemeyeceðini düþünmektedirler. Özellikle kadýnlar, bir kez dayak atmýþ bir insanýn kolay kolay deðiþmeyeceðini, onu deðiþtirmeye kalkanýn kendisinin de yýpranacaðýný düþünmektedirler. Kadýnlar bunu, zaman zaman kendi ailelerinden de örnekler vererek þu ifadelerle dile getirmiþlerdir: 154 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "Benim annem yýllarca dayak yedi ve biz beþ çocukken babamý deðiþtiremedik. Biz koca kocaydýk ve hani araya giriyorduk, annemi savun, biz hep anneden yana olduk ama beceremiyorduk. Sonuçta baba bir yere kadar hareket edebiliyorsun konuþmalarýn bir noktaya kadardýr. O noktadan sonra konuþsan babayý kaybedersin. Biz bunu bildiðimiz için. Ya anneme yýllarca dayak yedi kadýn unutmadý ama bizim için unutmaya çalýþtý. Babam da deðiþmedi." (26 yaþýnda, boþanma davasý sürüyor, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) "Valla ne kayným deðiþebilir, ne benim kocam deðiþebilir. Ama deðiþenler varsa da bilmiyorum. Bizimkiler deðiþmez, yýllardýr.. bi kere ana baba görmemiþler. Ýlkokulu bitiren hemen Yozgat'tan Ankara'ya gelmiþ, çalýþmak amaçlý. Akrabalar elinden tutmuþlar. Akraba yanýnda derken, onun bunun yanýnda, kalarak büyümüþler, ana baba görmemiþler. Yani deðiþmez. Fazlasý olur eksiði olmaz. Ben onu biliyom onu söylerim." (47 yaþýnda,evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) "Kesinlikle deðiþemez. [ ] Deðiþemez. Mesela sen karakterinde cimriysen hani bi insanda karakter cimriyse, ne biliyim cömertse, ne biliyim güler yüzlü bi insansa, somurtuk bi insan O da bi karakter. Eðer sen þiddete meyilliysen, o þiddet hep gider. Yani istese de böyle yapamaz." (35 yaþýnda, resmi nikahsýz, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Bazý kadýnlara göre ise þiddet uygulamak, 'erkek olmakla' ilgili birþeydir, o nedenle de deðiþtirilemez. Böyle düþündüðünü belirten kadýnlarýn bazýlarý ayni zamanda kendileri de oðullarýný böyle yetiþtirdiklerini ve bu durumun deðiþmesi gerektiðini söylemektedirler: "Ceza verseniz de hani her yolu deniyosunuz hiç biþey olmuyo. O erkeðin içinde var. O erkeðin, erkeðin kendisiyle alakalý biþi. Baþtan beri böyle yetiþtirildiði için. [...] Biz de anneyiz. Belki çocuðumu ben de öyle yetiþtiriyorum. Hani öyle yapmasýný istemiyorum ama ona o özgürlüðü veriyorum. Hani erkektir diye bakýyorum bi yerde. Ýþte bu, evvelden gelen biþey bu. Erkeklere bu ayrýcalýk veriliyo." (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) Bunlarýn yaný sýra kimi kadýnlar da erkeðin deðiþmeyeceðini, ama bunda kadýnýn da rolü olduðunu düþünmektedir. Onlara göre bazen de kadýnlar çok konuþarak erkeði þiddet uygulamaya kýþkýrtmaktadýr: "Yanlýþ da anlamayýn da yüzde 50, 50 bu. Bazý kadýn da dayaðý neyi kendi veriyor þeyin eline, erkeðin eline. Çok konuþuyo Ya, dövsün deðil. Dövsün, kimse dayaðý istemez de mesela olmayacak bir þeyi konuþtuðu zaman adam zývanadan çýkýveriyor." (58 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu bir anne/kayýnvalide) 155 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Öte yandan bir baþka kadýn da, þiddet uygulayan erkeklerin kaybedecekleri þeylerin çok fazla olduðunu görüp, ödeyecekleri aðýr bedeli düþünerek, bunu umursadýklarý durumda deðiþmek için çaba harcayabileceklerini belirtmektedir: "Yani þu yani eðer gerçekten de yaptýklarý þeylerin bedelleri aðýr olursa yani iþte kaybetmek, mesela K... gerçekten depresyona girdi ve aðýr yaþýyo yani. [ ] Umurundaysa yani bu þeyler onun için belki deðiþmek için çaba harcar. Ama deðiþebilir mi onu bilmiyorum onun cevabýný. Onun cevabýný henüz görmedik yani. Hani, umuttur ki deðiþir" (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn) Erkeklerin arasýnda ise þiddet uygulayan kiþilerin deðiþmeyeceði konusu bazen çevrelerindeki bazý örneklerden hareket ederek þu ifadelerle dile getirilmiþtir: "Bence deðiþmiyor, deðiþmez. [...] Çünkü ben 9-10 yýllýk komþusuyum, hep öyledir yani, eðer belirli bi yaþtan sonra dese yeter bilmiyom yani, onlar kendi aralarýnda yav yapmayalým ayýptýr, bizim yaþýmýz geçti, ne bilim yani." ( 56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Þiddet uygulayan erkeklerin deðiþmeyeceðini yaþa ve yetiþme tarzýna baðlý olarak açýklayan bazý erkekler ise görüþlerini þöyle ifade etmiþler: " Bi þi yapamazsýnýz erkekler için, erkekler çünkü farklý bi mecra yani, erkek Otuzundan sonra hiç biþeyi öðretemezsiniz, bi erkeðe. O fikirleri oturmuþtur o. Onun bildiði bildiktir. O bakmayýn siz yani doktorlara filan giden gelen erkeklere aslýnda hiç biþey deðiþmiyo onlarýn hayatýnda. [...] neden deðiþmiyo çünkü otuzundan sonra biþi öðretemezsin o insana, o onun yani, ata zihniyetiyle yetiþen insanlar var." (34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Zor ama deðiþebilir Þiddet uygulayan erkeklerin deðiþmelerinin zor olmakla birlikte olabileceðini söyleyen kadýnlar esas olarak eðitim ve tedavi üzerinde durmuþlardýr. Onlara göre bu erkekler ancak psikolojik yardým, tedavi ve bunlarýn yaný sýra bazý eðitim programlarý ile deðiþebilirler. Kadýnlarýn üzerinde durduðu bir diðer konu da erkeklerin psikolojik sorunlarý olsa da bu konuda destek almaya pek istekli olmamalarýdýr. Onlara göre, kadýnlar sorunlarýný ve hatalarýný görmeye ve destek aramaya daha meyilli iken, erkekler psikolojik rahatsýzlýklarýný ve davranýþlarýndaki hatalarý çok zor kabul etmektedirler. Kadýnlar bu konulara iliþkin görüþlerini þöyle dile getirmiþlerdir. "Evet psikolojik yardým alabilirler [...] Toplu þekilde seanslar olabilir. Nasýl kadýn programlarý oluyo, seminerleri oluyo, böyle biþeyler olabilir. Örneðin çalýþtýðý yerde - 300 kiþilik bi personel çalýþtýðý yer - bayanlara ayrý beylere ayrý eðitici birtakým seminerler olabilir." (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) 156 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "Bence deðiþmez çok zor belki bir uzman yardýmý alýrsa belki bir ihtimal ama siz tek baþýnýza yetmiyorsunuz onu biliyorum ben çünkü çok uðraþtým ben çok karþýma aldým çok konuþtum iþte ne bileyim benim ikna kabiliyetime de güvenirim aslýnda hani bir anda deðiþiyor gibi oluyor tamam söz veriyorum sana diyor ama can çýkýyor huy çýkmýyor iþte verdiði sözü çok çabuk unutuyor." (20 yaþýnda, evli bir çocuklu, lise mezunu kadýn) "Kesinlikle tedavi, psikolojik tedavi, kesinlikle, yani hani þunu söylüyodum ya ben az önce bi kere döverse tekrar döver tarzýnda bi cümlem oldu, evet bunu yapabilir, [...] öncelikle kendisi farkýnda deðil, psikolojik rahatsýzlýk bana göre, ama birey farkýna varacak bunun ya da farkýna vardýrýlacak bi þekilde, bunu neden yaptýðýný çünkü bilmiyolar, gerçekten bilmiyolar [...] Bunun bir rahatsýzlýk olduðunu da bilmiyodur çünkü önce bunu kabul etmek gerekiyo... Ve belki tedavi, psikolojik yönde bi tedavi, belki bi psikolog tam bilmiyorum ama deðiþebileceðini düþünüyorum ama tedavi þart." (25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) Anne/kayýnvalide görüþmelerinde de erkeklerin eðitim ile deðiþebileceðini söyleyenler vardýr. Bu eðitimin nasýl bir eðitim olacaðý tam açýklanmasa da anlatmak istediklerinin sadece okula gitmek ile sýnýrlý olmadýðý izlenimi edinilmiþtir: "Deðiþir diyorum ben. Her þeyde deðiþiyolar da onda neden deðiþmesinler. Yani erkekler öncü deyi kimse ilgilenmiy. Deðiþir neden deðiþmesin. Kadýnlar deðiþiyo da erkekler neden deðiþmesin? Bu erkekse o da kadýn [...] Önce eðitim lazým. Hep eðitimsizlikten oluyo. Okumak deðil eðitim." (50 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn) Anneler arasýnda bir baþka kadýn ise þiddet uygulayan erkeklerin tedavinin yaný sýra eþlerinin yardýmý ve onlarýn 'tatlý dili' ile deðiþebileceðini söylemektedir: "Deðiþir tabi [ ] Tatlý dille, konuþarak deðiþir. Eþleri deðiþtirmeli tabi ki ya. Belki bir tedavi anlamýnda bi þeye pisikolaða baþvurmalarý gerekiyor. Kendilerinin bir tedavi görmesi gerekiyor. Eþlerinin yardýmýyla beraber " (55 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Erkeklerin bazýlarý, þiddet uygulayan erkeklerin deðiþebileceðini söylerken bunu daha ziyade erkeklerin kendilerinin kýsa sürede yapabilecekleri bazý þeylere deðil, daha uzun erimli ve kökten deðiþimlere baðlamýþlardýr. Bu da bir anlamda çok köklü bir toplumsal deðiþiklik olmadýkça erkeklerin deðiþmeyeceðini yansýtmaktadýr. Gündeme getirilen bir diðer konu ekonomik sýkýntýlardýr; kimileri de ancak bunlar aþýldýðýnda þiddet uygulayan erkeðin deðiþebileceðini dile getirmektedir. Sözü edilen bir diðer konu da eþinden bir süre ayrý kalýp, iliþkileri gözden geçirmenin erkekleri deðiþtirebileceði olmuþtur. Ýlginç olan nokta, görüþülen kiþilerin bir kýsmýnýn kendisi ya da eþi psikolojik destek almasýna karþýn 157 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet - belki de bir yarar saðlamadýðýný düþündüklerinden - deðiþme konusu ile bunu iliþkilendirmemeleridir. Erkeklerin hangi koþullarda deðiþebileceði konusundaki görüþler þöyle ifade edilmiþtir: "Toplumsal iliþkiler deðiþtiði sürece niye deðiþmesinler? Ama bu iliþki biçimlerini öncelikle deðiþtirmek lazým. Yani o iliþki biçimlerine neden olan zemin sürdüðü sürece çalýþma hayatý böyle olduðu sürece, siyasi hayat böyle olduðu sürece, kültürel hayat böyle olduðu sürece, eðitim her þeyden önce bu þekilde devam ettiði sürece bu sorunlarýn çözülebileceðine kültürel olarak çözülebileceðine inanmýyorum." (42 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu erkek) " Ben deðiþebilirim. [ ..] Benim deðiþmem için gereken þey valla biraz sýkýntý, iþ sýkýntým oluyor. Ondandýr. Kendimi biraz toparlasam iþte elime bir iþ geçse daha rahatta olurum yani. Daha yani aramýzda bir sorun olmaz yani tartýþma olmaz. Biraz sýkýntým olduðu için ben biraz kendimi þey yapýyorum yani he! Sýkýyorum yani kendimi iþte ne biliyim yani iþte, Ahmet'in borcuymuþ, þunun borcuymuþ diye biraz kendimi þey yapýyorum yani sinirleniyorum." (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul terk erkek) "Deðiþir [ ] O insana aile sevgisini aþýlamak lazým ya, ya da eþinden belli bir süre uzak tutmak lazým. Ben þundan da yanayým. bi insan eðer eþini özlemiyorsa o insanýn sevgisi azalýr. Ondan eþinden ya mantýklýca düþünüp senede bir hafta yada bir ay uzak durmasý lazým. Eðer maddi imkaný varsa, ne bileyim onu ailesinin evine gönderebilir. Kendi ailesinin evine gidebilir. Bir hafta üç gün beþ gün telefon falanla görüþme yapmadan. O zaman insanlar daha mantýklý düþünmeye baþlarlar [...] O zaman deðerini anlar yani, iki tarafta birbirinin deðerini anlar yani. Hani sensiz nasýl oluyor? Senle nasýl oluyor? Kýyaslama yapar." (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) Þiddet uygulayan erkeklerin deðiþimi konusuna kadýnlar da, erkekler de çok iyimser yaklaþmamaktadýrlar. Birçoðu, ailelerinde böyle öðrendikleri, 'erkek' olarak böyle yetiþtirildikleri, psikolojik bazý sorunlarý olduðu için deðiþmelerinin zor, hatta mümkün olmadýðýný söylemiþlerdir. Ayrýca, bazý erkeklere göre, olumsuz siyasi-ekonomik koþullar, maddi sýkýntýlar da erkekleri þiddet uygulamaya yönelten bir zemin yaratmaktadýr. Zor olmasýna karþýn, yine de erkeklerin deðiþebileceði konusunda görüþ belirtenler ise bunun esas olarak psikolojik destek ve bazý eðitimler ile saðlanabileceðini söylemiþlerdir. Uzman yardýmý, esas olarak kadýnlarýn vurguladýðý bir konu olmuþ, bu arada erkeklerin bu tür destek almaya pek istekli davranmadýklarý da dile getirilmiþtir. Ayrýca, anne/kayýnvalide görüþmelerinin bazýlarýnda kadýnlarýn kýþkýrtýcý olmamalarýnýn, karþýlýk vermemelerinin, uyumlu ve hoþgörülü davranmalarýnýn da erkeklerin deðiþmesinde rol oynayabileceði ifade edilmiþtir. Erkeklerin bazýlarý ise kýsa süreli önlemlerden ziyade köklü toplumsal deðiþikliklerin gerektiði noktasý üzerinde durmuþlardýr. 158 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Þiddete karþý kadýnlar neler yapabilir?/ neler yapýlmalý? Kadýnlarýn görüþleri Þiddet karþýsýnda kadýnlarýn bir kýsmý, erkeklerle uyum saðlamak, geçinmek dýþýnda bir þey yapýlamayacaðýný söylerken çoðunluðu susup oturulmamasý gerektiðini, mutlaka bir þeyler yapýlabileceðini ve bu konuda baþta devlet olmak üzere çeþitli kuruluþlarýn yapabileceði bir þeyler olduðunu anlatmaya çalýþmýþlardýr. Kadýnlarýn bu konudaki önerileri, þiddete karþý gösterilecek ilk tepkilerden, kadýnýn statüsünü deðiþtirecek, onu güçlendirecek daha köklü önlemlere ve gelecek nesillerin farklý olmalarýný saðlamak amacýyla çocuklarýn farklý yetiþtirilmesini içeren bazý önerilere dek geniþ bir alana yayýlmaktadýr. Þiddet karþýsýnda fazla bir þey yapýlamayacaðýný, kadýnlarýn ancak uyumlu ve geçimli olarak erkeðin þiddete baþvurmasýnýn belli ölçülerde engelleyebileceðini, kimsenin de aile iþine karýþmamasý gerektiðini, þiddet yaþasa da kadýnlarýn çocuklarý için o evden ayrýlmamalarýný söyleyenler daha çok anne/kayýnvalide kategorisinde görüþülmüþ, yaþça daha büyük ve çoðu kez de yaþamlarý boyunca aile içi þiddetin parçasý olmuþ kadýnlardýr. Kendi yaþamlarýnda önüne geçemedikleri bir durumun yarattýðý tepkinin yaný sýra kadýnlarýn gösterdikleri tepkiler þiddetin yaþanma biçimi ve süresine baðlý olarak zaman içinde farklýlaþabilmektedir. Çaresizlik ile bu tür bir anlayýþý ifade ettikleri söylenebilir. Yine de þiddet gören kýzlarýna - belli bir aþamadan sonra da olsa - ellerinden gelen desteði verdikleri, ailenin kurtarýlmasý imkansýz hale geldiði noktada kýzlarýnýn evinden ayrýlmasýný, boþanmasýný destekledikleri görülmektedir. Kaldý ki anne/kayýnvalide kategorisinde görüþme yapýlmýþ kadýnlarýn hepsi de böyle bir tavýr içinde deðildir. Bazýlarý, artýk durumun eskisi gibi olmadýðýný, kadýnlarýn baþvurabilecekleri yerler olduðunu ve kadýn olarak daha çok bilinçlendiklerini söyleyerek kendileri için gösteremedikleri tepkiyi kýzlarýnýn durumunda ortaya koymaktadýrlar. Aþaðýdaki ifadeler, anne/kayýnvalideler arasýndaki farklý anlayýþlara örnek olarak deðerlendirilebilir: "Valla eskiden köyde, bizim adette derlerdi ki çekeceksin, bu senin kaderin, senin çilen. Öyle çoktu. [...] Mahallede valla, N vardý, o döverdi, sesleri gelirdi, evlerimiz yakýn birbirine, herkeþ kimse kimsenin evine karýþamaz. Herkes kapýsýný kapatýr evine oturur. Evinden sorumlu herkes. Deðil mi? Öbürünün evine karýþamazsýn. [...] Valla ben hiç tercih etmem çocuklarýndan ayrýlmasýn. Olan çocuklara oluyor. Anne gidiyor bir erkek buluyor. O çocuklarýn ne çektiði sýkýntýyý bir Allah bilir bir ben bilirim." (65 yaþýnda, eþi ölmüþ, beþ çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ bir anne/kayýnvalide) "Kadýnlar ne yapmalý? Dediðim gibi kadýnlar otoritesini koyacak. Ýlk dayakta bi kere tepkisini koyacak. Mesela ben çok küçüktüm yapamadým. Ortalýk bu kadar bilinçli deðildi. Benim çocukluk dönemimdeki Ankara'yla þu andaki Ankara'nýn alakasý yok. [ ] Kadýnýn otoritesi çok önemli, kendini ifade edebilecek. Yani kocam çalýþýyo, kazanýyo, getiriyosa, ben de evde çalýþýyom. Ben de çalýþýyom, evi temizliyom, yemeði yapýyom, çamaþýr yýkýyom, ütü yapýyom benimki de çalýþma diyebilecek. [...] Ben dayaða karþýyým. Þimdi kocama söylüyom artýk 159 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet dedim ya söz hakký bende. 'Eðer þimdiki aklým olsaydý, her dayakta bi rapor alýrdým. O zaman bu zamanki kadar kadýn haklarý da olmuþ olsaydý her dayakta bi rapor alýrdým. Seni idam yaptýrýrdým.' Ben çok çektim yavrum, çok çektim. [ ] Kýrk yedi sene nasýl geçti. 90'dan bu yana on yedi senedir kafa dinç, on yedi senedir de bunlarla [çocuklarýný kast ediyor] uðraþýyom. O zaman kendimle uðraþtým, þimdi de bunlarla uðraþýyom." (63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu bir anne/kayýnvalide) Þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bir kýsmý da, kendileri yapmakta zorlanmýþ olsalar bile þiddete uðrayan kadýnlarýn buna mutlaka tepki göstermeleri, eþlerinden korkmamalarý, barýþmamalarý, ondan boþanmalarý ve hatta çocuklarýný yanlarýna alýp kaçmalarý gibi görüþler dile getirmiþlerdir. Bunlarýn arasýnda genç bir kadýna göre, korkmak, sessiz kalmak ve hiçbir adým atmamak insanýn içindeki korkuyu büsbütün büyütecek ve þiddetin de devam etmesine yol açacaðýný þöyle anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 19): Eþlerinden boþanmýþ ve kendileri ayaklarý üzerinde durmaya çalýþan kadýnlar ise eþi terk Kutu 19 "Olumsuz olan her þey için hiç bi kere sessiz kalýnmýycak çünkü erkek arkadaþý ya da her kimse seni dövüyosa ve sen hiçbir þey yapmýyosan onun karþýsýnda bu artýk bi zaman sonra onlar için normal biþeymiþ gibi oluyo ve yine dövüyo ve bi kere dövdükten sonra yine de dövücek. Bi þeyi bi kere yaptýktan sonra ikinciyi de üçüncüyü de yapar [ ] Kendim ara sýra korkuyo olsam da, siz korkmayýn falan, yani korkmayýný öneririm herþeyden önce ve mutlaka þikayet edilmeli, [ ] Çünkü böyle biþeye sessiz kalmak bu normal biþey bunu bi daha yapýn demek anlamýný taþýyo. O yüzden kesinlikle sessiz kalýnmamasýný öneririm, hiçbir þekilde yani korkmamasýný öneririm çünkü zaten dediðim gibi hani bu korku içinizde kaldýðý zaman, hani dýþa vurmadýðýnýz zaman ya da aslýnda yapýlmasý gereken þeyler yapýlmadýðýnda korku zaten içinizde büyüyo, zaten büyür, büyüycek, böyle düþünüyorum. Ben karakola gitmemiþ olsaydým, evet ilk baþta hayýr dedim, yani gitmemiþ olsaydým daha çok korkuyo olcaktým " (25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) etmeyi ve boþanmayý bir çözüm yolu olarak görürken, erkeklere onlarsýz da yapabileceklerini hissettirmenin ve kendi ayaklarý üzerinde durabilmenin önemini de vurgulamýþlardýr. Üzerinde durduklarý bir konu da evde sürekli yaþanan þiddetin çocuklar üzerindeki olumsuz etkisidir. Bu konudaki görüþler þöyle dile getirilmiþtir: "Daha uzun bi ceza vermek lazým. Öyle küsmelerle barýþmalarla olmuyo. Barýþmýcaksýn yani gücünüz olucak sonra sizde. Sizin biþeyler baþardýðýnýzý gördükçe saygýsý artýyor. [...]Evde oturuyosanýz eðer ev hanýmýysanýz hani sizi o da zavallý gibi görebiliyo. [ ] Ama siz ayaklarýnýzýn üstünde durduðunuzu, onsuz da yapabileceðinizi ona hissettirirseniz, 160 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý gösterirseniz size olan þeyi deðiþiyo, bakýþ açýsý deðiþiyo." (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn) "Ya benim yaþadýðým durumda olanlar hiç eþiyle ayrýlsýnlar, kendi ayaklarý üzerinde durmaya çalýþssýnlar. Burda ben tamam mahvolmuþ olabilirim de çocuklara da etki yaratýyo. Gece 12'de içeri girip, baðýrýp gürültü, sabahleyin okula gidecek çocuk, nasýl okusun? Çocuk korkudan þey yapamýyor " (47 yaþýnda, boþanma davasý sürüyor, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Ýki eþinden de þiddet görmüþ, bu þiddete boyun eðmemiþ, bir kadýn kuruluþunun desteði ile çocuðu ile birlikte yaþam mücadelesi veren genç bir kadýn ise yaþadýðý tüm zorluklara karþýn þiddet olan evde kalýnmamasýný, çocuklarýn o ortamda büyütülmemesini kararlý bir biçimde dile getirmiþtir. Kendisi þiddet gördüðü eþinden ayrýlamamýþ, kýzýnýn da þiddet görmesine zamanýnda müdahale edememiþ bir anne de hem kadýnlarýn ekonomik olarak baðýmsýzlýðýný, hem de eþlerin birbirlerini iyi tanýmalarýnýn önemini vurgulamýþtýr: "Vallahi þiddetin engellenmesinde kadýnlarýn ekonomik durumu þey olacak ve buna karþý gelecekler. Benim ekonomik þeyim yoktu, gücüm, çocuk da baskýndý. Kalabalýk olunca hiç bi tarafa kýpýrdayamadým. Ýþte gençlerin düþünmesi lazým bilerek, sevgiye güvenmek hiç doðru deðil. Sevgi bitiyor, evlendin mi bitiyor, saygý lazým. Sorup soruþturarak evlenmeleri lazým. Þiddet gördüler miydi karþý gelmeleri lazým." (70 yaþýnda, eþi ölmüþ, altý çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne) Bir baþka anne ise, televizyondan edindiði bazý bilgilere dayanarak, þiddete uðrayanlarýn devlete baþvurmasý gerektiðini, kendi kýzýna da bunlarý aktardýðýný dile getirmiþtir. Ancak, devlet derken kadýnlarýn tam olarak nereye gideceklerini anlatamamýþ, sadece sýðýnma evlerini duyduðunu söylemiþtir: "Valla televizyonda izliyom. Üzülüyom yani çok orda anlatýyolar. Üzüntüm oluyo, televizyondaki bazý kadýnlar anlatýyolar orda. Allah yardýmcýsý olsun derim [...] Baþvuracaðý nere, gider devlete gidecen. Baþka nere gidebilirsin. [...] Devlette mesela kadýn kollarý var, bilmem neleri var. Oralara, öyle duyuyom televizyondan. Demek ki oralardýr baþka nere olacak bilmiyim [ ] Televizyonda anlatýyo kadýnlar böyle böyle sýðýnma yerlerine gidiyoruz diyerek." (62 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ anne/kayýnvalide) Birçok kadýn ise þiddete karþý çýkabilmeleri için kadýnlarýn güçlenmesi ve statülerinde köklü deðiþiklikler olmasýndan söz etmiþtir. Kadýnlarýn kendi ayaklarý üzerinde durmalarý için eðitime, iþe, ekonomik baðýmsýzlýða ihtiyaçlarý vardýr: "Valla çok köklü deðiþimler lazým. Ne bileyim eðitim sorunlarý var, ekonomik sorunlar. Yani 161 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet çok köklü deðiþimler lazým. Öyle polise bildirmekle falan olacak bir þey deðil bu." (48 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn) Bazý kadýnlara göre ise, bunlarýn da ötesinde kadýnlarýn hem þiddetin ne olduðunu öðrenmeleri hem de kendi toplumsal cinsiyet rollerini sorgular hale gelmeleri önemlidir. Bu konuda kadýnýn kendisinin deðiþmeyi/dönüþmeyi istemesi önemlidir ama ayný zamanda ona destek olacak sivil toplum kuruluþlarýnýn da rolü büyüktür. Þiddetle mücadelesinde çok çeþitli aþamalardan geçip, farklý deneyimler edinen ve bu süreçten güçlenerek çýkan bir kadýn bu konudaki görüþlerini þöyle dile getirmiþtir (Bkz. Kutu 20). Kutu 20 "Farkýndalýk olayý çok önemli, þiddeti þiddeti öðrenmek de çok önemli bence, biz þeyi gözden kaçýrýyoruz mesela ben ilk .....'nda N'nin verdiði þiddet eðitimine katýlmýþtým, onlar bir alan çalýþmasý yapacaklardý, orada katýlmýþtým, [...] çok enteresandýr, kendime gülüyorum hala, ben þiddeti yaþamadým dedim, ilk konuþmamýz bu þekildeydi, çünkü þiddetten anladýðým benim fiziksel þiddetti. Eðitim bittiðinde ben böyle ben ne kadar çok þiddet yaþamýþým dedim. [...] yani gerçekten bunu bilmek çok önemli. [...] Hep þey derler ya eðitim, ne eðitimi o da çok tartýþmalý bir konu, ben eðitim demiycem ama toplumsal bilincin yükselmesi çok önemli diye bakýyorum, bu cinsiyet rollerinin sorgulanmasý çok önemli diye düþünüyorum, farkýndalýðýn çok önemli olduðunu düþünüyorum ve her kadýnýn kadýnca bir bakýþ açýsýnýn olmasý gerektiðini düþünüyorum. [...] sivil toplum örgütlerine daha fazla iþ düþtüðünü görüyorum, bunun bilincindeyim, sivil toplum örgütlerinin güçlendirilmesi gerektiðinin farkýndayým, ama bu arada kadýnýn mutlaka güçlendirilmesi gerektiðini düþünüyorum." (47 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Kadýnlýk ve erkeklik rol modellerinin sorgulanmasýyla ilgili olarak gündeme getirilmiþ bir konu da erkek çocuklarýnýn kýz çocuklarýndan farklý yetiþtirilmemesidir. Ancak bunu dile getiren kadýnlarýn önerileri, içselleþtirdikleri annelik görevlerini yansýtarak, esas olarak kadýnlarý hedef almaktadýr. Ýfadelerinde bir taraftan, þiddet uygulayan erkeði de sonuçta onlar doðurup yetiþtirdiði için kadýnlara yönelik örtük bir suçlama/serzeniþ izlenirken, öte taraftan erkek çocuklarýný farklý bir biçimde yetiþtirme görevini yine kadýnlara verdikleri görülmektedir: " Bugün beni döven, þiddet gördüðüm erkeði bir kadýn doðurdu. Anneler çocuklarýný güzel yetiþtirsinler. Ben oðlumu sofra hazýrlarken bana yardým et deyip eline birkaç bi þey verdiðim zaman eþimin ailesinden amcalarý olsun babannesi olsun, býrak yav sen kýz mýsýn diyolardý benim çocuðuma. Þimdi ben geç yattýðým zaman, oðlumun pantalonunu eðer ütülemeden yatmýþsam, sabah da erken kalkarým ütülerim düþüncesinde yatmýþsam kalkamamýþsam, 162 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý oðlum kendi pantolonunu ütüleyip gidebiliyo okula. Ben böyle bir çocuk yetiþtirdim. Yani anneler çocuklarýný güzel yetiþtirsinler. Artýk kadýnmýþ erkekmiþ, yani bu ayrýmý yapmasýnlar." (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Bu görüþlerin yaný sýra, bazý kadýnlar da, þiddetin engellenebilmesi için hem kadýnlara hem de erkeklere verilmesi gereken, iletiþim becerilerini geliþtirici bazý eðitimlerden söz etmiþler ve ayrýca psikolojik desteðin önemini vurgulamýþlardýr. Bundan önceki bölümde de belirtildiði gibi, bazý kadýnlara göre erkekler sorunlarý olduðunu kabul etmemekte ve destek almaktan da kaçýnmaktadýrlar. Erkeklerin psikolojilerinin bozuk olduðunu kabul etmeyip kendilerini kusursuz gördüklerini ve bütün suçu eþlerine attýklarýný vurgulayan bir kadýn evlendikten sonra çeþitli sorunlarýn yaþanmamasý için çiftlere evlilik öncesi bazý testlerin uygulanmasý ve evlenmelerine bunlarýn sonuçlarýna göre izin verilmesini de dile getirmiþtir. " Bence evlenirken insanlarýn da psikolojik testten geçmesi lazým. O kan testi falan hikaye yani [...] Akraba evliliklerinde diyolar ki çocuklar sakat oluyo. [...] Tamam etkendir akraba evlilikleri bozukluklarda, bir takým genetik bozukluklarda ama bence insanlarýn beyni bozuk. Kafasý bozuk ruhlarý bozuk; kan testi deðil de, psikolojik test yapýlsýn evlenirken ben bunu isterim, böyle biþey olsun isterim yani." (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Erkeklerin görüþleri Þiddete karþý kadýnlarýn neler yapabileceði konusu erkekler ile de görüþülmüþ, ancak erkeklerin yapýlabilecek þeylerden çok yapýlmamasý gerekenleri vurguladýklarý, daha çok bunlarý konuþmayý tercih ettikleri görülmüþtür. Görüþülen erkeklerin bir kýsmý polisin araya sokulmasý, erkeklerin polis zoruyla evden uzaklaþtýrýlmasý konusuna çok olumsuz yaklaþtýklarýný, bunu erkeklerin gururunu rencide edici bulduklarýný þöyle ifade etmiþlerdir: "Karýsýný öldürsün diye kanun çýkarýyorlar. Erkek evden uzaklaþtýrýlýr mý? Ne diye uzaklaþtýracaksýn erkeði evden? [...] Yok caným, nerden 6 ay, ben iki gün uzak durdum mu deli oluyom ben. Öyle bir þey olur mu? [...] Bu þekilde olmaz, 500 metre uzaklýkta 6 ay." (32 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) "Aslýnda polis devreye girmeden olsa, polis girdiði zaman, yani [...] Erkekler gururlu yaratýklar olduðu için, 'sen beni polise þikayet ettin' [ ] Erkek biraz gururlu olduðu için karýsýný þöyle düþünebilir: 'Yav beni polise þikayet ettin. Bundan sonra iþim olmaz.' diyebilir; 'boþanalým bitsin' diyebilir. [ ] Çünkü ben de bir erkeðim. Belki gurur meselesi yapabilirim. " (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) 163 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Yine bazý erkekler, boþanmayý bir çözüm olarak görmediklerini söylemiþler, eþlerin birbirlerine sevgi ve saygýyla yaklaþmasýnýn altýný çizerken bir taraftan da boþanma fikri onlara eþlerinin bir baþkasý ile birlikte olmasýný çaðrýþtýrdýðýndan bundan duyduklarý rahatsýzlýðý da ifade etmiþlerdir: "Bilmiyom abi, bence en baþta iyilik olacak, saygý olacak.. Ýyi degil yav boþanmak. Yani düþünemiyom yani bir baþkasýna karýmý vermek, çocuðum baba diyecek baþkasýna [...] Olmasýn tabi. Hayatta karþýyým." ( 32 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) " Boþanmak hoþ biþey deðil yani, benim hiç kalbimden geçmedi yani, geçmez de yani, diyelim ben bugün huzur, yani çok olmuyorsa ilerde, hiç olmuyorsa yani ben baþýmý alýr giderim, onlar evinde kalsýn yani, bir kadýný al dýþarý at olmaz yani ben öyle görüyorum. [ ] Hoþ bir þey deðil yani, yani insanlýða elveriþli deðil bence yani [...] iyi bir þey deðil, boþandýn mý acaba bir daha gider baþka yerde ne olur daha kötü olur. O bence çözüm deðil yani." (56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Sýðýnmaevi konusunda görüþ belirtmiþ erkeklerin yaklaþýmý kadýnlarýn bir kýsmý ile benzerlik taþýmakta, sýðýnmaevlerini kadýnlarýn ancak çok zor durumda kaldýklarýnda geçici bir süre için tercih edebilecekleri kurumlar olarak görmektedirler. Onlara göre bu kurumlar daha çok yalnýz, kimsesiz ve artýk evlenmesi söz konusu olmayan ya da evlenmek istemeyen kadýnlar içindir. "Sýðýnmaevi bazý kadýnlar var onlara çözüm olur, yani kaç yýl eziyetini çeken insan var kocasýnýn ya artýk tak edebilir yani [ ] Bence çoðu kadýn oraya sýðýnmak istemez ya, kadýn o yaþantýyý istemez ki yani sonuçta. Yeniden evlenmeyi isteyebilir, ne biliyim yani, hiç koca yani erkek görmeyebilir hayatýnda, görmeyi istemeyebilir, benim bi evim olsun, bu bana yeter, erkekte olmasa olur da diyebilir, olsun da diyen olur. [ ] Yani bakar kilosuna bi bakar, tipine bi bakar, düþüncelerine bi bakar, fikirlerine bi bakar, ya ben artýk evlenemem de diyebilirse, o kadýn, iki üç tane çocuðu varsa, 'artýk evlilik benden geçmiþ', diyen bi kadýn hiç kimsesi de yoksa, o sýðýnmayý tercih edebilir, bir süre, kendini toparlayana kadar. Geçici bir süre belki ona faydalý olarak gelebilir ama uzun süre kimseler böyle bi yerde kalmak istemez." (34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) Erkekler, þiddetin engellenebilmesi için daha çok eþlerin kendi aralarýnda konuþabilmeleri, empati geliþtirebilmeleri, her iki tarafýn da kendi hatalarýný düzeltmeleri gibi noktalar üzerinde durmuþlardýr. Bazýlarýna göre, küçüklükten itibaren eðitim sistemi içinde insanlarla iliþki kurma ve iletiþimin öðretilmesi bu açýdan yarar saðlayacaktýr. Eþiyle sorunlarýný konuþup, tartýþarak, problemlerini biriktirmeden birbirine açýlarak halletmeye çalýþan bir kiþi ise, polislere, memurlara ve diðer çalýþanlara da iþyerlerinde aile içi iletiþim konusunda eðitim verilmesinin önemini vurgulamýþtýr. 164 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý "Ýki tarafýn da kendini düzeltmesi lazým. Kadýn da düzeltecek, erkek de düzeltecek kendini. Onu býrakmak istemiyorsan, çocuðunu, kadýnýný, evini býrakmak istemiyorsan kendine çeki düzen vereceksin. Ýçkiden vazgeçecen, kumardan vazgeçecen, o þekilde olabilir." (32 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek) "Problemi çözeceksin, ertesi güne kalmayacak. Ertesi güne kaldý mý, o insan mantýklý bir þey de söylese sen onu algýlayamazsýn yani. Algýlamak istemezsin çünkü kafanda bir soru iþareti vardýr. Bana bu yanlýþý yaptý, kesin bu da yanlýþtýr dersin dinlemezsin [...] Bu sorunun çözümü de eðitimden geçiyor. Kadýný da eðitmek lazým, erkeði de eðitmek lazým. [ ] Bence bunu ilkokulda insanlara ders olarak vermek lazým, yani bir toplumda bir insanýn nasýl davranacaðýný, aile içinde nasýl davranacaðýný " (35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek) Yaþça daha büyük ve yaþamlarý boyunca þiddete maruz kalmýþ, daha çok da anne/kayýnvalde kategorisinde görüþülmüþ kadýnlarýn bazýlarý þiddetin engellenmesi için kadýnlarýn susup oturmak dýþýnda pek fazla bir þey yapamayacaðýný, en baþta çocuklarýna sahip çýkmalarý ve evlerini terk etmemeleri gerektiðini söylemektedirler. Ancak bunlarýn dýþýndakiler, kadýnlarýn þiddete karþý mutlaka bir þeyler yapmasý gerektiðini dile getirmiþlerdir. Uzun yýllar þiddet yaþamýþ, ciddi bir tepki göstermekte çok zorlanmýþ kadýnlar bile þiddete maruz kalanlarýn korkmamasý, susmamasý, eþleriyle barýþmamasý, anlaþmanýn mümkün olmadýðý koþullarda boþanmayý, çocuklarýný alýp evi terk etmeyi göze almasý gerektiðini düþünmektedirler. Ancak birçoðu da bunun için kadýnlarýn güçlendirilmesi ve kendi ayaklarý üzerinde durabilecek konuma gelmeleri gerektiði noktasý üzerinde durmuþlar ve devletin bu konuda saðlayacaðý desteðin önemini belirtmiþlerdir. Bunlarýn da ötesinde kadýnlarýn hem neyin þiddet olduðunu öðrenmeleri, hem de kendi toplumsal cinsiyet rollerini sorgular hale gelmelerinin önem taþýdýðý dile getirilmiþtir. Bu konuda en baþta kadýnýn kendisinin deðiþmeyi/dönüþmeyi istemesinin gerektiði söylenirken ona destek saðlayacak sivil toplum kuruluþlarýnýn rolünün önemi üzerinde de durulmuþtur. Bunlarýn yaný sýra þiddetin engellenebilmesi için hem kadýnlara hem de erkeklere verilmesi gereken, esas olarak da iletiþim becerilerini geliþtirici bazý eðitimlerden de söz edilmiþ ve psikolojik destek konusuna vurgu yapýlmýþtýr. Sözü edilen diðer bir konu da erkek çocuklarýn anneler tarafýndan kýzlarla eþit bir biçimde yetiþtirilmesidir. Erkekler ise, þiddete karþý ne yapýlabileceði konusunda yapýlacak olan þeylerden çok, yapýlmamasý gerekenlerden söz etmiþlerdir. Polise þikayet etmek, þiddet uygulayan erkeði evden uzaklaþtýrmak, boþanmak, kadýnýn sýðýnmaevine gitmesi gibi konulara olumsuz yaklaþtýklarýný belirtirken yapýlacak þeyler olarak karþýlýklý sevgi ve saygý, erkeðin ve kadýnýn kendilerine çeki-düzen vermesi, problemi karþýlýklý konuþma, insanlarla iletiþimin öðrenilmesi gibi konular üzerinde durmuþlardýr. 165 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Þiddete karþý mücadelede sorun alanlarý ve çözüm önerileri Bu kýsýmda, kadýna yönelik þiddet konusuyla iliþkili farklý meslek gruplarýndan kiþiler ile temel çalýþma alaný kadýna yönelik þiddet olan ya da bu konuda çalýþma yapan STK'larýn temsilcileriyle yapýlan görüþmelerden elde edilen izlenimler, özellikle de yaþanan sorunlar ve çözüm önerileri açýsýndan ele alýnacaktýr. Burada görüþlerine yer verdiðimiz kiþiler, psikolog, sosyal hizmet uzmaný, adli týp uzmaný, hakim, avukat gibi meslek sahipleri, imamlar ve þiddete maruz kalan kadýnlara destek veren STK'larýn temsilcileridir. Görüþlerini aktardýðýmýz kiþiler öncelikle þiddete maruz kalan kadýnlara verilecek desteklerden, daha sonra ise þiddetin engellenmesine yönelik uzun vadede yapýlmasý gerekenlere yönelik sorunlardan ve bunlarýn çözümlerinden söz etmiþlerdir. Bu bölümde, sorun alanlarý ve çözüm önerileri birlikte ele alýnacaktýr. Kadýna yönelik þiddetin devamýný saðlayan toplumsal koþullar Görüþmelerde, kadýna yönelik þiddetin yaþanmadan önce önlenmesine iliþkin sorun alanlarý olarak dile getirilen þiddetin devam etmesini saðlayan toplumsal koþullar olmuþtur. Bu koþullar içinde aile ve toplum iliþkileri, toplumsal yapýnýn cinsiyetçi olmasý, kadýnlarýn ve erkeklerin davranýþlarý, kadýnlarýn yeterince haklarýnýn farklýnda olmamalarý ve bu nedenle güçlenmelerinin önemi dile getirilmiþtir. Farklý bakýþ açýlarýna sahip olmalarýna raðmen, aile iliþkilerini sorun alaný alarak gündeme getiren meslek sahipleri, kendi meslekleri ve dünya görüþlerine göre saðlýklý olmayan aile iliþkilerine vurgu yapmýþlardýr. Kadýnlar arasýndaki iliþkilere de özelikle erkek meslek sahipleri deðinmiþlerdir. Bu konuda kadýnlarýn birbirlerine karþý önyargýlý olduklarýný dile getiren bir avukat, kadýnlarýn birbirlerine destek olmadýklarýný, daha önce yaþadýklarý sýkýntýlarý gelinlerinin de yaþamasý konusunda rahatsýzlýk duymadýklarýný söylemiþtir. Bunun toplumsal bir sorun olduðuna deðinen avukata göre, bu sorunun çözümü için toplumsal olarak çaba harcanmasý gerektiðidir. Þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik destek mekanizmalarýndaki sorunlar ve çözümler Þiddete maruz kalan kadýnlara verilecek acil destek sisteminde öncelikli konu, bu alanda çalýþan kurumlarýn, taþýdýklarý öneme raðmen sayý ve kapasitelerinin yetersiz olmasýdýr. Bu durum, hem resmi kurumlar hem de STK'lar için geçerlidir. Destek mekanizmalarýna iliþkin atýlacak her adým, þiddet yaþamýþ olan kadýnlarýn kendilerini biraz daha güvende hissetmelerine, yalnýzlýktan kurtulmalarýna katký saðlamasý açýsýndan çok büyük önem taþýmaktadýr. Görüþmelerde, kadýnlara destek verecek olan kurumlarýn iþleyiþiyle ilgili ne tür aksaklýklar olduðu özellikle þiddet maðdurlarý ile daha yakýn temas halinde olan meslek sahipleri tarafýndan dile getirilmiþ, görüþtüðümüz bazý kiþilerin (örneðin imamlarýn) bu mekanizma hakkýnda yeterli bilgiye sahip olmadýklarý izlenmiþtir. 166 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Kamu kurum ve kuruluþlarý ile kadýn danýþma merkezi ve sýðýnmaevlerinin sayýsýnýn yetersiz olmasý Kadýn danýþma merkezi ve sýðýnmaevi sayýsýnýn yeterli olmamasý bu alanda çalýþan kiþiler tarafýndan dile getirilen önemli konulardan biridir. Danýþma merkezleri kadýnlara psikolojik destek hizmeti saðlamak, kadýnlarý yargýlamadan dinleyerek kendilerini yalnýz hissetmemeleri açýsýndan yardýmcý olmak ve ihtiyaçlarý doðrultusunda gerekli kuruluþlara yönlendirmek açýsýndan önemli kuruluþlardýr. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddete katlanmalarýndan, hatta bazý kadýnlarýn bu durumu kendileri için bir kader olarak nitelendirmelerinden, uzun süre yaþanan þiddetin yarattýðý yýkým ve çaresizlikten daha önceki bölümde bahsedildi. Bu nedenle, kadýn danýþma merkezleri sayýsýnýn artmasý, kadýnlarýn güçlenmesi, kendi haklarý ve yapabilecekleri konusundaki farkýndalýklarýnýn artmasý açýsýndan önem taþýmaktadýr. Þiddete maruz kalan kadýnlarýn çocuklarýyla birlikte kalabilecekleri yerler olarak tasarlanan, kamu kuruluþlarý, yerel yönetimler ve STK'lar tarafýndan açýlan sýðýnmaevleri özellikle evlerinden çýkarýlmýþ ya da çýkmak zorunda kalmýþ kadýnlarýn barýnma imkanlarýnýn saðlanmasý açýsýndan önemli kurumlardýr. Þu anda ülkemizde SHÇEK'e baðlý olanlar dahil olmak üzere 49 sýðýnmaevi olmasý, ülke nüfusu göz önüne alýndýðýnda yeterli olmaktan çok uzaktýr (KSGM, 2008). Görüþmelerde dile getirilen en önemli noktalardan bir diðeri ise, sýðýnmaevleri sayýsýnýn az olmasýnýn yaný sýra sýðýnmaevinde ya da kadýn konukevinde verilen hizmetin eksikliðidir. Sadece barýnma imkaný sunmanýn, kalma süresinin 3 ile 6 ay arasýnda deðiþmesinin geçici bir çözüm olduðu belirtilmiþ, sýðýnmaevinden ayrýldýktan sonra kadýnlarýn baðýmsýz bir yaþam sürdürebilmeleri ve kendi ayaklarýnýn üzerinde durabilmeleri için mutlaka desteklenmeleri gerektiði vurgulanmýþtýr. Aslýnda bir önceki bölümde de belirtildiði gibi þiddet maðduru kadýnlar da sýðýnmaevlerine baþvurma konusunda 'geçici olma' durumunun yarattýðý güvensizliði vurgulamaktadýrlar. Buna baðlý olarak çeþitli meslek sahipleri tarafýndan beceri kazandýrma ve istihdama yönelik çalýþmalar yapýlmasýnýn gerekliliðine deðinilmiþtir. Sýðýnmaevinde görev yapan bir sosyal hizmet uzmaný kurumdaki eksiklikleri þu þekilde açýklamaktadýr: "Sýðýnmaevinde yani kadýn konuk evinde sadece kadýnlarýn barýnma ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý yeterli deðil. Orda kadýnlarýn üretken hale gelmesi, boþ vakitlerin deðerlendirebileceði çalýþmalarýn olmasý, bir meslek sahibi deðillerse ki, biraz önce dediðim gibi çoðu meslek sahibi deðil, mesleðe yöneltilmeleri için bir takým iþ imkanlarýnýn da olmasý lazým." (Sosyal hizmet uzmaný) "En sonunda kadýnýn artýk bütün çaresi bitiyo ve sonunda gidiyo. Kavgalar da ediyo, kýrk defa karakola da gitmiþ oluyo, gözü de morarmýþ oluyo... Artýk son çare bütün akrabalarý da gezmiþ oluyo yeter artýk diyorlar yeter artýk dediðinde kadýn sýðýnmaevine geçiyo. Yani bir kere Sýðýnmaevinin mutlaka konum olarak çok daha halkýn gözünde olumlu bir þeye çekilmesi lazým ki kadýn tercih etsin orayý. Sýðýnmaevlerinde ne meslek edindirme, ne çocuklara yönelik hiç bir çalýþma yok. Meslek edindirme olmadan sýðýnma evi olmaz. Kadýný 167 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Kendisi ile görüþme yapýlan bir avukat, devletin özellikle þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik istihdam olanaklarý yaratmasý gerektiði konusunda bazý yasalar çýkarmasýnýn önem taþýdýðýný belirtmiþtir. Hükümlülere ve sakatlara belirli kontenjanlarda ayrýlan istihdam olanaklarýnýn þiddet yaþamýþ ya da sýðýnmaevinde kalmýþ kadýnlar için de geçerli olabileceðini öneri olarak dile getirmiþtir. Bir baþka bir avukat ise, kadýnlarýn istihdama katýlmasýna yönelik olarak þu öneriden bahsetmiþtir: "Sonra iþte yeni iþ kanununda getiriliyormuþ, kadýn çalýþtýrýlmasý konusunda vergi indirimi gibi bazý kolaylýklar. Ýþte kadýnlara istihdam açýsýndan, iþ olanaklarýnýn saðlanmasý lazým." (Avukat) Ayrýca, sýðýnmaevinden ayrýldýktan sonra kadýnlara verilebilecek bir destek olarak kira yardýmý yapýlmasýna iliþkin öneri gündeme getirilmiþtir: "Þiddet maðduru kadýnlara öncelikli olarak ilk etapta kira ödeyebilmesi için bazý olanaklarýn saðlanmasý lazým... Ýlk etapta yerleþtirilmesi, ondan sonra kirasýný ödeyebilecek iþe sahip olmasý... Yani bir iþ, kendi yuvasýný kurabilecek ortamýn oluþturulmasý " (Avukat) Birçok meslek sahibi kiþinin belirttiði diðer bir konu da, devletin kadýna yönelik þiddet konusunu toplumsal bir sorun olarak ele almasýnýn önemidir. Sýðýnmaevlerine gelen kadýnlarýn farklý þiddet biçimlerine maruz kalmýþ olmalarý bir yandan farklý ihtiyaçlarý da gündeme getirmektedir. Kadýnlarýn çocuklarýyla birlikte geldiklerini de düþünerek, sýðýnmaevine yerleþtirilmeden önce bir ara kuruluþ gerektiðinden bahsedilmiþtir. Kadýnlarýn özel konumlarýna göre yerleþtirilmelerinin saðlanmasý konusunda çaba harcanmasý gerektiðine dikkat çekilmiþtir. SHÇEK bünyesinde hizmet veren kadýn konukevlerinin alt yapý açýsýndan farklý gruplara hizmet vermeye yönelik olmadýðý dile getirilmiþtir. Kadýn konukevinde görev yapan bir sosyal hizmet uzmaný bir ara kuruma ya da istasyona ihtiyaç olduðunu þu sözlerle açýklamýþtýr: "Aslýnda bizim konukevlerinden çok, bu konularda sýkýntýlarýmýz, mutlaka bir ara kuruluþ olmalý. Mesela, çocuklar için örnek vereyim, çocuklarý yerleþtiriyorsunuz, sokaktan ya da þiddete uðramýþ bir çocuk geliyor, hemen o çocuklarýn yanýna yerleþtirdiðiniz zaman, o çocuklara zarar veriyor. Yaþ gruplarý farklý oluyor, bir ara kuruluþ olsa en azýndan bir gözlenme, geçici bir ikame saðlanýr. Kadýnlar için de ayný, konuk evinin amacý geçici bir süre destek saðlamak, bunun için de bir ara kuruluþ olmalý. Bütün kuruluþlarýn ortaklaþa açtýðý bir ara kuruluþ olmalý. Orada gözlenmeli, ondan sonra konukevine getirilmeli, konuk evinde 3 ay ya da 6 ay kadar bir hizmet veriyoruz." (Sosyal hizmet uzmaný) Sýðýnmaevi açýlmasý konusunda yeni 5393 sayýlý Belediye Kanunu ile birlikte belediyelerin sýðýnmaevi açma zorunluluðu da bu konuda çalýþan STK temsilcilerinin yaný sýra sosyal 168 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý hizmet uzmanlarý, avukat ve hakimler tarafýndan dile getirilmiþtir. Ancak, Belediyeler Kanunu ile 50.000 den fazla nüfusu olan her belediyenin bir sýðýnmaevi açmasý gerekliliðinin tam da iþlemediði, çok az sayýda belediyenin bu konuda danýþma merkezi ve sýðýnmaevi açmasýnýn ihtiyaçlara yanýt vermediði ve belediyelerin bu konuya gereken önemi vermedikleri vurgulanmýþtýr. Özellikle SHÇEK'in yönetmeliðinde yer alan alkol ve uyuþturucu baðýmlýsý, psikiyatrik hastalýðý olan kadýnlarýn kadýn konukevlerine kabul edilememesi, bu konuda ihtisaslaþmýþ kadýn sýðýnmaevlerine olan ihtiyacý da gündeme getirmektedir. Kadýn konuk evinde görev yapan bir sosyal hizmet uzmanýnýn da dile getirdiði gibi belediyeler, farklý özellikleri olan kadýnlarý da içeren daha geniþ bir kitleye hizmet verebilmek açýsýndan etkili bir rol oynayabilirler. "Belediyeler konuya çok önem vermiyor... Özellikle yerel yönetimlerin el atmasý lazým konuya, çünkü kadýn konuk evimiz kendi yönetmeliðimiz, 2008/128 sayýlý yasaya dayanýlarak çýkarýlan bir yönetmelikle hazýrlanmýþ iþlevlerini sürdüren bir kadýn konuk evi. Oysa belediyelerin açacaðý konuk evi çok daha geniþ bir kitleye hitap edebilir, daha kapasitesi geniþ, imkanlarý geniþ olabilir. Bizim o kadar imkanýmýz yok. Buna raðmen bir konuk evi açmýþýz. Ama oraya aldýðýmýz kadýnlarýn da yönetmelikteki þartlara uygun olmasý lazým. Mesela fuhuþla iþtigal eden kadýný biz alamayýz, alkol baðýmlýsýný alamayýz, ya da zihinsel özürlü bir kadýný alamayýz." (Sosyal hizmet uzmaný) Ayrýca, kadýn kuruluþlarýnýn daha önce bazý belediyeler ile birlikte iþbirliði içinde açtýklarý sýðýnmaevlerinin yönetim deðiþikliði ya da baþka nedenlerle kapanmasý da STK'larýn bu konuda yaþadýklarý olumsuz deneyimler olarak gündeme getirilmiþtir. Çalýþan personelin yeterli eðitim ve donanýma sahip olmamasý Kadýna yönelik þiddet konusunda uzman olarak çalýþabilecek ve bu konuda yeterli donanýma sahip personel eksikliði, koordinasyon açýsýndan da önemli bir sorun olarak dile getirilmiþtir. Psikolog ve sosyal hizmet uzmanlarý sayýsýnýn yetersiz olmasý ve bu uzmanlarýn da zaman zaman yetki konusunda sýkýntý yaþamalarý verilen hizmetin kalitesini etkilemekte, özellikle de acil karar bekleyen durumlarda sýkýntý yaþanmasýna neden olmaktadýr. "Teknik eleman yetersizliði var yani aile danýþmanlýðýný verecek personelin eksikliði var. O kanunlarýn o personelin eþliðinde yürüyor olmasý lazým Yetki devrinde sorunlar var, çünkü yeterli meslek elemaný yok. Var olan elemanlar da karar verip yönlendirme konusunda sýkýntý yaþýyorlar. Ýþine sahip çýkan yeterli meslek elemaný yok. Kurumlar birbirleriyle paslaþmýyor. Oysa alanda hýzlý karar vermek lazým. Ýnsanlar acil çözüm bekliyor." (Sosyal hizmet uzmaný) 169 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Devlet kurumlarý arasýnda iþlerin yavaþ ilerlemesinin dýþýnda, bu konuda çalýþan meslek sahiplerinin konuya duyarlýlýðýnýn ve kiþilerin birbirlerini tanýyor olmasýnýn çözümde etkili olduðu belirtilmiþtir. Çalýþmalarýný sürdürürken veya maðdur kiþileri yönlendirecekleri yerlere karar verirken kurumlarda çalýþanlarýn duyarlýlýðýný da dikkate aldýklarýný belirten bir adli týp doktoru, "Her kurumdaki, her birimdeki hassasiyet de ayný olmuyor. Bir yere giderken veya bir vakayý gönderirken þu adamýn daha iyi ilgileneceðini bilerek gönderiyoruz. Anlatabildim mi yani yatkýnlýðý fazla olan duyarlýðý fazla olan adam bu iþi çözer" diyerek kurumda çalýþanlarýn deðiþmesi durumunda zor durumda kalýnabileceðinin de altýný çizmiþtir. Kadýna yönelik þiddetle mücadele için bütçe lazým Þiddetle mücadelede yapýlmasý gereken çalýþmalarýn önündeki en önemli engellerden biri olarak bu alana ayrýlan bütçenin yeterli olmamasý konusu üzerinde durulmuþtur. SHÇEK'in ve STK'larýn yeterli bütçeye sahip olmadýðý, görüþmelerde görüþmelerde, sýklýkla üzerinde durulan konulardan biri olmuþtur. " Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu'nun bütçesi nedir, sýðýnaklara ne kadar para ayrýlýyor ve oradaki personelin çok özel nitelikleri olmasý gerekiyor, ona göre harcama yapmasý gerekiyor. Bunu yapýyor mu? Yani sosyal hizmetlerde de masa da oturup evrak yazan sosyal hizmet uzmanýyla sýðýnma evindeki sosyal hizmet uzmaný ayný parayý alýrsa O elemanlara yine kendi psikolojik destek veriyor mu? (Odak grup katýlýmcýsý, kadýn örgütü çalýþaný) Kadýnlara yönelik hizmet veren kurum ve kuruluþlarda sürekliliðin olmamasý Þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik hizmetlerle ilgili olarak sürekliliðin olmamasý, sivil toplum kuruluþu temsilcileri ve bu konuyla ilgili projelerde çalýþmýþ meslek sahipleri tarafýndan vurgulanmýþtýr. Süreklilik konusu, devlet kurumlarý ve STK'lar açýsýndan farklý biçimlerde gündeme getirilmiþtir. Örneðin, aile içinde meydana gelen þiddetin tespit edilmesi, þiddet yaþayan kadýn ve çocuklarýn bu ortamdan uzaklaþtýrýlmasý ve sonrasýnda kendilerine yeni bir yaþam kurabilmeleri için gerekli olanaklarýn saðlanmasý konusunda devlet kurumlarýnýn verdiði destek mekanizmasýnda yaþanan sorunlara vurgu yapýlmýþtýr. Diðer taraftan projeler, aidat ve baðýþlar gibi süreli ve sýnýrlý kaynaklarla hizmet vermeye çalýþan STK'lar açýsýndan maddi imkansýzlýklar hizmetin sürekliliðinin saðlanamamasý boyutuyla dile getirilmiþtir. Özel kuruluþlar ve STK'lar karþýlaþtýrýldýðýnda hizmetin devamlýlýðý açýsýndan devlet kurumlarýna dikkat çeken bir sosyal hizmet uzmaný, devlet kurumlarý arasýndaki koordinasyon eksikliðinin çok önemli bir sorun olduðunu belirtmiþtir. "Koordinasyon, iþbirliði ve bütüne yönelik hizmet vermeleri gerek. Aile içi þiddet bir bütün olduðu için, kimi nereye daðýtacaðýnýzý þaþýrýp kalýyorsunuz. Böyle olunca da verdiði hizmet tümüyle þiddet uygular hale geliyor. Çocuklarla ilgili bütün düzenlemeler aksýyor. Hizmet 170 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý modeli þiddet modeli oluyor. Ýnsanlarýn düzenlerini bozuyorsunuz. Düzeni koruyucu önlemler yok. Geçici çözümlerle düzen bozuluyor. Sürekli bir politikasý yok devletin. Oysa her þey bir bütün. Bunu bugün buraya koyarsan yarýn toz olup gidiyor. Sistemle karþýlaþmak þiddeti ortaya çýkarýyor. Ýlk olarak okulda yaþanýyor bu. Okuldaki rehberlik hizmetleri düzgün olsa, orada tespit edilecek çocuðun yaþadýðý þiddet." (Sosyal hizmet uzmaný) Kuruluþlar arasýndaki iletiþim eksikliði Devlet kurumlarý arasýndaki iliþkilerin yaný sýra sivil toplum kuruluþlarýnýn devletle ve kendi aralarýnda yaþadýðý sorunlar da dile getirilmiþtir. Görüþülen birçok kiþi, sivil toplum kuruluþlarýyla ilgili olumsuz görüþler ifade etmiþlerdir. Örneðin, sivil toplum kuruluþlarýyla iletiþim içinde olan ve yaþadýðý ilde kadýna yönelik þiddet konusunda eðitimler veren bir adli týp doktoru sivil toplum anlayýþýnýn yeterince yerleþmediðinden bahsetmiþtir. Diðer meslek sahipleri ve imamlar ise, iþlevleri konusunda ayrýntýlý bir fikir sahibi olmasalar da özellikle kadýn STK'larý konusunda genellikle olumsuz görüþler dile getirmiþlerdir. Meslek sahibi kiþilerin deðindiði, daha çok yeterli destek saðlayamamalarý biçiminde iken, görüþülen imamlarýn birkaçý da kadýn kuruluþlarýnýn yaklaþýmlarýnýn kadýnlarý evlerinden uzaklaþtýrmak biçiminde olduðunu, bunun da aile bütünlüðüne yönelik olumsuz ve kýþkýrtýcý bir yaklaþým olduðunu eleþtirmiþtir. Ayrýca, kadýn kuruluþlarýnýn kendi aralarýndaki iletiþimin de sorunlu olduðu, görüþülen kiþilerin bir kýsmý tarafýndan dile getirilen konulardan biridir. Sivil toplum kuruluþlarý temsilcileri ise kendileri ile yapýlan görüþmelerde ve odak grup tartýþmalarýnda yapýlmasý gereken birçok iþ olduðunu belirtmiþler ve STK'larýn bilgilendirme iþini iyi yapmalarýna karþýn, birçok konudaki maddi olanaksýzlýklarýn onlar açýsýndan çok önemli bir problem olduðunu dile getirmiþlerdir. Özellikle kadýnlara yönelik çalýþmalarý olan STK'larýn üzerinde vurguyla durduðu noktalar sürdürülebilirliðin saðlanmasý için devletin olanaklarýnýn artýrýlmasý ve belediyelerin sorumluluklarýný yerine getirmeleridir. "Bunlar yapýsal ve þey olmalý sürdürülebilir þeyler olmalý, proje bittiginde dolayýsýyla çalýþmalar bitiyor. Þu anda biliyorum Birleþmiþ Milletler'in ... 8 ilde ... Ýçiþleri Bakanlýðý'yla ortaklaþa yaptýklarý sýðýnma evleri çalýþmasý var. Proje. Þimdi 2 sene sonra proje bitecek ne olcak peki, nasýl sürdürülebilirliði saðlanacak. Yani bunun mutlaka kamu tarafýndan sürdürülebilir olmasý gerekiyor. Ýþte Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü'nün bunu dert etmesi gerekiyor... Dolayýsýyla dert etmeleri þart ama STK'dan baþka dert eden de yok þu anda." (STK çalýþaný) Yasal ve idari düzenlemeler ve yasalarýn uygulanmasý Görüþtüðümüz meslek sahiplerinin birçoðu, idari ve yasal düzenlemelere yönelik olumlu görüþlerinden bahsetmiþlerdir. 2000'li yýllarda Medeni Kanun ve Türk Ceza Kanunu'nda yapýlan deðiþikliklere deðinilmiþtir. Avukat ve hakimlerin yaný sýra STK çalýþanlarýnýn da yasal düzenlemeler konusunda yorum yaptýklarýný, diðer mesleklerden kiþilerin ise tam 171 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet olarak içeriðini bilmeseler dahi son dönemdeki geliþmeleri olumlu karþýladýklarý söylenebilir. " Yani tabi ki kadýna yönelik mesela medeni yasa falan çok iyi gerçekten. Bir iki ufak tefek þey dýþýnda medeni yasa gayet iyi. Baktýnýz mý siz hiç kadýn yönünden. O kadar çok deðiþiklik yapýldý ve o kadar olumlu ki medeni yasa. Ufak tefek þeyler var tabi ki. Yok diyemem ama." (STK çalýþaný) Baþka bir STK çalýþaný da, medeni kanunda daha önce yer alan evin reisinin koca olmasý, evin seçiminin kocaya ait olmasý, edinilmiþ mallarýn paylaþýmý vb. hükümlerin kaldýrýlmasýný çok önemli bir yenilik olarak tanýmlamýþtýr. Daha önceki hükümleri eþitlik ilkesine aykýrý olmasý nedeniyle eleþtirdiðini ve yeni Medeni Kanun'un düzenlenmesini önemsediðini belirtmiþtir. Görüþmelerde TCK'da yapýlan deðiþikliklerin de önemli olduðu belirtilmiþtir. Bir STK çalýþaný, Ceza Yasasýndaki deðiþiklikleri þu sözlerle aktarmýþtýr: "Ceza yasasýnda müthiþ deðiþiklikler oldu. Bu çocuklara karþý þeyde cinsel istismarlarda ki yaþ hadleri deðiþti. Zina da suç olmaktan çýkarýldý. Yani çok doðal normal bir þey yani bu zinada hep kadýnlar mahkum oluyordu. Yani pek çirkin bir þey ... O, onlarýn özel hayatý yani ceza yasasýnda da iyi deðiþiklikler geldi." (STK çalýþaný) Ancak, tüm görüþmecilerin daha çok üzerinde durduklarý konu, 1998 yýlýnda çýkarýlan ve 2007 yýlýnda yeniden düzenlenen 4320 sayýlý Ailenin Korunmasý Kanunu olmuþtur. Son beþ altý yýl içinde 4320 sayýlý Kanun'un daha çok ve etkin bir biçimde uygulandýðý özellikle hakimler tarafýndan dile getirilmiþtir. Görüþtüðümüz hakimlerden biri, 4320 sayýlý Kanun'un ilk uygulama aþamalarýnda, polislerin yeterli bilgiye sahip olmadýklarýný belirtmiþ ve yaþadýklarý sýkýntýlarda hakimlere danýþtýklarýný þu sözlerle aktarmýþtýr: "Þimdi hemen eleþtirmemek lazým. Mahkemeler [Aile Mahkemeleri'ni kast ediyor] zaten 2003'te kuruldu. O süreçte, çok kýsa bir süre önce Medeni Kanun yürürlüðe girdi. Ondan önce de 98 zannediyorum ilk çýkýþý yasanýn, Ailenin Korunmasý Yasasý girdi. Þimdi bazý yasalar yürürlüðe girer ama uygulamasý zaman alýr. Bunu karakollar beni arayýp telefonla soruyorlardý. Hakim bey biz bu kararý nasýl yapacaðýz diye, ben tarif ediyordum..." (Hakim) Meslek gruplarýndan özellikle polislere yönelik eðitimlerin önemi, birçok görüþmeci tarafýndan belirtilmiþtir. Görüþülen polislerden biri, daha önce karakollarda bazý sorunlarýn yaþanmýþ olabileceðini, ancak þu anda polislerin bu konuda çok daha duyarlý olduklarýný dile getirmiþtir. Ayný polis memuru, 4320 sayýlý Kanun'un uygulanmasý yönünde karakolda görevini yapmayan bir polis memuru ile karþýlaþtýklarýnda, vatandaþlarýn mutlaka þikayetçi olmalarý gerektiðini söylemiþtir. Yasalarýn uygulanmasý konusunda dile getirilen en önemli sorunlardan biri de, kadýnlarýn yasalar hakkýnda yeterli bilgiye sahip olmamalarýdýr. Meslek sahiplerinin birçoðu, yasal 172 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý haklarýn herkes tarafýndan öðrenilmesinin gerekliliðine deðinmiþlerdir. Yasalarýn uygulanmasýnda karþýlaþýlan sýkýntýlar ise, baþka bir sorun alaný olarak tanýmlanmýþtýr. 4320 sayýlý Kanun'dan yararlanma konusundaki engeller özellikle hakimler, avukatlar ve sosyal hizmet uzmanlarý tarafýndan gündeme getirilmiþtir. Yasanýn daha çok çekirdek aileleri dikkate alarak hazýrlanmýþ olmasý eleþtirilmiþ ve eþinin ailesiyle birlikte yaþayan kadýnlar açýsýndan baþvuruyu neredeyse imkansýz hale getirdiði belirtilmiþtir. Bu konuyla ilgili olarak bir sosyal hizmet uzmaný, eþinin ailesi ile yaþayan bir kadýnýn, eþi evden uzaklaþtýrýlsa bile kayýnvalidesi ve kayný ile ayný evde nasýl yaþayacaðýna dair çekinceleri olduðunu belirterek, yasanýn Türkiye'nin aile yapýsýna uygun olmadýðýna deðinmiþtir. Kadýna ve çocuklara koruma tedbir kararý çýkarýlmasý ve eþin evden uzaklaþtýrýlmasý durumunda, eve tek gelir getiren kiþinin uzaklaþtýrýlan eþ olmasý kadýnlar açýsýndan ekonomik sýkýntý kaygýsýyla baþvuruyu engellemektedir. Yasanýn çýkmasýný teorik olarak olumlu bulduðunu belirten bir adli týp uzmaný, erkeðin iþsiz olduðu durumlarda, erkeðe iþ imkaný saðlanmasý ve maaþýnýn bir kýsmýnýn da eþine (kadýna) verilmesinin gerekli olduðuna deðinmiþtir. Ayrýca, kadýnlarýn 4320 sayýlý Kanun'dan yararlanmalarýnýn önündeki engellerden biri olarak, evden uzaklaþtýrýlan erkeðin eve dönüþünde daha fazla þiddet uygulayabileceði kaygýsý da dile getirilen konulardan biridir. Kadýnlar ve erkekler açýsýndan koruma tedbir kararýnýn nasýl algýlandýðýna iliþkin görüþler, uygulama konusundaki aksaklýklarýn bir bölümünü açýklayabilmektedir. Kadýnlarýn karar alýndýktan sonra bile, bu karara uygun davranmadýklarý, erkekler açýsýndan da bu kararýn çok zor kabullenilecek bir karar olduðu meslek sahipleri tarafýndan da belirtilmiþtir. Bir sosyal hizmet uzmaný, toplumsal olarak yasanýn uygulanmasýndaki sorunlarý þu sözlerle açýklamýþtýr: "Kadýnlar kararýn içeriðini uygulamýyor. Adamý eve alýyor. Kararlý kadýn yok. Bu tip kararlarý korkutma amacýyla kullanýyorlar. Erkekler için de geçerli. Yani yasalar yapýlýyor ama..." (Sosyal hizmet uzmaný) Bir önceki bölümde de bazý erkeklerin ifadelerinde yer aldýðý gibi, evden uzaklaþtýrýlmanýn erkeklere çok aðýr geldiði, onlarýn bunu kabul edemediði ve 4320 sayýlý Kanunu'nun tam olarak uygulanmadýðý bir hakim tarafýndan "Adam gene eve gidiyor, uzaklaþtýrmayý uygulayamýyor. Onu kaldýramýyor erkek" sözleriyle dile getirilmiþtir. "Tabi ki tabi ki. Yani karakola haber veriyoruz geliyo yine adam diye, evidir gelecek tabi diyo, bana buradaki karakol. Þimdi uygulamayý siz doðru yapmazsanýz gerçekten iyi 4320 çok iyi bir yasa ama uygulamada hiç bir geçerliliði olmayan bir yasa." (STK çalýþaný) 173 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet 4320 sayýlý Kanun'a iliþkin olarak gündeme getirilen bir baþka eksiklik ise, Kanun'un sadece evlilik birliði içindeki kiþileri kapsamasýdýr. Bu konu özellikle hakim17 ve avukat görüþmeleri ve hukuksal destek veren kiþilerle yapýlan odak grup görüþmelerinde dile getirilmiþtir. Bir hakim kendi kararlarýnda evlilik olmadýðý durumlarda da koruma kararý çýkardýðýný, önemli olanýn kadýnýn þiddetten korunmasý olduðunu dile getirirken, eksiklikleri þu sözlerle ifade etmiþtir: "Boþanmadan sonra da evlilik bitse bile boþanmýþ eþlerin diðerine yapmýþ olduðu þiddeti de bu yasa kapsamýna almýþ olmasý gerekirdi. Ama bu yasa almadý. Kaygýsý da þuydu. Biliyorsunuz imam nikahlý eþler var. Ýmam nikahlýyý korursanýz, imam nikahlýlýðý meþrulaþtýrmýþ olursunuz diye düþünüldü. Ama iþin doðrusu bu deðil bence yani öyle düþünmemek lazým. Yani tamam o meþrulaþýrdý belki ama toplumda da yavaþ yavaþ birlikte oturmalar baþladý, sevgili anlamýnda oturan, dost anlamýnda oturan Boþanmadan sonraki þiddet maðdurlarýna da bu yasayý uygulamak lazým. Evlilik dýþý iliþkilere de uygulamak lazým. Sonuçta önemli þudur, tamam imam nikahlýlýðý teþvik eder etmez çok önemsemiyorum ama sonuçta imam nikahlý evlilik suçtur. Ceza kanunlarýna göre de suçtur, cumhuriyet kanunlarýna göre de suçtur. Ama burada önemli olan þey, aslolan þey maðdurun korunmasýdýr. Aile içi þiddete uðrayan bir kadýný korumak mý önemli, onun önlemini almak mý önemli yoksa imam nikahlýlýðý teþvik mi? Bana sorarsanýz onu engelleyici hükümler zaten var." (Hakim) Görüþülen birçok meslek sahibi kiþi, ayrýntýlarýný bilmeseler de yasadan haberdar olduklarýný belirtmiþlerdir. Bazý meslek sahipleri toplumsal yapýnýn (özellikle de aile yapýlarý ve akrabalýk iliþkilerinin) bu kararýn uygulanmasýna uygun olmadýðýný dile getirmiþ, bazýlarý da yasayý, kadýnlarý evlerinden çýkarmadan korumaya yönelik olmasý açýsýndan olumlu bulduklarýný söylemiþlerdir. Medyanýn oynadýðý rol Kadýna yönelik þiddetin yaþanmasý ve önlenmesi konusunda hemen hemen her görüþmede medyanýn etkisi gündeme getirilmiþtir. Meslek sahipleri, imamlar ve STK temsilcilerinin medyadan kast ettiði genellikle televizyon olmuþtur. Sadece gazete muhabirleriyle yapýlan odak grup görüþmesinde gazete ve dergilerden söz edilmiþtir. Tüm görüþmeciler, medyanýn kadýna yönelik þiddetin artmasýndaki etkisinin yaný sýra, þiddetin azaltýlmasý konusunda da olumlu bir rol oynayabileceðini dile getirmiþlerdir. Görüþmelerin birçoðunda medya, özellikle televizyon, toplumsal ve bireysel þiddeti destekleyen unsurlarý ile ele alýnmýþ, ardýndan kadýna yönelik þiddet konusundaki görüþler aktarýlmýþtýr. Þiddet sahnelerinin yoðun olduðu program ve dizi filmlerden örnekler verilmiþ ve bu tür dizilerin þiddetin normalleþmesi ve meþrulaþmasýna katkýsý olduðu belirtilmiþtir. Benzer biçimde kadýna yönelik þiddet açýsýndan da, kadýnlarýn daha zayýf, baþarýsýz, 17 Bu konuda daha sonra bir karar çýkmýþtýr: Bkz. T.C.Ankara 8. Aile Mahkemesi gerekçeli karar esas no: 2008/108 D.Ýþ. karar no: 2008/107 . 174 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý yardýma muhtaç ve erkek tarafýndan þiddete maruz kalmaya mahkum zavallý bir konumda gösterilmesine karþýlýk, erkeklerin sert, baþarýlý, kadýnlarý ezen ve þiddet uygulayan konuda gösterilmesinin var olan þiddetin daha da artmasýna neden olduðu ifade edilmiþtir. Görüþmecilerin hemen hepsi, kadýnlara yönelik yayýn yapan sabah programlarýndan bahsetmiþtir. Bu programlarýn özellikle þiddet yaþayan kadýnlar üzerinden reyting saðladýðýna deðinilmiþtir. Medyanýn, konuyla ilgili bilgi ve bilince sahip olmayan kiþiler tarafýndan sunulan, bilgilendirici olmaktan uzak bu tarz programlar ile sadece reyting artýrmayý hedeflemesi ve þiddet yaþayan kadýnlarýn yaþadýklarýný anlatmalarýna uygun bir ortam yaratmasý kadýna yönelik þiddetin normalleþtirilmesine, kanýksanmasýna katkýda bulunmasý açýsýndan eleþtirilmiþtir. "Bi kere þiddet içeren programlarýn ortadan kaldýrýlmasý gerekiyor. O kadýn programlarýnýn tamamen ortadan kaldýrýlmasý gerekiyor. Uzman olmayan, bilinçsizce sunulan programlar bence þiddeti önlemek gibi bir amaç güdüyorlarsa eðer, nedense hep þiddet uygulanan kiþiyi ortaya çýkartýyorlar ama o kadar yanlýþ sorular soruluyor ki, o kadar bilinçsiz sorular soruluyor ki. O kadar cahilce iþler yapýlýyor ki, o kadar cahilce söylemler yapýlýyor ki bence, daha çok zarar veriyorlar..." (Hakim) "Sadece kadýný çýkartýp naptýn, ne ettin, baþýndan ne geçti sýrf reyting uðruna hikaye anlattýrýyor, saatlerce onun aðlamasýndan para kazanýyor. Çok acý ama kadýnlar da buna þey oluyor yani, kendini kullandýrýyor diyelim." (Sýðýnmaevi koordinatörü) Medyanýn þiddet olaylarýný aktarýrken kullandýðý dilin de, þiddeti meþrulaþtýrma ve normalleþtirme açýsýndan önemli olduðunu bir sosyal hizmet uzmaný þu sözlerle anlatmýþtýr: "Þiddeti çok, yani ön plana çýkartan yayýnlarý ben doðru bulmuyorum. Yani kadýnýn yediði iþte o ifadeler de hoþ deðil. "Kocasýndan dayak yedi" iþte ne bileyim bir çok baþlýk altýnda onlarý pek doðru bulmuyorum. Daha çok yani þiddeti yapanlarla ilgili, ya da þiddetin yapýlmamasý konusunda o tip mesajlarýn verilmesi gerektiðini düþünüyorum. Çünkü haberde iþte kadýnýn maðduriyetini yazarak ve iþte sonunda da o kadýnýn naptýðýný, ne gibi çözüm.. onu hiç söylemiyor dikkat ediyorsanýz. Dövülen veya iþte öldürülen veya bir þekilde yaralanan kadýn. Ama sonuçta yapan kiþinin aldýðý cezalarýn da örnek þeklinde sunulmasý lazým." (Sosyal hizmet uzmaný) Gazetecilerle yapýlan odak grup görüþmesinde ise, toplumda 'þiddeti onaylama durumu varsa þiddet uygulanýr' görüþü gündeme getirilmiþ ve þiddetin 'bu coðrafyada' yaygýn olduðu vurgusu yapýlmýþtýr. Özellikle gazetelerin üçüncü sayfalarýnda yer alan haberlerin sansasyonel olmalarý nedeniyle ilgi gördüðü ve bunun bir arz talep konusu olduðu belirtilmiþtir. Medyanýn bugün bilgilendirme fonksiyonundan daha çok, eðlendirme fonksiyonunun ön planda olduðundan bahsedilmiþtir. 175 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ayrýca, kadýn programlarýnýn kadýn haklarýna iliþkin program yapmasýnýn olumlu etkisi olacaðý da gündeme getirilen konulardan birisidir. "...þimdi maðdur kadýnlarý çýkarttý, o sabah programlarýnda ki... hiç de doðru programlar deðil diye düþünüyorum ama... Üstüne düþeni yapmýyor. Mesela þu kadýn haklarýyla ilgili, ya da yapýlmasý, þiddete maruz kalan kadýnlarýn ne yapmasý gerektiðini, ya da nereler baþvurmasý gerektiðini söyleseler, onlarý bile bilgilendirseler çok güzel". (Sýðýnmaevi koordinatörü) Sorun alanlarýndan birisi olarak tanýmlanan medyaya iliþkin olarak görüþülen kiþilerin birçoðu medyadaki 'þiddet içeren unsurlarýn hepsinin temizlenmesi gerektiði' konusunda görüþ bildirmiþlerdir. Þiddetin meþrulaþmasýna zemin yaratan þiddet içerikli programlarýn ortadan kalkmasý ve þiddetle ilgili haberlerin farklý biçimlerde sunulmasý gerektiðine iliþkin önerilerde bulunulmuþtur. Programlarýn yayýn saatleriyle ilgili olarak, özellikle çocuklarýn izleyebileceði saatlerde hangi programýn gösterileceðine iliþkin daha dikkatli davranýlmasý gerektiðine deðinilmiþtir. "Çok þey yapabilir, özellikle bu þiddet olaylarýný gündeme getirmemeli [çocuklarýn saðlýðý açýsýndan yaklaþýyor] belli bir saatte gösterilmeli, yoksa kötü örnek oluyor. Basýnýn bu tarz örnekleri göstermemesi lazým." (Hakim) "Medyaya büyük görev düþüyor. Yanlýþ örnekleri göstermemeleri lazým... Ya televizyonlarýn böyle yönlendirmeleri olduðunu görüyorum. Benim bildiðim bütün .... [ilin] tanýdýðý bir tane beyefendi vardý Resmen böyle sorun olan bir kiþiydi. Oraya maðdur sýfatýyla getirilmiþti. Böyle yanlýþ þeyler de söz konusu olabiliyor." (Avukat) Kadýna yönelik þiddet konusunda yürütülen eðitimler Kadýna yönelik þiddet konusunda çeþitli meslek gruplarýna yönelik eðitimler yürütülüyor olmasýna raðmen, görüþmelerde daha çok polislere yönelik eðitimlere vurgu yapýlmýþtýr. Bunun nedeni de polislerin þiddete maruz kalmýþ olan kadýnlarla ilgili olarak kritik bir noktada bulunmalarý, onlarýn baþvuruda bulunan kadýnlara davranýþlarýnýn kadýnlarýn güven duymama ve destek almaktan vazgeçmelerine yol açabileceðidir. "Kadýnýn ilk gittiði yer polis. Ve buradan gerekli, olumlu yaklaþýmý gördüðü zaman sonuç alabiliyoruz Ama ordan yaklaþým evine dönmesi olursa o kadýný bi daha biz bulamayýz, ulaþamayýz zaten. Onun için polisin eðitimi, ilk baþvurunun orasý olmasý itibariyle de çok önemli." (Sosyal hizmet uzmaný) 176 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Eðitimle ilgili sorunlar çok net olarak ifade edilmemiþ olmakla birlikte, birçok meslek sahibi genel eðitim düzeyinin yetersiz olduðunu belirtmiþtir. Özellikle bazý hakimler, eðitim kalitesinin iyi olmadýðý ve nitelikli insan yetiþmediði vurgusunu yapmýþlardýr. Bütün toplumun eðitilmeye ihtiyacý olduðunu belirten bu görüþü savunanlar açýsýndan, toplumdaki eðitimin düzeyinin artmasý ile þiddetin önüne geçilmesi mümkün olacaktýr. Örneðin, bir hakim, kadýna yönelik þiddet konusunun tek baþýna ele alýnmamasý gerektiðini belirterek, bunun toplumsal bir sorun ve toplumun eðitimi sorunu olduðunu dile getirmiþtir. Diðer taraftan, eðitimle ilgili olarak kýz ve erkek çocuklarýn eþit düzeyde eðitim imkanlarýndan yararlanmadýðýný dile getirenler de olmuþtur. Bir adli týp uzmanýnýn bu konudaki eleþtirisi, eðitim imkanlarýndan daha az yararlanmýþ olmalarýnýn kadýnlarý güçsüzleþtirdiði ve þiddetten uzaklaþmalarýna engel olduðu biçimindedir. "Birincisi, önünü görebilecek bilgisi yok kadýnýn. Yani buraya gidecek ama kadýn yani eðitim düzeyimiz belli. Türkiye'de beþ seneyi geçmedi deðil mi, ortalama eðitim süremiz hala. Hani kadýn gözünde bir þeyler yapýlabileceðini kesecek ki öyle gitsin veya kadýn tamam hani hep böyle þeyde, boþanacaðým mý þimdi. Kadýnýn boþanacak gücü olsa zaten iþ bu aþamaya gelmiyor. Kadýnýn kendi ayaðý üstünde duracak gücü yok Türkiye'de o kadar kolay donanýmlý bir kadýn olamýyorsun. Olamýyorsunuz... Belki biraz eðitimimizi sorgulamamýz gerekiyor. Eðitim politikalarýný." (Adli týp doktoru) Kadýnlarýn istihdama katýlmalarýnýn önündeki engellerden biri olarak da eðitim gündeme getirilmiþtir. Özellikle þiddetin nedenleri arasýnda ekonomik sýkýntýnýn belirtildiði durumlarda, kadýnlarýn kendilerine yetecek maddi olanaklara sahip olmamalarýnýn þiddeti kabul etmelerinde etkili olduðu noktasýna deðinilmiþtir. Eðitimin çok önemli olduðu vurgusunu yapan meslek sahipleri arasýnda kadýna yönelik þiddetin nedenini toplumun eðitimsizliði olarak tanýmlayanlar daha çok hakimler, doktorlar ve polisler olmuþtur. Bu bakýþ açýsý, kadýna yönelik aile içi þiddete odaklanmak yerine, toplumsal olarak eðitimli olmanýn önemine dikkat çekmektedir. Eðitim düzeyinin artmasý ile þiddetin azalacaðý düþüncesiyle, örgün eðitim sisteminden yararlanmanýn yaný sýra farklý eðitimlere ihtiyaç duyulduðu vurgusu da yapýlmýþtýr. Bir yandan örgün eðitimin herkese verilmesi önerilirken, diðer taraftan da verilen eðitimin niteliði üzerinde durulmuþtur. Örneðin, bir polis bu konuda kaliteli insan yetiþtirmenin önemini þu sözlerle ifade etmiþtir: "Kaliteli insan yetiþtirsek hepsini düzeltmiþ oluruz. Öyle mi? Kaliteli bi nesil yetiþtircez. Þimdi öðretmeni beðenmeyiz. Doktoru saðlýkçýyý beðenmeyiz. Öðrenciyi beðenmeyiz, polisi beðenmeyiz. Efendim talebeyi beðenmiyoruz, çiftçiyi beðenmiyoruz. Sokaktaki halký beðenmiyoruz, peki bunlarýn hepsinin kökeni ne? Ýnsan. Biz saðlýklý düþünen, saðlýklý nesiller, saðlýklý karakterli, olumlu bir insan topluluðu, hepsi insanoðlu, demek ki hepsini kökten çözmüþ olur muyuz?" (Polis) 177 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Örgün eðitim sisteminin sorgulanmasýnýn gerekli olduðu meslek sahipleri, imamlar ve STK temsilcileri tarafýndan farklý yönleriyle dile getirilmiþtir. Kadýn ve erkek arasýndaki eþitsizliði veri kabul eden bir eðitim sisteminin, erkek egemenliðini kabul eden sistemi pekiþtirdiðine de bazý meslek sahipleri ve STK temsilcileri deðinmiþlerdir. "Belki biraz eðitimimizi sorgulamamýz gerekiyor. Eðitim politikalarýný. Eðitim hayýr iþte kitap okumak þudur budur, ama onun dýþýnda biraz daha güçlü insan yetiþtirebilmek olmalý. Yoksa bu zihniyetle o okula gönderdiðinizde de orda erkeðin egemenliðini kabul eden kadýn yetiþtiriyorsunuz bu sistem içerisinde. O yüzden bunlar sorgulanmalý ama kýsa dönem çözüm..." (Adli týp doktoru) Eðitim sisteminin gözden geçirilmesinin içinde bu sektörde görev yapan kiþilerin davranýþlarý da gündeme getirilmiþtir. Özellikle öðretmenlere çocuklarýn nasýl bir aile ortamý içinde yaþadýklarý konusunda bilgi sahibi olabilecek kiþiler olmalarý nedeniyle daha fazla görev düþtüðüne deðinilmiþtir. Ayrýca, öðretmenlerin kendi yaþamlarýyla örnek olmalarý gerektiðine iliþkin önerilerde de bulunulmuþtur. Kadýna yönelik þiddetle mücadele konusunda örgün eðitimin dýþýnda, bu konuda çalýþan meslek sahiplerini bilinçlendirmeye yönelik eðitim programlarý hazýrlanmasý gerektiði her meslek grubundan kiþiler, imamlar ve STK temsilcileri tarafýndan dile getirilmiþtir. Meslek sahiplerine verilecek eðitimlerin yaný sýra kadýnlara ve erkeklere yönelik eðitimlerin gerektiðinin de altý çizilmiþtir. "Ama sadece o eðitim deðil, toplum eðitilmeli, sadece kadýnlar deðil erkekler de eðitilmeli, buradaki toplum merkezlerinde eðitimler düzenliyoruz, anne çocuk eðitimleri, baba ile eðitimler, gelen kiþiler neden daha önce almadýk böyle bir eðitimi diyorlar, toplumu bilinçlendirmek lazým." (Sosyal hizmet uzmaný) Bir hakim, kadýnlara ve erkeklere eðitim verilmesinin gerekli olduðundan bahsederken, sadece þiddet uygulayan erkeklere yönelik bir eðitimi ayrýmcýlýk olarak tanýmladýðýný ve onur kýrýcý bulduðunu belirtmiþtir. "Kadýnýn da eðitime ihtiyacý var, erkeðin de eðitime ihtiyacý var. Tabi bütün toplum olarak hepimizin eðitime ihtiyacý var. Sadece iþte dövülen kadýnlara karþý erkekleri eðitelim anlayýþýný ben onur kýrýcý buluyorum. Son derece onur kýrýcý ve kabul edilemez buluyorum. Ne demek erkekleri eðitelim? Hayýr kadýn erkek hepimiz eðitilelim. Hepimizin eðitime ihtiyacý var. Yanlýþ olan bu. Sýnýflandýrmaya girmeyelim. Ayýrmayalým. Bu ayrýmcýlýk hoþ bi þey deðil" (Hakim) Devletin bu konuda yapmasý gerekenlere iliþkin öneriler avukatlar ve hakimler tarafýndan dile getirilmiþtir. Aile içinde yaþanan sorunlarýn bir aile sorunu olarak deðil, toplumsal bir sorun olarak görülmesinin önemine deðinen bir avukat, sosyal devlet anlayýþýna "aile içi karýþmayýn gibi hani. Öncelikle hani bunu yýkmak lazým" sözleriyle dikkat çekmiþtir. 178 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý Özellikle sosyal hizmet uzmanlarýnýn eðitime iliþkin önerileri, kadýnlarýn kendi haklarýnýn farkýnda olmalarýna yönelik bilinçlendirme eðitimlerinden, ailelere yönelik eðitimlere ve erkeklere yönelik eðitimlere kadar uzanan geniþ bir yelpaze içinde sunulmuþtur. Bir sosyal hizmet uzmaný, kýz ve erkek çocuklarýn eðitim hakkýndan eþit yararlanmalarýnýn ve ailedeki geleneksel yapýdan kaynaklanan cinsiyet ayrýmcýlýðýnýn ortadan kaldýrýlmasýnýn önemine dikkat çekmiþtir. "Ailelerde de o geleneksel yapýmýzdan kaynaklý cinsiyet ayrýmcýlýðýnýn bir kere ortadan kaldýrýlmasý lazým. Yani kýzlara ayrýlan iþlerle erkeklere ayrýlan iþlerin ailede çok belirgin olmasý ne yazýk ki körüklüyor. Ýþte erkek çocuklara hiç iþ yaptýrýlmayýp hep kýz çocuklarýnýn edilgen, evde her iþe koþan kiþiler olarak, ordan, eðitim ordan baþlarsa kadýnlarýmýz da hep baþkalarýnýn hizmetinde, evlendiði zaman da çocuklarýnýn kocasýnýn hizmetinde insanlar olarak kendilerini görüyor. Yani eðitim çok önemli." (Sosyal hizmet uzmaný) Baþka bir sosyal hizmet uzmaný da ailede verilen eðitimin birey olma temelinde olmadýðýný, bunun özellikle kýz çocuklar için daha da geçerli olduðunu belirtmiþtir. Kadýnlarýn kendilerinin deðiþen rollerine raðmen erkeklerden beklentilerinin geleneksel rollere uymaya devam ettiðini þu sözlerle dile getirmiþtir: "Hem birey olmak istiyor. Hem de eþinin koruyucu kollayýcý olmasýný istiyor bir baba gibi. Bu nedenle, vakalarýn çoðunda ne zaman þiddet sorun oluyor? Artýk kaldýramayacaðý, taþýyamayacaðý bir noktaya geldiði zaman haklarýnýn farkýna varýyor. Aldatma, dayak, sözlü þiddet... Çalýþan ya da ev kadýný olsun. Sorumluluk ve görevlerini iade ediyorlar." (Sosyal hizmet uzmaný) Yetiþtikleri aile ortamý içinde kadýnlarýn kendi haklarýnýn farkýnda olmadýklarýnýn altýný çizen meslek sahipleri kadýnlara yönelik bilinçlendirme eðitimlerine gerek olduðunu þu sözlerle ifade etmiþlerdir: "Her þeyden önce kadýnlar kendi sahip olduðu haklarý bir öðrenmeliler. Bizim toplumdaki problemlerimizden bir tanesi de kiþiler kendi hak ve özgürlüklerini bilmiyorlar. Kadýn, kendini destekleyen hukuku bilmiyor" (Ýmam) "Ýþte orada da bir insan olduklarýný, yani böyle bir muameleye maruz kalmadýklarý konusunda da bilinçlendirilip eþit olduklarý yönünde çalýþmalar yapýlmasý, cinsiyet ayrýmcýlýðýnýn kalkmasý için ta okullardan, aileden baþlayarak çocuklarýmýzý yetiþtirirken, bir kere kýz erkek olarak yetiþtirirken baþlayarak bir takým eðitim ailede baþlamasý gerekiyor. Onu düþünüyorum. Çok, çünkü köklü bir þey bu. Bizim de toplum yapýmýzda iþte gelenekler daha çok aðýr basýyor. Onun için yapýsal bir sorun zaten þiddet. Öyle sonradan ortaya çýkmýþ bir þey deðil." (Sosyal hizmet uzmaný) Kadýnlara ve erkeklere yönelik eðitim programlarýna duyulan gereksinim, sosyal hizmet uzmanlarý þiddete maruz kalan kadýnlarla yakýn iletiþim içinde olan adli týp doktorlarý ve avukatlar tarafýndan dile getirilmiþtir önerilerdendir. 179 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet "Erkeklerin düþünceleri, ataerkil yapý, sadece kadýnlarýn deðil erkeklerin de bilinçlendirilmesi gerekiyor." (Sosyal hizmet uzmaný) "Baþka, yardým gruplarýna hani kadýný güçlendirebilmek veya bir þey için yardým gruplarýndan bir þey saðlanabilecekse, ordan bir þey saðlamaya çalýþýyoruz." (Adli týp doktoru) Kadýna yönelik þiddetin önlenmesine iliþkin yeni kurumlarýn oluþturmasýna yönelik önerilerde bulunan meslek sahipleri de olmuþtur. Örneðin, bir imam aile içindeki huzurun saðlanmasý konusuna iliþkin olarak bir aile polisi ya da ev polisi önerisinde bulunmuþtur: "Avrupa'da var bu. Ev polisi var mesela. Siz inþaat yapacaksýnýz, polisin bilgisi dýþýnda yapamazsýnýz. Teftiþ. Aile kontrolü yapan devlet memurlarý var 'Aile kontrol memurlarý' olmalý. Ýnsan en önemli olan varlýk, toplumu oluþturan aile, en küçük birey bu... Dediðim gibi ev polisi koyacaksýn. Altý ayda bir, bir senede bir sizin sorduðunuz gibi soru soracaksýnýz. 'mutlu musunuz?' varsa bunun bir problemi 'hayýr mutlu deðilim' diyorsa sebeplerini araþtýrýp o ailenin problemini çözmeye, devletsin sen, biz de devlet korumuyor." (Ýmam) Diðer bir öneri de bir hakim tarafýndan evlenmeden önce, kadýnlarýn ve erkeklerin bir evlilik okuluna devam etmeleri yönündedir: "Bu insanlarý ki benim iddiam evliliklerden önce, evlilik okullarýnýn açýlmasý lazým. Hani ehliyet alýrýz ya, iþte okula gideriz, 45 gün Devam ederiz, orda þoförlüðü öðrenmeye çalýþýrýz, hem teorisini hem pratiðini. Þimdi evliliðin ne olduðunu iyi anlatmak lazým. Evlilikte misyonu nedir, erkeðin misyonu nedir, sorumluluklarý nedir? Bunlarýn hep, kadýnýn çok iyi anlatýlmasý lazým." (Hakim) Þiddete maruz kalan kadýnlarýn yapmasý gerekenlere yönelik önerilerin en baþýnda yasalardan yararlanmak, karakola baþvurmak ve fiziksel þiddet sonrasýnda meydana gelen yaralarýn belgelenmesi için adli týp raporu almak birçok görüþmecinin dile getirmiþ olduðu konulardýr. Bunun yaný sýra meslek sahipleri ve STK temsilcilerinin hemen hepsi þiddet maðduru kadýn ve çocuklara psikolojik destek verilmesinin önemine dikkat çekmiþtir. Kadýna yönelik þiddetle mücadele konusunda özellikle þiddete maruz kalan kadýnlara verilen destek mekanizmalarýný eleþtiren meslek sahiplerinin birçoðu devletin bu alandaki sorumluluklarýna dikkat çekmiþtir. Özellikle eðitim ve istihdam politikalarýnýn kadýnlar açýsýndan ve kadýnlar lehine gözden geçilmesi vurgulanan önerilen konular arasýndadýr. Sadece örgün eðitimin yetmediði, kadýnlara, erkeklere ve ailelere yönelik farkýndalýk ve iletiþim eðitimlerinin yapýlmasýnýn gerektiði gündeme gelmiþtir. Ayrýca, þiddete maruz kalan kadýnlara ve çocuklara destek veren kurumlarýn sayýlarýnýn ve verilen hizmetin 180 Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý yeterli olmamasý, donanýmlý, duyarlý ve yeterli sayýda personelin eksikliði, bunun da daha çok bütçe ile iliþkilendirildiði görülmektedir. Destek veren kamu kurum ve kuruluþlarýnýn hem kendi aralarýndaki hem de STK'larla (kendi aralarýndaki iþbirliði de dahil edilerek) iþbirliðinin önemli bir sorun olduðuna deðinilmiþtir. Þiddete maruz kalan kadýnlara ve çocuklarýna yönelik psikolojik destek hizmetlerinin saðlanmasý da vurgulanan konular arasýndadýr. 181 SONUÇ VE ÖNERÝLER Sonuçlara Genel Bakýþ Bölüm 8 Sonuçlara Genel Bakýþ Sunday ÜNER, Ýlknur YÜKSEL, Ýsmet KOÇ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý", kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti birçok boyutuyla ele almayý saðlayacak tanýmlayýcý ve açýklayýcý nitelikte bilgi sunmaktadýr. Bu bölümde, kadýnlarýn maruz kaldýklarý þiddet farklý boyutlarýyla özetlenerek deðerlendirilmektedir. Þiddet aile içinde: baba evinde, koca evinde Araþtýrma sonuçlarý, kadýna yönelik aile içi þiddetin ülke genelinde yaygýn bir biçimde yaþandýðýný göstermektedir. Kadýnlar sadece eþleri veya birlikte olduklarý erkeklerden deðil, kendi yakýn çevreleri içindeki kiþilerden de fiziksel ve/veya cinsel þiddete maruz kalmaktadýrlar. On beþ yaþýndan önce yaþanan fiziksel þiddetin yüzde 75'i kadýnlarýn kendi ailelerinden kiþiler tarafýndan gerçekleþtirilmektedir. On beþ yaþ öncesinde cinsel þiddet yaþadýklarýný belirten kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý bu þiddete tanýmadýklarý kiþilerden maruz kalmýþlardýr. Kadýnlarýn, çocukluk ve gençlik dönemlerinde daha çok babalarý, anneleri ve aðabeylerinden maruz kaldýklarý fiziksel þiddet, daha sonraki yýllarda erkek arkadaþlarý, niþanlýlarý, nadiren de tanýmadýklarý kiþiler tarafýndan ve evlilikle birlikte eþleri tarafýndan fiziksel ve/veya cinsel þiddet biçiminde devam etmektedir. Türkiye'de evlenmiþ ya da bir birlikteliði olan kadýnlarýn yüzde 39'u yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde eþleri18 tarafýndan fiziksel þiddete maruz kalmýþ ve þiddete uðrayanlarýn yaklaþýk yarýsý ise (yüzde 46) vurma, tekmeleme, boðazýný sýkma, býçak ya da silah kullanma gibi aðýr derecedeki þiddet biçimlerini yaþadýklarýný belirtmiþtir. Erken yaþlarda, genellikle eþlerini iyice tanýmadan ve kimi zaman da evde yaþadýklarý þiddetten kaçmak için bir kurtuluþ yolu olarak görülen evlilikler, kadýnlarýn þiddetten kurtulmalarýný çoðu zaman saðlayamamaktadýr. Hatta araþtýrma sonuçlarý gebelik döneminde, her 10 kadýndan birinin fiziksel þiddete maruz kaldýðýný ortaya koymuþtur. Türkiye'de evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 15'i yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Fiziksel veya cinsel þiddetin yaþanma yüzdesinin yüzde 42 olmasý, iki þiddetin daha çok bir arada yaþandýðýný ve fiziksel þiddetin kadýnlarýn hayatýnda oldukça fazla yer aldýðýný göstermektedir. Ülke genelinde evlenmiþ kadýnlarýn 18 Eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler 185 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet yaþadýklarýný belirttikleri duygusal þiddet/istismar yüzde 44 ile diðer þiddet biçimlerinden daha fazladýr. Fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik þiddet ve istismarýn yaný sýra, evlenmiþ kadýnlarýn günlük hayatlarýnýn eþleri tarafýndan kontrol edilmesi de ayrý bir þiddet göstergesi olarak deðerlendirilebilir. Evlenmiþ her 10 kadýndan 7'si "eþinin her zaman nerede olduðunu bilmek istediðini" belirtmiþtir. Bu durum kadýnlarýn kendi hayatlarý üzerindeki tasarruf haklarýnýn sýnýrlandýrýlmasý açýsýndan düþündürücüdür. Þiddet, fiziksel ve ruhsal saðlýðý bozuyor Þiddete maruz kalan kadýnlarýn fiziksel ve ruhsal saðlýklarý ciddi düzeyde etkilenmektedir. Sonuçlar, evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 24'ünün maruz kaldýðý fiziksel veya cinsel þiddet nedeniyle yaralandýðýný göstermektedir. Ülke genelinde þiddete maruz kalma sonucu yaralandýklarýný belirten kadýnlarýn büyük bir bölümü yaralanmanýn hayatlarýnda birçok kez olduðunu belirtmiþlerdir. Þiddet sonucu yaralanan kadýnlarýn yüzde 58'inde, yaralanma sayýsý 3 veya daha fazladýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde 33'ü yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde intihar etmeyi düþündüðünü; yüzde 12'si ise intihara teþebbüs ettiklerini belirtmiþlerdir. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ kadýnlar için bu oranlar sýrasýyla yüzde 11 ve yüzde 3'tür. Bu bulgular, fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn þiddete maruz kalmayan kadýnlara göre 4 kat daha fazla intihara teþebbüs ettiðini göstermektedir. Þiddet ayrým yapmýyor Kadýnlarýn yaþam döngüsü içinde çeþitli aþamalarda karþýlaþtýklarý þiddet, kadýnlarýn yaþ, eðitim, refah düzeyi ve yerleþim yeri gibi temel özelliklerine göre bakýldýðýnda alt kategoriler arasýnda farklýlýk gözlenmektedir. Bununla birlikte þiddetin bu özelliklerin tüm kategorilerinde önemli oranda var olduðu görülmektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlar, sosyo-ekonomik olarak geliþmiþ bölgelerde yaþayan kadýnlar, eðitimli kadýnlar, ücretli olarak çalýþan kadýnlar ve yüksek refah düzeyindeki hanelerde yaþayan kadýnlar da dahil olmak üzere tüm kadýnlar yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde þiddet maðduru olabilmektedirler. Bu durum, þiddetten kurtulmanýn kolay olmadýðýný, þiddetin ayýrým yapmadan tüm kadýnlarý etkileyebildiðini göstermektedir. Kadýna yönelik þiddetin kadýnlarýn sahip olduklarý donanýmlardan büyük ölçüde baðýmsýz olmasý, þiddetle mücadele stratejilerinde kadýnlarýn eðitim ve çalýþma yaþamýna katýlýmlarý aracýlýðý ile güçlendirilmelerinin yaný sýra, toplumun bir bütün olarak zihniyet deðiþimi sürecine girmesi yönünde çaba harcanmasý gerektiðinin altýný çizmektedir. 186 Sonuçlara Genel Bakýþ Þiddet Kuþaktan Kuþaða Aktarýlýyor Þiddet yaþayan kadýnlarýn ve þiddet uygulayan erkeklerin, þiddetin kendi ailelerinde de olduðunu belirtmeleri, þiddetin kuþaktan kuþaða aktarýldýðýný göstermesi açýsýndan önemlidir. Þiddete maruz kalan evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 37'si evlenmeden önce yaþadýklarý aile ortamýnda annelerine yönelen þiddetin varlýðýndan söz etmiþlerdir. Benzer þekilde eþlerinin ailesinde de kadýna yönelik þiddet olduðuna vurgu yapan kadýnlarýn oraný azýmsanmayacak boyuttadýr. Bu durum þiddetin özellikle aile içinde öðrenilen bir davranýþ biçimine dönüþmesinin önünü açmaktadýr. Evlenmiþ kadýnlarýn önemli bir bölümü yaþadýklarý þiddete çocuklarýnýn tanýklýk ettiðini belirtmiþlerdir. Örneðin, þiddet yaþayan kadýnlarýn çocuklarýnda görülen anneye ve diðer çocuklara karþý saldýrgan olma, þiddet yaþamayan kadýnlarýn çocuklarý arasýnda yarý yarýya azalmaktadýr. Bu bulgular, Türkiye'de kadýna yönelik þiddetin sosyalleþme sürecinde öðrenildiðini ve dolayýsýyla kuþaktan kuþaða aktarýlan bir unsur olduðunu göstermektedir. Sosyalleþme sürecinde kadýna yönelik þiddeti, yaþamýn bir parçasý olarak gören ve öðrenen, kýz ve erkek çocuklar bu durumdan farklý þekillerde etkilenmektedir. Erkek çocuklar açýsýndan, bu durum yakýn çevrelerindeki kadýnlara -kýz kardeþlerine, sevgililerine ya da eþlerineþiddet uygulamalarýný olaðan hale getirebilirken, kýz çocuklarýnýn da þiddeti daha kolay kabullenmelerine neden olabilmektedir. Ayrýca, kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddete kendilerinin de þiddetle karþýlýk vermeleri ve bazý durumlarda çocuklarýna da þiddet uygulamalarý þiddetin kuþaklararasý devamlýlýðýnýn bir baþka göstergesidir. Bu durum, þiddetin kadýnlar ve erkekler tarafýndan normal bir durum gibi algýlanmasýna zemin hazýrlamaktadýr. Þiddet neden bu kadar yaygýn? Türkiye'de evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 32'si yaþadýklarý fiziksel þiddetin nedeni olarak erkeðin ailesi ile yaþanan sorunlarý, yüzde 18'i maddi sýkýntýlarý ve yüzde 13'ü ise çocuklarla ilgili sorunlarý belirtmiþlerdir. Kadýnýn erkeðin sözünü dinlememesi, erkeðin sinirli olmasý gibi nedenler de maruz kalýnan fiziksel þiddetin diðer nedenleri arasýnda dile getirilmiþtir. Erkeklerin ise, uyguladýklarý þiddeti kolayca gerekçelendirdikleri ve þiddeti rasyonalize etmek için daha çok iþ yaþamýnýn getirdiði stres ve kadýnlarýn kendilerini kýþkýrtmasýný dile getirdikleri görülmektedir. Bu durum, erkeklerin uyguladýklarý þiddetten kendilerinin deðil, daha çok içinde bulunduklarý koþullarýn sorumlu olduðunu düþündüklerini göstermesi açýsýndan önemlidir. Araþtýrma sonuçlarý, kadýnlarýn büyük bir bölümünün (yüzde 86) erkeklerden kadýna yönelen þiddeti onaylamadýðýný göstermektedir. Kadýnlarýn yüzde 49'u eþleri ile tartýþmamasý gerektiði görüþüne, yüzde 47'si ise kadýnlarýn davranýþlarýndan erkeklerin sorumlu olduðu görüþüne katýlmaktadýr. Bu durum, temelinde eþitsiz toplumsal cinsiyet iliþkilerinin bulunduðu, kadýna yönelik þiddetle mücadele etmenin zorluðunu bir kez daha gözler önüne sermektedir. 187 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Kadýnlar þiddet karþýsýnda yalnýz Þiddete maruz kalan kadýnlarýn yarýsý (yüzde 51) yaþadýklarý þiddeti kimse ile paylaþmadýðýný belirtmiþtir. Kadýnlarýn þiddeti paylaþmamalarýnda, þiddet yaþayan kadýnlarýn, þiddete bir kez deðil birçok kez maruz kalmalarý, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda destek alacaklarýna inanmamalarý, çocuklarýný düþünmeleri ve toplum içinde þiddetin aileye özel bir sorun olarak deðerlendirilmesi önemli bir rol oynamaktadýr. Aile iliþkilerinin yaný sýra, toplumsal iliþkilerde de þiddetin normal kabul edilmesi, sýradanlaþtýrýlmasý - medyanýn da belirli oranlarda katkýsý ile - ve tüm aile bireylerinin þiddetten fiziksel ve psikolojik açýdan zarar görmeleri kadýnlarýn kendilerini giderek güvensiz ve çaresiz hissetmelerine neden olmakta, bu da yaþadýklarý þiddeti paylaþmalarýna engel olabilmektedir. Maruz kaldýklarý þiddeti paylaþtýðýný belirten her 10 kadýndan 7'si yaþadýklarýný aileden ya da yakýn çevreden bir kiþi ile paylaþmaktadýr. Yaþadýklarý þiddeti paylaþan kadýnlarýn bunu daha çok yakýn çevrelerinde þiddet deneyimi olan ve benzer sosyalleþme süreçlerinden geçen kiþilerle paylaþmalarý, kadýnlarýn þiddetle mücadele gücünü zayýflatan bir etki yaratmaktadýr. Kadýnlar þiddetle nasýl mücadele ediyor? Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn yüzde 92'si yaþadýklarý þiddete raðmen, resmi kurumlara ya da STK'lara baþvurmamaktadýr. Kadýnlarýn büyük bir kýsmýnýn þiddetin kabul edilemez olduðunu düþünmesine raðmen (yüzde 86), birçoðunun yaþamýnýn sýnýrlý bir çevre içinde geçiyor olmasý, kadýnlarýn kendi haklarýnýn farkýnda olmamalarý, destek olacak mekanizmalarýn yeterli olmamasý, kendilerine destek olabilecek kurum ve kuruluþlardan haberdar olmamalarý, kurumlarý tanýmamalarý, çeþitli nedenlerle baþvurmak için yaþadýklarý çekingenlik ve kurumlarýn kendilerine yardým edebileceðine inanmama gibi nedenler kadýnlarýn daha az baþvuru yapmalarýna neden olmaktadýr. Tüm bu nedenler, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet karþýsýnda, daha çok eþlerine küsme, ev iþlerini aksatma ya da evi terk etme gibi yöntemlere baþvurmak durumunda kalmalarýna neden olmaktadýr. Bu yöntemler genellikle geçici çözümler olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Örneðin, þiddet yaþayan evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 26'sý þiddetle karþýlaþtýklarý durumlarda en az bir kez evlerini terk ettiklerini belirtmiþlerdir. Kadýnlarýn evi terk etme nedenleri arasýnda en çok belirttikleri neden þiddete daha fazla tahammül edememektir. Ancak, kadýnlarýn geri dönme nedenleri arasýnda çocuklarýyla ilgili nedenler ön plandadýr. Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korkma veya çocuklarýný kaybetme korkusu gibi nedenler, evi terk ettiðini belirten kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý (yüzde 52) tarafýndan eve geri dönme nedeni olarak belirtilmiþtir. Dayanma gücü sona erdiðinde Þiddete maruz kalan kadýnlarýn çok az bir kýsmý, yaþadýklarý þiddeti kurumsal düzeyde þikayet konusu yapmaktadýrlar. Araþtýrma sonuçlarý, þiddet yaþayan kadýnlarýn sadece 188 Sonuçlara Genel Bakýþ yüzde 8'inin kurumlara baþvurduðunu göstermesi açýsýndan önemlidir. Þiddete maruz kaldýðý halde baþvurmayan birçok kadýnla kýyaslandýðýnda, baþvuruda bulunan kadýnlarýn birçok yöntem denemelerine raðmen baþarýlý olmadýklarý ve son çare olarak kurumlara baþvurduklarý görülmektedir. Kadýnlarýn dayanamayacaklarý son noktaya gelmelerinde etkili olan en önemli nedenler arasýnda kendilerinin ve çocuklarýnýn can güvenliðinden korkmalarý ve çocuklarýnýn kendilerini desteklemesi gelmektedir. Çocuklarýn varlýðý, onlarýn üzülmesini istememe gibi nedenler kadýnlarýn þiddete karþý harekete geçmesini önleyen bir fren mekanizmasý iþlevi görmekte, ancak çocuklarýn da yaþanan þiddete tahammül edemeyeceðini belirttiði ya da çocuklara yönelen þiddetin olduðu durumlarda kadýnlarýn dayanma gücünün azaldýðý görülmektedir. Burada, kadýnlarýn maruz kaldýklarý þiddetle mücadele etme konusunda kendileri ve çocuklarý için yeterli koþullarý saðlayacak ekonomik ve sosyal olanaklardan yoksun olmalarý da önemli bir konudur. Tüm bu koþullar, kadýnlarýn içinde yaþadýklarý þiddet döngüsünü kýrmalarýný zorlaþtýrmaktadýr. Aile ortamý kadýnlar için ne kadar güvenli? Araþtýrma sonuçlarý, hem kadýnlar hem de toplum tarafýndan en güvenli ortam olarak düþünülen ailenin aslýnda kadýnlar için güvenli bir ortam olmadýðý göstermektedir. Kadýnlarýn aile içinde maruz kaldýklarý þiddet deðerlendirildiðinde, 10 kadýndan 4'ünün birlikte yaþadýklarý erkekler tarafýndan þiddete maruz kalmalarý, aile ortamýnýn kadýnlar için onlarýn yaþam haklarýný zaman zaman tehdit edebilecek bir kurum haline dönüþtüðünü göstermektedir. Bu durum, çalýþmanýn bulgularý dikkate alýnarak Türkiye'nin temel politikalarýndan birisi olan ailenin güçlendirilmesi politikasýnýn kadýnýn güçlendirilmesi bakýþ açýsý ile yeniden deðerlendirilmesi gerektiðini göstermektedir. Bitirirken... Araþtýrma sonuçlarý, Türkiye'de aile içinde kadýnlarýn eþleri tarafýndan maruz kalmýþ olduklarý þiddetin oldukça yaygýn olduðunu göstermektedir. Türkiye'de 1987 yýlýnda Ýstanbul'da kadýn hareketinin düzenlediði 'Dayaða Karþý Hayýr' yürüyüþünün yapýldýðý dönemler düþünüldüðünde, toplum içinde kadýna yönelik þiddet konusunun konuþulmasýnýn çok kolay olmadýðý anýmsanmalýdýr. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddete sessiz kalmamalarý ve þiddetin utancýnýn kadýnlarda olmadýðýna vurgu yapan çalýþmalarý ile sesini duyuran kadýn örgütlerinin sayýsý, özellikle 1990'lý yýllarda artmýþtýr. Bu yýllar, kadýn hareketinin kurumsallaþtýðý, üniversitelerde kadýn araþtýrma ve uygulama merkezleri ile yüksek lisans programlarýnýn açýldýðý, devlet düzeyinde de ulusal mekanizma olarak KSGM'nin kurulduðu, SHÇEK bünyesinde kadýn konuk evlerinin açýldýðý yýllardýr. 2000'li yýllar, kadýna yönelik þiddetin bir suç olduðunun ve bunun bir insan haklarý ihlali olduðunun her düzeyde daha çok seslendirildiði yýllar olmuþ ve kadýn hareketinin de ivme kazandýrmasý ile yasal anlamda kadýna yönelik þiddetle mücadele konusunda önemli adýmlar atýlmýþtýr. 189 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Son 20 yýllýk süreçte kadýn örgütleri açtýklarý kadýn danýþma merkezleri yoluyla kadýnlarýn yaþadýklarý þiddetin farkýna varmalarýný, haklarýný öðrenmelerini, þiddete maruz kaldýklarýnda psikolojik ve hukuksal destek almalarýný saðlamaya çalýþmýþtýr. Kadýn örgütlerinin ilk sýðýnmaevi deneyimleri, Ankara'da Kadýn Dayanýþma Vakfý'nýn, Ýstanbul'da ise Mor Çatý'nýn sýðýnmaevi olmuþtur. Süreklilik konusunda sorunlar yaþansa da, yaþadýklarý þiddet nedeniyle kalacak yeri ve desteði olmayan kadýnlara bu sýðýnmaevlerinde barýnma imkaný ve çeþitli alanlarda destek verilmiþtir. Yine bu dönemde, kadýnlara ve bu konuda görev yapan meslek sahiplerine yönelik eðitim programlarý da yürütülmüþtür19. Bu süreçte, kadýn örgütlerine baþvuranlarýn yaþadýklarý þiddet deneyimleri ve þiddetle mücadelede yaþanan zorluklar çeþitli yayýnlar20 aracýlýðýyla aktarýlmýþtýr. Bugün ülke çapýnda aktif çalýþan birçok kadýn örgütü, baþvuruda bulunan kadýnlara iliþkin kayýtlardan üretilen bilgiyi yayýnlar yoluyla kamuoyu ile paylaþma yoluna gitmektedir. Bu çalýþmalarýn yaný sýra, kadýna yönelik þiddetin yaygýnlýðýný ortaya koymayý hedefleyen, birçoðu küçük çaplý olmak üzere çeþitli araþtýrmalar da yürütülmüþtür. Bu sürecin bir sonucu olarak, kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda en kapsamlý araþtýrma olan "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" gerçekleþtirilerek kadýnlarýn yaþadýklarý farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýna, nedenlerine ve þiddetle mücadele startejilerine iliþkin çok ayrýnýtlý bilgiler ülke geneli, kýr/kent ve 12 bölge ayrýmýnda elde edilmiþtir. Araþtýrma sonuçlarý, her 10 kadýndan 4'ünün fiziksel þiddete maruz kaldýðýný ortaya koyarak, yaþanan þiddetin bugüne kadar bilinenden daha fazla olduðunu göstermiþtir. Bu alanda daha önce yürütülmüþ olan araþtýrmalardan farklý olarak, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn resmi istatistik kapsamýna alýnmýþ bir çalýþma olmasý, bu alanda geliþtirilecek plan ve politikalara zemin oluþturmasý açýsýndan önemlidir. Bunun yaný sýra bu araþtýrmadan elde edilen verinin Dünya Saðlýk Örgütü'nün farklý ülkelerde yürütmüþ olduðu araþtýrmalarla karþýlaþtýrýlabilir veri saðlamasý çalýþmanýn bir baþka katkýsýdýr. 19 20 190 Özellikle KÝHP-Yeni Çözümler Vakfý'nýn SHÇEK ile iþbirliði içinde yürütmüþ olduðu eðitimler oldukça önemlidir. Bu yayýnlar arasýnda Kadýn Dayanýþma Vakfý, Mor Çatý ve KA-MER'in yayýnlarý ile araþtýrmalarý sayýlabilir. Öðrenilenler ve Öneriler Bölüm 9 Öðrenilenler ve Öneriler Henrica A.F.M. JANSEN, Sunday ÜNER, Filiz KARDAM Türkiye'de Kadýna Yönelik Þiddet Araþtýrmasý konunun birçok boyutuyla çalýþýlmasýný saðlayarak ülkemizde ilk defa kadýna yönelik þiddete iliþkin çok zengin bir bilgi kaynaðý oluþturmuþtur. Bundan sonra ilk ve en önemli öncelik, mevcut sonuçlarýn, sorunun içeriði ve büyüklüðü konusunda farkýndalýk yaratýlmasýnda; kadýnlarý aile içi þiddetten korumaya yönelik genel amacýn desteklenmesini saðlayan hedef politika, strateji ve programlarýn geliþtirilmesinde yol gösterici ve bilgilendirici olarak kullanýlmasýdýr. Bu da, hükümetin, kadýn kuruluþlarýnýn, medyanýn, akademisyenlerin, eðitimcilerin ve bu konuda çalýþanlarýn katkýsýyla olacaktýr. Bu bölümün ik kýsmýnda, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn sonuçlarý ýþýðýnda Ulusal Eylem Planý'nda belirlenen hedefler çerçevesinde politika önerileri tartýþýlacaktýr. Ýkinci kýsýmda ise, araþtýrma önerilerine yer verilecektir. Politika önerileri Araþtýrma sonuçlarý göz önüne alýndýðýnda, araþtýrmanýn en çarpýcý iki temel bulgusu: 1. Aile içi þiddet olgusunun Türkiye'de bilinenden daha yaygýn olmasý, 2. Þiddet olgusunun bu denli yaygýnlýðýna raðmen, kadýnlarýn yalnýz kalmalarýdýr; Þiddet deneyimlerinde de, þiddetle mücadeledelerinde de kendilerini yalnýz hissetmeleridir Yaygýn þiddete raðmen, þiddet yaþamýþ kadýnlarýn ancak yarýsý yaþadýðý þiddeti yakýn çevresine anlatmakta ve çok azý herhangi bir kurum veya kuruluþa destek amacýyla baþvurmaktadýr. Bu baðlamda asýl önemli olan, nedenlerin irdelenmesi, kadýnlarýn bu sessizliðinin, þiddeti bir nevi kabullenmelerinin, olaylarý normalleþtirmelerinin arkasýndaki gerçeklerin ortaya çýkarýlmasýdýr. Kadýna yönelik aile içi þiddetin tüm nedenleri bilinmese de, araþtýrma bulgularý, kadýna yönelik aile içi þiddetle mücadelede topyekün bir farkýndalýða, kararlýlýk ve acil eylemin önemine bir kez daha iþaret etmiþtir. Aile içi þiddet maðduru kadýnlara gerekli desteðin verilmesi ve bu konuda yürütülen faaaliyetlerin sürekli ve etkili olabilmelerinin saðlanmasý, bu alanda çalýþan kurum ve kuruluþlarýn birbirlerinin çalýþmalarýndan haberdar olmalarý, iþbirliði ve koordinasyon içinde çalýþmalarýna baðlýdýr. 191 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Bu durumda, Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü tarafýndan geliþtirilen Ulusal Eylem Planý (2007-2010)'ndaki hedeflerin ve politikalarýn acilen yaþama geçirilmesi de önem taþýmaktadýr. Bu hedeflerin neler olduðunun belirtilmesi yararlý olacaktýr: Hedef 1. Toplumsal cinsiyet eþitliði ve kadýna yönelik aile içi þiddetle mücadele ile ilgili yasal düzenlemelerin yapýlmasý ve uygulamadaki aksaklýklarýn giderilmesi, Hedef 2. Aile içi þiddeti doðuran ve pekiþtiren olumsuz tutum ve davranýþlarý ortadan kaldýrýlmasý amacýyla,toplumsal cinsiyet eþitliði ve kadýna yönelik aile içi þiddet konularýnda farkýndalýk yaratmak ve zihinsel dönüþüm saðlanmasý, Hedef 3. Kadýnýn sosyo-ekonomik konumunun güçlendirilmesine yönelik düzenlemeleri yapýlmasýnýn ve uygulanmasýnýn saðlanmasý, Hedef 4. Aile içinde þiddet gören kadýna ve varsa çocuklarýna yönelik ulaþýlabilir koruyucu hizmetlerin düzenlenmesi ve uygulanmasýnýn saðlanmasý, Hedef 5. Aile içinde þiddet gören kadýna ve þiddet faillerine yönelik tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin düzenlenmesi ve uygulanmasýnýn saðlanmasý, Hedef 6. Aile içinde þiddet gören kadýna ve varsa çocuk/çocuklarýna yönelik hizmet sunumunda kurum/kuruluþ ve ilgili sektörler arasý iþbirliði mekanizmasýnýn kurulmasý. Birinci temel hedefte yasal düzenlemeler ve ilgili kuruluþlarýn sorumluluklarý ortaya konulmuþ olmakla birlikte, niceliksel ve niteliksel araþtýrma sonuçlarý bize uygulamada þiddet yaþayan kadýnlarýn pek azýnýn destek için yasal yollara baþvurduðunu göstermektedir. Bu da kadýnlarýn bu hizmetleri kullanmalarýnýn önündeki engellerin ortadan kaldýrýlmasýnýn önemini ifade etmektedir. Ýkinci ve üçüncü hedefler þiddet daha oluþmadan onu önlemeye yönelik olan ve doðasý gereði daha uzun vadeli çözümleri içeren temel hedeflerdir. Niteliksel araþtýrmada görüþülen kadýnlarýn pek çoðu, hem kadýnlar hem erkekler açýsýndan farkýndalýk yaratmanýn çok önemli olduðuna dikkat çekmiþlerdir. Bu da yukarýda söz edilen ikinci hedefe ulaþmak için faaliyetler yürütülerek mümkün olabilecektir. Üçüncü temel hedef kadýnýn sosyo-ekonomik konumunun her açýdan güçlendirilmesini içermektedir. Bu hedefe iliþkin faaliyetlerin sonuçlarý uzun vadede görülebilecektir ve diðer hedeflerle ayný derecede önemlidir. Daha önceki bölümlerde ifade edildiði gibi, kadýnlar aile içi þiddetin nedeni olarak baþta "erkeðin ailesinden kaynaklanan nedenleri" ve "aile içinde yaþanan maddi sýkýntýlarý" göstermiþlerdir. Kadýnýn ekonomik özerkliðinin olmasý ve eðitim düzeyinin yükselmesi durumunda belirtilen sorunlarla mücadele etmek ve sorunlarý ortadan kaldýrmak daha kolay olabilecektir.. Dördüncü ve beþinci temel hedefler, þiddete maruz kalmýþ kadýn ve çocuklarýn korunmasý, tedavisi ve rehabilitasyonu açýsýndan önemlidir. Bu hedefler doðalarý gereði sonuçlarý kýsa ve orta vadeli olan uygulamalarý içermektedirler. Burada önemli olan þiddete maruz kalan kadýnlarýn söz konusu hizmetleri veren kurum ve kuruluþlara destek için baþvurmalarýnýn 192 Öðrenilenler ve Öneriler saðlanmasýdýr. Buna raðmen, kadýnlarýn büyük bir çoðunluðu bu hizmetlerin neler olduðundan ve ne þekilde verildiðinden habersizdirler. Ayrýca hizmet talep eden az sayýda kadýnýn çoðunluðu verilen hizmetlerden çok memnun kalmadýklarýný ifade etmiþlerdir. Temmuz 2006'da yayýnlanan, 2006/17 sayýlý kadýnlara ve çocuklara yönelik þiddetin önlenmesi amacýyla çýkarýlmýþ Baþbakanlýk Genelgesi ile baþlatýlan çalýþmalara hýz kazandýrýlmasý önem taþýmaktadýr. Bu genelge ile belli kurumlara çeþitli görevler verilmiþtir. Bu kurumlarýn, verilen görevleri kendi programlarýnýn bir parçasý haline getirerek, sürekliliðini saðlamalarý önemlidir. Ayrýca, çeþitli kurumlarýn kendilerine verilmiþ görevleri yerine getirmesinin önündeki engellerin kaldýrýlmasý, özellikle kaynaklarýn kýsýtlýlýðý gibi sorunlarýn giderilmesi yönünde de bazý tedbirlerin alýnmasý, faaliyetlerin daha etkin yürütülmesini saðlayabilir. Araþtýrmanýn niteliksel aþamasýnda görüþülmüþ olan çeþitli mesleklerden (sosyal hizmet uzmaný, avukat, hakim, adli týp doktoru, psikolog, imam, polis) kiþiler ve kadýn STK'larý temsilcileri, bu alandaki sorunlarý ve kadýnlara yönelik hizmetler ve önleyici faaliyetlere iliþkin önerilerini belirtmiþlerdir. Bu öneriler; bir taraftan þiddete maruz kalmýþ kadýnlarý daha iyi koþullarda barýndýrmaya; kadýnlara ve ailelerine psikolojik destek ve rehabilitasyon saðlamanýn yanýnda, uzun dönemde kadýnlarý güçlendirecek eðitim ve istihdam olanaklarý yaratmaya yöneliktir. Ayrýca, medyanýn bu konudaki rolüne de deðinilmiþ, þiddet içeren, ya da þiddeti normalleþtiren programlar sunarak, bu konuda olumsuz bir rol oynamasý eleþtirilmiþtir. Gerek çeþitli meslek sahiplerinin üzerinde durduðu noktalar, gerekse araþtýrma bulgularýnýn ortaya koyduðu ihtiyaçlar, þiddete uðrayan kadýnlarýn daha iyi korunmasý ve desteklenmesinin gerekli olduðunu göstermektedir. Buna yönelik olarak þiddet konusunda hizmet yapýsýnýn güçlendirilmesi ve þiddetle daha iyi mücadele etmek için iyileþtirilmesi gerekmektedir. Sýðýnma evlerinin yalnýzca sayýsýnýn deðil, donanýmýnýn da geliþtirilmesi ve olanaklarýnýn arttýrýlmasý önem taþýmaktadýr. Sýðýnma evlerinin çok yönlü hizmet verebilir hale gelmeleri gerekmektedir, bu nedenle sýðýnma evi personeline özel eðitimler verilmelidir. Ayný zamanda, bütün bunlarý yapabilmek için de bu konuda bütçeden ayrýlan payýn artmasý gerekmektedir. Ayrýca, belediyeler bu alandaki yükümlülüklerini yerine getirmeli; bir taraftan belediyeler sýðýnma evleri açarken, baðýmsýz kadýn kuruluþlarýna da devlet veya belediyeler ile iþbirliði içinde kadýn sýðýnaklarý iþletebilmeleri için destek verilmeli ve bunlarýn sürekliliði saðlanmalýdýr. Danýþma merkezlerinin, özellikle de kadýn STK'larýna ait danýþma merkezlerinin rolleri çok önemlidir. Bu merkezlerce verilen bilgiler þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn özgüven kazanmalarýna yardým etmelidir. Kadýnlar, resmi kurumlara baþvuru olanaklarý, haklarý, iþ olanaklarý ve nereden psikolojik destek alabilecekleri konusunda bilgilendirilmelidirler. Bu nedenle, bu tür merkezlerin sayýlarýnýn artýrýlmasýnýn gerekliliði ve çeþitli biçimlerde desteklenmesi gündemde tutulmalýdýr. Öte yandan, kadýnlarýn haklarý, yasalar ve kurum ve kuruluþlar hakkýnda da bilgilerinin yeterli olmadýðý bilinmelidir. Bu bilginin de çeþitli 193 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet kanallar aracýlýðýyla yaygýnlaþtýrýlmasý gerekmektedir. Medya bu konuda farkýndalýðý arttýrma ve bilgilendirme açýsýndan olumlu bir rol oynayabilir. Þiddet maðduru kadýnlarýn korunmasýna yönelik mekanizmalarý uygun bir standarda getirmeye yönelik acil önlemlerin alýnmasýnýn yaný sýra, kadýnlarýn kendi ayaklarý üzerinde durmalarýný saðlamak üzere eðitim ve istihdam politikalarýnýn gözden geçirilmesi de önemlidir. Kadýnlara eðitim ve iþ olanaklarý arttýrýlýrken uzun dönemde eðitim sisteminin cinsiyetçi öðelerden arýndýrýlmasý, eðitim sisteminde kadýnlara ve erkeklere eþit fýrsatlarýn saðlanmasý önem taþýmaktadýr. Ayrýca kýz ve erkek çocuklar küçük yaþlardan itibaren eþit eðitim almalý ve iletiþim becerilerini ve problemlerini þiddete baþvurmadan çözebilmenin yollarý konusunda eðitilmelidirler. Ayrýca, araþtýrma sýrasýnda görüþülmüþ olan pek çok kiþi de kadýnlarýn, erkeklerin ve þiddet konusunda hizmet veren çeþitli meslek sahiplerinin (hukukçularýn, polisin, saðlýk personelinin vb.) kadýna yönelik þiddet, toplumsal cinsiyet, iletiþim, haklar ve bu konudaki yasalar ile ilgili eðitim görmelerinin yararlý olacaðý düþüncesindedir. Bütün bu hususlar, bizi eylem planýnýn baþarýlý bir þekilde uygulanmasýný saðlayacak kurumlar ve kuruluþlar arasý iþbirliðinin önemini iþaret eden altýncý hedefe getirmektedir. Þiddetle mücadele, farklý biçimlerde tedbirler alýnmasýný ve çok çeþitli hizmetlerin verilmesini gerektirdiði için, ulusal ve yerel düzeyde birçok kurum ve kuruluþun birlikte hareket ederek hizmet sunabileceði iyi yapýlandýrýlmýþ bir iþbirliði mekanizmasý oluþturulmalýdýr. Burada önemli olan bir baþka nokta da, Türkiye'de kadýna yönelik þiddeti belgeleyecek idari bir kayýt sisteminin olmamasýdýr. Yukarýda sözü edilen tüm kamu ve özel kuruluþlarýn ve sivil toplum kuruluþlarýnýn en kýsa zamanda birbirleri ile bir að iliþkisi içinde, bu konuda sahip olduklarý verileri paylaþacaklarý ve sistematik hale getirecekleri bir iletiþim sistemi kurmalarý gerekmektedir. Sonuç olarak, yukarýda da belirtildiði gibi, araþtýrma bulgularý Ulusal Eylem Planý'ýnda öngörülen bazý önceliklerin odaklandýðý noktalarda deðiþimler olmasý açýsýndan önemli bir yol gösterici olmuþtur. Araþtýrma önerileri Kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda elde edilmiþ zengin veriden yararlanýlarak ayrýntýlý çalýþýlmasý gereken pek çok nokta bulunmaktadýr. Bu konularýn bir kýsmý bu bölümde belirtilmektedir, ardýndan da bu konuda daha sonra yapýlabilecek araþtýrma önerilerine deðinilmektedir. Ýleri analiz Araþtýrma projesinde niteliksel veri (derinlemesine görüþmelerin ve odak grup tartýþmalarýnýn çözümlemelerinden elde edilmiþ veriler) ve niceliksel veri (yapýlandýrýlmýþ sorukaðýtlarý 194 Öðrenilenler ve Öneriler ile hanehalkýna ve kadýnlara iliþkin olarak bireysel düzeyde toplanmýþ veriler) içeren büyük bir veri tabaný elde edilmiþtir. Araþtýrmadan elde edilen ve bu yayýnda sunulan sonuçlar, araþtýrma ekibinin daha ileride yapmayý planladýðý ve devam etmekte olan analiz sürecinin baþlangýcý olarak görülmelidir. Aþaðýdaki konular mevcut veritabanýný kullanarak yapýlacak ileri analiz konularý olarak düþünülmektedir: Bölgesel önlem önceliklerinin belirlenmesinde temel oluþturabilecek risk faktörleri ve önleyici faktörlerin daha detaylý belirlenebilmesi açýsýndan ayrýntýlý bölgesel analizler. Erkeklerin aile içi þiddet karþýsýndaki tavýrlarýnýn niteliksel verilerin kullanýmýyla analizini de kapsayacak þekilde, eþ veya birlikte olduðu kiþinin temel özellikleri ve kadýnlarýn bu kiþiden maruz kaldýðýný belirttiði þiddet arasýndaki iliþkinin analizi. 15 yaþýndan sonra eþi/birlikte olduðu kiþi dýþýndakilerden þiddete maruz kalan kadýnlarýn ve 15 yaþýndan önce cinsel istismara maruz kalmýþ kadýnlarýn özelliklerinin ayrýntýlý analizi. Evlilik yaþý ve biçimi ile kadýnýn eþinden þiddete maruz kalmasý arasýndaki iliþkinin niceliksel ve niteliksel veriler kullanýlarak analizi . Þiddet ile üreme saðlýðý arasýndaki iliþkilerin analizi. Þiddet ile ekonomik özerklik arasýndaki iliþkilerin analizi. Ýlk cinsel iliþki yaþý ve ilk cinsel deneyim þekli ile daha sonra yaþanan þiddet arasýndaki iliþkinin analizi. Görüþmecilerin, görüþmelerin öyküsünü de aktararak sunduklarý yorumlarýn analizi. Ýleride yapýlacak araþtýrmalar için tavsiyeler Mevcut araþtýrma, Türkiye genelinde ve 12 bölge düzeyinde geçerli ve güvenilir verilerin elde edildiði bir durum tespiti araþtýrmasýdýr. Bundan sonraki süreçte, araþtýrmanýn temel sorularý çerçevesinde karþýlaþtýrma amaçlý benzer/takip araþtýrmalarýnýn belirli aralýklarla yapýlmasý yararlý olabilecektir. Bu tür araþtýrmalar, özellikle kadýna yönelik þiddetle mücadelede aktif programlarýn kararlý bir þekilde uygulanmasý halinde yararlý olacaktýr. Öte yandan, yaþam boyu þiddet göstergesi uzun yýllar belirgin bir þekilde deðiþmeyecektir.Deðiþimi görmek için, bundan sonra yapýlacak araþtýrmalarda güncel þiddeti yansýtan araþtýrma öncesindeki 12 aylýk dönemin kapsanmasýna, ayrýca þiddetin türü ve sýklýðýna odaklanýlmasý daha yararlý olacaktýr. Tutum deðiþikliklerinin ölçülmesi genel olarak çok ilgi görse de, bu konuya özenle yaklaþýlmalýdýr, çünkü kamuoyunda tanýtýmý yapýlmýþ yaygýn bir kampanyanýn hemen ardýndan ortaya çýkacak hýzlý davranýþ deðiþiklikleri geçici bir davranýþ deðiþikliðine iþaret edebilir. Bu nedenle, yapýlacak araþtýrmalarda tutum deðiþikliklerine iliþkin bilgi özenle elde edilmelidir. 195 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ayrýca, uygulamaya konulmuþ bazý özel programlarýn etkisini deðerlendirmeye yönelik takip araþtýrmalarý da yapýlabilir. Mevcut araþtýrmanýn uygulanmasýndaki deneyimler temelinde ve alandan edinilmiþ derslere dayanarak bundan sonra yapýlabilecek bir takip çalýþmasý için belirli bazý öneriler þunlardýr: Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, çok büyük bir örneklem ile gerçekleþtirilmiþtir. Bu bir tespit araþtýrmasý için yararlý olmasýna raðmen, bir takip çalýþmasý için gerekli deðildir. Araþtýrma örnekleminin büyük olmasý, lojistik, moral, motivasyon, araþtýrma kalitesi ile örneklem yoðunluðunun fazla olmasýnýn getirdiði araþtýrmanýn önceden duyulma riski anlamýnda çalýþmaya avantajdan çok, dezavantaj getirebilmektedir. Dolayýsýyla, bundan sonra yapýlacak araþtýrmalarda daha küçük bir örneklem ile çalýþmasý yararlý olacaktýr. Daha küçük bir örneklem büyüklüðü, bir günde daha az ev ziyaret edilerek bazý konularýn daha derinlemesine araþtýrýlabilmesini saðlayacaktýr. Ýleri analiz anlamýnda erkeklere daha fazla odaklanarak çalýþýlmasý önerilmektedir. Niteliksel araþtýrmada elde edilenler, bundan önceki araþtýrmalar ve kadýn kuruluþlarýnýn yaptýðý çalýþmalar sýrasýnda toplanan bilgiler ile kadýnlarýn þiddete bakýþ açýlarý ve þiddet deneyimleri hakkýnda oldukça zengin veri birikimine sahip olunduðu söylenebilir. Erkeklerle ve özellikle þiddet uygulayan erkeklerle yapýlan görüþmelerde onlarýn bu konuda konuþmakta zorlandýklarý ve yaþanan þiddeti hafife aldýklarý, çoðu kez de dozunu azaltarak anlattýklarý dikkat çekmiþtir. Erkeklerin bakýþ açýsý hakkýnda daha fazla araþtýrma yapýlabilir ve benzer araþtýrmalarýn yinelendiði durumlarda da özellikle erkeklerle yapýlacak derinlemesine görüþmelere odaklanýlabilir. 196 Kaynakça KAYNAKLAR Altýnay, A. ve Arat, Y. (2008), Türkiye'de Kadýna Yönelik Þiddet. Ýstanbul Aronson Fontes L. (1997), Conducting ethical crosscultural research on family violence. Chapter 23 in Out of the darkness: contemporary perspectives on family violence. Eds. Kaufman Kantor, Jana Jasinski. Sage Publications. Birleþmiþ Milletler (BM), (2003), Birleþmiþ Milletler Genel Kurulunun 22 Aralýk 2003 tarihli toplantýsýnda aldýðý 58/147 sayýlý "Kadýnlara Karþý Aile Ýçi Þiddetin Ortadan Kaldýrýlmasý" konulu kararý. Center for Health and Gender Equity (1995), Measuring Violence Against Women Cross?Culturally. Notes from a Meeting. June 29, 1995. Unpublished document. Center for Health and Gender Equity (1996), Second Annual Meeting of the International Research Network on Violence Against Women. Dec. 8?19, 1996. Unpublished document. Council for International Organizations of Medical Science (CIOMS) (1993), International Guidelines For Ethical Review Of Epidemiological Studies, Geneva, Switzerland. Ellsberg M., Heise L., Peña R., Agurto S., ve Winkwist A., (2001), Researching violence against women: methodological and ethical considerations. Studies in Family Planning 32 (1): 1-16. Filmer, D. ve Pritchett, L., (2001), Estimating wealth effects without expenditure data or tears: An application to education enrolments in states of India. Demography 38(1): 115-132. Garcia-Moreno, C., Jansen, H.A.F.M., Ellsberg, M., Heise, L. ve Watts, C. (2005), WHO Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence Against Women. Geneva, World Health Organisation. Garcia-Moreno, C., Jansen, H.A.F.M., Ellsberg, M., Heise, L. ve Watts, C. (2006), "Prevalence of intimate partner violence: findings from the WHO Multi?country Study on Women's Health and Domestic Violence", Lancet, 368:1260-1269. Heise L., Ellsberg M., ve Gottemoeller M., (1999), Ending violence against women. Population Reports Series L (11) Baltimore, Johns Hopkins University School of Public Health, Population Information Program, December Heise L., Pitanguy H., ve Germain A., (1994), Violence Against Women: The Hidden Health Burden. World Bank Discussion Papers 255. Jansen, H.A.F.M., Watts C, Ellsberg M., Heise L., ve Garcia-Moreno C (2004), Interviewer 197 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Training in the WHO Multi-Country Study on Women's Health and Domestic Violence, Violence Against Women, 10:831-849 Kadýn Dayanýþma Vakfý (2005), Aile Ýçinde Kadýna Yönelik Þiddet El Kitabý. Ankara. Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) (2008), Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý 2007-2010. Ankara. Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) (2008), Türkiye'de Kadýnýn Durumu, http://www.ksgm.gov.tr/ Kish, L., (1949), "A procedure for objective respondent selection within the household", Journal of the American Statistical Association, pp. 380-387. Mor Çatý Kadýn Sýðýnaðý Vakfý (1996), Evdeki Terör, Kadýna Yönelik Þiddet, Ýstanbul. Mor Çatý Yayýnlarý. Rutstein, S.O. ve Johnson, K. (2004), The DHS Wealth Index. DHS Comparative Reports No.6, ORC Macro, Calverton, Maryland, USA. T.C. Baþbakanlýk Aile Araþtýrma Kurumu (1995), Aile Ýçi Þiddetin Sebep ve Sonuçlarý. Bizim Büro, Ankara. United Nations (1993), Declaration on Elimination of Violence against Women, United Nations General Assembly resolution, document GA/RES/48/104, New York. World Health Organization (WHO) (2001), Putting Women First: Ethical and Safety Recommendations for Research on Domestic Violence Against Women, WHO/FCH/GWH/01.1, Geneva. 198 EKLER Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ek 1. Araþtýrma Ekibi Kilit Uzmanlar: Dr. Henrica A.F.M. (Henriette) Jansen Prof. Dr. Sunday Üner Kilit Uzman Niceliksel araþtýrma sorumluluðu, sorukaðýdý tasarlanmasý, raporlama Doç. Dr. Filiz Kardam Kilit Uzman Niteliksel araþtýrma sorumluluðu , odak grup moderasyonu, niteliksel veri analizi, raporlama Çankaya Üniversitesi Proje Yürütücüsü Projenin idari yönetimi, sorukaðýdý tasarlanmasý, raporlama Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Doç. Dr. Banu Akadlý Ergöçmen Temel Koordinatör Projenin tüm aþamalarýnýn yürütülmesi ve koordinasyonu, sorukaðýdý tasarlanmasý, saha personeli eðitimi, analiz ve raporlama Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yrd. Doç. Dr. A. Sinan Türkyýlmaz Teknik Koordinatör Örneklem ve niceliksel araþtýrmanýn tasarýmý ve teknik koordinasyonu, sorukaðýdý tasarlanmasý, saha personeli eðitimi, analiz ve raporlama Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Dr. Ýlknur Yüksel Araþtýrma Koordinatörü Niteliksel ve niceliksel araþtýrmalarýnýn saha sorumluluðu, sorukaðýdý tasarýmý, niteliksel veri analizi, saha personeli eðitimi, analiz ve raporlama Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Doç. Dr. Ýsmet Koç Uzman Demograf Sorukaðýdý tasarlanmasý, saha personeli eðitimi, raporlama Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Uzmanlar: Prof. Dr. Sabahat Tezcan 200 Ekip Lideri Projenin nitel ve nicel bileþenlerinin sorumluluðu, görev raporlarýnýn hazýrlanmasý, sorukaðýdý tasarlanmasý, veri analizi ve raporlama Ek 1 Dr. Elif Yiðit Demograf Ön deneme sorumlusu, sorukaðýdý tasarlanmasý,saha personeli eðitimi Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Dr. Yadigar Coþkun Demograf Veri Ýþleme Koordinatörü, sorukaðýdý tasarlanmasý,saha personeli eðitimi Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Araþtýrma Görevlileri: Mehmet Ali Eryurt Araþtýrmacý Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Pelin Çaðatay Araþtýrmacý, saha ekip baþkaný Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Tuðba Adalý Araþtýrmacý, saha ekip baþkaný Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Hande Tunçkanat Araþtýrmacý, saha ekip baþkaný Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Rengin Saliha Yýldýz Araþtýrmacý, saha ekip baþkaný Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Dr. Sutay Yavuz Araþtýrmacý, niceliksel araþtýrmanýn veri analizi, tablolama ve raporlama Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Ayþe Abbasoðlu Araþtýrmacý, tablolama ve raporlama Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Ceren Gökçen Araþtýrmacý, niteliksel araþtýrma çözümlemesi ve saha koordinasyon yardýmcýlýðý, saha ekip baþkaný Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Erhan Özdemir Araþtýrmacý, sorukaðýdý tasarlanmasý Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Aslý Sevin Araþtýrmacý, kodlama ICON Institute Public Sector Gmbh Billur Eskioðlu Ýdari Asistan Proje Asistanlarý: 201 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ek 2. Araþtýrma Personeli Niceliksel Araþtýrma Personeli Ahmet Adýyaman Ahmet Tek Alev Eriþ Aliye S. Kabal Asena Kahveci Asiye Bekarca Asiye Selin Usta Aslý Cihan Aycihan Onuk Ayfer Ezgi Yýlmaz Aylin Demir Aylin Tanay Aysel Ergün Ayþe Esin Vural Ayþe Karakoyunlu Ayþegül Eren Ayþegül Kurtoðlu Azize Seçer Bahar Toker Berna Þafak Zülfikar Betül Yýldýrým Bilal Akgök Buket Orbay Burcu Akyol Burcu Doðan Burcu Özkan Büþra Beyhan Ceren Gökçen Ç. Demet Güler Çaðlar Dere Çiðdem Çiçek Çiðdem Özer Çilem Çaðla Tuna D. Kübra Kýrým Delta Meriç Candemir Demet Kaya Deniz Kundakçý 202 Deniz Lodos Deniz Tekindað Derya Kýsacýk Derya Saklav Duygu Berktaþ Duygu Çavdar Duygu Tülüoðlu E.Merve Önder Eda Çakmak Eda Özyurt Edip Alpata Emire Serim Emre Yýlmaz Esengül Güneþ Esin Duygun Esin Ýnce Esra Dabaðcý Esra Eruysal Esranur Özer Eylül Yýlmaz Ezgi Karataþ Ezgi Þengül Fatma Akansel Funda Kara Gizem Eldeniz Gizem Erdoðan Gönül Ekici Gözde Iþýk Ekinci Gül Ayþe Güven Gül Gümüþdere Gülcan Kýlýç Gülden Aydoðdu Gülden Sayýlan Gülhan Kaya Gülþah Þaþtým Gülþah Yücel H.Andaç Kýlýç H.Duygu Ercan H.Kürþat Akcan Hakan Kýlýnç Hale Nebihe Çamer Halil Kýlýnç Handan Yýlmaz Hande Tunçkanat Havva Þik Hazan Tuna Irmak Toker Iþýl Bayraktar Ýlkay Sevinç Turaç Ýlke Sýla Önsal Ýnci Çalýþkan Ýrfan Alayvaz Leyla Bahtiyar M.Anýl Kaçar M.Cihad Öner Mehmet Güllüpýnar Mehmet Karakaya Mehmet Uncu Mehtap Coþkun Mert Eskisýndý Merve Çaðþýrlý Merve Sayýlganoðlu Merve Topcu Murat Küçük Musa Çelik N.Gülçin Aksoy N.Tuðçe Palabýyýk Nacar Demir Nagihan Ýrkörücü Neslihan Aslan Neþe Ünal Nevin Tenk Nihal Serttaþ Nihan Mortaþ Ek 2 Olcay Akgül Özge Bozdoðan Özge Can Doðmuþ Özge Harnuboðlu Özge Týðlý Özgür Arslan Özlem Aslan Özlem Sönmez Pelin Çaðatay Rahime Ýnan Rengin Yýldýz Seçkin Þahin Selahattin Uluð Selami Topuz Selda Altunöz Selda Atmaz Selda Deliktaþ Selma Hancý Semahat Dicle Maybek Semra Karataþ Serap Yýlmaz Serdar Seven Serpil Baran Demir Serpil Þimþek Sevgi Doðan Sinem Atayurt Sultan Ateþ Suphi Öztaþ Þafak Rüzgar Yýldýz Þebnem Emil Tuðba Adalý Ülkü Atik Ümran Erbek Yasemin Cansuz Yasemin Ýþlek Yeliz Ergün Yeter Aras Yýlmaz Polat Z. Burcu Akbaba Zafer Kiraz Zuhal Güreli Züleyha Demirok Züleyha Özbaþ Zülfikar Özdoðan Veri Giriþi Personeli Ahmet Bülent Özer Arda Kumaþ Asena Kahveci Ayla Han Burçin Kalkýn Cemre Artan Cihat Öner Deniz Kundakçý Derya Karabacak Dilek Alagöz Eda Zeran Erkan Hozanlý Gizem Ýldeniz Gülay Oksay Hakan Tan Ýbrahim Murat Laçin Ýlay Ertetik Ýlker Özdin Kamuran Atay Mehmet Fatih Öndül Ozan Gürlek Özge Pýnar Sarp Rýza Atay Seyhan Atak Yaðmur Üner Yavuzlar Zehra Þafak Tan Niteliksel Araþtýrma Personeli Altan Sungur Billur Eskioðlu Burcu Yayla Burçin Kalkan Ceren Gökçen Emine Bademci Hande Tunçkanat Mustafa Akçýnar Mustafa Ýþlek Nihan Yolsal Pelin Çaðatay Rengin Yýldýz Reyda Tulgar Tuðba Adalý Tuðba Atalar Yaðmur Özkan Yeþim Mutlu Zeynep Sarýaslan 203 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ek 3. Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, Örnekleme Çýkan Ýller Tablo 1. Örnekleme Çýkan Ýller BÖLGE ADI ÝSTANBUL BATI MARMARA EGE DOÐU MARMARA BATI ANADOLU AKDENÝZ ORTA ANADOLU BATI KARADENÝZ DOÐU KARADENÝZ KUZEYDOÐU ANADOLU ORTADOÐU ANADOLU GÜNEYDOÐU ANADOLU 204 ÝL ADI ÝSTANBUL BALIKESÝR ÇANAKKALE EDÝRNE TEKÝRDAÐ DENÝZLÝ ÝZMÝR MANÝSA MUÐLA KÜTAHYA BURSA KOCAELÝ BOLU ESKÝÞEHÝR DÜZCE ANKARA KONYA ADANA ANTALYA HATAY ÝÇEL K.MARAÞ KAYSERÝ KIRÞEHÝR NÝÐDE YOZGAT KIRIKKALE KASTAMONU SAMSUN ZONGULDAK ÇORUM TOKAT ARTVÝN GÝRESUN ORDU RÝZE TRABZON AÐRI ERZÝNCAN ERZURUM KARS IÐDIR BÝNGÖL ELAZIÐ MALATYA VAN DÝYARBAKIR GAZÝANTEP MARDÝN ÞANLIURFA ÞIRNAK ÝL KODU 34 10 17 22 59 20 35 45 48 43 16 41 14 26 81 6 42 1 7 31 33 46 38 40 51 66 71 37 55 67 19 60 8 28 52 53 61 4 24 25 36 76 12 23 44 65 21 27 47 63 73 12 BÖLGE KODU 1 2 2 2 2 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 5 5 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 9 9 9 9 9 10 10 10 10 10 11 11 11 11 12 12 12 12 12 Ek 4 Ek 4. Örnekleme Kapsamý ve Örneklem Aðýrlýklarý Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ Örneklemin Kapsamý ve Cevaplama Oranlarý Bu bölümde, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý'nýn hanehalký ve kadýn görüþmelerindeki cevaplama oranlarý ve cevaplamama nedenlerine yer verilmektedir. Araþtýrmanýn örneklem tasarýmýnda yer alan 542 kümede hedeflenmiþ örneklem büyüklüðü 24,048 hanehalkýdýr. Bu kümelerden 4 kent ve 1 kýr kümesinde yol çalýþmasý yapýlan köye ulaþýmýn saðlanamamasý, kent kümelerinde toplu konut inþaatýna baþlanmýþ olmasý, askeri lojmanlarda görüþme izni alýnamamýþ olmasý nedenleriyle hiç görüþme yapýlamamýþtýr. Görüþme için gidilen ve görüþme yapýlabilecek durumda olan 19,505 hanehalkýndan 17,168'i ile görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Buna göre, hanehalký düzeyindeki cevaplama oraný yüzde 88'dir. Hanehalkýnda görüþme yapýlamamasýnýn nedenleri arasýnda seçilen hanehalký üyelerinden yüzde 10.9'unun araþtýrmanýn yapýldýðý yaz aylarýnda evde olmamasý, konutta/adreste yaþayan kimsenin olmamasý veya adresin konut olmamasýdýr. Görüþmeyi reddeden hanehalklarýnýn oraný sadece yüzde 4.4'dür (Tablo 1). Yerleþim yeri ve bölgesel düzeyde cevaplama oranlarý deðerlendirildiðinde beklendiði üzere kýrsal alanlardaki cevaplama oraný daha yüksektir. Bölgeler arasýnda en yüksek cevaplama oraný yüzde 95 ile Doðu Karadeniz bölgesinde görülürken Ýstanbul en düþük cevaplama oranýna sahiptir. Görüþme yapýlan hanehalklarýnda 15-59 yaþ grubunda 22,822 kadýn bulunmuþtur. Bu kadýnlarýn yaþ, medeni durum ve eðitim gibi temel bilgileri sorulmuþtur. Güvenlik ve gizlilikle ilgili nedenlerle kadýnlarýn araþtýrma sorularýna rahat cevap verebilmelerini saðlamak ve cevaplarýn güvenilirliðini artýrmak amacýyla her hanehalkýndan sadece bir kadýn ile görüþülmesi hedeflenmiþtir. Görüþme kriterlerine uygun olan 22,822 kadýndan Kish yöntemiyle belirlenen kadýn sayýsý 14,854 olmuþtur (Tablo 1). Araþtýrma kapsamýnda, 12,795 kadýn ile kadýn sorukaðýdý tamamlanmýþ olup reddedilme oraný sadece yüzde 2.1'dir. Kadýn görüþmelerinde cevaplama oraný yüzde 86.1'dir (Tablo 1). Hanehalkýndaki örüntüden farklý olarak kentteki ve kýrdaki kadýnlarýn cevaplama oraný birbirine yakýndýr. Bununla birlikte bölgesel düzeyde en yüksek cevaplama oraný Akdeniz bölgesindedir. Ýstanbul dþýndaki bölgeler birbirinden çok farklýlaþmaz iken istanbul için cevaplama oraný yüzde 80'in altýnda kalmýþtýr. 20 Hanehalký cevaplama oraný, görüþmesi tamamlanan hanehalký sayýsýnýn, görüþmesi tamamlanan, ziyaret sýrasýnda evde hanehalkýnýn bulunamadýðý, uygun cevaplayýcý olmayan, ertelenen, reddedilen ve görüþmesi tamamlanmayan hanehalklarý sayýlarýnýn toplamýna bölünmesiyle hesaplanmýþtýr. Uygun kadýn cevaplama oraný ise tamamlanmýþ görüþme sayýsýnýn, tamamlanmýþ, evde yok, ertelenmiþ, reddedilmiþ, kýsmen doldurulmuþ ve "diðer" kodu almýþ görüþme sayýlarýnýn toplamýna bölünmesiyle hesaplanmýþtýr. Genel cevaplama oraný hanehalký ve uygun kadýn cevaplama oranlarýnýn çarpýmýdýr. Hanehalký cevaplama oraný (HRR), çeþitli cevaplama kategorilerinde yer alan hanehalký sayýlarý kullanýlarak, þu þekilde hesaplanmýþtýr: C _____________________________ C + HP + P + HR + DNF + PC Kadýn cevaplama oraný (EWRR), sorukaðýdý doldurulan kadýn sayýsý, tüm kadýnlara bölünerek hesaplanmýþtýr: WC _______________________________________________ WC + WNH + WA + WP +WR + WNE + WPC + WO 205 206 Sorukaðýdý dolduruldu (C) 69,3 Ziyaret sýrasýnda evde hanehalký yok veya görüþülebilecek nitelikte kimse yok (HP) 4,0 Hanehalkýnýn tümü araþtýrma tarihlerinde evde yok (HA) 11,8 Sonraya býrakýldý (P) 0,0 Reddetti (R) 5,3 Konutta adreste yaþayan yok, adres konut deði (DV) 6,1 Konut yýkýlmýþ (DD) 0,6 Konut bulunamadý (DNF) 1,7 Görüþme yarýda kaldý (PC) 0,1 Diðer (O) 1,1 Toplam 100,0 HH sayýsý 17952 Hanehalký cevaplama oraný (HRR) 86,1 Kadýn 86,1 Sorukaðýdý dolduruldu (WC) 2,1 Ziyaret sýrasýnda kadýn evde yok (WNH) Kadýn araþtýrma tarihlerinde evde yok (WA) 6,8 Sonraya býrakýldý (WP) 0,1 Reddetti (WR) 2,5 Kadýn görüþme yapmaya uygun deðil (WNE) 0,9 Görüþme yarýda kaldý (WPC) 0,9 Diðer (WO) 0,6 Toplam 100,0 Kadýn Sayýsý 10958 Kadýn Cevaplama Oraný (WRR) 86,1 Hanehalký Kent 59,9 8,9 11,8 0,1 12,3 4,8 0,5 0,9 0,2 0,6 100,0 1896 72,8 79,1 4,9 8,2 0,3 4,5 1,2 0,7 1,2 100,0 1018 79,1 2,2 8,3 0,1 1,8 4,6 0,3 1,5 0,1 0,4 100,0 5868 93,4 86,3 1,8 7,8 0,1 0,9 1,7 0,9 0,5 100,0 3896 86,3 Ýstanbul 80,7 Kýr Yerleþim yeri 7,0 0,4 1,3 0,7 0,8 0,2 100,0 1101 87,5 5,2 0,2 0,7 0,1 0,2 100,0 1944 88,9 87,5 2,2 10,2 0,2 4,0 4,4 74,9 Batý Marmara 8,2 0,1 2,9 0,4 0,3 0,3 100,0 1153 85,8 5,3 0,2 1,7 0,1 2,5 100,0 2016 91,9 85,8 2,0 2,8 14,2 1,7 71,4 Ege 3,4 0,2 3,3 0,9 1,4 0,5 100,0 1106 85,6 5,2 0,3 4,1 0,2 0,5 100,0 1968 77,7 85,6 4,7 7,9 0,1 7,7 7,1 67,0 2,0 1,6 0,8 0,2 100,0 1204 88,8 5,1 4,9 0,9 0,5 0,2 1,1 100,0 1896 87,5 88,8 1,6 8,9 0,1 4,6 5,2 73,8 Doðu Batý Marmara Anadolu 4,1 0,1 1,0 1,0 0,7 0,2 100,0 1291 89,2 6,4 0,4 0,8 0,0 0,7 100,0 2040 87,1 89,2 3,7 7,6 0,1 4,6 5,4 73,9 Akdeniz NUTS-1 Bölgesi 6,6 0,2 4,0 1,0 1,7 1,1 100,0 1169 84,5 5,7 1,8 3,7 0,1 3,0 100,0 2040 87,1 84,5 0,9 5,0 13,7 1,0 66,1 2,6 1,3 1,7 0,5 100,0 1102 83,4 7,7 8,3 0,1 0,6 0,2 0,6 100,0 1944 87,3 83,4 2,7 4,6 11,1 4,7 69,7 1,3 1,5 1,0 0,6 100,0 1252 83,5 12,0 4,7 0,2 0,7 0,1 0,4 100,0 2004 94,8 83,5 0,2 3,0 18,4 0,1 72,3 Orta Batý Doðu Anadolu Karadeniz Karadeniz Tablo 1. Cevaplama kategorileri ve oranlarý, bölge ve yerleþim yerine göre, Türkiye 2008 1,2 0,9 0,9 0,5 100,0 1375 88,4 6,8 8,4 0,4 2,9 0,2 0,4 100,0 1992 93,2 88,4 1,4 1,2 11,2 1,2 74,2 8,3 0,1 1,5 1,7 0,7 0,8 100,0 1489 86,4 4,8 0,8 2,1 0,0 0,6 100,0 2040 94,0 86,4 0,4 10,1 0,0 2,2 0,7 78,6 6,9 0,1 0,9 0,9 0,6 0,6 100,0 1594 88,8 5,3 0,4 1,3 0,0 0,5 100,0 2040 93,6 88,8 1,2 1,8 5,9 2,4 82,2 7,0 0,1 2,1 1,1 0,9 0,5 100,0 14854 86,1 5,7 0,5 1,7 0,1 0,9 100,0 23820 88,0 86,1 2,0 10,9 0,0 4,4 3,5 72,1 Kuzey Orta Güney Toplam Doðu Doðu Doðu Anadolu Anadolu Anadolu Toplam Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ek 4 Örneklem Aðýrlýklarýnýn Hesaplanmasý Daha önce de belirtildiði gibi Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý örneklem planý kendinden aðýrlýklý bir örneklem planý deðildir. Bazý örneklem tabakalarýnda yeterli sayýda gözleme ulaþýlabilmesi için, orantýsal olarak daðýtýlmasý gereken hedef sayýlardan daha fazla sayýda örneklem birimleri seçilmiþtir. Aþaðýda araþtýrma sonuçlarýnýn analizlerinde kullanýlan aðýrlýklarýn nasýl hesaplandýklarý anlatýlmýþtýr. Her bir tabakada yapýlan seçim orantýsal olmadýðý için ve kent ve kýr cevaplama oranlarý farklýlýklar gösterdiði için, 30 tabakanýn her biri için aðýrlýklar ayrý ayrý hesaplanmýþlardýr. Herhangi bir tabakaya verilen aðýrlýðýn ana bileþeni, o tabakadaki örnek sayýsýný belirlemek üzere kullanýlan örneklem oranýnýn tersidir: Wh = 1 / fh h tabakasýndaki örneklem oraný f(h) ise, o tabakadaki bütün seçim aþamalarýndaki seçilme olasýlýklarýnýn çarpýmýdýr: f h = P1h * P2h * P3h Pih, h tabakasý için i'nci örneklem aþamasýndaki örneklem biriminin seçilme olasýlýðýdýr. Hanehalký ve kiþi görüþmeleri için cevaplamamanýn seviyesini ölçmek için ikinci bir aðýrlýk bileþeni hesaplanmýþtýr. Hanehalký için cevaplamanýn düzeltme faktörü aþaðýdaki deðerin tersidir: Rhh = Tamamlanmýþ hanehalký/Görüþme yapýlmasý uygun hanehalký. Görüþme yapýlmasý uygun olan hanehalký sayýsý; görüþmesi tamamlanan hanehalký sayýsý, uygun cevaplayýcý olmayan hanehalký sayýsý, ertelenen hanehalký sayýsý, görüþmesi yarým kalan hanehalký sayýsý, görüþmenin reddedildiði ve ekiplerin bulamadýðý hanehalklarý sayýsýnýn toplamýdýr. Benzer þekilde, kadýnlar içinde kadýn sorukaðýdýnýn cevaplanmamasýndan kaynaklanan düzeltme faktörü aþaðýdaki deðerin tersidir: Rww = Tamamlanmýþ kadýn sorukaðýdý/Görüþme için seçilen Uygun kadýn. Her hanehalkýnda eðer birden fazla uygun kadýn var ise görüþme için bunlardan bir tanesi Kish yöntemi ile seçildiðinden bu seçim iþlemininde aðýrlýklara yansýtýlmasý gerekir. Bu amaçla tabaka düzeyinde her tabakada bulunan 15-59 yaþ kadýn sayýsý ile görüþmeye seçilen uygun kadýn oranýnýn terside aðýrlýk faktörünün içinde yer almýþtýr. Rwk = Görüþme için seçilen uygun kadýn/15-59 toplam kadýn sayýsý Düzeltilmemiþ aðýrlýklar her tabaka için yukarýdaki faktörlerle çarpýlarak elde edilmiþ; daha 207 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet sonra da tamamlanmýþ hanehalký görüþmelerinin toplam düzeltilmemiþ aðýrlýklý hanehalký sayýsýna oranýyla çarpýlarak standart hale getirilmiþir. Benzer bir standardizasyon iþlemi kadýn aðýrlýklarýný elde etmek için de kullanýlmýþtýr. Aðýrlýklar görüþmelerin gerçekleþtirilemediði 5 küme için yapýlan düzeltmeleri de içermektedir. Kadýn aðýrlýklarý için son aþama aþaðýda anlatýlan ve 2007 ADNKS 15-59 beþli yaþ daðýlýmý düzeltmesini içeren kalibrasyon iþlemidir. Kish yönteminden kaynaklanan yaþ grubu iç daðýlýmý da bu kalibrasyon iþlemi ile düzeltilmektedir. Örneklem daðýlýmýný belirli karekteristikler itibari ile dýþsal veri ile tutarlýlýðýný test etmek ve bu dýþsal kaynaða göre örneklem daðýlýmýný düzeltmek için kalibrasyon aþaðýdaki sekilde uygulanmýþtýr. Dýþsal kaynak olarak 2007 ADNKS 15-59 beþli yaþ gruplarý daðýlýmý kullanýlmýþtýr. Bu degiþkenler itibari ile kalibrasyon aþaðýdaki aþamalar itibari ile yapýlmýþtýr. 15-59 kadýn bazýnda yaþ gruplarýnýn 2007 nufüs daðýlýmý 15-59 kadýn bazýnda yaþ gruplarýnýn W ile aðýrlýklandýrýlmýþ daðýlýmý Sonuç olarak, tabaka bazýnda hesaplanan ve cevaplanmama yansýzlýðýný gideren bu aðýrlýklar mevcut verilere eklenerek veri setleri analize hazýr hale getirilmiþtir. Tabakalar için hanehalký ve kadýn aðýrlýklarý Tablo 2'de verilmiþtir. Bu aðýrlýklar her bir kadýnda ait olunan yaþ grubundaki faktörden dolayý farklýlaþacaðýndan son kalibrasyon iþlemini içermemektedir. 208 Ek 4 Tablo 2. Kalibrasyon öncesi tabaka düzeyinde Hanehalký ve Kadýn aðýrlýklarý Tabaka 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Hanehalký 3,193803 0,392827 0,532803 0,930277 1,799156 1,989018 1,024379 1,667642 1,571963 0,829247 1,231193 1,246898 1,549041 0,569949 1,406919 1,700395 0,514170 0,846661 0,591388 1,413225 0,623176 1,045769 0,243095 0,837219 0,179466 0,514280 0,313507 0,625680 0,733711 0,821441 Kadýn 3,52732 0,41037 0,53930 0,87652 1,83687 2,06072 0,98946 1,60538 1,60676 0,86594 1,21009 1,16688 1,51773 0,55286 1,38694 1,59538 0,52666 0,86783 0,65096 1,37726 0,62942 1,03801 0,24891 0,90304 0,17621 0,50493 0,30935 0,65599 0,69900 0,85871 209 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ek 5. Refah Endeksinin Oluþturulmasý Araþtýrma bulgularý sunulurken eðitim ve yaþ grubu gibi temel özelliklerin yaný sýra refah düzeyi de sosyo-ekonomik statüyü yansýtan bir temel özellik deðiþkeni olarak kullanýlmýþtýr. "Refah düzeyi" deðiþkeni, hanehalký sorukaðýdýnda yer alan bazý sorular kullanýlarak hesaplanan "refah endeksi" deðerine göre, hanelerin en düþük deðerden en yüksek deðere doðru sýralanmasý ve daha sonra da tüm hanelerin üç gruba ayrýlacak þekilde gruplanmasýyla belirlenmiþtir. Hanehalkýnýn sahip olduðu mal ve eþyalar22 kullanýlarak temel bileþenler analizi (principal component analysis) yapýlmýþ ve görüþme yapýlan her hane için refah puanlarý verilmiþtir. Daha sonra her hanehalký içinde yaþayan hanehalký üye sayýsý kullanýlarak aðýrlýklandýrýlan endeks deðeri, araþtýrmada yer alan tüm hanehalký nüfusu, yaþadýklarý hanehalkýnýn aldýðý refah puanýna göre sýnýflandýrýlmýþtýr. Bu sýnýflandýrmada, en düþük yüzde 40'lýk dilim "Düþük", ortadaki yüzde 40'lýk dilim "Orta" ve en yüksek yüzde 20'lik dilim de "Yüksek" refah grubunu oluþturmuþtur. Refah endeksi ile, hanehalkýnýn sahip olduðu mal ve eþyalara bakarak hanenin uzun dönemli refahýnýn ne olduðunun tespit edildiði varsayýlmaktadýr. Bu endeks ile hanehalklarýnýn refah düzeyleri düþük, orta ve yüksek olarak sýralanmýþtýr. Refah endeksi mutlak yoksulluk, mevcut gelir veya harcama düzeyi hakkýnda bilgi vermeyip, hesaplanan refah puanlarý sadece bu araþtýrmada toplanan verilere dayalý olarak bir sýralama saðlamaktadýr. Bu araþtýrmada kullanýlan refah endeksi23 oluþturulurken, UNICEF-MICS12 (Multiple Indicator Cluster Survey-Çok Göstergeli Küme Araþtýrmasý) projesinin hazýrlamýþ olduðu yardýmcý SPSS yazýlýmýndan faydalanýlmýþ ve bu yazýlýmlar Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý veri setine adapte edilmiþtir. Sosyo-ekonomik statüyü yansýtan refah endeksi, bu çalýþmada yaþ grubu ve eðitim ile birlikte temel özellik deðiþkeni olarak kullanýlmýþtýr. 22 Refah endeksi oluþturulurken kullanýlan mal ve eþyalar þunlardýr: Buzdolabý, gazlý/Elektrikli fýrýn, mikrodalga fýrýn, mutfak robotu/mikser/blender, bulaþýk makinasý, çamaþýr makinasý, ütü, elektrik süpürgesi, lcd-plazma televizyon, televizyon, ödemeli tv yayýnlarý, uydu yayýnlarý, video kamera, dvd/vcd çalar, fotoðraf makinasý, cep telefonu, telefon, bilgisayar, internet baðlantýsý, klima, özel araba, traktör ve motorsiklet 23 Refah endeksinin oluþturulmasý ile ilgili olarak Filmer ve Pritchett (2001) ve Rutstein ve Johnson (2004) kaynaklarýna bakýnýz. 210 7.2 5.5 4.3 6.5 10.2 10.3 11.8 6.0 5.4 16.3 13.3 18.1 15.9 10.9 7.8 4.0 11.5 7.9 10.8 7.0 12.7 7.5 4.7 33.8 23.7 29.6 34.6 39.8 38.7 46.8 39.6 36.7 51.8 45.0 46.6 30.0 33.5 37.7 43.7 50.6 37.6 32.3 22.3 45.5 36.1 24.4 37.0 Türkiye * Fiziksel þiddet sýklýðýna iliþkin deðerler sadece son 12 ay içindir. 8.8 8.8 8.8 Son 12 ay 35.5 41.4 Yaþamýn herhangi bir dönemi Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler Yüzde Bir kaç kez 48.3 51.7 42.5 46.7 50.1 54.1 42.2 43.2 43.6 31.2 54.0 43.9 56.2 43.2 52.4 46.8 55.6 41.4 56.6 55.1 27.0 48.9 22.7 49.1 28.7 49.7 41.5 45.8 19.6 25.9 35.1 38.2 27.9 26.2 29.9 22.2 39.0 42.0 30.3 30.9 31.7 19.6 24.0 24.9 27.0 21.9 20.0 18.2 29.8 48.4 18.6 50.6 Bir kez Sýklýk 24.1 28.2 21.6 12.6 32.1 22.4 22.4 15.1 22.0 19.8 27.9 34.5 17.4 26.8 15.7 25.2 12.1 37.3 23.5 28.3 17.4 36.7 23.4 26.8 21.8 30.8 Çok kez Tokat atma ya da bir þey fýrlatma 19.4 22.4 18.8 15.2 24.3 19.2 19.4 14.2 15.1 17.9 18.9 23.3 17.5 12.4 15.8 16.3 22.0 21.5 28.7 19.9 16.6 26.7 20.0 23.6 19.1 20.1 Yaþamýn herhangi bir dönemi Yüzde 5.7 7.7 5.0 3.6 6.5 5.2 8.1 4.8 9.5 7.2 5.0 3.0 4.2 3.2 3.7 3.3 6.8 8.0 8.2 5.3 4.3 9.9 7.5 9.6 5.6 6.1 Son 12 ay 19.7 11.8 22.2 42.5 11.8 21.9 20.9 25.1 14.1 22.5 21.5 18.6 32.3 16.3 32.5 14.0 23.9 12.5 20.9 18.5 12.0 11.6 15.6 12.7 20.7 17.2 Bir kez 49.3 49.7 51.1 42.6 46.5 49.2 50.1 53.5 53.6 49.3 44.4 50.3 40.2 27.7 51.0 45.2 58.4 52.6 46.1 48.3 67.1 43.2 54.4 49.6 49.7 48.3 Bir kaç kez Sýklýk Ýtmek ya da tartaklama 31.0 38.5 26.7 14.9 41.7 28.9 29.0 21.4 32.3 28.2 34.1 31.2 27.6 56.0 16.4 40.9 17.7 35.0 33.0 33.1 20.9 45.2 30.0 37.7 29.6 34.5 Çok kez 14.8 20.4 13.1 8.7 22.9 15.0 10.3 7.3 8.7 12.0 15.1 20.5 12.2 8.6 11.2 12.6 16.5 17.2 22.2 15.1 11.7 24.3 18.2 20.0 14.1 16.9 Yaþamýn herhangi bir dönemi Yüzde 4.0 6.4 3.2 1.7 5.5 3.8 5.2 2.4 5.7 4.9 4.2 2.2 3.8 2.3 1.8 2.3 4.2 5.2 5.4 3.4 1.3 8.5 6.2 7.9 4.0 4.1 Son 12 ay 17.2 17.0 14.5 29.1 11.8 20.4 22.8 11.9 23.3 12.1 20.2 16.5 19.7 4.9 29.4 6.3 19.7 14.6 23.7 26.5 31.5 13.0 20.0 10.2 16.8 18.2 Bir kez 44.6 41.1 48.6 51.5 40.1 46.6 41.8 50.9 37.2 52.5 43.5 36.7 50.4 41.7 40.4 39.3 54.2 46.6 35.1 31.2 30.8 39.1 38.3 46.2 46.6 38.6 Bir kaç kez Sýklýk Yumrukla vurma 38.2 41.9 36.9 19.5 48.1 33.0 35.4 37.2 39.5 35.4 36.3 46.8 29.9 53.4 30.2 54.3 26.1 38.8 41.1 42.3 37.7 47.9 41.6 43.7 36.5 43.1 10,798 4,189 4,631 1,978 2,741 5,237 872 1,948 1,194 3,652 3,009 2,943 691 859 848 822 915 964 887 779 874 1,000 994 1,165 7,981 2,817 Çok Evlenmiþ kez kadýn sayýsý Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den evlenmiþ kadýnlarýn yaþadýðý fiziksel þiddet davranýþlarýnýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre sýkýlýðý ve yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 4.1. Fiziksel þiddet davranýþlarý ve sýklýðý* Ek 6 Ek 6 Bölümleri Ek Tablolarý Bölüm 4 Ek Tablolar 211 212 2.2 2.3 1.4 2.2 2.6 4.7 4.0 3.0 2.1 7.6 5.2 7.7 6.0 3.8 3.0 1.6 5.0 2.9 4.2 2.0 5.1 2.7 1.4 8.5 8.1 9.4 9.5 13.1 17.1 18.1 12.0 10.0 21.0 17.9 17.9 8.9 9.8 13.1 16.4 19.8 12.3 8.9 6.0 17.6 10.8 6.9 12.4 Türkiye * Fiziksel þiddet sýklýðýna iliþkin deðerler sadece son 12 ay içindir. 3.3 3.0 4.1 Son 12 ayda 11.4 15.5 Yaþamýn herhangi bir döneminde Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler Yüzde Bir kaç kez 38.6 39.3 40.4 46.0 41.4 46.0 36.3 28.1 22.0 34.2 38.7 47.0 70.8 38.2 40.3 43.4 23.8 35.0 32.1 44.1 17.6 40.0 14.7 35.4 20.1 43.5 26.2 54.6 9.5 24.0 23.3 11.5 29.2 10.0 15.0 21.2 27.6 19.8 37.2 .0 10.5 15.8 18.3 20.7 29.5 13.5 16.2 14.5 18.0 38.8 16.8 42.5 Bir kez Sýklýk 42.4 50.0 36.5 19.2 51.9 36.7 36.3 42.5 29.4 44.0 48.7 50.8 50.4 46.0 24.1 53.0 18.8 46.0 41.4 35.9 46.7 51.5 51.7 41.4 43.2 40.7 Çok kez Tekmeleme, sürükleme ya da dövme 5.2 6.3 5.1 3.3 7.5 4.7 4.7 4.0 4.0 4.6 5.1 6.3 4.1 3.2 4.1 4.7 4.2 7.6 6.2 5.6 4.7 8.1 6.2 6.7 5.3 4.8 Yaþamýn herhangi bir döneminde Yüzde 1.6 2.1 1.6 0.7 2.1 1.3 2.3 1.3 2.5 2.0 1.4 0.8 1.3 1.0 0.9 1.4 1.1 2.7 1.4 1.5 0.6 3.4 2.1 2.6 1.7 1.2 Son 12 ayda 21.1 19.4 16.9 49.5 22.2 24.1 14.8 15.7 20.1 12.4 32.3 28.7 25.6 32.5 36.5 33.2 .0 17.6 12.3 16.8 53.0 9.4 20.9 19.2 19.0 30.2 Bir kez 40.1 31.3 51.0 35.1 35.3 32.5 66.7 47.2 42.9 47.1 28.4 34.9 24.2 67.5 40.6 10.2 83.3 41.4 31.3 54.9 33.8 42.3 36.2 47.4 39.9 40.9 Bir kaç kez Sýklýk Boðazý sýkma ya da yakma 38.9 49.4 32.1 15.5 42.5 43.4 18.5 37.2 37.0 40.5 39.3 36.5 50.2 .0 22.9 56.6 16.7 41.0 56.4 28.3 13.2 48.3 42.9 33.3 41.1 29.0 Çok kez 2.6 3.5 2.3 1.7 3.7 2.4 1.8 2.2 2.2 2.2 2.4 3.4 2.3 1.5 2.4 1.8 2.7 3.3 3.4 3.2 2.0 3.0 2.6 3.2 2.7 2.2 Yaþamýn herhangi bir döneminde Yüzde 0.7 1.2 0.5 0.4 1.0 0.5 0.9 0.9 1.0 0.9 0.9 0.3 0.9 0.6 0.6 0.9 0.3 0.6 0.5 0.6 0.4 1.2 0.5 1.2 0.8 0.6 Son 12 ayda 28.9 35.5 21.4 16.9 44.4 21.6 20.7 23.3 55.2 28.5 24.1 .0 18.4 40.3 .0 13.7 .0 61.2 59.6 54.4 82.9 25.8 14.2 43.8 28.7 29.5 Bir kez 31.9 15.1 53.1 57.7 27.2 24.6 58.8 36.8 26.3 18.8 32.0 81.5 18.6 44.2 53.9 51.8 84.6 21.9 20.5 13.8 17.1 36.8 25.4 13.5 38.1 9.3 Bir kaç kez Sýklýk 39.2 49.5 25.4 25.4 28.4 53.9 20.5 39.9 18.5 52.6 43.9 18.5 63.0 15.5 46.1 34.5 15.4 16.9 19.9 31.9 .0 37.4 60.3 42.7 33.1 61.2 10,798 4,189 4,631 1,978 2,741 5,237 872 1,948 1,194 3,652 3,009 2,943 691 859 848 822 915 964 887 779 874 1,000 994 1,165 7,981 2,817 Çok Evlenmiþ kez kadýn sayýsý Býçak, silah gibi aletlerle tehdit etme/kullanma Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den evlenmiþ kadýnlarýn yaþadýðý fiziksel þiddet davranýþlarýnýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre sýkýlýðý ve yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 4.1. Fiziksel þiddet davranýþlarý ve sýklýðý* (Tablonun devamý) Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Ek 6 EK Tablo 4.2. Þiddet biçimlerinin sýklýðý Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den þiddet yaþamýþ evlenmiþ kadýnlarýn þiddet biçimlerine ve temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye Sadece fiziksel þiddet Sadece cinsel þiddet Fiziksel ve Fiziksel veya cinsel cinsel þiddet þiddet yaþamýþ kadýn sayýsý 64.6 60.8 5.9 7.3 29.6 31.9 3,442 1,353 63.5 70.7 66.7 59.9 66.7 64.9 63.3 56.8 62.6 58.6 48.4 61.7 6.3 4.3 6.3 9.6 5.4 4.4 5.1 6.1 8.1 10.9 6.9 8.4 30.2 25.0 27.0 30.5 27.9 30.8 31.6 37.0 29.3 30.5 44.6 30.0 260 221 300 320 429 418 465 350 364 557 506 605 61.5 63.5 61.7 66.8 6.7 6.3 9.6 6.7 31.8 30.2 28.8 26.4 444 1,537 1,339 1,475 66.2 59.0 63.5 60.2 5.4 5.4 6.3 6.4 28.4 35.6 30.2 33.4 1,550 2,366 345 534 64.0 65.9 67.8 5.3 9.2 7.9 30.7 25.0 24.3 2,192 2,013 590 63.5 6.3 30.2 4,795 213 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet EK Tablo 4.3. Medeni duruma göre fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðý Medeni durumlarýna göre eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ tüm kadýnlarýn bölgelere göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Türkiye 214 Fiziksel þiddet Cinsel þiddet Fiziksel veya cinsel þiddet Bekar* Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor (%) 13.2 35.6 30.8 73.8 1.1 22.6 29.1 86.0 11.9 28.5 46.4 76.9 9.4 35.4 60.8 49.1 7.8 40.1 57.8 74.0 5.4 40.4 51.5 65.3 4.1 48.5 59.0 90.0 11.0 41.2 57.2 74.1 3.7 37.2 45.7 57.0 3.5 52.9 57.9 58.2 6.2 46.1 61.2 73.9 8.5 46.8 50.3 90.8 (%) 4.1 9.1 11.3 69.8 0.0 8.1 6.7 33.2 2.1 11.9 31.2 39.3 3.6 12.4 12.6 31.5 0.5 14.5 17.4 36.0 0.0 14.9 26.5 35.0 0.0 22.0 33.2 50.2 3.2 16.4 28.4 35.2 0.7 17.3 24.5 18.7 4.1 29.3 31.5 40.5 2.3 19.3 26.9 26.4 3.8 19.0 22.6 49.4 (%) 14.2 36.8 30.8 88.9 1.1 24.4 29.1 86.0 11.9 32.2 46.4 76.9 10.6 37.3 65.5 52.5 8.3 42.2 57.8 74.0 5.4 42.6 54.0 67.9 4.1 51.7 62.6 94.7 11.0 45.1 60.4 74.1 3.7 41.6 53.9 61.1 7.6 57.0 60.1 58.2 8.5 50.6 61.2 73.9 8.5 50.1 55.8 95.4 Bekar Halen evli Eþi ölmüþ Boþanmýþ/ayrý yaþýyor 9.0 37.8 48.7 72.6 2.2 14.1 21.7 43.9 9.6 40.4 50.7 77.0 (%) 20.6 19.8 19.0 13.7 18.2 18.5 20.3 23.1 22.1 18.5 16.4 28.1 23.2 28.5 23.2 23.1 21.1 15.5 22.2 20.5 20.6 18.2 22.9 19.4 18.3 (%) 36.7 39.5 35.0 27.6 36.6 35.9 37.0 39.7 42.0 38.9 34.7 44.5 36.4 44.7 30.0 35.0 38.7 42.2 42.9 38.0 35.5 30.5 40.8 37.0 32.2 37.4 Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye 20.4 Son 12 ayda Hakaret, küfür Yaþamýn herhangi bir döneminde Temel Özellikler 19.4 22.6 19.3 14.1 26.2 19.1 17.6 13.3 18.9 18.3 18.3 21.9 17.7 14.3 14.0 19.1 18.2 21.8 25.3 18.4 18.1 29.5 21.7 27.4 19.5 18.9 (%) Yaþamýn herhangi bir döneminde 10.6 13.3 9.8 7.2 14.0 10.2 10.2 7.9 14.7 10.9 9.9 8.9 10.1 7.5 5.8 8.6 9.2 12.8 15.2 9.3 9.9 18.9 13.6 16.7 10.5 10.8 (%) Son 12 ayda Aþaðýlama, küçük düþürme 18.5 20.1 18.0 16.5 21.3 18.0 17.3 16.9 16.6 18.1 17.5 20.6 13.6 10.7 20.5 19.2 16.4 20.6 20.7 19.1 21.1 30.0 20.4 23.1 18.0 19.7 (%) Yaþamýn herhangi bir döneminde 9.7 11.0 9.4 7.9 10.6 9.3 10.8 9.1 12.3 11.1 9.1 7.4 5.8 6.1 9.6 8.5 8.0 12.7 11.7 9.0 10.8 19.3 12.2 15.2 9.4 10.5 (%) Son 12 ayda Korkutma, tehdit 4.2 5.1 3.7 3.8 4.5 3.7 4.7 4.8 5.4 4.0 3.7 4.3 2.9 2.6 3.5 4.2 5.1 5.1 5.5 3.4 4.1 5.6 6.0 5.6 4.4 3.7 (%) Yaþamýn herhangi bir döneminde 2.0 2.7 1.6 1.6 2.3 1.8 2.3 2.1 3.1 2.4 1.6 1.3 1.3 1.4 1.2 2.0 2.1 2.5 2.5 1.6 1.4 3.9 3.3 3.3 2.1 1.7 (%) Son 12 ayda Kadýna ve çevresine zarar verme tehditi 43.9 47.3 43.7 38.6 50.0 44.5 41.6 36.6 37.2 42.8 44.5 47.9 39.9 31.7 43.0 44.9 42.2 47.1 49.3 44.7 42.2 54.7 45.7 51.7 43.3 45.9 (%) Yaþamýn herhangi bir döneminde 24.7 27.8 23.6 21.7 27.0 24.8 25.5 21.7 29.1 27.8 24.9 19.2 22.5 16.6 22.6 21.9 23.7 28.0 27.5 22.5 21.6 35.5 28.6 34.7 24.9 24.4 (%) Son 12 ayda En az biri 10,798 4,189 4,631 1,978 2,741 5,237 872 1,948 1,194 3,652 3,009 2,943 691 859 848 822 915 964 887 779 874 1,000 994 1,165 7,981 2,817 Evlenmiþ kadýn sayýsý Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den farklý duygusal þiddet/istismar içeren davranýþlarý yaþamýþ evlenmiþ kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 4.4. Duygusal þiddet/istismar içeren davranýþlar Ek 6 215 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet EK Tablo 4.5. Ekonomik þiddet/istismar içeren davranýþlar: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den farklý ekonomik þiddet/istismar içeren davranýþlarý yaþamýþ kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Ýþten çýkmaya neden olma çalýþmaya engel olma Yaþamýn herhangi bir döneminde Son 12 ayda Ev ihtiyaçlarý için para vermeme Gelirini elinden Evlenmiþ kadýn alma sayýsý Yaþamýn herhangi bir döneminde Son 12 ayda Yaþamýn herhangi bir döneminde Son 12 ayda Yerleþim yeri Kent 26.6 9.8 8.6 4.6 3.9 1.3 7,981 Kýr 13.9 5.8 6.7 4.6 3.7 1.7 2,817 Bölge Ýstanbul 26.8 8.8 8.6 3.9 4.7 1.3 691 Batý Marmara 19.4 5.9 3.9 1.5 3.5 1.6 859 Ege 20.9 5.2 6.9 2.5 3.2 0.4 848 Doðu Marmara 28.2 12.3 6.8 4.0 3.3 1.9 822 Batý Anadolu 27.8 10.5 6.9 3.7 3.2 1.2 915 Akdeniz 23.2 10.0 9.1 5.7 4.1 1.3 964 Orta Anadolu 22.6 10.2 7.9 5.3 2.9 1.4 887 Batý Karadeniz 20.1 7.5 8.9 6.2 4.9 2.4 779 Doðu Karadeniz 18.7 5.9 6.9 4.1 2.8 0.7 874 Kuzeydoðu Anadolu 13.9 6.7 14.1 11.1 4.2 1.3 1,000 Ortadoðu Anadolu 16.7 7.2 10.6 7.7 4.8 1.9 994 Güneydoðu Anadolu 20.9 11.1 10.6 7.8 4.2 2.3 1,165 15-24 32.9 20.5 7.4 5.4 3.4 2.5 1,194 25-34 23.7 10.7 7.1 4.9 3.3 1.4 3,652 35-44 22.4 7.2 8.1 4.8 4.1 1.4 3,009 45-59 19.5 2.7 9.6 3.8 4.5 0.8 2,943 Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ 19.7 7.5 10.4 5.9 4.0 1.6 2,741 Ýlköðretim birinci kademe 24.5 9.2 7.6 4.6 3.9 1.3 5,237 Ýlköðretim ikinci kademe 29.6 14.1 11.1 6.0 4.2 1.4 872 Lise ve üzeri 21.7 6.9 5.6 2.7 3.7 1.4 1,948 Düþük 21.5 10.3 9.5 5.9 4.9 2.2 4,189 Orta 26.0 9.2 7.8 4.2 3.7 1.1 4,631 Yüksek 21.2 5.5 6.3 3.4 2.6 0.6 1,978 Türkiye 23.4 8.8 8.1 4.6 3.9 1.4 10,798 Yaþ Eðitim Refah düzeyi 216 Ek 6 EK Tablo 4.6. Kadýnlarýn annelerinin fiziksel þiddet yaþama deneyimleri Kadýnlarýn ve annlerinin eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþama deneyimlerinin yerleþim yerine ve bölgelere göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Anne fiziksel þiddet yaþamýþ Anne fiziksel þiddet yaþamamýþ Evlenmiþ kadýn sayýsý Yerleþim yeri Þiddet yaþama durumu Kent Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 18.8 77.2 4,795 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 36.9 57.2 2,928 Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 19.6 73.2 1,487 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 38.0 53.1 1,129 Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 20.7 75.2 1,296 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 40.0 55.7 751 Batý Marmara Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 15.1 80.7 391 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 29.5 63.2 127 Ege Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 16.8 78.6 958 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 37.2 58.0 437 Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 17.0 79.9 664 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 36.3 57.6 380 Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 20.8 76.9 630 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 38.9 56.0 460 Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 17.9 77.8 765 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 36.2 58.3 545 Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 23.5 69.6 265 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 43.0 50.8 259 Batý Karadeniz Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 15.7 81.4 342 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 33.6 62.8 256 Doðu Karadeniz Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 22.6 74.2 216 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 33.2 57.5 132 Kuzeydoðu Anadolu Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 22.6 65.8 116 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 38.2 45.8 132 Ortadoðu Anadolu Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 22.1 63.5 203 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 38.0 45.9 181 Güneydoðu Anadolu Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 20.2 70.7 436 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 34.0 54.8 396 Kýr Bölge Ýstanbul Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Türkiye Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ 19.0 76.3 6,282 En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ 37.2 56.1 4,053 217 218 30.9 26.5 37.1 37.2 38.1 26.1 28.9 18.9 27.2 31.3 27.0 42.4 38.0 29.7 30.3 27.8 28.6 32.0 38.5 31.2 31.7 33.3 31.0 43.6 49.6 41.7 45.9 40.7 39.2 38.9 35.9 36.7 27.7 34.2 38.1 44.1 41.0 41.8 33.8 36.0 40.5 42.5 43.4 38.2 43.7 39.2 40.7 Türkiye 32.2 33.6 28.0 41.6 37.8 0.7 0.5 1.1 0.2 1.1 0.7 0.5 0.6 0.5 0.7 0.7 1.0 0.7 0.9 0.6 0.4 2.3 1.3 0.3 0.7 0.6 Baba Anne Üvey baba Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler 1.1 1.0 1.3 0.7 1.3 1.2 0.4 1.2 0.7 1.3 0.9 1.6 0.7 0.6 0.6 1.5 2.2 1.5 1.5 1.6 0.6 0.4 0.2 1.0 1.1 0.8 8.0 6.6 9.2 8.3 7.7 8.4 9.0 7.1 8.8 7.7 7.9 7.3 8.0 8.0 5.0 9.6 8.6 11.3 3.1 5.2 7.2 6.4 6.7 11.5 8.5 6.5 15.9 19.2 14.7 12.3 18.5 16.0 16.8 13.1 20.1 15.4 13.9 11.8 20.6 12.4 8.6 13.4 13.5 14.5 18.0 14.3 11.2 22.5 21.3 20.1 16.1 15.2 5.5 5.6 5.2 5.9 6.2 4.6 5.6 6.3 5.4 7.0 5.1 4.3 4.9 2.7 7.8 3.1 1.9 6.6 4.6 10.2 4.1 5.0 6.8 7.9 5.2 6.5 2.6 2.8 3.1 1.4 3.9 3.2 1.5 1.6 1.7 2.6 3.6 3.2 1.9 2.0 0.6 2.6 4.6 2.9 3.2 2.4 5.6 6.0 3.2 2.7 2.5 3.1 4.7 7.3 4.0 1.7 9.7 6.4 1.0 0.7 1.0 3.9 7.1 9.4 2.0 5.3 2.6 6.1 8.1 3.3 10.9 4.6 6.7 13.2 6.2 3.1 4.3 5.9 5.0 8.1 4.1 1.2 10.3 6.5 2.1 0.6 0.8 4.0 8.3 9.5 2.9 6.7 4.0 3.8 6.7 0.5 11.1 10.6 7.3 11.2 5.1 7.0 3.8 8.8 4.1 7.0 3.4 0.2 10.9 4.2 0.6 0.8 1.2 3.6 5.6 7.8 1.9 4.5 1.8 1.1 4.7 3.0 10.3 3.9 7.1 13.8 7.3 6.9 2.7 8.4 1.7 0.9 1.4 3.5 0.3 1.7 4.9 3.0 2.5 0.1 3.4 2.2 3.0 1.8 1.9 0.4 0.3 2.0 0.6 8.1 6.6 8.0 11.0 2.2 8.1 10.5 11.3 8.5 7.0 11.2 6.1 2.8 6.4 15.0 5.1 12.1 7.5 0.4 17.0 9.9 5.8 15.0 6.5 7.1 11.1 0.2 0.2 0.3 - 0.4 0.2 0.0 0.1 0.3 0.5 0.1 0.6 0.5 0.8 0.3 0.3 - 0.2 0.2 1.4 0.8 0.5 4.2 1.0 0.5 2.0 2.7 1.4 0.9 2.4 1.1 1.3 1.8 2.9 0.5 1.2 2.3 0.7 1.3 2.5 0.3 0.8 1.5 1.1 0.9 1.6 0.7 0.3 3.5 0.5 0.2 0.1 0.9 0.6 2.6 1.3 0.9 0.6 0.7 0.2 1.4 0.7 0.5 0.6 1.4 1.1 1.3 1.1 0.5 Üvey Erkek Aðabey Erkek Kadýn Kayýn Kayýn Kayýn Erkek Öðretmen Ýþyerinden Yabancý Diðer anne kardeþ akraba akraba valide peder birader arkadaþ biri Kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre 15 yaþýndan sonra maruz kaldýklarý fiziksel þiddeti uygulayan eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler, Türkiye 2008 EK Tablo 4.7. 15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet uygulayanlar Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet 0.7 1.0 3.3 0.4 0.9 0.5 - 0.5 0.6 0.3 0.6 0.1 0.2 Türkiye 0.5 2.2 3.8 0.8 - 4.6 2.7 - Aðabey 0.6 - Erkek kardeþ 0.3 - Baba Yerleþim yeri Kent 0.9 Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege 11.4 Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 1.3 35-44 45-59 3.7 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri 1.7 Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek 2.5 Temel Özellikler 12.4 15.1 13.1 9.1 18.5 20.6 6.6 8.2 11.4 14.9 12.7 9.7 16.1 3.4 6.8 13.1 5.3 28.2 12.2 2.8 24.4 26.3 20.9 12.8 10.4 Erkek akraba 0.2 0.5 - 1.9 - 0.5 - 2.1 0.3 - Kadýn akraba 0.2 0.1 0.3 - 0.3 0.5 - 0.8 0.4 3.5 1.7 - 0.2 - Kayýn valide 0.1 0.5 - 0.5 - 18.2 11.5 15.6 27.7 6.1 4.1 23.4 27.5 27.0 14.9 2.4 12.5 22.3 3.5 5.1 11.0 5.4 2.8 0.5 - 33.0 3.5 6.1 25.7 5.3 33.0 19.9 10.6 Erkek arkadaþ - 0.2 - Kayýn peder 0.3 0.5 0.4 - 0.7 0.3 0.3 0.8 - 4.5 2.5 - 0.3 - Öðretmen 7.0 4.5 7.7 8.3 8.3 3.6 9.2 4.1 9.4 11.4 6.7 3.4 9.3 15.5 9.9 7.6 24.3 2.5 5.4 1.3 6.6 7.5 4.5 Ýþyerinden biri 51.9 48.0 52.5 54.7 40.6 47.4 57.4 55.2 51.4 50.7 56.8 50.0 35.3 69.0 54.8 39.9 71.9 53.5 45.2 40.2 64.2 64.7 46.4 59.0 51.3 54.6 Yabancý 2.2 2.3 2.2 2.2 3.8 2.7 4.0 0.8 0.8 1.5 8.2 1.6 3.4 7.5 3.3 1.9 6.0 1.5 6.6 1.8 2.2 2.3 Diðer Kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre 15 yaþýndan sonra maruz kaldýklarý cinsel þiddet uygulayan eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler, Türkiye 2008 EK Tablo 4.8. 15 yaþýndan sonra cinsel þiddet uygulayanlar Ek 6 219 220 3.4 0.3 0.5 0.6 - 2.8 6.4 5.6 1.3 3.0 5.4 9.4 1.5 2.3 3.1 1.0 3.2 2.7 0.5 2.1 3.8 1.0 3.4 2.4 2.4 Türkiye 0.1 1.0 Anne 2.3 3.2 Baba Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler 0.6 1.5 - 3.0 - 0.7 1.8 - 6.4 - 0.7 - Üvey baba 0.2 0.2 0.6 0.5 0.5 0.4 0.2 - 1.5 3.6 0.9 0.7 2.8 1.0 1.5 1.6 1.4 1.8 2.3 - 2.8 2.4 4.2 3.2 5.0 1.2 - - 6.9 1.6 1.0 Aðabey - 0.1 1.3 Erkek kardeþ 29.7 34.1 27.2 29.4 39.1 34.9 24.9 26.5 31.2 35.1 20.0 20.8 21.4 22.6 23.0 20.2 38.3 34.9 55.0 37.6 32.3 37.0 31.5 41.9 28.4 37.2 Erkek akraba 0.1 0.4 - 0.5 - 0.4 - 2.5 - 0.7 Kadýn akraba 6.3 5.2 9.5 3.2 3.7 6.4 7.9 6.0 10.4 1.7 4.4 3.2 4.7 13.4 11.9 1.5 8.2 3.4 3.0 4.1 8.5 3.4 3.1 5.4 11.4 Erkek arkadaþ 2.3 2.5 3.1 1.2 0.5 1.5 3.7 2.6 2.4 0.8 4.6 3.2 8.3 4.1 2.2 3.0 8.3 5.2 2.3 1.5 2.7 - Öðretmen 41.6 25.3 45.1 50.2 26.8 34.0 45.0 48.4 42.6 39.2 41.8 44.0 52.7 52.9 44.1 44.6 35.1 36.5 20.0 31.3 41.4 38.7 40.8 25.3 43.8 29.1 Yabancý 2.7 3.1 1.7 3.8 6.2 3.6 2.7 1.3 2.3 5.9 6.5 1.9 1.9 2.4 2.7 4.4 2.0 3.8 14.0 2.5 4.4 Diðer Kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre, 15 yaþýndan önce cinsel istismarda bulunan eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler, Türkiye 2008 EK Tablo 4.9. 15 yaþýndan önce cinsel istismar uygulayanlar Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet 58.1 60.0 61.4 64.5 61.5 61.2 63.4 67.0 54.5 67.2 54.6 51.3 50.8 62.4 60.4 61.5 61.6 63.6 49.4 52.3 62.0 61.1 52.8 62.1 60.7 62.1 57.0 62.1 76.6 64.1 57.0 60.6 73.5 63.7 73.5 75.0 62.6 65.8 64.6 65.4 64.4 66.1 69.3 65.8 64.2 67.8 65.5 Türkiye 60.2 60.3 60.1 65.6 65.2 16.7 19.8 13.9 14.4 20.4 14.4 18.6 16.3 17.4 18.9 12.7 17.7 13.7 26.8 18.0 19.1 12.8 14.5 19.3 14.1 17.4 17.6 18 22.2 16.1 18.3 16.6 16.5 18.4 12.3 19.1 16.0 12.8 15.7 16.1 16.6 15.5 17.4 10.8 21.9 27.7 21.5 10.6 16.9 19.9 19.8 14.8 10.5 9.5 18.3 16.6 16.5 Kesik, Burkulma, Çizik, sýyrýk Kulak zarý çýkýk yara/bere patlamasý, göz ýsýrýk yaralanmasý/ morarmasý Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim düzeyi Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretimi birinci kademe Ýlköðretimi ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler 16.5 17.7 16.2 13.9 23.0 14.5 17.2 10.5 10.2 16.0 15.5 19.5 17.9 16.0 16.8 17.0 15.3 15.8 12.2 7.4 11.1 20.9 17.9 24.8 18.2 11.8 Kemiklerde çatlak/kýrýk 13.4 15.2 10.0 16.3 18.0 11.1 7.9 15.4 9.7 13.0 15.7 13.1 15.9 15.7 4.6 10.8 12.8 14.2 11.3 20.7 8.3 14.0 11.3 18.3 13.9 11.7 8.3 10.5 6.1 7.4 11.0 7.1 7.9 7.1 8.0 3.7 9.5 10.9 2.0 8.6 10.0 10.3 8.6 9.2 8.0 11.2 12.5 13.6 10.7 7.3 7.8 9.7 6.2 6.6 6.8 3.4 5.8 5.5 8.2 7.8 7.1 8.4 6.3 4.1 11.7 7.1 4.4 8.1 4.6 8.1 2.2 3.0 0.9 2.5 2.7 6.3 7.6 2.1 Diþ Derin yara, Ýç organlarda kýrýlmasý yaralanma kesik 4.0 4.8 4.4 0.9 5.7 3.3 6.9 1.8 6.2 3.6 3.9 3.8 3.9 5.8 3.5 4.0 3.3 5.0 2.0 0.0 10.0 3.5 4.5 6.5 4.3 3.2 Yanýk 1,212 611 461 140 401 584 86 141 115 359 335 403 55 51 64 61 123 121 159 73 61 167 126 151 903 309 Þiddet sonucu yaralanmýþ kadýn sayýsý Eþi veya birlikte kiþi(ler)den yaþanan fiziksel veya cinsel þiddet sonucu gerçekleþen yaralanma biçimlerinin kadýnlarýn yaþadýklarý yere göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 5.1 Yaralanma biçimleri Ek 6 Bölüm 5 Ek Tablolar 221 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet EK Tablo 5.2 Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel ve son 4 hafta içindeki saðlýk durumu Yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda genel saðlýk durumunu "kötü veya çok kötü" olarak beyan eden ve son 4 hafta içinde "çok veya aþýrý derecede aðrý/rahatsýzlýk" hissetiðini söyleyen kadýnlarýn temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Þiddet yaþama durumu Genel Saðlýk durumunu kötü veya çok kötü beyan eden kadýnlar Son 4 hafta içinde çok veya aþýrý derecede aðrý/rahatsýzlýk hissettiðini beyan eden kadýnlar Evlenmiþ kadýn sayýsý Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Hayýr 4.5 14.9 749 Evet 14.0 32.5 444 2,113 Hayýr 6.9 18.7 Evet 15.5 34.0 1,538 Hayýr 10.2 21.1 1,666 Evet 21.8 38.6 1,342 Hayýr 15.4 28.0 1,464 Evet 26.4 43.4 1,477 1,188 Eðitim düzeyi Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretimi birinci kademe Ýlköðretimi ikinci kademe Lise ve üzeri Hayýr 22.9 36.6 Evet 33.3 47.1 1,552 Hayýr 9.7 21.3 2,868 Evet 17.1 37.6 2,368 Hayýr 3.8 15.1 527 Evet 15.1 28.7 345 Hayýr 2.5 12.5 1,409 Evet 8.5 26.0 536 1,995 Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Türkiye 222 Hayýr 15.9 27.5 Evet 27.6 43.3 2,192 Hayýr 8.2 19.9 2,611 Evet 16.8 36.0 2,017 Hayýr 4.3 15.5 1,386 Evet 10.8 29.1 592 Hayýr 9.6 21.1 5,992 Evet 20.6 38.2 4,801 Ek 6 EK Tablo 5.3 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi Þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna son vermeyi düþünmüþ ve denemiþ kadýnlarýn temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Þiddet yaþama durumu Hayatýna son vermeyi düþünmüþ kadýn yüzdesi Hayýr 15.9 5.2 749 Evet 46.3 22.2 444 Hayýr 11.4 2.8 2,113 Evet 36.9 14.3 1,538 Hayýr 8.1 1.3 1,666 Evet 30.1 9.7 1,342 Hayýr 9.1 1.9 1,464 Evet 27.9 8.0 1,477 1,188 Hayatýna son vermeyi denemiþ kadýn yüzdesi Evlenmiþ kadýn sayýsý Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim düzeyi Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Hayýr 14.3 2.3 Evet 34.0 10.8 1,552 Hayýr 8.9 2.4 2,868 Evet 31.4 11.4 2,368 Hayýr 11.0 2.4 527 Evet 36.8 16.8 345 Hayýr 11.7 3.0 1,409 Evet 36.6 13.5 536 Hayýr 12.5 3.0 1,995 Evet 34.4 12.4 2,192 Orta Hayýr 10.2 2.4 2,611 Evet 32.2 12.3 2,017 Yüksek Hayýr 9.3 2.2 1,386 Evet 32.7 9.3 592 Hayýr 10.7 2.5 5,992 Evet 33.2 11.9 4,801 Ýlköðretimi birinci kademe Ýlköðretimi ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Türkiye 223 224 Türkiye Güneydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Kuzeydoðu Anadolu Doðu Karadeniz Batý Karadeniz Orta Anadolu Akdeniz Batý Anadolu Doðu Marmara Ege Batý Marmara Bölge Ýstanbul Kýr Yerleþim yeri Kent Temel özellikler 20.0 33.0 18.8 36.1 20.0 34.4 15.9 25.8 16.5 29.8 16.9 30.4 19.8 27.9 19.2 30.6 18.2 24.4 22.5 26.1 24.9 44.1 25.9 40.8 35.8 41.8 Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet 18.8 33.2 24.3 32.5 Sýk sýk kabus görme Hayýr Evet Hayýr Evet Annenin þiddet yaþama durumu 18.4 27.9 17.8 25.2 12.9 26.9 10.4 21.6 13.2 28.9 16.1 24.6 24.1 23.5 22.2 26.8 21.6 29.6 23.3 29.0 28.6 32.2 24.4 39.9 28.2 36.7 18.1 28.0 19.6 27.6 Yataðýný ýslatma 42.8 55.6 42.6 57.4 43.7 50.1 38.3 52.0 44.2 55.4 39.6 52.8 41.2 59.1 50.1 62.6 43.4 51.5 45.5 60.2 44.5 60.1 45.3 56.3 48.2 50.9 42.5 56.5 43.6 53.3 Çekingen/içine kapanýk olma 19.7 38.4 20.6 50.4 16.6 20.8 11.0 28.1 26.8 38.0 20.6 32.2 17.3 37.4 23.3 37.0 19.8 31.3 19.9 38.6 26.9 40.6 27.9 42.9 19.5 37.3 19.5 39.5 20.2 35.4 Anneye/diðer çocuklara karþý saldýrgan olma 36.2 59.4 32.4 68.9 33.4 56.6 35.3 61.4 39.2 60.3 33.7 52.5 40.9 61.3 37.2 57.3 42.9 48.0 34.1 56.5 44.4 60.5 44.4 63.5 33.5 51.5 35.4 60.5 39.0 56.2 Hýrçýnlaþarak aðlama 2,744 2,494 206 136 249 90 224 112 216 131 221 228 249 202 200 231 163 150 227 191 243 332 246 309 300 382 2,097 1,823 647 671 6-14 yaþýnda çocuðu olan kadýn sayýsý Annenin fiziksel veya cinsel þiddet yaþama durumuna göre 6-14 yaþlar arasý çocuklarýnda görülen bazý davranýþ sorunlarýnýn yaþanýlan yerleþim yeri ve bölgeye göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 5.4 Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Hayýr Evet Annenin þiddet yaþama durumu Türkiye Hayýr Evet Eðitim düzeyi Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Hayýr Evet Ýlköðretimi birinci kademe Hayýr Evet Ýlköðretimi ikinci kademe Hayýr Evet Lise ve üzeri Hayýr Evet Refah düzeyi Düþük Hayýr Evet Orta Hayýr Evet Yüksek Hayýr Evet 45-59 35-44 25-34 Yaþ 15-24 Temel Özellikler 24.3 32.6 19.0 26.1 10.8 18.3 27.2 34.8 18.2 32.2 14.3 29.5 18.4 27.9 25.0 33.9 20.2 27.1 13.9 31.5 11.0 16.5 30.8 38.3 21.1 31.6 12.7 41.6 12.0 22.6 20.0 33.0 37.1 33.3 23.6 31.9 13.9 27.3 7.5 11.8 Yataðýný ýslatma 23.9 24.2 20.0 33.2 20.0 33.7 18.7 32.1 Sýk sýk kabus görme 42.8 55.6 48.8 57.2 47.0 57.6 29.5 45.4 45.0 55.4 47.1 58.9 49.0 57.6 27.8 40.1 50.8 56.7 45.4 58.1 40.8 55.2 35.9 46.7 Çekingen/içine kapanýk olma 19.7 38.4 22.5 37.5 20.0 39.8 15.8 37.2 21.3 40.0 20.6 37.7 15.7 41.5 17.5 35.9 30.2 57.8 21.5 39.3 18.3 36.9 13.5 34.2 Anneye/diðer çocuklara karþý saldýrgan olma 36.2 59.4 38.7 59.2 39.2 59.8 28.8 58.5 36.6 57.0 39.3 62.4 34.6 60.5 28.4 49.5 57.0 78.3 39.5 64.5 33.3 54.1 26.7 50.6 Hýrçýnlaþarak aðlama 2,744 2,494 965 1,237 1,105 952 674 305 533 757 1,439 1,313 187 162 585 262 47 62 1,306 1,170 1,180 975 211 287 6-14 yaþýnda çocuðu olan kadýn sayýsý Anne'nin fiziksel veya cinsel þiddet yaþama durumuna göre 6-14 yaþlar arasý çocuklarýnda görülen bazý davranýþ sorunlarýnýn kadýnlarýn temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 5.4 Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi (tablonun devamý) Ek 6 225 226 3.9 7.8 4.5 4.4 4.9 4.7 3.9 4.1 2.6 2.6 1.7 2.7 3.9 2.5 4.9 4.9 3.0 4.3 4.1 5.2 4.0 3.5 5.7 91.7 88.2 90.5 91.4 91.9 89.2 92.4 91.6 92.4 95.2 96.5 95.0 92.6 92.3 91.3 91.5 95.4 91.7 86.6 88.3 93.1 91.8 88.5 91.8 Türkiye 4.1 4.7 2.3 Polis 90.9 94.3 Hiçbir yere Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler 0.7 1.1 0.4 0.5 0.6 0.9 0.4 0.8 0.3 0.6 0.6 1.1 0.1 2.0 2.7 0.2 0.0 1.1 0.6 0.4 1.6 0.6 0.0 0.5 0.3 1.9 3.7 3.1 3.9 4.9 1.6 4.2 7.0 4.2 3.2 3.8 3.7 3.8 3.3 5.3 3.4 2.4 3.8 6.5 4.5 4.7 4.1 2.1 2.0 1.8 4.2 2.6 2.8 2.5 2.4 4.3 1.7 2.4 4.9 4.9 2.1 2.3 3.0 3.2 3.2 2.9 3.8 1.6 3.7 3.0 2.7 3.2 1.2 2.0 0.9 1.6 3.2 1.6 2.4 1.5 2.3 5.3 1.3 1.9 5.0 5.0 2.7 2.2 2.8 2.3 2.4 3.3 3.7 2.5 2.7 2.9 2.1 1.9 2.6 0.6 1.2 1.5 2.8 1.5 0.3 0.5 0.2 0.0 0.5 0.1 1.0 0.1 1.1 0.3 0.1 0.2 0.9 0.4 0.4 0.0 0.0 0.3 0.0 0.2 0.0 0.0 0.1 0.1 0.4 0.2 0.2 0.2 0.3 0.0 0.1 0.3 0.1 0.3 0.0 0.5 0.2 0.0 0.0 1.3 0.0 0.7 0.0 0.5 0.0 0.5 0.0 0.0 0.1 0.0 0.2 0.3 Jandarma Hastane ya Savcýlýk Avukat Kadýn Belediye kuruluþu da saðlýk kuruluþu 0.4 0.5 0.4 0.0 0.3 0.3 1.0 0.4 0.4 0.6 0.0 0.4 0.4 1.3 1.1 0.0 0.0 0.6 0.4 0.0 0.0 0.3 0.0 0.1 0.4 0.4 SHÇEK 0.5 0.2 0.6 1.0 0.1 0.5 0.3 1.2 0.0 0.6 0.6 0.4 0.4 1.6 0.0 1.3 0.3 0.9 0.2 0.6 0.0 0.0 0.0 0.1 0.4 0.5 Diðer 8.2 6.9 8.2 11.5 4.6 8.3 13.4 11.7 7.4 7.7 8.7 8.5 8.3 11.8 9.5 8.6 8.1 10.8 7.6 8.4 7.6 4.8 3.5 5.0 9.1 5.7 4,881 2,210 2,049 622 1,559 2,372 362 588 503 1,554 1,346 1,478 270 223 311 330 436 426 467 356 369 564 517 612 3,516 1,365 Fiziksel veya cinsel En az bir kurum/kiþiye þiddet yaþamýþ kadýn sayýsý baþvurmuþ Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuranlarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 6.1 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Bölüm 6 Ek Tablolar Ek 6 EK Tablo 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuran kadýnlarýn aldýklarý hizmetten memnuniyeti Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuran ve aldýklarý hizmetten memnun olan kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Polis Jandarma Hastane ya da saðlýk kuruluþu Savcýlýk Avukat Kent 39.5 [55.5] 69.4 67.2 65.6 Kýr 50.3 [67.3] 74.6 65.8 53.6 Yerleþim yeri Bölge Ýstanbul 31.7 [67.4] 76.8 71.7 58.8 Batý Marmara 68.2 [70.3] 68.4 81.4 68.7 Ege 22.6 [60.7] 56.6 47.5 61.4 Doðu Marmara 47.3 [0.0] 100.0 83.4 54.1 Batý Anadolu 39.5 [0.0] 58.7 71.2 59.3 Akdeniz 43.8 [52.5] 64.4 68.4 74.0 Orta Anadolu 64.3 [100.0] 92.1 100.0 92.3 Batý Karadeniz 32.1 [100.0] 75.0 64.5 70.9 Doðu Karadeniz 55.4 [64.2] 77.9 70.4 46.9 Kuzeydoðu Anadolu 67.9 [100.0] 88.9 51.8 75.2 Ortadoðu Anadolu 53.6 [0.0] 58.5 69.4 100.0 Güneydoðu Anadolu 39.9 [65.4] 42.8 36.5 37.9 15-24 44.9 [100.0] 82.8 71.3 60.9 25-34 60.6 [61.8] 65.4 78.9 57.5 35-44 39.9 [89.2] 66.6 69.0 74.9 45-59 32.0 [50.7] 73.6 56.6 59.9 Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ 53.0 [72.5] 72.2 56.9 60.1 Ýlköðretim birinci kademe 37.7 [68.6] 71.6 66.8 69.9 Ýlköðretim ikinci kademe 52.0 [100.0] 66.8 78.5 64.6 Lise ve üzeri 31.9 [19.1] 69.1 66.9 56.2 Yaþ Eðitim Refah düzeyi Düþük 50.1 [76.6] 69.7 68.5 62.8 Orta 38.8 [58.1] 69.7 56.2 53.5 Yüksek 27.5 [0.0] 73.7 81.2 77.0 Türkiye 41.2 [64.0] 70.5 66.9 63.6 Þiddet sonucu baþvuran kadýn sayýsý (n) 184 32 177 117 105 227 228 Türkiye Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler 24.3 33.7 47.4 48.0 39.4 41.9 40.7 40.4 42.8 38.5 43.2 12.3 9.3 6.1 6.3 14.7 7.2 9.3 2.9 13.0 6.1 2.4 41.0 40.5 52.4 36.1 45.5 38.1 46.6 47.2 31.1 26.3 59.8 53.3 30.0 11.9 6.0 3.6 0.0 2.6 12.7 11.2 5.0 4.2 11.7 17.3 11.6 7.8 39.5 47.5 7.9 7.4 24.8 27.6 30.1 9.4 33.4 23.8 35.2 12.8 24.3 30.2 17.8 26.3 21.6 27.6 11.1 19.6 18.4 25.0 35.7 36.5 40.5 36.5 41.0 42.1 23.1 32.1 18.1 23.7 14.2 16.3 26.6 16.5 13.2 18.8 7.8 16.9 23.9 17.9 24.1 32.8 15.7 23.4 17.4 15.1 17.8 14.7 0.0 2.2 9.6 15.6 20.2 9.3 7.9 9.5 9.6 1.9 16.0 4.8 14.3 4.8 10.8 10.2 5.5 7.0 16.1 7.7 11.2 8.5 0.0 3.9 6.4 0.0 1.9 6.7 13.2 12.7 8.4 6.2 8.0 11.9 7.1 3.1 20.9 8.1 3.3 0.8 5.7 6.7 6.5 11.1 5.0 13.1 19.6 8.4 7.0 4.6 0.0 10.6 1.9 13.6 4.7 5.9 7.8 8.5 14.4 12.8 16.9 12.1 10.8 14.6 15.1 16.5 16.1 18.7 9.9 14.0 9.2 19.1 14.8 8.6 31.8 18.9 12.0 7.4 6.5 4.9 3.7 12.4 15.1 11.7 29.0 24.8 28.2 37.5 26.4 25.1 31.9 38.5 41.2 29.6 26.4 26.0 19.6 28.4 36.8 37.9 42.4 26.8 23.1 22.4 27.9 12.6 22.5 29.0 30.3 23.1 11.1 6.1 14.2 13.1 6.2 9.7 11.3 18.2 15.1 21.8 7.2 3.9 9.6 19.6 6.6 11.1 17.1 13.8 8.1 7.7 24.2 2.2 0.0 5.8 11.5 9.3 2.8 5.6 1.8 0.0 2.8 3.1 2.2 2.4 0.0 4.4 0.8 4.2 0.0 11.0 11.7 0.0 0.0 0.0 4.9 5.2 0.0 2.5 4.0 0.0 1.9 6.7 3.9 6.0 3.7 0.6 5.7 3.6 7.3 0.6 4.4 7.3 0.5 3.6 4.8 11.0 8.1 0.0 3.4 3.1 4.9 0.0 0.0 0.0 0.0 3.1 3.2 6.7 6.2 5.1 9.0 2.5 8.5 6.3 7.3 3.4 1.2 9.2 8.1 4.1 19.6 7.9 3.6 0.0 2.3 1.9 4.7 2.5 10.2 3.2 7.8 2.7 6.8 3.7 369 147 156 66 71 185 38 75 41 107 103 118 24 28 30 27 33 46 36 35 27 30 21 32 296 73 Aile/ Daha fazla Kötü bir Öldürülmekten Çocuklarla Erkekle Saðlýk Hukuki Psikolojik Maddi Barýnma Evden En az bir Arkadaþlar tahammül þekilde korktu ilgili konuþulma raporu destek destek destek talebi atýldý kurum/kiþiye teþvik etti edemedi yaralandý nedenler sýný istedi almak almak almak almak baþvurmuþ kadýn sayýsý Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu en az bir kurum/kiþiye baþvuran kadýnlarýn baþvurma nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 6.3 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma nedenleri Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet 7.1 6.0 6.3 8.7 5.2 6.3 6.0 Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu 5.0 6.4 9.7 25-34 35-44 45-59 2.3 3.9 1.7 Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri 9.4 5.4 3.7 6.9 Düþük Orta Yüksek Türkiye Refah düzeyi 2.6 2.5 0.7 2.6 2.9 0.4 1.7 3.4 6.3 Ýlköðretim birinci kademe 3.3 2.0 2.3 1.9 2.5 1.9 1.9 3.1 1.8 2.8 2.5 2.0 3.9 2.1 0.5 2.8 2.9 Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ 11.0 Eðitim 5.1 15-24 Yaþ 6.7 7.5 6.7 Ege Batý Anadolu 7.5 Batý Marmara Doðu Marmara 7.4 Ýstanbul Bölge 6.6 7.4 Kýr 64.4 70.4 67.8 59.0 70.9 65.1 67.0 57.0 60.8 65.6 68.1 62.9 53.1 58.2 60.6 70.8 62.0 64.6 61.4 68.5 64.6 67.1 66.1 70.2 62.0 65.4 16.1 12.3 14.6 19.0 8.9 13.1 15.3 21.8 22.2 15.5 11.1 13.9 22.0 23.2 27.6 10.6 17.3 16.4 15.5 10.2 18.6 13.5 18.8 13.6 18.1 15.4 4.3 2.7 4.0 5.0 4.6 2.8 3.6 5.7 5.4 4.2 3.2 3.7 6.7 4.4 4.5 3.9 3.5 3.5 4.9 1.9 4.1 5.6 2.2 4.0 4.2 4.3 3.8 3.1 3.9 4.0 5.0 1.8 3.7 4.1 4.4 3.8 3.2 3.9 3.9 2.6 4.3 3.2 4.8 6.1 3.9 4.1 4.2 3.7 8.0 2.1 4.4 3.6 4.0 2.2 3.9 4.7 5.0 2.9 2.9 5.7 3.9 3.8 3.9 4.8 5.4 3.8 5.1 3.7 4.6 4.6 5.0 3.5 4.0 4.8 2.8 2.1 3.4 4.3 2.1 3.7 1.4 2.4 3.4 3.4 2.0 1.5 1.9 0.7 2.5 4.6 2.1 1.3 1.9 0.8 2.8 3.1 2.7 1.6 1.2 1.3 1.5 3.2 2.1 2.2 11.1 9.7 9.9 12.9 10.4 9.3 11.7 11.1 8.0 11.8 13.3 12.7 12.8 15.8 13.2 8.1 7.3 12.7 13.7 14.4 7.1 12.6 15.8 6.8 12.3 10.7 3.6 4.6 3.4 3.5 4.7 3.8 3.8 2.7 2.9 2.8 5.1 3.6 5.0 4.9 4.4 2.0 2.7 4.3 3.5 3.4 2.2 2.7 7.9 3.3 2.9 3.8 1.3 1.4 0.8 1.8 2.3 1.7 0.7 1.7 1.1 1.3 0.9 2.7 1.3 2.5 1.4 1.1 1.2 1.3 1.8 0.9 2.7 1.4 0.0 0.4 0.8 1.5 10.9 9.2 9.4 13.0 7.3 13.5 10.9 11.9 14.0 11.3 8.2 8.7 8.0 10.5 11.5 10.4 17.2 8.9 11.3 13.7 10.6 11.0 11.7 9.2 12.7 10.2 1.1 0.6 1.0 1.3 0.8 1.2 0.9 1.6 1.5 1.2 0.7 1.0 2.5 1.0 1.4 0.0 0.3 1.4 1.6 1.0 0.2 2.3 1.0 0.0 1.1 1.1 1.1 2.2 1.4 0.5 3.4 0.8 1.1 0.2 1.7 1.0 0.9 0.7 1.5 0.6 0.1 0.2 0.7 0.2 0.5 1.7 1.3 0.7 0.5 2.2 0.1 1.5 9.1 8.0 8.6 9.9 6.7 8.0 9.0 10.5 7.9 8.6 9.4 11.8 14.6 9.5 9.6 6.8 8.3 11.3 12.1 10.8 5.9 6.0 4.2 6.8 10.2 8.6 4,497 555 1,887 2,055 511 323 2,179 1,484 1,355 1,240 1,441 461 578 492 534 342 321 428 378 402 301 281 194 246 1,290 3,207 Nereye Baþvurabileceði Çok ciddi Suçlanmaktan Yardým Ýliþkisinin Tehditten/ Kendini Erkeði Erkeðin Tehdit Çocuklarla Desteði Sorunu Diðer Hiçbir yere baþvurulacaðýný kurum/kuruluþ bir sorun korktu alabileceðine sona þiddetin suçladý seviyor/ deðiþeceðini edildi ilgili yok çözdü(ler) baþvurmamýþ bilmiyor yok yoktu inanmadý ereceðinden artmasýndan affetti düþündü nedenler kadýn sayýsý korktu korktu Kent Yerleþim yeri Temel Özellikler Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu hiçbir kurum/kiþiye baþvurmamýþ kadýnlarýn baþvurmama nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 6.4 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurmama nedenleri Ek 6 229 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet EK Tablo 6.5 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk vermenin þiddete etkisi Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn fiziksel olarak karþýlýk vermelerinin þiddete etkisinin bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Etkisi Þiddet Þiddet yok arttý azaldý Þiddet durdu Bilmiyor/ Reddetti/ Fiziksel þiddete Hatýrlamýyor Cevap yok fiziksel karþýlýk vermiþ kadýnlarýn sayýsý Yerleþim yeri Kent 11.4 42.8 17.7 26.7 1.2 0.2 996 Kýr 12.1 40.4 15.5 30.5 1.5 0.0 258 Bölge Ýstanbul 8.5 45.0 14.2 29.9 2.4 0.0 88 Batý Marmara 11.7 37.7 26.1 24.4 0.0 0.0 66 Ege 14.3 37.2 20.7 25.7 1.2 0.9 99 9.2 47.4 16.7 26.0 0.7 0.0 89 Batý Anadolu 15.0 43.0 12.3 29.3 0.3 0.0 124 Akdeniz 14.5 33.2 20.9 30.3 1.1 0.0 154 Orta Anadolu 12.9 47.6 19.0 17.4 3.1 0.0 108 Batý Karadeniz 12.1 44.9 15.6 27.4 0.0 0.0 90 Doðu Karadeniz 3.7 45.5 15.7 35.1 0.0 0.0 106 Kuzeydoðu Anadolu 10.4 48.7 18.5 22.4 0.0 0.0 103 Ortadoðu Anadolu 15.2 53.3 18.6 12.0 0.9 0.0 101 7.3 46.2 17.5 26.7 2.2 0.0 126 15-24 14.0 39.7 15.0 31.0 0.3 0.0 171 25-34 12.4 37.3 18.2 31.4 0.7 0.0 447 35-44 9.4 47.0 17.8 23.5 1.7 0.5 311 45-59 10.9 46.0 16.9 24.1 2.2 0.0 325 Doðu Marmara Güneydoðu Anadolu Yaþ Eðitim Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ 11.6 43.6 17.6 24.6 2.7 0.0 262 Ýlköðretim birinci kademe 9.8 46.2 17.4 25.5 1.1 0.0 620 Ýlköðretim ikinci kademe 11.5 34.0 21.6 32.4 0.5 0.0 133 Lise ve üzeri 15.6 36.7 14.4 31.9 0.9 0.6 239 458 Refah düzeyi Düþük 230 9.6 47.4 18.1 23.7 1.3 0.0 Orta 12.8 40.0 16.3 29.7 1.2 0.0 580 Yüksek 12.0 39.0 18.0 28.9 1.4 0.6 216 Türkiye 11.5 42.3 17.3 27.5 1.3 0.1 1,254 Ek 6 EK Tablo 6.6 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettiklerinde kadýnlarýn ilk gittikleri yer Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk eden kadýnlarýn evi son terk ettiklerinde gittikleri ilk yere, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Temel Özellikler Kendi Kendi Erkeðin Arkadaþ ailesi akrabalarý ailesi/ akrabalarý Komþu Diðer En az bir kez evini terk etmiþ kadýn sayýsý Yerleþim yeri Kent 79.2 6.9 4.4 5.0 1.2 3.2 916 Kýr 87.4 6.3 2.5 0.9 0.0 2.8 316 Bölge Ýstanbul 71.3 8.2 4.8 8.9 1.7 5.1 65 Batý Marmara 80.7 10.1 5.6 0.0 1.5 2.0 55 Ege 80.6 8.5 2.4 6.2 0.0 2.3 91 Doðu Marmara 89.2 5.6 2.1 1.7 1.5 0.0 84 Batý Anadolu 86.4 5.5 6.9 1.1 0.0 0.0 111 Akdeniz 80.7 5.6 2.0 6.3 1.3 4.0 139 Orta Anadolu 85.4 7.5 3.5 0.0 2.0 1.6 121 Batý Karadeniz 82.6 5.4 1.0 4.6 1.0 5.5 83 Doðu Karadeniz 83.8 4.2 5.3 0.8 0.0 5.8 82 Kuzeydoðu Anadolu 79.9 7.1 7.6 0.6 0.0 4.7 113 Ortadoðu Anadolu 81.3 5.5 8.0 0.0 0.9 4.3 103 Güneydoðu Anadolu 83.4 7.1 4.9 0.9 0.0 3.7 185 Yaþ 15-24 79.8 1.2 8.9 8.0 0.0 2.0 127 25-34 86.6 5.6 2.5 4.2 0.3 0.8 395 35-44 76.4 8.4 4.3 4.4 0.9 5.6 345 45-59 80.9 8.7 3.2 1.9 1.8 3.6 365 Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ 76.2 10.7 4.7 1.0 0.3 7.0 306 Ýlköðretim birinci kademe 83.2 7.1 4.6 1.4 1.4 2.2 623 Ýlköðretim ikinci kademe 88.7 3.5 2.1 3.7 0.8 1.2 115 Lise ve üzeri 77.1 3.0 2.1 15.6 0.0 2.2 188 Düþük 82.0 7.1 3.5 1.8 1.6 4.1 534 Orta 82.6 7.5 4.4 2.7 0.6 2.2 522 Yüksek 76.4 4.6 4.0 12.0 0.0 3.0 176 Türkiye 81.2 6.8 4.0 4.0 0.9 3.1 1,232 Eðitim Refah düzeyi 231 232 1.2 3.9 0.9 4.3 3.4 4.8 1.4 7.5 6.2 4.6 Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu 4.1 3.3 2.8 25-34 35-44 45-59 7.1 1.2 Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri 4.5 3.1 3.5 3.7 Düþük Orta Yüksek Türkiye Refah düzeyi 57.7 55.7 48.6 57.4 57.4 51.6 50.8 57.0 2.7 Ýlköðretim birinci kademe 52.0 59.1 58.3 52.0 56.6 45.3 62.8 65.2 41.0 71.5 56.4 56.5 63.0 42.1 71.3 55.8 55.2 55.9 Daha fazla tahammül edemedi Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ 6.4 Eðitim 6.1 15-24 Yaþ 5.6 2.1 Ýstanbul Bölge 3.8 3.6 Kýr Aile/ arkadaþlar teþvik etti Kent Yerleþim yeri Temel Özellikler 6.9 4.2 5.8 9.2 4.0 3.1 7.5 9.7 8.2 5.2 6.9 7.1 9.2 3.8 9.1 5.8 7.2 12.7 8.9 8.9 0.0 7.6 8.0 3.3 8.4 6.4 5.4 3.7 5.1 6.6 6.4 6.4 3.3 9.2 4.9 5.6 4.4 8.8 3.3 5.8 4.7 5.0 5.4 4.0 7.8 5.7 2.3 2.5 5.4 8.9 3.6 6.0 1.0 0.0 1.6 1.0 0.5 2.8 0.7 1.4 0.8 1.0 1.8 0.0 1.5 0.0 1.9 0.0 0.0 1.5 0.6 0.4 2.2 0.0 3.5 1.7 1.0 1.1 2.4 1.7 3.1 2.1 1.9 1.2 3.0 2.1 0.9 3.2 3.9 1.3 3.2 0.7 1.2 2.6 0.0 0.6 1.2 3.0 0.0 3.4 3.5 5.1 2.0 2.6 10.3 9.4 10.1 10.8 9.3 6.0 10.1 13.5 10.4 12.1 8.1 10.8 16.1 5.2 11.6 9.3 10.1 9.5 5.9 11.1 10.3 12.5 10.3 9.8 12.7 9.5 7.2 5.7 9.0 6.1 7.1 8.6 8.1 4.4 10.5 6.5 6.2 2.9 3.1 3.1 3.4 0.6 8.8 3.5 7.2 6.8 6.8 10.4 5.3 11.8 2.6 8.7 1.2 2.5 0.8 1.0 0.6 5.7 0.5 1.1 0.7 1.0 1.7 1.6 0.5 3.2 4.3 0.6 2.3 3.6 1.6 0.0 1.0 1.8 0.0 0.0 0.7 1.4 0.6 1.1 0.2 0.8 1.5 0.0 0.5 0.5 0.2 0.5 1.2 0.5 1.0 0.0 0.5 0.0 3.9 1.2 1.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 0.7 7.7 5.7 7.1 9.2 5.6 13.6 6.8 8.6 5.1 6.8 9.4 12.1 7.4 10.0 8.3 1.9 8.2 4.0 9.6 7.8 12.0 11.9 3.5 3.0 10.5 6.8 6.5 5.5 8.2 5.1 10.0 6.0 6.9 2.7 3.3 5.3 11.2 5.6 3.6 6.0 0.6 4.8 6.6 10.4 2.2 8.3 6.7 10.7 6.0 7.9 4.9 7.0 10.3 10.4 9.5 11.1 8.5 12.0 11.6 8.0 13.6 8.9 9.1 8.2 5.5 4.0 4.8 7.2 12.3 11.7 8.6 14.2 10.8 24.8 11.4 3.2 13.5 9.3 1.6 2.6 2.2 0.6 3.2 0.0 1.6 1.1 2.0 2.2 0.2 2.7 1.9 0.0 2.1 0.0 2.0 0.0 2.1 1.5 1.9 0.0 0.0 3.4 0.7 1.9 2.0 1.8 1.2 2.8 2.9 0.0 2.1 1.9 3.2 1.0 1.7 1.3 5.3 2.3 0.6 1.3 0.9 1.4 1.7 0.4 0.0 2.6 4.5 1.9 1.3 2.2 1,232 176 522 534 188 115 623 306 365 345 395 127 185 103 113 82 83 121 139 111 84 91 55 65 316 916 Kötü bir Öldürülmekten Erkek Çocuklarýnýn Evden Erkeðin kötü Aþaðýlanmaya Boþanmak Erkeðin Kavga Þiddet Kýsa Maddi En az bir kez þekilde korktu çocuklarýný üzülmesine atýldý alýþkanlýklarý dayanamadý/ için ailesiyle geçimsizlik dayak süreliðine nedenlerle evini terk etmiþ yaralandý tehdit dayanamadý var Gurur sorunlar tartýþma tokat terk etti kadýnlarýn etti/dövdü (göz daðý) sayýsý EK Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etme nedenleri Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk eden kadýnlarýn evi son terk etme nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet 3.7 2.2 0.0 3.1 9.0 5.5 0.8 3.0 Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu 2.2 4.2 2.4 25-34 35-44 45-59 3.0 1.2 0.9 Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri 4.5 2.3 0.8 2.9 Düþük Orta Yüksek Türkiye Refah düzeyi 4.9 Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Eðitim 3.5 15-24 Yaþ 1.7 3.2 1.7 Ege Batý Anadolu 6.6 Batý Marmara Doðu Marmara 3.9 Ýstanbul Bölge 2.7 Kýr 2.9 1.8 2.5 3.8 1.8 2.4 3.8 1.9 3.9 1.8 1.6 6.0 0.0 1.9 3.1 1.3 1.5 5.6 1.6 5.9 3.7 4.8 7.2 1.9 4.1 2.5 1.1 1.8 0.9 1.0 0.0 1.8 1.4 0.9 1.2 1.2 0.6 1.8 0.5 0.0 2.1 3.1 1.5 0.0 1.8 1.1 0.0 3.1 0.0 0.0 1.1 1.1 0.8 0.0 0.6 1.2 1.4 0.0 0.4 1.4 0.5 0.7 0.6 1.9 0.0 0.0 2.0 0.7 2.0 1.3 0.8 0.0 1.5 1.9 0.0 0.0 1.0 0.7 6.5 6.3 6.4 6.8 3.3 11.3 5.3 9.5 4.9 8.3 6.9 6.1 9.2 7.0 11.2 8.3 6.3 2.7 7.6 5.0 5.1 6.8 4.6 5.6 7.7 6.1 1.7 3.7 1.7 0.9 3.3 0.0 2.1 0.4 1.0 2.8 1.4 1.6 0.6 0.0 1.5 4.0 1.0 1.6 1.5 2.8 0.9 2.6 0.0 2.0 2.6 1.4 28.4 36.2 28.7 24.8 42.2 33.8 26.3 21.3 23.0 24.5 33.2 40.0 17.3 29.5 19.0 32.4 19.6 26.7 21.7 39.7 27.7 46.3 35.9 26.1 25.1 29.5 30.2 28.0 31.7 29.7 41.8 31.5 26.9 29.3 26.4 26.7 35.8 34.7 30.4 24.6 35.8 48.2 27.9 32.9 26.2 41.3 28.3 30.7 28.1 23.9 30.5 30.1 2.7 1.3 3.9 2.1 5.5 4.9 1.7 2.1 1.4 2.8 2.4 7.0 1.2 2.9 1.3 0.6 1.0 1.2 5.9 4.2 1.7 1.9 6.4 1.7 0.6 3.4 51.8 52.9 51.0 52.0 45.3 41.3 56.5 50.1 54.4 54.6 56.5 25.7 45.2 44.2 62.6 54.8 54.2 46.8 46.9 50.1 54.4 44.8 58.0 64.5 51.8 51.7 4.5 5.9 4.0 4.4 6.6 2.6 4.0 5.0 6.7 2.9 4.4 2.2 3.4 2.5 5.6 3.3 7.6 2.6 5.1 8.1 1.8 2.9 0.0 5.7 6.0 4.0 17.6 15.8 18.0 18.1 17.3 18.1 15.9 21.5 14.8 16.3 21.3 19.3 31.9 26.8 25.5 21.5 23.1 19.0 17.4 17.2 14.0 12.9 13.2 8.0 22.0 16.2 0.9 0.0 0.6 1.6 0.7 0.9 0.3 2.5 0.2 0.9 0.6 3.4 5.2 4.0 0.6 0.0 0.0 3.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.0 0.9 4.5 4.8 3.8 5.1 1.8 6.0 5.0 4.6 3.9 6.0 5.2 0.8 3.9 10.4 4.0 6.0 2.0 2.9 7.2 0.5 3.7 5.3 0.0 5.6 3.8 4.8 5.3 4.3 4.2 6.7 4.6 7.1 4.7 6.2 6.7 4.2 5.8 2.3 4.5 4.3 5.0 13.3 7.2 3.7 6.2 2.4 8.8 8.0 2.2 1.9 8.5 4.2 1.5 2.2 1.4 1.3 2.7 1.4 1.3 1.3 1.6 1.7 0.7 3.1 2.8 5.3 2.5 0.0 0.0 0.0 4.2 1.3 0.0 0.8 0.0 0.0 1.4 1.5 3.0 0.9 3.7 3.2 3.2 6.1 1.7 4.5 2.6 3.1 1.0 9.0 1.1 0.8 0.6 4.6 1.0 0.7 5.1 4.9 7.0 1.5 3.7 1.7 2.0 3.4 1,128 154 482 492 159 99 581 289 343 314 366 105 172 92 116 86 76 104 128 101 70 75 49 59 291 837 Utandý/çekindi/ Ýliþkisinin sona Tehditten/ Kendini Çevreden Þiddetin çok Erkeði Erkek geri Erkek intihar/ Çocuklarla Evlilik baðýna Aileler geri Aileler Kendinin/çocu Gittiði yerde Sorun Gebeydi En az bir kez evini suçlanmaktan ereceðinden þiddetin suçladý çekindi fazla olmadýðýný seviyor/ dönmesini öldürmekle ilgili nedenler önem verdiði dönmesini tehdit klarýnýn daha fazla çözüldü terk etmiþ korktu korktu artmasýndan düþündü affetti/ istedi tehdit etti için istedi etti geçimini temin kalamadý kadýnlarýn sayýsý korktu deðiþeceðini edemedi düþündü Kent Yerleþim yeri Temel Özellikler Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk eden kadýnlarýn eve geri dönme nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra geri dönme nedenleri Ek 6 233 234 2.2 3.9 3.0 3.5 1.7 0.3 1.5 1.1 1.5 1.2 Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu 1.4 1.8 3.1 25-34 35-44 45-59 1.9 1.1 0.8 Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri 2.4 2.2 1.3 2.1 Düþük Orta Yüksek Türkiye Refah düzeyi 3.2 Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Eðitim 1.9 15-24 Yaþ 1.7 1.3 Ýstanbul Bölge 2.2 1.9 Kýr 0.9 0.8 0.8 0.9 0.9 0.7 0.7 1.1 1.2 0.7 0.7 0.8 1.1 0.5 0.0 0.4 0.6 0.0 1.7 0.4 3.0 1.1 1.6 0.0 0.5 1.0 59.7 63.2 61.9 56.4 63.9 60.0 61.4 55.4 54.6 61.4 63.2 61.6 50.8 59.7 61.3 68.1 52.0 71.6 55.5 63.5 57.3 58.9 55.3 63.8 58.4 60.2 2.1 2.3 1.6 2.6 1.4 3.1 2.0 2.3 1.8 2.5 2.4 1.4 3.2 2.6 1.8 3.3 2.0 0.2 2.8 1.7 2.5 2.1 2.3 1.5 2.3 2.1 6.8 4.4 6.0 8.3 5.3 5.0 6.1 8.9 7.9 7.0 5.7 6.0 6.1 11.9 14.9 4.5 8.5 4.3 5.3 6.7 6.9 7.1 6.8 5.7 8.2 6.2 2.3 0.8 2.0 3.0 2.3 1.5 2.0 3.1 3.0 2.1 1.3 3.3 2.5 2.8 3.4 2.9 3.9 2.1 1.9 1.0 2.1 2.7 3.8 1.9 2.5 2.2 4.3 3.6 4.5 4.2 3.3 1.9 4.5 4.7 5.9 3.9 3.4 2.7 5.7 3.6 3.8 4.5 7.7 4.5 4.1 1.9 4.4 7.0 4.9 2.2 4.2 4.3 1.7 0.3 1.4 2.4 1.4 1.8 1.8 1.5 1.7 1.9 1.2 2.3 1.8 3.3 2.0 1.2 2.1 1.8 1.0 1.6 2.7 2.5 1.2 0.6 2.3 1.4 1.6 1.8 1.6 1.5 3.0 0.6 1.8 1.0 1.3 1.5 2.4 0.5 1.2 0.7 1.3 1.6 1.3 0.8 1.4 2.0 0.5 1.8 0.9 2.7 1.6 1.5 16.3 12.9 15.8 17.8 15.3 15.1 16.9 15.9 12.3 16.2 17.8 23.4 19.8 25.3 21.5 14.1 13.2 11.8 17.3 17.4 9.0 18.3 23.9 14.0 18.2 15.5 0.9 0.4 0.9 1.2 0.8 1.2 0.9 1.0 0.6 0.7 1.2 1.9 1.5 0.6 1.3 1.0 1.4 0.6 1.2 1.6 1.5 0.0 0.0 0.6 0.8 1.0 23.0 20.3 21.2 25.7 18.9 23.0 22.9 24.7 25.1 25.3 20.3 19.1 26.5 18.7 21.4 18.0 30.2 14.0 21.9 22.6 20.3 28.6 28.4 22.4 23.2 22.9 0.3 0.0 0.2 0.4 0.0 1.0 0.1 0.4 0.0 0.5 0.1 1.0 0.6 0.0 0.6 0.0 0.0 0.0 0.3 0.9 0.5 0.0 0.0 0.0 0.1 0.3 0.7 0.7 0.7 0.6 0.0 1.9 0.6 0.7 0.5 0.8 0.2 2.1 1.0 0.4 0.8 0.0 1.3 0.6 1.0 0.9 0.5 0.3 0.0 0.5 0.5 0.7 1.5 1.6 1.4 1.5 0.4 3.1 1.8 1.0 1.4 0.9 1.2 3.4 2.1 1.3 0.6 2.8 2.5 0.9 0.7 0.6 0.6 1.3 1.3 2.5 1.6 1.4 1.4 3.1 1.9 0.4 6.1 2.4 0.8 0.4 2.4 1.3 0.9 0.2 0.2 0.3 0.9 0.6 0.3 0.5 2.6 2.5 1.4 1.5 1.2 1.8 0.6 1.8 1.0 0.6 0.8 1.2 0.2 0.7 0.7 1.7 1.3 1.1 0.5 0.8 2.9 1.4 0.6 0.2 0.5 0.3 1.8 1.3 0.9 0.6 0.5 0.1 0.8 1.0 4.8 3.2 3.5 6.7 2.4 3.9 4.5 6.5 5.7 4.1 4.2 5.6 5.2 3.2 5.7 3.3 5.0 4.8 4.4 4.9 7.3 6.4 3.8 3.4 5.5 4.5 3,573 430 1,493 1,650 363 237 1,738 1,235 1,103 989 1,142 339 420 407 441 278 268 343 283 320 237 214 166 196 1,039 2,534 Nereye Baþvurabileceði Çok ciddi Maddi Utandý/ Yardým Ýliþkisini/ Tehditten/ Kendini Erkeði Erkek Çocuklarla Ailenin Aileler Büyükler Erkek Gelenekler Gidecek Evini hiç terk baþvurulacaðýný kurum/kuruluþ bir sorun nedenler çekindi/ alabileceðine aileyi þiddetin suçladý seviyor/ intihar/ ilgili adýnýn tehdit araya evi terk yeri yok etmemiþ kadýn bilmiyor yok yoktu suçlanmaktan inanmadý sürdürmek artmasýndan affetti/ öldürmekle nedenler kötüye etti girdi etti saysý korktu korktu deðiþeceði tehdit etti çýkacaðýndan ni düþündü korktu Kent Yerleþim yeri Temel Özellikler Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi hiç terk etmemiþ kadýnlarýn evi terk etmeme nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 EK Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etmeme nedenleri Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet 9.8 10.5 8.7 6.5 10.5 12.6 11.3 11.6 15.3 5.3 8.4 9.5 7.9 9.4 9.7 11.9 14.4 11.1 7.1 3.4 13.7 9.3 5.1 17.6 22.0 21.1 17.2 20.7 23.1 26.7 30.0 27.3 27.7 32.8 24.8 23.7 18.8 21.8 25.5 34.7 24.3 13.2 6.8 31.6 19.8 10.9 22.2 Türkiye 10.0 9.0 12.8 Alttan alýr 18.6 32.8 Sessiz kalýr/aðlar susar Yerleþim yeri Kent Kýr Bölge Ýstanbul Batý Marmara Ege Doðu Marmara Batý Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batý Karadeniz Doðu Karadeniz Kuzeydoðu Anadolu Ortadoðu Anadolu Güneydoðu Anadolu Yaþ 15-24 25-34 35-44 45-59 Eðitim Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Ýlköðretim birinci kademe Ýlköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Refah düzeyi Düþük Orta Yüksek Temel Özellikler 26.7 21.7 29.9 28.7 17.7 29.5 28.7 28.7 25.5 29.4 27.6 23.5 28.8 26.4 23.2 27.0 36.2 27.3 24.8 28.8 31.8 17.8 17.5 18.2 28.7 20.9 Sözle karþýlý k verir 15.0 10.0 17.2 19.1 9.2 15.4 16.1 20.2 13.0 15.4 16.3 14.4 15.7 13.6 16.5 14.4 18.5 18.6 15.4 12.5 15.3 8.6 7.1 9.1 16.9 9.5 Fiziksel olarak karþýlýk verir 4.5 3.7 5.4 4.2 3.1 4.3 6.8 5.7 9.0 6.1 3.7 1.5 3.0 4.5 4.6 4.7 7.2 3.9 2.7 3.7 5.7 4.8 6.0 5.7 4.4 4.8 Kendi ailesine þikayet eder 2.4 2.1 2.7 2.3 1.1 2.5 2.8 3.5 4.6 3.3 2.3 0.5 1.2 1.9 2.9 3.0 3.8 2.3 1.4 0.8 3.1 3.7 2.2 3.6 2.6 1.9 Eþinin ailesine þikayet eder 10.0 8.1 9.4 14.3 6.6 9.4 10.4 15.2 7.4 10.7 10.8 9.6 9.0 13.7 11.5 10.1 15.6 9.3 6.1 8.8 13.3 7.0 6.9 5.1 10.7 7.7 Resmi kurumlara/ STK'lara baþvurur 25.7 17.0 26.5 39.0 13.2 22.0 31.9 46.7 27.0 29.5 25.1 21.5 26.7 22.7 34.0 29.0 27.6 24.7 14.3 22.7 28.2 18.0 17.1 20.9 28.1 18.8 Eþini terk eder 10.1 15.4 8.2 4.7 19.9 9.6 5.0 2.3 8.9 7.3 11.1 12.6 7.8 11.2 8.2 10.0 4.5 10.2 10.9 4.7 4.5 23.1 20.1 22.3 8.4 15.0 Hiçbir þey yapmaz/ yapamaz 1.1 0.5 1.0 2.1 0.6 0.7 1.1 2.6 0.2 0.9 1.5 1.3 1.2 0.6 0.9 1.0 2.0 1.2 0.3 1.2 0.7 0.8 0.9 0.6 1.3 0.3 Eþini kovar 2.5 1.2 3.0 3.8 1.0 2.3 3.5 4.3 2.7 2.8 2.6 2.0 2.4 2.9 2.0 3.2 3.0 3.0 1.9 2.6 1.3 1.9 1.9 2.4 2.9 1.3 2.9 2.5 3.0 3.5 1.7 2.9 4.4 3.7 4.9 3.0 2.4 2.3 2.1 0.7 3.1 2.6 2.8 3.2 6.1 3.7 3.8 4.1 3.3 2.8 2.9 3.0 Eþiyle Eþine konuþmaya küser çalýþýr 1.5 1.2 1.7 1.8 1.0 1.9 1.4 1.1 2.3 1.5 1.5 1.2 2.8 2.6 0.9 0.6 0.8 0.9 1.1 2.8 0.9 2.8 1.7 0.9 1.5 1.7 Bilmiyor 6.5 5.9 6.7 7.2 6.8 5.9 9.1 6.6 5.5 6.8 6.5 6.8 5.8 4.9 7.0 4.9 7.5 7.1 9.4 8.8 6.1 6.7 6.2 5.5 6.5 6.7 Diðer 10,798 4,189 4,631 1,978 2,741 5,237 872 1,948 1,194 3,652 3,009 2,943 691 859 848 822 915 964 887 779 874 1,000 994 1,165 7,981 2,817 En az bir kez evlenmiþ kadýn sayýsý EK Tablo 6.10 Kadýnlarýn bugün þiddet görseler uygulamayý düþündükleri davranýþ biçimleri Evlenmiþ kadýnlarýn bugün eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den bir þiddetle karþýlaþmalarý durumunda uygulamayý düþündükleri davranýþ biçimlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 Ek 6 235
