kapak son - Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü

Transcription

kapak son - Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü
T.C.
BAÞBAKANLIK
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Türkiye’de
Kadýna Yönelik
Aile Ýçi Þiddet
T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü
Ziya Gökalp Cad. No: 40 Kýzýlay Ankara
Tel: 0312 430 45 77 Faks: 0312 430 76 70
www.ksgm.gov.tr www.aileicisiddet.net
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
TÜRKÝYE’DE
KADINA YÖNELÝK
AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET
Ankara, 2009
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
ARAÞTIRMA EKÝBÝ
Kilit Uzmanlar:
Dr. Henrica A. F. M. (Henriette) Jansen
Prof. Dr. Sunday Üner
Doç. Dr. Filiz Kardam
Uzmanlar:
Prof. Dr. Sabahat Tezcan
Doç. Dr. Banu Akadlý Ergöçmen
Yrd. Doç. Dr. A. Sinan Türkyýlmaz
Dr. Ýlknur Yüksel
Doç. Dr. Ýsmet Koç
Dr. Elif Yiðit
Dr. Yadigar Coþkun
ÝÇÝNDEKÝLER ........................................................................................................................... 3
TABLOLAR .............................................................................................................................. 6
ÞEKÝLLER ................................................................................................................................. 8
KISALTMALAR ......................................................................................................................... 9
ÖNSÖZ.................................................................................................................................. 11
SUNUÞ .................................................................................................................................. 13
TÜRKÝYE 12 BÖLGE HARÝTASI: 12 Bölge ve Bölgelerin Kapsadýðý Ýller ...................................15
GÝRÝÞ
Bölüm 1. GÝRÝÞ
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Elif KURTULUÞ YÝÐÝT ..........................................19
Araþtýrmanýn arka planý ....................................................................................................... 19
Türkiye'de kadýna yönelik þiddetle ilgili hukuki altyapý ve kurumsallaþma...........................21
Araþtýrmanýn amacý ............................................................................................................. 23
YÖNTEM
Bölüm 2. YÖNTEM
Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ýlknur YÜKSEL,
Yadigar COÞKUN, Tuðba ADALI .............................................................................................27
Niceliksel araþtýrma ............................................................................................................. 27
Araþtýrmanýn örneklemi .......................................................................................................27
Örneklem büyüklüðü ve daðýlýmý..........................................................................................28
Örneklem seçimi .................................................................................................................. 28
Araþtýrmanýn sorukaðýdý .......................................................................................................29
Veri toplama faaliyetleri ......................................................................................................30
Niteliksel araþtýrma ............................................................................................................. 32
Derinlemesine ve yarý-yapýlandýrýlmýþ görüþmeler...............................................................32
Odak grup görüþmeleri .......................................................................................................33
Cevaplayýcýlarýn ve araþtýrma ekibinin güvenliði ile araþtýrma etiði......................................33
Tanýmlar ............................................................................................................................... 35
KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET: SAYILAR VE ÖRÜNTÜLER
Bölüm 3. HANEHALKI NÜFUSUNUN VE CEVAPLAYICILARIN ÖZELLÝKLERÝ
Ýsmet KOÇ, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Mehmet Ali ERYURT...............................................39
Hanehalký nüfusu ve hanehalký kompozisyonu ....................................................................39
Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri ..........................................................................................43
3
Bölüm 4. KADINA YÖNELÝK ÞÝDDETÝN YAYGINLIÐI
Henrica A. F. M. JANSEN, Ýlknur YÜKSEL, Pelin ÇAÐATAY......................................................45
Eþ veya birlikte olunan kiþi tarafýndan kadýna yönelik þiddet ...............................................45
Fiziksel ve cinsel þiddet .......................................................................................................46
Fiziksel þiddet içeren davranýþlar .........................................................................................48
Cinsel þiddet içeren davranýþlar ...........................................................................................50
Fiziksel ve cinsel þiddetin bir arada yaþanmasý ....................................................................51
Medeni duruma göre fiziksel ve cinsel þiddet .....................................................................52
Duygusal þiddet/istismar......................................................................................................52
Eðitim durumuna göre fiziksel, cinsel þiddet ve duygusal istismar.......................................53
Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlar ......................................................................56
Ekonomik þiddet/istismar ....................................................................................................56
Kadýnýn kendi ailesinde þiddet .............................................................................................58
Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý .........................................58
Fiziksel ve cinsel þiddete iliþkin tutumlar ve yaþanan þiddet................................................62
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet................................63
15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet .........................................................................................63
15 yaþýndan sonra cinsel þiddet ...........................................................................................64
15 yaþýndan önce cinsel istismar .........................................................................................65
Bölüm 5. KADINA YÖNELÝK ÞÝDDET VE SAÐLIK SONUÇLARI
Sabahat TEZCAN, Sutay YAVUZ, Hande TUNÇKANAT ...........................................................71
Þiddet sonucu yaralanma ....................................................................................................71
Gebelikte fiziksel þiddet .......................................................................................................75
Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk ............................................................................77
Fiziksel veya cinsel þiddet ve ruh saðlýðý...............................................................................78
Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi..........................................................................................81
Bölüm 6. KADINLARIN AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELESÝ
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Ayþe ABBASOÐLU, Ceren GÖKÇEN.....................83
Kadýnlar açýsýndan þiddetin nedenleri ..................................................................................83
Þiddetle mücadelede kadýnlarýn kullandýklarý strateji ve hizmetler......................................86
Yaþanan þiddetin yakýn çevre ile paylaþýlmasý ......................................................................86
Þiddet nedeniyle kurum/kuruluþlara baþvuru ......................................................................89
Fiziksel olarak karþýlýk verme................................................................................................93
Þiddet nedeniyle evi terk etme ............................................................................................95
Kadýnlarýn þiddete tepkileri .................................................................................................98
4
KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET: SAYILARIN ARDINDAKÝ ANLATILAR
Bölüm 7. Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Filiz KARDAM, Ýlknur YÜKSEL..............................................................................................103
Evlilik ve eþler arasý iliþkiler ................................................................................................104
Þiddet nasýl ve neden yaþanýyor? .......................................................................................106
Þiddet biçimleri .................................................................................................................. 110
Kadýnlara ve erkeklere göre þiddet neden yaþanýyor?........................................................124
Þiddetin uzun bir süreç olarak yaþanmasýný etkileyen faktörler .........................................133
Þiddetin kadýnlar, erkekler ve çocuklar üzerindeki etkileri .................................................139
Kadýnlarýn þiddete tepkileri ................................................................................................144
Þiddet uygulayan erkekler deðiþir mi?................................................................................154
Þiddete karþý kadýnlar neler yapabilir?/ neler yapýlmalý? ...................................................159
Þiddete karþý mücadelede sorun alanlarý ve çözüm önerileri ............................................165
SONUÇ VE ÖNERÝLER
Bölüm 8. SONUÇLARA GENEL BAKIÞ
Sunday ÜNER , Ýlknur YÜKSEL, Ýsmet KOÇ,
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ ......................................................185
Bölüm 9. ÖÐRENÝLENLER VE ÖNERÝLER
Henrica A. F. M. JANSEN, Sunday ÜNER, Filiz KARDAM.....................................................191
Politika önerileri................................................................................................................. 191
Araþtýrma önerileri ............................................................................................................. 194
KAYNAKLAR ........................................................................................................................ 197
EKLER ................................................................................................................................. 199
EK 1 Araþtýrma Ekibi ........................................................................................................... 200
EK 2 Araþtýrma Personeli ....................................................................................................202
EK 3 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, Örnekleme Çýkan Ýller.............204
EK 4 Örnekleme Kapsamý ve Örneklem Aðýrlýklarý..............................................................205
Ek 5 Refah Endeksinin Oluþturulmasý .................................................................................210
EK 6 Bölümlerin Ek Tablolarý...............................................................................................211
EK 7 Sorukaðýtlarý ............................................................................................................... 242
5
TABLOLAR
Tablo 2.1 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý,
Örneklem Daðýlýmý-Bölgeler .................................................................................29
Tablo 2.2 Cevaplama oranlarý...............................................................................................32
Tablo 3.1 Araþtýrma Nüfusunun Yaþ Daðýlýmý........................................................................40
Tablo 3.2 Hanehalký nüfusunun eðitim düzeyi .....................................................................41
Tablo 3.3 Hanehalký kompozisyonu......................................................................................42
Tablo 3.4 Hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusu ...................................................................42
Tablo 3.5 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-1 .......................................................................43
Tablo 3.6 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-2 .......................................................................44
Tablo 4.1 Fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý......................................................................47
Tablo 4.2 Cinsel þiddet içeren davranýþlar ............................................................................50
Tablo 4.3 Kadýnlarýn hayatýný kontrol etmeye yönelik davranýþlar........................................57
Tablo 4.4 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-1 .......................60
Tablo 4.5 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-2 .......................61
Tablo 4.6 15 yaþýndan sonra fiziksel ve cinsel þiddet............................................................66
Tablo 4.7 15 yaþýndan önce cinsel istismar ..........................................................................67
Tablo 5.1 Þiddet sonucu yaralanma .....................................................................................72
Tablo 5.2 Þiddet sonucu yaralanma sayýsý ............................................................................73
Tablo 5.3 Gebelikte fiziksel þiddet ........................................................................................76
Tablo 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve son 4 hafta içinde
yaþanan bazý ruhsal sorunlar ................................................................................79
Tablo 6.1 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-1 ............................................84
Tablo 6.2 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-2 ............................................85
Tablo 6.3 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý...............................................................................86
Tablo 6.4 Yaþanan þiddet nedeniyle yakýn çevreden yardým etmek isteyenler.....................88
Tablo 6.5 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma ve
baþvurmamanýn en yaygýn nedenleri ...................................................................92
Tablo 6.6 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla
fiziksel olarak karþýlýk vermek ...............................................................................94
Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etme nedenleri ...................................96
Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra
en yaygýn eve geri dönme nedenleri ....................................................................97
Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etmeme nedenleri ..............................98
6
Ek 3 Tablo 1 Örnekleme çýkan iller .....................................................................................204
Ek 4 Tablo 1 Cevaplama kategorileri ve oranlarý,
bölge ve yerleþim yerine göre, Türkiye 2008..................................................206
Ek 4 Tablo 2 Kalibrasyon öncesi tabaka düzeyinde Hanehalký ve Kadýn aðýrlýklarý..............209
EK Tablo 4.1 Fiziksel þiddet davranýþlarý ve sýklýðý...............................................................211
EK Tablo 4.2 Þiddet biçimlerinin sýklýðý ...............................................................................213
EK Tablo 4.3 Medeni duruma göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý.............................214
EK Tablo 4.4 Duygusal þiddet/istismar içeren davranýþlar ..................................................215
EK Tablo 4.5 Ekonomik þiddet/istismar içeren davranýþlar.................................................216
EK Tablo 4.6 Kadýnlarýn annelerinin fiziksel þiddet yaþama deneyimleri ............................217
EK Tablo 4.7 15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet uygulayanlar ..............................................218
EK Tablo 4.8 15 yaþýndan sonra cinsel þiddet uygulayanlar ................................................219
EK Tablo 4.9 15 yaþýndan önce cinsel istismar uygulayanlar ..............................................220
EK Tablo 5.1 Yaralanma biçimleri .......................................................................................221
EK Tablo 5.2 Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel ve son 4 hafta içindeki saðlýk durumu ....222
EK Tablo 5.3 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi............................223
EK Tablo 5.4 Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi ...................................................................224
EK Tablo 6.1 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna
baþvurma ......................................................................................................226
EK Tablo 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuran
kadýnlarýn aldýklarý hizmetten memnuniyeti ..................................................227
EK Tablo 6.3 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma nedenleri ...................228
EK Tablo 6.4 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurmama nedenleri ..............229
EK Tablo 6.5 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk
vermenin þiddete etkisi .................................................................................230
EK Tablo 6.6 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettiklerinde kadýnlarýn ilk gittikleri yer ........231
EK Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etme nedenleri ...........................................232
EK Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra geri dönme nedenleri ..........233
EK Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etmeme nedenleri ......................................234
EK Tablo 6.10 Kadýnlarýn bugün þiddet görseler uygulamayý düþündükleri
davranýþ biçimleri ........................................................................................235
7
ÞEKÝLLER
Þekil 3.1 Nüfus Piramidi ....................................................................................................... 39
Þekil 4.1 Fiziksel þiddetin derecesi .......................................................................................49
Þekil 4.2 Þiddet biçimlerinin yüzdesi ....................................................................................51
Þekil 4.3 Medeni duruma göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý.......................................................53
Þekil 4.4 Eðitim durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý.....................................................54
Þekil 4.5 Eðitim durumuna göre cinsel þiddet yaygýnlýðý.......................................................55
Þekil 4.6 Eðitim durumuna göre duygusal istismar yaygýnlýðý...............................................55
Þekil 4.7 Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan fiziksel þiddet.........................................62
Þekil 4.8 Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan cinsel þiddet...........................................63
Þekil 5.1 Yaralanma biçimleri ...............................................................................................75
Þekil 5.2 Þiddet ve genel saðlýk.............................................................................................77
Þekil 5.3 Þiddet ve son 4 hafta içindeki saðlýk ......................................................................78
Þekil 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi....................................80
Þekil 5.5 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son vermeyi deneme....................................80
Þekil 5.6 Þiddetin çocuklarýn üzerinde etkisi ........................................................................81
Þekil 6.1 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý................................................................................87
Þekil 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma ...90
Þekil 6.3 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn
karþýlaþtýrýlmasý (bölge ve yerleþim yerine göre) ....................................................91
Þekil 6.4 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn
karþýlaþtýrýlmasý (temel özelliklere göre) ................................................................91
Þekil 6.5 Þiddet sonucu evi terk etme (bölge ve yerleþim yerine göre)................................95
Þekil 6.6 Þiddet sonucu evi terk etme (temel özelliklere göre) ............................................96
8
KISALTMALAR
KISALTMA
AÇILIMI
AB
Avrupa Birliði (Ýng. EU)
ADNKS
Adrese Dayalý Nüfus Kayýt Sistemi
BM
Birleþmiþ Milletler (Ýng. UN)
CEDAW
Kadýnlara Karþý Her Tür Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Sözleþmesi
DEFF
Desen etkisi (örneklem büyüklüðünün belirlenmesi ile ilgili)
DHS
Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý
DSÖ
Dünya Saðlýk Örgütü (Ýng. WHO)
EC
Avrupa Komisyonu
ECD
Avrupa Komisyonu Delegasyonu
HÜNEE
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (Ýng. HUIPS)
KSGM
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü
MFÝB
Merkezi Finans ve Ýhale Birimi (Ýng. CFCU)
NUTS
Ýstatistiki Bölge Birimleri Sýnýflandýrmasý
PSU
Birincil Örnekleme Birimi
SHÇEK
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu
STK
Sivil Toplum Kuruluþu
TNSA
Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý
TÜÝK
Türkiye Ýstatistik Kurumu (Ýng. TURKSTAT)
UNICEF
Birleþmiþ Milletler Çocuklara Yardým Fonu
UNFPA
Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonu
9
ÖNSÖZ
Kadýna yönelik aile içi þiddet kültürel, coðrafi, dini, toplumsal ve ekonomik sýnýr tanýmayan
bir insan haklarý ihlali olarak varlýðýný tüm dünyada sürdürmektedir. Önemli bir toplumsal
sorun olan kadýna yönelik aile içi þiddet kadýnlarýn yalnýzca fiziksel ve ruhsal saðlýðýný
etkilemekle kalmayýp; hukuki, sosyal, siyasal ve ekonomik statülerinin geliþmesini de
engellemektedir.
Ülkemizde de önemli bir sorun olan kadýna yönelik þiddetin önlenmesi ve maðdurlarýn
korunmasý amacýyla gerek uluslararasý taahhütlerimiz gerekse ulusal mevzuatýmýzdaki
düzenlemeler dikkate alýnarak her alanda yasal ve idari tedbirler alýnmýþ ve topyekûn bir
mücadele baþlatýlmýþtýr. Bu sorunla mücadele ederken ihtiyaç duyulan toplumsal zihniyet
dönüþümleri için ise büyük bir kararlýlýkla çeþitli kampanyalar, projeler ve çalýþmalar
yürütülmektedir. Bununla birlikte, ülkemizde bu alanda ayrýntýlý bilgi ve veri saðlayan
araþtýrma sayýsýnýn oldukça az olmasý kadýna yönelik þiddetle mücadelede büyük bir engel
oluþturmuþtur.
Kadýna yönelik þiddetle daha etkin mücadele yürütmek, politikalar ve programlar
oluþturabilmek için ulusal düzeyde veri ihtiyacýný karþýlamak amacýyla Merkezi Finans ve
Ýhale Birimi'nin sözleþme makamý olduðu "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Araþtýrmasý" Avrupa Birliði'nin mali desteðiyle Bakanlýðýma baðlý Kadýnýn Statüsü Genel
Müdürlüðü’nce yürütülmüþtür.
Türkiye genelinde kadýna yönelik aile içi þiddetin yaygýnlýðý ve türleri, nedenleri ve sonuçlarý
hakkýnda ayrýntýlý bilgi edinilmesini hedefleyen araþtýrma ICON Institut Public Sector
Gmbh, BNB Ltd. Þirketi ve Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü konsorsiyumu
tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir.
Kadýna yönelik þiddet konusunda dünyada ve ülkemizde yürütülmüþ en kapsamlý araþtýrma
özelliðine sahip olan "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý"nýn sonuçlarý
kadýna yönelik þiddetin ülkemizde çok önemli bir toplumsal sorun olarak varlýðýný
sürdürdüðünü ve sorun ile mücadelede kalýcý bir çözüme ulaþmak için tüm kurum ve
kiþilere büyük sorumluluk düþtüðünü bir kez daha ortaya koymaktadýr.
Araþtýrmanýn kadýna yönelik þiddetle mücadeleye ve bu konuda oluþturulacak politika
ve programlara önemli katký saðlayacaðýna olan inancýmla araþtýrmayý gerçekleþtiren tüm
taraflara teþekkür ediyorum.
Nimet ÇUBUKÇU
Devlet Bakaný
11
SUNUÞ
Kadýna yönelik aile içi þiddetin yaygýnlýðý-yoðunluðu ve türleri deðiþmekle beraber dünyanýn
her yerinde, tüm toplumlarda, toplumlarýn çeþitli katmanlarýnda varolmuþ ve varolmaya
devam eden, dünya kadýnlarýnýn yaþadýðý ortak bir sorundur. Dünyada, özellikle geliþmiþ
ülkelerde, 1960'lardan itibaren etkili hale gelmeye baþlayan kadýn hareketinin çabalarýyla
kadýna yönelik aile içi þiddet toplumlarýn gündemine girmeye baþlamýþ ve son 30 yýlda
da kadýna yönelik en önemli insan haklarý ihlallerinden birisi olarak kabul edilmiþtir.
Kadýnlar en güvenli olmalarý gereken yerde, yani evlerinde, en çok güvenmeleri gereken
kiþilerden, yani babalarý - erkek kardeþleri ve özellikle de hayatlarýný paylaþtýklarý eþlerinden
çeþitli þekillerde ve derecelerde þiddet görmektedirler. Kadýna yönelik aile içi þiddet,
kadýnlarý baskýlayan-baðýmlý hale getiren, özgüvenlerini yok eden, benlik saygýlarýný azaltan,
ailenin gelecek nesillerine olumsuz model oluþturan, özellikle kadýnlarýn ve çocuklarýnýn
beden ve ruh saðlýklarýný bozan, sosyal ve kültürel temelleri aðýr basan ciddi bir halksaðlýðý
sorunudur.
Türkiye'de kadýna yönelik aile içi þiddet konusu 1980'li yýllarýn sonunda etkin olmaya
baþlayan kadýn hareketinin çabalarýyla ülkemiz gündemine girmiþtir. 1990'lý yýllardan
itibaren de bu konuda kurumsallaþma baþlamýþtýr. Bu çerçevede Baþbakanlýða baðlý
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü kurulmuþ, çeþitli üniversitelerde kadýn araþtýrma
merkezleri açýlmaya baþlanmýþ ve kadýnlara yönelik faaliyet gösteren sivil toplum
kuruluþlarýnýn sayýsý giderek artmýþtýr. Tüm bu kamu, akademik ve sivil toplum kuruluþlarýnýn
iþbirliði ile kadýna yönelik aile içi þiddet konusunun gündemde kalmasý saðlanmýþtýr.
Ülkemizde bu konuda çeþitli yerel araþtýrmalar yanýnda son yýllarda az sayýda ulusal
araþtýrma da gerçekleþtirilmiþtir.
Burada sonuçlarýný paylaþacaðýmýz "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý"
bu konuda dünyada ve ülkemizde yürütülmüþ, örneði en büyük ve içeriði en kapsamlý
araþtýrmadýr. Bu çalýþmanýn temel amacý ülkemizde þiddetle mücadele için gerekli temel
ve ayrýntýlý güncel bilgileri elde etmektir. Çalýþmanýn özel amaçlarý olan aile içinde
kadýnlarýmýzýn yaþadýðý þiddetin yaygýnlýðý, biçimleri, derecesi, nedenleri ve þiddetin yol
açtýðý sorunlar, baþ etme yollarý konusunda ayrýntýlý bilgiler, hem niceliksel, hem niteliksel
araþtýrma yöntemleriyle toplanmýþtýr.
Niceliksel araþtýrma örneði Türkiye, 12 coðrafi bölge ve kýr-kent yerleþim alanlarýný temsil
edecek þekilde 51 ilde 24048 haneden oluþmuþ olup 2008 yýlý Temmuz-Eylül aylarýnda
bu haneler eðitilmiþ görüþmeciler tarafýndan ziyaret edilerek, evlenmiþ ve 15-59 yaþlar
arasýndaki kadýnlarla yüz yüze görüþülmüþtür.
Araþtýrmadan elde edilen bulgular bu yayýnda ayrýntýlý biçimde sunulmaktadýr. Niceliksel
yöntemle elde edilen sonuçlara göre ülkemizde kadýna yönelik aile içi fiziksel, duygusal
ve cinsel þiddet çok yaygýndýr. Þiddetin boyutu kadýnýn temel özelliklerine göre bazý
13
farklýlýklar göstermekle beraber tüm kesimlerde yaþanan bir sorundur. Þiddetin, kadýnlar
ve okul çaðýndaki çocuklarýn beden ve ruh saðlýðý üzerine çok olumsuz etkileri vardýr.
Kadýnlar yaþadýklarý þiddeti paylaþmamakta, herhangi bir kuruma baþvuran küçük bir
grup kadýn da aldýklarý hizmetlerden memnun olmadýklarýný belirtmektedir. Niteliksel
araþtýrmada da çeþitli özellikteki kadýnlar, erkekler, kamu, gönüllü kuruluþ çalýþanlarýndan
þiddetle ilgili çok ayrýntýlý bilgiler elde edilmiþ olup son bölümde sunulmaktadýr.
Bu kapsamlý ve büyük çalýþmanýn gerçekleþtirilmesi üniversite, kamu ve sivil toplum
kuruluþlarý iþbirliðinin baþarýlý bir örneðidir.
Bu araþtýrmanýn yararlanýcý kurumu olan T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel
Müdürlüðü'ne bu süreçteki olumlu iþbirliði için, araþtýrmaya mali destek saðlayan Avrupa
Komisyonu Türkiye Delegasyonuna, ihaleyi yapan ve kontratý imzalayan AB Merkezi
Finans ve Ýhale Birimi yetkililerine, örneklem seçimindeki katkýlarý nedeniyle TÜÝK
yetkililerine, alan çalýþmasý sýrasýnda ziyaret edilen illerin Valilikleri, Sosyal Hizmetler ve
Saðlýk Müdürlükleri yetkililerine alanda verdikleri destek için teþekkür ederim.
Enstitümüzün tüm çalýþmalarýnda olduðu gibi bu araþtýrmanýn da baþlangýcýndan itibaren
bize güvenen ve idari destek veren Hacettepe Üniversitesi Rektörlüðü ve idari iþlemlerin
yürütülmesini kolaylaþtýran Bilimsel Araþtýrmalar Birimi ve Strateji Daire Baþkanlýðýna
teþekkür ederim.
Niceliksel ve niteliksel araþtýrmada ekip baþý, denetçi, görüþmeci, veri giriþçi olarak çalýþan
tüm arkadaþlarýmýzýn çalýþmalarýný takdir ediyorum. Ayrýca çalýþmaya katýlmayý kabul
eden, yaþadýklarýný bizlerle paylaþan kadýnlarýmýza da teþekkür ederim.
Son olarak konsorsiyum ortaklarý olan ICON-INSTITUT Public Sector ve BNB Danýþmanlýk
þirketi yetkililerine olumlu iþbirliðimiz için, proje anahtar uzmanlarý ile Nüfus Etütleri
Enstitüsü uzmanlarý, akademik personeli ile idari görevlerde çalýþanlara araþtýrma süresince
duyarlý, özverili, titiz, baþarýlý çalýþmalarý için teþekkür ediyor ve takdirlerimi sunuyorum.
"Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, 2008" de elde edilen ülke genelindeki
güncel sonuçlarýn ülkemizde kadýnlara yönelik aile içi þiddetle mücadele konusunda
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü, diðer ilgili kamu kuruluþlarý, üniversiteler ve sivil
toplum kuruluþlarýnýn politika oluþturma, strateji belirleme, planlama ile akademik ve
gönüllü çalýþmalara iliþkin çabalarýna önemli katkýsý olacaðýna inanýyor, tüm kadýnlarýmýza
þiddetsiz bir yaþam diliyorum.
Konsorsiyum adýna
Prof. Dr. Sabahat TEZCAN
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü Müdürü
14
03 EGE
03 Afyon
09 Aydýn
20 Denizli
35 Ýzmir
43 Kütahya
45 Manisa
48 Muðla
64 Uþak
BÖLGELER VE ÝLLER
02 BATI MARMARA
10 Balýkesir
17 Çanakkale
22 Edirne
39 Kýrklareli
59 Tekirdað
01 ÝSTANBUL
34 Ýstanbul
05 BATI ANADOLU
06 Ankara
42 Konya
70 Karaman
04 DOÐU MARMARA
11 Bilecik
14 Bolu
16 Bursa
26 Eskiþehir
41 Kocaeli
54 Sakarya
77 Yalova
81 Düzce
07 ORTA ANADOLU
38 Kayseri
40 Kýrþehir
50 Nevþehir
51 Niðde
58 Sivas
66 Yozgat
68 Aksaray
71 Kýrýkkale
06 AKDENÝZ
01 Adana
07 Antalya
15 Burdur
31 Hatay
32 Isparta
33 Ýçel
46 K.Maraþ
80 Osmaniye
09 DOÐU KARADENÝZ
08 Artvin
28 Giresun
29 Gümüþhane
52 Ordu
53 Rize
61 Trabzon
08 BATI KARADENÝZ
05 Amasya
18 Çankýrý
19 Çorum
37 Kastamonu
55 Samsun
57 Sinop
60 Tokat
67 Zonguldak
74 Bartýn
78 Karabük
10 KUZEYDOÐU
ANADOLU
04 Aðrý
24 Erzincan
25 Erzurum
36 Kars
69 Bayburt
75 Ardahan
76 Iðdýr
11 ORTADOÐU
ANADOLU
12 Bingöl
13 Bitlis
23 Elazýð
30 Hakkari
44 Malatya
49 Muþ
62 Tunceli
65 Van
TÜRKÝYE 12 BÖLGE HARÝTASI: 12 Bölge ve Bölgelerin Kapsadýðý Ýller
12 GÜNEYDOÐU
ANADOLU
02 Adýyaman
21 Diyarbakýr
27 Gaziantep
47 Mardin
56 Siirt
63 Þanlýurfa
72 Batman
73 Þýrnak
79 Kilis
GÝRÝÞ
Giriþ
Bölüm 1
Giriþ
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Elif KURTULUÞ YÝÐÝT
Araþtýrmanýn arka planý
Kadýna yönelik aile içi þiddet, kültürel, coðrafi, dini, toplumsal ve ekonomik sýnýrlarý aþan
küresel düzeyde bir sorundur. Ýnsan haklarý açýsýndan, toplumsal cinsiyet temelinde bir
insan hakký ve özgürlük ihlali olan kadýna yönelik aile içi þiddet, kadýnlarýn toplumsal ve
ekonomik yaþamda yerlerini alma haklarýndan çeþitli biçimlerde yoksun kalmalarýna,
bunun da ötesinde fiziksel ve ruhsal saðlýk sorunlarý yaþamalarýna, sakat kalmalarýna ve
yaþamlarýný yitirmelerine neden olmaktadýr. Aile içi þiddet vakalarýnýn önemli bir kýsmýnda,
suç failleri çoðunlukla eþ veya kadýnýn birlikte olduðu kiþiler ve/veya diðer aile bireyleridir.
Uluslararasý araþtýrmalar, fiziksel þiddetin özellikle kadýnýn eþi veya birlikte olduðu kiþi/kiþiler
tarafýndan gerçekleþtirildiðini ortaya koymuþtur. Ayrýca kadýna yönelen þiddetin fiziksel,
duygusal, ekonomik ve sosyal etkileri sadece kadýnlar üzerinde deðil çocuklar, aileler ve
toplumda da kendini göstermektedir.
Birleþmiþ Milletler (BM) Genel Kurulu tarafýndan 1993 yýlýnda kabul edilmiþ olan Kadýna
Yönelik Þiddetin Ortadan Kaldýrýlmasý Bildirgesi'nde kadýna yönelik þiddet, "ister kamusal
isterse özel yaþamda meydana gelsin, kadýnlara fiziksel, cinsel veya psikolojik zarar veya
ýstýrap veren veya verebilecek olan cinsiyete dayalý bir eylem, uygulama ya da bu tür
eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun býrakma" þeklinde
tanýmlanmaktadýr (United Nations, 1993). Bildirgede kadýna yönelik þiddet türleri fiziksel,
cinsel, duygusal, ekonomik ve sözlü istismar olarak tanýmlanýrken, genellikle kadýnlarýn
maruz kaldýklarý namus cinayeti, cinsel taciz, tecavüz gibi eylemlere de farklý þiddet biçimleri
arasýnda yer verilmektedir. Aile içi þiddet BM tarafýndan "özel yaþamda, genellikle cinsel
iliþki ya da kan baðý ile baðlý bireyler arasýnda vuku bulan bir þiddet türü" olarak
tanýmlanmaktadýr (BM, 2003, aktaran KSGM, 2008).
Kadýna yönelik þiddet konusu, yirminci yüzyýlýn son çeyreðine girerken uluslararasý
kamuoyu tarafýndan sadece aile baðlamýnda ele alýnmýþ ve þiddete özel bir vurgu
yapýlmamýþtýr. Sonralarý, daha çok saðlýk problemi olarak üzerinde durulan kadýna yönelik
þiddet konusunun kapsamlý bir biçimde ele alýnmasý 1985 yýlýnda Nairobi'de düzenlenen
3. Kadýn Konferansý'nda olmuþtur. Kadýn hareketinin ve kadýn sorunlarý üzerinde çalýþan
uluslararasý örgütlerin sürekli çabalarý sonucunda aile içi þiddet 1990'lý yýllardan itibaren
uluslararasý gündemde yerini almýþtýr. Kadýna yönelik þiddet konusunda yapýlan araþtýrma
ve incelemeler özellikle 20. yüzyýlýn son on yýlýnda hýz kazanarak devam etmiþtir. Böylece,
19
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
kadýna karþý þiddetin hem yaygýnlýðýna hem de nedenlerine ve sonuçlarýna iliþkin önemli
ölçüde bilgi birikimi saðlanmýþtýr. Yakýn zamanda Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ) tarafýndan
yürütülmüþ olan "WHO Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence
against Women"1 (Garcia-Moreno ve diðerleri, 2005) çalýþmasý, bir birlikteliði olmuþ
kadýnlara eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþiler tarafýndan yaþamlarýnýn herhangi bir
döneminde uygulanan fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðýnýn yüzde 15 ile yüzde 71 arasýnda
deðiþtiðini ve pek çok araþtýrma bölgesinde de bu düzeyin genellikle yüzde 30 ile yüzde
60 arasýnda olduðunu göstermiþtir.
Türkiye'de ise kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda ayrýntýlý bilgi ve veri saðlayan
araþtýrma sayýsý azdýr. Kadýnlarýn yaþadýðý þiddeti niceliksel boyutta ele alan iki çalýþma
bulunmaktadýr. Bunlardan ilki, Aile Araþtýrma Kurumu (daha sonra T.C. Baþbakanlýk Aile
ve Sosyal Araþtýrmalar Genel Müdürlüðü ismini almýþtýr) tarafýndan 1994 yýlýnda yapýlmýþtýr,
bir diðeri ise son dönemde Altýnay ve Arat (2008) tarafýndan, ulusal düzeyde sonuçlar
sunan bir alan araþtýrmasý olup, bu araþtýrmada ayný zamanda niteliksel bir çalýþmaya da
yer verilmiþtir. Bu tür çalýþmalarýn sýnýrlý sayýda olmasý, Türkiye'de kadýna yönelik aile içi
þiddetin yaygýnlýðýnýn tüm boyutlarýyla ortaya konulmasýný saðlayacak bir alan çalýþmasýný
gerektirmiþtir.
Kadýna yönelik þiddetin yaygýnlýðý, þiddetin nedensel boyutu ve algýlanýþý ile ilgili veri
yetersizliði, þiddetle mücadele edecek ulusal programlarýn oluþturulmasýný ve uygulanmasýný
engelleyen en önemli faktörlerden birisi olarak deðerlendirilmiþ ve KSGM'nin yararlanýcý
kurum olduðu "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" ICON-Institut Public
Sector, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ve BNB Danýþmanlýk'dan oluþan
üç ortaklý bir konsorsiyum tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Merkezi Finans ve Ýhale Birimi'nin
sözleþme makamý olduðu bu araþtýrma Avrupa Komisyonu'nun mali desteði ile yapýlmýþtýr.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý pek çok açýdan öncü olan bir
çalýþmadýr.
• Araþtýrma, kadýna yönelik þiddet konusunda yürütülmüþ ülke çapýnda temsil niteliðine
sahip en kapsamlý ilk araþtýrma olup, kadýna yönelik þiddet konusunda kentsel ve kýrsal
yerleþim yerleri, 12 bölge ve bazý temel göstergeler düzeyinde bilgi veren en geniþ çaplý
örnekleme sahiptir.
• Örneklem büyüklüðü açýsýndan, dünyada bu konuda yapýlmýþ araþtýrmalar arasýnda
uygulanan yöntem (yüz yüze görüþme tekniði) baðlamýnda en büyük ölçekli çalýþmalarýn
baþýnda gelmektedir.
• Araþtýrmanýn niceliksel ayaðý DSÖ'nün birçok ülkede uyguladýðý sorukaðýdýnýn Türkiye'ye
uyarlanmasý ile gerçekleþtirildiðinden sonuçlar uluslararasý karþýlaþtýrma olanaðýný
saðlamaktadýr.
1
20
"Kadýn Saðlýðý ve Aile Ýçi Þiddet üzerine DSÖ Çok Ülkeli Çalýþmasý".
Giriþ
• Araþtýrmada hem kadýna yönelik aile içi farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðý niceliksel
bileþen ile ortaya konmuþ, hem de kadýnlarýn yaný sýra erkeklerin de þiddeti nasýl
algýladýklarýna yönelik bilgi niteliksel bileþen yoluyla elde edilmiþtir.
• Araþtýrmada, eþ veya birlikte olunan kiþi/kiþiler dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik
fiziksel ve cinsel þiddet ile çocukluk döneminde cinsel istismara iliþkin bilgi de toplanmýþtýr.
• Ayrýca niceliksel araþtýrma yöntemi ile elde edilen araþtýrma verileri Türkiye Ýstatistik
Kurumu'nun Resmi Ýstatistik Programý kapsamýnda yer almaktadýr.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn hedef nüfusu 15-59 yaþ
grubundaki kadýnlardýr. Aralýk 2007 ile Þubat 2009 tarihleri arasýndaki 15 aylýk süre içinde
gerçekleþtirilen bu araþtýrma kadýnlarýn yaþadýðý aile içi þiddetin yaygýnlýðýna, þiddet
biçimlerine, neden ve sonuçlarýna, risk faktörlerinin saptanmasýna ve þiddetin algýlanýþýna
iliþkin bilgiler saðlayarak bu alandaki veri gereksinimini karþýlamaktadýr. Bu raporda,
araþtýrmanýn yöntemi, hanehalký nüfusu ve cevaplayýcýlarýn özellikleri, kadýna yönelik
þiddetin yaygýnlýðý ve þiddet biçimleri, kadýnlarýn toplumsal cinsiyet ve þiddete iliþkin
tutumlarý, eþi/birlikte olduðu kiþi dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet, kadýna yönelik
þiddet ve saðlýk sonuçlarý, kadýna yönelik þiddetle mücadele ve niteliksel araþtýrma sonuçlarý
sunulmaktadýr.
Türkiye'de kadýna yönelik þiddetle ilgili hukuki altyapý ve
kurumsallaþma
Türkiye'de 1980'li yýllardan itibaren kadýn hareketinin çabalarý sonucunda cinsiyete dayalý
aile içi þiddet, kamuoyunun ve devletin gündeminde önemli bir sorun alaný olarak ele
alýnmaya baþlanmýþtýr. Bu konuda özellikle ulusal mevzuata iliþkin birçok çalýþma yürütülmüþ
ve kadýna yönelik þiddetle mücadele için þiddet maðduru kadýnlarýn korunmasý,
desteklenmesi ve faillerin cezalandýrýlmasý konularýnda gerekli yasal düzenlemeler yapýlarak
olumlu geliþmeler elde edilmiþtir.
Uluslararasý kamuoyunun kadýna yönelik þiddeti insan haklarý ihlali olarak ele almýþ
olmasý, ulusal düzeyde bu konunun devletlerin sorumluluðuna verilmesini saðlamýþtýr.
Kadýna yönelik þiddetle mücadele, Türkiye'nin imzalamýþ olduðu uluslararasý sözleþmeler
ve Birleþmiþ Milletler kararlarýyla devletin öncelikli sorumluluklarý arasýnda yer almýþtýr2.
Devlet içi kurumsallaþma 1987 yýlýnda Devlet Planlama Teþkilatý Sosyal Planlama Genel
Müdürlüðü bünyesinde kurulan Kadýna Yönelik Politikalar Danýþma Kurulu ile baþlamýþtýr
ve 1990 yýlýnda kadýnlarla ilgili politikalarý geliþtirmek için ulusal bir mekanizma olarak
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) 422 sayýlý ve 20 Nisan 1990 tarihli kanun
2
Kadýna Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Sözleþmesi (CEDAW) Komitesi'nin 1989'da yayýnladýðý 12 nolu tavsiye
kararýnda kadýnlarýn þiddetten korunmasýnýn üye devletlerin yükümlülüðünde olduðu belirtilmiþ ve ülke raporlarýnda bu
yönde geliþtirilen tedbirlerin rapor edilmesi istenmiþtir. Komitenin 1992 yýlýnda aldýðý 19 nolu tavsiye kararý ile kadýna yönelik
þiddet, cinsiyete dayalý ayrýmcýlýðýn bir sonucu olarak beyan edilmiþ ve kadýna yönelik ayrýmcýlýk þiddetin en önemli
sebeplerinden biri olarak vurgulanmýþtýr. CEDAW Türkiye'de de 1986 yýlýnda kabul edilmiþtir. Türkiye'nin 8 Eylül 2000'de
imzaladýðý Ýhtiyari Protokol, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafýndan 30 Temmuz 2002'de onaylanarak Türkiye'de de kadýnlarýn
bu baþvuru olanaðýndan yararlanmasýnýn yolu açýlmýþtýr.
21
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
hükmünde kararname ile kurulmuþtur3. KSGM Teþkilat ve Görevleri Hakkýnda Kanun
(5251 sayýlý kanun) 27 Ekim 2004'de kabul edilmiþ ve 6 Kasým 2004'te 25635 sayýlý
Resmi Gazetede yayýnlanmýþtýr.
KSGM ve kadýn sorunlarý üzerinde çalýþan sivil toplum kuruluþlarý arasýndaki iþbirliði ile
konuyla ilgili mevzuata iliþkin bazý ilerlemeler saðlanmýþtýr. Ayrýca, KSGM özellikle hukuki
çerçevenin belirlenmesi ve veri saðlanmasý için araþtýrmalarýn yapýlmasýnda da önemli
rol oynamýþtýr. 1990 yýlýnda ilk kadýn konuk evinin kurulmasý, kadýna yönelik þiddetle
mücadelenin devletin gündeminde yer almasýnda baþlangýç noktasý olmuþtur. Yirminci
yüzyýlýn son 10 yýlý içinde kadýna yönelik þiddetle mücadele alanýndaki mevzuat deðiþtirilmiþtir.
Avrupa Birliði'ne katýlým çabalarý çerçevesinde, mevzuatta önemli ilerlemeler ve deðiþiklikler
gerçekleþtirilmiþtir. Aile içinde þiddete maruz kalan kadýnlarýn korunmasý amacýyla 1998
yýlýnda yürürlüðe giren ve 2007 yýlýnda yeniden düzenlenen 4320 sayýlý Ailenin Korunmasýna
Dair Kanun Ulusal Eylem Planý'nda da (2007-2010) belirtildiði gibi önemli bir dönüm
noktasý olmuþtur. Bu kanun ile aile içinde þiddete maruz kalan bireylerin korunmasýna
yönelik olarak Aile Mahkemesi hakimleri tarafýndan alýnabilecek tedbirler düzenlenmiþtir
(KSGM, 2008). Bu kanunun etkin biçimde uygulanmasýný saðlamak amacýyla da Adalet
Bakanlýðý, 01.01.2006 tarihinde hakim ve savcýlara yönelik olarak 35 sayýlý genelgeyi
yayýnlamýþtýr.
2000'li yýllarda Anayasa da dahil tüm yasalarda kadýn-erkek eþitliðini güvence altýna
alacak gerekli yasal düzenlemeler yapýlmýþtýr. Kadýn-erkek eþitliði ilkesi, Anayasa'nýn 41.
ve 66. maddelerinde 2001 yýlýnda, 10. ve 90. maddelerinde 2004 yýlýnda yapýlan
deðiþikliklerle güçlendirilmiþtir. Anayasa'nýn 10. maddesi kadýn erkek eþitliðinin yaþama
geçirilmesinden devletin sorumlu olduðunu hükme baðlamýþtýr. Kamu kurum ve kuruluþlarý
ile sivil toplum kuruluþlarýnýn ve meslek örgütlerinin iþbirliði ile yeni Medeni Kanun
(yürürlük tarihi: 2002) ve Yeni Ceza Kanunu'nun4 (yürürlük tarihi: 2005) hazýrlanmasý
ve yasalaþmasý gerçekleþtirilmiþtir (KSGM, 2008). Toplumsal cinsiyete dayalý þiddet, bir
insan hakký ihlali olup, bu ihlalin önlenmesi devletin sorumluluðu içinde yer almaktadýr.
Bu baðlamda, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý'nýn 17. Maddesi'nde "Kiþinin dokunulmazlýðý,
maddi ve manevi varlýðý" baþlýðý altýnda "Herkes, yaþama, maddi ve manevi varlýðýný
koruma ve geliþtirme hakkýna sahiptir" denilmekte ve kimsenin "… insan haysiyetiyle
baðdaþmayan bir ceza veya muameleye tabi tutulamayacaðý" belirtilmektedir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde, töre ve namus cinayetleri ile kadýnlara ve çocuklara
yönelik þiddetin sebeplerinin araþtýrýlarak alýnmasý gereken önlemlerin belirlenmesi amacýyla
3
4
22
1990'da Kadýnýn Statüsü ve Sorunlarý Baþkanlýðý olarak baþlayan kurum 1991'de Genel Müdürlük olarak doðrudan
Baþbakanlýða baðlanmýþtýr.
Yeni Türk Ceza Kanunu, kadýn haklarýnýn korunmasý yönünden büyük ilerleme içerir ve kadýna yönelik þiddeti suç olarak
ele alýr. Ayrýca bu kanun, namus cinayetlerinin yok edilmesini hedefleyen özel önlemler alýr, evlilik içi tecavüzü yasaklar,
evli ve evli olmayan kadýnlar arasýndaki ayrýmcýlýðý kaldýrýr. Cinsel suçlarýn "topluma karþý iþlenen suçlar" baþlýðý altýndan
"kiþilere karþý suçlar" baþlýðý altýna alýnmasýyla önemli bir deðiþiklik yapýlmýþtýr.
Giriþ
11.10.2005 tarihinde bir araþtýrma komisyonu kurulmuþtur. Komisyonun bir rapor
hazýrlayarak sunmasýnýn ardýndan, kadýnlara ve çocuklara yönelik þiddetin ortadan
kaldýrýlmasý için alýnmasý gereken önlemler ve sorumlu olacak kuruluþlarýn belirlendiði
2006/17 sayýlý Baþbakanlýk Genelgesi5 yayýnlanmýþtýr. Bu genelgede kadýna yönelik þiddet
ve töre/namus cinayetlerinin önlenmesi konularýnda KSGM koordinatör kurum olarak
belirlenmiþ ve genelge gereðince, sorumlu Devlet Bakaný baþkanlýðýnda "Kadýnlara Yönelik
Þiddeti Ýzleme Komitesi" kurulmuþtur.
Söz konusu genelge ile, Kadýna Yönelik Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý hazýrlama
görevi KSGM'nin sorumluluðuna verilmiþtir. Kadýna yönelik aile içi þiddetin yok edilmesi
için kurumsal mekanizmalarýn güçlendirilmesi kapsamýnda, KSGM tarafýndan, kamu
kuruluþlarý, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluþlarýnýn da katkýsýyla "Kadýna Yönelik
Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý 2007-2010" hazýrlanmýþtýr (KSGM, 2008).
Ýçiþleri Bakanlýðý da Baþbakanlýk Genelgesi kapsamýnda belirtilen görev ve sorumluluklarýn
etkin ve hýzlý bir biçimde hayata geçirilmesini saðlamak üzere valiliklere gönderdiði
genelgede (11.01.2007 tarihli ve 6 sayýlý) çocuk ve kadýnlara yönelik þiddet hareketleri
ile töre ve namus cinayetlerinin önlenmesi konularýnda yürütülmesi gereken çalýþmalarý
belirtmiþtir.
Araþtýrmanýn amacý
Araþtýrmanýn genel amacý, kadýna yönelik þiddetle daha etkili bir þekilde mücadele etmek
için hedeflenen politika ve programlarýn oluþturulmasýna ve mevcut politika ve programlarýn
geliþtirilmesine imkan saðlayacak, kadýna yönelik þiddet ile ilgili ülke düzeyinde veri
oluþturmaktýr. Bu araþtýrma, ayrýca kadýnlarýn insan haklarýný geliþtirmek adýna kadýnlarý
aile içi þiddetten korumak konusunda sorumluluðu olan paydaþlarýn kapasitelerinin
güçlendirilmesine katkýda bulunmayý da amaçlamýþtýr.
Sorunun büyüklüðünün ve içeriðinin, nedenlerinin ve sonuçlarýnýn, risk faktörlerinin ve
koruyucu etkenlerin, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti algýlama biçimlerinin, gereksinimlerinin,
þiddete verdikleri tepkinin ve geliþtirdikleri mücadele yöntemlerinin anlaþýlmasý açýsýndan
ülke geneli, yerleþim yeri ve bazý temel deðiþkenler için veriye olan gereksinim, bu
çalýþmanýn temel hareket noktasýný oluþturmuþtur.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, kadýna yönelik þiddetle mücadele
stratejilerini planlarken, programlarý oluþtururken ve özellikle farkýndalýðý oluþturmak için
çaba gösterilirken güvenilir bir bilgi tabaný üzerinde hareket etmek için veri gereksinimi
çerçevesinde yapýlmýþ bir çalýþmadýr. Ayrýca bu çalýþma zaman içinde meydana gelen
deðiþikliklerin izlenebilmesine de temel oluþturmasý açýsýndan da önem taþýmaktadýr. Bu
amaçlar doðrultusunda belirlenmiþ diðer hedefler aþaðýda sunulmaktadýr:
5
"Çocuk ve Kadýnlara Yönelik Þiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi Ýçin Alýnacak Tedbirler"
23
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
• Kadýna yönelik farklý þiddet türlerinin yaygýnlýðýna iliþkin güvenilir tahminler elde
edilmesi. Bu tahminlerin hem Türkiye, hem de bölge, kýrsal/kentsel yerleþim yerleri,
eðitim ve sosyo-ekonomik düzey gibi seçilmiþ temel deðiþkenler için de verilmesi,
• Eþ/birlikte olunan kiþi tarafýndan uygulanan þiddetin, saðlýk sonuçlarý ve diðer sonuçlarla
iliþkisinin ortaya konulmasý,
• Farklý ortamlarda, aile içi kadýna yönelik þiddet için koruyucu faktörlerin ve risk
faktörlerinin belirlenmesi,
• Aile içi þiddete maruz kalan kadýnlarýn þiddetle baþ etmede uyguladýklarý stratejilerin
araþtýrýlmasý,
• Farklý yaþlar ve eðitim düzeyleri gibi çeþitli özellikler temelinde kadýnlarýn ve erkeklerin,
maðdurlarýn ve faillerin ve hizmet sunanlarýn bakýþ açýlarýnýn ve tutumlarýnýn bilinmesi,
• Þiddet maðdurlarýna mevcut kurumlar tarafýndan verilen hizmetlerin ve bu hizmetlere
bakýþýn tespit edilmesi.
Bu araþtýrmadan elde edilen veriler, kadýnlara yönelik þiddetle mücadele kapsamýnda
yapýlacak müdahalelerin planlanmasýnýn yanýnda, insan haklarý ihlalinin bu en kötü þekli
ile mücadelede Türkiye'nin saðladýðý geliþmeleri takip etmek için de bir dayanak
oluþturulmasýnda oldukça önemli olacaktýr.
24
YÖNTEM
Yöntem
Bölüm 2
Yöntem
Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Ýlknur YÜKSEL,
Yadigar COÞKUN, Tuðba ADALI
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn yöntemi, bu konuyla mücadelenin
temel koþullarýndan biri olan veri elde etmeyi en güvenilir biçimde saðlamak üzere
planlanmýþtýr. Bu araþtýrma ile, ülke genelinde farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýna,
özelliklerine ve temel bileþenlerine iliþkin güvenilir ve kullanýlabilir verinin yaný sýra, kadýna
yönelik aile içi þiddet ile ilgili deneyimlere ve algýlamalara yönelik veri elde edilmiþtir. Bu
hedefler doðrultusunda, veriler, niceliksel ve niteliksel araþtýrma yöntemleri kullanýlarak
toplanmýþtýr. Her iki yöntemin de uygulanma sürecinde, araþtýrma konusunun gerektirdiði
hassasiyete özen gösterilmiþtir. Duyarlý bir konuda yürütülen bu araþtýrmada, kadýnlarýn
güvenliðine öncelik verilmiþ ve araþtýrmanýn tasarýmý görüþmecilerin de güvenliðini
saðlayacak biçimde yapýlmýþtýr. Bu araþtýrmada, DSÖ'nün geliþtirmiþ olduðu Etik ve
Güvenlik Kurallar esas alýnmýþtýr (WHO, 2001).
Niceliksel araþtýrma yöntemi kullanýlarak ulusal, kýrsal ve kentsel yerleþim yerleri ile 12
Bölge6 düzeyinde (Bkz. Türkiye 12 Bölge Haritasý), kadýna yönelik farklý þiddet biçimlerinin
yaygýnlýðýna iliþkin güvenilir tahminler elde edilmiþtir. Ayrýca yaþ grubu, eðitim düzeyi
ve sosyo-ekonomik statü gibi ana deðiþkenlerin yer aldýðý temel özellikler düzeyinde bu
þiddet biçimlerinin daðýlýmlarý verilmiþtir.
Niteliksel araþtýrma yöntemi kullanýlarak farklý gruplarýn aile içi þiddet biçimlerine yönelik
deneyimleri ve algýlarý ile þiddete maruz kalan kadýnlara hizmet veren kurum ve kuruluþ
çalýþanlarýnýn görüþleri deðerlendirilmiþtir.
Niceliksel Araþtýrma
Projenin niceliksel araþtýrma aþamasýnda, kadýna yönelik aile içi þiddet türlerinin yaygýnlýðýna
ve kapsamýna iliþkin ülke çapýnda, kýr/kent ve 12 bölge düzeyinde veri elde edilmesi
amaçlanmýþtýr.
Araþtýrmanýn Örneklemi
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý'nýn örneklem tasarýmýnda aðýrlýklý,
tabakalý ve çok aþamalý küme örneklemesi yaklaþýmý kullanýlmýþtýr. Örneklem tasarýmýnýn
6
12 Bölge; Türkiye'nin Avrupa Birliði'ne uyum süreci doðrultusunda belirlenen istatistiki bölge sýnýflamasýdýr. Üç ayrý düzeyde
NUTS (The Nomenclature of Territorial Units of Statistics) bölgeleri oluþturulmuþtur. 12 Bölge NUTS1 düzeyini temsil
etmektedir.
27
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
temel amacý; ülke geneli, 12 Bölge7 ve kent/kýr tabakalarý için kabul edilebilir bir kesinlikle
(doðrulukla) araþtýrmanýn kadýna yönelik þiddetle ilgili yaþ grubu, eðitim düzeyi ve sosyoekonomik statü gibi ana deðiþkenlerinin tahminlerini % 95 güven aralýðýnda saðlamasýdýr.
Örneklem seçiminde Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK) ile iþbirliði yapýlmýþ ve örnekleme
çerçevesi, blok seçimleri ve seçilen hanehalklarýnýn yer aldýðý blok listeleri TÜÝK tarafýndan
saðlanmýþtýr.
Örneklem Büyüklüðü ve Daðýlýmý
Türkiye araþtýrma kapsamýnda, ülke geneli, kent/kýr, 12 Bölge ve 5 bölge düzeyinde
tahmin vermeyi saðlayacak þekilde 30 tabakaya ayrýlmýþtýr. Araþtýrmanýn hedeflenen
örneklem büyüklüðü olan 24,048 hane, 12 Bölgeye yaklaþýk olarak eþit daðýtýlmýþtýr. 12
Bölgeden biri olan Ýstanbul bölgesi hariç, diðer bölgelerde yaklaþýk yüzde 75'e yüzde 25
oranýnda kent ve kýr tabakalarýna daðýlým yapýlmýþtýr. Araþtýrmada nüfusu 10,000 ve üzeri
yerleþim yerleri kent, 10,000'den az nüfuslu yerleþim yerleri ise kýr tabakalarýný
oluþturmaktadýr. 18,144 hanehalký kent tabakalarýndan, 5,904 hanehalký ise kýr
tabakalarýndan seçilmiþtir (Tablo 2.1).
Araþtýrmanýn örneklemi küme örneklemesidir. Kentte küme büyüklüðü 48 hanehalký,
kýrda ise 36 hanehalkýdýr. Bu küme büyüklükleri ile toplam hedeflenen 24,048 hanehalký
sayýsýna ulaþmak için 542 kümenin ziyaret edilmesi planlanmýþtýr. Kümelerin 378'i kent,
164'ü ise kýr kümeleridir.
Örneklem seçimi
Örneklem seçiminin birinci aþamasý, il düzeyinde NUTS-1 bölgesi kent tabakalarýndan
beþ ve kýr tabakalarýndan iki seçim olacak þekilde, PPS (Büyüklüðe orantýsal olasýlýklý
seçim) yöntemi ile yapýlmýþtýr. Bu þekilde her NUTS-1 bölgesinde en fazla 5 il seçilmiþ
ve toplamda seçilen 51 il örnekleme çýkan illeri oluþturmuþtur (Ek 3). Seçilen illerin bazýlarý
kent ve kýr tabakalarýnýn her ikisini de içerirken, sadece kent ve sadece kýr tabakalarýný
içeren iller de bulunmaktadýr.
Örneklemenin ikinci aþamasýnda, her tabakadan ilk aþamada örnekleme çýkan iller
arasýndan o tabakaya atanan küme sayýlarý oranýnca yerleþim yerleri yine PPS ile seçilmiþtir.
7
28
12 Bölgeyi oluþturan iller:
Ýstanbul (Ýstanbul)
Batý Marmara (Balýkesir, Çanakkale, Edirne, Kýrklareli, Tekirdað)
Ege (Afyon, Aydýn, Denizli, Ýzmir, Kütahya, Manisa, Muðla, Uþak)
Doðu Marmara (Bilecik, Bolu, Bursa, Eskiþehir, Kocaeli, Sakarya, Yalova, Düzce)
Batý Anadolu (Ankara, Konya, Karaman)
Akdeniz (Adana, Antalya, Burdur, Hatay, Isparta, Ýçel, K.Maraþ, Osmaniye)
Orta Anadolu (Kayseri, Kýrþehir, Nevþehir, Niðde, Sivas, Yozgat, Aksaray, Kýrýkkale)
Batý Karadeniz (Amasya, Çankýrý, Çorum, Kastamonu, Samsun, Sinop, Tokat, Zonguldak, Bartýn, Karabük)
Doðu Karadeniz (Artvin, Giresun, Gümüþhane, Ordu, Rize, Trabzon)
Kuzeydoðu Anadolu (Aðrý, Erzincan, Erzurum, Kars, Bayburt, Ardahan, Iðdýr)
Ortadoðu Anadolu (Bingöl, Bitlis, Elazýð, Hakkari, Malatya, Muþ, Tunceli, Van)
Güneydoðu Anadolu (Adýyaman, Diyarbakýr, Gaziantep, Mardin, Siirt, Þ.Urfa, Batman, Þýrnak, Kilis)
Yöntem
Tablo 2.1 Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý,
Örneklem Daðýlýmý-Bölgeler
Bölgesel sýnýflandýrmalar
Hanehalký
Küme
Kent
Kýr
Toplam
Kent
Kýr
Toplam
5 Bölge
Batý
Güney
Orta
Kuzey
Doðu
5,472
1,536
4,032
2,496
4,608
1,584
504
1,512
792
1,512
7,056
2,040
5,544
3,288
6,120
114
32
84
52
96
44
14
42
22
42
158
46
126
74
138
12 Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
1,728
1,440
1,440
1,440
1,440
1,536
1,536
1,440
1,536
1,536
1,536
1,536
216
504
576
576
504
504
504
504
504
504
504
504
1,944
1,944
2,016
2,016
1,944
2,040
2,040
1,944
2,040
2,040
2,040
2,040
36
30
30
30
30
32
32
30
32
32
32
32
6
14
16
16
14
14
14
14
14
14
14
14
42
44
46
46
44
46
46
44
46
46
46
46
18,144
5,904
24,048
378
164
542
Toplam
Araþtýrmanýn Sorukaðýdý
Araþtýrma sorukaðýdý Dünya Saðlýk Örgütü'nün "Multi-country Study on Women's Health
and Domestic Violence against Women"8 çalýþmasýnýn kullandýðý sorukaðýtlarý dikkate
alýnarak ülke ihtiyaçlarýna göre tasarlanmýþtýr. Araþtýrmada hanehalký ve kadýn sorukaðýdý
olmak üzere iki sorukaðýdý kullanýlmýþtýr. Sorukaðýtlarý ile aþaðýdaki konular hakkýnda bilgi
toplanmýþtýr:
a.
b.
c.
d.
Hanehalký nüfusu ve hanelerin konut özellikleri,
Kadýnlarýn temel özellikleri, evlilik tarihçesi,
Genel saðlýk ve üreme saðlýðý, çocuklarýn davranýþ sorunlarý,
Kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþinin/kiþilerin temel özellikleri ve davranýþ
biçimleri,
e. Kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir dönemi ile görüþme öncesindeki son 12 aylýk
dönemde yakýn iliþki içinde olduklarý erkekler (Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)) tarafýndan
uygulanan fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik þiddet/istismar,
f. Kadýnlarýn 15 yaþýndan sonra yakýn iliþkide olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden maruz
kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet,
8
Çoklu Ülke Kadýn Saðlýðý ve Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmalarý
29
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
g.
h.
i.
j.
Kadýnlarýn 15 yaþýndan önce yaþadýklarý cinsel istismar,
Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddet konusunda kadýnlarýn tutumlarý,
Kadýnlarýn gebelik sýrasýnda maruz kaldýklarý þiddet ve þiddet sonucu yaralanmalar,
Eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den þiddet gören kadýnlarýn aile içi þiddetle baþa
çýkma yöntemleri.
Ayrýca cevaplayýcýlarýn 15 yaþýndan önce cinsel istismara uðrayýp uðramadýðýný anlamak
amacýyla gülen ve üzgün yüz ifadelerinin olduðu bir kart gösterilmiþ ve cevaplayýcýlarýn
bu kartý iþaretlemeleri istenmiþtir (Kutu 1).
Araþtýrma kapsamýnda 15-59 yaþ grubundaki
kadýnlar hedef nüfusu oluþturmaktadýr. Bu
kadýnlarýn evlilik ve evlilik dýþýndaki birliktelikleri
(erkek arkadaþ, niþanlý, sözlü) de dikkate alýnmýþtýr.
Araþtýrmada, 15-59 yaþ grubunda 1'den fazla
kadýn bulunan hanehalklarýndan sadece bir kadýn,
Kish9 (1949) yöntemiyle seçilmiþ ve bu kadýnla
görüþülmüþtür.
Kutu 1
Mayýs-Haziran 2008 tarihlerinde hazýrlanan sorukaðýtlarýnýn anlaþýlýrlýðý ve sorularýn akýþýný
denemek amacýyla iki ön deneme çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir. Ön denemeden elde edilen
bilgiler ýþýðýnda, sorukaðýtlarý son haline getirilmiþtir.
Veri Toplama Faaliyetleri
Saha Ekiplerinin Seçimi ve Eðitimi/Pilot Çalýþma: Araþtýrmanýn sahasýnda görev
almak üzere baþvuran adaylardan 189'u (143 kadýn ve 46 erkek) görüþmeci, denetçi,
ekip baþý veya veri giriþçi olmak üzere iki haftalýk bir eðitime katýlmýþtýr. Toplumsal cinsiyet
ve aile içi þiddet konularýnýn anlatýldýðý, görüþme tekniklerinin öðretildiði ve sorukaðýdý
üzerinde uygulamalý örneklerin yapýldýðý eðitim, HÜNEE öðretim elemanlarý ve proje
asistanlarýndan oluþan 20 eðitimci tarafýndan yürütülmüþtür. Görüþmecileri, kadýna yönelik
þiddet ile ilgili konuda donanýmlý hale getiren bir eðitim verilmiþtir. Bu eðitim süreci,
görüþmecileri araþtýrma konusunda duyarlý hale getirmenin yaný sýra, görüþtükleri kadýnlarý
rahatsýz etmeden bilgi almalarýný da saðlamýþtýr.
Saha uygulamasý sýrasýnda kullanýlmasý için "Görüþmeci El Kitabý" ile "Ekip Baþý ve Denetçi
El Kitabý" olmak üzere iki kitapçýk hazýrlanmýþtýr. Görüþmeci El Kitabý'nda görüþme sýrasýnda
dikkat edilmesi gereken noktalar, sorukaðýdýna iliþkin genel kurallar ve sorularla ilgili
açýklamalar yer almýþtýr. Ekip Baþý ve Denetçi El Kitabý ise saha organizasyonu ve
sorukaðýtlarýnýn denetlenmesine iliþkin açýklamalarý içermiþtir.
9
30
Kish yöntemi, hanehalkýnda birden fazla uygun kiþi olduðu durumda, olasýlýklý yansýz seçimi saðlayan bir tekniktir. L. Kish.,
(1949). "A procedure for objective respondent selection within the household". Journal of the American Statistical Association,
pages 380-387, 1949.
Yöntem
Saha Uygulamasý: Eðitimin sonunda yer alan 3 günlük bir pilot çalýþmanýn ardýndan,
sahaya çýkmak üzere 1 ekip baþý (kadýn veya erkek), 2 denetçi (kadýn veya erkek) ile 8
görüþmeciden (kadýn) oluþan 15 ekip oluþturulmuþtur. Görüþmeler kadýnlar ile
yapýlacaðýndan, saha uygulamasý için sadece kadýn görüþmeciler tercih edilmiþtir. 27
Temmuz 2008 tarihinde baþlayan saha çalýþmasý 29 Eylül 2008 tarihinde tamamlanmýþtýr.
Cevaplama oranlarýnýn düþük olduðu illere, Ekim 2008'de tekrar ziyaretleri yapýlmýþtýr.
Veri Giriþ Programý ve Veri Giriþi: Araþtýrmanýn veri giriþi Census and Survey
Processing System (CSPro) programý kullanýlarak yapýlmýþtýr. Araþtýrmanýn eðitimine
katýlanlardan 2 sorumlu ve 20 veri giriþi personeli 5 Aðustos 2008 tarihinde veri giriþine
baþlamýþtýr. Veri giriþinden kaynaklanabilecek hatalarýn en aza indirilmesi amacýyla, bütün
sorukaðýtlarý iki kez girilmiþtir. Veri giriþi çalýþmasý, 3 Kasým 2008 tarihinde tamamlanmýþtýr.
Veri Setleri: Araþtýrmanýn veri giriþi ve veri temizleme iþlemlerini takiben, analizlerde
kullanýlmak üzere 2 temel veri seti oluþturulmuþtur.
• Hanehalký veri seti
• Kadýn veri seti
Bu veri setlerine araþtýrmanýn örnekleme tasarýmýna uygun olacak þekilde hesaplanan
hanehalký ve kadýn aðýrlýklarý eklenmiþtir. Aðýrlýklarýn hesaplanma yöntemi Ek 4'de
anlatýlmaktadýr.
Cevaplama Oranlarý: Araþtýrmanýn örneklem tasarýmýnda yer alan 542 kümede
örneklem büyüklüðü 24,048 hanehalkýdýr. Bu kümelerin 5'inde küme düzeyinde çeþitli
nedenlerle görüþme yapýlamamýþtýr. Görüþme için gidilen ve görüþme yapýlabilecek
durumda olan 19,505 hanehalkýndan 17,168'i ile görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Buna göre,
hanehalký düzeyindeki cevaplama oraný yüzde 88'dir. Hanehalkýnda görüþme
yapýlamamasýnýn nedenleri arasýnda seçilen hanehalklarýnýn yüzde 10.9'unun araþtýrmanýn
yapýldýðý yaz aylarýnda evde olmamasý, konutta/adreste yaþayan kimsenin olmamasý veya
adresin konut olmamasý sayýlabilir. Görüþmeyi reddeden hanehalklarýnýn oraný sadece
yüzde 4.4'dür.
Görüþme yapýlan hanehalklarýnda 15-59 yaþ grubunda 22,822 kadýn tespit edilmiþtir. Bu
kadýnlardan yaþ, medeni durum ve eðitim gibi temel bilgiler elde edilmiþtir. Görüþme
kriterlerine uygun olan 22,822 kadýndan Kish yöntemiyle belirlenen kadýn sayýsý 14,854
olmuþtur. Araþtýrma kapsamýnda, 12,795 kadýn ile yüz yüze görüþülerek kadýn sorukaðýdý
tamamlanmýþ olup, red oraný yüzde 2.1'dir. Kadýn görüþmelerinde cevaplama oraný yüzde
86.1'dir (Tablo 2.2). Cevaplama oranlarýnýn hesaplama yöntemi, kent/kýr ve 12 bölge
düzeyinde Ek 4'de sunulmaktadýr.
31
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 2.2 Cevaplama oranlarý
Sayý
Seçilen hanehalký sayýsý
Küme düzeyinde görüþülemeyen hanehalký sayýsý
Görüþme yapýlabilecek hanehalký sayýsý
Görüþme yapýlan hanehalký sayýsý
Hanehalký cevaplama oraný
24,048
228
19,505
17,168
Hanehalkýnda bulunan kadýn sayýsý
Kish yöntemi ile seçilen kadýn sayýsý
Görüþme yapýlan kadýn sayýsý
Kadýn sorukaðýdý cevaplama oraný
22,822
14,854
12,795
Yüzde
88.0
86.1
Niteliksel Araþtýrma
Projenin niteliksel araþtýrma aþamasýnda, kadýna yönelik þiddet konusunda kadýnlarýn ve
erkeklerin deneyimleri, inançlarý ve tutumlarý hakkýnda ayrýntýlý bilgi elde edilmesi
amaçlanmýþtýr. Ayrýca, aile içinde þiddet yaþayan kadýnlara danýþmanlýk ve destek hizmeti
veren kurumlar hakkýnda da bilgi toplanmýþtýr. Niteliksel araþtýrmadan elde edilen bilgiler,
ayný zamanda niceliksel araþtýrmada yer alacak sorularýn ifadelendirilmesinde kullanýlmýþtýr.
Niteliksel araþtýrma kapsamýnda, derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler ile
odak grup görüþmeleri gerçekleþtirilmiþtir.
Niteliksel araþtýrma yöntemini, dünyada kadýna yönelik þiddet araþtýrmalarýndan örnekleri,
toplumsal cinsiyet ve kadýna yönelik aile içi þiddet konularýný içeren bir eðitim Mart-Nisan
2008 tarihlerinde yapýlmýþtýr. Katýlýmcý bir süreç içeren eðitim programý sýrasýnda, daha
önce hazýrlanmýþ olan görüþme yönergeleri12 tartýþýlmýþ ve son haline getirilmiþtir. Sýnýf
içi eðitimin ve deneme görüþmelerinin ardýndan, saha çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir.
Derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler
Derinlemesine görüþmeler, þiddete maruz kalan kadýnlarýn, þiddet yaþayan kadýnlarýn
anne veya kayýnvalidelerinin, bu konudaki deneyimlerini anlamayý ve yaþadýklarý þiddet
sonucunda hayatlarýnýn nasýl deðiþtiðini ve ne tür mücadele yollarý geliþtirdiklerini öðrenmeyi
amaçlamýþtýr. Ýsteksizlik ve redler olmasýna raðmen, þiddet uygulayan erkeklerle de
derinlemesine görüþmeler yapýlmýþtýr.
10
11
12
32
Hanehalký sorukaðýdýndaki "Hanehalkýnýn tümü araþtýrma tarihlerinde evde yok", "Konutta adreste yaþayan yok, adres konut
deðil", "Konut yýkýlmýþ" ve "Diðer" kodlarý görüþme yapýlamayacak durumlarý içerir.
Bu sayý ayný zamanda, içinde 15-59 yaþ grubunda en az bir kadýn bulunan hanehalký sayýsýdýr.
Þiddet yaþayan kadýn; þiddet uygulayan erkek; þiddete tanýklýk eden anne/kayýnvalide; meslek gruplarý ve STK çalýþanlarýna
yönelik 5 ayrý görüþme yönergesi.
Yöntem
Ayrýca þiddet yaþayan kadýnlara týbbi/psikolojik ve hukuksal destek saðlayan meslek
gruplarý ve Sivil Toplum Kuruluþu (STK) çalýþanlarý ile yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler
gerçekleþtirilmiþtir.
Ankara, Samsun ve Mersin illerinde toplam 64 görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Saha çalýþmasý
boyunca, 15 þiddete maruz kalmýþ kadýn görüþmesi, 8 anne/kayýnvalide görüþmesi, 7
erkek görüþmesi, þiddete uðrayan kadýnlara týbbi, psikolojik ve hukuksal destek veren
doktor, hemþire, psikiyatrist, psikolog, sýðýnma evi koordinatörü, hakim, avukat, adli týp
uzmaný, polis ve imam ile 27 meslek sahibi görüþmesi gerçekleþtirilmiþtir. Ayrýca, 7 STK
temsilcisi ile görüþülmüþtür.
Odak Grup görüþmeleri
Erkeklerin kadýna yönelik þiddet konusuna yaklaþýmlarýný anlamak, böylece toplumda
kadýnlarýn ve erkeklerin statüleri, aile içi þiddeti algýlamalarý ve bu konudaki deneyimleri
kadar þiddetin nedenleri ve sonuçlarý konusunda erkeklerin bakýþ açýsýný elde etmek
amacýyla, erkeklerle odak grup görüþmeleri yapýlmýþtýr. Genç (25-35 yaþ) ve yaþlý (60 yaþ
üzeri) erkeklerle yürütülen odak grup görüþmelerinin yaný sýra meslek gruplarý ile de odak
grup görüþmeleri yapýlmýþtýr. Odak grup görüþmelerinin daðýlýmý aþaðýda verilmektedir:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Genç ,eðitimi lise ve üzeri, en az 3 yýllýk evli erkek
Genç, eðitimi lise düzeyinin altýnda, en az 3 yýllýk evli erkek
Yaþlý , eðitimi lise ve üzeri, en az 15 yýllýk evli erkek
Yaþlý, eðitimi lise düzeyinin altýnda, en az 15 yýllýk evli erkek
Genç, eðitimi lise ve üzeri, bekar erkek
Genç, eðitimi lise düzeyinin altýnda, bekar erkek
Þiddet yaþayan kadýnlara psikolojik ve sosyal destek veren meslek sahipleri
Þiddet yaþayan kadýnlara hukuksal destek veren meslek sahipleri
Gazeteciler
Cevaplayýcýlarýn ve Araþtýrma Ekibinin Güvenliði ile Araþtýrma Etiði
Araþtýrma konusunun doðasý gereði güvenlik, çalýþmanýn en baþýndan itibaren araþtýrma
grubunun üzerinde önemle durduðu bir konu olmuþtur. Bu çalýþmada, DSÖ tarafýndan
geliþtirilen "kadýna yönelik aile içi þiddet konusundaki uluslararasý araþtýrmalarda etik ve
güvenlik önerileri" dikkate alýnmýþtýr. Araþtýrma süresince güvenlik ve etik kurallar çalýþmanýn
her noktasýnda rehber olmuþtur.
Böyle bir araþtýrmada duyarlý davranýlmamasý, güvenlik ve gizlilik konularýna özen
gösterilmemesi cevaplayýcýlarýn ve zaman zaman da görüþmecilerin araþtýrmadan dolayý
sorun yaþamalarýna ve risk altýnda kalmalarýna neden olabileceðinden kadýna yönelik
þiddet konusunda yürütülen tüm çalýþmalarda olduðu gibi burada da cevaplayýcýlarýn
güvenliðine öncelik verilmiþtir.
33
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
• Bu doðrultuda alýnan önlemlerin baþýnda, araþtýrmanýn "güvenli ismi" yer almaktadýr.
Þiddet yaþayan kadýnlarýn araþtýrmaya katýlmalarý nedeniyle daha fazla þiddet yaþama
risklerini ortadan kaldýrmak, cevaplayan kadýnlarý ve araþtýrmada görev alan görüþmecileri
riske atmamak amacýyla araþtýrmada güvenli isim kullanýlmýþtýr. Araþtýrma "Türkiye'de
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" yerine sadece saha faaliyetlerinde kullanýlmak
üzere "Türkiye'de Kadýn ve Aile Araþtýrmasý" olarak farklý bir isim ile nitelenmiþtir.
Araþtýrmanýn görünürdeki amacýnýn kadýn saðlýðý, kadýnlarýn hayat deneyimleri veya
aile iliþkileri gibi bir konu üzerine olmasý, araþtýrmaya katýlan kadýnlarýn araþtýrmanýn
içeriðini baþkalarýna daha rahat anlatmalarýný saðlama açýsýndan önerilen bir kuraldýr.
Benzer þekilde araþtýrmacýlar/görüþmeciler de çalýþmanýn yapýldýðý çevreye ve hanehalký
üyelerine araþtýrmayý tanýtýrken bu ismi kullanmýþlardýr.
• Görüþmeci ve cevaplayýcý yalnýz kaldýklarýnda araþtýrmanýn esas amacý ve içeriði onay
bölümünde cevaplayýcýya açýklanmýþtýr. Cevaplayýcýlarýn onayý alýnmadan görüþme
gerçekleþtirilmemiþtir.
• Araþtýrmanýn asýl konusuna iliþkin bilginin görüþmenin yapýldýðý hanede (görüþülen kiþi
dýþýnda o hanede bulunan kiþilere) ve o bölgede verilmemesine özen gösterilmiþtir.
Araþtýrmanýn, görüþmenin yapýldýðý hanede veya çevrede duyulmasý, görüþmenin
içeriðinin þiddet uygulayan kiþi tarafýndan öðrenilmesine neden olabileceðinden ve
þiddete maruz kalan kadýnlarýn araþtýrmaya katýlmalarýnýn onlarýn daha fazla þiddet
görmelerini tetikleyici bir unsur olabileceðinden, bilgilendirme konusunda hassas
davranýlmýþtýr.
• Örneklem birimi hanehalký olduðu için, aile içi þiddet deneyimleri konusunda her
haneden sadece bir kadýnla görüþülmüþtür. Hanelerde görüþme yapýlabilecek birden
fazla kadýn olmasý durumunda, görüþme tesadüfi olarak seçilen (Bkz. 9 no'lu dipnot)
kadýnla yapýlmýþtýr.
• Görüþmenin yapýldýðý ortamda görüþmeciden ve cevaplayýcýdan baþka kimsenin
bulunmamasý istenmiþtir.
• Toplanan bilgilerin gizliliði önem taþýmýþtýr.
• Cevaplama oranlarý, sorularýn ifade ediliþi ve soruluþu sýrasýndaki tavýrlarla oldukça
ilgilidir. Þiddeti, tek ve kapsamlý bir soruyla sormak genellikle gerçek oranlarý yakalamak
için pek uygun deðildir (Center for Health and Gender Equity, 1995). Sorularda
"taciz/istismar", "tecavüz" ya da "þiddet" gibi aðýr kelimeler kullanýlmamýþ, bunun yerine
þiddet içeren belirli davranýþlar tanýmlanarak cevaplayýcýya bu davranýþlarý yaþayýp
yaþamadýklarý sorulmuþtur. Her bir taciz/istismar ya da þiddet olayý için çeþitli ipuçlarý
verilerek (örn: ev, iþyeri, okul vb.) cevaplayýcýnýn farklý mekan ve zamanlarý ya da
potansiyel failleri de (örn; þimdiki eþi, önceki eþi, diðer erkek akrabalar vb.) düþünmesi
saðlanmýþtýr. Þiddetle ve sonuçlarýyla ilgili tüm sorularda ifadelendirmeye dikkat edilmiþ
ve sorularýn yargýlayýcý olmayan bir biçimde sorulmasýna özen gösterilmiþtir.
• Tüm görüþmeler, kadýnýn yaþadýðý þiddetle baþa çýkma taktiklerini güçlendirecek bir
þekilde, ona paylaþtýðý bilgilerin önemli olduðunu ve diðer kadýnlara yardýmcý olma
amacýyla kullanýlacaðýný hatýrlatarak, olumlu bir tavýrla sonlandýrýlmýþ ve kimsenin
tacize/istismara uðramayý hak etmediði belirtilmiþtir.
34
Yöntem
• Araþtýrma kapsamýnda, görüþülen kadýnlara, ihtiyaç duyduklarýný belirttikleri durumda
yaþadýklarý illerde þiddete maruz kalan kadýnlara destek olan ve hizmet veren kamu
kurumlarý ile sivil toplum kuruluþlarýnýn adresleri verilmiþtir.
• Araþtýrmacýlarýn çalýþtýklarý yýpratýcý konudan etkilenmelerini en aza indirme konusunda
destek saðlanmýþtýr.
• Tüm saha personeli güvenlik ve etik kurallar konusunda eðitilmiþlerdir.
Tanýmlar
Aþaðýdaki tanýmlarda belirtilen þiddet13 içeren davranýþlarýn en az bir kez yaþanmýþ olmasý
o þiddet biçiminin yaþandýðý anlamýna gelmektedir.
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik fiziksel þiddet
•
•
•
•
•
•
Tokat atma ya da bir þey fýrlatma
Ýtme, tartaklama ya da saç çekme
Yumrukla ya da bir cisimle vurma
Tekmeleme, sürükleme ya da dövme
Boðazýný sýkma ya da bir yerini yakma
Býçak, silah gibi aletlerle tehdit etme ya da bunlarý kullanma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik cinsel þiddet
• Zorla cinsel iliþkiye girme
• Kadýnýn istememesine raðmen korkudan cinsel iliþkiye girmesi
• Cinsel olarak aþaðýlayýcý ya da küçük düþürücü eylemlere zorlanma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik duygusal
þiddet/istismar
•
•
•
•
Hakaret ya da küfür
Baþkalarýnýn yanýnda aþaðýlama ya da küçük düþürme
Korkutma ya da tehdit etme
Kadýna ya da çevresindekilere zarar vermekle tehdit etme
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik ekonomik
þiddet/istismar
• Kadýnýn çalýþmasýna engel olma ya da iþten ayrýlmasýna neden olma
• Ev harcamalarý için para vermeme
• Kadýnýn gelirinin elinden alýnmasý
13
Araþtýrmanýn sorukaðýdýnda "þiddet" kelimesi yer almamýþtýr.
35
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik fiziksel
þiddet
15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan fiziksel olarak kötü
bir davranýþa maruz kalma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik cinsel
þiddet
15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan istemediði halde
cinsel iliþkiye zorlanma veya cinsel olarak aþaðýlayýcý ya da küçük düþürücü bulduðu bir
þeyi yapmaya zorlanma
Çocukluk döneminde cinsel istismar
15 yaþýndan önce istenilmeyen bir cinsel davranýþa ya da cinsel olarak rahatsýz edecek
þekilde dokunmaya maruz kalma
36
KADINA YÖNELÝK
AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET:
SAYILAR VE
ÖRÜNTÜLER
Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Bölüm 3
Hanehalký Nüfusunun ve
Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Ýsmet KOÇ, Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ, Mehmet Ali ERYURT
Bu bölümde, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn hanehalký ve kadýn
sorukaðýtlarýndaki veriler kullanýlarak araþtýrma kapsamýndaki hanehalký nüfusunun ve
bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn temel sosyo-demografik özellikleri incelenmektedir.
Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn ve özellikle de hanehalký nüfusunun temel sosyodemografik özelliklerinin incelenmesi araþtýrma kapsamýndaki nüfusun betimlenmesini
saðlamanýn yanýnda araþtýrma örnekleminin yeterliliðine iliþkin bilgiler de verecektir.
Hanehalký Nüfusu ve Hanehalký Komposizyonu
Þekil 3.1'de yer alan nüfus piramidi, Türkiye nüfusunun mevcut yaþ ve cinsiyet kompozisyonu
ile geçmiþteki demografik deðiþim süreci hakkýnda önemli bilgiler saðlamaktadýr. Türkiye
nüfusunun yaþ daðýlýmý, geçmiþte yüksek doðurganlýk deneyimi olan, ancak yakýn zamanda
hýzlý bir doðurganlýk düþüþü yaþanan ülkelerin belirgin özelliklerine sahiptir. Nüfus
piramidinin tabanýnda görülen daralma Türkiye'de doðurganlýk seviyesindeki hýzlý azalmayý
göstermektedir. Nüfus piramidi günümüzde sayýca en büyük kuþaklarýn 10-29 yaþlarý
arasýnda olan kuþaklar olduðunu ortaya koymaktadýr. Bu yaþ yapýsýnýn 2000 Genel Nüfus
Sayýmý, 2007 ve 2008 Adrese Dayalý Nüfus Kayýt Sistemi ve 2003 ve 2008 Türkiye Nüfus
ve Saðlýk Araþtýrmasý sonuçlarýnýn gösterdiði demografik yapý ile uyumlu olmasý, Türkiye'de
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn örnekleminin Türkiye nüfusunu temsil eden
bir örneklem olduðunu göstermektedir.
Þekil 3.1 Nüfus Piramidi
Yaþ
80+
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
Erkek
6,0
4,0
Kadýn
2,0
0,0
2,0
4,0
6,0
Yüzde
39
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Araþtýrma sonuçlarýna göre Türkiye nüfusunun yüzde 26'sý 15 yaþýndan küçüktür. Bu
oran, geçmiþte yaþanan yüksek doðurganlýðýn etkisi ile kýrsal yerleþim yerlerinde (yüzde
28) kentsel yerleþim yerlerine göre (yüzde 26) daha yüksektir. Toplam nüfus içinde yaþlý
nüfusun (65 ve üzeri yaþlardaki nüfus) oraný, yüzde 7 düzeyindedir. Bu oran, kentsel
yerleþim yerlerinde yüzde 5 iken kýrsal alanlarda yüzde 10'a ulaþmaktadýr. Kýrsal nüfus
içinde yaþlý nüfusun payýnýn kentsel nüfusa göre daha yüksek olmasý, kýrsal yerleþim
yerlerindeki genç nüfusun yaþlýlarý geride býrakarak kentsel yerleþim yerlerine göç etmeleri
ile iliþkili olduðunu göstermektedir. Göç sürecinin bir sonucu olarak, kentsel nüfus içinde
ekonomik olarak aktif nüfus olarak nitelendirilebilecek 15-64 yaþ nüfus oranýnýn kýrsal
nüfusa göre daha yüksek olduðu görülmektedir. Bu araþtýrmanýn sonuçlarý, toplam nüfus
içindeki yaþlý nüfus oranýnýn ülkemiz tarihinin en yüksek noktasýna ulaþmýþ olduðunu
göstermektedir. Bu sonuç, Türkiye'de yakýn zamanda yaþanan üç demografik deðiþim ile
yakýndan ilgilidir: Doðurganlýðýn hýzla azalmasý, her yaþ grubundaki yaþam beklentisinin
artmasý ve sayýca fazla olan yaþ kuþaklarýnýn 65 yaþýný geçiyor olmasý (Tablo 3.1).
Tablo 3.1 Araþtýrma Nüfusunun Yaþ Daðýlýmý
Hanehalký nüfusunun yaþ grubu ve kentsel/kýrsal yerleþim yerine göre yüzde daðýlýmý
Yerleþim Yeri
Yaþ Grubu
0-14
15-64
65+
Bilmiyor/cevap yok
Toplam
Sayý
Kent
Kýr
Toplam
25.9
68.6
5.4
0.1
27.6
62.1
10.1
0.1
26.4
66.6
6.9
0.1
100.0
48,976
100.0
21,048
100.0
70,024
Araþtýrma nüfusunun eðitim durumuna bakýldýðýnda (Tablo 3.2), erkeklerin yüzde 82'sinin;
kadýnlarýn ise yüzde 66'sýnýn en az ilkokul mezunu olduklarý (ilköðretimin birinci kademesini
tamamlamýþ) görülmektedir. Bu sonuçlar tersten okunduðunda, Türkiye'de erkek ve kadýn
arasýndaki eðitim farklýlýðýnýn boyutlarý net bir þekilde ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlarýn yüzde
34'ü eðitimsiz ya da ilkokulu bitirmemiþ iken, bu oran erkekler arasýnda sadece yüzde
18'dir. Bu sonuçlarla tutarlý olarak, Türkiye'de erkeklerin yüzde 26'sý lise mezunu veya
daha yüksek eðitime sahip iken, kadýnlar arasýnda bu oran yüzde 17 seviyesinde
kalmaktadýr. Kadýn ve erkek arasýndaki eðitim farklýlýklarýna yerleþim yeri ve bölgeler
temelinde bakýldýðýnda, kýrsal yerleþim yerlerinde ve özellikle de Doðu'da yer alan bölgelerde
ülke genelinde görülen eþitsizliðin daha da aðýrlaþtýðý görülmektedir.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn sonuçlarý, ülkemizdeki ortalama
hanehalký büyüklüðünün 4 kiþi olduðunu göstermektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde 4
kiþinin biraz altýna düþen ortalama hanehalký büyüklüðü, kýrsal yerleþim yerlerinde 4.4
kiþiye yükselmektedir. Bu sonuçlar ile tutarlý olarak Türkiye'de her 4 hanehalkýndan 1'i
40
Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Tablo 3.2 Hanehalký nüfusunun eðitim düzeyi
Altý ve üzeri yaþtaki kadýn de facto hanehalký nüfusunun tamamladýðý veya devam ettiði en yüksek eðitim
düzeyinin seçilmiþ özelliklere göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Kadýn
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
6-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65+
Cevapsýz/Bilmiyor
Toplam
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve üzeri
Bilmiyor/
Cevapsýz
Toplam
Aðýrlýksýz
Sayý
Ortanca
eðitim
süresi
29.0
44.8
34.6
37.5
14.2
10.6
21.6
6.4
0.7
0.7
100.0
100.0
23,087
10,542
5.3
4.3
26.1
27.0
25.1
30.5
24.6
29.6
38.5
35.1
39.7
50.4
57.0
55.5
38.2
43.9
37.8
38.9
35.3
36.0
36.4
39.9
30.6
29.4
24.9
25.8
14.8
12.4
14.8
13.1
15.5
12.4
13.4
12.1
13.0
10.6
8.9
10.4
19.8
16.2
22.2
16.0
24.3
21.3
11.2
12.6
16.5
9.0
8.1
7.7
1.0
0.6
0.2
1.5
0.3
0.7
0.5
0.3
0.2
0.6
1.0
0.5
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
2,058
2,220
2,276
2,322
2,500
2,588
2,677
2,520
2,751
3,446
4,047
4,224
5.3
5.0
5.4
5.0
5.5
5.2
4.7
4.8
4.8
4.1
2.8
3.1
97.3
30.4
10.2
14.3
13.7
14.4
19.1
22.3
28.7
40.1
52.1
60.3
74.8
91.3
0.6
52.3
10.0
26.7
43.5
52.7
53.2
53.5
50.4
44.1
33.2
27.3
18.7
1.9
0.0
16.7
57.7
15.4
9.2
6.7
8.7
8.6
5.3
4.7
3.0
2.9
1.7
0.0
0.0
0.0
21.9
43.2
33.2
26.0
18.8
15.4
15.0
10.1
10.2
8.8
3.4
0.0
2.1
0.6
0.2
0.4
0.5
0.2
0.2
0.2
0.6
1.0
1.5
0.7
1.3
6.8
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
2,828
3,902
3,709
3,361
3,048
2,591
2,599
2,385
2,073
1,709
1,347
1,292
2,776
9
1.3
5.6
9.5
8.6
5.7
5.4
5.2
5.0
4.9
4.5
3.4
1.1
0.5
0.1
33.8
35.4
13.1
17.0
0.7
100.0
33,629
5.0
Aðýrlýksýz
Sayý
Erkek
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
6-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65+
Cevapsýz/Bilmiyor
Toplam
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve üzeri
Bilmiyor/
Cevapsýz
Toplam
16.2
23.4
33.4
44.6
18.6
17.0
31.2
13.8
0.7
1.1
100.0
100.0
22,779
10,099
7.0
5.3
13.5
17.5
13.5
15.8
14.3
16.7
20.4
18.3
20.1
27.1
29.7
30.9
38.6
41.4
37.8
36.7
31.7
38.0
39.2
39.2
35.2
33.6
33.2
33.3
18.6
16.4
16.7
19.0
18.2
18.5
18.5
18.0
18.0
18.4
17.9
18.2
28.1
23.9
31.9
27.4
35.7
26.2
20.8
23.7
26.3
19.8
17.2
16.9
1.3
0.9
0.2
1.1
0.1
0.6
1.1
0.8
0.4
1.1
2.0
0.7
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
2,117
2,149
2,207
2,253
2,331
2,644
2,632
2,295
2,547
3,497
3,950
4,256
6.2
5.6
6.4
6.0
7.6
5.9
5.6
5.7
5.8
5.5
5.4
5.3
95.5
30.9
3.7
4.4
4.4
3.8
4.3
4.8
5.0
8.6
13.9
21.9
40.0
17.8
0.8
54.9
8.0
18.1
32.4
42.9
49.3
50.8
54.0
55.8
54.3
48.3
43.0
41.1
0.0
13.5
65.0
23.4
14.7
11.5
13.5
15.4
11.8
9.9
8.6
8.8
5.1
5.4
0.0
0.0
22.9
53.5
48.4
41.2
32.6
28.7
28.6
25.1
22.4
20.5
10.3
9.1
3.7
0.7
0.4
0.5
0.1
0.6
0.3
0.3
0.6
0.6
0.8
0.6
1.6
26.6
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
2,845
3,940
3,822
3,343
2,972
2,506
2,427
2,338
2,041
1,736
1,429
1,109
2,333
37
1.2
5.4
9.8
10.5
10.0
7.5
6.0
5.9
5.7
5.5
5.4
5.2
4.4
5.1
18.3
36.7
18.1
26.1
0.8
100.0
32,878
5.9
Ortanca
eðitim
süresi
41
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
4 kiþiden oluþmaktadýr. Hanehalklarýnýn yüzde 17'sinde altý veya daha fazla kiþi yaþamaktadýr.
Altý ve daha fazla kiþiden oluþan hanehalklarýnýn oraný kentsel yerleþim yerlerinde yüzde
13'e düþerken; kýrsal yerleþim yerlerinde yüzde 27'ye çýkmaktadýr (Tablo 3.3).
Tablo 3.4, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile
Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda görüþme yapýlan
hanehalklarý ve bu hanelerde yaþayan de
facto araþtýrma nüfusu ile ilgili sayýsal bilgiler
vermektedir. Bu tabloda yer alan bilgiler,
ayný zamanda, aðýrlýklý ve aðýrlýksýz hanehalký
sayýlarýnýn karþýlaþtýrýlmasýyla, Türkiye'de
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Araþtýrmasý'nýn örneklem tasarýmýnda
uygulanan aðýrlýklý tasarým sonucunda hangi
bölgelerde nüfusa orantýlý olarak daha fazla
veya daha az örneklem seçildiðini de
göstermektedir.
Tablo 3.3 Hanehalký kompozisyonu
Hanehalklarýnýn yerleþim yerine ve hanehalký
büyüklüðüne göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Hanede yaþayanlarýn sayýsý
1
2
3
4
5
6
7
8
9+
Toplam
Hanehalký sayýsý (Aðýrlýksýz)
Ortalama hanehalký büyüklüðü
Kent
5.2
16.2
21.7
28.1
15.7
6.5
3.1
1.6
1.9
100.0
12,408
3.9
Kýr
7.9
21.9
13.8
16.5
12.6
9.5
5.5
3.4
8.7
100.0
4,649
4.4
Toplam
5.9
17.8
19.6
25.0
14.9
7.3
3.7
2.1
3.7
100.0
17,057
4.0
Not: Bu tablo hanehalklarýnýn de jure üyelerine, yani genellikle hanede yaþayanlara
dayanmaktadýr.
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn sonuçlarýna göre hanehalklarýnýn
yüzde 73'ü; nüfusun ise yüzde 70'i kentsel yerleþim yerlerinde yaþamaktadýr. Türkiye'de
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda görüþme yapýlan 17,168 hanehalkýndan
yüzde 19'u Ýstanbul'da; yüzde 15'i ise Ege Bölgesinde bulunmaktadýr. Hanehalký nüfusunun
yaklaþýk beþte biri Ýstanbul'da yaþamaktadýr. Güneydoðu Anadolu Bölgesi, Türkiye'deki
hanehalklarýnýn yüzde 7'sini içermekle birlikte, ortalama hanehalký büyüklüðünün Türkiye
ortalamasýna göre daha yüksek olmasý nedeniyle, nüfusun yüzde 11'ini barýndýrmaktadýr.
Tablo 3.4 Hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusu
Yerleþim yeri ve bölgeye göre hanehalký sayýsý ve hanehalký nüfusunun yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Hanehalký Nüfusu
Hanehalký Sayýsý
Temel Özellikler
Aðýrlýklý
Yüzde
Aðýrlýklý
Sayý
Aðýrlýksýz
Sayý
Aðýrlýklý
Yüzde
Aðýrlýklý
Sayý
Aðýrlýksýz
Sayý
Yerleþim Yeri
Kent
Kýr
73.0
27.0
12,525
4,643
12,432
4,736
69.9
30.1
48,976
21,048
50,774
23,087
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
18.6
5.6
14.5
10.1
10.3
13.1
4.7
6.3
3.4
2.3
3.7
7.4
3,200
955
2,490
1,727
1,771
2,242
808
1,085
580
396
644
1,271
1,136
1,456
1,440
1,319
1,399
1,508
1,348
1,355
1,449
1,478
1,603
1,677
18.7
4.4
11.8
9.3
9.4
12.1
5.1
6.0
3.4
3.1
5.7
10.9
13,120
3,066
8,270
6,525
6,587
8,470
3,561
4,213
2,406
2,175
3,996
7,636
4,579
4,666
4,791
5,003
5,301
5,695
5,904
5,195
5,748
7,888
9,134
9,957
100.0
17,168
17,168
100.0
70,024
73,861
Toplam
42
Hanehalký Nüfusunun ve Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Cevaplayýcýlarýn Temel Özellikleri
Tablo 3.5 ve Tablo 3.6, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý kapsamýnda
görüþme yapýlan 15-59 yaþlarýndaki kadýnlarýn bazý temel özelliklerine göre yüzde daðýlýmlarý
ile aðýrlýklý ve aðýrlýksýz gözlem sayýlarýný göstermektedir. Yerleþim yerine göre bakýldýðýnda,
bireysel görüþme yapýlan 12,795 kadýndan dörtte üçünün kentsel yerleþim yerlerinde;
geriye kalan dörtte birinin ise kýrsal yerleþim yerlerinde yaþadýðý görülmektedir.
Görüþme yapýlan kadýnlarýn sadece yüzde 3'ü Kuzeydoðu Anadolu'da yaþarken, yaklaþýk
yüzde 20'si Ýstanbul'da yaþamaktadýr. Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn yaþlarýnýn
daðýlýmýna bakýldýðýnda bu daðýlýmýn Türkiye'nin demografik yapýsý ile uyumlu olduðu
görülmektedir. Yirmili yaþlarýn sonuna kadar artan kadýn nüfusu, otuzlu yaþlardan
baþlayarak hýzla azalmakta ve 55-59 yaþ grubunda yüzde 6'ya düþmektedir.
Araþtýrma sonuçlarý, 15-59 yaþlar arasýndaki kadýnlarýn yüzde 19'unun hiç okula gitmemiþ
veya ilköðretim birinci kademeyi tamamlamamýþ olduðunu göstermektedir. Kadýnlarýn
yaklaþýk yüzde 43'ü sadece ilköðretim birinci kademe düzeyinde eðitim almýþtýr. Yaklaþýk
olarak her dört kadýndan birinin (yüzde 23) en az lise mezunu olduðu görülmektedir. Bu
sonuçlar, son yýllarda sosyo-ekonomik dönüþümün de etkisi ile eðitimin yaygýnlaþtýðýný
kadýnlar arasýnda öðrenim düzeyi açýsýndan sürekli bir artýþ olduðunu göstermektedir.
Bireysel görüþme yapýlan kadýnlarýn dörtte üçü araþtýrma tarihinde evlidir. Yüzde 19'u
hiç evlenmemiþ olan kadýnlarýn, yüzde 5'ten fazlasýnýn eþi ölmüþ ya da boþanmýþtýr.
Tablo 3.5 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-1
Eðitim ve medeni duruma göre kadýnlarýn yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Temel Özellikler
Yüzde
Aðýrlýksýz
Sayý
Eðitim
Eðitimi yok/Ýlk. bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Bilmiyor
18.7
42.8
15.2
23.3
0.0
2,915
5,537
1,643
2,698
2
Medeni Durum
Hiç evlenmemiþ
Evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/Ayrý yaþýyor
19.1
75.5
3.0
2.4
1,997
10,102
417
279
100.0
12,795
Toplam
43
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 3.6 Cevaplayýcýlarýn temel özellikleri-2
Yerleþim yeri, bölge ve yaþa göre kadýnlarýn yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
Temel Özellikler
Yerleþim Yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
Toplam
44
Aðýrlýksýz
Sayý
Aðýrlýklý
Yüzde
Aðýrlýklý
Sayý
74.5
25.5
9,528
3,267
9,434
3,361
19.7
4.8
13.3
9.7
10.5
12.9
4.7
5.8
3.4
2.6
4.3
8.4
2,520
608
1,706
1,243
1,343
1,650
608
740
430
328
545
1,074
805
963
989
947
1,069
1,151
988
919
1,046
1,215
1,287
1,416
13.5
13.8
14.5
12.8
11.3
10.6
9.1
8.0
6.4
1,727
1,763
1,854
1,638
1,445
1,352
1,168
1,029
818
1,314
1,469
1,970
1,954
1,720
1,381
1,196
976
815
100.0
12,795
12,795
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Bölüm 4
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Henrica A. F. M. JANSEN, Ýlknur YÜKSEL, Pelin ÇAÐATAY
Toplumsal cinsiyet rolleri nedeniyle yaþanan kadýna yönelik þiddet, kadýnlarýn yakýn
çevrelerindeki erkeklerden, tanýmadýklarý erkeklere ve hatta aile içindeki kadýnlara kadar
uzanan geniþ bir çevre içinde yaþanmaktadýr.
Bu bölümün büyük bir kýsmý, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan
maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik istismar ve yakýn iliþkide
olduklarý erkeklerin kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlarýna ayrýlmýþtýr. Ýkinci
kýsýmda, kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarýna yer verilmiþtir.
Son kýsým da ise kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan 15 yaþýndan
sonra maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet ile, 15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismar
konularý yer almaktadýr.
Eþ veya birlikte olunan kiþi tarafýndan kadýna yönelik þiddet
Bu bölüm, uzun yýllar üzerinde konuþmanýn kolay olmadýðý kadýna yönelik þiddet
konusunda, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý
farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýný ve sýklýðýný kapsamaktadýr. Fiziksel, cinsel, duygusal
ve ekonomik þiddet ve istismar biçimlerinin yaný sýra kadýnlarýn günlük hayatlarýnýn kontrol
altýnda tutulmasý, þiddet döngüsünün kadýnlarýn yaþamlarýna etkisi ve kadýnlarýn toplumsal
cinsiyet rolleri ile þiddete yönelik tutumlarý hakkýndaki görüþler de bu bölümde yer
almaktadýr.
Araþtýrma kapsamýnda kadýnlarýn yaþamýþ olduklarý þiddet ve istismara iliþkin bilgileri
ölçebilmek amacýyla kadýnlara þiddet içeren bazý davranýþlarý yaþayýp yaþamadýklarý
sorulmuþtur (Bkz. Tanýmlar). Tanýmlanan davranýþlarý yaþayan kadýnlara, bu davranýþa
ne zaman ve ne sýklýkla maruz kaldýklarý sorularý da yöneltilmiþtir. Yaþanan þiddetin
zamanýyla ilgili olarak iki dönem dikkate alýnmýþtýr: yaþamýn herhangi bir dönemi ve
araþtýrmanýn yapýldýðý dönemden önceki son 12 ay14.
Birlikte olma kavramýnýn yerleþim yeri, bölge, kültür vb. farklýlýklar nedeniyle her zaman
ayný olguyu ifade etmemesi nedeniyle, bu bölümdeki bilgiler, tablo içi ve/veya tablolar
arasý, temel deðiþkenler düzeyindeki karþýlaþtýrmalarýn saðlýklý bir biçimde yapýlabilmesi
amacýyla "en az bir kez evlenmiþ" kadýnlar temel alýnarak sunulmuþtur. Ayrýca hiç birlikteliði
14
Bundan sonra son 12 ay biçiminde ifade edilecektir.
45
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
olmamýþ ya da evlenmemiþ ancak bir erkekle yakýn iliþkisi olmuþ (cinsel iliþkisi olsun ya
da olmasýn) kadýnlarýn verdikleri cevaplara iliþkin bilgilere yer verilmiþtir. Ayrýca, kadýnlarýn
medeni durumlarýna göre boþanmýþ/ayrý yaþayan ve halen evli kadýnlarýn yaþadýklarý
þiddete iliþkin karþýlaþtýrma da yapýlmýþtýr.
Fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik þiddet/istismar konularýndaki bilgiler,
kadýnlarýn yaþadýklarý bölge ve yerleþim yeri ile yaþ gruplarý, eðitim ve refah düzeyi gibi
temel özellikleri çerçevesinde deðerlendirilmiþtir.
Fiziksel ve cinsel þiddet
Kadýnlarýn yaþadýklarý fiziksel ve cinsel þiddeti ölçebilmek amacýyla fiziksel ve cinsel þiddet
içeren belirli davranýþlara maruz kalýp kalmadýklarý sorulmuþtur (Bkz. Tanýmlar). Tablo
4.1'de evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan maruz kaldýklarý
fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri ülke geneli, bölge ve yerleþim yeri ile yaþ gruplarý, eðitim
ve refah düzeyine göre verilmiþtir.
Ülke genelinde yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirten
kadýnlarýn oraný yüzde 39'dur. Baþka bir ifadeyle, her 10 kadýndan 4'ü eþi veya birlikte
olduðu kiþi(ler) tarafýndan fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr. Yerleþim yeri açýsýndan çok
önemli bir farklýlaþma görülmemesine raðmen, bölgesel düzeyde önemli bir farklýlaþma
vardýr. Bölgeler arasýnda yaþanan fiziksel þiddet yüzdeleri 25 ile 53 arasýnda deðiþmektedir.
Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan yaklaþýk her 2 kadýndan biri fiziksel þiddete
maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Araþtýrmadan önceki son 12 ay açýsýndan bakýldýðýnda, fiziksel
þiddet yaþanmasý ülke genelinde 10 kadýnda 1'e düþmektedir.
Cinsel þiddet hakkýnda konuþmak, fiziksel þiddeti aktarmaktan daha zor olmaktadýr.
Özellikle de evlilik içinde yaþanan cinsel þiddet, konuþulmasý çok uygun görülmeyen bir
konudur. Bununla birlikte, ülke genelinde evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 15'i cinsel þiddet
içeren davranýþlardan en az birini yaþamýþtýr. Belirtilen cinsel þiddet yüzdesi, fiziksel þiddet
biçiminde olduðu gibi, bölgesel olarak önemli bir farklýlýk göstermektedir. Batý Marmara
bölgesindeki kadýnlarýn yüzde 9'u, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayanlarýn ise yüzde
29'u yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde cinsel þiddete maruz kalmýþtýr. Diðer bölgeler
için, yüzdeler 11 ile 23 arasýnda deðiþiklik göstermektedir. Cinsel þiddet içeren davranýþlarýn
son 12 ay içinde yaþanma yüzdeleri deðerlendirildiðinde, ülke genelinde hayatýnýn herhangi
bir döneminde cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yakýn dönemde
de cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir.
Fiziksel veya cinsel þiddetten herhangi birinin yaþanmasýna iliþkin yüzdeler ise, bu iki
þiddet biçiminin daha çok bir arada yaþandýðýný göstermesi açýsýndan önemlidir. Ülke
genelindeki kadýnlarýn yüzde 39'u fiziksel þiddet, yüzde 15'i cinsel þiddet yaþarken,
kadýnlarýn yüzde 42'sinin iki þiddetten en az birini yaþamasý, cinsel þiddetin fiziksel þiddet
ile birlikte yaþandýðýný göstermektedir.
46
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.1 Fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge ve
yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel Özellikler
Fiziksel þiddet
Yaþamýn
Son 12
herhangi bir
ay
dönemi
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi*
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Cinsel þiddet
Yaþamýn Son 12
herhangi bir ay
dönemi
Fiziksel veya
cinsel þiddet
Yaþamýn
Son 12
herhangi bir
ay
dönemi
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
38.0
43.2
10.0
9.9
14.3
18.3
6.7
7.9
40.3
46.6
13.5
14.1
7,981
2,817
36.7
24.6
31.3
36.5
42.2
41.7
49.5
42.9
38.0
53.2
47.2
47.7
8.1
6.0
5.3
7.2
11.6
11.9
13.5
7.9
6.5
17.8
14.6
19.2
11.2
8.7
13.9
12.8
15.5
16.1
22.8
17.5
17.6
29.5
19.7
19.7
4.7
4.3
4.1
5.8
6.5
6.5
11.0
6.7
7.8
19.4
12.1
13.0
38.4
26.2
34.7
38.5
44.1
44.0
52.8
46.6
42.6
57.1
51.5
51.1
11.1
8.8
8.0
10.2
14.7
14.7
18.5
12.0
12.5
27.4
21.5
24.6
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
31.9
36.6
39.7
45.4
17.3
12.5
8.7
4.8
13.5
13.0
14.2
19.6
9.7
8.4
6.5
4.6
35.3
39.2
42.0
47.9
21.3
16.5
12.6
7.8
1,194
3,652
3,009
2,943
52.2
39.9
34.9
25.0
12.6
9.1
12.3
7.9
22.2
15.2
13.1
8.7
9.6
6.9
7.6
3.8
55.7
42.2
38.5
27.2
17.4
13.1
15.4
10.0
2,741
5,237
872
1,948
47.0
38.9
26.7
13.7
8.9
5.5
18.9
14.6
10.3
9.4
6.4
3.9
49.9
41.6
28.7
18.0
12.7
8.3
4,189
4,631
1,978
39.3
9.9
15.3
7.0
41.9
13.7
10,798
*Bkz. Ek 5
47
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Cinsel þiddetle, fiziksel þiddetin iç içe yaþanmadýðý durumlar çok azdýr.
Fiziksel ve cinsel þiddetten en az birinin yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanmasý, yaþ
gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, ilerleyen yaþ ile birlikte yaþanan þiddetin de
artmakta olduðunu ortaya koymaktadýr. Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kalýnan
fiziksel ve cinsel þiddetin kümülatif olarak, 45-59 yaþ grubunda olan kadýnlarda daha
fazla olmasý, beklenen bir durumdur. Ancak, son 12 aylýk dönem dikkate alýndýðýnda tam
tersi bir durum söz konusudur. Örneðin, 15-24 yaþ grubunda iki þiddet biçiminden birinin
yaþanma yüzdesi (yüzde 21) diðer yaþ gruplarýndakilerden daha fazladýr. Bu bulgular,
kadýnlarýn daha genç yaþlarda ve evliliklerinin ilk yýllarýnda daha çok þiddet ile karþýlaþtýklarýný
göstermektedir.
Eðitim düzeyinin artmasý fiziksel veya cinsel þiddet yaþanma yüzdesini azaltmaktadýr.
Örneðin, hiç eðitimi olmayan/ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 56'sý fiziksel veya
cinsel þiddete maruz kalýrken, lise ve üzeri eðitim grubunda bu oran, yüzde 27'ye
düþmektedir. Daha yüksek eðitim düzeyinde olmak kadýnlarýn þiddetten korunmalarý
konusunda etkili görünmekle birlikte, lise ve üzeri eðitim düzeyindeki her 10 kadýndan
neredeyse 3'ünün þiddete uðramasý da önemli ve düþündürücü bir sonuç olarak
deðerlendirilmelidir. Son 12 aydaki yüzdeler açýsýndan ise eðitim düzeyi en düþük olan
kadýnlar, iki þiddet biçiminden birine en fazla maruz kalan kadýnlardýr. Ancak buradaki
yüzde farklýlýklarý yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan þiddette olduðu kadar büyük
deðildir.
Eðitim düzeyi ve yaþanan þiddet arasýndaki iliþki, refah düzeyi açýsýndan da benzer bir
örüntü sergilemektedir. Refah düzeyi düþük olan hanelerde yaþayan kadýnlarýn yarýsý
yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde þiddete maruz kaldýklarýný belirtirken, yüksek refah
düzeyindeki hanelerde yaþayan kadýnlarýn yüzde 29'u þiddete maruz kalmýþtýr. Yaþam
standartlarýndaki artýþ, kadýnlarýn daha az þiddete maruz kaldýklarýný göstermekle birlikte,
yüksek refah düzeyine sahip olmak da, kadýnlarýn þiddetten tamamen korunduklarý
anlamýna gelmemektedir.
Fiziksel þiddet içeren davranýþlar
Ülke genelinde, kadýnlara sorulan fiziksel þiddet içeren davranýþlar arasýnda en fazla
belirtilen þiddet biçimi "tokat atma ya da bir þey fýrlatma"dýr. Her 100 evlenmiþ kadýndan
37'si bu davranýþa yaþamýnýn herhangi bir döneminde maruz kalmýþtýr. Bu þiddet biçimi,
bölgeler arasýnda yüzde 23 ile 51 arasýnda deðiþiklik göstermektedir. Kuzeydoðu Anadolu
bölgesinde yaþayan evlenmiþ her 2 kadýndan biri kendisinin eþi veya birlikte olduðu kiþi
tarafýndan bu þiddete maruz býrakýldýðýný belirtmiþtir. Tokat atýlmasýnýn sýklýðý
deðerlendirildiðinde, son 12 ayda kendisine tokat atýlmasýna ya da bir þey fýrlatýlmasýna
maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn üçte ikisinden fazlasý bu davranýþý birden fazla kez
yaþadýðýný söylemiþtir. Her 4 kadýndan 1'i biri, bu durumu birçok kez yaþamýþtýr. Bu
bulgu, tokat atma davranýþýnýn birçok durum için anlýk bir tepki olmadýðýný, aksine eþ
48
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
veya birlikte olunan kiþinin alýþkanlýk haline getirdiði bir davranýþ biçimi olduðunu
göstermektedir. Benzer bir sonuç, fiziksel þiddet içeren diðer davranýþ biçimleri için de
geçerlidir.
Fiziksel þiddet eylemleri sonucunda meydana gelen yaralanmalar farklý düzeylerde
olmaktadýr. Dünya Saðlýk Örgütü'nün fiziksel þiddetin derecelerine iliþkin kullandýðý taným,
orta derecede ve aðýr derecede þiddet olmak üzere iki grup altýnda toplanmýþtýr. Belirtilen
þiddet içeren davranýþlardan "tokat atma ya da bir þey fýrlatma" ve "itme, tartaklama" orta
derecede þiddeti, diðer davranýþlar ise aðýr derecede fiziksel þiddeti tanýmlamaktadýr
(DSÖ,2005).
Aðýr derecede fiziksel þiddete maruz kalan kadýn sayýsý daha az olmakla beraber aðýr
fiziksel þiddetin birçok kez tekrarlandýðý görülmektedir. Fiziksel þiddet içeren davranýþlar,
yaþ grubu, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan fiziksel þiddetin yaþanmasýyla benzer özellikler
göstermekte ve ileri yaþ gruplarýnda, daha az eðitimli kadýnlarda ve düþük refah düzeyinde
yer alanlarda daha fazla yaþandýðý görülmektedir. Bu davranýþlarýn her birinin yaþanma
yüzdeleri ve sýklýklarýna iliþkin ayrýntýlý bilgi Ek Tablo 4.1'de verilmektedir.
Þekil 4.1'de evlenmiþ kadýnlara eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan uygulanan
fiziksel þiddetin dereceleri, bölge ve kent/kýr temelinde gösterilmektedir. Bölgesel düzeyde
aðýr fiziksel þiddet yaþanma yüzdeleri 11 ile 28 arasýnda farklýlýk göstermektedir. Fiziksel
þiddet yüzdesinin en yüksek olduðu iki bölge olan Kuzeydoðu Anadolu ve Orta Anadolu
bölgelerinde 'aðýr' derecede fiziksel þiddetin daha fazla yaþandýðý görülmektedir.
Þekil 4.1. Fiziksel þiddet derecesi:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den orta ve aðýr derecede fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn
bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
‘orta’ derecede þiddet
‘aðýr’ derecede þiddet
60
50
40
15
19
23
26
28
18
21
24
23
14
17
21
18
kiy
e
11
14
22
21
24
22
14
15
24
Tü
r
17
23
25
Ba Ýsta
n
tý
M bul
ar
m
ar
a
Do
E
ðu
ge
M
Ba arm
tý
An ara
ad
o
Ak lu
Or
de
ta
ni
z
Ba Ana
d
tý
o
Ka
l
D
ra u
Ku oðu den
ze
K
yd ara iz
oð de
Or
u
n
An iz
ta
Gü doð ado
ne u A lu
yd
n
oð ado
u
An lu
ad
ol
u
0
22
19
Ký
r
10
23
Ke
nt
20
25
24
30
49
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Cinsel þiddet içeren davranýþlar
Tablo 4.2'de, evlenmiþ kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde ya da son 12 ay
içinde maruz kaldýklarýný belirttikleri cinsel þiddet içeren davranýþ biçimlerinin yüzdeleri
bölge, yerleþim yeri ve temel özellikler düzeyinde verilmektedir. Tanýmlanan üç cinsel
þiddete yönelik davranýþ biçiminden en fazla belirtilen "kadýnýn istemediði halde korktuðu
için cinsel iliþkiye girmesi" olmuþtur. Ülke genelindeki evlenmiþ her 100 kadýndan 11'i,
hayatýnýn herhangi bir döneminde, çeþitli nedenlerle korktuðu halde cinsel iliþki yaþadýðýný
belirtmiþken, her 100 kadýndan 9'u zorla cinsel iliþkiye girdiðini söylemiþtir. Bölgeler
arasýndaki farklýlaþma açýsýndan bakýldýðýnda ise, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan
her 100 kadýndan 24'ü korku nedeniyle cinsel iliþkiye girmiþtir. Son 12 ay
deðerlendirildiðinde, belirtilen yüzdeler yarýya kazar azalmaktadýr, ancak en yüksek oran
yüzde 16 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar tarafýndan belirtilmiþtir.
Tablo 4.2 Cinsel þiddet içeren davranýþlar
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den farklý cinsel þiddet içeren davranýþlarý yaþamýþ kadýnlarýn
bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Zorla cinsel
iliþkiye girme
Yaþamýn
herhangi bir
dönemi
Son 12
ay
Kadýnýn cinsel
Kadýnýn istemediði olarak aþaðýlayýcý ya
halde korktuðu için da küçük düþürücü
cinsel iliþkiye girmesi eyleme zorlanmasý
Son 12
Yaþamýn
ay
herhangi bir
dönemi
Son 12
Yaþamýn
ay
herhangi bir
dönemi
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
50
8.5
11.1
3.4
4.1
10.7
13.5
5.2
5.7
3.4
3.0
1.4
1.6
7,981
2,817
6.8
5.7
8.2
7.0
10.2
9.8
12.6
11.5
9.7
14.4
11.6
12.2
2.2
2.7
1.9
2.8
4.1
3.8
4.3
3.7
3.1
8.1
6.4
7.3
7.6
6.3
10.9
9.7
11.1
12.4
18.7
11.9
13.4
24.2
14.0
14.9
3.8
3.1
2.9
4.3
4.7
5.5
8.8
4.7
6.1
16.4
8.5
9.8
3.1
2.0
2.3
3.4
2.5
4.0
4.6
4.1
3.7
4.7
2.8
4.0
0.8
1.5
0.5
1.3
1.1
1.9
2.6
2.0
2.2
2.8
1.6
2.8
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
6.7
7.1
8.1
13.5
4.8
4.1
3.0
2.8
9.4
9.7
10.6
14.9
7.5
6.4
5.0
3.5
4.0
3.0
3.0
3.4
1.9
2.0
1.1
1.0
1,194
3,652
3,009
2,943
14.6
8.8
6.7
4.9
5.6
3.4
3.6
1.7
16.1
11.8
9.1
6.2
7.3
5.4
5.7
2.9
4.7
3.0
3.5
2.2
2.2
1.3
1.5
1.0
2,741
5,237
872
1,948
12.0
8.6
5.4
5.3
3.0
1.6
14.3
10.9
7.4
7.1
5.0
3.1
4.3
2.8
2.3
2.2
1.2
0.9
4,189
4,631
1,978
9.1
3.6
11.4
5.3
3.3
1.5
10,798
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Fiziksel ve cinsel þiddetin bir arada yaþanmasý
Þekil 4.2 de fiziksel ve cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn sadece fiziksel, sadece
cinsel ve hem fiziksel hem de cinsel þiddeti yaþamalarýnýn yüzde daðýlýmý, ülke geneli,
bölge ve yerleþim yeri açýsýndan verilmektedir. Þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yüzde
63'ü sadece fiziksel þiddet yaþamýþtýr. Ýki þiddeti bir arada yaþayan kadýnlarýn oraný ise
yüzde 30'dur. Burada dikkat çekici olan nokta, yaþ grubu, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan
sadece fiziksel þiddet yaþanmasý açýsýndan önemli bir farklýlaþmanýn olmamasýdýr. Yaþ
grubu, eðitim ve refah düzeyiyle ilgili ayrýntýlar Ek Tablo 4.2'de gösterilmiþtir. Kuzeydoðu
Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlarýn her iki þiddeti bir arada yaþama yüzdeleri 45 ile
en yüksek yüzdeyi göstermektedir. Kuzeydoðu Anadolu bölgesinden sonra yüzde 37 ile
Orta Anadolu ve yüzde 32 ile Güneydoðu Anadolu bölgeleri gelmektedir. Þekil ayný
zamanda, cinsel ve fiziksel þiddetin büyük oranda birlikte yaþandýðýný göstermektedir.
Cinsel þiddet genellikle fiziksel þiddetle birlikte yaþanmakta ve bu durum yerleþim yeri ile
bölgeler arasýnda da farklýlýk göstermemektedir.
Þekil 4.2. Þiddet biçimlerinin yüzdesi:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet
biçimlerinin (fiziksel/cinsel) bölge ve yerleþim yerine göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008
%
100
sadece cinsel þiddet
4
6
90
80
25
10
27
5
4
5
28
31
32
31
70
6
37
8
29
fiziksel ve cinsel
11
31
7
8
7
30
32
62
62
sadece fiziksel þiddet
6
30
6
7
30
32
45
60
50
40
30
20
71
67
60
67
65
63
57
63
59
65
64
61
48
10
kiy
e
Tü
r
Ký
r
Ke
nt
Ba Ýsta
n
tý
M bul
ar
m
ar
a
Do
E
ðu
ge
M
Ba arm
tý
An ara
ad
o
Ak lu
Or
de
ta
ni
z
Ba Ana
d
tý
o
Ka
l
D
ra u
Ku oðu den
ze
K
yd ara iz
oð de
Or
u
n
An iz
ta
Gü doð ado
ne u A lu
yd
n
oð ado
u
An lu
ad
ol
u
0
51
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Medeni duruma göre fiziksel ve cinsel þiddet
Daha öncede belirtildiði gibi, araþtýrma kapsamýnda kadýnlarýn evli olup olmamalarý
dikkate alýnmadan tüm kadýnlarla görüþme yapýlmýþtýr. Bundan önce verilen fiziksel ve
cinsel þiddete iliþkin yüzdeler, evlenmiþ kadýnlar üzerinden hesaplanan yüzdelerdir. Þekil
4.3'de, tüm kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan maruz kaldýklarý
fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri yerleþim yerine göre verilmiþtir. Ek Tablo 4.3'de ise bölge
düzeyindeki daðýlýmlar yer almaktadýr. Evlenmiþ ve bekar kadýnlarýn tümü dikkate
alýndýðýnda, kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde yakýn iliþkide olduklarý
erkekler tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzdesi 36'dýr. Ülke genelinde, kadýnlarýn
medeni durumu deðerlendirildiðinde en çarpýcý sonuç, boþanmýþ/ayrý yaþayan kadýnlarýn
belirttiði fiziksel þiddet oranýnýn yüzde 73 olmasýdýr. Baþka bir ifadeyle, boþanmýþ/ayrý
yaþayan her 10 kadýndan 7'si, yaþamýnýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddet yaþamýþtýr.
Eþi ölmüþ olan kadýnlarýn yüzde 49'u fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr, halen evli kadýnlar
için ise bu oran yüzde 38'dir. Bekar kadýnlarýn erkek arkadaþlarý, sözlü ya da niþanlýlarýndan
yaþamýþ olduklarý fiziksel þiddet ise yüzde 9 düzeyindedir.
Cinsel þiddetin yaþanma yüzdeleri açýsýndan da benzer bir durum söz konusudur.
Boþanmýþ/ayrý yaþayan kadýnlarýn yüzde 44'ü cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtirken,
yüzdeler eþi ölmüþ kadýnlar için yüzde 22, halen evli kadýnlar için ise yüzde 14 düzeyindedir.
Hiç evlenmemiþ kadýnlarýn maruz kaldýklarý þiddet yüzdesi 2'dir.
Fiziksel ve cinsel þiddet yüzdeleri ülke geneli, bölge ve yerleþim yeri açýsýndan özellikle
bir iliþkisi olduðunu belirten bekar kadýnlar açýsýndan farklýlýk göstermektedir. Yaþanan
yerleþim yeri, bekar kadýnlarýn bir erkekle iliþki düzeyinin belirlenmesinde oldukça etkilidir.
Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan bekar kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzde
10, kýrsal yerleþim yerinde yaþayan kadýnlar için yüzde 4, bölgeler arasýnda ise yüzde 1
ile 13 arasýndadýr. Bölgeler arasý cinsel þiddet yaygýnlýðýna bekar kadýnlar açýsýndan
bakýldýðýnda, bu oran 5 bölge için yüzde 1'in altýnda kalmaktadýr.
Fiziksel ve cinsel þiddetin yaþanmasýna iliþkin bu yüzdeler, boþanma, ayrý yaþama ya da
eþin ölmesi gibi nedenlerle kadýnlarýn erkeklerle birlikte olmadýklarý durumlarda, birlikte
olduklarý erkeklerden maruz kaldýklarý þiddeti, daha fazla belirtmiþ olduklarýný göstermektedir.
Duygusal þiddet/istismar
Kadýna yönelik þiddet biçimleri arasýnda yer alan bir diðer þiddet biçimi, duygusal þiddet
ya da duygusal istismardýr. Duygusal þiddeti/istismarý tanýmlayan davranýþ biçimleri
Tanýmlar bölümünde verilmiþtir. Ülke genelinde, evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 44'ü duygusal
istismar biçimlerinden en az birine hayatlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarýný
belirtmiþlerdir. Dört kadýndan biri de, son 12 ay içinde belirtilen duygusal istismar
biçimlerinden en az birini yaþamýþtýr. Kadýnlara yönelik duygusal þiddet ya da istismar,
hayatýn herhangi bir döneminde ve son 12 ay içinde yerleþim yeri açýsýndan önemli bir
52
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Þekil 4.3. Medeni durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý:
Medeni durumlarýna göre eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ
tüm kadýnlarýn yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
bekar
halen evli
eþi ölmüþ
boþanmýþ/ayrý yaþýyor
90
80
80
73
71
70
60
52
50
49
47
42
40
38
36
30
20
10
10
9
4
0
Kent
Kýr
Türkiye
farklýlýk göstermemektedir. Kadýnlara görüþme sýrasýnda yöneltilen duygusal istismar içeren
davranýþlardan en fazla belirtilen yüzde 37 oranýnda, eþ veya birlikte olunan kiþinin hakaret
veya küfür etmesidir. Evlenmiþ her 5 kadýndan yaklaþýk 1'i de aþaðýlandýðýný ve küçük
düþürüldüðünü söylemiþtir. Ülke genelinde, kadýnlarýn eþ veya birlikte olduðu kiþi tarafýndan
korkutulmasý ve tehdit edilmesi de yüzde 19 oranýndadýr.
Bölgeler düzeyinde bakýldýðýnda, Batý Marmara bölgesinde yaþayan kadýnlarýn belirttiði
duygusal istismarýn yüzde 32 ile ülke ortalamasýnýn altýnda olduðu, Kuzeydoðu Anadolu
bölgesinde yüzde 55, Güneydoðu Anadolu bölgesinde ise yüzde 52 olduðu görülmektedir.
Diðer bölgeler arasýndaki yüzdeler 40 ile 49 arasýnda deðiþmektedir. Kadýnlarýn yerleþim
yeri, bölge, yaþ, refah ve eðitim düzeyi açýsýndan yaþadýklarýný belirttikleri duygusal istismar
içeren davranýþlara iliþkin yüzdeler Ek Tablo 4.4'de verilmektedir.
Eðitim durumuna göre fiziksel, cinsel þiddet ve duygusal istismar
Eðitim insanlarýn davranýþ biçimlerinde deðiþiklik meydana getiren bir süreçtir. Kadýna
yönelik aile içi þiddet söz konusu olduðunda da kadýnlarýn þiddete maruz kalma olasýlýklarý
ve þiddetle baþa çýkma biçimleri eðitim boyutunda farklýlýk göstermektedir. Araþtýrma
sonuçlarý, daha öncede belirtildiði gibi, kadýnlarýn eðitim düzeyi arttýkça eþleri veya birlikte
olduklarý kiþi(ler) tarafýndan fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn oranýnýn
53
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þekil 4.4. Eðitim durumuna göre fiziksel þiddet yaygýnlýðý:
Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ kadýnlarýn
eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yaygýnlýðý, Türkiye 2008
%
yaþamýn herhangi bir dönemi
son 12 ay
60
50
40
30
20
10
0
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve
üzeri
azaldýðý görülmektedir. Diðer taraftan, lise ve üzeri eðitimi olan her 10 kadýndan yaklaþýk
3'ünün, hayatýnýn herhangi bir döneminde yakýn iliþki içinde olduðu erkek tarafýndan
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ olmasý dikkat çekicidir. Bu bölümde, üç temel þiddet
biçimi olan fiziksel þiddet, cinsel þiddet ve duygusal istismar örüntüsü eðitim düzeyine
göre deðerlendirilmektedir. Her þiddet biçimi için yaþamýn herhangi bir dönemi ve yakýn
dönem dikkate alýnmýþtýr.
Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kalýnan fiziksel þiddet yaygýnlýðý, eðitim düzeyinin
artmasý ile azalmaktadýr. Eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn maruz
kaldýklarý fiziksel þiddet, lise ve üzeri eðitimi olan kadýnlardan iki kat daha fazladýr. Ancak,
eðitim düzeyi daha fazla olan kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde karþýlaþtýklarý
fiziksel þiddet oranýnýn, yüzde 25 olmasý da oldukça yüksek bir deðerdir. Yakýn dönem
dikkate alýndýðýnda ise, kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddet yüzdelerinin eðitim
düzeyindeki artýþ ile azaldýðý net olarak söylenememekle birlikte, hiç eðitimi olmayan
(yüzde 13) ve lise ve üzeri eðitimi olan (yüzde 8) kadýnlar arasýnda bir fark söz konusudur.
Yakýn dönemde yaþanan fiziksel þiddet düzeyinde çok belirgin bir farklýlaþma görülmemesinin
nedeni, yüksek eðitim grubundaki genç kadýnlarýn oranýnýn daha fazla olmasý ve daha
genç yaþtaki kadýnlarda þiddet yaþama riskinin yakýn dönemde en fazla olmasý biçiminde
açýklanabilir (Þekil 4.4).
Eðitim düzeyine göre, kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkekler tarafýndan maruz kaldýklarý
cinsel þiddet yaygýnlýðý, belirtilen cinsel þiddet düzeyinin fiziksel þiddetten daha az olmasýna
raðmen, fiziksel þiddet örüntüsüne benzerlik göstermektedir (Þekil 4.5).
54
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Þekil 4.5. Eðitim durumuna göre cinsel þiddet yaygýnlýðý:
Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ
kadýnlarýn eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý cinsel þiddet
yaygýnlýðý, Türkiye 2008
%
yaþamýn herhangi bir dönemi
son 12 ay
25
20
15
10
5
0
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve
üzeri
Kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarý duygusal istismar, diðer
þiddet biçimlerinde olduðu gibi eðitim düzeyindeki artýþla birlikte azalmaktadýr. Ancak,
duygusal istismarda bu fark fiziksel ve cinsel þiddet ile karþýlaþtýrýldýðýnda daha azdýr. Lise
ve üzeri eðitim grubundaki kadýnlarýn yüzde 37'si, hiç eðitimi olmayan veya ilköðretimi
bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 50'si yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde duygusal istismara
maruz kalmýþtýr. Yakýn dönemde yaþanan duygusal istismar yaygýnlýðý eðitim gruplarý
arasýnda çok büyük farklýlýk göstermektedir (Þekil 4.6).
Þekil 4.6. Eðitim durumuna göre duygusal istismar yaygýnlýðý:
Eðitim düzeyine göre yaþamýn herhangi bir döneminde ve yakýn dönemde evlenmiþ
kadýnlarýn eþleri veya birlikte yaþadýðý kiþi(ler) tarafýndan maruz kaldýklarý duygusal
istismar yaygýnlýðý, Türkiye 2008
%
yaþamýn herhangi bir dönemi
son 12 ay
60
50
40
30
20
10
0
Eðitimi yok/
ilköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim
birinci
kademe
Ýlköðretim
ikinci
kademe
Lise ve
üzeri
55
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþlar
Duygusal istismara yönelik davranýþ biçimlerinin yaný sýra evlenmiþ kadýnlara, son eþi
veya son birlikte olduðu kiþiler tarafýndan uygulanan, kadýnlarýn yaþamlarýný kontrol edici
bazý davranýþlarý yaþayýp yaþamadýklarý sorulmuþtur. Bu davranýþlar:
•
•
•
•
•
•
•
•
Kadýnýn arkadaþlarýný görmesini engelleme,
Kadýnýn kendi ailesi ve akrabalarýyla görüþmesini engelleme,
Kadýnýn her zaman nerede olduðunu bilmek isteme,
Kadýný önemsememe ve ihmal etme,
Kadýn baþka erkeklerle konuþunca sinirlenme,
Kadýnýn kendisini aldattýðýndan þüphelenme,
Kadýnýn saðlýk kuruluþuna gitmek için kendisinden izin almasýný isteme,
Kadýnýn kýyafetlerini karýþma, kendi istediði biçimde giyinmesini isteme olarak
tanýmlanmýþtýr.
Tablo 4.3'de kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþ biçimlerinin bölge, yerleþim yeri,
yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdeleri verilmektedir. Tanýmlanan davranýþ biçimleri
arasýnda en fazla belirtilen, yüzde 69 ile kadýnlarýn her zaman nerede olduklarýnýn eþleri
veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan bilinme isteðidir. Kadýnýn baþka erkeklerle
konuþmasýna kýzma (yüzde 44) ile kýyafetlerine karýþma ve kadýnýn erkeðin istediði biçimde
giyinmesini isteme (yüzde 35) en fazla karþýlaþýlan kontrol edici davranýþ biçimlerindendir.
Yerleþim yeri açýsýndan deðerlendirildiðinde, kadýnlarýn günlük yaþamlarýný etkileyen bir
çok davranýþ biçimi çok önemli bir farklýlaþma göstermemektedir. Kadýnlarýn en fazla
maruz kaldýklarýný belirttikleri, her zaman nerede olduklarýnýn bilinmesi isteði, bölgeler
arasýnda yüzde 66 ile 81 arasýnda deðiþmektedir. Kadýnlarý kontrol etmeye yönelik davranýþ
biçimleri, diðer þiddet biçimlerinin yaygýnlýðý ile benzer bir örüntüye sahiptir. Daha fazla
fiziksel ve cinsel þiddet yaþanan bölgelerde, kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler
tarafýndan gündelik hayatlarýnýn kontrol edilmesine yönelik davranýþlara daha fazla maruz
kaldýklarý görülmektedir.
Ekonomik þiddet/istismar
Kadýna yönelik diðer þiddet biçimlerinde olduðu gibi, kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi
bir döneminde ekonomik hayata katýlmalarýnýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler tarafýndan
engellenip, engellenmediðine yönelik üç soru yöneltilmiþtir (Bkz. Tanýmlar). Ekonomik
þiddet ya da istismar konusu, diðer þiddet biçimlerinden biraz daha karýþýk bir yapý
sergilemektedir. Kadýnýn kendisinin zaten çalýþmak istemediði veya kendisine ait bir gelire
sahip olmadýðý gibi durumlarda, çalýþmaya engel olma ya da iþten ayrýlmaya neden olma
ile kadýnýn gelirinin elinden alýnmasýna iliþkin sorular için, bu sorunlarýn belirtilen özelliklere
sahip kadýnlara uygun olmadýðýný ifade eden “uygun deðil” seçeneði iþaretlenmiþtir.
Çalýþmaya engel olma ya da bir iþten ayrýlmaya neden olma yüzde 23 ile kadýnlara karþý
ekonomik istismara yönelik belirtilen üç davranýþ biçimi arasýnda en fazla belirtilendir.
56
8.4
4.6
6.3
4.7
12.6
9.0
10.9
8.0
4.4
13.0
12.6
14.0
11.7
9.0
7.3
8.4
11.1
8.1
10.1
7.2
11.1
8.0
6.2
12.2
6.3
8.1
9.4
15.3
12.4
16.4
14.5
8.6
20.7
17.2
16.8
17.9
12.4
10.3
11.6
14.6
12.0
13.9
10.3
14.8
11.6
10.0
12.4
Türkiye
8.8
9.2
7.5
Ailesini
görmeyi
engelleme
12.7
11.4
Arkadaþlarýný
görmeyi
engelleme
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
68.8
71.2
70.3
61.7
71.6
69.4
71.1
63.2
80.4
68.5
64.1
68.0
65.5
70.1
67.1
66.9
71.5
65.8
73.1
67.4
69.8
80.1
76.1
74.0
68.4
70.2
Her zaman
nerede
olduðunu
bilmek
isteme
10,798
30.8
34.8
3.9
14.9
44.1
4,189
4,631
1,978
45.0
27.0
14.1
4.5
3.6
3.3
51.9
44.4
30.1
35.9
35.5
31.6
18.1
14.3
10.7
2,741
5,237
872
1,948
49.2
31.8
23.3
10.8
4.8
3.2
4.2
4.4
46.5
47.4
48.3
30.9
29.7
35.3
41.7
36.3
1,194
3,652
3,009
2,943
35.6
29.4
28.0
32.7
5.5
3.8
3.7
3.4
59.8
47.1
40.3
36.8
54.5
41.1
30.1
22.9
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
24.0
35.6
20.6
23.1
32.4
27.1
38.1
31.1
30.9
53.3
52.7
53.3
4.0
1.8
2.4
2.8
5.0
3.8
5.9
4.8
2.3
5.5
3.5
5.8
43.7
41.5
34.5
46.4
48.1
37.7
52.4
46.3
41.0
60.7
52.5
50.5
7,981
2,817
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
35.1
27.0
27.4
37.1
38.6
35.9
37.2
35.1
30.1
42.0
36.0
39.6
Saðlýk
kuruluþuna
izinsiz
gidememe
25.6
46.1
Sadakatsiz
olmakla
suçlama
4.0
3.5
Baþka
erkeklerle
konuþunca
sinirlenme
44.6
42.8
36.1
31.0
Kýyafetlerine
karýþma
20.3
14.6
13.5
10.1
14.8
13.6
14.4
16.7
15.9
9.7
9.4
13.6
15.6
17.0
16.8
14.9
10.0
20.3
18.3
19.8
15.1
14.2
Ýhmal
etme
Eþi veya birlikte olduðu kiþilerden farklý biçimlerde kontrol edici davranýþlara maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn bölge,yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah
düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Tablo 4.3 Kadýnlarýn hayatýný kontrol etmeye yönelik davranýþlar
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
57
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Çalýþmak istemediðini ya da böyle bir durumun söz konusu olmadýðýný belirten kadýnlar
da dahil edildiðinde, yaklaþýk her 10 kadýndan 4'ünün ekonomik istismara uðradýðý
görülmektedir.
Bu oranlar dikkate alýnarak bölgesel bir deðerlendirme yapýldýðýnda, Kuzeydoðu Anadolu
bölgesinde yaþayan kadýnlarýn yüzde 46'sý çalýþmaya engel olma ya da iþten çýkma gibi
bir durumun kendileri açýsýndan uygun olmadýðýný belirtmiþlerdir. Yaþamýn herhangi bir
döneminde böyle bir sorun yaþadýðýný belirtenlerin oraný Doðu Marmara, Batý Anadolu
bölgelerinde yüzde 28 ve Ýstanbul bölgesinde ise yüzde 27'dir. Ekonomik þiddet/istismar
diðer þiddet biçimlerinden farklý bir yapý göstererek, kentsel yerleþim alanýnda yaþayan
kadýnlar arasýnda kýrsal alanda yaþayan kadýnlara oranla iki kat fazla bulunmuþtur.
Ekonomik istismarý yansýtan üç davranýþa iliþkin yüzdeler Ek Tablo 4.5'de bölge, yerleþim
yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeylerine göre verilmektedir.
Kadýnýn kendi ailesinde þiddet
Kadýnýn ve erkeðin yetiþtiði ortamda, özelikle de ailesinde þiddetin olup olmamasý bazý
durumlarda kadýnlar ve erkekler açýsýndan þiddetin daha kolay kabullenilmesine neden
olabilmektedir. Araþtýrma kapsamýnda, kadýnlara, babalarýndan annelerine ve
kayýnpederlerinden kayýnvalidelerine yönelik fiziksel þiddet olup olmadýðý sorusu da
yöneltilmiþtir. Ek Tablo 4.6'da fiziksel þiddete hiç maruz kalmadýðýný belirten kadýnlar ile
en az bir kez maruz kaldýðýný belirtenlerin kendi annelerinin fiziksel þiddet yaþayýp
yaþamadýklarý bölge ve yerleþim yerine göre verilmektedir. En az bir kez þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn yüzde 37'sinin annesi, hiç þiddet yaþamadýðýný belirten kadýnlarýn ise yüzde
19'unun annesinin de þiddete maruz kaldýðý görülmektedir. Burada, dikkat edilmesi
gereken en önemli konu, þiddet yaþanan ailelerde yaþayan çocuklarýn hepsinin mutlaka
þiddete yönelmediðinin bilinmesidir. Ancak, yüzdeler açýsýndan kendi ailesinde þiddete
tanýk olan kadýnlarýn tanýk olmayan kadýnlara oranla daha fazla þiddete maruz kaldýklarý
söylenebilir.
Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý
Araþtýrma kapsamýnda evli ya da bekar kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete
iliþkin tutumlarýný anlamak amacýyla belirli ifadelere katýlýp katýlmadýklarý sorulmuþtur. Bu
ifadeler þunlardýr:
•
•
•
•
•
•
•
58
Bazý durumlarda erkekler eþlerini dövebilirler.
Kadýn istemese bile, eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir.
Çocuklarý terbiye etmek için bazen dövmek gerekebilir.
Bir kadýnýn tavýr ve davranýþlarýndan ailenin erkekleri sorumludur.
Kadýn, herhangi bir konuda eþiyle ayný fikirde deðilse tartýþmamalý ve susmalýdýr.
Bir kadýn elindeki parayý kendi istediði gibi harcayabilmelidir.
Yemek, bulaþýk, çamaþýr ve ütü gibi ev iþlerini erkekler de yapmalýdýr.
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.4'de geleneksel rolleri pekiþtiren ifadelere katýlma yüzdeleri bölge, yerleþim yeri,
yaþ, eðitim ve refah düzeyinde gösterilmektedir. Ülke genelinde, kadýnlarýn yaklaþýk yarýya
yakýný "kadýnýn eþiyle tartýþmamasý" ve "kadýnlarýn davranýþlarýndan erkeklerin sorumlu
olmasý" ifadelerine katýldýðýný belirtirken, 'bazý durumlarda erkekler eþlerini dövebilirler'
ifadesine katýlma oranýnýn daha düþük olmasý dikkat çekicidir. Bu ifade, kadýnlarýn fiziksel
þiddete iliþkin tutumlarýný anlamak açýsýndan önemlidir ve ülke genelindeki tüm kadýnlarýn
yüzde 14'ü tarafýndan onaylanmaktadýr. Baþka bir ifadeyle, her 100 kadýndan 86'sý fiziksel
þiddetin kabul edilemez olduðunu düþünmektedir. Kýrsal alanda yaþayan kadýnlarýn bu
ifadeye katýlma oraný (yüzde 23), kentte yaþayanlara (yüzde 11) oranla daha fazladýr.
Bölgeler açýsýndan ise, Güneydoðu Anadolu (yüzde 24) ve Ortadoðu Anadolu (yüzde
23) bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýnda bu ifadeye katýlým diðer bölgelerden biraz daha
fazladýr.
Fiziksel þiddetin onaylanmasý veya normalleþtirilmesi anlamýna gelebilecek bu evet cevabý,
kadýnlarýn temel özellikleri açýsýndan incelendiðinde, fiziksel þiddet yaþanma yüzdeleri ile
paralel sonuçlar ortaya çýktýðý görülmektedir. Eðitim düzeyi daha yüksek gruptaki kadýnlarýn
sadece yüzde 3.2'si, refah düzeyi en yüksek gruptaki kadýnlarýn ise yüzde 4.7'si bu ifadeyi
onaylamýþtýr. Yaþ gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, 45-59 yaþ grubundaki kadýnlar
arasýnda bu yüzde 18 iken, 15-24 yaþ grubunda 12 düzeyindedir. Hiç evlenmemiþ kadýnlar
arasýnda da bu ifadeye katýldýðýný belirtenler yüzde 9 düzeyindedir. Bu sonuç, kadýna
yönelik þiddet konusunda genç kuþaklarýn tutumlarýnýn deðiþmekte olduðunu göstermektedir.
Cinsel iliþkiye ve evlilik içindeki cinsellik konusuna iliþkin kadýnlarýn tutumlarýný anlamak
amacýyla yöneltilen 'kadýn istemese bile eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir' ifadesine
ise ülke genelindeki yaklaþýk her 3 kadýndan biri evet cevabýný vermektedir. Kýrsal alanda
yaþayan kadýnlar açýsýndan bu kabullenme yüzde 42'ye kadar çýkmaktadýr. Bölge, eðitim
ve refah düzeyi ile yaþ gruplarý açýsýndan deðerlendirildiðinde, sonuçlar fiziksel þiddetteki
örüntüye benzemektedir.
Tablo 4.5'de ise geleneksel toplumsal cinsiyet rollerinin deðiþmesine iliþkin iki ifadeye
katýlmayan kadýnlarýn yüzdeleri bölge ve yerleþim yerine göre verilmektedir. Ülke genelindeki
kadýnlarýn üçte ikisinden fazlasý "kadýnýn elindeki parayý istediði gibi harcayabileceðini"
ve "erkeklerin de ev iþleri yapmasý gerektiðini" belirtmektedir. Kýrsal yerleþim yerlerinde
bu görüþe katýlmayan kadýnlarýn oraný kentlere göre daha fazladýr ve benzer biçimde
bölgeler arasýnda da ayný yapý korunmaktadýr.
59
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 4.4 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-1
Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin belirtilen görüþlere katýlan kadýnlarýn bölge ve
yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Görüþlere katýlan kadýnlarýn yüzdesi
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
60
Kadýnýn eþiyle
tartýþmamasý
Bazý
durumlarda
erkeklerin
eþlerini
dövmesi
Bazý
Kadýnýn
Kadýnýn
Evlenmiþ
durumlarda davranýþlarýndan
istemediði
kadýn
çocuðun
erkeðin sorumlu halde eþiyle
sayýsý
dövülmesi
olmasý
cinsel iliþkiye
girmesi
44.2
64.5
10.6
24.9
31.1
47.7
42.7
61.2
25.4
45.6
7,736
2,617
44.8
56.2
45.6
44.0
42.5
50.0
53.3
52.5
57.5
58.9
64.4
59.0
10.0
16.5
11.3
10.6
11.3
17.5
18.2
13.4
14.0
19.7
22.8
24.0
30.5
32.2
31.3
27.6
31.1
39.0
33.9
40.0
37.8
45.0
50.6
51.4
43.5
51.0
43.2
45.0
42.1
47.5
52.7
57.1
51.8
57.8
55.5
52.5
23.4
36.1
29.1
28.3
26.8
31.1
32.5
35.9
36.9
44.7
42.2
35.9
2,047
519
1,395
1,046
1,091
1,316
525
598
348
248
386
834
48.6
41.0
49.4
58.6
15.2
10.9
14.7
16.9
35.0
35.8
35.7
34.5
46.8
42.8
46.3
53.6
30.7
21.9
28.9
41.3
1,425
3,237
2,717
2,974
70.2
55.0
35.0
17.6
28.7
13.6
7.2
2.9
51.4
36.4
24.9
19.0
68.5
50.2
37.7
20.5
54.3
30.7
18.1
8.9
2,250
5,187
934
1,982
64.6
46.9
27.8
24.1
10.6
4.6
48.8
31.6
19.6
61.5
45.8
26.2
45.2
26.3
13.7
3,733
4,462
2,158
49.3
14.2
35.3
47.4
30.5
10,353
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.5 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý-2
Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin belirtilen görüþlere katýlmayan kadýnlarýn bölge,
yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Görüþlere katýlmayan kadýnlarýn yüzdesi
Temel Özellikler
Kadýnýn elindeki parayý
istediði gibi
harcayabilmesi
Ev iþlerini
erkeklerin de
yapmasý
Evlenmiþ
kadýn sayýsý
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
32.4
39.4
30.1
42.8
7,736
2,617
33.4
33.8
38.1
36.1
30.9
30.2
36.0
36.2
38.5
35.6
35.9
32.6
31.7
29.8
28.3
32.7
29.7
33.1
32.8
32.4
28.2
45.0
49.6
45.9
2,047
519
1,395
1,046
1,091
1,316
525
598
348
248
386
834
35.3
32.0
34.1
36.2
39.4
32.4
31.2
33.3
1,425
3,237
2,717
2,974
41.5
34.8
33.4
24.6
48.9
34.1
28.6
16.0
2,250
5,187
934
1,982
41.1
32.1
26.5
45.8
29.8
19.2
3,733
4,462
2,158
Türkiye
34.2
33.3
10,353
Yerleþim yeri
61
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Fiziksel ve cinsel þiddete iliþkin tutumlar ve yaþanan þiddet
Þekil 4.7'de en az bir kez evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ile bu
kadýnlarýn yaþadýklarý fiziksel þiddet gösterilmektedir. Þiddete iliþkin tutumlar arasýnda yer
alan "Bazý durumlarda erkekler eþini dövebilir" diye düþünen evlenmiþ kadýnlarýn yüzdesi
14 olarak bulunmuþtur. Kadýnlarýn yaþamýn herhangi bir döneminde eþleri veya birlikte
olduklarý kiþilerden yaþadýklarý fiziksel þiddet yüzdesi 39 iken, son 12 ayda yaþadýklarý
þiddet yüzdesi 10'dur. Tutumlarýn son döneme iliþkin bilgi vermesi göz önüne alýndýðýnda,
þiddet oranýndaki azalmanýn tutumlarla iliþkili olduðu görülmektedir. Kentsel yerleþim
yerlerinde yaþayan kadýnlarýn fiziksel þiddete yönelik tutumlarý, kýrsal yerleþim yerinde
yaþayanlardan daha farklýdýr. Ancak, son 12 ayda yaþanan þiddet deðerlendirildiðinde,
kýr ve kent arasýnda herhangi bir farklýlýk gözlenmemektedir.
Þekil 4.8'de 'Kadýn istemese bile, eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir' diye düþünen
kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde ve son 12 ay içinde yaþadýklarýný
belirttikleri cinsel þiddet yüzdeleri verilmektedir. Yaþanan cinsel þiddetin son 12 ayda daha
az belirtildiði görülmektedir. Burada cinsel þiddetle ilgili konuþmanýn toplum tarafýndan
daha fazla yargýlanacaðý kaygýsý, cinsellikle ilgili þiddeti konuþmanýn daha zor olduðu ve
kadýnlarýn yakýn zamanda yaþadýklarýný anlatmakta daha çekingen davrandýklarý dikkate
alýnmalýdýr.
Þekil 4.7. Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan fiziksel þiddet:
Evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ve eþi veya birlikte olduðu kiþilerden
maruz kaldýklarý þiddetin yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
bazý durumlarda
erkek dövebilir
%
yaþamýn herhangi bir
döneminde fiziksel þiddet
50
son 12 ayda
fiziksel þiddet
47
45
42
40
40
35
30
25
25
20
15
14
14
11
14
14
10
0
Kent
62
Kýr
Türkiye
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Þekil 4.8. Fiziksel þiddete iliþkin tutum ve yaþanan cinsel þiddet:
Evlenmiþ kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarý ve eþi veya birlikte olduðu kiþilerden
maruz kaldýklarý þiddetin yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
kadýn cinsel iliþkiyi
reddedemez
%
50
yaþamýn herhangi bir
döneminde cinsel þiddet
son 12 ayda
cinsel þiddet
46
45
40
35
30
31
25
25
20
18
15
14
15
8
7
10
7
0
Kent
Kýr
Türkiye
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik
þiddet
Araþtýrma kapsamýnda, kadýnlarýn yakýn iliþki içinde olduklarý erkeklerin yaný sýra diðer
kiþiler (erkek ya da kadýn) tarafýndan maruz kaldýklarý þiddet bilgisi de elde edilmiþtir. Bu
bilgi, bir evlilik yaþamýþ veya bir erkekle iliþkisi olmuþ evli ya da bekar olmalarý dikkate
alýnmadan tüm kadýnlara yöneltilmiþtir. Burada, kadýnlarýn 15 yaþýndan itibaren yakýn
iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðýna
iliþkin veri sunulmaktadýr. Ayrýca, 15 yaþýndan önce maruz kalýnan cinsel istismar (çocuklukta
cinsel istismar) ile ilgili yüzdeler de yer almaktadýr. Belirtilen fiziksel ve cinsel þiddet
yüzdeleri ile çocuklukta yaþanan cinsel istismarýn kimler tarafýndan yapýldýðý da bölümün
konularýndandýr.
15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet
Kadýnlara, sorulan sorular arasýnda, onlara 15 yaþýndan sonra eþleri veya birlikte olduklarý
kiþi dýþýnda baþka biri tarafýndan herhangi bir kötü muamele ya da fiziksel þiddet uygulayan
olup olmadýðý sorusu da yer almaktadýr. Fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlardan,
þiddet uygulayan kiþi veya kiþilerin kim olduklarý bilgisi de elde edilmiþtir. Tablo 4.6'da
15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakilerden kadýnlara yönelik fiziksel
63
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
ve cinsel þiddet yaygýnlýðý bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyi açýsýndan
verilmektedir. Ülke genelinde 15 yaþýndan sonra her 100 kadýndan yaklaþýk 17'si yakýn
iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Kent
ve kýr için deðerlendirildiðinde ise çok büyük bir farklýlýk görülmemektedir. En fazla fiziksel
þiddete maruz kaldýðýný belirten kadýnlar Kuzeydoðu Anadolu (yüzde 23), Ortadoðu
Anadolu (yüzde 22), Doðu Karadeniz (yüzde 19) ve Ýstanbul (yüzde 20) bölgelerinde
yaþayanlardýr. En az fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlar ise yüzde 14 ile Batý
Marmara bölgesinde yaþayanlardýr.
Fiziksel þiddeti uygulayanlar açýsýndan bakýldýðýnda ise, ülke genelinde ilk sýrayý yüzde
41 ile kadýnlarýn babalarý, yüzde 32 ile anneleri, yüzde 16 ile aðabeyleri ve yüzde 8 ile
öðretmenleri almaktadýr. Baþka bir deyiþle, kadýnlarýn 15 yaþýndan sonra eþleri ya da
birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakilerden maruz kaldýklarý fiziksel þiddet daha çok kendi
ailelerinden gelmektedir. Kayýnvalide ve kayýnpeder tarafýndan fiziksel þiddet ise en fazla
Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar tarafýndan belirtilmiþtir (Ek Tablo 4.7).
Bölgesel olarak bakýldýðýnda, ailelerden kadýna yönelik fiziksel þiddetin en yoðun olduðu
bölgeler yüzde 81 ile Doðu Marmara; yüzde 80 ile Ýstanbul ve yüzde 76 ile Akdeniz gibi
ülkenin batýsýnda ve güneyinde yer alan bölgelerdir. Daha uzak akrabalar tarafýndan
kadýna yönelik fiziksel þiddet yüzde 35 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar
arasýnda en fazladýr. Daha sonra yüzde 30 ile bu bölgeyi Orta Anadolu bölgesi izlemektedir.
Kadýnlarýn eðitim düzeylerindeki farklýlaþma, eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakiler
tarafýndan maruz kaldýklarý fiziksel þiddet biçiminde deðiþiklik göstermemektedir. Refah
düzeyinin düþük veya yüksek olmasý da yaþanan fiziksel þiddeti deðiþtirmemektedir.
15 yaþýndan sonra cinsel þiddet
Kadýnlara, 15 yaþýndan sonra eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýndakiler tarafýndan
istekleri dýþýnda cinsel iliþkiye girmeye ya da cinsel bir eylemde bulunmaya zorlanýp
zorlanmadýklarý sorulmuþtur. Cinsel iliþkiye girmeye ya da cinsel bir eyleme zorlandýðýný
belirten kadýnlarýn, bu þiddeti uygulayan kiþinin kim veya kimler olduðuna iliþkin bilgi de
ayrýca elde edilmiþtir. Ülke genelindeki, her 100 kadýndan 3'ü yakýn iliþkide olduðu erkekler
dýþýndakilerden cinsel þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Kentsel yerleþim yerlerinde
yaþayan kadýnlarýn yaklaþýk yüzde 4'ü, kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlarýn ise
yüzde 2.3'ü cinsel þiddet yaþamýþtýr. Bölgeler arasýnda yaþanan cinsel þiddet oranlarý ise
önemli bir farklýlaþma göstermemekte ve yüzde 2 ile yüzde 5 arasýnda deðiþmektedir.
Yakýn iliþkide olunan erkeklerin dýþýndakilerden kadýnlarýn maruz kaldýklarý cinsel þiddetin
veya istismarýn eðitim düzeyi daha fazla olan kadýnlar tarafýndan daha çok belirtildiði
görülmüþtür.
Ülke genelinde cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý (yüzde 52),
yaþadýklarý cinsel istismarýn tanýmadýklarý kiþiler tarafýndan gerçekleþtirildiðini belirtmiþlerdir.
64
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Daha sonra yüzde 18 ile erkek arkadaþlar ve yüzde 12 ile erkek akrabalar gelmektedir
(Ek Tablo 4.8).
15 yaþýndan önce cinsel istismar
15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismarýn oldukça duyarlý ve araþtýrma yoluyla bilgi
elde edilmesi zor bir konu olmasýndan hareketle, bu bilgi aþamalý olarak toplanmaya
çalýþýlmýþtýr. Kadýnlara, 15 yaþýndan önce istenmeyen bir cinsel davranýþta bulunan ya
da cinsel olarak rahatsýz edecek biçimde dokunan olup olmadýðý sorusu yöneltilmiþtir.
Ayrýca, bu soruya verilen cevap dikkate alýnmaksýzýn, görüþmenin sonunda üzerinde bir
aðlayan ve bir gülen kýz resminin bulunduðu bir kart gösterilmiþtir. Kadýnlardan, yaþadýklarý
deneyime uygun olarak karttaki ifadelerden birini görüþmecinin görmeyeceði biçimde
iþaretlemeleri ve kartý zarfa koyup kapatmalarý istenmiþtir. Tablo 4.7'de bölge ve yerleþim
yerine göre hem görüþme sýrasýnda verilen cevaplar, hem de karta verilen cevaplarla
birlikte iki cevabýn toplamý gösterilmektedir.
Ülke genelinde görüþme sýrasýnda cinsel istismar yaþadýðýný söyleyen kadýn yüzdesi 4
iken, bu yüzde karta verilen cevaplarla birlikte yüzde 7'ye çýkmýþtýr. Kentsel yerleþim
alanlarýnda yaþayan kadýnlar açýsýndan cinsel istismar kýrsal alanda yaþayan kadýnlarýn
3 katý daha fazladýr. Bölge düzeyinde deðerlendirildiðinde ise, cinsel istismar yaþadýðýný
en fazla belirten kadýnlar, Ýstanbul (yüzde 9) ve Akdeniz (yüzde 8,5) bölgelerinde yaþayan
kadýnlardýr. Daha genç yaþ grubundaki kadýnlar ile eðitim ve refah düzeyi daha yüksek
olan kadýnlar, çocuklukta cinsel istismar yaþadýklarýný diðer gruplara oranla daha fazla
belirtmiþlerdir. Bunun nedenleri arasýnda, yaþanan davranýþýn cinsel istismar olarak
tanýmlanmasý ya da cinsel istismarýn açýklanmasýndan çekinme sayýlabilir.
Çocukluk döneminde yaþanan cinsel istismarý kimlerin uyguladýðý Ek Tablo 4.9'da ayrýntýlý
bir þekilde verilmektedir. Ülke genelinde, 15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismarýn
yüzde 42'si kadýnlarýn tanýmadýklarý kiþiler, yüzde 30'u ise erkek akrabalar tarafýndan
uygulanmýþtýr.
65
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Table 4.6. 15 yaþýndan sonra fiziksel ve cinsel þiddet:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden fiziksel ve cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn
bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Fiziksel
þiddet
Cinsel
þiddet
Fiziksel veya
cinsel þiddet
Kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
18.0
3.6
20.1
9,528
Kýr
17.1
2.3
18.6
3,267
Ýstanbul
19.5
3.5
21.1
2,520
Batý Marmara
14.2
2.4
15.6
608
Ege
17.3
1.7
18.3
1,706
Doðu Marmara
17.9
2.9
19.1
1,243
Batý Anadolu
15.8
4.9
19.4
1,343
Akdeniz
16.9
4.2
19.7
1,650
Orta Anadolu
16.3
2.4
17.8
608
Batý Karadeniz
15.9
2.9
17.5
740
Doðu Karadeniz
19.1
3.6
21.0
430
Kuzeydoðu Anadolu
23.1
2.8
23.8
328
Ortadoðu Anadolu
21.8
3.7
24.3
545
Güneydoðu Anadolu
18.3
3.8
20.5
1,074
15-24
21.8
5.5
24.9
3,490
25-34
16.6
3.4
18.5
3,493
35-44
16.2
2.3
17.5
2,797
45-59
16.1
1.5
17.0
3,015
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
19.2
2.0
20.2
2,390
Ýlköðretim birinci kademe
15.5
2.1
16.8
5,477
Ýlköðretim ikinci kademe
19.6
3.8
21.7
1,949
Lise ve üzeri
19.6
6.4
23.3
2,978
Düþük
19.2
2.7
20.6
4,473
Orta
16.8
3.2
18.7
5,460
Yüksek
17.4
4.6
20.2
2,863
Türkiye
17.8
3.3
19.7
12,795
Bölge
Yaþ
Eðitim
Refah düzeyi
66
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Tablo 4.7. 15 yaþýndan önce cinsel istismar
Çocuklukta istismara maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn yüz yüze görüþmede ve karta verdikleri
cevaplarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Yüz yüze görüþme
sayý
%
toplam
cevaplayan
kadýn sayýsý
473
5.0
85
2.6
Yüz yüze görüþme ve
kart verilen cevaplar
sayý
%
toplam
cevaplayan
kadýn sayýsý
652
748
7.9
9,528
156
173
5.3
3,267
2,520
Bölge
Ýstanbul
156
6.2
198
235
9.3
Batý Marmara
12
2.0
19
22
3.7
608
Ege
57
3.4
92
104
6.1
1,706
Doðu Marmara
54
4.4
67
75
6.0
1,243
Batý Anadolu
52
3.9
85
93
6.9
1,343
Akdeniz
89
5.4
120
141
8.5
1,650
Orta Anadolu
22
3.6
36
38
6.2
608
Batý Karadeniz
18
2.4
51
54
7.3
740
Doðu Karadeniz
18
4.2
30
32
7.4
430
Kuzeydoðu Anadolu
16
4.9
19
22
6.6
328
Ortadoðu Anadolu
24
4.4
31
40
7.3
545
Güneydoðu Anadolu
39
3.7
60
66
6.1
1,074
15-24
258
7.4
342
391
11.2
3,490
25-34
164
4.7
241
268
7.7
3,493
35-44
83
3.0
130
146
5.2
2,797
45-59
53
1.7
96
116
3.9
3,015
54
2.3
104
120
5.0
2,390
Ýlköðretim birinci kademe
156
2.8
283
314
5.7
5,477
Ýlköðretim ikinci kademe
114
5.9
156
183
9.4
1,949
Lise ve üzeri
234
7.9
265
304
10.2
2,978
Düþük
146
3.3
267
300
6.7
4,473
Orta
227
4.2
320
371
6.8
5,460
Yüksek
185
6.5
221
250
8.7
2,863
Türkiye
558
4.4
807
921
7.2
12,795
Yaþ
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Refah düzeyi
67
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Deðerlendirme
Araþtýrma sonuçlarý, Türkiye'de kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþilerden maruz
kaldýðý fiziksel þiddetin yaygýn olduðunu göstermektedir. Ayrýca, araþtýrma bulgularý,
evlenmiþ kadýnlarýn yaþadýðý fiziksel þiddetin aðýr derecede yaþanmasýnýn daha sýk olarak
görüldüðünü de ortaya koymuþtur (Þekil 4.1). Yaþanan fiziksel þiddetin bölgeler arasýnda
önemli bir farklýlaþma gösterdiði görülmektedir.
Ülke düzeyinde evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler) tarafýndan yaþamýþ
olduklarý fiziksel veya cinsel þiddet yüzde 42 iken, bölgelere göre bu iki þiddet biçiminden
en az birinin yaþanma oraný, yüzde 26 ile 57 arasýnda deðiþmektedir. Son 12 ay dikkate
alýndýðýnda ise, bu yüzdeler ülke genelinde yüzde 14 iken, bölgeler arasýnda yüzde 9 ile
27 arasýndadýr. Bu sonuçlar, þiddetin, evli kadýnlarýn hayatlarýnýn bir gerçeði olduðunu
göstermesi ve bölgesel farklýlýklarý ortaya çýkarmasý açýsýndan oldukça önemlidir. Evlenmiþ
kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkeklerden yaþadýklarý fiziksel ve cinsel þiddetin oldukça
yaygýn olduðu sonucu, birçok ülkede yapýlan araþtýrma sonuçlarýyla örtüþmektedir.
Dünya Saðlýk Örgütü'nün farklý ülkelerde yaptýðý araþtýrmalardan elde edilen verilere göre,
kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýklarý fiziksel veya cinsel þiddet
yaygýnlýðý yüzde 15 ile 71 arasýnda deðiþmektedir. Türkiye sonuçlarý da bu aralýðýn içinde
yer almaktadýr, ancak ülkenin bazý bölgelerindeki fiziksel veya cinsel þiddet yüzdeleri,
diðer ülkelerdeki þiddet yüzdelerinden fazladýr. Cinsel þiddet birçok durumda fiziksel
þiddet ile birlikte yaþanmaktadýr.
Duygusal istismar, kiþilerin algýlarýna göre deðiþmektedir ve ülke genelindeki kadýnlarýn
yüzde 44'ü yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde duygusal istismar yaþadýðýný belirtmiþtir.
Kadýnlarýn günlük hayatlarýnýn kontrol edilmesine yönelik davranýþlarda duygusal istismar
olarak deðerlendirildiðinde, duygusal istismar yüzdesi artmaktadýr.
Kadýnlar, eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler dýþýnda da fiziksel ve cinsel þiddete maruz
kalmaktadýrlar. Kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakiler tarafýndan maruz
kaldýðý þiddet biçimi olarak fiziksel þiddet ön plana çýkmaktadýr. Evlenmiþ kadýnlarýn eþleri
veya birlikte olduklarý kiþilerden yaþadýðý fiziksel þiddet yüzde 39 iken, yakýn iliþkide
olmadýklarý kiþilerden maruz kaldýklarý þiddet yüzde 18'dir. Bölgesel olarak eþ veya birlikte
olunan kiþiden maruz kalýnan þiddetle de benzer biçimde farklýlýk görülmektedir.
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet bölgesel olarak
karþýlaþtýrýldýðýnda, eþ veya birlikte olunan kiþiden maruz kalýnan þiddette olduðu kadar
büyük bir farklýlýk görülmemektedir. Diðer ülkelerde yapýlan araþtýrmalarla karþýlaþtýrýldýðýnda,
DSÖ araþtýrmalarýnýn yapýldýðý ülkelerde yüzde 5 ile 62 arasýnda deðiþen eþ dýþýndakilerden
kadýna yönelik fiziksel þiddet yaygýnlýðý, Türkiye'de yüzde 18'dir.
68
Kadýna Yönelik Þiddetin Yaygýnlýðý
Burada dikkat çekilmesi gereken önemli bir nokta, eþ veya birlikte olunan kiþiden kadýna
yönelik þiddet ile eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan uygulanan þiddetin
genellikle farklý olmasýdýr. Yakýn iliþkide olunan erkekler dýþýndakilerin uyguladýðý fiziksel
þiddet, daha çok bir kere olabilen ve göreceli olarak daha az süre ile maruz kalýnan bir
þiddet biçimidir. Ayrýca, kadýnlarýn eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakilerden þiddete
maruz kalma durumunda farklý kiþilerin de belirtilmesi söz konusudur. Ancak eþ veya
birlikte olunan kiþiden kadýna yönelen fiziksel þiddet, biraz daha süreklilik içermektedir.
Kadýnlarýn, yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden cinsel þiddet, fiziksel þiddetle
kýyaslandýðýnda daha azdýr. Her 100 kadýndan 3'ü cinsel istismara maruz kaldýðýný söylemiþ
ve bu þiddetin uygulayýcýsýnýn da daha çok tanýmadýklarý kiþiler olduðunu belirtmiþtir.
Kadýnlar, çocukluk döneminde yaþanan cinsel istismarýn uygulayýcýsý olarak öncelikle
tanýmadýklarý kiþileri, ardýndan da erkek akrabalarý belirtmiþlerdir.
69
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Bölüm 5
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk
Sonuçlarý
Sabahat TEZCAN, Sutay YAVUZ, Hande TUNÇKANAT
Kadýna yönelik aile içi þiddetin en önemli sonuçlarýndan biri þiddetin kadýnýn fiziksel ve
ruhsal saðlýðýný olumsuz etkilemesi ve bunun da önemli bir halk saðlýðý sorunu olarak
karþýmýza çýkmasýdýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþanmasý sonucu oluþan yaralanmalar,
þiddetin kadýn saðlýðýna doðrudan etkisini göstermektedir. Bununla birlikte, yaþamlarýnýn
herhangi bir döneminde þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlarýn seçilmiþ bazý genel ve
ruhsal saðlýk durumlarýyla ilgili sorulara verdikleri yanýtlar, þiddet yaþanmasýnýn saðlýk
üzerinde dolaylý etkilerinin de olabileceðini göstermektedir. Bu konuda baþka ülkelerde
yapýlan araþtýrmalarýn sonuçlarý, yaþanan þiddetin doðrudan bir sonucu olduðunu iddia
etmemekle birlikte, þiddet yaþayan kadýnlarda bazý fiziksel ve ruhsal rahatsýzlýklarýn görülme
sýklýðýnýn daha fazla olduðunu göstermektedir (DSÖ, 2005).
Þiddet sonucu yaralanma
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlara bu þiddet sonucu gerçekleþen yaralanmalar,
bu yaralanmalarýn sayýsý, þiddeti ve biçimleri hakkýnda sorular sorulmuþtur.
Türkiye genelinde evlenmiþ kadýnlarýn yaklaþýk dörtte biri yaþadýklarý fiziksel veya cinsel
þiddet sonucunda yaralandýðýný belirtmiþtir (Tablo 5.1). Bu oran kentsel veya kýrsal yerleþim
yerlerinde önemli derecede farklýlaþmamaktadýr. Bölgelere göre bakýldýðýnda ise þiddet
sonucu yaralanma yaygýnlýðýnýn yüzde 17.7 (Doðu Marmara) ve yüzde 32.9 (Orta Anadolu)
arasýnda deðiþtiði görülmektedir. Orta Anadolu, Batý Anadolu, Akdeniz ve Kuzeydoðu
Anadolu bölgelerinde yaþayan kadýnlar arasýnda þiddet sonucu yaralanma yaygýnlýðý
diðer bölgelerde yaþayan kadýnlara göre daha yüksektir. Bu dört bölgede eþi ve birlikte
olduðu kiþi(ler)den fiziksel ve cinsel þiddet yaþamýþ yaklaþýk her üç kadýndan biri yaþadýðý
þiddet sonucu yaralanmýþtýr.
Yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanma
yaygýnlýðý 15-24 yaþlar arasý evlenmiþ kadýnlar arasýnda yüzde 19.5 iken, 45-59 yaþlarý
arasýndaki kadýnlarda yüzde 26.8'dir. Bu bulgu daha yüksek yaþ grubunda bulunan
kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den
þiddet yaþamanýn kümülatif þekilde artmasýyla ilgilidir. Araþtýrma bulgularý, kadýnýn eðitim
ve hanenin refah düzeyi ile þiddet yaþama yaygýnlýðý arasýnda ters yönlü iliþkinin var
olduðunu göstermektedir (Bkz. Bölüm 4). Ancak, benzer bir iliþkiye kadýnýn eðitim ve
71
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
refah düzeyi ile þiddet sonucu yaralanma arasýnda rastlanmamaktadýr. Diðer bir deyiþle
kadýnýn eðitim ve hanenin refah düzeyine göre þiddet sonucu yaralanma yaygýnlýðý belirgin
bir farklýlaþma göstermemekte, tüm þiddet gören kadýnlar benzer yaralanma riskine sahip
olmaktadýr.
Tablo 5.1 Þiddet sonucu yaralanma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý fiziksel
veya cinsel þiddet sonucu yaralanan kadýnlarýn yaþadýklarý yere ve temel özelliklerine göre
yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
72
Yaralanan
kadýnlar
Fiziksel veya cinsel
þiddet yaþamýþ
kadýn sayýsý
24.2
22.1
3,516
1,365
19.6
22.9
20.7
17.7
29.5
28.6
32.9
20.4
18.3
27.5
23.8
24.2
270
223
311
330
436
426
467
356
369
564
517
612
19.5
22.1
23.6
26.8
503
1,554
1,346
1,478
23.3
23.9
22.7
24.0
1,559
2,372
362
588
25.7
21.4
24.4
2,210
2,049
622
23.7
4,881
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Tablo 5.2 Þiddet sonucu yaralanma sayýsý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanmýþ
kadýnlarýn, yaralanma sayýsýna, yaþadýklarý yere ve temel özelliklerine göre yüzdesi ile tedavi
gerektirecek kadar yaralanan kadýnlarýn yaþadýklarý yere temel özelliklere göre yüzdesi,
Türkiye 2008
Yaralanma sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Tedavi
Þiddet
gerektirecek
sonucu
kadar
yaralanmýþ
yaralanan kadýn sayýsý
1-2
kez
3-5
kez
5'ten
fazla
43.2
38.9
24.0
26.4
32.5
34.5
42.0
37.8
903
309
46.0
49.0
41.0
43.1
41.5
39.4
41.6
47.6
43.9
36.5
52.5
34.0
22.1
18.4
16.5
32.1
27.5
26.8
26.9
18.2
31.5
24.4
23.5
25.8
31.9
32.6
42.5
24.8
31.0
32.9
31.5
34.1
24.7
37.4
23.3
39.6
33.7
42.5
37.8
39.1
35.4
48.4
39.7
50.0
34.7
39.5
40.2
49.9
55
51
64
61
123
121
159
73
61
167
126
151
49.9
44.5
37.2
41.5
26.5
24.2
31.8
19.2
23.6
31.1
31.0
38.7
32.7
42.4
43.1
40.7
115
359
335
403
33.6
41.2
52.1
55.9
22.5
27.8
12.2
24.9
43.5
30.9
33.8
19.2
43.5
40.8
41.5
35.5
401
584
86
141
37.8
42.4
54.1
23.3
25.4
26.4
38.8
31.6
19.4
43.2
37.1
43.6
611
461
140
42.1
24.6
33.0
40.9
1,212
Not: Yaralanma sayýlarýna iliþkin yüzdelerin toplamý, 'Bilmiyor/Hatýrlamýyor' yanýt kategorisine iliþkin sonuçlarýn tabloda verilmemesinden
dolayý 100'e ulaþmamaktadýr.
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kaldýðý
fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralandýðýný söyleyen kadýnlara araþtýrma tarihine kadar
kaç kez yaralandýklarý sorulmuþtur. Ayrýca bu yaralanmalardan herhangi birisinin tedavi
olmasýný gerektirecek kadar þiddetli olup olmadýðý bilgisi de alýnmýþtýr. Türkiye genelinde
73
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþadýðý þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn yüzde 57.6'sý 3 veya daha fazla kez
yaralandýðýný belirtirmiþtir. Þiddet sonucu yaralanmýþ yaklaþýk her üç kadýndan biri de 5
defadan daha fazla kez yaralandýðýný söylemiþtir (Tablo 5.2). Þiddet sonucu yaralanmýþ
her 10 kadýndan dördü ise en az bir kez tedavi olmasýný gerektirecek kadar þiddetli
derecede yaralandýðýný belirtmiþtir. Bulgular þiddet sonucu yaralanmalarýn raslantýsal
olmadýðýný, aksine yaralanmalarýn sýklýkla ve aðýr derecede gerçekleþtiðini ortaya
çýkarmaktadýr.
Kentsel ve kýrsal alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda yaralanma sayýsý bakýmýndan önemli
bir farklýlýk görülmemektedir. Araþtýrma tarihinde Ege, Güneydoðu Anadolu ve Kuzeydoðu
Anadolu bölgelerinde yaþayan ve þiddet sonucu yaralanmýþ yaklaþýk her 10 kadýndan 4'ü
þiddet sonucunda, 5 defadan daha fazla yaralandýklarýný söylemiþlerdir. Batý Karadeniz
ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan ve þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn
yarýsý ise en az bir kez tedavi olmasýný gerektirecek kadar þiddetli derecede yaralanmýþtýr.
Kadýnlarýn temel özellikleri göz önüne alýnarak yaþanýlan þiddet sonucu yaralanma
sayýlarýna bakýldýðýnda eðitim ve refah düzeyi daha yüksek kadýnlar arasýnda yaralanma
sayýsýnýn daha düþük olduðu görülmektedir. Þiddet sonucu yaralanmýþ eðitimi olmayan
veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 43.5'i 5'ten daha fazla kez yaralandýðýný
söylerken, lise veya daha üzeri eðitim almýþ kadýnlar arasýnda yaralanma sayýsý 5'ten fazla
olan kadýn oraný yüzde 19.2'dir (Tablo 5.2). Buna karþýn, en yüksek eðitimli kadýnlar
dýþýnda, en az bir kez tedavi olmayý gerektirecek kadar yaralanmanýn kadýnlarýn eðitim
ve refah düzeyine göre farklýlaþmadýðý görülmektedir.
Eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan fiziksel
veya cinsel þiddet içeren davranýþlar sonucu meydana gelen yaralanmalar farklý biçimlerde
olmaktadýr. Bu yaralanma biçimlerine bakýldýðýnda Türkiye genelinde yaralanmalarýn en
yaygýn “çizik, sýyrýk veya bere” (yüzde 66) ve “kulak zarý patlamasý, göz yaralanmasý veya
morarmasý” (yüzde 60) biçiminde gerçekleþtiði görülmektedir (Þekil 5.1). Þiddet sonucu
yaralanmýþ kadýnlarýn yüzde 17'si ise “kesik veya sýyrýk”, “burkulma çýkýk” ve “kemiklerde
çatlak veya kesik” oluþacak þekilde yaralandýklarýný söylemiþlerdir. Yaralanma biçimlerinden
aðýr yaralanmalarýn yaygýnlýðýnýn bu denli yüksek oluþu niteliksel araþtýrma kapsamýnda
toplanan bilgi ile de örtüþmektedir. Kadýnlar bu araþtýrma sýrasýnda da eþ ve birlikte
olduklarý kiþi(ler)den yaþadýklarý þiddetin aðýr derecede yaþandýðýný söylemiþlerdir.
Yaralanma biçimlerinin yüzde daðýlýmý kadýnlarýn araþtýrma tarihinde yaþadýðý yerleþim
yerine göre önemli bir farklýlýk göstermemektedir (Bkz. Ek Tablo 5.1). Akdeniz, Kuzeydoðu
Anadolu ve Güneydoðu Anadolu'da yaþayan yaralanmýþ her 10 kadýnýn 7'sinden fazlasý
“çizik, sýyrýk veya bere” oluþacak biçiminde yaralandýðýný söylerken, diðer bölgelerde
yaþayan yaklaþýk yaralanmýþ her 10 kadýnýn 6'sý benzer biçimde yaralandýðýný belirtmiþtir.
“çizik, sýyrýk veya bere” oluþacak biçimde yaralanmalarda kadýnlarýn eðitim ve yaþadýklarý
hanenin refah düzeyine göre belirli bir farklýlaþma görülmemektedir.
74
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Þekil 5.1. Yaralanma biçimleri:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþamýn herhangi bir döneminde yaþanan fiziksel veya
cinsel þiddet sonucu yaralanan kadýnlarýn yaralanma biçimlerinin yüzdesi, Türkiye 2008
60
17
17
13
8
8
4
ýk
17
Ya
n
66
Çi
K
ya zik,
ya ulak
ra sýy
ra z
/b rý
lan ar
er k
e
m ý pa
as tla
ý/m m
or asý
ar , g
m öz
as
ý
Ke
sik
/Is
ýrý
k
Bu
rk
ul
m
a/
Ke
çýk
m
ýk
ikl
er
de
ça
tla
k/
kýr
ýk
De
rin
ya
ra
/k
es
ik
Di
þk
ýrý
Ýç
lm
or
as
ga
ý
nl
ar
da
ya
ra
lan
m
a
%
70
60
50
40
30
20
10
0
Gebelikte fiziksel þiddet
Gebelik sýrasýnda fiziksel þiddet yaþanmasýnýn kadýnlar kadar doðacak bebeklerin de
saðlýðýný olumsuz etkilediði bilinmektedir. Araþtýrma kapsamýnda en az bir kez gebe kalmýþ
kadýnlara gebelikleri sýrasýnda eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþayýp
yaþamadýklarý sorulmuþtur.
Türkiye genelinde en az bir kez gebe kalmýþ her on kadýndan biri gebeliði sýrasýnda eþi
veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan fiziksel þiddet yaþamýþtýr (Tablo 5.3). Araþtýrma
tarihinde kentsel ve kýrsal yerleþim alanlarýnda yaþayan kadýnlar arasýnda gebeliði sýrasýnda
fiziksel þiddet yaþamýþ kadýn yüzdesi farklýlaþmamaktadýr. Buna karþýn, gebeliði sýrasýnda
fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yüzdesi, Batý Marmara bölgesinde yaþayan
kadýnlar arasýndaki yüzde 5.3 ile Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlar
arasýndaki yüzde 17.6 arasýnda deðiþmektedir. Gebelikleri sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn en yaygýn olduðu bölgeler ile yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddet
yaþamýþ kadýnlarýn en yaygýn olduðu bölgeler (Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu,
Güneydoðu Anadolu ve Orta Anadolu bölgeleri) birbiri ile örtüþmektedir.
Araþtýrma tarihinde 15 ve 24 yaþlarý arasýndaki kadýnlarýn yüzde 11'i gebelikleri sýrasýnda
eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþadýklarýný söylemiþlerdir. Bu yaþ
grubunda yaþanan gebelik sayýsýnýn az olmasýna karþýn gebeliði sýrasýnda þiddet yaþamýþ
kadýn oranýnýn bu denli yüksek olmasý dikkat çekicidir. Bu durum kadýnlarýn genç yaþlarda
ve evliliklerinin ilk yýllarýnda daha çok þiddet ile karþýlaþmalarýnýn bir sonucu olarak
görülebilir (Bkz. Bölüm 4).
75
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Gebelik sýrasýnda fiziksel þiddet yaþama yüzdesi kadýnlarýn eðitim ve refah düzeyi özelliklerine
göre deðiþmektedir. Daha yüksek eðitimli olan ve refah düzeyi daha yüksek hanelerde
yaþayan kadýnlar arasýnda gebelik sýrasýnda þiddet yaþama yüzdesi daha düþüktür. Eðitimi
olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlar arasýnda görülen, gebelik sýrasýnda fiziksel
þiddet yaþama yaygýnlýðý yüzde 14 ile Türkiye ortalamasýnýn üzerindedir.
Tablo 5.3 Gebelikte fiziksel þiddet
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den gebelikleri sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn
yaþadýklarý yere ve kadýnlarýn temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
76
Gebeliði sýrasýnda
fiziksel þiddet
yaþamýþ kadýnlar
En az bir kez gebe
kalmýþ kadýn
sayýsý
9.6
9.8
7,618
2,677
8.6
5.3
6.9
7.7
11.2
11.2
13.7
9.4
7.2
17.6
12.9
12.9
655
821
804
791
866
919
847
744
824
964
952
1,108
11.3
8.7
9.5
10.3
1,011
3,491
2,936
2,857
14.4
9.2
8.1
6.0
2,649
5,056
805
1,785
12.9
9.3
5.0
4,004
4,393
1,898
9.7
10,295
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk
Araþtýrmada kadýnlara genel olarak ve son 4 hafta içinde kendi saðlýk durumlarýný
deðerlendirmelerini saðlayacak sorular sorulmuþtur. Saðlýk durumuna iliþkin bilgi kadýnlara
yaþadýklarý þiddete iliþkin sorular sorulmadan önce alýnmýþtýr. Kadýnlarýn saðlýk durumlarýna
iliþkin verdikleri yanýtlar, eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet
yaþayýp yaþamadýklarýna göre incelenmiþtir.
Türkiye genelinde yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
kadýnlar arasýnda saðlýk durumunun "kötü veya çok kötü" olarak belirtilmesi, hiç þiddet
yaþamamýþ kadýnlara oranla iki kat daha yaygýndýr (Þekil 5.2). Bu farklýlýðýn hemen hemen
ayný oranlarda kentsel ve kýrsal alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda da olduðu görülmektedir.
Yaþanýlan bölge açýsýndan bakýldýðýnda, Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu ve
Güneydoðu Anadolu'da þiddet yaþamýþ kadýnlarýn genel saðlýk durumlarý hakkýnda diðer
bölgelerdeki kadýnlara göre daha yüksek oranla olumsuz deðerlendirmede bulunduklarý
görülmektedir.
Þekil 5.2. Þiddet ve genel saðlýk:
Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda genel saðlýk durumunu “kötü veya çok kötü”
olarak beyan eden kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ
%
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
50
40
40
34
32
30
20
10
17
15
10
5
15
8
15
7
20
18
8
10
21
10
20 22
21
9
25
18
16
11
21
19
9
12
10
iye
Tü
rk
Ký
r
Ke
nt
Ba Ýsta
n
tý
M bul
ar
m
ar
a
Do
ðu
Eg
M
e
Ba arm
tý
a
An ra
ad
ol
Ak u
Or
de
ta
ni
z
A
Ba na
d
tý
o
K
l
Do ara u
Ku ðu den
K
i
ze
yd ara z
oð de
n
Or
u
An iz
ta
Gü doð ado
ne u A lu
yd
oð nad
o
u
An lu
ad
ol
u
0
Son 4 hafta içindeki saðlýk durumunun deðerlendirilmesinde de kadýnlarýn verdikleri
yanýtlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet yaþayýp
yaþamadýklarýna göre farklýlaþtýðý görülmektedir (Þekil 5.2). Türkiye'de þiddet yaþamýþ
kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde "çok veya aþýrý derecede aðrý/rahatsýzlýk" hissettiðini
söyleyen kadýn oraný yüzde 38 iken hiç þiddet yaþamadýðýný söyleyen kadýnlar arasýnda
bu oran yüzde 21'e düþmektedir. Bu göstergedeki yerleþim yerine ve bölgeye dayalý
farklýlaþma örüntüsü genel saðlýk durumunda gözlenen yapýyla benzerdir. Kuzeydoðu
77
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Anadolu ve Ortadoðu Anadolu'da yaþayan þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yarýsýndan çoðu
(sýrasýyla yüzde 57 ve 53) son 4 hafta içindeki saðlýk durumunu olumsuz olarak
deðerlendirmiþtir.
Kadýnlarýn temel özelliklerine göre þiddet ve saðlýk durumu deðerlendirmesine bakýldýðýnda
yaþamýnýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn hiç þiddet yaþamamýþ kadýnlara göre daha yüksek oranlarda saðlýk durumlarý
hakkýnda olumsuz deðerlendirmede bulunduklarý görülmektedir (Bkz. Ek Tablo 5.1). Bu
farklýlýk daha genç yaþ gruplarýndaki kadýnlar, lise ve üzeri eðitim görmüþ kadýnlar ve
refah düzeyi yüksek hanelerde yaþayan kadýnlar arasýnda daha belirgin düzeydedir.
Þekil 5.3. Þiddet ve son 4 hafta içindeki saðlýk:
Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde “çok veya aþýrý derecede
aðrý/rahatsýzlýk” hissettiðini söyleyen kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi,
Türkiye 2008
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
57
28
14
23
19
22
25
39
23
35
23
44
38
42
37
30
29
20
24
38
21
kiy
e
17
39
Tü
r
21
40
35
34
33
53
Ký
r
42
Ke
nt
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ
Ba Ýsta
n
tý
M bul
ar
m
ar
a
Do
ðu
Eg
M
e
Ba arm
tý
a
An ra
ad
o
Ak lu
de
Or
ni
ta
z
Ba Ana
tý
do
Ka
ra lu
D
Ku oðu den
ze
i
K
yd ara z
oð de
Or
u
n
An iz
ta
Gü doð ado
ne u A lu
yd
n
oð ado
u
An lu
ad
ol
u
%
70
60
50
40
30
20
10
0
Fiziksel veya cinsel þiddet ve ruh saðlýðý
Görüþülen kadýnlardan araþtýrma tarihinden önceki son 4 hafta için ruhsal saðlýklarýna
iliþkin bilgi vermeleri istenmiþtir. Bu kapsamda kadýnlardan son 4 hafta içinde yaþadýklarý
bazý ruhsal sorunlar hakkýnda bilgi alýnmýþ ve ayrýca yaþamlarý boyunca hayatlarýna son
verme düþüncesine iliþkin sorular da sorulmuþtur.
Son 4 hafta içinde bazý ruhsal sorunlarýn yaþanýp yaþanmadýðýna iliþkin sorulara verilen
yanýtlar incelendiðinde yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda bu tür sorunlar yaþanmasýnýn þiddet
yaþamamýþ kadýnlara göre daha yaygýn olduðu görülmektedir (Tablo 5.4). Örneðin,
þiddet yaþamamýþ kadýnlarýn yüzde 36'sý son 4 hafta içinde kendini mutsuz hissettiðini
söylerken, ayný oran þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda yüzde 61'dir.
78
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Eþinden veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar
arasýnda ruhsal sorun yaþanmasýnýn daha yaygýn olarak görüldüðünü gösteren bir diðer
durum hayata son verme düþüncesine iliþkin sorulara verilen yanýtlarýn incelenmesinde
karþýmýza çýkmaktadýr.
Türkiye genelinde, eþinden veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet
yaþamýþ kadýnlar arasýnda yaþamýnýn herhangi bir döneminde hayatýna son vermeyi
düþünmüþ olan kadýnlarýn oraný, þiddet yaþamamýþ kadýnlar arasýndaki oranýn 3 katýdýr
(Þekil 5.4). Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde
yaþayan ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan yaklaþýk 4'ü bugüne kadar
hayatýna son vermeyi düþündüðünü ifade etmiþtir.
Tablo 5.4 Fiziksel veya cinsel þiddet ve son 4 hafta içinde yaþanan bazý ruhsal
sorunlar
Yaþamýn herhangi bir döneminde eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet
yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda son 4 hafta içinde yaþanan bazý ruhsal sorunlarýn
yüzdesi, Türkiye 2008
Þiddet yaþamýþ
Þiddet
yaþamamýþ
Sýk baþ aðrýsý
Ýþtahsýzlýk
Uyku sorunu olma
Pek çok þeyden kolayca korkma
36.4
58.0
48.4
33.6
24.7
43.4
34.2
22.3
Ellerin titremesi
Kendini sinirli, gergin ve endiþeli hissetme
Hazýmsýzlýk çekme
Zihni toparlamakta sorun yaþama
36.5
73.3
38.0
54.8
21.9
56.0
26.5
34.9
Kendini mutsuz hissetme
Daha sýk aðlama
Günlük faaliyetlerde isteksizlik
Karar vermede zorluk yaþama
60.8
43.3
59.3
46.8
35.6
23.6
44.3
29.5
Gün içinde yapýlan iþleri aksatma
Ýþe yaramadýðýný düþünme
Zevk aldýðý þeylere karþý ilgiyi kaybetme
Kendini deðersiz hissetme
55.5
38.2
46.7
41.8
44.8
20.6
27.0
18.4
Hayata son vermeyi düþünme
Kendini hep yorgun hissetme
Midede rahatsýzlýk hissi
Hemen Yorulma
13.3
77.2
48.9
74.1
3.7
60.0
35.0
56.7
Son 4 hafta içinde
Not: Tablo'da verilen yüzdeler 4,881 þiddet yaþamýþ ve 5,917 þiddet yaþamamýþ evlenmiþ kadýn temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
79
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þekil 5.4. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi:
Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna
son vermeyi düþünmüþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
26
11
7
11
34
32
11
8
11
17
14
11
41
35
34
31
38
15
13
34
33
31
10
11
11
Tü
rk
iye
10
33
32
Ký
r
42
30
Ke
nt
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ
Ba Ýsta
n
tý
M bul
ar
m
ar
a
Do
ðu
Eg
M
e
Ba arm
tý
a
An ra
ad
o
Ak lu
de
Or
ni
ta
z
Ba Ana
tý
do
Ka
ra lu
D
Ku oðu den
ze
i
K
yd ara z
oð de
Or
u
n
An iz
ta
Gü doð ado
ne u A lu
yd
n
oð ado
u
An lu
ad
ol
u
%
50
40
30
20
10
0
Hayatýna son vermeyi deneme ise ülke genelinde þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda, þiddet
yaþamayanlara göre 4 kat daha yaygýndýr (Þekil 5.5). Akdeniz ve Güneydoðu Anadolu
bölgelerinde yaþayan ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda hayatýna
son vermeyi denemiþ olanlarýn oraný sýrasýyla yüzde 15.4 ve yüzde 14.7'dir. Bu oranýn,
Ýstanbul ve Batý Marmara bölgelerinde yaþayan ayný gruptaki kadýnlar arasýnda sýrasýyla
yüzde 9 ve yüzde 8 olduðu görülmektedir.
Þekil 5.5. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son vermeyi deneme:
Þiddet yaþamaya göre kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna
son vermeyi denemiþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
20
2
1
3
2
2
3
2
3
10
3
2
12
11
3
3
Ba Ýsta
n
tý
M bul
ar
m
ar
a
Do
ðu
Eg
M
e
Ba arm
tý
a
An ra
ad
o
Ak lu
de
Or
ni
ta
z
Ba Ana
tý
do
Ka
ra lu
D
Ku oðu den
ze
i
K
yd ara z
oð de
Or
u
n
An iz
ta
Gü doð ado
ne u A lu
yd
n
oð ado
u
An lu
ad
ol
u
0
9
8
13
12
80
3
12
11
3
2
kiy
e
5
12
Ký
r
9
10
15
13
Ke
nt
13
Tü
r
15
15
Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet ve Saðlýk Sonuçlarý
Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi
Görüþülen kadýnlardan okul çaðýnda (6-14 yaþlarý arasý) en az bir çocuðu olanlara bu
çocuklardan herhangi birisinin bazý davranýþ sorunlarýný gösterip göstermediði sorulmuþtur.
Çocuðun davranýþýna yönelik olarak sorulan bu sorular, eþ veya birlikte olunan kiþi(ler)den
aile içinde yaþanýlan þiddete iliþkin sorulan sorulardan daha önce sorularak yanýtlarýn etki
altýnda kalmadan alýnmasý saðlanmýþtýr.
Þekil 5.6'da eþ veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ ve
yaþamamýþ kadýnlarýn çocuklarýnýn bazý davranýþ sorunlarýnýn yüzdesi Türkiye genelinde
verilmektedir. Buna göre þiddet yaþamýþ kadýnlarýn çocuklarýnda davranýþ sorunlarý, þiddet
yaþamamýþ kadýnlarýn çocuklarýna oranla daha yaygýn olarak görülmektedir. Örneðin,
þiddet yaþamýþ yaklaþýk her 10 kadýndan dördünün çocuðunda "anneye veya diðer
çocuklara karþý saldýrgan olma" davranýþý görülürken, bu oran þiddet yaþamamýþ kadýnlarýn
çocuklarý arasýnda yarý yarýya azalmaktadýr.
Þekil 5.6. Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi:
Annenin fiziksel veya cinsel þiddet yaþama durumuna göre çocuklarda görünen bazý
davranýþ sorunlarýnýn yüzdesi, Türkiye 2008
%
anne þiddet yaþamamýþ
anne þiddet yaþamýþ
80
60
59
56
43
40
20
33
20
38
36
28
18
20
0
Sýk sýk kabus
görme
Yataðýný
ýslatma
Çekingen/içine Anneye/diðer
kapanýk olma çocuklara karþý
saldýrgan olma
Hýrçýnlaþarak
aðlama
81
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Deðerlendirme
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nda kadýnlarýn saðlýk durumlarýna
ve 6-14 yaþ arasý çocuklarýn davranýþ sorunlarýna iliþkin sorular, eþ ve birlikte olunan
kiþi(ler)den aile içinde yaþanan þiddeti tespit etmek üzere sorulan sorulardan önce
sorulmuþtur. Sorukaðýdýndaki bu sýralamanýn amacý görüþme sýrasýnda kadýnlarýn verdiði
yanýtlarda bir yanlýlýk etkisinin oluþmasýný engellemektir.
Araþtýrma eþ veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den yaþanan þiddetin kadýnlarýn saðlýðý üzerinde
birçok yönden doðrudan ve dolaylý olumsuz etkileri olduðunu ortaya koymuþtur.
Araþtýrmanýn bir kesit araþtýrmasý olmasý nedeniyle, yaralanmalar konusu dýþýnda, þiddet
yaþamanýn kadýnlarýn belirli saðlýk sorunlarýný yaþamalarýnýn doðrudan bir nedeni olup
olmadýðýný saptamak mümkün görünmemektedir. Bununla birlikte, araþtýrma bulgularý
incelendiðinde kadýnlarýn þiddet yaþamasý ile bazý fiziksel ve ruhsal saðlýk sorunlarýnýn
belirtilerini göstermeleri arasýnda güçlü bir iliþkinin olabileceði görülmektedir. Kadýnlarýn
yaþadýklarý yer ve temel özelliklerine göre bulgular incelendiðinde de bu biçimdeki bir
iliþkinin varlýðýna dair tutarlý sonuçlar ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlarýn yaþadýklarý yer ve
temel özellikleri ne olursa olsun þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda fiziksel ve ruhsal saðlýk
durumu hakkýnda olumsuz beyanda bulunma þiddet yaþamayan kadýnlara göre yaklaþýk
2 veya 3 kat daha yaygýndýr. Benzer þekilde anneleri þiddet yaþamýþ 6-14 yaþ arasý
çocuklarýn bazý ruhsal davranýþ sorunlarý þiddet yaþamamýþ annelerin çocuklarýna göre
daha yaygýn olarak görülmektedir. Araþtýrmanýn bu sonucu farklý ülkelerde gerçekleþtirilmiþ
benzer nitelikli araþtýrmalardan elde edilen sonuçlarla örtüþmektedir (DSÖ, 2005).
82
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Bölüm 6
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Banu AKADLI ERGÖÇMEN, Sunday ÜNER, Ayþe ABBASOÐLU,
Ceren GÖKÇEN
Yaþanan þiddetin kadýnlara göre nedenlerinin, þiddet yaþayan kadýnlarýn bu þiddetle nasýl
mücadele ettiklerinin, þiddeti nasýl ve kimlerle paylaþtýklarýnýn ve þiddet sonucu nerelere
baþvurduklarýnýn bilinmesi önemlidir. Türkiye genelinde kadýnlarýn þiddete nasýl karþýlýk
verdikleri, yakýn çevrelerinden, saðlýk hizmetlerinden ve diðer hizmetlerden nasýl
yararlandýklarý hakkýnda bilinenler sýnýrlýdýr. Bu nedenle, araþtýrma kapsamýnda eþi veya
birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlara aile içi
þiddetle nasýl mücadele ettiklerini anlamaya yönelik sorular sorulmuþtur.
Bu bölümün ilk kýsmýnda kadýna yönelik þiddet aile içi þiddetin nedenleri, kadýnlarýn bakýþ
açýsýndan verilmektedir. Bölümün diðer kýsmýnda, kadýnlarýn þiddetle mücadele ederken
baþvurduklarý stratejiler ve yararlandýklarý hizmetler sunulmaktadýr. Bu bölümde kadýna
yönelik þiddetin nedenleri, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti yakýn çevreleriyle paylaþma
biçimleri, þiddet sonucu kurumsal düzeyde baþvuru yapýp yapmadýklarý ve hangi
kurum/kuruluþlara yöneldikleri sunulmaktadýr. Ayrýca kadýnlarýn, yaþadýklarý þiddetle
mücadelelerinde gösterdikleri tepkiler, bu tepkilerin sonuçlarý ve þiddetle mücadele etme
yöntemleri ele alýnmaktadýr.
Kadýnlar açýsýndan þiddetin nedenleri
Kadýna yönelik aile içi þiddetin nedenleri pek çok faktöre baðlýdýr. Bu bölümde kadýnlarýn
yaþadýklarý þiddetin nedenleriyle ilgili görüþler sadece kadýnlarýn bakýþ açýsýndan
aktarýlmaktadýr.
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlara þiddetin nedenleri
sorulmuþtur. Verilen cevaplar arasýnda en yaygýn gerekçe olarak, kadýnlarýn yüzde 32'si
tarafýndan "erkeðin ailesiyle yaþanan sorunlar" beyan edilmiþtir. Bunu maddi sýkýntý,
erkeðin iþ sorunlarý, erkeðin iþsiz olmasý ve evde yeterli gýda olmamasý kategorilerini içeren
"ekonomik sýkýntýlar/zorluklar" (yüzde 22) ile erkeðin sinirli olmasý, kadýný kýskanmasý,
kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin ayrýlmak istemesi, erkeðin dýþarýda zaman
geçirmek istemesi, erkeðin sorumsuz olmasý ve erkeðin baþka bir eþinin olmasýný kapsayan
"erkekle ilgili nedenler" (yüzde 21) izlemektedir.
83
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kadýnlarýn yüzde 18'i "kadýnla ilgili nedenler" ve yüzde 13'ü "çocuklarla ilgili sorunlar15"
nedeniyle eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)in kendilerine þiddet uyguladýklarýný söylemiþlerdir.
"Kadýnla ilgili nedenler", daha çok kadýnýn þiddetten kendini sorumlu tuttuðu durumlarda
geçerlidir ve kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, kadýnýn erkeðin sözünü dinlememesi,
kadýnýn erkeði kýskanmasý, kadýnýn ev iþlerini aksatmasý ve kadýnýn kendini suçlamasý
cevaplarýný içermektedir. "Erkeðin kötü alýþkanlýklarý" ise, erkeðin alkol kullanmasý, kumar
oynamasý ve aldatmasý gibi durumlar için söz konusu olup kadýnlarýn yüzde 9'u tarafýndan
eþlerinin kendilerine uyguladýklarý þiddetin nedeni olarak gösterilmiþtir.
Kentsel yerleþim yerlerinde "erkekle ilgili nedenler" ve "erkeðin kötü alýþkanlýklarý" kýrsal
yerleþim yerlerine göre kadýnlar tarafýndan daha yaygýn bir biçimde þiddet nedeni olarak
belirtilmiþtir. "Çocuklarla ilgili sorunlar" ise kýrsal yerleþim yerlerinde kentsel yerleþim
yerlerine göre daha yaygýn olarak þiddet nedeni olarak gösterilmiþtir. Bölge düzeyinde
bakýldýðýnda, Ege bölgesi hariç diðer bölgelerde kadýnlarýn þiddetin nedenleri olarak
gösterdiði nedenler arasýnda "erkeðin ailesiyle sorun" en baþta gelmektedir. Ege Bölgesi'nde
ise "erkekle ilgili nedenler" en yaygýn neden olarak söylenmiþtir (Tablo 6.1).
Tablo 6.1 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-1
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn kendilerine göre þiddetin
nedenlerine, bölgeye ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
B. Marmara
Ege
D. Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
B.Karadeniz
D.Karadeniz
KD. Anadolu
OD.Anadolu
GD.Anadolu
Türkiye
Ekonomik Erkeðin
Erkeðin
Erkekle Kadýnla Kadýnýn Çocuklarla Özel bir Bilmiyor/ Diðer
sýkýntý/
ailesi
kötü
ilgili
ilgili
ailesi ile
ilgili
nedeni Hatýrlamýyor
zorluk
ile
alýþkanlýklarý nedenler nedenler sorun
sorunlar
yok
sorun
Fiziksel
þiddet
yaþamýþ
kadýn
sayýsý
21.1
23.4
31.2
33.0
10.4
6.8
23.1
16.7
17.5
20.4
3.0
2.2
11.0
16.7
9.3
8.2
0.9
1.9
11.1
11.8
3,279
1,273
20.7
21.4
22.0
18.3
26.2
26.8
21.4
20.1
21.6
18.4
16.1
19.5
30.4
36.1
26.2
26.7
37.1
27.3
37.9
40.7
28.0
39.7
31.5
32.2
9.7
10.8
11.2
9.5
12.4
10.7
8.4
12.0
5.8
5.2
3.3
5.4
21.3
23.7
29.9
20.7
25.3
19.9
20.1
17.3
17.4
19.9
15.4
17.1
15.4
18.6
19.4
21.8
15.4
20.5
15.2
17.1
20.6
21.7
21.2
19.3
2.5
3.2
2.7
2.5
3.5
3.0
3.1
1.9
2.2
4.6
2.9
2.0
8.7
14.2
9.3
13.5
10.4
13.7
14.6
10.8
17.9
17.2
22.3
15.6
11.5
8.5
4.3
9.0
6.3
11.4
10.9
4.3
5.6
9.8
13.3
10.3
0.0
1.0
0.8
1.8
0.5
1.4
1.7
1.7
0.4
2.6
2.3
2.1
8.1
9.8
11.3
13.4
10.4
9.0
15.8
13.3
14.2
10.1
14.2
13.8
259
210
285
312
418
405
439
329
322
526
474
573
21.7
31.7
9.4
21.4
18.3
2.8
12.6
9.0
1.1
11.3
4,552
Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar: Maddi sýkýntý, erkeðin iþ sorunlarý, erkek iþsiz olmasý, evde yeterli gýdanýn olmamasý
Erkeðin kötü alýþkanlýklarý: Erkeðin sarhoþ olmasý, kumar oynamasý, aldatmasý
Erkekle ilgili nedenler: Erkeðin kadýný kýskanmasý, kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin sinirli olmasý, erkeðin ayrýlmak istemesi,
erkeðin dýþarýda zaman geçirmesi, erkeðin sorumsuz olmasý, erkeðin baþka bir eþinin olmasý
Kadýnla ilgili nedenler: Kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, erkeðin sözünü dinlememesi, erkeði kýskanmasý, ev iþlerini aksatmasý, kadýn
kendini suçlamasý
Diðer: Kadýnýn gebe olmasý, evin kalabalýk olmasý, her iki tarafýn aileleri nedeniyle vb. diðer nedenler
15
Kadýnýn çocuðunun ya da erkek çocuðunun olmamasý gibi nedenler de bu kategoriye dahildir.
84
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Kadýnlar tarafýndan belirtilen þiddet nedenlerine kadýnlarýn temel özelliklerine göre
bakýldýðýnda, ülke genelinde en yaygýn neden olan "erkeðin ailesiyle sorun" eðitim düzeyi
yükseldikçe daha az oranda belirtilmektedir. "Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar"ý belirten kadýn
yüzdesi beklendiði gibi eðitim düzeyi ve refah düzeyi yükseldikçe azalmaktadýr. Genç yaþ
grubundaki kadýnlarda eþleri tarafýndan gördükleri þiddetin nedeni olarak "erkeðin kötü
alýþkanlýklarý"nýn belirtilmesi diðer yaþtaki kadýnlara göre daha azdýr. "Çocuklarla ilgili
sorunlar" da ayný þekilde daha ileri yaþlardaki kadýnlar arasýnda þiddetin nedeni olarak
daha sýk belirtilmiþtir. Kadýnlarýn yaþlarý ilerledikçe sahip olduklarý toplam çocuk sayýsý
arttýðý için çocuklarla ilgili sorunlarýn þiddetin nedeni olarak gösterilmesinin bu gruplarda
daha fazla olmasý beklenen bir durumdur. Refah düzeyi düþük olduðunda çocuklarla ilgili
sorunlarýn daha sýk þiddet nedeni olarak belirtilmesi de, bu grupta çocuk sayýsýnýn daha
fazla olmasýnýn yaný sýra ekonomik nedenlerin etken olabileceðini düþündürmektedir
(Tablo 6.2).
Tablo 6.2 Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri-2
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn kendilerine göre þiddetin
nedenlerine, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/
Ýlköðretim
bitmemiþ
Ýlköðretim
birinci kademe
Ýlköðretim
ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Ekonomik Erkeðin
Erkeðin
Erkekle Kadýnla Kadýnýn Çocuklarla Özel bir Bilmiyor/ Diðer
sýkýntý/
ailesi
kötü
ilgili
ilgili
ailesi ile
ilgili
nedeni Hatýrlamýyor
zorluk
ile
alýþkanlýklarý nedenler nedenler sorun
sorunlar
yok
sorun
Fiziksel
þiddet
yaþamýþ
kadýn
sayýsý
15.7
20.7
27.1
20.8
31.5
32.0
33.1
30.3
3.5
6.8
10.8
13.1
27.3
22.1
18.3
20.9
25.3
19.8
14.6
17.1
4.5
3.0
2.4
2.1
7.5
12.3
13.0
14.5
9.2
9.4
7.6
9.7
1.6
1.2
1.3
0.8
13.8
10.9
11.7
10.2
454
1,443
1,265
1,390
24.2
31.7
8.0
16.2
18.4
1.9
15.4
10.6
2.0
9.9
1,458
22.5
33.9
10.1
19.4
18.6
2.6
12.5
8.2
1.0
10.0
2,229
18.8
15.5
29.1
24.9
8.5
10.6
33.3
31.9
18.8
16.9
5.0
3.8
9.0
9.1
7.2
9.6
0.6
0.3
12.5
17.9
331
534
25.8
20.2
14.5
32.5
31.0
31.0
9.4
9.0
10.7
18.1
22.5
27.3
18.2
17.8
19.9
2.9
2.5
3.3
13.7
12.6
9.5
8.7
9.2
9.3
1.4
1.1
0.4
10.9
10.7
13.7
2,070
1,911
571
21.7
31.7
9.4
21.4
18.3
2.8
12.6
9.0
1.1
11.3
4,552
Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Ekonomik sýkýntýlar/zorluklar: Maddi sýkýntý, erkeðin iþ sorunlarý, erkek iþsiz olmasý, evde yeterli gýdanýn olmamasý
Erkeðin kötü alýþkanlýklarý: Erkeðin sarhoþ olmasý, kumar oynamasý, aldatmasý
Erkekle ilgili nedenler: Erkeðin kadýný kýskanmasý, kadýnýn ihanetinden þüphelenmesi, erkeðin sinirli olmasý, erkeðin ayrýlmak istemesi,
erkeðin dýþarýda zaman geçirmesi, erkeðin sorumsuz olmasý, erkeðin baþka bir eþinin olmasý
Kadýnla ilgili nedenler: Kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, erkeðin sözünü dinlememesi, erkeði kýskanmasý, ev iþlerini aksatmasý, kadýn
kendini suçlamasý
Diðer: Kadýnýn gebe olmasý, evin kalabalýk olmasý, her iki tarafýn aileleri nedeniyle vb. diðer nedenler
85
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þiddetle mücadelede kadýnlarýn kullandýklarý strateji ve hizmetler
Yaþanan þiddetin yakýn çevre ile paylaþýlmasý
Araþtýrmada kadýnlara, yaþadýklarý þiddeti yakýn çevrelerinden kimlerle paylaþtýklarý ve
þiddetin anlatýldýðý bu kiþilerden kimlerin onlara yardým etmek istedikleri sorulmuþtur.
Türkiye'de eþi/birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn
yüzde 49'u yaþadýklarý þiddeti kimseye anlatmadýklarýný belirtmiþlerdir. Baþka bir deyiþle;
þiddete maruz kalan kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yaþadýklarý þiddeti ilk kez bu araþtýrma
sýrasýnda yapýlan görüþmelerde görüþmecilere anlatmýþlardýr (Tablo 6.3).
Þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yüzde 34'ü þiddeti kendi ailelerine anlatmýþlardýr. Kadýnlarýn
yüzde 22'si yaþadýklarý þiddeti arkadaþlarý veya komþularýna anlatýrlarken, þiddeti erkeðin
ailesiyle paylaþma yüzde 12'dir.
Tablo 6.3 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan kadýnlarýn
bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Türkiye
Kimseye
anlatmayan
Kendi
ailesine
anlatan
Erkeðin
ailesine
anlatan
Arkadaþ/
komþusuna
anlatan
Fiziksel
veya cinsel
þiddet
yaþamýþ
kadýn sayýsý
45.3
56.9
36.0
28.7
12.1
10.0
24.4
16.7
3,516
1,365
46.0
50.1
43.2
47.0
42.7
45.7
55.8
52.8
50.2
54.8
60.7
55.1
33.3
38.6
37.6
38.2
37.0
33.3
30.3
28.8
38.0
31.2
26.1
31.7
13.6
9.5
11.0
11.1
13.4
12.5
8.5
10.5
14.5
11.8
9.3
8.3
23.8
19.7
26.6
23.8
26.9
22.8
19.2
20.6
21.7
16.5
13.8
17.1
270
223
311
330
436
426
467
356
369
564
517
612
48.5
34.0
11.5
22.3
4,881
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý.
Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar.
86
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Kentlerde yaþayan kadýnlarýn þiddeti herhangi biriyle paylaþma oraný kýrsal yerleþim
yerlerinde yaþayan kadýnlardan daha fazladýr (sýrasýyla yüzde 55 ve yüzde 43). Bölgelere
göre bakýldýðýnda, Ortadoðu Anadolu bölgesinde eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan en az 6'sýnýn yaþadýklarý þiddeti kimseyle
paylaþmadýklarý görülmektedir (Tablo 6.3).
Þiddetin paylaþýlmasý kadýnýn yaþýna göre deðiþmektedir. Genç kadýnlar (15-24 yaþlarý
arasýnda) yaþadýklarý þiddeti daha fazla anlatýrken, ileri yaþtaki kadýnlarda þiddeti paylaþma
daha azdýr. Þiddeti yakýn çevreyle paylaþma eðitim düzeyine göre bakýldýðýnda da farklýlýk
göstermektedir: Eðitim düzeyi yüksek ise þiddeti saklama göreceli olarak azdýr. Eðitimi
olmayan ya da ilköðretimi tamamlamamýþ kadýnlarýn yüzde 61'i þiddeti kimseye anlatmazken,
lise ve üstü eðitimi tamamlamýþ kadýnlarýn yüzde 33'ü þiddeti en az bir kiþiye anlatmýþlardýr.
Refah düzeyi yüksek olduðunda ise þiddeti yakýn çevreye anlatma göreceli olarak daha
fazla görülmektedir. Örneðin düþük refah düzeyinde yer alan kadýnlarýn yüzde 17'si
yaþadýklarý þiddeti arkadaþ veya komþularýyla paylaþýrken, bu oran yüksek refah düzeyinde
yer alan kadýnlarda yüzde 33'e çýkmaktadýr (Þekil 6.1).
Þekil 6.1 Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan kadýnlarýn
yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
kimseye anlatmayan
kendi ailesine
erkeðin ailesine
arkadaþ/komþusuna
%
70
61
60
54
53
50
44
40
48
46
36
48
23
22
9
13
33
34
23
21
9
3736
35
32
27
16
12
38
33
28
23
21
14
12
10
35
31
30
20
41
40
39
36
35
49
47
22
17
16
10
11
12
13
12
ÝY
E
TÜ
RK
Or
ta
Yü
ks
ek
Eð
4
iti
m
iy
45
ok
-5
/il
9
kö
ðr
EÐ
e
Ýlk
tim
Ý
T
öð
ÝM
ib
re
iti
tim
rm
,b
e
m
Ýlk
iri
iþ
öð
nc
re
ik
tim
ad
em
,i
kin
e
ci
ka
de
m
Lis
e
e
ve
üz
RE
er
FA
i
H
DÜ
ZE
YÝ
Dü
þü
k
4
4
-3
-4
35
23
-2
15
YA
Þ
0
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý.
Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar.
87
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde
55'i þiddete tanýk olan ya da þiddetten haberdar olan kiþilerden hiçbirinin kendilerine
yardým etmediklerini açýklamýþlardýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde
17'si kendi ailelerinden yardým almýþlardýr. Kendi ailesinden yardým görme yüzdesi, kentsel
yerleþim yerlerindeki kadýnlar arasýnda kýrsal yerleþim alanlarýnda yaþayan kadýnlardan
daha fazladýr (sýrasýyla yüzde 18 ve yüzde 14).
Tablo 6.4 Yaþanan þiddet nedeniyle yakýn çevreden yardým etmek isteyenler
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn þiddetten
haberdar olan ve yardým etmek isteyen kiþilere ve bölge, yerleþim yeri ve temel deðiþkenlere
göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/
Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Arkadaþ/ Fiziksel veya cinsel
þiddet yaþamýþ
Komþusu
kadýn sayýsý
Hiç
kimse
Kendi
ailesi
53.4
59.2
18.0
13.5
7.4
7.3
9.5
5.0
3,516
1,365
57.1
61.0
48.0
58.4
49.7
48.6
54.5
70.3
59.3
55.7
58.2
56.2
14.5
18.2
19.2
17.2
20.6
18.7
14.2
13.2
17.1
14.8
12.7
16.9
5.4
4.3
7.3
6.2
9.1
6.3
10.1
7.4
11.5
11.7
8.5
7.7
6.6
4.6
12.1
7.5
13.5
10.7
8.3
6.8
6.2
4.7
4.7
4.3
270
223
311
330
436
426
467
356
369
564
517
612
44.1
53.9
56.6
59.4
20.0
16.7
17.7
14.7
8.6
10.1
6.3
5.3
12.4
8.6
6.3
7.9
503
1,554
1,346
1,478
63.0
11.8
5.1
4.8
1,559
55.1
44.1
45.4
17.1
22.9
21.7
8.5
9.6
6.9
6.5
12.3
19.1
2,372
362
588
58.4
53.3
50.3
15.5
17.0
19.5
6.5
8.3
7.4
5.7
8.6
14.5
2,210
2,049
622
55.0
16.8
7.4
8.3
4,881
Erkeðin
ailesi
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý.
Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar.
88
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Bölgelere göre bakýldýðýnda dikkat çekici noktalardan biri, Batý Karadeniz bölgesinde
fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yaþadýklarý þiddetle yalnýz kalmýþ olmalarý
ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan 7'sine, þiddetten haberdar olmalarýna
karþýn hiç kimsenin yardým etmemesidir (Tablo 6.4). Diðer taraftan, Kuzeydoðu Anadolu,
Doðu Karadeniz ve Orta Anadolu'da erkeðin ailesinin yardým etmek istediði þiddete maruz
kalmýþ kadýnlarýn yüzdesi diðer bölgelere göre daha fazladýr.
Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarda eðitim düzeyi yükseldikçe kendi ailesinden
yardým talebi alan kadýnlarýn oranýnýn arttýðý görülmektedir. Benzer þekilde, eðitim düzeyi
yükseldikçe arkadaþ ve komþunun yardým etmek istediði fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn payý da artmaktadýr. Þiddete maruz kalmýþ en az lise eðitimi olan kadýnlarýn
beþte birine komþu veya arkadaþ yardým etmek istemiþtir. Bu oran eðitimsiz kadýnlarda
yüzde 5'dir. Kadýnlarýn refah düzeyi yükseldikçe arkadaþlarý veya komþularýnýn þiddete
karþý kadýna yardým talebinde bulunmasý da daha yaygýnlaþmaktadýr (Tablo 6.4).
Þiddet nedeniyle kurum/kuruluþlara baþvuru
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlara
yaþadýklarý þiddet sonucu polise, jandarmaya, hastane ya da herhangi bir saðlýk kuruluþuna,
savcýlýða, avukata, kadýn STK'larýna, belediyeye, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu'na (SHÇEK), Toplum Merkezi'ne ve diðer resmi kurum veya sivil toplum
kuruluþlarýna baþvurup baþvurmadýklarý sorulmuþtur. Þiddete maruz kalan kadýnlarýn
kurumlara baþvurma oranlarý çok düþük düzeydedir. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ
kadýnlarýn büyük bir çoðunluðu (yüzde 92) bu kurum/kiþilerden hiçbirine baþvurmadýklarýný
belirtmiþtir (Þekil 6.2).
Þiddet nedeniyle kurum ve ilgililere baþvurma çok az olmakla beraber, kentsel yerleþim
yerlerinde yaþayan ve en az bir kurum veya ilgili kiþiye baþvurmuþ fiziksel veya cinsel
þiddet yaþamýþ kadýn yüzdesinin kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlara göre daha
fazla olduðu görülmektedir. Polise baþvurma oraný genellikle diðer kurum/kuruluþ/kiþilere
göre daha fazladýr. Türkiye genelinde kadýnlar en yaygýn olarak polise (yüzde 4)
baþvurmaktadýr. Bunu hastane ya da saðlýk kuruluþuna (yüzde 4) baþvuru izlemektedir.
Eðitim düzeyi ve refah düzeyi yükseldikçe avukata ve savcýya baþvuranlarýn oraný
yükselmektedir (Ek Tablo 6.1).
89
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þekil 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna
baþvurma:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda
resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuranlarýn yüzdesi, Türkiye 2008
91.8
Hiçbir yere
Polis veya Jandarma
4.5
Savcýlýk veya avukat
4.0
Hastane ya da saðlýk kuruluþu
3.7
0.7
Kadýn kuruluþu, belediye veya SHÇEK
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100 %
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Görüþülen fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlardan hiçbiri Toplum Merkezi'ne baþvurduðunu beyan etmediði için bu kategori þekilde
gösterilmemiþtir.
Kadýnlar þiddetle ilgili olarak resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurmaktan
çok, yaþadýklarý þiddeti aile, arkadaþ veya komþularý ile paylaþmaktadýrlar. Bu durum her
bölge ve yerleþim yerinde, tüm yaþ gruplarý, eðitim ve refah düzeylerindeki kadýnlar için
geçerlidir. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý (yüzde 52)
yaþadýklarý þiddeti yakýn çevreleriyle paylaþýrken, sadece yüzde 8'si resmi kurum veya sivil
toplum kuruluþuna baþvurmuþtur (Þekil 6.3 ve Þekil 6.4). Kýrsal yerleþim yerlerine göre
þiddetin daha çok paylaþýldýðý ve þiddet sonucu resmi veya resmi olmayan kurum/kiþilere
baþvurunun daha fazla olduðu kentsel yerleþimlerde bile þiddeti paylaþma (yüzde 55) ve
kurumsal yardým isteme (yüzde 9) arasýnda büyük fark olduðu görülmektedir (Þekil 6.3).
Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn resmi kurumlara veya sivil toplum
kuruluþlarýna baþvurma yüzdeleri çok düþük olsa da "hastane ya da saðlýk kuruluþu" ve
hukuki destek için "savcýlýk" ya da "avukat"a baþvuran kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý aldýklarý
hizmetten memnun kaldýklarýný beyan etmiþlerdir (sýrasýyla yüzde 70, yüzde 67 ve yüzde
64). Diðer yandan polise baþvuran kadýnlarýn yüzde 41'i aldýklarý hizmetten memnun
kaldýklarýný söylemiþlerdir (Ek Tablo 6.2).
90
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Þekil 6.3 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa
baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý (bölge ve yerleþim yerine göre):
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan ve baþvuruda bulunan
kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
yakýn çevresine
anlatan
%
70
60 54
57
50
57
53
50
54
55
50
47
44
bir kurum ya da kuruluþa
baþvuran
45
39
40
51
45
43
30
20
12
8
10
10
9
8
11
8
8
8
5
3
9
5
8
6
kiy
e
Tü
r
Ký
r
Ke
nt
Ba Ýsta
n
tý
M bul
ar
m
ar
a
Do
ðu
Eg
M
e
Ba arm
tý
a
An ra
ad
o
Ak lu
d
Or
ta eni
z
Ba Ana
tý
do
Ka
ra lu
D
Ku oðu den
ze
i
K
yd ara z
oð de
Or
u
n
An iz
ta
d
a
d
Gü oð
ne u A olu
yd
na
oð
do
u
An lu
ad
ol
u
0
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Þekil 6.4 Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa
baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý (temel özelliklere göre):
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan ve
baþvuruda bulunan kadýnlarýn yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
yakýn çevresine
anlatan
%
70
bir kurum ya da kuruluþa
baþvuran
67
63
61
60
56
54
52
53
52
50
47
51
46
39
40
30
20
13
10
7
9
8
8
8
12
5
12
8
7
8
TÜ
RK
Ý
YE
k
Yü
ks
e
Or
ta
E
Eð ÐÝT
i iti ÝM
bi lköð mi y
tir re o
m ti k/
e m
bi Ý mi i
rin lk þ
ci öðr
ka et
d im
iki Ýlk em ,
nc ö e
i k ðre
a t
Lis dem im,
e e
ve
üz
RE
er
FA
i
H
DÜ
ZE
YÝ
Dü
þü
k
4
45
-5
9
4
-3
-4
35
4
-2
23
15
YA
Þ
0
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
91
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu resmi bir kurum veya sivil toplum kuruluþundan yardým
talebinde bulunduðunu belirten kadýnlarýn baþvurma nedenleri arasýnda en çok belirtilen
neden yaþadýklarý þiddete daha fazla dayanamayacak olmalarýdýr (yüzde 41). Bunu,
hukuki destek almak istemeleri (muhtemelen boþanmak veya þiddetten korunmak için),
kötü bir þekilde yaralanmýþ olmalarý ve öldürülmekten korkmalarý izlemektedir (sýrasýyla
yüzde 29 yüzde 25 ve yüzde 18). Öldürülmekten korkma, erkeðin kadýný tehdit etmesi
ya da öldürmeye çalýþmasýný, kadýnýn erkeðin kendisini öldürmesinden korkmasýný ve
kadýnýn erkeðin ailesinin kendisini öldürmesinden korkmasýný içermektedir. Baþvurma
nedenleri arasýnda þiddete daha fazla tahammül edememek ve kötü bir þekilde yaralanmýþ
olmak kadýnlarýn aðýr derecede þiddet yaþamýþ olduklarýný gösterir niteliktedir.
Yaþadýklarý þiddet sonucunda herhangi bir kuruma baþvurmadýklarýný veya yardým talebinde
bulunmadýklarýný belirten kadýnlarýn büyük bir bölümü (yüzde 64) yaþadýklarý þiddetin
çok ciddi bir sorun olmadýðýný ifade etmiþlerdir. Diðer baþvurmama nedenleri arasýnda
suçlanmaktan korkmak (yüzde 16), "birlikte olduðu kiþiyi sevmek ve affetmek" (yüzde
11) ile çocuklarla ilgili nedenler (yüzde 11) baþta gelmektedir (Tablo 6.5). Bu nedenlerden
"suçlanmaktan korkma", ailenin adýnýn kötüye çýkacaðýndan korkma ve
utanma/çekinme/suçlanma korkusu ve kadýnýn anlatmaya utanmasýný kapsamaktadýr.
"Çocuklarla ilgili nedenler" ise kadýnýn çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korkmasý,
çocuklarýný kaybedeceðinden korkmasý ve erkeðin çocuklarý tehdit etmesini içermektedir.
Nereye baþvuracaðýný bilmedikleri için yardým talep etmeyen kadýnlarýn oraný yüzde 6.9
ve yardým alabileceðine inanmadýðý için baþvuru yapmayan kadýnlarýn oraný yüzde 4'tür
(Ek Tablo 6.3, Ek Tablo 6.4).
Tablo 6.5 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma ve baþvurmamanýn
en yaygýn nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet sonucu en az bir kurum/kiþiye
baþvurmuþ ya da hiçbir kuruma baþvurmamýþ kadýnlarýn en yaygýn baþvurma ve baþvurmama
nedenleri, Türkiye 2008
En sýk belirtilen baþvurma nedenleri
Daha fazla tahammül edememek
Hukuki destek almak istemek
Kötü bir þekilde yaralanmak
Öldürülmekten korkmak
En sýk belirtilen baþvurmama nedenleri
Çok ciddi bir sorun olmamasý
Suçlanmaktan korkmak
Erkeði sevmek/affetmek
Çocuklarla ilgili nedenler
Yüzde
41.0
29.0
24.8
18.1
64.4
16.1
11.1
10.9
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Öldürülmekten korkmak: Erkek tehdit etti/öldürmeye çalýþtý, erkeðin kendisini öldürmesinden korktu, erkeðin ailesinin kendisini
öldürmesinden korktu Suçlanmaktan korkmak: Utandý/çekindi/suçlanmaktan korktu, ailenin adýnýn kötüye çýkacaðýndan korktu,
anlatmaya utandý
Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu
92
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Fiziksel olarak karþýlýk verme
Türkiye'de eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn
yüzde 31'i fiziksel þiddete karþý kendilerini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk
verdiklerini ifade etmiþlerdir. Bu oran kýrsal yerleþim yerlerinde yüzde 23 iken, kentsel
yerleþim yerlerinde yüzde 34'dür. Fiziksel olarak karþýlýk verme, aðýr derecede fiziksel
þiddet yaþamýþ kadýnlarda orta derecede þiddet yaþamýþ kadýnlara oranla daha fazladýr
(sýrasýyla yüzde 37 ve yüzde 31). Bölgelere göre bakýldýðýnda, fiziksel þiddetin yaygýn
olduðu bölgelerde kadýnlarýn bu þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme oranlarýnýn göreceli
olarak az olduðu görülmektedir (Tablo 6.6).
Fiziksel þiddete maruz kalmýþ, eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn
yüzde 21'i fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk verirken,
lise ve üzeri eðitimi olan kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý (yüzde 47) fiziksel þiddete karþýlýk
vermektedir. Sonuçlar aðýr þiddet söz konusu olduðunda, fiziksel þiddet yaþamýþ en az lise
eðitimine sahip kadýnlarýn yüzde 61'inin fiziksel þiddete en az bir kez fiziksel karþýlýk
verdiðini ortaya koymaktadýr. Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme refah düzeyine
göre farklýlýk göstermektedir. Düþük refah düzeyinde yer alan kadýnlarýn dörtte biri fiziksel
þiddete fiziksel karþýlýk verirken, refah düzeyi yükseldiðinde bu oran yüzde 41'e çýkmakta,
aðýr þiddet durumunda ise yüzde 53 olmaktadýr. Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk
vermenin yaþ boyutunda da deðiþiklik gösterdiði anlaþýlmaktadýr. Genç kadýnlarda fiziksel
karþýlýk verme, diðer yaþ grubundaki kadýnlara göre daha yaygýn olarak görülmektedir
(Tablo 6.6).
Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk vermiþ kadýnlarýn yüzde 42'si karþýlýk vermenin
þiddeti arttýrdýðýný belirtmiþtir. Karþýlýk vermenin o an için þiddeti durduðunu ifade edenlerin
oraný ise yüzde 28'dir (Ek Tablo 6.5).
93
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 6.6 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak
karþýlýk vermek
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel þiddete karþý kendini korumak için fiziksel
olarak karþýlýk veren kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre
yüzdesi, Türkiye 2008
Eþi/birlikte olduðu
kiþi(ler)den fiziksel
þiddet görme
Aðýr þiddette
þiddette
Orta þiddette
En az bir kez Fiziksel þiddet En az bir kez Orta derecede En az bir kez Aðýr derecede
fiziksel olarak
yaþamýþ
fiziksel
fiziksel þiddet
fiziksel
fiziksel þiddet
karþýlýk
kadýnlarýn
olarak
yaþamýþ
olarak
yaþamýþ
verme
sayýsý
karþýlýk
kadýnlarýn
karþýlýk
kadýnlarýn
verme
sayýsý
verme
sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ Ýlköðretimi
bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci
kademe
Ýlköðretim ikinci
kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
33.7
22.9
3,279
1,273
33.7
22.8
3,240
1,256
40.9
28.6
1,508
631
35.5
29.3
35.5
28.3
31.9
38.6
24.3
26.5
34.1
17.9
19.2
21.9
259
210
285
312
418
405
439
329
322
526
474
573
35.9
29.3
34.8
27.9
31.8
39.1
24.6
26.8
34.2
18.0
19.2
21.7
257
210
282
309
414
392
428
326
321
522
463
572
40.6
38.1
41.0
38.0
42.3
44.8
30.0
34.2
49.5
22.2
25.6
25.0
103
93
127
124
196
222
232
136
105
277
237
287
36.0
35.8
28.0
26.2
454
1,443
1,265
1,390
36.3
35.9
28.1
26.0
451
1,423
1,245
1,377
40.4
41.5
34.5
35.3
175
613
602
749
20.8
1,458
20.8
1,441
26.3
788
30.1
2,229
30.1
2,199
37.4
1,020
41.3
331
41.6
329
48.9
129
46.9
534
47.1
527
60.7
202
24.8
33.1
40.9
2,070
1,911
571
24.7
33.1
41.1
2,043
1,888
565
29.9
41.1
53.2
1,108
816
215
30.7
4,552
30.7
4,496
37.3
2,139
Not: Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
94
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Þiddet nedeniyle evi terk etme
Kadýnlarýn fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmalarý bazý durumlarda evlerini terk
etmelerine neden olmaktadýr. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel
þiddete maruz kalan kadýnlarýn yüzde 26'sý þiddet sonucu bir geceliðine bile olsa en az
bir kez evlerini terk etmiþlerdir. Kadýnlarýn yüzde 13'ü evlerini sadece bir kez terk ederken,
yüzde 11'i, 2 ile 5 kez terk ettiklerini ifade etmiþlerdir. Þiddet sonucu evlerini en az bir
kez terk eden kadýnlar genellikle evlerini bir defa terk etmiþlerdir (Þekil 6.5).
Þekil 6.5 Þiddet sonucu evi terk etme (bölge ve yerleþim yerine göre):
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi terk eden kadýnlarýn
bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
%
hiç terk etmedi
100
90
80
14
11
9
13
76
75
12
14
9
12
14
12
74
75
70
12
17
10
13
7
14
11
1 kez
7
6
11
9
12
13
12
2-5 kez
12
13
6+
9
11
12
13
77
74
60
50
78
74
81
83
70
73
Ke
nt
75
Ba Ýsta
n
tý
M bul
ar
m
ar
a
Do
ðu
Eg
M
e
Ba arm
tý
a
An ra
ad
o
Ak lu
d
Or
ta eni
z
Ba Ana
tý
do
Ka
ra lu
D
Ku oðu den
ze
i
K
yd ara z
oð de
Or
u
n
An iz
ta
d
a
d
Gü oð
ne u A olu
yd
na
oð
do
u
An lu
ad
ol
u
40
30
71
67
20
10
kiy
e
Tü
r
Ký
r
0
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Bölgeler ve yerleþim yerine göre bakýldýðýnda kentsel alanlarda yaþayan kadýnlar arasýnda
þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmenin kýrsal alanlarda yaþayanlara göre daha yaygýn
olduðu görülmektedir (sýrasýyla yüzde 27 ve yüzde 23). Kadýnlar arasýnda þiddet sonucu
evi terk etme oranýnýn en düþük olduðu iki bölge ise sýrasýyla Ortadoðu Anadolu (yüzde
17) ve Kuzeydoðu Anadolu'dur (yüzde 19) (Þekil 6.5).
Þiddet sonucu evi terk etme kadýnlarýn eðitim düzeyi ile de deðiþiklik göstermektedir.
Þiddet yaþamýþ eðitimi olmayan ya da ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlar arasýnda þiddet
sonucu evi terk etme yüzde 20 iken lise ve üzeri eðitim düzeyine sahip kadýnlar arasýnda
bu oran yüzde 35'e çýkmaktadýr (Þekil 6.6).
Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evlerini terk etmiþ kadýnlar ilk olarak çoðunlukla kendi
ailelerine gitmektedirler (yüzde 81). Evlerini terk eden kadýnlarýn bir kýsmý ise akrabalarýna
(yüzde 7), arkadaþlarýna (yüzde 4) ya da erkeðin ailesine/akrabalarýna (yüzde 4) gitmiþlerdir
(Ek Tablo 6.6).
95
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þekil 6.6 Þiddet sonucu evi terk etme (temel özelliklere göre):
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi terk
eden kadýnlarýn yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
hiç terk etmedi
%
1 kez
2-5 kez
6+
100
90
11
80
12
14
10
10
11
15
12
9
9
10
14
70
13
18
18
10
11
12
12
75
75
14
14
11
13
17
60
50
40
75
73
30
73
75
80
73
68
65
74
68
20
10
E
ÝY
RK
TÜ
ta
Yü
ks
ek
Or
Eð
4
iti
m
iy
45
ok
-5
/il
9
kö
ðr
EÐ
e
Ýlk
tim
ÝT
öð
ÝM
ib
re
iti
tim
rm
,b
e
m
Ýlk
iri
iþ
öð
nc
re
ik
tim
ad
em
,i
kin
e
ci
ka
de
m
Lis
e
e
ve
üz
RE
er
FA
i
H
DÜ
ZE
YÝ
Dü
þü
k
4
4
-3
-4
35
23
-2
15
YA
Þ
0
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Evlerini en az bir kez terk etmiþ kadýnlar arasýnda en yaygýn terk etme nedeni "daha fazla
tahammül edememek" olarak beyan edilmiþtir (yüzde 56). Bunu yüzde 10 ile eþinin
kadýna dayanamayacaðý þekilde dayak atmasý/dövmesi/vurmasý izlemektedir. Evini en
az bir kez terk etmiþ 10 kadýndan biri evden atýlma sonucu evi terk etmek zorunda kalmýþtýr.
Ayrýca erkeðin ailesinin kadýna þiddet uygulamasý ya da uygulamaya kalkýþmasýný da
içeren "erkeðin ailesiyle sorunlar" da yaygýn nedenler arasýndadýr (yüzde 8) (Tablo 6.7).
Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etme nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir
kez terk eden kadýnlarýn en yaygýn evi son terk etme nedenleri, Türkiye 2008
Yüzde
En sýk belirtilen evi terk etme nedenleri
Daha fazla tahammül edememek
Þiddet/ dayak/ tokat
Evden atýlmak
Erkeðin ailesiyle sorunlar
55.7
10.3
10.3
7.7
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmiþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
96
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
Kadýnlarýn fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evlerini terk ettikten sonra geri dönme
nedenlerinin baþýnda çocuklar nedeniyle dönmek gelmektedir (yüzde 52). "Çocuklarla
ilgili nedenler", çocuklarýnýn mutsuz olacaklarýndan korkma, çocuklarýný kaybedeceðinden
korkma, çocuklarýn kadýnýn geri dönmesini istemesi ve erkeðin çocuklarýný tehdit etmesini
içermektedir. Bunu "erkeðin kadýnýn geri dönmesini istemesi" (yüzde 30) ve "kadýnýn
erkeði sevmesi/affetmesi/erkeðin deðiþeceðini düþünmesi" (yüzde 28) izlemektedir. Eþi
veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalma sonucu evini terk
eden kadýnlarýn yüzde 18'i de kendi ailesinin veya erkeðin ailesinin geri dönmesini istemesi
nedeniyle eve geri döndüðünü belirtmiþtir (Tablo 6.8).
Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra en yaygýn eve geri dönme
nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir
kez terk eden ve geri dönen kadýnlarýn en yaygýn eve geri dönme nedenleri, Türkiye 2008
Yüzde
En sýk belirtilen eve geri dönme nedenleri
Çocuklarla ilgili nedenler
Erkek geri dönmesini istedi
Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü
Aileler geri dönmesini istedi
55.7
10.3
10.3
7.7
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk etmiþ ve geri dönmüþ, evlenmiþ kadýnlar temel
alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu, çocuklarýný kaybedeceðinden korktu, çocuklar
dönmek istedi/ dönmesini istedi, erkek çocuklarýný tehdit etti
Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü: Erkeði seviyor/affetti, erkeðin deðiþeceðini düþündü
Aileler geri dönmesini istedi: Kendi ailesi evine dönmesini istedi, erkeðin ailesi eve dönmesini istedi
Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ fakat evini hiç terk etmemiþ kadýnlarýn büyük
bir bölümü çok ciddi bir sorun olmadýðý için evlerini terk etmediklerini ifade etmiþlerdir
(yüzde 60). Bir baþka ifadeyle eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel
þiddete maruz kalmýþ her 10 kadýndan 6'sý yaþadýklarý þiddeti çok ciddi bir sorun olarak
deðerlendirmemiþlerdir. "Çocuklarla ilgili nedenler" (yüzde 23) ve "erkeði
sevmek/affetmek/erkeðin deðiþeceðini düþünmek" (yüzde 16) evi terk etmemenin diðer
nedenleri arasýnda yer almakta ve daha önce belirtilen eve geri dönme nedenlerine
benzemektedir. Evi terk etmeme nedenleri arasýnda olan kadýnýn utanma/çekinme/suçlanma
korkusu da þiddet sonucu evini hiç terk etmemiþ kadýnlarýn yüzde 7'si tarafýndan belirtilmiþtir
(Tablo 6.9).
97
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu en yaygýn evi terk etmeme nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi hiç terk
etmemiþ kadýnlarýn en yaygýn evi terk etmeme nedenleri, Türkiye 2008
Yüzde
En sýk belirtilen evi terk etmeme nedenleri
Çok ciddi bir sorun yok
Çocuklarla ilgili nedenler
Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü
Utandý/çekindi/suçlanmaktan korktu
59.7
23.0
16.3
6.8
Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi hiç terk etmemiþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr.
Kategoriler birbirlerinden baðýmsýz hesaplandýðý için toplamlarý 100'ü aþabilir.
Çocuklarla ilgili nedenler: Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korktu, çocuklarýný kaybedeceðinden korktu, erkek çocuklarýný tehdit etti
Erkeði seviyor/affetti/deðiþeceðini düþündü: Erkeði seviyor/affetti, erkeðin deðiþeceðini düþündü
Kadýnlarýn þiddete tepkileri
Evlenmiþ veya bir birlikteliði olmuþ, þiddete maruz kalmýþ ya da kalmamýþ tüm kadýnlara,
bugün bir þiddetle karþýlaþmalarý durumunda bu þiddetle nasýl mücadele edecekleri
sorulmuþtur. Sonuçlar evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 27'sinin sözle karþýlýk vereceðini, yüzde
26'sýnýn eþini terk edeceðini gösterirken kadýnlarýn beþte biri de þiddet karþýsýnda sessiz
kalacaðýný ifade etmiþlerdir.
Kadýnlarýn þiddete maruz kalmalarý halinde göstereceklerini belirttikleri tepkiler, kýrsal ve
kentsel yerleþim yerlerine göre farklýlýk göstermektedir. Kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan
kadýnlar daha fazla oranda sessiz kalmayý, alttan almayý veya hiçbir þey yapmamayý
düþünmektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlar arasýnda fiziksel veya sözel
karþýlýk vermenin, resmi kurum ve sivil toplum kuruluþlarýna baþvurmanýn ve eþini terk
etmenin daha yaygýn bir biçimde bildirildiði görülmektedir. Bölgeler dikkate alýndýðýnda
ise doðudan batýya gidildikçe kentsel davranýþ biçimlerine benzer sonuçlar gözlenmektedir
(Ek Tablo 6.10).
Eðitim ve refah düzeyi dikkate alýndýðýnda ise, kadýnlarýn eðitim düzeyi yükseldikçe daha
radikal davranýþ biçimlerine yönelecekleri görülmektedir. Benzer davranýþ eðilimleri kadýnýn
refah düzeyi arttýðýnda da görülmektedir (Ek Tablo 6.10).
Deðerlendirme
Kadýna yönelik aile içi þiddet pek çok boyutu olan karmaþýk bir durum olmakla beraber
eþi veya birlikte olduðu kiþiden þiddet yaþamýþ kadýnlara bunun nedenleri sorulduðunda,
en yaygýn beyan edilen nedenler erkeðin ailesiyle yaþanan sorunlar ve ekonomik
sýkýntýlar/zorluklar olmuþtur. Belirtilen þiddet nedenleri kadýnlarýn eðitim düzeylerine göre
farklýlýk göstermektedir. Örneðin erkeðin ailesiyle ilgili sorunlar eðitim düzeyi yüksek
kadýnlar tarafýndan þiddet nedeni olarak daha az oranda belirtilmiþtir. Bazý kadýnlar
tarafýndan beyan edilen kadýnýn cinsel iliþkiyi reddetmesi, kadýnýn erkeðin sözünü
98
Kadýnlarýn Aile Ýçi Þiddetle Mücadelesi
dinlememesi gibi kadýnlarýn kendilerini sorumlu tuttuklarý nedenlerin de ifade edilmiþ
olmasý dikkat çekicidir. Kadýnýn davranýþlarýyla ilgili nedenlerin görülme sýklýðýný açýklamak
için kadýnlarýn þiddete karþý tutumlarý da göz önünde bulundurulmalýdýr. Örneðin kadýnlarýn
yüzde 14'ü erkeðin bazý durumlarda eþini dövebileceði görüþüne katýlmaktadýr (Bkz.
Bölüm 4). Fiziksel þiddetin azalmasý, hem þiddetin nedenlerinin saptanmasý hem de
kadýnlarýn þiddete karþý tutumlarýnýn deðiþmesi yolu ile saðlanabilir.
Kadýnlar yaþadýklarý þiddette yalnýz kalmakta ve þiddeti anlatmamaktadýrlar: Kadýnlarýn
yaklaþýk yarýsý yaþadýklarý fiziksel veya cinsel þiddeti kimseyle paylaþmamýþlardýr. Yaþadýðý
þiddeti paylaþan kadýnlar da þiddeti önce kendi ailelerine, akrabalarýna ya da yakýnlarýna
anlatmaktadýrlar. Kadýnlar ailelerinden her zaman gerekli desteði alamamakta ya da geç
almaktadýrlar. Genç kadýnlar ve eðitim düzeyi daha yüksek olan kadýnlar yaþadýklarý
þiddeti daha yüksek oranda anlatmakta ve kendi ailelerinden daha çok destek görmektedirler.
Kadýnlarýn çoðunluðu þiddetin kabul edilemez olduðunu düþünmekle birlikte, onlara
destek verebilecek kurum ve kuruluþlara baþvur(a)mamaktadýrlar. Bunun en yaygýn
nedenleri kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti çok ciddi bir sorun olarak görmemeleri ve
suçlanmaktan korkmalarýdýr. Niteliksel araþtýrmada görüþülen kadýn, erkek ve
anne/kayýnvalideler, eþlerin her ikisinin de çocukluklarýnda kendi ailelerinde de þiddet
yaþandýðýný ifade etmiþlerdir (Bkz. Bölüm 7). Bu nedenle, þiddetin çok küçük yaþlardan
itibaren yaþanmasý, aile içinde babanýn anneye þiddet uyguladýðýnýn çocuklar tarafýndan
gözlemlenmesi, þiddetin normalleþmesine yol açmaktadýr.
Niceliksel araþtýrmanýn sonuçlarý da niteliksel araþtýrmanýn sonuçlarýný destekleyecek
þekilde görüþülen kadýnlarýn pek çoðu þiddet gördükleri halde resmi kurum ve kuruluþlara
ve kadýna hizmet veren kadýn kuruluþlarýna baþvurmadýklarýný ortaya koymaktadýr.
Baþvurmayanlarýn pek çoðu da yukarda sözü edilen þiddetin normalleþmesini bilinçaltýnda
kabullenerek ve yaþadýðý þiddeti küçümseyerek yasal yollara baþvurmaktan kaçýnmaktadýr.
Sonuç olarak þiddete maruz kalan kadýnlar hem bireysel hem de kurumsal destekten
yoksundur. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti ciddi bir sorun olarak görmemeleri, çocuklarýný
terk etmek istememeleri, erkeði sevmeleri/affetmeleri veya erkeðin deðiþeceðini düþünmeleri,
toplumun genel bakýþ açýsýnýn aileyi bir arada tutmak biçiminde olmasý nedeniyle ailelerin
kadýnýn tekrar evine dönmesini istemesi/saðlamasý ve kadýnýn utanma/suçlanma korkusuyla
þiddet karþýsýnda harekete geçememesi gibi nedenlerle kadýnlar þiddete karþý yalnýz ve
çaresiz kalmaktadýrlar.
99
KADINA YÖNELÝK
AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET:
SAYILARIN ARDINDAKÝ
ANLATILAR
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Bölüm 7
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel
Araþtýrma Sonuçlarý
Filiz KARDAM, Ýlknur YÜKSEL
Niteliksel araþtýrma, Ankara, Mersin ve Samsun'da, 15 þiddet maðduru kadýn, 7 þiddet
uygulamýþ erkek, 8 anne/kayýnvalide, 7 STK temsilcisi, 7 imam ve farklý meslek gruplarýndan
20 kiþi ile gerçekleþtirilmiþtir (Bkz. Bölüm 2). Bunlarýn yaný sýra, þiddetin nasýl ve neden
yaþandýðýna iliþkin erkeklerin ve çeþitli meslek sahiplerinin görüþlerini öðrenebilmek için
dokuz odak grup toplantýsý yapýlmýþtýr.
Niteliksel verilerin deðerlendirildiði bu bölümde aile içi þiddet konusu, þiddet yaþamýþ
kadýnlar, þiddet uygulamýþ erkekler ve ailesi içinde kýzý ve/veya gelini þiddete maruz kalmýþ
anneler/kayýnvalideler ile yapýlmýþ derinlemesine görüþmelerde elde edilen bilgilere
dayanarak irdelenecektir. Þiddete uðrayan kadýnlara týbbi/psikolojik ve hukuksal destek
veren farklý meslek gruplarýndan kiþiler16, sivil toplum kuruluþu temsilcileri ve imamlar
ile yapýlmýþ olan derinlemesine görüþmelere de yeri geldikçe deðinilecek ve meslek
sahiplerinin bu konudaki görüþ ve önerilerine de yer verilecektir. Açýklamalarda erkek
gruplarýyla yapýlmýþ olan altý odak grup çalýþmasý ile týbbi/psikolojik hizmet ve hukuksal
destek veren meslek sahipleri ve gazeteciler ile yapýlmýþ üç odak grup görüþmesinin
verilerinden de yararlanýlacaktýr.
Þiddet yaþamýþ kadýnlarýn ikisi hiç evlenememiþ, diðerleri evli, eþi ölmüþ ya da eþinden
boþanmýþ durumdadýr. Kadýnlarýn 7'si lise veya üzeri eðitime sahip, ikisi ortaokul terk,
diðerleri de ilkokul mezunudurlar. Yaþlarý 20-50 arasýnda deðiþmektedir. Evli ya da
boþanmýþ durumda olanlarýn hepsi çocuk sahibidir. Kadýnlarýn 8'i bir iþte çalýþýrken,
diðerleri görüþmenin yapýldýðý sýrada çalýþmamaktadýr.
Eþine þiddet uygulamýþ erkekler içinde 56 yaþýnda olan biri dýþýndakiler 32-42 yaþlarý
arasýndadýr. Hepsi evli ve çocuk sahibidirler. Ýkisi üniversite mezunu, biri ilkokul terk,
diðerleri ise ilkokul eðitimine sahiptir. Erkeklerin hepsi, görüþmenin yapýldýðý sýrada bir
iþte çalýþmaktadýr.
Görüþme yapýlmýþ olan anne/kayýnvalidelerin yaþlarý ise 50-70 arasýnda deðiþmektedir.
5'i hiç okula gitmemiþ, 3'ü ise ilkokulu bitirmiþ kadýnlardýr. 3'ünün eþi ölmüþ, diðerleri
eþleriyle birlikte yaþayan kadýnlardýr. Aralarýnda sadece üç kiþi çalýþmaktadýr. Anne/kayýnvalide
kategorisinde görüþme yapýlmýþ kadýnlarýn bir kýsmýnýn kýz ve erkek çocuklarýnýn evli oluþu
ve hem kýzlarýn, hem de gelinlerin aile-içi þiddet yaþamasý, annelerin kýzlarýnýn ve gelinlerinin
16
Psikolog, sosyal hizmet uzmaný, acil servis doktoru, adli týp doktoru, psikiyatrist, hakim, avukat, polis
103
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþadýðý þiddete gösterdikleri tepkinin farklýlýðýný izleyebilme olanaðýný da vermiþtir.
Görüþmelere ve odak grup tartýþmasýna katýlmayý kabul eden meslek sahiplerinin birçoðu,
þiddet konusu ile daha yakýndan ilgilenen ve mesleki olarak bu alanda çalýþmasalar bile
bu konuda düþünmüþ olan kiþilerdir. Bu nedenle, burada aktarýlanlarýn, meslek yaþamýnda
þiddet olaylarýyla karþýlaþan ve þiddete maruz kalanlara hizmet/destek veren kiþilerin
görüþlerini genel çizgileriyle yansýttýðý söylenemez. Daha çok meslek sahipleri arasýnda
konuyla uðraþmýþ ya da üzerinde düþünmüþ olanlarýn görüþleriyle ilgili bazý ipuçlarý elde
edilmiþtir. Çeþitli meslek gruplarýndan kiþilerin, kadýna yönelik þiddet konusunu daha çok
mesleði çerçevesinde karþýlaþtýðý olaylar/durumlar üzerinden aktardýðý izlenimi edinilmiþtir.
Aile içi þiddet konusu, görüþülen birçok kiþi tarafýndan ülkenin önemli sorunlarýndan biri
olarak tanýmlanmýþ, az sayýda kiþi ise, þiddet konusunun bütüncül bir þekilde ele alýnmasý
gerektiðini, kadýna yönelik þiddet baþlýðý altýnda özel bir çalýþmanýn yeterli olmadýðýný
söylemiþtir.
Evlilik ve eþler arasý iliþkiler
Kadýnlar ve erkekler ile yapýlan görüþmeler, evlenme biçimlerinin çeþitli olduðunu
yansýtmýþtýr. Erken yaþlarda akraba evlilikleri ya da görücü usulüyle evlendirilmeler daha
fazla görülmekle birlikte, kendi istekleriyle ve eþlerini beðenerek evlenenler de vardýr.
Kadýnlarda ve erkeklerde, nasýl evlenirlerse evlensinler, eþlerin evlenmeden önce birbirlerini
yakýndan tanýyacak bir dönem geçirmedikleri, daha çok da ailelerinin isteði ile,
tanýþmalarýndan çok kýsa süre sonra evlendikleri görülmektedir. Kadýnlarýn bazýlarý da
kendi evlerindeki baský ve þiddetten kaçmak için çok ani kararlarla veya ailelerinin onayý
olmaksýzýn kaçarak evlenmiþlerdir. Dolayýsýyla bazýlarýnýn kendi ifadelerinde de yer aldýðý
gibi niþanlýlýk ve flört döneminde ortaya çýkabilecek bazý sorunlar -anlaþmazlýklar- evlilik
dönemine taþýnmýþta, özellikle evliliklerin ilk yýllarýnda pek çok sorun yaþanmaktadýr.
Görüþülen kiþiler evliliklerini anlatýrken yaþadýklarýný aþaðýdaki ifadelerle ortaya koymuþlardýr:
"Yavrum biz görücü usulüylen evlendik, eveli bizde öyleydi, bi de akrabaydýk, ne onlar geldi,
ne ben onu gördüm, ne o beni gördü. Öyle niþanlanýldý, beþ altý ay sonra düðün oldu. Ondan
sonracýmýna aha 15 yaþýndaydým. 15 yaþýndaki bebe konuþmaynan evlense napýcak, görücü
usulüyle evlense napýcak?"
(50 yaþýnda, evli, 3 çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"Eee anlaþarak oldu. Yani severek evlendim. Ama tam tanýmadým ablamýn komþusuydu,
buranýn …. köyü'nde oturuyolardý, yani gördüm bi de benim yani kimsesizdim yani annem
babam olmadýðý için bi de evliliði bi kurtuluþ olarak gördüm. Yani lisede okurken bile
halamlarýn, ablamýn yanýnda kalýyodum. Yani tanýmadan evliliði ben kurtuluþ olarak gördüm
yani, bi evim olsun kendime ait, öyle baþlangýç yaptým yoksa üniversiteyi de okumak
istiyodum ben."
(46 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
104
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Akþam çaylarý beraber oldu, eve býrakmalarým oldu iþte kendisini bu iki haftada, içerisinde
de, ailevi yapýsýný anlattý biraz, aile yapýsý nasý diyim size kenar mahalle zihniyetini bilirsiniz
yani [...] yani bizim, o iki hafta gezdik iki hafta sonra istettim, iki hafta sonra bizim düðünümüz
oldu, yani altý üstü tanýdýðým günden, evlendiðim gün bi ay…"
(34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
"...Onun ailesinin dayatmasýyla hýzlý geliþti diyebilirim, evlilik süreci... Evet, bir yýl sonra
evlendim [...] Eðer öyle bir dayatma olmasaydý, belki bu çatýþmalar daha önceden ortaya
çýkacak, sonuçta evlilik olmadan gerçekleþmeden belki niþanlýlýk aþamasýnda ya da arkadaþlýk
aþamasýnda iliþki sona erebilecekti. Ama bizde öyle olmadý, biz evlendik, bütün o sorunlarý,
sýkýntýlarý evlilik süreci içerisinde…"
(42 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
Görücü usulü olan ya da olmayan erken evliliklerde eþlerin birbirini çok az tanýmasýnýn
yarattýðý iletiþim sorunlarý dýþýnda erkeklerin askere gitmek durumunda kalmasý veya
çalýþmamasý nedeniyle erkeðin ailesi ile yaþama durumlarýnýn daha fazla olduðu, bunun
sonucunda da anlaþmazlýklara daha fazla zemin hazýrlandýðý, kadýnýn sadece eþinden
deðil, eþinin ailesinden de baský gördüðü izlenmiþtir. Gerçi, erkeðin ailesi ile birlikte yaþama
durumu her koþulda çeþitli sorunlar yaratsa da, evlenen çiftlerin, özellikle de kadýnýn
yaþýnýn çok genç olmasýnýn böylesi anlaþmazlýklara zemin hazýrlayabileceði görülmüþtür.
Erkek, özellikle de çalýþmadýðý koþullarda, sorun ne olursa olsun kendi anne-babasýndan
yana olmayý, bu konuda eþine baský yapmayý ya da hiç karýþmamayý tercih ettiði için
kadýn üzerindeki baský artmakta; erkeðin þiddet uygulamasýna yol açan bazý durumlar
ortaya çýkmaktadýr. Erkeklerle yapýlan odak grup görüþmelerinin birinde genç, yeni evli,
bir erkek bu tür bir vakayý þu sözlerle aktarmýþtýr:
"Dayak deyince yani burada ben de eþimi dövdüm bir kez eþime dayak attým. O da ailemle
yaþýyordum, anneme karþý söyledi, baðýrdý, çaðýrdý anneme, o yüzden dövdüm ve piþman
oldum. Özür diledim ve kendimi affettirdim ve baktým orda olmayacak iki ay sonra eþyalarýmý,
her þeyimi topladým, evimi ayýrdým. Olmuyodu çünkü ve o günden beri mutluyuz yani… Ya
þimdi annem babam var, ben varým eþim, bir de iki tane erkek kardeþim var evde. Ýkisi de
bekardý o zaman, salonda otururken baðýrdý çaðýrdý, ben de dayanamadým haliyle."
(Odak grup katýlýmcýsý, 20-25 yaþ, evli, lise altý eðitimli erkek)
Erken yaþta evlenen kadýnýn eþi daha büyük yaþta ise kadýn üzerinde daha kolay otorite
kurabildiði gibi bu durumdaki bazý kadýnlar da eþlerinin kendilerini aldatmasý dahil çeþitli
sorunlarda, kendi gençlikleri ve deneyimsizliklerini öne çýkararak, hatayý kendilerinde
arayabilmektedirler:
"Ama gene bu durumlar olur muydu olmaz mýydý onu bilmiyorum ama hatalý davrandýðým
yerlerde vardý. Belki hani çok yaþým küçüktü, ilgisiz olabilirdim."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, 1 çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
105
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Sonuçta erken ve/veya görücü usulüyle evlenmenin yaný sýra, eþlerin birbirlerini tanýmadan
yaptýklarý evlilikler de daha sonra eþlerin iliþkisinde þiddete ortam hazýrlayabilecek çeþitli
olumsuzluklara neden olabilmektedir. Bu olumsuzluklar, evli çiftin erkeðin ailesi ile birlikte
yaþadýðý/yaþamak durumunda olduðu koþullarda kadýn açýsýndan sadece eþinden deðil,
eþinin aile fertlerinden de kaynaklanan baský ve istismara yol açabilmektedir.
Þiddet nasýl ve neden yaþanýyor?
Bir Nesilden Diðerine Þiddet ve Þiddetin Normalleþtirilmesi
Kadýn, erkek ve anne/kayýnvalide görüþmeleri þiddet yaþanan ailelerde kadýnýn veya
erkeðin, bazý durumlarda da her ikisinin kendi ailelerinde de þiddet yaþandýðýný
göstermektedir. Kadýnlarýn bir kýsmý evdeki þiddetten kaçmak için acele kararlarla ve
birçok durumda ailelerinin de onayýný almadan evlenirken, erkekler de gergin ve stresli
yapýlarýnýn temelinde kendi ailelerinde gördükleri þiddetin olabileceðini söylemektedirler.
Görüþülen bir anne, kýzýnýn kaçarak evlenmesinin nedeni olarak evlerindeki þiddeti
göstermiþtir.
"Kaçarak evlendi o da. Babanýn evinin kavga olayýndan dolayý, evde kavga var, þiddet var,
evlilikte mutluluðu aradý. Önüne ilk çýkan kiþiyle kaçtý..."
(70 yaþýnda, eþi ölmüþ, 5 çocuk sahibi, eðitimi olmayan bir anne)
Görüþülen kadýnlardan bir diðeri, baba evinde gördüðü þiddeti ve bütün kardeþlerinin
baba evindeki þiddetten kurtulmak için bir an önce evlenmeyi seçtiklerini çarpýcý bir
biçimde anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 1)
Küçüklüðünde zor koþullarda, þiddet görerek yaþamýþ olmak, bazý erkekler için bugün
içinde bulunduðu durumu ve uyguladýðý þiddeti açýklamak, belki de bir biçimde mazur
göstermek için kullanýlmýþtýr:
"Ýþte hep böyle sinir stresle kalktýk, demek öyle devam etti ya da o zaman ne diyim biraz
da yetim büyüdük, acaba onun sinir-stresi yani þimdiye kadar devam etti yani, amcamýn,
üvey annemin elinde kaldým, ondan da olabilir yani, […] haa, 10 yaþýna kadar üvey annem
bana baktý [...] ama hep sorunlu baktý, her gün -sen biliysen bizim o taraflarda- çok kötü
oluyo yani, her gün dayak, her gün þiddet."
(50 yaþýnda, evli, 5 çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ erkek)
Benzer bir biçimde bazý kadýnlar da eþlerinin kendilerine uyguladýðý þiddetin kaynaðýnda
onlarýn kendi ailelerinde gördükleri kötü muamelenin yattýðýný düþünmektedirler. Onlara
göre bu tür ailelerde yetiþtikleri, babalarýnýn annelerini dövmesine tanýk olduklarý için
kendileri de þiddeti bir biçimde içselleþtirmiþlerdir. Kadýnlardan biri bu konudaki düþüncelerini
þöyle dile getirmektedir:
"...sonra ben, yani niye böyle olduðunu þey yaptým görümcemlerle falan konuþtum,
106
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 1
"… Benim babam içkici, kumarcý, sürekli dayak atan biriydi. Sürekli... Biz o psikoloji
ile büyüdüðümüz için yani, bizim psikolojimiz zaten orda bozuldu. Benim babam
çok sinirli bir adamdý. Ýçki içerdi, kumar oynardý, ne biliyim her þeyi vardý yani. Sürekli
anamý döverdi, sürekli bizi döverdi. Düþün mesela þöyle; bi keresinde komþunun
çocuðuyla, kardeþimle böyle oynarken kavga ettik iþte onlan kavga ettik. Biz eve
geldik komþunun çocuðunun annesi geldi þikayet etti bizi. Bizi önce bi temiz dövdü
sopaynan, sonra da erkek kardeþimle ben ayný yaþta sayýlýrýz. Onla benim elimizi
ayaðýmýzý baðladý, hani divan deriz böyle somya deriz biz ona. Somyanýn altýna biz
saatlerce orda böyle baðlý bi þekilde yatýyoh, üste oturuyo. Somyada oturdu, o arada
artýk böyle boynumuz belimiz her þeyimiz tutuldu, kimse korkusundan yaklaþamaz
yani […] Zaten bu þiddet þeyi biz babamýzdan daha çok gördük. Babam aþýrý böyle
öfkeli ve sinirli bi insandý. Her þeye mesela bi bardak su ister o suyu geç geldiði
zaman o suyu tepende böyle kýrardý. Bardak giderdi yani senin tepenle beraber.
Hemen anýnda gelecek. [...] Hepimiz öyleyik. Hepimiz yani.. Ýlk büyüðümüz
evlendiðinde dediler ki koca evi nasýlsa burdan iyi dediler. Hepsi yani… Köyün en
güzel kýzlarýydý, o kadar güzellerdi, hepsi böyle tuhaf tuhaf insanlara vardýlar ki sýrf
babalarýnýn þiddetten artýk kurtulak diye."
(35 yaþýnda, ayrýlmýþ/resmi nikahsýz, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
çocukluðunda babasýndan çok dayak yemiþ. Anlatabiliyo muyum? On üç yaþýnda baþlamýþ...
Yani küçüklüðünde kiþilik bozukluðu olmuþ; babanýn aþýrý baskýsý aþýrý dayak yemesi, yani
kiþiliðinde bozukluk olmuþ. Babadan ne gördüyse onu uyguluyordu. Çünkü rahmetlik
kayýnvalidemin önünde de dövdü beni, kadýn aðladý. Baþýna tülbent baðladý, kýzým dedi
aðlama. Ayný þey dedi ben yaþadým. Kadýnýn kafasýnýn içinde belki yirmi tane kýrýk vardý."
(46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Sonuçta, þiddetin çok küçük yaþlardan itibaren yaþanmasý, aile içinde babanýn anneye
þiddet uyguladýðýnýn gözlenmesi, þiddetin normalleþtirilmesine yol açmakta ve þiddet,
erkeklerin kadýnlarla iliþkilerinde 'onlarý kontrol altýnda tutmak', 'hizaya sokmak' için
kendilerince zorunlu olarak baþvurulan bir araç haline gelmektedir. Bu durum, erkeklerin
bazýlarýnýn ifadelerine þöyle yansýmýþtýr:
"...Valla! Kýzdýðým zaman baðýrýyorum. He! Baðýrýyorum iþte diyorum "Yav niye böyle yaptýn?
Niye þöyle yaptýn?". Bazen de tokatlýyorum! Bazen de tokat atarým yani gerçek bi þeydir
yani, deðil mi? [...] Þimdi diyorlar ki erkekler niye þiddet gösteriyorlar. Bak erkekler mecbur
olmayýnca kadýna da þiddet göstermezler. Deðil mi abi? Þimdi ben mecbur olmasam neden
þiddet göstereyim. Neden nedir yani? Ortada bi þey var mý? Yok!"
(34 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, ilkokul 2'den terk erkek)
107
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"…yav mecbur kalabilir yani mecbur kalabilir, þöyle kalýr yani hanýmý eðer onun dediðini
yapmýyorsa, efendime affedersin kötü yoldaysa; aldýðýný, hanýmýna verdiðini hep saða sola
harcýyorsa, adam getirdiði yani o erkek görmüyorsa, o erkek de maðdurdur yani, öyle deðil
mi?"
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Kadýnlarýn ise baba evlerinde þiddet olmasý, küçük yaþlardan itibaren þiddete tanýk oluþlarý
onlarý þiddet karþýsýnda öðrenilmiþ bir çaresizlik durumuna sokabilmektedir. Özellikle de
çocuklarýnýn olduðu koþullarda, çocuklar annelerinden öðrendikleri biçimde hareket
edebilmekte, þiddeti bir kader olarak kabul etmeye yönelebilmektedirler. Bu tür eðilimleri,
bazý görüþmelerde özellikle de 50 yaþ ve üzeri kadýnlarda izlemek mümkün olmuþtur.
Eþinden þiddet görmüþ, beþ çocuklu, çok genç yaþta da eþi ölmüþ, çocuklarýnýn tüm
sorumluluðunu üzerine almýþ, temizlik iþleri yapan bir kadýn bu konudaki düþüncelerini
þöyle dile getirmiþtir:
"Kader yazmýþ alnýna. Yastýk deðiþir. Kader deðiþmez, asla. Baþkasýna gideyim, kaderimi
deðiþtireyim, baþkasýyla mutlu olurum, asla. Kader. Kader. Asla kader deðiþmez. O senin
alnýna yazýlmýþ kader, talihin, çekecek çilen, sýkýntýn."
(65 yaþýnda, eþi ölmüþ, beþ çocuk sahibi, okula gitmemiþ anne)
50 yaþýnda, ilkokul bitirmiþ, üç çocuklu bir kadýn ise hem baba evinde, hem de eþinden
þiddet görmüþtür. Baba evindeki koþullarý, "babam gider gelmezdi, yatar kalkmazdý, kumar
oynardý, diyom ya daþtan çýktým demire girdim, daþ kapýdan çýktým demir kapýya girdim…"
diye tanýmlamýþtýr. Kendi eþi de onu üç çocuðuyla terk edip, bir baþka kadýnla yaþamýþ;
bütün birikimini o kadýn için harcamýþ ve yýllar sonra geri dönmüþtür. Döndükten sonra
yine ve sadece kendisine deðil, evdeki çocuklara da þiddet uygulamaya baþlamýþtýr. Kadýn
ise onun huyunun böyle olduðunu ve deðiþmeyeceðini düþünmektedir. Eþinin durumunu
ve kendi çaresizliðini þöyle anlatmaktadýr:
"...böyle olmasýnýn iþte yani ilkinden öyle olduðunu, yaradýlýþtan öyle olduðunu inanýyom,
ondan sona bi de kadere inanýyom en çok, kaderime inanýyom... Baþka diyecek bi þiy yok.
[...] Daha suçunu kabul etmez o, ben böyleyim, gittim o kadýna, Allah razý olsun, bebelerime
baktýn, bebelerimlen durdun. Gine ben geldim, hata suç bende demez. Hiç onda suç yok,
o yerde þah, göðde padiþah, bi görsen kendini öyle ilan eder. [...] öyle ilan ediyo kendisini,
hiçbi þiy kabullenmiyo yani. Daha ben iþte þu þöyle bu böyle, ben de mesela sen desem,
þu evde geçim olmaz hiç. Bu kadar da duramayýz. Bu kadar gene, ey elli yaþýma girmiþim
þimden sonra da yavrum, babam öldü, aha annem böyle, kardeþlerin neyin yanýna gidilir
mi? Kimin yanýnda duracaz?"
(50 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Bazý meslek sahipleri de bu konuda görüþlerini belirtmiþler, örneðin bir adli týp doktoru
þunlarý dile getirmiþtir:
108
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Annelerinden babalarýndan dayak yiyerek büyüdükleri için kocalarýndan dayak yemekte
onlar için sorun deðil. Anlatabiliyor muyum? Yani doðal bir olaymýþ gibi ancak çok canlarý
yandýðý zaman veya bir yerleri sakatlandýðýnda problemler ortaya çýkýyor veya biraz okumuþ
veya bir þeylere tepki gösterdiði zaman çýkýyor bu ortaya. Çünkü hepsi eðitimsiz, ailesinden
onu görmüþ yani, "hem döver hem sever" diyor. Böyle bir mantýk olabilir mi? Ama oluyor
ne yazýk ki."
(Adli týp doktoru)
Öte yandan, eþin ailesinde þiddet sýradan bir uygulama olarak gündelik yaþamýn bir
parçasý halinde ise bu durumun, özellikle de yeni çiftin erkeðin ailesi ile yaþadýðý koþullarda
kadýnýn bundan zarar görmesine, sadece eþinden deðil kayýnvalidesi ve kayýnpederinden
de þu veya bu biçimde þiddete maruz kalmasýna yol açtýðý izlenmiþtir. Görüþtüðümüz
kadýnlar arasýnda bu tür þiddeti yaþayanlardan ilk evliliðinden çocuðu olmayan, daha
sonraki eþinden bir çocuk sahibi olan bir kadýn þunlarý anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 2):
Kutu 2
"...Eþim ilk çocuklarýydý. Ýlk gelin de bendim. Çocuk istemeye baþladýlar, yapýn artýk
falan diye. Zaman geçtikçe tabi çocuk olmuyo. Daha sonra iþte biz doktora baþvurduk.
Doktor hastaneye yönlendirdi. Birkaç hastanede tedavi gördük. Olmadý. ….'da bi
doktorumuz vardý. O da en son iþte çocuðun olamayacaðýný söyledi […] Eþimden
kaynaklandýðý için, eþim ve eþimin ailesi bunu hiçbir þekilde kabul etmedi [...] Benim
bu karþý çýkýþlarýmý hiçbir zaman kabullenmediler… Þiddet uyguladýlar, hani döversek
kabullenir. Çünkü þey diyolardý, 'biz büyük bir aileyiz, tanýnmýþ bir aileyiz. Biz bunu
akrabalarýmýza anlatamayýz, oðlumuzdan diyemeyiz...' Ben de hani bir gerçek varsa
sonuçta er ya da geç ortaya çýkacak yani bunu saklamanýn hiçbir mantýklý bir
düþüncesinin olmadýðýný düþündüm ve hep karþý çýktým. Benim zaten karþý çýkýþlarým
her seferinde tabi dayakla sonuçlandý. Eþimden çok dayak yedim hakikaten.
Kayýnpederimden dayak yedim. Tabii en sonda kayýnvalidemden þiddet görmek,
çünkü bir kadýnýn, beni en iyi anlamasý gereken sonuçta bir kadýn, ama anlamadý.
Ýþte ondan þiddet görmek tahammül sýnýrýmý hakikaten çok aþtý."
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Eþlerinden þiddet yaþayan kadýnlarýn kendi baba evlerinde de þiddet olmasý ve/veya
eþlerinin evinde þiddet yaþanmasý þiddetin hem erkekler, hem de kadýnlar tarafýndan
öðrenilmiþ bir davranýþ olduðunu ortaya koymaktadýr. Ancak, þiddet karþýsýnda erkeklerin,
çoðu kez þiddeti uygulayan, kadýnlarýn da þiddete maruz kalan olmalarý, farklý
deneyimleri/öðrenilmiþlikleri ve tavýr alýþlarý ortaya çýkarmaktadýr. Kuþkusuz böyle bir
durum þiddet olan evlerde büyümüþ tüm çocuklarýn da þiddeti bir çözüm yolu olarak
görecekleri anlamýna gelmez. Erkeklerle yapýlan odak grup toplantýlarýnýn birinde
katýlýmcýlardan biri bu durumu aþaðýdaki ifade ile anlatmaya çalýþmýþtýr:
109
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"…Ýnsanlarýn çocukluklarýnda ya da büyüdükten sonra kendi ailesinde, þurada burada
hayatýn her alanýnda, yetiþme çaðlarýnda muhatap olduðu þiddet büyüdükten sonra da
kendisinin hayatýn her alanýna yansýtmasýna yol açýyor. Ýlle de babasý, eðer annesini dövüyorsa
bu çocuðun da ille de kendi karýsýný dövmesi þart deðil. Elbette ki böyle bir þey yok. Ama
bu þiddet hayatýnýn ciddi bir parçasý oluyor ve her yere yansýyor diye düþünüyorum."
(Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
Þiddetin bir nesilden diðerine transfer edilmesi ve sorunlarýn çözümünde daha çok erkekler
tarafýndan kullanýlan bir davranýþ olarak öðrenilmesi konusuna þiddetin sonuçlarý ile ilgili
bölümde tekrar dönülecektir.
Gerek erkekler, gerekse kadýnlar ile yapýlan görüþmeler, kendi ailelerinde de þiddetin
yaþandýðýný ortaya koyarken, kadýnlarýn ve erkeklerin çocukluklarýndan beri tanýk olduklarý
þiddete karþý farklý yaklaþýmlar geliþtirdiklerini de yansýtmýþtýr. Kadýnlar, kendi ailelerinde
yaþadýklarý þiddeti 'kaçýp, kurtulmak istedikleri', ama koca evinde de bir türlü kurtulamadýklarý
zor bir durum (hatta bazen bir çaresizlik durumu) olarak aktarmýþlardýr. Öte yandan
erkekler ailelerinde yaþadýklarý/tanýk olduklarý þiddetin onlarýn 'gergin ve sinirli' bir yapýya
sahip olmalarýna neden olduðunu dile getirerek kendi uyguladýklarý þiddeti bir anlamda
meþru kýlmaya çalýþmýþlardýr.
Þiddet Biçimleri
Kadýna yönelik aile içi þiddet, genellikle þiddet dozu iniþ-çýkýþlar göstererek, iþsizlik,
yoksulluk, kronik hastalýklar gibi aileyi bütünüyle olumsuz etkileyen koþullara da duyarlý
olarak çok çeþitli biçimlerde ve karmaþýk bir süreç halinde yaþanmaktadýr. Þiddeti belli
bir tek nedene veya bir nedenler setine baðlamak zordur. Eril þiddet, esas olarak kadýnla
erkek arasýndaki iktidar eþitsizliðine baðlý olarak yaþanmakta ve genellikle erkekler, kadýn
üzerinde otorite saðlamak, onu kontrol altýnda tutabilmek için þiddet kullanýmýna
baþvurmaktadýrlar.
Kadýnlar, erkekler ve anne/kayýnvalideler ile yapýlan görüþmeler kadýnlarýn ve erkeklerin
þiddeti farklý biçimlerde anlattýklarýný ortaya koymuþtur. Þiddeti yaþayan kadýnlarýn hepsi
bu durumu ayný kolaylýkla dile getiremeseler de erkeklere kýyasla daha fazla ve ayrýntýlý
bir biçimde anlatabilmektedir. Kadýnlarýn anlatýmlarýndan çýkarak yaþanan þiddetin bir
tablosunu çizmek mümkündür. Bu tabloda, arka plandaki nedenlere, yaþanan durumun
nasýl bir süreç içinde ortaya çýktýðýna, ilk nasýl baþladýðýna iliþkin çizgiler/renkler soluktur.
Ama yine de ortaya çýkan resimde kadýnýn o þiddeti nasýl yaþadýðýna iliþkin tüm ayrýntýlarý
bulmak ve sözel ya da fiziksel þiddet sonucunda yaþadýðý acýyý hissetmek mümkündür.
Kadýn için önemli olan, þiddetin nedeni ve nasýl baþladýðýndan çok, yaþanmýþlýktýr/yaþanýlmýþ
þiddetin bizatihi kendisidir. Kadýnlar yaþadýklarý/yaþamakta olduklarý bu durumu (artýk
düþünmek istemedikleri ve geride býraktýklarý koþullarda bile) ve onun üzerlerinde býraktýðý
izleri tüm ayrýntýlarý ile hatýrlamaktadýrlar.
110
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Erkeklerle yapýlan görüþmeler ise onlarýn þiddet konusunda zor konuþtuklarýný göstermektedir.
Görüþme yapmayý kabul etmiþ erkekler arasýnda þiddet uygulamýþ olduðunu kabul edenler
bunu daha çok kazara oluvermiþ, ya da bir-iki kez kaçýnýlmaz olarak ortaya çýkmýþ ve
daha çok da kadýnýn kýþkýrtmasý yüzünden gerçekleþmiþ bir olay olarak anlatmaktadýrlar.
Onlara göre kadýnlar çok konuþarak, sorunlarý büyüterek, yaþanmýþ ve üzerinden epey
bir süre geçmiþ olaylarý tekrar gündeme getirerek, kýþkýrtýcý bir rol oynamaktadýrlar.
Görüþülen kiþilerin bir kýsmý erkeklerin bazen þiddet uygulamak zorunda kalabileceðini
söylerken, diðerleri ise þiddete hiçbir zaman baþvurulmamasý gerektiðini belirtmiþlerdir.
Þiddet uygulamýþ olan erkekler, bunu anlatamamakta, þiddetin kaçýnýlmazlýðýný vurgulamak
için nedenleri üzerinde durmayý veya çözümleri konuþmayý, bu konulardaki düþüncelerini
ve deneyimlerini anlatmayý tercih etmektedirler. Sözel, cinsel veya fiziksel olarak ortaya
çýkan þiddetin karþýlarýndakini yaralayan bir þey olduðuna dair bir söyleme rastlanmamýþtýr.
Bazý erkekler þiddete genel olarak olumsuz baktýklarýný ifade etmiþ olsalar da kendi
uyguladýklarý þiddetle ilgili çok açýk bir biçimde konuþmamýþlardýr. Öte yandan, eþleriyle
yaptýklarý gündelik tartýþmalarý, karþýlýklý atýþmalarý vb. çoðu kez hafife aldýklarý izlenmiþtir.
Fiziksel Þiddet
Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda anlattýklarý onlarýn þiddetin çok çeþitli türleriniekonomik, duygusal-sözel, cinsel, fiziksel- çoðu kez bir arada yaþadýklarýný ve kadýnlarýn
bir kýsmýnýn hamilelikleri sýrasýnda da þiddet gördüklerini ortaya koymaktadýr. Hamilelikleri
sýrasýnda þiddete maruz kalan kadýnlar zor günler yaþadýklarýný, çocuklarýný düþürme
tehlikesi geçirdiklerini ifade etmiþlerdir:
"Þimdi ben eþimden, kýzýmýn babasýndan dayak yemiþtim bu tür konulardan dolayý. Dayak
yedim ve o zaman hamileydim. Biliniyordu zaten hamileliðim. Üç aylýk hamileydim ben.
Dayaktan dolayý çocuk kasýklara kadar düþmüþ. Düþme tehlikesi çok oldu. Düþürebilirdim
de. Çocuðum kaybedebilirdim de… Allah'tan öyle bir þey olmadý. Ondan sonra ben ayrýldým,
dayaktan sonra ayrýldým…"
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"…böyle sera gibi kulübe, koyunlarý vardý kurbanlýk, orada duruyodular, dayak yoðdu, ileri
doðru dayak baþladý, þiddet dayak þiddet dayak, çamurlarýn içinde beni ne bileyim köpek
gibi kolumdan tuttu dönderdi beni, kimse kurtarmadý beni, hamileydim."
(34 yaþýnda, evli, 4 çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"…fakir dedik. Hadi dedik yani olursa olsun. Biz de destek ediniriz, çocuðumuz bi yuva
kursun. Bizim amacýmýz oydu baþka bi amaçla deðil. Ýlla da eðitimli olmasý da þart deðil.
Her anne baba çocuðunun mürüvvetini görmek ister, bi de onu mutlu þekilde görmek ister,
çoluðu çocuðu olsun ister. Biz o amaçla evlendirdik. Bir sene falan þöyle böyle gitti. Ondan
sonra bir sene sonra bu dayak baþladý. Ýki tane çocuk düþürdü, dayaktan."
(63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu bir anne)
111
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Görüþülen kadýnlarýn çoðu, evlilikleri süresinde farklý yoðunlukta ve çeþitli biçimlerde
fiziksel þiddete maruz kalmýþlar ve çoðu kez yaþadýklarý fiziki þiddet bir defaya mahsus
deðil uzun süreli olmuþtur. Kutu 3'de nasýl fiziksel þiddet yaþadýðýný ayrýntýlarýný anlatan
bir kadýnýn aktarýmýna yer verilmiþtir. Kadýnlar kendilerine uygulanan fiziksel þiddeti çeþitli
þekillerde anlatmýþlardýr:
"Akrabam deðildi düðünde görmüþ beni, kaçýrdý beni iþte, ailem geri almak istedi beni, bu
vermedi beni kýskanç, getirirdi aðaca baðlardý döverdi, aðaca baðlar döverdi, az bir þey
görse döver beni, þiddet dayak þiddet."
(34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Kutu 3
"…Eve geldim, olmadýk bir þey için tartýþma çýkardý, böyle sabah ta evin içi çok
soðuktu, orasýnýn soðuðu da bir baþka soðuk, yine sobanýn üstünde böyle bir güðüm
vardý, tabi sabaha kadar buz gibi olmuþ; beni dövdü dövdü, o ara öyle bir sinirlerim
bozulmuþ tabi baðýrýyorum, binada kimse yok baðýrýyorsun baðýrýyorsun kimse yok,
duyuramýyorum. Asla gücüm nerde yetecek, ben savunmaya geçiyorum böyle
koltukta oturuyorum o üzerime üzerime geliyor. [...] Dövdü dövdü ondan sonra tabii
ben sinirlerim boþaldý, baðýrýyorum, baðýrýrken sus diye güðümü döktü baþýmdan
aþaðýya kýþ günü, çýldýrdým ondan sonra bu seferde soðukta üþeyeceksin diye dövdü
dövdü, üþeyeceksin diye çýkar üstünü diyor, dedim çýkarmýcam, böyle dedim oturucam,
vicdanýn el veriyorsa böyle oturucam, soydu ondan sonra beni çýrýlçýplak, odadan
odaya gezdiriyor, hem dövüyor hem gezdiriyor."
(44 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"...Ama þu oldu mesela kýrmýzý ojelerime taktý ben bunlarý silersem kavga etmeyiz diye hiç
düþünmedim. [...] Bundan dolayý mesela tokayý kýstýrdý burnuma saçýmdan aldý saçýmý niye
öyle toplamýþým diye mesela burnumu kesmiþti burnum kanamýþtý yani durup dururken…"
(20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"…ve de yirmi üç yýl sonra, gece çocuklarýmla beraber sokaða atýldým ben. Üstüm baþým
kýyafetiyle, atýlmadan önce kýþ günü iki defa yaptý bunu, anadan doðma soydu beni, dýþarda
yaðmur yaðýyo, dýþ kapýya kadar sürükledi þimdi [...] Son zamanlarda zaten beni hep
kovuyodu ben gitmiyorum. En sonunda, bira almýþtý iþte herhalde çocuklarýmýn üstüne
fýrlattý hatta görümcemin kýzý da þahittir buna... Polis geldi ondan sonra o anda kayným
geldi, iþte þey olaylarý yatýþtýrdý, ertesi gün sen bu evden gitmezsen evi yakacam, üstüme
saldýrdý pýçakla saldýrýyodu. Pýçakla saldýrýnca, iþte çocuklar araya girdi, mesela ben. Çocuklar
oturuyo televizyon izliyo ben diyelim ki yatak odasýna gidiyorum, arkamdan geliyo … Beni
dövmek için orda…"
(46 yaþýnda, evli/eþinden ayrý yaþýyor, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
112
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kadýnlarýn þiddet öyküleri, fiziksel þiddetin esas olarak vurmak, sürüklemek, dövmek
biçiminde gerçekleþtiðini, zaman zaman bu olaylarda þiddet uygulayan kiþinin makas,
sopa, býçak, balta gibi þeylerle saldýrdýðýný, karþýsýndakine daha çok zarar vermek için
üzerine soðuk su dökmek, burnuna toka sýkýþtýrmak, çýrýlçýplak sokaða atmak, silah
kullanarak tehdit gibi yollara baþvurulduðunu yansýtmaktadýr. Hatta bir noktada, o silah
gerçekten kullanýlmaktadýr. Bir görüþmeden aktarýlan Kutu 4'teki öyküde anne, kýzýnýn
kendisine þiddet uygulayan eþi tarafýndan vurulmasý olayýný anlatmýþtýr.
Kutu 4
"...En son kýz çýktý geldi benim evime, kýz gelince kendisi de geldi benim eve. Ben
acaba barýþýrlar mý, tekrar küsüp ayrýlma barýþma durumlarý oluyor. Seslenemedim.
Oturdu üç gün bizde kaldý yemeði yedi, þey yaptý. En son iþte ayrýlma durumu
konuþuldu falan. Biz konuþmuyoruz da kendileri. Kesinlikle istemiyorum dedi. Kýz
kardeþi de, benim ölen kýzýn kardeþi de 'istemiyor seni' dedi, 'zorla mý karýlýk
yaptýracaksýn sen kendine' dedi. Biz de hiç seslenmedik, anladý hepimizin, hiçbirimizin
istemediðini anladý o. Ben de o arada þeyde çalýþýyordum. Otele gelip gidip
çalýþýyordum. Ama daha önce bu bir hafta önce bana dedi ki 'anne' dedi 'bunu dedi
býraksam' dedi 'bu genç' dedi, 'güzel' dedi, 'herhalde evlenir' dedi. 'Bu Mersin'de
ben onu nasýl önümde gezdireyim. Ýki kurþun kafaya' dedi, 'tek kurþun öldürmeyebilir'
dedi... Bizde üç gün kalýp da istenmediðini anlayýnca gidiyor silah alýp geliyor. Ben
de evde yokum. Kýza herhalde karþýdan çekse kýz güçlü, bunu arkadan sarýyor, arkadan
vuruyor. Þu taraftan [ensesini gösteriyo] kurþun sýkmýþ, iki kurþun sýkýyor çocuða.
Beni çaðýrdýlar kaldýrmýþlar, temizlemiþler, kanlarý falan temizlemiþler."
(70 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Kadýnlarla yapýlan görüþmelerde oldukça ayrýntýlý dile getirilen fiziksel þiddet görüþtüðümüz
erkeklerin öykülerinde oldukça kýsa, ayrýntýsýz, kaçýnýlmaz ya da 'kazara' gerçekleþmiþ bir
durum olarak anlatýlmýþtýr. Eðer uyguladýklarýný kabul ettikleri bir þiddet olayý yaþanmýþ
ise de erkekler bunu oldukça hafifleterek, 'zaten bir tokattý', 'elimle hafif iteklemeydi', 'özür
diledim ve bir daha olmadý' biçiminde aktarmaktadýrlar. Bu durum görüþülen erkeklerin
eþlerine, kadýnlarýn anlattýðý türden þiddet uygulamamalarý ve evlerinde de böyle þiddet
olaylarýnýn yaþanmamasýndan da kaynaklanabilir. Ancak erkeklerin, þiddeti uygulayan
taraf olmaktan kaynaklanan bir ruh hali içinde kadýnýn kýþkýrtýcý rolünü vurgulayarak ya
da baþka nedenler ileri sürerek kendilerini mazur gösterme telaþýnda olduklarý da
gözlenmiþtir. Erkeklerle yapýlan görüþmelerde þu tür ifadelere rastlanmýþtýr:
"Ben kolay kolay öyle þiddet yanlýsý bi insan deðilim. En sondur benim için þiddet. Ýþ hakaret
boyutuna vardýktan sonra, ha siz dayak attýnýz mý diyorsunuz… Evet ben vurdum eþime.
Vurdum ha bundan da gurur duymuyorum piþman da oldum [...] Ha 5 dakika sonra… Ben
dedim ya biraz önce ben kinci deðilimdir yani. Benim sinirim 5 dakika sürer. O 5 dakika
113
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
içinde benden uzak dursa ya da ben ondan uzak durabilsem iþ çözülüyor zaten kendiliðinden.
Evet eþime vurdum ben tokat attým. Bana hakaret ettiði için [...] Sýklýkla deðil yani 10 yýllýk
evliliðimizde iki kere yaþadýk biz bunu. Ýki kere yaþadýk."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
"Bir kere bir tekme attým, bacaðýna [...] Balkona çýkýp baðýrýyordu. Balkona çýkýp benim ne
kadar yetersiz, ne kadar kötü, ne kadar berbat bir insan […] Öyle bir sürecin ardýndan oldu.
Onun dýþýnda bildiðimiz anlamda, fiili þiddet anlamýnda bir þey söz konusu olmadý. Yani
itekleme falan onun beni iteklemesi, benim onu iteklemem bazý zamanlar olmuþtur sýk
olmamakla birlikte, ama þiddet anlamýnda vurma anlamýnda bir o var."
(42 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
"Belki dayanamadým, beyle yani, aþýrý bir þey deðildi yani, beyle ufak elimi almýþým yüzüne
iterek götürmüþüm gibi, o da belki yani nasýl sen böyle yapýyosun diye, iþte gururuna
yedirmedi… O da baðýrmýþ çaðýrmýþ olabilir yani. Ancak ben kesin olarak dövmedim yani..."
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Cinsel Þiddet
Þiddet türleri içinde cinsel þiddet üzerinde konuþulmasý en zor olandýr. Erkeklerle yapýlan
görüþmelerde bu konu gündeme gelmemiþtir. Kadýnlarýn bir kýsmý eþinin zaman zaman
onun isteði dýþýnda kendisi ile iliþkiye geçtiðini ima etse de konunun ayrýntýlarýna girmek
istememiþtir. Cinsel þiddetten de söz eden kadýnlarýn birkaçý ise þiddetin her türünü yýllar
boyunca yoðun bir biçimde yaþamýþ olan kadýnlardýr. Bu kadýnlar, bazen eþlerinin
kendilerini dövdükten sonra cinsel iliþkiye girmek istediklerini, bazen de kendileri istemediði
halde eþlerinin isteklerine yalnýzca dövülmekten kurtulmak için izin verdiklerini söylemiþlerdir.
Oysa eþlerinden soðuduklarý ve çeþitli biçimlerde þiddete maruz kaldýklarý için onlarla
cinsel iliþkide bulunmayý hiç arzu etmediklerini ifade etmeye çalýþmýþlardýr. Öte yandan,
evli olmayan bir kadýn da, bir süredir iliþkilerinin iyi yürümediði erkek arkadaþý tarafýndan
silahla tehdit edilerek tecavüze uðradýðýný anlatmýþtýr.
Aþaðýdaki ifade, çok uzun süredir eþinden þiddet gören, bu nedenle de bir paylaþým
olduðunu düþündüðü cinselliði eþiyle yaþamakta çok zorlanan bir kadýna aittir:
"Ben, evliliðim yirmi üç yýl sürdü, yirmi üç yýldan sonra zaten bu a bu dönemde hep þiddet
görüyodum yani cinsel yönden de böyle. Ýstemediðim zaman, nasýl istemediðim derken;
mesela kumar oynuyodu, e parayý kaybettiði zaman gelip beni dövüyodu bu dayaktan sonra
da mesela beni dövüyodu, bu dayaktan sonra da mesela beraber olmak istiyodu itiraz
ettiðim zaman yine dayak yiyodum [...] Ters tepki verdiðim zaman mesela istemediðimi
söylediðim zaman, hani bi de cinsellik de sonuçta bir paylaþýmdýr yani karþýlýklý olmasý lazým.
En ufak þeyde yani döverdi beni. Hem döverdi hem de amacýný gerçekleþtirirdi."
(46 yaþýnda, evli/eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
114
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Bir baþka kadýn ise kendisine þiddet uygulayan eþinin cinsel iliþkide bulunma talebine
nasýl karþý çýktýðýný aktarmýþtýr (Bkz. Kutu 5).
Annesi ile yapýlan görüþmede kendisi de orada bulunup, ara sýra söze giren bir kadýn da
eþinin kendisine yaþattýðý þiddet biçimlerinden örnek verirken cinsel þiddetten ve bunun
kendisinde yarattýðý etkilerden de söz etmiþtir:
"Kaç kere yattým. Çok eziyetler. Alkol alýyo, çok affedersiniz ters iliþkide bulunmak istiyo.
Pis pis hareketler yapýyo. Çok yani eziyet etti her konuda. Yani þey aþeren kadýn gibi sabah
yataktan kalktýðým zaman öðürtüyle… Þimdi o öðürtü falan yok. Bel aðrýsý, belimden hiç
kalkýp yürüyemiyodum. Þimdi geçti o belimin aðrýsý.[...] Ya öyle bi adamdý ki mesela ben
yemek hazýrlarken çýrýlçýplak servis yapacakmýþým. Ya insan yemeðin baþýnda soyunup da
servis yapýp yiyebilir misin?"
(63 yaþýnda, evli, üç çocuklu bir annenin eþinden boþanmýþ kýzý)
Öte yandan, bir diðer kadýn da eþiyle cinsellik konusunda bir sorunlarý olmadýðý, bu iliþkiyi
birlikte güzel yaþadýklarýný ve eþinin kendisine hiçbir cinsel zorlamada bulunmadýðý halde,
eþinden þiddet görmenin aralarýndaki cinsel iliþkiyi de olumsuz etkilediðini belirtmiþtir.
Kendisi eþiyle 'kötü bir þeyler yaþadýðýnda' onunla cinsel iliþki de kuramaz hale gelmekte,
bu durum da eþinde gerginlik yaratmaktadýr (Bkz. Kutu 6).
Kutu 5
"Tabi ki kesinlikle zorluyo yani zor kullanarak da yaptýðý oluyo birlikteliðimiz böyle
oluyo. Yani ben ona karþý çok soðuðum. Korkunç derecede soðuðum, ben ayrý yatmaya
baþladým artýk yani þey dedi bana iþte benim paramý benim kazancýmý yiyosun iþte
paramý yiyosun bana karýlýk yapmýyosun falan dedi. Ben de ona þunu söyledim deðil
iki çocuðumun babasý, senden 9 tane 10 tane de çocuk doðurmuþ olsam çocuklarýmýn
babasý olsan asla sana para için þeylik yapmam yani o… yapmam ben sana dedim.
[...] Bunu yaptýramazsýn bekleme benden dedim… Yeri gelir lüksümden vazgeçerim
alýcaðamý almam giyeceðimi giymem sana da bu iþi parayla yapmam, yani sana da
senin parana da tenezzül etmem. Yani bu bana çok ters bu bence tamamen
karaktersizlik iþte…"
(34 yaþýnda, evli, iki çocuklu, ilkokul mezunu kadýn)
Kutu 6
"Yok, bizim cinselliðimiz çok güzel. [...] Ama yani tartýþtýðýmýzda ya da öyle kötü
biþeyler yaþadýðýmýzda ben onunla kapatýyorum bütün iliþkimi. Zaten az konuþuyorum.
Az dokunuyorum falan oluyo o zaman yani. Ya da iþte ayný yatakta bile yatmadýðýmýz
günler var. 3 gün falan ayný yatakta yatmadýðýmýz oldu. Þey yapmýyorum, kendimi
açmýyorum. Cinselliðe kapatýyorum kendimi falan. Ve eðer bu süre uzarsa o onda
bi gerginlik yaratýyo, sýkýþýyo. Eee þey yapýyo, böyle ne yapacaðýný bilemiyo. Eskisi
gibi eskiden çok fazla þey yapardý mesela, çiçekti bilmem neydi hani gönül alma
yöntemleri, güzel laflar falan. Eskisi kadar deðerli de hissetmiyorum mesela […] Ben
onu kapattým yani. Cinselliði biraz kapattým ona. Napayým hissetmiyorum yani.
Hissetmeyince de yaþayacaðým bir þey deðil yani benim için."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn)
115
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Bir baþka kadýn, aralarýnda anlaþmazlýk olan erkek arkadaþý ile yaþadýðý, onun kendisini
silahla tehdit etmesi (sonradan bu silahýn kuru-sýký olduðu anlaþýlmýþtýr) ve tecavüzle
sonuçlanan olayý þu ifadelerle aktarmýþtýr (Bkz. Kutu 7).
Kutu 7
"...Ben koltuða oturdum, o yanýma geldi, seni seviyorum falan dedi bana, ben gitmek
istediðimi söyledim ona, o da hayýr dedi burda kalacaksýn bugün deyince benim
þalterler attý, ben onu ittim, o arkaya düþtü, sonra kalktý geldi yanýma, kafasýyla
benim kafama vurdu, ben bu sefer arkaya düþüp kafamý koltuðun kenarýna vurdum.
Tabii o sýrada ayaða kalkýp aðzýma alamayacaðým laflar söyledim küfür anlamýnda,
sanýrým o bunlarý kaldýramadý galiba, içeri gitti ve geldiðinde üzerime doðrultulmuþ
bir silah vardý… Hiç biþey yapamadým, yani benim, benim için öldüðüm andý orasý,
çünkü hayatýmda ilk defa görüyorum belki de silahý […] Burda kalacaksýn falan dedi
ve ben de bu sefer hayýr gidecem diyemedim tabi ama sonra þey dedim kendi
kendime, ne olursa olsun dedim ve ben hakaretlerime devam ettim, biraz da sanýrým
o yani kýzdý sinirlendi falan, ciddi anlamda þarjörü çekti, çekerken parmaðý sýkýþtý
þarjörde, kanadý falan, o arada da arkadaþý geldi ve ona vurdu silahý elinden almak
için, onla kavga etmeye baþladýlar, beni de içerde salona gönderdi, kapýyý kapattý,
orda sanýrým beþ dakika falan sanýrým bilmiyorum yalnýz kaldým ama sürekli aðlýyodum
artýk çok korktum çünkü benim aðlama seslerime dayanamayýp içeri geldiler ikisi
de, o sarýldý bana, seni çok seviyorum dedi, kaybetmek istemiyorum dedi, ben de
git dedim, konuþmak istemiyorum dedim. [...] Ben yalnýz kalmak istediðimi söyledim,
gitti içeriye, 5 dakika sonra ya da bi 10 dakika bilemiyorum sonra geldi… Silah yine
onun elindeydi ki o silahý arkadaþý almýþtý onun elinden ve beni kolumdan tutup
yatak odasýna götürdü, inanýn hiç bi þey hatýrlamýyorum orayla ilgili, verdiðim ifade
de bu zaten, sadece þunu biliyorum, oraya gidiþ þeklimi biliyorum, bi de kendime
geldiðim aný biliyorum. Kendime geldiðimde her þey olmuþtu, ben sadece üstümü
giyinemedim çünkü yýrtýktý, yýrtýlmýþtý o boðuþma esnasýnda, onun gömleðini giydim.
Bu arada saatin dört buçuk olduðunu gördüm, ramazan ayý, ezanýn ne zaman
okunacaðýný çok iyi biliyorum, onun gömleðini giydim ve anahtarý cebinden alýp
dýþarý çýktým…"
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
116
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Ekonomik Þiddet/Ýstismar
Kadýnlar sýklýkla ekonomik sýkýntýlarýndan ve maddi açýdan maðdur durumda
býrakýldýklarýndan söz ederken, erkeklerin bir kýsmý da ekonomik sorunlardan, iþsizlik,
yoksulluk ve evlerinin geçimini saðlayamamaktan, onlarý strese sokan ve þiddetin yolunu
açan bir unsur olarak söz etmektedirler. Ayrýca, erkeklere göre, kendilerinin iþsiz ve parasýz
olduðu koþullarda kadýnlarýn 'çok konuþmasý' onlarý büsbütün gergin hale getirmekte ve
kýþkýrtýcý olmaktadýr.
Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet/istismar esas olarak evin geçimi için gereken paranýn
eþleri tarafýndan saðlanmamasý, kadýnýn kendisinin de çalýþmadýðý/çalýþamadýðý koþullarda
evin temel ihtiyaçlarýnýn saðlanamamasýnýn yarattýðý baský ve kendisi çalýþmak istediðinde
eþinin izin vermemesi gibi sorunlardan kaynaklanmaktadýr. Bazý durumlarda ise erkeklerin
eþlerini çocuklarla býrakýp, evin geçimini tümüyle onlara terk ettikleri ve olanca paralarýný
bir baþka kadýnla birlikte olup harcadýklarý, yýllar sonra da tekrar hiç bir þey olmamýþ gibi
evlerine döndükleri, çalýþmaya baþlamýþ olan eþlerinin iþe gitmesine izin vermedikleri ya
da onun kazancýný tüketmeye baþladýklarý anlatýlmýþtýr. Gerek kadýnlarýn, gerekse erkeklerin
bu konudaki ifadeleri þiddetin nedenleri arasýnda da ekonomik sorunlarý ön planda
gördüklerinin bir yansýmasýdýr.
Kadýnlar ekonomik þiddeti nasýl yaþadýklarýný þu ifadelerle aktarmýþlardýr:
"…Ýþte uyuþturucu kullandýðý için çok dengesiz davranýyodu, yani nedir nasýl kaynaklanýyo
mesela maaþ alýyo, evde yiyecek hiç biþey yok, para istiyosun yani yemek yapacaksýn sonuçta
çocuk okula gidecek. Diyo ki gidin okul... Müdürle konuþ o okutsun. Yav müdür benim
babamýn oðlu diil tanýmýyorum etmiyorum. Ben komþularýmdan bayat ekmek istiyodum
yani tabii ki durumumu yine açýklamamak için hani çocuklar yaðmurda bakkala gitmek
istemediklerini söyleyerek çocuklarýn yani bayat ekmek alýyodum. Aile þeyimi dýþarýya
yansýtmamak için. Yani para sor maaþ alýyo, kýsacasý, mesela yemek ekmek parasý býrak
diyom para yok. Niye dediðim zaman iþte kavga sebebi bu."
(46 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Ýþten ayrýlacaksýn dedi ayrýldým, ondan sonra böyle bir ayrýlýðýmýz oldu, o dönemde ben
baþka iþe girdim, özel bir iþe girdim, oraya gidip geliyordum ama adam sürekli þeydeydi
çevremdeydi, etrafýmdaydý, arkamdaydý rahat býrakmýyordu hatta iþ yerine gelip tehdit bile
etmiþti, çünkü o zaman bir yasa vardý, eþin izni olmadan kadýn çalýþamýyordu. […] Yaþadým
yani adam gelip þey demiþti eþim olduðunu, ondan izinsiz iþe baþladýðýmý söylemiþ, bilmem
neyi söylemiþ, iþyerindeki patron iyi niyetli bir insandý. Sonradan konuþtum, bunu yapma
ben çalýþmak zorundayým diye, çünkü paramýz pulumuz yoktu kendisi de çalýþmýyordu, çok
zor durumdaydým, çalýþmak zorundaydým. Onu o þekilde kabul etti ama iþte sabah benimle
beraber geliyordu akþam da gelip beni alýyordu."
(47 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
117
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet, özellikle erkeðin ailesi ile birlikte yaþadýklarý durumda,
eþin yaný sýra onun annesi ya da babasýndan da kaynaklanabileceðini Kutu 8'deki öykü
yansýtmaktadýr.
Kutu 8
"Genelde anlaþamýyoruz daha doðrusu biz hemen evlendik, ben hemen hamile
kaldým iþte çocuk oldu, o da o arada bocaladý sorumluluk alamadý, çalýþmak zor geldi
çalýþmadý; ailesiyle de oturuyorduk zaten. Annesi babasý o çalýþmadýðý için normalde
sürekli söyleniyorlardý, ama eþime deðil hep bana. Bu sefer ben çalýþmaya mecbur
hissettim kendimi. Ben çalýþýnca da bu sefer sorunlar farklý oldu. Çalýþýyorsun iþte,
geç kaldýn nerdeydin, naaptýn iþte mesela. Ben çalýþtýðým halde bile babasý falan
yine söyleniyorlardý, 'ben size bakmak zorunda mýyým' falan gibilerinden… Bu da
bizim aramýzda ister istemez tartýþmalara sebep oluyordu. Bak senin yüzünden laf
söylüyorlar bana, bak sen kendi sorumluluklarýný almýyorsun diye… Daha sonra iþte
eþim git gide kýskançlýklara baþladý; iþte çevrenin doldurmasýyla falan git gide aradaki
uçurum büyüdü [...] Ben lise mezunuyum iki kere sýnavý kazandým birinde altý aylýk
hamileydim gidemedim; ikincisinde de kazandým eþimin ailesi sorun çýkardý, tercih
falan yapmamý istemediler. Ben de açýk öðretim yazdým annem harç paramý falan
verdi. Babasý da, 'bu saatten sonra üniversite okuyup napacaksýn' dedi. Aldýlar da
parayý elimden bir güzel yediler. Tabii ben de hiç sesimi çýkartamadým, öyle kaldý."
(20 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Erkeklerin evin gelirini þu veya bu nedene baðlý olarak saðlayamadýðý, dolayýsýyla da
toplumun kendisinden beklediði rolü oynayamadýðý, hele bir de bu durum eþi tarafýndan
çeþitli biçimlerde dile getirildiði koþullarda anlaþmazlýklarýn ve þiddetin kapýsý açýlýyor.
Kadýnlarýn ve erkeklerin anlatýmlarýnda bu nokta farklý ifadelerle dile getirilmiþ durumdadýr.
Ayrýca erkeklerin bir kýsmý bazý kaygýlar ile eþlerinin çalýþmasýna razý olmadýklarýný da
açýkça belirtmiþlerdir. Erkeklerin anlatýmlarýnda bu konu þöyle ifadelerle açýklanmýþtýr:
"[eþinin bir seferinde ailesinin yanýna kaçmasýný anlatýyor]... Gine böle huzursuzluk vardý
iþte o zaman iþsizdim yani, geçimsizlik oluyordu. Maddi durumunuz iyi deðildi, yav sen
yatýyon, kalk, yani sen yatýyon diyor, sen bi iþe bakmýyon diyor, ben de diyordum iþ yok
diyordum, öle kavga ediyorduk."
(50 yaþýnda, evli, 5 çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ erkek)
"…Ben Ýstanbul cezaevindeyim, o an Ýstanbul cezaevindeyim, bana çalýþmak istediðini
bildirdi, ben izin vermedim, ben dedim böle biþey istemiyorum, benim babamýn emekli
maaþý sana yeter, karnýný doyurursun yani, çocuk da zaten okula gitmiyor, yok dedi ben
dedi çalýþcam, kafaya taktým dedi, dedim valla çalýþýrsýn, ortada dedim, çok çakal var,
bunlardan biri de senin hayatýna girer sonra sen mahvolursun dedim, […] bunlarý yaþayarak
sakýn benim karþýma çýkma dedim, bu kafasýna taktý iþi, benim o onaylamadýðým iþe girdi,
118
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
ben tabi eþimin konuþmalarýndan duruþundan, her þeyinden anlýyorum, biþey yaþadýðýný,
hayatýnda biri olduðunu…"
(46 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Öte yandan, genç, eðitimli ve yeni evli erkekler ile yapýlan odak grup toplantýsýnda erkekler,
onlardan toplumsal rol olarak beklenen evin geçimini saðlama yükümlülüðünün kendileri
açýsýndan bir 'þiddet' olduðunu, bu rolü eþlerinin istediði biçimde oynamanýn zor olduðunu
ve kendilerinin aslýnda bu rolü oynamak da istemediklerini farklý biçimlerde belirterek
yeni bir duruma iþaret etmiþlerdir. Genç ve eðitimli erkekler bir taraftan toplumun
kendilerine empoze ettiði erkeklik rolünü oynamak istemediklerini ve zaten eðitimli,
ekonomik özgürlüðüne sahip, haklarý konusunda bilinçli genç eþlerinin karþýsýnda hiçbir
otoritelerinin olmadýðýný anlatmaktadýrlar (Bkz Kutu 9). Söz konusu koþullarda hala
eþlerinin kendilerini evin geçiminden sorumlu tutmalarýný kabul edememektedirler. Hele
ekonomik koþullarýn genel olarak aðýrlaþtýðý durumda üzerlerindeki baskýyý daha fazla
hissettiklerini söylemektedirler. Ayrýca, eðitimli genç erkeklere göre, kadýnlarýn ekonomik
özgürlüðe sahip olmalarý, özellikle de erkeklerden daha fazla kazanmalarý "ailenin" varlýðýný
sürdürebilmesi açýsýndan da endiþe vericidir. Bu konulardaki görüþlerini genç erkekler
þöyle aktarmýþlardýr:
Kutu 9
" ... Þimdi þiddet, hani kodum mu oturturum manasýna gelen bi þey midir, yoksa
þiddet hani birinin o güce sahip olmasý, potansiyel, yani Türkçe'de güzel bi þey var,
kudrettir aslýnda o. Kudrete sahip olmasý ve kudreti de birini tanýmasýdýr. Aslýnda
karþýlýklý bir iliþkidir o… Yýllardan beri hani benim babamýn þöyle bi baktýðý anda
annemin kaçmasý mýdýr? Veya iþte babam bana baktýðý anda toparlanýp þöyle durmasý
mýdýr? Þimdi o þiddetin kendisi buysa eðer, yani o güç sahibi olma, o kudret sahibi
olma ve herkesin de onu tanýmasýysa þiddet, o þiddeti yani þu an, erkekler de biraz
kadýnlar kadar yaþýyor. Nerde yaþýyo? Ýþ hayatýnda yaþýyo, evde yaþýyo, kadýn iþte o
gücü o empoze ediyo, böyle yapacaksýn, þöyle yapacaksýn, bilmemnenin kocasý
þuraya gelmiþ, bilmemnenin þuraya gitmiþ, þu buzdolabýný deðiþtirelim, bilmemneyi
deðiþtirelim. Þimdi bu þiddet diil mi yani? Ben bu þiddeti yaþamýyo muyum?" [...]
O toplumsal olarak veriliydi, kudret sahibi olarak biz doðuyoduk. Yani ev, aile reisi
olarak doðuyoduk. Ama þimdi bir isyan var, bu açýk… Karþý taraftan bir isyan var.
Yani senin o kudretini, senin o gücünü tanýmýyo. Neden tanýmýyo? Neden tanýmýyo,
iþte medyayý okuyo mu okuyo, bunu okuyo, bi þeyler öðreniyo, kendine bakýyo [...]
Senin kudretini tanýmama noktasýnda bi çatýþma doðuyo, o çatýþmadan bence çok
farklý bir toplumsallaþma ortaya çýkacak."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise ve üzeri eðitimli erkek)
119
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"Hala neden kadýn kocadan istiyor bir þeyleri? […] Þimdi kendisinin de çalýþtýðýndan
bahsediyoruz ama kendi karýmýz benden istiyo mesela buzdolabýný… Neden benden istiyo?
Tezat olmuyo mu bu yani o dediðiniz iktidar ve þey varsa, hala sizden talep edip sizi de on
altý saat çalýþmaya sevkediyorsa orda bir, o toplumsal, yani… Kýyafete yatýrýyo ama evin
ihtiyacý olduðu zaman sana, onu diyorum yani devam ediyor o rol..."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
"Bin lira paramýz var. Biz evliyiz. Beþ yüzü senin, beþ yüzü benim olmuyo. Beþ yüzü benim
çantam, ayakkabým, neyse þahsi kozmetik arzularým, iþte alýþveriþ sektörünü körükleyen
hatuni fikirlerim, incik boncuk vesaire gibi, diðer beþ yüzü de evin ihtiyaçlarý. Erkeðin
ihtiyaçlarý deðil."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
" ...yani paran varsa erkeði de boþuyorsun, gidiyosun yaþýyosun da… Þu yaþadýðýmýz dünyadaki
ekonominin bize yüklediði aðýrlýklar üzerinde eziliyoruz. Kimimiz karýsýný dövüyo, kimimiz
de susuyo ve yirmi dört saat çalýþýyo."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
"Kadýn kudretli olduðunu fark ettiði an þiddete de son veriliyor. Kendisine karþý þiddete
müsaade etmiyo zaten. Ha orda artýk aile içi þiddet diye bir ortam yok, çünkü aile kalmýyo."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
Genç, yeni evli ve eðitimli erkekler grubu, meslek sahibi, eþleri de çalýþan, orta veya üzeri
gelir grubunda kiþilerden oluþtuðu için bu sorunun bir baþka boyutunu da gündeme
getirmiþlerdir. Evin tek gelir getiricisi olmayan, babalarýnýn evde anneleri üzerinde saðladýðý
otoriteyi eþleri üzerinde kuramayan gençler - ki bazýlarý bunu kurmak istemediðini de
ifade etmiþtir - yine de eþlerinin evin geçimini saðlamayý tümüyle kendilerinden
beklemelerinden rahatsýzdýrlar. Öte yandan, onlarýn taleplerini yerine getirememek, ya
da bunun için çok fazla çalýþýr olmak ve üstelik ekonomik özgürlüðü olan eþlerinin en ufak
baskýda evi terk edip gideceðini düþünmek onlarý endiþelendirmektedir.
Duygusal Þiddet/Ýstismar
Duygusal ve sözel þiddet, kadýnlarýn en sýklýkla sözünü ettiði, zaman zaman da fiziksel
þiddetten bile aðýr iz býraktýðýný söylediði ama erkeklerin çok da üzerinde durmadýðý,
genelde 'bunlarýn olmadýðý ev yoktur' deyip geçmeyi tercih ettiði bir þiddet türü olarak
karþýmýza çýkmýþtýr. Hatta sözel þiddet, baðýrýp çaðýrma türünden þiddet biçimleri birçok
ailede ve sýklýkla yaþandýðý için bunlarýn þiddet olarak bile sayýlamayacaðý ifade edilmiþtir,
özellikle de çiftler karþýlýklý hatalarýný görüp, özür diledikleri zaman. Bir odak grup
toplantýsýndaki genç erkekler bu konudaki görüþlerini þöyle dile getirmiþlerdir:
120
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"...Fiziksel þiddeti býrakalým ama bunun dýþýndaki baðýrýp, çaðýrma, dönüp kapý çarpma,
küfür filan gibi þeylerin olmama olasýlýðý nedir? Yani ben, buna böyle bir þeye ihtimal
vermiyorum..."
(25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
"...Her tartýþmamda kaba kuvvete baþvuruyorsam yahut da küfür ediyorsam veyahut onu
bir þekilde rencide ediyorsam tamam bu þiddet. Ama ben tartýþtýðýmda, o da hatasýný
anladýðýnda ya da ben hatamý anladýðýmda, biz anlaþabiliyorsak, özür dileyebiliyorsak,
kaldýðýmýz yerden yolumuza devam etmeyi düþünüyorsak ayný, bu olur yani ... Bunu bir
þiddet olarak nitelendirmiyorum."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla beþ yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
Ancak erkekler, sözel þiddet kadýndan geldiði zaman bunu fiziksel þiddetin de yolunu açan
kýþkýrtýcýlýk olarak deðerlendirmekte ve bu konuda kadýnlarý suçlamaktadýrlar. Zaten birçok
erkeðe göre kadýnýn dili ile sürekli konuþarak erkeði kýþkýrtmasý, ekonomik sorunlarýn yaný
sýra þiddetin önemli bir nedenidir. Bir-iki erkek ise bu kýþkýrtýcýlýðýn nedensiz olmadýðýna,
bunun da koþullarýnýn yaratýldýðýna, bazen erkeklerin de kýþkýrttýðýna deðinmiþtir. Bu
konuda erkeklerle yapýlan farklý odak gruplarýnda þöyle görüþler ifade edilmiþtir:
"...Yüzde elli kadýnlar kýþkýrtýr, diðer yüzde elli de iþte erkeðin iþsiz kalmasý, gelir durumu,
iþyerinin stresi."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla 5 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek)
"...Yeri gelince patlamak zorundasýn. Ama ikaz ediyorum bak diyorum, gelme ya bana,
dokunma bana diyorum."
(Odak grup katýlýmcýsý, 25-30 yaþ, en fazla 5 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek)
"Genellikle hakkaten kadýnlar kýþkýrtýr ama adam eve alkol alýp geliyosa, sarhoþ geliyosa
sabah sabah baþýnýn etini yer… Ýþsizlik varsa, para sýkýntýsý varsa … Gene kadýn kýþkýrtýr ama
onun için kýþkýrtýr… Ama durduk yere kýþkýrtmaz diye düþünüyorum."
(Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitimli erkek)
Kadýnlar duygusal þiddet kategorisinde genelde sözel þiddetten ve eþlerinin ya da erkek
arkadaþlarýnýn onlar üzerinde psikolojik baský oluþturan çeþitli davranýþlarýndan ve
kendilerine koyduklarý engellerden söz etmiþlerdir. Bunlar, baðýrýp çaðýrma, hakaret, küfür
(k…, o…. gibi sözcükler), aþaðýlama, kiþisel eþyalarýna zarar verme, onu çocuklarýna kötü
bir anne olarak gösterme, kýyafetine, ojelerine, saçýna baþýna vb. karýþma, ailesi ve
arkadaþlarýný kötüleme ve onlarla temasýný engelleme, kýskanma ve buna baðlý olarak
insanlarla iliþkisini kýsýtlama, eve kilitleme, aldatma ve bu konuda yalan söyleme, arada
terk edip gitme ve nerede olduðunu bildirmeme, evin içinde ve dýþýnda bazý þeyleri
yapmasýný yasaklama gibi davranýþlarý içermektedir. Kadýnlar, eþlerinin yaný sýra, birlikte
oturduklarý akrabalarýndan (özellikle eþlerinin anne ve babasýndan) da bu tür baskýlarla
121
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
karþýlaþtýklarýný ifade etmiþlerdir. Aþaðýdaki ifadeler görüþtüðümüz kadýnlarýn duygusal
þiddeti anlatýþ biçimlerine örnek oluþturabilir:
"Çamaþýrlarýmý yakardý, sevdiðim eteði giyemedim bunu mesela yakardý her þeyimi hep
yakar. He he yakar, istemez benim hiçbir þey giymemi… Eski giyecen kötü giyecen."
(34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu)
"...Sigortadan lambalarý kapatýyor, yatýn diyor, yatacaksýnýz diyor, sadece þiddet deðil, böyle
manevi baský da uyguluyordu üzerimizde, yav bu saatte yatýlýr mý, "yatacaksýnýz diyor,
sayýyorum bak 10'a kadar diyor,1,2,3. yattýn yattýn, yatmadýn zaten mahvoldun." [...]
Korkuyorduk ya böyle parmaklarýmýzýn ucunda geziyorduk, gece çýt çýkarýcaz da acaba o
uyanacak da bir þey olacak o uyuduðu zaman böyle sessiz sakin, hele o uyandýðý zaman biz
televizyon izlerken gördü mü bitti, televizyon izlemiceksin radyo dinlemiceksin nasýl bir þey
de yaþamýþ, nasýl bir…"
(44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþayan, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Bu yaþam tarzý, aldatmalar dediðim gibi onlar beni çok kýrdý, çok incitti. Yani bi müddet
hatta A…'da yaþarken þahit oldum bir buçuk yýl mesela evde deðildi. Bi bayanla yaþýyodu
ve ben bunu biliyodum ve evliydik o zamanda. [...] Her zaman inkar etmiþti zaten gözümle
de görsem. Gördüm de. Gördüm de. Yani inkar yoluna gitti."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"[Birlikte oturduklarý kayýnvalidesinden kaynaklanan baskýlarý anlatýyor.] Karýþýyodu. Eþim
karýþmazdý da, kaynana karýþdý. Eþim de [… ] Þey yapar býrakmazdý yani pazara gitmek yook,
çarþýya gitmek yook, bakkala gitmek yook. Ben, büyük kýzým 4 yaþýndaydý ben yeni bakkala
gittim. Kaynanam þeye gitmiþti, Antalya'ya gitmiþti… [...] 20 sene birlikte oturduk, her þeyini
ben yapardým, oo makinem yokudu, elimde çamaþýrýný yýkardým, yemeðini yapardým, þey
yapardým, daa hiç bi þey yoktu, böyle nasýl çayýný demlerdim, ayaðana terlik verirdim, altýna
minder goyardým."
(43 yaþýnda, eþi ölmüþ, üç çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn)
Erkeklerin bazýlarý da eþleriyle yaþadýklarý þiddet olaylarýný aktarýrken ona ait eþyalarý
tahrip etmekten; bir þeyleri döküp saçýp, daha sonra eþinin temizlemesini beklemekten;
eþinin bazý arkadaþlarýyla telefonda konuþmasýný engellemekten; hatta telefonunu kýrmaktan;
arkadaþlarýný ve aile fertlerini görmesini yasaklamaktan; baðýrýp çaðýrmaktan, küfür
etmekten söz etmiþler ve bunlarýn önemli bir kýsmýnda da haklý nedenleri olduðunu öne
sürmüþlerdir (bkz Kutu 10). Bu nedenler arasýnda kýskançlýk, eþlerinin onlarýn koyduðu
bazý kurallara uymamasý, kendilerine hakaret edici sözler söylemesi gibi konular belirtilmiþtir.
Eþinin kendisine karþýlýk vermesinden rahatsýz olan bir erkek bu durumun nasýl zoruna
gittiðini þöyle aktarmýþtýr:
122
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Yav, bi þey diyorum bakýyorum, lafým sanki ona yani, hoþ gelmiyor, ne bilim yani, o da
sanki býkmýþ gibi benden böle, ondan sonra bakýyorum cevabý güzel gelmiyo, ben de, o
zaman ne oluyor, sinirim bozuluyor, huzursuz oluyorum, durum öyle yani. […] Valla vurmak
diil de, bazen böyle, aðzýmýz bozuluyor yani, küfürlü konuþuyoruz, ne biliyim, bakar, çok
zoruna giderse bakarsýn o da bazen karþýlýk veriyor yani. […] Gençken karþýma gelmiyodu
fazla, gençken yani fazla karþýlýk vermiyodu."
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Kutu 10
"Ve benim içim yandý, ya artýk o an delirdim, aslýnda.. Aslýnda ne yaptýðýmý bilmiyorum
yani, eþimi dövmemek yerine iþte belki dolabý açýyorsun yumurtalarý yere atýyorsun
ki temizlesin, hýrsýný almak için bir, iki ona ait eþyalarý kýrýyosun, cezalandýrmak için
ben bunlarý yaptým o an… [...] Ben onun mesajlarýna baktýðýmda, aslýnda bir mesajý
çok çarpýk geldi bana, bir bayanýn göndermeyeceði bi mesaj sanki, þöyle bi mesaj
yani yanlýþ hatýrlamýyosam, herhalde yanlýþ hatýrlamýyorum da. Ýþte öptüm seni
seviyorum aþkým filan, ya dedim sonuçta bu bayan di mi? Nasýl mesaj dedim, isim
misim baktým gerçekten o bayandan mý geldi, biraz baðýrdým, çaðýrdým ona, dedim
böyle þey olmaz., ya dedim telefon açýp uyar ya da git gör þahsen uyar. Benim böyle
þeylere kýzdýðýmý bi þekilde belirt. O akþam öyle bi baðrýþma olmuþtu. Ben baðýrdým,
baktým ki o baðýrmýyo, karþýlýk vermiyo ben de kýsa kestim, otoriterliðimi koydum
orda."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti kendilerine acý veren tüm boyutlarý ile hatýrladýðý ve
anlatabildiði, erkeklerin ise yaþanan þiddet konusunda oldukça zor ve az konuþtuklarý
söylenebilir. Kadýnlar nasýl bir þiddete maruz kaldýklarýný ve bunun sonuçlarýný ayrýntýlarý
ile anlatýrken, erkeklerin daha çok þiddetin nedenleri ve çözüm yollarý konusunda
konuþmayý tercih ettikleri izlenmiþtir. Öte yandan erkeklerin, çoðunlukla þiddeti uygulayan
taraf olmalarýnýn yarattýðý ruh hali içinde kadýnlarýn kýþkýrtýcý rolü üzerinde durduklarý ve
böylece kendilerini bir biçimde mazur gösterme çabasýna girdikleri de gözlenmiþtir. Erkekler,
sözel þiddet kadýndan geldiði zaman - hele erkek evin geçimini saðlamakta güçlük çekip,
bunun stresini yaþamakta ise - bunu fiziksel þiddetin de yolunu açan bir kýþkýrtýcýlýk olarak
deðerlendirmektedirler. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda anlattýklarý onlarýn þiddetin
çok çeþitli türlerini - ekonomik, duygusal-sözel, cinsel, fiziksel - çoðu kez bir arada
yaþadýklarýný ve birçoðunun hamilelikleri sýrasýnda da þiddet gördüklerini ortaya koymaktadýr.
Üzerinde konuþulmasý en zor olan þiddet türü olmakla birlikte cinsel þiddetin de özellikle
fiziksel þiddetin yaþandýðý durumlarda çoðu kez yaþanmakta olduðu izlenimi edinilmiþtir.
Kadýnlarýn yaþadýðý ekonomik þiddet/istismar ise ailenin ihtiyaçlarý için gereken paranýn
eþleri tarafýndan saðlanmamasý; kendisinin de çalýþmasýna izin verilmemesi; aileye ait
123
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
birikimleri erkeðin tüketmesi ve buna benzer sorunlarý içermektedir. Öte yandan erkekler
arasýnda genç, eðitimli, eþleri de eðitimli ve çalýþan bir grup içinde kendilerinin ailenin
geçimini saðlamak gibi bir yükümlülüðünün olmasýnýn da bir tür þiddet olduðu dile
getirilmiþtir. Genç erkekler, ekonomik özgürlüðe sahip eþleri karþýsýnda zaten hiçbir
otoriteleri kalmadýðý halde niye hala böyle bir rolü oynamalarýnýn kendilerinden beklendiðini
sorgulamaktadýrlar.
Kadýnlara ve erkeklere göre þiddet neden yaþanýyor?
Þiddetin nasýl yaþandýðýna iliþkin yukarýdaki bölümlerde aktardýðýmýz deneyimler ve bakýþ
açýlarý kýsmen þiddetin neden yaþandýðýna dair bazý ipuçlarý da vermiþ durumdadýr.
Görüþmelerde þiddetin nedenleri konusunda kadýnlarýn söyledikleri, aðýrlýklarý ve her
kategorinin altýnda anlatýlanlar biraz deðiþmekle birlikte birkaç baþlýk altýnda toplanabilir:
•
•
•
•
•
•
Kadýnla erkeðin iliþkisinde yaþanan sorunlar/psikolojik sorunlar
Ýþsizlik, yoksulluk, parasýzlýk gibi ekonomik sorunlar
Erkeðin kötü alýþkanlýklarýnýn yol açtýðý sorunlar
Ailelerden, özellikle erkeðin ailesinden kaynaklanan sorunlar
Erkeðin (veya kadýnýn) kýskançlýðýnýn yol açtýðý sorunlar
Erkeðin (veya kadýnýn) bir baþkasýyla iliþki kurmasýnýn yol açtýðý sorunlar
Bu bölümde, kadýnlarýn ve erkeklerin þiddetin nedenlerine iliþkin görüþlerini ifade eden
anlatýmlara yer verdikten sonra, þiddetin erkekler tarafýndan niçin kullanýldýðýna dair
birkaç nokta üzerinde durulacaktýr.
Kadýn ve erkeðin eþiyle iliþkisinde yaþanan sorunlar
Bu sorunlar görüþtüðümüz kiþiler tarafýndan bazen erken evlenme ve birbirini yeterince
tanýmama, karþýsýndakinin hiç bilmediði bazý davranýþlarý olduðunu zaman içinde öðrenme,
eþin psikolojik sorunlarý veya doðuþtan kötü huylu oluþu, yaþamdan ve birbirlerinden
beklentilerinin farklý oluþunun yol açtýðý iletiþimsizlik gibi konulara baðlý olarak açýklanmýþtýr.
Birçok durumda bunlarýn birkaçý ya da hepsi iç içe geçmiþ ve kadýnlar bazen bunlarýn
tümüne birden deðinme gereksinimi duymuþlardýr. Eþiyle dünyalarýnýn farklý olduðunu
ve iletiþim kuramadýklarýný bir kadýn Kutu 11'de anlatmýþtýr.
124
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 11
"Eþim çok anti sosyal içine kapanýk biri. Dýþarý çýkmayý insanlarla olmayý hiç sevmiyo.
Ben de tam tersiyim yemeyi içmeyi giyinmeyi seviyorum. Mesela ben çocuklarým
babalarý gibi olsun istemiyorum. [...] ama dedim ya iþte eþim biraz kompleksli biri
hani dýþardan birine o kadar kibar efendi ki bazen inanamýyorum ama çok dengesiz
neye ne zaman nasýl tepki vereceði hiç belli olmuyor. Bir gün kýzmadýðý biþey ertesi
gün gözüne batabiliyo [...] Zaten son zamanlarda da iyice bizden uzaklaþtý, kendini
soyutladý. Geliyo mutfaða oturuyo laptopunun baþýnda saatlerce, 5 saat 6 saat hiç
kalkmadan oturuyo sigara içiyo bizle en ufak bir iletiþim kurmuyo. Þu ara kapýyý
kapýyoruz o ayrý bir dünyada biz ayrý bir dünyada … Kendine ayrý bizim olmadýðýmýz
bir dünya kurdu iþte diyorum anti sosyal çok içine kapanýk [...] Sanýrým biraz þey var,
kiþilik bozukluðu var adamda…"
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Eþin psikolojik sorunlarýndan kaynaklanan anlaþmazlýklar ve yaþanan þiddet kadýnlar
tarafýndan sýklýkla üzerinde durulan bir konu olmuþtur:
"Ya bilmiyorum tam olarak çözemedim hani tam ne bileyim çift karakterli gibi bir saniyesi
bir saniyesine uymuyor, deðiþiyor [...] Yok hiç bir anda hiç belli olmuyor bir anda hiç
beklemediðin bir þey yapýyor. Hani sen bir laf söylemesini bekliyorsun belki o anda o baþka
bir þey yapýyor, o ara ya vuruyor ya saçýmý çekiyor ya ýsýrýyor, ya cimcikliyor ne bileyim ya
bir taraflara tekme atýyor. Bir kere vurdu elini vitrinin camýnýn içine geçirdi buralarý hep
kesti [...] Kendine de zarar veriyor."
(20 yaþýnda, evli, bir çocuklu, lise mezunu kadýn)
Erkekler ise kimi zaman eþleriyle anlaþmazlýk nedeni olarak kendi psikolojilerinin
bozukluðunu öne sürerken, bazen de eþlerinin ruh halinin iyi olmadýðýndan, fazla tepkisel
davrandýklarýndan söz etmiþlerdir:
"Yaa iþte bazan böyle diyorum diye, benim eþim diyordu git bakayým hele yav senin sanki
sinirin bozuk gibi, gidiyordum [doktordan söz ediyor], bakýyordum, diyelim bana bi hap
veriyordu, geliyordum, beni uyuþturuyordu, baþka bi çaresi yoktu... Yoo, asabiyet var yani,
normalde var bende asabiyet amma, çok þey olmuyorum, bakýyom karþýlýk verdiði zaman
ben biraz fazla þey oluyorum, huzursuz oluyorum."
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
"...Onun da psikolojisi bozuldu 6 tane çocugu doðurmak kolay deðil yani düþün. Düþük oldu
sonuçta hastanede yattý çýktý. Psikolojisi bozuldu ölümlerden döndü. Onun için o %10 luk
kýsmý da ona baðlýyorum yani tamam dövüþtük, yani kavga da ettik ama bazý yönlerde
haklýydý da…"
(35 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
125
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ekonomik Sorunlar
Ýþsizlik, parasýzlýk, geçim sorunlarý hem kadýnlar, hem de erkekler tarafýndan þiddetin
yaþanmasýnda en önemli nedenlerden biri olarak gösterilmektedir. Kendileriyle görüþülen
anne ve kayýnvalideler de ekonomik sorunlarý gelinlerinin ve kýzlarýnýn eþleriyle
anlaþamamasýnda baþlýca nedenler arasýnda belirtmiþlerdir. Bundan önceki bölümde yer
almýþ olan ekonomik þiddet/istismarla ilgili ifadeler maddiyata dayalý sorunlarýn þiddete
ortam hazýrlayabileceðine iliþkin bazý ipuçlarý veriyordu. Aþaðýdaki ifadelerde de yine
þiddet yaþanan ailelerdeki maddi sorunlardan söz edilmektedir:
"Adamýn bakacak yüzü de yok, çalýþacak gücü de yok. Zaten gözü de görmüyo, onu da
bahane ediyo. Þimdi zaten hiç bi iþi yok. Yani kendi ayaðýmýn üzerinde çocuklarýmý öylelikle
büyüttüm. 9 sene adam çocuðunu, hadi ben el kýzýyým, çocuðuna dahi bakmadý. 9 sene
sonra çýktý geldi. Þimdi aþaðý yukarý geleli 8 ay olacak daha bir kira vermiþ deðil, su vermiþ
deðil, elektrik vermiþ deðil. [...] Ýþte para konusu giriyo araya, o zaman da sýkýntýmýz, yani
þuraya þu verilcek diyorum, çalýþýyo muyum da vermiyorum bilmem ne..."
(47 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"[Kýzý aðýr þiddet görüp sonunda eþinden ayrýlmýþ olan bir annenin anlatýmý] Kumarý vardý,
içkisi vardý kocasýnýn. Hepsi var idi. […] Yok çalýþmýyodu. Hiç Allahtan bi çöp çöp üstüne
koymazdý. Kýzým da çalýþmýyodu o zaman. Ben baktým onlara. Hep adamdan [kendi eþinden
söz ediyor] gizli baktým onlara. Ne biliyim çok çektirdi bana. Sekiz senedir aþaðý yukarý, yedi
sene bitmiþti sekiz senenin içinde iþte oldu bu iþ. Artýk can boðaza geldi."
(62 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, eðitimi olmayan bir anne)
Erkeðin Kötü Alýþkanlýklarý (alkol, uyuþturucu, kumar)
Ýþsizliðin, geçim sýkýntýsýnýn olduðu ailelerde genellikle erkekler arasýnda alkol ve uyuþturucu
kullanýmýna da sýklýkla rastlanmýþtýr. Kadýnlarýn bazýlarý bu durumun eþlerinin dengesini
bozduðu ve þiddet uygulama dahil çeþitli davranýþ bozukluklarýna neden olduðunu
söylemiþlerdir (Bkz. Kutu 12). Kadýnlarýn anlatýmlarýnda fiziksel þiddetin uygulandýðý
durumlarda eþlerin alkollü olduðu sýklýkla gündeme getirilmiþtir:
"...ama orada içtiði insanlarla tartýþýp içmiþse, kafasýna bir þey takmýþsa, eve giriþinden belli
zaten, baðýrýyor çaðýrýyor, kafasýna bir takým þeyler takýlmýþtýr, bize takýlmýþtýr bir hafta 10
gün önce, vuruyor kýrýyor, yatýn diyor.[...] Haftanýn üç günü içiyordu, iki gün üç gün mutlaka
içiyordu, ertesi günde ayýlmakla geçiyordu, kendine gelemiyordu. Kendine gelince ertesi
gün tekrar içiyordu.[...] Evet, içtiði zamanda da, daha çok þiddet uyguluyordu, artýk ne
öðretiyorlardý, ne konuþuyorlardý kendi aralarýnda bilmiyorum"
(44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
126
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 12
"Çünkü uyuþturucu kullandýðý için hep agrasif. Mesela sabah kalktýðý zaman sanki
kuduz köpek gibi yani uyuþturucu kullandýðý zaman çok sakin. Ama onu bulamadýðý
zaman çok böyle þey yýrtýcý hayvan gibi oluyor.[...] Tabi ki yani þey sorunlar zaten
bundan kaynaklandý. Þeyin eþimin kiþiliðini bozdu.[...] Mesela eve uyuþturucu ekiyodu
tenekelere; sonuçta benim iki tane erkek çocuðum var büyüyorlar yani kötü örnek
olmamasý açýsýndan yani içiyosan, madem bu zýkkýmý yapýyosun, çocuklara gösterme.
Eðer diyodu onun dalýna bi zarar gelsin, yani bi karýþ ot mesela; onun yani, bu evden
gideceðimi söylüyodu, kovuyodu mesela. Yani komþularým kaç defa elinden aldý. Ya
çoðunlukla benim dayak yemem uyuþturucu yüzünden oldu. [...] Gayet güzel bi
kahve içiyoz, sohbet ediyoruz diyelim ki akþama dayak yiyebiliyosun. Çünkü
uyuþturucu, zannedersem hap falan da vardý bilmiyorum, dengesini bozuyo.
Dengesizleþtiriyo."
(46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Ailelerden Kaynaklanan Sorunlar
Bu sorunlar esas olarak erkeðin ailesi ile birlikte yaþandýðýnda ortaya çýkmakla birlikte,
kadýnýn ve erkeðin ailelerinin farklý yaþam biçimlerinin olmasý ve kendi aralarýnda
anlaþamamalarý, erkeðin ailesinin farklý mezhepten olmasý ve bunu kadýnýn üzerinde bir
baský aracý olarak kullanmasý ya da erkeðin ailesinde var olan þiddetin bir þekilde onlarý
da etkilemesi gibi durumlardan da söz edilmiþtir. Bu konularda bazý örneklere yukarýdaki
bölümlerde yer verilmiþtir. Aþaðýdaki ifadeler de ailelerin müdahaleleri sonucunda yaþanan
þiddete örnek oluþturmaktadýr:
"Ailemle anlaþamadým eþimden ayrýldýktan sonra. Sonra iþte kýzýmýn babasýyla kaçtým.
Serüven gibi biþey ama. (gülüyor) … Babasýyla aramýzda mezhep farklýlýðý vardý. Zaten ailesi
de bundan dolayý istemedi. Benim ailem zaten hiç istemiyodu. Eþime dönmem konusunda
baský uyguluyolardý. Ben tabi reddettim. Çünkü eþimle aramda artýk hiç biþey kalmadý. Ýþte
o þekilde ben kýzýn babasýyla kaçtým, 2005 yýlýnda. Ýki yýl birlikteliðimiz oldu. Tabi resmi
nikah istedik, yapmak istedik falan ama eþim boþanmayýnca yapamadýk dolayýsýyla. Aile
zaten farklýlýklar olduðu için aramýzda her iki tarafýn ailesi de istemedi. Zaten benimki hiç
istemiyodu. Kýzýmýn babasýnýn ailesinden de bi destek göremedik... Mezhep farklýlýðý çok
aþýrý bi boyut aldý. Hakaretler falan. En sonunda ben …'a üç aylýk hamileydim. Bu yönde
eþimden, yani eþim deðil, kýzýmýn babasýndan þiddet gördüm. Hamileydim o zaman."
(26 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"Yo hep böyle deðildi 'iþte onun gözü dýþarlarda seni býrakcak, etcek', annesi babasý
söylemeye baþladýktan sonra deðiþti. [...] Babasý pek konuþulacak biri deðil de, annesiyle
konuþuyorduk mesela biz ondan sonra ben öyle bir þey demiyorum etraf diyor duyuluyor,
ediyor, görülüyor diye bahaneler bulunuyordu."
(20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
127
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Erkeðin ya da Kadýnýn Kýskançlýðý
Kýskançlýk konusu hem kadýnlarýn, hem de erkeklerin görüþmelerinde gündeme getirilmiþ
olan bir anlaþmazlýk nedenidir. Erkekler, eþlerinin kýskanç olmasýnýn çeþitli anlaþmazlýklara
ve tartýþmalara yol açtýðýný, kadýnlar ise kýskanç erkeklerin bunu neden göstererek onlarýn
üzerindeki baskýyý ve kontrolü arttýrdýklarýný ifade etmektedirler. Aþaðýdaki alýntýlar bu
konuda örnek oluþturabilir:
"Ya, þey kýskançlýk olayý vardý, yani aþýrý kýskançtý. Yolda giderken baþýmý kaldýrýp saða sola
bakamýyordum, tek baþýma sokaða çýkamýyordum, adam iþe gitmiyordu, saklanýrdý bir
yerlere, gözetliyordu yani. Þey iþte kardeþinle konuþamýyorsun rahat, kuzenlerinle
konuþamýyorsun, herkesle iliþkim vardý o dönem, herkesle iliþkin var, herkesle yatýp
kalkýyorsun [...] Kapýyý üzerime kilitleyip gidiyordu, perdeler sýký sýkýya kapalý olacaktý,
perdeler niye açýldý diye soruyordu gelince…"
(41 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Sonra þunu fark ettim, hani arkadaþlýðýmýz ilerleyince, bu kýskançlýklarýn arttýðýný fark
ettim, biraz daha hani, ýý, bana göre tamamen þiddettir, hakaretlerin arttýðýný fark ettim,
ya kendi okuldan arkadaþlarýmla artýk görüþemiyodum, okula bile zaman zaman
gidemiyodum.[...] Çünkü cinsel iliþkim de oldu benim kendi rýzamla. O olduktan sonra o
artýk beni karýsý gibi görmeye baþladý ve artýk sýnýrlamalar getirdiðini fark ettim. Ya sahiplendi
beni aslýnda o, ben de sahiplenmesini istemedim. Ondan sonra tanýþtýðý, beraber gittiðimiz
arkadaþlarýmla bile görüþmememi istedi. [...] Artýk ben hiçbir yere gidemem, artýk hep
onunum diye düþündü galiba ki çünkü gerçekten bu cinsel iliþkimiz olduktan sonra o baskýlar
oldu, öncesinde yoktu, hiçbi þey yoktu, gidiyodum, geliyodum ve gayet de hani güven
içindeydi, sonrasýnda herþey gitti."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Görüþülen erkeklerden biri ise eþini kýskandýðýný açýkça söylememekle birlikte eþine güven
duymadýðý, onun yaþamýnda baþka erkeklerin olduðundan þüphelendiði durumda onun
üzerinde nasýl bir kontrol kurduðunu, ona sözünü geçiremediði zaman da þiddetin yolunun
nasýl açýldýðýný þu þekilde anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 13).
Görüþme yapýlan bir baþka erkek ise eþiyle baþlýca anlaþmazlýk nedeninin kýskançlýk
olduðunu söylemiþtir. Ama kýskanan kendisi deðil eþidir:
"Valla hep kýskançlýktan ben ona þiddet gösteririm. Baþka bi þeyle göstermem... Farz et ki
ben dýþarýda oturuyorum. Bi þeyle uðraþýrým. Gelir hemen 'iþte sen buna baktýn, sen þuna
bakýyon, bu sana bakýyor!'. Ben sinirleniyorum, dövüyorum. Ya biri gelir kapýya bir bayan
gelir. Der iþte 'niye konuþtun?' ben de diyorum 'Yav sen niye öyle dersin? Niye öyle þey
yapýyosun? Yani ayýp deðil mi?' diyorum. He! Öyle o tür þey oluyor [...] Ben özür de diliyorum
he. Ben eþimi severim, onun yanýnda da diyorum. Yani ben eþimi çok severim, o da beni
128
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
çok sever. Sevdiði için kýskanýyor. He! Ama ki bazen sinirim olmasaydý yani ben o þiddeti
de göstermezdim."
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul terk erkek)
Kutu 13
"…Bak mesela, bi tane dul bi arkadaþý vardý, iþin açýkçasý ben tedbir amacýyla,
görüþme diyodum... Güzel de bi bayan, Allah sahibine baðýþlasýn, sürekli dýþarda
gezen bi bayan, kafelerde gezen bi bayan yani aslýnda, tamam kötü düþünmeyeyim,
ama çok da iyi düþündüm orda hep çeliþkiler görüyorum ben. Ama benim eþim de
bu insanla görüþmesin. Ben bunu istiyorum eþimden [...] Kurma arkadaþlýk! Geliyosa
eve gelsin... ama beraber gezme dolaþmayýn, telefonunu hatta sil [...] Böyle bi kaç
arkadaþý vardý burda hep ezip geçiyodu, gizliden yapýyordu, gidip aþaðýya gizliden
görüþüyodu, gizliden telefonla görüþüyodu. Bunlarý da bir yapma diyodum, iki yapma
diyodum, ya üçü duyuyodum, dördü duyuyodum, beþincide destan atýyodum, [...]
O an artýk düþünün ne olacaðýný, bi erkeðin… Yani sinirlenirsin, sinirli anýnda bi de
sesini yükselttiðinde bi de karþý taraf sesini yükseltiyosa, o an iþte beynin ele kola
verdiði refleksi yaþarsýn, artýk o eþine de vurursun o an, eþyalara da vurur kýrar
daðýtýrsýn, ki çok kýrdým eþya..."
(34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Erkeðin ya da Kadýnýn Aldatmasý
Þiddetin nedeni olarak 'aldatýlma' daha çok kadýnlarýn (þiddete uðramýþ kadýn veya
anne/kayýnvalideler) öykülerinde gündeme gelmiþtir. Erkeðin eþini aldatmasý baþlý baþýna
bir duygusal þiddet anlamýna gelirken, kadýn bu konuda bir þey sormaya ya da söylemeye
kalkýþtýðýnda yeniden þiddete maruz kalmaktadýr. Eþini aldatan ve evi terk eden erkeklerin
bir süre sonra hiçbir þey olmamýþ gibi yine eþlerine ve çocuklarýna döndüklerini ve üstelik
dozu biraz azalmýþ olsa bile yine þiddete baþvurduklarýný ortaya koyan vakalar da vardýr.
Erkeklerle yapýlan görüþmelerde erkeðin eþi tarafýndan aldatýlma durumu bir kez gündeme
gelmiþtir. Bu öyküde de, kadýnýn yaþamýnda bir baþkasýnýn olabileceði konusunda erkeðin
þüphe duymasý, bu nedenle kontrolü arttýrmasý eþler arasýnda anlaþmazlýk ve güvensizliðin
baþlangýcý olmuþ, daha sonra erkek cezaevinde iken kadýnýn baþka erkeklerle iliþkisinin
olmasý, erkeðin eþine çeþitli biçimlerde þiddet uygulamasýna yol açmýþ ve henüz boþanmamýþ
olsalar da aralarýndaki baðlarý tümüyle koparmýþtýr.
Kadýnlar eþleri tarafýndan aldatýlma durumlarýný þu ifadelerle aktarmýþlardýr:
"Hiç bi þey gözüne gelmedi. Bu benden - nikahýný da verdim aþtý gitti. Orda bakýyým kaç
sene durdu? Ýþte düðün yapmýþ, ev dayamýþ döþemiþ, evleri onlarýn kendilerinin [diðer
kadýnýn ailesinin] varmýþ. Gali gitti, biz de bebelerlen bi hayat kurduk, kendi baþýmýza
129
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþadýk yani. Ben oraya iþte iþe girdim, beþ sene neyi çalýþtým. Ondan sona bu çýktý geldi,
anasýgile gelmiþ, illa barýþcam demiþ, buraya geldi, eve geldi anasýynan neyi. Ben saklandým,
ben barýþmak istemiyom, ben onun yerine olsam dedim, ben kadýným o erkek, eðer dedim
ecicik bi gururu varsa o benim yanýma gelmesin dedim.[...] istemedim ilkin, gelmesin dedim.
Bu ev neyi duttu, bir ay oralarda süründü, nitekim nasibimiz berabermiþ gine geldi bu.
Þimdi de geleli dört - kaç sene oldu bakýyým, iki, üç, dört sene oldu. Ýþte ben ordaydým
iþteydim, beni iþten çýkarttý. O sigortalý iþimden. Þimdi de kendisi þeye girdi, þirkete girdi,
arabalarýný neyi yapýyo. [...] ya, hastalandý da iþte hastanede yattý, bi þeyler oldu, tekrar
nikah yapýldý. Ýþte gelmesini ilkin bi istemedik alýþanacak, geldikten sona da hayli bize
huzursuzluk verdi, çoluða çocuða yaptý, aynýsýný gine devam ettirdi."
(50 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"O kendisi dýþarda kendine bir hayat kuruyo. Yani tartýþmalar bundan çýkýyodu tabi ki. Artýk
gece yarýlarýna kadar... Ama yani sürekli haftanýn bir-iki günü belki olur ama her gün her
gün de olmuyo [...] Bu yaþam tarzý, aldatmalar dediðim gibi onlar beni çok kýrdý, çok incitti.
Bir, iki, üç yani bi müddet hatta A…'da yaþarken þahit oldum bir buçuk yýl mesela evde
deðildi. Bi bayanla yaþýyodu ve ben bunu biliyodum ve evliydik o zamanda…"
(47 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Bir Güç Kullanma ve Kontrol Aracý olarak Eril Þiddet
Kadýnlarýn ve erkeklerin dile getirdiði bu nedenler þiddetin ortamýný hazýrlamakta, þiddet
kullanýmý için vesile yaratýlmaktadýr. Ancak, þiddetin, özellikle de fiziksel ve cinsel þiddetin
daha çok erkekler tarafýndan kadýnlara uygulanmasý burada bir eþitsizlik durumu olduðunu
göstermektedir. Þiddet, güç kullanma meselesidir ve toplumsal anlamda güce sahip olan
(ya da bazen iktidarýný tehlike altýnda gören) erkek, kadýn üzerindeki kontrolünü zaman
zaman þiddet kullanarak saðlamaktadýr. Bu durumu her iki beraberliðinde de þiddet
yaþamýþ olan 26 yaþýndaki kadýn þöyle ifade etmiþtir:
"…Bir erkek bir kadýný dövdüðü zaman benim gücüm yetiyor düþünceleri var. Bütün erkeklerde
bu var. Benim babamda da vardý. Benim gücüm sana yetiyor. Böyle bir düþünce var. Hani
ego diyorlar ya ben ona pek inanmýyorum sadece güç meselesi. Hani erkekler egolarýn
tatmin ediyorlar, kendilerini tatmin ediyorlar yok böyle bir þey. Açýk olalým bu ego mego
deðil. Hakikaten bir erkek bi kadýna gücünü yettiriyorsa o erkek o kadýna her zaman dayak
atacaktýr. Her zaman þiddet uygulayacaktýr. Bu budur."
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Bazý kadýnlar da eþlerinin onlarý çaresiz ve mallarý gibi gördükleri için þiddet uyguladýklarýný
belirtmiþlerdir:
"Bir de þu vardý ondan, nikahlý eþim istediðim gibi döverim bunun gidecek yeri yok, maaþý
yok, parasý yok, geleceði yok, çocuðu okutuyor, çocuðu da seviyor, çocuðu da okutuyor,
neylen okutacak, napacak bu gidemez, ben buna ne kadar eziyet de etsem, yani istediðimi
130
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
de yaparým gitmez, diyor ki benim için ne yaptýn diyor, diyorum ki temizlik yaptým, çamaþýr
yýkadým, yemek yaptým, ütünü yaptým, benim için mi yaptýn onlarý, benim için mi yaptýn
onlarý böyle bir þey yapýyorsan hiç yapma…"
(44 yaþýnda, eþinden ayrý yaþýyor, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Erkekle kadýnýn toplumsal konumunun farklý olmasýnýn yol açtýðý psikolojik þiddet ise
genç, bekar ve eðitimli bir kadýn tarafýndan vurgulanmýþtýr:
"...iþte sen þunu yapamazsýn, çünkü kadýnsýn, iþte sen bunu yapamazsýn çünkü kadýnsýn,
sen para kazanamazsýn çünkü kadýnsýn, sen çalýþamazsýn çünkü kadýnsýn. Bunlarýn hepsi
psikolojik þiddet, ya ekonomiyle de baðdaþtýrdýðýn zaman, zaten biliyorsunuz Türkiye'nin
bir gerçeði var erkekler çalýþýr, kadýnlar evlerinde oturup ev iþi yaparlar çünkü þey yoktur
yani- ekonomik özgürlükleri olsa bile yine evde o iþleri yapan yine kadýndýr [...] zaten
psikolojik þiddet her zaman var, yani kadýnlarý küçümsemek."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Erkekler, þiddetin nedenleri arasýnda sýklýkla ekonomik koþullarýn yarattýðý stresi, kiþilerin
geçmiþte kendi aileleri içinde tanýk olduklarý/yaþadýklarý þiddeti, kendilerinin ya da eþlerinin
yaþamakta olduðu bazý psikolojik sorunlarý ileri sürmüþlerdir. Oysa þiddetin nasýl yaþandýðýna
dair anlatýlarý bu durumun eþlerini istedikleri biçimde kontrol edememe, onun üzerinde
yeterince otorite kuramama, kendilerini 'ipleri elden kaçýrma' konumunda hissetme, ya
da eþin beklenen bazý görevleri yerine getirmemesi durumunda ona görevlerini hatýrlatma
ile yakýndan iliþkisi olduðunu göstermektedir. Bu durumda da erkekler þiddet uygulamaya
kendi deyimleri ile 'mecbur kaldýklarýný' söylemektedirler. Kadýn itaat ettiði, onun için
belirlenmiþ kurallara uyduðu, hiçbir koþulda eþinin üzerine gelmediði sürece þiddet
uygulanacak bir durum yoktur. Ama bunlar olmadýðý zaman, hele bir de kadýn çok
konuþuyorsa, talep ediyorsa, hesap soruyorsa onlara göre þiddetin yolu açýlmaktadýr.
Odak grup toplantýlarýnýn birine katýlan genç bir erkek bu konuyu þöyle dile getirmiþtir:
"…Erkeðin bazý doðrularý var, yani çevresinden kaynaklanan, ailesinden kaynaklanan bazý
kurallarý koymuþlardýr. Kadýn bile bile eðer erkeðin üstüne gidiyorsa bu þiddete yol açar…
Mesela, erkek eve misafir geldiðinde kadýnýn fazla ortada dolaþmasýný istemez. Ama kadýn
inadýna dolaþýyorsa erkek buna þiddet yapar. Bazen kadýnlarýn da hak ettiði durumlar da
oluyo. Toplum içerisinde aþaðýlayýcý, hakaret edici hitaplarda bulunduðu zaman… Eþini
döver."
(Odak grup katýlýmcýsý, 20-25 yaþ, bekar, lise altý eðitimli erkek)
Aþaðýdaki ifade yine, kadýnýn erkeði, özellikle 'erkeklik' meselesini gündeme getirerek nasýl
çileden çýkarabildiði ve dayaðý 'hak ettiðini' konusunu dile getirmektedir:
131
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
" …Komþusunda görmüþtür [...] Bey, filanca yerde gördüm çok güzel, bizimkini deðiþtirse.
Adamýn gücünü sormaz. 'Ya haným alamayýz' 'niye alamayýz, niye alamýyosun, biz kimden
aþaðýyýz, sen nasýl erkeksin, nasýl erkeksin!' Ne yapacak, ya çalacak, ya dövecek. Tamam
mý? Onun için yine dediðiniz bi kýþkýrtýcý unsurlar vardýr. Erkek bunlan ne yapacaktýr? Caným
ciðerim yapmam dese bi olmayacak… Artýk 'ne biçim erkeksin!' dedi miydi, cennetten
çýkmayý yedi miydi, bi ateþ çýkacak gözünün önünde dört yýldýz, ondan sonra da 'ya ben o
anlamda söylemedim, iþte þuydu buydu' iki gün küs, üçüncü gün barýþ."
(Odak grup katýlýmcýsý, 60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise altý eðitimli erkek)
Görüþülen kadýnlar arasýnda kadýnlarýn da bazen dayaðý hak ettiðini, erkekleri onlara
þiddet uygulamaya zorladýðýný söyleyen ve dayaðý açýkça savunan olmamýþtýr. Ancak,
bazý kadýnlar erkeklerin stres altýnda olmasýný ya da huylarýnýn yaratýlýþtan kötü olduðunu
vurgulayarak onlarý bir biçimde mazur gösterme eðilimindedirler. Bunun yaný sýra, özellikle
anneler ve kayýnvalideler arasýnda, yaþý 50'nin üzerinde olan ve daha az eðitimli bir kesim,
þiddet uygulayan bir erkekle geçinmenin ve onu yatýþtýrmanýn kadýnýn elinde olduðunu,
çocuklar için ve ailenin varlýðýný sürdürmesi için bunun önemli olduðunu belirtmiþtir.
Onlara göre kadýn eþinden biraz çekinmeli, kýþkýrtýcý olmamalý, nerede susmasý gerektiðini
bilmelidir. Kadýnlarýn kocalarýný dinlemesinin yaný sýra, kocalarýn da gerektiðinde onlarý
'terbiye etmesi' konusu anne/kayýnvalide görüþmelerinde gelinlerin durumuna iliþkin
olarak gündeme getirilmiþtir. Aþaðýdaki ifadeler bu konudaki görüþlerden bazýlarýný
yansýtmaktadýr:
"Dayaða þey etmiyom ama bir erkekten de biraz karýsý çekinecek. Aaa, neden öyle oldu
neden öyle olduyu ben kabul etmiyom, kadýn biraz kadýnlýðýný bilecek, dili kýsalacak azýcýk.
Yani beni de yanlýþ anlamayýn ama savunacaðý yerde savunsun, þurada kocalarý dururken
car car car yahut bir toplum içinde kocasýný küçük düþürecek bir þey de yaptý mý ben döverim
iþte o garýyý. Dövmesin de kocasý terbiyesini versin yani."
(58 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne/kayýnvalide)
"…Benim, bizim büyüklerimiz, annem olsun babamýz olsun, biz erkeklerimize saygý duyarýz.
Þimdi þöyle bir þey, annem der ki 'yavrum, o erkek' derdi. 'Erkekle' derdi, 'asla, sen þöylesin
ben böyleyim dersen geçinilmez.' Annem öyle derdi, rahmetli, 'o söyleyecek sen dinleyecen'
derdi. 'O zaman kesin geçim olur' derdi annem. Biz de öyle yaptýk. [...] Çok þey çektim ben,
çok sýkýntý çektim. Ona da iþte hep boyun büktüm böyle. Büktüm. Çocuklarým için [...]
çocuklarým þimdi akýllarý sarýyor hep takdir ederler..."
(65 yaþýnda, eþi ölmüþ, beþ çocuk sahibi, okula gitmemiþ bir anne)
Öte yandan, þiddet yaþamýþ olan genç ve eðitimli kadýnlar arasýnda öfkesini kontrol etmeyi
bilmeyen bir erkek karþýsýnda nasýl davranacaðý konusunda çeliþkiler yaþayýp, istemediði
halde karþýlýk veren, bu durumda da erkeðin öfkesinin artmasýna neden olduðunu
düþünenler de vardýr. Ancak onlarýn önerdiði çözüm susup oturmak deðil, bir þekilde
tepki göstermek, daha farklý iletiþim biçimleri arayýþýna girmek ve mutlaka yaþanan þiddeti
karþýlýklý konuþabilmenin yolunu bulmaktýr (Bkz. Kutu 14).
132
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 14
"...Hani þey deðilim ben hani dayak yiyen zavallý kadýn deðilim, yani þiddetin içinde
birebir þiddeti yaþayan kiþi de oldum. Ben de ona vurdum hani týrnak attým filan
hani. […] Ama bu benim en inanmadýðým þey. En inanmadýðým þey gerçekten. Ýki kiþi
arasýnda olmamasý gereken þey yani... Neyse bunu denedim olmadý, hiç de hoþuma
gitmedi yani gerçekten.[…] Evi terk etmeye karar veriyorum, birkaç gün arkadaþýmýn
yanýnda kalýyorum falan. Benim kolum mosmor, onun burasý týrnaklanmýþ yani iki
vahþi salak, yani ikisi de salak…[...] Böyle biþey olduðu zaman þey yok onda, mesela
hemen anýnda biraz sonra siniri dindiði anda benim sevdiðim adam oluyo ve de
mutlu falan, þunu da yapacaktýk, bu da eksik kaldý hadi þuraya gidiyoduk falanla
devam edebiliyo... Ama ben hayatýmý böyle devam edemiyorum. Bana bu yaþadýðým
þeyler aðýr geliyo ve çok çok kötü incinmiþ oluyorum. [...]. Yani onun fevri durumu
kadar benim de hassas durumum var, algýlarýmda hassasiyetim var falan. Ve dolayýsýyla
gerçekten çaba gerekiyor, yani o gün, o esnada deðilse bile ertesi gün onu
konuþabilmek gerekiyo. Ben þimdi bunu söylememe raðmen ben bunu yapamadým."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn)
Kadýnlar ve erkekler yaþanýlan þiddetin nedenlerini açýklamaya çalýþýrken, karþýlýklý iletiþimi
olumsuz etkileyen psikolojik sorunlar, maddiyata dayalý sorunlar, erkeðin kötü alýþkanlýklarýnýn
yol açtýðý sorunlar, kýskançlýk ve aldatma ile ailelerden, özellikle de erkeðin ailesinin çeþitli
konularda müdahale ve baskýsýndan kaynaklanan sorunlardan söz etmiþlerdir. Birçok
durumda bunlarýn bir kýsmý iç içe geçmekte ya da bir sorunun varlýðý diðer sorunlarý da
tetikleyebilmektedir. Bütün bu sorunlarýn þiddete ortam hazýrlamasýna karþýn, þiddetin
daha çok erkekler tarafýndan kadýnlara uygulanmasýnýn bir eþitsizlik durumunu yansýttýðý,
gücü olanýn ya da bu gücü tehlike altýnda görenin diðerini kontrol amacýyla þiddete
baþvurduðu da bazý kadýnlar tarafýndan vurgulanmýþtýr. Nitekim kimi erkeklerin þiddeti
nasýl yaþadýklarýna dair anlatýlarý da bu durumun kadýnlarýn kendilerinden beklenen bazý
davranýþlara uygun hareket etmediði veya bazý görevleri yerine getirmediði, erkeðin eþi
üzerinde kontrolü kaybetme kaygýsýný yaþayýp, onu hizaya sokma gereksinimini hissettiði,
ya da yine çeþitli nedenlere baðlý olarak kadýn üzerinde otorite kuramadýðý koþullarda
ortaya çýktýðýný göstermektedir. Hele bir de kadýn çok konuþuyor, hesap soruyor ve
taleplerde bulunuyorsa onlara göre þiddeti büsbütün kýþkýrtmakta ve böylesi durumlarda
da erkekler 'mecburen' þiddete baþvurmak durumunda kalýnacaðýný söylemektedirler.
Þiddetin uzun bir süreç olarak yaþanmasýný etkileyen faktörler
Kadýnlarla yapýlan görüþmeler, þiddetin çoðu kez nedenleri, dozu, türleri zaman içinde
deðiþmekle birlikte uzun bir süre yaþandýðýný göstermektedir. Þiddet, kadýnlar köklü bir
çözüme gitmeye karar vermedikleri ve bir adým atamadýklarý sürece dozu artarak, kapsamý
geniþleyerek, aile bireylerinin koþullarýndaki bazý olumsuzluklardan da etkilenerek, aile
133
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþamýnýn bir parçasý olarak devam etmektedir. Aile içi þiddetin uzun yýllar yaþanmasý,
þiddetin yarattýðý fiziksel ve ruhsal sorunlarýn (aile bireylerinin tümünde) ciddi boyutlar
kazanmasýna, þiddetin normalleþtirilmesine, sosyalizasyonun bir parçasý haline gelmesine
ve gitgide müdahale etmenin baþlangýçtan çok daha zor olduðu bir durumun ortaya
çýkmasýna yol açmaktadýr. Kadýnlarýn þiddet karþýsýnda kesin bir adým atmalarýný (bunu
hýzla atmalarýný) engelleyen birçok faktör vardýr ve bunlar kadýnlarýn kendileri tarafýndan
da dile getirilmiþtir.
Þiddeti geçici bir kriz durumu olarak düþünme:
Aile içi þiddetin uzun bir süre yaþanmasýnda kadýnlarýn þiddeti ilk kez yaþadýklarýnda kararlý
bir tepki gösterememeleri önem taþýmaktadýr. Özellikle eþlerinden hiç beklemedikleri,
nedenini anlayamadýklarý bir þiddet olayý ile karþýlaþan kadýnlarýn algýsý bunun geçici bir
kriz durumu olduðunu düþünmek, fazla tepki göstermemek, olayý büyütmemek ve affedici
olmaktýr. Birbirlerini az tanýyorlarsa ve/veya severek evlenmiþlerse ya da kadýn erkekten
çok genç ise veya erkeðin ailesi ile yaþanýyor ise, bütün bunlar da bazen kadýnýn olayýn
üzerine gitmekte geç kalmasýna yol açabilmekte, hatta bu süreç içinde suçu kendisinde
arayanlar bile olmaktadýr.
Aþaðýdaki ifadeler, kadýnlarýn bu tür davranýþlarý ile ilgili bazý ipuçlarý vermektedir:
"Dediler, boþan dediler, sonunuz ayrýlýk falan dediler, ben de o zaman çok seviyordum
ayrýlmak falan istemiyordum düzelir falan diye ümit ediyordum babam bana birkaç sefer
daha askere gitmedi tecil ettirmiþ sürekli gitmiyor babam dedi ki askere gitsin gelsin alsýn
seni buradan konuþ et ben hep aldým karþýma konuþtum [...] Þöyle yapalým böyle yapalým
hani askere gittin falan ama hiçbir þey deðiþmedi, düzelir diye ben son ana kadar bekledim
düzeleceðine her þey daha kötüye gidiyor deðiþmiyor, deðiþmesini beklemek hata keþke
diyorum beri hiç beklemeseymiþim o kadar ben de yýpranmazdým en azýmdan birikimlerim
bana kalmýþ olurdu elimde kendime yeni bir baþlangýç yapardým…"
(20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"[Eþin aldatmasý ile yaþanan duygusal þiddet konusunda] Oldu tabi neden bana oldu diye
bu soruyu sordum. Þimdi herkes iþte beðeniyo, senin gibi bayana iþte yapýlýr mýydý ama
kendimde de arýyorum tabii ki. Acaba neden? Þöyle yapsam olur muydu, olmaz mýydý, bana
þöyle davranýr mýydý? Hep böyle kendimi de yargýlayan bi insaným zaten. Kendimde de hata
buluyorum. Hata bulduðum yerler de var. [...] Ama gene bu durumlar olur muydu olmaz
mýydý onu bilmiyorum ama hatalý davrandýðým yerler de vardý. Belki hani çok yaþým küçüktü,
ilgisiz olabilirdim."
( 41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk, kadýn)
134
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Çaresizlik
Kadýnlarýn birçoðunun evlerinden ayrýlmaya karar verdiklerinde dönecekleri bir ana-baba
ocaðý olmamasý, yakýn çevrelerinde onlara destek olacak kimsenin bulunmamasý,
güvenecekleri bir dost çevresinin eksikliði, onlarý çaresiz býrakmakta, þiddet yaþasalar da
o evde kalmaya mahkum etmektedir. Kadýnlarýn bir kýsmý kendi çevrelerindeki gelenekgörenekler çerçevesinde bir kere evlendikten sonra artýk kendi ailelerine geri dönmenin
kabul görmeyeceðinden, namus konusunun gündeme getirileceðinden ya da çocuklarýnýn
istenmeyeceðinden söz etmektedirler. Bazý kadýnlar da zaten ailelerinin isteði dýþýnda
evlendikleri için ailelerinin onlara kucak açmayacaðýndan, kendi ailelerinin bile eþlerinin
tarafýný tutacaðýndan söz etmekte ya da ailelerinde de þiddet olduðu için o ortama dönmek
istemediklerinden kendilerini yalnýz ve çaresiz hissetmektedirler (bkz Kutu 15). Çoðu kez
de eðitimsiz olduklarý ya da þimdiye dek evleri dýþýnda hiç çalýþmadýklarý için kendi
ayaklarýnýn üzerinde durup yaþamlarýný sürdürebilecekleri konusunda endiþelidirler. Bütün
bunlarýn sonucunda da, yaþadýklarý þiddeti aileleriyle paylaþma noktasýna ancak þiddetin
boyutlarýnýn oldukça derinleþtiði, dayanma sýnýrlarýnýn aþýldýðý bir noktada gelebilmektedirler.
Öte yandan, bazý kadýnlar da boþanma konusunda kesin bir karara varmadýkça herhangi
bir resmi kurum ya da STK'ya destek için baþvurmayý istemediklerini belirtmiþlerdir.
Aþaðýdaki anlatýlarda kadýnlarýn yaþadýklarý 'çaresizlik' halleri dile getirilmiþtir:
"Bana kapýyý gösterirdi. En büyük gerekçesi, yani cesaret aldýðý þey benim kimsesiz olmamdý.
Annemin babamýn olmamasýydý. Yani bi erkek kardeþimin olmamasýydý [...] Keþkelerim
vardý dedim ya baþta da benim tutunacak bir dalým olsaydý, caným ben o dayaðý yemezdim.[..]
Ben yoksa ayakta duramazdým. Yani manevi destek güzel de maddi destek lazým. Maddi
destek. Maddiyatsýzlýktan çekiyor kadýnlarýmýz. Gerçekten. Yani bir anne baba sahip çýkarsa
kadýn ayakta durabilir. Ben sahipsizlikten yani o kadar katlandým."
(46 yaþýnda, evli, 2 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Bir de þey de aile zaten benim ailem muhafazakar yani aslýnda çok fazla muhafazakar deðil
de, cahiller diyebilirim yani onlar kendilerini benim kadar geliþtirmediler nasýl diyeyim yani
kabul edemezler, yani kolay kolay benim eþimden ayrýlacaðýmý, ayrýlmýþ olmamý […] Onlarýn
bana sanmýyorum yani yol gösterebileceklerini. Tamam, bacým kardeþim yani böyle mutsuz
hayat gitmez biz arkandayýz demezler yani. Olmuyorsa, yürütemiyorsan bitir ayrýl demezler.
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Þiddete uðrayan kadýnlarýn yaþadýðý yalnýzlýk ve ailelerinden yeterince ya da zamanýnda
destek görmemeleri, anne/kayýnvalideler ile yapýlan görüþmelere de yansýmýþtýr. Annelerin
birçoðu, kendi deneyimlerini ve çevreden gelecek baskýyý dikkate alarak kadýn olarak
içselleþtirdikleri rol modelinden hareketle davranmaktadýrlar. Özellikle de kýzlarýnýn/gelinlerinin
çocuðu olduðu durumda o evliliðin sürmesi yönünde telkinde bulunuyor, iþsiz damatlara
iþ buluyor, maddi destek saðlýyor, aradaki anlaþmazlýklarýn böylece giderilebileceðini
düþünüyorlar. Genellikle kýzlarýna, verdiði kararlarda arkasýnda duracaklarý yönünde bir
135
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
cesaret veremiyorlar. Ciddi bir müdahale ancak þiddete uðrayan kadýn hastalanýnca veya
evini terk etmek durumuna gelince gerçekleþiyor. Bazý durumlarda da þiddete uðrayan
kadýnlar, ailelerindeki baba þiddeti nedeni ile eþleri ile ailelerinin onayý olmadan evlendikleri
için bir anlaþmazlýk durumunda da tekrar ailelerine dönmeye çekiniyorlar.
Evli bir kadýnýn evini terk edip ailesine dönmesinin aileler tarafýndan genellikle olumsuz
karþýlanmasý ve buna baðlý olarak da kadýnlarýn þiddete çok uzun bir süre dayanmalarý
bir adli týp uzmaný tarafýndan da þöyle dile getirilmiþtir:
"…bilmem, kadýn ne kadar dayak yese de o aile ortamýndan kolay kolay çýkmak istemiyor,
çünkü geriye döndüðünde kendi anasý babasý bile kabul etmiyor bu ülkede. Hani, eti senin
kemiði benim þeklinde evlendirme, hani evden bir kere gelin olarak çýktýn, dönmesi bile
zor, en yakýný, yardým isteyeceði adama bile dönemiyor… Ürküyor kadýn, geri dönebileceði
ailesi yok veya geri dönebileceði ailesi zaten güçsüz, bu kadýn oraya bir daha dönerse, oraya
yük olarak görülüyor…"
(Adli týp doktoru)
Kutu 15:
"Ailem eþine dön diye baský kuruyo. Çünkü mesela ben eþime dönersem, iþte herkesin
dedikodusu azalacakmýþ, bana iþte millet dul, kötü gözüyle bakmayacakmýþ… Benim
oraya gitmemi ben kurtuluþ olarak görmüyom yani nasýl kurtulayým. Gidecem ben
cehenneme, tekrar görümcemi görecem, kaynanamý görecem, kayýnlarýmý görecem,
onlarlan ayný þeyleri tekrar yaþayacam her zaman gözümün önünde bana böyle
aþaðýlayýcý gözle bakacaklar, ben bunlarý yapmak istemedim. Ben istemedikçe onlar
baský yaptý. En son iþte bi kaç bi kere daha yapmýþtýk böyle büyük kavga. [...] yani
herkes, hani bir savaþ varsa bi tarafa cepheye tutmak zorundasýn ya onlar bi tarafý
tutmak zorundalardý. O da genelde gidip mesela eþim tarafý eþimi tutuyodu [...]
Benim tarafým da kocamý tutuyodu. Eee sen git haksýzsýn iþte. Yani kadýnsýn ne
yapabilecen, ya ayrýlsan ne yapabilecen diye düþünüyolar. [...] resmen rezilsin yani
ortadasýn rezilsin. Hiç biþey yapamýyon, yapacak hiç biþeyin yok, gidecek bir yerin
yok, çaren yok. Çare yok, biri elinden tutmazsa çare yok. Mesela ben bu derneðe
geldim ki bana yardým etsinler diye. Bu dernek olmazsa benim çarem yok. Napacam?
Mesela iki üç gün sonra ben sokaktayým, nerde kalacam nerde yatacam?"
(35 yaþýnda, resmi nikahsýz eþinden ayrýlmýþ, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Utanma
Birçok kadýnýn özellikle de fiziksel þiddet yaþayanlarýn bundan utanmalarý, içlerine
kapanmalarýna, en yakýnlarýyla bile bu olayý paylaþmamalarýna, baþkalarýndan saklamalarýna
yol açmakta, bunun sonucunda da herhangi bir þekilde destek almalarýnýn yolu
týkanmaktadýr. Bu da sonuçta þiddet yaþayan kadýnýn yalnýzlýðýný arttýrmaktadýr.
136
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Görüþtüðümüz kadýnlardan birkaçý bu konu üzerinde durmuþ; kadýnlardan bazýlarý da
belli bir noktadan sonra bunu aþtýklarýný dile getirmiþlerdir:
"Ya tabi ki insan dayak yediðini baþka birilerine söyliyemiyo... Yani ben hep... sakla...
Saklamayý tercih ettim. [...] iþte biz kavga ettik, bugün dayak yedim þöyle oldu böyle dövdü
söyleyemiyosunuz yani utanç veriyodu bana."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"Günlerce evden çýkmadýðým oldu, günlerce perdeleri hiç açmadým; perdeleri açmadým,
utanýyordum artýk komþulardan o seslerden gürültülerden [...] kendimi eve hapsediyordum…"
(44 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Ýlk zamanlar hava sýcak olduðu halde boðazlý giyiyordum çekiyordum buralarýma görünmesin
diye. Evden dýþarý çýkmýyordum, aðlýyordum falan ama bir süre sonra aþtým çünkü benim
utanmam gereken bir þey yok onu öðrendim. Onun utanmasý gerekiyormuþ."
(20 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Çocuklarýn durumu
Kadýnlarýn þiddet yaþadýklarý evden kaçýp gitmelerini engelleyen en önemli unsur çocuklarý
olmaktadýr. Çocuklarýný, ailenin sorumluluðunu taþýyamayan, düzenli iþi olmayan, kötü
alýþkanlýklarý olan, çocuklarýyla ilgilenmeyen, bazen onlara karþý da saldýrgan davranan
babalara býrakýp gitmek istememektedirler. Öte yandan, çocuklarýyla birlikte evi terk
etmeye kalkýþtýklarýnda da onlarýn geçimini nasýl saðlayacaklarý konusunda endiþe
duymaktadýrlar. Ayrýca, evin geçimini tümüyle kendisi saðlayan kadýnlar bile boþanmaya
kalktýklarýnda ya da eþlerini terk ettiklerinde onun daha fazla þiddet uygulayacaðýndan
ve çocuklara da zarar verebileceðinden korkmaktadýrlar. Bunlarýn yaný sýra kadýnlarýn
bazýlarý da çocuklarýnýn babasýz yetiþmesini istememekte, onlarýn büyümesini ve ayrýlýk
kararýný çocuklarýyla birlikte vermeyi tercih etmektedirler.
"Gene bir gün dayanamadým, bir gece çýktým çantamý aldým ve þey arkadaþýma gittim,
mahallede oturan bir arkadaþýma gittim, sabahleyin kalktým, aa bir baktým adam sabah
kapýda çocuklarla.[...] Çocuklarý görünce dayanamadým tabii, geri döndüm.[...] sonra oðlumla
konuþtum, ayrýlmayý düþündüðümü, bu evden gitmeyi düþündüðümü, çünkü kendilerine
zarar verdiðimi düþündüðümü söyledim, oðlum da dedi ki, 'yapma anne, babam bak sana
karýþmýyor, burada otur, yani yanýmýzda ol, biz bir hal olunca ayrýlýrsýn' dedi, yani düzenimizi
bozmayýn, dedi.[...] böyle þey kazanana kadar üniversiteye kadar böyle idare edelim dedi"
(47 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"...Benim de tutunacak bi dalým olmadýðý için çocuklarýmýn büyümesini bekledim. Tabii ki
bu arada yani gözümün morluðu hiç geçmiyodu.[...] E ben de iki çocuðumu nereye býrakayým
gideyim öyle bi insana [...] Çocuklarým küçüktü. Yani onlarýn okumasý açýsýndan ben
sabrettim. Ben çocuklarýmýn büyümesini bekledim, çocuklarým lise sona geldiklerinde, en
137
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
sonunda büyük oðlum dedi ki 'anne daha ne kadar dayanacaksýn daha ne kadar
sabredeceksin.'[…] Yani çocuklarým için mücadele verdim."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Öte yandan, þiddet gördüðü evi hamile olmasýna karþýn terk edip, bir kadýn STK'sýndan
destek isteyen, sýðýnma evinde bir süre kalmýþ kadýnýn tavrý ise, þiddet yaþayan kadýnýn
çocuklarýný da alýp, evden kaçmasý yönündedir. Bu konudaki kararlýlýðýný þöyle ifade
etmiþ:
"Çocuðunu alýn kaçýn. Ciddi söylüyorum. Yani hani anlayamýyorum. Hakikaten. Çocuklarýný
alsýnlar, kesinlikle çocuklarýndan vazgeçmesinler, hiçbir þekilde ne olursa olsun. Hakikaten
çocuk bambaþka bir þey. Kesinlikle ve kesinlikle çocuklarýný o ortamda yetiþtirmesinler.
Böyle bir düþünceye bile sahip olmasýnlar ve on tane de olsa alýp kaçsýnlar. Muhtemelen
bir þeyler yapacaktýr. Alternatifler üretecektir. Muhtemelen, mecbur, çocuk olunca daha
da çok araþtýrma isteði duyuyorsun. Onun için o çocuklarý da alýp oradan kaçsýnlar. O adamý
terk etsinler."
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Toplumun aile-içi þiddete bakýþý
Þiddetin toplumda aile içi bir sorun olarak görülmesi ve aileyi koruma adýna dýþarýdan
baþkalarýnýn müdahale etmek istememesi, þiddete karþý kesin bir tavýr alýnmamasý, hatta
þiddete uðrayanýn da bir hatasýnýn olabileceðinin düþünülmesi, þiddetle mücadele edilmesini
olumsuz yönde etkileyen faktörler olarak ortaya çýkmaktadýr. Kadýnlardan biri toplumun
kadýna ve erkeðe bu konuda farklý bakýþýný þöyle dile getirmektedir:
"Bi kadýnýn erkeðini dövdüðü zaman yani bi tokat atar ne kadar saygýsýzlýk, çok ayýp olarak
nitelendiriliyo [...] Ama erkek yaptýðý için, yaptýðý zaman hiç öyle bir þey olmuyo. Yani erkek
de bundan tabi ki yüz buluyo. Onu bi özgürlük, erkeðe has bir þey olarak görüyorlar. Ayný
özgürlüklere ben sahip olsam belki ben de yapardým diye düþünüyorum. E aldatmalar da
böyle deðil midir? Kadýn her zaman saklar, çok ayýplanýr. Erkekler için hiç öyle bir þeydir.
Aralarýnda övünme kaynaðýdýr.
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Erkeklerle yapýlan odak grup toplantýlarýnýn birinde de bir katýlýmcý tarafýndan benzer bir
görüþ dile getirilmiþ, ancak ayný kiþi bu konuda kadýna düþen görevi de vurgulamýþtýr:
"...Ben dayak yiyorum evde diyen kadýn utanýyo da, ben karýmý dövüyorum diyen adam
sokakta utanmýyo, kahvede… Yani toplum adamý kýnasa, eðitim öyle verilse topluma ve bu
adam kýnansa bu adam yapamaz… Burada kadýna çok rol düþüyo aslýnda."
(60-65 yaþ, en az 15 yýllýk evli, lise üstü eðitim, erkek, odak grup katýlýmcýsý)
Kadýnlarýn þiddeti ilk kez yaþadýklarý zaman kararlý bir tepki gösterememeleri genelde
138
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
þiddetin dozunun artarak devam etmesine neden olmaktadýr. Kadýnlarý þiddete karþý ciddi
bir adým atmaktan alýkoyan ve önlerinde engel oluþturan birçok faktör arasýnda yaþanan
þiddetin geçici bir kriz olarak deðerlendirilmesi, utanma ve baþkalarýyla paylaþamama,
ona kucak açan yakýnlarý ve gidecek bir ana-baba ocaðýnýn olmamasýnýn getirdiði çaresizlik,
çocuklarýn durumu ve genel olarak toplumun aile-içi þiddete bakýþý sayýlabilir. Þiddetin
uzun bir süreç olarak yaþanmasý ise baþta kadýnlar ve çocuklar olmak üzere aile bireylerinin
hepsinin þiddetten gördüðü zararýn artmasý anlamýna gelmektedir. Ayrýca, þiddetin uzun
bir süre yaþanmasý ona müdahale edilmesini baþlangýçtan daha zor bir boyuta taþýrken,
bir taraftan da normalleþtirilmesi ve gündelik yaþamýn doðal bir parçasý olarak algýlanmasý
tehlikesini doðurmaktadýr.
Þiddetin kadýnlar, erkekler ve çocuklar üzerindeki etkileri
Þiddete maruz kalan kadýnýn vücudu ve ruhu tahribat yaþarken þiddet maðduru erkeklerin
bir kýsmý da yaþam sevincinin yok olmasýndan, üzerlerine bir aðýrlýk çökmesinden söz
etmektedirler. Þiddet yaþayan çiftler, bunu çocuklarýna hissettirmediklerini, onlarý
koruduklarýný söyleseler de þiddetin yaþandýðý ailelerde, çocuklar dahil her birey yaþanan
þiddetten þu veya bu derecede payýný almaktadýr. Özellikle de çocuklarýn þiddetin en ciddi
maðdurlarý olduklarýný, kadýnlarýn ve erkeklerin ifadelerinin yaný sýra, meslek sahipleri ile
yapýlan görüþmelerden de çýkarmak mümkündür. Hatta þiddete uðramýþ kadýnlarýn
çocuklarýný da gözlemiþ olan bazý meslek sahipleri, çocuklarýn þiddetin birinci derecede
maðdurlarý olduðunu vurgulamýþlardýr:
"Çocuklar aile içi þiddette birinci derecede maðdur. Ýkinci derecede kadýnlar… Her ne kadar
kadýn ve çocuða uygulanan þiddet arasýnda benzerlikler olsa da çocuklar daha büyük zarar
görüyorlar."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Kadýnlar üzerindeki etkileri:
Yaþadýklarý þiddet ve þiddetin yarattýðý korku ve endiþe duygularý kadýnlarýn birçoðunun
saðlýðýný, özellikle de ruh saðlýðýný etkilemektedir. Birçoðu uykusuzluk çekmekte, depresyona
karþý ilaçlar kullanmakta, bunlarýn yan etkilerinden þikayet etmekte, birçoðu korku ve
endiþe duygularýndan söz etmektedirler. Þiddet altýndaki kadýnlar çoðu kez kendilerini
aciz, güçsüz, daha önce yaptýklarý birçok þeyi yapamaz bir durumda hissetmektedirler.
Kadýnlarýn birçoðunda fiziksel ve ruhsal rahatsýzlýklardan birlikte söz edilmiþtir:
"...Eþim geleceði zaman ben affedersin tuvalete giriyodum. Yani sarhoþ mu gelecek, beni
dövecek mi... Þu anda mesela kapý sert çarptýðý zaman bile ben çok korkuyorum. Yani çünkü
eve girerken kapý çarpýþýndan anlardým ben onun evin içine nasýl girdiðini... Ben bunlar ben
de, hep psikolojik þeyler býraktý."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
139
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"Þimdi de dayak atýyor ama þimdi biraz dayaðý býraktý yani, býraktý ama yine de üstümde
baskýsý var, bir yere gidemem oturmaya ne bileyim aþýrý þekilde ben de bunaldým ruh
saðlýðým bozuldu deli gibi oldum, deli gibiyim biri laf diyince burdan çýkýyor, beynime
yerleþmiyor laf. Hesabýmý unutuyorum, ne bileyim isterim ki namaz kýlmak secdeye yapýþayým
onu bile yapamýyorum. Öyle duruma düþtüm yani ben, ruh saðlýðým çok bozuldu haplarým
var benim. [...] Beyin damarlarýmda daralma varmýþ, haplarým var iþte…"
(34 yaþýnda, evli dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"Çok doldum çok doluyum… Kendime, geçip giden zamana üzülüyorum... Yani bu adamla
geçirdiðim zamana üzülüyorum ben, giden zamanýn geri gelmeyeceðinin bilincinde imiþ.
Mesela ben evet psikolojik tedavi aldým, alýyorum da, ya benim kullandýðým ilaçlar çok aðýr
geldi bana, uyanamýyodum ki okula gideyim zaten, istesem bile okula gidemezdim, çünkü
yav bi yatýyodum, ilacý içiyorum, saat 8'de içiyodum ilacý, 9 olmadan ben yatýyodum,
kalktýðýmda ertesi gün saat 2-3 olduðu günleri biliyodum, insan o kadar saat uyur mu? [...]
Yaþantýmý etkiledi, korkularýmý arttýrdý, ailemi bile etkiledi, yani her gün kontrol edilen
insan oldum artýk, yani her gün aranan insan oldum iyi misin diye, þimdi insanlar benim
hayatýmdan endiþe duyuyolar, gerçekten duyuyolar, benim hayatýmdan endiþe duyuyolar."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Kadýnlarýn bir kýsmý bir tükenmiþlik halinden, yalnýzlýktan, mutsuzluk ve çaresizlik
duygularýndan, topluma katýlamamaktan, utanç duymaktan ve intihar isteði duyduklarýndan
söz etmiþlerdir. Þiddet yaþayan kadýnlarýn kendilerini nasýl deðersiz hissettiklerini bir sosyal
hizmet uzmaný da þu sözlerle anlatmýþtýr:
"Kendini deðersiz hissediyor. Bir suçluluk duygusu hissediyor bazen, eðitim düzeyi de
düþükse kadýnýn. Yani o kendisinin uðradýðý þiddetten dolayý kendini suçlu da hissedebiliyor.
Utanma duygusu oluyor, kimseye anlatmamasý o yüzden. Deðersizlik, kendini deðerli
görmüyor. Ve toplum içinde bir güven kaybý, bir itibar kaybý gibi görüyor bu durumu, onun
için de saklama yönüne gidiyor"
Kutu 16
"Öyle yani mesela... Sanki ben artýk ben deðil gibiyim, baþka biri var gibi, eskisi gibi
düþünemiyom... Çok güler yüzlü bi insandým çok insanlara yani sevecen ve böyle
çok sýcakkanlý bi insandým, ruh gibi bi insan oldum. O güler yüz gitti mesela… Asýk
yüzlü, sürekli düþünen, sürekli napayým, ne edeyim diye düþünen, hani kendine çare
arayan ama çare bulamayan, çýkmazda, düþünsenize mesela ben ailemin yanýna
vardým, altý ay orada kaldým, bi balkonlarý vardý balkonun kenarý böyle bahçe, ben
altý ay boyunca o balkonda oturup karþýdaki aðacýn yapraklarýný seyrettim [...] çok
böle çok çökmüþ sanki böle bütün dünyanýn yükü, sýrtýma binmiþ yani ben o yükün
altýndan nasýl kalkayým diye düþünüyom, çare bulamýyom. Çare olmaz yani bitti.."
(35 yaþýnda, resmi nikahsýz eþinden ayrýlmýþ, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
140
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Bazý kadýnlar, fiziksel bazý rahatsýzlýklarýn yaný sýra, toplum içine çýkamama, insanlarla
konuþamama gibi sorunlardan ve bu arada kimisi de kadýnlarla ilgili kitaplarý okuyarak
kendi kendilerinin doktoru olma çabalarýndan söz etmiþlerdir:
"…Çok etkiledi caným; ben toplum içinde konuþamýyodum. Mesela diyelim ki, benim çocuk
diyo ki anne veli toplantýsý var gidemiyodum. O kadar pýstýrýlmýþtým ki, iki kelimeyi bir araya
getiremiyodum, yüzüm kýpkýrmýzý oluyodu; ondan sonra insanlardan çekiniyodum, insanlarýn
bana bir þey sormasýndan korkuyodum. Cevap veremiyodum. Ama nedir, kendimi toparladým,
komþumuz, alt komþumuz üniversite öðretim görevlisiydi, […] sesimizi duyduklarý için, bana
kitap getirdi. Kadýn psikolojisi üzerine bayaðý kitap okudum. Rahmetlik Duygu Asena' nýn
kitaplarýný çok okudum. Yani okuduðum kitaplarla yavaþ yavaþ psikolojim yani kendi… Yani
kendi kendimin doktoru oldum diyeyim."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Bir baþka kadýn ise, sürekli þiddete maruz kalmanýn, onu da þiddet eðilimli yaptýðý, 'normal'
hareket edemez hale geldiðini anlatmaktadýr:
"Bak biz hep eþyayý toplayýp geleceðimiz zaman, dizime kapandýðý zaman, dedim ki bak
ben normal deðilim artýk, çünkü ben de bittim artýk, o bana yaptýðý baðýrdýðý zaman, ben
de baðýrmaya baþladým, vurdukça baðýrmaya baþladým ben, daha baþka tepkiler, kýrdým,
evde ne var ne yok… Kýrmaya baþladým artýk, o baðýrdýkça duvardan panoyu aldým yere
vurdum, sehpaya vurdum, cam sehpa, sehpayý ters çevirdim, hýrsýmý alamýyorum artýk, ona
bir þey yapamýyorum, hýrsýmý o þekilde almaya baþladým artýk, dedim ki bir doktora gidelim
beraber sen normal deðilsin, ben gayet normalim dedi, anormal olan sensin, sen git
doktora…"
(44 yaþýnda, evli/eþinden ayrý yaþýyor, lise mezunu kadýn)
Erkekler üzerindeki etkileri
Kadýnlar kadar üzerinde durmasalar da, eþleriyle anlaþamayan, zaman zaman þiddet de
uyguladýðýný söyleyen erkekler de bu durumun kendilerini olumsuz etkilediðinden, baþ
aðrýsý ve uykusuzluk çektiklerinden, bazýlarý da üzerlerine bir aðýrlýk çöküp, yaþam sevincinin
yok olmasýndan ve hatta kendilerinden nefret ettiklerinden söz etmiþlerdir:
"…Ýnsan dünyaya küsüyor. Bazen oluyor insan dünyayý yani yaþama sevincini yitiriyor. Öyle
diyim yani yaþama sevincini yitiriyor yani insan [...] Evet, ya o genelde ikimizde de oluyor.
Yani eþimde de oluyor. Baþ aðrýsý ve uykusuzluk. Uyuyamýyorsun rahat uyuyamýyorsun yani
batýyor. Hayat batýyor, yaþamak batýyor, ama barýþtýðýnýz zaman ya da her þey rayýna girdiði
zaman daha iyi oluyor…"
( 35 yaþýnda, evli , üniversite mezunu erkek)
"Ben ona da söyledim. Yani 'beni kendimden nefret etmeye yönelik davranýþlarda bulunmaya
zorlama' diye. Çünkü ben kendimden nefret ediyorum, kendimi sevmiyorum böyle bir
141
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
durumda […]. Örneðin o istemediðim tartýþma ortamýna çekilip de ben de baðýrmak çaðýrmak
zorunda kalýnca kendimi sevmiyorum, kendimden nefret etmeye baþlýyorum."
(42 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
"….Psikolojik saðlýktan bahsedersek o iyi diil yani, [...] sürekli baþ aðrýsý vardý, bir de bir
süre çok uykusuzluk çektim yani, üç, dört bazen sabahlara kadar ayaktayým müzik dinliyorum,
televizyon dinliyodum, bir þekilde benim uykum yok, bu vakti nasýl geçirebilirim diye
düþünüyosun…"
(34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Çocuklar üzerindeki etkileri
Þiddet yaþanan evlerde çocuklar çoðu kez þiddetin en yakýn tanýklarý, zaman zaman da
doðrudan yaþayaný olmaktadýr. Anne üzerinde þiddet uygulayan babaya bazen müdahale
etmek istedikleri için kendileri de þiddete maruz kalabilmekte ya da bazen anne hýncýný
çocuklarýndan alabilmektedir. Þiddet yaþanan evlerde çocuklar, sözel, duygusal ve fiziksel
þiddetle karþýlaþmaktadýrlar. Þiddet gören evlerde yaþayan çocuklarýn içine kapandýðý,
korkular taþýdýðý, iletiþim sorunlarý yaþadýðý, okul yaþamýnda baþarýsýz olduðu, arkadaþlarýnýn
ailesiyle ilgili sorular sormalarýndan çekindiði için okula bile gitmek istemediði belirtilmiþtir.
Kadýnlar bu durumu þöyle ifade etmiþlerdir:
"Düþün ki; sen hep yani þiddet gören annenin þiddet gördüðüne þahit oluyosun, ondan
sonra sen müdahale etmeye çalýþýrken baba sana da vuruyo bi tane, çocuklar içine kapandý.
Yani pýstýrdý. Sadece odaya kapanýp aðlýyolardý. Mesela ortaokulda falan araya girmeye
çalýþýyolardý büyüdükçe… En sonunda, en son dövdüðünde beni dýþarýya atmadan önce,
büyük oðlum babasýnýn boðazýna yapýþtý, annemi dövdürmem artýk diye. Bu sefer çocuða
da küfür, þiddet [...] Mesela çocuklar havuzun içine giriyor havuzdalar, balkondan baðýra
baðýra çocuklara küfrediyor havuzun içinde duymadýðý zaman çocuk… Mesela oðlumu
çaðýrýyor, duymadýðý zaman küfrederek baðýrýyor. O kadar arkadaþlarýnýn içinde rencide
oluyor. Böyle bir baba."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Eðitimleri [...] evlendirdiðim kýzýmýn ilkokul, oðlan liseden, lise birden terk, þu an okuyan
orta iki yaþýndaki kýzým var ama o kýzým da problemli. Þöyle, bir psikolog demiþ yani korkudan
ileri gelmiþ; […] küçükken çok doktorlara götürdüm, hiç bi yerinde bi sorun yok, fakat çocuk
içine kapanýk. Sorduðunuz soruya cevap veriyor, fakat sormasan bakýyo, çocuk korkudan.
Zannediyor ki o dönemde hani sanki kavga dövüþ sanki çocuðu öldürecek. Ýçine kapanýk."
(47 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"Etkileniyodum derken küçükken mesela çocuklarým ben çocuðuma þiddet uyguluyodum
ki hala onun gözyaþýný dökerim... Diyelim ki komþum bi þey yaptýðý zaman ona çatýyodum."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
142
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Görüþme yapýlmýþ erkeklerin bazýlarý da çocuklarýnýn çok içine kapalý ya da utangaç
olduðundan söz ederken, kimisi de çocuðunun 'fazla þiddete meyilli' olduðunu þu sözlerle
dile getirmiþtir:
"…Ama mümkün olduðu kadar, hani çocuðun yanýnda tartýþmamaya çalýþýyorsun ama bu
tartýþma ne zaman çýkacaðý belli olmuyor ki bir anda çýkýyor. Çocuðu odaya gönderiyorsun.
Çocuk küçük odada tek baþýna durur mu? Yeni geliyor yanýma sesleri duyuyor geliyor
noluyor diye, o arada biz bir yumuþuyoruz tabi. Þakalaþýyor oðlum, iþte konuþuyoruz yani
dövüþmüyoruz falan diyoruz. Ama etkileniyor çocuk. O da hýrçýnlaþýyor. [...] Hýrçýn þiddete
meyilli oluyor, […] yani oyuncaklarýný fýrlatýyor kýrýyor daðýtýyor döküyor ilgiyi üstüne
çekmeye çalýþýyor. Yani bizi o þeyden uzaklaþtýrmaya çalýþýyor. O kavga ortamýndan uzaklaþtýrýp
ilgiyi kendi üzerine çekmeye çalýþýyor."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
Özellikle babayý kendisine örnek alan erkek çocuklarda þiddet eðiliminin arttýðý bir meslek
sahibi ile yapýlan görüþmede de dile getirilmiþtir:
"…Çocuk babanýn yaptýðýnýn aynýsýný yapýyor ve 5 yaþýnda bir oðlan çocuðu bunu yapan.
Sýðýnma evimize aldýk neyse kadýný birazcýk rahatlattýk. Ýçerde tabi sýðýnma evi kalabalýk,
çoluk çocuk var, kadýnlar orda gürültü yapýyor, hemen o 5 yaþýndaki çocuk gitti mutfaktan
nasýl aldýysa býçaðý almýþ, 'hepinize susun diyorum' dedi. 'Ben de babam gibi deliyim, hepiniz
keserim' dedi. 'Sesinizi kesmek zorundasýnýz' ve o çocuða bayaðý uzun bir müddet tedavi
gördürdük. Çok acý ama tabi bunlar çocuklarýn gözünün önünde yaþandýðý için çocuklar
bunlarý birebir yaþýyor. Etkileniyorlar tabi"
(Sýðýnmaevi çalýþaný)
Þiddet yaþamak sadece maruz kalaný deðil o aile içinde baþta çocuklar olmak üzere herkesi
etkilemektedir. Þiddet yaþayan kadýnlar fiziksel olarak çeþitli biçimlerde zarar görürken,
ruhsal olarak onarýlmasý zor yaralar almaktadýrlar. Þiddet yaþamak kadýnýn onurunu
kýrmakta, kendine güvenini yok etmekte, çoðu kez yaptýðý iþleri bile yapamaz hale
gelmektedir. Utancýndan ya da destek alamayacaðýný düþündüðünden bu durumu
baþkalarýyla paylaþamadýðý koþullarda ise kendisini büsbütün yalnýz, toplumdan soyutlanmýþ
ve çýkmazda hissetmektedir. Bazen de birikmiþ öfkesini, baþta çocuklarý olmak üzere
baþkalarýna yöneltmektedir. Þiddet uygulamýþ erkeklerin bazýlarý (özellikle de eðitimi daha
yüksek olanlar) bu durumun ruh saðlýklarýný bozduðunu, yaþam sevinçlerini yok ettiðini
söylemiþlerdir. Kadýnlarýn, erkeklerin ve uzmanlarýn hemfikir olduklarý bir nokta da aileiçi þiddetin en baþta çocuklara çok büyük zarar verdiðidir. Þiddet ortamýnda yaþayan
çocuklarýn içine kapanma, arkadaþlarýndan kaçma, okula gitmek istememe gibi sorunlar
yaþayabileceði gibi hýrçýn ve þiddet eðilimli de olabilecekleri dile getirilmiþtir.
143
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kadýnlarýn þiddete tepkileri
Kadýnlarýn þiddete karþý nasýl bir tepki gösterdikleri,
•
•
•
•
•
•
•
yaþlarý,
eðitimleri,
çalýþma durumlarý,
nasýl bir kadýnlýk rolünü içselleþtirmiþ olduklarý,
çocuklarýnýn sayýsý ve yaþlarý,
eþleri ile duygusal baðlarýnýn devam edip etmemesi,
toplumsal bir çevreye ve/veya onlara destek olan aile fertleri ve yakýn akraba/arkadaþa
sahip olup olmamalarý,
• haklarý ve þiddetle mücadele eden kurum-kuruluþlar hakkýndaki bilgi düzeyleri,
bu konuda çalýþan STK'lar ile iliþkileri
gibi faktörlerden etkilenmektedir. Ayrýca gösterdikleri tepkiler þiddetin yaþanma biçimi
ve süresine baðlý olarak zaman içinde farklýlaþabilmektedir. Çoðu kez, evli ve çocuklu
kadýnlar, hele de eðitim düzeyleri düþük olup, kendileri çalýþmýyorsa ve herhangi bir
ekonomik destekleri de yoksa birlikte yaþamý bir þekilde sürdürebilmek için þiddete karþý
çok kararlý bir tepki gösterememekte, çocuklarýný düþünerek, evden tümüyle ayrýlmaya
veya boþanmaya cesaret edememektedirler. Kadýnlara, ailelerinden de destek veren
birilerinin olmamasý þiddetin sürmesine yol açmakta, bu durumda da kadýnlar çoðu kez
kendilerine olan güveni büsbütün yitirdikleri için kesin bir adým atmakta zorlanmaktadýrlar.
Bazý durumlarda ise kadýnlar, birkaç gün için evlerini terk ederek, ya da eþlerinin onlardan
beklediði bazý hizmetleri yerine getirmeyerek bir tavýr sergilemekte ve eþlerini bir biçimde
cezalandýrmakta, ama bir süre sonra onlarý affetmektedirler.
Davranýþ ve tepki biçimleri
Susup, kabullenme, bir nevi 'kaderine teslim olma', çocuklarýný her þeyden önce düþünme,
eþinin iyi olan yanlarýný da görüp, bir biçimde birlikte yaþamý sürdürebilme, daha çok
yaþý 50'nin üzerinde, eðitimi az, aile ve kadýna iliþkin deðerleri daha geleneksel aile yapýlarý
içinde oluþmuþ kadýnlarýn tepki biçimidir. Bu kadýnlar için eþi terk etme veya ondan
boþanma, toplumsal çevrelerinde de uygun karþýlanmayacak davranýþ biçimleridir.
Annelerinden, 'gelinlikle gittiðin yerden kefenle çýkarsýn' öðretisini almýþlar, kadýnlarýn
görevinin ne olursa olsun aileyi ve çocuklarý korumak olduðunu öðrenmiþlerdir. Onlar
da kendilerini böyle hareket etmek durumunda hissetmektedirler. Bu kadýnlar þiddet
karþýsýndaki tepkilerini aþaðýdaki ifadelerle dile getirmektedirler:
"Uymamaya çabalarým, mesela bir þey diyosa karþýlýk vermem. Bir þey bahane eder mesela
bi þey söyler kalbini kýrar. Bir þey der sana, yersiz bi þey konuþur. Ben uymamaya çabalarým,
gayri alýþtýk [...] hani öyle sinirlendiði þeyi yapmamaya gayret ederim laf bulmasýn diye."
(50 yaþýnda, evli, 3 çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn )
144
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Çocuklar da, iþte sinirli olduðu için herkes alttan alýyor. Çocuklar da öyle alýþtýlar, huyuna
gitmeye çalýþýyorlar iþte. [...] Yani çýkýyoruz odadan, yani bulunduðu yerden çýkýyoruz. Çünkü
onun gücüne yetemem ki ben karþýlýk veremem."
(48 yaþýnda, bekar/ailesi ile yaþýyor, üniversite mezunu kadýn)
Ayrýca bu kadýnlarýn, karakola gidip eþini þikayet etmek, evini terk etmek, sýðýnma evine
baþvurmak gibi davranýþlara da pek olumlu yaklaþmadýklarý izlenmiþtir. Bunun nedeni,
hem eþlerinden korkmalarý, hem de aile sorunlarýný baþkalarýyla konuþmalarýnýn 'yakýþýk
almadýðýný' düþünmeleridir. Anne/kayýnvalide görüþmeleri bu tür yaklaþýmlar konusunda
birçok ipucu vermiþ, özellikle de onlarýn sýðýnma evlerini herkesin gidebileceði yerler
olarak görmediklerini, bu kuruluþlarý ancak kimsesiz ve yalnýz kadýnlar için gerekli ve
uygun yerler olarak nitelendirdiklerini yansýtmýþtýr. Bu konudaki görüþler þöyle dile
getirilmiþtir:
"Kadýn sýðýnmaevleri yani böyle bi kimsesiz kadýnlar için, sahip çýkmayanlar için çok iyi bi
yer.[…] Yalnýz kalanlar. Hani sokaklarda yaþamaktansa orasý çok iyi bi yer. Bence. Benim
fikrimce"
(55 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne/kayýnvalide)
"Görüyosunuz kadýnlar parklarda yatýyorlar. Sýðýnma evi açmýþlar ne kadar iyi. Tabi duyuyoz,
bazen sinirleniyom ben diyorum gideyim sýðýnma evine. Bazen sinirlendiðim zaman. Benim
sevenim çok. Ben gidemem oraya. Burada ev sahibimde yatarým. Benim çocuklarým var
ben kýyamam onlara..."
(55 yaþýnda, evli, dokuz çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn)
"...En çok bence ailelerin çocuklarýna kendilerinin sahip çýkmasý. Bence o, tabi ailesi varsa,
iyi de ailesi olmayanlarý düþün. Buna ben Kadýn Dayanýþma'ya gittiðimde, adliyeye gittiðimde
bi kýz gelmiþti oraya bebe var kucaðýnda, kocasý atmýþ dýþarýya, hiç kimsesi yoktu. Mor Çatýya
yollayacaklardý onu. Orda, o da üç hafta. En iyisi ne biliyo musun yavrum benim düþüncem,
kýz çocuklarýný okutacaksýn, kýz çocuklarýný eðiteceksin, ayaklarý üzerinde durmasýný
saðlayacaksýn."
(63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Anne ve kayýnvalide konumunda olan kadýnlarýn dýþýnda daha genç ve kadýn haklarý
konusunda daha bilinçli kadýnlar arasýnda da resmi kurumlara baþvuru konusunda olumsuz
tavýr alan, bunu ancak artýk iliþkisini bitireceðine kesin olarak karar vermiþ olan kadýnlarýn
yapmasý gerektiðini söyleyen ve ayrýca sýðýnmaevlerine baþvurmayý da kendileri açýsýndan
pek uygun görmeyen bazý kadýnlar da vardýr. Bunlardan biri görüþlerini þöyle dile getirmiþtir:
"…Yani istemedim þey. Yani þöyle biþey olsaydý, yani o da bir yöntemdir de hani gidersiniz
polise jandarmaya her neyse. Sonuçta bu bir kamu suçudur ayný zamanda da. Hani o da
iþte þeye ruh hastasý bölümüne sevk eder filan bir süre orda ne bileyim tedavi görür gider
145
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
gelir filan. Bu arada eve gelmesi yasaktýr, kadýn da dinlenir falan ondan sonra tekrar barýþma.
Ama ben bunun çok iþlediðini sanmýyorum. Yani yeniden birleþme adýna iþlediðini
sanmýyorum. Ama boþanmak istiyorsanýz, gerçekten bir insaný hayatýnýzdan tamamen
çýkartmak için en güzel yöntem yani. Çünkü ispatlamýþ oluyorsunuz."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn)
Bir baþka kadýn ise sýðýnma evlerine karþý olumsuz tavrýný, onlarýn saðlayacaðý imkanlara
güvenmediði, bir belirsizlik yaþayacaðýný düþündüðünü açýklamasýnýn yaný sýra, 'sýðýnmak'
kelimesine de duyduðu tepkiyi þöyle ifade etmektedir (Bkz. Kutu 17).
Kutu 17
"…Onun çözüm olacaðýna inanmýyorum... Çünkü her baþý dara düþen öyle yerlere
gittiði için. Ben biraz bürokrasideki iþlerin nasýl yürüdüðünü neyin ne olduðunu az
bir þey biliyorum... Bu hükümetin, devletin diyeyim daha doðrusu, resmi kurumlara
veya ona benzer kurumlara kuruluþlarýna ne kadar ödenek yaptýðýný [...] oranýn
çözüm olacaðýný düþünmüyorum o yüzden hiç düþünmedim öyle yerlere gitmeyi [...]
Ben gitsem kadýn sýðýnma evine ben kaç gün barýnacam napýcam orda yani sonum
ne olacak? Bana bir iþ, bir meslek, bir sosyal güvence, bir maaþ mý baðlayacaklar?
Hayýr, bir belirsizlik yine olacak orda. Belki orda daha çok, tamam uzmanýydý
terapistiydi bilmem nesiydi, rehberiydi falan olacak ama ben orda daha çok bunalýma
gireceðimi düþünüyorum; benim sonum ne olacak, bu düþünceyle bir belirsizlik
olduðunu düþünüyorum orda… Yani sýðýnma evi ne demek ben neyim, sýðýntý mýyým?
[...] Ama böyle hiç tutacak dalý olmayan, güvencesi olmayan insan, denize düþen
yýlana sarýlýr mecbur kalýnýyorsa gidilir, tabii ki gidilir ama bana uygun deðil."
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Sýðýnmaevi deneyimi yaþamýþ bir baþka kadýn ise sýðýnmaevinde yaþadýðý olumsuzluklarý
dile getirdikten sonra yine de erkek dayaðý yemektense sýðýnmaevinde yaþamanýn 'cennet'
sayýlabileceðini þöyle aktarmaktadýr (Bkz. Kutu 18).
Kadýnlarýn bazýlarý þiddete tepkilerini sözel þiddete baþvurarak gösterirken, bir kýsmý da
eþlerine küserek, yataklarýný ayýrarak, bir süre için evi terk ederek, onun istediði ve beklediði
hizmetleri yerine getirmeyerek, bazen de bunlarýn birkaçýný bir arada uygulayarak erkeði
cezalandýrmaya ve þiddetin önünü kesmeye çalýþmaktadýrlar.
Kadýnlar arasýnda, sözel þiddete baþvurmak zorunda kalan ya da kendini mutlaka bir
þekilde savunmanýn önemini vurgulayan iki kadýn görüþlerini þu þekilde dile getirmiþlerdir:
"... O zaman geriye bir tek þey kalýyo. O bana baðýracak ben ona baðýrcam o bana baðýrcak
ben ona baðýrcam. O zaman da ne kadar çirkinsin sen, iþte ne kadar kötü bi kadýnsýn sen,
ne kadar bilmem nesin. Bu sefer kiþilik aþaðýlamalarýna giriyor..."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn)
146
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kutu 18
"Evet, üç ay yararlandým. Üç ay kaldým. Devletin þeyi, SHÇEK'in sýðýnma evinde
kaldým. Ýþte orada hani çok kadýn var. Tabi hepsi aslýnda þiddete uðramamýþ. Ýþte
birilerinden kaçan, eþinden ayrýlan falan. Hamile olan insanlar var, saðlýklý saðlýksýz
insanlar var. Ruh dengesi bozuk, þizofren olan insanlar var. Böyle insanlarý tutup
hamile olan, çok hassas bir dönemde olan insanlarýn içerisine koymalarý bu saðlýklý
olan insanlarý da saðlýklarýnýn bozulmasýna yol açýyor [... ] Tabi ki. Hep bir arada
kalýyorduk. Ýki tane oda vardý. Altýþar yatak vardý. Salon vardý. Orada kalýnýyordu.
Kanepeler vardý yoðun olduðu zaman. Oralar açýlýyordu. Sabah öðlen akþam yemek
veriliyo. Þirketten geldiði için yemekler yenilebilecek yemekler deðil.[...] Ve ben
doðuma kadar hakikaten hiçbir þey yiyemedim. Su ve sütle beslenebildim. […] Orada
da manevi þiddete uðruyorsun tabi. Baðýrýrlardý yani düþünün çocuklu kadýnlara. Þey
derlerdi siz böylesiniz ki kocalarýnýz da sizi kapýya attý. Yani o personellerde böyle
bir düþünce var. Ve ne yaptýksa biz bu düþünceyi silemedik o personellerden… [...]
Haftada bir gün banyo günümüz vardý. On beþ dakika. Fazla yok. Fazla olduðu zaman
hemen fýrça yiyorsun.[...] Sýðýnma evi. O ortam da hoþ bir ortam deðil ama þimdi bir
adamdan dayak yemektense, hamile ya da çocuðun karnýnda, çocuðun gözünün
önünde dayak yemektense sýðýnma evi cennet gibi bir yer..."
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"Her ne kadar kendimi savunsam da sözlü savunuyordum. […] Mesela bir kadýn dayak
yerken nasýl ben dayak yedim ama bunun karþýsýndayým diyorsa o noktada da zaten kendini
ve mezhebini savunuyorsun. Baþka yapabileceðin hiçbir þey yok ki. Adam kalkýyor mezhebine
küfrediyor. Sen gel bunu alttan al. Nasýl olacak? Mümkün deðil. Hakikaten öyle yani. Þimdi
açýk konuþalým. Dediðim gibi yalandan uzak yaþadýðým için. Açýðý bu, doðrusu bu. Alttan
almadým hiçbir zaman."
(26 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn )
Eþinden gördüðü þiddete baþlangýçta fazla tepki gösteremeyen bir kadýn, daha sonralarý
ona kendince bazý cezalar verdiðini þöyle aktarmýþtýr:
"Tabii ki küstüm, yataðýmý ayýrdým belli bi süre. Baþka yapabilecek bi þey yoktu" [….] Bi
þekilde bi ceza vermek istiyosunuz o anda. Ýþte istediklerini yapmýyosunuz, yataðýnýzý
ayýrýyosunuz, ütüsünü yapmýyosunuz mesela. Yani yemek vermiyosunuz, kalk kendin al
gibi. Yani böyle þeyler kendimizce. Yoksa baþka yapabilecek biþey yok yani. Bazan da alýp
valizinizi annenizin evine gidiyosunuz…"
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Bunlarýn yaný sýra bir baþka kadýn da, evdeki þiddeti engelleyebileceðini düþünerek, eþini
korkutmak ve caydýrmak umuduyla bazý stratejiler uygulamýþ, bunlarýn hiç birisi þiddetin
147
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
önünü kesmeyince, polis çaðýrmak durumunda kalmýþ ve daha sonra kýzýyla birlikte evini
terk etmiþtir. Aþaðýda, evin çeþitli odalarýna kamera yerleþtirdiðini söyleyerek eþini nasýl
kandýrýp, engellemeye çalýþtýðýný aktarmaktadýr:
"… Bir gün dedim ki kýzýmýn bilgisayarý vardý, dedim A… [eþinin akrabasý], dedim þey taktýrmýþ,
kamera taktýrdý dedim, bilgisayar açýkken dedim o kameradan ne yaptýðýný görecek, kendi
evinden izleyecek dedim. Mutfakta küfür ediyordu baðýrýyordu, salondan giriyordu hatun
napýyorsun iyi misin bir þeye ihtiyacýn var mý aslýnda kamera falan yok ha […]... Þimdi
mutfakta bana vurmaya kalktýðý zaman küfür etmeye, hemen ben salona kaçýyordum,
diyordum hadi küfür etsene þimdi de, ya ben sana ne zaman küfür ettim, diyordu. Sonra
A…….'ya dedim ki böyle böyle yaptým ben dayýna çaktýrma sakýn. Bak dayý dedi salona
taktýrdým ama þimdi mutfaða da taktýracam, dedi. O yan odaya taktýracam haberin olsun
dedi. Bu sefer yatak odasý kaldý, bir müddet öyle idare ettik..."
(44 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn )
Bazý kadýnlar ise þiddete çocuklarý için katlandýklarýný söylerken, baþ etme yöntemi olarak
da eþleri ile mümkün olduðunca az iliþki kurmayý, evde oturmamayý, kendilerini geliþtirecek
bazý faaliyetlere katýlmayý, gezmeyi, arkadaþlýklar kurmayý psikolojik sorunlarýný
büyütmemenin bir aracý olarak görüyorlar. Görüþülen kadýnlardan biri bu durumu þöyle
aktarmaktadýr:
"Yani iþte evde çok zaman geçirdiðim zaman sorunlarýn içimde kafamda daha çok büyüyeceðini
ve bunun evimdeki insanlara yani çocuklarýma ve eþim diyim inanýn yani eþim bile demek
istemiyorum bu insana, dilim varmýyo yani içim kaldýrmýyo daha doðrusu. O insana öfke,
þiddet, kin þeklinde filan dönebileceðini düþündüðüm için evde çok fazla zaman geçirmek
istemiyorum..."
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Destek almak için STK'lara baþvuran kadýnlar görüþme yaptýklarýmýz arasýnda oldukça
azdýr. Bunlarýn, yaþam biçimleri itibarýyla kendi aralarýnda da birbirlerine pek benzememesine
raðmen genelde daha genç, eðitimli, kendi ayaklarý üzerinde durmayý isteyen kadýnlar
olduðu izlenmiþtir. Bunlarýn dýþýnda bir de artýk son noktaya gelmiþ olduðuna karar verip,
destek arayýþýna giren birkaç kadýnýn bir þekilde ilgili STK'ya ulaþtýðýndan söz edilebilir.
Kadýnlarýn, STK'lardan aldýklarý destek ile psikolojik açýdan güçlendikleri, iþ bulabildikleri,
resmi kanallara baþvurma cesaretini bulduklarý, sýðýnma evine yerleþebildikleri, hukuksal
süreçleri gerekli olduðu tarzda gerçekleþtirmeye yöneldikleri ve bu konuda yardým aldýklarý
görülmüþtür. Bazý kadýnlarýn destek aldýklarý STK'ya, daha sonra baþkalarýný da
yönlendirdikleri ya da kendilerinin orada aktif üye olarak çalýþtýklarý da gözlenmiþtir.
STK'lara baþvuran kadýnlar bazen kadýn kuruluþunun adýný televizyonlardaki kadýn
programlarýndan, bazen de tanýdýðý bazý kiþilerden elde ettiðini söylemektedirler. Kadýnlar
kuruluþun yardýmý ile barýnma ve iþ imkaný elde ettiklerini ya da psikolojik ve hukuksal
destek aldýklarýný þöyle dile getirmiþlerdir:
148
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Burayý iþte 118'den sordum. Kadýn dayanýþma vakýflarýnýn, birkaç tanesinin numarasýný
alabilir miyim diye. [...] Valla iþe girince biraz daha kafamý da daðýttým, daha iyi oldum. Evi
pek düþünmüyorum zaten, tabi düþünüyorum aklýma geliyor da yani evin içinde oturup
düþündüðüm gibi olmuyor tabi. Kafamý daðýtýyorum. Annem de daha rahatladý, yani çünkü
durumuma o da üzülüyordu."
(48 yaþýnda, bekar/ailesi ile yaþýyor, üniversite mezunu kadýn)
"Ýþte ben kayýnvalidemden þiddet gördükten sonra evden ayrýldým ve kadýn dayanýþma
vakfýna baþvurmuþtum. Evden ayrýlmadan iki ay önce baþvurmuþtum. Orada psikolojik
tedavi görüyordum. Telefonla. Ýþte ondan sonra kadýn dayanýþma vakfýna baþvurdum. Dört
gün iþte onlarýn o dönemde sýðýnma evleri vardý. Dört gün orada barýndým. Daha sonra
ailemin yanýna döndüm…"
(26 yaþýnda, boþanma davasý süren, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"Sonra iþte avukatla tanýþtýk, A... ablayla, buraya geldik... ve mahkeme süreci baþladý
þikayetçi olduk, önce savcýya gittik [...] daha mahkeme olmadan savcýya gittik, adliyede
savcýya ifade verdim, orda þunu öðrendik, savcýdan, biz tutuklanmasý için tekrar dilekçe
vermek istedik ama veremeyeceðimizi öðrendik, savcýnýn kararý üzerine hani itiraz merci
yokmuþ, bizim yasamýzda yokmuþ yani böyle bir þey ve biz sadece tutuklamayý hakimden
isteyebiliyormuþuz bunu öðrendik ve 12 Þubattý ilk duruþma [...] ...'e (bir STK adý) üye
oldum, þimdi oradan tanýþtýðým birkaç kiþiyle yaþadýðýmýz benzer þeylerdi ve yaptýðý çalýþmalar
zaten kadýna yönelik þiddet her yönüyle, bunun içinde yer almayý çok çok istedim, ona üye
oldum."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Bazý kadýnlar ise en son noktada, artýk bir çýkýþ yolu olmadýðýný düþündükleri zaman
STK'lara gitmekte, ya da baþkalarýndan da aldýklarý destekle resmi kurumlara
baþvurabilmektedirler:
"݅. haným bana rapor aldýrdý, ondan duruþmaya çýktýk ben duruþmada þikayetçi olmadým
ama rapor olunca aðzým gözüm þiþ dudaklarým patlak hakim denetimi serbestlik verdi ne
tutuklandý ne serbest kaldý gidip imza veriyor þimdi 5 sene boyunca..[….] Þimdi þöyle ben
þikayetçi olmadýðým halde hakim dosyayý kapatmadý..."
(20 yaþýnda, evli, 1 çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Kurumlara ancak son aþamaya gelindiðinde baþvurulmasý konusunda farklý meslek
gruplarýndan kiþiler de gözlemlerini þöyle dile getirmiþlerdir:
"Artýk fiziksel bulgular örtülemez hale geliyorsa, yoksa onun dýþýnda hani, beni bu dövüyor
ediyor deyip karakola baþvuran vakalarýn büyük bir kýsmý bence halledilmeye çalýþýyor…
Ama zor bir iþ yani. Türkiye'de kadýnýn gidip þikayetçi olabilmesi zor bir iþ."
(Adli týp doktoru)
149
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"Ama iþim gereði, kadýn konuk evine aldýðýmýz vakalarda, artýk geriye dönüþü olmayan
vakalar geliyor. Yani hiç bir zaman bir tokat attý kocam bana deyip de, evinden ayrýlýp gelen
kadýn yok. Neredeyse artýk hayati, ciddi hayati tehlikeye maruz kalmýþ, can güvenliðim
tehlikede, aksi taktirde beni kocam öldürecek deyip evinden ayrýlan, kaçarcasýna çýkan..."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Yaþanan þiddeti baþkalarýyla konuþmak/paylaþmak
Çoðu kadýn, yaþadýðý þiddeti bir süre sonra ailesi veya ailesinde kendisine yakýn gördüðü
bir kiþi ile paylaþmakta ancak genellikle çok destek bulamamakta, hatta bazen olumsuz
karþýlanmaktadýr. Ailelerin yaklaþýmý daha çok, kadýnlarýn 'idare etmesi', 'yuvasýný bozmamasý'
yönünde olmakta, ancak þiddet çok üst boyutlara ulaþtýðýnda, kadýn hastalandýðýnda,
yaralandýðýnda, öldürülme tehditi olduðunda daha ciddi bir müdahale gündeme gelmektedir.
Eðer kadýnlar ailelerinin onayýný almadan evlenmiþlerse, genellikle bu tür olaylarý ailelerine
açmakta daha fazla zorluk yaþamaktadýrlar. Özellikle anne/kayýnvalide görüþmelerinde
bu durum yansýmýþtýr. Çoðu kez kendisi de ailesinde þiddet maðduru olan anne/kayýnvalideler
þiddete uðrayan kýzlarý ve gelinlerine evlerine, çocuklarýna sahip çýkmayý telkin etmekte,
daha çok dýþardan, iþsiz eþe destek vererek, aileye maddi yardýmda bulunmakta ve kadýn
artýk dayanamaz hale geldiðinde müdahale etmektedirler. Böylesi durumlarda, babalar
çeþitli nedenlerle (zaten onlar da þiddet uyguladýklarý için veya karýþmak ya da karýþtýrýlmak
istemedikleri için) olayýn dýþýnda kalýrken anneler kendi imkanlarý ve bilgileri-görgüleri
çerçevesinde bir þeyler yapmaya uðraþmaktadýrlar. Þiddet gören kýzlarýna baþtan itibaren
destek veren ve duruma aktif olarak el koyan bir aile (daha çok da anne) dýþýnda çoðu
anne/kayýnvalidenin þiddet uygulayanlarý suçlasalar da þiddete uðrayan kadýndan çok
'aile'yi kurtarmak çabasýnda olduklarý görülmektedir. Bu arada, annelerin kýzlarýna ve
gelinlerine yaklaþýmlarýnýn da biraz farklý olduðu gözlemlenmiþtir. Kýzlarýnda damatlarý
daha kolay suçlarken, diðer tarafta oðullarýnýn artýk deðiþtiði üzerinde durmayý ve gelinlerinin
de bazý hatalarý olduðunu vurgulamayý tercih ettikleri izlenmektedir. Annelerin, kýzlarý ve
gelinlerinin uðradýðý þiddet karþýsýndaki tavýrlarý ile ilgili bazý ifadeler þöyledir:
"Bir haftalýkken zaten dövmeye baþlamýþ, bize fazla bir þey söylemiyordu da. Bize geldiði
zaman mesela, biz gidiyorduk gözü mor oluyordu, gardolaba vurdum, kapýya vurdum diye
yalan söylüyordu. Ondan sonra tuttu, olmadý onunla, ben Ankara'da iþ bulup buraya
getirdim. Geldikten sonra gerisin geri kýzým benim evdeyken eþyalarý geri götürmüþ, yarýsýný
getirdiydik biz zaten ondan sonra biz gerisin geriye yolladýk. Bizde bir þey vardýr ya, hani
sen gelinliðinle girdin kefeninle çýkacaksýn... [...] Kardeþlerim falan geri gitsin dediler, geri
gitti. O gittiðinde de intihar etmiþti. Ýntihar edince geri getirdik, tedavi ettirdik, psikiyatriye
götürdüm. 2 ay bende kaldý, iyileþti. Geri gitti, yine ayný olaylar olunca bir daha geldi."
(58 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne/kayýnvalide)
"Damat bize geldiði zaman iyiydi. Biz melek diyorduk ama bilmiyorduk, kýza vuruyor. Gizli
gizli. […] En sonunda kýz küstü, geldi bize. Akþamüstü geldi. Kocasýyla geldiler. Geldi dedi
150
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
senin kýzýn ayrýlmak istiyor. Benim oðlum dayanamadý. Nasýl diyorsun ayrýlmak, bizde
ayrýlmak mayrýlmak yok dedi. [...] Benim bacýmýn ne hatasý var bana söyle. Bana söyle bi
hata yapmýþ, yanlýþ biþey yapmýþ bana söyle ben onun hakkýndan çýkacam. Ama kabul
etmem dedi. Oðlum býçakla saldýrdý ona. Sonra ben yine kurtardým dayanamadým, o
cezaevine girecek, o ölecek dedim.."
(55 yaþýnda, evli, dokuz çocuk sahibi, okula gitmemiþ anne/kayýnvalide )
"Gelinim çok dayak yedi oðlumdan. Oðlumun sinir hastalýðý vardý. Sinirlendiði zaman bardak
yerdi. Çok sinirliydi. Kendini býçaklardý... [...] Gelinim de çok kýskanç, birisi gelirdi eve
kýskanýrdý. Gelin de haksýz oðluma karþý. O da anne çekemem, çekemem derdi. Kaçýrdý onu.
Ben kabul etmedim. [...] Onlar oniki sene oldu. [...] Oðlum da bi sene oldu dayaðý býrakmýþ.
Böbrek hastasý zaten gelin, býraktý. [….] Evlendi evlenmedi baþladý dayak, çok dayak attý.
Bana sýðýndý, allaha sonra bana. Ben arka çýktým ona. Askere gitti sahip çýktým. Þimdi beraber
iþe gidiyoruz. Tapýyor kocasýna, çok seviyor, tapýyor ona. Her þeyi unutur."
(55 yaþýnda, evli, dokuz çocuk sahibi, okula gitmemiþ anne/kayýnvalide )
Bunlarýn yaný sýra, aileleri ile baþtan itibaren sorunlarýný paylaþýp, destek alan kadýnlar
olduðu gibi, bazen de anneler resmi kurumlarý kullanmak açýsýndan bilgi ve beceri sahibi
ise kýzlarýna yol gösterici olmakta, müdahale etmekte, STK desteðine baþvurmakta ve
gerekli hukuksal süreçleri baþlatabilmektedirler. Þiddet gören iki kýzýna da baþtan itibaren
destek vermiþ olan bir anne ayný zamanda bir kadýn kuruluþundan da yardým aldýðýný
þöyle aktarmýþtýr:
"…Paraylan tuttuk da kadýn dayanýþma verdi. S…. çok deðerli bi haným Allah razý olsun. Yani
hem bir psikolog gibi yanaþtý kýzýma, hem de davamýzla çok güzel ilgilendi, en ince detaylarýna
kadar. Zaten ben ona varana kadar bütün evraklarýmý hazýrlamýþtým. Yani bütün dosyayý
hazýrladým verdim. Dedi, 'valla avukat gibi çalýþmýþsýnýz' dedi, 'teþekkür ederim' dedi. Sadece
mahkemeye girdi..."
(63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Aileleri ile sorunlarýný paylaþamayan bazý kadýnlarýn ise, tanýmadýklarý ama onlarý anlayýþla
dinleyen birilerini bulduklarýnda 'nefes almak' için durumlarýný onlara aktardýklarý izlenmiþtir:
"Mesela bir kadýn bana yardým da bulundu daha ben ona anlatýrým derdimi, güler yüzlü
ise, iyi niyetli ise anlatýyorum... [...] Rahatlýyorum, paylaþýyorum, nefes alýyorum derin bir
nefes..."
(34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Kimi zaman da kadýnlar olaylara zaten tanýk olan yakýn komþularýyla durumlarýný
paylaþmaktadýrlar. Kayýnvalidesinin aðýr baskýsý altýnda yaþayan bir kadýn bu durumu
þöyle dile getirmiþtir:
151
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"Ýþte […] komþularým iyiydi, komþularým çok iyiydi, yani þey yapýyodu [...] dert sahibi olursun
bilmem ne edersin, dýþarý çýk pazara git çarþýya çýk komþuya git, komþular da biraz uyarttý
yani, çok uyarttý hem de."
(43 yaþýnda, eþi ölmüþ, üç çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn)
Kadýnlar özellikle fiziksel þiddeti anlatmaya utansalar da çok yakýn arkadaþlarý veya benzer
sorunlarý yaþayan kiþiler ile bu konularý paylaþabilmektedirler:
"Arkadaþým... arkadaþýmdan bi tane yani dostum dediðim çok yakýn arkadaþým var. Her
þeyimi iþte bilen. Ben onun her þeyini bildiðimi zannediyorum. Onunla paylaþýyoruz çünkü
onun da böyle durumlarý vardý. Onun durumu benden de kötüydü bana göre… Onunla
paylaþýyoduk."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Ayrýca bazý kadýnlarýn yanlarýnda çalýþtýklarý kiþilerle durumlarýný paylaþtýklarý ve özellikle
de bu kiþiler mesleki açýdan da destek verebilecek konumda kadýnlar ise (psikolog, avukat
gibi) onlarýn yardýmlarý ile bazý STK'lara gittikleri ya da yine onlarýn yol göstermesi ile
resmi kurumlara baþvurduklarý görülmektedir.
Polisle ilgili görüþ ve deneyimler
Görüþülen kadýnlar arasýnda polisle ilgili deneyimlerini aktaranlara sýklýkla rastlanmamýþ,
ancak böyle bir deneyimi olanlarýn hepsi olumsuz bazý davranýþlardan söz etmiþlerdir.
Kadýnlar, þiddet olayýnýn polise bildirildiði koþullarda haklarýnýn yeterince korunmadýðý,
þiddet uygulayan kiþiye hoþgörülü davranýldýðý, þiddetin 'ailevi' bir sorun olarak deðerlendirip
müdahale edilmek istenmediði, sulh yoluna gidildiði gibi þikayetlerini aþaðýdaki ifadelerle
dile getirmiþlerdir:
"...Diyorlar ki karakola baþvurun. Asla deðil. Ben yaþadým bunu ben yaþadým.[...] Tutamayýz
dedi… Biz ifademizi aldýlar, beni hastaneye götürdüler darp raporu aldýlar dudaðým patlaktý,
ifademiz bitince gidebilirsiniz. O [eþi] orda kaldý, bizden sonra ifade verecekti artýk ne
konuþtularsa... Ama ben diyorum yani güvendiðimiz yok. Kapýyý kýrdý. Ben o zaman dedim
yarýn gidiyim savcýlýða baþvuruyum mu yok dedi fark etmez dedi zaten bu savcýlýða baþvursan
da, oraya gidecek, buraya gelecek; bir ay bir buçuk ay. Bir buçuk ay süresinde yani ben
ölmezsem, beni öldürmezse ben þey olacam; mahkemeye çýkacam Allahýn izniyle. Ya diyorum
ne olur bugün, bu gece tutun. Yani yarýn ben kapýmý bacamý yaptýrýrým, önlemimi alýrým,
savcýlýða baþvururum; bizim tutma gibi, bir nezarete atma gibi bir hakkýmýz yok diyorlar.
Ben onun için, gerçekten kadýn hakkýna inanmýyorum. Yani sen kendi kendini koruyabiliyorsan
korursun."
(46 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
"Gittim, karakola gittiðimizde saat altý buçuk yani yedi olmamýþtý daha, ifademi verdim,
onlara anlattým, çok detaylý anlattým, çok detaylý sordular çünkü, her zaman adliyede de
152
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
olduðu gibi hani üzerimdeki kýyafete kadar- savcý da bunu sormuþtu, üzerimde giydiðim
kýyafete kadar çok detaylý anlattým ve bana ýsrarla komiser þunu sordu "Bak þikayetçi olucak
mýsýn?" ve ben orda komiserle kavga ettim, buraya þikayet etmeye geldim zaten, size böyle
içimi dökmek için anlatmýyorum bunlarý þeklinde komiserle biz kavga etmeye baþladýk,
biraz sert bi adamdý o bana baðýrdý falan, þey oluyomuþ iþte þikayette bulunuyomuþ daha
sonra korkutuluyomuþ bi þey oluyomuþ, vazgeçiyomuþ genellikle kadýnlar, öyle bi þey
olmýycak dedim, evin adresini verdim, çünkü bildiðim bi evdi zaten, adresini verdim, gittiler."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
"…Ama polis bile þey yapmýyo ki. Yani polis bile normal görüyo ilk önce... Yani sizi haklý
görmüyo. Aa tamam haklýsýnýz, siz bi þiddet görmüþsünüz. Ýçeriði ne olursa olsun ama
hemen sizi baþýndan savmaya çalýþýyo ilk önce. Siz direttiðiniz zaman biþeyler oluyo. Ha
erkektir iþte barýþýrsýnýz þöyle olur böyle olur, ilk önce bi sulh yoluna gidiyo, barýþtýrma
yoluna gidiyo...Yani polis bile bunu yaptýktan sonra siz …"
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Öte yandan, meslek gruplarý ile yapýlan görüþmelerde, özellikle polisler kendilerinin aile
içi þiddet konusunda en fazla empati kurabilen meslek grubu olduklarýný belirtmiþlerdir.
Kadýnlarýn anlatýmlarý ve bazý meslek gruplarý ve STK'larýn görüþleri, polislerin daha çok
aileyi koruma yaklaþýmýyla kadýn ve erkeði barýþtýrma yoluna gittikleri görülmektedir.
Ancak, görüþülen polislerden biri de herhangi bir barýþtýrma olayýnýn söz konusu olmadýðýný
belirtmektedir.
"Þimdi bizim barýþtýrma olayýmýz olmaz. Barýþtýrma olayý olmaz bizde, taraflarý biz çaðýrýrýz;
bayan gelirse, bazý talepleri oluyor tabi bayanýn. Eþimi çaðýrýn biraz korkutun biraz gözdaðý
verin de gitsin de, bir daha yapmasýn gibi böyle tekliflerde bulunuyorlar bize. Ama bizim
dýþýmýzda bir teklif öyle bir yetkimiz yok öyle barýþtýrýp da sakýn bir daha yapmayýn bir daha
yaparsanýz þöyle þöyle, böyle bir olayýmýz yok. Bizim barýþtýrma olayýmýz, biz taraflarý
barýþtýrýp polis merkezinden salma olayýmýz olmaz."
(Polis memuru)
Þiddet maðduru kadýnlarýn yaþadýklarý þiddete gösterdikleri tepkiler, yaþ, eðitim, maddi
koþullar, aileye ve kadýna iliþkin içselleþtirilmiþ deðerler, çocuklarýn sayýsý ve yaþý, aileden
veya yakýnlardan herhangi bir desteðe sahip olup olmama, hak arama konusundaki bilgi
ve beceri, destek verebilecek kuruluþlara ulaþma durumu gibi bir dizi faktörün etkisi altýnda
ortaya çýkmaktadýr. Yapýlan görüþmeler kadýnlarýn susup, kaderine razý olup, eþiyle iyi
geçinmeye çalýþma, evi geçici olarak terk etme, ya da evde bazý iþlerini yapmayarak
eþlerini cezalandýrma, caydýrýcý bazý önlemler alma, eþiyle iliþkisini en alt düzeye indirip,
mümkün olduðu oranda evin dýþýnda yaþamýný geçirme, boþanma davasý açma, polis
çaðýrma, çocuklarýyla birlikte evi terk etme gibi tepkiler gösterdiklerini ortaya koymaktadýr.
Gösterilen tepkilerin biçimi þiddetin nasýl yaþandýðýna ve süresine baðlý olarak zaman
içinde farklýlaþabilmektedir. Bu arada, çocuklarýn durumunu gözeterek birçok kadýnýn
153
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
eþlerini ve evlerini terk etmekte zorlandýðý, eþleri ile baðlarý tümüyle kopsa da çocuklarýnýn
büyümesini bekledikleri görülmektedir. Anne ve kayýnvalide görüþmeleri, ailelerin þiddet
gören kadýndan ziyade þiddet yaþanan aileyi kurtarma çabalarýnýn olumsuz sonuçlarýný
sergilemiþ, yerinde ve zamanýnda verilecek desteðin önemine dikkat çekmiþtir. STK'lara
baþvuran kadýnlarýn sayýsý az olmakla birlikte bu konudaki anlatýlar, STK'larýn sadece
verdikleri psikolojik, hukuksal ve diðer yardýmlar açýsýndan deðil, kadýnlarýn kendilerini
güvende hissetmeleri, artýk yalnýz olmadýklarýný düþünmeleri açýsýndan da ne denli elzem
olduðunu göstermektedir. Bu da, kendini çaresiz hisseden, derdini kolay kolay paylaþamayan,
kendine olan güvenini tümüyle yitirmiþ bir kadýn açýsýndan yeni bir çýkýþ kapýsý umududur.
Sýðýnma evi yaþamý ve polis baþvurusu deneyimi olan az sayýda kadýn ise sýðýnmaevlerinin
önemli ve gerekli olduðunu belirtirken, sýðýnmaevinin maddi koþullarýndaki yetersizlikler
ile personelin tutumundan kaynaklanan bazý olumsuzluklara da deðinmiþlerdir. Polislerin
tutumlarýyla ilgili dile getirdikleri eleþtiriler ise onlarýn, kadýnlarýn yaþadýðý þiddeti 'normal'
görüp, ailevi sorun olarak deðerlendirip, sulh yoluna gitmeye çalýþmalarýdýr.
Þiddet uygulayan erkekler deðiþir mi?
Gerek kadýnlar, gerekse erkekler, þiddet uygulayan erkeklerin deðiþebileceðine dair
genellikle karamsardýrlar; birçoðu, özellikle belli bir yaþý geçmiþ erkeklerin deðiþmesinin
zor olduðunu söylerken bu durumu huylarýnýn böyle olmasýna, þiddeti ailelerinden
öðrenerek bu þekilde yetiþmelerine ve kötü alýþkanlýklar edinmiþ olmalarýna baðlamaktadýrlar.
Ancak, bazýlarýna göre zor olmakla birlikte erkekler psikolojik tedavi, destek ve eðitim ile
deðiþebilirler. Erkeðin þiddet uygular olmasýnda kadýnlarýn da payý olduðu söylendiði gibi,
erkeklerin deðiþmesinde de kadýnlarýn payýndan söz edilmektedir. Anne ve kayýnvalidelerin
bir kýsmýna göre þiddetin engellenebilmesi için tatlý dilin, uyumlu davranýþýn rolü büyüktür.
Öte yandan, görüþülen kiþilerin bir kýsmý da bu deðiþimin oldukça uzun bir sürede
olabileceðini 'erkekler toplumsal deðiþim sonucu deðiþir' veya 'erkeklerin toplumsal rollerinin
deðiþmesi gerekir, bu nedenle ben oðlumu farklý yetiþtiriyorum' diyerek anlatmýþlardýr.
Erkekler deðiþmez diyenlerin görüþleri
Erkeklerin deðiþmeyeceðini söyleyenlerin bir kýsmý onlarýn aileleri içinde yetiþtirilme
biçimleri üzerinde durmuþlar, anne-babanýn yanýnda büyümemiþ, eðitimi olmayan, þiddeti
veya bazý kötü alýþkanlýklarý ailesinde görmüþ ve öðrenmiþ kiþilerin deðiþemeyeceðini
düþünmektedirler. Özellikle kadýnlar, bir kez dayak atmýþ bir insanýn kolay kolay
deðiþmeyeceðini, onu deðiþtirmeye kalkanýn kendisinin de yýpranacaðýný düþünmektedirler.
Kadýnlar bunu, zaman zaman kendi ailelerinden de örnekler vererek þu ifadelerle dile
getirmiþlerdir:
154
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Benim annem yýllarca dayak yedi ve biz beþ çocukken babamý deðiþtiremedik. Biz koca
kocaydýk ve hani araya giriyorduk, annemi savun, biz hep anneden yana olduk ama
beceremiyorduk. Sonuçta baba bir yere kadar hareket edebiliyorsun konuþmalarýn bir
noktaya kadardýr. O noktadan sonra konuþsan babayý kaybedersin. Biz bunu bildiðimiz için.
Ya anneme yýllarca dayak yedi kadýn unutmadý ama bizim için unutmaya çalýþtý. Babam da
deðiþmedi."
(26 yaþýnda, boþanma davasý sürüyor, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"Valla ne kayným deðiþebilir, ne benim kocam deðiþebilir. Ama deðiþenler varsa da
bilmiyorum. Bizimkiler deðiþmez, yýllardýr.. bi kere ana baba görmemiþler. Ýlkokulu bitiren
hemen Yozgat'tan Ankara'ya gelmiþ, çalýþmak amaçlý. Akrabalar elinden tutmuþlar. Akraba
yanýnda derken, onun bunun yanýnda, kalarak büyümüþler, ana baba görmemiþler. Yani
deðiþmez. Fazlasý olur eksiði olmaz. Ben onu biliyom onu söylerim."
(47 yaþýnda,evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
"Kesinlikle deðiþemez. […] Deðiþemez. Mesela sen karakterinde cimriysen hani bi insanda
karakter cimriyse, ne biliyim cömertse, ne biliyim güler yüzlü bi insansa, somurtuk bi insan…
O da bi karakter. Eðer sen þiddete meyilliysen, o þiddet hep gider. Yani istese de böyle
yapamaz."
(35 yaþýnda, resmi nikahsýz, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Bazý kadýnlara göre ise þiddet uygulamak, 'erkek olmakla' ilgili birþeydir, o nedenle de
deðiþtirilemez. Böyle düþündüðünü belirten kadýnlarýn bazýlarý ayni zamanda kendileri
de oðullarýný böyle yetiþtirdiklerini ve bu durumun deðiþmesi gerektiðini söylemektedirler:
"Ceza verseniz de hani her yolu deniyosunuz hiç biþey olmuyo. O erkeðin içinde var. O
erkeðin, erkeðin kendisiyle alakalý biþi. Baþtan beri böyle yetiþtirildiði için. [...] Biz de anneyiz.
Belki çocuðumu ben de öyle yetiþtiriyorum. Hani öyle yapmasýný istemiyorum ama ona o
özgürlüðü veriyorum. Hani erkektir diye bakýyorum bi yerde. Ýþte bu, evvelden gelen biþey
bu. Erkeklere bu ayrýcalýk veriliyo."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
Bunlarýn yaný sýra kimi kadýnlar da erkeðin deðiþmeyeceðini, ama bunda kadýnýn da rolü
olduðunu düþünmektedir. Onlara göre bazen de kadýnlar çok konuþarak erkeði þiddet
uygulamaya kýþkýrtmaktadýr:
"Yanlýþ da anlamayýn da yüzde 50, 50 bu. Bazý kadýn da dayaðý neyi kendi veriyor þeyin
eline, erkeðin eline. Çok konuþuyo… Ya, dövsün deðil. Dövsün, kimse dayaðý istemez de
mesela olmayacak bir þeyi konuþtuðu zaman adam zývanadan çýkýveriyor."
(58 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu bir anne/kayýnvalide)
155
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Öte yandan bir baþka kadýn da, þiddet uygulayan erkeklerin kaybedecekleri þeylerin çok
fazla olduðunu görüp, ödeyecekleri aðýr bedeli düþünerek, bunu umursadýklarý durumda
deðiþmek için çaba harcayabileceklerini belirtmektedir:
"Yani þu yani eðer gerçekten de yaptýklarý þeylerin bedelleri aðýr olursa yani iþte kaybetmek,
mesela K... gerçekten depresyona girdi ve aðýr yaþýyo yani. […] Umurundaysa yani bu þeyler
onun için belki deðiþmek için çaba harcar. Ama deðiþebilir mi onu bilmiyorum onun cevabýný.
Onun cevabýný henüz görmedik yani. Hani, umuttur ki deðiþir"
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu kadýn)
Erkeklerin arasýnda ise þiddet uygulayan kiþilerin deðiþmeyeceði konusu bazen çevrelerindeki
bazý örneklerden hareket ederek þu ifadelerle dile getirilmiþtir:
"Bence deðiþmiyor, deðiþmez. [...] Çünkü ben 9-10 yýllýk komþusuyum, hep öyledir yani,
eðer belirli bi yaþtan sonra dese yeter bilmiyom yani, onlar kendi aralarýnda yav yapmayalým
ayýptýr, bizim yaþýmýz geçti, ne bilim yani."
( 56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Þiddet uygulayan erkeklerin deðiþmeyeceðini yaþa ve yetiþme tarzýna baðlý olarak açýklayan
bazý erkekler ise görüþlerini þöyle ifade etmiþler:
"…Bi þi yapamazsýnýz erkekler için, erkekler çünkü farklý bi mecra yani, erkek… Otuzundan
sonra hiç biþeyi öðretemezsiniz, bi erkeðe. O fikirleri oturmuþtur o. Onun bildiði bildiktir.
O bakmayýn siz yani doktorlara filan giden gelen erkeklere aslýnda hiç biþey deðiþmiyo
onlarýn hayatýnda. [...] neden deðiþmiyo çünkü otuzundan sonra biþi öðretemezsin o insana,
o onun yani, ata zihniyetiyle yetiþen insanlar var."
(34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Zor ama deðiþebilir
Þiddet uygulayan erkeklerin deðiþmelerinin zor olmakla birlikte olabileceðini söyleyen
kadýnlar esas olarak eðitim ve tedavi üzerinde durmuþlardýr. Onlara göre bu erkekler
ancak psikolojik yardým, tedavi ve bunlarýn yaný sýra bazý eðitim programlarý ile deðiþebilirler.
Kadýnlarýn üzerinde durduðu bir diðer konu da erkeklerin psikolojik sorunlarý olsa da bu
konuda destek almaya pek istekli olmamalarýdýr. Onlara göre, kadýnlar sorunlarýný ve
hatalarýný görmeye ve destek aramaya daha meyilli iken, erkekler psikolojik rahatsýzlýklarýný
ve davranýþlarýndaki hatalarý çok zor kabul etmektedirler. Kadýnlar bu konulara iliþkin
görüþlerini þöyle dile getirmiþlerdir.
"Evet psikolojik yardým alabilirler [...] Toplu þekilde seanslar olabilir. Nasýl kadýn programlarý
oluyo, seminerleri oluyo, böyle biþeyler olabilir. Örneðin çalýþtýðý yerde - 300 kiþilik bi
personel çalýþtýðý yer - bayanlara ayrý beylere ayrý eðitici birtakým seminerler olabilir."
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
156
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Bence deðiþmez çok zor belki bir uzman yardýmý alýrsa belki bir ihtimal ama siz tek baþýnýza
yetmiyorsunuz onu biliyorum ben çünkü çok uðraþtým ben çok karþýma aldým çok konuþtum
iþte ne bileyim benim ikna kabiliyetime de güvenirim aslýnda hani bir anda deðiþiyor gibi
oluyor tamam söz veriyorum sana diyor ama can çýkýyor huy çýkmýyor iþte verdiði sözü çok
çabuk unutuyor."
(20 yaþýnda, evli bir çocuklu, lise mezunu kadýn)
"Kesinlikle tedavi, psikolojik tedavi, kesinlikle, yani hani þunu söylüyodum ya ben az önce
bi kere döverse tekrar döver tarzýnda bi cümlem oldu, evet bunu yapabilir, [...] öncelikle
kendisi farkýnda deðil, psikolojik rahatsýzlýk bana göre, ama birey farkýna varacak bunun
ya da farkýna vardýrýlacak bi þekilde, bunu neden yaptýðýný çünkü bilmiyolar, gerçekten
bilmiyolar [...] Bunun bir rahatsýzlýk olduðunu da bilmiyodur çünkü önce bunu kabul etmek
gerekiyo... Ve belki tedavi, psikolojik yönde bi tedavi, belki bi psikolog tam bilmiyorum
ama deðiþebileceðini düþünüyorum ama tedavi þart."
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Anne/kayýnvalide görüþmelerinde de erkeklerin eðitim ile deðiþebileceðini söyleyenler
vardýr. Bu eðitimin nasýl bir eðitim olacaðý tam açýklanmasa da anlatmak istediklerinin
sadece okula gitmek ile sýnýrlý olmadýðý izlenimi edinilmiþtir:
"Deðiþir diyorum ben. Her þeyde deðiþiyolar da onda neden deðiþmesinler. Yani erkekler
öncü deyi kimse ilgilenmiy. Deðiþir neden deðiþmesin. Kadýnlar deðiþiyo da erkekler neden
deðiþmesin? Bu erkekse o da kadýn [...] Önce eðitim lazým. Hep eðitimsizlikten oluyo.
Okumak deðil eðitim."
(50 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ kadýn)
Anneler arasýnda bir baþka kadýn ise þiddet uygulayan erkeklerin tedavinin yaný sýra
eþlerinin yardýmý ve onlarýn 'tatlý dili' ile deðiþebileceðini söylemektedir:
"Deðiþir tabi […] Tatlý dille, konuþarak deðiþir. Eþleri deðiþtirmeli tabi ki ya. Belki bir tedavi
anlamýnda bi þeye pisikolaða baþvurmalarý gerekiyor. Kendilerinin bir tedavi görmesi
gerekiyor. Eþlerinin yardýmýyla beraber…"
(55 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Erkeklerin bazýlarý, þiddet uygulayan erkeklerin deðiþebileceðini söylerken bunu daha
ziyade erkeklerin kendilerinin kýsa sürede yapabilecekleri bazý þeylere deðil, daha uzun
erimli ve kökten deðiþimlere baðlamýþlardýr. Bu da bir anlamda çok köklü bir toplumsal
deðiþiklik olmadýkça erkeklerin deðiþmeyeceðini yansýtmaktadýr. Gündeme getirilen bir
diðer konu ekonomik sýkýntýlardýr; kimileri de ancak bunlar aþýldýðýnda þiddet uygulayan
erkeðin deðiþebileceðini dile getirmektedir. Sözü edilen bir diðer konu da eþinden bir süre
ayrý kalýp, iliþkileri gözden geçirmenin erkekleri deðiþtirebileceði olmuþtur. Ýlginç olan
nokta, görüþülen kiþilerin bir kýsmýnýn kendisi ya da eþi psikolojik destek almasýna karþýn
157
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
- belki de bir yarar saðlamadýðýný düþündüklerinden - deðiþme konusu ile bunu
iliþkilendirmemeleridir. Erkeklerin hangi koþullarda deðiþebileceði konusundaki görüþler
þöyle ifade edilmiþtir:
"Toplumsal iliþkiler deðiþtiði sürece niye deðiþmesinler? Ama bu iliþki biçimlerini öncelikle
deðiþtirmek lazým. Yani o iliþki biçimlerine neden olan zemin sürdüðü sürece çalýþma hayatý
böyle olduðu sürece, siyasi hayat böyle olduðu sürece, kültürel hayat böyle olduðu sürece,
eðitim her þeyden önce bu þekilde devam ettiði sürece bu sorunlarýn çözülebileceðine
kültürel olarak çözülebileceðine inanmýyorum."
(42 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, lise mezunu erkek)
"…Ben deðiþebilirim. […..] Benim deðiþmem için gereken þey valla biraz sýkýntý, iþ sýkýntým
oluyor. Ondandýr. Kendimi biraz toparlasam iþte elime bir iþ geçse daha rahatta olurum
yani. Daha yani aramýzda bir sorun olmaz yani tartýþma olmaz. Biraz sýkýntým olduðu için
ben biraz kendimi þey yapýyorum yani he! Sýkýyorum yani kendimi iþte ne biliyim yani iþte,
Ahmet'in borcuymuþ, þunun borcuymuþ diye biraz kendimi þey yapýyorum yani
sinirleniyorum."
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul terk erkek)
"Deðiþir […] O insana aile sevgisini aþýlamak lazým ya, ya da eþinden belli bir süre uzak
tutmak lazým. Ben þundan da yanayým. bi insan eðer eþini özlemiyorsa o insanýn sevgisi
azalýr. Ondan eþinden ya mantýklýca düþünüp senede bir hafta yada bir ay uzak durmasý
lazým. Eðer maddi imkaný varsa, ne bileyim onu ailesinin evine gönderebilir. Kendi ailesinin
evine gidebilir. Bir hafta üç gün beþ gün telefon falanla görüþme yapmadan. O zaman
insanlar daha mantýklý düþünmeye baþlarlar [...] O zaman deðerini anlar yani, iki tarafta
birbirinin deðerini anlar yani. Hani sensiz nasýl oluyor? Senle nasýl oluyor? Kýyaslama yapar."
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
Þiddet uygulayan erkeklerin deðiþimi konusuna kadýnlar da, erkekler de çok iyimser
yaklaþmamaktadýrlar. Birçoðu, ailelerinde böyle öðrendikleri, 'erkek' olarak böyle
yetiþtirildikleri, psikolojik bazý sorunlarý olduðu için deðiþmelerinin zor, hatta mümkün
olmadýðýný söylemiþlerdir. Ayrýca, bazý erkeklere göre, olumsuz siyasi-ekonomik koþullar,
maddi sýkýntýlar da erkekleri þiddet uygulamaya yönelten bir zemin yaratmaktadýr. Zor
olmasýna karþýn, yine de erkeklerin deðiþebileceði konusunda görüþ belirtenler ise bunun
esas olarak psikolojik destek ve bazý eðitimler ile saðlanabileceðini söylemiþlerdir. Uzman
yardýmý, esas olarak kadýnlarýn vurguladýðý bir konu olmuþ, bu arada erkeklerin bu tür
destek almaya pek istekli davranmadýklarý da dile getirilmiþtir. Ayrýca, anne/kayýnvalide
görüþmelerinin bazýlarýnda kadýnlarýn kýþkýrtýcý olmamalarýnýn, karþýlýk vermemelerinin,
uyumlu ve hoþgörülü davranmalarýnýn da erkeklerin deðiþmesinde rol oynayabileceði
ifade edilmiþtir. Erkeklerin bazýlarý ise kýsa süreli önlemlerden ziyade köklü toplumsal
deðiþikliklerin gerektiði noktasý üzerinde durmuþlardýr.
158
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Þiddete karþý kadýnlar neler yapabilir?/ neler yapýlmalý?
Kadýnlarýn görüþleri
Þiddet karþýsýnda kadýnlarýn bir kýsmý, erkeklerle uyum saðlamak, geçinmek dýþýnda bir
þey yapýlamayacaðýný söylerken çoðunluðu susup oturulmamasý gerektiðini, mutlaka bir
þeyler yapýlabileceðini ve bu konuda baþta devlet olmak üzere çeþitli kuruluþlarýn yapabileceði
bir þeyler olduðunu anlatmaya çalýþmýþlardýr. Kadýnlarýn bu konudaki önerileri, þiddete
karþý gösterilecek ilk tepkilerden, kadýnýn statüsünü deðiþtirecek, onu güçlendirecek daha
köklü önlemlere ve gelecek nesillerin farklý olmalarýný saðlamak amacýyla çocuklarýn farklý
yetiþtirilmesini içeren bazý önerilere dek geniþ bir alana yayýlmaktadýr.
Þiddet karþýsýnda fazla bir þey yapýlamayacaðýný, kadýnlarýn ancak uyumlu ve geçimli
olarak erkeðin þiddete baþvurmasýnýn belli ölçülerde engelleyebileceðini, kimsenin de aile
iþine karýþmamasý gerektiðini, þiddet yaþasa da kadýnlarýn çocuklarý için o evden
ayrýlmamalarýný söyleyenler daha çok anne/kayýnvalide kategorisinde görüþülmüþ, yaþça
daha büyük ve çoðu kez de yaþamlarý boyunca aile içi þiddetin parçasý olmuþ kadýnlardýr.
Kendi yaþamlarýnda önüne geçemedikleri bir durumun yarattýðý tepkinin yaný sýra kadýnlarýn
gösterdikleri tepkiler þiddetin yaþanma biçimi ve süresine baðlý olarak zaman içinde
farklýlaþabilmektedir. Çaresizlik ile bu tür bir anlayýþý ifade ettikleri söylenebilir. Yine de
þiddet gören kýzlarýna - belli bir aþamadan sonra da olsa - ellerinden gelen desteði verdikleri,
ailenin kurtarýlmasý imkansýz hale geldiði noktada kýzlarýnýn evinden ayrýlmasýný, boþanmasýný
destekledikleri görülmektedir. Kaldý ki anne/kayýnvalide kategorisinde görüþme yapýlmýþ
kadýnlarýn hepsi de böyle bir tavýr içinde deðildir. Bazýlarý, artýk durumun eskisi gibi
olmadýðýný, kadýnlarýn baþvurabilecekleri yerler olduðunu ve kadýn olarak daha çok
bilinçlendiklerini söyleyerek kendileri için gösteremedikleri tepkiyi kýzlarýnýn durumunda
ortaya koymaktadýrlar. Aþaðýdaki ifadeler, anne/kayýnvalideler arasýndaki farklý anlayýþlara
örnek olarak deðerlendirilebilir:
"Valla eskiden köyde, bizim adette derlerdi ki çekeceksin, bu senin kaderin, senin çilen.
Öyle çoktu. [...] Mahallede valla, N… vardý, o döverdi, sesleri gelirdi, evlerimiz yakýn birbirine,
herkeþ kimse kimsenin evine karýþamaz. Herkes kapýsýný kapatýr evine oturur. Evinden
sorumlu herkes. Deðil mi? Öbürünün evine karýþamazsýn. [...] Valla ben hiç tercih etmem
çocuklarýndan ayrýlmasýn. Olan çocuklara oluyor. Anne gidiyor bir erkek buluyor. O çocuklarýn
ne çektiði sýkýntýyý bir Allah bilir bir ben bilirim."
(65 yaþýnda, eþi ölmüþ, beþ çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ bir anne/kayýnvalide)
"Kadýnlar ne yapmalý? Dediðim gibi kadýnlar otoritesini koyacak. Ýlk dayakta bi kere tepkisini
koyacak. Mesela ben çok küçüktüm yapamadým. Ortalýk bu kadar bilinçli deðildi. Benim
çocukluk dönemimdeki Ankara'yla þu andaki Ankara'nýn alakasý yok. […] Kadýnýn otoritesi
çok önemli, kendini ifade edebilecek. Yani kocam çalýþýyo, kazanýyo, getiriyosa, ben de evde
çalýþýyom. Ben de çalýþýyom, evi temizliyom, yemeði yapýyom, çamaþýr yýkýyom, ütü yapýyom
benimki de çalýþma diyebilecek. [...] Ben dayaða karþýyým. Þimdi kocama söylüyom artýk
159
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
dedim ya söz hakký bende. 'Eðer þimdiki aklým olsaydý, her dayakta bi rapor alýrdým. O
zaman bu zamanki kadar kadýn haklarý da olmuþ olsaydý her dayakta bi rapor alýrdým. Seni
idam yaptýrýrdým.' Ben çok çektim yavrum, çok çektim. […] Kýrk yedi sene nasýl geçti. 90'dan
bu yana on yedi senedir kafa dinç, on yedi senedir de bunlarla [çocuklarýný kast ediyor]
uðraþýyom. O zaman kendimle uðraþtým, þimdi de bunlarla uðraþýyom."
(63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu bir anne/kayýnvalide)
Þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bir kýsmý da, kendileri yapmakta zorlanmýþ olsalar bile þiddete
uðrayan kadýnlarýn buna mutlaka tepki göstermeleri, eþlerinden korkmamalarý,
barýþmamalarý, ondan boþanmalarý ve hatta çocuklarýný yanlarýna alýp kaçmalarý gibi
görüþler dile getirmiþlerdir. Bunlarýn arasýnda genç bir kadýna göre, korkmak, sessiz kalmak
ve hiçbir adým atmamak insanýn içindeki korkuyu büsbütün büyütecek ve þiddetin de
devam etmesine yol açacaðýný þöyle anlatmýþtýr (Bkz. Kutu 19):
Eþlerinden boþanmýþ ve kendileri ayaklarý üzerinde durmaya çalýþan kadýnlar ise eþi terk
Kutu 19
"Olumsuz olan her þey için hiç bi kere sessiz kalýnmýycak çünkü erkek arkadaþý ya
da her kimse seni dövüyosa ve sen hiçbir þey yapmýyosan onun karþýsýnda bu artýk
bi zaman sonra onlar için normal biþeymiþ gibi oluyo ve yine dövüyo ve bi kere
dövdükten sonra yine de dövücek. Bi þeyi bi kere yaptýktan sonra ikinciyi de üçüncüyü
de yapar… […] Kendim ara sýra korkuyo olsam da, siz korkmayýn falan, yani korkmayýný
öneririm herþeyden önce ve mutlaka þikayet edilmeli, […] Çünkü böyle biþeye sessiz
kalmak bu normal biþey bunu bi daha yapýn demek anlamýný taþýyo. O yüzden
kesinlikle sessiz kalýnmamasýný öneririm, hiçbir þekilde yani korkmamasýný öneririm
çünkü zaten dediðim gibi hani bu korku içinizde kaldýðý zaman, hani dýþa vurmadýðýnýz
zaman ya da aslýnda yapýlmasý gereken þeyler yapýlmadýðýnda korku zaten içinizde
büyüyo, zaten büyür, büyüycek, böyle düþünüyorum. Ben karakola gitmemiþ olsaydým,
evet ilk baþta hayýr dedim, yani gitmemiþ olsaydým daha çok korkuyo olcaktým…"
(25 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
etmeyi ve boþanmayý bir çözüm yolu olarak görürken, erkeklere onlarsýz da yapabileceklerini
hissettirmenin ve kendi ayaklarý üzerinde durabilmenin önemini de vurgulamýþlardýr.
Üzerinde durduklarý bir konu da evde sürekli yaþanan þiddetin çocuklar üzerindeki olumsuz
etkisidir. Bu konudaki görüþler þöyle dile getirilmiþtir:
"Daha uzun bi ceza vermek lazým. Öyle küsmelerle barýþmalarla olmuyo. Barýþmýcaksýn
yani gücünüz olucak sonra sizde. Sizin biþeyler baþardýðýnýzý gördükçe saygýsý artýyor. [...]Evde
oturuyosanýz eðer ev hanýmýysanýz hani sizi o da zavallý gibi görebiliyo. […] Ama siz
ayaklarýnýzýn üstünde durduðunuzu, onsuz da yapabileceðinizi ona hissettirirseniz,
160
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
gösterirseniz size olan þeyi deðiþiyo, bakýþ açýsý deðiþiyo."
(41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokul terk kadýn)
"Ya benim yaþadýðým durumda olanlar hiç eþiyle ayrýlsýnlar, kendi ayaklarý üzerinde durmaya
çalýþssýnlar. Burda ben tamam mahvolmuþ olabilirim de çocuklara da etki yaratýyo. Gece
12'de içeri girip, baðýrýp gürültü, sabahleyin okula gidecek çocuk, nasýl okusun? Çocuk
korkudan þey yapamýyor…"
(47 yaþýnda, boþanma davasý sürüyor, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Ýki eþinden de þiddet görmüþ, bu þiddete boyun eðmemiþ, bir kadýn kuruluþunun desteði
ile çocuðu ile birlikte yaþam mücadelesi veren genç bir kadýn ise yaþadýðý tüm zorluklara
karþýn þiddet olan evde kalýnmamasýný, çocuklarýn o ortamda büyütülmemesini kararlý
bir biçimde dile getirmiþtir.
Kendisi þiddet gördüðü eþinden ayrýlamamýþ, kýzýnýn da þiddet görmesine zamanýnda
müdahale edememiþ bir anne de hem kadýnlarýn ekonomik olarak baðýmsýzlýðýný, hem
de eþlerin birbirlerini iyi tanýmalarýnýn önemini vurgulamýþtýr:
"Vallahi þiddetin engellenmesinde kadýnlarýn ekonomik durumu þey olacak ve buna karþý
gelecekler. Benim ekonomik þeyim yoktu, gücüm, çocuk da baskýndý. Kalabalýk olunca hiç
bi tarafa kýpýrdayamadým. Ýþte gençlerin düþünmesi lazým bilerek, sevgiye güvenmek hiç
doðru deðil. Sevgi bitiyor, evlendin mi bitiyor, saygý lazým. Sorup soruþturarak evlenmeleri
lazým. Þiddet gördüler miydi karþý gelmeleri lazým."
(70 yaþýnda, eþi ölmüþ, altý çocuk sahibi, ilkokul mezunu anne)
Bir baþka anne ise, televizyondan edindiði bazý bilgilere dayanarak, þiddete uðrayanlarýn
devlete baþvurmasý gerektiðini, kendi kýzýna da bunlarý aktardýðýný dile getirmiþtir. Ancak,
devlet derken kadýnlarýn tam olarak nereye gideceklerini anlatamamýþ, sadece sýðýnma
evlerini duyduðunu söylemiþtir:
"Valla televizyonda izliyom. Üzülüyom yani çok orda anlatýyolar. Üzüntüm oluyo,
televizyondaki bazý kadýnlar anlatýyolar orda. Allah yardýmcýsý olsun derim [...] Baþvuracaðý
nere, gider devlete gidecen. Baþka nere gidebilirsin. [...] Devlette mesela kadýn kollarý var,
bilmem neleri var. Oralara, öyle duyuyom televizyondan. Demek ki oralardýr baþka nere
olacak bilmiyim […] Televizyonda anlatýyo kadýnlar böyle böyle sýðýnma yerlerine gidiyoruz
diyerek."
(62 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, hiç okula gitmemiþ anne/kayýnvalide)
Birçok kadýn ise þiddete karþý çýkabilmeleri için kadýnlarýn güçlenmesi ve statülerinde
köklü deðiþiklikler olmasýndan söz etmiþtir. Kadýnlarýn kendi ayaklarý üzerinde durmalarý
için eðitime, iþe, ekonomik baðýmsýzlýða ihtiyaçlarý vardýr:
"Valla çok köklü deðiþimler lazým. Ne bileyim eðitim sorunlarý var, ekonomik sorunlar. Yani
161
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
çok köklü deðiþimler lazým. Öyle polise bildirmekle falan olacak bir þey deðil bu."
(48 yaþýnda, bekar, üniversite mezunu kadýn)
Bazý kadýnlara göre ise, bunlarýn da ötesinde kadýnlarýn hem þiddetin ne olduðunu
öðrenmeleri hem de kendi toplumsal cinsiyet rollerini sorgular hale gelmeleri önemlidir.
Bu konuda kadýnýn kendisinin deðiþmeyi/dönüþmeyi istemesi önemlidir ama ayný zamanda
ona destek olacak sivil toplum kuruluþlarýnýn da rolü büyüktür. Þiddetle mücadelesinde
çok çeþitli aþamalardan geçip, farklý deneyimler edinen ve bu süreçten güçlenerek çýkan
bir kadýn bu konudaki görüþlerini þöyle dile getirmiþtir (Bkz. Kutu 20).
Kutu 20
"Farkýndalýk olayý çok önemli, þiddeti þiddeti öðrenmek de çok önemli bence, biz
þeyi gözden kaçýrýyoruz mesela ben ilk .....'nda N'nin verdiði þiddet eðitimine
katýlmýþtým, onlar bir alan çalýþmasý yapacaklardý, orada katýlmýþtým, [...] çok
enteresandýr, kendime gülüyorum hala, ben þiddeti yaþamadým dedim, ilk konuþmamýz
bu þekildeydi, çünkü þiddetten anladýðým benim fiziksel þiddetti. Eðitim bittiðinde
ben böyle ben ne kadar çok þiddet yaþamýþým dedim. [...] yani gerçekten bunu bilmek
çok önemli. [...] Hep þey derler ya eðitim, ne eðitimi o da çok tartýþmalý bir konu,
ben eðitim demiycem ama toplumsal bilincin yükselmesi çok önemli diye bakýyorum,
bu cinsiyet rollerinin sorgulanmasý çok önemli diye düþünüyorum, farkýndalýðýn çok
önemli olduðunu düþünüyorum ve her kadýnýn kadýnca bir bakýþ açýsýnýn olmasý
gerektiðini düþünüyorum. [...] sivil toplum örgütlerine daha fazla iþ düþtüðünü
görüyorum, bunun bilincindeyim, sivil toplum örgütlerinin güçlendirilmesi gerektiðinin
farkýndayým, ama bu arada kadýnýn mutlaka güçlendirilmesi gerektiðini düþünüyorum."
(47 yaþýnda, boþanmýþ, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn)
Kadýnlýk ve erkeklik rol modellerinin sorgulanmasýyla ilgili olarak gündeme getirilmiþ bir
konu da erkek çocuklarýnýn kýz çocuklarýndan farklý yetiþtirilmemesidir. Ancak bunu dile
getiren kadýnlarýn önerileri, içselleþtirdikleri annelik görevlerini yansýtarak, esas olarak
kadýnlarý hedef almaktadýr. Ýfadelerinde bir taraftan, þiddet uygulayan erkeði de sonuçta
onlar doðurup yetiþtirdiði için kadýnlara yönelik örtük bir suçlama/serzeniþ izlenirken, öte
taraftan erkek çocuklarýný farklý bir biçimde yetiþtirme görevini yine kadýnlara verdikleri
görülmektedir:
"…Bugün beni döven, þiddet gördüðüm erkeði bir kadýn doðurdu. Anneler çocuklarýný güzel
yetiþtirsinler. Ben oðlumu sofra hazýrlarken bana yardým et deyip eline birkaç bi þey verdiðim
zaman eþimin ailesinden amcalarý olsun babannesi olsun, býrak yav sen kýz mýsýn diyolardý
benim çocuðuma. Þimdi ben geç yattýðým zaman, oðlumun pantalonunu eðer ütülemeden
yatmýþsam, sabah da erken kalkarým ütülerim düþüncesinde yatmýþsam kalkamamýþsam,
162
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
oðlum kendi pantolonunu ütüleyip gidebiliyo okula. Ben böyle bir çocuk yetiþtirdim. Yani
anneler çocuklarýný güzel yetiþtirsinler. Artýk kadýnmýþ erkekmiþ, yani bu ayrýmý yapmasýnlar."
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Bu görüþlerin yaný sýra, bazý kadýnlar da, þiddetin engellenebilmesi için hem kadýnlara
hem de erkeklere verilmesi gereken, iletiþim becerilerini geliþtirici bazý eðitimlerden söz
etmiþler ve ayrýca psikolojik desteðin önemini vurgulamýþlardýr. Bundan önceki bölümde
de belirtildiði gibi, bazý kadýnlara göre erkekler sorunlarý olduðunu kabul etmemekte ve
destek almaktan da kaçýnmaktadýrlar. Erkeklerin psikolojilerinin bozuk olduðunu kabul
etmeyip kendilerini kusursuz gördüklerini ve bütün suçu eþlerine attýklarýný vurgulayan
bir kadýn evlendikten sonra çeþitli sorunlarýn yaþanmamasý için çiftlere evlilik öncesi bazý
testlerin uygulanmasý ve evlenmelerine bunlarýn sonuçlarýna göre izin verilmesini de dile
getirmiþtir.
"…Bence evlenirken insanlarýn da psikolojik testten geçmesi lazým. O kan testi falan hikaye
yani [...] Akraba evliliklerinde diyolar ki çocuklar sakat oluyo. [...] Tamam etkendir akraba
evlilikleri bozukluklarda, bir takým genetik bozukluklarda ama bence insanlarýn beyni bozuk.
Kafasý bozuk ruhlarý bozuk; kan testi deðil de, psikolojik test yapýlsýn evlenirken ben bunu
isterim, böyle biþey olsun isterim yani."
(34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn)
Erkeklerin görüþleri
Þiddete karþý kadýnlarýn neler yapabileceði konusu erkekler ile de görüþülmüþ, ancak
erkeklerin yapýlabilecek þeylerden çok yapýlmamasý gerekenleri vurguladýklarý, daha çok
bunlarý konuþmayý tercih ettikleri görülmüþtür.
Görüþülen erkeklerin bir kýsmý polisin araya sokulmasý, erkeklerin polis zoruyla evden
uzaklaþtýrýlmasý konusuna çok olumsuz yaklaþtýklarýný, bunu erkeklerin gururunu rencide
edici bulduklarýný þöyle ifade etmiþlerdir:
"Karýsýný öldürsün diye kanun çýkarýyorlar. Erkek evden uzaklaþtýrýlýr mý? Ne diye
uzaklaþtýracaksýn erkeði evden? [...] Yok caným, nerden 6 ay, ben iki gün uzak durdum mu
deli oluyom ben. Öyle bir þey olur mu? [...] Bu þekilde olmaz, 500 metre uzaklýkta 6 ay."
(32 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
"Aslýnda polis devreye girmeden olsa, polis girdiði zaman, yani [...] Erkekler gururlu yaratýklar
olduðu için, 'sen beni polise þikayet ettin' […] Erkek biraz gururlu olduðu için karýsýný þöyle
düþünebilir: 'Yav beni polise þikayet ettin. Bundan sonra iþim olmaz.' diyebilir; 'boþanalým
bitsin' diyebilir. […] Çünkü ben de bir erkeðim. Belki gurur meselesi yapabilirim. "
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
163
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Yine bazý erkekler, boþanmayý bir çözüm olarak görmediklerini söylemiþler, eþlerin
birbirlerine sevgi ve saygýyla yaklaþmasýnýn altýný çizerken bir taraftan da boþanma fikri
onlara eþlerinin bir baþkasý ile birlikte olmasýný çaðrýþtýrdýðýndan bundan duyduklarý
rahatsýzlýðý da ifade etmiþlerdir:
"Bilmiyom abi, bence en baþta iyilik olacak, saygý olacak.. Ýyi degil yav boþanmak. Yani
düþünemiyom yani bir baþkasýna karýmý vermek, çocuðum baba diyecek baþkasýna [...]
Olmasýn tabi. Hayatta karþýyým."
( 32 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
"…Boþanmak hoþ biþey deðil yani, benim hiç kalbimden geçmedi yani, geçmez de yani,
diyelim ben bugün huzur, yani çok olmuyorsa ilerde, hiç olmuyorsa yani ben baþýmý alýr
giderim, onlar evinde kalsýn yani, bir kadýný al dýþarý at olmaz yani ben öyle görüyorum. […]
Hoþ bir þey deðil yani, yani insanlýða elveriþli deðil bence yani [...] iyi bir þey deðil, boþandýn
mý acaba bir daha gider baþka yerde ne olur daha kötü olur. O bence çözüm deðil yani."
(56 yaþýnda, evli, beþ çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Sýðýnmaevi konusunda görüþ belirtmiþ erkeklerin yaklaþýmý kadýnlarýn bir kýsmý ile benzerlik
taþýmakta, sýðýnmaevlerini kadýnlarýn ancak çok zor durumda kaldýklarýnda geçici bir süre
için tercih edebilecekleri kurumlar olarak görmektedirler. Onlara göre bu kurumlar daha
çok yalnýz, kimsesiz ve artýk evlenmesi söz konusu olmayan ya da evlenmek istemeyen
kadýnlar içindir.
"Sýðýnmaevi bazý kadýnlar var onlara çözüm olur, yani kaç yýl eziyetini çeken insan var
kocasýnýn ya artýk tak edebilir yani […] Bence çoðu kadýn oraya sýðýnmak istemez ya, kadýn
o yaþantýyý istemez ki yani sonuçta. Yeniden evlenmeyi isteyebilir, ne biliyim yani, hiç koca
yani erkek görmeyebilir hayatýnda, görmeyi istemeyebilir, benim bi evim olsun, bu bana
yeter, erkekte olmasa olur da diyebilir, olsun da diyen olur. […] Yani bakar kilosuna bi bakar,
tipine bi bakar, düþüncelerine bi bakar, fikirlerine bi bakar, ya ben artýk evlenemem de
diyebilirse, o kadýn, iki üç tane çocuðu varsa, 'artýk evlilik benden geçmiþ', diyen bi kadýn
hiç kimsesi de yoksa, o sýðýnmayý tercih edebilir, bir süre, kendini toparlayana kadar. Geçici
bir süre belki ona faydalý olarak gelebilir ama uzun süre kimseler böyle bi yerde kalmak
istemez."
(34 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
Erkekler, þiddetin engellenebilmesi için daha çok eþlerin kendi aralarýnda konuþabilmeleri,
empati geliþtirebilmeleri, her iki tarafýn da kendi hatalarýný düzeltmeleri gibi noktalar
üzerinde durmuþlardýr. Bazýlarýna göre, küçüklükten itibaren eðitim sistemi içinde insanlarla
iliþki kurma ve iletiþimin öðretilmesi bu açýdan yarar saðlayacaktýr. Eþiyle sorunlarýný
konuþup, tartýþarak, problemlerini biriktirmeden birbirine açýlarak halletmeye çalýþan bir
kiþi ise, polislere, memurlara ve diðer çalýþanlara da iþyerlerinde aile içi iletiþim konusunda
eðitim verilmesinin önemini vurgulamýþtýr.
164
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
"Ýki tarafýn da kendini düzeltmesi lazým. Kadýn da düzeltecek, erkek de düzeltecek kendini.
Onu býrakmak istemiyorsan, çocuðunu, kadýnýný, evini býrakmak istemiyorsan kendine çeki
düzen vereceksin. Ýçkiden vazgeçecen, kumardan vazgeçecen, o þekilde olabilir."
(32 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ilkokul mezunu erkek)
"Problemi çözeceksin, ertesi güne kalmayacak. Ertesi güne kaldý mý, o insan mantýklý bir
þey de söylese sen onu algýlayamazsýn yani. Algýlamak istemezsin çünkü kafanda bir soru
iþareti vardýr. Bana bu yanlýþý yaptý, kesin bu da yanlýþtýr dersin dinlemezsin [...] Bu sorunun
çözümü de eðitimden geçiyor. Kadýný da eðitmek lazým, erkeði de eðitmek lazým. […] Bence
bunu ilkokulda insanlara ders olarak vermek lazým, yani bir toplumda bir insanýn nasýl
davranacaðýný, aile içinde nasýl davranacaðýný…"
(35 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, üniversite mezunu erkek)
Yaþça daha büyük ve yaþamlarý boyunca þiddete maruz kalmýþ, daha çok da anne/kayýnvalde
kategorisinde görüþülmüþ kadýnlarýn bazýlarý þiddetin engellenmesi için kadýnlarýn susup
oturmak dýþýnda pek fazla bir þey yapamayacaðýný, en baþta çocuklarýna sahip çýkmalarý
ve evlerini terk etmemeleri gerektiðini söylemektedirler. Ancak bunlarýn dýþýndakiler,
kadýnlarýn þiddete karþý mutlaka bir þeyler yapmasý gerektiðini dile getirmiþlerdir. Uzun
yýllar þiddet yaþamýþ, ciddi bir tepki göstermekte çok zorlanmýþ kadýnlar bile þiddete maruz
kalanlarýn korkmamasý, susmamasý, eþleriyle barýþmamasý, anlaþmanýn mümkün olmadýðý
koþullarda boþanmayý, çocuklarýný alýp evi terk etmeyi göze almasý gerektiðini
düþünmektedirler. Ancak birçoðu da bunun için kadýnlarýn güçlendirilmesi ve kendi
ayaklarý üzerinde durabilecek konuma gelmeleri gerektiði noktasý üzerinde durmuþlar ve
devletin bu konuda saðlayacaðý desteðin önemini belirtmiþlerdir. Bunlarýn da ötesinde
kadýnlarýn hem neyin þiddet olduðunu öðrenmeleri, hem de kendi toplumsal cinsiyet
rollerini sorgular hale gelmelerinin önem taþýdýðý dile getirilmiþtir. Bu konuda en baþta
kadýnýn kendisinin deðiþmeyi/dönüþmeyi istemesinin gerektiði söylenirken ona destek
saðlayacak sivil toplum kuruluþlarýnýn rolünün önemi üzerinde de durulmuþtur. Bunlarýn
yaný sýra þiddetin engellenebilmesi için hem kadýnlara hem de erkeklere verilmesi gereken,
esas olarak da iletiþim becerilerini geliþtirici bazý eðitimlerden de söz edilmiþ ve psikolojik
destek konusuna vurgu yapýlmýþtýr. Sözü edilen diðer bir konu da erkek çocuklarýn anneler
tarafýndan kýzlarla eþit bir biçimde yetiþtirilmesidir. Erkekler ise, þiddete karþý ne yapýlabileceði
konusunda yapýlacak olan þeylerden çok, yapýlmamasý gerekenlerden söz etmiþlerdir.
Polise þikayet etmek, þiddet uygulayan erkeði evden uzaklaþtýrmak, boþanmak, kadýnýn
sýðýnmaevine gitmesi gibi konulara olumsuz yaklaþtýklarýný belirtirken yapýlacak þeyler
olarak karþýlýklý sevgi ve saygý, erkeðin ve kadýnýn kendilerine çeki-düzen vermesi, problemi
karþýlýklý konuþma, insanlarla iletiþimin öðrenilmesi gibi konular üzerinde durmuþlardýr.
165
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Þiddete karþý mücadelede sorun alanlarý ve çözüm önerileri
Bu kýsýmda, kadýna yönelik þiddet konusuyla iliþkili farklý meslek gruplarýndan kiþiler ile
temel çalýþma alaný kadýna yönelik þiddet olan ya da bu konuda çalýþma yapan STK'larýn
temsilcileriyle yapýlan görüþmelerden elde edilen izlenimler, özellikle de yaþanan sorunlar
ve çözüm önerileri açýsýndan ele alýnacaktýr.
Burada görüþlerine yer verdiðimiz kiþiler, psikolog, sosyal hizmet uzmaný, adli týp uzmaný,
hakim, avukat gibi meslek sahipleri, imamlar ve þiddete maruz kalan kadýnlara destek
veren STK'larýn temsilcileridir. Görüþlerini aktardýðýmýz kiþiler öncelikle þiddete maruz
kalan kadýnlara verilecek desteklerden, daha sonra ise þiddetin engellenmesine yönelik
uzun vadede yapýlmasý gerekenlere yönelik sorunlardan ve bunlarýn çözümlerinden söz
etmiþlerdir. Bu bölümde, sorun alanlarý ve çözüm önerileri birlikte ele alýnacaktýr.
Kadýna yönelik þiddetin devamýný saðlayan toplumsal koþullar
Görüþmelerde, kadýna yönelik þiddetin yaþanmadan önce önlenmesine iliþkin sorun
alanlarý olarak dile getirilen þiddetin devam etmesini saðlayan toplumsal koþullar olmuþtur.
Bu koþullar içinde aile ve toplum iliþkileri, toplumsal yapýnýn cinsiyetçi olmasý, kadýnlarýn
ve erkeklerin davranýþlarý, kadýnlarýn yeterince haklarýnýn farklýnda olmamalarý ve bu
nedenle güçlenmelerinin önemi dile getirilmiþtir.
Farklý bakýþ açýlarýna sahip olmalarýna raðmen, aile iliþkilerini sorun alaný alarak gündeme
getiren meslek sahipleri, kendi meslekleri ve dünya görüþlerine göre saðlýklý olmayan aile
iliþkilerine vurgu yapmýþlardýr. Kadýnlar arasýndaki iliþkilere de özelikle erkek meslek
sahipleri deðinmiþlerdir. Bu konuda kadýnlarýn birbirlerine karþý önyargýlý olduklarýný dile
getiren bir avukat, kadýnlarýn birbirlerine destek olmadýklarýný, daha önce yaþadýklarý
sýkýntýlarý gelinlerinin de yaþamasý konusunda rahatsýzlýk duymadýklarýný söylemiþtir. Bunun
toplumsal bir sorun olduðuna deðinen avukata göre, bu sorunun çözümü için toplumsal
olarak çaba harcanmasý gerektiðidir.
Þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik destek mekanizmalarýndaki sorunlar
ve çözümler
Þiddete maruz kalan kadýnlara verilecek acil destek sisteminde öncelikli konu, bu alanda
çalýþan kurumlarýn, taþýdýklarý öneme raðmen sayý ve kapasitelerinin yetersiz olmasýdýr.
Bu durum, hem resmi kurumlar hem de STK'lar için geçerlidir.
Destek mekanizmalarýna iliþkin atýlacak her adým, þiddet yaþamýþ olan kadýnlarýn kendilerini
biraz daha güvende hissetmelerine, yalnýzlýktan kurtulmalarýna katký saðlamasý açýsýndan
çok büyük önem taþýmaktadýr. Görüþmelerde, kadýnlara destek verecek olan kurumlarýn
iþleyiþiyle ilgili ne tür aksaklýklar olduðu özellikle þiddet maðdurlarý ile daha yakýn temas
halinde olan meslek sahipleri tarafýndan dile getirilmiþ, görüþtüðümüz bazý kiþilerin (örneðin
imamlarýn) bu mekanizma hakkýnda yeterli bilgiye sahip olmadýklarý izlenmiþtir.
166
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Kamu kurum ve kuruluþlarý ile kadýn danýþma merkezi ve sýðýnmaevlerinin
sayýsýnýn yetersiz olmasý
Kadýn danýþma merkezi ve sýðýnmaevi sayýsýnýn yeterli olmamasý bu alanda çalýþan kiþiler
tarafýndan dile getirilen önemli konulardan biridir. Danýþma merkezleri kadýnlara psikolojik
destek hizmeti saðlamak, kadýnlarý yargýlamadan dinleyerek kendilerini yalnýz hissetmemeleri
açýsýndan yardýmcý olmak ve ihtiyaçlarý doðrultusunda gerekli kuruluþlara yönlendirmek
açýsýndan önemli kuruluþlardýr. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddete katlanmalarýndan, hatta
bazý kadýnlarýn bu durumu kendileri için bir kader olarak nitelendirmelerinden, uzun süre
yaþanan þiddetin yarattýðý yýkým ve çaresizlikten daha önceki bölümde bahsedildi. Bu
nedenle, kadýn danýþma merkezleri sayýsýnýn artmasý, kadýnlarýn güçlenmesi, kendi haklarý
ve yapabilecekleri konusundaki farkýndalýklarýnýn artmasý açýsýndan önem taþýmaktadýr.
Þiddete maruz kalan kadýnlarýn çocuklarýyla birlikte kalabilecekleri yerler olarak tasarlanan,
kamu kuruluþlarý, yerel yönetimler ve STK'lar tarafýndan açýlan sýðýnmaevleri özellikle
evlerinden çýkarýlmýþ ya da çýkmak zorunda kalmýþ kadýnlarýn barýnma imkanlarýnýn
saðlanmasý açýsýndan önemli kurumlardýr. Þu anda ülkemizde SHÇEK'e baðlý olanlar
dahil olmak üzere 49 sýðýnmaevi olmasý, ülke nüfusu göz önüne alýndýðýnda yeterli
olmaktan çok uzaktýr (KSGM, 2008). Görüþmelerde dile getirilen en önemli noktalardan
bir diðeri ise, sýðýnmaevleri sayýsýnýn az olmasýnýn yaný sýra sýðýnmaevinde ya da kadýn
konukevinde verilen hizmetin eksikliðidir. Sadece barýnma imkaný sunmanýn, kalma
süresinin 3 ile 6 ay arasýnda deðiþmesinin geçici bir çözüm olduðu belirtilmiþ, sýðýnmaevinden
ayrýldýktan sonra kadýnlarýn baðýmsýz bir yaþam sürdürebilmeleri ve kendi ayaklarýnýn
üzerinde durabilmeleri için mutlaka desteklenmeleri gerektiði vurgulanmýþtýr. Aslýnda bir
önceki bölümde de belirtildiði gibi þiddet maðduru kadýnlar da sýðýnmaevlerine baþvurma
konusunda 'geçici olma' durumunun yarattýðý güvensizliði vurgulamaktadýrlar.
Buna baðlý olarak çeþitli meslek sahipleri tarafýndan beceri kazandýrma ve istihdama
yönelik çalýþmalar yapýlmasýnýn gerekliliðine deðinilmiþtir. Sýðýnmaevinde görev yapan
bir sosyal hizmet uzmaný kurumdaki eksiklikleri þu þekilde açýklamaktadýr:
"Sýðýnmaevinde yani kadýn konuk evinde sadece kadýnlarýn barýnma ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý
yeterli deðil. Orda kadýnlarýn üretken hale gelmesi, boþ vakitlerin deðerlendirebileceði
çalýþmalarýn olmasý, bir meslek sahibi deðillerse ki, biraz önce dediðim gibi çoðu meslek
sahibi deðil, mesleðe yöneltilmeleri için bir takým iþ imkanlarýnýn da olmasý lazým."
(Sosyal hizmet uzmaný)
"En sonunda kadýnýn artýk bütün çaresi bitiyo ve sonunda gidiyo. Kavgalar da ediyo, kýrk
defa karakola da gitmiþ oluyo, gözü de morarmýþ oluyo... Artýk son çare bütün akrabalarý
da gezmiþ oluyo yeter artýk diyorlar yeter artýk dediðinde kadýn sýðýnmaevine geçiyo. Yani
bir kere Sýðýnmaevinin mutlaka konum olarak çok daha halkýn gözünde olumlu bir þeye
çekilmesi lazým ki kadýn tercih etsin orayý. Sýðýnmaevlerinde ne meslek edindirme, ne
çocuklara yönelik hiç bir çalýþma yok. Meslek edindirme olmadan sýðýnma evi olmaz. Kadýný
167
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kendisi ile görüþme yapýlan bir avukat, devletin özellikle þiddete maruz kalan kadýnlara
yönelik istihdam olanaklarý yaratmasý gerektiði konusunda bazý yasalar çýkarmasýnýn önem
taþýdýðýný belirtmiþtir. Hükümlülere ve sakatlara belirli kontenjanlarda ayrýlan istihdam
olanaklarýnýn þiddet yaþamýþ ya da sýðýnmaevinde kalmýþ kadýnlar için de geçerli olabileceðini
öneri olarak dile getirmiþtir. Bir baþka bir avukat ise, kadýnlarýn istihdama katýlmasýna
yönelik olarak þu öneriden bahsetmiþtir:
"Sonra iþte yeni iþ kanununda getiriliyormuþ, kadýn çalýþtýrýlmasý konusunda vergi indirimi
gibi bazý kolaylýklar. Ýþte kadýnlara istihdam açýsýndan, iþ olanaklarýnýn saðlanmasý lazým."
(Avukat)
Ayrýca, sýðýnmaevinden ayrýldýktan sonra kadýnlara verilebilecek bir destek olarak kira
yardýmý yapýlmasýna iliþkin öneri gündeme getirilmiþtir:
"Þiddet maðduru kadýnlara öncelikli olarak ilk etapta kira ödeyebilmesi için bazý olanaklarýn
saðlanmasý lazým... Ýlk etapta yerleþtirilmesi, ondan sonra kirasýný ödeyebilecek iþe sahip
olmasý... Yani bir iþ, kendi yuvasýný kurabilecek ortamýn oluþturulmasý…"
(Avukat)
Birçok meslek sahibi kiþinin belirttiði diðer bir konu da, devletin kadýna yönelik þiddet
konusunu toplumsal bir sorun olarak ele almasýnýn önemidir.
Sýðýnmaevlerine gelen kadýnlarýn farklý þiddet biçimlerine maruz kalmýþ olmalarý bir yandan
farklý ihtiyaçlarý da gündeme getirmektedir. Kadýnlarýn çocuklarýyla birlikte geldiklerini de
düþünerek, sýðýnmaevine yerleþtirilmeden önce bir ara kuruluþ gerektiðinden bahsedilmiþtir.
Kadýnlarýn özel konumlarýna göre yerleþtirilmelerinin saðlanmasý konusunda çaba
harcanmasý gerektiðine dikkat çekilmiþtir. SHÇEK bünyesinde hizmet veren kadýn
konukevlerinin alt yapý açýsýndan farklý gruplara hizmet vermeye yönelik olmadýðý dile
getirilmiþtir. Kadýn konukevinde görev yapan bir sosyal hizmet uzmaný bir ara kuruma
ya da istasyona ihtiyaç olduðunu þu sözlerle açýklamýþtýr:
"Aslýnda bizim konukevlerinden çok, bu konularda sýkýntýlarýmýz, mutlaka bir ara kuruluþ
olmalý. Mesela, çocuklar için örnek vereyim, çocuklarý yerleþtiriyorsunuz, sokaktan ya da
þiddete uðramýþ bir çocuk geliyor, hemen o çocuklarýn yanýna yerleþtirdiðiniz zaman, o
çocuklara zarar veriyor. Yaþ gruplarý farklý oluyor, bir ara kuruluþ olsa en azýndan bir
gözlenme, geçici bir ikame saðlanýr. Kadýnlar için de ayný, konuk evinin amacý geçici bir süre
destek saðlamak, bunun için de bir ara kuruluþ olmalý. Bütün kuruluþlarýn ortaklaþa açtýðý
bir ara kuruluþ olmalý. Orada gözlenmeli, ondan sonra konukevine getirilmeli, konuk evinde
3 ay ya da 6 ay kadar bir hizmet veriyoruz."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Sýðýnmaevi açýlmasý konusunda yeni 5393 sayýlý Belediye Kanunu ile birlikte belediyelerin
sýðýnmaevi açma zorunluluðu da bu konuda çalýþan STK temsilcilerinin yaný sýra sosyal
168
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
hizmet uzmanlarý, avukat ve hakimler tarafýndan dile getirilmiþtir. Ancak, Belediyeler
Kanunu ile 50.000 den fazla nüfusu olan her belediyenin bir sýðýnmaevi açmasý gerekliliðinin
tam da iþlemediði, çok az sayýda belediyenin bu konuda danýþma merkezi ve sýðýnmaevi
açmasýnýn ihtiyaçlara yanýt vermediði ve belediyelerin bu konuya gereken önemi
vermedikleri vurgulanmýþtýr.
Özellikle SHÇEK'in yönetmeliðinde yer alan alkol ve uyuþturucu baðýmlýsý, psikiyatrik
hastalýðý olan kadýnlarýn kadýn konukevlerine kabul edilememesi, bu konuda ihtisaslaþmýþ
kadýn sýðýnmaevlerine olan ihtiyacý da gündeme getirmektedir. Kadýn konuk evinde görev
yapan bir sosyal hizmet uzmanýnýn da dile getirdiði gibi belediyeler, farklý özellikleri olan
kadýnlarý da içeren daha geniþ bir kitleye hizmet verebilmek açýsýndan etkili bir rol
oynayabilirler.
"Belediyeler konuya çok önem vermiyor... Özellikle yerel yönetimlerin el atmasý lazým
konuya, çünkü kadýn konuk evimiz kendi yönetmeliðimiz, 2008/128 sayýlý yasaya dayanýlarak
çýkarýlan bir yönetmelikle hazýrlanmýþ iþlevlerini sürdüren bir kadýn konuk evi. Oysa
belediyelerin açacaðý konuk evi çok daha geniþ bir kitleye hitap edebilir, daha kapasitesi
geniþ, imkanlarý geniþ olabilir. Bizim o kadar imkanýmýz yok. Buna raðmen bir konuk evi
açmýþýz. Ama oraya aldýðýmýz kadýnlarýn da yönetmelikteki þartlara uygun olmasý lazým.
Mesela fuhuþla iþtigal eden kadýný biz alamayýz, alkol baðýmlýsýný alamayýz, ya da zihinsel
özürlü bir kadýný alamayýz."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Ayrýca, kadýn kuruluþlarýnýn daha önce bazý belediyeler ile birlikte iþbirliði içinde açtýklarý
sýðýnmaevlerinin yönetim deðiþikliði ya da baþka nedenlerle kapanmasý da STK'larýn bu
konuda yaþadýklarý olumsuz deneyimler olarak gündeme getirilmiþtir.
Çalýþan personelin yeterli eðitim ve donanýma sahip olmamasý
Kadýna yönelik þiddet konusunda uzman olarak çalýþabilecek ve bu konuda yeterli
donanýma sahip personel eksikliði, koordinasyon açýsýndan da önemli bir sorun olarak
dile getirilmiþtir. Psikolog ve sosyal hizmet uzmanlarý sayýsýnýn yetersiz olmasý ve bu
uzmanlarýn da zaman zaman yetki konusunda sýkýntý yaþamalarý verilen hizmetin kalitesini
etkilemekte, özellikle de acil karar bekleyen durumlarda sýkýntý yaþanmasýna neden
olmaktadýr.
"Teknik eleman yetersizliði var yani aile danýþmanlýðýný verecek personelin eksikliði var. O
kanunlarýn o personelin eþliðinde yürüyor olmasý lazým… Yetki devrinde sorunlar var, çünkü
yeterli meslek elemaný yok. Var olan elemanlar da karar verip yönlendirme konusunda
sýkýntý yaþýyorlar. Ýþine sahip çýkan yeterli meslek elemaný yok. Kurumlar birbirleriyle
paslaþmýyor. Oysa alanda hýzlý karar vermek lazým. Ýnsanlar acil çözüm bekliyor."
(Sosyal hizmet uzmaný)
169
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Devlet kurumlarý arasýnda iþlerin yavaþ ilerlemesinin dýþýnda, bu konuda çalýþan meslek
sahiplerinin konuya duyarlýlýðýnýn ve kiþilerin birbirlerini tanýyor olmasýnýn çözümde etkili
olduðu belirtilmiþtir. Çalýþmalarýný sürdürürken veya maðdur kiþileri yönlendirecekleri
yerlere karar verirken kurumlarda çalýþanlarýn duyarlýlýðýný da dikkate aldýklarýný belirten
bir adli týp doktoru, "Her kurumdaki, her birimdeki hassasiyet de ayný olmuyor. Bir yere
giderken veya bir vakayý gönderirken þu adamýn daha iyi ilgileneceðini bilerek gönderiyoruz.
Anlatabildim mi yani yatkýnlýðý fazla olan duyarlýðý fazla olan adam bu iþi çözer" diyerek
kurumda çalýþanlarýn deðiþmesi durumunda zor durumda kalýnabileceðinin de altýný
çizmiþtir.
Kadýna yönelik þiddetle mücadele için bütçe lazým
Þiddetle mücadelede yapýlmasý gereken çalýþmalarýn önündeki en önemli engellerden
biri olarak bu alana ayrýlan bütçenin yeterli olmamasý konusu üzerinde durulmuþtur.
SHÇEK'in ve STK'larýn yeterli bütçeye sahip olmadýðý, görüþmelerde görüþmelerde, sýklýkla
üzerinde durulan konulardan biri olmuþtur.
"…Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu'nun bütçesi nedir, sýðýnaklara ne kadar para
ayrýlýyor ve oradaki personelin çok özel nitelikleri olmasý gerekiyor, ona göre harcama
yapmasý gerekiyor. Bunu yapýyor mu? Yani sosyal hizmetlerde de masa da oturup evrak
yazan sosyal hizmet uzmanýyla sýðýnma evindeki sosyal hizmet uzmaný ayný parayý alýrsa…
O elemanlara yine kendi psikolojik destek veriyor mu?
(Odak grup katýlýmcýsý, kadýn örgütü çalýþaný)
Kadýnlara yönelik hizmet veren kurum ve kuruluþlarda sürekliliðin olmamasý
Þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik hizmetlerle ilgili olarak sürekliliðin olmamasý, sivil
toplum kuruluþu temsilcileri ve bu konuyla ilgili projelerde çalýþmýþ meslek sahipleri
tarafýndan vurgulanmýþtýr. Süreklilik konusu, devlet kurumlarý ve STK'lar açýsýndan farklý
biçimlerde gündeme getirilmiþtir. Örneðin, aile içinde meydana gelen þiddetin tespit
edilmesi, þiddet yaþayan kadýn ve çocuklarýn bu ortamdan uzaklaþtýrýlmasý ve sonrasýnda
kendilerine yeni bir yaþam kurabilmeleri için gerekli olanaklarýn saðlanmasý konusunda
devlet kurumlarýnýn verdiði destek mekanizmasýnda yaþanan sorunlara vurgu yapýlmýþtýr.
Diðer taraftan projeler, aidat ve baðýþlar gibi süreli ve sýnýrlý kaynaklarla hizmet vermeye
çalýþan STK'lar açýsýndan maddi imkansýzlýklar hizmetin sürekliliðinin saðlanamamasý
boyutuyla dile getirilmiþtir.
Özel kuruluþlar ve STK'lar karþýlaþtýrýldýðýnda hizmetin devamlýlýðý açýsýndan devlet
kurumlarýna dikkat çeken bir sosyal hizmet uzmaný, devlet kurumlarý arasýndaki koordinasyon
eksikliðinin çok önemli bir sorun olduðunu belirtmiþtir.
"Koordinasyon, iþbirliði ve bütüne yönelik hizmet vermeleri gerek. Aile içi þiddet bir bütün
olduðu için, kimi nereye daðýtacaðýnýzý þaþýrýp kalýyorsunuz. Böyle olunca da verdiði hizmet
tümüyle þiddet uygular hale geliyor. Çocuklarla ilgili bütün düzenlemeler aksýyor. Hizmet
170
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
modeli þiddet modeli oluyor. Ýnsanlarýn düzenlerini bozuyorsunuz. Düzeni koruyucu önlemler
yok. Geçici çözümlerle düzen bozuluyor. Sürekli bir politikasý yok devletin. Oysa her þey bir
bütün. Bunu bugün buraya koyarsan yarýn toz olup gidiyor. Sistemle karþýlaþmak þiddeti
ortaya çýkarýyor. Ýlk olarak okulda yaþanýyor bu. Okuldaki rehberlik hizmetleri düzgün olsa,
orada tespit edilecek çocuðun yaþadýðý þiddet."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Kuruluþlar arasýndaki iletiþim eksikliði
Devlet kurumlarý arasýndaki iliþkilerin yaný sýra sivil toplum kuruluþlarýnýn devletle ve kendi
aralarýnda yaþadýðý sorunlar da dile getirilmiþtir. Görüþülen birçok kiþi, sivil toplum
kuruluþlarýyla ilgili olumsuz görüþler ifade etmiþlerdir. Örneðin, sivil toplum kuruluþlarýyla
iletiþim içinde olan ve yaþadýðý ilde kadýna yönelik þiddet konusunda eðitimler veren bir
adli týp doktoru sivil toplum anlayýþýnýn yeterince yerleþmediðinden bahsetmiþtir. Diðer
meslek sahipleri ve imamlar ise, iþlevleri konusunda ayrýntýlý bir fikir sahibi olmasalar da
özellikle kadýn STK'larý konusunda genellikle olumsuz görüþler dile getirmiþlerdir. Meslek
sahibi kiþilerin deðindiði, daha çok yeterli destek saðlayamamalarý biçiminde iken,
görüþülen imamlarýn birkaçý da kadýn kuruluþlarýnýn yaklaþýmlarýnýn kadýnlarý evlerinden
uzaklaþtýrmak biçiminde olduðunu, bunun da aile bütünlüðüne yönelik olumsuz ve kýþkýrtýcý
bir yaklaþým olduðunu eleþtirmiþtir. Ayrýca, kadýn kuruluþlarýnýn kendi aralarýndaki iletiþimin
de sorunlu olduðu, görüþülen kiþilerin bir kýsmý tarafýndan dile getirilen konulardan biridir.
Sivil toplum kuruluþlarý temsilcileri ise kendileri ile yapýlan görüþmelerde ve odak grup
tartýþmalarýnda yapýlmasý gereken birçok iþ olduðunu belirtmiþler ve STK'larýn bilgilendirme
iþini iyi yapmalarýna karþýn, birçok konudaki maddi olanaksýzlýklarýn onlar açýsýndan çok
önemli bir problem olduðunu dile getirmiþlerdir. Özellikle kadýnlara yönelik çalýþmalarý
olan STK'larýn üzerinde vurguyla durduðu noktalar sürdürülebilirliðin saðlanmasý için
devletin olanaklarýnýn artýrýlmasý ve belediyelerin sorumluluklarýný yerine getirmeleridir.
"Bunlar yapýsal ve þey olmalý sürdürülebilir þeyler olmalý, proje bittiginde dolayýsýyla
çalýþmalar bitiyor. Þu anda biliyorum Birleþmiþ Milletler'in ... 8 ilde ... Ýçiþleri Bakanlýðý'yla
ortaklaþa yaptýklarý sýðýnma evleri çalýþmasý var. Proje. Þimdi 2 sene sonra proje bitecek ne
olcak peki, nasýl sürdürülebilirliði saðlanacak. Yani bunun mutlaka kamu tarafýndan
sürdürülebilir olmasý gerekiyor. Ýþte Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü'nün bunu dert etmesi
gerekiyor... Dolayýsýyla dert etmeleri þart ama STK'dan baþka dert eden de yok þu anda."
(STK çalýþaný)
Yasal ve idari düzenlemeler ve yasalarýn uygulanmasý
Görüþtüðümüz meslek sahiplerinin birçoðu, idari ve yasal düzenlemelere yönelik olumlu
görüþlerinden bahsetmiþlerdir. 2000'li yýllarda Medeni Kanun ve Türk Ceza Kanunu'nda
yapýlan deðiþikliklere deðinilmiþtir. Avukat ve hakimlerin yaný sýra STK çalýþanlarýnýn da
yasal düzenlemeler konusunda yorum yaptýklarýný, diðer mesleklerden kiþilerin ise tam
171
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
olarak içeriðini bilmeseler dahi son dönemdeki geliþmeleri olumlu karþýladýklarý söylenebilir.
" Yani tabi ki kadýna yönelik mesela medeni yasa falan çok iyi gerçekten. Bir iki ufak tefek
þey dýþýnda medeni yasa gayet iyi. Baktýnýz mý siz hiç kadýn yönünden. O kadar çok deðiþiklik
yapýldý ve o kadar olumlu ki medeni yasa. Ufak tefek þeyler var tabi ki. Yok diyemem ama."
(STK çalýþaný)
Baþka bir STK çalýþaný da, medeni kanunda daha önce yer alan evin reisinin koca olmasý,
evin seçiminin kocaya ait olmasý, edinilmiþ mallarýn paylaþýmý vb. hükümlerin kaldýrýlmasýný
çok önemli bir yenilik olarak tanýmlamýþtýr. Daha önceki hükümleri eþitlik ilkesine aykýrý
olmasý nedeniyle eleþtirdiðini ve yeni Medeni Kanun'un düzenlenmesini önemsediðini
belirtmiþtir. Görüþmelerde TCK'da yapýlan deðiþikliklerin de önemli olduðu belirtilmiþtir.
Bir STK çalýþaný, Ceza Yasasýndaki deðiþiklikleri þu sözlerle aktarmýþtýr:
"Ceza yasasýnda müthiþ deðiþiklikler oldu. Bu çocuklara karþý þeyde cinsel istismarlarda ki
yaþ hadleri deðiþti. Zina da suç olmaktan çýkarýldý. Yani çok doðal normal bir þey yani bu
zinada hep kadýnlar mahkum oluyordu. Yani pek çirkin bir þey ... O, onlarýn özel hayatý yani
ceza yasasýnda da iyi deðiþiklikler geldi."
(STK çalýþaný)
Ancak, tüm görüþmecilerin daha çok üzerinde durduklarý konu, 1998 yýlýnda çýkarýlan
ve 2007 yýlýnda yeniden düzenlenen 4320 sayýlý Ailenin Korunmasý Kanunu olmuþtur.
Son beþ altý yýl içinde 4320 sayýlý Kanun'un daha çok ve etkin bir biçimde uygulandýðý
özellikle hakimler tarafýndan dile getirilmiþtir. Görüþtüðümüz hakimlerden biri, 4320 sayýlý
Kanun'un ilk uygulama aþamalarýnda, polislerin yeterli bilgiye sahip olmadýklarýný belirtmiþ
ve yaþadýklarý sýkýntýlarda hakimlere danýþtýklarýný þu sözlerle aktarmýþtýr:
"Þimdi hemen eleþtirmemek lazým. Mahkemeler [Aile Mahkemeleri'ni kast ediyor] zaten
2003'te kuruldu. O süreçte, çok kýsa bir süre önce Medeni Kanun yürürlüðe girdi. Ondan
önce de 98 zannediyorum ilk çýkýþý yasanýn, Ailenin Korunmasý Yasasý girdi. Þimdi bazý
yasalar yürürlüðe girer ama uygulamasý zaman alýr. Bunu karakollar beni arayýp telefonla
soruyorlardý. Hakim bey biz bu kararý nasýl yapacaðýz diye, ben tarif ediyordum..."
(Hakim)
Meslek gruplarýndan özellikle polislere yönelik eðitimlerin önemi, birçok görüþmeci
tarafýndan belirtilmiþtir. Görüþülen polislerden biri, daha önce karakollarda bazý sorunlarýn
yaþanmýþ olabileceðini, ancak þu anda polislerin bu konuda çok daha duyarlý olduklarýný
dile getirmiþtir. Ayný polis memuru, 4320 sayýlý Kanun'un uygulanmasý yönünde karakolda
görevini yapmayan bir polis memuru ile karþýlaþtýklarýnda, vatandaþlarýn mutlaka þikayetçi
olmalarý gerektiðini söylemiþtir.
Yasalarýn uygulanmasý konusunda dile getirilen en önemli sorunlardan biri de, kadýnlarýn
yasalar hakkýnda yeterli bilgiye sahip olmamalarýdýr. Meslek sahiplerinin birçoðu, yasal
172
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
haklarýn herkes tarafýndan öðrenilmesinin gerekliliðine deðinmiþlerdir. Yasalarýn
uygulanmasýnda karþýlaþýlan sýkýntýlar ise, baþka bir sorun alaný olarak tanýmlanmýþtýr.
4320 sayýlý Kanun'dan yararlanma konusundaki engeller özellikle hakimler, avukatlar ve
sosyal hizmet uzmanlarý tarafýndan gündeme getirilmiþtir. Yasanýn daha çok çekirdek
aileleri dikkate alarak hazýrlanmýþ olmasý eleþtirilmiþ ve eþinin ailesiyle birlikte yaþayan
kadýnlar açýsýndan baþvuruyu neredeyse imkansýz hale getirdiði belirtilmiþtir. Bu konuyla
ilgili olarak bir sosyal hizmet uzmaný, eþinin ailesi ile yaþayan bir kadýnýn, eþi evden
uzaklaþtýrýlsa bile kayýnvalidesi ve kayný ile ayný evde nasýl yaþayacaðýna dair çekinceleri
olduðunu belirterek, yasanýn Türkiye'nin aile yapýsýna uygun olmadýðýna deðinmiþtir.
Kadýna ve çocuklara koruma tedbir kararý çýkarýlmasý ve eþin evden uzaklaþtýrýlmasý
durumunda, eve tek gelir getiren kiþinin uzaklaþtýrýlan eþ olmasý kadýnlar açýsýndan
ekonomik sýkýntý kaygýsýyla baþvuruyu engellemektedir. Yasanýn çýkmasýný teorik olarak
olumlu bulduðunu belirten bir adli týp uzmaný, erkeðin iþsiz olduðu durumlarda, erkeðe
iþ imkaný saðlanmasý ve maaþýnýn bir kýsmýnýn da eþine (kadýna) verilmesinin gerekli
olduðuna deðinmiþtir. Ayrýca, kadýnlarýn 4320 sayýlý Kanun'dan yararlanmalarýnýn önündeki
engellerden biri olarak, evden uzaklaþtýrýlan erkeðin eve dönüþünde daha fazla þiddet
uygulayabileceði kaygýsý da dile getirilen konulardan biridir.
Kadýnlar ve erkekler açýsýndan koruma tedbir kararýnýn nasýl algýlandýðýna iliþkin görüþler,
uygulama konusundaki aksaklýklarýn bir bölümünü açýklayabilmektedir. Kadýnlarýn karar
alýndýktan sonra bile, bu karara uygun davranmadýklarý, erkekler açýsýndan da bu kararýn
çok zor kabullenilecek bir karar olduðu meslek sahipleri tarafýndan da belirtilmiþtir. Bir
sosyal hizmet uzmaný, toplumsal olarak yasanýn uygulanmasýndaki sorunlarý þu sözlerle
açýklamýþtýr:
"Kadýnlar kararýn içeriðini uygulamýyor. Adamý eve alýyor. Kararlý kadýn yok. Bu tip kararlarý
korkutma amacýyla kullanýyorlar. Erkekler için de geçerli. Yani yasalar yapýlýyor ama..."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Bir önceki bölümde de bazý erkeklerin ifadelerinde yer aldýðý gibi, evden uzaklaþtýrýlmanýn
erkeklere çok aðýr geldiði, onlarýn bunu kabul edemediði ve 4320 sayýlý Kanunu'nun tam
olarak uygulanmadýðý bir hakim tarafýndan "Adam gene eve gidiyor, uzaklaþtýrmayý
uygulayamýyor. Onu kaldýramýyor erkek" sözleriyle dile getirilmiþtir.
"Tabi ki tabi ki. Yani karakola haber veriyoruz geliyo yine adam diye, evidir gelecek tabi
diyo, bana buradaki karakol. Þimdi uygulamayý siz doðru yapmazsanýz gerçekten iyi 4320
çok iyi bir yasa ama uygulamada hiç bir geçerliliði olmayan bir yasa."
(STK çalýþaný)
173
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
4320 sayýlý Kanun'a iliþkin olarak gündeme getirilen bir baþka eksiklik ise, Kanun'un
sadece evlilik birliði içindeki kiþileri kapsamasýdýr. Bu konu özellikle hakim17 ve avukat
görüþmeleri ve hukuksal destek veren kiþilerle yapýlan odak grup görüþmelerinde dile
getirilmiþtir. Bir hakim kendi kararlarýnda evlilik olmadýðý durumlarda da koruma kararý
çýkardýðýný, önemli olanýn kadýnýn þiddetten korunmasý olduðunu dile getirirken, eksiklikleri
þu sözlerle ifade etmiþtir:
"Boþanmadan sonra da evlilik bitse bile boþanmýþ eþlerin diðerine yapmýþ olduðu þiddeti
de bu yasa kapsamýna almýþ olmasý gerekirdi. Ama bu yasa almadý. Kaygýsý da þuydu.
Biliyorsunuz imam nikahlý eþler var. Ýmam nikahlýyý korursanýz, imam nikahlýlýðý meþrulaþtýrmýþ
olursunuz diye düþünüldü. Ama iþin doðrusu bu deðil bence yani öyle düþünmemek lazým.
Yani tamam o meþrulaþýrdý belki ama toplumda da yavaþ yavaþ birlikte oturmalar baþladý,
sevgili anlamýnda oturan, dost anlamýnda oturan… Boþanmadan sonraki þiddet maðdurlarýna
da bu yasayý uygulamak lazým. Evlilik dýþý iliþkilere de uygulamak lazým. Sonuçta önemli
þudur, tamam imam nikahlýlýðý teþvik eder etmez çok önemsemiyorum ama sonuçta imam
nikahlý evlilik suçtur. Ceza kanunlarýna göre de suçtur, cumhuriyet kanunlarýna göre de
suçtur. Ama burada önemli olan þey, aslolan þey maðdurun korunmasýdýr. Aile içi þiddete
uðrayan bir kadýný korumak mý önemli, onun önlemini almak mý önemli yoksa imam
nikahlýlýðý teþvik mi? Bana sorarsanýz onu engelleyici hükümler zaten var."
(Hakim)
Görüþülen birçok meslek sahibi kiþi, ayrýntýlarýný bilmeseler de yasadan haberdar olduklarýný
belirtmiþlerdir. Bazý meslek sahipleri toplumsal yapýnýn (özellikle de aile yapýlarý ve akrabalýk
iliþkilerinin) bu kararýn uygulanmasýna uygun olmadýðýný dile getirmiþ, bazýlarý da yasayý,
kadýnlarý evlerinden çýkarmadan korumaya yönelik olmasý açýsýndan olumlu bulduklarýný
söylemiþlerdir.
Medyanýn oynadýðý rol
Kadýna yönelik þiddetin yaþanmasý ve önlenmesi konusunda hemen hemen her görüþmede
medyanýn etkisi gündeme getirilmiþtir. Meslek sahipleri, imamlar ve STK temsilcilerinin
medyadan kast ettiði genellikle televizyon olmuþtur. Sadece gazete muhabirleriyle yapýlan
odak grup görüþmesinde gazete ve dergilerden söz edilmiþtir. Tüm görüþmeciler, medyanýn
kadýna yönelik þiddetin artmasýndaki etkisinin yaný sýra, þiddetin azaltýlmasý konusunda
da olumlu bir rol oynayabileceðini dile getirmiþlerdir.
Görüþmelerin birçoðunda medya, özellikle televizyon, toplumsal ve bireysel þiddeti
destekleyen unsurlarý ile ele alýnmýþ, ardýndan kadýna yönelik þiddet konusundaki görüþler
aktarýlmýþtýr. Þiddet sahnelerinin yoðun olduðu program ve dizi filmlerden örnekler verilmiþ
ve bu tür dizilerin þiddetin normalleþmesi ve meþrulaþmasýna katkýsý olduðu belirtilmiþtir.
Benzer biçimde kadýna yönelik þiddet açýsýndan da, kadýnlarýn daha zayýf, baþarýsýz,
17
Bu konuda daha sonra bir karar çýkmýþtýr: Bkz. T.C.Ankara 8. Aile Mahkemesi gerekçeli karar esas no: 2008/108 D.Ýþ. karar
no: 2008/107 .
174
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
yardýma muhtaç ve erkek tarafýndan þiddete maruz kalmaya mahkum zavallý bir konumda
gösterilmesine karþýlýk, erkeklerin sert, baþarýlý, kadýnlarý ezen ve þiddet uygulayan konuda
gösterilmesinin var olan þiddetin daha da artmasýna neden olduðu ifade edilmiþtir.
Görüþmecilerin hemen hepsi, kadýnlara yönelik yayýn yapan sabah programlarýndan
bahsetmiþtir. Bu programlarýn özellikle þiddet yaþayan kadýnlar üzerinden reyting saðladýðýna
deðinilmiþtir. Medyanýn, konuyla ilgili bilgi ve bilince sahip olmayan kiþiler tarafýndan
sunulan, bilgilendirici olmaktan uzak bu tarz programlar ile sadece reyting artýrmayý
hedeflemesi ve þiddet yaþayan kadýnlarýn yaþadýklarýný anlatmalarýna uygun bir ortam
yaratmasý kadýna yönelik þiddetin normalleþtirilmesine, kanýksanmasýna katkýda bulunmasý
açýsýndan eleþtirilmiþtir.
"Bi kere þiddet içeren programlarýn ortadan kaldýrýlmasý gerekiyor. O kadýn programlarýnýn
tamamen ortadan kaldýrýlmasý gerekiyor. Uzman olmayan, bilinçsizce sunulan programlar
bence þiddeti önlemek gibi bir amaç güdüyorlarsa eðer, nedense hep þiddet uygulanan
kiþiyi ortaya çýkartýyorlar ama o kadar yanlýþ sorular soruluyor ki, o kadar bilinçsiz sorular
soruluyor ki. O kadar cahilce iþler yapýlýyor ki, o kadar cahilce söylemler yapýlýyor ki bence,
daha çok zarar veriyorlar..."
(Hakim)
"Sadece kadýný çýkartýp naptýn, ne ettin, baþýndan ne geçti sýrf reyting uðruna hikaye
anlattýrýyor, saatlerce onun aðlamasýndan para kazanýyor. Çok acý ama kadýnlar da buna
þey oluyor yani, kendini kullandýrýyor diyelim."
(Sýðýnmaevi koordinatörü)
Medyanýn þiddet olaylarýný aktarýrken kullandýðý dilin de, þiddeti meþrulaþtýrma ve
normalleþtirme açýsýndan önemli olduðunu bir sosyal hizmet uzmaný þu sözlerle anlatmýþtýr:
"Þiddeti çok, yani ön plana çýkartan yayýnlarý ben doðru bulmuyorum. Yani kadýnýn yediði
iþte o ifadeler de hoþ deðil. "Kocasýndan dayak yedi" iþte ne bileyim bir çok baþlýk altýnda
onlarý pek doðru bulmuyorum. Daha çok yani þiddeti yapanlarla ilgili, ya da þiddetin
yapýlmamasý konusunda o tip mesajlarýn verilmesi gerektiðini düþünüyorum. Çünkü haberde
iþte kadýnýn maðduriyetini yazarak ve iþte sonunda da o kadýnýn naptýðýný, ne gibi çözüm..
onu hiç söylemiyor dikkat ediyorsanýz. Dövülen veya iþte öldürülen veya bir þekilde yaralanan
kadýn. Ama sonuçta yapan kiþinin aldýðý cezalarýn da örnek þeklinde sunulmasý lazým."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Gazetecilerle yapýlan odak grup görüþmesinde ise, toplumda 'þiddeti onaylama durumu
varsa þiddet uygulanýr' görüþü gündeme getirilmiþ ve þiddetin 'bu coðrafyada' yaygýn
olduðu vurgusu yapýlmýþtýr. Özellikle gazetelerin üçüncü sayfalarýnda yer alan haberlerin
sansasyonel olmalarý nedeniyle ilgi gördüðü ve bunun bir arz talep konusu olduðu
belirtilmiþtir. Medyanýn bugün bilgilendirme fonksiyonundan daha çok, eðlendirme
fonksiyonunun ön planda olduðundan bahsedilmiþtir.
175
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ayrýca, kadýn programlarýnýn kadýn haklarýna iliþkin program yapmasýnýn olumlu etkisi
olacaðý da gündeme getirilen konulardan birisidir.
"...þimdi maðdur kadýnlarý çýkarttý, o sabah programlarýnda ki... hiç de doðru programlar
deðil diye düþünüyorum ama... Üstüne düþeni yapmýyor. Mesela þu kadýn haklarýyla ilgili,
ya da yapýlmasý, þiddete maruz kalan kadýnlarýn ne yapmasý gerektiðini, ya da nereler
baþvurmasý gerektiðini söyleseler, onlarý bile bilgilendirseler çok güzel".
(Sýðýnmaevi koordinatörü)
Sorun alanlarýndan birisi olarak tanýmlanan medyaya iliþkin olarak görüþülen kiþilerin
birçoðu medyadaki 'þiddet içeren unsurlarýn hepsinin temizlenmesi gerektiði' konusunda
görüþ bildirmiþlerdir. Þiddetin meþrulaþmasýna zemin yaratan þiddet içerikli programlarýn
ortadan kalkmasý ve þiddetle ilgili haberlerin farklý biçimlerde sunulmasý gerektiðine iliþkin
önerilerde bulunulmuþtur. Programlarýn yayýn saatleriyle ilgili olarak, özellikle çocuklarýn
izleyebileceði saatlerde hangi programýn gösterileceðine iliþkin daha dikkatli davranýlmasý
gerektiðine deðinilmiþtir.
"Çok þey yapabilir, özellikle bu þiddet olaylarýný gündeme getirmemeli [çocuklarýn saðlýðý
açýsýndan yaklaþýyor] belli bir saatte gösterilmeli, yoksa kötü örnek oluyor. Basýnýn bu tarz
örnekleri göstermemesi lazým."
(Hakim)
"Medyaya büyük görev düþüyor. Yanlýþ örnekleri göstermemeleri lazým... Ya televizyonlarýn
böyle yönlendirmeleri olduðunu görüyorum. Benim bildiðim bütün .... [ilin] tanýdýðý bir
tane beyefendi vardý… Resmen böyle sorun olan bir kiþiydi. Oraya maðdur sýfatýyla getirilmiþti.
Böyle yanlýþ þeyler de söz konusu olabiliyor."
(Avukat)
Kadýna yönelik þiddet konusunda yürütülen eðitimler
Kadýna yönelik þiddet konusunda çeþitli meslek gruplarýna yönelik eðitimler yürütülüyor
olmasýna raðmen, görüþmelerde daha çok polislere yönelik eðitimlere vurgu yapýlmýþtýr.
Bunun nedeni de polislerin þiddete maruz kalmýþ olan kadýnlarla ilgili olarak kritik bir
noktada bulunmalarý, onlarýn baþvuruda bulunan kadýnlara davranýþlarýnýn kadýnlarýn
güven duymama ve destek almaktan vazgeçmelerine yol açabileceðidir.
"Kadýnýn ilk gittiði yer polis. Ve buradan gerekli, olumlu yaklaþýmý gördüðü zaman sonuç
alabiliyoruz… Ama ordan yaklaþým evine dönmesi olursa o kadýný bi daha biz bulamayýz,
ulaþamayýz zaten. Onun için polisin eðitimi, ilk baþvurunun orasý olmasý itibariyle de çok
önemli."
(Sosyal hizmet uzmaný)
176
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Eðitimle ilgili sorunlar çok net olarak ifade edilmemiþ olmakla birlikte, birçok meslek
sahibi genel eðitim düzeyinin yetersiz olduðunu belirtmiþtir. Özellikle bazý hakimler, eðitim
kalitesinin iyi olmadýðý ve nitelikli insan yetiþmediði vurgusunu yapmýþlardýr. Bütün
toplumun eðitilmeye ihtiyacý olduðunu belirten bu görüþü savunanlar açýsýndan, toplumdaki
eðitimin düzeyinin artmasý ile þiddetin önüne geçilmesi mümkün olacaktýr. Örneðin, bir
hakim, kadýna yönelik þiddet konusunun tek baþýna ele alýnmamasý gerektiðini belirterek,
bunun toplumsal bir sorun ve toplumun eðitimi sorunu olduðunu dile getirmiþtir.
Diðer taraftan, eðitimle ilgili olarak kýz ve erkek çocuklarýn eþit düzeyde eðitim imkanlarýndan
yararlanmadýðýný dile getirenler de olmuþtur. Bir adli týp uzmanýnýn bu konudaki eleþtirisi,
eðitim imkanlarýndan daha az yararlanmýþ olmalarýnýn kadýnlarý güçsüzleþtirdiði ve þiddetten
uzaklaþmalarýna engel olduðu biçimindedir.
"Birincisi, önünü görebilecek bilgisi yok kadýnýn. Yani buraya gidecek ama kadýn yani eðitim
düzeyimiz belli. Türkiye'de beþ seneyi geçmedi deðil mi, ortalama eðitim süremiz hala. Hani
kadýn gözünde bir þeyler yapýlabileceðini kesecek ki öyle gitsin veya kadýn tamam hani hep
böyle þeyde, boþanacaðým mý þimdi. Kadýnýn boþanacak gücü olsa zaten iþ bu aþamaya
gelmiyor. Kadýnýn kendi ayaðý üstünde duracak gücü yok… Türkiye'de o kadar kolay donanýmlý
bir kadýn olamýyorsun. Olamýyorsunuz... Belki biraz eðitimimizi sorgulamamýz gerekiyor.
Eðitim politikalarýný."
(Adli týp doktoru)
Kadýnlarýn istihdama katýlmalarýnýn önündeki engellerden biri olarak da eðitim gündeme
getirilmiþtir. Özellikle þiddetin nedenleri arasýnda ekonomik sýkýntýnýn belirtildiði durumlarda,
kadýnlarýn kendilerine yetecek maddi olanaklara sahip olmamalarýnýn þiddeti kabul
etmelerinde etkili olduðu noktasýna deðinilmiþtir.
Eðitimin çok önemli olduðu vurgusunu yapan meslek sahipleri arasýnda kadýna yönelik
þiddetin nedenini toplumun eðitimsizliði olarak tanýmlayanlar daha çok hakimler, doktorlar
ve polisler olmuþtur. Bu bakýþ açýsý, kadýna yönelik aile içi þiddete odaklanmak yerine,
toplumsal olarak eðitimli olmanýn önemine dikkat çekmektedir. Eðitim düzeyinin artmasý
ile þiddetin azalacaðý düþüncesiyle, örgün eðitim sisteminden yararlanmanýn yaný sýra
farklý eðitimlere ihtiyaç duyulduðu vurgusu da yapýlmýþtýr. Bir yandan örgün eðitimin
herkese verilmesi önerilirken, diðer taraftan da verilen eðitimin niteliði üzerinde durulmuþtur.
Örneðin, bir polis bu konuda kaliteli insan yetiþtirmenin önemini þu sözlerle ifade etmiþtir:
"Kaliteli insan yetiþtirsek hepsini düzeltmiþ oluruz. Öyle mi? Kaliteli bi nesil yetiþtircez.
Þimdi öðretmeni beðenmeyiz. Doktoru saðlýkçýyý beðenmeyiz. Öðrenciyi beðenmeyiz, polisi
beðenmeyiz. Efendim talebeyi beðenmiyoruz, çiftçiyi beðenmiyoruz. Sokaktaki halký
beðenmiyoruz, peki bunlarýn hepsinin kökeni ne? Ýnsan. Biz saðlýklý düþünen, saðlýklý nesiller,
saðlýklý karakterli, olumlu bir insan topluluðu, hepsi insanoðlu, demek ki hepsini kökten
çözmüþ olur muyuz?"
(Polis)
177
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Örgün eðitim sisteminin sorgulanmasýnýn gerekli olduðu meslek sahipleri, imamlar ve
STK temsilcileri tarafýndan farklý yönleriyle dile getirilmiþtir. Kadýn ve erkek arasýndaki
eþitsizliði veri kabul eden bir eðitim sisteminin, erkek egemenliðini kabul eden sistemi
pekiþtirdiðine de bazý meslek sahipleri ve STK temsilcileri deðinmiþlerdir.
"Belki biraz eðitimimizi sorgulamamýz gerekiyor. Eðitim politikalarýný. Eðitim hayýr iþte kitap
okumak þudur budur, ama onun dýþýnda biraz daha güçlü insan yetiþtirebilmek olmalý.
Yoksa bu zihniyetle o okula gönderdiðinizde de orda erkeðin egemenliðini kabul eden kadýn
yetiþtiriyorsunuz bu sistem içerisinde. O yüzden bunlar sorgulanmalý ama kýsa dönem
çözüm..."
(Adli týp doktoru)
Eðitim sisteminin gözden geçirilmesinin içinde bu sektörde görev yapan kiþilerin davranýþlarý
da gündeme getirilmiþtir. Özellikle öðretmenlere çocuklarýn nasýl bir aile ortamý içinde
yaþadýklarý konusunda bilgi sahibi olabilecek kiþiler olmalarý nedeniyle daha fazla görev
düþtüðüne deðinilmiþtir. Ayrýca, öðretmenlerin kendi yaþamlarýyla örnek olmalarý gerektiðine
iliþkin önerilerde de bulunulmuþtur.
Kadýna yönelik þiddetle mücadele konusunda örgün eðitimin dýþýnda, bu konuda çalýþan
meslek sahiplerini bilinçlendirmeye yönelik eðitim programlarý hazýrlanmasý gerektiði her
meslek grubundan kiþiler, imamlar ve STK temsilcileri tarafýndan dile getirilmiþtir. Meslek
sahiplerine verilecek eðitimlerin yaný sýra kadýnlara ve erkeklere yönelik eðitimlerin
gerektiðinin de altý çizilmiþtir.
"Ama sadece o eðitim deðil, toplum eðitilmeli, sadece kadýnlar deðil erkekler de eðitilmeli,
buradaki toplum merkezlerinde eðitimler düzenliyoruz, anne çocuk eðitimleri, baba ile
eðitimler, gelen kiþiler neden daha önce almadýk böyle bir eðitimi diyorlar, toplumu
bilinçlendirmek lazým."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Bir hakim, kadýnlara ve erkeklere eðitim verilmesinin gerekli olduðundan bahsederken,
sadece þiddet uygulayan erkeklere yönelik bir eðitimi ayrýmcýlýk olarak tanýmladýðýný ve
onur kýrýcý bulduðunu belirtmiþtir.
"Kadýnýn da eðitime ihtiyacý var, erkeðin de eðitime ihtiyacý var. Tabi bütün toplum olarak
hepimizin eðitime ihtiyacý var. Sadece iþte dövülen kadýnlara karþý erkekleri eðitelim anlayýþýný
ben onur kýrýcý buluyorum. Son derece onur kýrýcý ve kabul edilemez buluyorum. Ne demek
erkekleri eðitelim? Hayýr kadýn erkek hepimiz eðitilelim. Hepimizin eðitime ihtiyacý var.
Yanlýþ olan bu. Sýnýflandýrmaya girmeyelim. Ayýrmayalým. Bu ayrýmcýlýk hoþ bi þey deðil"
(Hakim)
Devletin bu konuda yapmasý gerekenlere iliþkin öneriler avukatlar ve hakimler tarafýndan
dile getirilmiþtir. Aile içinde yaþanan sorunlarýn bir aile sorunu olarak deðil, toplumsal bir
sorun olarak görülmesinin önemine deðinen bir avukat, sosyal devlet anlayýþýna "aile içi
karýþmayýn gibi hani. Öncelikle hani bunu yýkmak lazým" sözleriyle dikkat çekmiþtir.
178
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
Özellikle sosyal hizmet uzmanlarýnýn eðitime iliþkin önerileri, kadýnlarýn kendi haklarýnýn
farkýnda olmalarýna yönelik bilinçlendirme eðitimlerinden, ailelere yönelik eðitimlere ve
erkeklere yönelik eðitimlere kadar uzanan geniþ bir yelpaze içinde sunulmuþtur. Bir sosyal
hizmet uzmaný, kýz ve erkek çocuklarýn eðitim hakkýndan eþit yararlanmalarýnýn ve ailedeki
geleneksel yapýdan kaynaklanan cinsiyet ayrýmcýlýðýnýn ortadan kaldýrýlmasýnýn önemine
dikkat çekmiþtir.
"Ailelerde de o geleneksel yapýmýzdan kaynaklý cinsiyet ayrýmcýlýðýnýn bir kere ortadan
kaldýrýlmasý lazým. Yani kýzlara ayrýlan iþlerle erkeklere ayrýlan iþlerin ailede çok belirgin
olmasý ne yazýk ki körüklüyor. Ýþte erkek çocuklara hiç iþ yaptýrýlmayýp hep kýz çocuklarýnýn
edilgen, evde her iþe koþan kiþiler olarak, ordan, eðitim ordan baþlarsa kadýnlarýmýz da hep
baþkalarýnýn hizmetinde, evlendiði zaman da çocuklarýnýn kocasýnýn hizmetinde insanlar
olarak kendilerini görüyor. Yani eðitim çok önemli."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Baþka bir sosyal hizmet uzmaný da ailede verilen eðitimin birey olma temelinde olmadýðýný,
bunun özellikle kýz çocuklar için daha da geçerli olduðunu belirtmiþtir. Kadýnlarýn kendilerinin
deðiþen rollerine raðmen erkeklerden beklentilerinin geleneksel rollere uymaya devam
ettiðini þu sözlerle dile getirmiþtir:
"Hem birey olmak istiyor. Hem de eþinin koruyucu kollayýcý olmasýný istiyor bir baba gibi.
Bu nedenle, vakalarýn çoðunda ne zaman þiddet sorun oluyor? Artýk kaldýramayacaðý,
taþýyamayacaðý bir noktaya geldiði zaman haklarýnýn farkýna varýyor. Aldatma, dayak, sözlü
þiddet... Çalýþan ya da ev kadýný olsun. Sorumluluk ve görevlerini iade ediyorlar."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Yetiþtikleri aile ortamý içinde kadýnlarýn kendi haklarýnýn farkýnda olmadýklarýnýn altýný
çizen meslek sahipleri kadýnlara yönelik bilinçlendirme eðitimlerine gerek olduðunu þu
sözlerle ifade etmiþlerdir:
"Her þeyden önce kadýnlar kendi sahip olduðu haklarý bir öðrenmeliler. Bizim toplumdaki
problemlerimizden bir tanesi de kiþiler kendi hak ve özgürlüklerini bilmiyorlar. Kadýn,
kendini destekleyen hukuku bilmiyor"
(Ýmam)
"Ýþte orada da bir insan olduklarýný, yani böyle bir muameleye maruz kalmadýklarý konusunda
da bilinçlendirilip eþit olduklarý yönünde çalýþmalar yapýlmasý, cinsiyet ayrýmcýlýðýnýn kalkmasý
için ta okullardan, aileden baþlayarak çocuklarýmýzý yetiþtirirken, bir kere kýz erkek olarak
yetiþtirirken baþlayarak bir takým eðitim ailede baþlamasý gerekiyor. Onu düþünüyorum.
Çok, çünkü köklü bir þey bu. Bizim de toplum yapýmýzda iþte gelenekler daha çok aðýr
basýyor. Onun için yapýsal bir sorun zaten þiddet. Öyle sonradan ortaya çýkmýþ bir þey deðil."
(Sosyal hizmet uzmaný)
Kadýnlara ve erkeklere yönelik eðitim programlarýna duyulan gereksinim, sosyal hizmet
uzmanlarý þiddete maruz kalan kadýnlarla yakýn iletiþim içinde olan adli týp doktorlarý ve
avukatlar tarafýndan dile getirilmiþtir önerilerdendir.
179
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
"Erkeklerin düþünceleri, ataerkil yapý, sadece kadýnlarýn deðil erkeklerin de bilinçlendirilmesi
gerekiyor."
(Sosyal hizmet uzmaný)
"Baþka, yardým gruplarýna hani kadýný güçlendirebilmek veya bir þey için yardým gruplarýndan
bir þey saðlanabilecekse, ordan bir þey saðlamaya çalýþýyoruz."
(Adli týp doktoru)
Kadýna yönelik þiddetin önlenmesine iliþkin yeni kurumlarýn oluþturmasýna yönelik
önerilerde bulunan meslek sahipleri de olmuþtur. Örneðin, bir imam aile içindeki huzurun
saðlanmasý konusuna iliþkin olarak bir aile polisi ya da ev polisi önerisinde bulunmuþtur:
"Avrupa'da var bu. Ev polisi var mesela. Siz inþaat yapacaksýnýz, polisin bilgisi dýþýnda
yapamazsýnýz. Teftiþ. Aile kontrolü yapan devlet memurlarý var… 'Aile kontrol memurlarý'
olmalý. Ýnsan en önemli olan varlýk, toplumu oluþturan aile, en küçük birey bu... Dediðim
gibi ev polisi koyacaksýn. Altý ayda bir, bir senede bir sizin sorduðunuz gibi soru soracaksýnýz.
'mutlu musunuz?' varsa bunun bir problemi 'hayýr mutlu deðilim' diyorsa sebeplerini
araþtýrýp o ailenin problemini çözmeye, devletsin sen, biz de devlet korumuyor."
(Ýmam)
Diðer bir öneri de bir hakim tarafýndan evlenmeden önce, kadýnlarýn ve erkeklerin bir
evlilik okuluna devam etmeleri yönündedir:
"Bu insanlarý ki benim iddiam evliliklerden önce, evlilik okullarýnýn açýlmasý lazým. Hani
ehliyet alýrýz ya, iþte okula gideriz, 45 gün… Devam ederiz, orda þoförlüðü öðrenmeye
çalýþýrýz, hem teorisini hem pratiðini. Þimdi evliliðin ne olduðunu iyi anlatmak lazým. Evlilikte
misyonu nedir, erkeðin misyonu nedir, sorumluluklarý nedir? Bunlarýn hep, kadýnýn çok iyi
anlatýlmasý lazým."
(Hakim)
Þiddete maruz kalan kadýnlarýn yapmasý gerekenlere yönelik önerilerin en baþýnda
yasalardan yararlanmak, karakola baþvurmak ve fiziksel þiddet sonrasýnda meydana gelen
yaralarýn belgelenmesi için adli týp raporu almak birçok görüþmecinin dile getirmiþ olduðu
konulardýr. Bunun yaný sýra meslek sahipleri ve STK temsilcilerinin hemen hepsi þiddet
maðduru kadýn ve çocuklara psikolojik destek verilmesinin önemine dikkat çekmiþtir.
Kadýna yönelik þiddetle mücadele konusunda özellikle þiddete maruz kalan kadýnlara
verilen destek mekanizmalarýný eleþtiren meslek sahiplerinin birçoðu devletin bu alandaki
sorumluluklarýna dikkat çekmiþtir. Özellikle eðitim ve istihdam politikalarýnýn kadýnlar
açýsýndan ve kadýnlar lehine gözden geçilmesi vurgulanan önerilen konular arasýndadýr.
Sadece örgün eðitimin yetmediði, kadýnlara, erkeklere ve ailelere yönelik farkýndalýk ve
iletiþim eðitimlerinin yapýlmasýnýn gerektiði gündeme gelmiþtir. Ayrýca, þiddete maruz
kalan kadýnlara ve çocuklara destek veren kurumlarýn sayýlarýnýn ve verilen hizmetin
180
Aile Ýçi Þiddet Algýsý: Niteliksel Araþtýrma Sonuçlarý
yeterli olmamasý, donanýmlý, duyarlý ve yeterli sayýda personelin eksikliði, bunun da daha
çok bütçe ile iliþkilendirildiði görülmektedir. Destek veren kamu kurum ve kuruluþlarýnýn
hem kendi aralarýndaki hem de STK'larla (kendi aralarýndaki iþbirliði de dahil edilerek)
iþbirliðinin önemli bir sorun olduðuna deðinilmiþtir. Þiddete maruz kalan kadýnlara ve
çocuklarýna yönelik psikolojik destek hizmetlerinin saðlanmasý da vurgulanan konular
arasýndadýr.
181
SONUÇ VE ÖNERÝLER
Sonuçlara Genel Bakýþ
Bölüm 8
Sonuçlara Genel Bakýþ
Sunday ÜNER, Ýlknur YÜKSEL, Ýsmet KOÇ, Banu AKADLI ERGÖÇMEN,
Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ
"Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý", kadýnlarýn yaþadýklarý þiddeti
birçok boyutuyla ele almayý saðlayacak tanýmlayýcý ve açýklayýcý nitelikte bilgi sunmaktadýr.
Bu bölümde, kadýnlarýn maruz kaldýklarý þiddet farklý boyutlarýyla özetlenerek
deðerlendirilmektedir.
Þiddet aile içinde: baba evinde, koca evinde
Araþtýrma sonuçlarý, kadýna yönelik aile içi þiddetin ülke genelinde yaygýn bir biçimde
yaþandýðýný göstermektedir. Kadýnlar sadece eþleri veya birlikte olduklarý erkeklerden
deðil, kendi yakýn çevreleri içindeki kiþilerden de fiziksel ve/veya cinsel þiddete maruz
kalmaktadýrlar. On beþ yaþýndan önce yaþanan fiziksel þiddetin yüzde 75'i kadýnlarýn kendi
ailelerinden kiþiler tarafýndan gerçekleþtirilmektedir. On beþ yaþ öncesinde cinsel þiddet
yaþadýklarýný belirten kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý bu þiddete tanýmadýklarý kiþilerden
maruz kalmýþlardýr.
Kadýnlarýn, çocukluk ve gençlik dönemlerinde daha çok babalarý, anneleri ve aðabeylerinden
maruz kaldýklarý fiziksel þiddet, daha sonraki yýllarda erkek arkadaþlarý, niþanlýlarý, nadiren
de tanýmadýklarý kiþiler tarafýndan ve evlilikle birlikte eþleri tarafýndan fiziksel ve/veya
cinsel þiddet biçiminde devam etmektedir. Türkiye'de evlenmiþ ya da bir birlikteliði olan
kadýnlarýn yüzde 39'u yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde eþleri18 tarafýndan fiziksel
þiddete maruz kalmýþ ve þiddete uðrayanlarýn yaklaþýk yarýsý ise (yüzde 46) vurma,
tekmeleme, boðazýný sýkma, býçak ya da silah kullanma gibi aðýr derecedeki þiddet
biçimlerini yaþadýklarýný belirtmiþtir. Erken yaþlarda, genellikle eþlerini iyice tanýmadan
ve kimi zaman da evde yaþadýklarý þiddetten kaçmak için bir kurtuluþ yolu olarak görülen
evlilikler, kadýnlarýn þiddetten kurtulmalarýný çoðu zaman saðlayamamaktadýr. Hatta
araþtýrma sonuçlarý gebelik döneminde, her 10 kadýndan birinin fiziksel þiddete maruz
kaldýðýný ortaya koymuþtur.
Türkiye'de evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 15'i yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde cinsel
þiddete maruz kaldýðýný belirtmiþtir. Fiziksel veya cinsel þiddetin yaþanma yüzdesinin yüzde
42 olmasý, iki þiddetin daha çok bir arada yaþandýðýný ve fiziksel þiddetin kadýnlarýn
hayatýnda oldukça fazla yer aldýðýný göstermektedir. Ülke genelinde evlenmiþ kadýnlarýn
18
Eþleri veya birlikte olduklarý kiþiler
185
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
yaþadýklarýný belirttikleri duygusal þiddet/istismar yüzde 44 ile diðer þiddet biçimlerinden
daha fazladýr.
Fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik þiddet ve istismarýn yaný sýra, evlenmiþ kadýnlarýn
günlük hayatlarýnýn eþleri tarafýndan kontrol edilmesi de ayrý bir þiddet göstergesi olarak
deðerlendirilebilir. Evlenmiþ her 10 kadýndan 7'si "eþinin her zaman nerede olduðunu
bilmek istediðini" belirtmiþtir. Bu durum kadýnlarýn kendi hayatlarý üzerindeki tasarruf
haklarýnýn sýnýrlandýrýlmasý açýsýndan düþündürücüdür.
Þiddet, fiziksel ve ruhsal saðlýðý bozuyor
Þiddete maruz kalan kadýnlarýn fiziksel ve ruhsal saðlýklarý ciddi düzeyde etkilenmektedir.
Sonuçlar, evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 24'ünün maruz kaldýðý fiziksel veya cinsel þiddet
nedeniyle yaralandýðýný göstermektedir. Ülke genelinde þiddete maruz kalma sonucu
yaralandýklarýný belirten kadýnlarýn büyük bir bölümü yaralanmanýn hayatlarýnda birçok
kez olduðunu belirtmiþlerdir. Þiddet sonucu yaralanan kadýnlarýn yüzde 58'inde, yaralanma
sayýsý 3 veya daha fazladýr.
Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde 33'ü yaþamlarýnýn herhangi bir
döneminde intihar etmeyi düþündüðünü; yüzde 12'si ise intihara teþebbüs ettiklerini
belirtmiþlerdir. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ kadýnlar için bu oranlar sýrasýyla
yüzde 11 ve yüzde 3'tür. Bu bulgular, fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn
þiddete maruz kalmayan kadýnlara göre 4 kat daha fazla intihara teþebbüs ettiðini
göstermektedir.
Þiddet ayrým yapmýyor
Kadýnlarýn yaþam döngüsü içinde çeþitli aþamalarda karþýlaþtýklarý þiddet, kadýnlarýn yaþ,
eðitim, refah düzeyi ve yerleþim yeri gibi temel özelliklerine göre bakýldýðýnda alt kategoriler
arasýnda farklýlýk gözlenmektedir. Bununla birlikte þiddetin bu özelliklerin tüm kategorilerinde
önemli oranda var olduðu görülmektedir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlar,
sosyo-ekonomik olarak geliþmiþ bölgelerde yaþayan kadýnlar, eðitimli kadýnlar, ücretli
olarak çalýþan kadýnlar ve yüksek refah düzeyindeki hanelerde yaþayan kadýnlar da dahil
olmak üzere tüm kadýnlar yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde þiddet maðduru
olabilmektedirler. Bu durum, þiddetten kurtulmanýn kolay olmadýðýný, þiddetin ayýrým
yapmadan tüm kadýnlarý etkileyebildiðini göstermektedir. Kadýna yönelik þiddetin kadýnlarýn
sahip olduklarý donanýmlardan büyük ölçüde baðýmsýz olmasý, þiddetle mücadele
stratejilerinde kadýnlarýn eðitim ve çalýþma yaþamýna katýlýmlarý aracýlýðý ile güçlendirilmelerinin
yaný sýra, toplumun bir bütün olarak zihniyet deðiþimi sürecine girmesi yönünde çaba
harcanmasý gerektiðinin altýný çizmektedir.
186
Sonuçlara Genel Bakýþ
Þiddet Kuþaktan Kuþaða Aktarýlýyor
Þiddet yaþayan kadýnlarýn ve þiddet uygulayan erkeklerin, þiddetin kendi ailelerinde de
olduðunu belirtmeleri, þiddetin kuþaktan kuþaða aktarýldýðýný göstermesi açýsýndan önemlidir.
Þiddete maruz kalan evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 37'si evlenmeden önce yaþadýklarý aile
ortamýnda annelerine yönelen þiddetin varlýðýndan söz etmiþlerdir. Benzer þekilde eþlerinin
ailesinde de kadýna yönelik þiddet olduðuna vurgu yapan kadýnlarýn oraný azýmsanmayacak
boyuttadýr. Bu durum þiddetin özellikle aile içinde öðrenilen bir davranýþ biçimine
dönüþmesinin önünü açmaktadýr. Evlenmiþ kadýnlarýn önemli bir bölümü yaþadýklarý
þiddete çocuklarýnýn tanýklýk ettiðini belirtmiþlerdir. Örneðin, þiddet yaþayan kadýnlarýn
çocuklarýnda görülen anneye ve diðer çocuklara karþý saldýrgan olma, þiddet yaþamayan
kadýnlarýn çocuklarý arasýnda yarý yarýya azalmaktadýr.
Bu bulgular, Türkiye'de kadýna yönelik þiddetin sosyalleþme sürecinde öðrenildiðini ve
dolayýsýyla kuþaktan kuþaða aktarýlan bir unsur olduðunu göstermektedir. Sosyalleþme
sürecinde kadýna yönelik þiddeti, yaþamýn bir parçasý olarak gören ve öðrenen, kýz ve
erkek çocuklar bu durumdan farklý þekillerde etkilenmektedir. Erkek çocuklar açýsýndan,
bu durum yakýn çevrelerindeki kadýnlara -kýz kardeþlerine, sevgililerine ya da eþlerineþiddet uygulamalarýný olaðan hale getirebilirken, kýz çocuklarýnýn da þiddeti daha kolay
kabullenmelerine neden olabilmektedir. Ayrýca, kadýnlarýn maruz kaldýklarý fiziksel þiddete
kendilerinin de þiddetle karþýlýk vermeleri ve bazý durumlarda çocuklarýna da þiddet
uygulamalarý þiddetin kuþaklararasý devamlýlýðýnýn bir baþka göstergesidir. Bu durum,
þiddetin kadýnlar ve erkekler tarafýndan normal bir durum gibi algýlanmasýna zemin
hazýrlamaktadýr.
Þiddet neden bu kadar yaygýn?
Türkiye'de evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 32'si yaþadýklarý fiziksel þiddetin nedeni olarak
erkeðin ailesi ile yaþanan sorunlarý, yüzde 18'i maddi sýkýntýlarý ve yüzde 13'ü ise çocuklarla
ilgili sorunlarý belirtmiþlerdir. Kadýnýn erkeðin sözünü dinlememesi, erkeðin sinirli olmasý
gibi nedenler de maruz kalýnan fiziksel þiddetin diðer nedenleri arasýnda dile getirilmiþtir.
Erkeklerin ise, uyguladýklarý þiddeti kolayca gerekçelendirdikleri ve þiddeti rasyonalize
etmek için daha çok iþ yaþamýnýn getirdiði stres ve kadýnlarýn kendilerini kýþkýrtmasýný dile
getirdikleri görülmektedir. Bu durum, erkeklerin uyguladýklarý þiddetten kendilerinin deðil,
daha çok içinde bulunduklarý koþullarýn sorumlu olduðunu düþündüklerini göstermesi
açýsýndan önemlidir.
Araþtýrma sonuçlarý, kadýnlarýn büyük bir bölümünün (yüzde 86) erkeklerden kadýna
yönelen þiddeti onaylamadýðýný göstermektedir. Kadýnlarýn yüzde 49'u eþleri ile tartýþmamasý
gerektiði görüþüne, yüzde 47'si ise kadýnlarýn davranýþlarýndan erkeklerin sorumlu olduðu
görüþüne katýlmaktadýr. Bu durum, temelinde eþitsiz toplumsal cinsiyet iliþkilerinin
bulunduðu, kadýna yönelik þiddetle mücadele etmenin zorluðunu bir kez daha gözler
önüne sermektedir.
187
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Kadýnlar þiddet karþýsýnda yalnýz
Þiddete maruz kalan kadýnlarýn yarýsý (yüzde 51) yaþadýklarý þiddeti kimse ile paylaþmadýðýný
belirtmiþtir. Kadýnlarýn þiddeti paylaþmamalarýnda, þiddet yaþayan kadýnlarýn, þiddete bir
kez deðil birçok kez maruz kalmalarý, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda destek
alacaklarýna inanmamalarý, çocuklarýný düþünmeleri ve toplum içinde þiddetin “aileye
özel bir sorun” olarak deðerlendirilmesi önemli bir rol oynamaktadýr. Aile iliþkilerinin yaný
sýra, toplumsal iliþkilerde de þiddetin normal kabul edilmesi, sýradanlaþtýrýlmasý - medyanýn
da belirli oranlarda katkýsý ile - ve tüm aile bireylerinin þiddetten fiziksel ve psikolojik
açýdan zarar görmeleri kadýnlarýn kendilerini giderek güvensiz ve çaresiz hissetmelerine
neden olmakta, bu da yaþadýklarý þiddeti paylaþmalarýna engel olabilmektedir. Maruz
kaldýklarý þiddeti paylaþtýðýný belirten her 10 kadýndan 7'si yaþadýklarýný aileden ya da
yakýn çevreden bir kiþi ile paylaþmaktadýr. Yaþadýklarý þiddeti paylaþan kadýnlarýn bunu
daha çok yakýn çevrelerinde þiddet deneyimi olan ve benzer sosyalleþme süreçlerinden
geçen kiþilerle paylaþmalarý, kadýnlarýn þiddetle mücadele gücünü zayýflatan bir etki
yaratmaktadýr.
Kadýnlar þiddetle nasýl mücadele ediyor?
Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn yüzde 92'si yaþadýklarý þiddete raðmen,
resmi kurumlara ya da STK'lara baþvurmamaktadýr. Kadýnlarýn büyük bir kýsmýnýn þiddetin
kabul edilemez olduðunu düþünmesine raðmen (yüzde 86), birçoðunun yaþamýnýn sýnýrlý
bir çevre içinde geçiyor olmasý, kadýnlarýn kendi haklarýnýn farkýnda olmamalarý, destek
olacak mekanizmalarýn yeterli olmamasý, kendilerine destek olabilecek kurum ve
kuruluþlardan haberdar olmamalarý, kurumlarý tanýmamalarý, çeþitli nedenlerle baþvurmak
için yaþadýklarý çekingenlik ve kurumlarýn kendilerine yardým edebileceðine inanmama
gibi nedenler kadýnlarýn daha az baþvuru yapmalarýna neden olmaktadýr.
Tüm bu nedenler, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet karþýsýnda, daha çok eþlerine küsme, ev
iþlerini aksatma ya da evi terk etme gibi yöntemlere baþvurmak durumunda kalmalarýna
neden olmaktadýr. Bu yöntemler genellikle geçici çözümler olarak karþýmýza çýkmaktadýr.
Örneðin, þiddet yaþayan evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 26'sý þiddetle karþýlaþtýklarý durumlarda
en az bir kez evlerini terk ettiklerini belirtmiþlerdir. Kadýnlarýn evi terk etme nedenleri
arasýnda en çok belirttikleri neden þiddete daha fazla tahammül edememektir. Ancak,
kadýnlarýn geri dönme nedenleri arasýnda çocuklarýyla ilgili nedenler ön plandadýr.
Çocuklarýnýn mutsuz olacaðýndan korkma veya çocuklarýný kaybetme korkusu gibi nedenler,
evi terk ettiðini belirten kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý (yüzde 52) tarafýndan eve geri dönme
nedeni olarak belirtilmiþtir.
Dayanma gücü sona erdiðinde
Þiddete maruz kalan kadýnlarýn çok az bir kýsmý, yaþadýklarý þiddeti kurumsal düzeyde
þikayet konusu yapmaktadýrlar. Araþtýrma sonuçlarý, þiddet yaþayan kadýnlarýn sadece
188
Sonuçlara Genel Bakýþ
yüzde 8'inin kurumlara baþvurduðunu göstermesi açýsýndan önemlidir. Þiddete maruz
kaldýðý halde baþvurmayan birçok kadýnla kýyaslandýðýnda, baþvuruda bulunan kadýnlarýn
birçok yöntem denemelerine raðmen baþarýlý olmadýklarý ve son çare olarak kurumlara
baþvurduklarý görülmektedir. Kadýnlarýn dayanamayacaklarý son noktaya gelmelerinde
etkili olan en önemli nedenler arasýnda kendilerinin ve çocuklarýnýn can güvenliðinden
korkmalarý ve çocuklarýnýn kendilerini desteklemesi gelmektedir. Çocuklarýn varlýðý, onlarýn
üzülmesini istememe gibi nedenler kadýnlarýn þiddete karþý harekete geçmesini önleyen
bir fren mekanizmasý iþlevi görmekte, ancak çocuklarýn da yaþanan þiddete tahammül
edemeyeceðini belirttiði ya da çocuklara yönelen þiddetin olduðu durumlarda kadýnlarýn
dayanma gücünün azaldýðý görülmektedir.
Burada, kadýnlarýn maruz kaldýklarý þiddetle mücadele etme konusunda kendileri ve
çocuklarý için yeterli koþullarý saðlayacak ekonomik ve sosyal olanaklardan yoksun olmalarý
da önemli bir konudur. Tüm bu koþullar, kadýnlarýn içinde yaþadýklarý þiddet döngüsünü
kýrmalarýný zorlaþtýrmaktadýr.
Aile ortamý kadýnlar için ne kadar güvenli?
Araþtýrma sonuçlarý, hem kadýnlar hem de toplum tarafýndan en güvenli ortam olarak
düþünülen ailenin aslýnda kadýnlar için güvenli bir ortam olmadýðý göstermektedir.
Kadýnlarýn aile içinde maruz kaldýklarý þiddet deðerlendirildiðinde, 10 kadýndan 4'ünün
birlikte yaþadýklarý erkekler tarafýndan þiddete maruz kalmalarý, aile ortamýnýn kadýnlar
için onlarýn yaþam haklarýný zaman zaman tehdit edebilecek bir kurum haline dönüþtüðünü
göstermektedir. Bu durum, çalýþmanýn bulgularý dikkate alýnarak Türkiye'nin temel
politikalarýndan birisi olan ailenin güçlendirilmesi politikasýnýn kadýnýn güçlendirilmesi
bakýþ açýsý ile yeniden deðerlendirilmesi gerektiðini göstermektedir.
Bitirirken...
Araþtýrma sonuçlarý, Türkiye'de aile içinde kadýnlarýn eþleri tarafýndan maruz kalmýþ
olduklarý þiddetin oldukça yaygýn olduðunu göstermektedir. Türkiye'de 1987 yýlýnda
Ýstanbul'da kadýn hareketinin düzenlediði 'Dayaða Karþý Hayýr' yürüyüþünün yapýldýðý
dönemler düþünüldüðünde, toplum içinde kadýna yönelik þiddet konusunun konuþulmasýnýn
çok kolay olmadýðý anýmsanmalýdýr. Kadýnlarýn yaþadýklarý þiddete sessiz kalmamalarý ve
þiddetin utancýnýn kadýnlarda olmadýðýna vurgu yapan çalýþmalarý ile sesini duyuran kadýn
örgütlerinin sayýsý, özellikle 1990'lý yýllarda artmýþtýr. Bu yýllar, kadýn hareketinin
kurumsallaþtýðý, üniversitelerde kadýn araþtýrma ve uygulama merkezleri ile yüksek lisans
programlarýnýn açýldýðý, devlet düzeyinde de ulusal mekanizma olarak KSGM'nin kurulduðu,
SHÇEK bünyesinde kadýn konuk evlerinin açýldýðý yýllardýr. 2000'li yýllar, kadýna yönelik
þiddetin bir suç olduðunun ve bunun bir insan haklarý ihlali olduðunun her düzeyde daha
çok seslendirildiði yýllar olmuþ ve kadýn hareketinin de ivme kazandýrmasý ile yasal anlamda
kadýna yönelik þiddetle mücadele konusunda önemli adýmlar atýlmýþtýr.
189
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Son 20 yýllýk süreçte kadýn örgütleri açtýklarý kadýn danýþma merkezleri yoluyla kadýnlarýn
yaþadýklarý þiddetin farkýna varmalarýný, haklarýný öðrenmelerini, þiddete maruz kaldýklarýnda
psikolojik ve hukuksal destek almalarýný saðlamaya çalýþmýþtýr. Kadýn örgütlerinin ilk
sýðýnmaevi deneyimleri, Ankara'da Kadýn Dayanýþma Vakfý'nýn, Ýstanbul'da ise Mor Çatý'nýn
sýðýnmaevi olmuþtur. Süreklilik konusunda sorunlar yaþansa da, yaþadýklarý þiddet nedeniyle
kalacak yeri ve desteði olmayan kadýnlara bu sýðýnmaevlerinde barýnma imkaný ve çeþitli
alanlarda destek verilmiþtir. Yine bu dönemde, kadýnlara ve bu konuda görev yapan
meslek sahiplerine yönelik eðitim programlarý da yürütülmüþtür19. Bu süreçte, kadýn
örgütlerine baþvuranlarýn yaþadýklarý þiddet deneyimleri ve þiddetle mücadelede yaþanan
zorluklar çeþitli yayýnlar20 aracýlýðýyla aktarýlmýþtýr. Bugün ülke çapýnda aktif çalýþan birçok
kadýn örgütü, baþvuruda bulunan kadýnlara iliþkin kayýtlardan üretilen bilgiyi yayýnlar
yoluyla kamuoyu ile paylaþma yoluna gitmektedir. Bu çalýþmalarýn yaný sýra, kadýna
yönelik þiddetin yaygýnlýðýný ortaya koymayý hedefleyen, birçoðu küçük çaplý olmak üzere
çeþitli araþtýrmalar da yürütülmüþtür.
Bu sürecin bir sonucu olarak, kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda en kapsamlý
araþtýrma olan "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" gerçekleþtirilerek
kadýnlarýn yaþadýklarý farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýna, nedenlerine ve þiddetle
mücadele startejilerine iliþkin çok ayrýnýtlý bilgiler ülke geneli, kýr/kent ve 12 bölge
ayrýmýnda elde edilmiþtir. Araþtýrma sonuçlarý, her 10 kadýndan 4'ünün fiziksel þiddete
maruz kaldýðýný ortaya koyarak, yaþanan þiddetin bugüne kadar bilinenden daha fazla
olduðunu göstermiþtir.
Bu alanda daha önce yürütülmüþ olan araþtýrmalardan farklý olarak, Türkiye'de Kadýna
Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn resmi istatistik kapsamýna alýnmýþ bir çalýþma olmasý,
bu alanda geliþtirilecek plan ve politikalara zemin oluþturmasý açýsýndan önemlidir. Bunun
yaný sýra bu araþtýrmadan elde edilen verinin Dünya Saðlýk Örgütü'nün farklý ülkelerde
yürütmüþ olduðu araþtýrmalarla karþýlaþtýrýlabilir veri saðlamasý çalýþmanýn bir baþka
katkýsýdýr.
19
20
190
Özellikle KÝHP-Yeni Çözümler Vakfý'nýn SHÇEK ile iþbirliði içinde yürütmüþ olduðu eðitimler oldukça önemlidir.
Bu yayýnlar arasýnda Kadýn Dayanýþma Vakfý, Mor Çatý ve KA-MER'in yayýnlarý ile araþtýrmalarý sayýlabilir.
Öðrenilenler ve Öneriler
Bölüm 9
Öðrenilenler ve Öneriler
Henrica A.F.M. JANSEN, Sunday ÜNER, Filiz KARDAM
Türkiye'de Kadýna Yönelik Þiddet Araþtýrmasý konunun birçok boyutuyla çalýþýlmasýný
saðlayarak ülkemizde ilk defa kadýna yönelik þiddete iliþkin çok zengin bir bilgi kaynaðý
oluþturmuþtur. Bundan sonra ilk ve en önemli öncelik, mevcut sonuçlarýn, sorunun içeriði
ve büyüklüðü konusunda farkýndalýk yaratýlmasýnda; kadýnlarý aile içi þiddetten korumaya
yönelik genel amacýn desteklenmesini saðlayan hedef politika, strateji ve programlarýn
geliþtirilmesinde yol gösterici ve bilgilendirici olarak kullanýlmasýdýr. Bu da, hükümetin,
kadýn kuruluþlarýnýn, medyanýn, akademisyenlerin, eðitimcilerin ve bu konuda çalýþanlarýn
katkýsýyla olacaktýr.
Bu bölümün ik kýsmýnda, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý'nýn
sonuçlarý ýþýðýnda Ulusal Eylem Planý'nda belirlenen hedefler çerçevesinde politika önerileri
tartýþýlacaktýr. Ýkinci kýsýmda ise, araþtýrma önerilerine yer verilecektir.
Politika önerileri
Araþtýrma sonuçlarý göz önüne alýndýðýnda, araþtýrmanýn en çarpýcý iki temel bulgusu:
1. Aile içi þiddet olgusunun Türkiye'de bilinenden daha yaygýn olmasý,
2. Þiddet olgusunun bu denli yaygýnlýðýna raðmen, kadýnlarýn yalnýz kalmalarýdýr; Þiddet
deneyimlerinde de, þiddetle mücadeledelerinde de kendilerini yalnýz hissetmeleridir
Yaygýn þiddete raðmen, þiddet yaþamýþ kadýnlarýn ancak yarýsý yaþadýðý þiddeti yakýn
çevresine anlatmakta ve çok azý herhangi bir kurum veya kuruluþa destek amacýyla
baþvurmaktadýr. Bu baðlamda asýl önemli olan, nedenlerin irdelenmesi, kadýnlarýn bu
sessizliðinin, þiddeti bir nevi kabullenmelerinin, olaylarý normalleþtirmelerinin arkasýndaki
gerçeklerin ortaya çýkarýlmasýdýr.
Kadýna yönelik aile içi þiddetin tüm nedenleri bilinmese de, araþtýrma bulgularý, kadýna
yönelik aile içi þiddetle mücadelede topyekün bir farkýndalýða, kararlýlýk ve acil eylemin
önemine bir kez daha iþaret etmiþtir.
Aile içi þiddet maðduru kadýnlara gerekli desteðin verilmesi ve bu konuda yürütülen
faaaliyetlerin sürekli ve etkili olabilmelerinin saðlanmasý, bu alanda çalýþan kurum ve
kuruluþlarýn birbirlerinin çalýþmalarýndan haberdar olmalarý, iþbirliði ve koordinasyon
içinde çalýþmalarýna baðlýdýr.
191
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Bu durumda, Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü tarafýndan geliþtirilen Ulusal Eylem Planý
(2007-2010)'ndaki hedeflerin ve politikalarýn acilen yaþama geçirilmesi de önem taþýmaktadýr.
Bu hedeflerin neler olduðunun belirtilmesi yararlý olacaktýr:
Hedef 1. Toplumsal cinsiyet eþitliði ve kadýna yönelik aile içi þiddetle mücadele ile ilgili
yasal düzenlemelerin yapýlmasý ve uygulamadaki aksaklýklarýn giderilmesi,
Hedef 2. Aile içi þiddeti doðuran ve pekiþtiren olumsuz tutum ve davranýþlarý ortadan
kaldýrýlmasý amacýyla,toplumsal cinsiyet eþitliði ve kadýna yönelik aile içi þiddet
konularýnda farkýndalýk yaratmak ve zihinsel dönüþüm saðlanmasý,
Hedef 3. Kadýnýn sosyo-ekonomik konumunun güçlendirilmesine yönelik düzenlemeleri
yapýlmasýnýn ve uygulanmasýnýn saðlanmasý,
Hedef 4. Aile içinde þiddet gören kadýna ve varsa çocuklarýna yönelik ulaþýlabilir koruyucu
hizmetlerin düzenlenmesi ve uygulanmasýnýn saðlanmasý,
Hedef 5. Aile içinde þiddet gören kadýna ve þiddet faillerine yönelik tedavi ve rehabilitasyon
hizmetlerinin düzenlenmesi ve uygulanmasýnýn saðlanmasý,
Hedef 6. Aile içinde þiddet gören kadýna ve varsa çocuk/çocuklarýna yönelik hizmet
sunumunda kurum/kuruluþ ve ilgili sektörler arasý iþbirliði mekanizmasýnýn
kurulmasý.
Birinci temel hedefte yasal düzenlemeler ve ilgili kuruluþlarýn sorumluluklarý ortaya
konulmuþ olmakla birlikte, niceliksel ve niteliksel araþtýrma sonuçlarý bize uygulamada
þiddet yaþayan kadýnlarýn pek azýnýn destek için yasal yollara baþvurduðunu göstermektedir.
Bu da kadýnlarýn bu hizmetleri kullanmalarýnýn önündeki engellerin ortadan kaldýrýlmasýnýn
önemini ifade etmektedir.
Ýkinci ve üçüncü hedefler þiddet daha oluþmadan onu önlemeye yönelik olan ve doðasý
gereði daha uzun vadeli çözümleri içeren temel hedeflerdir. Niteliksel araþtýrmada görüþülen
kadýnlarýn pek çoðu, hem kadýnlar hem erkekler açýsýndan farkýndalýk yaratmanýn çok
önemli olduðuna dikkat çekmiþlerdir. Bu da yukarýda söz edilen ikinci hedefe ulaþmak
için faaliyetler yürütülerek mümkün olabilecektir.
Üçüncü temel hedef kadýnýn sosyo-ekonomik konumunun her açýdan güçlendirilmesini
içermektedir. Bu hedefe iliþkin faaliyetlerin sonuçlarý uzun vadede görülebilecektir ve
diðer hedeflerle ayný derecede önemlidir. Daha önceki bölümlerde ifade edildiði gibi,
kadýnlar aile içi þiddetin nedeni olarak baþta "erkeðin ailesinden kaynaklanan nedenleri"
ve "aile içinde yaþanan maddi sýkýntýlarý" göstermiþlerdir. Kadýnýn ekonomik özerkliðinin
olmasý ve eðitim düzeyinin yükselmesi durumunda belirtilen sorunlarla mücadele etmek
ve sorunlarý ortadan kaldýrmak daha kolay olabilecektir..
Dördüncü ve beþinci temel hedefler, þiddete maruz kalmýþ kadýn ve çocuklarýn korunmasý,
tedavisi ve rehabilitasyonu açýsýndan önemlidir. Bu hedefler doðalarý gereði sonuçlarý kýsa
ve orta vadeli olan uygulamalarý içermektedirler. Burada önemli olan þiddete maruz kalan
kadýnlarýn söz konusu hizmetleri veren kurum ve kuruluþlara destek için baþvurmalarýnýn
192
Öðrenilenler ve Öneriler
saðlanmasýdýr. Buna raðmen, kadýnlarýn büyük bir çoðunluðu bu hizmetlerin neler
olduðundan ve ne þekilde verildiðinden habersizdirler. Ayrýca hizmet talep eden az sayýda
kadýnýn çoðunluðu verilen hizmetlerden çok memnun kalmadýklarýný ifade etmiþlerdir.
Temmuz 2006'da yayýnlanan, 2006/17 sayýlý kadýnlara ve çocuklara yönelik þiddetin
önlenmesi amacýyla çýkarýlmýþ Baþbakanlýk Genelgesi ile baþlatýlan çalýþmalara hýz
kazandýrýlmasý önem taþýmaktadýr. Bu genelge ile belli kurumlara çeþitli görevler verilmiþtir.
Bu kurumlarýn, verilen görevleri kendi programlarýnýn bir parçasý haline getirerek, sürekliliðini
saðlamalarý önemlidir. Ayrýca, çeþitli kurumlarýn kendilerine verilmiþ görevleri yerine
getirmesinin önündeki engellerin kaldýrýlmasý, özellikle kaynaklarýn kýsýtlýlýðý gibi sorunlarýn
giderilmesi yönünde de bazý tedbirlerin alýnmasý, faaliyetlerin daha etkin yürütülmesini
saðlayabilir.
Araþtýrmanýn niteliksel aþamasýnda görüþülmüþ olan çeþitli mesleklerden (sosyal hizmet
uzmaný, avukat, hakim, adli týp doktoru, psikolog, imam, polis) kiþiler ve kadýn STK'larý
temsilcileri, bu alandaki sorunlarý ve kadýnlara yönelik hizmetler ve önleyici faaliyetlere
iliþkin önerilerini belirtmiþlerdir. Bu öneriler; bir taraftan þiddete maruz kalmýþ kadýnlarý
daha iyi koþullarda barýndýrmaya; kadýnlara ve ailelerine psikolojik destek ve rehabilitasyon
saðlamanýn yanýnda, uzun dönemde kadýnlarý güçlendirecek eðitim ve istihdam olanaklarý
yaratmaya yöneliktir. Ayrýca, medyanýn bu konudaki rolüne de deðinilmiþ, þiddet içeren,
ya da þiddeti normalleþtiren programlar sunarak, bu konuda olumsuz bir rol oynamasý
eleþtirilmiþtir.
Gerek çeþitli meslek sahiplerinin üzerinde durduðu noktalar, gerekse araþtýrma bulgularýnýn
ortaya koyduðu ihtiyaçlar, þiddete uðrayan kadýnlarýn daha iyi korunmasý ve
desteklenmesinin gerekli olduðunu göstermektedir. Buna yönelik olarak þiddet konusunda
hizmet yapýsýnýn güçlendirilmesi ve þiddetle daha iyi mücadele etmek için iyileþtirilmesi
gerekmektedir. Sýðýnma evlerinin yalnýzca sayýsýnýn deðil, donanýmýnýn da geliþtirilmesi
ve olanaklarýnýn arttýrýlmasý önem taþýmaktadýr. Sýðýnma evlerinin çok yönlü hizmet
verebilir hale gelmeleri gerekmektedir, bu nedenle sýðýnma evi personeline özel eðitimler
verilmelidir. Ayný zamanda, bütün bunlarý yapabilmek için de bu konuda bütçeden ayrýlan
payýn artmasý gerekmektedir. Ayrýca, belediyeler bu alandaki yükümlülüklerini yerine
getirmeli; bir taraftan belediyeler sýðýnma evleri açarken, baðýmsýz kadýn kuruluþlarýna da
devlet veya belediyeler ile iþbirliði içinde kadýn sýðýnaklarý iþletebilmeleri için destek
verilmeli ve bunlarýn sürekliliði saðlanmalýdýr.
Danýþma merkezlerinin, özellikle de kadýn STK'larýna ait danýþma merkezlerinin rolleri
çok önemlidir. Bu merkezlerce verilen bilgiler þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn özgüven
kazanmalarýna yardým etmelidir. Kadýnlar, resmi kurumlara baþvuru olanaklarý, haklarý,
iþ olanaklarý ve nereden psikolojik destek alabilecekleri konusunda bilgilendirilmelidirler.
Bu nedenle, bu tür merkezlerin sayýlarýnýn artýrýlmasýnýn gerekliliði ve çeþitli biçimlerde
desteklenmesi gündemde tutulmalýdýr. Öte yandan, kadýnlarýn haklarý, yasalar ve kurum
ve kuruluþlar hakkýnda da bilgilerinin yeterli olmadýðý bilinmelidir. Bu bilginin de çeþitli
193
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
kanallar aracýlýðýyla yaygýnlaþtýrýlmasý gerekmektedir. Medya bu konuda farkýndalýðý
arttýrma ve bilgilendirme açýsýndan olumlu bir rol oynayabilir.
Þiddet maðduru kadýnlarýn korunmasýna yönelik mekanizmalarý uygun bir standarda
getirmeye yönelik acil önlemlerin alýnmasýnýn yaný sýra, kadýnlarýn kendi ayaklarý üzerinde
durmalarýný saðlamak üzere eðitim ve istihdam politikalarýnýn gözden geçirilmesi de
önemlidir. Kadýnlara eðitim ve iþ olanaklarý arttýrýlýrken uzun dönemde eðitim sisteminin
cinsiyetçi öðelerden arýndýrýlmasý, eðitim sisteminde kadýnlara ve erkeklere eþit fýrsatlarýn
saðlanmasý önem taþýmaktadýr. Ayrýca kýz ve erkek çocuklar küçük yaþlardan itibaren eþit
eðitim almalý ve iletiþim becerilerini ve problemlerini þiddete baþvurmadan çözebilmenin
yollarý konusunda eðitilmelidirler.
Ayrýca, araþtýrma sýrasýnda görüþülmüþ olan pek çok kiþi de kadýnlarýn, erkeklerin ve
þiddet konusunda hizmet veren çeþitli meslek sahiplerinin (hukukçularýn, polisin, saðlýk
personelinin vb.) kadýna yönelik þiddet, toplumsal cinsiyet, iletiþim, haklar ve bu konudaki
yasalar ile ilgili eðitim görmelerinin yararlý olacaðý düþüncesindedir.
Bütün bu hususlar, bizi eylem planýnýn baþarýlý bir þekilde uygulanmasýný saðlayacak
kurumlar ve kuruluþlar arasý iþbirliðinin önemini iþaret eden altýncý hedefe getirmektedir.
Þiddetle mücadele, farklý biçimlerde tedbirler alýnmasýný ve çok çeþitli hizmetlerin verilmesini
gerektirdiði için, ulusal ve yerel düzeyde birçok kurum ve kuruluþun birlikte hareket
ederek hizmet sunabileceði iyi yapýlandýrýlmýþ bir iþbirliði mekanizmasý oluþturulmalýdýr.
Burada önemli olan bir baþka nokta da, Türkiye'de kadýna yönelik þiddeti belgeleyecek
idari bir kayýt sisteminin olmamasýdýr. Yukarýda sözü edilen tüm kamu ve özel kuruluþlarýn
ve sivil toplum kuruluþlarýnýn en kýsa zamanda birbirleri ile bir að iliþkisi içinde, bu konuda
sahip olduklarý verileri paylaþacaklarý ve sistematik hale getirecekleri bir iletiþim sistemi
kurmalarý gerekmektedir.
Sonuç olarak, yukarýda da belirtildiði gibi, araþtýrma bulgularý Ulusal Eylem Planý'ýnda
öngörülen bazý önceliklerin odaklandýðý noktalarda deðiþimler olmasý açýsýndan önemli
bir yol gösterici olmuþtur.
Araþtýrma önerileri
Kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda elde edilmiþ zengin veriden yararlanýlarak ayrýntýlý
çalýþýlmasý gereken pek çok nokta bulunmaktadýr. Bu konularýn bir kýsmý bu bölümde
belirtilmektedir, ardýndan da bu konuda daha sonra yapýlabilecek araþtýrma önerilerine
deðinilmektedir.
Ýleri analiz
Araþtýrma projesinde niteliksel veri (derinlemesine görüþmelerin ve odak grup tartýþmalarýnýn
çözümlemelerinden elde edilmiþ veriler) ve niceliksel veri (yapýlandýrýlmýþ sorukaðýtlarý
194
Öðrenilenler ve Öneriler
ile hanehalkýna ve kadýnlara iliþkin olarak bireysel düzeyde toplanmýþ veriler) içeren
büyük bir veri tabaný elde edilmiþtir. Araþtýrmadan elde edilen ve bu yayýnda sunulan
sonuçlar, araþtýrma ekibinin daha ileride yapmayý planladýðý ve devam etmekte olan
analiz sürecinin baþlangýcý olarak görülmelidir.
Aþaðýdaki konular mevcut veritabanýný kullanarak yapýlacak ileri analiz konularý olarak
düþünülmektedir:
• Bölgesel önlem önceliklerinin belirlenmesinde temel oluþturabilecek risk faktörleri ve
önleyici faktörlerin daha detaylý belirlenebilmesi açýsýndan ayrýntýlý bölgesel analizler.
• Erkeklerin aile içi þiddet karþýsýndaki tavýrlarýnýn niteliksel verilerin kullanýmýyla analizini
de kapsayacak þekilde, eþ veya birlikte olduðu kiþinin temel özellikleri ve kadýnlarýn
bu kiþiden maruz kaldýðýný belirttiði þiddet arasýndaki iliþkinin analizi.
• 15 yaþýndan sonra eþi/birlikte olduðu kiþi dýþýndakilerden þiddete maruz kalan kadýnlarýn
ve 15 yaþýndan önce cinsel istismara maruz kalmýþ kadýnlarýn özelliklerinin ayrýntýlý
analizi.
• Evlilik yaþý ve biçimi ile kadýnýn eþinden þiddete maruz kalmasý arasýndaki iliþkinin
niceliksel ve niteliksel veriler kullanýlarak analizi .
• Þiddet ile üreme saðlýðý arasýndaki iliþkilerin analizi.
• Þiddet ile ekonomik özerklik arasýndaki iliþkilerin analizi.
• Ýlk cinsel iliþki yaþý ve ilk cinsel deneyim þekli ile daha sonra yaþanan þiddet arasýndaki
iliþkinin analizi.
• Görüþmecilerin, görüþmelerin öyküsünü de aktararak sunduklarý yorumlarýn analizi.
Ýleride yapýlacak araþtýrmalar için tavsiyeler
Mevcut araþtýrma, Türkiye genelinde ve 12 bölge düzeyinde geçerli ve güvenilir verilerin
elde edildiði bir durum tespiti araþtýrmasýdýr. Bundan sonraki süreçte, araþtýrmanýn temel
sorularý çerçevesinde karþýlaþtýrma amaçlý benzer/takip araþtýrmalarýnýn belirli aralýklarla
yapýlmasý yararlý olabilecektir. Bu tür araþtýrmalar, özellikle kadýna yönelik þiddetle
mücadelede aktif programlarýn kararlý bir þekilde uygulanmasý halinde yararlý olacaktýr.
Öte yandan, yaþam boyu þiddet göstergesi uzun yýllar belirgin bir þekilde
deðiþmeyecektir.Deðiþimi görmek için, bundan sonra yapýlacak araþtýrmalarda güncel
þiddeti yansýtan araþtýrma öncesindeki 12 aylýk dönemin kapsanmasýna, ayrýca þiddetin
türü ve sýklýðýna odaklanýlmasý daha yararlý olacaktýr.
Tutum deðiþikliklerinin ölçülmesi genel olarak çok ilgi görse de, bu konuya özenle
yaklaþýlmalýdýr, çünkü kamuoyunda tanýtýmý yapýlmýþ yaygýn bir kampanyanýn hemen
ardýndan ortaya çýkacak hýzlý davranýþ deðiþiklikleri geçici bir davranýþ deðiþikliðine iþaret
edebilir. Bu nedenle, yapýlacak araþtýrmalarda tutum deðiþikliklerine iliþkin bilgi özenle
elde edilmelidir.
195
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ayrýca, uygulamaya konulmuþ bazý özel programlarýn etkisini deðerlendirmeye yönelik
takip araþtýrmalarý da yapýlabilir.
Mevcut araþtýrmanýn uygulanmasýndaki deneyimler temelinde ve alandan edinilmiþ
derslere dayanarak bundan sonra yapýlabilecek bir takip çalýþmasý için belirli bazý öneriler
þunlardýr:
Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, çok büyük bir örneklem ile
gerçekleþtirilmiþtir. Bu bir tespit araþtýrmasý için yararlý olmasýna raðmen, bir takip çalýþmasý
için gerekli deðildir. Araþtýrma örnekleminin büyük olmasý, lojistik, moral, motivasyon,
araþtýrma kalitesi ile örneklem yoðunluðunun fazla olmasýnýn getirdiði araþtýrmanýn
önceden duyulma riski anlamýnda çalýþmaya avantajdan çok, dezavantaj getirebilmektedir.
Dolayýsýyla, bundan sonra yapýlacak araþtýrmalarda daha küçük bir örneklem ile çalýþmasý
yararlý olacaktýr. Daha küçük bir örneklem büyüklüðü, bir günde daha az ev ziyaret
edilerek bazý konularýn daha derinlemesine araþtýrýlabilmesini saðlayacaktýr.
Ýleri analiz anlamýnda erkeklere daha fazla odaklanarak çalýþýlmasý önerilmektedir. Niteliksel
araþtýrmada elde edilenler, bundan önceki araþtýrmalar ve kadýn kuruluþlarýnýn yaptýðý
çalýþmalar sýrasýnda toplanan bilgiler ile kadýnlarýn þiddete bakýþ açýlarý ve þiddet deneyimleri
hakkýnda oldukça zengin veri birikimine sahip olunduðu söylenebilir. Erkeklerle ve özellikle
þiddet uygulayan erkeklerle yapýlan görüþmelerde onlarýn bu konuda konuþmakta
zorlandýklarý ve yaþanan þiddeti hafife aldýklarý, çoðu kez de dozunu azaltarak anlattýklarý
dikkat çekmiþtir. Erkeklerin bakýþ açýsý hakkýnda daha fazla araþtýrma yapýlabilir ve benzer
araþtýrmalarýn yinelendiði durumlarda da özellikle erkeklerle yapýlacak derinlemesine
görüþmelere odaklanýlabilir.
196
Kaynakça
KAYNAKLAR
Altýnay, A. ve Arat, Y. (2008), Türkiye'de Kadýna Yönelik Þiddet. Ýstanbul
Aronson Fontes L. (1997), Conducting ethical crosscultural research on family violence.
Chapter 23 in Out of the darkness: contemporary perspectives on family violence. Eds.
Kaufman Kantor, Jana Jasinski. Sage Publications.
Birleþmiþ Milletler (BM), (2003), Birleþmiþ Milletler Genel Kurulu’nun 22 Aralýk 2003
tarihli toplantýsýnda aldýðý 58/147 sayýlý "Kadýnlara Karþý Aile Ýçi Þiddetin Ortadan
Kaldýrýlmasý" konulu kararý.
Center for Health and Gender Equity (1995), Measuring Violence Against Women
Cross?Culturally. Notes from a Meeting. June 29, 1995. Unpublished document.
Center for Health and Gender Equity (1996), Second Annual Meeting of the International
Research Network on Violence Against Women. Dec. 8?19, 1996. Unpublished document.
Council for International Organizations of Medical Science (CIOMS) (1993), International
Guidelines For Ethical Review Of Epidemiological Studies, Geneva, Switzerland.
Ellsberg M., Heise L., Peña R., Agurto S., ve Winkwist A., (2001), Researching violence
against women: methodological and ethical considerations. Studies in Family Planning
32 (1): 1-16.
Filmer, D. ve Pritchett, L., (2001), Estimating wealth effects without expenditure data or tears: An application to education enrolments in states of India. Demography 38(1):
115-132.
Garcia-Moreno, C., Jansen, H.A.F.M., Ellsberg, M., Heise, L. ve Watts, C. (2005), WHO
Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence Against Women. Geneva,
World Health Organisation.
Garcia-Moreno, C., Jansen, H.A.F.M., Ellsberg, M., Heise, L. ve Watts, C. (2006),
"Prevalence of intimate partner violence: findings from the WHO Multi?country Study
on Women's Health and Domestic Violence", Lancet, 368:1260-1269.
Heise L., Ellsberg M., ve Gottemoeller M., (1999), Ending violence against women.
Population Reports Series L (11) Baltimore, Johns Hopkins University School of Public
Health, Population Information Program, December
Heise L., Pitanguy H., ve Germain A., (1994), Violence Against Women: The Hidden
Health Burden. World Bank Discussion Papers 255.
Jansen, H.A.F.M., Watts C, Ellsberg M., Heise L., ve Garcia-Moreno C (2004), Interviewer
197
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Training in the WHO Multi-Country Study on Women's Health and Domestic Violence,
Violence Against Women, 10:831-849
Kadýn Dayanýþma Vakfý (2005), Aile Ýçinde Kadýna Yönelik Þiddet El Kitabý. Ankara.
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) (2008), Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle
Mücadele Ulusal Eylem Planý 2007-2010. Ankara.
Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) (2008), Türkiye'de Kadýnýn Durumu,
http://www.ksgm.gov.tr/
Kish, L., (1949), "A procedure for objective respondent selection within the household",
Journal of the American Statistical Association, pp. 380-387.
Mor Çatý Kadýn Sýðýnaðý Vakfý (1996), Evdeki Terör, Kadýna Yönelik Þiddet, Ýstanbul. Mor
Çatý Yayýnlarý.
Rutstein, S.O. ve Johnson, K. (2004), The DHS Wealth Index. DHS Comparative Reports
No.6, ORC Macro, Calverton, Maryland, USA.
T.C. Baþbakanlýk Aile Araþtýrma Kurumu (1995), Aile Ýçi Þiddetin Sebep ve Sonuçlarý.
Bizim Büro, Ankara.
United Nations (1993), Declaration on Elimination of Violence against Women, United
Nations General Assembly resolution, document GA/RES/48/104, New York.
World Health Organization (WHO) (2001), Putting Women First: Ethical and Safety
Recommendations for Research on Domestic Violence Against Women,
WHO/FCH/GWH/01.1, Geneva.
198
EKLER
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ek 1. Araþtýrma Ekibi
Kilit Uzmanlar:
Dr. Henrica A.F.M. (Henriette)
Jansen
Prof. Dr. Sunday Üner
Kilit Uzman
Niceliksel araþtýrma sorumluluðu,
sorukaðýdý tasarlanmasý, raporlama
Doç. Dr. Filiz Kardam
Kilit Uzman
Niteliksel araþtýrma sorumluluðu , odak
grup moderasyonu, niteliksel veri
analizi, raporlama
Çankaya Üniversitesi
Proje Yürütücüsü
Projenin idari yönetimi, sorukaðýdý
tasarlanmasý, raporlama
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Doç. Dr. Banu Akadlý Ergöçmen
Temel Koordinatör
Projenin tüm aþamalarýnýn yürütülmesi
ve koordinasyonu, sorukaðýdý
tasarlanmasý, saha personeli eðitimi,
analiz ve raporlama
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Yrd. Doç. Dr. A. Sinan Türkyýlmaz
Teknik Koordinatör
Örneklem ve niceliksel araþtýrmanýn
tasarýmý ve teknik koordinasyonu,
sorukaðýdý tasarlanmasý, saha personeli
eðitimi, analiz ve raporlama
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Dr. Ýlknur Yüksel
Araþtýrma Koordinatörü
Niteliksel ve niceliksel araþtýrmalarýnýn
saha sorumluluðu, sorukaðýdý tasarýmý,
niteliksel veri analizi, saha personeli
eðitimi, analiz ve raporlama
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Doç. Dr. Ýsmet Koç
Uzman Demograf
Sorukaðýdý tasarlanmasý, saha personeli
eðitimi, raporlama
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Uzmanlar:
Prof. Dr. Sabahat Tezcan
200
Ekip Lideri
Projenin nitel ve nicel bileþenlerinin
sorumluluðu, görev raporlarýnýn
hazýrlanmasý, sorukaðýdý tasarlanmasý,
veri analizi ve raporlama
Ek 1
Dr. Elif Yiðit
Demograf
Ön deneme sorumlusu, sorukaðýdý
tasarlanmasý,saha personeli eðitimi
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Dr. Yadigar Coþkun
Demograf
Veri Ýþleme Koordinatörü, sorukaðýdý
tasarlanmasý,saha personeli eðitimi
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Araþtýrma Görevlileri:
Mehmet Ali Eryurt
Araþtýrmacý
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Pelin Çaðatay
Araþtýrmacý, saha ekip baþkaný
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Tuðba Adalý
Araþtýrmacý, saha ekip baþkaný
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Hande Tunçkanat
Araþtýrmacý, saha ekip baþkaný
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Rengin Saliha Yýldýz
Araþtýrmacý, saha ekip baþkaný
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Dr. Sutay Yavuz
Araþtýrmacý, niceliksel araþtýrmanýn veri
analizi, tablolama ve raporlama
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Ayþe Abbasoðlu
Araþtýrmacý, tablolama ve raporlama
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Ceren Gökçen
Araþtýrmacý, niteliksel araþtýrma
çözümlemesi ve saha koordinasyon
yardýmcýlýðý, saha ekip baþkaný
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Erhan Özdemir
Araþtýrmacý, sorukaðýdý tasarlanmasý
Hacettepe Üniversitesi
Nüfus Etütleri Enstitüsü
Aslý Sevin
Araþtýrmacý, kodlama
ICON Institute Public
Sector Gmbh
Billur Eskioðlu
Ýdari Asistan
Proje Asistanlarý:
201
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ek 2. Araþtýrma Personeli
Niceliksel Araþtýrma Personeli
Ahmet Adýyaman
Ahmet Tek
Alev Eriþ
Aliye S. Kabal
Asena Kahveci
Asiye Bekarca
Asiye Selin Usta
Aslý Cihan
Aycihan Onuk
Ayfer Ezgi Yýlmaz
Aylin Demir
Aylin Tanay
Aysel Ergün
Ayþe Esin Vural
Ayþe Karakoyunlu
Ayþegül Eren
Ayþegül Kurtoðlu
Azize Seçer
Bahar Toker
Berna Þafak Zülfikar
Betül Yýldýrým
Bilal Akgök
Buket Orbay
Burcu Akyol
Burcu Doðan
Burcu Özkan
Büþra Beyhan
Ceren Gökçen
Ç. Demet Güler
Çaðlar Dere
Çiðdem Çiçek
Çiðdem Özer
Çilem Çaðla Tuna
D. Kübra Kýrým
Delta Meriç Candemir
Demet Kaya
Deniz Kundakçý
202
Deniz Lodos
Deniz Tekindað
Derya Kýsacýk
Derya Saklav
Duygu Berktaþ
Duygu Çavdar
Duygu Tülüoðlu
E.Merve Önder
Eda Çakmak
Eda Özyurt
Edip Alpata
Emire Serim
Emre Yýlmaz
Esengül Güneþ
Esin Duygun
Esin Ýnce
Esra Dabaðcý
Esra Eruysal
Esranur Özer
Eylül Yýlmaz
Ezgi Karataþ
Ezgi Þengül
Fatma Akansel
Funda Kara
Gizem Eldeniz
Gizem Erdoðan
Gönül Ekici
Gözde Iþýk Ekinci
Gül Ayþe Güven
Gül Gümüþdere
Gülcan Kýlýç
Gülden Aydoðdu
Gülden Sayýlan
Gülhan Kaya
Gülþah Þaþtým
Gülþah Yücel
H.Andaç Kýlýç
H.Duygu Ercan
H.Kürþat Akcan
Hakan Kýlýnç
Hale Nebihe Çamer
Halil Kýlýnç
Handan Yýlmaz
Hande Tunçkanat
Havva Þik
Hazan Tuna
Irmak Toker
Iþýl Bayraktar
Ýlkay Sevinç Turaç
Ýlke Sýla Önsal
Ýnci Çalýþkan
Ýrfan Alayvaz
Leyla Bahtiyar
M.Anýl Kaçar
M.Cihad Öner
Mehmet Güllüpýnar
Mehmet Karakaya
Mehmet Uncu
Mehtap Coþkun
Mert Eskisýndý
Merve Çaðþýrlý
Merve Sayýlganoðlu
Merve Topcu
Murat Küçük
Musa Çelik
N.Gülçin Aksoy
N.Tuðçe Palabýyýk
Nacar Demir
Nagihan Ýrkörücü
Neslihan Aslan
Neþe Ünal
Nevin Tenk
Nihal Serttaþ
Nihan Mortaþ
Ek 2
Olcay Akgül
Özge Bozdoðan
Özge Can Doðmuþ
Özge Harnuboðlu
Özge Týðlý
Özgür Arslan
Özlem Aslan
Özlem Sönmez
Pelin Çaðatay
Rahime Ýnan
Rengin Yýldýz
Seçkin Þahin
Selahattin Uluð
Selami Topuz
Selda Altunöz
Selda Atmaz
Selda Deliktaþ
Selma Hancý
Semahat Dicle Maybek
Semra Karataþ
Serap Yýlmaz
Serdar Seven
Serpil Baran Demir
Serpil Þimþek
Sevgi Doðan
Sinem Atayurt
Sultan Ateþ
Suphi Öztaþ
Þafak Rüzgar Yýldýz
Þebnem Emil
Tuðba Adalý
Ülkü Atik
Ümran Erbek
Yasemin Cansuz
Yasemin Ýþlek
Yeliz Ergün
Yeter Aras
Yýlmaz Polat
Z. Burcu Akbaba
Zafer Kiraz
Zuhal Güreli
Züleyha Demirok
Züleyha Özbaþ
Zülfikar Özdoðan
Veri Giriþi Personeli
Ahmet Bülent Özer
Arda Kumaþ
Asena Kahveci
Ayla Han
Burçin Kalkýn
Cemre Artan
Cihat Öner
Deniz Kundakçý
Derya Karabacak
Dilek Alagöz
Eda Zeran
Erkan Hozanlý
Gizem Ýldeniz
Gülay Oksay
Hakan Tan
Ýbrahim Murat Laçin
Ýlay Ertetik
Ýlker Özdin
Kamuran Atay
Mehmet Fatih Öndül
Ozan Gürlek
Özge Pýnar Sarp
Rýza Atay
Seyhan Atak
Yaðmur Üner Yavuzlar
Zehra Þafak Tan
Niteliksel Araþtýrma Personeli
Altan Sungur
Billur Eskioðlu
Burcu Yayla
Burçin Kalkan
Ceren Gökçen
Emine Bademci
Hande Tunçkanat
Mustafa Akçýnar
Mustafa Ýþlek
Nihan Yolsal
Pelin Çaðatay
Rengin Yýldýz
Reyda Tulgar
Tuðba Adalý
Tuðba Atalar
Yaðmur Özkan
Yeþim Mutlu
Zeynep Sarýaslan
203
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ek 3. Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, Örnekleme Çýkan
Ýller
Tablo 1. Örnekleme Çýkan Ýller
BÖLGE ADI
ÝSTANBUL
BATI MARMARA
EGE
DOÐU MARMARA
BATI ANADOLU
AKDENÝZ
ORTA ANADOLU
BATI KARADENÝZ
DOÐU KARADENÝZ
KUZEYDOÐU ANADOLU
ORTADOÐU ANADOLU
GÜNEYDOÐU ANADOLU
204
ÝL ADI
ÝSTANBUL
BALIKESÝR
ÇANAKKALE
EDÝRNE
TEKÝRDAÐ
DENÝZLÝ
ÝZMÝR
MANÝSA
MUÐLA
KÜTAHYA
BURSA
KOCAELÝ
BOLU
ESKÝÞEHÝR
DÜZCE
ANKARA
KONYA
ADANA
ANTALYA
HATAY
ÝÇEL
K.MARAÞ
KAYSERÝ
KIRÞEHÝR
NÝÐDE
YOZGAT
KIRIKKALE
KASTAMONU
SAMSUN
ZONGULDAK
ÇORUM
TOKAT
ARTVÝN
GÝRESUN
ORDU
RÝZE
TRABZON
AÐRI
ERZÝNCAN
ERZURUM
KARS
IÐDIR
BÝNGÖL
ELAZIÐ
MALATYA
VAN
DÝYARBAKIR
GAZÝANTEP
MARDÝN
ÞANLIURFA
ÞIRNAK
ÝL KODU
34
10
17
22
59
20
35
45
48
43
16
41
14
26
81
6
42
1
7
31
33
46
38
40
51
66
71
37
55
67
19
60
8
28
52
53
61
4
24
25
36
76
12
23
44
65
21
27
47
63
73
12 BÖLGE KODU
1
2
2
2
2
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
5
5
6
6
6
6
6
7
7
7
7
7
8
8
8
8
8
9
9
9
9
9
10
10
10
10
10
11
11
11
11
12
12
12
12
12
Ek 4
Ek 4. Örnekleme Kapsamý ve Örneklem Aðýrlýklarý
Ahmet Sinan TÜRKYILMAZ
Örneklemin Kapsamý ve Cevaplama Oranlarý
Bu bölümde, Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý'nýn hanehalký ve kadýn
görüþmelerindeki cevaplama oranlarý ve cevaplamama nedenlerine yer verilmektedir.
Araþtýrmanýn örneklem tasarýmýnda yer alan 542 kümede hedeflenmiþ örneklem büyüklüðü
24,048 hanehalkýdýr. Bu kümelerden 4 kent ve 1 kýr kümesinde yol çalýþmasý yapýlan
köye ulaþýmýn saðlanamamasý, kent kümelerinde toplu konut inþaatýna baþlanmýþ olmasý,
askeri lojmanlarda görüþme izni alýnamamýþ olmasý nedenleriyle hiç görüþme yapýlamamýþtýr.
Görüþme için gidilen ve görüþme yapýlabilecek durumda olan 19,505 hanehalkýndan
17,168'i ile görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Buna göre, hanehalký düzeyindeki cevaplama
oraný yüzde 88'dir. Hanehalkýnda görüþme yapýlamamasýnýn nedenleri arasýnda seçilen
hanehalký üyelerinden yüzde 10.9'unun araþtýrmanýn yapýldýðý yaz aylarýnda evde olmamasý,
konutta/adreste yaþayan kimsenin olmamasý veya adresin konut olmamasýdýr. Görüþmeyi
reddeden hanehalklarýnýn oraný sadece yüzde 4.4'dür (Tablo 1).
Yerleþim yeri ve bölgesel düzeyde cevaplama oranlarý deðerlendirildiðinde beklendiði
üzere kýrsal alanlardaki cevaplama oraný daha yüksektir. Bölgeler arasýnda en yüksek
cevaplama oraný yüzde 95 ile Doðu Karadeniz bölgesinde görülürken Ýstanbul en düþük
cevaplama oranýna sahiptir.
Görüþme yapýlan hanehalklarýnda 15-59 yaþ grubunda 22,822 kadýn bulunmuþtur. Bu
kadýnlarýn yaþ, medeni durum ve eðitim gibi temel bilgileri sorulmuþtur. Güvenlik ve
gizlilikle ilgili nedenlerle kadýnlarýn araþtýrma sorularýna rahat cevap verebilmelerini
saðlamak ve cevaplarýn güvenilirliðini artýrmak amacýyla her hanehalkýndan sadece bir
kadýn ile görüþülmesi hedeflenmiþtir. Görüþme kriterlerine uygun olan 22,822 kadýndan
Kish yöntemiyle belirlenen kadýn sayýsý 14,854 olmuþtur (Tablo 1). Araþtýrma kapsamýnda,
12,795 kadýn ile kadýn sorukaðýdý tamamlanmýþ olup reddedilme oraný sadece yüzde
2.1'dir. Kadýn görüþmelerinde cevaplama oraný yüzde 86.1'dir (Tablo 1). Hanehalkýndaki
örüntüden farklý olarak kentteki ve kýrdaki kadýnlarýn cevaplama oraný birbirine yakýndýr.
Bununla birlikte bölgesel düzeyde en yüksek cevaplama oraný Akdeniz bölgesindedir.
Ýstanbul dþýndaki bölgeler birbirinden çok farklýlaþmaz iken istanbul için cevaplama oraný
yüzde 80'in altýnda kalmýþtýr.
20
Hanehalký cevaplama oraný, görüþmesi tamamlanan hanehalký sayýsýnýn, görüþmesi tamamlanan, ziyaret sýrasýnda evde
hanehalkýnýn bulunamadýðý, uygun cevaplayýcý olmayan, ertelenen, reddedilen ve görüþmesi tamamlanmayan hanehalklarý
sayýlarýnýn toplamýna bölünmesiyle hesaplanmýþtýr. Uygun kadýn cevaplama oraný ise tamamlanmýþ görüþme sayýsýnýn,
tamamlanmýþ, evde yok, ertelenmiþ, reddedilmiþ, kýsmen doldurulmuþ ve "diðer" kodu almýþ görüþme sayýlarýnýn toplamýna
bölünmesiyle hesaplanmýþtýr. Genel cevaplama oraný hanehalký ve uygun kadýn cevaplama oranlarýnýn çarpýmýdýr.
Hanehalký cevaplama oraný (HRR), çeþitli cevaplama kategorilerinde yer alan hanehalký sayýlarý kullanýlarak, þu þekilde
hesaplanmýþtýr:
C
_____________________________
C + HP + P + HR + DNF + PC
Kadýn cevaplama oraný (EWRR), sorukaðýdý doldurulan kadýn sayýsý, tüm kadýnlara bölünerek hesaplanmýþtýr:
WC
_______________________________________________
WC + WNH + WA + WP +WR + WNE + WPC + WO
205
206
Sorukaðýdý dolduruldu (C)
69,3
Ziyaret sýrasýnda evde hanehalký yok veya
görüþülebilecek nitelikte kimse yok (HP)
4,0
Hanehalkýnýn tümü
araþtýrma tarihlerinde evde yok (HA)
11,8
Sonraya býrakýldý (P)
0,0
Reddetti (R)
5,3
Konutta adreste yaþayan yok,
adres konut deði (DV)
6,1
Konut yýkýlmýþ (DD)
0,6
Konut bulunamadý (DNF)
1,7
Görüþme yarýda kaldý (PC)
0,1
Diðer (O)
1,1
Toplam
100,0
HH sayýsý
17952
Hanehalký cevaplama oraný (HRR)
86,1
Kadýn
86,1
Sorukaðýdý dolduruldu (WC)
2,1
Ziyaret sýrasýnda kadýn evde yok (WNH)
Kadýn araþtýrma tarihlerinde evde yok (WA) 6,8
Sonraya býrakýldý (WP)
0,1
Reddetti (WR)
2,5
Kadýn görüþme yapmaya uygun deðil (WNE) 0,9
Görüþme yarýda kaldý (WPC)
0,9
Diðer (WO)
0,6
Toplam
100,0
Kadýn Sayýsý
10958
Kadýn Cevaplama Oraný (WRR)
86,1
Hanehalký
Kent
59,9
8,9
11,8
0,1
12,3
4,8
0,5
0,9
0,2
0,6
100,0
1896
72,8
79,1
4,9
8,2
0,3
4,5
1,2
0,7
1,2
100,0
1018
79,1
2,2
8,3
0,1
1,8
4,6
0,3
1,5
0,1
0,4
100,0
5868
93,4
86,3
1,8
7,8
0,1
0,9
1,7
0,9
0,5
100,0
3896
86,3
Ýstanbul
80,7
Kýr
Yerleþim yeri
7,0
0,4
1,3
0,7
0,8
0,2
100,0
1101
87,5
5,2
0,2
0,7
0,1
0,2
100,0
1944
88,9
87,5
2,2
10,2
0,2
4,0
4,4
74,9
Batý
Marmara
8,2
0,1
2,9
0,4
0,3
0,3
100,0
1153
85,8
5,3
0,2
1,7
0,1
2,5
100,0
2016
91,9
85,8
2,0
2,8
14,2
1,7
71,4
Ege
3,4
0,2
3,3
0,9
1,4
0,5
100,0
1106
85,6
5,2
0,3
4,1
0,2
0,5
100,0
1968
77,7
85,6
4,7
7,9
0,1
7,7
7,1
67,0
2,0
1,6
0,8
0,2
100,0
1204
88,8
5,1
4,9
0,9
0,5
0,2
1,1
100,0
1896
87,5
88,8
1,6
8,9
0,1
4,6
5,2
73,8
Doðu
Batý
Marmara Anadolu
4,1
0,1
1,0
1,0
0,7
0,2
100,0
1291
89,2
6,4
0,4
0,8
0,0
0,7
100,0
2040
87,1
89,2
3,7
7,6
0,1
4,6
5,4
73,9
Akdeniz
NUTS-1
Bölgesi
6,6
0,2
4,0
1,0
1,7
1,1
100,0
1169
84,5
5,7
1,8
3,7
0,1
3,0
100,0
2040
87,1
84,5
0,9
5,0
13,7
1,0
66,1
2,6
1,3
1,7
0,5
100,0
1102
83,4
7,7
8,3
0,1
0,6
0,2
0,6
100,0
1944
87,3
83,4
2,7
4,6
11,1
4,7
69,7
1,3
1,5
1,0
0,6
100,0
1252
83,5
12,0
4,7
0,2
0,7
0,1
0,4
100,0
2004
94,8
83,5
0,2
3,0
18,4
0,1
72,3
Orta
Batý
Doðu
Anadolu Karadeniz Karadeniz
Tablo 1. Cevaplama kategorileri ve oranlarý, bölge ve yerleþim yerine göre, Türkiye 2008
1,2
0,9
0,9
0,5
100,0
1375
88,4
6,8
8,4
0,4
2,9
0,2
0,4
100,0
1992
93,2
88,4
1,4
1,2
11,2
1,2
74,2
8,3
0,1
1,5
1,7
0,7
0,8
100,0
1489
86,4
4,8
0,8
2,1
0,0
0,6
100,0
2040
94,0
86,4
0,4
10,1
0,0
2,2
0,7
78,6
6,9
0,1
0,9
0,9
0,6
0,6
100,0
1594
88,8
5,3
0,4
1,3
0,0
0,5
100,0
2040
93,6
88,8
1,2
1,8
5,9
2,4
82,2
7,0
0,1
2,1
1,1
0,9
0,5
100,0
14854
86,1
5,7
0,5
1,7
0,1
0,9
100,0
23820
88,0
86,1
2,0
10,9
0,0
4,4
3,5
72,1
Kuzey
Orta
Güney Toplam
Doðu
Doðu
Doðu
Anadolu Anadolu Anadolu
Toplam
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ek 4
Örneklem Aðýrlýklarýnýn Hesaplanmasý
Daha önce de belirtildiði gibi Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý
örneklem planý kendinden aðýrlýklý bir örneklem planý deðildir. Bazý örneklem tabakalarýnda
yeterli sayýda gözleme ulaþýlabilmesi için, orantýsal olarak daðýtýlmasý gereken hedef
sayýlardan daha fazla sayýda örneklem birimleri seçilmiþtir. Aþaðýda araþtýrma sonuçlarýnýn
analizlerinde kullanýlan aðýrlýklarýn nasýl hesaplandýklarý anlatýlmýþtýr. Her bir tabakada
yapýlan seçim orantýsal olmadýðý için ve kent ve kýr cevaplama oranlarý farklýlýklar gösterdiði
için, 30 tabakanýn her biri için aðýrlýklar ayrý ayrý hesaplanmýþlardýr.
Herhangi bir tabakaya verilen aðýrlýðýn ana bileþeni, o tabakadaki örnek sayýsýný belirlemek
üzere kullanýlan örneklem oranýnýn tersidir:
Wh = 1 / fh
h tabakasýndaki örneklem oraný f(h) ise, o tabakadaki bütün seçim aþamalarýndaki seçilme
olasýlýklarýnýn çarpýmýdýr:
f h = P1h * P2h * P3h
Pih, h tabakasý için i'nci örneklem aþamasýndaki örneklem biriminin seçilme olasýlýðýdýr.
Hanehalký ve kiþi görüþmeleri için cevaplamamanýn seviyesini ölçmek için ikinci bir aðýrlýk
bileþeni hesaplanmýþtýr. Hanehalký için cevaplamanýn düzeltme faktörü aþaðýdaki deðerin
tersidir:
Rhh = Tamamlanmýþ hanehalký/Görüþme yapýlmasý uygun hanehalký.
Görüþme yapýlmasý uygun olan hanehalký sayýsý; görüþmesi tamamlanan hanehalký sayýsý,
uygun cevaplayýcý olmayan hanehalký sayýsý, ertelenen hanehalký sayýsý, görüþmesi yarým
kalan hanehalký sayýsý, görüþmenin reddedildiði ve ekiplerin bulamadýðý hanehalklarý
sayýsýnýn toplamýdýr.
Benzer þekilde, kadýnlar içinde kadýn sorukaðýdýnýn cevaplanmamasýndan kaynaklanan
düzeltme faktörü aþaðýdaki deðerin tersidir:
Rww = Tamamlanmýþ kadýn sorukaðýdý/Görüþme için seçilen Uygun kadýn.
Her hanehalkýnda eðer birden fazla uygun kadýn var ise görüþme için bunlardan bir tanesi
Kish yöntemi ile seçildiðinden bu seçim iþlemininde aðýrlýklara yansýtýlmasý gerekir. Bu
amaçla tabaka düzeyinde her tabakada bulunan 15-59 yaþ kadýn sayýsý ile görüþmeye
seçilen uygun kadýn oranýnýn terside aðýrlýk faktörünün içinde yer almýþtýr.
Rwk = Görüþme için seçilen uygun kadýn/15-59 toplam kadýn sayýsý
Düzeltilmemiþ aðýrlýklar her tabaka için yukarýdaki faktörlerle çarpýlarak elde edilmiþ; daha
207
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
sonra da tamamlanmýþ hanehalký görüþmelerinin toplam düzeltilmemiþ aðýrlýklý hanehalký
sayýsýna oranýyla çarpýlarak standart hale getirilmiþir. Benzer bir standardizasyon iþlemi
kadýn aðýrlýklarýný elde etmek için de kullanýlmýþtýr. Aðýrlýklar görüþmelerin gerçekleþtirilemediði
5 küme için yapýlan düzeltmeleri de içermektedir.
Kadýn aðýrlýklarý için son aþama aþaðýda anlatýlan ve 2007 ADNKS 15-59 beþli yaþ daðýlýmý
düzeltmesini içeren kalibrasyon iþlemidir. Kish yönteminden kaynaklanan yaþ grubu iç
daðýlýmý da bu kalibrasyon iþlemi ile düzeltilmektedir. Örneklem daðýlýmýný belirli
karekteristikler itibari ile dýþsal veri ile tutarlýlýðýný test etmek ve bu dýþsal kaynaða göre
örneklem daðýlýmýný düzeltmek için kalibrasyon aþaðýdaki sekilde uygulanmýþtýr. Dýþsal
kaynak olarak 2007 ADNKS 15-59 beþli yaþ gruplarý daðýlýmý kullanýlmýþtýr. Bu degiþkenler
itibari ile kalibrasyon aþaðýdaki aþamalar itibari ile yapýlmýþtýr.
15-59 kadýn bazýnda yaþ gruplarýnýn 2007 nufüs daðýlýmý
15-59 kadýn bazýnda yaþ gruplarýnýn W ile aðýrlýklandýrýlmýþ daðýlýmý
Sonuç olarak, tabaka bazýnda hesaplanan ve cevaplanmama yansýzlýðýný gideren bu
aðýrlýklar mevcut verilere eklenerek veri setleri analize hazýr hale getirilmiþtir. Tabakalar
için hanehalký ve kadýn aðýrlýklarý Tablo 2'de verilmiþtir. Bu aðýrlýklar her bir kadýnda ait
olunan yaþ grubundaki faktörden dolayý farklýlaþacaðýndan son kalibrasyon iþlemini
içermemektedir.
208
Ek 4
Tablo 2. Kalibrasyon öncesi tabaka düzeyinde Hanehalký ve Kadýn aðýrlýklarý
Tabaka
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Hanehalký
3,193803
0,392827
0,532803
0,930277
1,799156
1,989018
1,024379
1,667642
1,571963
0,829247
1,231193
1,246898
1,549041
0,569949
1,406919
1,700395
0,514170
0,846661
0,591388
1,413225
0,623176
1,045769
0,243095
0,837219
0,179466
0,514280
0,313507
0,625680
0,733711
0,821441
Kadýn
3,52732
0,41037
0,53930
0,87652
1,83687
2,06072
0,98946
1,60538
1,60676
0,86594
1,21009
1,16688
1,51773
0,55286
1,38694
1,59538
0,52666
0,86783
0,65096
1,37726
0,62942
1,03801
0,24891
0,90304
0,17621
0,50493
0,30935
0,65599
0,69900
0,85871
209
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ek 5. Refah Endeksinin Oluþturulmasý
Araþtýrma bulgularý sunulurken eðitim ve yaþ grubu gibi temel özelliklerin yaný sýra refah
düzeyi de sosyo-ekonomik statüyü yansýtan bir temel özellik deðiþkeni olarak kullanýlmýþtýr.
"Refah düzeyi" deðiþkeni, hanehalký sorukaðýdýnda yer alan bazý sorular kullanýlarak
hesaplanan "refah endeksi" deðerine göre, hanelerin en düþük deðerden en yüksek deðere
doðru sýralanmasý ve daha sonra da tüm hanelerin üç gruba ayrýlacak þekilde gruplanmasýyla
belirlenmiþtir. Hanehalkýnýn sahip olduðu mal ve eþyalar22 kullanýlarak temel bileþenler
analizi (principal component analysis) yapýlmýþ ve görüþme yapýlan her hane için refah
puanlarý verilmiþtir. Daha sonra her hanehalký içinde yaþayan hanehalký üye sayýsý
kullanýlarak aðýrlýklandýrýlan endeks deðeri, araþtýrmada yer alan tüm hanehalký nüfusu,
yaþadýklarý hanehalkýnýn aldýðý refah puanýna göre sýnýflandýrýlmýþtýr. Bu sýnýflandýrmada,
en düþük yüzde 40'lýk dilim "Düþük", ortadaki yüzde 40'lýk dilim "Orta" ve en yüksek
yüzde 20'lik dilim de "Yüksek" refah grubunu oluþturmuþtur.
Refah endeksi ile, hanehalkýnýn sahip olduðu mal ve eþyalara bakarak hanenin uzun
dönemli refahýnýn ne olduðunun tespit edildiði varsayýlmaktadýr. Bu endeks ile
hanehalklarýnýn refah düzeyleri düþük, orta ve yüksek olarak sýralanmýþtýr. Refah endeksi
mutlak yoksulluk, mevcut gelir veya harcama düzeyi hakkýnda bilgi vermeyip, hesaplanan
refah puanlarý sadece bu araþtýrmada toplanan verilere dayalý olarak bir sýralama
saðlamaktadýr. Bu araþtýrmada kullanýlan refah endeksi23 oluþturulurken, UNICEF-MICS12
(Multiple Indicator Cluster Survey-Çok Göstergeli Küme Araþtýrmasý) projesinin hazýrlamýþ
olduðu yardýmcý SPSS yazýlýmýndan faydalanýlmýþ ve bu yazýlýmlar Türkiye'de Kadýna
Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý veri setine adapte edilmiþtir. Sosyo-ekonomik statüyü
yansýtan refah endeksi, bu çalýþmada yaþ grubu ve eðitim ile birlikte temel özellik deðiþkeni
olarak kullanýlmýþtýr.
22
Refah endeksi oluþturulurken kullanýlan mal ve eþyalar þunlardýr: Buzdolabý, gazlý/Elektrikli fýrýn, mikrodalga fýrýn, mutfak
robotu/mikser/blender, bulaþýk makinasý, çamaþýr makinasý, ütü, elektrik süpürgesi, lcd-plazma televizyon, televizyon, ödemeli
tv yayýnlarý, uydu yayýnlarý, video kamera, dvd/vcd çalar, fotoðraf makinasý, cep telefonu, telefon, bilgisayar, internet
baðlantýsý, klima, özel araba, traktör ve motorsiklet
23
Refah endeksinin oluþturulmasý ile ilgili olarak Filmer ve Pritchett (2001) ve Rutstein ve Johnson (2004) kaynaklarýna bakýnýz.
210
7.2
5.5
4.3
6.5
10.2
10.3
11.8
6.0
5.4
16.3
13.3
18.1
15.9
10.9
7.8
4.0
11.5
7.9
10.8
7.0
12.7
7.5
4.7
33.8
23.7
29.6
34.6
39.8
38.7
46.8
39.6
36.7
51.8
45.0
46.6
30.0
33.5
37.7
43.7
50.6
37.6
32.3
22.3
45.5
36.1
24.4
37.0
Türkiye
* Fiziksel þiddet sýklýðýna iliþkin deðerler sadece son 12 ay içindir.
8.8
8.8
8.8
Son
12 ay
35.5
41.4
Yaþamýn
herhangi
bir dönemi
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
Yüzde
Bir
kaç
kez
48.3
51.7
42.5
46.7
50.1
54.1
42.2
43.2
43.6
31.2
54.0
43.9
56.2
43.2
52.4
46.8
55.6
41.4
56.6
55.1
27.0 48.9
22.7 49.1
28.7 49.7
41.5 45.8
19.6
25.9
35.1
38.2
27.9
26.2
29.9
22.2
39.0
42.0
30.3
30.9
31.7
19.6
24.0
24.9
27.0
21.9
20.0
18.2
29.8 48.4
18.6 50.6
Bir
kez
Sýklýk
24.1
28.2
21.6
12.6
32.1
22.4
22.4
15.1
22.0
19.8
27.9
34.5
17.4
26.8
15.7
25.2
12.1
37.3
23.5
28.3
17.4
36.7
23.4
26.8
21.8
30.8
Çok
kez
Tokat atma ya da bir þey fýrlatma
19.4
22.4
18.8
15.2
24.3
19.2
19.4
14.2
15.1
17.9
18.9
23.3
17.5
12.4
15.8
16.3
22.0
21.5
28.7
19.9
16.6
26.7
20.0
23.6
19.1
20.1
Yaþamýn
herhangi
bir dönemi
Yüzde
5.7
7.7
5.0
3.6
6.5
5.2
8.1
4.8
9.5
7.2
5.0
3.0
4.2
3.2
3.7
3.3
6.8
8.0
8.2
5.3
4.3
9.9
7.5
9.6
5.6
6.1
Son
12 ay
19.7
11.8
22.2
42.5
11.8
21.9
20.9
25.1
14.1
22.5
21.5
18.6
32.3
16.3
32.5
14.0
23.9
12.5
20.9
18.5
12.0
11.6
15.6
12.7
20.7
17.2
Bir
kez
49.3
49.7
51.1
42.6
46.5
49.2
50.1
53.5
53.6
49.3
44.4
50.3
40.2
27.7
51.0
45.2
58.4
52.6
46.1
48.3
67.1
43.2
54.4
49.6
49.7
48.3
Bir
kaç
kez
Sýklýk
Ýtmek ya da tartaklama
31.0
38.5
26.7
14.9
41.7
28.9
29.0
21.4
32.3
28.2
34.1
31.2
27.6
56.0
16.4
40.9
17.7
35.0
33.0
33.1
20.9
45.2
30.0
37.7
29.6
34.5
Çok
kez
14.8
20.4
13.1
8.7
22.9
15.0
10.3
7.3
8.7
12.0
15.1
20.5
12.2
8.6
11.2
12.6
16.5
17.2
22.2
15.1
11.7
24.3
18.2
20.0
14.1
16.9
Yaþamýn
herhangi
bir dönemi
Yüzde
4.0
6.4
3.2
1.7
5.5
3.8
5.2
2.4
5.7
4.9
4.2
2.2
3.8
2.3
1.8
2.3
4.2
5.2
5.4
3.4
1.3
8.5
6.2
7.9
4.0
4.1
Son
12 ay
17.2
17.0
14.5
29.1
11.8
20.4
22.8
11.9
23.3
12.1
20.2
16.5
19.7
4.9
29.4
6.3
19.7
14.6
23.7
26.5
31.5
13.0
20.0
10.2
16.8
18.2
Bir
kez
44.6
41.1
48.6
51.5
40.1
46.6
41.8
50.9
37.2
52.5
43.5
36.7
50.4
41.7
40.4
39.3
54.2
46.6
35.1
31.2
30.8
39.1
38.3
46.2
46.6
38.6
Bir
kaç
kez
Sýklýk
Yumrukla vurma
38.2
41.9
36.9
19.5
48.1
33.0
35.4
37.2
39.5
35.4
36.3
46.8
29.9
53.4
30.2
54.3
26.1
38.8
41.1
42.3
37.7
47.9
41.6
43.7
36.5
43.1
10,798
4,189
4,631
1,978
2,741
5,237
872
1,948
1,194
3,652
3,009
2,943
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
7,981
2,817
Çok Evlenmiþ
kez
kadýn
sayýsý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den evlenmiþ kadýnlarýn yaþadýðý fiziksel þiddet davranýþlarýnýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah
düzeyine göre sýkýlýðý ve yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 4.1. Fiziksel þiddet davranýþlarý ve sýklýðý*
Ek 6
Ek 6 Bölümleri Ek Tablolarý
Bölüm 4 Ek Tablolar
211
212
2.2
2.3
1.4
2.2
2.6
4.7
4.0
3.0
2.1
7.6
5.2
7.7
6.0
3.8
3.0
1.6
5.0
2.9
4.2
2.0
5.1
2.7
1.4
8.5
8.1
9.4
9.5
13.1
17.1
18.1
12.0
10.0
21.0
17.9
17.9
8.9
9.8
13.1
16.4
19.8
12.3
8.9
6.0
17.6
10.8
6.9
12.4
Türkiye
* Fiziksel þiddet sýklýðýna iliþkin deðerler sadece son 12 ay içindir.
3.3
3.0
4.1
Son
12
ayda
11.4
15.5
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
Yüzde
Bir
kaç
kez
38.6
39.3
40.4
46.0
41.4
46.0
36.3
28.1
22.0
34.2
38.7
47.0
70.8
38.2
40.3
43.4
23.8
35.0
32.1
44.1
17.6 40.0
14.7 35.4
20.1 43.5
26.2 54.6
9.5
24.0
23.3
11.5
29.2
10.0
15.0
21.2
27.6
19.8
37.2
.0
10.5
15.8
18.3
20.7
29.5
13.5
16.2
14.5
18.0 38.8
16.8 42.5
Bir
kez
Sýklýk
42.4
50.0
36.5
19.2
51.9
36.7
36.3
42.5
29.4
44.0
48.7
50.8
50.4
46.0
24.1
53.0
18.8
46.0
41.4
35.9
46.7
51.5
51.7
41.4
43.2
40.7
Çok
kez
Tekmeleme, sürükleme ya da dövme
5.2
6.3
5.1
3.3
7.5
4.7
4.7
4.0
4.0
4.6
5.1
6.3
4.1
3.2
4.1
4.7
4.2
7.6
6.2
5.6
4.7
8.1
6.2
6.7
5.3
4.8
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
Yüzde
1.6
2.1
1.6
0.7
2.1
1.3
2.3
1.3
2.5
2.0
1.4
0.8
1.3
1.0
0.9
1.4
1.1
2.7
1.4
1.5
0.6
3.4
2.1
2.6
1.7
1.2
Son
12
ayda
21.1
19.4
16.9
49.5
22.2
24.1
14.8
15.7
20.1
12.4
32.3
28.7
25.6
32.5
36.5
33.2
.0
17.6
12.3
16.8
53.0
9.4
20.9
19.2
19.0
30.2
Bir
kez
40.1
31.3
51.0
35.1
35.3
32.5
66.7
47.2
42.9
47.1
28.4
34.9
24.2
67.5
40.6
10.2
83.3
41.4
31.3
54.9
33.8
42.3
36.2
47.4
39.9
40.9
Bir
kaç
kez
Sýklýk
Boðazý sýkma ya da yakma
38.9
49.4
32.1
15.5
42.5
43.4
18.5
37.2
37.0
40.5
39.3
36.5
50.2
.0
22.9
56.6
16.7
41.0
56.4
28.3
13.2
48.3
42.9
33.3
41.1
29.0
Çok
kez
2.6
3.5
2.3
1.7
3.7
2.4
1.8
2.2
2.2
2.2
2.4
3.4
2.3
1.5
2.4
1.8
2.7
3.3
3.4
3.2
2.0
3.0
2.6
3.2
2.7
2.2
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
Yüzde
0.7
1.2
0.5
0.4
1.0
0.5
0.9
0.9
1.0
0.9
0.9
0.3
0.9
0.6
0.6
0.9
0.3
0.6
0.5
0.6
0.4
1.2
0.5
1.2
0.8
0.6
Son
12
ayda
28.9
35.5
21.4
16.9
44.4
21.6
20.7
23.3
55.2
28.5
24.1
.0
18.4
40.3
.0
13.7
.0
61.2
59.6
54.4
82.9
25.8
14.2
43.8
28.7
29.5
Bir
kez
31.9
15.1
53.1
57.7
27.2
24.6
58.8
36.8
26.3
18.8
32.0
81.5
18.6
44.2
53.9
51.8
84.6
21.9
20.5
13.8
17.1
36.8
25.4
13.5
38.1
9.3
Bir
kaç
kez
Sýklýk
39.2
49.5
25.4
25.4
28.4
53.9
20.5
39.9
18.5
52.6
43.9
18.5
63.0
15.5
46.1
34.5
15.4
16.9
19.9
31.9
.0
37.4
60.3
42.7
33.1
61.2
10,798
4,189
4,631
1,978
2,741
5,237
872
1,948
1,194
3,652
3,009
2,943
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
7,981
2,817
Çok Evlenmiþ
kez
kadýn
sayýsý
Býçak, silah gibi aletlerle tehdit etme/kullanma
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den evlenmiþ kadýnlarýn yaþadýðý fiziksel þiddet davranýþlarýnýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah
düzeyine göre sýkýlýðý ve yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 4.1. Fiziksel þiddet davranýþlarý ve sýklýðý* (Tablonun devamý)
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Ek 6
EK Tablo 4.2. Þiddet biçimlerinin sýklýðý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den þiddet yaþamýþ evlenmiþ kadýnlarýn þiddet biçimlerine ve
temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Sadece
fiziksel
þiddet
Sadece
cinsel
þiddet
Fiziksel ve Fiziksel veya
cinsel
cinsel þiddet
þiddet
yaþamýþ kadýn
sayýsý
64.6
60.8
5.9
7.3
29.6
31.9
3,442
1,353
63.5
70.7
66.7
59.9
66.7
64.9
63.3
56.8
62.6
58.6
48.4
61.7
6.3
4.3
6.3
9.6
5.4
4.4
5.1
6.1
8.1
10.9
6.9
8.4
30.2
25.0
27.0
30.5
27.9
30.8
31.6
37.0
29.3
30.5
44.6
30.0
260
221
300
320
429
418
465
350
364
557
506
605
61.5
63.5
61.7
66.8
6.7
6.3
9.6
6.7
31.8
30.2
28.8
26.4
444
1,537
1,339
1,475
66.2
59.0
63.5
60.2
5.4
5.4
6.3
6.4
28.4
35.6
30.2
33.4
1,550
2,366
345
534
64.0
65.9
67.8
5.3
9.2
7.9
30.7
25.0
24.3
2,192
2,013
590
63.5
6.3
30.2
4,795
213
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
EK Tablo 4.3. Medeni duruma göre fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðý
Medeni durumlarýna göre eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet
yaþamýþ tüm kadýnlarýn bölgelere göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Türkiye
214
Fiziksel
þiddet
Cinsel
þiddet
Fiziksel veya
cinsel þiddet
Bekar*
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
(%)
13.2
35.6
30.8
73.8
1.1
22.6
29.1
86.0
11.9
28.5
46.4
76.9
9.4
35.4
60.8
49.1
7.8
40.1
57.8
74.0
5.4
40.4
51.5
65.3
4.1
48.5
59.0
90.0
11.0
41.2
57.2
74.1
3.7
37.2
45.7
57.0
3.5
52.9
57.9
58.2
6.2
46.1
61.2
73.9
8.5
46.8
50.3
90.8
(%)
4.1
9.1
11.3
69.8
0.0
8.1
6.7
33.2
2.1
11.9
31.2
39.3
3.6
12.4
12.6
31.5
0.5
14.5
17.4
36.0
0.0
14.9
26.5
35.0
0.0
22.0
33.2
50.2
3.2
16.4
28.4
35.2
0.7
17.3
24.5
18.7
4.1
29.3
31.5
40.5
2.3
19.3
26.9
26.4
3.8
19.0
22.6
49.4
(%)
14.2
36.8
30.8
88.9
1.1
24.4
29.1
86.0
11.9
32.2
46.4
76.9
10.6
37.3
65.5
52.5
8.3
42.2
57.8
74.0
5.4
42.6
54.0
67.9
4.1
51.7
62.6
94.7
11.0
45.1
60.4
74.1
3.7
41.6
53.9
61.1
7.6
57.0
60.1
58.2
8.5
50.6
61.2
73.9
8.5
50.1
55.8
95.4
Bekar
Halen evli
Eþi ölmüþ
Boþanmýþ/ayrý yaþýyor
9.0
37.8
48.7
72.6
2.2
14.1
21.7
43.9
9.6
40.4
50.7
77.0
(%)
20.6
19.8
19.0
13.7
18.2
18.5
20.3
23.1
22.1
18.5
16.4
28.1
23.2
28.5
23.2
23.1
21.1
15.5
22.2
20.5
20.6
18.2
22.9
19.4
18.3
(%)
36.7
39.5
35.0
27.6
36.6
35.9
37.0
39.7
42.0
38.9
34.7
44.5
36.4
44.7
30.0
35.0
38.7
42.2
42.9
38.0
35.5
30.5
40.8
37.0
32.2
37.4
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
20.4
Son
12
ayda
Hakaret, küfür
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
Temel
Özellikler
19.4
22.6
19.3
14.1
26.2
19.1
17.6
13.3
18.9
18.3
18.3
21.9
17.7
14.3
14.0
19.1
18.2
21.8
25.3
18.4
18.1
29.5
21.7
27.4
19.5
18.9
(%)
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
10.6
13.3
9.8
7.2
14.0
10.2
10.2
7.9
14.7
10.9
9.9
8.9
10.1
7.5
5.8
8.6
9.2
12.8
15.2
9.3
9.9
18.9
13.6
16.7
10.5
10.8
(%)
Son
12
ayda
Aþaðýlama, küçük
düþürme
18.5
20.1
18.0
16.5
21.3
18.0
17.3
16.9
16.6
18.1
17.5
20.6
13.6
10.7
20.5
19.2
16.4
20.6
20.7
19.1
21.1
30.0
20.4
23.1
18.0
19.7
(%)
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
9.7
11.0
9.4
7.9
10.6
9.3
10.8
9.1
12.3
11.1
9.1
7.4
5.8
6.1
9.6
8.5
8.0
12.7
11.7
9.0
10.8
19.3
12.2
15.2
9.4
10.5
(%)
Son
12
ayda
Korkutma, tehdit
4.2
5.1
3.7
3.8
4.5
3.7
4.7
4.8
5.4
4.0
3.7
4.3
2.9
2.6
3.5
4.2
5.1
5.1
5.5
3.4
4.1
5.6
6.0
5.6
4.4
3.7
(%)
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
2.0
2.7
1.6
1.6
2.3
1.8
2.3
2.1
3.1
2.4
1.6
1.3
1.3
1.4
1.2
2.0
2.1
2.5
2.5
1.6
1.4
3.9
3.3
3.3
2.1
1.7
(%)
Son
12
ayda
Kadýna ve
çevresine zarar
verme tehditi
43.9
47.3
43.7
38.6
50.0
44.5
41.6
36.6
37.2
42.8
44.5
47.9
39.9
31.7
43.0
44.9
42.2
47.1
49.3
44.7
42.2
54.7
45.7
51.7
43.3
45.9
(%)
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
24.7
27.8
23.6
21.7
27.0
24.8
25.5
21.7
29.1
27.8
24.9
19.2
22.5
16.6
22.6
21.9
23.7
28.0
27.5
22.5
21.6
35.5
28.6
34.7
24.9
24.4
(%)
Son
12
ayda
En az biri
10,798
4,189
4,631
1,978
2,741
5,237
872
1,948
1,194
3,652
3,009
2,943
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
7,981
2,817
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den farklý duygusal þiddet/istismar içeren davranýþlarý yaþamýþ evlenmiþ kadýnlarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ,
eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 4.4. Duygusal þiddet/istismar içeren davranýþlar
Ek 6
215
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
EK Tablo 4.5. Ekonomik þiddet/istismar içeren davranýþlar:
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den farklý ekonomik þiddet/istismar içeren davranýþlarý yaþamýþ
kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Ýþten çýkmaya
neden olma
çalýþmaya engel
olma
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
Son
12
ayda
Ev ihtiyaçlarý için
para vermeme
Gelirini elinden Evlenmiþ
kadýn
alma
sayýsý
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
Son
12
ayda
Yaþamýn
herhangi
bir
döneminde
Son
12
ayda
Yerleþim yeri
Kent
26.6
9.8
8.6
4.6
3.9
1.3
7,981
Kýr
13.9
5.8
6.7
4.6
3.7
1.7
2,817
Bölge
Ýstanbul
26.8
8.8
8.6
3.9
4.7
1.3
691
Batý Marmara
19.4
5.9
3.9
1.5
3.5
1.6
859
Ege
20.9
5.2
6.9
2.5
3.2
0.4
848
Doðu Marmara
28.2
12.3
6.8
4.0
3.3
1.9
822
Batý Anadolu
27.8
10.5
6.9
3.7
3.2
1.2
915
Akdeniz
23.2
10.0
9.1
5.7
4.1
1.3
964
Orta Anadolu
22.6
10.2
7.9
5.3
2.9
1.4
887
Batý Karadeniz
20.1
7.5
8.9
6.2
4.9
2.4
779
Doðu Karadeniz
18.7
5.9
6.9
4.1
2.8
0.7
874
Kuzeydoðu Anadolu
13.9
6.7
14.1
11.1
4.2
1.3
1,000
Ortadoðu Anadolu
16.7
7.2
10.6
7.7
4.8
1.9
994
Güneydoðu Anadolu
20.9
11.1
10.6
7.8
4.2
2.3
1,165
15-24
32.9
20.5
7.4
5.4
3.4
2.5
1,194
25-34
23.7
10.7
7.1
4.9
3.3
1.4
3,652
35-44
22.4
7.2
8.1
4.8
4.1
1.4
3,009
45-59
19.5
2.7
9.6
3.8
4.5
0.8
2,943
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
19.7
7.5
10.4
5.9
4.0
1.6
2,741
Ýlköðretim birinci kademe
24.5
9.2
7.6
4.6
3.9
1.3
5,237
Ýlköðretim ikinci kademe
29.6
14.1
11.1
6.0
4.2
1.4
872
Lise ve üzeri
21.7
6.9
5.6
2.7
3.7
1.4
1,948
Düþük
21.5
10.3
9.5
5.9
4.9
2.2
4,189
Orta
26.0
9.2
7.8
4.2
3.7
1.1
4,631
Yüksek
21.2
5.5
6.3
3.4
2.6
0.6
1,978
Türkiye
23.4
8.8
8.1
4.6
3.9
1.4
10,798
Yaþ
Eðitim
Refah düzeyi
216
Ek 6
EK Tablo 4.6. Kadýnlarýn annelerinin fiziksel þiddet yaþama deneyimleri
Kadýnlarýn ve annlerinin eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþama
deneyimlerinin yerleþim yerine ve bölgelere göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Anne fiziksel
þiddet yaþamýþ
Anne fiziksel
þiddet
yaþamamýþ
Evlenmiþ kadýn
sayýsý
Yerleþim yeri
Þiddet yaþama durumu
Kent
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
18.8
77.2
4,795
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
36.9
57.2
2,928
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
19.6
73.2
1,487
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
38.0
53.1
1,129
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
20.7
75.2
1,296
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
40.0
55.7
751
Batý Marmara
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
15.1
80.7
391
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
29.5
63.2
127
Ege
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
16.8
78.6
958
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
37.2
58.0
437
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
17.0
79.9
664
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
36.3
57.6
380
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
20.8
76.9
630
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
38.9
56.0
460
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
17.9
77.8
765
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
36.2
58.3
545
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
23.5
69.6
265
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
43.0
50.8
259
Batý Karadeniz
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
15.7
81.4
342
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
33.6
62.8
256
Doðu Karadeniz
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
22.6
74.2
216
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
33.2
57.5
132
Kuzeydoðu Anadolu
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
22.6
65.8
116
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
38.2
45.8
132
Ortadoðu Anadolu
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
22.1
63.5
203
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
38.0
45.9
181
Güneydoðu Anadolu
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
20.2
70.7
436
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
34.0
54.8
396
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Türkiye
Hiç fiziksel þiddet yaþamamýþ
19.0
76.3
6,282
En az bir fiziksel þiddet yaþamýþ
37.2
56.1
4,053
217
218
30.9
26.5
37.1
37.2
38.1
26.1
28.9
18.9
27.2
31.3
27.0
42.4
38.0
29.7
30.3
27.8
28.6
32.0
38.5
31.2
31.7
33.3
31.0
43.6
49.6
41.7
45.9
40.7
39.2
38.9
35.9
36.7
27.7
34.2
38.1
44.1
41.0
41.8
33.8
36.0
40.5
42.5
43.4
38.2
43.7
39.2
40.7
Türkiye
32.2
33.6
28.0
41.6
37.8
0.7
0.5
1.1
0.2
1.1
0.7
0.5
0.6
0.5
0.7
0.7
1.0
0.7
0.9
0.6
0.4
2.3
1.3
0.3
0.7
0.6
Baba Anne Üvey
baba
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
1.1
1.0
1.3
0.7
1.3
1.2
0.4
1.2
0.7
1.3
0.9
1.6
0.7
0.6
0.6
1.5
2.2
1.5
1.5
1.6
0.6
0.4
0.2
1.0
1.1
0.8
8.0
6.6
9.2
8.3
7.7
8.4
9.0
7.1
8.8
7.7
7.9
7.3
8.0
8.0
5.0
9.6
8.6
11.3
3.1
5.2
7.2
6.4
6.7
11.5
8.5
6.5
15.9
19.2
14.7
12.3
18.5
16.0
16.8
13.1
20.1
15.4
13.9
11.8
20.6
12.4
8.6
13.4
13.5
14.5
18.0
14.3
11.2
22.5
21.3
20.1
16.1
15.2
5.5
5.6
5.2
5.9
6.2
4.6
5.6
6.3
5.4
7.0
5.1
4.3
4.9
2.7
7.8
3.1
1.9
6.6
4.6
10.2
4.1
5.0
6.8
7.9
5.2
6.5
2.6
2.8
3.1
1.4
3.9
3.2
1.5
1.6
1.7
2.6
3.6
3.2
1.9
2.0
0.6
2.6
4.6
2.9
3.2
2.4
5.6
6.0
3.2
2.7
2.5
3.1
4.7
7.3
4.0
1.7
9.7
6.4
1.0
0.7
1.0
3.9
7.1
9.4
2.0
5.3
2.6
6.1
8.1
3.3
10.9
4.6
6.7
13.2
6.2
3.1
4.3
5.9
5.0
8.1
4.1
1.2
10.3
6.5
2.1
0.6
0.8
4.0
8.3
9.5
2.9
6.7
4.0
3.8
6.7
0.5
11.1
10.6
7.3
11.2
5.1
7.0
3.8
8.8
4.1
7.0
3.4
0.2
10.9
4.2
0.6
0.8
1.2
3.6
5.6
7.8
1.9
4.5
1.8
1.1
4.7
3.0
10.3
3.9
7.1
13.8
7.3
6.9
2.7
8.4
1.7
0.9
1.4
3.5
0.3
1.7
4.9
3.0
2.5
0.1
3.4
2.2
3.0
1.8
1.9
0.4
0.3
2.0
0.6
8.1
6.6
8.0
11.0
2.2
8.1
10.5
11.3
8.5
7.0
11.2
6.1
2.8
6.4
15.0
5.1
12.1
7.5
0.4
17.0
9.9
5.8
15.0
6.5
7.1
11.1
0.2
0.2
0.3
-
0.4
0.2
0.0
0.1
0.3
0.5
0.1
0.6
0.5
0.8
0.3
0.3
-
0.2
0.2
1.4
0.8
0.5
4.2
1.0
0.5
2.0
2.7
1.4
0.9
2.4
1.1
1.3
1.8
2.9
0.5
1.2
2.3
0.7
1.3
2.5
0.3
0.8
1.5
1.1
0.9
1.6
0.7
0.3
3.5
0.5
0.2
0.1
0.9
0.6
2.6
1.3
0.9
0.6
0.7
0.2
1.4
0.7
0.5
0.6
1.4
1.1
1.3
1.1
0.5
Üvey Erkek Aðabey Erkek Kadýn Kayýn Kayýn Kayýn
Erkek Öðretmen Ýþyerinden Yabancý Diðer
anne kardeþ
akraba akraba valide peder birader arkadaþ
biri
Kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre 15 yaþýndan sonra maruz kaldýklarý fiziksel þiddeti uygulayan eþ veya
birlikte olunan kiþi dýþýndakiler, Türkiye 2008
EK Tablo 4.7. 15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet uygulayanlar
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
0.7
1.0
3.3
0.4
0.9
0.5
-
0.5
0.6
0.3
0.6
0.1
0.2
Türkiye
0.5
2.2
3.8
0.8
-
4.6
2.7
-
Aðabey
0.6
-
Erkek
kardeþ
0.3
-
Baba
Yerleþim yeri
Kent
0.9
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
11.4
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
1.3
35-44
45-59
3.7
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
1.7
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
2.5
Temel
Özellikler
12.4
15.1
13.1
9.1
18.5
20.6
6.6
8.2
11.4
14.9
12.7
9.7
16.1
3.4
6.8
13.1
5.3
28.2
12.2
2.8
24.4
26.3
20.9
12.8
10.4
Erkek
akraba
0.2
0.5
-
1.9
-
0.5
-
2.1
0.3
-
Kadýn
akraba
0.2
0.1
0.3
-
0.3
0.5
-
0.8
0.4
3.5
1.7
-
0.2
-
Kayýn
valide
0.1
0.5
-
0.5
-
18.2
11.5
15.6
27.7
6.1
4.1
23.4
27.5
27.0
14.9
2.4
12.5
22.3
3.5
5.1
11.0
5.4
2.8
0.5
-
33.0
3.5
6.1
25.7
5.3
33.0
19.9
10.6
Erkek
arkadaþ
-
0.2
-
Kayýn
peder
0.3
0.5
0.4
-
0.7
0.3
0.3
0.8
-
4.5
2.5
-
0.3
-
Öðretmen
7.0
4.5
7.7
8.3
8.3
3.6
9.2
4.1
9.4
11.4
6.7
3.4
9.3
15.5
9.9
7.6
24.3
2.5
5.4
1.3
6.6
7.5
4.5
Ýþyerinden
biri
51.9
48.0
52.5
54.7
40.6
47.4
57.4
55.2
51.4
50.7
56.8
50.0
35.3
69.0
54.8
39.9
71.9
53.5
45.2
40.2
64.2
64.7
46.4
59.0
51.3
54.6
Yabancý
2.2
2.3
2.2
2.2
3.8
2.7
4.0
0.8
0.8
1.5
8.2
1.6
3.4
7.5
3.3
1.9
6.0
1.5
6.6
1.8
2.2
2.3
Diðer
Kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre 15 yaþýndan sonra maruz kaldýklarý cinsel þiddet uygulayan eþ veya birlikte
olunan kiþi dýþýndakiler, Türkiye 2008
EK Tablo 4.8. 15 yaþýndan sonra cinsel þiddet uygulayanlar
Ek 6
219
220
3.4
0.3
0.5
0.6
-
2.8
6.4
5.6
1.3
3.0
5.4
9.4
1.5
2.3
3.1
1.0
3.2
2.7
0.5
2.1
3.8
1.0
3.4
2.4
2.4
Türkiye
0.1
1.0
Anne
2.3
3.2
Baba
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/ilköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
0.6
1.5
-
3.0
-
0.7
1.8
-
6.4
-
0.7
-
Üvey
baba
0.2
0.2
0.6
0.5
0.5
0.4
0.2
-
1.5
3.6
0.9
0.7
2.8
1.0
1.5
1.6
1.4
1.8
2.3
-
2.8
2.4
4.2
3.2
5.0
1.2
-
-
6.9
1.6
1.0
Aðabey
-
0.1
1.3
Erkek
kardeþ
29.7
34.1
27.2
29.4
39.1
34.9
24.9
26.5
31.2
35.1
20.0
20.8
21.4
22.6
23.0
20.2
38.3
34.9
55.0
37.6
32.3
37.0
31.5
41.9
28.4
37.2
Erkek
akraba
0.1
0.4
-
0.5
-
0.4
-
2.5
-
0.7
Kadýn
akraba
6.3
5.2
9.5
3.2
3.7
6.4
7.9
6.0
10.4
1.7
4.4
3.2
4.7
13.4
11.9
1.5
8.2
3.4
3.0
4.1
8.5
3.4
3.1
5.4
11.4
Erkek
arkadaþ
2.3
2.5
3.1
1.2
0.5
1.5
3.7
2.6
2.4
0.8
4.6
3.2
8.3
4.1
2.2
3.0
8.3
5.2
2.3
1.5
2.7
-
Öðretmen
41.6
25.3
45.1
50.2
26.8
34.0
45.0
48.4
42.6
39.2
41.8
44.0
52.7
52.9
44.1
44.6
35.1
36.5
20.0
31.3
41.4
38.7
40.8
25.3
43.8
29.1
Yabancý
2.7
3.1
1.7
3.8
6.2
3.6
2.7
1.3
2.3
5.9
6.5
1.9
1.9
2.4
2.7
4.4
2.0
3.8
14.0
2.5
4.4
Diðer
Kadýnlarýn yerleþim yeri, bölge, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre, 15 yaþýndan önce cinsel istismarda bulunan eþ veya birlikte olunan kiþi
dýþýndakiler, Türkiye 2008
EK Tablo 4.9. 15 yaþýndan önce cinsel istismar uygulayanlar
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
58.1
60.0
61.4
64.5
61.5
61.2
63.4
67.0
54.5
67.2
54.6
51.3
50.8
62.4
60.4
61.5
61.6
63.6
49.4
52.3
62.0
61.1
52.8
62.1
60.7
62.1
57.0
62.1
76.6
64.1
57.0
60.6
73.5
63.7
73.5
75.0
62.6
65.8
64.6
65.4
64.4
66.1
69.3
65.8
64.2
67.8
65.5
Türkiye
60.2
60.3
60.1
65.6
65.2
16.7
19.8
13.9
14.4
20.4
14.4
18.6
16.3
17.4
18.9
12.7
17.7
13.7
26.8
18.0
19.1
12.8
14.5
19.3
14.1
17.4
17.6
18
22.2
16.1
18.3
16.6
16.5
18.4
12.3
19.1
16.0
12.8
15.7
16.1
16.6
15.5
17.4
10.8
21.9
27.7
21.5
10.6
16.9
19.9
19.8
14.8
10.5
9.5
18.3
16.6
16.5
Kesik, Burkulma,
Çizik, sýyrýk
Kulak zarý
çýkýk
yara/bere patlamasý, göz ýsýrýk
yaralanmasý/
morarmasý
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
16.5
17.7
16.2
13.9
23.0
14.5
17.2
10.5
10.2
16.0
15.5
19.5
17.9
16.0
16.8
17.0
15.3
15.8
12.2
7.4
11.1
20.9
17.9
24.8
18.2
11.8
Kemiklerde
çatlak/kýrýk
13.4
15.2
10.0
16.3
18.0
11.1
7.9
15.4
9.7
13.0
15.7
13.1
15.9
15.7
4.6
10.8
12.8
14.2
11.3
20.7
8.3
14.0
11.3
18.3
13.9
11.7
8.3
10.5
6.1
7.4
11.0
7.1
7.9
7.1
8.0
3.7
9.5
10.9
2.0
8.6
10.0
10.3
8.6
9.2
8.0
11.2
12.5
13.6
10.7
7.3
7.8
9.7
6.2
6.6
6.8
3.4
5.8
5.5
8.2
7.8
7.1
8.4
6.3
4.1
11.7
7.1
4.4
8.1
4.6
8.1
2.2
3.0
0.9
2.5
2.7
6.3
7.6
2.1
Diþ
Derin yara,
Ýç organlarda
kýrýlmasý yaralanma
kesik
4.0
4.8
4.4
0.9
5.7
3.3
6.9
1.8
6.2
3.6
3.9
3.8
3.9
5.8
3.5
4.0
3.3
5.0
2.0
0.0
10.0
3.5
4.5
6.5
4.3
3.2
Yanýk
1,212
611
461
140
401
584
86
141
115
359
335
403
55
51
64
61
123
121
159
73
61
167
126
151
903
309
Þiddet sonucu
yaralanmýþ
kadýn sayýsý
Eþi veya birlikte kiþi(ler)den yaþanan fiziksel veya cinsel þiddet sonucu gerçekleþen yaralanma biçimlerinin kadýnlarýn yaþadýklarý yere göre
yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 5.1 Yaralanma biçimleri
Ek 6
Bölüm 5 Ek Tablolar
221
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
EK Tablo 5.2 Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel ve son 4 hafta içindeki saðlýk
durumu
Yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar
arasýnda genel saðlýk durumunu "kötü veya çok kötü" olarak beyan eden ve son 4 hafta
içinde "çok veya aþýrý derecede aðrý/rahatsýzlýk" hissetiðini söyleyen kadýnlarýn temel
özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Þiddet
yaþama
durumu
Genel Saðlýk
durumunu
“kötü veya çok
kötü” beyan
eden kadýnlar
Son 4 hafta içinde “çok
veya aþýrý derecede
aðrý/rahatsýzlýk”
hissettiðini beyan eden
kadýnlar
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Hayýr
4.5
14.9
749
Evet
14.0
32.5
444
2,113
Hayýr
6.9
18.7
Evet
15.5
34.0
1,538
Hayýr
10.2
21.1
1,666
Evet
21.8
38.6
1,342
Hayýr
15.4
28.0
1,464
Evet
26.4
43.4
1,477
1,188
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Hayýr
22.9
36.6
Evet
33.3
47.1
1,552
Hayýr
9.7
21.3
2,868
Evet
17.1
37.6
2,368
Hayýr
3.8
15.1
527
Evet
15.1
28.7
345
Hayýr
2.5
12.5
1,409
Evet
8.5
26.0
536
1,995
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
222
Hayýr
15.9
27.5
Evet
27.6
43.3
2,192
Hayýr
8.2
19.9
2,611
Evet
16.8
36.0
2,017
Hayýr
4.3
15.5
1,386
Evet
10.8
29.1
592
Hayýr
9.6
21.1
5,992
Evet
20.6
38.2
4,801
Ek 6
EK Tablo 5.3 Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi
Þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna
son vermeyi düþünmüþ ve denemiþ kadýnlarýn temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Þiddet
yaþama
durumu
Hayatýna son
vermeyi düþünmüþ
kadýn yüzdesi
Hayýr
15.9
5.2
749
Evet
46.3
22.2
444
Hayýr
11.4
2.8
2,113
Evet
36.9
14.3
1,538
Hayýr
8.1
1.3
1,666
Evet
30.1
9.7
1,342
Hayýr
9.1
1.9
1,464
Evet
27.9
8.0
1,477
1,188
Hayatýna son
vermeyi denemiþ
kadýn yüzdesi
Evlenmiþ
kadýn
sayýsý
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Hayýr
14.3
2.3
Evet
34.0
10.8
1,552
Hayýr
8.9
2.4
2,868
Evet
31.4
11.4
2,368
Hayýr
11.0
2.4
527
Evet
36.8
16.8
345
Hayýr
11.7
3.0
1,409
Evet
36.6
13.5
536
Hayýr
12.5
3.0
1,995
Evet
34.4
12.4
2,192
Orta
Hayýr
10.2
2.4
2,611
Evet
32.2
12.3
2,017
Yüksek
Hayýr
9.3
2.2
1,386
Evet
32.7
9.3
592
Hayýr
10.7
2.5
5,992
Evet
33.2
11.9
4,801
Ýlköðretimi birinci kademe
Ýlköðretimi ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Türkiye
223
224
Türkiye
Güneydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Kuzeydoðu Anadolu
Doðu Karadeniz
Batý Karadeniz
Orta Anadolu
Akdeniz
Batý Anadolu
Doðu Marmara
Ege
Batý Marmara
Bölge
Ýstanbul
Kýr
Yerleþim yeri
Kent
Temel
özellikler
20.0
33.0
18.8
36.1
20.0
34.4
15.9
25.8
16.5
29.8
16.9
30.4
19.8
27.9
19.2
30.6
18.2
24.4
22.5
26.1
24.9
44.1
25.9
40.8
35.8
41.8
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
18.8
33.2
24.3
32.5
Sýk sýk kabus
görme
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Anne’nin þiddet
yaþama durumu
18.4
27.9
17.8
25.2
12.9
26.9
10.4
21.6
13.2
28.9
16.1
24.6
24.1
23.5
22.2
26.8
21.6
29.6
23.3
29.0
28.6
32.2
24.4
39.9
28.2
36.7
18.1
28.0
19.6
27.6
Yataðýný
ýslatma
42.8
55.6
42.6
57.4
43.7
50.1
38.3
52.0
44.2
55.4
39.6
52.8
41.2
59.1
50.1
62.6
43.4
51.5
45.5
60.2
44.5
60.1
45.3
56.3
48.2
50.9
42.5
56.5
43.6
53.3
Çekingen/içine
kapanýk olma
19.7
38.4
20.6
50.4
16.6
20.8
11.0
28.1
26.8
38.0
20.6
32.2
17.3
37.4
23.3
37.0
19.8
31.3
19.9
38.6
26.9
40.6
27.9
42.9
19.5
37.3
19.5
39.5
20.2
35.4
Anneye/diðer
çocuklara karþý
saldýrgan olma
36.2
59.4
32.4
68.9
33.4
56.6
35.3
61.4
39.2
60.3
33.7
52.5
40.9
61.3
37.2
57.3
42.9
48.0
34.1
56.5
44.4
60.5
44.4
63.5
33.5
51.5
35.4
60.5
39.0
56.2
Hýrçýnlaþarak
aðlama
2,744
2,494
206
136
249
90
224
112
216
131
221
228
249
202
200
231
163
150
227
191
243
332
246
309
300
382
2,097
1,823
647
671
6-14 yaþýnda çocuðu
olan kadýn sayýsý
Anne’nin fiziksel veya cinsel þiddet yaþama durumuna göre 6-14 yaþlar arasý çocuklarýnda görülen bazý davranýþ sorunlarýnýn yaþanýlan
yerleþim yeri ve bölgeye göre yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 5.4 Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Hayýr
Evet
Anne’nin þiddet
yaþama durumu
Türkiye
Hayýr
Evet
Eðitim düzeyi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ Hayýr
Evet
Ýlköðretimi birinci kademe
Hayýr
Evet
Ýlköðretimi ikinci kademe
Hayýr
Evet
Lise ve üzeri
Hayýr
Evet
Refah düzeyi
Düþük
Hayýr
Evet
Orta
Hayýr
Evet
Yüksek
Hayýr
Evet
45-59
35-44
25-34
Yaþ
15-24
Temel
Özellikler
24.3
32.6
19.0
26.1
10.8
18.3
27.2
34.8
18.2
32.2
14.3
29.5
18.4
27.9
25.0
33.9
20.2
27.1
13.9
31.5
11.0
16.5
30.8
38.3
21.1
31.6
12.7
41.6
12.0
22.6
20.0
33.0
37.1
33.3
23.6
31.9
13.9
27.3
7.5
11.8
Yataðýný
ýslatma
23.9
24.2
20.0
33.2
20.0
33.7
18.7
32.1
Sýk sýk kabus
görme
42.8
55.6
48.8
57.2
47.0
57.6
29.5
45.4
45.0
55.4
47.1
58.9
49.0
57.6
27.8
40.1
50.8
56.7
45.4
58.1
40.8
55.2
35.9
46.7
Çekingen/içine
kapanýk olma
19.7
38.4
22.5
37.5
20.0
39.8
15.8
37.2
21.3
40.0
20.6
37.7
15.7
41.5
17.5
35.9
30.2
57.8
21.5
39.3
18.3
36.9
13.5
34.2
Anneye/diðer
çocuklara karþý
saldýrgan olma
36.2
59.4
38.7
59.2
39.2
59.8
28.8
58.5
36.6
57.0
39.3
62.4
34.6
60.5
28.4
49.5
57.0
78.3
39.5
64.5
33.3
54.1
26.7
50.6
Hýrçýnlaþarak
aðlama
2,744
2,494
965
1,237
1,105
952
674
305
533
757
1,439
1,313
187
162
585
262
47
62
1,306
1,170
1,180
975
211
287
6-14 yaþýnda çocuðu
olan kadýn sayýsý
Anne'nin fiziksel veya cinsel þiddet yaþama durumuna göre 6-14 yaþlar arasý çocuklarýnda görülen bazý davranýþ sorunlarýnýn kadýnlarýn
temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 5.4 Þiddetin çocuklar üzerinde etkisi (tablonun devamý)
Ek 6
225
226
3.9
7.8
4.5
4.4
4.9
4.7
3.9
4.1
2.6
2.6
1.7
2.7
3.9
2.5
4.9
4.9
3.0
4.3
4.1
5.2
4.0
3.5
5.7
91.7
88.2
90.5
91.4
91.9
89.2
92.4
91.6
92.4
95.2
96.5
95.0
92.6
92.3
91.3
91.5
95.4
91.7
86.6
88.3
93.1
91.8
88.5
91.8
Türkiye
4.1
4.7
2.3
Polis
90.9
94.3
Hiçbir
yere
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
0.7
1.1
0.4
0.5
0.6
0.9
0.4
0.8
0.3
0.6
0.6
1.1
0.1
2.0
2.7
0.2
0.0
1.1
0.6
0.4
1.6
0.6
0.0
0.5
0.3
1.9
3.7
3.1
3.9
4.9
1.6
4.2
7.0
4.2
3.2
3.8
3.7
3.8
3.3
5.3
3.4
2.4
3.8
6.5
4.5
4.7
4.1
2.1
2.0
1.8
4.2
2.6
2.8
2.5
2.4
4.3
1.7
2.4
4.9
4.9
2.1
2.3
3.0
3.2
3.2
2.9
3.8
1.6
3.7
3.0
2.7
3.2
1.2
2.0
0.9
1.6
3.2
1.6
2.4
1.5
2.3
5.3
1.3
1.9
5.0
5.0
2.7
2.2
2.8
2.3
2.4
3.3
3.7
2.5
2.7
2.9
2.1
1.9
2.6
0.6
1.2
1.5
2.8
1.5
0.3
0.5
0.2
0.0
0.5
0.1
1.0
0.1
1.1
0.3
0.1
0.2
0.9
0.4
0.4
0.0
0.0
0.3
0.0
0.2
0.0
0.0
0.1
0.1
0.4
0.2
0.2
0.2
0.3
0.0
0.1
0.3
0.1
0.3
0.0
0.5
0.2
0.0
0.0
1.3
0.0
0.7
0.0
0.5
0.0
0.5
0.0
0.0
0.1
0.0
0.2
0.3
Jandarma Hastane ya Savcýlýk Avukat Kadýn Belediye
kuruluþu
da saðlýk
kuruluþu
0.4
0.5
0.4
0.0
0.3
0.3
1.0
0.4
0.4
0.6
0.0
0.4
0.4
1.3
1.1
0.0
0.0
0.6
0.4
0.0
0.0
0.3
0.0
0.1
0.4
0.4
SHÇEK
0.5
0.2
0.6
1.0
0.1
0.5
0.3
1.2
0.0
0.6
0.6
0.4
0.4
1.6
0.0
1.3
0.3
0.9
0.2
0.6
0.0
0.0
0.0
0.1
0.4
0.5
Diðer
8.2
6.9
8.2
11.5
4.6
8.3
13.4
11.7
7.4
7.7
8.7
8.5
8.3
11.8
9.5
8.6
8.1
10.8
7.6
8.4
7.6
4.8
3.5
5.0
9.1
5.7
4,881
2,210
2,049
622
1,559
2,372
362
588
503
1,554
1,346
1,478
270
223
311
330
436
426
467
356
369
564
517
612
3,516
1,365
Fiziksel veya cinsel
En az bir
kurum/kiþiye þiddet yaþamýþ
kadýn sayýsý
baþvurmuþ
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna
baþvuranlarýn bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 6.1 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
Bölüm 6 Ek Tablolar
Ek 6
EK Tablo 6.2 Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna
baþvuran kadýnlarýn aldýklarý hizmetten memnuniyeti
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ resmi kurum veya sivil
toplum kuruluþlarýna baþvuran ve aldýklarý hizmetten memnun olan kadýnlarýn bölge, yerleþim
yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Polis
Jandarma
Hastane ya
da saðlýk
kuruluþu
Savcýlýk
Avukat
Kent
39.5
[55.5]
69.4
67.2
65.6
Kýr
50.3
[67.3]
74.6
65.8
53.6
Yerleþim yeri
Bölge
Ýstanbul
31.7
[67.4]
76.8
71.7
58.8
Batý Marmara
68.2
[70.3]
68.4
81.4
68.7
Ege
22.6
[60.7]
56.6
47.5
61.4
Doðu Marmara
47.3
[0.0]
100.0
83.4
54.1
Batý Anadolu
39.5
[0.0]
58.7
71.2
59.3
Akdeniz
43.8
[52.5]
64.4
68.4
74.0
Orta Anadolu
64.3
[100.0]
92.1
100.0
92.3
Batý Karadeniz
32.1
[100.0]
75.0
64.5
70.9
Doðu Karadeniz
55.4
[64.2]
77.9
70.4
46.9
Kuzeydoðu Anadolu
67.9
[100.0]
88.9
51.8
75.2
Ortadoðu Anadolu
53.6
[0.0]
58.5
69.4
100.0
Güneydoðu Anadolu
39.9
[65.4]
42.8
36.5
37.9
15-24
44.9
[100.0]
82.8
71.3
60.9
25-34
60.6
[61.8]
65.4
78.9
57.5
35-44
39.9
[89.2]
66.6
69.0
74.9
45-59
32.0
[50.7]
73.6
56.6
59.9
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
53.0
[72.5]
72.2
56.9
60.1
Ýlköðretim birinci kademe
37.7
[68.6]
71.6
66.8
69.9
Ýlköðretim ikinci kademe
52.0
[100.0]
66.8
78.5
64.6
Lise ve üzeri
31.9
[19.1]
69.1
66.9
56.2
Yaþ
Eðitim
Refah düzeyi
Düþük
50.1
[76.6]
69.7
68.5
62.8
Orta
38.8
[58.1]
69.7
56.2
53.5
Yüksek
27.5
[0.0]
73.7
81.2
77.0
Türkiye
41.2
[64.0]
70.5
66.9
63.6
Þiddet sonucu baþvuran kadýn sayýsý (n) 184
32
177
117
105
227
228
Türkiye
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
24.3
33.7
47.4
48.0
39.4
41.9
40.7
40.4
42.8
38.5
43.2
12.3
9.3
6.1
6.3
14.7
7.2
9.3
2.9
13.0
6.1
2.4
41.0
40.5
52.4
36.1
45.5
38.1
46.6
47.2
31.1
26.3
59.8
53.3
30.0
11.9
6.0
3.6
0.0
2.6
12.7
11.2
5.0
4.2
11.7
17.3
11.6
7.8
39.5
47.5
7.9
7.4
24.8
27.6
30.1
9.4
33.4
23.8
35.2
12.8
24.3
30.2
17.8
26.3
21.6
27.6
11.1
19.6
18.4
25.0
35.7
36.5
40.5
36.5
41.0
42.1
23.1
32.1
18.1
23.7
14.2
16.3
26.6
16.5
13.2
18.8
7.8
16.9
23.9
17.9
24.1
32.8
15.7
23.4
17.4
15.1
17.8
14.7
0.0
2.2
9.6
15.6
20.2
9.3
7.9
9.5
9.6
1.9
16.0
4.8
14.3
4.8
10.8
10.2
5.5
7.0
16.1
7.7
11.2
8.5
0.0
3.9
6.4
0.0
1.9
6.7
13.2
12.7
8.4
6.2
8.0
11.9
7.1
3.1
20.9
8.1
3.3
0.8
5.7
6.7
6.5
11.1
5.0
13.1
19.6
8.4
7.0
4.6
0.0
10.6
1.9
13.6
4.7
5.9
7.8
8.5
14.4
12.8
16.9
12.1
10.8
14.6
15.1
16.5
16.1
18.7
9.9
14.0
9.2
19.1
14.8
8.6
31.8
18.9
12.0
7.4
6.5
4.9
3.7
12.4
15.1
11.7
29.0
24.8
28.2
37.5
26.4
25.1
31.9
38.5
41.2
29.6
26.4
26.0
19.6
28.4
36.8
37.9
42.4
26.8
23.1
22.4
27.9
12.6
22.5
29.0
30.3
23.1
11.1
6.1
14.2
13.1
6.2
9.7
11.3
18.2
15.1
21.8
7.2
3.9
9.6
19.6
6.6
11.1
17.1
13.8
8.1
7.7
24.2
2.2
0.0
5.8
11.5
9.3
2.8
5.6
1.8
0.0
2.8
3.1
2.2
2.4
0.0
4.4
0.8
4.2
0.0
11.0
11.7
0.0
0.0
0.0
4.9
5.2
0.0
2.5
4.0
0.0
1.9
6.7
3.9
6.0
3.7
0.6
5.7
3.6
7.3
0.6
4.4
7.3
0.5
3.6
4.8
11.0
8.1
0.0
3.4
3.1
4.9
0.0
0.0
0.0
0.0
3.1
3.2
6.7
6.2
5.1
9.0
2.5
8.5
6.3
7.3
3.4
1.2
9.2
8.1
4.1
19.6
7.9
3.6
0.0
2.3
1.9
4.7
2.5
10.2
3.2
7.8
2.7
6.8
3.7
369
147
156
66
71
185
38
75
41
107
103
118
24
28
30
27
33
46
36
35
27
30
21
32
296
73
Aile/ Daha fazla Kötü bir Öldürülmekten Çocuklarla Erkekle
Saðlýk Hukuki Psikolojik Maddi Barýnma Evden En az bir
Arkadaþlar tahammül þekilde
korktu
ilgili
konuþulma raporu destek destek destek
talebi atýldý kurum/kiþiye
teþvik etti edemedi yaralandý
nedenler sýný istedi almak almak almak
almak
baþvurmuþ
kadýn sayýsý
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu en az bir kurum/kiþiye baþvuran kadýnlarýn baþvurma
nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 6.3 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurma nedenleri
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
7.1
6.0
6.3
8.7
5.2
6.3
6.0
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
5.0
6.4
9.7
25-34
35-44
45-59
2.3
3.9
1.7
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
9.4
5.4
3.7
6.9
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Refah düzeyi
2.6
2.5
0.7
2.6
2.9
0.4
1.7
3.4
6.3
Ýlköðretim birinci kademe
3.3
2.0
2.3
1.9
2.5
1.9
1.9
3.1
1.8
2.8
2.5
2.0
3.9
2.1
0.5
2.8
2.9
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ 11.0
Eðitim
5.1
15-24
Yaþ
6.7
7.5
6.7
Ege
Batý Anadolu
7.5
Batý Marmara
Doðu Marmara
7.4
Ýstanbul
Bölge
6.6
7.4
Kýr
64.4
70.4
67.8
59.0
70.9
65.1
67.0
57.0
60.8
65.6
68.1
62.9
53.1
58.2
60.6
70.8
62.0
64.6
61.4
68.5
64.6
67.1
66.1
70.2
62.0
65.4
16.1
12.3
14.6
19.0
8.9
13.1
15.3
21.8
22.2
15.5
11.1
13.9
22.0
23.2
27.6
10.6
17.3
16.4
15.5
10.2
18.6
13.5
18.8
13.6
18.1
15.4
4.3
2.7
4.0
5.0
4.6
2.8
3.6
5.7
5.4
4.2
3.2
3.7
6.7
4.4
4.5
3.9
3.5
3.5
4.9
1.9
4.1
5.6
2.2
4.0
4.2
4.3
3.8
3.1
3.9
4.0
5.0
1.8
3.7
4.1
4.4
3.8
3.2
3.9
3.9
2.6
4.3
3.2
4.8
6.1
3.9
4.1
4.2
3.7
8.0
2.1
4.4
3.6
4.0
2.2
3.9
4.7
5.0
2.9
2.9
5.7
3.9
3.8
3.9
4.8
5.4
3.8
5.1
3.7
4.6
4.6
5.0
3.5
4.0
4.8
2.8
2.1
3.4
4.3
2.1
3.7
1.4
2.4
3.4
3.4
2.0
1.5
1.9
0.7
2.5
4.6
2.1
1.3
1.9
0.8
2.8
3.1
2.7
1.6
1.2
1.3
1.5
3.2
2.1
2.2
11.1
9.7
9.9
12.9
10.4
9.3
11.7
11.1
8.0
11.8
13.3
12.7
12.8
15.8
13.2
8.1
7.3
12.7
13.7
14.4
7.1
12.6
15.8
6.8
12.3
10.7
3.6
4.6
3.4
3.5
4.7
3.8
3.8
2.7
2.9
2.8
5.1
3.6
5.0
4.9
4.4
2.0
2.7
4.3
3.5
3.4
2.2
2.7
7.9
3.3
2.9
3.8
1.3
1.4
0.8
1.8
2.3
1.7
0.7
1.7
1.1
1.3
0.9
2.7
1.3
2.5
1.4
1.1
1.2
1.3
1.8
0.9
2.7
1.4
0.0
0.4
0.8
1.5
10.9
9.2
9.4
13.0
7.3
13.5
10.9
11.9
14.0
11.3
8.2
8.7
8.0
10.5
11.5
10.4
17.2
8.9
11.3
13.7
10.6
11.0
11.7
9.2
12.7
10.2
1.1
0.6
1.0
1.3
0.8
1.2
0.9
1.6
1.5
1.2
0.7
1.0
2.5
1.0
1.4
0.0
0.3
1.4
1.6
1.0
0.2
2.3
1.0
0.0
1.1
1.1
1.1
2.2
1.4
0.5
3.4
0.8
1.1
0.2
1.7
1.0
0.9
0.7
1.5
0.6
0.1
0.2
0.7
0.2
0.5
1.7
1.3
0.7
0.5
2.2
0.1
1.5
9.1
8.0
8.6
9.9
6.7
8.0
9.0
10.5
7.9
8.6
9.4
11.8
14.6
9.5
9.6
6.8
8.3
11.3
12.1
10.8
5.9
6.0
4.2
6.8
10.2
8.6
4,497
555
1,887
2,055
511
323
2,179
1,484
1,355
1,240
1,441
461
578
492
534
342
321
428
378
402
301
281
194
246
1,290
3,207
Nereye
Baþvurabileceði Çok ciddi Suçlanmaktan
Yardým
Ýliþkisinin Tehditten/ Kendini Erkeði
Erkeðin
Tehdit Çocuklarla Desteði Sorunu Diðer Hiçbir yere
baþvurulacaðýný kurum/kuruluþ bir sorun
korktu
alabileceðine
sona
þiddetin suçladý seviyor/ deðiþeceðini edildi
ilgili
yok çözdü(ler)
baþvurmamýþ
bilmiyor
yok
yoktu
inanmadý ereceðinden artmasýndan
affetti
düþündü
nedenler
kadýn sayýsý
korktu
korktu
Kent
Yerleþim yeri
Temel
Özellikler
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu hiçbir kurum/kiþiye baþvurmamýþ kadýnlarýn baþvurmama
nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 6.4 Yaþanan þiddet sonucu kurumlara/kiþilere baþvurmama nedenleri
Ek 6
229
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
EK Tablo 6.5 Yaþanan fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel
olarak karþýlýk vermenin þiddete etkisi
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn fiziksel olarak karþýlýk
vermelerinin þiddete etkisinin bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi,
Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Etkisi Þiddet Þiddet
yok
arttý azaldý
Þiddet
durdu
Bilmiyor/
Reddetti/ Fiziksel þiddete
Hatýrlamýyor Cevap yok fiziksel karþýlýk
vermiþ
kadýnlarýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
11.4
42.8
17.7
26.7
1.2
0.2
996
Kýr
12.1
40.4
15.5
30.5
1.5
0.0
258
Bölge
Ýstanbul
8.5
45.0
14.2
29.9
2.4
0.0
88
Batý Marmara
11.7
37.7
26.1
24.4
0.0
0.0
66
Ege
14.3
37.2
20.7
25.7
1.2
0.9
99
9.2
47.4
16.7
26.0
0.7
0.0
89
Batý Anadolu
15.0
43.0
12.3
29.3
0.3
0.0
124
Akdeniz
14.5
33.2
20.9
30.3
1.1
0.0
154
Orta Anadolu
12.9
47.6
19.0
17.4
3.1
0.0
108
Batý Karadeniz
12.1
44.9
15.6
27.4
0.0
0.0
90
Doðu Karadeniz
3.7
45.5
15.7
35.1
0.0
0.0
106
Kuzeydoðu Anadolu
10.4
48.7
18.5
22.4
0.0
0.0
103
Ortadoðu Anadolu
15.2
53.3
18.6
12.0
0.9
0.0
101
7.3
46.2
17.5
26.7
2.2
0.0
126
15-24
14.0
39.7
15.0
31.0
0.3
0.0
171
25-34
12.4
37.3
18.2
31.4
0.7
0.0
447
35-44
9.4
47.0
17.8
23.5
1.7
0.5
311
45-59
10.9
46.0
16.9
24.1
2.2
0.0
325
Doðu Marmara
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
Eðitim
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
11.6
43.6
17.6
24.6
2.7
0.0
262
Ýlköðretim birinci kademe
9.8
46.2
17.4
25.5
1.1
0.0
620
Ýlköðretim ikinci kademe
11.5
34.0
21.6
32.4
0.5
0.0
133
Lise ve üzeri
15.6
36.7
14.4
31.9
0.9
0.6
239
458
Refah düzeyi
Düþük
230
9.6
47.4
18.1
23.7
1.3
0.0
Orta
12.8
40.0
16.3
29.7
1.2
0.0
580
Yüksek
12.0
39.0
18.0
28.9
1.4
0.6
216
Türkiye
11.5
42.3
17.3
27.5
1.3
0.1
1,254
Ek 6
EK Tablo 6.6 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettiklerinde
kadýnlarýn ilk gittikleri yer
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir
kez terk eden kadýnlarýn evi son terk ettiklerinde gittikleri ilk yere, bölge, yerleþim yeri, yaþ,
eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Temel
Özellikler
Kendi Kendi
Erkeðin Arkadaþ
ailesi akrabalarý ailesi/
akrabalarý
Komþu
Diðer
En az bir kez
evini terk etmiþ
kadýn sayýsý
Yerleþim yeri
Kent
79.2
6.9
4.4
5.0
1.2
3.2
916
Kýr
87.4
6.3
2.5
0.9
0.0
2.8
316
Bölge
Ýstanbul
71.3
8.2
4.8
8.9
1.7
5.1
65
Batý Marmara
80.7
10.1
5.6
0.0
1.5
2.0
55
Ege
80.6
8.5
2.4
6.2
0.0
2.3
91
Doðu Marmara
89.2
5.6
2.1
1.7
1.5
0.0
84
Batý Anadolu
86.4
5.5
6.9
1.1
0.0
0.0
111
Akdeniz
80.7
5.6
2.0
6.3
1.3
4.0
139
Orta Anadolu
85.4
7.5
3.5
0.0
2.0
1.6
121
Batý Karadeniz
82.6
5.4
1.0
4.6
1.0
5.5
83
Doðu Karadeniz
83.8
4.2
5.3
0.8
0.0
5.8
82
Kuzeydoðu Anadolu
79.9
7.1
7.6
0.6
0.0
4.7
113
Ortadoðu Anadolu
81.3
5.5
8.0
0.0
0.9
4.3
103
Güneydoðu Anadolu
83.4
7.1
4.9
0.9
0.0
3.7
185
Yaþ
15-24
79.8
1.2
8.9
8.0
0.0
2.0
127
25-34
86.6
5.6
2.5
4.2
0.3
0.8
395
35-44
76.4
8.4
4.3
4.4
0.9
5.6
345
45-59
80.9
8.7
3.2
1.9
1.8
3.6
365
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
76.2
10.7
4.7
1.0
0.3
7.0
306
Ýlköðretim birinci kademe
83.2
7.1
4.6
1.4
1.4
2.2
623
Ýlköðretim ikinci kademe
88.7
3.5
2.1
3.7
0.8
1.2
115
Lise ve üzeri
77.1
3.0
2.1
15.6
0.0
2.2
188
Düþük
82.0
7.1
3.5
1.8
1.6
4.1
534
Orta
82.6
7.5
4.4
2.7
0.6
2.2
522
Yüksek
76.4
4.6
4.0
12.0
0.0
3.0
176
Türkiye
81.2
6.8
4.0
4.0
0.9
3.1
1,232
Eðitim
Refah düzeyi
231
232
1.2
3.9
0.9
4.3
3.4
4.8
1.4
7.5
6.2
4.6
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
4.1
3.3
2.8
25-34
35-44
45-59
7.1
1.2
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
4.5
3.1
3.5
3.7
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Refah düzeyi
57.7
55.7
48.6
57.4
57.4
51.6
50.8
57.0
2.7
Ýlköðretim birinci kademe
52.0
59.1
58.3
52.0
56.6
45.3
62.8
65.2
41.0
71.5
56.4
56.5
63.0
42.1
71.3
55.8
55.2
55.9
Daha fazla
tahammül
edemedi
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ 6.4
Eðitim
6.1
15-24
Yaþ
5.6
2.1
Ýstanbul
Bölge
3.8
3.6
Kýr
Aile/
arkadaþlar
teþvik etti
Kent
Yerleþim yeri
Temel
Özellikler
6.9
4.2
5.8
9.2
4.0
3.1
7.5
9.7
8.2
5.2
6.9
7.1
9.2
3.8
9.1
5.8
7.2
12.7
8.9
8.9
0.0
7.6
8.0
3.3
8.4
6.4
5.4
3.7
5.1
6.6
6.4
6.4
3.3
9.2
4.9
5.6
4.4
8.8
3.3
5.8
4.7
5.0
5.4
4.0
7.8
5.7
2.3
2.5
5.4
8.9
3.6
6.0
1.0
0.0
1.6
1.0
0.5
2.8
0.7
1.4
0.8
1.0
1.8
0.0
1.5
0.0
1.9
0.0
0.0
1.5
0.6
0.4
2.2
0.0
3.5
1.7
1.0
1.1
2.4
1.7
3.1
2.1
1.9
1.2
3.0
2.1
0.9
3.2
3.9
1.3
3.2
0.7
1.2
2.6
0.0
0.6
1.2
3.0
0.0
3.4
3.5
5.1
2.0
2.6
10.3
9.4
10.1
10.8
9.3
6.0
10.1
13.5
10.4
12.1
8.1
10.8
16.1
5.2
11.6
9.3
10.1
9.5
5.9
11.1
10.3
12.5
10.3
9.8
12.7
9.5
7.2
5.7
9.0
6.1
7.1
8.6
8.1
4.4
10.5
6.5
6.2
2.9
3.1
3.1
3.4
0.6
8.8
3.5
7.2
6.8
6.8
10.4
5.3
11.8
2.6
8.7
1.2
2.5
0.8
1.0
0.6
5.7
0.5
1.1
0.7
1.0
1.7
1.6
0.5
3.2
4.3
0.6
2.3
3.6
1.6
0.0
1.0
1.8
0.0
0.0
0.7
1.4
0.6
1.1
0.2
0.8
1.5
0.0
0.5
0.5
0.2
0.5
1.2
0.5
1.0
0.0
0.5
0.0
3.9
1.2
1.3
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.3
0.7
7.7
5.7
7.1
9.2
5.6
13.6
6.8
8.6
5.1
6.8
9.4
12.1
7.4
10.0
8.3
1.9
8.2
4.0
9.6
7.8
12.0
11.9
3.5
3.0
10.5
6.8
6.5
5.5
8.2
5.1
10.0
6.0
6.9
2.7
3.3
5.3
11.2
5.6
3.6
6.0
0.6
4.8
6.6
10.4
2.2
8.3
6.7
10.7
6.0
7.9
4.9
7.0
10.3
10.4
9.5
11.1
8.5
12.0
11.6
8.0
13.6
8.9
9.1
8.2
5.5
4.0
4.8
7.2
12.3
11.7
8.6
14.2
10.8
24.8
11.4
3.2
13.5
9.3
1.6
2.6
2.2
0.6
3.2
0.0
1.6
1.1
2.0
2.2
0.2
2.7
1.9
0.0
2.1
0.0
2.0
0.0
2.1
1.5
1.9
0.0
0.0
3.4
0.7
1.9
2.0
1.8
1.2
2.8
2.9
0.0
2.1
1.9
3.2
1.0
1.7
1.3
5.3
2.3
0.6
1.3
0.9
1.4
1.7
0.4
0.0
2.6
4.5
1.9
1.3
2.2
1,232
176
522
534
188
115
623
306
365
345
395
127
185
103
113
82
83
121
139
111
84
91
55
65
316
916
Kötü bir Öldürülmekten
Erkek
Çocuklarýnýn Evden Erkeðin kötü Aþaðýlanmaya Boþanmak Erkeðin
Kavga Þiddet
Kýsa
Maddi
En az bir kez
þekilde
korktu
çocuklarýný üzülmesine atýldý alýþkanlýklarý dayanamadý/
için
ailesiyle geçimsizlik dayak süreliðine nedenlerle evini terk etmiþ
yaralandý
tehdit dayanamadý
var
Gurur
sorunlar tartýþma tokat terk etti
kadýnlarýn
etti/dövdü
(göz daðý)
sayýsý
EK Tablo 6.7 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etme nedenleri
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk eden kadýnlarýn evi son terk etme
nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
3.7
2.2
0.0
3.1
9.0
5.5
0.8
3.0
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
2.2
4.2
2.4
25-34
35-44
45-59
3.0
1.2
0.9
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
4.5
2.3
0.8
2.9
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Refah düzeyi
4.9
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Eðitim
3.5
15-24
Yaþ
1.7
3.2
1.7
Ege
Batý Anadolu
6.6
Batý Marmara
Doðu Marmara
3.9
Ýstanbul
Bölge
2.7
Kýr
2.9
1.8
2.5
3.8
1.8
2.4
3.8
1.9
3.9
1.8
1.6
6.0
0.0
1.9
3.1
1.3
1.5
5.6
1.6
5.9
3.7
4.8
7.2
1.9
4.1
2.5
1.1
1.8
0.9
1.0
0.0
1.8
1.4
0.9
1.2
1.2
0.6
1.8
0.5
0.0
2.1
3.1
1.5
0.0
1.8
1.1
0.0
3.1
0.0
0.0
1.1
1.1
0.8
0.0
0.6
1.2
1.4
0.0
0.4
1.4
0.5
0.7
0.6
1.9
0.0
0.0
2.0
0.7
2.0
1.3
0.8
0.0
1.5
1.9
0.0
0.0
1.0
0.7
6.5
6.3
6.4
6.8
3.3
11.3
5.3
9.5
4.9
8.3
6.9
6.1
9.2
7.0
11.2
8.3
6.3
2.7
7.6
5.0
5.1
6.8
4.6
5.6
7.7
6.1
1.7
3.7
1.7
0.9
3.3
0.0
2.1
0.4
1.0
2.8
1.4
1.6
0.6
0.0
1.5
4.0
1.0
1.6
1.5
2.8
0.9
2.6
0.0
2.0
2.6
1.4
28.4
36.2
28.7
24.8
42.2
33.8
26.3
21.3
23.0
24.5
33.2
40.0
17.3
29.5
19.0
32.4
19.6
26.7
21.7
39.7
27.7
46.3
35.9
26.1
25.1
29.5
30.2
28.0
31.7
29.7
41.8
31.5
26.9
29.3
26.4
26.7
35.8
34.7
30.4
24.6
35.8
48.2
27.9
32.9
26.2
41.3
28.3
30.7
28.1
23.9
30.5
30.1
2.7
1.3
3.9
2.1
5.5
4.9
1.7
2.1
1.4
2.8
2.4
7.0
1.2
2.9
1.3
0.6
1.0
1.2
5.9
4.2
1.7
1.9
6.4
1.7
0.6
3.4
51.8
52.9
51.0
52.0
45.3
41.3
56.5
50.1
54.4
54.6
56.5
25.7
45.2
44.2
62.6
54.8
54.2
46.8
46.9
50.1
54.4
44.8
58.0
64.5
51.8
51.7
4.5
5.9
4.0
4.4
6.6
2.6
4.0
5.0
6.7
2.9
4.4
2.2
3.4
2.5
5.6
3.3
7.6
2.6
5.1
8.1
1.8
2.9
0.0
5.7
6.0
4.0
17.6
15.8
18.0
18.1
17.3
18.1
15.9
21.5
14.8
16.3
21.3
19.3
31.9
26.8
25.5
21.5
23.1
19.0
17.4
17.2
14.0
12.9
13.2
8.0
22.0
16.2
0.9
0.0
0.6
1.6
0.7
0.9
0.3
2.5
0.2
0.9
0.6
3.4
5.2
4.0
0.6
0.0
0.0
3.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
1.0
0.9
4.5
4.8
3.8
5.1
1.8
6.0
5.0
4.6
3.9
6.0
5.2
0.8
3.9
10.4
4.0
6.0
2.0
2.9
7.2
0.5
3.7
5.3
0.0
5.6
3.8
4.8
5.3
4.3
4.2
6.7
4.6
7.1
4.7
6.2
6.7
4.2
5.8
2.3
4.5
4.3
5.0
13.3
7.2
3.7
6.2
2.4
8.8
8.0
2.2
1.9
8.5
4.2
1.5
2.2
1.4
1.3
2.7
1.4
1.3
1.3
1.6
1.7
0.7
3.1
2.8
5.3
2.5
0.0
0.0
0.0
4.2
1.3
0.0
0.8
0.0
0.0
1.4
1.5
3.0
0.9
3.7
3.2
3.2
6.1
1.7
4.5
2.6
3.1
1.0
9.0
1.1
0.8
0.6
4.6
1.0
0.7
5.1
4.9
7.0
1.5
3.7
1.7
2.0
3.4
1,128
154
482
492
159
99
581
289
343
314
366
105
172
92
116
86
76
104
128
101
70
75
49
59
291
837
Utandý/çekindi/ Ýliþkisinin sona Tehditten/ Kendini Çevreden Þiddetin çok
Erkeði Erkek geri Erkek intihar/ Çocuklarla Evlilik baðýna Aileler geri Aileler Kendinin/çocu Gittiði yerde Sorun Gebeydi En az bir kez evini
suçlanmaktan ereceðinden þiddetin suçladý çekindi fazla olmadýðýný seviyor/ dönmesini öldürmekle ilgili nedenler önem verdiði dönmesini tehdit
klarýnýn
daha fazla çözüldü
terk etmiþ
korktu
korktu
artmasýndan
düþündü
affetti/
istedi
tehdit etti
için
istedi
etti geçimini temin kalamadý
kadýnlarýn sayýsý
korktu
deðiþeceðini
edemedi
düþündü
Kent
Yerleþim yeri
Temel
Özellikler
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi en az bir kez terk eden kadýnlarýn eve geri dönme
nedenlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 6.8 Yaþanan þiddet sonucu evi terk ettikten sonra geri dönme nedenleri
Ek 6
233
234
2.2
3.9
3.0
3.5
1.7
0.3
1.5
1.1
1.5
1.2
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
1.4
1.8
3.1
25-34
35-44
45-59
1.9
1.1
0.8
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
2.4
2.2
1.3
2.1
Düþük
Orta
Yüksek
Türkiye
Refah düzeyi
3.2
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Eðitim
1.9
15-24
Yaþ
1.7
1.3
Ýstanbul
Bölge
2.2
1.9
Kýr
0.9
0.8
0.8
0.9
0.9
0.7
0.7
1.1
1.2
0.7
0.7
0.8
1.1
0.5
0.0
0.4
0.6
0.0
1.7
0.4
3.0
1.1
1.6
0.0
0.5
1.0
59.7
63.2
61.9
56.4
63.9
60.0
61.4
55.4
54.6
61.4
63.2
61.6
50.8
59.7
61.3
68.1
52.0
71.6
55.5
63.5
57.3
58.9
55.3
63.8
58.4
60.2
2.1
2.3
1.6
2.6
1.4
3.1
2.0
2.3
1.8
2.5
2.4
1.4
3.2
2.6
1.8
3.3
2.0
0.2
2.8
1.7
2.5
2.1
2.3
1.5
2.3
2.1
6.8
4.4
6.0
8.3
5.3
5.0
6.1
8.9
7.9
7.0
5.7
6.0
6.1
11.9
14.9
4.5
8.5
4.3
5.3
6.7
6.9
7.1
6.8
5.7
8.2
6.2
2.3
0.8
2.0
3.0
2.3
1.5
2.0
3.1
3.0
2.1
1.3
3.3
2.5
2.8
3.4
2.9
3.9
2.1
1.9
1.0
2.1
2.7
3.8
1.9
2.5
2.2
4.3
3.6
4.5
4.2
3.3
1.9
4.5
4.7
5.9
3.9
3.4
2.7
5.7
3.6
3.8
4.5
7.7
4.5
4.1
1.9
4.4
7.0
4.9
2.2
4.2
4.3
1.7
0.3
1.4
2.4
1.4
1.8
1.8
1.5
1.7
1.9
1.2
2.3
1.8
3.3
2.0
1.2
2.1
1.8
1.0
1.6
2.7
2.5
1.2
0.6
2.3
1.4
1.6
1.8
1.6
1.5
3.0
0.6
1.8
1.0
1.3
1.5
2.4
0.5
1.2
0.7
1.3
1.6
1.3
0.8
1.4
2.0
0.5
1.8
0.9
2.7
1.6
1.5
16.3
12.9
15.8
17.8
15.3
15.1
16.9
15.9
12.3
16.2
17.8
23.4
19.8
25.3
21.5
14.1
13.2
11.8
17.3
17.4
9.0
18.3
23.9
14.0
18.2
15.5
0.9
0.4
0.9
1.2
0.8
1.2
0.9
1.0
0.6
0.7
1.2
1.9
1.5
0.6
1.3
1.0
1.4
0.6
1.2
1.6
1.5
0.0
0.0
0.6
0.8
1.0
23.0
20.3
21.2
25.7
18.9
23.0
22.9
24.7
25.1
25.3
20.3
19.1
26.5
18.7
21.4
18.0
30.2
14.0
21.9
22.6
20.3
28.6
28.4
22.4
23.2
22.9
0.3
0.0
0.2
0.4
0.0
1.0
0.1
0.4
0.0
0.5
0.1
1.0
0.6
0.0
0.6
0.0
0.0
0.0
0.3
0.9
0.5
0.0
0.0
0.0
0.1
0.3
0.7
0.7
0.7
0.6
0.0
1.9
0.6
0.7
0.5
0.8
0.2
2.1
1.0
0.4
0.8
0.0
1.3
0.6
1.0
0.9
0.5
0.3
0.0
0.5
0.5
0.7
1.5
1.6
1.4
1.5
0.4
3.1
1.8
1.0
1.4
0.9
1.2
3.4
2.1
1.3
0.6
2.8
2.5
0.9
0.7
0.6
0.6
1.3
1.3
2.5
1.6
1.4
1.4
3.1
1.9
0.4
6.1
2.4
0.8
0.4
2.4
1.3
0.9
0.2
0.2
0.3
0.9
0.6
0.3
0.5
2.6
2.5
1.4
1.5
1.2
1.8
0.6
1.8
1.0
0.6
0.8
1.2
0.2
0.7
0.7
1.7
1.3
1.1
0.5
0.8
2.9
1.4
0.6
0.2
0.5
0.3
1.8
1.3
0.9
0.6
0.5
0.1
0.8
1.0
4.8
3.2
3.5
6.7
2.4
3.9
4.5
6.5
5.7
4.1
4.2
5.6
5.2
3.2
5.7
3.3
5.0
4.8
4.4
4.9
7.3
6.4
3.8
3.4
5.5
4.5
3,573
430
1,493
1,650
363
237
1,738
1,235
1,103
989
1,142
339
420
407
441
278
268
343
283
320
237
214
166
196
1,039
2,534
Nereye
Baþvurabileceði Çok ciddi Maddi
Utandý/
Yardým
Ýliþkisini/ Tehditten/ Kendini Erkeði
Erkek Çocuklarla Ailenin Aileler Büyükler Erkek Gelenekler Gidecek Evini hiç terk
baþvurulacaðýný kurum/kuruluþ bir sorun nedenler çekindi/ alabileceðine aileyi
þiddetin suçladý seviyor/ intihar/
ilgili
adýnýn tehdit araya evi terk
yeri yok etmemiþ kadýn
bilmiyor
yok
yoktu
suçlanmaktan inanmadý sürdürmek artmasýndan
affetti/ öldürmekle nedenler kötüye
etti
girdi
etti
saysý
korktu
korktu
deðiþeceði tehdit etti
çýkacaðýndan
ni düþündü
korktu
Kent
Yerleþim yeri
Temel
Özellikler
Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi hiç terk etmemiþ kadýnlarýn evi terk etmeme nedenlerine,
bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
EK Tablo 6.9 Yaþanan þiddet sonucu evi terk etmeme nedenleri
Türkiye’de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet
9.8
10.5
8.7
6.5
10.5
12.6
11.3
11.6
15.3
5.3
8.4
9.5
7.9
9.4
9.7
11.9
14.4
11.1
7.1
3.4
13.7
9.3
5.1
17.6
22.0
21.1
17.2
20.7
23.1
26.7
30.0
27.3
27.7
32.8
24.8
23.7
18.8
21.8
25.5
34.7
24.3
13.2
6.8
31.6
19.8
10.9
22.2
Türkiye
10.0
9.0
12.8
Alttan
alýr
18.6
32.8
Sessiz
kalýr/aðlar
susar
Yerleþim yeri
Kent
Kýr
Bölge
Ýstanbul
Batý Marmara
Ege
Doðu Marmara
Batý Anadolu
Akdeniz
Orta Anadolu
Batý Karadeniz
Doðu Karadeniz
Kuzeydoðu Anadolu
Ortadoðu Anadolu
Güneydoðu Anadolu
Yaþ
15-24
25-34
35-44
45-59
Eðitim
Eðitimi yok/Ýlköðretimi bitirmemiþ
Ýlköðretim birinci kademe
Ýlköðretim ikinci kademe
Lise ve üzeri
Refah düzeyi
Düþük
Orta
Yüksek
Temel
Özellikler
26.7
21.7
29.9
28.7
17.7
29.5
28.7
28.7
25.5
29.4
27.6
23.5
28.8
26.4
23.2
27.0
36.2
27.3
24.8
28.8
31.8
17.8
17.5
18.2
28.7
20.9
Sözle
karþýlý
k verir
15.0
10.0
17.2
19.1
9.2
15.4
16.1
20.2
13.0
15.4
16.3
14.4
15.7
13.6
16.5
14.4
18.5
18.6
15.4
12.5
15.3
8.6
7.1
9.1
16.9
9.5
Fiziksel
olarak
karþýlýk
verir
4.5
3.7
5.4
4.2
3.1
4.3
6.8
5.7
9.0
6.1
3.7
1.5
3.0
4.5
4.6
4.7
7.2
3.9
2.7
3.7
5.7
4.8
6.0
5.7
4.4
4.8
Kendi
ailesine
þikayet
eder
2.4
2.1
2.7
2.3
1.1
2.5
2.8
3.5
4.6
3.3
2.3
0.5
1.2
1.9
2.9
3.0
3.8
2.3
1.4
0.8
3.1
3.7
2.2
3.6
2.6
1.9
Eþinin
ailesine
þikayet
eder
10.0
8.1
9.4
14.3
6.6
9.4
10.4
15.2
7.4
10.7
10.8
9.6
9.0
13.7
11.5
10.1
15.6
9.3
6.1
8.8
13.3
7.0
6.9
5.1
10.7
7.7
Resmi
kurumlara/
STK'lara
baþvurur
25.7
17.0
26.5
39.0
13.2
22.0
31.9
46.7
27.0
29.5
25.1
21.5
26.7
22.7
34.0
29.0
27.6
24.7
14.3
22.7
28.2
18.0
17.1
20.9
28.1
18.8
Eþini
terk
eder
10.1
15.4
8.2
4.7
19.9
9.6
5.0
2.3
8.9
7.3
11.1
12.6
7.8
11.2
8.2
10.0
4.5
10.2
10.9
4.7
4.5
23.1
20.1
22.3
8.4
15.0
Hiçbir
þey
yapmaz/
yapamaz
1.1
0.5
1.0
2.1
0.6
0.7
1.1
2.6
0.2
0.9
1.5
1.3
1.2
0.6
0.9
1.0
2.0
1.2
0.3
1.2
0.7
0.8
0.9
0.6
1.3
0.3
Eþini
kovar
2.5
1.2
3.0
3.8
1.0
2.3
3.5
4.3
2.7
2.8
2.6
2.0
2.4
2.9
2.0
3.2
3.0
3.0
1.9
2.6
1.3
1.9
1.9
2.4
2.9
1.3
2.9
2.5
3.0
3.5
1.7
2.9
4.4
3.7
4.9
3.0
2.4
2.3
2.1
0.7
3.1
2.6
2.8
3.2
6.1
3.7
3.8
4.1
3.3
2.8
2.9
3.0
Eþiyle
Eþine
konuþmaya küser
çalýþýr
1.5
1.2
1.7
1.8
1.0
1.9
1.4
1.1
2.3
1.5
1.5
1.2
2.8
2.6
0.9
0.6
0.8
0.9
1.1
2.8
0.9
2.8
1.7
0.9
1.5
1.7
Bilmiyor
6.5
5.9
6.7
7.2
6.8
5.9
9.1
6.6
5.5
6.8
6.5
6.8
5.8
4.9
7.0
4.9
7.5
7.1
9.4
8.8
6.1
6.7
6.2
5.5
6.5
6.7
Diðer
10,798
4,189
4,631
1,978
2,741
5,237
872
1,948
1,194
3,652
3,009
2,943
691
859
848
822
915
964
887
779
874
1,000
994
1,165
7,981
2,817
En az bir kez
evlenmiþ
kadýn sayýsý
EK Tablo 6.10 Kadýnlarýn bugün þiddet görseler uygulamayý düþündükleri davranýþ biçimleri
Evlenmiþ kadýnlarýn bugün eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den bir þiddetle karþýlaþmalarý durumunda uygulamayý düþündükleri davranýþ
biçimlerine, bölge, yerleþim yeri, yaþ, eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008
Ek 6
235