Hastalık Yükü Final Raporu

Transcription

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI
HIFZISSIHHA MEKTEBİ MÜDÜRLÜĞÜ
BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ
ULUSAL HASTALIK YÜKÜ VE
MALİYET-ETKİLİLİK PROJESİ
HASTALIK YÜKÜ
FİNAL RAPOR
ARALIK - 2004
1
© 2004, RSHMB Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü
Bu rapor, Başkent Üniversitesi tarafından Sağlık Bakanlığının (Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi
Başkanlığı (RSHMB) Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü) kullanımı, basımı ve yayımı amacıyla
hazırlanmıştır. Sağlık Bakanlığı (RSHMB Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü) dışında hiç kimse bu
rapora dayanarak hiçbir hak iddia edemez veya raporu kullanamaz.
Bu raporu herhangi bir amaçla kullanan kişi, raporun içeriğinden ötürü zarara uğradığını iddia
edemez. Raporun yayınlanmış olması,içeriğine ilişkin teminat verildiği anlamına gelmez.
Ne Başkent Üniversitesi, ne Sağlık Bakanlığı (RSHMB Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü), ne de
Başkent Üniversitesi ve / veya Sağlık Bakanlığı ’nın (RSHMB Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü),
hangi yetki kademesinde olursa olsun, çalışanı, yöneticisi veya temsilcisi raporda yer alan herhangi bir
bilgi veya ifadeden dolayı hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz ve bu kişilerin yukarıda bahsedilenlere
ilişkin olarak herhangi bir teminat verdiği veya beyanda bulunduğu iddia edilemez.
Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü,4110 sayılı Yasa ile değişik 5846 sayılı
FSEK uyarınca, kullanılmazdan önce hak sahibinden 52. maddeye uygun yazılı izin alınmadıkça,
hiçbir şekil ve yöntemle işlenmek, çoğaltılmak, çoğaltılmış nüshaları yayılmak, satılmak, kiralanmak,
ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli / telsiz ya da başka teknik, sayısal ve / veya elektronik
yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanılamaz.
Ayrıntılı bilgi için: Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, İbrahim
Müteferrika
Sk.
No:5
06030
Rüzgarlı/Ulus/Ankara,
Turkiye
(Tel:
0
312
3091224;
e-posta:
[email protected])
©
2
İÇİNDEKİLER
TABLOLAR LİSTESİ.................................................................................................................................. 6
ŞEKİLLER LİSTESİ .................................................................................................................................. 17
GRAFİK LİSTESİ ...................................................................................................................................... 18
KISALTMALAR........................................................................................................................................ 28
TEŞEKKÜR ............................................................................................................................................... 29
Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması İzleme Kurul Üyeleri.............................................. 30
Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması Yönlendirme Kurul Üyeleri ................................... 30
Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması Bilimsel Kurul Üyeleri ........................................... 31
ULUSAL HASTALIK YÜKÜ HESAPLAMALARI EKİBİ................Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ EPİDEMİYOLOJİ GRUBU PROJE EKİBİHata! Yer işareti tanımlanmamış.
GİRİŞ.......................................................................................................................................................... 34
1.1 Ulusal Hastalık Yükü Ve Maliyet Etkililik Projesi............................................................................... 34
1.2 Hastalık Yükü ....................................................................................................................................... 34
1.3 DALY-Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılı ............................................................................................ 36
1.4 Hastalık Yükü Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gerekli Noktalar .................................................. 37
YÖNTEM ................................................................................................................................................... 38
2.1 Türkiye’nin Nüfus Yapısı: Hayati İstatistikler ..................................................................................... 38
2.1.1 Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı ......................................................................................... 39
2.1.2 Nüfusun Coğrafik Dağılımı........................................................................................................... 41
2.2 Mortalite Analizleri .............................................................................................................................. 43
2.2.1 Mortalite Konusundaki Veri Kaynakları: Ölüm Kayıtları, Devlet İstatistik Enstitüsü Kayıtları .. 43
2.2.2 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ................................................ 43
2.2.3 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümlerinin Cinsiyete Göre Dağılımı ......................................................... 45
2.2.4 İl ve İlçe Ölümlerinin Bölgelere Göre Dağılımı............................................................................ 46
2.2.5 Yaşa Özel Ölüm Hızları ve Kaba Ölüm Hızı ................................................................................ 47
2.2.6 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları ......................................................................................... 47
2.3 Yaşam Tabloları.................................................................................................................................... 48
2.3.1 Brass Büyüme-Denge Yöntemi..................................................................................................... 49
2.3.2 Bennett-Horiuchi Yöntemi ............................................................................................................ 49
2.3.3 Modifiye Edilmiş LOGIT Yaşam Tabloları Sistemi ..................................................................... 50
2.4 Ölüm Nedeni Analizleri........................................................................................................................ 50
2.4.1 Ölüm Nedenlerine Yönelik Hayati İstatistikler ............................................................................. 50
2.4.2 Örnek Kayıt Sistemi ...................................................................................................................... 50
2.4.3 Hanehalkı Araştırması ................................................................................................................... 50
2.4.4 Sözel Otopsi .................................................................................................................................. 51
2.4.5 Epidemiyolojik Tahminler ............................................................................................................ 51
2.4.6 Ölüm Nedeni Modelleri................................................................................................................. 51
2.4.7 Ulusal Hastalık Yükü Çalışmalarında Ölüm Nedeni Modellerinin Kullanımı.............................. 52
2.5 YLD: Sakatlıkla Geçirilen Yaşam Yılları Hesaplamaları..................................................................... 53
2.5.1 Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkilik Çalışmasında Kullanılacak Hastalık Listesinin Oluşturulması
.................................................................................................................................................... 55
2.5.2 Hastalık Diyagramları Oluşturulma Metodolojisi ......................................................................... 57
2.5.3 Veri Kaynaklarının Tespiti ............................................................................................................ 62
2.5.4 İkincil Veri .................................................................................................................................... 63
2.5.4.1 Kodlama – Puanlama ve Standart Bilgi Özetlenmesi................................................................. 64
2.5.4.2 İzleme ......................................................................................................................................... 64
2.5.5 Uzman Panelleri ............................................................................................................................ 66
2.6 DISMOD Programı Kullanımı.............................................................................................................. 68
2.7 Ulusal Hastalık Yükü Çalışmasında YLD Tahminlerinde Kullanılan Veri Kaynakları ...................... 68
2.7.1 Nüfus ve Yaş Grupları Verileri ..................................................................................................... 68
2.7.2 Prevalans ve İnsidans Verileri ....................................................................................................... 68
2.8 YLL Hesaplanması ............................................................................................................................... 74
2.9 YLD Hesaplamaları .............................................................................................................................. 75
2.10 Yaş Ağırlıklandırması, İskonto Oranları ve Kısıtlılık Ağırlıkları....................................................... 75
2.10.1 Sosyal Değerler ve Sosyal Değerlerin Seçimi............................................................................. 75
3
2.10.1.1 Yaşam Beklentisi...................................................................................................................... 76
2.10.1.2 İskonto Oranı............................................................................................................................ 76
2.10.1.3 Yaş Ağırlıkları ve Yaş Ağırlıklandırması................................................................................. 78
2.10.1.4 Sakatlık Ağırlıkları ................................................................................................................... 79
2.11 Duyarlılık Ve Belirsizlik Analizleri.................................................................................................... 82
2.12 Risk Faktörleri Analizleri ................................................................................................................... 82
2.12.1 Tütünün Yükü.............................................................................................................................. 83
2.12.1.1 Tütün İçin Göreceli Riskler ...................................................................................................... 83
2.12.1.2 Tütüne Atfedilebilir Oranlar..................................................................................................... 83
2.12.2 Alkol Yükü .................................................................................................................................. 84
2.12.2.1 Alkol Kullanımının Kompleks Epidemiyolojisi....................................................................... 84
2.12.2.2 Alkol İçin Atfedilebilir Kesrin Tahmini................................................................................... 84
2.12.2.3 Yaralanmalar ............................................................................................................................ 84
2.12.2.4 Alkol Etkisiyle Artan Hastalıklar ............................................................................................. 84
2.12.2.5 İskemik Koşullar ...................................................................................................................... 84
2.13 Nedensel Ağ Analizi Örneği............................................................................................................... 85
2.13.1 Nedensel Ağın Belirlenmesi........................................................................................................ 85
2.13.2 Zamanın Nedensel Ağlar İle Birleştirilmesi................................................................................ 85
2.14 Karşılaştırmalı Risk Değerlendirme ................................................................................................... 86
2.15 Risk Faktörünün Seçimi ..................................................................................................................... 87
2.16 Risk Faktöründen Kaynaklanan Hastalık ve Yaralanmaların Seçimi................................................. 87
2.16.1 Maruz Kalış Değişkeninin Seçimi............................................................................................... 88
2.16.2 Maruz Kalışın Dağılımı............................................................................................................... 88
2.16.3 Maruz Kalışın Counterfactual Dağılımının Seçimi ..................................................................... 88
2.17 Projeksiyon Yaklaşımı........................................................................................................................ 89
2.17.1 Projeksiyon Yaklaşımı ................................................................................................................ 89
2.17.2 Tüm Nedenli Mortalite Öngörüleri ............................................................................................. 89
2.17.3 Nedene Özgü Projeksiyonlar....................................................................................................... 90
2.17.4 Regresyonlar................................................................................................................................ 90
2.17.5 Bağımsız Değişkenlerin Projeksiyonu ........................................................................................ 90
2.17.6 Mortalitenin Ayrıntılı Nedenlerden Projeksiyonu....................................................................... 91
2.17.7 YLL ve YLD Projeksiyonları...................................................................................................... 91
2.17.8 KHY 2000 İçin Yeni Projeksiyon Modelleri............................................................................... 91
2.18 Araştırmanın Sınırlılıkları................................................................................................................... 92
BULGULAR............................................................................................................................................... 94
3.1 Yaşam Tabloları.................................................................................................................................... 94
3.1.1 Türkiye Ulusal Yaşam Tablosu ..................................................................................................... 94
3.1.2 Türkiye Kentsel Alan Yaşam Tabloları......................................................................................... 96
3.1.3 Türkiye Kırsal Alan Yaşam Tabloları ........................................................................................... 99
3.1.4 Türkiye Bölgelere Göre Yaşam Tabloları ................................................................................... 101
3.1.4.1 Batı Bölgesi .............................................................................................................................. 102
3.1.4.2 Güney Bölgesi .......................................................................................................................... 103
3.1.4.3 Orta Bölge ................................................................................................................................ 105
3.1.4.4 Kuzey Bölgesi ......................................................................................................................... 107
3.1.4.5 Doğu Bölgesi............................................................................................................................ 109
3.2 Ölüm Nedenleri .................................................................................................................................. 119
3.2.1 Ölüm Nedenlerinin Analizinde Ölüm Nedeni Listesinin Oluşturulması..................................... 119
3.2.2 Türkiye Ölüm Nedenleri Tahminleri........................................................................................... 119
3.2.3 Türkiye Ulusal Ölüm Nedenlerinin Belirlenmesi........................................................................ 120
3.2.4 Türkiye Kırsal Alan Ölüm Nedenleri Analizi ............................................................................. 123
3.2.5 Türkiye Ulusal Düzey Ölüm Nedenleri....................................................................................... 128
3.2.5.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ......................... 137
3.2.6 Türkiye Kentsel Alan Ölüm Nedenleri Analizi........................................................................... 140
3.2.6.1 Türkiye Kentsel Alan Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı .............................. 148
3.2.7 Türkiye Kırsal Alan Ölüm Nedenleri .......................................................................................... 151
3.2.7.1 Türkiye Kırsal Alan Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ................................ 159
3.2.8 Türkiye Beş Bölgeye Göre Ölüm Nedenleri Analizi................................................................... 162
4
3.2.8.1 Batı Bölgesi Ölüm Nedenleri ................................................................................................... 169
3.2.8.1.1 Batı Bölgesi Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı.......................................... 177
3.2.8.2 Güney Bölgesi Ölüm Nedenleri ............................................................................................... 180
3.2.8.2.1 Güney Bölgesi Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı...................................... 189
3.2.8.3. Orta Bölge Ölüm Nedenleri..................................................................................................... 192
3.2.8.3.1 Orta Bölgede Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ........................................ 200
3.2.8.4. Kuzey Bölgesinde Ölüm Nedenleri......................................................................................... 203
3.2.8.4.1 Kuzey Bölgesi Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı...................................... 211
3.2.8.5. Doğu Bölgesi Ölüm Nedenleri ................................................................................................ 214
3.2.8.5.1 Doğu Bölgesi Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ....................................... 222
3.3 Kaybedilen Yaşam Yılları (YLL) ....................................................................................................... 227
3.3.1 Türkiye Ulusal YLL Dağılımları................................................................................................. 227
3.3.2. Türkiye Kentsel Alan YLL Dağılımları ..................................................................................... 232
3.3.3 Türkiye Kırsal Alan YLL Dağılımları......................................................................................... 237
3.3.4 Türkiye Beş Bölgeye Göre YLL Dağılımları .............................................................................. 243
3.3.4.1 Batı Bölgesi YLL Dağılımları .................................................................................................. 243
3.3.4.2 Güney Bölgesi YLL Dağılımları .............................................................................................. 248
3.3.4.3 Orta Bölge YLL Dağılımları .................................................................................................... 252
3.3.4.4 Kuzey Bölgesi YLL Dağılımları .............................................................................................. 256
3.3.4.5 Doğu Bölgesi YLL Dağılımları................................................................................................ 262
3.4 YLD Dağılımları................................................................................................................................. 267
3.4.1 Türkiye Ulusal YLD Dağılımları ................................................................................................ 267
3.4.2 Türkiye Kentsel Alan YLD Dağılımı .......................................................................................... 271
3.4.3 Türkiye Kırsal Alan YLD Dağılımı ............................................................................................ 276
3.4.4 Türkiye Beş Bölgeye Göre YLD Dağılımları.............................................................................. 281
3.4.4.1. Batı Bölgesi YLD Dağılımları................................................................................................. 281
3.4.4.2. Güney Bölgesi YLD Dağılımları............................................................................................ 286
3.4.4.3. Orta Bölge YLD Dağılımları................................................................................................... 291
3.4.4.4. Kuzey Bölgesi YLD Dağılımları............................................................................................. 296
3.4.4.5. Doğu Bölgesi YLD Dağılımları .............................................................................................. 300
3.5 DALY Dağılımları.............................................................................................................................. 305
3.5.1 Türkiye Ulusal DALY Hesaplamaları......................................................................................... 305
3.5.1.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Yaş Gruplarına Göre DALY dağılımları.......................................... 315
3.5.2 Türkiye Kentsel Alan DALY Dağılımları ................................................................................... 317
3.5.2.1 Yaş Gruplarına Göre Türkiye Kentsel Alan DALY Dağılımları.............................................. 326
3.5.3. Türkiye Kırsal Alan DALY Dağılımları .................................................................................... 328
3.5.3.1 Yaş Gruplarına Göre Türkiye Kırsal Alan DALY Dağılımları ................................................ 336
3.5.4 Türkiye Beş Coğrafi Bölgeye Göre DALY Dağılımları ............................................................. 338
3.5.4.1 Batı Bölgesi DALY Dağılımları.............................................................................................. 338
3.5.4.1.1 Türkiye Batı Bölgesi Yaş Gruplarına Göre DALY Dağılımları........................................... 346
3.5.4.2. Güney Bölgesi DALY Dağılımları.......................................................................................... 348
3.5.4.2.1 Türkiye Güney Bölgesi Yaş Gruplarına Göre DALY Dağılımları........................................ 356
3.5.4.3 Orta Bölge DALY Dağılımları................................................................................................ 358
3.5.4.3.1 Orta Bölge Yaş Gruplarına Göre DALY Dağılımları ........................................................... 367
3.5.4.4 Kuzey Bölge DALY Dağılımları............................................................................................. 369
3.5.4.4.1. Türkiye Kuzey Bölge Yaş Gruplarına Göre DALY dağılımları .......................................... 378
3.5.4.5 Doğu Bölgesi DALY Dağılımları ............................................................................................ 380
3.5.4.5.1 Doğu Bölgesi Yaş Gruplarına Göre DALY .......................................................................... 388
HALE DAĞILIMLARI ............................................................................................................................ 392
4.1. Türkiye Ulusal HALE Dağılımı ........................................................................................................ 394
4.2 Türkiye Kentsel Alan HALE Dağılımı .............................................................................................. 397
4.3 Türkiye Kırsal Alan HALE Dağılımı ................................................................................................. 397
RİSK FAKTÖRLERİ ............................................................................................................................... 400
5.1 Topluma atfedilen oranın Hesaplanması ........................................................................................... 400
5.2 Ölümün ve hastalık yükünün atfedilebilirliliği ................................................................................... 401
5.3 Sonuçlar .............................................................................................................................................. 405
PROJEKSİYONLAR ............................................................................................................................... 423
5
DUYARLILIK ANALİZLERİ ................................................................................................................. 452
SONUÇ VE ÖNERİLER.......................................................................................................................... 463
REFERANSLAR...................................................................................................................................... 472
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2.1 Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı (1990 Yılı Nüfus Sayımı).............................. 39
Tablo 2.2 Küresel Hastalık Yükü Sınıflandırılmasında Kullanılan Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Nüfus
Dağılımı (1990 Yılı Nüfus Sayımı)........................................................................................... 39
Tablo 2.3 Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı (2000 Yılı Nüfus Sayımı).............................. 40
Dağılımı (2000 Yılı Nüfus Sayımı)........................................................................................... 40
Tablo 2.5 Nüfusun Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı, (1965-2000 Yılları Nüfus Sayımı) .......................... 41
Tablo 2.6 Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı (1965-2000 Yılları Arası) ............................... 41
Tablo 2.7 Nüfusun Kır Kent Ayrımına Göre Yüzde Dağılımı ve Kentleşme Hızları (1965-2000 Yılları Arası)
.................................................................................................................................................... 41
Tablo 2.8 Nüfusun Bölgelere Göre Dağılımı ve Nüfus Artış Hızları (1990, 1997, 2000 Yılları Nüfus Sayımı)
.................................................................................................................................................... 42
Tablo 2.9 Kentleşme Hızlarının Bölgelere Göre Yüzde Dağılımı.............................................................. 42
Tablo 2.10 Yıllara Göre Toplam Nüfus, Yıllık Nüfus Artış Hızı ve Kentleşme Hızlarının Dağılımı........ 42
Tablo 2.11 İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına ve Yıllara Göre Dağılımı (1987-2000) ........................ 44
Tablo 2.12 İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (1999-2000) ................... 45
Tablo 2.13 İl ve İlçe Ölümlerinin Cinsiyete ve Yıllara Göre Dağılımı ...................................................... 46
Tablo 2.14 İl ve İlçe Ölümlerinin Bölgelere ve Yıllara Göre Dağılımı (1990-2000) ................................. 47
Tablo 2.15 Kaba Ölüm Hızının Yaş Gruplarına ve Yıllara Göre Dağılımı (Binde) .................................. 47
Tablo 2.16 Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları (Binde) .................................................................................... 47
Tablo 2.17 KHY Çalışması Hastalık Kategorileri (2000) .......................................................................... 56
Tablo 2.17 KHY Çalışması Hastalık Kategorileri (2000) (Devam) ........................................................... 57
Tablo 2.18 İkincil Veri Kataloğunda İzlenen Yöntem ve Başlıklar ........................................................... 65
Tablo 2.19 İkincil Veri Kataloğu Kodlama Örnekleri ................................................................................ 66
Tablo 2.20 Uzman Panelinde Gündeme Alınan Konular ........................................................................... 67
Tablo 2.21 Örnek Büyüklüğünün Bölgelere ve Kır-Kente Göre Dağılımı................................................. 69
Tablo 2.22 Dönemler İtibariyle Örnek Seçilen Blok ve Hane Halkı Sayıları ile Anket Uygulanan Hane Halkı
Sayıları (UHY-ME Çalışması, 2002, Türkiye).......................................................................... 69
Tablo 2.23 Hane Halkı Reisinden Hane Halkı Bireylerinin Sağlık Durumuna İlişkin Elde Edilen Prevalanslar ile
Cevaplayıcının Sağlık Durumu (Hastalıkların Tedavi ve Bakımları ile İlgili Kapsam) Modülünden
Elde Edilen Hastalık Prevalanslarının Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)70
Tablo 2.24 Erkek ve Kadınlarda Kanser İnsidansları (İzmir, 1994)........................................................... 72
Tablo 2.25 Çocukluk Dönemi Kanserleri (İzmir, 1994)............................................................................. 72
Tablo 2.26 Ruh Sağlığı Bozuklukları, Türkiye Ruh Sağlığı Araştırması ................................................... 73
Tablo 3.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000,Türkiye) ............................................................................................................................. 95
Tablo 3.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000,Türkiye) (Devam).............................................................................................................. 96
Tablo 3.2 Türkiye Kentsel Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000,Türkiye) ............................................................................................................................. 98
Tablo 3.2 Türkiye Kentsel Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000,Türkiye) (Devam).............................................................................................................. 99
Tablo 3.3 Türkiye Kırsal Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 100
Tablo 3.3 Türkiye Kırsal Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000,Türkiye) (Devam)............................................................................................................ 101
Tablo 3.4 Örnekleme Kapsamına Alınan İllerin Bölgelere Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
.................................................................................................................................................. 101
Tablo 3.5 Türkiye Batı Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 102
6
Tablo 3.5 Türkiye Batı Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) (Devam)........................................................................................................... 103
Tablo 3.6 Türkiye Güney Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 104
Tablo 3.6 Türkiye Güney Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) (Devam)........................................................................................................... 105
Tablo 3.7 Türkiye Orta Bölge Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 106
Tablo 3.7 Türkiye Orta Bölge Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) (Devam)..................................................................................................................... 107
Tablo 3.8 Türkiye Kuzey Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 108
Tablo 3.8 Türkiye Kuzey Bölge Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) (Devam)..................................................................................................................... 109
Tablo 3.9 Türkiye Doğu Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 110
Tablo 3.9 Türkiye Doğu Bölge Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) (Devam)..................................................................................................................... 111
Tablo 3.10 Türkiye Ulusal Düzeyde, Kentsel ve Kırsal Alanda Cinsiyete Göre Yaşam Tabloları Değerleri
(UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ...................................................................................... 111
Tablo 3.11 Türkiye Bölgesel Cinsiyete Göre Yaşam Tabloları Değerleri (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
.................................................................................................................................................. 112
Tablo 3.12 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam
Tablosu (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye) ......................................................................... 113
Tablosu (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye) (Devam) .......................................................... 114
Tablo 3.13 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Kentsel Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu
(UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye) ....................................................................................... 115
Tablo 3.13 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Kentsel Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu
(UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye) (Devam)........................................................................ 116
Tablo 3.14 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Kırsal Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu
Tablo 3.14 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Kırsal Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu
(UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye) (Devam)........................................................................ 118
Tablo 3.15 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Ulusal Düzeyde, Kentsel ve Kırsal Alanda 5 Yaş Altı Çocuk ve
Yetişkin Ölüm Hızları (Binde), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................... 118
Tablo 3.16 1990-1994 Yılları Arası Ölüm Nedenlerinin KHY Çalışması Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
Yıllık Ortalamaları ve Yüzde Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ...................... 119
Tablo 3.17 1995-2000 Yılları Arası Ölüm Nedenlerinin KHY Çalışması Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
Yıllık Ortalamaları ve Yüzde Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ...................... 120
Tablo 3.18 Ana Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)121
Tablo 3.19 Diğer Kardiyovasküler Hastalıkların KHY Hastalık Gruplarına Göre Yeniden Dağılımı, (UHY-ME
Çalışması, 2000, Türkiye) ........................................................................................................ 122
Tablo 3.20 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 128
Tablo 3.21 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 129
Tablo 3.22 Türkiye Ulusal Düzeyde Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Özel Ölüm Hızlarının Dağılımı
(Ölüm/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)........................................................ 130
Tablo 3.23 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.24 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
% Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)................................................................... 138
Tablo 3.25 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.26 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Göre % Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).......................................................... 140
7
Tablo 3.27 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 141
Tablo 3.28 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 141
Tablo 3.29 Türkiye Kentsel Alanda Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Özel Ölüm Hızlarının
Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ........................................ 142
Tablo 3.30 Türkiye Kentsel Alanda Ölüm Nedenlerinin Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.31 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre %
Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)....................................................................... 149
Tablo 3.32 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.33 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.34 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 152
Tablo 3.35 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.36 Türkiye Kırsal Alanda Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Hızlarının Dağılımı
Tablo 3.37 Türkiye Kırsal Alanda Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.38 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre %
Tablo 3.39 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre %
Tablo 3.40 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete Göre
Tablo 3.41 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 169
Tablo 3.42 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 170
Tablo 3.43 Türkiye Batı Bölgesinde Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Özel Ölüm Hızlarının
Tablo 3.44 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.45 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.46 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.47 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.48 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 181
Tablo 3.49 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 182
Tablo 3.50 Türkiye Güney Bölgesinde Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Özel Ölüm Hızlarının
Tablo 3.51 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.52 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.53 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.54 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
8
Tablo 3.55 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 193
Tablo 3.56 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.57 Türkiye Orta Bölgede Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Hızlarının Dağılımı
Tablo 3.58 Türkiye Orta Bölge Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000,Türkiye) .................................................................................................. 197
Tablo 3.59 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre %
Tablo 3.60 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre %
Tablo 3.61 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.62 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 204
Tablo 3.63 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 204
Tablo 3.64 Türkiye Kuzey Bölgede Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Hızlarının Dağılımı
Tablo 3.65 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.66 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.67 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.68 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.69 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 215
Tablo 3.70 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 215
Tablo 3.71 Türkiye Doğu Bölgesinde Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Hızlarının Dağılımı
Tablo 3.72 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.73 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.74 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.75 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.76 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 227
Tablo 3.77 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 228
Tablo 3.78 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(YLL/1000 kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).......................................................... 229
Tablo 3.79 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
% Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).................................................................. 231
Tablo 3.80 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.81 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.82 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 232
9
Tablo 3.83 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 233
Tablo 3.84 Türkiye Kentsel Alanda YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(YLL/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ......................................................... 234
Tablo 3.85 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.86 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.87 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.88 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 238
Tablo 3.89 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.90 Türkiye Kırsal Alanda YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.91 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre %
Tablo 3.92 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.93 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.94 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 243
Tablo 3.95 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 244
Tablo 3.96 Türkiye Batı Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000
Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ............................................................................ 245
Tablo 3.97 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.98 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.99 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.100 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.101 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Tablo 3.102 Türkiye Güney Bölge YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.103 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.104 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.105 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).......................................... 252
Tablo 3.106 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı(UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 252
Tablo 3.107 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 253
Tablo 3.108 Türkiye Orta Bölge YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000
Tablo 3.109 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre %
Tablo 3.110 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
10
Tablo 3.111 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.112 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.113 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Tablo 3.114 Türkiye Kuzey Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.115 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).............................................................. 260
Tablo 3.116 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.117 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Tablo 3.118 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.119 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Tablo 3.120 Türkiye Doğu Bölge YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.121 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.122 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.123 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.124 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 267
Tablo 3.125 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 268
Tablo 3.126 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(YLD/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ........................................................ 269
Tablo 3.127 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.128 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.129 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.130 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 272
Tablo 3.131 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 272
Tablo 3.132 Türkiye Kentsel Alanda YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.133 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.134 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.135 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.136 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 276
Tablo 3.137 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 277
Tablo 3.138 Türkiye Kırsal Alanda YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
11
Tablo 3.139 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.140 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.141 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.142 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 281
Tablo 3.143 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 282
Tablo 3.144 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.145 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.146 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.147 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.148 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.149 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Tablo 3.150 Türkiye Güney Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.151 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.152 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.153 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Tablo 3.154 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 291
Tablo 3.155 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 292
Tablo 3.156 Türkiye Orta Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000
Tablo 3.157 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.158 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.159 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.160 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.161 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.162 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.163 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.164 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.165 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Tablo 3.166 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
12
Tablo 3.167 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Tablo 3.168 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Tablo 3.169 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.170 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.171 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.172 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 306
Tablo 3.173 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Tablo 3.174 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ...................................... 308
Tablo 3.175 Türkiye Ulusal Düzeyde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY
Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)...................................................................... 310
Tablo 3.176 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.177 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.178 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.179 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 317
Tablo 3.180 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 318
Tablo 3.181 Türkiye Kentsel Alanda DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Tablo 3.182 Türkiye Kentsel Alanda Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY
Tablo 3.183 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.184 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Göre % Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)......................................................... 327
Tablo 3.185 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.186 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 328
Tablo 3.187 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 329
Tablo 3.188 Türkiye Kırsal Alanda DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)...................................................... 330
Tablo 3.189 Türkiye Kırsal Alanda Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY Dağılımı
Tablo 3.190 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.191 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.192 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.193 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 338
Tablo 3.194 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
13
Tablo 3.195 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Tablo 3.196 Türkiye Batı Bölgesinde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY
Tablo 3.197 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.198 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.199 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.200 Türkiye Güney Bölgesi DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 348
Tablo 3.201 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Tablo 3.202 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ..................................... 350
Tablo 3.203 Türkiye Güney Bölgesinde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY
Tablo 3.204 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.205 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.206 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Tablo 3.207 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 358
Tablo 3.208 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 359
Tablo 3.209 Türkiye Orta Bölgede DALY/1000 Kişi Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Tablo 3.210 Türkiye Orta Bölgede Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY Dağılımı
Tablo 3.211 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.212 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete Göre
Tablo 3.213 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
Tablo 3.214 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.215 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Tablo 3.216 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY/1000 Kişi Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete
Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................................................. 371
Tablo 3.217 Türkiye Kuzey Bölgesinde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY
Tablo 3.218 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.219 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.220 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Tablo 3.221 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Tablo 3.222 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
14
Tablo 3.223 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Tablo 3.224 Türkiye Doğu Bölgesinde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre DALY
Tablo 3.225 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.226 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Tablo 3.227 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).............................................. 390
Tablo 4.1 Ulusal, Kentsel ve Kırsal Alanda Her Yaş Grubunda Cinsiyete Göre Sağlığa Ayarlanmış Yaşam
Beklentisi(HALE) ve Kaybedilen Sağlıklı Yaşam Yılı(LHE), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
.................................................................................................................................................. 393
Tablo 4.2 Ulusal, Kentsel ve Kırsal Alanda Her Yaş Grubunda ve Her İki Cinsiyet Birlikte Sağlığa Ayarlanmıış
Yaşam Beklentisi(HALE) ve Kaybedilen Sağlıklı Yaşam Yılı(LHE), (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 394
Tablo 5.1 Risk faktörleri, maruziyet değişkenleri, teorik minumum riskler ve veri kaynakları, (UHY-ME
Tablo 5.1 Risk faktörleri, maruziyet değişkenleri, teorik minumum riskler ve veri kaynakları, (UHY-ME
Çalışması, 2000, Türkiye) (Devam) ......................................................................................... 403
Tablo 5.2 Risk faktörlerine maruziyetin yaş grupları ve cinsiyete gore dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 405
Tablo 5.3 Seçilmiş Risk Faktörlerinin Önlenmesi İle Cinsiyete Göre Türkiye Genelinde Önlenebilecek Ölüm,
YLL ve DALY Sayıları, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) .............................................. 406
Tablo 5.4 Yüksek Kan Basıncının Cinsiyet, Yaş Grupları ve Kardiyovasküler Hastalıklara Göre Topluma
Atfedilen Fraksiyon (PAF Değerleri), Önlenebilecek Ölümler, YLL ve DALY Sayıları, (UHY-ME
Tablo 5.5 Yüksek Kolesterolün Cinsiyet, Yaş Grupları, İskemik Kalp Hastalığı ve İskemik İnmeye Göre
Topluma Atfedilen Fraksiyon (PAF Değerleri), Önlenebilecek Ölüm, YLL ve DALY Sayıları,
Tablo 5.6 Yüksek Vücut-Kitle İndeksinin Cinsiyet, Yaş Grupları ve Bazı Hastalıklara Göre Topluma Atfedilen
Fraksiyon (PAF Değerleri), Önlenebilecek Ölümler, YLL ve DALY Sayıları, (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 412
Tablo 5.7 Sigara İçme Durumunun Cinsiyet, Yaş Grupları ve Bazı Hastalıklara Göre Topluma Atfedilen
Oranları (PAF Değerleri), Önlenebilecek Ölümler, YLL ve DALY Sayıları, (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 413
Tablo 5.7 Sigara İçme Durumunun Cinsiyet, Yaş Grupları ve Bazı Hastalıklara Göre Topluma Atfedilen
Oranları (PAF Değerleri), Önlenebilecek Ölümler, YLL ve DALY Sayıları, (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) (Devam)........................................................................................................... 414
Tablo 5.8 Meyve-Sebze Tüketiminin Cinsiyet, Yaş Grupları ve Bazı Hastalıklara Göre Topluma Atfedilen
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 415
Tablo 5.9 Fiziksel Aktivie Düzeyinin Cinsiyet, Yaş Grupları ve Bazı Hastalıklara Göre Topluma Atfedilen
Fraksiyon (PAF Değerleri),, Önlenebilecek Ölümler, YLL ve DALY Sayıları, (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 416
Tablo 5.10 Alkol Kullanma Durumunun Cinsiyet, Yaş Grupları ve Bazı Hastalıklara Göre Topluma Atfedilen
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 417
Tablo 7.1 Türkiye’de Tüm Yaş Grupları İçin En Yüksek 20 DALY’e Neden Olan Hastalıkların Yüzde
Dağılımları, (%3 iskonto oranı ile) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................. 452
Dağılımları, (%3 iskonto oranı ile),(UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).............................. 453
Dağılımları, (%0 iskonto oranı ile), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................. 454
15
Dağılımları, (%6 iskonto oranı ile), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................. 455
Tablo 7.7. Türkiye’de Tüm Yaş Grupları İçin En Yüksek 20 DALY’e Neden Olan Hastalıkların Yüzde
Dağılımları, (Uniform yaş Ağırlıklandırması Yöntemi ile) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
.................................................................................................................................................. 459
Tablo 7.8. Türkiye’de Tüm Yaş Grupları İçin En Yüksek 20 DALY’e Neden Olan Hastalıkların Yüzde
Dağılımları, (Uniform yaş Ağırlıklandırması Yöntemi ile) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
.................................................................................................................................................. 460
Tablo 8.1 Türkiye Ulusal, Kentsel ve Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 10 Hastalığın % Dağılımlarının
Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)........................................................... 463
Tablo 8.2 Türkiye Ulusal, Kentsel ve Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın % Dağılımlarının
Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)........................................................... 464
16
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 2.1 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına ve Yıllara Göre Dağılımı ............................. 44
Şekil 2.2 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümleri İçinde Bebek Ölümlerinin Dönemlere ve Yıllara Göre Dağılımı45
Şekil 2.3 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (2000).............. 46
Şekil 2.4 YLD Hesaplanması Aşamaları .................................................................................................... 54
Tablo 2.17 KHY Çalışması Hastalık Kategorileri (2000) (Devam) ........................................................... 57
Şekil 2.5 Dinamik Hastalık Modeli Diyagramı .......................................................................................... 58
Şekil 2.6 Hepatit B için Dinamik Hastalık Model Diyagramı .................................................................... 59
Şekil 2.7 Erişkinler İçin İşitme Kaybına Yönelik Dinamik Hastalık Modeli ............................................. 60
Şekil 2.8 Düşükler İçin Hastalık Modeli .................................................................................................... 60
Şekil 2.9 İyot Yetersizliği Bozuklukları .................................................................................................... 61
Şekil 2.10 A Vitamini Eksikliği.................................................................................................................. 61
Şekil 2.11 Maternal Sepsis ......................................................................................................................... 62
Şekil 2.12 Maternal Hemoraji..................................................................................................................... 62
Şekil 2.13 İskontonun Gelecekte Değişik Zamanlarda Kaybedilen Yaşam Yılı Değeri Üzerindeki Etkisi77
Şekil 2.14 Değişik Beta Değerleri için Farklı Yaşlarda Yaşanan Yaşam Yılı Değeri................................ 78
Şekil 2.15 Nedensel Ağ .............................................................................................................................. 85
Şekil 3.1 Türkiye Batı Bölgesinde Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
.................................................................................................................................................. 164
Şekil 3.2 Türkiye Güney Bölgesinde Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
.................................................................................................................................................. 165
Şekil 3.3 Türkiye Orta Bölgede Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı166
Şekil 3.4 Türkiye Kuzey Bölgesinde Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
.................................................................................................................................................. 167
Şekil 3.5 Türkiye Doğu Bölgesinde Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı.....................................................................................................................................168
17
GRAFİK LİSTESİ
Grafik 3.1 5q0 Değerini Ortaya Çıkarmak Amacıyla Kullanılan Değişik Veri Kaynakları (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) ............................................................................................................................ 97
Grafik 3.2 Tüberküloz Hastalığı İçin Yaş ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek, K=Kadın, Y=yaş
grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ....................................................................... 124
Grafik 3.3 Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri, Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek,
K=Kadın, Y=Yaş grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).......................................... 124
Grafik 3.4 İskemik Kalp Hastalıkları, Yaş Grupları Ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek, K=Kadın,
Y=yaş grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................................................ 125
Grafik 3.5 Diabetes Mellitus, Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek, K=Kadın, Y=yaş
grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ....................................................................... 125
Grafik 3.6 Serebrovasküler Hastalıklar, Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek, K=Kadın,
Y=yaş grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................................................ 126
Grafik 3.7 Şiddet, Yaş Grupları Ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek, K=Kadın, Y=yaş grupları)
Grafik 3.8 Türkiye Kırsal Alanda Erkeklerde Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Nedenlerinin Dağılımı (UHY-ME
Grafik 3.9 Türkiye Kırsal Alanda Kadınlarda Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Nedenlerinin Dağılımı (UHY-ME
Grafik 3.10 Türkiye Ulusal Düzeyde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.11 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
Grafik 3.12 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.13 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.14 Türkiye Ulusal Düzey Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 134
Grafik 3.15 Türkiye Ulusal Düzey Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 135
Grafik 3.16 Türkiye Ulusal Düzey Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının Avrupa
Birliği, Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 136
Grafik 3.17 Türkiye Ulusal Düzey Kaba Ölüm Hızının ve Hastalık Gruplarına Göre Avrupa Birliği, Gelişmiş ve
Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (Ölüm/1000 Kişi)(UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
.................................................................................................................................................. 137
Grafik 3.18 Türkiye Kentsel Alanda Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.19 Türkiye Kentsel Alanda Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
Grafik 3.20 Türkiye Kentsel Alanda Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.21 Türkiye Kentsel Alanda Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.22 Türkiye Kentsel Alanda Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.23 Türkiye Kentsel Alanda Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.24 Türkiye Kentsel Alanda Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının
Avrupa Birliği, Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 148
Grafik 3.25 Türkiye Kırsal Alanda Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.26 Türkiye Kırsal Alanda Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
18
Grafik 3.27 Türkiye Kırsal Alanda Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.28 Türkiye Kırsal Alanda Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.29 Türkiye Kırsal Alanda Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 157
Grafik 3.30 Türkiye Kırsal Alanda Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 158
Grafik 3.31 Türkiye Kırsal Alanda Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının Avrupa
Türkiye) .................................................................................................................................... 159
Grafik 3.32 Türkiye Batı Bölgesinde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.33 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
Grafik 3.34 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.35 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.36 Türkiye Batı Bölgesinde Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.37 Türkiye Batı Bölgesinde Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.38 Türkiye Batı Bölgesinde Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 177
Grafik 3.39 Türkiye Güney Bölgesinde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.40 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
Grafik 3.41 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)...................................................................... 184
Grafik 3.42 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye)........................................................................ 186
Grafik 3.43 Türkiye Güney Bölgesinde Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.44 Türkiye Güney Bölgesinde Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.45 Türkiye Güney Bölgesinde Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 189
Grafik 3.46 Türkiye Orta Bölgede Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.47 Türkiye Orta Bölgede Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
Grafik 3.48 Türkiye Orta Bölgede Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.49 Türkiye Orta Bölgede Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.50 Türkiye Orta Bölgede Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 198
Grafik 3.51 Türkiye Orta Bölgede Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 199
Grafik 3.52 Türkiye Orta Bölge Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının Avrupa
Türkiye) .................................................................................................................................... 200
19
Grafik 3.53 Türkiye Kuzey Bölgesinde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.54 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
Grafik 3.55 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
Grafik 3.56 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.57 Türkiye Kuzey Bölgesinde Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.58 Türkiye Kuzey Bölgesinde Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.59 Türkiye Kuzey Bölgesinde Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının
Avrupa, Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 211
Grafik 3.60 Türkiye Doğu Bölgesinde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.61 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
Grafik 3.62 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.63 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.64 Türkiye Doğu Bölgesinde Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Grafik 3.65 Türkiye Doğu Bölgesinde Kadınlarda Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
Grafik 3.66 Türkiye Doğu Bölgesinde Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 222
Grafik 3.67 Türkiye Ulusal Düzey ve Beş Bölge İçin Kaba Ölüm Hızının ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm
Hızlarının Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).......................................... 226
Grafik 3.68 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000
Grafik 3.69 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.70 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.71 Türkiye Kentsel Alanda YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000
Grafik 3.72 Türkiye Kentsel Alanda YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.73 Türkiye Kentsel Alanda YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.74 Türkiye Kırsal Alanda YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000
Grafik 3.75 Türkiye Kırsal Alanda YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.76 Türkiye Kırsal Alanda YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.77 Türkiye Batı Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
Grafik 3.78 Türkiye Batı Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.79 Türkiye Batı Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
20
Grafik 3.80 Türkiye Güney Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000
Grafik 3.81 Türkiye Güney Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.82 Türkiye Güney Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.83 Türkiye Orta Bölge YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
Grafik 3.84 Türkiye Orta Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.85 Türkiye Orta Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.86 Türkiye Kuzey Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000
Grafik 3.87 Türkiye Kuzey Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.88 Türkiye Kuzey Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve YaşGruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.89 Türkiye Doğu Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000
Grafik 3.90 Türkiye Doğu Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.91 Türkiye Doğu Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.92 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000
kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ............................................................................. 268
Grafik 3.93 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 269
Grafik 3.94 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.95 Türkiye Kentsel Alanda YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000
Grafik 3.96 Türkiye Kentsel Alanda YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.97 Türkiye Kentsel Alanda YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.98 Türkiye Kırsal Alanda YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000
Grafik 3.99 Türkiye Kırsal Alanda YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.100 Türkiye Kırsal Alanda YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.101 Türkiye Batı Bölgesi YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000
Grafik 3.102 Türkiye Batı Bölgesi YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.103 Türkiye Batı Bölgesi YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.104 Türkiye Güney Bölgesi YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000
Grafik 3.105 Türkiye Güney Bölge YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.106 Türkiye Güney Bölge YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.107 Türkiye Orta Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
21
Grafik 3.108 Türkiye Orta Bölge YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.109 Türkiye Orta Bölge YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.110 Türkiye Kuzey Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000
Grafik 3.111 Türkiye Kuzey Bölge YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.112 Türkiye Kuzey Bölgesi YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.113 Türkiye Doğu Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000
Grafik 3.114 Türkiye Doğu Bölge YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHY-ME
Grafik 3.115 Türkiye Doğu Bölgesi YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.116 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(DALY/1000 Kişi ), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)..................................................... 307
Grafik 3.117 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Değerlerinin Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.118 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
Grafik 3.119 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME
Çalışması, 2000,Türkiye) ......................................................................................................... 311
Grafik 3.120 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına Göre Dağılımı
(DALY/1000 Kişi ), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)..................................................... 312
Grafik 3.121 Türkiye Ulusal Düzeyde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.122 Türkiye Ulusal Düzeyde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.123 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 315
Grafik 3.124 Türkiye Kentsel Alanda DALY Değerlerinin Temel Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
Grafik 3.125 Türkiye Kentsel Alanda DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000
Grafik 3.126 Türkiye Kentsel Alanda DALY Sayılarnın Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.127 Türkiye Kentsel Alanda DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME
Grafik 3.128 Türkiye Kentsel Alanda DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına Göre Dağılımı
Grafik 3.129 Türkiye Kentsel Alanda Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.130 Türkiye Kentsel Alanda Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.131 Türkiye Kentsel Alanda DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 326
Grafik 3.132 Türkiye Kırsal Alanda DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.133 Türkiye Kırsal Alanda DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000 Kişi),
Grafik 3.134 Türkiye Kırsal Alanda DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
22
Grafik 3.135 Türkiye Kırsal Alanda DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME
Grafik 3.136 Türkiye Kırsal Alanda DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına Göre Dağılımı
Grafik 3.137 Türkiye Kırsal Alanda Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Dağılımı
Grafik 3.138 Türkiye Kırsal Alanda Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Dağılımı
Grafik 3.139 Türkiye Kırsal Alanda DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımının Avrupa,
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)336
Grafik 3.140 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.141 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000
Grafik 3.142 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
Grafik 3.143 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME
Grafik 3.144 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına Göre
Dağılımı, (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) .................................... 343
Grafik 3.145 Türkiye Batı Bölgesinde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.146 Türkiye Batı Bölgesinde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.147 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 346
Grafik 3.148 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.149 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000
Grafik 3.150 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
Grafik 3.151 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000,Türkiye) .................................................................................................. 353
Grafik 3.152 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına Göre
Grafik 3.153 Türkiye Güney Bölgesinde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.154 Türkiye Güney Bölgesinde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.155 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 356
Grafik 3.156 Türkiye Orta Bölgede DALY’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000
Grafik 3.157 Türkiye Orta Bölge DALY Sayılarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000 Kişi),
Grafik 3.158 Türkiye Orta Bölgede DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,
Grafik 3.159 Türkiye Orta Bölgede DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME
Grafik 3.160 Türkiye Orta Bölgede DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına Göre Dağılımı
(DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)..................................................... 364
Grafik 3.161 Türkiye Orta Bölgede Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
23
Grafik 3.162 Türkiye Orta Bölgede Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.163 Türkiye Orta Bölgede DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımının Avrupa,
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)367
Gafik 3.164 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.165 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000
Grafik 3.166 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
Grafik 3.167 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000,Türkiye) .................................................................................................. 374
Grafik 3.168 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına Göre
Dağılımı (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) ..................................... 375
Grafik 3.169 Türkiye Kuzey Bölgesinde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.170 Türkiye Kuzey Bölgesinde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre
Grafik 3.171 Türkiye Kuzey Bölgede DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 378
Grafik 3.172 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Grafik 3.173 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000
Grafik 3.174 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
Grafik 3.175 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME
Grafik 3.176 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına Göre
Dağılımı (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye) ....................................... 385
Grafik 3.177 Türkiye Doğu Bölgesinde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.178 Türkiye Doğu Bölgesinde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre %
Grafik 3.179 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımının
Türkiye) .................................................................................................................................... 388
Grafik 3.180 Türkiye Ulusal Düzey, Kent, Kır ve Beş Bölge İçin DALY’lerin Hastalık Gruplarına
Karşılaştırılması (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) .......................... 390
Grafik 4.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete Göre Doğumda Yaşam Beklentilerinin(LE) EurB1 Ülkeleri ve
DSÖ Türkiye Tahminleri İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) .......... 395
Grafik 4.2 Türkiye Ulusal Düzeyde 60 Yaşında Yaşam Beklentilerinin(LE) EurB1 Ülkeleri ve DSÖ Türkiye
Tahminleri İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye).................................. 395
Grafik 4.3 Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete Göre Doğumda Sağlığa Ayarlanmış Yaşam Beklentilerinin
(HALE) EurB1 Ülkeleri ve DSÖ Türkiye Tahminleri İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 396
Grafik 4.4 Türkiye Ulusal Düzeyde 60 Yaşında Sağlığa Ayarlanmış Yaşam Beklentilerinin(HALE) EurB1
Ülkeleri ve DSÖ Türkiye Tahminleri İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
.................................................................................................................................................. 396
Grafik 4.5 Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel ve Kırsal Alanda Doğumda Beklenen Yaşam Süresinin Cinsiyete
Göre Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................................................. 397
Grafik 4.6 Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel ve Kırsal Alanda 60 Yaşında Beklenen Yaşam Süresinin Cinsiyete
Göre Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................................................. 398
Grafik 4.7 Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel ve Kırsal Alanda Doğumda HALE’lerin Cinsiyete Göre Dağılımı,
24
Grafik 4.8 Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel ve Kırsal Alanda 60 Yaşında HALE’lerin Cinsiyete Göre Dağılımı,
Grafik 5.1 Türkiye Genelinde Seçilmiş Risk Faktörlerinin Ortadan Kaldırılması İle Önlenebilecek Ölüm
Sayılarının Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) .................................................... 407
Grafik 5.2 Türkiye Genelinde Seçilmiş Risk Faktörlerinin Ortadan Kaldırılması İle Önlenebilecek YLL
Grafik 5.3 Türkiye Genelinde Seçilmiş Risk Faktörlerinin Ortadan Kaldırılması İle Önlenebilecek DALY
Grafik 5.4 Seçilmiş Risk Faktörlerinin Önlenmesi İle Önlenebilir DALY Sayılarının Dağılımı (UHY-ME
Grafik 6.1 2000 Yılında Türkiye Ulusal Düzeyde Erkeklerde Gerçekleşen Ölümlerin Yaş Gruplarına Göre
2010, 2020 ve 2030 Yılı Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 423
Grafik 6.2 2000 Yılında Türkiye Ulusal Düzeyde Kadınlarda Gerçekleşen Ölümlerin Yaş Gruplarına Göre
2010, 2020 ve 2030 Yılı Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 424
Grafik 6.3 Türkiye Ulusal Düzey Erkeklerde 2000 Yılında Enfeksiyöz ve Paraziter Hastalıklara Bağlı Gelişen
Ölüm Sayılarının 2010, 2020 ve 2030 Yılında Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 425
Grafik 6.4 Türkiye Ulusal Düzey Kadınlarda 2000 Yılında Enfeksiyöz ve Paraziter Hastalıklara Bağlı Gelişen
Grafik 6.5 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Solunum Enfeksiyonlarına Bağlı Gelişen Ölüm
Sayılarının 2010, 2020 ve 2030 Yılında Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması (UHY-ME
Grafik 6.6 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Solunum Enfeksiyonları Bağlı Gelişen Ölüm
Grafik 6.7 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Maternal Nedenlere Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının
2010, 2020 ve 2030 Yılında Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 429
Grafik 6.8 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Perinatal Nedenlere Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 430
Grafik 6.9 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Perinatal Nedenlere Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 431
Grafik 6.10 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Beslenme Yetersizliği Bozukluklarına Bağlı
Gelişen Ölüm Sayılarının 2010, 2020 ve 2030 Yılında Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması
Grafik 6.11 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Beslenme Yetersizliği Bozukluklarına Bağlı
Gelişen Ölüm Sayılarının 2010, 2020 ve 2030 Yılında Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması
Grafik 6.12 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Solunum Sistemi Hastalıklarına Bağlı Gelişen
Grafik 6.13 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Solunum Sistemi Hastalıklarına Bağlı Gelişen
Grafik 6.14 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Kanserlere Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının 2010,
2020 ve 2030 Yılında Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 436
Grafik 6.15 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Kanserlere Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının 2010,
2020 ve 2030 Yılında Beklenen Ölüm Sayıları İle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye) .................................................................................................................................... 437
25
Grafik 6.16 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Kardiyovasküler Hastalıklara Bağlı Gelişen Ölüm
Grafik 6.17 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Kardiyovasküler Hastalıklara Bağlı Gelişen Ölüm
Grafik 6.18 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Diabetes Mellitusa Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 440
Grafik 6.19 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Diabetes Mellitusa Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 441
Grafik 6.20 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Sindirim Sistemi Hastalıklarına Bağlı Gelişen
Grafik 6.21 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Sindirim Sistemi Hastalıklarına Bağlı Gelişen
Grafik 6.22 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Ürogenital Sistemi Hastalıklarına Bağlı Gelişen
Grafik 6.23 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Ürogenital Sistemi Hastalıklarına Bağlı Gelişen
Grafik 6.24 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde İstemsiz Yaralanmalara ve Kazalara Bağlı Gelişen
Grafik 6.25 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda İstemsiz Yaralanmalara ve Kazalara Bağlı Gelişen
Grafik 6.26 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Trafik Kazalarına Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 448
Grafik 6.27 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Trafik Kazalarına Bağlı Gelişen Ölüm Sayılarının
2000, Türkiye) .......................................................................................................................... 449
Grafik 6.28 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Erkeklerde Kasti Yaralanmalara Bağlı Gelişen Ölüm
Grafik 6.29 Türkiye Ulusal Düzey 2000 Yılında Kadınlarda Kasti Yaralanmalara Bağlı Gelişen Ölüm
Grafik 7.1 %3 ve %0 İskonto Oranları İle Elde Edilen DALY Sıralamaları Arasındaki İlişki(UHY-ME
Grafik 7.2 %3 Ve %6 İskonto Oranları İle Elde Edilen DALY Sıralamaları Arasındaki İlişki (UHY-ME
Grafik 7.3 Standart yaş Ağırlıklandırması Yöntemi ve %3 İskonto Oranı ile Elde Edilen DALY Sıralaması İle
Uniform Yaş Ağırlıklandırması ve % 3 İskonto Oranı İle Elde Edilen DALY Sıralamaları Arasındaki
İlişki (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)............................................................................. 461
Grafik 7.4. Türkiye Ulusal Yaşam Tablosu Dikkate Alınarak Hesaplanan DALY Sıralamasının KHY Standart
Yöntemi İle Elde Edilen DALY Sıralaması İle Karşılaştırılması(UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
.................................................................................................................................................. 462
Grafik 8.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Her İki Cinsiyet Birlikte Bazı Ölüm Nedenlerinin Yüzde Dağılımı, (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 464
Grafik 8.2 Türkiye Kentsel Alanda Her İki Cinsiyet Birlikte Bazı Ölüm Nedenlerinin Yüzde Dağılımı, (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 465
26
Grafik 8.3 Türkiye Kırsal Alanda Her İki Cinsiyet Birlikte Bazı Ölüm Nedenlerinin Yüzde Dağılımı, (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye) ................................................................................................. 465
Grafik 8.4 Türkiye Ulusal Düzeyde Her İki Cinsiyet Birlikte Hastalık Yükü (DALY)’e Neden Olan
Hastalıkların Yüzde Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)..................................... 466
Grafik 8.5 Türkiye Kentsel Alanda Her İki Cinsiyet Birlikte Hastalık Yükü (DALY)’e Neden Olan
Hastalıkların Yüzde Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)..................................... 466
Grafik 8.6 Türkiye Kırsal Alanda Her İki Cinsiyet Birlikte Hastalık Yükü (DALY)’e Neden Olan Hastalıkların
Yüzde Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye) .......................................................... 467
27
KISALTMALAR
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
KHY:
DALY:
QALY:
DSÖ:
UHY:
YLD:
YLL:
HALE:
LE:
LHE:
DİE:
KÖH:
TNSA:
ICD:
SO:
KOAH:
GM:
BÜ:
DW:
PTO:
SIR:
BMI:
DM:
DBP:
KRD:
RR:
AF:
GDP:
Eur-B1:
•
•
•
•
•
•
•
Report, 2002)
EMRO: Regional Office for the East Mediterranian (Doğu Akdeniz Bölge Ofisi)
HC:
Human Capital (İnsan Kaynağı)
CPS II: Cancer Preventation Study (Kanser Önleme Çalışması)
CHD:
Chronic Heart Disease (Kronik Kalp Hastalığı)
UNFPA: United Nations Population Fund (Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu)
EME:
Established Market Economy (Kurulu Pazar Ekonomisi)
IARC-WHO International Agency for Research and Cancer- World Health Organization
Küresel Hastalık Yükü
Disability Adjusted Life Years (Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılı)
Quality Adjusted Life Years (Kaliteye Ayarlanmış Yaşam Yılı)
Dünya Sağlık Örgütü
Ulusal Hastalık Yükü
Years Lost with Disability (Sakatlıkla Kaybedilen Yaşam Yılı)
Years of Life Lost (Kaybedilen Yaşam Yılı)
Health Adjusted Life Expectancy (Sağlığa Ayarlanmış Yaşam Beklentisi)
Life Expectancy (Yaşam Beklentisi)
Loss of Healthy Life Expectancy (Kaybedilen Sağlıklı Yaşam Yılları Beklentisi)
Devlet İstatistik Enstitüsü
Kaba Ölüm Hızı
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
International Codes for Diseases (Uluslararası Hastalık Kodları)
Sözel Otopsi
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı
Genel Mortalite
Başkent Üniversitesi
Disability Weight (Sakatlık Ağırlığı)
Person Trade-off (Kişi Değiş-Tokuşu)
Smoking Influence Rate (Tütün Kullanımı Etki Oranı)
Body Mass Index (Vücut Kitle Oranı)
Diabetes Mellitus
Diastolic Blood Pressure (Diastolik Kan Basıncı)
Karşılaştırmalı Risk Değerlendirme
Rölatif Risk
Atfedilen Oran
Gross Domestic Product (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla)
Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Gürcistan, eski Yugoslavya Cumhuriyeti ve
Makedonya, Polonya, Romanya, Slovakya, Sırbistan ve Y. Karabağ (referans WHO Health
28
TEŞEKKÜR
Türkiye’nin Ulusal düzeyde Hastalık Yükünü ortaya çıkarmak amacıyla yapılan bu çalışma Türkiye
Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı tarafından finanse edilmiştir. Çalışmanın tamamlanmasında her türlü desteği
sağlayan Sağlık Bakanlığı Makam’ı başta olmak üzere Sağlık Projesi Genel Koordinatörleri Dr. Mehmet
Fettahoğlu ve Haydar Mezarcı’ya; Hıfzısıhha Mektebi Müdürü Dr. Salih Mollahaliloğlu’na; bu son derece
kapsamlı ve kompleks çalışmanın gerçekleştirilmesinde, çalışmanın tüm safhalarında bizlerle birlikte bire bir
çalışan Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğünden
Uzm. Dr. Nazan Yardım, Dr. Berrak B. Başara, Dr. Ömer Varol, Uzm. Dr. Vural Dirimeşe, Uzm. Dr. Mehtap
Kartal, Dr. Halil E. Erişti ve ilgili diğer tüm çalışanlarına değerli katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
Ayrıca raporun basım öncesi değerlendirilmesinde emeği geçen Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü, Halk
Sağlığını Geliştirme Bölümü’nde görevli Uzm.Dr.Engin Özkan, Dt. Demet Aksoy, Dr.Esin Şener, Dr, Zekiye
Çelebi, Dr.İlhan Öztürk, Y.Hem.Serap Taşkaya, Uzm.Dr.Belgin Özhan’a teşekkür ederiz.
Bu çalışma T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi
Müdürlüğü ve Başkent Üniversitesi işbirliği ile gerçekleştirilmiştir. Türkiye Ulusal, kentsel, kırsal ve beş bölge
için yaşam tabloları oluşturulması, ölüm nedenlerinin belirlenmesi, sağlığa ayarlanmış yaşam beklentilerinin
tüm yaş grupları için hesaplanması, Küresel Hastalık Yükü hastalık listesinde yer alan hastalıklara yönelik
hastalık yükü hesaplamaları, seçilmiş bazı risk faktörleri için risk faktör analizleri, projeksiyonlar ve duyarlılık
analizi hesaplamaları ve bu raporun hazırlanması Prof. Alan Lopez önderliğinde Prof. Dr. Seval Akgün ve Dr.
Rao Chalapati tarafından gerçekleştirilmiştir. Prof. Alan Lopez’in yoğun emeği ve katkıları olmadan Türkiye
Ulusal Hastalık Yükü Projesinin belirlenen zamanda tamamlanabilmesi mümkün değildi.
Bu proje Dünya Bankası tarafından desteklenmiş ve T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha
Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü proje ekibi tarafından titizlikle değerlendirilmiştir. Ulusal
Hastalık Yükü Maliyet Etkililik çalışması kapsamında oluşturulan Yürütme, İzleme ve Bilimsel Komite üyeleri
projeyi izlemiş ve değerli katkılarda bulunmuştur. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi
Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü proje ekibi çalışanlarına büyük çabalarından ve Yürütme, İzleme ve
Bilimsel Komite üyelerine de katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
Ayrıca, çalışmanın ülkemiz için önemini bilen, projenin tamamlanabilmesi için başlangıcından itibaren
her zaman bize maddi ve manevi destek olan ve bizden hiçbir fedakarlığı esirgemeyen Başkent Üniversitesi
Rektörü Prof. Dr. Mehmet Haberal’a, projenin yürütülmesinde katkıları olan Proje Koordinatörü Prof. Dr.
Korkut Ersoy’a, Proje Koordinatör Yardımcısı Doç Dr. Adnan Kısa’ya ve emeği geçen herkese teşekkür
ederiz.
29
ULUSAL HASTALIK YÜKÜ VE MALİYET ETKİLİLİK ÇALIŞMASI İZLEME KURUL ÜYELERİ
SAĞLIK BAKANLIĞI
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
Dr. İ. Ercan BAL, Uzm. Dr. Hülya ALTINYOLLAR, Dr. Nihal BABALIOĞLU
Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü,
Dr. Levent EKER, Dr. Arzu KÖSELİ
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
Dr. Ertan KAVASOĞLU, Hakime ZAL, Dr.Filiz BOZKURT, Hüseyin
BÜYÜKKAYIKÇI
Verem Savaş Dairesi Başkanlığı,
Dr. Binnaz KAYA DURUNAY, Dr. Ayşen Melek AYTUĞ KOŞAN
Sıtma Savaşı Dairesi Başkanlığı,
Dr.Ömer YEDİKARDEŞLER
İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğü,
Ecz. Eda CİNDOĞLU
Bilgi İşlem Daire Başkanlığı,
Dr. Songül DOĞAN, Dr. Özlem YİĞİTBAŞIOĞLU
Kanser Savaş Dairesi Başkanlığı,
Prof.Dr. Murat TUNCER, Dr. Funda TEKİN, Dr. Emire ÖZEN
Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı,
İnciser KAYA, İlknur GÜNEY, Rasim CEYHAN
Ankara İl Sağlık Müdürlüğü, Çubuk Devlet Hastanesi,
Abdullah YILDIZ
Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü,
Uzm. Dr. Nazan YARDIM, Dr. Berrak BORA BAŞARA, Uzm. Dr. Mehtap KARTAL, Dr. Halil Erkan
ERİŞTİ
Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması Yönlendirme Kurul Üyeleri
SAĞLIK BAKANLIĞI
Müsteşar, Prof. Dr. Necdet ÜNÜVAR
Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Dr. Salih
MOLLAHALİLOĞLU
İÇİŞLERİ BAKANLIĞI
Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü,
Orhan AKKAYA, Döner TETİK
T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI
TSK Sağlık Komutanlığı,
Binbaşı Muharrem UÇAR
30
T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI
KİT Genel Müdürlüğü, A. Tuncay TEKSÖZ
Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü, Ayşe AKKİRAZ
T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI
Sosyal Sektörler ve Koordinasyaon Genel Müdürlüğü,
Muharrem VARLIK, Nihan KIRCALIALİ
T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ BAŞKANLIĞI
Ulusal Hesaplar Dairesi Başkanlığı, Gülay ERDEN, A. İrfan TÜRKOĞLU, Sevim ETKESEN
Sosyal İstatistikler Dairesi Başkanlığı, Şengül ARSLAN, Nevin UYSAL
Araştırma, Tetkik ve İstatistik Teknikler Daire Başkanlığı,
Yılmaz ERŞAHİN, Muharrem GÜR
T.C. MALİYE BAKANLIĞI
Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Abdurrahman VARGÜN,
BAĞ-KUR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı, Merih DİZİCİ
T.C. EMEKLİ SANDIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı, Tarık KANGAL
T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı, Sağlık İşleri Genel Müdürlüğü,
Nuri ŞAŞMAZ
ULUSAL HASTALIK YÜKÜ VE MALİYET ETKİLİLİK ÇALIŞMASI BİLİMSEL KURUL ÜYELERİ
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
Tıp Fakültesi Dekanlığı, Halk Sağlığı Anabilim Dalı,
Doç Dr. Nesrin ÇİLİNGİROĞLU, Doç. Dr. Bahar GÜÇİZ DOĞAN, Uzm.Dr. Banu ÇAKIR, Dr. Sarp
ÜNER, Doç. Dr. Hilal ÖZCEBE
Tıp Fakültesi Dekanlığı, Bioistatistik Anabilim Dalı,
Yrd. Doç. Dr. Pınar ÖZDEMİR GEYİK
Nüfus Etütleri Enstitüsü,
Prof. Dr. Sabahat TEZCAN, Araş Gör. Elif KURTULUŞ YİĞİT,
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
Araş.Gör.Zafer ÇALIŞKAN
ANKARA ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
Sağlık Eğitim Fakültesi Dekanlığı-Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı,
Yrd. Doç. Dr. İsmail AĞIRBAŞ, Yrd. Doç. Dr. Efsun Ezel ESATOĞLU
Siyasal Bilgiler Fakültesi, Yrd.Doç Dr. Hasan ŞAHİN
31
GAZİ ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
Tıp Fakültesi Dekanlığı, Halk Sağlığı Anabilim Dalı,
Doç.Dr.Işıl MARAL
Kazaları Önleme ve Araştırma Enstitüsü,
Dr. Elif DURUKAN
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanlığı,
Prof.Dr. Metin Kamil ERCAN
MARMARA ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
Sağlık Eğitim Fakültesi Dekanlığı,
Yrd. Doç. Dr. Metin ATEŞ
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanlığı,
Yrd.Doç. Dr. Yasemin YEĞİNBOY
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
Tıp Fakültesi Dekanlığı,Halk Sağlığı Anabilim Dalı,
Yrd. Doç.Dr. Murat TOPBAŞ
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
Prof.Dr. Osman GÜNAY
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ
Yrd. Drç.Dr. Nilay ETİLER
DERNEKLER
Toraks Derneği,
Uzm.Dr. Osman ÖRSEL
Halk Sağlığı Uzmanları Derneği,
Doç.Dr. Hilal ÖZCEBE
Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği,
Prof. Dr. Halil KURT
İç Hastalıkları Uzmanları Derneği,
Dr. Gülay SAİN GÜVEN
32
BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ PROJE YÖNETİMİ

Prof. Dr. Korkut Ersoy, Proje Koordinatörü

Doç. Dr. Adnan Kısa, Proje Koordinatör Yardımcısı

Doç. Dr. Şahin Kavuncubaşı, Proje Koordinatör Yardımcısı
BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ ULUSAL HASTALIK YÜKÜ HESAPLAMALARI EKİBİ

Dr. Alan Lopez, Halk Sağlığı Profesörü, Quinsland Üniversitesi/Avustralya, Senior Science Advisor,
Department on Evidence and Information for Policy, World Health Organization, Geneva

Dr. Seval Akgün, Halk Sağlığı Profesörü, Başkent Üniversitesi

Dr. Rao Chalapati, Uzman, Quinsland Üniversitesi /Avustralya

Dr. Özlem Aydın, Başkent Üniversitesi

Uzm. Erinç Karakan, Başkent Üniversitesi

Uzm. Cenk Sözen, Başkent Üniversitesi
BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ EPİDEMİYOLOJİ EKİBİ

Prof. Dr. Alan Lopez, Head of School, The University of Quinsland /Australia, Senior Science
Advisor, Department on Evidence and Information for Policy, World Health Organization, Geneva

Prof. Dr. Seval Akgün, Başkent Üniversitesi

Prof. Dr. Mithat Çoruh, Başkent Üniversitesi

Dr. Rao Chalapati, The University of Quinsland /Australia , Lecturer

Prof. Dr. Gül Ergör, 9 Eylül Üniversitesi

Prof. Dr. Rengin Erdal, Başkent Üniversitesi

Doç. Dr. Elena Andresen, Saint Louis Üniversitesi

Doç. Dr. Gina Etheredge, Tulane Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Cihangir Özcan, Başkent Üniversitesi

Dr. Özlem Aydın, Başkent Üniversitesi

Yrd. Doç.Dr. Meriç Çolak, Başkent Üniversitesi

Uzm. Erinç Karakan, Başkent Üniversitesi
33
GİRİŞ
1.1 Ulusal Hastalık Yükü Ve Maliyet Etkililik Projesi
Tüm dünyada mortalite ve doğurganlık hızlarında görülen düşüşler, nüfusun yaşlanmasına, yaşam
beklentilerinin yükselmesine yol açmakta, bilimde ve teknolojideki gelişmelerle birlikte giderek artan bir sağlık
hizmeti talebine ve bazı durumlarda da bu hizmetlerin yüksek maliyetlerde verilmesine neden olmaktadır. Tüm
bu gelişmeler ise ülkelerin sağlık bütçeleri üzerinde artan bir baskı uygulamaktadır.
Sağlık yatırımlarının bölgelere akılcı dağıtımı ancak bölgesel sağlık gereksinimlerinin doğru
saptanması ile olasıdır. Günümüzde bu gereksinimler çoğunlukla epidemiyolojik veriler, özellikle de mortalite
değerleri göz önüne alınarak değerlendirilmektedir. Ancak basit epidemiyolojik verilere dayanan sağlık
gereksinimlerini değerlendirme yöntemleri, ölümle sonuçlanmayan sakatlık ve işlev kaybı durumlarından
kaynaklanan sağlık gereksinimlerini yakalamaktan çok uzaktır.
Ayrıca, dünyada hem sağlık harcamaları için optimum sağlık kazancı hem de sağlık müdahalelerinin
adil ve eşit erişimi göz önünde tutulurken, seçim yapma konusuna da giderek daha fazla önem verilmektedir.
Bu duruma ek olarak, ölümcül olmayan sağlık koşullarının sağlık planlaması ve öncelik oluşturmada uygun
olarak yansıtılmasını sağlamaya yönelik, giderek artan bir kamu ve politika kaygısı bulunmaktadır. Artık birçok
ülke mevcut sağlık hizmetlerinden elde ettikleri çıktıyı gözden geçirmek, ve böylece kaynakların maliyet etkili
şekilde kullanılmasını sağlamak üzere kaynakların yeniden tahsis edilmesi için büyük çabalara girmişlerdir.
1.2 Hastalık Yükü
Kanıta dayalı sağlık politikaları yardımıyla toplumun sağlık statülerinin geliştirilmesi ve sağlık hizmeti
sunumundaki eşitsizliklerin ortadan kaldırılması ve kaynakların toplumun ihtiyaçlarına göre önceliklendirilmesi
için dört temel bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bilgiler (1);
• Sağlığı geliştirmek için toplum bazında gerçekleştirilecek uygulamalar ve sağlık sektörü için gerekli en
iyi kaynakların neler olabileceğini belirleyebilmek amacıyla, sağlık kayıplarındaki nedenlere ilişkin
bilgilerin de (hem hastalık ve yaralanmalar hem de risk faktörleri ve daha kapsamlı belirleyiciler
açısından) yer aldığı, toplumun sağlık problemlerinin büyüklüğü ve etkisi konusunda detaylı bir
değerlendirme;
• Sağlığın gelişimi için kaynakların uygunluğu ve kaynakların mevcut durumda ne amaçla kullanıldıklarını
detaylı bir şekilde analiz eden, sağlık harcamaları ve sağlık alt yapısına ait ulusal sağlık hesapları sistemi;
• Sağlığın geliştirilmesi için uygun teknoloji ve stratejilerin maliyet-etkililiği konusunda bilgiler;
• Sağlık statüsü ve sağlık belirleyicileri içerisindeki eşitsizlikler ile sağlık hizmetlerine (hem koruma hem
de tedavi hizmetleri) erişim ve bu hizmetlerin kullanımı konusunda bilgilerdir.
Ancak bu tür verilerin eksikliğinden dolayı bir çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede, sağlık yatırım
ve harcamalarının bölgesel dağılımı, bölgenin sağlık gereksinimlerinden çok, politik karar süreçlerine ve önceki
yıllardaki bütçe düzenlemelerine göre yapılmaktadır. Bu bağlamda, halk sağlığı ve sağlık planlaması açısından
bölgesel gereksinimlerin değerlendirilip, kaynak dağıtımı sürecinde karar mekanizmalarına yardımcı
olabilecek, bilimsel yöntemlerin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Zamana bağlı sağlık durumu ölçütleri konusunda son otuz yıldır süregelen bilimsel çalışmaların
ardından, 1993 yılında tamamlanıp yayınlanan Küresel Hastalık Yükü (KHY) Çalışması ile ortaya atılan
hastalık yükü kavramı ve bu kavramın ölçütü olarak önerilen DALY, (Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılı) sağlık
planlamacılarına, toplumsal sağlık gereksinimlerini daha geniş anlamda saptamayı olası kılan yeni bir yaklaşım
sunmaktadır (2).
Murray ve Lopez (1996) global düzeyde sağlık politikası ve öncelikleri konusunda bilgi elde etmek için
nüfus sağlığının yeni bir özet ölçümünü, Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılı, DALY’ yi geliştirmişlerdir. DALY,
1990 yılında global hastalık ve yaralanma yükünün geniş çaplı bir değerlendirmesini elde etmek amacıyla
kullanılmıştır (Dünya Bankası 1993, Murray & Lopez 1996a, 1996b) ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından global
34
sağlık planlamasını gerçekleştirebilmek amacıyla kullanılmaya başlanmıştır (DSÖ, 1999a) (2,3,4,5). DALY’nin
tasarlanma amaçları;
1. Hastalık ve yaralanma veya risk faktörü ve daha geniş sosyal belirleyiciler açısından sağlık etkilerine
ilişkin tahminlerin nedenlere göre ayrıntılı planlanmasını sağlamak,
2. Dünyanın tüm bölgeleri için ortak değer ve sağlık standartlarını kullanmak,
3. Ölümcül ve ölümcül olmayan sağlık sonuçları için ortak standart bir ölçüt oluşturmak,
4. Müdahalelerin toplumun sağlık düzeyi üzerindeki etkisi ve maliyet-etkililiğini hesaplamak için ortak
bir standart ölçüt oluşturmaktır.
DALY, bir kişinin erken ölmesi nedeni ile kaybetmiş olduğu yıllar ile herhangi bir rahatsızlığı nedeni
ile sakat olarak sürdürdüğü yaşam yıllarının birlikte ifade edildiği bir ölçüttür. DALY hem maliyet hem de
sağlık etkilerinin beraberce kullanıldığı bir ölçüt olduğundan farklı sağlık müdahaleleri sonucu ilave sağlıklı bir
yaşam yılı üretebilmek için gerekli maliyetlerin karşılaştırılmasına da yardımcı olmaktadır.
Toplumdaki belirli hastalıkların yükünü hesaplamanın sağladığı avantajlardan bazıları aşağıda
sıralanmaktadır (2,3,5);
1. Sağlık bakım sisteminde karar verici mekanizmaların, sağlık hizmetlerinin planlanması ve sunumunda
gerekli olan toplumsal öncelikleri saptamalarına yardımcı olmak,
2. Sağlık bakım sisteminde karar verici otoriteleri bilgilendirip, çalışmalarına yön veren bilimsel
araştırmaların önceliklerinin belirlenmesinde yönlendirici olmak,
3. Toplumda risk altındaki ve sağlık hizmetlerine öncelikli gereksinimleri olan grupların saptanmasına
yardımcı olmak,
4. Halk sağlığı çalışanlarının eğitimlerinin geliştirilip güncellenmesine yardımcı olmak,
5. Hastalık yükü ölçütlerini, sağlık programlarının planlanıp değerlendirilmesinde karşılaştırabilir birimler
olarak kullanmak,
6. Uluslararası karşılaştırmalar yapabilmek, farklı sağlık sistemlerinin performanslarını değerlendirip,
diğer sosyal, ekonomik, politik ve kültürel değişkenlerle ilişkileri incelemektir.
Bilindiği üzere son yıllarda mortalite ve ölümcül olmayan sağlık sonuçlarını birarada değerlendiren
toplum bazında hastalık yükü ölçütleri geliştirmeye yönelik uluslararası çabalar harcanmıştır. 1993 yılında,
Hindistan’da Andhra Pradesh’te yapılan çalışmadan bu yana 35 ulusal hastalık yükü (UHY) çalışmasına
başlanmıştır. Bu çalışmaların bazıları tamamlanmış, bazıları da halen sürmektedir. Çalışmaların pek çoğunda
Murray ve Lopez’in ilk önce öne sürdüğü temel prensipler ve yöntem uygulanmasına rağmen, bu çalışmalar
birbirleriyle tam anlamıyla karşılaştırılabilir değillerdir çünkü yöntemdeki değişikliklerle birlikte farklı
uygulamalar söz konusudur. Örneğin; UHY çalışmalarının ilk versiyonları olan çalışmalar (Lozano et al 1994,
1995, Fundaction Mexicana Para La Salud 1995, Republica de Colombia Ministrio de Salud 1994, Concha ve
Arkadaşları 1996, Vos et al 1995), kısıtlılık durumlarının kullanıldığı UHY çalışmalarına örnek olarak
verilebilir (6,7). Günümüze kadar yürütülen tüm çalışmalar değerlendirildiğinde ise; 1993 yılında yayınlanan
ilk KHY çalışmasından sonra 1996’ da bu çalışma revize edilmiş, 2003 yılında son şekli verilmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından bu araştırmada da uygulanan 2000 yılı KHY çalışmasının belirgin
özellikleri (8-16);
• Temel neden veya neden grupları için yaş, cinsiyet, 5 bölge ve kır-kente göre erken mortalite ve hastalık
yükünü ölçmek,
• Karşılaştırmalı bir çerçevede, seçilen bazı risk faktörlerinin hastalık yüküne olan katkısını analiz etmek,
• Gelecek 20 yıl boyunca hastalık yükünün neden olabileceği çeşitli senaryoları geliştirmek
olarak sıralanabilir.
35
1.3 DALY-Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılı
DALY toplum sağlığının ölçüm özetini, örneğin mortalite ve ölümcül olmayan sağlık çıktılarının tek
bir sayı ile temsil edilmesi için birleştiren bir ölçüttür. DALY kavramı, çeşitli hastalıkların neden olduğu
prematür ölümler ile ölümle sonuçlanmayan, ancak uzun dönemli sakatlık ve işlev kaybına neden olan hastalık
durumlarının yol açtığı hastalık yükünün, tek bir ölçüt ile değerlendirilebilmesini amaçlamaktadır. Diğer bir
deyişle DALY insidans/prevalans perspektifine dayalı kalarak hem çeşitli hastalıkların neden olduğu erken
ölümlerden dolayı kaybedilen yaşam yılları, hem de ölümle sonuçlanmayan durumlarda hastalık, kaza veya
yaralanmaların neden olduğu işlev kaybı ve sakatlıkları bir arada değerlendirmeye yarar (2,3,12-15).
Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde, mortalitenin giderek azalması ve yaşam boyu değişik
derecelerde işlev kaybına neden olan kronik hastalıkların giderek yaygınlaşması, önerilen bu hastalık yükü
kavramının önemini daha da arttırmaktadır.
Erken mortaliteye bağlı olarak kaybedilen muhtemel yaşam yıllarının ölçümleri uzun yıllar boyunca
çeşitli ölüm nedenlerinin mortalite yükünü ölçmek için kullanılmıştır. Tüm bunlar ölüm yaşı ile standart ölüm
yaşı (genelde 65 yaş veya 75 yaş) arasındaki yıllarda oluşan aralığı ölçmektedir.
Görüldüğü üzere, DALY erken ölümden doğan kaybedilen yaşam yılları, sakatlık ya da iyi olmayan
sağlık durumundan dolayı sağlıklı yaşam yıllarının kaybını da kapsar. “Bir DALY”, “Bir sağlıklı yaşam
yılından kayıp” anlamına gelmektedir.
Her iki ölümcül ve ölümcül olmayan sağlık çıktılarının etkilerini içermesi için yaygın bir para birimi
veya ölçüme ihtiyaç duyulmaktadır. DALY’ ler bugüne kadar geliştirilmiş pek çok diğer özet ölçümlerde
olduğu gibi zamanı ortak bir para birimi olarak kullanmaktadır. Bir DALY şu şekilde hesaplanmaktadır; önce
nüfustaki erken mortaliteden dolayı kaybedilen yaşam yıllarının toplamı bulunup daha sonra sakatlıkla
kaybedilen yaşam yılları ile toplanır:
DALY = ( YLL + YLD )
Bu çalışmada kullanılan, hastalık yükü hesaplamaları yöntemi, Murray ve Lopez tarafından
geliştirilmiştir (1996). KHY, ve diğer mevcut gelişmeler Dünya Sağlık Örgütü tarafından revize edilmiştir.
Murray ve Lopez tarafından geliştirilen yöntem, hastalıkların bir evrensel gösterge üzerinde DALY ile
gösterilmesine izin vermektedir. Ortalama yaşam beklentisi yaşı, her bir erken ölüm için kaybedilen yaşam
yıllarını belirler. Bunun gibi, yaralanma veya hastalıktan doğan sakatlıklar da ölçülebilir. Bu sakatlık ile
yaşanan yıllara atfedilebilir (YLD). DALY’ ler, nüfus düzeyinde YLL ve YLD toplamıdır ve bu nüfustaki
hastalık yükünü etkiler. Murray ve Lopez tarafından sunulan DALY hesaplamaları için genel formül şöyledir
(3,12,14,15,16,):
⎡ DCe − βa ⎤ −( β + r ) L
(1 + ( β + r )( L + a) − (1 + ( β + r )a )
DALY = − ⎢
e
2⎥
⎣ (β + r ) ⎦
[
]
Bu formülde;
r= iskonto oranı(r=0.03)
a= hastalığın başlama yaşı
L= hastalığın süresi
D= engellilik oranı
C= yaş-ağırlığı fonksiyonu düzeltme faktörü (C=0,16243)
β= yaş-ağırlığı fonksiyonu parametresi(β=0.04)’ni temsil eder.
UHY hesaplama çalışmalarında mevcut, elde edilebilir bilgileri kullanarak, hastalık ve sakatlıklar ile
önemli risk faktörlerinin ölümcül ve ölümcül olmayan etkilerini dikkate almak, seçilmiş bazı hastalıklara özgü
bu hesaplamaların yapılabilmesi için gerekli olan çalışmaların planlanması açısından önem taşımaktadır.
Öncelikle analiz edilecek hastalık kategorileri ve kodlama sistemi, yaş grupları, cinsiyet ve analiz için temel
alınan yıl, tahmin yapılacak bölgeler ile sosyal değerlerin (kalan yaşam beklentisi, indirgeme oranı, yaş
ağırlıkları ve sakatlık ağırlıkları) tespiti önemlidir (3,8,9).
36
1.4 Hastalık Yükü Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gerekli Noktalar
a. Hastalık Yükü Hesaplamalarında Kullanılan Bireysel Tanımlayıcı Özellikler, Yaş ve Cinsiyet İle
Sınırlı Olmalıdır;
DALY hesaplamalarında, hem gereksiz karmaşıklığı önlemek, hem de hesaplamaları basite
indirgeyerek kullanımı kolaylaştırmak amacıyla bireysel değişkenler olarak sadece yaş ve cinsiyet verilerinin
kullanılmasının yeterli olduğu düşünülmektedir.
b. Benzer Sağlık Durumları Benzer Şekilde Değerlendirilmelidir;
Örneğin, 60 yaşındaki bir kadının veya 3 yaşındaki bir çocuğun ölümünden kaynaklanan hastalık
yükünün Türkiye’de de Amerika Birleşik Devletleri’nde de, Afrika’nın herhangi bir ülkesinde de aynı olması
gerekmektedir. Dolayısıyla hastalık yükü değerlerinin bölgesel ve uluslararası karşılaştırmaları olası olabilir.
c. Hastalık Yükü Hesaplamalarında Temel Ölçü Birimi Zamandır;
Hastalık yükü hesaplamaları diğer göstergelerden farklı olarak birleşik bir sağlık göstergesidir.
Hesaplamalarda da temel bir ölçümün seçilmesi gerekmektedir. Bu temel ölçü zamandır. DALY, hastalık
yükünü en iyi ölçme şekli zaman birimlerini kullanmaya dayalıdır. Zaman birimlerini ölçüm birimleri olarak
seçen hastalık yükü ayrıca insidans ve prevalans ölçümleriyle de hesaplanabilir. DALY erken mortaliteye bağlı
olarak kaybedilen zamanı belirleyen ölüm hızının ve her yaşta ölüme bağlı olarak kaybedilen yaşam süresinin
bir fonksiyonudur.
Sakatlıkla yaşanan toplam zamanı ölçmek için en az iki yöntem vardır. Yöntemlerden biri hastalığın
prevalans değerini almak ve varsa mevsimsel değişikliklere uyarlamak ve prevalans değerini bir yıl ile çarparak
sakatlıkla yaşanan toplam zamanı tahmin etmektir. Bir diğer alternatif yöntem ise hastalıkların insidansını ve
her hastalık ya da sekelin ortalama süresini ölçmek olarak gösterilebilir. Böylece insidansın süre ile çarpılması
ile, sakatlıkla yaşanan toplam zaman tahmini elde edilecektir. Bu yöntem, DSÖ tarafından önerilen ve bu
araştırmada kullanılan yöntemdir.
Hastalık yükü analizlerinde, DALY hesaplamalarında üç nedenden dolayı bir insidans yaklaşımı
seçilmiştir (3,12,1,15);
a. Sakatlıkla yaşanan zamanı hesaplama yöntemi erken mortaliteye bağlı olarak kaybedilen zamanı
hesaplama yöntemi ile tutarlıdır.
b. Bir insidans yaklaşımı mevcut epidemiolojik eğilimlere karşı hassastır.
c. İnsidansın ölçümü veya bu ölçümü vaka ölümlülüğü ve remisyon hızları ile prevalans verilerinden elde
etmektir. Eğer, hesaplamalar prevalans verileri değerlendirilmeksizin kullanılırsa eksik olabilecek bir iç
tutarlılık oluşabilir.
37
YÖNTEM
KHY çerçevesinde kullanılan ve ilk kez 1993’te tanımlanan yöntemler ortaya çıkan yeni uygulamalar
doğrultusunda 1996 yılında yenilenmiş, 2003 yılında ise yeniden değerlendirilerek bazı değişimler eklenmiştir.
Bu metodolojiye göre, uygulamada her bir hastalık ve sekeline yönelik DALY hesaplamalarının
gerçekleştirilebilmesinde üç temel ilke söz konusudur (3,8-12,18,19,20,21);
1. Yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızlarını çıkartmak ve buna bağlı olarak referans yıla özgü yaşam
tablolarını hazırlamak, böylece toplam yıl ortası nüfusu, yaş ve cinsiyete özgü toplam ölüm sayılarını
elde etmek.
2. Yaşa, cinsiyete ve nedene özel ölüm yapısını tahmin etmek. Bu tahminler sadece YLL hesaplamasında
kullanılmaz, aynı zamanda hastalıkların insidansı, prevalansı ve vaka ölümlülüğü içinde iyi bir
tahmindir.
3. Hastalık bazında sistematik epidemiyolojik değerlendirmeler sonucu insidans, prevalans, hastalık
süresi, remisyon ve vaka ölümlülüğü konusunda tahminler geliştirmektir. Bu durum ölüm ile ilgili
mevcut veri kaynaklarının gözden geçirilmesinde ve YLD tahminlerini geliştirmede yardımcıdır.
Hastalık yükü hesaplamalarının ilk aşamasında nüfus ve ölümle ilgili tüm veri kaynaklarının ayrıntılı
analizi gerçekleştirilmek zorundadır. Bu amaçla bu bölümde, Ulusal Hastalık Yükü çerçevesinde YLL ve
DALY hesaplamaları için gerekli olan, DALY kavramını dünyaya tanıtan Prof. Alan Lopez önderliğinde
Epidemiyoloji Grubunun Türkiye’nin nüfus yapısı, yaşam tabloları, mortalite ve ölüm nedenleri analizlerinde
izlenen yönteme kısaca değinilecektir.
Türkiye’deki mevcut veri kaynaklarında öncelikle Türkiye’nin nüfus yapısı, daha sonra da ölümler ile
ilgili veriler tartışılacaktır.
2.1 Türkiye’nin Nüfus Yapısı: Hayati İstatistikler
Türkiye’de 1990 yılına kadar sonu 0 ve 5 ile biten yıllarda, 1990 yılından sonra ise 10 yılda bir nüfus
sayımı yapılmaktadır. Devlet İstatistik Enstitüsü (DIE) tarafından yapılan bu nüfus sayımı içerisinde yaş,
cinsiyet, eğitim, meslek, medeni hal ve sakatlıklar gibi konular da yer almaktadır. Türkiye’de son nüfus sayımı
2000 yılında gerçekleştirilmiştir ve bu sayıma o hanede son 12 ay içerisinde meydana gelen ölümler de dahil
edilmiştir. Ayrıca tespit edilen bu ölümlere ait veriler araştırmanın gerçekleştirildiği dönemde analizlerinin
yapılamadığı belirtilerek DİE tarafından verilememiş dolayısıyla hesaplamalarda kullanımı sözkonusu
olmamıştır. Türkiye’nin nüfus yapısı değerlendirilirken 1990 yılı nüfus sayımı, 1997 yılı nüfus tespiti ve 2000
yılı nüfus sayımı dikkate alınmış ve analizler gerçekleştirilmiştir.
KHY analizlerinde 2000 yılı referans yıl olarak seçildiği için tüm analizlerde DİE 2000 nüfus sayımı
sonuçları kullanılmıştır. Yaş grupları olarak KHY yaş grupları dikkate alınmış olup, DİE tarafından bilinmeyen
olarak belirtilen 23,381 kişinin yaş grubu ve cinsiyete göre yaş grubunun toplam içersindeki ağırlığı göz önüne
alınarak dağıtım yapılmıştır.
38
2.1.1 Yaş ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı
1990 yılı nüfus sayımına göre yaş ve cinsiyete göre dağılım Tablo 2.1’de verilmektedir (22).
Tablo 2.1 Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı (1990 Yılı Nüfus Sayımı)
Erkek
Kadın
Toplam
Yaş Grupları
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
0_4
5_9
10_14
15_19
20_24
25_29
30_34
35_39
40_44
45_49
50_54
55_59
60_64
65+
Bilinmeyen
3.052.255
3.541.409
3.560.900
3.165.061
2.581.153
2.435.765
2.096.899
1.784.121
1.418.784
1.111.113
980.115
993.402
768.547
1.091.142
26.381
10,67
12,38
12,45
11,06
9,02
8,51
7,33
6,24
4,96
3,88
3,43
3,47
2,69
3,81
0,09
2.902.489
3.357.800
3.330.499
3.051.408
2.514.351
2.377.362
1.989.410
1.705.943
1.369.640
1.090.046
1.038.853
947.119
846.746
1.326.221
18.101
10,42
12,05
11,95
10,95
9,02
8,53
7,14
6,12
4,92
3,91
3,73
3,40
3,04
4,76
0,06
5.954.744
6.899.209
6.891.399
6.216.469
5.095.504
4.813.127
4.086.309
3.490.064
2.788.424
2.201.159
2.018.968
1.940.521
1.615.293
2.417.363
44.482
10,54
12,22
12,20
11,01
9,02
8,52
7,24
6,18
4,94
3,90
3,58
3,44
2,86
4,28
0,08
Toplam
28.607.047 100,00
Kaynak: DİE, 1990 Yılı Nüfus Sayımı.
27.865.988
100,00
56.473.035
100,00
Küresel Hastalık Yükü sınıflamasında kullanılan yaş gruplarına göre dağılım ise Tablo 2.2’de
sunulmaktadır. Aynı dağılımlar 2000 yılı için Tablo 2.3-2.5 arasında verilmektedir (23).
Dağılımı (1990 Yılı Nüfus Sayımı)
Yaş Grupları
0-4
5-14
15-44
45-59
60+
Bilinmeyen
Erkek
Sayı
Yüzde
3.052.255
7.102.309
13.481.783
3.084.630
1.859.689
26.381
Kadın
Sayı
Yüzde
Toplam
Sayı
Yüzde
10,67
24,83
47,13
10,78
6,50
0,09
2.902.489
6.688.299
13.008.114
3.076.018
2.172.967
18.101
10,42
24,00
46,68
11,04
7,80
0,06
5.954.744
13.790.608
26.489.897
6.160.648
4.032.656
44.482
10,54
24,42
46,91
10,91
7,14
0,08
Toplam
28.607.047 100,00
Kaynak: DİE, 1990 Yılı Nüfus Sayımı
27.865.988
100,00
56.473.035
100,00
39
Tablo 2.3 Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı (2000 Yılı Nüfus Sayımı)
Yaş Grupları
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85+
Bilinmeyen
Erkek
Sayı
Yüzde
3.396.690
3.485.746
3.570.657
3.691.218
3.426.714
2.976.430
2.552.370
2.453.579
2.083.531
1.710.757
1.356.391
1.016.254
864.299
794.881
517.870
254.443
98.797
83.572
12.536
9,89
10,15
10,40
10,75
9,98
8,67
7,43
7,14
6,07
4,98
3,95
2,96
2,52
2,31
1,51
0,74
0,29
0,24
0,04
Kadın
Sayı
Yüzde
3.188.132
3.270.871
3.307.999
3.518.257
3.263.432
2.918.825
2.457.285
2.400.808
1.985.225
1.658.012
1.360.958
1.042.168
964.989
850.636
654.773
323.154
147.895
132.928
10.845
9,53
9,78
9,89
10,52
9,75
8,72
7,34
7,18
5,93
4,96
4,07
3,11
2,88
2,54
1,96
0,97
0,44
0,40
0,03
Toplam
Sayı
Yüzde
6.584.822
6.756.617
6.878.656
7.209.475
6.690.146
5.895.255
5.009.655
4.854.387
4.068.756
3.368.769
2.717.349
2.058.422
1.829.288
1.645.517
1.172.643
577.597
246.692
216.500
23.381
9,71
9,96
10,14
10,63
9,87
8,69
7,39
7,16
6,00
4,97
4,01
3,04
2,70
2,43
1,73
0,85
0,36
0,32
0,03
Toplam
34.346.735 100,00 33.457.192 100,00 67.803.927 100,00
Kaynak: DİE, 2000 Yılı Nüfus Sayımı. Bu tabloda bilinmeyen nüfuslarının yaşa ve cinsiyete göre dağılımı
yapılmamış, DİE 2000 Genel Nüfus sayımı sonuçları, T.C.Başbakanlık DİE, 2003 yayınından direkt olarak
verilmiştir.
2000 yılında yapılan son nüfus sayımı Türkiye nüfusunun 67.8 milyona ulaştığını göstermektedir.
Ayrıca, 1990-1997 yılları arasındaki dönemde yıllık nüfus büyüme hızının yaklaşık binde 15 olduğu
görülmektedir.
Dağılımı (2000 Yılı Nüfus Sayımı)
Erkek
Kadın
Toplam
Yaş Grupları
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
0-4
3.396.690
9,89
3.188.132
9,53
6.584.822
9,71
5-14
7.056.403
20,54
6.578.870
19,66
13.635.273
20,11
15-44
17.183.842
50,03
16.543.832
49,45
33.727.674
49,74
45-59
4.083.402
11,89
4.061.138
12,14
8.144.540
12,02
60+
2.613.862
7,62
3.074.375
9,19
5.688.237
8,39
Bilinmeyen
12.536
0,03
10.845
0,03
23.381
0,03
Toplam
34.346.735
100,00
33.457.192
100,00
67.803.927
100,00
Kaynak: DİE, 2000 Yılı Nüfus Sayımı
Türkiye nüfusunun cinsiyet dağılımı, dünya nüfusunun cinsiyet dağılımından pek bir farklılık
göstermemektedir. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere savaşların ve büyük afetlerin olmadığı durumlarda farklı
bir dağılım beklemek gerçekçi değildir.
40
Tablo 2.5 Nüfusun Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı, (1965-2000 Yılları Nüfus Sayımı)
1965
1970
1975
51,0
50,6
51,4
Erkek
49,0
49,4
48,6
Kadın
Kaynak: DİE, 2000, Kongar (1998)
1980
50,7
49,3
1985
50,7
49,3
1990
50,7
49,3
2000
50,7
49,3
Türkiye nüfusunun dünya nüfusuna göre en çarpıcı özelliği yaş dağılımında görülmektedir. Tablo
2.6’da görüldüğü üzere Türkiye nüfusu büyük oranda genç nüfustan oluşmaktadır.
Tablo 2.6 Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı (1965-2000 Yılları Arası)
Yıllar
0-14
15-64
65+
Bilinmeyen
41,9
54,0
4,0
0,2
1965
41,8
53,8
4,4
0,1
1970
40,5
54,7
4,6
0,0
1975
39,0
53,8
4,7
0,2
1980
37,5
58,1
4,2
0,4
1985
35,0
60,7
4,3
0,2
1990
29,8
64,5
5,7
0,3
2000
Kaynak: Sezal İ. ‘Türkiye’de Eğitim ve Nüfus: Yapılar ve Etkileşimler’ Nüfus ve
Kalkınma, Nisan 2001, sayfa 76 Ankara, Yayın No. NEE-HÜ. 01-02.
2.1.2 Nüfusun Coğrafik Dağılımı
Nüfusun coğrafik dağılımında kır-kent dağılımı ile bölgelere göre dağılım dikkat çekmektedir.
Tablo 2.7 Nüfusun Kır Kent Ayrımına Göre Yüzde Dağılımı ve Kentleşme Hızları (1965-2000 Yılları
Arası)
Kentleşme
Hızı (%)
34,4
65,6
4,0
1965
38,5
61,5
4,7
1970
41,8
58,2
4,2
1975
43,9
56,1
3,1
1980
53,0
47,0
6,3
1985
59,6
40,4
4,3
1990
65,0
35,0
2,8
1997
65,0
35,0
2,8
2000
Kaynak: Sezal İ. ‘Türkiye’de Eğitim ve Nüfus: Yapılar ve Etkileşimler’ Nüfus ve Kalkınma,
Nisan 2001, sayfa 77 Ankara, Yayın No. NEE-HÜ. 01-02, Kongar 1998, TNSA 1998
Yıllar
Kent
Kır
Tablo 2.7’de yıllara göre kent ve kır nüfuslarının yüzde dağılımı verilmektedir. Tabloda görüldüğü
üzere, Türkiye’nin kentleşme hızı azalmaya ciddi bir şekilde devam etmektedir. Türkiye nüfusu 1920’lerden bu
yana hızla kentleşmektedir. Ayrıca, 1950’lere kadar nüfusun dörtte birinden az kısmı 10,000’den fazla nüfuslu
yerleşim birimlerinde yaşamaktaydı. 1980’lerden itibaren nüfusun yarıdan fazlası 10,000’i aşan nüfuslu kentsel
bölgelere yerleşmiştir. Kentleşme hızı 1970-1990 yılları arasındaki dönemde yaklaşık binde 50’dir. Bu hızlı
kentleşme hizmet sağlamada ve planlanmamış şehirlerde gecekonduların artışında kuşkusuz problemlere neden
olmuştur (UNFPA Türkiye Nüfus Değerlendirmesi Çalışması, 2000). Kentleşmenin toplumların gelişim
sürecinin temel dinamiklerinden biri olduğu düşünüldüğünde, bunun Türkiye için pozitif bir etkisi olduğu
söylenebilir.
Tablo 2.8’de Türkiye’de nüfusun bölgelere göre dağılımı ve nüfus artış hızları, Tablo 2.9’da ise
kentleşme hızlarının bölgelere göre yüzde dağılımı verilmektedir.
41
Tablo 2.8 Nüfusun Bölgelere Göre Dağılımı ve Nüfus Artış Hızları (1990, 1997, 2000 Yılları Nüfus
Sayımı)
Bölgeler
TOPLAM
Marmara
Ege
Akdeniz
İç Anadolu
Karadeniz
Doğu Anadolu
Güney Doğu Anadolu
1990
Nüfus Sayımı
1997
Nüfus Sayımı
2000
Nüfus Sayımı
56 473 035
13 295 878
7 594 977
7 026 489
9 913 306
8 136 713
5 348 512
5 157 160
62 865 574
16 186 673
8 452 087
8 058 311
10 580 657
7 843 966
5 614 907
6 128 973
67.803.927
17 365 027
8 938 781
8 706 005
11 608 868
8 439 213
6 137 414
6 608 619
Nüfus Artış
Hızı
(1990-2000)
18,28
26,69
16,29
21,43
15,78
3,65
13,75
24,79
Kaynak: T.C. Başbakanlık DİE, 1990, 1997, 2000, Genel Nüfus Sayımı Sonuçları
Nüfus artış hızı açısından yıllar değerlendirildiğinde daha önceki yıllardan süregelen eğilimin dikkat
çekecek şekilde ortaya çıktığı görülmektedir. Teknik Şartname’de yer alan bölge tanımları doğrultusunda ulusal
hastalık yükü hesaplamalarında 2000 yılı nüfus sayımı çerçevesinde geliştirilen bölge nüfusları Ek 5’ de
sunulmaktadır.
Tablo 2.9 Kentleşme Hızlarının Bölgelere Göre Yüzde Dağılımı
Bölgeler
1960
1970
1980
1990
1997
2000
43,3
52,4
68,7
75,1
76,4
79,1
Marmara
31,6
39,8
49,8
54,3
57,9
59,8
Güney
30,3
34,1
48,6
53,0
58,0
61,5
Ege
24,8
36,1
47,4
59,5
65,0
69,3
Orta Anadolu
16,1
23,0
36,5
53,5
61,6
62,7
Güney Doğu
13,4
22,2
27,2
37,5
44,4
53,1
Doğu Anadolu
11,4
17,7
24,0
33,7
41,5
49,0
Kuzey
TÜRKİYE
25,2
45,4
50,9
55,4
64,6
64,9
Kaynak: Sezal İ. ‘Türkiye’de Eğitim ve Nüfus: Yapılar ve Etkileşimler’ Nüfus ve Kalkınma,
Nisan 2001, sayfa 77 Ankara, Yayın No. NEE-HÜ
Tablo 2.10 Yıllara Göre Toplam Nüfus, Yıllık Nüfus Artış Hızı ve Kentleşme Hızlarının Dağılımı
Nüfus Sayımı Yılları
Nüfus (*1000)
Yıllık Nüfus Artış Hızı
Kentleşme (%)
16,4
13,648
1927
16,9
2,1
16,158
1935
18,0
2,0
17,821
1940
18,3
1,1
18,790
1945
18,1
2,2
20,947
1950
22,5
2,8
24,065
1955
26,3
2,9
27,755
1960
29,9
2,5
31,391
1965
35,8
2,5
35,605
1970
41,4
2,5
40,348
1975
45,4
44,737
2,1
1980
51,1
50,664
2,5
1985
56,3
56,473
2,2
1990
63,0
1,5
62,866
1997
65.0
1,8
2000
67,803
Kaynak: Sezal İ. ‘Türkiye’de Eğitim ve Nüfus: Yapılar ve Etkileşimler’ Nüfus ve Kalkınma, Nisan 2001,
sayfa 74 Ankara, Yayın No. NEE-HÜ. DİE, 2000,UNFPA Türkiye Nüfus Değerlendirmesi Çalışması, 2000
Türkiye nüfus artış hızı önemli bir düşme eğilimi göstermektedir. Türkiye’nin nüfus yapısı kısaca
değerlendirildikten sonra eldeki veriler ışığında yaşam tabloları hazırlanmıştır. Mortalite analizlerini
yapabilmek için yaşam tablolarının belirlenmesi, özellikle yaşa ve cinsiyete yönelik ölüm hızlarının
hesaplanması gerekmektedir. Hastalık yükü çalışmalarının ilk basamağı yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızlarının
saptanmasıdır. Bu amaçla eldeki tüm veri kaynakları kullanılmıştır. Bunlardan en önemlilerinden birisi yukarda
42
sunulan hayati istatistiklerden nüfus sayımlarıdır. Son derece önemli olan bir diğer önemli veri kaynağı ise
ölüm istatistikleridir.
2.2 Mortalite Analizleri
Herhangi bir hastalık yükü çalışmasının ilk analitik basamağı, çalışma için seçilmiş referans yıl için
belirlenen nüfusun yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızlarını tahmin etmektir. Bu referans yıl demografik verinin
ulaşılabildiği en erken yıl olmalıdır. Bu projede seçilen referans yıl 2000’dir. Çünkü en son nüfus sayımı bu
yılda gerçekleştirilmiştir.
2.2.1 Mortalite Konusundaki Veri Kaynakları: Ölüm Kayıtları, Devlet İstatistik Enstitüsü
Kayıtları
Türkiye’deki ölümlerle ilgili birincil veri kaynakları Devlet İstatistik Enstitüsü’nden (DIE) elde edilen
il ve ilçe ölüm istatistikleridir. Bir ölüm meydana geldiğinde, ölenin gömülebilmesi için “Defin Ruhsatı” (Ölü
Gömme İzin Kağıdı) düzenlenmesi yasal bir zorunluluktur. “Defin Ruhsatı”nı dolduran kurumlar bu belge ile
birlikte bulunan “Ölüm İstatistik Form”larını da aynı anda doldurmakta ve bunlar daha sonra DİE’ye
gönderilmektedir. Türkiye’yi kapsayan ölüm bilgilerinin tamamı DİE’nin bu formlardan derlediği bilgilere
dayalıdır.
DİE yalnızca il ve ilçe merkezlerinde meydana gelen ölümler hakkındaki bilgileri toplayabilmektedir.
Bu nedenle de Türkiye’de, ölümlere ilişkin il ve ilçe merkezlerinden daha küçük yerleşim birimlerini de
kapsayan tüm Türkiye’yi temsil yeteneğinde, bilgi bulunmamaktadır.
Ölüm hakkındaki bilgilerin toplanmasına 1931 yılında başlanmış ve 1949 yılı sonuna kadar nüfusu en
fazla olan 25 il merkezi, 1950-1957 yılları arasında bütün il merkezleri kapsanmıştır. 1982 yılından itibaren
bucak ve köylerde meydana gelen ölümler hakkındaki bilgiler de toplanmaya başlanmış ise de bu yerleşim
birimlerinden gelen verilerin çok eksik olması nedeniyle henüz genel değerlendirmeye sokulmamışlardır. Bu
nedenle de, günümüzde Türkiye’yi temsil eden ölüm verilerine yalnızca il ve ilçe merkezleri düzeyinde
ulaşılabilmektedir. “Ölü Gömme İzin Kağıdı”nın alınması ve dolayısı ile de bununla birlikte bulunan “Ölüm
İstatistik Form”larının doldurulması yasal bir zorunluluk olmasına karşın, il ve ilçe merkezlerinden önemli
miktarda eksik bildirim yapıldığı bilinmektedir. Bunun bir sonucu olarak bu bilgilerden hareketle hesaplanan
ölüm hızları da gerçek ölüm hızlarına göre düşük olmaktadır. Bu veriler içerisinde yaş ve cinsiyet bilgileri ile
seçilmiş 50 ve 150 nedene göre ölüm sayıları yer almaktadır.
2.2.2 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde bebek ve beş yaş altı çocuk ölümlerinin toplam
ölümler içinde önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir. Ancak bu pay yıllar ilerledikçe azalmaktadır. Tablo
2.11’de verilen 1987-2000 yılları arasındaki ölüm bilgileri incelendiğinde, 1987 yılında sıfır yaş ölümleri tüm
ölümler içinde %16,16’lık bir paya sahipken bu payın 2000 yılında %8,92’ye düşmüş olduğu görülmektedir.
Aynı şekilde, 0-4 yaş ölümlerde tüm ölümler içinde 1987 yılında %18,84’lük bir paya sahipken bu pay 2000
yılında %10,58’e düşmüştür (24).
43
Tablo 2.11 İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına ve Yıllara Göre Dağılımı (1987-2000)
134.025
Sayı
21.659
0
%
16,16
1-4
Sayı
%
3.585
2,67
0-4
Sayı
%
25.244
18,84
5+
Sayı
%
108.347
80,84
Bilinmeyen
Sayı
%
434
0,32
1988
134.627
20.581
15,29
3.637
2,70
24.218
17,99
109.598
81,41
811
0,60
1989
150.475
23.538
15,64
3.613
2,40
27.151
18,04
122.537
81,43
787
0,52
1990
150.292
21.871
14,55
3.479
2,31
25.350
16,87
124.441
82,80
501
0,33
1991
150.925
20.216
13,39
3.234
2,14
23.450
15,54
127.425
84,43
50
0,03
1992
155.106
19.412
12,52
3.152
2,03
22.564
14,55
132.342
85,32
200
0,13
1993
157.323
19.412
12,34
3.071
1,95
22.483
14,29
134.650
85,59
190
0,12
1994
163.232
19.126
11,72
3.267
2,00
22.393
13,72
140.535
86,10
304
0,19
1995
169.856
20.080
11,82
3.091
1,82
23.171
13,64
146.484
86,24
201
0,12
1996
164.534
17.292
10,51
3.105
1,89
20.397
12,40
143.979
87,51
158
0,10
1997
168.060
16.862
10,03
3.004
1,79
19.866
11,82
148.009
88,07
185
0,11
1998
175.429
17.704
10,09
3.136
1,79
20.840
11,88
154.589
88,12
0
0,00
1999
185.141
15.870
8,57
3.698
2,00
19.568
10,57
164.525
88,86
1.048
0,57
2000
174.315
15.543
8,92
2.907
1,67
18.450
10,58
155.865
89,42
0
0,00
Yıllar
Toplam
1987
Kaynak: T.C Başbakanlık DİE, 1987-2000 Ölüm İstatistikleri
Grafik 2: TÜRKİYE'DE İL VE İLÇE ÖLÜMLERİNİN YAŞ GRUPLARINA VE
YILLARA GÖRE DAĞILIMI
180000
160000
ÖLÜM SAYISI
140000
120000
0 Yaş
1-4 Yaş
5+ Yaş
100000
80000
60000
40000
20000
0
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
00
YILLAR
Şekil 2.1 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına ve Yıllara Göre Dağılımı
44
Grafik 3 : TÜRKİYE'DE İL VE İLÇE ÖLÜMLERİ İÇİNDE BEBEK
ÖLÜMLERİNİN DÖNEMLERİNE VE YILLARA GÖRE DAĞILIMI
25000
ÖLÜM SAYISI
20000
15000
1-6 GÜN
7-29 GÜN
1-11 AY
0 toplamı
10000
5000
0
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
00
YILLAR
Şekil 2.2 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümleri İçinde Bebek Ölümlerinin Dönemlere ve Yıllara Göre Dağılımı
Yukarıdaki tablo ve şekillerden görüldüğü üzere Türkiye’de beş yaş altı ölümlerin tüm ölümler içindeki
payı yıldan yıla azalmaktadır. Bununla birlikte beş yaş altı ölümler bebeklik dönemine, bebeklik dönemindeki
ölümler de özellikle 1-6 günlük dönemde yoğunlaşmaktadır. Türkiye’deki bebek ölümleri hızla doğum öncesi
ve doğum sırası sorunlardan kaynaklanan ölümlere (neonatal ölümler) yoğunlaşmaktadır. DİE verilerine göre;
Türkiye’de bebek ölümlerinin büyük bir kısmı bir ayını doldurmadan ölen bebeklerdir. Bebek ölümlerinin
%38’i doğum travması, güç doğum ve diğer anoksi/hipoksi halleri ile perinatal mortalitenin diğer nedenleri
başlığı altında toplanmaktadır (24).
2.2.3 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümlerinin Cinsiyete Göre Dağılımı
İl ve ilçe ölümleri incelendiğinde, 75 ve daha yukarı yaş grubu gözönüne alınmadığında, tüm yaş
gruplarında erkek ölümleri kadın ölümlerinden daha fazladır. Kadın ve erkek ölümleri arasındaki bu farklılık 514 yaş grubundan sonra yaşla beraber paralel olarak artmakta ve 55-64 yaş grubunda en yüksek düzeyine
ulaşmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de erkek ölümleri kadın ölümlerine göre daha genç kuşakta
yoğunlaşmaktadır. Kadınların beklenen ömrü erkeklerden daha uzundur.
Tablo 2.12 İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (1999-2000)
Toplam
0
1-4 5-14 15-24 25-34
Toplam 185.141 15.870 3.698 3.967 5.996 6.360
8,6
2,0
2,1
3,2
3,4
%
100.0
Erkek 104.213 8.931 1.976 2.240 3.564 3.913
8,6
1,9
2,1
3,4
3,8
1999
%
100.0
Kadın 80.928 6.939 1.722 1.727 2.432 2.447
8,6
2,1
2,1
3,0
3,0
%
100.0
Toplam 174.315 15.543 2.907 2.108 4.072 4.443
8,9
1,7
1,2
2,3
2,5
%
100.0
Erkek 98.368 8.765 1.622 1.251 2.577 2.847
8,9
1,6
1,3
2,6
2,9
2000
%
100.0
Kadın 75.947 6.778 1.285 857 1.495 1.596
8,9
1,7
1,1
2,0
2,1
%
100.0
Kaynak: T.C. Başbakanlık DİE, 1999-2000 Ölüm istatistikleri
35-44
9.900
5,3
6.367
6,1
3.533
4,4
8.091
4,6
5.468
5,6
2.623
3,5
45-54
16.862
9,1
11.420
11,0
5.442
6,7
15.750
9,0
10.882
11,1
4.868
6,4
55-64
26.744
14,4
17.294
16,6
9.450
11,7
26.400
15,1
17.332
17,6
9.068
11,9
65-74
46.753
25,3
27.289
26,2
19.464
24,1
45.635
26,2
26.311
26,7
19.324
25,4
75+ Bilinmiyor
47.943
1.048
25,9
0,6
20.746
473
19,9
0,5
27.197
575
33,6
0,7
49.366
0
28,3
0,0
21.313
0
21,7
0,0
28.053
0
36,9
0,0
45
Grafik 4: TÜRKİYE'DE İL VE İLÇE ÖLÜMLERİNİN YAŞ GRUPLARI VE
CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI (2000)
60000
ÖLÜM SAYISI
50000
40000
ERKEK
KADIN
TOPLAM
30000
20000
10000
0
0
1-4
5-14
15-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65-74
75+
YAŞ GRUPLARI
Şekil 2.3 Türkiye’de İl ve İlçe Ölümlerinin Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (2000)
Türkiye’deki il ve ilçe ölümleri incelendiğinde, kadın ölümlerinin tüm ölümler içindeki payının erkek
ölümlerinden daha az olduğu görülmektedir. Ayrıca bu dengesizlik zamanla artmaktadır. 1965 yılında il ve ilçe
ölümleri içindeki kadın ölümlerinin payı %45,9 iken bu pay 2000 yılında 43,5’e düşmüştür. Bu durum kadın
ölümlerinin ihbarının erkeklere göre daha az yapılması ile ilgili olup gerçek durumu yansıtmamaktadır (24).
Tablo 2.13 İl ve İlçe Ölümlerinin Cinsiyete ve Yıllara Göre Dağılımı
Yıllar
Erkek
Kadın
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
Sayı
51.648
58.054
66.780
73.273
80.139
85.284
97.212
98.368
%
54,1
55,5
55,5
56,3
56,7
56,7
57,2
56,4
Sayı
43.779
46.502
53.522
56.789
61.185
65.008
72.644
75.947
%
45,9
44,5
44,5
43,7
43,2
43,3
42,8
43,5
95.427
104.556
120.302
130.062
100
100
100
100
Toplam Sayı
%
141.324 150.292 169.856 174.315
100
100
100
100
Kaynak: T.C. Başbakanlık DİE, Ölüm istatistikleri
2.2.4 İl ve İlçe Ölümlerinin Bölgelere Göre Dağılımı
Tablo 2.14’de bölgelere ve yıllara göre Türkiye’deki ölümlerin dağılımı görülmektedir.
46
Tablo 2.14 İl ve İlçe Ölümlerinin Bölgelere ve Yıllara Göre Dağılımı (1990-2000)
1990
75.392
1991
75.696
1992
76.266
1993
78.443
1994
79.070
1995
84.002
Marmara
ve Ege
50,2
50,2
49,2
49,9
48,4
49,5
%
18.333 18.925 20.410 20.612 21.639 21.729
Akdeniz
12,2
12,5
13,2
13,1
13,3
12,8
%
İç Anadolu 34.507 34.799 36.917 36.003 38.551 39.415
23,0
23,1
23,8
22,9
23,6
23,2
%
8.630
8.441
8.355
8.377
8.503
8.863
Karadeniz
5,7
5,6
5,4
5,3
5,2
5,2
%
13.430 13.064 13.158 13.888 15.469 15.847
Doğu ve
Güneydoğu
8,9
8,7
8,5
8,8
9,5
9,3
%
Türkiye
150.292 150.925 155.106 157.323 163.232 169.856
1996
80.619
1997
82.485
1998
86.562
1999
93.589
2000
84.020
49,0
20.771
12,6
38.428
23,4
9.034
5,5
15.682
49,1
20.886
12,4
39.821
23,7
9.318
5,5
15.550
49,3
22.287
12,7
40.328
23,0
9.561
5,5
16.691
50,6
22.225
12,0
41.924
22,6
9.919
5,4
17.484
48,2
22.875
13,1
40.989
23,5
9.794
5,6
16.637
9,5
9,3
9,5
9,4
9,5
164.534 168.060 175.429 185.141 174.315
2.2.5 Yaşa Özel Ölüm Hızları ve Kaba Ölüm Hızı
Ölüm hızlarındaki düşüşler kaba ölüm hızında (KÖH)’da görülmektedir. KÖH 1960’larda binde 10’lar
civarında tahmin edilmiş, 1990 yılında ise binde 4,5’lere dek düşmüştür. DİE 2000 yılı için kaba ölüm hızını
binde 6.4 olarak tahmin etmektedir.
Tablo 2.15 Kaba Ölüm Hızının Yaş Gruplarına ve Yıllara Göre Dağılımı (Binde)
Yaş Grupları
0-4
5-14 15-64
65+
KÖH
1965
22.58 0.94
4.99
61.71
8.83
1970
17.50 0.73
4.21
55.68
7.63
1975
17.80 0.81
3.58
51.20
7.13
1980
14.49 0.59
3.33
54.39
7.19
1985
9.74
0.45
2.97
53.36
5.26
1990
7.21
0.39
2.64
47.98
4.50
2.2.6 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları
Bir başka veri kaynağı her 5 yılda bir yapılan Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması’dır (TNSA). Bu
araştırmada ölüm, yaş, cinsiyet ve bölgelere ilişkin bilgiler yer almaktadır. Mortalite için temel veri kaynağı
olarak görülen yaşam kayıt sisteminin yetersizliğine karşın, TNSA sonuçlarına göre bebek ve çocuk
ölümlülüğüne ilişkin tahminlere oldukça detaylı bir şekilde ulaşmak mümkündür. Türkiye’de uzun yıllardır
kalkınmışlık düzeyi ve yetişkin mortalite düzeyi ile bağdaşmayan bebek ve çocuk mortalite hızı dikkat
çekmektedir. 1983-1988 yılları arasında bu hız binde 82 iken, 10 yıllık bir süreç içerisinde hemen hemen yarıya
düşmüş ve 1993-1998 yılları arasında binde 43’e ulaşmıştır. Aynı düşüş 5 yaş altı çocuk mortalite hızları içinde
gözlemlenmektedir (25).
Tablo 2.16 Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları (Binde)
Referans
Dönemi
Neonatal
Ölüm Hızı
Postneonatal
Ölüm Hızı
Bebek
Ölüm Hızı
Çocuk
Ölüm Hızı
Beş Yaş Altı
Ölüm Hızı
1983-1988
1988-1993
1993-1998
34,7
29,2
25,8
47,4
23,4
16,9
82,2
52,6
42,7
16,7
8,8
9,8
97,5
60,9
52,1
Kaynak: UNFPA Türkiye Nüfus Değerlendirmesi Çalışması, 2000, TNSA 1983, 1988, 1993, 1998
47
Bebek ve çocuk ölümlülüğündeki değişimler son yıllarda farklılıklar göstermektedir. 1980’lerin
ortasına kadar post neonatal mortalite hızları neonatal mortalite hızlarından fazla iken bu ilişki 1990’larda
tersine dönmüştür. Bu farklılık son yıllarda postneonatal ölümlülüğünü etkileyen faktörlere yönelik örneğin
etkin bağışıklama ve ishalli hastalıkları kontrol programları gibi programlara bağlanabilir.
Ayrıca ölüm nedenlerinin analizinde ülkede bebek, çocuk, erişkin ile ana ölümlülüğü ve nedenleri
üzerine yapılmış çalışmalara ulaşılmıştır. (Ana ölüm nedenleri raporu, araştırma bölgelerinde bebek ve çocuk
ölüm nedenleri ile ilgili yapılan bazı araştırmalar vb.) Ayrıca analizlerde yardımcı olabileceği düşünülerek iyi
bir kayıt sistemi olduğu düşünülen ve kodlamada ICD-10 kodlama sistemini uygulayan Başkent Üniversitesi
Hastaneleri’nin son üç yıllık ölüm nedenleri ayrıntılı olarak analiz edilmiştir.
2.3 Yaşam Tabloları
Herhangi bir yaş ve cinsiyet grubuna ait nedene özel ölümlerin toplamı yaş ve cinsiyete göre toplam
ölüm sayılarına eşit olmalıdır. Tahmin edilen yaşa ve cinsiyete özel mortalite hızlarından standart yöntemler
kullanılarak bir yaşam tablosu hazırlamak mümkündür. Yaşam tablosu mortalitenin en kapsamlı tanımıdır. Bir
yaşam tablosundan elde edilen temel istatistiki veri o toplumun doğumdaki yaşam beklentisidir. Yaşam tablosu
bir dizi yaşa özel ölüm hızından faydalanarak oluşturulmaktadır. Ayrıca genellikle cinsiyetler arasında mortalite
düzeyleri açısından önemli farklılıklar olmasından dolayı ölüm hızlarının kadın ve erkekler için ayrı ayrı
hesaplanması gerekmektedir (26-32).
Yaşam tablosu mortalitenin en eksiksiz açıklamasını verir. Esas yaşam tablosu sütunlardan bir veya
birden fazlası biliniyorsa, çoğu yeniden üretilebilen sütunlardan oluşmaktadır. Yaşam tablolarının demografi ve
halk sağlığında çeşitli kullanım alanları vardır (26-32).
Yaşam tablosunun iki temel şekli vardır:
1. Kohort yaşam tablosu
2. Period yaşam tablosu
Kohort yaşam tablosu, bireylerden oluşan belirli bir grubun ilk üyesinin doğumundan son üyesinin
ölümüne kadar yaşadığı gerçek mortalite deneyimini kaydeder. Bu tür veriye rastlamak zordur, bu nedenle kohort
veya nesil yaşam tabloları, uygulamada kısıtlı kalmaktadır.
Period yaşam tablosu, sentetik bir kohort deneyimi kullanarak tek bir yıl veya yıllardan oluşan belirli bir
dönem süresince elde edilen mortalite verilerinden oluşturulmaktadır. Period yaşam tablosu, tek bir yıl boyunca
belirli bir popülasyonun mortalite ve hayatta kalma deneyimlerinin birlikte değerlendirilmesini sağlar ve böylece
mortalite analizleri için faydalı bir araç oluşturur (26-31).
İkinci bir ayrım tam ve abridged yaşam tabloları arasında yapılmıştır. Tam bir yaşam tablosu 0, 1, 2,
3,..., 99, 100+ yaşlarının her birindeki ölüm ve nüfus verilerinden oluşmaktadır. Abridged yaşam tablosu ölüm
hızlarının komşu yaşlarla benzer olduğuna dair bir varsayıma dayanır ve bu nedenle yaş gruplarında hesaplanan
ölüm hızlarını kullanmaktadır. En sık kullanılan yaş grupları 0, 1-4, 5-9,…., 95-99, 100+ ‘dır. Fakat diğer yaş
kategorileri de mümkündür (örn; 10-yıllık yaş grupları) (26-42).
Yaşa özel mortalitenin tahmin edilmesi için en önemli veri kaynağı bir ülkede veya bölgede yaşayan
gerçek nüfusta meydana gelen tüm ölümleri kaydeden ve ölüm nedeninin yanı sıra yaş ve cinsiyete göre
ölümlere ait doğru verileri toplayan rutin hayati istatistiklerden elde edilir. Ancak, Türkiye gibi rutin hayati
istatistiklerin sağlıklı olmadığı ülkelerde bazı standart yöntemler aracılığıyla yaşam tabloları hazırlanması
mümkündür. Bulgular kısmında sunulacak Türkiye kentsel, kırsal ve ulusal düzeylerde yaşam tabloları
oluşturulması sırasında farklı teknikler ve veriler kullanılmıştır.
Hayati istatistiklerin sağlıklı olmadığı durumlarda bazı standart demografik teknikler yardımıyla eksik
olduğunu düşündüğümüz ölüm sayıları tahmin edilmektedir. Bu durum için kullanılacak ideal verilerin 10
yıldan fazla aralığı olmayan nüfus sayımlarından elde edilmesi gerekir. Ayrıca, nüfusa yönelik (beş yıllık yaş
48
grupları ile) demografik yöntemler yardımıyla ölüm kayıtlarının ne kadarının tam olduğu da saptanmalıdır.
Ölüm kayıtlarının yeterliliğini değerlendirmek için kullanılan en yaygın teknikler şunlardır (29, 30, 34, 43-45):
•
•
•
Brass Büyüme-Denge Metodu
Bennett-Horiuchi Metodu
Genelleştirilmiş Büyüme-Denge Metodu.
2.3.1 Brass Büyüme-Denge Yöntemi
1975 yılında William Brass yetişkin ölüm kayıtlarının eksiksizliğini tahmin etmek için
N( x )
D( x + )
=r +
N( x + )
N( x + )
N(x) : x Yaş Grubundaki Nüfus
N(x+): x Yaş ve Üzerindeki Nüfus
r: Büyüme Hızı
D(x+): x Yaş Grubu Üzerinde Rapor Edilen Ölümler
“dengeleme” denklemine dayanan bir yöntem geliştirmiştir:
Doğum Hızı – Ölüm Hızı = Nüfus Büyüme Hızı (r)
Yaşa göre yıl ortası nüfus büyüklüğünün yanı sıra herhangi bir yılda veya yıl dönemlerinde (örn; 19911995) yaşa göre kayıtlı ölümlerin sayısına ihtiyaç olacağı için bu yöntem uygulanmaktadır. Ayrıca yöntem 5
yaş üstü rapor edilmemiş ölüm büyüklüğünün ortalama tahminini ortaya çıkarır. Ölümlerin eksik rapor edilmesi
genellikle cinsiyete göre değiştiği için erkek ve kadınlar için farklı hesaplamalar yapılmalıdır. Yöntem çocuk
ölümlerinin eksik rapor edilmesi halinde faydalı bilgi sağlayamaz (29, 30, 31, 41, 42).
2.3.2 Bennett-Horiuchi Yöntemi
Bu yöntemde yaşa göre sayımlar arasında kayıtlı ölümlerin yanı sıra tercihen 5 veya 10 yıl aralıklı iki
nüfus sayımı gerekmektedir. Herhangi bir nüfusta belirli bir yaş grubunda yer alan kişi sayısı örn; 25-29, belirli
bir t zamanında bireyler 25-29 yaş aralığındayken son birey ölene kadar, ölümlerin toplam sayısı bu kişilerin t
zamanındaki sayısı ile eşit olacaktır. Bu nedenle bu yaş grubundaki ölümlerin yalnızca %50’si kayıtlıysa, o
zaman esas nüfusa rapor edilen ölümlerin toplam sayısının oranı 0.5 ölüm kayıtlarının eksiksizlik değeri
olacaktır. Bir yaş grubunun tüm üyeleri önce ölmek zorunda olduğundan dolayı, bir eksiksizlik tahmini elde
etmek için bu yöntemi kullanan bir kişinin çok uzun zaman beklemesi gerekecektir. Dolayısıyla uygulamada
belirli bir yıl için rapor edilen ölüm sayıları veya o dönemde t zamanından sonra meydana gelecek ölümleri
tahmin olarak kullanmak daha pratik bir yoldur. Belirli bir yaş grubundaki rapor edilen kişi sayısı ile bu yaş
grubunda gelecekte meydana gelecek ölümlerin tahmini toplam sayısının karşılaştırılması ölümlerin
kaydedildiği eksiksiz bir tahmine olanak sağlamaktadır. Bennett-Horiuchi işlemi bu temel fikre dayalıdır (28,
29, 43-45).
Sabit bir nüfusta (örn; Sabit doğum ve ölüm hızları olan bir nüfus) mevcut ölümler ile nüfustaki kişi
sayısı arasında kesin bir ilişki vardır. Şu anda x yaşında olan ve mevcut ölümlere dahil olan kişiler, x yıl önceki
doğumlarda hayatta kalanlardır; bu kişiler sabit nüfus özelliklerine göre e-rx faktörü nedeniyle mevcut
doğumlardan sayıca daha küçük olmalıdır. Bu nedenle mevcut doğumlar x yaşına geldiğinde gerçekleşen
ölümlerin sayısı e-rx faktörü nedeniyle x yaşındaki kişilerde gerçekleşen ölümlerin mevcut sayısından daha
büyük olacaktır. Böylece mevcut yaşları x olan kişilerin maruz kaldığı ölümlerin sayısı (teorik olarak kendi
sayılarına eşit) x yaşın altında kaydedilen her ölümün mevcut sayısından tahmin edilebilir. Özellikle, N(x) r
büyüme hızı sabit bir nüfusta x yaşındaki kişilerin sayısını ve D(x) x yaşındaki ölümlerin sayısını gösteriyorsa,
N’(x)’in tahmini aşağıdaki gibi ifade edilir:
ω
N' ( x ) = ∑ D( a )e r ( a − x )
a
49
Nüfus gerçekten sabitse, büyüme hızı doğru bir şekilde belirtilmişse ve ölümler ile nüfus doğru bir şekilde
rapor edildiyse, N'(x) N(x)’e eşit olacaktır Ancak eğer ölümler bazı sabit oranlara (Örn ; %20) göre eksik rapor
edilmişse, N'(x)’in N(x)’e oranı 0.8 olacaktır. Bu oran yetişkinlerde ölüm kayıtlarının eksiksizliğinin
ölçümüdür. Benett-Horuchi ve Genelleştirilmiş Büyüme Denge metotları için iki nüfus sayımından elde edilen
verilere ihtiyaç duyulmaktadır ve bu nedenle bu yöntemleri uygulamak diğerlerine göre daha zordur (40-45).
2.3.3 Modifiye Edilmiş LOGIT Yaşam Tabloları Sistemi
Coale-Demeny yaşam tabloları sistemi geniş kullanımına rağmen toplumlarda, özellikle kısmen
HIV/AIDS’den etkilenmiş olan Doğu Avrupa ülkeleri popülasyonlarında, gözlenen yaşa özel ölüm yapısındaki
geniş kapsamlı varyasyonları tespit edemez. Brass-logit sistem gibi ilişkisel mortalite modelleri bu
varyasyonları tanımlayabilmesine rağmen bu modellemeler standartlardan bağımsız olarak mortalite
düzeylerinin tahmin edilebilirliğinde sistematik bir yanlılık gösterirler. Modifiye edilmiş LOGIT yaşam
tabloları sisteminde Brass ilişkisel modelinin iki parametresinin modifikasyonu önerilmektedir. Bu model,
çocuklarda ve yetişkinlerdeki mortalite düzeyine dayanan Modifiye edilmiş modele ek olarak iki yaşa özel
düzeltme faktörünü (Yx ve θx) standartlarla ilişkili olarak içerir. Tahminlerin geçerliliği testi yaşa özel
mortalite, önerilen sistem tarafından %30-50 oranında tahmin edilmiş olan Coale-Demeny sisteminden daha az
ve %15-40 orijinal Brass sistemini kullanarak tahmin edilen değerlerden daha az olur. Modifiye edilmiş logit
sistemi, l5ve l60 değerlerini kullanarak parametrelendirilen modifiye edilmiş iki parametreli bir logit sistemidir
(35-40).
Demografik değerlendirmelerden sonra hastalık yükü hesaplamalarının ikinci aşaması ölüm
nedenlerinin analizidir.
2.4 Ölüm Nedeni Analizleri
Farklı bilgi kaynakları kullanarak ölüm nedenlerinin tahmin edilmesinde, ölüm nedeninin temel
kaynaklarının ve ölüm nedenlerindeki değişimlerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir (45,48,50-52).
2.4.1 Ölüm Nedenlerine Yönelik Hayati İstatistikler
Yaşa ve nedene özel ölüm hızlarının hesaplanması için en iyi veri kaynağı ülkede yaşayan nüfusta
meydana gelen ölümlerin en az %70’ini kaydeden ulusal hayati istatistiklerin varlığıdır. Bu tür verilerde
mutlaka ölüm nedenlerinin ayrıntılı kayıt edilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda bu verilerin yaşa ve cinsiyete
göre ölüm sayılarına ilişkin tam verilerin toplanmasına olanak tanıması da son derecede önemlidir (45-49). İl ve
ilçelerde ölümler meydana geldiğinde ölüm belgelerine yazılan bilgiler her yıl Devlet İstatistik Enstitüsü
tarafından yayınlanır. Türkiye’deki hayati istatistikler kırsal kesimde yaşayan nüfusun yaklaşık %35’ini
dışarıda bırakarak sadece il ve ilçe merkezlerini kapsamaktadır.
2.4.2 Örnek Kayıt Sistemi
Hayati istatistiklerin tüm nüfusu kapsamadığı durumlarda, örnek kayıt sistemleri olarak tanımlanan
“catchment” nüfusuna ilişkin veriler kullanılmaktadır (48). Bu veriler, ulusal düzeyde temsil eden bir nüfus
üzerinde yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızları ve ölüm nedenleri ile ilgili çok faydalı veriler sağlayabilir.
Türkiye’de böyle bir örnek alan ve bu alana özgü herhangi bir kayıt sistemi bulunmamaktadır.
2.4.3 Hanehalkı Araştırması
Türkiye’de her beş yılda bir yapılan Nüfus ve Sağlık Araştırması özellikle beş yaş altı ölümlülüğünde
önemli bir veri kaynağıdır. Ayrıca UHY-ME kapsamında Hanehalkı araştırmasında, son bir yıl içerisinde
hanede gerçekleşen ölüm, iki sağ ve iki solda bulunan komşulara son bir yıl içerisinde ölüm olup olmadığı ve
ankete cevaplayıcı olarak seçilen kişiye de hane dışında son bir yıl içinde ölen kardeşi olup olmadığı
sorulmuştur. Son 12 aylık dönem içerisinde meydana gelen ölümlere ilişkin veriler toplanmış, böylece bebek ve
özellikle yetişkin mortalite hızlarının ve nedenlerinin saptandığı iki hane halkı araştırması gerçekleştirilmiştir.
50
2.4.4 Sözel Otopsi
Ölüm nedenlerinin tüm ülke geneli için toplanamadığı durumlarda, sözel otopsi (SO) yöntemi
kullanılabilir. Bu yöntemde her ölümle ilgili bulgu ve belirtilerden giderek bireyin ailesinden elde edilen
verilerle ölümün temel nedenini saptamak mümkündür. SO aşağıda belirtilen üç varsayıma dayanmaktadır (5355).
1. Çeşitli hastalıklar bulgu ve belirtilerine göre birbirinden ayırt edilebilir. Yöntemin geçerliliği, ilgili
hastalığın net bulgulara sahip olmasıdır. Geçerlilik, bu belirtilerin ilgili hastalık nedenlerinden ölen tüm
olgularda bulunması, diğer ölümcül seyreden hastalıklarda bulunmaması durumunda yüksektir.
2. Ölen kişinin ailesinin bu belirti ve bulguları tanımasında, bunların şiddeti ve belirginliği önemli
etkendir.
3. Belirti ve bulguların tanınmasında ve hatırlanmasında ölümden sonra geçen süre önemlidir.
Bu çalışma kapsamında Sözel Otopsi Araştırmasında DSÖ tarafından hazırlanan mortalite modülü
soruları London School of Public Health and Hygene tarafından geliştirilen mortalite soruları ile birlikte Ürdün
Sözel Otopsi Anketi’nden yararlanılarak geliştirilen anket kullanılmıştır (121). Ulusal Sağlık Araştırması’nın
bir bileşeni olan bu araştırmada, örnekleme çıkan hanelerde ve bu hanelerin 2 öncesi ve 2 sonrası komşu
hanelerde, son bir yıl içerisinde, meydana gelen ölümler hakkında çeşitli bilgiler toplanmıştır. Bu ölümlere ek
olarak, örnekleme çıkan cevaplayıcının son bir yıl içinde o hanenin dışında ölmüş olan kardeşleri için de aynı
bilgiler toplanmıştır. Ancak yaş ve cinsiyete özel ölüm hızlarının hesap edilmesinde hane dışında ölen
kardeşlerin evleri ziyaret edilmediği için bu ölümler gözardı edilerek gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Bu
kapsam çerçevesinde toplam 1170 ölümden 81 kardeş ölümü çıkartılmış ve yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızları
1089 ölüm üzerinden gerçekleştirilmiştir. Türkiye Sözel Otopsi Projesi’nin en büyük avantajı SO anketlerini
hekimlerin uygulamış olmasıdır. Bununla birlikte, sözel otopsi verilerinin dikkatli kullanılması gerekmektedir.
Örneğin; ilgili literatürlerden edindiğimiz bilgilere göre kızamık, maternal nedenler, neonatal tetanoz ve çoğu
yaralanmalar gibi bazı nedenler için yetişkin sözel otopsi araçları ve çocuk sözel otopsi araçlarından elde edilen
tahminlerin duyarlılık ve seçicilikleri yüksek iken, bazı özel durumlarda ve karmaşık hastalıklarda duyarlılık ve
seçicilikler azalmaktadır. KHY’de hastalıklar üç grup altında incelenmektedir. KHY grup I.; bulaşıcı
hastalıklar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizliğine bağlı ortaya çıkan hastalıklardır, grup II;
bulaşıcı olmayan hastalıklar; kalp-damar sistemi hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları, sindirim sistemi
hastalıkları, endokrin, nutrisyonel ve metabolik hastalıklar, duyu organ bozuklukları, genito-üriner sistem
hastalıkları, malign neoplazmalar, kas, iskelet sistemi ve nörolojik bozukluklar, nöropsikiatrik bozukluklar ve
ağız ve diş sağlığı bozukluklarıdır ve grup III; istemli ve istemsiz yaralanmalardır. Sözel otopsi yönteminin
özellikle bu üç hastalık grubunu ayırmada, ana hastalık gruplarında duyarlılığının çok yüksek olduğu
bilinmektedir.
2.4.5 Epidemiyolojik Tahminler
Nedene özel yaş ve cinsiyete göre mortalite tahminleri, nedenin epidemiyolojik bilgilerine bağlı olarak
yapılabilir. Örneğin bir kişi insidans, remisyon ve vaka-ölümlülüğü hızları ve buna bağlı olarak da ölümü
tahmin edebilir ancak kabul edilebilir tahminleri yaratmak için epidemiyolojik olarak gerçekleştirilen nedene
yönelik mortalite tahminlerinin ayarlanması ve dikkatli analizi ile bu değerlendirmelerin kullanılması son
derece önemlidir ve oldukça güç bir görevdir.
2.4.6 Ölüm Nedeni Modelleri
Nedene özel mortaliteyi tahmin etmede herhangi bir verinin eksikliği durumunda ölüm nedeni
modellerinin kullanılması uygundur. Bunlar kişi başına düşen gelir gibi diğer bilgiler ile belirli bir yaş ve
cinsiyet grubu için toplam mortalite düzeyine bağlı olarak mortalitenin neden yapısını tahmin eden modellerdir.
Bir dizi denklem üzerine kurulan bu modeller yardımıyla verilerin yeterli olmadığı ülkelerde de ölüm
nedenlerini doğru bir biçimde belirleyebilmek mümkündür. DSÖ tarafından pek çok ülke için bu modeller
yaygın olarak kullanılmaktadır. Modeller daha çok gruplandırılmış hastalık kategorilerinde başarılıdır. Örneğin
KHY listesindeki I., II. ve III. gruplar arasındaki farkları belirlemek gibi. Bu modellerden bazıları ile ilgili
aşağıda örnekler ve yöntem sunulmaktadır (48).
51
Preston modelleri: Preston, sanayileşmiş ülkeler ve gelişmekte olan bazı ülkelerde, geçmiş yaşam
kayıt verilerini kullanarak 11 neden grubu için nedene özel mortalite ve toplam mortalite arasındaki ilişkiyi
modellendiren ilk kişi olmuştur. Preston nedene özel mortalitenin toplam mortalitenin lineer bir fonksiyonu
olduğunu öne sürmektedir (56);
Günümüzde Preston modeli için yapılan en önemli eleştiriler şöyle verilebilir;
1. Kullandığı veri tabanının gelişmekte olan ülkeler için temsil edilebilir özellikte olmaması
2. Yalnızca yaşa standartlaştırılmış denklemler kullanılması
3. 11 nedene yönelik olarak analizlerin gerçekleştirilmesidir.
1990 yılı KHY Ölüm Nedeni Modelleri: 90 yılı KHY’de yeni ölüm nedeni modelleri yedi yaş
grubunun her biri (0-4, 5-14, 15-29, 30-44, 45-59, 60-69 ve 70+) ve üç kapsamlı grup (I., II., III. Grup) için,
cinsiyete göre ayrı ayrı geliştirilmiştir.
2000 yılı KHY Ölüm Nedeni Modelleri: 2000 yılı KHY’de yeni ölüm nedeni modelleri geliştirilmiştir
(48,56-57);
•
•
•
Yeni istatistiksel modeller kişi başına düşen gelir gibi farklı veri özelliklerinin gözönünde
bulundurulması için geliştirilmiştir.
DSÖ, yaş ve cinsiyete göre nedene özel mortaliteye ilişkin dünyada mevcut tüm verileri toplamak için,
çok büyük çabalar göstererek 1990 yılı KHY’de kullanılan veri tabanını genişletmiştir.
Tüm nedene yönelik ölüm düzeylerinin yanında ek değişkenlerde ölüm nedeni modellerinin
belirleyicileri olarak araştırılmaktadır.
Bu yaklaşım, üç neden grubunun birbirinden bağımsız olduğunu varsaymaz. Çok yönlü dağıtım
yöntemini kullanarak, nedenlerin eş zamanlı tahminine dayanmaktadır. 1990 yılı KHY çalışmasında kullanılan
istatistiksel modelin gözden geçirilmesine ek olarak, kişi başına düşen gelir de tüm ölüm nedenlerine etki eden
ana faktörlerden biri olarak kullanılmaktadır.
Ölüm nedeni modellerindeki bazı eksiklikler şu şekilde sıralanabilir;
•
•
Bu modeller en uygun modeller değildir. Yüksek mortaliteye sahip toplumlarda ölüm nedenlerine
yönelik bulgular ve ölüm nedeni yapısının model denklemlerinde, birçok nedene dayanarak daha
detaylı ölüm nedeni kategorileri oluşturmak gerekebilir.
Diğer bir eleştiri ise yaşlılık ve iyi tanımlanamayan olarak tanımlanan kodlar ile ilgilidir. Bu sağlık
durumlarının bu kategoride ve diğer model spesifikasyon sorunlarında yanlış olarak kodlanmış bir dizi
neden içerisinde yeniden dağıtılması gerekmektedir.
2.4.7 Ulusal Hastalık Yükü Çalışmalarında Ölüm Nedeni Modellerinin Kullanımı
UHY çalışmalarında ölüm nedeni modellerinin kullanıldığı üç durum vardır (48).
i. Nüfusun yalnızca bir kısmına ait yaşam kayıtlarının bulunduğu ölüm neden modellerinin
ekstrapolasyonunda,
ii. Herhangi bir ölüm nedeninin noksanlığı durumunda nedensel niteliğe yönelik ilk adım olarak geniş
kapsamlı ölüm nedeni modellerinin tahmininde,
iii. Çeşitli kaynaklardan sentezlenerek elde edilen ölüm nedenlerini değerlendirmede bir araç olarak.
i. Hayati istatistiklerin yetersiz olduğu durumlarda ölüm nedeni modelinin tahmini:
Kullanılan değişik yöntemler bulunmaktadır. Bu araştırmanın analizinde kullanılan yöntemler;
Lorenz Eğrisi: Rutin veri toplama sisteminin dışında kalan bölge için genel ölüm hızı belirlenebiliyorsa, ölüm
modelleri mortalitenin üç geniş kapsamlı gruba (I, II, III) ayrılmasını da tahmin edebilir. Fakat, bölgeler için
paydayı bilmek mümkün değildir. KHY’nin geliştirdiği Lorenz eğrisi yöntemini kullanarak kapsam dışında
kalan bölgedeki toplam mortalitenin öncelikle tahmin edilmesi bir çözümdür. Daha sonra ölüm nedeni
modellerini ve verilerin sağlıklı olarak kayıt edildiği bölgelerde saptanan verileri kullanarak, I., II. ve III.
52
grupların dağılımları tahmin edilebilir. 2000 yılı KHY’de Lorenz eğrileri, ülke genelinde bebek mortalitesine
ilişkin demografik bilgilere sahip olan birçok ülke ve yetişkinler için belirli bir bölgede mevcut mortalite
bilgilerine dayanarak geliştirilmiştir. Lorenz eğrisine ulaşılabildiğinde sağlıklı veri toplama sisteminin olmadığı
bölgenin nüfus büyüklüğü tahmin edilebilir ve daha sonra da bu bölgenin nüfusu ve ölümlerinin sayısı sözü
geçen bölgedeki toplam mortalitenin hesaplanması için kullanılabilir (32,57).
ii.Veri toplama Sisteminin Olmadığı Artık Bölgelerdeki Ölüm Nedeni Modellerinin Tahmini İçin
CodMod Programı:
Verilerin sağlıklı bir biçimde toplanılmadığı bölgedeki toplam mortalite hızı tahmin edildiğinde, o
bölgedeki sapma modellerinin kayıtlı bölgedeki sapma modelleri ile benzer olduğu varsayımına dayanarak
CodMod bu bölgedeki ölüm nedeni modelini tahmin etmek için kullanılabilir. Bu işlemi gerçekleştirebilmek
için aşağıdaki verilere ihtiyaç vardır (48,57,58);
• Kayıtlı bölgelerdeki I., II., ve III. gruplar arasındaki ölüm hızlarının gözlemlenmesi sonucu elde edilen
veriler
• Kayıtlı bölgelerdeki toplam mortalite hızları (yaşa ve cinsiyete göre)
• Kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla.
Bu verilerle CodMod aşağıdaki bilgileri hesaplamaktadır;
• Mortalitenin girdi düzeyindeki tahmini ölüm nedeni modeli ve gayri safi yurtiçi hasıla yardımıyla her bir
neden için olasılık dağılımı
• Yaş ve cinsiyete göre ölüm nedenlerinin yüzde dağılım tahminleri
İkinci aşamadaki girdiler ise verilerin tam olduğu kayıtlı bölgelerden elde edilen sapma modelleri ile kayıtların
olmadığı diğer bölgelerdeki toplam mortalite hızları ve kişi başına gayrı safi yurtiçi hasıladır. Bu durumda
CodMod aşağıdaki bilgileri hesaplamaktadır.
• Mortalitenin yeni düzeylerindeki tahmini ölüm nedeni modelleri ve kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla ve
her bir neden için olasılık dağılımı,
• Mortalitenin yeni düzeylerindeki tahmini ölüm nedeni modelleri .
iii. Bölgesel Benzerliklere Dayanan Geniş Ölüm Nedeni Modellerinin Tahmini:
Hiçbir kayıt verisine ulaşılamadığı durumda benzer epidemiyolojik profillere sahip ülkelerde, ölüm
nedeni modellerinin tahmini için CodMod yardımıyla ölüm nedenlerinin tahmini söz konusudur.
iv. Çeşitli kaynakları bir araya getirme:
Farklı kaynaklar ölüm nedeni tahminlerinde kullanılabilir. Bu durumda CodMod analizleri farklı
kaynakları birarada değerlendirmede ve yorumlamada yardımcıdır.
2.5 YLD: Sakatlıkla Geçirilen Yaşam Yılları Hesaplamaları
KHY çalışmasında YLD’nin tahmin edilmesi en zor aşamadır. Hastalık yükünün YLD bileşeninin
hesaplanmasında Şekil 2.4’de sunulan aktiviteler gerçekleştirilmiştir. Değerlerin iç tutarlılığının kontrolü
DISMOD programı yardımıyla kontrol edildikten sonra, elde edilen formüllerde yerine konularak hesaplamalar
gerçekleştirilmiştir.
53
Hastalık Yükü Hesaplanması
Aşamalar
Aşamalar
ÇIKTI
1
Hastalıklarla ilgili mevcut
bilgi lerin derlenmesi.
. Hastalıkların gelişimi
. Hastalık specturumuna yönelik
tüm bilgilerin toplanması
2
Seçilen hastalıkların
spectrumlarının belirlenmesi.
Vaka tanımlarının
belirlenmesi,hastalıkların
nedenleri,gelişimi ve
sonuçlarının ortaya çıkarılması.
3
Uygulanacak epidemiyolojik
indikatörlerin belirlenmesi.
Hastalık specturum diyagramını
geliştirebilmek için en uygun
indikatörlerin tespiti.
4
Yayınlanmış ve
yayınlanmamış mevcut tüm
epidemiyolojik verilerin
gözden geçirilmesi.
5
Olası en iyi tahminlerin (Hane
halkı araştırma sonuçları ile
birlikte) tanımlanması.
En güvenilir mevcut
epidemiyolojik verilerin
toplanması.
Güvenilir ve temsil edilebilir
epidemiyolojik hastalık indikatör
setinin belirlenmesi
6
Tahminlerin iç kontrollerinin
yapılması.
Tahminler sabit
ve doğru ise
HAYIR
EVET
7
DISMOD BİLGİSAYAR
PROGRAMI
Hastalık
Yükü
Burden
hesaplamasının
yapılması.
hesaplamasının
yapılması
Hastalık yükü ölçülmüştür.
Şekil 2.4 YLD Hesaplanması Aşamaları
54
2.5.1 Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkilik Çalışmasında Kullanılacak Hastalık
Listesinin Oluşturulması
Çalışmanın başlangıcında DSÖ tarafından hazırlanan KHY 2000 Hastalık Kategorileri tablosu
incelenerek çalışma kapsamına alınacak ulusal hastalık listesi oluşturulmuştur. Tablo 2.17’de KHY listesinde
yer alan hastalık kategorileri sunulmaktadır (3, 4, 8-12, 19-21).
Ulusal düzeyde Hastalık Yükü hesaplanmasında, DSÖ tarafından geliştirilen ve daha önce kullanılan
Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik çalışmalarındaki hastalık listesinden yararlanılmıştır. Proje ekibinde yer alan
uzmanlar mevcut listeyi inceleyerek Türkiye koşullarına göre değerlendirmişler ve hastalık yükleri
hesaplanacak olan hastalıkların önceliklerine ve görülme sıklıklarına göre taslak liste geliştirmişlerdir. Bu
listenin hazırlanmasında temel prensip olarak, Türkiye’de görülme sıklığı tam olarak bilinmeyen, görülme
sıklığı yüksek olmayan hastalıkların listenin dışında kalması benimsenmiştir.
Hastalık listesinin hazırlanmasındaki ikinci aşama ise, 1-6 Temmuz 2002’de yapılan Araştırma
Tasarımı Toplantısına katılan uzmanların liste üzerindeki değerlendirmeleri ve önerileri olmuştur. Önerilen
hastalıklar ile çıkarılması düşünülen hastalıklara ait gerekçeler belirlenmiş ve bu hastalıklara özgü veri
kaynakları tespit edilmiştir. Çalışmada alınan diğer bir karar ise, listede yer alan ana hastalık gruplarının alt
başlıklarında belirtilen bazı hastalıkların (chagas, lenfatik filariasis, onchocerciasiz, dang, Japon ensefaliti)
listeden çıkarılması yönünde olmuştur.
55
Tablo 2.17 KHY Çalışması Hastalık Kategorileri (2000)
KHY Hastalık kategorileri ve Hastalık
Adları
I. Bulaşıcı Hastalıklar, Maternal ve Perinatal Nedenler
ve Beslenme Yetersizliğine Bağlı Ortaya Çıkan Hastalıklar
A. İnfeksiyoz ve paraziter hastalıklar
1. Tuberküloz
2. Cinsel yollarla geçen hastalıklar HIV hariç
a. Sifiliz
b. Klamidya
c. Bel soğukluğu
d. Diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklar
3. HIV/AIDS
I. Bulaşıcı Hastalıklar, Maternal ve Perinatal
Nedenler ve Beslenme Yetersizliğine Bağlı Ortaya
Çıkan Hastalıklar (Devam)
E. Beslenme yetersizlikleri
II.
1. Protein Enerji Malnutrisyonu-PEM
2. İyot Yetersizliği Bozuklukları
3. A Vitamini yetersizliği
4. Demir-eksikliği anemiisi
Diğer beslenme bozuklukları
Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar
A.
4. İshalle Seyreden Hastalıklar
5. Aşı ile Korunabilen Hastalıklar -Çocukluk
dönemi Hastalıkları
a. Boğmaca
b. Poliomyelitis-Çocuk felci
c. Difteri
d. Kızamık
e. Tetanoz
6. Menenjit
7. Hepatit B
Hepatit C
8. Sıtma
9. Tropikal hastalıklar
a. Trypanosomiazis
b. Chagas hastalığı
c. Şistozomiazis
d. Lenfatik Filariazis
e. Leishmaniazis
f. Onkosersiazis
10. Cüzzam
11. Dank ateşi
12. Japon ensefaliti
13. Trahom
14. Bağırsak nematod enfeksiyonu
a. Askariyazis
b. Trişuriazis
c. Kancalı kurt hastalığı
(Ankılosyomiazis ve Nekatoriazis)
Diğer bağırsak enfeksiyonları
Diğer bulaşıcı hastalıklar
B. Solunum Yolu Enfeksiyonları
1. Alt solunum enfeksiyonları
2. Üst solunum enfeksiyonları
3. Otitis media
C. Maternal nedenler
1. Maternal kanama
2. Maternal sepsis
3. Hamilelilikte hipertansif bozukluklar
4. İlerlemeyen Eylem
5. Düşük
Diğer maternal nedenler
D. Perinatal dönemde ortaya çıkan koşullar
1. Düşük doğum ağırlığı
2. Doğum asfiksisi ve doğum tramvası
Diğer perinatal nedenler
Kötü Huylu neoplazmlar
1.
2.
Ağız ve orofarenks kanserleri
Ösefagus kanseri
3.
Mide kanseri
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
B.
C.
D.
E.
Kolon ve rektum kanserleri
Karaciğer kanseri
Pankreas kanseri
Trakea, bronş ve akciğer kanserleri
Melanoma ve diğer deri kanserleri
Meme kanseri
Serviks kanseri
Rahim kanseri
Yumurtalık kanseri
Prostat kanseri
Mesane kanseri
Lenfoma ve multiple myeloma
Lösemi
Diğer kötü huylu neoplazmalar
Diğer neoplazmalar
Diabetes mellitus
Diğer endokrin bozukluklar
Nöropsikiyatrik bozukluklar
1. Unipolar depresif bozukluklar
2. Bipolar affektif bozukluklar
3. Şizofreni
4. Epilepsi
5. Alkol kullanımına bağlı bozukluklar
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Alzheimer ve diğer demanslar
Parkinson hastalığı
Multiple skleroz
Bağımlılık yapan ilaçların kötüye kullanımı
Travma sonrası stres bozukluğu
Obsesif-kompulsif bozukluk
Panik bozukluk
Insomnia (primer)
Migren
Mental retardasyon
Diğer Nöropsikiatrik bozukluklar
F. Duyu organ bozuklukları
1. Glokom
2. Kataraktlar
3. Yaşla bağlantılı görme bozuklukları
4. Yetişkinlikte ortaya çıkan işitme kayıpları
Diğer duyu organ bozuklukları
56
Tablo 2.17 KHY Çalışması Hastalık Kategorileri (2000) (Devam)
Tablo 2.17 KHY Çalışması Hastalık Kategorileri (2000) (Devam)
II. Bulaşıcı olmayan hastalıklar (devam)
G. Kardiovasküler hastalıklar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Romatizmal kalp hastalığı
Hipertansif kalp hastalığı
Iskemik kalp hastalığı
Serebro vasküler hastalıklar
İnflamatuar kalp hastalıkları
Diğer kardiyovasküler hastalıklar
H. Solunum Sistemi hastalıkları
1.
2.
3.
I.
Sindirim Sistemi hastalıkları
1.
2.
3.
J.
Astım
Diğer solunum yolu hastalıkları
Peptik ülser hastalığı
Karaciğer sirozu
Apandisit
Diğer sindirim sistemi hastalıkları
II. Bulaşıcı olmayan hastalıklar (devam)
M. Konjenital anormallikler
1.
2.
3.
4.
5.
Karın zarı noksanlığı
Anensefali
Anorektal atresi
Yarık Dudak
Yarık Damak
6.
7.
Özafagus atrezisi
Renal agenezi
8.
9.
Down sendromu
Kongenital kalp anomalileri
10. Spina bifida
Diğer konjenital anormaliler
N. Ağız ve Diş Sağlığı
1. Diş çürükleri
2.
3.
Genito-üriner hastalıklar
1. Nefrit ve nefrozlar
2. Benign prostat hipertrofisi
Diğer genito-üriner sistem hastalıkları
K. Deri hastalıkları
L. Kas-İskelet Sistemi Hastalıklar
1. Romatoid Artrit
2. Osteoartirit
3. Gut
4. Bel ağrısı
Diğer Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları
Periodontal Hastalıklar
Edentulism
Diğer oral hastalıklar
III. Yaralanmalar
A. Kasti olmayan yaralanmalar
1. Trafik kazaları
2. Zehirlenmeler
3. Düşmeler
4. Yanıklar
5. Boğulmalar
6. Diğer Kasti olmayan yaralanmalar
B. Kasti yaralanmalar
1. Kişinin kendini yaralaması
2. Şiddet
3. Savaş
Diğer kasti yaralanmalar
Ulusal Hastalık Yükü hesaplamalarında geliştirilen bu hastalık listesine ek olarak her bir hastalığın
sekellerinin de bulunması gerekmektedir. Bu çerçevede ikinci aşamada hastalık modülleri tartışılmıştır.
Avustralya ve DSÖ Hastalık Yükü çalışmaları ayrıntılı incelenerek hastalık ve hastalık kategorileri, sekelleri
listesi oluşturulmuştur. Sonuçta 2003 yılında DSÖ’nün yaptığı bazı düzenlemeler çerçevesinde yeni protokole
ve hastalık listesine göre Türkiye hastalık yükü hesaplamaları yapılmıştır.
2.5.2 Hastalık Diyagramları Oluşturulma Metodolojisi
Hastalık modülleri çıkartılırken, her hastalık grubunun detaylı değerlendirilmesinden sonra
hastalıkların tüm evrelerinin anlaşılabilmesi, doğal seyri ve sekellerinin ortaya çıkarılabilmesi için bir
diyagram çizmek yardımcı olur. Bu diyagramı çizerken tanımlanan her aşama YLD tahminlerini yapabilmek
için gerekli olan epidemiyolojik tahminleri oluşturmada da yardımcı olacaktır (13,14,19-21).
Hastalık diyagramlarının oluşturulmasında aşağıdaki basamakları izlemek uygundur.
• Tahminlerin yapıldığı nüfusun tanımlanması
• Hastalıklar arası vaka tanımlarının ve ilişkilerinin tanımlanması. Örneğin;
57
Astım
Bronşit
Hepatit
•
•
•
•
•
Üst üste geliyorlar mı?, örn; astım ve bronşit
Birbirleriyle nasıl bağlantılılar?
Ayırt edici özellikler nasıl tanımlanıyor? Örneğin, astım ve bronşitin standart vaka tanımlamaları
nelerdir?
Hatalı sınıflandırma, hatalı teşhis veya bir başka problem var mı?
Hastalığın doğal hikayesinin tanımlanması ve çizimi.
7
Risk faktörü 1
Risk faktörü 2
Risk faktörü 3
7
1
9
Bağışıklık
1 Duyarlı ve etkiye
maruz kalmış
2
8
1
3
Etkilenmiş
4
Ölüm
5 7
6
7
Sekel
Şekil 2.5 Dinamik Hastalık Modeli Diyagramı
Şekil 2.5’te dinamik hastalık modeli diyagramı sunulmaktadır. Bu
değerlendirildiğinde dikkat edilmesi gereken noktalar aşağıda belirtilmiştir;
diyagram
ayrıntılı
olarak
1. Söz konusu nüfusu birçok risk faktörü etkileyebilir. Bazı risk faktörleri aslında araştırılan hastalığın
görülme riskini ve şiddetini arttıran hastalıklardır. Örn: Diyabet ve kalp hastalıkları veya depresyon ve
intihar.
2. Hastalığın insidansı: Çalışma esnasında kişilerin hastalıktan yeniden etkilenme hızı.
3. Remisyon: Hastalıklı kişilerin iyileşme hızları.
4. Komplikasyon hızları.
5. Vaka-ölümlülüğü (case-fatality): Çalışma esnasında hastaların hastalıktan dolayı ölüm hızı.
6. Komplikasyonlara bağlı ölüm hızları .
7. Genel Mortalite: Çalışma esnasındaki koşullar dışında kişilerin her hangi bir koşuldan ölme hızı.
58
8. Hastalığa bağışık olan hastalar ve bir daha hastalığa yakalanmayacak olanlar.
9. Sağlık müdahale programları sonucu bağışıklık kazanan kişiler.
10. Risk faktörlerine maruz kalmış durumdaki kişilerde hastalığa tekrar yakalanma riski taşıyanlar.
Örneğin, gonore enfeksiyonu’nun bir sonucu olarak kısırlaşma gerçekleşse de, bu kadınların tekrar
gonoreye yakalanma riskleri mevcuttur.
Bu diyagram klinik olaylarla birlikte zaman zaman durarak yeniden baş gösteren hastalık durumunun
şiddetini ve/veya hastalığın her yeni safhasında ölüm riskini (ateşli romatizma) arttırıyorsa daha da karmaşık bir
hal alabilir. Ayrıca, bir çok hastalık birbirleriyle ilişki içindedir ve diğer hastalıklar için risk faktörü
oluştururlar. (ör: diyabet, iskemik kalp hastalığı ve felç için bir risk faktörüdür).
Diğer taraftan, bazı hastalıkların hastalık diyagramları çok daha basittir. Örneğin, bağışıklık yalnızca
bulaşıcı hastalıklarda söz konusudur veya hemen hemen bir kaç hastalığın remisyonu yoktur. Örn: Demans,
KOAH ve Parkinson v.b. Şekil 2.6’da Hepatit B için hazırlanmış bir hastalık diyagramı örneği verilmektedir.
Korunmasız
Cinsel İlişki
I.V. uyuşturucu
kullanımı
Etnik grup
7
1
Bağışıklık
9
Duyarlı
ve
etkiye
1
maruz kalmış
8
2
1
Akut veya
3
asemptomatik
Enfeksiyon
4
7
Ölüm
5 7
6
7
Taşıyıcı
Siroz
Karaciğer
Kanseri
Şekil 2.6 Hepatit B için Dinamik Hastalık Model Diyagramı
Şekil 2.6’nın yorumlanması :
Korunmasız cinsel ilişki, intra venöz. uyuşturucu kullanımı yetişkinlerde Hepatit B’de enfeksiyon için
önemli risk faktörüdür. Bir toplumda taşıyıcı olma riski etnik gruplar arasında gözle görülür bir şekilde
değişiyorsa Hepatit B enfeksiyonunun perinatal transmisyonunda etnik grup önemli bir risk faktörü olabilir.
Hastalığın insidansı: Hassas toplumun Hepatit B’den yeni enfeksiyon kapma hızı; hastalık yükü
tahminlerinde, bir enfeksiyon hızının akut hastalığa sebep olma üzerine etkisi veya ortaya çıkan bu enfeksiyon
hızının hastalık oluşmadan asemptomatik seyrettiğini gösterebilir.
Remisyon: Hepatit B’de remisyon olmaz. Enfeksiyon bağışıklığa veya kronik taşıyıcı olmaya yol açar.
Komplikasyonlar : Taşıyıcılık, siroz veya karaciğer kanseri gibi hastalıklar görülebilir.
Vaka-ölümlülüğü: Hepatit B enfeksiyonu nedeniyle hastaların akut enfeksiyondan öldüğü hızdır.
Komplikasyonlara bağlı ölüm hızı: Hastaların siroz ve karaciğer kanseri gibi komplikasyonlar sonucu
ölüm hızıdır
Genel Mortalite: Kişinin Hepatit B dışında herhangi bir koşuldan dolayı ölüm hızı.
Hepatit B’ye bağışıklık kazananlar bu hastalığa bir daha yakalanma riski taşımazlar.
Sağlık müdahale programları sonucu bağışıklık kazanan kişiler.
Risk faktörlerine maruz kalmış sekelli kişiler bu hastalığa bir daha yakalanma riski taşımazlar. Bunun
Hepatit B ile ilgisi yoktur.
59
Bu bilgiler ışığında bazı hastalıklar için örnek dinamik hastalık modelleri tanımlanmış ve aynı yöntem
izlenerek Ulusal Hastalık Listesi’nde yer alan tüm hastalıkların sekelleri oluşturulmaya çalışılmış ve
listelenmiştir. Her bir hastalığa özgü dinamik modellerin oluşturulmasında Dünya Sağlık Örgütü tarafından
yapılan KHY 2000 ve Avustralya çalışmasından yararlanılmıştır.
Şekil 2.7 - 2.12 arasında hastalık sekellerine ilişkin birkaç örnek verilmektedir (19-21,59,60)
İyileşme
İşitme
kaybı
insidansı
Prevalans
Ölüm
Şekil 2.7 Erişkinler İçin İşitme Kaybına Yönelik Dinamik Hastalık Modeli
GM
Gebe kadın
Ölüm
a
b
c
Kısırlık
Güvensiz düşük
eylemi
a
b
c
GM
= Güvensiz, kendiliğinden yapılan düşük insidansı
= Kendiliğinden düşüğü takiben görülen case-fatality hızı
= Kendiliğinden düşüğü takiben görülen kısırlık- infertilite hızı
= Genel mortalite
Şekil 2.8 Düşükler İçin Hastalık Modeli
Burada YLD hesaplamasında kısırlık-infertilite hızı kullanılmaktadır.
60
Şekil 2.9’da iyot yetersizliği bozukluklarına özgü bir hastalık modeli tanımlaması verilmektedir.
Ölüm
CFR
GM
GM
Düşük
iyot alımı
Düşük
Selenium
alımı
Risk altındaki
populasyon
Kretenizm
İyot eksikliği
Kretinoidizm
Hafif büyüme
gelişme
durumu
Guatr
Guatr 1 & 2
Kseroftalmi
Şekil 2.9 İyot Yetersizliği Bozuklukları
GM= Genel mortalite
CFR= Case Fatality Rate- Vaka ölüm oranıŞekil 2.9 İyot Yetersizliği Bozuklukları
Şekil 2.10’da aynı metodoloji kullanılarak A vitamini eksikliğine yönelik dinamik hastalık modülü
çizilmiştir.
Ölüm
Beslenme
Yetersizliği
RR
RR
Kızamık
Yetersiz A
vitamini
alımı
A vitamini
Yetersizliği
Genel
enfeksiyonlar
Kızamık
Measles
İshal
Diarrhoea
ARI
ARI
RR
Gece Körlüğü
Kserophtalmia
Xerophthalmia
Bitot lekeleri
Körlük
YLD körlük ve kseroftalmi insidanslarına göre hesaplanmaktadır.
ARI: Akut üst solunum yolu enfeksiyonu
Şekil 2.10 A Vitamini Eksikliği
61
Şekil 2.11’de Maternal Sepsis ve Şekil 2.12’de Maternal Hemoraji için hastalık modülü örneği verilmektedir.
Ölüm
GM
c
b
a
Doğum
a
b
c
GM
Kısırlık
Puerperal sepsis
= Doğumu takiben görülen puerperal enfeksiyon insidansı
= Puerperal enfeksiyonu takiben görülen kısırlık-infertilite hızı
= Puerperal sepsis için case-fatalite hızı
= Genel Mortalite
Şekil 2.11 Maternal Sepsis
Ölüm
GM
c
a
Gebe kadın
a
b
c
GM
b
Ciddi postpartum
hemoraji
Ciddi
postpartum
anemi
= Ciddi postpartum hemoraji insidansı
= Ciddi postpartum hemoraji sonrası gelişen anemi hızı
= Postpartum hemoraji case fatalite hızı
= Genel mortalite
YLD hesaplamasında ciddi posptartum anemi görülme durumu kullanılmaktadır.
Şekil 2.12 Maternal Hemoraji
DSÖ tarafından geliştirilen hastalık listesi ve sekelleri Türkiye’ye uyarlanarak 131 hastalık ve sekelleri
belirlenmiştir. Ayrıca her bir hastalık ve sekel durumuna karşılık gelen Dünya Sağlık Örgütü ve Hollanda
ağırlıkları da listelenmiştir (Ek 1) (19-21, 59, 60, 88).
2.5.3 Veri Kaynaklarının Tespiti
Hastalık yükü hesaplamasında ihtiyaç duyulacak veriler öncelikle düzenli veri toplayan resmi
kurumların
kayıtlarından,
ulusal
düzeyde
yapılan
araştırmalardan,
nüfus
sayımlar
ından, defin ruhsatlarından ve akademik düzeyde ulusal ve uluslararası dergilerde yayınlanmış makaleler ya da
makale şeklinde yayınlanmayıp, değişik kongrelerde sunulmuş bildiriler, yayınlanmamış tezler, ulusal ve
uluslararası düzeyde Türkiye’nin değişik bölgeleri için değişik kurumlar tarafından hazırlanmış raporlar v.b
çalışmalardan elde edilmiştir. Diğer bir veri kaynağı ise, UHY-ME projesi kapsamında yapılmış olan hanehalkı
araştırmasıdır.
62
Ölüm nedenleri analizlerinde kullanılan veri kaynakları bir önceki bölümde ayrıntılı bir şekilde
sunulmuştur. Son bir yılda meydana gelen yaşa ve cinsiyete göre ölüm nedenleri bilgileri ise DIE verileri, konu
ile ilgili yapılmış çalışmalar ve sözel otopsi saha araştırmasından elde edilmiştir. Hastalık yükü
hesaplanmasında gerek duyulan epidemiyolojik verilerin yukarıda bahsedilen veri kaynaklarından
sağlanamadığı taktirde, bazı hastalıklara ait veriler için ilgili uzmanlardan oluşturulan uzman panelleri
gerçekleştirilmiştir. Genellikle, Türkiye’de sağlık koşulları ile ilgili mevcut veri kaynakları, tüm hastalık ve
sakatlıklarla ilgili güvenilir insidans, hastalıkların ortalama süresi, sakatlık ve mortalite tahminlerine olanak
tanıyacak nitelikte değildir. O nedenle bütün bu kaynaklar değerlendirildikten sonra bazı hastalıklara özgü bilgi
eksikliği görüldüğünde DSÖ tarafından Türkiye’nin de bu grupta değerlendirildiği EurB1 ülke verilerine
ulaşılmış, bu verilerin eldeki mevcut verilerle değerlendirilmesi sonucu DSÖ uzmanları ile birlikte her bir
hastalık kategorisi için değerler bulunmuş ve hesaplamalar bu değerler üzerinden gerçekleştirilmiştir.
YLD tahminlerinde en uygun veri kaynağının hangisi olduğuna karar verilmesi ve her hastalık ve sekeli
için hangi parametrenin bu durumu en iyi tanımlayan parametre olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Ek
2’de araştırmada kullanılan YLD veri kaynakları verilmektedir. Genel olarak istenen veri; hastalık veya sekelin
insidansı, süresi, hastalığın başlama yaşı ile bu değerlerin yaş ve cinsiyete göre dağılımlarıdır. Daha sonra bu
veriler yardımıyla yaşa ve cinsiyete göre prevalans, remisyon, vaka-ölümlülüğü ve relatif riskler bulunabilir.
Ancak çoğunlukla hastalık veya sekelin prevalansı hakkında bir görüş varken, insidans veya hastalık süresine
yönelik bilgi kısıtlıdır. Bu durumda prevalanstan bu bilgiler elde edilmeye çalışılır. KHY çalışmalarının YLD
tahminlerinde genellikle objektif kanıtlardan çok uzman görüşleri ile epidemiyolojik modellerin ortaya
çıkartılması, eldeki veriler ışığında tahminlerin gerçekleştirilmesi ve bu tahminler ile üç grup indikatör
arasındaki ilişkinin DISMOD programı yardımıyla ortaya çıkartılması söz konusudur. DISMOD yardımıyla
ortaya çıkartılan bu ilişkiler; insidans, remisyon, vaka ölümlülüğü ile hastalığın ortaya çıkışı, süresi ve
prevalans değeridir. Bu veriler elde edildikten sonra ilk yapılacak iş, gözlemlerin iç-tutarlılığının var olup
olmadığıdır. Bu çalışmada iç-tutarlılık DISMOD programı yardımıyla gerçekleştirilmiştir.
Bu çerçevede Epidemiyoloji Grubu öncelikle Türkiye’deki mevcut veri kaynaklarına ulaşabilmek için
bir çalışma gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada amaç mevcut ve çalışmamızın amaçları ile uyumlu ikincil verilere
ulaşabilmektir.
2.5.4 İkincil Veri
DALY hesaplamalarında gerekli olacak bazı epidemiyolojik indikatörler, hanehalkı araştırması ve sözel
otopsiden elde edilen veriler yanında ikincil veri toplama sisteminden de gerekli uygulamalar sonrası alınabilir.
Ulusal Hastalık Yükü ikincil verilerin toplanmasında öncelikle Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesinde
görevli her bir Anabilim Dalı’ndan bir öğretim üyesi olmak üzere, toplam 28 öğretim üyesi ikincil veri
toplanması ve uzman panellerinin gerçekleşmesinde aktif olarak rol almışlardır. Bu grup verilerin toplanması
ve seçimi aşamasında kendi uzmanlık alanları doğrultusunda özverili faaliyetler gerçekleştirmişlerdir.
Çalışmada geniş bir alanda, yayınlanmış ve yayınlanmamış araştırmalar toplanmış olup, konuya özel olanlar
kaynakları ve referans adlarıyla listelenmiştir. Toplanan verilerin uygun bir formatta toplanması ve
muhafazasını sağlamak amacıyla bir “KATALOG” geliştirilmiştir. Katalog oluşturmada uluslararası alanda
kullanımı yaygın olan ve veri paylaşımını standart bir şekilde elektronik ortamda paylaşımını sağlayan
“Reference Manager” programı kullanılmıştır Reference Manager programına veri girişi bu konuda eğitilmiş
elemanlar yardımıyla gerçekleştirilmiştir. Geliştirilen bu katalogda tümüyle elektronik olarak arama
yapılabilecek ve proje süresince kullanılan ve ilerde bu konuda çalışmalar yapacak araştırmacılara kaynak
oluşturması amacıyla kaynakların bir özeti sunulmuştur.
Kataloğun temel amaçları şu şekilde sıralanabilir:
• Başlangıç raporunda sunulan kurallar çerçevesinde Ulusal Hastalık listesinde yer alan hastalık ve
indikatörlere yönelik verilerin uygun formatta toplanması ve muhafazasını sağlamak,
• Hastalık Yükü çalışması için bir veri ve kaynak deposu oluşturmak,
• Hanehalkı anketine ilave olabilecek hastalıklara ve koşullara kanıt sağlamak,
• Hanehalkı araştırması sonucunda elde edilen verileri yorumlamada yardımcı olacak detaylı veri
sağlamak,
• Türkiye’de gelecekte yapılacak epidemiyolojik çalışmalara bir kaynak sağlamak amacıyla bu “Katalog”
oluşturulmuştur.
63
Katalog oluşturma sırasında;
• Ulaşılan her bir kaynak (makale, rapor, tez, vs.) elde edildikçe, temel belirleyici özelliklerine (yazar
isimleri, vb.) göre kataloglanmıştır.
• Reference Manager programı kullanılarak Hastalık Yükü Projesi’nde Türkçe ve diğer ilgili kaynaklardan
elde edilen epidemiyolojik veri, raporlar ile hastalık ve sağlık bilgisiyle ilgili ulaşılan tüm kaynaklar
belirlenen ve önceki toplantılarda katılımcılarla paylaşılan kriterler doğrultusunda listelenmiştir (61-79).
Listelemede Başlangıç Raporu ve Eylül 2002 Değerlendirme Toplantısında sunulan formatlar ve kriterler
dikkate alınmıştır.
Katalogda yer alan epidemiyolojik veriler aşağıdaki kaynaklardan elde edilmiştir:
1.
2.
3.
Sağlık Bakanlığı’nın yayınlanmış raporları ve dokümanları,
Uluslararası ve ulusal MEDLINE taraması,
Üniversiteler ve diğer bilimsel kuruluşların makalelerinin bulunduğu dergiler ile Türk sağlık ve hastalık
durumları ile ilgili raporlar,
4. Hastalık Yükü konuları ile ilgili Türkiye’deki araştırmalar ve tez sonuçları,
5. Hastalık yükü konuları ile ilgili Türkiye’de ve uluslararası alanda yapılmış kongre bildirileri,
6. Konu ile ilgili olan diğer sağlık ve epidemiyolojik dokümanlar.
2.5.4.1 Kodlama – Puanlama ve Standart Bilgi Özetlenmesi
Hastalık Yükü ikincil verileri öncelikle geniş bir alanda yayınlanmış ve yayınlanmamış araştırmalar
toplanarak, konuya özel olanlar kaynakları ve referans adlarıyla listelenmiştir. Geliştirilen kodlama formu ile
DISMOD ve/veya risk faktörleri analizinde kullanılacak verilerin sıralanmasında önemli olan bilgileri
eklemeye yönelik bir format geliştirilmiştir. Önemli bir nokta da bu verilerin popülasyonunu, çalışmayı ve
kalite indikatörlerini içermesidir. Örneğin, bu çalışmalardaki ölçünün geçerliliği tanımlanmış ve örneklem
yöntemleri sıralanmıştır. Veri kodlama kataloğunda izlenecek yöntemler Tablo 2.18 ve Tablo 2.19’da
özetlenmektedir. Tablo 2.18’de belirtilen örnekleme stratejisinde standart liste olarak örneklemenin yöntemi
belirtilmiştir. Örnekleme yöntemi olarak basit rasgele örnekleme, tabakalama veya çok aşamalı örnekleme,
sayım (tüm doğumlar ve tüm ölümler) seçilmiştir. Örneğin tamamını kliniğe başvuran tüm hastalar, bazı uygun
gruplardan örnekleme (gönüllüler, diğer ad-hoc örneklemler) yöntemlerinden biri kullanılmaktadır (61-79).
Örnekleme stratejisinde bu yöntemlerden hangisinin kullanılmış olduğu açıkça belirtilmiştir.
Kalite/genellenebilir indikatörler bölümünde her bir kategori için kategorinin uygulanıp uygulanmadığı
belirlenmiştir. İşaretlenmiş her bir kategori için 1 puan verilmiştir. Puanların toplamı bulunup “TOPLAM
PUAN” hanesine yazılmıştır. Değerlendirmeler toplam 10 puan üzerinden yapılmış ve 4 puanın altı kötü olarak
kabul edilmiştir. 4-6 puan arası orta, 6 puan ve üzeri iyi olarak değerlendirilmiştir. Ön değerlendirme sonucu
seçilen çalışmanın her biri, araştırma tipi için ayrı olarak geliştirilen kontrol listesi (check list) yardımıyla
detaylandırılmış, ancak çalışmaların %90’dan fazlası tanımlayıcı tipte araştırma olduğu için hazırlanan bu
kontrol listeleri kullanılamamıştır.
2.5.4.2 İzleme
Katalog oluşturmada kullanılacak “Reference Manager” programına veri girişini sağlamak için
eğitilmiş elemanlar kullanılmıştır. Belirtildiği gibi katalog için bilgi kaynakları son beş yıla dayalıdır. Bununla
beraber, bu konu başlığına (zaman içerisinde hiçbir değişiklik olması beklenmiyorsa) veya son zamanlardaki
kaynakların erişilebilir verilerinde eksiklik söz konusu ise tarama önceki yılları da kapsamıştır. Standart bir
MEDLINE ve kütüphane (elektronik katalog) araştırmasına ek olarak ulusal ve uluslar arası kaynaklarda
yayınlanmamış kaynakların büyük çoğunluğu için daha yoğun detaylı taramalar gerçekleştirilmiştir.
Sağlıkla ilgili yayınlanmış tüm raporlar ve diğer yayınlar Sağlık Bakanlığı ve ilgili kurumlardan
alınmıştır. Değerli fakat yayınlanmamış rapor ve verilerin toplanması için kütüphanelerden, kuruluşlardan,
akademik kurum ve gruplardan ya da sağlık sektöründe çalışan ilgililer ile doğrudan temas kurulmuştur. Tezler,
küçük çaplı araştırmalar, yurt içi bölgesel raporlar ve hastane veri kaynakları, hastalık ve risk faktörleri ile ilgili
bilgiler, olası diğer değerli bilgiler arasında yer almaktadır. Doğrudan Türkiye’de görev yapmakta olan
64
uzmanlardan ve uzmanlık derneklerinden, vakıflardan ikincil veri toplanması ile ilgili sınırlıda olsa destek
alınmıştır. Bu amaçla hazırlanan resmi talep yazısı tüm dernek, vakıf ve kurumlara aktarılmıştır.
Bu çerçevede epidemiyoloji grubu tarafından yaklaşık 20.000 makale, tez, kongre bildirileri ve rapor
değerlendirilmiş, projenin amaçları ve belirlenen kriterler doğrultusunda 1100 adet makale seçilmiş ve
Reference Manager programına girilmiştir. Bu değerlendirme sonrası hesaplamalarda kullanılabilmesini
sağlamak üzere her bir hastalık grubu altında seçilen hastalıklar tablolar halinde listelenmiştir. Bu taslak
doküman kurul üyeleri dahil olmak üzere uzmanlarla birlikte 100 profesyonelin görüşlerine sunulmuş olup,
onlardan geri bildirimler alınmış, uzmanlar tarafından istenen değişiklikler uygulanmıştır. Açıklanan bu yöntem
doğrultusunda veri giriş programı, kodlama ve skorlama bilgilerine ait ilgili literatür proje ekibi tarafından
taranmış ve bir referans listesi oluşturulmuştur .
Tablo 2.18 İkincil Veri Kataloğunda İzlenen Yöntem ve Başlıklar
Önerilmiş Alanlar
Bu alanlarla ilgili detaylı bilgi
Başlık
Yazarlar
Kurum, fon kaynağı, sponsor
Kayıt tipi
Tam alıntı
Özetler
Anahtar Kelimeler
Popülasyon
Öncelikli
Konular
Değişkenler
Örneklem Stratejisi
Kalite Belirleyicisi
Makale ve rapor başlıkları. vb.
Genel raporlar için yazarlar ve anonim kaynakları içerenleri standart
bir biçimde kullanmak gerekmektedir.
İkinci bir yazar adı olabilir, örneğin bir şahıs ve kurumsal bir yazar
varsa yazarlar bölümünde ondan da bahsetmek uygundur.
Kaynağın kurumsal detayları- Başkent Üniversitesi vb.
Örneğin:Tez, rapor, yayınlanmamış araştırma, veri grubu
Basılmış makalelerde olduğu gibi, MEDLINE ve benzer standart
dökümanlar
a. makale ismi
b. yayınlanma, ayı günü, yılı
c. yayınlayan
d. raporların ve kitapların , şehir ,ülke (varsa sponsor ve yayımcı
ismi)
e. sayfalar ve elektronik adresler
Makalelerde özet kısımları var ise doğrudan alınır. Diğer raporlar ve
dökümanlar için ayrıca özetleme yapmak gereklidir. Araştırması
yapılmadan önce özet bölümlerinin ne uzunlukta olacağının karar
verilmesine ihtiyaç vardır çünkü pek çok raporun özet bölümü
yoktur, bu alanla ilgili materyalin özetlenmesi ve yorumlanması için
zaman gereklidir ve detay istendiğinde elde edilebilir. O yüzden
ayrıntı düzeyi az olmalıdır. Kısaca özetin şu başlıkları içermesi
uygundur.
• gerekçe/ amaç
• yöntemler
• sonuçlar
• tartışma/öneriler
Konuya özgü seçilmiş anahtar kelimeler..
Kaynağın kapsadığı popülasyonun veya örneklemin demografik
yapısının kısaca tanımlanması gerekmektedir. Örneğin: yaş, cinsiyet
(%), bölge ve diğer coğrafik tanımlamalar, kırsal ve kentsel, hastalar
ve genel, örneklem boyutu vb.
ve Öncelikli hastalıkları, risk faktörlerini, verinin konularını listelemek
gerekmektedir. Hastalık listesi bir rehber olarak kullanılabilir fakat
sınırlama yapmamak uygundur, diğer ayrıntılar eğer listelenmez ise
gözden kaçırılabilir ve araştırılamayabilir. Örneğin;
• risk faktörleri
• sağlık/hastalık kodları
• maliyet/ekonomi konuları
Standart listeyi kullan.
Örneğin: rasgele seçilmiş, hastane odaklı, uygun örneklem
Hastalık Yükü çalışmasında kullanmak için genel sıralama yapmak.
Örneğin: iyi, orta, kötü.
Notlar
65
Tablo 2.19 İkincil Veri Kataloğu Kodlama Örnekleri
Popülasyon Tanımlamaları (aşağıdaki her
kategoriyi tanımlayın ya da “bilinmeyenunk” veya “mevcut değil-na”kodlayın)
a.Yaş(lar) ve/veya genel indikatörler,
(örneğin; “sadece yetişkinler”, “sadece
bebekler”)
b.Cinsiyet(ler) ve her birinin yüzdesi
c.Coğrafik yerleşim(ler) şehir, kasaba,
bölge, ülke vb.
(bu
Kalite/genellenebilir
indikatörler
konuları kodlayın ve kalite skoru için toplam
puanları elde edin. Her işaretlenen kategori
için bir puan verin)
Herhangi
bir
örnekleme
yöntemi
belirtilmiştir
Toplum tabanlı, toplumu temsil eden bir
örnekleme mevcuttur.
Araştırma tipi belirtilmiştir
Etken(lerin), risk faktörlerinin sınıflaması
standartlara uygundur ve/veya referans
yöntemleri takip etmektedir.
Standart ve/veya referans yöntemleri takip
Ölçütler/araçlar (konu adlarını seçin ve her eden
çıktıların
veya
hastalıkların
biri için eldeki bilgilerin detaylarını girin ya sınıflandırılması uygun formatta yapılmıştır.
da “na(uygun değil)” olarak kodlayın)
Son zamanlara ait veridir ( 1998 ya da daha
a. ölçüm biçimi (anket, klinik ya da
sonra)
fiziksel test, laboratuvar testi, uzman
Türkiye konularına dayanmaktadır
görüşü, diğer)
Etken/risk ve etkilerinin kesitsel, mevcut
b. tanımlanan veya referans verilen
durum analizinden daha çok ileriye dönüktür
geçerlilik testi
Yanıt/katılım oranı örneklemde %75 veya
c.tanımlanan veya referans verilen
daha fazladır
güvenirlilik testi
Örnek hacmi ve/veya çalışmanın gücü
d.eğer ilgili ise ulusal veya uluslararası
açıklanmış ve yeterlidir (%80 güç veya daha
standart (adı ve tarihi)
fazla, p değeri<0.05 iki yönlü test için)
Örnekleme stratejisi (ilgili olan aşağıdaki
kodları dahil edin ya da “bilinmeyen”
TOPLAM PUANLAR
veya”na” olarak kodlayın. Kodlamaya ek
olarak ilgili detayları yazın).
Kodlar:
Basit
rasgele
örnekleme,
tabakalama veya çok aşamalı örnekleme
sayım (yani, tüm doğumlar ve tüm ölümler)
örneğin tamamını (kliniğe başvuran tüm
hastalar) bazı uygun gruplardan örnekleme
(gönüllüler, diğer ad-hoc örneklemler)
2.5.5 Uzman Panelleri
Her bir hastalık için mümkün olan bütün veriler toplandıktan sonraki adım, beklenen tüm
epidemiyolojik bilgilerin elde edilip edilmediğinin belirlenmesidir. Her bir hastalık için mümkün olan bütün
veriler toplandıktan sonra prevalans, insidans, remisyon, vaka-ölümlülük (case-fatality)hızı, hastalık süresi,
mortalite ve mortalite rölatif risk varsayımlarının tutarlılığını kontrol etmek ve yukarıda sıralanan hastalıklara
özgü parametrelerden eksik olanların hesaplanması/tahmin edilebilmesi için DSÖ tarafından geliştirilen
DISMOD programı kullanımı bir diğer aşamayı oluşturmaktadır. Bu programla elde edilen bu bilgiler, DALY
‘Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılları’nın hesaplanmalarında kullanılmıştır.
Hastalık modelleri çerçevesinde geliştirilen hastalık kategorileri ve sekelleri ve DISMOD programında
hesaplamalarda kullanmak üzere seçilen parametreler konusunda fikir birliğine varmak ve ikincil datanın
değerlendirilmesi sonucu eksik olan bazı bilgilere ulaşabilmek amacıyla bir uzman paneli gerçekleştirilmiştir
(19-21). Değişik sağlık kuruluşlarının katıldığı bu uzman panelinin öncesinde Başkent Üniversitesi tarafından
ikincil verinin toplanması, değerlendirilmesi ve gerekli indikatörlerin seçimi aşamalarında çalışmak üzere her
uzmanlık alanından bir öğretim üyesi olmak üzere bir komisyon oluşturulmuştur. Bu komisyonda yer alan
uzmanların katılımı ile bu panel öncesi sekiz defa kurum içerisinde uzman panelleri gerçekleştirilmiştir.
20 Şubat 2003 tarihinde gerçekleştirilen ana panelin en önemli çıktıları katılımcıların;
66
1. Hastalık kategorileri ve sekelleri konusunda fikir birliği sağlamaları
2. Dünya Sağlık Örgütü Hastalık Yükü çalışması ışığında geliştirilen hastalık kategorileri ve sekelleri için
DALY hesaplamalarında kullanılacak parametrelerden özellikle insidans, hastalık süresi, remisyon ve
vaka ölümlülüğü konusunda uzman görüşlerinin alınması
3. DISMOD tahminlerini gerçekleştirmek için elde edilen bilgiler konusunda fikir birliği içerisinde
olmalarıdır.
Bu amaçla ülkemizde Tablo 2.20’de belirtilen hastalık gruplarında, konularında söz sahibi otoritelerin katıldığı
uzman paneli düzenlenmiştir. Bu panele her grup için en az üç uzmanın katılımı sağlanmıştır.
Tablo 2.20 Uzman Panelinde Gündeme Alınan Konular
Ulusal Hastalık Yükü Listesinde yer alan hastalıklar:
İnfeksiyöz ve paraziter hastalıklar
Kalp Damar Sistemi Hastalıkları
Solunum Sistemi hastalıkları
Malign Neoplazmalar
Sindirim Sistemi hastalıkları
Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik
Hastalıklar
Duyu Organ Bozuklukları
Dışsal nedenler (Kazalar ve Yaralanmalar)
Genito-üriner Sistem Hastalıkları
Nöropsikiatrik Bozukluklar
Kas, İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar
Ağız ve Diş Sağlığı
Anne ve Çocuk Sağlığı
On üç çalışma grubu ile workshop şeklinde gerçekleştirilen bu panele değişik kurumlardan toplam 70
uzman katılmıştır. Çalışmalar sırasında bu projede görev yapmakta olan danışmanlar her grupla tek tek
çalışarak, çalışmaların belirlenen amaçlar doğrultusunda sağlıklı bir şekilde ilerlemesini sağlamıştır. Hazırlanan
taslak dokümanların tartışılması gerçekleştirilmiştir. Genel değerlendirmeler sonucunda küçük gruplar halinde
çalışan gruplar tartışma sonuçlarını içeren yazılı bir rapor sunmuşlardır. Bu raporların ayrıntılı
değerlendirilmesi ile gerekli düzeltmeler yapılmıştır. ( Ek 6)
İkincil veri toplama kapsamında gerçekleştirilen bir diğer önemli faaliyet ise Türkiye’ye benzer ülke
verilerine ulaşmak olmuştur. Sağlıklı veri kayıt sistemi olmayan ülkeler için DSÖ tarafından bu yöntemin
kullanılması önerilmektedir. Türkiye’nin yer aldığı bölge içerisinde yer alan diğer ülke verileri, DSÖ uzmanları
ile birlikte çalışılarak hesaplamalarda kullanılmıştır.
Bu araştırmanın en önemli kısıtlılıklarından birisi Türkiye’de sağlıklı bir veri toplama sistemi olmadığı
için doğru, güvenilir ve eksiksiz verilere ulaşılamamasıdır. Bu eksiklik DALY hesaplamaları için gerekli olan
hem YLL hem de YLD kompenenti için geçerlidir. Bu kısıtlılığı ortadan kaldırmak amacıyla YLL hesaplaması
için gerekli olan mortalite verilerini en uygun hale getirmek amacıyla yapılan uygulamalar bir önceki bölümde
sıralanmıştır. Bilindiği üzere mortalite analizlerinde kullanılan Ulusal Sözel Otopsi Araştırması, mevcut hayati
istatistiklerin KHY metodolojisi doğrultusunda analizi, CODMOD gibi ölüm nedenlerini saptamaya yönelik
geliştirilmiş ölüm modellerinin kullanımı ve ikincil veriden seçilen uygun lokal araştırma sonuçlarının
kullanımı gibi uygulamaların hiçbirisinin veya birlikte değerlendirilmesinin rutin bilgi toplama sisteminin
yerini tutması beklenemez. Her birinin kendi içerisinde bu raporun esas konusu olmadığı için
detaylandıramayacağımız pek çok sınırlılıkları söz konusudur. Aynı şekilde YLD hesaplamaları için gerekli
olan hesaplamalarda kısıtlılıkları ortadan kaldırmak amacıyla gerekli verilerin değerlendirilmesinde DISMOD
programı kullanılmıştır. DISMOD programı, bölgesel ve ulusal tahminlerde insidans, prevalans, remisyon,
vaka-ölümlülüğü (case-fatality), hastalık süresi, mortalite ve mortalite rölatif riski varsayımlarının tutarlılığını
kontrol etmek için geliştirilmiştir (81). Yukarıda sıralanan hastalıklara özgü parametrelerden en az üç tanesinin
veri kaynaklarından elde edilmesi durumunda DISMOD programı ile hastalığın diğer parametreleri hakkında
bilgi alınmış ve istenilen yaş gruplarına göre değişik grafikler düzenlenmiştir. Bu programın son çıktısı ise yaş
grupları arasında tutarlı insidans ve prevalans değerleri olacaktır. Elde edilen bu bilgiler ‘Sakatlığa Ayarlanmış
Yaşam Yılları’nın hesaplanmasında kullanılmıştır.
67
2.6 DISMOD Programı Kullanımı
DISMOD kullanımı ile ilgili yöntemde dikkat edilen ana noktalar aşağıda sıralanmıştır.
1. DISMOD yedi değişkene kadar girdileri içerebilir. Bu değişkenler insidans, prevalans, remisyon, vaka
ölümlülüğü (case-fatality), süre, mortalite ve mortalitenin rölatif riskidir. Yazılımın diğerlerini hesapla
ması için genellikle bu değişkenlerden üçüne gereksim duyar vaka fatalitesi ve mortalitenin rölatif riski
benzer bir değişkeni tek bir değişken gibi hesaba katar.
2. Projedeki Epidemiyoloji Grubu, yukarıda sıralanan değişkenlerin en az üç tanesine ait bilgileri gerekli
olan verilerin DISMOD’a girdi parametresi olarak girilebilmesi amacıyla toplamıştır.
3. En az üç değişkenin verileri girildikten sonra program diğer değişkenler hakkında veriler üretmekte ve
verileri tüm yaşlar kapsamında gösteren bir veri seti sunmaktadır. DISMOD, kullanıcılar tarafından
girilen orijinal verileri saklamayabilir. DISMOD düzenli sırada verilen parametre değerlerini tutarlı
sonuçlar elde etmek için değiştirebilir.
4. Kullanıcıların, DISMOD aracılığıyla elde edilen sonuçları yetersiz bulmaları durumunda, elde edilen
sonuçların esas verilere ve/veya uzman görüşüne daha yakın olabilmesi için girdilere kullanıcı
tarafından değişik uyarlamalar yapılabilir. Dolayısıyla girdiler yargılara veya uzman görüşlerine bağlı
olabilir. Programın kullanımı sırasında gerçek veriler veya uzman görüşleri ile daha tutarlı sonuçlar
elde etmek için iki yol söz konusudur:
•
•
Girdilerin kullanıcı tarafından gerektiğinde artırıldığı veya uyarlandığı durumlar.
Kullanıcı bazlı girdi verilerinin diğer girdi verilerinden daha ağır olarak ağırlıklandırıldığı durumlar.
5.
Programın son çıktısı yaş grupları arasında iç tutarlılığı mevcut insidans ve prevalans değerleri
üretmektir.
Tüm bu aşamalar gerçekleştirilerek ana hastalık grupları için kullanılan veri kaynakları 2.7. bölümde
sunulmaktadır.
2.7 Ulusal Hastalık Yükü Çalışmasında YLD Tahminlerinde Kullanılan Veri Kaynakları
2.7.1 Nüfus ve Yaş Grupları Verileri
YLD tahminlerinde kullanılacak veri tabanı oluşturulmasında ilk işlem olarak 2000 yılı nüfusu
DIE’den alınarak, kadın ve erkekte KHY araştırmasında kullanılan yaş grupları 0-4, 5-14, 15-29, 30-44, 45-59,
60-69, 70-79, 80+ tanımlanmıştır. Her yaş grubundaki nüfus hesaplanarak, 131 hastalık ve sekeli için ayrı ayrı
kayıt edilmiştir. Bu hesaplamada bilinmeyenler kısmı her yaş grubunun dağılımı dikkate alınarak yaş gruplarına
göre dağıtılmıştır. Ana hastalık grupları için genel olarak yapılan işlemlerde aşağıda sunulan yöntem
izlenmiştir.
2.7.2 Prevalans ve İnsidans Verileri
Prevalans ve insidans karşılaştırılmasında veriler öncelikle bu proje kapsamında Türkiye’yi temsil eden
12000 hane üzerinde gerçekleştirilen Türkiye Ulusal Sağlık Araştırmasından elde edilmiştir. Bu araştırmanın
popülasyonu 2000 Genel Nüfus Sayımı (GNS) sonuçlarına dayanarak elde edilmiştir. Burada kır tanımı nüfusu
20.000’in altında olan yerleşim yerlerini kapsamaktadır. Araştırma için hesaplanan n=12000 hane halkından
oluşan örneklemin 10 tabakaya dağıtımı Tablo 2.21 ve Tablo 2.22’de sunulmaktadır.
68
Tablo 2.21 Örnek Büyüklüğünün Bölgelere ve Kır-Kente Göre Dağılımı
[ ]
[ ]
[ ]
Örnek Blok Sayısı [ a h ]
1350
4650
186
875
675
1550
62
3. İç Anadolu
1250
800
2050
82
4. Karadeniz
550
950
1500
60
5. Doğu ve Güneydoğu Anadolu
1125
1125
2250
90
Toplam
7100
4900
12000
480
U
Bölge*
1. Marmara ve Ege
2. Akdeniz
*
R
Kent mh
Kır mh
( >=20000 )
( < 20000)
3300
Toplam mh
Akdeniz Bölgesi Güney, Karadeniz Bölgesi Kuzey, Marmara ve Ege Bölgesi Batı, İç Anadolu Bölgesi Orta, Doğu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesi Doğu olarak adlandırılmaktadır.
Araştırma, şartname gereği, çalışmanın mevsimsel faktörü göz önüne alınarak iki dönemde yapılmıştır.
Tablo 2.22’de her dönem için örnek seçilen blok sayıları ve hane halkı sayıları ile anket uygulanan hane halkı
sayıları verilmektedir.
Tablo 2.22 Dönemler İtibariyle Örnek Seçilen Blok ve Hane Halkı Sayıları ile Anket Uygulanan Hane
Halkı Sayıları (UHY-ME Çalışması, 2002, Türkiye)
I. Dönem
Uygulanan
Anket Sayısı
Bölge
Batı
Güney
Orta
Kuzey
Doğu
Toplam
Kent
1496
451
570
267
519
3303
Kır
672
317
392
415
593
2389
I. Dönemde
Örnek
Çekilen
Hane
Blok
Halkı
Sayısı
Sayısı
93
2325
32
800
41
1025
30
750
44
1100
240
6000
II. Dönem
Uygulanan
Anket Sayısı
Kent
1604
410
575
264
575
3428
Kır
618
343
397
447
556
2361
II. Dönemde
Örnek
Çekilen
Hane
Blok
Halkı
Sayısı
Sayısı
93
2325
30
750
41
1025
30
750
46
1150
240
6000
Türkiye Ulusal Sağlık Araştırması anket sonuçlarından hane halkı bireylerinin sağlık durumunu
saptamaya yönelik hane halkı reisine sorulan “hane halkı bireyleri arasında hekim tarafından tanısı konmuş son
iki ay hariç kronik hastalık varlığı” ve “son iki ay içerisinde hekim tarafından tanısı konmuş kronik ve akut
dahil hastalığı bulunan hasta kimse var mı?” sorularından elde edilen yanıtlar ve hanehalkı bireyleri arasından
seçilen 18 yaş üstü cevaplayıcıya sorulan on iki hastalık (artrit, anjina pektoris, diyabetes mellitus, astım,
depresyon, tüberküloz, hipertansiyon, bel ağrısı, epilepsi, inme) ve bazı sağlık durumlarının (trafik kazaları,
ağız ve diş sağlığı) tanı ve tedavisine yönelik modüllerden elde edilen prevalanslar karşılaştırılmıştır. Daha
sonraki aşamada DISMOD programı yardımıyla iç tutarlılıkları kontrol edildikten sonra her bir hastalık ve
sekeli için uluslararası ve ulusal MEDLINE taraması, üniversiteler ve diğer bilimsel kuruluşların makalelerinin
bulunduğu dergiler, Türkiye’deki ilgili araştırmalar ve tez sonuçları, Türkiye’de ve uluslararası alanda bu
hastalık grubu ile ilgili gerçekleştirilmiş kongre bildirileri dahil olmak üzere geniş bir tarama
gerçekleştirilmiştir. Değerlendirmeler sonucu en uygun insidanslar hesaplamalarda kullanılmıştır.
Genellikle literatürle paralel olarak hane halkı reisine sorularak elde edilen prevalanslar hafıza faktörü
gibi nedenlerle beklenildiği üzere düşüktür. Tablo 2.23’de hane halkı bireylerinin sağlık durumuna yönelik
“Hane halkı bireylerinden, son iki ay içinde, hekim tarafından tanısı konulmuş hastalığı (kronik ve akut
dahil) olan birileri var mı?” ve “Hane halkı bireyleri arasında hekim tarafından tanısı konulmuş, hekim
kontrolünü ve devamlı ilaç kullanımını gerektiren kronik hastalığı olan birileri var mı? (son iki ay hariç)”
sorularından elde edilen prevalansları ve Dünya Sağlık Araştırmasının önemli bir modülü olan cevaplayıcıdan
seçilmiş hastalıklara yönelik bazı semptomlardan ve uygulanan tedaviden teşhise gidilerek tanı konulan
“Kapsam” modülünden elde edilen prevalanslar karşılaştırılmaktadır.
69
DISMOD programı yardımıyla seçilen YLD hesaplanmasında kullanılmasına karar verilen her
insidans ya da prevalans değerinin ayrıca tutarlılığı hane halkı araştırmasından elde edilen insidans ve
prevalanslarla da karşılaştırılmış, DISMOD çıktılarının iç tutarlılığında UHY-ME Hane halkı
araştırması önemli bir veri kaynağı olarak kullanılmıştır.
Tablo 2.23 Hane Halkı Reisinden Hane Halkı Bireylerinin Sağlık Durumuna İlişkin Elde Edilen
Prevalanslar ile Cevaplayıcının Sağlık Durumu (Hastalıkların Tedavi ve Bakımları ile İlgili
Kapsam) Modülünden Elde Edilen Hastalık Prevalanslarının Karşılaştırılması, (UHY-ME
Çalışması, 2000, Türkiye)
Hastalıklar
Artrit
Anjina Pektoris*
Diyabetes Mellitus
Astım
Depresyon
Tüberküloz
Hipertansiyon
Bel Ağrısı
Epilepsi
Hane Halkı Reisinden Bireylerin Sağlık
Durumuna İlişkin Elde Edilen
Prevalanslar
Son İki Ay Hariç
(Kronik)
Prevalanslar (‰)
6,4
1,4
23,9
10,6
12,0
2,4
56,6
3,1
2,6
Genel
Prevalanslar
(‰)
7,0
1,7
25,4
11,7
13,1
2,6
59,8
4,5
2,8
Cevaplayıcıdan Elde Edilen
Hastalıkların Hayatın
Herhangi Bir Döneminde Tanı
Alma Durumu (İyileşmiş
Vakalar Dahil)
(‰)
88,5
65,7
55,8
38,7
77,5
10,9
157,3
158,0
5,1
* Kapsam modülünde anjina pektoris olarak tanımlanan hastalık, hane halkı bireylerinden elde edilen cevapların kodlanmasında İskemik
Kalp Hastalığı olarak tanımlanmıştır.
Tablo 2.23’de görüldüğü üzere iki farklı soru yöntemiyle elde edilen değerler arasında ciddi farklılıklar
mevcuttur. DALY hesaplamaları insidans tabanlı olduğu için bu farklılıklar çok bariz olmasına rağmen diğer
tüm hane halkı bireylerinden elde edilen hastalıklara yönelik ağırlıklandırılmış prevalanslar, iki değişken ile
birlikte DISMOD programına girilmiş, yaşa ve cinsiyete özel insidanslar elde edilmiş ve iç tutarlıklar DISMOD
programı yardımıyla yeniden değerlendirilmiştir. Sonuçta hane halkı reisinden elde edilen hane halkı
bireylerinin sağlık durumu ile ilgili verilerin tutarlıklarının uygun olmadığı ve kullanılmaması gerektiğine karar
verilmiştir.
Diğer değişkenlerden her hastalık ve sekel grubu için sabit olarak kullanılan değişken hastalık süresidir.
Hastalık süreleri için uzman panellerinden elde edilen değerler (bu değerler text book bilgisidir) DSÖ
tarafından verilen hastalık süreleri değerleri ile karşılaştırılmıştır. Hemen hemen tüm hastalık süreleri birbiriyle
yakın bulunmuştur. Bu nedenle hesaplamalarda KHY ve diğer UHY çalışmalarında ortak olarak kullanılan
hastalık süreleri dikkate alınmıştır. Diğer değişken olarak eldeki mevcut verilere göre prevalans, remisyon veya
vaka ölümlülüğü (case-fatality) değerlerinden herhangi birisi DISMOD programına girdi olarak girilmiş ve iç
tutarlılıklar hesaplanmıştır. Herhangi insidans rakamının olmadığı durumlarda yukarıda ayrıntılı bahsedilen
yöntemlerle uzman panelleri ve ikinci veriden elde edilen üç değişken DISMOD programına girilerek
insidanslar tahmin edilmiş ve aynı program iç tutarlılıklarını değerlendirdikten sonra yaş grupları ve cinsiyete
özel insidans değerleri bulunmuştur.
Bulunan değerler ayrıca tekrar DISMOD programı yardımıyla YLL hesaplamaları sonucu tahmin
edilen ölüm sayıları ile her bir hastalık ve sekel grubu için yeniden gözden geçirilerek iç tutarlılıkları bir kez
daha kontrol edilmiştir.
Bir sonraki aşamada tüm bu hesaplamalar DSÖ ile birlikte benzer ülke verileri ve Türkiye’deki mevcut
veri tabanı doğrultusunda bulunan sayılarla karşılaştırılmış, iç tutarlılık ve mortalite sonuçları ile
karşılaştırmalar sonucu güvenli olmayan veriler hesaplamalarda kullanılmamış, daha güvenilir olduğu açık olan
DSÖ ile birlikte eldeki tüm veri kaynakları baz alınarak geliştirilen Türkiye verileri üzerinden hesaplamalar
gerçekleştirilmiştir. Özellikle bazı hastalık sekellerine yönelik hiçbir verinin olmadığı durumlarda DSÖ Türkiye
verileri güvenilir veri olarak kabul edilmiştir. Ayrıca DISMOD programı yardımıyla seçilen YLD
70
hesaplanmasında kullanılmasına karar verilen her insidans ya da prevalans değerinin ayrıca tutarlılığı hane
halkı araştırmasından elde edilen insidans ve prevalanslarla da karşılaştırılmıştır.
Türkiye hastalık yükü hesaplamalarında elde hiç verinin olmadığı durumlarda, DSÖ ile birlikte benzer
ülke verileri baz alınarak Türkiye için geliştirilmiş değerler ve EurB1 ülkeleri denilen Türkiye ile benzer
coğrafi koşullara ve bazıları ile de benzer yaşam şekillerine sahip aynı bölgede yer alan; Arnavutluk, Bosna
Hersek, Bulgaristan, Gürcistan, eski Yugoslavya Cumhuriyeti ve Makedonya, Polonya, Romanya, Slovakya,
Sırbistan ve Y. Karabağ ülkelerinin birleştirilerek elde edilmiş hastalık yükü değerleri veya EMRO ülke verileri
DISMOD programı yardımıyla tekrar eldeki diğer Türkiye’ye ait verilerle karşılaştırılarak ve iç tutarlılıkları
kontrol edilmiş ve gerektiğinde kullanılmıştır. Ulusal Hastalık Yükü hesaplamalarında kullanılan veri
kaynakları Ek 2’de verilmektedir.
Bu bölümde temel hastalık grupları için YLD hesaplamasında kullanılan kaynaklar ayrıntılı olarak
sunulmaktadır.
İnfeksiyöz ve paraziter hastalıklar; Bu gruptaki her bir hastalık ve sekeli için uluslararası ve ulusal
MEDLINE taraması, üniversiteler ve diğer bilimsel kuruluşların makalelerinin bulunduğu dergiler,
Türkiye’deki ilgili araştırmalar ve tez sonuçları, Türkiye’de ve uluslararası alanda bu hastalık grubu ile ilgili
gerçekleştirilmiş kongre bildirileri dahil olmak üzere geniş bir tarama gerçekleştirilmiştir. Ancak elde edilen
çalışmaların büyük çoğunluğu lokal düzeyde yapılmış, ülke profilini tam olarak yansıtmayan araştırmalardır.
Bu araştırmaların özetleri ve detayları Katalogda yer almaktadır.
Değerlendirmeler sonucu bu grupta Türkiye geneli için kullanılabilecek verilerin Sağlık Bakanlığı
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü , Verem Savaş Daire Başkanlığı, Sıtma Savaş Daire Başkanlığı ve
Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı istatistiklerin olduğu saptanmıştır.
Ancak bu verilerde çok yeterli değildir. Az sayıda kullanılabilecek veride ise DALY hesaplamaları için gerekli
olan yaşa ve cinsiyete göre alt kırınımlar mevcut değildir. Bu durumda eldeki veriler DSÖ uzmanları ile birlikte
EurB1 ülke verileri baz alınarak ve değişik kaynaklar yardımıyla Türkiye için tahmin edilen rakamlarla
karşılaştırılmıştır. Örneğin Tüberküloz için DSÖ tarafından hesaplamalarda kullanılması önerilen genel
insidans 0.7/1000 ‘dir. Bu değer yaş grubu ve cinsiyete göre değişmektedir. Taramalar sonucu bulunan en
güvenilir ve uzmanlar tarafından da kullanılması önerilen sayı ise Verem Savaş Daire Başkanlığının 2001 yılı
verisi olan 0.30/1000’dir. Ancak bu değerin yaş ve cinsiyete ait alt kırınımları mevcut değildir. Mevcut veriden
DISMOD yardımıyla yaş ve cinsiyete özel insidans elde edilmiştir. Daha sonraki aşamada bu veriler diğer
seçilen iki değişken ile birlikte DISMOD programına girilerek iç tutarlılıklarına bakılmıştır. Ancak yukarıda
açıklandığı üzere bulunan değerler ayrıca tekrar DISMOD programı yardımıyla YLL hesaplamaları sonucu
tahmin edilen ölüm sayıları ile yeniden gözden geçirilerek iç tutarlılıkları bir kez daha kontrol edilmiştir.
Kanserler: Kanserlerde YLD hesaplamalarında veri tabanı Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Daire Başkanlığı
verileri ve “Incidence in İzmir in 1993-1994; first results from İzmir Cancer Registry, C.Fidaner, S.Y.Eser,
D.M. Parkin, European Journal of Cancer 37,2001 “(82) isimli toplum tabanlı bir çalışmadan oluşmaktadır. Her
iki veri tabanındaki değerler 22 kanser grubu için ayrı ayrı DISMOD programına girilmiş, iç tutarlılıklar
değerlendirilmiştir. DSÖ Türkiye verileri ile karşılaştırmalar yapılmış, YLL tahminleri de göz önüne alınarak
DSÖ uzmanlarının da önerisi ile “Incidence in İzmir in 1993-1994; first results from İzmir Cancer Registry,
C.Fidaner, S.Y.Eser, D.M. Parkin, European Journal of Cancer 37,2001 “ çalışmasının kullanılmasına karar
verilmiştir. Bu çalışmanın değerleri erkek ve kadın için Tablo 2.24’de sunulmaktadır. Bu sayılar üzerinden
nedenlere dağılımı IARC-WHO( International Agency for Research and Cancer- World Health Organization)
nun geliştirdiği sağkalım modellerine göre yapılmıştır
71
Tablo 2.24 Erkek ve Kadınlarda Kanser İnsidansları (İzmir, 1994)
Kanser
lokalizasyonu
Ağız
Nazofarinks
Özafagus
Mide
Kolon/Rektum
Karaciğer
Safra kesesi
Pankreas
Bronş, Akciğer
Kemik
Yumuşak doku
Melanoma
Diğer deri kanserleri
Prostat
Meme
Cerviks
Uterus
Over
Testis
Mesane
Böbrek
Beyin, sinir sistemi
Tiroid
Non-Hodgkin lenfoma
Hodgkin Hastalığı
Multiple Myeloma
Lösemi-KML
ALL
Diğer lösemiler
Erkek
İnsidans
(100.000)
Kadın
İnsidans
(100.000)
2,0
0,6
1,8
8,0
7,0
1,5
0,7
1,9
61,6
1,2
1,5
0,8
11,5
5,4
1,2
11,0
1,9
3,9
0,5
3,4
1,3
1,0
3,3
2,3
0,1
1,5
0,2
0,8
3,6
5,6
0,8
1,4
1,0
5,1
0,8
1,0
0,8
8,8
24,4
5,4
6,4
5,9
1,5
1,6
3,0
1,1
2,6
0,6
0,9
1,5
1,7
0,1
Çocukluk döneminde ortaya çıkan kanserlere yönelik aynı araştırma sonuçları ise Tablo 2.25’de
sunulmaktadır.
Tablo 2.25 Çocukluk Dönemi Kanserleri (İzmir, 1994)
Kanser lokalizasyonu
Lösemi
Akut lenfositik lösemi
Lenfoma
Hodgkin hastalığı
Burkitt lenfoma
Diger NHL
Beyin ve sinir sistemi
Astrositoma
Nörodermal tümörler
Nöroblastoma
Wilm’s tümörü
Retinoblastoma
Hepatik tümörler
Kemik tümörleri
Yumuşak doku tümörleri
Germ hücreli tümörler
Karsinomalar
Toplam
İnsidans(100,000)
42,9
43,3
18,4
8,6
2,0
7,8
19,8
7,7
7,3
11,7
7,9
3,4
1,5
2,2
8,0
5,3
4,1
125,0
72
Kardiyovasküler hastalıklar: Bu hastalık grubu içerisinde iskemik kalp hastalıkları, angina pektoris, konjestif
kalp yetmezliği, inflamatuar ve romatizmal kalp hastalığı ve diğer kalp hastalıkları yer almaktadır. Bu veri
tabanı oluşturulurken Türkiye’yi temsil ettiği varsayılan TEKHARF (83,84) çalışması verileri ve UHY-ME
projesi kapsamında yapılmış olan hanehalkı araştırması verileri kullanılmıştır. Her iki araştırmada prevalans
araştırmasıdır. TEKHARF çalışmasında çok az insidans verisine rastlanmıştır ve prevalanslar birbiri ile çok
yakındır. Hesaplamalarda iç tutarlılık değerlendirmeleri sonucu verinin kaynağı dikkate alınmıştır. Örneğin
akut miyokard enfarktüsü hanehalkı araştırması beyana dayalı iken, TEKHARF çalışmasında doktor tarafından
muayene+EKG bulgularına dayanmaktadır. Dolayısıyla analizlerde TEKHARF çalışması verileri kullanılmıştır.
Tüm değerlerin iç tutarlılıkları yapıldıktan sonra gerekli düzeltmeler ışığında YLD hesaplamaları
gerçekleştirilmiştir.
Diabetes Mellitus; Diabetes mellitusa yönelik gerçekleştirilen tarama sonucu 47 adet çalışma, belirlenen
kriterlere uygun olarak seçilmiş ve katalogda yer almaktadır. Tüm bu çalışmalar sonucu Türkiye’yi temsil ettiği
varsayılan TEKHARF çalışması değerlerinin DISMOD programı yardımıyla iç tutarlılıkları gerçekleştirilmiştir.
TEKHARF çalışması verileri UHY-ME projesi kapsamında yapılmış olan hanehalkı araştırması verileri ile
benzerlik göstermektedir. Dolayısıyla hesaplamalarda hanehalkı araştırması verileri daha detaylı veri içerdiği
için son hesaplamada kullanılmıştır.
Solunum Yolu Hastalıkları; Kronik Obstrüktif Akciğer hastalıklarında Türkiye genelini yansıtan sağlıklı
verilere ulaşılamadığı için DSÖ ile birlikte Türkiye için geliştirilen değerler kullanılmıştır.
Astım; İkincil veriden astım ile ilgili seçilen en uygun araştırma Kalyoncu’ nun 2001 yılında gerçekleştirdiği
araştırmadır. Ancak bu araştırma 7 ilde 46,813 çocuk üzerinde gerçekleştirilmiş bir araştırmadır (85). Hanehalkı
araştırmasından elde edilen verilerin tüm Türkiye genelini yansıttığını düşünüldüğü ve yaşa ve cinsiyete göre
ayrı ayrı değerler olduğu için erişkin dönem için hanehalkı verileri çocukluk dönemi için Kalyoncu çalışması
değerleri hesaplamalarda kullanılmıştır. Tüm değerlerin iç tutarlılıkları tek tek hesaplanmış, gerekli kontroller
ve DSÖ Türkiye verileri ile karşılaştırıldıktan sonra uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Diğer solunum yolu
hastalıklarında DSÖ ile birlikte benzer ülke verileri doğrultusunda Türkiye için geliştirilmiş değerler
kullanılmaktadır. Bu değerlerin lokal çalışmalarla benzer değerleri içerdiği gözlenmiştir.
Ruh Sağlığı Bozuklukları; Bu gruptaki hastalıklara yönelik tüm hastalık gruplarını içeren Türkiye Ruh Sağlığı
profili mevcuttur. Bu verilerin özeti Tablo 2.26’da verilmektedir (86).
Tablo 2.26 Ruh Sağlığı Bozuklukları, Türkiye Ruh Sağlığı Araştırması
Panik Bozukluğu
Agorafobi
Yaygın Bunaltı Bozukluğu
Depresif Nöbet
Distimi
Kısa Yineleyici Depresyon
Hipokondriyazis
Nevrasteni
Alkol Bağımlılığı
Obsesif Kompülsif Bozukluk
Anoreksiya Nefroza
Bulimiya Nevroza
Sosyal Fobi
Özgül Fobi
Ağrı Bozukluğu
Somatizasyon Bozukluğu
Herhangi bir ruhsal bozukluk
Kadın
Sayı
%
22
0,5
38
0,9
33
0,8
221
5,4
90
2,2
91
2,2
31
0,8
150
3,7
4
0,1
26
0,6
0
15
0,4
96
2,3
157
3,8
464
11,3
15
0,4
919
22,4
Erkek
Sayı
%
7
0,2
10
0,3
17
0,5
76
2,3
26
0,8
28
0,8
11
0,3
33
1,0
57
1,7
8
0,2
0
2
0,1
38
1,1
46
1,4
161
4,8
1
0
369
10,9
Toplam
Sayı
%
29
0,4
48
0,6
50
0,7
297
4,0
116
1,6
119
1,6
42
0,6
183
2,4
61
0,8
34
0,5
0
17
0,2
134
1,8
203
2,7
625
8,4
16
0,2
1288
17,2
73
Literatürde yer alan ve daha önceki UHY uygulamalarına göre ölüme neden olmayan ve ciddi işlevsel
kayba yol açmayan hastalıkların oluşturduğu hastalık yükü çok önemli değildir. DSÖ, bu nedenle tüm ülkelerde
ölüme yol açan ve ciddi işlevsel kayba neden olan en fazla temel 10-20 kadar hastalık olduğunu ve DALY
hesaplamalarının toplum için gerçek yük teşkil eden bu hastalıklar üzerine odaklanılmasını önermektedir. Diğer
tüm hastalıklara ilişkin veri kaynakları Ek 2’de, UHY hastalık listesinde yer alan tüm hastalık ve sekellerine
yönelik YLD bileşeni hesaplamalarında kullanılan prevelans ve insidans değerleri Ek 3’de sunulmaktadır.
2.8 YLL Hesaplanması
KHY Türkiye çalışmasında YLD ve DALY’ ler için hangi yaş kategorileri seçilmiş olursa olsun, YLL’
leri beş yıllık yaş grupları halinde tablolaştırılmış ölümlerin kullanılarak hesaplanması ve tercihen 1-4 yaş arası
vb. çocuk ölümlerinin ayrılması önerilmektedir. (0, 1–4, 5–9, 10–14, ….., 80–84, 85+)
Her yaş aralığındaki ölümler için, YLL’ nin hesaplanması ölümdeki ortalama yaşın tahminini gerektirir.
Eğer her bir yaşa ve çocuk ölümleri için ay ve günlere göre tüm ölüm nedenlerine ilişkin ayrıntılı veriler varsa
bu hesaplama doğrudan popülasyondaki verilerden yapılabilir. Eğer doğum ve ölüm günlerine ilişkin veriler
varsa bir aralıkta ölümdeki ortalama ölüm yaşı doğru olarak hesaplanabilir. Çoğu zaman ölümdeki yaş yıl
olarak bulunur. Bu durumda bir yaş aralığında ölümdeki ortalama yaşın hesaplanmasında hesaplanan
ortalamaya 0.5 yılın eklenmesi gerekecektir. Bu durum, örneğin; 60 yaşındaki ölümlerin 60 ile 60.99 gerçek
yaşları arasındaki ölümleri dikkate almak için yapılmaktadır. Aksi halde, genelde ölümdeki ortalama yaşın,
çocuk ölümleri (düşük mortaliteli ülkelerde 0.1 yıl ve yüksek mortaliteli ülkelerde 0.3 yıl olarak kabul edilir) ve
1-4 yaş grubu (2.6 yıl olarak kabul edilir) hariç olmak üzere, her beş yıllık yaş grubunun orta noktası olduğu
varsayılır (3, 8-12, 14-18).
Bu ölümdeki ortalama yaşlar için standart yaşam beklentileri her yaş-cinsiyet grubu için ya Model West
standart yaşam tablolarında her bir yaşa göre verilen değerlerle ya da beş yıl aralıklı kısaltılmış standart yaşam
tablolarından tam ölüm yaşlarında standart yaşam beklentileri arasında enterpolasyonla hesaplanmalıdır.
Her yaş-cinsiyet kategorisinde ölümler için yitirilen YLL yaş aralığında gözlemlenen ortalama ölüm
yaşından ve yaş aralığını belirleyen tam yaşlardaki standart yaşam beklentisi rakamlarından tahmin edilebilir.
Bu standart yaşam beklentileri aralıkta gözlemlenen ölümdeki ortalama yaş için standart yaşam beklentisi L’nin
enterpolasyonu için kullanılır. Daha sonra da belirli bir neden, yaş ve cinsiyet için toplam YLL’ye karşılık
gelen ölüm sayıları N’den aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
İskonto ya da yaş ağırlığı olmaksızın;
YLL = N * L
%3 indirgemeli homojen yaş ağırlıklı;
YLL =
N
0.03
(
1 − e − 0.03L
)
Sıfırdan farklı indirgeme ve yaş ağırlığı için Murray ve Lopez (1996) tarafından verilen tam formül
aşağıdaki gibidir (3,8-12, 14-18):
YLL= N Ce(ra) / (β+r)2 [e (β + r) (L+a) [-(β +r) (L+a)-1] – e (β+ r)a [–(β r)a-1]]
r
C
β
a
L
İndirgeme oranı (KHY standart değeri 0.03)
Yaş-ağırlıklandırma düzeltme sabiti (KHY standart değeri 0.1658)
Yaş-ağırlıklandırma fonksiyonundan parametre (KHY standart değeri 0.04)
Başlangıç yaşı
Sakatlığın süresi ya da erken ölüm nedeniyle yitirilen zaman
Eğer, KHY 1990’da kullanılan standart yaşam beklentileri kullanılıyorsa, bu formülün kullanılmasına
gerek kalmaz. Bu durumda, YLL indirgenmiş ve yaş ağırlıklandırılmış yaşam beklentilerinin standart yaşam
74
tablolarının (tam ya da kısaltılmış) sağ sütunundaki ölümdeki uygun tam yaşlar için enterpolasyonu kullanılarak
ölüm sayılarından kolayca hesaplanabilir.
2.9 YLD Hesaplamaları
YLD, DALY’lerin sakatlık bileşenidir. YLD temel formülü şöyledir (3, 8-12, 14-18):
YLD = I * DW * L
I
DW
L
Referans dönemindeki vaka sayısı;
Sakatlık ağırlığı (0-1 arasında);
Sakatlığın ortalama süresi (yıl olarak ölçülür);
Yüzde 3’lük bir iskonto ile formül aşağıdaki şekildedir;
YLD = I x DW x (1 – e—0.03L)
0.03
Homojen olmayan yaş ağırlıklarıyla YLD için tam formül şöyledir:
YLD= I DW Ce(ra) / (β+r)2 [e(β+r)(L+a) [-(β+ r)(L+a)-1] - e(β+ r)a [–(βr)a-1]]
DW
r
C
β
a
Sakatlık ağırlığı;
İskonto oranı (KHY standart değeri 0.03);
Yaş-ağırlıklandırma düzeltme sabiti (KHY standart değeri 0.1658);
Yaş-ağırlıklandırma fonksiyonundan parametre (KHY standart değeri 0.04);
Başlangıç yaşı ve L sakatlığın süresidir.
Yaş ağırlıklandırma uygulanıp (K=1) uygulanmadığını (K=0) belirleyen bir K parametresinin kullanımıyla
yukarıda sunulan formüller YLD için tek bir genel formül halinde birleştirilebilir:
YLD= I DW { K Ce(ra) / (β+r)2 [e(β+r)(L+a) [-(β+ r)(L+a)-1] - e(β+ r)a [–(βr)a-1]]
+ (1-K) (L/r) (1– e rL )}
2.10 Yaş Ağırlıklandırması, İskonto Oranları ve Kısıtlılık Ağırlıkları
2.10.1 Sosyal Değerler ve Sosyal Değerlerin Seçimi
DALY bir toplumun asıl sağlık durumu ile bir takım ideal veya referans sağlık düzeyleri arasındaki
aralığı ölçmektedir. Hastalık yükü ölçütünün tasarımı sırasında dikkate alınan ve hesaplama yönteminin
temelini oluşturan sosyal yargı ve değer seçimlerine kısaca değinmek gerekir. DALY göstergesini geliştirirken,
Murray ve Lopez (1996) aşağıdaki beş değeri göz önünde bulundurmuşlardır (3,14,15).
• Sağlığı iyi olan kişiler ne kadar yaşamalıdır?
• Şimdi kazanılan bir sağlıklı yaşam yılı toplum için daha sonraki bir zamanda kazanılan bir sağlıklı yaşam
yılından, örneğin 20 yıl içinde, daha mı değerlidir?
• Kaybedilen yaşam yılları ile kötü sağlık düzeyi ile veya çeşitli şiddet düzeylerine göre sakatlıkla yaşanan
yıllar nasıl karşılaştırılmalıdır?
• Sağlıklı yaşam yıllarının kaybı bazı yaşlarda diğerlerinden daha mı değerlidir?
• Herkes eşit midir?
Standart DALY bir dizi sosyal değer seçeneklerini bir araya getirir. Bir UHY çalışmasının
planlanmasında, aşağıdaki değer seçenekleri üzerinde karar verilmesi gerekmektedir.
75
2.10.1.1 Yaşam Beklentisi
Bundan yaklaşık 50 yıl önce Dempsey tarafından kaba ölüm hızı ya da yaşa özel ölüm hızlarının
kullanımına alternatif olarak “ölüme bağlı kaybedilen zaman” kavramının tanımlanmasından bu yana, ölüme
bağlı kaybedilen zaman hesaplamaları için bir çok yöntem önerilmiştir. Önerilen bu yöntemlerde çoğu kez
benzer terimler farklı kavramları tanımlamak amacıyla kullanıldıklarından bu konuda yapılmış çalışmalarda
belirgin bir kavram ve terminoloji karmaşası mevcuttur. Prematür ölüme bağlı kaybedilen zaman hesaplamaları
için kullanılabilecek en az dört yöntemden bahsedilebilir. Bu dört yöntem (87);
•
•
•
•
Potansiyel yaşam yılı kaybı,
Beklenen yaşam yılı periyodu kaybı,
Beklenen kohort yaşam yılı kaybı
Standart beklenen yaşam yılı kaybı
Potansiyel Yaşam Yılı kaybında, yaşam süresi için potansiyel bir limit tanımlanır ve prematür ölüm
durumunda, tanımlanan potansiyel limitten ölüm yaşı çıkarılarak o hastalık durumuna bağlı olarak kaybedilmiş
yaşam yılları hesaplanır. Bu yöntemde kullanılan yaşam süresi limiti tamamen keyfi olarak seçilmektedir. Bazı
görüşler bu limitin doğumda beklenen yaşam süresine eşit olması şeklinde olup, bazı görüşler ise bebek
ölümlerinin hesaplamalarından çıkarılması gerektiğini savunmuşlardır. Ancak bebek ölümlerinin
hesaplamalardan çıkarılması tüm sağlık durumlarının değerlendirmeye katılması ilkesine ters düşer, ayrıca bu
ölümlerin topluma getirdiği hastalık yükünün ihmal edilmesi pek mantıklı bir yaklaşım değildir. Bu yöntem ile
ilgili en temel sorun, ilerleyen yaşlardaki ölümlerin hesaplanmasında ortaya çıkmaktadır (87).
Beklenen Yaşam Yılı Periyodu Kaybı hesaplamalarında “yaşa özel bölgesel yaşam yılı beklentileri”
kullanılır. Özellikle maliyet-etkililik çalışmalarında yaygın olarak kullanılan bu yöntemin belirgin avantajları
vardır. Bunlardan en önemlisi yaşa özel yaşam beklentilerinin hiçbir zaman sıfıra düşmeyecek olmasıdır. Yani
her yaşta meydana gelen sağlık olayının toplumun hastalık yüküne katkısı olacaktır. Bununla birlikte, bu
yöntemin en önemli sakıncası “benzer sağlık durumlarının benzer şekilde değerlendirilmesi” ilkesi ile
çelişmesidir. Bölgesel yaşam yılı beklentilerindeki farklılıklar, aynı yaştaki ölüm ve hastalık durumlarının farklı
ülkelerde farklı değerlendirilmesi sonucunu doğurur (87).
Beklenen Kohort Yaşam Yılı Kaybı yönteminin beklenen yaşam yılı periyodu yöntemine göre
üstünlükleri olsa da temel sorun bu yöntemin de “benzer sağlık durumlarının benzer şekilde değerlendirilmesi”
prensibi ile çelişmesidir. Çünkü kohort yaşam beklentileri de toplumdan topluma farklılıklar gösterecektir.
Standart Beklenen Yaşam Yılı Kaybı yöntemi, beklenen yaşam yılı kaybı yönteminin ileri yaşlardaki
bireyleri değerlendirmesinde getirdiği avantajlar ile potansiyel yaşam yılı kaybı yönteminin eşitlikçi
yaklaşımını bir araya getirecek şekilde tasarlanmıştır. Hesaplamalarda tüm dünyadaki en yüksek yaşam
beklentisi değerine sahip olan Japonya’nın verileri “ideal standart” olarak kabul edilmiştir. Japonya’da kadınlar
için doğumda beklenen yaşam beklentisi 82,5 yıldır. Erkeklerin, kadınlara göre daha az yaşadıkları bilinen bir
gerçektir. Bu fark gelişmekte olan ülkelerde 7 yıla kadar çıkabilmektedir. Bu farklılığın tümden biyolojik
nedenlere bağlı olmadığı, erkeklerin yaşamları boyunca çalışma koşulları ve farklı yaşam tarzları nedeniyle
kadınlardan farklı risklere maruz kaldıkları bilinmektedir. Bu risklerin en aza indiği, gelişmiş ülkelerde yaşayan
yüksek sosyo-ekonomik sınıflar içinde yer alan bireylere bakıldığında bu fark 2-3 yıla kadar düşmektedir.
Nitekim Türkiye’de bu fark 2.7 yıldır. DALY hesaplamalarında model alınan tabloda da erkek ve kadınlar
arasındaki biyolojik farklılıkların neden olduğu yaşam beklentisi farkı 2.5 yıl olarak kabul edilmiştir (87).
Her yaşta sağlıklı yaşam kaybı genellikle, KHY 1990’ da (Murray ve Lopez 1996) kullanılan her yaş
için standart yaşam beklentisine dayalıdır. Bu yaklaşım bu konuda yapılmış çalışmaların birbirleriyle
karşılaştırılmasına olanak verir ve standardizasyonu sağlar (3).
2.10.1.2 İskonto Oranı
DALY hastalık ve rahatsızlığın her insidans vakasına bağlı olarak kaybedilen sağlıklı yaşam yıllarının
gelecekteki şeklini ölçer. Bu nedenle prevalans tabanlı bir ölçümden çok insidans tabanlı bir ölçümdür. KHY,
kaybedilen yaşam yıllarının şu anki net değerini tahmin etmek için gelecekte kaybedilen yaşam yıllarına
%3’lük bir zaman indirim oranı uygulanmasını önermektedir. Bu indirim oranı ile 10 yıllık bir zaman diliminde
76
kazanılan bir sağlıklı yaşam yılı şu anda kazanılan bir yıldan %24 daha az değerlidir. Zamansal seçim, ekonomi
biliminde sıklıkla kullanılan bir kavramdır. Örneğin enflasyonun %0 olduğu ideal bir ortamda, bireyler
tamamen güvenilir bir kaynağın sunduğu 1 milyon liraya gelecek yıldan çok şu an sahip olmayı tercih ederler.
Ancak bu para yerine, gelecek yıl 1 milyon 100 bin lira söz verilirse kimileri bir yıl beklemeyi tercih edebilir.
Şu anda yapılacak her harcamanın bir fırsat maliyeti vardır. Bu nedenle harcamalar (ya da yatırımlar) mutlak
maliyetinin yanında fırsat maliyeti ile de değerlendirilmelidir (12, 13, 87).
Bu kavramdan yola çıkarak, günümüzde projelerin ekonomik değerlendirmeleri yapılırken gelecekteki
kazanımların iskonto edilmesi standart bir uygulamadır. Sağlık sektörü dışındaki maliyet-kar analizlerinde,
gelecekteki tüm maliyet ve karlar, belirlenen oranlarda iskonto edilerek projenin çıktılarının günümüzdeki net
değeri hesaplanır. Dolayısıyla gelecek yararlarda iskonto ekonomik analizlerde standart uygulamadır. Ancak
toplum sağlığını değerlendirmede DALY uygulamalarında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır
(Murray ve Acharya 1997) (12, 87). Bunlar şu şekilde sıralanabilir;
• Maliyet etkililik analizlerinde sağlık sonuçlarının ölçümleriyle tutarlı olmak ,
• Genç yaşlardaki ölümlere aşırı ağırlık vermekten kaçınmak. Örneğin, yaş ağırlığı ve iskonto
uygulamadan, 0 yaşında bir erkek ölümü 25 yaşındaki bir ölümden %44 daha fazla, 40 yaşındaki bir
ölümden %97 daha fazla YLL ile sonuçlanır. %3’lük bir indirim ile bir bebek ölümü 25 yaşındaki
ölümden %12, 40 yaşındaki ölümden %29 daha fazla YLL ile sonuçlanmaktadır.
Değer
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0
20
40
60
80
100
Yıl
3%
10%
Şekil 2.13 İskontonun Gelecekte Değişik Zamanlarda Kaybedilen Yaşam Yılı Değeri Üzerindeki Etkisi
Şekil 2.13’ de görüldüğü üzere iskonto oranları, farklı yaşlarda ölüme bağlı değerleri de değiştirebilir (3,12,
87).
•
Hastalık yok etme / araştırma paradoksu: araştırma veya hastalık yok etme yatırımının sıfır başarma
şansı olduğunu varsayarak indirim yapmaksızın, tüm mevcut harcamaların bu yatırıma değiştirilmesi
gerekmektedir. Çünkü gelecekteki yarar akışı sınırsızdır. Bu aşırı zarar tartışmasının önemli bir
noktasıdır.
Aslında sağlık ile ilgili projelerde iskonto kavramı ve oranı konusunda yaygın bir görüş birliği yoktur.
Genelde, proje maliyetlerinin iskontosu konusunda sorun yoktur, ancak esas sorun sağlık sonuçlarını
değerlendirirken ortaya çıkmaktadır. Bazı araştırmacılar sağlık kazanımlarının iskontosunu tamamen
reddederken, bazıları maliyet-etkililik analizlerinde maliyetler ile sağlık kazanımlarını farklı oranlarda iskonto
etme yoluna gitmektedirler. Kural olarak sağlıkla ilgili projelerin maliyet-etkilik analizlerinde, iskonto oranı
olarak %1-%7 arasında oranların kullanılması önerilmektedir. Yıllardır birçok sağlık ekonomisi ve diğer sosyal
politika analizlerinde yılda %5’lik bir iskonto oranı kullanılmıştır. Dünya Bankası Hastalık Kontrol Öncelikleri
Çalışması ve KHY Projesi’nin her ikisinde de %3’lük bir iskonto oranı kullanılmıştır. Sağlık sektöründe ve
Tıpta Maliyet-Etkililik konulu ABD Paneli son zamanlarda hem maliyetlere hem de sağlık sonuçlarına
77
uyarlamak için sağlık ekonomik analizlerinde %3’lük gerçek iskonto oranı kullanılmasını (3, 12, 87) fakat
iskonto oran sonuçlarının hassasiyetinin incelenmesi gerektiğini önermektedir.
Zaman indirimi için %3’lük bir iskonto KHY standardı olarak önerilmektedir. Gerektiğinde hastalık
yükü hesaplamaları %0 ve %6’lık indirim oranları kullanılarak tekrarlanmalı; rapor, sonuçların hassasiyetini
indirim oranının seçimine göre ele almalıdır. Bu çalışmada %3’lük indirim oranı uygulanmıştır. Ayrıca %0 ve
%6’lık indirim oranları kullanılarak hastalık yükü hesaplamaları tekrarlanmış, sonuçların hassasiyeti raporun
Duyarlılık Analizi (Bölüm 7) Bölümünde tartışılmıştır.
2.10.1.3 Yaş Ağırlıkları ve Yaş Ağırlıklandırması
KHY çalışması genç ve ileri yaşlarda sağlıklı yaşanan bir yılın ağırlığını ölçmektedir. Bu seçim genç
bir yetişkinin yaşadığı bir yılın genç bir çocuğun veya daha büyük yaşlardaki kişilerin yaşadığı bir yıla göre
değerlendirilmesinde daha yüksek bir sosyal tercih olduğunu gösteren bir dizi çalışmaya dayanmaktadır
(Murray ve Lopez 1996) (3). Yaş ağırlıkları, DALY’de yer alan en çelişkili değer seçimidir. Bazı görüşler yaş
ağırlıklarının eşitlik temellerinde (her yaşam yılı bir öncekiyle eş değerdir) kabul edilemez olduğunu
düşünürken, bazıları deneysel temellerde (standart yaş ağırlıkları gerçek sosyal değerleri iyi bir şekilde
yansıtmıyor) kabul edilemez olduğunu düşünmektedir. Murray ve Acharya (1997) (12) yaş ağırlıklarının kendi
içlerinde taraflı olmadıklarını, çünkü herkesin potansiyel olarak her yaşta yaşadığını ve meşru sosyal öncelikleri
yansıtmadıklarını tartışmışlardır.
Bireylerin farklı yaş dönemlerinde üstlendikleri toplumsal rol her toplum için farklılıklar
göstermektedir. Bu nedenle toplum içinde bireye biçilen değerin yaş gruplarına göre farklılıklar gösterebileceği
düşünülebilir. Örneğin acil servise menenjit yakınması ile gelen eşit prognozlara sahip bir kişi 2, diğeri 20
yaşındaki iki bireyin sağaltımı sırasında eğer kaynaklar kısıtlı ise, hangi hastaya öncelik verilmelidir? Yukarıda
açıklanan kaybedilmiş yaşam yılı ve yaşanan engelli yaşam yılı yaklaşımları düşünüldüğünde, iki yaşındaki
çocuğun sağaltımına öncelik verilmesi daha uygun olabilir. Çünkü eğer amaç toplumun hastalık yükünü en aza
indirgemek yani kaçınılacak DALY değerini maksimize etmek ise, daha genç hastaların sağaltımına öncelik
vermek ilk bakışta daha uygun bir seçenek olarak görülmektedir. Oysa yapılan çalışmalar toplumun genç
erişkinlerinin yaşamlarına, erken çocukluk dönemindeki bireylere göre daha fazla değer verdiğini
göstermektedir. Farklı yaş gruplarında sağlıklı yaşanan yaşam için yapılan bir dizi bireysel tercih çalışması ve
sosyal rollerden elde edilen değerler, genç yetişkin yaşlarda yaşanan yaşamların daha genç veya daha büyük yaş
gruplarıyla karşılaştırıldığında daha fazla ağırlığı olduğunu göstermektedir (Murray 1996) (3,8-12).
Bu noktalar dikkate alınarak, değişik yaş gruplarının yüklendikleri farklı sosyal değerlerin getirdiği
farklılıkları yakalamak amacıyla DALY hesaplamalarına yaşa bağlı ağırlık faktörünün eklenmesi uygun
görülmüştür. Kimi araştırmacılara göre her birey yaşamının bir bölümünde tüm bu farklı yaş gruplarında
sırasıyla yer alacağından, bu yaklaşım eşitlik ilkelerine aykırı değildir (87, 89, 91). Şekil 2.14’de bu durum
özetlenmektedir.
2
Nispi Ağırlık
1.5
1
Beta değeri: 0,05
Beta değeri: 0,04
0.5
Beta değeri: 0,03
0
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
Yaş
Şekil 2.14 Değişik Beta Değerleri için Farklı Yaşlarda Yaşanan Yaşam Yılı Değeri
78
Bu çalışmada standart yaş ağırlığı kullanılmıştır. Matematiksel olarak uygunluğu nedeni ile “yaşa bağlı
− β ⋅x
gibi sürekli bir fonksiyon olarak tanımlanmıştır. Bu tür bir üslü fonksiyon farklı
ağırlık fonksiyonu” Cxe
yaşlarda yaşanan bireysel yaşam yılının yükselen ve düşen değerini gösterir. Bu denklemde β yaş ağırlıklarının
önemini belirtir ve sabit bir değerdir. Aynı şekilde C yaş ağırlıklarının başlangıcı, kaybedilen yaşam yıllarının
toplam sayısını değiştirmemesi amacıyla seçilen diğer bir sabit sayıdır. β değerine göre yaş ağırlık
fonksiyonunun şekli istenilen biçimde değiştirilebilir. Bununla birlikte sadece dar bir aralıktaki β değerlerinin
(0,03-0,05 arasındaki değerler) DALY hesaplamalarına uygun olduğu gösterilmiştir. KHY çalışmasında
kullanılan değer 0,04’tür. Bu çalışmada da standart yaş ağırlıkları yöntemi kullanılarak hesaplamalar bu değer
üzerinden yapılmıştır. C düzeltme sabiti de, toplam hastalık yükü değerlerinin yaş ağırlıklandırılması nedeniyle
değişmesini engellemek amacıyla formüle eklenmiştir. β’nın 0,04 olarak alındığı KHY çalışmasında C değeri
0,16243 dolayındadır (87, 92, 93).
Hastalık yükü hesaplamaları aşağıda belirtilenler kullanılarak tekrarlanmalıdır:
•
•
sabit yaş ağırlığı ve
KHY çalışmasında kullanılan standart yaş ağırlıkları.
Ayrıca Teknik Şartname gereği uniform yaş ağırlıklandırması yöntemi de uygulanarak yaş ağırlıklandırmasının
hesaplamalar üzerine olan etkisi değerlendirilmiştir. Uniform yaş ağırlıklandırmasına göre yapılan hesaplamalar
Duyarlılık Analizleri Bölümünde sunulmaktadır.
2.10.1.4 Sakatlık Ağırlıkları
Zamanı ölümcül olmayan sağlık durumları ve mortaliteye bağlı olarak kaybedilen yaşam yılları için
ortak bir birim olarak kullanmak için, ölümcül olmayan sağlık durumlarında yaşanan zamanın da tanımlanması,
ölçülmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Bir hastalık yükü çalışmasında çalışma içine dahil edilecek her
bir sekel için sağlık durum değerlendirmesi yapılması gereklidir. Ancak uygulamada bu mümkün değildir. Bu
durumda, doğrudan değerlendirilmeyen sağlık durumları için değerlendirmeye olanak sağlayan bir ölçüm
yöntemi oluşturmaya ihtiyaç duyulmaktadır (18, 94).
Aslında ölümcül olmayan hastalık durumlarının neden olduğu sonuçların mortaliteye bağlı kayıplar ile
birlikte değerlendirilmesi yaklaşımı yeni değildir. “Atak hızı” gibi hastalığa özel morbidite ölçütleri 19. yy’da
bile kullanılmaktaydı. Fakat ölümcül olmayan hastalık durumlarının daha genel ölçütler ile tanımlanması ancak
1960’larda gündeme gelmiştir. Son yıllarda ise sağlık ekonomisinin geniş bir alanda kabul görmesine bağlı
olarak, sağlık ekonomistleri tarafından sağlık projelerinin maliyet-etkililik ve maliyet-yararlılık analizlerinde
kullanmak üzere geliştirdikleri “kaliteye uyarlanmış yaşam yılı” (QALY) ölçütünü öne çıkarmıştır. Ölümcül
olmayan hastalık durumlarının neden olduğu sonuçlar ile mortaliteye bağlı kayıpları birlikte değerlendiren bir
ölçüt olarak QALY, hala gelişmiş ülkelerdeki ekonomik değerlendirme analizlerinde standart yöntem olarak
kullanılmaktadır (87).
Ölümcül olmayan durumların ölçülmesi konusunda diğer bir girişim, 1970’li yıllarda Paris’te bulunan
DSÖ Hastalıkların Sınıflandırması Merkezi ile diğer bazı hükümet dışı örgütlerin işbirliği ile
gerçekleştirilmiştir. Bu girişim sonucunda, 1980 yılında Uluslararası Bozukluk Engellilik ve Sakatlık
Sınıflandırması yayınlanmıştır. Burada öngörülen yaklaşım, hastalık durumlarının ve bunların sosyal
yansımalarının bozukluk, engellilik ve sakatlık durumlarına göre derecelendirilmesi şeklindedir (87, 95).
Ölüm tanımlanması zor bir durum olmasa da ölümcül olmayan durumların tanımlanması zordur.
Hastalıkların ölümcül olmayan sonuçları birey üzerindeki etkisine göre birbirinden farklılık gösterir ve birey
üzerindeki etkisi kişisel özellikler ve fiziksel ve sosyal çevrenin de dahil olduğu bazı faktörlere göre
değişmektedir. Hastalığın ölümcül olmayan sonuçları çok çeşitli sağlık alanlarını içermektedir. Bu nedenle
sakatlık ağırlıkları bir bireyin hareketlilik, endişe ve acı gibi çeşitli sağlık durumlarının ağırlığını ölçmek ve
daha sonra bunları bir araya getirmek anlamına gelir. Bu yaklaşımların temelinde ölümcül olmayan sağlık
durumlarında yaşanan zamanın değerlendirilmesi, sağlık durum ağırlıkları olarak farklı sağlık durumlarının
sosyal tercihlerini şekillendirilmesi söz konusudur. DALY yöntemini geliştirenler hastalık yükü ölçütü olarak
sakatlıktan çok engellilik durumunu kullanmayı uygun görmüşlerdir. Hastalık yükü hesaplamalarında engellilik
79
bazında ölçümler yapmaya karar verdikten sonraki aşama, her hastalık durumu için sakatlık ağırlıklarının
hesaplanmasıdır. Bu ağırlıkların nasıl elde edildiğine bağlı olarak sakatlık ağırlıkları, (QALY) ağırlıkları, sağlık
durum değerlendirmeleri, sağlık durum tercihleri veya sağlık durum giderleri gibi çeşitli yöntemler mevcuttur.
Bu ağırlıkların çoğu 0’dan 1’e kadar bir ölçeğin üzerinde bir sayı olarak ölçülür. Sıfır ölümü karşılayan bir
durumu gösterirken, bir optimal sağlık durumunu göstermektedir. DALY sağlık kaybını ölçtüğü için ağırlıklar
DALY hesaplamasında tersine döner ve sıfır optimal sağlık durumunu (kayıp yok) temsil ederken bir ölüme eş
değer sağlık durumunu temsil eder (87).
DALY hesaplarında kullanılan sakatlık ağırlıkları farklı sağlık durumları için sosyal tercihlerin
miktarını belirler. Bu ağırlıklar hiçbir sakatlık veya sağlık durumunun daha önceden yaşanmış deneyimini
göstermez ya da sakatlık veya sağlık durumunda olan bir kişinin herhangi bir sosyal değerini belli etmez. Daha
çok sağlık durumlarının sosyal tercihlerini optimal sağlığın sosyal ideali ile birlikte ölçer. Dolayısıyla örneğin,
0.57’lik bir paraplejisi olan bir kişinin sağlık durumu ‘yarı ölü’ olduğu anlamına gelmez. Yaşamlarında ölüm
ile yaşam arasında yarım yol kat ettiklerini veya toplumun onlara bir kişi olarak herkesten daha az değer
verdiğini gösterir. Sonuç olarak, ortalamada toplum körlükle (ağırlık 0.43) geçen bir yılı paraplejesi ile (ağırlık
0.57) geçen bir yıla göre tercih edilebilir veya paraplejisi ile geçen bir yılı da ağır depresyon (ağırlık 0.76) ile
geçen bir yıla tercih edilebilir olarak değerlendirmek mümkündür. Bir başka deyişle ortalama olarak toplum,
ölümle sonuçlanan iyi sağlıkla geçen bir yıl geçirmeyi ölümle sonuçlanan parapleji ile geçen bir yıl geçirmeye
tercih edecektir. Ayrıca toplum, bir kişinin ölümle sonuçlanan ama parapleji ile geçen üç yıl yaşamasını ölümle
sonuçlanan ama sağlıklı geçen bir yıl yaşamasına tercih edecektir (3 yıl x (1-0.57) = 1.3 ‘sağlıklı’ yıl 1 yıllık iyi
sağlıktan daha büyüktür) (87).
Yaygın yaklaşımlardan biri sağlığı bir dizi alanda mevcut profili ölçerek açıklamaktır. Bunlardan en
fazla kullanılan ölçek SF-36, kendiliğinden sezilen sağlık, geçerlilik, bedensel ağrı, ruh sağlığı, fiziksel
işlevsellik, sosyal işlevsellik ve rol kısıtlamalarından oluşan sekiz alanlı bir araçtır ( Ware & Sherbourne 1992,
101a). SF-36 alanları muhtemel sağlık durumlarını 0-100 arası bir ölçek üzerinde numaralandırır (87,101).
Hastalık durumlarına verilecek sakatlık oranlarının hesaplanması aşamasında önerilen diğer bazı
yöntemler (87, 96, 102);
Derecelendirme skalaları; bu yöntemde, bireylere farklı hastalık durumları için skorlar vermesi
istenir(örneğin 0 ile 100 arasında). Skorlama aralığı araştırmacı tarafından seçilebilir örneğin 1-5 arası ya da 1100 arası olabilir. Ancak her skorun ne anlama geldiği anlaşılır olmalıdır. Örneğin “0” çok kötü, “1” kötü, “2”
orta, “5” çok iyi gibi.
Büyüklük öngörüleri; bu yöntemde referans olarak belirlenen bir durum ile diğerleri karşılaştırılır. Örneğin
referans duruma verilen skor 10 ise, 20 olarak değerlendirilmiş diğer durum ilkine göre iki kat daha istenen bir
durum olarak kabul edilebilir (103).
Standart kumar; Standart bir kumarda cevaplayanlara iki alternatif sunulmaktadır. Birinci alternatif zayıf
sağlıkla kronik bir durumda t yılı boyunca, %100 kesinlikte yaşamaktır. İkinci alternatif p olasılığının kalan t
zamanında kusursuz sağlıkta kalması fakat tamamlayıcı bir olasılıkta (1-p) hemen ölüm ile birlikte belirsiz
görüştür. Yani belirli bir hastalık durumu ile yaşamak ile “p” olasılıkla tamamen iyileşme ya da “1-p” olasılıkla
ölüm arasında seçim yapılması istenir. Burada elde edilen p değeri hastalık durumunun algılanan sakatlık
oranını belirler. Cevaplayanların değerini tespit etmek için değişen ve bu iki alternatifi eşit etkili yaptığı bir dizi
sorular sorulmuştur. Bireylerin bir takım sağlık durumlarında ilerleme göstermek için tolore edecekleri risk
seviyesi o sağlık durumu üzerine koydukları değerin bir göstergesini oluşturur.
Bazı sağlık ekonomistleri ve karar bilimciler standart kumarın sağlık durumu tercihinin ölçümü için
altın bir standart olduğuna inanırlar çünkü Neumann ve Morgenstem’in beklenen yararlanımın aksiyomları
üzerine formüle edilmiştir. Bir çok çalışma yapılmasına rağmen beklenen yararlanım teorisinin uygunluğu
karar-verme için tanımlayıcı, yönlendirici veya normatif taban oluşturmasında zorluk çıkarır (87).
Zaman Değiş Tokuşu; zaman değiş tokuşunda, cevaplayanlardan A durumunda t yılını yaşamak ile
mükemmel sağlıkta az miktarda olan x süresini yaşamak içerisinden birini seçmeleri istenir. Mükemmel
sağlıkta sürenin uzunluğu cevaplayanlar iki alternatif arasında kararsız kalana dek değişmektedir. Böylelikle
x’in t’ye oranı A durumunun mükemmel sağlığa göre bir değerlendirme göstergesini verir. Baz alınan süre
80
olarak uzun bir zaman dilimi kullanılmış ise - örneğin ay veya günlere karşılık yıllar – cevaplar bireylerin
zaman tercihlerine göre değişirler. Zaman tercihinin bir olumlu oranının şaşırtıcı etkisi orta dereceli koşullar
için en yüksek olacaktır.
Oranlama Ölçüsü/Görsel Analog Ölçeği; tipik bir oranlama ölçüsü olup, bir sayfa üzerinde ölüm v tane
mükemmel sağlık gibi açıkça belirtilmiş iki uç noktası bulunan bir çizgiden oluşur. Cevaplayanlardan diğer
sağlık durumlarını her sağlık durumu için harcanan zamanın rölatif değerlendirmesini temsil eden çizgi
üzerinde bir yere yerleştirmeleri istenir. Çizginin sabit kategoriler veya diğer görsel yardımlara bölündüğü
çeşitli alternatifler kabul edilmiştir. Bu yöntem cevaplayanlara en kolay açıklanabilen yöntemdir ve bu nedenle
nüfus bazlı veri toplama işleminde kullanılacak en kullanışlı yöntemdir.
Görsel bir analog cetvel kullanarak geçerli ve güvenilir cevaplar elde etmek için aynı cetvel üzerinde
yeterli sayıda farklı durumu dahil etmek cevaplayanların yalnızca birkaç durum göz önünde bulundurulduğunda
gözlemlenen ölçüm hatalarını en düşüğe indirgemelerini sağlamak için önemlidir. Cevaplayanlar ne kadar
durum elde edilirse edilsin tüm cetveli kullanma eğilimi gösterirler. Bu nedenle farklı seviyeleri dahil etmek
önemlidir.
Kişi Değiş Tokuşu (PTO); bu yöntemde cevaplayandan mükemmel sağlığa sahip X kişilerinin ölümüne engel
olmakla farklı miktarda kişilerden oluşan Y’ de bazı A durumlarının başlamasını önlemek arasında seçim
yapması istenmektedir. Cevaplayanın iki seçenek arasında bir seçim yapamadığı Y değeri mükemmel sağlık ve
ölüme göre rölatif olan A durum değerlendirmesinin bir göstergesini oluşturur. Bir kişinin kendi sağlık tercihi
farklı sağlıklardaki kişilerden oluşan gruplar için bireyin sosyal tercihlerini ortaya çıkartan sorular aracılığıyla
elde edilen tercihlerden farklı olabilir. Bazı bireyler yaşam miktarını yaşam kalitesine değiş tokuşta başkaları
için karar verirken kendileri için karar vermekten daha az istekli olabilmektedir. Kimilerince toplumsal
seçimleri daha güvenilir olarak yansıttığı düşünülen bu yöntemde önemli olan hastalığa göre tedavi edilecek
kişi sayısıdır. Katılımcıların, değişik sakatlılık sınıflarındaki belli sayılardaki hastanın sağaltımını
karşılaştırmaları istenir. (100.000 diyabetli mi?, 1000 meme kanseri mi?)
KHY çalışmalarında 1993 yılında önerilen yöntemde öncelikle mükemmel sağlık ile ölüm arasında 6
değişik sakatlık sınıfı tanımlanmıştır. Bu tanımlamalara göre aynı sınıfta yer alan hastalık durumlarının farklı
işlev kayıplarına neden olsalar da, genel anlamda aynı derecede sakatlık oluşturdukları varsayılmıştır. 1993
KHY raporunda kullanılan sakatlılık ağırlıkları aşağıda verilmektedir (3,8,12,87,104);
Sınıf
Sınıf 1
Sınıf 2
Sınıf 3
Sınıf 4
Sınıf 5
Sınıf 6
Tanımlama
İş, eğitim, üreme ve iş dışındaki eğlence etkinliklerinden
herhangi biri içinde tanımlanan etkinliklerden en az birini
gerçekleştirmede kısıtlılık varlığı
İş, eğitim, üreme ve iş dışındaki eğlence etkinliklerinden
birinin içinde tanımlanan etkinliklerden çoğunu gerçekleştirmede
kısıtlılık varlığı
İş, eğitim, üreme ve iş dışındaki etkinliklerinden iki ya da
daha fazlası içinde tanımlanan etkinlikleri gerçekleştirmede
kısıtlılık varlığı
İş, eğitim, üreme ve iş dışındaki etkinliklerin tümü için
tanımlanan etkinlikleri gerçekleştirmede kısıtlılık varlığı
Yemek hazırlama, alışveriş ve ev-işi yapma gibi temel
günlük etkinliklerde yardıma gereksinim olması
Yemek yeme, tuvalet ihtiyacının giderilmesi ve kişisel
hijyen gibi temel kişisel etkinliklerde yardıma gereksinim olması
Ağırlık
0,096
0,220
0,400
0,600
0,810
0,920
Sakatlılık ağırlılıklarının elde edilmesi sırasında kullanılan yöntemlerin yanısıra görüşmeye alınan
bireylerin yaş, iş, eğitim ve sosyo-ekonomik durum gibi özellikleri de belirleyici olmaktadır. Yapılan
çalışmalarda sağlık çalışanları, hasta aileleri ve halk tarafından yapılan skorlamalar arasında farklılıklar
gözlenmektedir. Bu çalışmada halk tarafından yapılan değerlendirmelerde kullanılmaktadır.
2000 yılı KHY çalışmasında önerilen sakatlılık ağırlıklarının belirlenmesinde varolan yöntemler
karşılaştırıldığında, sosyal seçimleri daha güvenilir olarak yansıttığı kabul edilen kişi-değiş tokuş yöntemi
81
(PTO) kullanılmaktadır. Bu çalışmada iki aşamalı PTO soruları yöneltilmiştir. İlk aşamada (PTO1) yaşamın
uzatılması ile ilgili sorulara yer verilmiştir. Tamamen sağlıklı bir grup ile belirlenmiş bir hastalık grubundaki
bireylerin yaşamlarını uzatacak durumlar karşılaştırılmıştır. Bu yöntemin Hollanda çalışması ve dokuz ayrı
uluslararası toplantılarda tartışılması ve uygulamaları sonucu Cenevre’de yapılan uluslararası konsensus
toplantısı (1999) sonucunda bugün uygulamada olan son halini almıştır. Bu çalışmalardan altısı için Pearson
korelasyon katsayısı 0.9’un üzerinde, ve yedisi içinde Spearman’ın sıralama korelasyon katsayısı 0.9’un
üzerinde bulunmuştur. Tüm bu toplantılarda ortak görüşü elde edebilmek amacıyla bir araya gelen uzmanlar
KHY 2000’de kullanılacak sakatlık ağırlıklarına karar vermişlerdir.
Bu çalışmada da KHY 2000 çalışmalarında kullanılan Ek 1’de sunulan ve yukarıda ayrıntıları ile
açıklanan kişi-değiş tokuş yöntemine göre hesaplanmış ve kabul edilmiş sakatlık ağırlıkları kullanılmıştır.
2.11 Duyarlılık Ve Belirsizlik Analizleri
Bugüne kadar yapılan KHY 1990 araştırması ve UHY araştırmalarının pek çoğunda DALY
tahminlerinin kullanılan standart yaşam beklentileri, sakatlık ağırlıkları, iskonto ve yaş ağırlıklandırma gibi
çeşitli sosyal değer tercihlerine olan duyarlılığı araştırılmıştır. UHY çalışmasının yürütülmesinde elde edilen
sonuçların YLL ve YLD’de kullanılan sosyal tercihlere duyarlılığı, tüm tahmin dizilerinin iskonto oranı ve yaş
ağırlıklarının yanısıra sakatlık ağırlığı gibi diğer değerler de kullanılarak yeniden hesaplanması yoluyla
araştırılabilir. Hastalık yükü tahminleri tüm girdi verilerinde değişik derecelerde belirsizlik içerir (kimi zaman
çok yüksek dereceli belirsizlik) ve içsel tutarlılığa erişmede yargılamayı gerektirmektedir.
Mortalite yükünün (YLL) hesaplanması genellikle oldukça açıktır ve tahminlerin isabetliliği hemen
hemen tümüyle temeldeki ölüm nedeni ve mortalite düzeyine ilişkin verilerin kalitesine bağlıdır. Mortalite
düzeyindeki ve yaşam beklentisindeki belirsizliği tahmin teknikleri Salomon ve Murray (2000) (105) tarafından
tartışılmıştır. Mortalitede hatalı-tanımlanmış ve atık kodların yeniden dağılımından ve ölüm belgeleri
üzerindeki ICD kodlamasının belirli bazı ölüm nedenleri için ölümlerin gerçek sayısını düşük göstermesinden
(örn; Türkiye’de çok yaygın olan diğer kalp hastalıkları, tüm ölüm nedenlerinin %30’unu oluşturmaktadır)
gelen ek belirsizlik kaynakları olabilir (106).
Sakatlık yükünün (YLD) hesaplanması çeşitli veri kaynakları, araştırma bulguları ve uzman görüşleri
üzerine çok daha pahalı epidemiyolojik modellemeleri gerektirir. Bu yüzden YLD tahminlerinin kesinliği,
güven aralığı çekilmesi gibi alışılmış, istatistiksel anlamda gerçekte ölçülebilir değildir. Kesinlik, hastalıklar
arasında değişiklik gösterir ve uygulanan özel hastalık modeli ile hastalık modelininin temelindeki verilerin
kaynak ve özelliklerine bağlıdır. Çoğu zaman YLD bazı girdilere oldukça duyarsızdır (örn; vaka ölümlülüğü
hızları, düşük oldukları ve ortalama süre üzerindeki etkileri az olduğunda). Bazı nedenler bakımından YLD
tahminlerinde oldukça fazla belirsizlik olmasına karşın, koşulların çoğu için hastalık yükü tahminlerinde
belirsizlik bulma olasılığı çok fazla değildir. Genelde tahminlerin orta doğrulukta olduğu durumlarda yükün
yaklaşık olarak yarısı ya da daha fazlası temel olarak YLL’nin katkısıdır. YLD yükünün yaklaşık yüzde 50’si
az sayıdaki hastalıkların katkısıdır (iskemik kalp hastalığı, kanserler, felç, diyabet, ruh sağlığı bozuklukları,
astım, osteoartrit ve gelişmekte olan ülkelerde bazı Grup I koşullar dahil olmak üzere). Bu yüzden bu
hastalıklara yönelik temsil edebilir özelliği olan veri kaynaklarının varlığı yeterli olmaktadır. Dolayısıyla
YLD’ye bağlı tutarsızlık oranları çok önemli değildir ve DALY tahminlerini çok fazla etkilememekte ve
belirsizlik oluşturmamaktadır.
2.12 Risk Faktörleri Analizleri
Toplum sağlığını iyileştirme ile kaynak paylaşımı stratejileri ve politikaları için, özel koşullar altında
(akciğer kanseri, ishalle seyreden hastalıklar ya da trafik kazaları gibi) sadece hastalık ve yaralanma yükünün
bilinmesi yeterli değildir. Ayrıca hastalık ve yaralanmaya neden olan temeldeki çeşitli risk faktörleriyle ilintili
(sigara içmek, hijyenik olmayan su ve alkol kullanımına bağlı bozukluklar ya da hipertansiyon gibi) yüklerinde
bilinmesi önemlidir.
Yükün risk etkenlerine bağlanmasını tahmin etmekte değişik yaklaşımlar kullanılmaktadır. Tüm bu
yöntemler nüfusun maruz kalması (referans standartlarla karşılaştırılmış) ve maruz kalmaya bağlı olarak bazı
risk aşım ölçümünü tahmin etmeyi gerektirir. Bazı risk etkenleri için ilişki, diğer etkenlerle birbirini
etkilemekte daha az bağımlı olabilir. Pek çoğu için, çoklu karmaşık birbirine etkileşim ile, maruz kalmanın
82
toplam etkisi sadece rastlantısal ağ ile değerlendirilebilir. Konunun daha iyi vurgulanabilmesi açısından risk
faktörleri analizlerine yönelik uygulamalar ve yöntemlerden bazı örnekler sunulmaktadır (107-110).
2.12.1 Tütünün Yükü
Sigara tüketim miktarının ve tütünün konu olduğu inceleme verileri, tütün tüketiminin kümülatif
tehlikelerini ölçmede zayıftır. Tütün kullanımındaki rakamlar öyle yetersizdir ki MONICA iskemik kalp
hastalığı ölüm hızları örneklem analizinde tütün çok önemli risk faktörü olmasına rağmen ancak bir belirleyici
olabilmiştir. Peto ve Lopez , tütünün neden olduğu etkileri tahmin etmekte tütünün dolaylı kullanımının hayati
kayıt verileri metodunu geliştirmişlerdir. Bu yöntem, dünyanın birçok bölgesinde düşük oranda tütün
kullanmayanlarda akciğer kanserindeki artışın tamamen tütün maruziyetine bağlı olduğunu ispat etmektedir.
Örneğin, İspanya’da çok az miktarda tütün kullanan yaşlı kadınlardaki akciğer kanseri oranı, Amerika’daki
tütün kullanmayan kadınlara eşit ya da onlardan daha azdır. Tütün kullanmayanlarda akciğer kanseri ölüm
hızının artışındaki yaşa özel akciğer kanseri ölüm hızı, tütünün kümülatif olarak geçmişte maruz kalınan
etkisinin biyolojik bir belirtisidir ve aynı zamanda etki ve sonuç arasında geçen zamanı da hesaba katar (111)
Peto ve Lopez, tütün kullanımı etki oranını (SIR), tütüne kümülatif olarak maruz kalınan
genelin/overall ölçümü olarak tanımlamışlardır (111).
SIR = ( CLC - NLC ) / ( S*LC – N*LC )
CLC;
NLC;
S*LC ile N*LC ;
Popülasyonda veri yaş grubunda incelenmiş akciğer kanseri hızı
Çalışma popülasyonunda tütün kullanmayanlardaki akciğer kanseri hızı
Kanser Önleme Çalışmasındaki (CPS-II) popülasyonda tütün
kullanmayanlara ait akciğer kanseri hızları.
kullanan
ve
2.12.1.1 Tütün İçin Göreceli Riskler
CPS- II’ de ki sonuçlara dayanarak 1984-1988 arasında 1 milyonun üzerinde kişinin izlenmesiyle, tütün
kullanmayanlarda akciğer kanseri nedeniyle ölüm hızı çok düşük seviyede saptanmıştır. İncelenen akciğer
kanseri ölüm hızı ile tütün kullanmayanların ölüm hızı seviyesi arasındaki mutlak fark, akciğer kanseri
hızlarının (AF) tütün kullanımına bağlı olduğunu doğrudan tahmin etmede kullanılabilir. Kömür ve diğer
tehlikelere bağlı hava kirliliğinin düşük olduğu popülasyonlarda (özellikle endüstrileşmiş ülkelerde), tütün
kullanmayanların oranları CPS-II’den elde edilebilir. Dolayısıyla SIR, tütün kullanımına atfedilen diğer
hastalıkların oranını tahmin etmede kullanılabilir. Karışıklığı düzeltmek için Peto ve Lopez CPS-II’de saptanan
tütüne bağlı aşırı riski ikiye bölmüş olduğundan fazla bir değere ulaşmayı engellemek için yaklaşık bir değer
seçilmiştir (111).
RR*= 1 + [(RR-1) / 2]
Alternatif olarak, diğer bilinen risk etmenlerinin düzeltilmesinden sonra CPS-II’den göreceli riskler
kullanılabilir. Her iki yöntemin sonuçları da benzerdir.
2.12.1.2 Tütüne Atfedilebilir Oranlar
Peto ve Lopez daha sonra akciğer kanseri dışındaki nedenlerin, klasik atfedilebilir oran
formülasyonunda uygun bir şekilde değiştirilmiş göreceli risklerle yayılımına benzer olarak, tahmin edilmiş
SIR’inin atfedilebilir yükünü hesaplamak için şu şekilde kullanmıştır:
SIR j ( RR j − 1) B j
*
AB = ∑
j
SIR j ( RR j − 1)
*
.
Bj= Herhangi bir hastalık için(j) tahmin edilen hastalık yükü
SIR= Tütün kullanımı etki oranı(Smokimg impact ratio)
83
RR=Rölatif Risk
AB= Atfedilen yük (Attributable Burden)
Çin dışındaki tüm bölgeler için yapılan KHY çalışmasında, klasik atfedilebilir oran formülasyonu da
değiştirilmiş CPS-II göreceli riskler ile kullanılmış olan bir SIR tahmini yapmak için, tahmin edilmiş KHY
akciğer kanseri oranları kullanılmıştır. Çin’de tütün kullanmayanlarda akciğer kanseri oranları CPS-II’den çok
daha yüksek görünmektedir. Geniş bir vaka kontrol çalışmasından alınan tütün kullanmayanlarda doğrudan
ölçümlenen akciğer kanseri oranları, Çin için SIR tahminlerinde kullanılmıştır. Hindistan’da tütün çiğnemek de,
oro-pharyngeal kansere ayrıca katkıda bulunmaktadır. Hindistan’da yapılan epidemiolojik çalışmalara
dayanarak, oro-pharyngeal kanserin bir oranı tütün çiğnemeye atfedilmektedir.
2.12.2 Alkol Yükü
2.12.2.1 Alkol Kullanımının Kompleks Epidemiyolojisi
Tütünün tersine, tüm maruz kalmaların tehlikeli olduğu alkolün hem faydalı hem aşırı zararlı, 60’tan
fazla hastalık kategorisi ile bağıntısı vardır. Böylelikle, alkol tüketimi trakea, akciğer ve bronş kanseri, alkol
bağımlılığı ve alkol psikozu dahil birçok nöro-psikiyatrik hastalıkları, farklı kardiyovasküler durumları,
karaciğer sirozu, karaciğer ve pankreas kanseri risklerini artırır. Alkol tüketimi kasti veya tesadüfi zararların
esas sebebidir. Faydalı etkileri en çok iskemik hastalıklar için olasıdır. Ancak bu da bilindiği üzere doza
bağlıdır. Yüksek dozlarda alınan alkolün zararlı etkileri bilinmektedir (112).
2.12.2.2 Alkol İçin Atfedilebilir Kesrin Tahmini
İskemik kalp hastalığı riskinin artırılmış veya azaltılmış rolü dışında alkol kullanımı birçok (üst
sindirim yolu kanserleri, pankreas kanseri ve karaciğer sirozu ve alkol psikozlarını içeren) riski artırır ve kasti
ya da tesadüfi yaralanmaların temel sebebidir. Hastalık ve yaralanma yükünde alkol kullanımının net etkisini
tahmin etmek için bu üç hastalık grubu için ayrı olarak maruz kalma riskini tahmin etmek önemlidir. Ayrıca bu
hastalık grupları için tüketim seyrini de hesaba katmak önemlidir (112).
2.12.2.3 Yaralanmalar
Alkole bağlı yaralanmadan kaynaklanan mortalite kesrinin analizi, Gutjahr ve ark. tarafından
yayımlanan hastalık ve yaralanmalarda alkolün etkileri konusunda yayımlanmış çalışmaların etraflıca gözden
geçirilmesi üzerine kurulmuştur. Bu gözden geçirmede, göreceli olarak en az zararlı içki örnekleri ile kurulmuş
piyasa ekonomilerinin atfedilebilir oranı türetilmiştir. Atfedilebilir oranlar daha sonra istatistiksel olarak
olasılık oranlarına (odds-ratios) dönüştürülmüş ve farklı bölgelerde içki içme seyrine ve ortalama içki içme
miktarına dayandırılarak modellendirilmiştir.
2.12.2.4 Alkol Etkisiyle Artan Hastalıklar
Alkol tüketimine bağlanan çeşitli hastalıklardan kaynaklanan ölümler ve sakatlıklar ayrı ayrı tahmin
edilmiştir. Tüm bölgeler için kişi başına düşen tüketim miktarına ve inceleme tahminlerine dayalı ortalama
alkol tüketim hacminin farklı kategorilerinin prevalansları tahmin edilmiştir. Bu prevalans tahminleri cinsiyet
ve yaşı dikkate alan spesifik atfedilebilir oranlar üretmek amacıyla, meta analizi serilerinden türetilen ve her
biri kendine ait olan göreceli risk tahminleri ile birleştirilmiştir. En sonunda, atfedilebilir fonksiyonlar her
hastalık kategorisine uygulanmıştır.
2.12.2.5 İskemik Koşullar
Sigara içimi için düzeltildikten sonra, alkol tüketiminin iskemik şartlar üzerinde koruyucu etkisine dair
İngiliz doktorları çalışmaları (Doll ve ark. 1994), CPS-I (Bffetta ve Garfinkel, 1990=, CPS-II (Thun ve ark.
1997) ve vaka kontrol çalışmaları ( Jackson ve ark.) da dahil olmak üzere büyük ölçekli çalışmalardan elde
edilen istikrarlı kanıtlar mevcuttur. Yine de bu etki, içki içmenin belirli seviyeleri ile sınırlıdır (Puddeley ve
ark.). Böylece, iskemik hastalıklarda alkol tüketiminin koruyucu etkisinin modellenmesi, içki içme seyirleri ile
84
bölgesel olarak sınırlandırılmıştır. Aksi takdirde, atfedilebilir oranların tahmini alkol etkisiyle artan
hastalıklarınkiyle aynıdır.
2.13 Nedensel Ağ Analizi Örneği
2.13.1 Nedensel Ağın Belirlenmesi
Kardiyovasküler hastalıklar için fiziksel hareketsizlik, yağ kazanımı, vücut kitle endeksi (BMI), sigara
içimi, diabetes mellitus (DM), LDL Kolestrol ve Diastolik kan basıncını (DBP) da kapsayan belli bir sayıda
risk faktörü tanımlanmıştır. Aşağıdaki şekilde nedensel ağ, 2 düzeyde katagorize edilmiştir; fiziksel inaktivite,
yağ kazanımı, BMI ve sigara içimi şeklindeki davranış düzeyi ile LDL kolestrolü ve kan basıncı gibi
değişkenlerin daha psikolojik ve patho-psikolojik düzeyi. Daha eksiksiz bir ağ için, sosyo-ekonomik değişken,
davranışsal olanlara oranla öncelikle eklenmektedir (109-112).
Fiziksel
Yaş
inaktivite
Yağ
depolaması
BMI
DM
LDLKolestrol
Kronik kalp
hastalığı
DBP
Sigara içme
AÆ B , A’dan B’ye olan etkiyi gösterir
Şekil 2.15 Nedensel Ağ
Nedensell ağ yaklaşımı karmaşıktır fakat bir orantılı tehlike regresyonunda risk faktörlerinin tümünün
aniden uyum sağladığı risk faktörlerinin sağlığa olan etkilerinin alışılmış tahmin yönteminden daha fazla bilgi
verir.
2.13.2 Zamanın Nedensel Ağlar İle Birleştirilmesi
Kardiyovasküler hastalıkların etkilerinin doğrudan ve dolaylı klinik yollara ayrılmasına ilaveten, maruz
kalma ve maruz kalma süresinden risk etmen ve etkilerine kadar geçen zaman da risk modellerine dahil
edilmelidir. Örneğin arteriosklerosiz, LDL kolestrol düzeyi ile maruz kalma süresinin bir fonksiyonudur. Bu
durumda riskleri azaltmak için gereken maruz kalma süresinin yaklaşık yirmi yıl olacağı tahmin edilmektedir.
Bu yüzden risk etmenleri ve sonuç arasındaki ilişkinin ideal değerlendirmesi, nedensel bir ağın
spesifikasyonunu ve zaman içinde istenen risk ilişkilerini tahmin etmek için gereken boylamsal ölçüm noktaları
gerektirmektedir. Nedensel ağ olarak modellenmiş olsa bile, yalnızca bir maruz kalmanın değerlemesi ile
herhangi başka bir ölçüm atfedilebilir yükün hesaplanmasında taraf tutma/bias oluşturabilir. Taraf tutmanın
büyüklüğü, ilgili maruz kalma değişkenini yakalayan tek bir ölçümün derecesine bağlıdır.
Atfedilebilir oranların hesaplanmasında kişilerin maruz kaldıkları risklerin yanısıra hastalık ve
yaralanmaların neden oldukları çoklu risk faktörlerininde maruziyete neden oldukları farklı boyutları ile birlikte
dikkate alınması gerekmektedir. Örneğin kişilerin eğitim durumu, meslekleri ve gelirleri sigara içme
durumlarını etkileyebilir veya fiziksel aktivite yapma alışkanlığı ve derecesi ya da beslenme alışkanlıkları
kardiyovasküler hastalıklar için önemli risk faktörleridir. Vücut kitle indekslerinin, kan basıncı veya kolesterol
düzeylerinin altta yatan ara nedenleri olabilir. Çoklu nedensel etkiler hastalıkların önlenmesinde kullanılan
değişik müdahalelerin belirlenmesinde, müdahalelerin maliyeti, teknolojinin yeterliliği, eldeki diğer mevcut alt
yapı olanakları ile birlikte değerlendirmelerin seçilmesinde son derece önemlidir.
Çoklu nedensel risk faktörleri seçimini gerçekleştirirken aynı zamanda fakirlikte olduğu gibi distal
nedenler arasından herhangi bir risk faktörünün seçilmesi veya beslenme alışkanlığı veya sigara içme durumu
85
gibi proksimal veya çevresel risk faktörlerinden birinin belirlenmesi ya da psikolojik nedenlerin etkili
olabileceği kan basıncı değerleri gibi risk faktörlerinin seçimine dikkat etmek gerekmektedir. Bu durumda risk
faktörlerinin spesifik özelliklerini de dikkate alarak, toplumlardaki değişimlerin sistematik bir
değerlendirmesini yapma olanağı sağlayan, böylece bir toplumda belirli bir risk faktörüne veya bir grup risk
faktörüne maruz kalan kişilerin dağılımını veren KHY 2000 çalışmalarında kullanılan karşılaştırmalı risk
değerlendirme yöntemi kullanılması önerilmektedir.
2.14 Karşılaştırmalı Risk Değerlendirme
Karşılaştırmalı Risk Değerlendirme (KRD) halk sağlığında bir risk faktörüne ya da risk faktörlerine
maruz kalışın değiştirilmesinden doğan değişikliklerin diğer risk faktörlerine göre sistematik bir
değerlendirmesidir (113). Her ikisi de zaman zaman benzer yöntemleri kullanmakla birlikte, KRD’nin belirli
bir müdahalenin sağlık faydalarını değerlendiren müdahale analizinden farklı olduğunun bilinmesi önemlidir.
Epidemiyolojide bir risk faktörünün sağlık etkilerini tahminde standart yaklaşım risk faktörü kaynaklı bir
hastalık ya da yaralanmanın atfedilen riskinde maruz kalış prevalansının ve rölatif riskin (RR) bir fonksiyonu
olarak (P) maruz kalmayan bir grupla karşılaştırarak hesaplamaktır. Bu gibi bir “maruz kalışa bağlı”
değerlendirmede kullanılan temel istatistik, risk faktörüne maruz kalışın sıfıra indirilmesi halinde hastalık ya da
ölümde görülebilecek azalmanın yüzdesi olarak tanımlanan atfedilen oran (Attributable fraction, AF) dir.
Alternatif olarak, bir risk faktörünün hastalık yüküne katkısı bir toplumda gözlemlenen maruz kalış
dağılımından kaynaklanan yükün bir senaryo ya da bazı senaryolara göre tanımlanan hipotetik dağılım ile
karşılaştırılmasından tahmin edilebilir. Bu hipotetik maruz kalışa counterfactual dağılım denir.
Risk faktörüne maruz kalıştan doğan bir hastalığın AF’si aşağıdaki eşitlik ile ifade edilir:
n
AF =
n
∑ Pi RRi − ∑ Pi′ RRi
i =1
i =1
n
∑ P RR
i =1
i
i
Burada AF hastalık yükünün önlenebilen bölümü, n maruz kalış kategorileri ya da düzeyleri, Pi
popülasyonun maruz kalış kategorisindeki bölümü, RRi popülasyonun i maruz kalış kategorisindeki bölümü ve
P’i counterfactual dağılımdaki popülasyonun i maruz kalış kategorisindeki bölümüdür. Burada RR(x) x maruz
kalış düzeyi için göreceli ölüm ya da hastalık riski, P(x) popülasyonun maruz kalış düzeyine göre dağılımı,
P’(x) popülasyon için maruz kalışın counterfactual dağılımı göstermektedir (113).
Bir karşılaştırmalı risk değerlendirme uygulaması basamakları aşağıdakilerden oluşur.
1.
2.
3.
4.
5.
Risk faktörlerinin seçimi
Risk faktörlerinin neden olduğu ilgili hastalık ve yaralanmaların seçimi
Uygun maruz kalış değişkenlerinin seçimi
1.maddede yer alan risk faktörleri için popülasyonun maruz kalış dağılımı verilerinin toplanması
1. maddedeki risk faktörüne maruz kalış kaynaklı ikinci maddedeki her hastalık ve yaralanma için risk
faktörü – hastalık ilişkisinin belirlenmesi. Bunu yapmak için, epidemiyolojik literatürün sistematik
olarak incelenmesi gerekir.
6. Maruz kalışın counterfactual dağılımının seçimi
7. ikinci maddedeki her bir nedenden kaynaklanan hastalık ya da yaralanma yükünün hesaplanması
8. Belirsizlik analizi
Counterfactual Analiz
Mathers ve arkadaşları sağlık durumları veya çıktılarındaki atfedilmeyi iki yöntemle
tanımlamaktadırlar; kategorik dağılım ve counterfactual analizler. Kategorik dağılımda ölüm gibi bir olay
sadece bir nedenle veya Uluslarası Hastalık Sınıflandırmasında yer alan bir grup nedeni ile meydana
gelmektedir (113). Counterfactual analizde ise, olaya neden olan bu bir veya bir grup riskin hastalığa veya
ölüme katkısı, hastalık yükünün o anki mevcut durumu veya gelecekte görülebilecek yük ile alternatif
senaryolar kullanılarak karşılaştırılması ile söz konusudur. Teoride hastalık yüküne bağlı risk faktörleri her iki
86
yöntemle de hesap edilebilir. Örneğin kategorik atfedilebilirlik meslek hastalıklarında çok görülen hastalık ve
yaralanmaların yük üzerine etkilerini değerlendirmede veya yukarıda ayrıntılı açıklandığı üzere alkol
kullanımının trafik kazaları ile olan ilişkisinin belirlenmesinde kullanılabilir. Ancak bu yöntem hastalıkların
oluşmasına yol açan birden fazla risk faktörlerin birlikte değerlendirmesini gözden kaçırabilir.
KHY çalışmalarında kullanılması gereken yöntem teorik olarak minumum bir maruziyet dağılımı
üzerine kurulmuştur. Bu dağılımı dikkate alarak seçilmiş sağlık riskinin ortadan kaldırılması ile toplumda elde
edilecek kazanımları hesaplama avantajına sahip olan yöntem “counterfactual” analiz yöntemidir (109, 113).
2.15 Risk Faktörünün Seçimi
Analiz yapmak için risk faktörü seçimi aşağıdaki noktalar gözönüne alınarak yapılmalıdır.
• Potansiyel ulusal ya da bölgesel etki: Başlıca ölüm ve sakatlık nedenleri ile başlıca hastalık yükleri
arasında bu etkiye yol açma olasılığı olanları kapsar.
• Toplumların sağlığını olumsuz yönde etkileme olasılığı,
• Risk faktörü seçimi ne çok spesifik (sudaki belirli bir patojen gibi), ne de çok geniş (bütün olarak
çevresel zararlar gibi) olmalıdır.
• Risk faktörü dağılımı ve risk faktörü hastalık ilişkisi bağlamında mümkün olduğunca eksiksiz verilerin
varlığı.
Türkiye Karşılaştırmalı Risk Faktörü analizinde yedi ana risk faktörü seçilmiştir. Bu risk faktörlerinin
seçilme nedenleri hastalık yüküne yol açan temel nedenler olmaları, çok spesifik ve çok geniş nedenler
olmamaları, nedensel etkilerinin bilimsel açıdan kanıtlanmış olmaları, maruziyet ve risk düzeyleri konusunda
veya gerektiğinde projeksiyonlar uygulayabilmek için yeterli veri kaynaklarının olmasıdır.
2.16 Risk Faktöründen Kaynaklanan Hastalık ve Yaralanmaların Seçimi
Her risk faktörü-hastalık ilişkisi için, sağlığı etkileme olasılığının dokümante edilerek değerlendirmesi
gerekmektedir. Bu ilişkinin sağlığı olumsuz yönde etkileme mekanizmaları ve popülasyonun risk faktörlerine
maruz kalışının dağılımı çoğunlukla kısmen bilinir. Bu nedenle mevcut bilimsel bulgu ve verilere bağlı olarak
yargılamak ve tüm varsayımlar ile belirsizlik kaynaklarının dökümante edilmesi önemlidir. Sağlığı olumsuz
yönde etkilemenin değerlendirilmesi için bir çok yaklaşım önerilmektedir. Bu amaçla en uygun olan yaklaşım
yaygın olarak bilinen ve oldukça kabul gören Bradford Hill tarafından önerilen “standartlar” dizisidir. Bunlar
nedensellik bağlamında tartışılamaz kurallar değildir ve Bradford Hill (1965) (108) doğrudan puan olarak
alınmamaları gerektiğini vurgulamıştır. Öte yandan bazı standartlar diğerlerine göre daha az faydalıdır ve hiç
biri (geçici olanlar hariç) mutlak değildir. Bununla birlikte zarar görmeye ilişkin bir hükmün aşağıdaki
standartlara uyduğu ölçüde inandırıcılığının artacağı yaygın olarak kabul edilmektedir:
• Geçicilik: Zamanla neden etkinin önüne geçmelidir.
• Güç: Güçlü bir risk-hastalık ilişkisinin tümüyle başka bir faktörden kaynaklanması (yanıltıcı unsurlar)
halinde bu başka faktörün daha fazla ortaya çıkacağı görüşü doğrultusunda güçlü ilişkilerin zararlı olma
olasılıkları zayıf ilişkilerden daha fazladır.
• Tutarlılık: Risk-hastalık ilişkilerinin farklı koşullar altında farklı popülasyonlarda tekrarlanan
gözlemleridir.
• Biyolojik dereceleme: Bir doz-yanıt eğrisinin varlığıdır (monotonik eğilim). Ancak bazı ilişkiler tek bir
sıçrayış (eşik) ya da J-biçimli bir eğri gibi diğer ilişkileri gösterirler.
• Kabul edilebilirlik: Bir zarar ilişkisinin biyolojik kabul edilebilirliği önemlidir. Fakat, zaman içinde
değişebilecek olan şimdiki bilgi ve inanışlara dayandırıldığından mutlak değildir.
• Deneysel kanıt: Rastlantısal denemeler nedensel ilişki için güçlü kanıtlar verebilir. Fakat etik ve lojistik
nedenlerden dolayı insan deneylerine ilişkin kanıtlar çoğunlukla yoktur.
Risk faktörlerinin çoğu için sağlığı olumsuz yönde etkilemeye yönelik deneysel kanıt
bulunmamaktadır. Geleneksel epidemiyoloji araştırmaları kapsamında daha az sorumlu tutulan maruz kalış
ölçümünün karmaşık olduğu ya da maruz kalış ile etki arasında uzun sürelerin bulunduğu çevresel sağlık
riskleri gibi risk faktörleri için diğer kriterler bağlantılı olmayabilir ya da bulunamayabilir. Sonuç olarak,
87
hastalık ve yaralanmalar mümkün olduğunca ulusal sağlık yükü araştırmasındaki nedenlere uyacak şekilde
seçilmelidir.
2.16.1 Maruz Kalış Değişkeninin Seçimi
Tahminlerden önce atılması gereken iki başlangıç adımı bulunmaktadır (113):
1. Risk faktörü ölçüm birimi de dahil olmak üzere maruz kalış değişkeni olarak açıkça ifade edilmelidir.
Örneğin, eğer risk faktörü alkol ise maruz kalış değişkeni ortalama olarak her bir gün başına alkol alma
sayısı ya da gram olarak günlük alkol alımı olabilir.
2. Risk faktörü düzeyleri ya da dağılımlarını tanımlama için;
• sürekli veriler (ortalama ve standart sapmalarla)
• kategorik veriler (tanımlanmış kategorilerin belirlenmiş bir sayısıyla) değerlendirilerek karar verilir.
Maruz kalış değişkeninin seçiminde en temel kriter maruz kalışın popülasyon dağılımına ve Rölatif
risklerine ilişkin anlamlı verilerin elde edilmesine olanak verilmesidir. Bu nedenle maruz kalış değişkeninin
seçiminde:
• Literatürdeki en yaygın olarak bildirilen risk faktörleri düzeylerine ilişkin tanımlamalar ve analiz
metotları.
• Rölatif risklerin bulunduğu risk faktörü kategorilerini seçme gereksinimi. Ayrıca maruz kalış tanımı
ve birimlerinin rölatif risklerinin uygun olmasına dikkat edilmelidir. Örneğin, rölatif riskler maruz
kalış kategorileri ile bağlantısız hale gelebileceğinden risk faktörü düzeyleri 5 kategori, göreli riskler
3 farklı kategori olarak bildirilemez.
• Eğer veriler bir ortalama, standart sapma ve sürekli rölatif risk ile tanımlanabiliyorsa bu şekilde
bildirilmelidir. Eğer risk faktörü dağılımları ortalama ve standart sapma ile iyi tanımlanamıyorlarsa
(örn. çarpıtılmışlarsa), en iyi şekilde kategorik olarak bildirilebilirler.
• Risk faktörü dağılımlarını tanımlamada daha yüksek kategori sayılarının müsaade ettiği iyileştirilmiş
tahminler ile daha az risk kategorileri bildiren araştırmalardan gelen verilerin dahil edilmemesi
nedeniyle ortaya çıkan taraf tutmalara önemle üzerinde durulması gereken noktalardır.
2.16.2 Maruz Kalışın Dağılımı
Risk faktörü analizlerinde en önemli değişken risk faktörü düzeylerinin yaş, cinsiyet ve bölgeye göre
dağılımlarıdır. Risk faktörü düzeylerinin yaş, cinsiyet ve bölgesel gruplara göre tahmini için kapsamlı
araştırmalar gereklidir. Bunlar KRD sürecinin en fazla zaman alıcı bölümünü oluşturur (113).
Kullanılabilecek bazı bilgi kaynakları:
• MEDLINE, Current Contents, ve Social Science Index gibi veri tabanları;
• DSÖ verileri;
• Kanser istatistikleri, ulusal bilimsel kurumların yapmış oldukları vaka-kontrol ya da izleme
araştırmaları
• İlgili akademik kurumlar ve alan çalışmalarında uzman kişiler;
• Ulusal ve bölgesel anketler;
2.16.3 Maruz Kalışın Counterfactual Dağılımının Seçimi
Counterfactual maruz kalış dağılımını kullanan analizler risk faktörlerine maruz kalışın şimdiki
dağılımlarının bazı alternatif dağılımlarla karşılaştırılmasını gerektirir. Murray ve Lopez tarafından (1999) (1821, 113, 114) tanımlanan dört tip –teorik, kabul edilebilir, uygulanabilir ve maliyet-etkili minimum risk de dahil
olmak üzere bir çok farklı counterfactuals potansiyel olarak ilgi çekicidir.
• Teorik minimum risk dağılımı; Maruz kalışın en düşük popülasyon riskini verecek dağılımıdır (örneğin
sıfır tütün kullanımı). Sıfırın mümkün olmadığı risk faktörleri için (kolesterol gibi) risk dağılımı daha
88
karmaşıktır, bu gibi durumlarda ampirik kanıtlar kullanılarak en düşük genel riskli bir dağılım ya da
düzeyin tahmin edilmesi gerekecektir.
• Kabul edilebilir minimum risk; Maruz kalışın genel popülasyon riskini minimize edecek kabul
edilebilir dağılımlar dizisi arasındaki dağılımıdır. Kabul edilebilirlik dağılım biçiminin
düşünülebileceğini ya da bir toplumda mümkün olabileceğini belirtir.
• Uygulanabilir minimum risk; Bir popülasyonda var olan ya da daha önce var olmuş olan maruz kalışın
dağılımıdır. Kabul edilebilirlik dağılımının düşünülebileceğini ya da mümkün olduğunu ifade etmesine
karşılık uygulanabilirliğin bazı popülasyonlarda ulaşılma durumunu ifade ettiğine dikkat etmek gerekir.
• Maliyet etkili minimum risk; tüm maliyet-etkili müdahalelerin uygulanması halinde ortaya çıkacak
maruz kalış dağılımıdır (bazı referans değerlerle karşılaştırmalı olarak). Bir KRD analizi için teorik
minimum dağılımın belirlenmesi gerekir. Bu bazı risk faktörleri bakımından karmaşık ve zor bir
seçimdir. Bu minimum risk dağılımı risk faktörlerinin çoğu için tüm dünyada aynı olacağından DSÖ 20
risk faktörü için tanımlamıştır.
2.17 Projeksiyon Yaklaşımı
2.17.1 Projeksiyon Yaklaşımı
Projeksiyonlar ya da tahminlerden altyapısı insan kaynağı ve araştırma yatırımları üzerine olan sağlık
politikalarını geliştirmede yararlanılabilir. Bu kapsamda öncelikle KHY’de kullanılan sağlıkla ilgili
öngörülerde izlenen yaklaşım kısaca özetlenecektir. Sağlık tahminlerini geliştirmede üç temel nokta söz
konusudur (115-119).
•
•
•
Mortalitenin tüm sebeplerini öngörme, daha sonra bu sebeplerin alt gruplarını oluşturan nedenleri
tahmin etme, bunları gruplara dağıtma ve böylece toplam mortaliteyi ortaya çıkarma,
Zaman içerisinde geçmiş eğilimlerin dağılımlarına dayanan öngörüler ya da zamana ek olarak bağımsız
değişkenli modellere dayanan öngörüler geliştirmek,
Eş zamanlı olarak tüm yaş gruplarının ya da değişebilen farklı yaş gurupları için belirleyicilerin ve
eğilimlerin olduğunu kabul etmek.
1996 yılı KHY’ nde uygulanan projeksiyonlar;
2.17.2 Tüm Nedenli Mortalite Öngörüleri
Yaşam Süresi Tahminleri; Bilindiği üzere periyodik olarak Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası ve
Nüfus Konseyi, bölgeler ve ülkeler için nüfus tahmini yayınlamaktadır. Nüfus tahminleri yapabilmek için
doğum hızları ile yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızlarının tahmin edilmesi gerekmektedir (42, 47, 116). Bu
kuruluşlar tarafından kullanılan mortalite tahminleri genellikle yaşam süresi hakkında basit varsayımlara
dayanır. Örneğin tahminlerde, erkek hayat uzunluğunun 60 yaşına kadar her 5 yılda 2.5 yıl artacağı sonra
yaşam süresi 77,5 yaşına ulaşıldığında her 5 yılda 0.4 yıllık bir oranda azalacak bir oran olacağını varsayar.
Benzer bir belirleyici model kadınlar içinde kullanılabilir. Bu projeksiyonlarda yaşam süresinin tüm ülkelerde
ülkenin izlediği sağlık ve sosyal gelişim politikaları dikkate alınmaksızın artmakta olduğu varsayılır. Son
zamanlardaki çalışmalar yüksek oranda HIV görülen ülkeler için bazı ad hoc ayarlamaları içermektedir.
Yaşam Süresinin Yaşa ve Nedene Özel Ölüm Hızlarına Göre Dağılımı; Yaşa özel ölüm hızlarını
tahmin etmek için Birleşmiş Milletler ve Dünya Bankasının yaşam süresi tahminleri Coale ve Demeny ya da
Birleşmiş Milletler yaşam tablosuyla birleştirilebilir (26-28, 47). Yaşa özel ölüm hızları Bulatao (1993) (118)
tarafından nedene özel ölüm öngörülerini oluşturmak için Preston yöntemiyle ölüm nedeni modellerine benzer
yollarla kullanılmıştır. Ancak bu yöntemin bir takım sınırlılıkları mevcuttur. En büyük sıkıntısı gelecekteki
yönelimlerin geçmiştekilerin bir devamı olduğunu varsayması ve bu ölüm nedenlerinin bileşiminin gelecekte
değişeceğini, böylece tüm- nedene özel mortalite trendlerinin değişeceğini ihmal etmesidir. Bulatao (1993)
(118) tarafından gerçekleştirilen regresyon modelleri hastalık tanımlı koşular için olan kategoriye kodlanmış
ölümlerin hızlarındaki eğilimlerle karışabilir. Tipik olarak bu mortalite kategorisi gelişimle azalır ve sonuç
89
olarak tüm nedene özel mortalitede azalan bir trend gözlenir bu da özellikle kardiyovasküler hastalıklar ve
kanserlerde hatalı eğilimler elde edilmesine neden olabilir.
2.17.3 Nedene Özgü Projeksiyonlar
Farklı hastalıklar için bir çok çeşit nedene özel model geliştirilmiştir. Nedene özel projeksiyonlar iki
grupta incelenebilir.
•
•
Doğrusal ya da doğrusal olmayan modeller kullanılarak geçmişteki eğilimlerin projeksiyonlarına
dayananlar,
Çok değişkenli modellere dayananlar.
En kapsamlı modeller, çeşitli risk faktörleri ve mortalite arasındaki detaylı ilişkilerin değerlendirildiği
kardiyovasküler hastalıklar için geliştirilmiştir. Örneğin TROLLEY (Dünya Bankası 1994) (119) yüksek
tansiyon, kolestorel sigara kullanımı ve alkol kullanımı gibi anahtar değişkenlerin olduğu bir koroner kalp
hastalıkları tahmin modeli geliştirmiştir. Bu risk faktörlerinin çoğu değişebilir olduğundan kardiyovasküler ve
diğer bulaşıcı olmayan nedenlerden kaynaklanan ölüm hızlarının gelir arttıkça artacağını önerme eğilimindedir.
Bu modeller bütün mortalite düşüşleri gibi bir çok ülkede kaydedilen bulaşıcı olmayan hastalıklar sebebiyle
ölüm hızındaki düşüşleri açıklayamaz.
2.17.4 Regresyonlar
KHY çalışmasında 1990 projeksiyonları için yaş ve nedene spesifik mortalite hızlarını sosyoekonomik determinantların kısa bir listesi ve bir ana risk faktörü (sigara içme) ile ilişkilendiren basit bir
regresyon modeli geliştirilmiştir. KHY 1990 uygulamasındaki modeller aşağıda kısaca açıklanmaktadır.
Ölüm nedenleri dokuz neden kümesine ayrılmıştır: Grup I; bulaşıcı hastalıklar, maternal ve perinatal
nedenler ve beslenme yetersizliğine bağlı ortaya çıkan hastalıklardır, grup II; bulaşıcı olmayan hastalıklar;
kalp-damar sistemi hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları, endokrin, nutrisyonel
ve metabolik hastalıklar, duyu organ bozuklukları, genito-üriner sistem hastalıkları, malign neoplazmalar, kas,
iskelet sistemi ve nörolojik bozukluklar, nöropsikiatrik bozukluklar ve ağız ve diş sağlığı bozukluklarıdır ve
grup III; istemli ve istemsiz yaralanmalardır.Bu grupların seçilme nedeni son 40 yıldaki mortalite trendlerinin
her grup hastalık için benzer bir zaman trendini izlediğini göstermektedir (116-120).
Yaş, cinsiyet ve neden-spesifik ölüm hızlarını aşağıdaki yardımcı açıklayıcı değişkenlerle ilişkilendiren
eşitlikler geliştirilmiştir:
• Kişi başına GDP
• İnsan kaynağı– ortalama okullaşma yılı
• Sigara içme yoğunluğu – akciğer kanseri ölüm hızlarına bağlı olarak
• Zaman – teknolojik ilerlemeler bağlamında.
Nedenlerin çoğu için bir log-log fonksiyonel formu kullanılmıştır:
LnM a ,k ,i =Ca ,k ,i +β1 LnY +β 2 LnHC +β 3T
Ca,k,i bir sabit terim;
Ma,k,i a yaş, k cinsiyet ve i neden grubu için mortalite düzeyi;
Y, HC ve T ise sırasıyla kişi başına GDP, insan kaynağı ve zamanı göstermektedir.
1950-1990 arasında 47 ülke için yaş, cinsiyet ve nedene özel mortalite hızları yardımıyla regresyon
modelleri elde edilmiştir (116).
2.17.5 Bağımsız Değişkenlerin Projeksiyonu
Bağımsız değişkenler projeksiyon dönemi içinde projekte edilerek alternatif projeksiyon senaryoları
oluşturulmuştur. Öncelikle 1990 KHY için, kötümser ve iyimser senaryolar oluşturulmuştur. Daha düşük
olasılıklar da dahil olmak üzere daha bir çok senaryo oluşturulabilir (116).
90
Kişi başına gelir projeksiyonları; Bölgesel kişi başına gelir projeksiyonları Dünya Bankasının 1995-2004
dönemi için beklenen gelişme tahminlerini veren Global Economic Prospects’e dayandırılmıştır. 2005-2020
arası tahminleri kişi başına gelir artış hızının EME’nin geçmiş 40 yıldaki tarihsel ortalamasına yöneleceği
(yılda yaklaşık %3) varsayımıyla oluşturulmuştur. İyimser ve kötümser senaryolar son 40 yıldaki en yüksek ve
en düşük bölgesel büyüme hızları incelenerek ve kabul edilebilir ancak keyfi hızın seçimiyle oluşturulmuştur.
İnsan sermayesi projeksiyonları için, insan kaynağındaki büyüme hızını insan kaynağı düzeyinde erişilen
düzeyin bir fonksiyonu olarak tahmin edilmiştir.
r = 0.043 − 0.004 HC
Projeksiyonlar bu ilişkinin projeksiyon süresince geçerli olduğunu varsaymıştır. İyimser ve kötümser
varyantlar (r) HC (human capital) üzerindeki katsayının keyfi olarak değiştirilmesiyle geliştirilmiştir.
Sigara İçme Yoğunluğu; Sigara içme yoğunluğunun KHY 1990 projeksiyonları Birleşik Krallık’ daki
(İngiltere) 1900-1990 arası sigara içme salgınına göre düzenlenmiştir. Kişi başına sigara tüketimi ile akciğer
kanseri hızı arasındaki ilişki eksi sigara içmeyenlerin akciğer kanseri hızının Birleşik Krallık’ ın her bölgesinde
aynı kalacağı varsayılmıştır. Bu nedenle 1990 sigara tüketimi 2020’deki sigara içme yoğunluğunu tahmin
etmek için kullanılmıştır. Bu 1990 tüketimi ile 2020 akciğer kanseri insidansı arasındaki ilişkinin tam olarak
belirlendiğini kabul etmektedir.
Zaman; gelir, eğitim ve sigara içmenin mortalite hızları ile ilişkisindeki artık değişiklik regresyonlara
teknolojik gelişmelerin etkilerini yakalayan zaman eklenerek modellenmiştir.
2.17.6 Mortalitenin Ayrıntılı Nedenlerden Projeksiyonu
Dokuz neden kümesi için mortalite projeksiyonları geliştirilince, her kümedeki ayrıntılı nedenler için
projeksiyonlar iki yolla geliştirilmektedir;
1. Ayrıntılı nedenler için hızları neden kümesi için olan hızlarla ilişkilendiren regresyon modelleri tahmin
edilir. Bu modellerin iyi tahmin verdiği durumlarda regresyon sonuçları kullanılır.
2. Diğer nedenler için, her neden kümesindeki mortalite göreli dağılımının projeksiyon dönemi boyunca aynı
kalacağı varsayılır.
3. Regresyon modelinin çoğu yerde HIV öncesi dönemde tarihlenmiş verilere uydurulmuş olması nedeniyle
HIV özel bir durum olarak ele alınmıştır.
HIV eğilimlerinin ayrı modelleri önceki “Küresel AIDS Programı” tarafından kullanılanlardan
uyarlanmıştır. Hindistan ve Sub-Sahra Afrikasında tüberküloz projeksiyonları da bu bölgedeki geniş HIV
salgınları projeksiyonlarına ve HIV ile TB arasındaki etkileşime dayandırılarak modifiye edilmiştir.
2.17.7 YLL ve YLD Projeksiyonları
YLL projeksiyonları mortalite projeksiyonları temel alınarak hesaplanmıştır. YLD’ler, YLD’nin YLL’ye
oranının sabit kalmasına bağlı olarak yaşa özgü YLD hızlarının mortalite trendlerine oranla daha hızlı azalması
veya bu hızların aynı kalması nedenine bağlı olarak sonradan eklenmiştir.
2.17.8 KHY 2000 İçin Yeni Projeksiyon Modelleri
Önceki projeksiyon modellerinin geliştirilmesi çalışmalarında ülkelerin yaşa, cinsiyete ve nedene göre
DSÖ tarafından derlenmiş ve önemli ölçüde genişletilerek, yeni verileri kullanılmıştır. Ayrıca, önceki
çalışmaların bazı önemli sakıncalarına çözüm getiren yeni istatistik yöntemler de geliştirilmiştir. İstatistiksel
yöntemler içerisinde KHY 1990’da kullanılan regresyon modellerinin geliştirilmesi için pek çok neden söz
konusu idi. Örneğin regresyon uygulamalarında ;
•
•
Model uygulanmasında eksik gözlemler olduğunda o değişkene ait veriler tümden listeden
çıkartılmaktaydı
Regresyon modelleri bir yılın ölüm hızlarının sonraki yılın ölüm hızlarının tahmininde kullanılması
şeklindeki zaman dizisi süreçlerini içermemekteydi.
91
•
•
Mortalite hızları ile gelir, eğitim, sigara içme ve zaman arasındaki ilişkilerin tüm ülkeler için geçerli
olduğu varsayılmıştı.
Her yaş, cinsiyet neden kümesi için bu boyutların her birindeki farklı ilgililik dereceleri avantajını
kullanmayan ayrı modeller tahmin edilmiştir.
KHY 1990 projesinin tamamlanmasından bu yana, eksik veriler için algoritmaların geliştirilmesi ve
başka ülkelerin gözlemlerinin çekilmesinden oluşan taraflılığın azaltılması için daha kapsamlı istatistikler ve
eldeki mevcut veri tabanını da kullanarak bir dizi iyileştirme gerçekleştirilmiştir. Bir başka önemli çalışma alanı
da projeksiyonlar çevresindeki belirsizliğin anlamlı ölçülerinin sağlanmasıdır. Bu çalışma KHY 2000
araştırması kapsamında yürütülmüştür.
KHY 1990 için geliştirilen projeksiyon metodunun en zayıf yanı YLD’lerin projeksiyonuna ilişkin
çoğu durumda mortalite ile fatal olmayan sağlık çıktıları arasındaki ilişkinin sabit kalacağını varsayan basit
yaklaşımıdır. Mortalite azaldıkça YLD’lerin YLL’lere oranının azalabileceğine ilişkin bazı kanıtlar mevcuttur.
Ayrıca, bazı sakatlık nedenleri için mortalite eğilimlerinden bağımsız tahmin edilebilir eğilimler bulunabilir.
Örneğin, 80’lerde ve 90’larda batı ülkelerinin çoğunda kalp hastalığı mortalitelerindeki düşüş daha çok kalp
hastalığı ile yaşamdaki gelişmelerden kaynaklandığından kalp hastalarının sayısını arttırmıştır. Öte yandan,
daha iyi tedavi olanakları nedeniyle örneğin kalp krizinde olduğu gibi YLD gerçekten düşüyor olabilir. Şimdiki
çalışmalarda ek olarak hastalığa özel projeksiyon alt modelleri dikkate alınmaktadır.
KHY 2000’in devam eden projeksiyon çalışmasının son çıktısı, ülkelere özgü mortalite ve hastalık
yükü projeksiyon setlerinin ilki olacaktır. Hastalık yükü çalışmasını üstlenen araştırma takımları için gözden
geçirilmiş projeksiyonlar, ulusal hastalık yükü çalışması sonuçlarının hangi tahminlere dayandığı, WHO
işbirliği ile geliştirilebilir.
2.18 Araştırmanın Sınırlılıkları
Hastalık yükü kavramı ve bunun ölçütü olan DALY’lerin geliştirilmesinin amacı, sağlık
planlayıcılarının, toplumun gereksinimlerini saptarken sadece mortalite verilerini değil, morbiditelerini de göz
önünde bulundurmalarını sağlamaktır. Son yıllarda hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde mortalite
değerlerinin düşme eğiliminde olması, bununla birlikte bireylerde uzun süreler kısıtlılık durumları oluşturan
kronik hastalıkların artması, toplumların sağlık
gereksinimlerinin saptanmasında yeni yöntemler
geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Sonuçta DALY en çok kısıtlılık oluşturan hastalık gruplarını, en fazla
ölümlere yol açan hastalıklar ile birlikte yakalayabilecek, buna bağlı olarak da sağlık hizmetlerinin
planlamasında değerli bir araçtır. Ancak DALY hesaplamalarının güvenilir yapılabilmesi için ayrıntılı ölüm
istatistiklerine, yerel insidans ve prevalans verilerine ihtiyaç vardır.
Özellikle YLL bileşeninin hesaplanmasında güvenilir mortalite verileri son derece önem taşımaktadır.
Bu nedenle Türkiye Ulusal Sözel Otopsi araştırması yardımıyla ve özellikle Türkiye kentsel alandan ICD-8
kodlama sistemine karşılık gelen başlıca nedenlere ve seçilmiş 50 nedene göre ölüm istatistiklerini kodlayan
Devlet İstatistik Enstitüsü, İçişleri Bakanlığı ve Emniyet Müdürlüğü kayıtları yardımıyla mevcut ulaşılabilecek
her türlü veri tabanına ulaşılarak Türkiye ölüm analizi gerçekleştirilmiştir. Ancak, Ulusal Sözel Otopsi
Araştırması raporunda da belirtildiği üzere ülkemizdeki mortalite istatistikleri gerçeği göstermekten uzaktır.
Devlet İstatistik Enstitüsünün verileri sadece il ve ilçe merkezleriyle sınırlıdır, üstelik başlıca nedenlere ve
seçilmiş 50 nedene göre ölümleri yeterince sınıflayamamakta, dolaşım sistemine bağlı hastalıkların
çoğunluğunu “kalp hastalıklarının diğer şekilleri” gibi bir kategori altında toplamaktadır. Bunun sonucu olarak
bir yandan gerçek kalp hastalıkları saptanamazken, bir yandan da kalp hastalığı olmayan ölüm nedenlerinin
kalp hastalığı içerisine katıldığı gözlenmektedir. Mortalite verilerinin toplanmasında standardizasyonu
sağlamak ve kaliteyi yükseltmek için gerek duyulan veri ve bilgilerin cinsini, kalitesini ve toplama sıklığını
belirleyecek gerekli yönetmelikler ve prosedürler de yeterli değildir. 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha
Kanununun Onuncu Bap, I.fasılında “mezarlıklar ve ölülerin defni” bölümünde madde 215-222 arasında ve
Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkındaki Yönerge de madde 88’de ölü defin ruhsatları ile ilgili
kurallardan bahsedilmektedir, ancak bunlar verilerin toplanmasında standardizasyonu ve kaliteyi yükseltecek
unsurlar içermemekte, sadece defin ruhsatlarının kimler tarafından doldurulacağını belirtmekte ve ölüm
istatistiklerine gerekli özen ve hassasiyetin gösterilmesi gerektiği belirtilmektedir.
92
Bu araştırmada tüm veri kaynaklarına ulaşılarak, literatür verileri de dikkate alınarak ölüm nedenlerinin
yeniden dağıtımı yapılmış ve hesaplamalar gerçekleştirilmiştir. Mortalite istatistikleri kırsal alanı da kapsayan
güvenilir, doğru ve tam olarak toplanamadıkça, verilerin kodlanmasında en az ICD-9 kodlama sistemi
kullanılmadıkça, bu kodlamayı yapan insan gücünün yetişmesi için gerekli kaynak ayırımı
gerçekleştirilmedikçe bu araştırma bulguları ışığında gerçekleştirilecek tüm UHY çalışmalarında aynı
kısıtlılıklar söz konusu olacaktır.
Aynı şekilde YLD bileşeni için gerekli olan özellikle kentsel, kırsal ve bölge düzeyinde yerel insidans
verilerinin elde edilmesinde de sıkıntılar yaşanmıştır. Raporun yöntem kısmında ayrıntılı bir şekilde açıklandığı
üzere Türkiye’de KHY hastalık listesinde yer alan hastalık ve sekellerine yönelik yayınlanmış ve
yayınlanmamış yaklaşık 20.000 rapor, makale v.b tüm yazılı materyaller taranarak, bu proje kapsamında
gerçekleştirilen hanehalkı araştırması verileri kullanılarak insidanslara ulaşılmaya çalışılmıştır. Ancak
DISMOD programı ile iç tutarlılıkların uygulanması sonucu Dünya Sağlık Araştırmasının bir parçası olan
Ulusal Sağlık Araştırması cevaplayıcı modülünden elde edilen prevalanslar dışında, Hastalık Yükü
hesaplamalarında yararlı olabileceği düşünülen hane halkı reisinden son iki aylık süre ve yaşamın herhangi bir
dönemi içerisinde hanehalkının sağlık durumunu ortaya çıkarmaya yönelik beyan ile alınan soruların hafıza
faktörü nedeniyle güvenilir olmadığı belirlenmiş ve cevaplayıcı modülünden elde edilen prevalanslar dışında
kullanımı söz konusu olamamıştır. Bu kısıtlılık eldeki tüm verilerin DSÖ uzmanları ile birlikte DISMOD
programında değerlendirilmesi sonucu en doğru prevalansların tahmini ile giderilmeye çalışılmıştır. Bununla
birlikte sosyo-ekonomik düzey gibi sonuca etki edebileceği düşünülen diğer faktörlerin değerlendirilmesi
ancak daha detaylı veri bulunması ile olasıdır. Bu kısıtlılığı ortadan kaldırmak için en doğru çözüm her bölge
için insidans ve prevalansların ayrı ayrı ve güvenilir elde edilebileceği “sürveyans” rutin bilgi toplama
sistemlerinin ivedilikle kurulmasıdır.
93
BULGULAR
Bulgular Türkiye’nin demografik yapısı, yaşam tabloları, kentsel, kırsal, Türkiye beş bölge ve Türkiye
ulusal düzeyde değişik yaş grupları için saptanmış ölüm nedenleri, YLL’ler, YLD’ler, DALY’ler, risk
faktörleri, projeksiyonlar ve duyarlılık analizinden oluşan sekiz bölüm halinde sunulacaktır. Bu rapor Teknik
Şartname gereği özellikle T.C Sağlık Bakanlığı düzeyinde politika belirleyicilerin öncelikleri saptamalarına
yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu nedenle raporun sunulmasında UHY-ME Teknik Şartnamesinde firmadan
istendiği şekilde sadece tanımlayıcı bulguların sunulması dikkate alınmış olup tabloların kolaylıkla
anlaşılabilmesini sağlamak, karışıklıkları önlemek, gene Teknik Şartname’de yazdığı üzere DSÖ’nün görüşleri
göz önüne alınarak, ayrıca bu konuyu dünyada geliştiren uzmanımızın da önerdiği formatta özellikle ölüm
nedenleri ya da hastalık yüklerinin toplam içerisindeki yüzdeleri sunulmuştur. KHY listesinde yer alan tüm
hastalıklara yönelik ayrıntılı bilgiler örneğin tüm ölüm sayıları ve/veya hastalık yüklerine ait mutlak sayılar ya
gruplandırılarak ayrı tablolar halinde rapor içinde ya da ekler bölümünde Teknik Şartname’de belirtildiği üzere
yaş grupları, cinsiyet, Türkiye ulusal, kentsel, kırsal ve beş bölge düzeyinde tek tek verilmektedir.
Bulguların ilk bölümünde Türkiye’nin demografik yapısı ve ölüm hızları ile ilgili bulgular
verilmektedir. Yöntem kısmında sunulan Türkiye’nin demografik yapısı ile ilgili mevcut tüm verilerin analizi
sonucu ayrıntılı bir şekilde daha önce yöntem bölümünde sunulan teknikler kullanılarak Türkiye ulusal düzey,
kentsel, kırsal alan ve beş bölge için ayrı ayrı yaşam tabloları geliştirilmiştir.
3.1 Yaşam Tabloları
3.1.1 Türkiye Ulusal Yaşam Tablosu
Türkiye kentsel, kırsal ve beş bölge yaşam tabloları elde edildikten sonra, eldeki veriler doğrultusunda
Türkiye ulusal yaşam tablosu geliştirilmiştir. Türkiye ulusal yaşam tablosunda yetişkin ölümlülüğü için elde
edilen değerler erkeklerde 180,2/1000, kadınlarda 114/1000’dir. Bu değerler, İçişleri Bakanlığının, 1990 ve
2000 yılında saptadığı ölümlerden elde edilen yaşa ve cinsiyete göre ölüm hızları doğrultusunda geliştirilen
yaşam tablosu ile birbirine çok benzerdir. İçişleri Bakanlığı ölüm sayıları ve DİE 1990 ve 2000 nüfus
sayımlarına göre elde edilen yetişkin ölümlülüğü erkeklerde 186/1000, kadınlarda 120/1000’dir. Türkiye Ulusal
yaşam tablosu Tablo 3.1’de sunulmaktadır.
94
Tablo 3.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Çalışması, 2000,Türkiye)
Erkek
Nüfus
yaş
n
a
Kent+kır
Nüfus
Ölüm
nMx
nqx
lx
ndx
nLx
Tx
Ex
0
1
0,1 640995,7897741 24321,5079250 0,0379433 0,0366904 100000,0000000 3669,0379983
96697,8658015 6769340,0940121 67,6934009
1
4
0,4 2756947,0880002 5900,1448877
0,0021401 0,0085167 96330,9620017 820,4180403
383354,8447101 6672642,2282105 69,2678874
5
5
0,5 3487028,9964657 2796,2255512
0,0008019 0,0040014 95510,5439614 382,1802065
476597,2692906 6289287,3835004 65,8491421
10
5
0,5 3571964,3392006 2239,9546294
0,0006271 0,0031306 95128,3637549 297,8048825
474897,3065680 5812690,1142098 61,1036486
15
5
0,5 3692557,1163346 4737,1989540
0,0012829 0,0063940 94830,5588724 606,3481407
472636,9240099 5337792,8076418 56,2876869
20
5
0,5 3427945,1192460 5637,6415113
0,0016446 0,0081894 94224,2107316 771,6389724
469191,9562271 4865155,8836319 51,6338194
25
5
0,5 2977505,3304131 4760,9604827
0,0015990 0,0079630 93452,5717592 744,1674758
465402,4401067 4395963,9274047 47,0395180
30
5
0,5 2553292,9395259 4540,1115200
0,0017781 0,0088514 92708,4042834 820,5946373
461490,5348241 3930561,4872981 42,3970353
35
5
0,5 2454466,8554344 5627,3867549
0,0022927 0,0113982 91887,8096462 1047,3584037
456820,6522216 3469070,9524740 37,7533317
40
5
0,5 2084284,4448087 6988,9707762
0,0033532 0,0166265 90840,4512425 1510,3584710
450426,3600349 3012250,3002524 33,1597901
45
5
0,5 1711377,4132786 9055,1529082
0,0052911 0,0261104 89330,0927715 2332,4409289
440819,3615351 2561823,9402175 28,6781740
50
5
0,5 1356887,5071354 11611,1274007 0,0085572 0,0418897 86997,6518426 3644,3092894
425877,4859893 2121004,5786823 24,3800210
55
5
0,5 1016630,9167926 14171,1908336 0,0139394 0,0673498 83353,3425532 5613,8307979
402732,1357710 1695127,0926930 20,3366421
60
5
0,5 864623,6922410 18902,2971512 0,0218619 0,1036447 77739,5117552 8057,2896755
368554,3345873 1292394,9569220 16,6246858
65
5
0,5 795182,9175838 27456,0921788 0,0345280 0,1589220 69682,2220797 11074,0347547 320726,0235117 923840,6223347
13,2579099
70
5
0,5 518066,9044535 28550,4453491 0,0551096 0,2421816 58608,1873250 14193,8219525 257556,3817436 603114,5988230
10,2906202
75
5
0,5 254539,4687539 22291,3742290 0,0875753 0,3592278 44414,3653725 15954,8768316 182184,6347835 345558,2170793
7,7803254
80
5
0,5 98834,3983565
13728,9996841 0,1389091 0,5155197 28459,4885409 14671,4258265 105618,8781383 163373,5822958
5,7405664
85+ 5
0,5 83603,7622016
19959,1346404 0,2387349 1,0000000 13788,0627144 13788,0627144 57754,7041575 57754,7041575
4,1887468
Toplam nüfus
Toplam ölüm
34346735,00000 233275,91737
e0
q5
67,69593
44,89456
e60
16,62794
45q15
180,22721
20q60
633,91218
Kadın
Nüfus
Nüfus
Kent+kır
yaş n
a
Ölüm
nMx
ndx
nLx
Tx
Ex
0
1
0,1 604111,8283200
21952,7632600
0,0363389 0,0351881 100000,0000000
3518,8079816
96833,0728165
7194288,2023213
71,9428820
1
4
0,4 2585061,9505000
5191,4467800
0,0020082 0,0079945 96481,1920184
771,3152534
384073,6114653
7097455,1295048
73,5630954
5
5
0,5 3271937,5849900
2024,0238400
0,0006186 0,0030882 95709,8767649
295,5740182
477810,4487792
6713381,5180395
70,1430379
10
5
0,5 3309076,1284800
1344,4868100
0,0004063 0,0020295 95414,3027467
193,6387894
476587,4167601
6235571,0692603
65,3525823
15
5
0,5 3519399,3348900
1984,6424400
0,0005639 0,0028156 95220,6639573
268,1038833
475433,0600784
5758983,6525003
60,4803980
20
5
0,5 3264479,6867400
2335,2041200
0,0007153 0,0035703 94952,5600740
339,0092799
473915,2771705
5283550,5924219
55,6441089
25
5
0,5 2919759,0020000
2576,7174600
0,0008825 0,0044028 94613,5507942
416,5681122
472026,3336903
4809635,3152514
50,8345292
30
5
0,5 2458070,3131700
2790,8133200
0,0011354 0,0056608 94196,9826819
533,2274740
469651,8447247
4337608,9815611
46,0482794
35
5
0,5 2401575,5261900
3738,4221900
0,0015567 0,0077531 93663,7552079
726,1842599
466503,3153901
3867957,1368364
41,2961997
40
5
0,5 1985860,6565100
4439,2657800
0,0022354 0,0111151 92937,5709481
1033,0072259
462105,3366756
3401453,8214463
36,5993407
45
5
0,5 1658546,6051400
5665,1813200
0,0034158 0,0169341 91904,5637222
1556,3252299
455632,0055360
2939348,4847707
31,9826172
50
5
0,5 1361402,1942700
7230,3954300
0,0053110 0,0262070 90348,2384923
2367,7557892
445821,8029883
2483716,4792346
27,4904804
55
5
0,5 1042512,1111500
8754,6219300
0,0083976 0,0411247 87980,4827030
3618,1737534
430856,9791317
2037894,6762464
23,1630313
60
5
0,5 965310,0169000
12821,8217500
0,0132826 0,0642785 84362,3089496
5422,6835348
408254,8359111
1607037,6971147
19,0492379
65
5
0,5 850920,4484100
19287,0206700
0,0226661 0,1072528 78939,6254148
8466,4989518
373531,8796944
1198782,8612036
15,1860723
70
5
0,5 654991,3192800
25967,2813300
0,0396452 0,1803510 70473,1264630
12709,8992554
320590,8841762
825250,9815092
11,7101514
75
5
0,5 323261,1322600
22322,0396600
0,0690527 0,2944346 57763,2272075
17007,4902718
246297,4103581
504660,0973330
8,7367019
80
5
0,5 147944,0835700
17328,7724100
0,1171306 0,4530019 40755,7369357
18462,4249963
157622,6221877
258362,6869750
6,3392962
85+
5
0,5 132972,0772400
29426,1077100
0,2212954 1,0000000 22293,3119394
22293,3119394
100740,0647872
100740,0647872
4,5188470
Toplam nüfus
Toplam ölüm
33457192,00000
197181,02819
nqx
lx
e0
71,9428820
q5
42,90123
e60
19,0492379
45q15
114,03360
95
Tablo 3.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Çalışması, 2000,Türkiye) (Devam)
Erkek+Kadın
yaş n
a
Nüfus
Ölüm
nMx
nqx
lx
1 4
0,4
5342009,03850
11091,5916700
0,0020763 0,0082640 96403,7994388
796,6813181
383703,1625917
6880658,4998078
71,3733125
5 5
0,5
6758966,58146
4820,2493900
0,0007132 0,0035595 95607,1181207
340,3108712
477184,8134254
6496955,3372161
67,9547241
10 5
0,5
6881040,46768
3584,4414400
0,0005209 0,0026012 95266,8072495
247,8071218
475714,5184428
6019770,5237907
63,1885407
15 5
0,5
7211956,45122
6721,8413900
0,0009320 0,0046494 95019,0001276
441,7787800
473990,5536883
5544056,0053479
58,3468148
20 5
0,5
6692424,80599
7972,8456300
0,0011913 0,0059389 94577,2213477
561,6876418
471481,8876337
5070065,4516596
53,6076804
25 5
0,5
5897264,33241
7337,6779400
0,0012443 0,0062020 94015,5337058
583,0809329
468619,9661970
4598583,5640259
48,9130188
30 5
0,5
5011363,25270
7330,9248400
0,0014629 0,0072876 93432,4527730
680,9030099
465460,0063401
4129963,5978289
44,2026670
35 5
0,5
4856042,38162
9365,8089400
0,0019287 0,0095972 92751,5497631
890,1536698
461532,3646408
3664503,5914887
39,5088125
40 5
0,5
4070145,10132
11428,2365600
0,0028078 0,0139412 91861,3960932
1280,6618512
456105,3258383
3202971,2268480
34,8674347
45 5
0,5
3369924,01842
14720,3342300
0,0043682 0,0216048 90580,7342421
1956,9802963
448011,2204696
2746865,9010097
30,3250567
50 5
0,5
2718289,70141
18841,5228300
0,0069314 0,0340666 88623,7539458
3019,1118879
435570,9900091
2298854,6805400
25,9394866
55 5
0,5
2059143,02794
22925,8127600
0,0111337 0,0541608 85604,6420578
4636,4170783
416432,1675934
1863283,6905310
21,7661525
60 5
0,5
1829933,70914
31724,1189000
0,0173362 0,0830803 80968,2249795
6726,8656803
388023,9606969
1446851,5229376
17,8693744
65 5
0,5
1646103,36599
46743,1128500
0,0283962 0,1325699 74241,3592992
9842,1687840
346601,3745363
1058827,5622407
14,2619636
70 5
0,5
1173058,22373
54517,7266800
0,0464749 0,2081858 64399,1905153
13406,9983389
288478,4567290
712226,1877045
11,0595519
75 5
0,5
577800,60101
44613,4138900
0,0772125 0,3235979 50992,1921763
16500,9656188
213708,5468348
423747,7309754
8,3100513
80 5
0,5
246778,48193
31057,7720900
0,1258528 0,4786618 34491,2265576
16509,6331577
131182,0498935
210039,1841407
6,0896409
85+ 5
0,5
216575,83944
49385,2423400
0,2280275 1,0000000 17981,5933998
17981,5933998
78857,1342472
78857,1342472
4,3854364
0,1478733
69,7742192
430456,94556
Toplam
(b) 45q15
6977421,9193027
ex
46274,2711900
0,0439288
96763,4194949
Tx
1245107,61809
(a) 5q0
3596,2005612
nLx
0,1
Toplam 67803927,00000
0,0371649 0,0359620 100000,0000000
ndx
0 1
e0
69,7742192
q5
43,9288
e60
17,8693744
45q15
147.8733
3.1.2 Türkiye Kentsel Alan Yaşam Tabloları
Türkiye kentsel alan yaşam tablosunun hazırlanmasında Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) 2000 yılı
nüfusu ile 1990-2000 yılı ölüm istatistikleri kullanılmıştır. Uygulanan yöntemde Türkiye’deki çocuk mortalite
düzeyi için 5q0, 15-60 yaş arası ölüm olasılıkları için 45q15’e ihtiyaç duyulmaktadır. 5q0 değeri Türkiye
Demografik ve Sağlık Araştırması’ndan, 45q15 değeri için DİE değerlerinden faydalanılarak yaşam tablosu
oluşturulmuştur.
Yaşam tablosunda kentsel ve kırsal alan 5q0 değeri için en uygun rakamı ortaya çıkarabilmek amacıyla
mevcut tüm veri kaynakları değerlendirilmiş ve Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması,1998 değerinin en uygun
değer olduğu saptanmıştır. Grafik 3.1’de 5q0 değerlerine karar vermek için kullanılan değişik veri kaynakları
ve bu verilerin karşılaştırması sunulmaktadır.
Hayati istatistiklerin sağlıklı olmadığı durumlarda, bazı standart demografik teknikler yardımıyla eksik
olduğu düşünülen ölüm sayıları tahmin edilmektedir. Bu durum için kullanılacak ideal verilerin 10 yıldan fazla
aralığı olmayan nüfus sayımlarından elde edilmesi gerekir. Ayrıca, nüfusa yönelik (beş yıllık yaş grupları ile)
demografik yöntemler yardımıyla ölüm kayıtlarının ne kadarının tam olduğu da saptanmalıdır. UHY
çalışmasında Türkiye’nin demografik yapısının değerlendirilmesinde kullanılacak olan yaşam tablolarının
geliştirilmesinde analizin ilk basamağında ölüm kayıtlarının düzeltilmesi için Benett-Horiuchi Metoduna
benzeyen Preston-Coale (%50) metodu kullanılmıştır ve yetişkin ölümlerinde eksik tutulan ölümlerin oranının
%20 olduğu görülmüştür.
96
5 yaş altı ölüm hızları(/1000)
Grafik 3.1 5q0 Değerini Ortaya Çıkarmak Amacıyla Kullanılan Değişik Veri Kaynakları (UHY-ME
YIL
Veri Kaynakları:
VR: Hayati İstatistikler (kentsel); ds66d: Nüfus Araştırması 1966-1967 (dolaysız yöntem); ds66i: Nüfus Araştırması,
1966-1967 (dolaylı yöntem); cen70i: Nüfus Sayımı, 25 Ekim 1970 (dolaylı yöntem); cen75i: Nüfus Sayımı, 26 Ekim
1975 (direk olmayan yöntem); wfs78d: Doğurganlık Araştırması, Eylül-Ekim 1978 (direk yöntem); wfs78i: Fertility
Survey, Eylül-Ekim 1978 (dolaylı yöntem); cen80i: Nüfus Sayımı, 12 Ekim 1980 (dolaylı yöntem); phs83i: Nüfus ve
Sağlık Araştırması, Ağustos-Kasım 1983 (dolaylı yöntem); cen85i: Nüfus Sayımı, 20 Ekim 1985 (dolaylı yöntem);
phs88d: Nüfus ve Sağlık Araştırması, Ağustos-Eylül 1988 (dolaysız yöntem); phs88i: Nüfus ve Sağlık Araştırması,
Ağustos-Eylül 1988 (dolaylı yöntem); ds89i: Nüfus Araştırması 1989 (dolaylı yöntem); dhs93i: Nüfus ve Sağlık
Araştırması, Ağustos-Ekim 1993 (dolaylı yöntem); dhs93d: Nüfus ve Sağlık Araştırması, Ağustos-Ekim 1993
(dolaysız yöntem); cen90i: Nüfus Sayımı, 21 Ekim 1990 (dolaylı yöntem); dhs98d: Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998
(dolaysız yöntem)
Daha sonraki aşamada Benett-Horichi ve Hill Generalized Growth Balance yöntemi yardımıyla, İçişleri
Bakanlığından tüm Türkiye için elde edilen yaş grupları ve cinsiyetlere özel ölüm sayıları ile, 1990 ve 2000
nüfus sayımları verileri kullanılarak yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızları bulunmuş, DİE kentsel alan ölüm
sayılarının tamlık oranları hesap edilmiştir. Bu değerlendirme sonucu, Türkiye kentsel alan için kadın
ölümlerine ait verilerin %84, erkek ölüm sayılarının ise %88 oranında doğru olarak toplandığı görülmüştür.
Tüm bu faktörler göz önüne alınarak geliştirilen ve doğrulanan 2000 yılı Türkiye kentsel alan yaşam tablosuna
göre 45q15 erkeklerde 170,0/1000, kadınlarda 90,9/1000 olarak bulunmuştur. Analizin bir sonraki aşamasında,
daha önce belirlenen 5q0 değerleri ile kentsel alan için belirlenen 45q15 değerleri kullanılarak ‘ DSÖ Modifiye
edilmiş logit yaşam tablosu (WHO modified logit life table) sistemi” yöntemiyle Türkiye kentsel alan yaşam
tablosu oluşturulmuştur. Türkiye kentsel alan yaşam tablosu Tablo 3.2’de sunulmaktadır.
97
Tablo 3.2 Türkiye Kentsel Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Çalışması, 2000,Türkiye)
Erkek
yaş
nMx
nqx
0
n a
1
0,1
Nüfus
402541,8984300
Ölüm
13649,5517100
0,0339084
0,0329042
lx
100000,0000000
ndx
3290,4242799
nLx
97038,6181481
Tx
6862725,3392938
ex
68,6272534
1
4
0,4
1705652,6435200
3142,4944300
0,0018424
0,0073372
96709,5757201
709,5733262
385135,3268975
6765686,7211457
69,9588088
5
5
0,5
2187257,2515400
1552,7339200
0,0007099
0,0035432
96000,0023939
340,1483296
479149,6411454
6380551,3942482
66,4640754
10
5
0,5
2300758,1597200
1326,8472300
0,0005767
0,0028793
95659,8540643
275,4380762
477610,6751309
5901401,7531028
61,6915195
15
5
0,5
2486190,4585300
3051,3015500
0,0012273
0,0061177
95384,4159881
583,5360343
475463,2398546
5423791,0779719
56,8624447
20
5
0,5
2412950,6424400
3763,9617100
0,0015599
0,0077692
94800,8799538
736,5271918
472163,0817892
4948327,8381173
52,1970665
25
5
0,5
2043721,5766600
3043,9189200
0,0014894
0,0074194
94064,3527619
697,8986104
468577,0172836
4476164,7563281
47,5861963
30
5
0,5
1745450,5850000
2864,8080500
0,0016413
0,0081730
93366,4541515
763,0806964
464924,5690166
4007587,7390445
42,9232081
35
5
0,5
1672324,8059900
3531,9499900
0,0021120
0,0105045
92603,3734551
972,7554747
460584,9785887
3542663,1700280
38,2563079
40
5
0,5
1424502,2191300
4432,9084600
0,0031119
0,0154394
91630,6179804
1414,7204306
454616,2888256
3082078,1914392
33,6358988
45
5
0,5
1154207,3247300
5714,2496200
0,0049508
0,0244514
90215,8975498
2205,9018791
445564,7330513
2627461,9026137
29,1241563
50
5
0,5
874984,5271600
7041,0004900
0,0080470
0,0394415
88009,9956707
3471,2493176
431371,8550594
2181897,1695623
24,7914700
55
5
0,5
612720,2441500
8039,6248700
0,0131212
0,0635223
84538,7463531
5370,0938077
409268,4972461
1750525,3145029
20,7067811
60
5
0,5
485079,7380600
10037,7065100
0,0206929
0,0983753
79168,6525454
7788,2417792
376372,6582788
1341256,8172569
16,9417664
65
5
0,5
417329,7071300
13714,2888400
0,0328620
0,1518359
71380,4107662
10838,1103413
329806,7779777
964884,1589780
13,5174924
70
5
0,5
270121,8381200
14267,6193900
0,0528192
0,2332905
60542,3004249
14123,9411854
267401,6491610
635077,3810003
10,4898125
75
5
0,5
135118,9379300
11445,1955900
0,0847046
0,3495102
46418,3592395
16223,6898602
191532,5715472
367675,7318393
7,9209119
80
5
0,5
52981,2284200
7184,3446400
0,1356017
0,5063528
30194,6693793
15289,1542278
112750,4613272
176143,1602921
5,8335847
85+
5
0,5
43709,2133400
10277,3403300
0,2351298
1,0000000
14905,5151515
14905,5151515
63392,6989650
63392,6989650
4,2529693
total ölüm
22427603,00000
128081,84624
Nüfus
Ölüm
e0
q5
e60
45q15
68,6272534
39,99998
16,9417664
170,00433
lx
ndx
nLx
Tx
Kadın
yaş
nMx
nqx
0
n a
1
0,1
380043,0005100
12635,5556700
0,0332477
0,0322817
100000,0000000
3228,1735882
97094,6437706
7381235,0659896
ex
73,8123507
1
4
0,4
1600569,0608000
2372,8436300
0,0014825
0,0059090
96771,8264118
571,8223859
385714,9319210
7284140,4222189
75,2712922
5
5
0,5
2053213,8843100
944,4783900
0,0004600
0,0022974
96200,0040259
221,0058533
480447,5054962
6898425,4902980
71,7092017
10
5
0,5
2091381,8312900
603,1545200
0,0002884
0,0014410
95978,9981726
138,3019996
479549,2358640
6417977,9848018
66,8685661
15
5
0,5
2255265,8350300
810,7680700
0,0003595
0,0017959
95840,6961730
172,1189599
478773,1834651
5938428,7489378
61,9614526
20
5
0,5
2205129,4553600
1053,3903400
0,0004777
0,0023857
95668,5772131
228,2318306
477772,3064887
5459655,5654727
57,0684307
25
5
0,5
2001293,9931100
1266,6189700
0,0006329
0,0031595
95440,3453824
301,5438556
476447,8672731
4981883,2589840
52,1989232
30
5
0,5
1694339,9553200
1434,4282100
0,0008466
0,0042241
95138,8015268
401,8719859
474689,3276694
4505435,3917109
47,3564447
35
5
0,5
1652905,0713400
1960,1801200
0,0011859
0,0059120
94736,9295409
560,0821191
472284,4424070
4030746,0640415
42,5467247
40
5
0,5
1357373,3095800
2370,7882200
0,0017466
0,0086950
94176,8474219
818,8708083
468837,0600886
3558461,6216346
37,7848879
45
5
0,5
1098281,9993500
3003,2521300
0,0027345
0,0135797
93357,9766136
1267,7701428
463620,4577109
3089624,5615460
33,0943822
50
5
0,5
850459,9212500
3638,7778200
0,0042786
0,0211666
92090,2064708
1949,2357869
455577,9428866
2626004,1038351
28,5155632
55
5
0,5
613560,9760300
4183,5041600
0,0068184
0,0335206
90140,9706839
3021,5801186
443150,9031227
2170426,1609485
24,0781317
60
5
0,5
545410,4297100
6023,1855400
0,0110434
0,0537335
87119,3905652
4681,2296602
423893,8786758
1727275,2578257
19,8265305
65
5
0,5
466779,8776000
9040,0325300
0,0193668
0,0923621
82438,1609051
7614,1619891
393155,3995525
1303381,3791500
15,8104131
70
5
0,5
365323,7788700
12848,8756900
0,0351712
0,1616430
74823,9989160
12094,7793899
343883,0461051
910225,9795974
12,1648935
75
5
0,5
186157,3919900
11886,2239400
0,0638504
0,2753060
62729,2195261
17269,7307493
270471,7707571
566342,9334923
9,0283753
80
5
0,5
84690,2901100
9448,2859000
0,1115628
0,4361646
45459,4887768
19827,8211612
177727,8909808
295871,1627352
6,5084578
85+
5
0,5
76490,9384400
16595,0229800
0,2169541
1,0000000
25631,6676156
25631,6676156
118143,2717544
118143,2717544
4,6092698
total ölüm
21578671,00000
102119,36682
e0
73,8123507
q5
37,99996
e60
19,8265305
45q15
90,99794
98
Tablo 3.2 Türkiye Kentsel Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Erkek+Kadın
yaş n
a
Nüfus
0 1
0,1
1 4
0,4
3306221,7043200
5 5
0,5
4240471,1358500
10 5
0,5
15 5
Ölüm
nMx
nqx
lx
782584,8989400 26285,1073800 0,0335875 0,0326020
ndx
nLx
Tx
ex
100000,0000000
3260,2027462
97065,8175284
7115956,7807756 71,1595678
5515,3380600 0,0016682 0,0066461
96739,7972538
642,9394230
385416,1343999
7018890,9632471 72,5543278
2497,2123100 0,0005889 0,0029402
96096,8578308
282,5410976
479777,9364099
6633474,8288472 69,0290503
4392139,9910100
1930,0017500 0,0004394 0,0021947
95814,3167332
210,2834559
478545,8750262
6153696,8924373 64,2252338
0,5
4741456,2935600
3862,0696200 0,0008145 0,0040644
95604,0332773
388,5716374
477048,7372929
5675151,0174111 59,3610000
20 5
0,5
4618080,0978000
4817,3520500 0,0010432 0,0052022
95215,4616399
495,3284740
474838,9870145
5198102,2801182 54,5930481
25 5
0,5
4045015,5697700
4310,5378900 0,0010656 0,0053141
94720,1331659
503,3477205
472342,2965285
4723263,2931036 49,8654630
30 5
0,5
3439790,5403200
4299,2362600 0,0012499 0,0062298
94216,7854455
586,9521597
469616,5468282
4250920,9965751 45,1185102
35 5
0,5
3325229,8773300
5492,1301100 0,0016517 0,0082243
93629,8332858
770,0409639
466224,0640193
3781304,4497469 40,3856796
40 5
0,5
2781875,5287100
6803,6966800 0,0024457 0,0121543
92859,7923219
1128,6457153
461477,3473213
3315080,3857277 35,6998471
45 5
0,5
2252489,3240800
8717,5017500 0,0038702 0,0191654
91731,1466066
1758,0626586
454260,5763866
2853603,0384064 31,1083328
50 5
0,5
1725444,4484100 10679,7783100 0,0061896 0,0304763
89973,0839480
2742,0481663
443010,2993243
2399342,4620198 26,6673360
55 5
0,5
1226281,2201800 12223,1290300 0,0099676 0,0486265
87231,0357817
4241,7372850
425550,8356960
1956332,1626955 22,4270198
60 5
0,5
1030490,1677700 16060,8920500 0,0155857 0,0750059
82989,2984967
6224,6842040
399384,7819735
1530781,3269995 18,4455268
65 5
0,5
884109,5847300 22754,3213700 0,0257370 0,1209056
76764,6142927
9281,2713295
360619,8931397
1131396,5450260 14,7385166
70 5
0,5
635445,6169900 27116,4950800 0,0426732 0,1927977
67483,3429632
13010,6359276
304890,1249970
770776,6518863 11,4217319
75 5
0,5
321276,3299200 23331,4195300 0,0726210 0,3073119
54472,7070356
16740,1112571
230513,2570354
465886,5268894
8,5526597
80 5
0,5
137671,5185300 16632,6305400 0,1208139 0,4639426
37732,5957786
17505,7598118
144898,5793632
235373,2698539
6,2379294
85+ 5
0,5
120200,1517800 26872,3633100 0,2235635 1,0000000
20226,8359667
20226,8359667
90474,6904908
90474,6904908
4,4730026
Toplam 44006274,0000000 230201,2130800
e0
71,1595678
q5
39,03142
e60
18,4455268
45q15
131,94773
3.1.3 Türkiye Kırsal Alan Yaşam Tabloları
Türkiye kırsal alan 5q0 değeri için Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998 kırsal alan verisi
kullanılmıştır. DİE tarafından Türkiye’de 20.000 altı nüfus, tüm nüfusun %40’ı olarak verilirken, DİE ölüm
istatistiklerinde kullanılan idari dağılımda Türkiye kırsal alan nüfusu tüm nüfusun %35’i olarak verilmektedir.
İki tanımlama arasındaki farklılığa bağlı ortaya çıkan %5 farkı gidermek amacıyla kentsel alanda uygulandığı
gibi 60/65 kentsel, 5/65 kırsal ağırlıklandırması gerçekleştirilmiş, hesaplamalar buna göre yapılmıştır. Daha
sonra yetişkin ölümlülüğü için 45q15 ortalaması tahmin edilmiş, 5q0 değeri için erkek ve kadınlarda buna
karşılık gelen değerlerle DSÖ Modifiye edilmiş logit yaşam tablosu (WHO modified logit life table)
sistemi yardımıyla karşılaştırma yapılmıştır. Aynı zamanda 1000 tane rasgele seçimde 45q15’nin teorik
dağılımı göz önüne alınarak yetişkin mortalitesi tahmin edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca sözel otopsi verileri
yardımıyla yüzde 33’e denk gelen değerler tahmin edilerek model uygulanmış, sonuçta 45q15 değeri olarak
erkekler için 199,0/1000, kadınlar için 154,0/1000 kabul edilmiştir. ‘WHO modified logit life table system’ ile
kırsal alan için geliştirilen yaşam tablosu Tablo 3.3’de sunulmaktadır.
99
Tablo 3.3 Türkiye Kırsal Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Erkek
yaş
n a
nMx
nqx
0
1
0,1
Nüfus
238453,8913400
Ölüm
10671,9562200
0,0447548
0,0430219
lx
100000,0000000
4302,1906862
96128,0283824
6621999,5850244
66,2199959
1
4
0,4
1051294,4444800
2757,6504600
0,0026231
0,0104268
95697,8093138
997,8179921
380396,4740741
6525871,5566420
68,1924864
5
5
0,5
1299771,7449300
1243,4916300
0,0009567
0,0047721
94699,9913217
451,9165377
472370,1652642
6145475,0825679
64,8941462
10
5
0,5
1271206,1794800
913,1074000
0,0007183
0,0035851
94248,0747840
337,8852037
470395,6609106
5673104,9173037
60,1933242
15
5
0,5
1206366,6578000
1685,8974000
0,0013975
0,0069632
93910,1895803
653,9128400
467916,1658013
5202709,2563931
55,4009025
20
5
0,5
1014994,4768100
1873,6798000
0,0018460
0,0091876
93256,2767402
856,8012944
464139,3804651
4734793,0905918
50,7718435
25
5
0,5
933783,7537500
1717,0415700
0,0018388
0,0091519
92399,4754458
845,6334023
459883,2937233
4270653,7101268
46,2194584
30
5
0,5
807842,3545200
1675,3034700
0,0020738
0,0103155
91553,8420435
944,4254119
455408,1466879
3810770,4164034
41,6232714
35
5
0,5
782142,0494500
2095,4367600
0,0026791
0,0133064
90609,4166316
1205,6830740
450032,8754732
3355362,2697155
37,0310548
40
5
0,5
659782,2256800
2556,0623200
0,0038741
0,0191847
89403,7335577
1715,1830440
442730,7101784
2905329,3942423
32,4967345
45
5
0,5
557170,0885500
3340,9032800
0,0059962
0,0295382
87688,5505137
2590,1625967
431967,3460767
2462598,6840639
28,0834689
50
5
0,5
481902,9799800
4570,1269100
0,0094835
0,0463193
85098,3879170
3941,7000280
415637,6895151
2030631,3379872
23,8621599
55
5
0,5
403910,6726400
6131,5659700
0,0151805
0,0731272
81156,6878890
5934,7638016
390946,5299411
1614993,6484721
19,8996988
60
5
0,5
379543,9541800
8864,5906400
0,0233559
0,1103370
75221,9240874
8299,7578959
355360,2256973
1224047,1185311
16,2724782
65
5
0,5
377853,2104600
13741,8033400
0,0363681
0,1666854
66922,1661915
11154,9493729
306723,4575252
868686,8928338
12,9805555
70
5
0,5
247945,0663300
14282,8259600
0,0576048
0,2517666
55767,2168186
14040,3220071
243735,2790752
561963,4353086
10,0769496
75
5
0,5
119420,5308300
10846,1786400
0,0908234
0,3700859
41726,8948115
15442,5337434
170028,1396989
318228,1562334
7,6264519
80
5
0,5
45853,1699400
6544,6550400
0,1427307
0,5259725
26284,3610681
13824,8499786
96859,6803939
148200,0165345
5,6383344
85+
5
0,5
39894,5488500
9681,7943000
0,2426846
1,0000000
12459,5110895
12459,5110895
51340,3361407
51340,3361407
4,1205739
total ölüm
11919132,00000
105194,07111
Nüfus
Ölüm
ndx
e0
nLx
q5
Tx
e60
ex
45q15
66,2199959
53,00009
16,2724782
199,00147
lx
ndx
nLx
Tx
Kadın
yaş
n a
nMx
nqx
0
1
0,1
224068,8278100
9317,2075900
0,0415819
0,0400819
100000,0000000
4008,1887077
96392,6301631
6912659,3716647
69,1265937
1
4
0,4
984492,8897000
2818,6031400
0,0028630
0,0113738
95991,8112923
1091,7962711
381346,9341185
6816266,7415016
71,0088355
5
5
0,5
1218723,7006800
1079,5454500
0,0008858
0,0044192
94900,0150212
419,3834403
473451,6165050
6434919,8073831
67,8073634
10
5
0,5
1217694,2971900
741,3322900
0,0006088
0,0030394
94480,6315808
287,1619827
471685,2529474
5961468,1908781
63,0972517
15
5
0,5
1264133,4998700
1173,8743700
0,0009286
0,0046322
94193,4695981
436,3273462
469876,5296252
5489782,9379307
58,2819909
20
5
0,5
1059350,2313800
1281,8137800
0,0012100
0,0060318
93757,1422520
565,5200126
467371,9112283
5019906,4083055
53,5415893
25
5
0,5
918465,0088800
1310,0984900
0,0014264
0,0071067
93191,6222394
662,2809566
464302,4088053
4552534,4970772
48,8513279
30
5
0,5
763730,3578500
1356,3851200
0,0017760
0,0088407
92529,3412828
818,0285067
460601,6351471
4088232,0882719
44,1830886
35
5
0,5
748670,4548500
1778,2420600
0,0023752
0,0118059
91711,3127761
1082,7342718
455849,7282009
3627630,4531248
39,5548853
40
5
0,5
628487,3469200
2068,4775600
0,0032912
0,0163217
90628,5785043
1479,2129266
449444,8602049
3171780,7249239
34,9975778
45
5
0,5
560264,6057900
2661,9292000
0,0047512
0,0234771
89149,3655777
2092,9720110
440514,3978607
2722335,8647191
30,5367946
50
5
0,5
510942,2730200
3591,6176100
0,0070294
0,0345400
87056,3935666
3006,9287981
427764,6458378
2281821,4668584
26,2108430
55
5
0,5
428951,1351100
4571,1177700
0,0106565
0,0518998
84049,4647685
4362,1524123
409341,9428117
1854056,8210205
22,0591151
60
5
0,5
419899,5872000
6798,6362100
0,0161911
0,0778061
79687,3123562
6200,1577821
382936,1673255
1444714,8782089
18,1297980
65
5
0,5
384140,5708100
10246,9881400
0,0266751
0,1250371
73487,1545740
9188,6177417
344464,2285158
1061778,7108834
14,4484940
70
5
0,5
289667,5404000
13118,4056400
0,0452878
0,2034091
64298,5368323
13078,9088636
288795,4120027
717314,4823676
11,1560001
75
5
0,5
137103,7402800
10435,8157200
0,0761162
0,3197379
51219,6279688
16376,8569424
215155,9974877
428519,0703649
8,3663058
80
5
0,5
63253,7934600
7880,4865100
0,1245852
0,4749856
34842,7710263
16549,8134423
132839,3215259
213363,0728772
6,1235966
85+
5
0,5
56481,1388000
12831,0847300
0,2271747
1,0000000
18292,9575840
18292,9575840
80523,7513513
80523,7513513
4,4018990
total ölüm
11878521,00000
95061,66138
e0
69,1265937
q5
50,99985
e60
18,1297980
ex
45q15
154,00385
100
Tablo 3.3 Türkiye Kırsal Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Erkek+Kadın
yaş n
a
Nüfus
Ölüm
nMx
nqx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0 1
0,1
462522,7191500
19989,1638100 0,0432177 0,0415996
100000,0000000
4159,9634558
96256,0328898
6765822,9145684 67,6582291
1 4
0,4
2035787,3341800
5576,2536000 0,0027391 0,0108849
95840,0365442
1043,2092201
380856,4440486
6669566,8816787 69,5906129
5 5
0,5
2518495,4456100
2323,0370800 0,0009224 0,0046013
94796,8273241
436,1927661
472893,6547053
6288710,4376301 66,3388282
10 5
0,5
2488900,4766700
1654,4396900 0,0006647 0,0033181
94360,6345580
313,1000574
471020,4226467
5815816,7829248 61,6339304
15 5
0,5
2470500,1576700
2859,7717700 0,0011576 0,0057711
94047,5345007
542,7613445
468880,7691421
5344796,3602781 56,8307972
20 5
0,5
2074344,7081900
3155,4935800 0,0015212 0,0075772
93504,7731562
708,5029599
465752,6083812
4875915,5911360 52,1461678
25 5
0,5
1852248,7626300
3027,1400600 0,0016343 0,0081383
92796,2701963
755,2016285
462093,3469102
4410162,9827548 47,5252181
30 5
0,5
1571572,7123700
3031,6885900 0,0019291 0,0095991
92041,0685678
883,5117490
457996,5634666
3948069,6358446 42,8946523
35 5
0,5
1530812,5043000
3873,6788200 0,0025305 0,0125728
91157,5568188
1146,1079301
452922,5142690
3490073,0723780 38,2861629
40 5
0,5
1288269,5726000
4624,5398800 0,0035897 0,0177890
90011,4488888
1601,2141576
446054,2090500
3037150,5581090 33,7418250
45 5
0,5
1117434,6943400
6002,8324800 0,0053720 0,0265039
88410,2347312
2343,2190514
436193,1260276
2591096,3490590 29,3076515
50 5
0,5
992845,2530000
8161,7445200 0,0082206 0,0402751
86067,0156798
3466,3570736
421669,1857150
2154903,2230315 25,0375037
55 5
0,5
832861,8077500
10702,6837400 0,0128505 0,0622525
82600,6586062
5142,0991300
400148,0452060
1733234,0373164 20,9832956
60 5
0,5
799443,5413800
15663,2268500 0,0195927 0,0933890
77458,5594762
7233,7745137
369208,3610968
1333085,9921105 17,2103122
65 5
0,5
761993,7812700
23988,7914800 0,0314816 0,1459233
70224,7849625
10247,4324676
325505,3436436
963877,6310137 13,7256046
70 5
0,5
537612,6067300
27401,2316000 0,0509684 0,2260396
59977,3524949
13557,2578400
265993,6178745
638372,2873701 10,6435556
75 5
0,5
256524,2711100
21281,9943600 0,0829629 0,3435580
46420,0946549
15947,9960365
192230,4831831
372378,6694956
8,0219283
80 5
0,5
109106,9634000
14425,1415500 0,1322110 0,4968368
30472,0986184
15139,6600253
114511,3430287
180148,1863125
5,9119061
85+ 5
0,5
96375,6876500
22512,8790300 0,2335950 1,0000000
15332,4385931
15332,4385931
65636,8432838
65636,8432838
4,2809135
Toplam 23797653,0000000 200255,7324900
e0
67,6582291
q5
52,03173
e60
17,2103122
45q15
176,38926
3.1.4 Türkiye Bölgelere Göre Yaşam Tabloları
Bir sonraki aşamada Türkiye’nin beş bölgesi için yaşam tabloları geliştirilmiştir. Beş bölgenin illere göre
dağılımı Tablo 3.4’de sunulmaktadır.
Tablo 3.4 Örnekleme Kapsamına Alınan İllerin Bölgelere Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye)
BÖLGELER
İLLER
Batı Bölgesi
Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Çanakkale, Balıkesir, Bursa,
Yalova, Kocaeli, Sakarya, Düzce, İzmir, Manisa, Aydın, Denizli
Güney Bölgesi
Muğla, Burdur, Isparta, Antalya, İçel, Adana, Osmaniye, Hatay,
Gaziantep, Kilis
Orta Bölge
Kuzey Bölgesi
Doğu Bölgesi
Çankırı, Çorum, Yozgat, Tokat, Amasya, Bilecik, Eskişehir,
Kütahya, Uşak, Afyon, Bolu, Ankara, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir,
Kayseri, Konya, Karaman, Aksaray, Niğde
Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Zonguldak, Bartın, Karabük,
Kastamonu, Sinop, Samsun
Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt, Bitlis, Van, Şırnak, Hakkari,
Bingöl, Muş, Erzurum, Ağrı, Iğdır, Kars, Ardahan, K.Maraş,
Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya, Sivas, Tunceli, Elazığ, Erzincan,
Gümüşhane, Bayburt
101
3.1.4.1 Batı Bölgesi
Batı Bölgesi 5q0 değeri Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998 verilerinden elde edilmiştir. Daha
sonra yetişkin ölümlülüğü için 45q15 ortalaması tahmin edilmiş, 5q0 için erkek ve kadınlarda buna karşılık
gelen değerlerle ‘WHO modified logit life table system’ yardımıyla karşılaştırma yapılmıştır. WHO modified
logit life table sistemi ile Türkiye Batı Bölgesinde erkek ve kadınlar için geliştirilen yaşam tablosu Tablo
3.5’de sunulmaktadır.
Tablo 3.5 Türkiye Batı Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Erkek
yaş n Nüfus
Ölüm
nMx
a
0
1 187980,4234698
5348,5714590
0,0284528
0,1000000 0,0277424 0,9722576 100000,0000000
1
4 808510,8971914
1027,9346333
0,0012714
0,4000000 0,0050701 0,9949299 97225,7603263
492,9442409
387719,9751270 6799003,8031100 69,9300657
5
5 1042043,4948618
634,8530908
0,0006092
0,5000000 0,0030416 0,9969584 96732,8160854
294,2186903
482928,5337013 6411283,8279831 66,2782713
10
5 1087279,5845861
579,6146670
0,0005331
0,5000000 0,0026619 0,9973381 96438,5973951
256,7087171
481551,2151830 5928355,2942817 61,4728486
15
5 1254615,3064609
1564,6751613
0,0012471
0,5000000 0,0062163 0,9937837 96181,8886781
597,8950506
479414,7057640 5446804,0790987 56,6302466
20
5 1226747,8586518
2003,6714984
0,0016333
0,5000000 0,0081334 0,9918666 95583,9936275
777,4216746
475976,4139511 4967389,3733348 51,9688411
25
5 1162035,5637484
1881,1541858
0,0016188
0,5000000 0,0080616 0,9919384 94806,5719529
764,2920305
472122,1296886 4491412,9593836 47,3744896
30
5 1005305,6763717
1839,0109890
0,0018293
0,5000000 0,0091049 0,9908951 94042,2799225
856,2443685
468070,7886911 4019290,8296951 42,7391896
35
5 956721,6918945
1871,3076459
0,0019560
0,5000000 0,0097322 0,9902678 93186,0355540
906,9052834
463662,9145612 3551220,0410040 38,1089293
40
5 835996,4270552
2521,8171402
0,0030165
0,5000000 0,0149698 0,9850302 92279,1302705
1381,4010711
457942,1486750 3087557,1264428 33,4588885
45
5 688904,1154015
3367,1475699
0,0048877
0,5000000 0,0241434 0,9758566 90897,7291995
2194,5820931
449002,1907647 2629614,9777677 28,9293803
50
5 537273,5908723
4294,2648223
0,0079927
0,5000000 0,0391806 0,9608194 88703,1471064
3475,4413562
434827,1321415 2180612,7870030 24,5832629
55
5 389733,1594549
5044,1736161
0,0129426
0,5000000 0,0626849 0,9373151 85227,7057502
5342,4902454
412782,3031374 1745785,6548615 20,4837809
60
5 319884,4918127
7007,6745573
0,0219069
0,5000000 0,1038470 0,8961530 79885,2155048
8295,8430563
378686,4698832 1333003,3517241 16,6864838
65
5 281038,1097914
9644,5705376
0,0343177
0,5000000 0,1580302 0,8419698 71589,3724485
11313,2853005 329663,6489913 954316,8818409
13,3304267
70
5 190344,8712629
10394,4019559
0,0546083
0,5000000 0,2402431 0,7597569 60276,0871480
14480,9166701 265178,1440649 624653,2328496
10,3632014
75
5 101581,1484137
8794,3013639
0,0865741
0,5000000 0,3558518 0,6441482 45795,1704780
16296,2947299 188235,1155650 359475,0887847
7,8496288
80
5 36806,8369358
5040,7794744
0,1369523
0,5000000 0,5101096 0,4898904 29498,8757480
15047,6606050 109875,2272276 171239,9732197
5,8049661
85+ 5 29004,7517631
6830,5327615
0,2354970
1,0000000 0,0000000 14451,2151430
14451,2151430 61364,7459922
4,2463381
nqx
npx
12141808,0000000 79690,4571298
lx
ndx
nLx
Tx
2774,2396737
97503,1842936
6896506,9874037 68,9650699
e0 : 68,9650699
e60 : 16,6864838
ex
61364,7459922
32,6718
169,4360
5q0
45q15
Kadın
yaş n Nüfus
Ölüm
nMx
a
ndx
nLx
Tx
0
1 178044,8198021
4660,9378862
0,0261785
0,1000000 0,0255759 0,9744241 100000,0000000
2557,5869635
97698,1717328
7336323,9368201 73,3632394
1
4 761873,6591127
1096,0741366
0,0014387
0,4000000 0,0057348 0,9942652 97442,4130365
558,8149996
388428,4961468 7238625,7650873 74,2861916
5
5 985519,9034950
456,3508042
0,0004631
0,5000000 0,0023126 0,9976874 96883,5980369
224,0532346
483857,8570977 6850197,2689404 70,7054384
10
5 1016530,6726605
350,5179778
0,0003448
0,5000000 0,0017226 0,9982774 96659,5448022
166,5061733
482881,4585777 6366339,4118428 65,8635360
15
5 1132040,6115054
600,7912723
0,0005307
0,5000000 0,0026501 0,9973499 96493,0386289
255,7123833
481825,9121860 5883457,9532651 60,9728747
20
5 1175968,6168418
788,4022244
0,0006704
0,5000000 0,0033465 0,9966535 96237,3262455
322,0611678
480381,4783082 5401632,0410791 56,1282431
25
5 1103253,3994103
903,5446343
0,0008190
0,5000000 0,0040865 0,9959135 95915,2650777
391,9618360
478596,4207986 4921250,5627709 51,3083143
30
5 950709,1823228
1026,0146037
0,0010792
0,5000000 0,0053815 0,9946185 95523,3032417
514,0614431
476331,3626008 4442654,1419723 46,5085900
35
5 924312,5691474
1300,0665498
0,0014065
0,5000000 0,0070080 0,9929920 95009,2417986
665,8220110
473381,6539655 3966322,7793715 41,7467049
40
5 792493,5443675
1670,5164741
0,0021079
0,5000000 0,0104844 0,9895156 94343,4197876
989,1314441
469244,2703278 3492941,1254060 37,0236857
45
5 657644,7605383
2139,4437561
0,0032532
0,5000000 0,0161347 0,9838653 93354,2883435
1506,2462037
463005,8262085 3023696,8550781 32,3894800
50
5 522572,9208267
2622,8850695
0,0050192
0,5000000 0,0247849 0,9752151 91848,0421398
2276,4424396
453549,1046002 2560691,0288697 27,8796474
55
5 392051,2210672
3064,0509634
0,0078154
0,5000000 0,0383283 0,9616717 89571,5997002
3433,1267727
439275,1815695 2107141,9242695 23,5246655
60
5 356651,3522952
4564,9162375
0,0127994
0,5000000 0,0620126 0,9379874 86138,4729276
5341,6701342
417338,1893024 1667866,7427000 19,3626226
65
5 319408,0216785
6897,1817085
0,0215936
0,5000000 0,1024382 0,8975618 80796,8027934
8276,6762930
383292,3232346 1250528,5533975 15,4774510
70
5 255883,1067046
9673,8790580
0,0378059
0,5000000 0,1727060 0,8272940 72520,1265004
12524,6622808 331288,9768003 867236,2301629
75
5 136880,2927855
9053,3278225
0,0661405
0,5000000 0,2837792 0,7162208 59995,4642197
17025,4625129 257413,6648162 535947,2533626
8,9331295
80
5 59859,9967975
6772,3190942
0,1131360
0,5000000 0,4409590 0,5590410 42970,0017068
18948,0109438 167479,9811747 278533,5885464
6,4820474
11525,2813050
0,2163099
1,0000000 0,0000000 24021,9907631
24021,9907631 111053,6073717 111053,6073717
4,6229977
85+ 5 53281,3486408
11774980,0000000 69166,5015782
nqx
npx
lx
e0 : 73,3632394
5q0
31,1640
e60 : 19,3626226
45q15
107,3089
ex
102
11,9585593
Yaşam tablosunda görüldüğü üzere Batı Bölgesinde erkeklerde toplam ölüm sayısı 79,690 olarak
saptanırken, kadınlarda bu sayı 69,166’dir. Erkeklerde 5q0 32,7/1000 iken kadınlarda 31,2/1000, 45q15 ise
erkeklerde 169,4/1000, kadınlarda 107,3/1000 olarak kabul edilmiştir. Batı Bölgesinde e0 yani doğumda
beklenen yaşam süresi erkeklerde 68,96; kadınlarda ise 73,36 olarak belirlenmiştir.
Tablo 3.5 Türkiye Batı Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Çalışması, 2000, Türkiye) (Devam)
Erkek+Kadın
yaş n
a
Nüfus
Ölüm
nMx
nqx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0 1
0,1
366025,2432719
10009,5093453 0,0273465 0,0266896
100000,0000000
2668,9619177
97597,9342741
7113623,2281302 71,1362323
1 4
0,4
1570384,5563042
2124,0087698 0,0013525 0,0053927
97331,0380823
524,8729092
388064,4573472
7016025,2938561 72,0841515
5 5
0,5
2027563,3983568
1091,2038950 0,0005382 0,0026873
96806,1651731
260,1480361
483380,4557754
6627960,8365089 68,4663092
10 5
0,5
2103810,2572466
930,1326448 0,0004421 0,0022081
96546,0171370
213,1880842
482197,1154746
6144580,3807335 63,6440587
15 5
0,5
2386655,9179663
2165,4664336 0,0009073 0,0045263
96332,8290528
436,0356178
480574,0562196
5662383,2652590 58,7793727
20 5
0,5
2402716,4754936
2792,0737228 0,0011620 0,0057934
95896,7934350
555,5697560
478095,0427852
5181809,2090394 54,0352709
25 5
0,5
2265288,9631587
2784,6988201 0,0012293 0,0061276
95341,2236790
584,2150074
475245,5808768
4703714,1662542 49,3355758
30 5
0,5
1956014,8586946
2865,0255927 0,0014647 0,0072969
94757,0086717
691,4333157
472056,4600691
4228468,5853774 44,6243359
35 5
0,5
1881034,2610419
3171,3741957 0,0016860 0,0083945
94065,5753560
789,6321588
468353,7963828
3756412,1253084 39,9339728
40 5
0,5
1628489,9714226
4192,3336142 0,0025744 0,0127895
93275,9431972
1192,9555754
463397,3270473
3288058,3289256 35,2508719
45 5
0,5
1346548,8759398
5506,5913260 0,0040894 0,0202401
92082,9876218
1863,7714385
455755,5095126
2824661,0018782 30,6751668
50 5
0,5
1059846,5116991
6917,1498918 0,0065266 0,0321089
90219,2161833
2896,8388369
443853,9838243
2368905,4923656 26,2572165
55 5
0,5
781784,3805221
8108,2245796 0,0103714 0,0505466
87322,3773464
4413,8462922
425577,2710017
1925051,5085413 22,0453401
60 5
0,5
676535,8441080
11572,5907948 0,0171057 0,0820207
82908,5310543
6800,2193341
397542,1069361
1499474,2375396 18,0858860
65 5
0,5
600446,1314699
16541,7522461 0,0275491 0,1288699
76108,3117202
9808,0697400
356021,3842510
1101932,1306035 14,4784729
70 5
0,5
446227,9779676
20068,2810139 0,0449732 0,2021387
66300,2419802
13401,8475432
297996,5910429
745910,7463525 11,2504981
75 5
0,5
238461,4411992
17847,6291864 0,0748449 0,3152395
52898,3944370
16675,6608319
222802,8201050
447914,1553096
8,4674433
80 5
0,5
96666,8337333
11813,0985687 0,1222043 0,4680324
36222,7336050
16953,4130770
138730,1353327
225111,3352046
6,2146424
85+ 5
0,5
82286,1004039
18355,8140664 0,2230731 1,0000000
19269,3205280
19269,3205280
86381,1998719
86381,1998719
4,4828358
Toplam 23916788,0000000 148856,9587079
Toplam
5q0
31,9383
e0 : 71,1362323
45q15
139,3533
e60 : 18,0858860
3.1.4.2 Güney Bölgesi
Güney Bölgesi için de 5q0 değeri Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması verilerinden alınmıştır. 45q15
değeri DİE verileri baz alınarak tahmin edilmiş ve yaşam tabloları geliştirilmiştir. Tablo 3.6’da Güney Bölgesi
için yaşam tablosu sunulmaktadır. Tabloda görüldüğü üzere bu bölgede saptanan toplam ölüm sayısı erkeklerde
30,529, kadınlarda ise 25,147’dir. Bu bölgede erkekler için 5q0 değeri 36,3/1000, 45q15 değeri ise 173,9/1000
olarak belirlenmiştir. Kadınlar için bu değerler sırasıyla 35,1/1000, 110,8/1000’dir.
103
Tablo 3.6 Türkiye Güney Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Erkek
yaş n
Nüfus
Ölüm
nMx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0
1
94996,29198
2964,74240
0,03121
a
0,1
nqx
0,03036 0,96964
npx
100000,00000
3035,63790
97267,92589
6869472,10658
68,69472
1
4
408582,63773
628,09756
0,00154
0,4
0,00613 0,99387
96964,36210
594,04588
386431,73828
6772204,18070
69,84220
5
5
510615,85363
333,89908
0,00065
0,5
0,00326 0,99674
96370,31622
314,57544
481065,14247
6385772,44242
66,26286
10
5
525862,68893
292,33894
0,00056
0,5
0,00278 0,99722
96055,74077
266,62721
479612,13583
5904707,29994
61,47168
15
5
539887,49549
667,65383
0,00124
0,5
0,00616 0,99384
95789,11356
590,46427
477469,40711
5425095,16412
56,63582
20
5
458765,20401
703,97835
0,00153
0,5
0,00764 0,99236
95198,64929
727,62355
474174,18757
4947625,75700
51,97160
25
5
431892,58173
652,65740
0,00151
0,5
0,00753 0,99247
94471,02574
711,11614
470577,33836
4473451,56943
47,35263
30
5
379826,75096
641,87610
0,00169
0,5
0,00841 0,99159
93759,90960
788,89990
466827,29829
4002874,23107
42,69281
35
5
370092,55639
810,73754
0,00219
0,5
0,01089 0,98911
92971,00971
1012,78095
462323,09617
3536046,93278
38,03387
40
5
305852,47692
982,63946
0,00321
0,5
0,01594 0,98406
91958,22876
1465,44152
456127,54001
3073723,83661
33,42522
45
5
252764,78591
1292,93523
0,00512
0,5
0,02525 0,97475
90492,78724
2285,20756
446750,91732
2617596,29661
28,92602
50
5
195892,90925
1622,39721
0,00828
0,5
0,04057 0,95943
88207,57969
3578,60757
432091,37950
2170845,37928
24,61064
55
5
140942,65027
1894,54270
0,01344
0,5
0,06502 0,93498
84628,97211
5502,96177
409387,45615
1738753,99979
20,54561
60
5
121444,23585
2582,38826
0,02126
0,5
0,10095 0,89905
79126,01035
7988,02778
375659,98229
1329366,54364
16,80063
65
5
105976,21435
3559,71667
0,03359
0,5
0,15494 0,84506
71137,98257
11021,97811
328134,96758
953706,56135
13,40643
70
5
69401,42446
3741,66850
0,05391
0,5
0,23755 0,76245
60116,00446
14280,51927
264878,72413
625571,59377
10,40607
75
5
30686,83321
2630,68625
0,08573
0,5
0,35298 0,64702
45835,48519
16179,18641
188729,45992
360692,86964
7,86929
80
5
12132,21331
1658,17162
0,13668
0,5
0,50934 0,49066
29656,29878
15105,14604
110518,62878
171963,40973
5,79855
85+
5
12111,19561
2868,13387
0,23682
1,00000 0,00000
14551,15274
14551,15274
61444,78095
61444,78095
4,22267
Toplam nüfus
4967727,00000
30529,26098
e0 : 68,69472
e60 : 16,80063
36,30
173,96
5q0
45q15
Kadın
yaş n Nüfus
Ölüm
nMx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0 1 90019,46619
2657,53142
0,02952
0,1
0,02876 0,97124
100000,00000
2875,76629
97411,81034
7287928,51753
72,87929
1 4 385203,34474
634,16290
0,00165
0,4
0,00656 0,99344
97124,23371
637,06802
386967,97159
7190516,70719
74,03422
5 5 484186,50341
238,56027
0,00049
0,5
0,00246 0,99754
96487,16569
237,40528
481842,31525
6803548,73560
70,51247
10 5 491267,79044
170,79748
0,00035
0,5
0,00174 0,99826
96249,76041
167,16891
480830,87976
6321706,42035
65,68023
15 5 508861,92657
252,11891
0,00050
0,5
0,00247 0,99753
96082,59149
237,72922
479818,63442
5840875,54060
60,79015
20 5 468219,58218
290,37423
0,00062
0,5
0,00310 0,99690
95844,86227
296,73893
478482,46404
5361056,90618
55,93473
25 5 433415,59682
340,60916
0,00079
0,5
0,00392 0,99608
95548,12334
374,70677
476803,84979
4882574,44214
51,10068
30 5 369893,16970
385,76379
0,00104
0,5
0,00520 0,99480
95173,41657
494,99404
474629,59778
4405770,59235
46,29203
35 5 359609,49170
552,22806
0,00154
0,5
0,00765 0,99235
94678,42254
724,17619
471581,67220
3931140,99457
41,52098
40 5 290150,63231
643,94679
0,00222
0,5
0,01104 0,98896
93954,24635
1036,83562
467179,14267
3459559,32237
36,82175
45 5 240353,45273
813,29636
0,00338
0,5
0,01678 0,98322
92917,41072
1558,86015
460689,90323
2992380,17970
32,20473
50 5 190676,36282
993,83589
0,00521
0,5
0,02573 0,97427
91358,55057
2350,25262
450917,12131
2531690,27647
27,71159
55 5 141313,50751
1158,26987
0,00820
0,5
0,04016 0,95984
89008,29795
3574,51684
436105,19767
2080773,15516
23,37729
60 5 129836,93888
1651,80901
0,01272
0,5
0,06165 0,93835
85433,78112
5267,00071
414001,40381
1644667,95748
19,25079
65 5 110796,72307
2416,90350
0,02181
0,5
0,10343 0,89657
80166,78041
8291,55516
380105,01415
1230666,55367
15,35133
70 5 82047,25814
3152,85138
0,03843
0,5
0,17530 0,82470
71875,22525
12599,43559
327877,53728
850561,53952
11,83386
75 5 38219,53548
2585,52256
0,06765
0,5
0,28932 0,71068
59275,78966
17149,44372
253505,33899
522684,00224
8,81783
80 5 18726,98194
2162,62607
0,11548
0,5
0,44805 0,55195
42126,34594
18874,87438
163444,54372
269178,66326
6,38979
85+ 5 18396,73537
4045,53583
0,21991
1,00000 0,00000
23251,47155
23251,47155
105734,11954
105734,11954
4,54742
Toplam nüfus
4851195,00000
25146,74349
a
nqx
npx
e0 : 72,87929
5q0
35,13
e60 : 19,25079
45q15
110,83
104
Tablo 3.6 Türkiye Güney Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Çalışması, 2000, Türkiye) (Devam)
Erkek+Kadın
yaş n
a
Nüfus
Ölüm
nMx
nqx
lx
2957,9113611
nLx
97337,8797750
Tx
ex
0,1
185015,7581795
5622,2738194 0,0303881 0,0295791
1 4
0,4
793785,9824664
1262,2604678 0,0015902 0,0063365
97042,0886389
614,9097572
386692,5711385
6975662,8528270 71,8828598
5 5
0,5
994802,3570392
572,4593521 0,0005755 0,0028731
96427,1788817
277,0466966
481443,2776671
6588970,2816886 68,3310490
10 5
0,5
1017130,4793706
463,1364212 0,0004553 0,0022741
96150,1321851
218,6543203
480204,0251248
6107527,0040214 63,5207343
15 5
0,5
1048749,4220622
919,7727321 0,0008770 0,0043755
95931,4778648
419,7481267
478608,0190072
5627322,9788967 58,6598174
20 5
0,5
926984,7861896
994,3525895 0,0010727 0,0053490
95511,7297381
510,8947441
476281,4118302
5148714,9598895 53,9066246
25 5
0,5
865308,1785534
993,2665603 0,0011479 0,0057230
95000,8349940
543,6857209
473644,9606675
4672433,5480593 49,1830787
30 5
0,5
749719,9206576
1027,6398897 0,0013707 0,0068301
94457,1492730
645,1505460
470672,8700001
4198788,5873918 44,4517818
35 5
0,5
729702,0480832
1362,9656018 0,0018678 0,0092958
93811,9987270
872,0561793
466879,8531868
3728115,7173917 39,7402866
40 5
0,5
596003,1092345
1626,5862512 0,0027292 0,0135533
92939,9425477
1259,6442068
461550,6022214
3261235,8642049 35,0897125
45 5
0,5
493118,2386489
2106,2315835 0,0042713 0,0211306
91680,2983409
1937,2613348
453558,3383673
2799685,2619835 30,5374798
50 5
0,5
386569,2720696
2616,2331048 0,0067678 0,0332761
89743,0370060
2986,2988864
441249,4378142
2346126,9236162 26,1427182
55 5
0,5
282256,1577867
3052,8125716 0,0108158 0,0526550
86756,7381197
4568,1761220
422363,2502934
1904877,4858020 21,9565365
60 5
0,5
251281,1747268
4234,1972731 0,0168504 0,0808464
82188,5619977
6644,6521787
394331,1795417
1482514,2355086 18,0379629
65 5
0,5
216772,9374160
5976,6201746 0,0275709 0,1289652
75543,9098190
9742,5340055
353363,2140811
1088183,0559669 14,4046431
70 5
0,5
151448,6825951
6894,5198800 0,0455238 0,2043608
65801,3758135
13447,2223759
295388,8231276
734819,8418858 11,1672413
75 5
0,5
68906,3686861
5216,2088077 0,0757000 0,3182676
52354,1534376
16662,6331962
220114,1841972
439431,0187583
8,3934318
80 5
0,5
30859,1952483
3820,7976935 0,1238139 0,4727401
35691,5202413
16872,8117093
136275,5719333
219316,8345611
6,1447883
85+ 5
0,5
30507,9309862
6913,6696984 0,2266188 1,0000000
18818,7085320
18818,7085320
83041,2626277
83041,2626277
4,4126972
Toplam 9818922,0000000
100000,0000000
ndx
0 1
7073000,7326021 70,7300073
55676,0044724
Toplam
5q0
45q15
35,728211
e0 : 70,7300073
143,257627
e60 : 18,0379629
3.1.4.3 Orta Bölge
Orta Bölgede 5q0 değeri erkeklerde 42,5/1000, kadınlarda 40,2/1000 olarak saptanırken 45q15
değerleri erkeklerde 183,8/1000, kadınlarda 114,3/1000 olarak belirlenmiştir. Orta Bölgede erkeklerde toplam
53,787 ölüm saptanırken kadınlarda bu sayı 44,266’dır. Bu bölgede doğumda beklenen yaşam süresi erkeklerde
67,68, kadınlarda 72,05 olarak hesaplanmıştır. Orta Bölgede erkek ve kadınlara ait yaşam tablosu Tablo 3.7’de
verilmektedir.
105
Tablo 3.7 Türkiye Orta Bölge Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye)
Erkek
yaş n
Nüfus
Ölüm
nMx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0
1
133651,44277
4965,55618
0,03715
a
0,1
nqx
0,03595 0,96405
npx
100000,00000
3595,09140
96764,41774
6767829,81528
67,67830
1
4
574839,90038
976,85001
0,00170
0,4
0,00677 0,99323
96404,90860
652,63819
384053,30274
6671065,39754
69,19840
5
5
709881,78932
542,26663
0,00076
0,5
0,00381 0,99619
95752,27041
365,02057
477848,80062
6287012,09481
65,65914
10
5
759679,76867
471,94029
0,00062
0,5
0,00310 0,99690
95387,24984
295,83044
476196,67310
5809163,29419
60,90084
15
5
814264,28394
1073,58101
0,00132
0,5
0,00657 0,99343
95091,41940
624,81524
473895,05891
5332966,62109
56,08252
20
5
742420,23037
1250,47176
0,00168
0,5
0,00839 0,99161
94466,60416
792,22312
470352,46300
4859071,56218
51,43692
25
5
627270,28066
1030,21026
0,00164
0,5
0,00818 0,99182
93674,38104
766,09471
466456,66841
4388719,09918
46,85079
30
5
557811,99264
1031,35019
0,00185
0,5
0,00920 0,99080
92908,28633
854,94848
462404,06042
3922262,43077
42,21650
35
5
549182,22349
1266,92697
0,00231
0,5
0,01147 0,98853
92053,33784
1055,71607
457627,39905
3459858,37035
37,58537
40
5
470596,00647
1602,61300
0,00341
0,5
0,01688 0,98312
90997,62178
1536,38002
451147,15884
3002230,97131
32,99241
45
5
388337,61111
2090,63506
0,00538
0,5
0,02656 0,97344
89461,24176
2376,11562
441365,91973
2551083,81247
28,51608
50
5
312240,19271
2715,81120
0,00870
0,5
0,04256 0,95744
87085,12614
3706,65718
426158,98774
2109717,89274
24,22593
55
5
234454,23248
3357,65856
0,01432
0,5
0,06913 0,93087
83378,46896
5764,01687
402482,30263
1683558,90500
20,19177
60
5
202930,11692
4536,40335
0,02235
0,5
0,10586 0,89414
77614,45209
8216,00344
367532,25185
1281076,60237
16,50565
65
5
190581,15434
6701,32058
0,03516
0,5
0,16161 0,83839
69398,44865
11215,24279
318954,13628
913544,35052
13,16376
70
5
124352,90279
6962,15576
0,05599
0,5
0,24556 0,75444
58183,20586
14287,71945
255196,73068
594590,21424
10,21928
75
5
59594,12277
5282,51570
0,08864
0,5
0,36281 0,63719
43895,48641
15925,63762
179663,33800
339393,48355
7,73185
80
5
23509,54382
3291,98877
0,14003
0,5
0,51859 0,48141
27969,84879
14505,01463
103586,70737
159730,14556
5,71080
85+
5
19335,20435
4637,14600
0,23983
1,00000 0,00000
13464,83416
13464,83416
56143,43819
56143,43819
4,16963
Toplam nüfus
7494933,00000
53787,40128
e0 : 67,67830
e60 : 16,50565
42,48
183,79
5q0
45q15
Kadın
yaş n Nüfus
Ölüm
nMx
4295,81599
0,03393
0,1
0,03293 0,96707
1 4 541759,03517
1015,71398
0,00187
0,4
0,00747 0,99253
96707,47365
721,99721
385097,10129
7108113,52205
73,50118
5 5 670023,99819
385,80486
0,00058
0,5
0,00287 0,99713
95985,47644
275,94857
479237,51077
6723016,42076
70,04202
10 5 716150,07813
284,31968
0,00040
0,5
0,00198 0,99802
95709,52787
189,80044
478073,13824
6243778,90998
65,23675
15 5 784465,45026
447,61341
0,00057
0,5
0,00285 0,99715
95519,72743
272,12802
476918,31708
5765705,77174
60,36141
20 5 717033,32859
521,01939
0,00073
0,5
0,00363 0,99637
95247,59940
345,42230
475374,44126
5288787,45466
55,52673
25 5 626521,66226
562,20489
0,00090
0,5
0,00448 0,99552
94902,17710
424,84599
473448,77053
4813413,01340
50,71973
30 5 550588,12985
648,32111
0,00118
0,5
0,00587 0,99413
94477,33111
554,60573
471000,14123
4339964,24286
45,93657
35 5 549159,72480
841,51458
0,00153
0,5
0,00763 0,99237
93922,72538
716,87443
467821,44083
3868964,10163
41,19306
40 5 452665,36197
1007,08694
0,00222
0,5
0,01106 0,98894
93205,85095
1031,08397
463451,54483
3401142,66079
36,49066
45 5 380925,01861
1301,14196
0,00342
0,5
0,01693 0,98307
92174,76698
1560,89751
456971,59114
2937691,11596
31,87088
50 5 321019,03112
1709,47389
0,00533
0,5
0,02628 0,97372
90613,86948
2380,96392
447116,93757
2480719,52482
27,37682
55 5 248355,42596
2089,07466
0,00841
0,5
0,04119 0,95881
88232,90555
3634,48417
432078,31734
2033602,58725
23,04812
60 5 231529,65469
3139,63617
0,01356
0,5
0,06558 0,93442
84598,42138
5547,86648
409122,44071
1601524,26991
18,93090
65 5 203217,62627
4690,30759
0,02308
0,5
0,10911 0,89089
79050,55490
8624,86184
373690,61989
1192401,82920
15,08404
70 5 152172,15134
6135,94596
0,04032
0,5
0,18315 0,81685
70425,69306
12898,42534
319882,40193
818711,20931
11,62518
75 5 72458,54701
5084,72845
0,07017
0,5
0,29850 0,70150
57527,26772
17172,08352
244706,12978
498828,80738
8,67117
80 5 33258,43107
3935,99430
0,11835
0,5
0,45663 0,54337
40355,18420
18427,33290
155707,58873
254122,67760
6,29715
85+ 5 27690,85227
6169,79467
0,22281
1,00000 0,00000
21927,85129
21927,85129
98415,08887
98415,08887
4,48813
0 1 126605,49244
Toplam nüfus
7405599,00000
44265,51249
a
nqx
npx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
100000,00000
3292,52635
97036,72628
7205150,24833
72,05150
e0 : 72,05150
5q0
40,15
e60 : 18,93090
45q15
114,34
106
Tablo 3.7 Türkiye Orta Bölge Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye) (Devam)
Erkek+Kadın
yaş n
a
Nüfus
Ölüm
nMx
nqx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0 1
0,1
260256,9352109
9261,3721717 0,0355855 0,0344812
100000,0000000
3448,1169596
96896,6947363
6981953,8831993 69,8195388
1 4
0,4
1116598,9355534
1992,5639904 0,0017845 0,0071075
96551,8830404
686,2459416
384560,5419016
6885057,1884630 71,3094035
5 5
0,5
1379905,7875103
928,0714900 0,0006726 0,0033572
95865,6370988
321,8365406
478523,5941422
6500496,6465614 67,8084123
10 5
0,5
1475829,8467949
756,2599740 0,0005124 0,0025589
95543,8005581
244,4845026
477107,7915342
6021973,0524191 63,0284018
15 5
0,5
1598729,7342002
1521,1944113 0,0009515 0,0047462
95299,3160555
452,3114728
475365,8015957
5544865,2608850 58,1836837
20 5
0,5
1459453,5589573
1771,4911587 0,0012138 0,0060507
94847,0045827
573,8870931
472800,3051810
5069499,4592893 53,4492310
25 5
0,5
1253791,9429200
1592,4151515 0,0012701 0,0063303
94273,1174897
596,7767752
469873,6455104
4596699,1541083 48,7593842
30 5
0,5
1108400,1224913
1679,6713002 0,0015154 0,0075484
93676,3407145
707,1074955
466613,9348337
4126825,5085980 44,0540853
35 5
0,5
1098341,9482894
2108,4415548 0,0019197 0,0095524
92969,2332190
888,0838907
462625,9563682
3660211,5737643 39,3701383
40 5
0,5
923261,3684405
2609,6999420 0,0028266 0,0140339
92081,1493283
1292,2557917
457175,1071621
3197585,6173961 34,7257353
45 5
0,5
769262,6297285
3391,7770150 0,0044091 0,0218053
90788,8935366
1979,6774104
448995,2741568
2740410,5102340 30,1844246
50 5
0,5
633259,2238312
4425,2850910 0,0069881 0,0343406
88809,2161261
3049,7626481
436421,6740105
2291415,2360772 25,8015478
55 5
0,5
482809,6584410
5446,7332253 0,0112813 0,0548594
85759,4534781
4704,7133124
417035,4841094
1854993,5620667 21,6301934
60 5
0,5
434459,7716029
7676,0395172 0,0176680 0,0846031
81054,7401657
6857,4844740
388129,9896435
1437958,0779573 17,7405797
65 5
0,5
393798,7806050
11391,6281661 0,0289275 0,1348831
74197,2556917
10007,9550199
345966,3909089
1049828,0883138 14,1491498
70 5
0,5
276525,0541288
13098,1017228 0,0473668 0,2117582
64189,3006718
13592,6076119
286964,9843295
703861,6974049 10,9654053
75 5
0,5
132052,6697824
10367,2441536 0,0785084 0,3281380
50596,6930600
16602,6992386
211476,7172034
416896,7130754
8,2396040
80 5
0,5
56767,9748913
7227,9830629 0,1273250 0,4829091
33993,9938214
16416,0074454
128929,9504936
205419,9958720
6,0428321
85+ 5
0,5
47026,0566208
10806,9406746 0,2298075 1,0000000
17577,9863761
17577,9863761
76490,0453784
76490,0453784
4,3514680
Toplam 14900532,0000000
98052,9137732
Toplam
5q0
41,3436
e0 : 69,8195388
45q15
149,4720
e60 : 17,7405797
3.1.4.4 Kuzey Bölgesi
Kuzey Bölgesi için doğumda beklenen yaşam süresi erkeklerde 67,63, kadınlarda 71,90 olarak
belirlenmiştir. Bu bölge için 5 yaş altı ölüm hızı erkeklerde 42,7/1000 olarak saptanırken, kız çocuklarında
41,1/1000’dir. 15 yaş ile 60 yaş arası ölüm olasılığı erkeklerde 187,3/1000, kadınlarda 117,8/1000 olarak
saptanmıştır. Kuzey Bölgesinde bulunan toplam ölüm sayısı erkeklerde 23,865, kadınlarda ise 21,519’dur.
Kuzey Bölgesine ait yaşam tablosu Tablo 3.8’de sunulmaktadır.
107
Tablo 3.8 Türkiye Kuzey Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Erkek
yaş n
Nüfus
Ölüm
nMx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0
1
48020,66814
1618,81482
0,03371
a
0,1
nqx
0,03272 0,96728
npx
100000,00000
3271,81346
97055,36789
6763324,29174
67,63324
1
4
206538,70634
534,65405
0,00259
0,4
0,01029 0,98971
96728,18654
995,39312
384523,80268
6666268,92385
68,91754
5
5
270283,47442
203,56801
0,00075
0,5
0,00376 0,99624
95732,79342
359,83533
477764,37879
6281745,12117
65,61748
10
5
297890,67280
182,82526
0,00061
0,5
0,00306 0,99694
95372,95809
292,21918
476134,24252
5803980,74238
60,85562
15
5
296989,43781
379,03132
0,00128
0,5
0,00636 0,99364
95080,73891
604,80195
473891,68969
5327846,49986
56,03497
20
5
236271,60608
362,80887
0,00154
0,5
0,00765 0,99235
94475,93696
722,59267
470573,20314
4853954,81017
51,37768
25
5
219480,22785
331,83612
0,00151
0,5
0,00753 0,99247
93753,34429
706,06808
467001,55126
4383381,60703
46,75440
30
5
199355,98060
338,88240
0,00170
0,5
0,00846 0,99154
93047,27621
787,50206
463267,62590
3916380,05577
42,09022
35
5
202856,89344
501,80183
0,00247
0,5
0,01229 0,98771
92259,77415
1134,08961
458463,64672
3453112,42988
37,42815
40
5
185971,49070
672,70492
0,00362
0,5
0,01792 0,98208
91125,68454
1633,35021
451545,04715
2994648,78316
32,86284
45
5
153412,00105
863,41073
0,00563
0,5
0,02775 0,97225
89492,33432
2483,39587
441253,18194
2543103,73600
28,41700
50
5
125924,83397
1136,24112
0,00902
0,5
0,04412 0,95588
87008,93845
3838,88474
425447,48042
2101850,55406
24,15672
55
5
104212,17256
1531,12293
0,01469
0,5
0,07086 0,92914
83170,05372
5893,35432
401116,88278
1676403,07364
20,15633
60
5
91753,92416
2041,17297
0,02225
0,5
0,10537 0,89463
77276,69940
8142,69200
366026,76698
1275286,19086
16,50286
65
5
99297,89119
3510,56590
0,03535
0,5
0,16241 0,83759
69134,00740
11228,36215
317599,13162
909259,42388
13,15213
70
5
61289,98091
3439,08987
0,05611
0,5
0,24604 0,75396
57905,64525
14247,33553
253909,88742
591660,29226
10,21766
75
5
25225,57738
2230,16935
0,08841
0,5
0,36203 0,63797
43658,30972
15805,56179
178777,64411
337750,40484
7,73622
80
5
10431,71999
1460,39995
0,14000
0,5
0,51851 0,48149
27852,74793
14441,86635
103159,07376
158972,76073
5,70761
85+
5
10510,74060
2525,51489
0,24028
1,00000 0,00000
13410,88158
13410,88158
55813,68697
55813,68697
4,16182
Toplam nüfus
2845718,00000
23864,61531
e0 : 67,63324
e60 : 16,60286
42,67
187,25
5q0
45q15
Kadın
yaş n Nüfus
Ölüm
nMx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0 1 46056,38321
1594,92209
0,03463
a
0,1
nqx
0,03358 0,96642
npx
100000,00000
3358,30953
96977,52142
7189692,91174
71,89693
1 4 197080,40505
383,43129
0,00195
0,4
0,00775 0,99225
96641,69047
748,59250
384770,13988
7092715,39032
73,39188
5 5 259683,38075
146,33763
0,00056
0,5
0,00281 0,99719
95893,09797
269,80985
478790,96524
6707945,25045
69,95233
10 5 284805,83518
109,24898
0,00038
0,5
0,00192 0,99808
95623,28812
183,22549
477658,37689
6229154,28521
65,14265
15 5 311796,69526
167,16741
0,00054
0,5
0,00268 0,99732
95440,06263
255,50482
476561,55111
5751495,90832
60,26291
20 5 265966,74496
177,58836
0,00067
0,5
0,00333 0,99667
95184,55781
317,24831
475129,66830
5274934,35721
55,41796
25 5 231246,20666
194,04395
0,00084
0,5
0,00419 0,99581
94867,30951
397,19334
473343,56416
4799804,68891
50,59493
30 5 200394,50834
222,40709
0,00111
0,5
0,00553 0,99447
94470,11616
522,78598
471043,61585
4326461,12474
45,79714
35 5 208245,21284
342,34789
0,00164
0,5
0,00819 0,99181
93947,33018
769,06991
467813,97611
3855417,50890
41,03807
40 5 178327,71735
421,19160
0,00236
0,5
0,01174 0,98826
93178,26027
1093,92764
463156,48223
3387603,53279
36,35616
45 5 149772,51763
535,22580
0,00357
0,5
0,01771 0,98229
92084,33263
1630,78951
456344,68934
2924447,05056
31,75836
50 5 130384,30819
722,27240
0,00554
0,5
0,02732 0,97268
90453,54311
2471,14394
446089,85571
2468102,36122
27,28586
55 5 111578,22513
979,86280
0,00878
0,5
0,04297 0,95703
87982,39917
3780,24561
430461,38183
2022012,50552
22,98201
60 5 105910,99470
1436,97322
0,01357
0,5
0,06561 0,93439
84202,15356
5524,76951
407198,84402
1591551,12369
18,90155
65 5 101560,05005
2357,62085
0,02321
0,5
0,10970 0,89030
78677,38405
8631,19404
371808,93515
1184352,27968
15,05327
70 5 80569,49272
3269,62634
0,04058
0,5
0,18422 0,81578
70046,19001
12903,74601
317971,58503
812543,34453
11,60011
75 5 36438,91138
2568,54753
0,07049
0,5
0,29964 0,70036
57142,44400
17122,27299
242906,53753
494571,75950
8,65507
80 5 16489,58011
1957,66050
0,11872
0,5
0,45775 0,54225
40020,17101
18319,04512
154303,24226
251665,22196
6,28846
85+ 5 17642,83050
3932,43119
0,22289
1,00000 0,00000
21701,12589
21701,12589
97361,97970
97361,97970
4,48649
Toplam nüfus
2933950,00000
21518,90692
e0 : 71,89693
5q0
41,07
e60 : 18,90155
45q15
117,75
108
Tablo 3.8 Türkiye Kuzey Bölge Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
Erkek+Kadın
yaş n
a
Nüfus
Ölüm
nMx
nqx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0 1
0,1
94077,0513526
3213,7369095
0,0341607 0,0331418 100000,0000000
3314,1758395
97017,2417444
6976079,2480109
69,7607925
1 4
0,4
403619,1113950
918,0853414
0,0022746 0,0090491 96685,8241605
874,9227491
384643,4820440
6879062,0062665
71,1486101
5 5
0,5
529966,8551785
349,9056336
0,0006602 0,0032958 95810,9014113
315,7700239
478265,0819969
6494418,5242225
67,7837118
10 5
0,5
582696,5079748
292,0742398
0,0005012 0,0025031 95495,1313874
239,0331828
476878,0739800
6016153,4422256
62,9995829
15 5
0,5
608786,1330631
546,1987250
0,0008972 0,0044759 95256,0982046
426,3592593
475214,5928748
5539275,3682456
58,1513989
20 5
0,5
502238,3510373
540,3972280
0,0010760 0,0053655 94829,7389453
508,8047300
472876,6829015
5064060,7753709
53,4016104
25 5
0,5
450726,4345134
525,8800714
0,0011667 0,0058167 94320,9342153
548,6392257
470233,0730123
4591184,0924693
48,6761940
30 5
0,5
399750,4889456
561,2894913
0,0014041 0,0069959 93772,2949896
656,0253849
467221,4114860
4120951,0194570
43,9463598
35 5
0,5
411102,1062764
844,1497170
0,0020534 0,0102145 93116,2696048
951,1338153
463203,5134855
3653729,6079711
39,2383589
40 5
0,5
364299,2080414
1093,8965165
0,0030027 0,0149018 92165,1357894
1373,4304574
457392,1028037
3190526,0944856
34,6174946
45 5
0,5
303184,5186765
1398,6365255
0,0046132 0,0228028 90791,7053320
2070,3035034
448782,7679018
2733133,9916819
30,1033446
50 5
0,5
256309,1421593
1858,5135285
0,0072511 0,0356098 88721,4018287
3159,3503937
435708,6331591
2284351,2237801
25,7474654
55 5
0,5
215790,3976893
2510,9857338
0,0116362 0,0565365 85562,0514349
4837,3746780
415716,8204797
1848642,5906211
21,6058704
60 5
0,5
197664,9188609
3478,1461938
0,0175962 0,0842736 80724,6767569
6802,9618223
386615,9792288
1432925,7701414
17,7507774
65 5
0,5
200857,9412461
5868,1867565
0,0292156 0,1361349 73921,7149346
10063,3237248
344450,2653611
1046309,7909125
14,1542954
70 5
0,5
141859,4736313
6708,7162156
0,0472913 0,2114563 63858,3912098
13503,2594883
285533,8073285
701859,5255514
10,9908739
75 5
0,5
61664,4887611
4798,7168825
0,0778198 0,3257286 50355,1317216
16402,1055253
210770,3947945
416325,7182229
8,2677913
80 5
0,5
26921,3001037
3418,0604456
0,1269649 0,4818724 33953,0261962
16361,0245549
128862,5695939
205555,3234284
6,0541091
85+ 5
0,5
28153,5710939
6457,9460787
0,2293828 1,0000000 17592,0016413
17592,0016413
76692,7538345
76692,7538345
4,3595240
Toplam 5779668,0000000
45383,5222338
Toplam
5q0
41,8910
e0 : 69,7607925
45q15
152,5511
e60 : 17,7507774
3.1.4.5 Doğu Bölgesi
Doğu Bölgesi için 5q0 değeri Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması verilerinden alınmıştır. 45q15
değeri DIE verileri baz alınarak tahmin edilmiş ve Türkiye Doğu Bölgesi için yaşam tabloları geliştirilmiştir.
Tablo 3.9’da Doğu Bölgesi için yaşam tablosu sunulmaktadır. Tabloda görüldüğü üzere bu bölgede saptanan
toplam ölüm sayısı erkeklerde 45,404, kadınlarda ise 37,083’dür. Bu bölgede erkekler için 5q0 değeri
64,6/1000, 45q15 değeri ise 205,0/1000 olarak belirlenmiştir. Kadınlar için bu değerler sırasıyla 62,2/1000 ve
131,01/1000’dir.
109
Tablo 3.9 Türkiye Doğu Bölgesinde Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME
Erkek
yaş n
Nüfus
Ölüm
nMx
ndx
nLx
Tx
ex
0
1
176346,40571
9423,82306
0,05344
a
0,1
nqx
0,05099 0,94901 100000,00000
npx
lx
5098,70306
95411,16725
6550935,91179
65,50936
1
4
758472,54764
2732,60864
0,00360
0,4
0,01429 0,98571 94901,29694
1355,90934
376351,00537
6455524,74454
68,02357
5
5
954199,46704
1081,63875
0,00113
0,5
0,00565 0,99435 93545,38761
528,69651
466405,19676
6079173,73917
64,98635
10
5
901255,40461
713,23547
0,00079
0,5
0,00395 0,99605 93016,69109
367,33098
464165,12802
5612768,54241
60,34152
15
5
786813,84631
1052,25764
0,00134
0,5
0,00666 0,99334 92649,36011
617,46581
461703,13603
5148603,41439
55,57085
20
5
763740,28195
1316,71103
0,00172
0,5
0,00858 0,99142 92031,89430
789,92402
458184,66143
4686900,27836
50,92691
25
5
536836,72853
865,10251
0,00161
0,5
0,00803 0,99197 91241,97027
732,22387
454379,29170
4228715,61693
46,34617
30
5
411005,93002
688,99184
0,00168
0,5
0,00835 0,99165 90509,74641
755,46625
450660,06641
3774336,32523
41,70088
35
5
375628,86535
1176,61277
0,00313
0,5
0,01554 0,98446 89754,28016
1394,80045
445284,39967
3323676,25882
37,03084
40
5
285876,33101
1209,19626
0,00423
0,5
0,02093 0,97907 88359,47971
1849,15548
437174,50986
2878391,85915
32,57593
45
5
227964,85536
1441,02433
0,00632
0,5
0,03111 0,96889 86510,32423
2691,73194
425822,29132
2441217,34928
28,21880
50
5
185553,78953
1842,41305
0,00993
0,5
0,04844 0,95156 83818,59230
4060,49149
408941,73275
2015395,05796
24,04473
55
5
147278,90043
2343,69302
0,01591
0,5
0,07652 0,92348 79758,10081
6103,26444
383532,34292
1606453,32521
20,14157
60
5
128599,58622
2734,65801
0,02126
0,5
0,10096 0,89904 73654,83636
7436,00092
349684,17951
1222920,98229
16,60340
65
5
118092,59701
4039,91849
0,03421
0,5
0,15757 0,84243 66218,83544
10434,26567
305008,51304
873236,80278
13,18714
70
5
72666,67346
4013,12926
0,05523
0,5
0,24263 0,75737 55784,56977
13535,19055
245084,87248
568228,28974
10,18612
75
5
37453,65546
3353,70157
0,08954
0,5
0,36582 0,63418 42249,37922
15455,74518
172607,53317
323143,41726
7,64848
80
5
15951,53817
2277,65987
0,14279
0,5
0,52612 0,47388 26793,63405
14096,75349
98726,28650
150535,88409
5,61835
85+
5
12640,59621
3097,80712
0,24507
1,00000 0,00000 12696,88056
12696,88056
51809,59759
51809,59759
4,08050
Toplam nüfus
6896378,00000
45404,18267
e0 : 65,50936
e60 : 16,6864838
64,55
205,02
5q0
45q15
Kadın
yaş n Nüfus
Ölüm
nMx
8743,55588
0,05352
0,1
0,05106 0,94894 100000,00000
ndx
nLx
Tx
ex
5105,60967
95404,95130
6925478,65097
69,25479
1 4 699141,38575
2062,06446
0,00295
0,4
5 5 872518,45382
796,97028
0,00091
0,5
0,01171 0,98829 94894,39033
1111,66615
376909,56256
6830073,69968
71,97553
0,00456 0,99544 93782,72418
427,33627
467845,28022
6453164,13712
68,80973
10 5 800320,37043
429,60269
0,00054
15 5 782231,09018
516,95145
0,00066
0,5
0,00268 0,99732 93355,38791
250,22465
466151,37792
5985318,85689
64,11327
0,5
0,00330 0,99670 93105,16326
307,14363
464757,95721
5519167,47898
20 5 637299,79678
557,81990
59,27886
0,00088
0,5
0,00437 0,99563 92798,01963
405,23752
462977,00433
5054409,52177
25 5 525340,30512
54,46678
576,31482
0,00110
0,5
0,00547 0,99453 92392,78211
505,40282
460700,40348
4591432,51744
49,69471
30 5 386505,45426
508,30673
0,00132
0,5
0,00655 0,99345 91887,37929
602,24133
457931,29311
4130732,11396
44,95429
35 5 360267,24582
702,26511
0,00195
0,5
0,00970 0,99030 91285,13796
885,39103
454212,21221
3672800,82085
40,23438
40 5 272234,41564
696,52397
0,00256
0,5
0,01271 0,98729 90399,74693
1149,10893
449125,96231
3218588,60864
35,60396
45 5 229855,38799
876,07345
0,00381
0,5
0,01888 0,98112 89250,63800
1684,80083
442041,18791
2769462,64633
31,03017
50 5 196744,55336
1181,92817
0,00601
0,5
0,02959 0,97041 87565,83717
2591,30832
431350,91503
2327421,45842
26,57910
55 5 149203,30423
1463,36363
0,00981
0,5
0,04787 0,95213 84974,52884
4067,35710
414704,25147
1896070,54339
22,31340
60 5 141368,45036
2028,48711
0,01435
0,5
0,06926 0,93074 80907,17174
5603,64405
390526,74858
1481366,29192
18,30946
65 5 115923,42960
2925,00702
0,02523
0,5
0,11868 0,88132 75303,52769
8936,65169
354176,00922
1090839,54334
14,48590
70 5 84306,94857
3734,97859
0,04430
0,5
0,19942 0,80058 66366,87600
13235,11465
298746,59337
736663,53412
11,09987
75 5 39257,28899
3029,91329
0,07718
0,5
0,32349 0,67651 53131,76135
17187,43396
222690,22184
437916,94075
8,24209
80 5 19606,63929
2500,17245
0,12752
0,5
0,48346 0,51654 35944,32739
17377,64865
136277,51532
215226,71891
5,98778
85+ 5 15958,77614
3753,06471
0,23517
1,00000 0,00000 18566,67874
18566,67874
78949,20359
78949,20359
4,25220
0 1 163384,70369
Toplam nüfus
6491468,00000
37083,36370
a
nqx
npx
lx
e0 : 69,25479
5q0
62,17
e60 : 18,30946
45q15
131,01
110
Tablo 3.9 Türkiye Doğu Bölge Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam Tablosu (UHY-ME Çalışması,
Erkek+Kadın
yaş n
a
Nüfus
Ölüm
nMx
nqx
lx
ndx
nLx
Tx
ex
0 1
0,1
339731,1093960
18167,3789383 0,0534758 0,0510202
100000,0000000
5102,0247221
95408,1777501
6731335,8640166 67,3133586
1 4
0,4
1457613,9333881
4794,6730941 0,0032894 0,0130545
94897,9752779
1238,8488699
376618,6638239
6635927,6862664 69,9269681
5 5
0,5
1826717,9208614
1878,6090214 0,0010284 0,0051288
93659,1264080
480,3633619
467094,7236354
6259309,0224425 66,8307432
10 5
0,5
1701575,7750393
1142,8381579 0,0006716 0,0033525
93178,7630461
312,3861542
465112,8498451
5792214,2988072 62,1623867
15 5
0,5
1569044,9364858
1569,2090877 0,0010001 0,0049881
92866,3768919
463,2222853
463173,8287462
5327101,4489621 57,3630805
20 5
0,5
1401040,0787286
1874,5309332 0,0013380 0,0066675
92403,1546066
616,0963147
460475,5322463
4863927,6202159 52,6381122
25 5
0,5
1062177,0336481
1441,4173362 0,0013570 0,0067623
91787,0582919
620,6880662
457383,5712941
4403452,0879696 47,9746510
30 5
0,5
797511,3842787
1197,2985678 0,0015013 0,0074784
91166,3702257
681,7784702
454127,4049531
3946068,5166755 43,2842561
35 5
0,5
735896,1111643
1878,8778741 0,0025532 0,0126850
90484,5917555
1147,7925607
449553,4773758
3491941,1117224 38,5915551
40 5
0,5
558110,7466456
1905,7202310 0,0034146 0,0169284
89336,7991948
1512,3333894
442903,1625005
3042387,6343465 34,0552568
45 5
0,5
457820,2433422
2317,0977805 0,0050612 0,0249896
87824,4658054
2194,6955774
433635,5900835
2599484,4718460 29,5986369
50 5
0,5
382298,3428854
3024,3412175 0,0079109 0,0387876
85629,7702280
3321,3740531
419845,4160071
2165848,8817625 25,2931764
55 5
0,5
296482,2046592
3807,0566536 0,0128408 0,0622068
82308,3961748
5120,1451749
398741,6179369
1746003,4657554 21,2129448
60 5
0,5
269968,0365776
4763,1451179 0,0176434 0,0844901
77188,2509999
6521,6437752
369637,1455615
1347261,8478185 17,4542347
65 5
0,5
234016,0266119
6964,9255094 0,0297626 0,1385072
70666,6072247
9787,8316854
328863,4569099
977624,7022571 13,8343235
70 5
0,5
156973,6220280
7748,1078447 0,0493593 0,2196874
60878,7755393
13374,3027316
270958,1208676
648761,2453471 10,6566080
75 5
0,5
76710,9444511
6383,6148558 0,0832165 0,3444273
47504,4728077
16361,8387060
196617,7672737
377803,1244795
7,9530011
80 5
0,5
35558,1774567
4777,8323197 0,1343666 0,5029005
31142,6341018
15661,6467333
116559,0536756
181185,3572058
5,8179201
85+ 5
0,5
28599,3723520
6850,8718269 0,2395462 1,0000000
15480,9873685
15480,9873685
64626,3035301
64626,3035301
4,1745595
Toplam 13387846,0000000
82487,5463675
Toplam
5q0
63,4087
e0 : 67,3133586
45q15
168,8246
e60 : 17,4542347
Türkiye kentsel, kırsal ve ulusal yaşam tablolarından elde edilen özet değerler Tablo 3.10’da
verilmektedir.
Tablo 3.10 Türkiye Ulusal Düzeyde, Kentsel ve Kırsal Alanda Cinsiyete Göre Yaşam Tabloları Değerleri
(UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Erkekler
e0
Kadınlar
45q15
e0
(‰)
(doğumda
5q0 (‰)
beklenen
(5 yaş altı
199,00
69,13
50,99
154,00
39,99
170,00
73,81
37,99
90,99
44,89
180,22
71,94
42,90
114,03
(doğumda
5q0 (‰)
beklenen yaşam
(5 yaş altı ölüm
süresi)
hızı)
Kırsal alan
66,22
53,00
Kentsel alan
68,63
Ulusal
67,69
45q15
(15-60 yaş
ölüm olasılığı) yaşam süresi) ölüm hızı)
(‰)
(15-60 yaş
ölüm olasılığı)
Tabloda görüldüğü üzere kırsal alanda erkeklerde e0 değeri 66,22 yıl, kentsel alanda 68,63 yıl, Türkiye
genelinde ise 67,69 yıldır. Aynı değerler kadınlarda sırasıyla 69,13, 73,81 ve 71,94 yıldır. 45q15 için bu
değerler kırsal alan için erkeklerde 199,00/1000, kadınlarda 154,00/1000 iken, kentsel alanda sırasıyla
170,00/1000 ve 90,99/1000 olarak bulunmuştur. Türkiye geneli için aynı değerler erkeklerde 180,22/1000,
kadınlarda ise 114,03/1000’dir.
Tablo 3.11’de Türkiye’nin beş bölgesinde doğumda beklenen yaşam süreleri, 5 yaş altı ölüm hızı ve
15-60 yaş ölüm olasılıkları her iki cinsiyet grubu için sunulmaktadır.
111
Tablo 3.11 Türkiye Bölgesel Cinsiyete Göre Yaşam Tabloları Değerleri (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye)
Erkekler
e0
Kadınlar
5q0 (‰) 45q15 (‰)
e0
5q0 (‰) 45q15 (‰)
Batı Bölgesi
68,97
32,67
169,44
73,36
31,16
107,31
Güney Bölgesi
68,69
36,30
173,96
72,87
35,13
110,83
Orta Bölge
67,68
42,48
183,79
72,05
40,15
114,34
Kuzey Bölgesi
67,63
42,67
187,25
71,90
41,07
117,75
Doğu Bölgesi
65,51
64,55
205,02
69,25
62,17
131,01
Erkeklerde doğumda beklenen yaşam süresi Batı Bölgesinde 68,97, Güney Bölgesinde 68,69, Orta
Bölgede 67,68, Kuzey Bölgesinde 67,63, Doğu Bölgesinde 65,51 olarak saptanmıştır. Türkiye geneli için bu
sayı 67,69’dur. Görüldüğü üzere Doğu Bölgesi doğumda beklenen yaşam süresi erkeklerde Türkiye genel
rakamının oldukça altındadır. Kadınlarda aynı değerler sırasıyla 73,36, 72,87, 72,05, 71,90 ve 69,25’tir.
Türkiye geneli açısından kadınlarda doğumda beklenen yaşam süresinin 71,94 olduğu görülmektedir. Doğu
Bölgesinde kadınlarda doğumda beklenen yaşam süresinin Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir.
Beş yaş altı ölüm hızılarının bölgelere göre değerlendirilmesinde, Batı Bölgesinde beş yaş altı ölüm
hızının erkek çocuklarda ‰ 32,67; kız çocuklarda ‰ 31,16 olduğu belirlenmiştir. Bu değer TNSA, 1998
araştırmasında Batı Bölgesi için her iki cinsiyette ‰ 38,3’dür. Güney Bölgesinde 5 yaş altı ölüm hızı erkeklerde
‰ 36,30, kız çocuklarda ‰ 35,13 olarak belirlenmiştir. Aynı değer TNSA, 1998 araştırmasında ‰ 43,0’dür.
Orta Bölgede 5 yaş altı ölüm hızı erkeklerde ‰ 42,48 , kız çocuklarda ‰ 40,15, Kuzey Bölgede 5 yaş altı ölüm
hızı erkek çocuklarda ‰ 42,67 , kız çocuklarda %41,07, Doğu Bölgesinde ise 5 yaş altı ölümlülüğü erkek
çocuklarda ‰ 64,55, kız çocuklarda ‰ 62,17 olarak saptanmıştır. Bu değerlerin TNSA, 1998 araştırması ile
karşılaştırılmasında Orta Bölgede 5 yaş altı ölüm hızı ‰ 49,6, Kuzey Bölgesinde ‰ 50,5 Doğu Bölgesinde ise
‰75,9’dur.
Bölgeler arası farklılıklar 15-60 yaş ölüm olasılıklarında da görülmektedir. Batı Bölgesinde erkeklerde
15-60 yaş ölme olasılığı 169,44/1000 iken Doğu Bölgesinde bu olasılık 205,02/1000 olarak belirlenmiştir.
Kadınlarda aynı bölgeler için bu değerler 107,31/1000 ve 131,01/1000’dir.
Türkiye kentsel alanda 15-60 yaş ölüm olasılığı erkeklerde 170,00/1000, kadınlarda 90,9/1000, kırsal
alanda erkeklerde 199,00/1000, kadınlarda 154,00/1000, Türkiye geneli için aynı değerler erkeklerde
180,22/1000, kadınlarda ise 114.03/1000’dir.
Yaşam tablolarının geliştirilmesinde kullanılan bir diğer veri kaynağı da “Hastalık Yükü” çalışması
kapsamında gerçekleştirilen “Ulusal Sözel Otopsi” araştırmasıdır.
Sözel Otopsi verileri kullanılarak Türkiye için geliştirilen ulusal, kentsel, kırsal alan yaşam tabloları
Tablo 3.12-3.14’de sunulmaktadır.
112
Tablosu (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye)
Erkekler
x
n
nMx
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
0,0201783
0,0018382
0,0005634
0,0003558
0,0005834
0,0016445
0,0018002
0,0008766
0,0016129
0,0027724
0,0062133
0,0069838
0,0131919
0,0197689
0,0320329
0,0339589
0,0651965
0,0848861
0,1035242
a
nqx
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,0198184
0,0073206
0,0028132
0,0017775
0,0029129
0,0081891
0,0089606
0,0043736
0,0080321
0,0137665
0,0305914
0,0343196
0,0638534
0,0941892
0,148289
0,1565074
0,2802968
0,3501281
1
npx
lx
Ndx
nLx
Tx
ex
0,9801816
0,9926794
0,9971868
0,9982225
0,9970871
0,9918109
0,9910394
0,9956264
0,9919679
0,9862335
0,9694086
0,9656804
0,9361466
0,9058108
0,851711
0,8434926
0,7197032
0,6498719
0
100000
98018,159
97300,603
97026,877
96854,415
96572,288
95781,452
94923,196
94508,036
93748,936
92458,339
89629,906
86553,84
81027,082
73395,202
62511,503
52727,989
37948,503
24661,666
1981,8408
717,55607
273,72638
172,46157
282,12763
790,8353
858,25674
415,15924
759,10069
1290,5966
2828,4332
3076,0658
5526,7582
7631,8799
10883,699
9783,5136
14779,486
13286,837
24661,666
98216,343
390350,5
485818,7
484703,23
483566,76
480884,35
476761,62
473578,08
470642,43
465518,19
455220,61
440459,36
418952,3
386055,71
339766,76
288098,73
226691,23
156525,42
238221,2
7260031,5
7161815,2
6771464,7
6285646
5800942,8
5317376
4836491,7
4359730
3886152
3415509,5
2949991,3
2494770,7
2054311,4
1635359,1
1249303,3
909536,58
621437,85
394746,62
238221,2
72,600315
73,066208
69,593245
64,782524
59,893426
55,061096
50,495075
45,929027
41,119804
36,432515
31,906168
27,834133
23,734491
20,18287
17,021594
14,549908
11,78573
10,402166
9,6595745
Tx
7719290,6
7621309,1
7232765,8
6749879,7
6267941,3
5786562,2
5306573,6
4828329
4350771
3874160
3399672,8
2928877,9
2464493,5
2007876
1565693,1
1152637,2
784422,08
484086,64
266293,03
ex
77,192906
77,961543
74,779313
69,995567
65,058997
60,145615
55,400171
50,55228
45,55228
40,723689
35,913789
31,272755
26,759507
22,174436
18,137394
14,609149
11,470217
9,3549729
7,5285714
e0
Kadınlar
x
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
n
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
nMx
0,0228891
0,0026659
0,0005975
0,0001879
0,0002767
0,0008812
0,0005743
0
0,0007947
0,0009922
0,0021371
0,003355
0,0033917
0,0095551
0,0179775
0,0285447
0,055409
0,075188
0,1328273
a
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
nqx
0,0224271
0,0105957
0,002983
0,0009389
0,0013827
0,0043965
0,0028671
0
0,0039656
0,0049487
0,0106289
0,0166357
0,0168161
0,0466608
0,0860215
0,1332169
0,2433372
0,3164557
1
q5
e60
45q15
72,6
27.0
20,2
163.4
Npx
0,9775729
0,9894043
0,997017
0,9990611
0,9986173
0,9956035
0,9971329
1
0,9960344
0,9950513
0,9893711
0,9833643
0,9831839
0,9533392
0,9139785
0,8667831
0,7566628
0,6835443
0
lx
100000
97757,289
96721,48
96432,961
96342,422
96209,211
95786,231
95511,599
95511,599
95132,835
94662,047
93655,896
92097,866
90549,135
86324,037
78898,313
68387,728
51746,45
35370,991
Ndx
2242,7112
1035,8083
288,51988
90,53888
133,2107
422,98026
274,63223
0
378,76377
470,78815
1006,1511
1558,0294
1548,7309
4225,0982
7425,7236
10510,586
16641,278
16375,459
35370,991
nLx
97981,56
388543,22
482886,1
481938,46
481379,08
479988,6
478244,57
477557,99
476611,08
474487,2
470794,86
464384,4
456617,5
442182,93
413055,88
368215,1
300335,44
217793,6
266293,03
e0
77,2
q5
32.8
e60
22,2
45q15
60.0
113
Tablosu (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye) (Devam)
Erkek+Kadın
x
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
n
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
Mx
a
0,0214791
0,0022425
0,00058
0,0002741
0,000426
0,0012282
0,0011526
0,0004277
0,0012008
0,0018922
0,0042072
0,0052098
0,0082562
0,014615
0,0246817
0,0313143
0,0600917
0,079803
0,1192661
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
n
n x
q
n x
p
lx
0,0210718
0,0089219
0,0028956
0,0013697
0,0021279
0,0061224
0,0057466
0,0021363
0,005986
0,0094165
0,0208171
0,0257143
0,0404463
0,0704993
0,1162362
0,145204
0,2612164
0,3326489
1
0,9789282
0,9910781
0,9971044
0,9986303
0,9978721
0,9938776
0,9942534
0,9978637
0,994014
0,9905835
0,9791829
0,9742857
0,9595537
0,9295007
0,8837638
0,854796
0,7387836
0,6673511
0
100000
97892,821
97019,432
96738,501
96606,001
96400,432
95810,231
95259,647
95056,144
94487,135
93597,395
91648,971
89292,283
85680,741
79640,308
70383,224
60163,296
44447,66
29662,196
d
n x
2107,1788
873,38901
280,93074
132,50034
205,56898
590,20149
550,58355
203,50277
569,00918
889,7404
1948,4235
2356,6878
3611,5428
6040,4331
9257,0837
10219,928
15715,637
14785,464
29662,196
Lx
Tx
ex
98103,539
389475,15
484394,83
483361,26
482516,08
480526,66
477674,69
475789,48
473858,2
470211,32
463115,91
452353,14
437432,56
413302,62
375058,83
326366,3
261527,39
185274,64
248706,1
7479048,7
7380945,2
6991470
6507075,2
6023713,9
5541197,8
5060671,2
4582996,5
4107207
3633348,8
3163137,5
2700021,6
2247668,4
1810235,9
1396933,3
1021874,4
695508,13
433980,74
248706,1
74,790487
75,398227
72,062574
67,264585
62,353413
57,481048
52,819737
48,110576
43,208222
38,45337
33,795145
29,460468
25,172035
21,127687
17,540531
14,518722
11,56034
9,7638604
8,3846154
n
e0
q5
e60
45q15
74,8
29.8
21,1
175.6
114
Tablo 3.13 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Kentsel Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam
Erkekler
x
n
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
Kadınlar
x
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
n
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
Mx
n
0,0172272
0,0007886
0,0005177
0,0001618
0,0006936
0,0013897
0,0012884
0,0010467
0,0018523
0,0030023
0,0069971
0,0071942
0,0153767
0,0221027
0,0369733
0,036
0,080786
0,1023256
0,1025641
Mx
n
0,0127334
0,0018939
0,0005529
0,0001738
0,0001689
0,0011714
0,0005759
0
0,000453
0,0002366
0,0015295
0,0038651
0,0048026
0,011276
0,0180921
0,0275591
0,0490909
0,1041667
0,1350365
a
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
a
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
n x
q
n x
p
lx
n x
d
0,0169642
0,0031486
0,0025851
0,0008085
0,003462
0,0069245
0,0064212
0,0052198
0,0092187
0,0148997
0,034384
0,0353357
0,0740375
0,1047269
0,1692247
0,1651376
0,3360581
0,4074074
1
0,9830358
0,9968514
0,9974149
0,9991915
0,996538
0,9930755
0,9935788
0,9947802
0,9907813
0,9851003
0,965616
0,9646643
0,9259625
0,8952731
0,8307753
0,8348624
0,6639419
0,5925926
0
100000
98303,579
97994,059
97740,735
97661,714
97323,609
96649,689
96029,079
95527,831
94647,187
93236,971
90031,116
86849,804
80419,661
71997,562
59813,795
49936,288
33154,792
19647,284
1696,4214
309,52008
253,32372
79,020725
338,10529
673,91954
620,61016
501,24793
880,64375
1410,216
3205,8558
3181,3115
6430,1434
8422,0986
12183,767
9877,5075
16781,495
13507,508
19647,284
Lx
Tx
ex
98473,221
392471,47
489336,98
488506,12
487463,31
484933,25
481696,92
478892,28
475437,55
469710,4
458170,22
442202,3
418173,66
381043,06
329528,39
274375,21
207727,7
132005,19
191561,02
7181708,2
7083235
6690763,6
6201426,6
5712920,4
5225457,1
4740523,9
4258827
3779934,7
3304497,1
2834786,8
2376616,5
1934414,2
1516240,6
1135197,5
805669,12
531293,91
323566,21
191561,02
71,817082
72,054702
68,277237
63,447718
58,497032
53,691568
49,048517
44,349347
39,568937
34,913844
30,404106
26,397724
22,273098
18,854103
15,767166
13,46962
10,639436
9,7592593
9,75
Lx
Tx
ex
7777752,5
7678885,5
7285708,3
6796402,5
6307985,3
5819986,4
5333617,7
4849370,6
4365820,7
3882817,8
3400647,1
2920597,2
2446959,5
1983463,3
1538087,2
1123995,6
754117,27
447369,05
233866,76
77,777525
77,767888
74,346672
69,545564
64,60386
59,656326
54,99206
50,143436
45,143436
40,240133
35,284801
30,536488
26,08359
21,65678
17,768166
14,214762
10,948448
8,3122627
7,4054054
n
e0
q5
e60
45q15
71,8
20.0
18,9
176.5
n x
q
n x
p
lx
n x
d
0,0125892
0,0075415
0,0027607
0,0008687
0,0008441
0,0058397
0,0028755
0
0,0022624
0,0011822
0,0076185
0,0191404
0,0237279
0,0548341
0,086546
0,1289134
0,2186235
0,4132231
1
0,9874108
0,9924585
0,9972393
0,9991313
0,9991559
0,9941603
0,9971245
1
0,9977376
0,9988178
0,9923815
0,9808596
0,9762721
0,9451659
0,913454
0,8710866
0,7813765
0,5867769
0
100000
98741,083
97996,429
97725,895
97640,997
97558,579
96988,87
96709,979
96709,979
96491,178
96377,109
95642,863
93812,219
91586,25
86564,204
79072,416
68878,919
53820,37
31580,548
1258,9173
744,65372
270,53399
84,897832
82,418331
569,70889
278,89064
0
218,80086
114,06925
734,24584
1830,6447
2225,9688
5022,0454
7491,7879
10193,498
15058,549
22239,822
31580,548
98866,974
393177,16
489305,81
488417,23
487998,94
486368,62
484247,12
483549,9
483002,89
482170,72
480049,93
473637,7
463496,17
445376,14
414091,55
369878,34
306748,22
213502,29
233866,76
n
e0
q5
e60
45q15
77,8
20.0
21,7
62.0
115
Tablo 3.13 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Kentsel Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam
Erkek+Kadın
x
n
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
Mx
n
0,0150188
0,0013333
0,0005347
0,0001676
0,0004278
0,0012712
0,0009122
0,0005112
0,001145
0,0016361
0,004329
0,0055894
0,0101961
0,0166716
0,0273224
0,031746
0,0634921
0,1032967
0,1200787
a
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
q
n x
0,0148185
0,0053163
0,00267
0,0008375
0,0021367
0,006336
0,0045507
0,002553
0,0057084
0,0081471
0,0214133
0,027562
0,0497132
0,0800229
0,1278772
0,1470588
0,2739726
0,4104803
1
p
lx
0,9851815
0,9946837
0,99733
0,9991625
0,9978633
0,993664
0,9954493
0,997447
0,9942916
0,9918529
0,9785867
0,972438
0,9502868
0,9199771
0,8721228
0,8529412
0,7260274
0,5895197
0
100000
98518,153
97994,398
97732,754
97650,901
97442,254
96824,861
96384,237
96138,17
95589,374
94810,596
92780,391
90223,176
85737,894
78876,902
68790,342
58674,115
42599,015
25112,956
n x
d
n x
Lx
n
1481,8474
523,75413
261,644
81,853228
208,64686
617,393
440,62484
246,06647
548,7965
778,77749
2030,2055
2557,2145
4485,2822
6860,9918
10086,56
10116,227
16075,1
17486,059
25112,956
98666,337
392815,6
489317,88
488459,14
487732,89
485667,79
483022,74
481306,02
479318,86
475999,92
468977,47
457508,92
439902,68
411536,99
369168,11
318661,14
253182,83
169279,93
209137,41
e0
q5
e60
45q15
74,6
20.0
20,2
62.0
Tx
ex
7459662,6
7360996,3
6968180,7
6478862,8
5990403,7
5502670,8
5017003
4533980,3
4052674,2
3573355,4
3097355,5
2628378
2170869,1
1730966,4
1319429,4
950261,3
631600,16
378417,34
209137,41
74,596626
74,717157
71,107949
66,291622
61,345094
56,471095
51,815236
47,040682
42,154685
37,38235
32,668874
28,329025
24,061102
20,189047
16,727703
13,813877
10,764545
8,8832415
8,3278689
116
Tablo 3.14 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Kırsal Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam
Erkekler
x
n
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
Kadınlar
x
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
n
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
Mx
n
0,0241228
0,00306
0,000618
0,0005929
0,0004428
0,0020138
0,0025641
0,0006234
0,0012816
0,0024272
0,0050761
0,0066964
0,0104167
0,0173482
0,0275157
0,0323102
0,0529915
0,0708955
0,1045455
Mx
n
0,0380711
0,0035995
0,0006499
0,0002044
0,0004065
0,000472
0,0005718
0
0,0012759
0,0021216
0,0029838
0,0027015
0,0018029
0,0078125
0,0178817
0,029438
0,0613288
0,0513699
0,1304348
a
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
a
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
q
n x
0,0236102
0,0121507
0,0030855
0,00296
0,0022114
0,0100186
0,0127389
0,0031124
0,0063877
0,0120627
0,0250627
0,0329308
0,0507614
0,0831354
0,1287238
0,1494768
0,2339623
0,3011094
1
q
n x
0,0368098
0,0142746
0,0032443
0,0010213
0,0020305
0,0023574
0,0028547
0
0,0063593
0,0105522
0,0148085
0,0134168
0,008974
0,0383142
0,0855826
0,1371001
0,2658789
0,2276176
1
p
n x
0,9763898
0,9878493
0,9969145
0,99704
0,9977886
0,9899814
0,9872611
0,9968876
0,9936123
0,9879373
0,9749373
0,9670692
0,9492386
0,9168646
0,8712762
0,8505232
0,7660377
0,6988906
0
lx
100000
97638,978
96452,599
96154,998
95870,376
95658,367
94700,003
93493,634
93202,648
92607,294
91490,198
89197,211
86259,871
81881,197
75073,972
65410,165
55632,861
42616,871
29784,533
d
n x
2361,0217
1186,3788
297,60136
284,62259
212,00879
958,36349
1206,3695
290,98548
595,35387
1117,0964
2292,9874
2937,3395
4378,6737
6807,2254
9663,8066
9777,3042
13015,99
12832,338
29784,533
Lx
n
97875,08
387708,6
481518,99
480063,43
478821,86
475895,93
470484,09
466740,71
464524,86
460243,73
451718,52
438642,7
420352,67
392387,92
351210,34
302607,57
245624,33
181003,51
284895,53
e0
q5
e60
45q15
73,3
35.5
21,5
145.9
p
lx
n x
n x
0,9631902
0,9857254
0,9967557
0,9989787
0,9979695
0,9976426
0,9971453
1
0,9936407
0,9894478
0,9851915
0,9865832
0,991026
0,9616858
0,9144174
0,8628999
0,7341211
0,7723824
0
100000
96319,018
94944,104
94636,077
94539,421
94347,463
94125,05
93856,352
93856,352
93259,491
92275,395
90908,93
89689,222
88884,353
85478,822
78163,321
67447,12
49514,355
38244,016
d
3680,9816
1374,9146
308,02672
96,656191
191,95821
222,41269
268,6984
0
596,86074
984,09593
1366,4645
1219,7084
804,86888
3405,5308
7315,5016
10716,201
17932,764
11270,339
38244,016
Lx
n
96687,117
381976,28
473950,45
472938,74
472217,21
471181,28
469953,5
469281,76
467789,61
463837,21
457960,81
451495,38
446433,94
435907,94
409105,36
364026,1
292403,69
219395,93
293204,13
e0
q5
e60
45q15
76.1
50.5
22,7
59.8
Tx
7332320,4
7234445,3
6846736,7
6365217,7
5885154,3
5406332,4
4930436,5
4459952,4
3993211,7
3528686,8
3068443,1
2616724,6
2178081,9
1757729,2
1365341,3
1014130,9
711523,37
465899,04
284895,53
Tx
7609746,4
7513059,3
7131083
6657132,6
6184193,8
5711976,6
5240795,4
4770841,9
4301560,1
3833770,5
3369933,3
2911972,5
2460477,1
2014043,1
1578135,2
1169029,8
805003,74
512600,06
293204,13
ex
73,323204
74,093824
70,985507
66,197471
61,386578
56,517089
52,063741
47,703274
42,844402
38,103768
33,53849
29,336395
25,250233
21,466823
18,186613
15,504179
12,789624
10,932268
9,5652174
ex
76,097464
78,001826
75,108224
70,344554
65,413917
60,541921
55,679071
50,831316
45,831316
41,108636
36,520389
32,031754
27,433364
22,659142
18,462295
14,956246
11,935332
10,352554
7,6666667
117
Tablo 3.14 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Kırsal Alanda Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Yaşam
Erkek+Kadın
x
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
n
1
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
Mx
n
0,0305882
0,0033207
0,0006336
0,0004019
0,0004239
0,0011669
0,001511
0,0003037
0,0012788
0,0022759
0,004034
0,0047075
0,0059375
0,0125076
0,0223771
0,0309453
0,0571672
0,0607143
0,1183932
a
0,1
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
q
n x
0,0297687
0,0131777
0,0031629
0,0020074
0,0021171
0,0058173
0,0075267
0,0015172
0,0063735
0,0113152
0,0199685
0,0232635
0,0292533
0,0606419
0,105958
0,143616
0,2500933
0,2635659
1
p
lx
0,9702313
0,9868223
0,9968371
0,9979926
0,9978829
0,9941827
0,9924733
0,9984828
0,9936265
0,9886848
0,9800315
0,9767365
0,9707467
0,9393581
0,894042
0,856384
0,7499067
0,7364341
0
100000
97023,128
95744,585
95441,756
95250,163
95048,512
94495,583
93784,341
93642,049
93045,223
91992,4
90155,453
88058,118
85482,13
80298,329
71790,082
61479,879
46104,172
33952,685
n x
d
Lx
n x
2976,872
1278,5427
302,82947
191,5924
201,65166
552,9291
711,24178
142,29152
596,82632
1052,8226
1836,9476
2097,3352
2575,988
5183,8002
8508,2475
10310,203
15375,707
12151,487
33952,685
Tx
ex
7473707,9
7376387,1
6991363,1
6513397,2
6036667,4
5560920,7
5087060,5
4616360,7
4147794,7
3681076,5
3218482,5
2763112,8
2317578,9
1883728,3
1469277,1
1089056,1
755881,2
486921,07
286778,93
74,737079
76,0271
73,020976
68,244734
63,376977
58,506131
53,833844
49,22315
44,294147
39,56223
34,986395
30,648316
26,318742
22,036516
18,29773
15,170008
12,294774
10,561323
8,4464286
n
97320,815
385024,01
477965,85
476729,8
475746,69
473860,24
470699,81
468565,98
466718,18
462594,06
455369,63
445533,93
433850,62
414451,15
380221,03
333174,9
268960,13
200142,14
286778,93
e0
q5
e60
45q15
74,7
42.6
22,1
102.6
Tablo 3.15 Sözel Otopsi Araştırması Türkiye Ulusal Düzeyde, Kentsel ve Kırsal Alanda 5 Yaş Altı Çocuk
ve Yetişkin Ölüm Hızları (Binde), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Türkiye Geneli
27,0(Erkek)
32,8 (Kadın)
163,4 (Erkek)
60,0 (Kadın)
5q0
(5 yaş altı ölüm hızı)
45q15 (15-60 yaş
ölüm olasılığı)
Kentsel Alan
Erkekler
Kadınlar
Kırsal Alan
Erkekler
Kadınlar
20,0
20,0
0-5 yaş
35,5
50,5
176,5
62,0
15-60 yaş
145,9
59,8
Araştırmalardan elde edilen ölümler beklenilenin altındadır. Bu nedenle elde edilen bu değerlerin
dikkatli yorumlanması gerekmektedir. Tabloda görüldüğü üzere sözel otopsi araştırması sonuçlarına göre
Türkiye, kentsel alanda 5 yaş altı ölüm hızı erkeklerde ve kadınlarda 20,0/1000’dir. Aynı değerler kırsal alan
için erkeklerde 35,5/1000, kadınlarda 50,5/1000 olarak belirlenmiştir. 15-60 yaş arası ölüm olasılıkları ise
erkeklerde kentsel alanda 176,5/1000, kırsal alanda 145,9 iken kadınlarda kentsel alanda 62,0/1000 ve kırsal
alanda 59,8/1000 olarak saptanmıştır. 2000 yılı referans kabul edilip tüm veri kaynaklarının
değerlendirilmesiyle elde edilen yaşam tablolarında görüldüğü üzere bu değerler daha yüksek saptanmıştır.
Bunun olası nedeni yukarıda açıklandığı üzere, araştırmadan elde edilen ölümlerin beklenenin altında olmasının
yanı sıra sözel otopsi araştırmasının 2003 yılında gerçekleştirilmesi olabilir.
118
3.2 Ölüm Nedenleri
3.2.1 Ölüm Nedenlerinin Analizinde Ölüm Nedeni Listesinin Oluşturulması
KHY çalışmasında ölüm nedeni sınıflandırmasında hastalıklar üç grup altında incelenmektedir.
Grup I: Bulaşıcı hastalıklar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizliğine bağlı ortaya çıkan
hastalıklar
Grup II:Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim
Sistemi Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar, Duyu Organ Bozuklukları, Genito-üriner
Sistem Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik
Bozukluklar ve Ağız ve Diş Sağlığı bozuklukları
Grup III: İstemli ve İstemsiz Yaralanmalar; Bu doğrultuda eldeki mevcut tüm veri kaynaklarında yer alan
hastalıklar bu üç grup hastalık altında değerlendirilmiştir.
3.2.2 Türkiye Ölüm Nedenleri Tahminleri
Ölüm nedeni analizleri de Türkiye’nin demografik yapısının analizlerinde izlenen yöntemde olduğu
gibi, Türkiye ulusal, kentsel, kırsal alan ve beş bölgede, yaş grupları ve cinsiyet dağılımı göz önüne alınarak her
grup için ayrı ayrı gerçekleştirilmiştir. Tüm bu değerlendirmeler sonucunda ölüm nedenleri değişik yaş
gruplarında, erkek ve kadınlar için ulusal düzey, kentsel, kırsal alan ve beş bölgeye özgü olarak sunulmaktadır.
Türkiye Ölüm Nedenleri Analizi
Ölüm nedenleri analizini gerçekleştirirken öncelikle Türkiye’de il ve ilçe merkezlerinden gelen ölüm
istatistikleri üzerinde çalışılmıştır. Yıllar arasında farklılıklar olabileceği ve ortalamaları etkileyebileceği
düşünülerek 1990-2000 yılları arasında DİE ölüm istatistiklerinde elde edilen tüm ölüm nedenleri yukarıda
tanımlanan üç hastalık grubu içerisinde dağıtılmıştır. Tablo 3.16 ve Tablo 3.17’de KHY hastalık grupları ve
yıllara göre ölüm nedenlerinin dağılımı verilmektedir.
Tablo 3.16 1990-1994 Yılları Arası Ölüm Nedenlerinin KHY Çalışması Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete
Göre Yıllık Ortalamaları ve Yüzde Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Hastalık Kategorisi
Erkek
S
Kadın
%
S
Toplam
%
S
%
Grup I
12,148
13,6*
9,534
14,3*
21,682
13,9*
Grup II
71,692
80,8*
55,384
83,2*
127,076
81,8*
4,941
5,6*
1,675
2,5*
6,616
4,3*
88,781
57,2**
66,593
42,8**
155,374
100,0**
Grup III
Toplam
* : Sütun yüzdesi
**:Satır yüzdesi
119
Tablo 3.17 1995-2000 Yılları Arası Ölüm Nedenlerinin KHY Çalışması Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete
Göre Yıllık Ortalamaları ve Yüzde Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Hastalık Kategorisi
Erkek
Sayı
Kadın
Toplam
%
Sayı
%
Sayı
%
Grup I
10,244
10,4*
7,680
10,4*
17,924
10,4*
Grup II
81,251
82,4*
62,922
85,0*
144,173
83,5*
Grup III
7,123
7,2*
3,382
4,6*
10,505
6,1*
Toplam
98,618
57,1**
73,984
42,9**
172, 602
100,0**
* : Sütun yüzdesi
**:Satır yüzdesi
İkinci aşamada, ölüm nedenlerinin Ulusal Hastalık Yükü hastalık kategorilerinden birine dahil olup
olmadığını kontrol etmek amacıyla ölüm nedeni %0,1’in üzerindeki tüm ölümler sıralanmıştır. Bu durum
oldukça önemlidir, çünkü ölüm nedenlerinin herhangi bir kategoriye girmediği ve listelenemediği durumda bu
ölüm nedenlerinin KHY ve Ulusal Hastalık Yükünde yer alan hastalık listesine göre yeniden değerlendirilmesi
ve mevcut kodlar içerisine dağıtılması gerekmektedir. Bu nedenle, temel hastalık kategorileri değişik yaş
gruplarına göre gruplandırılmıştır.
Listedeki kodlama sisteminde karşılaşılan en önemli problem diğer hastalık kodlarının yüzdelerinin
yüksek olmasıdır. Yetişkinlerde bu ölümlerin birçoğunun yanlış sınıflandırılmış II. Grup ölümlerinden olduğu
düşünülmektedir. Bu nedenle bazı ölüm nedenlerinin yeniden dağıtılması ve uygun bir şekilde gerçekte yer
aldığı hastalık kategorilerinde yer alması gerekmektedir. Bu durum sadece bu çalışma için söz konusu değildir.
Avustralya çalışması dahil hemen hemen tüm hastalık yükü çalışmalarında, iyi tanımlanmayan veya yanlış ya
da eksik kodlandığı açık olan hastalıklar uzmanlar tarafından yeniden değerlendirilerek, kodlamalar gözden
geçirilmiştir.
Bu amaçla Türkiye’de ölüm nedenleri ile ilgili mevcut literatür gözden geçirilmiş ve öncelikle
DİE’nün 1998-2000 yılı verileri tek tek her hastalık bazında karşılaştırmalar yapılarak değerlendirilmiştir. Bu
karşılaştırmalar sonrası özellikle “diğer kalp hastalıkları” ve “kronik akciğer hastalıkları” kodlamalarının
yeniden dağıtımı yapılmıştır. Yeniden dağıtım aşamasında ölüm nedenleri ile ilgili hastane kayıtları özellikle
bu çalışmada kullanmak üzere ICD 10 kodlama sistemine göre kodlanmıştır. Ölüm nedenleri ICD-10 kodlama
sistemi ile kodlanan Başkent Üniversitesi Hastanesinin son üç yıllık ölüm nedenleri yaş gruplarına ve cinsiyete
göre listelenmiş, yeniden eldeki mevcut verilerle karşılaştırmalar yapılmıştır. Ayrıca, Türkiye’de tüm
hastanelerden gelen hastane istatistikleri, bebek ve çocuk ölüm nedenlerini ortaya çıkarmak amacıyla bu
konuda yapılmış çalışmalar, ana ölüm nedenlerini belirleyebilmek için Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve
Aile Planlaması Genel Müdürlüğü ve UNFPA tarafından yapılan “Ana Ölüm Raporu” ve benzeri mevcut tüm
kayıtlar ayrıntılı olarak incelenmiş ve eldeki kanıtlar doğrultusunda tüm ölüm nedenlerinin dağıtımları
gerçekleştirilmiştir. Bu dağıtım sırasında izlenen metodoloji aşağıda sunulmaktadır
3.2.3 Türkiye Ulusal Ölüm Nedenlerinin Belirlenmesi
Ölüm nedenleri incelenirken, mevcut en geniş kapsamlı ve tek veri kaynağı olan DİE ölüm istatistikleri
temel olarak kullanılmıştır. Bu veriler yalnızca il ve ilçe merkezlerinden toplanmaktadır. Ölüm nedenleri
analizinin ilk aşamasında 10 yıllık DİE verileri kullanıldığı ve üç hastalık grubu içerisine dağılımı Tablo 3.16
ve Tablo 3.17’de sunulmaktadır. Daha sonra ölüm nedenlerinin ayrıntılı değerlendirilmesinde son iki yıllık DİE
verileri kullanılmıştır. Özellikle 2000 yılında DİE, 185 000 gibi oldukça büyük bir sayıda ölüm nedenlerinin
dağılımı konusunda değerli bir bilgi kaynağıdır. Ayrıca ülkedeki tüm hastane kayıtlarından (Form 053) elde
edilen yaklaşık 80 000 ölümün nedeninden, trafik kazaları, cinayet ve intiharlar için Emniyet Genel Müdürlüğü
verilerinden yararlanılmıştır.
Öncelikle DİE verileri üç hastalık grubuna göre sınıflandırılmıştır. Bunların yaş grupları ve cinsiyetlere
göre dağılımları alınmıştır. Bizim ülkemizde hastalık ve ölümlerin kodlanmasında ICD 8 kodlama sisteminden
oluşturulmuş olan 150 başlıklı liste kullanılmaktadır. KHY araştırması hastalık listesinde yer alan hastalıklar
120
standart bir yöntem izlenerek ICD 10 kodlama sistemine dönüştürülmüştür(Ek 4B). İki listenin birbirine
dönüştürülmesinde bazı kodlar doğrudan bir tek koda, bazı kodlar birden fazla koda, bazıları da ICD 8 de tek
kod iken KHY’de birden fazla koda dönüşmek durumunda kalmıştır.
Yukarıda bahsedildiği üzere, ölüm nedenlerinin belirlenmesinde en büyük sıkıntılardan biri “garbage”
kod denilen “diğer” kategorilerinin varlığıdır. Her ülkede bu sorunla çeşitli boyutlarda karşılaşılmaktadır.
Türkiye’de tüm ölümlerin %59’u bu kategoride yer almaktadır. Tüm ölümlerin %30.7’si diğer kalp hastalıkları
sınıfında yer almaktadır. KHY metodolojisinde bazı kodların nasıl dağıtılacağı belirlenmiştir. Örneğin;
semptomlar ve iyi tanımlanamayan diğer hastalıklar, 137 koduna kayıtlı ölümler 0-4 yaş için Grup I
hastalıklarına, 5 yaş ve üzerinde Grup II hastalıklarına dağıtılacaktır. Bu grupta DİE verilerinde 6321 ölüm
bulunmaktadır. Fakat diğer “garbage” kodlarının dağıtılmasında böyle standart bir yöntem bulunmamaktadır.
Bu durumda çeşitli kaynaklar kullanılarak, uzman görüşlerinden yararlanılarak her sistemin “diğer kategorileri”
için dağıtım yöntemleri belirlenmiştir. Ölümlerin yeniden düzenlenmesinde DİE’nin kodlamada kullandığı
alfabetik rehberden yararlanılmıştır.
Üzerinde belirgin ölçüde değişiklik yapılan hastalık kodları aşağıda açıklanmaktadır: Meningokoksik
menenjit tanısı DİE verilerinde tüm ölümlerin %2.2’sini oluşturmaktadır. Bu durum Türkiye mortalite düzeyine
ve örüntüsüne uygunluk göstermemektedir. Bu nedenle beklenen düzeyin hesaplanmasında hastalığın morbidite
hızı ve fatalite hızı kullanılarak sadece kentten bildirilen ölümlerin %35’i düzeyinde olması gerektiği
hesaplanmıştır. Fazla ölümler 5 yaş altı, 5-64 yaş ve 65 yaş üstü gruplarda, farklı oranlarda diğer enfeksiyon
hastalıklarına dağıtılmıştır.
Maternal ölüm nedenlerini oluşturan ICD 8, 112-118 kodlarından bildirilen ölüm sayısı 27’dir. Ancak,
yapılan bir çalışmada 53 ildeki hastanelerden toplanan verilere göre ana ölüm hızı yüzbinde 49 olarak
bulunmuştur(Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü ve UNFPA tarafından
yapılan “Ana Ölüm Raporu, 1996). Buna göre kent ve kır için farklı hızlar kullanılarak tüm ülke için beklenen
ana ölümü sayısı hesaplanmıştır. Buradaki eksik ölümler kalbin diğer hastalıklarından tamamlanmıştır. Yine
çalışma verilerine ve hastane verilerine dayanılarak yapılan dağılım Tablo 3.18’deki gibidir.
Tablo 3.18 Ana Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Ana Ölüm Nedenleri
(KHY)
Toksemi
Kanama
Düşük
Enfeksiyon
Zor doğum
Diğer
Yüzde
(%)
20
30
10
10
5
25
Yaş dağılımı
< 20 yaş ve >35 yaş
> 35 yaş
< 20 yaş ve > 35 yaş
Tüm yaşlar
< 20 yaş
Tüm yaşlar
Perinatal ölüm nedenleri T.C Başbakanlık DIE Ölüm İstatistikleri’nde seçilmiş 150 nedene göre 131135 kodlarında yer almaktadır. 150 başlıklı listenin dünya standartlarında ICD 8’e denk geldiği bilinmektedir.
KHY listesinde üç adet kod vardır. Bunlar, düşük doğum ağırlığı, asfiksi ve doğum travması ile diğer perinatal
nedenlerdir. Düşük doğum ağırlığı önemli bir neden olmasına karşın kullanılan listede ayrı bir kodu
olmadığından “perinatal morbidite ve mortalitenin diğer sebepleri” başlığı altında yer almaktadır. ICD deki 5
kodu KHY’deki 3 gruba indirgerken ikincil veri kaynakları (Başkent Üniversitesi Ankara Hastanesi son üç
yıllık ölüm kayıtları, Antalya kent merkezinde 1993 Yılında Bebek Ölüm Nedenlerinin İncelenmesi ve Bu
Nedenlerin Saptanmasında Sözel Otopsi Yönteminin geçerliliği, Dinç Gönül, Uzmanlık Tezi), uzman görüşü ve
hastane verilerinden yararlanılmıştır.
Hekimlerin ölüm nedenlerini yazmadaki özensizlikleri de birçok çalışmada ortaya konmuş bir gerçektir.
Ülkemizde en sık olarak rapor edilen ölüm nedeni kardiyak arresttir. Trafik kazası veya kanserlerin bile
kardiyak arrest nedeniyle öldüğü kaydedilmektedir. Bu tanı “Kalbin diğer hastalıkları” başlığı altına
girmektedir. Ayrıca hastane dışında ani ölen ve tanı konamayan bir çok ölüm de bu koda dahil edilmektedir.
Bunun dışında akut perikardit, kalp yetmezliği, kardiyomyopati, konjestif kalp yetmezliği gibi hastalıklar da bu
grupta yer almaktadır. Kor pulmonale veya pulmoner kalp hastalıkları da aslında kronik obstruktif akciğer
hastalıkları altına kodlanması gerekirken kalbin diğer hastalıkları adı altında kodlanmaktadır. Bütün bu
bulgular, burada toplanan ölümlerin aslında kalp hastalığı dışındaki ölümleri de içerdiğini göstermektedir.
121
Sonuç olarak, Türkiye’deki ölümlerin %32’sini oluşturan kalbin diğer hastalıkları kodundaki ölümler,
öncelikle diğer hastalık gruplarındaki eksiklikleri tamamlamak üzere dağıtılmışlardır. Diğer hastalık grupları
kazalar, ana ölüm nedenleri, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları ve kanserlerdir. Bunlardan geriye kalanlar ise
KHY deki kalp hastalıkları grubunu oluşturan iskemik kalp hastalıkları, serebrovasküler olaylar, hipertansif
kalp hastalıkları, romatizmal kalp hastalıkları ve inflamatuar kalp hastalıkları gruplarına yaş grupları ve
cinsiyet dikkate alınarak dağıtılmıştır.
Diğer kardiyovasküler hastalıklar grubuna giren ICD-8
kodları
Kalbin diğer hastalıkları- 84
Arter arteriol ve kapillerlerin hastalıkları - 86
Vena trombozu ve emboli - 87
Dolaşım sisteminin diğer hastalıkları - 88
Bu dağıtımlar sırasında ölüm nedenlerini ortaya çıkarmak amacıyla yapılan sözel otopsi çalışması
verilerinden de yararlanılmıştır. Tüm bu değerlendirmeler sonucu Tablo 3.19’da görüldüğü üzere, çoğunluğu
diğer kalp hastalıkları olarak kodlanmış hastalıkların %40’ı iskemik kalp hastalığı, %20’si romatizmal kalp
hastalıkları, %10’u serebrovasküler olaylar, %10’u hipertansif kalp hastalıkları, %10’u inflamatuar kalp
hastalıkları ve %10’u da diğer kalp hastalıkları olarak klasifiye edilmiştir. Literatüre göre de kardiyovasküler
ölümlerin iki ana nedeni serebrovasküler olaylar ve iskemik kalp hastalığıdır. Dört kod kümesi içerisinde yanlış
sınıflandırılmış iskemik kalp hastalığı bulunmaktadır, bu durum iskemik kalp hastalığı olarak adlandırılan bazı
kardiyovasküler ölümlerdeki (felç dışında) oranların değişkenliğini açıklayabilir; örneğin kalp krizi, ventriküler
disrtimi, aterosklerotik kalp hastalığı, kalp yetmezliği ve diğer kalp hastalıkları olarak ya da iyi
tanımlanamayan hastalıklar şeklinde kodlanmaktadır.
Tablo 3.19 Diğer Kardiyovasküler Hastalıkların KHY Hastalık Gruplarına Göre Yeniden Dağılımı,
Kardiyovasküler hastalıklar - KHY grupları
İskemik
Romatizmal
Serbrovasküler olaylar
Inflamatuar
Hipertansif
Yüzde
(%)
50
20
10
10
10
Yaşlar
> 35
> 20
> 40
>5
> 45
İkinci grupta yer alan diğer bir önemli grup hastalıklardan olan kanserler için yılda beklenen ölüm
sayısı İzmir Kanser İzleme ve Denetim Merkezinin verilerinden yararlanılarak tahmin edilmiştir. Bu sayı
üzerinden nedenlere dağılım IARC-WHO’nun geliştirdiği sağkalım modellerine göre yapılmıştır. Dünya
Sağlık Örgütü modellerinde de Türkiye için İzmir verileri temel olarak kullanılmaktadır. Eksik olan kanser
ölümleri “kalbin diğer hastalıkları” başlığından alınmıştır.
Kaza ve yaralanmaları içeren Grup III, T.C Başbakanlık DIE Ölüm İstatistikleri’nde seçilmiş 150
nedene göre 138-149 kodlarından oluşmaktadır. Bunlar kasıtlı yaralanmalar ve kasıtlı olmayan kazalar olarak
iki alt gruba ayrılmaktadır. Trafik kazaları, düşmeler, suda boğulmalar, iş kazaları, zehirlenmeler ve kaza ile
ateşli silah yaralanmaları kasıtlı olmayan gruba girerken, intiharlar ve Şiddet kasıtlı yaralanmalara girmektedir.
Bütün diğer kazalar- 146 kategorisindeki ölümler kasıtlı ve kasıtsız kazalara dağıtılmıştır. DİE verilerinde
intihar sayısı Şiddet sayısının üç katından daha fazla iken Emniyet Genel Müdürlüğünden alınan bilgilere göre
Şiddet ve intihar sayılarının eşit düzeyde olduğu görülmüş ve buna göre düzeltme yapılmıştır. Eksik olan
ölümler kalbin diğer hastalıkları grubundan alınmıştır. Yine bu gruptaki düşmelerin özellikle ileri yaştaki
kadınlarda ölümle sonuçlandığında son neden olan diğer kalp hastalıkları altında kaydedildiği düşünülerek
buradan tamamlanmıştır.
122
Türkiye kentsel alan ölüm nedenleri için yukarıda açıklandığı şekilde, ICD 10 kodlama sistemine göre
ölüm nedenleri düzgün olarak kodlandığı düşünülen Başkent Üniversitesi Hastanesi kayıtları, ölüm nedenleri
ile ilgili mevcut diğer tüm araştırmalar, hastane istatistikleri, İçişleri Bakanlığı, Emniyet kayıtları ve diğer
benzeri tüm veri kaynakları DSÖ uzmanları, bakanlık uzmanları ve proje epidemiyoloji ekibi ile benzer ülke
verileride gözönüne alınarak değerlendirilmiş, yanlış kodlandığı düşünülen hastalıklar tek tek, diğer KHY
çalışmalarıda incelenerek yeniden dağıtım gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, tüm hastalıklar için ölüm sayıları
yeniden değerlendirilmiş ve epidemiyolojik analizlerle aralarındaki etkileşimler dikkate alınmıştır. Tüm
tahminler dikkatli bir şekilde yeniden gözden geçirilerek, bu aşamalarda DISMOD ile iç tutarlılıklar tekrar
değerlendirilmiş ve mortalite sonuçları ile aralarındaki etkileşimler göz önüne alınmıştır. Daha sonra genel
olarak eksik bildirimi tamamlamak üzere oranlar bozulmadan Türkiye için beklenen ölüm sayısına ulaşılacak
şekilde genişletilmiştir.
Tüm bu değerlendirmeler sonucu Türkiye kentsel ve kırsal alan için 2000 yılında Türkiye’de toplam
430,459 ölüm gerçekleştiği hesap edilmiştir. Bu aşama sonrası, yukarıda sunulan ölüm nedenleri bir kez daha
Türkiye’deki mevcut tüm kayıtlarla karşılaştırılmıştır. Ayrıca İçişleri Bakanlığının Emniyet Müdürlüğü
kayıtlarından, Şiddet ve intiharlarla ilgili verilere ulaşılmış üçüncü grupta yer alan ölüm sayıları bu sayılarla
karşılaştırılırken, ikinci grupta yer alan kalp-damar hastalıkları, kanserler, kronik solunum yolu hastalıkları gibi
hastalıklara özel ölümler mevcut verilerle karşılaştırılarak, Türkiye için Ulusal düzeyde yaşa, cinsiyete ve
nedene özel ölüm sayıları bulunmuştur.
3.2.4 Türkiye Kırsal Alan Ölüm Nedenleri Analizi
Türkiye kırsal alan ölüm nedenleri ile ilgili herhangi bir veri olmadığı için raporun yöntem kısmında
ayrıntılı olarak anlatılan ölüm nedenleri tahmininde kullanılan modellerden yararlanılmıştır. Bilindiği üzere,
verilerin sağlıklı bir biçimde toplanılmadığı bölgedeki toplam mortalite oranı tahmin edildiğinde, o bölgedeki
sapma modellerinin kayıtlı bölgedeki sapma modelleri ile benzer olduğu varsayımına dayanarak CODMOD
programı, bu bölgedeki ölüm nedenlerini tahmin etmek için kullanılabilmektedir. Ancak, CODMOD
programını kullanabilmek için bazı verilere ihtiyaç vardır. Bu veriler;
•
•
•
Kayıtlı bölgelerdeki I., II., ve III. gruplar arasındaki ölüm oranlarına ait veriler
Kayıtlı bölgelerdeki toplam mortalite hızları (yaşa ve cinsiyete göre)
Kırsal alan kişi başı yurt içi hasıladır.
Bu nedenle öncelikle demografik yapı bölümünde ayrıntılı anlatıldığı üzere Türkiye kırsal alan için
geliştirilmiş yaşam tablosundan, yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızları elde edilmiştir. Daha sonra, Türkiye kırsal
alan için üç grup hastalık oranları Türkiye kentsel alan için gerçekleştirilmiş dağılım dikkate alınarak, kırsal
alan için de yapılmıştır. Bir sonraki aşamada, Türkiye kırsal alan için kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla
bulunmuştur. Bu amaçla 81 ilin Türkiye 2000 yılı kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasılaları listelenmiş,
dolara dönüştürülmüş, daha sonra illerin kentsel, kırsal dağılımları elde edilmiştir. 81 il içinde kırsal dağılım
yüzdesi %50’nin üzerinde olan ve kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasılası 2500 doların altında olan iller
Türkiye kırsal alanı olarak kabul edilmiş ve Türkiye 2000 yılı için ortalama 3846 $ olarak bulunan kişi başına
düşen gayri safi yurtiçi hasıla, kırsal alan için 1620 $ olarak hesaplanmıştır. Bu üç değişkenin CODMOD
programına girilmesi ile üç grup altında incelediğimiz hastalıklara yönelik Türkiye kırsal alan ölüm nedenleri
dağılımı üç ana hastalık grubuna göre elde edilmiştir.
Bir sonraki aşamada, bu dağılımlar Türkiye’nin yaş ve cinsiyet dağılımları dikkate alınarak DSÖ
uzmanları, Bakanlık uzmanları ve proje epidemiyoloji ekibi görüşleri doğrultusunda yeniden
değerlendirilmiştir. Hastalıkların değerlendirilmesinde hastalık spektrumları, cinsiyete ve yaşa göre hastalık
görülme durumları hastalık listesindeki tüm hastalıklar için tek tek değerlendirilmiştir. Grafik 3.2- Grafik 3.9
arasında görüldüğü üzere değişik veri kaynakları ve ölüm modellerinden elde edilen veriler doğrultusunda
Türkiye ulusal düzey 2000 yılı için UHY-ME çalışması üç hastalık grubundan bazı hastalıklara yönelik yaş
grubu ve cinsiyete göre hastalık paternleri sunulmaktadır.
123
Grafik 3.2 Tüberküloz Hastalığı İçin Yaş ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek, K=Kadın,
Y=yaş grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
12
İnsidans (1000)
Insıdans (100000)
10
8
6
4
E
Y8500
Y8084
Y7579
Y7074
Y6569
Y6064
Y5559
Y5054
Y4549
Y4044
Y3539
Y3034
Y2529
Y2024
Y1519
Y510
Y1014
Y14
0
Y0
2
Yaş Grupları
K
Grafik 3.3 Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri, Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü
(E=erkek, K=Kadın, Y=Yaş grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
40
35
25
20
15
10
5
E
K
Y8500
Y8084
Y7579
Y7074
Y6569
Y6064
Y5559
Y5054
Y4549
Y4044
Y3539
Y3034
Y2529
Y2024
Y1519
Y510
Y1014
Y14
0
Y0
Insıdans (100000)
İnsidans (1000)
30
Yaş Grupları
124
Grafik 3.4 İskemik Kalp Hastalıkları, Yaş Grupları Ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek,
K=Kadın, Y=yaş grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
350
300
İnsidans (1000)
250
200
150
100
50
Y8500
Y8084
Y7579
Y7074
Y6569
Y6064
Y5559
Y5054
Y4549
Y4044
Y3539
Y3034
Y2529
Y2024
Y1519
Y1014
Y14
Y0
E
Y510
0
Yaş Grupları
K
Grafik 3.5 Diabetes Mellitus, Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek, K=Kadın,
Y=yaş grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
50
45
35
30
25
20
15
10
E
K
Y8500
Y8084
Y7579
Y7074
Y6569
Y6064
Y5559
Y5054
Y4549
Y4044
Y3539
Y3034
Y2529
Y2024
Y1519
Y1014
Y14
0
Y510
5
Y0
İnsidans (1000)
40
Yaş Grupları
125
Grafik 3.6 Serebrovasküler Hastalıklar, Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek,
K=Kadın, Y=yaş grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
220
200
İnsidans (1000)
180
160
140
120
100
80
60
40
20
E
Y8500
Y8084
Y7579
Y7074
Y6569
Y6064
Y5559
Y5054
Y4549
Y4044
Y3539
Y3034
Y2529
Y2024
Y1519
Y510
Y1014
Y14
Y0
0
Yaş Grupları
K
Grafik 3.7 Şiddet, Yaş Grupları Ve Cinsiyete Göre Hastalık Örüntüsü (E=erkek, K=Kadın, Y=yaş
grupları) (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
45
40
İnsidans (1000)
35
30
25
20
15
10
5
E
K
Y8500
Y8084
Y7579
Y7074
Y6569
Y6064
Y5559
Y5054
Y4549
Y4044
Y3539
Y3034
Y2529
Y2024
Y1519
Y510
Y1014
Y14
Y0
0
Yaş Grupları
Bu oranlamalar her hastalık için ayrı ayrı, Türkiye kentsel alan için geliştirilmiş ölüm nedenlerine
uygulanarak, Türkiye kırsal ölüm örüntüleri elde edilmiştir. Aşağıdaki grafiklerde KHY hastalık gruplarına
göre, Türkiye kırsal alan ölüm nedenleri dağılımları verilmektedir.
126
Grafik 3.8 Türkiye Kırsal Alanda Erkeklerde Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Nedenlerinin Dağılımı
Erkekler
1,00
% Dağılımı
0,80
0,60
0,40
0,20
Y8500
Y8084
Y7579
Y7074
Y6569
Y6064
Y5559
Y5054
Y4549
Y4044
Y3539
Y3034
Y2529
Y2024
Y1519
Y1014
grup1
Y510
Y14
Y0
0,00
Yaş Grupları
grup2
grup3
Grafik 3.9 Türkiye Kırsal Alanda Kadınlarda Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Nedenlerinin Dağılımı
Kadınlar
% Dağılımı
1,00
0,80
0,60
0,40
0,20
grup2
grup3
Y8500
Y8084
Y7579
Y7074
Y6569
Y6064
Y5559
Y5054
Y4549
Y4044
Y3539
Y3034
Y2529
Y2024
Y1519
Y1014
Y510
grup1
Y14
Y0
0,00
Yaş Grupları
Grafiklerden görüldüğü üzere, Türkiye kırsal alanda her iki cinsiyette de çocukluk döneminde
enfeksiyon hastalıkları yüksek oranda görülürken, kadınlarda doğurganlık dönemi sırasında maternal nedenlere
bağlı I. Grup hastalıklarda bir artış görülmekte, ileri yaş gruplarında beklenildiği üzere II. Grup hastalıklar
yönünde bir artış görülmektedir. Kaza ve yaralanmaların ağırlıkta olduğu üçüncü grup hastalık Örüntüleri de
Türkiye kentsel alanda olduğu gibi 15-45 yaş grubunda en yüksek düzeye ulaşmakta, daha sonra azalma
eğilimi göstermektedir.
127
3.2.5 Türkiye Ulusal Düzey Ölüm Nedenleri
Bu bölümde, Türkiye ulusal düzeyde tüm yaş gruplarında görülen ilk 20 ölüm nedeni sunulmaktadır.
KHY listesinde yer alan hastalıklara yönelik Türkiye ulusal, kentsel, kırsal ve beş bölgedeki yaş grupları ve
cinsiyete göre hesaplanmış ölüm sayıları Ek 7-Ek 14’ de ayrı ayrı verilmektedir. Raporda bu ölüm nedenleri
öncelikleri daha net göstermesi ve anlaşılabilmesi açısından ilk 20 nedenin yüzde dağılımları şeklinde
sunulmaktadır. Ayrıca yaşa, cinsiyete ve nedene özel ölüm hızları(DSÖ’nün önerdiği şekilde üç hastaklık
grubuna göre) ayrı ayrı tablo ve grafiklerle verilmektedir.
Tablo 3.20 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Ölüm nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
İskemik Kalp Hastalığı
Serebrovasküler Hastalıklar
Perinatal Nedenler
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları
Hipertansif Kalp Hastalıkları
Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri
Diabetes Mellitus
Trafik Kazaları
İnflamatuar Kalp Hastalıkları
Konjenital Anomaliler
İshalle Seyreden Hastalıklar
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Lösemiler
Romatimal Kalp Hastalıkları
Meme Kanseri
Peptik Ülser
Lenfoma ve Multiple Myeloma
Düşmeler
Toplam ölümler
(%)
21,7
15,0
5,8
5,8
4,2
3,0
2,7
2,2
2,0
1,9
1,6
1,5
1,3
1,1
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
0,9
Türkiye ulusal düzeyde Tablo 3.20’de görüldüğü üzere, birinci sırada yer alan ölüm nedeninin %21,7
ile iskemik kalp hastalığı olduğu görülmektedir. Bunu %15,0 ile serebrovasküler hastalıklar, %5,8 ile KOAH
ve perinatal nedenler izlemektedir.
128
Tablo 3.21 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Erkekler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
%
20,7
14,5
KOAH
7,8
Perinatal nedenler
5,6
Trakea, bronş ve Akciğer Kanseri4,4
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları4,0
Hipertansif Kalp Hastalığı
2,7
Trafik Kazaları
2,6
İnflamatuar Kalp hastalığı
1,8
Konjenital anomaliler
1,6
Diabetes mellitus
1,6
1,4
Mide Kanseri
1,4
Lösemi
1,2
Mesane Kanseri
1,1
Tüberküloz
1,0
Kolon ve rektum Kanseri
1,0
Peptik Ülser
1,0
Lenfomalar ve multiple myeloma 1,0
Düşmeler
0,9
Kadınlar
%
22,9
15,7
Perinatal nedenler
5,9
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 4,5
KOAH
3,5
3,3
Diabetes mellitus
2,9
Meme Kanseri
2,1
2,0
1,6
1,5
Nefrit ve Nefrozlar
1,4
Romatizmal Kalp Hastalıkları
1,3
Trafik Kazaları
1,2
Mide Kanseri
1,2
Lenfomalar ve multiple myeloma 0,9
Düşmeler
0,9
Peptik Ülser
0,9
Over Kanseri
0,8
Kolon ve Rektum Kanseri
0,8
Türkiye’de tüm yaş gruplarında erkek ve kadınlarda birinci ölüm nedeninin iskemik kalp hastalıkları
olduğu görülmektedir. Erkeklerde ölümlerin %20,7’si iskemik kalp hastalıklarına bağlı olurken bu oran
kadınlarda %22,9’dur. İkinci sırada olan serebrovasküler hastalıklardaki bu yüzdeler sırasıyla %14,5 ve
%15,7’dir.
Erkek ölümlülüğünde üçüncü sırada KOAH’a bağlı solunum sistemi hastalıklarının (%7,8) olduğu
görülmektedir. Bu oran kadınlarda %3,5’lik bir yüzde ile beşinci sırada yer almaktadır. Trakea, bronş ve
akciğer kanseri erkek ölümleri arasında %4,4’lik bir yüzde ile beşinci sırada yer alırken, kadınlarda meme
kanseri ölüm nedenleri arasında sekizinci sırada görülmektedir. Her iki grupta da trafik kazaları önemli ölüm
nedenleri arasında belirlenmiş olup, erkeklerde sekizinci sırada, kadınlarda on dördüncü sırada yer almaktadır.
Ölüm nedenleri arasında önemli diğer bir neden ise her iki grupta sırasıyla onbirinci ve yedinci sırada bulunan
diabetes mellitusdur. Ölüm nedenleri arasında kadınlarda 12. sırada yer alan nefrit ve nefrozlar ve erkeklerde
onüçüncü sırada yer alan mide kanseri diğer önemli ölüm nedenleri arasındadır.
129
Grafik 3.10 Türkiye Ulusal Düzeyde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
8,00
7,00
ölüm/1000 kişi
6,00
5,00
Grup III
4,00
Grup II
Grup I
3,00
2,00
1,00
0,00
Toplam
Erkek
Kadın
Grup I: Bulaşıcı hastalıklar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizliğine bağlı ortaya çıkan hastalıklar
Grup II:Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim Sistemi
Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar, Duyu Organ Bozuklukları, Genito-üriner Sistem
Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve Ağız
ve Diş Sağlığı bozuklukları
Grup III: İstemli ve İstemsiz Yaralanmalar
Türkiye ulusal düzeyde kaba ölüm hızı 6,3/1000 dir. Bu oran erkeklerde 6,8/1000 ve kadınlarda
5,9/1000 olarak saptanmıştır. Grafik 3.10’da Türkiye ulusal düzeyde ölüm hızlarının cinsiyet ve hastalık
gruplarına göre dağılımı sunulmaktadır. Toplamda ölüm hızının ‰1,0’lik bir bölümünü I.Grup hastalıklar
oluştururken ‰5,0’lik bölümünü II.Grup hastalıklar, ‰0,4’lük bölümünü III.Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.22’de ölüm hızlarının cinsiyet, yaş ve hastalık gruplarına göre dağılımı sunulmaktadır.
Tablo 3.22 Türkiye Ulusal Düzeyde Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Özel Ölüm Hızlarının
Erkek
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Grup I
7,2
0,2
0,2
0,2
Grup II
1,5
0,3
0,6
Grup III
0,2
0,2
Grup I
7,0
Grup II
60-69
70-79
80+
0,4
1,0
2,2
8,1
1,8
7,7
25,9
62,6
172,8
0,7
0,4
0,5
1,0
1,1
3,8
0,1
0,1
0,2
0,3
0,6
2,0
7,3
1,3
0,2
0,4
1,3
4,8
16,6
46,9
156,9
Grup III
0,2
0,2
0,2
0,1
0,2
0,5
0,4
2,3
Erkek
8,9
0,7
1,5
2,4
8,5
27,9
65,8
184,7
Kadın
8,5
0,5
0,7
1,6
5,3
17,7
49,4
166,4
Kadın
130
Grafik 3.11 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000
Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
200,0
190,0
180,0
170,0
160,0
150,0
140,0
ölüm/1000 Kişi
130,0
120,0
110,0
Erkek
100,0
90,0
Kadın
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.22 ve Grafik 3.11’de ulusal düzeyde ölüm hızları cinsiyet ve yaş gruplarına göre verilmiştir. 04 yaş grubu erkeklerde ölüm hızı 8,9/1000 iken bu oran kız çocuklarda 8,5/1000 olarak hesaplanmıştır. 5-14 yaş
grubunda bu oranlar erkeklerde 0,7/1000; kadınlarda 0,5/1000 olarak, 15-29 yaş grubunda sırasıyla 1,5/1000
ve 0,7/1000 olarak saptanmıştır. 30-44 yaş grubunda ise ölüm hızları erkeklerde 2,4/1000, kadınlarda 1,6/1000
olarak, 45-59 yaş grubunda sırasıyla 8,5/1000 ve 5,3/1000 olarak hesaplanmıştır. 60-69 yaş grubunda ölüm
hızları erkeklerde 27,9/1000 iken kadınlarda 17,7/1000 dir. Hızlar 70-79 yaş grubu erkeklerde 65,8/1000,
kadınlarda 49,4/1000 olarak; 80 yaş ve üzeri grupta ise 184,7/1000 ve 166,4/1000 olarak hesaplanmıştır.
Grafik 3.12 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
100.000
90.000
80.000
70.000
60.000
Ölüm Sayısı
50.000
Grup III
Grup II
40.000
Grup I
30.000
20.000
10.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grup II:Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim Sistemi Hastalıkları,
Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar, Duyu Organ Bozuklukları, Genito-üriner Sistem Hastalıkları, Malign
Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve Ağız ve Diş Sağlığı bozuklukları
131
0-4 yaş grubundaki ölüm sayıları incelendiğine 46,531 kişi ile en fazla ölümün I.grup hastalıklardan
meydana geldiği görülmektedir. Bu yaş grubunda ikinci sırada 9,390 ile II.grup hastalıklar bulunmaktadır. 0-4
yaş grubunda III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,443 olarak hesaplanmıştır. 5-14 yaş grubunda ise
ölenlerin 2,057 si I.grup hastalıklar, 3,761’i II.grup hastalıklar nedeniyle gerçekleşmiştir. Bu yaş grubunda
III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 2,589 dur. 15-29 yaş grubu incelendiğinde I.grup hastalıklardan ölenlerin
sayısı 2,993; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının 10,060 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 8,972
olarak hesaplanmıştır. 30-44 yaş grubunda ise I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 2,424; II.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısının 21,847, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3,858 olarak hesaplanmıştır.
45-59 yaş grubu için I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 2,593; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının
50,900 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 2,992 olarak hesaplanmıştır. 60-69 yaş grubunda 2,781 kişi
I.grup hastalıklardan, 73,128 kişi II.grup hastalıklardan, ve 2,556 kişi III.grup hastalıklardan meydana gelmiştir.
70-79 yaş grubunda I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3,632, II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 94,234
ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,273 dür. 80 yaş ve üzeri grupta I.grup hastalıklardan 3,520, II.grup
hastalıklardan 75,584 ve III.grup hastalıklardan 1,340 ölüm gerçekleşmiştir.
Tablo 3.23 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye)
Erkek
Sayı
102386
35076
Yüzde
43,89
15,04
Kadın
Sayı
103071
21174
Yüzde
52,27
10,74
Toplam
Sayı
205457
56250
Yüzde
47,73
13,07
Kardiyovasküler Hastalıklar
Kanserler
HIV/AIDS Hariç Diğer Enfeksiyon
20186
8,65
17860
9,06
38046
8,84
Hast.
Solunum Sist. Hast.
21879
9,38
12332
6,25
34211
7,95
Maternal ve Perinatal Ned.
13124
5,63
12704
6,44
25828
6,00
Yaralanmalar
17860
7,66
7165
3,63
25025
5,81
Sindirim Sist.Hast.
7105
3,05
6008
3,05
13113
3,05
Diyabetes Mellitus
3746
1,61
5803
2,94
9549
2,22
Diğer Grup II* Hastalıklar
3948
1,69
3193
1,62
7141
1,66
Genitoüriner Hastalıklar
3619
1,55
3296
1,67
6915
1,61
Nöropsikiyatrik Bozukluklar
3072
1,32
3015
1,53
6087
1,41
Beslenme Bozuklukları
1179
0,51
1452
0,74
2631
0,61
Kas İskelet Sistemi Hastalıkları
64
0,03
93
0,05
157
0,04
HIV/AIDS
21
0,01
4
0,00
25
0,01
17
0,01
6
0,00
23
0,01
* Diğer Grup II hastalıklar içerisinde KHY listesinde yer alan deri hastalıkları, ağız ve diş sağlığı bozuklukları
ve konjenital anomaliler bulunmaktadır.
132
Grafik 3.13 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
HIV/AIDS
Diğer Enfeksiyon
Kardiyovasküler
Yaralanmalar
Kanserler
Solunum Sistemi Hastalıkları
Diabet
Perinatal nedenler
Sindirim
Genitoüriner
Diğer Grup II
Erkek
Nöropsikiyatrik
Kadın
Kas iskelet
Duyu Organları
-
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
2000 yılında toplam ölüm
Toplam
Ölüm
Tablo 3.23 ve Grafik 3.13 de görüldüğü üzere, Türkiye ulusal düzeyde ölüm nedenleri arasında ilk
sırayı 205,457 ölümle kardiyovasküler hastalıklar almaktadır. Bu bölümde Tablo 2.17’de yer alan hastalıkların
gruplandırılması sonucu ölüm nedenleri verilmekte, yaş grupları ve cinsiyete göre ayrıntılı ulusal düzey ölüm
nedenleri eklerde sunulmaktadır. Bilindiği üzere kardiyovasküler hastalıklar grubunda iskemik kalp hastalıkları,
serebrovasküler hastalıklar, romatizmal kalp hastalıkları, inflamatuar ve hipertansif kalp hastalıkları yer
almaktadır. Kardiyovasküler hastalıklara bağlı ölümler erkeklerde 102,386, kadınlarda 103,071’dir. İkinci
sırada toplam 56,250 ölümle kanserler yer almaktadır. Kanser ölümleri erkeklerde 35,076, kadınlarda 21,174’
dür. Üçüncü temel hastalık grubu ise toplamda 38,046, erkeklerde 20,186, kadınlarda 17,860 ile HIV/AIDS
dışındaki enfeksiyon hastalıklarıdır.
133
Grafik 3.14 Türkiye Ulusal Düzey Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Erkeklerde ölüm:233283
Beslenme
Bozuklukları; 0,5
Nöropsikiy atrik;
1,3
Genitoüriner; 1,6
Diğer Grup II; 1,7
Diy abet; 1,6
Sindirim Sist.
Hast.; 3,1
Y aralanmalar; 7,7
Kas İskelet; 0,0
HIV/AIDS; 0,0
Duy u Organları;
0,0
Maternal v e
Perinatal nedenler
Perinatal Ned.;
5,6
Kardiy ov asküler;
43,9
5,6
Kronik Solunum
Solunum
Sistemi Hast.
Sist. Hast.; 9,4
%9,4
Diğer Enf eksiy on
Hast.; 8,7
Kanserler; 15,0
Grafik 3.14 ve Grafik 3.15 ’de yüzdeler mutlak sayılara yuvarlanarak sunulmuştur. Tablo 3.23 ve
Grafik 3.14’de görüldüğü üzere, 2000 yılında erkeklerde toplam 233,283 ölüm gerçekleşmiştir. Bu ölümler
arasında %44 ile birinci sırayı kardiyovasküler nedenler almaktadır. İkinci sırada %15 ile kanserler, üçüncü
sırada %9.4 ile solunum sistemi hastalıkları gelmektedir. Bunun dışında erkeklerde diğer ölüm nedenleri
arasında sırasıyla HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıkları, yaralanmalar ve perinatal nedenler
bulunmaktadır.
134
Grafik 3.15 Türkiye Ulusal Düzey Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Kadınlarda ölüm:197177
Beslenme
Bozuklukları; 0,7
Nöropsikiy atrik;
1,5
Genitoüriner; 1,7
Diğer Grup II; 1,6
Diy abet; 2,9
Sindirim Sist.
Hast.; 3,1
Y aralanmalar; 3,6
Kas İskelet; 0,1
HIV/AIDS; 0,0
Duy u Organları;
0,0
Maternal v e
Perinatal Ned.; 6,4
Kronik Solunum
Solunum Sistemi
Hast.
Sist. Hast.;
6,3
%6,3
Kardiy ov asküler;
52,3
Diğer Enf eksiy on
Hast.; 9,1
Kanserler; 10,7
Tablo 3.23 ve Grafik 3.15 den görüldüğü üzere, 2000 yılında kadınlarda toplam 197,177 ölüm
gerçekleşmiştir. Bu ölümler arasında %52,3 ile birinci sırayı kardiyovasküler nedenler almaktadır. İkinci sırada
%11 ile kanserler, üçüncü sırada %9 ile HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıkları gelmektedir. Bunun
dışında kadınlarda diğer ölüm nedenleri arasında sırasıyla, maternal ve perinatal nedenler, solunum sistemi
hastalıkları, ve yaralanmalar bulunmaktadır.
135
Grafik 3.16 Türkiye Ulusal Düzey Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının
Türkiye)
Toplam ölümler içerisinde
hastalık
gruplarının
% dağılımı
Toplam
ölümlerin
oranı
100%
80%
60%
40%
Grup III
Grup II
20%
Grup I
0%
Türkiye
Avrupa Birliği
Avrupa
Gelişmiş
Gelişmekte
Grafik 3.16’da Türkiye Ulusal düzeyde gerçekleşen ölüm nedenlerinin hastalık gruplarına göre yüzde
dağılımı ve bu dağılımın Avrupa Birliği, gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülke paternleri ile karşılaştırılması
sunulmaktadır.
Türkiye ölüm nedenleri, YLL, YLD ve DALY tahminlerinin gelişmiş, gelişmekte olan ve Avrupa Birliği
ülkelerine özgü verilerle karşılaştırılması ile hazırlanan bu grafiklerdeki verilerin kaynağı DSÖ, Cenevre Ofisi,
“Global Programme on Evidence for Health Policy” bölümünün verilerinden oluşmaktadır.
Bu karşılaştırmada görüldüğü üzere ulusal düzeyde ölüm paternleri gelişmekte olan ülkelerden çok
gelişmiş ülkelere benzer bir dağılıma sahiptir. Ulusal düzeyde ölüm nedenlerinin %15.5’i I. grup hastalıklara,
%78.7’ü II. grup hastalıklara ve %5.8’i III. grup hastalıklara bağlıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde I.grup
hastalıklar % 6.3, II.grup hastalıklar % 85.6, III. Grup hastalıklar ise tüm ölüm nedenleri içerisinde % 8.1’lik
bir dağılıma sahiptir. Gelişmiş ülkelerde toplam ölümlerin %7.0’si I. grup, %86’sı II. grup, %7’si III. grup
nedenlere,gelişmekte olan ülkelerde %41’i I. grup, %50’si II. grup ve %9’u III. grup ölüm nedenlere bağlıdır.
136
Grafik 3.17 Türkiye Ulusal Düzey Kaba Ölüm Hızının ve Hastalık Gruplarına Göre Avrupa Birliği,
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (Ölüm/1000 Kişi)(UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye)
12,0
10,0
ölüm/ 1000 kişi
8,0
6,0
4,0
Grup III
Grup II
Grup I
2,0
0,0
Türkiye
Avrupa
Avrupa Birliği
Gelişmiş
Gelişmekte
Grafik 3.17’de, Türkiye ulusal düzeyde kaba ölüm hızı hastalık gruplarına göre Avrupa Birliği ülkeleri,
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırılmıştır. Bilindiği üzere I. Grup hastalıklar enfeksiyon, beslenme
ve perinatal nedenlere bağlı ölümleri gösterirken, II. Grup ölümler kronik hastalıkları, III. Grup ölümler ise
istemli ve istemsiz yaralanmaları göstermektedir.
3.2.5.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye ulusal ölüm nedenleri yaş gruplarına göre detaylı olarak Tablo 3.24-Tablo 3.26’da
verilmektedir. Tablo 3.24’de 0-14 yaş grubu için her iki cinsiyet birlikte ölüm nedenleri verilmektedir.
.
137
Tablo 3.24 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Göre % Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Toplam
1
Perinatal nedenler
Alt Solunum
Yolu Enfeksiyonları
3 Konjenital Anomaliler
4 İshalle Seyreden Hastalıklar
5 Menenjitler
6 Trafik Kazaları
7 Kızamık
8 Tüberküloz
9 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları
10 Protein Enerji Malnütrisyonu
11 Lösemi
12 Serebrovasküler Hastalıklar
13
Kişinin kendini yaralaması
14 Lenfomalar ve
Multiple Myeloma
15 Demir Eksikliği Anemisi
16 Hepatit B
17 Boğulmalar
18 Düşmeler
19 Yanıklar
20 Zehirlenmeler
2
% Erkekler
37,6 Perinatal nedenler
Alt Solunum
14,0 Yolu Enfeksiyonları
10,3 Konjenital Anomaliler
8,4 İshalle Seyreden Hastalıklar
2,7 Trafik Kazaları
2,5 Menenjitler
2,2 Kızamık
1,4 Tüberküloz
1,2 Lösemi
1,2 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları
1,2 Protein Enerji Malnütrisyonu
0,9 Serebrovasküler Hastalıklar
Lenfomalar ve
0,7 Multiple Myeloma
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
Boğulmalar
Demir Eksikliği Anemisi
Düşmeler
Hepatit B
Yanıklar
0,2 Astım
% Kadınlar
Alt Solunum
2,7 Menenjitler
2,7 Kızamık
1,1 Tüberküloz
1,1 Lösemi
1,0 Kişinin kendini yaralaması
%
38,1
14,4
10,0
8,6
2,7
2,5
2,2
1,4
1,3
1,2
1,1
1,0
Lenfomalar ve
0,4 Yanıklar
0,4 Hepatit B
0,3 Zehirlenmeler
0,3 Demir Eksikliği Anemisi
0,2 Epilepsi
0,8
0,5
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,2 Düşmeler
0,3
Tablo 3.24’de 0-14 yaş grubu çocuklarda ölüm nedenleri verilmiştir. Her iki cinsiyette ve toplam da
Perinatal nedenler birinci sırada bulunmaktadır (toplamda %37.6, erkeklerde %37.2, kadınlarda %38.1). İkinci
sırada toplamda %14, erkek ve kadınlarda sırasıyla %13.7, %14.4 ile alt solunum yolu hastalıkları yer
almaktadır. Üçüncü ölüm nedeni ise her iki cinsiyette ve toplamda konjenital anomaliler (toplamda %10.3,
erkeklerde %10.7, kadınlarda %10.0), dördüncü sırada ishalle seyreden hastalıklar bulunmaktadır. Beşinci
sırada toplamda menenjitler %2.7’lik, erkeklerde trafik kazaları %2.7’lik ve kadınlarda menenjitler %2.7’lik
yüzde ile yer almaktadır.
138
Tablo 3.25 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Toplam
% Erkekler
22,2 İskemik Kalp Hastalığı
Serebrovasküler Hastalıklar 10,2 Serebrovasküler Hastalıklar
Trafik Kazaları
Romatizmal
Trakea, bronş ve
Kalp Hastalıkları
3,6 Akciğer Kanseri
Trakea, bronş ve
Akciğer Kanseri
3,4 Lösemi
Diabetes mellitus
2,6 Şiddet
Alt Solunum
Nefrit ve Nefrozlar
Alt Solunum
2,1 Tüberküloz
Tüberküloz
2,0 Romatizmal Kalp Hastalıkları
Lösemi
2,0 Nefrit ve Nefrozlar
11
Peptik Ülser
Lenfomalar ve
14
multiple myeloma
12
13
15
Şiddet
Mide Kanseri
Meme kanseri
Astım
20 Maternal Nedenler
16
17
18
19
1,8 Diabetes mellitus
1,8 Peptik Ülser
Lenfomalar ve multiple
1,7 myeloma
1,7
1,5
1,5
1,3
1,3
1,0
Mide Kanseri
İnflamatuar kalp hastalığı
Astım
Düşmeler
%
24,3
10,4
6,3
Kadınlar
%
18,7
9,7
6,3
4,8 Meme Kanseri
4,1
3,9
3,4
3,0
2,0 Maternal Nedenler
Hipertansif Kalp
2,0 Hastalığı
2,7
1,9 Tüberküloz
Alt Solunum Yolu
1,8 Enfeksiyonları
1,8 Peptik Ülser
1,7 Astım
Lenfomalar ve
1,5 multiple myeloma
1,4 Mide Kanseri
1,4 Over kanseri
1,3 Lösemi
1,1 KOAH
1,1 Siroz
2,6
2,0
2,0
1,8
1,7
1,7
1,7
1,6
1,4
1,4
1,4
1,3
Tablo 3.25’de 15-59 yaş grubunda Türkiye geneli için kadın ve erkeklerde ölüm nedenleri
verilmektedir. Görüldüğü üzere, 15-59 yaş ölüm nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer
almaktadır (%22,2). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %24,3 ve %18,7’dir. Her iki cinsiyette de ölüm
nedenleri arasında ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar toplamda %10,2
erkeklerde %10,4 ve kadınlarda %9,7’dir. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı ise toplamda trafik kazaları (%5,2),
erkeklerde yine trafik kazaları (%6,3) kadınlarda ise romatizmal kalp hastalıklarının (%6,3) aldığı
görülmektedir.
139
Tablo 3.26 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Toplam
1
%
Erkekler
Serebrovasküler Hastalıklar 20,7 Serebrovasküler Hastalıklar
KOAH
9,3 KOAH
Trakea, bronş ve
Hipertansif Kalp Hastalığı 4,2 Akciğer Kanseri
Trakea, bronş ve
Akciğer Kanseri
3,1 Hipertansif Kalp Hastalığı
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
%
4,3
4,2 Diabetes Mellitus
Alt solunum
3,3
2,9
2,3 İnflamatuar kalp Hastalığı
1,9 Meme Kanseri
1,7 Mide Kanseri
2,8
1,9
1,3
Nefrit ve Nefrozlar
Düşmeler
Kolon ve Rektum kanseri
Peptik Ülser
Over kanseri
Trakea, bronş ve
Akciğer Kanseri
Lenfomalar ve
multiple myeloma
Alzeheimer ve
diğer demanslar
Siroz
1,2
1,1
0,9
0,8
0,8
2,6 İnflamatuar kalp hastalığı
Alt Solunum
1,5 Mide Kanseri
Düşmeler
Mesane Kanseri
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
1,1
1,0
1,0
0,9
0,9
Peptik Ülser
0,8 Peptik Ülser
0,8
0,7 Karaciğer Kanseri
Lenfomalar ve
0,7 Trafik Kaza
0,7
1,6
1,3
1,1
1,0
0,8
16
Siroz
17 Lenfomalar ve
multiple myeloma
18 Prostat Kanseri
19 Alzeheimer ve
diğer demanslar
20 Ağız ve Orofarinks Kanseri
%
29,6
20,3 Serebrovasküler Hastalıklar 21,1
13,4 KOAH
5,0
Alt Solunum
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
Prostat Kanseri
Düşmeler
Siroz
Kadınlar
0,7
0,6
0,5 Ağız ve Orofarinks Kanseri 0,6 Mesane kanseri
0,6 Lösemi
0,8
0,8
0,6
0,6
0,4
0,4
Tablo 3.26’da 60 yaş ve üzeri grubun ölüm nedenlerinin dağılımı sunulmaktadır. Tabloda görüldüğü
üzere bu yaş grubunda da en önemli ölüm nedeni iskemik kalp hastalıklarıdır (%27,0). İkinci sırayı %20,7 ile
serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır(%9,3). Dördüncü sırada erkeklerde
trakea, bronş ve akciğer kanseri (%5,3), kadınlarda hipertansif kalp hastalığı(%4,3) bulunmaktadır. Toplamda
ve erkeklerde inflamatuar kalp hastalıkları altıncı sırada yer almaktadır. Diabetes mellitus erkeklerde 1,9 ile
sekizinci ölüm nedeni olarak saptanırken kadınlarda 3,3 ile beşinci sırada yer almaktadır.
3.2.6 Türkiye Kentsel Alan Ölüm Nedenleri Analizi
Bu bölümde Türkiye kentsel alanda erkek ve kadınlarda farklı yaş gruplarında ölüme neden olan ilk 20
neden sunulmaktadır. Türkiye kentsel alan cinsiyet ve yaş gruplarına göre KHY listesinde yer alan hastalıklara
yönelik ölüm nedenleri Ek 8’de verilmektedir. Kentsel alanda ölüme neden olan ilk yirmi neden, yaşa, cinsiyete
ve nedene özel ölüm hızları Tablo 3.27-Tablo 3.33’ de sunulmaktadır.
140
Tablo 3.27 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Ölüm nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Toplam ölümler (%)
Perinatal nedenler
Inflamatuar Kalp Hastalıkları
Trafik Kazaları
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Düşmeler
Lösemiler
Nefrit ve Nefrozlar
Romatimal Kalp Hastalıkları
Kolon ve Rektum Kanserleri
Meme Kanseri
22,1
14,6
5,7
5,3
4,0
2,9
2,9
2,4
2,3
2,2
2,1
1,4
1,2
1,1
1,1
1,1
1,0
1,0
0,9
0,9
Tablo 3.28 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
Erkekler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
KOAH
Perinatal nedenler
Trakea, bronş ve Akciğer Kanseri
Trafik Kazaları
Kongenital anomaliler
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Lösemi
Lenfomalar ve multiple myeloma
Mesane Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Şiddet
Düşmeler
% Kadınlar
%
23,9
14,6
6,1
5,4 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 4,5
3,2
3,6 (KOAH)
3,1
2,8
2,6 İnflamatuar Kalp hastalığı
2,7
2,2 Kongenital anomaliler
2,4
2,1 Meme Kanseri
2,0
1,6 Düşmeler
1,4
1,3
1,3
1,3
1,3
1,1 Mide Kanseri
1,2
1,1 Trakea, bronş ve Akciğer Kanseri 1,2
0,9 Lenfomalar ve multiple myeloma 0,9
0,9 Over Kanseri
0,8
0,8 Lösemi
0,8
Türkiye kentsel alanda ölüm nedenleri tüm yaş gruplarında cinsiyete göre incelendiğinde kentsel alanda
erkeklerde ve kadınlarda ölüm nedenlerinde ilk sırayı iskemik kalp hastalığının aldığı görülmektedir (%20,7 ve
%23,9). İkinci sırada toplamda %14,6 ile serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Üçüncü sırada erkeklerde
%7,1 ile KOAH, kadınlarda %6,1 ile Perinatal nedenler bulunmaktadır.
141
Grafik 3.18 Türkiye Kentsel Alanda Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(Ölüm/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
6,00
ölüm/1000 kişi
5,00
4,00
Grup III
Grup II
Grup I
3,00
2,00
1,00
0,00
Toplam
Erkek
Kadın
Türkiye kentsel alan ölüm hızı 5,23/1000 dir. Bu oran erkeklerde 5,71/1000, kadınlarda 4,73/1000 dir.
Grafik 3.18’de Türkiye kentsel alanda ölüm hızlarının cinsiyet ve hastalık gruplarına göre dağılımı
sunulmaktadır. Erkek ve kadınlarda ölüm hızının ‰0,74’lük bir bölümünü I.Grup hastalıklar oluştururken
‰4,12’lik bölümünü II.Grup hastalıklar ve ‰0,37’lik bölümünü III.Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.29’da ölüm hızlarının cinsiyet, yaş ve hastalık gruplarına göre dağılımı sunulmaktadır.
Tablo 3.29 Türkiye Kentsel Alanda Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Özel Ölüm Hızlarının
Erkek
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Grup I
5,6
0,1
0,1
0,1
Grup II
2,1
0,4
0,7
Grup III
0,3
0,2
Grup I
5,4
Grup II
60-69
70-79
80+
0,4
0,9
2,5
7,2
1,6
7,1
24,6
59,6
170,0
0,7
0,6
0,4
0,7
1,4
3,4
0,1
0,1
0,1
0,2
0,6
2,0
8,5
1,9
0,2
0,2
1,0
3,8
13,9
41,6
149,7
Grup III
0,3
0,1
0,1
0,1
0,2
0,4
1,3
3,4
Erkek
8,0
0,6
1,5
2,2
7,9
26,3
63,5
180,6
Kadın
7,6
0,4
0,5
1,2
4,2
14,9
44,9
161,6
Kadın
142
Grafik 3.19 Türkiye Kentsel Alanda Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
200,0
180,0
ölüm/1000 Kişi
160,0
140,0
120,0
Erkek
Kadın
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.29 ve Grafik 3.19’ dan görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda mortalite hızı erkeklerde 8,0/1000,
kadınlarda 7,6/1000 dır. Ölüm hızları 5-14 yaş grubunda erkeklerde 0,6/1000, kadınlarda 0,4/1000 dür. 15-29
yaş grubunda ise ölüm hızı erkeklerde 1,5/1000, kadınlarda 0,5/1000 dir. 30-44 yaş grubunda bu oranlar
sırasıyla 2,2/1000 ve 1,2/1000; 45-59 yaş grubunda 7,9/1000 ve 4,2/1000; 60-69 yaş grubunda 26,3/1000 ve
14,9/1000; 70-79 yaş grubunda 63,5/1000 ve 44,9/1000; 80+ yaş grubunda 180,6/1000 ve 161,6/1000 dır.
Grafik 3.20 Türkiye Kentsel Alanda Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
60.000
50.000
40.000
Ölüm Sayısı 30.000
Grup III
Grup II
Grup I
20.000
10.000
0
0-4
5-14
15-29 30-44 45-59 60-69 70-79
80+
Yaş Grupları
143
meydana geldiği görülmektedir. Bu yaş grubunda ikinci sırada 8179 ile II.grup hastalıklar bulunmaktadır. 0-4
yaş grubunda III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1095 olarak hesaplanmıştır. 5-14 yaş grubunda ise
ölenlerin 580’i I.grup hastalıklar, 2463’ü II.grup hastalıklar nedeniyle gerçekleşmiştir. Bu yaş grubunda III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 1385’dir. 15-29 yaş grubu incelendiğinde I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı
1220; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının 6202 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 5569 olarak
hesaplanmıştır. 30-44 yaş grubunda ise I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1140; II.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısının 12060, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3396 olarak hesaplanmıştır. 45-59 yaş grubu
için I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1589; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının 28527 ve III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 1505 olarak hesaplanmıştır. 60-69 yaş grubunda 1486 kişi I.grup hastalıklardan,
36721 kişi II.grup hastalıklardan, ve 1059 kişi III.grup hastalıklardan meydana gelmiştir. 70-79 yaş grubunda
I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 2111, II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 47076 ve III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 1261 dir. 80 yaş ve üzeri grupta I.grup hastalıklardan 2057, II.grup hastalıklardan
40564 ve III.grup hastalıklardan 884 ölüm gerçekleşmiştir.
Tablo 3.30 Türkiye Kentsel Alanda Ölüm Nedenlerinin Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
Erkek
Kardiovasküler Hastalıklar
Kanserler
HIV/AIDS Hariç Diğer Enfeksiyon Hast.
Solunum sist.hast.
Yaralanmalar
Maternal ve Perinatal Ned.
Sindirim Sistemi Hast.
Diğer Grup II Hastalıklar
Diyabetes Mellitus
Beslenme bozuklukları
Kas İskelet Sistemi Hast.
HIV/AIDS
Duyu organ bozuklukları
Kadın
Toplam
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
55833
20737
9404
10968
11609
6957
3503
2763
2039
2003
1718
485
35
20
11
43,59
16,19
7,34
8,56
9,06
5,43
2,73
2,16
1,59
1,56
1,34
0,38
0,04
0,02
0,01
53709
11221
8668
5712
4545
6572
2865
2510
2850
1619
1191
599
48
4
6
52,59
10,99
8,49
5,59
4,45
6,44
2,81
2,46
2,79
1,59
1,17
0,59
0,04
0,00
0,01
109542
31959
18072
16680
16154
13529
6368
5273
4889
3623
2908
1084
83
24
17
47,58
13,88
7,85
7,25
7,02
5,88
2,77
2,29
2,12
1,57
1,26
0,47
0,04
0,01
0,01
* Diğer Grup II hastalıklar içerisinde KHY listesinde yer alan deri hastalıkları, ağız ve diş sağlığı
bozuklukları ve konjenital anomaliler bulunmaktadır.
144
Grafik 3.21 Türkiye Kentsel Alanda Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
HIV/AIDS
HIV/AIDS hariç diğer enf.hastalıkları
Kardiovasküler
Yaralanmalar
Kanserler
Kronik solunum
Diyabet
Maternal ve perinatal
Sindirim
Genitoüriner
Diğer grup II
Erkek
Nöropsikiyatrik
Kadın
Kas-iskelet
Duyu organları
-
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
120.000
Toplam Ölüm
Tablo 3.30 ve Grafik 3.21’de (Grafikte yüzdeler yuvarlanarak sunulmuştur) görüldüğü üzere, Türkiye
kentsel alan ölüm nedenleri arasında ilk sırayı 109542 ölümle kardiyovasküler nedenler yer almaktadır.
Kardiyovasküler hastalıklar grubunda iskemik kalp hastalıkları, serebrovasküler hastalıklar, romatizmal kalp
hastalıkları, inflamatuar ve hipertansif kalp hastalıkları yer almaktadır. Ölüm nedenleri arasında ikinci sırada
31959 ölümle kanserler yer almaktadır. Üçüncü temel ölüm nedeni ise HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon
hastalıklarıdır.
145
Grafik 3.22 Türkiye Kentsel Alanda Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Erkeklerde toplam ölüm:
128.085
Diğer Enfeksiyon
7%
HIV/AIDS
0%
Duyu Organları
0%
Kas iskelet
0%
Beslenme
Bozuklukları
0%
Nöropsikiyatrik
1%
Diğer Grup
2%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Kardiyovasküler
44%
Perinatal Nedenler
5%
Diabet
2%
Solunum
Sistemi
Hast.
Solunum
Sistemi
9%
Hastalıkları; 10968
Yaralanmalar
9%
Kanserler
16%
Grafik 3.22 ve Grafik 3.23’de yüzdeler mutlak sayılara yuvarlanarak sunulmuştur Tablo 3.30 da
görüldüğü üzere, 2000 yılında kentsel alanda erkeklerde toplam 128,085 ölüm gerçekleşmiştir. Sıralamada
kardiyovasküler hastalıklar %44 ile ilk sırada yer almaktadır. Bu sırayı %16 ile kanserler, %9 ile yaralanmalar
ve solunum sistemi hastalıkları takip etmektedir. Bir sonraki neden ise %7 ile HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon
hastalıkları, daha sonra %5 ile Perinatal nedenlerdır. Perinatal nedenler, doğum travması, asfiksi ve diğer
neonatal nedenler olarak sıralanmaktadır.
.
146
Grafik 3.23 Türkiye Kentsel Alanda Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
Kadınlarda Toplam Ölüm:
102.120
Kas iskelet
0%
Duyu Organları
0%
HIV/AIDS
0%
1%
Nöropsikiyatrik
1%
Diğer Enfeksiyon
8%
Diğer Grup
2%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Kardiyovasküler
53%
6%
Diabet
3%
Solunum Sistemi
Hastalıkları
6%
Kanserler
11%
Yaralanmalar
4%
Kentsel alanda kadınlarda toplam 102,120 ölüm gerçekleşmiştir. Ölümlerde ilk sırayı %53 ile
kardiyovasküler hastalıklar alırken, ikinci sırada %11 ile kanserler yer almaktadır. Üçüncü sırada %8’lik yüzde
değeri ile HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıkları yer alırken, dördüncü sırada %6 ile maternal ve perinatal
nedenlerle solunm sistemi hastalıkları bulunmaktadır.
147
hastalık oranı
gruplarının % dağılımı
Toplam ölümlerin
Grafik 3.24 Türkiye Kentsel Alanda Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde
Dağılımının Avrupa Birliği, Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (UHY-ME
100%
80%
60%
40%
Grup III
Grup II
20%
Grup I
0%
Türkiye
Kentsel
Alan
Avrupa
Avrupa
Birliği
Gelişmiş
Gelişmekte
Grafik 3.24’de Türkiye Kentsel Alanda gerçekleşen ölümlerin üç hastalık grubuna göre yüzde dağılımı ve
bu dağılımın Avrupa Birliği, gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülke paternleri ile karşılaştırılması
sunulmaktadır. Kentsel Alanda ölüm nedenlerinin gelişmekte olan ülkelerden çok gelişmiş ülkelere benzer bir
dağılıma sahip olduğu saptanmıştır.
Türkiye ölüm nedenleri, YLL, YLD ve DALY tahminlerinin gelişmiş, gelişmekte olan ve Avrupa Birliği
ülkelerine özgü verilerle karşılaştırılması ile hazırlanan bu grafiklerdeki verilerin kaynağı DSÖ, Cenevre Ofisi,
“Global Programme on Evidence for Health Policy” bölümünün verilerinden oluşmaktadır.
Kentsel Alanda ölümlerin %14,2’si I. grup hastalıklara, %78,8’i II. grup hastalıklara ve %7.0’i III. grup
hastalıklara bağlıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde I.grup hastalıklar % 6.3, II.grup hastalıklar % 85.6, III. Grup
hastalıklar ise tüm ölüm nedenleri içerisinde % 8.1’lik bir dağılıma sahiptir. Gelişmiş ülkelerde toplam
ölümlerin %7.0’si I. grup, %86’sı II. grup, %7’si III. grup nedenlere,gelişmekte olan ülkelerde %41’i I. grup,
%50’si II. grup ve %9’u III. grup ölüm nedenlere bağlıdır.
3.2.6.1 Türkiye Kentsel Alan Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye kentsel alan ölüm nedenlerinin yaş gruplarına göre dağılımları aşağıdaki tablolarda
verilmektedir. Tablo 3.31’de 0-14 yaş ülke geneli için cinsiyete göre ölüm nedenleri verilmektedir.
148
Tablo 3.31 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Perinatal nedenler
Alt Solunum
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 10,9 Yolu Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjitler
2,1 Menenjitler
Lösemi
1,8 Lösemi
Kızamık
10 Üst Solunum
11
Tüberküloz
13 Lenfomalar ve
14
15
16
17
18
19
20
% Erkekler
1,3 Kızamık
Üst Solunum
Lenfomalar ve
0,8 Tüberküloz
Multiple Myeloma
Yanıklar
Düşmeler
Astım
Boğulmalar
Epilepsi
0,6
0,4
0,4
0,3
0,3
0,3
Zehirlenmeler
0,3 Epilepsi
Boğulmalar
Düşmeler
Astım
Yanıklar
% Kadınlar
Alt Solunum
2,1 Menenjitler
2,1 Kızamık
1,5 Lösemi
Üst Solunum
%
37,4
14,7
11,3
6,4
2,5
2,1
1,8
1,6
1,3
1,1
0,9
0,8
0,7 Tüberküloz
Lenfomalar ve
0,5 Yanıklar
0,4 Epilepsi
0,4 Astım
0,3 Zehirlenmeler
0,2 Düşmeler
0,8
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,3
0,2 Hepatit B
0,2
Tablo 3.31’de Türkiye kentsel alan 0-14 yaş grubu çocuklarda ölüm nedenleri sunulmaktadır. Tabloda
görüldüğü üzere toplamda, %36,3’lük bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler erkek
ve kadınlarda sırasıyla %35,4 ve %37,4’dür. Türkiye kentsel alanda ikinci ölüm nedeni olan konjenital
anomaliler erkeklerde %13,5, kadınlarda %14,7 toplamda %14,1 olarak saptanmıştır. Toplamda alt solunum
yolu enfeksiyonları %10,9 ile üçüncü sırada yer alırken, ishal ile seyreden hastalıklar toplamda %6,2,
erkeklerde %6,1, kadınlarda %6,4 olarak belirlenmiştir. Kentsel alanda bu yaş grubunda trafik kazaları beşinci
ölüm nedeni olarak yer almaktadır (sırasıyla %3,0, %3,4 ve %2,5).
149
Tablo 3.32 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
% Erkekler
Trafik Kazaları
Trakea, bronş ve
Akciğer Kanseri
Diabetes mellitus
Alt Solunum
Nefrit ve Nefrozlar
Trakea, bronş ve
3,4 Şiddet
2,4 Lösemi
Alt Solunum Yolu
2,2 Enfeksiyonları
Romatizmal Kalp
2,0 Hastalıkları
Lenfomalar ve
Şiddet
10
Lösemi
11 Kişinin kendini yaralaması
12 Mide Kanseri
13 Lenfomalar ve
multiple myeloma
14
15 Tüberküloz
16 Meme kanseri
17 Peptik Ülser
18 İnflamatuar kalp hastalığı
19 Kolon ve rektum Kanseri
20
Astım
1,8 Mide Kanseri
1,6
1,6
1,5
1,5
1,3
1,3
Peptik Ülser
Tüberküloz
Astım
1,3 KOAH
%
Kadınlar
%
Romatizmal Kalp
7,2 Hastalıkları
20,6
7,3
5,2 Meme Kanseri
4,6
3,8
3,7
Alt Solunum
2,6
2,5
2,3
1,9 Mide Kanseri
1,8 Tüberküloz
2,2
2,1
1,9
Lenfomalar ve
1,5 Astım
1,4 Over kanseri
1,4 Peptik Ülser
1,2 Lösemi
1,1 Siroz
Trakea, bronş ve
1,9
6,4
1,6
1,5
1,4
1,4
1,2
1,2
1,1
Tablo 3.32’de 15-59 yaş grubunda Türkiye kentsel alan için kadın ve erkeklerde ölüm nedenleri
verilmektedir. Görüldüğü üzere, 15-59 yaş ölüm nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer
almaktadır (%22,9). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %24,0 ve %20,6’dır. Her iki cinsiyette de ölüm
nedenleri arasında ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar toplamda %9,6,
erkeklerde %10,7 ve kadınlarda %7,3’tür. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı toplamda trafik kazaları (%6,1),
erkeklerde yine trafik kazaları (%7,2) kadınlarda ise romatizmal kalp hastalıklarının (%6,4) aldığı
görülmektedir. Kentsel alanda kadınlarda dördüncü ölüm nedeni meme kanseri %4,6 olarak saptanırken,
erkeklerdeki neden %5,2 ile trakea, bronş ve akciğer kanseridir.
150
Tablo 3.33 Türkiye Kentsel Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
% Erkekler
Serebrovasküler
Hastalıklar
KOAH
%
Kadınlar
%
30,9
8,8 KOAH
Trakea, bronş ve Akciğer
Hipertansif Kalp Hastalığı 4,3 Kanseri
İnflamatuar kalp hastalığı 3,6 Hipertansif Kalp Hastalığı
Kanseri
Alt Solunum Yolu
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
3,0 Enfeksiyonları
Diabetes mellitus
2,5 Mide Kanseri
Mide Kanseri
1,5 Mesane Kanseri
13,0 KOAH
20,2
4,5
4,9
4,2
İnflamatuar kalp Hastalığı
Alt solunum
4,3
3,8
3,2
1,9
1,8
Düşmeler
Mesane Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Meme Kanseri
myeloma
Prostat Kanseri
Peptik Ülser
Ağız ve Orofarinks
Kanseri
Siroz
Karaciğer kanseri
1,9
1,4
1,2
1,0
0,8
Diabetes Mellitus
Düşmeler
Meme Kanseri
Trakea, bronş ve
Akciğer Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Over kanseri
Lenfomalar ve
multiple myeloma
Peptik Ülser
Lösemi
Alzeheimer ve
diğer demanslar
Siroz
Astım
1,5
1,1
1,1
0,9
0,9
Diabetes mellitus
Prostat Kanseri
Düşmeler
Karaciğer kanseri
3,3
2,5
1,9
1,9
0,8 Lenfomalar ve multiple myeloma
0,7 Ağız ve Orofarinks Kanseri
0,8
0,7
0,6
0,5 Özefagus kanseri
0,5 Siroz
0,6
0,6
0,6
3,5
1,4
1,2
1,2
0,9
0,8
0,7
0,7
0,5
0,4
0,4
0,4
Tablo 3.33’de 60 yaş ve üzeri grubun ölüm nedenlerinin dağılımı sunulmaktadır. Tabloda görüldüğü
üzere bu yaş grubunda da en önemli ölüm nedeni iskemik kalp hastalıklarıdır (%27,8). İkinci sırayı %20,5 ile
serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır (%8,8). Toplamda dördüncü ölüm
nedeni hipertansif kalp hastalıkları olarak sıralanırken (%4,3), erkeklerde bu yaş grubunda dördüncü ölüm
nedeni trakea, bronş ve akciğer kanseridir (%4,9). Kadınlarda ise %4,3 oranla hipertansif kalp hastalıkları
dördüncü ölüm nedeni, inflamatuar kalp hastalıkları ise %3,8’lik bir yüzde ile beşinci ölüm nedenidir. Diabetes
mellitus toplamda %2,5 ile sekizinci ölüm nedeni olarak saptanmıştır. Kadınlarda bu oran %3,2 ile yedinci
sırada yer almaktadır. Nefrit ve nefrozlar bu yaş grubundaki toplam ölümler arasında on üçüncü sırada yer
alırken, kadınlarda bu sıralama onbirinci ölüm nedenine çıkmıştır (%1,2). Erkeklerde prostat ve mesane
kanserinin 60 yaş üzeri grupta ilk yirmi ölüm nedeni arasında yer aldığı görülmektedir (Sırasıyla %1,4 %1,9).
Tabloda görüldüğü üzere lenfomalar ve multiple myeloma %0,8’lik bir yüzde ile on beşinci ölüm nedeni
arasında yer almaktadır.
3.2.7 Türkiye Kırsal Alan Ölüm Nedenleri
Bu bölümde Türkiye kırsal alanda erkek ve kadınlarda farklı yaş gruplarında ölüme neden olan ilk 20
neden sunulmaktadır. Türkiye kırsal alan cinsiyet ve yaş gruplarına göre KHY listesinde yer alan hastalıklara
yönelik ölüm nedenleri Ek 9’da verilmektedir. Kırsal alanda ölüme neden olan ilk yirmi neden, yaşa, cinsiyete
ve nedene özel ölüm hızları Tablo 3.34-Tablo 3.40’ da sunulmaktadır.
151
Tablo 3.34 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Ölüm nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Kronik Obstrüktif Akçiğer Hastalığı
Perinatal nedenler
Inflamatuar Kalp Hastalıkları
Diabetes mellitus
İshalle seyreden Hastalıklar
Trafik Kazaları
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
Tüberküloz
Meme kanseri
Siroz
21,2
15,3
6,5
5,8
4,4
3,1
2,5
2,4
2,3
1,9
1,5
1,3
1,2
1,1
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
0,8
Türkiye’de kırsal alanda tüm yaş gruplarında, toplamda en önemli ölüm nedeni iskemik kalp
hastalığıdır (%21,2). Sıralamada serebrovasküler hastalıklar, ikinci sırada yer alırken (%15,3), KOAH (%6,5)
üçüncü sıradadır. Perinatal nedenler %5,8 ile dördüncü sırada alt solunum yolu enferksiyonları %4,4 ile beşinci
sırada ve hipertansif kalp hastalıkları %3,1ile altıncı ve trakea, bronş ve akciğer kanseri %2,5 ile yedinci sırada
yer almaktadır.
Tablo 3.35 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
%
Kadınlar
%
KOAH
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Diareal Hastalıklar
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Peptik Ülser
Mesane Kanseri
Tüberküloz
Siroz
Lösemi
Nefrit ve Nefrozlar
21,3
14,5
8,6
6,0
4,0
3,9
2,9
2,4
1,9
1,8
1,6
1,5
1,2
1,1
1,0
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
Perinatal nedenler
KOAH
Diabetes mellitus
Meme Kanseri
Diareal Hastalıklar
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Peptik Ülser
Tüberküloz
Trafik Kazalar
Over Kanseri
21,0
16,2
5,6
4,8
4,1
3,2
3,0
2,4
2,0
2,0
1,5
1,3
1,2
1,1
1,1
1,1
0,9
0,9
0,8
0,8
152
Türkiye kırsal alanda ölüm nedenleri tüm yaş gruplarında cinsiyete göre incelendiğinde kırsal alanda
erkeklerde ve kadınlarda ölüm nedenlerinde ilk sırayı iskemik kalp hastalığının aldığı görülmektedir (%21,3 ve
%21,0). İkinci sırada erkeklerde %14,5 ve kadınlarda %16,2 ile serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır.
Üçüncü sırada erkeklerde %8,6 ile KOAH, kadınlarda %5,6 ile Perinatal nedenler bulunmaktadır.
Grafik 3.25 Türkiye Kırsal Alanda Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
10,00
9,00
8,00
ölüm/1000
7,00
6,00
Grup III
5,00
Grup II
4,00
Grup I
3,00
2,00
1,00
0,00
Toplam
Erkek
Kadın
Türkiye kırsal alan ölüm hızı 8,4/1000 dir. Bu oran erkeklerde 8,8/1000, kadınlarda 8,0/1000 dir. Bu
ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 3.36 ve Grafik 3.25 de sunulmaktadır.
Tablo 3.36 Türkiye Kırsal Alanda Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Hızlarının
Erkek
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
Grup I
8,9
0,2
0,2
0,2
0,5
1,3
2,3
Grup II
1,2
0,4
0,7
2,2
8,8
27,8
65,1
Grup III
0,2
0,2
0,8
0,4
0,4
0,7
1,0
3,4
Grup I
8,8
0,3
0,4
0,5
0,6
1,0
2,5
6,6
Grup II
1,0
0,3
0,5
1,8
6,3
19,9
52,2
Grup III
0,2
0,2
0,2
0,1
0,3
0,3
0,5
Erkek
10,4
0,8
1,7
2,8
9,7
29,8
68,4
189,2
Kadın
10,0
0,7
1,2
2,4
7,2
21,2
55,2
172,9
80+
7,1
178,8
Kadın
164,6
1,7
153
Grafik 3.26 Türkiye Kırsal Alanda Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi),
200,0
180,0
ölüm/1000 Kişi
160,0
140,0
120,0
Erkek
Kadın
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.36 ve Grafik 3.26’ da görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda mortalite hızı erkeklerde 10,4/1000,
kadınlarda 10,0/1000 dir. 5-14 yaş grubunda bu hız erkeklerde 0,8/1000, kadınlarda 0,7/1000 dir. 15-29 yaş
grubunda ise ölüm hızı erkeklerde 1,7/1000, kadınlarda 1,2/1000 olarak saptanmıştır. 30-44 yaş grubunda bu
oranlar sırasıyla 2,8/1000 ve 2,4/1000; 45-59 yaş grubunda 9,7/1000 ve 7,2/1000; 60-69 yaş grubunda
29,8/1000 ve 21,2/1000; 70-79 yaş grubunda 68,4/1000 ve 55,2/1000; 80+ yaş grubunda 189,2/1000 ve
172,9/1000 dir.
Grafik 3.27 Türkiye Kırsal Alanda Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
50.000
45.000
40.000
35.000
30.000
Ölüm Sayısı 25.000
Grup III
Grup II
Grup I
20.000
15.000
10.000
5.000
0
0-4
5-14 15-29 30-44 45-59 60-69 70-79
80+
Yaş Grupları
Grup II: Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim Sistemi Hastalıkları,
154
yaş grubunda III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 592 olarak hesaplanmıştır. 5-14 yaş grubunda ise ölenlerin
1,272 si I.grup hastalıklar, 1,621’i II.grup hastalıklar nedeniyle gerçekleşmiştir. Bu yaş grubunda III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,084 dür. 15-29 yaş grubu incelendiğinde I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı
2,068; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3,878 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3,098 olarak
hesaplanmıştır. 30-44 yaş grubunda ise I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,567; II.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 8,753, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,211 olarak hesaplanmıştır. 45-59 yaş grubu için
I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,666; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 22,178, III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,025 dür. 60-69 yaş grubunda 1,784 kişi I.grup hastalıklardan, 37,069 kişi
II.grup hastalıklardan, ve 800 kişi III.grup hastalıklardan ölmüşlerdir. 70-79 yaş grubunda I.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 1,923, II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 46,169, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı ise
591 dür. 80 yaş ve üzeri grupta I.grup hastalıklardan 1,399, II.grup hastalıklardan 35,042 ve III.grup
hastalıklardan 497 ölüm gerçekleşmiştir.
Tablo 3.37 Türkiye Kırsal Alanda Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye)
Erkek
Kanserler
Solunum sist. hast.
Maternal ve Perinatal Nedenler
Yaralanmalar
Diyabetes Mellitus
Diğer Grup II* Hastalıklar
Kas İskelet Sistemi Hast.
HIV/AIDS
Kadın
Toplam
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
47681
14534
9725
10934
6276
5997
3584
1730
1600
1373
1144
583
28
7
0
45,33
13,82
9,24
10,39
5,97
5,70
3,41
1,64
1,52
1,31
1,09
0,55
0,03
0,01
0,00
48200
9775
10221
6599
6074
2899
3058
2860
1656
1880
882
910
44
3
0
50,70
10,28
10,75
6,94
6,39
3,05
3,22
3,01
1,74
1,98
0,93
0,96
0,05
0,00
0,00
95880
24309
19946
17532
12351
8897
6642
4589
3256
3254
2027
1493
72
10
0
47,88
12,14
9,96
8,75
6,17
4,44
3,32
2,29
1,63
1,62
1,01
0,75
0,04
0,00
0,00
*Diğer Grup II hastalıklar içerisinde KHY listesinde yer alan deri hastalıkları, ağız ve diş sağlığı
bozuklukları ve konjenital anomaliler bulunmaktadır.
155
Grafik 3.28 Türkiye Kırsal Alanda Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
HIV/AIDS
Kardiovasküler
Yaralanmalar
Kanserler
Kronik solunum
Diyabet
Sindirim
Genitoüriner
Diğer grup II
Erkek
Nöropsikiyatrik
Kadın
Kas-iskelet
Duyu organları
-
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
120.000
Toplam ölüm
Tablo 3.37 ve Grafik 3.28’de görüldüğü üzere, Türkiye kırsal alanda ölüm nedenleri arasında ilk sırayı
95,880 ölümle kardiyovasküler hastalıklar almaktadır. Kardiyovasküler hastalıklar grubunda iskemik kalp
hastalıkları, serebrovasküler hastalıklar ve romatizmal kalp hastalıkları, inflamatuar ve hipertansif kalp
hastalıklar yer almaktadır. Bu rakam erkeklerde 47,681, kadınlarda 48,200’dur. İkinci sırada toplam 24,309
ölümle kanserler izlemektedir. Kanser ölümleri erkeklerde 14,534, kadınlarda 9,775’ dir. Üçüncü temel hastalık
grubu ise toplamda 19,946, erkeklerde 9,725, kadınlarda 10,221 ile HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon
hastalıklarıdır.
156
Grafik 3.29 Türkiye Kırsal Alanda Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Erkeklerde
toplam ölüm:
105.197
Diğer Enfeksiyon
9%
HIV/AIDS
0%
Duyu Organları
0%
Kas iskelet
0%
Beslenme
Bozuklukları
1%
Nöropsikiyatrik
1%
Diğer Grup
1%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Kardiyovasküler
45%
Perinatal
6%
Diabet
2%
Yaralanmalar
6%
Solunum
Sistemi
Hast.
Kronik
Solunum
10%
10%
Kanserler
14%
Grafik 3.29 da görüldüğü üzere, 2000 yılında kırsal alanda erkeklerde toplam 105,197 ölüm
gerçekleşmiştir. Sıralamada kardiyovasküler hastalıklar %45 ile ilk sırada yer almaktadır. Bu sırayı %14 ile
kanserler ve %10 ile solunum sistemi hastalıkları takip etmektedir. Bir sonraki neden ise %9 ile HIV/AIDS
dışındaki enfeksiyon hastalıkları, daha sonra %6 ile perinatal nedenler (düşük doğum ağırlığı, asfiksi, doğum
travması ve diğer perinatal nedenler) ve yaralanmalardır.
157
Grafik 3.30 Türkiye Kırsal Alanda Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı
Kadınlarda toplam ölüm:
95.062
Kas iskelet
0%
Duyu Organları
0%
1%
Nöropsikiyatrik
2%
Diğer Grup
1%
HIV/AIDS
0%
Genitoüriner
2%
Diğer Enfeksiyon
11%
Sindirim
3%
6%
Kardiyovasküler
51%
Diabet
3%
Yaralanmalar
3%
Solunum
Sistemi Hast.
Kronik Solunum
7%
7%
Kanserler
10%
Grafik 3.30’da görüldüğü üzere kırsal alan kadınlarda meydana gelen 95,062 ölümün %51’i
kardiyovasküler nedenlere bağlıdır. Kardiyovasküler hastalıkları sırasıyla %11 ile HIV/AIDS dışındaki diğer
enfeksiyonlar,%10 ile kanserler ve %7 ile solunum sistemi hastalıkları takip etmektedir.
158
toplam ölüm oranı
Toplam ölümler içerisinde hastalık gruplarının % dağılımı
Grafik 3.31 Türkiye Kırsal Alanda Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde Dağılımının
Türkiye)
100%
80%
60%
40%
Grup III
20%
Grup II
Grup I
0%
TürkiyeAlan
Kırsal
Avrupa
Eur Birliği
Avrupa
Gelişmiş
Gelişmekte
hastalıklar
Grup II: Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim Sistemi Hastalıkları,
Grafik 3.31’de Türkiye Kırsal Alanda gerçekleşen ölümlerin üç hastalık grubuna göre yüzde dağılımı
ve bu dağılımın Avrupa Birliği, gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülke paternleri ile karşılaştırılması
sunulmaktadır. Türkiye ölüm nedenleri, YLL, YLD ve DALY tahminlerinin gelişmiş, gelişmekte olan ve
Avrupa ülkelerine özgü verilerle karşılaştırılması ile hazırlanan bu grafiklerdeki verilerin kaynağı DSÖ,
Cenevre Ofisi, “Global Programme on Evidence for Health Policy” bölümünün verilerinden oluşmaktadır.
Kırsal Alanda ölüm nedenlerinin gelişmekte olan ülkelerden çok gelişmiş ülkelere benzer bir dağılıma sahip
olduğu saptanmıştır.
Kırsal Alanda ölümlerin %17’si I. grup hastalıklara bağlı olarak oluştuğu %79’u II. grup
hastalıklara ve %4’ü III. grup hastalıklara bağlıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde I.grup hastalıklar % 6.3,
II.grup hastalıklar % 85.6, III. Grup hastalıklar ise tüm ölüm nedenleri içerisinde % 8.1’lik bir dağılıma
sahiptir. Gelişmiş ülkelerde toplam ölümlerin %7.0’si I. grup, %86’sı II. grup, %7’si III. grup
nedenlere,gelişmekte olan ülkelerde %41’i I. grup, %50’si II. grup ve %9’u III. grup ölüm nedenlere bağlıdır.
3.2.7.1 Türkiye Kırsal Alan Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye’deki ölüm nedenleri ayrıntılı olarak yaş gruplarına ve kentsel, kırsal dağılıma göre ayrı ayrı
sunulmaktadır. Tablo 3.38’de 0-14 yaş kırsal alan için cinsiyete göre ölüm nedenleri verilmektedir.
159
Tablo 3.38 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda Cinsiyete
Toplam
1
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
2
Enfeksiyonları
5 Menenjitler
6 Kızamık
7 Trafik Kazaları
Üst Solunum Yolu
8
Enfeksiyonları
9 Tüberküloz
11 Lösemi
Lenfomalar ve Multiple
14
Myeloma
16 Hepatit B
17 Boğulmalar
18 Düşmeler
19 Yanıklar
20 Nefrit ve Nefrozlar
% Erkekler
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
13,2 Enfeksiyonları
2,8 Kızamık
2,5 Menenjitler
Üst Solunum Yolu
Tüberküloz
1,5 Enfeksiyonları
Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları 1,5 Protein Enerji Malnütrisyonu
Protein Enerji Malnütrisyonu
1,2 Tüberküloz
Lösemi
0,9 Lösemi
%
Alt Solunum
2,9 Menenjitler
2,3 Kızamık
14,5
10,1
5,8
3,4
2,9
2,1
1,7
1,4
1,4
1,0
0,8
2,0
1,6
1,3
1,1
0,9
0,7 Lenfomalar ve Multiple Myeloma
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
Boğulmalar
Hepatit B
Düşmeler
Nefrit ve Nefrozlar
Yanıklar
Lenfomalar ve Multiple
0,4 Myeloma
0,4 Hepatit B
0,3 Zehirlenmeler
0,3 Yanıklar
0,2 Epilepsi
38,5
0,7
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
Tablo 3.38’de 0-14 yaş grubu çocuklarda kırsal alandaki ölüm nedenleri verilmiştir. Tabloda görüldüğü
üzere toplamda, %39,4’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler erkeklerde %40,3,
kadınlarda %38,5’dir. İkinci ölüm nedeni olan alt solunum yolu enfeksiyonları erkeklerde %13,2, kadınlarda
%14,5 toplamda %13,8 olarak saptanmıştır. İshal ile seyreden hastalıklar toplamda %9,8, erkeklerde %9,6,
kadınlarda %10,1 olarak belirlenmiştir. Konjenital anomaliler %6,4 ile dördüncü sırada yer almaktadır.
Kadınlarda kızamığa bağlı ölümler ölüm nedenleri arasında beşinci sırada yer alırken (%3,4) bu oran erkek
çocuklarda %2,3 ile yedinci sırada yer almaktadır. Menenjit’e bağlı ölümler ise erkeklerde beşinci sırada
(%2,8), kadınlarda altıncı sırada (%2,9) görülmektedir. Protein enerji malnütrisyonuna bağlı ölümler toplamda
%1,4 ile onuncu sırada görülürken bu oranlar sırasıyla erkeklerde %1,2, kadınlarda %1,6 olarak saptanmıştır.
160
Tablo 3.39 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda Cinsiyete
1
2
3
Toplam
Trafik Kazaları
Kanseri
% Erkekler
4,3 Kanseri
% Kadınlar
%
16,1
11,7
6,1
5,8
4,1
5,2
Meme Kanseri
4,3
2,7
Tüberküloz
3,8
3,7
3,6
3,5
3,2
3,0
2,5
2,1
2,0
3,7
6
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
3,1
Tüberküloz
2,3
7
8
9
10
11
12
13
Tüberküloz
Diabetes mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
Mide Kanseri
Meme kanseri
3,0
2,7
2,4
2,0
2,0
1,9
1,9
2,1
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
1,9
14
1,6
1,6
Peptik Ülser
2,0
15
Lösemi
myeloma
Peptik Ülser
Nefrit ve Nefrozlar
Şiddet
Lösemi
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
myeloma
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Maternal Nedenler
Trafik Kazaları
Nefrit ve Nefrozlar
KOAH
Mide Kanseri
1,6
1,6
1,6
16
17
Maternal Nedenler
1,5
1,5
Siroz
1,6
1,5
18
19
20
Siroz
KOAH
Şiddet
1,4
1,4
1,3
Astım
1,4
1,3
1,1
Kanseri
Astım
myeloma
Over kanseri
4
5
1,6
1,5
1,5
1,5
1,4
Tablo 3.39’da 15-59 yaş grubunda Türkiye kırsal alan için kadın ve erkeklerde ölüm nedenleri
verilmektedir. Tabloda görüldüğü üzere, 15-59 yaş ölüm nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları
yer almaktadır (%21,3). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %25,3 ve %16,1’tür. Her iki cinsiyette de
ölüm nedenleri arasında ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar toplamda %10,3,
erkeklerde %9,2 ve kadınlarda %11,7’ tir. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı ise toplamda trafik kazaları (%4,3)
alırken, erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri (%6,1) ve kadınlarda ise romatizmal kalp hastalıklarının
(%5,8) aldığı görülmektedir. Toplamda bu yaş grubunda dördüncü sırada trakea, bronş ve akciğer kanseri
(%4,1), erkeklerde trafik kazaları (%5,2) kadınlarda ise meme kanseri (%4,3) olarak saptanmıştır.
161
Tablo 3.40 Türkiye Kırsal Alanda Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta Cinsiyete
1
2
3
4
Toplam
%
26,1
Serebrovasküler Hastalıklar 20,5
KOAH
9,8
4,2
5
6
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Kanseri
Mide Kanseri
7
8
9
10 Peptik Ülser
11
12
13
14
Mesane Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Siroz
15 Meme Kanseri
16 Düşmeler
17
myeloma
Alzeheimer ve diğer
18
demanslar
19 Prostat Kanseri
20 Karaciğer Kanseri
Erkekler
KOAH
3,5 Kanseri
Alt Solunum Yolu
2,6 Enfeksiyonları
Diabetes mellitus
2,4
1,4 Mide Kanseri
1,1 Mesane Kanseri
1,0
0,9
0,9
0,9
Prostat Kanseri
Peptik Ülser
Siroz
Düşmeler
0,9
0,8 Karaciğer kanseri
0,7
0,7
Nefrit ve Nefrozlar
Ağız ve Orofarinks Kanseri
0,7 myeloma
0,5 Özefagus Kanseri
%
Kadınlar
13,8 KOAH
3,9
3,4
2,2
1,9
1,7
1,6
1,3
1,1
1,0
1,0
0,8
0,8
0,6
0,6
0,6
0,6
Diabetes Mellitus
Alt solunum Yolu
Enfeksiyonları
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
%
27,4
21,2
5,6
4,2
3,6
3,5
2,9
1,8
1,3
Mide Kanseri
1,2
Peptik Ülser
1,0
Düşmeler
0,9
0,9
Alzeheimer ve diğer demanslar 0,9
Kanseri
0,9
Over kanseri
0,8
Siroz
myeloma
Lösemi
0,8
0,7
0,6
0,4
Tablo 3.40’da görüldüğü üzere bu yaş grubunda da en önemli ölüm nedeni iskemik kalp hastalıklarıdır
(toplamda %26,1, erkeklerde %24,9, kadınlarda %27,4). İkinci sırayı (toplamda %20,5, erkeklerde %19,9 ve
kadınlarda %21,2) serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır (toplamda %9,8,
erkeklerde %13,8, kadınlarda %5,6). Diabetes mellitus toplamda %2,7 ile altıncı ölüm nedeni olarak
saptanmıştır. Kadınlarda bu oran %3,5 ile altıncı sırada yer almaktadır.Nefrit ve nefrozlar toplamda ölüm
nedenleri arasında on ikinci sırada iken kadınlarda bu sıralama dokuzuncu ölüm nedenine çıkmıştır(%1,3).
Erkeklerde prostat ve mesane kanserinin 60 yaş üzeri grupta ilk yirmi ölüm nedeni arasında yer aldığı
görülmektedir (Sırasıyla %1,3, %1,6). Tabloda görüldüğü üzere lenfomalar ve multiple myeloma %0,7’lik bir
yüzde ile on yedinci ölüm nedeni arasında yer almaktadır.
3.2.8 Türkiye Beş Bölgeye Göre Ölüm Nedenleri Analizi
Türkiye’nin bölgelere yönelik ölüm nedenlerinin analizinde ilk aşama Türkiye’de beş bölgeye ait
yaşam tablolarının geliştirilmesidir. Bulguların ilk bölümünde sunulan yaşam tablolarından her bölgede
yaşayan erkek ve kadınlar için yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızları elde edilmiştir. Daha sonra, Türkiye bölgeleri
için üç grup hastalık oranları Türkiye kentsel alan için gerçekleştirilmiş dağılım dikkate alınarak bu kez, farklı
beş bölge için yeniden yapılmıştır. Bir sonraki aşama, Batı, Güney, Orta, Kuzey, Doğu Bölgesi için kişi başına
düşen gayri safi yurtiçi hasılanın bulunmasıdır. Bu amaçla her bölgede yer alan illerin 2000 yılı kişi başına
düşen gayri safi yurtiçi hasılaları listelenmiş ve Amerikan Dolarına dönüştürülerek ortalamalar hesap edilmiştir.
Hesaplamalar sonucu, bölgelere göre ortalama kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasılalar; Batı Bölgesi için
3710$, Güney Bölgesi için 2701$, Orta Bölge için 2562$, Kuzey Bölgesi için 2220$ ve Doğu Bölgesi için ise
1354$’dır.
162
Her bölge için yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızları, yaş ve cinsiyete özgü hastalık örüntüleri ve gene her
bölge için ayrı ayrı elde edilen kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasılalar, CODMOD programı için gerekli
olan değişkenlerdir.
Bu üç değişkenin CODMOD programına girilmesi ile üç grup altında incelediğimiz hastalıklara
yönelik Türkiye beş bölge için ölüm nedenleri dağılımı elde edilmiştir.
Şekil 3.1-3.5 arasında beş bölge için KHY hastalık gruplarına ve erkek ve kadınlara göre ölüm
nedenleri dağılımları verilmektedir. Şekil 3.1’de Batı Bölgesi için üç grup hastalığa göre ölüm nedenleri
dağılımı sunulmaktadır. Şekilde görüldüğü üzere enfeksiyon hastalıkları, maternal ve perinatal nedenler ve
beslenme yetersizliği bozukluklarının yer aldığı birinci grup hastalıklar
çocukluk döneminde artış
göstermektedir. Kadınlarda I. Grup hastalıklar doğurganlık döneminde tekrar bir pik oluşturmakta, 35 yaş
sonrası ise erkeklerde görülen trendi izlemektedir. Kronik hastalıkların yer aldığı II. Grup hastalıklar ve
yaralanma ve travmaların yer aldığı III. Grup hastalıkların dağılımı erkek ve kadınlarda aynı
özelliktedir.Yaralanma ve travmaların yer aldığı III.grup hastalıklar erkeklerde 15-25 yaş arası %45’lere varan
bir pik oluştururken, kadınlarda aynı yaş döneminde ortaya çıkan artış en fazla %30’a ulaşmaktadır. Bilindiği
üzere kişinin kendini yaralaması ve özellikle trafik kazaları olmak üzere kasti olan ve olmayan yaralanmalar,
erkeklerde kadınlara göre daha sık görülmektedir.
Şekil 3.2’de Güney Bölgesinde erkek ve kadınlarda üç hastalık grubunun yaş gruplarına göre dağılımı
verilmektedir. Erkek ve kadınlarda görülen dağılım Batı Bölgesinden farklılık göstermemektedir. Şekil 3.3 ve
Şekil 3.4’de Orta ve Kuzey Bölgelerinin hastalık gruplarının yaş gruplarına ve cinsiyete göre dağılımı
sunulmaktadır. Bu bölgelerde kadınlarda doğurganlık döneminde artış gösteren anneye ait nedenler Batı
Bölgesi ile Güney Bölgesine göre daha fazla bir artış göstermektedir. Aynı şekilde yaralanma ve travmaların
yer aldığı III. Grup hastalıklardaki 15-25 yaş arası artış her iki cinsiyette de diğer bölgelere göre %3-5’lik
düşük bir yüzde dağılımı göstermektedir.
Şekil 3.5’de Türkiye Doğu Bölgesine ait hastalık grubu dağılımları yaş grupları ve cinsiyete göre
sunulmaktadır. Görüldüğü üzere enfeksiyon hastalıkları ve perinatal, maternal nedenlerin yer aldığı I. Grup
hastalıkların dağılımı Türkiye’nin diğer bölgelerine göre çocukluk döneminde %90’lara, aynı şekilde
kadınlarda, doğurganlık döneminde görülen pikte %30’lara ulaşmaktadır.
163
Şekil 3.1 Türkiye Batı Bölgesinde Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı
% Dağılım - Erkek
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
E00 E01 E05 E10 E15 E20 E25 E30 E35 E40 E45 E50 E55 E60 E65 E70 E75 E80 E85
Yaş Grupları
% Dağılım - K adın
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
K00
K01 K05 K10
K15 K20 K25
K30
K35
K40 K45
K50
K55 K60
K65
K70
K75 K80
K85
Yaş Gr u p lar ı
164
Şekil 3.2 Türkiye Güney Bölgesinde Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
E00 E01 E05
E10 E15 E20 E25 E30 E35
E40 E45 E50 E55 E60 E65 E70
E75 E80 E85
Yaş Grupları
% Dağılım - Kadın
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
K00 K01 K05 K10 K15 K20 K25 K30 K35 K40 K45 K50 K55 K60 K65 K70 K75 K80 K85
Yaş Grupları
165
Şekil 3.3 Türkiye Orta Bölgede Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
E00 E01 E05 E10 E15 E20 E25 E30 E35
E40 E45 E50 E55 E60 E65 E70 E75 E80 E85
Yaş Grupları
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Yaş Grupları
166
Şekil 3.4 Türkiye Kuzey Bölgesinde Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Yaş Grupları
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Yaş Grupları
167
Şekil 3.5 Türkiye Doğu Bölgesinde Erkek ve Kadınlarda Hastalık Gruplarının Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Yaş Grupları
Grup 1
Grup 2
Grup 3
100%
90%
80%
% Dağılımı
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Yaş Grupları
168
3.2.8.1 Batı Bölgesi Ölüm Nedenleri
Bu bölümde Türkiye Batı Bölgesi erkek ve kadınlarda farklı yaş gruplarında ölüme neden olan ilk 20
neden sunulmaktadır. Türkiye Batı Bölgesi cinsiyet ve yaş gruplarına göre KHY listesinde yer alan hastalıklara
yönelik ölüm nedenleri Ek 10’da verilmektedir. Batı Bölgesi ölüme neden olan ilk yirmi neden, yaşa, cinsiyete
ve nedene özel ölüm hızları Tablo 3.41-Tablo 3.47 ‘de sunulmaktadır.
Tablo 3.41 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Ölüm nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Serebrovasküler Hastalık
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
Trafik Kazaları
Nefrit ve Nefrozlar
Meme Kanseri
İnflamatuar Kalp Hastalığı
Romatizmal Kalp Hastalığı
Lenfoma ve Multiple Miyelom
Lösemi
Düşmeler
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
Toplam
ölümler (%)
24,4
16,4
5,9
3,5
3,3
3,0
3,0
2,3
1,9
1,6
1,2
1,1
1,0
1,0
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
0,8
Türkiye Batı Bölgesinde tüm yaş gruplarında, erkek ve kadınlarda en önemli ölüm nedeni iskemik kalp
hastalığıdır (%24,4). Sıralamada serebrovasküler hastalıklar ikinci sırada yer alırken (%16,4), KOAH üçüncü
sıradadır (%5,9). Dördüncü sırada alt solunum yolu enfeksiyonları (%3,5), beşinci sırada hipertansif kalp
hastalığı (%3,3), altıncı sırada perinatal nedenler (%3,0) yer almaktadır.
169
Tablo 3.42 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre % Dağılımı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
KOAH
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Mesane Kanseri
Lösemi
Prostat Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Düşmeler
Tüberküloz
Karaciğer Kanseri
%
22,6
16,0
8,2
4,9
3,1
3,1
3,0
2,7
1,7
1,6
1,3
1,1
1,1
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
0,8
0,8
Kadınlar
KOAH
Diabetes Mellitus
Perinatal nedenler
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Trafik Kazaları
Mide Kanseri
Düşmeler
Over Kanseri
%
26,4
16,8
3,9
3,6
3,4
3,1
3,0
2,3
1,6
1,5
1,4
1,1
1,0
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
0,8
Batı Bölgesinde tüm yaş gruplarında erkek ve kadınlarda birinci ölüm nedeninin iskemik kalp
hastalıkları olduğu görülmektedir. Erkeklerde ölümlerin %22,6’sı iskemik kalp hastalıklarına bağlı olurken bu
oran kadınlarda %26,4’dür. İkinci sırada olan serebrovasküler hastalıklardaki bu yüzdeler sırasıyla %16,0 ve
%16,8’dir.
Eldeki tüm mevcut verilerin değerlendirilmesi ile geliştirilen Batı Bölgesi ölüm nedenlerinin
dağılımında erkek ölümlülüğünde üçüncü sırada KOAH (%8,2) yer aldığı görülmektedir. Bu kadınlarda
%3,4’lük bir yüzde ile beşinci sıradadır. Trakea, bronş ve akciğer kanseri erkek ölümleri arasında %4,9’luk bir
yüzde ile dördüncü sırada yer alırken, kadınlarda meme kanseri ölüm nedenleri arasında sekizinci sırada
görülmektedir. Her iki grupta da trafik kazaları önemli ölüm nedenleri arasında belirlenmiş olup, erkeklerde
sekizinci sırada, kadınlarda onüçüncü sırada yer almaktadır. Ölüm nedenleri arasında önemli diğer bir neden ise
her iki grupta sırasıyla dokuzuncu ve altıncı sırada bulunan diabetes mellitusdur.
170
Grafik 3.32 Türkiye Batı Bölgesinde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
7,00
6,00
Ölüm/1000
5,00
Grup III
4,00
Grup II
3,00
Grup I
2,00
1,00
0,00
Toplam
Erkek
Kadın
Batı bölgesi için kaba ölüm hızı 6,2/1000 olarak hesaplanmıştır. Bu oran erkeklerde 6,6/1000,
kadınlarda 5,9/1000 dir. Ölümlerin hastalık gruplarına göre dağılımları Grafik 3.32’de verilmiştir. Toplamda
ölüm hızının ‰0,6’lık bir bölümünü I.Grup hastalıklar oluştururken ‰5,2’lik bölümünü II.Grup hastalıklar,
‰0,4’lük bölümünü III.Grup hastalıklar oluşturmaktadır. Tablo 3.43’de ölüm hızlarının cinsiyet, yaş ve
hastalık gruplarına göre dağılımı sunulmaktadır.
Tablo 3.43 Türkiye Batı Bölgesinde Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Özel Ölüm Hızlarının
Erkek
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Grup I
4,6
0,1
0,1
0,1
Grup II
1,6
0,3
0,6
Grup III
0,2
0,2
Grup I
4,4
Grup II
60-69
70-79
80+
0,3
0,9
2,1
8,8
1,7
7,2
26,1
62,6
167,5
0,8
0,4
0,4
0,8
1,0
4,2
0,1
0,1
0,1
0,2
0,5
2,0
8,0
1,5
0,2
0,4
1,2
4,6
16,1
45,2
151,1
Grup III
0,2
0,1
0,2
0,1
0,2
0,3
0,5
2,6
Erkek
6,4
0,6
1,5
2,2
7,9
27,7
65,7
180,4
Kadın
6,1
0,4
0,7
1,5
5,0
16,9
47,7
161,7
Kadın
171
Grafik 3.33 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000
2 0 0 ,0
1 8 0 ,0
1 6 0 ,0
ölüm/1000 Kişi
1 4 0 ,0
1 2 0 ,0
E rk ek
1 0 0 ,0
K ad ın
8 0 ,0
6 0 ,0
4 0 ,0
2 0 ,0
0 ,0
0 -4
5 -1 4
1 5 -2 9
3 0 -4 4
4 5 -5 9
6 0 -6 9
7 0 -7 9
80+
Y a ş G r up la r ı
Tablo 3.43 ve Grafik 3.33’de görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda mortalite hızı erkeklerde 6,4/1000,
kadınlarda 6,1/1000 dir. 5-14 yaş grubunda erkeklerde 0,6/1000, kadınlarda 0,4/1000 dir. 15-29 yaş grubunda
ise ölüm hızı erkeklerde 1,5/1000, kadınlarda 0,7/1000 dür. 30-44 yaş grubunda bu oranlar sırasıyla 2,2/1000 ve
1,5/1000; 45-59 yaş grubunda 7,9/1000 ve 5,0/1000; 60-69 yaş grubunda 27,7/1000 ve 16,9/1000; 70-79 yaş
grubunda 65,7/1000 ve 47,7/1000; 80+ yaş grubunda 180,4/1000 ve 161,7/1000 dir.
Grafik 3.34 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
4 0 .0 0 0
3 5 .0 0 0
3 0 .0 0 0
2 5 .0 0 0
Ö l ü m S a y ıs ı
2 0 .0 0 0
G ru p III
G ru p II
G ru p I
1 5 .0 0 0
1 0 .0 0 0
5 .0 0 0
0
0 -4
5 -1 4
1 5 -2 9
3 0 -4 4
4 5 -5 9
Y a ş G ru p la rı
6 0 -6 9
7 0 -7 9
80+
172
yaş grubunda III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 368 olarak hesaplanmıştır. 5-14 yaş grubunda ise ölenlerin
341 si I.grup hastalıklar, 952’si II.grup hastalıklar nedeniyle gerçekleşmiştir. Bu yaş grubunda III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 729 dur. 15-29 yaş grubu incelendiğinde I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı
793; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3,350 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3,596 olarak
ölenlerin sayısı 8,034, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,532 olarak bulunmuştur. 45-59 yaş grubu için
I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 757; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının 18,863 ve III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 917 olarak hesaplanmıştır. 60-69 yaş grubunda 892 kişi I.grup hastalıklardan,
26,545 kişi II.grup hastalıklardan, ve 673 kişi III.grup hastalıklardan ölmüştür. 70-79 yaş grubunda I.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,402, II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 36,018 ve III.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 503 dür. 80 yaş ve üzeri grupta I.grup hastalıklardan 1,479, II.grup hastalıklardan 28,121 ve
III.grup hastalıklardan 572 ölüm gerçekleşmiştir.
Tablo 3.44 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
Erkek
Kanserler
Solunum sist.hast.
Yaralanmalar
Diyabetes Mellitus
Kas iskelet sistemi hast.
HIV/AIDS
Duyu organ bozukları
Sayı
37707
13217
7529
4939
6400
2466
2172
1319
1332
1267
1047
249
24
12
7
Yüzde
47,32
16,59
9,45
6,20
8,03
3,09
2,73
1,66
1,67
1,59
1,31
0,31
0,03
0,02
0,01
Kadın
Sayı
39798
8091
4073
4762
2490
2259
2079
2113
1133
1176
823
340
33
3
2
Yüzde
57,53
11,70
5,89
6,88
3,60
3,27
3,01
3,05
1,64
1,70
1,19
0,49
0,05
0,00
0,00
Toplam
Sayı
77505
21308
11602
9701
8890
4725
4251
3432
2465
2443
1870
589
57
15
9
Yüzde
52,06
14,31
7,79
6,52
5,97
3,17
2,86
2,31
1,66
1,64
1,26
0,40
0,04
0,01
0,01
*Diğer Grup II hastalıklar içerisinde KHY listesinde yer alan deri hastalıkları, ağız ve
diş sağlığı bozuklukları ve konjenital anomaliler bulunmaktadır.
173
Grafik 3.35 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
HIV/AIDS
Diğer Enfeksiyonlar
Kardiovasküler
Yaralanmalar
Kanserler
Diyabet
Maternal ve Perinatal
Sindirim
Genitoüriner
Diğer Grup II
Erkekler
Nöropsikiatrik
Kadınlar
Beslenme Yetersizlikleri
Kas-İskelet
Duyu Organları
-
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
70.000
80.000
90.000
Toplam
2000'deÖlüm
toplam Ölüm
Tablo 3.44 ve Grafik 3.35’de görüldüğü üzere, Türkiye Batı Bölgesi ölüm nedenleri arasında ilk sırayı
77,505 ölümle kardiyovasküler hastalıklar almaktadır. Bu rakam erkeklerde 37,707, kadınlarda 39,798’dur.
İkinci sırada toplam 21,308 ölümle kanserler yer almaktadır. Kanser ölümleri erkeklerde 13,217, kadınlarda
8,091’ dir. Üçüncü temel hastalık grubu ise toplamda 11,602, erkeklerde 7,529, kadınlarda 4,073 ile solunum
sistemi hastalıklarıdır. Batı Bölgesinde ölümlerin büyük çoğunluğu kardiyovasküler hastalıklara bağlı olarak
ortaya çıkmaktadır. Bu oran erkeklerde Türkiye geneli ile yakın bir yüzde (Türkiye genelinde tüm erkek
ölümlerinin %43,89’ü, Batı Bölgesinde %47,32’si) izlerken, kadınlarda bu farkın daha fazla olduğu
görülmektedir (sırasıyla %52,27 ve %57,53).
174
Grafik 3.36 Türkiye Batı Bölgesinde Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
Erkeklerde toplam Ölüm:79687
HIV/AIDS
0%
6%
Duyu Organları
0%
Kas-İskelet
0%
0%
Nöropsikiatrik
1%
Diğer Grup II
2%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Perinatal
3%
Kardiovasküler
47%
Diyabet
2%
Solunum
sistemi Hastalıkları
9%
Kanserler
17%
Yaralanmalar
8%
Grafik 3.36’da yüzdeler mutlak sayılara yuvarlanarak sunulmuştur Grafik 3.35 36de görüldüğü üzere,
2000 yılında Batı Bölgesinde erkeklerde toplam 79,687 ölüm gerçekleşmiştir. Sıralamada kardiyovasküler
hastalıklar %47 ile ilk sırada yer almaktadır. Bu sırayı %17 ile kanserler ve %9 ile solunum sistemi hastalıkları
takip etmektedir. Bir sonraki neden ise %8 ile yaralanmalardır. HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıkları %6
ile beşinci neden, perinatal nedenler (düşük doğum ağırlığı, asfiksi ve doğum travması ve diğer nedenler) altıncı
en sık ölüm nedenidir (%3).
175
Grafik 3.37 Türkiye Batı Bölgesinde Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre
Yüzde
Kadınlarda toplam Ölüm: 69.175
7%
HIV/AIDS
0%
Duyu Organları
0%
Kas-İskelet
0%
Beslenme
Yetersizlikleri
0%
Nöropsikiatrik
1%
Diğer Grup II
2%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Kardiovasküler
57%
3%
Diyabet
3%
Solunum
Sistemi Hast.
Kronik
Solunum
6% 6%
Kanserler
12%
Yaralanmalar
4%
Batı Bölgesinde kadınlarda toplam 69,175 ölüm gerçekleşmiştir. Ölümlerde ilk sırayı %57 ile
kardiyovasküler hastalıklar alırken, ikinci sırada %12 ile kanserler, üçüncü sırada %7 ile HIV/AIDS dışındaki
enfeksiyon hastalıkları yer almaktadır. %6 ile solunum sistemi hastalıkları dördüncü sırada, beşinci sırada %4
ile yaralanmalar ve altıncı sırada maternal ve perinatal nedenler bulunmaktadır (%3). Perinatal nedenler düşük
doğum ağırlığı, asfiksi ve doğum travması ve diğer nedenler; maternal nedenler ise maternal hemoraji, maternal
sepsis, gebelik dönemindeki yüksek tansiyon, uzamış eylem, düşük ve diğer nedenlerdir.
176
Toplam
ölüm oranı
hastalık
gruplarının % dağılımı
Grafik 3.38 Türkiye Batı Bölgesinde Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde
100%
80%
60%
40%
Grup III
Grup II
20%
Grup I
0%
Batı
Avrupa
EurBirliği
Gelişmiş
Gelişmekte
Grafik 3.38’de Türkiye Batı Bölgesinde gerçekleşen ölümlerin üç hastalık grubuna göre yüzde dağılımı
ve bu dağılımın Avrupa Birliği, gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülke paternleri ile karşılaştırılması
sunulmaktadır. Batı Bölgesinde ölüm nedenlerinin gelişmekte olan ülkelerden çok gelişmiş ülkelere benzer bir
dağılıma sahip olduğu saptanmıştır. Batı Bölgesinde ölümlerin %10’u I. grup hastalıklara, %84’ü’u II. grup
hastalıklara ve %6’sı III. grup hastalıklara bağlıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde I.grup hastalıklar % 6.3, II.grup
hastalıklar % 85.6, III. Grup hastalıklar ise tüm ölüm nedenleri içerisinde % 8.1’lik bir dağılıma sahiptir.
Gelişmiş ülkelerde toplam ölümlerin %7.0’si I. grup, %86’sı II. grup, %7’si III. grup nedenlere,gelişmekte olan
ülkelerde %41’i I. grup, %50’si II. grup ve %9’u III. grup ölüm nedenlere bağlıdır.
Türkiye ölüm nedenleri, YLL, YLD ve DALY tahminlerinin gelişmiş, gelişmekte olan ve Avrupa
Birliği ülkelerine özgü verilerle karşılaştırılması ile hazırlanan bu grafiklerdeki verilerin kaynağı DSÖ, Cenevre
Ofisi, “Global Programme on Evidence for Health Policy” bölümünün verilerinden oluşmaktadır.
3.2.8.1.1 Batı Bölgesi Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye Batı Bölgesi ölüm nedenleri ayrıntılı olarak yaş gruplarına ve cinsiyete göre ayrı ayrı
sunulmaktadır. Tablo 3.45’de 0-14 yaş grubunda Batı Bölgesi için cinsiyete göre ölüm nedenleri verilmektedir.
177
Tablo 3.45 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
14
Toplam
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjit
Kızamık
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Lösemi
Tüberküloz
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
15
16
17
18
19
20
Boğulmalar
Düşmeler
Yanıklar
Zehirlenmeler
Epilepsi
Astım
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
%
Erkekler
Alt Solunum Yolu
2,4 Menenjit
1,9 Lösemi
Üst Solunum Yolu
1,6 Enfeksiyonları
1,5 Kızamık
1,1 Serebrovasküler Hastalık
1,1 Tüberküloz
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
Boğulmalar
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Düşmeler
Astım
Yanıklar
Hepatit B
%
Kadınlar
Alt Solunum Yolu
2,3 Kızamık
1,6 Menenjit
Üst Solunum Yolu
1,6 Enfeksiyonları
1,3 Lösemi
0,6 Tüberküloz
Lenfoma ve Multiple
0,6 Miyelom
%
31,4
16,5
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,2
0,4
0,4
0,4
0,3
0,3
0,3
Yanıklar
Zehirlenmeler
Epilepsi
Düşmeler
Hepatit B
Astım
13,3
7,3
2,8
2,5
2,4
1,6
1,4
1,3
1,2
1,0
1,0
0,5
Tablo 3.45’de 0-14 yaş grubu çocuklarda ölüm nedenleri verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere
toplamda, %32,0’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler sırasıyla erkekte
%32,5 ve kadında %31,4’dır. İkinci ölüm nedeni olan konjenital anomaliler erkeklerde %16,6, kadınlarda
%16,5 toplamda %16,5 olarak saptanmıştır. Toplamda alt solunum yolu enfeksiyonları %12,5 ile üçüncü
sırada yer alırken, ishal ile seyreden hastalıklar toplamda %7,0, erkeklerde %6,8, kadınlarda %7,3 olarak
belirlenmiştir. Kadınlarda kızamığa bağlı ölümler, ölüm nedenleri arasında altıncı sırada yer alırken
(%2,5) bu oran erkek çocuklarda %1,3 ile dokuzuncu sırada yer almaktadır. Menenjite bağlı ölümler ise
toplamda ve erkeklerde altıncı sırada (toplamda %2,4, erkeklerde %2,3) yer alırken, kadınlarda %2,4 ile
yedinci sırada görülmektedir. Protein enerji malnütrisyonuna bağlı ölümler toplamda onikinci sırada
saptanırken (%1,0), bu oranlar sırasıyla erkeklerde %0,8, kadınlarda %1,2 olarak belirlenmiştir.
178
Tablo 3.46 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Toplam
Trafik Kazaları
Romatizmal Kalp
Hastalığı
Trakea, Bronş ve Akciğer
Kanseri
Diabetes Mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Lösemi
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Şiddet
%
24,0
9,9
5,4
Erkekler
Trafik Kazaları
%
25,7
11,1
6,7
3,7
5,0 Meme Kanseri
4,6
3,5
2,4
2,2
1,9
1,9
2,3
2,2
2,1
1,9
1,9
Meme Kanseri
Tüberküloz
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Peptik Ülser
Astım
Karaciğer Kanseri
1,8
1,7
1,7
Tüberküloz
Peptik Ülser
1,6
1,5
1,4
Diabetes Mellitus
Trafik Kazaları
Nefrit ve Nefrozlar
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Tüberküloz
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Astım
Peptik Ülser
3,8
3,2
2,8
2,6
1,9
1,8
1,8
Şiddet
Lösemi
Nefrit ve Nefrozlar
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Diabetes Mellitus
1,5
1,5
1,3
1,3
1,2
1,1
Karaciğer Kanseri
Astım
KOAH
1,4
1,4
1,3
1,1
1,1
0,9
Lösemi
Over Kanseri
Maternal Nedenler
Karaciğer Sirozu
Karaciğer Kanseri
1,4
1,4
1,4
1,2
1,1
1,0
1,8
1,7
Kadınlar
%
21,2
7,7
6,6
1,8
1,7
1,7
1,6
1,4
Tablo 3.46’da 15-59 yaş grubunda kadın ve erkeklerde ölüm nedenleri verilmektedir. Görüldüğü
üzere, 15-59 yaş ölüm nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer almaktadır (%24,0). Bu
oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %25,7 ve %21,2’dir. Her iki cinsiyette de ölüm nedenleri arasında
ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar toplamda %9,9 erkeklerde %11,1 ve
kadınlarda %7,7’dir. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı ise toplamda trafik kazaları (%5,4), erkeklerde yine
trafik kazaları (%6,7) kadınlarda ise romatizmal kalp hastalıklarının (%6,6) aldığı görülmektedir.
Kadınlarda dördüncü ölüm nedeni meme kanseri (%4,6) olarak saptanırken, erkeklerdeki neden %5,0 ile
trakea, bronş ve akciğer kanseridir.
179
Tablo 3.47 Türkiye Batı Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
KOAH
Hipertansif Kalp
Hastalığı
Trakea, Bronş ve
Akciğer Kanseri
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Diabetes Mellitus
İnflamatuar Kalp
Hastalığı
Mesane kanseri
Mide Kanseri
Kolon ve Rektum
Kanseri
Düşmeler
Meme Kanseri
%
28,1
21,2
8,8
0,9
15
Nefrit ve Nefrozlar
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
0,8
16
Prostat Kanseri
17
18
19
Peptik Ülser
Ağız ve Orofarniks
Kanseri
Karaciğer Sirozu
20
Karaciğer Kanseri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
4,4
3,2
2,8
2,6
1,2
1,1
1,1
1,0
1,0
1,0
Erkekler
KOAH
Kanseri
%
24,7
20,9
13,2
Kadınlar
KOAH
%
31,4
21,6
4,5
5,6
4,4
Diabetes Mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Meme Kanseri
İnflamatuar Kalp
Hastalığı
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
3,2
Hipertansif Kalp Hastalığı 4,3
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
2,4
Diabetes Mellitus
1,9
Mesane Kanseri
Prostat Kanseri
İnflamatuar Kalp
Hastalığı
Mide Kanseri
Düşmeler
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
1,8
1,5
1,2
1,1
1,0
1,0
0,7
0,7
0,8
Karaciğer Kanseri
Kanseri
0,6
Nefrit ve Nefrozlar
0,6
0,5
0,5
Karaciğer Sirozu
Özafagus Kanseri
0,6
0,6
0,5
Trafik Kazaları
0,6
0,7
Düşmeler
Over Kanseri
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Kanseri
Peptik Ülser
Alzheimer ve diğer
Demanslar
Karaciğer Sirozu
Mesane kanseri
Kanseri
3,2
2,0
1,3
1,2
1,2
1,1
0,9
0,9
0,9
0,8
0,7
0,4
0,4
0,4
0,4
Tablo 3.47’de 60 yaş ve üzeri grubun ölüm nedenlerinin dağılımı sunulmaktadır. Tabloda
görüldüğü üzere bu yaş grubunda da en önemli ölüm nedeni iskemik kalp hastalıklarıdır (%28,1). İkinci
sırayı %21,2 ile serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır (%8,8).
Dördüncü sırada erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri, kadınlarda hipertansif kalp hastalığı
bulunmaktadır.
3.2.8.2 Güney Bölgesi Ölüm Nedenleri
Bu bölümde Türkiye Güney Bölgesi erkek ve kadınlarda farklı yaş gruplarında ölüme neden olan
ilk 20 neden sunulmaktadır. Türkiye Güney Bölgesi cinsiyet ve yaş gruplarına göre KHY listesinde yer
alan hastalıklara yönelik ölüm nedenleri Ek 11’de verilmektedir. Güney Bölgesi ölüme neden olan ilk
yirmi neden, yaşa, cinsiyete ve nedene özel ölüm hızları Tablo 3.48-Tablo 3.54’de sunulmaktadır.
180
Tablo 3.48 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Ölüm nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
KOAH
Perinatal Nedenler
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu
Diabetes Mellitus
Trafik Kazaları
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefroz
Lösemi
Meme Kanseri
Peptik Ülser
Kolon ve rektum Kanserleri
22,1
15,1
5,8
4,3
3,8
3,0
2,8
2,8
2,5
2,3
1,8
1,4
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
1,0
1,0
0,9
Türkiye’de Güney Bölgesi tüm yaş gruplarında, toplamda en önemli ölüm nedeni iskemik kalp
hastalığıdır (%22,1). Sıralamada serebrovasküler hastalıklar, ikinci sırada yer alırken (%15,1), KOAH
%5,8 ile üçüncü sırada, Perinatal nedenler dördüncü sıradadır (%4,3). Beşinci sırada yer alan alt solunum
yolu enfeksiyonları (%3,8) ve altıncı sırada yer alan hipertansif kalp hastalıklarıdır (%3,0). Bu dağılım
Batı Bölgesine göre bazı farklılıklar göstermektedir. Örneğin Batı Bölgesinde perinatal nedenler altıncı
sırada yer alırken Güney Bölgesinde dördüncü sıraya yükseldiği görülmektedir. Batı Bölgesinde I.grup
hastalıklardan olan konjenital anomaliler ölüm nedenleri arasında onuncu sırada yer alırken, Güney
Bölgesinde bunun yedinci sıraya çıktığı görülmektedir.
181
Tablo 3.49 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
%
Kadınlar
%
KOAH
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Mide Kanseri
Lösemi
Mesane Kanseri
Lenfoma ve multiple miyelom
Peptik Ülser
Nefrit ve Nefrozlar
Tüberküloz
21,5
14,7
7,7
4,4
4,2
3,6
2,7
2,7
2,4
2,3
1,7
1,5
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
1,0
1,0
0,9
Perinatal Nedenler
KOAH
Diabetes Mellitus
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Trafik Kazaları
Lenfoma ve multiple miyelom
Peptik Ülser
Over Kanseri
Lösemi
22,8
15,7
4,3
4,2
3,6
3,2
3,0
2,9
2,6
2,2
1,5
1,5
1,4
1,3
1,1
1,1
0,9
0,8
0,8
0,8
Güney Bölgesinde tüm yaş gruplarında erkek ve kadınlarda birinci ölüm nedeninin iskemik kalp
hastalıkları olduğu görülmektedir. Erkeklerde ölümlerin %21,5’i iskemik kalp hastalıklarına bağlı olurken
bu oran kadınlarda %22,8’dir. İkinci sırada olan serebrovasküler hastalıklardaki bu yüzdeler sırasıyla
%14,7 ve %15,7’dir.
Eldeki tüm mevcut verilerin değerlendirilmesi ile geliştirilen Güney Bölgesi ölüm nedenlerinin
dağılımında erkek ölümlülüğünde üçüncü sırada KOAH’a bağlı solunum sistemi hastalıklarının (%7,7)
olduğu görülmektedir. Bu kadınlarda %3,6’lık bir yüzde ile beşinci sırada yer almaktadır. Trakea, bronş
ve akciğer kanseri erkek ölümleri arasında %4,4’lük bir yüzde ile dördüncü sırada yer alırken, kadınlarda
meme kanseri ölüm nedenleri arasında onuncu sırada görülmektedir.
182
Grafik 3.39 Türkiye Güney Bölgesinde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
7,00
6,00
ölüm/1,000 kişi
5,00
Grup III
4,00
Grup II
3,00
Grup I
2,00
1,00
0,00
Toplam
Erkek
Kadın
Grup I:
Bulaşıcı hastalıklar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizliğine bağlı ortaya
çıkan hastalıklar
Grup II: Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları,
Sindirim Sistemi Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar, Duyu Organ
Bozuklukları, Genito-üriner Sistem Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve
Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve Ağız ve Diş Sağlığı bozuklukları
Güney Bölgesi kaba ölüm hızı 5,7/1000 dir. Bu oran erkeklerde 6,2/1000, kadınlarda 5,2/1000
dir. Grafik 3.39’da Türkiye Güney Bölge ölüm hızlarının cinsiyet ve hastalık gruplarına göre dağılımı
sunulmaktadır. Toplamda ölüm hızının ‰0,7’lik bir bölümünü I.Grup hastalıklar oluştururken ‰4,7’lik
bölümünü II.Grup hastalıklar, ‰0,3’lük bölümünü III.Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.50 Türkiye Güney Bölgesinde Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Özel Ölüm
Hızlarının Dağılımı (Ölüm/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Erkek
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Grup I
4,9
0,1
0,1
0,1
Grup II
2,0
0,3
0,6
Grup III
0,2
0,2
Grup I
4,8
Grup II
60-69
70-79
80+
0,3
1,0
2,1
8,2
1,8
7,5
25,4
60,6
174,6
0,7
0,3
0,3
0,7
1,0
4,0
0,1
0,1
0,1
0,2
0,6
1,9
7,3
1,9
0,2
0,4
1,3
4,8
16,1
45,4
157,8
Grup III
0,2
0,1
0,2
0,1
0,1
0,2
0,4
2,3
Erkek
7,1
0,6
1,4
2,3
8,2
27,0
63,7
186,7
Kadın
6,9
0,4
0,6
1,6
5,2
16,9
47,7
167,2
Kadın
183
Grafik 3.40 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı
200,0
180,0
160,0
ölüm/1000 Kişi
140,0
120,0
Erkek
100,0
Kadın
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.50 ve Grafik 3.40’da görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda mortalite hızı erkeklerde
7,1/1000, kadınlarda 6,9/1000 dir. 5-14 yaş grubunda erkeklerde 0,6/1000, bu hız kadınlarda ise 0,4/1000
dir. 15-29 yaş grubunda ölüm hızı erkeklerde 1,4/1000, kadınlarda 0,6/1000 dür. 30-44 yaş grubunda bu
167,2/1000 dir.
Grafik 3.41 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
Göre Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
1 4 .0 0 0
1 2 .0 0 0
1 0 .0 0 0
8 .0 0 0
Ö lü m S a yıs ı
6 .0 0 0
4 .0 0 0
2 .0 0 0
0
0 -4
5 -1 4
1 5 -2 9
3 0 -4 4
4 5 -5 9
6 0 -6 9
7 0 -7 9
80+
G ru p I II
G ru p I I
G ru p I
Grup II: Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim Sistemi
Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve
Ağız ve Diş Sağlığı bozuklukları
184
0-4 yaş grubundaki ölüm sayıları incelendiğine 4,756 kişi ile en fazla ölümün I.grup
hastalıklardan oluştuğu görülmektedir. Bu yaş grubunda ikinci sırada 1,932 ile II.grup hastalıklar
bulunmaktadır. 0-4 yaş grubunda III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 197 olarak hesaplanmıştır. 5-14
yaş grubunda ise ölümlerin 204 si I.grup hastalıklar, 497’si II.grup hastalıklar nedeniyle gerçekleşmiştir.
Bu yaş grubunda III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 335 dir. 15-29 yaş grubu incelendiğinde I.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 341; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,386, III.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 1,180 olarak hesaplanmıştır. 30-44 yaş grubunda bu sıralama I.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 288; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3,245, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı
483 olarak bulunmuştur. 45-59 yaş grubu için I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 334; II.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısının 7,176 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 265 olarak
hesaplanmıştır. 60-69 yaş grubunda 354 kişi I.grup hastalıklardan, 9,647 kişi II.grup hastalıklardan, ve
209 kişi III.grup hastalıklardan ölmüştür. 70-79 yaş grubunda I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 437,
II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 11,524 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 148 dir. 80 yaş ve
üzeri grupta I.grup hastalıklardan 468, II.grup hastalıklardan 10,086 ve III.grup hastalıklardan 180 ölüm
gerçekleşmiştir.
Tablo 3.51 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
Erkek
Kanserler
Solunum sist. hast.
Yaralanmalar
Maternal ve perinatal Nedenler
Diabetes Mellitus
HIV/AIDS
Kadın
Toplam
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
13743
4751
2896
2347
2144
1282
961
851
507
486
417
133
8
2
3
45,01
15,56
9,49
7,69
7,02
4,20
3,15
2,79
1,66
1,59
1,37
0,44
0,03
0,01
0,01
13230
2817
1667
2083
853
1173
789
756
752
446
403
164
13
1
0
52,61
11,20
6,63
8,28
3,39
4,66
3,14
3,01
2,99
1,77
1,60
0,65
0,05
0,00
0,00
26973
7567
4563
4429
2997
2454
1751
1607
1259
932
820
296
21
3
3
48,45
13,59
8,20
7,96
5,38
4,41
3,15
2,89
2,26
1,67
1,47
0,53
0,04
0,01
0,01
*Diğer Grup II hastalıklar içerisinde KHY listesinde yer alan deri hastalıkları, ağız ve diş
sağlığı bozuklukları ve konjenital anomaliler bulunmaktadır.
185
Grafik 3.42 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete
Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye)
HIV/AIDS
Kardiovasküler
Yaralanmalar
Kanserler
Kronik solunum
Diyabet
Maternal and perinatal
Sindirim
Genitoüriner
Diğer grup II
Erkek
Nöropsikiyatrik
Kadın
Kas-iskelet
Duyu organları
-
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
Toplam ölüm
Kardiyovasküler hastalıklar hep birlikte değerlendirildiğinde ise erkeklerde toplam saptanan
30,529 ölümün %45’inin kardiyovasküler hastalıklara bağlı nedenlerle olduğunu, bu oranın saptanan
25,147 kadın ölümü arasında %53’lük bir yüzdeye ulaştığı görülmektedir.
186
Grafik 3.43 Türkiye Güney Bölgesinde Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
30.529
Erkeklerde toplam Ölüm: 30.529
Kas-İskelet
0%
Duyu Organları
0%
Beslenme
Yetersizlikleri
0%
Nöropsikiatrik
1%
HIV/AIDS
0%
Diğer Grup II
3%
Diğer Enfeksiyon
8%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Kardiovasküler
45%
Perinatal
4%
Diyabet
2%
Solunum
Sistemi Hast.
Kronik
Solunum
9% 10%
Yaralanmalar
7%
Kanserler
16%
Grafik 3.43 ve 3,44’de yüzdeler mutlak sayılara yuvarlanarak sunulmuştur. Türkiye Güney
Bölgesinde erkeklerde 2000 yılında toplam 30,529 ölüm gerçekleşmiştir. Bu ölümlerde iskemik kalp
hastalığı, serebrovasküler hastalıklar, hipertansif kalp hastalıkları, inflamatuar kalp hastalıkları,
romatizmal kalp hastalıkları ve diğer kalp hastalıklarından oluşan kardiyovasküler kalp hastalıkları %45
lik bir yüzde ile birinci sırada yer almaktadır. İkinci ölüm nedeni %16 ile kanserlerdir. Diğer nedenler
sırasıyla solunum sistemi hastalıkları (%10) ve HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıkları (%8) dir.
187
Grafik 3.44 Türkiye Güney Bölgesinde Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
25.147
Diğer Enf eksiy onlar
8%
Kadınlarda toplam Ölüm: 25.147
HIV/AIDS
0%
Duy u Organları
0%
Kas-İskelet
0%
Beslenme Y etersizlikleri
1%
Nöropsikiatrik
2%
Diğer Grup II
3%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Kardiov asküler
52%
Maternal v e Perinatal
5%
Diy abet
3%
Solunum Sistemi Hast.
Kronik Solunum
7%
7%
Y aralanmalar
3%
Kanserler
11%
Güney Bölgesinde tüm yaş grubu kadınlarda toplam 25,147 ölüm gerçekleşmiştir. Bu ölümlerde
kardiyovasküler hastalıklar birinci sıradaki ölüm nedenidir. Kadınlarda toplam ölümlerin %52’si
kardiyovasküler hastalıklardan, %11’i kanserlerden, %8’i HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları
ve %7’si solunum sistemi hastalıklarından kaynaklanmaktadır.
188
T oplam Ö lümlerin Oran
Grafik 3.45 Türkiye Güney Bölgesinde Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde
100%
80%
60%
40%
Gr up III
Gr up II
20%
Gr up I
0%
Güney
Türkiy
e
Güney
Avrupa
Birliği
Eur
Avrupa
Geliş miş
Geliş mekte Olan
Grup I: Bulaşıcı hastalıklar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizliğine bağlı ortaya
çıkan hastalıklar
Grup II:Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Da mar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi
Hastalıkları, Sindirim Sistemi Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar,
Duyu Organ Bozuklukları, Genito-üriner Sistem Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas,
İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve Ağız ve Diş Sağlığı
bozuklukları
Grafik 3.45’de Türkiye Güney Bölgesinde gerçekleşen ölümlerin üç hastalık grubuna göre yüzde
dağılımı ve bu dağılımın Avrupa Birliği, gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülke paternleri ile
karşılaştırılması sunulmaktadır.
Türkiye ölüm nedenleri, YLL, YLD ve DALY tahminlerinin gelişmiş, gelişmekte olan ve Avrupa
Birliği ülkelerine özgü verilerle karşılaştırılması ile hazırlanan bu grafiklerdeki verilerin kaynağı DSÖ,
Cenevre Ofisi, “Global Programme on Evidence for Health Policy” bölümünün verilerinden
oluşmaktadır.
Güney Bölgesinde ölümlerin %13’ü I. grup hastalıklara, %82’si II. grup hastalıklara ve %5’i III.
grup hastalıklara bağlıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde I.grup hastalıklar % 6.3, II.grup hastalıklar % 85.6,
III. Grup hastalıklar ise tüm ölüm nedenleri içerisinde % 8.1’lik bir dağılıma sahiptir. Gelişmiş ülkelerde
toplam ölümlerin %7.0’si I. grup, %86’sı II. grup, %7’si III. grup nedenlere,gelişmekte olan ülkelerde
%41’i I. grup, %50’si II. grup ve %9’u III. grup ölüm nedenlere bağlıdır.
Güney Bölgesinde ölüm nedenlerinin gelişmekte olan ülkelerden daha çok gelişmiş ülkelere benzer
bir dağılıma sahip olduğu saptanmıştır.
3.2.8.2.1 Güney Bölgesi Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye Güney Bölgesi ölüm nedenleri ayrıntılı olarak yaş gruplarına göre ayrı ayrı
sunulmaktadır. Tablo 3.52’de 0-14 yaş Güney Bölgesi için cinsiyete göre ölüm nedenleri verilmektedir.
189
Tablo 3.52 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
Perinatal Nedenler
Konjenital
2 Anomaliler
3 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu
İshalle Seyreden
4 Hastalıklar
5 Trafik Kazaları
6 Menenjit
7 Kızamık
8 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu
9 Lösemi
10 Tüberküloz
12 Serebrovasküler Hastalık
1
Lenfoma ve multiple
14 miyelom
15 Boğulmalar
16 Yanıklar
17 Düşmeler
19 Hepatit B
20 Zehirlenmeler
%
Erkekler
%
Kadınlar
%
30,0 Perinatal Nedenler
29,5
12,6 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu
İshalle Seyreden
6,9 Hastalıklar
2,5 Menenjit
2,2 Kızamık
1,5 Lösemi
1,3 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu
1,2 Tüberküloz
Lenfoma ve multiple
0,8 miyelom
12,1 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu
İshalle Seyreden
6,7 Hastalıklar
3,0 Kızamık
2,5 Menenjit
1,4 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu
1,2 Lösemi
0,9 Tüberküloz
19,9
13,1
0,7
0,9
0,6
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,5
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
Boğulmalar
Düşmeler
Yanıklar
Astım
Hepatit B
Lenfoma ve multiple
miyelom
Yanıklar
Zehirlenmeler
Epilepsi
Hepatit B
Düşmeler
7,1
2,7
2,6
2,5
1,6
1,3
1,2
1,1
1,1
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
toplamda, %30,0’lık bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler sırasıyla %30,4 ve
%29,5’dir. İkinci ölüm nedeni olan konjenital anomaliler erkeklerde %19,6, kadınlarda %19,9 toplamda
%19,7 olarak saptanmıştır. Toplamda alt solunum yolu enfeksiyonları %12,6 ile üçüncü sırada yer
alırken, ishal ile seyreden hastalıklar toplamda %6,9, erkeklerde %6,7, kadınlarda %7,1 olarak
belirlenmiştir. Kadınlarda kızamığa bağlı ölümler, ölüm nedenleri arasında beşinci sırada yer alırken
(%2,7) bu oran erkek çocuklarda %1,8 ile yedinci sırada yer almaktadır. Menenjit’e bağlı ölümler ise
toplamda altıncı sırada görülmektedir (toplamda %2,5). Protein enerji malnütrisyonuna bağlı ölümler on
birinci sırada saptanırken, bu oranlar sırasıyla erkeklerde %0,9, kadınlarda %1,3 olarak belirlenmiştir.
Tüberküloz toplamda onuncu ölüm nedeni olarak belirlenmiştir.
190
Tablo 3.53 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
%
Erkekler
1
2
Serebrovasküler
10,3 Hastalık
3
Trafik Kazaları
4,7
4
5
3,8
3,4
6
7
Diabetes Mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Lenfoma ve multiple
miyelom
2,7
2,4
8
2,2
9 Lösemi
10 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu
2,0
2,0
Mide Kanseri
Peptik Ülser
Tüberküloz
2,0
1,8
1,8
1,7
11
12
13
14
15 Meme Kanseri
1,7
1,7
17 Şiddet
1,6
18 Astım
19 Kolon ve Rektum Kanseri
20 İnflamatuar Kalp Hastalığı
1,4
1,3
1,2
Trafik Kazaları
Trakea, Bronş ve
Akciğer Kanseri
Lösemi
Lenfoma ve multiple
miyelom
Şiddet
Romatizmal Kalp
Hastalığı
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonu
Nefrit ve Nefrozlar
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Tüberküloz
Peptik Ülser
Kişinin kendini
yaralaması
İnflamatuar Kalp
Hastalığı
Kolon ve Rektum
Kanseri
Hipertansif Kalp
Hastalığı
Astım
Karaciğer Sirozu
%
Kadınlar
%
18,6
Romatizmal Kalp
5,6 Hastalığı
10,2
4,9
2,3
Meme Kanseri
Diabetes Mellitus
4,7
3,9
2,1
2,1
Trafik Kazaları
Nefrit ve Nefrozlar
3,2
3,1
2,1
2,6
1,9
1,9
1,8
1,8
Lenfoma ve multiple
miyelom
Mide Kanseri
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonu
Peptik Ülser
Astım
1,7
Tüberküloz
1,7
1,5
KOAH
1,5
1,4
Lösemi
1,5
1,4
1,2
1,0
Over Kanseri
Maternal Nedenler
Karaciğer Sirozu
1,5
1,5
1,3
2,1
1,9
6,8
2,3
2,2
1,9
1,8
1,7
1,7
Tablo 3.53’de 15-59 yaş grubunda Güney Bölgesi için kadın ve erkeklerde ölüm nedenleri
verilmektedir. Görüldüğü üzere, 15-59 yaş ölüm nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları
yer almaktadır (%22,8). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %25,3 ve %18,6’dir. Her iki cinsiyette
de ölüm nedenleri arasında ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar toplamda
%10,3 erkeklerde %10,4 ve kadınlarda %10,2’dir. Bu yaş grubunda üçünçü sırayı ise toplamda trafik
kazaları (%4,7), erkeklerde yine trafik kazaları (%5,6) kadınlarda ise romatizmal kalp hastalıklarının
(%6,8) aldığı görülmektedir. Kadınlarda dördüncü ölüm nedeni meme kanseri (%4,7) olarak saptanırken,
erkeklerdeki neden %4,9 ile trakea, bronş ve akciğer kanseridir. Bu dağılımlar Türkiye geneli ve Batı
Bölgesinden farklılık göstermemektedir.
191
Tablo 3.54 Türkiye Güney Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
Grupta Cinsiyete Göre % Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Toplam
%
Erkekler
%
Kadınlar
%
1
2
3
KOAH
13,3 KOAH
29,5
20,9
5,1
4
5
Kanseri
9,3 KOAH
4,2 Kanseri
5,3
4,2
4,2
3,8
3,1
3,4
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonu
3,3
2,6
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonu
2,3
2,6
1,4
1,1
1,0
0,9
0,9
Diabetes Mellitus
Mesane Kanseri
Mide Kanseri
Prostat Kanseri
Düşmeler
1,9
1,7
1,6
1,2
1,1
0,9
0,9
0,8
Peptik Ülser
Karaciğer Sirozu
0,8
0,8
16
Düşmeler
Peptik Ülser
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
0,7
Nefrit ve Nefroz
0,6
17
Karaciğer Sirozu
0,7
0,6
18
Prostat Kanseri
Alzheimer ve Diğer
Demanslar
Lösemi
0,6
Ağız ve Orofareks Kanseri
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefroz
Mide Kanseri
Düşmeler
Peptik Ülser
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Over Kanseri
Kanseri
Alzheimer ve Diğer
Demanslar
0,6
Karaciğer Sirozu
0,6
0,5
0,5
Lösemi
Karaciğer Kanseri
0,6
0,5
Lösemi
Astım
0,5
0,4
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
19
20
Diabetes Mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonu
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
Nefrit ve Nefroz
Meme Kanseri
2,9
1,9
1,3
1,2
0,9
0,9
0,8
0,8
0,8
0,8
0,6
görüldüğü üzere bu yaş grubunda da en önemli ölüm nedeni iskemik kalp hastalıklarıdır (toplamda
%27,0, erkeklerde %24,7, kadınlarda %29,5). İkinci sırayı toplamda %20,6 ile serebrovasküler hastalıklar
alırken (erkeklerde %20,4, kadınlarda %20,9), üçüncü sırada KOAH yer almaktadır (toplamda %9,3,
erkeklerde %13,3, kadınlarda %5,1). Dördüncü sırada erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri (%5,3),
kadınlarda hipertansif kalp hastalığı (%4,2) bulunmaktadır. İnflamatuar kalp hastalıkları toplamda beşinci
(%3,6) ve erkeklerde altıncı sırada (%3,4) yer almaktadır. Diabetes Mellitus erkeklerde %1,9 ile sekizinci
ölüm nedeni olarak saptanırken kadınlarda %3,3 ile altıncı sırada yer almaktadır. Nefrit ve nefrozlar
toplamda ölüm nedenleri arasında on ikinci sırada iken kadınlarda bu sıralama dokuzuncu ölüm nedenine
çıkmıştır (%1,3). Erkeklerde mesane ve prostat kanserinin 60 yaş üzeri grupta ilk yirmi ölüm nedeni
arasında yer aldığı görülmektedir (Sırasıyla %1,7, %1,2).
3.2.8.3. Orta Bölge Ölüm Nedenleri
Bu bölümde Türkiye Orta Bölgesi için tüm yaş gruplarında görülen ilk 20 ölüm nedeni
sunulmaktadır. KHY listesinde yer alan 160 hastalığa bağlı Türkiye Orta Bölge yaş grupları ve cinsiyete
göre hesaplanmış ölüm sayıları Ek 12’ de verilmektedir. Raporda bu ölüm nedenleri öncelikleri daha net
göstermesi ve anlaşılabilmesi açısından ilk 20 nedenin yüzde dağılımları şeklinde sunulmaktadır.
192
Tablo 3.55 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Ölüm nedenler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes mellitus
Trafik Kazaları
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
Meme Kanseri
Tüberküloz
Lösemi
22,6
15,4
6,1
5,3
3,9
3,1
2,8
2,5
2,3
1,7
1,4
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
1,0
1,0
1,0
0,9
Tablo 3.55’de görüldüğü üzere Türkiye Orta Bölgede ilk ölüm nedeni %22,6 ile iskemik kalp
hastalıklarıdır. Bunu %15,4 ile serebrovasküler hastalıklar, %6,1 ile KOAH ve %5,3 ile Perinatal
nedenler izlemektedir.
Tablo 3.56 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre Dağılımı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
%
Kadınlar
%
KOAH
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
Lösemi
Peptik Ülser
Tüberküloz
Karaciğer Sirozu
21,9
14,8
8,1
5,3
4,5
3,6
2,9
2,4
2,3
1,7
1,5
1,1
1,1
1,1
1,1
1,1
1,1
1,0
1,0
1,0
Perinatal nedenler
KOAH
Diabetes mellitus
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Trafik Kazaları
Peptik Ülser
Over Kanseri
Tüberküloz
23,5
16,0
5,4
4,2
3,6
3,4
3,1
2,6
2,2
1,5
1,3
1,3
1,3
1,0
1,0
1,0
1,0
0,8
0,8
0,8
Orta Bölgede tüm yaş gruplarında erkek ve kadınlarda birinci ölüm nedeninin iskemik kalp
hastalıkları olduğu görülmektedir. Erkeklerde ölümlerin %21,9’u iskemik kalp hastalıklarına bağlı
193
olurken bu oran kadınlarda %23,5’dir. İkinci sırada olan serebrovasküler hastalıklardaki bu yüzdeler
sırasıyla %14,8 ve %16,0’dır.
Orta Bölgede ölüm nedenlerinin dağılımında erkek ölümlülüğünde üçüncü sırada KOAH’a bağlı
solunum sistemi hastalıklarının (%8,1) olduğu görülmektedir. Bu kadınlarda %3,6’lık bir yüzde ile
beşinci sırada yer almaktadır. Trakea, bronş ve akciğer kanseri erkek ölümleri arasında %4,5’lük bir
yüzde ile beşinci sırada yer alırken, kadınlarda perinatal nedenler üçüncü, alt solunum yolu enfeksiyonları
dördüncü sırada yer almaktadır.
Grafik 3.46 Türkiye Orta Bölgede Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
8,00
7,00
ölüm/1,000
6,00
5,00
Grup III
Grup II
4,00
Grup I
3,00
2,00
1,00
0,00
Toplam
Erkek
Kadın
Orta Bölge kaba ölüm hızı 6,6/1000 olarak hesaplanmıştır. Bu oran erkeklerde 7,2/1000,
kadınlarda 6,0/1000 dir. Ölümlerin yaş grupları ve hastalık gruplarına göre dağılımı Grafik 3.47’de
verilmiştir. Toplamda ölüm hızının ‰0,9’luk bir bölümünü I.Grup hastalıklar oluştururken ‰5,3’lük
bölümünü II.Grup hastalıklar, ‰0,3’lük bölümünü III.Grup hastalıklar oluşturmaktadır. Tablo 3.57’de
ölüm hızlarının cinsiyet, yaş ve hastalık gruplarına göre dağılımı sunulmaktadır.
194
Tablo 3.57 Türkiye Orta Bölgede Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Hızlarının
Erkek
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Grup I
6,9
0,1
0,2
0,2
Grup II
1,3
0,3
0,6
Grup III
0,2
0,2
Grup I
6,7
Grup II
60-69
70-79
80+
0,4
1,0
2,2
8,0
1,9
8,0
26,8
63,4
173,2
0,7
0,4
0,3
0,7
1,0
3,8
0,1
0,1
0,2
0,3
0,6
2,0
7,0
1,1
0,2
0,4
1,3
5,0
17,1
47,5
156,6
Grup III
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
0,2
0,4
2,1
Erkek
8,4
0,7
1,5
2,5
8,7
28,5
66,6
185,1
Kadın
7,9
0,5
0,7
1,6
5,4
18,0
50,0
165,8
Kadın
Grafik 3.47 Türkiye Orta Bölgede Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ölüm/1000
200,0
180,0
160,0
ölüm/1000 Kişi
140,0
120,0
Erkek
100,0
Kadın
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.57 ve Grafik 3.47’den görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda mortalite hızı erkeklerde
8,4/1000, kadınlarda 7,9/1000 dir. Bu hız 5-14 yaş grubunda erkeklerde 0,7/1000, kadınlarda 0,5/1000
dir. 15-29 yaş grubunda ise erkeklerde 1,5/1000, kadınlarda 0,7/1000 dür. 30-44 yaş grubunda bu oranlar
sırasıyla 2,5/1000 ve 1,6/1000; 45-59 yaş grubunda 8,7/1000 ve 5,4/1000; 60-69 yaş grubunda 28,5/1000
ve 18,0/1000; 70-79 yaş grubunda 66,6/1000 ve 50,0/1000; 80+ yaş grubunda 185,1/1000 ve 165,8/1000
dir.
195
Grafik 3.48 Türkiye Orta Bölgede Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
25.000
20.000
15.000
Ölüm Sayısı
Grup III
Grup II
10.000
Grup I
5.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
YAŞ Grupları
Grafik 3.48 yaş gruplarına göre ölüm sayılarının dağılımı verilmiştir. 0-4 yaş grubundaki ölüm
sayıları incelendiğine 9,355 kişi ile en fazla ölümün I.grup hastalıklardan meydana geldiği görülmektedir.
Bu yaş grubunda ikinci sırada 1,604 ile II.grup hastalıklar bulunmaktadır. 0-4 yaş grubunda III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 295 olarak hesaplanmıştır. 5-14 yaş grubunda ise ölenlerin 364 si I.grup
hastalıklar, 783’ü II.grup hastalıklar nedeniyle gerçekleşmiştir. Bu yaş grubunda III.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 538 dir. 15-29 yaş grubu incelendiğinde I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 614; II.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 2,278 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı ise 1,993 olarak
ölenlerin sayısı 5,122, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 781 olarak hesaplanmıştır. 45-59 yaş grubu
için I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 607; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının 12,206, III.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 450 olarak hesaplanmıştır. 60-69 yaş grubunda 682 kişi I.grup
hastalıklardan, 18,001 kişi II.grup hastalıklardan, ve 384 kişi III.grup hastalıklardan ölmüştür. 70-79 yaş
grubunda I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 858, II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 22,326 ve
III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 282 dir. 80 yaş ve üzeri grupta I.grup hastalıklardan 773, II.grup
hastalıklardan 16,968 ve III.grup hastalıklardan 294 ölüm gerçekleşmiştir.
196
Grafik 3.49 Türkiye Orta Bölgede Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
HIV/AIDS
HIV/AIDS Hariç Diğer Enfeksiyon Hastalıkları
Kardiyovasküler
Yaralanmalar
Kanserler
Solunum Sist. Hast.
Diabetes Mellitus
Maternal and perinatal
Sindirim Sistemi
Genitoüriner
Diğer grup II
Nöropsikiyatrik
erkek
kadın
Kas-iskelet
Duyu organları
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
Toplam Ölüm
Tablo 3.58 Türkiye Orta Bölge Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
Erkek
Kanserler
Solunum sist. hast.
Yaralanmalar
Maternal ve perinatal nedenler
Sindirim sistemi hast.
Diyabetes Mellitus
Genitoüriner hastalıklar
Diğer Grup II Hast.
HIV/AIDS
Kadın
Toplam
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
24471
8335
5188
4153
3621
2832
1840
902
840
715
646
223
14
5
4
45,49
15,50
9,65
7,72
6,73
5,27
3,42
1,68
1,56
1,33
1,20
0,41
0,03
0,01
0,01
23705
4983
2830
3702
1397
2560
1440
1367
781
712
492
272
22
1
1
53,55
11,26
6,39
8,36
3,16
5,78
3,25
3,09
1,76
1,61
1,11
0,61
0,05
0,00
0,00
48176
13318
8018
7855
5018
5393
3280
2269
1621
1427
1138
495
36
6
5
49,13
13,58
8,18
8,01
5,12
5,50
3,35
2,31
1,65
1,46
1,16
0,50
0,04
0,01
0,01
diş sağlığı bozuklukları ve konjenital anomaliler bulunmaktadır.
Kardiyovasküler hastalıklar hep birlikte değerlendirildiğinde erkeklerde toplam saptanan 53,787
ölümün %45,49’nun kardiyovasküler hastalıklara bağlı nedenlerle olduğunu, bu oranın saptanan 44,266
kadın ölümü arasında %53,55’lik bir yüzdeye ulaştığı görülmektedir. Grafik 3.49’da görüldüğü üzere
197
Orta Bölgede ölümlerin büyük çoğunluğu kardiyovasküler hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.
Kardiyovasküler hastalıklar grubunda iskemik kalp hastalıkları, serebrovasküler hastalıklar, romatizmal
kalp hastalıkları, inflamatuar ve hipertansif kalp hastalıkları yer almaktadır. Bu oran erkeklerde ve
kadınlarda Türkiye geneli ile yakın bir yüzde (Türkiye genelinde tüm erkek ölümlerinin %44’ü, Orta
Bölgede %46’sı, kadın ölümlerinin de sırasıyla %52 ve %54’ü) dağılımı göstermektedir.
Grafik 3.50 Türkiye Orta Bölgede Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
53.787
Erkeklerde Toplam Ölüm: 53.787
8%
HIV/AIDS
0%
Duyu Organları
0%
Kas-İskelet
0%
0%
Nöropsikiatrik
1%
Diğer Grup II
1%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Kardiovasküler
46%
Perinatal
5%
Diyabet
2%
Solunum Sistemi
Hastalıkları
10%
Yaralanmalar
7%
Kanserler
16%
Grafik 3.50 ve Grafik 3.51’de yüzdeler mutlak sayılara yuvarlanarak sunulmuştur. 2000 yılında
erkeklerde toplam 53,787 ölüm gerçekleşmiştir. Kardiyovasküler kalp hastalıkları %46 lık oranla birinci
sırada yer almaktadır. İkinci ölüm nedeni %16 ile kanserlerdir. Diğer nedenler sırasıyla solunum sistemi
hastalıkları (%10) ve HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıkları (%8) dir.
198
Grafik 3.51 Türkiye Orta Bölgede Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
44.266
Kadınlarda Toplam Ölüm: 44.266
8%
HIV/AIDS
0%
Duyu Organları
0%
Kas-İskelet
0%
Beslenme
Yetersizlikleri
1%
Nöropsikiatrik
2%
Diğer Grup II
1%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Kardiovasküler
54%
6%
Diyabet
3%
Solunum Sistemi
Hastalıkları
6%
Yaralanmalar
3%
Kanserler
11%
Grafik 3.51’de görüldüğü üzere, Türkiye Orta Bölgede 2000 yılında kadınlarda toplam 44,266
ölüm gerçekleşmiştir. Sıralamada kardiyovasküler hastalıklar %54 ile ilk sırada yer almaktadır. Bu sırayı
%11 ile kanserler ve %8 ile HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıkları takip etmektedir. Bir sonraki
neden ise %6 ile solunum sistemi hastalıkları ve maternal ve perinatal nedenlerdir.
199
Toplamhastalık
Ölümlerin
Oranı
gruplarının
% dağılımı
Grafik 3.52 Türkiye Orta Bölge Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde
100%
80%
60%
40%
Grup III
Grup II
Grup I
20%
0%
Türkiye
Orta
Bölge
EurBirliği
Avrupa
Avrupa
Gelişmiş
Gelişmekte
Olan
Grafik 3.52’de Türkiye Orta Bölgede gerçekleşen ölümlerin üç hastalık grubuna göre yüzde
karşılaştırılması sunulmaktadır. Türkiye ölüm nedenleri, YLL, YLD ve DALY tahminlerinin gelişmiş,
gelişmekte olan ve Avrupa Birliği ülkelerine özgü verilerle karşılaştırılması ile hazırlanan bu
grafiklerdeki verilerin kaynağı DSÖ, Cenevre Ofisi, “Global Programme on Evidence for Health Policy”
bölümünün verilerinden oluşmaktadır. Orta Bölgesinde ölüm nedenlerinin gelişmekte olan ülkelerden çok
gelişmiş ülkelere benzer bir dağılıma sahip olduğu saptanmıştır.
Orta Bölgede ölümlerin %14’ü I. grup hastalıklara, %81’i II. grup hastalıklara ve %5’i III. grup
hastalıklara bağlıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde I.grup hastalıklar % 6.3, II.grup hastalıklar % 85.6, III.
Grup hastalıklar ise tüm ölüm nedenleri içerisinde % 8.1’lik bir dağılıma sahiptir. Gelişmiş ülkelerde
3.2.8.3.1 Orta Bölgede Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye Orta Bölgede ölüm nedenleri ayrıntılı olarak yaş gruplarına göre ayrı ayrı sunulmaktadır.
Tablo 3.59’da 0-14 yaş Orta Bölge için cinsiyete göre ölüm nedenleri verilmektedir.
200
Tablo 3.59 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
%
Erkekler
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjit
Kızamık
Alt Solunum Yolu
2,6 Menenjit
2,0 Tüberküloz
Tüberküloz
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Lösemi
1,7
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Boğulmalar
Düşmeler
Yanıklar
Hepatit B
Zehirlenmeler
0,8
Kızamık
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Lösemi
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
0,6
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
Boğulmalar
Düşmeler
Hepatit B
Yanıklar
Astım
1,5
1,3
1,1
1,0
%
Kadınlar
%
Alt Solunum Yolu
2,8 Menenjit
2,5 Kızamık
Üst Solunum Yolu
1,6 Enfeksiyonları
14,0
7,8
7,7
2,7
2,5
2,4
1,4
1,4
1,1
0,9
Tüberküloz
Lösemi
1,6
1,3
1,1
1,1
0,7
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Yanıklar
Zehirlenmeler
Hepatit B
Epilepsi
Düşmeler
0,8
0,5
0,5
0,3
0,3
0,3
0,3
0,2
40,3
1,7
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
Tablo 3.59’da 0-14 yaş grubu çocuklarda ölüm nedenleri verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere
toplamda, %40,5’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler erkek ve kız
çocuklarda sırasıyla %40,7 ve %40,3’dür. İkinci ölüm nedeni olan alt solunum yolu enfeksiyonları
erkeklerde %12,9, kadınlarda %14,0 toplamda %13,4 olarak saptanmıştır. Toplamda konjenital
anomaliler %8,2 ile üçüncü sırada yer alırken, ishal ile seyreden hastalıklar toplamda %7,4 ile dördüncü
sıradadır. Dördüncü sırada erkeklerde %7,1 ile ishalle seyreden hastalıklar, kadınlarda %7,7 ile konjenital
anomaliler olarak belirlenmiştir. Diğer önemli bir neden olan kızamığa bağlı ölümler kadınlarda altıncı
sırada yer alırken (%2,5) bu oran erkek çocuklarda %1,6 ile sekizinci sırada yer almaktadır. Menenjit’e
bağlı ölümler ise toplamda altıncı sırada görülmektedir (%2,6). Protein enerji malnütrisyonuna bağlı
ölümler on birinci sırada saptanırken (%1,1), bu oranlar sırasıyla erkeklerde %0,9 ile onikinci, kadınlarda
%1,3 ile onuncu olarak belirlenmiştir. Tüberküloz toplamda sekizinci ölüm nedeni (toplamda %1,7)
olarak belirlenmiştir.
201
Tablo 3.60 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
1 İskemik Kalp Hastalığı
%
Erkekler
Kadınlar
%
19,4
10,2
3 Trafik Kazaları
Romatizmal Kalp
5,7 Hastalığı
4
5
6
7
8
4,9
2,3
2,1
2,1
2,1
4,6
4,0
3,0
3,0
2,6
9
10
11
%
Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri 3,4 Kanseri
3,4 Lösemi
Diabetes mellitus
2,7 Peptik Ülser
Nefrit ve Nefrozlar
2,3 Tüberküloz
Tüberküloz
2,2 Şiddet
Alt Solunum Yolu
Peptik Ülser
2,1 Enfeksiyonları
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 2,0 Diabetes mellitus
Lösemi
2,0 Lenfoma ve Multiple Miyelom
12 Mide Kanseri
13 Lenfoma ve Multiple Miyelom
14 Hipertansif Kalp Hastalığı
1,9 Mide Kanseri
15
16
17
18
19
20
Meme Kanseri
Şiddet
Astım
1,7
1,7
1,6
1,3
1,3
1,2
Astım
Karaciğer Sirozu
Meme Kanseri
Diabetes mellitus
Trafik Kazaları
Nefrit ve Nefrozlar
2,0 Tüberküloz
1,9 Mide Kanseri
1,9 Peptik Ülser
Alt Solunum Yolu
1,9 Enfeksiyonları
Lenfoma ve Multiple
1,8 Miyelom
Kişinin kendini
1,7 yaralaması
1,5 Astım
1,4 KOAH
1,4 Lösemi
1,1 Over Kanseri
1,0 Karaciğer Sirozu
6,3
2,2
2,2
2,1
2,0
2,0
1,7
1,7
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
Tablo 3.60’da 15-59 yaş grubunda Orta Bölge için kadın ve erkeklerde ölüm nedenleri
yer almaktadır (%23,3). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %25,6 ve %19,4’dür. Her iki cinsiyette
de ölüm nedenleri arasında ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar toplamda
%10,3 erkeklerde %10,4 ve kadınlarda %10,2’dir. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı ise toplamda trafik
kazaları (%4,7), erkeklerde yine trafik kazaları (%5,7) kadınlarda bu sırayı romatizmal kalp
hastalıklarının (%6,3) aldığı görülmektedir. Kadınlarda dördüncü ölüm nedeni meme kanseri (%4,6)
olarak saptanırken, erkeklerdeki neden %4,9 ile trakea, bronş ve akciğer kanseridir. Bu dağılımlar
Türkiye ulusal düzey Batı Bölgesi ve Güney Bölgesinden farklılık göstermemektedir.
202
Tablo 3.61 Türkiye Orta Bölgede Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grubunda
Toplam
%
Erkek
%
Kadın
%
1
2
3
KOAH
13,4 KOAH
29,5
20,9
5,0
4
5
Kanseri
9,4 KOAH
4,3 Kanseri
5,3
4,2
4,4
3,7
3,1
3,4
Diabetes Mellitus
3,4
2,3
0,8
0,8
2,6
8
9
10
11
12
13
14
Diabetes Mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Meme Kanseri
Karaciğer Sirozu
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
2,6
1,4
1,1
1,0
0,9
0,9
0,9
Diabetes Mellitus
Mesane Kanseri
Mide Kanseri
Prostat Kanseri
Karaciğer Sirozu
Düşmeler
1,9
1,7
1,6
1,2
1,1
1,1
0,9
15
16
Peptik Ülser
Düşmeler
0,9
0,9
0,9
0,7
17
0,7
0,6
Alzheimer ve Diğer Demanslar
0,6
18
19
20
Prostat Kanseri
Ağız ve Orofarniks Kanserleri
0,6
0,6
0,5
Peptik Ülser
Karaciğer Kanseri
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Kanserleri
Nefrit ve Nefrozlar
Lösemi
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Peptik Ülser
Düşmeler
Over Kanseri
Kanseri
0,6
0,6
0,5
Karaciğer Sirozu
Lösemi
Astım
0,6
0,5
0,4
6
7
1,9
1,3
1,2
0,9
0,9
0,9
0,8
bulunmaktadır. İnflamatuar kalp hastalıkları toplamda beşinci ve erkeklerde altıncı sırada yer almaktadır.
Diabetes mellitus erkeklerde %1,9 ile sekizinci ölüm nedeni olarak saptanırken kadınlarda %3,4 ile altıncı
sırada yer almaktadır. Nefrit ve nefrozlar toplamda ölüm nedenleri arasında on ikinci sırada iken
kadınlarda bu sıralama dokuzuncu ölüm nedenine çıkmıştır (%1,3). Erkeklerde mesane ve prostat
kanserinin 60 yaş üzeri grupta ilk yirmi ölüm nedeni arasında yer aldığı görülmektedir (Sırasıyla %1,7,
%1,2).
3.2.8.4. Kuzey Bölgesinde Ölüm Nedenleri
Bu bölümde Türkiye Kuzey Bölgesinde tüm yaş gruplarında görülen ilk 20 ölüm nedeni
sunulmaktadır. KHY listesinde yer alan hastalıklara bağlı Türkiye Kuzey Bölgesi yaş grupları ve
cinsiyete göre hesaplanmış ölüm sayıları Ek 13’ de verilmektedir.
203
Tablo 3.62 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Dağılımı (UHY-ME
Toplam ölümler
(%)
Ölüm nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Trafik Kazaları
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
Meme Kanseri
Lösemi
23,8
16,5
6,5
4,0
3,7
3,3
2,7
2,7
2,4
1,4
1,3
1,2
1,2
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
0,9
0,8
Tablo 3.62’de görüldüğü üzere, Kuzey Bölgesinde ilk sıradaki ölüm nedeni %23,8 ile
iskemik kalp hastalıklarıdır. Bunu %16,5 ile serebrovasküler hastalıklar, %6,5 ile KOAH
izlemektedir. Toplamda ölüm nedenleri arasında önemli neden dördüncü sırada yer alan perinatal
nedenler, beşinci sırada yer alan alt solunum yolu enfeksiyonları ve altıncı sırada yer alan hipertansif kalp
hastalıklarıdır. Bu dağılım Batı Bölgesine göre bazı farklılıklar göstermektedir. Örneğin Batı Bölgesinde
perinatal nedenler altıncı sırada yer alırken Kuzey Bölgesinde dördüncü sıraya yükseldiği görülmektedir.
Tablo 3.63 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre Dağılımı
Erkekler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
KOAH
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
Lösemi
Peptik Ülser
Şiddet
Nefrit ve Nefrozlar
%
22,8
15,9
8,7
4,5
3,9
3,5
3,0
2,5
1,8
1,7
1,5
1,3
1,2
1,1
1,1
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
Kadınlar
Perinatal nedenler
KOAH
Diabetes Mellitus
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Peptik Ülser
Over Kanseri
Trafik Kazaları
%
24,9
17,1
4,2
4,0
3,8
3,5
3,1
2,9
2,0
1,5
1,3
1,2
1,2
0,9
0,9
0,9
0,8
0,8
0,8
0,8
204
Kuzey Bölgesinde tüm yaş gruplarında erkek ve kadınlarda birinci ölüm nedeninin iskemik kalp
bu oran kadınlarda %24,9’dur. İkinci sırada erkeklerde ve kadınlarda serebrovasküler hastalıklar sırasıyla
%15,9 ve %17,1 yüzdeleri ile yer almaktadır.
Kuzey Bölgesi ölüm nedenlerinin dağılımında erkek ölümlülüğünde üçüncü sırada KOAH’a bağlı
solunum sistemi hastalıklarının (%8,7) olduğu görülmektedir. Bu kadınlarda %4,0’lık bir yüzde ile
dördüncü sırada yer almaktadır. Trakea, bronş ve akciğer kanseri erkek ölümleri arasında %4,5’lik bir
yüzde ile dördüncü sırada yer alırken, kadınlarda meme kanseri ölüm nedenleri arasında dokuzuncu
sırada görülmektedir.
Grafik 3.53 Türkiye Kuzey Bölgesinde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
9,00
8,00
7,00
ölüm/1,000
6,00
Grup III
Grup II
Grup I
5,00
4,00
3,00
2,00
1,00
0,00
Toplam
Erkek
Kadın
Kuzey Bölgesinde kaba ölüm hızı 7,9/1000 olarak hesaplanmıştır. Bu oran erkeklerde 8,4/1000,
kadınlarda 7,3/1000 dür. Grafik 3.53’de Türkiye Kuzey Bölgesinde ölüm hızlarının cinsiyet ve hastalık
gruplarına göre dağılımı sunulmaktadır. Toplamda ölüm hızının ‰0,9’luk bir bölümünü I.Grup
hastalıklar oluştururken ‰6,5’lik bölümünü II.Grup hastalıklar, ‰0,4’lük bölümünü III.Grup hastalıklar
oluşturmaktadır. Tablo 3.64’de ölüm hızlarının cinsiyet, yaş ve hastalık gruplarına göre dağılımı
sunulmaktadır.
205
Tablo 3.64 Türkiye Kuzey Bölgede Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Hızlarının
Erkek
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Grup I
7,0
0,1
0,2
0,2
Grup II
1,2
0,3
0,6
Grup III
0,2
0,2
Grup I
6,9
Grup II
60-69
70-79
80+
0,4
1,1
2,2
7,9
1,9
8,1
26,8
61,8
178,8
0,6
0,5
0,7
1,1
1,6
3,7
0,1
0,1
0,2
0,3
0,6
2,0
7,0
1,0
0,2
0,4
1,3
5,2
17,4
47,5
163,4
Grup III
0,2
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
0,4
2,1
Erkek
8,5
0,7
1,4
2,6
9,2
29,1
65,5
190,4
Kadın
8,1
0,5
0,7
1,7
5,7
18,3
49,9
172,5
Kadın
Grafik 3.54 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı
200,0
180,0
160,0
ölüm/1000 Kişi
140,0
120,0
Erkek
100,0
Kadın
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.64 ve Grafik 3.54’den görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda mortalite hızı erkeklerde
8,5/1000, kadınlarda 8,1/1000 dir. Bu hız, 5-14 yaş grubunda erkeklerde 0,7/1000, kadınlarda 0,5/1000,
15-29 yaş grubunda ise erkeklerde 1,4/1000, kadınlarda 0,7/1000 dür. 30-44 yaş grubunda bu oranlar
sırasıyla 2,6/1000 ve 1,7/1000; 45-59 yaş grubunda 9,2/1000 ve 5,7/1000; 60-69 yaş grubunda 29,1/1000
ve 18,3/1000; 70-79 yaş grubunda 65,5/1000 ve 49,9/1000; 80+ yaş grubunda 190,4/1000 ve 172,5/1000
dir.
206
Grafik 3.55 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
12.000
10.000
8.000
Ölüm Sayısı
6.000
Grup III
Grup II
Grup I
4.000
2.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
0-4 yaş grubundaki ölüm sayıları incelendiğine 3,455 kişi ile en fazla ölümün I.grup
hastalıklardan oluştuğu görülmektedir. Bu yaş grubunda ikinci sırada 563 ile II.grup hastalıklar
yaş grubunda ise ölenlerin 145 i I.grup hastalıklar, 298’i II.grup hastalıklar nedeniyle gerçekleşmiştir. Bu
yaş grubunda III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 201 dir. 15-29 yaş grubu incelendiğinde I.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 216, II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 768, III.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 625 olarak hesaplanmıştır. 30-44 yaş grubunda ise I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı
199; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,927, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 378 olarak
hesaplanmıştır. 45-59 yaş grubu için I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 265; II.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 5,158, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 338 olarak hesaplanmıştır. 60-69 yaş
grubunda 346 kişi I.grup hastalıklardan, 8,729 kişi II.grup hastalıklardan, ve 273 kişi III.grup
hastalıklardan ölmüştür. 70-79 yaş grubunda I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 418, II.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 10,906, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı ise 184 dür. 80 yaş ve üzeri
grupta I.grup hastalıklardan 404, II.grup hastalıklardan 9,321, III.grup hastalıklardan ise 149 ölüm
gerçekleşmiştir.
207
Tablo 3.65 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete
Erkek
Sayı
Yüzde
Kadın
Sayı
Yüzde
Kardiovasküler hastalıklar
11434
47,89
12259
57,00
Kanserler
3518
14,74
2312
10,75
Solunum sist. hast.
2433
10,19
1431
6,65
1789
7,49
1559
7,25
Yaralanmalar
1629
6,82
634
2,95
920
3,85
958
4,45
713
2,99
671
3,12
Diyabetes mellitus
414
1,73
674
3,13
368
1,54
360
1,67
319
1,34
352
1,64
Diğer Grup II hastalıklar
219
0,92
178
0,83
109
0,46
111
0,52
7
0,03
7
0,03
HIV/AIDS
2
0,01
0
0,00
1
0,00
0
0,00
diş sağlığı bozuklukları ve konjenital anomaliler bulunmaktadır
Toplam
Sayı
Yüzde
23693
5830
3864
3348
2263
1878
1384
1088
728
671
397
220
14
2
1
52,21
12,85
8,51
7,38
4,99
4,14
3,05
2,40
1,60
1,48
0,87
0,48
0,03
0,00
0,00
Kardiyovasküler hastalıklar değerlendirildiğinde ise erkeklerde toplam saptanan 23,875 ölümün
%48’inin kardiyovasküler hastalıklara bağlı nedenlerle olduğunu, bu oranın saptanan 21,506 kadın ölümü
arasında %57’lik bir yüzdeye ulaştığı görülmektedir.
Grafik 3.56 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete
HIV/AIDS
Kardiovasküler
Yaralanmalar
Kanserler
Diyabet
Sindirim
Genitoüriner
Diğer Grup II
Erkekler
Nöropsikiatrik
Kadınlar
Kas-İskelet
Duyu Organları
-
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
Toplam
ölüm
2000'e
Toplam
Ölüm
208
Kuzey Bölgesinde Tablo 3.65 ve Grafik 3.56’de görüldüğü üzere ölümlerin büyük çoğunluğu
kardiyovasküler hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu oran erkeklerde ve kadınlarda Türkiye
ulusal düzey ile ve Güney Bölgesine göre farklılık göstermektedir. Kardiyovasküler hastalıklara bağlı
ölümler Türkiye genelinde tüm erkek ölümlerinin %44’ünü, Güney Bölgesinde %45’ini, Kuzey
Bölgesinde 48’ini, kadın ölümlerinin de sırasıyla %52, %53 ve %57’sini oluşturmaktadır
Grafik 3.57 Türkiye Kuzey Bölgesinde Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
Erkeklerde toplam ölüm:23875
7%
HIV/AIDS
0%
Duyu Organları
0%
Kas-İskelet
0%
0%
Nöropsikiatrik
1%
Diğer Grup II
1%
Genitoüriner
2%
Sindirim
3%
Perinatal
4%
Kardiovasküler
48%
Diyabet
2%
10%
Yaralanmalar
7%
Kanserler
15%
Grafik 3.57 ve Grafik 3.58’de yüzdeler mutlak sayılara yuvarlanarak sunulmuştur. Grafik 3.57’de
görüldüğü üzere, Türkiye Kuzey Bölgede 2000 yılında erkeklerde toplam 23,875 ölüm gerçekleşmiştir.
Bu ölümlerde iskemik kalp hastalığı, serebrovasküler hastalıklar, hipertansif kalp hastalıkları, inflamatuar
209
kalp hastalıkları, romatizmal kalp hastalıkları ve diğer kalp hastalıklarından oluşan kardiyovasküler kalp
hastalıkları erkeklerde %48 ile birinci sırada yer almaktadır. İkinci ölüm nedeni %15 ile kanserlerdir.
Diğer nedenler sırasıyla solunum sistemi hastalıkları (%10), yaralanmalar (%7) ve HIV/AIDS dışındaki
enfeksiyon hastalıkları (%7) dir.
Grafik 3.58 Türkiye Kuzey Bölgesinde Kadın Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
Kadınlarda Toplam Ölüm : 21.506
Sindirim
3%
Diyabet
3%
Genitoüriner
2%
Nöropsikiyatrik
2%
Maternal ve
perinatal
4%
Yaralanmalar
3%
HIV/AIDS Hariç
Diğer Enfeksiyon
Hast.
7%
Solunum sist. hast.
7%
Diğer Grup II
1%
Beslenme
bozuklukları
1%
Kas iskelet
0%
HIV/AIDS
0%
Duyu organları
0%
Kanserler
11%
Kardiyovasküler
Kardiovasküler
57% 56%
Grafik 3.58 den görüldüğü üzere, 2000 yılında kadınlarda toplam 21,506 ölüm gerçekleşmiştir.
Kardiovasküler hastalıklar %57 ile ilk sırada yer almaktadır. Bu sırayı %11 ile kanserler ve %7 ile
HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıkları ve solunum sistemi hastalıkları izlemektedir. Bir sonraki
neden ise %4 ile maternal ve perinatal nedenlerdir. Perinatal nedenler düşük doğum ağırlığı, asfiksi ve
doğum travması, diğer neonatal nedenler olarak sıralanmaktadır. Maternal nedenler ise maternal
hemoraji, maternal sepsis, gebelik dönemindeki yüksek tansiyon, ilerlemeyen eylem, düşük ve diğer
nedenlerdir.
210
Grafik 3.59 Türkiye Kuzey Bölgesinde Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde
Dağılımının Avrupa, Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerle Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması,
2000, Türkiye)
Toplam Ölümlerin Oranı
100%
80%
Grup III
60%
Grup II
Grup I
40%
20%
0%
Kuzey
Bölge
Türkiye
Eur Birliği
Avrupa
Avrupa
Gelişmiş
Gelişmekte Olan
Grafik 3.59’da Türkiye Kuzey Bölgesinde gerçekleşen ölümlerin üç hastalık grubuna göre
yüzde dağılımı ve bu dağılımın Avrupa Birliği, gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülke
paternleri ile karşılaştırılması sunulmaktadır. Türkiye ölüm nedenleri, YLL, YLD ve DALY
tahminlerinin gelişmiş, gelişmekte olan ve Avrupa Birliği ülkelerine özgü verilerle karşılaştırılması ile
hazırlanan bu grafiklerdeki verilerin kaynağı DSÖ, Cenevre Ofisi, “Global Programme on Evidence for
Health Policy” bölümünün verilerinden oluşmaktadır. Kuzey Bölgesinde ölüm nedenlerinin
gelişmekte olan ülkelerden çok gelişmiş ülkelere benzer bir dağılıma sahip olduğu saptanmıştır.
Kuzey Bölgesinde ölümlerin %12’si I. grup hastalıklara, %83’ü II. grup hastalıklara ve %5’i III.
grup hastalıklara bağlıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde I.grup hastalıklar % 6.3, II.grup hastalıklar % 85.6,
III. Grup hastalıklar ise tüm ölüm nedenleri içerisinde % 8.1’lik bir dağılıma sahiptir. Gelişmiş ülkelerde
3.2.8.4.1 Kuzey Bölgesi Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye Kuzey Bölgesi ölüm nedenleri ayrıntılı olarak yaş gruplarına göre ayrı ayrı
sunulmaktadır. Tablo 3.66’da 0-14 yaş Kuzey Bölgesi için cinsiyete göre ölüm nedenleri verilmektedir.
211
Tablo 3.66 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
İshalle Seyreden
Hastalıklar
Kızamık
Menenjit
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Lösemi
Tüberküloz
Protein Enerji
10 Malnütrisyonu
8
9
Kişinin kendini
12 yaralaması
Lenfoma ve Multiple
13 Miyelom
15 Düşmeler
16 Boğulmalar
17 Astım
18 Hepatit B
19 Yanıklar
20 Zehirlenmeler
%
Erkekler
%
Kadınlar
%
Alt Solunum Yolu
Alt Solunum Yolu
13,6
8,7
7,6
2,7
2,7
Trafik Kazaları
Kızamık
8,7
7,9
3,0
2,7
Kızamık
Menenjit
8,6
7,3
2,8
2,7
1,6
Menenjit
2,7
2,4
1,4
1,3
Lösemi
Tüberküloz
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Protein Enerji
Malnütrisyonu
1,5
1,5
Trafik Kazaları
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
1,7
1,3
1,5
Tüberküloz
1,2
1,3
0,8
1,1
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
0,7
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,2
0,2
Zehirlenmeler
Hepatit B
Düşmeler
Yanıklar
Epilepsi
Boğulmalar
Astım
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,2
0,2
1,3
1,0
1,0
0,6
0,6
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Boğulmalar
Düşmeler
Hepatit B
Yanıklar
Zehirlenmeler
Astım
40,3
0,5
Tablo 3.66’da Türkiye Kuzey Bölge 0-14 yaş grubu çocuklarda ölüm nedenleri verilmiştir.
Tabloda görüldüğü üzere toplamda, %38,1’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu
yüzdeler erkek ve kadınlarda sırasıyla %36,2 ve %40,3’dür. İkinci ölüm nedeni olan alt solunum yolu
enfeksiyonları erkeklerde %13,7, kadınlarda %13,6 toplamda %13,7 olarak saptanmıştır. Toplamda ishal
ile seyreden hastalıklar %8,7 ile üçüncü sırada yer alırken, konjenital anomaliler toplamda %7,6,
erkeklerde %7,9, kadınlarda %7,3 ile dördüncü sırada yer almaktadır. Kadınlarda kızamığa bağlı ölümler,
ölüm nedenleri arasında beşinci sırada yer alırken (%2,8) bu oran erkek çocuklarda %2,7 ile altıncı sırada
yer almaktadır. Menenjit’e bağlı ölümler toplamda altıncı sırada görülmektedir (toplamda %2,7).
212
Tablo 3.67 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Kişiler
1
2
3
4
Trafik Kazaları
Kanseri
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Diabetes mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Şiddet
Mide Kanseri
Lösemi
Peptik Ülser
Tüberküloz
Meme Kanseri
Astım
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
%
Erkekler
%
Kadınlar
%
3,9 Kanseri
20,6
10,5
4,7
4,7
Diabetes mellitus
6,4
4,2
3,3 Şiddet
Alt Solunum Yolu
2,8 Enfeksiyonları
2,5
Meme Kanseri
3,7
2,4
2,2
Nefrit ve Nefrozlar
3,0
2,8
2,3 Lösemi
2,1
2,7
2,1
2,0
2,0
1,9
1,8
1,8
1,7
1,4
1,3
1,3
1,3
2,0
2,0
1,9
1,9
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,2
1,1
Trafik Kazaları
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Mide Kanseri
Peptik Ülser
Tüberküloz
KOAH
Astım
Şiddet
Maternal Nedenler
Over Kanseri
Lösemi
2,1
2,1
1,8
1,7
1,7
1,6
1,5
1,5
1,4
1,4
1,4
1,0
Karaciğer Sirozu
1,3
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Tüberküloz
Peptik Ülser
Astım
Tablo 3.67’de 15-59 yaş grubunda Kuzey Bölgesi için kadın ve erkeklerde ölüm nedenleri
yer almaktadır (%24,7). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %27,2 ve %20,6’dir. Toplamda ve her
iki cinsiyette ölüm nedenleri arasında ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar
toplamda %10,7 erkeklerde %10,9 ve kadınlarda %10,5’dir. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı toplamda
trafik kazaları (%3,9), erkeklerde Trakea, bronş ve akciğer kanseri (%4,7) kadınlarda ise romatizmal kalp
hastalıklarının (%6,4) aldığı görülmektedir. Kadınlarda dördüncü ölüm nedeni diabetes mellitus (%4,2)
olarak saptanırken, erkeklerdeki bu sıradaki neden %4,7 ile trafik kazalarıdır.
213
Tablo 3.68 Türkiye Kuzey Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
%
1
2
3
KOAH
4
5
Kanseri
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Meme Kanseri
Düşmeler
Peptik Ülser
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
Karaciğer Sirozu
Prostat Kanseri
Alzheimer ve diğer
demanslar
Lösemi
Erkekler
%
Kadınlar
%
9,2 KOAH
4,2 Kanseri
13,3 KOAH
29,6
21,1
5,1
4,1 İnflamatuar Kalp Hastalığı
4,2
3,8
Alt Solunum Yolu
2,6 Enfeksiyonları
Alt Solunum Yolu
2,3 Enfeksiyonları
3,3
2,8
2,6
1,4
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
0,8
1,9
1,7
1,6
1,2
1,1
0,9
0,8
0,8
1,8
1,3
1,2
0,9
0,9
0,8
0,8
0,8
Diabetes mellitus
Mesane Kanseri
Mide Kanseri
Prostat Kanseri
Düşmeler
Peptik Ülser
Siroz
0,7 Ağız ve Orofarniks Kanseri
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Over Kanseri
Peptik Ülser
Düşmeler
0,7 Kanseri
0,6 Alzheimer ve diğer demanslar
0,8
0,7
0,6
0,6 Lösemi
0,5 Benign prostat hipertrofi
0,6 Lösemi
0,5 Astım
0,5
0,4
bulunmaktadır. İnflamatuar kalp hastalıkları toplamda ve kadınlarda beşinci, erkeklerde altıncı sırada yer
almaktadır. Diabetes mellitus erkeklerde 1,9 ile sekizinci ölüm nedeni olarak saptanırken kadınlarda 3,3
ile altıncı sırada yer almaktadır. Nefrit ve nefrozlar toplamda ölüm nedenleri arasında on ikinci sırada
iken kadınlarda dokuzuncu ölüm nedenine çıkmıştır (%1,3).
3.2.8.5. Doğu Bölgesi Ölüm Nedenleri
Bu bölümde Türkiye Doğu Bölgeside tüm yaş gruplarında görülen ilk 20 ölüm nedeni
sunulmaktadır. KHY listesinde yer alan hastalıklara bağlı Türkiye Doğu Bölgesi yaş grupları ve cinsiyete
göre hesaplanmış ölüm sayıları Ek 14’ de verilmektedir.
214
Tablo 3.69 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
Ölüm nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Perinatal nedenler
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalık
İshalle Seyreden Hastalık
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Mide Kanseri
Düşmeler
Tüberküloz
Menenjit
Peptik Ülser
Nefrit ve Nefrozlar
Lösemi
14,2
13,1
11,4
6,6
5,0
3,5
2,7
2,1
2,0
1,8
1,8
1,7
1,7
1,5
1,2
1,0
1,0
1,0
1,0
0,8
Tablo 3.69’da görüldüğü üzere Doğu Bölgesinde en önemli ölüm nedeni %14,2 ile iskemik kalp
hastalıklarıdır. İkinci sırada %13,1 ile Perinatal nedenler ve üçüncü sırada %11,4 ile serebrovasküler
hastalılar yer almaktadır. Alt solunum yolu enfeksiyonları Doğu Bölgesinde %6,6 ile dördüncü sırada yer
alırken, KOAH’a bağlı solunum yolu hastalıkları beşinci sırada (%5,0), ishalle seyreden hastalıklar altıncı
sırada (%3,5), trafik kazaları yedinci, hipertansif kalp hastalıkları ise sekizinci sırada yer almaktadır.
Tablo 3.70 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
Erkekler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Mide Kanseri
Düşmeler
Tüberküloz
Diabetes Mellitus
Lösemi
Peptik Ülser
Menenjit
Nefrit ve Nefrozlar
%
14,0
12,4
10,7
6,5
6,4
3,5
3,3
3,1
2,1
2,0
1,9
1,6
1,6
1,4
1,3
1,2
1,1
1,0
0,9
0,9
Kadınlar
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
Trafik Kazaları
Meme Kanseri
Düşmeler
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Menenjit
Tüberküloz
Peptik Ülser
Kızamık
%
14,5
13,9
12,4
6,8
3,6
3,3
2,4
2,2
2,0
1,9
1,6
1,3
1,3
1,2
1,1
1,0
1,0
1,0
0,9
0,8
215
Doğu Bölgesinde tüm yaş gruplarında erkek ve kadınlarda birinci ölüm nedeninin iskemik kalp
bu oran kadınlarda %14,5’dir. İkinci sırada olan perinatal nedenlerde bu yüzdeler sırasıyla %12,4 ve
%13,9’dur.
Eldeki tüm mevcut verilerin değerlendirilmesi ile geliştirilen Doğu Bölgesi ölüm nedenlerinin
dağılımında erkeklerde üçüncü sırada serebrovasküler hastalıkların (%10,7) olduğu görülmektedir. Bu
kadınlarda da %12,4’lük bir yüzde ile üçüncü sırada yer almaktadır. Alt solunum yolları enfeksiyonları
% 6,6 ile dördüncü sırada, KOAH 5. sırada (%5,0), 6. sırada diare %3,5, trafik kazaları 7. sırada ve
hipertansif kalp hastalığı da 8. sıradadır. Trakea, bronş ve akciğer kanseri erkek ölümleri arasında
%3,1’lik bir yüzde ile sekizinci sırada yer alırken, kadınlarda Diabetes Mellitusun %2,4 ile ölüm
nedenleri arasında yedinci, hipertansif kalp hastalıklarının sekizinci sırada olduğu saptanmıştır. Bu
dağılım Batı Bölgesine göre bazı farklılıklar göstermektedir. Örneğin Batı Bölgesinde perinatal nedenler
altıncı sırada yer alırken Güney Bölgesinde dördüncü sıraya yükseldiği görülmektedir. Doğu Bölgesinde
ise ikinci sıradadır. Aynı şekilde I.grup hastalıklardan olan alt solunum yolu enfeksiyonlarının, ishalle
seyreden hastalıkların bu bölgede en üst sıralarda yer aldığı saptanmıştır.
Grafik 3.60 Türkiye Doğu Bölgesinde Kaba Ölüm Hızının Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
7,00
6,00
5,00
Grup III
ölüm/1,000
4,00
Grup II
3,00
Grup I
2,00
1,00
0,00
Toplam
Erkek
Kadın
Doğu Bölgesinde kaba ölüm hızı 6,2/1000 dir. Bu oran erkeklerde 6,6/1000, kadınlarda 5,7/1000 dir.
Ölümlerin yaş grupları ve hastalık gruplarına göre dağılımı Grafik 3.60’da verilmiştir. Toplamda ölüm
hızının ‰1,9’luk bir bölümünü I.Grup hastalıklar oluştururken ‰3,9’luk bölümünü II.Grup hastalıklar,
‰0,4’lük bölümünü III.Grup hastalıklar oluşturmaktadır. Tablo 3.71’de ölüm hızlarının cinsiyet, yaş ve
hastalık gruplarına göre dağılımı sunulmaktadır.
216
Tablo 3.71 Türkiye Doğu Bölgesinde Yaşa, Cinsiyete ve Hastalık Gruplarına Göre Ölüm Hızlarının
Erkek
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Grup I
11,4
0,3
0,2
0,2
Grup II
1,4
0,4
0,7
Grup III
0,3
0,3
Grup I
11,2
Grup II
60-69
70-79
80+
0,6
1,3
2,3
6,6
2,1
8,2
23,6
63,6
178,3
0,6
0,5
1,3
2,5
1,0
3,1
0,3
0,3
0,5
0,5
0,7
2,1
5,8
1,1
0,3
0,4
1,2
5,1
17,0
52,2
168,4
Grup III
0,3
0,2
0,2
0,1
0,5
1,5
0,4
1,6
Erkek
13,0
1,0
1,5
2,9
10,0
27,5
66,9
188,0
Kadın
12,5
0,7
0,8
1,9
6,1
19,3
54,7
175,8
Kadın
Grafik 3.61 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüm Hızlarının Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı
200,0
180,0
160,0
ölüm/1000 Kişi
140,0
120,0
Erkek
100,0
Kadın
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.71 ve Grafik 3.61’de görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda mortalite hızı erkeklerde
13,0/1000, kadınlarda 12,5/1000 dir. 5-14 yaş grubunda mortalite hızı erkeklerde 1,0/1000, kadınlarda
0,7/1000 dir. 15-29 yaş grubunda ise erkeklerde 1,5/1000, kadınlarda 0,8/1000 dir. 30-44 yaş grubunda bu
175,8/1000 dir.
217
Grafik 3.62 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüm Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
25.000
20.000
15.000
Ölüm Sayısı
Grup III
Grup II
10.000
Goup I
5.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
0-4 yaş grubundaki ölüm sayıları incelendiğinde 20,262 kişi ile en fazla ölümün I.grup
hastalıklardan meydana geldiği görülmektedir. Bu yaş grubunda ikinci sırada 2,232 ile II.grup hastalıklar
yaş grubunda ise ölümlerin 1,003’ü I.grup hastalıklar, 1,232’si II.grup hastalıklar nedeniyle
gerçekleşmiştir. Bu yaş grubunda III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 787 dir. 15-29 yaş grubu
incelendiğinde I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,039; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının 2,276
ve III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının ise 1,571 olduğu görülmektedir. 30-44 yaş grubunda I.grup
hastalıklardan ölenlerin sayısı 768; II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 3,532, III.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 682 olarak hesaplanmıştır. 45-59 yaş grubu için I.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 606;
II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısının 7,517, III.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 1,025 olarak
saptanmıştır. 60-69 yaş grubunda 503 kişi I.grup hastalıklardan, 10,208 kişi II.grup hastalıklardan, ve
1,016 kişi III.grup hastalıklara bağlı nedenlerle ölmüştür. 70-79 yaş grubunda I.grup hastalıklardan
ölenlerin sayısı 517, II.grup hastalıklardan ölenlerin sayısı 13,459 ve III.grup hastalıklardan ölenlerin
sayısı 156 dür. 80 yaş ve üzeri grupta I.grup hastalıklardan 396, II.grup hastalıklardan 11,088, III.grup
hastalıklardan 145 ölüm gerçekleşmiştir.
218
Tablo 3.72 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
Erkek
Sayı
Kadın
Yüzde
Sayı
Toplam
Yüzde
Kardiovasküler hastalıklar
15042
33,13
14089
37,99
6951
15,31
5738
15,47
5624
12,39
5752
15,51
Kanserler
5259
11,58
2976
8,02
Solunum Sist.Hast.
3833
8,44
2333
6,29
Yaralanmalar
4058
8,94
1793
4,83
1420
3,13
1030
2,78
Diğer Grup II hastalıklar
901
1,98
633
1,71
Diyabetes mellitus
604
1,33
897
2,42
575
1,27
726
1,96
659
1,45
534
1,44
466
1,03
563
1,52
11
0,02
19
0,05
3
0,01
2
0,01
HIV/AIDS
0
0,00
0
0,00
Toplam
15042
33,13
14089
37,99
diş sağlığı bozuklukları ve konjenital anomaliler bulunmaktadır
Sayı
Yüzde
29131
12689
11376
8235
6166
5850
2450
1534
1502
1300
1192
1028
29
5
0
29131
35,32
15,38
13,79
9,98
7,48
7,09
2,97
1,86
1,82
1,58
1,45
1,25
0,04
0,01
0,00
35,32
Kardiyovasküler hastalıklar hep birlikte değerlendirildiğinde ise erkeklerde toplam saptanan
45,404 ölümün %33’ünün kardiyovasküler hastalıklara bağlı nedenlerle olduğunu, bu oranın saptanan
37,083 kadın ölümü arasında %38’lik bir yüzdeye ulaştığı görülmektedir.
Grafik 3.63 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüm Sayılarının Temel Hastalık Grupları ve Cinsiyete Göre
HIV/AIDS
Kardiovasküler
Yaralanmalar
Kanserler
Solunum Sistemi
Hast.
Kr onik Solunum
Diyabet
Mater nal v e Perinatal
Sindirim
Genitoür iner
Diğer Grup II
Erkekler
Nörops ikiatrik
Kadınlar
Kas-İskelet
Duy u Organları
-
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
Toplam ölüm
2000'de Toplam Ölüm
219
Doğu Bölgesinde Grafik 3.63’de görüldüğü üzere ölümlerin büyük çoğunluğunun
kardiyovasküler hastalıklara bağlı olarak ortaya çıktığı belirlenirken Türkiye’nin Batı ve Güney
Bölgelerinden farklı olarak HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları ve maternal ve perinatal
nedenlerin de en önemli nedenler arasında olduğu görülmektedir
Grafik 3.64 Türkiye Doğu Bölgesinde Erkek Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
Kardiyovasküler Hast.
33%
Erkeklerde toplam Ölüm : 45404
Nöropsikiyatrik Hast.
1%
Perinatal Nedenler
12%
Yaralanmalar
9%
HIV/AIDS Hariç Diğer
Enfeksiyon Hast.
15%
8%
HIV/AIDS
0%
1%
Kanserler
12%
Genitoüriner Hast.
1%
Duyu Organları Bzk.
0%
Diabetes Mellitus
1%
Diğer Grup II. Hast.
2%
Kas-iskelet Sistemi Hast.
0%
3%
Grafik 3.64 ve Grafik 3.65’de yüzdeler mutlak sayılara yuvarlanarak sunulmuştur. Grafik 3.64 de
görüldüğü üzere, 2000 yılında erkeklerde toplam 45,404 ölüm gerçekleşmiştir. Bu ölümlerde iskemik
kalp hastalığı, serebrovasküler hastalıklar, hipertansif kalp hastalıkları, inflamatuar kalp hastalıkları,
romatizmal kalp hastalıkları ve diğer kalp hastalıklarından oluşan kardiyovasküler kalp hastalıkları
erkeklerde %33 lük bir oranla birinci sırada yer almaktadır. İkinci ölüm nedeni %15 ile HIV/AIDS
dışındaki enfeksiyon hastalıkları ve %12 ile kanserler ve perinatal nedenlerdir.
220
Grafik 3.65 Türkiye Doğu Bölgesinde Kadınlarda Ölümlerinin Temel Hastalık Gruplarına Göre
Yüzde Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Kadınlarda Toplam Ölüm: 37.085
37083
Sindirim
3%
Diğer Grup II
2%
Diyabet
2%
Nöropsikiyatrik
2%
Genitoüriner
1%
Beslenme
bozuklukları
2%
Yaralanmalar
5%
Solunum Sist.Hast.
6%
Kanserler.
8%
Maternal ve
perinatal nedenler
16%
Kas iskelet
0%
Duyu organları
0%
HIV/AIDS
0%
Kardiovasküler
38%
HIV/AIDS Hariç
Diğer Enfeksiyon
Hast.
15%
Grafik 3.65’de görüldüğü üzere, 2000 yılında kadınlarda toplam 37,083 ölüm gerçekleşmiştir.
Sıralamada kardiyovasküler hastalıklar %38 ile ilk sırada yer almaktadır. Bu sırayı %16 ile maternal ve
perinatal nedenler almaktadır. Perinatal nedenler düşük doğum ağırlığı, asfiksi ve doğum travması ve
diğer perinatal nedenler olarak sıralanmaktadır. Maternal nedenler ise maternal hemoraji, maternal sepsis,
gebelik dönemindeki yüksek tansiyon, uzamış eylem, düşük ve diğer nedenlerdir. Daha sonraki sıralarda
%15 ile HIV/AIDS dışındaki enfeksiyon hastalıklar ve %8 ile kanserler bulunmaktadır.
221
100%
80%
Toplam Ölümlerin Oranı
Grafik 3.66 Türkiye Doğu Bölgesinde Toplam Ölümler İçerisinde Hastalık Gruplarının Yüzde
60%
40%
Grup III
Grup II
20%
0%
Doğu Bölgesi Türkiye
Eur
Avrupa Birliği
Grup I
Gelişmiş
Gelişmekte Olan
Grafik 3.66’da Türkiye Doğu Bölgesinde gerçekleşen ölümlerin üç hastalık grubuna göre yüzde
karşılaştırılması sunulmaktadır. Türkiye ölüm nedenleri, YLL, YLD ve DALY tahminlerinin gelişmiş,
gelişmekte olan ve Avrupa Birliği ülkelerine özgü verilerle karşılaştırılması ile hazırlanan bu
grafiklerdeki verilerin kaynağı DSÖ, Cenevre Ofisi, “Global Programme on Evidence for Health Policy”
bölümünün verilerinden oluşmaktadır. Doğu Bölgesinde ölüm nedenlerinin gelişmekte olan ülkelere
benzer bir dağılıma sahip olduğu saptanmıştır.
Doğu Bölgesi ölümlerinin %30’u I. grup hastalıklara, %63’ü II. grup hastalıklara ve %7’si III.
grup hastalıklara bağlıdır. Gelişmiş ülkelerde ise ölümlerin %7’si I. grup, %86’sı II. grup, %7’si III. grup
nedenlere, gelişmekte olan ülkelerde %41’i I. grup, %50’si II. grup ve %9’u III. grup ölüm nedenlere
bağlıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde I.grup hastalıklar % 6.3, II.grup hastalıklar % 85.6, III. Grup
hastalıklar ise tüm ölüm nedenleri içerisinde % 8.1’lik bir dağılıma sahiptir.
3.2.8.5.1 Doğu Bölgesi Ölüm Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Türkiye Doğu Bölgesi ölüm nedenleri ayrıntılı olarak yaş gruplarına göre ayrı ayrı sunulmaktadır.
Tablo 3.73’de 0-14 yaş Doğu Bölgesi için cinsiyete göre ölüm nedenleri verilmektedir.
222
Tablo 3.73 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Toplam
Perinatal nedenler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
% Erkekler
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
Alt Solunum Yolu
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 15,7 Enfeksiyonları
10,1 İshalle Seyreden Hastalık
10,1 İshalle Seyreden Hastalık
Menenjit
2,9 Menenjit
3,0 Menenjit
Kızamık
2,2 Kızamık
Trafik Kazaları
2,0 Kızamık
Tüberküloz
1,4 Tüberküloz
1,4 Protein Enerji Malnütrisyonu 1,3 Tüberküloz
Üst Solunum Yolu
Lösemi
0,9 Lösemi
1,0 Enfeksiyonları
Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları 0,8 Serebrovasküler Hastalık
0,8 Lösemi
Üst Solunum Yolu
0,7 Enfeksiyonları
Lenfoma ve Multiple
0,4 Miyelom
0,5 Hepatit B
0,4 Boğulmalar
Hepatit B
Boğulmalar
0,2 Hepatit B
0,3 Yanıklar
Yanıklar
0,2 Düşmeler
0,3 Zehirlenmeler
Düşmeler
0,2 Epilepsi
Nefrit ve Nefrozlar
0,2 Yanıklar
%
43,0
15,9
10,1
5,1
2,9
2,4
1,8
1,5
1,2
0,9
0,8
0,8
0,6
0,4
0,4
0,4
0,3
0,3
0,2
0,2
toplamda %41,5’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler erkek ve kadınlarda
sırasıyla %40,3 ve %43,0’dır. İkinci ölüm nedeni olan alt solunum yolu enfeksiyonları erkeklerde %15,5,
kadınlarda %15,9 toplamda %15,7 olarak saptanmıştır. Toplamda ishalle seyreden hastalıklar üçüncü
sırada yer alırken (%10,1), konjenital anomaliler toplamda %5,7, erkeklerde %6,2, kadınlarda %5,1
olarak belirlenmiştir.
Menenjit’e bağlı ölümler ise toplamda beşinci sırada görülmektedir (%2,9). Kadınlarda kızamığa
bağlı ölümler, ölüm nedenleri arasında altıncı sırada yer alırken (%2,4) bu oran erkek çocuklarda %2,1 ile
yedinci sırada yer almaktadır. Tüberküloz toplamda sekizinci ölüm nedeni olarak (toplamda %1,4,
erkeklerde %1,6) kız çocuklarda %1,2 ile dokuzuncu sırada belirlenmiştir
Protein enerji malnütrisyonuna bağlı ölümler toplamda dokuzuncu sırada (%1,4) saptanırken, bu
oranlar sırasıyla erkeklerde %1,3 ile dokuzuncu sırada, kadınlarda %1,5 ile sekizinci sırada yer almıştır.
223
Tablo 3.74 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
Trafik Kazaları
4
5
Maternal Nedenler
Kanseri
Tüberküloz
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
6
7
8
10 Diabetes mellitus
11 Düşmeler
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Peptik Ülser
Lösemi
Mide Kanseri
Lenfoma ve Multipe Miyelom
Astım
Şiddet
Karaciğer Sirozu
% Erkekler
3,2 Kanseri
Alt Solunum Yolu
3,1 Enfeksiyonları
%
Kadınlar
%
17,5
8,9
7,6
Maternal Nedenler
12,1
12,0
8,2
4,3
5,1
2,9
Trafik Kazaları
4,8
3,0 Tüberküloz
2,8 Düşmeler
2,8
2,8
Diabetes mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
3,7
3,3
2,7 Lösemi
2,6
2,9
2,6 Mide Kanseri
2,6 Peptik Ülser
Lenfoma ve Multipe
2,1 Miyelom
2,0 Romatizmal Kalp Hastalığı
2,0 Şiddet
1,5 Kolon ve Rektum Kanseri
2,3
2,2
2,1
Tüberküloz
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Meme Kanseri
2,5
2,4
2,4
2,1
2,0
2,0
1,9
1,7
1,5
1,4
1,3
1,2
Düşmeler
Peptik Ülser
KOAH
Astım
Mide Kanseri
Yumurtalık Kanseri
Karaciğer sirozu
2,3
2,2
2,1
2,1
1,9
1,7
1,5
1,4
1,3
Tablo 3.74’de 15-59 yaş grubunda Doğu Bölgesisi için kadın ve erkeklerde ölüm nedenleri
yer almaktadır (%15,4). Bu oranlar erkeklerde %17,5’dir. Kadınlarda birinci ölüm nedeninin
serebrovasküler hastalıklar olduğu saptanmıştır (%12,1). İskemik kalp hastalığını %12,0’lık bir yüzde ile
serebrovasküler hastalıklar izlemektedir. Erkeklerde serebrovasküler hastalıklara bağlı ölümler %8,9 ile
ikinci sırada yer almaktadır. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı ise toplamda trafik kazaları (%6,5),
erkeklerde yine trafik kazaları (%7,6) kadınlarda ise maternal nedenlerin (%8,2) aldığı görülmektedir.
224
Tablo 3.75 Türkiye Doğu Bölgesinde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Kişiler
%
1
2
3
KOAH
4
5
6
Kanseri
7
%
Kadınlar
%
10,4 KOAH
3,7 Kanseri
21,9
18,8
14,4
KOAH
25,2
20,4
6,1
4,7
3,7
İnflamatuar Kalp Hastalığı 3,7
2,8
Mide Kanseri
3,5
Mide Kanseri
2,7
2,9
2,5
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
9 Enfeksiyonları
10 Düşmeler
11 Trafik Kazaları
12 Peptik Ülser
2,6
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
2,3
Mide Kanseri
1,8
2,4
1,7
1,2
1,1
Diabetes mellitus
Düşmeler
Trafik Kazaları
Peptik Ülser
1,9
1,8
1,4
1,0
1,8
1,6
1,1
1,0
13 Karaciğer Sirozu
14 Meme Kanseri
0,9
0,9
0,8
Karaciğer Sirozu
Prostat Kanseri
Karaciğer Kanseri
1,0
1,0
0,9
17 Karaciğer Kanseri
18 Alzheimer ve Diğer Demaslar
0,7
0,7
0,7
Nefrit ve Nefrozlar
Mesane Kanseri
0,7
0,6
0,6
19 Prostat Kanseri
20 Lösemi
0,5
0,5
Ağız ve Orofarniks Kanseri
Özafagus Kanseri
0,6
0,5
Meme Kanseri
Düşmeler
Peptik Ülser
Trafik Kazaları
Alzheimer ve Diğer
Demaslar
Nefrit ve Nefrozlar
Kanseri
Karaciğer Sirozu
Over Kanseri
Lenfoma ve Multipe
Miyelom
8
Erkekler
3,5
0,9
0,9
0,8
0,8
0,8
0,6
0,5
0,5
bulunmaktadır. İnflamatuar kalp hastalıkları toplamda beşinci ve erkeklerde yedinci sırada yer almaktadır.
Mide kanseri %3,5 ile erkeklerde altıncı ölüm nedeni olurken, kadınlarda bu yaş grubunda altıncı sırada
diabetes mellitus %3,5) yer almaktadır. Alt solunum yolu enfeksiyonları toplamda dokuzuncu (%2,4),
erkeklerde (%2,3) sekizinci, kadınlarda ise yedinci ölüm nedenidir (%2,5).
225
Grafik 3.67 Türkiye Ulusal Düzey ve Beş Bölge İçin Kaba Ölüm Hızının ve Hastalık Gruplarına
Göre Ölüm Hızlarının Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
9
8
7
ölüm/1000
6
Grup III
5
Grup II
4
Grup I
3
2
1
0
Doğu Bölge Kuzey Bölge
Orta Bölge
Güney Bölge
Batı Bölge
Ulusal
Grafik 3.67’de Türkiye ulusal düzeyde ve bölgelere göre kaba ölüm hızının ve nedenlerinin
dağılımı görülmektedir. Ulusal düzeyde ölüm hızı 6,3/1000 dir. Nedene özel ölüm hızına bakıldığında
I.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 1,0/1000, II.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 5,0/1000 ve III.Grup
hastalıklara özel ölüm hızının ise 0,4/1000 olduğu görülmektedir.
Bölgeler içinde en yüksek kaba ölüm hızı Kuzey Bölgesine aittir (7,9/1000). Kuzey Bölgesinde
I.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 0,9/1000, II.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 6,5/1000 ve III.Grup
hastalıklara özel ölüm hızı 0,4/1000 dir. En düşük kaba ölüm hızı ise Güney Bölgesinde görülmektedir
(5,7/1000). Güney Bölgesinde I.Grup hastalıklarda özel ölüm hızı 0,7/1000, II.Grup hastalıklarda özel
ölüm hızı 4,7/1000 ve III.Grup hastalıklarda 0,3/1000 dir.
I.Grup hastalıklara özel ölüm hızının en yüksek olduğu bölge Doğu Bölgesidir (1,9/1000). Doğu
Bölgesinde II.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 3,9/1000, III.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 0,4/1000 dir.
Toplam ölüm hızı ise 6,2/1000 dir.
Batı Bölgesi için ölüm hızı 6,2/1000 olarak hesaplanmıştır. Bu bölgede I.Grup hastalıklara özel
ölüm hızı 0,6/1000, II.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 5,2/1000 ve III.Grup hastalıklara özel ölüm hızı
0,4/1000 olarak saptanmıştır.
Orta Bölgede ise kaba ölüm hızı 6,6/1000 dir. Bu bölgede I.Grup hastalıklara özel ölüm hızı
0,9/1000, II.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 5,3/1000 ve III.Grup hastalıklara özel ölüm hızı 0,3/1000
olarak hesaplanmıştır.
226
3.3 Kaybedilen Yaşam Yılları (YLL)
Bu bölümde Türkiye ulusal, kentsel, kırsal ve beş coğrafi bölgeye göre DALY’nin önemli
komponentleri olan YLL dağılımları yaş grupları ve cinsiyete göre Ek 15-22 arasında ayrı ayrı
sunulmaktadır.
3.3.1 Türkiye Ulusal YLL Dağılımları
Türkiye de ulusal düzeyde YLL’e neden olan hastalıklar Tablo 3.76-Tablo 3.77 arasında
sunulmaktadır.
Tablo 3.76 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLL nedenleri
Toplam YLL ler (%)
Perinatal nedenler
13,8
13,4
8,5
6,7
3,8
Trafik Kazaları
3,8
3,3
2,2
2,0
Diabetes mellitus
1,6
Lösemi
1,6
Tüberküloz
1,6
1,6
1,4
1,4
Nefrit ve Nefrozlar
1,3
1,2
Menenjit
1,1
Peptik Ülser
1,0
Mide kanseri
1,0
Tabloda görüldüğü üzere, Türkiye’de toplam YLL’ler içinde en fazla payı alan hastalık grubu
Perinatal nedenlerdir (%13,8). İskemik kalp hastalıkları %13,4 ile ikinci sırayı alırken serebrovasküler
hastalıklar %8,5 ile üçüncü sırayı, alt solunum yolu enfeksiyonları ise %6,7 ile dördüncü sırayı
almaktadır.
227
Tablo 3.77 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Lösemi
Tüberküloz
Şiddet
Diabetes mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
Menenjit
Mide kanseri
%
14,0
12,8
8,4
6,2
4,8
3,7
3,1
3,0
2,8
1,9
1,7
1,4
1,4
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
1,1
0,9
Kadınlar
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Diabetes mellitus
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Tüberküloz
KOAH
Lösemi
Menenjit
Maternal Nedenler
Kızamık
%
15,1
12,6
8,6
7,2
4,0
3,7
2,4
2,2
2,2
2,0
1,9
1,5
1,4
1,4
1,3
1,2
1,2
1,2
1,1
1,0
Türkiye’deki YLL dağılımları, cinsiyetlere göre incelendiğinde erkeklerde ilk sırayı %14,0 ile
iskemik kalp hastalığı alırken kadınlarda %15,1 ile perinatal nedenler almaktadır. Erkeklerde perinatal
nedenler %12,8 ile ikinci sırada, kadınlarda %12,6 ile iskemik kalp hastalığı ikinci sırada yer almaktadır.
Üçüncü sırada erkeklerde %8,4 ile ve kadınlarda %8,6 ile serebrovasküler hastalıklar bulunmaktadır.
Grafik 3.68 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(YLL/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
100,0
90,0
13,3
9,3
YLL/1000 kişi
80,0
5,1
70,0
60,0
50,5
56,5
Grup III
44,3
50,0
Grup II
Grup I
40,0
30,0
20,0
27,9
28,8
27,0
10,0
0,0
Ulusal
Erkek
Kadın
228
Grafik 3.68’de görüldüğü üzere, Türkiye, ulusal düzeyde YLL/1000 kişi 87,6 dır. Erkeklerde bu
oran 98,6 YLL/1000 kişi iken kadınlarda 76,4 YLL/1000 kişi olarak bulunmuştur. Hastalık gruplarına
göre dağılımları incelendiğinde Türkiye genelinde toplam 87,6 YLL/1000 kişinin 27,9’unu I. Grup
hastalıklar, 50,5’ini II.grup hastalıklar ve 9,3’ünü III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.78 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (YLL/1000 kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
240,0
50,6
7,4
6,2
12,0
8,3
5,3
21,0
24,2
3,8
44,9
10,5
5,6
116,5
8,2
9,0
226,8
9,3
10,6
310,3
5,5
15,5
331,8
7,1
233,7
44,7
7,8
0-4
5,0
8,4
5,7
5-14
4,9
12,8
6,2
15-29
4,9
31,5
3,4
30-44
4,6
76,6
3,6
45-59
5,7
158,7
4,4
60-69
10,9
262,4
2,6
70-79
298,0
286,2
26,6
19,1
50,5
23,9
59,2
39,8
130,3
84,8
245,0
168,7
326,4
276,0
13,7
310,4
3,9
80 ve
üzeri
354,3
328,0
Grafik 3.69 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
400,00
350,00
YLL/1000 Kişi
300,00
250,00
200,00
Erkekler
150,00
Kadınlar
100,00
50,00
0,00
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Yaş Grupları
Tablo 3.78’de ve Grafik 3.69’da Türkiye ulusal düzeyde YLL/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
cinsiyete göre dağılımları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde 298,0 YLL/1000 kişi iken bu yaş
grubu kız çocuklarında toplam 286,2 YLL/1000 kişi olarak saptanmıştır.15-29 yaş grubunda bu değerler
sırasıyla 50,5/1000 kişi ve 23,9/1000 kişiye inerken, 45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar yükselmekte
ve erkeklerde saptanan YLL/1000 kişi 130,3, kadınlarda saptanan ise YLL/1000 kişi 84,8 olarak
hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan YLL daha da artış göstermekte erkeklerde YLL/1000 kişi
229
326,4, kadınlarda da YLL/1000 kişi 276,0 değerine çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en yüksek
değerler olan erkeklerde YLL/1000 kişi 354,3, kadınlarda ise YLL/1000 kişi 328,0 olarak saptanmıştır.
Grafik 3.70 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
2.000.000
1.800.000
YLL Sayısı
1.600.000
1.400.000
1.200.000
grup III
1.000.000
grup II
800.000
grup I
600.000
400.000
200.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Ya ş Grupla rı
Grafik 3.70’de Türkiye Ulusal düzeyde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLL
dağılımları verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 1925306 YLL’nin
1.560.625’i I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 314.503’ü II.grup hastalıklar, 50.178’sı ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 692.033 YLL’nin 60.570’i I.
Grup hastalıklar, 533.970’i II.grup, 97.493’ü ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 6.664 YLL iken II.grup hastalıklar için
147.708, III. Grup hastalıklar için ise 2,400 YLL’dir.
Tablo 3.79’da 0-14 yaş ülke geneli için cinsiyete göre YLL Dağılımları verilmektedir.
230
Tablo 3.79 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Cinsiyete Göre % Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
% Erkekler
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Menenjitler
Trafik Kazaları
Kızamık
Tüberküloz
Lösemi
Üst Solunum Yolu
10 Enfeksiyonları
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
2,7 Menenjitler
2,2 Kızamık
1,4 Tüberküloz
1,3 Lösemi
Üst Solunum Yolu
1,2 Enfeksiyonları
8
9
%
Alt Solunum Yolu
2,9 Menenjitler
2,7 Kızamık
Üst Solunum Yolu
1,5 Enfeksiyonları
37,2
1,4
1,4
1,1 Tüberküloz
1,2
14,5
9,8
8,6
2,7
2,6
2,4
Tablo 3.79’da 0-14 yaş grubu çocuklarda YLL dağılımları verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere
toplamda, %36,7’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler sırasıyla %36,2 ve
%37,2’dir. İkinci YLL nedeni olan alt solunum yolu enfeksiyonları erkeklerde %13,7, kadınlarda %14,5
toplamda %14,1 olarak saptanmıştır. Toplamda konjenital anomaliler %10,1 ile üçüncü sırada yer alırken,
ishal ile seyreden hastalıklar toplamda %8,4, erkeklerde %8,3, kadınlarda %8,6 olarak belirlenmiştir.
Menenjit’e bağlı nedenler ise toplamda beşinci sırada görülmektedir (%2,7). Kadınlarda kızamığa bağlı
nedenler, YLL nedenleri arasında altıncı sırada yer alırken (%2,6) bu oran erkek çocuklarda %1,9 ile
yedinci sırada yer almaktadır.
Tablo 3.80 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
%
17,7
Serebrovasküler
Hastalıklar
9,1
Trafik Kazaları
6,7
Romatizmal Kalp
Hastalıkları
3,7
Kanseri
2,8
Kişinin kendini yaralaması 2,7
Lösemi
2,5
Tüberküloz
2,5
10 Şiddet
2,4
2,2
Erkekler
%
Trafik Kazaları
Kanseri
9,1
8,3
Serebrovasküler Hastalıklar 9,2
Romatizmal Kalp Hastalıkları 6,4
3,8
Trafik Kazaları
4,1
3,0
2,9
2,7
2,4
Meme Kanseri
Maternal Nedenler
Diabetes mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
3,9
3,7
3,3
3,0
2,1
2,1
Tüberküloz
2,7
2,6
Şiddet
Lösemi
Tüberküloz
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Nefrit ve Nefrozlar
Kadınlar
%
14,6
Tablo 3.80’de 15-59 yaş grubunda Türkiye geneli için toplamda YLL dağılımları verilmektedir.
15-59 yaş YLL dağılımlarının birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer almaktadır (%17,7). Bu
oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %19,5 ve %14,6’dır. Her iki cinsiyette de YLL nedenleri arasında
ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar toplamda %9,1, erkeklerde %9,1 ve
kadınlarda %9,2’dir. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı ise toplamda trafik kazaları (%6,7), erkeklerde yine
trafik kazaları (%8,3) kadınlarda ise romatizmal kalp hastalıklarının (%6,4) aldığı görülmektedir.
231
Tablo 3.81 Türkiye Ulusal Düzeyde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
% Erkekler
%
1
2
3
KOAH
29,5
20,1
5,0
4
Kanseri
8,0 KOAH
4,3 Kanseri
4,2
3,7 KOAH
Alt solunum Yolu
2,2 Enfeksiyonları
3,8
2,2
2,1
1,8
1,5
2,4
2,0
1,5
1,5
5
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
7 Enfeksiyonları
9 Mide Kanseri
10 Meme kanseri
6
Alt Solunum Yolu
2,3 Enfeksiyonları
1,7 Mide Kanseri
1,2 Mesane Kanseri
Kadınlar
Meme Kanseri
Mide kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
%
2,5
Tablo 3.81’de 60 yaş ve üzeri grubun YLL dağılımları sunulmaktadır. Tabloda görüldüğü üzere
bu yaş grubunda da en önemli YLL nedeni iskemik kalp hastalıklarıdır (%27,7).İkinci sırayı %19,5 ile
serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır (%8,0). Dördüncü sırada
erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri, kadınlarda diabetes mellitus bulunmaktadır. Kadınlarda
hipertansif kalp hastalığı üçüncü sırada yer alırken, erkeklerde beşinci sırada yer almaktadır. Alt solunum
yolu enfeksiyonları toplamda ve erkeklerde yedinci sırada (%2,3 ve %2,2), kadınlarda altıncı sırada
(%2,5) bulunmaktadır.
3.3.2. Türkiye Kentsel Alan YLL Dağılımları
Bu bölümde YLL dağılımları kentsel, kırsal alan ve beş bölge için ayrı ayrı sunulacaktır. Türkiye
kentsel alan için YLL’ye neden olan ilk yirmi neden Tablo 3.82-Tablo 3.83 arasında sunulmaktadır.
Tablo 3.82 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
YLL nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Lösemiler
KOAH
Diabetes mellitus
Tüberküloz
Şiddet
Nefrit ve Nefrozlar
Mide kanseri
İnflamatuar kalp hastalıkları
Toplam YLL ler (%)
13,6
13,3
8,2
5,5
5,2
4,5
2,5
2,2
1,9
1,9
1,6
1,5
1,5
1,4
1,3
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
Türkiye’de kentsel alanda toplamda YLL’ler içinde en yüksek dağılıma sahip olan neden
iskemik kalp hastalığıdır (%13,6). Sıralamada perinatal nedenler, ikinci sırada yer alırken (%13,3),
232
serebrovasküler hastalıklar üçüncü sırada (%8,2), alt solunum yolu enfeksiyonları %5,5 lik yüzde ile
dördüncü sırdadır. Beşinci nedenin %5,2 ile konjenital anomaliler olduğu görülmektedir.
Tablo 3.83 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
Erkekler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Lösemi
Şiddet
Diabetes mellitus
Tüberküloz
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik ülser
%
13,9
11,8
8,6
5,7
4,9
4,5
3,1
2,5
2,3
2,2
1,7
1,6
1,5
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
1,1
1,0
Kadınlar
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Diabetes mellitus
Meme Kanseri
Lösemi
Tüberküloz
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
KOAH
Menejit
%
15,7
13,2
7,5
6,3
6,2
2,9
2,7
2,1
2,1
2,0
1,9
1,4
1,3
1,3
1,3
1,1
1,1
1,1
1,0
1,0
Türkiye kentsel alandaki YLL dağılımları, cinsiyetlere göre incelendiğinde erkeklerde ilk sırayı
%13,9 ile iskemik kalp hastalığı alırken kadınlarda %15,7 ile perinatal nedenler almaktadır. İkinci sırada
erkeklerde perinatal nedenler %11,8 ile ikinci sırada, kadınlarda %13,2 ile iskemik kalp hastalığı ikinci
sırada yer almaktadır. Üçüncü sırada her iki cinsiyet için de erkeklerde %8,6 ile ve kadınlarda %7,5 ile
serebrovasküler hastalıklar bulunmaktadır.
Türkiye kentsel alanda YLL dağılımları yaş gruplarına göre tablolarda sunulmaktadır.
233
Grafik 3.71 Türkiye Kentsel Alanda YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
90,0
13,8
80,0
9,2
YLL/1000 Kişi
70,0
4,5
60,0
Grup III
52,4
50,0
Grup II
44,7
36,7
40,0
Grup I
30,0
20,0
21,0
20,4
10,0
19,8
0,0
Kentsel
Erkek
Kadın
Grafik 3.71’de görüldüğü üzere, Türkiye kentsel alanda toplam 74,3 YLL/1000 kişidir.
Erkeklerde bu oran 87,2 YLL/1000 kişi iken kadınlarda 60,9 YLL/1000 kişi olarak bulunmuştur. Hastalık
gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye kentsel alanda toplam 74,3 YLL/1000 kişinin
20,4’ünü I. Grup hastalıklar, 44,7’sini II.grup hastalıklar ve 9,2’sini III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.84 Türkiye Kentsel Alanda YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (YLL/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
187,6
69,5
9,7
3,0
13,1
7,8
2,8
22,2
22,8
2,5
37,8
14,4
6,0
108,2
6,9
8,4
217,0
6,5
12,7
294,5
6,7
14,3
326,4
6,7
180,2
65,1
8,9
0-4
1,9
8,0
4,1
5-14
3,4
8,2
4,7
15-29
3,5
23,4
3,4
30-44
3,6
61,3
2,7
45-59
6,0
132,3
3,7
60-69
10,8
231,4
7,0
70-79
16,4
293,0
6,8
80 ve
üzeri
266,8
254,2
23,9
14,0
47,8
16,3
54,7
30,4
121,0
67,6
231,9
142,0
314,0
249,2
347,4
316,2
234
Grafik 3.72 Türkiye Kentsel Alanda YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
350,0
YLL/1000 Kişi
300,0
250,0
200,0
Erkekler
150,0
Kadınlar
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.84’de ve Grafik 3.72’de Türkiye kentsel alanda YLL/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
sırasıyla 47,8 YLL/1000 kişi ve 16,3 YLL/1000 kişiye inerken, 45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar
yükselmekte ve erkeklerde saptanan 121,0 YLL/1000 kişi, kadınlarda saptanan değer ise 67,6 YLL/1000
kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan YLL/1000 kişi daha da artış göstermekte
erkeklerde 314,0 YLL/1000 kişiye, kadınlarda da 249,2 YLL/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri
grupta ise en yüksek değerler olan erkeklerde 347,4 YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 316,2 YLL/1000 kişi
olarak saptanmıştır.
Grafik 3.73 Türkiye Kentsel Alanda YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
1.200.000
1.000.000
YLL Sayısı
800.000
grup III
600.000
grup II
grup I
400.000
200.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Ya ş Grupla rı
235
Grafik 3.73’de Türkiye kentsel alanda yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLL
dağılımları verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 1.065.996 YLL’nin
752.572’si I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 275.314’ü II.grup hastalıklar, 38.110’u ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 407.752 YLL’nin 28.622’si I.
Grup hastalıklar, 293.590’ı II.grup, 85.540’ı ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
78.773, III. Grup hastalıklar için ise 1.752 YLL’dir.
Tablo 3.85 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjitler
Lösemi
Kızamık
Üst Solunum Yolu
10 Enfeksiyonları
9
% Erkekler
Alt Solunum Yolu
2,1 Lösemi
2,0 Menenjitler
1,4 Kızamık
Üst Solunum Yolu
1,2 Enfeksiyonları
% Kadınlar
%
Alt Solunum Yolu
2,2 Menenjitler
2,1 Kızamık
1,6 Lösemi
Üst Solunum Yolu
1,5 Enfeksiyonları
36,7
14,4
1,3
1,2
11,2
6,3
2,6
2,1
1,8
1,7
Tablo 3.85’de Türkiye kentsel alan 0-14 yaş grubu çocukların YLL dağılımları sunulmaktadır.
Tabloda görüldüğü üzere toplamda, %35,4’lük bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu
yüzdeler erkek ve kadınlarda sırasıyla %34,4 ve %36,7’dir. Türkiye kentsel alanda YLL dağılımda
toplamda %13,7 ile ikinci sırada olan neden olan konjenital anomaliler erkeklerde %13,1, kadınlarda
%14,4 olarak saptanmıştır. Toplamda ve her iki cinsiyette de alt solunum yolu enfeksiyonları (toplamda
%10,9, erkeklerde %10,6, kadınlarda %11,2) ile üçüncü sırada yer alırken, ishal ile seyreden hastalıklar
toplamda %6,2, erkeklerde %6,1, kadınlarda %6,3 olarak belirlenmiştir. Kentsel alanda bu yaş grubunda
trafik kazaları YLL sıralamasında beşinci neden olarak yer almaktadır. (Toplamda %3,1, erkeklerde
%3,6, kadınlarda %2,6). Menenjit altıncı neden olarak belirlenirken (%2,1) lösemi yedinci sırada yer
almaktadır (%2,0). Kadınlarda YLL sıralamasında kızamık yedinci sırada yer alırken (%1,8) bu oran
erkek çocuklarda %1,5, toplamda %1,6’dır.
Tablo 3.86 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
% Erkekler
Trafik Kazaları
Romatizmal Kalp Hastalıkları 3,4 Kanseri
Kanseri
3,1 Şiddet
2,9 Lösemi
Şiddet
Lösemi
2,6 myeloma
Nefrit ve Nefrozlar
% Kadınlar
%
16,1
7,3
6,6
4,7
3,4 Meme Kanseri
4,4
3,2
2,8
2,1 Tüberküloz
2,8
2,7
2,6
Tablo 3.86’da 15-59 yaş grubunda Türkiye kentsel alan için kadın ve erkeklerde YLL dağılımları
verilmektedir. 15-59 yaş YLL dağılımlarının birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer almaktadır
236
(%18,2). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %19,1 ve %16,1’dir. Toplamda YLL nedenleri arasında
ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Serebrovasküler hastalıklar erkekte %9,2,
kadınlarda ise %7,3’dür. Bu yaş grubunda üçünçü sırayı toplamda trafik kazalarının (%7,9) aldığı
görülmektedir. Kadınlarda üçüncü sırada yer alan hastalık grubu romatizmal kalp hastalıklarıdır (%6,6).
Kentsel alanda kadınlarda YLL sıralamasında dördüncü sırada trafik kazası, beşinci sırada meme kanseri
(%4,4) yer almaktadır. Erkeklerde ise dördüncü sıradaki neden %4,1 ile trakea, bronş ve akciğer
kanseridir.
Tablo 3.87 Türkiye Kentsel Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
% Erkekler
28,7İskemik Kalp Hastalığı
19,2Serebrovasküler Hastalıklar
3 KOAH
7,7 KOAH
4,5 Trakea,bronş ve Akciğer kanseri
5 Trakea, bronş ve Akciğer Kanseri 4,2 Hipertansif Kalp Hastalığı
6 Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
7
2,7 Enfeksiyonları
8 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 2,7 Diabetes mellitus
9
Mide Kanseri
1,7 Mide Kanseri
10
Düşmeler
1,5 Mesane Kanseri
% Kadınlar
%
26,1İskemik Kalp Hastalığı
31,7
19,9Serebrovasküler Hastalıklar
18,5
11,6Hipertansif Kalp Hastalığı
5,2
4,0
3,8 KOAH
3,5
2,8 Alt solunum Yolu Enfeksiyonları 3,1
2,2 Meme Kanseri
2,1 Kanseri
2,7
2,3
1,8 Düşmeler
1,9
2,0
bu yaş grubunda da YLL içindeki en büyük payı olan hastalık grubu iskemik kalp hastalıklarıdır (%28,7).
İkinci sırayı %19,2 ile serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır (%7,7).
Toplamda dördüncü nedenin hipertansif kalp hastalığı olduğu görülmektedir. Erkeklerde dördüncü neden
%6,2 ile trakea, bronş ve akciğer kanseri iken kadınlarda dokuzuncu neden olarak belirlenmiştir (%2,0).
Diabetes mellitus toplamda %3,1 ile YLL sıralamasında altıncı sırada yer almaktadır. Kadınlarda bu oran
%4,0 ile dördüncü sırada bulunmaktadır. Alt solunum yolu enfeksiyonları bu yaş grubu içerisinde tüm
YLL’lerin %2,7’sini oluşturmaktadır. Mide kanseri ise bu hastalık grubunu izlemekte, %1,7 ile
dokuzuncu sıraya yerleşmektedir.
3.3.3 Türkiye Kırsal Alan YLL Dağılımları
Türkiye’de kırsal alanda YLL’e neden olan ilk yirmi hastalık Tablo 3.88-Tablo 3.89 arasında
sunulmaktadır.
237
Tablo 3.88 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
YLL nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Toplam YLL’ ler (%)
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Tüberküloz
Diabetes mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Lösemi
Menenjit
Mide kanseri
Peptik Ülser
Kızamık
14,5
13,1
8,8
7,0
4,1
3,1
2,5
2,3
2,0
2,0
1,7
1,7
1,4
1,3
1,3
1,3
1,2
1,1
1,1
1,1
Tabloda görüldüğü üzere, Türkiye kırsal alanda ilk 20 YLL’nin dağılımı ulusal düzey YLL
dağılımına benzerlik göstermektedir. YLL dağılımında ulusal düzeyde olduğu gibi kırsal alanda da
toplamda birinci sırayı Perinatal nedenler (%14,5) almaktadır. İskemik kalp hastalıkları %13,1 ile ikinci
sırayı alırken serebrovasküler hastalıklar %8,8 ile üçüncü sırayı, alt solunum yolu enfeksiyonları ise %7,0
ile dördüncü sırayı almaktadır. Kırsal alanda alt solunum yolu enfeksiyonlarını ishalle seyreden
hastalıklar takip etmekte ve beşinci sırada yer almaktadır (%4,1).
Tablo 3.89 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
Erkekler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Tüberküloz
Lösemi
Diabetes mellitus
Menenjit
Peptik Ülser
Nefrit ve Nefrozlar
Mide kanseri
Şiddet
% Kadınlar
14,5
14,5
8,0
6,5
3,9
3,8
3,3
3,1
2,5
1,8
1,5
1,4
1,3
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
1,1
1,1
Perinatal nedenler
Tüberküloz
Diabetes mellitus
Trafik Kazaları
Romatizmal kalp hastalıkları
Meme kanseri
Maternal Nedenler
KOAH
Nefrit ve Nefrozlar
Kızamık
Menenjit
Mide kanseri
Üst solunum yolu enfeksiyonları
%
14,4
11,4
9,7
7,6
4,3
2,3
2,2
2,2
2,2
2,1
2,0
2,0
1,8
1,7
1,6
1,3
1,3
1,3
1,1
1,1
238
Kırsal alanda tüm yaş grupları birlikte incelendiğinde, erkeklerde ve kadınlarda ilk sıradaki
YLL’nin Perinatal nedenler olduğu (erkeklerde %14,5; kadınlarda %14,4) görülmektedir. İkinci sırada
her iki cinsiyette de iskemik kalp hastalığı (erkeklerde %14,5; kadınlarda %11,4) bulunmaktadır. Üçüncü
sırada ise serebrovasküler hastalıklar erkeklerde %8,0 ve kadınlarda %9,7 lik yüzdelerle yer almaktadır.
Erkeklerde ishalle seyreden hastalıkları trafik kazaları izlemektedir (%3,8).
Grafik 3.74 Türkiye Kırsal Alanda YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
120,0
12,9
9,5
6,0
100,0
YLL/1000 Kişi
80,0
62,6
67,4
57,8
Grup III
Grup II
60,0
Grup I
40,0
20,0
40,1
39,6
40,7
0,0
Kırsal
Erkek
Kadın
Grafik 3.74’de görüldüğü üzere, Türkiye, kırsal alanda toplam 112,2 YLL/1000 kişidir.
Erkeklerde bu oran 119,9 YLL/1000 kişi iken kadınlarda 104.5 YLL/1000 kişi olarak bulunmuştur.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye kırsal alanda toplam 112,2 YLL/1000 kişinin
40,1’i I. Grup hastalıklar, 62,6’sını II.grup hastalıklar ve 9,5’ini III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
239
Tablo 3.90 Türkiye Kırsal Alanda YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
299,4
41,8
8,0
8,8
13,5
9,0
7,7
23,1
25,5
5,7
52,4
10,7
8,0
133,2
6,0
11,4
242,9
6,4
11,6
323,4
5,1
13,8
342,0
6,2
295,0
35,0
8,5
0-4
10,2
10,6
7,1
5-14
14,0
17,5
7,7
15-29
12,4
44,9
3,2
30-44
10,0
98,8
5,4
45-59
9,5
189,9
2,9
60-69
13,8
293,5
3,1
70-79
13,2
327,6
3,1
80 ve
üzeri
349,2
338,4
31,2
28,0
56,3
39,3
68,8
60,4
147,2
114,1
260,8
202,3
340,0
310,5
362,0
343,9
Grafik 3.75 Türkiye Kırsal Alanda YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
400,0
350,0
300,0
YLL/1000 Kişi
250,0
200,0
Erkekler
150,0
Kadınlar
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Yaş Grupları
Tablo 3.90’da ve Grafik 3.75’de Türkiye kırsal alanda YLL/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
sırasıyla 56,3/1000 kişi ve 39,3 YLL/1000 kişiye inerken, 45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar
kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda erkeklerde 340,0 YLL/1000 kişiye, kadınlarda da 310,5
YLL/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en yüksek değerler olan erkeklerde 362,0
YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 343,9 YLL/1000 kişi olarak saptanmıştır.
240
Grafik 3.76 Türkiye Kırsal Alanda YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
900.000
800.000
700.000
YLL Sayısı
600.000
500.000
grup III
400.000
grup II
grup I
300.000
200.000
100.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Ya ş Grupla rı
Grafik 3.76’da Türkiye kırsal alanda yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLL
dağılımları verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 859.357 YLL’nin
742.630’u I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 96.160’ı II.grup hastalıklar, 20.567’si ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 284.241 YLL’nin 39.404’ü I.
Grup hastalıklar, 214.091’i II.grup, 30.745’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
68.548, III. Grup hastalıklar için ise 907 YLL’dir.
Türkiye’de kırsal alanda YLL oluşturan hastalıkların yaş gruplarına göre dağılımları Tablo 3.91Tablo 3.93 arasında sunulmaktadır.
Tablo 3.91 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
1 Perinatal nedenler
2
3
4
5
6
7
8
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Menenjitler
Kızamık
Trafik Kazaları
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
% Erkekler
% Kadınlar
37,4
Alt Solunum Yolu
2,9 Menenjitler
2,4 Kızamık
Alt Solunum Yolu
2,8 Kızamık
2,6 Menenjitler
14,6
10,0
5,7
3,5
3,0
2,2
1,8 Tüberküloz
2,1
Üst Solunum Yolu
1,4 Enfeksiyonları
9 Tüberküloz
10 Protein Enerji Malnütrisyonu 1,4 Protein Enerji Malnütrisyonu 1,2 Tüberküloz
%
1,7
1,3
Tablo 3.91’de görüldüğü üzere toplamda %38,3’lük bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı
almaktadır. Bu yüzdeler sırasıyla erkek ve kız çocuklarda %39,2 ve %37,4’dür. Türkiye kırsal alanda
YLL dağılımında ikinci sırada yer alan neden olan alt solunum yolu enfeksiyonları erkeklerde %13,3,
241
kadınlarda %14,6 toplamda %13,9 olarak saptanmıştır. Her iki cinsiyette de ishalle seyreden hastalıklar
%9,8 ile üçüncü sırada yer alırken, konjenital anomaliler toplamda %6,2, erkeklerde %6,6, kadınlarda
%5,7 olarak belirlenmiştir. Kırsal alanda bu yaş grubunda menenjitler YLL sıralamasında beşinci neden
olarak yer almaktadır. (Sırasıyla %2,9, %2,8 ve %3,0). Kızamık toplamda altıncı, erkeklerde yedinci,
kadınlarda beşinci nedendir. Kadınlarda protein enerji malnütrisyonu dokuzuncu sırada yer alırken
erkeklerde ve toplamda bu onuncu neden olarak sıralanmaktadır.
Tablo 3.92 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
% Erkekler
%
3 Trafik Kazaları
12,5
10,2
5,9
4
5
4,9 Tüberküloz
5,1
5,1
2,7 Meme Kanseri
4,0
6
7
8
9
Tüberküloz
3,8 Kanseri
Romatizmal Kalp Hastalıkları 3,7 Tüberküloz
Kanseri
3,4 Şiddet
Alt Solunum Yolu
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
3,0 Enfeksiyonları
Nefrit ve Nefrozlar
2,6 Lösemi
% Kadınlar
3,7
2,6 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 3,5
3,0
3,0
Tablo 3.92’de 15-59 yaş grubunda Türkiye kırsal alan için kadın ve erkeklerde YLL dağılımları
verilmektedir. 15-59 yaş YLL dağılımlarının birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer almaktadır
(%16,8). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %20,2 ve %12,5’dir. Her iki cinsiyette de YLL
nedenleri arasında ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Serebrovasküler hastalıklar
erkekte %8,3, kadınlarda ise %10,2 ile ikinci sırada bulunmaktadır. Bu yaş grubunda üçünçü sırayı
toplamda trafik kazalarının ( %5,6) aldığı görülmektedir. Kadınlarda üçüncü sırada yer alan hastalık
grubu romatizmal kalp hastalıklarıdır (%5,9). Kırsal alanda kadınlarda YLL sıralamasında dördüncü
neden tüberküloz, beşinci neden ise maternal nedenler (%5,1), altıncı neden ise meme kanseri (%4,0)
olarak saptanırken, erkeklerdeki dördüncü neden %4,9 ile trakea, bronş ve akciğer kanseridir.
Tablo 3.93 Türkiye Kırsal Alanda YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
3 KOAH
5 Diabetes mellitus
6 Kanseri
Alt Solunum Yolu
8 Enfeksiyonları
9 Mide Kanseri
10 Peptik Ülser
% Erkekler
8,2 KOAH
4,2 Kanseri
% Kadınlar
%
26,3
21,8
4,8
3,7 KOAH
Alt solunum Yolu
2,9 Enfeksiyonları
4,3
4,0
2,6
1,7 Mide Kanseri
2,2 Meme Kanseri
2,3
1,5
1,4 Mesane Kanseri
1,7 Peptik Ülser
1,5
Alt Solunum Yolu
2,8 Enfeksiyonları
2,9
bu yaş grubunda da YLL içindeki en büyük payı alan hastalık grubu iskemik kalp hastalığıdır
(%26,8).İkinci sırayı %19,8 ile serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır
(%8,2). Toplamda dördüncü nedenin hipertansif kalp hastalıkları olduğu görülmektedir. Erkeklerde bu
242
oran %3,7 iken kadınlarda %4,8’dir. Trakea, bronş ve akciğer kanseri erkeklerde dördüncü neden olarak
belirlenmiştir (%5,0). Diabetes mellitus toplamda %3,2 ile YLL sıralamasında beşinci sırada yer
almaktadır. Kadınlarda bu oran %4,3 ile dördüncü sırada bulunmaktadır. Alt solunum yolu enfeksiyonları
bu yaş grubu içerisinde tüm YLL’lerin %2,6’sını oluşturmaktadır. Mide kanseri ise bu hastalık grubunu
izlemekte, %1,7 ile dokuzuncu sıraya yerleşmektedir.
3.3.4 Türkiye Beş Bölgeye Göre YLL Dağılımları
Bu bölümde beş bölge için YLL dağılımları verilecektir.
3.3.4.1 Batı Bölgesi YLL Dağılımları
Bulguların bu bölümünde Batı Bölgesi YLL dağılımlarının yaş gruplarına ve cinsiyete göre
dağılımları sunulacaktır.
Türkiye’de Batı Bölgesinde YLL’ ye neden olan ilk yirmi hastalık aşağıdaki Tablo 3.94 ve Tablo
3.95’de sunulmaktadır.
Tablo 3.94 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLL nedenleri
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Diabetes mellitus
Lösemi
Nefrit ve Nefrozlar
Tüberküloz
Şiddet
Meme Kanseri
Peptik Ülser
Toplam YLL ler (%)
17,0
9,9
8,2
4,8
4,2
4,2
2,5
2,4
2,0
1,9
1,8
1,8
1,7
1,6
1,4
1,3
1,2
1,2
1,1
1,0
Tabloda görüldüğü üzere, Türkiye Batı Bölgesinde toplam YLL’ler içinde en fazla payı olan
hastalık grubu iskemik kalp hastalığıdır (%17,0). İkinci sırada %9,9 ile serebrovasküler hastalıklar yer
alırken üçüncü sırada Perinatal nedenler (%8,2) bulunmaktadır.
243
Tablo 3.95 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Lösemi
Şiddet
Tüberküloz
Diabetes mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
%
17,0
10,2
7,8
5,5
4,3
4,0
3,7
3,3
2,0
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1,1
1,0
1,0
Kadınlar
Perinatal nedenler
Diabetes mellitus
Meme Kanseri
Trafik Kazaları
Nefrit ve Nefrozlar
KOAH
Lösemi
Tüberküloz
Astım
Over Kanseri
Peptik Ülser
%
16,9
9,5
8,9
5,4
4,6
2,7
2,6
2,5
2,5
2,5
2,2
1,6
1,6
1,4
1,3
1,3
1,2
1,0
1,0
0,9
Erkeklerde ve kadınlarda ilk sıradaki YLL nedeni sırasıyla %17,0 ve %16,9 ile iskemik kalp
hastalığıdır. İkinci sırada her iki cinsiyette de %10,2 ve %9,5 ile serebrovasküler hastalıklar, üçüncü
sırada %7,8 ve %8,9 ile Perinatal nedenler yer almaktadır.
Grafik 3.77 Türkiye Batı Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
90,0
13,8
80,0
9,4
YLL/1000 Kişi
70,0
4,9
60,0
Grup III
50,0
51,2
56,6
Grup II
45,6
40,0
Grup I
30,0
20,0
10,0
15,8
16,3
15,3
0,0
Batı Bölge
Erkek
Kadın
244
Grafik 3.77’de görüldüğü üzere, Türkiye, Batı bölgesinde toplam 76,4 YLL/1000 kişidir.
gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Batı Bölgesinde 76,4 YLL/1000 kişinin 15,8’ini I.
Grup hastalıklar, 51,2’sini II.grup hastalıklar ve 9,4’ünü III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.96 Türkiye Batı Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
152,7
54,8
6,3
3,4
10,0
7,8
4,0
19,1
27,0
3,0
41,0
10,6
4,1
110,0
6,4
7,6
229,4
6,9
10,2
308,4
5,3
16,8
325,5
7,8
148,3
50,8
6,9
0-4
2,7
7,1
5,3
5-14
3,5
12,2
6,8
15-29
3,0
30,6
3,5
30-44
3,5
73,2
2,9
45-59
5,2
153,6
3,0
60-69
10,8
251,0
2,9
70-79
14,9
299,2
4,5
80 ve
üzeri
213,8
206,0
21,3
15,1
50,1
22,6
54,7
37,2
120,5
79,6
243,9
161,8
323,8
264,7
350,1
318,5
Grafik 3.78 Türkiye Batı Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
400,0
350,0
YLL/1000 Kişi
300,0
250,0
200,0
Erkekler
150,0
Kadınlar
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.96’da ve Grafik 3.78’de Türkiye Batı bölgesinde YLL/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
sırasıyla 50,1/1000 kişi ve 22,6/1000 kişiye inerken, 45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar yükselmekte
ve erkeklerde saptanan 120,5 YLL/1000 kişi, kadınlarda saptanan değer ise 79,6 YLL/1000 kişi olarak
hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan değer daha da artış göstermekte erkeklerde 323,8 YLL/1000
kişiye, kadınlarda da 264,7 YLL/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en yüksek değerler
olan erkeklerde 350,1 YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 318,5 YLL/1000 kişi olarak saptanmıştır.
245
Grafik 3.79 Türkiye Batı Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
450.000
400.000
350.000
YLL Sayısı
300.000
250.000
grup III
200.000
grup II
grup I
150.000
100.000
50.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.79’da Türkiye Batı bölgesi yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLL
291.593’ü I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 102.294’ü II.grup hastalıklar, 12.808’i ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 252.149 YLL’nin 16.625’ü I.
Grup hastalıklar, 196.453’ü II.grup, 39.072’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
55.274, III. Grup hastalıklar için ise 1.022 YLL’dir.
Tablo 3.97 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
3
4
5
6
7
% Erkekler
7,0
Trafik Kazaları
3,3
Menenjit
2,4
Kızamık
1,9
8 Lösemi
9 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları
1,6
1,6
1,2
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
Trafik Kazaları
Menenjit
2,3 Kızamık
Lösemi
1,8 Menenjit
Üst Solunum Yolu
Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları 1,6 Enfeksiyonları
Kızamık
1,4 Lösemi
1,4 Kişinin Kendini Yaralaması
%
30,6
16,0
13,3
7,3
2,9
2,6
2,4
1,6
1,5
1,4
Tablo 3.97’de 0-14 yaş grubu çocuklarda YLL dağılımları verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere
toplamda, %31,1’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler sırasıyla erkek ve
kadında %31,6 ve %30,6’dir. İkinci YLL nedeni olan konjenital anomaliler erkeklerde %16,1, kadınlarda
sırada yer alırken, ishal ile seyreden hastalıklar toplamda %7,0 olarak bulunmuştur.
246
Tablo 3.98 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Kişiler
Trafik Kazaları
Lösemi
Şiddet
Nefrit ve Nefrozlar
Tüberküloz
%
19,2
8,8
7,2
3,8
2,9
2,8
2,5
2,4
2,2
2,1
Erkekler
Trafik Kazaları
Şiddet
Lösemi
Tüberküloz
Nefrit ve Nefrozlar
%
20,7
9,5
9,0
4,0
3,2
2,8
2,8
2,1
2,0
2,0
Kadınlar
Meme Kanseri
Trafik Kazaları
Diabetes mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Tüberküloz
%
16,6
7,7
6,9
4,4
4,0
3,3
2,9
2,7
2,2
2,1
Tablo 3.98’de 15-59 yaş grubunda kadın ve erkeklerde YLL dağılımları verilmektedir. 15-59 yaş
YLL nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer almaktadır (%19,2). Bu oranlar erkek ve
kadınlarda sırasıyla %20,7 ve %16,6’dır. Toplamda YLL nedenleri arasında ikinci sırada sebrovasküler
hastalıklar yer almaktadır. Bu oranlar toplamda %8,8, erkeklerde %9,5 ve kadınlarda %7,7’dir. Bu yaş
grubunda üçüncü sırayı trafik kazaları (%7,2), erkeklerde yine trafik kazaları (%9,0) kadınlarda ise
romatizmal kalp hastalıklarının (%6,9) aldığı görülmektedir. Kadınlarda dördüncü sırada meme kanseri
(%4,4) saptanırken, erkeklerdeki neden %4,0 ile trakea, bronş ve akciğer kanseridir.
Tablo 3.99 Türkiye Batı Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
3 KOAH
%
29,2
19,7
7,8
5 Kanseri
6 Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
7 Enfeksiyonları
8 Meme Kanseri
4,6
4,0
3,1
2,4
1,2
1,2
1,1
Erkekler
KOAH
Kanseri
%
26,2
20,1
11,8
Kadınlar
%
32,4
19,3
5,3
6,7
Diabetes mellitus
4,0
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Mesane kanseri
Prostat Kanseri
3,9
2,2
KOAH
3,5
2,1
1,8
1,5
1,2
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Over Kanseri
2,5
1,5
1,3
1,1
Tablo 3.99’da 60 yaş ve üzeri grubun YLL dağılımları sunulmaktadır. Tabloda görüldüğü üzere
bu yaş grubunda da en önemli YLL nedeni iskemik kalp hastalıklarıdır (%29,2). İkinci sırayı %19,7 ile
serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır(%7,8). Dördüncü sırada
hipertansif kalp hastalığı üçüncü sırada yer alırken, erkeklerde beşinci sırada yer almaktadır. Toplamda
ve erkeklerde alt solunum yolu enfeksiyonları YLL sıralamasında yedinci sırada yer alırken kadında
altıncı sırada yer almaktadır (sırasıyla %2,4, %2,1 ve %2,7). Nefrit ve nefrozlar toplamda dokuzuncu
sırada (%1,2), kadınlarda ise sekizinci sırada (%1,5) bulunmaktadır. Erkeklerde mesane ve prostat
kanserinin 60 yaş üzeri grupta ilk on YLL nedeni arasında yer aldığı görülmektedir (sırasıyla %1,8,
%1,5).
247
3.3.4.2 Güney Bölgesi YLL Dağılımları
Bulguların bu bölümünde Güney Bölgesi YLL dağılımlarının yaş gruplarına ve cinsiyete göre
dağılımları sunulacaktır.
Tablo 3.100 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLL nedenleri
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Diabetes Mellitus
Lösemi
Lenfoma ve Multiple miyelom
Kişinin Kendini Yaralaması
Tüberküloz
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Peptik Ülser
Toplam YLL ler (%)
14,1
10,3
8,8
6,8
5,8
3,7
2,6
2,2
2,1
1,7
1,7
1,7
1,6
1,5
1,4
1,4
1,4
1,2
1,1
1,1
Tabloda görüldüğü üzere, Türkiye Güney Bölgesinde toplam YLL’ler içinde en fazla payı olan
hastalık grubu iskemik kalp hastalıklarıdır (%14,1). İkinci sırada %10,3 ile Perinatal nedenler ve üçüncü
sırada %8,8 ile serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır.
Tablo 3.101 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Lösemi
Lenfoma multiple miyelom
Tüberküloz
Şiddet
Diabetes Mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
Mide Kanseri
%
15,1
9,7
8,6
6,2
5,3
4,6
3,2
2,8
2,4
2,0
1,5
1,5
1,4
1,4
1,3
1,3
1,2
1,2
1,1
1,1
Kadınlar
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Lenfoma multiple miyelom
KOAH
Lösemi
Mide Kanseri
Tüberküloz
Menenjit
Kızamık
%
12,7
11,1
9,0
7,5
6,4
3,0
2,5
2,5
2,3
2,2
2,0
1,6
1,5
1,4
1,4
1,3
1,3
1,2
1,1
1,1
248
Erkeklerde ve kadınlarda ilk sırada sırasıyla %15,1 ve %12,7 ile iskemik kalp hastalığı yer
almaktadır. İkinci sırada her iki cinsiyette de %9,7 ve %11,1 ile perinatal nedenler, üçüncü sırada %8,6 ve
%9,0 ile serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır.
Grafik 3.80 Türkiye Güney Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
90,0
11,6
80,0
8,1
YLL/1000 Kişi
70,0
4,5
60,0
50,0
Grup III
56,0
49,7
Grup II
43,3
Grup I
40,0
30,0
20,0
20,9
20,1
10,0
19,3
0,0
Güney Bölge
Erkek
Kadın
Grafik 3.80’de görüldüğü üzere, Türkiye, Güney bölgesi toplam 77,9 YLL/1000 kişidir.
gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Güney bölgesinde toplam 77,9 YLL/1000 kişinin
20,1’ini I. Grup hastalıklar, 49,7’sini II.grup hastalıklar ve 8,1’ini III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.102 Türkiye Güney Bölge YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
164,4
67,6
6,8
4,3
10,9
7,3
4,7
20,4
22,5
3,5
44,2
8,7
5,1
115,0
5,0
8,6
223,4
5,9
10,3
303,2
5,0
15,2
326,1
7,1
161,5
64,1
7,3
0-4
3,2
7,5
5,0
5-14
3,4
12,1
5,6
15-29
3,4
32,0
3,0
30-44
4,1
76,4
2,4
45-59
5,3
154,0
2,3
60-69
10,4
254,9
2,4
70-79
13,4
305,7
3,9
80 ve
üzeri
238,8
232,9
22,5
15,7
47,7
21,1
56,4
38,5
125,1
82,8
237,8
161,6
318,5
267,8
348,4
322,9
249
Grafik 3.81 Türkiye Güney Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
350,0
300,0
YLL/1000 Kişi
250,0
200,0
Erkekler
150,0
Kadınlar
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.102’de ve Grafik 3.81’de Türkiye Güney bölgesinde YLL/1000 kişilerin yaş gruplarına
ve cinsiyete göre dağılımları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde 238,8 YLL/1000 kişi iken bu yaş
yükselmekte ve erkeklerde saptanan değer 125,1 YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 82,8 YLL/1000 kişi
olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan YLL/1000 kişi daha da artış göstermekte erkeklerde
318,5 YLL/1000 kişiye, kadınlarda da 267,8 YLL/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en
yüksek değerler olan erkeklerde 348,4 YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 322,9 YLL/1000 kişi olarak
saptanmıştır.
Grafik 3.82 Türkiye Güney Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
250.000
YLL Sayısı
200.000
150.000
grup III
grup II
100.000
grup I
50.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
250
Grafik 3.82’de Türkiye Güney bölgesi yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLL
159.557’si I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 64.517’si II.grup hastalıklar, 6.852’si ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 98.796 YLL’nin 7.189’u I.
Grup hastalıklar, 79.299’u II.grup, 12.308’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 867 YLL iken II.grup hastalıklar için
Türkiye Güney Bölgesi YLL dağılımları, ayrıntılı olarak yaş gruplarına ve cinsiyete göre ayrı
ayrı sunulmaktadır. Tablo 3.103’de 0-14 yaş ülke geneli için cinsiyete göre YLL nedenleri verilmektedir.
Tablo 3.103 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
Toplam
Perinatal Nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjit
Kızamık
Üst Solunum Yolları
Enfeksiyonu
9 Lösemi
10 Tüberküloz
%
29,2
19,2
12,6
6,9
2,9
2,5
2,3
1,5
1,4
1,2
Erkekler
Perinatal Nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjit
Kızamık
Lösemi
Enfeksiyonu
Tüberküloz
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
3,2 Kızamık
1,9 Menenjit
1,5 Enfeksiyonu
1,3 Protin Enerji Malnütrisyonu
1,3 Lösemi
%
28,8
19,4
13,1
7,1
2,7
2,6
2,6
1,7
1,3
1,3
toplamda %29,2’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler sırasıyla erkeklerde
ve kadınlarda %29,6 ve %28,8’dir. İkinci sıradaki konjenital anomaliler erkeklerde %19,0, kadınlarda
sırada yer alırken, ishal ile seyreden hastalıklar toplamda %6,9, erkeklerde %6,7, kadınlarda %7,1 olarak
belirlenmiştir. Kadınlarda kızamık beşinci sırada yer alırken (%2,7) bu oran erkek çocuklarda %1,9 ile
yedinci sırada yer almaktadır. Menenjit’e bağlı nedenler ise toplamda altıncı sırada görülmektedir (%2,5).
Tablo 3.104 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
Toplam
Trafik Kazaları
5 Kanseri
6 Lösemi
Lenfoma ve Multiple
8 Miyeloma
10 Diabetes Mellitus
4
%
18,3
9,3
6,3
3,9
2,8
2,6
2,6
2,5
2,5
2,3
Erkekler
Trafik Kazaları
Kanseri
%
20,4
9,1
7,6
Kadınlar
%
14,7
9,6
7,0
3,9
Meme Kanseri
4,5
Lösemi
Şiddet
Lenfoma ve Multiple
Miyeloma
Tüberküloz
3,0
2,9
2,5
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Lenfoma ve Multiple
Miyeloma
Mide Kanseri
4,0
3,4
3,1
2,4
2,2
2,2
2,7
2,6
2,5
Tablo 3.104’de 15-59 yaş grubunda için YLL dağılımları verilmektedir. YLL nedenlerinin birinci
sırasında iskemik kalp hastalıkları yer almaktadır (%18,3). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %20,4
ve %14,7’dır. Sebrovasküler hastalıklar ikinci sırada yer almakta olup sırasıyla toplamda %9,3,
erkeklerde %9,1 ve kadınlarda %9,6’dir. Bu yaş grubunda üçünçü sırayı ise toplamda trafik kazaları
251
(%6,3), erkeklerde yine trafik kazaları (%7,6) kadınlarda ise romatizmal kalp hastalıklarının (%7,0) aldığı
görülmektedir. Kadınlarda dördüncü sırada meme kanseri %4,5 olarak saptanırken, erkeklerdeki neden
%3,9 ile trakea, bronş ve akciğer kanseridir.
Tablo 3.105 Türkiye Güney Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Toplam
Serebrovasküler
Hastalık
KOAH
Hipertansif Kalp
Hastalığı
Trakea, Bronş ve
Akciğer Kanseri
Diabetes Mellitus
İnflamatuar Kalp
Hastalığı
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
%
27,9
Erkekler
%
Kadınlar
%
29,2
19,6
8,0
20,4
5,0
4,3
KOAH
Kanseri
6,4
4,2
3,9
3,2
2,8
Diabetes Mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
2,3
1,6
1,2
Diabetes Mellitus
2,2
KOAH
3,8
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
2,5
2,1
1,8
1,7
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
2,4
1,5
1,4
erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri, kadınlarda diabetes mellitus bulunmaktadır.
3.3.4.3 Orta Bölge YLL Dağılımları
Bulguların bu bölümünde Orta Bölge YLL dağılımlarının yaş gruplarına ve cinsiyete göre
dağılımları sunulacaktır. Türkiye Orta Bölgede YLL’ye neden olan ilk yirmi hastalık Tablo 3.106 ve
Tablo 3.107’de sunulmaktadır.
Tablo 3.106 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı(UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLL nedenleri
Perinatal Nedenler
Trafik kazası
İshalle Seyreden hastalıklar
KOAH
Diabetes mellitus
Tüberküloz
Lösemi
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Peptik Ülser
Toplam YLL ler (%)
14,7
13,4
9,1
5,9
3,6
2,7
2,6
2,4
2,1
1,8
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,4
1,3
1,2
1,2
1,1
252
Tabloda görüldüğü üzere, Türkiye Orta Bölgede toplam YLL’ler içinde en fazla payı alan
hastalık grubu iskemik kalp hastalıklarıdır (%14,7). Orta Bölgede ikinci sırada %13,4 ile Perinatal
nedenler bulunmaktadır. Üçüncü sırada serebrovasküler hastalıklar %9,1 lik bir yüzde ile yer almaktadır.
Tablo 3.107 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal Nedenler
Trafik kazaları
KOAH
Lösemi
Tüberküloz
Şiddet
Diabetes mellitus
Peptik Ülser
Nefrit ve Nefrozlar
Mide kanseri
%
15,5
12,6
8,8
5,5
4,6
3,3
3,1
2,7
2,3
1,9
1,9
1,4
1,4
1,4
1,4
1,3
1,3
1,2
1,2
1,1
Kadınlar
Perinatal Nedenler
Diabetes mellitus
Trafik kazaları
Meme Kanseri
Tüberlüloz
Nefrit ve Nefrozlar
KOAH
Lösemi
Mide Kanseri
Peptik ülser
Menenjit
%
14,4
13,7
9,5
6,5
3,0
2,7
2,4
2,3
2,3
2,2
2,2
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,3
1,3
1,1
1,0
Erkeklerdeki ilk sıradaki YLL nedeni %15,5 ile iskemik kalp hastalığı iken, kadınlarda %14,4 ile
Perinatal nedenlerdır. İkinci sırada erkeklerde %12,6 ile Perinatal nedenler bulunurken kadınlarda %13,7
ile iskemik kalp hastalıkları bulunmaktadır. Erkeklerde ve kadınlarda üçüncü sırada sırasıyla %8,8 ve
%9,5 ile serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır.
Grafik 3.83 Türkiye Orta Bölge YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
100,0
90,0
12,8
8,8
YLL/1000 Kişi
80,0
4,7
70,0
60,0
52,9
59,7
Grup III
46,0
50,0
Grup II
Grup I
40,0
30,0
20,0
25,6
26,8
24,4
10,0
0,0
Orta Bölge
Erkek
Kadın
253
Grafik 3.83’de görüldüğü üzere, Türkiye, Orta bölgede toplam 87,3 YLL/1000 kişidir. Erkeklerde
bu oran 99,3 YLL/1000 kişi iken kadınlarda 75,1 YLL/1000 kişi olarak bulunmuştur. Hastalık gruplarına
göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Orta bölgede toplam 87,3 YLL/1000 kişinin 25,6’sını I. Grup
hastalıklar, 52,9’unu II.grup hastalıklar ve 8,8’ini III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.108 Türkiye Orta Bölge YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
231,3
42,1
7,2
5,3
12,0
8,3
5,1
21,6
25,0
3,9
46,9
9,6
5,8
121,9
5,4
9,2
234,8
6,2
10,8
315,0
5,1
15,5
334,4
7,1
223,5
35,9
7,8
4,1
8,3
5,6
4,5
13,6
6,2
4,0
33,0
3,0
4,4
78,4
2,4
5,9
163,7
2,4
11,1
266,5
2,5
13,5
315,0
3,8
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
280,5
267,2
25,7
18,1
51,8
24,3
60,4
40,0
133,1
85,2
250,2
172,0
330,9
280,1
80 ve
üzeri
356,9
332,3
Grafik 3.84 Türkiye Orta Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
400,0
350,0
YLL/1000 Kişi
300,0
250,0
200,0
Erkekler
150,0
Kadınlar
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.108’de ve Grafik 3.84’de Türkiye orta bölge YLL/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
sırasıyla 51,8 YLL/1000 kişi ve 24,3 YLL/1000 kişiye inmekte, 45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar
yükselmekte ve erkeklerde saptanan değer 133,1 YLL/1000 kişi, kadınlarda saptanan değer ise 85,2
YLL/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan YLL/1000 kişi daha da artış
göstermekte erkeklerde 330,9 YLL/1000 kişiye, kadınlarda da 280,1 YLL/1000 kişiye çıkmaktadır. 80
yaş ve üzeri grupta ise en yüksek değerler olan erkeklerde 356,9 YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 332,3
YLL/1000 kişi olarak saptanmıştır.
254
Grafik 3.85 Türkiye Orta Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
400.000
350.000
300.000
YLL Sayısı
250.000
grup III
200.000
grup II
150.000
grup I
100.000
50.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.85’de Türkiye orta bölgede yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLL
313.232’si I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 53.832’si II.grup hastalıklar, 10.269’u ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 157.406 YLL’nin 12.352’si I.
Grup hastalıklar, 125.172’si II.grup, 19.882’si ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80
ve üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 1.484 YLL iken II.grup hastalıklar
için 33.524, III. Grup hastalıklar için ise 534 YLL’dir.
Türkiye Orta Bölge YLL dağılımları, ayrıntılı olarak yaş gruplarına ve cinsiyete göre ayrı ayrı
sunulmaktadır.
Tablo 3.109 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjit
Kızamık
1,8
Kızamık
1,6
9
Tüberküloz
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Kadınlar
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Menenjit
Kızamık
Trafik Kazaları
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
1,5
1,4
Tüberküloz
1,6
10
Lösemi
1,3
Lösemi
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
1,4
1,3
1
2
3
4
5
6
7
8
%
39,5
13,4
8,0
7,4
2,8
2,6
2,1
Erkekler
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjit
Tüberküloz
%
39,6
12,9
8,4
7,0
3,0
2,5
1,9
%
39,3
14,0
7,8
7,5
2,7
2,5
2,5
1,7
Tablo 3.109’da 0-14 yaş grubu çocuklarda YLL dağılımları verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere
%39,3’dür. İkinci YLL nedeni olan alt solunum yolu enfeksiyonları erkeklerde %12,9, kadınlarda %14,0
255
toplamda %13,4 olarak saptanmıştır. Konjenital anomaliler %8,0 ile üçüncü sırada yer alırken, ishal ile
seyreden hastalıklar toplamda %7,4 ile dördüncü sıradadır.
Tablo 3.110 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
Trafik Kazaları
%
18,6
9,3
6,3
3,5
5
6
Kanseri
Tüberküloz
7
8
Lösemi
2,6
2,6
9
Nefrit ve Nefrozlar
2,4
10
Lenfoma ve Multiple Miyelom 2,3
1
2
3
4
2,8
2,6
Erkekler
Trafik Kazaları
Kanseri
%
20,6
9,1
7,8
Kadınlar
%
15,3
9,5
6,5
3,9
Meme Kanseri
4,3
Lösemi
Şiddet
Kişinin kendini
yaralaması
Tüberküloz
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
2,9
2,9
Trafik Kazaları
Diabetes mellitus
3,8
3,4
2,6
2,6
Nefrit ve Nefrozlar
Tüberküloz
3,1
2,8
2,2
2,7
Peptik Ülser
2,2
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
2,5
Tablo 3.110’da 15-59 yaş grubunda Orta Bölge için kadın ve erkeklerde YLL dağılımları
verilmektedir. Tabloda görüldüğü üzere, 15-59 yaş YLL nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp
hastalıkları yer almaktadır (%18,6). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %20,6 ve %15,3’dür.
Tablo 3.111 Türkiye Orta Bölgede YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
KOAH
%
28,1
19,5
8,0
Kanseri
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
8 Enfeksiyonları
9 Mide Kanseri
1
2
3
4
5
6
7
%
26,8
18,6
11,9
Kadınlar
%
29,5
20,4
5,1
4,4
Erkekler
KOAH
Kanseri
6,3
Diabetes mellitus
4,3
3,8
3,2
3,8
2,9
3,7
2,6
2,7
Diabetes mellitus
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Mide Kanseri
Mesane Kanseri
2,2
KOAH
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
2,1
1,8
1,7
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
2,5
1,5
1,4
2,3
1,6
1,2
2,5
serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır(%8,0).
3.3.4.4 Kuzey Bölgesi YLL Dağılımları
Bulguların bu bölümünde Kuzey Bölgesi YLL dağılımlarının yaş gruplarına ve cinsiyete göre
dağılımları sunulacaktır. Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye neden olan ilk yirmi hastalık Tablo 3.112 ve
Tablo 3.113’de sunulmaktadır.
256
Tablo 3.112 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLL nedenleri
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Kronik Obstüktif Akciğer Hastalığı (KOAH)
Diabetes mellitus
Lösemi
Tüberküloz
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Şiddet
Peptik Ülser
Toplam YLL ler (%)
16,4
11,4
10,2
5,8
3,0
2,9
2,8
2,3
2,2
2,0
2,0
1,5
1,5
1,4
1,3
1,3
1,3
1,2
1,1
1,1
Tabloda görüldüğü üzere, Türkiye Kuzey Bölgesinde toplam YLL’ler içinde en fazla payı olan
hastalık grubu %16,4 ile iskemik kalp hastalıklarıdır. İkinci sırada %11,4 ile Perinatal nedenler yer
alırken, Kuzey Bölgesinde üçüncü sırada %10,2 ile serebrovasküler hastalıklar bulunmaktadır.
Tablo 3.113 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Lösemi
Tüberküloz
Şiddet
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
%
17,2
10,2
9,8
5,6
3,8
3,7
3,4
2,8
2,2
1,8
1,5
1,5
1,5
1,5
1,4
1,4
1,2
1,1
1,1
1,1
Kadınlar
Perinatal nedenler
Diabetes mellitus
Trafik Kazaları
Meme Kanseri
KOAH
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Lösemi
Tüberküloz
Peptik Ülser
%
15,5
12,8
10,6
6,0
3,1
2,7
2,5
2,3
2,3
2,0
2,0
1,7
1,6
1,3
1,2
1,2
1,2
1,2
1,0
1,0
Erkeklerde ve kadınlarda ilk sıradaki YLL nedeni sırasıyla %17,2 ve %15,5 ile iskemik kalp
hastalığıdır. İkinci sırada her iki cinsiyette de %10,2 ve %12,8 ile perinatal nedenler, üçüncü sırada %9,8
ve %10,6 ile serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır.
257
Grafik 3.86 Türkiye Kuzey Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
120,0
12,9
100,0
YLL/1000 Kişi
8,9
5,0
80,0
Grup III
60,0
65,3
58,2
Grup II
Grup I
51,3
40,0
20,0
26,5
24,9
23,4
0,0
Kuzey Bölge
Erk ek
Kadın
Grafik 3.86’da görüldüğü üzere, Türkiye, Kuzey bölgesi toplam 91,9 YLL/1000 kişidir.
Erkeklerde bu oran 104.6 YLL/1000 kişi iken kadınlarda 79,7 YLL/1000 kişi olarak bulunmuştur.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Kuzey bölgesinde toplam 91,9 YLL/1000
kişinin 24,9’nu I. Grup hastalıklar, 58,2’sini II.grup hastalıklar ve 8,9’unu III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır.
Tablo 3.114 Türkiye Kuzey Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
235,8
40,6
8,1
5,6
11,9
7,9
5,4
21,1
21,7
4,2
46,7
11,6
6,2
122,6
10,8
9,9
232,3
10,0
10,9
310,9
8,3
14,9
333,7
6,7
230,4
35,3
8,0
0-4
4,1
8,0
5,5
5-14
4,0
12,2
6,1
15-29
4,1
32,9
4,4
30-44
4,6
81,7
3,3
45-59
5,9
165,3
2,6
60-69
10,8
267,8
2,4
70-79
12,8
312,0
3,5
80 ve
üzeri
284,5
273,7
25,4
17,6
48,2
22,3
62,5
41,4
139,5
89,6
252,2
173,7
330,1
281,0
355,3
328,3
258
Grafik 3.87 Türkiye Kuzey Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
400,0
350,0
YLL/1000 Kişi
300,0
250,0
200,0
Erkekler
150,0
Kadınlar
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.114’de ve Grafik 3.87’de Türkiye Kuzey bölgesinde YLL/1000 kişilerin yaş gruplarına
ve cinsiyete göre dağılımları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde 284,5 YLL/1000 kişi iken bu yaş
kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan YLL/1000 kişi daha da artış göstermekte
erkeklerde 330,1 YLL/1000 kişiye, kadınlarda da 281,0 YLL/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri
grupta ise en yüksek değerler olan erkeklerde 355,3 YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 328,3 YLL/1000 kişi
olarak saptanmıştır.
259
Grafik 3.88 Türkiye Kuzey Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve YaşGruplarına Göre
140.000
120.000
YLL Sayısı
100.000
80.000
grup III
grup II
60.000
grup I
40.000
20.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.88’de Türkiye kuzey bölgede yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLL
116.043’ü I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 18.915’i II.grup hastalıklar, 4.002’si ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 61.081 YLL’nin 4.919’u I.
Grup hastalıklar, 46.776’sı II.grup, 9.385’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
Tablo 3.115 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
1,6
Lösemi
1,6
Lösemi
1,5
1,5
10 Tüberküloz
1,4
Tüberküloz
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Kadınlar
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
İshalle Seyreden
Hastalıklar
Kızamık
Menenjit
Trafik Kazaları
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Protein Enerji
Malnütrisyonu
1,4
1
2
Toplam
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
8
Trafik Kazaları
Kızamık
Menenjit
Üst Solunum Yolu
Enfeksiyonları
9
3
4
5
6
7
% Erkekler
Alt Solunum Yolu
İshalle Seyreden
8,7 Hastalıklar
2,8 Kızamık
2,7 Menenjit
%
35,1
13,8
8,7
7,7
3,2
2,8
2,7
%
39,3
13,7
8,6
7,1
2,8
2,7
2,5
1,8
1,4
1,3
260
toplamda %37,0’lik bir yüzde ile perinatal nedenler ilk sırayı almaktadır. Bu yüzdeler erkeklerde ve
kadınlarda sırasıyla %35,1 ve %39,3’dür. İkinci YLL nedeni olan alt solunum yolu enfeksiyonları
erkeklerde %13,8, kadınlarda %13,7 toplamda %13,7 olarak saptanmıştır. İshalle seyreden hastalıklar
toplamda %8,7 ile üçüncü sırada yer alırken, erkeklerde %8,7, kadınlarda %8,6 olarak belirlenmiştir.
Konjenital anomaliler %7,4 ile toplamda dördüncü sıradadır. Kadınlarda kızamığa bağlı nedenler, YLL
nedenlerinde beşinci sırada yer alırken (%2,8) bu neden erkek çocuklarda %2,8 ile altıncı sırada yer
almaktadır. YLL dağılımı içerisinde menenjitler ise toplamda yedinci sırada görülmektedir (%2,7).
Tablo 3.116 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
Toplam
% Erkekler
3
Trafik Kazaları
5,4
4
5
6
7
Şiddet
3,9
2,7
2,7
2,5
8
Diabetes mellitus
2,5
Trafik Kazaları
Kanseri
Şiddet
Lösemi
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
9
Nefrit ve Nefrozlar
2,4
Tüberküloz
2,4
10 Lösemi
% Kadınlar
%
16,5
9,6 Serebrovasküler Hastalık 9,8
Romatizmal Kalp
6,5 Hastalığı
6,8
3,9
3,0
3,0
2,7
Diabetes mellitus
Meme Kanseri
Trafik Kazaları
Nefrit ve Nefrozlar
2,3 Mide Kanseri
Kişinin kendini
2,2 yaralaması
Hipertansif Kalp
2,1 Hastalığı
3,6
3,5
3,5
3,1
2,3
2,3
2,3
Tablo 3.116’da 15-59 yaş grubunda Kuzey Bölgesi için kadın ve erkeklerde YLL dağılımları
verilmektedir. 15-59 yaş YLL nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer almaktadır
(%20,2). Bu oranlar erkek ve kadınlarda sırasıyla %22,5 ve %16,5’dir. Toplamda YLL nedenleri arasında
ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır (%9,7). Bu oranlar erkeklerde %9,6 ve kadınlarda
%9,8’dir. Bu yaş grubunda üçüncü sırayı ise toplamda trafik kazaları (%5,4), erkeklerde yine trafik
kazaları (%6,5) kadınlarda ise romatizmal kalp hastalığının (%6,8) aldığı görülmektedir. Kadınlarda
dördüncü sırada diabetes mellitus (%3,6) olarak saptanırken, erkeklerdeki neden %3,9 ile trakea, bronş
ve akciğer kanseridir.
Tablo 3.117 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
Toplam
KOAH
%
28,0
19,8
7,9
Kanseri
Diabetes mellitus
4,3
Alt Solunum Yolu
8 Enfeksiyonları
9 Mide Kanseri
1
2
3
4
5
6
7
Erkekler
KOAH
Kanseri
%
26,8
19,1
11,9
Kadınlar
%
29,4
20,6
5,0
6,2
Diabetes mellitus
4,2
3,7
2,8
2,2
KOAH
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
3,8
2,7
2,8
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
2,3
1,6
1,2
Diabetes mellitus
Mide Kanseri
Mesane kanseri
2,2
1,8
1,7
Meme Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Mide kanseri
2,4
1,5
1,4
3,7
3,2
2,5
261
hipertansif kalp hastalığı üçüncü sırada yer alırken, erkeklerde beşinci sırada yer almaktadır.
3.3.4.5 Doğu Bölgesi YLL Dağılımları
Bulguların bu bölümünde Doğu Bölgesi YLL dağılımlarının yaş gruplarına ve cinsiyete göre
dağılımları sunulacaktır. Türkiye’de Doğu Bölgesinde YLL’ye neden olan ilk yirmi hastalık Tablo 3.118
ve Tablo 3.1119’da sunulmaktadır.
Tablo 3.118 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLL nedenleri
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Tüberküloz
Menenjit
Lösemi
Kızamık
Diabetes Mellitus
Düşmeler
Maternal Nedenler
Nefrit ve Nefrozlar
Mide Kanseri
Toplam YLL ler (%)
23,6
10,3
6,5
6,2
5,5
3,6
3,2
1,9
1,9
1,4
1,4
1,4
1,2
1,1
1,1
1,1
1,1
1,0
0,9
0,9
Tabloda görüldüğü üzere, Türkiye Doğu Bölgesinde toplam YLL’ler içinde en fazla payı olan
hastalık grubu perinatal nedenlerdir (%23,6). İkinci sırada %10,3 ile alt solunum yolu enfeksiyonları
bulunmaktadır. Doğu Bölgesinde üçüncü sırada %6,5 ile iskemik kalp hastalığı yer almaktadır.
262
Tablo 3.119 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Tüberküloz
Menenjit
Lösemi
Kızamık
Düşmeler
Mide Kanseri
Nefrit ve Nefrozlar
Peptik Ülser
Şiddet
%
21,9
9,9
7,2
5,9
5,1
4,3
3,4
2,1
1,8
1,8
1,8
1,7
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
1,0
1,0
0,9
Kadınlar
Perinatal nedenler
Trafik Kazaları
Maternal Nedenler
Menenjit
Tüberküloz
Kızamık
Diabetes Mellitus
Nefrit ve Nefrozlar
Lösemi
Düşmeler
%
25,8
10,7
6,4
6,0
5,5
3,0
2,6
2,5
1,9
1,7
1,5
1,4
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
0,9
0,9
0,9
Erkeklerde ve kadınlarda ilk sıradaki YLL nedeni sırasıyla %21,9 ve %25,8 ile perinatal nedenler.
İkinci sırada her iki cinsiyette de %9,9 ve %10,7 ile alt solunum enfeksiyonları, üçüncü sırada erkeklerde
%7,2 ile iskemik kalp hastalığı, kadınlarda %6,4 ile ishalle seyreden hastalıklar yer almaktadır.
Grafik 3.89 Türkiye Doğu Bölgesi YLL’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
140,0
120,0
14,4
10,6
6,6
YLL/1000 Kişi
100,0
80,0
43,7
49,5
37,6
Grup III
Grup II
Grup I
60,0
40,0
59,0
59,5
58,4
20,0
0,0
Doğu Bölge
Erkek
Kadın
Grafik 3.89’da görüldüğü üzere, Türkiye, Doğu bölgesi toplam 113,4 YLL/1000 kişidir.
Erkeklerde bu oran 123,4 YLL/1000 kişi iken kadınlarda 102,7 YLL/1000 kişi olarak bulunmuştur.
263
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Doğu bölgesinde toplam 113,4 YLL/1000
kişinin 59,0’unu I. Grup hastalıklar, 43,7’sini II.grup hastalıklar ve 10,6’sını III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır.
Tablo 3.120 Türkiye Doğu Bölge YLL’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
381,4
46,2
9,0
11,3
15,1
9,6
8,2
23,8
20,4
5,8
51,7
12,4
9,1
124,2
19,6
11,5
206,4
22,8
11,5
313,4
4,9
13,0
345,7
5,9
375,2
36,9
9,1
0-4
9,8
10,7
6,9
5-14
9,3
13,8
5,6
15-29
12,7
30,6
3,4
30-44
8,2
80,1
8,6
45-59
6,7
162,8
14,6
60-69
11,6
293,6
2,3
70-79
11,5
341,2
2,9
80 ve
üzeri
436,6
421,2
36,0
27,4
52,4
28,7
69,9
46,8
152,9
96,9
240,7
184,2
329,9
307,5
364,6
355,6
Grafik 3.90 Türkiye Doğu Bölge YLL’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLL/1000 Kişi),
450,0
400,0
350,0
YLL/1000 Kişi
300,0
250,0
200,0
Erkekler
Kadınlar
150,0
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.120’de ve Grafik 3.90’da Türkiye Doğu Bölgesi YLL/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
yükselmekte ve erkeklerde 152,9 YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 96,9 YLL/1000 kişi olarak
hesaplanmaktadır. 70-79 yaş grubunda YLL/1000 kişi daha da artış göstermekte erkeklerde 329,9
YLL/1000 kişiye, kadınlarda da 307,5 YLL/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en yüksek
değerler olan erkeklerde 364,6 YLL/1000 kişi, kadınlarda ise 355,6 YLL/1000 kişi olarak saptanmıştır.
264
Grafik 3.91 Türkiye Doğu Bölge YLL Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
800.000
700.000
600.000
YLL Sayısı
500.000
grup III
400.000
grup II
300.000
grup I
200.000
100.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.91’de Türkiye Doğu bölgesi yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLL
680.200’ü I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 74.945’i II.grup hastalıklar, 16.247’si ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 122.601 YLL’nin 19.205’i I.
Grup hastalıklar, 86.603’ü II.grup, 16.793’ü ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
Türkiye Doğu Bölgesi YLL dağılımları, ayrıntılı olarak yaş gruplarına ve cinsiyete göre ayrı ayrı
sunulmaktadır. Tablo 3.121’de Doğu Bölgesi 0-14 yaş ve cinsiyete göre YLL nedenleri verilmektedir.
Tablo 3.121 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Menenjit
Kızamık
Trafik Kazaları
Tüberküloz
Lösemi
% Erkekler
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
Menenjit
3,0 Menenjit
Trafik Kazaları
2,3 Kızamık
Kızamık
Tüberküloz
1,3 Tüberküloz
Lösemi
%
42,0
15,8
10,1
5,5
3,0
2,3
2,1
1,5
1,4
1,0
16,0
10,1
4,9
2,9
2,5
1,9
1,5
1,3
1,0
%42,0’dır. İkinci YLL nedeni olan alt solunum yolu enfeksiyonları erkeklerde %15,6, kadınlarda %16,0
265
toplamda %15,8 olarak saptanmıştır. Toplamda, erkekte ve kadında ishal ile seyreden hastalıklar %10,1
ile üçüncü sırada yer almıştır. Konjenital anomaliler %5,5 ile YLL sıralamasında dördüncü, menenjit ise
%3,0 ile beşinci sırada yer almaktadır. YLL sıralamasında toplamda ve kadınlarda kızamık altıncı
(sırasıyla %2,3, %2,5), erkeklerde yedinci sırada yer almaktadır (%2,1).
Tablo 3.122 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
Toplam
Trafik Kazaları
%
12,0
9,1
7,3
4
5
6
Maternal Nedenler
Tüberküloz
3,8
3,5
3,1
7
2,8
8
9
Nefrit ve Nefrozlar
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Lösemi
2,7
2,6
10
2,5
Erkekler
Trafik Kazaları
Kanseri
Tüberküloz
Lösemi
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Şiddet
Lenfoma ve Multiple
Miyelom
%
13,7
8,8
8,1
Kadınlar
Maternal Nedenler
%
10,8
10,4
9,2
3,4
3,4
3,2
Trafik Kazaları
Tüberküloz
4,9
4,9
3,8
2,9
Nefrit ve Nefrozlar
3,4
2,7
2,5
Diabetes Mellitus
3,1
2,7
2,4
2,6
Tablo 3.122’de 15-59 yaş grubunda Türkiye Doğu Bölgesi için kadın ve erkeklerde YLL
dağılımları verilmektedir. YLL nedenlerinin birinci sırasında iskemik kalp hastalıkları yer almaktadır
(%12,0). Toplamda YLL nedenleri arasında ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır
(%9,1). Erkeklerde ikinci sırayı trafik kazaları alırken (%8,8), kadınlarda bu sırada maternal nedenler
bulunmaktadır (%10,4). Bu yaş grubunda üçüncü sırayı toplamda trafik kazaları (%7,3), erkeklerde
serebrovasküler hastalıklar (%8,1), kadınlarda ise iskemik kalp hastalığının (%9,2) aldığı görülmektedir.
Kadınlarda dördüncü sırada romatizmal kalp hastalığı (%4,9) YLL nedeni olarak saptanırken,
erkeklerdeki neden %3,4 ile trakea, bronş ve akciğer kanseridir.
Tablo 3.123 Türkiye Doğu Bölgesinde YLL’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
Toplam
KOAH
%
22,6
18,6
8,9
Kanseri
Diabetes Mellitus
Mide Kanseri
3,6
Düşmeler
Alt Solunum Yolu
10 Enfeksiyonları
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Erkekler
KOAH
Kanseri
%
22,6
16,5
12,8
Kadınlar
KOAH
%
22,7
20,8
4,6
5,8
Diabetes Mellitus
4,3
4,0
3,1
2,4
4,2
2,6
2,4
2,4
2,4
Mide Kanseri
Düşmeler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
2,4
2,3
Düşmeler
Mide Kanseri
2,4
2,3
2,4
Diabetes Mellitus
2,2
Meme Kanseri
2,3
3,5
3,2
3,2
bu yaş grubunda toplamda birinci sırada YLL nedeni iskemik kalp hastalıklarıdır (%22,6). İkinci sırayı
%18,6 ile serebrovasküler hastalıklar alırken, üçüncü sırada KOAH yer almaktadır (%8,9). Dördüncü
sırada erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri (%5,8), kadınlarda Diabetes Mellitus (%4,3)
bulunmaktadır.
266
3.4 YLD Dağılımları
Bu bölümde Türkiye Ulusal düzeyde hastalık yükü oluşturan hastalıkların YLD dağılımları
sunulacaktır. Bu dağılımlar ulusal, kentsel, kırsal alan ve beş bölge için tüm yaş grupları cinsiyete göre
ilk 20 neden olarak sıralanacaktır. Ayrıca her yaş grubu ve cinsiyete göre ulusal, kentsel, kırsal alan ve
beş bölge YLD dağılımları ayrıntılı olarak Ek 23-30 arasında sunulmaktadır.
3.4.1 Türkiye Ulusal YLD Dağılımları
Türkiye’de ulusal düzeyde hastalıkların görülme sıklığı açısından görülen ilk yirmi hastalığı
Tablo 3.124 ve Tablo 3.125’de sunulmaktadır.
Tablo 3.124 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLD nedenleri
Toplam YLD ler (%)
Unipolar Depresif Hastalıklar
8,7
Osteoartritler
6,5
4,1
Yetişkinlerde görülen işitme kayıpları
3,8
KOAH
3,5
2,8
Perinatal nedenler
2,8
Alkol Kullanımına Bağlı Bozukluklar
2,3
Şizofreni
2,3
Diabetes Mellitus
2,2
İyot Yetersizliği
2,1
Maternal nedenler
2,0
1,9
Romatoid Artrit
1,9
Migren
1,8
Astım
1,7
Alzeheimer ve diğer demanslar
1,6
İskemik kalp hastalığı
1,4
Bipolar affektif bozukluklar
1,3
1,3
Tablo 3.124’de görüldüğü üzere Türkiye ulusal düzeyde YLD açısından ilk sırada yer alan
hastalıklar her iki cinsiyet birlikte değerlendirildiğinde unipolar depresif hastalıklardır (%8,7).
Osteoartritler YLD açısından ikinci sırayı alırken, demir eksikliği anemisi ve yetişkinlerde görülen işitme
kayıpları diğer sıraları paylaşmaktadır (sırasıyla %6,5, %4,1 ve %3,8). YLD toplamları içerisindeki
dağılımların değerlendirildiği ve ilk yirmi sıralamanın yaş grupları, cinsiyet, ulusal, kentsel, kırsal ve beş
bölge düzeyinde sunulduğu bu raporda , özellikle 0-14 yaş grubu içerisinde mental retardasyon YLD
dağılımlarında ilk yirmi sıralamaya girmiştir. Ancak mental retardasyon, pek çok hastalığın sekeli olarak
değerlendirildiği için hastalık yükünün hesaplanmasında, ayrı bir hastalık olarak değerlendirilmemiş, bu
nedenlede ilk yirmi sıralamasına dahil edilmemiştir.
267
Tablo 3.125 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
% Kadınlar
%
Osteoartritler
Unipolar depresif hastalıklar
KOAH
Perinatal nedenler
İyot Yetersizliği
Sizofreni
Diabetes Mellitus
Astım
Şiddet
İskemik Kalp Hastalıkları
Bağımlılık yapan ilaçların kullanımına bağlı bozukluklar
Epilepsi
Migren
7,3
6,4
4,4
4,3
3,2
3,1
2,9
2,5
2,5
2,3
2,2
2,0
1,8
1,6
1,5
1,5
1,3
1,2
1,2
1,2
10,7
7,0
5,8
3,8
3,7
3,4
2,7
2,7
2,5
2,3
2,1
2,0
1,9
1,8
1,7
1,5
1,3
1,3
1,2
1,1
Unipolar depresif Hastalıklar
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Perinatal nedenler
Romatoid artrit
Serebrovasküler hastalıklar
Migren
Şizofreni
Diabetes Mellitus
İyot Yetersizliği
Astım
İskemik kalp hastalıkları
Panik bozukluklar
Düşmeler
Ulusal düzeyde YLD dağılımları iki cinsiyete göre ayrı ayrı incelendiğinde, erkeklerde ilk sırayı
%7,3 ile osteoartritlerin aldığı, kadınlarda ise %10,7 ile unipolar depresif hastalıkların aldığı
görülmektedir. İkinci sırada erkeklerde unipolar depresif hastalıklar (%6,4), kadınlarda demir eksikliği
anemisi (%7,0) bulunmaktadır. Erkeklerde üçüncü sırada alkol kullanımına bağlı bozukluklar(%4,4),
kadınlarda ise osteoartritler (%5,8) yer almaktadır.
Grafik 3.92 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(YLD/1000 kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
80,0
70,0
4,9
7,9
10,9
YLD/1000 Kişi
60,0
50,0
40,0
54,4
51,4
Grup III
Grup II
Grup I
48,4
30,0
20,0
10,0
12,4
17,9
7,0
0,0
Ulusal
Erkek
Kadın
268
Grafik 3.92’de görüldüğü üzere, Türkiye, ulusal düzeyde toplam 71,7 YLD/1000 kişidir..
Erkeklerde bu oran 66,3 YLD/1000 kişi iken kadınlarda 77,2 YLD/1000 kişi olarak bulunmuştur.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye genelinde toplam 71,7 YLD/1000 kişinin
12,4’ünü I. Grup hastalıklar, 51,4’ünü II.grup hastalıklar ve 7,9’unu III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.126 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (YLD/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
15,0
41,1
13,2
6,4
12,6
11,2
6,6
48,1
15,2
6,2
56,3
9,6
5,5
75,3
5,5
4,9
92,5
2,5
4,5
91,7
1,3
4,3
96,4
1,7
14,8
40,8
7,2
0-4
10,4
15,8
5,8
5-14
26,8
53,8
5,3
15-29
16,7
61,4
4,7
30-44
14,0
84,7
3,6
45-59
23,0
93,9
1,6
60-69
7,9
104,7
0,8
70-79
8,2
101,3
0,6
80 ve
üzeri
69,3
62,7
30,3
32,0
69,9
85,9
72,1
82,7
86,3
102,3
99,9
118,5
97,5
113,4
102,3
110,1
Grafik 3.93 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
120,0
100,0
YLD/1000 Kişi
80,0
60,0
Erkekler
Kadınlar
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.126’da ve Grafik 3.93’de Türkiye Ulusal düzeyde YLD/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
cinsiyete göre dağılımları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde 69,3 YLD/1000 kişi iken bu yaş grubu
kız çocuklarında toplam 62,7 YLD/1000 kişi olarak saptanmıştır.15-29 yaş grubunda bu değerler sırasıyla
69,9 YLD/1000 kişi ve 85,9 YLD/1000 kişi olarak, 45-59 yaş grubunda ise sırasıyla 86,3 YLD/1000 kişi
ve 102,3 YLD/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda erkeklerde 97,5 YLD/1000 kişi,
kadınlarda 113,4 YLD/1000 kişi olarak hesaplanmıştır.
269
Grafik 3.94 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
1.600.000
1.400.000
YLD Sayısı
1.200.000
1.000.000
grup III
800.000
grup II
600.000
grup I
400.000
200.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.94’de Türkiye ulusal düzeyde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre YLD dağılımları
verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 435.688YLD’nin 98.066’sı I. Grup
hastalıklar tarafından oluşurken, 269.827’si II.grup hastalıklar, 67.795’i ise III. Grup hastalıklar
tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 1.077.474 YLD’nin 157.867’si I. Grup
hastalıklar, 819.387’si II.grup, 100.221’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 3.069 YLD iken II.grup hastalıklar için
46.029, III. Grup hastalıklar için ise 485 YLD’dir.
Tablo 3.127 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
İyot Yetersizliği
Boğmaca
Diş Çürükleri
% Erkekler
6,0 Migren
5,2 Astım
3,5 İyot Yetersizliği
3,2 Düşmeler
3,0 Boğmaca
2,5 Yanıklar
2,2 Diş Çürükleri
% Kadınlar
4,7 Migren
4,7 Astım
3,5 Düşmeler
2,9 Boğmaca
%
10,7
7,4
5,7
4,3
4,1
3,7
3,1
2,8
2,5
2,3
0-14 yaş gruplarında perinatal ve konjenital nedenlerin yanısıra YLD dağılımları incelendiğinde,
migrenin bu yaş grubunda ikinci sırada yer aldığı, astım ve düşmelerin migreni izlediği iyot yetersizliği
270
hastalıklarının ise altıncı sırada yer aldığı görülmektedir. Ayrıca demir eksikliği anemisi ve protein-enerji
malnutrisyonu bu yaş grubunda yer alan diğer ilk on hastalık arasındadır.
Tablo 3.128 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
Toplam
Osteoartritler
Yetişkinlerde görülen işitme
kayıpları
KOAH
Şizofreni
Alkol kullanımına bağlı
bozulkluklar
8 Maternal Nedenler
% Erkek
11,8 Osteoartritler
7,9 Unipolar Depresif Hastalıklar
4,4 bozukluklar
4,0 kayıpları
3,3 Şizofreni
%
% Kadın
9,3 Unipolar Depresif Hastalıklar 14,4
7,5
5,9 Osteoartritler
6,6
3,2 KOAH
4,7 Maternal nedenler
4,9
3,5 KOAH
3,5
3,0 kayıpları
3,4
3,1
2,6
2,5
2,5
3,0
2,7
2,5
2,1
7
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Şiddet
Romatoid artrid
Şizofreni
Perinatal nedenler
3,1
3,0
2,4
2,1
15-59 yaş grubunda ise erkeklerde en önemli YLD oluşturan hastalık osteoartritler iken,
kadınlarda unipolar depresif hastalıkların ilk sırada yer aldığı görülmektedir (sırasıyla %9,3, %14,4). Bu
grupta ülkemizde 15-49 yaş doğurganlık çağındaki kadınlarda görülme sıklığı %50’lere dek çıkan demir
eksikliği anemisi toplamda %4,4’lik bir oranla üçüncü sırada yer almaktadır.
Tablo 3.129 Türkiye Ulusal Düzeyde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
1
2
3
4
5
6
Toplam
KOAH
Diabetes Mellitus
Osteoartritler
kayıpları
% Erkekler
9,4 demanslar
8,8 KOAH
8,6 kayıpları
% Kadınlar
10,0 KOAH
9,7
9,5
Diabetes Mellitus
8,9
9,1
8,6
Osteoartritler
8,5
8,1
8,0
Osteoartritler
7,8
7,5
4,8
4,1
3,2
2,9
4,5
3,3
2,8
2,7
kayıpları
7
8 İskemik kalp hastalığı
9 Unipolar Depresif Hastalıklar
10 Hipertansif kalp hastalığı
%
9,7
7,1
3,9
3,4
3,0
60 yaş ve üzeri grupta ise KOAH %9,6, ile ilk sırada alzeheimer ve diğer demanslar %9,4 ile
ikinci sıradadır. Diyabetes mellitus, serebrovasküler hastalıklar ve osteoartritler ise bu yaş grubunda
YLD’yi oluşturan diğer önemli hastalıklardır.
3.4.2 Türkiye Kentsel Alan YLD Dağılımı
Türkiye’de kentsel alanda YLD’ye neden olan hastalıkların görülme sıklığı açısından dağılımı
271
Tablo 3.130 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
YLD nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
ToplamYLD ler (%)
8,9
6,5
4,1
3,7
3,3
2,8
2,7
2,4
2,4
2,2
2,0
2,0
1,9
1,9
1,8
1,7
1,5
1,4
1,3
1,2
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Alkol kullanımına bağlı bozukluklar
Şizofreni
İyot Yetersizliği
Diabetes Mellitus
Maternal nedenler
Romatoid artrid
Migren
Astım
Kentsel alanda YLD dağılımı incelendiğinde, bu sıralamanın ulusal düzey ile benzer olduğu
görülmüştür. Tablo 3.130’da görüldüğü üzere Türkiye kentsel alanda YLD açısından ilk sırada yer alan
hastalıklar toplamda unipolar depresif hastalıklardır. (%8,9). Osteoartritler YLD açısından ikinci sırayı
alırken (%6,5), demir eksikliği anemisi ve yetişkinlerde görülen işitme kayıpları diğer sıraları
paylaşmaktadır (sırasıyla %4,1 ve %3,7).
Tablo 3.131 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkek
% Kadın
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Şizofreni
İyot yetersizliği
Diabetes Mellitus
Astım
Şiddet
Bağımlılık Yapan İlaçların Kullanımına Bağlı Bozukluklar
Epilepsi
Migren
7,4
6,6
4,5
4,2
3,0
3,0
2,9
2,6
2,5
2,2
2,1
2,0
1,8
1,6
1,4
1,4
1,3
1,3
1,2
1,2
%
11,0
7,0
Osteoartritler
5,8
Maternal nedenler
3,8
KOAH
3,7
Yetişkinlerde görülen işitme kayıpları 3,3
Romatoid artrid
2,7
Perinatal nedenler
2,7
2,4
Migren
2,3
Şizofreni
2,2
Diabetes Mellitus
1,9
İyot yetersizliği
1,9
1,6
1,6
Astım
1,5
1,4
Panik bozukluk
1,2
1,2
Düşmeler
1,1
272
Kentsel alanda YLD dağılımı, ilk iki sıra için ulusal YLD dağılımı ile benzerlik göstermektedir.
Kentsel alanda YLD dağılımları iki cinsiyete göre ayrı ayrı incelendiğinde, erkeklerde ilk sırayı %7,4 ile
osteoartritlerin aldığı, kadınlarda ise %11,0 ile unipolar depresif hastalıkların aldığı görülmektedir. İkinci
sırada erkeklerde unipolar depresif hastalıklar (%6,6), kadınlarda demir eksikliği anemisi (%7,0)
bulunmaktadır.
Grafik 3.95 Türkiye Kentsel Alanda YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(YLD/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
80,0
4,9
8,0
YLD/1000 Kişi
70,0
11,0
60,0
50,0
54,2
Grup III
Grup II
51,1
40,0
Grup I
48,1
30,0
20,0
10,0
18,0
12,4
7,0
0,0
Kentsel
Erkek
Kadın
Grafik 3.95’de görüldüğü üzere YLD/1000 kişi 71,5’dir. Erkeklerde bu oran 66,2 YLD/1000 kişi
iken kadınlarda 77,1 YLD/1000 kişi olarak bulunmuştur. Hastalık gruplarına göre dağılımları
incelendiğinde Türkiye kentsel alanda toplam 71,5 YLD/1000 kişinin 12,4’ünü I. Grup hastalıklar,
51,1’ini II.grup hastalıklar ve 8,0’ını III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.132 Türkiye Kentsel Alanda YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
15,0
41,1
13,2
6,4
12,6
11,2
6,6
48,1
15,2
6,2
56,3
9,6
5,5
75,3
5,5
4,9
92,5
2,5
4,5
91,7
1,3
4,3
96,4
1,7
14,8
40,8
7,2
0-4
10,4
15,8
5,8
5-14
26,8
53,8
5,3
15-29
16,7
61,4
4,7
30-44
14,0
84,7
3,6
45-59
23,0
93,9
1,6
60-69
7,9
104,7
0,8
70-79
8,2
101,3
0,6
80 ve
üzeri
69,3
62,7
30,3
32,0
69,9
85,9
72,1
82,7
86,3
102,3
99,9
118,5
97,5
113,4
102,3
110,1
273
Grafik 3.96 Türkiye Kentsel Alanda YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
120,0
YLD/1000 Kişi
100,0
80,0
60,0
Erkekler
Kadınlar
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.132’de ve Grafik 3.96’da Türkiye kentsel alanda YLD/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
Grafik 3.97 Türkiye Kentsel Alanda YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
1.200.000
1.000.000
YLD Sayıları
800.000
grup III
600.000
grup II
grup I
400.000
200.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
274
Grafik 3.97’de Türkiye kentsel alanda yaş grupları ve hastalık gruplarına göre YLD dağılımları
verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 270.437 YLD’nin 60.872’si I. Grup
hastalıklar tarafından oluşurken, 167.489’u II.grup hastalıklar, 42.076’sı ise III. Grup hastalıklar
tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 738.211 YLD’nin 108.299’u I. Grup
hastalıklar, 561.340’ı II.grup, 68.572’si ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve üzeri
yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 1.727 YLD iken II.grup hastalıklar için
Tablo 3.133 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
İyot Yetersizliği
Boğmaca
Diş Çürükleri
% Erkekler
10,9
6,1
5,2
4,1
3,5
3,2
3,0
2,5
2,4
2,2
Migren
Astım
Perinatal nedenler
İyot Yetersizliği
Düşmeler
Boğmaca
Yanıklar
Diş Çürükleri
% Kadınlar
4,8 Migren
4,7 Astım
3,6 Düşmeler
2,9 Boğmaca
%
10,6
7,5
5,7
4,3
4,1
3,8
3,1
2,8
2,4
2,3
Tablo 3.133’de kentsel alanda YLD’ye neden olan hastalıkların 0-14 yaş grubunda toplam ve
cinsiyete göre yüzde dağılımları görülmektedir. Bu yaş grubunda konjenital anomaliler toplamda(%10,9)
ve her iki cinsiyette (erkeklerde % 11,1, kadınlarda % 10,6) birinci sırada yer almaktadır. İkinci sırada
toplamda (%6,1) ve her iki cinsiyette migren (%4,8 ve %7,5) yer almaktadır.
Tablo 3.134 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
2 Osteoartritler
4 kayıpları
5 Şizofreni
% Erkekler
11,8 Osteoartritler
4,4 bozukluklar
4,0 kayıpları
3,2 Şizofreni
6 KOAH
7 bozukluklar
8 Maternal Nedenler
3,2 KOAH
2,4 Şiddet
% Kadınlar
%
Unipolar Depresif
9,3 Hastalıklar
14,5
8,7 Demir Eksikliği Anemisi 7,5
6,0 Osteoartritler
6,6
3,5 KOAH
Yetişkinlerde görülen
2,9 işitme kayıpları
4,9
3,4
2,9 Romatoid artrid
2,7 Şizofreni
Serebrovasküler
2,1 Hastalıklar
3,4
3,1
3,0
2,4
2,0
kadınlarda unipolar depresif hastalıkların ilk sırada yer aldığı görülmektedir (sırasıyla %9,3 ve %14,5).
Bu grupta ülkemizde 15-49 yaş kadınlardan doğurganlık çağında görülme sıklığı %50’lere dek çıkan
demir eksikliği anemisi YLD’ler içinde %7,5’lik bir oranla ikinci sırada yer almaktadır.
275
Tablo 3.135 Türkiye Kentsel Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
% Erkekler
1 KOAH
2 Alzeheimer ve diğer demanslar
3 Diabetes Mellitus
9,4 Alzeheimer ve diğer demanslar
8,8 KOAH
8,5 kayıpları
5 Osteoartritler
6 kayıpları
7,9 Osteoartritler
% Kadınlar
%
10,0 KOAH
9,6 demanslar
9,7
9,1 Osteoartritler
8,5
8,0
9,2
8,9
4,9 İskemik kalp hastalığı
7,8 Serebrovasküler Hastalıklar 7,5
4,5 kayıpları
7,1
3,9
2,9 Hipertansif kalp hastalığı
2,8 Unipolar Depresif Hastalıklar 3,4
3,0
60 yaş ve üzeri grupta toplamda ve kadınlarda KOAH(% 9,6 ve % 9,7) ile erkeklerde ise
serebrovasküler hastalıklar(%10,0) birinci sırada yer almaktadır. Alzeheimer ve diğer demanslar, diabates
mellitus ve serebrovasküler hastalıklar bu yaş grubunda YLD’yi oluşturan diğer önemli hastalıklardır.
3.4.3 Türkiye Kırsal Alan YLD Dağılımı
Türkiye’de kırsal alanda hastalıkların görülme sıklığı açısından görülen ilk yirmi hastalığı Tablo
3.136 ve Tablo 3.137’de sunulmaktadır.
Tablo 3.136 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
YLD nedenleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
İyot Yetersizliği
Şizofreni
Maternal nedenler
Romatoid artrid
Migren
Astım
Bipolar affektifbozukluklar
ToplamYLD ler (%)
8,3
6,4
4,2
3,9
3,8
3,1
2,8
2,5
2,2
2,1
2,1
2,1
2,0
1,9
1,8
1,8
1,7
1,5
1,3
1,2
Kırsal alanda YLD dağılımı incelendiğinde, bu sıralamanın ulusal düzey ile benzer olduğu
görülmüştür. Tablo 3.136’da görüldüğü üzere Türkiye kırsal alanda YLD açısından ilk sırada yer alan
hastalıklar toplamda unipolar depresif hastalıklardır (%8,3). Osteoartritler YLD açısından ikinci sırayı
276
alırken (%6,4), demir eksikliği anemisi ve yetişkinlerde görülen işitme kayıpları diğer sıraları
paylaşmaktadır (sırasıyla %4,2 ve %3,9).
Tablo 3.137 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
Erkek
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
İyot Yetersizliği
Şizofreni
Astım
Şiddet
Migren
Epilepsi
Bağımlılık Yapan İlaçların Kullanımına Bağlı
20 Bozukluklar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
%
Kadın
%
7,2
6,1
4,4
4,0
3,5
3,4
2,9
2,6
2,4
2,4
2,2
2,0
1,9
1,9
1,6
1,4
1,2
1,2
1,2
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Perinatal nedenler
Romatoid artrit
Diabetes Mellitus
Migren
Şizofreni
İyot Yetersizliği
Astım
Panik bozukluklar
10,2
7,0
5,8
4,1
3,5
3,5
2,7
2,7
2,6
2,3
2,3
2,0
2,0
1,8
1,8
1,5
1,4
1,2
1,1
1,1
Düşmeler
1,1
Kırsal alanda YLD dağılımı, ilk beş sıra için ulusal YLD dağılımı ile benzerlik göstermektedir.
Kırsal alanda YLD dağılımları iki cinsiyete göre ayrı ayrı incelendiğinde, erkeklerde ilk sırayı %7,2 ile
osteoartritlerin aldığı, kadınlarda ise %10,2 ile unipolar depresif hastalıkların aldığı görülmektedir. İkinci
sırada erkeklerde unipolar depresif hastalıklar (%6,1), kadınlarda demir eksikliği anemisi (%7,0)
bulunmaktadır. Erkeklerde üçüncü sırada yetişkinlerde görülen işitme kayıpları yer alırken (%4,4),
kadınlarda osteoartritler (%5,8) yer almaktadır.
277
Grafik 3.98 Türkiye Kırsal Alanda YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
80,0
4,8
7,7
70,0
10,6
60,0
YLD/1000 Kişi
50,0
55,0
Grup III
52,0
40,0
Grup II
Grup I
49,0
30,0
20,0
10,0
17,6
12,3
7,1
0,0
Kırsal
Erkek
Kadın
Grafik 3.98’de görüldüğü üzere toplam YLD/1000 kişi 72,0’dir. Erkeklerde bu oran 66,7
YLD/1000 kişi iken kadınlarda 77,4 YLD/1000 kişi olarak bulunmuştur. Hastalık gruplarına göre
dağılımları incelendiğinde Türkiye kırsal alanda toplam 72,0 YLD/1000 kişinin 12,3’ünü I. Grup
hastalıklar, 52,0’sini II.grup hastalıklar ve 7,7’sini III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.138 Türkiye Kırsal Alanda YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
15,0
41,1
13,2
6,4
12,6
11,2
6,6
48,1
15,2
6,2
56,3
9,6
5,5
75,3
5,5
4,9
92,5
2,5
4,5
91,7
1,3
4,3
96,4
1,7
14,8
40,8
7,2
0-4
10,4
15,8
5,8
5-14
26,8
53,8
5,3
15-29
16,7
61,4
4,7
30-44
14,0
84,7
3,6
45-59
23,0
93,9
1,6
60-69
7,9
104,7
0,8
70-79
8,2
101,3
0,6
80 ve
üzeri
69,3
62,7
30,3
32,0
69,9
85,9
72,1
82,7
86,3
102,3
99,9
118,5
97,5
113,4
102,3
110,1
278
Grafik 3.99 Türkiye Kırsal Alanda YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
120,00
YLD/1000 Kişi
100,00
80,00
60,00
Erkekler
Kadınlar
40,00
20,00
0,00
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo3.138’de ve Grafik 3.99’da Türkiye kırsal alanda YLD/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
Grafik 3.100 Türkiye Kırsal Alanda YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
500.000
450.000
400.000
YLD/1000 Kişi
350.000
300.000
grup III
250.000
grup II
200.000
grup I
150.000
100.000
50.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Ya ş Grupla rı
279
Grafik 3.100’de Türkiye kırsal alanda yaş grupları ve hastalık gruplarına göre YLD dağılımları
verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 165.251 YLD’nin 37.194’ü I. Grup
hastalıklar tarafından oluşurken, 102.338’i II.grup hastalıklar, 25.719’u ise III. Grup hastalıklar tarafından
meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 339.263 YLD’nin 49.568’i I. Grup hastalıklar,
258.047’si II.grup, 31.649’u ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve üzeri yaş
grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 1.342 YLD iken II.grup hastalıklar için 20.389,
III. Grup hastalıklar için ise 220 YLD’dir.
Tablo 3.139 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
İyot Yetersizliği
Boğmaca
Protein Enerji
9 Malnütrisyonu
10 Diş çürükleri
1
2
3
4
5
6
7
8
% Erkekler
11,1
5,9
5,2
4,1
3,5
3,2
3,1
2,5
Migren
Astım
Perinatal nedenler
İyot Yetersizliği
Boğmaca
Düşmeler
Yanıklar
Protein Enerji
2,4 Malnütrisyonu
2,2 Diş çürükleri
% Kadınlar
4,6 Migren
4,6 Astım
3,5 Düşmeler
2,9 Boğmaca
2,5 İyot yetersizliği
Protein Enerji
2,4 Malnütrisyonu
%
10,8
7,3
5,7
4,2
4,1
3,7
3,2
2,8
2,5
2,3
0-14 yaş gruplarında konjenital anomalilerin (%11,1) ardından migren ikinci sırada (%5,9) yer
almaktadır. Astım, perinatal nedenler, düşmeler, iyot yetersizliği ve boğmaca bu grupta YLD’yi oluşturan
diğer hastalıklardır.
Tablo 3.140 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
Osteoartritler
3
kayıpları
KOAH
4
5
6
7
8
9
Şizofreni
bozukluklar
Maternal Nedenler
% Erkekler
11,8 Osteoartritler
4,5 bozukluklar
4,0 kayıpları
3,4 Şizofreni
3,1 KOAH
% Kadınlar
%
Unipolar Depresif
9,4 Hastalıklar
14,3
8,7 Demir Eksikliği Anemisi 7,6
5,9 Osteoartritler
6,6
3,4 KOAH
4,8
3,7
3,1 Romatoid artrid
2,7 Şizofreni
Serebrovasküler
2,1 Hastalıklar
3,4
3,1
2,9
2,4
2,1
kadınlarda unipolar depresif hastalıkların ilk sırada yer aldığı görülmektedir (sırasıyla %9,4, % 14,3). Bu
grupta demir eksikliği anemisi tüm YLD’ler içinde %4,5’lik bir oranla üçüncü sırada yer alırken, KOAH
tüm YLD’lerin %3,4’ını oluşturmaktadır.
280
Tablo 3.141 Türkiye Kırsal Alanda YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
1 KOAH
2 demanslar
3 Diabetes Mellitus
% Erkekler
% Kadınlar
10,0 KOAH
9,7
9,5
Diabetes Mellitus
8,9
5 Osteoartritler
6 kayıpları
8,7 KOAH
8,6 kayıpları
9,1
8,6
Osteoartritler
8,5
8,1
8,0 Osteoartritler
7,8
7,5
4,4
3,3
kayıpları
2,8
2,7
Unipolar Depresif Hastalıklar 3,4
2,9
9 Unipolar Depresif Hastalıklar 3,2 Unipolar Depresif Hastalıklar
%
9,6
7,2
3,9
60 yaş ve üzeri grupta ise KOAH bu gruptaki YLD’lerin %9,6’sını oluşturmaktadır. Alzheimer ve
diğer demanslar, diabetes mellitus, serebrovasküler hastalıklar ve osteoartritler bu yaş grubunda YLD’yi
oluşturan diğer önemli hastalıklardır.
3.4.4 Türkiye Beş Bölgeye Göre YLD Dağılımları
3.4.4.1. Batı Bölgesi YLD Dağılımları
Türkiye’de Batı Bölgesinde hastalıkların görülme sıklığı açısından görülen ilk yirmi hastalığı
Tablo 3.142 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLD Nedenleri
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
Şizofreni
İyot Yetersizliği
Maternal nedenler
Romatoid artrid
Migren
Astım
Toplam YLD ler (%)
9,2
7,1
4,1
4,1
3,8
3,1
2,7
2,5
2,4
2,4
2,1
2,0
1,9
1,8
1,5
1,5
1,5
1,4
1,3
1,2
Tabloda görüldüğü üzere Türkiye’de Batı bölgesinde YLD açısından ilk sırada yer alan
hastalıklar değerlendirildiğinde toplamda ilk sırada unipolar depresif hastalıklar (%9,2) yer almaktadır.
281
Osteoartritler YLD açısından ikinci sırayı alırken (%7,1), demir eksikliği anemisi (%4,1) üçüncü,
yetişkinlerde görülen işitme kayıpları (%4,1) dördüncü sırayı almaktadır. Bu grupta diğer önemli bir
hastalık ise KOAH (%3,8) dır.
Tablo 3.143 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkek
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Şizofreni
Diabetes Mellitus
İyot yetersizliği
İnflamatuar kalp hastalığıs
Astım
Şiddet
Epilepsi
Romatoid artrid
%
7,9
6,9
4,6
4,6
3,5
3,4
2,8
2,6
2,5
2,4
2,0
1,8
1,6
1,6
1,6
1,4
1,4
1,3
1,2
1,0
Kadın
%
11,2
7,1
Osteoartritler
6,3
KOAH
4,2
Maternal nedenler
3,9
Yetişkinlerde görülen işitme kayıpları 3,6
2,7
Romatoid artrid
2,7
Perinatal nedenler
2,6
Diabetes Mellitus
2,3
Şizofreni
2,2
Migren
2,0
2,0
İyot yetersizliği
1,8
1,4
1,3
Astım
1,2
Panik bozukluk
1,2
1,1
Epilepsi
1,0
Batı Bölgesinde YLD dağılımları iki cinsiyete göre ayrı ayrı incelendiğinde, erkeklerde ilk sırayı
anemisi (%7,1) bulunmaktadır. Erkeklerde üçüncü sırada yetişkinlerde görülen işitme kayıpları (%4,6),
282
Grafik 3.101 Türkiye Batı Bölgesi YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
80,0
70,0
4,2
7,0
9,8
YLD/1000 Kişi
60,0
50,0
Grup III
52,2
40,0
Grup II
49,6
Grup I
47,0
30,0
20,0
10,0
16,5
11,2
6,1
0,0
Batı Bölge
Erkek
Kadın
Grafik 3.101’de görüldüğü üzere, Türkiye, Batı bölgesi toplam 67,8 YLD/1000 kişidir.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Batı bölgseinde toplam 67,8 YLD/1000
kişinin 11,2’sini I. Grup hastalıklar, 49,6’sını II.grup hastalıklar ve 7,0’sini III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır.
Tablo 3.144 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
10,8
29,6
9,5
5,1
10,1
9,0
6,6
48,0
15,1
5,7
51,8
8,9
5,1
69,4
5,1
4,8
91,8
2,5
4,5
91,6
1,3
4,2
94,1
1,6
10,6
29,3
5,2
0-4
8,2
12,4
4,5
5-14
25,3
50,8
5,0
15-29
15,6
57,4
4,4
30-44
13,1
79,1
3,4
45-59
22,0
90,0
1,6
60-69
7,6
101,2
0,7
70-79
7,9
98,4
0,6
80 ve
üzeri
49,9
45,2
24,2
25,2
69,7
81,2
66,4
77,4
79,6
95,6
99,1
113,6
97,3
109,5
99,9
107,0
283
Grafik 3.102 Türkiye Batı Bölgesi YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
120,0
YLD/1000 Kişi
100,0
80,0
60,0
Erkekler
Kadınlar
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo3.144’de ve Grafik 3.102’de Türkiye Batı bölgesinde YLD/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
Grafik 3.103 Türkiye Batı Bölgesi YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
600.000
500.000
YLD Sayısı
400.000
grup III
300.000
grup II
grup I
200.000
100.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Ya ş Grupla rı
284
Grafik 3.103’de Türkiye Batı bölgesi yaş grupları ve hastalık gruplarına göre YLD dağılımları
verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 92.146 YLD’nin 20.743’ü I. Grup
hastalıklar tarafından oluşurken, 57.074’ü II.grup hastalıklar, 14.329’u ise III. Grup hastalıklar tarafından
meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 392.028 YLD’nin 57.473’ü I. Grup hastalıklar,
298.114’ü II.grup, 36.441’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve üzeri yaş grubunda
ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 1.171 YLD iken II.grup hastalıklar için 17.329, III. Grup
hastalıklar için ise 178 YLD’dir.
Tablo 3.145 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Toplam
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
İyot yetersizliği
Boğmaca
Diş çürükleri
%
10,3
6,3
5,3
4,2
3,5
3,3
2,8
2,5
2,4
2,3
Erkekler
Migren
Astım
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Düşmeler
Boğmaca
Yanıklar
Diş çürükleri
%
10,5
5,0
4,7
4,1
3,7
3,0
2,7
2,4
2,4
2,2
Kadınlar
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
Boğmaca
İyot yetersizliği
Diş çürükleri
%
10,0
7,8
5,8
4,4
4,1
3,8
2,9
2,9
2,4
2,3
0-14 Yaş grubunda toplamda %10,3 ile birinci sırayı konjenital anomaliler almaktadır. Bu oran
erkeklerde ve kadınlarda sırasıyla %10,5 ve %10,0’dır. Her iki cinsiyette de migren ikinci sırayı
almaktadır (toplamda %6,3 erkekte %5,0 ve kadında %7,8).
Tablo 3.146 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
2 Osteoartritler
%
11,7
8,0
4,1
3,3
Erkekler
Osteoartritler
bozukluklar
kayıpları
Şizofreni
4 kayıpları
5 KOAH
6 bozukluklar
7 Şizofreni
10 Maternal Nedenler
4,3
3,2
3,2
2,5
2,5
2,5
KOAH
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Şiddet
% Kadınlar
%
14,4
7,4
5,9 Osteoartritler
6,8
3,5 KOAH
3,0 kayıpları
3,0 Romatoid artrid
2,7 Şizofreni
4,8
3,7
3,5
3,1
2,9
2,4
2,1
15-59 yaş grubunda ise erkeklerde en önemli YLD oluşturan hastalık osteoartritler iken (%9,3),
kadınlarda unipolar depresif hastalıklardır (%14,4). İkinci sırada erkeklerde unipolar depresif hastalıklar
(%8,7) kadınlarda demir eksikliği anemisidir (%7,4). Toplamda üçüncü sırayı %4,3 ile demir eksikliği
anemisi, erkeklerde%5,9 ile alkol kullanımına bağlı bozukluklar, kadınlarda %6,8 ile osteoartritler
almaktadır.
285
Tablo 3.147 Türkiye Batı Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
1 KOAH
2 demanslar
3 Diabetes Mellitus
%
9,6
Erkekler
9,6
8,8
5 Osteoartritler
6 kayıpları
8,5
8,1
KOAH
kayıpları
Diabetes Mellitus
7,9
Osteoartritler
4,7
4,1
3,1
2,9
7
8
9
10
% Kadınlar
10,0 KOAH
9,7 demanslar
%
9,7
9,1 Osteoartritler
8,4
7,8
4,4 kayıpları
7,5
9,4
9,0
7,1
3,9
3,3
3,1
60 yaş ve üzeri grupta ilk sırada KOAH ve alzheimer ve diğer demanslar bulunmaktadır (%9,6),
üçüncü sırada diyabetes mellitus bulunmaktadır (%8,8).Bu sıralamada erkeklerde serebrovasküler
Hastalık (%10,0), alzheimer ve diğer demanslar (%9,7) ve KOAH (%9,5) biçimindedir. Kadınlarda ise
KOAH (%9,7), alzheimer ve diğer demanslar (%9,4) ve diyabetes mellitus (%9,0) biçimindedir.
3.4.4.2. Güney Bölgesi YLD Dağılımları
Bu bölümde Türkiye Güney Bölgesinde hastalık yükü oluşturan hastalıkların YLD dağılımları
sunulacaktır.
Tablo 3.148 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLD nedenleri
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Şizofreni
Diabetes Mellitus
İyot yetersizliği
Maternal nedenler
Romatoid artrid
Migren
Astım
Toplam YLD ler (%)
8,9
6,7
4,1
3,9
3,6
2,9
2,8
2,4
2,3
2,2
2,1
2,0
1,9
1,8
1,7
1,7
1,6
1,4
1,3
1,3
Tablo 3.148’de görüldüğü üzere Güney Bölgesinde YLD açısından ilk sırada yer alan hastalıklar her iki
cinsiyet birlikte değerlendirildiğinde unipolar depresif hastalıklardır. (%8,9). Osteoartritler YLD
açısından ikinci sırayı alırken (%6,7) daha sonra sırasıyla demir eksikliği anemisi (%4,1) ve yetişkinlerde
286
görülen işitme kayıpları (%3,9) gelmektedir. Bu grupta diğer önemli hastalıklar ise KOAH,
serebrovasküler hastalıklar ve perinatal nedenlerdir.
Tablo 3.149 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
Erkek
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Şizofreni
İyot yetersizliği
Diabetes Mellitus
Astım
Şiddet
Bağımlılık Yapan İlaçların Kullanımına Bağlı
18 Bozukluklar
19 Epilepsi
20 Migren
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
%
7,5
6,6
4,5
4,4
3,3
3,2
2,9
2,5
2,5
2,4
2,0
2,0
1,9
1,6
1,5
1,5
1,3
Kadın
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Perinatal nedenler
Romatoid artrid
Migren
Şizofreni
Diabetes Mellitus
İyot yetersizliği
Astım
1,2 Panik bozukluk
1,1 Düşmeler
%
11,0
7,0
6,0
3,9
3,7
3,4
2,7
2,7
2,5
2,2
2,1
2,0
1,9
1,7
1,6
1,4
1,3
1,3
1,1
1,0
Güney Bölgesi YLD dağılımları iki cinsiyete göre ayrı ayrı incelendiğinde, erkeklerde ilk sırayı
anemisi (%7,0) bulunmaktadır. Erkeklerde üçüncü sırada alkol kullanımına bağlı bozukluklar (%4,5),
287
Grafik 3.104 Türkiye Güney Bölgesi YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
80,0
4,4
70,0
7,2
YLD/1000 Kişi
60,0
9,9
50,0
40,0
Grup III
49,6
Grup II
47,2
Grup I
45,0
30,0
20,0
10,0
16,1
11,2
6,4
0,0
Güney Bölge
Erkek
Kadın
Grafik 3.104’de görüldüğü üzere, Türkiye, Güney bölgesi toplam 65,6 YLD/1000 kişidir.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Batı bölgesi toplam 65,6 YLD/1000 kişinin
11,2’sini I. Grup hastalıklar, 47,2’sini II.grup hastalıklar ve 7,2’sini III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.150 Türkiye Güney Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
12,0
33,0
10,6
5,4
10,7
9,5
6,2
45,4
14,3
5,9
53,7
9,2
5,3
72,0
5,3
4,7
89,4
2,4
4,3
88,7
1,3
4,3
97,4
1,7
12,0
33,2
5,9
0-4
8,5
12,9
4,7
5-14
23,6
47,4
4,7
15-29
16,1
59,4
4,5
30-44
13,6
82,4
3,5
45-59
22,0
89,8
1,5
60-69
7,6
101,2
0,7
70-79
8,2
101,8
0,6
80 ve
üzeri
55,6
51,1
25,6
26,2
66,0
75,6
68,7
80,1
82,6
99,5
96,6
113,3
94,3
109,6
103,4
110,6
288
Grafik 3.105 Türkiye Güney Bölge YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
120,0
100,0
YLD/1000 Kişi
80,0
60,0
Erkekler
Kadınlar
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.150’de ve Grafik 3.105’de Türkiye Güney bölgesinde YLD/1000 kişilerin yaş gruplarına
ve cinsiyete göre dağılımları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde 55,6 YLD/1000 kişi iken bu yaş
grubu kız çocuklarında toplam 51,1 YLD/1000 kişi olarak saptanmıştır.15-29 yaş grubunda bu değerler
sırasıyla 66,0 YLD/1000 kişi ve 75,6 YLD/1000 kişi olarak, 45-59 yaş grubunda ise sırasıyla 82,6
YLD/1000 kişi ve 99,5 YLD/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda erkeklerde 94,3
YLD/1000 kişi, kadınlarda 109,6 YLD/1000 kişi olarak hesaplanmıştır.
Grafik 3.106 Türkiye Güney Bölge YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
250.000
200.000
YLD Sayısı
150.000
grup III
grup II
100.000
grup I
50.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Ya ş Grupla rı
289
Grafik 3.106’da Türkiye ulusal düzeyde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak YLD
dağılımları verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 52.273 YLD’nin
11.771’i I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 32.388’ü II.grup hastalıklar, 8.115’i ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 154.233 YLD’nin 22.669’u I.
Grup hastalıklar, 117.265’i II.grup, 14.299’u ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 409 YLD iken II.grup hastalıklar için
Tablo 3.151 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Toplam
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
İyot yetersizliği
Boğmaca
Diş çürükleri
%
10,8
6,1
5,2
4,1
3,5
3,2
3,0
2,5
2,4
2,2
Erkekler
Migren
Astım
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Düşmeler
Boğmaca
Yanıklar
Diş çürükleri
%
11,0
4,8
4,7
4,0
3,6
2,9
2,8
2,5
2,4
2,2
Kadınlar
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
Boğmaca
İyot yetersizliği
Diş çürükleri
%
10,7
7,4
5,7
4,3
4,1
3,7
3,1
2,8
2,5
2,3
0-14 yaş grubunda ilk sırada konjenital anomaliler (toplamda %10,8, erkeklerde %11,0 ve
kadınlarda %10,7) yer almaktadır. İkinci sırada migren sırasıyla %6,1, %4,8 ve %7,4’dir.üçüncü sırada
astım yer almaktadır (%5,2, %4,7 ve %5,7)
Tablo 3.152 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
2 Osteoartritler
4 kayıpları
5 KOAH
6 bozukluklar
7 Şizofreni
8 Maternal Nedenler
% Erkekler
11,8 Osteoartritler
4,3 bozukluklar
4,1 kayıpları
3,4 Şizofreni
3,2
3,1
2,6
2,5
2,5
KOAH
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Şiddet
% Kadınlar
%
14,5
7,4
5,9 Osteoartritler
6,8
3,4 KOAH
3,1 kayıpları
3,0 Romatoid artrid
2,7 Şizofreni
4,8
3,6
3,5
3,1
2,9
2,4
2,1
(%8,7) kadınlarda Demir Eksikliği Anemisidir (%7,4). Toplamda üçüncü sırayı %4,3 ile demir eksikliği
anemisi, erkeklerde %5,9 ile alkol kullanımına bağlı bozukluklar, kadınlarda %6,8 ile osteoartritler
almaktadır.
290
Tablo 3.153 Türkiye Güney Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
Toplam
1 KOAH
3 Diabetes Mellitus
5 Osteoartritler
6 kayıpları
7
8
9
10
%
9,5
9,3
8,7
Erkekler
KOAH
8,6 kayıpları
%
10,0
9,6
9,4
Kadınlar
KOAH
Diabetes Mellitus
%
9,6
9,0
8,9
9,1
8,6
Osteoartritler
8,5
8,2
8,0 Osteoartritler
7,8
7,5
4,8
4,2
3,2
2,9
4,5
3,3
2,8
2,7
kayıpları
7,1
3,9
3,4
3,0
60 yaş üstü grupta ilk sırada KOAH (%9,5), ikinci sırada alzheimer ve diğer demanslar (%9,3),
üçüncü sırada diyabetes mellitus bulunmaktadır. Bu sıralama erkeklerde serebrovasküler hastalık,
alzheimer ve diğer demanslar ve KOAH şeklinde, kadınlarda KOAH, alzheimer ve diğer demanslar,
diyabetes mellitus şeklindedir.
3.4.4.3. Orta Bölge YLD Dağılımları
Türkiye’de Orta Bölgede hastalıkların görülme sıklığı açısından görülen ilk yirmi hastalığı Tablo
3.154 ve Tablo 3.155’de sunulmaktadır.
Tablo 3.154 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLD nedenleri
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
Şizofreni
İyot yetersizliği
Maternal nedenler
Romatoid artrid
Migren
Astım
Toplam YLD ler (%)
8,8
6,7
4,2
3,9
3,7
3,0
2,8
2,3
2,3
2,3
2,1
2,0
1,9
1,7
1,7
1,7
1,6
1,4
1,3
1,3
Tablo 3.154’de görüldüğü üzere Orta Bölgesi YLD açısından değerlendirildiğinde birinci sırada
unipolar depresif bozukluklar (%8,8) yer almaktadır. İkinci sırada Osteoartrit (%6,7), üçüncü sırada
demir eksikliği anemisidir (%4,2).
291
Tablo 3.155 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkek
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
Şizofreni
İyot yetersizliği
Astım
Şiddet
Epilepsi
Migren
%
7,5
6,6
4,5
4,4
3,4
3,3
2,9
2,5
2,4
2,4
2,0
1,9
1,9
1,6
1,6
1,5
1,3
1,2
1,2
1,1
Kadın
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Perinatal nedenler
Romatoid artrid
Migren
Diabetes Mellitus
Şizofreni
İyot yetersizliği
Astım
Panik bozukluk
Epilepsi
%
10,9
7,1
6,0
4,0
3,7
3,5
2,7
2,7
2,6
2,2
2,1
2,1
1,8
1,8
1,5
1,4
1,3
1,3
1,2
1,0
Orta Bölgesi YLD dağılımları iki cinsiyete göre ayrı ayrı incelendiğinde, erkeklerde ilk sırayı
Grafik 3.107 Türkiye Orta Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
80,0
70,0
4,7
7,8
10,8
YLD/1000 Kişi
60,0
50,0
40,0
55,4
52,6
Grup III
Grup II
Grup I
49,9
30,0
20,0
10,0
12,4
17,9
7,0
0,0
Orta Bölge
Erkek
Kadın
292
Grafik 3.107’de görüldüğü üzere, Türkiye, Orta bölgede toplam 72,8 YLD/1000 kişidir.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Orta bölgede toplam 72,8 YLD/1000 kişinin
12,4’ünü I. Grup hastalıklar, 52,6’sını II.grup hastalıklar ve 7,8’ini III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.156 Türkiye Orta Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
14,1
38,8
12,4
6,2
12,2
10,8
6,8
49,3
15,6
6,3
57,5
9,8
5,6
77,1
5,7
5,0
94,5
2,6
4,5
92,8
1,3
4,3
96,6
1,7
13,8
38,1
6,7
0-4
9,8
14,9
5,5
5-14
27,1
54,4
5,4
15-29
16,7
61,6
4,7
30-44
14,1
85,3
3,6
45-59
23,4
95,7
1,7
60-69
8,0
106,0
0,8
70-79
8,1
100,9
0,6
80 ve
üzeri
65,4
58,6
29,3
30,2
71,6
86,9
73,7
83,0
88,4
103,1
102,1
120,7
98,6
114,8
102,5
109,7
Grafik 3.108 Türkiye Orta Bölge YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
140,0
120,0
YLD/1000 Kişi
100,0
80,0
Erkekler
60,0
Kadınlar
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.156’da ve Grafik 3.108’de Türkiye Orta bölgede YLD/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
293
Grafik 3.109 Türkiye Orta Bölge YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
350.000
300.000
YLD Sayısı
250.000
200.000
grup III
grup II
150.000
grup I
100.000
50.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Ya ş Grupla rı
Grafik 3.109’da Türkiye Orta bölgede yaş grupları ve hastalık gruplarına göre YLD dağılımları
verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 85.478 YLD’nin 19.238’i I. Grup
hastalıklar tarafından oluşurken, 52.932’si II.grup hastalıklar, 13.308’i ise III. Grup hastalıklar tarafından
meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 245.142 YLD’nin 35.926’sı I. Grup hastalıklar,
186.420’si II.grup, 22.796’sı ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve üzeri yaş
grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 678 YLD iken II.grup hastalıklar için 10.287,
III. Grup hastalıklar için ise 111 YLD’dir.
Tablo 3.157 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Toplam
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
İyot yetersizliği
Boğmaca
Diş çürükleri
%
10,9
6,1
5,2
4,1
3,5
3,2
3,0
2,5
2,4
2,2
Erkekler
Migren
Astım
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Düşmeler
Boğmaca
Yanıklar
Diş çürükleri
%
11,1
4,8
4,7
4,0
3,6
2,9
2,8
2,5
2,4
2,2
Kadınlar
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
Boğmaca
İyot yetersizliği
Diş çürükleri
%
10,6
7,5
5,7
4,3
4,1
3,8
3,1
2,8
2,4
2,3
0-14 yaş grubunda ilk sırada konjenital anomaliler (toplamda %10,9, erkeklerde %11,1 ve
kadınlarda %10,6) yer almaktadır. İkinci sırada migren sırasıyla %6,1, %4,8 ve %7,5’dir.
294
Tablo 3.158 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
%
11,8
2 Osteoartritler
7,9
4 kayıpları
5 KOAH
4,4
6 Şizofreni
7 bozukluklar
8 Maternal Nedenler
4,0
3,3
Erkekler
Osteoartritler
Unipolar Depresif
Hastalıklar
bozukluklar
kayıpları
Şizofreni
% Kadınlar
%
14,4
7,5
5,9 Osteoartritler
6,7
3,1
KOAH
4,9
3,4 KOAH
3,6
3,1 kayıpları
3,4
3,1
2,6
2,5
2,5
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Şiddet
3,0
2,7
2,5
2,1
Romatoid artrid
Şizofreni
Perinatal nedenler
3,1
2,9
2,4
2,1
(%8,7) kadınlarda demir eksikliği anemisidir (%7,5). Toplamda üçüncü sırayı %4,4 ile demir eksikliği
anemisi, erkeklerde%5,9 ile alkol kullanımına bağlı bozukluklar, kadınlarda %6,7 ile osteoartritler
almaktadır.
Tablo 3.159 Türkiye Orta Bölgede YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
%
KOAH
demanslar
Diabetes mellitus
Serebrovasküler
Hastalıklar
Osteoartritler
işitme kayıpları
9,5
Unipolar Depresif
9 Hastalıklar
Hipertansif kalp
10 hastalığı
1
2
3
4
5
6
7
8
8,6
8,2
Erkekler
Serebrovasküler
Hastalıklar
demanslar
KOAH
işitme kayıpları
Diabetes mellitus
8,0
Osteoartritler
7,8
4,9
4,2
4,5
3,3
3,2
İnflamatuar kalphastalığı
Unipolar Depresif
Hastalıklar
2,8
Osteoartritler
Serebrovasküler
Hastalıklar
işitme kayıpları
Unipolar Depresif
Hastalıklar
2,8
2,7
9,3
8,7
%
10,0
9,6
9,4
9,1
8,6
Kadınlar
%
KOAH
demanslar
Diabetes mellitus
9,6
8,6
8,3
9,0
8,8
7,6
7,2
4,0
3,4
2,9
60 yaş üstü grupta ilk sırada KOAH (%9,5), ikinci sırada alzheimer ve diğer demanslar (%9,3),
üçüncü sırada diyabetes mellitus bulunmaktadır (%8,7). Bu sıralama erkeklerde serebrovasküler hastalık
(%10,0), alzheimer ve diğer demanslar (%9,6) ve KOAH şeklinde (%9,4), kadınlarda KOAH (%9,6),
alzheimer ve diğer demanslar (%9,0), diabetes mellitus (%8,8) şeklindedir.
295
3.4.4.4. Kuzey Bölgesi YLD Dağılımları
Bu bölümde Türkiye Kuzey Bölgesinde hastalık yükü oluşturan hastalıkların YLD dağılımları
sunulacaktır. Türkiye’de Kuzey Bölgesinde hastalıkların görülme sıklığı açısından görülen ilk yirmi
hastalığı Tablo 3.160 ve Tablo 3.161’de sunulmaktadır.
Tablo 3.160 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLD nedenleri
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
İyot yetersizliği
Şizofreni
Maternal nedenler
Romatoid artrid
Migren
Astım
Bipolar affektifbozuluklar
Toplam YLD ler (%)
8,6
7,0
4,2
4,2
4,2
3,4
2,8
2,7
2,2
2,1
2,0
2,0
1,9
1,8
1,6
1,6
1,6
1,5
1,4
1,1
Tablo 3.160’da görüldüğü üzere Kuzey Bölgesinde YLD açısından ilk sırada yer alan hastalık unipolar
depresif hastalıklardır. (%8,6). Osteoartritler YLD açısından ikinci sırayı alırken (%7,0), yetişkinlerde
görülen işitme kayıpları ve demir eksikliği anemisi diğer sıraları paylaşmaktadır (sırasıyla %4,2 ve
%4,2).
296
Tablo 3.161 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye)
Erkek
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Osteoartritler
KOAH
Perinatal nedenler
Diabetes Mellitus
İyot yetersizliği
Şizofreni
Astım
Şiddet
Epilepsi
Migren
%
7,7
6,4
4,8
4,1
3,8
3,8
2,9
2,8
2,3
2,1
2,0
2,0
1,8
1,8
1,8
1,4
1,2
1,1
1,1
1,1
Kadın
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Perinatal nedenler
Romatoid artrid
Diabetes Mellitus
Migren
Şizofreni
İyot yetersizliği
Astım
Panik bozukluk
Epilepsi
%
10,5
7,0
6,4
4,5
3,8
3,6
2,9
2,7
2,6
2,5
2,2
2,0
1,9
1,8
1,5
1,4
1,3
1,2
1,0
1,0
Kuzey Bölgesinde YLD dağılımları iki cinsiyete göre ayrı ayrı incelendiğinde, erkeklerde ilk
sırayı %7,7 ile osteoartritlerin aldığı, kadınlarda ise %10,5 ile unipolar depresif hastalıkların aldığı
Grafik 3.110 Türkiye Kuzey Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
80,0
70,0
4,6
7,4
10,2
YLD/1000 Kişi
60,0
50,0
40,0
57,1
54,3
Grup III
Grup II
Grup I
51,3
30,0
20,0
10,0
12,2
17,5
6,8
0,0
Kuzey Bölge
Erkek
Kadın
297
Grafik 3.110’da görüldüğü üzere, Türkiye, Kuzey bölgesinde toplam 73,8 YLD/1000 kişidir.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Kuzey bölgesinde toplam 73,8 YLD/1000
kişinin 12,2’sini I. Grup hastalıklar, 54,3’ünü II.grup hastalıklar ve 7,4’ünü III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır.
Tablo 3.162 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
14,3
39,1
12,5
6,1
12,0
10,7
6,3
45,8
14,4
6,6
59,9
10,2
6,0
81,3
6,0
5,1
96,2
2,6
4,5
91,3
1,3
4,4
99,3
1,7
14,1
39,0
6,9
0-4
9,5
14,5
5,3
5-14
25,1
50,4
5,0
15-29
17,5
64,3
4,9
30-44
15,0
90,8
3,9
45-59
23,7
97,1
1,7
60-69
8,0
105,9
0,8
70-79
8,5
105,0
0,7
80 ve
üzeri
65,9
60,0
28,8
29,3
66,5
80,5
76,7
86,7
93,2
109,7
103,9
122,6
97,1
114,6
105,4
114,1
Grafik 3.111 Türkiye Kuzey Bölge YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
140,0
120,0
100,0
YLD/1000 Kişi
80,0
Erkekler
60,0
Kadınlar
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.162’de ve Grafik 3.111’de Türkiye Kuzey bölgesinde YLD/1000 kişilerin yaş gruplarına
298
Grafik 3.112 Türkiye Kuzey Bölgesi YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
120.000
100.000
YLD Sayısı
80.000
grup III
60.000
grup II
grup I
40.000
20.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Ya ş Grupla rı
Grafik 3.112’de Türkiye Kuzey bölgesinde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre YLD
7.064’ü I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 19.438’ü II.grup hastalıklar, 4.868’i ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 95.995 YLD’nin 14.117’si I.
Grup hastalıklar, 72.984’ü II.grup, 8.894’ü ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 381YLD iken II.grup hastalıklar için
Tablo 3.163 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Toplam
% Erkekler
Migren
6,2 Migren
Astım
5,2 Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
3,5 İyot yetersizliği
İyot yetersizliği
3,3 Düşmeler
Boğmaca
2,9 Boğmaca
2,5 Yanıklar
Protein Enerji Malnütrisyonu 2,4 Protein Enerji Malnütrisyonu
Diş çürükleri
%
10,8
4,9
4,7
4,0
3,6
3,0
2,8
2,4
2,4
2,2
Kadınlar
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
Boğmaca
İyot yetersizliği
Diş çürükleri
%
10,5
7,5
5,8
4,3
4,1
3,8
3,1
2,9
2,4
2,3
Her yaş grubu için YLD dağılımı ayrı ayrı değerlendirildiğinde 0-14 yaş gruplarında konjenital
nedenlerin birinci sırada yer aldığı (%10,7) ve bunu migrenin (%6,2) izlediği görülmektedir. Bunun
yanısıra ilkokul çocuklarının risk grubu oluşturduğu iyot yetersizliği altıncı sırada yer almaktadır (%3,3).
Demir eksikliği anemisi ve protein enerji malnütrisyonu, özellikle bu grubun sekeli olarak hesaplanan
bodurluğun bu yaş grubunda önemli bir halk sağlığı sorunu olduğu görülmektedir.
299
Tablo 3.164 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
Unipolar Depresif
1 Hastalıklar
2 Osteoartritler
4 işitme kayıpları
5 KOAH
6 bozukluklar
7 Şizofreni
9 Maternal nedenler
%
Erkekler
11,8 Osteoartritler
4,4 bozukluklar
4,2 kayıpları
3,0
2,9
2,8
2,6
2,5
KOAH
Şizofreni
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Diabetes mellitus
% Kadınlar
%
14,3
7,3
5,7 Osteoartritler
7,0
4,7
3,4 KOAH
4,0
Yetişkinlerde
görülen
işitme
3,4 kayıpları
3,6
3,0 Romatoid artrid
3,1
2,7 Şizofreni
2,7
2,4
2,3
kadınlarda unipolar depresif hastalıkların ilk sırada yer aldığı görülmektedir (sırasıyla %9,7, %14,3). Bu
grupta ülkemizde 15-49 yaş arası doğurganlık çağındaki kadınlarda görülme sıklığı %50’lere dek çıkan
demir eksikliği anemisi kadınlarda %7,3 ile ikinci sırada yer almaktadır. İkinci sırada erkeklerde unipolar
depresif hastalıklar (% 8,7) bulunmaktadır.
Tablo 3.165 Türkiye Kuzey Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
Toplam
1 KOAH
3 Diabetes Mellitus
5 Osteoartritler
6 kayıpları
7
8
9
10
%
9,6
9,4
8,8
Erkekler
KOAH
8,6 kayıpları
%
10,0
9,6
9,4
9,1 Osteoartritler
8,4
8,0
7,9 Osteoartritler
4,5 kayıpları
7,5
4,8
4,1
3,1
2,9
Kadınlar
KOAH
Diabetes Mellitus
%
9,7
9,3
8,9
7,1
3,9
3,4
3,0
60 yaş ve üzeri grupta %9,6 ile KOAH birinci sırada yer almakta iken, Alzeheimer ve diğer
demanslar bu gruptaki YLD’lerin %9,4’ünü oluşturmaktadır. Diyabetes mellitus, serebrovasküler
hastalıklar ve osteoartritler ise bu yaş grubunda YLD’yi oluşturan diğer önemli hastalıklardır.
3.4.4.5. Doğu Bölgesi YLD Dağılımları
Bu bölümde Türkiye Doğu Bölgesinde hastalık yükü oluşturan hastalıkların YLD dağılımları
sunulacaktır. Türkiye’de Doğu Bölgesinde hastalıkların görülme sıklığı açısından görülen ilk yirmi
hastalığı Tablo 3.166 ve Tablo 3.167’de sunulmaktadır.
300
Tablo 3.166 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
YLD nedenleri
Osteoartritler
Perinatal nedenler
KOAH
Migren
Astım
İyot yetersizliği
Şizofreni
Romatoid artrid
Maternal nedenler
Diabetes Mellitus
Düşmeler
Diş çürükleri
Epilepsi
Toplam YLD ler (%)
7,7
5,2
4,1
3,5
3,0
3,0
2,5
2,5
2,3
2,3
2,3
2,1
2,1
1,9
1,9
1,6
1,5
1,3
1,2
1,2
Tablo 3.166 görüldüğü üzere Doğu Bölgesinde YLD açısından ilk sırada yer alan hastalıklar
unipolar depresif hastalıklardır (%7,7). Osteoartritler YLD açısından ikinci sırayı alırken (%5,2) demir
eksikliği anemisi ve konjenital anomaliler diğer sıraları paylaşmaktadır (sırasıyla %4,1 ve %3,5). Bu
grupta diğer önemli hastalıklar ise perinatal nedenler, yetişkinlerde görülen işitme kayıpları, KOAH,
migren, astım, iyot yetersizliğidir.
Tablo 3.167 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkek
Osteoartritler
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Astım
Şizofreni
KOAH
Migren
Diabetes Mellitus
Inflammatuar kalp hastalığı
Şiddet
Düşmeler
Diş çürükleri
Epilepsi
%
5,9
5,5
4,0
3,9
3,3
3,1
2,7
2,5
2,4
2,3
2,3
1,8
1,7
1,5
1,5
1,4
1,3
1,3
1,3
1,3
Kadın
Osteoartritler
Maternal nedenler
Migren
Perinatal nedenler
KOAH
Romatoid artrid
Şizofreni
Astım
İyot yetersizliği
Düşmeler
Diabetes Mellitus
Panik bozukluk
Diş çürükleri
%
9,7
6,8
4,5
3,5
3,1
3,0
2,9
2,7
2,7
2,6
2,2
2,1
2,0
1,8
1,5
1,4
1,4
1,3
1,2
1,2
301
Doğu Bölgesinde YLD dağılımları iki cinsiyete göre ayrı ayrı incelendiğinde, erkeklerde ilk sırayı
anemisi (%6,8) bulunmaktadır. Erkeklerde üçüncü sırada konjenital anomaliler (%4,0), kadınlarda ise
osteoartritler (%4,5) yer almaktadır.
Grafik 3.113 Türkiye Doğu Bölge YLD’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
90,0
6,8
80,0
10,4
13,9
YLD/1000 Kişi
70,0
60,0
59,8
50,0
Grup III
Grup II
55,0
40,0
Grup I
50,5
30,0
20,0
22,0
15,5
10,0
9,3
0,0
Doğu Bölge
Erkek
Kadın
Grafik 3.113’da görüldüğü üzere, Türkiye, Doğu bölgesinde toplam 80,9 YLD/1000 kişidir.
Erkeklerde bu oran 73.7 YLD/1000 kişi iken kadınlarda 88,5 YLD/1000 kişi olarak bulunmuştur.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye genelinde toplam 80,9 YLD/1000 kişinin
15,5’i I. Grup hastalıklar, 55,0’ini II.grup hastalıklar ve 10,4’ünü III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Tablo 3.168 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’lerin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete Göre
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
21,9
60,2
19,3
8,7
17,1
15,2
6,8
49,7
15,7
7,3
66,7
11,4
6,5
88,6
6,5
4,8
90,9
2,5
4,5
93,2
1,3
4,3
98,1
1,7
21,7
60,0
10,6
0-4
14,9
22,6
8,3
5-14
32,0
64,2
6,3
15-29
19,5
71,7
5,5
30-44
16,1
97,2
4,1
45-59
25,0
102,2
1,8
60-69
8,8
116,2
0,8
70-79
8,6
107,0
0,7
80 ve
üzeri
101,4
92,4
41,0
45,8
72,2
102,6
85,4
96,6
101,6
117,4
98,2
129,0
99,1
125,8
104,1
116,3
302
Grafik 3.114 Türkiye Doğu Bölge YLD’lerin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (YLD/1000 Kişi),
140,0
YLD/1000 Kişi
120,0
100,0
80,0
Erkekler
60,0
Kadınlar
40,0
20,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Ya ş Grupla rı
Tablo 3.168’de ve Grafik 3.114’da Türkiye Doğu bölgesinde YLD/1000 kişilerin yaş gruplarına
Grafik 3.115 Türkiye Doğu Bölgesi YLD Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına Göre
400.000
350.000
300.000
YLD Sayısı
250.000
grup III
200.000
grup II
150.000
grup I
100.000
50.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
303
Grafik 3.115’de Türkiye Doğu bölgesinde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre YLD
39.251’i I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 107.995’i II.grup hastalıklar, 27.174’ü ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 30-44 yaş grubundaki toplam 190.076 YLD’nin 27.682’si I.
Grup hastalıklar, 144.603’ü II.grup, 17.790’ı ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 80 ve
üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 430 YLD iken II.grup hastalıklar için
Tablo 3.169 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
2 Migren
3 Astım
5 Düşmeler
6 Boğmaca
7 İyot yetersizliği
Protein Enerji
9 Malnütrisyonu
10 Diş çürükleri
%
11,5
5,7
5,1
4,0
3,5
3,2
3,1
2,5
2,5
2,2
Erkekler
Astım
Migren
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Boğmaca
Düşmeler
Yanıklar
Protein Enerji
Malnütrisyonu
Diş çürükleri
%
11,9
4,6
4,5
3,9
3,4
3,1
2,9
2,6
2,5
2,2
Kadınlar
Migren
Astım
Perinatal nedenler
Düşmeler
Boğmaca
İyot yetersizliği
Protein Enerji
Malnütrisyonu
Diş çürükleri
%
11,2
7,1
5,7
4,2
4,1
3,7
3,3
2,8
2,5
2,2
Her yaş grubu için YLD dağılımı ayrı ayrı değerlendirildiğinde 0-14 yaş grubunda YLD
dağılımlarını konjenital anomaliler, migren, astım, perinatal nedenler, düşmeler ve boğmaca önemli
hastalık gruplarının oluşturduğu görülmektedir.
Tablo 3.170 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
2 Osteoartritler
4 kayıpları
5 Şizofreni
6 bozukluklar
7
8
9
10
Maternal nedenler
KOAH
Perinatal nedenler
Romatoid artrid
%
11,9
7,3
4,7
3,7
3,5
Erkekler
% Kadınlar
Unipolar Depresif
Osteoartritler
9,0 Hastalıklar
Alkol kullanımına bağlı bozukluklar 6,1 Osteoartritler
kayıpları
Şizofreni
3,9 Şizofreni
2,9
2,8
2,5
2,3
KOAH
Perinatal nedenler
İyot yetersizliği
Şiddet
2,7 Romatoid artrid
2,7 kayıpları
2,7 KOAH
2,2 Bipolar affektif bozukluklar
%
14,5
7,9
5,9
5,2
3,3
3,2
3,1
2,9
2,4
2,1
kadınlarda unipolar depresif hastalıkların ilk sırada yer aldığı görülmektedir (sırasıyla %9,0, %14,5).
İkinci sırayı erkeklerde unipolar depresif hastalıkların (%8,7) kadınlarda da demir eksikliği anemisinin
(%7,9) aldığı görülmektedir.
304
Tablo 3.171 Türkiye Doğu Bölgesinde YLD’ye Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
Toplam
% Erkekler
Serebrovasküler
9,5 Hastalıklar
Alzeheimer ve
9,2 diğer demanslar
8,7 KOAH
Yetişkinlerde
görülen işitme
8,6 kayıpları
Diabetes
8,2 Mellitus
2
3
KOAH
demanslar
Diabetes Mellitus
4
5
Osteoartritler
kayıpları
8,0 Osteoartritler
İskemik kalp
5,1 hastalığı
İnflamatuar
4,2 kalp hastalığıs
Unipolar
Depresif
Unipolar Depresif
Hastalıklar
3,2 Hastalıklar
Hipertansif kalp
2,8 hastalığı
1
6
7
8
9
10
%
Kadınlar
%
10,0 KOAH
9,6
8,9
8,8
9,1 Osteoartritler
8,6
8,4
7,6
4,4 Yetişkinlerde görülen işitme kayıpları 7,2
4,0
3,5
2,8
60 yaş ve üzeri grupta ise birinci sırada yer alan KOAH bu yaş grubunda tüm YLD’lerin %9,5’ini
oluştururken, Alzeheimer ve diğer demanslar bu gruptaki YLD’lerin %9,2’sini oluşturmaktadır.
Diyabetes mellitus, serebrovasküler hastalıklar ve osteoartritler ise bu yaş grubunda YLD’yi oluşturan
diğer önemli hastalıklardır.
3.5 DALY Dağılımları
DALY toplum sağlığının ölçüm özetinin, mortalite ve ölümcül olmayan sağlık çıktılarının tek bir
sayı ile temsil edilmesi için birleştiren bir ölçüttür. DALY kavramı, çeşitli hastalıkların neden olduğu
prematür ölümler ile ölümle sonuçlanmayan, ancak uzun dönemli sakatlık ve işlev kaybına neden olan
hastalık durumlarının yol açtığı hastalık yükünün, tek bir ölçüt ile değerlendirilebilmesini
amaçlamaktadır. Bu bölümde Türkiye’nin hastalık yükünü belirlemede kullandığımız temel ölçüt olan
DALY’lerin bulguların diğer bölümlerinde olduğu gibi, Türkiye Ulusal, bölgesel, kentsel ve kırsal alanda
ve erkek ve kadınlarda, farklı yaş gruplarındaki %3 iskonto oranı ile hesaplanmış olan dağılımları
sunulacaktır.
3.5.1 Türkiye Ulusal DALY Hesaplamaları
Türkiye’de ulusal düzeyde tüm hastalıklara bağlı DALY’lerin bu hastalıkların neden oldukları
toplam hastalık yüküne oranları Tablo 3.172-3.173’de sunulmaktadır.
305
Tablo 3.172 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
DALY nedenleri
Toplam DALY ler (%)
Perinatal Nedenler
8,9
8,0
5,9
Unipolar depresif Hastalıklar
3,9
3,8
3,0
Osteoartritler
2,9
KOAH
2,8
Trafik Kazaları
2,4
2,1
İshalle seyreden hastalıklar
2,0
Diabetes mellitus
1,9
1,7
Astım
1,2
Maternal nedenler
1,2
1,2
1,1
Alkol Kullanımına Bağlı Hastalıklar
1,1
1,0
Tüberküloz
1,0
Tüm yaş gruplarında ilk sırada %8,9 ile perinatal nedenler, ikinci sırada %8,0 ile iskemik kalp
hastalığı, üçüncü sırada ise %5,9 ile serebrovasküler hastalıklar bulunmaktadır. Bunu sırasıyla unipolar
depresif hastalıklar, alt solunum yolu enfeksiyonları ve konjenital anomaliler takip etmektedir.
306
Tablo 3.173 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
%
Kadınlar
%
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Osteoartritler
Unipolar Depresif hastalıklar
Alkol Kullanımına Bağlı Hastalıklar
Diabetes mellitus
Şiddet
Astım
Tüberküloz
Lösemi
Şizofreni
8,9
8,8
6,3
3,8
3,3
3,1
3,0
2,9
2,6
2,1
1,9
1,8
1,7
1,6
1,4
1,3
1,3
1,2
1,1
1,0
Perinatal Nedenler
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Diabetes mellitus
Trafik Kazaları
Meme Kanseri
Romatoid Artrit
Astım
Migren
8,9
6,9
5,5
5,4
3,8
3,7
2,9
2,8
2,6
2,5
2,1
2,0
1,7
1,5
1,3
1,3
1,2
1,2
1,2
1,2
Tüm yaş gruplarında erkeklerde ilk neden %8,9 ile iskemik kalp hastalığı iken kadınlarda %8,9 ile
perinatal nedenlerdir. İkinci sırada ise erkeklerde %8,8 ile perinatal nedenler, kadınlarda %6,9 ile iskemik
kalp hastalığı yer almaktadır. Üçüncü sırada her iki cinsiyette de %6,3 ve %5,5 ile serebrovasküler
hastalıklar bulunmaktadır.
Grafik 3.116 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (DALY/1000 Kişi ), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
180,0
DALY/1000 Kişi
160,0
17,2
24,2
101,9
104,9
40,3
35,8
10,0
140,0
120,0
100,0
98,7
Grup III
Grup II
Grup I
80,0
60,0
40,0
20,0
44,9
0,0
Ulusal
Erkek
Kadın
307
Grafik 3.116’de görüldüğü üzere, Türkiye, ulusal düzeyde toplam 159.3 DALY/1000 kişidir.
Erkeklerde bu oran 164.9 DALY/1000 kişi iken kadınlarda 153.6 DALY/1000 kişi olarak bulunmuştur.
Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye genelinde toplam 159.3 DALY/1000 kişinin
40,3’ünü I. Grup hastalıklar, 101,9’unu II.grup hastalıklar ve 17,2’sini III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır. Bu oranlar erkeklerde sırasıyla 35,8, 104,9 ve 24,2 iken kadınlarda 44,9, 98,7 ve 10,0
DALY/1000 kişidir. Görüldüğü üzere erkeklerin hastalık yükü kadınlardan daha fazladır. Hastalık
gruplarında ise II. Grup hastalıkların esas hastalık yükünü oluşturulduğu görülmektedir.
Tablo 3.174 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete
Göre Dağılımı (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Hastalık
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
Grupları
üzeri
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
255,0
91,7
20,6
12,6
24,7
19,6
11,9
69,1
39,4
10,0
101,1
20,1
11,1
191,8
13,7
13,8
319,3
11,8
15,1
402,0
6,8
19,7
428,1
8,8
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
248,4
85,5
15,0
15,4
24,2
11,5
31,7
66,6
11,5
21,6
92,9
8,1
18,6
161,3
7,2
28,6
252,6
6,0
18,8
367,2
3,4
21,9
411,6
4,6
Toplam
Erkekler
Kadınlar
367,3
348,9
56,9
51,1
120,3
109,8
131,2
122,5
216,6
187,1
344,9
287,2
423,9
389,4
456,6
438,1
Grafik 3.117 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Değerlerinin Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
500,0
450,0
400,0
DALY/1000 Kişi
350,0
300,0
Erkek
250,0
Kadın
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.174 ve Grafik 3.117’de Türkiye genelinde DALY/1000 kişilerin yaş grupları ve cinsiyete
göre dağılımları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde hastalık yükü, 367,3 DALY/1000 kişi iken bu
yaş grubu kız çocuklarında toplam hastalık yükü 348,9 DALY/1000 kişi olarak saptanmıştır.15-29 yaş
grubunda bu değerler sırasıyla 120,3 DALY/1000 kişi ve 109,8 DALY/1000 kişiye inerken, 60-69 yaş
grubunda bu değerler tekrar yükselmekte ve erkeklerde saptanan hastalık yükü 344,9 DALY/1000 kişi,
308
kadınlarda saptanan hastalık yükü ise 287,2 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda
oluşan hastalık yükü daha da artış göstermekte erkekler de 423,9 DALY/1000 kişiye kadınlarda da 389,4
DALY/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en yüksek değerler olan erkeklerde 456,6
DALY/1000 kişi, kadınlarda ise 438,1 DALY/1000 kişi hastalık yükü saptanmıştır.
Grafik 3.118 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
2.500.000
2.000.000
1.500.000
Grup III
DALY Sayısı
Grup II
1.000.000
Grup I
500.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Yaş Grupları
60-69
70-79
80+
Grup I:
Bulaşıcı hastalıklar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizliğine bağlı ortaya çıkan
hastalıklar
Grup II: Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim
Sistemi Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar, Duyu Organ Bozuklukları, Genitoüriner Sistem Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar,
Nöropsikiatrik Bozukluklar ve Ağız ve Diş Sağlığı bozuklukları
Grafik 3.118’de Türkiye Ulusal düzeyde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak DALY
dağılımları verilmektedir. Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 2,360,994 DALY’nin
1,658,690’i I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 584,330’u II.grup hastalıklar, 117,973’ü ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 15-29 yaş grubunda ise 2,280,551 DALY olarak hesap edilen
toplam hastalık yükünün 427,476’sını I. Grup hastalıklar (erkeklerde 119,918, kadınlarda 307,558
DALY), 1,343,606’sını (697,518 erkeklerde, 646,088 DALY kadınlarda) II.grup hastalıklar, 509,469’unu
ise III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır. 30-44 yaş grubundaki toplam 1,769,508 DALY’nin 218,436’sı I.
Grup hastalıklar, 1,353,357’si II.grup, 197,714’ü ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir.
60-69 yaş grubunda bu dağılım sırasıyla 74,960, 988,654 ve 30,485’tir. 80 ve üzeri yaş grubunda ise
toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 9,733 DALY iken II.grup hastalıklar için 193,737, III. Grup
hastalıklar için ise 2,885 DALY’dir.
Yukarıdaki grafiklerde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre toplam DALY dağılımları
sunulmaktadır. Görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda DALY’i oluşturan en önemli hastalıklar I. Grup
hastalıklar arasında yer alırken, yaş ilerledikçe bu II.grup hastalıklara doğru kaymaktadır. 15-29 yaş
309
grubunda ise, kadınlarda I. Grup hastalıklar tüm hastalıklar içerisinde %29 oranında iken, erkeklerde bu
oran %10 olarak belirlenmiştir. Kadınlarda bu yaş grubundaki maternal nedenlerin oluşturduğu hastalık
yükü nedeniyle bu oranın 30 ve üzeri yaş grubuna göre daha yüksek olduğu gözlenmektedir.
Tablo 3.175 Türkiye Ulusal Düzeyde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre
DALY Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Toplam
DALY
2.086.527
1.437.956
1.206.637
Yüzde
Hastalıklar
Kardiyovasküler
19,32
Nöropsikiatrik
13,31
HIV/AIDS Hariç
11,17
Diğer Enf.Hast.
Yaralanmalar
1.165.807 10,79
Maternal ve
1.084.718 10,04
Perinatal
Kanserler
731.077
6,77
Solunum Sist.
675.876
6,26
Hast.
Kas-iskelet
485.459
4,49
sistemi
Sindirim sistemi
447.254
4,14
Beslenme
437.314
4,05
Yetersizliğine
Bağlı Hastalıklar
Diğer II.grup
433.164
4,01
Duyu organ
244.919
2,27
bozuklukları
Diabetes Mellitus 203.027
1,88
Genitoüriner
160.636
1,49
HIV/AIDS
2.125
0,02
Erkek
DALY
1.161.702
672.407
590.239
Yüzde
20,51
11,87
10,42
Kadın
DALY
924.825
765.548
616.398
Toplam
YLL
Toplam
YLD
Yüzde
Yüzde
Yüzde
18,00 1.748.491 29,43 338.036
6,95
14,90
84.910
1,43 1.353.045 27,83
11,99 960.149 16,16 246.488
5,07
830.754
500.691
14,67 335.053 6,52
8,84 584.027 11,36
629.344
852.346
10,59
14,35
536.463
232.372
11,04
4,78
431.337
352.616
7,62
6,23
299.740
323.260
5,83
6,29
680.485
277.815
11,45
4,68
50.592
398.061
1,04
8,19
225.394
3,98
260.065
5,06
2.609
0,04
482.850
9,93
233.856
137.158
4,13
2,42
213.398
300.156
4,15
5,84
190.813
77.776
3,21
1,31
256.441
359.538
5,28
7,40
230.916
121.834
4,08
2,15
202.248
123.085
3,94
2,40
230.785
352
3,88
0,01
202.379
244.567
4,16
5,03
93.158
79.734
1.802
1,64
1,41
0,03
109.869
80.902
323
2,14
1,57
0,01
97.388
107.473
579
1,64
1,81
0,01
105.639
53.163
1.546
2,17
1,09
0,03
Tablo 3.175’de temel hastalık gruplarına göre erkek ve kadınlarda toplam DALY’ler ve
DALY’leri oluşturan YLL ve YLD dağılımları sunulmaktadır. Türkiye’de saptanan toplam hastalık yükü
10,802,494’tür. Belirlenen bu hastalık yükünün 2,086,527 DALY’sinin kardiyovasküler hastalıklara bağlı
olduğu, bunu nöropsikiatrik hastalıkların 1,437,956 DALY ile izlediğini daha sonraki sıraları ise
1,206,637 ile HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları ve yaralanmaların (1,165,807) aldığı
görülmektedir. Grafik 3.119’da ulusal düzeyde ana hastalık gruplarının cinsiyete göre dağılımları
verilmektedir.
310
Grafik 3.119 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı
HIV/AIDS
HIV/AIDS hariç Diğer Enfeksiyon Hast.
Yaralanmalar
Kardiovasküler Hast.
Solunum Yolu Hast.
Kanserler
Duyu Organları Hast.
Erkek
Kadın
Kas-İskelet Sistemi Hast.
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
-
500.000
1.000.000
1.500.000
2.000.000
2.500.000
Toplam DALYler
Grafik 3.119’de görüldüğü üzere, DALY’lerin en büyük nedenini her iki cinsiyette de
kardiyovasküler hastalıklar grubu altında yer alan hastalıklar oluşturmaktadır. İkinci sırada ise aynı
tabloda nöropsikiyatrik hastalıklar başlığı altında sunulan hastalıklar yer almaktadır. Üçüncü neden ise
HIV ve AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıklarıdır.
311
Grafik 3.120 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına
Göre Dağılımı (DALY/1000 Kişi ), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Solunum Yolu Hast.
Kanserler
YLL
YLD
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
-
5
10
15
20
25
30
35
DALY/1000 Kişi
DALY’ler bilindiği üzere YLL ve YLD toplamından oluşmaktadır. Hastalıklara göre bu oran
incelendiğinde kanserlerde YLL kompenentinin en yüksek olduğu, bunu kardiyovasküler hastalıklar, HIV
ve AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları ile maternal ve perinatal nedenlerin izlediği, YLD açısından
ise en yüksek oranın nöropsikiatrik hastalıklarda ve kas-iskelet sistemi hastalıklarında olduğu
görülmektedir. Solunum sistemi hastalıklarında ve yaralanmalarda YLL ve YLD kompenentinin
neredeyse birbiriyle eşit olduğu gözlenmektedir.
312
Grafik 3.121 Türkiye Ulusal Düzeyde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
Erkeklerde Toplam DALY:5.663.597
Perinatal Nedenler
8,8%
20,5%
11,9%
Yaralanmalar
14,7%
6,2%
2,4%
Kanserler
7,6%
Enfeksiyon Hast.
10,4%
2,2%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,4%
Diabetes Mellitus
1,6%
4,1%
4,1%
4,0%
Türkiye ulusal düzeyde toplam hastalık yükü 10.802.494 DALY’ dir. Erkekler için saptanan
hastalık yükü ise toplam 5,663,597 DALY olarak hesap edilmiştir. Bu DALY’lerin %20,5’i
kardiyovasküler hastalıklar tarafından meydana gelirken %14,7’sini yaralanmalar, %11,9’unu
nöropsikiatrik hastalıklar, %10,4’ünü HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %8,8’ini perinatal
nedenler, %7,6’sını kanserler, %6,2’sini solunum sistemi hastalıkları, %4,1’ini sindirim sistemi
hastalıkları ve %4’ünü kas-iskelet sistemi hastalıkları oluşturmaktadır.
313
Grafik 3.122 Türkiye Ulusal Düzeyde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
Kadınlarda toplam DALY: 5.138.897
Nedenler
11,4%
18,0%
6,3%
5,8%
14,9%
Kanserler
5,8%
2,4%
Yaralanmalar
6,5%
Enfeksiyon Hast.
12,0%
3,9%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,6%
Diabetes Mellitus
2,1%
4,2%
5,1%
Kadınlarda toplam hastalık yükü 5,138,897 DALY olarak bulunmuştur. Kadınlarda toplam
DALY’lerin %18’ini kardiyovasküler hastalıklar, %14,9’u nöropsikiatrik hastalıklar, %12’sini HIV/AIDS
hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %11,4’ü maternal ve perinatal nedenler, %6,5’i yaralanmalar, %6,3’ü
solunum sistemi hastalıkları, %5,8’i beslenme yetersizliğine bağlı hastalıklar, %5,8’i kanserler, %5,1’i
kas-iskelet sistemi hastalıkları ve %4,2’si sindirim sistemi hastalıkları oluşturmaktadır. Görüldüğü üzere
kadınların hastalık yükü, maternal ve perinatal nedenlerle, beslenme yetersizliği hastalıkları ve HIV/AIDS
hariç diğer enfeksiyon hastalıkları açısından farklılıklar göstermektedir. DALY’lerin %2,1’lik bir
bölümünü oluşturan Diabetes Mellitus ve % 2,4’lük bölümünü oluşturan özellikle duyu organ
bozuklukları hastalık yükleri oluşturma açısından diğer önemli nedenlerdir.
314
Toplam DALYlerin Dağılımı
Grafik 3.123 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
2000, Türkiye)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
10,8
13,9
12,8
12,3
40,1
Grup III
Grup II
Grup I
63,9
76,2
78,2
47,6
25,3
9,9
Türkiye
Ulusal
Avrupa
Birliği
Ülkeleri
9,0
Gelişmiş Gelişmekte
Ülkeler Olan Ülkeler
Grup I:
hastalıklar
Türkiye’nin ulusal hastalık yükü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında (122)
ülkemizin gelişmekte olan ülkelerden çok gelişmiş ülkelere benzer bir hastalık yüküne sahip olduğu
Grafik 3.123’de görülmektedir.
Grafik 3.123’de görüldüğü üzere Türkiye’nin toplam hastalık yükünün %25,3’ü I.grup
hastalıklardan oluşurken, bu gelişmekte olan ülkelerde %47,6 civarındadır. Türkiye’de hastalık yükünün
%63,9’unu II.grup hastalıklar oluştururken bu oran diğer Avrupa Birliği Ülkelerinde % 76,2, gelişmiş
ülkelerde, 78,2, gelişmekte olan ülkelerde %40,1’dir (122). III. grup hastalıklar toplam hastalık yükünün
Türkiye’de % 10.8’ni, gelişmiş ülkelerde % 12,8’ni ve gelişmekte olan ülkelerde % 12,3’nü
oluşturmaktadır.
3.5.1.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Yaş Gruplarına Göre DALY dağılımları
Bu bölümde DALY’lerin 0-14, 15-59 ve 60 yaş ve üzeri yaş gruplarındaki dağılımları verilecektir.
0-14 yaş grubunda erkek ve kız çocuklarında DALY’lerin dağılımı Tablo 3.176’da diğer yaş
gruplarının DALY dağılımları Tablo 3.177 ve Tablo 3.178’de verilmektedir.
315
Tablo 3.176 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
Alt solunum Yolu
2 enfeksiyonları
3
4
5
6
7
8
9
10
Trafik kazaları
Menenjit
Migren
Kızamık
Astım
% Erkekler
10,5
10,3
6,5
2,4
2,1
1,7
1,6
1,6
1,6
Alt solunum Yolu
enfeksiyonları
Trafik kazaları
Menenjit
Astım
Kızamık
Migren
% Kadınlar
Alt solunum Yolu
10,6
enfeksiyonları
10,3
6,4
2,5
2,1
1,5
1,4
1,4
1,3
Trafik kazaları
Menenjit
Migren
Kızamık
Astım
%
27,9
10,7
10,0
6,6
2,2
2,1
2,1
1,9
1,8
1,7
0-14 yaş grubunda toplam DALY’ ler içinde en önemli yüzdeyi %27,6 lık bir yüzde ile perinatal
nedenlerin aldığı görülmektedir. Bu oran erkek çocuklarda %27,4 kız çocuklarında ise %27,9’dur. İkinci
sırayı alt solunum yolu enfeksiyonlarının (%10,5) oluşturduğunu görülmektedir. Bu yaş grubunda
konjenital anomalilerin %10,3 ile üçüncü sırayı, ishalle seyreden hastalıkların %6,5 ile toplamda
dördüncü sırayı aldığıgörülmektedir.
Tablo 3.177 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
1
2
3
4
5
Osteoartritler
Trafik Kazaları
7 kayıpları
8 KOAH
9 Maternal Nedenler
10 Şizofreni
% Erkekler
7,9
7,0
5,2
4,7
3,1
% Kadınlar
%
Osteoartritler
Trafik Kazaları
Alkol Kullanımına Bağlı
2,9 Bozukluklar
10,1
5,9
4,8
4,5
4,5
Osteoartritler
Maternal Nedenler
9,8
5,5
5,4
4,5
4,5
3,1
4,3
2,4 Şiddet
2,3 kayıpları
2,1 kanseri
1,9 KOAH
2,5
2,7
2,4
KOAH
kayıpları
2,3
2,0
1,9
Romatizmal kalp hastalıkları
Romatoid artrid
2,3
2,1
Türkiye, 15-59 yaş grubu DALY dağılımlarına bakıldığında iskemik kalp hastalıklarının %7,9 ile
birinci sırayı aldığı görülmektedir. Birinci sırada erkeklerde %10,1 ile iskemik kalp hastalıkları,
kadınlarda %9,8 ile unipolar depresif hastalıklar yer almaktadır. Unipolar depresif hastalıklar bu yaş
grubunda DALY’ler içinde toplamda %7,0 ile ikinci sırada saptanmıştır. Serebrovasküler hastalıklar
%5,2’lik bir yüzde ile unipolar depresif hastalıkları izlemektedir. Toplamda osteoartritler bu yaş grubunda
hastalık yükü sıralamasında dördüncü sırada yer almaktadır (%4,7).
316
Tablo 3.178 Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
% Erkekler
3 KOAH
4 Diabetes mellitus
6 demanslar
Trakea, bronş ve akçiğer
7 kanseri
8 Osteoartrit
9 kayıpları
% Kadınlar
8,5 KOAH
4,9 Kanseri
2,8 demanslar
2,4 kayıpları
2,2 Osteoartrit
%
11,3 KOAH
20,6
15,7
5,8
3,4 demanslar
5,8
4,3
2,8 Osteoartrit
2,4 Demir Eksikliği anemisi
2,4 kayıpları
3,0
2,9
3,6
2,5
1,9
60 yaş ve üzeri grupta ise ilk sırayı %20,4’lük bir oranla iskemik kalp hastalıklarının aldığı
görülmektedir. Bu sıralama erkeklerde %20,3 iken, kadınlarda %20,6’dır. Her iki grupta da
serebrovasküler hastalıklar ikinci sırada yer almaktadır(erkekte %16,6, kadında %15,7).Üçüncü sırada
KOAH bulunmakta ve toplamda DALY’lerin %8,5’ni, erkeklerde %11,3’nü, kadınlarda % 5,8’ni
oluşturmaktadır.
3.5.2 Türkiye Kentsel Alan DALY Dağılımları
Türkiye’de kentsel alanda tüm hastalıklara bağlı DALY’lerin bu hastalıkların neden oldukları
toplam hastalık yüküne oranları tablo ve grafiklerle gösterilmektedir.
Tablo 3.179 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
DALY nedenleri
1 Perinatal Nedenler
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Osteoartritler
Alt Solunum Yolu Hastalıkları
Trafik Kazaları
KOAH
Diabetes Mellitus
Astım
Şizofreni
Maternal Nedenler
Şiddet
Toplam DALY ler (%)
8,2
7,6
5,5
4,4
3,5
3,2
2,9
2,7
2,6
2,2
1,8
1,8
1,5
1,3
1,2
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
Kentsel alanda %8,2 ile perinatal nedenler ilk sırada yer almaktadır.
317
Tablo 3.180 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
Erkekler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
%
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
Osteoartritler
KOAH
Şiddet
Diabetes mellitus
Astım
Lösemi
Şizofreni
İyot Yetersizliği
Kadınlar
8,5
7,9
6,2
3,7
3,5
3,2
2,9
2,9
2,7
2,0
1,9
1,8
1,6
1,6
1,4
1,4
1,4
1,3
1,1
1,1
%
Perinatal Nedenler
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Diabetes mellitus
Trafik Kazaları
Romatoid Artrit
Migren
Meme Kanseri
Şizofreni
Astım
8,4
6,5
6,1
4,6
4,1
3,6
3,2
2,9
2,5
2,5
2,0
1,8
1,5
1,5
1,5
1,3
1,3
1,2
1,2
1,1
Tüm yaş gruplarında erkeklerde ilk neden %8,5 ile iskemik kalp hastalığı iken kadınlarda %8,4 ile
perinatal nedenlerdir. İkinci sırada ise erkeklerde %7,9 ile perinatal nedenler, kadınlarda %6,5 ile iskemik
kalp hastalığı yer almaktadır.
Grafik 3.124 Türkiye Kentsel Alanda DALY Değerlerinin Temel Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete
160,0
140,0
17,3
24,9
95,8
100,5
32,8
28,0
9,4
DALY/1000 Kişi
120,0
100,0
80,0
90,8
60,0
Grup III
Grup II
Grup I
40,0
20,0
37,8
0,0
Kentsel
Erkek
Kadın
Grup I:
hastalıklar
318
Grafik 3.124’de Türkiye kentsel alanda hastalık yükünün cinsiyete ve hastalık gruplarına göre
dağılımı DALY/1000 kişi olarak sunulmaktadır. Türkiye kentsel alanda toplam hastalık yükü 145.8
DALY/1000 kişidir. Bu toplamın, 32.8 ini I. Grup hastalıklar, 95,8 ini II. Grup hastalıklar, 17.3’ünü III.
Grup hastalıklar oluşturmaktadır. Erkeklerde toplam hastalık yükü 153.4 DALY/1000 kişidir. Hastalık
gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 28.0, 100.5 ve 24.9 DALY/1000 kişidir. Kadınlarda toplam hastalık
yükü 138.0 DALY/1000 kişidir. Hastalık gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 37.8, 90.8 ve 9.4
DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. Türkiye ulusal düzeyde hastalık yükü 159.3 DALY/1000 kişi iken
kentsel alanda bu sayının biraz daha düşük olduğu (145.8 DALY/1000 Kişi) görülmektedir. Ulusal
düzeyde erkeklerde toplam hastalık yükü 164.9 DALY/1000 kişi, kentsel alanda ise 153.4 DALY/1000
kişidir. Bu değerler kadınlar açısından değerlendirildiğinde ise ulusal düzeyde kadınlarda hastalık yükü
153.6 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmışken, kentsel alanda bu değerin 138.0 DALY/1000 kişiye
düştüğü görülmektedir.
Tablo 3.181 Türkiye Kentsel Alanda DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete
Hastalık
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
Grupları
üzeri
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
202,6
110,6
22,9
9,5
25,7
19,0
9,4
70,3
38,0
8,6
94,1
24,0
11,5
183,5
12,4
13,3
309,5
9,0
17,2
386,2
8,0
18,5
422,7
8,4
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
195,0
105,8
16,2
12,3
23,8
9,8
30,2
62,0
10,0
20,2
84,8
8,1
17,6
146,1
6,3
29,0
226,2
5,3
18,7
336,1
7,8
24,6
394,2
7,5
Toplam
Erkekler
Kadınlar
336,1
317,0
54,2
45,9
117,7
102,1
126,8
113,1
207,3
170,0
331,8
260,5
411,4
362,6
449,7
426,2
Tablo 3.181 ve Grafik 3.125’de Türkiye kentsel alanda DALY/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
cinsiyete göre dağılımları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde 336,1 DALY/1000 kişi iken bu yaş
grubu kız çocuklarında toplam hastalık yükü 317,0 DALY/1000 kişi olarak saptanmıştır.15-29 yaş
grubunda bu değerler tekrar yükselmekte ve erkeklerde saptanan hastalık yükü 207,3 DALY/1000 kişi,
kadınlarda saptanan hastalık yükü ise 170,0 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda
oluşan hastalık yükü daha da artış göstermekte erkeklerde 411,4 DALY/1000 kişiye, kadınlarda da 362,6
DALY/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en yüksek değerler olan erkeklerde 449,7
DALY/1000 kişi, kadınlarda ise 426,2 DALY/1000 kişi hastalık yükü saptanmıştır.
319
Grafik 3.125 Türkiye Kentsel Alanda DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
500,0
450,0
DALY/1000 Kişi
400,0
350,0
300,0
Erkek
250,0
Kadın
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.126 Türkiye Kentsel Alanda DALY Sayılarnın Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
1.600.000
1.400.000
1.200.000
1.000.000
DALY Sayısı
800.000
Grup III
Grup II
Grup I
600.000
400.000
200.000
0
0-4
5-14 15-29 30-44 45-59 60-69 70-79 80+
Yaş Grupları
Grafik 3.126’da Türkiye kentsel alanda yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak DALY
dağılımları verilmektedir.Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü olan 1,336,433 DALY’nin
813,444’ü I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken, 442,803’ü II.grup hastalıklar, 80,186’sı ise III. Grup
hastalıklar tarafından meydana gelmektedir. 15-29 yaş grubunda ise 1,477,081 DALY olarak hesap edilen
320
toplam hastalık yükünün 260,152’sini I. Grup hastalıklar (erkeklerde 65,295, kadınlarda 194,857 DALY),
888,877’sini (488,343 erkeklerde, 400,535 DALY kadınlarda) II.grup hastalıklar, 328,052’sini ise III.
Grup hastalıklar oluşturmaktadır. 30-44 yaş grubundaki toplam 1,145,963 DALY’nin 136,920’sini I. Grup
hastalıklar, 854,930’u II.grup, 154,112’si ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 60-69 yaş
grubunda bu dağılım sırasıyla 41,324, 508,269 ve 13,479’dur. 80 ve üzeri yaş grubunda ise toplam
hastalık yükü I.grup hastalıklar için 5.751 DALY iken II.grup hastalıklar için 104,413, III. Grup
Tablo 3.182 Türkiye Kentsel Alanda Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre
Toplam
DALY
Hastalıklar
Kardiyovasküler
1.183.747
Nöropsikiatrik
936.937
Yaralanmalar
760.013
Maternal ve Perinatal 599.324
HIV/AIDS Hariç
580.354
Diğer Enfeksiyon
Hastalıkları
Kanserler
439.202
Solunum Sist. Hast.
406.752
Kas-iskelet sistemi
317.052
Diğer II.grup
300.672
Sindirim sistemi
268.988
Beslenme
262.665
Yetersizliğine Bağlı
Hastalıklar
Duyu organ
155.265
bozuklukları
Diabetes Mellitus
114.674
Genitoüriner
90.953
HIV/AIDS
1.588
Toplam
YLL
Yüzde
Yüzde
16,49 975.666 29,83
16,56 48.087
1,47
6,79 406.506 12,43
10,94 447.689 13,69
10,34 419.729 12,83
Toplam
YLD
Yüzde
208.081 6,61
888.850 28,24
353.507 11,23
151.635 4,82
160.625 5,10
Yüzde
18,44
14,60
11,84
9,34
9,04
Erkek
DALY
692.606
443.702
557.865
273.416
272.543
Yüzde
20,13
12,90
16,22
7,95
7,92
Kadın
DALY
491.141
493.235
202.148
325.908
307.811
6,84
6,34
4,94
4,68
4,19
4,09
273.997
215.037
148.604
155.896
143.570
80.618
7,96
6,25
4,32
4,53
4,17
2,34
165.205
191.715
168.448
144.776
125.418
182.047
5,55
6,44
5,66
4,86
4,21
6,11
407.160
152.182
1.490
171.805
102.246
29.856
12,45
4,65
0,05
5,25
3,13
0,91
32.042
254.570
315.562
128.867
166.742
232.809
1,02
8,09
10,03
4,09
5,30
7,40
2,42
77.589
2,26
77.676
2,61
385
0,01
154.880
4,92
1,79
1,42
0,02
55.525
47.827
1.336
1,61
1,39
0,04
59.149
43.126
252
1,99
1,45
0,01
51.092
56.794
534
1,56
1,74
0,02
63.582
34.159
1.054
2,02
1,09
0,03
Tablo 3.182’de ana hastalık gruplarına göre erkek ve kadınlarda toplam DALY’ler ve DALY’leri
oluşturan YLL ve YLD dağılımları sunulmaktadır. Türkiye’de kentsel alanda saptanan toplam hastalık
yükü 6,418,187’dir. Belirlenen bu hastalık yükünün 1,183,747 DALY’sinin kardiyovasküler hastalıklara
bağlı olduğu, bunu nöropsikiatrik hastalıkların 936,937 DALY ile izlediğini daha sonraki sıraları ise
760,013 ile yaralanmalar ve 580,354 ile diğer enfeksiyon hastalıklarının aldığı görülmektedir. Grafik
3.127’de kentsel alanda ana hastalık gruplarının cinsiyete göre dağılımları verilmektedir.
321
Grafik 3.127 Türkiye Kentsel Alanda DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Kanserler
Erkek
Kadın
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
-
200.000
400.000
600.000
800.000
1.000.000
1.200.000
1.400.000
Toplam DALY'ler
Grafik 3.127’de görüldüğü üzere, DALY’lerin en büyük nedeni her iki cinsiyette de
kardiyovasküler hastalıklardır. Kardiyovasküler hastalıkları izleyen nedenler ise nöropsikiatrik hastalıklar,
yaralanmalar, maternal ve perinatal nedenler, HIV ve AIDS dışındaki diğer enfeksiyonlar, kanserler,
solunum sistemi hastalıklarıdır.
322
Grafik 3.128 Türkiye Kentsel Alanda DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına
HIV/AIDS
HIV/AIDS Hariç Diğer Enf.Hast.
Yaralanmalar
Nöropsikiatrik
Kardiyovasküler
Solunum Sist. Hast.
Beslenme Yetersizliğine Bağlı Hastalıklar
Kanserler
Duyu organları
Diğer II.grup
Sindirim sistemi
YLL
YLD
Kas-iskelet sistemi
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
0
5
10
15
20
25
30
DALY/1000 Kişi
DALY’leri oluşturan YLL ve YLD oranları incelendiğinde kanserlerde YLL kompenentinin en
yüksek olduğu, bunu kardiyovasküler hastalıkların izlediği, YLD açısından ise en yüksek oranın kasiskelet sistemi hastalıklarında ve nöropsikiatrik hastalıklarda olduğu görülmektedir. Solunum sistemi
hastalıkları ile yaralanmalarda YLL ve YLD komponentinin neredeyse birbiriyle eşit olduğu
gözlenmektedir.
323
Grafik 3.129 Türkiye Kentsel Alanda Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
Erkeklerde Toplam DALY: 3.440.130
Perinatal Nedenler
7,9%
20,1%
12,9%
Yaralanmalar
16,2%
6,3%
2,3%
Enfeksiyon Hast.
7,9%
Kanserler
8,0%
2,3%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,4%
Diabetes Mellitus
1,6%
4,5%
4,2%
4,3%
Türkiye kentsel alan için hesaplanan toplam DALY 6.418.187’dir. Türkiye kentsel alan
erkeklerde bu değer 3,440,130 DALY olarak hesaplanmıştır. Erkeklerde DALY’lerin %20,1’i
kardiyovasküler hastalıklar tarafından meydana gelirken %16,2’sini yaralanmalar, %12,9’unu
nöropsikiatrik hastalıklar, %8’ini kanserler, %7,9’unu HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları,
%7,9’unu perinatal nedenler, %6,3’ünü solunum sistemi hastalıkları, %4,3’ünü kas-iskelet sistemi ve
%4,2’sinin sindirim sistemi hastalıkları oluşturmaktadır.
324
Grafik 3.130 Türkiye Kentsel Alanda Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
16,5%
Nedenler
10,9%
6,4%
6,1%
16,6%
Kanserler
5,5%
2,6%
Yaralanmalar
6,8%
Enfeksiyon Hast.
10,3%
4,9%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,4%
Diabetes Mellitus
2,0%
4,2%
5,7%
Türkiye kentsel alanda kadınlarda toplam DALY 2,978,057 olarak hesaplanmıştır. Toplam
DALY’lerin %16,6’sını nöropsikiatrik hastalıklar, %16,5’ini kardiyovasküler hastalıklar, %10,9’ini
maternal ve perinatal nedenler, %10,3’ünü HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %6,8’ini
yaralanmalar, %6,4’ünü solunum sistemi hastalıkları, %6,1’ini beslenme yetersizliğine bağlı hastalıklar,
%5,7’sini kas-iskelet sistemi hastalıkları, %5,5’ini kanserler ve %4,2’sini sindirim sistemi hastalıkları
oluşturmaktadır.
325
Grafik 3.131 Türkiye Kentsel Alanda DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
2000, Türkiye)
100%
Toplam DALY'lerin Dağılımı
90%
11,8
13,9
12,8
12,3
80%
70%
60%
50%
40,1
Grup III
Grup II
Grup I
65,7
76,2
78,2
40%
30%
47,6
20%
10%
0%
22,5
Türkiye
Kentsel Alan
9,9
9,0
Avrupa Birliği
Ülkeleri
Gelişmiş
Ülkeler
Gelişmekte
Olan Ülkeler
Grup I:
hastalıklar
Türkiye’nin kentsel alan hastalık yükü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında
(122) ülkemizin gelişmekte olan ülkelerden çok gelişmiş ülkelere benzer bir hastalık yüküne sahip olduğu
Grafik 3.131’de görülmektedir.
Grafik 3.131’de görüldüğü üzere Türkiye’nin kentsel alanda toplam hastalık yükünün %22,5’i I.
Grup hastalıklardan oluşurken, bu gelişmekte olan ülkelerde %47,6 civarındadır. Türkiye Kentsel alanda
hastalık yükünün %65,7’sini II.grup hastalıklar oluştururken bu oran diğer Avrupa ülkelerinde % 76,2,
gelişmiş ülkelerde, 78,2, gelişmekte olan ülkelerde %40,1’dir (122). III. grup hastalıklar toplam hastalık
yükünün Türkiye kentsel alanda % 11.8’ni, gelişmiş ülkelerde % 12,8’ni ve gelişmekte olan ülkelerde %
12,3’nü oluşturmaktadır (122).
3.5.2.1 Yaş Gruplarına Göre Türkiye Kentsel Alan DALY Dağılımları
Bu bölümde yaş gruplarına göre DALY değerleri Tablo 3.183 - Tablo 3.185’de verilmektedir.
326
Tablo 3.183 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
2 Konjenital anomaliler
Alt solunum Yolu
3 enfeksiyonları
4 İshalle seyreden hastalıklar
5 Trafik kazaları
6 Migren
7 Astım
8 Menenjit
9 Lösemi
10 Düşmeler
% Erkekler
12,9 Konjenital anomaliler
% Kadınlar
%
26,5
13,2
7,9 Alt solunum Yolu enfeksiyonları 7,8
Alt solunum Yolu enfeksiyonları 8,1
4,8
2,7
1,8
1,8
1,6
1,4
1,3
Migren
Trafik kazaları
Astım
Menenjit
Düşmeler
Trafik kazaları
Astım
Menenjit
Lösemi
Migren
4,7
3,0
1,6
1,6
1,5
1,4
1,2
4,9
2,3
2,3
2,0
1,6
1,5
1,4
0-14 yaş grubunda toplam DALY’ler içinde en önemli yüzdeyi %25,9’luk bir yüzde ile perinatal
nedenlerin aldığı görülmektedir. Bu oran erkek çocuklarda %25,4, kız çocuklarında ise %26,5’dir. İkinci
sırayı alan konjenital anomalilerin ise tüm DALY’lerin %12,9’unu oluşturduğu görülmektedir. Bu yaş
grubunda alt solunum yolu enfeksiyonlarının (toplamda %7,9 erkeklerde %7,8, kız çocuklarda %8,1) ve
ishalle seyreden hastalıkların (toplamda %4,8, erkeklerde %4,7, kız çocuklarda %4,9) sıralamada
dördüncü sırayı aldığı görülmektedir.
Tablo 3.184 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
Toplam
Osteoartritler
Trafik Kazaları
%
7,5
7,4
4,9
4,7
3,4
Erkekler
Osteoartritler
Trafik Kazaları
2,9 bozuklukları
2,5 Şiddet
7 kayıpları
2,2 kayıpları
8 KOAH
2,0 Trakea, bronş ve Akciğer kanseri
9 Şizofreni
2,0 Şizofreni
10 bozuklukları
%
9,6
5,8
5,0
4,8
4,7
Kadınlar
Osteoartritler
Maternal Nedenler
%
10,7
5,9
4,9
4,9
4,4
3,4
2,7 KOAH
2,5 kayıpları
2,0 Romatoid artrit
2,7
2,5
2,3
1,9 Şizofreni
2,2
15-59 yaş grubunda DALY dağılımlarına baktığımızda İskemik kalp hastalıklarının %7,5 ile
birinci sırayı aldığı görülmektedir. Kadınlarda %10,7 ile unipolar depresif hastalıklar grubu birinci sırayı
alırken, erkeklerde %9,6 ile iskemik kalp hastalığıdır. Unipolar depresif hastalıklar toplamda ikinci sırayı
alırken (%7,4) erkeklerde ikinci sırada serebrovasküler hastalıklar (%5,8), kadınlarda demir eksikliği
anemisi (%5,9) yer almaktadır. Üçüncü sırada, toplamda %4,9 ile osteoartritler, kadınlarda %4,9 ile
iskemik kalp hastalığı ve erkeklerde %5,0 ile osteoartritler bulunmaktadır.
327
Tablo 3.185 Türkiye Kentsel Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
%
Serebrovasküler
2 Hastalıklar
3 KOAH
4 Diabetes mellitus
6 demanslar
7 kanseri
8 Osteoartrit
10 işitme kayıpları
Erkekler
% Kadınlar
8,3 KOAH
4,9 Kanseri
%
Serebrovasküler
17,2 Hastalıklar
21,2
4,8 KOAH
3,5 demanslar
5,8
4,3
14,4
5,8
3,3
3,0
2,7
2,6
2,9 Osteoartrit
Alzeheimer ve diğer demanslar 2,9 Demir eksikliği anemisi
kayıpları
2,7
2,6
Osteoartrit
2,3
3,7
3,2
3,1
60 yaş ve üzeri grupta ise ilk sırayı %20,7’lik bir oranla iskemik kalp hastalıklarının aldığı
görülmektedir. Bu sıralama erkek ve kadınlarda da aynı dağılımı göstermektedir (%20,2 ve %21,2).
Toplamda %15,7’lik bir yüzde ile serebrovasküler hastalıklar sıralamada ikinci sırada yer almaktadır.
Toplamda ve erkeklerde KOAH üçüncü sırada yer alırken (%8,3, %11,0), kadınlarda bu sırada %5,8 ile
diyabet yer almaktadır. Erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri tüm DALY’ler içinde %4,8 ile
dördüncü sırada yer alırken, kadınlarda dördüncü sırada KOAH (%5,8) bulunmaktadır. Diabetes mellitus
toplamda dördüncü sırada (%4,9), erkeklerde ise beşinci sırada yer almaktadır. Bu yaş grubunda önemli
bir diğer hastalık grubu alzeheimer ve diğer demanslardır (%3,3).
3.5.3. Türkiye Kırsal Alan DALY Dağılımları
Türkiye’nin kırsal alanda ilk yirmi hastalığın DALY’leri tablolar ve grafiklerle sunulmaktadır.
Tablo 3.186 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
DALY nedenleri
Toplam DALY ler (%)
1 Perinatal Nedenler
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Alt Solunum Yolu Hastalıkları
KOAH
Osteoartritler
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Tüberküloz
Maternal nedenler
Astım
9,9
8,5
6,5
4,4
3,2
3,0
2,7
2,5
2,2
2,2
2,0
2,0
1,5
1,4
1,3
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
Türkiye kırsal alanda ilk neden %9,9 ile perinatal nedenlerdir.
328
Tablo 3.187 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
%
Kadınlar
%
Perinatal Nedenler
KOAH
Trafik Kazaları
Osteoartritler
Kongenital Anomaliler
Diabetes Mellitus
Tüberküloz
Şiddet
Astım
Lösemi
10,4
9,9
6,4
4,3
3,3
2,8
2,7
2,6
2,4
2,2
2,1
1,7
1,6
1,4
1,4
1,3
1,2
1,1
1,1
1,0
Perinatal Nedenler
KOAH
Maternal nedenler
Osteoartritler
Diabetes Mellitus
Trafik Kazaları
Meme Kanseri
Tüberküloz
Romatoid Artrit
Astım
9,4
7,2
6,7
4,5
4,3
3,5
2,7
2,7
2,5
2,5
2,3
2,0
1,5
1,5
1,4
1,4
1,4
1,3
1,1
1,1
Türkite kısal alanda her iki cinsiyet DALY’ler gözönüne alındığında erkeklerde %10,4 ile,
kadınlarda %9,4 ile perinatal nedenler ilk sıradadır. İkinci sırada iskemik kalp hastalığı (%9,9 ve %7,2),
üçüncü sırada serebrovasküler hastalıklar (%6,4 ve %6,7) bulunmaktadır.
Grafik 3.132 Türkiye Kırsal Alanda DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
200,0
180,0
17,2
23,5
114,6
116,5
10,8
160,0
DALY/1000 Kişi
140,0
120,0
112,8
Grup III
100,0
Grup II
80,0
Grup I
60,0
40,0
52,5
20,0
46,6
58,3
0,0
Kırsal
Erkek
Kadın
Grup I:
hastalıklar
329
Grafik 3.132’de Türkiye kırsal alanda hastalık yükünün cinsiyete ve hastalık gruplarına göre
dağılımı DALY/1000 kişi olarak sunulmaktadır. Türkiye kırsal alanda toplam hastalık yükü 184.2
DALY/1000 kişidir. Bu toplamın, 52.5 DALY/1000 kişisini I. Grup hastalıklar, 114.6 DALY/1000
kişisini II. Grup hastalıklar, 17.2 DALY/1000 kişisini ise III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır. Erkeklerde
toplam hastalık yükü 186.6 DALY/1000 kişidir. Hastalık gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 46.6, 116.5
ve 23.5 DALY/1000 kişidir. Kadınlarda toplam hastalık yükü 181.9 DALY/1000 kişidir. Hastalık
gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 58.3 DALY/1000 kişi, 112.8 DALY/1000 kişi ve 10.8 DALY/1000
kişi olarak hesaplanmıştır. Türkiye ulusal düzeyde hastalık yükü 159.3 DALY/1000 kişi iken kırsal alanda
bu sayının biraz daha yüksek olduğu (184.2 DALY/1000 kişi) görülmektedir. Ulusal düzeyde erkeklerde
toplam hastalık yükü 164.9 DALY/1000 kişi, kırsal alanda ise 186.6 DALY/1000 kişidir. Bu değerler
kadınlar açısından değerlendirildiğinde ise ulusal düzeyde kadınlarda hastalık yükü 153.6 DALY/1000
kişi olarak hesaplanmışken, kırsal alanda bu değerin 181.9 DALY/1000 kişiye yükseldiği görülmektedir.
Türkiye kırsal düzeyde hastalık yükü 184.2 DALY/1000 kişi iken kentsel alanda bu sayının biraz daha
düşük olduğu (145.9 DALY/1000 kişi) görülmektedir. Kırsal düzeyde erkeklerde toplam hastalık yükü
186.6 DALY/1000, kentsel alanda ise 153.4 DALY/1000 kişidir. Bu değerler kadınlar açısından
değerlendirildiğinde ise kırsal düzeyde kadınlarda hastalık yükü 181.9 DALY/1000 kişi olarak
hesaplanmışken, kentsel alanda bu değerin 138.0 DALY/1000 kişiye düştüğü görülmektedir.
Tablo 3.188 Türkiye Kırsal Alanda DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete
Hastalık
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
Grupları
üzeri
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
314,4
82,9
21,2
15,2
26,1
20,2
14,3
71,2
40,6
11,9
108,7
20,3
13,5
208,4
11,6
16,3
335,4
9,0
16,1
415,1
6,4
18,0
438,4
7,9
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
309,8
75,8
15,7
20,6
26,4
12,9
40,8
71,3
13,1
29,0
106,3
7,8
24,0
183,5
9,0
32,4
283,8
4,5
21,7
398,3
3,9
21,4
428,8
3,7
Toplam
Erkekler
Kadınlar
418,5
401,2
61,5
59,9
126,2
125,1
140,9
143,2
233,5
216,5
360,7
320,8
437,5
423,9
464,3
454,0
330
Grafik 3.133 Türkiye Kırsal Alanda DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı
500,0
450,0
DALY/1000 Kişi
400,0
350,0
300,0
Erkek
250,0
Kadın
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Tablo 3.188 ve Grafik 3.133’de Türkiye kırsal alanda DALY/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
cinsiyete göre dağılım durumları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde hastalık yükü 418,5
DALY/1000 kişi iken bu yaş grubu kız çocuklarında toplam hastalık yükü 401,2 DALY/1000 kişi olarak
saptanmıştır. 15-29 yaş grubunda bu değerler sırasıyla 126,2 DALY/1000 kişi ve 125,1 DALY/1000 kişie
inerken, 45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar yükselmekte ve erkeklerde saptanan hastalık yükü 233,5
DALY/1000 kişi, kadınlarda saptanan hastalık yükü ise 216,5 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 7079 yaş grubunda oluşan hastalık yükü daha da artış göstermekte erkekler de 437,5 DALY/1000 kişiye,
kadınlarda da 423,9 DALY/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en yüksek değerler olan
erkeklerde 464,3 DALY/1000 kişi, kadınlarda 454,0 DALY/1000 kişi hastalık yükü saptanmıştır.
Grafik 3.134 Türkiye Kırsal Alanda DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
Göre Dağılımı, (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
1.200.000
1.000.000
800.000
DALY Sayısı
Grup III
600.000
Grup II
400.000
Grup I
200.000
0
0-4
5-14 15-29 30-44 45-59 60-69 70-79 80+
Yaş Grupları
Grup I:
hastalıklar
331
Grafik 3.134’de Türkiye kırsal alanda yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak DALY
dağılımları verilmektedir.Toplamda 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü’nün 779,824’ü I. Grup
hastalıklar tarafından oluşurken, 198,498’i II.grup hastalıklar, 46,286’sı ise III. Grup hastalıklar tarafından
meydana gelmektedir. 15-29 yaş grubunda ise 803,785 DALY olarak hesap edilen toplam hastalık
yükünün 177,395’ini I. Grup hastalıklar (erkeklerde 45,105, kadınlarda 132,290 DALY), 455,824
(224,737 erkeklerde, 231,087’i DALY kadınlarda) II.grup hastalıklar, 170,566’sını ise III. Grup
hastalıklar oluşturmaktadır. 30-44 yaş grubundaki toplam 623,504 DALY’nin 88,972’sini I. Grup
hastalıklar, 472,138’ini II.grup, 62,394’ünü ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 60-69
yaş grubunda bu dağılım sırasıyla 38,423, 482,199 ve 10,444’dür. 70-79 yaş grubunda ise I. grup
hastalıklar 15,180, II.grup hastalıklar 322,458, III.grup hastlıklar ise 3,996’dır. 80 ve üzeri yaş grubunda
ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 4,108 DALY iken II.grup hastalıklar için 88,937, III. Grup
Tablo 3.189 Türkiye Kırsal Alanda Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre
Hastalıklar
Kardiyovasküler
Diğer Enfeksiyon
Hastalıkları
Nöropsikiatrik
Yaralanmalar
Kanserler
Solunum Sist. Hast.
Sindirim sistemi
Beslenme
Hastalıklar
Kas-iskelet sistemi
Diğer II.grup
Duyu organ
bozuklukları
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
HIV/AIDS
Toplam
Erkek
DALY Yüzde DALY Yüzde
911.838 20,80 486.951 21,90
588.594 13,42 272.112 12,24
Toplam
Toplam
Kadın
YLL
YLD
DALY Yüzde
Yüzde
Yüzde
424.887 19,66 781.883 29,28 129.955
7,58
316.482 14,65 502.731 18,83
85.863
5,01
502.399 11,46 230.080 10,35 272.319 12,60
488.805 11,15 230.880 10,38 257.925 11,94
408.295 9,31 279.599 12,57 128.696 5,96
310.932 7,09 172.464 7,76 138.468 6,41
272.143 6,21 141.718 6,37 130.425 6,04
177.974 4,06 91.307 4,11 86.667 4,01
170.880 3,90 52.412 2,36 118.468 5,48
38.204
408.068
225.339
292.382
128.652
88.280
44.151
1,43
15,28
8,44
10,95
4,82
3,31
1,65
464.195
80.737
182.956
18.550
143.491
89.694
126.729
27,08
4,71
10,67
1,08
8,37
5,23
7,39
168.449
137.952
89.842
3,84
3,15
2,05
76.803
73.783
44.320
3,45
3,32
1,99
91.646
64.169
45.522
4,24
2,97
2,11
1.161
64.440
155
0,04
2,41
0,01
167.288
73.512
89.687
9,76
4,29
5,23
87.807
68.196
492
2,00
1,56
0,01
38.624
32.138
418
1,74
1,45
0,02
49.183
36.058
74
2,28
1,67
0,00
45.750
49.193
0
1,71
1,84
0,00
42.057
19.003
492
2,45
1,11
0,03
Tablo 3.189’da ana hastalık gruplarına göre erkek ve kadınlarda toplam DALY’ler ve DALY’leri
oluşturan YLL ve YLD dağılımları sunulmaktadır.
Türkiye’de kırsal alanda saptanan toplam hastalık yükü 4,384,596’dır. Belirlenen bu hastalık
yükünün 911,838 DALY’sinin kardiyovasküler hastalıklara bağlı olduğu, bunu 588,594 DALY ile HIV,
AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıklarının izlediğini, 502,399 DALY ile nöropsikiatrik hastalıkların
diğer enfeksiyon hastalıkları takip ettiği görülmektedir. Grafik 3.135’de kırsal alanda ana hastalık
gruplarının cinsiyete göre dağılımları verilmektedir.
332
Grafik 3.135 Türkiye Kırsal Alanda DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı
HIV/AIDS
HIV/AIDS hariç Diğer Enf eksiyon Hast.
Y aralanmalar
Beslenme Y etersizlikleri
Kanserler
Erkek
Kadın
Diabetes Mellitus
Genitoüriner Hast.
-
100.000
200.000
300.000
400.000
500.000
600.000
700.000
800.000
900.000
1.000.00
0
Toplam DA LY
Grafikte görüldüğü üzere, DALY’lerin en büyük nedeni her iki cinsiyette de kardiyovasküler
hastalıklardır. Daha sonraki nedenler HIV ve AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, nöropsikiatrik
hastalıklar, maternal ve perinatal nedenler, yaralanmalar, kanserler, solunum sistemi hastalıkları, sindirim
sistemi hastalıkları, beslenme yetersizliği hastalıkları, kas-iskelet sistemi hastalıkları oluşturmaktadır.
Grafik 3.136 Türkiye Kırsal Alanda DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Nöropsikiatrik
Kardiyovasküler
Solunum Sist. Hast.
Kanserler
Duyu organları
Diğer II.grup
Sindirim sistemi
YLL
YLD
Kas-iskelet sistemi
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
DALY/1000 Kişi
333
Türkiye kırsal alanda, DALYleri oluşturan YLL ve YLD oranları hastalıklara göre incelendiğinde
kanserlerde YLL kompenentinin en yüksek olduğu, bunu kardiyovasküler hastalıklar ve HIV ve AIDS
hariç diğer enfeksiyon hastalıkların izlediği görülmektedir. YLD açısından ise en yüksek oranın kasiskelet sistemi hastalıklarında ve nöropsikiatrik hastalıklarda olduğu görülmektedir. Solunum Sistemi
hastalıklarında ve yaralanmalarda YLL ve YLD kompenentinin neredeyse birbiriyle eşit olduğu
gözlenmektedir.
Grafik 3.137 Türkiye Kırsal Alanda Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
Erkeklerde toplam DALY: 2.223.607
21,9%
6,4%
Perinatal Nedenler
10,4%
2,3%
10,3%
Kanserler
7,8%
Yaralanmalar
12,6%
2,0%
3,3%
Enfeksiyon Hast.
12,2%
4,1%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,4%
Diabetes Mellitus
1,7%
3,5%
Türkiye kırsal alan için hesaplanan toplam DALY 4.384.596’dır. Türkiye kırsal alan erkeklerde
toplam DALY 2,223,607 olarak hesaplanmıştır. Bu DALY’lerin %21,9’u kardiyovasküler hastalıklar
tarafından meydana gelirken %12,6’sını yaralanmalar, %12,2’sini HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon
hastalıkları, %10,4’ünü perinatal nedenler, %10,3’ünü nöropsikiatrik hastalıklar, %7,8’ini kanserler,
%6,4’ünü solunum sistemi hastalıkları, %4,1’ini sindirim sistemi hastalıkları ve %3,5’ini kas-iskelet
sistemi hastalıkları oluşturmaktadır.
334
Grafik 3.138 Türkiye Kırsal Alanda Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
Maternal vePerinatal
Nedenler
11,9%
19,7%
6,0%
12,6%
5,5%
Kanserler
6,4%
Yaralanmalar
6,0%
Enfeksiyon Hast.
14,6%
2,1%
3,0%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,7%
Diabetes Mellitus
2,3%
4,0%
4,2%
Bu çalışmada kadınlarda kırsal alanda toplam DALY 2,160,989 olarak belirlenmiştir. Toplam
DALY’lerin %19,7’sini kardiyovasküler hastalıklar, %14,6’sını HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon
hastalıkları, %12,6’sını nöropsikiyatrik hastalıklar, %11,9’unu maternal ve perinatal nedenler, %6,4’ünü
kanserler, %6’sını solunum sistemi hastalıkları, %6’sını yaralanmalar, %5,5’ini beslenme yetersizliğine
bağlı hastalıklar, %4,2’sini kas-iskelet sistemi hastalıkları ve %4’ünü sindirim sistemi hastalıkları
oluşturmaktadır.
335
Grafik 3.139 Türkiye Kırsal Alanda DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
2000, Türkiye)
100%
9,3
90%
13,9
12,8
12,3
80%
70%
60%
40,1
62,2
50%
Grup III
76,2
Grup II
78,2
Grup I
40%
30%
47,6
20%
10%
28,5
0%
Türkiye
Kırsal
9,9
9,0
Avrupa
Birliği
Ülkeleri
Gelişmiş
Ülkeler
Gelişmekte
Olan Ülkeler
Grup I:
hastalıklar
Grafik 3.139’da görüldüğü üzere Türkiye’nin kırsal alanda toplam hastalık yükünün %28,5’ini I.
Grup hastalıklar oluşturmaktadır. Türkiye kırsal alanınında II.grup hastalıklar hastalık yükünün
%62,2’sini oluştururken, III. Grup hastalıklar %9,3’lük bir orandadır. Grafikten de görüldüğü üzere
Türkiye kırsal alan I. grup hastalıkların Avrupa Birliği ülkelerinden ve gelişmiş ülkelerden daha fazla
olduğu fakat gelişmekte olan ülkelerden daha az olduğu saptanmıştır.
3.5.3.1 Yaş Gruplarına Göre Türkiye Kırsal Alan DALY Dağılımları
Bu bölümde DALY’lerin kırsal alanda 0-14, 15-59 ve 60 yaş ve üzeri yaş gruplarındaki
dağılımları Tablo 3.190 - Tablo 3.192’de verilecektir.
336
Tablo 3.190 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
2 Alt solunum Yolu enfeksiyonları
3 İshalle seyreden hastalıklar
4 Konjenital anomaliler
5 Menenjit
6 Trafik kazaları
7 Kızamık
9 Migren
10 Astım
% Erkekler
10,9 Alt solunum Yolu enfeksiyonları
7,4 İshalle seyreden hastalıklar
2,3 Trafik kazaları
2,3 Menenjit
2,2 Kızamık
1,4 Astım
1,4 Tüberküloz
% Kadınlar
30,7Perinatal nedenler
10,4Alt solunum Yolu enfeksiyonları
7,8 İshalle seyreden hastalıklar
2,4 Kızamık
2,2 Menenjit
1,8 Trafik kazaları
1,3 Migren
1,2 Üst solunum Yolu enfeksiyonları
%
29,3
11,4
8,0
6,9
2,7
2,4
2,1
1,9
1,8
1,6
0-14 yaş grubunda toplam DALY’ ler içinde en önemli payı %30,1’lık bir yüzde ile perinatal
nedenler almaktadır. Bu oran erkek çocuklarda %30,7, kız çocuklarda ise %29,3’dür. İkinci sırayı alt
solunum yolu enfeksiyonları (%10,9) almaktadır. Bu yaş grubunda ishalle seyreden hastalıkların toplamda
üçüncü sırayı aldıkları görülmektedir (%7,8). Kongenital anomaliler tüm DALY’lerin bu yaş grubunda
%7,4’ünü oluştururken, menenjitin %2,3 ile beşinci sırada yer aldığı görülmektedir.
Tablo 3.191 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
Toplam
% Erkekler
Osteoartritler
Trafik Kazaları
5,6 Osteoartritler
4,2 Unipolar Depresif hastalıklar
2,9 bozuklukları
2,5 Trakea, bronş ve Akciğer kanseri
2,3 Şiddet
2,2 kayıpları
7 Maternal nedenler
8 KOAH
9 kayıpları
10 Tüberküloz
% Kadınlar
%
11,2 Unipolar Depresif hastalıklar
8,4
5,8
5,5
5,3
4,9
2,8 Osteoartritler
2,7 KOAH
2,4 Romatizmal kalp hastalıkları
3,9
2,8
2,7
2,3 Tüberküloz
1,9 Meme Kanseri
2,3
2,1
Türkiye kırsal alan, 15-59 yaş grubu DALY dağılımlarına bakıldığında iskemik kalp
hastalıklarının %8,5 ile birinci sırayı aldığı görülmektedir. Bu oran erkeklerde %11,2 ile birinci sırayı
alırken, kadınlarda %5,8 ile ikinci sırada yer almaktadır. Unipolar depresif hastalıklar bu yaş grubunda
toplam DALY’ler içinde %6,3’ ile ikinci sırada saptanmıştır. Serebrovasküler hastalıklar %5,6’lık bir
yüzde ile unipolar depresif hastalıkları izlemektedir. Toplamda osteoartritler bu yaş grubunda hastalık
yükü sıralamasında dördüncü sırada yer almaktadır (%4,2). Kadınlarda, doğurganlık döneminde
ülkemizde oldukça yaygın olan demir eksikliği anemisinin bu yaş grubu DALY’ye neden olan hastalık
sıralamasında %5,3 ile dördüncü sırada olduğu görülmektedir.
337
Tablo 3.192 Türkiye Kırsal Alanda DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
Toplam
% Erkekler
%
3 KOAH
11,5 KOAH
19,2
17,3
5,8
4
5
6
7
4,0
3,8
3,5
3,0
5,7
4,2
3,4
2,7
8
9
10
8,6 KOAH
Diabetes mellitus
4,8 Kanseri
Alzeheimer ve diğer demanslar 3,1 Hipertansif Kalp Hastalığı
kanseri
Osteoartrit
2,3 kayıpları
kayıpları
2,3 Osteoartrit
% Kadınlar
Diabetes mellitus
Osteoartrit
2,7 Demir Eksikliği anemisi
2,6
2,0 kayıpları
2,3
2,3
60 yaş ve üzeri grupta ise ilk sırayı %20,3’lük bir oranla iskemik kalp hastalıkları almaktadır. Bu
sıralama erkeklerde %21,5 iken, kadınlarda %19,2’dir. Her iki grupta da serebrovasküler olaylar ikinci
sırada yer almaktadır. (erkeklerde %15,9, kadınlarda %17,3). Bu yaş grubunda üçüncü sırayı ise %8,6’lık
bir oranla KOAH’ın aldığı görülmektedir (erkeklerde %11,5, kadınlarda %5,8).
3.5.4 Türkiye Beş Coğrafi Bölgeye Göre DALY Dağılımları
3.5.4.1 Batı Bölgesi DALY Dağılımları
Bu bölümde Türkiye’nin hastalık yükü belirlemede kullandığımız temel ölçüt olan DALY’lerin
Türkiye Batı Bölgesinde erkek ve kadınlarda ve farklı yaş gruplarındaki dağılımları sunulmaktadır.
Tablo 3.193 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
DALY nedenleri
Perinatal Nedenler
Unipolar Depresif Bozukluklar
Osteoartritler
KOAH
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Astım
Maternal nedenler
Şizofreni
Toplam DALY ler (%)
9,7
6,7
5,6
4,3
3,3
3,1
2,8
2,6
2,6
2,1
2,1
1,9
1,4
1,3
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
1,1
Batı Bölgesinde %9,7 ile iskemik kalp hastalığı ilk nedendir.
338
Tablo 3.194 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
KOAH
Osteoartritler
Diabetes Mellitus
Şiddet
Astım
Lösemi
Şizofreni
Tüberküloz
%
10,5
7,3
5,7
3,6
3,3
3,3
2,9
2,9
2,6
2,3
2,0
1,9
1,8
1,7
1,3
1,3
1,2
1,2
1,1
1,1
Kadınlar
Perinatal Nedenler
Osteoartritler
KOAH
Diabetes Mellitus
Maternal nedenler
Meme Kanseri
Trafik Kazaları
Romatoid Artrit
Şizofreni
Astım
%
8,7
5,9
5,9
5,6
3,9
3,3
2,9
2,8
2,6
2,4
2,4
1,9
1,6
1,5
1,5
1,4
1,4
1,2
1,1
1,1
Erkeklerde %10,5 ile, kadınlarda %8,7 ile iskemik kalp hastalığı ilk sıradadır. İkinci sırada
serebrovasküler hastalıklar (%7,3 ve %5,9), üçüncü sırada erkeklerde perinatal nedenler (%5,7) ve
kadınlarda unipolar depresif bozukluklar (%5,9) bulunmaktadır.
Grafik 3.140 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
160,0
DALY/1000 Kişi
140,0
16,5
23,6
100,8
103,7
9,1
120,0
100,0
80,0
97,8
Grup III
Grup II
Grup I
60,0
40,0
20,0
0,0
27,0
22,4
Batı
Marmara
ve Ege
Erkek
Bölge
31,7
Kadın
Grup I:
hastalıklar
339
Grafik 3.140’da görüldüğü üzere, Batı Bölgesinde toplam hastalık yükü 144,2 DALY/1000
kişidir. Erkeklerde bu oran 149,6 DALY/1000 kişi iken kadınlarda 138,7 DALY/1000 kişi olarak
bulunmuştur. Hastalık gruplarına göre dağılımları incelendiğinde Türkiye Batı Bölgesinde toplam 144,2
DALY/1000 kişilik değerin 27,0 DALY/1000 kişilik bölümünü I. Grup hastalıklar, 100,8 DALY/1000
kişilik bölümünü II.grup hastalıklar ve 16,5 DALY/1000 kişilik bölümünü III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır. Bu oranlar erkeklerde sırasıyla 22,4 DALY/1000 kişi, 103,7 DALY/1000 kişi ve 23,6
DALY/1000 kişi iken kadınlarda 31,7 DALY/1000 kişi, 97,8 DALY/1000 kişi ve 9,1 DALY/1000 kişidir.
Görüldüğü üzere erkeklerin hastalık yükü kadınlardan daha fazladır. Hastalık gruplarında ise II. Grup
hastalıkların esas hastalık yükünü oluşturulduğu görülmektedir.
Tablo 3.195 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete
Hastalık
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
Grupları
üzeri
Erkekler
I. Grup
163,5
II. Grup 84,4
III. Grup 15,8
8,6
20,1
10,6
67,1
8,7
92,8
9,2
179,4
12,5
321,2
14,7
399,9
20,9
419,6
16,8
42,1
19,5
11,5
9,4
6,5
9,4
Kadınlar
I. Grup
158,9
II. Grup 80,1
III. Grup 12,1
10,9
19,5
28,9
63,1
18,6
88,0
16,6
152,3
27,2
243,6
18,5
352,2
22,8
397,6
9,8
11,8
7,9
6,3
4,6
3,6
5,1
Toplam
Erkekler
Kadınlar
263,7
45,5
119,8
121,0
200,1
343,0
421,2
450,0
251,1
40,2
103,8
114,5
175,1
275,4
374,2
425,5
Tablo 3.195 ve Grafik 3.141’de Batı Bölgesinde DALY’lerin yaş gruplarına ve cinsiyete göre
dağılım durumları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde hastalık yükü 263,7 DALY/1000 kişi iken bu
grubunda 121,0 DALY/1000 kişi ve 114,5 DALY/1000 kişi saptanmıştır. 45-59 yaş grubunda bu değerler
tekrar yükselmekte ve erkeklerde saptanan hastalık yükü 200,1 DALY/1000 kişi, kadınlarda saptanan
hastalık yükü ise 175,1 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan hastalık yükü
daha da artış göstermekte erkekler de 421,2 DALY/1000 kişiye, kadınlarda da 374,2 DALY/1000 kişiye
çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise en yüksek değerler olan erkeklerde 450,0 DALY/1000 kişi
kadınlarda 425,5 DALY/1000 kişi hastalık yükü saptanmıştır.
340
Grafik 3.141 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı
500,0
450,0
400,0
DALY/1000 Kişi
350,0
300,0
Erkek
250,0
Kadın
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.142 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
800.000
700.000
600.000
500.000
Grup III
DALY Sa yısı 400.000
Grup II
Grup I
300.000
200.000
100.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Ya ş Grupla rı
60-69
70-79
80+
Grup I:
hastalıklar
341
Grafik 3.142’de Batı Bölgesinde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak DALY
dağılımları verilmektedir. 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü’nün 312,336’sı I. Grup hastalıklar
tarafından oluşurken, 159,367’si II.grup hastalıklar, 27,138’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana
gelmektedir. 15-29 yaş grubunda ise 790,642 DALY olarak hesap edilen toplam hastalık yükünün
136,992’sini I. Grup hastalıklar (erkeklerde 38,513, kadınlarda 98,479 DALY) 459,693 (244,592
erkeklerde, 215,101 DALY kadınlarda) II.grup hastalıklar, 193,958’ini ise III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır. 30-44 yaş grubundaki toplam 644,177 DALY’nin 74,098’ini I. Grup hastalıklar,
494,567’ini II.grup, 75,513’ünü ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir.45-59 yaş grubunda
bu değerler; 40,884, 529,376 ve 28,401 DALY’dir. 60-69 yaş grubunda bu dağılım sırasıyla 25,868,
357,717 ve 8714 DALY iken, 70-79 yaş grubunda I grup hastalıklar 11,537, II.grup hastalıklar 255,076,
III.grup hastalıklar ise 3324’dür. 80 ve üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için
3956 DALY iken II.grup hastalıklar için 72,602, III. Grup hastalıklar için ise 1200 DALY’dir. Görüldüğü
üzere 0-4 yaş grubunda DALY’i oluşturan en önemli hastalıklar I. Grup hastalıklar arasında yer alırken,
yaş ilerledikçe bu II.grup hastalıklara doğru kaymaktadır. Dağılımlar Türkiye genelinden farklılıklar
göstermemektedir.
Tablo 3.196 Türkiye Batı Bölgesinde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre
Hastalıklar
Kardiyovasküler
Nöropsikiatrik
Yaralanmalar
HIV/AIDS Hariç
Diğer Enfeksiyon
Hastalıkları
Kanserler
Solunum Sistemi
Hastalıkları
Kas-iskelet Sistemi
Sindirim Sistemi
Diğer II.Grup
Beslenme
Hastalıklar
Duyu Organ
bozuklukları
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
HIV/AIDS
Toplam
DALY
770.669
477.139
393.634
278.474
Toplam
Toplam
Kadın
YLL
YLD
DALY Yüzde
Yüzde
Yüzde
345.225 21,14 648.039 35,47 122.630 7,56
250.712 15,36 26.447
1,45 450.692 27,78
107.332 6,57 225.455 12,34 168.178 10,37
149.239 9,14 205.625 11,25 72.849
4,49
Yüzde
22,34
13,83
11,41
8,07
Erkek
DALY
425.445
226.427
286.302
129.234
Yüzde
23,42
12,46
15,76
7,11
263.345
233.605
228.794
7,63
6,77
6,63
153.763
103.296
119.891
8,46
5,69
6,60
109.583
130.308
108.903
6,71
7,98
6,67
245.176
156.095
93.540
13,42
8,54
5,12
18.169
77.510
135.254
1,12
4,78
8,34
171.820
149.549
135.133
132.752
4,98
4,34
3,92
3,85
80.802
77.301
71.241
38.827
4,45
4,25
3,92
2,14
91.018
72.248
63.892
93.924
5,57
4,42
3,91
5,75
884
61.621
79.413
15.605
0,05
3,37
4,35
0,85
170.936
87.928
55.720
117.147
10,54
5,42
3,43
7,22
88.590
2,57
44.276
2,44
44.314
2,71
110
0,01
88.480
5,45
72.251
53.021
901
2,09
1,54
0,03
32.527
26.830
748
1,79
1,48
0,04
39.724
26.192
153
2,43
1,60
0,01
33.652
35.145
347
1,84
1,92
0,02
38.599
17.876
554
2,38
1,10
0,03
Tablo 3.196’da temel hastalık gruplarına göre erkek ve kadınlarda toplam DALY’ler ve
DALY’leri oluşturan YLL ve YLD dağılımları sunulmaktadır.
Batı Bölgesinde toplam DALY 3.449.677’dir Belirlenen bu hastalık yükünün 770,669
DALY’sinin kardiyovasküler hastalıklara bağlı olduğu, bunu nöropsikiatrik hastalıkların 477,139 DALY
ile izlediğini daha sonraki sıraları ise 393,634 ile yaralanmaların aldığını görmekteyiz. Grafik 3.143’de
Batı Bölgede temel hastalık gruplarının cinsiyete göre dağılımları verilmektedir.
342
Grafik 3.143 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Kanserler
Erkek
Kadın
Diabetes Mellitus
Genitoüriner Hast.
100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000 800.000 900.000
Toplam DALY
Grafikte görüldüğü üzere, DALY’lerin en büyük nedeni her iki cinsiyette de kardiyovasküler
hastalıklardır. Daha sonraki nedenleri nöropsikiyatrik hastalıklar, yaralanmalar ve HIV/AIDS hariç diğer
enfeksiyonlar oluşturmaktadır.
Grafik 3.144 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına
Göre Dağılımı, (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Nöropsikiatrik
Kardiyovasküler
Solunum Sist. Hast.
Kanserler
Duyu organları
Diğer II.grup
Sindirim sistemi
YLL
YLD
Kas-iskelet sistemi
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
0
5
10
15
20
25
30
35
DALY/1000 Kişi
343
Grafik 3.144’de Türkiye Batı Bölgesinde DALY’lerin temel hastalıklara, YLL ve YLD
oranlarına göre dağılımı sunulmaktadır.
Grafik 3.145 Türkiye Batı Bölgesinde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
23,4%
6,6%
Perinatal Nedenler
5,7%
2,1%
12,5%
Kanserler
8,5%
Yaralanmalar
15,8%
2,4%
Enfeksiyon Hast.
7,1%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,5%
Diabetes Mellitus
1,8%
3,9%
4,3%
Kas-iskelet Sistemi
Hast.
4,4%
Batı Bölgesinde toplam DALY 3.449.677’dir. Grafik 3.145’de görüldüğü üzere erkeklerde
saptanan hastalık yükü toplam 1,816,909 DALY’dir. Bu DALY’lerin %23,4’ü kardiyovasküler hastalıklar
tarafından meydana gelirken %15,8’sini yaralanmalar, %12,5’ini nöropsikiatrik hastalıklar, %8,5’ini
kanserler, %7,1’sini HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %6,6’sini solunum sistemi hastalıkları,
%5,7’sını perinatal nedenler, %4,4’ünü kas-iskelet sistemi %4,3’nü ise sindirim sistemi hastalıkları
oluşturmaktadır. Batı Bölgesinde erkeklerdeki hastalık yükü Türkiye genelinden bazı farklılıklar
göstermektedir. Türkiye genelinde kardiyovasküler hastalıklar erkeklerdeki hastalık yükünün %20,5’ini
oluştururken, yaralanmalar %14,7’sini, %10,4’ünü HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları ve
%8,8’ini perinatal nedenler oluşturmaktadır. Batı Bölgesinde kardiyovasküler hastalıklar ve nöropsikiatrik
hastalıkların daha fazla hastalık yükü oluşturduğu, buna karşın enfeksiyon hastalıklarının ve perinatal
nedenlerin hastalık yükü içerisinde daha az bir yer kapladığı görülmektedir.
344
Grafik 3.146 Türkiye Batı Bölgesinde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
15,4%
21,1%
Nedenler
8,0%
6,7%
5,8%
Yaralanmalar
6,6%
Kanserler
6,7%
Enfeksiyon Hast.
9,1%
HIV/AIDS
0,0%
2,7%
Genitoüriner Hast.
1,6%
Diabetes Mellitus
2,4%
5,6%
3,9%
4,4%
Batı Bölgesinde kadınlarda toplam hastalık yükü 1,632,767 DALY olarak bulunmuştur. Toplam
DALY’lerin %21,1’ini kardiyovasküler hastalıklar, %15,4’ünü nöropsikiyatrik hastalıklar, %9,1’ini
HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %8’ini maternal ve perinatal nedenler, %6,6’sını
yaralanmalar, %6,7’sini solunum sistemi hastalıkları, %5,8’ini beslenme yetersizliğine bağlı hastalıklar,
%6,7’sini kanserler, %5,6’sını kas-iskelet sistemi hastalıkları ve %4,4’ünü sindirim sistemi hastalıkları
oluşturmaktadır.
345
Grafik 3.147 Türkiye Batı Bölgesinde DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
2000, Türkiye)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
11,4
13,9
12,8
12,3
40,1
69,9
76,2
Grup III
Grup II
78,2
Grup I
47,6
18,7
Marmara
Batı ve
EgeBölge
Bölgesi
9,9
Avrupa
Birliği
Ülkeleri
9,0
Grup I:
hastalıklar
Türkiye Batı Bölgesi hastalık yükü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında Batı
Bölgesinin gelişmekte olan ülkelerden çok gelişmiş ülkelere (122) benzer bir hastalık yüküne sahip
olduğu Grafik 3.147’de görülmektedir.
Türkiye Batı Bölgesinin toplam hastalık yükünün %18,7’sini I. Grup hastalıklar oluştururken, bu
gelişmekte olan ülkelerde %47,6 civarındadır (122). Batı Bölgesinde hastalık yükünün %69,9’unu II.grup
hastalıklar oluştururken bu oran diğer Avrupa ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde %76,2-%78,2, gelişmekte
olan ülkelerde %40,1’dir. Batı Bölge hastalık grubu dağılımları Türkiye genelinden farklılıklar
göstermekte olup, Batı Bölgede I. Grup hastalıklar %6,5 oranında daha az görülürken, II.grup kronik
hastalıklar dağılımının %63.9’dan %70’lere çıkmış olduğu belirlenmiştir. III.grup hastalıklar ise Türkiye
Batı Bölgesinin hastalık yükünün %11,4 ünü oluşturuken Avrupa ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde ise bu
oran sırasıyla %13,9 ve %12,8 dir. Gelişmekte olan ülkelerde bu oran %12,3 olarak hesaplanmıştır.
3.5.4.1.1 Türkiye Batı Bölgesi Yaş Gruplarına Göre DALY Dağılımları
Bu bölümde Batı Bölgesinde DALY’lerin 0-14, 15-59 ve 60 yaş ve üzeri yaş gruplarındaki
dağılımları verilecektir.
Tablo 3.197 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
3
Enfeksiyonları
5 Trafik Kazaları
6 Migren
7 Menenjit
8 Astım
10 Kızamık
1
2
% Erkekler
Alt Solunum Yolu
9,3
Enfeksiyonları
1,8 Menenjit
1,8 Astım
1,7 Migren
1,4 Lösemi
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
8,9
Enfeksiyonları
1,8 Migren
1,6 Astım
1,4 Kızamık
1,3 Menenjit
%
22,9
14,3
9,7
5,6
2,6
2,3
1,9
1,8
1,8
1,6
346
0-14 yaş grubunda toplam DALYler içinde en önemli yüzdeyi %23,4’lük bir yüzde ile perinatal
nedenlerin aldığı görülmektedir. Bu oran erkek çocuklarda %23,9, kız çocuklarında ise %22,9’dur. İkinci
sırayı alan konjenital anomalilerin ise tüm DALY’lerin %14,4’ünü oluşturduğu görülmektedir. Bu yaş
grubunda alt solunum yolu enfeksiyonlarının (toplamda %9,3, erkeklerde %8,9, kız çocuklarda %9,7)
sıralamada üçüncü sırayı aldığı ve ishalle seyreden hastalıkların (toplamda %5,4, erkeklerde %5,2, kız
çocuklarda %5,6) sıralamada dördüncü sırayı aldığı görülmektedir.
Tablo 3.198 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
Toplam
Unipolar Depresif Bozukluk
Osteoartrit
Trafik Kazaları
%
8,6
6,9
5,1
4,7
3,3
6
2,7
7
kayıpları
2,4
8
KOAH
2,2
Bozukluklar
10 Şizofreni
9
1,9
1,9
Erkekler
Trafik Kazaları
Osteoartrit
Bozukluklar
%
10,7
6,1
4,8
4,8
4,5
Kadınlar
Osteoartrit
%
9,8
6,1
5,3
4,6
3,9
3,1
Maternal nedenler
3,9
Şiddet
2,6
KOAH
2,7
2,4
2,5
kayıpları
Kanseri
KOAH
2,0
1,9
kayıpları
Romatoid Arthrid
2,3
2,1
15-59 yaş grubunda DALY dağılımları incelendiğinde toplamda %8,6’lık bir yüzdeyle iskemik
kalp hastalıklarının birinci sırayı aldığı görülmektedir. Bu grupta unipolar depresif hastalıklar ikinci sırada
(%6,9), serebrovasküler hastalıklar üçüncü sırada (%5,1) osteoartritler ise (%4,7) dördüncü sırada yer
almaktadır. Erkeklerde bu sıralama iskemik kalp hastalıkları (%10,7), serebrovasküler hastalıklar (%6,1),
trafik kazaları (%4,8) iken kadınlarda bu sıralama %9,8 ile unipolar depresif hastalıklar, iskemik kalp
hastalıkları(%6,1), demir eksikliği anemisi (%5,3) ve osteoartritler (%4,6) olarak dağılım göstermektedir.
Tablo 3.199 Türkiye Batı Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
1
2
3
Toplam
KOAH
%
21,5
16,3
8,3
4
Diabetes mellitus
4,8
5
6
Alzheimer ve diğer Demanslar
Kanseri
Osteoartrit
7
8
kayıpları
Alt Solunum Yolu
10
Enfeksiyonları
9
%
20,5
17,4
11,2
Kadınlar
Diabetes mellitus
%
22,5
15,2
5,7
5,2
KOAH
5,6
4,1
3,2
Erkekler
KOAH
Kanseri
Diabetes mellitus
3,9
3,6
4,5
3,5
2,9
2,8
Osteoartrit
2,9
2,5
kayıpları
2,4
2,8
2,4
Osteoartrit
2,0
kayıpları
2,4
1,7
1,7
Meme Kanseri
1,9
60 yaş ve üzeri grupta ise ilk sırayı %21,5 lik bir oranla iskemik kalp hastalıklarının aldığı
görülmektedir. Bu dağılım erkek ve kadınlarda da aynı dağılımı göstermektedir (%20,5 ve %22,5). Her iki
grupta (erkekte %17,4 ve kadında %15,2) ve toplamda %16,3’lük bir yüzde ile serebrovasküler hastalıklar
sıralamada ikinci sırada yer almaktadır. Erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri sıralamada dördüncü
sırada yer almaktadır (%5,2). Bu yaş grubunda hastalık yükü oluşturan diğer önemli olan hastalıklar
diabetes mellitus (%4,8), hipertansif kalp hastalığı (%4,1), ve alzeheimer ve diğer demanslardır (%3,2).
347
3.5.4.2. Güney Bölgesi DALY Dağılımları
bulguların diğer bölümlerinde olduğu gibi, Türkiye Güney Bölgesinde erkek ve kadınlarda, farklı yaş
gruplarındaki dağılımları sunulmaktadır.
Türkiye Güney Bölgesinde tüm hastalıklara bağlı DALY’lerin ve bu hastalıkların neden oldukları
toplam hastalık yüküne oranları tablo ve grafiklerde sunulmaktadır.
Tablo 3.200 Türkiye Güney Bölgesi DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
DALY nedenleri
Perinatal Nedenler
Osteoartritler
KOAH
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Astım
Maternal nedenler
Şizofreni
Toplam DALY ler (%)
8,3
6,9
6,1
4,5
4,1
3,2
3,1
2,8
2,4
2,0
1,9
1,8
1,6
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
1,1
1,1
Güney Bölgesindede %8,3 ile iskemik kalp hastalığı ilk nedendir.
348
Tablo 3.201 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
Osteoartiritler
KOAH
Diabetes Mellitus
Şiddet
Astım
Lösemi
Tüberküloz
Şizofreni
%
9,5
6,9
6,4
4,5
3,3
3,1
3,1
3,0
2,7
2,0
1,8
1,8
1,7
1,6
1,5
1,5
1,3
1,2
1,1
1,0
Kadınlar
Perinatal Nedenler
Osteoartritler
KOAH
Maternal Nedenler
Diabetes Mellitus
Trafik Kazaları
Meme Kanseri
Romatoid Artrit
Astım
Migren
%
6,9
6,8
5,7
5,6
4,5
3,8
3,2
3,1
2,7
2,3
2,2
1,8
1,7
1,5
1,4
1,4
1,4
1,2
1,2
1,1
Erkeklerde %9,5 ile, kadınlarda %6,9 ile iskemik kalp hastalığı ilk sıradadır. İkinci sırada
perinatal nedenler (%6,9 ve %6,8), üçüncü sırada serebrovasküler hastalıklar (%6,4 ve %5,7)
bulunmaktadır.
Grafik 3.148 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
160,0
140,0
15,2
21,5
97,0
100,9
8,8
120,0
100,0
DALY/1000 Kişi
80,0
92,9
GRUP III
GRUP II
GRUP I
60,0
40,0
20,0
31,3
27,3
35,4
0,0
GÜNEY BÖLGESİ
ERKEK
KADIN
Grup I:
hastalıklar
349
Grafik 3.148’de Güney Bölgesinde hastalık yükünün cinsiyete ve hastalık gruplarına göre
dağılımı DALY/1000 kişi olarak sunulmaktadır. Türkiye Güney Bölgesinde toplam hastalık yükü 143,5
DALY/1000 kişidir. Bu toplamın, 31.3 DALY/1000 kişilik bölümünü I. Grup hastalıklar, 97,0
DALY/1000 kişilik bölümünü II. Grup hastalıklar, 15,2 DALY/1000 kişilik bölümünü ise III. Grup
hastalıklar oluşturmaktadır. Erkeklerde toplam hastalık yükü 149,7 DALY/1000 kişidir. Hastalık
gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 27,3, 100,9 ve 21,5 DALY/1000 kişidir. Kadınlarda toplam hastalık
yükü 137,1 DALY/1000 kişidir. Hastalık gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 35,4, 92,9 ve 8,8
DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. Türkiye ulusal düzeyde hastalık yükü 159.3 DALY/1000 kişi iken
Güney Bölgesinde biraz daha düşük olduğu (143,5 DALY/1000 kişi) görülmektedir. Ulusal düzeyde
erkeklerde toplam hastalık yükü 164.9 DALY/1000 kişi, Güney Bölgesinde ise 149,7 DALY/1000 kişidir.
Bu değerler kadınlar açısından değerlendirildiğinde ise ulusal düzeyde kadınlarda hastalık yükü 153,6
DALY/1000 kişi olarak hesaplanmışken, Güney Bölgesinde bu değerin 137,1 DALY/1000 kişiye düştüğü
görülmektedir.
Tablo 3.202 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete
Hastalık
Grupları
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
176,5
100,6
9,8
21,6
10,9
65,8
9,4
97,9
10,4
187,0
13,3
312,8
14,6
392,0
19,5
423,5
17,3
16,8
36,8
17,9
10,3
8,3
6,3
8,8
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
173,5
97,3
11,8
20,4
27,0
59,5
19,6
91,5
17,7
158,7
27,2
243,8
18,1
356,2
21,6
407,4
13,1
9,7
10,3
7,5
5,9
3,9
3,1
4,5
Toplam
Erkekler
Kadınlar
294,4
48,1
113,6
125,2
207,7
334,4
412,8
451,8
284,0
41,9
96,7
118,6
182,3
274,9
377,4
433,5
Tablo 3.202 ve Grafik 3.149’da Güney Bölgesinde DALY/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
cinsiyete göre dağılım durumları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde 294,4 DALY/1000 kişi iken bu
grubunda 125,2 DALY/1000 kişi ve 118,6 DALY/1000 kişi saptanmıştır. 45-59 yaş grubunda bu değerler
tekrar yükselmekte ve erkeklerde saptanan hastalık yükü 207,7 DALY/1000 kişi, kadınlarda saptanan
hastalık yükü ise 182,3 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan hastalık yükü
daha da artış göstermekte erkekler de 412,8 DALY/1000 kişiye, kadınlarda da 377,4 DALY/1000 kişiye
çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise erkeklerde 451,8 DALY/1000 kişi, kadınlarda 433,5 DALY/1000
kişi hastalık yükü saptanmıştır.
350
Grafik 3.149 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
500,0
450,0
400,0
DALY/1000 Kişi
350,0
300,0
Erkek
250,0
Kadın
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.150 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
300.000
250.000
200.000
DALY Sayısı 150.000
Grup III
Grup II
Grup I
100.000
50.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Yaş Grupları
60-69
70-79
80+
Grup I:
hastalıklar
Grup II: Bulaşıcı olmayan hastalıklar; Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları,
Sindirim Sistemi Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar, Duyu Organ
Bozuklukları, Genito-üriner Sistem Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve
Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve Ağız ve Diş Sağlığı bozuklukları
351
Grafik 3.150’de Güney Bölgesinde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak DALY
dağılımları verilmektedir. 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü’nün 171,328’i I. Grup hastalıklar
tarafından oluşurken, 96,905’i II.grup hastalıklar, 14,966’sı ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana
gelmektedir. 15- 29 yaş grubunda ise 298,968 DALY olarak hesap edilen toplam hastalık yükünün
53,698’ini I. Grup hastalıklar (erkeklerde 15,659, kadınlarda 38,039 DALY) 178,077 ( 94183 erkeklerde,
83,894 DALY kadınlarda) II.grup hastalıklar, 67,193’ünü ise III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır. 30-44
yaş grubundaki toplam 253,029 DALY’nin 29,859’unu I. Grup hastalıklar, 196,565’ini II.grup,
26,607’sini ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 45-59 yaş grubunda bu değerler;
16,235, 201,131 ve 9437 DALY’dir. 60-69 yaş grubunda bu dağılım sırasıyla 9567,129,809 ve 2826
DALY iken, 70-79 yaş grubunda I grup hastalıklar 3639, II.grup hastalıklar 82,064, III.grup hastalıklar ise
1003’dür. 80 ve üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 1276 DALY iken
II.grup hastalıklar için 25,392, III. Grup hastalıklar için ise 380 DALY’dir.
Görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda DALY’i oluşturan en önemli hastalıklar I. Grup hastalıklar
arasında yer alırken, yaş ilerledikçe bu II.grup hastalıklara doğru kaymaktadır. 15-29 yaş grubunda
özellikle kadınlardaki maternal nedenler yine oranın I.gruplar lehine kaymasına neden olmaktadır.
Dağılımlar Türkiye genelinden farklılıklar göstermemektedir.
Tablo 3.203 Türkiye Güney Bölgesinde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre
Hastalıklar
Kardiyovasküler
Nöropsikiatrik
Yaralanmalar
HIV/AIDS Hariç
Diğer Enfeksiyon
Hastalıkları
Kanserler
Solunum Sistemi
Hastalkları
Diğer II.Grup
Kas-iskelet Sistemi
Sindirim Sistemi
Beslenme
Hastalıklar
Duyu Organ
bozuklukları
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
HIV/AIDS
Toplam
DALY
281.310
190.659
149.355
139.378
Toplam
Toplam
YLL
YLD
Yüzde
Yüzde
Yüzde
18,31 236.006 30,85 45.304
7,04
15,13 11.657
1,52 179.002 27,80
6,43
79.066 10,34 70.289 10,92
10,90 107.731 14,08 31.647
4,92
Yüzde
19,97
13,53
10,60
9,89
Erkek
DALY
159.560
90.046
106.592
66.901
Yüzde
21,46
12,11
14,33
9,00
Kadın
DALY
121.750
100.613
42.763
72.477
111.839
102.696
91.099
7,94
7,29
6,47
51.222
60.406
47.607
6,89
8,12
6,40
60.617
42.290
43.492
9,11
6,36
6,54
81.144
95.805
38.050
10,61
12,52
4,97
30.695
6.891
53.049
4,77
1,07
8,24
78.150
66.002
60.273
55.680
5,55
4,69
4,28
3,95
40.824
30.917
31.844
17.248
5,49
4,16
4,28
2,32
37.326
35.085
28.429
38.432
5,61
5,28
4,27
5,78
52.526
363
26.018
8.598
6,87
0,05
3,40
1,12
25.624
65.639
34.255
47.082
3,98
10,20
5,32
7,31
33.166
2,35
16.642
2,24
16.524
2,48
55
0,01
33.111
5,14
27.240
21.600
279
1,93
1,53
0,02
12.805
10.763
241
1,72
1,45
0,03
14.435
10.837
38
2,17
1,63
0,01
13.229
14.613
68
1,73
1,91
0,01
14.011
6.987
211
2,18
1,09
0,03
Tablo 3.203’de ana hastalık gruplarına göre erkek ve kadınlarda toplam DALY’ler ve DALY’leri
oluşturan YLL ve YLD dağılımları sunulmaktadır. Burada hastalıklar gruplandırılarak hastalık yükü
oluşturan ana hastalıkların DALY, YLL ve YLD dağılımları sunulmaktadır. Güney Bölgede toplam
DALY 1.408.727’dir. Belirlenen bu hastalık yükünün 281.310 DALY’sinin kardiyovasküler hastalıklara
bağlı olduğu, bunu nöropsikiatrik hastalıkların 190.659 DALY ile izlediğini daha sonraki sıraları ise
149.355 ile yaralanmalar ve 139.378 ile HIV, AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıklarının aldığı
görülmektedir. Grafik 3.151’de Güney Bölgede temel hastalık gruplarının cinsiyete göre dağılımları
verilmektedir.
352
Grafik 3.151 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Kanserler
Erkek
Kadın
Diabetes Mellitus
Genitoüriner Hast.
-
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
300.000
Toplam DALY
Grafik 3.151’de görüldüğü üzere, DALY’lerin en büyük nedeni her iki cinsiyettede
kardiyovasküler hastalıklardır. Daha sonraki nedenleri nöropsikiyatrik hastalıklar, yaralanmalar,
HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları oluşturmaktadır.
Grafik 3.152 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Nöropsikiatrik
Kardiyovasküler
Solunum Sist. Hast.
Kanserler
Duyu organları
Diğer II.grup
Sindirim sistemi
YLL
YLD
Kas-iskelet sistemi
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
0
5
10
15
20
25
30
35
DALY/1000 Kişi
353
Hastalıklara göre YLL ve YLD oranları incelendiğinde kanserlerde YLL kompenentinin en
yüksek olduğu, bunu kardiyovasküler hastalıklar ve perinatal nedenlerin izlediği, YLD açısından ise en
yüksek oranın kas-iskelet sistemi hastalıklarında nöropsikiatrik hastalıklarda olduğu görülmektedir.
Grafik 3.153 Türkiye Güney Bölgesinde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık
Gruplarına Göre % Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Erkeklerde toplam DALY: 743.617
21,5%
6,4%
Perinatal Nedenler
6,9%
12,1%
2,3%
Kanserler
8,1%
Yaralanmalar
14,3%
Enfeksiyon Hast.
9,0%
2,2%
5,5%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,4%
4,3%
Diabetes Mellitus
1,7%
4,2%
Türkiye Güney Bölgesinde hesaplanan toplam hastallık yükü 1.408.727 DALY’dir. Bu bölgede
erkeklerde saptanan hastalık yükü toplam 743,617 DALY olarak hesaplanmıştır. Bu DALY’lerin %21,5’i
kardiyovasküler hastalıklar tarafından meydana gelirken %14,3’ünü yaralanmalar, %9’unu HIV/AIDS
hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %6,9’unu perinatal nedenler, %12,1’ini nöropsikiatrik hastalıklar,
%8,1’ini kanserler, %6,4’ünü solunum sistemi hastalıkları, %4,3’ünü sindirim sistemi hastalıkları ve
%4,2’sini de kas-iskelet sistemi hastalıkları oluşturmaktadır. Güney Bölgede erkeklerdeki hastalık yükü
Türkiye genelinden farklılıklar göstermemektedir. Güney Bölgesi’nde de Türkiye genelinde olduğu gibi,
kardiyovasküler hastalıklar ve nöropsikiatrik hastalıkların daha fazla hastalık yükü oluşturduğu, buna
karşın HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkların ve perinatal nedenlerin hastalık yükü içerisinde
daha az bir yer kapladığı görülmektedir.
354
Grafik 3.154 Türkiye Güney Bölgesinde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık
Kadınlarda toplam DALY: 665.111
Nedenler
9,1%
15,1%
18,3%
6,5%
5,8%
Kanserler
6,4%
Yaralanmalar
6,4%
Enfeksiyon Hast.
10,9%
2,5%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,6%
Diabetes Mellitus
2,2%
5,6%
4,3%
5,3%
Güney Bölgesinde kadınlarda toplam hastalık yükü 665.111 DALY olarak hesap edilmiştir.
Toplam DALY’lerin %18,3’ü kardiyovasküler hastalıklar, %15,1’ini nöropsikiyatrik hastalıklar, %10,9’u
HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %9,1’i maternal ve perinatal nedenler, %6,5’i solunum
sistemi hastalıkları, %6,4’ü yaralanmalar, %6,4’ü kanserler, %5,8’i beslenme yetersizliğine bağlı
hastalıklar, %5,3’ü kas-iskelet sistemi hastalıkları ve %4,3’ü sindirim sistemi hastalıkları oluşturmaktadır.
Görüldüğü üzere kadınların hastalık yükü maternal ve perinatal nedenlerle, beslenme yetersizliği
hastalıkları ve enfeksiyon hastalıkları açısından erkeklere göre bazı farklılıklar göstermektedir.
DALY’lerin %2,2’lik bir bölümünü oluşturan Diabetes Mellitus ve % 2,5’lik bölümünü oluşturan
özellikle duyu organı bozuklukları hastalık yükleri oluşturma açısından diğer önemli nedenlerdir.
355
Grafik 3.155 Türkiye Güney Bölgesinde DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
2000, Türkiye)
100%
10,6
13,9
12,8
12,3
80%
40,1
60%
Grup III
67,6
76,2
Grup II
78,2
Grup I
40%
47,6
20%
21,8
0%
Güney
Akdeniz
Bölge
Bölgesi
9,9
9,0
Avrupa
Birliği
Ülkeleri
Gelişmiş
Ülkeler
Gelişmekte
Olan Ülkeler
Sistemi Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar, Duyu Organ Bozuklukları, Genito-üriner
Türkiye Güney Bölgesinde hastalık yükü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında
(122) Güney Bölgesinin gelişmekte olan ülkelerden çok gelişmiş ülkelere benzer bir hastalık yüküne sahip
olduğu Grafik 3.155’de görülmektedir.
Türkiye Güney Bölge’nin toplam hastalık yükünün %21,8’ini I. Grup hastalıklar oluştururken, bu
gelişmekte olan ülkelerde %47,6 civarındadır. Türkiye Güney Bölge’nin hastalık yükünün % 67,6’sını
II.grup hastalıklar oluştururken bu oran diğer Avrupa ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde %76,2-78,2,
gelişmekte olan ülkelerde %40,1’dir (122). III.grup hastalıklar ise Türkiye Güney Bölge’nin hastalık
yükünün %10,6 sını oluşturuken Avrupa Birliği ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde ise bu oran sırasıyla %13,9
ve %12,8 dir. Gelişmekte olan ülkelerde bu oran %12,3 olarak hesaplanmıştır.
3.5.4.2.1 Türkiye Güney Bölgesi Yaş Gruplarına Göre DALY Dağılımları
Bu bölümde Güney Bölgesinde DALY’lerin 0-14, 15-59 ve 60 yaş ve üzeri yaş gruplarındaki
356
Tablo 3.204 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Toplam
% Erkekler
% Kadınlar
Perinatal Nedenler
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu 9,4 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu 9,1 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu
Trafik Kazaları
Menenjit
2,0 Menenjit
1,9 Migren
Migren
1,7 Astım
1,5 Kızamık
Kızamık
1,7 Kızamık
1,4 Menenjit
Astım
1,6 Migren
1,3 Astım
%
21,8
17,0
9,8
5,5
2,4
2,1
2,0
2,0
1,8
1,6
0-14 yaş grubunda toplam DALYler içinde en önemli yüzdeyi %22,2’lik bir yüzde ile perinatal
nedenlerin aldığı görülmektedir. Bu oran erkek çocuklarda %22,5, kız çocuklarında ise %21,8’dir. İkinci
sırayı alan konjenital anomalilerin ise tüm DALY’lerin %16,9’unu oluşturduğu görülmektedir. Bu yaş
grubunda alt solunum yolu enfeksiyonları (toplamda %9,4, erkeklerde %9,1, kız çocuklarda %9,8)
üçüncü sırada yer alırken, ishalle seyreden hastalıkların (toplamda %5,4, erkeklerde %5,3, kız çocuklarda
%5,5) sıralamada dördüncü sırada yer aldığı görülmüştür.
Tablo 3.205 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
2 Unipolar Depresif Bozukluklar
4 Osteoartrit
5 Trafik Kazaları
6
7 Yetişkinlerde görülen
işitme kayıpları
8 KOAH
9 Alkol Kullanımına Bağlı
Bozukluklar
10 Şizofreni
%
8,2
7,0
5,3
4,7
3,0
Erkekler
Osteoartrit
Trafik Kazaları
2,8
Bozukluklar
2,4
işitme kayıpları
2,3 Şiddet
1,9 Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri
1,9 KOAH
%
10,6
5,9
4,9
4,5
4,2
Kadınlar
Osteoartrit
%
9,8
5,4
5,3
4,6
4,5
3,9
2,5 KOAH
2,8
2,5 Romatizmal Kalp Hastalığı
2,0
işitme kayıpları
1,9 Romatoid Artirid
2,5
15-59 yaş grubunda DALY dağılımları incelendiğinde her iki grupta da %8,2’lik bir yüzdeyle iskemik
kalp hastalıklarının birinci sırayı aldığı görülmektedir. Bu grupta unipolar depresif hastalıklar ikinci sırada
(%7,0), serebrovasküler hastalıklar üçüncü sırada (%5,3) osteoartritler ise %4,7 ile dördüncü sırada yer
almaktadır. Erkeklerde bu sıralama iskemik kalp hastalıkları (%10,6), serebrovasküler hastalıklar (%5,9),
osteoartritler (%4,9), unipolar depresif bozukluklar (%4,5) iken kadınlarda bu sıralama %9,8 ile unipolar
depresif hastalıklar, iskemik kalp hastalıkları (%5,4), demir eksikliği anemisi (%5,3) ve osteoartritler (%4,6)
olarak dağılım göstermektedir.
357
2,3
2,1
Tablo 3.206 Türkiye Güney Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
Toplam
1 İskemik Kalp
Hastalığı
3 KOAH
4 Diabetes mellitus
6 Alzheimer ve Diğer Demanslar
7 Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri
9
Osteoartrit
10 Yetişkinlerde görülen
işitme kayıpları
%
20,6
16,2
8,5
4,9
3,9
3,2
2,9
2,7
2,5
Erkekler
İskemik Kalp
Hastalığı
KOAH
Diabetes mellitus
işitme kayıpları
2,4 Osteoartrit
%
Kadınlar
%
20,8
16,6
11,2
5,0
3,9
3,4
3,0
2,8
Diabetes Mellitus
KOAH
Osteoartrit
20,4
15,9
5,9
5,8
4,3
3,5
3,0
2,9
2,3
60 yaş ve üzeri grupta ise ilk sırayı %20,6’lık bir oranla iskemik kalp hastalıklarının aldığı
görülmektedir. Bu dağılım erkek ve kadınlarda da aynı dağılımı göstermektedir. Toplamda %16,2’lik bir
yüzde ile serebrovasküler hastalıklar sıralamada ikinci sırada yer almaktadır. Erkeklerde trakea, bronş ve
akciğer kanseri sıralamada dördüncü sırada yer almaktadır. (%5,0) Bu yaş grubunda hastalık yükü
oluşturan diğer önemli olan hastalıklar hipertansif kalp hastalığı (%3,9), diabetes mellitus (%4,9) ve
alzeheimer ve diğer demanslardır (%3,2).
3.5.4.3 Orta Bölge DALY Dağılımları
Türkiye Orta Bölgede erkek ve kadınlarda ve farklı yaş gruplarındaki dağılımları sunulacaktır.
Türkiye Orta Bölgede tüm hastalıklara bağlı DALY’lerin ve bu hastalıkların neden oldukları
toplam hastalık yüküne oranları Tablo 3.207-3.208 arasında sunulmaktadır.
Tablo 3.207 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHY-ME
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
DALY nedenleri
Perinatal Nedenler
Osteoartritler
KOAH
Trafik Kazaları
Diabetes Mellitus
Astım
Tüberküloz
Maternal nedenler
Toplam DALY ler (%)
8,7
8,6
6,3
4,0
3,3
3,1
3,0
2,3
2,3
2,1
2,0
1,8
1,6
1,2
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
1,1
Orta Bölgede %8,7 ile iskemik kalp hastalığı ilk nedendir.
358
2,5
Tablo 3.208 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal Nedenler
KOAH
Trafik Kazaları
Osteoartritler
Diabetes Mellitus
Şiddet
Tüberküloz
Astım
Lösemi
Şizofreni
%
9,8
8,7
6,6
3,4
3,2
3,1
3,1
2,7
2,4
2,1
1,8
1,8
1,8
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1,0
Kadınlar
Perinatal Nedenler
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Diabetes Mellitus
Meme Kanseri
Trafik Kazaları
Romatoid Artrit
Astım
Migren
%
8,4
7,4
6,0
5,5
3,8
3,3
3,1
2,8
2,3
2,3
2,1
1,8
1,7
1,4
1,4
1,4
1,3
1,3
1,1
1,1
Erkeklerde %9,8 ile iskemik kalp hastalığı ilk sırayı alırken, kadınlarda %8,4 ile perinatal
nedenler ilk sıradadır. Erkeklerde ikinci sırayı %8,7 ile perinatal nedenler alırken, kadınlarda bu sırada
%7,4 ile iskemik kalp hastalığı yer almaktadır. Üçüncü sırada serebrovasküler hastalıklar (%6,6 ve %6,0)
bulunmaktadır.
Grafik 3.156 Türkiye Orta Bölgede DALY’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
180,0
160,0
16,6
23,6
105,5
109,6
9,5
140,0
120,0
DALY/1000 Kişi
100,0
101,3
80,0
GRUP II
GRUP I
60,0
40,0
20,0
GRUP III
38,0
33,8
42,3
ERKEK
KADIN
0,0
ORTA BÖLGESİ
hastalıklar
Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastalıklar, Duyu Organ Bozuklukları, Genito-üriner
359
Grafik 3.156’da Orta Bölgede hastalık yükünün cinsiyete ve hastalık gruplarına göre dağılımı
DALY/1000 kişi olarak sunulmaktadır. Türkiye Orta Bölgede toplam hastalık yükü 160,1 DALY/1000
kişidir. Bu toplamın, 38,0 DALY/1000 kişilik bölümünü I. Grup hastalıklar, 105,5 DALY/1000 kişilik
bölümünü II. Grup hastalıklar, 16,6 DALY/1000 kişilik bölümünü ise III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır.
Erkeklerde toplam hastalık yükü 167,0 DALY/1000 kişidir. Hastalık gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla
33,8 DALY/1000 kişi, 109,6 DALY/1000 kişi ve 23,6 DALY/1000 kişidir. Kadınlarda toplam hastalık
yükü 153,1 DALY/1000 kişidir. Hastalık gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 42,3 DALY/1000 kişi,
101,3 DALY/1000 kişi ve 9,5 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. Türkiye ulusal düzeyde hastalık
yükü 159,3 DALY/1000 kişi iken Orta Bölgede biraz daha yüksek olduğu (160,1 DALY/1000 kişi)
görülmektedir. Ulusal düzeyde erkeklerde toplam hastalık yükü 164,9 DALY/1000 kişi, Orta Bölgede ise
167,0 DALY/1000 kişidir. Bu değerler kadınlar açısından değerlendirildiğinde ise ulusal düzeyde
kadınlarda hastalık yükü 153,6 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmışken, Orta Bölgede bu değerin 153,1
DALY/1000 kişiye düştüğü görülmektedir.
Tablo 3.209 Türkiye Orta Bölgede DALY/1000 Kişi Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve
Hastalık
Grupları
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
245,4
80,9
11,6
24,2
11,9
70,9
10,2
104,5
11,5
199,0
14,2
329,3
15,3
407,8
19,7
430,9
19,6
19,2
40,5
19,4
11,0
8,7
6,4
8,8
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
237,3
74,0
13,9
23,2
31,6
68,0
20,7
94,6
18,5
163,7
29,3
259,3
19,1
372,5
21,6
415,9
14,5
11,1
11,6
7,7
6,0
4,0
3,2
4,4
Toplam
Erkekler
Kadınlar
345,9
55,0
123,4
134,1
221,5
352,3
429,5
459,4
325,8
48,3
111,2
123,0
188,3
292,6
394,8
441,9
Tablo 3.209 ve Grafik 3.157’de Orta Bölgede DALY/1000 kişilerin yaş gruplarına ve cinsiyete
göre dağılım durumları sunulmaktadır. 0-4 yaş grubu erkeklerde hastalık yükü 345,9 DALY/1000 kişi
iken bu yaş grubu kız çocuklarında toplam hastalık yükü 325,8 DALY/1000 kişi olarak saptanmıştır.1529 yaş grubunda bu değerler sırasıyla 123,4 DALY/1000 kişi ve 111,2 DALY/1000 kişiye inerken, 30-44
yaş grubunda 134,1 ve 123,0 DALY/1000 kişi olarak saptanmıştır. 45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar
yükselmekte ve erkeklerde saptanan hastalık yükü 221,5 DALY/1000 kişi, kadınlarda saptanan hastalık
yükü ise 188,3 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır. 70-79 yaş grubunda oluşan hastalık yükü daha da
artış göstermekte erkekler de 429,5 DALY/1000 kişiye, kadınlarda da 394,8 DALY/1000 kişiye
çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise erkeklerde 459,4 DALY/1000 kişi, kadınlarda 441,9 DALY/1000
kişi hastalık yükü saptanmıştır.
360
Grafik 3.157 Türkiye Orta Bölge DALY Sayılarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı (DALY/1000
500,0
450,0
400,0
DALY/1000 Kişi
350,0
300,0
Erkek
250,0
Kadın
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.158 Türkiye Orta Bölgede DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
600.000
500.000
400.000
Grup III
DALY Sa yısı 300.000
Grup II
Grup I
200.000
100.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
YAŞ Grupla rı
Grup I:
hastalıklar
Grafik 3.158’de Orta Bölgede yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak DALY dağılımları
verilmektedir. 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü’nün 332,469’u I. Grup hastalıklar tarafından
361
oluşurken, 106,764’ü II.grup hastalıklar, 23,578’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana
93,191’ini I. Grup hastalıklar (erkeklerde 26,006, kadınlarda 67,185 DALY) 299,610 (154,892
erkeklerde, 144,717 DALY kadınlarda) II.grup hastalıklar, 113,191’ini ise III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır. 30-44 yaş grubundaki toplam 402,549 DALY’nin 48,278’ini I. Grup hastalıklar,
311,592’sini II.grup, 42,679’u ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 45-59 yaş grubunda
bu değerler; 28,321, 341,684 ve 16,036 DALY’dir. 60-69 yaş grubunda bu dağılım sırasıyla 18,308,
242,392 ve 5,205 DALY iken, 70-79 yaş grubunda I grup hastalıklar 7,105, II.grup hastalıklar 158,688,
III.grup hastalıklar ise 1,909’dur. 80 ve üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için
2,162 DALY iken II.grup hastalıklar için 43,811, III. Grup hastalıklar için ise 644 DALY’dir. Dağılımlar
Türkiye genelinden farklılıklar göstermemektedir.
Tablo 3.210 Türkiye Orta Bölgede Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre
Hastalıklar
Kardiyovasküler
Nöropsikiatrik
Yaralanmalar
HIV/AIDS Hariç
Diğer Enfeksiyon
Hastalıkları
Kanserler
Solunum Sistemi
Hastalıkları
Kas-iskelet Sistemi
Sindirim Sistemi
Beslenme
Hastalıklar
Diğer II.Grup
Duyu Organ
bozuklukları
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
HIV/AIDS
Kadın
DALY
217.167
170.125
70.213
125.600
Toplam
Toplam
YLL
YLD
Yüzde
Yüzde
Yüzde
19,15 411.786 31,67 78.902
7,27
15,00 19.225
1,48 299.875 27,64
6,19 130.812 10,06 115.989 10,69
11,08 188.733 14,51 52.602
4,85
Toplam
DALY
490.688
319.100
246.801
241.336
Yüzde
20,57
13,38
10,35
10,12
Erkek
DALY
273.522
148.975
176.588
115.736
Yüzde
21,86
11,90
14,11
9,25
230.233
173.791
153.655
9,65
7,29
6,44
108.378
102.047
80.514
8,66
8,15
6,43
121.854 10,75
71.744 6,33
73.141 6,45
178.453
162.048
63.883
13,72
12,46
4,91
51.780
11.743
89.772
4,77
1,08
8,27
110.797
103.984
94.132
4,64
4,36
3,95
51.385
54.659
28.474
4,11
4,37
2,28
59.412
49.325
65.657
5,24
4,35
5,79
608
46.117
14.326
0,05
3,55
1,10
110.189
57.867
79.805
10,16
5,33
7,36
78.883
56.922
3,31
2,39
42.307
28.270
3,38
2,26
36.576
28.652
3,23
2,53
36.351
87
2,80
0,01
42.532
56.835
3,92
5,24
48.097
36.461
460
2,02
1,53
0,02
22.148
18.008
397
1,77
1,44
0,03
25.949
18.453
64
2,29
1,63
0,01
23.259
24.501
114
1,79
1,88
0,01
24.838
11.960
347
2,29
1,10
0,03
Tablo 3.210’da temel hastalık gruplarına göre erkek ve kadınlarda toplam DALY’ler ve
DALY’leri oluşturan YLL ve YLD dağılımları sunulmaktadır. Burada hastalıklar gruplandırılarak
hastalık yükü oluşturan temel hastalıkların DALY, YLL ve YLD dağılımları sunulmaktadır.
Orta Bölgede toplam DALY 2,385,340’dir Belirlenen bu hastalık yükünün 490.688 DALY’sinin
kardiyovasküler hastalıklara bağlı olduğu, bunu nöropsikiatrik hastalıkların 319.100 DALY ile izlediğini
daha sonraki sıraları ise 246.801 ile yaralanmalar ve 241.336 ile HIV, AIDS hariç diğer enfeksiyon
hastalıklarının aldığını görmekteyiz. Grafik 3.159’da Orta Bölgede temel hastalık gruplarının cinsiyete
göre dağılımları verilmektedir.
362
Grafik 3.159 Türkiye Orta Bölgede DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Kanserler
Erkek
Kadın
Diabetes Mellitus
Genitoüriner Hast.
-
100.000
200.000
300.000
400.000
500.000
600.000
Toplam DALY
Grafik 3.159’da görüldüğü üzere, DALY’lerin en büyük nedeni her iki cinsiyette de
kardiyovasküler hastalıklardır. Daha sonraki nedenleri nöropsikyatrik nedenler, yaralanmalar, HIV/AIDS
dışındaki enfeksiyon hastalıkları oluşturmaktadır.
363
Grafik 3.160 Türkiye Orta Bölgede DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Nöropsikiatrik
Kardiyovasküler
Solunum Sist. Hast.
Kanserler
Duyu organları
Diğer II.grup
Sindirim sistemi
YLL
YLD
Kas-iskelet sistemi
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
0
5
10
15
20
25
30
35
DALY/1000 Kişi
DALY’ ler bilindiği üzere YLL ve YLD toplamından oluşmaktadır. Hastalıklara göre bu oran
incelendiğinde kanserlerde YLL kompenentinin en yüksek olduğu, bunu kardiyovasküler hastalıklar ve
maternal ve perinatal nedenlerin izlediği, YLD açısından ise en yüksek oranın kas-iskelet sistemi
hastalıklarında nöropsikiyatrik hastalıklarda olduğu görülmektedir.
364
Grafik 3.161 Türkiye Orta Bölgede Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
21,9%
6,4%
Perinatal Nedenler
8,7%
2,3%
11,9%
Kanserler
8,2%
2,3%
Yaralanmalar
14,1%
Enfeksiyon Hast.
9,2%
3,4%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,4%
4,4%
Diabetes Mellitus
1,8%
4,1%
Türkiye Orta Bölgede toplam hastalık yükü 2,385,340 DALY’dir. Orta Bölgede erkeklerde
saptanan hastalık yükü toplam 1,251,407 DALY olarak hesaplanmıştır. Bu DALY’lerin %21,9’u
kardiyovasküler hastalıklar tarafından meydana gelirken %14,1’i yaralanmalar, %11,9’sini nöropsikiatrik
hastalıklar, %9,2’sini HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %8,7’sini perinatal nedenler,
%8,2’sini kanserler, %6,4’ünü solunum sistemi hastalıkları, %4,4’ünü sindirim sistemi hastalıkları ve
%4,1’ini kas-iskelet sistemi oluşturmaktadır. Orta Bölgede erkeklerdeki hastalık yükü Türkiye genelinden
farklılıklar göstermemektedir. Orta Bölgede de erkeklerde Türkiye genelinde olduğu gibi,
kardiyovasküler hastalıklar ve nöropsikiyatrik hastalıkların daha fazla hastalık yükü oluşturduğu, buna
karşın HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları ve perinatal nedenlerin hastalık yükü içerisinde daha
az bir yer kapladığı görülmektedir.
365
Grafik 3.162 Türkiye Orta Bölgede Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
Nedenler
10,7%
19,2%
6,5%
15,0%
5,8%
Kanserler
6,3%
2,5%
Yaralanmalar
6,2%
Enfeksiyon Hast.
11,1%
3,2%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,6%
Diabetes Mellitus
2,3%
4,3%
5,2%
Kadınlarda toplam hastalık yükü 1,133,934 DALY bulunmuştur. Toplam DALY’lerin %19,2’sini
kardiyovasküler hastalıklar, %11,1’ini HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %10,7’sini maternal
ve perinatal nedenler, %6,5’ini solunum sistemi hastalıkları, %6,3’ünü kanserler, %6,2’sini yaralanmalar,
%5,8’ini beslenme yetersizliğine bağlı hastalıklar, %5,2’sini kas-iskelet sistemi hastalıkları ve %4,3’ünü
sindirim sistemi hastalıkları oluşturmaktadır. DALY’lerin %2,5’lik bir bölümünü oluşturan, duyu organı
bozuklukları ile %2,3’lük bölümünü oluşturan Diabetes Mellitus hastalık yükleri oluşturma açısından
diğer önemli nedenlerdir.
Türkiye Orta Bölgede hastalık yükü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında Orta
Bölge’nin gelişmekte olan ülkelerle, gelişmiş ülkeler arasında bir yerde yer aldığı Grafik 3.163’de
görülmektedir (122).
366
Grafik 3.163 Türkiye Orta Bölgede DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
2000, Türkiye)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
10,3
13,9
12,8
12,3
40,1
Grup III
Grup II
Grup I
65,9
76,2
78,2
47,6
23,7
9,9
İç Anadolu
Orta
Bölgesi
Bölge
Avrupa
Birliği
Ülkeleri
9,0
Türkiye Orta Bölgenin toplam hastalık yükünün %23,7’si I. Grup hastalıklar tarafından oluşurken
bu gelişmekte olan ülkelerde %47,6 civarındadır. Orta Bölgede hastalık yükünün %65,9’unu II.grup
hastalıklar oluştururken bu oran diğer Avrupa ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde %76,2 ve %78,2, gelişmekte
olan ülkelerde %40,1’dir (122). Orta Bölgede hastalık yükünün %10,3’ünü III.grup hastalıklar
oluştururken bu oran diğer Avrupa ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde %13,9 ve %12,8, gelişmekte olan
ülkelerde %12,3’dür
3.5.4.3.1 Orta Bölge Yaş Gruplarına Göre DALY Dağılımları
Bu bölümde Orta Bölgede DALY’lerin 0-14, 15-59 ve 60 yaş ve üzeri yaş gruplarındaki
Tablo 3.211 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
5 Trafik Kazaları
6 Menenjit
7 Migren
8 Astım
9 Kızamık
1
2
%
29,6
10,0
8,8
5,8
2,5
2,0
1,7
1,6
1,5
1,5
Erkekler
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Trafik Kazaları
Menenjit
Astım
Tüberküloz
Migren
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
9,7 Enfeksiyonları
2,0 Migren
1,5 Menenjit
1,4 Astım
1,3 Demir eksikliği anemisi
%
29,3
10,4
8,4
6,1
2,3
2,1
2,0
1,8
1,6
1,3
367
0-14 yaş grubunda toplam DALY’ler içinde en önemli yüzdeyi %29,6’lık bir yüzde ile perinatal
nedenlerin aldığı görülmektedir. Bu oran erkek çocuklarda %29,9, kız çocuklarında ise %29,3’tür. İkinci
sırayı alan alt solunum yolu enfeksiyonlarının ise tüm DALY’lerin %10,0’unu oluşturduğu
görülmektedir. Bu yaş grubunda konjenital anomaliler %8,8 ile üçüncü sıradadır. İshalle seyreden
hastalıkların (toplamda %5,8, erkeklerde %5,5, kız çocuklarda %6,1) sıralamada dördüncü sırayı aldığı
görülmektedir.
Tablo 3.212 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
Toplam
Osteoartrit
Trafik Kazaları
işitme kayıpları
1
2
3
4
5
6
7
8
KOAH
%
8,3
7,0
5,3
4,7
3,0
2,8
Erkekler
Osteoartrit
Trafik Kazaları
%
10,7
6,0
4,8
4,5
4,3
3,0
2,4
2,5 KOAH
Şiddet
2,5
1,9 Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri
1,9 KOAH
1,9 Romatoid Arthrid
9
Şizofreni
Kadınlar
Osteoartrit
Maternal nedenler
%
9,8
5,6
5,4
4,5
4,5
4,1
2,8
2,3
2,3
2,1
15-59 yaş grubunda DALY dağılımları incelendiğinde %8,3’lük bir yüzdeyle iskemik kalp
hastalıklarının birinci sırayı aldığı görülmektedir. Bu yaş grubunda unipolar depresif bozukluklar ikinci
sırada (%7,0), serebrovasküler hastalıklar üçüncü sırada (%5,3) osteoartritler ise %4.7 ile dördüncü sırada
yer almaktadır. Erkeklerde bu sıralama iskemik kalp hastalıkları (%10,7), serebrovasküler hastalıklar
(%6,0) osteoartritler (%4,8) ve unipolar depresif bozukluklar (%4,5) iken kadınlarda sıralama %9,8 ile
unipolar depresif hastalıklar, iskemik kalp hastalıkları (%5,6), demir eksikliği anemisi (%5,4) ve
osteoartritler (%4,5) olarak dağılım göstermektedir.
Tablo 3.213 Türkiye Orta Bölgede DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri Grupta
1
2
3
Toplam
KOAH
%
20,7
16,1
8,5
%
20,9
16,3
11,3
Kadınlar
Diabetes mellitus
%
20,5
15,9
5,9
5,0
KOAH
5,8
3,9
Erkekler
KOAH
Kanseri
Diabetes mellitus
4
Diabetes mellitus
4,9
5
3,9
4,3
6
Alzheimer ve diğer Demanslar 3,2
3,5
Alzheimer ve diğer
Demanslar
7
Kanseri
2,8
3,0
Osteoartrit
3,0
8
2,6
2,8
2,9
9
Osteoartrit
2,5
2,4
işitme kayıpları
2,5
10
işitme kayıpları
2,5
2,1
2,3
Alzheimer ve diğer
Demanslar
işitme kayıpları
Osteoartrit
3,5
görülmektedir. Bu dağılım erkek ve kadınlarda sırasıyla %20,9 ve %20,5’dir. Toplamda %16,1’lik bir
yüzde ile serebrovasküler hastalıklar sıralamada ikinci sırada yer almaktadır.KOAH toplamda %8,5 ile
üçüncü sırada yer alırken, erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri sıralamada dördüncü sırada
bulunmaktadır (%5,0). Bu yaş grubunda hastalık yükü oluşturan diğer önemli olan hastalıklar diabetes
mellitus (%4,9) ve hipertansif kalp hastalığı (%3,9).
368
3.5.4.4 Kuzey Bölge DALY Dağılımları
Türkiye Kuzey Bölgede erkek ve kadınlarda ve farklı yaş gruplarındaki dağılımları sunulacaktır.
Türkiye Kuzey Bölgede tüm hastalıklara bağlı DALY’lerin ve bu hastalıkların neden oldukları
toplam hastalık yüküne oranları Tablo 3.214-3.215 arasında sunulmaktadır.
Tablo 3.214 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
DALY nedenleri
Perinatal Nedenler
KOAH
Osteoartritler
Diabetes Mellitus
Trafik Kazaları
Trakea, Bronş ve Akciğer Hastalığı
Astım
Maternal nedenler
Şiddet
Toplam DALY ler (%)
9,8
7,5
7,1
3,8
3,4
3,3
3,1
2,3
2,0
2,0
2,0
1,9
1,8
1,4
1,3
1,3
1,1
1,0
1,0
1,0
Kuzey Bölgede ilk neden %9,8 ile iskemik kalp hastalığıdır.
369
Tablo 3.215 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal Nedenler
KOAH
Osteoartritler
Trafik Kazaları
Trakea, Bronş ve Akciğer Hastalığı
Diabetes mellitus
Alkol Kullanıma Bağlı Bozukluklar
Şiddet
Astım
Tüberküloz
Lösemi
%
11,1
7,5
7,3
3,7
3,5
3,1
2,7
2,5
2,2
2,1
2,0
1,9
1,8
1,6
1,6
1,5
1,2
1,2
1,1
1,1
Kadınlar
Perinatal Nedenler
Osteoartritler
KOAH
Diabetes mellitus
Maternal nedenler
Meme Kanseri
Trafik Kazaları
Romatoid Arthrid
Astım
%
8,5
7,8
6,8
5,2
3,7
3,2
3,1
3,1
2,6
2,1
1,9
1,8
1,7
1,6
1,3
1,3
1,3
1,3
1,2
1,1
Erkeklerde %11,1, kadınlarda ise %8,5 ile iskemik kalp hastalığı ilk sıradadır. Erkeklerde ikinci
sırada serebrovasküler hastalıklar %7,5’lik bir yüzdeyle yer alırken, kadınlarda perinatal nedenler %7,8
ile ikinci sırayı almaktadır. Erkeklerde üçüncü sırada %7,3 ile perinatal nedenler yer alırken, kadınlarda
üçüncü sırayı %6,8 ile serebrovasküler hastalıklar almaktadır.
Gafik 3.164 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
180,0
160,0
16,2
23,1
112,4
116,6
9,6
DALY/1000 Kişi
140,0
120,0
100,0
108,4
80,0
40,0
0,0
Grup II
Grup I
60,0
20,0
Grup III
37,1
Karadeniz
Kuzey
Bölge
33,3
Erkek
40,9
Kadın
Grup I:
hastalıklar
370
Grafik 3.164’de Kuzey Bölgesinde hastalık yükünün cinsiyete ve hastalık gruplarına göre
dağılımı DALY/1000 kişi olarak sunulmaktadır. Türkiye Kuzey Bölgesinde toplam hastalık yükü 165,8
DALY/1000 kişidir. Bu toplamın, 37,1 DALY/1000 kişilik bölümünü I. Grup hastalıklar, 112,4
DALY/1000 kişilik bölümünü II. Grup hastalıklar, 16,2 DALY/1000 kişilik bölümünü ise III. Grup
hastalıklar oluşturmaktadır. Erkeklerde toplam hastalık yükü 172,9 DALY/1000 kişidir. Hastalık
gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 33,3 DALY/1000 kişi, 116,6 DALY/1000 kişi ve 23,1 DALY/1000
kişidir. Kadınlarda toplam hastalık yükü 158,8 DALY/1000 kişidir. Hastalık gruplarına göre dağılımı ise
sırasıyla 40,9 DALY/1000 kişi, 108,4 DALY/1000 kişi ve 9,6 DALY/1000 kişi olarak hesaplanmıştır.
Türkiye ulusal düzeyde hastalık yükü 159.3 DALY/1000 kişi iken Kuzey Bölgede biraz daha yüksek
olduğu (165,8 DALY/1000 kişi) görülmektedir. Ulusal düzeyde erkeklerde toplam hastalık yükü 164.9
DALY/1000 kişi, Kuzey Bölgede ise 172,9 DALY/1000 kişidir. Bu değerler kadınlar açısından
değerlendirildiğinde ise ulusal düzeyde kadınlarda hastalık yükü 153.6 DALY/1000 kişi olarak
hesaplanmışken, Kuzey Bölgede bu değerin 158,8 DALY/1000 kişi olduğu görülmektedir.
Tablo 3.216 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY/1000 Kişi Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve
Hastalık
0-4
5-14 15-29 30-44
45-59 60-69 70-79
80 ve
Grupları
üzeri
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
250,1
79,7
11,7
24,0
11,7
66,8
10,8
106,6
12,1
203,8
15,0
328,5
15,4
402,2
19,2
433,0
20,6
18,6
36,2
21,8
16,8
12,6
9,5
8,4
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
244,5
74,3
13,7
22,4
29,1
62,6
21,6
97,2
19,6
172,5
29,6
262,4
18,8
373,7
21,2
417,0
14,9
10,8
11,1
9,3
7,2
4,2
3,2
4,2
Toplam
Erkekler
Kadınlar
350,4
54,3
114,7
139,2
232,7
356,1
427,1
460,7
333,7
46,9
102,8
128,2
199,3
296,3
395,7
442,4
Tablo 3.216 ve Grafik 3.165’de Kuzey Bölgesinde DALY/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
saptanmıştır. 15-29 yaş grubunda bu değerler sırasıyla 114,7 DALY/1000 kişi ve 102,8 DALY/1000
kişiye inerken, 30-44 yaş grubunda 139,2 DALY/1000 kişi ve 128,2 DALY/1000 kişi olarak saptanmıştır.
45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar yükselmekte ve erkeklerde saptanan hastalık yükü 232,7
kadınlarda da 395,7 DALY/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise erkeklerde 460,7
DALY/1000 kişi, kadınlarda 442,4 DALY/1000 kişi hastalık yükü saptanmıştır.
371
Grafik 3.165 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı
500,0
450,0
400,0
DALY/1000 Kişi
350,0
300,0
Erkek
250,0
Kadın
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.166 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
180.000
160.000
140.000
120.000
100.000
Grup III
DALY Sa yısı
Grup II
80.000
Grup I
60.000
40.000
20.000
0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
Ya ş Grupla rı
60-69
70-79
80+
Grup I:
hastalıklar
372
Grafik 3.166’da Kuzey Bölgede yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak DALY
dağılımları verilmektedir. 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü’nün 123,107’si I. Grup hastalıklar
tarafından oluşurken, 38,354’ü II.grup hastalıklar, 8870’i ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana
gelmektedir. 15- 29 yaş grubunda ise 169,487 DALY olarak hesap edilen toplam hastalık yükünün 32,358
I. Grup hastalıklar (erkeklerde 8812, kadınlarda 23,547 DALY) 100,950 (50,308 erkeklerde, 50,642
DALY kadınlarda) II.grup hastalıklar, 36,179’unu ise III. Grup hastalıklar oluşturmaktadır. 30-44 yaş
grubundaki toplam 157,076 DALY’nin 19,036’sını I. Grup hastalıklar, 119,760’ını II.grup, 18,280’ini ise
III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 45-59 yaş grubunda bu değerler; 12,333, 145,737 ve
9,244 DALY’dir. 60-69 yaş grubunda bu dağılım sırasıyla 9004, 117,209 ve 3,290 DALY iken, 70-79 yaş
grubunda I grup hastalıklar 3,528, II.grup hastalıklar 78,516, III.grup hastalıklar ise 1202’dur. 80 ve üzeri
yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup hastalıklar için 1,128 DALY iken II.grup hastalıklar için
23,301, III. Grup hastalıklar için ise 318 DALY’dir.
Tablo 3.217 Türkiye Kuzey Bölgesinde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre
Hastalıklar
Kardiyovasküler
Nöropsikiatrik
HIV/AIDS Hariç
Diğer Enfeksiyon
Hastalıkları
Yaralanmalar
Kanserler
Solunum Sistemi
Hastalıkları
Kas-iskelet Sistemi
Sindirim Sistemi
Beslenme
Hastalıklar
Diğer II.Grup
Duyu Organ
Bozuklukları
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
HIV/AIDS
Toplam
Toplam
YLL
YLD
Yüzde
Yüzde
Yüzde
21,71 186.142 35,03 35.003
8,20
14,22
7.957
1,50 113.357 26,56
10,27 75.577 14,22 19.487
4,57
Toplam
Erkek
DALY Yüzde DALY Yüzde
221.146 23,08 119.991 24,38
121.315 12,66 55.046 11,18
95.064 9,92 47.227 9,60
Kadın
DALY
101.155
66.269
47.837
93.837
82.190
68.141
64.655
9,79
8,58
7,11
6,75
65.725
36.045
39.005
33.489
13,35
7,32
7,93
6,80
28.112
46.144
29.136
31.166
6,03
9,90
6,25
6,69
51.316
62.104
63.104
27.854
9,66
11,69
11,88
5,24
42.521
20.086
5.037
36.801
9,96
4,71
1,18
8,62
44.373
40.805
37.156
4,63
4,26
3,88
20.117
20.382
11.287
4,09
4,14
2,29
24.255
20.422
25.870
5,21
4,38
5,55
159
18.013
6.188
0,03
3,39
1,16
44.214
22.792
30.968
10,36
5,34
7,26
28.642
24.140
2,99
2,52
14.978
11.731
3,04
2,38
13.664
12.409
2,93
2,66
12.516
4
2,36
0,00
16.126
24.136
3,78
5,66
21.789
14.667
169
2,27
1,53
0,02
9.694
7.279
151
1,97
1,48
0,03
12.094
7.389
19
2,60
1,59
0,00
10.395
9.942
47
1,96
1,87
0,01
11.393
4.725
123
2,67
1,11
0,03
Kuzey Bölgesinde toplam DALY 958,088’dir. Belirlenen bu hastalık yükünün 221.146
DALY’sinin kardiyovasküler hastalıklara bağlı olduğu, bunu nöropsikiatrik hastalıkların 121.315 DALY
ile izlediğini daha sonraki sıraları ise 95.064 ile HIV, AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıklarının ve
93.837 ile yaralanmaların aldığı görülmektedir. Grafik 3.167’de Kuzey Bölgesinde temel hastalık
gruplarının cinsiyete göre dağılımları verilmektedir.
373
Grafik 3.167 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Kanserler
Erkek
Kadın
Diabetes Mellitus
Genitoüriner Hast.
-
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
Toplam DALY
Grafik 3.167’de görüldüğü üzere, DALY’lerin en büyük nedeni her iki cinsiyettede
kardiyovasküler hastalıklardır. Bunu nöropsikiatrik hastalıklar, HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyonlar,
yaralanmalar, maternal ve perinatal nedenler ve kanserler izlemektedir. Kuzey Bölgede hastalıkların
dağılımı diğer bölgelerden çok büyük farklılıklar göstermemesine rağmen kardiyovasküler hastalıklar ve
solunum sistemi hastalıklarının diğer bölgelere göre daha fazla hastalık yükü oluşturduğu görülmektedir.
374
Grafik 3.168 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Nöropsikiatrik
Kardiyovasküler
Solunum Sist. Hast.
Kanserler
Duyu organları
Diğer II.grup
Sindirim sistemi
YLL
YLD
Kas-iskelet sistemi
Diabetes Mellitus
Genitoüriner
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
DALY/1000 Kişi
Hastalıklara göre YLL ve YLD oranları incelendiğinde kanserlerde YLL kompenentinin en
yüksek olduğu, bunu kardiyovasküler hastalıklar ve maternal ve perinatal nedenlerin izlediği, YLD
açısından ise en yüksek oranın kas-iskelet sistemi hastalıklarında nöropsikiyatrik hastalıklarda olduğu
görülmektedir.
375
Grafik 3.169 Türkiye Kuzey Bölgesinde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık
Erkeklerde toplam DALY: 492.147
24,4%
Perinatal Nedenler
7,3%
11,2%
Yaralanmalar
13,4%
6,8%
2,3%
Kanserler
7,9%
2,4%
Enfeksiyon Hast.
9,6%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,5%
Diabetes Mellitus
2,0%
3,0%
4,1%
4,1%
Türkiye’de Kuzey Bölgesinde toplam hastalık yükü 958.088 olarak hesaplanmıştır. Bu bölgede
erkeklerde saptanan hastalık yükü toplam 492,147 DALYdir. Bu DALY’lerin %24,4’u kardiyovasküler
hastalıklar tarafından meydana gelirken %13,4’ünü yaralanmalar, %11,2’sini nöropsikiatrik hastalıklar,
%9,6’sını HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %7,9’unu kanserler, %7,3’ünü perinatal
nedenler, %6,8’ini solunum sistemi hastalıkları, %4,1’ini kas-iskelet sistemi ve sindirim sistemi
hastalıkları oluşturmaktadır. Kuzey Bölgesinde erkeklerdeki hastalık yükü Türkiye genelinden bazı
farklılıklar göstermektedir. Türkiye genelinde kardiyovasküler hastalıklar erkeklerdeki hastalık yükünün
%20,5’ini oluştururken, yaralanmalar %14,7’sini, %10,4’ünü HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon
hastalıkları ve %8,8’ini perinatal nedenler oluşturmaktadır. Kuzey Bölgede ise kardiyovasküler
hastalıkların (%24,4) Türkiye genelinden daha fazla bir hastalık yükü oluşturduğu görülmektedir.
376
Grafik 3.170 Türkiye Kuzey Bölgesinde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık
Gruplarına Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Kadınlarda toplam DALY: 465.941
Nedenler
9,9%
21,7%
6,7%
14,2%
5,6%
Yaralanmalar
6,0%
Kanserler
6,3%
Enfeksiyon Hast.
10,3%
2,7%
HIV/AIDS
0,0%
2,9%
Genitoüriner Hast.
1,6%
Diabetes Mellitus Kas-iskelet Sistemi Hast.
2,6%
5,2%
4,4%
Kuzey Bölgesinde kadınlarda toplam hastalık yükü 465.941 DALY bulunmuştur. Toplam
DALY’lerin %21,7’sini kardiyovasküler hastalıklar, % 14,2’sini nöropsikiyatrik hastalıklar, %10,3’unu
HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %9,9’unu maternal ve perinatal nedenler, %6,7’sini
solunum sistemi hastalıkları, %6,3’ünü kanserler, %6’sını yaralanmalar, %5,6’sını beslenme
yetersizliğine bağlı hastalıklar, %5,2’sini kas-iskelet sistemi hastalıkları ve %4,4’ünü sindirim sistemi
hastalıkları oluşturmaktadır. DALY’lerin %2,6’lık bir bölümünü oluşturan Diabetes Mellitus ve %2,7’lik
bölümünü oluşturan duyu organları bozuklukları diğer önemli nedenlerdir.
377
Grafik 3.171 Türkiye Kuzey Bölgede DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
2000, Türkiye)
100%
9,8
13,9
12,8
12,3
80%
40,1
60%
Grup III
67,8
76,2
Grup II
78,2
40%
Grup I
47,6
20%
22,4
9,9
0%
Karadeniz
Kuzey
Bölgesi
Bölge
Avrupa
Birliği
Ülkeleri
9,0
Gelişmiş
Ülkeler
Gelişmekte
Olan Ülkeler
Grup I:
hastalıklar
Türkiye Kuzey Bölgesinde hastalık yükü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında
Kuzey Bölge’nin gelişmekte olan ülkelerle benzerlik gösterdiği görülmektedir.
Türkiye Kuzey Bölgesinin toplam hastalık yükünün %22,4’ünü I. Grup hastalıklar oluştururken,
bu gelişmekte olan ülkelerde %47,6 civarındadır (122). Türkiye Kuzey Bölgede hastalık yükünün %67,8’i
II.grup hastalıklar tarafından meydana gelirken bu oran diğer Avrupa ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde
%76,2-78,2, gelişmekte olan ülkelerde %40,1’dir. Türkiye Kuzey Bölgede hastalık yükünün %9,8’i
III.grup hastalıklar tarafından meydana gelirken bu oran diğer Avrupa Birliği ülkeleri ve gelişmiş
ülkelerde %13,9 ve %12,8, gelişmekte olan ülkelerde %12,3’dür. Görüldüğü üzere Kuzey Bölge hastalık
yükü değerlendirmesi açısından gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin dağılımından oldukça farklılık
göstermektedir.
3.5.4.4.1. Türkiye Kuzey Bölge Yaş Gruplarına Göre DALY dağılımları
Bu bölümde Kuzey Bölgede DALY’lerin 0-14, 15-59 ve 60 yaş ve üzeri yaş gruplarındaki
378
Tablo 3.218 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
Toplam
2 Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
5 Trafik Kazaları
6 Menenjit
7 Kızamık
8 Migren
10 Astım
% Erkekler
Alt Solunum Yolu
2,1 Menenjit
2,0 Kızamık
1,6 Astım
1,6 Migren
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
2,1 Migren
2,0 Kızamık
1,6 Menenjit
1,5 Astım
%
29,3
10,1
8,1
6,6
2,3
2,2
2,1
2,0
1,8
1,7
0-14 yaş grubunda toplam DALYler içinde en önemli yüzdeyi %27,8’lik bir yüzde ile perinatal
nedenlerin aldığı görülmektedir. Bu oran erkek çocuklarda %26,5, kız çocuklarında ise %29,3’dür. İkinci
sırayı alan Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları ise tüm DALY’lerin %10,2’sini oluşturduğu görülmektedir.
Bu yaş grubunda Konjenital Anomaliler (toplamda %8,3, erkeklerde %8,6, kız çocuklarda %8,1) üçüncü
sırada ve ishalle seyreden hastalıkların ise (%6,7, erkeklerde %6,7, kız çocuklarda %6,6) sıralamada
dördüncü sırayı aldıkları görülmektedir.
Tablo 3.219 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
Toplam
Osteoartrit
%
9,1
6,9
5,6
4,8
2,8
6
Trafik Kazaları
2,6
7
KOAH
2,6
8
kayıpları
2,5
9
Diabetes mellitus
10 Romatizmal Kalp Hastalığı
Erkekler
Osteoartrit
Trafik Kazaları
Bozukluklar
kayıpları
%
11,9
6,4
4,9
4,4
3,7
Kadınlar
Osteoartrit
%
9,6
6,2
5,2
4,8
4,7
2,9
Maternal nedenler
3,9
2,5
KOAH
3,1
Şiddet
2,5
2,5
2,0
KOAH
2,1
kayıpları
2,4
1,9
Kanseri
2,0
Diabetes mellitus
2,1
15-59 yaş grubunda DALY dağılımları incelendiğinde erkeklerde ve toplamda sırasıyla
%11,9’luk ve %9,1’lik yüzdelerle iskemik kalp hastalıklarının birinci sırayı aldığı görülmektedir. Bu
grupta kadınlarda birinci sırayı %9,6 ile unipolar depresif hastalıklar alırken bu neden toplamda %6,9 ile
ikinci sıradadır. Serebrovasküler hastalıklar üçüncü sırada (%5,6) osteoartritler (%4,8) ise dördüncü
sırada yer almaktadır. Erkeklerde bu sıralama iskemik kalp hastalıkları (%11,9), serebrovasküler
hastalıklar (%6,4), osteoartritler (%4,9) biçimindedir. Kadınlarda bu sıralama %9,6 ile unipolar depresif
hastalıklar, iskemik kalp hastalıkları (%6,2), demir eksikliği anemisi (%5,2) biçimindedir.
379
Tablo 3.220 Türkiye Kuzey Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
1
2
3
Toplam
KOAH
%
20,7
16,3
8,4
4
Diabetes mellitus
4,9
5
3,9
Erkekler
KOAH
Kanseri
Diabetes mellitus
6
3,2
7
Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri 2,7
8
2,7
9
Osteoartrit
2,5
Alzheimer ve diğer
2,8
demanslar
2,4
işitme kayıpları
10
kayıpları
2,4
Osteoartrit
%
20,8
16,7
11,2
Kadınlar
KOAH
%
20,5
16,0
5,8
4,8
Diabetes mellitus
5,8
3,9
Alzheimer ve diğer
demanslar
Osteoartrit
4,3
2,8
2,1
3,6
2,9
2,5
kayıpları
2,4
görülmektedir. Bu dağılım erkek ve kadınlarda %20,8 ve %20,5’dir. Toplamda %16,3’lük, erkeklerde
%16,7’lik ve kadınlarda %16,0’lık yüzde ile serebrovasküler hastalıklar sıralamada ikinci sırada yer
almaktadır. Üçüncü sırada toplamda ve her iki cinsiyette KOAH yer almaktadır (toplamda %8,4;
erkeklerde %11,2; kadınlarda %5,8). Toplamda dördüncü sırada diabetes mellitus (%4,9) yer alırken
erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri (%4,8), kadınlarda yine diabetes mellitus (%5,8)
bulunmaktadır.
3.5.4.5 Doğu Bölgesi DALY Dağılımları
Türkiye Doğu Bölgesinde erkek ve kadınlarda, farklı yaş gruplarındaki dağılımları sunulmaktadır.
Tablo 3.221 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
DALY nedenleri
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
Osteoartritler
KOAH
Maternal nedenler
Astım
Diabetes Mellitus
Tüberküloz
Düşmeler
Menenjit
Migren
Toplam DALY ler (%)
15,0
6,2
4,2
4,1
3,9
3,3
3,2
2,5
2,2
2,1
1,9
1,4
1,3
1,3
1,2
1,2
1,2
1,1
1,0
1,0
Doğu Bölgede ilk neden %15,0 ile perinatal nedenlerdir.
380
Tablo 3.222 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 20 Hastalığın Cinsiyete Göre %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Erkekler
Perinatal Nedenler
Trafik Kazaları
Osteoartritler
KOAH
%
14,8
6,4
4,9
4,1
4,0
3,6
3,1
2,2
2,1
2,0
Kadınlar
Perinatal Nedenler
Maternal Nedenler
Osteoartritler
%
15,2
5,9
4,5
4,1
3,7
3,6
3,4
3,0
3,0
2,1
Tüberküloz
Astım
Düşmeler
Menenjit
Diabetes Mellitus
Şiddet
Lösemi
1,5
1,5
1,3
1,3
1,2
1,2
1,2
1,2
1,1
1,1
KOAH
Trafik Kazaları
Migren
Diabetes Mellitus
Astım
Romatoid Arthrid
Düşmeler
Menenjit
1,8
1,7
1,4
1,4
1,3
1,2
1,2
1,2
1,1
1,0
Erkeklerde %14,8 ile, kadınlarda %15,2 ile perinatal nedenler ilk sıradadır. İkinci sırada alt
solunum yolu enfeksiyonları (%6,4 ve %5,9), üçüncü sırada erkeklerde iskemik kalp hastalığı (%4,9),
kadınlarda unipolar depresif bozukluklar (%4,5) bulunmaktadır.
DALY/1000 Kişi
Grafik 3.172 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’lerin Hastalık Gruplarına ve Cinsiyete Göre
200,0
180,0
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
21,1
28,3
98,7
100,0
74,5
Doğu
Doğuve
Güneydoğu
Bölge
Anadolu
68,8
Erkek
13,4
97,4
80,5
Grup III
Grup II
Grup I
Kadın
Grup I:
hastalıklar
381
Grafik 3.172’de Doğu Bölgesinde hastalık yükünün cinsiyete ve hastalık gruplarına göre dağılımı
DALY/1000 kişi olarak sunulmaktadır. Türkiye Doğu Bölgesinde toplam hastalık yükü 194,3
DALY/1000 kişidir. Bu toplamın, 74,5 DALY/1000 kişilik kısmını I. Grup hastalıklar, 98,7 DALY/1000
kişilik kısmını II. Grup hastalıklar, 21,1 DALY/1000 kişilik kısmını ise III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır. Erkeklerde toplam hastalık yükü 197,1 DALY/1000 kişidir. Hastalık gruplarına göre
dağılımı ise sırasıyla 68,8, 100,0 ve 28,3 DALY/1000 kişidir. Kadınlarda toplam hastalık yükü 191,2
DALY/1000 kişidir. Hastalık gruplarına göre dağılımı ise sırasıyla 80,5, 97,4 ve 13,4 DALY/1000 kişi
olarak hesaplanmıştır. Türkiye ulusal düzeyde hastalık yükü 159.3 DALY/1000 kişi iken Doğu
Bölgesi’nde daha yüksek olduğu (194,3 DALY/1000 kişi) görülmektedir. Ulusal düzeyde erkeklerde
toplam hastalık yükü 164.9 DALY/1000 kişi, Doğu Bölgesi’nde ise 197,1 DALY/1000 kişidir. Bu
değerler kadınlar açısından değerlendirildiğinde ise ulusal düzeyde kadınlarda hastalık yükü 153,6
DALY/1000 kişi olarak hesaplanmışken, Doğu Bölgesi’nde bu değerin 191,2 DALY/1000 kişi olduğu
görülmektedir.
Tablo 3.223 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY Değerlerinin Hastalık Gruplarına, Yaşa ve Cinsiyete
Hastalık
Grupları
Erkekler
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Kadınlar
I. Grup
II. Grup
III. Grup
Toplam
Erkekler
Kadınlar
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80 ve
üzeri
403,3
106,3
28,3
20,0
32,2
24,8
15,0
73,5
36,1
13,1
118,4
23,8
15,5
212,8
26,1
16,3
297,4
25,2
16,0
406,7
6,2
17,4
443,8
7,6
397,0
96,9
24,7
33,4
41,3
78,0
32,2
102,3
24,3
177,3
31,7
265,1
20,4
409,7
20,1
448,2
19,7
15,1
12,0
8,9
12,7
16,4
3,1
3,5
537,9
77,1
124,6
155,3
254,4
338,9
428,9
468,7
513,5
73,2
131,3
143,4
214,3
313,2
433,3
471,9
Tablo 3.223 ve Grafik 3.173’de Doğu Bölgesinde DALY/1000 kişilerin yaş gruplarına ve
saptanmıştır.15-29 yaş grubunda bu değerler sırasıyla 124,6 DALY/1000 kişi ve 131,3 DALY/1000
kişiye inerken, 30-44 yaş grubunda 155,3 DALY/1000 kişi ve 143,4 DALY/1000 kişi olarak saptanmıştır.
45-59 yaş grubunda bu değerler tekrar yükselmekte ve erkeklerde saptanan hastalık yükü 254,4
kadınlarda da 433,3 DALY/1000 kişiye çıkmaktadır. 80 yaş ve üzeri grupta ise hastalık yükü, erkeklerde
468,7 DALY/1000 kişi, kadınlarda ise 471,9 DALY/1000 kişi olarak saptanmıştır.
382
Grafik 3.173 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY Değerlerinin Yaşa ve Cinsiyete Göre
Dağılımı
600,0
500,0
DALY/1000 Kişi
400,0
Erkek
300,0
Kadın
200,0
100,0
0,0
0-4
5-14
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Yaş Grupları
Grafik 3.174 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY Sayılarının Hastalık Gruplarına ve Yaş Gruplarına
1 .000. 000
900.000
800.000
700.000
600.000
D A L Y S a y ı sı
G ru p III
500.000
G ru p II
400.000
G oup I
300.000
200.000
100.000
0
0 -4
5 -1 4
1 5 -2 9
3 0 -4 4
4 5 -5 9
6 0 -6 9
7 0 -7 9
80+
hastalıklar
383
Grafik 3.174’de Doğu Bölgesinde yaş grupları ve hastalık gruplarına göre mutlak DALY
dağılımları verilmektedir. 0-4 yaş grubunda toplam hastalık yükü’nün 719,450’si I. Grup hastalıklar
tarafından oluşurken 182,940’ı II.grup hastalıklar, 43,421 ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana
111,580’i I. Grup hastalıklar (erkeklerde 31,272, kadınlarda 80,309 DALY) 305,206 ( 153,479
erkeklerde, 151,727 DALY kadınlarda) II.grup hastalıklar, 98,675’i ise III. Grup hastalıklar
oluşturmaktadır. 30-44 yaş grubundaki toplam 312,677 DALY’nin 46,887’sini I. Grup hastalıklar,
231,207’sini II.grup, 34,583’ünü ise III. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmiştir. 45-59 yaş
grubunda bu değerler; 22,697, 221,426 ve 21,977 DALY’dir. 60-69 yaş grubunda bu dağılım sırasıyla
12,180, 141,559 ve 10,450 DALY iken, 70-79 yaş grubunda I grup hastalıklar 4,287, II.grup hastalıklar
95,412, III.grup hastalıklar ise 1074’dur. 80 ve üzeri yaş grubunda ise toplam hastalık yükü I.grup
hastalıklar için 1211 DALY iken II.grup hastalıklar için 28,630, III. Grup hastalıklar için ise 343
DALY’dir. Görüldüğü üzere 0-4 yaş grubunda DALY’i oluşturan en önemli hastalıklar I. Grup hastalıklar
arasında yer alırken, yaş ilerledikçe bu II.grup hastalıklara doğru kaymaktadır. Dağılımlar Türkiye
genelinden farklılıklar göstermektedir. I.gruptaki hastalıklara bağlı hastalık yükü Türkiye geneli ve diğer
bölgelere göre daha fazladır.
Tablo 3.224 Türkiye Doğu Bölgesinde Temel Hastalık Gruplarının YLL, YLD ve Cinsiyete Göre
Hastalıklar
HIV/AIDS Hariç
Diğer Enfeksiyon
Hastalıkları
Nöropsikiatrik
Kardiyovasküler
Yaralanmalar
Solunum Sistemi
Hastalıkları
Kanserler
Beslenme
Hstalıklar
Diğer II.Grup
Sindirim Sistemi
Kas-iskelet Sistemi
Duyu Organ
Bozuklukları
Genitoüriner
Diabetes Mellitus
HIV/AIDS
Toplam
Toplam
Toplam
Erkek
Kadın
YLL
YLD
DALY Yüzde DALY Yüzde DALY Yüzde
Yüzde
Yüzde
452.120 17,38 231.185 17,00 220.935 17,80 382.218 25,19 69.903
6,45
426.806
329.751
323.076
281.916
137.700
16,41
12,68
12,42
10,84
5,29
201.749
151.916
183.360
195.241
71.117
14,84 225.057 18,13
11,17 177.835 14,33
13,49 139.716 11,26
14,36 86.674 6,98
5,23 66.584 5,36
374.504
19.632
266.879
142.429
54.515
24,68
1,29
17,59
9,39
3,59
52.302
310.119
56.197
139.486
83.185
4,83
28,63
5,19
12,88
7,68
123.247
117.557
4,74
4,52
76.169
41.337
5,60
3,04
47.079
76.220
3,79
6,14
114.495
33.021
7,54
2,18
8.753
84.536
0,81
7,81
112.356
92.677
92.467
42.100
4,32
3,56
3,56
1,62
61.567
49.680
42.172
20.915
4,53
3,65
3,10
1,54
50.789
42.996
50.296
21.186
4,09
3,46
4,05
1,71
49.979
39.084
595
96
3,29
2,58
0,04
0,01
62.377
53.593
91.872
42.004
5,76
4,95
8,48
3,88
34.905
33.672
312
1,34
1,29
0,01
16.858
15.989
263
1,24
1,18
0,02
18.047
17.682
49
1,45
1,42
0,00
23.291
16.874
0
1,53
1,11
0,00
11.614
16.797
312
1,07
1,55
0,03
Doğu Bölgesinde toplam DALY 2,600,662. Belirlenen bu hastalık yükünün 452.120 ile HIV,
AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıklarına bağlı olduğu, bunu 426.806 DALYile maternal ve perinatal
nedenlerin izlediği nöropsikiatrik hastalıkların ise 329.751 DALY ile üçüncü sırayı aldığı görülmektedir.
Grafik 3.175’de Doğu Bölgesi’nde temel hastalık gruplarının cinsiyete göre dağılımları verilmektedir.
384
Grafik 3.175 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara ve Cinsiyete Göre Dağılımı
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Kanserler
Erkek
Kadın
Diabetes Mellitus
Genitoüriner Hast.
-
50.000
100.000 150.000 200.000
250.000 300.000 350.000 400.000 450.000 500.000
Toplam DALY
Grafik 3.175’de görüldüğü üzere, DALY’lerin en büyük nedeni her iki cinsiyettede HIV ve AIDS
hariç diğer enfeksiyon hastalıklarıdır. Maternal ve perinatal nedenler HIV ve AIDS hariç diğer enfeksiyon
hastalıklarını izlemekte, kardiyovasküler hastalıklar, nöropsikiyatrik hastalıklarla birlikte maternal ve
perinatal nedenlerden sonra hastalık yükünü oluşturmaktadır. Bu dağılım Türkiye geneli ve diğer
bölgelerden tamamen farklıdır. Türkiye geneli ve diğer bölgelerde kardiyovasküler hastalıklar ve
nöropsikiatrik hastalıklar en önemli hastalık yükünü oluşturan hastalıklar iken Doğu Bölgede bu
hastalıklar HIV ve AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıklarından sonra gelmektedir.
Grafik 3.176 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’lerin Temel Hastalıklara, YLL ve YLD Oranlarına
Göre Dağılımı (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000,Türkiye)
HIV/AIDS
Yaralanmalar
Nöropsikiatrik
Kardiyovasküler
Solunum Sist. Hast.
Kanserler
Duyu organları
Diğer II.grup
Sindirim sistemi
Kas-iskelet sistemi
YLL
Diabetes Mellitus
YLD
Genitoüriner
0
5
10
15
20
25
30
35
40
DALY/1000 Kişi
385
DALY’ ler bilindiği üzere YLL ve YLD toplamından oluşmaktadır. Hastalıklara göre bu oran
incelendiğinde kanserlerde YLL kompenentinin en yüksek olduğu, bunu Doğu Bölgede maternal ve
perinatal nedenlerin izlediği, YLD açısından ise en yüksek oranın kas-iskelet sistemi hastalıklarında ve
nöropsikiatrik hastalıklarda olduğu görülmektedir.
Grafik 3.177 Türkiye Doğu Bölgesinde Erkeklerde DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
5,2%
3,0%
13,5%
Perinatal Nedenler
14,8%
Kanserler
5,6%
1,5%
4,5%
11,2%
3,7%
3,1%
Yaralanmalar
14,4%
Diabetes Mellitus
1,2%
Enfeksiyon Hast.
17,0%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,2%
Doğu Bölgede toplam hastalık yükü 2.600.662 olarak hesaplanmıştır. Doğu Bölge için erkeklerde
saptanan hastalık yükü toplam 1,359,517 DALYdir. Bu DALY’lerin %17’i HIV/AIDS hariç diğer
enfeksiyon hastalıkları tarafından meydana gelirken, %14,8’ini perinatal nedenler, %14,4’ünü
yaralanmalar, %13,5’ü kardiyovasküler hastalıklar, %11,2’sini nöropsikiyatrik hastalıklar, %5,6’sını
kanserler, %5,2’sini solunum sistemi hastalıkları, %3,7’sini sindirim sistemi hastalıkları ve %3,1’ini kasiskelet sistemi hastalıkları oluşturmaktadır.
386
Grafik 3.178 Türkiye Doğu Bölgesinde Kadınlarda DALY Nedenlerinin Temel Hastalık Gruplarına
5,4%
6,1%
11,3%
Kanserler
3,8%
Nedenler
18,1%
1,7%
14,3%
4,1%
3,5%
Kas-iskelet Sistemi Has
4,1%
Yaralanmalar
7,0%
Diabetes Mellitus
1,4%
Enfeksiyon Hast.
17,8%
HIV/AIDS
0,0%
Genitoüriner Hast.
1,5%
Kadınlarda toplam hastalık yükü 1,241,144 DALY bulunmuştur. Toplam DALY’lerin %18,1’ini
maternal ve perinatal nedenler, %17,8’ini HIV/AIDS hariç diğer enfeksiyon hastalıkları, %11,3’ünü
kardiyovasküler hastalıklar, %7’sini yaralanmalar, %6,1’ini beslenme yetersizliğine bağlı hastalıklar,
%5,4’ünü solunum sistemi hastalıkları, %4,1’ini kas-iskelet sistemi hastalıkları, %3,8’ini kanserler ve
%3,5’ini sindirim sistemi hastalıkları oluşturmaktadır. Görüldüğü üzere kadınların hastalık yükü de
Türkiye’nin diğer bölgelerinden oldukça farklıdır. Türkiye genelinde tüm hastalık yükünün %20,5’ini
oluşturan kardiyovasküler hastalıklar Doğu Bölgede ancak %11,3’ünü oluşturmaktadır.
387
Grafik 3.179 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY Nedenlerinin Hastalık Gruplarına Göre Yüzde
2000, Türkiye)
100%
10,8
13,9
12,8
12,3
80%
60%
40,1
50,8
Grup III
76,2
Grup II
78,2
Grup I
40%
20%
0%
47,6
38,3
Doğuve
Doğu
Bölgesi
Güneydoğu
Anadolu
Bölgesi
9,9
9,0
Avrupa
Birliği
Ülkeleri
Gelişmiş
Ülkeler
Gelişmekte
Olan Ülkeler
Grup I:
hastalıklar
Türkiye Doğu Bölgesinin toplam hastalık yükünün %38,3’ünü I. Grup hastalıklar oluştururken bu
gelişmekte olan ülkelerde %47,6 civarındadır. Doğu Bölgesinde hastalık yükünün %50,8’ini II.grup
hastalıklar oluştururken bu oran Avrupa Birliği ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde %76,2 ve %78,2,
gelişmekte olan ülkelerde %40,1’dir (122). Doğu Bölgesinde hastalık yükünün %10,8’ini III.grup
hastalıklar oluştururken bu oran Avrupa Birliği ülkeleri ve gelişmiş ülkelerde %13,9 ve %12,8,
gelişmekte olan ülkelerde %12,3’dür Bu görüntü ile Doğu Bölgesi hastalık yükü dağılımı açısından
gelişmekte olan ülkelere benzer bir yapı göstermektedir. Türkiye Batı Bölgesi ile Güney hatta Orta
Bölgesi gelişmiş ülkeler hastalık yükü dağılımına benzer iken Doğu Bölge hastalık yükü dağılımı
gelişmekte olan ülkeler yapısındadır.
3.5.4.5.1 Doğu Bölgesi Yaş Gruplarına Göre DALY
Bu bölümde Doğu Bölgesinde DALY’lerin 0-14, 15-59 ve 60 yaş ve üzeri yaş gruplarındaki
388
Tablo 3.225 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 0-14 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Toplam
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Menenjit
Trafik Kazaları
Kızamık
Migren
Astım
%
30,6
11,8
7,8
7,2
2,3
2,0
1,7
1,7
1,6
1,5
Erkekler
Perinatal nedenler
Alt Solunum Yolu
Enfeksiyonları
Menenjit
Trafik Kazaları
Kızamık
Astım
Tüberküloz
% Kadınlar
Alt Solunum Yolu
7,6 Kongenital Anomaliler
2,3 Menenjit
2,1 Migren
1,6 Kızamık
1,2 Astım
%
31,5
11,9
7,8
6,7
2,3
2,0
1,8
1,8
1,8
1,7
0-14 yaş grubunda toplam DALYler içinde en önemli yüzdeyi %30,6’lık bir yüzde ile perinatal
nedenlerin aldığı görülmektedir. Bu oran erkeklerde %29,9, kadınlarda ise %31,5’dir. İkinci sırayı alan alt
solunum yolu enfeksiyonları ise tüm DALY’lerin %11,8’ini oluşturduğu görülmektedir. Bu yaş grubunda
ishalle seyreden hastalıkların (%7,8, erkeklerde %7,9, kadınlarda %7,8) ile sıralamada üçüncü sırayı
aldığı görülmektedir.
Tablo 3.226 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 15-59 Yaş Grubunda
1
2
3
4
5
Toplam
Osteoartrit
%
7,2
5,3
4,9
4,4
3,4
6
Trafik Kazaları
3,3
7
Maternal nedenler
işitme kayıpları
Şizofreni
3,3
8
9
10 KOAH
2,3
2,2
Erkekler
Osteoartrit
Trafik Kazaları
bozukluklar
Şiddet
işitme kayıpları
Şizofreni
2,1 Tüberküloz
%
7,1
5,2
4,7
4,7
4,6
Kadınlar
Maternal nedenler
Osteoartrit
%
10,1
6,8
6,3
4,5
4,1
3,4
2,4 KOAH
2,5
2,4 Şizofreni
2,3
2,1 Romatoid Artrit
2,0
işitme kayıpları
2,2
2,2
15-59 yaş grubunda DALY dağılımları incelendiğinde toplamda %7,2 ile unipolar depresif
hastalıkların birinci sırayı aldıkları görülmektedir. Erkeklerde %7,1’lik yüzdeyle birinci sırayı iskemik
kalp hastalıklarının, kadınlarda %10,1 ile unipolar depresif hastalıkların birinci sırayı aldığı
görülmektedir. Bu grupta iskemik kalp hastalıkları toplamda ikinci sırada (%5,3), serebrovasküler
hastalıklar üçüncü sırada (%4,9) osteoartritler ise dördüncü sırada (%4,4) yer almaktadır. Erkeklerde bu
sıralama iskemik kalp hastalıkları (%7,1), serebrovasküler hastalıklar (%5,2) osteoartritler (%4,7) trafik
kazaları (%4,7) iken kadınlarda %10,1 ile unipolar depresif hastalıklar, maternal nedenler (%6,8), demir
eksikliği anemisi (%6,3) ve serebrovasküler hastalıklar ( %4,5) olarak dağılım göstermektedir.
389
Tablo 3.227 Türkiye Doğu Bölgesinde DALY’e Neden Olan İlk 10 Hastalığın 60 Yaş ve Üzeri
Grupta Cinsiyete Göre Dağılımı (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
1
2
3
4
5
Toplam
KOAH
Diabetes mellitus
6
Alzheimer ve Diğer Demanslar 3,2
7
8
9
%
17,0
15,5
9,1
4,9
3,3
Kanseri
Osteoartrid
kayıpları
Erkekler
KOAH
Diabetes mellitus
%
17,8
14,8
11,9
4,5
3,9
Kadınlar
KOAH
Diabetes mellitus
Alzheimer ve Diğer
Demanslar
%
16,2
16,1
6,3
5,9
3,7
3,0
2,6
Mide Kanseri
3,0
Osteoartrid
3,0
2,5
2,8
3,0
2,5
2,6
işitme kayıpları
2,4
kayıpları
2,4
3,6
2,5
60 yaş ve üzeri grupta ise ilk sırayı %17,0’lık bir oranla iskemik kalp hastalıklarının aldığı
görülmektedir. Toplamda %15,5’lik bir yüzde ile serebrovasküler hastalıklar sıralamada ikinci sırada yer
almaktadır. Erkeklerde KOAH üçüncü (%11,9), trakea, bronş ve akciğer kanseri sıralamada dördüncü
sırada(%4,5) yer almaktadır. Kadınlarda ise serebrovasküler hastalıklar ilk sırada (%16,2), iskemik kalp
hastalığı ikinci sırada (%16,1) yer almaktadır.
Grafik 3.180 Türkiye Ulusal Düzey, Kent, Kır ve Beş Bölge İçin DALY’lerin Hastalık Gruplarına
Karşılaştırılması (DALY/1000 Kişi), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
250,0
200,0
150,0
Grup III
Grup II
100,0
Grup I
50,0
0,0
kent
kır
ulusal
batı
güney
orta
kuzey doğu
hastalıklar
Grafik 3.180’de beş bölgede DALY/1000 kişide dağılımları Türkiye kentsel alan, kırsal alan ve
ulusal değerlerle karşılaştırlamalı olarak sunulmaktadır. Grafikte görüldüğü üzere, Doğu Bölgesinde
toplam 194,3 DALY/1000 kişidir. Toplam 74,5 DALY/1000 kişilik bölümü I. Grup hastalıklar tarafından
meydana gelirken bu oranlar II. Grup hastalıklar için 98,7 DALY/1000 kişi, III. Grup hastalıklar için ise
21,1 DALY/1000 kişi olarak saptanmıştır.
390
Güney Bölgesinde hesaplanan toplam 143,5 DALY/1000 kişidir. Toplam 31,3 DALY/1000
kişilik bölümü I. Grup hastalıklar tarafından meydana gelirken bu oranlar II. Grup hastalıklar için 97,0
DALY/1000 kişi, III. Grup hastalıklar için 15,2 DALY/1000 kişidir.
Batı Bölgesi için bulunan değer ise 144,2 DALY/1000 kişidir. Toplam 27,0 DALY/1000 kişilik
bölümü I. Grup hastalıklar tarafından meydana gelmekte bu oranları sırasıyla II. Grup hastalıklar için
100,8 DALY/1000 kişi, III. Grup hastalıklar için ise 16,5 DALY/1000 kişi değeri izlemektedir.
Orta Bölgesinde toplam hastalık yükü 160,1 DALY/1000 kişidir. Bu bölgede toplam 38.0
DALY/1000 kişilik bölümü I. Grup hastalıklar tarafından meydana gelirken bu oranlar II. Grup
hastalıklar için 105,5 DALY/1000 kişi, III. Grup hastalıklar için ise 16,6 DALY/1000 kişi olarak
hesaplanmıştır.
Kuzey Bölgesinde ise toplam hastalık yükü 165,8 DALY/1000 kişidir. Bu bölgede de toplam
37,1 DALY/1000 kişilik bölümü I. Grup hastalıklar tarafından meydana gelirken bu oranlar II. Grup
hastalıklar için 112,4 DALY/1000 kişi, III. Grup hastalıklar için ise 16,2 DALY/1000 kişi olarak
belirlenmiştir.
Ulusal düzeydeki toplam hastalık yükü ise 159,3 DALY/1000 kişidir. Bu oranın 40,3
DALY/1000 kişilik bölümü I. Grup hastalıklar tarafından meydana gelirken, 101,9 DALY/1000 kişilik
bölümü II.grup hastalıklar ve 17,2 DALY/1000 kişilik bölümü de III.grup hastalıklar tarafından meydana
gelmektedir.
Kentsel alanda toplam hastalık yükü ise 145,8 DALY/1000 kişidir. Bu oranın 32,8 DALY/1000
kişilik bölümü I. Grup hastalıklar tarafından meydana gelirken, 95,8 DALY/1000 kişilik bölümü II.grup
hastalıklar ve 17,3 DALY/1000 kişilik bölümü de III.grup hastalıklar tarafından meydana gelmektedir.
Kırsal alanda toplam hastalık yükü ise 184,2 DALY/1000 kişidir. Bu oranın 52,5 DALY/1000
kişilik bölümü I. Grup hastalıklar tarafından meydana gelirken, 114,6 DALY/1000 kişilik bölümü II.grup
hastalıklar ve 17,2 DALY/1000 kişilik bölümü de III.grup hastalıklar tarafından meydana gelmektedir.
391
HALE DAĞILIMLARI
Elde edilen bulgular ışığında Türkiye için HALE (sağlığa ayarlanmış yaşam beklentisi) değerleri
hesap edilmiştir. HALE bize değişik yaş gruplarında bir kişinin sağlıklı olarak geçirmesi beklenen yaşam
yıllarını verir. Son yıllarda Uluslararası Sağlık Beklentileri Merkezi (REVES) bu kavramın gelişmesine
ve dünyada yerleşmesine çaba göstermektedir. Şu anda HALE değerleri, ulusal düzeyde ve OECD
ülkelerinde ülkeler arası karşılaştırmalarda kullanılmaya başlanan DALY gibi özet, kompozit ölçütlerden
bir diğeridir. Murray ve Lopez 1996 yılında Sullivan yöntemini kullanarak DFLE (Disability-free Life
Expectancy) ve DALE (Disability-adjusted Life Expectancy) hesaplamalarını dünyadaki tüm bölgeler
için gerçekleştirmişlerdir. İlerleyen yıllarda özellikle DSÖ, bu kavramların yerine HALE ölçütünün daha
uygun bir özet ölçüt olabileceğini düşünerek DALE yerine karşılaştırmalarda HALE’yi kullanmaya
başlamıştır.
HALE’lerin hesap edilebilmesi için ülkelere özel yaşam tablolarının (gerektiğinde bölgesel
farklılık var ise Türkiye’de olduğu gibi kentsel ve kırsal alan için ayrı ayrı) olması gerekmektedir. Kısaca
HALE;
w
s
HALEx=[∑Li*[∑ws*Dsi]]/lx
i=x s=0
( Kaynak: T.C.Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Başkent Üniversitesi,Ulusal
Hastalık ve Maliyet Etkilik Projesi Kurs Notları, Ankara 26 Mayıs-8 Haziran 2002)
formülüyle hesap edilmektedir. HALE hesaplanmasında kullanılan method yaşam tablosu fonksiyonlarını
kullanmaktadır. Buna göre:
i=x
Lx
Yaşam tablosu kohordunda X yaşı ile x+5 yaşı arasındaki yaş diliminde yaşanmış yaşam
yıllarının sayısı
lx
Kohort yaşam tablosunda x yaşında hayatta kalanların sayısı
Dsi
Hastalık durum prevalansının s ile gösterilen ciddiyet seviyesini gösteren sayı
s=0
Herhangi bir sakatlığın olmadığının ifadesi
ws
sakatlık ağırlıkları
Daha sonraki aşamada beklenen kaybedilen sağlıklı yaşam yılları(LHE) her yaş grubu için hesap
edilmiş ancak doğumda ve 60 yaş için hesaplanmasının bir anlamı olması nedeniyle karşılaştırmalar bu
iki değere göre yapılmıştır.Hesaplamada aşağıdaki formül uygulanmıştır.
LHEx=LEx-HALEx
LHEx
x yaşında kaybedilen sağlıklı yaşam yılları beklentisi
LEx
x yaşında yaşam beklentisi
HALEx
x yaşında sağlığa ayarlanmış yaşam beklentisi
Kadın ve erkeklerde her yaş grubu için HALE ve LHE değerleri Türkiye ulusal düzey, kentsel ve
kırsal alan için ayrı ayrı hesaplanmış olup Tablo 4.1 ve Tablo 4.2’de verilmektedir.
392
Tablo 4.1 Ulusal, Kentsel ve Kırsal Alanda Her Yaş Grubunda Cinsiyete Göre Sağlığa Ayarlanmış Yaşam Beklentisi(HALE) ve
Kaybedilen Sağlıklı Yaşam Yılı(LHE), (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Ulusal Türkiye
Erkek
Yaş
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85 +
HALE
60,8
62,2
59,0
54,4
49,8
45,4
41,2
36,9
32,6
28,4
24,2
20,4
16,8
13,4
10,6
8,1
5,9
4,0
1,9
Kentsel Alan Türkiye
Erkek
Kadın
Kadın
LHE
7,83
7,76
7,46
7,29
7,06
6,80
6,39
6,02
5,66
5,24
4,92
4,39
3,91
3,54
2,92
2,39
2,02
1,83
2,30
HALE
64,0
65,4
62,2
57,6
52,9
48,5
44,2
39,8
35,5
31,3
27,1
23,2
19,5
15,9
12,7
9,8
7,4
5,6
2,6
LHE
7,94
8,16
7,94
7,75
7,58
7,14
6,63
6,25
5,80
5,30
4,88
4,29
3,66
3,15
2,49
1,91
1,34
0,74
1,92
HALE
61,4
62,7
59,5
54,9
50,2
45,9
41,6
37,3
33,0
28,8
24,6
20,7
17,1
13,7
10,8
8,2
6,0
4,1
2,0
LHE
7,23
7,26
6,96
6,79
6,66
6,30
5,99
5,62
5,26
4,84
4,52
4,09
3,61
3,24
2,72
2,29
1,92
1,73
2,25
HALE
65,0
66,9
63,5
58,9
54,2
49,7
45,3
40,9
36,6
32,3
28,1
24,1
20,2
16,5
13,2
10,2
7,7
5,7
2,6
Kırsal Alan Türkiye
Erkek
Kadın
LHE
8,81
8,37
8,21
7,97
7,76
7,37
6,90
6,46
5,95
5,48
4,99
4,42
3,88
3,33
2,61
1,96
1,33
0,81
2,01
HALE
59,5
61,3
58,2
53,7
49,0
44,7
40,5
36,3
32,0
27,8
23,8
20,0
16,4
13,1
10,4
7,9
5,8
4,0
2,0
LHE
6,72
6,89
6,69
6,49
6,40
6,07
5,72
5,32
5,03
4,70
4,28
3,86
3,50
3,17
2,58
2,18
1,83
1,64
2,12
HALE
61,6
63,2
60,2
55,7
51,0
46,7
42,5
38,3
34,1
30,0
25,9
22,1
18,5
15,1
12,0
9,3
7,1
5,4
2,6
LHE
7,53
7,81
7,61
7,40
7,28
6,84
6,35
5,88
5,45
5,00
4,64
4,11
3,56
3,03
2,45
1,86
1,27
0,72
1,80
393
Tablo 4.1’de cinsiyet ve yaş gruplarına göre Türkiye Ulusal, Kentsel ve Kırsal alanda HALE ve
LHE dağılımları görülmektedir. Ulusal düzeyde 0 yaş grubunda erkeklerde HALE 60.8 yıl iken, bu değer
kentsel ve kırsal alanda sırasıyla 61.4 ve 59.5 yıldır. 0 Yaş grubunda kadınlarda aynı değer Ulusal
düzeyde 64.0 yıl, kentsel alanda 65.0 yıl ve kırsal alanda 61.6 yıldır. Ulusal düzeyde 20 yaş grubunda
erkeklerde HALE 45.4 yıl iken, bu değer kentsel ve kırsal alanda sırasıyla 45.9 yıl ve 44.7 yıldır. 20 Yaş
grubunda kadınlarda aynı değer Ulusal düzeyde 48.5 yıl kentsel alanda 49.7 yıl ve kırsal alanda 46.7
yıldır. Ulusal düzeyde 60 yaş grubunda erkeklerde HALE 13.4 yıl iken, bu değer kentsel ve kırsal alanda
sırasıyla 13.7 yıl ve 13.1 yıldır. 60 Yaş grubunda kadınlarda aynı değer Ulusal düzeyde 15.9 yıl, kentsel
alanda 16.5 yıl ve kırsal alanda 15.1 yıldır.
Tablo 4.2 Ulusal, Kentsel ve Kırsal Alanda Her Yaş Grubunda ve Her İki Cinsiyet Birlikte Sağlığa
Ayarlanmıış Yaşam Beklentisi(HALE) ve Kaybedilen Sağlıklı Yaşam Yılı(LHE),
YAŞ
GRUPLARI
0
1
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85+
ULUSAL
HALE
LHE
62,49
63,89
60,71
56,10
51,42
47,05
42,70
38,35
34,02
29,74
25,54
21,64
17,91
14,39
11,37
8,65
6,32
4,29
2,25
7,28
7,48
7,25
7,09
6,92
6,56
6,21
5,85
5,48
5,12
4,78
4,30
3,86
3,48
2,89
2,41
1,99
1,80
2,11
KENTSEL
HALE
LHE
63,45
64,70
61,59
56,94
52,24
47,81
43,41
39,00
34,65
30,34
26,10
22,16
18,38
14,80
11,73
8,95
6,52
4,43
2,30
7,71
7,86
7,44
7,28
7,12
6,78
6,45
6,12
5,74
5,36
5,00
4,50
4,04
3,64
3,01
2,47
2,03
1,80
2,13
KIRSAL
HALE
LHE
60,71
62,41
59,37
54,82
50,18
45,85
41,57
37,29
33,04
28,84
24,73
20,93
17,30
13,88
10,96
8,34
6,11
4,17
2,30
6,95
7,18
6,96
6,81
6,65
6,30
5,95
5,61
5,25
4,90
4,57
4,11
3,69
3,33
2,76
2,30
1,91
1,75
1,96
Tablo 4.2’de her iki cinsiyet birlikte HALE değerleri sunulmaktadır.Türkiye ulusal düzeyde 0 yaş
grubunda her iki cinsiyet için HALE değeri 62.5 yıl iken bu değer kentsel ve kırsal alan için sırasıyla 63.5
ve 60.7 yıl olarak saptanmıştır. 20 yaş grubunda Türkiye kentsel alanda HALE değeri 47.8 yıl iken, kırsal
alanda bu değer 45.9 yıl, ulusal düzeyde ise 47.1 yıl olarak belirlenmiştir. 60 yaş grubunda bu değerler
ulusal, kentsel ve kırsal alan için sırasıyla 14.4, 14.8 ve 13.9 yıldır.
4.1. Türkiye Ulusal HALE Dağılımı
Ulusal düzeyde doğumda beklenen yaşam süresi erkeklerde 67.7 yıl, kadınlarda 71.9, her iki grup
için 69.8 olarak hesap edilmiştir. Ulusal düzeyde, 5q0 ve 45q15 değerleri de daha önceki bölümlerde
sunulmuştur. Bilindiği üzere ulusal düzeyde erkeklerde saptanan toplam ölüm sayısı 233,283, kadınlarda
197,177, toplamda ise 430,460 idi. Tüm bu değerlerin kullanılması ile doğumda sağlığa ayarlanmış
yaşam beklentisi toplamda 62.5 yıl, erkeklerde 60.8, kadınlarda 64.0 yıldır. 60 yaşında bu değer erkekte,
13.4 yıl, kadında 15.9 yıl ve toplamda 14.4 yıldır. Doğumda ve 60 yaşında HALE değerlerinin dağılımı,
394
DSÖ’nün Türkiye için tahmin ettiği durum ve Türkiye’ye benzer ülkeler olan EurB1 ülkeleri ile
karşılaştırmalar grafiklerle sunulmaktadır.
Doğumda beklenen yaşam süresi (yıl)
Grafik 4.1 Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete Göre Doğumda Yaşam Beklentilerinin(LE) EurB1
Ülkeleri ve DSÖ Türkiye Tahminleri İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Erkek
Kadın
Toplam
Türkiye 2000
Türkiye 2000 için WHO tahmini
EurB1 2000 için WHO tahmini
Grafik 4.1’de Türkiye Ulusal düzeyde doğumda beklenen yaşam süresinin Eur B1 Ülkeleri ve
DSÖ Türkiye tahminleri ile karşılaştırılmaları verilmiştir. Ulusal düzeyde toplamda doğumda beklenen
yaşam süresi 69.8 yıldır. Bu süre erkeklerde 67.7 yıl, kadınlarda 71.9 yıldır. DSÖ’nün 2000 yılı Türkiye
tahmini ise toplamda 68.9 yıl, erkeklerde 66.8 yıl, kadınlarda 71.1 yıldır. Doğumda beklenen yaşam
süresi Eur B1 Ülkeleri 2000 yılı tahminleri ise UHY-ME çalışması ve DSÖ tahminleri ile benzerlik
göstermektedir. Bu değerler toplamda 70.3 yıl, erkeklerde 66.9 yıl ve kadınlarda 73.7yıldır.
60 Yaşda Beklenen Yaşam Beklentisi (yıl)
Grafik 4.2 Türkiye Ulusal Düzeyde 60 Yaşında Yaşam Beklentilerinin(LE) EurB1 Ülkeleri ve DSÖ
Türkiye Tahminleri İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Erkek
Kadın
Toplam
Türkiye 2000
Grafik 4.2’ de Türkiye Ulusal düzeyde 60 yaşında beklenen yaşam süresinin Eur-B1 Ülkeleri ve
DSÖ Türkiye tahminleri ile karşılaştırılmaları verilmiştir. Ulusal düzeyde toplamda 60 yaşında beklenen
395
yaşam süresi 17.9 yıldır. Bu süre erkeklerde 16.6 yıl, kadınlarda 19.0 yıldır. DSÖ’nün 2000 yılı Türkiye
tahmini ise toplamda16.9 yıl, erkeklerde 16.1 yıl, kadınlarda 17.8 yıldır. 60 yaşında beklenen yaşam
süresi Eur-B1 ülkelerinde ise 18.1 yıl, erkeklerde 16.3 yıl ve kadınlarda 19.9 yıldır.
Doğumda HALE (yıl)
Grafik 4.3 Türkiye Ulusal Düzeyde Cinsiyete Göre Doğumda Sağlığa Ayarlanmış Yaşam
Beklentilerinin (HALE) EurB1 Ülkeleri ve DSÖ Türkiye Tahminleri İle Karşılaştırılması, (UHYME Çalışması, 2000, Türkiye)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Erkek
Kadın
Türkiye 2000
Toplam
Grafik 4.3’de doğumda HALE’nin (Sağlığa ayarlanmış yaşam beklentisi) süresinin Eur-B1
Ülkeleri ve DSÖ Türkiye tahminleri ile karşılaştırılmaları verilmiştir. Doğumdaki Ulusal HALE değeri
toplamda 62.5 yıl, erkeklerde 60.8 yıl ve kadınlarda 64.0 yıldır. Türkiye 2000 yılı DSÖ tahminlerine göre
ise Türkiye HALE değeri 60.9 yıldır. Bu değer erkeklerde 58.8 yıl, kadınlarda 60.9 yıldır. Eur-B1
Ülkelerinde ise doğumdaki HALE değerleri toplamda 59.7 yıl, erkeklerde 58.4 yıl ve kadınlarda 60.9
yıldır.
60 Yaşta HALE (yıl)
Grafik 4.4 Türkiye Ulusal Düzeyde 60 Yaşında Sağlığa Ayarlanmış Yaşam Beklentilerinin(HALE)
EurB1 Ülkeleri ve DSÖ Türkiye Tahminleri İle Karşılaştırılması, (UHY-ME Çalışması, 2000,
Türkiye)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Erkek
Türkiye 2000
Kadın
Toplam
396
Grafik 4.4’de 60 yaşında HALE’nin süresinin Eur-B1 Ülkeleri ve DSÖ Türkiye tahminleri ile
karşılaştırılmaları verilmiştir. 60 yaşındaki Ulusal HALE değeri toplamda 14.4 yıl, erkeklerde 13.4 yıl ve
kadınlarda 15.9 yıldır. Türkiye 2000 yılı DSÖ tahminlerine göre ise Türkiye HALE değeri 12.7 yıldır. Bu
değer erkeklerde 11.5, kadınlarda 13.9 yıldır. Eur B1 Ülkelerinde ise 60 yaşındaki HALE değerleri
toplamda 11.7 yıl, erkeklerde 11.2 yıl ve kadınlarda 12.3 yıldır.
4.2 Türkiye Kentsel Alan HALE Dağılımı
Kentsel alanda doğumda beklenen yaşam süresi erkeklerde 68.6, kadınlarda 73.8, her iki grup için
71,2 olarak hesap edilmişti. Kentsel alanda erkeklerde saptanan toplam ölüm sayısı 128,085, kadınlarda
102,120, toplamda ise 230,204 idi. Tüm bu değerlerin kullanılması ile doğumda sağlığa ayarlanmış
yaşam beklentisi toplamda 63.5 yıl, erkeklerde 61.4, kadınlarda 65.0 yıldır. 60 yaşında bu değer erkekte
13.7 yıl, kadında 16.5 yıl ve toplamda 14.8 yıldır.
4.3 Türkiye Kırsal Alan HALE Dağılımı
Kırsal alanda doğumda beklenen yaşam süresi erkeklerde 66.2, kadınlarda 69.1, her iki grup için
67.7 olarak hesap edilmişti. Kırsal alanda erkeklerde saptanan toplam ölüm sayısı105,197, kadınlarda
95,062, toplamda ise 200,259 idi. Tüm bu değerlerin kullanılması ile kırsal alanda doğumda sağlığa
ayarlanmış yaşam beklentisi toplamda 60.71 yıl, erkeklerde 59.5 yıl, kadınlarda 61.6 yıldır. 60 yaşında bu
değer erkekte 13.1 yıl, kadında 15.1 yıl ve toplamda 13.9 yıldır.
Doğumda ve 60 yaşında beklenen yaşam sürelerinin ve HALE değerlerinin Türkiye Ulusal,
kentsel ve kırsal bölgede dağılımları Grafik 4.5-4.9 da sunulmaktadır.
Grafik 4.5 Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel ve Kırsal Alanda Doğumda Beklenen Yaşam Süresinin
Cinsiyete Göre Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
Doğumda Beklenen Yaşam Süresi-e0
76
73,8
74
70
71,9
71,2
69,8
68
69,1
68,6
67,7
67,7
66,2
66
64
ULUSAL
KENTSEL
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
Kadın
Erkek
62
Erkek+Kadın
Yıl
72
KIRSAL
397
Grafik 4.6 Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel ve Kırsal Alanda 60 Yaşında Beklenen Yaşam Süresinin
Cinsiyete Göre Dağılımı, (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)
60-e60 Yaşam Beklentisi
25
20
17,9
19
16,6
18,4
19,8
17,2
16,9
16,3
18,1
Yıl
15
10
5
ULUSAL
KENTSEL
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
0
KIRSAL
Grafik 4.7 Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel ve Kırsal Alanda Doğumda HALE’lerin Cinsiyete Göre
65
64
63,5
62,5
61,6
61,4
60,8
60,7
ULUSAL
KENTSEL
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
Kadın
59,5
Erkek
66
65
64
63
62
61
60
59
58
57
56
Erkek+Kadın
Yıl
HALE-0
KIRSAL
398
Grafik 4.8 Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel ve Kırsal Alanda 60 Yaşında HALE’lerin Cinsiyete Göre
HALE-60
18
16
15,9
14,4
14
13,4
16,5
14,8
13,9
13,7
15,1
13,1
10
8
6
4
2
ULUSAL
KENTSEL
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
Kadın
Erkek
Erkek+Kadın
Kadın
Erkek
0
Erkek+Kadın
Yıl
12
KIRSAL
399
RİSK FAKTÖRLERİ
Bir toplumda ölüme neden olan hastalıklar, kazalar ve yaralanmaların oluşturduğu hastalık
yükünün yanısıra, toplumların sağlık düzeyini yükseltebilmek amacıyla stratejilerin belirlenmesi sırasında
hastalık yüklerine neden olan risk faktörlerinin de bilinmesi gerekmektedir (3, 10, 56). Bugüne kadar
hastalık yükleri ile ilgili pek çok çalışma gerçekleştirilmiş, bu çalışmaların sonuçları ile oluşturulan sağlık
müdahelelerinin de pek çoğu tedavi edici hekimlik üzerine yoğunlaşmıştır. Halbuki, hastalık yüklerini
oluşturan risk faktörlerine yönelik güvenilir ve karşılaştırabilir veriler hastalık, kaza ve yaralanmalardan
korunmada en önemli veri kaynağını oluşturmaktadır (123-130). Ayrıca bugüne kadar yapılan risk faktörü
çalışmalarının da çoğunluğu bireysel risk faktörlerini ortaya çıkarmak amacıyla yapılan çalışmalardır ve
bu çalışmalarda, temeldeki maruziyet, risk faktörüne standardize edilmeden toplumun belli bir bölümü
için risk faktörleri hesaplanmıştır.
Ancak, bireysel risklerin oluşturduğu atfedilen yüklerinin hesaplanmasının yanısıra, multifaktöryel nedenlerle oluşan hastalıklar veya kazaların atfedilen yüklerinin de birlikte ortaya çıkarılması
gerekmektedir (131,132,135,138). Örneğin, kişilerin eğitim düzeyi, meslekleri, gelirleri, sigara içme
durumları, fiziksel aktivite yapma ve beslenme alışkanlıkları kardiyovasküler hastalıkların oluşumunda ya
direkt olarak ya da vücut kitle indeksi, kan basıncı ve kolesterol örneğinde olduğu gibi altta yatan
faktörler olarak rol oynarlar.
Multi-faktöryel etki demek, bu hastalıkların önlenmesinde, uygulanacak programın maliyetine,
teknolojik uygunluğuna, ülkelerin günümüz mevcut olanaklarına göre birden fazla müdahele
programlarını da uygulayabilmek demektir. Bu nedenle, hastalık, kaza ve yaralanmalara etki eden risk
faktörlerinin birlikte değerlendirildiği çalışmalara öncelik verilmesi gerekmektedir. Bu güne kadar iki
veya daha fazla bazı risk faktörlerin ortak etkilerini (joint effect) veya bazı spesifik gruplarda riskleri
gösteren kohort çalışmaları mevcuttur (131). Ancak hastalıklara özel risk faktörlerinin ortak etkilerini
araştıran çalışmalar halk sağlığı ve epidemiyoloji alanında sınırlıdır.
Bu nedenle yöntem kısmında ayrıntılı açıklanan “Karşılaştırmalı Risk Değerlendirmesi (KRD)”
yöntemiyle KHY 2000 çalışmasında belirgin bir risk faktörü veya bir grup risk faktörünün halk sağlığında
sistematik değerlendirilmesi ve buna bağlı olarakta toplumdaki dağılımları hesaplanmıştır (15, 131).
Toplumun risk faktörlerine yönelik maruz kaldığı dağılımların ve bunların sonuçlarının hesaplanması, tıp
alanında olduğu kadar sosyal bilimlerde de önemli bir adımdır.
5.1 Topluma atfedilen oranın Hesaplanması
Herhangi bir hastalığa veya ölüm nedenine özgü risk faktörünün etkisi bazı alternatif maruziyet
senaryolarıyla hesaplanabilir. Burada eğer bu risk faktörüne maruziyet ortadan kaldırılırsa veya azaltılırsa
toplumda bu hastalık veya ölüm nedeninin de orantısal azalması söz konusudur mantığı mevcuttur. Bu
durum aşağıdaki formülle daha net açıklanabilir.
m
PIF =
m
∫ RR( x) P( x) dx − ∫
x =0
RR( x) P′( x) dx
x =0
m
∫
RR( x) P( x) dx
x =0
PIF: Potansiyel Etki Fraksiyonu
RR(x): X düzeyinde maruziyetin relatif riski
P(x): Maruziyetin toplumdaki dağılımı
P′(x): maruziyetin counterfactual dağılımı
m: Maksimum maruziyet düzeyi
Pek çok hastalık oluşumuna multiple risk faktörü sebep olduğundan ve bazı risk faktörleri yöntem
bölümünde açıklandığı üzere proksimal faktörler olduğu için, PAF aynı hastalık için %100’ün üzerinde
olabilir (135). Örneğin kardiyovasküler hastalıkların oluşumunda sigara içme, fiziksel inaktivite ve
yetersiz meyve ve sebze tüketiminin (hem obesiteye, hem de kolesterol ve kan basıncı yükselmesine
neden olduğu için) birleştirilmiş etkileri söz konusudur. Bu çalışmada kullanılan teorik minumum
400
maruziyet dağılımının seçim methodolojisi raporun yöntem kısmında açıklanmıştır. Bilindiği üzere bazı
risk faktörleri için 0 maruziyet doğru bir seçim değildir ve fiziksel olarakta olanaksızdır (Vücut kitle
indeksi(BMI) ve kolesterol v.b). Bu faktörler için spesifik toplumlarda veya epidemiyolojik çalışmalarda
gözlenmiş en düşük seviyelerin seçilmesi en uygunudur. Örneğin sistolik kan basıncı için teorik
minumum risk dağılımı 115 mmHg, kolesterol için 3,8 mmol/ l’dir (139-141). Alkol için teorik minumum
düzeyi ise bazı yararları kanıtlanmasına rağmen 0 olarak seçilmiştir. Bunun nedeni bölgesel KHY
çalışmalarında alkol kullanımına bağlı olarak nöropsikiatrik hastalıklar ve kazalarda ortaya çıkan olumsuz
etkilerinin yararları

Hastalık Yükü Final Raporu

Transcription

Similar documents

göstergesi mi? - Alzheimer Gesellschaft Baden

İstanbul PMI Endeksi 48,7`ye yükseldi

ATT ve AABT`ler İçin Kaynak Kitap-Kısım 6 Tıbbi Aciller