Śluby i wesela w Borzęciniew latach 1737

Śluby i wesela w Borzęcinie w latach
1737-1918.
Lucjan Kołodziejski
1.Liber Copulatorun 1737-1777.
Najstarsza Księga MałŜeństw zawiera 81 kart o wymiarach 98 x 317 mm (foto nr
1). Kilkanaście kart jest częściowo uszkodzonych. Na podstawie charakteru
pisma moŜna przyjąć, Ŝe pisało ją co najmniej 11 autorów (por. foto. nr:
3,4,5,6,7,9,10,11,13 i 14) Księga ta zaczyna się uroczystą inwokacją (foto nr 2).
Laudetur Jesus Chrystus. Liber Copulatorum. Ecclea Parochalis Bodziantinensis
Plebanti Rndi Petri Wasilowski Curati Ejusdem Ecclea Dni 1737 e.i Mensis
January modoprimuns. Procuratus. W zachowanej Księdze Ślubów Liber
Copulatorum z lat 1737-1777 odnotowano 473 śluby z terenu dzisiejszej parafii
Borzęcin Dolny i Borzęcin Górny oraz dzisiejszego Warysia zwanego wtedy Las
łacińskie Sylva (foto nr.7,8 i 14). Pozostałe wpisy pochodzą z terenu dzisiejszej
parafii Bielcza. Brak jest danych z lat 1761 – 1763. Pierwszy zapis pochodzi z 6
stycznia 1737r. (foto nr 3) Związek małŜeński zawarli wówczas Jan Siudut i
Zofia Michenkowna. Świadkami byli Jan Michenko i Piotr Szymanski. Ostatni
wpis pochodzi z 21 stycznia 1777 roku (foto nr 13).Zapisy były prowadzone po
łacinie według ustalonego porządku. Poszczególne karty zapisywane były
osobno. Później zostały zeszyte tworząc dzisiejszą księgę.(foto nr 1)
Statystycznie najwięcej ślubów było w miesiącu lutym: 139, i listopadzie: 80. W
kwietniu i grudniu nie było ani jednego. Świadkami ślubu byli wyłącznie
męŜczyźni.
W analizowanym okresie zmieniła się teŜ pisownia nazwy Borzęcina. Na
początku był to Bozęcinek ( stosowano teŜ skrót Bozęnci)lub Bozęcin, później
BoŜęcin (od czerwca 1775 r.).Nie moŜna jednak wykluczyć innej interpretacji.
Mała Strona (Wyźroł, Jackówka i Stara Wieś mogły nosić nazwę Bozęcin, a
Wielka Strona czyli prawobrzeŜna cześć wsi mogła nosić nazwę Bozęcinek. Od
listopada 1776 r. podawano numery domów (skan. nr 14). Nie posiadają ich
jednak komornicy wynajmujący część domu od kmieci lub zagrodników.
Księga zawiera nazwiska księŜy pracujących wtedy w Borzęcinie, a
pominiętych w dotychczasowych pracach1 i błogosławiących związki małŜeńskie
zawarte w tutejszym kościele: Piotra Woycikiewicza proboszcza, Jakuba
Gaworskiego wikariusza, Sebastiana Urbańskiego wikariusza, Pawła
Skorpińskiego wikariusza, Antoniego Sędziowski wikariusza w Borzęcinie,
Marcina Karasia wikariusza w Borzęcinie,
1
Por. Boraca Piotr ks., Matka Boska Borzęcińska, Zarys dziejów Sanktuarium i Obrazu, 1992, ss.50-53. Kopacz
Kazimierz ks. Zarys dziejów parafii Borzęcin 1364 - 1945 r. praca magisterska, Tarnów 1992, Załącznik nr I i II.
1
Franciszka Lupczyńskiego wikariusza, Jana Prochaskę – Dominikanina z
Krakowa, Mateusza Bratkowskiego proboszcza i
Jana Kantego Poborskiego wikariusza .
2
1.
3
2
Niech Będzie Pochwalony Jezus Chrystus. Księga MałŜeństw Kościoła
Parafialnego w Borzęcinie. Proboszczem czcigodny Piotr Wasilewski opiekun
miejscowego kościoła od początku stycznia 1737 roku.
Nadzorowałem.
4
3
6 stycznia 1737 roku, ja Piotr Woycikiewicz prebandariusz ołtarza świętej Anny
w Szczurowej pobłogosławiłem związek małŜeński zawarty pomiędzy Janem
Siudutem i Zofią Michenkowna poddanymi z Bozęcinka uprzednio
wygłosiwszy trzykrotne zapowiedzi. Świadkami byli Jan Michenko i Piotr
Szymanski wszyscy z Bozęncinka.
4
16 stycznia 1738 r. wielebny Jakub Gamorski wikariusz kościoła w Borzęcinie
pobłogosławił związek małŜeński zawarty pomiędzy Wawrzyńcem Wijasem i
Agnieszką Nowacką. Wygłoszono trzykrotne zapowiedzi przedślubne.
Świadkami Andrzej Orsulak z Bielczy i Kazimierz Tuczepski organista kościoła
w Borzęcinie.
5
5
18 września 1750 roku wielebny Paweł Korpinski wikariusz borzęciński
pobłogosławił związek małŜeński zawarty pomiędzy Franciszkiem Gemęcki
synem Alberta z Radłowa i Anny z prawą córką Anny od Piotra Ramsa i Barbary,
po trzykrotnych zapowiedziach. Świadkami Paweł Rams z Rylowej( Relewa)
parafia Szczurowa i Jakub Ciochoń z Borzęcina.
6
20 czerwca 1755 ja Krzysztof Nowiński kanonik …miejscowy proboszcz
pobłogosławiłem związek małŜeński zawarty pomiędzy wielmoŜnym Michałem
Janiszewskim synem Stanisława i Zuzanny z Wiktorią Bidzińską, córką
Stanisława i Salomei. Wygłosiwszy trzy zapowiedzi, przeszkód kanonicznych
nie stwierdzono. Świadkami wielmoŜni Stanisław Deturnell donatariusz i
Franciszek Marynowski administrator w Borzęcinie.
7
22 stycznia 1758 roku wielebny Marcin Karaś miejscowy wikariusz
pobłogosławił związek małŜeński zawarty pomiędzy Piusem ? synem Kazimierza
Hujara z Bielczy i Marianną Kurtyczanką prawymi małŜonkami z Marianną
6
córką Walentego Solaka i Jadwigi prawych małŜonków. Świadkami Jakub Kowal
i Jakub Solak z Lasu.2
8
21 wrzesnia 1760 roku ja Krzysztof proboszcz jak powyŜej napisano
pobłogosławiłem związek małŜeński zawarty pomiędzy Stanisławem synem
Szymona Wijasa i Reginy z Borzęcina z Katarzyną córka Stanisława Wójcika z
Lasu i ElŜbietą. Przeszkód małŜeńskich nie stwierdzono. Świadkami Mateusz
Górka i Bartłomiej Wójcik z Borzęcina.
9
22 września 1762 roku ja Mateusz Bratkowski proboszcz w Borzęcinie
pobłogosławiłem ślub zawarty pomiędzy Jakubem Socha i Ewą Kowalowną(…)
Świadkami Jan Bak i Wojciech RogóŜ z BoŜęcinka…
2
De Sylva z Lasu czyli dzisiejszego Warysia.
7
10
23 stycznia 1768 roku ja Albert Kowalski komendarz kościoła w Borzęcinie
pobłogosławiłem związek małŜeński zawarty pomiędzy Tomaszem Olchowa i
Barbarą Wojdakowną. Zapowiedzi przedślubne zostały wygłoszone przez trzy
niedziele. Świadkami Bartłomiej Woycik i Adam Woyna ze wsi Bozęcinek.
8
11
Działo się 14 maja 1771 roku gdy wielebny Ojciec i Brat Jan Prochaska z zakonu
Świętego Dominika, syn Konwentu Generalnego krakowskiego pełnił obowiązki
wikariusza parafii Borzęcininiensis. Pobłogosławił związek małŜeński zawarty
pomiędzy statecznym Antonim Boguszem, panem młodym ze wsi Wola parafia
Wierzchosławice, który był synem Mikołaja i Marianny prawych małŜonków.
Skromna Dorota była córką Antoniego Turskiego i Katarzyny prawych
małŜonków. Zamieszkiwali w przysiółku Las, [przy drodze] w kierunku
Radłowa. Świadkami byli Franciszek Knap i Wojciech Bąk. Pierwszy z parafii
Wierzchosławice ze wsi Wola, a drugi ze wsi Borzęcin. Narzeczeni otrzymali
zezwolenie kanoniczne do zawarcia małŜeństwa.
9
12
3 lutego 1773 roku Wielebny Ojciec i Brat Jan Prochaska z zakonu Braci
Dominikanów, wikariusz borzęciński pobłogosławił związek małŜeński zawarty
pomiędzy statecznym i młodym Andrzejem synem Kazimierza Bratko i
Agnieszki prawej jego małŜonki z obyczajną Urszulą córką Franciszka Sowy i
Katarzyny prawej jego małŜonki.
Świadkowie Florian Gomuta i Stefan Woydak z Bozęcinek potwierdzili brak
jakichkolwiek przeszkód do zawarcia tegoŜ małŜeństwa.
10
13
25 listopada 1776 roku jak powyŜej [ks. Jan Poborski prz. L K] wygłosiwszy trzy
zapowiedzi przedślubne i nie znalazłszy Ŝadnych przeszkód pobłogosławiłem
związek małŜeński zawarty pomiędzy młodym Albertem synem Krzysztofa i
Katarzyny Prus prawych małŜonków z Marianną panną młodą córką Jakuba i
Anny Kowal prawych małŜonków zamieszkałych w Lesie. Świadkami: Jan
Kurtyka i Walenty ? z Bielczy. Numer domu 152.
14
27 stycznia 1777 roku jak powyŜej [ks. Jan Poborski prz. L K] wygłosiwszy trzy
zapowiedzi przedślubne i nie znalazłszy Ŝadnych przeszkód pobłogosławiłem
związek małŜeński zawarty pomiędzy młodym Krzysztofem kmieciem synem
Antoniego i ? Burlak prawych małŜonków z Reginą córką Andrzeja i Ewy
Budzioch prawych małŜonków zamieszkałych w Lesie. Świadkami: Józef
Kapuściński i Jan Kułak pochodzący z Borzęcina.
11
9
10
11
12
1757
1758
1759
1760
13
14
15
16
17
18
19
20
21
1761
1762
1763
1764
1765
1766
1767
1768
1769
22
23
1770
1771
24
1772
25
1773
26
27
28
1774
1775
1776
12
Grudzień
1756
Listopad
8
Październik
1755
Wrzesień
7
Sierpień
1754
Lipiec
6
Czerwiec
1752
1753
---
---
1
3
---
--- 1
-- 8
2
2
2
3
--14
-----
11
---
-----
----
-- ----- ---
1
1
--1
1
1
2
1
-----
-----
---
---
--- 2
5
---
---
1
4
--
7
---
---
--- 2
1
5
2
3
3
--
1
7
1
---
--- ---
3
1
---
2
2
---
--1
--2
2
--9
7
--------
---------
--3
-----
1
3
4
---
1
2
2
---
1
3
--3
1
1
3
1
4
3
7
5
---------
-----
Maj
4
5
---
Kwiecień
1750
1751
2
Marzec
2
3
12
1
22
38
2
11
11
2
19
2
29
3
17
1
10
16
25
21
2
Luty
1749
Styczeń
Rok
1
Ilość ślubów,
w tym powtórnych.
L.p.
1. Zbiorcze zestawienie ślubów.
2
3
---
---
1
2
1
4
10
-----
-----
3
---
4
7
----
2
5
6
------3
Brak danych.
26
23
10
12
16
17
1
14
23
1
13
1
20
3
30
23
13
1
1
2
1
1
3
11
13
-6
9
2
1
----------
-----------
----1
1
-2
4
---1
5
2
1
----1
2
------1
1
2
2
--2
1
2
----2
2
1
1
4
3
1
1
2
5
1
6
-2
-----
-----
2
3
1
1
1
---
3
3
--4
4
3
2
1
---
1
2
1
--
--- 1
2
--
--
--
6
---
3
8
--
---
--- ---
1
1
1
1
5
---
10
2
2
8
9
5
-------
-------
2 2
--- 5
--- 1
3
--1
2
2
---
-1
---
2
3
---
1
1
4
-------
29
1777
7
7
480
17
61
Brak danych
140
3
0
13
36
40
32
40
37
78
0
Źródło Liber Copulatorum.
2.Mieszkańcy wsi Borzęcin w świetle parafialnej Księgi MałŜeństw z lat
1784-1918.
„KsiąŜka ta ślubna ma Rubryki to iest: Rok, Miesiąc, y Dzień odprawionego
ślubu, Numer Domu, Imie y Przezwisko Oblubieńca, Religia y Wiek onegoŜ, ieŜeli
Młodzian lub Wdowiec: tudzieŜ Imie y Przezwisko Oblubienicy, Religia, Wiek,
ieŜeli Panną lub Wdowa, Imie y Przezwisko Świadków, ich Kondycja”.
Fragment instrukcji wypełniania w/w księgi.
Informacje ogólne.
W archiwum Parafii Narodzenia NMP w Borzęcinie Górnym znajdują się
kompletne „Księgi MałŜeństw ” z lat 1784-1918. Wykaz zachowanych ksiąg
parafialnych przedstawiony jest w tabeli 1. Wpisy w nich zmieniały się wraz z
czasem i zmianą proboszcza. Obowiązki proboszcza w latach 1784 – 1918 w
Borzęcinie było m. in. prowadzenie parafialnych ksiąg metrykalnych. W latach
1794-1918 w Borzęcinie zawarto 4780 małŜeństw
Ślubów kawalerów z pannami było 3267, czyli 68,3%, wdowców z
pannami 779, czyli 16,1%, wdów z kawalerami 396, czyli 8,3%, wdowców z
wdowami 338, czyli 7,1%. Statystycznie w ciągu jednego roku zawierano 36
związków małŜeńskich. Z zestawienia zawieranych małŜeństw (Aneks nr 1)
wynika, Ŝe najwięcej ślubów zawarto w 1832 r. - 68, 1848 r.– 67, 1831 r.- 64,
w1868 r.- teŜ 64. Najmniej w latach I wojny światowej: 1914 r. - 4, 1916 r.- 8,
1917 r. - 12. Najwięcej ślubów pierwszych, czyli kawalerów z pannami zawarto
w 1900 r.- 49, 1844 r.- 48, 1868 r.- 45. Najmniej w 1915 r. - 2, 1916 r. - 4, 1812 r.
- 7. Największa ilość ślubów wdowców z pannami przypada na rok 1831.
Wówczas to na 64 śluby, 30 zawartych zostało pomiędzy wdowcami i pannami, a
10 pomiędzy wdowami i kawalerami. Na rok 1817 przypada najwięcej ślubów
wdów z kawalerami, 17 na 67 związków. NaleŜy stwierdzić, Ŝe ilość powtórnych
związków małŜeńskich jest większa dla wdowców niŜ dla wdów. Takie związki
małŜeńskie występowały zawsze, jednak ogólna tendencja miała charakter
spadkowy. Z kolei w roku 1832 było najwięcej (11) ślubów zawartych pomiędzy
wdowami i wdowcami. Najwięcej powtórnych ślubów zawarto z kolei w 1831r.
Na ogólną liczbę 64, powtórnie ślubowało 45 par, czyli średnio aŜ 7 par na 10. W
roku 1848 r. na ogólną liczbę 67 ślubów, 39 to powtórne, w 1856 r. spośród 45
par, 32 powtórnie wstąpiły w związek małŜeński. (Aneks nr 1)
Pierwszy odnotowany w „Księdze małŜeństw” ślub zawarli w dniu 27 maja
1784 roku: 36 letni wdowiec Jan Kosacki z 24 letnią panną Marianną
Strasznionką. Świadkami byli; Krzysztof Gorka i Jan Straszny3. Od 1817 r.4
3
4
Liber Copulatorum,1784-1822, s. 1, (dalej Lib. Cop.).
Lib. Cop. s. 83.
13
wprowadzono zapis drugiego imienia pana młodego/pani młodej. Nazwisko
księdza, udzielającego ślubu zaczęto zapisywać od 1831r5.
Księgi małŜeństw
Księgi małŜeństw
Libri Copulatorum
Libri Copulatorum
Lata
Nr
Lata
Nr tomu
tomu
1737-1777
1842-1850
IV
1784-1822
I
1851-1869
V
1823-1841
II
1869-1897
VI
1842-1841
III
1898-1918
VII
Księgi metrykalne Borzęcina znajdujące się w archiwum parafialnym.
Księga ślubów tom II z lat 1823-1841.
.
5
Lib. Cop. 1823 -184, s. 31.
14
Pochodzenie.
Najwięcej związków małŜeńskich zawierano w obrębie Borzęcina, czyli
pani młoda i pan młody byli borzęcaninami. Nieliczni współmałŜonkowie
pochodzili z sąsiednich wsi: Bielczy, Warysia, Dołęgi, Rudy Rysia, Szczurowej,
Rylowej, Przyborowa. Po uwłaszczeniu chłopów w 1848 r. mobilność
społeczeństwa wzrasta. MęŜczyźni, wstępujący w związek małŜeński, pochodzą
z: Zakliczyna, Wojnicza, Zabawy, Niedomic.
Księga ślubów tom III z lat 1841-1850.
Pełnoletniość
Dolną, ustawową granicą wieku, w którym moŜna było zawrzeć
małŜeństwo stanowił ukończony 14 rok Ŝycia.(§ 48 patentu z 1784r.6) Jednak, jak
wskazują zapisy, narzeczeni poniŜej 24 roku Ŝycia musieli uzyskać jeszcze
stosowną zgodę rodziców. Pierwotnie wystarczała ustna zgoda. Od 13 lutego
1833 r. naleŜało wpierw uzyskać zgodę Dominium Radłowskiego7, a od 1838 r. to
ojciec panny lub kawalera decydował o zawarciu małŜeństwa. Tak było do 1918
r. W związku z tym pojawiają się zapisy typu: ,,Ja Antoni Srakuła małoletniej
Corce Katarzynie z Jozefem Obłąkiem w stan małŜeński wniść pozwoliłem +
Antoni Srakuła8 lub ,,Ja niŜej podpisany zezwalam przy świadkach zwyŜ
wspomnianych małoletniemu Jakubowi Danielowi na śluby małŜeńskie z Anną
Dobosz któremu to zaślubieniu małŜeńskiemu przytomny byłem i za to się znakiem
krzyŜa świętego podpisuję+ + podpisuję Michał Borowiec – rolnik9. Później
pisano: Zezwalam małoletniej córce mojej Tekli na zawarcie związku
6
Por. L Szabel, Podręcznik dla urzędów …, s. 126.
Lib. Cop. 1823-1841, s. 27 – 130.
8
TamŜe, s. 91.
9
Lib. Cop. 1842-1850, s. 41.
7
15
małŜeńskiego i na to się przy świadkach podpisuję Michał Kilarski – ojciec,
Stanisław Paradziej i Stanisław Kuczek.10
Świadkami zawierania związku małŜeńskiego byli męŜczyźni. Nieliczne
kobiety, pełniące tę rolę, pojawiają się przy okazji kilku ślubów zawartych przez
szlachtę. Podobnie jak w przypadku chrztu, najpierw zapisywano dane świadków,
później podpisywali się krzyŜykami. W latach 80-ych XIX w. pojawiają się coraz
częściej własnoręczne podpisy.
Od 1795 r. przy danych brakuje numeru domu. Pan młody często po prostu nie
miał własnego domu. Był komornikiem wynajmującym wedle dzisiejszej
terminologii jeden pokój (komorę).
Wiek nowoŜeńców.
Większość osób zawierających związki małŜeńskie była w podobnym
wieku. MęŜczyźni byli zazwyczaj kilka lat starsi od kobiet. Średnia statystyczna
dla męŜczyzn to 31 lat, a dla kobiet 25,4. Wpływ na wiek nowoŜeńców miały
związki zawierane przez wdowców. W dniu 27 stycznia 1830 r. 84 letni wdowiec
Walenty Kijak poślubił 60 letnią wdowę Helenę Stolarz.11 11 października 1886 r.
83 letni wdowiec Przewłocki Michał, kowal, poślubił 62 letnią Kunegundę
Hyczk, wdowę12. Jednak największa rozpiętość wieku występuje pomiędzy 90
letnim wdowcem, Antonim Michalcem, który poślubił 40 letnią wdowę,
Mariannę Kiiaczkę w dniu 8 czerwca 1833 r.13 MoŜna zauwaŜyć pewną
prawidłowość. JeŜeli wdowiec Ŝenił się z panną, to róŜnica wieku sięgała do
kilkudziesięciu lat.
Przykładowo:
• 15 września 1831 r. 45 letni wdowiec Antoni Białek poślubił 17 letnią
pannę Karolinę Kołodziejkę14.
• 28 listopada 1844 r., kiedy to odbył się ślub wdowca, Jana Lechowicza, lat
70 z domu nr 181 z 24 letnią panną ElŜbietą Stąśko15.
Dolna granica wieku dla kobiet wynosiła 14 lat: „14 lutego 1829 Mateusz
Chachay lat 22 poślubił 14 letnią Katarzynę Ozar”16 czy „16 lutego 1859 r. ślub
za zgodą rodziców 23 letniego Józefa Badowskiego z 15,5 letnią Magdalena
Chojar”17. Dolna granica wieku dla męŜczyzn wynosiła 17 lat: 24 VI 1834 r. 17
letni Mateusz Oleksy poślubił 17 letnią Teresę Jasnowską, uzyskawszy
pozwolenie władzy Dominium Radłowskiego18. 15 letnia wdowa Katarzyna
Wiiasowna 1 października 1787 r. ponownie wyszła za mąŜ. Drugim męŜem
został „Marcin Boracka” 19. Przypadek tak młodej wdowy nie był odosobniony.
Na przykład 24 lutego 1846 r. odbył się ślub 16 letniej wdowy „Jadwigi Mazur z
10
Lib. Cop. 1897-1941, s. 61.
Lib. Cop. 1823-1841, s. 26.
12
Lib. Cop. 1869-1897, s. 189.
13
Lib. Cop. 1823-1841, s. 48.
14
TamŜe, s. 32.
15
Lib. Cop. 1842-1850, s. 43.
16
Lib. Cop. 1823-1841, s. 24.
11
17
Lib. Cop. 1851-1869, s. 123.
18
Lib. Cop. 1823-1841, s. 58
Lib.Cop.1784-1822, s. 6.
19
16
Hebdów z 23 letnim kawalerem Józefem Tomaszkiem”20. Dziewczęta wychodziły
za mąŜ bardzo wcześnie. MariaŜ traktowano często jak interes, (…) nie liczono się
więc z upodobaniem ani wiekiem córek.21
W przypadku powtórnych małŜeństw wdów często były one starsze od
kawalerów lub wdowców. 24 listopada 1811 r. 25 letni Bartłomiej Stąśko poślubił
34 wdowę Katarzynę Stąśkowne22, 19 lutego 1867 r. zawarli ślub Siudut Jan, 29
letni kawaler i 45 letnia wdowa, Marianną Curyło z Tomaszków23.
Udział procentowy
70
60
50
40
30
20
10
0
Kawaler/Panna
Wdowa/Kawaler
Kategorie
3.Udział procentowy zawieranych małŜeństw. Oprac. dr Andrzej Kobyłecki
Śluby na wymianę.
Śluby takie nazywane teŜ ,,na wymarki” zawierane były pomiędzy braćmi i
siostrami z jednego domu. Przyczynami ich zawierania były przede wszystkim
względy ekonomiczne. Obawiano się takŜe bezdzietności. 27 lutego1867 r.
zawarli związek małŜeński: Szatkowski Jakub, lat 23 z Stolarz Katarzyną, lat 22,
a jej brat Jan Stolarz, lat 32 poślubił Szatkowską Annę, lat 2024. 14 lutego 1882 r.
dwaj bracia i dwie siostry zawarli związek małŜeński: Franciszek Skornóg, lat 28
poślubił 27 letnią Mariannę RogóŜ. Jego 26 letni brat, Tomasz Skornóg poślubił
17 letnią Wiktorię RogóŜ25. RównieŜ w jednym dniu zawarli związek małŜeński
dwaj bracia pochodzący z Bielczy: Stanisław Wojak, lat 28 i Józef Wojak, lat 23
z pochodzącymi z Borzęcina siostrami Oleksównymi: Marią, lat 23 i Anną, lat
2926.
20
Lib. Cop. 1842-1850, s. 58.
J.S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, Warszawa 1994, tom II, s. 126.
22
Lib. Cop. 1784-1822, s. 74.
23
Lib. Cop. 1851-1869, s. 252.
24
TamŜe, s. 253.
25
Lib. Cop. 1869-1897, s. 146.
26
Lib.Cop.1897-1941, s. 25.
21
17
Kościół parafialny w Borzęcinie Górnym
z dzwonnicą około 1905 r.
Śluby róŜnowierców.
Śluby takie dotyczą w Borzęcinie dwóch par narzeczonych. 31 X 1852 r.
wdowiec Jan Gerstberger, lokaj we dworze, poślubił Julianną Berghauer
wieśniaczką mieszkającą w folwarku. Związek małŜeński pobłogosławił Marcin
Goliński – miejscowy proboszcz. Wszyscy byli wyznania augsburskiego27. 13
lutego 1901r. grekokatoliczka Maria Kozicka, urodzona w Woli Rozwienieckiej,
powiat Jarosław i zamieszkująca w Borzęcinie, poślubiła katolika, Stanisława
Adamczyka, urodzonego i mieszkającego w Borzęcinie. Związek pobłogosławił
proboszcz ks. Józef Oświęcimski28.
27
28
Lib. Cop. 1851-1869, s. 33.
Lib.Cop.1897-1941, s. 42.
18
Księga Ślubów tom IV z lat 1851 – 1869.
Miejsce zamieszkania nowoŜeńców.
Identyczne numery domów przy nazwiskach pani młodej i pana młodego
wytłumaczyć moŜna jedynie zagęszczającą się od połowy XIX wieku strukturą
zabudowy. Wobec wzrastającej liczby ludności i dzielenia gospodarstw rodziców,
na jednej, często wąskiej parceli, budowano dwa domy. W Borzęcinie
pozostałości takiej zabudowy moŜna spotkać do dzisiaj. W dniu 18 maja 1843 r.
zawarli związek małŜeński Andrzej Hachaj, kawaler, lat 28 i panna Tekla Gałek,
lat 29. Obydwoje mieszkali na jednej posesji, nr 4829. Podobnie w dniu 20
października 1852 r. odbył się ślub Franciszka Przepiórki, kawalera, lat 40 z
panną Katarzyną Król, lat 23, mieszkających w domu nr 4030.
29
30
Lib. Cop. 1842-1850, s.22. Nazwisko to bywa róŜnie zapisywane: Chachaj, Hahaj, Chahaj.
Lib. Cop. 1851-1869, s. 33.
19
Metryka ślubu z 1896 r.
UniewaŜnienie małŜeństwa.
Liczba zawieranych małŜeństw była bardzo duŜa. Ich uniewaŜnienia
zdarzały się sporadyczne. Zapisywano je w „Księdze urodzeń” jako dodatkowe
informacje. Ze względu na treść odnoszą się jednak do niniejszego rozdziału.
Urodzona 4 grudnia 1894 r. Anna Mróz 6 listopada 1938 r. zawarła związek
małŜeński na Bielanach w Warszawie. Sąd Metropolitalny w Chicago w 1952 r.
uznał to małŜeństwo to za niewaŜne31. Urodzony 15 kwietnia 1897 r. Jan Siciarz,
oŜenił się 30 września 1924 r. z Katarzyną Gut w Przemyślu. Rozwiódł się i
zawarł ślub cywilny w 1946 r32.
MałŜeństwa szlachty.
W „Księdze ślubów” odnotowano zawarcie związków małŜeńskich osób
pochodzenia szlacheckiego. Nie ma przy nich informacji o numerze domu. Nie
moŜna wykluczyć, Ŝe sam ślub odbywał się w Borzęcinie, a państwo młodzi
zamieszkiwali poza terenem parafii.
21 października 1789 r. szlachcianka Wiktoria Duwallowna z Borzęcina, lat 18
poślubiła Jana Janickiego szlachcica (nobilis) z Małych Strzelec, lat 40, wdowca.
Świadkami byli Ignacy Duwall i Jan AŜard, szlachcice33.
14 sierpnia 1790 r. szlachcianka RóŜa Duwallowna z Borzęcina, lat 18 lat,
poślubiła wielmoŜnego Wawrzyńca Dulębę z Czerniechowic w parafii
Koziegłowy, lat 42, wdowca. Świadkami byli szlachcice: Jan Jarucki z Małych
Strzelec i Józef Majewski ze wsi Borzęcin34.
31
Lib. Nat. 1887-1899. s. 245.
TamŜe, s. 328.
33
Lib.Cop.1784-1822, s. 11.
34
TamŜe, s. 15.
32
20
14 listopada 1801r. panna Marianna Duwallowna, 27 letnia szlachcianka z
Borzęcina poślubiła kawalera, szlachcica Jana Nowakowskiego z Olszyn lat 27.
Świadkami byli Franciszek Mireduasrzon przyjaciel i Jan Toleurski dzierŜawca
urzędu wójta w Borzęcinie.35
25 lutego 1816r. szlachcic Józef Nathman, lat 21 poślubił szlachciankę
Magdalenę Majewską, lat 20. Świadkami:” wielmoŜny pan Ignacy Majewski i
wielmoŜny pan Jan Jakubowski”.36
4 czerwca 1816r. szlachcic Wojciech Dusza, lat 36 z Królestwa Polskiego
poślubił Annę uchac. Świadkami: Paweł Piękosz i Wojciech Źrebiec37.
Ostatni szlachecki ślub miał miejsce 31 sierpnia 1918 r. Związek małŜeński
zawierali: Jadwiga Maria Sadowiska, szlachcianka herbu Nałęcz, c. Konstantego i
Jadwigi de Oppel Bronkowskiej, urodzona i wychowana w Borzęcinie ze
Stanisławem Kostką de Bończą Skarzyńskim, urodzonym w Sanoku, a
zamieszkałym w Buczaczu38.
***
Dziękuję serdecznie księdzu mgr Czesławowi Paszyńskiemu, proboszczowi Parafii
Borzęcin Górny za udostępnienie Ksiąg, dr Andrzejowi Kobyłeckiemu za
wykonanie wykresów.
***
Aneks.
1. Zestawienie liczbowe zawieranych małŜeństw w latach 1784 - 1918 w
okresach rocznych oraz średni wiek nowoŜeńców kawaler/panna (k/p),
wdowiec/panna (w/p), wdowa/kawaler (w/k), wdowiec/wdowa (w/w)
Rok
1784
1785
1786
1787
1788
1789
1790
1791
1792
1793
1794
1795
1796
35
ilość
ślubów
12
24
21
18
16
18
33
22
31
38
25
24
21
kawaler
panna
9
18
17
8
14
10
22
14
22
29
17
14
10
TamŜe, s. 47.
TamŜe, s. 81.
37
TamŜe, s. 81.
38
Lib. Cop. 1897-1941, s. 155.
36
21
wdowiec
panna
3
3
1
4
1
3
8
4
3
6
2
6
6
wdowa
kawaler
0
2
2
2
0
3
3
4
3
2
3
3
2
wdowa
wdowiec
0
1
1
4
1
2
0
0
3
1
3
1
3
średni wiek
męŜczyzn.
27
28
25
33
26
32
28
31
29
29
28
31
31
średni wiek
kobiet.
22
23
21
27
20
26
23
25
23
21
22
24
23
1797
1798
1799
1800
1801
1802
1803
1804
1805
1806
1807
1808
1809
1810
1811
1812
1813
1814
1815
1816
1817
1818
1819
1820
1821
1822
1823
1824
1825
1826
1827
1828
1829
1830
1831
1832
1833
1834
1835
1836
1837
1838
1839
1840
1841
1842
1843
1844
22
38
11
21
39
39
34
26
24
23
47
20
31
31
28
35
16
27
18
14
30
27
23
38
43
38
36
31
36
43
33
57
43
48
49
64
68
36
36
35
31
40
28
46
44
33
40
42
60
23
7
14
26
26
19
22
16
14
30
13
23
22
18
23
7
18
8
8
17
22
15
29
30
28
28
20
29
31
28
44
24
35
38
19
36
16
22
21
24
20
19
33
30
19
30
34
48
10
2
6
4
3
7
4
2
5
8
1
3
7
5
4
3
1
7
3
5
3
3
3
10
5
4
5
4
8
1
6
14
8
5
30
10
5
8
9
5
16
5
8
7
8
7
5
6
3
2
1
3
4
6
0
3
3
3
4
2
0
4
4
3
5
2
2
3
1
4
3
1
4
2
5
1
1
2
6
2
3
3
10
11
9
3
1
2
1
2
3
3
4
3
2
2
2
0
0
6
6
2
0
3
1
6
2
3
2
1
4
3
3
1
1
5
1
1
3
2
1
2
1
2
3
2
1
3
2
3
5
11
6
3
4
0
3
2
2
4
2
2
1
4
30
29
29
31
29
30
29
28
28
29
28
29
30
31
31
34
28
35
30
34
29
26
28
31
28
29
26
27
30
30
30
34
31
32
32
30
34
32
31
29
31
29
28
30
32
29
29
30
25
21
22
25
24
24
21
22
22
22
25
24
23
23
26
29
26
26
28
27
24
24
24
26
24
22
24
24
24
24
23
26
25
27
24
24
28
26
23
23
23
24
21
25
24
23
23
24
1845
1846
1847
1848
1849
1850
1851
1852
1853
1854
1855
1856
1857
1858
1859
1860
1861
1862
1863
1864
1865
1866
1867
1868
1869
1870
1871
1872
1873
1874
1875
1876
1877
1878
1879
1880
1881
1882
1883
1884
1885
1886
1887
1888
1889
1890
1891
1892
23
28
36
27
67
49
48
42
33
31
28
29
45
30
33
22
41
41
35
51
53
48
33
57
64
58
35
51
27
57
52
56
39
39
33
39
40
36
54
36
31
35
35
35
48
42
47
33
29
23
26
14
28
24
22
32
16
19
15
16
17
20
21
15
25
32
29
34
43
37
18
41
45
45
20
36
21
30
23
34
28
30
21
32
25
29
35
33
25
27
27
27
32
33
31
25
23
3
7
6
13
15
4
7
4
8
5
6
11
5
6
3
2
6
6
12
6
6
6
11
10
6
7
8
3
13
15
13
7
5
6
5
6
1
10
3
2
4
3
3
10
5
8
1
3
1
3
4
17
3
12
2
6
3
5
3
13
2
4
2
11
2
0
3
2
1
6
5
6
4
5
4
1
6
8
5
4
3
3
2
3
3
4
0
1
0
3
2
4
2
4
4
3
1
0
3
9
7
10
3
7
1
3
4
4
3
2
2
3
1
0
2
2
4
3
0
1
3
3
3
2
8
6
4
0
1
3
0
6
3
5
0
3
4
2
0
2
2
4
3
0
31
29
30
33
34
31
29
30
31
30
24
33
32
32
33
32
28
32
32
31
30
33
32
29
31
43
29
31
32
36
30
30
30
33
31
33
29
31
29
30
31
29
29
30
30
33
33
28
25
24
27
28
25
28
22
27
24
25
23
28
25
25
26
28
25
22
26
27
25
28
26
24
26
37
24
25
26
28
24
25
25
29
25
28
27
24
24
27
27
26
25
26
26
27
31
26
1893
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
1904
1905
1906
1907
1908
1909
1910
1911
1912
1913
1914
1915
1916
1917
1918
33
28
3
32
26
4
41
33
3
31
24
3
32
21
6
37
25
9
41
31
5
59
49
7
46
35
6
43
30
10
30
22
4
40
26
11
51
41
8
34
23
9
36
30
4
28
21
4
36
28
6
25
20
1
26
23
1
20
16
2
30
26
1
21
20
1
4
2
1
8
4
4
12
9
2
23
20
1
4780
3267
779
Źródło: Libri Copulatorum
0
1
2
1
0
1
3
1
1
3
0
1
1
2
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
0
1
396
2
1
3
3
5
2
2
3
4
0
4
2
1
0
2
3
1
3
1
1
3
0
1
0
1
1
338
28
29
31
33
36
32
32
33
34
31
33
32
33
34
29
32
32
35
31
31
30
30
43
36
37
29
31
24
25
26
27
30
25
28
28
28
28
29
26
28
28
26
27
26
30
27
26
26
25
39
29
29
27
25,4
2. Zestawienie liczbowe i procentowe zawieranych małŜeństw w latach 1784 – 1918.
Kawaler %
ilość
wdowiec %
wdowa
% wdowa
%
Lata
ślubów Panna
panna
kawaler
wdowiec
1784-1918
16,
8,3
7,1
4780
68,3
3267
779
396
338
1
Źródło: Libri Copulatorum (pominięto jeden przypadek uniewaŜnienia małŜeństwa).
.
.
3.Obyczaje weselne mieszkańców Borzęcina w pierwszej poł. XX wieku39.
Wybór i śródtytuły autora.
Weselne zwyczaje miały w Borzęcinie swoją bogatą, powszechnie utrzymywaną
tradycję i zawsze budziły w społeczności wiejskiej ogólne zainteresowanie.
39
Podstawą do opracowania był praca Józefa Bratko, Borzęcin – wieś i jej pieśń. Borzęcin 1985.ss.33-38. Mps.
24
1.Dota.
Był zwyczaj, Ŝe kiedy gdzieś czyniono przygotowania do wesela , to krewni
sąsiedzi i przyjaciele Ŝeniących się przynosili prezenty. Były to przewaŜnie
artykuły Ŝywnościowe takie jak: sery masło jaja, mąka i wszystkie inne które były
wykorzystywane do pieczenia kołaczy i do urządzenia przyjęcia weselnego.
2. Błogosławiny.
W dzień wesela, po zgromadzeniu się całego zespołu weselnego, starostów,
druhen, i druŜbów oraz rodzin Ŝeniących się w domu „ Pani Młodej” odbywał się
pierwszy obrzęd weselny tak zwane „Błogosławiny” Odbywał się on przy śpiewie
szczególnie „pierwszej” druhny i akompaniamencie kapeli po tym wyjeŜdŜano do
kościoła.
3. Pieszo.
Najdawniej, gdy wesele szło pieszo, to na przedzie szła kapela, za kapelą szli
szeregiem druŜbowie, którzy po drodze śpiewali, a kapela zaśpiewane melodie
przygrywała. Para młoda szła w otoczeniu druhen, zaś starostowie na końcu
głównego orszaku weselnego.Za orszakiem weselnym szli członkowie rodzin.
4. Konno.
Szczególnie atrakcyjne były wesela woŜone. Woźnice wieźli wesele do ślubu, przy
przejeździe przez jakiś mostek stawali i wołali Ŝe dalej nie pojadą bo pogubili
baty i nie ma czym koni popędzić. Wtedy pierwszy druŜba brał czapkę czy
kapelusz w garść i obchodził weselnych, którzy się składali na kupno batów,
wrzucając do trzymanego przez pierwszego druŜbę nakrycia głowy, po parę sztuk
pieniędzy. Woźnice otrzymywali okup i ruszali dalej z weselem.
25
5.Warty.
Przed weselem, woŜonym jak teŜ i pieszym stawiano warty. Warty dawniej
stawiano solidne, ubrane w zieleń i kwiaty z powitalnym napisem pary
nowoŜeńców u góry. W środku bramy stał jeden z ustawiających bramę,
trzymając Ŝerdkę tak wysoką, jak brama, ubraną w zieleń zakończoną duŜym
bukietem kwiatów u góry. Gdy orszak weselny znalazł się przed bramą , ten
„bramkarz” trzymaną Ŝerdzią trzy razy się ukłonił, a tymczasem podchodził
starosta i opłacał przejściowe przez bramę, odpowiednią ilością gorzałki.
6 .Furman „ Kanadrus”.
Najbardziej znanym furmanem do woŜenia wesel był Jan Stąsiek zwany
„Kanadrusem”. Potrafił jechać sam jeden dwoma parami koni , odpowiednio
ubrany strój regionalny. Jechał z ogromna brawurą, trzaskaniem z bata, końmi
ubranymi w uprząŜ bogatą w ozdoby błyszczące i duŜą ilość dzwonków. Nad
łbami końskimi widniały z daleka wysokie pióropusze . Grzywy końskie były
zaplecione w warkocze poprzeplatane kolorowymi wstąŜkami, a ogony zawinięte
w paradny węzeł. Jednym słowem jak wiózł wesele, to szum był na całą wieś i z
daleka ludzie biegli zobaczyć „ bo Kanadrus wesele wiezie”. Po przyjeździe z
26
weselem do domu pani młodej co najmniej trzy razy objechał wokoło dom i
dopiero weselnych wysadzał.
7. Tańce.
Do umiejętności tańca przywiązywano u nas duŜą wagę i lubiano tańczyć.
Powszechnie mówiono: ,,taniec nie robota, ale kto nie umie tańczyć to
sromota”. Zawsze jeden z tańczących zamawiał „przodek” wrzucając do basów
odpowiednią ilość monet brzęczących . Odgłos basów po wrzuceniu monety
pozwalał przypuszczać muzykantom, Ŝe zagranie zostało dobrze opłacone.
KaŜdy rozpoczynający przodkowy taniec musiał obowiązkowo zaśpiewać
melodię, aby muzykanci do odpowiedniego taktu zagrali. Tańczącej na przodku
parze , zaleŜnie od godności weselnej wielu gości przypłacało. Powszechnie
przypłacano, gdy na przodku tańczyła para nowoŜeńców, o przypłacaniu
informowali muzykanci , wołając głośno „basy”, dając równocześnie znać kto
przypłacił. Uhonorowani przypłaceniem szli przypłacającemu podziękować.
8. Gościna.
W izbie weselnej stołów nie ustawiano. Wokół ścian ustawione były ławy długie,
na których siadali goście ściśnięci obok siebie. Siedząc przyglądali się
tańczącym, a takŜe co Ŝwawsi brali udział w tańcu. S.221
Zaproszonych przybyłych na wesele goszczono w ten sposób, Ŝe od czasu do
czasu , ktoś z obsługi wesela , oczywiście członek rodziny Ŝeniących się obchodził
gości z dzbankiem piwa i szklanką do jego picia . Idąc po kolei nalewał kaŜdemu
szklankę małą piwa, a gdy częstowany wypił odbiera szklankę i szedł do
następnego gościa powtarzając poczęstunek. Obchodów tych wiele nie było ,
nieraz się zdąŜyło Ŝe wesele się kończyło, a do gościa nie dotarto ze szklanka
piwa.222
27
Po kilku godzinach popołudniowego wesela był podwieczorek. KaŜdy z gości
otrzymywał do ręki ćwiartkę kołacza i udając wargami udawał Ŝe je, ale kaŜdy
chował ją w zawiniątko , aŜeby teŜ zanieść do domu, szczególnie gdy miał dzieci.
Po tym posiłku wszyscy przy akompaniamencie kapeli odśpiewali jedną lub dwie
zwrotki pieśni Serdeczna Matko.
9. Krakowiacy.
Zgodnie (…) ze zwyczajem, zezwalano na weselach na tańce przybyłym ,
aczkolwiek nieproszonym kawalerom. Korzystając z tego pchali się więc
kawalerowie coraz głębiej do izby weselnej. Utarł się nawet zwyczaj Ŝe pakowali
się aŜ po średni stragan . Taka była umowna granica. ,, Po średni stragarz
nasze” - mówiono.
Kiedy izba weselna zapełniona juŜ była po „średni stragarz”, weselni
ograniczeni w przestrzeni do tańca ustępowali, a taniec rozpoczynali jak to
wtedy się mówiło „chłopaki” wprowadzając sobie jako partnerki do tańca
dziewczyny zza s222Okien. Sami sobie opłacali tańce, czyli „przodki”.
Gdy weselni zbyt długo nie ustępowali miejsca do tańca chłopakom, wyrządzano
róŜne psoty, aby ich zmusić do ustąpienia. Opowiadał mi Jan Dzień „Rakoczym”
z Rylowej, Ŝe raz w swojej młodości przyszedł z chłopakami na wesele na
przysiółek Borzęcina- Wisowatki .Weselni długo nie chcieli ustąpić miejsca
chłopakom, więc ci wzięli ze stodoły wialnie słuŜącą do czyszczenia zboŜa, zwaną
młynkiem, przynieśli pod dom weselny i ustawili wylotem do otwartego okna w
izbie. Oczywiście Ŝe było to juŜ w ciemny wieczór. Do kosza młynka nasypali
plew i zaczęli korbować. Zakurzyło się w izbie i weselni natychmiast pouciekali
do komory. Po opadnięciu kurzu chłopaki zaczęli tańczyć nie krepowani
weselnymi.
Ale były i bardziej złośliwe wyczyny. Słyszałem opowiadania , Ŝe gdy było u
kogoś wesele, a kawalerowie mieli złość na gospodarza domu, to idąc wieczór na
tańce, nabijali sobie gwoździ w obcasy butów. Na weselu tańczyli ogromnie
siarczyście, przytupując mocno i często tak Ŝe z podłogi wióry leciały. Po takim
28
weselu, podłoga musiała długo być heblowana zanim ja doprowadzono do
jakiego takiego gładkiego stanu.
10. Plotki
Wieczorem podczas wesela, zbierała się za oknami gromada ludzi, szczególnie
kobiet. Ale bywali i męŜczyźni. Wszyscy chcieli się przypatrzeć weselu . Roznosiło
się teŜ na drugi dzień po wsi wszystko, co tam widzieli. Kto był jak ubrany , kto z
kim tańczył i jak tańczył. Kto był pijany, a kto trzeźwy i wszystko co tylko się tam
działo wiedziano we wsi z tym, Ŝe było wyolbrzymione i poprzekręcane , zaleŜnie
od fantazji patrzącego.
29