Sakarya-2011 - TC ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI

Transcription

T.C. SAKARYA VALİLİĞİ
ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
SAKARYA
İL ÇEVRE DURUM RAPORU
SAKARYA-2011
0
A. COĞRAFİK KAPSAM
A.1. Giriş
Sakarya İli, ülkemizin kuzey batısında, Marmara Bölgesinin kuzeydoğu ucunda yer
almaktadır. Doğudan Bolu, batıdan Kocaeli ve Bursa, güneyden Bilecik ve kuzeyden de
Karadeniz ile çevrelenmiştir.
İlimizin bilinen tarihi; Bitini Krallığının kuruluşundan (M.Ö 378) başlar, III.
Nikomed devrinden (M.Ö 75) sonra Roma hakimiyetine girmiş, daha sonra Bizanslılar,
Selçuklu Türkleri ve son olarak da Osmanlı Türklerinin eline geçmiştir.
Sakarya İli, 1658 yıllarında Kocaeli İline bağlı bir köy iken 1742 yıllarında Bucak,
1852 yılında İlçe ve 1954 yılında İl olmuştur. Eskiden bu yöre, Sakarya nehri ve kolunun
oluşturduğu iki su arasındaki toprak üzerine kurulmakta olan Pazaryeri, onun Adapazarı
olarak anılması ve tanınmasına neden olmuştur.
A.2. İl ve İlçe Sınırları
İlimiz, doğudan Bolu’nun; Göynük, Mudurnu, Düzce ve Akçakoca, güneyinden
Bilecik’in; Gölpazarı ve Osmaneli, batıdan Kocaeli’nin; Kandıra ve Gölcük İlçeleri,
kuzeyden ise Karadeniz ile çevrilidir. Adapazarı Merkez ilçedir. 1646 yılında Nahiye,
1837’de İlçe olan Adapazarı, 22 Haziran 1954 tarihli kanunla Kocaeli ilinden ayrılarak
bağımsız İl statüsü kazanan Sakarya İlinin merkez ilçesi olmuştur.
17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen deprem sonrası 6 Mart 2000 tarih ve
23985 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak İlimiz Büyükşehir olmuştur. İlimiz, doğuda
Bolu İli, Göynük, Mudurnu, Düzce İli, Akçakoca, güneyinde Bilecik İli, Gölpazarı ve
Osmaneli, batıda Kocaeli İli, Kandıra ve Gölcük ilçeleri, kuzeyde ise Karadeniz ile
çevrilidir. Adapazarı merkez ilçedir. İlimize bağlı; 1 Merkez İlçe ve 15 İlçe bulunmaktadır.
Sakarya Büyükşehire bağlı köy sayısı 26 ve İlimiz genelinde köy sayısı 428’dir.
Tablo A.1 İlçelerin İl Merkezine Uzaklıkları ve Yüzölçümleri
Ferizli
Söğütlü
Akyazı
Geyve
Hendek
Karasu
Karapürçek
Kaynarca
Kocaali
Pamukova
Sapanca
Taraklı
Arifiye
Erenler
Serdivan
İl Merkezine Uzaklık
(km)
24
20
31
35
37
55
27
35
73
43
18
67
9
2
4
1
Yüzölçümü
(km2)
208
141
645
780
581
477
127
360
291
293
140
334
-
A.3. İlin Coğrafi Durumu
Sakarya ili, Türkiye’nin coğrafik bölünmesinde Marmara Bölgesinin doğusunda yer
alır.Sakarya meteoroloji istasyonunun enlem derecesi 40°411, boylam derecesi 30° 261 dır.
Yüzölçümü 5.015 km2 gerçek alan, 4.821 km2 izdüşüm alanı olup rakımı 31 metredir. İl
yüzey şekilleri, iklim ve doğal bitki örtüsü bakımından birbirinden farklı dört kesimden
oluşmaktadır. Bu bölgelere ait özellikler aşağıda verilmektedir;
I. Alt Bölge
Güneyde Sakarya Nehri’nin izlediği dar ve derin Geyve Boğazı’nın iki yanında
Samanlı Dağları’nın doğu uzantısı olan ve yükseltisi 1000 metreyi aşan engebeler
bulunmaktadır. Geyve Boğazının güneyinde Geyve, Pamukova ve Taraklı ilçelerini içine
alan, Karadeniz, İç Anadolu ve Ege Bölgeleri iklim özelliklerinin bir arada görüldüğü bir
bölgedir. Sakarya Nehri’nin içinden geçtiği Pamukova ve Geyve Ovalarının bulunduğu
havza mikro klima özelliği göstermekte olup, narenciye dışındaki tüm ürünlerin (özellikle
meyve ve sebze) üretimi için ideal özelliktedir.
II.Alt Bölge
Bu bölge güneyde Geyve Boğazı, doğuda Akyazı-Hendek dağları, batıda Kocaeli
platosunun uzantısı ve Sapanca Gölü, kuzeyde de Karasu ve Kaynarca ilçeleri ile çevrili
Akova olarak bilinen Adapazarı Ovası’dır. Adapazarı, Söğütlü ve Ferizli ilçelerini içine
alan bölgedir.
III.Alt Bölge
Bu bölge Samanlı Dağları’nın kuzeye doğru uzantısı olan Akyazı, Karapürçek,
Hendek, Karasu ve Kocaali İlçelerini içine alan daha çok yayvan yapraklı orman ağaçları
ile kaplı, fındık üretiminin yaygın olduğu bol yağış alan bölgedir. Adapazarı Ovasının
doğuya doğru uzantısı olan ve İstanbul-Ankara otoyolunun çevresindeki düşük rakımlı
bölümden kuzey ve güneye doğru yükselen rakım mevcuttur.
IV.Alt Bölge
Kocaeli Platosunun doğuya doğru uzantısı olan alanı ve Kaynarca İlçesi’ni içine
alır. Yer yer platolardan oluşur.
Sakarya İlinin Karadeniz’de Bolu ve Kocaeli sınırları arasında uzanan 60 km
uzunluğunda bir kıyı şeridi mevcuttur. Bu kıyılarda önemli girinti ve çıkıntılara
rastlanmaz. Kıyı boyunca kumsal düzlükler devam eder.
İl toprakları içinden geçen en önemli akarsu Sakarya Nehridir. Bunun dışında diğer
önemli dere ve çaylar: Mudurnu Çayı, Dinsiz Çayı, Darıçayırı Deresi, Maden Deresi,
Melen Çayı, Karaçay, Akçay Deresi, Yırtmaç Deresi, Çark Suyu dur
İl toprakları Kuzey Anadolu fay sistemi üzerinde ve yer kabuğunun yıkıcı depremlerle
sarsıldığı bir kuşakta yer alır. Harita A.1 de deprem hassasiyeti gösterilmiştir. Sakarya ili
kent-kır nüfus oranında kent lehine giderek artan bir gelişme olduğu görülmektedir.
2
Tablo A.2 Sakarya İli Nüfusu
Toplam
Türkiye - toplam nüfus
Erkek
Kadın
74.724.269 37.532.954 37.191.315
Sakarya - il nüfusu
888.556
445.863
442.693
Sakarya - il/ilçe merkezleri nüfusu
664.813
333.968
330.845
Sakarya - belde ve köyler nüfusu
223.743
111.895
111.848
İlçe
Bucak
Adapazarı
Merkez
Belde/Köy
Toplam
Şehir
239.284
Abalı
1.398
721
677
413
218
195
Aşırlar
Bileciler
452
231
221
732
775
Büyükhataplı
450
223
227
Çağlayan
166
87
79
Demirbey
160
80
80
Elmalı
291
135
156
Hacılar
440
218
222
Işıklar
142
71
71
İlyaslar
388
183
205
Karadavutlu
228
114
114
Karadere
670
339
331
Kavaklıorman
541
279
262
Kayrancık
837
425
412
91
48
43
257
129
128
1.149
597
552
Küçükhataplı
187
97
90
Nasuhlar
150
74
76
Örentepe
395
202
193
Poyrazlar
347
175
172
Salmanlı
402
195
207
Solaklar
455
238
217
Turnadere
460
239
221
Yeşilyurt
420
214
206
6.264
6.132
Kışla
Kömürlük
Köprübaşı
Bucak toplamı
İlçe toplamı
12.396
251.680
Şehir
Merkez
Kadın
1.507
Budaklar
Akyazı
Erkek
120.132 119.152
126.396 125.284
41.738
20.706
21.032
Alaağaç
1.956
960
996
(B) Altındere
4.252
2.096
2.156
Ballıkaya
446
225
221
Bediltahirbey
259
125
134
Beldibi
559
287
272
Bıçkıdere
401
214
187
Boztepe
836
439
397
Buğdaylı
392
192
200
3
Çatalköprü
1.198
590
608
Düzyazı
520
273
247
Güzlek
481
241
240
Hanyatak
477
243
234
Harunusta
448
218
230
Hasanbey
732
361
371
Karaçalılık
1.208
600
608
Kepekli
187
96
91
Kızılcıkorman
746
362
384
Kumköprü
435
222
213
5.917
2.931
2.986
848
445
403
Osmanbey
1.037
528
509
Pazarköy
1.643
812
831
Reşadiye
416
211
205
Salihiye
544
262
282
Sukenarı
550
272
278
Şerefiye
649
328
321
Taşağıl
612
318
294
2.075
1.037
1.038
Taşyatak
851
431
420
Topağaç
1.252
640
612
Türkormanköy
411
201
210
Yağcılar
940
492
448
Yenidoğan
299
145
154
Yongalık
411
209
202
1.493
754
739
35.481
17.760
17.721
Çakıroğlu
461
221
240
Dedeler
560
281
279
2.523
1.245
1.278
Durmuşlar
408
195
213
Gökçeler
447
226
221
Güvençler
268
131
137
Haydarlar
620
287
333
Madenler
287
133
154
Mansurlar
309
168
141
Yörükyeri
395
202
193
6.278
3.089
3.189
İlçe toplamı
83.497
41.555
41.942
Şehir
32.527
16.450
16.077
Adliye
970
468
502
Ahmediye
608
300
308
Çınardibi
302
154
148
Kemaliye
1.104
538
566
Yukarıkirazca
2.378
1.210
1.168
(B) Kuzuluk
Merkezyeniköy
Taşburun
Yuvalak
Bucak toplamı
Dokurcun
(B) Dokurcun
Bucak toplamı
Arifiye
Merkez
4
Bucak toplamı
Erenler
Merkez
5.362
2.670
2.692
İlçe toplamı
37.889
19.120
18.769
Şehir
68.509
34.754
33.755
Değirmendere
1.430
720
710
Ekinli
1.758
853
905
Kayalarmemduhiye
1.043
517
526
782
391
391
Kayalarreşitbey
Küçükesence
Ferizli
Merkez
816
403
413
Yazılı
1.344
653
691
Bucak toplamı
7.173
3.537
3.636
İlçe toplamı
75.682
38.291
37.391
Şehir
13.058
6.647
6.411
630
317
313
Ağacık
Akçukur
327
169
158
1.259
613
646
Ceylandere
587
317
270
Çiftlik
123
64
59
Bakırlı
Doğancı
298
156
142
1.707
836
871
Hocaoğlu
116
62
54
Karadiken
177
85
92
Konuklu
714
356
358
Kusca
588
285
303
Nalköy
351
193
158
Sarıahmetler
421
214
207
(B) Gölkent
Seyifler
346
170
176
2.673
1.291
1.382
Teberik
139
71
68
Tokat
140
76
64
(B) Sinanoğlu
Geyve
Merkez
Bucak toplamı
10.596
5.275
5.321
İlçe toplamı
23.654
11.922
11.732
Şehir
21.317
10.724
10.593
Ahibaba
254
133
121
Akdoğan
709
354
355
93
47
46
Akkaya
Alıplar
50
26
24
5.463
2.672
2.791
Aydınlar
82
41
41
Bağcaz
136
61
75
Bağlarbaşı
781
367
414
Bayat
589
280
309
Belpınar
252
130
122
Bozören
291
140
151
Burhaniye
299
147
152
(B) Alifuatpaşa
5
Ceceler
130
68
62
Çamlık
360
168
192
Çengel
310
147
163
Çine
152
80
72
Çukurköy
104
46
58
Demirler
223
109
114
Dereköy
170
87
83
Doğantepe
823
406
417
Düzakçaşehir
118
56
62
Epçeler
243
113
130
Esenköy
29
13
16
1.262
642
620
Eşme
Güney
62
29
33
144
68
76
Hacılar
58
31
27
Hacıosmanlar
93
49
44
Günhoşlar
Halidiye
205
97
108
Hırka
411
205
206
Hisarlık
248
122
126
Ilıca
136
66
70
İhsaniye
47
25
22
Kamışlı
218
117
101
Karacaören
613
291
322
Koru
273
135
138
Kozan
534
240
294
64
33
31
Kulfallar
186
96
90
Melekşeoruç
216
109
107
Melekşesolak
229
101
128
Safibey
595
271
324
Saraçlı
64
33
31
Sarıgazi
421
205
216
Sekiharman
347
169
178
Setçe
110
57
53
Suçatı
66
30
36
Sütalan
87
45
42
Şehren
142
77
65
Taşoluk
106
54
52
Umurbey
968
496
472
Yaylak
220
107
113
19.786
9.691
10.095
528
266
262
Boğazköy
223
118
105
Doğançay
526
267
259
Köprübaşı
Bucak toplamı
Doğançay Akıncı
Fındıksuyu
İlimbey
Karaçam
Kışlaçay
6
49
27
22
220
103
117
2.149
1.077
1.072
246
125
121
Kızılkaya
546
280
266
51
23
28
Nuruosmaniye
758
395
363
Örencik
229
113
116
Maksudiye
Şerefiye
264
133
131
5.789
2.927
2.862
İlçe toplamı
46.892
23.342
23.550
Şehir
Bucak toplamı
Hendek
Merkez
44.680
22.225
22.455
Akarca
289
144
145
Akçayır
146
78
68
Aktefek
424
214
210
Aşağıçalıca
503
249
254
77
40
37
Beyköy
127
57
70
Beylice
243
112
131
Bıçkıatik
163
82
81
Çakallık
295
147
148
2.910
1.510
1.400
Çayırbaşı
263
134
129
Çobanyatak
333
173
160
52
22
30
Dereköy
907
457
450
Esentepe
180
92
88
Eskibıçkı
142
72
70
Güldibi
181
98
83
Gündoğan
48
26
22
Hacıkışla
626
304
322
Hacimbey
289
150
139
Halaç
142
65
77
Hamitli
544
267
277
Harmantepe
437
235
202
Hicriye
231
115
116
Hüseyinşeyh
334
173
161
İkbaliye
122
58
64
İkramiye
138
72
66
Kahraman
515
273
242
Kalayık
301
154
147
Karatoprak
356
180
176
Kargalıyeniköy
267
132
135
Balıklıihsaniye
(B) Çamlıca
Çukurhan
Kazımiye
1.255
623
632
Kırktepe
229
110
119
Kocatöngel
869
433
436
Lütfiyeköşk
309
151
158
Martinler
435
231
204
Muradiye
100
52
48
1.246
619
627
811
389
422
Nuriye
Ortaköy
7
Paşaköy
200
97
103
Pınarlı
64
34
30
Sarıyer
333
166
167
Servetiye
433
225
208
Sivritepe
706
343
363
Sofular
171
79
92
Soğuksu
635
316
319
Sukenarı
280
140
140
Süleymaniye
145
68
77
Şeyhler
429
213
216
Tuzak
502
243
259
Türbe
161
77
84
Uzuncaorman
1.018
488
530
Yağbasan
417
211
206
Yarıca
537
283
254
Yayalar
334
164
170
Yeniköy
112
56
56
Yeşilköy
412
206
206
Yeşilvadi
755
396
359
Yukarıçalıca
571
280
291
Yukarıhüseyinşeyh
286
133
153
25.340
12.711
12.629
Aksu
456
228
228
Bakacak
147
71
76
Bucak toplamı
Karadere
Dikmen
1.156
606
550
Göksu
384
199
185
Güney
133
82
51
Kadifekale
107
59
48
Karadere
245
124
121
Kızanlık
98
51
47
Kurtuluş
455
247
208
Sümbüllü
468
222
246
Yeniyayla
249
130
119
3.898
2.019
1.879
73.918
36.955
36.963
7.388
3.750
3.638
Ahmediye
250
123
127
Harmanlı
132
66
66
Kanlıçay
508
256
252
Küçükkarapürçek
413
219
194
Mecidiye
956
475
481
Mesudiye
772
370
402
Meşepınarı
317
158
159
Teketaban
1.575
778
797
Bucak toplamı
4.923
2.445
2.478
12.311
6.195
6.116
Bucak toplamı
İlçe toplamı
Karapürçek
Şehir
Merkez
İlçe toplamı
8
Şehir
Karasu
Merkez
29.615
14.807
14.808
1.204
603
601
Akkum
432
224
208
Ardıçbeli
181
96
85
Camitepe
109
54
55
Çatalüvez
249
120
129
1.675
849
826
Denizköy
341
166
175
Gölköprü
720
359
361
Hürriyet
467
237
230
İhsaniye
641
332
309
Kancalar
180
83
97
Karamüezzinler
233
116
117
Karanlıkdere
355
170
185
Karapınar
846
424
422
Karasu
1.297
646
651
Kızılcık
664
340
324
Konacık
689
341
348
2.319
1.165
1.154
Adatepe
(B) Darıçayırı
(B) Kurudere
Kurumeşe
451
222
229
Kuyumculu
1.530
743
787
(B) Limandere
2.206
1.108
1.098
Manavpınarı
963
497
466
Ortaköy
267
137
130
Paralı
303
159
144
1.093
546
547
Subatağı
430
213
217
Taşlıgeçit
485
245
240
Tepetarla
745
390
355
Tuzla
246
124
122
Üçoluk
401
195
206
Yassıgeçit
952
459
493
Yenidoğan
252
134
118
Yeşilköy
280
138
142
Resuller
(B) Yuvalıdere
1.107
542
565
Bucak toplamı
24.313
12.177
12.136
İlçe toplamı
53.928
26.984
26.944
Şehir
Kaynarca
Merkez
5.244
2.642
2.602
Akbaşlı
151
81
70
Arifağa
512
269
243
Başoğlu
168
82
86
Birlik
622
308
314
1.791
921
870
Cebek
242
137
105
Duduköy
250
123
127
Büyükyanık
9
Eğrioğlu
147
76
71
Gaziler
271
141
130
Gölce
174
92
82
Gürpınar
346
161
185
Güven
404
209
195
İmamlar
203
103
100
İşaret
448
239
209
Kalburcu
160
77
83
Karaçalı
973
494
479
Karamanlar
654
348
306
Kayacık
455
232
223
Kertil
665
359
306
Kırktepe
220
117
103
Kızılcaali
349
168
181
Kulaklı
478
235
243
Küçükkaynarca
175
88
87
Küçükkışla
337
171
166
Müezzinler
355
191
164
Okçular
201
104
97
Ortaköy
172
79
93
Osmanlı
152
84
68
Ömerağa
348
158
190
Sabırlı
312
159
153
Sarıbeyli
262
142
120
Şeyhtimarı
690
345
345
Taşoluk
464
232
232
Topçu
891
476
415
Turnalı
1.059
520
539
Uğurlu
445
233
212
Uzakkışla
257
128
129
Uzunalan
285
145
140
Yeniçam
173
90
83
Yeşilova
1.051
533
518
734
362
372
Bucak toplamı
18.046
9.212
8.834
İlçe toplamı
23.290
11.854
11.436
Şehir
11.841
5.942
5.899
Açmabaşı
278
133
145
Akpınar
342
160
182
Bezirgan
134
64
70
Caferiye
368
170
198
Çakmaklı
141
70
71
Çobansayvant
284
146
138
Çukurköy
260
126
134
Demiraçma
502
242
260
Gümüşoluk
1.026
516
510
490
243
247
Ziamet
Kocaali
Merkez
Kadıköy
10
Karapelit
210
104
106
Kestanepınarı
596
292
304
1.104
533
571
Koğukpelit
324
162
162
Kozluk
340
164
176
Melen
260
125
135
Selahiye
186
92
94
Şerbetpınar
627
331
296
7.472
3.673
3.799
Aktaş
154
79
75
Aydoğan
134
74
60
Beyler
112
57
55
Görele
229
105
124
Karalar
212
107
105
65
36
29
119
60
59
Kirazlı
Bucak toplamı
Ortaköy
Kızılüzüm
Köyyeri
Küplük
82
45
37
(B) Lahna
999
492
507
Süngüt
186
89
97
Yalpankaya
350
180
170
Yanıksayvant
248
113
135
2.890
1.437
1.453
İlçe toplamı
22.203
11.052
11.151
Şehir
16.566
8.308
8.258
18
12
6
190
100
90
Bucak toplamı
Pamukova
Merkez
Ağaççılar
Ahiler
Akçakaya
47
24
23
Bacıköy
605
295
310
Bakacak
56
30
26
Bayırakçaşehir
435
220
215
Cihadiye
356
177
179
Çardak
410
214
196
Çilekli
281
147
134
Eğriçay
151
69
82
Eskiyayla
152
75
77
Fevziye
459
220
239
Gökgöz
1.156
582
574
Hayrettin
399
189
210
Hüseyinli
226
114
112
İsabalı
194
96
98
46
22
24
Karapınar
371
196
175
Kazımiye
124
63
61
Kemaliye
456
235
221
1.085
541
544
126
78
48
Kadıköy
Mekece
Mesruriye
11
Sapanca
Merkez
Serdivan
Merkez
Oruçlu
157
80
77
Özbek
132
74
58
Paşalar
341
164
177
Pınarlı
311
158
153
Şahmelek
179
89
90
Şeyhvarmaz
660
321
339
Teşvikiye
477
242
235
Turgutlu
812
392
420
Bucak toplamı
10.412
5.219
5.193
İlçe toplamı
26.978
13.527
13.451
Şehir
32.732
16.380
16.352
Akçay
759
378
381
Balkaya
21
10
11
Fevziye
226
113
113
Hacımercan
766
401
365
İkramiye
145
77
68
İlmiye
117
62
55
İstanbuldere
101
50
51
Kuruçeşme
236
117
119
Mahmudiye
604
298
306
Memnuniye
186
93
93
Muradiye
80
40
40
Nailiye
53
27
26
Şükriye
270
139
131
Uzunkum
399
185
214
Ünlüce
322
172
150
Yanık
1.072
538
534
Bucak toplamı
5.357
2.700
2.657
İlçe toplamı
38.089
19.080
19.009
Şehir
89.011
44.842
44.169
1.196
595
601
Beşevler
681
330
351
Çubuklu
870
428
442
Dağyoncalı
387
196
191
Kızılcıklı
283
153
130
1.372
675
697
853
435
418
Selahiye
1.118
527
591
Uzunköy
739
371
368
Yukarıdereköy
534
274
260
8.033
3.984
4.049
97.044
48.826
48.218
8.306
4.160
4.146
Beşdeğirmen
412
212
200
Fındıklı
589
288
301
Aşağıdereköy
Kuruçeşme
Meşeli
Bucak toplamı
İlçe toplamı
Söğütlü
Şehir
Merkez
12
Hasanfakı
175
88
87
İmamlar
345
187
158
Kantar
256
123
133
Karateke
399
205
194
Kurudil
395
207
188
Levent
397
201
196
Mağara
282
144
138
Maksudiye
483
232
251
Sıraköy
371
187
184
Soğucak
473
240
233
Tokmaklıdere
200
98
102
Türkbeylikkışla
352
184
168
Yeniköy
Bucak toplamı
İlçe toplamı
Taraklı
Şehir
Merkez
794
402
392
5.923
2.998
2.925
14.229
7.158
7.071
2.997
1.499
1.498
Akçapınar
207
101
106
Aksu
179
91
88
Alballar
140
60
80
Avdan
174
86
88
Çamtepe
112
57
55
33
16
17
336
167
169
Çayköy
Dışdedeler
Doğancıl
84
44
40
Duman
191
99
92
Esenyurt
195
88
107
Hacıaliler
61
35
26
Hacıyakup
607
305
302
Harkköy
306
148
158
İçdedeler
307
153
154
Kemaller
254
121
133
Mahdumlar
418
216
202
67
37
30
Poydular
101
47
54
Sabırlar
124
59
65
Tuzla
63
31
32
Uğurlu
133
60
73
Yeniköy
183
86
97
Bucak toplamı
4.275
2.107
2.168
İlçe toplamı
7.272
3.606
3.666
Pirler
Kaynak : www.tuik.gov.tr 2011
13
Harita A.1. Deprem Haritası
Tablo A.3 Sakarya İli Merkez ve İlçelerinin Genel Bilgileri
İlçeler
İlçe Beldy.
Oluşu Oluşu
Merkeze
Denizden
Belediye
Köy
yüzölçümü
Uzaklığı
Yüksekliği
Sayıları
Adapazarı (B.Şh.Bl.)
1837
1868
--
31m
645km2
1
26
Arifiye (Adp.Mrk)
2008
1955
9km
--
--
1
5
Erenler (Adp.Mrk)
2008
1963
2km
--
--
1
6
Serdivan (Adp.Mrk)
2008
1982
4km
--
--
1
10
Akyazı
1944
1941
31km
43m
645km2
3
42
Ferizli
1990
1973
24km
50m
208km2
3
15
Geyve
1839
1939
35km
80m
780km2
3
63
Hendek
1954
1907
37km
175m
581km2
3
70
Karasu
1933
1933
55km
31m
477km2
5
30
Karapürçek
1990
1973
27km
150m
127km2
1
8
Kaynarca
1959
1960
35km
50m
360km2
1
41
14
Kocaali
1987
1956
73km
15m
291km2
3
29
Pamukova
1987
1946
43km
100m
293km2
1
30
Sapanca
1957
1923
18km
30m
140km2
1
16
Söğütlü
1990
1956
20km
31m
141km2
1
15
Taraklı
1987
1954
67km
485m
334km2
1
22
A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu
Sakarya ilinin yüzey şekilleri sade bir özellik gösterir.Bunları üç bölümde
incelemek mümkündür.
a-Kuzeyde tepelik alan
b-Ortada Adapazarı ovası veya Akova denilen düzlük
c-Güneyde engebeli topraklar
İl alanı,güneyden kuzeye doğru uzanarak Kocaeli peneplenini yani,yarı ovalarının
doğusunda Karadeniz’e açılır.Üçüncü zamanın sonları ile dördüncü zamanın başlarında
oluşmuştur.
Bu jeolojik zamanda ortaya çıkan kıvrılma ve kırılma hareketleri nedeniyle
Trakya’nın güneye, Kocaeli Yarımadası’nın kuzeye doğru farklı yönlerde çarpılmasına
neden olmuştur.
Çarpılmanın etkisi Sakarya ilinde daha güçlü olmuş ve il alanı Karadeniz’e doğru
eğim kazanmıştır. Sakarya ırmağının İç batı Anadolu platolarından taşıdığı maddeler il
alanında yığılarak alüvyal ve kalüvyal ovalar oluşmuştur.
Yüzey şekillerinin başlıca öğesini “Adapazarı Ovası” oluşturur. Elips biçimli olan
ova, doğuya ve güneydoğuya doğru bir körfez gibi sokulur. Batıya doğru Sapanca Gölü’nü
içine alan ve İzmit Körfezinin doğusundaki ova ile birleşen oluk biçimindeki bir çukurda
uzanır. Güneydoğu yönünde ise, Samanlı dağlarının dik yamaçlarına dayanır. Sakarya
ırmağı, Geyve boğazı aracılığı ile bu dağlar arasından ovaya çıkar.
İlde platolar önemli bir yer tutar. Dağlar ilin güney yarısında yoğunlaşır, öbür
kesimler büyüklü küçüklü taban topraklarla kaplıdır.
Kuzey Anadolu sistemine bağlı dağlar, il alanına yakın kesimlerde alçak platolara
dönüşerek doğu-batı yönünde uzanır.
İlin orta ve batı kesimleri Kocaeli platosunun uzantısı durumundadır. Yer yer
görülen düşük yükseltili tepeler dışında genellikle alçak ve düz yapıdadır.
İl topraklarının yeryüzü şekillerine göre dağılım yüzdeleri:
Dağlar
%34
Platolar
%44
Ovalar
%22
şeklindedir.
DAĞLAR
İldeki tek düzenli sıradağ,Samanlı dağlarıdır. Bolu’nun güneyinde düzenli ve
yüksek sıra dağlar oluşturan Köroğlu dağlarının batı uzantısı olan Samanlı dağları, ilde
Hendek, Akyazı ve Sapanca Gölünün güneyinde kalan bölgeyi bütünüyle kaplar. Samanlı
dağları, batıya doğru uzanarak İzmit Körfeziyle Gemlik körfezi arasını doldurur. Dağlar,
kuzeyde Adapazarı ovasına, güneyde Pamukova’ya doğru alçalarak sokulur. Samanlı
dağları, pek yüksek değildir. İl alanında başlıca doruklar; Sakarya ovasının doğu ucunda
15
yer alan 1543 m. yükseltili Keremali dağı ile güneydeki 1467 m. yükseltili Karadağ’dır.
Keremali dağı aynı zamanda ilin en yüksek noktasıdır.
Hendek ile Karadeniz arasında pek çok yüksek olmayan bir kabarıklık oluşturan
Çam dağı, Zonguldak ve Bolu ili alanlarından batıya doğru sokulan Akçakoca ve Bolu
dağlarının uzantısı durumundadır.
Düzce çöküntü alanında birden çöküntüye uğrayan, Akçakoca ve Bolu dağları çöküntü
alanını batısında yeniden şekillenerek tek tek tepecikler şeklinde Sakarya topraklarında
belirir.
Çam dağının rakımı 880 m.dir. Bu yükselti doğuya doğru artar ve Fındıklı tepede 900
m.’ye ulaşır. Buna karşılık kuzey yönünde hızla azalarak Keltepe’de 550 m.ye, Sivri
tepede 239 m. ve Uzun Çarşı tepede 237 m. ye düşer.
Sakarya ilinde bunların dışında önemli doruk yoktur. Kuzeybatı ve batıda Kocaeli
platosu üzerinde çok sayıda tepe varsa da bunların yüksekliği 250 m. yi aşmaz.
İl sınırları içerisindeki Karadağ, Samanlı Dağları, Keremali Dağı ve Oflak Dağı üzerinde
bulunan önemli yaylalar Tablo A.3 ’de verilmiştir.
Tablo A.4 Sakarya İlinde Yaylalar
Adı
Denizden
Yüksekliği(m)
Dikmen Yaylası
1500
Çiğdem Yaylası
1450
Turnalık Yaylası
1400
Keremali Yaylası
1250
Sultanpınar Yaylası
1390
Karagöl Yaylası
1150
Soğucak Yaylası
1100
Kaynak: İl Turizm Müdürlüğü 2008
Yeri
Hendek İlçesinin güneydoğusu
Hendek İlçesinin güneyinde
Hendek İlçesinin güneyinde
Akyazı İlçesinin doğusunda
Akyazı İlçesinin güneyinde
Taraklı İlçesinin Kuzeyinde
Sapanca İlçesinin Güneyinde
Sakarya İlinde doğal bitki örtüsü genellikle ormandır.Bunlar daha ziyade nemcil
Karadeniz ormanları özelliğini taşırlar. İl ormanlarını oluşturan ağaç türleri arasında kayın
başta olmak üzere meşe, gürgen, kavak, kestane, ıhlamur, çınar, dişbudak, kızılağaç ve çam
türleri sayılabilir. İlin Karadeniz kıyısı yakınlarında maki toplulukları da görülür.
Makilerde kocayemiş, şimşir, akdiken, ardıç, çoban püskülü, kermes meşesi, böğürtlen,
dikenli mersin, ayı üzümü ve orman gülü gibi bitkiler bulunur.
PLATOLAR
Sakarya’da yeryüzü şekillerinin dağılımında platolar önemli bir yer kaplar. İl
alanının %44.3’ünü oluşturan platolar yer yer ormanlarla kaplıdır. İlin en önemli platosu
batıdan il topraklarına girerek Sakarya vadisine kadar sokulan Kocaeli platosudur.
Kocaeli platosu ,3. Zamanın sonlarıyla 4. Zamanın başlarında oluşmuştur.Bu jeolojik
zamanlarda ortaya çıkan tektonik hareketler, kıvrılma ve kırılmalara neden olmuş ve
yarımada kuzeye doğru çarpılmıştır. Bu yapı nedeniyle plato, sularını daha çok
Karadeniz’e boşaltır.
Sakarya’da Kocaeli platosu dışında kalan platolar genellikle Samanlı dağlarıyla
Çamdağı kütlesinin Hendek, Akyazı, Sapanca’ya doğru uzanan kesimlerinde dizilmiş
durumdadır. Başlıcaları; Hendek-Akyazı arasında Çiğdem, Tırnalı ve Gındıra platoları,
Keremali platosu, Akyazı’nın kuzeyinde Acelle ve Karagöl, Geyve yöresinde Katırözü,
soğucak, Çataldağ, Çataltepe ve Ziyarettepe platolarıdır.
16
VADİLER
İl alanının aşağı Sakarya havzasında kalan vadiler, önemli yeryüzü şekilleridir. 3.
zamanda ortaya çıkan yoğun yükselme, kırılma ve kıvrılmalarla il topraklarındaki
akarsular çöküntü alanları arasındaki eşiklerde derin vadiler açmış, vadi tabanlarında da
geniş ve verimli ovalar oluşmuştur. Vadi tabanlarının yükseltileri genellikle düşük
olduğundan akarsuların akış hızı azalmakta bu nedenle de taşıdıkları maddeler vadi
tabanına yığılmaktadır. İldeki en önemli vadi, Sakarya vadisidir. İç Batı Anadolu platoları
üzerinde yükselen Emir ve Türkmen dağlarından başlayan ve çeşitli kollardan oluşan
Sakarya vadisi, bölgede doğudan batıya geniş bir yay çizer. Bu arada Porsuk ve Ankara
Çayı vadileri ile birleşir.
Cambaz Boğazı’ndan sonra genişlemeye başlayan vadinin tabanında Pamukova
oluşmuştur.
Pamukova’dan sonra vadi yeniden daralır ve Geyve Boğazı diye anılan yerde, uzun
ve derin bir oluğa dönüşür. Birden genişleyerek ilin en geniş ovası olan Akova’yı
oluşturur.
Daha sonra Karadeniz’e doğru yönelen Sakarya vadisi,batıdan ve doğudan çok
sayıda yan vadilerle birleşerek Karasu yakınlarında Karadeniz’e açılır.
OVALAR
AKOVA: İlin en büyük ovasıdır. Bir adı da “Adapazarı ovası”dır. Aşağı Sakarya
vadisinde Sapanca Gölü ile Adapazarı’nın doğusunda yer alır. Doğuda Keremali dağının
eteklerine dek uzanan Akova, Marmara Bölgesinin en büyük ovalarından birisidir.
Sakarya ırmağının taşıdığı kalın bir alüvyon tabakasıyla kaplı olduğundan çok
verimlidir. Yükseltisi yaklaşık 30 m. olan ovaya çevredeki dağlardan sırtlar sokulmakta ve
bazı alanlarda tepelikler oluşturmaktadır.
Bunların başlıcaları; Adapazarı kentinin güneyindeki Erenler tepesi ile Alibey
tepesi ve güneydeki Tersiye tepesidir.
Ovayı güneyden kuzeye doğru akan Sakarya ırmağı ve doğudan güneye doğru akan
Mudurnu çayı sulamaktadır.
Sakarya ırmağı, ovada bir çok kıvrımlar yaparak akmakta, sağanak yağışların
olduğu ve karların eridiği Mart ve Nisan aylarında taşarak ovayı basmaktadır. Ovada taban
suyu yüksek olduğundan taşan sular çekildikten sonra su birikintileri vebataklıklar uzun
zaman kalmaktadır.
PAMUKOVA:Aşağı Sakarya vadisinin Akova’dan sonra ikinci büyük tarım
alanı,Pamukova’dır. İl topraklarında hızla genişleyen Sakarya vadisinde alüvyonların
birikmesiyle oluşmuş verimli bir ovadır.
Pamukova, Adapazarı ovasına göre daha yüksek olduğundan, Sakarya ırmağı,
burada daha hızlı akar. Irmak derinden aktığı için yatağı değişmemektedir. Taban su
Akova’ya göre daha düşüktür.
SÖĞÜTLÜ OVASI: Akova’nın kuzeyinde yer alan Söğütlü ovası ilin en çukur
tarım alanıdır. Taban suyunun yer yer yüzeye çıkması ve Sakarya taşkınlarıyla ovanın bazı
kısımları sazlık ve bataklık durumundadır. Söğütlü ovasında toprakların tarıma elverişli
duruma getirilmesi amacıyla yoğun drenaj çalışmaları yapılmıştır.
Bu çalışmalarla ovanın kimi yerinde taban suyunun düzeyi düşürülmüş,
bataklıkların bir bölümü kurutulmuş. Sakarya ilinde bu büyük ovalardan başka Sakarya
vadisi ile bu vadinin kollarının tabanlarında kimi küçüklü büyüklü tarım alanları vardır. Bu
alanlar alüvyal toprakla kaplı olduklarından verimleri yüksektir.
17
AKARSULAR
SAKARYA NEHRİ:Eskişehir’in Çifteler ilçesi yakınlarından doğan Sakarya
ırmağının kolları ile birlikte toplam uzunluğu 824 km. dir. Ancak başlangıcında yer alan
bazı kaynaklarının kuruduğu göz önüne alınırsa ırmağın uzunluğu 720 km. kabul edilir.
İlimiz sınırları içindeki uzunluğu 159.5 km. dir.
Nehir, Osmaneli’ni geçince İnegöl ve Yenişehir ovalarını sulayan Göksu kolunu
alır. Osmaneli’ne varmadan aşağıdan Göynük çayını da alarak Pamukova’ya ulaşır. Geyve
ile Doğançay arasında dik yamaçlı ve dar Geyve Boğazından akarak Adapazarı ovasına
(Akova) ulaşır. Burada vadi tabanı 35 m. nin altına iner ve tam bir ova akarsuyu halini alır.
Adapazarı şehir merkezinin 4 km. doğusundan geçen Sakarya ırmağı, ovanın kuzey
kesiminde sağdan Mudurnu çayını, daha ilerde, tepelik bir alanda soldan, Sapanca Gölünün
fazla suyunu boşaltan Çark suyunu alır ve Karasu ilçe merkezi Yenimahalle semtinde
Karadeniz’e dökülür.
Sakarya’nın deltası, Kızılırmak ve Yeşilırmak deltası gibi denize doğru belirli bir
çıkıntı meydana getirmez.
Tarih devirlerinde Sakarya’nın, Adapazarı ovasında birkaç defa yatak değiştirdiği
sanılmaktadır.
Sakarya nehri üzerinde Sarıyer ve Gökçekaya barajları bulunmaktadır.
ÇARK SUYU:Sapanca Gölünün ayağı olan Çark suyu, Sakarya ırmağına boşalır.
Uzunluğu 45 km. olan akarsu, Sapanca Gölünün doğusundan çıkar ve batıdan Elmalı
deresi, Kocadere ve Söğüt deresini alarak kuzeydoğuya yönelir.Seyifler köyü yakınında
Sakarya nehrine katılır.
Adapazarı’nın içme kullanma suyu,uzun yıllar Çark suyundan sağlanmıştır.
DİNSİZ ÇAYI:Uzunluğu 34 km. dir.Mudurnu çayının bir kolu olan Dinsiz
çayı,Hendek sınırı yakınında Şark Beynevit köyü civarında doğar,daha sonra doğudan
Fabrika dere ve Balıklı dereyi,güneyden Bıçkı ve Gürcü derelerini alır.Akyazı,Hendek ve
merkez ilçe sınırlarının birleştiği yerde Mudurnu çayına katılır.
MUDURNU ÇAYI:Uzunluğu 65 km.dir.Dokurcun yakınlarında il topraklarına
girer,Hendek İlçesinin Kuzeybatısında Sakarya’ya karışır.Akyazı ilçesinin Taşburun köyü
civarında taşkınlar yapan ve bataklıklar oluşturan çay, yapılan ıslah çalışmalarıyla zararsız
hale getirilmiştir.
DARIÇAYIR DERESİ:Uzunluğu 33 km.dir. Karasu’nun güneyinde Kocatöngel
deresi adıyla kuzeye doğru akan bu dere,doğudan ve batıdan küçük yan dereciklerle
birleştikten sonra Tuzla yakınında Sakarya nehrine katılır.
MADEN DERESİ: Uzunluğu 30 km. olan Maden deresi, Hendek yakınında
Çataltepe’den doğar.Önce kabalak deresi adıyla kuzeye akar. Yayla deresi ile birleştikten
sonra Karasu adını alır ve Karasu ilçesinin doğusundan Karadeniz’e dökülür.
MELEN DERESİ: Uzunluğu 30 km. dir.Kocaali ilçesinin doğusunda Akçakoca
sınırında bulunan Melenağzı mevkiinde Karadeniz’e dökülür.
KARAÇAY DERESİ: Geyve ilçesinin doğusunda Mancarlı yöresinde doğar.
Uzunluğu 29 km. dir.Önce Secdedere ,sonra Karaçay adlarını alarak güneybatıya doğru
akar.Güneybatıdan gelen Karakaya deresi ile birleştikten sonra Karasular mevkiinde
Sakarya ırmağına katılır.
AKÇAY DERESİ: Geyve’nin kuzeybatısındaki Eskiyayla yöresinden doğan
Akçay deresi,çok sayıda küçük dereyle birleştikten sonra Adliye köyü kenarından Sakarya
ırmağına katılır.
YIRTMAÇ DERESİ:Kandıra ilçesinin Kuştünek mevkiinden doğar.KaynarcaKarasu sınırındaki Acarlar Gölü’ne dökülür.Önemli kolları Büyükdere ve Kemer deresidir.
18
DEĞİRMENDERE: Değirmendere, Kandıranın doğusundaki Alabaşlar köyü
yakınından doğar. Kandıra Kaynarca sınırını çizerek akar. Kaynarca’nın kuzeyinde
Karaboğaz yöresinde Karadeniz’e dökülür.
SAPANCA DERELERİ: Sapanca Gölü’ne bazı irili ufaklı dereler dökülmektedir.
Bunların en önemlisi İstanbul deresi olup yıl boyunca faaliyet halindedir. Mahmudiye ve
Kurtköy gibi dereler yazın kururlar. Genellikle Samanlı dağlarının karları ve mevsim
yağmurları ile beslenen bu dereler, gölün su seviyesinde rol oynadıkları gibi sürükledikleri
alüvyonları biriktirip bugünkü Sapanca’nın bulunduğu ovalık araziyi oluşturmuşlardır.
İlin en önemli gölü Sapanca Gölü olup, yüzölçümü 42 km2 dir. İlin içme suyu
buradan karşılanmaktadır. Sapanca Gölü dışında il hudutları içinde Taşkısık Gölü,
Poyrazlar Gölü, Akgöl, Acarlar ve diğer küçük göller bulunmaktadır.
Tablo A.5 Akarsular, Dereler ve Su Kaynakları
GRUP
YERLEŞİM YERİ
KAYNAK
KAYNAK
DEBİSİ(lt/sn)
Min
Merkez-Erenler-Serdivan-YazlıkGüneşler-Arifiye-Kazımpaşa-Hanlı
Bekirpaşa-Nehirkent-49 köy (Abalı
Grubu) Alifuatpaşa Bel.
Sapanca Gölü
Max
1850
140
42
12
25
20
5
30
5
Sapanca
Merkez
Akçay Deresi(İkramiye)
95
Gümüşdere
30
Asmaköprü Kaynak
6
Çaybaşıyeniköy
Dualıdere
15
Sondaj(2)
17+17
Ceneviz Suyu
6
Değirmendere Köyü
Arabakonağı kaynağı
2
Büyükdere
25
Ekinli-Yazılı
Kaynak
3
Kaynak
1
Akçay Köyü
Sondaj
7
Adliye
Sondaj(2)
6+4
Karadere
Sondaj(2)
2,57+1,5
Kemaliye-Kumbaşı-Çınardibi
Laftadere -Hamsuyu
6
Kışlaçay
Kurşunludere
5
Domuzyatağı
0.5
Ayıoynağı
1,5
Doğançay
Poyrancık
1,2
Dualıtepe
1,5
Büyükhataplı-Işıklar-Kışla-Küçükhataplı Müezzinler Gr.(sondaj)
3
Fındıklık-ÇamlıkKaraçam Köyü
11
Soğuksu-İlimbey Dere
İlimbey Köyü
Kaynak (6 adet)
2
Mağara Ky.
6
İstanbul 95 Ky.
5
Sapanca
Ziyabey-Nikola-Kayakıran
10
Yedigöz Ky.
6
Sondaj (5 adet)
175
Yangın deresi
16
Kırkpınar
Kurtköy Dere Ky.
4
Sonday (2 adet)
15
Şahinkaya Ky.
6
İncirlikaya Ky.
8
Kurtköy
Kurtköy Dere Ky.
20
Şahinkaya-2 Ky.
13
Kaynak
5
Yanık
Yanık dere
4
Sondaj(2)
5
Mahmudiye
Yangın deresi
6
Dikmen Balkaya
130
Hendek
Uludere
30
Sakaoğlu Deresi
40
Hendek Akarca Gr.
Yeniormanköy
Sondaj
7
Soğuksu
Kaynak
5
19
15
10
5
75
25
20
10
20
6
12
20
9
170
200
150
Sivritepe
Yeşilyurt
Akyazı
Akyazı
Karapürçek
Kanlıçay Grubu
Kanlıçay Köyü
Küçücek
Aktarla-1 Gr.
Ferizli Söğütlü
Ferizli
Soğucak Köyü
Yeniköy
Mağara
Değirmencik
Damlık
Levent
Kantar
Karateke
Söğütlü
Fındıklı Gr.
Sondaj
Kilisedere-Ardıçlı
İlimli Ky.
Sondaj Kuyusu (3 adet)
Keremali Ky.
Uludere
Kanlıçay Deresi
Kaynak(2)
Göktepe Ky.
Göktepe Ky. 2
Bedir Kaynağı
Sami Ky.
Taşburun Deresi
Sondaj
Sondaj (2 Adet)
Sondaj
Tuzla-Kemersuyu
Sondaj(2)
Sondaj
Soğuksu
Tatlısu
Kaynak
Sondaj
Sondaj(2)
Kale sondaj
Aslanlar Barajı
8
20
45
94
10
24
30
1
9
7
1,3
3
40
20
45
2
1
5
5
2
5
1
1
3
20
6
100
100
15
30
40
20
10
1,3
10
50
9
Kaynak: ADASU 2009
A.5. JEOLOJİK YAPI ve STRATİGRAFİ
A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma
Birimin temel litolojisi olan amfibolitler, yeşil, gri-yeşil veya çok koyu yeşil renkli
homojen kütleler halinde bulunur. Hornblend ve plajiyoklaslar amfibolitlerin ana
bileşenlerini oluşturur.Hornblend, sfen, epidot, ve klorit amfibolitlerin ana parajenezini
tamamlar. Mineralojik bileşimi ve homojen yapısından dolayı bölgedeki Karapınar
amfibolitleri irili-ufaklı bir çok granitik plütonlar tarafından kesilmiştir.
Sakarya ili Karapınar amfibolitlerine ait seviyelerden alınan el örneklerinde yapılan
mikroskobik incelemelerinde birim içinde şu mineraller görülmüştür.
Yeşil Hornblend:
Genellikle kesidin tamamına yakın kısmını oluşturmaktadır. Pleokronik, tabii ışıkta
sarı renkli otomorf iri kristaller halindedir.
Klorit: Hornblend kristalleri arasında son alterasyon ürünü olarak tali oranda
bulunmaktadır.
Kuvarsitleri şekillendiren kuvarslar öz şekilsiz olup, basıncın etkisiyle belirli yönde
basınç istikametine dik yönde uzanım gösterirler.
Muskovit:
Bunlar gerek kuvarsların arasına ve gerekse iki mikalı şistlere yakın kısımlarda
biyotitlerle yanyana basınç yönüne dik olarak levhamsı kristaller halinde uzanmaktadır.
Muskovitlerin uzanım yönüne paralel olarak yer alan dilinimlerde bazen bükülmeler
dikkati çekmektedir.
Biyotit:
Bazı kısımlarda, özellikle Yörük Tepe mermerlerinin alt kısımlarındaki kuvarsça
zengin bölümlerde biyotitler görülmektedir. Bunlar pleokroizmalarıyla muskovitlerden
kolayca ayırt edilirler. Biyotitler muskovitler gibi basınç istikametine dik yönde dizilerek
kayaca şistik bir yapı kazandırmışlardır. Bunlar pullu minerallerden olup, yeşil renkli bir
pleokrizmaya sahiptir.
20
Yörede yüzeylenen bütün birimlerin yöntemli ve yöntemsiz olarak kaya birimi
adlandırılması yapılmıştır.Yörede en yaşlı litelojiyi Triyasa ait Hayrettin Kuvarsitleri,
Yörük Tepe mermerleri, Karapınar amfibolitleri ve Harman Tepe metakonglomeraları
oluşturmakta olup, tüm bu birimleri Tas Tepe metagranitleri kesmektedir. Bunların
ayrıntılı jeolojik ve petrografik deskiripsiyonları yapılmıştır. Alt Kretase’de ise Akçay
kalkşistleri, Alaçam yeşilşistleri ve Karkaya metavolkanitleri yer almaktadır. Tüm bu
birimlerin stratigrafi, jeoloji ve petrografisi hakkında ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır.
Alt Kretase üzerine uyumsuz olarak gri renkli ve tabakalı pelletli dokuda Acıelma
formasyonu yer almaktadır. Bunların sığ deniz ortamında çökeldikleri vurgulanmıştır.
Konglomera, kumtaşı, marn ve kireçtaşı ardalanması şeklinde kendisini gösteren Bakacak
formasyonunun filiş fasiyesine tipik bir örnek sunduğu ve havzaya malzeme birikiminden
sonra sübsüdans göstererek yeni malzemenin çökeldiği ve böylece kalın bir serinin ortaya
çıktığı açıklanmıştır.
Bölgede Hersiniyen ve Alpin dağ oluşumu hareketlerine paralel olarak bölgesel
nitelikte rejyonel metamorfizma ortaya çıkmıştır.Başkalaşımın Barrow tip bir
metamorfizma olduğu üzerinde durulmuş ve anahtar minerallere dayanılarak
metamorfizmanın mertebesi açıklanmıştır. Metamorfizma Barrowian tip olup, bu tipin
yeşilşist alt fasiyelerinde klorit ve biyotit gibi başkalaşımı karakterize eden anahtar
minerallere rastlanılmıştır.
Bölgede paleozoyik olarak kabul edilen kristalen şistlerinin oluşumu esnasında
serpantin ve muhtelif lavlar ,kristalen şistlerin teşekkülünden sonra granit ve grandiyoritler,
eosen esnasında da çeşitli lav ve muhtelif faaliyetler yer almıştır.
Harita A.2 İlin Genel Jeoloji Haritası
21
A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya
Sakarya ili Hersiniyen ve Alp orojenezlerinin etkisi altında kalmıştır. Silüriyen ve
Devoniyen yaşlı sedimentasyonla beraber ilk kıvrımlama hareketleri Hersiniyen Orojenezi
etkisi altında olmuştur. Birimler kıvrımlanmaya uğramış ve genel olarak eksen dalım
yönleri kuzey istikametinde gelişmiştir. Devrilme ve yatımlar güneye doğrudur. Güney
sahada metamorfizma etkisi kendini göstermiş, kuzey bölgede ise metamorfizma etkileri
yok denecek kadar az olmuştur.
Bölgemiz Alp Orojenizine bağlı hareketlerin kuaternere kadar devam ettiği
görülmektedir. Bu zaman zarfında çökeller tektonik hareketler neticesinde kıvrımlanmaya
uğramışlardır.Eosen ve Neojende bölge tektonik olarak oldukça aktif bir dönem
geçirmiştir.Etkin tektonizma neticesinde Adapazarı Ovası çökmeye uğramış ve Kuzey
Anadolu Fay Sistemi bu zamanda ortaya çıkmıştır. Bu fay zonuna paralel irili ufaklı bir
çok fay oluşmuştur.Bu faylar incelendiğinde güney blokların çöktüğü veya kuzey blokların
yükseldiği görülmektedir. Ferizli Mağara Köyü uzanımda olan fay hattında Paleozoyik
yaşlı birimler üzerine bindirdiği görülmektedir. Kuzey Anadolu Fay Zonu, oluşumundan
itibaren sürekli aktivitesini korumuş ve Adapazarı Ovasının deprasyonlarına sebep
olmuştur.Bu özelliğinden dolayı Ova devamlı çöken sübsidans havza ortamı haline
gelmiştir.
Şekil A.1.Sakarya İlinin Stratigrafik Sütun Kesiti
22
Tektonik:
Şehir, tamamen nehir çökelleri üzerindedir. İzmit körfezinden
itibaren
Adapazarı’na ve buradan da Hendek’e kadar uzanan bir çöküntü sahası içinde
bulunmaktadır.
Bu ova Sakarya’nın, Çark suyu Mudurnu, Uludere gibi suların getirip biriktirdiği
kalın alüvyondan ibarettir. Adapazarı’nın güneyinde doğudan -batıya doğru sıralanan
tepeleri Kretase flişleri teşkil etmektedir. Serdoğan deresi, bu fliş tepeleri ve andezitik
tüflerden oluşmuş, Karahabi tepesini birbirinden ayırmaktadır. Batıda ise, bu formasyonlar
üzerine Eosen yaşlı kireç taşlarının geldiği görülür.
Ovanın kuzey kenarında dik falezlerle yükselen tepeler , Devoniyen’e ait kırmızı
renkli killi şist ve kumtaşlarından oluşmuştur. Daha yukarılarda bu tabakalar Ü. Kretase
yaşlı kireçtaşları ile örtülüdür. Ovanın güney ve kuzeyinde aynı düzeydeki tabakaların ve
jeolojik yapının başka başka olması Adapazarı’nın bir tektonik çöküntü (graben) içerisinde
bulunduğunu ve kuzey sınırını teşkil eden dik falezlerde doğu-batı doğrultusunda bir
dislokasyon hattına karşıt geldiğini göstermektedir. Bu fay çizgisi Taşlıgeçit ile Çingene
bayırı arasında açıkça, görülür. Alüvyon içinde yeraltı suyu çok yüksek seviyede, bazı
kısımlarda ise, batak durumundadır.
Deprem durumu: 1. Derecede tehlikeli deprem bölgesindedir. Kuzey Anadolu
Deprem hattı üzerindedir. Zeminin genç nehir çökellerinden ibaret ve yeraltı suyunun da
yüksekte bulunması nedeniyle deprem şiddetini arttırıcı rol oynayacağı bilinmelidir. Tarihi
depremlerden de etkilenmiş bulunan Adapazarı, son yıllarda şiddetli depremler geçirmiştir.
a) 20.06.1943 Mşiddet= 6,3 ; I = 8-9
Adapazarı-Hendek: Bu depremde, Adapazarı’nın kuzey mahalleleri ve kuzeyde
bulunan köyler, güneydeki mahallelere ve köylere nazaran daha fazla hasar görmüştür.
1000 bina yıkılmış, 318 kişi ölmüştür. Hendekte binaların %25 tamamen yıkılmıştır.
Adapazarı’nda ise % 20 tamamen yıkılmıştır.
b) 22.07.1967 Mşiddet= 7,2
Adapazarı-Mudurnu Depremi genel durumu: 89 ölü, 235 yaralı, 5569 yıkık veya
ağır hasarlı, 5936 konut yeniden yapılmıştır. Daimi iskan için 60.000.000-TL harcanmıştır.
Deprem sonrası 7. ve 8. aylarda 20 den fazla Mşiddet= 4,3 büyük deprem kaydedilmiştir.
c) 17.08.1999 Mşiddet= 7,4
Adapazarı-Gölcük depreminde; 20.000 ölü, binlerce yaralı, 38.000 hane yıkık ve
ağır hasar oluşmuştur. Artçı sarsıntılar 5-5.8 şiddetinde devam etmiştir ve halen ufak
sarsıntılar devam etmektedir.
KAYNAKLAR:
”Sakarya ve Deprem 2000 Yıllığı”- Sakarya Valiliği
Türkiye Jeolojisi - Prof.Dr.İ.KETİN-İ.T.Ü
23
B. DOĞAL KAYNAKLAR
B.1. Enerji Kaynakları
B.1.1. Güneş
Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası’na göre Sakarya ili geneli için yatay yüzeye
gelen toplam (global) güneş radyasyonu dağılım haritası Şekil 1’de, aylık toplam
radyasyon değerleri 1’de ve Sakarya ili aylık güneşlenme süreleri ise Grafik 2’de
verilmiştir.
Şekil B.1 Sakarya İli Toplam Güneş Radyasyonu Dağılımı
Grafik B.1 Aylık Toplam Radyasyon Değerleri (kWh/m2-yıl)
24
Grafik B.2 Güneşlenme Süresi (saat)
B.1.2. Su Gücü
Tablo B.1 Akarsular, Dereler ve Su Kaynakları
GRUP
YERLEŞİM YERİ
KAYNAK
KAYNAK
DEBİSİ(lt/sn)
Min
Sapanca
Merkez
Sapanca Gölü
1850
95
Gümüşdere
30
Asmaköprü Kaynak
6
Çaybaşıyeniköy
Dualıdere
15
Sondaj(2)
17+17
Ceneviz Suyu
6
2
Büyükdere
25
Ekinli-Yazılı
Kaynak
3
Kaynak
1
Akçay Köyü
Sondaj
7
Adliye
Sondaj(2)
6+4
Karadere
Sondaj(2)
2,57+1,5
Laftadere -Hamsuyu
6
Kışlaçay
Kurşunludere
5
Domuzyatağı
0.5
Ayıoynağı
1,5
Doğançay
Poyrancık
1,2
Dualıtepe
1,5
3
11
İlimbey Köyü
Kaynak (6 adet)
2
Mağara Ky.
6
İstanbul 95 Ky.
5
Sapanca
10
Yedigöz Ky.
6
Sondaj (5 adet)
175
Yangın deresi
16
Kırkpınar
Kurtköy Dere Ky.
4
Sonday (2 adet)
15
25
Max
140
42
12
25
20
5
30
5
15
10
5
75
25
20
10
20
Kurtköy
Yanık
Mahmudiye
Hendek
Akarca Gr.
Hendek Yeniormanköy
Soğuksu
Sivritepe
Yeşilyurt
Akyazı
Akyazı
Karapürçek
Kanlıçay Grubu
Kanlıçay Köyü
Küçücek
Aktarla-1 Gr.
Ferizli Söğütlü
Ferizli
Soğucak Köyü
Yeniköy
Mağara
Değirmencik
Damlık
Levent
Kantar
Karateke
Söğütlü
Fındıklı Gr.
Şahinkaya Ky.
İncirlikaya Ky.
Kurtköy Dere Ky.
Şahinkaya-2 Ky.
Kaynak
Yanık dere
Sondaj(2)
Yangın deresi
Dikmen Balkaya
Uludere
Sakaoğlu Deresi
Sondaj
Kaynak
Sondaj
İlimli Ky.
Keremali Ky.
Uludere
Kanlıçay Deresi
Kaynak(2)
Göktepe Ky.
Göktepe Ky. 2
Bedir Kaynağı
Sami Ky.
Taşburun Deresi
Sondaj
Sondaj (2 Adet)
Sondaj
Tuzla-Kemersuyu
Sondaj(2)
Sondaj
Soğuksu
Tatlısu
Kaynak
Sondaj
Sondaj(2)
Kale sondaj
Aslanlar Barajı
6
8
20
13
5
4
5
6
130
30
40
7
5
8
20
45
94
10
24
30
1
9
7
1,3
3
40
20
45
2
1
5
5
2
5
1
1
3
20
6
6
12
20
9
170
200
150
100
100
15
30
40
20
10
1,3
10
50
9
Kaynak: ADASU 2009
Hidroelektrik Enerji
Planlama ve kesin projesi tamamlanan
Beyler Barajı HES
İnşa halinde olan
Mudurnu Çayı Nehir Sant.
(Pazarköy HES hariç)
: 90,0 MW, %36,50; 245 GWh/yıl, % 25,20
: 90,0 MW, 245 GWh/yıl
: 28,5 MW, %11,60 ; 129,59 GWh/yıl, %13,30
: 28,5 MW, 129,59 GWh/yıl,
2009 yılı yatırım prog. olan : -İşletmede olan
Pamukova HES projesi
Hidroelektrik Enerji Toplamı
%44,10
: 9,3 MW, % 3,80; 55 GWh/yıl, % 5,60
: 9,3 MW, 55 GWh/yıl,
:127,8 MW, %51,90; 429,59 GWh/yıl,
Özel Sektör Enerji
Su kullanım anlaşması yapılan
Projeler
Taşyatak HES
Taraklı HES
Doğançay HES
:82,13 MW, %33,30; 385,23 GWh/yıl, %39,50
:10,25 MW, 41,26 GWh/yıl
: 5,41 MW, 14,08 GWh/yıl
:30,56 MW, 171,68 GWh/yıl
26
Pazarköy HES
Adasu Regülatörü ve HES
:26,40 MW, 109,00 GWh/yıl
: 9,51 MW, 49,21 GWh/yıl
Fizibilite raporları hazırlanmış
Projeler
Berk HES
Gürleyik Regülatörü ve HES
Acalla Regülatörü ve HES
Ova Regülatörü ve HES
Akım Regülatörü ve HES
Akasya HES
Bora HES
: 36,53 MW, %14,80; 159,27GWh/yıl, %16,40
:10,41 MW, 32,18 GWh/yıl
: 2,08 MW, 4,68 GWh/yıl
: 1,43 MW, 5,01 GWh/yıl
: 9,59 MW, 55,26 GWh/yıl
: 9,60 MW, 51,31 GWh/yıl
: 2,00 MW, 7,36 GWh/yıl
: 1,42 MW, 3,47 GWh/yıl
Özel Sektör Enerji Toplamı
Termik Enerji
:118,66MW, %48,10; 544,50GWh/yıl, %55,90
: ---
İL ENERJİ TOPLAMI
: 246,46 MW, %100 974,09 GWh/yıl, % 100
B.1.3. Kömür
Sakarya ili sınırlarında Geyve ilçesinde bir adet Kömür Ocağı bulunmaktadır.
B.1.4. Doğal Gaz
Sakarya ili sınırları içerisinde Doğal Gaz rezervi bulunmamaktadır.
B.1.5. Rüzgar
Rüzgar Yön Dağılımı
(Uzun Yıllar Ortalaması, Sakarya- Adapazarı)
NNW
N 360°
48000
NNE
40000
NW
NE
32000
24000
WNW
ENE
16000
8000
W 270°
0
E 90°
WSW
ESE
SW
SE
SSW
SSE
S 180°
Hakim rüzgar yönü uzun yıllar için NNW (1), NW(2), WNW(3) yönleridir.
27
RÜZGAR YÖN DAĞILIMI (Mevsimlik) RÜZGAR YÖN DAĞILIMI (Mevsimlik)
(Mart-Nisan-Mayıs)
NNW
N 360°
14000
NNE
12000
NW
NE
10000
8000
6000
WNW
ENE
4000
2000
W 270°
0
E 90°
WSW
ESE
SW
SE
SSW
SSE
S 180°
Kaynak: Sakarya Meteoroloji Müdürlüğü, 2009
Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası’na göre Sakarya ili geneli için yer
seviyesinden 50 metre yükseklikteki yıllık ortalama rüzgar hızı dağılımı Şekil B.2’de,
referans bir rüzgar türbini için 50 metre yükseklik için hesaplanan kapasite faktörü
dağılımı haritası ise Şekil B.3’de verilmektedir. Bununla birlikte rüzgar elektrik santralı
kurulabilecek alanlar tespit edilmiş olup Şekil B.4’de verilmiştir.
Şekil B.2 Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı Dağılımı – 50 metre
Şekil B.3 Kapasite Faktörü Dağılımı – 50 metre
28
Şekil B.4 Rüzgâr Elektrik Santralı Kurulabilir Alanlar
Not: Gri ve siyah renkli alanlara rüzgâr elektrik santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir.
Tablo B.2 Sakarya İline Kurulabilecek Rüzgar Enerjisi Santralı Güç Kapasitesi
50 m’de Rüzgar 50 m’de Rüzgar Toplam Alan
Toplam Kurulu
Gücü
Hızı (m/s)
(km2)
Güç
(W/m2)
(MW)
300 – 400
6.8 – 7.5
0,40
2,00
400 – 500
7.5 – 8.1
0,00
0,00
500 – 600
8.1 – 8.6
0,00
0,00
600 – 800
8.6 - 9.5
0,00
0,00
> 800
> 9.5
0,00
0,00
0,40
2,00
Kaynak Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, 2011
B.1.6. Biyokütle
Sakarya İlinin orman ve hayvansal biyokütle potansiyeli bakımından değerlendirildiği tablolar
aşağıda verilmiştir.
Tablo B.3 Orman İşetme Müdürlüğü 2007 Yılı Toplam Odun Üretimleri
ORMAN BÖLGE
MÜDÜRLÜĞÜ
SAKARYA
TOPLAM
Orman İşletme
Müdürlüğü
Adapazarı
Akyazı
Geyve
Hendek
Karasu
(ster)
105.000
40.500
23.250
34.500
5.000
(ster)
10.000
15.000
12.000
20.000
1.000
(ster)
15.000
10.000
7.000
11.000
1.000
Beş yıllk lif
yonga
ortalama
üretim
miktarı
(ster)
32.500
31.116
35.000
17.000
6.700
208.250
58.000
44.000
122.316
Beş yıllık
ortalama
yakacak
odun miktarı
Endüstriyel
üretime konu
edilmeyen
üretim artıkları
Kaynak Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, 2011
29
Süceyrattan elde
edilen yıllık
üretim miktarı
Toplam
(ster)
162.500
96.616
77.250
82.500
13.700
865.132
B.1.7. Petrol
Sakarya ili sınırları içinde petrol rezervi bulunmamaktadır.
B.1.8. Jeotermal Sahalar
Sakarya ilinde 26°C-51°C arasında sıcaklığa sahip su kaynakları bulunmakta olup üç
jeotermal alan mevcuttur.
1-Kuzuluk jeotermal alanı: (Akyazı ilçe sınırları içinde)
Sıcaklık, açılan sondajlardan 60°C -84°C ye ulaşılmıştır. (5 adet sondaj)
Debi: (15-125) (l/s) arasında
Kuyulardan elde edilen sıcak sular kaplıca ve ısıtma amaçlı kullanılmaktadır.
2-Taraklı Jeotermal alanı: (Taraklı ilçe sınırları içinde)
Sıcaklık, 26°C -41°C arasında (6 sondaj)
Debi:0,094-2,02 (l/s) arasında
Kuyulardan elde edilen sular kaplıca amaçlı kullanılmaktadır.
3-Geyve-Ahibaba-IlıcaköyJeotermal Alanı: (Geyve ilçe sınırları içinde)
Ahibaba kaynağı;
Sıcaklık: 26,5°C
Debi: 1,5 (l/s)
Ilıcaköy kaynağı;
Sıcaklık: 29°C
Debi: 4 (l/s)
Sıcak suların herhangi bir kullanımı yoktur.
B.2. Biyolojik Çeşitlilik
B.2.1. Ormanlar
Toplam ormanlık alan 204708 Ha.dır.
Tablo B.4 Ağaçlandırılabilecek Alanlar
Orman
Orman
İşletme
İşletme
Müdürlüğü
Şefliği
Bölme No
Akyazı
Karapürçek
84
Geyve
Doğançay
130
“
“
131
“
“
188
“
Taraklı
275
TOPLAM
Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü,2009
30
Meşçere
Bölmecik
Tipi
BknGn
OT
“
“
“
Meşçere
Bölmecik
Tipi
Kapalılığı
0
0
0
0
0
Meşçere
Bölmecik
Tipi Alanı
(Ha)
6,6
20,6
5,2
11,6
1,1
45,1
B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları
Odun Üretimine Ayrılan Tarım alanları plansız olarak yer sahiplerinin tercihleri
doğrultusunda kullanılmakta olup Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre 10930 hektar
civarındadır. Orman arazileri bidayetinden beri orman vasfında değerlendirildiğinden tarım
arazisi vasıflarında olan kısımlar incelenmemiştir. Orman arazilerinde vasıf tayini yapılırsa
bu rakam değişebilir.
B.2.2. Çayır ve Mera
İldeki toplam çayır mer’a alanı 16443 hektar olup toplam alanın %3‘ünü
oluşturmaktadır. En fazla çayır mer’a alanı III. Alt Bölge’dedir. 7198 hektar olan bu
alanın çoğunluğu yaylalarda bulunmaktadır. I. Alt Bölge’de 5555 hektar çayır mer’a alanı
olup önemli miktarı yaylalarda yer almaktadır.
Grafik B.3 Alt Bölgelere Göre Çayır ve Mera Alanları (Ha)
Grafik 36: Alt Bölgelere Göre Çayır-Mer'a Alanları (Ha)
Çayır-Mer'a
196
IV. Alt Bölge
Toplam Alan
35200
7198
III. Alt Bölge
213038
3494
II.Alt Bölge
109762
5555
I Alt Bölge
0
125500
50000
100000
150000
200000
250000
Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2010
Çayır mera alanları muhtelif sınıf araziler üzerinde olmakla beraber önemli bir
bölümü III. ve VII. sınıf araziler üzerindedir. VII. sınıf araziler üzerinde çayır mer’aların
%51‘i, III. sınıf araziler üzerinde ise %35’i bulunmaktadır. Ayrıca çayır mer’aların %60’ı
düz arazilerde, %10’u orta meyilli arazilerde, %30’u ise çok meyilli arazilerde
bulunmaktadır. Çayır mer’a alanlarının %51’i VII. Sınıf, %35’ i III. Sınıf arazilerdedir.
Tablo B.5 Çayır- Meraların Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı (%)
Sınıf
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Çayır- Mer’a
0,01
0,03
0,35
0,08
0,03
0,06
0,51
0,00
İlde bulunan çayır mer’alarda birim alandan elde edilen kuru ot miktarı 90 kg/da.
olup Türkiye ortalamasının üzerindedir.
31
B.2.3. Sulak Alanlar
Sakarya il alanında pek çok sayıda göl vardır.Üçüncü zamanın sonları ile dördüncü
zamanın başlarında yoğun tektonik oluşumlar geçiren il alanı yer yer çökmüş,yer yer de
yükselmiştir.Kırılma ve Kıvrılmalar sonucu il alanı Karadeniz’e doğru kuzey yönünde
çarpılmıştır.Çarpılmadan sonra Marmara denizi ile arada bir set ortaya çıkmıştır.Marmara
denizi ile su bölüm çizgisini oluşturan bu setin Karadeniz’e eğimli olan kesimlerindeki
çöküntü alanlarının dolması ile göller oluşmuştur.Bu tektonik kökenli göller
dışında,Sakarya ırmağı tarafından taşınan alüvyonların yığılması ile oluşmuş göller de
vardır.
Bu göllerin yükseltileri ile derinlikleri pek fazla değildir.Yağışlı kuşakta yer
aldıklarından bol sulu akarsularca beslenmekte ve fazla suları çeşitli ayaklarla
boşaltmaktadır.İldeki göllerin suları genellikle tatlıdır.
SAPANCA GÖLÜ: Marmara Bölgesinin doğu kesiminde,Adapazarı ovasını İzmit
körfezi oluğuna birleştiren uzun bir çukurun doğu yarısında yer alan tatlı su gölüdür.
Sapanca’nın kıyıları,doğuda Sakarya ili,batı ucunda Kocaeli ilinde kalır.Havzası
252 km2dir.Yüzölçümü 47 km2 dir.Doğu-Batı uzunluğu 17 km. dir.Kuzey-Güney genişliği
5 km. olup yüzeyin denizden yüksekliği 31 m. dir.En derin yeri (Prof.S.ERÇİN’in
ölçmelerine göre ) 61 m. dir. Göl,adını güney kıyısında kurulmuş olan ilçeden alır.Eski
Türk kaynaklarında Ayan gölü olarak geçer.Özellikle güneyindeki dağlardan inen sellerle
iyi beslenen göl,fazla suyunu,doğu ucundan Çark suyu aracılığı ile Sakarya ırmağına
boşaltır.
Elektirik İşleri Etüt Dairesi tarafından yaptırılan ölçmelere göre, gölün suyu kış ve
ilkbahar aylarında yükselir,sonbahara doğru alçalır.İki seviye arasında 70-90 cm.,bazen
120-130 cm. fark görülür.
E-5 karayolu gölün kuzey kıyısını,TEM Otoyolu ve demiryolu ise güney kısmından
geçmektedir.
GÖKÇEÖREN GÖLÜ:İl merkezinin 7-8 km. kuzeybatısındadır.Basık sırtlarla
çevrelenen gölün yüzölçümü 25 ha. dır.Gökçeören gölüne,yakınındaki yerleşmelerin
adlarıyla,Aralık gölü ve Meşeli gölü de denmektedir.Gölün kuzeyinde alçak sırtlarla
ayrılmış yaklaşık 15 ha. genişlikte küçük bir göl daha vardır.Dipsiz göl adıyla anılan bu göl
Gökçeören çukurluğunun devamı niteliğindedir.Göl çevresindeki hafif eğimli alanlarda
yoğun tarım yapılır.Pek derin olmayan göl,yağmur ve kaynak sularıyla beslenmekte,kışın
ve baharda yağışlarla genişleyip yazın çekilmektedir.Suların çekilmesiyle ortaya çıkan
alanda,mısır,kavun,karpuz ve fasülye ekilir.
POYRAZLAR GÖLÜ:Adapazarı’nın 7-8 km. kuzeydoğusunda,Sakarya ırmağının
yakınındaki 60 ha.lık göle,doğusundaki Poyrazlar köyü nedeniyle,Poyrazlar Gölü
denir.Gölün bir başka adı da Teke Gölü’dür.Sakarya ırmağının eski yatağında oluşan
Poyrazlar Gölü,iki sırt arasında uzanmaktadır.Sakarya ırmağı taştığı zamanlar,fazla suları
Kapaklı Barajından göle boşalmaktadır.Ayrıca,sızıntı yoluyla da gölü beslemektedir.
Poyrazlar Gölü,oldukça derindir.Yalnızca güney kıyıları sığ ve sazlıktır.Kuzey ucundan bir
ayakla Sakarya ırmağına boşalır.Bu gölde başta sazan olmak üzere kimi tatlısu balıkları
yaşamaktadır.
TAŞKISIK GÖLÜ:Poyrazlar Gölü’nün 15 km kadar kuzeybatısında ,Göktepe’nın
kuzeyinde,3 km. aralıkla iki küçük göl vardır.Bunlardan batıdakine Taşkısık Gölü yada
Çaltıcak Gölü denir.Göl dipten kaynayan sularla beslenir,kışın genişleyip yazın
çekilmektedir.Yüzölçümü 90 ha. kadardır.Güney kesimi daha derin olan gölün kuzey
kıyıları sazlık ve bataklıktır.Tatlı olan gölün suyunda sazan ve tatlı su balıkları
yaşamaktadır.
KÜÇÜK AKGÖL:Adapazarına 12 km. uzaklıkta Karasu karayolu üzerindeki bu
göl, yakınındaki Çaltıcak köyünün adıyla da anılır.Gölün kenarındaki küçük koru ,piknik
32
ve kamp yapmaya çok elverişlidir.Gölde her çeşit tatlısu balığı yaşamaktadır.Ayrıca,göl
çevresinde tavşan,keklik ve yaban ördeği avlanabilmektedir.
BÜYÜK AKGÖL:Karasu karayolu üzerinde Koyunağılı köyünden ayrılan yol
sapağındadır.Daha çok balık avlamak amacıyla gidilen bu gölün kıyısında piknik ve kamp
yeri de düzenlenmiştir.
ACARLAR GÖLÜ:Karadenize 700 m. uzaklıktaki bu gölün çevresi bütünüyle
dişbudak ormanlarıyla çevrilidir.Ağaçlar yer yer gölün bataklık kesimlerine
sokulmaktadır.Buralarda sülün,çulluk ve yaban ördeği gibi hayvanlar yaşamaktadır
B.2.4. Flora
Endemik ve Relikt bitkiler; yeryüzünde yalnızca belirli bölgelerde doğal olarak
yayılış gösteren bitkilerdir; bir dağa bir adaya, bir ülkeye özgü olabilirler. Türkiye’deki
bitki örtüsünde endemizm oranı %30’dur. Yani Türkiye’deki 10.000 civarındaki bitki
türünden 3000 tanesi dünyanın hiçbir yerinde yoktur.
Su menekşesi (Hottonia palustris) sadece ülkemizde Acarlar gölü’nde
bulunmaktadır. Ayrıca göl lalesi (Leucojum aestivum) ve benzer birkaç nadir tür de
Acarlar Gölü’nde yer almaktadır. İlimizde en çok rastlanan türler aşağıda verilmiştir.
Caryophyııaceae (Karanfiller)
Agrostemna (karamık)
Amaranthaceac (Horoz ibiğigiller)
Amaranthus (horoz ibiği)
Poaceae(Buğdaygiller)
Agropyrum repens (Ayrık)
Cynadon dactylon (Domuz ayrığı)
Hordeum murimun (Yabani arpa)
Loium temulentum (Delice)
Loium spp (Çim türleri)
Triticum spp (Buğday)
Hordeum spp (Arpa)
Zea mays (Mısır)
Brassicaceae(Hardalgiller)
Brassica nigra (Kara hardal otu)
Capsella bursa-pastoris (Çoban çantası)
Eryngium mariti (Boğa dikeni)
Isatis tinctoria (Yabani civiotu)
Cornaceae (Kızılcıkgiller)
Cormis spp (Kızılcık)
Chenopodiaceae (Kazayağığiller)
Beta ssp (pancar)(Hayvan yemi olarak)
Solanaceae (Patlıcangiller)
Hyascyamı niger (Siyah ban otu)
Asteraceae (Papatyagiller)
Cichorium intybus (Hindibab)
Circium arvense (köygöçüren)
Centaurea cyamus (Peygamber çiçeği)
Lactuca serriola (Yabani marul)
Marticaria chamomilla (Mayıs papatyası)
Sıybum marianum (Devedikeni)
Xantihium spinasum (Pıtırak)
Euphorbiaceae (Sütleğengiller)
Guphorbia helioscopia (Sütleğen)
33
Salicaceae (Söğütgiller)
Populus alba (Akkavak)
Salix babylonica (Salkım Söğüt)
S.fragilis (Gevrek Söğüt)
Juglandaceae (Cevizgiller)
Juglans regio (Ceviz)
Lamiaceae (Ballıbabagiller)
Lamium purpureum (Kırmızı ballıbaba)
Malveoceae (Ebegümecigiller)
Malva sylvestris (Ebegümeci)
Orobanchaceae (Canavarotugiller)
Orobanche spp. (Canavarotu)
Plantaaginaceae (Sinirliotugiller)
Plantogo lanceolata (Sinirotu)
Pappaveraceae (Gelincikgiller)
Papaver rhoeas (Gelincik)
Urticaceae (Isırgangiller)
Urtica arena (Isırgan otu)
Hypericaceae
Hypericum calycinium (Sarıkantorongil)
Convolvulaceae
Convolvulus arvensis (Tarla sarmaşığı)
Araliaceae
Hedera helıx (Duvar Sarmaşığı)
Amaryllidaceae
Galanthus (Kardelen)
Amaryllidaceae
Leucojum aestivum (Kardelen)
Graminea
Festuca rubra,ovina (Çim Bitkisi)
Graminea
Cynodon dactylon (Ayrık Otu)
Oxalidaceae
Oxalis sp. (Kazayağı Otu)
Physenaceae
Physalis alkekengi
Campanulaceae
Campanula sp. (Çamçiçeği)
Rasaceae (gülgiller)
Aygdalum communis (Badem)
Cotonesuter mummularis (Dağ muşmulası)
Mespilus germanica (muşmula)
Malus Sylvartris (Elma)
Rosa spp (Gül türleri)
Vitis vinifera (Üzüm)
Prumus spp (Erik)
B.2.5. Fauna
Tesbit edilen fauna türleri aşağıda belirtilmiştir.
Lubbiricus terrestris (Toprak Solucanı)
Jullus terrestris (Kırkayak)
Helıx spp. (Salyangoz)
34
Bufo bufo ((Siğilli kurbağa)
Pelobates syriacus (Toprak kurbağası)
Testude graeca (Adi Tosbağa)
Agema stellio (Dikenli keler)
Ophisops elejans (Tarla kertenkeleleri)
Taumetophoa pyhthocampha (Çam kese tırtılı kelebeği)
Vapyx sp (Çatal kuyruk)
Grylus sp. (siyah çekirge)
Gryllotolpa gryllotalpa (Danaburnu)
Mantis religiosa (Peygamber devesi)
Caprimulgun euoropaeus (Çoban aldatan)
Cicania spp. (Leylek)
Columbia (Kaya güvercini)
Corvu spp.(Karga)
Passer domesticus (Serçe)
Sturmus vulgaris (Sığırcık)
Streptopelia tutr (Üveyik)
Picus spp.(Ağaçkakan)
Otus spp.(Baykuş)
Apedomus mystacerus(Fare)
Erinaceus europaeus (Kirpi)
Meles meles (Porsuk)
Mustalla nivalis (Gelincik)
Sakarya İlinin endemik faunasına ait yeterli bilgi bulunamamıştır.
B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve
Diğer Hassas Yöreler
Sakarya İli sınırları içerisinde milli parklar, tabiatı koruma alanları ve tabiat parkları
bulunmamaktadır. Koruma statülerinden yalnızca 1 adet Tabiat anıtı mevcuttur. Hendek
İlçesi Çayırbaşı köyü mezarlığında bulunan 25-30 mt. boyunda, 2 metre çap ve 7 metre
çevre genişliğinde sahip Ulumeşe adıyla 1 adet meşe ağacı Tabiat anıtı olarak koruma
altındadır. Bundan başka Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü’nce verilen
koruma statüsü bulunan alanlar B.6’da verilmiştir.
Tablo B.6 Hassas Yöreler ve Özellikleri.
Hassas Yöreler
Bulunduğu Yerleşim
Adı
Koruma Statüsü*
Merkezi
Acarlar Gölü
Kaynarca
Yaban Hayatı Geliştirme
Sahası ve 1. derece doğal sit
Sapanca Gölü
Sapanca
Sulak alan
Poyrazlar Gölü
Merkez- Poyrazlar Köyü
Sulak alan
Akgöl
Ferizli- Gölkent
Sulak alan
Küçükboğaz Gölü
Karasu
Sulak alan
Taraklı merkez
Taraklı
1. derece doğal sit
Poyrazlar gölü ve çevresi Adapazarı Merkez
Hanlı beldesi
Adapazarı merkez
Sakarya nehri
İl sınırları
Sulak alan
Akgöl
Söğütlü
Sapanca göl kenarı
Sapanca
Kaynak: DKMP Şube Müdürlüğü 2009
35
Yüzölçümü (ha)
2517
4700
60
190
50
160 km nehir yatağı
B.3. Toprak
Sakarya ilinde iklim, topografya, ana madde farklılıkları nedeniyle çeşitli büyük
toprak grupları oluşmuştur. Bunlardan en yaygın olan kireçsiz kahverengi orman
topraklarıdır. İlde bulunan büyük toprak grupları şunlardır:
Alüvyal Topraklar (A)
Genellikle taze tortul depozitler üzerindeki genç toprak olarak tanımlanırlar.
Horizonlar bulunmaz, bulunsa bile çok zayıf gelişmiştir, buna karşılık değişik özellikte
mineral katlar, (A) C profili bulunur. Bu toprakları oluşturan meteryaller akarsular
tarafından taşınmış ve depolanmıştır. Mineral bileşimleri heterojendir. Sürekli veya
mevsimlik olarak yaş genellikle de taban suyunun etkisi altındadırlar.
Çok eskiden teşekkül etmiş olanlarda hafif kireç yıkanması olabilir. Taban suyunun
varlığı halinde toprak profilinde veya yüzeyde çoraklaşmalar görülebilir.
Hidromorfik Alüvyal Topraklar (H)
Topoğrafyaları yetersiz (düz veya çukur), tabansuyu yüksek ve alt katmanları yaştır.
Tabansuyundaki yükselip alçalmalar, toprak katlarında ardarda gelen yükseltgenme ve
indirgenmelere yol açar. Dolayısıyla mavimsi - gri indirgenme ve kırmızımsı yükseltgenme
(oksitlenme, pas) lekeleri oluşur. Pas lekeleri özellikle çatlaklar ve kök kanalcıkları
boyunca
görülür. Bazen de konkresyonlar oluşabilir. Tabansuyunun altındaki katlar ise
tümüyle gleyleşmiş olup ayrıca içlerinde bitki köklerinin çürümesinden hasıl olan siyah
lekeler görülmektedir.
Üzerindeki doğal bitki örtüsü su seven bitkilerdir.
Alüvyal Sahil Bataklıkları (S)
Göl ve deniz sahillerinde yer alan, göllerin, denizlerin ve yüzey akışların etkisiyle,
yılın büyük bir bölümünde yaş olan veya bataklık durumunda olan topraklardır. Tuzsuz,
hafif tuzlu, hafif tuzlu alkali veya alkali olabilirler.
Özellikleri itibarıyla tarımsal değerleri yoktur. Av hayvanlarının doğal barınağıdırlar.
Üzerinde yetişen sazlardan yararlanılabilir.
Bazaltik Topraklar (X)
Bunlar ağır killi topraklardır ve profilleri iyi gelişmemiştir. A horizonunun yapısı
granüllerden bloka kadar değişir. Bu toprakların fiziksel özellikleri kireçli kayalardan
oluşmuş topraklardaki kadar iyi değildir.
Bazaltik topraklarda çoğunlukla kireç bulunmaz. Reaksiyonları nötr ile orta kalevi
arasında değişmektedir. Organik maddece oldukça fakirdirler. Katyon değişim kapasiteleri
orta derecede yüksektir.
Fiziksel özellikleri iyi olmadığından bu toprakların verimliliği çoğunlukla düşüktür.
Bazıları fazla taşlı olduğundan, yoğun sürüm gerektiren kullanımlarda taşların
temizlenmesi zorunludur.
Kolivyal Topraklar (K)
Dik eğimlerin eteklerinde yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı veya yan dereler
ile kısa mesafelerden taşınarak biriktirilmiş ve kolüvyum denen materyal üzerinde oluşmuş
olan bu topraklar genç (A) C profili topraklardır. Toprak karakteristikleri daha çok
çevredeki yüksek arazi topraklarına benzemektedir.
Bu toprakların rengi, oluştukları meteryalin rengine bağlıdır. Bünyeler genellikle
kabadır.Eğim ve bünyeleri dolayısıyla drenajları iyidir. Tuzluluk veya alkalilik problemi
göstermezler. Profildeki çakıllar, kısa mesafelerden taşındığı için köşelidir.
36
Çorak (Tuzlu-Sodik) Topraklar (Ç)
Çorak topraklar olarak adlandırılan Tuzlu, Alkali (Sodik) ve Tuzlu - Alkali topraklar,
bozuk drenaj koşulları altında oluşur ve çoğunlukla üst horizonlardaki tuz birikmesi ile
karakterize edilirler.
Tuzlu topraklar, bitki gelişmesine zarar verecek eriyebilir tuzlar içerir. Toprak
çözeltisindeki tuzların konsantrasyonu çok yüksektir. Saturasyon ekstraktın da elektriksel
iletkenlik 250C’de 4 mmho /cm’den fazla, değişebilir Na % 15’ten daha az, pH çoğunlukla
8,5’ten daha düşüktür. Doğal bitki örtüsü halofitik otlar, çalılar ve bazı ağaçlardır. Çoğu
terk edilmiş olmakla birlikte otlatmada kullanılanları da vardır. Verimlilikleri çok düşüktür.
Alkali topraklardaki adsorbe adici kompleksler üzerinde bulunan değişebilir
sodyum bitki gelişimini engeller. Kil mineralleri ile humus disperse olmuş ve böylece
toprağın fiziksel özellikleri bozulmuştur. Değişebilir Na % 15’ten fazla, saturasyon
ekstraktında elektriksel iletkenlik 250C’de 4 mmho /cm’den daha az, ph: 8,5’ten daha
yüksektir. ABC profillidirler. Al horizonu iyi oluşmuştur ve orta miktarda organik madde
içermektedir. A2 horizonu açık renkli ve incedir. B horizonu koyu renkli, sütunvari veya
prizmatik yapıdadır. Bu toprakların kültür bitkileri bakımından üretkenlikleri düşüktür.
İslah edildiklerinde üretkenlikleri ortadadır.
Tuzlu - Alkali topraklar aşırı miktarda çözünebilir tuz içerir ve adsorblayıcı
kompleksler üzerinde yüksek oranda sodyum iyonlarına sahiptir. Saturasyon ekstraktının
250C’deki elektriksel iletkenliği 4 mmho / cm’den fazla ve değişebilir Na yüzdesi 15’ten
daha büyüktür. Aşırı tuz bulunursa, ph nadiren 8,5’i geçer. Kültür bitkileri bakımından
üretkenlikleri düşükten orta dereceye değişir.
Organik Topraklar (O)
Bu topraklarda organik madde miktarı % 20 - 95 arasında değişmektedir. AC profili
topraklardır. A horizonu 30 cm’den daha kalındır. C horizonu indirgenme horizonu olup
yaştır. Rengi koyu gri, mavi veya yeşildir. Hava ile temasta renk kahverengiye dönüşür.
Toprakların baz saturasyonu değişiktir.
Kırmızı-Sarı Podzolik Topraklar (P)
Bunlar iyi gelişmiş ve iyi drene olan asit topraklardır. Orman örtüsü altında
oluşmuşlardır. O horizonu incedir, A1 ve A2 horizonları bulunur. B horizonu daha killi,
sarımsı kırmızı veya sarı renkli ve blok yapıdadır. Ana madde az - çok silisli ve kalsiyumca
fakirdir.
Bu toprakların verimliliği Gri - Kahverengi Podzolik toprakların verimliliğinden
biraz daha yüksektir.
Gri- Kahverengi Podzolik Topraklar (G)
Bu topraklarda podzollaşma hafiftir. Üzerindeki bitki örtüsü çoğunlukla yaprağını
döken ormandır. Bu toprakların tipik olanlarında, yüzeyde ince çürümüş yaprak katı,
altında 5 - 10 cm’lik bir humus katı bulunur. A1 horizonu grimsi kahverengidir. A2
horizonu 12,5 -30 cm. kalınlıkta, gri veya sarımsı kahverengi ve pul yapıdadır. B horizonu
daha ağır bünyeli, sarımsı kahverengiden kırmızımsı kahverengiye kadar değişen renkte ve
çoğunlukla blok yapıdadır. Toprak reaksiyonu genellikle orta asit, humus katının reaksiyonu
ise hafif asit veya nötrdür. Verimlilikleri ana maddenin bünye ve tabiatına bağlıdır. Bu
toprakların verimliliklerini artırmada, kireçleme ve gübreleme ile iyi sonuç alınabilir.
Kahverengi Orman Topraklar (M)
Bu topraklar yüksek kireç içeriğine sahip ana madde üzerinde oluşmuştur. Profil, A
(B) C şeklinde olup horizonlar birbirine tedricen geçer. A horizonu koyu kahverengi,
dağılgan, furda veya granüler yapıdadır. Reaksiyon genellikle kalevi bazan da nötrdür. B
37
horizonu, genellikle daha açık kahverengi ve granüler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır.
C horizonundan daha fazla kil ihtiva eder. Bunlar çoğunlukla silikat killeridir. Killerin baz
saturasyonu orta veya yüksek derecededir. B horizonunun alt kısımlarında CaCO3
birikintileri görülür. Topraklar genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur.
Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılmaktadır. Tarım yapılanlarda
verim yüksektir.
Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N)
Bu gruptaki topraklar değişik ana kayalardan oluşmuştur. Renk ve baz durumu ana
materyal ve organik madde miktarına bağlı olarak değişir. A (B) C profili topraklardır. Bu
topraklarda B horizonu gözle ayırt etmek zordur. B horizonu bazen silikat kil mineralleri
ile hafifçe zenginleşmiş yapı elemanlarına sahip durumda olabilir. Bu horizon birçok
kısımlarda yoktur ve A1’in hemen altında C horizonu bulunmaktadır.
Kireçsiz Kahverengi Toprakları (U)
Bu toprakların oluşumunda zayıf podzollaşma ve birazda kalsifikasyon rol oynar.
A horizonu kahverengi, kırmızımsı kahverengi, grimsi kahverengi, sarımsı
kahverengi veya kırmızıdır. Yumuşak (tınımsı) kıvamdadır. B horizonu daha ağır bünyeli,
daha sert kıvamlı, kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. Burada kırmızılık daha
fazladır. Bu horizonun, normal olarak kireci yıkanmıştır; fakat reaksiyon nötr veya
kalevidir. A’dan B’ye geçiş tedricen olmaktadır. Bu toprakların ana maddesi değişiktir.
Topraklar, asit ana madde üzerinde olduğu kadar, kireç taşı üzerinde de oluşabilir. Doğal
drenajları iyidir.
Kestane Toprakları (C)
Ana madde, kireç taşından kireççe zengin volkanik materyale kadar değişir. Profil
ABC veya A (B) C şeklindedir.
A horizonu koyu kahverengi veya grimsi kahverengidir.Bu horizon 30 - 50 cm.
kalınlıkta, granüler yapıda ve dağılgan kıvamdadır.
B horizonunun rengi kahverengi, koyu kahvarengi veya kırmızımsı kahverengidir.
Yapı zayıf prizmatiktir. Bu horizonda kil birikmesi görülür.
B horizonunun altında çoğunlukla sertleşmiş halde kireç birikme horizonu yer alır.
Bunun altında bir jips birikme horizonu da bulunabilir.
Kırmızımsı Kestanerengi Toprakları (D)
Bu topraklar değişik ana maddelerden, kasifikasyon sonucu oluşmaktadır. Doğal
drenajları iyidir.
A horizonu koyu kırmızımsı kahverengi, dağılgan, nötr veya kalevi reaksiyondadır. B
horizonu daha ağır bünyeli ve kıvamı daha sıkıdır. Bu horizonun üst kısmında renk
kırmızımsı kahverengiden kırmızıya kadar değişmekte, alt katmanda ise renk biraz
açılmakta veya grileşmektedir. Alt kısmın kireçliliği daha fazladır.
Kırmızı Akdeniz Toprakları (T)
Bu toprakların en belirgin karakteristikleri bütün profilin kiremit kırmızısı ve üst
topraktaki organik madde azlığıdır. Toprak, karbonatları yıkanmış ağır kilden ibarettir.
A horizonu oldukça uniform kırmızı renktedir. Bunun altında kırmızı, daha ağır
bünyeli ve belirgin kil zarlarına sahip bir B horizonu (Bt) yer almaktadır.
Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları (E)
Bu topraklar Kırmızı Akdeniz Toprakları ile Kahverengi Akdeniz Toprakları arasında
geçiştir.
ABC profiline sahip topraklardır. A horizonu, iyi gelişmiş orta derecede organik
maddeye sahip ve organik madde ile mineral madde iyice karışmıştır. Zayıf bir A2
38
horizonu görülebilir. A horizonu, kırmızı veya kahverengi, köşeli blok ve prizmatik yapıya
haiz bünyesel B horizonu içine tedricen geçer.
Redrina Toprakları ( R )
İnterzonal toprakların kalsimorfik grubuna dahil olması sebebiyle bütün özelliklerini
yüksek derecede kirece sahip ana maddeden alır. Zonal topraklara nazaran horizonlar çok
zayıf olup AC profillidirler.
A horizonu ince olup granüler yapıda, koyu renkte ve alkali veya nötr reaksiyonludur.
Organik madde, mineral madde ile iyice karışmıştır. Organik madde miktarı ve toprak
derinliği, kalkerli materyal üzerinde teşekkül etmiş litosol ve regosollerden fazladır. Bütün
profilde; CaCO3 dağılmış durumda olup baz saturasyonu yüksektir.
Tabii vejetasyon ve çalı - fundadır. Serin, hümid ve semiarid iklimlerde yer alır.
Yıllık ortalama yağış 500 - 750 mm. ‘dir. Ana madde kalker, dolomit, marn ve tebeşirdir.
Kahverengi Toprakları (B)
Bu topraklar, çeşitli ana maddelerden kalsifikasyon sonucu oluştuklarından, profilleri
kalsiyumca zengindir. Baz saturasyonları yüksek, doğal drenajları iyidir. ABC profilli
topraklardır. A1 horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi, 10 - 25 cm. kalınlıkta ve
granüler yapıdadır. Organik madde içeriği orta, reaksiyon nötr veya kalevidir. B horizonu
açık kahverengiden koyu kahverengiye kadar değişen renklerde ve blok yapıdadır. B
horizonunun altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bunun
altında bir jips birikme katı bulunabilir. İlkbahar ve sonbahardaki kısa periyotlar hariç
kimyasal ve biyolojik etkenlikler yavaştır. Verimleri düşüktür. Sulanan topraklarda çeşitli
ürünler yetiştirilebilir.
Kırmızı Kahverengi Topraklar (F)
Solum’un rengi hariç, hemen hemen diğer bütün özellikleri Kahverengi Toprakların
aynı veya benzeridir. Ana madde değişiktir. Oluşumlarında kalsifikasyon rol oynar. Doğal
drenajları iyidir.A horizonu, tipik olarak, kırmızımsı kahverengi veya kırmızı renkte olup
yumuşak kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve
oldukça sıkıdır. Bunun altında CaCO3 birikme katı bulunur.
Bu topraklarda biyolojik etkinlik düşük, doğal verimlilik yüksektir.
Sierozem Toprakları (Z)
Kalsifikasyon sonucu oluşmuş bu topraklar ABC profillidir. Yağışın düşük olması
nedeni ile CaCO3 birikme zonu yüzeye çok yakındır. Bu topraklarda biyolojik etkinlik çok
düşük, kimyasal ayrışma düşüktür.
A horizonu, zayıf teşekkül etmiş, açık grimsi kahverengiden soluk griye kadar
değişen renklerde, zayıf pul yapıda, az veya orta organik madde içeriklidir. Bu horizon
genellikle kireççe fakirdir. Kireçli ana materyalden oluşmuş topraklar da bu katın kireci
nadiren yıkanmıştır.,
B horizonu, ince bünyeli ve yüksek kireçlidir. Bu yüksek kireçlilik, kireç birikme
zonuna dönüşür ve bu zon sertlik arzedebilir. Bu zonun altında jips birikme katı
bulunabilir.
Bu topraklarda sulama ile intensif tarım yapıldığında verim ortadan yükseğe kadar
değişebilir.
Vertisol Topraklar (V)
Vertisoller genellikle kurak mevsimde büzülen, yağışlı mevsimde genişleyen ve
dönme hareketi gösteren koyu renkli kil topraklarıdır. Bu topraklar derin ve geniş çatlaklar,
gilgai mikrorölyef ve kayma yüzeyleri ihtiva eder. AC profilli topraklardır. A horizonu
derin ve genellikle koyu renklidir. İçindeki organik madde kil ile tam olarak karışmıştır.
39
Bu topraklardaki çatlama montmorilonitik veya smektoid killerin ve ard arda gelen
kuru ve yağışlı mevsimlerin varlığına bağlıdır. Vertisoller genellikle 1 - 5 hatta 10 cm.
kalınlıkta gevşek granüler yüzey malçına sahiptir. Vertisoller, çoğunlukla çok kireçli
olduğundan, bütün A horizonu boyunca kireç kokresyonları görülür. Toz halindeki kireç
cepleri, dönme hareketinin etkilemediği profilin alt kısmında bulunur. Kireç birikme katı da
görülebilir.
Vertisollerin tarımsal işleme periyotları çok kısadır. Çatlamalar sırasında ince kökler
kırılır ve ürün zarar görür. Sulama yapılsa bile, yetiştirilen ürünler sınırlıdır. Yüksek su
tutma kapasitelerine rağmen, bitkilere yarayışlı su miktarı düşüktür. Eğimli arazilerde her
zaman erozyon tehlikesi mevcuttur. Çoğu vertisollerin çukur yerleri yağışlı mevsimlerde su
altında kalırlar. Arazi drenajı hemen hemen olanaksızdır.
Yüksek Dağ ve Çayır Toprakları (Y)
Bunlar, yüksek irtifalarda, orman sınırının yukarısında bulunur. Çeşitli ana
maddeden, bozuk drenaj ve soğuk iklim koşullarında; gleyleşme ve biraz da kalsifikasyonla
oluşmuşlardır. Üstte 30 - 60 cm. kalınlıkta koyu kahverengi bir A horizonu, bunun altında
grimsi ve pas rengi, çizgili ve benekli alt toprak bulunmaktadır.
Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü ot, saz ve çiçekli bitkilerdir. Soğuk iklimden dolayı
verimleri sınırlıdır. Çoğunlukla yazın otlak olarak kullanılırlar.
Regosol Topraklar (L)
Regosoller çok genç topraklardır. Derin, pekişmemiş, yumuşak mineral depozitler
üzerinde bulunurlar.
Topraklarda yalnızca A ve C horizonları oluşmuştur. A horizonu zayıf teşekkül
etmiş, sığ veya orta derin olup C horizonuna belirli bir geçiş yapmaz. Yüksek geçirgenlik
ve düşük su tutma kapasitelerinden dolayı aşırı drenajlıdırlar. İlin değişik topoğrafyası,
iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik, değişik özelliklere sahip
toprakların oluşumuna neden olmuştur.
Harita.B.1 Toprak Kabiliyeti
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2008
40
Harita.B.2.Arkeolojik Alt Bölgeler
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2008
41
B.4. Su Kaynakları
Sakarya İli su potansiyeli bakımından oldukça zengindir. Bu kısımda su
kaynaklarının durumu incelenecektir.
B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar
Sapanca Gölü, Sakarya Nehri ile İzmit Körfezi arasında uzanan, deniz seviyesinden
30 m yükseklikte bir tatlı su gölü olup Adapazarı ve Çevre yerleşimleri için önemli bir
içme kullanma suyu kaynağıdır.
Sakarya ilinde diğer içme suyu kaynakları yeraltı suları ve kaynak sularıdır.Mudurnu
çayında; Adapazarına içme suyu temin maksadıyla Ballıkaya barajı fizibilite çalışmalarına
başlanmıştır. ÇED süreci devam etmektedir.
Ballıkaya Barajı aks yeri Adapazarı ilinin 30 km güneydoğusunda Mudurnu çayı
üzerinde Ballıkaya köyü mansabındadır.
Proje Karakteristikleri
Yağış alanı
: 1 348 km2
Tipi
: Kil Çekirdekli Kaya Dolgu
Temelden yüksekliği
: 100,00 m
Talvegden yüksekliği
: 78,00 m
Kret uzunluğu
: 366,00 m
Kret genişliği
: 10,00 m
Baraj gölü hacmi
: 143,24 hm3
Aktif hacim
: 129,76 hm3
Yıllık regüle edilen su miktarı
: 189,22 hm3
Yıllık Ortalama Akım
: 308,13 hm3
Regülasyon oranı
: % 82,91
Dolusavak:
Yeri
: Sağ Sahil
Tipi
: Karşıdan alışlı, kontrollü
Kret kotu
: 202,00 m
Kret uzunluğu
: 60,00 m
Kadastrofal taşkın pik debisi
: 1 700 m3/s
Boşaltım kanalı tipi
: Beton kaplama
Yaklaşım kanalı kotu
: 195,00 m
İlk Çalışma Revize Çalışma
Minimum Su Seviyesi
: 176,85 m 176,85 m
Normal Su Seviyesi
: 204,05 m 218,89 m
Maksimum Su Seviyesi
: 205,50 m 220,00 m
Aktif Hacim
: 63,48 hm³ 129,76 hm³
İçme Suyuna Verilen Su
: 189,20 hm³ 189,20 hm³
: 308,13 hm³ 308,13 hm³
Regülâsyon Oranı
: %61,41 %82,91 (+ E)
Ballıkaya Barajının 14,5 m yükseltilmesi ile aktif hacim 66,28 hm³ artmıştır.
Depolanan fazla su ile enerji üretimi amaçlanmaktadır.
42
BALLIKAYA BARAJI
Harita B.3 Ballıkaya Barajı ve Çevresi Topoğrafik Haritası
Kaynak ÇED Raporu 2010
43
Harita B.4 Ballıkaya Barajı Topoğrafik Harita ve Baraj Aksı
Kaynak ÇED Raporu 2010
44
GRUP
YERLEŞİM YERİ
KAYNAK
KAYNAK
DEBİSİ(lt/sn)
Min
Sapanca Gölü
Max
1850
140
42
12
25
20
5
30
5
Akyazı
Sapanca
Merkez
95
Gümüşdere
30
Asmaköprü Kaynak
6
Çaybaşıyeniköy
Dualıdere
15
Sondaj(2)
17+17
Ceneviz Suyu
6
2
Büyükdere
25
Ekinli-Yazılı
Kaynak
3
Kaynak
1
Akçay Köyü
Sondaj
7
Adliye
Sondaj(2)
6+4
Karadere
Sondaj(2)
2,57+1,5
Laftadere -Hamsuyu
6
Kışlaçay
Kurşunludere
5
Domuzyatağı
0.5
Ayıoynağı
1,5
Doğançay
Poyrancık
1,2
Dualıtepe
1,5
3
11
İlimbey Köyü
Kaynak (6 adet)
2
Mağara Ky.
6
İstanbul 95 Ky.
5
Sapanca
10
Yedigöz Ky.
6
Sondaj (5 adet)
175
Yangın deresi
16
Kırkpınar
Kurtköy Dere Ky.
4
Sonday (2 adet)
15
Şahinkaya Ky.
6
İncirlikaya Ky.
8
Kurtköy
Kurtköy Dere Ky.
20
Şahinkaya-2 Ky.
13
Kaynak
5
Yanık
Yanık dere
4
Sondaj(2)
5
Mahmudiye
Yangın deresi
6
Dikmen Balkaya
130
Hendek
Uludere
30
Akarca Gr.
Sakaoğlu Deresi
40
Sondaj
7
Soğuksu
Kaynak
5
Sivritepe
Sondaj
8
Yeşilyurt
20
İlimli Ky.
45
Akyazı
94
Keremali Ky.
10
Karapürçek
Uludere
24
Kanlıçay Grubu
Kanlıçay Deresi
30
Kanlıçay Köyü
Kaynak(2)
1
Göktepe Ky.
9
Göktepe Ky. 2
7
Küçücek
Bedir Kaynağı
1,3
Sami Ky.
3
Taşburun Deresi
40
Aktarla-1 Gr.
Sondaj
20
45
15
10
5
75
25
20
10
20
6
12
20
9
170
200
150
100
100
15
30
40
20
10
1,3
10
50
Ferizli Söğütlü
Ferizli
Soğucak Köyü
Yeniköy
Mağara
Değirmencik
Damlık
Levent
Kantar
Karateke
Söğütlü
Fındıklı Gr.
Sondaj (2 Adet)
Sondaj
Tuzla-Kemersuyu
Sondaj(2)
Sondaj
Soğuksu
Tatlısu
Kaynak
Sondaj
Sondaj(2)
Kale sondaj
Aslanlar Barajı
45
2
1
5
5
2
5
1
1
3
20
6
9
Kaynak: SASKİ 2009
Tablo B.8 Ruhsatlı Olarak Faaliyet Gösteren Kaynaksuyu ve Mineralli Su Şişe Dolum Tesisleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
MARKA
Baytaş Nida
Baytaş Cansu
Canpınar
Damla
EDK lara
Efem
Fuska
Kalinda
Kristal
Lido
Oskar
Hünkar
Revan
Durusu
Sırma
Şerefiye
Reşadiye
Aytaç Akyudum
Kardelen
Pınar
Saka
Hayat
Buzdağı
Kuzuluk Maden Suyu
İLÇE
DEBİ (lt/sn)
1,5
1
0,690
7,1
2
5,6
2,5
0,625
2
1,175
0,5
0,5
2,5
3
3,7
0,8
1
4
5
6
18,5
9,5
1,3
1
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
AKYAZI
AKYAZI
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
GEYVE
AKYAZI
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2009
SN
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
ADI
Asyakom Tic. A.Ş.
Canpınar Kaynak Suyu
Nestle VVaters
Ataman İnşaat A.Ş
Mahmudiye Su A.Ş
Mahmudiye Su A.Ş
Kaynak Suları Tur.A.Ş
Kaynak Suları Tur.A.Ş
Nestle WATERS
Nestle Waters
Nestle Waters
Alparslan GİRAY
Yaşar ÇOLAK
Hayri ORHAN
Engin ŞAN
Hüseyin BULUT
Ali BAŞTAN
Şerefiye Kaynak Su
Tevfik ERKAN
Rahmi ÖNSOY
YERİ
Sapanca Sogucak Yaylası Kuru Göll.mev.
Sapanca İstanbuldere Köyü Mevkii
Sapanca Kurtköy Beldesi
Sapanca Soğucak Yay.Yazılıgürgen Mev.
Sapanca Muradiye Köyü
Sapanca Soğucak yaylası
Sapanca Kiraztepe Mevkii
Sapanca Narlıtepe Mevkii
Sapanca Sivritepe Mevkii
Sapanca Dibektaş Mevkii
Sapanca Kurtköy İncebel
Sapanca Dibektaş Mevkii
Sapanca Yazılıgürgen Mevkii
Akyazı Şerefiye Köyü
Akyazı Altındere Bıçkıdere Mevkii
Akyazı Şerefiye Tekneci Mevkii
Akyazı Pazarköy Değirmenler Mevkii
Akyazı Pazarköy
Akyazı Hasanbey Köyü
Akyazı Şerefiye Köyü
Akyazı Altındere Beldesi
Hendek Çamlıca Çarığıkuru Mevkii
46
LİTRESİ
0.750lt/sn
0.450 İt/sn
0.500lt/sn
0,400 Lt/Sn
1,5 İt/sn
1 Lt/Sn
0,600 İt/sn
1,200 İt/sn
0.575lt/sn
0,500 İt/sn
0,500 İt/sn
1 Lt/Sn
0,200 İt/sn
30 İt/sn
20 İt/sn
15 Lt/Sn
50 Lt/Sn
50 Lt/Sn
40 Lt/Sn
1 İt/sn
20 İt/sn
125 Lt/Sn
BAŞ.TAR
08.12.2004
04.10.2005
01.03.2005
11.08.2005
08.11.2005
27.10.2004
27.09.2005
27.09.2005
11.08.2005
15.11.2005
01.03.2005
15.11.2005
11.08.2005
27.09.2005
24.02.2005
03.07.2001
12.06.2000
05.06.2000
12.06.2000
26.04.2005
24.02.2005
12.03.2002
BİTİŞ TARİHİ
08.12.2014
04.10.2020
01.03.2010
11.08.2015
08.11.2015
27.10.2014
27.09.2020
27.09.2020
11.08.2015
15.11.2015
01.03.2010
15.11.2015
11.08.2015
27.09.2020
24.02.2020
03.07.2011
12.06.2010
05.06.2010
12.06.2010
26.04.2015
24.02.2020
12.03.2012
NEVİ
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
Kaynak Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
KİRA
10 yıl
10 yıl
5 yıl
10 yıl
10yıl
10yıl
10 yıl
10 yıl
10 yıl
10 yıl
5 yıl
10 yıl
10 yıl
15 yıl
15 yıl
10 yıl
10 yıl
10 yıl
10 yıl
10 yıl
15 yıl
10 yıl
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Ali Avni CANBAZ
Mustafa DİNÇ
Danonesa A.Ş
Marmara Su A.Ş
Necmi YILDIRIM
Aydın SAĞIROĞLU
Mehmet PİLAVCI
Halil İbrahim EKŞİ
Mehmet BURNAZ
Hendek Çamlıca Çarığıkuru Mevkii
Akyazı Altındere Beldesi
Hendek Çamlıca Gökağaç Mevkii
Hendek Çamlıca Kocakayak Mevkii
Pamukova Kemaliye Köyü
Sapanca Istanbuldere
Taraklı Mahdumlar Köyü
Kocaali ilçesi
Karapürçek ilçesi İnönü Mahallesi
12 LT/Sn
50 Lt/Sn
5,5 İt/sn
3 İt/sn
10 İt/sn
30 İt/sn
50 İt/sn
22 İt/sn
25 İt/sn
13.03.2002
29.04.2002
19.08.2005
17.01.2005
04.10.2005
14.07.2005
12.08.2005
24.01.2006
13.12.2005
13.03.2013
29.04.2012
19.08.2015
17.01.2010
04.10.2020
14.07.2020
12:08.2020
24.01.2021
13.12.2020
Dere Suyu
Dere Suyu
Kaynak Suyu
Kaynak Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
Dere Suyu
10 yıl
10 yıl
10 yıl
5 yıl
15 yıl
15 yıl
15 yıl
15 yıl
15 yıl
B.4.2. Yeraltı Suyu Kaynakları
Sakarya ilinde şehir tamamen nehir çökelleri üzerindedir.Çöküntü sahası içinde
bulunan Adapazarı ovası; Sakarya, Çark suyu Mudurnu ve Uludere gibi akarsuların getirip
biriktirdiği kalın alüvyondan ibarettir. Bu alüvyon içinde yeraltı suyu çok yüksek
seviyededir, bazı kısımlarda ise batak durumdadır.
Arifiye mahallesinde zemin düz ve dolgundur. Yeraltı suyu ovada 2-2.5 m
derinliktedir.
Erenler mahallesinde zemin andezit, marn, kalkşiştler ve alivyondan oluşmuştur.
Söğütlü ilçesinde zemin Sakarya nehrinin getirmiş olduğu birikintilerden meydana
gelmiş olup yeraltı suyu 3-4 m derinlikte devamlı vardır.
Akyazı ilçesinde yeraltı su seviyesi 3-5 m derinlikte olup şehir genelde alüvyon kolisi
üzerindedir.
Pamukova ve Taraklı ilçelerinde ise belli seviyede yeraltı suyu yoktur.
Hendek ilçesinde yerleşim bölgesinde yeraaltı su seviyesi 2-3 m olup kuzeyde 10-15
m derinliktedir.
Karasu, Kocaali ve Kaynarca ilçelerinde yeraltı su seviyesi topografyaya bağlı olarak
0-10 m arasında değişmektedir.
Sapanca ilçesinde yeraltı su seviyesi göle yakın kısımlarda 2 m olup, güneydoğuya
doğru derinleşmektedir.
B.4.3. Akarsular
İlimiz sınırları içersindeki ana akarsu Sakarya Nehri ve onu besleyen başlıca nehir
ve çaylardır. Bunlar; Çark Suyu, Mudurnu Çayı, Dinsiz Çayı, Darıçayır Deresi, Karaçay ve
Akçay Dereleridir. Denize kıyısı olan ilimizin bazı nehirleri Karadeniz’e dökülmektedir.
Bunlar; Maden Deresi, Melen Çayı, Değirmendere’ dir.
SAKARYA NEHRİ: Eskisehir’in Çifteler ilçesi yakınlarından doğan Sakarya ırmağının
kolları ile birlikte toplam uzunluğu 824 km. dir. Sakarya ili sınırları içindeki uzunluğu
159.5 km. dir. Mevsimler itibariyle;
Sonbahar mevsimi (Eylül-Ekim-Kasım )
: 689 milyon m³
Kış mevsimi
(Aralık-Ocak-Şubat)
: 1598 milyon m³
İlkbahar mevsimi (Mart-Nisan-Mayıs)
: 2361 milyon m³
Yaz mevsimi
(Haziran-Temmuz-Ağustos)
: 748 milyon m³ lük su
potansiyeline sahiptir.
Sakarya Nehrinin taşıdığı su miktarı Eskişehir-Kütahya-Ankara-Bolu-Sakarya
İllerine düşen yağışlara bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.
Yıllık su potansiyeli 5 milyar m³ civarındadır. Yıllık su miktarının % 13 ‘ünü
Sonbahar mevsiminde, % 30’unu Kış mevsiminde, %44 ‘ünü İlkbahar mevsiminde, %13
‘ünü yaz mevsiminde geçirmektedir.
Adapazarı şehir merkezinin 4 km. doğusundan geçen Sakarya ırmağı ,ovanın
kuzey kesiminde sağdan Mudurnu çayını, daha ilerde, Sapanca Gölünün fazla suyunu
47
boşaltan Çark suyunu alır ve Karasu ilçe merkezi Yenimahalle semtinde Karadeniz’e
dökülür.
Sakarya nehri üzerinde Yenice, Sarıyar ve Gökçekaya barajları bulunmaktadir.
MUDURNU ÇAYI: Mudurnu Çayı 1718 km2 yağış alanı ve 130 km uzunluğu ile Sakarya
Nehri’nin önemli kollarından biridir. 1957 yılından beri Dokurcun da yer alan A.G.İ. dan
su ölçümleri yapılmaktadır. Ortalama debisi 20.5 m3 tür. En düşük debisi 1.24 m3 tür.
ÇARK SUYU: Uzunluğu 45 km. olup Sapanca Gölünün doğusundan cikar ve batıdan
Elmalı deresi, Kocadere ve Söğüt deresini alarak kuzeydoğu’ ya yönelir. Seyifler köyü
yakınında Sakarya nehrine katılır.
ARİFİYE DERESİ: Arifiye ilçesinin Arfibey mahallesinden doğar ve 5 km
uzunluğundadır. Sedde kanalı vasıtasıyla Çark suyu’na bağlanmıştır.
DİNSİZ ÇAYI: Uzunluğu 34km.’dir. Mudurnu çayının bir kolu olan Dinsiz çayı, Hendek
sınırı yakınında Şark Beynevit köyü civannda doğar, daha sonra doğudan Fabrika dere ve
Balıklı dereyi, güneyden Bıçkı ve Gürcü derelerini ahr. Akyazı, Hendek ve merkez ilçe
sınırlarının birleştiği yerde Mudurnu çayına katılır.
DARIÇAYIR DERESİ: Uzunluğu 33 km. dir.Karasu’nun güneyinde Kocatöngel deresi
adıyla kuzeye doğru akan bu dere, doğudan ve batıdan küçük yan dereciklerle birleştikten
sonra Tuzla yakınında Sakarya nehrine katılır.
MADEN DERESİ: Uzunluğu 30 km. olan Maden deresi, Hendek yakınında Çataltepe’den
doğar. Önce kabalak deresi adıyla kuzeye akar. Yayla deresi ile birleştikten sonra Karasu
adını alır ve Karasu ilçesinin doğusundan Karadeniz’e dökülür.
MELEN DERESİ: Uzunluğu 30 km. dir.Kocaali ilçesinin doğusunda Akçakoca sınırında
bulunan Melenağzı mevkiinde Karadeniz’e dökülür.
KARAÇAY DERESİ: Geyve ilçesinin doğusunda Mancarlı yöresinde doğar. Uzunluğu
29 km. dir. Önce Secdedere, sonra Karaçay adlarını alarak güneybatıdan gelen Karakaya
deresi ile birleştikten sonra Karasular mevkiinde Sakarya ırmağına katılır.
AKÇAY DERESİ: Geyve’nin kuzeybatısındaki Eskiyayla yöresinden doğan Akçay
deresi, çok sayıda küçük dereyle birleştikten sonra Adliye köyü kenarından Sakarya
ırmağına karışır.
YIRTMAÇ DERESİ: Kandıra ilçesinin Kuştünek mevkiinden doğar. Kaynarca-Karasu
sınırındaki Acarlar Gölü'ne dökülür.
DEGiRMENDERE: Değirmendere Kandıranın doğusundaki Alabaşlar köyü yakınından
doğar. Kaynarca'nın kuzeyinde Karadeniz’e dökülür.
SAPANCA DERELERİ:Sapanca Gölü’ne bazı irili ufaklı dereler dökülmektedir.Bunların
en önemlisi İstanbul deresi olup yıl boyunca faaliyet halindedir.Mahmudiye ve Kurtköy
gibi dereler yazın kururlar.Genellikle Samanlı dağlarının karları ve mevsim yağmurları ile
beslenen bu dereler,gölün su seviyesinde rol oynadıkları gibi sürükledikleri alüvyonları
biriktirip bugünkü Sapanca’nın bulunduğu ovalık araziyi oluşturmuşlardır.
48
GRUP
YERLEŞİM YERİ
KAYNAK
KAYNAK
DEBİSİ(lt/sn)
Min
Sapanca Gölü
Max
1850
140
42
12
25
20
5
30
5
Akyazı
Sapanca
Merkez
95
Gümüşdere
30
Asmaköprü Kaynak
6
Çaybaşıyeniköy
Dualıdere
15
Sondaj(2)
17+17
Ceneviz Suyu
6
2
Büyükdere
25
Ekinli-Yazılı
Kaynak
3
Kaynak
1
Akçay Köyü
Sondaj
7
Adliye
Sondaj(2)
6+4
Karadere
Sondaj(2)
2,57+1,5
Laftadere -Hamsuyu
6
Kışlaçay
Kurşunludere
5
Domuzyatağı
0.5
Ayıoynağı
1,5
Doğançay
Poyrancık
1,2
Dualıtepe
1,5
3
11
İlimbey Köyü
Kaynak (6 adet)
2
Mağara Ky.
6
İstanbul 95 Ky.
5
Sapanca
10
Yedigöz Ky.
6
Sondaj (5 adet)
175
Yangın deresi
16
Kırkpınar
Kurtköy Dere Ky.
4
Sonday (2 adet)
15
Şahinkaya Ky.
6
İncirlikaya Ky.
8
Kurtköy
Kurtköy Dere Ky.
20
Şahinkaya-2 Ky.
13
Kaynak
5
Yanık
Yanık dere
4
Sondaj(2)
5
Mahmudiye
Yangın deresi
6
Dikmen Balkaya
130
Hendek
Uludere
30
Akarca Gr.
Sakaoğlu Deresi
40
Sondaj
7
Soğuksu
Kaynak
5
Sivritepe
Sondaj
8
Yeşilyurt
20
İlimli Ky.
45
Akyazı
94
Keremali Ky.
10
Karapürçek
Uludere
24
Kanlıçay Grubu
Kanlıçay Deresi
30
Kanlıçay Köyü
Kaynak(2)
1
Göktepe Ky.
9
Göktepe Ky. 2
7
Küçücek
Bedir Kaynağı
1,3
Sami Ky.
3
Taşburun Deresi
40
Aktarla-1 Gr.
Sondaj
20
49
15
10
5
75
25
20
10
20
6
12
20
9
170
200
150
100
100
15
30
40
20
10
1,3
10
50
Ferizli Söğütlü
Ferizli
Soğucak Köyü
Yeniköy
Mağara
Değirmencik
Damlık
Levent
Kantar
Karateke
Söğütlü
Fındıklı Gr.
Sondaj (2 Adet)
Sondaj
Tuzla-Kemersuyu
Sondaj(2)
Sondaj
Soğuksu
Tatlısu
Kaynak
Sondaj
Sondaj(2)
Kale sondaj
Aslanlar Barajı
45
2
1
5
5
2
5
1
1
3
20
6
9
Kaynak: SASKİ 2009
B.4.4. Göller ve Göletler
Sakarya il alanında pek çok sayıda göl vardır.Üçüncü zamanın sonları ile dördüncü
zamanın başlarında yoğun tektonik oluşumlar geçiren il alanı yer yer çökmüş,yer yer de
yükselmiştir.Kırılma ve Kıvrılmalar sonucu il alanı Karadeniz’e doğru kuzey yönünde
çarpılmıştır.Çarpılmadan sonra Marmara denizi ile arada bir set ortaya çıkmıştır.Marmara
denizi ile su bölüm çizgisini oluşturan bu setin Karadeniz’e eğimli olan kesimlerindeki
çöküntü alanlarının dolması ile göller oluşmuştur.Bu tektonik kökenli göller dışında,
Sakarya ırmağı tarafından taşınan alüvyonların yığılması ile oluşmuş göller de vardır.
Bu göllerin yükseltileri ile derinlikleri pek fazla değildir. Yağışlı kuşakta yer
aldıklarından bol sulu akarsularca beslenmekte ve fazla suları çeşitli ayaklarla
boşaltmaktadır. İlimizdeki göllerin suları genellikle tatlıdır. Altı adet doğal göl
bulunmaktadır. Bu göllerle ilgili veriler Tablo B.7 de görülmektedir.
SAPANCA GÖLÜ:
İznik gölü’ne paralel olarak uzanan ve İzmit Körfezi’nin devamı halinde
Adapazarı’na kadar ulaşan tektonik çukurda bulunmaktadır. Gölün doğu ucu Sakarya
Nehri’nden 5 km , batı ucu ise İzmit Körfezi’nden 20 km uzaklıktadır. Göl havzasının
büyük bir kısmını Sapanca Ovası kaplamaktadır.
Göle giren akarsuların debileri çok düşük olup, bir kısmı yaz aylarında
kurumaktadır. Yan derelerin doğduğu yerler ve uzunlukları aşağıda gösterilmiştir.
Yan Dere
Sarp Deresi
Keçi Deresi
İstanbul Deresi
Mahmudiye Deresi
Kuruçay Deresi
Karaçay Deresi
Balıkhane Deresi
Maden Deresi
Doğduğu Yer
Uzunluk(km)
337 m Tumba Tepesinin güneybatısı
3
790 m Bozca tepesinin Kuzeydoğusu
4.3
620 m Nuri Osmaniye alan sırtı
12.8
1000 m Kurugöller Tepesi
12.4
1250 m Narlı Tepesinin kuzeybatısı
11.8
1580 m Kuzu Yaylası Tepesinin güneybatısı
14
650 m Geyikalan Tepesinin Kuzeydoğusu
8.8
370 m Kabaklı Tepesinin Kuzeyi
5.2
Sapanca Gölü’ nün doğu-batı uzunluğu 16 km, kuzey-güney doğrultusunda en
geniş yeri 5 km’dir. Nisan 1995’de ölçülen 32,68 m’lik kotta bulunan yüzey alanı ve
ortalama su tutma hacmi;
Maksimum göl derinliği
: 54 m
Yüzey Alanı
: 45,62 x 106 m2
Derenaj Alanı
: 209 km2
Ortalama Su Tutma Hacmi
: 1175 x 106 m3
50
Sapanca Havzası gölle birlikte 251 km2 alan kaplamaktadır. 209 km2 yağış alanına
sahiptir. Sapanca Gölü’ ne yan derelerden yılda 185 milyon m3 su gelmektedir. Sapanca
Gölü doğal ayağı olan Çarksuyu 1970 yılında işletmeye açılmıştır. Kapaklı olan
regülatör’ün eşik kotu 29,9 m maksimum su kotu 31,5 m’dir.
E-5 karayolu gölün kuzey kıyısını,TEM Otoyolu ve demiryolu ise güney kısmından
geçmektedir.
GÖKÇEÖREN GÖLÜ:İl merkezinin 7-8 km. kuzeybatısındadır.Basık sırtlarla
çevrelenen gölün yüzölçümü 25 ha. dır.Gökçeören gölüne,yakınındaki yerleşmelerin
adlarıyla,Aralık gölü ve Meşeli gölü de denmektedir.Gölün kuzeyinde alçak sırtlarla
ayrılmış yaklaşık 15 ha. genişlikte küçük bir göl daha vardır.Dipsiz göl adıyla anılan bu göl
Gökçeören çukurluğunun devamı niteliğindedir.Göl çevresindeki hafif eğimli alanlarda
yoğun tarım yapılır.Pek derin olmayan göl,yağmur ve kaynak sularıyla beslenmekte,kışın
ve baharda yağışlarla genişleyip yazın çekilmektedir.Suların çekilmesiyle ortaya çıkan
alanda,mısır,kavun,karpuz ve fasülye ekilir.
POYRAZLAR GÖLÜ:Adapazarı’nın 7-8 km. kuzeydoğusunda,Sakarya ırmağının
yakınındaki 60 ha.lık göle,doğusundaki Poyrazlar köyü nedeniyle,Poyrazlar Gölü
denir.Gölün bir başka adı da Teke Gölü’dür.Sakarya ırmağının eski yatağında oluşan
Poyrazlar Gölü,iki sırt arasında uzanmaktadır.Sakarya ırmağı taştığı zamanlar,fazla suları
Kapaklı
Barajından
göle
boşalmaktadır.Ayrıca,sızıntı
yoluyla
da
gölü
beslemektedir.Poyrazlar Gölü,oldukça
derindir.Yalnızca güney kıyıları sığve
sazlıktır.Kuzey ucundan bir ayakla Sakarya ırmağına boşalır.Bu gölde başta sazan olmak
üzere kimi tatlısu balıkları yaşamaktadır.
TAŞKISIK GÖLÜ:Poyrazlar Gölü’nün 15 km kadar kuzeybatısında ,Göktepe’nın
kuzeyinde,3 km. aralıkla iki küçük göl vardır.Bunlardan batıdakine Taşkısık Gölü yada
Çaltıcak Gölü denir.Göl dipten kaynayan sularla beslenir,kışın genişleyip yazın
çekilmektedir.Yüzölçümü 90 ha. kadardır.Güney kesimi daha derin olan gölün kuzey
kıyıları sazlık ve bataklıktır.Tatlı olan gölün suyunda sazan ve tatlı su balıkları
yaşamaktadır.
KÜÇÜK AKGÖL:Adapazarına 12 km. uzaklıkta Karasu karayolu üzerindeki bu
göl, yakınındaki Çaltıcak köyünün adıyla da anılır.Gölün kenarındaki küçük koru ,piknik
ve kamp yapmaya çok elverişlidir.Gölde her çeşit tatlısu balığı yaşamaktadır.Ayrıca,göl
çevresinde tavşan,keklik ve yaban ördeği avlanabilmektedir.
BÜYÜK AKGÖL:Karasu karayolu üzerinde Koyunağılı köyünden ayrılan yol
sapağındadır.Daha çok balık avlamak amacıyla gidilen bu gölün kıyısında piknik ve kamp
yeri de düzenlenmiştir.
ACARLAR GÖLÜ:Karadenize 700 m. uzaklıktaki bu gölün çevresi bütünüyle
dişbudak ormanlarıyla çevrilidir. Ağaçlar yer yer gölün bataklık kesimlerine
sokulmaktadır.Buralarda sülün,çulluk ve yaban ördeği gibi hayvanlar yaşamaktadır.
Tablo B.10 Sakarya’da Bulunan Doğal Göller
Göl İsmi
Sapanca Gölü
Büyük Akgöl
Küçük Akgöl
Taşkısığı Gölü
Poyrazlar Gölü
Acarlar
Drenaj
Alanı (km2)
253
47
2
12.3
6.5
5,00
Büyüklüğü Maksimum
(km2)
Derinliği (m)
47.0
53.0
3.6
6.0
0.25
6.0
0.75
6.0
0.6
3.0
5,00
2,5
Kaynak: D.S.İ. 32. Şube Müdürlüğü, 2009
51
Maksimum
Kotu (m)
33.0
4.0
Bilinmiyor
Bilinmiyor
25.0
0,50
Tablo B.11 İşletmede Olan Sulama Göletleri
GÖLETİN ADI
SULAMA SUYU İLETİLEN
KÖYLER
DEPO
KAP. (m³)
GÖLET
ALANI(m²)
İŞLETMEYE
AÇILIŞ
TARİHİ
Merkez Salmanlı
Salmanlı, Örentepe
Kaynarca Reisler Okçular
Müezzinler,Güven
2145805
340360
1985
Söğütlü İmamlar Aslanlar
İmamlar, Aslanlar, Beşdeğirmen
1763720
252120
1988
Kaynarca Kulaklı
Kulaklı, İmamlar
1305000
275768
2003
Söğütlü Hasanfakı
Hasanfakı, Damlık, Soğucak
2142500
322000
2007
Pamukova Hüseyinli
Hüseyinli
1050000
212400
2007
Geyve Sekiharman
Sekiharman
1250000
122500
2007
Geyve Akdoğan
Akdoğan
1367000
187000
2008
Kaynarca Turnalı
655000
120000
2009
Taraklı Kayaboğazı
Turnalı
Taraklı Merkez Tarım
Arazileri,Yeniköy,Mahdumlar
9850000
680000
2010
Ferizli Nalköy
Nalköy,Sarıahmetler,Abdurrahmanlar
3850000
382000
İş devam
Geyve Hisarlık
Hisarlık,Taşopluk
432000
56000
işe başlandı
1115962
135350
1983
Adapazarı Hataplı H.İ.S.göleti Hataplı
33500
15600
işe başlandı
TaraklıHacıyakup H.İ.S. göleti Hacıyakup
22000
14000
işe başlandı
Söğütlü Karateke H.İ.S. göleti Karateke
30100
22500
işe başlandı
Kaynak: İl Özel İdaresi, Köylere Yönelik Hizmetler Dai Başk. 2009
DSİ 3. Bölge Müdürlüğünden alınan bilgilere göre ilde toplam emniyetli yer altı
suyu rezervi 248x106 m3/yıl’dır. Bunun 245 m3 Aşağı Sakarya Ovasında geriye kalan 3x106
m3’ü diğer bölgelerdedir. Aşağı Sakarya Havzasında işletmeye uygun görülen alanlar beş
tali drenaj havzasına bölünmüştür. I Nolu Drenaj Alanı (III. Alt Bölge) işletme sahasında
açılarak yer altı suyu işletme sondaj kuyularının işletme debileri 5 ile 60 lt/sn. arasında
olacaktır.II
Nolu Tali Drenaj Alanına (II. Alt Bölge) isabet eden yer altı suyu
işletmesine uygun alanın işletme debileri 25~60 lt/s. olacaktır. III Nolu Tali Drenaj Alanı
(II. Alt Bölge ) sınırları içinde kalan işletme alanlarında açılacak yer altı suyu işletme
sondaj kuyularının işletme debileri 20~40 lt/sn. arasında olacaktır.Bu işletme alanı için
verilen maksimum işletme debileri işletme alanının ortak kesiminde E-5 Karayolunun
kuzey ve güneyinde kalan alanlar için geçerlidir. IV.Nolu Tali Drenaj Alanı (II. Alt Bölge)
sınırları içinde kalan yer altı suyu işletmesine uygun alanlarda açılacak sondaj kuyularında
işletme debisi 10~40 lt/sn. arasında olacaktır. V.Nolu Tali Drenaj Alanını (III. Alt Bölge)
oluşturan Karasu Sahil Ovasında açılacak sondaj kuyularının işletme debileri 10~20 lt/sn.
arasında olacaktır.
İlde 4790 hektar doğal göl yüzey alanı, 1136 hektar akarsu yüzeyi alanı olmak üzere
toplam 5926 hektar su yüzey alanı mevcuttur.
52
B.5. Mineral Kaynaklar
Sakarya ili yeraltı zenginlikleri açısından pek zengin sayılmamakla birlikte, jeolojik
yapısı itibariyle çeşitli türden maden rezervine sahip bulunmaktadır.
B.5.1. Sanayi Madenleri
Asbest yatakları:Akyazı, Merkez ve Kuzuluk köyünde bulunmaktadır.Yeşil ofiyolit
kayaçlar arasında birkaç yerde küçük parça halinde pikrolit asbeste rastlanmıştır.
Mermer yatakları:Harmantepe köyü, Merkez Taşkısığı köyü, Akyazı Dokurcun
Çengeller köyü,Duman kayası mevkii,Sapanca ve Erdemli köyünde bulunmaktadır.Toplam
50.000.000 m3’’lük rezervli mermer yatağı mevcuttur.
Talk yatakları : Sapanca ilçesi Nailiye köyü ve Kuyucak yöresinde bulunmaktadır.
Toplam 9.208 ton rezerv mevcuttur.
Tuğla-Kiremit yatakları: Merkez Karadere köyü, Söğütlü, Ferizli, Akyazı
Karaçalılık köyü, Geyve Sofibey köyü ve Karasu’da bulunmaktadır.Yaklaşık 150.000.000
ton tuğla-kiremit rezervi bulunmaktadır.
Kum yatakları : Sakarya ili oldukça zengin kum yataklarına sahiptir.
B.5.2. Metalik Madenler
Demir yatakları : İldeki en önemli maden olan demir, Karasu ilçesi Aktaş köyü
çevresinde geniş yataklar halinde bulunur.İldeki demir cevheri rezervi 30.500.000 ton
silisli, 78.700.00 ton karbonatlı potansiyele sahiptir.
Bakır yatakları : Hendek ilçesi ve Hüseyin Şeyh köyündedir.Tenörü %2,85 Cu’dır.
Mangenez yatakları : Geyve ilçesi Melekçe köyü ve Alaçam mevkiindedir.Tenörü
%16,65 SiO2 ‘dir.Cevherli zonun kalınlığı 5 m olup, %40’ı cevher içermektedir.
B.5.3. Enerji Madenleri
Jeotermal sahalar:
Sakarya ili sınırları içinde 8 tane jeotermal saha bulunmaktadır.
I. Akyazı-Akyazı kaplıcası :
Sıcaklık: 41-51 0C
Ph
: 6.00
Debi : 5.51 l/sn
3 adet kaynak mevcut
II. Akyazı-Kuzuluk Bucak kaplıcası :
Sıcaklık: 28-3841-51 0C
Ph
: 6.00
Debi : 1.2 l/sn
III. Geyve ılıca köyü kaplıcası :
Sıcaklık: 26.5 0C
Ph
: 6.00
Debi : 6 l/sn
IV. Geyve kil hamamı :
Ph
: 6.00
Debi : 3.5 l/sn
53
V. Geyve acı su :
Ph
: 6.30
Radyoaktivite: 7 Eman
Toplam mineralizasyon : 3,797.8 mg/l
VI. Geyve-Taraklı kil hamamı :
Sıcaklık: 39.5 0C
Ph
: 6.40
Radyoaktivite: 7.4 Eman
Toplam mineralizasyon : 655.7 mg/l
B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler
Maden kanununda yapılan değişiklikten sonra 1 a grubu olarak anılan kum-çakıl
ocaklarına ruhsat verme yetkisi İl Özel İdarelerine devredilmiştir. İlimiz taş ocakları
açısından çok zengindir. Ruhsatlı olarak çalışan ocaklar, I.1.4 bölümünde verilmiştir.
Ruhsatlı ocak faaliyetleri devam etmekte,yeni maden kanununa göre intibak işlemleri,
güncelleme ve yeni ocaklar için ruhsatlandırma çalışma süreci ve kurumların ocak
denetimleri devam etmektedir.
Kaynaklar :
- Orman Bölge Müdürlüğü verileri
- DSİ 32.Şube Müdürlüğü verileri
- Köy Hizmetleri Müdürlüğü verileri
- Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
54
C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)
C.1. İklim ve Hava
İlimiz, iklim açısından geçiş bölgesi iklim özellikleri göstermektedir. İklim hem
Karadeniz hem de Marmara bölgesinin özelliklerini yansıtmaktadır.
Güneydeki dağlık kütleler bilhassa kuzeyden gelen hava kütlelerinin hareketini
yavaşlatan , yön veren etken olarak sahanın daha fazla yağış almasına sebep olmaktadır
Çevredeki denizler, göller ve ovadaki bataklıklar sebebiyle nemli bir havaya
sahiptir.
Yağışlı gün sayısı ve miktarı, Marmara bölgesine nazaran daha fazladır. Ancak
yağış miktarı Karadenizden iç kesimlere doğru azalır. Karasu da 1000 mm olan yıllık
toplam yağış miktarı, Sakarya’ da 840 mm, Geyve ve Pamukova da 600 mm ye kadar
düşer.
Hakim rüzgar yönü kuzeybatı (NNW) dır.
Nisbi nem ortalaması %72 dir.
İklim genel olarak kışlar bol yağışlı ve az soğuk, yazlar ise nemli ve sıcak olur.
Uzun yıllar ortalamasına göre yağışın mevsimlere dağılışı, ilkbahar aylarında 179.2
mm, yaz aylarında 148,4mm, sonbahar aylarında 279,1mm, kış aylarında ise 233,8 mm dir.
Meteorolojik değerler açısından üç (alt) bölge olarak incelenmelidir. Bu bölgeler
sırasıyla; Akova (1. Alt Bölge-Geyve –Pamukova Bölgesi), Merkez Bölge (2. Alt BölgeAdapazarı-Hendek-Akyazı), Karadenize Kıyı Bölgesi (3. alt Bölge) Karasu-Kocaali Hattı)
.
Grafik C.1 Sakarya İklim Diyagramı
Kaynak: DMİ
Sakarya’nın iklim diyagramı incelendiğinde yağışların her aya dağılım gösterdiği
görülmektedir.
55
C.1.1. Doğal Değişkenler
C.1.1.1. Rüzgar
Grafik C.2 Rüzgar Yön Dağılımı
(Uzun Yıllar Ortalaması, Sakarya- Adapazarı)
NNW
N 360°
48000
NNE
40000
NW
NE
32000
24000
WNW
ENE
16000
8000
W 270°
0
E 90°
WSW
ESE
SW
SE
SSW
SSE
S 180°
Kaynak: Sakarya Meteoroloji İl Müdürlüğü 2009
C.1.1.2. Basınç
Tablo C.1 Aktüel Basınç Verileri (Mb)
Aylar
I
II
III
IV
V
VI
VII
VII
IX
X
XI
XII
Yıllık
1012.9
I
Ort.a.Basınç.
1014.
1012.
1014.
1012.
1010.
1011
1008.
1008
1012
1018
1017
1015.
5
0
0
6
7
.3
2
.5
.3
.3
.1
3
8
2.4
71
9
3.8
73
10
5.6
75
11
4.6
73
Kaynak: Sakarya Meteoroloji İl Müdürlüğü
C.1.1.3. Nem
Tablo C.2 Sisli Gün Sayısı ve Nisbi Nem Oranları
Aylar
1
2
3
4
5
6
7
Sisli günler 3
2.4 2.4 2.4 1.3 0.9 1.8
Nisbi nem 7.3 72
72
70
71
68
70
%
56
12
3.4
72
Yıllık
34.0
72
C.1.1.4. Sıcaklık
Tablo C.3 Meteorolojik Verilerin Uzun Yıllar Ortalamaları
Parametre
Rasat
S.
(YIL) Oc
Şub
Mart Nis
May
Haz
Tem
Ağt
Eyl
Ekim Kas
Aralık
Minimum Sıcaklık Günü
32
23
11
1
5
12
15
31
27
19
26
30
Minimum Sıcaklık Yılı
32
Minimum Sıcaklık (°C)
Minimum Sıcaklığın -0,1 °C ve Küçük Günler
Sayısı Ortalaması
Minimum Sıcaklığın -3 °C ve Küçük Günler Sayısı
Ortalaması
Ortalaması
Ortalaması
Ortalaması
Ortalaması
Minimum Sıcaklığın 20 °C ve Büyük Günler Sayısı
Ortalaması
Ortalaması
Ortalaması
Ortalaması
32
2000 1976 1985 2004
-8.2 10.0 -7.3 -1.4
32
6.5
7.2
3.3
32
1.3
2.0
0.4
0.3
32
0.5
0.8
0.1
0.2
Ortalama Toprak Üstü Minimum Sıcaklık (°C)
Minimum Toprak Üstü Minimum Sıcaklık (°C)
Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -0,1 °C ve Küçük
Günler Sayısı Ortalaması
Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -3 °C ve Küçük
Ortalama Buhar Basıncı (hPa)
32
5
1995 1976
1993 1981
1997 1977
1976
1992
2.0
10.1
6.0
-2.6
-6.8
0.7
3.3
8.0
9.2
1.0
0.2
0.0
32
32
0.0
0.2
1.1
7.1
7.3
0.7
0.1
0.0
0.0
0.3
0.3
1.0
5.6
18.7
27.0
27.2
13.7
3.4
0.5
0.2
32
1.6
1.6
2.1
8.4
23.7
29.4
31.0
31.0
27.7
20.7
7.5
3.6
32
9.3
8.2
13.4
24.9
30.5
30.0
31.0
31.0
30.0
29.5
21.3
14.6
32
0.9
15.4
2.4
12.7
5.9
9.8
13.6
16.0
16.1
12.2
9.2
5.1
3.0
32
1.2
12.1
-5.2
-1.6
4.0
8.2
6.9
3.0
-1.9
-6.0
-12.4
32
11.9
11.2
7.7
1.7
0.1
0.3
4.0
7.9
32
5.4
5.7
3.0
0.3
0.7
3.1
32
2.0
2.8
1.0
0.0
0.1
0.9
32
0.3
0.3
0.0
32
6.9
6.9
7.8
10.3
13.8
17.4
20.2
20.4
16.5
13.4
9.8
7.8
Ortalama Saat 7 Nisbi Nem (%)
32
79.3
79.7
81.5
82.6
83.8
81.5
85.1
88.1
89.3
89.4
83.5
78.7
32
65.7
62.3
57.6
54.8
54.7
52.8
53.3
53.4
52.1
58.7
60.9
64.6
32
76.1
75.7
74.4
73.7
74.9
73.4
76.3
78.4
79.8
82.8
80.1
75.6
Yükseklik
31
Parametre
Rasat
S.
(YIL) Oc
Şub
Mart Nis
May
Haz
Tem
Ağt
Eyl
Ekim Kasım Aralık
Ortalama Nem (%)
32
72.5
71.1
70.3
71.1
69.2
71.5
73.3
73.7
76.9
74.8
72.9
0.1
17069-SAKARYA
73.7
1975 - 2009
Minimum Nem (%)
32
22
17
14
11
17
20
20
17
13
17
14
24
Ortalama Saat 07 Bulutluluk
32
7.4
7.4
6.9
6.5
6.0
4.3
4.1
4.4
4.6
6.2
6.8
7.1
32
6.9
7.1
6.7
6.4
5.6
4.4
3.7
3.7
4.4
5.5
6.2
6.8
32
6.3
6.2
5.6
5.0
4.0
2.5
2.1
2.2
3.0
4.5
5.5
6.1
Ortalama Bulutluluk
32
6.9
6.9
6.4
6.0
5.2
3.7
3.3
3.4
4.0
5.4
6.1
6.6
Ortalama Açık Günler Sayısı
32
3.8
3.3
4.1
3.9
5.3
10.4
11.5
10.4
8.7
5.3
4.0
3.6
Ortalama Bulutlu Günler Sayısı
32
12.3
12.0
14.2
16.3
19.1
16.5
17.1
18.4
18.2
17.0
15.3
14.2
Ortalama Kapalı Günler Sayısı
32
14.9
13.0
12.8
9.8
6.6
3.1
2.3
2.3
3.1
8.7
10.7
13.2
Saat 07 Toplam Yağış Ortalaması (mm)
32
37.4
28.3
26.2
24.2
16.3
16.7
14.2
15.7
15.2
34.1
33.2
42.3
32
23.8
19.8
17.0
15.1
11.3
23.9
22.3
17.0
11.4
24.0
23.9
24.8
32
24.3
20.0
18.7
17.8
16.4
22.7
14.4
13.6
13.8
24.2
23.2
26.2
Toplam Yağış Ortalaması (mm)
35
93.2
75.6
69.4
60.2
48.6
67.3
54.2
47.5
47.1
86.2
87.7
103.4
Maksimum Yağış (mm)
Yağışın 0,1 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı
Ortalaması
Yağışın 10 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı
Ortalaması
35
52.8
38.1
43.9
39.8
59.9
127.7 93.7
69.1
68.2
69.0
41.6
60.5
35
15.4
14.0
13.0
11.6
9.9
8.5
6.3
6.6
7.4
11.7
12.9
15.7
35
3.2
2.4
2.1
1.9
1.2
2.1
1.8
1.5
1.6
3.2
3.1
3.7
Yağışın 50 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı
35
0.0
0.0
0.2
0.1
0.1
0.1
0.1
57
0.0
Ortalaması
Kar Yağışlı Günler Sayısı
35
4.2
4.9
2.3
0.2
0.7
2.5
Kar Örtülü Günler Sayısı
35
3.2
3.8
1.4
0.0
0.1
1.2
Maksimum Kar Kalınlığı (cm)
35
42
54
34
9
2
17
Sisli Günler Sayısı Ortalaması
35
5.0
4.6
4.1
3.3
3.4
1.9
2.8
6.3
3.7
Dolulu Günler Sayısı Ortalaması
35
0.0
0.2
0.1
0.2
0.1
Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması
35
4.3
0.4
0.0
Yükseklik
31
Parametre
Rasat
S.
(YIL) Oc
Şub
Mart Nis
May
Haz
Tem
Ağt
Eyl
Ekim Kasım Aralık
Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması
35
0.2
0.2
0.4
1.6
3.4
4.2
2.4
2.0
1.3
1.1
0.4
0.1
Saat 07 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec)
32
1.8
1.6
1.3
1.1
1.0
0.9
0.8
0.6
0.6
0.7
1.2
1.7
32
2.4
2.4
2.2
2.2
2.3
2.3
2.6
2.5
2.0
1.7
1.8
2.2
32
1.6
1.5
1.3
1.1
1.1
1.1
1.1
1.1
0.8
0.8
1.0
1.7
Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec)
32
Maksimum Rüzgar Hızı ( m_sec ) ve Yönü
32
1.9
20.2
NE
1.8
23.7
SW
1.6
16.9
SW
1.5
1.4
17.4
20.7
WNW NW
1.4
18.8
NNE
1.5
15.0
ENE
1.4
1.1
12.5 18.3
NNW W
Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması
32
0.3
0.4
0.0
0.0
0.1
Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması
32
5.3
4.3
1.6
0.6
0.9
0.7
0.4
N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
1259 1381 1801 1632
1988 1903
2305 2324
N Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.5
2.0
2.2
NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
1338 1465 2063 1804
2079 2310
2752 2771
2168 1891
NNE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.6
1.8
1.8
1.7
1.8
1.9
2.1
2.0
1.6
NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
723
571
600
696
602
879
960
709
NE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.7
1.6
1.6
1.5
1.8
1.7
1.8
ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
810
522
585
706
685
914
ENE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.4
1.4
1.2
1.2
1.2
1.2
E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
500
363
407
371
428
E Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.3
1.3
1.2
1.0
1.0
ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
1038 859
770
932
ESE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.3
1.4
1.3
SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
961
856
SE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.5
1.4
SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
2160 1919 1464 1419
Yükseklik
31
Parametre
Rasat
S.
(YIL) Oc
Şub
Mart Nis
May
Haz
Tem
Ağt
Eyl
Ekim Kasım Aralık
SSE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
2.0
1.9
1.6
1.3
1.2
1.2
1.0
0.9
1.0
1.0
1.5
2.0
S Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
2121 1457 1189 768
695
609
327
381
502
807
1863
2359
S Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
2.4
1.4
1.2
1.0
0.9
1.0
1.1
1.9
2.3
SSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
2800 2121 1745 1474
1041 1017
532
682
969
1301
2101
3086
SSW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
2.4
1.6
1.3
1.2
1.1
1.0
1.0
1.0
1.6
2.4
SW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
1472 1097 1028 837
638
663
518
507
638
698
1016
1514
SW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
2.3
1.5
1.3
1.2
1.0
0.9
1.0
1.0
1.6
2.1
WSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
1088 1084 1020 996
848
824
675
866
1034 1133
1135
1167
WSW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.4
1.4
1.3
1.2
1.1
1.1
1.0
1.1
1.3
W Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
974
1070 1162 1267
1141 955
758
744
1141 1046
1174
1186
W Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.4
1.3
1.1
1.2
1.0
1.0
1.1
1.2
WNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
2119 2101 2685 2735
2721 2303
2663 2840
2447 2738
2197
1959
WNW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.3
1.2
1.1
1.1
1.1
1.3
NW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
2136 2150 2570 2691
3038 2576
3255 3077
2835 2934
1870
1737
NW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.4
1.3
1.2
1.0
1.2
1.4
NNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı
32
2188 2642 3897 3955
4713 3832
5161 4763
3935 3510
2551
1924
NNW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec)
32
1.4
1.6
1.7
1.6
1.5
1.5
1.6
1.5
1.3
1.2
1.2
1.5
Ortalama 5 cm. Toprak Sıcaklığı (°C)
32
5.1
6.0
9.1
14.9
20.9
25.6
28.0
27.4
22.8
16.9
10.6
6.8
3.8
3.4
3.5
4.2
6.7
0.1
0.1
0.2
17069-SAKARYA
1.7
1.0
1.3
14.2 19.3
SSW S
2.3
1.9
1.3
1.5
58
3.8
0.3
3.1
5.8
1728 1753
1164
1101
1.7
1.3
1.5
1221
1162
1.3
1.3
1.6
911
771
618
679
1.5
1.4
1.2
1.2
1.3
803
926
1013 877
808
732
1.1
1.0
1.0
1.0
1.0
1.2
608
503
498
529
565
526
678
1.0
1.0
0.8
0.9
0.9
1.0
1.1
1060 1311
850
981
970
1068
1410
1126
1.2
1.1
1.1
0.9
0.9
0.9
0.9
1.1
1.4
775
681
768
947
722
517
682
955
972
934
1.3
1.1
1.1
1.1
0.9
0.8
0.9
0.9
1.1
1.4
775
790
944
1225
2128
2386
1.8
1.8
2.0
1231 1116
0.0
1.9
22.3
S
0.2
2.7
2.1
0.8
0.8
1.4
17069-SAKARYA
2.2
2.3
1975 - 2009
1.8
1.9
1.8
1.4
1.3
1.3
1.5
1.5
1.3
1.3
1.3
1.4
1975 - 2009
1.2
1.1
1.3
1.1
1.1
0.9
0.9
0.9
1.0
Minimum 5 cm. Toprak Sıcaklığı (°C)
32
-1.4
-1.6
-0.2
0.9
7.5
8.2
16.4
15.8
10.5
4.0
0.3
-1.2
32
5.5
6.2
9.0
14.7
20.5
25.2
27.7
27.3
23.0
17.1
11.0
7.1
32
0.0
0.6
0.6
2.4
9.6
12.4
17.9
17.1
13.2
6.8
2.5
0.6
32
5.7
6.1
8.7
14.0
19.6
24.3
26.9
26.7
22.8
17.3
11.3
7.4
32
-0.9
-0.4
1.2
5.1
10.6
13.0
15.7
19.3
14.8
9.0
3.6
-0.8
C.1.1.5. Buharlaşma
Tablo C.4 Ortalama ve Günlük En Çok Buharlaşma Değerleri (mm)
Aylar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11 12
Ortalama
86.7 102. 135. 159.1 145. 94.6 46.1
Buharlaşma
2
4
9
Günlük en 0.0 0.0 0.0 6.4 5.6 8.1
7.0 7.2 5.9
3.6 0.0 0.0
çok
buharlaşma
Yıllık
-
C.1.1.6. Yağışlar
C.1.1.6.1. Yağmur
Grafik C.3 Uzun Yıllar Yağış Değişimi
SAKARYA'nın UZUN YILLAR YAĞIŞ DEĞİŞİMİ
332,4
Merkez/Sakarya İstasyonu. Ort. Yağış : 840.3 mm, Period:1975-2009, 5 Yıl Hareketli Ortalama
350
300
130,4
103,2
76,2
69,2
74,9
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
-161,6
-222,1
-189,8
-165
-137,6
-61,5
2002
8,6
2001
2000
1999
1998
1997
-14,7
1996
1994
-221995
1993
1992
1991
1990
1989
-109,1
1987
1988
-52,9
1986
1985
1983
-29,3 1984
1982
1981
1979
-25,2 1980
-70,6
-184,1
-200
-117,3
-150
-114,4
-100
-40,3
-50
1978
1977
1976
0
1975
23
32,1
46,3
49,7
50
-75
Yağış (mm)
100
106,8
124,1
122,7
133,06
150
175,7
200
185,5
250
-250
-300
Yıllar
Uzun yıllar yağış değişim grafiği incelendiğinde, 2006, 2007, 2008 yıllarında
yaklaşık olarak %20 varan oranlarda yağışlarda azalma gerçekleşmiştir. Yine uzun yıllar
içinde meteorolojik olarak en kurak yıl 1993 yılıdır.
59
8.0
C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı
Sakarya ili ortalama kar yağışlı günler sayısı,ortalama karla örtülü günler sayısı ve
en yüksek kar örtüsü kalınlığı (cm) değerleri ile ortalama orajli gün sayısı değerleri tablo
C.5’de verilmiştir.
Tablo C.5 Karla Örtülü Günler Sayısı ve En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm)
Aylar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Ortalama
3.0
2.0
Karla ört.
Günler
Karört.kal
12.0 3.0
ınlığı(cm)
Orajli gün 2.0
1.0
0.0 4.0 4.0 4.0 5.0 1.0 2.0 2.0 0.0
sayısı
Ort.Kar
1.0
8.0
3.0 1.0
1.0
yağışlı
gün sayısı
12
-
Yıllık
5.0
-
-
0.0
25.0
5.0
19.0
C.1.1.7. Seller
1966 yılında Hendek İlçesinde 62 adet ev yıkılmış köylünün zararı devlet
tarafından karşılanmıştır.21.06.1972 günü İlimizde anormal yağmurların meydana getirdiği
selden bazı İlçe ve köylerimizde evler yıkılmıştır. Tüm ekili araziyi, mahalle ve köyleri sel
suları basmıştır. Can kaybı olmamıştır. 1990’lı yıllarda Akyazı Mudurnu Çayı üzerinde
ulaşım amaçlı köylerin ilçe ve merkezine ve köyleri devlet yollarına bağlayan köprüler
Haydarlar -İlimbey Köy yolu üzerindeki köprüler ile Hendek ilçesi Kargalı Deresi
üzerindeki ulaşım amaçlı köprüler sele maruz kalmıştır.Ayrıca Geyve ilçesi ve bazı köyleri
Karasu İlçesinin bazı köyleri feyezan geçirmiştir. 25.5.1998 tarihinde Gökçeören Gölü
çevresi,Mudurnu Çayıile Sakarya Nehrinin geçtiği yerlerde sel ve su baskınları meydana
gelmiştir.
C.1.1.8. Kuraklık
Meteoroloji İl Müdürlüğünden edinilen bilgilere göre bu konuda herhangi bir
çalışma yapılmamıştır.
C.1.1.9. Mikroklima
Meteoroloji İl Müdürlüğünden edinilen bilgilere göre bu konuda herhangi bir
çalışma yapılmamıştır
C.1.2. Yapay Etmenler
C.1.2.1. Plansız Kentleşme
Sakarya ili hızlı bir sanayileşme süreci içerisinde olması nedeniyle aynı zamanda
hızlı nüfüs artışını da yaşamaktadır.Hızlı nüfus artışı beraberinde yoğun yapılaşmayıda
getirmektedir.
Adapazarı
Kenti Belediye
sınırları içerisinde Yazlık Köprüsünün kuzey
istikametinde Çark Suyunun doğu kısmında çevre yoluna yaklaşık 500 m.mesafede ve
60
Tepekum Mahallesi Kör Sakarya mevkiinin doğusunda ,Sakarya Nehrinin taşkın sahası
içerisinde ,set kenarında plan dışı yapılaşmalar bulunmaktadır.
Erenler Belediyesi’nde imar planları iki defa yapılmıştır.Belediye 8 mahalleden
oluşmuştur.Bunlardan Tabakhane ve Hacıoğlu ile Erenler Mahallesinin bir kısmı eski
yerleşim olup ,plansız olarak şehirleşmiştir.Yeni Mahalle ,Bağlar,Küpçüler ve Erenler
Mahallelerinin bir kısmında hisseli parseller üzerinde kaçak olarak binalar yapılmış
olduğundan plansız bir kentleşme meydana gelmiştir.Hisseli parseller üzerine kaçak olarak
yapılan yapıların halihazır durumlarıda dikkate alınarak imar planında revizyon
yapılmıştır.İmar planlarının revize edilmesi,hisseli parsellerin müstakil hale getirilmesi ve
3194 sayılı Kanunun 18.maddesine göre imara uygun parseller üretilmesi neticesinde
plansız kentleşmenin önüne geçilmiştir.Bu sahada mevcut yapılanmanın %10’u plansız
kentleşmiştir.Serdivan Belediyesi sınırlarında Esentepe Mahalesi plansız kentleşmiştir.
C.1.2.2. Yeşil Alanlar
Hızlı nüfus artışı ve sanayileşme her ilimizde olduğu gibi Sakarya İlinde de yeşil
alanların azalmasına olumsuz yönde etkisini sürdürmektedir.
Kişi başına düşen yeşil alan : 0.5 m2
Park alanları
: 60 adet
C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar
. İlimizde ısınmadan kaynaklı hava kirliliğini önlemek için Isınmadan Kaynaklanan
Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Bakanlığımızca hazırlanan Genelgeler
İl Mahalli Çevre Kurulunca her yıl kış dönemine ait hava kirliliği önleme raporu
hazırlanmakta veil genelince kullanılacak olan katı yakıtların özellikleri ve denetimine
ilişkin kriterler belirlenmektedir. Ayrıca İl Mahalli Çevre Kurulunca doğalgaz kullanımının
yaygınlaştırılması ve kullanımının özendirilmesi yönünde karar alınmıştır.
Tablo C.6 Sakarya İli Yapımı Tamamlanan Doğal Gaz Hatları
Birimi
Polietilen ( PE ) Hat
Çelik ( ÇE ) Hat
Servis Kutusu
mt
mt
ad
2009 Yıl Sonu
İtibariyle Yapılan
Toplam Yatırım
1.385.779
183.833
41.784
2010
86.723
2.848
1.708
Toplam
1.472.502
186.681
43.492
Kaynak : AGDAŞ Adapazarı Gaz Dağıtım A.Ş. 2010
Tablo C.7 Sakarya İli Abone Türleri ve Kullanım Miktarları
2011
Abone
Sayısı
Mesken
Sanayi
Resmi Daire
Mal ve Hizmet Üretimi
73.352
115
500
359
2009 Yılı
Tüketim Miktarı
(m3)
48.343.147
10.934.443
6.573.698
1.463.797
Kaynak : AGDAŞ Adapazarı Gaz Dağıtım A.Ş. 2010
61
2010 Yılı
Tüketim Miktarı
(m3)
61.801.166
14.819.571
8.183.963
2.121.110
Toplam
110.144.313
25.754.014
14.757.661
3.584.907
Tablo C.8 Emisyon İzni Alan İşletmeler
SIRA
NO
1
2
3
4
KIRATLIOĞULLARI AKARYAKIT VE LPG
İSTASYONU
LPG Dolum ve Depolama
Tesisi
Ek-8 9.1.a-B
KIRATLI AKARYAKIT VE LPG
İSTASYONU
KALAFAT PETROL ÜR.OTO.İNŞ. GIDA
TİC.LTD.ŞTİ.
BATAKKÖYLÜ GIDA TARIM PETROL
ÜR.LTD.ŞTİ.
Tesisi
Ek-8 9.1.a-B
Emisyon
İzni No
2003/09
MÇK
26.09.2003 (Büyükşehir)
2003/09
MÇK
26.09.2003 (Büyükşehir)
Ek-8 9.1.a-B
31.10.2003 B-54.001
Ek-8 9.1.a-B
31.10.2003 B-54.002
Ek-8 9.1.a-B
18.11.2003 B-54.003
Ek-8 9.1.a-B
Ek-8 1.2.b-B
30.03.2004 B-54.004
30.03.2004 B-54.005
TESİSİN ADI
ÜRETİMİ
Tesisi
Tesisi
8
KARADAYI PETROL ÜRÜNLERİ
Tesisi
Beyaz Eşya ve Otomotiv
Metal Aksamları Kalıp
ATASAN METAL SAN. VE TİC. LTD.ŞTİ.
İmalatı
EGESİL KİMYA SAN. A.Ş.
Çökeltilmiş Silika Üretimi
GENÇLER GIDA VE MENEMENCİLER SAN. LPG Dolum ve Depolama
TİC.LTD.ŞTİ.
Tesisi
9
LUCAS ELEKTRİK A.Ş.
10
ALİMEX ALÜMİNYUM A.Ş.
11
ADAPAZARI ELEKTRİK ÜRETİM LTD.ŞTİ.
12
5
6
7
Ek-8'deki yeri /
grubu
Emisyon
İzin
Belgesi
Tarihi
Ek-8 9.1.a-B
30.04.2004 B-54.006
Ek-8 9.1.a-B
29.06.2004 B-54.007
Ek-8 1.2.b-B
29.06.2004 B-54.008
Ek-8 1.4.a-A
15.07.2004 A.54.2.44
GEBZE ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
Marş Motoru ve Alternatör
Alüminyum Profilden
Doğrma, Cephe Giydirme,
Sera, Sineklik
doğalgaz kombine çevrim
sant.
doğalgaz kombine çevrim
sant.
Ek-8 1.4.a-A
15.07.2004 A.54.1.43
13
ÖNDER TAVUKÇULUK A.Ş.
kesilmiş piliç
Ek-8 7.2.a-B
23.07.2004 A.54.3.46
14
KOÇLAR AKARYAKIT İTH. İHR. SAN. VE
TİC. LTD.ŞTİ.
Tesisi
Ek-8 9.1.a-B
30.07.2004 B-54.09
Ek-8 9.1.a-B
30.07.2004 B-54.010
16
AYDIN PETROLCÜLÜK VE TİC. A.Ş.
AKLAR PETROL OTOM. NAK. SAN. TİC.
LTD. ŞTİ.
Tesisi
Tesisi
Ek-8 9.1.a-B
30.07.2004 B-54.011
17
AYDIN ÖRME A.Ş.
İplik ve Kumaş Boyaması
Ek-8 10.10-B
30.07.2004 B-54.012
18
OTOYOL SAN. A.Ş.
Ek-8 5.12-B
31.08.2004 B-54.013
19
AKIN KOÇ KOLL. ŞTİ.
OKAY PETROL ÜR. NAK.
TİC.SAN.LTD.ŞTİ.
EMİROĞLU PETROL
TUR.GIDASAN.TİC.LTD.ŞTİ.
otomotiv üretimi
Tesisi
Ek-8 9.1.a-B
29.09.2004 B-54.14
Ek-8 9.1.a-B
29.09.2004 B-54.15
Ek-8 9.1.a-B
29.09.2004 B-54.16
15
20
21
Tesisi
Tesisi
Tesisi
Ek-8 9.1.a-B
29.09.2004 B-54.17
23
SEVİLEN PETROL
ÜR.TEKS.TUR.MAR.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
ALİ FEHMİ KOYUNCUGİL AKARYAKIT
ÜR.VE LPG TİC.
Tesisi
Ek-8 9.1.a-B
29.09.2004 B-54.18
24
BWK EASTERN YÜN SAN. A.Ş.
Ek-8 1.2.b-B
29.09.2004 B-54.19
25
VARPET PETROL ÜRÜNLERİ
Taranmış Yün ve Tops
Tesisi
Ek-8 9.1.a-B
27.10.2004 B-54.20
26
12.11.2004 A.54.5
Ek-8 4.10-B
31.01.2005 B-54.21
28
CORUS YASAN METAL SAN. TİC.A.Ş.
Alimünyum profil
Polyester Poy ve Tekstüre
İplik
Organik Boya Rulo Sac
Kaplama
Ek-8 1.2.b-A
27
ASAŞ ALÜMİNYUM SAN. VE TİC.A.Ş.
TOPRAK SENİTERİ VE TURİZM
İŞL.SAN.TİC.A.Ş.
Ek-8 5.14-B
31.01.2005 B-54.22
Ek-8 5.11-B
29.09.2004 B-54.23
Ek-8 1.2.a-B
31.03.2005 B-54.24
Ek-8 10.10-B
31.03.2005 B-54.25
22
29
30
31
TAKANICHI OTOMOTİV İÇ DÖŞEME
PARÇ.SAN.TİC.A.Ş.
AYTAÇ AKYUDUM DOĞAL KAYNAK VE
MEMBA SULARI İŞL.LTD.ŞTİ.
SAKARYA TEKSTİL ÜRÜNLERİ BRODE
VE BOYAMA SAN. TİC. LTD. ŞTİ.
Poliüretan Malzeme Üretimi
ve Otomobil Yan Kaplama
İşlemleri
Kaynak Suyu Dolum ve
Meyve Suyu Üretimi
Örgü Kumaş Boyama Apre
ve Terbiye İşlemleri
62
ARMA FİLTRE SİSTEMLERİ SAN.TİC.A.Ş.
(BEYAZ EŞYA AKSESUAR ÜRETİM
ŞUBESİ)
beyaz eşya aksesuar üretimi
Ek-8 1.2.b-B
31.03.2005 B-54.26
hazır beton üretimi
Ek-8 2.12-B
29.04.2005 B-54.27
treyler üretim tesisi
Ek-8 5.12-B
31.05.2005 B-54.28
35
ARIDİL KONUT VE OTO PAZ.SAN.TİC.A.Ş.
OTOKAR OTOBÜS KAROSERİ A.Ş.
(TREYLER ÜRETİM TESİSİ)
AKPINAR MICIR TESİSLERİ VE MADEN
İNŞ.TAAH.TİC.LTD.ŞTİ.
mermer ve mıcır
Ek-8 2.2-B
31.05.2005 B-54.29
36
ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş.
kesilmiş piliç
Ek-8 7.2.a-B
30.06.2005 B-54.30
37
yumurta üretimi
Ek-8 7.1.a-B
30.06.2005 B-54.31
38
ÖZBAY GIDA SANAYİ TİC.LTD.ŞTİ.
GSF GIDA SANAYİ FABRİKALARI
ÜRETİM SAN. TİC.A.Ş.
nişasta üretim teisi
Ek-8 7.27-B
12.08.2005 B-54.32
39
BİZON AĞAÇ SAN. TİC. A.Ş.
kontrplak üretimi
Ek-8 10.14-B
12.08.2005 B-54.33
40
SAKARYA ÖZTAŞ MICIR
taş ocağı ve kompresör tes.
Ek-8 2.2-B
30.09.2005 B-54.34
41
SELTAŞ TAŞ OCAKLARI İŞL.A.Ş.
Ek-8 2.2-B
30.09.2005 B-54.35
beton santrali ve konkasör
tesisi
HENDEK HAZIR BETON SAN.LTD.ŞTİ.
ALİ BAYRAKTAR
Kömür eleme paketleme
MAD.HAY.İNŞ.NAK.OTO.TUR.TİC.LTD.ŞTİ. tesisi
Ek-8 2.12-B
30.01.2006 B-54.36
Ek-8 9.10-B
30.01.2006 B-54.37
Ek-8 10.14-B
30.01.2006 B-54.38
45
DASTAŞ DEMİRCİOĞLU AĞAÇ SAN.A.Ş.
kontrplak üretimi
BAYRAM HALİL TAŞOCAĞI KOMPROSÖR
TESİSİ
Ek-8 2.2-B
31.03.2006 B-54.39
46
ÖZBAY GIDA YEM SANAYİ TİC.LTD.ŞTİ.
yumurta üretimi
Ek-8 7.1.a-B
31.03.2006 B-54.40
47
ASSAN İNŞAAT
Ek-8 2.2-B
28.04.2006 B-54.41
48
İÇTAÇ İNŞ.SAN.A.Ş.
Ek-8 2.2-B
31.05.2006 B-54.42
49
DOĞAN GIDA SAN. A. Ş.
taş ocağı
Bisküvi, kokolin, gofret ve
çikolata
Ek-8.7.26-B
31.05.2006 B-54.043
50
kesilmiş piliç-rendering
Ek-8.1.2-B
31.05.2006 B-54.44
51
SEHER MENSUCAAT TEKS.A.Ş.
tekstil boyama
Ek-8 10.10-B
30.06.2006 B-54.45
52
İMAJ GRUP TEKSTİL A.Ş.
tekstil boyama
Ek-8 10.10-B
30.06.2006 B-54.46
53
Yem öğütme tesisi
Ek-8 7.17-B
30.06.2006 B-54.47
Ek-8.7.2.a-B
17.07.2006 B-54.048
55
C.P. YEM A.Ş.
AS TAVUKÇULUK TARIM İŞL. TİC. LTD.
ŞTİ.
EGE PROFİL TİC.SAN.A.Ş.
PVC Profil Üretimi
Ek-8 9.1.a-B
30.06.2006 B-54.49
56
OĞUZ GIDA SAN.TİC.A.Ş.
süt ve süt ürünleri imalatı
Ek-8 7.29-B
30.06.2006 B-54.50
57
ET BALIK KURUMU
Kesimhane
Ek-8.7.2.b-B
30.06.2006 B-54.051
58
ÖZGÜLLÜSÜT SAN.TİC.A.Ş.
Ek-8 7.29-B
28.07.2006 B-54.52
59
Etlik piliç yumurtası
Ek-8 7.1.a-B
28.07.2006 B-54.53
60
Lpg İstasyonu
Ek-8 9.1.a-B
28.07.2006 B-54.54
61
SARILAR LPG LTD.ŞTİ.
SADIRLAR TURİZM TEKSTİL SAN. TİC.
LTD. ŞTİ.
tekstil boyama
Ek-8.10.10-B
31.08.2006 B-54.055
62
İNCİ BETON SAN.A.Ş.
Beton santrali
Ek-8 2.12-B
31.08.2006 B-54.56
63
MEMİŞOĞLU SAN TİC.
MEHMET KOÇAK KIRMA ELEME TESİSİ
Taş, Taş Tozu ve Mıcır
Ek-8 2.2-B
29.09.2006 B-54.57
64
Taş, Taş Tozu ve Mıcır
Ek-8 2.2-B
29.09.2006 B-54.58
65
BAYSAN BOYA ve TEKSTİL SAN. TİC. A Ş.
tekstil boyama
Ek-8.10.10-B
29.09.2006 B-54.059
66
BALSU MARKETİNG DIŞ TİC. A. Ş.
fındık işleme
Ek-8.7.23-B
31.10.2006 B-54.060
67
ÇAK TEKSTİL SAN. LTD. ŞTİ.
tekstil boyama
Ek-8.10.10-B
31.10.2006 B-54.061
68
BWK EASTERN YÜN SAN. A.Ş.
DEKSAN DEMİRCİOĞLU KONTRAPLAK
SAN.
MEHMET UZUNOĞLU YUMURTA ÜRETİM
VE PAZ.
Taranmış Yün ve Tops
Ek-8 1.2.b-B
30.11.2006 B-54.62
Kontraplak (ahşap panel
levha)
Ek-8 10.14-B
30.11.2006 B-54.63
Yumurta
Ek-8 7.1.a-B
30.11.2006 B-54.64
PAK TAVUK GIDA SAN.TİC.A.Ş.
BAYRAK KONTRAPLAK
ORM.ÜR.İNŞ.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
ŞEN PİLİÇ GIDA SAN. A. Ş.
KAHYA REJENERE KAUÇUK
SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
hayvan yem üretimi
Kontraplak (ahşap panel
levha)
Ek-8.7.17-B
30.11.2006 B-54.65
Ek-8.6.3-B
28.02.2006 B-54.66
karma hayvan yemi
Ek-8.7.17-B
28.02.2007 B-54.067
rejenere kauçuk
Ek-8.4.1.m-B
28.02.2007 B-54.068
32
33
34
42
43
44
54
69
70
71
72
73
74
63
DELLA GIDA SAN. VE TİC.A.Ş.
GÜNEŞ SÜT GIDA SAN. VE TİC.A.Ş.
gazlı içecek üretimi
Ek-8.1.2.b-B
28.02.2007 B-54.069
Ek-8 7.29-B
30.03.2007 B-54.70
demirsülfat üretimi
Ek-8 4.1.a-B
30.03.2007 B-54.71
78
GÖKAY İNŞ.MAD.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
AİRFEL ISITMA VE SOĞUTMA
SİSTEMLERİ SA.TİC.A.Ş.
Ek-8 5.14-B
30.04.2007 B-54.72
79
TOYOTO BOSHOKU TÜRKİYE A.Ş.
Ek-8 5.11-B
30.04.2007 B-54.73
80
Un ve kepek üretimi
Ek-8 7.17-B
29.05.2007 B-54.74
81
BAŞER GIDA SAN.TİC.A.Ş.
NURYOL İNŞ.TAAH.MER.MAD.TİC.VE
SAN.LTD.ŞTİ.
asfalt üretimi
Ek-8 2.14-B
29.05.2007 B-54.75
82
DURAK FINDIK SAN. VE TİC.A.Ş.
Kavrulmuş Fındık
Ek-8 7.23-B
29.06.2007 B-54.76
83
ATEMİS İLAÇ SAN.A.Ş.
CKLT GIDA SAN.A.Ş.
Beşeri İlaç
Ek-8.1.2.a-B.
29.06.2007 B-54.77
çikolata
Süt ve Süt ürünleri, Toz,
Hazır Meyveli İçecekler,
Nektarlar,
Ek-8 7.26-B
20.09.2007 B-54.78
Ek-8.B.7.29
31.10.2007 B-54.079
75
76
77
84
kombi montajı ve radyatör
imalatı
Poliüretan Malzeme Üretimi
ve Otomobil Yan Kaplama
İşlemleri
86
AK GIDA SAN. TİC. A. Ş. (PAMUKOVA)
HALİT ZİYA DEMİRLİ PİLİÇ YETİŞTİRME
TESİSİ
Broiler piliç
Ek-8 7.1.b-B
17.12.2007 B-54.80
87
AYDIN ÖRME A.Ş.
İplik ve Kumaş Boyaması
Ek-8 10.10-B
17.12.2007 B-54.81
88
asfalt üretimi
Ek-8 2.14-B
17.12.2007 B-54.82
89
ADAPAZARI B.BEL. ASFALT ŞANTİYESİ
BAŞAK TRAKTÖR İŞ VE TARIM MAK.
SAN. ve TİC.A.Ş.
traktör montaj
Ek-8 5.12-B
17.12.2007 B-54.83
90
ODAKUR GIDA TUR. SAN. LTD. ŞTİ.
Broiler piliç
Ek-8 7.1.b-B
17.12.2007 B-54.84
91
HULUSİ YILDIZ PİLİÇ YETİŞTİRME TESİSİ Broiler piliç
DEMPAR DEMİRCİOĞLU AĞAÇ SAN. ve
DIŞ TİC. A.Ş.
kontrplak üretimi
DEMPAR DEMİRCİOĞLU AĞAÇ SAN. ve
DIŞ TİC. A.Ş.
Ahşap lamine parke üretimi
Ek-8 7.1.b-B
17.12.2007 B-54.85
Ek-8 10.14-B
31.12.2007 B-54.86
Ek-8 10.14-B
31.12.2007 B-54.87
Ek-8 1.2.a-B
10.01.2008 B-54.88
Ek-8 7.7-B
Ek-8 1.2.b-B
28.01.2008 B-54.89
28.02.2008 B-54.90
Broiler piliç
Ek-8 7.1.b-B
28.02.2008 B-54.91
Beşeri İlaç
Ek-8 1.2.b-4.3-B 31.03.2008 B-54.92
rejenere kauçuk
çelik tel, galvanizli çelik
tel,zımba teli, sünger, yatak
yay, yatak konstrüksiyon
oluklu levha, cam taşıyıcılı
yalıtım membranı,polyester
taşıyıcılı yalıtım membranı
Ek-8 4.m-B
31.03.2008 B-54.93
Ek-8 1.2.b3.9.b-B
27.05.2008 B-54.94
85
92
93
94
AYTAÇ GIDA YAT.SAN.TİC.A.Ş.
95
96
NEW GIDA TARIM SAN.İTH.İHR.LTD.ŞTİ.
BEZEK KAUÇUK SAN.TİC.AŞ.
ŞEVKET BOLAZAR PİLİÇ YETİŞTİRME
TESİSİ
97
Kaynak Suyu Dolum ve
Meyve Suyu Üretimi
Kanatlı hayvan unu ve yağı
üretimi.
hidrolik hortum üretimi
99
NEUTEC İLAÇ SAN.TİC.A.Ş.
Ada Rejenere KauçukTeks.deri Ür.gıda
Mad.tem.Ürn.İth.İhr. San.ve Tic.Ltd.Şti.
100
AYDIN ENDÜSTRİ SAN.VE TİC.A.Ş.
101
ONDULİNE AVRASYA
102
peynir, yoğurt, tereyağı
110
111
KERVAN SÜT ÜRN.LTD.ŞTİ.
ÇELİK GIDA İTH.İHR.SAN.LTD.ŞTİ. ETLİK
PİLİÇ YET.
ÇAMSAN AĞAÇ SAN.A.Ş.
MODERN DÖKÜM MAKİNE SAN.VE
TİC.LTD.ŞTİ.
ADALILAR KURUYEMİŞ GIDA TİC. SAN.
LTD. ŞTİ.
SAMİ ÇİFTÇİ LASTİK VE KAUÇUK
SAN.VE TİC.A.Ş.
ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş.(ALANDÜZÜ
DAMIZLIK YUMURTA)
DEKOR KONTRPLAK
ORM.ÜRN.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
ER-FA
TAV.ZAH.NAK.MAH.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
ULUTÜRK BES.TİC.SAN.LTD.ŞTİ.
112
AYDIN KURUYEMİŞ SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
çeşitli kuruyemiş üretimi
98
103
104
105
106
107
108
109
Ek-8 1.2.b-6.2-B 10.07.2008 B-54.95
Ek-8 12.a-7.29B
11.07.2008 B-54.96
etlik piliç
Ek-8 7.1.b-B
parke,kaplama,mdf,emprenye Ek-8 6.3-A
pik-sfero-çelik paslanmaz
çelik döküm
Ek-8 3.3-B
03.07.2008 B-54.97
02.05.2008 A.54.6.369
çeşitli kuruyemiş üretimi
Ek-8 7.23-B
04.11.2008 B-54.99
ötl'den lastik granül üretimi
Ek-8 7.4.m-B
13.10.2008 B-54.100
Damızlık yumurta üretimi
Ek-8 7.1.a-B
Ek-8 1.2.a10.14-B
31.10.2008 B-54.101
Ek-8 7.1.b-B
Ek-8 7.1.a-B
Ek-8 7.23-1.2.bB
03.02.2009 B-54.103
11.11.2008 B-54.104
kontraplak üretimi
Etlik piliç
64
01.08.2008 B-54.98
25.09.2008 B-54.102
24.11.2008 B-54.105
113
114
ESKİŞEHİR YEM SAN.A.Ş.
AKYAZI HAZIR BETON SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
115
116
ALİMEKS ALÜMİNYUM SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
OYAK BETON SAN.VE TİC A.Ş.
karma hayvan yemi
alimünyum doğramaalimünyum profil ve levhaplastik parça-zamak imalatı
117
118
ÖZLEM TARIM ÜRN A.Ş.
ERİŞ PİLİÇ HAY.SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ.
karma hayvan yemi
Etlik piliç
119
120
BALABAN GIDA SAN. TİC. A. Ş.
İRFAN ÖTLEŞ PİLİÇ YETİŞTİRME TESİSİ
GİZEM SERAMİK FRİT VE GLAZÜR
SAN.TİC.A.Ş.
NADİ BULUT PİLİÇ YET.TESİSİ
121
122
123
124
125
126
127
128
129
03.02.2009 B-54.108
06.01.2009 B-54.109
çikolata
Etlik piliç
frit ve pigment imalatı
Etlik piliç
Ek-8 2.4-A
Ek-8 7.1.b-B
26.02.2009 A-54.7.472
02.02.2009 B-54.114
GÜNDÜZ TAV.NAK.TİC.VE SAN.LTD.ŞTİ.
DÜZGÜNLER TAV.CANLI HAYVAN ZİRAİ
ÜRN.İNŞ.NAK.TİC.VE SAN.LTD.ŞTİ.
ÇELİK GIDA İTH.İHR.SAN.LTD.ŞTİ.
GEYVE BETON ŞUBESİ
Etlik piliç
Ek-8 7.1.b-B
14.05.2009 B-54.115
Etlik piliç
Ek-8 7.1.b-B
14.05.2009 B-54.116
hazır beton
Ek-8 2.12.-B
14.05.2009 B-54.117
ABKA TEKS.VE UN SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
RAD-TEK RADYATÖR METAL SAN.VE
TİC.LTD.ŞTİ.
KELEŞOĞLU AK
MÜH.İNŞ.PAZ.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
RECEP KELEŞ TİC.LTD.ŞTİ.
un ve kepek imalatı
Ek-8 7.17-B
14.05.2009 B-54.118
Trafo soğutma radyatörü
Ek-8 1.2.a-B
14.05.2009 B-54.119
Etlik piliç
Etlik piliç
ağaç kaplama sunta-ağaç
kaplama MDF
Ek-8 7.1.b-B
Ek-8 7.1.b-B
Ek-8 1.2.a10.14-B
14.05.2009 B-54.120
14.05.2009 B-54.121
hayvan yemi
Ek-8 7.1.b-B
14.05.2009 B-54.47
Etlik piliç
kesilmiş piliç, tavuk unu,
tavuk yağı
üretimi,piliç,burger piliç,
Ek-8 7.1.b-B
Ek-8 1.2.a1.2.b-7.2.a-7.7.B
12.06.2009 B-54.123
hazır beton
havai fişek ve proteknik
imalatı
Ek-8 2.12.-B
SARP İNŞ.MOB.SAN.VE TİC.A.Ş.
CP STANDART GIDA SAN.VE TİC.A.Ş.
132
VELİ TOPÇU PİLİÇ YETİŞTİRME TESİSİ
133
134
135
136
ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. (SöğütlüKesimhane)
ÇİMSA ÇİMENTO SAN.VE TİC.A.Ş.
Adapazarı Hazır Beton Üretim Tesisi
VENÜS HAVA FİŞEK PROTEKNİK
OYUNCAK TİC.SAN. VE LTD.ŞTİ.
GÜRCAN MURAT ASLAN-ERDAL BEŞRE
KURU SIKI TABANCA MERMİ
İMALATHANESİ
14.05.2009 B-54.122
20.08.2009 B-54.124
B-54.125
Ek-8 10.1-B
Ek-8 1.2.a1.2.b-7.2.a-7.7B
25.09.2009 B-54.127
Ek-8 7.1.a-B
02.10.2009 B-54.129
Ek-8 5.3-B
30.09.2009 B-54.130
Ek-8 1.2.b-7.291.4-B
30.10.2009 B-54.131
Ek-8 7.1.b-B
11.11.2009 B-54.132
Ek-8 7.1.b-B
11.11.2009 B-54.133
Ek-8 7.1.b-B
Ek-8 3.9-A
Ek-8 4.1.g1.2.b-B
11.11.2009 B-54.134
11.11.2009 B-54.135
Ek-8 3.17-B
08.12.2009 B.54.137
beşeri ilaç
Ek-8 1.2.a-B
21.12.2009 B.54.138
sıcak daldırma galvaniz
Ek-8 3.9-A
Ek-8 1.2.a-10.9B
14.12.2009 A.54.8.564
kuru sıkı tabanca mermisi
imalatı
139
SUBOR BORU SAN.TİC.A.Ş.
140
AK GIDA SAN.TİC.A.Ş.
cam elyaf takviyeli plastik
boru, bağlantı
parçaları,menhol ve tank
üretimi
süt ve süt ürünleri, toz ve
hazır meyveli içecekler,
nektarlar, ketçap, mayonez,
hazır tatlı ve elektrik üretimi
141
AHMET AKAY ETLİK PİLİÇ YET.TESİSİ
Etlik piliç
142
143
144
RIDVAN TURAN ETLİK PİLİÇ YET.TESİSİ
Etlik piliç
BAŞAKLAR TAR.HAY.GIDA
TURZ.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
Etlik piliç
ERTUĞRUL FUAT EMRE KEMİK UNU FAB. Et kemik unu imalatı
145
ARKİM KİMYA SAN.A.Ş.
146
NOKSEL ÇELİK BORU SAN.A.Ş.
147
TOPRAK İLAÇ SAN.A.Ş.
WİEGEL HENDEK GALVANİZ SAN.VE
TİC.A.Ş.
SAKARYA TEKS.ÜRN.BRODE VE
BOY.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
149
02.02.2009 B-54.112
24.02.2009 B-54.113
30.09.2009 B-54.126
138
148
21.01.2009 B-54.110
14.02.2009 B-54.111
Ek-8 5.3-B
ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. (A.F.PAŞAKESİMHANE)
ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. (ALANDÜZÜ)
137
22.12.2008 B-54.106
31.12.2008 B-54.107
Ek-8 7.1.b-B
Ek-8 2.12-B
Ek-8 7.17-1.2.aB
Ek-8 7.1.b-B
Ek-8 7.26-1.2.bB
Ek-8 7.1.b-B
131
130
Ek-8 7.17-1.2.aB
Ek-8 2.12-B
kesilmiş piliç, tavuk unu,
tavuk yağı üretimi
Plastifiyanlar
çelik boru profil, spiral
kaynaklı çelik boru ve dirsek
imalatı
kumaş boyama
65
02.10.2009 B-54.128
11.11.2009 B.54.136
05.02.2010 B.54.139
151
NURYOL
İNŞ.TAAH.MER.MAD.TİC.SAN.LTD.ŞTİ.
ADAPAZARI ELBİRLİK YEM TİC.VE
SAN.LTD.ŞTİ.
152
OTTOMAN TEKST.SAN.VE.TİC.A.Ş.
153
HEKİM YAPI ENDÜSTRİ SAN.
büyükbaş hayvan yemi
örgü-pamuklu-polyester
kumaş boyama
selüloz elyaflı çimentodan
levha üretimi
154
SADIRLAR TEKSTİL SAN.TİC.A.Ş.
kumaş boyama
155
GOODYEAR LAS.T.A.Ş.
156
EGESİL KİMYA SAN. VE TİC.A.Ş.
araç dışı lastikleri
silisikanhidrit, sodyum
alimunyum silikat
157
GÜLSAN İNŞ.SAN.TUR.NAK.VE TİC.A.Ş.
158
GEBZE ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
159
160
ADAPAZARI ELEKTRİK ÜRETİM LTD.ŞTİ.
ÖZGÜLLÜ SÜT MAM.HAY.İNŞ.SAN.VE
TİC.LTD.ŞTİ.
161
KRV YAĞ VE KEMİK SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
Don yağı, kemik unu, et unu,
162
PAKSAN PAKETLENMİŞ KİREÇ SAN.A.Ş.
ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş. DAMIZLIK
TAVUK ÇİFTLİĞİ
ÇİMSA ÇİMENTO SAN.VE TİC.A.Ş.
Pamukova Hazır Beton Üretim Tesisi
150
163
164
166
MAPA İNŞ.TİC.A.Ş.
İNCİLER İNŞ.KUM OCAĞI İŞL.TİC.VE
SAN.A.Ş.HENDEK TESİSİ
167
İNCİLER İNŞ.KUM OCAĞI İŞL.TİC.VE
SAN.A.Ş.GEYVE TESİSİ
165
168
169
170
EGE KİMYA SAN.TİC. A.Ş.
TOYOTA OTOMOTİV SANAYİİ TÜRKİYE
A.Ş.
OTOKAR OTOMOTİV VE SAVUNMA
SAN.A.Ş.
yıkanmış elenmiş kum
üretimi
Ek-8 2.2.-9.10-B 05.02.2010 B.54.140
18.02.2010 B.54.141
asfalt üretimi
Ek-8 7.17-B
Ek-8 1.2.a1.2.b-10.9-B
Ek-8 1.2.a-2.11B
Ek-8 1.2.a-10.9B
Ek-8 1.2.b-1.44.1.B
Ek-8 1.2.b4.1.a-B
Ek-8 1.2.b-2.14B
Elektrik Enerjisi
Ek-8 7.2.a-A
09.08.2010 A.54.9.621
Elektrik Enerjisi
Ek-8.1-A
Ek-8 7.29-1.2.aB
09.08.2010 A.54.10.634
Süt işleme
04.03.2010 B.54.146
23.03.2010 B.54.147
10.05.2010 B.54.148
Ek-8 7.1.a-B
03.09.2010 B-54.151
Beton üretimi
Ek-8 2.12-B
03.09.2010 B-54.152
asfalt üretimi
07.12.2010 B-54.153
mıcır-taş tozu
Ek-8 2.14-B
Ek-8 2.2.a2.2.b-B
mıcır-taş tozu
Ek-8 2.2.a2.2.b-B
23.03.2011 B-54.156
Muhtelif Yardımcı
Kimyasallar
Ek-8 4.1.a-A
29.03.2011 A.54.11.698
otomotiv üretimi
Ek-8 5.12-A
30.03.2011 A.54.12.710
Minibüs,otobüs,zırhlı
araç,taşıyıcı
Ek-8 5.12-A
30.03.2011 A.54.13.711
Ek-8.5.12-A
31.03.2011 A.54.14.713
1(Çevre
18.03.2011 İzni)
173
NAR PİLİÇ ENTEGRE TAV.GIDA
SAN.TİC.LTD.ŞTİ.
174
3A ALÜMİNYUM ALAŞIMLARI
alimünyum döküm alaşımları
Ek-8.3.4-B
175
AŞKIN ET VE KEMİK UNU
et kemik unu imalatı
Ek-8 1.2-A
176
ÖZER KAUÇUK SAN. VETİC. A. Ş.(D.R.C.
Kauçuk)
kauçuk hamuru
Ek-8 10.7-A
kesilmiş piliçkırmızı et üretimi
Ek-8.1.2-B
Ek-8.7.2.b-B
peynir altı tozu ve süt tozu
Ek-8.7.24-B
179
03.03.2010 B.54.145
Ek-8 7.17-B
Ek-8 1.2.a1.2.b-7.2.a-7.7B
TAT TAVUK ENTEGRE TESİSLERİ
DEMİRCİOĞLU ET VE GIDA SAN. A. Ş.
MİLKON SÜT VE GIDA MAMULLERİ SAN.
TİC. A.Ş.
02.03.2010 B.54.144
Söndürülmüş toz kalsiyum
kireci, tarım kireci
172
177
178
19.02.2010 B.54.143
Ek-8 1.2.a-7.7-B 29.06.2010 B.54.149
Ek-8 2.5-2.42.2.b-2.2.a-2.1B
30.07.2010 B.54.150
TIRSAN TREYLER SAN. TİC. VE NAK. A. Ş. treyler, tanker üretim tesisi
ŞEN PİLİÇ GIDA SAN.A.Ş.(HENDEK YEM
FAB.)
karma hayvan yemi
171
18.02.2010 B.54.142
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2010
66
23.03.2011 B-54.155
2(Çevre
07.04.2011 İzni)
B-9 (Sağlık
28.02.1996 Müdürlüğü)
A-9 (Sağlık
27.06.1997 Bakanlığı)
A-10 (Sağlık
A-12 (Sağlık
21.06.2002 33
46(Sağlık
17.04.2003 Müdürlüğü)
C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar
Bu konuda işletmelere yapılan denetimler baz alınarak emisyon faktörlerine
uygunluk kontrol edilmektedir.
C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar
Araçlardan kaynaklanan egzoz gazları da hava kirliliğine neden olmaktadır.
Araçların egzoz gazı emisyon ölçümü, Egzoz Emisyon Yetki belgesi almış 22 adet araç
muayene istasyonu tarafından yürütülmektedir. Ölçüm İstasyonlarının denetimleri İl
Müdürlüğümüz Teknik Personellerince ve Karayolunda seyreden araçların denetimi ise
İl Emniyet Müdürlüğü ve andarma Komutanlığı ile ortaklaşa yapılmaktadır. 2010 yılında
10 defa trafikte egzoz emisyon denetimi yapılmıştır.
Tablo C.9 Egzoz Emisyonu Ölçüm Sayıları
YILLAR Egzoz Emisyonu Ölçüm Sayıları
2011
2010
2009
82.674
77.052
52.871
2008
51.224
2007
36.815
Kaynak : İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü 2011
C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları
C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman
Hava kirlenmesine sebep olan gaz kirleticiler, normal sıcaklık ve basınç altında gaz
formunda bulunan maddeler ile normal basınç ve sıcaklık altında katı veya sıvı halde
bulunan maddelerin buharlarından meydana gelir. Gaz halindeki kirleticilerden en
önemlileri, karbonmonoksit (CO), Hidrokarbonlar, Hidrojen Sülfür (H2S), Azot Oksitler
(NOx), Ozon ve diğer oksitleyiciler ile Kükürt oksitlerdir.
Kükürtdioksit (SO2), suda ve dolayısıyla vücut sıvısında (kanda) büyük ölçüde
çözünebilen bir gazdır. Bunun en önemli tesiri üst teneffüs yollarının cidarlarını
zedeleyerek, neticede hava akışına olan mukavemetini azaltmasıdır. Araştırmalar
kükürtdioksitin, sodyum klorür gibi aerosoller (gaz ortamda askı halinde bulunan çok
küçük zerrecikler) ile birlikte bulunması halinde çok daha tehlikeli olduğunu göstermiştir.
SO2’nin tesiri kronik olmaktan ziyade akut olarak meydana gelmektedir. Kükürtdioksit
aynı zamanda solunum sisteminin koruyucusu olan tüycüklere de zarar vermektedir.
Çevre Kanununa istinaden çıkarılan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde,
Hava Kalitesi Sınır Değerleri verilmektedir. İnsan sağlığının korunması, çevrede kısa ve
uzun vadeli olumsuz etkilerin ortaya çıkmaması için atmosferdeki hava kirleticilerinin bir
arada bulunduklarında, değişen zararlı etkileri de gözönüne alınarak tespit edilmiş
konsantrasyon birimleriyle ifade edilen seviyeler “Hava Kalitesi Sınır Değerleri” dir.
Aşılmaması gereken bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması Uzun Vadeli Sınır
Değer (UVS) olarak adlandırılır. Maksimum günlük ortalama değerler veya istatistik
olarak bütün ölçüm sonuçları sayısal değerlerinin büyüklüğüne göre dizildiğinde, ölçüm
sonuçlarının % 95’ini aşmaması gereken değerler Kısa Vadeli Sınır (KVS) Değerlerdir.
Bu sınır değerler Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde kükürtdioksit (SO2)
için Kısa Vadeli Sınır Değer (KVS) 400 µg / m3, Uzun Vadeli Sınır Değer (UVS) 300 µg /
67
m3 olarak belirlenmiştir.Yıllar itibariyle İlimizde ölçümü yapılan SO2 değerleri Tablo C.9
da verilmiştir.
Havadaki kirliliğe neden olan kükürt oksitler(SOx) arasında en önemli pay
kükürtdioksit (SO2) gazına aittir.Bu gaz yanmayan ,renksiz bir madde olup 0.3-1 ppm
derişimlerde ağızda karakteristik bir tad bırakmakta, 3ppm üstünde ise boğucu bir hisse yol
açmaktadır.Atmosferde hızlı bir oksitlenmeyle kükürttrioksit (SO 3) ve sülfatlara
dönüşür.Sülfatlar ise sülfirikasidin anhidriti olup , yağmur veya yoğuşmuş nem (sis)
damlacıklarıyla birleşerek havada sülfirikasitin oluşmasına yol açar.
C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları
Ortalama gaz molekül büyüklüğü 0.0002 um çaptan iri olan ve havada bir süre
askıda kalabilen katı ve sıvı her türlü madde partikül sınıfına girer.Tanelerin
büyüklüğü,çıkış kaynağı süresi, yoğunluklarına ve kimyasal yapılarına bağlı olarak kirlilik
yoğunluğu değişmektedir.Solunum yoluyla havadaki 5 milyon çapından büyük taneciklerin
vücuda girme şansı yoktur. Daha ince toz ve partiküllerin akciğere yerleşip, buradan da
kana karışarak sinir ve damar hastalıklarına sebep olduğu bilinmektedir.
Partikül halindeki kirleticiler menşeilerine ve dane büyüklüklerine göre ince tozlar
(dust), kimyasal dumanlar (fume), kimyasal buharlar (mist), yanma dumanları (smog) ve
spray olarak sınıflara ayrılmaktadır.
Partiküllerin solunum organlarındaki birikme yerleri ve buradaki kalma süreleri bir
takım fiziksel faktörlere ve bilhassa zerreciklerin büyüklüğüne bağlıdır.
Tablo C.10 2010 Yılı Sonu Havadaki Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül Madde
Konsantrasyonlarıyla İlgili Başlıca Göstergeler
Hava
Ruzgar
Ruzgar
Bagil
Hava
Tarih
PM10 SO2
Sýicakligi
Yonu
Hizi
Nem
Basinci
µg/m³ µg/m³ °C
Derece
m/s
%
mbar
Minimum 33
5
14,5
3
0,3
57,2
1019
MinTime 04:00 01:00 00:00
11:00
22:00
00:00
22:00
Maximum 372 20
16,2
356
1,1
57,2
1022
MaxTime 20:00 11:00 16:00
04:00
00:00
00:00
07:00
Avg
130 11
14,9
216
0,6
57,1
1020
Num
24
24
24
24
24
24
24
Data[%] 100 100 100
100
100
100
100
STD
105,6 5,0 0,5
134,9
0,1
0,0
0,8
Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı Hava Kalitesi İzleme Ağı
C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları
Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz olan CO gazı kapalı bir ortamda zehirleyici olup,
hatta öldürebilir niteliktedir.Havada binde 3 sınır değerinde öldürücüdür.Atmosferde kolay
kolay yok olmaz ömrü 2-4 aydır.
İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları
Azotun gaz halindeki oksitleri iki şekildedir; kararlı oksitler ve kararsız
oksitler.Diazot monoksit (N2O), azot monoksit (NO), azot dioksit(NO2),diazot trioksit
(N2O3) ve diazot pentaoksit (N2O5) azotun gaz halindeki oksitleridir.Azot trioksit (NO3)
68
ise kararsız oksittir.Bu oksitlerden NO ve NO’en önemli kirletici gazlardandır.Azot
oksitler de kükürt oksitler gibi asit yağmurlarına neden olurlar.Ayrıca fotokimyasal sisin
oluşumunda başlıca etkenlerden sayılırlar.NO2 gerek insan sağlığı, gerekse bitki örtüsünde
zehir etkisi bulunan bir gazdır. İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma
bulunmamaktadır.
C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları
Gaz halindeki hidrokarbonların doğrudan etkileri yerine atmosferdeki fotokimyasal
reaksiyon ürünleri büyük önem taşır.Doğrudan etkisi bilinen tek organik gaz, kirletici
etilendir.Etilenin bitki büyümesini durdurduğu belirlenmiştir.Daha büyük moleküller
halinde bulunan ve katran, zift gibi sıvı-katı fazlarda olan (yanmamış) hidrokarbonlar ise
kanser yapıcı oldukları kuşkusuyla üzerinde çok sayıda araştırma yapılan kirleticilerdir.
Petrol veya kömür kaynaklı kirleticiler olan polinükleer aromatik hidrokarbonlar ise çok az
miktarlarda havada bulunsalar bile şiddetli kanserojen olmaları nedeni ile üzerlerinde
dikkatle durulmaları gerekir.
Kurşun hava, su ve gıda yoluyla vücuda girebilir.Yaklaşık %80’i su ve gıda
yoluyla girer, %20’side atmosfer kaynaklıdır.Havadan gelen kurşunun başlıca kaynakları,
motorlu taşıtlarda kullanılan kurşunlu benzin, katı atıkların yakılması ve batarya
imalathaneleri gibi üretim tesisleridir.Kurşun, nefes alma yolu ile solunum sistemine
girdikten sonra, bir kısmı doğrudan kana karışır, bir kısmıda akciğerlerdeki mekanizmaları
vasıtasıyla mide-bağırsak sistemine girer.Beyin, böbrek gibi çeşitli organlarda birikerek
sinir ve böbrek fonksiyonunu olumsuz yönde etkiler ve hemoglobin sentezini
engeller.Bilhassa çocuklarda kurşuna karşı hassasiyet daha fazladır. İlimizde bu konuda
yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
C.3. Atmosferik Kirlilik
C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri
Yer yüzeyinden 15 ila 40 km yukarıda ince bir katman halinde ozon tabakası yer
almaktadır.Bu tabaka güneşden gelen ultraviyole radyasyonu filtre etmesinden dolayı
hayati önem taşımaktadır.Çeşitli beşeri faaliyetler nedeni ile başta floraklorokarbonların
kullanımı olmak üzere halonları, bron ve klor türevlerinin ve kombine hidrojene edilmiş
maddelerin etkileri ile ozon tabakası zarar görmüştür.Ozon tabakasındaki incelme
sonucunda UV-B radyasyonunun artması nedeniyle insanların bağışıklık sistemleri zarar
görmekte, görme bozukluklarına yol açmakta, deri kanseri vakalarının artışına neden
olmaktadır.Ayrıca yapılan çalışmalarda tarım bitkileri orman ve doğal ekosistemler
üzerinde baskı oluşturduğu belirlenmiştir. İlimizde bu konuda yapılan herhangi bir çalışma
bulunmamaktadır.
C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri
Hiç bir yabancı madde ile kirletilmemiş bir atmosfer de bile yağmur suyu hafif asit
karakterdedir.PH derecesi 5.6’dır.Çeşitli yanma olayları sonucu havaya karışan SO2 ve Nox
gibi gazlar yağış ile birleşerek asit oluşturmakta bunların yeryüzüne yağması ise asit
yağmurlarını oluşturmaktadır.Asit yağmurlarının zararları şu şekildedir:
 Asit yağmurları göl ve akarsularda asit dengesini bozarak önce hassas canlılar olmak
üzere tüm canlıları etkilemekte hatta bazı türlerin ölümüne yol açmaktadır.
 Tarihsel kalıntıların, çelik köprülerin, demiryollarının aşınmasına ve tahribatına neden
olmaktadır.
69
 En büyük etki ormanlar üzerinde görülmektedir.Asidik yağışlar, ağaçların en önemli
organı olan yapraklardaki büyüme ve gelişmeyi engellemektedir.
Yeryüzüne inen asit yağmurları suya ve toprağa geçerek onların fizikokimyasal
yapısını değiştirmekte neticede toprak ve su ile ilişkili olan canlılar etkilenmektedir.
C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri
C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri
Hava Kirliliğinin doğal çevre üzerindeki etkileri; global, bölgesel ve lokal ölçekte
kendini göstermektedir.Global ölçekteki kirlilik bütün dünyayı etkilemektedir.Hava
kirliliğinin bu konudaki en önemli etkileri, karbondioksit artışının yol açtığı sera etkisi ve
ozon tabakasının incelmesidir.Sera etkisinin sebebi , dünyadan uzaya ulaşan infrored
radyasyonunu tutan bazı anropojenik gazların konsantrasyonunun artmasıdır.Bu gazların
başında gelen CO2 ‘ in atmosferdeki konsantrasyonu son kırk yıl içinde 320 ppm’den 340
ppm’e çıkmıştır.
Bölgesel ölçekte asit yağmurları ormanların tahribatına ve göllerin asitlenmesi
neticesinde ekolojik dengenin bozulmasına yol açmaktadır.Hava kirliliğini meydana
getiren bazı gazlar, bitkilerin solunumu sırasında gözeneklerden içeriye girerek fotosentezi
yavaşlatır.Özellikle tarımsal ürünlerdeki bu önemli etki,ürün azalması, düşük kalite
üretime neden olur.Kükürtdioksitin en çok etkilediği bitki türleri önemli bazı tahıl
ürünleridir.Ağaçların yapraklarında görülen renk bozulmaları da hava kirliliğinin bitkiler
üzerinde görülen olumsuz etkilerindendir.
Lokal ölçekte ise SO2,partikül madde, C0 ve N0X gibi hava kirleticileri ; insan
sağlığı, bitkiler,yapı ve malzemeler üzerinde olumsuz etkiler meydana getirmektedir.
İlimizde bu konuda yapılan herhangi çalışma bulunmamaktadır.
C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri
Çeşitli endüstriyel faaliyetler,konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil
yakıtlar, motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları ve fosil yakıtlara dayalı olarak enerji
üreten termik santraller ,bu faaliyetleri sonucu havayı kirletmekte ve
kükürtdioksit,azotoksit,partikül madde ve hidrokarbon yaymaktadır.Bu kirleticiler zaman
zaman çok uzaklara taşınabilmekte,atmosferdeki su partikülleri ve diğer bileşenlerle
tepkimeye girerek sülforozasit,sülfirikasit ve nitrikasit oluşumuna neden olmaktadır.Yaş
asit depolanması sonucu yeryüzüne yağması ile asit yağmurları olmaktadır.Asit yağmurları
göl ve akarsularda asit dengesini bozarak, önce hassas canlılar olmak üzere tüm canlıları
etkilemekte, hatta bazı türlerin ölümüne yol açmaktadır.
C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri
Yeryüzüne inen asit yağmurları suya ve toprağa geçerek onların fizikokimasal
yapısını değiştirmekte, neticede toprak ve suyla ilişkide olan tüm canlılar etkilenmektedir.
C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri
Çeşitli hava kirleticilerinin bitkiler üzerinde yaptıkları tahribatlar ve etkili oldukları
konsantrasyon sınırları tablo C.11 ‘de verilmiştir.
70
Tablo C.11. Hava Kirleticilerinin Bitkiler Ğzerindeki Tahribatı
Kirletici
Süre
Sınır değer(mg/m3 ) Etkiler
SO2
8
785
Klorosis –benekleşme
Ozon
4
59
Kozalarda nekrotik etki -
PAN
6
50
yaprak yüzeyinin parlaklışması
NO2
4
4700
HF
5 hafta
0.08
yaprakta beyaz veya kahverengi ölü
noktalar
Yaprakların uç ve kenarlarında
yanıklar,
küçülme
,nekrotik
bölgeler
C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Hava kirleticileri insan vücuduna ağız burun, nefes borusu ve akciğerler yolu ile
girerek bu bölgelerden ve akciğerlerden kana karışarak vücudun diğer yerlerine
ulaşabilirler. Hava yoluyla taşınan kirleticiler ,insanların solunum yolunu etkileyerek
normal mekanizmasını bozar, broşlarda iltihaplanmalara ve daralmalara sebep olur. Tablo
C.12 ‘de hava kirleticilerin insan sağlığı üzerindeki etkileri verilmiştir. İlimizde bu konuda
yapılan herhangi çalışma bulunmamaktadır.
Tablo C.12. Hava Kirleticilerin İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Kirletici
Etkileri
SO2 ve partiküller
Akut veya kronik solunum yolları hastalıklarında artış
O3
Pulmoner fonksiyonlarda aksaklık
PAN ve aldehitler
Gözlerde tahriş
NO2
Solunum yollarındaki patajonik değişimler
Kan dolaşımında oksijen taşınımının aksaması,sinir sisteminde
meydana gelen olumsuz etkiler(görüş kabiliyetinin
azalması),baş ağrısı,Kalp rahatsızlıkları
Kaynak : Sağlık İl Müdürlüğü, 2009
CO
C.4.2. Yapay Çevreye ( Görüntü Kirliliği Üzerine ) Etkileri
Hava kirleticilerin doğa ve çevreye olan olumsuz etkilerinin yanında kent içindeki
yapıların dış yüzeylerine de olumsuz etki etmektedir.Sağlıksız kentleşme neticesinde
hava kirliliği yapıların dış yüzeylerinde kaplama ve boyama malzemelerini bozmakta,
çatılarda yıpranma ve çürümeler oluşturmaktadır.Bu arada madeni kaplama ve eşyalar
üzerinde kimyasal etki yaparak paslanma ve çürüme yapmaktadır.
71
Kaynaklar:
Meteoroloji İl Müdürlüğü Verileri
Sağlık İl Müdürlüğü Verileri
Belediye Başkanlığı Verileri
Emniyet Müdürlüğü Verileri
Çevre İl Müdürlüğü Verileri
Çevre Notları, Çevre Bakanlığı, Ankara,1998
Tübitak -MAM Kimya Müh.Araş.Bl.Hava Kirliliği Kaynakları ve Kontrolü,Kocaeli,1993
D. SU
D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı
D.1.1. Yeraltı Suları
Sakarya ilinde şehir tamamen nehir çökelleri üzerindedir. Çöküntü sahası içinde
bulunan Adapazarı ovası; Sakarya, Çark suyu Mudurnu ve Uludere gibi akarsuların getirip
biriktirdiği kalın alüvyondan ibarettir. Bu alüvyon içinde yeraltı suyu çok yüksek
seviyededir, bazı kısımlarda ise batak durumdadır. Sakarya İlindeki toplam emniyetli
yeraltı suyu rezervi 248 hm3/ yıl ‘dır.
Arifiye mahallesinde zemin düz ve dolgundur. Yeraltı suyu ovada 2-2.5 m
derinliktedir.
Söğütlü ilçesinde zemin Sakarya nehrinin getirmiş olduğu birikintilerden meydana
gelmiş olup yeraltı suyu 3-4 m derinlikte devamlı vardır.
Akyazı ilçesinde yeraltı su seviyesi 3-5 m derinlikte olup şehir genelde alüvyon
kolisi üzerindedir.
Pamukova ve Taraklı ilçelerinde ise belli seviyede yeraltı suyu yoktur.
Hendek ilçesinde yerleşim bölgesinde yeraltı su seviyesi 2-3 m olup kuzeyde 10-15
m derinliktedir.
Karasu, Kocaali ve Kaynarca ilçelerinde yeraltı su seviyesi topografyaya bağlı
olarak 0-10 m arasında değişmektedir.
Sapanca ilçesinde yeraltı su seviyesi göle yakın kısımlarda 2 m olup, güneydoğuya
doğru derinleşmektedir.
Tablo D.1. D.S.İ. Tarafından Açılan Derin Kuyuların Özellikleri
Açıldığı
Açıldığı
Kuyu No
Yeri
Yıl
Derinlik (m)
5628
Akçakamış
1964
209,28
5629
Beylikışla
1964
190,26
5631
Dağdibi
1964
181,50
5632
Küçüktersiyer
1964
299,18
5633
Hendek
1964
201
5634
Köseler
1964
154,84
6100
Akyazı
1964
177,08
6101
Kargalı Köyü
1964
201,50
6102
Ormanköy
1964
267
6464
Kabakulak
1965
206
6565
Çarkılütfiye
1965
228,62
6466
Aksu-Nakışlar
1965
234
6467
İlyaslar
1965
184
72
Debi (l/s)
0,5
16
0,9
6,5
2
16
43
16
16
0,46
5
21,60
1,29
Sınıfı
C3S1
C3S1
C1S2
C3S1
C3S2
C3S1
C2S1
C2S1
C3S1
C3S1
C2S1
C3S1
C2S1
6547
6548
6549
6654
6655
6656
6657
6658
6661
6662
6663
6665
6668/A
6668/B
6669/A
6669/B
6670/A
6670/B
6671/A
14569/B
15886
27132
30182
30339/B
30340
30540
30735/B
31430
31519
31520
34195
41086/A
49160
50153
52604/A
52604/B
53854
54775
54776
54777
Hacıköy
Kayalar Reşitbey
Mesudiye
Kazımpaşa
Hanlıköy
Şeyhköy
Tahirbey
Osmanbey
Erenler Mah.
Taşlık Köyü
Çelebiler Köyü
Camili Köy
Hendek-Şenköy
Hendek-Şenköy
Karasu
Karasu
Yenimahalle
Yenimahalle
Büyük Söğütlü
Kocaali
DSİ 32. Şube Tesisleri
Kurtköy Balık Ürt. İşl.
Karasu Eki kampı
Et Kombinası Alanı
TZDK. Fabrika Alanı
Süleymaniye DSİ. Tes.
Vagon Fabrikası
Pamukova Tesisleri
T.C.D.D. Vagon Fab.
T.C.D.D. Vagon Fab.
Karasu
Camitepe
Dernekkırı
Sakarya Merkez
Ferizlisinanoğlu
Ferizlisinanoğlu
Merkez-Gar
Çadırkent
Çadırkent
Toyotasa
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1965
1970
1971
1985
1982
1983
1982
1986
1983
1983
1983
1983
1986
1990
1995
1995
1997
1997
1998
1999
1999
1999
216,60
268,40
207,48
206,60
175,50
303
215,58
212,3
89,6
236,5
210
216
211,3
46
68,8
35,7
79
27
78,1
50
25
60
60
100
150
84
164
180
120
110
38
71
162
110
20
45
120
76
84
78
21,50
1,55
12,10
20
19,50
19
4,60
48
2,5
24
54
16
0,57
2,5
1,5
12
2
20
4,2
17,07
24
27,12
40
20,69
20,69
30
24,79
16,8
4,79
25,98
12
8
63,2
2
10,33
40,62
5,17
3
2
5
C3S1
C2S1
C2S1
C3S1
C2S1
C3S1
C3S1
C3S1
C3S1
C3S1
C2S1
C2S2
C2S1
C3S2
C3S1
C4S3
C3S1
C3S1
C2S1
C3S1
C1S1
C4S1
C3S1
C3S1
C2S1
C2S1
C3S1
C3S1
C2S1
C2S1
C3S1
C3S1
C2S1
C3S1
C3S1
C3S2
C3S1
C2S1
D.1.2. Jeotermal Kaynaklar
Sakarya ilinde sıcaklığı 30 oC üzerinde olan 2 adet ve sıcaklığı 30 oC altında olan 1
adet jeotermal alan bulunmaktadır.
73
Harita D.1 Jeotermal Alanlar
KUZULUK JEOTERMAL ALANI
Özet Jeoloji
Çalışma alanında Palozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı birimler
bulunmaktadır. Alanın tabanında Paleozoyik yaşlı metamorfitler yer alır. Bu
ayırtlanmamış metamorfitler muskovit-kuvarsşist, kuvars-albit-mikaşist, mermer ve
rekristalize kireçtaşlarından oluşur. Metamorfitlerin üzerini tektonik dokanakla örten Üst
Kretase yaşlı Abant Karmaşığı serpantinit, granit, mermer, rekristalize kireçtaşı ve filiş
çökellerinden oluşmaktadır. Bu karmaşığın üzerine Paleosen yaşlı ortalama 400 m
kalınlığa sahip yer yer tabakalı, fosilli ve karstik boşluklu kireçtaşları uyumsuz olarak
gelir. Bu kireçtaşı seviyelerini andezit, bazalt ve tüflerden oluşan Eosen yaşlı ve
maksimum 200 m kalınlığa ulaşan volkanik kayaçlar örter. Birim genellikle yuvarlak
şekilli metamorfik ve volkanik kayaç çakılları, killi, kumlu ve karbonatlı çimento ile
74
gevşek olarak tutturulmuş, en çok 70 m kalınlığındaki Pliyo kuvaterner yaşlı çökeller
tarafından örtülür. Sahada gözlenen travertenler Pliyo-Kuvaterner yaşlı, alüvyonlar ise
Kuvaterner yaşlı birimlerdir.
Sahada Kuzey Anadolu Fayına bağlı olarak, genellikle KB-GD uzanımlı faylar
gelişmiştir. Ayrıca travertenlerin oluştuğu alanda Kuzuluk köyü yakınlarında yaklaşık KG doğrultulu bir takım açılma çatlakları gözlenmektedir.
Bölgedeki Paleosen ve Eosen yaşlı kireçtaşları bol kırıklı, çatkalı ve erime
boşlukludur. Rezervuar karakteri gösteren Paleosen yaşlı kireçtaşlarının üzerinde PliyoKuvaterner yaşlı çökellerin killi-siltli seviyeleri de örtü kaya özelliğindedir. Açılan
kuyulardaki sıcak sular söz konusu rezervuarlardan üretimektedir (Yücel ve Yıldırım,
1990).
Sıcak Su Kaynakları
Alanda 1990 yılında yapılan etütlerde, Kuzuluk köyü güneyinde yer alan,
sıcaklıkları 25 - 51 oC ve toplam debileri 0.1 – 4 l/s arasında değişen yaklaşık 14 adet
sıcak su kaynağından söz edilmektedir (Yücel ve Yıldırım, 1990).
Kuzuluk jeotermal alanında daha önce yapılmış çalışmalar sırasında tespit edilen
kaynakların yapılan sondajlar sonrasında tamamen kuruduğu tespit edilmiştir.
Açılan Kuyular
Kuzuluk jeotermal alanında jeolojik ve jeofizik etütler sonucu belirlenen
lokasyonlarda MTA Genel Müdürlüğü tarafından sondajlı çalışmalar gerçekleştirilmiştir.
Kuyulara ait bilgiler Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo D.2 Kuzuluk Jeotermal Alanında Açılan Kuyular
Kuyu
Adı
Tarih*
Derinlik
(m)*
Sıcaklık
(oC)
Debi
(l/s)
K1
1987
250
84*
21*
K2
1987
161
84*
-
K3
1994
160.4
83
125*
K4
1995
191.5
80-83
110*
K5
1997
411
60*
15*
P- Pompa
* Envanter bilgiler
Kaynak : MTA 2009
TARAKLI JEOTERMAL ALANI
Özet Jeoloji
Jeotermal alanın temelini Orta Jura-Alt Kretase yaşlı Bilecik kireçtaşları
oluşturur. Kireçtaşlarının üzerinde Üst Kretase yaşlı kireçtaşı ve katmanlar arası marndan
oluşan Vezirhen formasyonu bulunur. İstif sırasıyla Üst Kretase yaşlı filiş, marn, şeylden
oluşan Gölpazarı grubu, Üst Kretase yaşlı kumtaşı, marndan oluşan Taraklı formasyonu,
Tersiyer yaşlı kumtaşından oluşan Çataltepe formasyonu, Kuvaterner yaşlı traverten ve
alüvyon ile tamamlanır.
75
Jeotermal alanda orojenik hareketlerin etkisiyle D-B uzanımlı antiklinaller ve
senklinaller oluşmuştur. Tektonizmanın daha sonra da devam etmesi sonucu
antiklinallerin uzun ekseni boyunca faylar ve çatlaklar oluşmuştur. Kaynaklar bu fay ve
çatlaklardan çıkmaktadır.
Rezervuar kaya boşluklu, kırıklı ve çatlaklı yapı gösteren Orta Jura-Alt Kretase
yaşlı Bilecik kireçtaşlarıdır (Didik ve Tekin, 1992).
Alanda 1992 yılında yapılan etütlerde, Taraklı ilçesine 5-6 km mesafede yer alan,
sıcaklıkları 26 - 41 oC ve debileri 0.1 – 2 l/s arasında değişen 6 adet sıcak su kaynağı
belirlenmiştir (Didik ve Tekin, 1992).
Taraklı jeotermal alanında var olan kaynaklara ait bilgiler Tablo 3’te verilmiştir.
Tablo D.3 Taraklı Jeotermal Alanındaki Sıcak Su Kaynakları
Kaynak Adı
Sıcaklık
Debi
Ölçüm
( oC )
( l/s )
Tarihi
K-1 (Gelinyutan hamamı)
41
0.5-0.8
2006
K-2 (Gıcık
36*
0.48*
Hamamı)
K-3 (Hamamdere kaynağı)
40*
1.1*
K-4(Bürmecidere 1)
37
1-2
2006
K-5(Bürmecidere 2)
26*
2.02*
K-6 (Kiremitlikdere kaynağı)
30.6*
0.094*
*Envanter bilgileri
Kaynak: MTA 2009
Açılan Kuyular
Taraklı jeotermal alanında açılan sıcak su kuyusu bulunmamaktadır.
AHİBABA-ILICAKÖY JEOTERMAL ALANI
Geyve ilçesi’nde yer alan iki kaynağın (Ahibaba ve Ilıcaköy) sıcaklıkları 30 oC
altında olmasına rağmen raporda yer almıştır.
Özet Jeoloji
Jeotermal alanda temel Paleozoyik yaşlı metamorfik kayaçlar ve serpantinlerden
oluşur. Bu temelin üzerinde sırasıyla Mesozoyik yaşlı Bilecik kireçtaşı, Gölpazarı
grubunun filiş fasiyesi ve Senozoyik yaşlı Ciciler formasyonu ile travertenler görülür
(Saner, 1977).
Ahibaba-Ilıcaköy jeotermal alanındaki kaynaklara ait bilgiler Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo D.4 Ahibaba-Ilıcaköy Jeotermal Alanındaki Sıcak Su Kaynakları
Kaynak Adı
Sıcaklık
Debi
Ölçüm
( oC )
( l/s )
Tarihi
Ahibaba kaynağı
24.4
1.5
2006
Ilıcaköy Kaynağı
26.6
2-4
2006
Kaynak: MTA 2009
Açılan Kuyular
Ahibaba-Ilıcaköy jeotermal alanında açılan sıcak su kuyusu bulunmamaktadır.
76
D.1.3. Akarsular
Sakarya İlinde, Sakarya Nehri, Çark Deresi, Dinsiz Çayı, Mudurnu Çayı, Darıçayır
Deresi, Maden Deresi, Melen Deresi, Karaçay Deresi, Akçay Deresi, Yırtmaç Deresi,
Değirmendere gibi pekçok akarsu bulunmaktadır.
SAKARYA NEHRİ
Eskisehir’in Çifteler ilçesi yakınlarından doğan Sakarya ırmağının kolları ile
birlikte toplam uzunluğu 824 km. dir. Sakarya ili sınırları içindeki uzunluğu 159.5 km. dir.
Mevsimler itibariyle;
Sonbahar mevsimi (Eylül-Ekim-Kasım )
: 689 milyon m³
Kış mevsimi
(Aralık-Ocak-Şubat)
: 1598 milyon m³
İlkbahar mevsimi (Mart-Nisan-Mayıs)
: 2361 milyon m³
Yaz mevsimi
(Haziran-Temmuz-Ağustos)
: 748 milyon m³ lük su
potansiyeline sahiptir. Sakarya Nehrinin taşıdığı su miktarı Eskişehir-Kütahya-AnkaraBolu-Sakarya İllerine düşen yağışlara bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.
Yıllık su potansiyeli 5 milyar m³ civarındadır. Yıllık su miktarının % 13 ‘ünü
Sonbahar mevsiminde, % 30’unu Kış mevsiminde, %44 ‘ünü İlkbahar mevsiminde, %13
‘ünü yaz mevsiminde geçirmektedir.
Adapazarı şehir merkezinin 4 km. doğusundan geçen Sakarya ırmağı ,ovanın
kuzey kesiminde sağdan Mudurnu çayını, daha ilerde, Sapanca Gölünün fazla suyunu
boşaltan Çark suyunu alır ve Karasu ilçe merkezi Yenimahalle semtinde Karadeniz’e
dökülür.
Sakarya nehri üzerinde Yenice, Sarıyar ve Gökçekaya barajları bulunmaktadir.
Sakarya havzası hidrolojik olarak Yukarı, Orta ve Aşağı Sakarya havzası adı altında
3 grupta incelenebilir.
Yukarı Sakarya havzası Eskişehir, Kütahya illeri ile Konya ovasının bir bölümünü
kapsar. Bu havzada Paleozoikten Kuvaterner’e kadar çok çeşitli birimler yer almaktadır.
Temel kaya paleozoik yaşlı metamorfik seriler olup şist ve mermer karakterindedir.
Doğu - batı yönünde bir kuşak halinde yayılan Orta Sakarya havzası Bilecik, Bolu
ve Ankara illerini kapsamaktadır. Havzada temel kayayı oluşturan Paleozoik yaşlı şist ve
mermerler genellikle havzanın batı ve güney batısında yer alır. Batıdan doğuya doğru
sıralanım yaşlı birimlerden genç birimlere doğru devam etmekte olup Paleozoiğin üstüne
Jura - Kretase yaşlı çökeller gelmektedir. Havzada en fazla gözlenen birim Kretase’den
başlayıp Eosen sonuna kadar izlenebilen fliş serisidir.
Harita D.2 Sakarya Havzası
77
Aşağı Sakarya havzasının temelini Sakarya İlinin kuzey ve kuzeydoğusunda yer
alan Silüryen yaşlı kristalize kireçtaşları oluşturur.. Aşağı Sakarya havzası teknoteknik
açıdan ülkemizin en aktif yerlerinden biridir. Kuzey Anadolu fayı günümüzde de hareketli
bir fay olup, kimi zaman depremlere neden olmaktadır. Ayrıca fayın hem kuzey hem de
güney bloğunda çok büyük sahalarda, hareketten dolayı oluşmuş heyelanlar vardır..
Su kirliliği; su kaynağının kimyasal, fiziksel, bakteriyolojik, radyoaktif ve ekolojik
özelliklerinin olumsuz yönde değişmesi şeklinde gözlenen ve doğrudan veya dolaylı
yoldan biyolojik kaynaklarda, insan sağlığında, su ürünlerinde, su kalitesinde ve suyun
diğer amaçlarında kullanılmasında engelleyici bozulmalar yaratacak madde ve enerji
atıklarının boşaltılmasını ifade etmektedir.
Yüzeysel sularda kirletici etki yapabilecek unsurlar; bakteriler, virüsler ve diğer
hastalık yapıcı canlılar, organik maddelerden kaynaklanan kirlenme, endüstri atıkları, yağ
ve benzeri maddeler, sentetik deterjanlar, radyoaktivite, zirai mücadele ilaçları, yapay
organik kimyasal maddeler, inorganik tuzlar, yapay ve doğal tarımsal gübreler ve atık ısı
şeklinde sıralayabiliriz.
Sakarya Nehrinin kirlenmesine neden olan faktörler şunlardır:
a) Daha önceki illerden gelen kirlilikler,
b) Sakarya Nehrini besleyen yan kollardan ve nehrin üzerinde bulunan yerleşim
bölgelerinden gelen evsel atıklar ile tarım arazilerinden karışan gübre ve zirai
mücadele ilaçları,
c) Nehir üzerinde ve onu besleyen derelerin kenarlarında kurulmuş olan
işletmelerden gelen kirlilik olmak üzere 3 kısımda incelenir.
Nehir, erozyon ve yataktan gelen silt ve kumlardan dolayı, bulanık ve askıda katı
maddesi yüksektir. Askıda katı madde ve bulanıklık, yağmurların fazla olduğu
mevsimlerde artış gösterir. Faaliyette olan çok sayıda kum ocağı, nehir yatağını tahrip
ederek, biyolojik ortamı olumsuz etkilemektedir.
Sakarya Nehir suyu fiziksel parametreleri yanında kimyasal parametreleri (içerdiği
demir ve diğer metallerin yüksekliği) bakımından da yoğun kirlilik etkisi altındadır.
Sakarya İli, nehrin mansap bölgesinde yer aldığından Sakarya Nehri geçtiği
yerleşim birimlerinden yüklendiği kirliliklerle birlikte İl sınırlarına giriş yapmakta ve
kendisine katılan sulardan aldığı kirliliklerle de Karadeniz’e dökülmektedir.
Kirlilik yükünün azaltılması amacıyla sanayi kuruluşlarının atıksularının zararsız
hale getirilmesi için arıtma tesislerinin yapılması, standartlar düzeyinde atıksu deşarjına
müsaade edilmesi, yerleşim birimlerinden kaynaklanan evsel atıksuların arıtılması
amacıyla tüm belediyeler tarafından arıtma tesislerinin yapılması gerekmektedir.
Ayrıca Sakarya Nehri Havza Çalışmaları devam etmektedir. Nehre direkt ya da
dolaylı etkileri olan 6 İl’in ilgili Vali Yardımcıları ve İl Müdürleri tarafından koordinasyon
toplantıları yapılmış ve nehrin kirliliğinin en aza indirilmesi için alınabilecek önlemler ve
Sakarya Nehrinin havza ilan edilmesi için çalışmalara başlanılmıştır.
İhale çalışmaları Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilerek bugün itibariyle taslak
Sakarya Nehri Havza Koruma Planı hazırlanmış olup, Bakanlığımız tarafından planın
onaylanmasını müteakip çalışmalara başlanılacaktır.
Bu çalışmalar kapsamında nehirden altı farklı noktadan yılda 3 kez olmak üzere
numuneler alınmaktadır.
Çark Deresi
Sapanca Gölünün doğu ucu Sakarya Nehrine 5 km olup, Çark Suyu gölün kuzey
doğusundan çıkarak, gölün fazla suyunun tahliye eder. Serdivan Beşköprü mevkiinde iki
kola ayrılarak 32 evler mevkiinde birleşip bir çok yerleşim yerinden geçtikten sonra,
Ferizli İlçesi Seyfiler Köyü sınırları içinde Sakarya Nehri’nin sol sahilinden nehre karışır.
78
Çark Suyunun drenaj alanı Sapanca Gölü dahil 814 km2’dir. DSİ teşkilatı tarafından
ıslah çalışmalarıyla, mücavir sahaların sağnak yağmurlardan gelecek suların taşımaya
elverişli hala getirilmiştir. Kanal uzunluğu 45 km’dir. Debisi mevsimlere göre değişir.
Çark Suyu, 1967 yılına kadar içme suyu kaynağı olarak kullanılmakta iken,
yerleşim yerlerinin evsel atıkları ile endüstriyel atıkların, yan dereler ve drenaj kanallarıyla
Çark Suyuna taşımaları sonucu, çevreyi kokusuyla rahatsız eden açık kanal görünümü
kazanmıştır. Sapanca Gölünden temiz olarak çıkması ile birlikte Yeniköy suyunun taşıdığı
Arifiye Belediye kanalizasyonu ve mezbaha atık suları ile ilk kirliliği alır. İlerledikçe,
küçük sanayii sitesi, Sakasan Kağıt San., Good Year, Otokar (Otoyol ve Fruehauf, ‘u satın
aldı), Tank Palet, Doğan Bisküvi, Erba Karavan, TÜVASAŞ Vagon San., TZDK Alet ve
Makine San., Mermer Fabrikaları, Adapazarı ve Yazlık mezbaha atıkları, Besihaneler, süt
mandıraları atıksuları Çark Suyuna karışır.Ancak Adapazarı Belediyesi tarafından 1998
yılı başlangıcında yapımına başlanılan Çark Deresi ıslah çalışmaları sayesinde yukarıda
bahsedilen atıksuların dereyi olumsuz etkilemesi önlenerek, bu atıklar bir kanalizasyon
sistemi ile Karaman Köyü sınırlarında tamamlanarak işletmeye alınan arıtma tesisine
verilmektedir.
Çark Suyuna yönelik tarım arazilerinden ise kimyasal gübre ve tarımsal ilaç atıkları
drenaj suları ile karışmaktadır. Bu yolla bilhassa azot ve fosfor kirliliği yanında,
pestisitlerin doğadaki biyokimyasal indirgemelerinin çok yavaş olması da olumsuzluk
etkenidir.
Dinsiz Çayı
Uzunluğu 34 km. dir. Mudurnu Çayı’nın bir kolu olan Dinsiz Çayı, Hendek sınırı
yakınında Şark Beynevit Köyü civarından doğar, daha sonra doğudan Fabrika Dere ve
Balıklı Dere’yi, güneyden Bıçkı ve Gürcü Derelerini alır. Akyazı, Hendek ve merkez ilçe
sınırlarının birleştiği yerde Mudurnu Çayı’na katılır.
Mudurnu Çayı
Uzunluğu 65 km. dir. Dokurcun yakınlarında İl topraklarına girer, Hendek
İlçesi’nin kuzeybatısında Sakarya’ya karışır. Akyazı İlçesi’nin Taşburun Köyü civarında
taşkınlar yapan ve bataklıklar oluşturan çay, yapılan ıslah çalışmalarıyla zararsız hale
getirilmiştir.
Darıçayır Deresi
Uzunluğu 33 km. dir. Karasu’nun güneyinde Kocatöngel Deresi adı ile kuzeye
doğru akan bu dere, doğudan ve batıdan küçük yan dereciklerle birleştikten sonra Tuzla
yakınında Sakarya Nehri’ne katılır.
Maden Deresi
Uzunluğu 30 km. olan Maden Deresi, Hendek yakınında Çataltepe’den doğar. Önce
Kabalak Deresi adıyla kuzeye akar. Yayla Deresi ile birleştikten sonra Karasu adını alır ve
Karasu İlçesi’nin doğusundan Karadeniz’e dökülür.
Melen Deresi
Uzunluğu 30 km. dir. Kocaali İlçesi’nin doğusunda Akçakoca sınırında bulunan
Melenağzı mevkiinde Karadeniz’e dökülür.
Karaçay Deresi
Geyve İlçesi’nin doğusunda Mancarlı yöresinden doğar. Uzunluğu 29 km. dir.
Önce Sedcedere, sonra Karaçay adlarını alarak güneybatıya doğru akar. Güneydoğudan
gelen Karakaya Deresi ile birleştikten sonra Karasular mevkiinde Sakarya Irmağı’na
katılır.
79
Akçay Deresi
Geyve’nin kuzeybatısındaki Eskiyayla yöresinden doğan Akçay Deresi, çok sayıda
küçük dere ile birleştikten sonra Adliye Köyü kenarından Sakarya Irmağı’na katılır.
Yırtmaç Deresi
Kandıra İlçesi’nin Kuştünek mevkiinden doğar. Kaynarca - Karasu sınırındaki
Acarlar Gölü’ne dökülür. Önemli kolları Büyükdere ve Kemerderesi’dir.
Değirmendere
Değirmendere, Kandıra’nın doğusundaki Alabaşlar Köyü yakınından doğar.
Kandıra Kaynarca sınırını çizerek akar. Kaynarca’nın kuzeyinde Karaboğaz yöresinde
denize dökülür.
Tablo D.5 Akarsular, Dereler ve Su Kaynakları
GRUP
YERLEŞİM YERİ
Merkez-ErenlerSerdivan-YazlıkGüneşler-ArifiyeKazımpaşa-Hanlı
KAYNAK
Sapanca Gölü
Bekirpaşa-Nehirkent-49 Akçay Deresi(İkramiye)
köy (Abalı Grubu)
Alifuatpaşa Belediyesi Gümüşdere
Çaybaşıyeniköy
Merkez
Ekinli-Yazılı
Akçay Köyü
Adliye
Karadere
Kemaliye-KumbaşıÇınardibi
Kışlaçay
Doğançay
Büyükhataplı-IşıklarKışla-Küçükhataplı
Karaçam Köyü
İlimbey Köyü
KAYNAK DEBİSİ(lt/sn)
Min
Max
1850
95
140
30
42
Asmaköprü Kaynakları
6
12
Dualıdere
15
25
Sondaj(2)
Ceneviz Suyu
Büyükdere
Kaynak
Kaynak
Sondaj
Sondaj(2)
Sondaj(2)
17+17
6
2
25
3
1
7
6+4
2,57+1,5
Laftadere -Hamsuyu
6
15
5
0.5
1,5
1,2
1,5
10
Kurşunludere
Domuzyatağı
Ayıoynağı
Poyrancık
Dualıtepe
Müezzinler Gr. (sondaj)
Fındıklık-ÇamlıkSoğuksu-İlimbey Deresi
Kaynak (6 adet)
80
20
5
30
5
3
11
2
5
Sapanca
Sapanca
Kırkpınar
Kurtköy
Yanık
Mahmudiye
Hendek
Hendek
Akarca Gr.
Yeniormanköy
Soğuksu
Sivritepe
Yeşilyurt
Akyazı
Akyazı
Karapürçek
Kanlıçay Grubu
Kanlıçay Köyü
Küçücek
Aktarla-1 Gr.
Ferizli Söğütlü
Ferizli
Soğucak Köyü
Yeniköy
Mağara
Değirmencik
Damlık
Levent
Kantar
Mağara Ky.
İstanbul 95 Ky.
Ziyabey-NikolaKayakıran
Yedigöz Ky.
Sondaj (5 adet)
Yangın deresi
Kurtköy Dere Ky.
Sonday (2 adet)
Şahinkaya Ky.
İncirlikaya Ky.
Kurtköy Dere Ky.
Şahinkaya-2 Ky.
Kaynak
Yanık dere
Sondaj(2)
Yangın deresi
Dikmen Balkaya
Uludere
Sakaoğlu Deresi
Sondaj
Kaynak
Sondaj
İlimli Ky.
Keremali Ky.
Uludere
Kanlıçay Deresi
Kaynak(2)
Göktepe Ky.
Göktepe Ky. 2
Bedir Kaynağı
Sami Ky.
Taşburun Deresi
Sondaj
Sondaj (2 Adet)
Sondaj
Tuzla-Kemersuyu
Sondaj(2)
Sondaj
Soğuksu
Tatlısu
Kaynak
Sondaj
81
6
5
75
25
10
20
6
175
16
4
15
6
8
20
13
5
4
5
6
130
30
40
7
5
8
20
45
94
10
24
30
1
9
7
1,3
3
40
20
45
2
1
5
5
2
5
1
1
10
20
6
12
20
9
170
200
150
100
100
15
30
40
20
10
1,3
10
50
9
Karateke
Söğütlü
Fındıklı Gr.
Kaynak: SASKİ 2009
Sondaj(2)
Kale sondaj
Aslanlar Barajı
3
20
6
D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar
Sakarya İlinde, Sapanca Gölü, Gökçeören Gölü, Poyrazlar Gölü, Taşkısığı Gölü,
Küçük Akgöl, Büyük Akgöl ve Acarlar Gölü bulunmaktadır.
Sapanca Gölü
Sapanca Gölü, Sakarya Nehri ile İzmit Körfezi arasında uzanan, deniz seviyesinden
30 m. yükseklikte bir tatlı su gölüdür. Drenaj sahasından gelen suyun miktarına bağlı
olarak 46 km2 ile 60km2 arasında bir yüzey sahasına sahiptir. Göl, uzun ekseni 16 km.,
küçük ekseni 6 km., olan eliptik bir şekle sahiptir. Uzun ekseni doğu - batı, kısa ekseni
kuzey - güney istikametindedir. Doğu ucu Sakarya Nehrinden 5 km, batı ucun İzmit
Körfezinden 20 km uzaktadır. Ortalama derinliği 31 m. ile 33 m. arasında değişmekte, en
derin yeri 61 m. dir. Gölün doğu ve batı uçları sığ ve bataklık, güney kıyıları daha dik
olmakla birlikte, kuzey kıyılarında da aşınım dikliklerine rastlanır. Küçük derelerin Göle
döküldüğü kesimlerde alüvyonlu ovacıklar oluşmuştur.
Jeolojik araştırmalar, İzmit Körfezi’nin Sapanca Gölü’ne kadar uzandığını, göl
havzası ile şimdiki körfez arasında kalan kısmın sonraları alüvyonlarla dolduğunu ve bu
sebepten göl yatağının denizden ayrıldığını göstermektedir. Yine jeolojik araştırmalar
Sakarya Nehrinin önceleri İzmit Körfezine döküldüğünü göstermektedir. Zamanla Sapanca
Gölü’nün İzmit Körfezi’nden ayrılması, Sakarya Nehri’nin de körfezden ayrılmasına sebep
olmuştur. Sakarya Nehri’nin getirdiği alüvyonlar ile Adapazarı ovası oluşmuş ve Sakarya
Nehri Sapanca Gölü’nden ayrılarak Karadeniz’e dökülmeye başlamıştır.
Adapazarı, alüvyonlarla dolmuş faylı, çökmüş bir havzadır. Jeolojik yapı itibarıyla
Adapazarı, Kuzey Anadolu deprem zonu içinde tektonik bir çöküntü içeren havza
durumunda ve birinci derece deprem bölgesindedir.
Faylı sahalar Sapanca Gölünün kuzeyi, Maşukiyenin kuzeyi olmak üzere ovanın
batı ve kuzey kısımlarında yer almaktadır. Yine bazı araştırma sonuçlarına göre, İzmit
körfezi ile Sapanca Gölünün kuzeyinden ve güneyinden geçip doğuya doğru uzanan iki fay
hattının bulunduğu anlaşılmıştır.
Sapanca Gölünün kuzeyinde, Serdivanın güneyindeki tepeler üst kretase ve üst
kretase paleosen oluşumlardan batıya doğru ise Eosen fliş tabakalardan oluşmuştur.
Güneylerdeki tepelerde ise metamoffik seri ayrılmamış ve mermer kristalize kalmer ile
dolamitten oluşmuştur. Doğu taraflarından karasal piliosen oluşumlar yer almaktadır.
Ortalama 50 km2’lik göl sahasını ihtiva eden Sapanca Gölünün drenaj alanı 252
2
km dir. Göl oldukça yüksek vasati akımları 180 milyon m3 / sene (5.65 m3 /sn.) olan, hızlı
akışlı, dağlık mıntıkalardan çıkan ayaklar tarafından beslenmektedir. Bu akım, gölün çıkış
akımı olan Çark Suyunun 10 senelik kayıtlarından hesap edilmiştir.
Gölü besleyen dereler, Karaçay Deresi, Kuruçay Deresi, Mahmudiye Deresi,
İstanbul Deresi, Sarp Deresi, Değirmendere, Liman Dere, Kuru Dere ve Maden Deresidir.
Gölün güney kısmından akan dereler dik yataklı ve ani seylaplara sahip olduklarından Göle
büyük miktarda kaya ve kaba çakıl getirmektedir.
Gölün derelerden başka yeraltı kaynakları ile de beslendiğine inanılmakta ve yaz
aylarındaki yüksek giriş akımlarının sebebi bununla izah edilmektedir. Gölün çıkışı, debisi
muntazam olmayan ve gölün yüksekliğine tabi olarak değişen Çark Deresi’dir.
Çark Deresi çıkış kayıtları Beşköprü Ölçme İstasyonunda hesaplanmış ve bunlara
bilinen pompajlar ilave edilerek havzanın senelik verimi elde edilmiştir. Ekim 1955 den
Mayıs 1964 e kadar yapılmış kayıtlara nazara havzanın ortalama çıkışı 178.1 milyon m 3 /
82
sene dir. 1959 ve 1957 senelerinin azami ve asgari çıkışları sırası ile 252.9 ve 86.5 milyon
m3 / sene dir. Bu senelik ortalama hacim 5.65 m3 / sn. ve umumi havzadan 706 mm. bir
bakış yüksekliğine eşittir. Su sahasının buharlaşmanın akıştan çıkarılması ile elde edilen
net senelik verimi çok ufaktır ve 880 mm. yüksekliğe eşit olan bu akış, havzanın genellikle
kara kısmından temin edilmektedir. Bu derinlik Sapanca kayıtlarındaki en yüksek yağış
rasadı olan 879 mm. ile mukayese edildiği taktirde yüksek gözükmektedir. Bu durum,
dağlarda yüksek kotlarda, senede 1200 mm. üstündeki yağışların mevcudiyetiyle izah
edilebilir.
Devlet Su İşleri hem gölün su yüzü kotunu 32 m. de tutmak hem de Çark Deresi’ni
daimi akar vaziyette tutmak için 1969 yılında Çark Deresi’nin gölden çıkış yerine bir
regülatör inşa etmiştir. Bu regülatör vasıtasıyla göl seviyesi daima sabit tutulmaya
çalışılmaktadır. D.S.İ. tarafından kurulan bu regülatör de göldeki seviye değişimleri tespit
edilmektedir.
Sapanca Gölü, tatlı su gölü olup, çevre yerleşimleri için önemli bir içme ve
kullanma suyu kaynağıdır. Gölün su toplama havzası içinde Sakarya İli sınırları dahilinde
Serdivan, Adapazarı, Arifiye, Sapanca, Kırkpınar, Kurtköy Belediyeleri ve Yanık Köyü,
Mahmudiye, Memnuniye, Uzunkum, Esentepe, Aşağıdereköy, Yukarıdereköy yerleşim
birimleri, Kocaeli sınırları dahilinde ise, Eşme, Maşukiye, Derbent (Hikmetiye), Suadiye
Belediyeleri ve Acısu, Şirin sulkiye, Nusretiye, Uzuntarla ve diğer yerleşim birimleri
bulunmaktadır.
Sapanca Gölü’nden su ihtiyacını karşılayan Belediye, sanayi kuruluşu ve diğer
birimlerin isim ve su kullanım kapasiteleri Tablo D.8 ‘de verilmiştir.
Tablo D.6 Su Kullanımı
Su Kullanım Birimi
Adapazarı Belediyesi
Güneşler Belediyesi
Arifiye Belediyesi
Serdivan Belediyesi
Erenler Belediyesi
Hanlı Belediyesi
Yazlık Belediyesi
Resmi Kuruluşlar
Sanayi Kuruluşları
Ticarethaneler
Çeşme Tuvalet, park ve bahçeler
Cami ve Hayır Kurumları
Su Tüketimi (m3 / Yıl)
4900214
92494
650.000
1.443.878
1.550.000
112532
125703
1.268.725
557.085
480.000
1450
4000
Adapazarı’nın içme ve kullanma suları, Esentepe Mevkii’de bulınan Adapazarı
Belediyesi İçme Suyu Göl Tesisleri’ndeki İstasyondan dağıtılmaktadır.
Sapanca Gölünden su, iki ayrı noktadan alınmaktadır. Birinci isale hattı 1967 1973 yılları arasında İller Bankası tarafından projelendirip inşaası yapılmıştır. I. Alım ağzı
760 m kıyıdan açıkta φ750 mm ÇB’larla cazibe ile keson kuyularına gelmektedir. Keson
kuyulardan (3 asıl + 2 yedek) dikey milli motopomplarla 122 m kotunda ve 1100 m
mesafede bulunan Esentepe deposuna (1250 m3) terfi edilmektedir. Proje debisi 425 lt / sn.
dir.Esentepe deposundan φ700 mm AÇB borularla 8000 m mesafade olan Maltepe
deposuna (5000 m3) cazibe ile terfi edilmektedir. Esentepe deposu ile Maltepe deposundaki
isale borusu AÇB (Asbest Çelik Boru) dir. Buradan şehir şebekesine cazibe ile
verilmektedir. Hızırtepe ve Maltepeye 100 m3 lük ayaklı kuleye 2 Ad. 50 Hp lik
motopompla basılmaktadır.
83
İkinci isale hattı 1984 - 1986 yılları arasında yapılmıştır. Su, kıyıdan 760 m. açıktan
alınmakta ve φ1200 mm. Ç.B. (Çelik Boru) vasıtasıyla cazibe ile II. Keson kuyuya
gelmektedir. Buradan (6 asil + 2 yedek) Dikey milli motopompla 122 m kotlarında ve 1100
m mesafadeki Esentepe deposuna (5000 m³) terfi edilmektedir. Buradan φ1200 mm lik
(AÇB + ÇB) larla 8000 m deki Maltepe depolarına 15000 m³ lük depoya cazibe ile
alınmaktadır. Buradan şehir şebekesine cazibe ile verilmektedir.
Sapanca gölü özellikle yaz aylarında Adapazarı ve civar halkı için büyük bir mesire
yeridir. Nemli iklimi dolayısıyla yazın oldukça bunaltıcı bir sıcağa maruz kalan Adapazarı
ve civar halkı, en yakın eğlenme ve yüzme yeri olarak Sapanca Gölü sahilini seçmektedir.
Bilhassa yaz aylarında Sapanca Gölünde kayık gezintileri, yüzme ve diğer su sporları
yapılmakta, balık avlanmaktadır. Sahilde bu maksatlar için bazı tesisler kurulmuştur. Göl
kenarlarının sığ oluşu göle her taraftan girişi kolaylaştırmakta, 16 km. uzunluğu ve 6 km
genişliği yelken ve sandal gezintileri ve benzeri her türlü su sporuna elverişli
bulunmaktadır. Etrafındaki irili ufaklı dağlar, iklim, tabii güzellik görüntüsü bakımından
gölü ve civarını rekreasyon maksatları için daha elverişli bir hale sokmaktadır.
Sapanca Gölü balık yetiştirme yönünden çok müsaittir. Bilhassa göl kıyısındaki
sazlıklar balıkların üremesi için uygun yataklardır. Göl, balık türü bakımından zengindir.
Jeopolitik durumu ve Marmara denizi ile eskiden mevcut irtibatı, halen Karadenize olan
akıntısı, Anadolunun yarısını kat eden Sakarya nehri ile eskiden direkt, şimdi ise, endirekt
irtibat halinde bulunuşu zenginliği arttıran faktörlerdir. Fakat gerek Sakarya nehri, gerekse
Karadeniz ile endirekt irtibatı sağlayan Çark deresi etrafındaki sanayi tesisleri ile kirletilip
balıkların yaşayamayacağı hale getirilmiştir.
Araştırmalara göre gölde sazanlar uzun müddet yaşayabilmekte ve iri bir yapıya
sahip olmaktadır. Gölde 83 cm. uzunluğunda ve 10 - 15 kg ağırlığında sazanlara
rastlanmıştır. Gölde yayın balıklarının 200 - 500 kg ağırlığa kadar ulaştığı söylenmektedir.
Tatlı su Levreğinin 5 kg ağırlığa kadar büyüdükleri tespit edilmiştir. Sapanca gölünde şu
tip balıklara rastlanmaktadır;
Abramis brama (cibre, çapak, küçük kaya, deniz iğnesi), Yılan balığı, Büyük ağız
balığı, İnci balığı, Gümüş balığı, Tahta balığı, Veki balığı, Flısa balığı, Büyük inci balığı,
Taş balığı,Sazan balığı, Turna balığı, Kaya balığı, Büyük kaya balığı, Tatlı su kefali,
Kepenez balığı, Dere kayası balığı, Tatlı su levreği, Acı balık, Kızıl göz balığı, Alabalık,
Kızılkanat, Yayın, Karabalık’lardır.
Sapanca gölü, tatlı su istakozu yataklarının zenginliği ile büyük bir değer
taşımaktadır. Tatlı su istakozu, Sapanca gölünün göl başı denilen doğu kısmında ve
bilhassa Eşme’de avlanmaktadır. Gölde tatlı su istakozu avcılığı son yıllarda bir hayli
gelişmiştir. Ortalama yıllık istihsal miktarı 80 tona yaklaşmaktadır. Memleketimizde
Ankara ve İstanbul gibi şehirlerde çok az bir miktar yenmekte, genellikle dış ülkelere ihraç
edilmektedir.
Sapanca gölünün güney ve kuzey batı sahilleri tamamen tarım arazileri ile
çevrilidir. Bu arazilerden bilhassa sebze ve meyve bahçeleri kurak yaz mevsiminde gölden
pompa ile alınan suyla sulanmaktadır. Bu iş için göl önemli bir kaynaktır. Ziraat
arazilerinin zamanında sulanması ile verim birkaç katına çıkacak ve bu durum bölgenin
sosyo-ekonomik yapısını faydalı yönde etkileyecektir.
Gökçeören Gölü
Adapazarı’nın batısında ve Kazımpaşa Bucağı’nın yanıbaşında yer almış bulunan ve
Aralık Gölü diye de anılan bu göl, 15 hektar genişliğinde yer kaplamakta, büyük bir kısmı
da bataklık ve sıtma yuvası halindeydi. Bu nedenle yıllar süren çalışmalar sonucunda 1994
yılında DSİ tarafından bu göl kurutulmuş ve tarım alanı haline getirilmiştir.
84
Poyrazlar Gölü
Adapazarı’nın kuzeydoğusunda Sakarya Irmağı’nın yakınındaki 60 hektarlık bu
göle, yanındaki Poyrazlar Köyü nedeniyle bu ad verilmiştir. Gölün başka bir adı da Teke
Gölü’dür. Sakarya Irmağı’nın eski yatağında oluşan Poyrazlar Gölü, iki sırt arasında
uzanmakta olup, Sakarya Irmağı taştığında fazla suları Kapaklı Boğazı’ndan göle
boşalmaktadır.
Genel olarak bu şekilde beslenen Poyrazlar Gölü, oldukça derin olup yalnızca
güney kıyıları sığ ve sazlıktır. Kuzey ucunda da bir ayakla fazla suları Sakarya Irmağı’na
boşalır. Başta sazan olmak üzere çeşitli tatlı su balıkları bulunan göl, son yıllarda piknik
alanları ile gitgide turistik bir önem kazanmaya başlamıştır.
Taşkısığı Gölü
Adapazarı’nın kuzeyınde Taşkısık ve Ekizce köyleri arasında olup 90 hektarlık bir
alanı kaplar. Çaltıcak Gölü diye de anılan gölde, çeşitli su balıkları ve kerevit bulunur. Son
yıllarda turistik yönden ilgi görmektedir.
Küçük Akgöl
Taşkısığı Gölü’nün 3 km. doğusundadır. Yalnızca 20 hektar yüzölçümü olan bu
göl, dipten kaynayan sularla beslenmektedir. Gölün kuzey kesimi sazlık ve bataklıktır.
Fazla sularını, bir ayakla Çark Suyu’na boşaltır. Suyu tatlı ama bulanıktır. Bu nedenle tatlı
su balıklarının yaşamasına elverişli bir ortam yoktur.
Büyük Akgöl
Merkez İlçe ile Karasu İlçesi arasında yer alan 190 hektar yüzölçümlü Büyük
Akgöl’ün büyük kesimi sazlık ve bataklık olup zıpkınla avlanılmaktadır.
Ayrıca gölün sazlık ve bataklık yerlerinde yabankazı ve yabanördeği de
avlanmaktadır.
Acarlar Gölü
Karasu Kaynarca sınırında yer alan bu göl, 1562 hektar yüzölçümlüdür. Bunun 861
hektarı bataklık durumundadır.
Gölün çevresindeki orman örtüsü, yer yer bataklıkların içine sokulmuştur. Acarlar
Gölü’nün fazla suları bir ayakla Sakarya Irmağı’na boşalmaktadır.
D.1.5. Denizler
Sakarya İli’nin kuzeyi Karadeniz’le çevrilidir. İl kıyıları pek girintili çıkıntılı
değildir. Kıyıdan hemen sonra yükselen platolar ve Kuzey Anadolu Dağları, denize paralel
uzanırlar.
İl kıyılarında bu genel yapıya aykırı dşen tek kesim, Sakarya Irmağı’nın denize
açıldığı noktadır. Çok geniş bir havzanın sularını boşaltan bu akarsu, taşıdığı maddeleri
biriktirerek bir delta yaratmıştır. Bir burun oluşturan bu delta, zamanla dalgaların taşıdığı
kumlarla örtülmüş ve İl’in en önemli plajlarını ortaya çıkarmıştır.
Bu kumsallar İl turizminde önemli yer tutar.
D.2. Doğal Drenaj Sistemleri
İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma mevcut değildir.
85
D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri
D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik
Akarsuların;şehir kanalizasyonları ve sanayi atıkları ile yoğun olarak kirlenmeleri
nedeniyle yeraltı suları da dolaylı olarak kirlenmekte , kimyasal ve bakteriyolojik yönden
kullanma sınırının dışında,farklı değerlere ulaşabilmektedir.
İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma mevcut değildir.
D.3.2. Akarsularda Kirlilik
Kullanılmış atıksuların doğrudan akarsulara boşaltılması neticesinde, başta yüksek
enerji potansiyeline sahip organik maddeler olmak üzere çeşitli kirleticiler bu su çevresine
girmiş olur. Organik maddelerin ayrışması sırasında ortamdaki mevcut oksijen çok hızlı bir
şekilde sarf edilmeye başlar ve çözünmüş oksijen konsantrasyonu azalır.
Kirlenmiş su yatağındaki biyolojik hayat ve ekolojik sistemde değişikliğe uğrar.
Çökebilen maddeler, bulanıklık ve düşük çözünmüş oksijen konsantrasyonu balıkların ve
diğer su canlıların normal yaşama çevresini değiştirir.
Su kirliliği kontrol standartları, belirli bir amaçla kullanımı planlanan su
kütlelerinin mevcut su kalite kriterleri uyarınca kalite denetimine tabii tutulabilmesi ve
daha fazla kalite kaybının önlenmesi için konulmuş sınır değerleridir.
Su kirliliği Kontrol Yönetmeliğinde, akarsu, göl ve baraj rezervuarlarında
biriktirilen kıta içi yüzeysel sular kalitelerine göre dört sınıfa ayrılmıştır.
Sınıf I : Yüksek Kalite su
Sınıf II: Az kirlenmiş Su
Sınıf III: Kirli Su
Sınıf IV: Çok Kirlenmiş Su
Sakarya İlinde bulunan akarsuların muhtelif noktalarından periyodik olarak ölçüm
ve analizleri, parametrelerin ölçüm ve analizleri yapılarak S.K.K.Y. Tablo 1 : Kıta içi Su
Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri ile karşılaştırılmaktadır.
Tablo D.7 Su Kalitesi Gözlem İstasyonları
Sulama
Suyu Sınıfı
Suyun Sertliği
ABD
Tuzluluk
Grafiği
FroS
mg / L
0,
7
3,6
3,1
0,27
0,71
4,33
c2s1
18,
0
268
56.2
82 125
12
8,3
741
2,
1
5,6
3,7
1,19
2,48
7,73
c2s1
27,
9
474
46.3
38
45,
6
13
8,3
1052
3,
3
7,5
3,9
1,94
4,62
10,9
5
c3s1
37,
7
673
7
4
86
Sülfat
SO4
=
CL-
HCO3-
Ca+Mg
Na+
++
µS/cm
0
Kaynak : E.İ.E.İ. Genel Müdürlüğü, 2009
Toplam Tuz
Konsantrasyonu
meq / L Katyonlar Toplamı
418
Anyonlar veya
Hesap/ Kit
8,3
Klorür
11
Bikarbonat
4,7
1.1
Sodyum
Kalsiyum +
Magnezyum
pH 25 oC
38
4
EC 25 oC
C
Hidrojen İyonu
Konsantrasyonu
Elektiriksel
İletkenlik
mikroSiemens / cm
Ölçülen Akım
m3/sn
Mudurnu
Çayı
- 20052009
1237 Dokurcun
Sakarya
2001Nehri
2009
1257 Adatepe
Sakarya
2005Nehri
2009
1258 Kayabeli
Su Sıcaklığı
Gözlem Sayısı
adet
Gözle
m
yılları
Yağış Alanı
Adı
UZUN YILLIK ORTALAMA KALİTE PARAMETRE DEĞERLERİ
km2
No
Yıl Sayısı
SUYUN VE İSTASYONUN
SAKARYA NEHRİ
Sakarya Nehri, Sakarya İli sınırlarına Pamukova’nın güneyinden girip Karaçay,
Karaçam ve Akçay Dereleri’ni de alarak daha sonra Mudurnu çayı ve Çark Deresi ile
birleşip Karasu İlçesi Yeni Mahalle’den Karadeniz’e dökülmektedir. Sakarya Nehri’nin
dört ayrı noktasından su numuneleri alınarak analizleri yapılmaktadır. Numunelerin
alındığı istasyonlar şunlardır:
1- Nokta: Sakarya Nehri’nin Sakarya İl Sınırına girdiği yer (Mekece)
2- Nokta: Sakarya Nehri ile Çark Deresi karışmadan 300 m. önce.
3- Nokta: Sakarya Nehri ile Çark Deresi karıştıktan 300 m. sonra.
4- Nokta: Sakarya Nehri Karadeniz’e dökülmeden 300 m. önce
Sakarya Nehri, Sakarya İli sınırlarına girmeden önceki İllerden gelen kirliliği de
beraberinde getirmektedir.
Sakarya Nehrinin su toplama havzasında kalan İller ve İlçeler şunlardır:
Kütahya: Kütahya İli (Merkez)
Eskişehir: Mihalgazi, Sarıcakaya, Güngözü, Syitgazi, Çifteler, Sivrihisar, Alpo,
Eskişehir, Merkez, İnönü, Beylikova İlçeleri.
Bolu: Seben, Göynük, Mudurnu, Gölpazarı, Yenipazar İlçeleri.
Ankara: Polatlı, Sincan, Kazan, Güdül, Beypazarı, Nallıhan İlçeleri.
Bursa: İnegöl ve Yenişehir İlçeleri.
Bilecik: Osmaneli, İnhisar, Söğüt İlçeleri.
Sakarya: Karasu, Söğütlü, Ferizli, Adapazarı, Geyve, Pamukova, Akyazı, Taraklı.
Sakarya Nehri’ni kirletici faktörleri;
1- Nehir kenarında bulunan yerleşim bölgelerinden gelen evsel kaynaklı atıklar
2- Tarım arazilerinden, gübre ve zirai mücadele ilaçlarının karışması
3- Nehir havzasında kurulu bulunan endüstrilerden kaynaklanan atıksulardır.
Tablo D.8 Sakarya Nehrine Atıksu Deşarjı Olan Sanayi Kuruluşları
Deşarj İzin Belgesi
(Var/Yok)
AAT
Durumu
(Var/Yok)
21.1 - 15.2
VAR
VAR
10.3
VAR
VAR
PAMUKOVA
5.3 - 21.2
VAR
VAR
ADAPAZARI
21.4
VAR
VAR
AKYAZI
21.3
VAR
VAR
AYDIN ÖRME SAN. TİC. A.Ş.
DELLA GIDA
HENDEK
AKYAZI
AKYAZI
21.3
10.7
6.1
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
ŞEN PİLİÇ A.Ş. ALİFUATPAŞA
GEYVE
5.6
VAR
VAR
KUZULUK KAPLICA
İŞLETMELERİ
AKYAZI
21.1
VAR
VAR
OTTOMAN TEKSTİL SAN.A.Ş.
AKYAZI
10.5
VAR
VAR
Sektör
(SKKY)
Faaliyet Adı
İlçe
ALİMEX ALÜMİNYUM SAN.TİC.
LTD. ŞTİ.
AKYAZI
ÇAK TEKSTİL SAN. TİC. A.Ş.
AK GIDA SANAYİ VE TİCARET
A.Ş.
SASKİ KARAMAN ATIKSU
ARITMA TESİSİ
SASKİ AKYAZI ATIKSU
ARITMA TESİSİ
SASKİ HENDEK ATIKSU
ARITMA TESİSİ
AKYAZI
87
ASAŞ ALÜMİNYUM SAN. TİC.
A.Ş.
AKYAZI
YAZAKİ OTOMOTİV SAN. ve
TİC.A.Ş.
AKYAZI
DANONE HAYAT İÇECEK GIDA
SANYİ TİC.A.Ş.
HENDEK
SUBOR BORU SANAYİ VE
TİCARET A.Ş.
KARAPÜRÇEK
AS TAVUKÇULUK LTD. ŞTİ.
KAYNARCA
SAĞKOL DEĞİRMENCİLİK
PAMUKOVA
SADIRLAR TEKSTİL
GEYVE
GIDASA SABANCI GIDA SA. VE
TİC. A.Ş.
HENDEK
EGE KİMYA SAN. TİC. A.Ş.
ARİFİYE
EGESİL KİMYA SAN. TİC. A.Ş.
ARİFİYE
SEHER TEKSTİL
SÖĞÜTLÜ
TIRSAN TREYLER
ARİFİYE
BEZEK KAUÇUK
ARİFİYE
GÜNEŞ SÜT (GÜNEŞOĞLU)
SÖĞÜTLÜ
TOYOTA A.Ş.
ADAPAZARI
ÖZGÜLLÜ SÜT
SÖĞÜTLÜ
OTOYOL A.Ş.
ARİFİYE
DOĞAN GIDA
SERDİVAN
ŞEN PİLİÇ A.Ş. SÖĞÜTLÜ
SÖĞÜTLÜ
HALİL KAYIKÇI
ERENLER
AYDIN ENDÜSTRİ SAN. ve
TİC.A.Ş. (Evsel)
ERENLER
AYDIN ENDÜSTRİ SAN. ve
TİC.A.Ş. (Endüs.)
ERENLER
GÜNDOĞDU GEMİ YAN SAN. ve
DENİZCİLİK LTD.ŞTİ.(Evsel
Arıtma Tesisi)
KARASU
GOODYEAR LASTİKLERİ
T.A.Ş.(Evsel AAT)
ARİFİYE
GOODYEAR LASTİKLERİ
T.A.Ş.(Endüstriyel AAT)
ARİFİYE
NAR PİLİÇ ENTEGRE
TAVUKÇULUK GIDA SAN.TİC.
LTD. ŞTİ.
HENDEK
MARSAN GIDA SANAYİ ve
TİCARET A.Ş.
HENDEK
SATEKS SAKARYA TEKSTİL
ÜRÜNLERİ BRODE VE
BOYAMA SAN. TİC. LTD. ŞTİ.
BÜYÜK COŞKUNLAR HAVAİ
FİŞEK
GEYVE
HENDEK
21.1
VAR
VAR
6.1
VAR
VAR
20.1 - 21.1
5.6
5.1
10.5
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
6.1 - 21.1
19
19
10.5
18.2
21.1
5.3
18.2
5.3
21.1
20.1
5.6
15.2
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
VAR
YOK
VAR
VAR
21.1
VAR
VAR
15.2
VAR
VAR
21.1
VAR
VAR
21.1
14.11-20.120.7
VAR
VAR
VAR
VAR
5.6
VAR
VAR
6.1 - 21.1
VAR
ATP ONAY
TAMAM. İZİN
BAŞVURUSU
YAPACAK
ÇEVRE İZNİ
ONAY
AŞAMASINDA
VAR
VAR
VAR
Sakarya Nehrinin havza ilan edilmesi için çalışmalara başlanılmıştır. İhale çalışmaları
Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilerek bugün itibariyle taslak Sakarya Nehri Havza
Koruma Planı hazırlanmış olup, Bakanlığımız tarafından planın onaylanmasını müteakip
88
çalışmalara başlanılacaktır. Bu çalışmalar kapsamında nehirden altı farklı noktadan yılda 3
kez olmak üzere numuneler alınmaktadır.
İlimiz sınırları içerisinde 3 adet OSB mevcuttur. 1. ve 2. Organize Sanayi Bölge
Müdürlüğü sınırları içerisinde yer alan işletmeler evsel ve endüstriyel atıksularını ADASU
Genel Müdürlüğüne bağlı kanalizasyon sistemine vermekte olup kanalizasyon sistemi
arıtma ile sonuçlanmaktadır. 3.Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü alt yapısını tamamlayıp
atıksu arıtma tesisini kurması ile ilgili olarak iş termin planını vermiştir. 3.OSB sınırları
içerisinde yer alan işletmelerin münferit atıksu arıtma tesisleri mevcuttur.
Çark Deresi
Sakarya İli sınırlarında bulunan Çark Deresi, Sapanca Gölü’nden doğup şehir
merkezinden geçerek, Ferizli İlçesi Seyifler Köyü sınırlarından Sakarya Nehri’ne karışarak
Karadeniz’e dökülmektedir.
Çark Deresi konumu itibariyle merkeze yakınlığından dolayı yerleşim ve
sanayileşme açısından elverişli bir ortam oluşturmuştur. Bu nedenle sanayileşme ve
konutlaşma Çark Deresi etrafında hızla artmış, bunun sonucunda Çark Deresi giderilmesi
zor olan bir kirlenme içerisine girmiştir. Yerleşim bölgelerinden ve sanayiden kaynaklanan
atıksular Karaman Atıksu Arıtma Tesisinde arıtılmaktadır. Atıksular 17 adet terfi merkezi
ile atıksu arıtma tesisine iletilmektedir.
Karaman Atıksu Arıtma Tesisi
Sakarya İli’nin kuzeyinde yer alan ADASU Genel Müdürlüğüne bağlı Karaman
Atıksu Arıtma Tesisi konutlardan ve sanayi kuruluşlarından kaynaklanan atıksuları
arıtmaktadır. Sanayi kuruluşlarından alınan atıksular ön arıtımdan geçirilerek tesise
alınmaktadır. Tesis kuru havalarda 198.800 m3/gün, yağışlı havalarda 271.941 m3/gün
atıksuyu arıtabilecek kapasitededir. Tesis fiziksel ve biyolojik olmak üzere iki temel arıtma
metodu ile işletilmektedir. Arıtılan su “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”ndeki deşarj
değerlerinin çok daha altında deşarj edilmektedir. Tesis 2015 yılına kadar 1.000.000
eşdeğer nüfusa hizmet edecek kapasitede olup 2015 yılından sonra yapılacak ilave
inşaatlarla 1.625.767 eşdeğer nüfusa hizmet edebilecek kapasiteye sahiptir.
İlk kademenin yapımına 1997 yılında başlanmış ve 1999 yılında tamamlanmıştır.
Ancak deprem nedeniyle kolektör ve şebekelerin tamamlanması gecikmiş ve tesis ancak
2003 yılında devreye alınabilmiştir.
Tesisde Sakarya’ya bağlı Adapazarı Merkez, Arifiye, Serdivan, Yazlık, Güneşler,
Hanlı, Nehirkent, Sapanca, Kırkpınar, Kurtköy ile Kocaeli’ye bağlı Maşukiye ve
Hikmetiye’nin atıksuları arıtılmaktadır.
Tablo D.9 Deşarj İzin Belgeleri
YILLAR
2011
2010
2009
2008
2007
TOPLAM
Deşarj İzin
belgeleri (adet)
7(GFB)
4
6
11
16
44
Değerlendirilen
Şikayet adedi
16
25
56
51
66
214
89
Denetim,şikayet ve izin
kapsamında alınan Atık Su
Numune Sayısı
17
40
34
47
106
244
D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik
Sapanca Gölü kuzeyden E-5 karayolu güneyden ise TEM Anadolu Otoyolu ve
demiryolu ile çevrelenmiş olup, yöre bu özelliğiyle, Trakya ve İstanbul’u Anadolu’nun iç
kesimlerine bağlayan güzergahların önemli kavşaklarından biridir. Yakın çevresi ise
(İzmit, Adapazarı) hızla gelişen sanayi merkezleri konumundadır. Özellikle TEM
otoyolunun açılışının ardından bölge daha da talep çeker olmuş, İstanbul Metropolü ile
bağlantının güçlenmesi yeni sanayi talepleri ve yeni ikinci konut talepleri yaratmıştır.
Topoğrafik yapısı itibarıyla Sapanca Gölü çevresi yerleşmeye, sanayii kuruluşlarına
ve ziraate çok müsaittir. Bu sebeple etrafında irili ufaklı yerleşim birimleri, çeşitli sanayii
ve ticari kuruluşlar mevcuttur.
Sapanca Gölü kuzeyinde E-5 karayolu, güneyinde TEM Anadolu Otoyolunun çok
yakından geçmesi civardaki bitki örtüsünü olumsuz etkileyecek (Eksoz gazları nedeni ile)
bu durumda uzun vadede gölün ekolojik dengesini olumsuz yönde etkileyecektir. Otoban
üzerinden lastik ve yağ kalıntılarının yağmur sularıyla özel açılmış kanallardan göle
ulaşması yoluyla kirlenme meydana gelmektedir. Motorlu araçların lastiklerinin
yıpranması sonucu yola bulaşan kurşunlu bileşikler yapılan kanallar vasıtasıyla direkt
olarak göle ulaşmaktadır. TEM Anadolu otoyolunun, Sapanca Gölü boyunca 300 - 400 m.
aralıklarla yapılan bu tahliye kanallarından atıksuların kıyıya ulaştığı noktalarda gözle
görülür kirlilikler mevcuttur.
Sapanca Gölü çevresinde kurulu bulunan sanayi tesisleri; Onduline Yapı
Malzemeler GOETZE Segman Gömlek Sanayii, Cantaş Metal A.Ş., Sakasan Kağıt Serflex
Fabrika, Kortepe gibi fabrikalar sayılabilir.
Gıda maddelerinin üretim tüketim ve depolanmaları sırasında besin değerini bozan
ve tahrip eden zararlı hastalık etmenleri, yabancı ot ve mikroorganizmaları yok etmek için
kullanılan kimyasal maddeler genelde “pestisit” dediğimiz tarım ilaçlarıdır. Toprağa ve
tarlaya uygulanan ilaçların tümü uygulama alanlarında durmamakta, maddenin fiziko kimyasal özelliklerine bağlı kalarak rüzgar, yağmur gibi doğal etkenler ile başka yerlere
sürüklenmekte ve çevre sorunları yaratmaktadır. Sapanca Gölünde de bu yolla kirlilik olma
ihtimali oldukça yüksektir.
Sapanca Gölü’nü Karaçay Deresi, Mahmudiye Deresi, İstanbul Deresi, Sarp Deresi,
Değirmendere, Liman Dere, Kuru Dere ve Maden Deresi beslemektedir. Sapanca Gölü su
toplama havzasında bulunan küçük dereler vasıtasıyla, göle uzak mesafelerdeki yerleşim
yerlerinden kirlilik taşımaktadır. Dere yatağına bırakılan katı atıklar, derelerin alıcı ortam
olarak değerlendirilmeleri, ayrıca koruma tedbirlerini mecbur kılmaktadır. Yazın derelerin
suları azalarak kurumakta ise de ilkbahar ve kış aylarında dere yatağına bırakılan katı
atıklar, bağlanan evsel atıkların tamamı su hacminin artmasıyla göle ulaşmaktadır.
Göle yakın mesafelerde açılan restaurant, çay ocağı, otel ve benzin istasyonu gibi
işyerleri, oluşan atıksularını olması gerektiği gibi bertaraf edememektedir Mutlak koruma
alanı içerisinde kurulan bu işletmeler küçük ve orta çaplı olmalarına rağmen meydana
getirdikleri kirlenme dolayısıyla büyük önem arzetmektedir. Özellikle yaz aylarında göl
çevresindeki piknik alanları ve çay bahçelerine fazla rağbet gösterilmesi, kıyı şeridinde
kirlilik oranını artırmaktadır.
Akaryakıt ile çalışan, kayak, motor ve benzeri araçların genellikle avlama amacıyla
gölde seyretmeleri kirliliğe katkıda bulunmaktadır. Yelkenli, kürekli ve akümülatör ile
çalışan vasıtalara gölde seyire izin verilebilir. Ancak akaryakıt ile çalışanlara istisnai
durumlarda ilgili kurumların bilgisi dahilinde izin verilmelidir.
Sapanca Gölü batı kısımda bulunan Uzuntarla Kanalizasyon inşaatı tamamlanmış
ve Kullar arıtma tesisine verilmektedir. Eşmeden itibaren bir kuzey kollektörü yapılarak
büyük oranda tamamlanmış ve Karaman atıksu arıtma tesisine ulaştırılmıştır. Kuzey
kollektörünün yapımı sırasında Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan yaklaşık 5.050.000,00 TL
yardım yapılmıştır. Güney sahili kuşaklama kollektörü tamamlanmıştır.
90
Sakarya İlinin içme suyu kaynağı olan Sapanca Gölü ile ilgili olarak Sakarya
Büyükşehir Başkanlığı ADASU Genel Müdürlüğünün 28.11.2002 tarih ve 20/360 karar
numaralı “ADASU İçme Suyu Havzaları Koruma Yönetmeliği” yürürlükte olup Sapanca
Gölü havzası ile ilgili çalışmalar ADASU Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
Sapanca Gölü kıyısında bulunan içme suyu Göl Tesislerinden halen mevcut olan 2
adet isale hattı ile (I.isale hattı φ = 700 mm AÇB, II. İsale hattı φ = 1200 mm AÇB), içme
suyu İçme Suyu Arıtma Tesislerine ulaşamaktadır. III. İsale hattı (φ = 1800 mm ÇB)
projesi ise devam etmekte olup, İller Bankası 1997 yılı yatırım programına alınmıştır. İçme
Suyu Arıtma tesislerine uzaklığı ise 10 km uzunluğundadır.
28 şubat 1997 tarihinde ihalesi yapılan İçme Suyu Arıtma Tesisi maltepe
depolarının bulunduğu mevkiide 900 m2’lik alan üzerine çelik konstrüksiyon üzerine inşa
edilmiştir. Tesisin bulunduğu bina içerisinde PLC sistemi ile kontrol edilmekte ve
filtrasyon sisteminde yer alan vanalar tamamen otomatik kumandalı olarak inşaa edilmiştir.
İçme suyu standartlarına uygun kalitede su üreten olan tesis, basınçlı filtrasyon
sistemi ile 1200 lt/sn suyu arıtmaktadır. Arıtım Aşamaları; Flokülasyon, Basınçlı
Filtrasyon, Klorlamadır. Depolara alınan su şehir şebekesine beslenmektedir.
İçme suyu arıtma tesisi halen faaliyette olup şehrin temiz su ihtiyacını
karşılamaktadır.
D.3.4. Denizlerde Kirlilik
İlimiz Karasu İlçesinde bulunan plajdan alınan su numunesi analiz sonuçları tablo
D.10‘da verilmiştir.
Tablo D.10. Deniz Suyu Analiz Sonuçları
Parametreler
Kriterler
Renk ve Bulanıklık
Doğal
Yüzer Madde
Askıda Katı Madde (mg/l)
30
Ç.Oksijen (mg/l)
Doygunluğun %90’ından
fazla
Fenoller (mg/l)
0.001
Bakır(mg/l)
Kadmiyum(mg/l)
Krom(mg/l)
Sonuçlar
Çok az bulanık
Yok
34
14.2
1.98
0.01
0.17
0.01
0
0.1
0
91
Kurşun(mg/l)
Nikel(mg/l)
Çinko(mg/l)
Civa(mg/l)
Arsenik(mg/l)
Amonyak(mg/l)
PH
0.1
0.1
0.1
0.004
0.1
0.02
6-9
0
0.3
0.05
0.63
7.01
D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar
D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri
D.5.1. Tuzluluk
İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır.
D.5.2. Zehirli Gazlar
D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik
İl Müdürlüğümüzce Sapanca gölü, Çark deresi, Sakarya nehri gibi yüzeysel su
kaynaklarından aylık olarak su numuneleri alınarak azot ve fosfor analizi yapılmaktadır.
D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler
Yüzeysel su kaynaklarından aylık olarak kurşun, kadmiyum, nikel, bakır gibi ağır
metal analizleri yapılmaktadır.
D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler
D.5.5.1. Siyanürler
İlimizde gerektiği zaman siyanür analizi yapılmaktadır.
D.5.5.2. Petrol ve Türevleri
D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller
D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği
D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği
D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği
İlimizde su kaynaklarında bu tür analizler yapılmamaktadır.
D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler
92
D.5.7. Patojenler
D.5.8. Askıda Katı Maddeler
İlimizde su kaynaklarında bu tür analizler yapılmamaktadır.
D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği
Kaynaklar:
Sakarya Büyükşehir Belediyesi verileri
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çalışmaları
Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya ,1998 Sakarya
D.S.İ. 32. Şube Müdürlüğü
93
E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI
E.1. Genel Toprak Yapısı
İlin değişik topoğrafyası, iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki
çeşitlilik, topografya, ana kaya farklılıkları sebebiyle değişik özelliklere sahip çeşitli büyük
toprak grupları oluşmuştur. Bunlardan en yaygın olan kireçsiz kahverengi orman
topraklarıdır. İlde bulunan büyük toprak grupları B.3. Toprak bölümünde anlatılmış olup
İldeki toprakların kullanma kabiliyetine göre sınıflaması ve bu sınıfların miktarları
TabloB.6’ da Arazi sınıflarının kullanım amacına göre dağılımı Tablo B.7’de verilmiştir.
E.2. Toprak Kirliliği
E.2.1.Kimyasal Kirlenme
İlimizde toprak kirliliğine neden olan en önemli kaynaklar evsel ve endüstriyel
atıkların arıtılmadan alıcı ortama verilmesi ve/veya tarımsal sulamada kullanılması,
pestisitler, aşırı gübre kullanımı ve mevzuata uygun olmadan bertaraf edilen katı atıklardır.
Toprağı tanımadan ve analiz ettirmeden yapılan gübreleme; gereğinden fazla gübre
kullanarak, randıman düşmesine ve toprak kirlenmesine neden olmaktadır. İlimizde 1995
yılı itibariyle 1.256,56 ton tarım ilacı kullanılmıştır. Fazla pestisit kullanımıyla kirlenen
topraklarda yetişen ürünler, pestisit kalıntılarını kökleri vasıtasıyla topraktan alarak besin
zinciri yoluyla hayvan ve insan sağlığını tehdit etmektedirler. Ayrıca toprak verimliliği
artıran önemli bir unsur olan mikroorganizmalarda olumsuz yönde etkilenmektedir.
Aşırı ve yanlış kullanılan gübreler ve pestisitler sonucu kirlenen topraktan sızan sular
ise yüzeysel suları kirletmektedir.
E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme
Bu konuda Sakarya İlinde yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
E.2.1.2 Atıklardan Kirlenme
Sakarya Büyükşehir Belediyesi tarafından merkeze bağlı Karakamış Köyü Yılgın
yamaçları mevkiinde katı atık düzenli depolama sahasi yapılmıştır. 2009 yılı başında
faaliyete geçmiştir.
E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme
Bu konuda İlimizde herhangi bir çalışma yapılmamıştır.
E.3. Arazi
E.3.1. Arazi Varlığı
İldeki verimli tarım alanı olabilecek I., II., III., ve IV. sınıf arazilerin 5557 hektarının
tarım dışı amaçla kullanıldığı görülmektedir. Arazi sınıflarının kullanım amacına göre
dağılımı Tablo E.1’ de verilmiştir.
94
Tablo E.1 Arazi Sınıflarının Kullanım Amacına Göre Dağılımı
Çayır
Toprak
Tarım
Sınıfları Arazileri
%
Mer’a
%
I. Sınıf
13563
5,5
1875
25
II. Sınıf
57950
23,6
2625
35
III. Sınıf
28227
11,5
1500
20
IV. Sınıf
22997
9,4
900
12
V. Sınıf
3693
1,5
375
5
VI.Sınıf
54745
22,3
225
3
VII. Sınıf 64181
26,2
0
0
VIII.Sınıf
0
0
0
0
245356
100
7500
100
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 2006
Orman
Funda
0
1821
5286
15424
2386
12595
163997
0
201509
%
0,00
0,38
1,10
3,20
0,50
2,62
34,05
0,00
0
Tarım
Dışı
Alan
510
2565
1600
882
0
2217
1504
11631
20909
%
0,1
0,5
0,3
0,2
0
0,5
0,3
2,4
0
TOPLAM
14166
62805
40857
40620
2900
70618
238054
11631
481651
Tablo E.2. Sakarya’da Arazilerin Kullanma Kabiliyet Sınıflarına Göre Miktarı
Alt
Bölgeler
I. Alt
Bölge
II. Alt
Bölge
III. Alt
Bölge
IV. Alt
Bölge
Sınıflar
İlçeler
Geyve
Pamukova
Taraklı
Toplam
Merkez
Ferizli
Sapanca
Söğütlü
Toplam
Akyazı
Hendek
Karapürçek
Karasu
Kocaali
Toplam
Kaynarca
Toplam
Genel Toplam
I
II
III
IV
V-VIII
Toplam
1591
2803
0
4394
5067
0
0
885
5952
1771
1419
250
380
0
3820
0
0
3746
3377
701
7824
17860
2382
1567
2942
24751
10764
10003
1203
2470
1663
26103
4127
4127
2256
2553
0
4809
7938
2965
381
2916
14200
6922
4685
1563
3463
1554
18187
3661
3661
3007
357
2231
5595
837
4283
78
3265
8463
2366
1846
539
3702
2874
11327
15235
15235
52200
20210
30468
102878
33298
6232
13174
4292
56996
37477
41047
15245
35723
22109
151601
12177
12177
62800
29300
33400
125500
65000
15862
15200
14300
110362
59300
59000
18800
45738
28200
211038
35200
35200
14166 62805 40857 40620
323652
482100
Kaynak: K.H.G.M., Sakarya İl Tarım Müdürlüğü,2008
Not:1.Pamukova,Taraklı,Söğütlü, Ferizli, Karapürçek,Kocaali İlçeleri verileri bilgisayar ortamında
harita üzerinde taranarak elde edilmiştir.2. Su yüzeyleri V-VIII sınıfına dahil edilmiştir.
95
%
2,94
13,04
8,48
8,43
0,60
14,66
49,42
2,41
0
Tablo.E.3.Tarım Topraklarının Tarım Dışı Amaçla Kullanılması
Yıl
2008
Kaybedilen Tarım Topraklarının
Mevkii
Alanı (ha)
Sapanca-Fevziye
1,643
Sapanca-Mahmudiye 8
Pamukova-Ş.varmaz 0,100
Pamukova-Kemaliye 0,378
Sapanca-Akçay
6,100
Adapazarı-Çökekler
0,005
Kaynarca-Göle
1,469
Hendek-Y.çalıca
0,459
Hendek0,008
Hamidiyesani
0,942
Adapazarı-Köprübaşı 21,360
Geyve-Karaçam
4
Pamukova-Turgutlu
2,356
Kaynarca-Kızılcaali
6,811
Serdivan-Merkez
1,341
Karapürçek-Mecidiye 0,560
Adapazarı-Güneşler
0,159
Akyazı-Yongalık
0,469
Arifiye-Nuriosmaniye 0,256
Adapazarı-Çökekler
1,412
Taraklı-Yenidoğan
1,404
Karasu-Kuyumculu
1,675
Hendek-Kazımiye
0,444
Adapazarı-Taşlık
2,191
Taraklı-Mahdumlar
1,296
Taraklı-Yenidoğan
2,206
Hendek-Beylice
0,625
Arifiye-Çarksuyu
0,800
Geyve-Alifuatpaşa
0,700
Geyve-Alifuatpaşa
15,230
Kaynarca-Birlik
0,350
Akyazı-Çatalköprü
0,687
Taraklı-Aksu
0,587
Taraklı-Yeniköy
0,265
Taraklı-Dışdedeler
1,708
Taraklı-Yeniköy
1,877
Adapazarı-Kayrancık 1,116
Pamukova-Cihadiye
Tarım Arazisinin Sınıfı
(Sınıfı- Kuru/Sulu)
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Marjinal-Kuru
Amaç Dışı Kullanımın Nedeni (*)
Konut dışı kentsel çalışma alanı
Zeytin deposu
Turizm-konut imar
Konut imar
Kök trafo
Akaryakıt-LPG istasyonu
Stabilize malzeme ocağı
Yumurta paketleme tesisi
Kum depolama tesisi
Ticari imar
Bilgisayar montaj fabrikası
Tarımsal yapı (ahır)
İlave imar planı
Tarımsal yapı(ahır)
Sağlık evi
Ticari imar
Su işleme tesisi
Mısır depolama tesisi (TY)
Tarımsal yapı (kümes)
Fındık deposu
8 derslikli okul
Mısır deposu
İdari bina ve otopark
100 başlık at çiftliği
Mısır alım satımı ve depo
Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü, 2008
E.3.1.1. Arazi Sınıfları
I. SINIF- Bu sınıf toprakların, kullanılmalarını kısıtlayan, hafif derecede bir veya
iki sınırlandırması olabilir. Topoğrafyaları hemen hemen düzdür. Su ve rüzgar erozyonu
zararı yok veya çok azdır. Toprak derinliği fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, sadiklik
(alkalilik) ve taşlılık gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri yüksek ve verimlilikleri
iyidir veya gübrelemeye cevap verirler. Çok üretken olup, geniş bir bitki seçim aralığına
sahiptirler. Kültür bitkileri yetiştirilmesinde olduğu kadar çayır, mera ve orman içinde
güvenli olarak kullanılabilir. Topraklar kolay işlenmekte olup gübreleme, kireçleme, yeşil
gübreleme, bitki artıkları ve hayvan gübrelerinin toprağa verilmesi, adapte olmuş bitkilerin
münavebeye alınması gibi olağan amenajman işlemlerinden bir veya birkaçının
uygulamasına ihtiyaç gösterirler.
Sakarya ilinde I. Sınıf arazilerin yayılma alanı toplam 14.166 hektar olup il
yüzölçümünün % 2.9’unu teşkil etmektedir. % 94’ü alüvyal, % 6’sı kolüval topraklardan
oluşmuştur.
Bu toprakların tamamında eğim % 2’den düşüktür. % 96.7’sinde toprak derin, %
3.3’ünde orta derindir. 9058 hektarında kuru, 3774 hektarında sulu tarım yapılmaktadır.
96
633 hektarında bağ - bahçe, 93 hektarında mera olarak kullanılmakta olup, 98 hektarında
fındık yetiştirilmektedir. Ayrıca 510 hektarında yerleşim alanı haline gelmiş durumdadır.
I. sınıf toprakların kullanım biçimi Grafik’de görülmektedir.
Grafik E.1
1.Sınıf Toprakların Kullanım Biçimi
II.SINIF-Bu sınıftaki topraklar kötüleşmeyi önlemek veya işleme sırasında hava ve
su ilişkilerini iyileştirmek için yapılan koruma uygulamalarını içeren dikkatli bir toprak
idaresini gerektirir. Sınırlandırmalar az ve uygulamalar kolayca yerine getirilebilir
cinstendir.
Toprak, kültür bitkileri, çayır, mera ve orman için kullanılabilir. Bu sınıftaki
toprakların sınırlandırmaları (1) hafif eğim, (2) orta derecede su ve rüzgar erozyonuna
maruz veya geçmişteki erozyonun orta derecede olumsuz etkileri. (3) idealden daha az
toprak derinliği, (4) biraz elverişsiz toprak yapısı ve işlenebilirliği, (5) hafiften ortaya kadar
değişen, kolayca düzeltilebilen fakat görülebilir tuzluluk ve sodiklik, (6) arasıra görülen
taşkın zararı, (7) dranajla düzeltilebilir, fakat sürekli olarak orta derecede bir sınırlandırma
şeklinde var olan yaşlık ve (8) toprak kullanma ve idaresi üzerindeki hafif iklimsel
sınıflandırmaların tek tek veya kombinasyon halindeki etkilerini içerir.
Bu sınıftaki topraklar, çiftçiye bitki seçimi ve amanajman uygulamaları bakımından
sınıf 1 dekinden daha az serbestlik sağlar. Bunlar aynı zamanda özel toprak koruyucu
bitkileri yetiştirme sistemleri, toprak koruma uygulamaları, su kontrol yapıları veya kültür
bitkileri için kullanıldıklarında uygun işleme yöntemleri gerektirirler.
Sakarya İlinde II. Sınıf araziler 62.805 hektar olan yüzölçümleri ile % 13’lük bir oran
teşkil etmektedirler. Bu arazilerin % 70.9’unu Alüvyal, % 3’ünü Kahverengi orman, %
17’si Kolüvyal, %6.1’ini Kireçsiz kahverengi orman, % 2.7’si Rendzina ve % 0.3’ünü
Vertisol topraklar oluşturmaktadır.
Bu sınıf arazilerin % 71’inde eğim % 0 - 2 ve % 28.2’sinde % 2 - 6 oranındadır.
Toprakların % 83.8’i derin, % 12.1’i orta derin ve % 3.4’ü sığdır. % 71.4’ünde hafif %
27.9’unda orta derecede erozyon mevcuttur. Bu sınıfın % 68.1’inde drenaj yetersizliği
vardır.
Bu sınıfın alt sınıflarının dağılımı şöyledir:
15.506 Ha
»e
494 Ha
» es
1.894 Ha
»s
2.118 Ha
» se
42.793 Ha
»w
97
% 24.7
% 0.8
% 3.0
% 3.4
% 68.1
Bu toprakların 44.060 Hektarında kuru, 4918 hektarında sulu tarım, 3649 hektarında
yetersiz sulu tarım yapılmaktadır. 2588 hektarında bağ - bahçe, 469 hektarında fındık
yetiştirilmektedir. 1821 hektarında orman ve fundalıktır. Ayrıca 2565 hektarı yerleşim
alanı gelmiştir.
Grafik E.2
Bu toprakların 44.060 Hektarında kuru, 4918 hektarında sulu tarım, 3649
hektarında yetersiz sulu tarım yapılmaktadır. 2588 hektarında bağ - bahçe, 469
hektarında fındık yetiştirilmektedir. 1821 hektarında orman ve fundalıktır. Ayrıca
2565 hektarı yerleşim alanı gelmiştir.
III.SINIF - Bu sınıftaki topraklar II. Sınıftakinden daha fazla sınırlandırmalara
sahiptir. Kültür bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi çayır, mera ve orman arazisi olarak
da kullanılabilirler. Fakat sınırlandırmalar bitki seçimini ekim, dikim hasat zamanı ve ürün
miktarlarını etkiler.
III.Sınıf arazilerde şu sınırlandırmaların bir veya birkaçı bulunabilir: (1) Orta derece
eğim, (2) Şiddetli su veya rüzgar erozyonu maruzluk veya geçmişteki erozyonun şiddetli
olumsuz etkileri, (3) ürüne zarar veren sık taşkınlar, (4) alt toprakta çok yavaş geçirgenlik,
(5) drenajdan sonraki yaşlılık veya bir süre devam eden göllenme, (6) sığ kök bölgesi, (7)
düşük rutubet tutma kapasitesi, (8) kolayca düzeltilmeyen düşük verimlilik ve (9) orta
derece tuzluluk veya sodiklik.
Bu sınıftaki yaş veya yavaş geçirgen, fakat hemen hemen düz toprakların
çoğu,işlendiğinde drenaj ve toprağın yapısı ile işlenebilirliği sürdürecek bir ürün yetiştirme
sistemi gerektirir. Balçıklaşmayı önlemek ve geçirgenliği düzeltmek için, böyle topraklara
organik madde ilave etmek ve yaş olduklarında işlemekten, kaçınmak gerekir. Sulanan
alanlardaki III. Sınıf arazi topraklarının bir kısmı yüksek taban suyu, yavaş geçirgenlik, tuz
veya sodyum birikmesinden dolayı sınırlı olarak kullanabilmektedir.
Üçüncü sınıf araziler, % 40.857 hektar yüzölçümleriyle Sakarya İlinin % 8.5’ini
teşkil etmektedir. İldeki alüvyal toprakların % 29.8’i Kolüvyallerin % 7.7’si, Kahverengi
Orman Topraklarının % 1.8’i, Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklarının % 4.5’i, bu sınıfa
98
girmektedir. % 64.7’si düz ve düze yakın, % 1.4’ü hafif eğimlerde, % 33.8’i orta eğimlerde
yer almaktadır. Bu sınıf toprakların % 65.9’u derin, % 19.2’si orta derin ve % 14.9’u
sığdır. %64.7’sinde hafif, % 35.1’inde orta %0.2’sinde şiddetli erozyon hüküm
sürmektedir. Toprakların % 64.7’sinde drenaj yetersizliği görülmektedir.
»e
» es
» se
» sw
»w
8.328 Ha
5.618 Ha
467 Ha
4.650 Ha
21.795 Ha
% 20.4
% 13.7
- 1.1
% 11.4
% 53.3
Üçüncü sınıf arazilerin ildeki kullanım durumları şöyledir:
21.514 hektarı kuru tarım, 1171 hektarı sulu tarım, 1003 hektarı yetersiz sulu tarım,
566 hektar bağ - bahçe, 3973 hektar fındık, 5744 hektar çayır - mera, 5286 hektar orman funda ve 1600 hektar yerleşim alanı.
IV.SINIF: Bu sınıfta, toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. Sınıftakinden
daha fazla ve bitki seçimi daha sınırlıdır. İşlendiklerinde daha dikkatli bir idare
gerektirirler. Korunma önlemlerinin alınması ve muhafazası daha zordur. Çayır, mera ve
orman için kullanılabilecekleri gibi, gerekli önlemlerin alınması halinde, iklime adapte
olmuş tarla ve bahçe bitkilerinden bazıları içinde kullanılabilirler.
Aslında IV. Sınıf arazi topraklarında, (1) dik eğim, şiddetli su ve rüzgar erozyonuna
maruzluk, (3) geçmişteki erozyonun şiddetli olumsuz etkileri, (4) sığ toprak, (5) düşük
rutubet tutma kapasitesi, (7) uzun süren göllenme ve yaşlılık ve (8) şiddetli tuzluluk ve
sodiklik gibi özelliklerden bir veya birkaçının sürekli etkilenmesi sonucu, kültür bitkileri
için kullanım çok zordur.
Sakarya İlinde IV. Sınıf araziler 40.620 hektarlık bir alana ve % 8.4’lü bir orana
sahiptir. Bu sınıfın % 3.7’si Alüvyal, % 20.8’i Kireçsiz Kahverengi Orman ve % 9.8’ini
Redzina toprakları oluşturmaktadır.
Bu arazilerin % 3.6’sı düz ve düze yakın, % 73.7’si orta ve % 22.7’si dik ve daha
fazla eğime sahiptir.
Toprakların % 4.4’ü derin, % 0.4’ü orta derin ve % 95.4’ü sığdır. Bu arazilerin %
25.6’sında orta, % 70.7’sinde şiddetli erozyon etkisi görülmektedir. 1326 hektar alanda
drenaj yetersizliği ve 158 hektarında ise çoraklık mevcuttur.
III. Sınıf arazilerin alt sınıfları şu şekildedir:
IV e
381 Ha
IV es
37.945 Ha
IV se
810 Ha
IV sw
158 Ha
IV ws
1.326 Ha
% 0.9
% 93.4
% 2.0
% 0.4
% 3.3
Bu arazilerin 17.204 hektarında kuru tarım yapılmaktadır. 937 hektarı bağ - bahçe,
4856 hektarı fındıklık, 1317 hektarı çayır - mera 15.424 hektarı orman ve funda ile
kaplıdır. 882 hektarı ise yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır.
99
Grafik E.3
V.SINIF: Beşinci sınıf araziler, yetişecek bitki cinsini kısıtlayan ve kültür
bitkilerinin normal gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Bunlarda topoğrafya
hemen hemen düzdür. Toprakları sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş yada çok
taşlı veya kayalıdır.
Sık sık taşkınlara maruz kalan taban arazilerle düz düze yakın eğime sahip çok taşlı
veya orta derecede kayalı araziler, yada drenaj bakımından kültür bitkileri tarımına
elverişli olmayan, fakat suyu seven ot ve ağaçların yetişmesine uygun göllenme alanları bu
sınıfa örnek olarak gösterilebilir.
Tarla ve bahçe bitkileri kültürüne uygun olmakla birlikte çayır ıslahı yapmak veya
iyi bir idare ile uygun ağaç türleri yetiştirilerek bu arazilerden kazanç sağlanabilir.
Bu tür araziler Sakarya ilinde 2900 hektar bir alanı kaplamaktadır. Alt sınıfları V w
ve V ws’dir.
Grafik E.4
VI.SINIF: Bu sınıfa giren toprakların fiziksel koşulları, gerektiğinde toğuma,
kireçleme, gübreleme ve kontur kırıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su
dağıtıcıları ile su kontrolü gibi çayır veya mera iletişimlerinin uygulamasını pratik kılar.
Bu sınıftaki toprakların (1) dik eğim, (2) ciddi erozyon zararı, (3) geçmişteki
erozyonun olumsuz etkileri, (4) taşkınlık, (5) sığ kök bölgesi, (6) aşırı yaşlık veya taşkın,
(7) düşük rutubet tutma kapasitesi yahut, (8) tuzluluk veya sodiklik gibi düzeltilemeyecek
sürekli sınırlandırmaları vardır. Bu sınırlandırmaların biri veya daha fazlası dolayısıyla bu
100
topraklar genellikle kültür bitkilerine uygun değildir, fakat çayır, mera ve orman için
kullanılabilir.
Sakarya İlinde VI. Sınıf araziler, 70.618 Ha. İle % 14.7’lik bir orana sahiptir. Bu
arazilerin % 73.8’ini Kireçsiz Kahverengi Orman, % 24.6’sını Kahverengi orman % 1.5’ini
Redzina ve % 0.1’ini Kırmızı Sarı Podzolik topraklar teşkil etmektedir.
Bu sınıf arazilerin % 5.1’inde eğim orta, % 94.9’unda dik veya fazla eğimlidir.
Toprakların % 82.3’ü sığ, % 17.7’si çok sığdır. Bu toprakların büyük çoğunluğu (98.5)
şiddetli erozyona maruz kalmıştır. % 1.5’inde orta erozyon mevcuttur.
Bu sınıfın alt sınıfları şunlardır:
VI es
VI se
VI ws
67.914 Ha
2.696 Ha
8 Ha
% 96.1
% 3.8
% 0.1
VI. sınıf arazilerin 37.387 hektarında kuru tarım yapılmaktadır. Sulu tarım alanı 128
hektardır, fundalık ise 15.941 hektardır. 1289 hektar arazi bağ - bahçe, 1061 hektar arazi
çayır mera olarak kullanılmaktadır. 12.594 hektar arazi ise orman ve funda ile kaplıdır.
2217 hektar olan yerleşim sahasıdır. Erozyon % 1.4’ünde hafif veya hiç yoktur, %
87.9’unda şiddetli ve % 10.7’sinde çok şiddetlidir. Ayrıca 3260 hektar alan düz alanlarda
drenaj bozukluğu görülmektedir.
Grafik E.5
VII.SINIF: Yedinci sınıf araziler şu alt sınıflara ayrılmaktadır.
VII es
VII se
VII w
VII ws
226.050 Ha
8.744 Ha
63 Ha
3.197 Ha
101
% 95.0
% 3.7
% 0.0
% 1.3
Grafik E.6
VIII.SINIF: Bu sınıf araziler (1) erozyon, (2) yaşlılık, (3) taşlılık, (4) kayalılık, (5)
düşük rutubet kapasitesi, (6) tuzluluk ve sodiklik gibi kısıtlayıcılardan bir veya birkaçının,
önlenemeyecek derecedeki şiddetli sınırlandırmaları nedeniyle ot, ağaç ve kültür
bitkilerinin yetiştirilmesine uygun değildir. Çok aşınmış araziler, kumsallar, kayalıklar,
ırmak yatakları, maden işletmesi yapılan eski ocak ve alanları bu sınıfa girerler. Bu sınıf alt
sınıflara ayrılmamıştır. Bitki yetiştirilmesine uygun olmasalar da yaban hayatı için ve
dinlenme yeri olarak kullanılabilirler.
Grafik E.7
Sınıf araziler Sakarya İlinde % 1.3’lük bir oran teşkil etmektedirler. Toplam alanları
6468 hektardır. 178 hektarı çıplak kaya, 294 hektarı sazlık bataklık, 1180 hektarı ırmak
taşkın yatağı, 1689 hektarı kıyı kumlu, 3127 hektarı da yerleşim alanı olarak
haritalanmıştır.
Sınırlandırması yapılan bu arazilerin dışında 5163 hektar su yüzeyi bulunmaktadır.
Sakarya İlinde kuru tarım arazisi olarak kullanılan toplam 161.273 hektar arazinin, %
37.5’i hemen hemen düz, % 40.5’i dik eğimdir. Toprakların % 40.1’i derin, % 44.4’ü sığ
olup, % 9.9’unda hafif, % 47.1’inde şiddetli derecede erozyon vardır. Kuru tarım arazileri
102
çeşitli kabiliyet sınıflarında yer almaktadır. Bu arazilerin % 43.0’ı sürüme elverişli
olmayan VI. Ve VII. Sınıf araziler olup, ekim yapılması gerekir.
Sulu tarım yapılan 14.643 hektar arazinin % 90.8’i düz düze yakın, % 8.3’ü hafif %
0.9’u dik eğimlidir. Bu arazilerin % 7.4’ünde orta, % 0.9’da şiddetli derecede erozyon
vardır. Sulu tarım uygulanan toprakların % 89.9’u derin, % 9.2’si orta derin ve % 0.9’u çok
sığdır.
Fındık üretilen alanlar 56.984 hektardır. Bu araziler I.,II.,III.,IV.,VI.,ve VII.,sınıf
arazilerdir. % 14.6’sı orta ve % 80.5’i dik veya daha tuzlu eğimlidir. Toprak derinliği %
3.1’inde derin, % 8.2’sinde orta derin, % 64.0’ünde sığ ve % 24.7’sinde çok sığdır. %
12.8’inde orta, % 84.8’inde şiddetli derecede erozyon vardır. 8763 hektar bir alana sahip
bağ ve bahçe arazilerin % 30.8’i derin, % 4.5’i orta derin, % 64.7’si sığ topraklardır. %
57.9’unda şiddetli erozyon hüküm sürmektedir. Bu toprakların % 43.2’si düz veya hafif, %
56.8’i orta ve dik eğime sahiptir. 265 hektarda yaşlılık vardır.
Çayır - mera olarak kullanılan 17.570 hektar arazinin % 60.1’i düz düze yakın, %
9.6’sı orta ve % 30.3’ü dik eğimlidir. % 46.1’inde hiç veya hafif, % 8.4’ünde orta, %
31.5’inde şiddetli, % 14.0’ında çok şiddetli derecede erozyon vardır. Toprakların % 46.1’i
derin, % 50.3’ü sığ ve çok sığdır. Çayır - meranın % 43.7’sinde I.,II.,III.,IV.,sınıf araziler,
%56.6’sını V.,VI.,VII. Sınıf araziler meydana getirmektedir.
Toplam orman - funda alanı 201.509 hektardır. % 96.5’i sığ ve çok sığ topraklar
olup, % 90.4’ü şiddetli ve çok şiddetli erozyona maruz kalmıştır. % 4.7’si orta, % 88.6’sı
dik eğimlidir. Orman ve funda arazilerin % 11.2’si II.,III., ve IV.sınıf araziler % 88.8’inde
V.,VI.,ve VII. Sınıf araziler meydana getirmektedir.
Yerleşim alanı Sakarya İlinde 12.405 hektar olup il genelinde % 2.6’lık bir alan
oluşturmaktadır. Yerleşim alanının % 44.8’i sürülerek tarım yapmaya elverişli (I - IV.
Sınıf) araziler meydana getirmektedir.
İlin değişik yerlerinde görülen toplam 3341 hektar tutarındaki hali araziler VIII. Sınıf
olup çıplak kaya, kıyı kumu, sazlık bataklık ve ırmak taşkın yatağı şeklindedir.
Özellikle il genelinde ve topluca gözden geçirilen bu arazilerin ilçelere göre
dağılımları ve kullanım şekilleri şöyledir.
Merkez ilçede arazinin % 60.4’ü kuru tarıma ayrılmıştır. Bu arazilerin % 72.3
oranındaki geniş bir kısmı I.,II.,III. ve IV. Sınıf araziler ile % 27.7’si sürüme elverişli
olmayan VI. ve VII. Sınıf araziler oluşturmaktadır. Sulu tarımda kullanılan arazi miktarları
ise % 5.0 oranındadır. Ayrıca % 6.8’i çayır - mera , % 4.0’ı fındıklık, % 18.1’i orman funda ve % 8.5’i yerleşim alanıdır. Toprakların % 56.9’u sığ, % 18.0’ı çok sığdır. Kuru
tarım yapılan alanlarda eğim, % 62.4’ünde düz veya hafif, % 37.6’sında orta veya diktir.
Toprakların % 57.4’ünde 1.ve 2. Derecede erozyon hüküm sürmektedir.
E.3.1.2. Kullanım Durumu
Türkiye’de toplam 483.500 ha.’lık alana yayılan Sakarya İlinde tarım yapılan
topraklar 229.665 ha genişlikle ilin yaklaşık % 48’ini kaplamaktadır.
Tarımsal amaçla kullanılan arazilerin % 45.3’lük bölümü tarla arazisi, % 4.7’lik
bölümü meyvelik, %2.2’lik bölümü sebzelik, % 24.5’lik bölümü fındıklık, % 3.3’lük
bölümü bağlık, % 11’lik bölümü çayır mera olarak kullanılmaktadır.
Ormanlık alan 204708 Ha.dır genel alana göre ormanlık alan %43 dür.
103
Tablo E.4 Tarım Alanlarının ve Tarım Dışı Arazi Dağılımı
Tarım Alanlarının Dağılımı (ha)
Tarım Dışı Arazi Dağılımı (ha )
Tarla Arazisi
103.077
Yerleşim Yerleri
12.405
Sebze Arazisi
8.436
Göl Alanları
5.871
Sazlık,bataklık,Irmak,Yatak
Fındıklık
69.084
1.556
Bağ
3.935
Sahil Şeridi
1.770
Meyve Arazisi
6.850
Kayalık
95
Kavaklık
10.450
Toplam
21.677
Zeytinlik
477
Diğer
43.047
Toplam
245.356
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü,2011
E.3.2. Arazi Problemleri
Sakarya İlinin yıllık yağış ortalaması 783 mm. dir. İlimiz dört mevsimde yağış
aldığından genelde sulamaya gerek duyulmamakta ve bu alanda yetişen her türlü bitkinin
tarımı yapılabilmektedir.
Sakarya İli topraklarında, bitki yetişmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan erozyon
sığlık, taşlık, kayalık, drenaj bozukluğu gibi etkinlik dereceleri değişen bazı sorunlar
bulunmaktadır.
Erozyon
Sakarya İlinde sorunlardan biri erozyondur. Bu sorundan çok az etkilenen veya hiç
etkilenmeyen alanlar genellikle Alüvyal topraklardan oluşan taban araziler ve Kolüvyal
topraklardan düze yakın ve hafif eğimli alanlarında görülür. Bunlar diğer arazi tipleri ve su
yüzeyleri dışındaki (470.020 Ha) toprakların % 19.8’ini (93.074) hektarını
oluşturmaktadır. Tamamına yakın bir kısmı (92.381 Ha) derindir. 161.273 hektarı kuru
tarım, 14.643 hektarı sulu tarım altındadır. 8763 hektarında bağ - bahçe tarımı
yapılmaktadır.
Orta derecede erozyona uğramış topraklar 43.257 Ha. İle % 9.2’lik bir oran
meydana getirmektedir. Orta erozyon çoğunlukta hafif orta ve dik eğimlerde derin, orta ve
sığ topraklarda görülmektedir.
Kuru tarım arazilerinin 16.018 hektar (% 9.9), sulu tarım arazilerinin 1089 hektar (%
7.4), bağ - bahçe arazilerinin 2790 hektarı (% 31.8), fındık yetiştirilen 7322 hektar (%
12.8) orta derecede erozyona uğramış olup, genellikle II.,III. ve IV sınıf arazilerden
meydana gelmektedir.
Sakarya İli topraklarının 308.254 hektarında (% 65.6) doğal bitki örtüsünün tahrip
edilmesi ve arazinin kabiliyetlerine uygun olarak kullanılmamaları sonucu su erozyonu
şiddetlenmiştir. Sığ ve çok sığ topraklı ve genellikle VII. Sınıf arazi niteliğinde olan bu tür
toprakların 75.978 hektarı kuru tarım arazisi, 5542 hektarı mera, 48.324 hektarı fındıklık,
168.936 hektarı orman ve fundalık olup 4281 hektarı da diğer maksatlarla
kullanılmaktadır.
Doğa bitki örtüsü aşırı derecede tahrip olan 25.435 hektarlık, (% 5.4) alanda çok
şiddetli derecede erozyon mevcuttur. Bunun 8635 hektarı kuru tarım, 1016 hektarı
fındıklık, 2458 hektarı çayır mera, 13.282 hektarı orman funda arazileridir. 44 hektarı da
diğer kullanımlarda bulunmaktadır.
104
Toprak Sığlığı
Topraklarda köklerin geliştiği ve bitki besin maddelerinin ve suyun temin edildiği
bölgenin derinliği bitki yetiştirme açısından önemlidir. Bu bölge derin olursa iklime
uyabilen her türlü kültür bitkisini yetiştirmek mümkün olur. Sakarya İli topraklarının
101.116 hektarı (% 21.5) 90 cm’den fazla derinliğe sahiptir. Bunun 92.381 hektarı (%
91.4) düz ve düze yakın eğimlerde yer almaktadır. Erozyon ya hiç yoktur veya hafiftir.
Büyük bir kısmı I.ve II. Sınıf olup kuru tarım, sulu tarım ve bağ - bahçe tarımı
yapılmaktadır.
Yüzölçümü 16.365 hektar olan orta verim topraklar % 3.5’lik bir oran
oluşturmaktadır ve orta derece erozyondan etkilenmişlerdir. Bunların % 50.9’u kuru tarım,
% 8.3’ü sulu tarım altında olup araziler daha çok II. Ve III. Sınıftır.
Sığ topraklar 267.513 hektarlık % 56.9 alan kaplamaktadır. Bunların % 23.7’si dik
eğimde bulunmaktadır. Sığ toprakların % 91.5’inde şiddetli erozyon görülmektedir. 71.647
hektar kuru tarım arazisi, 36.452 hektar fındık, 147.820 hektar orman arazisi, sığ
topraklarda bulunmaktadır.
Çok sığ topraklar 85.026 hektarlık (% 18.1) alan kaplamaktadır. Bunların % 15.8’i
dik eğimde ve % 26.3’ü çok dik eğimde ve % 46.7’si sarp eğimde bulunmaktadır. Çok sığ
toprakların 63.082 hektarında (% 74.2) şiddetli, 21.944 hektarında (% 25.8) çok şiddetli
derecede erozyon hüküm sürmektedir. 16.590 hektar kuru tarım, 14.068 hektar fındık,
6831 hektar çayır mera ve 28.722 hektar orman - funda arazisi çok sığ topraklarda
bulunmaktadır.
Taşlık - Kayalık
Sakarya İlinde toprak işlemesine ve bitki gelişmesine zarar verecek derecede taşlılık
ihtiva eden topraklar 31.590 hektar tutmaktadır.Taşlılık hem yüzeyde hem profilde
olabilmektedir. Profilde taşlılık arttıkça toprak materyali azalacağından, toprakların su ve
bitki besinlerini tutma gücüde azalır. Eğer toprak killi ise, bu kötü etki nispeten azalabilir.
Taşlılık il içinde çoğunlukla sarp eğimde görülmektedir. Sığ toprakların % 6.7’si taşlıktır.
Çok sığ toprakların ise % 16.0’ı taşlıdır.
Drenaj
Daha çok alüvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir
bölümünde bitki gelişmesine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu topraklar
76.882 hektarlık bir saha kaplamaktadır. Bu problemi arz eden sahalarda drenaj yetersiz ve
kötüdür.
105
Harita E.1. Sakarya İli Erozyon ve Toprak Yetenek Sınıfları Haritası
106
Tuzluluk
Drenaj bozukluğu olan sahaların 2705 hektarında tuzluluk problemi vardır. Bu
problemin Sakarya ili topraklarında ortaya çıkmasının başlıca nedenleri, (1) Arazinin düz
ve taban suyu seviyesinin yüksek olması nedeniyle tuzların üst topraktan yıkanması, (2)
Yukarı araziden tuzların yıkanarak düzlüklerin çukur kısımlarında birikmesi, (3) Düşük
kalitede sulama suyunun kullanılması ve yeterli drenaj bulunmamasıdır.
Kuru tarım arazilerinin 226 hektarı, sulu tarım arazilerinin 332 hektarı, çayır ve
meranın 607 hektarı, orman ve fundalıkların 1511 hektarı ve yerleşim alanlarının 29
hektarı bu problemden etkilenmiş durumdadır.
Merkez ilçede yukarıda sıralanan problemlerden hiç etkilenmeyen araziler5952
hektardır. Toprakların % 9.9’u orta, % 42.4’ü şiddetli erozyona maruz kalmıştır. Kuru
tarım alanlarının % 6.7’sinde orta, % 74.3’de şiddetli erozyon, mera arazilerinin % 3.5’de
orta, % 43.6’sında şiddetli erozyon, orman ve funda arazilerinin % 24.5’inde orta, %
74.3’ünde şiddetli erozyon görülmektedir. Drenaj bozukluğu bir kısım kuru tarım arazisini
etkilemektedir. Bunun 226 hektarı ayrıca tuzdan etkilenmiştir. Drenaj sorunundan
etkilenmiş sulu tarım arazisi 4167 hektar, çayır - mera arazisi 2901 hektar, orman funda
arazisi 173 hektar, yerleşim alanı 2169 hektardır.
Merkez ilçe topraklarının % 56.9’u sığ, % 18’i çok sığ topraktır. İlçede taşlılık %
6.7’lik bir alanı kaplamaktadır. Taşlılık genellikle çok dik ve sarp eğimde yer almaktadır.
Akyazı ilçesinde erozyondan hafif etkilenmiş topraklar 17.424 Ha olup % 24.4’lük
bir oran teşkil etmektedir. Orta erozyona uğramış toprakların oranı % 9.7’i, şiddetli
erozyona uğramış toprakların oranı % 65.9’dur. Kuru tarım alanlarının 5 8.8’i orta, %
18.2’si şiddetli, meranın % 5.1’i orta, % 29.1’i şiddetli, orman ve fundalık arazilerinin ise
% 5.2’si orta, % 92.5’inde ise şiddetli erozyon görülmektedir. Toprakların % 24.2’si derin,
% 6.3’ü orta derin, % 63.6’sı sığ ve % 5.9’u çok sığdır. Topoğrafyası sarp olan arazilerde
1072 hektar taşlı arazi bulunmaktadır. Bu araziler sığ topraklarda yer almaktadır.
Akyazı ilçesinde 15.003 hektar arazide drenaj problemi görülmektedir. Bu probleli
toprakların % 75.5’i kuru tarım arazisidir.
Geyve’de toprakların % 6.5’i hiç veya hafif, % 5.8’i orta, % 69.8’i şiddetli, % 17.9’u
çok şiddetli erozyondan etkilenmiştir. Kuru tarım alanlarının % 9.3’ü orta, % 66’sı şiddetli,
meranın % 24.5’i şiddetli % 44.7’si çok şiddetli, orman ve fundalık arazilerin % 81.8’i
şiddetli, % 18.2’si çok şiddetli derecede erezyona maruz kalmıştır.Toprakların % 7.2’si
derin, % 3.8’i orta derin, % 54.9’u sığ ve % 34.1’i çok sığ topraklardır. Kuru tarım
alanlarının % 5’i derin % 7.3’ü orta derin, % 68.2’si sığ, % 19.5’i çok sığ topraklarda
bulunmaktadır. İlçede % 15.7 oranında taşlı arazi bulunmaktadır. Bu arazilerin % 12.2’si
sarp eğimdedir. İlçe topraklarının 4316 hektarına drenaj problemi ve bunun yanı sıra 832
hektarında da çoraklık mevcuttur.
Hendek ilçesinde toprakların % 13.9’u erozyondan hiç veya hafif, % 16.7’si orta, %
67.7’si şiddetli ve % 1.7’si çok şiddetli derecede etkilenmiştir. Kuru tarım arazilerinin %
7.7’si orta, % 12.2’si çok şiddetli derecede erozyona maruz kalmıştır. İlçe topraklarının %
22.2’si derin % 2.7’si orta derin, % 53.9’u sığ ve % 21.2’si çok sığ topraklardır. Kuru tarım
arazilerinin % 50.6’sı derin 5 18.4’ü sığ, % 18.6’sı çok sığ topraklarda bulunmaktadır.
Hendek ilçesinde taşlı ve kayalı arazi yoktur. Toprakların 7116 hektarında drenaj
bozukluğu en çok kendi kuru tarım arazilerinde göstermektedir.
Karasu’da erozyon bakımından toprakların % 18.1’i hiç yada hafif, % 5’i orta ve %
76.9’u çok şiddetli derecede erozyona maruz kalmıştır. Kuru tarım arazilerinin % 13.7’si
şiddetli, orman ve funda arazilerinin % 85.5’i yine şiddetli derecede erozyona maruz
kalmıştır. İlçe topraklarının % 18.1’i derin, % 1.5’i orta derin, %63.2’sığ, % 17.2’si çok sığ
topraklardır. Kuru tarım arazilerinin % 86.2’si derin, % 11.5’i sığ, mera arazilerinin %
94’ü derin, % 6’sı sığ, orman ve fundalıkların % 84.9’u sığ topraklar da bulunmaktadır.
İlçede 1029 hektar taşlı arazi bulunmaktadır. Taşlı araziler dik ve sarp eğimde
107
görülmektedir. Toprakların 11.014 hektarında drenaj bozukluğu ve bunun içinde 1105
hektarda çoraklık görülmektedir. Drenaj bozukluğu en çok kuru tarım alanlarında
mevcuttur.
Kaynarca ilçesi topraklarının erozyondan % 15.5’i hafif, % 13.4’ü orta, % 71.1’i
şiddetli derecede etkilenmiştir. Kuru tarım arazilerinin % 83.8’i şiddetli, orman ve funda
arazilerinin % 19.7’si orta, % 43.4’ü şiddetli erozyona maruz kalmıştır. İlçede derin
topraklar % 16.5, orta derin topraklar % 5.2, sığ topraklar % 72 ve çok sığ topraklar % 6.3
oranında bir alanı kaplamaktadır. Kuru tarım arazilerinin % 6.4’ü derin, % 74.7’si sığ,
orman ve fundalıkların % 17.9’u derin, % 82.1’i sığ topraklardır. Toprakların % 1.5’inde
taşlılık sorunu vardır. Taşlılık dik eğimdeki topraklar da görülmektedir. İlçe topraklarının
5443 hektarında drenaj bozukluğu ve içinde 521 hektar çoraklık görülmektedir.
Sapanca ilçesinde toprakların % 17’sinde orta, % 79.9’unda şiddetli erozyon
görülmektedir. Kuru tarım arazilerinin % 7.2’si orta, % 85.6’sı şiddetli, bağ - bahçe
arazilerinin % 52.3’ü orta % 34.8’i şiddetli, orman - funda arazilerinin % 6’sı orta, % 94’ü
şiddetli erozyona maruz kalmıştır. İlçede sığ topraklar % 80.5, çok sığ topraklar % 3.1
oranındadır. Kuru tarım arazilerinin % 85.6’sı ve orman - funda arazilerinin 5 95’i sığ
topraklarda bulunmaktadır. Toprakların % 46.6’sı taşlıdır. Taşlı topraklar sarp eğimde
bulunmaktadır. İlçe topraklarının 646 hektarında drenaj problemi vardır. Drenajı bozuk
alanlar, kuru tarım, sulu tarım ve bağ - bahçe arazilerine dağılmıştır.
Tarımsal faaliyeti olumsuz yönde etkileyen diğer bir unsurda tarım işletmelerinin %
20’sinin arazi varlığının 10 dekardan küçük olmasıdır. % 21’inin arazi varlığı ise 10 - 20
dekar arasındadır. Bu tarım işletmelerinde topraklar dağınık, küçük parçalı ve şekilleri
düzensizdir. Bu durum gidiş - gelişlerde zaman kaybı, küçük parsellerde modern makine
ve ekipmanların etkin çalışamaması, çağdaş tarım tekniğinin uygulanamaması, sermaye ve
işgücünün israf olması, sınırları çoğalan parçalarda arazi ve verim kaybı gibi sakıncalara
yol açmaktadır.
Üzerinde durulması gereken diğer bir arazi sorunu da verimli ova toprakları üzerine
sanayi tesisleri kurulmasıdır. Büyük sanayi tesislerinin İlimizde kurulmasının pek çok
olumlu yönü olmasıyla birlikte bu tür tesislerin tarım arazileri dışında kurulması
sağlanmalıdır. Sanayi tesislerinin üzerinde kurulduğu ve 1cm kalınlığında bir tarım
toprağının oluşması için en az 1000 yılın geçmesi gerektiği bu verimli topraklar, gelecekte
İlimizi olduğu kadar Ülkemizin de tarımsal bazı ihtiyaçlarını karşılayabilecek potansiyele
sahiptir. Alüvyal karakterli ve yüksek verimli olan tarım arazileri korunmalı ve tarım dışı
amaçlarla kullanılması hukuki düzenlemelerle mutlaka önlenmelidir.
Kaynaklar:
Tarım İl Müdürlüğü Verileri
108
F. FLORA - FAUNA ve HASSAS YÖRELER
F.1. Ekosistem Tipleri
Ekosistemi oluşturan canlı ve cansız varlıklar birbirleriyle etkileşim hâlindedir.
Bununla birlikte bazı ekosistemler arasında doğal sınırlar da vardır. Örnek olarak bir
orman içerisindeki göl verilebilir. Gölde yaşayan balıkların, bitki ve diğer canlıların
ormanla ilişkisi oldukça azdır. Bu örnekler çoğaltılabilir. Böylece değişik biyolojik
sistemler ortaya çıkar.
F.1.1. Ormanlar
İlimizde toplam orman alanı 204.708 ha’dır. Orman varlığı vasıf, durumları ve
köylerin tasnifi itibariyle ilin orman envanteri bölümünde verilmiştir.
F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı
Ormanlar, Dünyanın önemli su, toprak, enerji, biyolojik çeşitlilik, maden, gibi
kaynaklarını bünyesinde bulunduran kompleks alanlarıdır. Yer kürenin karmaşık ve
birbiri ile bağlantılı ekolojisini temsil eder ve küresel ekosistemin korunmasında büyük
önem taşımaktadırlar. Orman ekosistemi içerisindeki ağaçların ve diğer bitkilerin
genetik yapıları, doğal koşullar altında yaşayabilmeleri için gerekli olan her türlü
enformasyonu içerecek şekilde gelişmiştir. Bu alanlar, Orman yangınlarının yetersiz
kontrolü ve avlanma yasaklarını ihlal eden önlemler, gelecekteki ihtiyaçları dikkate
almayan ticari amaçlı ağaç kesimi, aşırı otlatma ve hayvanların fidan ve ağaçların taze
sürgünleriyle beslenmesi, havadaki kirleticilerin zararlı etkileri, iktisadi teşvikler ve
ekonominin diğer sektörlerinin sebep olduğu kontrol edilemeyen bozulma ve diğer tür
arazi kullanımlarına dönüştürülme tehlikesiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Orman
tahriplerinin etkileri, toprak erozyonu, biyolojik çeşitliliğin bozulması, vahşi hayat ve
sulak arazilerin zarar görmesi, hayat kalitesi ve kalkınma kalitesinin bozulması
şeklinde ortaya çıkmaktadır.
F.1.1.2. İlin Orman Envanteri
İl sınırları içerisindeki Ormanlık sahasının asli orman ağaç türleri olarak
yapraklılardan Kayın, Meşe, Gürgen Dışbudak,Kestane Ihlamur, Kavak v.s, İnce
Yapraklılardan Göknar, Karaçam Kızılçam v.s, Orman ağaç türlerinden; Taflan,Defne,
Kızılcık, Üvez, Şimşir, Orman gülü , Yabani Fındık, Mürver ve Karayemiş bulunmaktadır.
Koru ve Koruya tahvil ormanlarının verimli ve verimsiz alanlar Ha.olarak aşağıda
gösterilmiştir.
Tablo F.1 Koru ve Koruya Tahvil Ormanlarının Verimli ve Verimsiz Alanlar
İLİ : SAKARYA
Normal Koru Ormanı
Ha.
Bozuk Koru Ormanı
"
Normal Koruya tahvil Ormanı
"
Bozuk Koruya Tahvil Ormanı
"
Toplam Verimli Orman ( Koru )
"
Toplam Bozuk Orman (Koru )
"
TOPLAM ORMANLIK SAHA ( Koru )
"
TOPLAM AÇIKLIK SAHA
"
GENEL SAHA
"
Kaynak : Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü 2011
109
164384,2
22732,5
17132,3
459
181516,5
23191,5
204708
277629,3
482.337,3
%
34
4
4
38
4
42
58
100
Tablo F.2 Ormancılık Üretimi
ODUN TÜRÜ BİRİM 2007
2008
2009
2010
2011
Tomruk
M3
50910 56635 50364 53463 61806
Tel Direk
“
0
0
0
0
0
Maden Direk
“
624
569
897
94
117
SanayiOdunu
“
14528 12627 11268 13441 15452
Kağıtlık Odun
“
24419 28492 26902 31808 41155
Lif- Yonga Od.
“
178654 189386 219688 195401 175413
Sırık-Çubuk
“
7
0
0
0
0
Yakacak Odun
Ster
120148 128110 168801 155996 187047
1.1.3. Orman Varlığının Yararları
Ormanlar Sağladıkları ekonomik, ekolojik ve sosyal yararlar bakımından
toplumların gelişmesinde, kalkınmasında refahında ve sağlığında en büyük katkıyı
sağlayan stratejik önemdeki doğal kaynaklarımızdan biridir.
Ormanlar yaşantımızın her safhasında ihtiyaç duyduğumuz yapacak ve yakacak
hammadde kaynağıdır. 6000 çeşit kullanma yeri olan odun hammaddesi orman
ekosisteminde büyük bir değer taşımaktadır. Bunun yanı sıra bitkisel nitelikli tohum çiçek
kozalak vb. ile mineral nitelikli çakıl, kum vb hammadde kaynaklarının bir kısmı
ormandan elde edilmektedir.
Ormanlardan her yıl 20 milyon m³ çeşitli türde ( tomruk, sanayi odunu ,yakacak
odun, kağıtlık odun, tel direği maden direği v.b) odun hammaddesi üretilerek mobilya,
inşaat kağıt, lif- yonga sanayi,enerji, maden,gemicilik ,ulaştırma haberleşme,turizm ,tarım
ve hayvancılık sektörleri gibi çok çeşitli sektörlere doğrudan katkı sağlamaktadır.
Ormanlardan elde edilen kekik, adaçayı, defne, ıhlamur vb. ile çeşitli tohum ve
yağlar olmak üzere toplam 87 çeşit odun dışı orman ürünü ile başta kimya , kozmatik,
boya, gıda ve tekstil sektörlerine katkı sağlamaktadır.odun dışı orman ürünleri ihracatında
her yıl 100 milyon doların üzerinde gelir elde edilmektedir.
Ormanlar içinde ve dışında yaşayan insanlara çeşitli iş imkanları sağlar, işsizliği
önlemede etkin rol oynar, böylece köyden kente göçü azaltır. Ormancılık sektörü her yıl
300 bin haneye iş imkanı sağlamaktadır.
Ormanların çok değerli olan odun hammaddesi ve odun dışı ürünlerinin yanında
bütün canlılar için yaşamsal değerde önem taşıyan başka faydaları da vardır. Oksijen
üretmesi,karbon depolaması, erozyona engel olması ,iklim düzenlemesi gibi faydaları
ormanlarımızın fonksiyonel değerleri yada sosyal faydaları diyoruz.
Günümüzde özellikle küresel ısınma başta olmak üzere çevre sorunları artmaya
başlayıp,bu sorunların çözümünde de ormanların fonksiyonel değerlerini çok önemli rol
oynadığı anlaşılınca orman ekosisteminin değeri bir kat daha artmıştır.
Ormanlar, eğlenme dinlenme ve boş zamanlarını değerlendirme imkanı sağlar
.Havası suyu doğal görünümleri ve sakin ortamı ile özellikle şehirlerde yaşayan insanlar
kendisine çeker, yerleşim alanları çevresindeki hava kirliliğini ve gürültüyü önlemesi
insanların beden ve ruh sağlığı bakımından büyük önem taşır
Avrupalı bilim adamlarının yaptığı araştırmalarda ormanların fonksiyonel
değerlerinin orman hammaddesi değerinin 2000 katı olduğu ve olgun bir ağacın bir yıllık
fonksiyonel değerlerinin toplamının 2000-6000 dolar arasında olduğu tahmin edilmektedir.
110
F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları
a)Kadastrosu tamamlanmış orman alanı miktarı
b)Şimdiye kadar 2/B ile orman dışına çıkarılan alan
c)Tescili yapılmış orman alanı miktarı
d)Yıl içinde 2/B ile orman sınırları dışına çıkartılan alan
e)Yıl içerisinde yapılacak orman kadastro
çalışmalarıyla ilgili programa alınan köy adedi
Tesis kadastrosu olarak Geyve ilçesi;Koru köyü
Geyve ilçesi;Setçe köyü
Sapanca ilçesi; Memnuniye Köyü
Toplam
: 216983 ha.
: 30097 ha.
: 114219 ha.
:: 151
: 1631 ha.
: 1288 ha.
: 425 ha.
: 3344 ha.
Diğer köylerde 5831 sayılı kanun kapsamında 2B madde alanlarının ihaleli ölçü ve
tescili çalışmaları yapılmış 18 köyde çalışmalar aynı yıl içinde tamamlanmıştır. 64 köyde
de tescil edilmiş 2B alanlarının güncelleme çalışmaları yapılmıştır.
Yıl içerisinde yapılan tapulu kesim alan miktarı İşletme Müdürlükleri itibariyle;
İşletme Müdürlüğü
Adı
Tapulu Kesime
Konu alan miktarı ( Ha)
Adapazarı
Akyazı
Hendek
Geyve
Karasu
15.50
6.60
7.20
13.30
41.30
TOPLAM
83.90
- Mevcut özel orman alanları miktarı ve özel ormanlardaki %6'lık yapılaşma durumu;
İşletme Müdürlüğü
Adı
Özel Orman
Sayısı (Adet)
Alanı Ha.
Adapazarı
Akyazı
Karasu
Geyve
7
1
3
1
110.3
3,6
36,9
7,2
TOPLAM
12
158
Özel ormanlarda %6lık yapılaşma için 2009 yılında herhangi bir talep olmamıştır.
- 6831 sayılı orman kanunun 16,17 ve 18 maddelerine ormancılık sahalardan verilen
izin adedi miktarı ve alanları (2009 Yılı Sonu İtibari ile)
İşletme
Müdürlüğü
16 md
Adet Alan ( Ha)
Adapazarı
Akyazı
66
10
106,9
7,9
17 md
Adet
Alan ( Ha)
223
82
2743,8
467,9
111
18 md
Adet
Alan ( Ha)
3
6
1,8
1,5
Geyve
Hendek
Karasu
63
9
27
173,1
30,9
44,9
152
70
40
589,8
234,8
237,7
Toplam
175
363,7
567
4274,0
6
12
27
4,2
3,7
11,2
F.1.2. Çayır ve Meralar
İldeki toplam çayır mer’a alanı 16443 hektar olup toplam alanın %3‘ünü
oluşturmaktadır. En fazla çayır mer’a alanı III. Alt Bölge’dedir. 7198 hektar olan bu
alanın çoğunluğu yaylalarda bulunmaktadır. I. Alt Bölge’de 5555 hektar çayır mer’a alanı
olup önemli miktarı yaylalarda yer almaktadır.
Çayır mer’a alanları muhtelif sınıf araziler üzerinde olmakla beraber önemli bir
bölümü III. ve VII. sınıf araziler üzerindedir. VII. sınıf araziler üzerinde çayır mer’aların
%51‘i, III. sınıf araziler üzerinde ise %35’i bulunmaktadır. Ayrıca çayır mer’aların %60’ı
düz arazilerde, %10’u orta meyilli arazilerde, %30’u ise çok meyilli arazilerde
bulunmaktadır. Tablo 39, Çayır Mer’a alanlarının arazi kabiliyet sınıflarına göre dağılımını
göstermektedir. Çayır mer’a alanlarının %51’i VII. Sınıf, %35’ i III. Sınıf arazilerdedir.
Tablo F.3 Çayır- Meraların Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı (%)
Sınıf
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Çayır- Mer’a
0,01
0,03
0,35
0,08
0,03
0,06
0,51
0,00
İlde bulunan çayır mer’alarda birim alandan elde edilen kuru ot miktarı 90 kg/da.
olup Türkiye ortalamasının üzerindedir.
F.1.3. Sulak Alanlar
Bu başlıkla ilgili ayrıntılı bilgiler F.4. bölümünde verilmektedir.
F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.)
İlimizde bu tip alan yoktur.
F.2. Flora
F.2.1. Habitat ve Toplulukları
İklim şartlarının, bitki yaşamına uygun olması nedeniyle bölgemiz yeşilliğini
korumaktadır. Mevcut orman alanlarında kayın, ıhlamur, yabani kestane, dişbudak,
kızılağaç, gürgen, çınar, çam(iğne yapraklı, sedir), yabani fındık ve meşe ağaçları ağırlıkta
olup, menengiç, yabani zeytin ağaçları da bulunmaktadır. Makilerde kocayemiş, şimşir,
akdiken, ardıç, çoban püskülü, kermes meşesi, böğürtlen, dikenli mersin, ayı üzümü ve
orman gülü gibi bitkiler bulunur. Dağılım olarak bölge bölge veya karışık halde
yetişebilmektedir. Toprak yapısının verimli, uygun iklim koşulları ve yağışların bol olması
nedeniyle zengin bir ekolojik ortamda yetişmektedirler.
İl yüzölçümünün %43 ‘ünü kaplamaktadır. Ülke genelindeki toplam orman alanlarının %1
‘ini teşkil etmektedir. İlimiz toplam orman alanının %59.2 ‘si koru alanı ve %40.8 ‘i ise
baltalık alandan oluşmaktadır. Az da olsa maki topluluğu yer almaktadır.Sakarya İlinde
doğal bitki örtüsü genellikle ormandır. Bunlar daha ziyade nemcil Karadeniz ormanları
özelliğini taşırlar.
112
F.2.2. Türler ve Popülasyonları
Tablo F.4 Ağaçlar
Sıra No
Türkçe Adı
1
Karaçam
2
Sarıçam
3
Sahil çamı
4
Kayın
5
Meşe
6
Gürgen
7
Kestane
8
Ihlamur
9
Çınar
10
Akça ağaç
11
Dişbudak
Kaynak : DKMP Şube Müdürlüğü 2009
Latince Adı
Pinus nigra
Pinus sylvestris
Pinus maritima
Fagus sp.
Quercus sp.
Carpinus sp.
Castenea sp.
Tilia sp.
Platanus sp.
Acer negunda
Fraxinus sp.
Ayrıca üretimi yapılan kültür Kavak türleri mevcuttur.
Tablo F.5 Ağaçcıklar ve Çalılar
Sıra No
Türkçe Adı
1
Defne
2
Kocayemiş
3
Sandal
4
Karaçalı
5
Yemişen
6
Ormangülü
7
Laden
8
Ayı üzümü
9
Funda
10
Yabani fındık
11
Üvez
Latince Adı
Laurus nobilis
Arbutus unedo
Arbutus androhne
Paliurus aceletus
Crataegus sp.
Rhododendron sp.
Cistus sp.
Vaccinium sp.
Erica sp.
Corulus sp.
Sorbus sp.
Tablo F.6 Bilinen ve Toplanması Gereken Geniş Yapraklı Otlar
Sıra No
Türkçe Adı
Latince Adı
1
Horoz ibiği
Amaranthus
2
Hardal
Sinapis
3
Pıtrak
Xantium
4
Papatya
Matricaria
5
Çoban çantası
Capsellabursa-Pastoris
6
Çoban değneği
Polygonum aviculare
7
Yabancı turp
Raphanus raphanistrum
8
Düğün çiçeği
Panunculus arvensis
9
Köpek (it) üzümü
Solanum dukamara
10
Semiz otu
Portucala oleracea
13
Yer fesleyeni
Merzurus annua
14
Gelincik
Papaver rhoeas
15
Ballı baba
Lamium
113
Tablo F.7 Geniş Yapraklı Otlar
Sıra No
Türkçe Adı
1
İri sinir otu
2
Şahtere
3
Yapışkan otu
4
Yapışkan otu
5
Kır fiği
6
Lohusa otu
7
Köy göçüren
8
Yeşil Hindiba
9
Kadın aynası
10
Tarla sarmaşığı
11
Tarla fare kulağı
12
Tarla tavşan otu
Latince Adı
Plantagio major
Fumaria spicata
Asperula arvensis L.
Galium aperin
Vicia angustifolia-alliani
Aristolochia clematitis L.
Circium avrense seop
Crepis virens
Legosia spenculum
Convolvulus arvensis L.
Anagallis arvensis L.
Veronica agrestis L.
Tablo F.8 Bilinen ve Toplanması Gereken Dar Yapraklı Otlar
Sıra No
Türkçe Adı
Latince Adı
1
Delice
2
Köpek dişi ayrığı
Cynodon
3
Darıcan
Echinoehioa
4
Kanyaş
Sorghum
5
Kuş yemi
Phalaris
6
Topalak
Cyperus roturdus
Tablo F.9 Dar Yapraklı Otlar
Sıra No
Türkçe Adı
1
İri boğumlu at kuyruğu
2
Taban sazı
3
Sıçan kuyruğu
4
Deli yulaf
5
Tarla bromu
6
Dam bromu
7
Tuzlu Tokurcun
8
Japon Darısı
9
Kirpi Darı
10
Kuş ekmeği
114
Latince Adı
Equisetum maximum
Phragmites communis
Alapecurus agrestis
Avena fatua
Bromus arvensis L.
Bromus tectorum
Atropistrinius
Echicochloa crusgalli var
Seteria
Briza maxima
FLORA TÜRLERİ
Caryophyııaceae (Karanfiller)
Agrostemna (karamık)
Amaranthaceac (Horoz ibiğigiller)
Amaranthus (horoz ibiği)
Poaceae(Buğdaygiller)
Agropyrum repens (Ayrık)
Cynadon dactylon (Domuz ayrığı)
Hordeum murimun (Yabani arpa)
Loium temulentum (Delice)
Loium spp (Çim türleri)
Triticum spp (Buğday)
Hordeum spp (Arpa)
Zea mays (Mısır)
Brassicaceae(Hardalgiller)
Brassica nigra (Kara hardal otu)
Capsella bursa-pastoris (Çoban çantası)
Eryngium mariti (Boğa dikeni)
Isatis tinctoria (Yabani civiotu)
Cornaceae (Kızılcıkgiller)
Cormis spp (Kızılcık)
Chenopodiaceae (Kazayağığiller)
Beta spp (Pancar)(Hayvan yemi olarak)
Solanaceae (Patlıcangiller)
Hyascyamı niger (Siyah ban otu)
Asteraceae (Papatyagiller)
Cichorium intybus (Hindibab)
Circium arvense (köygöçüren)
Centaurea cyamus (Peygamber çiçeği)
Lactuca serriola (Yabani marul)
Marticaria chamomilla (Mayıs papatyası)
Sıybum marianum (Devedikeni)
Xantihium spinasum (Pıtırak)
Euphorbiaceae (Sütleğengiller)
Guphorbia helioscopia (Sütleğen)
Salicaceae (Söğütgiller)
Populus alba (Akkavak)
Salix babylonica (Salkım Söğüt)
S.fragilis (Gevrek Söğüt)
Juglandaceae (Cevizgiller)
Juglans regio (Ceviz)
Lamiaceae (Ballıbabagiller)
Lamium purpureum (Kırmızı ballıbaba)
Malveoceae (Ebegümecigiller)
Malva sylvestris (Ebegümeci)
Pappaveraceae (Gelincikgiller)
Papaver rhoeas (Gelincik)
Urticaceae (Isırgangiller)
Urtica arena (Isırgan otu)
Convolvulaceae
Convolvulus arvensis (Tarla sarmaşığı)
Araliaceae
115
Hedera helıx (Duvar Sarmaşığı)
Amaryllidaceae
Galanthus (Kardelen)
Amaryllidaceae
Leucojum aestivum (Kardelen)
Graminea
Festuca rubra,ovina (Çim Bitkisi)
Graminea
Cynodon dactylon (Ayrık Otu)
Physenaceae
Physalis alkekengi
Campanulaceae
Campanula sp. (Çamçiçeği)
Faaliyet alanına uzak ve yerleşim yerleri içinde daha çok kültür amaçlı yetiştirilen
Gülgiller sıkça rastlanan türlerdir.
Rasaceae (gülgiller)
Aygdalum communis (Badem)
Cotonesuter mummularis (Dağ muşmulası)
Mespilus germanica (muşmula)
Malus Sylvartris (Elma)
Rosa spp (Gül türleri)
Vitis vinifera (Üzüm)
Prumus spp (Erik)
İlimizin hemen hemen her bölgesinde aynı habitat ortamı sağlaması nedeniyle
bütün bölgelerde yaşayabilmektedirler.
F.3. Fauna
F.3.1. Habitat ve Toplulukları
Bu konuda herhangi bir çalışma bulunamamıştır.
F.3.2. Türler ve Popülasyonları
Tablo F.10 Sakarya Bölgesi Fauna Yapısı
Latince Adı
Latince Adı
Vulpes vulpes
Cyprinus L.
Marpes marpes
Meloidogyne L.
Ursus arctos
Stylommgtphora
Canis aureus
Helix aspersa
Microtus agrentis
Teredo navalis L.
Apodemus syluaticus
Lumbricus
Sciurus vulgaris
Galeodes aranoides
Sus scrafa
Limnoria lignorum
Garrulus glandarius
Apis mellifera
Coruus monedula
Eumenes pomiformis
Pica pica
Rhyssa persuasoira
Columba Livia
Tipula sp.
Scolopax L.
Tabanus sp.
Salmo trutta abanticus
Larentina galiata
116
Latince Adı
Polygonia egea.
Aromia maschata
Arctiva villia
Cydia
Rhopalocer
Cybister Raterqlimarginalis
Coccinella septempunctata
Acridella nasuta
Paeattix meridionalis
Gryllus campestris
Dociostaurus spp.
Perla
Lepisma
Blaps
Tablo F.11 Kuş ve Av Hayvanları
Sıra No Türkçe İsmi
1
Karabatak
2
Cüce Karabatak
3
Yeşilbaş Ördek
4
Sülün
5
Sakarmek
6
Orman Kızılbacağı
7
İnce Gaga Martı
8
Küçük Martı
9
Kaya Güvercini
10
Kumru
11
Orman Togarı
12
Kum Kırlangıcı
13
Sürmeli Çit Serçesi
14
Karatavuk
15
Kestane Kargası
16
Ekin Kargası
17
Ev Serçesi
18
Sığırcık
19
Bıldırcın
20
Su Tavuğu
21
Şehir Kırlangıcı
22
Kuyruk Sallayan
Latince İsmi
Phalacrocorax carbo
Phalacrocorax pygmeus
Anas platyrhynchos
Phasianus colchius
Fulica atra
Tringa glarcola
Larus genei
Larus canus
Columba livia
Streptopelia decaocta
Lullula arborea
Riparia riparia
Prunella oculoris
Turdus merula
Garrulus glandarius
Corvus frugilegus
Passer domesticus
Sturnus vulgaris
Coturnix coturnix
Fulica atra
Delichon urbica
Motacilla alba
Ormanlarımızda geyik, karaca, ayı, kurt, domuz, tilki, çakal, sansar, porsuk, tavşan,
sülün, keklik, bıldırcın, üveyik, güvercin, sığırcık, kirpi, saksağan, şahin, doğan, baykuş,
yaban kazı ve ördekleri bulunmaktadır. Bunlardan ayı, geyik ve karaca hayvanlarının
avlanması yasaktır.
Ayrıca, karada yaşayan diğer bölge hayvanları olarak; Tarla faresi (Microtus
arvalis), Kara kaplumbağası (Testudo graeca), El öpen (Lacerta saxicolarudis), Benekli
Toprak Semenderi (Salamandra salamandra), Yeşil Kertenkele (Lacerta viridis), Köryılan
(Anguis frogilis), değişik yılan çeşitleri ve Yassı Parmaklı Geko (Hemidactylus turcicus)
mevcuttur.
Yukarıdaki tabloda belirtilen Kestane Kargası (Garrulus glandarius), Ev serçesi
(Passer domesticus) ile Yeşil Kertenkele (Lacerta Viridis) koruma altına alınmış türler
olup bu türlerin yaşama ortamları benzer habitatları uyduğundan bu bölgede
bulunmalarında bir sakınca görülmemektedir.
117
FAUNA TÜRLERİ
Tesbit edilen fauna türleri aşağıda belirtilmiştir.
Lubbiricus terrestris (Toprak Solucanı)
Jullus terrestris (Kırkayak)
Helıx spp. (Salyangoz)
Bufo bufo ((Siğilli kurbağa)
Pelobates syriacus (Toprak kurbağası)
Testude graeca (Adi Tosbağa)
Agema stellio (Dikenli keler)
Ophisops elejans (Tarla kertenkeleleri)
Taumetophoa pyhthocampha (Çam kese tırtılı kelebeği)
Vapyx sp (Çatal kuyruk)
Grylus sp. (siyah çekirge)
Gryllotolpa gryllotalpa (Danaburnu)
Mantis religiosa (Peygamber devesi)
Caprimulgun euoropaeus (Çoban aldatan)
Cicania spp. (Leylek)
Columbia (Kaya güvercini)
Corvu spp.(Karga)
Passer domesticus (Serçe)
Sturmus vulgaris (Sığırcık)
Streptopelia tutr (Üveyik)
Picus spp.(Ağaçkakan)
Otus spp.(Baykuş)
Apedomus mystacerus(Fare)
Erinaceus europaeus (Kirpi)
Meles meles (Porsuk)
Mustalla nivalis (Gelincik)
Sakarya İlinin endemik faunasına ait yeterli bilgi bulunamamıştır.
F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları
15 Ekim 1978'de Paris UNESCO evinde ilan edilen Hayvan Hakları Evrensel Bildirisi
• Bütün hayvanlar yaşam önünde eşit doğarlar ve aynı var olma hakkına sahiptirler.
•
Bütün hayvanlar saygı görme hakkına sahiptir. Bir hayvan türü olan insan, öbür
hayvanları yok edemez. Bu hakkı çiğneyerek onları sömüremez.Bilgilerini
hayvanların hizmetine sunmakla görevlidir. Bütün hayvanların insanca gözetilme,
bakılma, ve korunma hakları vardır.
•
Hiçbir hayvana kötü davranılamaz, acımasız ve zalimce eylem yapılamaz. Bir
hayvanın öldürülmesi zorunlu olursa, bu bir anda, acı çektirmeden ve korkutmadan
yapılmalıdır.
•
Yabani türden olan bütün hayvanlar, kendi özel doğal çevrelerinde karada, havada
ve suda yaşama ve üretme hakkına sahiptir. Eğitim amaçlı olsa bile özgürlükten
yoksun kılmanın her çeşidi bu hakka aykırıdır.
•
Geleneksel olarak insanların çevresinde yaşayan bir türden olan bütün hayvanlar
uyumlu bir biçimde türüne özgü yaşam koşulları ve özgürlük içinde yaşama ve
üreme hakkına sahiptir.
118
İnsanların yanlarına aldıkları bütün hayvanlar doğal ömür uzunluklarına uygun
sürece yaşama hakkına sahiptir. Bir hayvanı terk etmek acımasız ve aşağılık bir
davranıştır.
•
Bütün çalışan hayvanlar iş süresi ve yoğunluğunun sınırlandırılması ve güçlerini
artırıcı bir beslenme ve dinlenme hakkına sahiptir.
•
Hayvanlara fiziki ya da psikolojik bir acı çektiren deneyler yapmak hayvan
haklarına aykırıdır. Tıbbi, bilimsel, ticari ve başkaca biçimlerdeki her türlü
deneyler için de durum böyledir.
•
Hayvan beslenmek için yetiştirilmişse de bakılmalı, barındırılmalı, taşınmalı,
ölümü de acı çektirmeden ve korkutmadan olmalıdır.
•
Hayvanlardan insanların eğlencesi olsun diye yararlanılamaz, hayvanların
seyrettirilmesi ve hayvanlardan yararlanılan gösteriler hayvan onuruna aykırıdır.
•
Zorunluluk olmaksızın bir hayvanın öldürülmesi yaşama karşı suçtur.
•
Çok sayıda yabani hayvanın öldürülmesi demek olan her davranış bir soykırım,
yani bir suçtur.
•
Hayvan ölümüne de saygı göstermek gerekir. Hayvanın öldürüldüğü şiddet
sahneleri sinema ve televizyonda yasaklanmalıdır.
•
Hayvanları koruma ve savunma kuralları, hükümet düzeyinde
olunmalıdır.Hayvan hakları da insan hakları gibi yasayla korunmalıdır.
temsil
F.3.3.1. Evcil Hayvanlar
Evcil hayvan satışı yapan dükkanlar (pet shoplar ) İl Müdürlüğümüz, Büyükşehir
Belediyesi ve Tarım İl Müdürlüğü elamanlarından oluşan denetim birimi tarafından
denetlenerek bu işletmelerin sahiplerine/işleticilerine yönelik eğitim verilmiştir.
F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar
İlimiz dahilindeki belediyelerin; kendi sınırları içerisindeki sahipli hayvanları
belirlemeleri ve kayıtlarını tutmaları ve aşılama çalışmalarında belediyelerin alt yapı
oluşturmaları gerektiği, hususlarında İl Hayvanları Koruma Kurulunda karar alınması
sağlanarak bu karar ile ‘Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama
Yönetmeliğinin 7.
maddesi gereğince Belediyeler mücavir alanları içerisindeki sahipli
hayvanları
belirlenmesi ve kayıtlarını tutulması gerektiği yönünde uyarılmıştır.
F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar
3 yıl boyunca devam edecek olan sahipsiz sokak hayvanlarının kuduz aşısı ile
aşılanması projesine alt yapı oluşturmak amacına yönelik olarak; ilimiz dahilindeki
belediyelerin; kendi sınırları içerisindeki sahipsiz sokak hayvanlarının toplatılması için
gerekli olan ekipleri kurarak yeterli ekipmanları temin etmeleri ve aşılama çalışmalarında
belediyelerin alt yapı oluşturmaları gerektiği hususlarında İl Hayvanları Koruma
Kurulunda
karar alınması sağlanarak bu hususta belediyeler uyarılmıştır.Sakarya
büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından sokak hayvanlarına yönelik olarak
Rehabilitasyon Merkezi kurulması sağlanmıştır. Rehabilitasyon Merkezi tarafından sokak
hayvanları kısırlaştırılmaktadır..
119
F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar
İl Av Komisyonunda karar alınarak İlimizde keklik avı yasaklanmıştır. Nesli
tükenmekte olan ve olması muhtemel yaban hayvanlarının avlanmamasına yönelik sık, sık
denetim yapılmıştır.
F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri
İlimizde bu konuda çalışma yoktur.
F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği
İl av komisyonu kararlarına avcı dernekleri ve İl Müdürlüğümüz elamanlarınca
yapılan toplantılar neticesinde alınan kararlar doğrultusunda son şekli verilmekte ve bu
kararların uygulanmasında, İl müdürlüğümüz ekiplerince yapılan av denetimlerinde avcı
kuruluşları ile işbirliği yapılmaktadır. İl hayvanları koruma kurulu kararlarının alınması ve
uygulanmasında belediyelerle işbirliği yapılmaktadır.
F.4. Hassas Yöreler
F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar
F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu
Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat
Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları”
İlimizde Resmi olarak tescili yapılan milli park bulunmamakla beraber teklifi
yapılmış olan sahalarımız şunlardır.
-Taraklı Kayaboğazı Mağaralı Kanyon Milli Parkı,
İlimizde Resmi olarak tescili yapılan tabiat parkı bulunmamakla beraber teklifi
yapılmış olan sahalarımız şunlardır.
- Karasu Acarlar Tabiat Parkı,
- Karasu Maden Deresi Tabiat Parkı,
- Ferizli Akgöl Tabiat Parkı,
- Hendek Kurtköy Tabiat Parkı,
İlimizde tabii anıt yer şekillerinden bulunmamakla beraber ağaç türleri itibariyle
Hendek, Çayırbaşı Köyü Mezarlık mevkiinde 1 adet anıt ağaç bulunmaktadır.
F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı’nca
Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları”
İlimizde bu konuda herhangi bir çalışma bulunamamıştır
F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2. Maddesinin
“a -Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür Varlıkları”, “Tabiat
Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386
Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun Bazı
Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında
Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar
120
F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme
Sahaları
F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su Kirliliği
Kontrol Yönetmeliği’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi
Gazete’de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde
Tanımlanan Alanlar
F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Hava Kalitesinin
Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas Kirlenme
Bölgeleri”
F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından
“Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar
İlimizde özel çevre koruma alanı mevcut değildir.
F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar
İlimizde Boğaziçi Kanununa göre koruma alanı mevcut değildir.
F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler
Bu yerler İlin Orman Envanteri bölümünde incelenmiştir
F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar
F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında
Kanunda Belirtilen Alanlar
F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar
F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe
Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde Belirtilen Alanlar
F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli
Alanlar
F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren
“Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi” (BERN
Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan “Önemli Deniz
Kaplumbağası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri,
“Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları” Yoktur.
“Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona Sözleşmesi)
Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar Yoktur.
F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan “Akdeniz’de
Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği Ülkemizde “Özel
Koruma Alanı” Olarak Belirlenmiş Alanlar Yoktur.
F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre
Programı Tarafından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100
Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar Yoktur.
121
F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has Nesli
Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal
Alanlar Yoktur.
“Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi” nin 1. ve 2.
Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına
Alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve
Doğal Alanlar
F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe
Giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip
Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca
Koruma Altına Alınmış Alanlar Yoktur
F.4.3. Korunması Gereken Alanlar
F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak
Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak
Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)
F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve
Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı
Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının
Tamamı E Toprak ve arazi Kullanımı bölümünde incelendi
F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya
Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6
Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların
Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile
Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan
Sulak Alan Kalan Yerler
Acarlar Gölü, Poyrazlar Gölü, Akgöl, Küçük Boğaz, Sakarya Nehri, Mudurnu Çayı
İlimizin önemli sulak alanları olup, ilimiz sulak alanlar açısından oldukça zengindir.
İlimizde sulak alanlar ilçe ve köy bazında uzun ömürlü bitkiler, sebze bitkileri ve tarla
bitkileri arazilerinde olmak üzere belirlenmiş ve aşağıdaki Tablo F.13’de gösterilmiştir.
Tablo F.12 Sulu Tarım Arazileri
Toplam
İlçenin Adı
Köy
Sayısı
Toplam Köy
Alanı
Toplam
Uzun Ömürlü Bitkiler
Sebze Bahçeleri
Sulanan Sulanmayan Sulanan Sulanmayan Sulanan Sulanmayan
Dekar
Dekar
Dekar
Dekar
Dekar
Dekar
Merkez
1
14000
2770
11230
Akyazı
7
49000
11257
37743
Ferizli
1
6200
570
Geyve
4
34100
3250
122
2246
2770
8984
6257
15097
5000
22646
5630
270
2815
300
2815
30850
1000
9255
2250
21595
Hendek
5
36500
3490
33010
990
19806
2500
13204
Karapürçek
1
22000
3120
18880
1120
11328
2000
7552
5
35000
5820
29180
1320
2918
4500
26262
4
21100
8570
12530
3270
5012
5300
7518
Söğütlü
5
40000
8260
31740
2250
6348
6010
25392
Taraklı
6
37000
6980
30020
3480
12008
3500
18012
İl Toplamı
39
294900
54087
240813
19957
86833
34130
153980
Karasu
Kaynarca
Kocaali
Pamukova
Sapanca
Kaynak: İl Özel İdaresi, 2008
F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları
Bu konu D. bölümünde incelenmiştir.
F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden
ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş
veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı
Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları,
Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu
Alanlar yoktur
F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel
Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan
Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar
İlimizde tatil ve hafta içi her zaman açık olan Günübirlik kullanıma uygun B tipi
MESİRE yerleri ( Orman İçi Dinlenme Yerleri ) aşağıda sıralanmıştır
- Arifiye İl Ormanı,
- Poyrazlar Gölü,
- Kuzuluk Ormanı
-Hıdırlıktepe mesire yeri
-Sarıgöl Mesire yeri
Bunlardan başka Akyazı İlçesi, Altındere Belediyesi tarafından Orman Genel
Müdürlüğünden tahsis alan belediye Bıçkı Deresi üzerinde dinlenme amaçlı alanların
düzenlenmesi işlemlerini devam etmektedir.
123
G.TURİZM
Sakarya İli, turizm bakımından sınırsız olanak ve servetlere, çeşitli turistik
cazibelere sahiptir. Kıyıları, doğal güzellikleri, şifalı suları, deniz, göl, kaplıca, içmeler, av,
kamp yerleri, cami, kale, köprü, imaret, iklim özellikleri ve tarihi değerleri ile Karasu,
Kocaali, Sapanca ve Akyazı ilçelerinin ilin turizminde önemli yeri vardır.
Karadeniz sahili boyunca uzanan geniş ve doğal plajları, zengin ormanları, yaylaları
ve sıcak su kaynaklarına sahiptir.
G.1. Yörenin Turistik Değeri
G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri
G.1.1.1. Konum
Sakarya, ülkemizin sosyo-ekonomik açıdan en gelişmiş bir yöresi olan Marmara
Bölgesinin kuzeydoğu bölümünde, Anadolu’yu diğer bölgelere bağlayan ana ulaşım
bağlantısı üzerinde, seyahatlerin en yoğun olduğu bir konuma sahiptir. Özellikle İstanbulAnkara Otoyolunun İlimiz ve Sapanca ilçemizden geçmesi ulaşım kolaylığını sağlamıştır.
Tarihi kalıntılar çok çeşitli olup, Merkez, Akyazı, Geyve, Hendek, Taraklı, Sapanca,
Karasu, Kocaeli ve Pamukova ilçelerinde bulunan tarihi ve doğal zenginlikleri ile gezilip
görülmeye değer , 4817 km2 alanıyla Türkiye topraklarının % 0.62’sini kaplayan;
Kuzeyde, Karadeniz kıyı şeridi, doğuda Bolu’nun Göynük, Mudurnu; Düzce İlinin
Akçakoca ve Gümüşova ilçeleri, güneyde Bilecik ilinin Gölpazarı ve Osmaneli ilçeleri,
batıda Kocaeli’nin Kandıra, Merkez ve Gölcük ilçeleriyle çevrili 29o 57ı ve 30o 53ı doğu
boylamları ile 40o 17ı ve 41o 13ı kuzey enlemleri arasında kalan bir ilimizdir.
G.1.1.2. Fiziki Özellikler
İklim özellikleri açısından, Marmara ve Karadeniz bölgesi arasında geçiş alanında
bulunan Sakarya da, ortalama sıcaklık açısından en soğuk ay Ocak (6.0o C) ve en sıcak ay
Temmuz (23,2 ) olarak tespit edilmiştir.
Sakarya’da , en fazla güneşlenmenin ortalama 8.34 (saat/dk) ile Temmuz ayında
olduğu görülmektedir. Güneşlenmenin yoğunlaştığı aylar Haziran, Temmuz ve Ağustos
aylarıdır.
Deniz turizmi açısından bakıldığında güneşlenme süreleri ile birlikte deniz suyu
sıcaklığının yüksek olduğu ve yağışsız günlerin yoğunlaştığı ayların Temmuz ve Ağustos
ayları olduğu görülmektedir.
İlde esme sayısı yönünden egemen rüzgâr yönü kuzeybatıdır. Kuzeybatı(karayel)
rüzgârları Sapanca Gölü üzerinde Sakarya Ovası’nın içlerine sokularak iklimi azda olsa
serinletmektedir. Daha sonra sırasıyla en çok esen rüzgârlar kuzey, kuzey-kuzey batıdır.
İlde en hızlı esen rüzgâr 22,3 m/sn ile güney-güney batıdır.
İklim özellikleri; C HAVA { Atmosfer ve İklim } bölümünde detaylı anlatılan
Sakarya İl alanı, Kocaeli Platosu’nun doğusunda, güneyden kuzeye doğru uzanarak
Karadeniz’e açılmaktadır.
Genellikle platolarla kaplı olan il tabanı, alçak ve düz yapıdadır.
Dağlar: İl topraklarının % 33,6’sı dağlarla kaplıdır. Dağlar genellikle güneyde
yoğunlaşmaktadır. Kuzey Anadolu sistemine bağlı dağlar, il alanına yakın kesimlerle alçak
platolara dönüşerek ilin güneyinde doğu- batı yönünde uzanmaktadır.
Kocaali Platosu’nun uzantısı durumunda olan orta ve kuzey-batı kesimleri düşük
yükseltili seyrek tepeler dışında alçak ve düz yapıya sahiptir.
124
İldeki en önemli yükseltiler 1543m’ye ulaşan Keremali, Karadağ [1467m.], Dikmentepe
[1387m.] dağlarıdır. İldeki tek sıradağ Köroğlu Dağlarının batı uzantısı olan Saman
Dağlarıdır. Hendek, Akyazı ve Sapanca’nın güneyini bütünüyle kaplayan dağlar, kuzeyde
Adapazarı, Güneyde Pamukova’ya doğru alçalmaktadır. Bu grubun en yüksek tepesi olan
Keremali (1543m.) ilin de en yüksek noktasıdır.
İlde 880 m. İle önemli bir dağ olan Çamdağı, Akçakoca ve Bolu dağlarının uzantısı
durumundadır. Geniş bir tabana yayıldığından dolayı, ilin yeryüzü şekilleri arasında
önemlidir.
Ovalar: İl alanının % 22,1’ini kaplayan Ovalar; III. zamanda ortaya çıkan,
yükselme- kıvrılma ve kırılma hareketleriyle akarsuların, çöküntü alanları arasındaki
eşiklerde derin vadiler açması sonucu, vadi tabanlarında oluşmuştur. Bu ovalar şunlardır.
-Akova: (Adapazarı Ovası):Aşağı Sakarya Vadisinde, Sapanca Gölü ile
Adapazarı’nın doğusunda yer alır. Yüzölçümü 620 km2 olan ova, Marmara Bölgesi’nin en
büyük ovalarından biridir. Doğu-batı yönünde uzunluğu 27 km, genişliği 23 km’ye
ulaşmaktadır. Ovayı, güneyden kuzeye doğru akan Sakarya ırmağı ve doğudan güneye
doğru akan Mudurnu Çayı sulamaktadır. Taban suyu seviyesinin yüksek oluşu nedeniyle,
alüvyal topraklarla kaplı olmasına karşın drenaj sorunları vardır.
-Pamukova: İlin ikinci büyük ovası olan Pamukova, 170 km2 dir. Güneybatıkuzeydoğu yönünde uzunluğu 28 km, kuzeyden güneye genişliği 6 km dolayındadır.
Sakarya Vadisi’nde alüvyonların birikmesiyle oluşmuş verimli bir ovadır. Taban suyu
Akova’ya göre daha düşük olmakla birlikte yer yer drenaj sorunları vardır.
-Söğütlü Ovası: İlin en çukur tarım alanı olan Söğütlü Ovası, Akova’nın kuzeyinde
yer almaktadır.30 km uzunluğunda ve 20 km genişliğindeki ova, taban suyunun yüksekliği
nedeniyle sazlık ve bataklık durumundadır.Yoğun drenaj çalışmalarıyla bir bölümü tarıma
elverişli duruma getirilebilmiştir.
Vadiler, ilde önemli yeryüzü şekilleridir. İlin en önemli vadisi Sakarya Vadisidir.
Emir ve Türkmen Dağlarından başlayan çeşitli kollardan oluşan vadi, bölgede
doğudan batıya geniş bir yay çizer. Sakarya il sınırına dek dar bir şekilde yaklaşan ve
Cambaz boğazından sonra genişleyen vadide Pamukova oluşur. Pamukova’dan sonra
yeniden daralan vadi, Geyve Boğazı adıyla anılan yerde uzun ve derin bir oluğa dönüşür.
Genişleyerek Akova’yı oluşturan vadi, Kardeniz’e yönelerek, Karasu yakınlarında
Karadeniz’e açılır.
Platolar ilde ağırlıklı yeryüzü şekilleridir(% 44.3). İlin en önemli platosu Kocaali
Platosudur. III. zaman sonlarıyla, IV. Zamanın başlarında oluşan plato, batıdan il
topraklarına girerek Sakarya Vadisine dek sokulmaktadır. Yüksek kesimleri ormanlarla
kaplı olan platonun bazı kesimlerinde tarım yapılmaktadır.
İlin diğer platoları, Semenli dağlarıyla, Çamdağ kütlesinin Hendek, Akyazı ve
Sapanca’ya doğru uzanan kesimlerinde yer almaktadır.
Başlıca platolar, Hendek’in güneydoğusundaki 1500 m yükseltili Dikmen Platosu,
Hendek-Akyazı arasında Çiğdem, Turnalık ve Gındıra Platoları, Keremali Platosu,
Akyazı’nın kuzeyinde Acella ve Karagöl, Geyve yöresinde Katırözü, Soğucak, Çataldağ,
Çataltepe ve Ziyarettepe platolarıdır.
Bitki Örtüsü Sakarya il genelinde 204.708 Ha Ormanlık alan mevcuttur. Ormanlık
alanın genel alana orana %43 Tür.
Ormanların ana ağaç türleri, kayın, gürgen, kavak, kestane, ıhlamur, çınar,
Akçaağaç ve meşedir. 700 m. Yükselti kuşağından sonra kayın ve meşe topluluklarına
ibreli ağaçlar(50.224,5 ha) katılmaya başlar. Adapazarı’nın doğusunda ve Karasu’nun
batısında Acarlar Gölü çevresinde dişbudak ormanlarına karaağaç ve Kızılağaçlarının
katıldığı geniş topluluklar görülür.
Dağların etekleri ve platolar, kocayemiş, şimşir, akdiken, kermes meşesi, ardıç,
çobanpüskülü, böğürtlen, dikenli mersin, ayı üzümü ve orman gülü, Yabani Fındık
türlerinden oluşan ağaçlıklarla kaplıdır.
125
Sakarya İli iklimi ve yetişme muhiti orman yetiştirilmesine elverişlidir. Ormanların
bulunduğu topraklar esmer orman toprağı tipinde topraklardır.
Yaban hayatı: İlde, doğal bitki örtüsü ve su kaynaklarının bolluğu yabanıl hayatı
güçlendirmiştir.
Güney ve doğudaki ormanlarla kaplı dağlık kesimlerde yaban domuzu, ayı ve
geyik, göl kıyılarındaki sazlık ve bataklıklarla, Karadeniz kıyısındaki koylar ve vadi
boylarında keklik, çulluk, yaban ördeği, bıldırcın, güvercin ve sülün yaşamaktadır.
İlin hemen tümünde tilki, çakal, kurt, tavşan, ve bazı yırtıcı kuşlara rastlanmaktadır.
Bitki zenginliği ile de seyahat, mesire { rekreasyon }, eğlence ve sağlık turizminin
yanında bilim turizminin de ilgisini çekecek olan İlin Memba ve Maden Suları, Kaplıca ve
Ilıcaları, Kumsalları, Gölleri ve Yaylaları da önemli bir yer tutmaktadır.
Sakarya ilinde oldukça çok memba su kaynağı vardır. Maden suları ise bir kaç
tanedir. Memba ve maden sularının belli başlı olanları TabloG 1. ‘de verilmiştir.
Tablo G.1. Sakarya İli Memba ve Maden Su Kaynakları
S.No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
İLÇESİ
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Hendek
Hendek
Hendek
Hendek
Hendek
Hendek
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Geyve
Geyve
Karapürçek
MEVKİİ
Yazılıgürgen Mevkii
Kiraztepe-Narlıtepe
Soğucak Yaylası
Soğucak Yaylası
Soğucak Yaylası
İncebel Mevkii
Soğucak Yaylası
Derindere Mevkii
Soğucak Yaylası
Soğucak Yaylası
Doğansivritepe Mevkii
Soğucak Yaylası
Çamlıca Beldesi
Çamlıca Beldesi
Çamlıca Beldesi
Çamlıca Beldesi
Yeşiller mahallesi
Çamlıca Beldesi
Şerefiye Köyü
Yeniköy
Dokurcun Beldesi
Maksudiye Köyü
Nuriosmaniye Köyü
Ahmediye Köyü
ADI
ATAMAN İNŞAAT
KAYNAK SULARI A.Ş
CANPINAR SU A.Ş
EFEM SU A.Ş
KALİNDA A.Ş
NESTLE WATERS A.Ş
MAHMUDİYE SU A.Ş
Hilmi SİNCAR
ASYAKON A.Ş
KRİSTAL SU
KOÇBEY A.Ş
BAYTAŞ A.Ş
KARSU A.Ş
AKYUDUM A.Ş
DANONESA A.Ş
GIDA SA
Tuanna Ltd.Şti
PINAR SU A.Ş
ŞEREFİYE KAYNAK SULARI
YUVA SU A.Ş
ÇAKOĞLU TEKSTİL
AS-BAL SU A.Ş
DEHA SU SİS.
Ayhan DOYUK
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2009
Sıcak Su ve Maden suyu Kaynakları Sakarya İli Termal kaynaklar bakımından
jeotermal bir bölgede olması sebebiyle oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Sakarya’nın
başlıca Kaplıcaları; Kuzuluk, Taraklı, Kaya boğazı ve Ilıca Köyü Kaplıcalarıdır.
Bu kaplıcalar Marmara bölgesi ve çevre illerden rağbet görmekle beraber özellikle
yaz aylarında dolmaktadır.
İldeki kaynakların başlıcaları şunlardır.
-Kuzuluk Kaplıcaları: İl merkezine 29 km Akyazı ilçemerkezine 8 km. uzaklıkta
bulunan kaplıcalar; deniz seviyesinden 100 m. yükseklikte meşe ağaçları arasında, birçok
su kaynaklarından meydana gelmiştir. Kaplıca binaları pavyonlar halinde inşa edimli olup,
her biri özel kaynaklarla beslenmektedir.
126
Esas kaplıca yanında Kuzuluk ve Kovak Maden Suyu,
Soğuk Gazlı Su, Gencer Pavyon Suyu, Halk Hamamı
kaynağı, Göz Suyu, Taş kaynağı, Tepe çamuru, Dere
Kaynağı gibi sıcaklıkları 70 C’ye kadar yükselen çeşitli
kaynaklar mevcuttur.
Kaplıca sularının iyi geldiği belirlenen rahatsızlıklar şöyledir;














Ortopedik ameliyat ve kaza sonuçlarının rehabilitasyonu
Kaynak suları mide, karaciğer, safra kesesi, damar sertliği, şeker, böbrek
hastalıkları, lumbago, siyatik, romatizma, kadın hastalıkları, egzama, sedef gibi
cilt hastalıkları üzerinde olumlu etkilere sahiptir.
Mide, bağırsak, karaciğer ve safra kesesi hastalıkları ve kronik iltihapları
Kan dolaşımı ve kalp hastalıkları
İdrar yolları ve kadın hastalıklar
Cilt ve deri hastalıkları
Sinir sistemi rahatsızlıkları
Solunum yolu hastalıkları
Çocuk felci ve bazı çocuk hastalıkları
Kireçlenme
Kırık - çıkık sekeleri
Aşırı kilolar
Böbrek taşları
Her türlü romatizmal hastalık
Kuzuluk Kaplıcaları'nda il Özel idaresince yapımına
başlanılan sağlık ve termal turizm tesisleri, 1994 yılı
içinde özel sektöre devredilmiştir. 1996 yılında inşası
tamamlanarak faaliyete geçen ihlas Kuzuluk Evleri,
Kuzuluk Beldesi'nde bulunan tek kür merkezidir ve her
birine 84 C sıcaklıkta termal şifalı su verilen 1464
devremülk dairesinden oluşmaktadır. ihlas Kuzuluk
Kaplıca Evleri'nde kuaförden alış veriş merkezlerine;
çocuklar için hazırlanmış oyun alanlarından zengin seçenekler sunan restaurantlara; günün
her saati hizmet veren tam donanımlı Sağlık Evi'nden doğal güzelliklerle dolu yürüyüş
alanlarına kadar her çeşit tatil kolaylıklarına sahiptir. ihlas Kuzuluk Kaplıca Evleri'nde, her
yaştan herkesin yararlanabileceği zengin spor tesisleri bulunmaktadır. Futbol için iki halı
saha ile bir basketbol sahası bulunan ihlas Kuzuluk Kaplıca Evleri'nde, özel olarak
yapılandırılan yürüyüş ve bisiklet yolları ve bir Fitness Center da mevcut.
127
Dairelerin haricinde günübirlik ziyaretçilerin de
faydalanabileceği bay-bayan ziyaretçiler için ayrı ayrı
iki havuz mevcuttur. Havuzlardan faydalanacak
konuklar için soyunma kabinleri, yeme-içme tesisleri vs.
hazırlanmıştır. Tesislerde her an için görevli bir doktor
bulunmaktadır.Kaplıca Evleri'nin yanında Kuzuluk
Beldesi tamamen bir tatil kasabası olmuş durumdadır.
Kaplıca Evleri'nin hemen yanı başında hediyelik eşya ve
tatilde gerek duyulabilecek eşyalar satan dükkanlardan oluşan bir pazar yeri
mevcuttur.İhlas Kuzuluk Kaplıca Evleri'nde dayalı döşeli dairelerde, renkli televizyondan
kaliteli ve rahat mobilyalara kadar ihtiyaç duyulabilecek donanım eksiksiz olarak
mevcuttur. Modern mutfağı, yatak ve oturma odaları, şifalı kaplıca sularından
yararlanılabilmesi için özel olarak tasarlanan geniş banyosu ile ihlas Kuzuluk Kaplıca
Evleri, doğayla iç içe bir konfor sunmaktadır.
Kuzuluk Kaplıcalarında başlıca şifalı sular aşağıda yer almaktadır.
Kuzuluk Maden Suyu: Litresinde 1 gr. dan fazla serbest karbondioksit bulunan
suda litredeki diğer maddeler toplamı 5 gr.’dır. Bikarbonatlı sular grubuna giren suyun
bileşiminde ayrıca 27 mgr. Bromür iyonu bulunması nedeniyle teskin edici özelliğe de
sahiptir. Radyoaktivitesi 8.6 emandır.
Kovuk Maden Suyu: Nitelik olarak Kuzuluk Maden Suyu’nun aynıdır.
Soğuk Gazlı Su: Serbest karbondioksit gazı tarafından zenginleştirilmiş
olduğundan oligematik bromlu maden sular grubuna girmektedir.
Gencer Pavyonu Suyu: 50oC sıcaklıkta litresinde 2.3 gr. kuru madde bulunan su
kalevi karbonatlarca zengindir. Bromür iyonu sayesinde teskin edici özelliği olan su, ağrılı
hastalıklar üzerinde çok olumlu etkilere sahiptir.
Gündüz Pavyon Suyu: 50oC sıcaklıkta olup reaksiyonu kalevidir. Bir miktar
karbonik iyonu içerdiğinden özellikle cilt hastalıklarına iyi gelmektedir.
Halk Hamamı Kaynağı: 50oC sıcaklıkta olan kaynağa dayalı olarak; 1995 yılında
tamamlanması hedeflenen Sakarya Valiliği İl Özel İdaresi tarafından “Kuzuluk Sağlık
Turizm Merkezi” tesisleri inşaatı devam etmektedir. Kaynak, ana özellikleri açısından
Gencer Pavyonu Suyu’na benzemekle beraber kükürtlü hidrojen içermektedir.
4 Numaralı Kaynak: 37oC ısıda, hafif karbonikli olan suyun 1 litresinde erimiş
madde tutarı 1.8 gr. dır.
Göz Suyu: Kükürtlü hidrojenli ve karbondioksit gazı bakımından zengin olan
suyun ısısı 25oC ‘dir.
Taş Kaynağı: Kalevi karbonatlı orta dereceli asitli karbonikli bir sudur.
Bileşiminde bromür ve iyodür bulunduğundan diğer sulardan ayrılır.
Tepe Çamuru:42oC ısıda olan bu su bromürce zengin kalevi karbonatlı sulardandır.
Radyoaktif çamuru ağrılı hastalıklar üzerinde olumlu etki yapmaktadır
Dere Kaynağı: 38oC ısıda olan suyun kükürtlü, kalevi karbonat oranı düşüktür.
Acısu İçmesi (Geyve): Gölpazarı yolu üzerinde Geyve ilçesinin 5 kilometre
güneydoğusunda, Ahibaba köyünde bulunan içme, tadı nedeniyle acısu diye adlandırılır. Su
sıcaklı 260 C olup, mide ve barsak hastalıklarına iyi gelmektedir. Suyun çevresi, içinden akan
dere ve doğal çevresi ile mesire ve dinlenme yeri olarak özelikle hafta sonları birçok ziyaretçi
ağırlamaktadır.
Kil Hamamı Kaplıcaları (Taraklı): Taraklı ilçesine bağlı Hacıyakuplar köyü sınırları
içerisindeki kaplıca, Taraklı’ya 7 kilometre Adapazarı’na 55 kilometre, İstanbul’a ise 185
kilometre mesafededir. 1987 yılında Taraklı’nın ilçe olmasından sonra inşaat halindeki kaplıca
hamamı İlçe kaymakamlığına devredilmiş inşaatı tamamlandıktan sonra İl Özel İdare
Müdürlüğü’nce kiraya verilmiştir. Kaplıca bir dere içinde ve çam ormanları arasındadır.
128
Tesislerin bahçesinde eski kaplıca binası da bulunmakta ancak kullanılmamaktadır. Tesis 70
yatak kapasitelidir. İçinde duşlu, balkonlu, teraslı ve baraka tipi odalar bulunmaktadır. Ayrıca
kaplıcanın etrafı kamp yapmaya çok uygundur.
Çökek Kaplıcası (Akyazı): Kuzuluk beldesi sınırları içinde bulunan kaplıcada toplam
9 kuyu bulunmaktadır. Bunlardan 4’ü su, 5’i ise çamur banyosu olarak kullanılmaktadır.
Kaplıca suyu romatizma siyatik ve kaşıntılara iyi gelmektedir.
Ilıca Köyü Gazlı Suyu: Kaplıca, Geyve’nin 15 kilometre güneydoğusunda GeyveTaraklı yolunun 13. kilometresinden ayrılan bir yoldan gidilen Ilıcak Köyü içinde yer
almaktadır. Mineral yönünden çok zengin ve şifalı olan kaplıca suyu bromür ve iyodür de
içermektedir. Suyun ortalama sıcaklığı 26o C.
Kumsallar
Karasu: 20 kilometre uzunluğunda geniş bir kumsala sahip olan Karasu sahili
romatizmal rahatsızlıklara iyi gelen ince taneli kumu ve temiz suyu ile doğal bir plajdır.
Özellikle yaz aylarında hafta sonları serinlemek maksadıyla sahil hattına akın eden ziyaretçileri
sayesinde yoğunluk yaşanmaktadır. Bu ziyaretçiler günübirlik geldiği gibi ikinci konutlarda,
ilçede bulunan pansiyon ve otellerde de konaklamaktadır. Sahil hattı boyunca yeme-içme
tesisleri, müzikli eğlence yerleri ile yaz akşamları oldukça hareketli geçmektedir. İlçe’nin turizm
potansiyeli olan bir bölgesi de “Botağzı” diye bilinen, merkeze yakın Yenimahalle Semti’nde
yer alan, Sakarya Nehri’nin Karadeniz’e döküldüğü bölgedir. Özellikle hafta sonu yoğun
ziyaretçi çeken bölgede yeme-içme tesisleri, çay bahçeleri mevcuttur. Burada her mevsim taze
balık yemek mümkündür.
Kocaali: Karasuya 16 kilometre uzaklıkta bulunan Kocaali İlçesi şifalı kumu, doğal
plajı, kolay ulaşımı ile eşsiz bir sahile sahiptir. İlçe özellikle ikinci konutlarıyla il turizmine
katkı sağlamaktadır. Kocaali İlçesi’nde bulunan ikinci konutlar Karasu İlçesi’nden farklılık
göstermektedir. Karasu’da genellikle çok katlı ikinci konutlar yaygınken, Kocaali
İlçesi’nde konutlar tek veya iki katlı ve genellikle siteler halindedir. Bu bölge Sakarya
Nehri’nin Karadeniz’e taşıdığı kirlilikten de fazla etkilenmemektedir. Pansiyonculuğun da
yaygın olduğu ilçede yeme-içme tesisleri, müzikli eğlence yerleri Karasu İlçesi’ndeki
kadar olmasa da bulunmaktadır.
Göller
Sapanca Gölü
4200 hektar alana sahip olan sapanca gölü bir tatlı su
gölüdür.
Sapanca Gölü, kuzey ve güneyindeki dağlardan inen küçük
derecikler ve göl dibindeki kaynaklardan beslenmektedir.
Güney kıyısındaki dereler, doğudan batıya doğru Arifiye,
Keçi(Kuruçeşme), İstanbul, Mahmudiye, Kurtköy, Yanık,
Kuruçay'dır. Kuzey Kısmında İse Cehennem, Aygır,
Altıkuruş, Çakalöldü, Maden, Kuru, Liman, Eşme, Fındık,
Tuzla, Çiftepınar, Balıkhane dereleridir.
Sapanca gölü çevresi 39 km kıyı uzunluğunda,
yüzölçümü 40km2 olup en derin yeri 75m dir. Göl, içme ve kullanma suyu temini, su
ürünleri endüstriyel kullanma ve turistik açıdan il için büyük önem taşımaktadır. Halen
Adapazarı-Serdivan, Erenler belediyelerin içme ve kullanma suyu temin kaynağı
durumundadır. Gölde su ürünleri olarak yayın, turna, alabalık, tatlı su kefali, sazan,
kerevit gibi balık türleri bulunmaktadır.
Göl ve çevresi son derece çarpıcı bir doğal zenginliği içermesi nedeniyle turistik
açıdan yakın çevredeki yoğun yerleşmelerin günübirlik veya hafta sonu tatili için
129
kullanabilecekleri bir merkez olabilecek niteliklere sahip bir yöredir, ayrıca her yıl Haziran
ayında düzenlenen Sapanca Şiir Akşamları'da Sapanca Gölü kıyısında düzenlenmektedir.
İlki 2000 yılında düzenlenen bu etkinlikle Kültür Sanat ve Edebiyat Çevreleri bir araya
gelmektedir.
Sapanca Gölü, su sporları bakımından da oldukça
elverişlidir. Yüzme, su kayağı, rüzgar sörfü, yelken kürek
gibi su sporları yapılmaktadır. Ayrıca güney kıyısının
hemen arkasından otobandan itibaren yükselen yamaç
hattında keklik, çulluk ve tavşan avlar yapılmaktadır.
Ulaşım, yerleşim tesisleşme ve sunduğu çeşitli turizm
seçenekleri ile Sapanca Gölü İlin turizm potansiyeli en
yüksek olan gölü ve mekânıdır.
Sakarya` da tektonik oluşumlar sonucu meydana
gelen Sapanca Gölü ve çevresi içerdiği son derece çarpıcı
doğal güzellikleri ve yoğun yerleşim merkezlerinin ulaşabildiği bir konumda bulunması
nedeniyle il merkezinin yanı sıra başta İstanbul olmak üzere çevredeki büyük kentlerin
özellikler hafta sonları rekreasyon ve konaklama amaçlı taleplerine açık bir merkez
niteliğindedir. Sapanca Gölü`nün yüksekliklerindeki Arifiye Ormanı`nda güzel kamping ve
piknik alanları bulunmaktadır.
Taşkısık Gölü:
İlin merkezinin kuzeyinde, Taşkısık ve Ekizce köyleri arasındaki göl 90 hektar
büyüklüğündedir. Gölde tatlı su balıkları ve kerevit avlanabilmektedir. Göl dipten
kaynayan sularla beslenir, kışın genişleyip yazın çekilmektedir.
Poyrazlar Gölü:
İl merkezinin kuzeydoğusunda Poyrazlar Köyü civarındaki göl 60 ha
büyüklüğündedir. Gölde tatlı su balıkları ve kerevit gibi balıklar avlanabilmektedir. Göl
kıyısı, Orman Müdürlüğü tarafından mesire yeri olarak düzenlenmiştir.
Sahil uzunluğu 2400 m olan gölün çevresi 1993 yılında Bursa Kültür ve Tabiat
Varlıklarının Koruma Kurulu tarafından birinci derecede Doğal Sit alanı ilan edilmi ştir.
Göl kıyısında Orman Müdürlüğü tarafından günübirlik piknik alanı olarak ayrılmış saha
mevcuttur. Yürüyüş ve bisiklet parkurlarına da sahip olan Poyrazlar Gölü bozulmamış
doğasıyla çevre illerden gelen ziyaretçilerin günübirlik rehabilitasyon imkanı sunmaktadır.
Küçük Akgöl:
Adapazarı'na 12 km uzaklıkta Karasu karayolu üzerindedir. Gölün kenarındaki
küçük koru, piknik ve kamp yapmak için oldukça elverişlidir. Gölde her çeşit tatlı su balığı
yaşamakta olup, ayrıca göl çevresinde tavşan, keklik ve yaban ördeği avlanabilmektedir.
Akgöl gölü ve çevresi, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun
06.12.2001 tarih ve 8821 sayılı kararı ile ikinci derece doğal sit alanı olarak belirlenmiştir.
Akgöl:
Ferizli ilçesi ile Karasu ilçesi arasında yer alan göl 139 ha büyüklüğündedir. Büyük
bir bölümü sazlık ve bataklık durumunda olan gölde yaban kazı ve yaban ördeği ile balık
bulunmaktadır. Göl kıyısında mesire yeri düzenlenmiştir.
Acarlar Gölü:
Karasu-Kaynarca sınırında yer alan göl 1562ha yüzölçümünde, derinliği ise 1,5
metredir. Karadeniz'e 700m uzaklıktadır. Göle Karasu istikametinden Deniz Köyü
üzerinden ulaşılır. Yazın sular ıçekilen gölün topraklan koyliiler tarafından tarım arazisi
olarak kullanılmakta, kışın ise su birikintisi ile oluşmaktadır. Orman örtüsünün yer yer
bataklık kesimlerine sokulduğu gölde, tatlı su balıkları, sülün, çulluk ve yaban ördeği gibi
hayvanlar bulunmaktadır.
Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürlüğü'nün 14.07.1998 gün ve
6526 sayılı kararı ile I.derece doğal sit alanı olarak tescil edilmiştir.
130
Küçük boğaz gölü:
Karasu-Kocaali yolu üzerindedir. Tabii kaynaklarla beslenen bu gölün
Karadeniz'den ayıran küçük bir parçası vardır. Gölün dar olan sağ kolu küçük bir çay
halinde devam eder. Göl ve çevresinde tatlı su kefali, karatavuk, yaban ördeği ve
bıldırcın avlanmaktadır. Sakarya İlinde bir çok göl vardır ama Sapanca gölü bu göllerin en
büyüğüdür.
Tablo G.2. Sakarya İli Gölleri
İlçesi
Bulunduğu Yer
Merkez
Taşkısık Köyü
Merkez
Poyrazlar Köyü
Merkez
Taşkısık Köyü
Ferizli
Ferizli
Kaynarca
Merkez
Sapanca
Merkez
Karasu-Kocaali
Karasu-Kocaali
Göl Adı
Büyüklüğü
Taşkısık gölü
Poyrazlar gölü
Küçük Akgöl
Akgöl
Acarlar gölü
Sapanca gölü
Küçük Boğaz
90 ha
60 ha
20 ha
139 ha
1562 ha
1200 ha
-
Yaylalar
Yayla turizmi, Türk yaşayışına ve kültürüne hiçte yabancı değildir. Çevre kirliliği ve
gündelik hayatın rutinliği Türk insanını, yabancısı olmadığı yayla yaşamına yöneltmektedir.
İnsanların bulundukları yerden ayrılarak yaylalara gitmeleri ve orada konaklayarak tüm
ihtiyaçlarını temin etmeleri aynı zamanda bir turizm hareketini oluşturmaktadır. Ayrıca yayla
etkinlikleri, yayla kültürü ve bozulmamış doğada yaşamak, diğer insanların da ilgisini çekmiş ve
bu yaşam tarzına katılmalarını sağlamıştır. Tarihimizden bize miras olarak kalan, yılın belli
aylarında nispeten daha yüksek yerlerde, doğayla baş başa, sıcaktan, nemden, sivrisinekten
uzakta, hem sağlıklı yaşam, hem de hayvancılık ve çeşitli el sanatları gibi ekonomik kaygılarla
bir yaşam biçimi olarak algılayıp sürdüre geldiğimiz yayla yaşamı; günümüzde hem şehirlerin
yoğun hava, ses ve görüntü kirliliğinden, iş ve yaşam stresinden insanımızı kurtarmakta, hem
de yaylalara sahip olan o bölgeye ve insanına ekonomik bir katma değer sağlamaktadır. Bu
bakış açısı ile “yayla turizmi” ülkemizde turizmin çeşitlendirilmesi, sürdürülebilirliği
kapsamında ön sıralarda yerini almıştır. Sakarya Bölgesi, İstanbul gibi büyük bir metropole olan
yakınlığının kendisine verdiği coğrafi konum ve ulaşım kolaylığı avantajını kullanabildiği
takdirde, bir nevi oksijen deposu konumundaki yaylaları ile sadece İstanbulluların değil tüm
Marmara Bölgesi insanının ve dış ziyaretçilerin yoğun ilgisine maruz kalıp, günlük yaşamın
stresinden kaçamak fırsatı bulabilecekleri rehabilitasyon merkezi konumuna gelecektir.
Soğucak Yaylası: 900 dönüm kadar bir araziye sahip olan Soğucak Yaylası, 1100
metre yüksekliğinde ve Sapanca’ya 17 kilometre mesafededir. Sapanca-Muradiye Köyü
istikametinden, Erdemli Köyü’ne gelmeden önce sağa ayrılan yolu takip ederek, 35 dakika
kadar süren bir yolculukla yaylaya ulaşmak mümkündür. Aynı zamanda ana güzergah olan bu
yolun ilk 5 kilometrelik kısmı asfalt, sonraki kısmı ise alt yapı çalışması yapılmış ve genişletilmiş
olmakla beraber topraktır. Bir başka güzergahta, Mahmudiye Köyü’nden yaylaya ulaşan yoldur
ki bu yol sadece 4 x 4 diye tabir edilen çekiş gücü yüksek, özel donanımlı araçlar tarafından
kullanılabilmektedir. En yoğun dönemi, temmuz ayının ikinci haftasına denk gelen yayla
şenlikleri zamanıdır. Yöre halkı ve çevre illerden gelen vatandaşların katılımıyla tam bir panayır
havasında geçen “Soğucak Yayla Şenlikleri”, bir gün sürmekte, ancak yayla daha şenliklere bir
hafta kala dolmaya başlamaktadır. Şenlik süresince Sapanca Belediyesi tarafından hizmet
maksatlı çadırlar, sağlık çadırı, portatif tuvalet ve lavabolar kurulmaktadır. Yaylanın ve
vatandaşın güvenliği için jandarma tarafından gerekli tedbirler alınmaktadır. Yayla şenlikleri
131
kapsamında, bisiklet ve at yarışları, karakucak güreş müsabakaları, folklor gösterileri ve
sanatçıların katılımıyla halk konserleri düzenlenmektedir.
Kırca Yaylası: Pamukova’yı 2 kilometre geçtikten sonra, sağ taraftan Karapınar yoluna
sapılmaktadır. Yayla Karapınar Köyünden 13 kilometre uzaklıkta olup, 30 dakika mesafededir.
Alifuatpaşa’ya 30-35 dakika uzaklıkta olan yayla civarında Menekşeoruç ve Menekşeolak
köyleri bulunmaktadır. Her yılın Temmuz ayında yaylada şenlikler düzenlenmektedir.
Katırözü Yaylası: Yayla, Pamukova’ya bağlı Eskiyayla köyü sınırları içerisindedir.
Eskiyayla köyü (1125 metre yükseklikte) üzerinden Katırözü Yaylası’na varılmaktadır. Soğuk
kaynak suları ve geniş piknik alanları ile eşsiz bir doğal güzelliğe sahip olan yaylanın üst yanında
bulunan mağarada hava sirkülasyonu olmakta ve sarkıt dikitler bulunmaktadır.
Kirpiyan Yaylası: Geyve’den 28 kilometre (1.5 saat) mesafede olan Kirpiyan Yaylası,
Karapürçek-Güçücek’ten ise 20-22 kilometre (1 saat) mesafededir. Taraklı istikametinde
Doğantepe yol ayrımından sola dönülerek Kamışlı Köyü yolu boyunca devam edilir.
Kamışlı’ya gelmeden sağa ayrılan yola sapılarak Kirpiyan yaylasının yoluna ulaşılır. Kürklü
Köyü bu yol üzerindeki son köy olup buradan Kirpiyan Yaylası ve daha da ilerleyerek Karagöl
Yaylası’na ulaşılabilir.
Keremali Yaylası: Akyazı’ya 17 kilometre ve 30-35 dakika uzaklıkta olan Keremali
Yaylası’nda yerleşim olup yayla evleri mevcuttur. Değişik yüksekliklerde birbirine yakın dört
yayladan oluşmaktadır.
Sultanpınar Yaylası: Dokurcun yolu üzerinde olup Akyazı’ya 45 kilometre
mesafededir. Akyazı-Dokurcun istikametinde Beldibi Köyü karşısından sağa dönerek Boztepe
Köyü yoluna ulaşılır. Boztepe üzerinden Güzlek Yaylası, Sultanpınarı Yaylası, Yörükyeri
Yaylası, Çiçekli Yaylası ve Acelle Yaylası’na, Acelle üzerinden de Yanık Yaylası’na gidilir.
Şerefiye ve Beldibi köyleri arası 1 kilometre mesafededir. Beldibi-Sultanpınar Yaylası arası ise
16 kilometredir. Sultanpınar Yaylası orman ile çevrili geniş ve düzlük bir alana kurulmuş olup
oldukça yeşil, huzur verici bir ortam sunmaktadır. Yaylada Olukbaşı Et-Mangal Tesisleri ve
Sultanpınar Yayla Pansiyon faaliyet göstermekte olup, yayla evleri mevcuttur.
Acelle Yaylası: Akyazı İlçesi’nin 35-40 kilometre güneyinde yer alır. Acelle yaylasına
ulaşım stabilize yoldan her tür kara taşıtı ile yapılabilmektedir. Yaylaya üç değişik güzergahtan
ulaşılabilmektedir. Birinci yol Beldibi, Boztepe, Çatalkaya üzerinden gider. İkinci yol TaşburunBallıkaya-Taşyatak-Hasyatak köyleri üzerinden çalışır. Üçüncü yol ise Taşburun-BallıkayaTaşyatak-Yanık yaylası güzergahıdır. Bu yolların üçünün de az bir kısmı asfalttır. İlçe
merkezinden yaylaya ulaşma süresi yaklaşık olarak 60 dakikadır. Geniş yapraklı ve iğne yapraklı
ağaçlardan oluşan bir bitki örtüsüne sahiptir. Ayrıca orman içlerinde orman gülü ve şimşirden
oluşan bodur ağaçlarda mevcuttur. Kanlıca, kuzugöbeği gibi yer mantarları ve ağaç mantarları
bulunur. Yayla üç ayrı köy tarafından (Taşyatak-Hasyatak-Boztepe) ortaklaşa kullanılmaktadır.
Yaylanın tam ortasından Enişte Deresi geçmektedir. Bu dere üzerinde halk tabiriyle “Büyük
Deniz” denilen 60-70 metre uzunluğunda 3-4 metre genişliğinde, derinliği tam olarak
bilinemeyen doğal yollarla kaya kütleleri arasında oluşmuş bir su birikintisi mevcuttur. Enişte
Deresi’nin yatak genişliği düz alanlarda 8-10 metreyi, kayalık arazilerde ise yer yer 2 metreyi
bulur. Derede sazan türü pullu balıklar, kurbağa ve su kertenkeleleri mevcuttur. Dere suyu yaz
mevsiminde oldukça sıcaktır. Zaman zaman bu sıcaklık 28-30º C yi bulur. Kurak geçen yaz
sezonlarında, su tamamen çekilir. Yaylada her yıl temmuz ayının son haftası, genellikle 25-2627 Temmuz tarihlerinde şenlikler düzenlenir. Şenliklerde Karadeniz yörelerine özgü yerel
çalgılar-oyunlar çalınır ve oynanır. Bu şenliklere Karadeniz yöresinden mahalli sanatçılar davet
edilerek konserler düzenlenir. Ayrıca Akyazı Belediyesi’nin düzenlediği güreş-karate
müsabakaları, sünnet şenliği yapılmaktadır. Şenlik boyunca çevre il-ilçe-köylerden yüksek
oranda katılım olur. Katılımcıların bir kısmı kendi özel konaklama imkanlarını (çadır v.b.)
kullanır. Diğer bir kısım yaylada bulunan akrabalarında misafir olur. Çoğunlukla katılımcılar
günübirlik şenlikleri izleyerek geri döner. Bu şenliklerde yerli halk tarafından üretilen ağaç
oyma, süs ve hediyelik eşyalar sergilenir ve pazarlanır. Ayrıca şenlikler boyunca yöre halkı ve
esnaflar tarafından portatif büfe, kafeterya, lokanta, seyyar kasaplar faaliyet gösterir. Bunun için
yaklaşık 40-50 esnaf yaylada yerini almaktadır. Şenliklere ulaşım genel olarak bireysel imkanlarla
132
sağlanır. Köy dolmuşları şenliklerde ulaşımı sağlamaya yardımcı olur. Yaylada elektrik ve su
devamlı olarak mevcuttur. Su halkın kendi imkanlarıyla getirilmiştir. Dışardan gelenlerin
kalabilecekleri otel-motel, kamp türü konaklama yeri olmayan yaylada, sürekli ikamet edenlerin
ahşap evleri mevcuttur. Bunun dışında şenlik boyunca 200-250 civarında çadır kurulmaktadır.
Kendi çadırını kurup konaklamak isteyen bu vatandaşlardan şenlik giderlerine katkı amacıyla
Köy Koruma Derneği adına makbuz karşılığı ücret alınmaktadır. Alınan ücret standart olmayıp
gönüllülük esastır. Yaylada ziyaretçilerin en yoğun olduğu dönem olarak bilinen “Kadırga
Şenlikleri” müddetince, vatandaşın ve yaylanın güvenliği için Akyazı İlçe Jandarma gerekli
tedbirleri almakta, ayrıca Akyazı Kaymakamlığı ve belediyesi tarafından itfaiye ve sağlık
personeli görevlendirilmektedir.
Yanık Yaylası: Acelle Yaylası’ndan 15-20 dakika mesafede olup, yayla evleri
mevcuttur
Sulucaova Yaylası: Beldibi’nden 22 kilometre mesafede olup, ulaşım 50 dakika sürer.
Halen elektriğin olmadığı yaylaya en yakın elektrik direği 2.5 kilometre uzaklıkta olduğundan
ileride bu sorunun giderilmesi yolunda küçük bir çaba yeterli olacaktır. Yaylada yerli halkın yazkış oturduğu yayla evleri mevcuttur.
Yörükyeri Yaylası: Dokurcun yolu üzerinde olup, Azizağa-Yörükyeri arası 20
kilometredir. Yörükyeri Yaylası’na Sultanpınarı Yaylası üzerinden de ulaşılabilmektedir.
Çiçekli Yaylası: Dokurcun yolu üzerinde bulunan Çiçekli Yaylası, Denderiz’den 30
dakika mesafededir. Sultanpınarı Yaylası’ndan doğu istikametine ilerleyip, Yörükyeri Yaylası
üzerinden de ulaşılabilir. Yaylada yayla evleri mevcuttur.
Akar Yaylası: Çiçekli yayla’sından yaklaşık 15-20 dakika mesafededir.
Haydarlar-Kuloğlu Yaylası: Akar yaylasına 10 dakika mesafededir.
Davlumbaz Yaylası: Haydarlar’a 10 dakika, Dokurcun’a 30 dakikalık mesafede olan
yaylaya Dokurcun’dan güney istikametinde gidilerek Haydarlar Köyü üzerinden de ulaşılabilir.
Turnalı Yaylası: Dokurcun’a 40 dakikalık mesafededir.
Çiğdem Yaylası: Hendek ilçe sınırları içinde yer almaktadır. Dokurcun ve Çiğdem
Yaylası arası 18 kilometredir. Bununla birlikte Hendek-Karadere üzerinden Dikmen ve Çiğdem
Köyleri’ne, buradan da 1500 metredeki Çiğdem Yaylası’na ulaşılabilmektedir. Yapısıyla ilgi
çeken evlerin de bulunduğu yaylanın; “topukotu” olarak adlandırılan çimle kaplı geniş alanı,
küçük ve hafif eğimli tepeleri ile planlı bir çevrede oldukça hoş bir manzarası vardır. Yaylada
her yıl temmuz ayının ikinci haftasında yayla şenlikleri düzenlenmektedir. Şenlikte yaylada
yetişen sebze, meyveler ve hayvancılık tanıtılmakta, çeşitli eğlenceler yer almaktadır. Turizmci,
gezgin ve yazarlardan oluşan büyük bir jüri tarafından Türkiye’nin en güzel on yaylasından biri
olarak seçilmiştir.
Dikmen Yaylası: Hendek İlçe sınırları içerisinde yer almaktadır. Hendek ve Dikmen
Yaylası arası 1.5 saattir. Hendek-Karadere üzerinden Dikmen ve Çiğdem Köyleri’ne, buradan
da yaylaya ulaşılabilir. Orman gülleri ile ünlü olan yaylada elektrik mevcuttur.
Karagöl Yaylası: Taraklı’nın 21 kilometre kuzeydoğusunda Samanlı Dağları’nın
uzantısı olan dağlar üzerinde yer alıp deniz seviyesinden yüksekliği 1200 metredir. Etrafı
tamamen çam, kayın, köknar ve meşe ağaçları ile kaplı olan Karagöl Yaylası, 567 hektar
genişliğindeki alanıyla, bol oksijenli havası ve soğuk içme sularıyla doğal bir tedavi merkezidir.
İlkbaharda karların erimesiyle sularla kaplanan yayla, nisan ayının ikinci yarısında, sular
tamamen çekildikten sonra doğa harikası bir görünüme bürünmektedir. Yaylada her hafta
cuma günleri pazar kurulur ve o gün akşama kadar çeşitli şenlikler yapılır. Tamamen ahşaptan
yapılmış yayla evleri ilgi çekmekle birlikte, son zamanlarda betonarme evler de yapılmaktadır.
Her yıl yurt içinden binlerce insanımız burada kamp kurup konaklamaktadır.
Hamzapınar Yaylası: Taraklı Yaylası’nın 1 kilometre aşağısındadır. Belengerme
Tepesi’nin arka yüzünde kalan Hamzapınarı içimine doyum olmayan nefis bir soğuk suya
sahiptir. Taraklı İlçesi’ne gelen konukların çoğunluğu Orman İşletmesi tarafından düzenlenen
halka açık piknik alanına götürülür.
133
Belengerme Yaylası: Taraklı İlçesi sınırları içerisinde yer alan yayla, Karagöl Yaylası
sınırında Hamzapınar Yaylası bitişiğinde, Tuzla Köyü’ne 1 kilometre mesafededir. Belengerme
Tepesi’nden bakıldığında tabiat harikası Karagöl Yaylası’nın tamamı görülebilmektedir.
İnönü Yaylası: Pamukova İlçesi sınırları içerisinde yer alan yayla, özellikle hafta
sonları İzmit ve İstanbul’dan gelen ziyaretçilerin kamp yapmaları için gereken ortamı
sağlamaktadır. İnönü Yaylası’ndan 20 dakikalık bir yürüyüşle, orman içindeki bir patika takip
edilerek daha yukarıdaki Erikli Yaylası’na varılabilir. İnönü Yaylası’ndan doğrudan Hüseyinli
Köyü üzerinden Pamukova-Çilekli-Mekece yoluna da çıkılabilmektedir.
Güzlek Yaylası: Dokurcun yolu üzerinde ve Akyazı’ya 45 kilometre mesafededir.
Akyazı-Dokurcun istikametinde Beldibi Köyü karşısından sağa dönerek Boztepe Köyü yoluna
ulaşılır. Boztepe üzerinden Güzlek Yaylası, Sultanpınarı Yaylası, Yörükyeri Yaylası, Çiçekli
Yaylası ve Acelle Yaylası’na, Acelle üzerinden de Yanık Yaylasına gidilir. Şerefiye ve Beldibi
köyleri arası 1 kilometre mesafededir. Beldibi-Güzlek Yaylası arası ise 12 kilometredir. Her yıl
mayıs ayında çevre köylerden yaylaya gelen yaylaklar burada bulunan yayla evlerinde kasım
ayına kadar kalmakta, bu süre içinde yaban çileği toplayıp satmakta ve hayvancılık
yapmaktadırlar.
G.1.2. Kültürel Değerler
Tarihi ve Arkeolojik Değerler, Müzeler
Sakarya ve çevresi tarih devirleri içinde çeşitli kavimlerin geçişine sahne olmuş, bu
nedenle bölgede köklü medeniyetler kurulamamıştır. Bhitinya bölgesinde şehir yerleşmesi
olarak Geyve ilçesinin bulunduğu yerde “Totoıyon”, Pamukova’nın güneyinde ”Mido”,
Taraklı yakınında da “Daklis” kasabalarının bulunduğu bilinmekle birlikte yörede bu
yerleşimlere ait bulgulara rastlanmamıştır.
Sakarya il sınırları içerisinde bugüne kadar yapılan birkaç yüzey araştırması ve
kurtarma kazıları dışında önemli bir arkeolojik kazı çalışması yapılmamıştır. Yapılan
araştırma ve incelemelerden tespit edilebilen en eski yerleşimimin Helenistik döneme (MÖ
330-30) kadar gittiği bilinmektedir, Küçük Esence köyü tepecik yöresinde bulunan Tersiye
Tümülüsü bu döneme tarihlendirilmektedir.
Roma döneminden kaldığı belirlenen; Merkez Akarca köyü ve İkizce Osmaniye
köyü nekropolleri, Taraklı Hark köyü, Duman köyü, Hacıyakup köyü, Geyve Sarayköy ve
Pamukova Hayrettin köyü ile Akçakaya köyünde bulunan küçük yerleşim birimleri, mezar
anıtları, mezar stelleri vb. gibi buluntu ve kalıntılardır.
Bizans döneminden, sayılarının 21 olduğu sanılan kalelerden günümüze kadar
kalabilen Seyifler kalesi, Harmantepe kalesi, Adliye kalesi, Karasu Tuzla Kalesi, Paşalar
Kalesi ve bunların yanı sıra bölgemizin en önemli anıtsal yapılarından olan Jüstinianus
köprüsüdür.
Osmanlı döneminin en önemli eserleri ise Geyve Elvan Bey imareti, II.Beyazıt
Köprüsü, Hasan Fehmi Paşa Camii, Rüstem Paşa Camii, Şeyh Muslihittin Camii, Taraklı
Yunus Paşa Camii olarak sıralayabiliriz.
Tablo G.3 Tescilli Taşınmazlar
Sit Alanları
Kentsel Sit
Arkeolojik Sit
Doğal Sit
Tarihi Sit
Toplam
Sayısı
2
15
10
0
27
134
Tablo G.4 Kentsel Sit Alanları
Tescil Kararı
Tarih ve Sayısı
Sit Alanının Yeri
K-1 Taraklı-Merkez
K-2 Merkez Uzun Çarşı
Derecesi
01.09.1989/675
3.12.1991/3855
Tablo G.5 Arkeolojik Sit Alanları
Tescil Kararı Tarih ve
Sayısı
Sit Alanının Yeri
Derecesi
A-1 Merkez-Beşköprü-Jüstinyanus Köprüsü
A-2 Söğütlü-Akarca Köyü (Roma Nekropolu)
A-3 Hendek Yağbasan Tümülüsü Üçtepeler Mevki
A-4 Merkez-İkizce Köyü (Roma Nekropolu)
A-5 Geyve-Kulfalar Köyü (Ortaköy Mevkii)
A-6 Pamukova-Akçakaya Köyü
A-7 Taraklı-Merkez
A-8 Pamukova-Hayrettin Köyü (Menete Mevkii)
A-9 Adapazarı-Merkez Beşköprü Hakikat Vakfı Kooperatifi
A-10 Serdivan İlçesi İstiklal Mah. Altınışık Cad.
29.İ.3Paf.468ada1- 2 ve 3 parsel
14.02.1986/1900
01.09.1989/668
20.01.2006/1237
17.07.1990/1183
24.02.1991/1611
24.02.1991/1612
25.09.1992/2675
18.04.1992/2402
17.09.1998/6666
11.09.2007/117
1
1
1
2
2
2
3
3
2
3
A-11 Adapazarı,Alandüzü Köyü (Nekropol)
05.08.2009/1009
2
A-12 Pamukova ilçesi, Hayrettin Köyü Su
DeposuMevkii(Nekropol)
02.03.2011/1857
2
A-13 Adapazarı ilçesi, Kayrancık Köyü
KırktepelerMevkii(Nekropol)
28.12.2011/184
2
A-14Adapazarı ilçesi, Elmalı Köyü, (Nekropol)
08.02.2012/238
2
A-15Adapazarı ilçesi, Salmanlı Köyü, (Nekropol)
08.02.2012/239
2
Tablo G.6 Doğal Sit Alanları
Sit Alanının Yeri
Tescil Kararı Tarih
ve Sayısı
D-1 Taraklı-Merkez
D-2 Sapanca-Vakıf Otel Yolu
D-3 Sapanca-Kırkpınar Civarı
D-4 Arifiye-Sapanca Arası
D-5 Sapanca-Akçay-Fevziye Köyü Arası
D-6 Merkez-Poyrazlar Gölü Ve Çevresi
D-7 Merkez-Hanlı Beldesi
D-8 Sapanca-Kurtköy Belediyesi Mesire Alanı
D-9 Karasu-Acarlar Gölü ve Longos Ormanı
D-10 Sögütlü-Akgöl Köyü-Akgöl Mevkii
01.09.1989/675
01.09.1989/680
07.12.1991/2163
07.12.1991/2163
07.12.1991/2163
16.01.1993/2916
23.03.1997/5766
25.06.1998/6524
25.06.1998/6526
06.12.2001/8821
Tarihi Sit Alanları
Sakarya İlinde tarihi sit alanı bulunmamaktadır.
135
Derecesi
1
1
1
1
1
1
3
1
2
Tablo G.7 Tescilli Tek Yapılar
Tek Yapılar
Yapıların Çeşidi
Askeri Yapılar
Dinsel Ve Kültürel Yapılar
İdari Yapılar
Sivil Mimari Örnekleri
Endüstriyel Yapı
Doğal Anıtlar
Toplam
Yapıların Sayısı
13
82
5
269
11
83
463
Tablo G.8 Camiler
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
Adı-Adresi
Yeni Camii (Yeni Cami
Sk.No:1)
Şerefiye Camii
(Çark Cd.Kanarya Sk.No:1)
Hasırcılar Camii (TuranCad.)
Ağa Camii (Bankalar Caddesi)
Orta Camii (Uzunçarşı)
Orhan Camii (Bankalar Cad.
No:3)
İhsaniye Camii (İnönü Caddesi
Camii (Aşağıdere Köyü Çelemen
Mah.)
Camii (Kazımpaşa YukarıMah.)
İstiklal Camii (Serdivan Beldesi)
Rahime Sultan Camii
(Uzunkum Köyü)
H.Fehmi Paşa Camii
(Mahmudiye Köyü)
Rüstempaşa Cam (Rüstempaşa
Mah.)
Yanıkköy Camii (Yanık Köyü)
Hacımurat Camii(Taraklı)
Yunus Paşa Camii (Taraklı)
Elperek Camii (Elperek Mah.)
Şeyh Müslihiddin Camii
(Topçu Köyü)
Camii (Gümüşoluk Köyü)
Merkez Camii (Karasu)
Aziziye Camii (Karasu)
Yenicami (Akyazı)
Büyük Camii(Hendek)
Sarıcalar Köyü Merkez Camii
Yeni Camii (Hendek)
Sinanbey Camii (Geyve)
Alifuatpaşa Camii
(Ailfuatpaşa Beldesi)
Yusufbey Camii(Taraklı)
Paşalar Camii (Paşalar Köyü)
Süleymanbey Camii(Geyve)
Büyükesence Köyü Cumaaltı
Camii
Camii Harmantepe Mahallesi,
Kibar Sok
İlçesi
Kadastrol Durum
Pafta
Ada Parsel
Tescil Kararı
Merkez
31
140
1
05.02.1982/13517
Adapazarı
54
313
6 ve 7
05.02.1982/13517
Adapazarı
Adapazarı
Adapazarı
2
36
36
534
79
109
60
1
1
05.02.1982/13517
05.02.1982/13517
05.02.1982/13517
Adapazarı
36
99
1
05.02.1982/13517
Adapazarı
96
817
104
05.02.1982/13517
2026
07.12.1991/2164
Adapazarı
Adapazarı
Adapazarı
58
3093
11.09.1993/3402
11.09.1993/3401
Sapanca
11
368
01.09.1989 / 680
Sapanca
2
365
01.09.1989 / 680
Sapanca
14
1
01.09.1989 / 680
Sapanca
Taraklı-Mrkz
Taraklı-Mrkz
Pamukova
19
1
6
13
815
256
674
4533
07.12.1991/2164
01.09.1989/ 675
01.09.1989/ 675
13.02.1986/1870
28
Kaynarca
Kocaali
Karasu- Mrkz
Karasu- Mrkz
Akyazı-Mrkz
Hendek-Mrkz
Merkez
11.09.1993/3404
28
44
18
48
2
200
167
53
118
1
2
1
7
721
27-26Lc
79
73
11.09.1993/3400
01.09.1989/679
01.09.1989/679
25.12.1986/2842
14.05.1976/A-25
16.09.2006/174
30.09.1999/7441
16.05.1986/2338
17
609
18.04.1992/2400
7
2
27-26Lc
7
32
-
885
441
41
888
01.09.1989/689
28.11.1993/3562
17.04.1966/314
16.03.2011/1878
5
-
416
14.12.2011/148
Hendek-Mrkz
Geyve-Mrkz
Geyve
Taraklı-Mrkz
Pamukova
Geyve-Mrkz
Erenler
Adapazarı
136
Tablo G.9. Türbeler ve Mezarlık-Şehitlikler
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Adı-Adresi
Adapazarı Şehitliği
(Yorgalar Mezarlığı)
Dağdibi Mezarlığı
(Dağdibi Mah.)
Mezarlık
(Aşağıdere Köyü Aşağı Mah)
Mezarlık
(Aşağıdere Köy Bitişiği)
Erenler Mezarlığı
(Adapazarı)
Kemer Mezarlığı
(Sapanca)
Yanık Köy Şehitliği
(Yanık Köyü)
Yanık Köyü Mezarlığı
(Yanık Köyü)
Ünlüce Köyü Mezarlığı
(Ünlüce Köyü)
Kabaklar Mezarlığı
(Hacıyakup Köyü)
Kaynarca Mezarlığı
(Kaynarca)
A.İncilli Mezarlığı
(Karasu)
Bozören Köyü Mezarlığı
(Bozören Köyü)
Mahmutbey ve Arkadaşları
Mezar Anıtı
İbn-İ El Zeyd Türbesi
Emirdağ Mezarlığı
Karacaahmet Sultan Türbesi
(Paşalar Köyü)
Ali Fuat Cebesoy Mezarı
(Alifuatpaşa Beldesi)
İlçesi
Kadastrol Durum
Pafta Ada Parsel
Adapazarı
50
Adapazarı
2
629
95
Tescil Kararı
22.01.1989/363
21 02.11.1991/2056
Adapazarı
07.11.1991/2064
Adapazarı
07.11.1991/2064
SakaryaMerkez
SapancaMerkez
Sapanca
30
93
2
01.09.1989/680
15
16
1
01.09.1989/680
910
22.01.1989/680
19
Sapanca
19
874 07.12.1991/2164
Sapanca
1
15 07.12.1991/2164
Taraklı
KaynarcaMerkez
KarasuMerkez
02.11.1991/2075
7-11
29
90
02.11.1991/2056
19
442
26
02.11.1991/2056
Geyve
HendekMerkez
25.08.1993/3387
48
118
3
22.01.1989/365
Adapazarı
111
575
9
02.11.1991/2056
Pamukova
2
441 28.11.1993/3562
17
609 18.04.1992/2400
Geyve
Karaca Ahmet Sultan Türbesi: Pamukova ilçesinde Karapınar köyünden sonra 4
kilometre mesafede Paşalar köyünde bulunmaktadır. Türbe dikdörtgen planlı olup, iki adet
odası mevcuttur. İkinci oda daha büyük ve ahşap kafesle ayrılmış. Ahşap kafesin diğer
yanında 5 adet sanduka bulunmaktadır. Türbenin birinci odası kiremit çatılı ve alttan
büyük kalaslarla destekli durmaktadır. İkinci oda tavanı kemer biçiminde yapılmış. Üstten
kiremitle örtülmüş. Murat'ın veziriazamı olan Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa'nın
himayesindeki Pamukova (Eski Akhisar) Paşalar köyü arazisini vakfettiği Karaca Ahmet
Sultan'ın karaca adını geyiklerle kurduğu insanüstü ilişkiler ve onlarla konuşması
rivayetinden aldığı anlatılmaktadır. Türbede Karaca Ahmet Sultan, eşi ve 3 çocuğunun
mezarları bulunmaktadır. Daha önceden üzeri toprakla örtülü ve düz olan mezarların
üzerlerinin sonradan tabut şeklinde beton dökülerek kapatıldığı anlaşılmaktadır. Türbenin
ufak olması ve ziyaretçi kabul-dua kısmının dar olması nedeni ile doğu cephede giriş
kapısı önüne sonradan ekleme bir yapı yapılmış, ancak bu yapı da tamamen harap bir
duruma gelmiştir.
137
Anıtsal Yapılar
Tablo G.10 Askeri Yapılar (Kaleler)
Sıra
No Adı-Adresi
1 Paşalar Kalesi(Paşalar Köyü)
Harmantepe Kalesi
2
(Harmantepe Köyü Tepecik Mevkii)
3
4
5
Seyifler Kalesi (Seyifler Köyü)
Karasu Kalesi
(Akkum Köyü Tuzla Mevkii)
Adliye Kalesi(Adliye Köyü)
İlçesi
Pamukova
Kadastrol Durum
Pafta
Ada
Parsel
-
Söğütlü
2
-
Ferizli
1
-
Karasu
F 25 d18b Or.
Paftası
-
25-37,3940
-
Arifiye
G24-C-08-D-4C
2636
2-3-4
564
Tescil Kararı
30.04.1999/7158
18.04.1992/2403
01.10.2004/00148
01,04,2005/498
11.05.2011-1976
Paşalar Kalesi: Sakarya İli Pamukova İlçesi Paşalar Köyünün kuzey tarafında bulunan
sarp bir tepe üzerine kurulmuştur. Önündeki ovaya hâkim konumda olan bu kaleye Paşalar
Köyünden yokuş yukarı tırmanarak, bir saatlik yaya yolculuğu sonucu çıkılabileceği gibi,
Karapınar-Kadıköy-Bakacak Köyleri istikametinde giden yoldan sola ayrılarak ormanlık
ve taşlık bayırdan yaya yürüyüşle de ulaşılabilir. Kaletepe diye bilinen bu mevkinin coğrafi
yapısına uygun olarak ana kaya üzerine oturtulan sur duvarları tepenin etrafını dairesel
olarak çevrelemektedir. Surun 2/3’lük kısmı tamamen tahrip olmuştur. Kuzey ve kuzeybatı
tarafta bulunan sur duvarları iri kesme taşlarla yapılmış, taş sıraları arasında tuğla sıraları
mevcuttur. Bu duvar üzerinde bulunan Geç Roma dönemi mezar stelleri, sunak parçaları,
sütun ve sütun kaideleri ile mimari parçalar devşirme malzeme olarak kullanılmıştır.
Sağlam olarak günümüze ulaşabilen kısmın sur duvarı boyunca yaklaşık 9-10 metre
aralıklarla yer alan üç adet üçgenimsi çıkıntı vardır. Bu çıkıntıların en kuzeyde bulunanı
üzerinde içerisi beşgen şekilli odacık kalıntısı yer almakta olup, yan duvarlarının mimari
yapısından üstünün tonoz veya kubbe ile kapatılmış olduğu anlaşılmaktadır. Güney
taraftaki sur duvarları ise farklı yapıdadır. Dış yüzeyleri kabaca düzeltilmiş küçük boyutlu
7-8 sıra taş duvar üzerine tuğla sıraları ile örülmüş bir sur yapısına sahiptir. Güneybatı
tarafta taş duvar üzerine tuğla ile inşa edilmiş yuvarlak kemerli giriş bulunmaktadır. Güney
tarafa doğru doğal eğimi bulunan kale içerisinde yer yer mimari kalıntılar, kısmen tahrip
olmuş tuğla ile yapılmış kemer ve tonozlar bulunmaktadır. Bu yapıların mahiyetini tespit
edebilmek için kazı yapılması gerekmektedir. Kale içerisinde defineciler tarafından yapılan
çok sayıda kaçak kazı çukuru mevcuttur. Gerek sur duvarlarında ve gerekse mimari
kalıntılarda kaçak define avcılarının yapmış olduğu tahribat bir hayli büyüktür. Geyve’den
Mekece’ye kadar uzanan Pamukova ve Geyve ovalarını adeta kuşbakışı gören Paşalar
Kalesinin yapım tekniği ve sur duvarlarında kullanılan geç Roma dönemi mezar stelleri ile
mimari parçaların devşirme malzeme olarak kullanılmış olması Bizans dönemi yapısı
olduğunu göstermektedir. Kuzey ve Güney taraf sur duvarlarının farklı teknikte yapılmış
olması Erken Bizans döneminde yapılan kalenin daha sonra tahrip olması sonucu Geç
Bizans döneminde, yıkılan kısımların yeniden inşa edildiğini göstermektedir.
Harmantepe Kalesi: Sakarya İli Merkez Harmantepe Köyünün kuzeyinde kalan
Harmantepe Kalesi küçük doğal bir tepecik üzerine kurulmuştur. Etrafı sulak ve bataklık
alan iken her iki yanından daha sonra geçirilen kanallar sayesinde verimli tarım alanlarına
dönüştürülmüştür. Kaleye ulaşabilmek için Küçük Söğütlü’den Akçakamış köyüne giden
yoldan sol tarafa ayrılan tarla yoluna sapmak gerekir. Yağmurlu havalarda ulaşım biraz güç
olmaktadır. Harmantepe Kalesi, Bizans’ın doğu sınırını korumak amacıyla 12 veya
13.yüzyılda yapılmış, Sakarya Nehrinin batı yakası boyunca birbirini gören ileri karakol ve
gözetleme kuleleri niteliği taşıyan savunma yapılarından biridir. Adapazarı, Harmantepe
Köyü 2 pafta, 564 parsel üzerinde yer alan kale, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kurulunun 18.04.1992/ 2404 sayılı kararı ile korunması gerekli kültür varlığı
olarak tescil edilmiştir. Aşağı Sakarya havzasında bulunan kaleler arasında günümüze en
sağlam şekliyle ulaşabilmiş kalelerden biridir. Elips şeklinde yuvarlık planlı olan kale
yöresel taşlarla yapılmıştır. Sur duvarlarının kalınlığı 2 m. Yüksekliği 8-10 m. arasında
138
değişmektedir. Ortalama 5 x 5 metre ebatlarında 6 adet burç bulunmaktadır. Burçların alt
taraf iç kısmında, moloz taş ve kireç harçla yapılan dolgu malzemesi içerisine bağlantıyı
sağlamak amacıyla ahşap kalasların ızgara biçiminde yerleştirildiği tespit edilmiştir.
Zamanla bu kalasların çürümesi sonucu kalas yerleri yuvarlak delikler şeklinde
görülmektedir. Burçların üst kısmında değişik yönlere bakan mazgal delikleri
bulunmaktadır. Kalenin ana giriş kapısı güneyde olmak üzere farklı yönlerde ve değişik
ebatlarda 5 adet yuvarlak kemerli girişi vardır. Kapıları içten kapatmaya yarayan ahşap
sürgülerin sur duvarı içerisine doğru sürüldüğü delikler mevcuttur. Kapıların kemer
kısımları burç ve sur duvarlarının bazı kısımları doğal tahribat sonucu yıkılmış olmakla
beraber önemli bir bölümü korunmuş olan kale plan verebilecek durumdadır. Kale içerisi
bitki ve ağaçlarla kaplıdır. Gerek mimarı gerekse taş işçiliği yönünden, bölgemizdeki diğer
kalelerle benzer özellikler taşımaktadır. Bu nitelikleri ile Bizans dönemi yapısı olduğu
anlaşılmaktadır.
Adliye Kalesi: Adliye köyünün 1.500 metre güneyinde Sakarya nehri ve Anadolu
demir yolunun arasında bulunan kale yöresel taş ve malzemelerle inşa edilmiştir. Duvar
kalınlığı 2 metre, yüksekliği ise 6 metre olan kale 2 burçludur. Kalenin nehir tarafındaki
duvarı çökmüştür harap vaziyettedir.
Dinsel ve Kültürel Yapılar
Tablo G.11 Köprüler
Sıra
No
1
2
3
Adı-Adresi
Jüstinianus Köprüsü
(Beşköprü Mevki)
II.Beyazıt Köprüsü
(Alifuatpaşa Beldesi)
Köprü Kalıntısı
(Alifuatpaşa Beldesi Adacık içi)
İlçesi
Kadastrol Durum
Pafta Ada
Parsel
Tescil Kararı
Adapazarı
-
-
-
05.02.1982/13517
Geyve
-
-
-
15.07.1978./A1231
Geyve
-
-
-
17.07.1996/5282
Justinianus Köprüsü (Beşköprü): D-100 (E-5) karayoluna yakın bir yerde
bulunan köprü erken Bizans döneminin Anadolu’daki en görkemli anıtsal yapılarındandır.
İmparator Justinianus tarafından MS 558-561 yılları arasında yaptırılmıştır. Sapanca
gölünün sularını Sakarya nehrine boşaltan çark deresi (Melas) üzerindeki bu taş köprü 430
metre uzunluğunda 9,85 metre genişliğinde olup, 12 kemer gözlüdür. Batı ucunda tak izi,
doğu ucunda apsisli yapı ve köprü ile ilgili tonozlu yapı kalıntıları bulunmaktadır.
Karayolları Genel Müdürlüğünce 1995 yılımda onarılan köprünün taşıt trafiğine
kapatılması amacı ile her iki ucuna üçer basamak yapılmıştır.
II.Bayezid Köprüsü (Geyve-Alifuatpaşa): Alifuat Paşa kazasını Geyve ilçesine
bağlayan kısımda, Sakarya Nehri üzerinde yapılmış bir köprüdür. Kitabesinde, “Bu köprü
tarihte devir açan Fatih'in oğlu 2. Beyazıt tarafından H. 901 M. 1495 yılında
yaptırılmıştır.” ifadesi Türkçe olarak yer almaktadır. Köprü büyük kesme taşlardan
yapılmıştır. Köprünün Alifuat Paşa kısmında dokuz küçük kemer bulunmaktadır.
Köprünün tam orta altında lahit şeklinde büyük ayak ve sağ yanında iki büyük kemer,
ayağın diğer tarafında da büyük bir kemer bulunmaktadır. İkinci Beyazıt'ın mimar ve
mühendisi Fakir Abdullah tarafından tasarlanan on dört ayak üzerine 198 metre boyunda
7,5 metre eninde kemerli kesme taş köprünün ayaklarından dördü Sakarya Nehri
üzerindedir. Esas kitabe köprünün Geyve tarafında kalan mihrabın arka cephesindedir.
Geyve II. Beyazid Köprüsü tarih köşkünün bir önemi de 1495/96 (Hicri 901) yılını veren
kitabenin çerçevesinde yer alan hatayi üslubundaki süslemedir. 15. yüzyılın sonunda belirli
bir tarihte Türk süsleme sanatındaki tercihler ve yönelişler bu eserle belgelenmiştir. 0,10
metre genişliğindeki çerçeve kuşağında, rumili ve şakayık süslemeli kıvrımlı birer dalla
verilen süsleme, şakayık süslemeli 15. yüzyılın ilk yarısındaki bir geleneği sürdürürken,
139
genel görünüşü ile dönemin süsleme anlayışını yansıtır. Ana köprünün altına çelik iskelet
konarak köprü önceki yıllarda tamir edilmiştir.
Tablo G.12 Hamamlar
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
Adı-Adresi
Hamam (Orta Mah. Bankalar Cad. No:90)
Hamam (İnönü Caddesi No:3)
Hamam (Ulu Cami Mah)
Rüstempaşa Hamamı (Rüstem Paşa Mah.)
Hamam
Hamam
Hamam
İlçesi
Adapazarı
Adapazarı
Taraklı
Sapanca
Taraklı
Taraklı
Taraklı
Kadastrol Durum
Pafta
Ada Parsel
8
66
4
96
507
6
6
1
125
13
H24-b2
115
H24
115
H24
109
Tescil Kararı
05.02.1982/13517
17.08.1990/1285
12.12.1981/13358
07.12.1991/2164
27.05.2009/900
27.05.2009/900
27.05.2009/900
Adapazarı İnönü Caddesindeki Hamam: Kömürpazarı semtinin ilerisinde, İnönü
caddesi 3 numarada eski bir hamam bulunmaktadır. İzzet Şükrü Enez Kreş ve Gündüz
Bakımevinin hemen arkasındadır. Kreş ve evin arasında kalmıştır. Taş temel üzerine inşaa
edilen hamamın dış duvarlarının kubbelere yakın kesimleri kemerlidir. İki büyük, on küçük
kubbesi vardır. Hamamın girişi doğudandır. Girişten sonra soyunma odalarının bulunduğu
bölüme ulaşılır. Bu bölümde hamamdan çıkanları ısıtmak için şömine tipinde bir ocaklık
bulunmaktadır. “Ilıklık” ve “sıcaklık” bölümlerine soyunma bölümünden dar bir kapı ile
geçilmektedir. Sıcaklık bölümündeki göbek taşının üzeri sonradan çini ile kaplanmıştır.
Sıcaklık bölümünden hamamın en geniş bölümü olan “külhan” bölümüne geçilmektedir.
Bu bölümdeki kubbeli-kemerli yapıya sahip olduğu anlaşılan ocak yıkılmıştır. 18. yüzyıl
sonlarında inşaa edilmiştir. Hamamın yüksek duvarları bulunmaktadır. Gerek kreş, gerekse
hamamın yanındaki ev depremde zarar gördüğünden terkedilmiş vaziyettedir. Dolayısıyla
aynı şeyi hamam için de söz konusu olup, Adapazarı'na uzun yıllar hizmet etmiş hamam
bugün kaderine terkedilmiştir.
Taraklı Ulucami Mahallesindeki Hamam: Yunus Paşa Camii’nin
güneydoğusunda, ona 40-50 metre uzaklıktadır. Kitabesi ve vakfiyesi yoktur. Camiye
yakınlığı nedeniyle, camiye bağlı bir yapı olabileceği akla gelmektedir. Ama sıcaklığındaki
kubbeye geçiş sisteminden, XIV. yüzyılın ikinci yarsı ile XV. yüzyılın ilk çeyreğine
tarihlenebilir. Muhtemelen fetihten hemen sonra yapılmıştır. Eskiden hamamın suyu
ısıtılınca, caminin de sıcak su vasıtasıyla ısıtıldığı söylenir. Taştan inşa edilmiş hamamın
esas girişi, şu anda üst katı mesken olarak kullanılan bir evin altında bulunmaktadır.
Hamamın üstü bir tam ve bir yarım kubbe ile örtülmüştür. Arka tarafında odun yakma yeri
ve bacası, onun karşı cephesinin sağ köşesinde de bir başka baca bulunmaktadır. Bu
kubbeye geçiş sistemi Konya Karatay Medresesi köşe odalarında, İnce Minareli Medrese
(1260-1265) ana eyvanının iki yanındaki odalarda, Amasya Gök Medrese Türbesi (12661267) kubbesinde, Bursa Alaaddin Bey Camii (1326) harim kubbesinde, Kayseri Hatuniye
Medresesi (1431-1432) ana eyvanının iki yanındaki odaların kubbesinde, Karaman
II.İbrahim Bey İmareti (1433) ana eyvanının iki yanındaki ve türbenin kubbeye geçişinde,
Türk trompu diye adlandırdığımız aynı türde geçiş elamanlarına rastlıyoruz. Yukarıdaki
örneklerden de anlaşılacağı gibi, bu tür kubbeye geçiş elamanlarını, Anadolu Selçuklu ve
Beylikler dönemi yapılarında çok görürüz. Selçuklular döneminde Taraklı fethedilmediği
için, hamamı; 1335-1435 tarihleri arasına tarihliyor ve Taraklı’nın da en eski yapısı
olduğuna inanıyoruz. Hamam Plan olarak orijinalinde A, B, C ve D olmak üzere dört
bölümden oluşmakta, Kuzey- güney doğrultusunda dikdörtgen planlı yapının, batısında
yeni yapılmış soğukluk ve kuzeyinde helâ mekânları sonradan ilave edilmiştir. Yapının
üzerleri kubbeyle örtülü eş büyüklükte iki sıcaklığı, kubbeli mekânların güneyinde uzanan
dikdörtgen planlı, üzeri tonoz örtülü su haznesi ile kuzeyinde ılıklık ve halvet hücresi yer
alır. Bu mekânların üzeri sivri beşik tonozlarla örtülüdür. Su haznesinin arkasında, dışta
sivri kemerli külhan nişi bulunur. Hamam günümüz zemininden bir hayli aşağıda kalmıştır.
Yapı plan olarak, Bursa Merkez Demirci Köyü, İnegöl Merkez Karapınar Köyü ve
140
Yenişehir Merkez bucağı Menteşe Köyü hamamlarına, dört bölümlü olması bakımından
benzer.
İmaretler
Elvanbey İmareti: Geyve ilçe merkezinde; Konyalı Ali Kebir Caddesi üzerinde,
Elvan Bey sokakta bulunmaktadır. Kare planlı bir yapıdır. İmaret şu anda ilçe kütüphanesi
olarak kullanılmaktadır. Elvan Bey imareti, Germiyan beyinin kızını Yıldırım Beyazıt'a
gelin getiren zatın oğlu Elvan Bey tarafından yaptırılmış olup, 15.yüzyıldan beri Elvan
Bey vakfı olarak hizmet görmüş üç kubbeli ve kurşunludur. İmaret on beşinci asırda kesme
taş ve tuğladan yapılmıştır. Avlusunda Elvan Beyin türbesi vardır. İmaret üç kubbeli olup
bugüne kadar özelliğinden hiçbir şey kaybetmemiştir. Sırf imaret olarak yapılan binanın
inşa tarihi 1450 olarak tespit edilmiştir. İmaret içten ve dıştan kubbeli. Ön cephesi
revaklarla süslenmiş. İçine kemerli bir kapıdan girilmektedir. Ana mekanın kubbesinde
yuvarlak rozet motifi bulunmaktadır. Ana mekan birbirinden basamaklı olarak iki kısma
ayrılmaktadır. Yapı 1698 ve 1969 yıllarında iki kez tamir edilmiştir.
Tablo G.13 İdari Yapılar
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
Adı-Adresi
Halk Evi
(Atatürk Bulvarı)
Müze/Atatürk Evi
(Sait Faik Sok No:36)
Atatürk Ortaokulu
(Kavaklar Caddesi)
Köy Enstitüsü Binası
(Merkez-Arifiye)
Kültür Evi
(Merkez Bina)
Belediye Binası
(Pamukova Merkez)
Kadastrol Durum
Pafta Ada Parsel
İlçesi
Tescil Kararı
05.02.1982/1351
7
08.01.1983/1452
6
Adapazarı
37
125
35
Adapazarı
57
209
68
Adapazarı
37
125
32
23.10.1998/6769
Adapazarı
23
-
-
16.11.2000/8222
5
-
262
01.09.1989/675
10
-
4818
13.02.1986/1870
Taraklı
Pamukova
Sivil Mimarlık Örneği Taşınmazlar
Adapazarı Merkez, Taraklı, Sapanca, Pamukova ve Karasu’da olmak üzere il
genelinde sivil mimarlık örneği yapılar bulunmaktadır.
Tablo G.14 Sivil Mimarlık Örneği Taşınmazlar
SİVİL MİMARLIK ÖRNEĞİ YAPILAR LİSTESİ
PARSEL
TESCİL
KARARI
74
1
05.02.1982/13517
225
94
05.02.1982/13517
34
223
6
05.02.1982/13517
Hasarlı
Kurtuluş M.Yıldız C.N:5
34
224
1
05.02.1982/13517
Hasarlı
Kurtuluş M.Bahçıvan S.N: 21
35
78
05.02.1982/13517
Hasarlı
Adapazarı
Cumhuriyet M.Çark C.N:29
56
204
30
17(156-157113)
05.02.1982/13517
Hasarlı
Adapazarı
YenidoğanM.Küçük S.N.11
37
210
54
05.02.1982/13517
Yıkık
Konut
Adapazarı
Sakarya M.İnönü C.N:49
93
502
44
05.02.1982/13517
Yıkık
9
10
Konut
Konut
Adapazarı
Adapazarı
Sakarya M.İnönü C.N:149
Çeşme S.N:93
94
9
511
66
52
196
05.02.1982/13517
05.02.1982/13517
Hasarlı
Yıkık
11
Konut
Adapazarı
Avcılar S.N:1
9
66
12
Konut
Adapazarı
Diyarbekir Çıkmazı N:13
13
65
82
05.02.1982/13517
Yıkık
13
Konut
Adapazarı
Çark C.N:33
56
204
16
05.02.1982/13517
Hasarlı
ADI
İLÇESİ
ADRESİ
PAFTA
ADA
1
Konut
Adapazarı
Yahyalar M.Turan C.No.1
7
2
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M.Bahçıvan S.N:44
34
3
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M.Işık S.N:16
4
Konut
Adapazarı
5
Konut
Adapazarı
6
Konut
7
Konut
8
S.NO
141
172(218)
Hasarlı
05.02.1982/13517
14
Konut
Adapazarı
Kavaklar C.N:52
1
133
17
05.02.1982/13517
Yıkık
15
Konut
Adapazarı
Orta M.Kuzu S.N:1
13
52(19)
05.02.1982/13517
Yıkık
16
Konut
Adapazarı
İzmit C.N:132
23
64
189625
45
05.02.1982/13517
Yıkık
17
Konut
Adapazarı
İzmit C.N:152
23
189
137
05.02.1982/13517
Yıkık
18
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M.Uzun S.N:25
33
221
6
05.02.1982/13517
Yıkık
19
Konut
Adapazarı
34
225
73
05.02.1982/13517
Hasarlı
20
Konut
Adapazarı
İnönü C.N:137
94
504
6
05.02.1982/13517
Yıkık
21
Konut
Adapazarı
İnönü C.N:27
96
507
8
05.02.1982/13517
Hasarlı
22
Konut
Adapazarı
Kömürpazarı C.N:27
17
236
62
05.02.1982/13517
23
Konut
Adapazarı
TığcılarM.Pamuk S.N:41
3
604
227
05.02.1982/13517
24
25
Konut
Dükkan
Adapazarı
Adapazarı
Çıracılar M.N:50
Uz.çrş N:98-102-104-108
57
36
210
81
45
1-2.
05.02.1982/13517
25.06.1998/6523
26
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:99
36
80
3
25.06.1998/6523
27
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:89-84
36
84
4
25.06.1998/6523
28
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:85-87-19(4.ge.)
36
84
5-10.
25.06.1998/6523
29
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:82-17-19(4.ge.)
36
84
7
25.06.1998/6523
30
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:13 (4.geçit)
36
84
11
25.06.1998/6523
31
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:82
36
84
8
25.06.1998/6523
32
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Pirinç Pz.N:10
36
110
11
25.06.1998/6523
33
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Pirinç Pz.N.14
36
110
13
25.06.1998/6523
34
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Kundura N:56
36
93
15
25.06.1998/6523
35
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:50-52
36
93
6
25.06.1998/6523
36
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Kundura N:46
36
93
11
25.06.1998/6523
37
38
Dükkan
Dükkân
Adapazarı
Adapazarı
Uzunçarşı Pirinç Pz.N:5-7
36
36
93
93
9
8
25.06.1998/6523
25.06.1998/6523
39
Dükkan
Adapazarı
36
93
7
25.06.1998/6523
40
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Bankalar Cad.
36
97
1
25.06.1998/6523
41
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:55
36
96
5
25.06.1998/6523
42
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı 2.Geçit N:5
36
96
11
25.06.1998/6523
43
Dükkan
Adapazarı
36
95
2-3.
25.06.1998/6523
44
Dükkan
Adapazarı
36
95
4
25.06.1998/6523
45
Dükkan
Adapazarı
Kunduracılar Çar.N:63
36
95
5
25.06.1998/6523
46
Dükkan
Adapazarı
36
95
12-13.
25.06.1998/6523
47
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Bakırcılar N:7
36
100
7.
25.06.1998/6523
48
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:52
36
103
17.
25.06.1998/6523
49
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı N:44
36
103
12-13.
25.06.1998/6523
50
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Orta C.N:50-52
36
108
1
25.06.1998/6523
51
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Sebzeciler Sok.
36
108
2
25.06.1998/6523
52
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Aynalıkavak C.24
36
111
1
25.06.1998/6523
53
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Aynalıkavak
36
111
13
25.06.1998/6523
54
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Aynalıkavak N:6
36
111
8
25.06.1998/6523
55
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Aynalıkavak C.2-4
36
111
11-12.
25.06.1998/6523
56
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Kunduracılar 25
36
123
6
25.06.1998/6523
57
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı Bankalar C.N:5
36
128
4
25.06.1998/6523
58
Dükkan
Adapazarı
Bankalar C.N:3
36
128
5
25.06.1998/6523
59
Dükkan
Adapazarı
Bankalar Sokak
36
87
1
25.06.1998/6523
60
Konut
Adapazarı
TığcılarM.Kavak Sok.N:1
1
133
88
25.06.1998/6523
61
Konut
Adapazarı
Orta Mah.Kuzu Sok.
16
63
40
25.06.1998/6523
62
Konut
Adapazarı
Orta Mah. K.Hamam N:13
13
65
118
25.06.1998/6523
63
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M.Hamitbey Ç.5
34
225
41
25.06.1998/6523
64
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M. N:53-55
34
225
51
25.06.1998/6523
65
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M.N:24
34
225
75
25.06.1998/6523
66
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M.Eyüp S.N:4
34
225
119
25.06.1998/6523
67
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M.Eyüp S.N:21-22
34
225
88
25.06.1998/6523
142
Yıkık
Yıkık
68
Konut
Adapazarı
Kurtuluş M.Eyüp S.N:20
34
225
91
25.06.1998/6523
69
70
Adapazarı
Pamukova
Merkez
34
11
225
70
4497
25.06.1998/6523
13.02.1986/1870
Pamukova
Merkez
11
4495
13.02.1986/1870
72
Konut
Konut
Konut+
Böceklik
Konut+
Böceklik
Pamukova
Merkez
13
4673
13.02.1986/1870
73
Konut
Pamukova
Kavakdibisk. Nu:54
11
5013
10.062004/10585
74
Pamukova
Çınardibisk. No.38
13
4666
10.062004/10585
75
Konut
Konut+
Böceklik
Pamukova
13
4646
10.062004/10585
76
Konut
Pamukova
13
6623
10.062004/10585
77
Konut
Pamukova
10
4288
10.062004/10585
78
Konut
Pamukova
M.Akif.cad. No:21
11
4512
10.062004/10585
79
Konut
Pamukova
M.Akif.cad. No:34
11
4395
10.062004/10585
80
Konut
Pamukova
M.Akif.cad. No:31
11
4521
10.062004/10585
81
Konut
Pamukova
Kavakdibisk.No:34
11
4504
10.062004/10585
82
Konut
Pamukova
Kavakdibisk.No:7
9
4328
10.062004/10585
83
Konut
Pamukova
Çınardibisk. No:1
9
4557
10.062004/10585
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Pamukova
Karasu
Karasu
Karasu
Karasu
Karasu
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Ankara Cad. No:77
Arabacı S.N:5
Üvesdibi S.N:01
Üvesdibi Sok.
Kızılay Cad.
Gürsel Cad.
Rüstempaşa İstasyon C.N:35
RüstempaşaNurettinbey C. 10
Rüstempaşa C.N:1
Kemer Cad.N:26-A
Kadı Sok.N:2
Kadı Sok.N.4
Kemalettin Samipaşa C.N:52
5
28
28
43
44
26
13
13
16
1
1
1
27
27
27
201
201
217
189
95
31
31
22
133
133
133
74
74
74
3991
10
9
9
5
13.
16.
15
19
8(40)
9
10
1
2
17
99
Konut
Sapanca
Atatürk Cad.N:2
17
32
25
01.09.1989/679
100
Konut
Sapanca
Kemer Cad.N:70
2
127
13
01.09.1989/679
101
Konut
Sapanca
Çiçekçi Sokak N:3
8
112
14
01.09.1989/679
102
Konut
Sapanca
Çiçekçi Sokak N:10
7
105
9
01.09.1989/679
103
Konut
Sapanca
Turan Emeksiz C.N:1
17
158
82
07.12.1991/2164
104
Konut
Sapanca
Kapı Sokak N:24
1
133
22
07.12.1991/2164
105
Konut
Sapanca
Kemer Sokak N:47
14
19
14
07.12.1991/2164
106
Konut
Sapanca
Kemer Caddesi N:9-A
16
22
24
07.12.1991/2164
107
Konut
Sapanca
Çarşı İçi C.No:10
16
25
16
07.12.1991/2164
108
Konut
Sapanca
Vehbibey Cad.N:5
13
31
103
07.12.1991/2164
109
Konut
Sapanca
Yanıkköy İçi N:B-25
20
859
07.12.1991/2164
110
Konut
Taraklı
Merkez
5
423
07.03.1986/2021
111
Konut
Taraklı
Merkez
7
721
112
Konut
Taraklı
Merkez
1
87
113
Konut
Taraklı
Merkez
2
289
07.03.1986/2021
01.09.1989/673675
01.09.1989/673675
114
Konut
Taraklı
Merkez
2
224
01.09.1989/673
115
Konut
Taraklı
Merkez
2
212-213
01.09.1989/673
116
117
Konut
Konut
Taraklı
Taraklı
Merkez
Merkez
2
2
216
234
01.09.1989/673
01.09.1989/673
118
Konut
Taraklı
Merkez
5
542
01.09.1989/673
119
120
121
122
Konut
Konut
Konut
Konut
Taraklı
Taraklı
Taraklı
Taraklı
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
5
5
5
5
533
679
684
683
01.09.1989/673
01.09.1989/673
01.09.1989/673
01.09.1989/673
123
Konut
Taraklı
Merkez
5
681-682
01.09.1989/673
71
143
10.062004/10585
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
01.09.1989/679
Yıkık
124
Konut
Taraklı
Merkez
5
425
01.09.1989/673
125
Konut
Taraklı
Merkez
5
424
01.09.1989/673
126
Konut
Taraklı
Merkez
5
433
01.09.1989/673
127
Konut
Taraklı
Merkez
5
128
Konut
Taraklı
Merkez
6
129
Konut
Taraklı
Merkez
6
71-72
01.09.1989/673
130
Konut
Taraklı
Merkez
6
576
01.09.1989/673
131
Konut
Taraklı
Merkez
6
526
01.09.1989/673
132
Konut
Taraklı
Merkez
6
624-625
01.09.1989/673
133
Konut
Taraklı
Merkez
6
584
01.09.1989/673
134
Konut
Taraklı
Merkez
6
621
01.09.1989/675
135
Konut
Taraklı
Merkez
6
673
01.09.1989/675
136
Konut
Taraklı
Merkez
8
828
01.09.1989/675
137
Konut
Taraklı
Merkez
6
663
01.09.1989/675
138
Konut
Taraklı
Merkez
6
660
01.09.1989/675
139
Konut
Taraklı
Merkez
6
699
01.09.1989/675
140
Konut
Taraklı
Merkez
7
726
01.09.1989/675
141
Konut
Taraklı
Merkez
7
725
01.09.1989/675
142
Konut
Taraklı
Merkez
7
737
01.09.1989/675
143
144
Konut
Konut
Taraklı
Taraklı
Merkez
Merkez
7
8
745
827
01.09.1989/675
01.09.1989/675
145
Konut
Taraklı
Merkez
8
824
01.09.1989/675
146
Konut
Taraklı
Okkul Sok.N:3
6
73
23.03.1991/1639
147
Konut
Taraklı
Okkul Sok.N:2
1
85
23.03.1991/1639
148
Konut
Taraklı
Okkul Sok.N:9-11
1
88
23.03.1991/1639
149
Konut
Taraklı
Okkul Sok.N:15
1
92-93
23.03.1991/1639
150
Konut
Taraklı
Okkul Sok.N:25
1
119
23.03.1991/1639
151
Konut
Taraklı
Okkul Sok.N:27
1
1-120
23.03.1991/1639
152
Konut
Taraklı
Doğan Sok.N:3
2
204-205
23.03.1991/1639
153
Konut
Taraklı
Doğan Sok.N: 2
154
Konut
Taraklı
Doğan Sok.N:59
2
146
155
Konut
Taraklı
Okul Sok.N:73
2
266
23.03.1991/1639
156
Konut
Taraklı
Santral Sok.N:66
1
591
23.03.1991/1639
157
Konut
Taraklı
Santral Sok.N:12
6
393
23.03.1991/1639
158
Konut
Taraklı
Santral Sok.N:16
6
594
23.03.1991/1639
159
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:25
1
55
23.03.1991/1639
160
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:23
1
54
23.03.1991/1639
161
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:21
1
58
23.03.1991/1639
162
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:33
1
59
23.03.1991/1639
163
Konut
Taraklı
Rüştiye Sok.N:1
5
541
23.03.1991/1639
164
Konut
Taraklı
6.Geçit N:32
5
531
23.03.1991/1639
165
Konut
Taraklı
Rüştiye Sok.N:6
6
681
23.03.1991/1639
166
Konut
Taraklı
Rüştiye Sok.N:4
6
686
23.03.1991/1639
167
Konut
Taraklı
Şimşek Sok.N:5
2
291
23.03.1991/1639
168
Konut
Taraklı
Rüştiye Sok.N:2
6
677
23.03.1991/1639
169
Konut
Taraklı
Şimşek Sok.N:6
2
304
23.03.1991/1639
170
Konut
Taraklı
Kuğu Sok.N:2
2
249
23.03.1991/1639
171
Konut
Taraklı
Rüştiye Sok.N:19
5
426-427
23.03.1991/1639
172
Konut
Taraklı
Yunuspaşa Sok.N:60
5
432
23.03.1991/1639
173
Konut
Taraklı
Yunuspaşa Sok.N:58
5
430-431
23.03.1991/1639
174
Konut
Taraklı
Yunuspaşa Sok.N:56
5
429
23.03.1991/1639
175
Konut
Taraklı
Harman Arkası Çıkmaz S.27
6
697
23.03.1991/1639
176
Konut
Taraklı
Fevzi Çakmak Cad.N:50
6
659
23.03.1991/1639
177
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:113
3
324
23.03.1991/1639
410
570-572-573575
01.09.1989/673
01.09.1989/673
23.03.1991/1639
144
23.03.1991/1639
178
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:111
3
323
23.03.1991/1639
179
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:109
3
322
23.03.1991/1639
180
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:116
3
396
23.03.1991/1639
181
Konut
Taraklı
Selimiye Cad.N:12
3
326
23.03.1991/1639
182
Konut
Taraklı
Ankara Cad.N:98
5
408
23.03.1991/1639
183
Konut
Taraklı
Lale Sok.N:12
5
411
23.03.1991/1639
184
Konut
Taraklı
Lale Sok.N:100
5
412
23.03.1991/1639
185
Konut
Taraklı
Lale Sok.N:8
5
413
23.03.1991/1639
186
Konut
Taraklı
Lale Sok.N:6
5
414
23.03.1991/1639
187
Konut
Taraklı
Çınardibi Sok.N:16
7
882
23.03.1991/1639
188
Konut
Taraklı
Türbe Sok.N:16
7
736
23.03.1991/1639
189
Konut
Taraklı
Çınardibi Sok.N:16-A
7
875
23.03.1991/1639
190
Konut
Taraklı
Bilyaz Sok.N:24
8
835-832
23.03.1991/1639
191
Konut
Taraklı
Bülbül Sok.N:2
7
870
23.03.1991/1639
192
Konut
Taraklı
Bilyaz Sok.N:19
8
817
23.03.1991/1639
193
Konut
Taraklı
Çınardibi Sok.N:22
7
871
23.03.1991/1639
194
Konut
Taraklı
Ulu Cami Mahallesi
5
536
11.07.2006/134
195
Konut
Taraklı
Ulu Cami Mahallesi
5
537
11.07.2006/134
196
Konut
Taraklı
Ulu Cami Mahallesi
5
538
11.07.2006/134
197
Konut
Taraklı
Yusuf Bey Mahallesi
7
27-26Rb
739
20.03.2012/283
2.Grup
2.Grup
198
Konut
Geyve
G.Süleymanpaşa .İst.C.N:52
7
3
11.07.2003/9937
199
Konut
Geyve
Akıncı Köyü
217
1
17.06.2009/928
200
Konut
Geyve
Akıncı Köyü
221
2
17.06.2009/928
201
Konut
Karasu
Darıçayırı Merkez mah.
24
659
15.07.2009/961
2.Grup
202
Konut
Karasu
Darıçayırı Merkez mah
24
643
15.07.2009/961
2.Grup
203
Konut
Karasu
24
645
15.07.2009/961
2.Grup
204
Konut
Karasu
24
656
15.07.2009/961
2.Grup
205
Konut
Karasu
24
683
15.07.2009/961
2.Grup
206
Konut
Karasu
24
682
15.07.2009/961
2.Grup
207
Konut
Karasu
24
721
15.07.2009/961
2.Grup
208
Konut
Karasu
Darıçayırı Taşlık mah.
24
915
15.07.2009/961
2.Grup
209
Konut
Karasu
Darıçayırı Taşlıkmah.
24
865
15.07.2009/961
2.Grup
210
Konut
Karasu
24
883
15.07.2009/961
2.Grup
211
Konut
Karasu
24
911
15.07.2009/961
212
Konut
Taraklı
Ulu Cami Mahallesi
6
567
2.Grup
2.Grup
213
Konut
Taraklı
Ulu Cami Mahallesi
6
568
07.10.2009/1098
07.10.2009/1098
214
Konut
T.C.D.D
Binası
T.C.D.D
Binası
Taraklı
Sapanca
Ulu Cami Mahallesi
İstasyon Mevkii
6
14
Pamukova
Mekece Köyü
Hendek
Başpınar Mahallesi
38
Adapazarı
MithatPaşaMah
Adapazarı
224
Konut
1Nolu
Bina
3 Nolu
Bina
5 Nolu
Bina
6 Nolu
Bina
7 Nolu
Bina
27 Nolu
Baca
T.C.D.D
Binası
225
Konut
215
216
217
218
219
220
221
222
223
07.10.2009/1098
2.Grup
2.Grup
569
1
07.12.1991/2164
1
15.09.2009/1031
137
18
07.04.2010/1395
1.Grup
11.05.2011/1973
2.grup
-
192
43
11.05.2011/1973
2.grup
MithatPaşaMah
-
192
43
11.05.2011/1973
2.grup
Adapazarı
MithatPaşaMah
-
192
43
11.05.2011/1973
2.grup
Adapazarı
MithatPaşaMah
-
192
43
11.05.2011/1973
2.grup
Adapazarı
MithatPaşaMah
-
192
43
11.05.2011/1973
2.grup
Adapazarı
MithatPaşaMah
-
192
43
14.12.2011/154
2.grup
Arifiye
Doğançay Köyü
19-6
-
162
Geyve
Safibey Köyü
-
-
2437
21.12.2011/173
2.grup
12
1660
226
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
124
5-6.
08.04.1983/14801
227
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
124
3
08.04.1983/14801
145
228
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
123
22
08.04.1983/14801
229
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
123
3-4.
08.04.1983/14801
230
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
91
8
08.04.1983/14801
231
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
94
1-2.
08.04.1983/14801
232
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
94
3
08.04.1983/14801
233
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
94
5
08.04.1983/14801
234
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
94
9
08.04.1983/14801
235
Dükkan
Adapazarı
Uzunçarşı
36
94
10-11.
08.04.1983/14801
236
Konut
Hendek
Kemaliye Mah. No:13
-
24
23
11.04.2012/337
2.grup
237
Konut
Hendek
-
24
22
11.04.2012/337
2.grup
238
Konut
Hendek
Kemaliye Mah. No:15
BaşpınarMah . Konuklar Cad.
No:2
-
132
1
11.04.2012/337
239
Konut
Hendek
BaşpınarMah . 138.Sok No:2
-
126
1
11.04.2012/337
2.grup
240
Konut
Hendek
-
133
1
11.04.2012/337
2.grup
241
Konut
Hendek
BaşpınarMah . 137.Sok No:9
BaşpınarMah . Konuklar Cad.
No:10
-
135
1
11.04.2012/337
242
Konut
Hendek
BaşpınarMah 132.Sok No:22
-
141
5
11.04.2012/337
2.grup
243
Konut
Hendek
BaşpınarMah
-
140
1
11.04.2012/337
2.grup
244
Konut
Hendek
-
23
4
11.04.2012/337
2.grup
245
Konut
Hendek
Kemaliye Mah. 602.Sok
Kemaliye Mah. Ziya Gökalp
Cad. No:11/1
-
22
126
11.04.2012/337
246
Konut
Hendek
-
29
9
11.04.2012/337
247
Konut
Hendek
-
28
4
11.04.2012/337
248
Konut
Hendek
-
30
21
11.04.2012/337
249
Konut
Hendek
-
29
24-25
11.04.2012/337
250
Konut
Hendek
-
22
6
11.04.2012/337
251
Konut
Hendek
BaşpınarMah .
Kemaliye Mah
607.Sok No:4
Kemaliye Mah
609.Sok No:14/1
Kemaliye Mah
609.Sok
Kemaliye Mah DoğanCad
No:10
Kemaliye Mah DoğanCad
No:13
-
21
22
11.04.2012/337
252
Konut
Hendek
-
24
24
11.04.2012/337
253
Konut
Hendek
-
22
12
11.04.2012/337
254
Konut
Hendek
-
22
10
11.04.2012/337
255
Konut
Hendek
-
22
144-145
11.04.2012/337
256
Konut
Hendek
-
24
40-6
11.04.2012/337
257
Konut
Hendek
Kemaliye Mah
Kemaliye Mah
No:13
Kemaliye Mah
No:37/A
Kemaliye Mah
2
Kemaliye Mah
No:14/2
Kemaliye Mah
No:29/1
-
22
80
11.04.2012/337
258
Konut
Hendek
-
218
9
11.04.2012/337
259
Konut
Hendek
Başpınar Mah.
BaşpınarMah. Başpınar Cad.
No:43/1
-
157
22
11.04.2012/337
260
Konut
Hendek
Başpınar Mah.
-
157
21-18
11.04.2012/337
2.grup
261
Konut
Hendek
-
135
14
11.04.2012/337
2.grup
262
Konut
Hendek
-
127
6
11.04.2012/337
263
Konut
Hendek
-
1005
6
11.04.2012/337
264
Konut
Hendek
Başpınar Mah.
Mahmutbey Mah.
M.ŞişmanoğluCad No:3/B
DereboğazıMah
ZiyaGökalp Cad. No: 35
DereboğazıMah
ZiyaGökalp Cad. No: 35
-
1005
5
11.04.2012/337
265
Konut
Hendek
DereboğazıMah
-
1000
2
11.04.2012/337
No:11
DoğanCad
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
601.Sok
2.grup
605.Sok No:8/1-
2.grup
602.Sok
2.grup
605.Sok
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
2.grup
Taraklı Hanı: Taraklı'da Ulucami mahallesinde bulunmaktadır. Han iki katlı ve
“U” biçiminde yapılmıştır. Tamamen ahşap ve çamur karışımı olarak yapılmıştır. Ana giriş
kapısının sağ tarafında bir, sol yanında iki büyük penceresi bulunmaktadır. Binanın üstü de
ahşap çatı olup, kiremitle örtülüdür. Sol tarafındaki bölümde, büyük bir hol bulunmaktadır.
Üzeri balkon tarzında ve revaklarla düzenlenmiş. Hanın üst katında odaları bulunmaktadır.
Han şu anda kullanılamaz vaziyettedir. Civardaki yaşlı amcalardan aldığımız bilgilere
göre; han Hacı Atıf Hanı olarak biliniyor. Hanın yaklaşık 1950-1965 yılları arasında
postane olarak kullanıldığı belirtiliyor. Hanın yaklaşık olarak 200 yıllık geçmişi olduğu
146
söyleniyor. Taraklı, Bağdat yolu üzerinde olduğundan kervanların Taraklı'da konakladığı
ve yılların hiçbir zaman eskitemediği tarihi han yerli ve yabancı turistlere "ben buradayım
gelin misafirim olun", dercesine bütün ihtişamıyla Taraklı'nın tarihini anlatır. Taraklı’da
Ulucami mahallesinde bulunmaktadır. Han iki katlı ve U planlıdır. “U” nun açık kısmı
kuzeye bakmaktadır. Temeli moloz taş üzerine hımışık duvarlıdır. Alt katlar dükkân üst
katlar otel olarak kullanılmaktaymış. Orta bölümün üzeri yuvarlak ahşap kemerlerle dışa
açılır. Kemerler Bağdadi Tekniği ile yapılmıştır. Kemer biçimlerinden ve yapı
elamanlarından, XIX. yüzyılın sonu ile XX. yüzyılın başına tarihlenir. Hanın doğu kanadı
yıkılarak dükkân yapılmıştır. Batı kanadı ise eve dönüştürülmüştür. Üst kat odalarının
tavan ve taban döşemeleri tamamen ahşaptır. Binanın üstü de ahşap çatılı olup, kiremitle
örtülüdür. Han şu anda kullanılamaz vaziyettedir. Civardaki yaşlı insanların anlattıklarına
göre; han Hacı Atıf Hanı olarak biliniyor. Hanın 1950-1965 yılları arasında postane olarak
kullanıldığı belirtiliyor. Hanın yaklaşık olarak 200 yıllık geçmişi olduğu söyleniyor.
Taraklı’nın eski Bağdat yolu üzerinde olması nedeniyle kervanların Taraklı’da konakladığı
tek han burasıdır. Geleneksel konut açısından yörenin tek hanı olması yanı sıra Türk
kültürünün misafir ağırlama geleneğinin yaşatılabileceği yöredeki son mekândır. Turizm
açısından, ileride kültür turizmine açılmasında tarihi doku içerisinde konaklama hizmetinin
verilebileceği tarihi hanın gelecek kuşaklara taşınacak en güzel yapı örneği olacaktır.
Tablo G.15 Endüstriyel Yapılar
Sıra
No
1
2
3
4
Adı-Adresi
İlçesi
Böceklik (Elperek Mah.)
Banka (Uzunçarşı No:59-61)
Otel (Orta Mh. Ankara Cad. No:64)
Böceklik (Pamukova Merkez)
Pamukova
Adapazarı
Adapazarı
Pamukova
Kadastrol Durum
Pafta
Ada
Parsel
13
4.534
36
96
3
13
63
3
13
4.534
Tescil Kararı
14.05.2005/558
25.06.1998 / 6523
25.06.1998 / 6523
13.02.1986/1870
Müzeler
Sakarya Müzesi: Sakarya İli, Merkez İlçesi, Semerciler Mahallesi, Milli
Egemenlik Caddesi, İstasyon karşısında yer alan Müze binası, bahçesi ile birlikte 1290
m2’lik bir alan üzerine kurulmuştur.
1910-1915 yılları arasında dönemin Askerlik Şubesi Başkanı Binbaşı Baha Bey tarafından
zemin katla birlikte üç katlı olarak yaptırılan konut, daha sonra Atatürk’ün yakın arkadaşı
ve Milletvekili Hasan Cavit Bey tarafından satın alınmıştır. 17 Haziran 1922 yılında
Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi ile buluştuğu ve 3 gün kaldıkları ev, 1967 yılında
meydana gelen depremde büyük ölçüde hasar görmüştür. 1983 yılında sivil mimarlık
örneği olarak tescil edilen konut, Bakanlıkça kamulaştırılıp, dış görünümü aslına uygun bir
şekilde, içte ise tamamen değişikliğe uğratılarak betonarme olarak yeniden inşa edilmiştir.
Zemin katta büro odaları ve kalorifer dairesi, 1. katta müdür odası ve 85 m2 genişliğinde
bir adet sergi salonu, 2.katta da 50 kişilik bir konferans salonu bulunmaktadır.
Sakarya Müzesi ilk defa 12.01.1989 tarihinde, İl Kültür Müdürlüğü bünyesinde
büro hizmetlerine başlamış, 07.03.1989 tarihinde şimdiki yerine taşınmıştır. Müze
Müdürlüğü büro faaliyetlerinin yanı sıra ilimiz sınırları içerisinde bulunan arkeolojik ve
etnografik eserleri toplayarak, yapılan teşhir düzenlemesi sonrasında, 21.06.1993 tarihinde
halkın ziyaretine açılmıştır. 17 Ağustos 1999 tarihindeki depremde vitrinlerde ve eserlerde
meydana gelen hasar nedeniyle ziyarete kapatılmıştır. Deprem sonrasında yapılan
çalışmalar sonucu, 28.06.2003 tarihinde yeniden ziyarete açılmıştır.
Müzenin bahçesinde, Sakarya İli sınırları içinde bulunan Roma ve Bizans
dönemlerine ait mimari parçalar, mezar taşları, sunaklar, yazıtlı taşlar, ostotek, pişmiş
toprak erzak küpü ve sütun kaideleri sergilenmektedir. Müzenin sergi salonunda tarih
öncesi çağlar, Roma ve Bizans Dönemine ait bir grup arkeolojik eser ile Osmanlı ve
Cumhuriyet Dönemine ait etnografik eserler sergilenmektedir. Arkeolojik eserler arasında
147
yassı el baltaları, pişmiş toprak kaplar, koku ve gözyaşı şişeleri, madeni ve cam eserler yer
almaktadır. Etnografik eserler arasında Ulu önder Atatürk’ün kullandığı eşyalar ile
Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine ait ateşli ve kesici silahlar, bakır kaplar, mühürler ve el
işlemeleri teşhir edilmektedir. Sikke vitrininde, Klasik, Helenistik, Roma, Bizans ve
Osmanlı Dönemlerine ait sikkeler bulunmaktadır.
Tablo G.16 Eserler
Sakarya Müzesi’ndeki Eserlerin Çeşidi
SAYISI
Arkeolojik
Etnografik
Sikke
Mühür ve Mühür Baskısı
El Yazması
Toplam
191
188
1.433
13
4
1.833
Kuva-i Milliye Müzesi: Sakarya İli, Geyve İlçesi, Alifuatpaşa Kasabasında
bulunan Kuvay-ı Milliye Müzesi, Alifuatpaşa parkının yanında yer almaktadır. 1956
yılında tek katlı olarak inşa edilen yapı, uzun süre belediye binası olarak kullanılmıştır.
1983 yılında ikinci kat ilave edilen bina, Sakarya Valiliğinin sağladığı imkânlarla
onarılarak özel müze haline dönüştürülmüş ve 30 Ekim 1989 tarihinde ziyarete açılmıştır.
İki kattan oluşan müze binasının birinci katı, Kuva-ı Milliye Müzesi olarak
düzenlenmiş olup, bu katta bir ölüm kalım devri olan bu dönemin önemli şahsiyetleri ile
olaylarına ait belgeler ve kitaplar sergilenmiştir. Müzede sergilenen belgeler; Mondros
Mütarekesinin imzalandığı 30 Ekim 1918 ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin vatanın
kaderini eline aldığı, 23 Nisan 1923 tarihleri arasında Kuvay-ı Milliye adı verilen devreyi
kapsamaktadır. Binanın ikinci katında ise ilk Kuva-ı Milliye Genel Komutanı ve Garp
Cephesi Komutanı Ali Fuat Cebesoy Paşa’dan kalan fotoğraf, belge, hatıra eşya ile O’na
ait kişisel eşyalar teşhir edilmiştir.
Müze binasısın mülkiyeti Alifuat Paşa Belediyesine ait olup, kullanım hakkı
Sakarya İl Özel İdaresi Müdürlüğüne verilen bu özel müze, pazar günleri dışında ziyarete
açıktır ve giriş ücreti alınmamaktadır.
Deprem Müzesi: Sakarya, Merkez, Cumhuriyet Mahallesi kavaklar caddesinde yer
alan Deprem Müzesi 450 m²’lik kullanım alanına sahiptir. Sergi standları, kafeterya ve
sinevizyon salonu bulunan müzede; Adapazarı’n da meydana gelen 1967 ve 1999 yılı
depremlerine ilişkin deprem öncesi ve sonrası fotoğraflar ile suni deprem yaratan titreşimli
elektronik bir stant, depremde yıkılan binaların yapım tekniği ile ilgili inşaat malzemeleri
ve sismograf ile depremle alakalı diğer unsurlar sergilenmektedir.
Binanın mimarisi ve iç düzenlemesi tamamen fotoğraf, tablo, resim ve bu gibi
malzemelerin sergilenebileceği bir sanat galerisi şeklinde inşa edilmiştir. Bölgenin birinci
derece deprem kuşağında kalması nedeni ile İlimizde meydana gelen depremler öncesi ve
sonrasını belgelemek, “deprem olgusunu” sürekli ve sıcak tutabilmek amacı ile 2000
yılında yapımına başlanan deprem müzesi 2004 yılında ziyarete açılmıştır.
Kolleksiyonerler: Sakarya Müzesi denetiminde “Kültür Varlığı Koleksiyonu”
yapan 4 kişide; 506 adet Sikke, 18 adet arkeolojik ve 88 adet etnografik eser
bulunmaktadır.
148
Tablo G.17 Sakarya Müzesi Denetiminde Kültür Varlığı Koleksiyonu Yapanlar
Koleksiyona Sahip Olanların Adları
A. Rüştü ÇÜRÜKSULU
Yücel ÖNER
Sikke
Arkeolojik
Etnografik
-
74
-
Toplam
74
-
2
-
2
400
16
-
416
İ.İlker AYTÜRK
18
-
-
18
S.Sırrı KAMACI
-
-
15
15
Bahri TUNÇAYLI
-
-
44
44
418
18
133
569
M. Hanifi ALİOSMANOĞLU
Toplam
Tablo G.18 Çeşmeler
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Adı-Adresi
Çeşme (Bahçıvan Sk. No:19)
Çeşme (Kömürpazarı Caddesi)
Çeşme (Uzunköy)
Çeşme (Uzunköy)
Çeşme (Yusufbey Camii Bahçesi)
Çeşme (Taşoluk Köyü)
Çeşme (Yenicami M.Gün S.)
Çeşme (Karaosman M.)
Çeşme (Salmanlı Köyü)
Kadastrol Durum
Pafta
Ada Parsel
35
78
31
86
39
32
4
678
5
655
8
5
35
36
62 177
24
92
37
1
3559
İlçesi
Adapazarı
Adapazarı
Adapazarı
Adapazarı
Taraklı
Kaynarca
Adapazarı
Adapazarı
Adapazarı
Tescil Kararı
05.02.1982/13517
05.02.1982/13517
11.09.1993./3405
11.09.1993/3405
1.1.1989/680
04.05.1991/1757
08.10.2008/578
04.05.2011/1955
01.02.2012/216
Cumhuriyet Mahallesi Bahçıvan Sokaktaki Çeşme: Sokakta 19 numarada
bulunan çeşme kare bir plan üzerine oturtulmuştur. Üzeri bir küçük kubbe ile örtülmüştür.
Çeşme şu anda kullanılmamakta olup, kubbesi aşırı bir şekilde çatlamıştır. Bugünlerde
bakımsız bir durumdadır. 1950'li yıllarda çeşmenin çok faal olduğunu, halkın özellikle
yakın köy insanlarının bidonlarını bu çeşmeden su doldurarak su ihtiyaçlarını karşıladıkları
çevre esnafı tarafından belirtilmektedir. Çeşmenin duvarları büyük kesme taşlardan
yapılmış olup, üst kısımları sıvalıdır. Çeşmenin arkasında bulunan tarihi ev yakın zamanda
yıkılmış. Çeşmeye ait kitabe şu anda Sakarya Müzesinde sergilenmektedir. Kitabede şöyle
yazmaktadır;
Sahib-ül hayrat Kemahlı, Hacı İsmail Ağa,
Bihamd Almlah ihya bu çeşme-i inşa.
El açıp su iç bu çeşmeden eyle şükûr,
Ayini kevser der ateşine olsun şifa.
Zeban-ı Lüleden tarihi car-ı lütfen ve manen,
Yapıldı ikiyüzelli dörtte çeşme vâla sene 1254
Taşoluk Köyü Çeşmesi: Kaynarca ilçesine gelmeden yolun sağından girince
Taşoluk köyünde bulunmaktadır. Çeşmenin tahminen 250 yıllık olduğu, belirtilmektedir.
Çeşme halen kullanılır vaziyettedir. Kare planlı olan çeşmenin kitabesi üzerinde mevcut
olan çeşmenin üstü düz beton ile örtülmüştür. Üzerinde iki oluk bulunmaktadır. Kitabe
üzerindeki bilgiye göre; Sahibülhayrat Hacı Şakir ibaresinden, çeşmeyi bu zatın yaptırdığı
anlaşılmaktadır.
149
Tablo G.19 Diğer Tescilli Taşınmazlar
Sıra
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Adı-Adresi
İlçesi
Kadastrol Durum
Pafta
Ada
Parsel
15
16
1
135
29
Vecihi Kapısı (Kemer Caddesi)
Teketaban Tümülüsü (Teketaban Köyü)
Topçular Tümülüsü (Topçular Köyü)
Akıncılar Kilisesi (Akıncılar Köyü)
Kurtbelen Kilisesi, Melekşeoruç Köyü
Sapanca
Karapürçek
Kaynarca
Geyve
Geyve
Yapı Kalıntısı, Kanlıçay Köyü
Tümülüs Teketaban Köyü
Yapı Kalıntısı Osmanlı Köyü
Tümülüs Sivritepe Köyü
Tümülüs Sivritepe Köyü
Karapürçek
G24c3-2
Karapürçek
G25-d-6a
Kaynarca
Hendek
G25-a-18-b
Hendek
G25-a-18-b
Akyazı
Akyazı
-
Tümülüs KarapürçekM.Harmantepe Mevkii
Tümülüs Karapürçek M.Harmantepe Mevkii
-
8
58
338
16-68
40-41-47
967
979
Tescil Kararı
01.09.1989/680
05.03.1998/6252
05.03.1998/6253
20.10.1993/3502
28.12.2011/186
06.04.2011/1924
05.08.2009/1014
07.04.2010/1396
12.05.2010/1441
12.05.2010/1441
08.02.2012/241
08.02.2012/241
Vecihi Kapısı: Elde kesin bilgi bulunmamakla beraber Mimar Sinan tarafından
yaptırıldığı söylenen kemerin bulunduğu yerden İpek Yolu'nun geçtiği rivayet olunur.
Kemer birkaç kez onarım gördüğünden bugün sadece ana gövdesi tarihi eser niteliğindedir.
Kemerin ilk onarımı orijinal yapısı korunarak 1905 yılında Sapanca'da nahiye müdürlüğü
yapan Yanyalı Vecihi Orhon tarafından yaptırılmıştır. Sapanca'da Ünlüce caddesinin
başında yer almaktadır. Kapının her iki yanı mezarlıktır. Kemerin alt kısmı büyük taşlarla
yapılmış, üstüne tuğla sıralanmış ve sıvanmış vaziyettedir. Kapıya sonradan eklenen
kitabede; "Bu eski eserin adı Vecihi Kapusu'dur. (1321) yılında burada iki devre nahiye
müdürlüğü yapan Yanyalı Vecihi Orhon Bey Efendi tarafından yaptırılmıştır. Aziz ruhuna
ve cümle yatanlara fatiha. Bir oğlum var idi binbeşyüz yaşında ham traş. Bilseydim
dünyada ölüm olduğunu, Koymaz idim taş üstüne taş." yazmaktadır.
Teketaban Tümülüsü: Sakarya-Karapürçek karayolunun 18. kilometresinde
bulunan Teketaban Köyü, Karadağ eteklerinin ova ile birleştiği kısımda yer almaktadır.
Verimli topraklara ve hafif dalgalı bir arazi yapısına sahiptir. Teketaban Köyü içerisinden
geçen asfalt yol Adapazarı, Karapürçek ve Akyazı bağlantısını sağlamaktadır. Teketaban
Köyü, köy içi mevki, Hilmi Toprakçı’ya ait tarlanın tepecik kısmından toprak alınması
sonucu mezar odasına rastlandığının Sakarya Müzesine haber verilmesi üzerine; Kültür
Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün 17.09.1997 tarih ve 7515 sayılı
ruhsatnamesi ile Sakarya Müzesi Müdürlüğü tarafından kurtarma kazısı yapılmıştır.
Yaklaşık 40 metre çapında ve 8 metre yüksekliğinde tümülüs olduğu anlaşılan tepecikten
zaman zaman köylüler tarafından toprak alınması sonucu 3/4'lük kısmının kaldırıldığı ve
yine toprak alınırken mezar boşluğuna rastlandığı anlaşılmıştır. Düz bir arazi üzerinde
yükselen tümülüsün orta yerinde tepe noktasından 8 metre derinlikte ve büyük bir bölümü
açığa çıkmış vaziyetteki mezar boşluğunun olduğu yerde 3 x 3 metre ebatlarında bir alan
temizlenerek kazı çalışmalarına başlanmış ve dikey kesitte görülen izler takip edilerek
mezar tabanı ve ahşap kalas izleri ortaya çıkartılmıştır. Yapılan çalışmalarda, çürümüş ve
kömürleşmiş durumdaki ahşap parçacıkları dışında herhangi bir buluntuya rastlanmamıştır.
Kesitte ve tabanda görülen ahşap izdüşümlerden hareketle Mezarın ahşaptan yapıldığı
etrafına doldurulan toprağın ince ve baskılı olduğu ve bu durumda içte kalan ahşabın
çürümesi sonucu yanlarda ve tabanda bıraktığı izlerin ahşabın şeklini aynen muhafaza
ettiği belirlenmiştir. Dıştan dışa ölçüleri kısmen tespit edilebilen ahşap mezar odasının
doğu-batı istikametinde olduğu, 300 santimetre boyunda, 114 santimetre genişliğinde ve
yaklaşık 200 santimetre yüksekliğinde ebatlara sahip bulunduğu belirlenmiştir. Semerdam
çatılı mezar odasının yalnızca çatı yüksekliği 83 santimetredir. Her iki uçta mezar
tabanının altına yerleştirildiği belirlenen kalasların toprakta bıraktığı izdüşümlerinin
derinliği 38 santimetredir, uzunluğu ise 184 santimetredir. Ahşap mezar odasının
bulunduğu yerde herhangi bir buluntuya rastlanmamış ve Jandarma tarafından ilk
müdahale esnasında yüzeyde bulunduğu ifade edilen gümüş koku kabının mezar odası
150
dışında olması tümülüsün tepe kısmında ve kesitte kaçak kazı izinin görülmesi mezarın
daha önceden soyulduğunu göstermektedir. Ele geçirilen Gümüş koku kabı 9 x 7,5
santimetre ebatlarında olup, kısa silindirik boyunlu, armudi gövdeli ve düz diplidir.
Omuzuna yapışık olan bileziğin üzeri boğumlu olup yer yer altın kaplama izleri mevcuttur.
Anadolu”da Trakya bölgesi ile Phrygia ve Lydia devletlerinin egemen olduğu
bölgelerde pek çok tümülüse rastlanmıştır. Bu gelenek Romalılar zamanında da devam
etmiştir. Teketaban tümülüsünden elde edilen bilgiler ışığında hangi döneme ait olduğunu
kesin olarak söylemek mümkün değildir. Ancak Mezar yapısında Ahşap kullanılması
Phrygia tümülüslerini çağrıştırmaktadır. Teketaban köyü çevresinde daha başka
tümülüslerin de olduğu bilinmektedir.
Tersiye Tümülüsü: Merkezde, Küçük Esence köyü (küçük tersiye) tepecik
yöresinde bulunan tümülüs 1958 yılında kazılmıştır. Dramos ve gömüt odasından oluşan
yapı kalkerdendir. Gömüt odasında taş bir yatak ve kandil, koku şişeleri, mersin
yapraklarından altın diadem parçaları gümüş vazo ve kupalardan oluşan gömüt armağanları
bulunmuştur. Akyazı ilçesinde de Tersiye tümülüsünün bir benzeri Küçüçek Köyü’nde
bulunmuştur.
Folklorik Değerler
Yaşam Şekli
XIX. yy.dan sonra özellikle Rumeli ve Balkanlar’dan gelen göçmenlerle kültürel
yapısı çeşitlenen Sakarya’da ekonomik yapı yaşam biçimini belirlemiştir.
“Manav” denilen ve tarımla uğraşan yerli halkın ekonomik alanda varlık
gösteremeyişi, toplumsal ilişkilerde de etkinliği sağlayamamasını getirmiş; bu olgu,
göçmen topluluklarını kendi kültür ve uğraş biçimlerinde ortak tutum ve davranışlara
yöneltmiştir.
1950’de karayolu ulaşımının ülke genelinde önem kazanması ve il merkezinin bağlantı
noktasını, tarımda makineleşme, il merkezinde tarım dışı yeni iş alanlarının belirmesi gibi
olgular, farklı kültürler arasında etkileşimi sağlamıştır.
Bu değişimle kent kesiminde giyim kuşamda, beslenmede, barınmada, boş
zamanlarını değerlendirmede çağdaş öğeler ön plana çıkmaya başlamıştır.
Geyve, Taraklı ve Pamukova yöresinde ise göçmen yerleşiminin az oluşu nedeniyle
geleneksel “Manav Kültürü” nün korunduğu görülmüştür. Sakarya’da dinsel değerler,
toplumsal ilişkilerde kaynaştırıcı rol oynamaktadır.
Yöresel Halk Oyunları ve Kıyafetleri
Halk oyunları ve müziğinde göçlerin etkisinde çeşitlilik izlemektedir. Doğu
Karadeniz, Doğu Anadolu, Trakya ve Ege Bölgeleriyle Kuzey Kafkaslardan gelen
topluluklar farklı oyun ve müzikler sergilemektedirler.
Kemençe eşliğinde oynanan ve doğu Karadeniz bölgesi oyunu olan horon, Çerkez
ve Abaza topluluklarının Armonika eşliğinde kızlı-erkekli Kafkas oyunları, Geyve ve
Taraklı ilçesinde, davul, klarnet ve keman eşliğinde karşılama gibi kadın ve erkeklerce
oynanan Zeybek ilin başlıca halk oyunlarıdır.
Sakarya’da “Manav, Kafkas” etkisindeki kadın giyimi ve Karadeniz’e özgü
çizgilerle bezeli geleneksel halk giysileri yerini çağdaş giysilere bırakmıştır.
Yöresel Mutfak
Giyim-kuşam Halk oyunları müziğinde olduğu gibi yöre mutfağında Rumeli,
Kafkasya, Doğu Karadeniz ve Anadolu içlerinden göç edenler yöre mutfağına çeşitlilik
kazandırmıştır. Tüm kesimlerde beslenme, hamurlu yiyecekler dayanmaktadır.
151
Kentleşme ile birlikte beslenmenin büyük ölçüde pazar ürünlerine dayanmaya
başlaması ile birlikte ildeki sebzelerin özgün kullanımı halen devam etmektedir.
Sütlü patates, Tatlı kabak dolması, kabak sütlüsü, kabak ve patates börekleri, şeker
pancarından yapılan yemekler, cevizli lokum, sütlü üzüm, ıslama köfte halen yaygınlığını
korumaktadır,
Yöre halkının etnik yapısını da simgeleyen, Çerkez tavuğu, Tatar böreği, Boşnak
böreği özgün yiyeceklerdendir.
Yöresel Mimari:
Yüzyıllar öncesi bir ağaç denizi görünümünde olan Sakarya bölgesi Karasu, Kocaali
ve Kaynarca bölgesi dışında birinci derece deprem kuşağı üzerinde bulunmaktadır.
Birinci derece deprem kuşağında olan ve geçmişte Sakarya ile Mudurnu ırmağının
sık sık taşkınlarına maruz kalan il topraklarında, bu afetlerin zararlarını mümkün olduğu
kadar azaltacak bir mimari tür olan Kuzey Anadolu’nun ahşap-karkas yapı tekniği yaygın
olarak kullanılmıştır.
Yapılarda, su basman düzeyine kadar moloz ve düzgün taş, üst duvarlarda tuğla ve
kerpiç dolgulu yatay ve çapraz taşıyıcılar kullanılmıştır. Duvarlar bazı yörelerde çamur ya
da bağdadi teknikle sıvanmakta, bazı yörelerde ise öylece bırakılmaktadır. Çatılar, beşik ya
da kırma çatı şeklinde eğimli yapılarak kiremit kaplanmaktadır.
Bölgenin ilk yerleşim yeri olan Tığcılar Mahallesinde genelde ahşap ya da ahşapkarkas veya bağdadi sıvalı iki katlı evler bulunurdu. Evin sokakla bağlantısı kesilmiştir;
pencerelerin tümü ahşap kafeslidir; üst kat çardakları( balkon) ve çıkmalar avluya ya da
bahçeye bakar, ana kapıdan taş döşeli büyük bir sofaya geçilir. Bir yanda içine büyük bir
toprak fırını bulunan mutfak, öbür yanda ise odunluk, kömürlük, ambar vb. bölümler yer
almaktadır.
Sofadan birkaç basamakla üst kat sofasına ulaşılır. Yatma ve oturma birimleri, helâ,
hamam sofanın çevresine yerleştirilmiştir. Oturma odalarını, Türk evinin belirgin
öğelerinden yöresel süslemeli kilimlerle örtülü sedirler süsler. Tüm odalarda iki üç dolap,
yüklük ve odun sobası vardır. Sofadan bir-kaç basamakla en üst kat sofasına ulaşılır. Bu
katta diğer katların planlarından ayrı olarak sofa evin ön yüzüne alınmıştır. Bölgede, Kuzey
Anadolu’da görülen ahşap-karkas tekniği yaygın hale gelmiştir. Yapılar basit bir temel
üzerine dikey ve yatay direkler şeklinde birbirine tutturulmuş, dikey direkler arası; tuğla,
kerpiç, ya da çit şeklinde doldurulmuştur.
Bahçeler içinde bir ya da iki katlı yapılmış ahşap- karkas evler, bölgenin doğa ile
bütünleşmiş yerleşim manzarasını yansıtırken iç ve dış göçlerle yoğunlaşan nüfus ve
ormanlık alanların büyük tahribata uğraması yöre insanını betonarme yapıya yöneltmiştir.
Gün geçtikçe mimari yöndeki eski görünümünü kaybeden Sakarya da beş katlı
betonarme binalar yükselmeye başlamıştır. Türk zevkini yansıtan sivil mimari
örneklerinden bir kısmı ise tescil edilip korumaya alınmıştır. Korumaya alınan sivil mimari
örneklerinden bazıları 1999 depreminde yıkılmış veya ağır hasar görmüştür. Yıkılan bu
binaların tescilleri devam etmektedir.
Osmanlı mimari tarzının en güzel örnekleri Adapazarı’nın, Cumhuriyet, Kurtuluş,
Semerciler ve Orta mahallelerinde ayrıca, Karasu, Geyve, Hendek ve özellikle Taraklı’da
görülmektedir.
Taraklı:
Sakarya İli`nin en güney ucunda yer alan Taraklı,
19. yy. kalma Osmanlı Dönemi evleri ve tarihi
yapılarıyla önem arz eden bir ilçedir. Sokak dokusu
bozulmayan Taraklı Evleri`nin bulunduğu alan “sit” alanı
ilan edilmiş ve korumaya alınmıştır. Bu alanda 120 adet
tarihi ev bulunmaktadır. Yük taşıyanların dinlenmeleri
için dinlenme taşları bulunan Arnavut Kaldırımlı
152
sokakları ve bu sokakların buram buram tarih kokan süsleri Osmanlı Evleri ile Taraklı bir
açık hava müzesi görünümündedir. Bu özellikleri sebebiyle son yıllarda iç turizm açısından
belirgin bir canlanma görülmektedir.
Yusufbey Mahallesinde bulunan yaklaşık beş
asırlık Çınar ağacı Kültür Bakanlığınca
Doğal anıt olarak tescillenmiştir.
100 ila 300 yıllık evlerin süslediği Taraklı`nın
Osmangazi tarafından alınışından bu yana, halk tahtadan tarak ve kaşık yapımıyla
uğraşmıştır. İlçeye ismini veren tarak yapımına çoktan son verilse de, ağaç oyma el işlerine
devam edilmektedir.Cumbalı, renkli evleri, doğası, tertemiz sokak ve parkları ile önemli bir
iç turizm talebine sahne olan ilçe denizden 800 metre yüksekliktedir.
Bu konumu Taraklı`yı, rutubetsiz, temiz havası, betona
yenik düşmemiş, odun kokulu daracık sokakları ile önemli
bir turistik çekim merkezi
yapmaktadır.Taraklı,
Adapazarı`na 70 km uzaklıktadır. Ankara`dan ise Göynük
istikametinden 3 saatlik mesafededir. Ankara ve İstanbul`a
ilçeden günlük otobüs seferleri vardır. Adapazarı`na ise
saat
başı
otobüs
bulunmaktadır.
Sakarya’da Sanat
1. Resim
Sakarya’da resim sanatı fotoğraf ile birlikte güzel sanatların diğer dallarına oranla
daha fazla gelişmiş bulunmaktadır. Okul ve kültür merkezlerinde resim sergileri
açılmaktadır.
1994 yılında kurulan Sakarya Güzel Sanatlar Derneği (SAGÜSAD) bünyesinde
verilen resim eğitiminden birçok kişi faydalanmaktadır. Ayrıca Hendek ilçesinde Güzel
Sanatlar Derneği (HEGÜSAD) bulunmakta ilimizdeki sanat evlerinde de resim çalışmaları
sürmektedir.
Sakarya büyükşehir Belediyesince, 2002 yılından bu yana her yıl nisan ayı başında
Atatürk Bulvarı’ndaki meydanda yüzlerce katılımla gerçekleştirilen ve ödüllerin 23 Nisan
şenliklerinde verilen Adapazarı geleneksel ilköğretim öğrencileri arası resim yarışması
düzenlenmektedir. Sakarya büyükşehir Belediyesi 1996 yılından bu yana önce ASM,
ardından AKM’de düzenli olarak sanat sergiler açmıştır.
2002 yılında Sakarya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü
Açılmıştır.
2. Fotoğraf:
Sakarya’da güzel sanatların dalları içinde en gelişmiş bölüm Fotoğraf sanatıdır. Bu
gelişmede Hüsnü Gürsel ve İbrahim Zaman’ın önemli katkıları bulunmaktadır.
Adapazarı’nda ilk fotoğrafçılar 1920’lerin sonları ile 1930’lu yılların başlarından
itibaren görülmektedir. İlde fotoğrafçılığın gelişmesi anlamında birçok fotoğrafhaneler
fotoğraf kulüpleri kurulmuştur.
Sakarya büyükşehir Belediyesince, 1998 yılından bu yana her yıl haziran ayı
başında yüzlerce katılımla gerçekleştirilen ve ödüllerin 21 Haziran Kurtuluş Şenlikleri’nde
verilen Adapazarı Geleneksel Fotomaraton fotoğraf yarışması ve Büyükşehir Belediyesince
1996 yılından bu yana ASM VE AKM ‘de açılan fotoğraf sergileri, ilimizdeki fotoğraf
sanatının gelişimine önemli katkılar sunmaktadır. Fotoğraf sanatı açısından Sakarya’da
şimdilik en önemli sorun Sakarya Üniversitesi Güzel Sanatlar bünyesinde hala Fotoğraf
Bölümünün açılamamış olmasıdır.
153
3. Karikatür
Karikatür sanatı Sakarya’da, diğer sanat dallarına oranla daha az gelişmiştir. Burada
düzenli ve örgütlü bir karikatür eğitimi verilememiş olmasının payı vardır.
Sakarya’da karikatür denilince akla gelen ilk isimler Osman Suroğlu ve Sezgin
BURAK’tır. Karikatür dergisi olarak “Kaynana” dergisi 1984 yılında yayımlanmıştır.
4. Geleneksel Türk Süsleme Sanatları
Geleneksel Türk Süsleme Sanatları denilince Hat, Ebru, Tezhip, Rölyef ve Oyma
akla gelmektedir
2004 yılı itibarı ile ilimizde icazet (yeterlilik) sahibi iki hattat bulunmaktadır. “Hat
örnekleri” kitabı bulunan ve Süleymaniye Camii baş imamlığından emekli olan Hattat Saim
ÖZEL’ in eserleri, Mekke’de Kral Halit Tüneli, birçok İstanbul camisiyle özel bazı
koleksiyonlarda bulunmaktadır. İkinci sanatçı ise Sakarya Üniversitesi Türk İslam Sanatları
Tarihi öğretim üyesi olarak çalışan Doç. Dr. Mehmet MEMİŞ’ tir yurt içi ve dışında bir çok
sergi açan MEMİŞ ilimizde hat dersi vermeyi sürdürmektedir.
Geleneksel Türk Süsleme Sanatları içerisinde çok önemi bir yer tutan ebru ve tezhip
alanında, uzun yıllar ciddi bir çalışma görülememiştir. Son yıllarda bazı olumlu çabalar
görülmekte ve bu konuda Bağdagül Sanat Evi faaliyet sürdürmektedir.
Bitki parçaları ile resim yapma esasına dayanan rölyef dalında ise Avni ÖZTÜRK
ve Süha ERDİR’den söz etmek mümkündür.
Ağaç üzerine hat yazıları oyma esasına dayanan oyma sanatında ilimizde eser veren
sanatçılar amatörce çalışmalarını sürdürmektedir.
Seramik alanında Sakarya’nın adını duyuran sanatçımız yurt içi ve yurt dışı
sergilere katılan ve ödüller alan Melike Abasıyanık Kurtiç, seramik gereçlerinin tüm
imkânlarını kullanarak oluşturduğu tabiat esintisi formları ile seramik dalının ilk ve ünlü
uygulayıcılarından biridir. Sakarya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde açılan
seramik bölümünün de ilimizde seramik sanatına olumlu katkıları bulunmaktadır.
5. Tiyatro
Adapazarı’nda tiyatro faaliyetlerinin geçmişini 1860’lara götürmek mümkündür.
Adapazarı’nda kaynaklara dayalı olarak bilinen ilk tiyatro gösterimi, İstanbul Darül-Bedayi
Tiyatrosu’nca (İstanbul Şehir Tiyatroları) 1922 yılında Kömürpazarı Havuzlu Kahvede
oynanan “Muhterem Katil” adlı oyunudur. İlde, İstanbul kökenli grupların turne amaçlı
gösterimleri dışında, yerel tiyatro gruplarının ilk oluşumu 1932 yılında bütün yurtta
faaliyete başlayan Halkevi kökenli olanlarıdır.1950–70 yılları arasında Adapazarı’nda
tiyatro faaliyetleri, daha çok Adapazarı Ortaokulu ve Adapazarı Lisesi’nin kol faaliyeti
olarak ön plana çıkmıştır, öğretmenlerin öncülüğünde birçok oyun sahnelenmiştir.1960–80
arasında Alpaslan Oda Tiyatrosu, Ülkü Tiyatrosu, Genç Tiyatrocular, Yurdemir Tiyatrosu,
Beyaz Leke Tiyatrosu ve Halk Eğitim Merkezi Oyuncularının bazı oyunları sahneledikleri
bilinmektedir.1960-70’li yıllarda Türkiye’nin bir çok ünlü tiyatro grubu ve tiyatrocusu
ilimize gelmiştir.1980-90’larda Sakarya Sanat Tiyatrosu’nda oyunlar sergilenmiştir.
1990’larda kurulan tiyatro grupları özellikle geleneksel tiyatronun temel öğe ve unsurlarını
sergilemiştir. 2000’li yıllarda ise Sakarya tiyatro topluluğu Sakarya büyükşehir tiyatrosu
Kamil Övünç tiyatrosu ve Sapanca kültür ve sanat topluluğu oyunlar sergilemektedir.
4. Sinema:
Adapazarı’nda sinemaların faaliyete geçmesi filmlerinin çekimlerinin gerçekleşmesi
1930’ların başlarına kadar uzanmaktadır. Sinemacılık;1992 Sakarya Üniversitesinin
kurulması ve seyircinin yavaş yavaş sinemaya dönmesiyle canlanmıştır. ASM(1993, Halk
Eğitim Merkezi Salonu(1998) hizmete girmiş, 1999 depreminde sosyal hayat kısa süreli bir
kesintiye uğrasa da, Sakarya Üniversitesinde öğrenci sayısının 25 000’lere ulaşması ile
küçük ama çok salonlu sinemalar dönemi başlamıştır. Altı salonlu Prestij(1998), üç salonlu
Oskar(2002, 2004 ‘de vizyon adını aldı), dört salonlu AKM(2003)sinemaları birbirinin peşi
sıra hizmete girmiştir.
154
Sakarya’da bulunan Abasıyanık Sanat Merkezi(ASM) Adapazarı Kültür
Merkezi(AKM), Ahmet Faik Abasıyanık Kültür Merkezi(AFA), Süleyman Demirel Kültür
Merkezi, Bağdagül Sanat Evi, Picasso Sanat Merkezi, Yeni Çizgi Sanat Evi, Epik Sanat
Evi, Kırmızı Sanat Evi, Dodo Sanat Evi önemli sanat kurum ve kuruluşlarıdır.
5. Yöresel El Sanatları
En yaygın el sanat türleri örgü işleri bakırcılık, kilim ve bez dokumacılığı,
kaşıkçılık, tarakçılık, bastonculuk, semercilik, süpürgecilik, sepetçilik, hasırcılık,
çömlekçiliktir. İlin İstanbul’a yakınlığı nedeniyle yöresel el sanatları yerini hazır kulanım
mallarına bırakmıştır.
8. Yerel Etkinlikler
Sakarya’da yöresel nitelikteki festival ve kutlamalar da yaygındır. Yörenin mahalli
nitelikteki başlıca kutlama günleri şunlardır:
Ali Fuat Cebesoy’u Anma Töreni
Egemenlik Haftası 7 Renk Halk Oyunları Yarışması ve Şöleni
Sakarya Büyükşehir Belediyesi İlköğretim Öğrenciler Arası Resim Yarışması
Kaynarca’nın Kurtuluş Şenlikleri
Sakarya Üniversitesi Bahar Şenlikleri
Sakarya Uluslararası Halk Oyunları Festivali
Adapazarı Tiyatro Günleri
Taraklı Geleneksel Hıdırlık Pilav Şenliği
Geyve-Kiraz Festivali
Akyazı-Akbalık Yağlı Güreşleri
Adapazarı’nın Düşman İşgalinden Kurtuluşu ve Kurtuluş Şenlikleri
Sapanca’nın Düşman İşgalinden Kurtuluşu
Uluslararası Sapanca Şiir Akşamları
Yeşilyurt Yaylası Şenlikleri/Hendek
Kırkpınar Sanat Akşamları
Denizcilik ve Kabotaj Bayramı/Karasu
Uluslararası Kültür Turizm Fındık Festivali/Karasu
Çiğdem Yaylası Şenlikleri/Hendek
Dikmen Yaylası Şenlikleri/Hendek
Sapanca Soğucak Yayla Şenlikleri
Ferizli Kültür ve Sanat Festivali
Söğütlü Geleneksel Tarım-Hayvancılık ve Süt Festivali
Geleneksel Sünnet Şöleni ve Selman Dede’yi Anma Etkinlikleri
Sapanca Belediyesi Sünnet Şöleni
Şeyhler Köyü Hacet Bayramı
Sapanca-Kırkpınar Yaz Festivali
Sakarya/Kocaali Turizm Kültür ve Fındık Festivali
Adapazarı Belediyesi Sünnet Şöleni
Sakarbaba Etkinlikleri/Sakarya
Pamukova-Karakucak Güreşleri
Pamukova Panayırı
Taraklı Hayvan ve Emtia Panayırı
Sakarya Büyükşehir Belediyesi Fotomaraton Fotoğraf Yarışması
Sakarya Büyükşehir Belediyesi Kitap Fuarı
Sapanca Belediyesi Geleneksel Aşure Günü
10 Ocak
23 Nisan
23 Nisan
03 Mayıs
Mayıs’ın İlk Haftası
16-21 Mayıs
22-29 Mayıs
Haziran’ın İlk Hafta sonu
Haziran’ın İkinci Haftası
16-19 Haziran
21-22 Haziran
22 Haziran
24-25 Haziran
27 Haziran
Haziran-Temmuz
01 Temmuz
Temmuz Ayı
Temmuz İkinci Pazar
Temmuz Üçüncü Pazar
Temmuz Ayı
Temmuz Ayı
Temmuz Ayı
Temmuz Ayı
Temmuz Ayı
Ağustos Ayının İlk Pazarı
Temmuz-Ağustos Ayları
Ağustos
Ağustos Ayı
17-22 Ağustos
8 Eylül
10-12 Eylül
28-30 Eylül
Kasım
Ramazan Süresince
10 Muharrem
G.2. Turizm Çeşitleri
Turizm sektörü dünyada petrol endüstrisinden sonra en fazla gelir getiren ikinci
endüstri konumuna gelmiştir. Gerek ulusal gerekse uluslar arası alanda gerçekleşen turizm
olgundan gereken payı alabilecek potansiyele sahip birçok bölgemiz ülke sınırları içerisinde
mevcuttur. Sakarya İli de arz kaynakları bakımından çok büyük değer arz eden unsurlar ihtiva
etmektedir. Sakarya’nın Turizm arz kaynaklarını şu şekilde sıralandırabiliriz.
Sakarya’nın Turizm Arz Kaynakları
155
Yayla Turizmi: Yayla kelimesi, dağ tepelerindeki düzlüklere verilen isimlerden
gelmektedir. Yaylalar, son yıllara kadar rekreasyonel ve turizm amaçlı kullanımdan çok, o
yörede yaşayan halkın hayvanlarını kolaylıkla beslemek ve kışlık yakacak gereksinimlerini
karşılamak amacıyla genellikle Haziran ayı başından Ağustos ayının sonuna kadar yaşadıkları
yer olmuştur. Türkiye yaylaları, tüm dünyanın giderek daha fazla birbirine benzemeye başladığı
yeni bin yılda geçmişten gelen ve tadı yaşandıkça fark edilen günümüz modern yaşamına göre
egzotik ve otantik farklı tatların kaynağıdır. Sakarya’nın Başlıca Yaylaları; Davlumbaz, Çiçek,
Karapınar, Acelle, Hanyatağı, Çiğdem, Dikmen, Karagöl, Kırca, Katırözü, Pınarözü ve
Soğucak Yaylaları.
Sağlık Turizmi: İnsanlar ilk çağlardan beri şifalı su kaynaklarının bulundukları yere
sağlık amaçlı ziyaretlerde bulunmaktadırlar. Sakarya İli Termal kaynaklar bakımından jeotermal
bir bölgede olması sebebiyle oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Sakarya’nın başlıca
Kaplıcaları; Kuzuluk, Taraklı, Kaya boğazı ve Ilıca Köyü Kaplıcalarıdır.
Spor Turizmi:Genel turizm tariflerinden hareketle, spor turizmi kavramı için, spora
ilgi duyan kişilerle, aktif olarak spor yapan kişi, grup ya da takımlar ile bunların idarecileri ve
seyircilerinin turizme katılmalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünü, şeklinde bir yaklaşımda
bulunmak mümkündür. Spor turizmi için spor altyapısı yapılmış tesisler önem arz etmektedir.
Bu altyapı sporun branşına göre değişiklikler gösterebilmektedir. Ülkemizin spor turizmine
müsait tesisleri özellikle Antalya Bölgesi’nde yoğunlaşmıştır. Marmara Bölgesi’ndeki
profesyonel takımların fazlalığı ve bu takımlar için hazırlık kampı yeri ihtiyacı dikkate
alındığında, doğal olarak ulaşım kolaylığı, yakınlığı, ikliminin yumuşaklığı gibi avantajlarıyla
Sakarya İli, gelecekte iyi bir alternatif oluşturabilecek potansiyele sahiptir. Mevcut spor
tesislerinin kalitesinin ve yeterliliğinin geliştirilmesi, mevcut ve yeni yapılacak konaklama
tesislerine spor komplekslerinin de planlanması, iyi bir pazarlama, tanıtım programıyla sadece
Marmara Bölgesi değil, yurdumuzun tüm bölgeleri ve hatta yurt dışındaki spor takımlarının da
dikkatleri çekilecek ve dış turizm faaliyetleri için ilk adımlarda böylece atılmış olacaktır.
Yağlı Güreş: Ata sporumuz olan yağlı güreş, Sakarya İli’nde büyük bir altyapıya
sahiptir. Sakarya’nın yetiştirdiği “Kırkpınar Başpehlivanı” unvanlı yağlı güreşçiler arasında
Adil Atan, İrfan Atan’ın yanı sıra, daha yakın tarihimizde de birçok başarılar kazanmış yağlı
güreşçiler mevcuttur. Ülkemizde yurt içi olduğu kadar, son zamanlarda yurt dışı tanıtımlarına
da konu olan yağlı güreşler, Sakarya İli’nin de tanıtımında ve turizminin gelişiminde etkili
olabilecek bir potansiyele sahiptir. Yağlı güreş dalında Sakarya İli’nde özellikle Akyazı ve
Sapanca İlçeleri ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda Akyazı-Akbalık Yağlı Güreşleri, SapancaKarakucak Yağlı Güreşleri spor literatüründeki yerini almış, ülkemizce takip edilen, katılımında
yoğun olduğu organizasyonlar olarak kabul edilmektedir.
Sapanca Kürek Yarışları: Kürek sporu belli bir altyapı, tesis, malzeme gerektiren ve
bu yönden ele alındığında yatırımını özellikle İstanbul İli’nde yapmış bulunan bir spor dalıdır.
Bu bakış açısından hareketle, sahip olduğu doğal parkur, aynı zamanda bu sporun altyapısı
konumundaki Sapanca Gölü, İstanbul İli’ne olan yakınlığı ile avantajını kullanmaktadır. Bu
avantaj Sapanca Gölü’nü, Sapanca İlçesi’ni ve doğal olarak ta Sakarya İli’ni olumlu yönde
etkilemekte, tanıtım ve il turizmine katkı sağlamaktadır. Türkiye’deki mevcut kürek
takımlarının ve Türkiye Kürek Milli Takımı’nın kamp yeri ve antrenman sahası konumundaki
Sapanca Gölü, aynı zamanda her yıl düzenlenen Türkiye Şampiyonası’na da ev sahipliği
yapmaktadır. Sapanca Gölü’nde Balkan Kürek Şampiyonaları da düzenlenmiştir.
Salon Sporları: Sakarya İli’nin, salon sporları yönünden potansiyeli olan tesisi,
Adapazarı şehir merkezinde bulunan Atatürk Kapalı Spor Salonu’dur. Salon; basketbol,
voleybol, hentbol, karate, judo, tekvando, güreş, masa tenisi, halter, boks müsabakalarına
müsaittir ve bu branşlarda aktif olarak hizmet vermektedir. Beş bin seyirci kapasiteli Atatürk
Kapalı Spor Salonu aynı zamanda konser organizasyonları için de kullanılmaktadır.
Triatlon: 2003 yılında Sapanca Gölü ve çevresinde yapılan triatlon yarışları, Türkiye’de
bir gölde yapılan ilk triatlon yarışı olması bakımından önem arz etmektedir. 2004 yılı haziran
ayında yapılan Balkan Şampiyonası’nda, büyükler; 1500 metre yüzme, 40 kilometre bisiklet, 10
kilometre koşu ve gençler; 750 metre yüzme, 20 kilometre bisiklet, 5 kilometre koşudan oluşan
156
parkurlarda yarıştılar. Yüzme Sapanca Gölü’nde, Bisiklet Sapanca-İzmit istikametinde, koşu ise
Uzunkum tarafında yapıldı. Bu organizasyon ile triatlon yarışı, Sakarya İli’nde geleneksel olma
yolunda önemli bir adım atmış oldu.
Şirketlere Özel Outdoor Etkinlikleri: 1929 Dünya Ekonomik Krizi sonrası ortaya
çıkan Neoklasik yönetim teorilerinin ilk adımı olan Hawthorne araştırmalarıyla ortaya çıkan
sonuçlar, o tarihten beri ciddi kurumsal şirketlerin yönetim anlayışını kökten değiştirmiştir.
Yeni yönetim anlayışında verimlilik, sadece fiziksel faktörlerle ilgili olmayıp; motivasyon,
liderlik, iş tatmini, iletişim gibi sosyal davranışlardan büyük ölçüde etkilenmektedir. Günümüz
stresli kent ve iş yaşamı, insanın etrafını adeta bir sur gibi çevrelemekte ve bu çerçeve
içerisinde oluşan psikolojik problemler, insanın iş verimini de düşürmektedir. Outdoor spor
anlayışı da bu çerçeveden kaçışın ve dolayısıyla verimi arttırmanın, doğayla bütünleşmenin,
ekip ruhunu geliştirmenin bir ifadesi olarak modern yaşantıda yerini almıştır. Özellikle çağdaş
yönetim anlayışını benimsemiş işletmeler, bu tür organizasyonlarla iş stresine bağlı durağanlığı
ve çalışanlarının monoton yaşantılarını dinamikleştirmektedir. Metropolleşmiş İstanbul’daki
orta ve büyük ölçekli firmaların, kurum içi takım ruhunu arttırmak üzere bu tür
organizasyonlar gerçekleştirdiği bilinmektedir. Bu tarz kurum içi sosyal etkinliklerin Turizm
Sektörü açısından bir kaynak haline dönüştürülmesi güney bölgelerimizde sıklıkla rastlanan bir
durumdur. Bu ekonomik kaynağın Sakarya ili bölgesindeki yatırımcıların faydalanabileceği hale
getirilmesi, bölge turizm ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bu
anlamda Sakarya ili bozulmamış doğasıyla ve metropol İstanbul’a olan yakınlığı ile birçok
olanağa sahiptir. Özellikle Sapanca bölgesi, Akyazı, Geyve, Taraklı bölgeleri yayla, akarsu
çevreleri,
orienteering, trekking, paint-ball, quad – safari turları, vb. turistik ve sportif
organizasyonlara ev sahipliği yapabilecek kabiliyette yörelerdir. Takım oyunları konusunda,
piyasada ticari faaliyet gösteren kuruluşlar, Köprü Yapımı, Sal yapımı, Kurtarma Timi, Define
Avı ,Örümcek Ağı , Tangram, Nehir, Düztaban, Kör Nişancı, Kutu Oyunu, Pranga Yarışı,
Yapışık Gövdeler, Mayın Tarlası, Bomba İmha, Boru Hattı gibi aktiviteleri de
gerçekleştirilmektedir.
Orienteering: “Koşarken satranç oynamak” gibi bir anlatımla da tanımlanabilen
orienteering, üzerinde kontrol noktaları işaretlenmiş büyük ölçekli (detaylı) bir harita ve pusula
yardımıyla yönünü bularak belirli bir parkuru en kısa sürede tamamlama yarışmasına denir.
Basit bir anlatımla, doğa içerisinde belirlenen kontrol noktalarında her biri farklı şifreler ya da
zımbalar bulunmakta, yarışmacılar bu şifreleri toplamak yada ellerindeki kartı her kontrol
noktasında zımbalatmak suretiyle kendilerine verilen hedef veya görevi yerine getirmektedirler.
Bazı uygulamalarında, hazine avı adı altında daha çok problem çözmeye yönelik şekillerde de
oynanmaktadır. Ekiplerin daha fazla beceri ve hayal gücü kullanmalarını gerektiren
orienteering, sporcunun genel bedensel yön bulma yeteneklerini artırmakla kalmayıp aynı
zamanda takımın ve bireyin kişisel özelliklerini geliştirdiği bilinmektedir. Orienteering ile
sporcuların doğa bilinci uyandırılmakta ve geliştirilmektedir. Hayal güçlerinin gelişmesinde de
büyük yardımları olan bu spor artık günümüzde eğlence, takım çalışması denilince ilk akla
gelen aktiviteler arasında yer almaktadır. Sakarya İli çevresinde, doğal ve coğrafik yapısı itibarı
ile bu spor için son derece uygun olabilecek bir çok nokta bulunmaktadır. Bunlar, başta orman
içi dinlenme bölgeleri olmak üzere, gerekli izinlerin alınmasına müteakiben bölgedeki birçok
yayla, orman arazisi ve akarsu boyları olabilmektedir.
Paint-Ball: Son 20 yıldır dünyada yaygın bir şekilde oynanan, ülkemize sadece 4 yıl
önce girmiş olan "Paintball"; bir "takım ve strateji" oyunudur. Paintball'da her oyuncunun
yüzünde, kırılmaz camlı özel bir maskesi ve elinde ise özel, gazlı silahları olup, bu silahlar
görünümleriyle gerçek silahları andırmaktadırlar. Ancak farklı olarak bunlar öldüren mermiler
değil; boyayan kapsüller atmaktadırlar. Kapsülün içindeki boya ise gıda boyası olup, doğaya ve
insanlara zararlı değildir. Oyunun amacı ise verilen görevi, bir strateji uygulayarak
gerçekleştirmektir. Buna "senaryoyu uygulamak" denir. Amacınız; belli bir süre içinde karşı
takımın kalesindeki bayrağı ele geçirmek, bir rehineyi kurtarmak, başkanınızı güvenli bir şekilde
hedefe ulaştırmak, karşı takımın tamamını elemek, tek başına vurulmadan kalan son kişi
olmaya çalışmak, bir kaçağı yakalamak, bir tepeyi savunmak, bir köprüyü uçurmak veya ikili
157
timlere ayrılıp diğer timleri elemek, gibi bir çok seçenekten oluşmaktadır. "Paintball; oyun-spor
olma özelliklerinin yanı sıra, takım çalışması, dayanışma, kısa sürede karar verme, güç
durumlarda insiyatifi doğru kullanma açılarından iş dünyası ile birebir benzer özellikler gösterir.
İş dünyasından üstün tarafı ise; stres yüklemez, stres alır."
Offroad Yarışları: Sakarya yaylaları coğrafi yapıları itibariyle “Offroad” yarışları için
uygun alanlardır.
Sakarya İli Sınırları İçersinde Sportif Turizm Faaliyetleri Parkur Alanları
Trekkıng Parkur Alanları
1 Nolu Nokta:Doğançay-Maksudiye-Kamışlı-Kulfallar (23 kilometre)
2 Nolu Nokta:Karasu Köyü-Kuyumculu-Maden Deresi-Şerbet Pınarı-Çıralıdüzü-Maden
Deresini takiben Gölkent Su Alma Tesisleri. (19 kilometre) (Bu vadi Çamdağı olarak geçer.)
3 Nolu Nokta:Doğantepe-Bağcağız-Koru-Belpınarı-Hamzapınarı (22 kilometre)
4 Nolu Nokta:Geyve Devlet Yolu-Akçay-Fevziye-İlimiye-Balkaya-Güldibi-Sapanca (15
kilometre)
5 Nolu Nokta:Aksu (köprü)-Güney-GöksuYeniyayla-Orta Mahalle-Ufuk Mahalle-Aksu (14
kilometre)
6 Nolu Nokta:Mekece-Kemaliye-Çilekli-İnönü Yaylası (Konaklama) (19 kilometre), İnönü
Yaylası- Çilekli-Bakacak-Eski Yayla (Patika Yol)-Kırca Yaylası (22 kilometre)
Motokros Parkur Alanları
1 Nolu Nokta: Taraklı-Mahdumlar-Karagöl Yaylası-Hanyatak Yaylası-Çatalkaya-BoztepeBeldibi- Kuzuluk.
2 Nolu Nokta: Geyve-Burhaniye-Saraçlı-Setçe-Karagöl Yaylası.
3 Nolu Nokta: Caferiye-Melen-Bezirgan-Aydoğan-Ortaköy-Yalpankaya-YanıksayvanKızılüzüm (Hendek-Kocaali Devlet Yolu)-Hendek.
4 Nolu Nokta: Geyve Devlet Yolu-Kayıkbaşı-Akıncı-Menekşeoruç-Kırca Yaylası-Eski YaylaÇilekli-Kemaliye-Mekece.
5 Nolu Nokta: Dokurcun-Dikmen Yaylası-Dikmen yamaç-Eski yatak-Güneyköy-KadıfekaleDere Mahalle-Karadere.
Su Sporları
Kano-Su Bisikleti-Sürat Motoru:Sapanca Gölü
Kano
:Sakarya Nehri (Ferizli-Yenimahalle noktaları)
Kürek-Yelken-Sörf :Sapanca Gölü
Diğer Su Sporları
1 Nolu Nokta: Sapanca Gölü (Yıkılan Sapanca Oteli-Metin Restaurant Arası)
2 Nolu Nokta: Poyrazlar Gölü
3 Nolu Nokta: Gölkent
Doğa Turizmi
Deniz, kum, güneş turizminin gelişimini tamamlamasının ardından tüm dünyada doğal
kaynaklar üzerinde gerçekleşen turizm önemini arttırmıştır. Sakarya İli sahip olduğu doğal
güzellikler ve İstanbul –Ankara’ya olan yakınlığı ile büyük avantaj sağlamaktadır.
Sakarya ili iklimin toprak yapısının kendisine verdiği avantajlar sayesinde çok zengin
florasını insanların rehabilitasyonuna sunmaktadır. İlin zengin florası içinde geniş yapraklı
ağaçlardan; meşe, kayın, gürgen, kestane, kızılağaç, kavak, dişbudak, ıhlamur, huş, akça ağaç ve
çınar, iğne yapraklı ağaçlardan; sarıçam, kızılçam, karaçam, fıstık çamı, göknar, ladin, sedir,
ardıç, selvi türleri ile onlarca değişik bitki türleri bulunmaktadır.
Flora Turizmi: Günümüzün stresli kent yaşamı, insanları doğaya çağırmakta,
mutluluğun ilacı artık yeşil reçetelerde değil, yeşilin bizzat kendisinde aranmaktadır. Bu
reçeteye ulaşabilmek için küçük kaçamaklar yapmak gereklidir. Bu küçük kaçamaklar
beraberinde “flora turizmi”ni getirir. “Flora turizmi” olarak adlandırılan turizm çeşidi ise; günü
birlik geziler, doğa yürüyüşleri ve piknikler ile başlayıp, doğayı tanımak, gördüğü bitkileri
incelemek, yeşilin içerisine karışarak doğadan alacağı bir numune bitkiyi kendi yaşam
mekanlarına katmayı kapsar.Sakarya İli, iklimin, toprak yapısının kendisine verdiği avantajlar
158
sayesinde çok zengin florasını insanların rehabilitasyonuna sunmaktadır. Sakarya İli’nin zengin
florası içinde, geniş yapraklı ağaçlardan; meşe, kayın, gürgen, kestane, kızılağaç, kavak,
dişbudak, ıhlamur, huş, akça ağaç ve çınar, iğne yapraklı ağaçlardan; sarıçam, kızılçam,
karaçam, fıstık çamı, göknar, ladin, sedir, ardıç, selvi türleri ile onlarca değişik süs bitkisi
bulunmaktadır.
Flora turizmi konusunda Sapanca İlçesi, biraz daha ön plana çıkmaktadır. İlçede 150
kadar süs bitkisi üretimi yapan küçük ve orta ölçekli işletme mevcuttur. Dış ve iç mekan
süslemesinde kullanılmak üzere üretilip satışa sunulan süs bitkileri genel olarak; kent peyzajları
(kent meydanları, parklar v.b), konutların çevre düzenlemeleri (bahçe, villa, site bahçelerinin
tasarımları), konaklama ve yeme-içme tesislerinin, spor komplekslerinin tasarımları, karayolları
ve diğer yol kenarlarının düzenlenmesinde, diğer turistik mekanların dış ve iç düzenlemelerinde
kullanılmaktadır. Sakarya İli’ne gelen ziyaretçiler gezip görmenin, yemenin içmenin yanında
doğal ortamında görüp dokunduğu, kokladığı, ağaç ve süs bitkisini alıp yaşadığı mekanlara
taşıyabilme fırsatını bulmaktadırlar.
Orman İçi Dinlenme Tesisleri
İl Ormanı Orman İçi Dinlenme Yeri: Adapazarı-Sapanca karayolu üzerinde
Adapazarı’na 12 kilometre mesafede 154.5 hektar alana sahip günübirlik piknik sahasıdır. İlk
olarak 1983 yılında tesis edilen sahada; idare binası, 5 adet tuvalet, elektrik, su (1 adet depo, 16
çeşme), 3 adet çocuk oyun alanı, sportif sahalar, 2 adet giriş kontrol kulübesi, kır gazinosu,
büfe, manzara seyir terası, 4 adet yağmur barınağı, kamelya, 180 adet piknik masası gibi
düzenleme çalışmaları mevcuttur.
Meşe, karaçam, sarıçam, kızılçam ve sahil çamı ile kaplı bulunan bir orman örtüsüne
sahip olan O.İ.D.Y., Sakarya ve çevre illerden gelen ziyaretçilerin dinlenme ve rekreasyon
ihtiyaçlarını karşılamaktadır. 17 Ağustos 1999 depremiyle zarar gören bazı tesisler 2000-2002
yılları içerisinde yeniden yapılarak hizmete sunulmuştur.
Poyrazlar Gölü Orman İçi Dinlenme Yeri: Adapazarı’nın kuzeyinde, Akarca Köyü
yakınında Adapazarı’na 10 kilometre, Poyrazlar Gölü’nün girişinde bulunan kontrol kulübesine
ise 200 metre mesafede bulunan saha, 38 hektar alana sahip günübirlik piknik sahasıdır. 1985
yılında tesis edilmiş, 1995 yılında ise resmi tescili yapılmıştır. Sahada; bekçi evi, 3 adet tuvalet,
elektrik (çamlık alan hariç), su (1 adet depo, 12 adet çeşme), 3 adet çocuk oyun alanı, yürüyüş
ve bisiklet parkuru, sportif sahalar, 2 adet giriş kontrol kulübesi, 3 adet kamelya, yağmur
barınağı, 120 adet piknik masası gibi düzenlemeler mevcuttur.
Özellikle hafta sonları yoğunluk kazanan piknik alanı; meşe, sarıçam ve sahil çamı ile
kaplı orman örtüsüne sahiptir. 1nci derece doğal sit alanı olan sahanın, 1995 yılında gelişim
planı yapılmış ve halen O.İ.D.Y. olarak hizmet vermektedir.
Kuzuluk Orman İçi Dinlenme Yeri: Adapazarı-Akyazı-Mudurnu yolu üzerinde,
Akyazı’ya 8 kilometre, Adapazarı’na 34 kilometre uzaklıktadır. 73 hektar alana sahiptir. 1996
yılında tesis edilmiştir. Sahada; kır gazinosu, 2 adet tuvalet, 3 adet çeşme, 1 adet giriş kontrol
kulübesi, 1 adet çocuk oyun alanı gibi düzenlemeler mevcut olup bunlar onarıma muhtaçtır.
Kayın ve meşe ormanıyla kaplı O.İ.D.Y. nin gelişim planı mevcuttur.
Çadır Gölü Orman İçi Dinlenme Yeri: Adapazarı - Karasu yolunda, Ferizli
istikametinden 500 metre mesafede olan O.İ.D.Y., 71 hektar alan üzerine kurulmuştur. Sahada;
1 adet giriş kontrol kulübesi, 1 adet tuvalet, 3 adet çeşme, çocuk oyun alanı, yağmur barınağı
mevcut olup hepsi kullanılamaz durumda, onarıma muhtaçtır. Dişbudak ve gürgen gibi orman
örtüsü ile kaplı, bozulmamış doğasıyla eşsiz bir dinlenme yeridir.
Doğa Sporları-Alternatif Turizm Alanları
• Rafting
..Melen Çayı
• Akarsu Kanosu
..Mudurnu Çayı
• Yamaç Paraşütü
..Serdivan Tepesi
• Yamaç Paraşütü
..Karagöl Yaylası, Taraklı
• Microlight Uçuş Faaliyeti
..Kırkpınar Beldesi, Sapanca
• Offroad Yarışları
..Serdivan Tepeleri
159
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Oto Drag Yarışları
Ralli Kros Yarışları
Ralli Kros Yarışları
Binicilik Faaliyetleri
Durgunsu Kano Faal.
Yelken Katamaran
Su Kayağı Faal.
Sivil Havacılık Faal.
Kampçılık Faaliyetleri
Trekking Faaliyetleri
Trekking Faaliyetleri
Motokros Faaliyetleri
..Serdivan
..Gölbaşı mevkii, Arifiye
..Yimpaş karşısı
..Kırca Yaylası
..Akbalık At Yarış Alanı
..Kırkpınar, Sapanca
..Gölbaşı Mevkii, Arifiye
..Sapanca Gölü
..Sapanca Gölü
..Kırkpınar, Sapanca
..Poyrazlar Gölü
..Soğucak Yaylası
..Çiğdem Yaylası
..Karagöl Yaylası
..Acelle Yaylası
..Kırca Yaylası
..Maden Deresi, Kocaali
..Kaymakam Suyu, Pamukova
..Taraklı-Geyve-Dokurcun
Kıyı Turizmi: Sakarya İli 20 km uzunluğundaki geniş Karasu kumsalları, şifalı kumu,
doğal plajı ve kolay ulaşımı ile eşsiz bir sahile sahiptir. Bunların yanı sıra Sapanca gölü ve
çevresinin kıyı turizmine elverişliliği ile tercih sebebi olabilecek bir potansiyeldedir.
Kültür Turizmi: Dünya turizminde her zaman yüksek oranlı talep yaratan kültür
turizmine yönelik Sakarya İli Roma dönemine kadar uzanan bir tarihe sahiptir. Özellikle
Osmanlı dönemi eserleri açısından oldukça yüksek değerlere sahiptir. Bizans Döneminden
kalma köprü, kilise ve kaleler, Osmanlı Döneminden camiler, köprüler, imaretler ve özellikle
Taraklı evleri ile kültür turizmine müsait bir yapı arz etmektedir. Taraklı evlerinden birinin
görüntüsü yer almaktadır. Safranbolu Evlerinin kökeni taraklıdan giden insanlarca yapıldığı
bilinmektedir.
G.3. Turistik Altyapı
Sakarya’daki Turistik Tesis ve Kapasitelere İlişkin Veriler: Sakarya İli’nin
Turizme yönelik hizmet veren tesis ve işletmelerini incelemek gerekirse aşağıdaki şekilde
tablolaştırılmış veriler sıralandırılabilir.
Tablo G.20 Seyahat Acentaları
1- ADRES TOUR (İkbal Turizm Sey. Ltd. Şti)
Cumhuriyet Mahallesi Bankalar Cd. No 30
Orhan Camii Yanı ADAPAZARI
Tel: 281 68 69 Fax: 274 79 39
2-GÖNÜLTAŞ TURİZM SEYAHAT ACENTASI
Bankalar Cd.Kızılay İş Hanı Kat 2
ADAPAZARI
Tel: 27880 35 Fax: 279 11 45
3- CEBİR TURİZM SEYAHAT ACENTASI
Yeni Sakarya Ced. No 244/B 07
ERENLER - SAKARYA
Tel: 242 10 11
4- ÇELEN TURİZM SEYAHAT ACENTASI
Semerciler Mah. Çark Cd. Pasaj 2000 Kat 2 No 89
ADAPAZARI
Tel: 277 48 48 Fax: 277 48 49
(A) Grubu Şube
(C) Grubu Merkez
(A) Grubu Şube
(A) Grubu Merkez
160
5- ÇUBUKÇU SEYAHAT ACENTASI
Cumhuriyet Mah. Kolağası Sokak Ağacan İş Hanı
Kat 1 D 5 ADAPAZARI
Tel: 277 52 60 -278 20 67 Fax: 272 52 07
6- GİBA TOUR
Cumhuriyet Mah. Şal Sokak No 1
ADAPAZARI
Tel: 273 72 72 Fax: 273 72 72
7- GRAND EVİN TRAVEL AGENCY
Semerciler Mah. Bosna Cd. Yavuz Sok. No 24/1
ADAPAZARI
Tel: 279 86 02 -03-04 Fax: 279 86 02-03-04
8- PUAN TUR
Uzunçarşı 4. Geçit Atak İş Hanı No 3 Kat 1/1
ADAPAZARI
Tel:
9- SAKARYA TURİZM VE SEYAHAT ACENTASI
Uzunçarşı No 1
ADAPAZARI
Tel: 274 96 88 Fax: 273 36 51
10- TOPRAK TURİZM SEYAHAT ACENTASI
Cumhuriyet Mah. Dr. Kamil Sk. No 1 Kat2/4
ADAPAZARI
Tel: 273 97 43 Fax: 273 97 45
11- A.V.T. TURİZM SEYAHAT ACENTASI
Cumhuriyet Mah. Kolağası Sok. Ağacan İş Merkezi
No 12 ADAPAZARI
Tel: 281 06 06 Fax: 281 06 07
12- REYDAL SEYAHAT ACENTASI
Semerciler Mah. Çark Cd. İtfaiye Sok. Şerefiye İş
Merk. No 1 ADAPAZARI
Telefax: 277 31 14 - 277 34 79
13- TAFİ TURİZM SEYAHAT ACENTASI
Çark Cd. Hilmi Kayın İş Merk. Kat 1 No 143
ADAPAZARI
Tel: 278 22 27-28 Fax: 278 22 29
14- YAKAMOZ SEYAHAT ACENTASI
Kavaklar Cd. Deprem Müzesi Karşısı Ataman İş
Hanı Kat 1 No 20 ADAPAZARI
Tel: 271 37 50 - 274 30 54- 279 21 01 Fax: 279 21 02
15- ALTINTAŞLAR SEYAHAT ACENTASI
Hilmi Kayın İş Merkezi No 35
ADAPAZARI
Telefax: 278 43 54 - 278 74 97 - 98
16- ADR SAKARYA TRAVEL SEYAHAT ACENTASI
Semerciler Mah. Bosna Cd. No 5 Kat 3 D 11
ADAPAZARI
Telefon:
(A) Grubu Merkez
(A) Grubu 2992 Merkez
(A) Grubu Merkez
(A) Grubu Şube
(A) Grubu Merkez
(A) Grubu Şube
(C) Grubu Merkez
(C) Grubu Merkez
(C) Grubu Merkez
(C) Grubu Merkez
(C) Grubu Merkez
(A) Grubu Merkez
Tablo G.21 Turizm İşletme, Yatırım ve Belediye Belgeli Tesisler
Turizm
Belgeli
Oteller
İsim
Richmond
Otel
Serdivan
5 Yıldızlı
Kral Otel
Otel
Güral
Sapanca
Otel
Lake
4 Yıldızlı
House
Otel
Talıa
Adresi
Kumbaz Mevkii.Rüstempaşa Mah.Sapanca/
SAKARYA
Serdivan Mevkii. (29- J- 4 pafta, 530 ada, 1
parsel) ADAPAZARI/ SAKARYA
Dağdibi Mevkii.Kırkpınar Köyü (Pafta:14,
Parsel:462 ve 463) Sapanca/ SAKARYA
Kırkpınar Beldesi Hasanpaşa Mah.No:7
(30.K.1 PAFTA, 2166 PARSEL)
Sapanca/SAKARYA
İşletme Belgeli
Deneme İşletme
Yatırım Belgeli
Tesisler
Belgeli Tesisler
Tesisler
Toplam
Oda
Yatak Tesis Oda
Yatak Oda
Yatak Tesis Oda
Yatak
Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı
131
274
120
291
586
54
161
240
111
3
542
1100
1
238
479
Elmas Otel
Baltürk
Otel
Seçkin
Otel
Kuzuluk
Termal
Sakarya
Grand Otel
Uras Otel
Riada Otel
Sapanca
AQUA
Limapark
3 Yıldızlı Otel
Otel
2 Yıldızlı Karasu
Otel
Otel
Tepetarla Mevkii Erenler Beldesi
Ankara Cad. No:53 ADAPAZARI
47
102
Erenler Mah. Sakarya Cad. No:270 SAKARYA
Kuzuluk Orta Mah. Dr.Enver ÖREN Cad.
Kuzuluk-Akyazı/ SAKARYA
31
61
Adnan Menderes Cad.No:126 SAKARYA
Dereiçi Cad.No:12 (Pafta:5, Parsel:114)
Kurtköy- Sapanca/ SAKARYA
Yenidoğan mah.Pembe Sk. No:3 (28.L.II pafta,
401 ada, 393 parsel) ADAPAZARI
Çayiçi Mah.Sönmez Cad.Manolya sok.No:3
Sapanca/ SAKARYA
İstiuklal mah. Kenan Sofuoğlu Cad. No:65
Serdivan SAKARYA
65
Müstakil
Apart
Plaj Mevkii. Karasu/ SAKARYA
Soğuksu Mah. Bağdat cad. No:146 Parsel
:2506- 2507, Pafta 11) Kırkpınar Sapanca
MBAĞDAT SAKARYA
Butik
Otel
Fatih Mah. Fatih Cad.(G24D10A Pafta, 851
Akcan Otel Parsel) Kurtköy- Sapanca/ SAKARYA
65
368
30
60
30
119
60
238
50
100
140
130
40
80
23
66
72
700
184
9
450
937
2
194
246
146
1445
65
140
21
42
1
21
42
608
1219
16
1445
2804
Selen
Lokantası
Gölevi
1. Sınıf
Lokanta
2. Sınıf
Lokanta
Günübirlik
Tesis
Tuna Tan
Tesisleri
3063
Restoran
Varan
Tesisleri
Fides
Lokanta
Kafeterya
Kapasite
Ankara Cad. No:22 ALİ FUAT PAŞA GEYVE/
SAKARYA
Hasanpaşa mah. İstasyon Cad. No:1 KırkpınarSapanca/ SAKARYA
Kemalpaşa Mahallesi, Bağlar Caddesi No 122
Serdivan SAKARYA
175
610
500
İstiklal Mahallesi Muhsşn Yazıcıoğlu Bulvarı No 43/A
Serdivan SAKARYA
108
45
250
120
300
2.108
50
İsabalı Köyü Pamukova/ SAKARYA
Soğuksu Mah. Sahil Yolu No:4 Kırkpınar- Sapanca/
SAKARYA
300
1.443
1.545
Soğanpazarı No:42
Soğanpazarı No:9
Ankara Cad. No:84- 86
Ankara Cad. No:127
Yağcılar Cad. No:3
Ankara Cad.Soğanpazarı geçidi No:20
Soğanpazarı No:30
Atatürk Bul No:75
162
3.sınıf
3.sınıf
1.sınıf
3.sınıf
2.sınıf
1.sınıf
3.sınıf
1.sınıf
150
1.000
50
Tablo G.23 Sakarya İli Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri (Adapazarı Merkez)
Adı
Adresi
Sınıfı
Oda
1-Taşdemir Otel
2-Ege Palas
3-Oba Otel
4-Aksu Otel
5-Konak Palas
6-Gün Otel
7-Karasu Ekspres
8- Aykar Oteli
100
700
120
Toplam
Kapasite
Açık
Yemek
Alanı
Kapasite
Adresi
Kapasite
İsim
Kapasite
si
Turizm
Belgeli
Lokantalar
Özel
Yemek
Salonu
Tesis
Sayısı
Yemek
Salonu
Kapasite
Tablo G.22 Müstakilen Belgelendirilen Turizm İşletme Belgeli Lokantalar
28
14
48
18
18
40
11
54
100
Yatak
60
37
80
33
33
76
30
106
455
3.258
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Sakarya
Arifiye
Arifiye
Arifiye
Arifiye
Arifiye
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Hanlı
Tesisin Türü
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lahmacun Salonu
Lahmacun Salonu
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
1.Sınıf
1.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
1.Sınıf
1.Sınıf
2.Sınıf
1.Sınıf
1.Sınıf
2.Sınıf
1.Sınıf
1.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
60 Kişilik
200 Kişilik
48 Kişilik
40 Kişilik
40 Kişilik
48 Kişilik
80 Kişilik
84 Kişilik
64 Kişilik
400 Kişilik
64 Kişilik
400 Kişilik
80 Kişilik
60 Kişilik
42 Kişilik
28 Kişilik
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
40 kişilik
40 Kişilik
40 kişilik
30 Kişilik
40 Kişilik
20 kişilik
40 Kişilik
40 Kişilik
20 Kişilik
30 Kişilik
30 Kişilik
30 Kişilik
30 Kişilik
50 Kişilik
Tesisin Adresi
Hakiki Rumeli Köftecisi
Uğur Koru
Kayar Et Lokantası
Köfte Salonu
Erol Islama Köfte
Dağlı Lokantası
Çakar Et lokantası
Konak İskender
Köfteci İsmail
Köfteci İsmail
Sakarya 79
Karagöz Kebap
Çakar Kardeşler
Kazımpaşa Köftecisi
Yenecami Islama Köfte
Meriç Lokanta
Islama Köfteci
Islama Köfteci
Islama Köfte
Islama Köfte
Kısmet Sofrası
Dalyan Lokantası
Yıldırım Döner
Kariş Lokantası
Mavi Köşe Lokantası
Kınalı Kebap Salonu
Eriş Kebap Salonu
Karakaşlar Lokantası
Kurtoğlu Kardeşler Lokantası
Bereket Lokantası
Özdemir Lokantası
Sefa Lokantası
Beyti Kebap Salonu
Çalışkan Kardeşler Lokantası
Dağlı Kardeşler Lokantası
Ankara Cad.No:3
Ankara Cad.No:62
Atatürk Bul.No:51
Sakarya Cad.No:42
Sakarya Cad.No:42
Atatürk Bul.No:104
Kasaplar Çarş.No:9
Atatürk Bul. No:35
P.T.T. Aralığı No.110
Çark Cad.Nişkoz Prs
Çark Cad. 1. Geç.
Eski Hal Cad.No:19
Eski Kasaplar Çarşısı
Soğanpazarı No:66
Sakarya Cad.No:15- 17
Atatürk Bul. No:51/ C
Arifbey Mah. Atatürk Cad.
Fatih Mah. Fatih Cad.
Fatih Mah. Fatih Cad.
Fatih Mah. Atatürk Cad.
Arifbey Mah.Atatürk Cad.
Dörtyol San.Çarş.Petrol Ofis Yanı
Dörtyol San. Çarş. 2 Nolu Sokak
Dörtyol San.Çarş.3 Nolu Sokak
Dörtyol San.Çarş.4 Nolu Sokak
Dörtyol San. Çarş. 6 Nolu Sk. No:12
Dörtyol San.Çarş. 48 Nl Sk. No:15
Dörtyol San.Çarş.49 Nolu Sok.
Dörtyol San. Çarş.
Dörtyol San.Çarş.52 Sok.
Dörtyol San.Çarş. 53 Sk.No:26
Dörtyol San.Çarş.53 Sk.
Dörtyol San. Çarş. 49 Nolu Sk.
Dörtyol San.Çarş. 14 Nl. Sk. No:29
Dörtyol San.Çarş.14 Nolu Sk.No:1
Kapasitesi
Tesisin Adı
Sınıfı
Yerleşim Yeri
Tablo G.24 Sakarya İli Belediye Belgeli Yeme-İçme Tesisleri (Merkez)
Tablo G.25 Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri (İlçeler)
Adı
KARASU
1- Hakan Pansiyon
2-Akyurt Pansiyon
3-Kaya Pansiyon
4-Kader 1.Pansiyon
5-Uysal Motel
6-Belediye kampı
7-Karabulut Pansiyon
8-Yavuzyiğit Pansiyon
9-Öz- su Tatil Köyü
10-Topaloğlu Pansiyon
11-Paradise pansiyon
12-Yılmaz Pansiyon
13- Şerman pansiyon
14-Eray Pansiyon
15- Saray Pansiyon
16-Yavuz Yiğit Apart
17-Dülger Pansiyon
18-Kader 2 Pansiyon
Adresi
Telefonu
Batı Karediniz Cad. Liman Mevkii
“
“
“
“
“
“
“
“
“
“
Plaj. Uysal Sok.
Plaj. Batı Karadeniz Cad.
Plaj.Doğu KaradenizCad.
Yalı Mah. Plaj Girişi.
Yalı Mah. Plaj. Aydınlık Sok.
Doğu Karadeniz Cad.
“
“
“
“
“
“
“
“
“
Batı Karadeniz Cad.
“
“
“
Yalı Mah. Plaj Cad.
163
718 15 41
718 80 00
718 29 18
718 19 07
718 40 38-718 63 31
718 12 05
718 28 71
718 13 34
718 42 37
718 22 38
718 17 69
718 68 12
718 44 36
718 16 77
718 73 35
718 58 25
718 69 63
Sınıfı
Oda
27
9
20
12
25
60
8 daire
9 daire 10 oda
40
13
16
12
13
8 daire 16 oda
16 daire
16 apart
28
12
Yatak
50
27
40
28
30
180
30
40
50
30
64
24
30
32
48
30 yatak
50
18
801
SAPANCA
1- Lale Otel
2- Göl Otel
3- Hayat Otel
4- Kastarcı Otel
5- Egemen Pansiyon
6- Çetin Pansiyon
7- Özel Sapanca Pansi.
8- Tuğba Canvar Aile
9- Agua Park
R.Paşa Mh.özkum Cad.
R.Paşa Mh. Nurettinbey Cd.
R.Paşa Mh.Vehbibey Cd.
R.Paşa Mh.Vehbibey Cd.
R.Paşa Mh. Yonca Sok.
R.Paşa Mh. Saatçi Sok.
Camicedit Mh. Pazar Sk.
R.Paşa Mh. Saatçi Sk.
Çayiçi Mh. Sönmez Cad
582 89 30
582 82 07
582 75 80
582 75 79
582 72 29
582 58 51
2.sınıf
2.sınıf
3.sınıf
3.sınıf
3.sınıf
3.sınıf
21
8
9
25
8
5
44
20
20
60
582 59 73
582 86 76
3.sınıf
1.sınıf
7
10 Apart
7
40
10
201
HENDEK
1- Ardahan Oteli- 1
2- Ardahan Oteli- 2
3- Uludere Oteli
4- M.Serdar Otel
Kemaliye Mh.A.Türkeş Cd. No:8
Başpınar Mah. Orta Camii 1. Sk. No:2
Nuriye Koyu
Akova Köyü
614 68 22
614 89 64
614 71 03
615 05 08
1.sınıf
2.sınıf
3.sınıf
Lüks
36
25
11
32
52
40
24
64
180
AKYAZI
Akyazı ilçesinde Belediye Belgeli Konaklama Tesisi Yoktur.
0
KARAPÜRÇEK
Karapürçek ilçesinde Belediye Belgeli Konaklama Tesisi Yoktur
0
PAMUKOVA
1-Çelik Otel
2-Konak Otel
Ankara Cad.
Fatih Cad. No:58
551 36 74
551 32 88
3.sınıf
3.sınıf
10
30
25
60
85
SÖĞÜTLÜ
Söğütlü ilçesinde Belediye Belgeli Konaklama Tesisi Yoktur
0
KOCAALİ
1- Otağ Oteli
2- Belediye Pansiyonları
3- Pişkin Pansiyon
4- Seyran Otel
Yayla Mh.Karadeniz Sahil Yolu
Yalı Mh. Atatürk Cad.
Yalı Mh. Atatürk Cad.
Merkez Mh. M.Akif Cad.
812 28 35
812 38 84
812 39 08
812 10 53
3.sınıf
3.sınıf
-------
26
26
16
12
52
60
40
20
172
GEYVE
1-Muhtarın Oteli
Cami Kebir Mh.Uzunçarşı No:1
517 38 93
3.sınıf
21
40
40
KAYNARCA
1- Yaman Otel
Merkez mah. Fabrika Cad.No:13
871 34 07
1.sınıf
7
12
12
TARAKLI
Taraklı ilçesinde Belediye Belgeli Konaklama Tesisi yoktur.
TOPLAM TESİS= 46
0
TOPLAM YATAK=1.840
Tablo G.26 Belediye Belgeli Yeme-İçme Tesisleri (İlçeler)
Tesisin
Yeri
Nehirkent
Nehirkent
Bekirpaşa
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Tesisin Adı
Nehirland
Çuhadar
Yıldırım Kardeşler
İnegöl Köfte Salonu
Hacimoğlu Aperatif
Rumeli Lokantası
Sakarya Islama Köfte
Bol Kepçe Lokantası
Kardeşler Lokantası
Dernek Lokali
Özlem Lokantası
Akın Lokantası
Lokman Hekim Lokantası
Maltepe Lokantası
As Lokantası
Filipe Lokantası
Yıldırım Kardeşler Lokantası
Dertlioğlu Lokantası
Burak Aperatif
Şölen Lokantası
Ocakbaşı Lokantası
Tek Yıldız Lokantası
Tesisin Adresi
Abdibey Mah. Abdibey Cad.
Kirazca Mah. Eskişehir Cad.
D.100 Karayolu üzeri 2 Km.
Ömercikler Mah.Adil Atan Sok
Ömercikler Mah. Nizamlar Sok.
Ömercikler Mah. Çarşı İçi
Ömercikler Mah. Yahyalı Mah.
Ömercikler Mah.Değirmenciler Cad.
Ömercikler Mah.Çarşı İçi
Ömercikler Mah.Değirmenler Cad.
Y.Emre Mahallesi Mudurnu Cad.
Yeni Mahalle Mudurnu Cad.
İnönü Mah. P.T.T Sok.
İnönü Mah. Değirmenler Cad.
İnönü mah. Mudurnu Cad.
İnönü Mah. Mudurnu Cad.
Cumhuriyet Mah. Ada Caddesi
164
Tesisin Türü
Restaurant
Restaurant
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Tesisin
Sınıfı
2.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3. Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
Tesisin
Kapasitesi
300 Kişilik
300 Kişilik
100 Kişilik
30 kişilik
15 kişilik
25 kişilik
30 Kişilik
15 Kişilik
25 Kişilik
20 Kişilik
25 Kişilik
20 Kişilik
25 Kişilik
50 Kişilik
40 Kişilik
30 Kişilik
20 Kişilik
30 Kişilik
20 Kişilik
20 Kişilik
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Akyazı
Geyve
Geyve
Geyve
Geyve
Geyve
Geyve
Geyve
Geyve
Geyve
Geyve
Hendek
Hendek
Hendek
Hendek
Hendek
Hendek
Hendek
Hendek
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kaynarca
Kocaali
Kocaali
Kocaali
Kocaali
Kocaali
Kocaali
Pamukova
Pamukova
Pamukova
Pamukova
Pamukova
Pamukova
Pamukova
Pamukova
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sapanca
Sinanoğlu
Kervan Lokantası
İmren Lokantası
Gözde Pizza
Aydoğdu Pide Lahmacun Salonu
İnci Pizza
Zirve Pizza
Saray Pizza
Selçuk Lezzet Lokantası
Şehir Restaurant
Güney Lokanta
Üstün Izgara
Konak Pidelahmacun
Köşk Pide Lahmacun
Ensar Izgara Salonu
Recep Ustanın Lokantası
Meşhur Köfteci
Saray Pide Lahmacun
Köşem Restoran
Hacıoğlu Pide Lahmacun
Bulvar Lokantası
Tarihi Osmanlı Sofrası
Teras Döner Kebap Salonu
Alabalık Tesisleri
Mimoza Et Lokantası
Nal Tesisleri
Adana Sofrası
Kardeşler Lokantası
Arzum Lokantası
Merkez Lokantası
Kaynarca Lokantası
Şahinler Lokantası
Yeni Lokanta
Mahsen Lokantası
Altay Lokantası
Bulvar Lokantası
Tufan Restaurant
Hacı Baba Aperatif
Onkun Pide
Pişkin Pansiyon ve Restorant
Özen Restaurant
Defne Restauran
Almira Disco
Zeynep Restaurant
Teras Cafe
Merkez Lokantası
Yıldız Lokantası
Köşem Lokantası
Lezzet Lokantası
Tat Pide Salonu
Hoşgör Lokantası
.Lafçılar Lokantası
Acıktım Pide Salonu
Özkum SESOB
Huzur Restaurant
Zeytin Cafe Bar
Sohpet Aile çay Bahçesi
Olimpia Restaurant
Kumbaz Çay Bahçesi
Polis Aile çay Bahçesi
Gülüzar Cafe
Ateş Böceği
Limon Cafe Bar
Çınar Cafe
Çınar Restorant
Kumbaz Çimenli Bahçe
Koru Cafe Bar
Yıldız Et Mangal
Sinanoğlu Çay Bahçesi
Cumhuriyet Mah. Yuvalak Cad.
G.S.Paşa Mah. Mudurnu Cad.
Ömercikler Mah. Ada Cad.
İnönü Mah. P.T.T.Sok.
İnönü Mah.Mudurnu Cad.
İnönü Mah.Mudurnu Cad.
Y.Emre Mah. Mudurnu Cad.
Çarşı içi
Çarşı içi
Çarşı içi
Çarşı içi
Çarşı içi
Çarşı içi
Çarşı içi
Çarşı içi
Çarşı içi
Çarşı içi
Kemaliye Mah. O.Yılmaz C.No:1 K:1
Kemaliye Mah. O.Yılmaz C. No:9
Başpınar Mah. C.Alanı No:30
Başpınar Mah. Kemalpaşa cad. No:24A
Başpınar Mah. C.Alanı No:38 Kat 1
Nuriye Köyü Hendek
Mahmutbey Mah. O.Yılmaz Cad. No:23
Nuriye köyü Hendek
Orta Mah.Kandıra Cad.
Konak Mah.Belediye Pasajı
Kandıra Cad.
Konak Mah. Jandarma Cad.
Konak Mah. K.Kaynarca Cad.
Merkez Mah. Sakarya Cad.
Merkez Mah. Sakarya Cad.
Orta Mah. Hükümet Konağı
Orta Mah. Kandıra Cad.
Merkez Mah. Belediye Pasajı
Merkez Plaj
Merkez Plaj
Merkez Plaj
Merkez Plaj
Merkez Plaj
Merkez Plaj
Çarşı İçi 1. Geçit
Çarşı İçi 1.Geçit
Çarşı İçi 2.Geçit
Çarşı İçi 2. Geçit
Tahıl Pazarı
Atatürk Bulvarı
Yenicami Mah.Fatih Cad
Elperek mah. M.Akif Cad.
R.Paşa Mah.Özkum Cad.
R.Paşa Mah. Sahil şeridi.
R.Paşa Mah. Sahil şeridi
R.Paşa Mah.Sahil şeridi
R.Paşa Mah. Sahil Şeridi
R.Paşa Mah. Vakıf Yolu
R.Paşa Mah.
Adapazarı- Karasu Yolu Üzeri
165
Lokanta
Lokanta
Pide Salonu
Pide salonu
Pide Salonu
Pide Salonu
Pide Salonu
Lokanta
İçkili Lokanta
Lokanta
Izgara Lokanta
Pide Lahmacun
Pide Lahmacun
Izgara Salonu
Lokanta
Köfte Izgara
Pide Lahmacun
İçkili lokanta
Pide lahmacun
Lokanta
Lokanta
Döner Kebap
Alabalık tesisleri
Et Çeşitleri
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Restoran
Aperatif
Aperatif
Pansiyon
Restaurant
Restaurant
Discobar
Gazino
Cafe
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Lokanta
Pide Salonu
Lokanta
Lokanta
Pide Lahmacun Salonu
Restaurant
Restaurant
Bar- Restaurant
Çay bahçesi
Restaurant
Çay Bahçesi
Çay Bahçesi
Cafe- Restaurant
Disco Bar
Cafe Bar
Kafeterya
Restaurant
Çay Bahçesi
Cafe Bar
Restaurant
Aile Çay Bahçesi
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
1.Sınıf
2.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
2.Sınıf
3.Sınıf
1.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
2. Sınıf
2. Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
2.Sınıf
20 Kişilik
20 Kişilik
400 Kişilik
25 Kişilik
60 Kişilik
16 Kişilik
20 Kişilik
40 Kişilik
60 Kişilik
70 Kişilik
50 Kişilik
25 Kişilik
30 Kişilik
25 Kişilik
60 Kişilik
30 kişilik
20 Kişilik
70 Kişilik
70 Kişilik
60 Kişilik
40 Kişilik
50 Kişilik
150 Kişilik
70 kişilik
80 Kişilik
40 Kişilik
34 Kişilik
20 Kişilik
38 Kişilik
45 Kişilik
32 Kişilik
20 Kişilik
75 Kişilik
20 Kişilik
30 Kişilik
50 Kişilik
10 Kişilik
24 Kişilik
13 Oda
50 Kişilik
40 Kişilik
100 Kişilik
500 Kişilik
100 Kişilik
32 Kişilik
40 Kişilik
40 Kişilik
40 Kişilik
20 Kişilik
28 Kişilik
25 kişilik
30 Kişilik
400 Kişilik
350 Kişilik
150 Kişilik
200 Kişilik
500 Kişilik
250 Kişilik
250 Kişilik
150 Kişilik
150 Kişilik
50 Kişilik
100 Kişilik
300 Kişilik
250 Kişilik
250 Kişilik
400 Kişilik
100 Kişilik
Taraklı
Taraklı
Taraklı
Park Lokantası
Karabacak Lokantası
Pide Salonu
Belediye Parkı Taraklı
Ulucami Mah. Taraklı
Hacımurat Mah. Taraklı
Lokanta
Lokanta
Lokanta
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
50 Kişilik
20 Kişilik
15 Kişilik
Tablo G.27 Jandarma Sorumluluk Bölgesinde Bulunan Yeme İçme Tesisleri
NO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
TESİSİN ADI
Dağdibi Alabalık Tes.
Aksar Tepe Restoran
Ulutaş Restoran
Gökkuşağı Resyorant
Alaattin Et Mangal
Şelale Alabalık Tesisleri
Şelale Restoran
Koru Restoran
Hacıbaba Alabalık Tesisleri
Yayla Alabalık Tesisleri
Erkan Alabalık Tesisleri
Altındere Alabalık Tes.
Çınar Et Mangal Alabalık T.
Çolak Alabalık Tesisleri
Dinç Alabalık Tesisleri
Kafkas Restoran
Topaloğlu Lokanta
Şan Lokanta
Yetimoğlu Petrol Lokantası
Kafkas Et Restoran
Lokanta
Kır Lokantası
Coşkun Et Mangal
Efsane Restoran
Küçük Ev Et Mangal
Necatinin Yeri
Çınar Et Mangal
Söğütlü Çeşme Et Mangal
Erçakır Et Mangal
Nazif Kartal
Sezai İskender
Deniz Restoran
Dündar Restoran
Alabalık Lokantası (İ.Kurt)
Yıldırım Alabalık Lokantası
Taşkın Alabalık Lokantası
Alabalık Lokantası
Köylünün Yeri Restoran
Yılmaz Restoran
Kayadibi Restoran
Kemerboğaz Restoran
Meşale Restoran
Gökkuşağı Restoran
Zirve Restoran
İkinci Bahar Restoran
Dodurga Restoran
Gözde Restoran
Şahintepesi Restoran
Yıldız Restoran
Akdeniz Restoran
Özde Alabalık
Koru Cafe Bar
Kampüs Otel (Rest.)
TEL
(0 264)
437 87 78
437 91 52
437 87 80
437 95 86
428 96 81
428 90 97
458 63 54
448 56 90
448 56 57
448 58 86
447 74 74
418 21 13
418 13 29
487 53 43
517 15 01
517 29 04
526 73 74
526 73 67
664 01 01
728 12 49
757 20 17
822 83 92
822 83 73
551 58 78
569 01 75
551 59 81
569 01 12
234 54 44
582 55 40
598 01 04
422 90 80
582 89 09
50679 97
592 60 89
592 01 96
582 82 47
598 00 33
582 62 15
681 29 56
582 13 31
582 72 71
346 04 06
166
ADRES
Kuzuluk Orta Mah. Akyazı
Kuzuluk Şose/Akyazı
Kuzuluk İhl.Kap.Ev/Akyazı
Kuzuluk Şose/Akyazı
Güzlek
Güzlek
Altındere /Akyazı
Altındere /Akyazı
Batakköy/Akyazı
Altındere /Akyazı
Altındere /Akyazı
Balballı/Akyazı
Yeniorman
Yeniorman
Yeniorman
Gebeş
Şerefiye
Şerefiye
Şerefiye
Düzakçeşehir/Geyve
Alifuatpaşa/Geyve
Doğançay/Geyve
Doğançay/Geyve
Beylice/Hendek
Akova/Hendek
Kuruçeşme/Karasu
Kuyumculu/Karasu
Caferiye/Kocaali
Caferiye/Kocaali
Çardak/Pamukova
Kemaliye/Pamukova
Kemaliye/Pamukova
Eskiyayla/Pamukova
Uzunkum/Sapanca
Fevziye/Sapanca
Fevziye/Sapanca
Fevziye/Sapanca
Uzunkum/Sapanca
Fevziye/Sapanca
H.Mercan/Sapanca
Kurtköy/Sapanca
Muradiye/Sapanca
Uzunkum/Sapanca
H.Mercan/Sapanca
Uzunkum/Sapanca
Akgöl/söğütlü
Erdemli/Sapanca
Sapanca Merkez
Kampus Alanı
İÇKİLİ-İÇKİSİZ
İçkisiz
İçkisiz
İçkisiz
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili/Kapalı
İçkili
İçkili/Kapalı
İçkili
İçkili
İçkili
İçkili/Kapalı
İçkili
İçkili
İçkili/Kapalı
İçkili
İçkili
G.3.1. Tesislerin Yer seçimi
Tesisler oldukça dağınıktır. Şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde bulunmaktadırlar.
Bazı oteller deniz sahiline yakın ve göl kenarlarına bulunmaktadırlar. Yeme ve içme
tesisleri yine deniz, göl, yol kıyılarında ve şehir merkezlerinde bulunmaktadır. Doğa ile
uyumu çarpık haldedir. Bazı tesislerin görünüm ve çevre düzenlemesi oldukça bozuktur.
G.3.2. Ulaşım
D-100(E-5) karayolu İlin ana ulaşımını sağlamaktadır. D-80 karayolu Eskişehir’e,
D-80 karayolu ise Ankara’ya bağlar. Sakarya-Bolu karayolu, Sakarya-İzmit karayolu,
Sakarya-Bilecik karayolu ve Sakarya-Bursa karayolu illeri birbirine bağlar. Ankaraİstanbul T.E.M. Otoyolu İlimiz ve Sapanca ilçemizden geçmektedir.
İstanbul-Ankara demiryolu İlimizden geçmekte olup, demiryolu Merkez Arifiye
Beldesinden geçerek ülkemizin her tarafına ulaşım imkanı sağlar.
İller arası karayolu ulaşımı sağlayan Merkez Otogar ve demiryolu ulaşımı ise
Arifiye ve Şehir Gar’ı yolcu hizmetini vermektedir.
İlimizde havaalanı bulunmamaktadır.
G.3.3. İçme ve Kullanma Suları
Şehir merkezi içme ve kullanma suyu olarak Dünyada çok az sayıda tatlı suyu olan
Sapanca Gölünden karşılamaktadır. İlimiz menba ve maden suları yönünden zengin olup,
İlçeler kendi yörelerinden kaynak ve/veya yeraltı sularından temin etmektedirler.
G.4.Turist Sayısı
Tablo G.28 Turist Sayısı
Giriş Yapan Turist
2007
Yerli Turist
Yabancı Turist
Toplam
2008
2009
57.645
61.211
55.137
5.032
6.885
3.876
62.677
68.096
59.013
Tablo G.29 Geceleyen Turist Sayısı
Geceleyen Turist
2007
2008
2009
Yerli Turist
86.068
87.757
82.436.
Yabancı Turist
13.449
22.842
15.349
Toplam
99.517
110.599
97.758
G.5. Turizm Ekonomisi
Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır.
G.6. Turizm-Çevre İlişkisi
Dünya büyük bir hızla endüstrileşme sürecine girmiş bulunmaktadır. Ülkemizin de
son zamanlarda sanayi alanlarında yapılan yatırımlar neticesinde endüstrileşme artmıştır.
İstanbul sanayi yönünden dolmuş ve artık sanayi yükünü çekememektedir. Bu ve
167
Ulaşımın kolaylığı ile iklim koşullarının elverişli olması sebebiyle ya merkez sanayi yada
şube olarak sanayi işletmeleri artmaktadır. Her ne kadar sanayiler arıtmasını yapsalar bile
her üretimden arkada kalan bir kirlilik oluşmaktadır. Bunun yanında tarım alanlarının
tahribi, ekolojik dengenin bozulması, yeşil çevrenin azalması ve gürültü kirliliği bunlardan
bazılarıdır.
Turizmin çevreye etkisi kamp, piknik, eğlenme amaçlı faaliyetler sırasında
kullandıkları poşet, kağıt, kutu, şişe v.b. rasgele atılarak etrafın görsel kirliliğe yol açması
ve suya atılan atıkların suya vereceği kimyasal etkileşim sonucu kullanılamaz hale gelmesi
ile olmaktadır.
Göl ve deniz kenarlarında mevzuata uymayan, doğal görünümü bozan yapılaşma
çevreye zarar vermektedir.
Artık insanlar, gürültü ve yapılaşmadan uzak ortamlarda gezmek, dolaşmak ve
dinlenmek istemektedir. Turizm, çevre temizliği, açık alan, yeşil ortam, temiz akarsu, göl,
deniz ve kültürel tarihi değerlere bakmaktadırlar.
H. TARIM ve HAYVANCILIK
H.1. Genel Tarımsal yapı
Ülkemiz ve Bölgemiz ekonomisinin temel taşlarından birini oluşturan tarım,
İlimizde de ekonomik ve sosyal hayattaki yeri ile önemli bir sektördür. Sanayi ve hizmet
sektöründe son yıllarda yaşanan gelişmeye rağmen tarım, ekonomiden önemli pay almayı
sürdürmektedir.
Grafik H.1 İlin Arazi Varlığı -Toprak ve Su Rejimi
Sakarya'da Arazinin Niteliklerine Göre Dağılımı
Orman ve
Fundalık Alan
42%
Tarım Alanı
50%
Çayır ve Mera
2%
Tarım Dışı Alan
6%
Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011
Sakarya İlinde tarım yapılan topraklar 245.356 hektar genişlikle ilin yaklaşık
%51’ini kaplamaktadır. Sulanabilme kabiliyetine haiz 93.000 hektarlık alanın yaklaşık 20
bin hektarlık (toplam alanın % 8’i) bölümünde sulama ünitelerinden fiilen yararlanılarak
sulu tarım yapılmaktadır.
Ülke genelinde tarım sektörü; 2011 yılı verilerine göre GSMH içinde %8’lik payla
inşaat, ticaret, sanayi sektörleri arasında üçüncü sırada yer almakta iken, diğer sektörler
karşısında sanayinin tartışılmaz üstünlüğü görülen Marmara bölgesinin bir ili olan
Sakarya’da ise %24’lük pay ile ilk sırada yer alarak sanayiye kaynak aktaran itici bir güç
konumundadır. İlimiz ekonomisi içerisinde tarım sektörü önemli bir paya sahiptir.
168
Tablo H.1 Tarımsal GSH’nın Alt Sektörlere Göre Dağılımı, 2011
Üretim Değeri (TL)
Üretim Değeri (TL)
Üretim
% Oranı
2010
2011
% Oranı
Hayvansal Üretim
934.748.785
44,3
1.205.983.642
51,5
Meyve Üretimi
689.310.800
32,7
666.250.000
28,5
Tarla Bitkileri Üretim
340.700.280
16,2
327.054.350
14,0
Sebze Üretimi
136.328.400
6,5
Su Ürünleri Üretimi
6.697.120
0,3
Toplam
2.107.785.385
100,0
134.706.400
7.701.688
2.341.696.080
5,8
0,3
100,0
2011 yılında bir işletme başına düşen GSH 39.342 TL.’dir. İşletmelerdeki ortalama
fert sayısının 5,5 olduğu varsayıldığında fert başına düşen GSH 7.153 TL olmaktadır.
Tarımsal üretim değeri bu yılın cari fiyatlarına göre 2 milyar 341 milyon TL olarak
gerçekleşmiştir. Bu değerin sektörlere göre dağılımına baktığımızda %51,5’lik bir payla
hayvansal üretim ilk sırada yer almaktadır. Bunu %28,5’lik oranla meyve üretimi, %14’lük
oranla tarla bitkileri üretimi ve %5,8’lik oranla sebze üretimi izlemektedir.
İlin güneyinde yer alan ilçelerimizde sebzecilik ve çeşitli meyveler, orta kesimde
başta mısır olmak üzere tarla ziraatı ve sebzecilik, kuzeye gidildikçe fındığın öne çıktığı
görülmekle birlikte il genelinde hayvancılık yaygın olarak yapılmaktadır.
Bazı tarımsal istatistiklerin ilçeler üzerinden dağılımı aşağıda görülmektedir.
Grafik H.2 İlçelerde Tarımsal işletmeler, Kişi Başına TGSH, TL, 2011
169
Tarım işletmelerinin dağılımına bakıldığında en fazla işletme sırayla Karasu,
Akyazı, Hendek ve Kocaali ilçeleri ilk sıralarda yer almaktadır. Kişi başına tarımsal GSH
değerlerine bakıldığında, il ortalaması 7.153 TL’ nin üzerinde değere sahip ilçeler Taraklı,
Sapanca, Pamukova, Kaynarca, Arifiye, Söğütlü, Ferizli, Geyva, Serdivan, Adapazarı
olarak sıralanmaktadır. Bu değerin sektörel dağılımı incelendiğinde özellikle Kaynarca ve
Taraklı İlçelerinin hayvansal üretimden elde edilen GSH değerinin bitkisel üretime oranla
daha yüksek olduğu görülmektedir, Pamukova, Geyve, Sapanca, Kocaali ve Serdivan
ilçelerinde ise tam tersi bir durum söz konusudur.
H.2. Tarımsal Üretim
Tablo H.2 Sakarya İli Tarım Arazilerinin Kullanım Amacına Göre Dağılımı, (2010-2011)
Tarım Alanlarının Dağılımı
Hektar 2010
%
Hektar 2011
%
Tarla Arazisi
105.476
43
103.077
42
Sebze Arazisi
7.999
3,3
8.436
3,4
Meyve Arazisi
7.055
2,9
6.850
2,8
Fındık
69.192
28,2
69.084
28,2
Bağ
3.609
1,5
3.935
1,6
Zeytin
438
0,2
477
0,2
Kavak
9.500
3,9
10.450
4,3
Diğer Kullanım Amaçlı Arazi
42.087
17,2
43.047
17,5
Toplam
245.356
100
245.356
100
Bu alanlar yaklaşık 60 bin aile tarafından kullanılmakta ve işletme başına ortalama
41 dekar arazi görünmesine rağmen, işletmelerin ancak % 18’i 50 dekarın üzerinde arazi
varlığına sahiptir. Ayrıca yıllar göre değişkenlik gösterse de yaklaşık 15.000 - 20.000 Ha
alanda ikinci ürün ekilişleri yapılmaktadır.
H.2.1. Bitkisel Üretim
Arazilerin küçük ve parçalı olması ilin tarımsal geleceğinde sebzecilik sektörünü ön
plana çıkarmaktadır. 1995 yılından bu yana uygulanan projeli faaliyetlerle yoğunlaştırılan
eğitim ve yayım çalışmaları sonucunda üreticilerde açık ve örtü altı sebze kültürünün
gelişmesi; ekim alanları, çeşitlilik ve üretimde kayda değer artışlar getirmiştir.
Tarım alanlarının % 42’nde tarla tarımı yapılmakta, bu alanın % 47’sinde üretilen
mısır, ekim alanları açısından olduğu gibi endüstride kullanımı açısından da önemli bir yer
almaktadır.
İlimizde fındık yetiştiriciliği yapılan alan, toplam tarım alanlarının %28’sine
tekabül etmektedir. Bu alandan elde edilen fındık geliri, tarımdan elde edilen gelirin %15’i,
meyvecilikten elde dilen toplam gelirin %51’i kadardır. Buradan da anlaşılacağı üzere
fındık, İlin tarımında ve ekonomisinde önemli bir yere sahiptir.İl genelinde üretim payı
olarak % 3 gibi küçük bir paya sahip olan bağcılık sektörü, özellikle Geyve ve Pamukova
ilçelerimizde önemli ölçüde çiftçi ailesinin asli geçim kaynağıdır.
170
İlimizde toplam tarım yapılan alan 245. 356 hektar olup tarla tarımından geriye
kalan 8.436 ha. alanda sebzecilik, 6.850 ha. alanda meyvecilik, 69.084 ha. alanda fındık
yetiştiriciliği ve 3.935 hektarlık alanda bağcılık, 10.450 ha. alanda kavakçılık, 477 hektar
alanda ise zeytincilik yapılmaktadır. İlimizin tarımsal yapısı polikültür bir özellik
göstermekte, işlenen tarım alanlarında en fazla tarla bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır.
H.2.2. Tarla Bitkileri
İlimizde uygulanan tarla tarımında ağırlıklı olarak yer alan ürünler arasında, mısır
ile münavebe bitkisi olarak buğday, endüstri bitkilerinden şeker pancarı ile ayçiçeği,
yumrulu bitkilerden patates ve yem bitkilerinden yonca sayılabilir. Buğday, mısır,
şekerpancarı ve ürünlerde ilimizdeki verim, Türkiye ortalamasının üzerindedir.
Tarla bitkileri üretim değerinin ilçeler üzerinden dağılımını incelediğimizde
%21,98’lik pay ile birinci sırada Adapazarı ilçemiz, %15’lik pay ile Akyazı, %13,38’lik
pay ile Kaynarca ve %10’luk pay ile Söğütlü İlçelerimiz sıralanmaktadır.
Tablo H.3 Önemli Tarla Bitkileri Ekiliş ve Üretim Miktarları, dekar, ton, kg/dekar,2010- 2011
2010
2011
Ekim
Ekim
Ürünler
Alanı
Üretim
Verim
Alanı (da.)
Üretim
Verim
Mısır
492.331
507.111
1.030
484.164
508.008
1050
Buğday
186.402
56.732
304
183.504
64.423
351
Arpa
43.688
12.250
280
47.420
14.823
313
Ş.pancarı
39.751
209.763
5.277
11.344
66.000
5818
Fiğ
51.308
26.680
520
52.678
36.022
684
Yonca
32.955
45.132
1.369
36.605
47.832
1341
Ayçiçeği
32.050
5.640
176
34.344
6.081
177
Patates
1.805
4.913
2.722
2.005
5.982
2983
Kuru fas.
1.650
430
261
1.545
420
272
Tütün
1.695
331
195
719
149
207
Korunga
620
600
967
930
927
995
Mısır ekim alanı 2010 yılında 492.331 dekar olup üretim miktarı 507.111 ton’dur,
2011 yılında ekim alanı 484.164 dekar, üretim miktarı ise 508.008 ton olarak
gerçekleşmiştir. Mısır insan gıdası ve hayvan yemi olarak kullanılmasının yanı sıra
sanayide de alkol, ispirto, yağ, irmik vs. gibi ürünlerin üretiminde hammadde olarak
kullanılmaktadır. Mısır ekimi Adapazarı,Akyazı, Söğütlü ve Ferizli ilçelerinde ağırlıklı
olarak yapılmaktadır. Ülke ihtiyaçları ve taleplerin karşılanması bakımından, ekimi ilk
ürün ve ikinci ürün şeklinde yapılan mısır üretiminde, ağırlığı ilk ürün ekilişlerinin teşkil
ettiği görülmektedir. İkinci ürün mısır ekilişleri ise silajlık yem yapımında ve "haşlamalık,
kebaplık" tabir edilen şekilde değerlendirilmektedir.
H.2.1.1.1. Buğdaygiller
İlimizde taban arazilerde olduğu gibi meyilli arazilerde de üretimi yapılabilen
buğday münavebede yer almaktadır. Buğday ekilişlerinin tamamı ekmeklik çeşitlerdir.
Üretici, sertifikalı tohumluk kullanımı ile birlikte ekim, dikim, bakım, mücadele ve hasat
teknikleri gibi pek çok konuda yeterli bilgiye sahiptir. Kullanılan buğday tohumlukları
ortalama üç yılda bir değiştirilmekte ve yenilenmektedir.
171
186.402 dekar alanda ekilişi yapılan buğdaydan 2010 yılında 56.732 ton üretim
sağlanmıştır. 2011 yılı üretim alanı 183.504 dekar olup 62.623 ton ürün elde edilmiştir.
Buğday ekilişi Geyve İlçesi başta olmak üzere sırasıyla; Kaynarca, Adapazarı, Taraklı
ilçelerinde yapılmaktadır.
H.2.1.1.2. Baklagiller
Tablo H.4 İlimizde Önemli Baklagillerin Ekiliş ve Üretim Miktarları
ÜRÜN
Ekim Alanı (da)
Üretim (ton)
Verim (kg/da)
Nohut
650
41
63
Kuru Fasulye
5510
824
147
H.2.1.1.3. Yem Bitkileri
İlimizde hayvan beslenmesinde önemli bir yeri olan yem bitkilerinde özellikle
silajlık mısır, yonca, fiğ ve korunga ekilişleri dikkat çekmektedir. 10 Mayıs 2000 tarihli
Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Kararname ile Yem Bitkileri üretimi destekleme
kapsamına alınmıştır. Bu uygulamanın başlaması ile İlimizde yem bitkileri üretiminde
önemli artışlar olmuştur.
Tablo H.5 2010-2011 Yılları Yem Bitkileri Ekiliş ve Üretim Miktarları
Yem Bitkileri
2010
Alan (ha)
Üretim (ton)
Alan (ha)
Silajlık Mısır
12.955
Yonca
3.295
Fiğ
5.131
Korunga
62
Diğerleri
3.049
Toplam
24.492
528.970
45.132
26.680
600
79.540
680.922
2011
13.955
3.661
5.268
93
2.717
25.694
Grafik H.3 Yem Bitkileri Ekiliş Alanları ve Üretim Miktarları
800.000
700.000
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Ekiliş (da)
Üretim (ton)
172
Üretim (ton)
586.361
47.832
36.022
927
68.955
740.097
H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler
Şeker pancarı tarım ürünleri içinde birim alandan fazla gelir getiren bitkilerin
arasında yer alır. Ayrıca önemli bir ön bitki (münavebe bitkisi) etkisine sahip olması
nedeniyle toprak verimliğinin yükselmesini dolayısı ile kendinden sonra ekilecek bitkilerin
veriminin artmasını sağlar. İlimizde şeker pancarı tarımı Adapazarı Şeker Fabrikası’na
bağlı sözleşmeli üretim şeklinde yapılmaktadır. Şeker pancarı, yan ürünlerinin tamamı
değerlendirilen bir bitki olmasının yanı sıra, üretim ve işlenme periyodu içinde kullanılan
girdiler ile birçok sektörde dolaylı olarak katma değeri artırıcı önemli bir rol oynamaktadır.
Şeker pancarının yan ürünlerinden yaş küspe hayvan yemi olarak değerlendirilirken melas
da yem sanayinde ve diğer sanayilerde (gıda, ispirto, beton ) kullanılmaktadır. Şeker
pancarının yan ürünü olan yaş pancar posası ve melas ile pancarın baş ve yaprak kısmı,
hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Bu yan ürünlerin kolay temin edilebilir ve ucuz
olması, hayvancılığın gelişmesine yardımcı olmakta ve bu kesime ek gelir kaynağı
yaratmaktadır.2010 yılında İlimizde 39.751 dekar alanda şeker pancarı ekilmiş, 209.763
ton ürün alınmıştır. 2011 yılı üretim alanı 11.344 dekar olup 66.000 ton üretim olmuştur.
Şeker pancarı ekilişi Adapazarı ilçesi başta olmak üzere sırasıyla; Akyazı, Söğütlü, Ferizli,
Pamukova, Erenler ilçelerinde yapılmaktadır.
H.2.1.2. Bahçe Bitkileri
H.2.1.2.1. Meyve Üretimi
İlimizde meyvecilik denildiğinde, Geyve, Pamukova, Taraklı, Sapanca ve Serdivan
ilçelerimizde elma, armut, ayva, kiraz ve vişne, diğer ilçelerimizde de fındığın hakim
ekilişleri görülmektedir. Meyve üretim değerinin 2011 yılı verilerinin ilçeler üzerinden
dağılımı incelendiğinde Geyve %18,20‘lik pay ile birinci sırada, Pamukova ilçemiz
%16,46’lık pay ile ikinci sırada, %16’lık pay ile Kocaali ilçemiz üçüncü sırada yer
almaktadır.
İlimizde kayıtlı toplam 690.840 dekar fındık alanı mevcut olup, 2010 yılı rekoltesi
108.150 ton olmuştur. 2011 yılı üretimi 56.866 ton dur. Rekoltedeki görülen bu keskin
düşüşün sebebi, 2010 yılı hasat sonrası dönemde oluşan erkek çiçeklerin hava
sıcaklıklarının yüksek seyretmesi sebebiyle kuruması, kış mevsimi sıcaklık değerlerinin
ortalamanın üzerinde seyretmesi, 2011 yılı ilk altı ayında havaların genel olarak kapalı,
sisli ve yağışlı geçmesi çiçeklenme ve döllenmeyi olumsuz etkilemiş bu sebeplere bağlı
olarak da rekolte düşmüştür.İlimizde fındık yetiştiriciliği yapılan alan, toplam tarım
alanlarının %28’sine tekabül etmektedir. Bu alandan elde edilen fındık geliri, tarımdan
elde edilen gelirin %15’i, meyvecilikten elde dilen toplam gelirin %51’i kadardır. Bu
değerlere bakıldığında fındığın İlin tarımında ve ekonomisinde önemli bir yere sahip
olduğu anlaşılmaktadır.
Kocaali, Karasu Hendek ve Akyazı İlçelerimizde meyve üretim değerinin öne çıkması
tamamen fındık geliri sebebiyledir. Pamukova, Geyve ve Sapanca İlçelerimizde ise elma,
kiraz ve diğer meyve türleri hâkimdir.
Diğer tarımsal faaliyetlerin henüz vejetasyonunun gelişme devresinde olduğu
mayıs-haziran aylarında, gelir getirme özelliğindeki kiraz ve vişne, ilin güneyinde yer alan
Taraklı-Pamukova-Geyve ekseninde tercih görmekte, Geyve İlçesi’nde (Alifuatpaşa
Beldesi) oluşan kendine özgü piyasasıyla sofralık tüketim yanında meyve suyu, likör
sanayi gibi endüstri kollarına da sevkiyat yapılmaktadır. Halen yörede toplam 456 bin
civarındaki ağaçtan 7.086 ton ürün elde edilmiştir.
173
Fındığın dışındaki meyve popülâsyonu içerisinde önemli bir yer tutan ayva
yetiştiriciliği Geyve, Pamukova ve Sapanca Gölü çevresinde yoğunlaşmıştır. Sofralık
tüketimi yanında tarımsal sanayiye hammadde olma özelliğiyle gerek anakentlere ve
gerekse yaş meyve ihracatçılarına hitap eden bir meyve çeşidimizdir. İlimizde 2011 yılında
624.780 adet ayva ağacından 33.332 ton ürün elde edilmiştir. Dünya’da yıllık ayva üretimi,
yaklaşık 390 bin ton olarak gerçekleşmekte, dünya üretiminin %28’i Türkiye’de
üretilmektedir.
Bağcılık İl genelinde üretim payı olarak %3 gibi küçük bir paya sahip olan sektör, özellikle
Geyve ve Pamukova ilçelerimizde önemli ölçüde çiftçi ailesinin asli geçim kaynağıdır. Bu
ilçelerimizde ihracata yönelik olarak danelerini dökmeyen Müşküle üzümü üretilmekle
beraber Alphonse Lavellee, Razakı, Cardinal, Çavuş, Yalova İncisi ve Trakya İlkereni gibi
çeşitler yeni plantasyonlara girmektedir. Bağcılığın geliştirilmesi için çalışmalar devam
etmektedir. Yeni bağlar kordon sistemi ile tesis edilmektedir. İlimizde 2011 yılı verilerine
göre 3.935 hektar alanda bağcılık yapılmaktadır.
Tablo H.6 Önemli Meyve Ağaçlarının Sayısı ve Üretimi, ton, 2010,2011
2010
2011
Meyve Veren
Meyve Veren Ağaç
Üretim
Ağaç Sayısı
Sayısı
Armut
164.532
12.185
151.732
Ayva
572.980
40.725
624.780
Elma
431.340
31.076
427.630
T. Hurması
14.538
691
15.938
Erik
177.067
8.644
176.597
Kiraz
398.131
13.011
400.741
Şeftali
269.535
11.246
274.785
Vişne
78.315
3.437
75.815
Ceviz
123.753
4.121
113.023
Fındık ocağı
34.216.770
108.150
33.902.320
Bağ * da.
36.106
57.070
39.345
Çilek* da.
2.468
8.052
2593
*
Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü 2011 Bağ ve çilek alanı dekar
Meyveler
Üretim
8.321
33.332
31.366
635
8939
4.215
8.211
2.871
4.563
56.866
51.970
10.766
H.2.1.2.2. Sebze Üretimi
Her ilçemizde sebze üretimi yapılmakla birlikte Pamukova, Geyve, Adapazarı,
Söğütlü ve Hendek İlçesi ticarî anlamda sebzeciliğin sürdürüldüğü yerlerdir.
Bu ilçeler büyük tüketim merkezlerine yakınlıklarının da avantajını kullanmakta, iç
tüketimin yanında il dışı talepleri de karşılamaya yönelik bir sebzecilik çalışması
içindedirler.
İlimizde ticarî amaçlı tarla sebzeciliği yapılan toplam alan 2011 yılı verilerine göre 8.436
hektar olup, ayrıca meyve bahçelerinde ara ziraat olarak da sebzecilik faaliyetleri
sürdürülmektedir. Sebze üretiminde önemli ürünler baş lahana, domates, karnabahar,
marul, karpuz ve balkabağı olarak sayılabilir.
174
Tablo H.7 Önemli Sebze Ekiliş ve Üretim Miktarları, dekar, ton, kg/dekar, 2010-2011
2010
2011
Ürünler
Ekim Alanı
Üretim
Verim Ekim Alanı Üretim Verim
Sivri Biber
3094
4209
1360
3039
4128
1358
Salçalık Biber
3220
4860
1509
3310
4940
1492
Domates
11045
49690
4499
11325
50948
4499
Taze Fasulye
2421
1784
737
2391
1805
755
Hıyar
846
2361
2791
902
2491
2762
Balkabağı
2138
7102
3337
2831
8639
3052
Sakız Kabağı
2892
10194
3525
2787
9688
3476
Kabak (çerezlik)
3835
966
165
6035
837
139
Ispanak
5945
5321
895
6420
5955
928
Karnabahar
5830
13160
2257
5832
13200
2263
Karpuz
4395
27570
6273
4380
27490
6276
Kavun
975
2350
2410
875
2150
2457
Başlahana
10307
37937
3681
10250
38830
3788
Kıvırcık Marul
9115
11149
1223
8687
10718
1234
Tabloda yer alan sebzelerin dışında az miktarda kırmızı lahana, göbekli marul,
brokoli, kereviz, kuru sarımsak, barbunya, taze bezelye, patlıcan ve taze soğan
yetiştirilmektedir.
H.2.1.2.3. Süs Bitkileri
İlimizin iklim, toprak yapısı bakımından iç ve dış mekan süs bitkileri
yetiştiriciliğine uygun olması nedeniyle bu alanda yetiştirici sayısı ve yetiştirme alanı hızla
artmaktadır. Coğrafi konum itibariyle başta İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa olmak üzere
anakentlere yakın olması sayesinde, işletme girdilerinin temini ekonomik ve rahat
sağlanmakta; bölgemizde yazlık tatil köylerinin ve sayfiye yerlerinin yoğun olması da
üretilen ürünlerin pazarlanmasını kolaylaştırmaktadır. Ayrıca İstanbul, Kocaeli, Ankara
gibi Büyükşehir belediyelerinin park ve bahçe düzenlemelerinde ilimizde yetiştirilen dış
mekan süs bitkilerine yoğun talep olmaktadır. İlimizde ruhsatlandırılmış üretim; 1997
yılında 14 işletmede 65 da , 2005 yılında 152 işletmede 3.732,6 da alana, 2011 yılında 359
işletmede 5.392 dekar alana ulaşılmıştır.
İlde süs bitkileri üreticilerinin tamamını temsil eden Süs bitkileri Üreticiler Birliği
kurulmuştur. İlimizde özellikle dış mekan süs bitkileri üretim alanlarının genişletilmesi,
bilinçli ve planlı bir şekilde üretimin artırılması yönünde çalışmalarımız devam etmektedir.
Bu çalışmaların ışığında; İlimizde İhtisas Organize Süs Bitkileri Üretim Bölgeleri
kurulması, sözleşmeli üretim modelinin yerleştirilmesi ve repikaja uygun yeni alanların
belirlenmesi hedeflenmiştir. İlimiz Merkez İlçeye bağlı Yazlık Beldesi sınırları içinde
kalan 1034 dekar arazi, şehir merkezine yakınlığının getirdiği ulaşım avantajı yanında
analiz sonuçları itibariyle toprak yapısı bakımından da süs bitkisi üretimine uygun
olduğundan, Süs Bitkileri Üretim Bölgesi kurulması için İl Özel İdaremizce satın
alınmıştır. Bu arazi profesyonel anlamda fide üreterek sözleşmeli model yetiştiricilik
yaptırmayı taahhüt eden 6 adet firmaya 16 yıl süre ile kiralanmıştır. 2007 yılında
kuruluşlarını tamamlayan firmalar, İl Müdürlüğümüzce eğitilen 13 çiftçimiz ile 283 dekar
alanda üretim sözleşmesi imzalayarak dikimlerini yaptılar.
Dış Mekan Süs Bitkileri Üretimini Geliştirme Projemiz başarı ile hedefine
ilerlemektedir. Bu yıl başlatılan sözleşmeli üretim modeli ile hem alan hem de miktar
olarak artacak olan üretimimizin değerlendirilebilmesi için planlanan tanıtım alanını
oluşturma çalışması projelendirme aşamasındadır.
175
H.2.2. Hayvansal Üretim
Tablo H.8 2010 Yılı İlçeler Bazında Hayvan Mevcutları
İlçe
Sığır
Büyükbaş
Küçükbaş
Tek tırnaklı
Kedi-köpek
Buzağı
Manda Toplam Koyun Keçi Toplam At Katır Eşek Köpek Kedi
dana
3.900
30
17.750 1.550
130
1.680 20
1.500
0
Adapazarı
13.820
Akyazı
13.320
1.550
Arifiye
2.292
346
Erenler
5.308
2.017
Ferizli
5.192
3.708
Geyve
5.623
4.023
Hendek
9.320
2.200
Karasu
10.620
4.855
Karapürçek
2.250
1.286
Kaynarca
14.100
5.400
Kocaali
3.100
Pamukova
410
15.280
3.200
2.638
52
7
100
3.300
500
138
138
330
7.377
600
600
6
8.907
570
55
625
0
9.646
6.440
7.117
75
11.595
3.750
35
15.510
350
0
0
750
13.557 103
55
215
900
40
3.790
22
43
1.290
30
1.320
3.536
1.576
86
1.662
16
2
0
19.500
1.200
0
1.200
0
650
0
3.750
250
0
250
3.265
466
0
3.731
3.230
1.740
Sapanca
750
300
6
1.056
Serdivan
3.315
2.755
50
Söğütlü
6.157
3.215
Taraklı
4.360
TOPLAM 102.792
183
100
65
2.000 1.000
770
40
26
585
28
0
1
800
20
0
0
0
0
0
4.970
11
2
4
335
62
100
100
70
5
300
50
6.120
1.550
1.550
500
50
164
9.536
2.000
220
2.220
6
500
150
2.022
2
6.384
7.888
2.442
10.330
38
754
361
38.693
831
142.316 35.332 11.960 47.292 453
52
81
346
10.874 1.926
İimizde 142.316 adet büyük baş, 47.292adet küçükbaş ve 22 milyon 384 bin
adet/devre kanatlı varlığı bulunmaktadır. Büyük baş hayvan varlığının % 92’si saf kültür
ırkı ve kültür melezidir. Tavukçuluk faaliyetlerinin büyük bir kısmı Broiller (etçi) tavuk
üretimi üzerinedir. Bu işletmeler genellikle Kaynarca, Akyazı, Adapazarı ve Hendek
ilçelerinde yoğunlaşmış olup gerek kapasite gerekse teknoloji bakımından son derece
gelişmiştir. Bunun yanı sıra İlimizde yumurta tavukçuluğu işletmeleri de mevcuttur.
Bu hayvan varlığı ile 2010 yılında 200.768 ton süt, 15.765 bin ton kırmızı et, 201.427 ton
beyaz et ve 286.300.000 adet yumurta üretimi gerçekleşmiştir.
Tablo H.9 Hayvan Varlığının Dağılımı
Hayvan Türü
Koyun
Keçi
Kültür
K.Melezi
Sığır
Yerli
Toplam
Manda
Tavuk Etçi (Adet/devre)
Kanatlı
Tavuk Yumurtacı
Köy Tavuğu
176
Adet
23.232
6.854
71563
47427
6228
125218
1.027
22.384.290/Dönem
714.000
268.408
Hindi
Ördek
Kaz
Toplam
3.681
5.848
2.129
23.379.383
50.012
Arılı Kovan
Tablo H.10 İlimizdeki Kombina Ve Mezbahaların 2009 yılı kesim sayıları
İşletmenin Ticari Ünvanı
EBK Sakarya Et Kombinası
Müdürlüğü
Adapazarı Kasaplar Odası
Mezbahanesi
Demircioğlu Gıda ve Et San.
Akyazı Belediye Mezb.
Geyve Bld. Mezb.
Hendek Bld. Mezb.
Karasu Bld .Mezb.
Kaynarca Bld. Mezb.
Kocaali Bld. Mezb.
Pamukova Bld.Mezb.
Sapanca Bld.Mezb.
Taraklı Bld.Mezb.
TOPLAM
Faaliyet Alanı
Kombina
1.Sınıf
Mezbahane
1.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
3.Sınıf
Kesilen Hayvan Adedi
Büyükbaş
Küçükbaş
Adet
Kg
Adet
Kg
19.611
5.883.300
10.617
3.185.100
1.038
25.950
596
1.200
300
1.801
886
351
260
90
60
30
35.802
178.800
360.000
90.000
540.300
265.800
105.300
78.000
27.000
18.000
9.000
10.740.600
800
19
15
195
170
20.000
475
180
4.875
4.250
105
2.625
18
2.360
450
17.445
Tablo H.11 2005- 2010 yılları Hayvansal Üretim (ton)
Ürünler
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Kırmızı et
15.175
15.180
15.214
14.859
14.455
14.735
Beyaz et
152.554
160.966
175.772
175.683
186.518
177.116
Süt
198.962
211.576
210.941
206.363
200.768
204.946
Bal
508
623
920
1.147
1.107
819
Yumurta
156.832.000 79.500.000 111.300.000 190.803.550 212.700.000 199.200.000
(Adet)
H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık
İlimizde 125.218 adet büyük baş hayvan mevcut olup 1.006 işletme ıslah ve soy
kütüğüne, 19 bin 294 işletme ön soy kütüğüne kayıtlı bulunmaktadır. 2010 yılında
47.811suni tohumlama yapılmış olup büyükbaş hayvan varlığımızın %91 i kültür ırkı ve
melezleri, %9 u yerli ırk konumundadır.
Hayvancılıkta orta ve büyük ölçekli işletmelerin sayısı az olup genellikle aile
işletmeciliği şeklinde faaliyetler sürdürülmektedir.Mera varlığının yetersiz oluşu
hayvancılığın daha çok kapalı sistem hayvancılık şeklinde yapılmasını zorlamaktadır.
İlimizde hayvansal üretime yönelik olarak et, süt ve yumurta üretiminde kayda
değer atılımlar gerçekleşmiştir. Yaşanan ekonomik şartlar sebebiyle sektörün GSH içindeki
payı düşmesine rağmen birinci sıradadır. İlde sığırcılık sektörü yanında tavukçuluk
sektöründe de önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Modern beyaz et ve yumurta tesisleri
177
faaliyete geçirilmiş ve bunlara bağlı kesim haneler kurulmuştur. İlin tarımsal üretim
değerinin yaklaşık %43’ü hayvansal ürünlerden sağlanmaktadır.
H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık
İlimizde, küçükbaş hayvancılık faaliyetleri yoğun olamamakla birlikte özellikle
Geyve, Pamukova ve Taraklı ilçelerimizde ağırlık kazanmıştır. Küçükbaş hayvan
varlığının %78’ini koyun, %22’sini ise keçi oluşturmaktadır.
H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim)
İlimizde yapılmakta olan tavukçuluk faaliyetlerinin büyük bir kısmı Broiller (etçi)
tavuk üretimi üzerinedir. Bu işletmeler genellikle Kaynarca, Akyazı, Adapazarı ve Hendek
ilçelerinde yoğunlaşmış olup gerek kapasite gerekse teknoloji bakımından son derece
gelişmiştir. Bunun yanı sıra İlimizde yumurta tavukçuluğu işletmeleri de mevcuttur.
İlimizde 2009 rakamlarına göre kanatlı üretimi yapılan işletme sayısı 986, broiler
kümes sayısı 1204 ve hindi kümesi sayısı 10 dur. Bunun yanında, 30 adet yumurta üretimi
yapılan kümes vardır.
H.2.2.4. Su Ürünleri
İlimizde su ürünleri istihsali Karadeniz sahili ile iç sularda yoğunluk
göstermektedir. İlimizde 2003-2010 yıllarında elde edilen üretim tablosu aşağıda
görülmektedir. Kum Midyesi üretim istasyonları 2005 ve 2009 yıllarını kapsayan sezonda
avcılığa kapalı olduğundan bu yıllarda üretim olmamıştır. 2010 yılı Eylül ayında tekrar
üretim başlamıştır.
Tablo H.12 Su Ürünleri Üretimi (Kg)
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Tatlı Su
78.050
81.250
83.050
85.000
83.000
82.000 55.000
Balıkları
Kültür
145.000 147.250
221.000
250.000
280.000 500.000 650.000
Balıkları
Deniz
807.000 925.000
886.250
894.000
536.000 265.000 119.640
Balıkları
Toplam
Balık
1.030.050 1.153.500 1.190.300 1.229.000 899.000 847.000 824.640
Üretimi
Kum
1.353.800
0
12.231.050 14.213.650 8.442.920
0
10.462
Midyesi
İlimizde su ürünleri istihsali Karadeniz sahili ile iç sularda yoğunluk göstermektedir. 2010
yılı su ürünleri üretimi toplam 824.640 kg (tatlı su, kültür, deniz balıkları) balık, 10.462
kg. kum midyesi olarak gerçekleşmiştir.
İlimizde kurulu alabalık üretim tesislerinin ilçelerdeki dağılımı aşağıdaki tabloda
görülmektedir.
178
Tablo H.13 Balık Üretim Tesisleri Faaliyet Durumu
İlçe
İşletme Adedi
Kapasite (ton/yıl)
9
3
1
3
1
17
101,5
514.5
10
48.5
12
686.5
Akyazı
Hendek
Pamukova
Sapanca
Taraklı
Toplam
İç sularımızda çeşit zenginliğinin artırılması, mersin balığı popülasyonunun
çoğaltılması için İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Sapanca Su Ürünleri Meslek
Yüksek Okulu ile İl Müdürlüğümüz iş birliğinde Rusya’dan yavru olarak getirilerek
yetiştirilen Mersin balıkları doğal ortamda yaşamaları için Sakarya Nehrine bırakılıyor.
H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı
İlimizde, kürk hayvancılığına yönelik üretim yapılmamaktadır.
H.2.2.6. Arıcılık ve İpek Böceği Yetiştiriciliği
İlimiz zengin bir bitki varlığına sahip olması ve kış aylarının ılık geçmesi sebebiyle
arıcılık için uygun bir bölgedir. İlimizde 1107 üretici , 57.389 adet kovan ile arıcılık ile
uğraşmaktadır. 2010 yılında İl Tarım Müdürlüğü tarafından ipekböcekçiliği yaş koza
desteğinde toplam 9.005 kg.yaş koza için 132.940 TL destekleme yapılmıştır.
H.3. Organik Tarım
Sakarya’da organik tarım yapılmasıyla ilgili çalışmalar başlangıç aşamasında olup
organik tarım faaliyetinde bulunan işletme yoktur.
İlde organik tarımın yapılabileceği çeşitli alanlar bulunmakla birlikte Sapanca Gölü
Havzasının organik tarım yapılabilecek en önemli alan olduğu görülmektedir. Sapanca
Gölü Adapazarı ve İzmit başta olmak üzere çevresindeki bir çok belde , sanayi kuruluşu
ve ticari işletmelerin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamaktadır. Ayrıca Bayındırlık
ve İskan Bakanlığı’nın 18.02.1992 tarihli raporunda belirtildiği gibi “Gelecekte Kocaeli ve
İstanbul illerinde içme ve kullanma suyu olarak kullanılması söz konusu” olduğundan
Sapanca Gölü bu günkü kullanımının üstünde bir potansiyel öneme sahip görülmektedir.
Sapanca Gölü havzası ekosistemi bilimsel ve estetik açıdan bir bütündür. Havzanın
ekonomik, estetik, sportif, sağlık, turistik fonksiyonlarının ve değerinin yanı sıra bilimsel
incelemelere konu teşkil edecek, binlerce yılın doğal oluşumunun ürünü olan çok değerli
bir vejetasyon kaynağına sahiptir. Bu ekosistemin tümüyle korunması gerekmektedir.
179
sürüklenmekte ve çevre sorunları yaratmaktadır.
Ekolojik Tarım Komitesinin fonksiyonel olarak yer alması,
Tüketici taleplerinin dikkate alınacağı bir ürün çeşitliliği ile üretimin bütün
kademelerinde ekolojik tarım ilkelerinin yerleştirilmesini sağlayacak sözleşmeli üretim
modeli içerisinde aracı, işleyici ve ihracatçılarının yer alması,
Ekolojik Tarım felsefesinin iyi bir şekilde kavranması için teorik ve pratik
eğitimlerin organizasyonu,
Üretici, arazi, girdi ve ürünle ilgili gerekli kayıt sisteminin değerlendirilmesi,
Sentetik ve kimyasal ilaç ve gübre uygulamalarını durdurarak biyolojik mücadele
ile ekolojik tarımda bitki koruma ilkelerinin yerleştirilmesinde aktif rol oynayacak uygun
bir zirai mücadele araştırma enstitüsüne görev verilmesi,
Geleneksel tarıma göre ortaya çıkacak dezavantajları dengeleyecek bir pazar
organizasyonuna yer verilmesi Sapanca Gölünün kirletici unsurlarından birinin yok
edilmesini sağlayarak insanımıza daha sağlıklı gıda üretiminin temin edilmesi, tarım
ürünleri ihracatının geliştirilmesi üreticiden tüketiciye kadar suyu kullananlar açısından
gerekli ve faydalı görünmektedir.
H.4. Tarımsal İşletmeler
Tarımsal faaliyette bulunan 58170 işletmenin bulunduğu tahmin edilen ilde
işletmelerin %41’i yirmi dekarın altında arazi büyüklüğüne sahiptir. Arazi varlığı yüz
dekarın üzerinde olan işletmelerin oranı ise sadece %2,81’dir.
Tarımsal işletmelerde büyük çoğunlukla hayvansal ve bitkisel üretim beraber
yapılmakta, ve işletme başına düşen hayvan sayısı süt sığırcılığı yapan işletmelerin
%75’inde, besi sığırcılığı yapan işletmelerin %74’ünde beş baş ve daha az sayıda sığır
bulunmaktadır. Buna mukabil elli bir baş ve üzeri sığır bulunan işletmelerin oranı süt
sığırcılığında %2,81 iken besi sığırcılığı işletmelerinde %0,29’dur.
Büyük yerleşim birimlerine yakın konuma sahip olması, ilde üretilen bitkisel ve
hayvansal ürünlerin pazarlanmasında büyük avantaj oluşturmaktadır. İlin bu konumu ve
avantajı, büyük şehirlerin talebini karşılamaya yönelik olarak hayvancılık ve çeşitli süt
ürünlerinin, ayrıca bunlara dayalı tarımsal sanayiinin ilerletilmesine olanak vermektedir.
H.4.1. Kamu İşletmeleri ve Özel İşletmeler
İlimizde Kırmızı Et Ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Çalışma Ve Denetleme
Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik kapsamında İlimizde ruhsatlandırılmış 29 adet
kırmızı et ve et ürünleri üretimi yapan tesis bulunmaktadır.
180
İlimizde Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Çalışma Ve
Denetleme Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik kapsamında İlimizde ruhsatlandırılmış 16
adet kanatlı et ve et ürünleri üretimi yapan tesis bulunmaktadır.
2010 yılında 7 adet tesise çalışma izni verilmiştir. Bu üretim yerlerinden 3 tanesi
kırmızı et ve et ürünleri üretimi yapan tesis, 4 tanesi ise kanatlı et ve et ürünleri üretimi
yapan tesistir.
H.5. Tarımsal Faaliyetler
H.5.1. Pestisit Kullanımı
Tüketici sağlığının en iyi şekilde korunması hedef alınarak yeterli düzeyde ve
güvenli gıda arzını sağlamak amacı ile Fındıkta aflatoksin, çiğ süt, bal, kanatlılar ve su
ürünlerinde kalıntı; Sebze ve meyvelerde pestisit ile Gıda Maddelerinde Radyoaktif Kalıntı
İzleme Projeleri ve Gıda Kontrolu çalışmaları programlı ve düzenli olarak İl Tarım
Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
Bitkisel Ürünlerde Pestisit Denetim Programı kapramında yaş meyve sebzelerde
pestisit izlenme denetim programı kapsamında 122 adet numune alınmış olup, herhangi bir
olumsuzluk tespit edilmemiştir. Çiğ süt numunelerinde pestisit, mikotoksin, ağır metal,
kalıntılarının analizleri yapılmaktadır. Proje kapsamında 15 adet çiğ süt numunesi alınmış
herhangi bir olumsuzluğa rastlanmamıştır.
H.5.2. Gübre Kullanımı
Tablo H.14 2011 Yılı Toplam Gübre Tüketim Cetveli (Kg)
SAKARYA İLİ 2011 YILI TOPLAM GÜBRE TÜKETİM CETVELİ
AYLAR
%21 a.s.
%26 A.N
%33 A.N
%46 ÜRE
%4244TSP
%1846DAP
20.20.0
Komp.
15.15.15
Komp.
20.20.
%1'Z
n
15.15.
15.%1'Zn
25,5,10
Komp.
%50'K2O
Potasyu
m sulfat
12.30.12
Komp.
13.0.46
Potasyu
m Nitrat
NSP %
16-18
13-2412
Komp.
TOPLAM
OCAK
176100
515200
501650
972750
98350
143700
1523200
576000
0
20900
0
3750
0
0
0
19250
4550850
ŞUBAT
268800
1178160
1421400
2219700
40050
104800
3178150
1152150
8450
28100
7800
0
0
0
0
46050
9653610
MART
703600
2804700
2624250
2869250
120100
143200
3507600
1398000
0
26350
17200
13400
0
250
0
67300
14295200
NİSAN
623550
9468680
1762600
2080000
19300
64550
2942000
3315300
0
106000
0
1250
0
300
0
15200
13879170
MAYIS
477770
1873000
899420
2935550
33400
43000
3857455
806150
0
19950
8300
3075
0
181050
0
23900
11162020
HAZİRAN
334457,35
764450
750000
3254475
13600
239100
1769450
1705600
0
0
1250
2050
0
3525
0
18650
8856607,4
TEMMUZ
210800
332450
287600
1000850
4250
600
408800
64300
0
10750
750
250
8850
8350
1650
12900
2353150
AĞUSTOS
169000
43800
147400
299300
7800
19650
159950
56000
0
5450
100
50
150
8775
0
1500
918925
EYLÜL
92950
71800
123900
246610
35750
3650
174500
81550
6850
0
0
4175
0
875
0
8250
850860
EKİM
83650
37300
59350
111675
46450
3350
830630
66450
3000
2500
0
250
0
3050
0
650
1248305
KASIM
40900
67900
154050
312750
169300
39290
959450
156100
100
14050
0
5900
0
400
0
22150
1942340
ARALIK
103450
173500
112150
199430
371100
186550
484650
224955
650
9950
50
1950
0
600
0
9250
1878235
TOPLAM
3285027,4
17330940
8843770
16502340
959450
991440
19795835
9602555
19050
244000
35450
36100
9000
207175
1650
245050
71589272
181
H.5.3. Toprak Kullanımı
İldeki verimli tarım alanı olabilecek I., II., III., ve IV. sınıf arazilerin 5557
hektarının tarım dışı amaçla kullanıldığı görülmektedir.I. sınıf toprakların %5’inde tarım
dışı faaliyetler yapılmaktadır
I. sınıf toprakların %5’inde tarım dışı faaliyetler yapılmaktadır
II. sınıf toprakların %92 sinde tarım yapılmaktadır.
III.sınıf toprakların %69’u tarım arazisi, %14’ü çayı mera, %13’ü orman ve
funda olarak kullanılmaktadır.
IV.sınıf toprakların %57’si tarım, %38’i orman olarak kullanılmaktadır.
V.sınıf toprakların %82’si ormanla kaplı olup
geri kalanı çayır mera
konumundadır.
VI.sınıf toprakların %77’sinde tarım yapılırken %18’i orman ve funda kaplıdır
VII.sınıf toprakların kullanım biçimine bakıldığında ancak %27’sinde tarım
yapılmaktadır. %68’i ormanla kaplıdır.
Toplam alanın %8’ini oluşturan VIII. sınıf topraklarda tarım yapılmamaktadır.
Tarım Arazilerinin Korunması Ve Kullanılması Ve 5403 Sayılı Toprak Koruma Ve
Arazi Kullanımı Kanunu Uygulamaları
13 Haziran 2003 tarih ve 24489 Sayılı Resmi Gazete ile yayınlanan Tarım
Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair yönetmelik ve 19 Temmuz 2005 tarih
25880 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 5403 sayılı Toprak Kanunu tarım arazilerinin
korunmasının ve amacına uygun bir şekilde kullanılmasının sağlanması ve bu alanların
hangi zorunlu hallerde tarım dışı amaçlarla kullanılabileceğini belirlemek için çıkarılmıştır.
Tablo H.15 2001-2010 Yılları Arası Toprak Kanununa İlişkin Uygulamalar
Yılı
Başvurulan Arazi (m2)
Olumlu Rapor Verilen Arazi
(m2)
2.481.651
1.289.501
1.122.245
822.388
2.855.898
641.186 Top.Kur.
201.330 Bakanlık
21.094 Tem. Uzatma
2.235.231 Top. Kur.
2.135.733 Bakanlık
328.687 Top.Kur.
49.550 Bakanlık
352.573 Tar. Yapı
612.603 Top.Kur.
22.622 Bakanlık
320.803 Tar. Yapı
Yönetmelik Dışı Arazi
(m2)
6.755.355
2.540.000
2001
2002
2003
2004
2005
5.206.618
37.136.240
11.172.178
12.368.359
11.259.128
2006
2.426.855
2007
11.312.721
2008
2.723.027
2009
3.744.394
2010
7.386.820
2.360.720
104.736.340
17.853.815
Toplam
182
658.552
1.905.602
726.882
-
12.586.391
I. MADENCİLİK
Ülke ekonomimizin önemli sektörlerinden olan madencilik, enerji ve sanayinin
temel hammaddelerini sağlayan faaliyetleri kapsamaktadır.
Madenler doğal ekonomik kaynaklardan biri olup artan dünya nüfusu ve ihtiyacını
karşılayabilmek için işletilmeleri kaçınılmaz olmaktadır.Ancak kullanılan maden çıkarma
metotlarının çevre açısından ne gibi sorunlara yol açtığı düşünülmemekte sadece
madenden faydalanmak için için çevreye büyük tahribatlar verilmektedir. Faaliyetin
yapıldığı alanlarda ve özellikle açık işletmelerde çalışmalar bittikten sonra topoğrafya,
jeolojik yapı, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen tahrip olmaktadır.
Bu nedenlerden dolayı ekonomiye büyük getirisi olan madencilik faaliyetleri
gerçekleştirilirken çevreye ve doğaya zarar verilmeden yapılacak olan çalışmalar
desteklenmeli ve bu yönde çalışmalar yapılması gerekmektedir.
Sakarya madenler açısından araştırma çalışmalarının fazla olduğu bir yer değildir.
Ferizli İlçesi’nde (II. Alt Bölge) İstihkam Tepesinde geniş bir alanı kaplayan sahada demir
madeni bulunmaktadır. Buranın değerlendirilmesiyle ilgili çalışmalar başlangıç
aşamasındadır.
I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler
I.1.1. Sanayi Madenleri
Tablo I.1 Sakarya İli Sanayi Madenleri Envanteri
REZERV (1000 t)
G:GÖRÜNÜR
M:MUHTEMEL
MM:MÜMKÜN
CİNSİ
İLÇESİ
KÖY/
MEVKİ
ASBEST
AKYAZI
KUZULUK
-AKYAZI
ANDEZİTİK
TÜF+KUM+KİL
+KOM
METAMORFİK
G25d2
1400
500
ASBEST
AKYAZI
KUZULUK
-AKYAZI
ANDEZİTİK
TÜF+KUM+KİL
+KOM
METAMORFİK
G25d2
1400
500
FOSFAT
HENDEK
GRAFİT
SAPANCA
GRAFİT
PAMUKOVA
KUMÇAKIL
TENÖR
P2O5 % 0.20-1.00
SULTANİ
YE KÖY
İYİ STABİLİZE
MALZEMESİ
OLABİLİR.
KUMÇAKIL
AKYAZI
MUDURN
U ÇAYI
ARASLI
ELEK SONRASI
İNŞAATLARDA
KULLANILABİLİR.
KUMÇAKIL
GEYVE
KARACAS
U VADİSİ
STABİLİZE VE
İNŞAAT
MALZEMESİ
KUMÇAKIL
HENDEK
MUDURN
U ÇAYI
VADİSİ
STABİZE
MALZEMESİ
OLARAK
TALK
MERKEZ
TALK
SAPANCA
TUĞLAKİREMİT
KUYUCA
2 50 m3
0.008 G+M
K
0.062 G
MM
NAİLİYE
KARASU
LİMANDE
RE MEVKİİ
TUĞLA
İMALİNDE
KARASU
KURUDER
E MEVKİİ
TUĞLA
İMALİNDE
TUĞLAKİREMİT
2 000 m3
0.004
183
1/25.000
SAĞA Y
LONG.
YUKARI X
LATİTUDE
ÇÖKEL
G25b4
12800
21600
METAMORFİZMA
G24d2
61750
2800
BİOTİT
MUSKOVİT
ŞİST
METAMORFİZMA
G24d4
54500
99125
KALSİTMERMER
SEDİMANTER
G24b3
82500
15500
KALSİTMERMER
SEDİMANTER
G25d1
97500
5500
KİL
SEDİMANTER
G24c4
70750
89750
KİL
SEDİMANTER
G25b4
12500
15500
SERPANTİN
METAMORFİK
G24b3
81100
17200
SERPANTİN
METAMORFİK
G24c1
268900
4505900
ALTERASYON
F25d4
98351
41747
ALTERASYON
G25a2
9750
40320
KİLLİ SİLT
TAŞI
SİLTLİ KİL
TAŞI
KİLLİ SİLT
TAŞI
SİLTLİ KİL
TAŞI
Kaynak: MTA 2009
CEVHER
KÖKENİ
BARİTLİ
MUSK.ŞİSTKR.KAL.
GRE
KURTKÖY
ERENLER
KÖYÜ
DOĞUSU
YANKAYAÇ
I.1.2. Metalik Madenler
Tablo I.2 Sakarya İli Metalik Madenler Envanteri
CİNSİ
DEMİR
MANGANEZ
İLÇESİ
KÖY/
MEVKİ
TENÖR
REZERV (1000
TON)
G:GÖRÜNÜR
M:MUHTEMEL
MM:MÜMKÜN
FERİZLİ
FERİZLİ
AKÇUKUR
YASSIGEÇİT.
Fe %
13.0039.52 SiO2
ve CaCO3
sorun
110 000
G+M+MM
-
MENEKŞE Y.
37.43
1/25.000
SAĞA Y
LONG.
YUKARI X
LATİTUDE
KÇT
SEDİMANTER
G24b2
G25a1
89400
35100
SERPANTİNİT
VOLKANO
SEDİMANTER
G23c3
45500
98900
SERPANTİNİT
VOLKANO
SEDİMANTER
G24c3
61500
95500
G25c4
15500
96250
-
MANGANEZ
-
MADENLER Z.
ŞİST
MANGANEZ
-
TAŞBURUN Z.
ŞİST
METAMORFIK
G25c3
99250
95750
MANGANEZ
-
TAŞBURUN Z.
ŞİST
METAMORFIK
G25c3
99250
95750
MANGANEZ
-
ALACAM DERE
KALKŞİST
HIDRO.META.
G24c3
64250
97250
MANGANEZ
-
SEDİMANTER
G25c3
9100
94750
BAKIR
HENDEK
MANSURLAR Z.
HÜSEYİN ŞEYH
(ARICA DERE)
HİDROTERMAL
G25b4
13000
21000
BAKIR
HENDEK
HİCRİYE
ŞİST
ANDEZİT
KRİSTALEN
ŞİST
HİDROTERMAL
G25b4
14500
22000
BAKIR
GEYVE
KIPRİYEN
Cu%3.58
SPİLİT
HİDROTERMAL
G24c3
87800
93700
BAKIR
GEYVE
KAMIŞLIYANIK
Cu%4.84
HİDROTERMAL
G24c3
82700
94950
HENDEK
ULUDERE
HİDROTERMAL
G25b4
312000+K171
22500
GEYVE
KAMIŞLIGOCUK
HİDROTERMAL
G24c3
80800
94100
KURŞUN
ÇİNKO
MERKEZ
KESTANEPINAR
DOLOMİTİK
KİREÇTAŞI
HİDROTERMAL
METASOMATİK
G25a2
15000
39500
KURŞUN
ÇİNKO
HENDEK
ÇOBANYATAĞI
KÇT
HİDROTERMAL
METASOMATİK
G25a3
3500
23000
KURŞUN
ÇİNKO
CİVA
FERİZLİ
AKÇUKUR
HİDROTERMAL
METASOMATİK
G25a1
94000
34900
DEMİR
FERİZLİ
ÇAMDAĞ
Fe % 3040
KÇT
KİLLİ ŞİST VE
KÇT.
KATKILI
OOLİTİK
TABAKALARI
ÇÖKELSEL
OOLİTİK
G25a1a2
95500
4535300
DEMİR
HENDEK
GÜBRELİK
Fe % 50
KÇT.
HİDROTERMAL
G25c1
313250
4509300
17.41
Cu%2.85
20.0
CEVHER
KÖKENİ
MANGANEZ
BAKIR
DEMİR
BAKIR
KURŞUN
ÇİNKO
15
YANKAYAÇ
37 303
Cu%2.394-31
Cu%0.70
Pb%2.30
Zn%9.55
ŞİST
Kaynak: MTA 2009
I.1.3. Enerji Madenleri
İlimiz sınırları içerisinde enerji madenleri mevcut değildir.
I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler
İlimiz sınırları içerisinde Taş Ocakları Nizamnamesine tabi olan doğal malzeme
türünden en çok kum alımı yapılmaktadır. Kum alım faaliyeti genelde Sakarya Nehri ve
civarında yoğunluk kazanmaktadır. Sakarya Nehrinin toplam uzunluğu 510 km olup, 159,5
km'si İlimiz sınırları içerisinden geçerek Karasu İlçesinden Karadeniz'e dökülmektedir.
Sakarya Nehrinin akış rejimi düzensizdir. Bol yağışlı mevsimlerde nehrin debisi (86x10 6
m3) oldukça yüksektir. Günümüze kadar bir çok defa yatak değiştirmiş olan Sakarya
Nehrinin akış yatağı yer yer eğimli olsa da genelde düşük eğimli olması nedeniyle nehir
kenarında ve eski yatakları üzerinde kum istihraç sahaları bulunmaktadır.
184
Tablo I.3 İşletmeye Devam Eden Ruhsatlı Ocaklar
İLÇE
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
AKYAZI
FERİZLİ
FERİZLİ
FERİZLİ
FERİZLİ
FERİZLİ
FERİZLİ
FERİZLİ
FERİZLİ
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
KÖY
KANLIÇAY
HAYDARLAR
MADENLER
BIÇKI DERE
CELALLER
KANLIÇAY
İKRAMİYE
KAMIŞLI
KANLIÇAY
YAĞCILAR
KANLIÇAY
BOZTEPE
AHMEDİYE
BELDİBİ
YAĞCILAR
KANLIÇAY
ÇATALKAYA
DURMUŞLAR
DEĞİRMENCİK
AKÇUKUR
KUZCA
DEĞİRMENCİK
KUZCA
GÖLKENT
DEĞİRMENCİK
AKINCI
İHSANİYE
ÖRENCİK
KARAPINAR
İHSANİYE
KIŞLAÇAY
ÇİNE
KARAÇAM
KAMIŞU MAH.
KIZILKAYA
KIŞLACAY
AKINCI
KULFALLAR
BELPINAR
KÜRTLÜ MAH.
SİCİL
64279
200906113
200803957
72086
20050050
201002710
200809791
201100422
201002714
201002707
200703446
201002472
200706077
200806930
200905075
200809789
201000188
201002474
20050085
200906307
201100495
200809790
201002473
200904283
201002716
20066755
73595
20068693
70983
200712061
20063465
20060970
200704438
20063464
74693
52246
10786
51737
63235
67608
20067972
74278
200703379
200904847
200804731
200802487
200612118
201101285
201002713
65365
ALAN
100
99,76
674,97
1270
1923,81
99,06
1758,19
1974,5
99,14
98,79
1786,36
100
1029,5
27,08
1990
203,13
99,78
100
688,87
80,18
1992,95
505,26
100
468,18
100
100
0,51
100
1311,9
753,79
99,34
2000
1920,79
95
100
99,91
200
99,98
70
9,98
100
50
1737,99
77,5
920,28
855
98,14
100
96,07
1050
185
MADEN
GRUBU
II-A GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
III. GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
I-A GRUP
II-B GRUP
I-B GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
MADEN ADI
Kalker
Kalker (mıcır)
Kalker
Kalker
Kuvars Kumu
Kalker
Kalker
Kalker
Kalker (mıcır)
Kalker (mıcır)
Kum - Çakıl
Mermer
Seramik Kili
BİTİŞ
TARİHİ
02.May.15
27.Tem.20
07.May.13
27.Tem.09
08.Nis.10
24.May.13
21.Eki.13
06.Nis.14
24.May.13
24.May.13
11.Nis.12
17.May.13
19.Haz.12
18.Tem.11
01.Eki.12
21.Eki.13
11.Oca.13
17.May.13
08.Nis.10
04.Ara.12
26.Nis.12
21.Eki.13
17.May.13
20.Ağu.12
24.May.13
15.Ara.19
12.Nis.16
05.Haz.17
03.May.15
31.Ara.12
27.Nis.09
09.Şub.11
10.May.12
27.Nis.09
29.Ara.14
27.Nis.15
29.Kas.15
30.Nis.17
05.Oca.17
18.Eki.10
02.Ara.19
28.Şub.17
10.Nis.12
17.Eyl.12
26.May.13
01.Nis.13
25.May.19
14.Kas.12
24.May.13
11.Haz.19
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
GEYVE
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
HENDEK
KARAPÜRÇEK
KARAPÜRÇEK
KARAPÜRÇEK
KARAPÜRÇEK
KARAPÜRÇEK
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
201002715
20064789
200905905
200906451
BELPINAR
201002711
MELEKÇE ORUÇ 200710467
201002712
EŞME
55059
ŞEREFİYE
20058651
200901812
SETCEKÖY
65462
BELPINAR
201002709
201002708
200704532
GÜBRELİK
20050081
KIZANLIK
20062966
KESTANEPINAR 72465
SOĞUKSU
20060640
MERKEZ
20060435
YAĞBASAN
200905788
YAĞBASAN
200802108
DİKMENKÖY
200810839
SOĞUKSU
20060639
AKARCA
201002456
KOCAAHMET
20060637
DİKMENKÖY
200810842
YAĞBASAN
201000570
DİKMENKÖY
200810837
SOĞUKSU
20060436
ÇOBANYATAĞI 20059454
KOCATÖNGEL
20061134
HİCRİYE
200801388
GÜBRELİK
200805091
GÜBRELİK
200803530
20060638
PAŞAKÖY
201001793
KARATOPRAK
20060302
YAĞBASAN
200802106
KARADERE
20060971
200704533
KANLIÇAY
201004483
56315
AHMEDİYE
201100421
AHMEDİYE
201100389
AHMEDİYE
201100393
10670
49861
AZİZİYE MAH.
68209
KURUDERE
201002273
AZİZİYE
68208
ÇATALÖVEZ
65148
200801189
KARAPINAR
200700875
DOĞANÇAY
SEKİHARMAN
99,6
1921,19
278,77
100
41,43
600
96,73
100
87,5
99,99
933,18
86,83
99,47
85,88
296,5
89,09
1520,47
2000
1900
99,77
84,52
75
1599,6
99,95
1974,96
50
99,33
75
1997,48
2000
1987,35
1785,5
1998,26
647,05
1974,61
400
1809,5
1996,75
1943,75
98,09
99,22
748,74
834,22
1507,13
1322,8
3997,32
1792,93
100
59,03
99,77
9,75
99,75
99,62
186
II-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
I-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
Andezit (Mıcır)
Demir
Kalker (mıcır)
Kuvarsit
Kalker+(mıcır)
Demir
Demir
Kalker
Kalker (mıcır)
Kalker (mıcır)
Kum - Çakıl
Kumtaşı (mıcır)
Kumtaşı (mıcır)
24.May.13
30.May.11
19.Kas.12
17.Ara.12
24.May.13
20.Kas.12
24.May.13
28.Haz.17
09.Tem.19
27.Nis.12
01.Eki.20
24.May.13
24.May.13
07.Eyl.17
07.Eki.20
01.Eyl.16
07.Eyl.15
25.Oca.11
18.Oca.11
12.Kas.12
03.Nis.19
01.Ara.11
25.Oca.11
14.May.13
25.Oca.11
01.Ara.11
29.Oca.13
01.Ara.11
18.Oca.11
28.Ara.10
15.Şub.11
27.Şub.13
05.Haz.13
29.Nis.13
25.Oca.11
15.Nis.13
16.Oca.11
21.Mar.13
09.Şub.11
18.Kas.21
30.Eyl.20
09.Eki.19
06.Nis.14
05.Nis.14
05.Nis.14
20.Kas.12
15.Mar.21
21.Haz.15
03.Eki.21
24.Ara.18
09.Nis.13
24.Tem.18
24.Tem.17
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KARASU
KAYNARCA
KAYNARCA
KAYNARCA
KAYNARCA
KAYNARCA
KAYNARCA
KAYNARCA
KAYNARCA
KAYNARCA
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
KOCAALİ
MERKEZ
MERKEZ
DARIÇAYIRI
RESULLAR
KURUDERE
KURUDERE
KARAMEZİN
KUZULUK MAH.
DARIÇAYIRI
KARAPINAR
KURUDERE
BALTAKÖY
DARIÇAYIRI
DARIÇAYIRI
DARIÇAYIRI
YEŞİLKÖY
YASSIGEÇİT
KARAPINAR
İHSANİYE
KANCALAR
DENİZKÖY
DARIÇAYI
DARIÇAYIRI
TÖMEKÖY
TAŞOLUK
ÖMERAĞA
ÇUBUKLU
KARAÇALI
EMİRLER
TAŞOLUK
ÖMERAĞA
KEÇİLLİ
SÜNGÜT
ÇAKMAKLI
SÜNGÜT
KİRAZLI
SELAHİYE
AKPINAR
KESTANE
KARADİKEN
200804320
201001613
201003627
200906508
200706625
200902452
201004580
81213
80004
80011
200806605
201002455
80008
80002
200707513
200810687
200804696
80005
200801822
20062821
20060437
200610271
200706622
200708611
201100864
200708610
200902970
200704530
80003
200702330
200808137
200709670
200810308
20059224
200905322
201001653
20069773
200710203
20055114
20065673
200903018
200810303
200810304
201001827
20059342
200801764
20068234
200610493
200610491
200905390
200803429
65143
47906
92,15
305,32
100
99,5
895,99
328,6
112,08
31,06
41,14
44
71,73
99,99
48,88
46,48
1183,76
644,39
1283,98
43,51
91,13
1411,06
1759,78
1238,62
1236,38
1508,48
1474,03
1766,93
97,62
99,74
41,61
93,75
99,48
100
261,9
1872,29
99,84
324,93
99,75
94,97
100
35,2
81,05
1399,73
1516,22
94,81
1688,22
1999,81
1500
2000
1600
671,18
342,17
646,17
400
187
II-A GRUP Kumtaşı (mıcır)
IV. GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
I-B GRUP
I-B GRUP
I-B GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
I-B GRUP
I-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
I-B GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
I-B GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP Demir
MERMER Dolomit
16.Eyl.18
08.Nis.13
16.Kas.21
26.May.21
04.Tem.12
25.May.12
29.Tem.13
01.Şub.22
23.Haz.21
28.Haz.21
10.Tem.13
14.May.13
24.Haz.21
23.Haz.21
31.Tem.12
25.Kas.13
27.May.13
23.Haz.21
13.Tem.21
07.Nis.11
03.Nis.19
24.Nis.19
04.Tem.12
29.Ağu.12
05.Tem.12
29.Ağu.12
18.Haz.12
12.Oca.22
23.Haz.21
24.Ağu.21
05.Ağu.19
03.Nis.19
10.Oca.22
19.Ara.10
16.Eki.12
08.Nis.13
21.Eyl.09
03.Nis.19
05.Ağu.19
22.Haz.09
22.Haz.12
11.Kas.13
11.Kas.13
15.Nis.13
22.Ara.10
11.Mar.13
07.Ağu.11
17.Eki.11
17.Eki.11
22.Eki.12
25.Nis.13
22.Oca.19
06.May.13
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
MERKEZ
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
TAŞKISIĞI
TAŞKISI
9904
11014
1508
TAŞKISIĞI
81554
TAŞKISIĞI
72787
TAŞKISI
200711724
AKÇUKUR
200703276
TAŞKISI
60844
ADLİYE
62726
AHMEDİYE
78939
TAŞKISIĞI
12689
DEĞİRMENCİK 32810
TAŞKISIĞI
200705680
HASANBEY
201004893
200904282
HASANBEY
200902726
CALTI
20058556
SELAHİYE
20066446
TAŞKISIĞI
200905587
MEMNUNİYE
200805045
SELAHİYE
20063707
BÜYÜKYENİDAĞ 20062822
KÜÇÜKESENCE 200902640
BEKİRPAŞA
200902302
BEKİRPAŞA
200902442
TAŞKISIĞI
20062965
689
TAŞLIKKÖY
201100497
200900376
20069772
ÇALTICAK
200708781
DEĞİRMENCİK 200703275
BOĞAZKÖY
200905553
TAŞKISIĞI
201001394
ADLİYE
201001465
KURUDİL
200712060
MEŞELİ
64861
TURNADERE
201001392
20069524
20058697
YENİDOĞAN
200902728
BOĞAZKÖY
200905851
DEMİRBEY
201000808
DAĞDİBİ
201000569
696
KAZIMPAŞA
200902729
KIŞLACAKÖY
20066785
KÖMÜRLÜK
201000571
FERİZLİ
200810137
KAVAKLIORMAN 201001393
ORUÇLU
48118
KARAPINAR
52158
KARAPINAR
51222
63,75
4,74
67,35
99,88
0,65
33,46
81,56
86,89
9,55
30,57
60,88
78,75
491,22
1995,31
458,16
214,27
1489,17
1104,05
99,41
849,98
97,5
1528,91
66,77
93,75
95,21
23,96
76,86
1805,72
100
99,84
83,23
3,51
99,41
93,96
32,2
556,59
560
91,22
109,39
75
492,64
43,78
99,89
99,96
100
474,5
701,43
57,17
283,21
98,25
99,94
98,75
99,13
188
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
I-A GRUP
I-B GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
III. GRUP
III. GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-A GRUP
III. GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
III. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
II-A GRUP
Kalker
Kalker
Kalker
Kalker
Kalker
Kalker (mıcır)
Kalker (mıcır)
Kalker (mıcır)
Kum - Çakıl
Marn
Mermer
Mermer
Turba
Dolomit
Kalker
Kalker (mıcır)
21.Eki.13
31.Eki.20
20.Ara.18
03.Mar.18
05.May.15
24.Haz.18
27.Mar.19
20.Haz.17
10.Kas.10
25.Kas.20
16.Ağu.13
23.Ağu.20
10.Ağu.20
31.Ara.13
20.Ağu.12
05.Haz.12
30.Kas.10
03.Tem.11
30.Eki.12
04.Haz.13
28.Nis.09
07.Nis.11
01.Haz.12
15.May.12
22.May.12
27.Nis.19
04.Ara.97
26.Nis.12
22.Ara.19
21.Eyl.09
04.Şub.21
10.Haz.20
29.Eki.12
25.Mar.13
01.Nis.13
31.Ara.12
30.Kas.06
25.Mar.13
11.Eyl.11
08.Ara.08
05.Haz.12
19.Kas.12
15.Şub.13
29.Oca.13
04.Ara.97
05.Haz.12
13.Tem.11
29.Oca.13
04.Kas.13
25.Mar.13
25.Kas.15
18.May.15
30.Nis.17
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
PAMUKOVA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SAPANCA
SERDİVAN
SÖĞÜTLÜ
SÖĞÜTLÜ
SÖĞÜTLÜ
SÖĞÜTLÜ
SÖĞÜTLÜ
SÖĞÜTLÜ
TARAKLI
TARAKLI
BOZÖREN
GÖKGÖZ
MESRURİYE
MESRURİYE
MEKECE
MESRURİYE
MEŞRURİYE
EĞRİÇAY
MESRURİYE
MESRURİYE
FEVZİYE
MEKECE
CİHADİYE
MESRURİYE
YANIK
KALAYCI
YANIK
İLMİYE
ULVİYE
SELAHİYE
RÜSTEMLER
YENİKÖY
YENİKÖY
LEVENT
MAHDUMLAR
ALBALLAR
HARKKÖY
201001464
201001462
200810705
200810840
20055883
200810706
200904284
200810702
201001463
200810700
200810701
201001466
200808613
47229
201001461
200810704
20059484
20058318
200704356
200702241
201100496
22471
80189
200711970
201000809
79144
79146
81455
201000489
201000503
20066554
42,67
45,43
100
89,24
753,5
100
308,83
100
95,32
100
100
99,88
99,7
2972,49
74,86
100
83,46
196,69
150
83,14
638,7
126,65
49,05
43,67
99,91
49,59
49,45
100
1300
1500
99,99
II-B GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
III. GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
II-B GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP
MADEN
II-B GRUP
II-B GRUP
II-A GRUP Kalker
IV. GRUP Turba
IV. GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
MERMER
I-B GRUP
II-A GRUP Kalker (mıcır)
II-B GRUP
I-B GRUP
I-B GRUP
II-A GRUP
IV. GRUP
IV. GRUP
II-B GRUP
01.Nis.13
01.Nis.13
28.Kas.11
01.Ara.11
14.Eyl.10
28.Kas.11
20.Ağu.12
28.Kas.11
01.Nis.13
28.Kas.11
28.Kas.11
01.Nis.13
15.Ara.19
03.Kas.03
01.Nis.13
28.Kas.11
07.Nis.16
13.Eyl.17
07.May.12
20.Ara.21
26.Nis.12
29.Tem.96
25.Tem.21
06.Ağu.18
15.Şub.13
19.Oca.21
19.Oca.21
09.Mar.22
28.Oca.13
28.Oca.13
25.Ara.19
Kaynak: MİGEM, 2011
I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri
İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu:
Sakarya ilinin yüzey şekilleri sade bir özellik gösterir.Bunları üç bölümde
incelemek mümkündür.
a-Kuzeyde tepelik alan.
b-Ortada Adapazarı ovası veya Akova denilen düzlük.
c-Güneyde engebeli topraklar.
İl alanı,güneyden kuzeye doğru uzanarak Kocaeli peneplenini yani, yarı ovalarının
doğusunda Karadeniz’e açılır.Üçüncü zamanın sonları ile dördüncü zamanın başlarında
oluşmuştur.
Bu jeolojik zamanda ortaya çıkan kıvrılma ve kırılma hareketleri nedeniyle
Trakya’nın güneye, Kocaeli Yarımadası’nın kuzeye doğru farklı yönlerde çarpılmasına
neden olmuştur.
Çarpılmanın etkisi Sakarya ilinde daha güçlü olmuş ve il alanı Karadeniz’e doğru
eğim kazanmıştır.Sakarya ırmağının İç batı Anadolu platolarından taşıdığı maddeler il
alanında yığılarak alüvyal ve kalüvyal ovalar oluşmuştur.
Yüzey şekillerinin başlıca öğesini “Adapazarı Ovası” oluşturur.Elips biçimli olan
ova ,doğuya ve güneydoğuya doğru bir körfez gibi sokulur.Batıya doğru Sapanca Gölü’nü
189
içine alan ve İzmit Körfezinin doğusundaki ova ile birleşen oluk biçimindeki bir çukurda
uzanır.Güneydoğu yönünde ise,Samanlı dağlarının dik yamaçlarına dayanır.Sakarya
ırmağı,Geyve boğazı aracılığı ile bu dağlar arasından ovaya çıkar
İlde platolar önemli bir yer tutar.Dağlar ilin güney yarısında yoğunlaşır,öbür
kesimler büyüklü küçüklü taban topraklarla kaplıdır.
Kuzey Anadolu sistemine bağlı dağlar,il alanına yakın kesimlerde alçak platolara
dönüşerek doğu-batı yönünde uzanır.
İlin orta ve batı kesimleri Kocaeli platosunun uzantısı durumundadır.Yer yer
görülen düşük yükseltili tepeler dışında genellikle alçak ve düz yapıdadır.
İldeki tek düzenli sıradağ, Samanlı dağlarıdır.Bolu’nun güneyinde düzenli ve yüksek sıra
dağlar oluşturan Köroğlu dağlarının batı uzantısı olan Samanlı dağları,ilde Hendek, Akyazı
ve Sapanca Gölünün güneyinde kalan bölgeyi bütünüyle kaplar.Samanlı dağları ,batıya
doğru uzanarak İzmit Körfeziyle Gemlik körfezi arasını doldurur. Dağlar, kuzeyde
Adapazarı ovasına, güneyde Pamukova’ya doğru alçalarak sokulur.Samanlı dağları, pek
yüksek değildir.İl alanında başlıca doruklar; Sakarya ovasının doğu ucunda yar lan 1543
m. yükseltili Keremali dağı ile güneydeki 1467 m. yükseltili Karadağ’dır.Keremali dağı
aynı zamanda ilin en yüksek noktasıdır.
Hendek ile Karadeniz arasında pek çok yüksek olmayan bir kabarıklık oluşturan
Çam dağı,Zonguldak ve Bolu ili alanlarından batıya doğru sokulan Akçakoca ve Bolu
dağlarının uzantısı durumundadır.
Düzce çöküntü alanında birden çöküntüye uğrayan,Akçakoca ve Bolu dağları
çöküntü alanını batısında yeniden şekillenerek tek tek tepecikler şeklinde Sakarya
topraklarında belirir.
Çam dağının rakımı 880 m.dir. Bu yükselti doğuya doğru artar ve Fındıklı tepede
900 m.’ye ulaşır.Buna karşılık kuzey yönünde hızla azalarak Keltepe’de 550 m.ye, Sivri
tepede 239 m. ve Uzun Çarşı tepede 237 m. ye düşer.
Sakarya ilinde bunların dışında önemli doruk yoktur. Kuzeybatı ve batıda Kocaeli
platosu üzerinde çok sayıda tepe varsa da bunların yüksekliği 250 m. yi aşmaz. Bölgelerin
toprak yapısı;
İlde bulunan büyük toprak grupları B 3 Toprak bölümünde anlatıldığından sadece
ana başlıklar verilecektir.
Alüvyal Topraklar (A)
Hidromorfik Alüvyal Topraklar (H)
Alüvyal Sahil Bataklıkları (S)
Bazaltik Topraklar (X)
Kolivyal Topraklar (K)
Çorak (Tuzlu-Sodik) Topraklar (Ç)
Organik Topraklar (O)
Kırmızı-Sarı Podzolik Topraklar (P)
Gri- Kahverengi Podzolik Topraklar (G)
Kahverengi Orman Topraklar (M)
Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N)
Kireçsiz Kahverengi Toprakları (U)
Kestane Toprakları (C)
Kırmızımsı Kestanerengi Toprakları (D)
Kırmızı Akdeniz Toprakları (T)
Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları (E)
Redrina Toprakları ( R )
Kahverengi Toprakları (B)
Kırmızı Kahverengi Topraklar (F)
Sierozem Toprakları (Z)
190
Vertisol Topraklar (V)
Yüksek Dağ ve Çayır Toprakları (Y)
Regosol Topraklar (L)
Kum istihracı yapılan bölgelerin büyük çoğunluğu devletin hüküm ve tasarrufu
altında olan bölgelerdir. Tapulu arazilerin dışında Yer yer orman alanlarının olduğu
bölgelere rastlamak ta mümkündür.
I.3. Cevher Zenginleştirme
İlimizde, cevher zenginleştirme işlemi yapan tesisler bulunmaktadır.
I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri
Madencilik faaliyetleri travnmatik olup patlatma ve ağır iş makinalarını darbeleri
ile hammadde üretimi esnasında ve hammaddenin işlenmesi ve nakliyatı sırasında ve
işletme sonrasında topoğrafya, jeolojik yapı, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen tahrip
olmaktadır. Hava kirliliği, gürültü ve su kirliliği de kaçınılmaz sonuçlardır.
Bu sebeplerden dolayı ekonomiye büyük getirisi olan madencilik faaliyetleri
gerçekleştirilirken çevreye ve doğaya zarar verilmeden yapılacak olan çalışmalar
desteklenmeli ve bu yönde çalışmalar yapılması gerekmektedir.
I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım
Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları
İşletmeler, İşletme ömrünü tamamladıktan sonra ÇED raporunda belirtilen
rehabilite işlemlerine göre vermiş oldukları taahhütleri gerçekleştirmek zorundadırlar.
Ancak ilimizde rehabilite edilmiş saha yoktur.
KAYNAKLAR:
- 2006 yılı Sakarya İl Çevre Durum Raporu
-Maden İşleri Genel Müdürlüğü 2011 verileri
- 2008 yılı İl Özel İdaresi verileri
- İl Köy Hizmetleri
J.ENERJİ
J.1. Birincil Enerji Kaynakları
J.1.1. Taş Kömürü
Sakarya ili sınırlarında Geyve ilçesinde bir adet Kömür Ocağı bulunmaktadır.
J.1.2. Linyit
İlimiz sınırları içinde kömür maden cevheri ve ocağı bulunmamaktadır.
J.1.3. Asfaltit
J.1.4. Bitümlü Şist
J.1.5. Hampetrol
İlimizde petrol rezervi bulunmamaktadır. İlimizde kullanılan Fuel-Oil kullanımında
ise kesin bir bilgi bulunamamakla birlikte “Benzin ve motorin(türleri ile birlikte)” yaklaşık
5.000 ton/yıl olduğu bildirilmektedir.
J.1.6. Doğalgaz
İlimizde Adapazarı Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali faaliyete geçmiş olup
Türkiye enerji ihtiyacının %15’ini karşılayacak kapasitededir. Sakarya’da konutlara yönelik
191
doğalgaz dağıtım çalışmalarına 2003 yılı içerisinde başlanmıştır. İlimizde 36” çapında
yaklaşık 63 km uzunluğunda Bozüyük-Adapazarı Doğalgaz Loop Hattı (Faz 1), 36” çapında
yaklaşık 63 km uzunluğunda Bozüyük-Adapazarı Doğalgaz Loop Hattı (Faz 2), 16” çapında
yaklaşık 1,5 km uzunluğunda Adapazarı Deprem Konutları Doğalgaz Dağıtım Hattı ve
muhtelif çapta yaklaşık 41 km uzunluğunda Akyazı-Pamukova-Çelvit Doğalgaz Dağıtım
Hattı inşa edilmiştir. 2009 yılında İlimiz için BOTAŞ tarafından yapılan doğalgaz satış
miktarı toplam 3,5 milyon m3 ‘tür.
J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum)
İlimizde mevcut değildir.
J.1.8. Orman
Tablo J.1. Sakarya Ormancılık Üretimi
ÜRÜN CİNSİ
D.K.G.H
(m3)
TOMRUK
(m3)
MADEN
DİREĞİ
(m3)
SANAYİ
ODUNU
(m3)
KAĞITLIK
ODUN
(m3)
YAP.
ODUN
TOP.
(m3)
LİFYONGA
ODUNU
(m3)
SIRIK
(m3)
END.
ODUN
TOPLAMI
(m3)
YAKACAK
ODUN
(ster)
2.007
286.709
50.910
624
14.528
24.419
90.481
178.654
7
269.142
120.148
2.008
365.120
56.635
569
12.627
28.492
98.323
189.386
0
287.709
128.110
2.009
415.090
50.364
897
11.268
26.902
89.431
219.688
0
309.119
168.801
2.010
411.261
53.463
94
13.441
31.808
98.806
195.401
0
294.207
155.996
2.011
415.716
61.806
117
15.452
41.155
118.530
175.413
0
293.943
187.047
ORTL.
378.779
54.636
460
13.463
30.555
99.114
191.708
1
290.824
152.020
YILI
J.1.9. Hidrolik
İlimizde akarsular ve dereler üzerinde Hidro Elektrik Enerjisi üreten tesisler
kurulma aşamasındadır.
J.1.10. Jeotermal Enerji
İlimiz, Akyazı İlçesi, Kuzuluk Beldesi hudutları içinde yer alan bölgede 80 oC’de
sıcak su çıkmaktadır. Mevcut yerde İhlas tarafından yapılan Devremülk Tesislerinde
kaloriferde kullanılarak ısınma amaçlı kullanılmaktadır. Aynı bölgede sıhhi amaçlı
pansiyonlar vb. sosyal tesisler hizmet vermektedir. Başka bölgelere verilmemektedir.
J.1.11. Güneş
Ülkemiz, coğrafi konumu nedeniyle sahip olduğu güneş enerjisi potansiyeli
açısından birçok ülkeye göre şanslı durumdadır. Devlet Meteoroloji İşleri Genel
Müdürlüğünde (DMİ) mevcut bulunan 1966-1982 yıllarında ölçülen güneşlenme süresi ve
ışınım şiddeti verilerinden yararlanarak EİE tarafından yapılan çalışmaya göre Türkiye'nin
ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2640 saat (günlük toplam 7,2 saat), ortalama
toplam ışınım şiddeti 1311 kWh/m²-yıl (günlük toplam 3,6 kWh/m²) olduğu tespit
edilmiştir.Güneş enerjisi, İlimizde yaygın olarak kullanılmamaktadır. Güneş enerjisi daha
çok meskenlerin sıcak su ihtiyaçlarını karşılamada kullanılmaktadır. Bu fayda Meskenlerin
192
çatı katlarına döşenen güneş enerjisini
sağlanmaktadır.
dönüştürme [kolektörleri] cihazları
ile
J.1.12. Rüzgar
Rüzgar hızı 2.2 m/sn ‘dir. Rüzgar yönü ise kuzeybatı (NW) ‘dır. İlimizde rüzgar
enerjisinden yararlanmak için Rüzgar Enerji Santralleri yapılmaktadır.
J.1.13. Biyokütle
Hayvansal ve bitkisel organik atık/artık maddeler, çoğunluklaya doğrudan doğruya
yakılmakta veya tarım topraklarına gübre olarak verilmektedir. Bu tür atıkların özellikle
yakılarak ısı üretiminde kullanılması daha yaygın olarak görülmektedir. Bu şekilde
istenilen özellikte ısı üretilemediği gibi, ısı üretiminden sonra atıkların gübre olarak
kullanılması da mümkün olmamaktadır. Biyogaz teknolojisi ise organik kökenli atık/artık
maddelerden hem enerji eldesine hem de atıkların toprağa kazandırılmasına imkan
vermektedir. BİYOGAZ; organik bazlı atık/artıkların oksijensiz ortamda (anaeorobik)
fermantasyonu sonucu ortaya çıkan renksiz - kokusuz, havadan hafif, parlak mavi bir
alevle yanan ve bileşimininde organik maddelerin bileşimine bağlı olarak yaklaşık; % 4070 metan, % 30-60 karbondioksit, % 0-3 hidrojen sülfür ile çok az miktarda azot ve
hidrojen bulunan bir gaz karışımdır. İlimizde biyogaz ve biyomas enerjisinden
yararlanılmamaktadır
J.2. İkincil Enerji Kaynakları
J.2.1. Termik Enerji
İlimiz içinde Good-Year Lastikleri A.Ş. tarafından kendi elektrik enerjisini
karşılamak üzere 2 adet doğalgazla çalışan ünitesi bulunmaktadır. Halen I. ünite çalışmakta
olup, 3.000.000 kw-h/ay üretim yapmaktadır. İhtiyacı olan elektrik ise 4.250.000 kwh/ay’dır. 1.250.000 kw-h/ay SEDAŞ tarafından karşılanmaktadır. Ancak yakında II.
ünitenin devreye girmesi planlanmış olup, 2 ünite çalışması halinde 6.000.000 kw-h/ay
elektrik enerjisi üretecektir. Kendi ihtiyacını karşıladıktan sonra SEDAŞ’a 1.750.000 kwh/ay elektrik enerjisi satacaktır.
J.2.2. Hidrolik Enerji
Türkiye Elektrik A.Ş. tarafından yapılan Hendek ilçesi Haraklı Köyü, Mudurnu
Çayı üzerinde kurulmuş olan barajdan elektrik enerjisi elde edilmektedir. Baraj tarımsal
sulamada da kullanılmaktadır. Üretilen enerji, çevresinde ışıklandırmada ve sanayide
kullanılmakta olup, takviye yapılmaktadır. Enerji üretimi 100.000 kwh/ay üretilmektedir.
193
J.2.3. Nükleer Enerji
İlimizde radyoaktif kaynak rezervi ve Nükleer santral bulunmamaktadır.
J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi
İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır.
J.3. Enerjinin Tüketiminin Sektörlere Dağılımı
Mesken
İlimizde yıllar itibariyle meskenlerdeki enerji sarfiyatı 1995 yılında %38.1, 1996
yılında % 37.63, 1997 yılında 38.71 olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %34.08
oranında gerçekleşmiştir.
Ticaret
İlimizde bulunan ticarethanelerdeki enerji sarfiyatı 1995 yılında %8.3, 1996 yılında
%10.72, 1997 yılında % 11.19 olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %15.52 oranında
gerçekleşmiştir.
Sanayi
İlimizde bulunan sanayi tesislerindeki enerji sarfiyatı 1995 yılında %38.1, 1996
yılında %37.63, 1997 yılında %38.71 olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %36.77
Resmi Daire
İlimizde bulunan Resmi Dairelerdeki enerji sarfiyatı 1995 yılında %4.9, 1996
yılında %4.40, 1997 yılında %3.88 olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %0.93
Diğer
İlimizde bulunan sanayi tesisleri,ticarethaneler, meskenler ve resmi daireler dışında
kalan sektörlerde tüketilen enerji miktarı 1995 yılında %17.9, 1996 yılında %17.74, 1997
yılında %14.81 olarak gerçekleşirken 1998 yılı sonunda %12.70 oranında gerçekleşmiştir.
Kaynak: Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş, Sakarya, 1999
Grafik J.1.Sakaryada Elektrik Sarfiyatı Grafiği
194
J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar
Uzun vadede artan enerji ihtiyacının, güvenli ve çevre açısından sağlam
kaynaklardan sağlanması ve enerji sarfiyatında tasarrufa gidilmesi, tükenen kaynaklar ve
hassas ekolojik denge yönünden büyük önem kazanmaktadır. Enerji kullanımının hızla
artması, kaynakların azalmasına yol açmakta, dolayısıyla enerji maliyeti artmakta ve bu da
enerjiye bağımlı bütün sektörleri olumsuz yönde etkilemektedir.
Sektörlerden kaynaklanan çevre sorunları;
1. Tüm enerji üretim tesislerinin ekosistem üzerindeki olumsuz etkileri,
2. Arazi bozulmaları ve toprak kaymaları,
3. Doğal kaynakların tüketimi,
olarak sıralanabilir. Enerji tüketiminde tasarruf yapılması, bu tür olumsuzlukların
azaltılması yönünde etkili olacaktır.
Enerji sıkıntısının önlenmesinde, enerji üretiminde kapasite artırımının yanı sıra
enerji tasarrufu da önemli bir boyut kazanmaktadır.
İlimizde 2001 yılı içerisinde; temiz hava programı çerçevesinde kaliteli, kalorifik
değeri yüksek yakıtların kullanımına ilişkin kararlar alınmış olup, kamu kurum ve
kuruluşlarının ısıtma sistemlerinde münferit ısınmadan ziyade merkezi ısıtma sistemlerine
geçilmesi tavsiye edilmiştir.
J.5. Sakarya’da Geliştirilen Enerji Projeleri
Hidroelektrik Enerji
Beyler Barajı HES
İnşa halinde olan
Mudurnu Çayı Nehir Sant.
(Pazarköy HES hariç)
2009 yılı yatırım prog. olan : -İşletmede olan
Pamukova HES projesi
Hidroelektrik Enerji Toplamı
Özel Sektör Enerji
Su kullanım anlaşması yapılan
Projeler
Taşyatak HES
Taraklı HES
Doğançay HES
Pazarköy HES
Adasu Regülatörü ve HES
Fizibilite raporları hazırlanmış
Projeler
Berk HES
Gürleyik Regülatörü ve HES
Acalla Regülatörü ve HES
Ova Regülatörü ve HES
Akım Regülatörü ve HES
Akasya HES
Bora HES
Özel Sektör Enerji Toplamı
Termik Enerji
İL ENERJİ TOPLAMI
: 90,0 MW, %36,50; 245 GWh/yıl, % 25,20
: 90,0 MW, 245 GWh/yıl
: 28,5 MW, %11,60 ; 129,59GWh/yıl, % 13,30
: 28,5 MW, 129,59 GWh/yıl,
: 9,3 MW, % 3,80; 55 GWh/yıl, % 5,60
: 9,3 MW, 55 GWh/yıl,
:127,8 MW, %51,90; 429,59 GWh/yıl, %44,10
:82,13 MW, %33,30 ; 385,23GWh/yıl, %39,50
:10,25 MW, 41,26 GWh/yıl
: 5,41 MW, 14,08 GWh/yıl
:30,56 MW, 171,68 GWh/yıl
:26,40 MW, 109,00 GWh/yıl
: 9,51 MW, 49,21 GWh/yıl
: 36,53 MW, %14,80 ; 159,27GWh/yıl,%16,40
:10,41 MW, 32,18 GWh/yıl
: 2,08 MW, 4,68 GWh/yıl
: 1,43 MW, 5,01 GWh/yıl
: 9,59 MW, 55,26 GWh/yıl
: 9,60 MW, 51,31 GWh/yıl
: 2,00 MW, 7,36 GWh/yıl
: 1,42 MW, 3,47 GWh/yıl
:118,66 MW, % 48,10;544,50GWh/yıl,%55,90
: --: 246,46 MW, %100 974,09 GWh/yıl, % 100
195
K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ
K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler
Adapazarı'nda sanayi gerçek atılımını 1940-1950'li yıllarda ve 1 Aralık 1954
tarihinde il olduktan sonra yapmıştır. Bu yıllarda büyük sanayi kamu kuruluşları gelmiştir.
Türkiye Zirai Donatım Kurumu'nun çiftçilerimize tarım aletlerini yapan fabrikası 1943
yılında kurulmuştur. Askeri Ağır Bakım Fabrikası 1943, yılında Çorlu'dan Adapazarı'na
nakledilmiş, TCDD Vagon Fabrikası 1951 yılında işletmeye açılmıştır. Adapazarı Şeker
Fabrikası ise 1953 yılında işletmeye açılmıştır.
Bölgede sanayinin ve sanayi işletmeciliğinin oluşmasını sağlayan kamu
kuruluşlarından sonra, Sakarya'da sanayi yatırımlarının hemen hemen tamamı özel sektör
tarafından yapılmıştır. Sözü edilecek tek kamu yatırımı 1973 yılında işletmeye açılan,
halkın Tank-Palet ismiyle tanıdığı 1010 Ordu Donatım Ana Tamir Fabrikası olmuştur.
1950'li yıllardan günümüze kadar Uniroyal Lastik Fabrikası (Daha sonra GoodYear olmuştur), Satüdaş, Paksan Kireç Sanayi, Alüminyum Alaşımları Anonim Şirketi,
Lucas Elektrik Sanayi, Doğan Gıda, Freuhauf, Otoyol Sanayi AŞ. Gibi sanayi kuruluşları
Adapazarı'nda faaliyetleriyle öne çıkmıştır. Günümüzde küçük imalat sanayi kent içinde
(şeker, yağ, sabun, bisküvi, gazoz, kolonya, el sanatları... vs.) binaların alt katlarına bunun
yanı sıra kent içinde faaliyet gösteren torna, tesviye, marangoz aletleri, ısı cihaz ve aletmakina sanayileri kent dışına çıkmıştır. Kent dışına çıkan bu kuruluşlar toplu haldedir.
Örneğin Marangozlar sitesinde Marangozlar, Dörtyol sanayi çarşısında otomotiv
sanayisine yönelik faaliyetler toplanmıştır. Kent içinde ise dağınık şekildedirler.
Fabrikaların çoğu eski konumuna göre kent dışında iken nüfus artışı ve yerleşme
neticesinde kent çekirdeğinin içerisinde kalmıştır.
Sakarya'nın 1987-1998 yılları arasında Türkiye'nin refah düzeyi artan illeri içinde
yer almıştır. Kaldı ki bu gelişme istatistikleri Sakarya'da her yıl üretilen, Gayri Safi Milli
Hasıla'yı tam anlamıyla yansıtmamaktadır. Sakarya'da faaliyet gösteren ve büyük çaptaki
firmalarımız Türkiye'nin en büyük 500 kuruluşu içinde yer almaktadır. İlimizde üretim
yapan dev kuruluşların (Otoyol, Toprak Grubu, Pilsa, Yazakisa, Goodyear, Noksel)
yönetim merkezleri Sakarya'da olmadığından, ürettikleri GSMH’lar İlin yıllık üretim
değerleri içinde görülmemektedir. Bu kuruluşlar vergilerini Sakarya'da ödemeye
başladıklarında ilimiz ekonomisinin kalkınma hızı daha da artacaktır.
Günümüzde sanayi yatırımlarını teşvik, düzenli şehirleşme ve istihdam sorunlarını
çözümlemeye yönelik etkili bir kalkınma aracı olarak görülen Organize Sanayi Bölgesi
kurulması çalışmaları 1976 yılından itibaren Sakarya'da devam eden Organize Sanayi
Bölgesi 1993 yılında nihayet bulmuştur. Daha sonraları İlimiz Organize Sanayi Bölgesi
yatırımcı yönünden cazip kılan İstanbul-Ankara –Bursa-Kocaeli gibi büyük şehirlere yakın
olması ve ayrıca kara, deniz ve hava ulaşımı açısından uygun bir konumda bulunmasıdır.
Bu nedenle hızla artan yatırım talepleri nedeniyle 2 ve 3 Organize Sanayi bölgeleri
kurulmuştur.
İlimizde son 10 yılda sanayi sektöründe önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bu
gelişmelerin başlıca nedenleri; Sakarya’nın yatırım yapmak için uygun konumda olması,
hammadde ve mamul madde kaynaklarına ulaşım kolaylığı, uygun yatırım alanlarının
bulunması (Organize Sanayi Bölgeleri), büyük Holdinglerin Sakarya’yı yatırım üssü
olarak seçmeleri (Koç Holding, Toprak Holding, Ülker Grubu, Toyota vb), nitelikli insan
gücü (yaklaşık 45 bin öğrencili Sakarya Üniversitesi, Meslek Liseleri ve Çıraklık Eğitim
Merkezleri) olanakları dış yatırımcılar için İlimizi cazip bir yatırım merkezi konumuna
getirmiştir.
İlimizde son yıllarda özellikle otomotiv, tekstil ve gıda sektörlerinde büyük
gelişmeler yaşanmıştır. Otomotiv devi olan Toyota, Otoyol, Otokar ve Tırsan firmalarının
196
önemli yatırımlarını İlimizde yapmaları, beraberinde İlimiz otomotiv yan sanayi
üreticilerinin de hızla büyümelerini sağlamıştır.
K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması
İlimizde 13 ayrı Küçük Sanayi Sitesi alanı bulunmaktadır. Bunlar;
1)
Karasu Sahilyolu K.S.S.
2)
Adapazarı Ziraat Aletleri K.S.S.
3)
Adapazarı Oto Sanko K.S.S.
4)
Atatürk Sanayi Sitesi
5)
Hanlı K.S.S.
6)
Geyve Sanayi Sitesi
7)
Hendek Sanayi Sitesi
8)
Akyazı Sanayi Sitesi
9)
Modern Sanayi Sitesi
10)
Sakarya Oto Tamircileri
11)
Adapazarı-Serdivan Mobilyacılar K.S.S
12)
Seçkin Mobilyacılar K.S.S.
13)
Ferizli K.S.S.
Ayrıca ilimizde ADAPAZARI 1. O.S.B. (161 Hektar), HENDEK 2. O.S.B. (357
Hektar) ve SÖĞÜTLÜ 3. O.S.B. (254 Hektar) olmak üzere 3 ayrı ilçemizde toplam 772
Hektarlık bir alana yayılmış Organize Sanayi Bölgelerimiz mevcuttur. Bunlara ilave olarak
KARASU, FERİZLİ, KAYNARCA ve AKYAZI ilçelerimizde de yeni O.S.B.’lerin
kurulma çalışmaları devam etmektedir.
2. Organize Sanayi Bölgesinde inşa halinde 37, proje aşamasında 6 firma vardır. 3.
Organize Sanayi Bölgesinde de Halen inşa halinde 15, Proje aşamasında 15 firma
bulunmaktadır.
SÖĞÜTLÜ Organize Sanayi Bölgesinde ifraz yapılarak 67 parsel, 61 parsel
olmuştur. FERİZLİ Organize Sanayi Bölgesi yer seçimi kesinleşmiş olup, kuruluş
çalışmaları devam etmektedir. KAYNARCA Organize Sanayi Bölgesi ile ilgili etüt raporu
hazırlanma süreci devam etmektedir. KARASU Organize Sanayi Bölgesi kesinleşmiş, yer
tahsisleri başlamıştır.
K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı
Gıda sektöründe özellikle Süt ürünleri ve Tavukçuluk alanında önemli yatırımlar
gerçekleşmiştir. Ülker grubunun Pamukova ve Akyazı ilçelerinde, Şenpiliç A.Ş. Geyve
ilçesinde, Pak Tavuk A.Ş. Söğütlü ilçesinde yapmış olduğu yatırımlar İlimizde mevcut
diğer üreticiler için de bir ivme kazandırmıştır. Yine bununla birlikte özellikle süt
ürünlerinin işlenmesi ile ilgili makine ve ekipmanların üretiminde Türkiye’de söz sahibi
olan firmalarımız daha da büyümeye başlamıştır. Bu gelişmeler hayvancılığın da
gelişmesine katkı sağlamıştır.
Tekstil sektöründe de son yıllarda İlimizde önemli yatırımlar gerçekleşmiştir.
Bunun en önemli sebeplerinin başında Sakarya’nın Tekstilin önemli merkezleri olan
İstanbul ve Bursa illerine olan yakınlığıdır. Bu illerde mevcut tekstil üreticileri yeni yatırım
alanlarına sahip olmadıklarından, istihdam maliyetlerinin yüksekliğinden, kalifiye
işgücünün temininde yaşanılan zorluklar neticesinde yeni yatırımlarını Sakarya iline
kaydırmışlardır. Özellikle Geyve, Hendek ve Akyazı’ya yaptıkları yatırımlar ile bu
bölgelerde önemli bir istihdam yaratmışlardır. İlimizde pamuk-polyester iplik, örmedokuma kumaş, konfeksiyon, kumaş boyama, tül-perde, fisto-güpür-brode konularında
ciddi yatırımlar mevcut olup, iç ve dış pazarlarda kendilerine yer bulabilmektedirler.
197
İlimiz; otomotiv ve yan sanayi, tekstil, gıda, orman ürünleri, elektrik-elektronik,
yapı-inşaat malzemeleri, süs bitkiciliği gibi alanlarda yatırıma uygun konumu ile
Türkiye’nin önemli bir yatırım merkezidir.
K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu
Tablo K.1 İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu
SAKARYA İLİNDEKİ KOBİLERİN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI ( 2011 YIL SONU )
( SANAYİ SİCİLE KAYITLI )
ÜRÜN
KODU
SEKTÖR ADI
FİRMA TOPLAM
ADEDİ İSTİHDAM
7
METAL CEVHERLERİ MADENCİLİĞİ
4
45
8
DİĞER MADENCİLİK VE TAŞOCAKÇILIĞI
47
689
10
GIDA ÜRÜNLERİNİN İMALATI
142
7.210
11
İÇECEK İMALATI
26
1.552
13
TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI
57
6.307
14
GİYİM EŞYASI İMALATI
19
1.544
15
DERİ VE İLGİLİ ÜRÜNLERİN İMALATI
2
38
16
AĞAÇ VE MANTAR ÜRÜNLERİ İMALATI
65
1.321
17
KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİNİN İMALATI
11
538
19
KOK KÖMÜRÜ VE RAFİNE EDİLMİŞ PETROL ÜRÜNLERİ İMALATI
7
74
20
KİMYASALLARIN VE KİMYASAL ÜRÜNLERİN İMALATI
24
1.955
21
TEMEL ECZACILIK ÜRÜNLERİNİN VE ECZACILARA İLİŞKİN MALZEMELERİN
İMALATI
2
280
22
KAUÇUK VE PLASTİK ÜRÜNLERİN İMALATI
61
3.903
23
DİĞER METALİK OLMAYAN MİNERAL ÜRÜNLERİN İMALATI
42
1.500
24
ANA METAL SANAYİ
50
1.806
25
FABRİKASYON METAL ÜRÜNLERİ İMALATI (MAKİNE VE TECHİZATI HARİÇ)
72
2.635
26
BİLGİSAYARLARIN, ELEKTRONİK VE OPTİK ÜRÜNLERİN İMALATI
8
494
27
ELEKTRİKLİ TECHİZAT İMALATI
15
625
28
BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAKİNE VE EKİPMAN İMALATI
86
3.156
29
MOTORLU KARA TAŞITI, TREYLER(RÖMORK) VE YARI TREYLER(YARI
RÖMORK) İMALATI
48
7.073
30
DİĞER ULAŞIM ARAÇLARININ İMALATI
8
1.423
31
MOBİLYA İMALATI
40
2.318
32
DİĞER İMALATLAR
5
180
33
MAKİNE VE EKİPMANLARININ KURULUMU VE ONARIMI
6
243
35
ELEKTRİK, GAZ, BUHAR VE HAVALANDIRMA SİSTEMİ ÜRETİM VE DAĞITIMI
2
12
45
MOTORLU KARA TAŞITLARININ BAKIM VE ONARIMI
5
118
854
47.039
TOPLAM
Kaynak:Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü,2011
198
K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı
Üretim genel itibari ile insan gücü ve otomatik aletlerin bir arada kullanılması ile
üretim sağlanmaktadır. İşletmelerin bazılarında ise son model teknolojik aletlerin
kullanıldıkları işletmelerde insanların yönlendirmesiyle üretim sağlanmaktadır. Bazı küçük
işletmelerde ise ilkel şartlarda ve gayri sıhhi ortamlarda üretim yapılmaktadır.
Özellikle yeni yapılan ve yapılmakta olan işletmeler güncel teknolojiler
kullanmaktadırlar. Otomatik makineler yardımıyla yapılan üretim hem seri hemde hatasız
olmaktadır. Bunun yanında sanayiinin türüne göre daha çok yerel hammaddelerden
yararlanılmakta olup, ithal kaynaklardan da yararlanılmaktadır
Tablo K.2 Elektrik Sarfiyatında Sanayinin Yeri
Harcama Yapan Birimler
Sanayi Tesisleri
Konutlar
Ticarethaneler
Belediye+İbadethane+Özel İdareAydınlatma
Belediyeler
Resmi Daireler
Kitler
Şantiyeler ve geçici abone
İçme ve kullanma suyu
Tarımsal Sulama
Arıtma Tesisleri
İç Tüketim
Kaçak
Kaynak: Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş, Sakarya, 2008
2007Yılı
Sarfiyat %.’si
42.65
27,20
16,11
2,65
3,25
3,67
0,50
2,79
0,62
0,31
0,01
0,05
0,21
K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler
Çevre koruması açısında tedbir alınmadığı ve uygun teknolojiler kullanılmadığı
takdirde çevre üzerinde ve toplumda olumsuz sonuçlar doğuran bir dengesizlik sorunu
ortaya çıkmakta, giderek kaynakların tahribine, çevrenin hızla kirlenmesine ve sanayi
sektöründen kalkınma da beklenen yararların giderek kaybolmasına neden olmaktadır.
Sanayileşme doğal kaynakları harcaması, enerji tüketimi, baca emisyonları ve imalat
prosesleri sonucu kirlilik ve atıklar nedeniyle çevre sorunları ile karşılaşılmaktadır.
İşletmelere düzenli denetimlerde bulunarak Çevre Kanununca Alınması Gereken
İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında izin / lisans belgelerinin olup olmadığı
kontrolleri yapılmaktadır.
K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği
Sanayi kuruluşlarından meydana gelen emisyonların, hiç bir önlem alınmadan
atmosfere bırakıldığında partiküller, SO2, NOx, HC, CO-COx, H2S, Florür, koku, duman ve
diğer organik kimyasallar atılmaktadır.
Araçlardan kaynaklanan egzoz gazları da hava kirliliğine neden olmaktadır.
Araçların egzoz gazı emisyon ölçümü, Egzoz Emisyon Yetki belgesi almış 22 adet araç
muayene istasyonu tarafından yürütülmektedir. Ölçüm İstasyonlarının denetimleri İl
Müdürlüğümüz Teknik Personellerince ve Karayolunda seyreden araçların denetimi ise
199
İl Emniyet Müdürlüğü ve andarma Komutanlığı ile ortaklaşa yapılmaktadır. 2010 yılında
10 defa trafikte egzoz emisyon denetimi yapılmıştır.
Tablo K.3 Egzoz Emisyonu Ölçüm Sayıları
YILLAR Egzoz Emisyonu Ölçüm Sayıları
2011
2010
2009
82.674
77.052
52.871
2008
51.224
2007
36.815
Kaynak : İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2011
Çevre ve Orman Bakanlığından yeterlilik almış resmi/özel kurum ve kuruluşlar
tarafından emisyon ölçümleri yapılarak yönetmelikte belirtilen değerlere uyanlara Çevre
Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında izin /
lisans belgeleri verilmektedir.
İlimizde büyük yakma tesisleri kapsamında bulunan ve 20 MW’ ın üstünde ısıl güce
sahip 12 adet tesis bulunmaktadır.
Ayrıca; Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği gereği emisyonlarının
sürekli kontrolü için 5 adet tesise sürekli ölçüm cihazı bağlanması sağlanmıştır.
Tablo K.4 2007-2010 Yılları Arasında Verilen Emisyon İzin Belgeleri
YILLAR
2010
2009
2008
2007
A Grubu Emisyon
İzni
2
2
1
-
B Grubu Emisyon
İzni
15
TOPLAM
28
25
21
17
30
26
21
“Emisyon İzninden muaftır” kararı
verilen tesis sayısı
23
136
107
90
K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği
Evsel ve endüstriyel atıksuların alıcı ortamlarına arıtılmaksızın verilmesi sonucu
içme sularının kirlenmesine ve tarımda kullanılacak suları kirletilmesiyle insanların
sağlığını tehdit edecek boyutlara ulaşmaktadır. İlimizin yüzeysel su kaynağı bakımından
bol olması ve yeraltı su kaynağının yüzeye yakın olması nedeniyle su kaynakları oldukça
fazladır.
Daha önceki yıllarda deşarj standartlarını sağlayan sanayi kuruluşlarına Mahalli
Çevre Kurulu tarafından “Deşarj İzin Belgesi” verilmiş olup, işlemleri devam eden ve
deşarj izni almamış işletmeler bulunmaktadır. Deşarj izni olmayanlara gerekli uyarılar
yapılmaktadır.
Deşarj standartlarını sağlayan sanayi kuruluşlarına Çevre Kanununca Alınması
Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında izin / lisans belgeleri
verilmektedir. Ayrıca 2001 yılında; Sakarya büyükşehir mücavir alanı içersinde kalan
işletmelere Deşarj İzninin verilmesi ve yenilenmesi işlemleri, İl Müdürlüğümüzün denetim
hakkı saklı kalmak üzere Sakarya büyükşehir Belediye Başkanlığı’na (Adasu Genel
Müdürlüğü) devredilmiştir. Deşarj izni olmayanlara gerekli uyarılar yapılmaktadır.
200
Tablo K.5 Deşarj İzin Belgeleri
YILLAR
2011
2010
2009
2008
2007
TOPLAM
Deşarj İzin
belgeleri (adet)
7(GFB)
4
6
11
16
44
Değerlendirilen
Şikayet adedi
16
25
56
51
66
214
Denetim,şikayet ve izin
kapsamında alınan Atık Su
Numune Sayısı
17
40
34
47
106
244
K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği
Sakarya İli toprakları genel itibari ile tarıma elverişlidir. Merkez 1. OSB I.sınıf
tarım arazisi üzerinde kurulmuş olup, 150 ha büyüklüğündedir. İlimizde bulunan
işletmelerden İşletmeler verimli tarım arazisi üzerinde faaliyetlerini sürdürmektedirler.
Sanayi tesislerinin tarım arazisi olmayan alanlarda kurulması, tarımın hayat kaynağı
toprağın kirlenmesine engel olacaktır.
K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği
Plansız kentleşme sonucu yerleşim alanları, ulaşım araçları, endüstriyel kuruluşlar,
teknoloji eskiliği ve eğlence yerlerinden oluşmaktadır. İşitme sağlığını yitirme, stres ve
algılama eksikliği meydana getirmektedir. Özellikle mermer, kaynak işleri yapan
kuruluşlar, mobilya atölyeleri v.b. işletmelerde yüksek derecede gürültü yayılmaktadır.
“Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetmeliği” 04.06.2010 tarih ve
27601 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bakanlığımızın
29.06.2006 tarih ve 2006/16 sayılı Genelgesi ile gürültü konusunda denetim ve idari
yaptırım uygulama yetkisi Sakarya Büyükşehir Belediyesine devredilmiştir. 15 Temmuz
2010 tarih ve 2010/10 sayılı Genelge gereği il genelinde gürültüye hassas alanların
belirlenmesi çalışmaları devam etmektedir. 31.08.2010 tarih ve 2010/71 sayılı İl Mahalli
Çevre Kurulu’ nda; mevcut açık ve yarı açık eğlence yerlerinde yapılan canlı müzik
yayınının saat 23:59’ dan itibaren durdurulmasına karar verilmiştir. 30.11.2010 tarih ve
2010/73 sayılı İl MÇK’ da; İlimizdeki çok hassas alanlar ile bu alanları etkileyen açık ve
yarı açık eğlence yerleri tespit edilmiştir. 31.12.2010 tarih ve 2010/74 sayılı İl MÇK’ da;
tespiti yapılan çok hassas alanlar içinde düğün, konser, miting, gösteri, festival v.b. Açık
hava faaliyetlerinin gerçekleştirileceği istisnai alanlar belirlenmiştir.
201
K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar
İl genelinde tehlikeli atık üreten 222 Adet işletme parola talebinde bulunarak online
atık beyan formunu doldurmuşlardır. Ayrıca; Ulusal Atık Taşıma Formları düzenli olarak
İl Müdürlüğümüze gönderilmektedir. İl Müdürlüğümüz tarafından 9 firmaya tehlikeli atık
geçici depolama izni verilmiştir. Yine; Bakanlığımızca İlimizde bulunan 1 adet firmaya
tehlikeli atık geri kazanım lisansı verilmiştir.
Tablo K.6 Tehlikeli Atıklar
İlGenelinde
Üretilen
Tehlikeli Atık
Miktarı (kg)
Tehlikeli Atık
Taşıma Lisansı
Verilen Firma
Sayısı
Şikayet
adedi
Denetim
adedi
2 adet varil (Karasu Sahili)
-
10
150
YIL
Tehlikeli
Atık Üreten
FirmaSayısı
2011
277
2010
68
5.240.999
1 adet atık yağ varili, 2 adet
tehlikeli kimyasal varili
-
16
31
2009
66
6.405.769
1 adet atık yağ varili
23 adet varil
3 (yenileme)
10
10
2008
48
5.933.770
3
15
26
Arazide Bulunan
Tehlikeli Atıklar
2011 Yılı Kasım Ayı sonuna kadar Tehlikeli Atık Beyan Sistemleri İl
Müdürlüklerinin incelemesine açılmıştır. İlimizde bulunan tehlikeli atık üreticilerinin
beyanları online olarak incelenmekte ve gerekli düzeltmelerin yapılabilmesi için süre
verilmektedir.
K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı
İlimizde çeşitli sanayi sektörlerine göre firmaların uygulamakta olduğu acil durum planları
mevcuttur.
L. ALTYAPI, ULAŞIM ve HABERLEŞME
L.1. Altyapı
L.1.1.Temiz Su Sistemi
Sakarya ilinin içme-kullanma suyu olarak Sapanca Gölünden temin edilmektedir.
Menba ve kaynak suları bakımından ilimiz oldukça zengindir. İlçelerde kendi
bölgelerindeki kaynak suları ve yeraltı sularını kullanmaktadır. Kaynak sular bazı firmalar
tarafından kiralanarak otomatik dolum sistemiyle dağıtım yapmaktadırlar.
Tablo L.1 Sakarya İli Su Şebeke Analiz Sonuçları
Parametreler
Su numunesi
sonuçları
Sıcaklık (oC)
25,1
20,2
pH
7,58
7,67
202
T.S.E 266
Tavsiye edilen
6,5-9,5
Koku
İletkenlik
Klorür (mg/l)
Nitrit
(mg NO2-/l)
Nitrat
(mg NO3 -/l)
Demir
(mg Fe/l)
E.coli
Koliform
Normal
265
9,26
Normal
253
9,20
Normal
2.500
0,250
0,006
0,006
0,500
-
50,000
0,021
0,024
-
-
0,200
0/100 ml
0/100 ml
Kaynak: Adasu Genel Müdürlüğü , 2009
L.1.2. Atıksu Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi
İlimizin kot itibariyle ova konumunda olması yağmur suları ve kanalizasyon
sularının akmasında sıkıntı oluşturmaktadır. Buna rağmen kanalizasyon ağı geniştir.
Mücavir alan içinde bulunup, ancak kenarda bulunan yerleşim birimlerinde yeni yeni
kanalizasyon sistemleri yapılmaktadır. Kanalizasyon sistemi şehir içi yolların altına
döşenmiş durumdadır. Merkez itibariyle şebekesiz yerleşim yeri bulunmamaktadır.
Sakarya İli’nin kuzeyinde yer alan ADASU Genel Müdürlüğüne bağlı Karaman
Atıksu Arıtma Tesisi konutlardan ve sanayi kuruluşlarından kaynaklanan atıksuları
arıtmaktadır. Sanayi kuruluşlarından alınan atıksular ön arıtımdan geçirilerek tesise
alınmaktadır. Tesis kuru havalarda 198.800 m3/gün, yağışlı havalarda 271.941 m3/gün
atıksuyu arıtabilecek kapasitededir. Tesis fiziksel ve biyolojik olmak üzere iki temel arıtma
metodu ile işletilmektedir. Arıtılan su “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”ndeki deşarj
değerlerinin çok daha altında deşarj edilmektedir. Tesis 2015 yılına kadar 1.000.000
eşdeğer nüfusa hizmet edecek kapasitede olup 2015 yılından sonra yapılacak ilave
inşaatlarla 1.625.767 eşdeğer nüfusa hizmet edebilecek kapasiteye sahiptir.
İlk kademenin yapımına 1997 yılında başlanmış ve 1999 yılında tamamlanmıştır.
Ancak deprem nedeniyle kolektör ve şebekelerin tamamlanması gecikmiş ve tesis ancak
2003 yılında devreye alınabilmiştir.
Tesisde Sakarya’ya bağlı Adapazarı Merkez, Arifiye, Serdivan, Yazlık, Güneşler,
Hanlı, Nehirkent, Sapanca, Kırkpınar, Kurtköy ile Kocaeli’ye bağlı Maşukiye ve
Hikmetiye’nin atıksuları arıtılmaktadır.
Şehir merkezinden geçen Çark Deresi, Sapanca Gölünden suni olarak açılmış bir
deredir. Sapanca Gölünü besleyen akarsular ve yağmur taşkınlıklarından kaynaklanan
suların gölü korumak amacıyla açılmıştır.
L.1.3. Yeşil Alanlar
Sakarya bol yeşil alanlara sahiptir. İkliminin yağışlı olması, kışları ılık geçmesi
bitkiler açısından istenen iyi bir ortamdır. Maki, çalılık, çamlık ve meşeliklerle kaplı olan
bitki örtüsü çarpık kentleşme, sanayileşme, tarla açmacılığı ve erozyon sebebiyle yeşil
203
alanlar tahrip edilmektedir. İlçelerin yeşil alanları çok fazla olup, merkezde yeşil alanlar
parklarda kalmıştır. Özellikle Sapanca civarının çarpık kentleşmesi sonucu yeşil alan
tahribatı oldukça fazladır. Villaların göle yakınlığı nedeniyle koruma alanları içine
yapılarak su havzasını tehdit etmektedir.
Merkez belediye sınırları içinde kalan parklar itibariyle;
1. Atatürk Parkı
2. Atatürk Bulvarı parkı
3. Sigorta kavşağı Dudayev Parkı
4. Tepekum mah. Gençlik parkı
5. Yenidoğan mah. Keklik sok. Gençlik Parkı
6. Mithatpaşa mah. Kapalı spor salonu yanı Gençlik Parkı
7. Adnan Menderes Cd. Sait Faik Abasıyanık Parkı
Sakarya Büyükşehir Belediyesi sınırlarında yapılan çalışmalar sonucunda, yeşil
alanların kent içindeki toplam miktarı 154,76 hektar, kişi başına düşen yeşil alan miktarı
ise 2,75 m2 olmuştur.
L.1.4. Elektrik İletim Hatları
Sakarya İli, oldukça geniş elektrik iletim hatlarına sahiptir. İl sınırları içerisinde
elektrik dağıtımını sağlayan yüksek gerilim hatlarının yanı sıra, ilimizin coğrafi
konumundan dolayı, çevrede bulunan diğer illere elektrik sağlayan yüksek gerilim hatları
da ilimizden geçmektedir.
Sakarya İli sınırları içerisinde elektriği olmayan yerleşim alanı bulunmamaktadır.
İlimizde 154kV’lik Elektrik iletim hatları uzunluğu 293.960m ve 380kV’lik Elektrik iletim
hatları uzunluğu 463704m’dir.
L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları
İlimizde 36” çapında yaklaşık 63 km uzunluğunda Bozüyük-Adapazarı Doğalgaz
Loop Hattı (Faz 1), 36” çapında yaklaşık 63 km uzunluğunda Bozüyük-Adapazarı Doğalgaz
Loop Hattı (Faz 2), 16” çapında yaklaşık 2 km uzunluğunda Adapazarı Deprem Konutları
Doğalgaz Dağıtım Hattı ve muhtelif çapta yaklaşık 41 km uzunluğunda Akyazı-PamukovaÇelvit Doğalgaz Dağıtım Hattı inşa edilmiştir.
2011 yılında İlimiz için BOTAŞ tarafından yapılan doğalgaz satış miktarı toplam 3,2
milyar Sm3 ‘tür.
L.2. Ulaşım
L.2.1. Karayolları
L.2.1.1 Karayolları Genel Durumu
Sakarya ili, ülkemizin iki büyük merkezi olan İstanbul ve Ankara’yı birbirine
bağlayan kara ve demiryolları üzerinde yer alan önemli bir kavşak noktasındadır. Ülkenin
ve bölgenin en önemli ulaşım ağlarından D100 (Eski E–5) yolu ile TEM Otoyolu, doğubatı yönünde ilden geçen trafik yoğunluğu yüksek ana ulaşım arteri durumundadır.
Edirne’den başlayan Kınalı-Sakarya Otoyolu Akyazı’ya kadar 250 km’dir.
İl merkezinin kuzey yerleşim bölgeleri ile bağlantısını İstanbul-Şile-KandıraKaynarca-Adapazarı yolu ile Zonguldak-Ereğli-Akçakoca-Karasu-Adapazarı yolları,
204
güney bağlantısı ise Eskişehir-Bilecik-Adapazarı yolu (E-25) ile sağlanmakta, bu yoldan
Alifuatpaşa’da ayrılan tali bir yol doğuya dönerek Taraklı üzerinden Bolu’nun GöynükMudurnu ilçelerine; E-5’ten ayrılarak Akyazı üzerinden bir yolla Dokurcun Beldesi
üzerinden Bolu sınırlarına girerek Taşkesti-Mudurnu üzerinden Ankara’ya ulaşmaktadır.
Ayrıca İlimizin orman bölgesi olması nedeniyle Orman Bölge Müdürlüğü
tarafından 1502 km. orman yolu ve 190 km. yangın-emniyet yolu yapılmıştır.
Tablo L.2 Sakarya Yol Ağı (km)
SATIH CİNSLERİ
ASFALT
BETONU
GEÇİT
VERMEZ
SATHİ
STABİLİZE YOL
KAPLAMA
TOPLAM
BÖLÜNMÜŞ
YOL
Devlet Yolu
231
0
0
0
231
128,7
İl Yolu
139
0
0
0
139
8,1
TOPLAM
370
0
0
0
370
136,8
YOLUN
CİNSİ
Kaynak: Karayolları 1. Bölge Müdürlüğü, 2011
Sakarya ilinin komşu il ve kendi ilçelerine olan uzaklıkları;
Sakarya - İller arası;
Sakarya - Ankara.............................. 306 km.
Sakarya - Zonguldak.........................179 km.
Sakarya - Bursa................................ 158 km.
Sakarya - İstanbul............................. 148 km.
Sakarya - Bolu..................................114 km.
Sakarya - Bilecik................... ........... 102 km.
Sakarya - İzmit................................. 37 km.
Sakarya ile ilçeler arası;
Sakarya - Kocaali............................. 73 km.
Sakarya - Taraklı.............................. 73 km.
Sakarya - Karasu.............................. 51 km.
Sakarya - Pamukova......................... 46 km.
Sakarya - Kaynarca.......................... 38 km.
Sakarya - Hendek............................. 36 km.
Sakarya - Geyve............................... 35 km.
Sakarya - Akyazı.............................. 33 km.
Sakarya - Karapürçek....................... 25 km.
Sakarya - Ferizli............................... 23 km.
Sakarya - Söğütlü............................. 18 km.
Sakarya - Sapanca............................ 17 km.
L.2.1.2. Ulaşım Planlaması
Ulaşım ağının yanlış planlama sonucu hava,su ve toprak kirliliği yönünden olumsuz
etkiler yaşanmaktadır. İlimizin İstanbul’a yakın olması nedeni ile hareket eden yolcu sayısı
bir hayli fazladır. Bazı ilçe yollarının kısmen bozuk olmaları nedeniyle bakımlarına ihtiyaç
vardır.
205
Şehir merkezinden geçen Ankara- İstanbul yolu 1967 yılında şehir dışına çıkarılmış
ancak bugün şehir içinde kalmıştır. Sanayinin bulunduğu kesimlerde halen genişletme
çalışmaları yapılmıştır. Yolların ulaşımı aksatmaması için transit yollarının (çevre yolları)
faaliyete geçmesiyle şehir içinde trafik nispeten azalmıştır.
Halen şehir içi yol çalışmaları sürmekte olup, çevre yollar ve istimlak yapılarak
açılan geniş yol çalışmaları sürmektedir.
L.2.1.3. Toplu Taşıma Sistemleri
İlimiz ağırlıklı olarak kara ulaşımının yapıldığı bir kenttir. Kent içinde kara ulaşımı
yapılırken, İstanbul-Adapazarı arasında çalışan demiryolu sistemi ulaşımda önemli bir
paya sahiptir. İstanbul ve Kocaeli kentlerine ulaşımı sağlayan bu hat, ayrıca ilimizin
Arifiye, Sapanca, Kırkpınar gibi yerleşimlerinden de yolcu taşınmaktadır. Toplu taşıma
sistemine bakılacak olursa; belediye otobüsü, özel halk otobüsü, minibüs ve taksi-dolmuş
olarak farklı öğelerin sistem içinde yer aldığı görülmektedir. Sakarya Büyükşehir
Belediyesi, 37 hatta toplam 70 belediye otobüsü ile sistemde çalışmaktadır.
L.2.1.4. Kent içi Yollar
İlimiz sınırları içerisinde 315 km Asfalt Betonu, 31 km Sathi Kaplama olmak üzere
346 km Devlet Yolu mevcut olup bunun 73 km’si bölünmüş yoldur. Ayrıca 172 km asfalt
betonu, 23 km sathi kaplama olmak üzere 195 km il yolu mevcuttur. Bunun 3 km’si
bölünmüş yoldur. Devlet ve il yolları yol ağı uzunluğu toplam 541 km olup, ayrıca bağlantı
yolları dâhil 59 km otoyol mevcuttur.
L.2.1.5. Araç Sayıları
Ulaşımı sağlayan ve yük taşımacılığı olarak kullanılan araçlar otomobil, minibüs,
otobüs, kamyonet, kamyon olmak üzere çeşitlidir. Araç itibariyle Sakarya İli Türkiye
payında %1’lik kesimde kalır.
İlimizde 2006 yılında 141.244 olan motorlu taşıt sayısı, 2009 yılına gelindiğinde
169.268’e ulaşmıştır. İl Merkezinde bu sayı Emniyet Müdürlüğü tarafından 114.109 olarak
bildirilmiştir. Taşıt sayısının 2014 yılında 279.087, 2018 yılında ise 404.864’e çıkması
beklenmektedir.
Şehir içi trafikte ayrıca 425 adet öğrenci servisi, 375 adet personel servisi, şehirler
arası otobüs firmalarına ait 45 adet servis aracı bulunmaktadır.
Tablo L.3 Sakarya Büyükşehir Belediyesi Minibüs Bilgileri 2011
SIRA
NO
ARAÇ
SAYISI
TAŞIM
A KAP.
GÜNLÜK
TOPLAM
SEFER SAYISI
HAT
UZUNLUĞU
(KM)
HAT ADI
GÜZERGAH ÖZETİ
1
CAMİLİ
A-1501 ADA,ASK ŞB,ORTA GARAJ B1543 ADA ,ORTA GARAJ
23
14
276
35 KM
2
ŞEKEROZANLAR
ŞEKER FAB ÖNÜ,ORHAN
CAMİİ,OZANLAR KİPA,ORHAN
CAMİİ,ŞEKER
12
14
192
13 KM
3
YAZLIK
KAŞIKÇILAR YAZLIK MAH, ORTA GARAJ
4
14
60
22 KM
YENİKENT HST,CAMİLİ1-CAMİLİ2KORUCUK HST,TOKİ EVLER,KORUCUK
KÖYÜ
1
14
9
36 KM
4
KARAMANKORUCUK
206
5
6
KARAMAN
A-HST ÖNÜ,A.YESEVİ CAD, PANCAR
YOLU,
K.TERMİNAL,TEKELER,KUYUDİBİ,KARAA
ĞAÇDİBİ, UNKAPANI B- İKİZCE ÇIKIŞI,
DAĞDİBİ, K.TERMİNAL,TEKELER,
KARAAĞAÇ, UNKAPANI
26
14
H.İÇİ: 337
H.SONU: 284
A-37 KM / B34,60 M
DAĞDİBİ
DAĞDİBİ,
K.TERMİNAL,TEKELER,KUYUDİBİ,DEMİR
ÇEŞME, KARAAĞAÇ DİBİ,ORHA CAMİİ,
UNKAPANI
6
14
H.İÇİ: 150
H.SONU: 138
10 KM
7
14
98
14 KM
7
KIZILBEYLİK
KIZILBEYLİK,ÖĞRETMEN BLK, PTT BLK,
DEMİRÇEŞME, KARAAĞAÇ DİBİ,
UNKAPANI, MAHMUDUN FIRINI,
SAKARYA İ.Ö., KARAOSMAN MAH,
DEVOĞLU, ZIRAİ ALETLER SANAYİ.
8
KARAMANKORUCUK
YENİKENT HST,CAMİLİ1-CAMİLİ2KORUCUK HST,TOKİ EVLER,KORUCUK
KÖYÜ
1
14
9
36 KM
GAR MEYDANI, ORGANİZE SAN,
DÖRTYOL
20
14
H.İÇİ: 180
H.SONU: 90
30 KM
20
14
9
DÖRTYOL-1
10
DÖRTYOL2-
11
ETBALIK
YENİCAMİ, ORGANİZE SANAYİİ,
DÖRTYOL
BÖLGE TRAFİK, ATATÜRK BULVARI
35
14
H.İÇİ: 180
H.SONU: 90
630
12
BEKİRPAŞA
BEKİRPAŞA ESKİ BELEDİYE ÖNÜ, BULVAR
5
14
50
25 KM
13
HACIOĞLU
ULUYOL CAD, KENAN ŞENTÜRK CAD,
SAKARBABA CAD, ERENLER CAD,
BAĞLAR CAD, ALİ DİLMEN MAH,
HACIOĞLU CAD, SAKARYA CAD,
YENİCAMİ, ATATÜRK BULVARI
30
14
320
19,5 KM
14
KÜPÇÜLER
19
14
H.İÇİ:190
H.SONU:152
15 KM
15
KUMKÖY
1
14
H.İÇİ:12
13 KM
16
MALTEPE
30
14
270
7 KM
17
KAMPÜS
18
14
324
12 KM
18
32 EVLER
18
14
106
13 KM
19
LOJMANLAR
18
14
114
12 KM
20
SAKARYA
KÖPRÜSÜ
POYRAZLAR MESİRE ALANI, KÖY
KAHVESİ, UNKAPANI
3
14
H.İÇİ: 30
H.SONU:27
20 KM
21
DERNEKKIRI
KURTBEYLER KÖYÜ, BÜYÜKŞEHİR
BELEDİYE ÖNÜ
17
14
204
20 KM
22
BUDAKLAR
BUDAKLAR MERKEZ, BÜYÜKŞEHİR ÖNÜ
5
14
H.İÇİ: 60
H.SONU:55
20 KM
23
SERDİVAN
ŞAL SOKAK, HALK
KÜTÜPHANESİ,DSİ,ÇARK CAD,SERDİVAN
SAPAĞI, KEMALPAŞA,SERD. BELEDİYE
ŞANTİYESİ
11
14
H.İÇİ:124
H.SONU:144
11 KM
24
ALTINOVA
ŞAL SOKAK , DSİ, ÇARK CAD, ÇARK SAN
BAŞI, ALTINOVA HST, ALTINOVA
11
14
H.İÇİ:154
H.SONU:144
7,6 KM
25
SULTAN
SOKAK,ADATI
P
DSİ,ÇARK CAD, ESKİ KAZIMPAŞA YOLU,
SULTAN SOKAK, MERT SOKAK, AVM,
M.AKİF ERSOY CAD, M.KARABAŞ CAD.
5
14
H.İÇİ:75
H.SONU:120
13,6 KM
26
KAMPÜS
ŞAL SOKAK, BAĞLAR CAD, ÇARK CAD,
SERD. BEL, KAMPÜS
20
14
H.İÇİ:240
H.SONU:64
12 KM
27
YILDIZ
MAHALLE
ŞAL SOKAK, HALK KÜTÜPHANESİ, DSİ,
ÇARK CAD, H.PAZARI SAPAĞI, SERDİVAN
AVM ÖNÜ, YILDIZ MAH, ADATIP
3
14
45
10,5 KM
28
SİGORTA
YILDIZ TEPE, FİGEN SAKALLIOĞLU L.,
GAR MEYDANI
35
14
H.İÇİ:350
H.SONU:170
14 KM
KÜPÇÜLER,HES, GARANTİ BANKASI
ÖNÜ,
EVİN PETROL YANI GARANTİ BANKASI
ÖNÜ
MİLLİ EGEMENLİK CAD İSTASYON YANI ,
MALTEPE YEM FAB
GAR YANI, DONATIM, SALON, DEVLET
HST, VAGON SAPAĞI, 32 EVLER,
BEŞKÖPRÜ,KAMPÜS
HST, VAGON SAPAĞI, 32 EVLER
HST, VAGON SAPAĞI, LOJMANLAR
207
30 KM
15 KM
29
30
31
KÜÇÜKTEPE
TAŞKISIĞI
ÇAMYOLU
KÜÇÜKTEPE, TEK ÖNÜ, GAR MEYDANI
UNKAPANI, TAŞKISIĞI
UNKAPANI, ÇAMYOLU
5
2
4
14
14
14
50
34
68
15 KM
20 KM
10 KM
32
AKYAZIMERKEZ
KARAÇALILIK KÖYÜ, MESLEK YÜKSEK
OKULU, ÇARŞIİÇİ, PAZARYERİ
(ÇARŞAMBA GÜNLERİ), SEYFELER
13
14
132
32 KM
33
AKYAZI
ERDOĞDU
AKYAZI
TERMİNAL,YAHYALI,KABAKULAK,ERDOĞ
DU,UZUNÇINAR,ESKİ BEDİL,
KIZILCIKORMAN
10
14
34
32 KM
34
ÇILDIRLAR
MİNİBÜS
YAZILI TEKETABAN, HOCAKÖY MAH,
ÇILDIRLAR, HARMANLIK, HASTANE,
AKYAZI İTFAİYE CAD.
12
14
24
30 KM
35
KÜÇÜCEK
MİNİBÜS
KÜÇÜCEK MERKEZ, AKYAZI CAD, YENİ
HST, ESKİ DEVLET HST, MUDURNU CAD,
HACIOĞLU SOKAK, DEĞİRMENLER CAD,
İTFAİYE CAD.
8
14
65
17 KM
36
KARAPÜRÇEK
MİNİBÜS
KARAPÜRÇEK, ADA CAD, YAZILI
GÜRGEN MAH, HARMANLIK KÖYÜ,
KUZULUK CAD, HASTANE, BATAKKÖY,
DEĞİRMENLER CAD, İTFAİYE CAD.
11
14
36
26 KM
37
HENDEKÇİFTLİK
CENNET MAH, HANTEK KONUTLARI,
ÇİFTLİK MAH, BAŞTEPELER CAD, YENİ
MAH, STADYUM CAD, HENDEK MERKEZ
6
14
H.İÇİ: 68
H.SONU:48
7 KM
ORMANKÖY
AKYAZI TERMİNAL, FAYTON DURAĞI,
YENİCAMİ, SANAYİİ, SEYFELER MAH,
VAKIF MAH, D-100 KARAYOLU,
KIZILCIKORMAN, TÜRKORMANKÖY,
ÇATALKÖPRÜ, YENİORMAN
2
14
8
30
SERDİVANCEZAEVİ
ZIRAİ ALETLER, KARASU ÇEVREYOLU,
GÜNEŞLER KÖYİÇİ CAD, GÜNEŞLER BEL,
ANKARA CAD, ESKİ GARAJLAR,
ÇEŞMEMEYDANI, HİLMİ KAYIN
ÖNÜ,ÇARK CAD,
LİSE,STADYUM,MOBİLYACILAR,
SERDİVAN BEL, BİM YANI
65
6
781
PAZAR: 525
22 KM
ETBALIKTEKELER
EMİRSULTAN MEZARLIĞI,
KARASU,KAYNARCA KVŞ,DAĞDİBİ,
K.TERMİNAL, KARASU CAD, ORHAN
CAMİİ, İSTASYON ÖNÜ, YENİCAMİ,
SAKARYA CAD, ERENLER, TRAFİK, ADA
AVM, SATSO, DÖRTYOL
YANYOL,BAĞIŞOĞLU FAB, BÖLGE
TRAFİK, SAMTAŞ ÖNÜ
70
6
H.İÇİ: 880
CUMARTESİ:704
PAZAR:552
30 KM
HACIOĞLUOZANLAR
KARAKAMIŞ, OZANLAR, İHSANİYE
CAMİİ, ORHAN CAMİİ, BULVAR,
YENİCAMİ, PATATES HALİ, HACIOĞLU
MAH, DİLMEN MAH, TERMİNAL,
HASTANE, GÜLLÜK MAH, M.A. İ.Ö. ÖNÜ
48
6
H.İÇİ:616
H.SONU:472
21,8 KM
42
ŞEKERSİGORTA
YAZLIK, ESKİ BEL ÖNÜ, YAZLIK
KÖPRÜSÜ, DEMSİ BLK, AK SOK,
PERŞEMBE PAZ, AĞA CAMİİ, ORHAN
CAMİİ, ATATÜRK BULV, İSTASYON,
DOĞUMEVİ, 1. GEÇİT, DONATIM,
K.SPOR SAL, M.EGEMENLİK, SİGORTA
KAVŞAĞI, SGK KURUMU
70
6
H.İÇİ:770
H.SONU:550
28 KM
43
BEŞKÖPRÜGAZELLER
GAZELLER,ANKARA CAD, İSTASYON,
MİLLİ EGEMENLİK CAD, İZMİT CAD,
ORHANGAZİ, BEŞKÖPRÜ
62
6
544
30 KM
38
39
40
41
208
L.2.2. Demiryolları
L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler
İlimizde sadece raylı sistem olarak şehirler arası taşımacılıkta kullanılan tren
demiryolları mevcuttur. Metro, tramvay raylı sistemleri mevcut değildir. İstanbul’u Ankara
ve diğer Anadolu illerine bağlayan demiryolu, Sakarya ilinden geçer. Merkez Arifiye
Beldesi İstasyonu ve Merkez Gar istasyonu mevcuttur. Sakarya Gar’ı 1898 ‘de hizmete
açılmıştır.
Garımızda 24 tren çalışmaktadır. Bunlardan 12 tanesi Adapazarı-Haydarpaşa
arasında diğer 12’si Haydarpaşa-Adapazarı arasında karşılıklı olarak işletilmektedir.
Trenlerimiz yakıt olarak elektrik enerjisini kullanmaktadır.
L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları
Şehir içinde kullanılan banliyö treni ve metro bulunmamaktadır. Sadece Arifiyeİstanbul arası elektrikli tren kullanılmaktadır. Daha çok şehirler arası taşıma ve yük taşıma
amaçlı kullanılmaktadır.
Yüksek Hızlı Tren projesi kapsamında Adapazarı-Haydarpaşa arasında tern trafiği
01.02.2012 tarihinden itibaren üç yıl müddetle kapalı olup tren işletilmeyecektir.
L.2.3 Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı
L.2.3.1. Limanlar
İlimiz sınırlarından denize kıyısı bulunan ilçeler Karasu, Kocaali ve Kaynarca
ilçeleri olup, Karasu ilçemizin Yeni mahallesinde denize dökülen Sakarya Nehri ağızda
küçük bir liman bulunmakta olup, taşımacılıkta kullanılmamaktadır. Mevcut limanda
balıkçı tekneleri barınmaktadır. Karasu İlçesinde yeni bir liman inşaası için çalışmalar
yürütülmektedir.
L.2.3.2. Taşımacılık
İlimizde Kocaeli İli körfezinden giriş yaparak Sapanca Gölü kenarından Sakarya
Nehrine açılacak kanallar vasıtasıyla yapılacak olan proje çalışmaları bulunmaktadır.
Sakarya Nehrinin, nehir taşımacılığına elverişli olacağı düşüncesiyle Sakarya
Nehrinin denize döküldüğü Karasu İlçesi Yeni mahalleden Doğançay Ölçme İstasyonuna
kadar olan 82 km.’lik kısmının Sakarya Üniversitesine Fizibilite Raporu hazırlatılarak bu
nehrin su taşımacılığına elverişli olduğu kanıtlanmıştır.
Bu önemli proje Sakarya-Bilecik-Kocaeli, Eskişehir ve Bolu İllerini etki alanı içine
almakta; taşımacılık yapılacak kesim başlangıçta Karasu-Sakarya arasındaki nehir kısmı
olmakla birlikte, gelecekte Sakarya Nehri üzerinden Bilecik-Eskişehir’e ve bundan da
önemlisi Sakarya-Sapanca-İzmit arası yapay bir kanalla bağlanarak Karadenizden
Marmaraya, İstanbul Boğazından başka yeni bir su geçiş yolu potansiyeli bu yolla Tuna
Nehri ile Ren Nehrinin birleşmesi sonucu Karadenizden Kuzeydenizine ve Avrupa
içlerine, Volga ve Don Nehrinin birleşmesi ile Azak Denizi üzerinden Hazar Denizine ve
bu yollarla Türk Cumhuriyetlerine açılma imkanı sağlayacaktır.
Kaynak: Cumhuriyetimizin 75.Yılında Sakarya İl Yıllığı-1998
209
L.2.4. Havayolları
İlimizde havaalanı mevcut değildir.
L.3. Haberleşme
İlimizdeki toplam havai kablo uzunluğu 5.907.890m (%55,18) ve toplam yer altı
kablo uzunluğu 4.797.711m (%44,82)’dir.
L.4. İlin İmar Durumu
2000 yılında Büyükşehir statüsüne kavuşan Adapazarı Belediyesi tarafından
İmar planı ile ilgili çalışmalar titizlikle yürütülmektedir. 17.08.1999 Marmara depremi
felaketi sonrası büyük kayıpların yaşandığı Adapazarında ve yeni yerleşim alanı olarak
belirlenen Karaman-Camili yöresinde İmar Planı çalışmaları Bayındırlık ve İskan
Bakanlığınca belirlenen kriterler doğrultusunda büyük ölçüde tamamlanmıştır.
İlimizin 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı yapım işi; Çevre ve Orman
Bakanlığı, Sakarya Valiliği ve Sakarya Büyükşehir Belediyesi arasında üçlü bir protokol
imzalanarak ihale edilmiştir. Plan Sakarya Büyükşehir Belediyesi’nin 10.03.2008 tarih ve
3/124 sayılı kararı ve İl Genel Meclisi’nin 03.09.2008 tarih ve 167 Sayılı Kararı ile
onaylanmıştır.
Ancak plan hakkında Sakarya Birinci İdare Mahkemesince 2008/673 E.2009/626
K. Sayılı iptal kararı verilmiştir. Planın yeniden onaylanması için Sakarya Valiliği
koordinatörlüğünde, İl Özel İdaresi ve Sakarya Büyükşehir Belediyesi tarafından ortak
komisyon kurularak 01.09.2009 tarihinde çalışmalara başlanılmıştır.
Sakarya İli 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, Sakarya Büyükşehir Belediye
Meclisi’nin 11.01.2010 tarih ve 1/22 nolu kararı ve İl Özel İdaresi İl Genel Meclisi’nin
07.01.2010 tarih ve 10 nolu kararı ile onaylanmıştır.
Sakarya İli 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı 19.01.2010 - 19.02.2010 tarihleri
arasında, her iki Kurumca askıya çıkarılmıştır. Askı süresince yapılan 13 adet itiraz ve
düzeltme talebi ile ilgili olarak, uygun görülen değişiklikler plana işlenmektedir.
L.5. İldeki Baz İstasyonuları
İlimizde 753 ad. 2G, 216 ad. 3G baz istasyonu bulunmaktadır ve bu sistemler Bilgi
Teknolojileri ve İletişim Kurumundan Güvenlik sertifikası almıştır.
210
M.YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS
M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama
M.1.1. Kentsel Alanlar
M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri
Sakarya’da topoğrafik yapısı itibarıyla kentsel gelişim genellikle şehir merkezine
yakın düz bölgelerdir. Bunun yanında merkez ilçe olan Adapazarı’nda bulunan Hızırtepe ,
Maltepe ve Serdivan’da da yerleşim oldukça yaygındır. İl bazında Şehir genellikle verimli
Sakarya ovasında gelişmiştir. Ayrıca İlimizin doğu tarafından geçen Sakarya Nehri de İlin
o yönde gelişimini olumsuz yönde etkileyen doğal bir engeldir.
Kuzeyinde Karadeniz bulunan Sakarya’nın, batısında Kocaeli, doğusunda Bolu,
güneyinde ise Bilecik bulunmaktadır.
Tarımsal olarak çok verimli toprakların bulunduğu Sakarya ve çevresinde
kuvarternede alüvyon oluşumu gerçekleşmiştir. Yörenin tektoniği ile ilgili yapılan
çalışmalarda Hersiniyon ve Alp orojenezilerinin bölgede etkili olduğu, Silüriyen ve
Devoniyen yaşlı sedimantasyonlarla beraber ilk kıvrımlanmada Hersiniyen orojenezi etkisi
altında olmuştur. Dalım eksenleri kuzey yönünde, devrilme ve yatımlar ise güneye
doğrudur. Bölgenin güneyinde metamorfik faaliyetler etkin olmasına karşın, kuzeyde bu
etki çok az olmuştur.
M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni
XIII.Asrın sonlarına doğru Osman Gazinin Komutanlığında bugünkü Adapazarı
havzası fethedilmiştir. İlk olarak batı Türkistan ve Azerbeycan’dan gelen göçebe Türk
boyları buralarda köyler ve kentler kurmuşlardır. Adapazarı Sakarya Nehri’nin iki kolu
arasında meydana gelen kara parçası (ada) üzerinde kurulmuştur. 1563 yılına ait bir vesika
ve 1581 yılında Akyazı Ada Kadılığına yazılan ve bu yöreden nahiye diye bahseden bir
ferman bugünkü şehrin mazisini aydınlatan ilk ışıklardan biridir. II . Mahmut zamanında
(1837) Adapazarı kaza haline gelmiştir. 19. Asrın sonlarına doğru Kocaeli Vilayetinin
kazası olmuştur. 22 Haziran 1954 tarihinde 419 sayılı kanunla İl olmuş ve Sakarya adını
almıştır.
M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları
Sakarya bir ova şehri olduğundan şehrin gelişmesini sınırlayan doğal bir engel
bulunmamaktadır. Özellikle son yıllarda İstanbul, Kocaeli gibi şehirlerde gelişmesini
tamamlayan sanayi kuruluşları yeni yerleşim yeri olarak Sakarya’yı tercih etmektedirler.
Tabi bunda ulaşım kolaylığı TEM otoyolunun buradan geçmesi ve sanayinin teşvik
edilmesi gibi nedenler etkili olmaktadır. Sanayinin gelişmesiyle birlikte Sakarya göç alan
ve nüfusu devamlı artan bir şehir olmuştur. Nüfus arttıkça konut talebi artmakta, üretilen
konutlar ihtiyaca cevap verememektedir. Buda çarpık ketleşmeye yol açmaktadır. Ayrıca
ev, arsa gibi gayrimenkul fiyatları da hızlı bir şekilde artmaktadır.
17 ağustos depremi sonrası yeni yerleşim alanı olarak belirlenen ve deprem
konutlarının da yapıldığı Karaman-Camili bölgesi istikametinde yeni yerleşimin
yoğunlaşmıştır.
211
M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk
Tablo M 1 Merkez İlçe Belediyeler ve Toplam Köyler Nüfusu
Toplam
Erkek
Kadın
74.724.269 37.532.954 37.191.315
888.556
445.863
442.693
664.813
333.968
330.845
223.743
111.895
111.848
M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları
Adapazarı İlinde kentsel yenileme alanları çalışmaları çerçevesinde; Yenidoğan
Mahallesi ile Mithatpaşa Mahallesi Hudutlarında bulunan eski ve düzensiz yapılar istimlak
edilerek yıkılıp, yerine çift şeritli “Bosna Hersek Caddesi” yapılarak hizmete açılmış ve
yapımı bitirilerek faaliyete alınan çevre yoluna bağlantısı tamamlanmıştır. Ayrıca İzmit
Caddesini çevre yoluna bağlamak amacıyla Yenicami ve Akıncılar Mahallesi hudutlarında
bulunan eski ve düzensiz yapılar istimlak edilip yıkımı yapılmış ve cadde yapılması
amacıyla çalışmalar devam etmektedir. 17 ağustos depremi sonrası yeni yerleşim alanı
olarak belirlenen ve deprem konutlarının da yapıldığı Karaman-Camili bölgesi
istikametinde yeni yerleşimin yoğunlaşması planlanmaktadır.
M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi
Bu bölüm “Sanayi ve Teknoloji” Kısmında incelenmiştir.
M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar
Tarihi, kültürel, arkeolojik alanlarla ilgili bilgiler M.3.4’ de verilmiştir. Sakarya
ilinde turistik özellikli alanlar arasında, Karadeniz kıyısında bulunan Karasu ve Kocaeli
İlçeleri ile, Sapanca İlçesi, tarihi Türk evleri ile donatılmış Taraklı, Poyrazlar Gölü, Akgöl,
Soğucak, Karagöl, Dikmen Yaylaları gibi yaylalar görülmeye değer yerlerdir.
M.1.2.Kırsal Alanlar
M.1.2.1.Kırsal Yerleşme Deseni
İlimiz 2009 yılı kırsal yerleşim alanlarında; Karasu (Sakarya) ile Kurucaşile
(Zonguldak) arasındaki 1/25000 planlı alan hariç geri kalan kısımlar Plansız Alanlar
Yönetmeliğinin Belediye Mücavir Alan Sınırları Dışında Planı Bulunmayan Köy ve
Mezraların Yerleşik Alanlarında Uygulanacak Esaslara göre uygulama yapılmaktadır.
Köy ve mezraların İl Özel İdaresi tarafından belirlenen ve İl Genel Meclisince
onaylanan Köy Yerleşik alan Sınırı tespiti yapılır. Bu sınır içinde kalan yerleşmelerin
ruhsat işlemleri muhtarlık (Muhtar yapı projelerinin fen ve sağlık kurallarına uygun
olduğuna dair İl Özel İdaresinin görüşü alınır.) tarafından, dışında kalan alanlar da ise İl
Özel İdaresi tarafından yapılmaktadır.
İlgili yönetmelikle Köy Yerleşik Alan sınırları içinde kalan alanlarda parsel bazında
maksimum %40’lık, dışında ise parsel bazında %5 lik yapılaşma hakkı vermektedir.
212
İlgili yönetmelik de Köy Yerleşik Alan sınırları içinde Valilikler, talep halinde köy
yerleşik alanlarında yapılacak yapılar için, yörenin geleneksel, kültürel ve mimari
özelliklerine uygun olarak üretilmiş projeleri temin edebilirler. Ancak 2009 yılında
bununla ilgili bir talep yapılmamıştır.
M.1.2.2.Arazi Mülkiyeti
Adapazarı kırsal alan yerleşimi birçok ilimiz kırsal alanında olduğu gibi genellikle
hazine arazisi üzerinde oluşmuştur. Serbest yerleşimlerde köy arazilerinin büyüklüğü
konusunda herhangi bir sınırlama olmadığı gözlenmiştir.
M.2.Altyapı
Altyapı çalışmaları yeni yerleşimler için devam etmekle birlikte büyük oranda
tamamlanmıştır.
M.3.Binalar ve Yapı Çeşitleri
M.3.1.Kamu Binaları
Sakarya İlinde Kamu Dairelerinin büyük kısmı Camili Mahallesinde yapılan Resmi
Daireler Kampüsünde bulunmaktadır.
M.3.2. Okullar
İlimizde, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullar ile özel okullar faaliyet
göstermektedir.
İlimizde SAKARYA Üniversitesine bağlı Esentepe Öğrenci Yurtları
bulunmaktadır. Bu yurtlardaki toplam öğrenci sayısı 403’dır (175 erkek, 228 kız). Halen
96 kişi mevcutlu blok inşaatı devam etmektedir. İlin tek yüksek öğretim kurumu
SAKARYA Üniversitesidir. Bu üniversitede 11 fakülte, 2 yüksek okul, 1 konservatuar, 13
meslek yüksekokulu ve 3 enstitü bulunmaktadır. Fakülteler, Yüksekokullar, Konservatuar
ve Meslek Yüksekokulu Esentepe kampüsü içerisinde bulunmaktadır.
Fakülteler

Mühendislik Fakültesi

Fen-Edebiyat Fakültesi

Güzel Sanatlar Fakültesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Teknik Eğitim Fakültesi

Teknoloji Fakültesi

Tıp Fakültesi

Bilgisayar ve Bilişim Bilimleri Fakültesi

İşletme Fakültesi

İlahiyat Fakültesi
-Ozanlar Kampüsü 54040 Adapazarı

Eğitim Fakültesi
-Hendek
Enstitüler

Fen Bilimleri Enstitüsü

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Yüksekokullar

Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu
213
Sağlık Yüksekokulu
Devlet Konservatuvarı
Meslek Yüksekokulları
Sakarya Meslek Yüksekokulu
Hendek Meslek Yüksekokulu
Akyazı Meslek Yüksekokulu
Geyve Meslek Yüksekokulu
Sapanca Meslek Yüksekokulu
Karasu Meslek Yüksekokulu
Adapazarı Meslek Yüksekokulu;
Pamukova Meslek Yüksekokulu
Alifuat Cebesoy MYO
Ferizli Meslek Yüksekokulu
Sağlık Hizmetleri MYO
Kaynarca Seyfettin Selim MYO
Kırkpınar Turizm MYO


-Adnan Menderes Caddesi 54100 SAKARYA
-Muammer Sencer Caddesi 54300 Hendek
-Alaağaç. Jandarma Karşısı Akyazı
-54700 Geyve
-Fevzi Çakmak Cd. Aydınlar Sok. No52 SPNC.
-Aşağı Aziziye Mah. Çiftlik Sk.54500 Karasu
-Esentepe Kampüsü 54040 SAKARYA
-54900 Pamukova
-Alifuatpaşa
-İstiklal MahallesiGöçmen Konutları Ferizli
-Bahçelievler Mh Bağlar Cd. No142 SRDVN.
-Merkez Mh. Şht. Fahrettin Azak Cd. KYNRC.
-Kırkpınar SAKARYA
Tablo M.2 Öğrenci Sayıları
ÜNİVERSİTEYE BAĞLI FAKÜLTE,
ENSTİTÜ, MYO VE YÜKSEK
OKULLARIN ADI
BULUNDUĞU İL-İLÇE
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ
İKT.VE İDARİ BİLİML FAKL.
İLAHİYAT FAKÜLTESİ
TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ
EĞİTİM FAKÜLTESİ
GÜZEL SANATLAR FAKL.
TIP FAKÜLTESİ
TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
BEDEN EĞT. VE SPOR Y.O.
SAĞLIK YÜKSEKOKULU
BİL. VE BİLİŞİM BİLML FAKL
İŞLETME FAKÜLTESİ
Serdivan/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Adapazarı/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Hendek/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Korucuk/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Serdivan/Sakarya
DEVLET KONSERV.
Serdivan/Sakarya
SAKARYA MESLEK Y.O.
HENDEK MESLEK Y.O
AKYAZI MESLEK Y.O
GEYVE MESLEK Y.O
SAPANCA MESLEK Y.O
KARASU MESLEK Y.O
ADAPAZARI MESLEK Y.O
PAMUKOVA MESLEK Y.O
ALİ FUAT CEBESOY M.Y.O.
FERİZLİ MESLEK Y.O
SAĞLIK HİZMETLERİ M. Y.O
SEYFETTİN SELİM M. Y.O
KIRKPINAR TURİZM M .Y.O
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
SOSYAL BİLİMLER ENST.
EĞİTİM BİLİMLERİ ENST.
Adapazarı/Sakarya
Hendek/Sakarya
Akyazı/Sakarya
Geyve/Sakarya
Sapanca/Sakarya
Karasu/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Pamukova/Sakry.
Ali Fuat Paşa/Sak.
Ferizli/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Kaynarca/Sakarya
Sapanca/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Serdivan/Sakarya
Hendek/Sakarya
ÖN LİSANS
ÖĞRENCİ
SAYISI
KIZ
ERK.
953
503
395
812
976
507
863
565
708
228
572
246
210
3107
1378
1045
635
845
859
2858
497
508
98
121
209
210
LİSANS
ÖĞRENCİ
SAYISI
KIZ
1656
4049
2441
1351
106
2641
223
59
82
387
511
270
1435
ERK.
4819
2060
2334
730
982
1700
96
50
487
647
85
787
1421
82
151
YÜKSEK
LİSANS
ÖĞRENCİ
SAYISI
KIZ
322
626
221
Genel Toplam
ERK.
1204
1623
215
DOKTORA
ÖĞRENCİ
SAYISI
KIZ
ERK
130 417
172 435
15
18
GENEL TOPLAM
KIZ
1656
4049
2441
1351
106
2641
223
59
82
387
511
270
1435
ERK.
4819
2060
2334
730
982
1700
96
50
487
647
85
787
1421
TPL.
6475
6109
4775
2081
1088
4341
319
109
569
1034
596
1057
2856
82
151
233
953
503
395
812
976
507
863
565
708
228
572
246
210
452
798
236
3107
1378
1045
635
845
859
2858
497
508
98
121
209
210
1621
2058
233
4060
1881
1440
1447
1821
1366
3721
1062
1216
326
693
455
420
2073
2856
469
56948
Kaynak: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü 2011
214
Tablo M.3 Yurt Kapasiteleri
KONU
KAPASİTE
Esentepe
Öğrenci Yurtları
486
DOLU
BOŞ
DOLULUK %
446
40
91,76
Kaynak: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü 2011
M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri
İlimizdeki hastaneler, sağlık ocağı ve sağlık evlerinin ilçelere itibariyle durumları
dağılımı aşağıdaki Tablo M.4 ‘de verilmiştir.
Tablo M.4 Hastaneler ve Yatak Sayıları
KAMU HASTANELERİ
YATAK
KAP.
AKYAZI DEVLET HASTANESİ
FERİZLİ İLÇE HASTANESİ
GEYVE DEVLET HASTANESİ
HENDEK DEVLET HASTANESİ
KADIN DOĞUM VE ÇOCUK HAST.
KARASU DEVLET HASTANESİ
KAYNARCA İLÇE HASTANESİ
KOCAALİ İLÇE HASTANESİ
100
12
42
50
201
58
15
15
PAMUKOVA DEVLET HASTANESİ
SAKARYA EĞT.VE ARAŞT. HAST.
SAPANCA İLÇE HASTANESİ
TOYOTOSA ACİL YARDIM HAST.
YENİKENT DEVLET HASTANESİ
30
410
4
86
250
ÖZEL HASTANELER
YATAK
KAP.
ÖZEL ADATIP HASTANESİ
60
ÖZEL ALTINOVA HAST.
ÖZEL BEYHEKİM HAST.
60
36
ÖZEL BİLGE HASTANESİ
ÖZEL İNCİ GÖZ HASTANESİ
ÖZEL VATAN HASTANESİ
49
10
21
Kaynak: Sağlık İl Müdürlüğü, 2011
M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler
Jüstinianus köprüsü:Adapazarı’nda bulunan tarihi eserler arasında en önemlisi
bizans döneminden kalan jüstiniaus köprüsüdür. Milattan sonra 553 yılında yapımına
başlanan köprü 561 yılında bitirilmiştir. Köprü 8 kemer üzerinde olup 429 metre
uzunluğundadır. Büyük kemerin açıklığı 23 metre, ayaklarının uzunluğu 6.5 metre olan
köprü geçtiğimiz yıllarda restore edilmiştir.
Orhan Cami:Bu cami yeni camilerdendir. Adapazarı’nın daha köy olduğu
zamanlarda buralarda Orhan Gazi adına yaptırılmış bir cami vardı. Zamanla yıkılınca
yerine yine aynı adı taşıyan cami yaptırılmıştır.
Bugünkü Orhan Cami 1893 - 1894 yıllarında Adapazarı’nda kaymakamlık yapan
Nüzhet Paşa’nın girişimi ve halkın yardımlarıyla inşa edilmiştir.
Tozlu Cami:Adapazarı’nın eski hayırseverlerinden Gubarı (tozlu) tarafından
yaptırılmış bir ahşap cami olduğu söylenir. Bir zamanlar çevresi mezarlıklarla dolu idi. Bu
mezarlıklar, Adapazarı’nın ilk mezarları olduğundan taşları da eski tarihleri taşıyordu.
Zamanla söz konusu mezarlıklar kaldırılarak yerine bugünkü cami yaptırılmıştır.
215
Tablo M.5. Çeşmeler
Bahçıvan Sokak Çeşmesi
Kömürpazarı Çeşmesi
Uzunköy Çeşmesi
Taşoluk Köyü Çeşmesi
Yusufbey Mah. Çeşmesi
Adapazarı / Merkez
Adapazarı / Merkez
Adapazarı / Merkez
Kaynarca / Taşoluk Köyü
Taraklı / Merkez
Tablo M.6. Köprüler
Beşköprü (jüstinyen Köprüsü)
Sakarya Köprüsü
Alifuatpaşa Köprüsü
Adapazarı / Merkez
Adapazarı / Merkez
Geyve / Alifuatpaşa Beldesi
Tablo M.7. Hamamlar
Cumhuriyet Hamamı
Millet Hamamı
Söğütlü Hamam ve Çeşmesi
Taraklı Hamamı
Adapazarı / Merkez
Adapazarı / Merkez
Söğütlü / Merkez
Taraklı Merkez
Tablo M.8. İmaretler
Elvanbey İmareti
Geyve / Merkez
Tablo M.9. Kaleler
Harmantepe Kalesi
Adliye Kalesi
Seyifler Kale kalıntıları
Çobankale
Paşalar Kalesi
Mekece Kalesi kalıntıları
Söğütlü Kalesi
Adapazarı / Harmantepe Köyü
Adapazarı / Adliye Köyü
Ferizli / Seyfiler
Geyve / Merkez
Pamukova / Paşalar Köyü
Pamukova / Mekece Köyü
Söğütlü / Merkez
Tablo M.10. Sivil Mimari Örneği Konutlar
Konut, 34 adet
Konut, 16 adet
Konut, 16 adet
Konut, 20 adet
Konut, 4adet
Konut, 31adet
Konut, 91 adet
Adapazarı / Merkez
Karasu / Merkez
Pamukova / Merkez
Sapanca / Merkez
Geyve / Merkez
Hendek / Merkez
Taraklı / Merkez
Tablo M.11. Doğal Anıtlar
Çınar ağacı, 1 adet
Selvi ağacı, 3 adet
Çınar ağacı,8 adet
Adapazarı / Süleymanbey Köyü
Adapazarı / Batak Köyü
Akyazı / Çengelköy
Kaynarca / Topçu Köyü
Sapanca / Merkez
Sapanca / Fevziye Köyü
Sapanca / Akçay Köyü
Taraklı / Merkez
216
Tablo M.12. Sit Alanları
Jüstinyen Köprüsü Arkeolojik Sit Alanı
Akarca Köyü Arkeolojik Sit Alanı
İkizce Köyü Arkeolojik Sit Alanı
Poyrazlar Gölü Doğal Sit Alanı
Kulfalar Köyü Arkeolojik Sit Alanı
Akçakaya Köyü Arkeolojik Sit Alanı
Hayrettin Köyü Arkeolojik Sit Alanı
Vakıf Otel Yolu Doğal Sit Alanı
Arifiye – Sapanca Arası Doğal Sit Alanı
Kırkpınar Civarı Doğal Sit Alanı
Akçay Köyü Doğal Sit Alanı
Taraklı Kentsel Sit Alanı
Taraklı Doğal Sit Alanı
Adapazarı / Merkez
Adapazarı / Akarca Köyü
Adapazarı / İkizci (Osmaniye) Köyü
Adapazarı / Poyrazlar Köyü
Geyve / Kulfalar Köyü
Pamukova / Akçakaya Köyü
Pamukova / Hayrettin Köyü
Sapanca / Merkez
Sapanca
Sapanca / Kırkpınar Beldesi
Sapanca / Akçay Köyü
Taraklı / Merkez
Taraklı / Merkez
Sosyal Tesisler : Sakarya Şehir merkezinde 1 tanesi belediyeye ait olmak üzere 3
adet sinema salonu mevcuttur. Belediyeye ait olan Abasıyanık Sanat merkezinde tiyatro,
konferans, panel gibi faaliyetler de yapılmaktadır. Sakarya’da profesyonel futbol
müsabakalarının oynandığı 1 adet şehir stadyumu mevcuttur. Çark caddesinin sonunda
bulunan stadyuma ulaşım oldukça kolaydır. Ayrıca Sakarya Nehrinin Rüstemler’de
Gençlik ve Spor İl müdürlüğüne ait amatör ve profesyonel sporcuların kamp çalışmalarını
ve antremanlarını yaptıkları, içinde futbol sahaları, spor salonu, kamp tesisleri ve sosyal
tesislerin bulunduğu bir spor kompleksi mevcuttur. Bunun yanında Karaaptiler, Erenler,
Serdivan (Arabacıalanı), Maltepe, Arifiye ve Goodyear fabrikasında bulunan sahada
amatör müsabakalar yapılmaktadır.
Sakarya İline bağlı tüm ilçelerde amatör futbol müsabakalarının yapıldığı sahalar
mevcuttur. Gençlik ve Spor İl Müdürlüğüne bağlı Sakarya İl ormanında bulunan atış
poligonunda amatör ve profesyonel atıcılara hizmet vermektedir. Lokal Skeet kuleleri ve
15 trap makinasının bulunduğu tesis Türkiye’nin en iyi atış poligonlarından birisidir.
M.3.5. Endüstriyel yapılar
Bu bölüm “Sanayi ve Ticaret” kısmında incelenmiştir.
M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar
Bu Konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
M.3.7. Otel, motel ve turizm amaçlı diğer yapılar
Tablo M.13 Turizm İşletme, Yatırım ve Belediye Belgeli Tesisler
Turizm
Belgeli
Oteller
İsim
Richmond
Otel
Serdivan
5 Yıldızlı
Kral Otel
Otel
Güral
Sapanca
Otel
4 Yıldızlı Lake
Otel
House
Adresi
Kumbaz Mevkii.Rüstempaşa Mah.Sapanca/
SAKARYA
Serdivan Mevkii. (29- J- 4 pafta, 530 ada, 1
parsel) ADAPAZARI/ SAKARYA
Dağdibi Mevkii.Kırkpınar Köyü (Pafta:14,
Parsel:462 ve 463) Sapanca/ SAKARYA
Kırkpınar Beldesi Hasanpaşa Mah.No:7
(30.K.1 PAFTA, 2166 PARSEL)
İşletme Belgeli
Deneme İşletme
Yatırım Belgeli
Tesisler
Belgeli Tesisler
Tesisler
Toplam
Oda
Yatak Tesis Oda
Yatak Oda
Yatak Tesis Oda
Yatak
Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı
131
274
120
291
586
54
217
240
111
3
542
1100
1
238
479
Talıa
Sapanca/SAKARYA
Elmas Otel
Baltürk
Otel
Seçkin
Otel
Kuzuluk
Termal
Sakarya
Grand Otel
Tepetarla Mevkii Erenler Beldesi
Uras Otel
Riada Otel
Sapanca
AQUA
Limapark
3 Yıldızlı Otel
Otel
2 Yıldızlı Karasu
Otel
Otel
Ankara Cad. No:53 ADAPAZARI
Erenler Mah. Sakarya Cad. No:270
SAKARYA
Kuzuluk Orta Mah. Dr.Enver ÖREN Cad.
Kuzuluk-Akyazı/ SAKARYA
47
102
31
61
Adnan Menderes Cad.No:126 SAKARYA
Dereiçi Cad.No:12 (Pafta:5, Parsel:114)
Kurtköy- Sapanca/ SAKARYA
Yenidoğan mah.Pembe Sk. No:3 (28.L.II
pafta, 401 ada, 393 parsel) ADAPAZARI
Çayiçi Mah.Sönmez Cad.Manolya sok.No:3
Sapanca/ SAKARYA
İstiuklal mah. Kenan Sofuoğlu Cad. No:65
Serdivan SAKARYA
65
Müstakil
Apart
Plaj Mevkii. Karasu/ SAKARYA
Soğuksu Mah. Bağdat cad. No:146 Parsel
:2506- 2507, Pafta 11) Kırkpınar Sapanca
MBAĞDAT SAKARYA
Butik
Otel
Fatih Mah. Fatih Cad.(G24D10A Pafta, 851
Akcan Otel Parsel) Kurtköy- Sapanca/ SAKARYA
65
368
30
60
30
119
60
238
50
100
140
130
40
80
23
66
72
184
9
450
937
2
194
246
1
21
42
146
21
42
Selen
Lokantası
Gölevi
1. Sınıf
Lokanta
2. Sınıf
Lokanta
Günübirlik
Tesis
Tuna Tan
Tesisleri
3063
Restoran
Varan
Tesisleri
Fides
Lokanta
Kafeterya
Kapasitesi
Ankara Cad. No:22 ALİ FUAT PAŞA GEYVE/
SAKARYA
Hasanpaşa mah. İstasyon Cad. No:1 KırkpınarSapanca/ SAKARYA
Kemalpaşa Mahallesi, Bağlar Caddesi No 122
Serdivan SAKARYA
175
610
500
İstiklal Mahallesi Muhsşn Yazıcıoğlu Bulvarı No 43/A
Serdivan SAKARYA
108
45
250
120
300
2.108
50
İsabalı Köyü Pamukova/ SAKARYA
Soğuksu Mah. Sahil Yolu No:4 Kırkpınar- Sapanca/
SAKARYA
300
1.443
100
700
120
1.545
50
100
Adapazarı İlinde iki ana cadde olan Çark caddesi ve
Atatürk Bulvarı’nın sağlı-sollu iki tarafında dükkanlar
bulunmakta, aynı yerlerde birçok pasaj ve bu pasajların
içerisinde dükkan ve bürolar yer almakta, yine merkezde
Uzun Çarşı
Darsokak gibi alışveriş merkezleri
bulunmaktadır. Ayrıca Ada Centre Alışveriş Merkezi ve
Serdivan Alışveriş Merkezi açılmıştır. Merkezden
uzaklaştıkça büro ve dükkan sayıları seyrekleşmektedir.
Ayrıca ilimizde hipermarket türünden alışveriş
218
150
1.000
M.3.8.Bürolar ve dükkanlar
merkezleri de bulunmaktadır.
Toplam
Kapasitesi
Açık
Yemek
Alanı
Kapasitesi
Adresi
Kapasitesi
İsim
Kapasitesi
Turizm
Belgeli
Lokantalar
Özel
Yemek
Salonu
Tesis Sayısı
Yemek
Salonu
Kapasitesi
Tablo M.14 Müstakilen Belgelendirilen Turizm İşletme Belgeli Lokantalar
3.258
M.3.9.Kırsal alanda yapılaşma
Adapazarı İli kırsal alan yerleşiminde belirli bir plan olmamakla beraber, sadece
Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü kuruluş Kanunu kapsamına giren konularda, köy nakli
gereken durumlarda yeni yerleşim alanları Bayındırlık ve İskan Müdürlüğünün iskan
çalışmalarını yönlendiren planlı yerleşim düzeni kurulmaktadır.
Köylerdeki mevcut serbest yerleşimlerde herhangi bir plan söz konusu değildir.
Yörenin topoğrafik yapısına tarım yapılabilen arazi coğrafyasına, ormanlık alanlara,
akarsu, dere, çay, göl, gölet varlıkları da baz alınmak suretiyle yerleşme deseni bölgesel
olarak farklılık göstermektedir. Köylerde çoğunlukla ahşaptan yapılmış ev ve barakalara
rastlanmaktadır. Çok fazla olmamakla beraber betonarme yapılara da rastlanmaktadır.
M.3.10. Yerel mimari özellikleri
Sakarya İlinde, merkezde 38 adet, Akyazı Kuzuluk’da 1 adet, Karasu’de 5 adet,
Pamukova’da 6 adet, Sapanca’da 23 adet ve Taraklı’da ise 85 adet sivil mimari örneği
konut bulunmaktadır. Ayrıca İlimizde yeni yapılan yapılarda mimari değeri yüksek
yapılaşma göze çarpmaktadır. Rekreasyon değeri yüksek yerlerde dublex, triblex yapılara
sıkça rastlanmakta, müstakil yapılarda çatı katı ve teras kavramlarına önem verilmektedir.
M.3.11. Bina yapımında kullanılan yerel materyaller
İlimizde bina yapımında kullanılan malzemelerin büyük bir kısmının üretimi
yapılabilmektedir. Bunlardan bazıları çimento fabrikaları tuğla kiremit biriket fabrikaları
mineral dış cephe kaplama malzemeleri, mermer atölyeleri ve kum çakıl ve stabilize
malzeme ocakları v.b şeklinde sayılabilir.Bu işletmelerin sayısının fazlalığı da yapılan
binalarda mimari değerlerin yüksek olmasını sağlamaktadır. Özellikle yeni yapılan
binaların dış görünümlerindeki çeşitlilik ve özen hemen farkedilmektedir.
M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı
M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik
Kurumumuza Kayıtlı İşyerlerinde Çalışan İşçi Sayısı :
Özel sektörde 67.993 Erkek çalışan
Özel Sektörde 17.920 Bayan çalışan
TOPLAM 85.913 özel sektörde çalışan mevcuttur.
Kamu sektöründe 3.984 Erkek çalışan
Kamu sektöründe 326 Bayan çalışan
TOPLAM
4.310 kamu sektöründe çalışan mevcuttur.
Kurumumuza kayıtlı Özel işyeri sayısı : 6.083 adet
Kurumumuza kayıtlı Kamu işyeri sayısı :
74 adet
2011 yılı sonu itibariyle Kurumumuza kayıtlı İşsiz Sayısı :
Kayıtlı Vasıfsız İşsiz 16.863 kişi
Kayıtlı Vasıflı İşsiz 10.092 kişi
TOPLAM
26.955 kişi
219
M.4.2. Göçler
Ülkemizin Doğu bölgesinde meydana gelen terör olayları sonucunda artan işsizlik
sebebiyle bu bölgede oturan insanlar özellikle batı bölgesindeki İllere göç etmişlerdir.
Sakarya’da bu göçten payını almıştır. Ayrıca Sakarya’ya gelen mevsimlik işçilerin bir
kısmıda burada kalarak yerleşmişlerdir. Bu insanlar şehrin dışında bir yerleşim merkezi
olan Van Mahallesine yerleşmişlerdir. Tabi burada hiçbir planlama, alt yapı çalışmaları
yapılmamış olduğundan sağlıksız yapılaşma sonucunda bir gecekondu bölgesi ortaya
çıkmıştır. Bunun yanında buradaki insanlar kalifiye olmadıklarından çoğunlukla inşaat
sektöründe çalışmaktadır. Ancak şehirdeki inşaat sektörü bütün bu insanlara iş verecek
kadar geniş iş hacmine sahip olmadığından işsizlikte giderek artan bir sorun olarak
karşımıza çıkmaktadır.
İlimizin TUİK verilerine göre 2011 yılında aldığı göç 28.537 kişi, verdiği göç ise
24.633 kişi olarak görülmektedir.
M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik)
Sakarya’ya yaz döneminde özellikle doğu İllerinden yoğun bir mevsimlik işçi akını
olmaktadır. Bu işçiler Karasu, Kocaali, Hendek gibi İlçelerde fındık toplamak amacıyla
gelmektedir. Ailesini de yanında getiren bu mevsimlik işçiler çadırlarda yaşamaktadır.
Ağustos’un ilk günlerinde gelip Temmuz ayının ilk günlerinde dönerler. Bu işçilerin bir
kısmı da Orman Bölge Müdürlüğünde ağaç dikimi, kesimi gibi işlerde geçici işçi olarak
çalışmaktadır.
M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı
Bu konuda yapılmış bir araştırma bulunmamaktadır.
M.4.5. Konut Yapım Süreçleri
Sakarya’da artan nüfusla birlikte konut ihtiyacı da gün geçtikçe artmaktadır. Şehirde
özellikle kooperatiflçilik oldukça yaygındır. Bunun yanında çeşitli özel şirketler ve
müteahhitler tarafından yapılan özel siteler ve apartmanlar da vardır. Ayrıca şehirde
yaşayanlar kendilerine ait arsalarda müstakil bahçeli evlerde yapmaktadırlar. Ancak bütün
bunlar artan konut ihtiyacına cevap verememekte ve bunun sonucunda da Van Mahallesi
gibi bir takım gecekondu bölgeleri ortaya çıkmaktadır.
Daha önceki yıllarda devlet tarafından yapılan afet evleri ve Bulgaristan göçmenleri
için yapılan evlerde mevcuttur. Kooperatifler özellikle Serdivan, Erenler, Beşköprü
civarlarında yoğunluk gösterirler.
M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri
Göçler bölmünde değinildiği üzere Adapazarı, çoğunluğu doğu illerimizden olmak
üzere göç kabul eder durumdadır. Göç sayısındaki bu hızlı artış, hem çarpık yapılaşmayı
hem de gecekondulaşmayı beraberinde getirmiştir.
M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri
M.5.1. Görüntü Kirliligi
M.5.2. Binalarda ses izolasyonu
220
M.5.3. Havaalanları ve çevresinde oluşturulan gürültü zonları
M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü
M.5.5. Kentsel Atıklar
Sakarya Büyükşehir belediyesi tarafından merkeze bağlı Karakamış Köyü Yılgın
yamaçları mevkiinde katı atık düzenli depolama sahasi yapılmıştır. 2009 yılı başında
faaliyete geçmiştir.
Adapazarı kentinde bugün için tekniğine uygun modern bir kanalizasyon sistemi
mevcuttur. Kentin atık suları Karaman yerleşiminde bulunan evsel atıksu arıtma tesisinde
arıtıldıktan sonra Çark Deresine buradan da Sakarya Nehrine boşaltılmaktadır.
M.5.6. Binalarda ısı yalıtımı
Bu konuda ilimizde yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır.
M.6. Nüfus
M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Gelişimi
Toplam
İl ve ilçe merkezleri
Belde ve köyler
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
31.12.2010
872.872
436.494
436.378
646.899
323.682
323.217
225.973
112.812
113.161
31.12.2011
888.556
445.863
442.693
664.813
333.968
330.845
223.743
111.895
111.848
İlimiz nüfusu pek çok nedenlerden dolayı (hızlı sanayileşme ve iş gücü ihtiyacı,
zengin ve verimli toprakları, gelişmeye müsait coğrafi yapısı, iklim ve bitki örtüsünün
elverişliliği, büyük şehirlere yakınlığı, yatırım ve teşviklerin fazlalığı vb.) hızlı bir şekilde
artma eğilimi göstermektedir. İl nüfusunun hızla artmasında, yurdun çeşitli yerlerindeki
göçler etken olmuştur. Dış göçler özellikle Kafkasya’dan ve Balkan Savaşı, I. Dünya
Savaşı ve ardından Lozan Barışı ile Yunanistan, Romanya ve Bulgaristan’dan olmuştur.
221
Tablo M.15 Nüfusun Yıllara Göre Gelişimi
Yıllar
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1997
Şehir
Nüfusu
Şehir
Nüfusu (%)
Köy
Nüfusu
Köy
Nüfusu
(%)
Nüfus
Yoğunluğu
kişi/km2
Yıllık
Ortalama
Nüfus Artış
Hızı
74.255
111.064
124.936
152.277
172.210
195.069
227.625
297.759
457.011
25
30.7
30.9
33.2
34.7
35.6
42.5
44.6
61.3
222.853
250.928
279.142
306.775
323.439
353.678
382.875
385.302
289.123
75
69.3
69.1
66.8
65.3
64.4
57.5
55.4
38.7
62
75
84
95
103
114
127
142
150
3.9
2.2
2.6
1.5
2.0
2.5
2.2
1.8
500.000
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
1955
1960
1965
1970
1975
ŞEHİR NÜFUSU
1980
1985
1990
1997
KÖY NÜFUSU
Grafik M.1 Şehir-Köy Nüfusları
M.6.2.Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
YAŞ
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85-90
90+
Toplam
TOPLAM
ERKEK
KADIN
66 048
67 571
34 040
34 716
32 008
32 855
74 674
38 480
36 194
72 970
37 200
35 770
71 467
35 208
36 259
71 630
36 223
35 407
77 450
39 427
38 023
68 604
34 601
34 003
59 024
30 253
28 771
58 917
29 403
29 514
50 190
25 682
24 508
45 572
22 821
22 751
33 967
16 871
17 096
23 949
11 412
12 537
18 742
8 425
10 317
14 329
6 227
8 102
8 950
3 465
5 485
3 558
1 169
2 389
944
240
704
888 556
445 863
442 693
222
M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları
Toplam
Erkek
Kadın
74.724.269 37.532.954 37.191.315
888.556
445.863
442.693
664.813
333.968
330.845
223.743
111.895
111.848
İlçe
Bucak
Belde/Köy
Toplam
Adapazarı
Merkez
Şehir
239.284
Bucak
12.396
İlçe toplamı
Akyazı
Merkez
Dokurcun
Arifiye
Erenler
251.680
Geyve
Hendek
Karasu
120.132 119.152
6.264
6.132
126.396 125.284
41.738
20.706
21.032
Bucak
35.481
17.760
17.721
6.278
3.089
3.189
İlçe toplamı
83.497
41.555
41.942
Merkez
Şehir
32.527
16.450
16.077
Merkez
Bucak
Merkez
Bucak
5.362
2.670
2.692
İlçe toplamı
37.889
19.120
18.769
Şehir
68.509
34.754
33.755
7.173
3.537
3.636
İlçe toplamı
75.682
38.291
37.391
Şehir
13.058
6.647
6.411
Bucak
10.596
5.275
5.321
İlçe toplamı
23.654
11.922
11.732
Şehir
21.317
10.724
10.593
Bucak
19.786
9.691
10.095
Doğançay Bucak
5.789
2.927
2.862
İlçe toplamı
46.892
23.342
23.550
Merkez
Şehir
44.680
22.225
22.455
Merkez
Bucak
25.340
12.711
12.629
Bucak
3.898
2.019
1.879
73.918
36.955
36.963
Şehir
7.388
3.750
3.638
Bucak
4.923
2.445
2.478
İlçe toplamı
12.311
6.195
6.116
Şehir
29.615
14.807
14.808
Bucak
24.313
12.177
12.136
53.928
26.984
26.944
Merkez
Merkez
İlçe toplamı
Karapürçek
Kadın
Şehir
Bucak
Ferizli
Erkek
Merkez
Merkez
İlçe toplamı
223
Kaynarca
Merkez
Kocaali
Merkez
Ortaköy
Pamukova
Merkez
Sapanca
Merkez
Serdivan
Merkez
Şehir
5.244
2.642
2.602
Bucak
18.046
9.212
8.834
İlçe toplamı
23.290
11.854
11.436
Şehir
11.841
5.942
5.899
Bucak
7.472
3.673
3.799
Bucak
2.890
1.437
1.453
İlçe toplamı
22.203
11.052
11.151
Şehir
16.566
8.308
8.258
Bucak
10.412
5.219
5.193
İlçe toplamı
26.978
13.527
13.451
Şehir
32.732
16.380
16.352
Bucak
5.357
2.700
2.657
İlçe toplamı
38.089
19.080
19.009
Şehir
89.011
44.842
44.169
Bucak
8.033
3.984
4.049
97.044
48.826
48.218
Şehir
8.306
4.160
4.146
Bucak
5.923
2.998
2.925
14.229
7.158
7.071
Şehir
2.997
1.499
1.498
Bucak
4.275
2.107
2.168
İlçe toplamı
7.272
3.606
3.666
İlçe toplamı
Söğütlü
Merkez
İlçe toplamı
Taraklı
Merkez
M.6.4. Nüfus Değişim Oranı
Toplam
İl ve ilçe merkezleri
Belde ve köyler
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
31.12.2010
872.872
436.494
436.378
646.899
323.682
323.217
225.973
112.812
113.161
31.12.2011
888.556
445.863
442.693
664.813
333.968
330.845
223.743
111.895
111.848
Adapazarı’nda bir önceki nüfus sayımına göre 15.684 kişilik bir artış olduğu
belirlenmiştir.Şehir ve Köy nüfuslarının karşılaştırılmasına bakıldığında ise köyden kente
göçün devam ettiği, buna rağmen nüfusun yaklaşık 1/3 ‘nün köylerde yaşadığı
görülmektedir.
224
İlin aldığı göç, verdiği göç, net göç ve net göç hızı (2010-2011 dönemi)
İl
Türkiye
Sakarya
ADNKS 2010
Nüfusu Aldığı Göç
73.722.988 2.360.079
872.872
26.248
Verdiği Göç
2.360.079
24.627
Net Göç
0
1.621
Net Göç Hızı
0
1,86
İl
Türkiye
Sakarya
ADNKS 2011
Nüfusu Aldığı Göç
74.724.269 2.420.181
888.556
28.537
Verdiği Göç
2.420.181
24.633
Net Göç
0
3.904
Net Göç Hızı
0
4,40
N. ATIKLAR
Endüstrileşme, nüfus artışı, ketleşme, tüketim alışkanlığının artması gibi gelişmeler
ile dünyamızın sahip olduğu enerji, hammadde gibi doğal kaynakların kıtlığı ve
kullanılmasında maksimum ekonominin sağlanması mecburiyeti; Atık Yönetimi (Waste
Management) konusunu teknik, ekonomik ve sosyal disiplinlerle çok yönlü ilişkiler
içerisinde olan önemli bir faaliyet dalı haline getirmiştir.
Atık Yönetimi konusunun, muhtelif atıkları geriye kazanmak, verimliliği arttırmak,
maliyeti düşürmek, istihdam yaratmak yönü ile ve hem de, çevre kirlenmesinin önleyici
yönü ile ülkemiz için de büyük önemli bir konudur.
N.1. Evsel Katı Atıklar
Sakarya Büyükşehir Belediyesi düzenli katı atık depolama sahasında 2011 yılında
171.375 ton/yıl kentsel katı atığın (KKA) düzenli olarak depolanması sağlanmıştır. 2011
yılında kişi başına düşen kentsel katı atık miktarı ise 0,915 kg/kişi-gün olarak
hesaplanmıştır.
Tablo N.1 Sakarya Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Üretimi Tahminleri
Kentsel katı atık miktarı
kg/kişi-yıl
kg/kişi-gün
333.975
0,915
333.975
0,915
332.150
0,910
Yıllar
2010
2011
2012
……….
2020
324.850
0,89
2025
317.550
0,87
2030
310.250
0,85
Kaynak : Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanlığı 2011
225
Tablo N.2 Atık Üretiminin Ana Bileşenleri Arasındaki Dağılımı
KKA
Evsel KA
Tic.&Kurum Atık
Yıllar
ton/yıl
ton/yıl
ton/yıl
2010
161.000
154.428
6.572
2011
168.172
158.081
10.091
2012
183.140
172.151
10.989
,,,,,
2020
342.122
307.910
34.212
2025
374.777
337.299
37.478
2030
410.549
369.494
41.055
Tablo N.3 Katı Atık Bileşenlerinin Tahmini
Katı atık bileşenleri
2010
2015
2020
2025
Biyolojik olarak ayrıştırılabilir organik, %
64
63
62
60
Geri dönüştürülebilir kuru atık, %
26
27
28
30
Diğer, %
10
10
10
10
N.2. Tehlikeli Atıklar
Çevre problemlerinin çoğu sebep ve potansiyel çözümlerine göre, kimyasal
maddelerden kaynaklanan sorunlardır. Günümüzde kimyasal maddelerin sayısı büyük
boyutlara ulaşmıştır. Kimyasal abstrakt serviste (Chemical Abstract Service) kayıtlı 5
milyon kimyasal maddenin 80.000’den fazlası ticari amaçla üretilmekte ve günlük hayatta
kullanılmaktadır. Dünya ticaretinin % 10’unu kimyasal maddeler üzerine yapılan ticaret
oluşturmaktadır.
A.B.D. Ulusal Araştırma Konseyi’nin kullanımı yaygın olan 65.725 kimyasal
maddeden aldığı örneklerden zirai mücadele ilaçlarının yalnızca % 10’u ve ecza ilaçlarının
% 10’u için komple sağlık tehlikesi değerlendirmeleri yapılabilmiştir. Toksik Maddeler
Kontrol Kanunu uyarınca envanteri yapılmış ticari ürün ve süreçlerde kullanılan kimyasal
maddelerin % 80’i için toksite verileri yoktur. Ayrıca belirtilmesi gereken bir husus, bu
tehlikeli atıkların % 90’ının gelişmekte olan ülkelerde üretilmekte olmasıdır.
Atıkların tehlikeli olarak sınıflandırılmasında baz olarak kullanılan listeler;
a) Maddelerin atılma sebeplerine göre,
b) Atılma işlemlerine göre,
c) Tehlikeli atıkların kökenlerine göre,
d) Atıkların tehlikeli atıklar olmasına neden olan bileşenlerine göre,
e) Tehlikeli özellikler listesine göre,
f) Atık oluşturulan faaliyetlere göre, hazırlanmaktadır.
Tehlikeli atıklar, teknolojik gelişmeye bağlı olarak ortaya çıkan, çevre ve insan
sağlığını tehdit eden endüstriyel nitelikli atıklardır. Dolayısı ile bu tür atıklar doğrudan
alıcı ortamlara verilemez. İl genelinde tehlikeli atık üreten 361 Ad.işletme parola talebinde
bulunarak online atık beyan formunu doldurmuşlardır. Ayrıca; Ulusal Atık Taşıma
Formları düzenli olarak İl Müdürlüğümüze gönderilmektedir. İl Müdürlüğümüz tarafından
29 firmaya tehlikeli atık geçici depolama izni verilmiştir. Yine; Bakanlığımızca İlimizde
bulunan 1 adet firmaya tehlikeli atık geri kazanım lisansı verilmiştir.
226
Tablo N.4 Tehlikeli Atıklar
İlGenelinde
Üretilen
Tehlikeli Atık
Miktarı (kg)
Tehlikeli Atık
Taşıma Lisansı
Verilen Firma
Sayısı
Şikayet
adedi
Denetim
adedi
-
10
150
YIL
Tehlikeli
Atık Üreten
FirmaSayısı
2011
277
2010
68
5.240.999
-
16
31
2009
66
6.405.769
23 adet varil
3 (yenileme)
10
10
2008
48
5.933.770
3
15
26
Arazide Bulunan
Tehlikeli Atıklar
verilmektedir.
N.3. Özel Atıklar
N.3.1. Tıbbi Atıklar
Ocak 2010 yılından itibaren, 10 yıllığına tıbbi atıkların toplanması ve taşınması
faaliyetleri, tesisin kurulmasını da içeren ve 22/12/2008 tarihinde sonuçlanan ihale ile
Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanlığımız kontrolü ve denetiminde Era Medikal ve
Çevre Teknolojiler San.Tic.Ltd.Şti. firması tarafından yürütülmektedir.
Ocak 2010 tarihinden itibaren, tıbbi atıklar, Sakarya Büyükşehir Belediyesi adına
firma tarafından sağlık kuruluşlarından lisanslı araçlarla toplanıp Tıbbi Atık Sterilizasyon
Tesisi’ne getirilmektedir. Tıbbi atıklar, tesise alınmadan metal ve radyasyon dedektörleri
ile kontrol edilmekte, 3,13 bar ve 1430C’de basınçlı buhara maruz bırakılarak steril
edilmektedir. Steril edilen atıklar, parçalanarak hacmi küçültülmekte, evsel çöp niteliği
kazanan atıklar, Düzenli Depolama sahasında bertaraf edilmektedir.
Saatte 750 kg tıbbi atığı steril edilebilen Tesisimiz; 2000 m2 alan üzerinde kurulu
2
627 m kapalı alana sahiptir. 5 ana üniteden oluşmaktadır. Ayrıca sosyal alanları da
mevcuttur. Tesisin güvenirliliği, akredite olmuş laboratuarlarda biyolojik ve kimyasal
analizler yapılarak doğrulanmış ve Çevre ve Orman Bakanlığınca lisans verilmiştir.
Sakarya Büyükşehir Belediyesi Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisimiz; Sakarya,
Düzce, Bolu hatta diğer komşu illerin tıbbi atıklarını steril edebilecek kapasiteye sahiptir.
2010 yılında yayınlanan genelge ile komşu illerimiz Bolu ve Düzce’ nin de tıbbi atıkları
tarafımızdan toplanarak tesisimizde bertaraf edilmektedir. 2011 yılında Bolu’dan 252.515
kg, Düzce’ den 241.441 kg olmak üzere toplam 493.956 kg tıbbi atık diğer illerden
getirilerek sterilizasyonu yapılmış ve tesisimizde bertaraf edilmiştir.
Tıbbi atıklar, 2 adet lisanslı özel tıbbi atık toplama ve taşıma aracıyla çevre ve
insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde itina ile toplanmakta ve sterilizasyon tesisine
taşınmaktadır. Tıbbi atıklar, kovalarla sağlık kuruluşlarından toplanırken barkodlanmakta
ve Barkod elektronik kantarda tartıldığı an ilgili hastane yetkilisi ve Büyükşehir Belediyesi
bilgileri aynı anda görebilmektedir. Bu sistem sayesinde ilgili kişiler istediği bilgiye anında
ulaşabilmekte ve en önemlisi taraflar arasında herhangi bir şüpheye mahal
bırakılmamaktadır.
227
Tablo N.5 Sağlık Kuruluşlarından 2010 Yılında Toplanan Tıbbi Atık Miktarları
B.ŞEHİR
B.ŞEHİR
KARAS
BEL. KAYNARC
GEYVE PAMUKOV
TARAK
BEL.
U
KOCAAL
DÜZCE BOLU
AYLAR
SINIRL A İLÇE
DEVLE A DEVLET
LI İLÇE
SINIRLARI
DEVLE
İ HAST.
İLİ
İLİ
ARI
HAST.
T HAST. HAST.
HAST.
İÇİ
T HAST.
DIŞI
35.260
2.156
107,53
835,05
742,84
400,57
70,20
16.851
227
OCAK
ŞUBAT
34.530
2.253
85,47
1.042,41
682,80
351,39
90,59
-
14.638
0
MART
40.927
2.937
180,97
1.596,76
730,23
300,25
128,58
-
17.198
-
NISAN
MAYIS
41.152
2.264
82,86
985,67
756,24
344,39
95,20
-
16.749
-
40.141
2.277
134,28
997,43
728,09
327,07
89,88
-
14.767
15.987
HAZIRAN
39.703
3.084
106,31
1.102,90
1.202,50
528,10
144,63
-
17.960
23.296
TEMMUZ
42.163
2.833
175,18
1.239,13
853,44
395,82
169,74
-
15.845
17.950
AĞUSTOS
39.745
2.870
242,89
1.160,87
832,00
419,92
214,02
-
18.450
18.179
EYLÜL
38.594
3.051
245,01
1.604,92
636,84
310,24
254,22
-
14.412
20.395
EKİM
KASIM
40.126
2.473
215,91
1.031,30
792,98
284,05
104,19
44,78
16.665
16.877
38.436
2.319
220,04
846,90
863,12
272,11
116,64
-
16.615
17.060
ARALIK
45.663
2.705
253,15
874,97
1.128,33
343,50
105,22
-
19.401
20.714
TOPLA
M (KG)
476.442
31.222
2.050
13.318
9.949
4.277
1.583
45
199.549
150.685
228
Tablo N.6 İlimizde Toplanan Tıbbi Atık Miktarlarının Yıllara Göre Karşılaştırması
İlimizde Toplanan Tıbbi Atık Miktarının
Karşılaştırması
2011
2008
2009
2010
Atık
Atık
Atık
Atık
mik.
mik.
mik.
mik.
Aylar
(ton)
(ton)
(ton)
(ton)
34.280 34.320 37.416 46268
Ocak
Şubat 27.330 33.042 36783 44860
31.710 40.681 43864 50797
Mart
Nisan 33.680 38.635 43416 45351
Mayıs 35.480 35.355 42418 49391
Haziran 36.430 43.936 42761 49581
Temmuz 39.720 39.835 45213 47189
Ağustos 36.480 38.579 42508 44270
38.140 39.939 41645 52456
Eylül
36.350 43.855 42599 50037
Ekim
Kasım 33.550 38.950 40755 47269
Aralık 37.990 47.650 48368 55316
Toplam 421140 474.777 507.746 582.785
N.3.2. Atık Yağlar
Atık yağ toplama faaliyeti, tüm Türkiye’ de olduğu gibi yönetmelik kapsamında
Çevre Orman Bakanlığı’nın yetkilendirdiği tek kuruluş olan PETDER tarafından Ulusal
Atık Taşıma Formu ve lisanslı araçlarla yapılmaktadır.
Yönetmeliğin belirlediği görev ve yetkiler kapsamında Atık yağlar, evsel katı atık
depolama sahasına kabul edilmemekte ve rutin denetimler gerçekleştirilmektedir. Ayrıca,
PETDER ile işbirliği içerisinde atık yağ üreticilerinin bilgilendirilmesi ve PETDER ile
iletişiminin sağlanması konusunda çalışmalar yürütülmektedir.
Sakarya Büyükşehir Belediyesi atık yağları, evsel katı atık depolama sahasına kabul
etmemekte; atık yağların su, toprak gibi alıcı ortamlara doğrudan verilmesini ve
kanalizasyona boşaltılmasını önlemek için rutin denetimler gerçekleştirmektedir. Ayrıca,
halkın bilgilendirilmesi kapsamında hazırlanan afişleri şehrin farklı noktalarında
göstermekte, hazırlanan broşürleri ise, konu ile ilgili yapılan bilgilendirme toplantıları ve
rutin denetimlerde dağıtmaktadır. Yapılan bilgilendirme toplantılarında bunların dışında
konu ile ilgili hazırlanan sunum ve filmler de kullanmaktadır.
2004 yılından 2011 yılına kadar yapılan faaliyetler sonucunda Sakarya İli genelinde
toplam 876.543 kg atık yağ toplanmıştır.
229
Grafik N.1 Toplanan Atık Yağ Miktarlarının Yıllara Göre Karşılaştırması (kg)
Tablo N.7 Toplanan Atık Yağ Miktarlarının Yıllara Göre Karşılaştırması
Toplanan Atık Yağ Miktarları (kg)
Sakarya
Büyükşehir
Sakarya Geneli
Belediyesi
2.046
2004
2005
907
31.328
2006
6.059
47.968
2007
10.778
110.911
2008
12.142
156.378
2009
8.598
141.383
2010
7.928
144.279
2011
2.810
242.250
49.222
876.543
Toplam
N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar
İlimizin Bitkisel Atık Yağ Yönetim Planının yapılması sağlanmıştır. Bakanlığımız
tarafından 2007 yılında Sakarya Büyükşehir Belediyesine bitkisel atık yağların denetim ve
idari yaptırım karar yetkisi verilmiştir. İl Müdürlüğümüzce 1 adet firmaya Bitkisel Atık
Yağ Geçici Depolama Alanı İzin Belgesi verilmiştir.
Sakarya Büyükşehir Belediyesi sınırlarında bitkisel atık yağların, Bitkisel atık yağ
üreticilerinden toplanması faaliyeti lisanslı firmalar tarafından yürütülmektedir. Bitkisel
yağlar, bitkisel atık yağ üreticilerine bu firmalar ile yaptıkları sözleşmeler çerçevesinde
verilen bidonlarda biriktirilmekte ve firmalara ait lisanslı araçlarla toplanmaktadır.
Toplanan bitkisel atık yağlar, biyodizel üretilmek üzere geri dönüşüm tesisine
götürülmektedir.
Sakarya Büyükşehir Belediyesi tarafından bitkisel atık yağların hanelerden
toplanması faaliyeti de devam etmektedir. Gönüllülük esasına göre yapılan bu çalışmada,
önce halkın bilgilendirilmesi sağlanmıştır. Bununla birlikte atık yağını uygun kaplarda
230
biriktiren hanelerden bitkisel atık yağ toplama programı dahilinde lisanslı toplayıcı firma
tarafından alınmaktadır.
N.3.4. Pil ve Aküler
Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanlığı atık pil toplama faaliyetlerine 4 Mayıs
2005 tarihinde başlamış olup, bugüne kadar, 20 adet dış mekan kutusu Çark Caddesi,
Atatürk Bulvar, Uzun Çarşı gibi şehrin merkezindeki uygun noktalara, 15 adet dış mekan
kutusu ilçelerde belediye binalarına ve 749 adet İç mekan kutusu ve bidonu atık pil
üreticilerinin talepleri ve yapılan tespitler doğrultusunda okullara, basın bürolarına,
muhtarlıklara, öğrenci yurtlarına, Sakarya Üniversitesi’ nin farklı fakültelerine, özel
hastanelere, akaryakıt istasyonlarına, resmi kurumlara, dershanelere yerleştirilmiştir.
Sonuç olarak, Sakarya Büyükşehir Belediyesi sınırlarında 2011 yılına kadar toplam
1300 adet atık pil toplama kutusu ve bidonları ile atık pil toplamaya devam edilmektedir.
Atık pil toplama noktalarında biriken piller belediyemize ait araçlarla alınarak belediyemiz
bünyesinde bulunan konteynırda depolanmaktadır. Ayrıca 2008 yılından bugüne
gelenekselleştirdiğimiz ”Okullar arası atık pil toplama yarışması” ile öğrencilerin toplama
faaliyetine aktif katılımı sağlanmıştır. Toplanan atık piller Taşınabilir Pil Üreticileri ve
İthalatçıları Derneği (TAP) ile 22.09.2005 tarihinde imzalanan protokol çerçevesinde TAP
adına toplama yapan firmaya verilmektedir. Yapılan çalışmalar neticesinde başlangıçtan
2011 yılı sonuna kadar toplam 24.870 kg atık pil toplanmıştır.
N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller
N.3.6. Tarama Çamurları
Dip taraması faaliyeti olmadığından tarama çamurları hususunda bir problem
ilimizde yaşanmamaktadır.
N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar
Lisanslı bertaraf tesislerine verilmektedir. 2011 yılında 10.814 kg e-atık
toplanmıştır. 2009 yılı sonunda başlanan toplama çalışmaları sonucu 2011 yılı itibarıyla
monitör ve florasanlar da dahil olmak üzere toplam 23 ton elektronik atık toplanmıştır.
N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar
Kullanım ömrü bitmiş araçlar Ömrünü Tamamlamış Araç Teslim Yerinde
depolanmaktadır. 2010 yılında 935 ton, 2011 yılında ise 1.245 ton ÖTL toplanmıştır.
N.4. Diğer Atıklar
N.4.1. Ambalaj Atıkları
Ambalaj atıklarının belirli bir sistem içinde, kaynağında ayrı toplanması, taşınması,
ayrıştırılması ve geri dönüşümünün sağlanması konularında faaliyet gösteren ToplamaAyırma ve Geri Dönüşüm Tesislerine Lisans verilmesi işlemleri İl Müdürlüğümüz
bünyesinde devam etmektedir.
Lisanslı Toplama – Ayırma Tesislerinde ayrıştırılan Ambalaj Atıkları preslenerek
geri kazanımı sağlanmak üzere Lisanslı Geri Dönüşüm Tesislerine gönderilmektedir.
231
4 ad.lisanslı Toplama–Ayırma Tesisi, 2 ad. Geri Dönüşüm Tesisi, 1 adet Toplama
Ayırma ve Geri Dönüşüm Tesisisi bulunmaktadır.
İlimizde 11 Adet Belediyenin Bakanlıkça onaylanmış Atık Yönetim Planı
yürürlüktedir.
2007 yılında 15.474.713 kg
2008 yılında 18.793.390 kg
2009 yılında 24.570.032 kg
2010 yılında 38.174.906 kg
2011 yılında 45.612.894 kg
son 5 yılda toplam 142.625.935 kg ambalaj atığı toplanmıştır.
N.4.2. Hayvan Kadavraları
İl genelinde büyükbaş hayvan kadavraları ilgili Belediye ekiplerince kireçlenmek
suretiyle gömülerek bertaraf edilmektedir. Tavuk çiftliklerinden çıkan kanatlı hayvan
kadavraları ise çiftliklerin bünyesinde yaptırılan ölü çukurlarında kireçlenerek bertaraf
edilmektedir.
N.4.3. Mezbaha Atıkları
Mezbaha atıkları rendering tesislerinde işlenerek yem katkı maddesi haline
getirilmektedir.
N.4.4 Radyoaktif Atıklar
Radyasyonlar canlı vücudunu hava cereyanlarıyla, beslenmeye veya absorbsiyonla
etkileyebilir. Radyasyon hücrelerin erken veya geç bölünmesine ya da hiç bölünmemesine
sebep olur. Bu sebeple radyoaktif atıkların, kontrollü özel tedbirlerle uzaklaştırılması
gerekmektedir. Bakanlığımız ve TAEK arasında Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezine
gönderilmek üzere numune alımı yapılmaktadır.
N.5. Atık Yönetimi
Atıkların düzenli toplanması ve çevre teknolojilerine uygun bertarafı hususunda
sanayi kuruluşlarının denetimi ve Belediyelere yönelik eğitim-bilgilendirme çalışmaları İl
Müdürlüğümüzce yürütülmektedir. İlimiz, Adapazarı İlçesi, Emirdağ Mezarlığının
karşısındaki katı atık deponi sahasının inşaatı 2008 yılı sonunda tamamlanmıştır. 2009 yılı
Ocak ayı ile birlikte evsel katı atık alımına başlanmıştır. Bu tarihten sonra Sakarya
Büyükşehir Belediyesi mücavir alanı içersindeki İlçe Belediyeleri tarafından toplanan
evsel katı atıklar bertaraf edilmek üzere söz konusu tesise taşınmaktadır. Büyükşehir
Belediyesi mücavir sınırı dışında bulunan İlçe Belediyeleri katı atıkların bertaraf edilmesi
ile ilgili Bakanlığımıza iştermin planı vermişlerdir.
İlimizde evsel atıklar, tehlikeli atıklar, özel işleme tabi atıklar ve tıbbi atıklar
bulunmakta olup, evsel ve tıbbi atıklar belediyeler tarafından toplanmaktadır. Sanayi
atıkları, uygun şekilde bertaraf edilmekte veya geri kazanılmaktadır.
İl genelinde tehlikeli atık üreten 361 Adet işletme parola talebinde bulunarak online
atık beyan formunu doldurmuşlardır. Ayrıca; Ulusal Atık Taşıma Formları düzenli olarak
İl Müdürlüğümüze gönderilmektedir. İl Müdürlüğümüz tarafından 29 firmaya tehlikeli atık
geçici depolama izni verilmiştir. Yine; Bakanlığımızca İlimizde bulunan 1 adet firmaya
tehlikeli atık geri kazanım lisansı verilmiştir.
232
Tablo N.8 Tehlikeli Atıklar
İlGenelinde
Üretilen
Tehlikeli Atık
Miktarı (kg)
Tehlikeli Atık
Taşıma Lisansı
Verilen Firma
Sayısı
Şikayet
adedi
Denetim
adedi
-
10
150
YIL
Tehlikeli
Atık Üreten
FirmaSayısı
2011
277
2010
68
5.240.999
-
16
31
2009
66
6.405.769
23 adet varil
3 (yenileme)
10
10
2008
48
5.933.770
3
15
26
Arazide Bulunan
Tehlikeli Atıklar
verilmektedir.
Ocak 2010 yılından itibaren, 10 yıllığına tıbbi atıkların toplanması ve taşınması
faaliyetleri, tesisin kurulmasını da içeren ve 22/12/2008 tarihinde sonuçlanan ihale ile
Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanlığımız kontrolü ve denetiminde Era Medikal ve
Çevre Teknolojiler San.Tic.Ltd.Şti. firması tarafından yürütülmektedir.
Ocak 2010 tarihinden itibaren, tıbbi atıklar, Sakarya Büyükşehir Belediyesi adına
firma tarafından sağlık kuruluşlarından lisanslı araçlarla toplanıp Tıbbi Atık Sterilizasyon
Tesisi’ne getirilmektedir. Tıbbi atıklar, tesise alınmadan metal ve radyasyon dedektörleri
ile kontrol edilmekte, 3,13 bar ve 1430C’de basınçlı buhara maruz bırakılarak steril
edilmektedir. Steril edilen atıklar, parçalanarak hacmi küçültülmekte, evsel çöp niteliği
kazanan atıklar, Düzenli Depolama sahasında bertaraf edilmektedir.
N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu
Sakarya Büyükşehir Belediyesi düzenli katı atık depolama sahasına gelen atık
miktarları aşağıda verilmiştir. Buna göre 2011 yılında 171.375 ton/yıl kentsel katı atığın
(KKA) düzenli olarak depolanması sağlanmıştır.
Çevre Bakanlığının 2007/10 nolu genelgesi doğrultusunda evsel atığın maddesel
içeriğinin tespiti amacıyla 4 ana grupta atık kompozisyonu (Düşük gelir, Orta gelir,
Yüksek gelir ve Çarşı grubu) yaz ve kış mevsimi olmak üzere yılda iki kez Sakarya
Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı ilçelerde yapılmaktadır. Yapılan çalışmalara ait sonuçlar
aşağıda verilmiştir.
Tablo N.9 Düzenli Depolama Tesisine Gelen Atık Miktarının Karşılaştırması (ton/yıl)
AYLAR
2011
OCAK
13.964
ŞUBAT
12.488
MART
14.356
NİSAN
13.484
MAYIS
13.900
HAZİRAN
14.421
TEMMUZ
14.763
233
AĞUSTOS
15.992
EYLÜL
15.172
EKİM
15.465
KASIM
14.164
ARALIK
13.206
TOPLAM
171.375
Tablo N.10 Tartım çizelgesi (Yaz mevsimi)
Katı atık bileşenleri
(%)
Düşük
Gelir Seviyelerine Göre (Brüt Değerler)
Orta
Yüksek
Çarşı
2009
2010
2009
2010
2009
2010
2009
2010
Mutfak atıkları
64,99
55,94
58,87
48,61
54,46
62,84
54,22
61,02
Kağıt
4,31
5,62
5,29
10,04
10,86
3,39
8,69
4,91
Karton
2,14
2,08
2,39
3,90
1,22
1,74
2,81
3,50
Hacimli karton
1,42
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Plastik
10,01
15,57
12,30
15,12
14,38
13,68
14,21
15,30
Cam
3,76
1,99
2,88
3,98
1,99
4,47
2,54
3,23
Metal
1,75
1,52
0,79
1,44
1,40
0,90
1,64
1,41
Hacimli metal
0,27
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Atık elektrikli ve
elektronik eşyalar
0,32
0,12
0,00
0,00
0,18
0,00
0,14
0,03
Tehlikeli atık
0,27
0,69
1,12
0,00
0,94
1,45
0,82
0,00
Park ve bahçe atıkları
6,99
4,59
3,12
0,00
0,65
1,29
3,31
0,37
Diğer yanmayanlar
0,39
0,00
1,23
0,00
4,44
0,00
0,21
0,00
Diğer yanabilenler
3,21
11,90
12,01
16,91
9,48
9,45
11,41
10,23
Diğer yanabilir hacimli
atıklar
0,11
0,00
0,00
0,00
0,00
0,79
0,00
0,00
Diğer yanmayan
hacimli atıklar
0,06
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Diğerleri
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Toplam (%)
100,00
100,00 100,00 100,00
N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarım
Merkezleri
Düzenli depolama sahasına gelen atıkların dışında hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı
atıkları, ömrünü tamamlamış lastikler, atık piller ve akümülatörler, atık elektrikli ve
elektronik eşyalar, bitkisel atık yağlar, atık motor yağları da ilgili mevzuatlar çerçevesinde
ayrı toplanmaktadır. Bu atıkların toplanmasıyla ilgili bilgiler aşağıda başlıklar halinde
verilmiştir.
N.7.1. Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Toplanması:
Hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıkları 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Hafriyat Toprağı, İnşaat Yıkıntı Atıklarının
234
Kontrolü Yönetmeliği” çerçevesinde izinli firmalar tarafından, izinli Hafriyat Toprağı,
İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları Depolama Sahalarına götürülerek bertaraf edilmektedir.
Sınırlarımız içinde 5 adet özel sektöre ait depolama sahası mevcuttur. Sakarya Büyükşehir
Belediyesi’ ne ait 2 adet depolama sahası 2010 yılı itibarıyla dolduğundan dolayı
kapanmıştır. Yeni depolama alanı için izin çalışmaları devam etmektedir.
Tablo N.11 2008-2010 Yılları Arası Hafriyat Döküm Sahalarına Gelen Hafriyat Miktarları
Firma Adı
Büyükşehir Belediyesi Emirdağ Hafriyat
Depolama Sahası
Büyükşehir Belediyesi Hanlı Hafriyat Depolama
Sahası
Gençler İnş. Taah. San.Tic.A.Ş
Hüseyin Çap
Arifiye (Nehirkent) Belediyesi
Sezerler Haf.Nak.Taah.Tic.Ltd.Şti
Balkancılar İnş. Tic. Ve Taah.Ltd.Şti.
Çark Deresi kenarına
Küpçüler (Sakarya Nehri Kıyısı)
Atık Miktarları (m3)
2009
2010
2011
17.175
-
-
195.425
-
-
1.950
89.500
48.750
2.560
2.484
2.682
4.080
-
4.380
4.284
6.000
6.433
-
-
-
275.000
354.600
11.806
296.097
1.800
-
İzinli Dolgu Sahaları
TOPLAM
Tablo N.12 İzinli Hafriyat Sahalarının Listesi
Sıra
Firma Adı
Toplam Alanı
1
Büyükşehir Belediyesi Emirdağ Hafriyat Depolama Sahası
(Doldu.Rekreasyon çalışması devam ediyor.)
2
Büyükşehir Belediyesi Hanlı Hafriyat Depolama Sahası
(Doldu.Rekreasyon çalışması devam ediyor.)
3
Gençler İnş. Taah. San.Tic.A.ş
4
Hüseyin Çap
5
Arifiye Belediyesi (Nehirkent Belediyesi)(kullanılmıyor)
6
Sezerler Haf.Nak.Taah.Tic.Ltd.Şti
7
Balkancılar İnş. Tic. Ve Taah.Ltd.Şti.
TOPLAM ALAN KAPASİTESİ
İncelemeKurulu Karar Tar.
112.000m2
11.03.2005
95.000m2
11.03.2005
120.510m2
120.510m2
33.741 m2
6.463 m2
45.060m2
533.284 m2
05.12.2007
24.03.2008
14.04.2008
24.06.2008
24.06.2008
Özel Sektöre ait hafriyat ve inşaat yıkıntı atığı depolama sahalarının uydu
görüntüleri aşağıdadır.
Sezerler Haf.Nak.Taah.Tic.Ltd.Şti.’ ye ait saha
235
Gençler İnş. Taah. San.Tic. A.Ş.’ ye ait saha
Balkancılar İnş. Tic. Ve Taah.Ltd.Şti.’ ye ait saha
Büyükşehir Belediyemizin Çevre Ve Orman Bakanlığı tarafından verilen hafriyat
toprağı ve inşaat/yıkıntı atıklarının toplanması, geçici biriktirilmesi, taşınması ve bertarafı
faaliyetlerini denetleme ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun “İdari Nitelikli Cezalar” başlıklı
20. maddesinde belirtilen hükümler kapsamında idari yaptırım kararı verme yetkisi
bulunmaktadır.
Sınırlarımız dahilinde hafriyat toprağı, inşaat yıkıntı atığı taşımak isteyen
gerçek/tüzel kişiler Büyükşehir Belediyemize başvurarak “Hafriyat Toprağı, İnşaat Yıkıntı
Atıkları Taşıma İzin Belgesi” almak zorundadırlar. Bu kapsamda 2011 yılında 100 adet
236
firma ve gerçek kişi, Müdürlüğümüz tarafından kayıt altına alınmış, bu firmalara ait 240
araca Hafriyat Toprağı ve İnşaat Yıkıntı Atıklarını Taşıma İzin Belgesi düzenlenmiştir.
N.7.2. Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Toplanması:
Ömrünü tamamlamış lastikler Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yetkilendirilen
Lastik Sanayicileri Derneği İktisadi İşletmesi (LASDER) adına çalışan toplayıcı firmalar
tarafından toplanmaktadır. Lastik tamirhaneleri, kaplamacılar, perakende satış noktaları,
oto sanayi ve benzeri yerlerde biriktirilen ömrünü tamamlamış lastikler, toplayıcı firma
tarafından, Yönetmeliğin 14 üncü maddesinde belirtilen özelliklere sahip araç ile İl Çevre
ve Orman Müdürlüğü’nden temin edilen Ulusal Atık Taşıma Formunu düzenlenip bir
nüshası işletme yetkilisine verilerek adresten alınmaktadır. Toplayıcı firma tarafından
alınan ÖTL’ ler geçici depolama alanlarına, lisanslı geri kazanım ve lisanslı bertaraf
tesislerine taşınmaktadır.
Büyükşehir Belediyemiz, Yönetmeliğin belirlediği görev ve yetkiler kapsamında,
ömrünü tamamlamış lastikleri katı atık düzenli depolama tesisine kabul etmemekte,
mücavir alan içinde ömrünü tamamlamış lastik üreticilerinin açık alanda lastik
biriktirmesini önlemekte, denetimlerde ömrünü tamamlamış lastiklerin yasal olmayan
yollarla taşındığının, izinsiz geçici depolandığının, lisanssız geri kazanıldığının ve bertaraf
edildiğinin tespiti halinde, durumu tutanakla il Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’ne
bildirmekte, halkı bilgilendirici eğitimler düzenlemektedir.
Geri Kazanım Lisansı Alan Firmalar:


Kahya Rejenere Kauçuk San. Ve Tic. Ltd. Şti.
Sami Çiftçi Lastik ve Kauçuk San. Ve Tic. A.Ş.
Geçici Depolama İznine Sahip Firmalar:
 Lokman Geri Kazanım Temizlik Nak. Ve Kağıt San. Tic. A.Ş.
Yapılan denetim ve bilgilendirme çalışması ile 2011 yılında 1.245 ton ÖTL toplanmıştır.
N.7.3. Atık piller ve akümülatörlerin toplanması:
Atık Akümülatörler, Yönetmelik hükümleri çerçevesinde Katı Atık Düzenli
Depolama Sahasına alınmamaktadır. Bunun dışında atık akümülatörlerin toplanması,
taşınması ve bertarafı konusunda tüm çalışmalar akümülatör üreticileri ve lisanslı taşıyıcı
ve bertaraf tesisleri tarafından kurulan sistem dahilinde gerçekleştirilmektedir.
Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanlığı atık pil toplama faaliyetlerine 4 Mayıs
2005 tarihinde başlamış olup, 2010 yılı haziran ayına kadar, 20 adet dış mekan kutusu Çark
Caddesi, Atatürk Bulvar, Uzun Çarşı gibi şehrin merkezindeki uygun noktalara, 15 adet dış
mekan kutusu ilçelerde belediye binalarına ve 749 adet İç mekan kutusu ve bidonu atık pil
üreticilerinin talepleri ve yapılan tespitler doğrultusunda okullara, basın bürolarına,
muhtarlıklara, öğrenci yurtlarına, Sakarya Üniversitesi’ nin farklı fakültelerine, özel
hastanelere, akaryakıt istasyonlarına, resmi kurumlara, dershanelere yerleştirilmiştir.
Sonuç olarak, Sakarya Büyükşehir Belediyesi sınırlarında 2011 yılına kadar toplam
1300 adet atık pil toplama kutusu, bidonu ve poşeti ile atık pil toplamaya devam
edilmektedir. Atık pil toplama noktalarında biriken piller belediyemize ait araçlarla
alınarak belediyemiz bünyesinde bulunan konteynırda depolanmaktadır. Ayrıca 2008
yılından bugüne gelenekselleştirdiğimiz ”Okullar arası atık pil toplama yarışması” ile
öğrencilerin toplama faaliyetine aktif katılımı sağlanmıştır. Toplanan atık piller Taşınabilir
Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği (TAP) ile 22.09.2005 tarihinde imzalanan protokol
237
çerçevesinde TAP adına toplama yapan firmaya verilmektedir. Yapılan çalışmalar
neticesinde başlangıçtan 2011 yılı sonuna kadar toplam 24.870 kg atık pil toplanmıştır.
Tablo N.13 Atık Pil Toplama Kutusu Sayıları Ve Toplama Miktarlarının Karşılaştırması
YILLAR
ATIK PİL KUTUSU (Adet)
ATIK PİL MİKTARI (kg)
2005
25
500
2006
210
1.510
2007
107
2.155
2008
220
3.475
2009
187
5.260
2010
500
6.353
2011
51
5.617
1300
24.870
TOPLAM
Atık pillerin toplanması ile ilgili sorunlar:
1. Dış mekan kutularının oturma amaçlı kullanılması
2. Atık pil toplama kutularının deforme edilmesi, kesilmesi, kutularda sigara söndürülmesi.
3. Atık pil toplama kutularına atık pil dışında atılan çöpler
4. İnsanların alışkanlıklarından çok zor vazgeçmesi
N.7.4. Elektrikli ve Elektronik Atıkların Toplanması:
Elektrikli ve elektronik atıkların toplanması için öncelikli olarak halkın
bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla başta okullar olmak üzere çeşitli ortamlarda
bilgilendirmeler yapılmış, hazırlanan e-atık fragmanı sinema salonlarında film öncesi
gösterilmiş, web sitemizde ve şehrin çeşitli noktalarında afişler sergilenmiştir. Eğitim
çalışmaları halen devam etmektedir. Yapılan bu eğitim çalışmaları ile paralel olarak
vatandaşın Çözüm Masamız (ALO 153) ile bize ulaşması sağlanmış ve öncelikli olarak
atığın vatandaşın adresinden alınması sağlanmıştır. Hemen sonrasında vatandaşın “Getir”
sistemine alışması amacıyla en azından taşıyabilecekleri klavye, kumanda, oyuncak araba,
yazıcı vb. malzemeleri getirebilmeleri için oluşturulan e-atık kutuları önceden belirlenen
muhtarlık ve İlçe Belediyelerine bırakılmıştır.
Mevcut sistemde,
1. Evinde veya işyerinde bulunan elektronik atıklarını atmak isteyenler, dilekçe veya
telefonla isim ve iletişim bilgilerini iletir.
2. Müdürlüğümüzce talep sahipleri ile iletişime geçilerek, eğer atığı taşınabilecek boyutta
ise ve yakınında e-atık kutusu varsa yönlendirilir, eğer yoksa gelinecek gün ve saatle
ilgili bilgi verilir.
3. Her hafta Cuma günü araçla verilen adreslere gidilir ve teslim tutanağı düzenlenerek
elektronik atıklar alınır.
4. Alınan atıklar, Fen İşleri Daire Başkanlığı Makine İkmal Şube Müdürlüğü’nde bulunan
elektronik atık ara depolama ünitesine götürülür.
5. Burada biriken elektronik atıklar düzenli aralıklarla Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı’nın
elektronik atıkların toplanması ve geri dönüşümü için uygun görüş verdiği EXITCOM
firması tarafından alınarak, Bakanlık tarafından lisanslı ayrıştırma tesislerinde
götürülür.
Yapılan bu çalışmalar sonucunda Büyükşehir Belediyemiz tarafından, 2011 yılında
10.814 kg e-atık toplanmıştır. 2009 yılı sonunda başlanan toplama çalışmaları sonucu 2011
238
yılı itibarıyla monitör ve florasanlar da dahil olmak üzere toplam 23 ton elektronik atık
kurum kuruluş ve hanelerden toplanmıştır.
N.7.5. Bitkisel atık yağların toplanması:
İlimizin Bitkisel Atık Yağ Yönetim Planının yapılması sağlanmıştır. Bakanlığımız
tarafından 2007 yılında Sakarya Büyükşehir Belediyesine bitkisel atık yağların denetim ve
idari yaptırım karar yetkisi verilmiştir. İl Müdürlüğümüzce 1 adet firmaya Bitkisel Atık
Yağ Geçici Depolama Alanı İzin Belgesi verilmiştir.
Sakarya Büyükşehir Belediyesi sınırlarında bitkisel atık yağların, Bitkisel atık yağ
üreticilerinden toplanması faaliyeti lisanslı firmalar tarafından yürütülmektedir. Bitkisel
yağlar, bitkisel atık yağ üreticilerine bu firmalar ile yaptıkları sözleşmeler çerçevesinde
verilen bidonlarda biriktirilmekte ve firmalara ait lisanslı araçlarla toplanmaktadır.
Toplanan bitkisel atık yağlar, biyodizel üretilmek üzere geri dönüşüm tesisine
götürülmektedir.
Sakarya Büyükşehir Belediyesi tarafından bitkisel atık yağların hanelerden
toplanması faaliyeti de devam etmektedir. Gönüllülük esasına göre yapılan bu çalışmada,
önce halkın bilgilendirilmesi sağlanmıştır. Bununla birlikte atık yağını uygun kaplarda
biriktiren hanelerden bitkisel atık yağ toplama programı dahilinde lisanslı toplayıcı firma
tarafından alınmaktadır.
N.7.5.1 Bitkisel Yağ üreticisi işletmelerden yağ toplanması
- İşletme lisanslı taşıyıcı firma ile sözleşme imzalar
- İşletmeye lisanslı firma tarafından bitkisel atık yağı ayrı toplaması için litrelik bidon
verilir
- İşletme çıkan bitkisel atık yağı bidonda biriktirir
- Lisanslı firma rutin olarak veya işletmenin talebi üzerine dolan bidonu alır ve boşunu
bırakır. Dolu bidonu alırken ulusal atık taşıma formu düzenlenir ve bir nüshası
işletmede kalır
- Lisanslı firma bitkisel atık yağı bertaraf tesisine götürür ve işletmeye bertaraf
edildiğine dair ulusal atık taşıma formunun ilgili nüshasını verir.
N.7.5.2 Bitkisel Yağ üreten hanelerden yağ toplanması
- Vatandaş uygun bir kapta bitkisel atık yağı diğer atıklardan ayrı biriktirir.
- Kabı dolduğunda Sakarya Büyükşehir Belediyesi Çözüm Masasına (ALO 153) telefon
ederek adres ve iletişim bilgilerini bırakır.
- Sakarya Büyükşehir Belediyesi Lisanslı firma ile irtibata geçerek bitkisel atık yağı
almasını bildirir.
- Firma atığı adresten alır ve Sakarya Büyükşehir Belediyesi’ne bilgi verir.
Bitkisel atık yağların yönetmelikte belirtilen şekilde ayrı biriktirildiğinin, lisanslı
firmalar ile taşındığının ve bertaraf edilmediğinin denetimi de Büyükşehir belediyesi
tarafından yapılmaktadır. Denetimlerde, bitkisel atık yağ üreticisinin İş Yeri Açma ve
Çalışma Ruhsatının olup olmadığı, bitkisel atık yağlarını ayrı toplayıp toplamadığı ve
ulusal atık taşıma formları denetlenmektedir. Denetimler sırasında bilgilendirmeler
yapılmakta; lokantaların, kafeteryaların, otellerin, yemek fabrikalarının, fast-foodçuların,
v.b. yerlerin lisanslı bir toplayıcı firma ile bitkisel atık yağ toplama sözleşmesi yapması
sağlanmaktadır. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğü ile belirli zamanlarda ortak denetimler
yapılarak, toplam polar madde ölçümü yapılmaktadır. Bu ölçümü yapan 2 (iki) adet
cihazımız bulunmaktadır.
239
Tablo N.14 Yapılan Sözleşme Sayılarının ve Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarlarının
ATIK YAĞ
SÖZLEŞME
YILLAR
(TON)
SAYILARI
2006
18,435
151
2007
59,360
211
2008
77,485
278
2009
85,180
522
2010
105,615
431
2011
136,723
688
TOPLAM
482,798
Bitkisel atık yağların toplanması ile ilgili sorunlar:
 Bitkisel atık yağ üreticileriyle yaşanan sorunların en önemlisi sözleşme yaptıktan
sonra yükümlülüklerinin sona erdiğine inanmalarıdır. Bu çerçevede bitkisel atık
yağlarını düzenli bir şekilde toplamamalarıdır.
 Yönetmelikte tanımlanan “bitkisel atık yağ üreticileri” nin yükümlülüklerini
kabullenmek istememeleridir.
N.7.6. Atık motor yağlarının toplanması:
Atık yağ toplama faaliyeti, tüm Türkiye’ de olduğu gibi yönetmelik kapsamında
Çevre Orman Bakanlığı’nın yetkilendirdiği tek kuruluş olan PETDER tarafından Ulusal
Atık Taşıma Formu ve lisanslı araçlarla yapılmaktadır.
Yönetmeliğin belirlediği görev ve yetkiler kapsamında Atık yağlar, evsel katı atık
depolama sahasına kabul edilmemekte ve rutin denetimler gerçekleştirilmektedir. Ayrıca,
PETDER ile işbirliği içerisinde atık yağ üreticilerinin bilgilendirilmesi ve PETDER ile
iletişiminin sağlanması konusunda çalışmalar yürütülmektedir.
Büyükşehir Belediyesi, atık yağ üretici vasfından dolayı, Makine İkmal
Müdürlüğü’nde ve SASKİ Genel Müdürlüğü bünyesinde biriken atık yağlarını PETDER’e
teslim etmektedir.
Sakarya Büyükşehir Belediyesi atık yağları, evsel katı atık depolama sahasına kabul
etmemekte; atık yağların su, toprak gibi alıcı ortamlara doğrudan verilmesini ve
kanalizasyona boşaltılmasını önlemek için rutin denetimler gerçekleştirmektedir. Ayrıca,
halkın bilgilendirilmesi kapsamında hazırlanan afişleri şehrin farklı noktalarında
göstermekte, hazırlanan broşürleri ise, konu ile ilgili yapılan bilgilendirme toplantıları ve
rutin denetimlerde dağıtmaktadır. Yapılan bilgilendirme toplantılarında bunların dışında
konu ile ilgili hazırlanan sunum ve filmler de kullanmaktadır.
Atık yağların toplanması ise aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmektedir.
1. Atık yağ üreticisi işletme, PETDER ile “Atık Yağ Toplama Sözleşmesi” yapar.
2. Oluşan atık yağı tesis içinde diğer atıklardan ayrı olarak uygun kaplarda biriktirir.
3. Toplama kabının dolmasına yakın PETDER’ e telefon ederek kabın dolduğunu bildirir.
4. PETDER lisanslı aracıyla gelir.
5. “Ulusal Atık Taşıma Formu” düzenleyerek biriktirilen atık yağları işletmeden alır ve
Bakanlıktan lisans almış geri dönüşüm tesisine götürür.
240
2004 yılından 2011 yılı eylül ayına kadar yapılan faaliyetler sonucunda Sakarya İli
genelinde toplam 876.543 kg atık yağ toplanmıştır.
Tablo N.15 Toplanan Atık Yağ Miktarlarının Yıllara Göre Karşılaştırması
Sakarya Büyükşehir
Sakarya Geneli
Belediyesi
2004
2.046
2005
907
31.328
2006
6.059
47.968
2007
10.778
110.911
2008
12.142
156.378
2009
8.598
141.383
2010
7.928
144.279
2011
2.810
242.250
Toplam
49.222
876.543
N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri
N.8.1. Katı Atıkların Depolanması
Sakarya genelinde bir adet düzenli depolama sahası ve 2 adet vahşi depolama
sahası bulunmaktadır.
Tablo N.16 Depolama Alanları
DEPOLAMA ALANLARI
SAHA TÜRÜ
SAHA KONUM
SAKARYA BÜYÜKŞEHİR
BELEDİYESİ KATI ATIK
DÜZENLİ
DÜZENLİ DEPOLAMA SAHASI DEPOLAMA
TEKELER MAH. ATIK SOKAK NO:14
AKYAZI BELEDİYESİ
VAHŞİ DEPOLAMA
TALİHİYE KÖYÜ D-140 KARAYOLU
HENDEK BELEDİYESİ
VAHŞİ DEPOLAMA
NURİYE KÖYÜ ACILIK MEVKİİ
Sakarya Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Düzenli Depolama Sahası 23 Ocak 2009
tarihinden beri hizmet vermektedir. Katı atık düzenli depolama tesisimize 7 ilçe belediyesi
ve özel firmalar evsel atıklarını getirmektedir. 3 ilçe belediyemiz mesafeden dolayı
atıklarını getirmemektedir. Düzenli depolama sahasına sadece evsel atık kabul
edilmektedir. Sahanın kullanım ömrü on yıldır. Sızıntı suyu drenaj sistemi vasıtasıyla
kanalizasyona verilmektedir. Sahada 10 adet gaz bacası inşa edilmiş olup atıklarla beraber
yükseltilmektedir.
2011 yılında katı atık düzenli depolama sahasında 171.375 ton atık düzenli
depolanmıştır. 3 yılda ise toplam 480.000 ton atık depolanmıştır.
Düzenli depolama sahasının çevre ve insan sağlığına faydaları;
-Görüntü kirliliğini engellemektedir
-Vahşi depolamadan ve çöp sızıntı suyundan kaynaklanan toprak kirliliği ile yeraltı ve yer
üstü su kirliliğini engellemektedir.
241
-Çöpün üzeri günlük örtü malzemesi ile kapatılarak çevreye toz ve kötü koku yayılması
engellenmektedir.
-Depo bünyesine giren yağış sularının en aza indirilmesi gayesiyle yağmur suyu toplama
kanalı yapılmıştır.
-Yerüstü/yer altı sularının depolanan atıklara sızmasının önlenmek için saha tabanı
geçirimsizliği sağlayan (kil,geomembran, geotekstil, çakıl) bir tabaka ile kaplanmıştır.Ayrıca
Lot’u çevreleyen seddelerin yüksek olması sebebiyle yüzeysel sularında çöp alanına sızması
söz konusu değildir.
-Kirlenmiş su ve sızıntı suyunun toplanması depolama sahası tabanına yerleştirilen drenaj
sistemi yardımıyla sağlanmaktadır.
-Tesiste oluşabilecek patlama ve büyük çaplı bir yangın ihtimaline karşı çöp sahasının
etrafına yangın hidrantları yapılmıştır.
- Rüzgarda uçuşan nesnelerin çöp sahasının dışına çıkmasını engellemek için sahanın etrafı
tel çit ile çevrilmiş, depolama alanı çevresinde bulunan tarım arazilerinin kirlenmesi
engellenmiştir.
N.8.2. Atıkların Yakılması
İlimizde atık yakma tesisi bulunmamaktadır.
N.8.3. Kompost
İlimizde kompost tesisi olarak Biosun A.Ş. faaliyet göstermektedir.
N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi
Lisanslı Toplama – Ayırma Tesislerinde ayrıştırılan Ambalaj Atıkları preslenerek
geri kazanımı sağlanmak üzere Lisanslı Geri Dönüşüm Tesislerine gönderilmektedir.
4 adet lisanslı Toplama – Ayırma Tesisi, 2 adet Geri
Dönüşüm Tesisi, 1 adet Toplama Ayırma ve Geri
Dönüşüm Tesisi, 3 adet Geçici Faaliyet Belgesi alan Tesis bulunmaktadır.
Bakanlığımızca İlimizde bulunan 1 adet firmaya tehlikeli atık geri kazanım lisansı
verilmiştir.
ÖTL Geri Kazanım Lisansı Alan Firma sayısı 2 ‘dir.
N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri
İlimiz, Adapazarı İlçesi, Emirdağ Mezarlığının karşısındaki katı atık deponi
sahasının inşaatı 2008 yılı sonunda tamamlanmıştır. 2009 yılı Ocak ayı ile birlikte evsel
katı atık alımına başlanmıştır. Bu tarihten sonra Sakarya Büyükşehir Belediyesi mücavir
alanı içersindeki İlçe Belediyeleri tarafından toplanan evsel katı atıklar bertaraf edilmek
üzere söz konusu tesise taşınmaktadır. Büyükşehir Belediyesi mücavir sınırı dışında
bulunan İlçe Belediyeleri katı atıkların bertaraf edilmesi ile ilgili Bakanlığımıza iştermin
planı vermişlerdir. Sakarya İli Büyükşehir Belediye mücavir alanı dışında bulunan ilçelerin
çöpleri ilkel depolama yöntemi ile bertaraf edilmektedir. Çöp alanlarından sızıntı yapan
atıksular su kaynaklarını ve toprağı kirletebilmektedir. Ayrıca rüzgar gibi çeşitli
meteorolojik şartlar ile çöplerin çevreye dağılması görüntü kirliliğine de yol açmaktadır.
Çöp alanından sızan suların yeraltı suyuna karışması, koku problemi oluşturması, çöp
yığınlarında oluşan metan gazının patlama ve yangın tehlikesi oluşturması, fare, sinek,
haşere gibi zararlılar için ideal bir barınma ve çoğalma ortamı oluşturması gibi sebeplerden
dolayı mevcut çöp alanında sakıncalı durumlar meydana gelmektedir.
242
İlimizde konutlardan ve sanayi tesislerinden kaynaklanan ambalaj atıkları
Bakanlığımızdan ambalaj atıklarının toplanması – ayrılması ve/veya geri dönüştürülmesi
konularında lisans almış tesisler tarafından evsel katı atıklardan ayrı toplanarak
değerlendirilmekte ve ekonomiye kazandırılmaktadır. Ancak bu sistemin halen
oturtulamadığı özellikle büyükşehir belediye sınırı dışındaki yerlerde ambalaj atıkları evsel
katı atıklarla birlikte ilkel depolama yöntemi ile bertaraf edilmektedir.Ambalaj atıklarının
bu şekilde bertaraf edilmesi görüntü kirliliğinin ötesinde doğada uzun süre bozunmadan
kalmaları nedeni ile çevreye olan etkileri daha uzun süreli olabilmektedir.
İlimizde özellikle büyükşehir sınırları içersinde atık piller için toplama noktaları
oluşturulmuş, vatandaşların atık pillerini atabileceği yerler belirlenmiştir. Atık pillerin
çevreye atılması pillerin yapısında bulunan ağır metaller nedeni ile su kirliliği ve toprak
kirliliğine yol açabilmektedir.
O.GÜRÜLTÜ ve TİTREŞİM
O.1. Gürültü
İstenmeyen ve rahatsız edici sesler "gürültü" olarak tanımlanmaktadır. Gürültü,
insan sağlığını olumsuz biçimde etkileyen, gerek fizyolojik gerekse psikolojik dengeleri
altüst eden çok önemli bir kirlilik türüdür.
Akustikte, ansiklopedik tanım olarak dinlenmekte olan seslere karışan istenmeyen
herhangi bir ses olarak tanımlanır. Radyo ile yapılan iletişimdeki gürültüye parazit
denmektedir. Televizyonda bunun karşılığı karlanmadır. Gürültü de birbiri ile armonik
olmayan değişik frekanslı çok sayıdaki titreşimin birbiri üstüne gelmesi nedeniyle
müzikten ayrılır. Fizikte standart darbeli gürültü tanımı da yapılmaktadır. Standart darbeli
gürültü standart darbeler vuran bir aracın alttaki bina boşluğunda, salonda ya da odada
yaptığı gürültüyü tanımlamaktadır.
Ceza hukukunda gürültü halkın huzurunu bozacak biçimde çeşitli araçların gürültü
ile çalışması, gürültülü bir mesleği veya zanaatı yasalara aykırı olarak yapma suçu olarak
kabul edilir.
Günlük yaşamda bazı gürültü tipleri uyarı ve alarm amacıyla kullanılmaktadır.
İtfaiye arabalarının polis arabalarının çıkardığı sesler bunlara örnek verilebilir. Fren sesi
gibi önceden uyarıcı niteliği nedeniyle düzenlenmemiş seslerin de uyarıcı niteliği
bulunmaktadır. Gürültü bir yandan insanların işitme fonksiyonlarını olumsuz etkilerden
diğer yandan diğer vücut işlevlerinin de olumsuz olarak etkilenmesine neden olmaktadır.
Sözel iletişimi ve tehlike alarmlarının algılanmasını engellemektedir. Bu açıdan gürültünün
sağlığı olumsuz etkileyen ses düzeyi olarak tanımlanması da mümkündür.
243
O.1.1. Gürültü Kaynakları
O .1.1.1. Trafik Gürültüsü
Toplumdaki gürültü kaynaklarının en önemlilerinden biri de trafik gürültüsüdür.
Karayolu taşımacılığının günden güne artması, çeşitli kara nakil vasıtalarının büyük ölçüde
kullanılması trafik gürültüsünün şiddetini arttırmıştır. Bunun için pek çok sanayileşmiş
ülkede trafik gürültüsünü kontrol edecek ve düzeltecek idari tedbirler alınmıştır. Trafik
gürültüsü kontrolü çeşitli şekillerde yapılabilir. Bunlardan bazıları şunlardır:
1)Her bir nakil vasıtasının gürültüsünün azaltılması,
2)Bölgelere ayırarak ve yol planlaması yapılarak hassas bölgelerdeki trafik
yüklerinin dağıtılması,
3)Trafik akışının düzenlenmesi için tek yönlü trafik gibi tedbirlerin alınması olarak
sıralanabilir.
Tablo O.1 Trafiğin Yoğun Olduğu Caddeler
Cadde ismi
Genel Durumu
Çark Caddesi
Atatürk Bulvarı
Sakarya Caddesi
Adnan Menderes Caddesi
Karaağaç Caddesi
Ali Necdet Güven Caddesi
Yoğun Trafik
Yoğun Trafik
Yoğun Trafik
Yoğun Trafik
Yoğun Trafik
Dar
İlimizin ulaşım ağında ön sırada bulunan iller arasında yer almaktadır. Otoyol,
Karayolu, Demiryolu ve diğer İller arası yollar bakımından oldukça bağlantı fazladır. D100(E-5) Karayolu, zamanla şehir kenarına alınmıştı ancak şehirleşmenin genişlemesi
sonucu şehir içinde kalmıştır.
İlimiz içerisinde hem hava akımını artırmak hemde trafik akışında azaltmak
amacıyla istimlak çalışmaları yapılarak geniş bulvarlar açılmıştır. Şehir kenarında yapılan
çevre yolları açılarak uzun araç, kamyon, transit geçen araçlar vb. şehir içine girmesi
yasaklanmıştır.
Tablo O.2 Kara Yolu Çevresel Gürültü Sınır Değerleri
Alanlar
Planlanan/Yenilenmiş/Onarılmış
Mevcut yollar
yollar
Lgündüz
Lakşam
Lgece
Lgündüz Lakşam Lgece
(dBA)
(dBA)
(dBA)
(dBA) (dBA) (dBA)
Gürültüye hassas
kullanımlardan eğitim, kültür
ve sağlık alanları ile yazlık ve
kamp yerlerinin ağırlıklı
olduğu alanlar
Ticari yapılar ile gürültüye
hassas kullanımların birlikte
bulunduğu alanlardan
konutların yoğun olarak
bulunduğu alanlar
Ticari yapılar ile gürültüye
hassas kullanımların birlikte
60
55
50
65
60
55
63
58
53
68
63
58
244
bulunduğu alanlardan
işyerlerinin yoğun olarak
bulunduğu alanlar
Endüstriyel alanlar
65
60
55
70
65
60
67
62
57
72
67
62
Kaynak: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği 2010
Harita O.1 Adapazarı Trafik Gürültü Haritası
O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü
Endüstriden kaynaklanan gürültü, sanayinin türüne, yapı içi akustik özelliklerine ve
kullanılan makine adedine bağlı olarak değişmektedir.
Sanayideki gürültünün kontrolü, gürültü meydana getiren makine ve teçhizatın,
gürültüsüz olanlar ile değiştirilmesi ile başlar.
İkinci yöntem, gürültülü kısımlarda meydana gelen sesin çevreye yayılmasının
önlenmesidir. Bunun için motor veya makinenin etrafı ses geçirmez malzeme ile kapatılır.
Üçüncü yöntem ise, fabrikada çalışanlara kulaklık verilmesidir. Bu yöntem, en çok
uygulanan metottur.
245
Tablo O.3 Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri
Alanlar
Lgündüz
Lakşam Lgece
(dBA)
(dBA) (dBA)
Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, kültür ve sağlık
alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin yoğunluklu olduğu
alanlar
Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte
bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu
alanlar
Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte
bulunduğu alanlardan işyerlerinin yoğun olarak
bulunduğu alanlar
Endüstriyel alanlar
60
55
50
65
60
55
68
63
58
70
65
60
Tablo O.4 Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri
Faaliyet türü (yapım,
onarım)
Bina
Yol
Diğer kaynaklar
yıkım
ve
Lgündüz (dBA)
70
75
70
O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü
Sakarya Büyükşehir Belediyesi’ ne gelen gürültü şikayetleri üzerine yapılan
denetimlerde, şikayetin inşaat faaliyetlerinin sabah çok erken başlayıp çok geç saatlere
kadar sürmesinden ve inşaat faaliyetlerinin konutlara yakın olmasından kaynaklandığı
tespit edilmiştir. Şikayetlerin giderilmesi için inşaat faaliyetlerinin rahatsızlığa sebebiyet
vermeyecek zaman aralıklarında yapılması sağlanmıştır.
O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler
Yerleşim alanlarında gerek rutin denetimler gerekse şikâyet üzerine yapılan
incelemelerde yapılan gürültü ölçümlerinde arka plan gürültü seviyesinin gündüz
saatlerinde 55 – 65 dB arası, akşam saatlerinde ise 40 – 55 dB arası değişim gösterdiği
tespit edilmiştir. Gürültü kaynağı faaliyete girdiğinde yapılan ölçümlerde gürültü
seviyesinin akşam saatlerinde ve özellikle eğlence sektörüne hizmet eden işletmelerin
yoğun olarak bulunduğu bölgede 60 – 70 dB arası değişim gösterdiği, yoğunluğun az
olduğu daha sakin yerleşim bölgelerinde ise gürültü seviyesinin 50 – 60 dB arası değişim
gösterdiği tespit edilmiştir.
246
Tablo O.5 İç Ortam Gürültü Seviyesi Sınır Değerleri
Kullanım Alanı
Kapalı Pencere Açık Pencere
Leq (dBA)
Leq (dBA)
Kültürel Tesis Alanları
Tiyatro salonları
Sinema salonları
Konser salonları
Konferans salonları
Sağlık Tesis Alanları
Yataklı tedavi kurum ve kuruluşları, dispanser,
poliklinik, bakım ve huzur evleri ve benzeri.
Dinlenme ve tedavi odaları
Eğitim Tesisleri Alanları Okullardaki derslikler, özel eğitim tesisleri,
kreşler, laboratuarlar ve benzeri.
Turizm Yerleşme
Alanları
Sit Alanları
Ticari Yapılar
Kamu Kurum
Kuruluşları
Spor Alanları
Konut Alanları
Spor salonu,
Yemekhane
Kreşlerdeki yatak odaları
Otel, motel, tatil köyü, pansiyon ve benzeri yatak
odası
Konaklama tesislerindeki restoran
Arkeolojik, doğal, kentsel, tarihi ve benzeri.
Büyük ofis
Toplantı salonları
Büyük daktilo veya bilgisayar odaları
Oyun odaları
Özel büro (uygulamalı)
Genel büro (hesap, yazı bölmeleri)
İş merkezleri, dükkanlar ve benzeri.
Ticari depolama
Lokantalar
Ofisler
Laboratuarlar
Toplantı salonları
Bilgisayar odaları
Spor salonları ve yüzme havuzları
Yatak odaları
Oturma odaları
Kullanım alanlarında herhangi
bir
faaliyet
olmadığı
durumlardaki değerler:
30
40
30
40
25
35
30
40
35
25
45
35
35
45
55
45
30
35
65
55
40
45
35
55
45
35
50
60
45
50
60
60
45
45
45
35
50
55
35
45
45
65
55
45
60
70
55
60
70
70
55
55
55
45
60
65
45
55
O.1.1.5. Havaalanı Yakınında Oluşan Gürültü
İlimizde havaalanı bulunmamaktadır.
O.1.2. Gürültü ile Mücadele
Gürültü ile mücadele amacıyla hem rutin olarak hem de kurumumuza gelen
şikayetlere binaen sanayi kuruluşları, işyerleri, atölye, imalathane gibi küçük işletmeler ile
eğlence yerlerinde denetimler yapılmakta, işletmelerin yönetmelikte belirtilen sınır
değerlerine uygunluğunu sağlaması konusunda gerekli yaptırımlar uygulanmaktadır. 2011
Yılında yapılan gürültü denetimlerinde olumsuzluk tespit edilen hususlarla ilgili olarak 194
adet Çevresel Denetim Tutanağı düzenlenerek tedbir alınması istenmiş ve olumsuzlukları
gidermeyen 34 adet işletmeye İdari Yaptırım Kararı uygulanmıştır. Ayrıca, daha sakin alan
oluşturmak amacıyla gürültü kaynaklarında ek sınırlayıcı tedbirler (geçici veya sürekli
247
sınırlandırma, yeni kaynakların kurulmasına izin vermeme vb.) alınmaktadır. İmar Planı
çalışmalarında ise sanayi kuruluşlarının, imalathanelerin ve atölyelerin yerleşme
alanlarının dışında oluşturulması konusunda çalışmalar yapılmaktadır.
O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri
O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri
İlimizden Otoyol, karayolu ve demiryolu geçmektedir. Araç sayısının hayli çok
olduğu otoyolu İl kenarında bulunması nedeniyle fazla gürültü oluşturmamaktadır. D100(E-5) karayolu ise sanayiinin yoğun olduğu ve il kenarından(nisbeten) geçmesi
nedeniyle İl içi gürültüsünde fazla etkinliği bulunmamaktadır.Okul, hastane gibi hassas
bölgeler trafiğin etkin bulunan ve bulunmayan bütün bölgelere yayılmış durumdadır.
Özellikle devlet hastanesi, Kadın-Çocuk Hastanesi, Sigorta Hastanesi ve özel hastaneler
şehir içinde bulunmakta olup, bu binaların çevresinde gürültü sorunu yaşanmaktadır.
Şehir kenarında bulunan hastaneler de mevcuttur. Toyota Hastanesi, Korucuk
Araştırma Hastnesi ve Özel Ada Tıp Hastanesi bulunmaktadır.
O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri
Bu konuda herhangi bir çalışma mevcut bulunmamaktadır.
O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri
O.1.4.1. Fiziksel Etkileri
Duyu organlarımızı ve sinir sistemimizi etkileyen istenmeyen ve gelişigüzel ses
dalgalarının oluşturduğu gürültü sorunlarına insanın dayanma gücü sınırlıdır. Ayrıca aynı
ses şiddetine ve kaynağına karşı, bireysel tepkiler kişiden kişiye değişmektedir. Öyle ki
birisine sıkıcı gelen bir ses, diğerine kabul edilebilir gelebilir. Ancak aynı gürültüye maruz
kalan kişilerin belirli bir yüzdesinin rahatsız olması, kabaca grup etkilenmesini belirler.
Gürültüye karşı, kişilerin tepkilerindeki büyük değişimleri göz önüne almak üzere, sorunu
karşılayan bir çözüm önerisi, ortalama bir tepkiye dayanmalıdır ki, bu 0/0 50 düzeyinde bir
orandır. İnsanların gürültüye karşı duyarlılığı;
1. Fizyolojik
2. Psikolojik
3. Sosyal ve kültürel faktörlere bağlıdır.
Gürültünün çok çabuk ve akut tesirleri işitmenin sekteye uğramasıdır. Đşitme
duygusunun kaybolması veya bozulması işitme sisteminin bir bölümünde meydana gelen
hasar sebebiyle olur. Ses dalgalarının insan beynine ulaşması, bilindiği gibi orta kulaktaki
örs ve çekiç kemikleri, kulak zarı ve çok ince tüy hücreleri yardımıyla olur. İnce tüycük
halindeki hücrelerin mekanik hareketleri biyoelektrik sinyallerine dönüştürülür ve ses
sinirleri yardımıyla beyine ulaştırılır.
Akut şekildeki tesirler, kulak zarında, çok yüksek ani gürültüler neticesinde
meydana gelir. Daha tehlikeli olanı, iç kulaktaki ince hücrelerde meydana gelen kronik
tesirlerdir. 120 dBA iç kulakta sürekli hasarın olduğu ve dengenin bozulduğu sınır olup,
130-140 dBA kulak sancı eşiğidir.
Gürültünün sebep olduğu diğer rahatsızlıklar kalple ilgilidir. Araştırmalar,
gürültünün kalp atışını değiştirdiğini, kanı koyulaştırdığını ve kan damarlarını
genişlettiğini göstermiştir. Gürültünün baş ağrısı yaptığı ve insanı daha alıngan ve öfkeli
yaptığı da bilinen bir gerçektir.
248
Bunlardan başka gürültü;
1. Hipertansiyon
2. Ciltte solukluk
3. Solunum ve kalp damar sistemi bozuklukları
4. Nöro-motor tepki reaksiyonlarında gecikme gibi sağlığa zararlı etkiler
yapabilmektedir.
Diğer fizyolojik etkiler arasında kas refleksleri oluşması, uyku bozuklukları ve hormonal
denge bozuklukları sayılabilir.
İnsanların gürültüye olan tepkileri Şekil O.1’de gösterilmiştir.
Şekil O.1 İnsanların Gürültüye Olan Tepkileri
Gürültüden doğan rahatsızlıkların derecesini etkileyen faktörler şunlardır;
1.Sesin şiddeti ve karakteri
2.İçeri giren sesin süresi
3.Seste farklı frekansların varlığı
4.Başlangıcın aniliği
O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri
O.1.4.3. Psikolojik Etkileri
O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri
Gürültü kişi başına olan verimi düşürür. Bir sigorta şirketinin yaptığı çalışmada şu
sonuçlar çıkmıştır; gürültünün azalması ile hesap işlerinde çalışanların yaptığı hatalar 0/0
52, daktilografların yaptığı hatalar %29 azalmıştır.
Diğer bir araştırma, gürültülü yerlerde çalışanların 4 saatten sonra randımanlarının
/0 33 azaldığını göstermiştir. Gürültünün randıman üzerine etkisi konusunda yapılmış bir
başka araştırma çok anlamlıdır; bir grup işçi çok gürültülü bir kazan yapım atölyesinin
yakınında bir yerde ısı regülatörü monte etmekte idiler. Monte ettikleri 80 regülatörün 60’ı
hatalı çıktı.
0
249
Aynı işçiler gürültülü yerden alınıp sessiz bir yere geçirilince, aynı sürede monte
ettikleri regülatör sayısı 110’a çıkmış, buna karşılık hatalı regülatör sayısı 7’de kalmıştır.
O.2. Titreşim
Titreşim, bir sistemin denge konumu etrafında yaptığı salınımlardır. Mekanik
sistemlerin titreşimleri için yüksek sayılan frekanslar akustik bakımdan düşük
frekanslardır. Bu nedenle mekanik titreşimlerden doğan ses, genellikle düşük frekanslıdır.
Mekanik titreşimlerden kaynaklanan gürültüye endüstride azımsanmayacak ölçüde çok
rastlanır. Kimi durumlarda da mekanik titreşimler ana kaynak olmamakla birlikte, gürültü
yayılmasında aracı olurlar.
Demiryolu ve karayolu taşıtlarının titreşimi de civardaki yapı ve insanlara hem katı
ortamda (ray-travers-balast-temel veya yol kaplaması-zemin temel yoluyla) doğrudan
doğruya, hem de havadan ses yoluyla ileterek ulaşır. Katı ortamdan iletilen titreşim
genellikle ilk doğrultusal (düşey) özelliğini korur . Ses yolu ile iletilen titreşim ise en
büyük etkisini yayılma doğrultusunda ve özellikle bu doğrultuya dik ve titreşebilen
yüzeyler üzerinde gösterir. Uçak mühendisliğini ilgilendiren alanlar dışında, genellikle ,
doğrudan doğruya katı ortamdan iletilen titreşim yanında , ses ile iletilen titreşimin etkileri
ihmal edilebilir. Ses ile iletilen titreşimin akustik sonuçları daha etkilidir.
Şekil O.2. İnsanın Titreşim Etkilerine Tahammül Sınırları
I: Ancak Hissedilebiliyor.
II: Hoşnutsuzluğa neden oluyor; ancak, tahammül edilebiliyor.
III: 5-15 dakikadan daha uzun süre ile tahammül edilemiyor.
IV: Çok kısa süre (1 dk) tahammül edilemiyor.
Kaynak: Sakarya'da Trafik Kaynaklı Gürültü, İ.BAL,1998
Tablo O.6 İnşaatlarda Kazık Çakma ve Benzeri Titreşim Yaratan Operasyonların ve İnşaat
Makinelerinin En Yakın Çok Hassas Kullanım Alanının Dışında Yaratacağı Zemin
Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri (1 Hz- 80 Hz arasındaki frekans
bantlarında )
İzin Verilen En Yüksek Titreşim Hızı
(Tepe Değeri-mm/s)
Sürekli Titreşim
Kesikli Titreşim
Yerleşim Bölgelerinde
5
10
Sanayi ve Ticari Bölgelerde
15
30
250
Tablo O.7 Bina İçindeki Makine ve Teçhizatın Yaratacağı Titreşimlerin Sınır Değerleri
TitreşimFrekansı(Hz) İzin Verilen En Yüksek Titreşim
Hızı (rms değer-mm/s)
Konutlarda
1* 8-100
1.5 0.3
Ofislerde
1** 8-100
3.5 0.6
* 1Hz-8 Hz arasında, 1.5 mm/s’den 0.3 mm/s’ye logaritmik çizilen grafikte
doğrusal olarak azalmaktadır.
** 1Hz-8 Hz arasında 3.5 mm/s’den 0.6 mm/ s’ye logaritmik çizilen grafikte
doğrusal olarak azalmaktadır.
P. AFETLER
P.1. Doğal Afetler
P.1.1. Depremler
Adapazarı’nda 1943, 1967 ve 1999 yılında olmak üzere 3 büyük deprem meydana
gelmiştir. Bu depremlerde büyük miktarlarda can ve mal kaybı meydana gelmiştir. Bu
bölgede bu kadar büyük depremlerin meydana gelmesi Kuzey Anadolu Fayı (KAF)
deprem kuşağında bulunmasındandır. Sakarya’nın Teknoteknik durumuna bakılırsa bu
bölgenin 4 jeolojik zamanda alivyonist bir yapı olarak teşekkül ettiğini görüyoruz. Bölgede
meydana gelen depremlerin en büyük nedeni de böyle bir yapıya sahip olmasındandır.
Türkiye’de Kuzey Anadolu Fay hattı mevcuttur. Bu kırık zon aşağı yukarı Yenice,
Manyas, Gönen, Bursa ve Yenişehir sırasından geçerek Sapanca, Adapazarı, Kelkit,
Gerede, Reşadiye ve Erzincan’a geçer. Bu fay’ın Türkiye içindeki uzunluğu 2000 km
kadardır. Türkiye’de en çok deprem olayı meydana getirerek hasar yapan da Kuzey
Anadolu Fay’ı adı verilen bu fay’daki oynamalardır.
Adapazarı’nın fay durumuna bakacak olursak bu fay Adapazarı’nın güneyinden
geçerek Mudurnu çayı vadisinde ikili sistem haline gelir. Bu iki sistem birbirine paralel
durumdadır.
20 Haziran 1943’de meydana gelen 8 derece kuvvetindeki depremde Adapazarı
merkezinde 524 bina tamamen yıkılmış, 227 bina ağır, 928 bina orta, 575 bina az hasar
görmüştür. Bu yıkıntılar sonunda 318 kişi ölmüştür.
26 Mayıs 1957’de meydana gelen depremde 187 bina ağır, 317 bina hafif hasar
görmüş, ancak can kaybı olmamıştır.
22 Temmuz 1967 Cumartesi günü saat: 18.50’de 9.5 derece kuvvetinde meydana
gelen depremde bütün vilayet dahilinde 5837 konut ağır hasar görmüş, 5153 konutta
yardım almaya hak kazanmıştır. Hafif yaralı sayısı 111, ağır yaralanarak iyileşenlerin
sayısı 113, ölü sayısı da 81 kişi olarak tespit edilmiştir.
Bu depremde en çok Geyve ve Akyazı köyleri hasar görmüştür. Bu hasarlar kısa
zamanda İmar ve İskan Bakanlığınca telafi edilerek yıkılan evlerin ve köylerin yerine
yenileri yapılmıştır. Ayrıca halkın gıda, sağlık ve barınma ihtiyaçları da karşılanmıştır.
Bu büyük depremlerin yanısıra Adapazarı’nda belirli aralıklarla hafif şiddette
depremler meydana gelmektedir. Ancak bunlar can ve mal kaybına yol açacak şiddette
değildir.
17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen depremde Adapazarı-Gölcük merkez üssü
olmak üzere Sakarya, Gölcük, İzmit, Akyazı, Sapanca, Hendek, Değirmendere, Körfez
ilçelerinde etkili olmuştur. 7.4 Magnitüd(Richter-şiddet) olan depremde 3891 ölü, binlerce
yaralı ve 93968 konut ve işyeri değişik ölçülerde hasar görmüştür.
251
12 Kasım 1999 tarihinde Düzcede meydana gelen depremde Düzce ve civarı yıkıma
uğramış ve binlerce ölü ve yaralı ile birlikte yıkık ve ağır hasarlı bina oluşmuştur.
P.1.2. Heyelan ve Çığ
1966-1972 yılları arasında meydana gelen heyelan olayları ve alınan tedbirler
şunlardır: Geyve İlçesine bağlı Dereköyünde yer kaymasından dolayı köy başka bir yere
nakledilerek 33 afetzede için konut yapılmıştır. İlk tedbir olarak afetzedelere çadır ve
sağlık hizmetleri verilmiştir.
Geyve Büyüksaraçlı köyünün yeri değiştirilmiş, 1972 yılında 8 konut yapılmıştır.
Yine ilk tedbir olarak çadır ve sağlık hizmeti verilmiştir.Ayrıca 1998 yılı yazında Geyve
İlçemizde can kaybının olmadığı bir heyelan olayı yaşanmış, kayan topraklar trenyolunu
kapatarak maddi hasara yol açmıştır.
P.1.3. Seller
1966 yılında Hendek İlçesinde 62 adet ev yıkılmış köylünün zararı devlet tarafından
karşılanmıştır. 21.06.1972 günü İlimizde anormal yağmurların meydana getirdiği selden
bazı İlçe ve köylerimizde evler yıkılmıştır. Tüm ekili araziyi, mahalle ve köyleri sel suları
basmıştır. Can kaybı olmamıştır.
Adapazarı merkez köylerinde 28 ağır, 40 orta hasarlı ev tespit edilmiştir. Ağır hasarlı
evlerin yerine yenilerinin yapılması için İmar ve İskan Bakanlığınca çalışmalar yapılmıştır.
Bundan başka Geyve İlçe merkezinde 46 hanelik bir mahallenin yerinin
değiştirilmesine karar verilmiştir. Yeni yerleşim yeri seçilmiş olup 20.000 m2’lik bir
sahanın istimlak işlemi yapılmıştır. Bütün bunlardan başka devlet karayollarında ve demir
yollarında da hasarlar meydana gelmiş bunlar mümkün olan en kısa sürede giderilmiştir.
Akyazı-Karapürçek ve köylerinde 3-4.06.2000 tarihinde meydana gelen feyezan
sonucunda 7.000 dekar tarım arazisi sular altında kalmıştır.
22-23-24.09.2000 tarihinde aşırı yağış sonucu Merkez İlçe, Akçay Deresinde
meydana gelen fezeyanda dere yatağında şevler ve oyulmalar meydana gelmiştir.
P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları
A- Koruyucu Tedbirler
1- Halkın Eğitimi
2- Halkın Orman İlişkisini düzenlemek
3- Milli Orman Yangını koruma programı uygulanması
4- Kamu Kuruluşları ile yapılacak yardımlaşma ve işbirliğine ilişkin hususlar
5- Bakanlığa bağlı kuruluşlar ile yapılacak işbirliği
6- Yasal Tedbirler
B- Önleyici Tedbirler
1- Yangın alanlarının sınıflandırılması
2- yangın tehlikesinin azaltılmasına yönelik çalışmalar
3- Ağaçlandırma ve Silvikültür tedbirlerin alınması
4-Orman Yangınlarının gözetlenmesi organizasyonu
5- Haberleşme organizasyonu
6- Yangın Söndürme Ekiplerinin eğitimi ve organizasyonu
7- Yangın İşçilerinin eğitimi ve değerlendirilmesi
8- Mükelleflerin belirlenmesi
9- Askeri birlik organizasyonu
10- Ulaşım organizasyonu
11- Araç organizasyonu
12- İş Makinalarının organizasyonu
13- Orman Yangınlarında sudan yararlanma
14- El aletlerinin temini ve dağılımı
252
15- Orman Yangınlarına havadan müdahale organizasyonu
16- Yangın gözetleme kule yollarının planlanması ve inşası
17- Yangın emniyet yol ve şeritlerinin planlanması ve yapımı
C- Orman Yangınlarının Söndürülmesi
1- Organizasyon
2- Yangın Amiri
3- Yangın söndürme el araç ve gereçler
4- Yangın söndürmede kullanılan motorlu araçlar
5- Yangının söndürülmesi ve söndürme prensipleri
6- Yangın mahallinde yapılan yardım taleplerinin karşılanması
7- Söndürme metodları
a- Doğrudan müdahale
b- Dolaylı Müdahale
c- Karşı ateş yöntemi
Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğümüze bağlı bulunan Sakarya İli dahilindeki
Akyazı, Hendek, Karasu, Adapazarı Orman İşletme Müdürlükleri ormanlık alanlarında
karışık meşçereler mevcut olup, ağaç türleri Kayın, Meşe, Gürgen, Kestane, Ihlamur,
Karaçam, Göknar”dır. Saf meşçereler ağırlıklı olarak Geyve
Orman İşletme
Müdürlüğünde bulunmaktadır. Geyve Orman İşletme Müdürlüğünde Kızılçam ve Karaçam
meşçereleri vardır. İbreli ağaç türlerinin yer aldığı Geyve Orman İşletme Müdürlüğü
yangına 1. derecede hassas bölge, Adapazarı 2. derece, Karasu 3 derece, Akyazı ve Hendek
4 derece de yangına hassas İşletmelerimizdir.
Tablo P.1 Orman Yangınları Müdahale Organizasyonu
Kaynak: Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü 2009
253
Tablo P.2 Orman Yangınlarına Ulaşım Organizasyonu
BÖL. MÜD.
MEVCUT BURUM (Bakım Programı)
2010 YILI YAPIM-TESİS PROGRAMI
ADAPAZARI
İŞLETME MÜD.
ADAPAZARI
AKYAZI
GEYVE
HENDEK
KARASU
TOPLAM
YANGIN
EMNİYET
YOLU KM.
ÜRETİM
YOLU KM.
KULE
YOLU KM.
255
495
680
365
240
8
8
9
8
39
14
117
52
13
2035
33
235
YANGIN
EMNİYET
ŞERİDİ
KM.
ÜRETİM
YOLU KM.
YANGIN
EMNİYET
YOLU KM.
KULE
YOLU KM.
1
0
5
3
0
0
YANGIN
EMNİYET
ŞERİDİ
KM.
10
9
0
10
0
Tablo P.3 Son 10 Yılda Görülen Orman Yangınlarının Sayı Olarak Dağılımı
ADAPAZARI
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
İŞLETME MÜD.
ADAPAZARI
AKYAZI
GEYVE
HENDEK
KARASU
TOPLAM
10 YILLIK
TOPLAM
10
YILLIK
ORT.
0
5
10
2
4
8
10
6
8
11
64
6.4
4
6
4
1
8
6
8
1
3
4
45
4.5
5
17
11
10
20
28
18
18
15
5
147
14.7
5
9
1
0
4
4
12
2
3
3
43
4.3
20
5
5
2
4
3
12
4
4
5
64
6.4
34
42
31
15
40
49
60
31
33
28
363
36,3
Tablo P.4 Son 10 Yılda Görülen Orman Yangınlarının Alan Olarak Dağılımı (Ha.)
ADAPAZARI
İŞLETME MÜD.
ADAPAZARI
AKYAZI
GEYVE
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
10 YILLIK
TOPLAM
10
YILLIK
ORTALAMA
0
5
4
3,2
9,4
70,1
23,05
2,5
38,4
1,5
0,5
8,18
6,7
3,64
118,95
15
3,58
89,45
23,3
9,62
41,85
7,6
0,1
84,18
4,52
1,78
35,68
11,55
6,20
66,90
96,42
42,32
557,69
9,64
4,23
55,77
10,5
8,7
93,97
0,8
4,05
96,73
68,90
82,04
847,37
6,89
8,20
84,73
12
24
45,00
HENDEK
KARASU
TOPLAM
18,7
1
9,3
4,9
110,70 69,85
0
3,75
13,93
11,5
5
6,58
4,05
147,37 117,08
4,5
4,90
14,02 2,69
60,50 92,24
P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri
Tablo P.5 Olağanüstü Hasılat Cetveli
Olağanüstü Hasılatın Çeşidi Ve Miktarı
Yangın
Fırtına Kar Zararı Yol Ve
Böcek
Mantar
Bölge
Zararı
Zararı
Tesis
Zararı
Zararı
Müd.
Top.
m³
5798
Ster
m³
7557
Ster
m³
734
Ster
m³
Ster
m³
11049 220 14415
Kaynak : Adapazarı Orman Bçlge Müdürlüğü 2009
254
Ster
m³
1.008
Diğer
Neden
Ster m³
6.224
Ster
Toplam
O.Ü.H.
m³
46785
Ster
220
Sakarya ili ormanlarında ekonomik zarar oluşturarak çevreye ve diğer canlılara
zarar verecek yoğunluğa ulaşan böcekler genellikle: Thaumetopoea pityocampa (Çam
kese böceği), N.sertifer (Kırmızımtırak sarı çalı antenli yaprak arısı), P.curvidens (Göknar
büyük kabuk böceği), Lymantria dispar L. ( sünger örücüsü ), Ips sexdentatus (Coleoptera:
Scolytidae) 12 dişli çam kabuk böceği, Amerikan Beyaz Kelebeği (H. Cunea) dir.
2011 yılında orman zararlısı böceklerle mücadele amaçlı toplam 19 adet Mücadele
Projesi tanzim edilerek uygulama yapılmıştır. Mücadele yöntemlerinde biyolojik,
biyoteknik ve mekanik yöntemler kullanılmıştır. Biyoteknik mücadele kapsamında
Feromon tuzakları, Biyolojik mücadele kapsamında Adacık yöntemleri (83 adet)
kullanılmıştır.
Biyolojik mücadele kapsamında 2010 yılında Sakarya ilinde ilk defa laboratuar
koşullarında Çam kese böceği zararlısına karşı AVCI (TERMİNATÖR) BÖCEK
(COLOSOMA ) üretimi gerçekleştirilerek toplam 5670 adet avcı böcek ormana
bırakılmıştır. 2011 yılında yine laboratuar koşullarında 5100 adet avcı böcek üretilerek
ormanlara bırakılmıştır.
Yine Orman zararlısı böcekleri yiyen kuşların nüfus artışını sağlamak amacıyla
2010 yılında ilimizde 3000 adet kuş yuvaları yaptırılarak genç ormanlarda ağaçlara
asılmıştır. 2011 yılında bunlar kontrol edilerek hizmet vermeleri sağlanmıştır.
2010 yılında Göknar büyük kabuk böceği ve diğer zararlıları yiyen 3 adet kırmızı
orman karınca yuvaları Bolu ilinden tekniğine uygun olarak transplantasyonu yapılarak
Hendek ormanlarına başarılı bir şekilde nakledilmişti. 2011 yılında ise Hendek, Taraklı ve
Akyazı ilçelerinde yerli karınca nakli yapılarak 5 adet proje gerçekleştirilmiştir. 2012
yılında 6 adet karınca yuvası nakli programımız bulunmaktadır. Bunlar Akyazı, Hendek ve
Geyve İşletme Müdürlüklerimizde gerçekleştirilmiştir.
2011 yılında Kaynarca ilçesinde 1 adet, yarı sentetik ilaçlar ile kimyasal mücadele
projesi Meşe ormanlarında Lymantria dispar L. { sünger örücüsü } için uygulanmıştır
Orman zararlıları ile mücadelede mümkün olduğu kadar kimyasal ilaçlarla
mücadele kullanılmadan biyolojik, biyoteknik ve mekanik yöntemler kullanılmakta olup
zorunlu hallerde çevre, hava ve su kirliliği yaratmayan sadece ilgili orman zararlısına tesir
eden yarı sentetik ilaçlar ile mücadele çalışmaları yapılmaktadır.
Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü sorumluluk sahasındaki ormanlarda 2010
yılında 11477 m3, 2011 yılında ise 8627 m3 ağaçta böcek zararı görülmüştür. Mantar
zararlısından da 232 m3 Dikili Kabuklu Gövde Hacminde ağaç zarar görmüştür. Bu
ağaçlar olağan üstü hâsılat raporları doğrultusunda kesilerek ormanlardan çıkarılmıştır.
Bölge Müdürlüğümüzce ormanlarda meydana gelen, ekonomik ve sosyal zararları
en aza indirmek ve ormanın aleyhine bozulan dengeyi yeniden tesis edip devamlılığını
sağlamak için 2011 yılında orman zararlıları ile 12,113 Ha. alanda mücadele yapılmıştır.
P.1.6. Fırtınalar
Rüzgar hızını 10.8 ile 17.1 m/sn arasında olduğu günler kuvvetli rüzgarlı günler, 17.2
m/sn’den büyük olduğu günlere fırtınalı günler denir.
Sakarya’da 24 yıllık ölçümler sonucunda yılda ortalama 18.2 gün kuvvetli rüzgarlı
gün olarak belirlenmiştir. 27 yıllık ölçümlerin ortalamasına göre de yılda ortalama 0.8 gün
fırtınalı gün olarak geçmektedir. Aralık, Ocak, Şubat ve Mart ayları rüzgarın en kuvvetli
estiği aylardır.
Kaynaklar:
Sakarya Depremleri (Sakarya Eğitim Araçları Merkezi 1967)
Cumhuriyetin 50. Yılında Sakarya (Sakarya Valiliği)
Sakarya Meteoroloji İstasyonu Verileri
Sakarya ve Deprem-2000, Sakarya Valiliği
İl Afet Acil Durum Müdürlüğü-2009
Sakarya Orman Bölge Müdürlüğü 2009
255
P.2. Diğer Afetler
P.2.1. Radyoaktif Maddeler
İlimizde radyoaktif maddelerle ilgili herhangi bir çalışma mevcut değildir.
P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar
Denize kıyısı olan İlimizde henüz çalışır vaziyette liman bulunmamakla beraber
Ulaştırma Bakanlığı (DLH Genel Müdürlüğü) tarafından “Karasu Limanı” yapımı devam
etmektedir.
Zaman zaman Karasu, Kocaali ve Kaynarca İlçe sahillerimize variller vurmaktadır.
İl Müdürlüğümüz ve Arama Kurtarma Birlik Müdürlüğü ekiplerince Radyasyon ve
Kimyasal Madde ölçümleri yapılmakta, ölçüm sonuçlarına göre varillerin ilgili Yönetmelik
hükümlerine göre bertarafı sağlanmaktadır. Şimdiye kadar yapılan ölçümlerde
radyoaktivite görülen atık varillere rastlanmamıştır.
P.2.3. Tehlikeli Maddeler
Sakarya Sivil Savunma Müdürlüğü hergün radyoaktivite ölçümleri yapmakta ve
elde ettiği sonuçları aylık olarak İçişleri Bakanlığına göndermektedir.
P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri
P.3.1. Sivil Savunma Birimleri
Sivil savunma teşkilatının görevleri olan savaşta, doğal afetlerde ve büyük
yangınlarda halkın can ve mal kaybını en aza indirmek amacıyla yurt düzeyinde silahsız
koruyucu ve kurtarıcı hizmetlerin planlanması, uygulanması ve koordinasyonu görevlerini
İlimizde Sakarya Sivil Savunma Müdürlüğü yürütmektedir.
Sakarya Sivil Savunma Müdürlüğü tarafından Sakarya İli Kurtarma ve Acil Yardım
ekipleri, Avcı Birlikleri ve Sivil Savunma Birimleri oluşturulmuştur. Ayrıca Sakarya İli
Topyekün Savunma Sivil hizmetleri genel planı hazırlanmış ve şehrin 10 noktasına
yerleştirilmiş olan telsizle uzaktan kumandayla çalışan siren sistemi kurulmuştur.
Sakarya Sivil Savunma Müdürlüğü hergün radyoaktivite ölçümleri yapmakta ve elde
ettiği sonuçları aylık olarak İçişleri Bakanlığına göndermektedir. Yeni yapılan binalarda
nükleer ve biyolojik silahlardan korunmaya karşı gerekli olan sığınakların yapımını
sağlamaktadır. Ayrıca okullarda, kamu kuruluşlarında ve özel sektörde çeşitli konularda
eğitim seminerleri düzenlenmektedir.
Deprem sonrası sivil savunmanın önemi daha iyi kavranmıştır. Doğal afetlere karşı
alınacak tedbirler ve yapılacak işlemler için 120 kişilik ekip çalışmalar yapmaya devam
etmektedir.
P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri
İlimizde İtfaiye Müdürlüğü 163 personel, 39 hizmet aracı ile 24 saat boyunca
çalışmaktadır. Meydana gelebilecek olaylara müdahale edebilmek için 8 ayrı noktada hazır
beklenmektedir.
Büyük yangınlarda resmi kurumlar, askeriye ve özel işletmeler ile Sakarya
Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Dairesi Başkanlığı Müdahale Şube Müdürlüğü tarafından
yapılan protokollerle itfaiye aracı, su tankeri ve iş makinesi desteği sağlanmaktadır.
256
Ayrıca İtfaiye Müdürlüğü Önleme ve Eğitim Şube Müdürlüğünde eğitim 3 itfaiye
personeli ile yapılmaktadır. 5 teknik personel ile de yangın lontrol ve önleme tedbirleri
açısından projeler, iskanlar, GSM ruhsatları değerlendirilmekte oşup, yangın kontrol ve
önleme tedbirleir yaptırılmaktadır.
P.3.3. İlkyardım Servisleri
Tablo P.6 Toplam Vaka Sayısı Ve Vakaya Ulaşım İstatistiği
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
257
3062
2636
2792
1184
1270
1050
1490
744
1088
1661
541
1104
468
701
1110
1234
621
197
23003
2378
1902
1733
464
35
491
848
559
210
964
228
303
126
148
336
724
336
72
11874
336
420
765
294
14
325
309
113
111
324
146
118
47
80
244
176
170
34
4033
25
18
46
30
4
40
46
10
34
52
22
24
20
22
48
22
23
20
510
3
3
3
15
0
5
15
0
12
19
1
7
1
5
19
0
10
6
124
2
1
1
1
0
0
0
0
0
2
0
1
0
0
3
1
1
0
13
Ortalama Ulaşım Süresi Dk
60:00 Dk'nın Üzerinde
30:01-60:00 Dk
20:01-30:00 Dk
0-10:00 Dk
2009 Yılı Toplam Vaka Sayısı
İSTASYONLAR
1~MERKEZ 1 NOLU ASH İST.
1~MERKEZ 2 NOLU ASH İST
AKYAZI 1 NOLU ASH İST
FERİZLİ 1 NOLU ASH İST
GEYVE 1 NOLU ASH İST
HENDEK 1 NOLU ASH İST
KARAPÜRÇEK 1 NOLU ASH İST
KARASU 1 NOLU ASH İST
KAYNARCA 1 NOLU İSTASYON
KOCAALİ 1 NOLU ASH İST
PAMUKOVA 1 NOLU ASH İST
SAPANCA 1 NOLU ASH İST
SÖĞÜTLÜ 1 NOLU ASH İST
TARAKLI 1 NOLU ASH İST
Toplam
A1 A2 B1 B2
10:01-20:00 Dk
Vaka Ulaşım Süresi
TİPİ
6,7
7,5
8,9
10,5
8,1
9,9
8,6
6,9
10,6
8,6
9,8
9,8
9,5
10,5
11,7
9,2
10,2
10,7
8,6
Merkezde Vakaya Ulaşım Ortalaması Dk
Sakarya İl Ambulans Servisi Başhekimliği 6 tane merkezde 12 ilçede olmak üzere
toplam 18 tane 112 Acil Yardım İstasyonu ve 26 tane Acil Yardım Ambulansı ile hizmet
vermektedir.
46400 nüfusa bir acil yardım istasyonu 32123 kişiye bir ambulans düşmektedir.
Ambulanslarımız tam donanımlıdır.
4 tane istasyonumuz A1 tipi olarak çalışmakta olup doktor,att, paremedik veya
sağlık memuru ile 4 tane istasyonumuz A2 tipi olup paramedik veya ATT ile hizmet
vermekte,7 tane istasyonumuz hastane acil servisleri ile entegre olarak çalışmakta,3
istasyonumuz ise birinci basamak sağlık kuruluşları ile entegre olarak hizmet sunmaktadır.
Dolayısıyla yaklaşık 209 bin kişiye A1 Tipi istasyon düşmekte ve 46500 kişiye de bir faal
ambulans düşmektedir.
Günlük komuta kontrol merkezine ortalama 3000 civarı çağrı gelmekte bu
çağrıların 500(%20) e yakını ambulans talep eden kişilerden oluşmakta ve bunlarında
komuta kontrol merkezi personelimiz tarafından değerlendirilerek ortalama 75-80(%16)
civarı hastaya ambulans gönderilmektedir. Bu çağrıların tümü 1 doktor ve 3 yardımcı
sağlık personeli tarafından karşılanmaktadır.
2008 yılında yerinde müdahale sayısı 1505 iken 2009 yılı boyunca bu sayı1960 a
ulaşmıştır. Ayrıca ihtiyaç duyulduğunda Sakarya 112; merkezi İstanbul’da olan hava
ambulansından da yararlanabilmektedir.
8,6
8,6
6,9
10,6
8,6
9,8
9,8
9,5
10,5
11,7
9,2
10,2
10,7
8,6
P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı
Sakarya 1943, 1957 ve 1967 yıllarında 3 büyük deprem geçirmiştir. Meydana gelen
bu depremler sonucunda büyük hasarlar meydana gelmiştir. 1967 depreminde konutları
yıkılan ve kullanılmaz duruma gelmiş olan 4178 konut sahibine gerekli krediler verilmiştir.
Ayrıca depremde en çok zarar gören Geyve, Akyazı İlçe ve köyleri yıkılan evlerin yerine
yenileri yapılarak hak sahiplerine teslim edilmiştir.
Sakarya’da 1966 - 1982 yılları arasında heyelan sonucu çeşitli zararlar ortaya
çıkmıştır. Geyve İlçesine bağlı Dereköy’ünde yer kaymasından dolayı köy başka yere
nakledilmiş ve 33 afetzede için konut yapılmıştır. Geyve İlçesinin bir başka köyü olan
Saraçlı Köyü’nün yeri değiştirilmiş, 1972 yılında 8 konut yapılarak hak sahiplerine teslim
edilmiştir. Geyve İlçesine bağlı Akıncılar Köyünde 1971 yılında meydana gelen heyelan
neticesinde köy Alifuatpaşa İlçesinin hudutları içerisinde bulunan Akbaba mevkiine
taşınmış ve 11 konut yapılarak hak sahiplerine verilmiştir.
İlimiz su baskınları sonucunda da çeşitli felaketlere maruz kalmıştır. Geyve İlçesine
bağlı çeltikçiler köyünde 1972 yılında meydana gelen su baskını neticesinde Geyve
Belediye hudutları içinde kalan Orhaniye mahallesinde 22 konut yapılarak hak sahiplerine
dağıtılmıştır. Geyve İlçesine bağlı Safibey köyünde 1979 yılında meydana gelen sel
nedeniyle köyün yeri değiştirilmiştir.
Akyazı İlçesine bağlı Çengeller köyü Dere mahallesinde meydana gelen sel felaketi
nedeniyle konutları tahrip olan 31 adet hak sahibine konutları bitirilerek teslim edilmiştir.
Bulgar zulmü neticesinde ülkemize gelen göçmenlerden bir kısmı da Sakarya İline
yerleştirilmiştir. Bu insanlar için Sakarya İli Ferizli İlçesinde 1050 adet konut yaptırılarak
hak sahiplerine verilmiştir.
17 Ağustos 1999 depreminden sonra Ferizli. Camili ve Karaman bölgelerinde 8228
kalıcı konut ve 1276 işyeri yapılarak hak sahiplerine teslim edilmiş afetzedelerin iskanı
sağlanmıştır.
P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler
Tehlikeli atıkların ülke içi ve sınırlararası taşınması için Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde İl Müdürlüğümüz tarafından 3 (üç) adet firmaya ve bu
firmalara ait 5 adet özel olarak çeşitli techizatlarla donatılmış olan araçlara “Tehlikeli Atık
Taşıma Lisansı” verilmiştir.
P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar
İlimizde deprem öncesi ve sonrası endüstriyel kazalardan İlimiz merkezinde E-5
Karayolu üzerinde bulunan Coşkunlar Proteknik Havai Fişek Oyuncak Kimya
San.Tic.A.Ş. fabrikasında meydana gelen patlama nedeniyle 1 kişi ölmüştür. 2001 yılı
içinde güvenlik nedeniyle Komisyon tarafından kapatılmıştır.
KAYNAKLAR:
Orman Bölge Müdürlüğü verileri
Meteoroloji İl Müdürlüğü verileri
İl Sivil Savunma Müdürlüğü verileri
İtfaiye Müdürlüğü verileri.
İl Afet Acil Durum Müdürlüğü 2009
Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü 2009
258
R. SAĞLIK VE ÇEVRE
R.1. Temel Sağlık Hizmetleri
Sakarya ilinde deprem sonrası yıkılan ve hasar gören sağlık kuruluşlarının onarım
ve yenileme çalışmaları hızlı bir şekilde giderilmiş olup, İlimizde 18 devlet hastanesi, 1
Doğum ve Çocuk Bakım Evi,1 Acil yardım hastanesi,82 sağlık ocağı,43 sağlık evi, 5
verem savaş dispanseri, 1 halk sağlığı laboratuvarı, 6 özel hastane 239 eczane mevcuttur.
R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı
Sağlık Kurumlarının, ilçelere göre hastane, sağlık ocağı, sağlık evi ve dispanser
merkezleri yönünden dağılımı Tablo R.1’de verilmiştir.
Tablo R.1. Sakarya İlinde İlçelere Göre Sağlık Kurumlarının Dağılımı
İlçeler
Adapazarı
Akyazı
Ferizli
Geyve
Hendek
Karapürçek
Karasu
Kaynarca
Kocaali
Pamukova
Sapanca
Söğütlü
Taraklı
Erenler
Serdivan
Arifiye
Toplam
Hastane
3
1
1
1
1
1
1
1
1
7
2
20
Sağlık Ocağı
17
13
4
3
9
2
8
4
3
2
1
1
1
3
7
4
82
Kaynak: Sağlık İl Müdürlüğü 2009
R.1. 2. Bulaşıcı Hastalıklar
Tablo R.2. Bulaşıcı Hastalıklar
259
Sağlık Evi
1
6
3
7
3
2
6
2
3
4
1
1
2
Dispanser
1
1
1
1
1
-
1
1
43
5
AKUT KANLI iSHAL
Yaş Grupları
Kesin
Vaka
E
0-11 ay
1-4 yaş
5-9 yaş
10-14 yaş
15-19 yaş
20-29 yaş
30-44 yaş
K
T
E
K
T
E
K
T
E
6
10
1
K
T
E
K
1
2
3
45-64 yaş
65+ yaş
T
E
K
T
E
K
T
Kesin
Vaka
Ölüm
Olası
Vaka
Kesin
Vaka
DİFTERİ
Olası
Vaka
6
6
2
K
T
E
T
E
K
Olası
Vaka
BRUSELLOZ
Kesin
Vaka
GONORE
HEPATİT A
Olası
Vaka
HEPATİT B
Olası
Vaka
Kesin
Vaka
Kesin
Vaka
6
8
5
6
11
4
T
E
K
TOPLAM
Ölüm
BOĞMACA
1
2
2
1
2
1
1
1
3
4
9
1
7
10
8
3
11
7
1
1
1
1
1
1
6
15
14
21
8
17
7
1
1
1
1
10
17
8
3
1
2
2
3
1
11
48
1
1
38
86
2
9
3
2
1
3
5
2
5
37
2
4
2
7
27
64
260
R.1.2.1. İçme, Kullanma ve Sulama Suları
İçme ve kullanma sularının sağlık durumlarına ilişkin analizleri İl Sağlık Müdürlüğü
tarafından yapılmış ve Tablo R.3’de verilmiştir.
Tablo R.3. İçme ve Kullanma Sularının Durumu
Bakteriyel Numune Klor Arama
Numune Sayısı
6872
49730
480
5640
Uygun Olmayan
Tablo R.4. Kaynak Sularının Durumu
Bakteriyel Numune
Numune Sayısı
Uygun Olmayan
451
9
DSİ İçme ve Kullanma Suyu
Ön incelemesi tamamlanan
Ballıkaya barajı
İL TOPLAMI
: -: 189 hm3/yıl
: 189 hm3/yıl
: 189 hm3/yıl
Tablo R.5 İçmesuyu Envanteri
YETERSİZ
ŞEBEKELİ
İLÇESİ
KÖY
Ad.
Nüf.
ÇEŞMELİ
BAĞLISI
Ad.
SULU
Nüf.
KÖY
ŞEBEKELİ
BAĞLISI
Ad. Nüf. Ad.
KÖY
ÇEŞMELİ
BAĞLISI
KÖY
BAĞLISI
Nüf.
Ad.
Nüf.
Ad.
Nüf.
Ad. Nüf. Ad.
Nüf.
235
31
18.524
18
2.154
8
581
15
50
58
1
30
42
29
29
6.163
12.432
17.820
219
15.313
10.227
8.739
9.937
1
32
16
129
2.152
1.521
3
116
15
80
11
3
1.722
7.765
1.021
487
1
2
48
114
ADAPAZARI
2
AKYAZI
ARİFİYE
ERENLER
FERİZLİ
GEYVE
2
378
8
500
HENDEK
KARAPÜRÇEK
KARASU
KAYNARCA
1
KOCAALİ
PAMUKOVA
1
57
162
SAPANCA
SERDİVAN
SÖĞÜTLÜ
TARAKLI
TOPLAM
3
540
9
557
0
0
1
3
1
202
1
162
64 22
3.503
14
978
299 308 103.079 191 18.091
Kaynak: İl Özel İdaresi 2009
261
0
0
1 11
15 870
Tablo R.6 Mevcut Kanalizasyon Tesisi (Sistemi) Envanteri
KÖY
İŞİN
NİTELİĞİ
Adet
Nüfus
30
15.640
5
1.850
12
4.220
17
7.840
2
1.480
FERDİ FOSSEPTİK KULLANAN
SIZDARMALI FOSSEPTİKLE
SONLANAN
KANALİZASYON
SIZDARMASIZ
SİSTEMİ
FOSSEPTİKLE SONLANAN
KULLANAN
DOĞRUDAN ALICI ORTAMA
DEŞARJ EDİLEN
KLASİK ARITMA TESİSİ
PAKET ARITMA
ARITMA TESİSİ DOĞAL ARITMA (Yapay Sulak
BULUNAN
Alan)
DOĞAL ARITMA
(Stabilizasyon Havuzu)
Tablo R.7 Toprak ve Su Kaynakları Mevcut Envanteri
İLİ
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
SAKARYA
İLÇESİ
ADAPAZARI
AKYAZI
ARİFİYE
ERENLER
FERİZLİ
GEYVE
HENDEK
KARASU
KARAPÜRÇEK
KAYNARCA
KOCAALİ
PAMUKOVA
SAPANCA
SERDİVAN
SÖĞÜTLÜ
TARAKLI
GENEL TOPLAM:
İLİNİZDEKİ
TOPLAM
SULANAN
ALAN
BÜYÜKLÜĞÜ
(ha)
227
1166
0
0
57
323
339
0
312
623
0
757
0
0
825
689
5318
262
GÖLET
MEVCUT GÖLET
PROJE
ADEDİ
SULANAN
ALAN
(ha)
1
227
2
623
1
410
2
825
6
2085
YERÜSTÜ SULAMA
MEVCUT YERÜSTÜ
SULAMA
SULANAN
PROJE
ALAN
ADEDİ
(ha)
5
1166
1
4
4
57
323
339
1
312
3
347
6
24
689
3233
DSİ Sulamaları
Ön inceleme (istikşaf) ve master
planı tamamlanan
Büyük su işleri projeleri
Küçük su işleri projeleri
Planlaması tamamlanan
Sakarya Ovası Sulaması
Seyfiler-Karasu arası pompaj sulaması
Küçüksu işleri projeleri
Kesin projesi tamamlanan
Küçüksu projeleri
Aşırlar Göleti
İnşa halinde olan
2009 yılı yatırım programında olan
İşletmede olan
Pamukova pompaj sulaması
Pamukova cazibe sulaması
Küçüksu işleri projeleri
İL DSİ SULAMALARI TOPLAMI
: -: -: -: 71 434 ha % 88
: 71 434 ha
: 67 595 ha
: 3 839 ha
: -: 152 ha % 1
: -: 152 ha
: 152 ha
: -: -: -: -: -: -: 9 607 ha (7 900 ha), % 11
: 9 607 ha (7 900 ha)
: 3 724 ha ( 3 000 ha)
: 5 883 ha ( 4 900 ha)
: -: 81 193 ha % 100
Diğer Sulamalar
Topraksu kooperatifleri sulamaları (YAS)
KHGM sulamaları (gölet, yerüstü)
Halk sulamaları
DİĞER SULAMALAR TOPLAMI
İL GENEL SULAMALAR TOPLAMI
: -: 7 311 ha (6 872 ha), % 75
: 2 500 ha (2 350 ha), % 25
: 9 811 ha % 100
: 91 004 ha
PAMUKOVA SULAMASI
1
2
3
4
4.1
4.2
YERİ
AMACI
İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL
TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER
Su kaynağı
Tipi
Gövde yüksekliği
Kret kotu
Kret uzunluğu
Toplam açıklığı
POMPAJ SULAMASI
Pompaj istasyon adedi
Ünite adedi
Kurulu gücü
:Sakarya-Pamukova
:Sulama
:1986
:Pamukova Regülatörü-Sakarya Nehri
:Dolu gövdeli
:5,60 m
:9,30 m
:85,60 m
:137,40 m
:153,00 m
:5 adet
:22 adet
:3 325 kW
263
4.3
Toplam kapasite
:5 650 l/s
SULAMA ÜNİTELERİ
Pamukova cazibe sulaması :4 900 ha (net)
Pamukova pompaj sulaması :3 000 ha (net)
TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ
Pamukova Sulamasının sağ sahili 1995 yılında Geyve Sulama Birliğine sol sahili
1996 yılında Pamukova Sulama Birliğine devredilmiştir. Pamukova sulamasında 2004
yılında sulama şebekesine 28,45 hm3 su alınarak 2 209 ha alan sulanmıştır. Sulama oranı %
28 dir. Gerçekleşen bitki paterni %32 Meyve, %8 Soğan, %34 Sebze, %8 Fidan, %6 Şeker
Pancarı, %5 Bağ ve %7 diğer bitkilerdir.
Devralan kuruluşlarca 11 570 m3 sulama kanalı temizliği, 2 500 m3 drenaj kanalı
temizliği, 17 km servis yolu bakımı, 900 m stablize serilmesi,
210 m 3 beton onarımı
işleri gerçekleştirilmiştir.
5.
TESİSLE İLGİLİ DARBOĞAZLAR VE ÖNERİLER
Pamukova sulamasında mahalli kuyulardan şebeke içi tarife dışı sulama
yapılmaktadır. Şebeke içerisinde tarife dışı sulama oranı 2004 yılında % 34 olarak tespit
edilmiştir. Sulama da sebze ve meyve tarımı gelişmektedir.
1992 yılında işletmeye açılan pompaj sulamasında 2004 yılı sulama oranı % 31
olmuştur.
6.
SEYFİLER KARASU ARASI POMPAJ SULAMALARI
1
YERİ
2
3
4
5
5.1
AMACI
SU KAYNAKLARI
TOPRAK KAYNAKLARI
ÖNERİLEN TESİSLER
SEYFİLER POMPAJI
Su alma yeri
Şebeke tipi
Pompaj yüksekliği
Pompa kapasitesi
Sulama alanı
Lüzumlu enerji ihtiyacı
AKGÖL 1 POMPAJI
Su alma yeri
Şebeke tipi
Pompaj yüksekliği
Pompa kapasitesi
Sulama alanı
AKGÖL 2 POMPAJI
Su alma yeri
Şebeke tipi
Pompaj yüksekliği
5.2
5.3
: Sakarya nehri kıyısında Seyfiler yerleşim
birimi ile Karasu ilçesi arasındaki sahadır.
: Sulama
: Sakarya nehri
: Sakarya nehri
: Klasik kanal
: 9,58 m
: 132 kW
: 1020 ha
: 435 190 kWh
: Sakarya nehri
: Klasik kanal
: 6,28 m
: 192 kW
: 1 127 ha
: 286 950 kWh
: Sakarya nehri
: Klasik kanal
: 11,9 m
264
5.4
Pompa kapasitesi
Sulama alanı
YEN POMPAJI
Su alma yeri
Şebeke tipi
Pompaj yüksekliği
Sulama alanı
Lüzumlu enerjı ihtiyacı
: 99 kW
: 1219 ha
: 385 060 kWh
: Sakarya nehri
: Klasik kanal
: 7,1 m
: 473 ha
: 206 510 kW
6
PROJE UYGULAMA DURUMU : 2006 yılı Birim fiyatları ile Tesis Bedeli 39
100 000 YTL.,Yatırım Bedeli 46 074 00 YTL. olarak hesaplanmıştır. Projenin iç karlılık
oranı % 32.72.dir.
DSİ ADAPAZARI İÇME SUYU PROJESİ PLANLAMA YAPIMI
1- PROJENİN YERİ: Ballıkaya Barajı aks yeri Adapazarı ilinin 30 km güneydoğusunda
Mudurnu çayı üzerinde Ballıkaya köyü mansabındadır.
2- PROJENİN MAKSADI
: İçme suyu ve enerji
3- PROJE KARAKTERİSTİKLERİ
Yağış alanı
: 1 348 km2
Tipi
: Kil Çekirdekli Kaya Dolgu
Temelden yüksekliği
: 100,00 m
: 78,00 m
Kret uzunluğu
: 366,00 m
Kret genişliği
: 10,00 m
Baraj gölü hacmi
: 143,24 hm3
Aktif hacim
: 129,76 hm3
Yıllık regüle edilen su miktarı
: 189,22 hm3
: 308,13 hm3
Regülasyon oranı
: % 82,91
Dolusavak
Yeri
: Sağ Sahil
Tipi
: Karşıdan alışlı, kontrollü
Kret kotu
: 202,00 m
Kret uzunluğu
: 60,00 m
Kadastrofal taşkın pik debisi
: 1 700 m3/s
Boşaltım kanalı tipi
: Beton kaplama
Yaklaşım kanalı kotu
: 195,00 m
İLK ÇALIŞMA REVİZE ÇALIŞMA
Minimum Su Seviyesi
: 176,85 m 176,85 m
Normal Su Seviyesi
: 204,05 m 218,89 m
Maksimum Su Seviyesi
: 205,50 m 220,00 m
Aktif Hacim
: 63,48 hm³ 129,76 hm³
İçme Suyuna Verilen Su
:189,20 hm³ 189,20 hm³
:308,13 hm³ 308,13 hm³
Regülâsyon Oranı
: %61,41 %82,91 (+ E)
Ballıkaya Barajının 14,5 m yükseltilmesi ile aktif hacim 66,28 hm³ artmıştır.
Depolanan fazla su ile enerji üretimi amaçlanmaktadır.
265
SAKARYA-MERKEZ AŞIRLAR GÖLETİ PROJE YAPIMI
1- YERİ : Adapazarı-Sakarya Merkez Aşırlar Köyü
2- AMACI : Sulama
3- SU KAYNAKLARI : Hara Deresi
4- TOPRAK KAYNAKLARI :
5- ÖNERİLEN TESİSLER
GÖLET
Yağış alanı
: 4,72 km2
Yıllık ortalama su
: 1,210 hm3
Tipi
: Homojen dolgu
Talveg kotu
: 60,00 m
Yüksekliği (talvegten)
: 24,14 m
Yüksekliği (temelden)
: 29,14 m
Toplam depolama hacmi
: 0,857 hm3
Toplam gövde hacmi
: 0,225 hm3
Minimum su seviyesi
: 88,70 m
Normal su seviyesi
: 81,60 m
Maksimum su seviyesi
: 82,95 m
Aktif hacim
: 0,810 hm3
Dolusavak tipi
: Karşıdan alışlı serbest
Dolusavak proje debisi
: 31,50 m3/s
SULAMA
Sulama alanı
: 152 ha
Sulamanın tipi
: Klasik
R.1.2.2. Denizler
Sakarya İlinin denizle kıyısı Karasu ve Kocaali ilçeleridir. Bu iki İlçemizin
Karadeniz Sahili boyunca uzanan geniş plajları bulunmaktadır. Özellikle yaz aylarında 60
kilometrelik bir sahile sahip olan bu iki ilçemizin nüfus sayısında oldukça fazla bir artış
gözlenmektedir. Bu artışla birlikte yaz aylarında rekreatif faaliyetler sonucunda denizlerde
lokal kirlilikler oluşmaktadır. Ayrıca denize bağlanan nehir ve çaylar da mevcut kirlilik
yükünü artırmaktadır.
Geçici kirlenmeler arıtma tesisi bulunmayan turistik tesislerin zaman zaman
atıklarını direkt olarak denize deşarj etmesi sonucunda oluşmaktadır. Periyodik biçimde
daha önceden tespiti yapılmış noktalardan deniz suyu numuneleri alınarak analizleri
yapılmaktadır. Yaz aylarında bu işlem daha da sık yapılmaktadır. Kış aylarında ise
herhangi bir kirlilik yaşanmamaktadır.
R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar
Hayvanlar, sağlığımız açısından önemli olup insan ve hayvanların Zoonoz denilen
ortak hastalıkları vardır. Hayvansal üretimin yaptığı olumsuz etkilerden biri bazı bulaşıcı
hastalıkların kaynağını olmasıdır. Bu hastalıklar insanlara doğrudan hayvanların eti ve
derisiyle temasla, et ve sütünün tüketilmesiyle ve hayvansal atıklar yoluyla bulaşabilir.
Bu etkenlerin hayvandan yayılma yolları Tablo R.6’da verilmiştir.
266
Tablo R.8 Zoonoz Hastalık Sayıları
Yıllar
Kuduz Riksi Temas
2008 yılı
2614
2009 yılı
2752
Brusella
14
7
Tenya
25
1
Tablo R.9 Hastalık Etkenlerinin Hayvandan Çevreye Atılma Yolları
Doğrudan atım
Dolaylı Atım
* Burun, Boğaz, Salgıları
* Kan
* Gübre
* Kadavra
* İdrar
* Kesimhane artıkları
* Göz Salgıları
* Yumurta ve Ürünleri
* Süt
* Süt ve Ürünleri
* İdrar, gübre yolu salgıları
* Gübre, Kompost
* Genital salgılar
* Sperma
*Deri, Sümüksel tabaka döküntü ve salgıları
Hastalık etkenleri doğrudan ahır tabanına atılıp, altlıkta toplanırlar. Bu durum,
ahır ve kümeslerdeki atıkların zamanında toplanarak uygun bir şekilde ve yerde
depolanmalarının çevre ve insan sağlığı açısından ne kadar önemli olduğunu
göstermektedir.
Hayvan hastalıklarından Antrax (Şarbon), salmonella, brucellose, pasteurollosa
(Kuduz), tuberculosis, mantar hastalıkları gibi bir çok hastalık etkenleri hep su ile
geçebilecek hastalıklardır. Yine bu türden kirli sularla hayvanlara geçen pek çok asalak
vardır. Salmonella grubunun biyolojik etkeni olduğu Tifo ve paratifo insanlara geçen en
önemli hastalıklardan olup bunlardan paratifo yem vs. yoluyla sağlıklı hayvanlara da
geçebilir. Bazı hastalık etkenlerinin farklı ortamlarda canlı kalma süreleri Tablo R.5’de
verilmiştir. Tablo incelendiğinde, Hayvanlardan kaynaklanan bazı hastalık etkenlerinin
doğa’da 1 hafta ile 3 yıla yakın bir süre canlı kalabilmeleri, konunun çevre kirliliği
açısından önemini göstermektedir.
Tablo R.10 Bazı Hastalık Etkenlerinin Farklı Ortamlarda Canlı Kalma Süreleri
Etken
Ortam
Canlı Kalma Süresi
Salmonella
Toprak
150 gün
Salmonella
Atık Su
21-28 gün
S. enteridis
Toprak(Yazın)
72 gün
S. abortus bovis
Toprak
382 gün
S. typhi
Evsel Atık Sular
11 gün
S.paratyphi B
Evsel Atık Sular
11 gün
S. typhimurium
Kuru Gübre
930 gün
Marek virüsü
Tavuk Gübresi
7
gün
Gumboro
Tavuk Gübresi
122 gün
M. tuberculosis
Mer’a Otu
214 gün
Mide-Barsak Kurtları
Silo Yemi
80-90 gün
Tenya
Katı Gübre
10 gün
267
R.1.3. Gıda Hijyeni
Gıdalarla ilgili olarak üretimden tüketime kadar hemen her aşamada kirlenme riski
bulunmaktadır. Gıdanın ürün olarak eldesinden saklanmasına ve depolanmasına nakline
ve daha sonraki işleme ve tüketilme aşamalarından kirlenme riski oldukça yüksektir.
Mikroorganizmaların gelişmesine elverişli özellikteki gıdalarda herhangi bir
nedenle etken gıdaya bulaştığında yeterli ısı ve süre sağlanacak olursa aşırı miktarda etken
üreyebilir eğer bu gıda toksin ve mikroorganizmaların yok edilmesini sağlayacak
işlemlere tabi tutulmayacak olursa tüketiciler tarafından alınan bu gıdalar sağlığın
tehlikeye düşmesine neden olacaktır.
Gıdalarla bulaşan hastalıklarda temel etken insan ve hayvan dışkısı ile bulaşan
hastalıklardır. Gıda sağlığı sorunlarının çözümü ile çevre koşullarının olumlu hale
getirilmesine yönelik önlemler birbirini bütünlemektedir.
Gıdaların etkeni taşıyan kirli sulanarak yetiştirilmesi kirli sularla yıkanması
kontamine kaplarda saklanması etkenin bulunduğu sularda yaşayan bazı deniz
hayvanlarının etinin yenmesi gıda hazırlayanların ve işleyicilerin etkeni gıdalara taşıması
en önemli kirlenme yolları arasında sayılabilir. Gıdaların pişirilmesi bir çok etkenin
ölmesini sağlamaktadır. Ancak gıdaların dondurulması kimi zaman bir kısım
mikroorganizmaların yaşama süresini uzatmaktadır.Sözgelimi dondurulmuş sütle vibrio
koleranın yaşama süresi 2-4 haftaya kadar uzayabilmektedir.
Besinlerle geçen hastalıkların önlenmesinde kişisel hijyen eğitimi toplu yemek
yenen yerlerde kişisel hijyen kurallarının uygulanması yeterli denetim ve alt yapının
sağlanması önem taşımaktadır. Gıdalar aracılığı ile insanlara bulaşan hastalıkların
önlenebilmesinde mekanizmasının tam olarak bilinmesi gerekmektedir. Besin sağlığı ile
su sağlığı arasındaki bağlantı iyi bilinmelidir. İnsan atıklarının yok edilmesi gıda
işlenmesinden sorumlu olanların eğitimi toplum sağlık eğitimi bu açıdan
Özellikle önemlidir. Kendileri hasta olmadıkları halde hastalığı taşıyan ve çevreye
yayabilme riski saklanma, pişirilme, pişirildikten sonra masa üstü bekleme süreleri, servis
özellikleri toplu beslenme hizmeti sunanlarca ve bunların denetlenmesinden sorumlu
kişilerce iyi bilinmelidir. Toplu beslenme mutfakları başlangıç aşamasında gerekli tüm alt
yapıya sahip olmalıdır. Özellikle tuvaletlerin yerleşimi tuvalet sonrası alınması gereken
hijyenik önlemler büyük anlam taşımaktadır.
R.1.4. Aşılama Çalışmaları
Tablo R.11 İlimizde Uygulanan Aşı Çalışmaları
DaBT-İPA-Hib
AŞISI
HİB AŞISI
Uygulama
0 YAŞ
(0-11 ay)
I
II
III
R
13092
13170
13332
KONJUGE
PNÖMOKOK
AŞISI
I
ORAL POLİO
AŞISI
I
II
III
R
III
0
15.291
16632
13813
13269
YAŞ GRUPLARINA GÖRE YAPILAN AŞI DOZLARI
1 YAŞ
102-4 YAŞ
5-9
15 YAŞ
(12-23
14
TOPLAM
(24-59 ay)
YAŞ
ve Üzeri
ay)
YAŞ
14
54
1
13161
19
16
1
13206
20
20
1
13373
11571
49
7
11627
1
57
9
3
7471
11
879
18
2
1
4
19
268
1
0
0
880
15.366
16.643
13.817
7.475
13300
Aşılama
Yüzdesi
%
93
94
95
82
109
118
98
53
94
KIZAMIK
KIZAMIKCIK
KABAKULAK
AŞISI
R
I
PPD
R
BCG AŞISI
HEPATİT B AŞISI
319
13023
13560
12635
12630
I
II
III
KIZAMIKÇIK
AŞISI
OKUL Td AŞISI
11472
13528
48
29
13767
2
0
0
0
0
25287
13559
0
141
39
8
12
15
0
3
294
62
40
23
29
0
13772
485
21
47
32
45
0
0
390
0
1244
33
42
45
120
1350
6
13542
9018
48883
16.135
13775
2873
13145
27230
21762
61647
16.255
113
27.355
2452
5107
GEBE DEĞİL
1173
513
2278
1110
756
31067
38785
TOPLAM
10159
8866
3170
1374
865
DİĞER Td
13736
15-49 YAŞ KADIN Td
AŞISI
1
GEBE
8986
8353
892
264
109
Td1
Td2
Td3
Td4
Td5
5
153
82
96
93
96
90
90
276
64
59
6
2
1
R.1.5. Bebek Ölümleri
2009 yılında tespit edilen bebek ölüm hızı %o 7,9’dur.
R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı
Tablo R.12 2009 Yılında Ölenlerin İlçelerdeki Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı
0
1-4
5-9 10-14 15-24 25-44 45-49 50-64
65 +
AYLAR
TOPLAM
YAŞ YAŞ YAŞ YAŞ YAŞ YAŞ YAŞ YAŞ
YAŞ
E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K E+K
ADAPAZA 19 10 5 2 1 1 0 0 1 2 3 3 3 0 16 7 33 20 81 45 126
7
4
2 0 0
1 0
1
2
2
3
0 14 7
62 70 90 85 100 75
175
AKYAZI
RI
FERİZLİ
GEYVE
HENDEK
K.PÜRÇEK
KARASU
KAYNARC
KOCAALİ
A
PAMUKOV
SAPANCA
A
SÖĞÜTLÜ
TARAKLI
ARİFİYE
ERENLER
SERDİVA
İL
N TOPLAM
1
6
4
2
3
2
2
2
1
1
0
0
2
4
56
2
5
4
1
3
0
2
3
2
1
3
2
1
4
47
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
2
11
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
5
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
269
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
1
4
2
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
5
1
0
2
0
0
0
0
2
0
0
1
1
0
0
12
0
1
1
0
1
0
0
0
2
1
0
1
1
4
17
0
1
0
3
3
0
2
1
0
0
0
1
0
1
20
0
1
1
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
5
6
16
2
4
5
2
6
7
7
0
8
8
2
8
111
5
4
2
2
6
0
1
0
5
0
0
4
1
1
45
29 25 39 35
74
5
42 75 54 129
36 24 44 32
76
12
8
21 12
33
29 44 40 55
95
5
7
9
8
17
31 32 41 35
76
18 18 31 22
53
29 23 38 33
71
9
13 10 15
25
13 14 23 17
40
26 25 36 32
68
14 12 18 16
34
41 24 59 34
93
437 401 655 530 1185
R.1.7 Aile Planlaması Çalışmaları
Doğum ve Çocuk Bakımevi Hastanesinde Aile Planlaması bölümü bulunmakta
olup, ilçelerde de Sağlık ocaklarında hizmet vermektedir.
1- Rahim içi Operasyonu (RIA)
: 4163
2- Enjeksiyon
: 3262
3- Hap dağıtımı
: 17915
4- Kondom dağıtımı
: 38899
5- Tüplügasyon
:
755
6- Gebelik Sonlandırma
: 494
7- Aile Planlaması Polikliğine başvuranlar : 23649
R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri
R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Hava kirliliği oluşturan parametreler;
1- Askıda katı madde,
2- İs,
3456789-
Duman,
Kanserojen maddeler,
Isıl kirlenme,
Kükürtdioksit,
Flor ve klor bileşikleri,
Hidrokarbonlar,
Uçucu kül
R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
En önemli su kaynakları Sakarya nehri ve Sapanca Gölü’dür. Sapanca gölünün içme
suyu kaynağı olması büyük önem arzetmektir.
R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Gürültünün Fizyolojik ve Psikolojik Tesirleri :
Duyu organlarımızı ve sinir sistemimizi etkileyen istenmeyen ve gelişigüzel ses
dalgalarının oluşturduğu gürültü sorunlarına insanın dayanma gücü sınırlıdır. Ayrıca aynı
ses şiddetine ve kaynağına karşı, bireysel tepkiler kişiden kişiye değişmektedir. Öyle ki
birisine sıkıcı gelen bir ses, diğerine kabul edilebilir gelebilir. Ancak aynı gürültüye maruz
kalan kişilerin belirli bir yüzdesinin rahatsız olması, kabaca grup etkilenmesini belirler.
Gürültüye karşı, kişilerin tepkilerindeki büyük değişimleri göz önüne almak üzere, sorunu
karşılayan bir çözüm önerisi, ortalama bir tepkiye dayanmalıdır ki, bu 0/0 50 düzeyinde bir
orandır. İnsanların gürültüye karşı duyarlılığı;
1. Fizyolojik
2. Psikolojik
270
3. Sosyal ve kültürel faktörlere bağlıdır.
Gürültünün çok çabuk ve akut tesirleri işitmenin sekteye uğramasıdır. İşitme duygusunun
kaybolması veya bozulması işitme sisteminin bir bölümünde meydana gelen hasar
sebebiyle olur. Ses dalgalarının insan beynine ulaşması, bilindiği gibi orta kulaktaki örs ve
çekiç kemikleri, kulak zarı ve çok ince tüy hücreleri yardımıyla olur. İnce tüycük halindeki
hücrelerin mekanik hareketleri bioelektrik sinyallerine dönüştürülür ve ses sinirleri
yardımıyla beyine ulaştırılır.
Akut şekildeki tesirler, kulak zarında, çok yüksek ani gürültüler neticesinde meydana gelir.
Daha tehlikeli olanı, iç kulaktaki ince hücrelerde meydana gelen kronik tesirlerdir. 120
dBA iç kulakta sürekli hasarın olduğu ve dengenin bozulduğu sınır olup, 130-140 dBA
kulak sancı eşiğidir.
Gürültünün sebep olduğu diğer rahatsızlıklar kalple ilgilidir. Araştırmalar, gürültünün kalp
atışını değiştirdiğini, kanı koyulaştırdığını ve kan damarlarını genişlettiğini göstermiştir.
Gürültünün baş ağrısı yaptığı ve insanı daha alıngan ve öfkeli yaptığı da bilinen bir
gerçektir.
Bunlardan başka gürültü;
1. Hipertansiyon
2. Ciltte solukluk
3. Solunum ve kalp damar sistemi bozuklukları
4. Nöro-motor tepki reaksiyonlarında gecikme gibi sağlığa zararlı etkiler
yapabilmektedir.
Diğer fizyolojik etkiler arasında kas refleksleri oluşması, uyku bozuklukları ve hormonal
denge bozuklukları sayılabilir
Gürültüden doğan rahatsızlıkların derecesini etkileyen faktörler şunlardır;
1.Sesin şiddeti ve karakteri
2.İçeri giren sesin süresi
3.Seste farklı frekansların varlığı
4.Başlangıcın aniliği Gürültünün
Konuşma Üzerine Tesirleri:
Gürültünün en büyük etkilerinden biri, kişiden kişiye iletişimi güçleştirmesidir. Çevredeki
gürültü arttıkça, konuşmacı-dinleyici mesafesi azalmalıdır ya da daha iyi duyabilmek için
konuşmacı sesini yükseltmelidir. Normal konuşmalar, sanayi gürültüleri ile bastırılabilir.
80 dBA basınç seviyesine sahip bir fabrika gürültüsü karşılıklı konuşmaya tamamen mani
olmaktadır.
Gürültünün Çalışma Hayatına Etkisi:
Gürültü kişi başına olan verimi düşürür. Bir sigorta şirketinin yaptığı çalışmada şu sonuçlar
çıkmıştır; gürültünün azalması ile hesap işlerinde çalışanların yaptığı hatalar 0/0 52,
daktilografların yaptığı hatalar 0/0 29 azalmıştır.
Diğer bir araştırma, gürültülü yerlerde çalışanların 4 saatten sonra randımanlarının 0/0 33
azaldığını göstermiştir. Gürültünün randıman üzerine etkisi konusunda yapılmış bir başka
araştırma çok anlamlıdır; bir grup işçi çok gürültülü bir kazan yapım atölyesinin yakınında
bir yerde ısı regülatörü monte etmekte idiler. Monte ettikleri 80 regülatörün 60’ı hatalı
çıktı.
Aynı işçiler gürültülü yerden alınıp sessiz bir yere geçirilince, aynı sürede monte ettikleri
regülatör sayısı 110’a çıkmış, buna karşılık hatalı regülatör sayısı 7’de kalmıştır.
271
R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Pestisitleri; Böcek öldürücüler (insektisitler), mantar öldürücüler (fungisitler),
yabancı ot öldürücüler (herbisitler), kırmızı örümcek öldürücüler (akarisitler), gazla böcek
öldürücüler (fümigantlar), fare öldürücüler (rodentisitler), yumuşakça öldürücüler
(mollusisitler) olarak sınıflayabiliriz. Pestisit kalıntıları ile kirlenmiş topraklarda
yetiştirilen bitkilerin bu ilaçların bir kısmını bünyelerine aldığı ve bu yolla gıda zincirine
katılarak insan, hayvan ve diğer canlıları dolaylı ve doğrudan etkilediği bilinmektedir.
Gelişmekte olan ülkeler arasında en fazla zirai mücadele ilacı kullanan ülkelerden
birisiyiz ve tüketimimiz her geçen gün artmaktadır.
Bitki ve hayvan gelişimini düzenleyen hormonların kullanımı tarımda
yaygınlaşmıştır. Değişik görünümdeki sebze ve meyveler bunun sonucudur. Ülkemizde,
bitkisel hormon adıyla 11 etkili madde üzerinden 35 ticari preparat kullanılmaktadır.
Ülkemizde bu kadar çok ilaç kullanılırken, kalıntıların dozu ve zararlı etkileri
konusunda araştırmalar yok denecek kadar azdır. Konu uzmanlarca yakınen bilindiği gibi,
araştırılmasının zor olması, ileri bilgi, tecrübe ve iyi donatılmış laboratuvarlara ihtiyaç
göstermesi başta gelen engelleyici nedenlerdendir. Zira gramın binde hatta milyonda biri
kadar düzeyde bulunan ilaç kalıntılarının tayini kolay bir iş değildir.
Pestisitlerin çevre üzerindeki genel etkileri; hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği,
böceklerin, mikroorganizmaların ve kuşların etkilenmeleri başlıklarıyla ele alınabilir.
Tabiatın otokontrol halindeki dengesi bazı kimyasal maddelerle bozulabilir. Şöyle ki; bazı
böceklerin tabii düşmanları tek yönlü olarak öldürüldüklerinde bu böcekler kontrolsüz bir
şekilde üremektedirler. Ayrıca bazı böceklerin ilaçlara karşı zamanla direnç kazanmaları
söz konusudur.
Çevrede zararlı kalıntı bırakan ilaçların yanlış dozlarda kullanılması, zengin
biyolojik çeşitliliğe sahip, hedef dışı organizmaları etkileyerek, topraktaki yararlı
mikroorganizmaları kısmen veya tamamen yok etmektedir. Yine herbisitlerin sık
kullanıldığı yerlerde bazı yabancı otlara ait türlerin büyük ölçüde azaldığı görülmüştür.
Aşırı, hasada yakın ve hasat sırasında ilaçlama ürünlerindeki ilaç kalıntısını
yükseltmekte ve kalıntının tüketiciye ulaşma riskini artırmaktadır. Toprak ilaçlamasında
ilaçlar, topraktan yeraltı sularına, akarsulara, göl ve denizlere ulaşabilmektedir. Bunlardan
elde edilen ürünlerin tüketilmesiyle de ilaçlar insanlara geçebilmektedir. Tohum ilacı
olarak kullanılan ilaçlar bu tohumların ekim dışı kalanlarının tüketilmesi sonucunda önemli
dozlarda insana geçebilmektedir. Uçakla yapılan ilaçlamalarda hedef alan dışında, bölgede
ve bölgeden uzaklıktaki doğal çevre ve canlılar da zarar görmektedir. Bu zarar akut veya
kronik şekilde ortaya çıkmaktadır.
Pestisitlerin ani zehirliliği kadar, süreğen zehirlilikleri de önemlidir. İnsan vücudunda
birikip bir süre sonra ölüme kadar götürebilir veya çeşitli hastalıklara sebep olabilir.
R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma
Bu Konu ile ilgili İlimizde yapılan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine etkileri
Bu konu ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.
272
S. ÇEVRE EĞİTİMİ
S.1. Kamu Kurumlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri
Çevre eğitimi, bireylerde çevre bilincinin geliştirilmesi ve çevreye duyarlı, olumlu,
kalıcı davranış değişikliklerinin kazandırılması ile birlikte doğal, tarihi, kültürel, sosyo
estetik değerlerin korunması ve çevre sorunlarının çözümünde bireylerin aktif
katılımlarının sağlanması amacıyla gösterilen faaliyetlerin bütünüdür.
Her eğitim öğretim yılında İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile yapmış olduğumuz ortak
çalışmalar neticesinde seçilen ilköğretim okullarında çevre eğitimi verilmektedir.
Tablo S.1 Çevre Eğitimleri
YILLAR Eğitim Verilen Okul Sayısı
Öğrenci Sayısı
2010-2011
7
1800
2009-2010
9
1350
2008-2009
8
560
2007-2008
9
480
S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri
S.2.1. Çevre Vakıfları
İlimizde
bulunmaktadır.
faaliyet
gösteren
vakıflar
arasında
TEMA
Vakfı
temsilciliği
S.2.2. Çevre Dernekleri
İlimizde faaliyet gösteren dernekler arasında Sapanca Gölünü Koruma ve
Ağaçlandırma Derneği, Sakarya Üniversitesi Çevre Kulübü bulunmaktadır.
S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar
İlimizde herhangi bir federasyon bulunmamaktadır.
273
T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA
Çevre Yönetimi; temelde insan ve doğa ilişkilerini, gelişimini, nüfus artışı, ekonomik
büyüme, enerji kullanımı, yaşam standardı, eğitim ve kaynaklar gibi dinamik
parametrelerin etkileşimlerini ve bu konulardaki bilgileri geniş bir düşünce çerçevesinde
bir arada ele alıp, bir ülkenin mevcut potansiyelinden yola çıkarak orta ve uzun vadede
gerçekçi ve sağlıklı çevre politikalarının izlenmesi için stratejilerle birlikte bir çatı
oluşturur.
Çevre yönetimi; optimal kaynak kullanımını çevresel zararların minimize edilmesini,
insan ihtiyaçları ve doğal kaynaklar arasındaki dengeyi sağlar ve yönlendirir. Uygulama,
değerlendirme ve planlama yaklaşımlarını içinde bulunduran çevre yönetimi orta ve uzun
vadeli çevre stratejilerinin gerçekçi ve tutarlı olmasını sağlar.
Çevre planlaması; çevrenin korunması, iyileştirilmesi ve geliştirilmesiyle çevresel
kaynakların koruma-kullanma dengesini sağlamayı amaçlayan planlama sistemidir. Diğer
bir tanımla çevre planlaması hava, su, toprak, flora ve fauna gibi doğal kaynakların sağlıklı
kullanımını sağlamak amacıyla politikalar, stratejiler, planlar, programlar ve ilkeler
belirleyen ve çevre sorunlarını çözmek için öneriler ortaya koyan bir planlama şeklidir.
Kentsel alanların fiziki ve yeşil alan açısından daha sağlıklı bir şekilde planlaması
sağlanarak, kent insanına yaşayabilecek bir ortamın hazırlanması, mevcut kirliliğin ortadan
kaldırılması, kirlenme ve bozulmaların önceden engellenmesi, kaynakların geliştirilerek
gelecek nesillere bırakılması çevre planlaması ile olur.
T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi
Tüm dünya üzerinde insanların gün geçtikçe artan bir hızla sanayileşme çabaları ve
kırsal alanlardan, kentleşme sürecine giriş; önceleri pek önem verilmemesine rağmen son
yıllarda insanlığı tehdit edecek derecede ciddi boyutlarda çevre kirlenmesine yol açmıştır
ve kirlenme hızla artmaktadır.
Çevre kirlenmesi; doğanın kirlenmesi, daha doğrusu kirletilmesidir. Bunlar kısaca
suyun, havanın, toprağın kirletilerek verimsiz ve canlılara zararlı hale getirilmesidir.
Öldürücü olan birçok hastalıklar bunların sonucudur. Su; evsel ve endüstriyel pis sularla,
hava; büyük ölçüde fabrikaların bacalarından çıkan zehirli gazlar ve tozlarla, toprak ise
kullanılan suni gübreler zirai ilaçlarla kirletilmektedir.
Havası ve suyu kirlenmemiş, toprağı bozulmamış, gürültüden ve diğer kirliliklerden
uzak, temiz, güzel, yeşil ve sağlıklı bir çevre insanların en büyük isteği olmuştur. Çevreyi
koruma ve çevre sorunlarını giderme çalışmalarının hareket noktası sorunları bilmek ve
tanımaktır.
Bu amaçla bu bölümde Sakarya İlinde ulaşılan çevre kirliliği ve tahribatı ile mevcut
durum vurgulanmaya çalışılacaktır.
Sakarya İli sanayileşmeye çok elverişli bir konumdadır. Otoyolun üzerinde olması,
uygun iklimi, her türlü sanayi kuruluşuna elverişli düz arazi varlığı, nüfus yoğunluğunun
sağladığı, iş gücü imkanı, ulaşım rahatlığı, alt yapı durumunun uygun oluşu rahat ve bol
kullanımı, atık su deşarj imkanı, elektrik vb. gibi etmenler İlimizde sanayi tesislerinin her
geçen gün artan taleplerine neden olmaktadır.
Sakarya’da halen kamu sektörüne ait Tüvasaş, Zirai Donatım kurumu, Traktör
Fabrikası, Tank Palet Fabrikası, Şeker Fabrikası, Et - Balık kurumu gibi büyük kapasiteli
işletmeler bulunduğu gibi, Özel sektörce kurulan Good-Year, Otokar (Otoyol ve Freahauf
fabrikalarını satın almıştır.), Onduline, Toyota, Paksan, Yazakisa, Tırsan, Toprak İlaç gibi
kuruluşların yanı sıra; deri, gıda, inşaat malzemeleri, nebati yağlar, mefruşat, kereste ve
madencilik kollarında olmak üzere irili ufaklı tesisler faaliyetini sürdürmektedir.
274
İlimizi etkileyen başlıca çevre sorunları;
- Su kirliliği
- Hava kirliliği
- Gürültü kirliliği
- Atıklar
- Toprak kirliliği
- Plansız kentleşme ve gecekondulaşma
- Endüstri kirliliği
- Orman tahribatı
- Kıyı kirliliği
- Görsel kirlilik
- Erozyon
Su kirliliğine maruz kalan su kaynaklarımız; Sapanca Gölü, Sakarya Nehri, Çark
Deresi, Dinsiz Deresi, Mudurnu Çayı, Poyrazlar Gölü ve Taşkısığı Gölü’dür. Su
kaynaklarımızın kirlenme nedenleri arasında; evsel sıvı atıklar, sanayi atıkları ve tarımsal
faaliyetler gelmektedir.
Sakarya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak kirlenmenin en aza indirilmesi
amacıyla mevcut işletmelerin sürekli denetimleri yapılmaktadır.
Sakarya Nehrinin havza ilan edilmesi için çalışmalara başlanılmıştır. İhale çalışmaları
Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilerek bugün itibariyle taslak Sakarya Nehri Havza
Koruma Planı hazırlanmış olup, Bakanlığımız tarafından planın onaylanmasını müteakip
çalışmalara başlanılacaktır. Bu çalışmalar kapsamında nehirden altı farklı noktadan yılda 3
kez olmak üzere numuneler alınmaktadır.
Dünyanın en güzel kapalı su havzalarından biri olan Sapanca Gölü, halen Adapazarı,
Serdivan, Erenler ve Arifiye Belediyeleri’nin içme ve kullanma suyu kaynağıdır. Bu
Beldeler için gölden 1400 lt / sn su alınmaktadır. Sapanca Gölünden çekilen su miktarı
3846 lt / sn olup, gölün aktif hacmi 69 x 106 m3 dür. Yılda çekilebilecek su miktarı ise 90 x
106 m3 olmaktadır. Sapanca Gölünden Seka, Petkim, İpraş, Good - Year, Toyota - Sa gibi
büyük sanayi tesisleri de gölden yaklaşık 60.00 x 103 lt / sn su çekmekte olup endüstri
talepleri gün geçtikçe artmaktadır. Göl civarı ve kıyıdaki yerleşimlerden ve ticari
kuruluşlardan verilen atıksular, yerleşim alanlarının kanalizasyonları özellikle Sapanca
İlçesi kanalizasyon suları 1998 yılı başına kadar Göle verilmekte idi. Ancak Kollektör
Hattının devreye alınması ve yerleşim birimlerinin ve ticari kuruluşların bu hatta
bağlantılarının yapılması ile Gölün kirlilikten arındırılması sağlanmaya çalışılmaktadır.
Sapanca Gölünün güney ve kuzey batı sahaları meyvelikler ve tarım arazileri ile
kaplıdır. Bu alanlardan daha fazla ürün almak için yapılan suni gübreleme ve zirai
mücadele ilaçları yağmur suları ile göle karışmaktadır.
275
Sapanca Gölü çevresinde kurulu bulunan sanayi tesisleri; Onduline Yapı
Malzemeler GOETZE Segman Gömlek Sanayii, Cantaş Metal A.Ş., Sakasan Kağıt Serflex
Fabrika, Kortepe gibi fabrikalar sayılabilir.
sürüklenmekte ve çevre sorunları yaratmaktadır. Sapanca Gölünde de bu yolla kirlilik olma
ihtimali oldukça yüksektir.
Sapanca Gölü’nü Karaçay Deresi, Mahmudiye Deresi, İstanbul Deresi, Sarp Deresi,
Değirmendere, Liman Dere, Kuru Dere ve Maden Deresi beslemektedir. Sapanca Gölü su
toplama havzasında bulunan küçük dereler vasıtasıyla, göle uzak mesafelerdeki yerleşim
yerlerinden kirlilik taşımaktadır. Dere yatağına bırakılan katı atıklar, derelerin alıcı ortam
olarak değerlendirilmeleri, ayrıca koruma tedbirlerini mecbur kılmaktadır. Yazın derelerin
suları azalarak kurumakta ise de ilkbahar ve kış aylarında dere yatağına bırakılan katı
atıklar, bağlanan evsel atıkların tamamı su hacminin artmasıyla göle ulaşmaktadır.
Göle yakın mesafelerde açılan restaurant, çay ocağı, otel ve benzin istasyonu gibi
işyerleri, oluşan atıksularını olması gerektiği gibi bertaraf edememektedir Mutlak koruma
alanı içerisinde kurulan bu işletmeler küçük ve orta çaplı olmalarına rağmen meydana
getirdikleri kirlenme dolayısıyla büyük önem arzetmektedir. Özellikle yaz aylarında göl
çevresindeki piknik alanları ve çay bahçelerine fazla rağbet gösterilmesi, kıyı şeridinde
kirlilik oranını artırmaktadır.
Akaryakıt ile çalışan, kayak, motor ve benzeri araçların genellikle avlama amacıyla
gölde seyretmeleri kirliliğe katkıda bulunmaktadır. Yelkenli, kürekli ve akümülatör ile
çalışan vasıtalara gölde seyire izin verilebilir. Ancak akaryakıt ile çalışanlara istisnai
durumlarda ilgili kurumların bilgisi dahilinde izin verilmelidir.
Sapanca Gölü batı kısımda bulunan Uzuntarla Kanalizasyon inşaatı tamamlanmış
ve Kullar arıtma tesisine verilmektedir. Eşmeden itibaren bir kuzey kollektörü yapılarak
büyük oranda tamamlanmış ve Karaman atıksu arıtma tesisine ulaştırılmıştır. Kuzey
kollektörünün yapımı sırasında Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan yaklaşık 5.050.000,00 TL
yardım yapılmıştır. Güney sahili kuşaklama kollektörü tamamlanmıştır.
276
Sakarya İlinin içme suyu kaynağı olan Sapanca Gölü ile ilgili olarak Sakarya
Büyükşehir Başkanlığı ADASU Genel Müdürlüğünün 28.11.2002 tarih ve 20/360 karar
numaralı “ADASU İçme Suyu Havzaları Koruma Yönetmeliği” yürürlükte olup Sapanca
Gölü havzası ile ilgili çalışmalar ADASU Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
Sapanca Gölü kıyısında bulunan içme suyu Göl Tesislerinden halen mevcut olan 2
adet isale hattı ile (I.isale hattı φ = 700 mm AÇB, II. İsale hattı φ = 1200 mm AÇB), içme
suyu İçme Suyu Arıtma Tesislerine ulaşamaktadır. III. İsale hattı (φ = 1800 mm ÇB)
projesi ise devam etmekte olup, İller Bankası 1997 yılı yatırım programına alınmıştır. İçme
Suyu Arıtma tesislerine uzaklığı ise 10 km uzunluğundadır.
28 şubat 1997 tarihinde ihalesi yapılan İçme Suyu Arıtma Tesisi maltepe
depolarının bulunduğu mevkiide 900 m2’lik alan üzerine çelik konstrüksiyon üzerine inşa
edilmiştir. Tesisin bulunduğu bina içerisinde PLC sistemi ile kontrol edilmekte ve
filtrasyon sisteminde yer alan vanalar tamamen otomatik kumandalı olarak inşaa edilmiştir.
İçme suyu standartlarına uygun kalitede su üreten olan tesis, basınçlı filtrasyon
sistemi ile 1200 lt/sn suyu arıtmaktadır. Arıtım Aşamaları; Flokülasyon, Basınçlı
Filtrasyon, Klorlamadır. Depolara alınan su şehir şebekesine beslenmektedir.
İçme suyu arıtma tesisi halen faaliyette olup şehrin temiz su ihtiyacını
karşılamaktadır.
Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından yürütülen 1/25000 ölçekli Çevre
Düzeni Planı yürülükte olup tüm iş ve işlemler öncelikli olarak düzen planına uygun olarak
gerçekleştirilmektedir.
İlimizde hava kirliliğinin en büyük nedenleri özellikle kış aylarında ısınma amaçlı
kullanılan yakıtlar, endüstriyel amaçlı yakıtlar ve taşıt araçlarından kaynaklanan egzoz
gazlarıdır. Bazı büyük fabrikaların şehir merkezinde kalışı hava kirliliğinin artmasına
büyük oranda etki etmektedir. İlimizde ısınmadan kaynaklı hava kirliliğini önlemek için
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında
Bakanlığımızca hazırlanan Genelgeler İl Mahalli Çevre Kurulunca her yıl kış dönemine ait
hava kirliliği önleme raporu hazırlanmakta veil genelince kullanılacak olan katı yakıtların
özellikleri ve denetimine ilişkin kriterler belirlenmektedir. Ayrıca İl Mahalli Çevre
Kurulunca doğalgaz kullanımının yaygınlaştırılması ve kullanımının özendirilmesi
yönünde karar alınmıştır.
Tablo T.1 Kömür Satış İzinleri
Kış Sezonu
İthalatçı,üretici ve briket
üreticisi ile toptan satış yapan
kişi ve firma
Perakendeci
TOPLAM
2010-2011
235
29
264
2009-2010
33
47
80
2008-2009
37
178
215
2007-2008
56
-
56
2006-2007
54
-
54
İlimizde 1 adet hava kalitesi ölçüm istasyonda 24 saatlik ortalama SO2 ve partiküler
madde ölçüm verileri tesbit edilebilmektedir. Ölçüm sonuçlarına www.havaizleme.gov.tr
adresinden online olarak ulaşılmaktadır.
277
Mevcut istasyonumuza ek olarak, şehrimizdeki trafik ve ısınma kaynaklı hava kirliliği
boyutlarını tespit ederek gerekli önlemleri almak amacıyla “Marmara Bölgesinde Hava
Kalitesi Alanında Kurumsal Yapılanma Projesi” kapsamında 2 adet hava kalitesi ölçüm
istasyonu kurulmasına karar verilmiştir.
Sakarya Büyükşehir Belediyesi’nin katı atık düzenli depolama sahası çalışmaları
sonuçlanmış olup faaliyete geçirilmiştir.
T.2. Doğal Kaynakların, Ekolojik Dengeler Esas Alınarak, Verimli
Kullanımı, Korunması Ve Geliştirilmesi
Ekonomik gelişmelerin hedefi insanlara daha iyi bir yaşam sağlamak olmasına
rağmen havası, suyu, toprağı ve bitki örtüsü tahrip edilmiş ve doğal kaynakları ekonomik
sistemi işletemeyecek hale gelmiş bir ülkede bu hedefe ulaşmak imkanı olmayacaktır.
Ekonomik gelişme lehine, optimum bir bileşim düşünülmeden doğal kaynakların
hızla tahrip edilmesi ve yok edilmesi sanayiinin yanlış yer seçimi, aşırı kullanım ve
erozyon nedeniyle kaynakların üretim dışı kalması, gelecekte bu girdilerin güçlükle
teminine, miktarca azalıp kalitesizleşmesine neden olacaktır.
İlimizde doğal kaynakların mevcut durumu ve doğal kaynakların kullanımıyla ilgili
sorunlar ele alınacaktır. İlimizde sanayiinin ilerlemesi ve her geçen gün yeni sanayi
kurulması ile ilgili taleplerin artışı ile enerji tüketimi de artmaktadır.
T.3. Ekonomik Ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma
Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması
Ülkemizdeki hızlı nüfus artışı, yeni yerleşim yerlerine duyulan ihtiyacı artırmış
olup mevcutların geliştirilmesi, sanayi kuruluşları, taş ve kum ocakları, turistik ve sportif
tesisler vb. ihtiyaçlar için yapılan tarım dışı amaçlı arazi kullanma uygulamaları, özellikle
son yıllarda tarım arazileri aleyhine büyük bir gelişme göstermektedir. Tarım arazileri
tarım dışı amaçlı kullanımların istilasına uğramış ve çeşitli yapılaşmalar nedeniyle;
tarımsal potansiyeli yüksek araziler meskun alan haline gelmiştir. Sanayileşme ülkemiz
için gerek duyulan bir ihtiyaçtır. Ancak gittikçe artan nüfusumuzun beslenmesi ve ileride
beslenme sorunu ile karşılaşmamak için tarımsal üretiminde belli bir düzeye ve sürekli
olarak artırılması zorunludur. Bunun için her şeyden önce üretim ortamı olan toprak
kaynağımızı korumak ve kabiliyetlerine uygun olarak, bilinçli, planlı ve dengeli bir şekilde
kullanmak gerekmektedir. Bunun içinde; tarım dışı amaçlı tüm yapılaşmaları verimsiz
veya düşük verimli araziler üzerinde gerçekleştirmeye yönelik bir Tarım Dışı Amaçlı Arazi
Kullanımının Planlaması’nın ülke çapında en kısa zamanda yapılacak uygulamayla
gerçekleştirilmesidir.
T.4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması
Çevre kirlenmesi sosyal, ekonomik, teknolojik ve global olmak üzere değişik
boyutlara sahiptir. Çevre Kirliliği genellikle fiziksel ağırlıklı olarak ele alınmaktadır. Oysa
insan - çevre etkileşimine yeni bir boyut kazandırılarak görsel kirlenme kavramı ortaya
çıkarılmıştır. Görsel kirlilik; çevresel tüm etkileri içine alan, özellikle kentlerdeki mimari
ve şehircilik eserlerinin insan ölçeği ile uyumsuzluğundan, kentsel yeşil alanların standart
kriterlerin altında kalmasından, tarihi ve kültürel değerlerin korunamaması nedeniyle beton
yığınları arasında kalmasından ve diğer çevreyle uyumsuzluk nedenlerinden
kaynaklanmaktadır. Çevre kirlenmesinin fiziksel boyutu, insanların biyolojik pek çok
278
uyumsuzluğuna ve hastalığına neden olurken, görsel boyutunun da insan psikolojisindeki
olumsuzlukları göz ardı edilemez.
İlimiz E-80 yolu üzerinde bulunan küçük sanayiinin gelişi güzel yerleşimi, sanayiden
kaynaklanan hurda parçaların dükkan önlerinde bulunması, yer üstünden geçirilen telefon
ve elektrik hatları, hızlı kentleşmenin beraberinde getirdiği çarpık yapılaşma görsel
kirliliğin en belirgin örnekleridir. Hızlı kentleşmenin getirdiği aşırı nüfus artışı karşısında
konut ihtiyacının karşılanmasına dönük uygulamalar kentleşmenin sağlıksız gelişmesini
çarpıcı bir şekilde yansıtmaktadır. Yeşil alanların, sosyal tesis ve oyun alanların yeterince
mevcut olmaması, ulaşımda oluşan sorunlar
insan psikolojisini olumsuzluklar
yaratmaktadır.
Hızlı kentleşme, sanayileşme ve beraberinde gelen diğer sorunlar tarihi ve kültürel
varlıkları olumsuz yönde etkilemektedir.
T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması
Ekolojik dengenin en önemli unsurları o bölgenin flora ve faunasıdır. İlimizde;
yerleşim yerlerinin artması, artan sanayileşme, tarla açma, tarım alanlarının tarım dışı
amaçla kullanımı gibi nedenlerle doğa her geçen gün tahrip edilmektedir.
Orman ve fundalık bakımından İlimiz 1968 yılında yaklaşık 215.000 hektarlık alana
sahip iken tarla açma, yakacak olarak kullanma ve usulsüz kesim gibi nedenlerle
ormanlarımız tahrip olmaktadır. Doğanın akciğeri olarak nitelendirilen en önemli doğal
kaynaklarımızdan olan ormanların korunması ve geliştirilmesi gerekmektedir.
Çayır ve meralarımız, toprak ve su muhafazası, hayvanların yem ihtiyacının
sağlanması, pınar ve memba sularına kaynak olması, havayı temizlemesi ve tabii fauna
olarak önemli bir rekreasyon alanı sağlaması, yeşil örtüsüyle çevreyi güzelleştirmesi gibi
özelliklere sahiptir. İlimizde toprakları içinde % 5’lik alan kaplamakta olup yanlış kullanım
ve aşırı otlatma sorunları mevcuttur. Yanlış kullanımla tahrip edilen meralarımız önemli
doğal kaynaklarımız içinde yer aldığı için gereken önemin gösterilmesi gerekmektedir.
Doğal kaynaklardan olan flora ve fauna; toprak, su ve hava kirliliği gibi nedenlerden
olumsuz yönde etkilenmekte olup, İlimizin mevcut flora ve fauna cins ve miktarlarının
bilimsel olarak tespit edilip koruma planlarının uygulanması sağlanmalıdır.
T.6. Çevre Etki Değerlendirmesi
Çevresel Etki Değerlendirilmesi, gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye
olabilecek olumlu ya da olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin
önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak
önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve
projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmaları ifade
etmektedir.
İlimizin 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı yapım işi; Çevre ve Orman
Bakanlığı, Sakarya Valiliği ve Sakarya Büyükşehir Belediyesi arasında üçlü bir protokol
imzalanarak ihale edilmiştir. Plan Sakarya Büyükşehir Belediyesi’nin 10.03.2008 tarih ve
3/124 sayılı kararı ve İl Genel Meclisi’nin 03.09.2008 tarih ve 167 Sayılı Kararı ile
onaylanmıştır. Ancak plan hakkında Sakarya Birinci İdare Mahkemesince 2008/673
E.2009/626 K. Sayılı iptal kararı verilmiştir. Planın yeniden onaylanması için Sakarya
Valiliği koordinatörlüğünde, İl Özel İdaresi ve Sakarya Büyükşehir Belediyesi tarafından
ortak komisyon kurularak 01.09.2009 tarihinde çalışmalara başlanılmıştır.
Sakarya İli 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, Sakarya Büyükşehir Belediye
Meclisi’nin 11.01.2010 tarih ve 1/22 nolu kararı ve İl Özel İdaresi İl Genel Meclisi’nin
07.01.2010 tarih ve 10 nolu kararı ile onaylanmıştır.
279
Sakarya İli 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı 19.01.2010 - 19.02.2010 tarihleri
arasında, her iki Kurumca askıya çıkarılmıştır. Askı süresince yapılan 13 adet itiraz ve
düzeltme talebi ile ilgili olarak, uygun görülen değişiklikler plana işlenmektedir.
Tablo T.2 1994-2010 Arasında Verilen ÇED Gerekli Değildir Kararları
YILLAR
KARAR SAYISI
2010
75
2009
33
2008
77
2007 ve Öncesi
379
TOPLAM
564
İlimizde 9 adet faaliyete “ÇED Gereklidir” kararı ve 31 adet faaliyete “ÇED
Olumlu” kararı verilmiştir.
ÇED İzni almak üzere İl Müdürlüğümüze başvurusu yapılan projelerin bir kısmı
Yönetmelik hükümlerine tabi olmadığından kapsam dışı olarak değerlendirilmektedir.
Tablo T.3 ÇED Kapsam Dışı Faaliyetler
YILLAR
TOPLAM
2010
273
2009
215
2008
190
2007 ve Öncesi
349
TOPLAM
1027
280

Sakarya-2011 - TC ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI

Transcription

Similar documents

Orman Kadastrosu ve 2/B Sorunu Sempozyumu Bildiriler ve Panel

1 - ITO

DSİ VII. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ SAMSUN

Lebenslauf

EMITT Fuar Kataloğu 2015

West-Türkei Western Turkey

SİNOP İLİNDE ETKİLİ BİR DOĞAL AFET TÜRÜ: HEYELAN One Of