Jaarrapport 2007 Georganiseerde Criminaliteit in België 2005-2006

Jaarrapport 2007
Georganiseerde Criminaliteit in België
2005-2006
2008-08-04
Inhoudsopgave
I.
II.
Inleiding ............................................................................................................................. 1
Dreigingsanalyse .............................................................................................................. 2
A.
Methodologie............................................................................................................ 2
1.
Inleiding .................................................................................................................. 2
2.
Gegevensinzameling & -verwerking ................................................................... 5
3.
Aanpassingen, beperkingen en problemen...................................................... 6
a)
Aanpassingen .................................................................................................... 6
b)
Beperkingen en problemen ............................................................................. 6
(1)
Methodologische beperkingen ................................................................... 6
(2)
Inhoudelijke beperkingen ............................................................................. 6
(3)
Problemen....................................................................................................... 7
B.
Criminaliteitsbeeld .................................................................................................... 8
1.
Organisatiestructuur.............................................................................................. 8
a)
Aantal criminele organisaties ........................................................................... 8
b)
Structuur .............................................................................................................. 8
c)
Samenstelling ..................................................................................................... 9
(1)
Aantal verdachten ........................................................................................ 9
(2)
Leeftijd van de verdachten .......................................................................... 9
(3)
Nationaliteit van de verdachten ................................................................. 9
(4)
Taakverdeling binnen de organisatie........................................................ 10
d)
(Inter)nationale samenwerking en contacten............................................. 10
e)
Financieel vermogen van de criminele organisaties .................................. 10
(1)
Gevoerde financiële onderzoeken in het kader van de lopende
onderzoeken naar criminele organisaties............................................................ 11
(2)
Financieel vermogen berekend in de lopende onderzoeken naar
criminele organisaties ............................................................................................. 11
(3)
Inschatting van de financiële middelen, berekend op basis van
marktgebonden cijfers ........................................................................................... 11
(4)
Bijkomende informatiebronnen.................................................................. 12
f) Evaluatie van de dreiging .................................................................................. 13
(1)
Efficiëntie van de criminele organisaties................................................... 13
(2)
Duurzaamheid van de criminele organisaties.......................................... 16
(3)
Voorbeelden van wisselwerking tussen efficiëntie en duurzaamheid
van criminele organisaties ..................................................................................... 20
2.
Contrastrategieën ............................................................................................... 28
a)
Defensieve contrastrategieën ....................................................................... 28
(1)
Gebruik van commerciële structuren........................................................ 28
(2)
Andere technische beschermmaatregelen............................................. 29
b)
Offensieve contrastrategieën ........................................................................ 31
(1)
Gebruik van geweld of intimidatie ............................................................ 31
(2)
Gebruik van beïnvloeding .......................................................................... 33
c)
Andere vormen van offensieve contrastrategieën..................................... 37
3.
Illegale markten ................................................................................................... 39
a)
Aard van de feiten: algemeen ...................................................................... 39
b)
Criminele organisaties en illegale markten .................................................. 42
(1)
Verdovende middelen ................................................................................ 42
(2)
Witwassen...................................................................................................... 45
(3)
Mensensmokkel ............................................................................................ 50
(4)
Mensenhandel.............................................................................................. 52
(5)
Voertuigenzwendel...................................................................................... 61
(6)
Georganiseerde diefstallen ........................................................................ 62
(7)
Gewapende diefstallen .............................................................................. 67
(8)
Wapenhandel .............................................................................................. 70
(9)
Criminaliteit tegen het leefmilieu ............................................................... 71
(10)
Hormonen / farmaceutische criminaliteit ............................................. 74
4.
Legale markten.................................................................................................... 80
5.
Samenvatting – criminaliteitsbeeld vanuit het perspectief van de
dadergroep .................................................................................................................... 81
6.
Toekomstige
maatschappelijke
ontwikkelingen
en
aanverwante
veiligheidsproblemen .................................................................................................... 84
a)
Veiligheids- en preventiebeleid ..................................................................... 87
b)
Economie: potentieel, beleid en sectoren................................................... 89
c)
Toegang tot en beschikbaarheid van technologie.................................... 91
d)
Gezondheidszorg............................................................................................. 93
e)
Vergrijzing.......................................................................................................... 93
f) Beschikbaarheid van energie............................................................................ 94
g)
Conclusies......................................................................................................... 95
III.
Beleidsmatige aanpak van georganiseerde criminaliteit in 2005-2006............... 96
A.
Algemeen ................................................................................................................ 96
B.
Preventieve, repressieve en andere beleidsmaatregelen ................................ 96
1.
Preventieve maatregelen en initiatieven in 2005-2006 .................................. 96
a)
Publiek-private samenwerking ....................................................................... 96
b)
Witwassen ......................................................................................................... 97
2.
Repressieve maatregelen en initiatieven in 2005-2006................................... 99
a)
Criminele organisatie ...................................................................................... 99
b)
Politiesamenwerking........................................................................................ 99
c)
Inbeslagneming en verbeurdverklaring...................................................... 100
d)
Mensenhandel ............................................................................................... 101
e)
Rondtrekkende dadergroepen ................................................................... 102
f) Voertuigencriminaliteit...................................................................................... 103
g)
Productie en handel in verdovende middelen ......................................... 103
h)
Corruptie ......................................................................................................... 104
C.
Vonnissen en arresten........................................................................................... 106
1.
Criminele organisatie en verenigingen met het oogmerk een aanslag te
plegen op personen of op eigendommen (322 - 324 ter Strafwetboek) ............. 106
2.
Mensenhandel (artikel 433septies en octies Sw) en prostitutie (art 381 Sw)
als daad van deelneming aan de hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een
verenging (of een criminele organisatie).................................................................. 108
3.
Mensensmokkel als daad van deelneming aan de hoofd- of bijkomende
bedrijvigheid van een verenging............................................................................... 109
4.
Drugsdelicten als daad van deelneming aan de hoofd- of bijkomende
bedrijvigheid van een verenging............................................................................... 109
5.
Bijzondere opsporingsmethoden en het opsporen en lokaliseren van
telecommunicatie en het afluisteren van telecommunicatie ............................... 109
6.
Samenvatting rechtspraak............................................................................... 112
IV.
Conclusies en aanbevelingen ................................................................................ 113
A.
Conclusies .............................................................................................................. 113
B.
Aanbevelingen...................................................................................................... 115
1.
Aanbevelingen op vlak beeldvorming .......................................................... 115
2.
Aanbevelingen op beleidsvlak........................................................................ 115
3.
Aanbevelingen op operationeel vlak ............................................................ 116
Bibliografie............................................................................................................................ 117
Bijlage 1: info over het verloop van de politionele onderzoeken ...................................... i
A.
Aard, soort en omvang van de dossiers ................................................................. i
ii
1.
Bijzondere technieken die door de politie worden toegepast ....................... iii
2.
Onderzoeksdiensten, informatiebronnen en activiteiten aan de basis van
de dossiers .......................................................................................................................... i
3.
Bij de onderzoeken betrokken personen en duur van de aanwerving .......... i
Bijlage 2: beknopte weergave van de resultaten van de omgevingsscan .....................ii
iii
I. Inleiding
n België wordt sinds de jaren ’90 veel aandacht besteed aan de ontwikkeling
van een degelijke en betrouwbare beeldvorming van georganiseerde
criminaliteit, zowel op beleidsniveau als op operationeel vlak. Zo wees reeds de
toenmalige regering in juni 1990 in haar politiek programma, het zgn.
Pinksterplan, expliciet op de dreiging die uitgaat van de georganiseerde
criminaliteit.1
I
Een meer concrete beleidsmatige aandacht voor een gestructureerde aanpak van
de georganiseerde criminaliteit kreeg voor het eerst vorm in het Actieplan van 28 juni
1996.2
Het tweejaarlijkse rapport inzake georganiseerde criminaliteit vindt haar oorsprong in
dit actieplan. Hierin wordt de noodzaak van een betrouwbaar dreigingsbeeld inzake
georganiseerde criminaliteit benadrukt.
Deze noodzaak staat, op heden, nog steeds onverminderd hoog genoteerd op
zowel de nationale3 als de Europese4 beleidsagenda.
1 VAN DAELE, D., Het openbaar ministerie en de aanpak van georganiseerde criminaliteit, in:
FIJNAUT, C, VAN DAELE, D. & F., VERBRUGGEN, De uitdaging van de georganiseerde
criminaliteit in België, Het antwoord van de overheid, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1998, p.
269.
2 Actieplan van de regering tegen de georganiseerde criminaliteit, Parl. Stuk Senaat 1995/1996,
1-326/5, p. 21-39.
3 Kadernota Integrale Veiligheid, goedgekeurd door de Ministerraad op 30-31 maart 2004, p.
13 – 21.
http://www.dsb-spc.be/Joomla/index.php?option=com_content&task=view&id=19&Itemid=48
4 Raad van de Europese Unie, Het Haags Programma, 4 november 2004, URL:
http://europa.eu./scadplus/leg/nl/lvb/l16002.htm
1
II. Dreigingsanalyse
A
A.. M
Meetthhooddoollooggiiee
1. Inleiding
et Actieplan van 1996 voorzag in de ontwikkeling van een strategische
analyse van de evolutie van de ernst, de aard en de omvang van het
fenomeen, alsook van de risicosectoren en de effectiviteit van het gevoerde
beleid, teneinde de beleidsverantwoordelijken – met name de minister van
Justitie en Binnenlandse Zaken, elk binnen het kader van hun bevoegdheden – en de
magistratuur in staat te stellen om:
H
Prioriteiten te stellen inzake de aan te pakken deelaspecten van het
fenomeen georganiseerde criminaliteit;
Maatregelen te nemen om een adequaat antwoord te bieden op de
gestelde prioriteiten en in het bijzonder om de initiatieven van de
magistratuur, de politie- en andere diensten mee te coördineren;
Te controleren in welke mate de maatregelen van de regering (kunnen)
worden geïmplementeerd en in welke mate zij de nodige vruchten afwerpen;
Voorstellen te formuleren aan het Parlement omtrent de aanpassing van het
wettelijk arsenaal.5
De beeldvorming kreeg voor het eerst vorm met het jaarrapport 1997 inzake de
georganiseerde criminaliteit in België in 1996. Dit beeld was volledig gebaseerd op
politiële en gerechtelijke gegevens, afkomstig uit lopende onderzoeken. Een
belangrijke lacune bij deze manier van beeldvorming was de beperktheid van
bronnen.
Om tegemoet te komen aan de behoefte aan een volwaardige dreigingsanalyse
werd uiteindelijk door de Federale Politie en het Institute for International Research on
Criminal Policy (IRCP) van de Universiteit Gent een nieuw methodologisch concept6
ontwikkeld, dat sinds 2002 stapsgewijs werd uitgewerkt en toegepast. Belangrijk hierbij
is de uitbreiding van bronnen en betrokken actoren in de datacollectie.
Het uitgangspunt van deze lange termijnmethodologie bestaat uit een risk
assessment benadering, waarbij getracht wordt informatie over georganiseerde
criminaliteit in al haar aspecten (dadergroepen, contrastrategieën, activiteiten op
de illegale en legale markten) op een weloverwogen manier te ordenen, zodanig
dat er prioriteiten vooropgesteld kunnen worden.
Bij deze benadering wordt ervan uitgegaan dat de omgeving een aantal
mogelijkheden biedt aan de criminele organisaties om hun activiteiten te ontplooien.
Deze omgeving wordt in de uitgewerkte methodologie voornamelijk vanuit een
5
Actieplan van de Regering tegen de georganiseerde criminaliteit, 28 juni 1996, p. 23.
DE RUYVER, B., VANDER BEKEN, T. & C. BLACK, Measuring Organised Crime in Belgium,
Antwerpen,Maklu, 2000, 91 p.
BLACK, C., VANDER BEKEN, T., FRANS, B. & M. PATERNOTTE, Reporting on Organised Crime. A
Shift from Description to Explanation in the Belgian Annual Report on Organised Crime,
Antwerpen, Maklu, 2001, 117 p.
6
marktperspectief7
benaderd
d.m.v.
kwetsbaarheidsanalyses
van
legale
economische sectoren en studies over de opportuniteiten voor betrokkenheid van
georganiseerde criminaliteit in illegale economische branches. Op Belgisch vlak
werd totnogtoe deze kwetsbaarheidsanalyse enkel toegepast op de diamantsector.
In het methodologische concept wordt het aspect van de dadergroepen uitgesplitst
in een analyse van de organisatiestructuur en een analyse van de contrastrategieën,
teneinde te komen tot een evaluatie van de mogelijke dreigingen die uitgaan van
deze criminele organisaties (zie punt 0 en de door hen gebruikte contrastrategieën
(zie punt II.B.2).
De uiteindelijke bedoeling is de resultaten uit de kwetsbaarheidsanalyses en
studies van de illegale markten te koppelen met de vaststellingen uit
dreigingsevaluatie van de criminele organisaties. Op lange termijn biedt
methodologisch concept ook plaats voor discussies over de impact van
georganiseerde criminaliteit, hetgeen een risicoanalyse mogelijk zou maken.
de
de
het
de
Een laatst aspect van het methodologisch concept heeft een toekomstgericht
karakter. Dit aspect is vooral gericht op de algemene ontwikkelingen op politiek,
economisch, sociaal en technologisch vlak, zodat een kader gevormd kan worden
waarin de evolutie van de dreiging van georganiseerde criminaliteit en de
uiteindelijke impact ervan op de samenleving kunnen worden ingeschat. Een risk
assessment biedt dus de mogelijkheid te anticiperen op bepaalde evoluties zodat er
op preventieve wijze een gepaste aanpak kan worden uitgewerkt.
De volledige toepassing van dit methodologisch concept dient in principe te
resulteren in een risico-analyse. (Zie figuur 1) Echter, zoals eerder vermeld in de vorige
tweejaarlijkse rapporten, werd geopteerd om dit complexe methodologisch concept
stapsgewijze uit te werken en toe te passen, met als eerste doel een dreigingsanalyse
inzake georganiseerde criminaliteit in België uit te werken.
7
Een belangrijk aspect van deze methodologie is de benadering van de criminele organisaties
als een onderneming. Het uitgangspunt hierbij is dat de criminele organisatie, net als een
onderneming, streeft naar maximalisering van winst - enerzijds - en minimalisering van risico’s –
anderzijds. Ze zijn niet alleen actief op de illegale markten, maar ontplooien ook activiteiten in
de reguliere markten en sectoren, daar zij aan hun illegale inkomsten een legitiem karakter
wensen te verschaffen en illegale goederenstroom te vergemakkelijken.
3
Figuur 1: Lange termijnmethodologie
CONCEPTUEEL MODEL
METHODOLOGIE
OUTCOME / PRODUCT
MAATSCHAPPIJ
PEST ANALYSE
OMGEVINGSSCAN
I
n
1. Organisatie
Netwerkanalyse
Typologie van
organisaties
d
i
c
2. Markten
Marktscan
Kwetsbaarheid
Illegaal
Marktscan
Betrokkenheid
a
Dreiging
Legaal
t
o
3. Contrastrategieën
Methodeanalyse
Beschrijvende survey
r
e
n
Impact
Risk
assessment
Actieplan
Het Jaarrapport 2003 werd beschouwd als een eerste stap in de uitwerking van
bovenstaand methodologisch concept. Er werd ondertussen voor 3 van de 5
analyses reeds een geëigende methodologie uitgewerkt en (al of niet rudimentair)
toegepast:
Analyse van de organisatiestructuur: uitgewerkt en toegepast in het
Jaarrapport 2005;
Analyse van de contrastrategieën: uitgewerkt en toegepast in het
Jaarrapport 2005;
Analyse van de legale markt: uitgewerkt8 en toegepast op de
diamantsector9, de transport- en de muzieksector10, de farmaceutische
sector11 en de Europese afvalverwerkende sector12;
Omgevingsanalyse: uitgewerkt13 en vermeld in vorig jaarrapport (2005).
Ondertussen werd de methodologie voor de omgevingsanalyse verder
uitgediept. De resultaten hiervan werden in onderhavig rapport opgenomen.
8 VANDER BEKEN, T., CUYVERS, L., DE RUYVER, B., HANSENS, J. & C. BLACK, Het meten van de
kwetsbaarheid van de legale economische sectoren voor de georganiseerde criminaliteit,
Gent, Academia Press, 2003, 185 p.
9 VANDER BEKEN, T., CUYVERS, L., DE RUYVER, B., DEFRUYTIER, M., & J. HANSENS, Kwetsbaarheid
voor georganiseerde criminaliteit. Een gevalsstudie van de diamantsector, Gent, Academia
Press, 2004, 488 p.
10 VANDER BEKEN, T. (ed.), Organised crime and vulnerability of economic sectors. The
European transport and music sector, Antwerp-Apeldoorn, Maklu, 2005, 322 p.
11 VANDER BEKEN, T. (ed.), The European pharmaceutical sector and crime vulnerabilities,
Antwerp-Apeldoorn, 2007, 218 p.
12 VANDER BEKEN, T., The European Waste industry and crime vulnerabilities, AntwerpApeldoorn, Maklu, 2007, 190p.
13 VANDER BEKEN, T. (ed.), European organised crime scenario’s for 2015, Antwerp-Apeldoorn,
Maklu, 2006, 283 p.
4
Een methodologie voor de analyse van de illegale markten en de impactmeting
werden vooralsnog niet ontwikkeld.
2. Gegevensinzameling & -verwerking
D
e wijze waarop de kwantitatieve gegevens werden ingezameld, blijft
ongewijzigd (zie vorige jaarrapporten). De operationele definitie van
georganiseerde criminaliteit, zoals omschreven in het Actieplan van 28 juni
1996, blijft eveneens ongewijzigd.14
Voor de gegevensinzameling werd, net als bij de gegevensinzameling voor de vorige
jaarrapporten, gebruik gemaakt van het meldingsformulier. In dit meldingsformulier
wordt niet alleen gepeild naar de criminele organisaties, de contrastrategieën en de
markten. Het bevat ook informatie over de aard en de omvang van de
onderzoeken.
Het toezicht en de externe follow-up van de gevolgde methodologie werd ook voor
dit jaarrapport uitgevoerd door het begeleidingscomité, waarvan de Dienst voor het
Strafrechtelijk Beleid optreedt als projectverantwoordelijke voor het coördineren en
betrekken van de diverse actoren.
Het begeleidingscomité bestaat uit leden van de kabinetten van de ministers van
Justitie en Binnenlandse Zaken, het Federaal Parket, het Parket-generaal van Gent,
de Federale Politie, de Veiligheid van de Staat, de dienst voor het Strafrechtelijk
Beleid, de Algemene Directie Preventie- en Veiligheidsbeleid (FOD Binnenlandse
Zaken), het Centraal Orgaan voor de Inbeslagneming en Verbeurdverklaring, het
Institute for International Research on Criminal Policy (IRCP) van de Universiteit Gent
en ‘Le Service de droit pénal et de procédure pénale’ van de Universiteit van Luik.
14
Deze definitie heeft 5 algemene en 3 specifieke kenmerken:
1) het planmatig plegen van misdrijven die elk op zich of in hun totaliteit van
aanzienlijke betekenis zijn;
2) het streven naar winst en/of macht;
3) een samenwerking van meer dan 2 betrokken personen;
4) gedurende een vrij lange periode;
5) en met een verdeling van taken, door gebruik te maken van minstens één van
volgende criteria:
a) het gebruik van commerciële structuren;
b) het gebruik van geweld of andere intimidatiemiddelen;
c) invloed op het politieke leven, de media, het openbaar leven, de justitie of
het bedrijfsleven;
Een criminele organisatie beantwoordt aan deze definitie indien de 5 algemene en één van
de drie specifieke kenmerken aanwezig zijn.
5
3. Aanpassingen, beperkingen en problemen
a) Aanpassingen
I
n het meldingsformulier werden, ten opzichte van het vorige jaarrapport, een
aantal minimale aanpassingen in het kader van de uitvoering van de lange
termijnmethodologie doorgevoerd die de kwaliteit van het jaarrapport ten
goede komen.
De aangebrachte wijzigingen hebben geen rechtstreekse invloed gehad op het in
dit verslag verkregen beeld.
b) Beperkingen en problemen
(1) Methodologische beperkingen
De
methodologische
beperkingen
hebben
betrekking
op:
selectiviteit,
betrouwbaarheid en onvolledigheid van de (cijfermatige) gegevens die de
politiediensten verstrekt hebben.
In verband met selectiviteit bestaat het probleem van het overwegend politioneel en
gerechtelijk karakter van de gebruikte gegevens. De kwantitatieve gegevens, die bij
de politiediensten werden ingewonnen, geven eerder een beeld van de wijze
waarop de politiediensten hun opsporingen organiseren. Dit heeft tot gevolg dat
bepaalde ongekende aspecten van de georganiseerde criminaliteit verhuld blijven.
Een grotere diversiteit aan bronnen zou dit gebrek grotendeels verhelpen.
De betrouwbaarheid van de gegevens neemt elk jaar toe. De diverse controles op
verschillende niveaus, tijdens de gegevensinzameling en –verwerking, bevorderen de
exactheid van de gegevens.
Het partiële karakter van de aangewende politionele gegevens werd deels
gecompenseerd door de leden van het openbaar ministerie te betrekken bij de
inwinning ervan en door de grote inbreng van de academische wereld. Bovendien
werd uitgebreid gebruik gemaakt van open bronnen.
(2) Inhoudelijke beperkingen
Inhoudelijke beperkingen in het meldingsformulier bestaan evenwel nog steeds: zo
blijft het moeilijk om begrippen samen te brengen in een meldingsformulier teneinde
een systematische inwinning van gegevens mogelijk te maken.
Ook de inzameling van de kwalitatieve bijdragen gebeurde niet volgens een vast
stramien. In de toekomst zal de inwinning van deze bron van informatie onderworpen
worden aan een evaluatie, teneinde een methodologisch aanvaardbare procedure
te kunnen ontwikkelen.
Het gebruik van de lange termijnmethodologie die gebaseerd is op het
risicoconcept, is een praktische keuze. Hoewel verschillende elementen van het
analysemodel erin zijn opgenomen en de noodzakelijke gegevens worden
ingezameld en beheerd, zal de analyse van de georganiseerde criminaliteit steeds
lijden onder onvoldoende of onnauwkeurige informatie en beperkte middelen. De
keuze voor dit soort analyse beantwoordt ook rechtstreeks aan de vereiste van
uitwerking en tenuitvoerlegging van beleidsacties die zijn aangepast aan een
specifieke materie.
(3) Problemen
De geleidelijke overgang naar de methodologie van de langetermijnbenadering
vergt een raadpleging van diverse bronnen van zowel publieke als private oorsprong.
Dit wordt in de mate van het mogelijke nagestreefd, door middel van samenwerking
met de Veiligheid van de Staat, de FOD Binnenlandse Zaken, het COIV en andere
relevante partners. De beschikbare informatie wordt bovendien verder aangevuld
met vervolgings- en veroordelingsdata (zie punt 0) afkomstig uit een analyse van de
eindbeslissingen die genomen werden in de dossiers waarvoor een meldingsformulier
werd opgesteld.
Bovendien wordt nagegaan in hoever informatie uit de jaarlijkse rapportering in het
kader van art. 90decies Sv (over de toepassing van de afluistermaatregel, de
anonieme getuigenis, de bescherming van de bedreigde getuige, de bijzondere
opsporingsmethoden en de andere onderzoeksmethoden) gekoppeld kan worden
aan de beschikbare informatie uit onder andere de meldingsformulieren. (zie bijlage
1) Echter, een bijsturing van de toegang tot divers bronnenmateriaal blijft nodig.
Een tweede belangrijk probleem betreft de methodologie voor de analyse van de
illegale markten en de impactmeting die nog ontwikkeld dienen te worden.
7
B
B.. C
Crriim
miinnaalliitteeiittssbbeeeelldd
1. Organisatiestructuur
a) Aantal criminele organisaties
I
n 2005 en 2006 was het aantal in België gevoerde onderzoeken kleiner dan
algemeen in het laatste decennium (ongeveer 250 tot 300 onderzoeken per
jaar). Zo werden in 2006 224 onderzoeken gevoerd tegen criminele
organisaties (246 in 2005). 87 (38,8%) nieuwe onderzoeken werden in de loop van
2006 ingeleid (98 in 2005).
Sinds 2002 wordt een gestage daling van het aantal gemelde onderzoeken
vastgesteld. De oorzaken hiervan kunnen moeilijk met zekerheid worden aangeduid.
(Zie bijlage 1)
Grafiek 1: aantal lopende onderzoeken versus aantal nieuw geopende dossiers
350
300
250
200
150
100
50
0
2001
2002
2003
Nieuw geopende dossiers
2004
2005
2006
Totaal aantal dossiers
b) Structuur
103 organisaties (45,9%) hadden een verticale structuur, 68 een horizontale structuur
(30,6%). Deze tendens ligt, zoals reeds vroeger werd vastgesteld, in de lijn van een
regelmatige toename van de horizontale structuren ten koste van de verticale
structuren. Een genuanceerd beeld van de structuur en werking van bepaalde
criminele organisaties wordt in deel II.B.1.f) gegeven.
Verwijderd: afgeleid
c) Samenstelling
(1) Aantal verdachten
Er worden 1.809 verdachten geteld (1.605 mannen en 199 vrouwen. 5 werden niet
meegedeeld) die in 2006 in onderzoeken tegen de georganiseerde criminaliteit
betrokken zijn (tegen 1.904 verdachten in 2005). Per organisatie zijn er gemiddeld
acht geïdentificeerde verdachten.
Tabel1: aantal verdachten per criminele organisatie (2006)
AANTAL VERDACHTEN PER ORGANISATIE
Van 3 tot 4
Van 5 tot 9
Van 10 tot 14
Van 15 tot 19
Van 20 tot 35
> 35
TOTAAL
AANTAL
60
100
45
9
8
2
224
%
26,8
44,6
20,1
4,0
3,6
0,9
100
GECUMULEERD %
26,8
71,4
91,5
95,5
99,1
100
De verhoudingen in het aantal per organisatie gekende leden15 blijven doorheen de
jaren gelijk lopen. Organisaties van 5 tot 9 personen blijven de maatstaf. Het
vastgestelde maximum in 2006 bedraagt 40 leden voor eenzelfde organisatie die
voornamelijk uit verdachten met de Belgische nationaliteit bestond.
(2) Leeftijd van de verdachten
De leeftijdscategorie 30-39 is de best vertegenwoordigde groep met 34,3% van de
verdachten. De tweede categorie is de categorie 40-49 (27,0%). 4,1% van de
verdachten was 60 jaar of ouder. De gemiddelde leeftijd bedraagt 39 jaar. De
oudste verdachte was 78 jaar.
(3) Nationaliteit van de verdachten
41,8% van de verdachten had de Belgische nationaliteit. De meest
vertegenwoordigde overige nationaliteiten in 2006 waren: Nederlanders (12,3%),
Italianen (4,6%), Roemenen (4,3%), Turken (3,4%); Marokkanen (2,6%), Fransen (2,5%)
en burgers uit ex-Joegoslavië (2,3%). Er worden 73 verschillende nationaliteiten
onderscheiden. 2006 wordt voornamelijk gekenmerkt door het opnieuw opduiken
van Nederlandse onderdanen, de bevestiging van de aanwezigheid van
Roemeense onderdanen en het opduiken van verdachten met Franse nationaliteit.
Op langere termijn wordt vastgesteld dat het deel Belgische onderdanen, dat
doorheen de jaren almaar is blijven dalen, zich tussen 40% en 45% stabiliseert. Er is
evenwel een groot verschil met de eerste vaststellingen waarbij het gemiddelde
tussen 48 en 50% lag.
15
Op zijn minst geïdentificeerd door hun naam, voornaam en functie.
In het algemeen kan ook een verschil worden vastgesteld tussen de nationaliteiten
die goed in de statistieken zijn ingenesteld die verband houden met (Belgische,
Nederlandse, Italiaanse, Turkse en in mindere mate Marokkaanse) criminele
organisaties in België en het optreden/afnemen van andere nationaliteiten
(optreden van Roemenen, Fransen en burgers uit ex-Joegoslavië, verminderen van
Chinezen, Albanezen of Bulgaren).
(4) Taakverdeling binnen de organisatie
De taakverdeling binnen de criminele organisaties toont altijd een overwicht aan
organisationele en uitvoerende functies (respectievelijk 33,1% en 44,4% van de
waargenomen functies). De verdeling van deze 2 categorieën in het globale beeld
van de ingenomen functies is zelfs meer uitgesproken dan vroeger.
Deze 2 functies samen omvatten 75,5% van alle gemelde functies. Een jaar geleden
was dat nog 51,5%. Dit kan erop wijzen dat de criminele organisaties op een meer
eenvoudige wijze functioneren of dat onze kennis van de structuren van criminele
organisaties niet zo vergevorderd is. Er bestaan ook “deskundigenfuncties” die in
aantal weliswaar beperkter zijn.
d) (Inter)nationale samenwerking en contacten
Ondanks de algemene globaliseringstrend, blijven de contacten en internationale
samenwerking beperkt. 62 (28,1%, vroeger 30 tot 37%) criminele organisaties die in
België actief zijn hebben contact gezocht met andere criminele organisaties. 52 van
deze 62 organisaties hebben contacten gehad met criminele organisaties die in het
buitenland actief zijn16. De overige zijn uitsluitend in België actief. Er is melding
gemaakt van effectieve samenwerking in 60 dossiers. In de toekomst zouden deze
gegevens, die toch om opheldering vragen, bijzondere aandacht verdienen.
Uit de geografische verdeling van de contacten blijkt dat er een overwicht is aan
landen uit de Europese Unie. In afnemende volgorde gaat het om Nederland,
Spanje, Italië, Duitsland, Frankrijk, Marokko en Groot-Brittannië. Op nationaal niveau,
blijken de meeste contacten in de arrondissementen van Brussel, Antwerpen, Luik en
Charleroi plaats te vinden.
e) Financieel
organisaties
vermogen
van
de
criminele
De ontneming van wederrechtelijke vermogensvoordelen is alom erkend als een
efficiënt middel om zware en georganiseerde criminaliteit aan te pakken. Het blijft
echter een delicate oefening om zicht te krijgen op de middelen waarover criminele
organisaties beschikken.
16 Het is niet altijd gemakkelijk om na te gaan of er contact was met een criminele organisatie
of met een enkele persoon.
10
(1) Gevoerde financiële onderzoeken in het kader
van de lopende onderzoeken naar criminele
organisaties
163 (72,7%) dossiers leveren financiële informatie op. In 124 dossiers werden financiële
gegevens
betreffende
het
door
de
criminele
organisatie
verkregen
vermogensvoordeel vermeld.
(2) Financieel vermogen berekend in de lopende
onderzoeken naar criminele organisaties
Het vermogen van de criminele organisaties wordt door de onderzoekers op minder
dan €25.000 voor 8,0% van de organisaties geschat. De winst van 65,3% van de
organisaties bedroeg tussen €25.000 en €2,49 miljoen. 19,3% van de organisaties
maakte tussen €2,5 miljoen en €10 miljoen winst en 6,4% realiseerde een winst die
hoger was dan €10 miljoen. Het totaal aan vermogensvoordelen bedroeg €331
miljoen. Dit is slechts een derde van het bedrag dat in 2005 werd geregistreerd.
Het is vooral in de laatste categorie (meer dan €10 miljoen) dat er minder dossiers
worden geregistreerd. Er dient te worden opgemerkt dat de statistieken in de dossiers
van BTW-carrousels geen bedragen omvatten van meer dan €100 miljoen. Dit was
wel het geval in de voorbije jaren.
Er kan aan worden toegevoegd dat de FOD Financiën in 2003 in 4 dossiers een
taxatie heeft geëist. Het gaat om een totaal bedrag van €38,5 miljoen. Eén
onderzoek heeft betrekking op 2/3 van dit bedrag.
Op nationaal vlak gebeuren de investeringen voornamelijk in Brussel, Antwerpen,
Tongeren, Turnhout, Bergen en Dendermonde. Op internationaal vlak duiken Spanje,
Nederland, Frankrijk, Luxemburg en Italië, alsook Zwitserland op. De transacties
gebeuren via banken, investeringen in onroerende goederen, internationale
overdrachten of de aankoop van luxegoederen.
(3) Inschatting van de financiële middelen,
berekend op basis van marktgebonden cijfers
Binnen de drugmokkel vormt de evolutie van de marktprijzen een goede aanwijzing
van de verhouding tussen de vraag en het aanbod van verdovende middelen op de
criminele markt, maar ook van de vermogensvoordelen die (meer bepaald) de
criminele organisaties kunnen verwerven17. Soms kan zelfs, op basis van het aantal
geschatte gebruikers of een gevoerde inbeslagneming, voor sommige producten
het zakencijfer worden bepaald. In 2006 bedroeg de gemiddelde prijs voor een gram
amfetamines €8,53, GHB €18,93, ketamine €42,5, een trip LSD €6,5, marihuana €5,38.
17Enkel op basis van de onderzoeken in 2006, voor dewelke voldoende informatie beschikbaar
was (in 27 onderzoeken), kon €98 miljoen worden opgespoord. Het gemiddelde bedroeg €3,6
miljoen per criminele organisatie.
Cocaïne kost €48 per gram (9,8 voor een dosis). De jaarlijkse vraag zou 2.500 kg
bedragen of €125 miljoen. Een gram hasjiesj kost €6,67 (8.030,8 kg hasjiesj werd in
2006 in beslag genomen). Een gram heroïne kost €26,1. De Belgische markt wordt op
6.500 kg per jaar of € 161,3 miljoen geschat. Een XTC-pil kost €3,31. Op jaarbasis wordt
de Belgische markt 18 op 3.700 kg of €35,6 miljoen geschat.
De XTC-tabletten zijn meer dan ooit toegankelijk. De prijs blijft zakken, ook al bestaan
er aanwijzingen dat het aantal gebruikers in Vlaanderen daalt.
Om de door de organisatoren van migrantensmokkel geïnde sommen te evalueren,
moet worden uitgegaan van het aantal intercepties dat in België, op het
grondgebied of aan de buitengrenzen van het Schengengebied (29.888), heeft
plaatsgevonden. Dit cijfer weerspiegelt niet het totale aantal illegale immigranten op
ons grondgebied. Het aantal asielaanvragers is niet gekend, aangezien een groot
deel illegale immigranten ook asiel aanvragen bij hun interceptie (waardoor de kans
op dubbele tellingen bestaat). Aangezien 80% van de asielaanvragers beweert
beroep te hebben gedaan op smokkelaars, kan dit percentage als richtwaarde
worden genomen voor de berekeningen. 80% van de 29.288 onderschepte illegale
immigranten = 23.430 illegale immigranten. Teneinde de door een
emigratiekandidaat betaalde prijs te evalueren, werd uitgegaan van de prijs die de
illegalen met de meest vertegenwoordigde nationaliteiten in 2005 hebben betaald
(op basis van de verklaringen van de asielaanvragers). Het gemiddelde betaalde
bedrag bedroeg €4.811. Het totale bedrag dat in 2005 door de kandidaatemigranten werd uitgegeven bedroeg dus €112.721.730! In 2006 vonden iets meer
intercepties plaats (32.731) waardoor het totale bedrag €125.975.070 zou moeten
bedragen!
(4) Bijkomende informatiebronnen
Uit de cijfers ter beschikking gesteld door het COIV blijkt dat voor de periodes 2005 en
2006 respectievelijk voor in totaal €629.362,01 en €1.103.464,94 in beslag werd
genomen. Voor diezelfde periode (2005-2006) werd voor een bedrag van
€359.921,81 (2005) en €339.749,41beslissingen van rechters ten gronde (teruggaven
en verbeurdverklaringen) geregistreerd.
Echter, deze cijfers werden samengesteld op basis van een bevraging op
preventiecode “10”, hetgeen verwijst naar dossiers inzake bendevorming,
lidmaatschap van een criminele organisatie en gijzeling. Concreet betekent dit dat
bovenvermelde cijfers slechts een indicatie geven van de werkelijke bedragen van
inbeslagneming en verbeurdverklaringen. Sommige onderzoeken over criminele
organisaties hebben daarentegen niet noodzakelijk preventiecode "10" en worden
bijgevolg niet opgenomen in de cijfers van het COIV.
18 Deze evaluatie is gebaseerd op 2 studies:
DECORTE, T., The taming of cocaine. Cocaine use in European and American cities, Brussels,
VUB University Press, 2000.
UNITED NATIONS, Office on Drugs and Crime, World Drug report 2006, UN Publications.
12
f) Evaluatie van de dreiging
Om in te spelen op de verwachtingen van een dreigingsanalyse in het kader van de
georganiseerde criminaliteit, moet worden bepaald wat een criminele organisatie
bedreigend maakt. Een “goede” criminele organisatie moet op basis van
welbepaalde criteria van een minder “goede” kunnen worden onderscheiden.
Wij hebben ons beperkt tot 2 dimensies die, naar onze mening, deze dreiging het
beste weerspiegelen: efficiëntie en duurzaamheid. Organisatie A zorgt voor een
grotere dreiging dan organisatie B als ze zowel efficiënt is in het ontwikkelen van haar
(il)legale activiteiten, maar ook blijk geeft van een grotere duurzaamheid.
Dankzij onderstaande tekst kan een eerste beeld worden verkregen van de dreiging
van georganiseerde criminaliteit. Hoewel hiermee ook de meest dreigende criminele
groepen moeten worden bepaald, is het op heden te vroeg om er prioriteiten uit te
bepalen.
Door middel van bepaalde variabelen kan de efficiëntie of de duur worden
nagegaan. Elke variabele wordt geoperationaliseerd via kwantitatieve en
kwalitatieve gegevens die in het kader van de uitwerking van dit jaarrapport worden
verzameld, en op basis van de Belgische bijdrage aan het Europese verslag over de
georganiseerde misdaad (OCTA). De evaluatie bestaat uit het toepassen van alle
criteria op elke soort criminele organisatie over dewelke voldoende informatie in de
onderzoeksgegevens bestond.
(1) Efficiëntie van de criminele organisaties
De efficiëntie kan aan de hand van 3 variabelen worden geëvalueerd: de expertise,
de dynamiek van de groep en het bereikte prestatievermogen.
Op basis van de criminele activiteiten van de organisaties, kunnen heel wat
voorbeelden van technische expertise19 worden aangeleverd. De in de loop der
jaren verzamelde gegevens voor het opstellen van het jaarrapport tonen de
uitbreiding van de gevraagde deskundigheid binnen de criminele organisaties. Er
bestaan evenwel nog organisaties met beperkte kennis van zaken.
Zowel de Belgische20 als de Nederlandse en Georgische criminele organisaties
hebben verschillende vormen van gespecialiseerde functies, zoals boekhouder,
wapendeskundige, managementdeskundige, chemisch deskundige of specialisaties
in andere domeinen.
De criminele organisaties die uit meerdere nationaliteiten bestaan hebben evenwel
ook de aanleg om de beschikbare expertise af te wisselen. De Roemeense,
Albanese, Joegoslavische, Marokkaanse of Italiaanse criminele organisaties,
19De
aanwezige kennis binnen een criminele organisatie kan van technische aard zijn wanneer
deze verband houdt met een specifiek strafrechtelijk proces. Deze kennis kan ook algemener
zijn wanneer deze te maken heeft met de werking van de organisatie (beheer, bescherming
van de organisatie, ...) of de informatie waartoe de organisatie toegang kan hebben.
20D.w.z. binnen dewelke nagenoeg alle leden dezelfde nationaliteit hebben.
waarover voldoende informatie beschikbaar was21, hebben hier, in het kader van
hun criminele activiteiten (voornamelijk diefstal, drugsmokkel, autozwendel of
migrantensmokkel), blijkbaar geen behoefte aan.
Bij het opzetten van georganiseerde reizen voor grote groepen Chinese burgers naar
België, heeft een Chinese criminele organisatie gebruik gemaakt van de ervaring van
bepaalde begeleiders en de officiële erkenning van bepaalde reisbureaus om de
immigratie met toeristische doeleinden van honderden Chinese burgers
geloofwaardig te maken. Een andere Chinese organisatie ging heel wat
opportunistischer te werk door precursoren aan een Nederlandse organisatie te
leveren in ruil voor de helft van de XTC-productie en op die manier voordeel te
trekken uit de verworven expertise om zelf de volledige productiecyclus in handen te
hebben. In het algemeen is het verwerven van expertise soms ook het feit van een
enkel lid van de organisatie die zich op zijn beurt toelegt op illegale activiteiten.
De expertise is niet louter beperkt tot een specifieke knowhow, maar kan ook het
gevolg zijn van een bijzonder nuttige informatiepositie voor de criminele organisatie.
Bepaalde criminele organisaties zijn zelfs op zoek naar zulke posities. Op dit vlak is de
strategie van de organisaties die actief zijn in de hormonenzwendel veelbetekenend.
Op dit vlak worden vertrouwenspersonen op elk niveau van de smokkel geplaatst,
van de officiële laboratoria tot de landbouwwereld en in de officina's van
apotheken. De criminele motorbendes passen een andere tactiek toe: zij zoeken
bewust contact op met sleutelpersonen, meer bepaald in de administraties.
Intern is het verwerven van expertise niet altijd noodzakelijk. Bepaalde taken kunnen
worden uitbesteed. Zo bleek een persoon die gestolen voertuigen omkatte zowel
tewerkgesteld te zijn door een organisatie die actief was in de autozwendel en de
voertuigen terug naar het land van herkomst wou sturen als door een organisatie die
vrachtwagens voor sigarettensmokkel stal.
De groepsdynamiek verwijst naar het functioneringsaspect van de criminele
organisatie. Deze variabele omvat meerdere relatietypes tussen de leden van de
organisatie, de uit te voeren taken en de in te zetten middelen. De dynamiek houdt
dus verband met de doorslaggevende structuur binnen de groep en de regels die
het verband tussen verschillende elementen beïnvloedt. Het komt de criminele
organisatie uit dat deze relaties zoveel mogelijk op elkaar zijn afgestemd om de
werking van de organisatie optimaal te laten verlopen.
De gegevens die in het kader van het rapport georganiseerde criminaliteit werden
verzameld tonen aan dat de criminele organisaties in het algemeen uit een derde
directiefuncties bestaan. Dit is gewoonlijk het geval in eerder kleine organisaties
(tussen 6 en 9 leden) met een groot deel aan uitvoerende leden (tussen 27% en 60%).
Deze beperkte omvang van het aantal te beheren leden bevordert ongetwijfeld een
goede communicatie binnen de groep.
Er bestaan hiërarchische structuren, maar ook horizontale organisaties of
netwerkorganisaties. Er worden verschillen vastgesteld tussen criminele organisaties
binnen dewelke een of meerdere mensen de touwtjes in handen hebben en als
dusdanig worden erkend (de ‘snakeheads' die bepaalde Chinese criminele filières
leiden, de Voorzitter van een criminele motorclub, de "general managers" die het
21Wanneer aan meer dan 50 leden in meerdere organisaties functies konden worden
toegeschreven.
14
drugtransport vanuit het buitenland regelen of in België de productie van
synthetische drugs / cannabisplantages organiseren, de bendechefs in de Albanese
georganiseerde criminaliteit, ...) en criminele organisaties binnen dewelke de
directieposities vager zijn.
Het volstaat bovendien niet om over een duidelijke of unaniem erkende beslissing te
beschikken. Ze moet ook op de meest doeltreffende manier kunnen worden
uitgevoerd. Ook hier bestaan verschillende scenario's met criminele organisaties
binnen dewelke duidelijke specifieke rollen aan deze taken zijn toegekend.
De criminele motorbendes is misschien het beste voorbeeld uit de informatie die in
België werd verzameld. Deze criminele organisaties worden gekenmerkt door een
hiërarchische structuur binnen dewelke verschillende rollen zijn voorzien en duidelijk
zijn toegekend. Zo wordt de organisatie geleid door een voorzitter en een
ondervoorzitter. Een secretaris/penningmeester houdt zich bezig met het vermogen
van de organisatie, een "sergeant at arms" grijpt in voor het naleven van de interne
orde en een "road captain" is verantwoordelijk voor de verplaatsingen van de groep.
De rest bestaat uit ‘gewone' leden.
Actieve criminele organisaties op internationaal niveau hadden tevens
gespecialiseerde functies, met name in de autozwendel waar een gespecialiseerde
dispatcher de activiteiten op het terrein coördineert.
De Indiase groeperingen worden gekenmerkt door een duidelijke hiërarchie. De
plaats binnen deze groepering hangt af van de kaste waartoe de persoon behoort
en/of het religieuze statuut. De meest professionele organisaties maken een
onderscheid tussen migrantensmokkel en uitbuiting van de landgenoten in het
werkmilieu. (Zie punt II.B.3.b)(4))
Voor sommige daders hebben criminele organisaties een gecentraliseerd
besluitvormingssysteem. Ze bevinden zich immers in een milieu waar bijzonder veel
dreiging van uitgaat (de andere criminele actoren, de politie- en inspectiediensten,
...) en dat een rechtstreekse controle over de leden vereist. Dit vormt een
interessante benadering in de mate dat ze de opvatting van prestatie invoert die
verband houdt met de afstemming van de structuur op de omgeving.
Hoewel op heden geen enkele typologie van de criminele organisaties de meest
performante structuren kan aangeven, kan, aan de hand van aanwijzingen, reeds
een idee worden verkregen van de resultaten die bepaalde criminele organisaties
boeken.
In 163 gevallen (72,7% van de in 2006 getelde dossiers) werd financiële informatie
geleverd. Op basis van deze gegevens kan het totaal van de door criminele
organisaties verworven vermogensvoordelen, voor dewelke onderzoeken lopende
waren, op €331 miljoen worden geschat. Gemiddeld zijn het Belgische criminele
organisaties, gevolgd door Belgisch-Nederlandse, Nederlandse en heterogene
organisaties die de grootste vermogensvoordelen genereren. (Zie punt II.B.1.e)(1))
In het algemeen kan evenwel gemakkelijk kennis over het financiële luik van deze
criminele organisaties worden verkregen. Dit zou het overwicht ervan kunnen
verklaren. Bovendien zijn deze organisaties actiever in de financiële domeinen
binnen dewelke de evaluatie van de wederrechtelijke vermogensvoordelen vaak
belangrijker is dan het gerechtelijk onderzoek.
15
Andere dossiers wijzen op een groot internationaal aandeel in de Belgische
activiteiten die slecht aan de basis liggen van een deel het vermogen van de
criminele organisaties.
Een andere manier om de prestatie van een criminele organisatie te kennen is het
evalueren van het marktaandeel van deze organisatie. In het hormonenmilieu kan
bijvoorbeeld worden vastgesteld dat de traditionele vetmesters 70% van de totale
distributie van de illegale producten in handen hebben.
Het aantal clandestien vervoerde illegalen, de omvang van de illegaal ingevoerde
goederen en de kwaliteit van valse documenten tonen ook de performantiegraad
die soms wordt bereikt. (Zie in ‘Voorbeelden van wisselwerking’)
Dit geldt ook voor het ontstaan van nieuwe organisaties in een markt die reeds door
andere wordt bezet (Roemeense en Bulgaarse criminele organisaties in de prostitutie)
of de capaciteit van bepaalde organisaties om in meerdere criminele domeinen
actief te zijn. Dit gegeven moet evenwel worden genuanceerd. Een uitgebreid
activiteitenveld kan eerder het bewijs zijn van een zeker opportunisme om zich aan
(nieuwe) criminele markten aan te passen dan een mogelijk goede performantie van
de organisatie.
Aan de hand van de verzamelde gegevens kunnen enkele categorieën criminele
organisaties worden onderscheiden. Sommige organisaties zijn actief in hetzelfde
activiteitensegment (Indiase, Pakistaanse, Sri Lankaanse organisaties in de illegale
immigratie), in enkele domeinen - vaak met autozwendel, maar ook met drug- of
migrantensmokkel (Poolse, Litouwse, Letse of Turkse organisaties) of in verschillende
criminele domeinen (Roemeense, Joegoslavische, Albanese criminele organisaties
die actief zijn in mensenhandel, drugsmokkel, vervalsing, diefstal, ...).
In het algemeen vormt de evolutie van de prijzen van de illegaal aangeboden
goederen ook de weergave van bepaalde performantieniveaus die door de
criminele organisaties wordt bereikt (bijvoorbeeld de prijsdaling van cocaïne op een
nochtans groeiende Europese markt).
(2) Duurzaamheid van de criminele organisaties
De duurzaamheid wordt eveneens berekend op basis van 3 variabelen: de sociale
cohesie, de ontwikkelde (contra)strategieën en de flexibiliteit / het
aanpassingvermogen.
De sociale cohesie is een ruim toegepast concept dat verwijst naar verschillende
begrippen, zoals solidariteit, collectieve bewustwording, sociale band, vertrouwen,
veiligheidsgevoel, enz. die binnen de groep worden opgezet met het oog op het
handhaven van de groep en het creëren van een groepsgevoel bij de leden.
Het is interessant op te merken dat de criminele organisaties met een eerder goede
interne cohesie minder gebruik maken van geweld/intimidatie ten aanzien van de
eigen leden. Er dient ook te worden opgemerkt dat deze sociale processen in
homogene groepen, die bijvoorbeeld gebaseerd zijn op familiale of etnische
banden, natuurlijker tot stand komen, in het bijzonder wanneer de groep functioneert
volgens voorouderlijke, culturele of andere regels. Wat meer bepaald de
16
georganiseerde criminele groeperingen betreft, zijn sociale cohesie en vertrouwen
van essentieel belang.
Uit de verzamelde statistieken, blijkt dat 39,3% van de criminele organisaties bijna
uitsluitend uit eenzelfde nationaliteit (niet-Belgen) bestaat. Dit kan er op wijzen dat er
specifieke banden tot stand kunnen komen. 22,3% van de groepen hebben de
Belgische nationaliteit. De andere organisaties zijn heterogener.
In de drugsmokkel kan een sterke sociale cohesie in de groepen worden vastgesteld
binnen dewelke er een band bestaat tussen de actoren die actief zijn in Europa en
de actoren in de landen waar de drug worden geproduceerd. De relaties zijn
gebaseerd op familiale en culturele banden binnen een specifieke gemeenschap.
De Turkse criminele organisaties, die de migrantensmokkel regelen, zijn gebaseerd op
zeer nauwe familiale banden. Het traditionele milieu oefent een interne druk uit door
aan te dringen op de eer en de familiale band. De jongste generatie hecht hier ook
belang aan. De clanmatige en patriarchale structuur van de Albanese groepen is
een ander voorbeeld van cohesie waarop criminele organisaties gebaseerd zijn.
Andere groepen baseren zich op de solidariteit tussen de leden van eenzelfde
gemeenschap om de uitvoering van hun criminele activiteiten te vergemakkelijken
(dit is onder meer het geval met Braziliaanse organisaties in de economische
uitbuiting of Indo/Pakistaanse organisaties die actief zijn in de migrantensmokkel
binnen dewelke de culturele en religieuze overtuigingen worden gebruikt om een
onderkomen te bieden aan de kandidaat-migranten die het ‘wensen’).
Familiale banden of jeugdrelaties spelen ook een rol in bepaalde ‘Belgische criminele
organisaties’.
Contrastrategieën kunnen worden gedefinieerd als het geheel aan methodes en
middelen die door criminele organisaties worden uitgewerkt om enerzijds de
continuïteit van de organisatie te verzekeren en de (criminele) activiteiten af te
schermen22 en anderzijds het optreden van de overheid te bekampen door de
procedures te vertragen of te saboteren23. (Zie punt II.B.2)
Bepaalde contrastrategieën geven blijk van een goed doordacht onderzoek van de
criminele organisaties, terwijl andere eerder op onmacht wijzen. Het gebruik van
geweld, dat soms nodig is maar de aandacht van de overheden aanscherpt, is hier
een voorbeeld van. Een studie over het gebruik van geweld door criminele
organisaties tegen medewerkers van Justitie en tegen politiemensen heeft
aangetoond dat, op enkele uitzonderingen na, de organisaties die tot geweld
overgaan geen bijzonder performant profiel hebben, ook al kan het effect ervan
enorm zijn. Bovendien hadden de geweldplegingen vaak een punctueel aspect en
vonden ze plaats tijdens een specifiek trefmoment tussen een of meerdere leden van
de organisatie en een of meerdere vertegenwoordigers van de overheid.
In de meeste gevallen werd geen vooraf bedachte strategie toegepast. Dit betekent
evenwel niet dat er geen ernstige feiten in België werden vastgesteld! Sommige
22
Zie voetnoot 29.
De actievere strijd tegen de interventie van de overheid door middel van offensieve
contrastrategieën kan met name bestaan uit intimidatie van magistraten, het bedreigen van
getuigen, het omkopen van goed geplaatste politieagenten, enz.
23
17
criminele groepen (bijvoorbeeld in het hormonenmilieu) willen daarentegen elk
gebruik van geweld vermijden om zo weinig mogelijk de aandacht van de overheid
te trekken.
Andere organisaties maken daarentegen gebruik van intimidatie waardoor ze hun
rechtstreekse omgeving op vagere, maar meer constante wijze kunnen controleren.
Het streven naar onopvallendheid komt vooral voor bij criminele motorbendes of
bepaalde organisaties van rondtrekkende daders die zich gedeeltelijk permanent
hebben gevestigd.
133 (59,3%) criminele organisaties hebben op meer opzienbare manier gebruik
gemaakt van geweld of een andere vorm van intimidatie om te vermijden dat ze
door de overheid zouden worden opgemerkt. Het gebruik van geweld of een
andere vorm van intimidatie van leden van de organisatie komt het meeste voor. De
directe dreiging is de meest voorkomende vorm, gevolgd, in (heel wat) mindere
mate, door slagen en verwondingen. (Zie punten II.B.2.b)(1) en II.B.2.b)(2))
In 52 dossiers (23,2% van de dossiers) werden 97 feiten van mogelijke beïnvloeding
onderzocht. De criminele organisaties pogen vooral de mensen in te palmen die hen
de nodige hulp kunnen bieden.
In 2006 hebben 165 (73,6%) criminele organisaties gebruik gemaakt van commerciële
structuren om hun criminele activiteiten te verbergen. (Zie punt II.B.2.a)(1)(a)) De
import-exportbedrijven worden het meeste gebruikt, gevolgd door de
transportsector, de bouwsector en de horeca. (Zie ook punt II.B.4)
De flexibiliteit / het aanpassingsvermogen van een criminele organisatie kan in het
besluitproces, de strategieontwikkeling, de organisatie van de communicatie en de
ontwikkeling van (il)legale activiteiten zitten. Elke soort dadergroepering organiseert
zich in functie van het milieu waarin deze zich bevindt. Er bestaan dus verschillende
mogelijke flexibiliteitsniveaus.
De flexibiliteit of het aanpassingsvermogen van de criminele organisatie zit ook in de
capaciteit om haar (il)legale activiteiten te (re)organiseren. Zo kan bijvoorbeeld in de
smokkel van beschermde soorten (CITES) worden opgemerkt dat criminele
organisaties flexibele structuren bezitten voor de smokkel van welbepaalde soorten
en, bij het ontstaan van een nieuwe vraag, zich opnieuw kunnen samenstellen tot
een nieuwe import-, transport-, exportstructuur, ... op dezelfde organisatiewijze van
de filière maar met andere sleutelpersonen.
Naar aanleiding van de ontmanteling van 2 Litouwse legale drukkerijen die ook valse
euro's produceerden, hebben Litouwse criminele organisaties, die met deze
drukkerijen samenwerkten om de distributie van valse euro's in Europa te verzekeren,
geen moeite ondervonden om andere (Bulgaarse en Italiaanse) leveranciers te
vinden om hun activiteiten verder te zetten.
Andere criminele organisaties zetten ook uitgebreide netwerken op waarmee ze op
flexibelere wijze kunnen inspelen op de noden van de klanten of de gevolgen van
de politie-interventies kunnen beperken (bijvoorbeeld door de financiering van
verschillende productiesites van synthetische drugs). Ook in de wapensmokkel kan
worden vastgesteld dat de flexibiliteit van deze groepen schuilt in de uitvoerbaarheid
waarvan ze blijk geven. Dit kan worden aangetoond aan de hand van het traceren
van bepaalde vliegtuigen die worden gedeclasseerd, vervolgens gerenoveerd,
18
verkocht en doorverkocht. Deze duiken dan op in een maatschappij of in een of
andere geografische zone en vliegen met vervalste vliegplannen, enz.24
Hoewel de Belgische statistieken in dit opzicht niet bijzonder onthullend zijn, kan
evenwel worden vastgesteld dat in een derde van de dossiers contacten bestaan
met andere criminele organisaties. Het klopt echter dat niet altijd gemakkelijk het
formele onderscheid kan worden gemaakt tussen de contacten binnen eenzelfde
organisatie (of zelfs netwerk) en de contacten met een andere organisatie. Dit is
vooral het geval wanneer er contacten bestaan met het buitenland. Op statistisch
vlak worden deze contacten misschien onderschat. In ieder geval zijn ze
ontoereikend om er definitieve lessen uit te trekken met betrekking tot de
mogelijkheden voor criminele organisaties om hun activiteiten aan te passen.
Zo wordt vastgesteld dat Albanese organisaties samenwerken met Aziatische
organisaties bij het transport van Chinese migranten. Deze Albanese criminele
organisaties beperken zich bovendien niet tot Chinese burgers, maar leveren tevens
hun diensten aan Turkse, Iraakse, Iraanse, Afghaanse, Indiase ... of Albanese burgers.
Het zou interessant kunnen zijn na te gaan of de leeftijd van de leden van een
organisatie ertoe leidt dat de organisatie zich gemakkelijker kan aanpassen aan
veranderingen in de omgeving. De nodige aandacht moet hierbij uitgaan naar de
taken die vervuld moeten worden en de criminele markt waarop de organisatie
actief is (nood aan levendige krachten voor de uitvoering van de criminele activiteit,
leeftijd en noden van de klanten, ...).
Als eerste besluit kan worden gesteld dat de toepassing van dit “leesrooster” om het
dreigingspotentieel van een criminele organisatie te evalueren veel tijd en middelen
vergt. Er zal een evaluatie moeten worden uitgevoerd teneinde de beste
operationaliseringswijze te bepalen voor alle geïnventariseerde criminele
organisaties. Via een typologie van de criminele organisaties zou het aantal te
analyseren gevallen verminderd kunnen worden. Het bepalen van homogene types
blijft evenwel delicaat. De karakteristieken moeten per bepaald type homogener zijn
(een Albanese criminele organisatie kan sterk verschillen van een andere, waardoor
de ‘Albanese karakteristiek’ op zich ontoereikend wordt).
Omwille van dezelfde redenen is een integratie van deze resultaten in de
beleidscyclus ook delicaat wanneer de prioritair in te zetten middelen zullen moeten
worden bepaald. Een gevalsgewijze toepassing van het leesrooster zou evenwel op
operationeel niveau mogelijk moeten zijn.
24 ASSOCIATION FOR A CLEAN OSTEND, Ostend airport/arm’s running, 18/08/2005 (latest
updated), www.clanostend.com ;
AMNESTY INTERNATIONAL, La république démocratique du Congo, les flux d’armes à
destination de l’Est, Londres, 5 juillet 2005, www.web.amnesty.org/index/fraafr620062005 ;
IPIS, Supporting the war economy in the DRC : European companies and the Coltan trade. 5
case studies, januari 2002;
STOHL, R., The tangled web of illicit arms trafficking, pp.21-26, www.americanprogress.org.html .
19
(3) Voorbeelden
van
wisselwerking
tussen
efficiëntie en duurzaamheid van criminele
organisaties
L
itouwse criminele organisaties
Een onderzoek heeft een Litouwse criminele organisatie onthuld die actief was in
de autozwendel en gebaseerd was op een hiërarchisch
hiërarchische
che structuur
structuur binnen dewelke
3 personen de activiteiten organiseerden, enkele "logistici" en vele "werknemers" leidden
(chauffeurs, dieven, demonteurs, omkatters, ...). De drie leiders kwamen regelmatig samen. Een
van hen vormt de band met het criminele milieu. Een tweede kan worden aanzien als het
brein, de persoon die de activiteiten in het werk stelt, de bedrijven opzet of contacten legt met
de bestaande maatschappijen. De derde persoon houdt zich meer specifiek bezig met het
werven van personeel en specifieke technische problemen.
Onder de directie bevinden zich enkele luitenanten, zowel logistici als tussenpersonen, die een
"filterrol" spelen tussen de directie en de talrijke uitvoerders. De communicatie verloopt altijd
topdown. De "werknemers" krijgen duidelijke aanwijzingen over hun opdrachten ten aanzien
van hun functie (voorbereidende vergadering). Ze moeten geen initiatief nemen en worden
soms in het "vage" gelaten. De chauffeurs worden naar gelang hun verplaatsingen naar opslag/leverplaatsen van auto's (stukken) gestuurd.
De organisatie heeft nood aan deskundigheid en beschikt dus over verschillende noodzakelijke
functies om een autozwendel op grote schaal op te zetten (dieven, demonteurs, omkatters,
chauffeurs, logistici, vertalers, huur loods...). Eén omkatter (centrale persoon ) staat gekend om
voor verschillende organisaties (of groepen van eenzelfde organisatie) te werken25. Ze is actief
in België sinds een tiental jaar.
De motivatie van de leden is gelinkt aan het loon dat ze ontvangen en dat loon hangt af van
het aantal gestolen/gedemonteerde voertuigen en de staat waarin de stukken in Litouwen
aankomen. Per voertuig gaat ongeveer €1.000 naar de dief en €100 naar de demonteur. Deze
sommen worden bij de terugkeer uitbetaald. De winsten kunnen variëren in functie van de
verschillende parameters die de uitvoerders niet altijd onder controle hebben26. De uitvoerders
worden continu gecontroleerd. Er kan immers druk worden uitgeoefend op hun familie.
De leden van de organisatie zijn afkomstig uit Kaunas. Meerdere malen worden in de
organisatie mensen van dezelfde familie aangetroffen (broers, schoonvaders, neven, ...).
Dankzij deze "afgesloten" werving kunnen vertrouwenspersonen worden aangetrokken en kan,
indien nodig, druk op de familie worden uitgeoefend opdat de leden de wet van het milieu
zouden naleven (zwijgplicht bij arrestatie). Criminologen gaan er zelfs van uit dat de personen
binnen deze organisatie elkaar sinds hun schooltijd kennen en dus soms samen zijn opgegroeid.
Er worden bijnamen gebruikt om meerdere leden van de organisatie aan te duiden. Er wordt
tevens gebruik gemaakt van valse identiteiten. Het is duidelijk dat het telefoonverkeer over de
activiteiten van de organisatie in codetaal verlopen.
Hoewel sommige leden hun werk zoals gewoonlijk uitvoeren (chauffeurs), weten ze in de
meeste gevallen dat hun werk onwettig is. Gezien de taakverdeling, kennen de leden amper de
25De groep waarop het onderzoek betrekking heeft is een criminele familie uit Kaunas die
actief is in de autozwendel. Deze werkt met de goedkeuring van (en maakt een deel van haar
winsten over aan) een persoon (die op heden in Litouwen is opgesloten) en die verschillende
in Kaunas actieve groepen superviseert.
26 Minder bestellingen van voertuigen of een transportprobleem van de buit naar Litouwen kan
de activiteit van de loodsen vertragen.
doelstellingen van de organisatie. Er zijn bijgevolg weinig personen die in staat zijn de leiders
erbij te betrekken. De vertrouwelijke informatie wordt tevens zo min mogelijk verspreid.
Er kan worden van uitgegaan dat de personen die elkaar sinds hun jeugd kennen een goede
band hebben. De regelmatige veranderingen, de werklast en de taakverdeling geeft de leden
daarentegen waarschijnlijk niet de kans elkaar beter te leren kennen.
De directie is sinds 10 jaar ongewijzigd. De groep bestaat bijna uitsluitend uit mannen. Er kan
worden verondersteld dat dit het gevolg is van het activiteitendomein. Sommige personen
kunnen opklimmen in de organisatie.
Voor het uit elkaar vallen van de USSR, werd Litouwen (in het bijzonder de stad Kaunas)
aanzien als de grote automarkt van de Unie. Na de onafhankelijkheid werden veel
gekwalificeerde mensen werkloos en vonden de jongeren geen werk. De organisatie
ondervindt dus geen enkel probleem om handenarbeid te vinden of deze te vernieuwen. Er
wordt "intern" aangeworven. Het gaat hierbij meestal om personen van dezelfde familie of
goede kennissen. De transporteurs zijn ofwel leden van de organisatie ofwel professionele
chauffeurs die door bestaande firma's in dienst worden genomen (in contact met de
organisatie).
Er worden weinig betrekkingen tussen de hiërarchie en de uitvoerders vastgesteld.
vastgesteld De
taakverdeling en de uit te voeren taak worden vanaf het begin uiteengezet. De leiders gaan
evenwel na of de personen (voornamelijk de dieven) in staat zijn om het gereedschap te
hanteren dat hen ter beschikking wordt gesteld. Er zijn weinig contacten tussen de personen
die verschillende taken uitvoeren. Tussen de personen die dezelfde taken uitvoeren lijken de
contacten in de tijd beperkt. Er zijn immers vaak veranderingen binnen de teams. Uit de
verhoren blijkt dat de personen elkaar kennen. Door de frequente veranderingen blijkt het
soms echter om vage contacten te gaan doordat sommige personen permanente leden van de
organisatie zijn en anderen soms als "interimair" gewoonweg als versterking dienen: "ik ken het,
omdat ik met hem gewerkt ...", zonder daarom precies te weten waar en wanneer.
Het onderzoek heeft aangetoond dat de organisatie in Kaunas over connecties beschikt(e) op
politiek en politieniveau. Er werd een verbeterde samenwerking met Litouwen vastgesteld
wanneer de toetreding tot de Europese Unie werd aangehaald. De vastgestelde verregaande
wijzigingen in het land om zich te schikken naar de Europese standaarden waren gunstig op
politie- en justitieniveau.
De organisatie beschikt over voldoende kennis en een grote ervaring op het specifieke vlak
waarin ze actief is. Ze beschikt over het nodige
nodige materieel en technologieën (er werden
geavanceerde instrumenten ontwikkeld, met name om alarmsystemen uit te schakelen). De
organisatie pleegt tevens diefstallen om zich de nodige technologie te verschaffen.
Het geweld wordt als straf gebruikt.
gebruikt Aangehouden personen zijn soms ook onderhevig aan
dreigingen opdat ze het stilzwijgen zouden bewaren. Een van de daders kon niet worden
uitgeleverd omdat hij tijdens een schietpartij ernstig gewond aan de benen was geraakt.
De Litouwse overheden kenden reeds bepaalde leden (de organisatoren) vóór de strafbare
feiten in België. De omvang van de groep kan moeilijk worden bepaald. Het in België
gevoerde onderzoek heeft aangetoond dat minstens 60 personen bij de criminele activiteiten
betrokken waren. Naast de permanente leden van de organisatie, waren er ook personen die
punctueler, in functie van de werklast, werden ingezet. In totaal wordt het aantal personen dat
voor deze organisatie heeft gewerkt op 300 geschat.
Het expertiseniveau ligt tamelijk hoog.
hoog De competenties lijken voldoende te zijn om de
organisatie te laten functioneren. De organisatoren beschikken immers over veel ervaring op
het vlak van autoverkoop en de parallelle markt. De uitvoerders krijgen de nodige informatie
in het begin mee waardoor de behoefte aan latere communicatie wordt beperkt. De
uitvoerders hebben soms reeds een beroep op legale wijze uitgevoerd of hebben in het
21
domein gestudeerd (mechanica). Het staat vast dat de leiders nagaan of de personen die deze
moeten gebruiken de werking kennen van al het materiaal, met name het geavanceerde
materiaal (starten van voertuigen, neutraliseren van alarmsystemen, ...).
Wanneer de gebruikte bedrijven nader worden bekeken, dan zijn er schermvennootschappen,
door de organisatie gebruikte legale Litouwse bedrijven en "totaal verzonnen" bedrijven. De
Litouwse advocaten van de gearresteerde leden zijn gewezen magistraten.
De organisatie heeft vele malen aangetoond zich aan de markt te kunnen aanpassen.
aanpassen
Oorspronkelijk werden wagens gestolen die naar Litouwen, via de weg, met valse
transitplaten, werden overgebracht. Vervolgens werden deze voertuigen omgekat. Daarna
kwam een markt van onderdelen tot stand. Terwijl de voornaamste doelwitten eind jaren '90,
begin jaren 2000 verouderde en weinig beschermde Audi's 80 en 100 waren, is de organisatie
zich tegenwoordig meer op de diefstal van luxueuzere en beter beschermde voertuigen gaan
richten. Er werden voertuigen rechtstreeks bij concessiehouders gestolen. Aangezien de
Litouwse kentekenplaten te verdacht waren, werden deze door buitenlandse platen of platen
van huurwagens vervangen. Gezien de veranderingen in de vraag, werden ook andere soorten
voertuigen gestolen (vrachtwagens, lichte bedrijfsvoertuigen, ...).
De organisatie stelt zich na politie-interventies heel snel opnieuw samen. Er worden andere
plaatsen gezocht en de activiteiten worden heel snel hervat. Interventies in bepaalde loodsen
hebben soms geleid tot het verlaten van andere loodsen waarin, op hetzelfde moment,
activiteit bestond.
C
riminele organisaties actief in de drugsmokkel
Er worden 2 soorten groepen onderscheiden die in de definitie van georganiseerde
criminaliteit kunnen passen.
Ten eerste zijn er de groepen die relaties hebben met de landen vanwaar de drug afkomstig is.
is
Er kan hierbij worden gedacht aan de productielanden van cocaïne (Colombia, Bolivia),
heroïne (Afghanistan), cannabis (Marokko), ... De leden van deze groepen wonen meestal in
België, maar hebben verschillende contacten met hun land van herkomst, delen eenzelfde
cultuur, spreken dezelfde taal, ... waardoor het overbrengen van de drug van het ene naar het
andere land sterk wordt vergemakkelijkt.
Er kan worden opgemerkt dat deze groepen over een verstandige strategische visie,
visie een serene
werkmethode,
werkmethode een geringe dynamiek
dynamiek en flexibiliteit beschikken (inleiden van nieuwe leden is
gebaseerd op het vertrouwen en een identieke oorsprong) beschikken. Ze hebben een hoge
operationele capaciteit, naar het voorbeeld van hun internationale vertakkingen. Ze beschikken
bovendien over een grote expertise,
expertise geven blijk van een grote cohesie, beschikken over talrijke
middelen en maken af en toe gebruik van contrastrategieën (vooral op communicatievlak).
Hun bestaan is sinds enige tijd bewezen. Dit soort groep heeft een groot deel van de import /
export / opslag van drugs in handen.
Door de globalisering verlopen de contacten gemakkelijker en is de cultuur minder
overheersend waardoor het voordeel van rechtstreeks bevoorrechte contacten kan afnemen.
Dit zou gevolgen kunnen hebben op hun nagenoeg monopolistische positie en hen ertoe
brengen hun posities te versterken.
Een andere groep kan "de
de planningsdeskundigen
planningsdeskundigen"
ningsdeskundigen" worden genoemd. Zij (meestal ervaren
recidivisten) regelen de transporten, trekken dispatchers van (menselijke) lijnvoertuigen aan,
leveren de personen die noodzakelijk zijn voor het opzetten van infrastructuren, zorgen voor
het witwassen van geld en blijven meestal buiten het bereik van de politiediensten. Het kan
zowel gaan om personen die vanuit het buitenland transporten naar of via België regelen als
om personen die in België verblijven en hier hun activiteiten beheren.
22
Ze beschikken over een strategische visie (ze kiezen voor de activiteit met de grootste
opbrengst), handelen op onvijandelijke
onvijandelijke wijze, beschikken over een dynamiek,
dynamiek, een beperkte
flexibiliteit en een gemiddeld vermogen.
vermogen Ze hebben een grote expertise,
expertise voldoende
(voornamelijk financiële) middelen. Ze schikken zich gemakkelijk naar de gebeurtenissen (een
tegenslag zal hen niet tegenhouden), maken soms gebruik van contrastrategieën
(communicatie, corruptie) en houden stand in de tijd. Hun aandeel in de criminele markt is
aanzienlijk door hun betrekking in de fundamentele schakels van de smokkel. Hun
professionalisme zal in de toekomst nog toenemen.
C
riminele organisaties
organisaties actief in de mensenhandel
Een bepaald aantal onderzoeken bevestigt dat criminele samenwerkingsstructuren
het gangbare beeld worden van een piramidale organisatie met een strenge
hiërarchie en een intern sanctiesysteem. Dit betekent niet dat er geen afhankelijkheidsrelatie
bestaat: binnen de netwerken nemen enkele personen, zoals financiers of
transportorganisatoren, een meer centrale rol in.
Binnen deze netwerken vervullen anderen ook sleuteltaken. Het zijn facilitators - mensen die
instaan voor het wisselen van geld, vervalsers, ondergrondse bankiers, transporteurs, financiële
adviseurs... die hun diensten aanbieden aan meerdere criminele netwerken. Ze hebben een
uiterst belangrijke rol, lossen logistieke problemen op voor dewelke de nodige kennis, de
bekwaamheid of de contacten binnen het ‘beperkte’ netwerk ontbreekt.
De meeste dadergroepen kunnen zich baseren op contacten in het land van herkomst,
transitland en/of land van bestemming. De emigratiekandidaten maken, omwille van
verschillende redenen, gebruik van (niet altijd criminele) contacten.
De samenwerking vindt plaats tussen verschillende netwerken binnen dewelke sommige
personen zich in trajecten of specifieke modi specialiseren. Er zijn notoire verschillen wanneer
een onderscheid wordt gemaakt tussen de criminele organisaties die voornamelijk gericht zijn
op migrantensmokkel en criminele organisaties die ook andere criminele activiteiten
ontwikkelen.
Binnen de eerste categorie worden voornamelijk Indiase (46,5%), Iraanse (16,9%), Pakistaanse
(11,3%), Belgische en Iraakse (elk 8,5%) verdachten ontdekt, terwijl binnen de andere
categorie een grotere verscheidenheid aan nationaliteiten bestaat, met een overwicht aan
Belgische (29,4%), Albanese (10,3%), Libanese (7,4%), Turkse en Roemeense (5,9%)
onderdanen. In de eerste categorie wordt 7,6% vrouwen geteld, in de tweede categorie
17,4%.
De groeperingen variëren van een typisch hiërarchische structuur tot een vlakke, flexibele
celstructuur met veranderlijke samenwerkingsstructuren27. In de organisatie die gebaseerd is op
een celstructuur spelen familie en belangenverhoudingen een doorslaggevende rol: de
personen die elkaar kennen werken onder elkaar en introduceren elk nieuwe leden. De
informele samenwerking weerhoudt hen er niet van om grens- of continentoverschrijdend te
werken. Kleine gemeenschappen van landgenoten in Europa en op andere continenten
vergemakkelijken dergelijke samenwerkingen. Dankzij deze sociale relaties wordt een brug
geslagen tussen de netwerken van verschillende landen, maar ook tussen verschillende
27
In de celstructuur neemt de organisator soms "online" deel aan de smokkelactiviteiten. De
leden treden toe of verdwijnen in functie van de werkaanbieding. In functie van de vraag,
komen ze in contact met andere cellen die de noodzakelijke elementen leveren en op basis
van een soort contract werken. De celstructuur voldoet aan de vraag om hulp of
tussenpersonen voor kleine trajecten.
23
smokkelgroepen. Er is dan sprake van conflictvermijding of zelfs samenwerkingsverhoudingen
tussen de groepen, eerder dan een machtsstrijd op de criminele markt.
De Indo/Pakistaanse mensensmokkelnetwerken, die voornamelijk uit sikhs bestaan, bieden in
het algemeen niet de volledige reis aan. Ze specialiseren zich in de door hen gekende en
vertrouwde trajecten. Tijdens de transporten tussen België en het Verenigd Koninkrijk hangen
ze af van andere groepen van andere nationaliteiten (Albanezen, Afghanen of Iraniërs).
Het geloof speelt een belangrijke rol. Eenieder wordt verplicht onderdak en voedsel te bieden.
Ook al verblijven ze rechtmatig in de EU, toch blijven ze altijd aan hun geloof gebonden en
hebben ze de morele verplichting om actief of passief hulp te bieden aan hun lotgenoten.
Hierdoor kunnen de organisatoren van mensensmokkel rekenen op verschillende
opvangmogelijkheden. Het streven naar winst blijft evenwel de belangrijkste drijfveer in hun
activiteiten.
De netwerken worden in en rondom de sikhtempels gevormd. Deze tempels zijn gekend als
verzamel- en contactpunt voor de illegaal aanwezige sikhs. De onderschepte illegale
immigranten werken zelden mee aan de onderzoeken. Enerzijds respecteren ze de personen
dankzij wie ze tot in België zijn geraakt en anderzijds vrezen ze voor represailles. Bovendien
levert het naleven van de regels of zelfs de hulp aan het netwerk ook bijkomende (geldelijke
of statuuts)voordelen op.
De Albanese groepen zijn gestructureerd op basis van een patriarchale clan. Ze trachten deze
structuren te behouden wanneer ze zich in het buitenland vestigen. De groepen worden vaak
samengesteld in functie van het gebied van herkomst. Dit zorgt voor een zeker vertrouwen in
de groep. Het inleiden in een groep gebeurt enkel door een reeds bestaand lid dat zich borg
stelt voor de nieuwe persoon. De meeste van de in België aanwezige groepen zijn recent en
bestaan uit een klein aantal leden. De structuur is eerder beperkt. Hun samenstelling varieert
vaak in functie van de te transporteren personen of de steun die hun wordt gevraagd. Zodra
de opdracht volbracht is, verdwijnt het opgezette netwerk. Zo werken ze met andere criminele
organisaties in functie van de aanwezige (vaak Chinese, Turks-Koerdische, Iraakse, Iraanse of
Vietnamese) nationaliteiten.
De Aziatische criminele groepen blijven sterk aanwezig in de mensenhandel en de pseudolegale
immigratie. De Chinese criminele organisaties hebben eerder de vorm van een flexiebel en
horizontaal netwerk.
netwerk De contactpersonen zijn aanwezig op verschillende plaatsen van het
traject waar illegalen worden opgevangen, ondergebracht (vaak lang in safehouses) en van
waaruit ze vervolgens verder worden getransporteerd. De emigranten worden in China
gerecruteerd. De reizen vinden in het algemeen plaats in meerdere stappen.
Binnen deze netwerken wordt evenwel een verticaal gezag uitgeoefend. De sleutelpersonen,
snakeheads, zijn de belangrijkste organisatoren. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen
'grote' en 'kleine' snakeheads. De grote snakeheads bevinden zich bovenaan de organisatie en
investeren in het opzetten van de migratieroute die ze vanuit het buitenland controleren. De
kleine zijn aanwezig in de lokale netwerken en voeren verschillende taken uit. Zij hebben
rechtstreekse contacten met de migranten.
Aangezien ze traditiegetrouw van een erg gesloten etnische basis uitgaan, aarzelen de Chinese
criminele organisaties evenwel niet om een band te sluiten met andere nationaliteiten. Dit
gebeurt meestal voor verschillende delen van het af te leggen traject. De gidsen en begeleiders
zijn dan meestal autochtoon. Soms worden bepaalde taken ook aan andere nationaliteiten
toevertrouwd. Bovendien kunnen migrantengroepen ook uit verschillende nationaliteiten
bestaan.
24
D
adergroepen actief in de mensenhandel
Mensenhandel in België behoort minder tot een - in minder aantal bestaande piramidaal georganiseerde criminaliteit dan tot een criminaliteit van netwerken
met verwante gemeenschappen binnen dewelke de uitbuiters zich over de grenzen heen op
eerder vlotte wijze associëren.
De criminele clanorganisaties kunnen onder de min of meer complexe organisatievormen van
andere worden onderscheiden.
De criminele clanorganisaties worden zo genoemd omdat ze uit leden van eenzelfde familie
bestaan. Dit doet zich met name voor bij de Roma/zigeunerbevolking die als enige criminele
organisatie soms hiërarchische leidersfuncties onder de uitbuiters aan vrouwen toekennen. De
criminele clanorganisaties worden door een vader of door broers geleid. De andere betrokken
familieleden doen dienst als luitenant, waaronder soms de zus of de vrouw van een broer. De
organisaties zijn internationaal, maar de leiders blijven niet enkel op het grondgebied van hun
verblijfplaats. Ze verplaatsen zich om zelf hun zaken in het Westen te controleren - in
tegenstelling tot rationelere organisaties binnen dewelke “de chef” zich niet buiten zijn land
van herkomst - waar hij over invloed beschikt en een zekere “bescherming” geniet - waagt.
De clanstructuren verdelen duidelijk
duidelijk de taken. Deze taakverdeling is echter gebonden aan de
indeling van het grondgebied dat door de criminelen wordt bezet. De daders zullen met
andere woorden niet noodzakelijk verschillende rollen hebben, maar hun rol of functie binnen
de clan zullen ze vanuit verschillende plaatsen waarnemen: ofwel verschillende steden, ofwel
verschillende landen. Deze indeling van het grondgebied waarop de criminele activiteiten
zullen plaatsvinden, maakt een verdeling, expansie en invloed mogelijk van de activiteit in
geografisch uit elkaar gelegen sectoren die evenwel mogelijk elk voordelig zijn.
Zo zal de criminele clanorganisatie zich bijvoorbeeld vanzelfsprekend richten op de
belangrijkste Europese steden en een crimineel aanbod leveren waar er een vraag naar is.
Dezelfde familie zal een van zijn leden in Brussel, een andere in Nice, een andere in Madrid,
enz. plaatsen.
Er is hiërarchische controle die niet zo radicaal piramidaal is opgebouwd: de mannen van de
familie die een eerstegraadsverwantschap delen vaak billijk de macht. Zoals brede criminele
organisaties, zetten clans hun tegenstanders / concurrenten op de markt van misdrijfactiviteiten
onder druk. Ze zijn evenwel niet stelselmatig in staat om af te persen – zo zeer dat ze alle
criminelen uit hun gebied van herkomst verplichten een bijdrage te betalen om in het
“Westen” te kunnen werken.
De criminele organisaties die niet op familiebanden gebaseerd zijn, zijn duidelijk op piramidale
en uitgebreidere wijze gestructureerd. Hoewel deze organisaties transnationaal werken zijn,
gebeurt de uitbuiting van de slachtoffers in het land van herkomst door de luitenanten. De
“leiders” zelf zijn niet aanwezig in het land waar de uitbuiting plaatsvindt. De rationalisering
van de taken is niet enkel gebonden aan het veroverde grondgebied, maar ook aan de
duidelijk toegekende taak. Zo bestaan er handlangers die de meisjes in het Oosten controleren
en het geld inzamelen, handlangers die toezien op de verschillende door de criminele
organisatie “veroverde” steden en instaan voor de “opruiming van de wijk” wanneer er te veel
concurrentie is, doorgangtellers, “begeleidsters” voor de meisjes, enz.
Er is een grotere taakverdeling, de rollen vergen minder uitgebreide verantwoordelijkheden: ze
zijn specifieker. Deze ultrarationele organisaties werken vaak met onderaanbestedingen. Ze
nemen hun handlangers “in dienst” die per maand worden betaald. Elke crimineel uit de
regio/stad van herkomst van de organisatie moet een percentage afstaan van zijn inkomsten,
zolang zijn activiteit in het Westen zich op het activiteitsterrein van de criminele organisatie
afspeelt. Dit percentage wordt eenzijdig afgesproken. Hierdoor worden alle daders
“gerekruteerd”, ook diegene die op zichzelf willen beginnen.
25
De meest vertegenwoordigde dadergroepen in de mensenhandel worden hieronder
weergegeven.
Voor de Bulgaarse criminaliteit staat het vast dat "peetvaders" en "luitenanten" vanuit Bulgarije
het bevel voeren28 en dat de pooiers in het land waar de meisjes werkzaam zijn min of meer
belangrijke handlangers zijn, of zelfs onderaannemers die niet noodzakelijk zijn voor de
duurzaamheid van de organisatie. De onderaannemers houden de meisjes in Oost-Europa voor
de organisatie die vanuit Bulgarije het bevel voert. Dit zijn de meest rationele en duidelijkst
piramidaal opgebouwde organisaties die op heden gekend zijn - het hoofd bestaat uit een
enkele persoon. De Bulgaarse burgers in België leven niet op het grondgebied om er zich te
vestigen. Het zijn mannen die verantwoordelijk zijn voor het inzamelen van het geld bij de
meisjes, voor afpersing/druk op de concurrentie... Deze handlangers staan in voor de handel
en houden de hand over meerdere Europese steden - ze beheren de Bulgaarse seksuele
uitbuiting.
Mensenhandel is eerder gericht op tijdelijke verenigingen en samenwerkingen van uitbuiters:
een stroom van clanmatige microstructuren die op zoek zijn naar "referentiepunten" met
dezelfde taal.
Zo worden Indo-Pakistani die betrokken zijn bij heel wat illegale activiteiten (risicosectoren
met werkzame illegalen) onderscheiden door de commerciële kracht die ze op de Belgische
markt hebben verworven, samen met de verdenking van illegale activiteiten in de
“achterwinkel”.
De Indiërs en Pakistani die zich in België vestigen trachten hogerop te komen via een
"trapsgewijs systeem". De eerste stap is de inschrijving als vennoot of werkende vennoot in een
handel wanneer ze nog illegaal in het land verblijven. Een handlanger binnen de organisatie is
er meestal de eigenaar van. Zodra ze geregistreerd zijn, starten ze een eigen zaak en geraken
op hun beurt, op frauduleuze wijze, hogerop in het zogezegde altruïstische netwerk.
De onderzoeken worden aanzienlijk bemoeilijkt door het ingewikkelde geheel aan safehouses,
vrije medewerkers, smokkelaars, bedrijfsverantwoordelijken, organisatoren en partners. Indiërs
en Pakistani komen niet alleen voor bij mensenhandel, maar ook bij informaticamisdrijven,
fraude, productie en gebruik van valse en vervalste documenten, vrijheidsberoving, afpersing,
slagen en verwondingen, doodslag en moord. De gevolgen van de misdrijven blijven
grotendeels beperkt tot de gemeenschap zelf.
Een deel van de door de criminele activiteiten opgeleverde winsten wordt naar het land via
Western Union teruggestuurd. Er wordt verondersteld dat een groot deel van het geld naar het
land wordt gestuurd door middel van een ondergronds banksysteem. Dit is duurder voor de
klant, maar bemoeilijkt het traceren van fondsoverdrachten. Een deel van dit geld zou worden
gebruikt om de gevechten in Khalistan, een gebied tussen Pakistan en India, te financieren.
28 Er bestaat een scherpe taakverdeling binnen de organisatie. De meisjes worden "verdeeld”
in Belgische vitrines vanuit Sliven in Bulgarije van waaruit het hoofd van de organisatie het
monopolie heeft op de criminele activiteiten van de mannen uit zijn regio in het buitenland. De
groep zorgt voor het witwassen van criminele inkomens via investeringen in onroerende
goederen in het land van herkomst: optrekken van gebouwen, openen van pretparken voor
kinderen, zwembaden, dancings, cafés, ...
Het hoofd van de groep - de chef van de criminele organisatie - is de meest invloedrijke
persoon van de stad. Geen enkel bouw- of ander project wordt afgewerkt zonder zijn
voorafgaande goedkeuring. Justitie en de administratie worden door de leader omgekocht.
De enige manier voor de pooiers uit Sliven om zich aan de macht en invloed van deze
criminele organisatie te onttrekken, is zich onder de hoede van een criminele organisatie van
een andere stad te plaatsen.
26
Voor mensensmokkel beschikken de organisaties over talrijke reisbureaus die (al dan niet)
eigendom zijn van deze organisaties. De organisaties en "agenten" beloven een beter leven en
nieuwe kansen in het Westen.
De illegalen geven weinig uit en zetten vaak geld opzij om hun eigen zaak te kunnen starten,
eigen goederen te kunnen kopen of hun familie te onderhouden. De reisweg wordt op
verschillende manieren gefinancierd, ofwel door de verkoop van hun woning in hun land,
ofwel door leningen bij vrienden of familieleden. Zodra de reis is ingezet, zijn de kandidaatemigranten volledig afhankelijk van de organisatie en de middelen die ze hebben ingezet.
Het eerste deel gaat over de weg, in bestelwagens, autobussen, treinen en ten slotte per
vliegtuig naar de grenzen van West-Europa. Ze dringen dan illegaal in Europa binnen en
maken gebruik van valse of vervalste documenten. Italië duikt op als transitland, met Rome en
de regio Milaan/Brescia als ankerpunten. De documenten van de kandidaat-emigranten
worden bijna altijd afgenomen waardoor de terugkeer wordt bemoeilijkt. De “reis” verloopt
vervolgens in functie van het betaalde bedrag: een werkvergunning in Portugal, een
schijnhuwelijk in Denemarken of in Zweden... Indiërs aarzelen niet om gebruik te maken van
schijnhuwelijken om zich in België te vestigen. Een huwelijk van een Indo-Pakistaan met een
Portugese vrouw in Scandinavië is een duidelijk voorbeeld. De periode tussen de aankomst in
de EU en het uiteindelijke vertrek naar het Verenigd Koninkrijk kan enkele maanden duren. De
illegalen moeten immers het nodige geld verdienen voor deze reis. De eindbestemming is het
Verenigd Koninkrijk. In België blijft de E40-autosnelweg (tussen Brussel en de kust) en de
parkings een belangrijke smokkelroute. De E42-autosnelweg, vanuit het noorden van Frankrijk,
wordt ook vaak gebruikt. Mensenhandelaars bieden onderdak aan hun 'klanten' in safehouses
in Brussel en aan de zee.
Organisaties kunnen rekenen op documentdeskundigen die (al dan niet) afkomstig zijn uit
India. De vervalsingen gaan van gewone kleurkopieën tot gestolen blancodocumenten die
voorzien zijn van de juiste stempels en handtekeningen. Dit hangt af van het betaalde bedrag
voor de emigratie.
Er zijn ook Roma die bijzonder repressief en gewelddadig zijn en ontvoeringen en gedwongen
huwelijken opzetten (jonge meisjes worden verkocht aan de familie van hun “man”). De
zigeuners uit het Oosten zijn waarschijnlijk de enige daders die tevens in België actief zijn op
het vlak van seksuele uitbuiting - via de Turkse gemeenschap en voor de Turkse gemeenschap
in Belgische cafés en de Brusselse vitrines voor een breder publiek, in de werkuitbuiting - vooral
in de Turkse gemeenschap voor hetgeen gekend is van het “mensenhandelluik”, in de
uitbuiting van de bedelarij - Romakinderen bedelen met hun moeders, daarna alleen voor de
familie, ten koste van hun schoolgang in België (dit is een activiteit die voordien nog niet werd
geïnventariseerd, omdat bedelarij geen misdrijf was...).
Het is zeker niet de bedoeling een reeds verzwakte en bedreigde gemeenschap ongegrond te
criminaliseren, maar bijwijze van uitzondering, waarbij zij het voorrecht hebben, moet er
worden vastgesteld dat ze alle in de wet opgenomen uitbuitingscategorieën betrokken zijn met uitzondering van organenzwendel. Bovendien hebben deze verschillende vormen van
mensenhandel vaak betrekking op de minderjarigen van hun gemeenschap.
27
2. Contrastrategieën
a) Defensieve contrastrategieën29
(1) Gebruik van commerciële structuren
M
et het gebruik van commerciële structuren wordt gestreefd naar het
vergemakkelijken en verhullen van criminele activiteiten of het
oprichten van (inter)nationale witwasnetwerken. Deze overlapping van
legale en illegale activiteiten verhult de meest zichtbare gedeelten van
de financiële stromen en biedt op deze wijze aan de criminele organisaties
afdoende bescherming.
In 2006 hebben 165 (73,6%) criminele organisaties gebruik gemaakt van commerciële
structuren. Deze gegevens houden rechtstreeks verband met de tendens die de
voorbije tien jaar werd opgemerkt (2 uitzonderingen: 62,9% in 2001 en 80,2% in 2004).
(a) Aard en type
Uit tabel 2 blijkt dat de onderzoekers 315 keer deze structuurtypes hebben ontdekt.
De gegevens over de manier waarop commerciële structuren worden gebruikt
kennen een cyclische evolutie waarbij de volledig legale structuren of de structuren
met gemengde activiteiten soms het meeste worden gebruikt.
De cijfers geven aan dat het gebruik van een legale structuur, waarbij legale en
illegale activiteiten elkaar overlappen (128 op 315, 40,6%) enigszins de voorkeur
verdient, gevolgd door het gebruik van legaal gevestigde vennootschappen. Het
gebruik van schermvennootschappen blijft beperkt (19,0% van de gebruikte
structuren, maar slechts 12,5% van de criminele organisaties - 28 gevallen). De in 1999
ingezette trend van een ietwat groter gebruik wordt evenwel bevestigd (van 11,3% in
1997, 13,5% in 1998 naar gemiddeld 19%).
Tabel 2: aard van de commerciële structuur
%
AARD VAN DE COMMERCIËLE STRUCTUUR
AANTAL
GECUMULEERD %
Bestaande legale structuren, met medewerking van één
127 40,3
40,3
of meerdere in het bedrijf werkende personen
Exploitatie van een legale structuur door de criminele
80,9
128 40,6
organisatie, met overlapping van legale en illegale
activiteiten
Schijnvennootschappen zonder commerciële activiteit
60 19,0
100
TOTAAL
315
100
Opmerking: 165 criminele organisaties hebben gebruik gemaakt van commerciële
structuren. Bepaalde organisaties hebben meerdere commerciële structuren
gebruikt. Dit verklaart het totaal 315.
29De bescherming (er wordt ook over defensieve contrastrategieën gesproken) kan
bijvoorbeeld bestaan uit het gebruik van meerdere GSM's met voorbetaalde SIM-kaarten, het
gebruik van dekmantelbedrijven en stromannen, technieken van contraobservatie, enz.
De besloten vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid (B.V.B.A.) en de
naamloze vennootschappen (N.V.) onderscheiden zich duidelijk van de andere
juridische vormen die door de georganiseerde criminaliteit worden gebruikt
(respectievelijk 39 en 27,1% van de ontdekte vormen). Deze gegevens moeten
worden genuanceerd door aan te geven dat de B.V.B.A.'s officieel toch 44,03%,
tegen 22,9% voor de N.V.’s, van de in België geregistreerde vormen uitmaken.
De buitenlandse vormen maken 15,5% uit van het totaal.
Het vastgestelde deel van de door de criminele organisaties gebruikte commerciële
structuren in 2006 (73,6%) is iets lager dan het vastgestelde gemiddelde tijdens de
voorbije tien jaar (75%).
(2) Andere technische beschermmaatregelen
Op basis van de gegevens verzameld in de dossiers inzake georganiseerde
criminaliteit kan worden vastgesteld dat overwegend gebruik wordt gemaakt van de
snelle rotatie van GSM's en kaarten als defensieve contrastrategie om de
communicatie
te
verstoren,
gevolgd
door
het
gebruik
van
prepaykaarten/onopspoorbare toestellen, het gebruik van codetaal/dialect of het
opzoeken van onopvallende plekken om de contacten uit te breiden.
De gebruikte voertuigen zijn vaak niet geregistreerd of op naam van derden,
gehuurd en vaak gebruikt om contra-observaties uit te voeren. De leden van de
criminele organisaties zijn op hun beurt vaak bij derden geregistreerd, maken vaak
gebruik van valse papieren of gebruiken schuilnamen en nemen een eenvoudige
levensstijl aan. De criminele organisaties ontwikkelen verschillende middelen om hun
structuur onzichtbaar te houden. Dit kan door een regelmatige verandering van de
uitvoerders, het optrekken van een “dekmantel” tussen de uitvoerders en de
leidinggevende personen van de organisatie of het opzetten van kortstondige
samenwerkingen.
De activiteiten worden in contant geregeld en de transfers naar het buitenland
verlopen vaak via parallelle circuits of internationale transacties. Er wordt vaak
melding gemaakt van schuilplaatsen of aanwezigheid van gestolen goederen bij
derden, alsook van het gebruik van contra-observaties. In hun operationele
contacten weigeren de criminele organisaties regelmatig met onbekenden (in 27
gevallen) te onderhandelen, sturen ze verkenners en vermijden uitdrukkelijk gebruik
te maken van hun GSM.
29
V
oorbeelden van defensieve contrastrategieën
Rondtrekkende dadergroepen
De professionele dadergroepen betrokken bij inbraken in bedrijven en handelszaken maken
gebruik van contrastrategieën, zoals een lokvoertuig om politiepatrouilles weg te lokken,
communicatie via walkietalkies om controle van telefonie te vermijden, … Ze zijn op de
hoogte van de politietechnieken en proberen daarom o.a. het achterlaten van DNA-sporen te
vermijden. Bovendien gaan ze occasioneel over tot het gebruik van geweld.
Mensenhandel
In de mensenhandel maken Bulgaarse verdachten gebruik van een grondwettelijk recht
waardoor ze van naam kunnen veranderen. Zo zal dezelfde persoon zich de ene keer onder
zijn Turkse naam, de andere keer onder zijn Bulgaarse naam presenteren. Het kunnen
voorleggen van verschillende identiteiten is een niet-verwaarloosbare contrastrategie. Enkel het
rijksregisternummer is uniek en maakt een vergissing in de ware identiteit van de daders
onmogelijk.
In dit kader kan een nieuwe tendens verwacht worden. Sinds de toetreding van Bulgarije (op 1
februari 2007) tot de Europese Unie, is deze mogelijkheid van '"naamsverandering", die door
de Bulgaarse grondwet wordt voorzien, niet langer beperkt tot de nationale bevolking maar
tot iedere officiële inwoner van het land. Zo ondersteunen de Bulgaren van Sliven niet
dezelfde criminaliteit als de Bulgaren van Pazardzhij of Targovisht. Ze buiten allen
voornamelijk meisjes uit en exporteren deze uitbuiting met het oog op een grotere
rentabiliteit. De pooiers van Sliven zijn echter Bulgaren uit Bulgarije, terwijl de pooiers uit
Pazardzhij en Targovishte Turkse Bulgaren30 of zelfs Turks-Bulgaarse Roma zijn Drie
voorbeelden van steden, drie verschillende gemeenschappen en verschillende criminele
organisaties ... die elk min of meer complex en imposant zijn.
Afvalzwendel
In de afvalzwendel maken de criminele groepen gebruik van verschillende soorten
contrastrategieën om hun misdrijven te verdoezelen. Zo werd ontdekt dat ze gevaarlijk afval
aanlengen om controle onmogelijk te maken, loodsen bouwden op vervuilde gronden of met
bouwfirma's afspraken om banden weg te steken die in de kruipruimten van huizen in
aanbouw werden gelegd.
30
Deze Bulgaren hebben twee namen: Een Turkse - de oude - en een Bulgaarse - de nieuwe.
Tijdens de controle kunnen ze papieren leveren waarop de ene of de andere naam staat.
Beide documenten zijn immers geldig. Onder elkaar gebruiken ze evenwel hun Turkse naam en
spreken ze Turks.
b) Offensieve contrastrategieën
De offensieve contrastrategieën verschillen hoofdzakelijk van de defensieve
contrastrategieën door de actie die bewust door de criminelen wordt gevoerd en
opzettelijk en actief wordt opgezet tegen de actie van de autoriteiten (in
tegenstelling tot defensieve beschermende en verhullende contrastrategieën). Er
kunnen 3 soorten offensieve contrastrategieën worden onderscheiden: het gebruik
van geweld en/of intimidatie, het gebruik van beïnvloeding (voornamelijk corruptie)
en technische contrastrategieën, zoals het stelselmatig verzamelen van informatie
over de onderzoekers of het actief opsporen van informanten binnen de
gemeentelijke administraties.
(1) Gebruik van geweld of intimidatie
(a) Algemeen
133 (59,3%) criminele organisaties hebben gebruik gemaakt van geweld of een
andere vorm van intimidatie. Dit bevestigt de tendens die de voorbije jaren werd
vastgesteld.
Het geweld kan zowel binnen als buiten de groep plaatsvinden. Het gebruik van
geweld of een andere intimidatievorm tegen leden van de organisatie komt het
vaakstste voor (47,0% of 140 gevallen).
Wat betreft extern geweld of externe intimidatie, waren de doelwitten van het
criminele milieu vaak firma's of particulieren (36 keer, 12,1%), mensen die met het
gerecht wensten samen te werken (getuigen, informanten) of politieagenten. 17
(5,7%) criminele organisaties hebben tevens gebruik gemaakt van geweld of
intimidatie om hun positie rechtstreeks ten aanzien van rivaliserende criminele clans
te verzekeren.
Op basis van de voorbije 2 jaar, kan een evolutie van de feiten van externe
geweldpleging
worden
vastgesteld
die
evolueren
van
feiten
tegen
particulieren/firma's naar leden van andere criminele organisaties, politieagenten,
magistraten en mensen die met het gerecht wensen samen te werken. Deze tendens
kwam ook eind jaren negentig voor.
Tabel 3: slachtoffers van gewelddaden of intimidatie
%
SLACHTOFFERS
AANTAL31
GECUMULEERD %
Leden van de organisatie zelf
140 47,0
47,0
Firma’s/particulieren
36 12,1
59,1
Personen die met het gerecht willen
34 11,4
70,5
samenwerken
Politieambtenaren, onderzoekers
23
7,7
78,2
Leden van andere organisaties
17
5,7
83,9
Magistraten
9
3,0
86,9
Andere administraties
4
1,3
88,2
Financiële wereld
3
1,0
89,2
Andere
31 10,8
100
TOTAAL
297
100
Opmerking: Alle gekende feiten werden door 133 organisaties gepleegd.
(b) Toegepaste middelen
Tabel 4 geeft een overzicht van de verschillende intimidatievormen.
Tabel 4: Aard van het gebruikte geweld/intimidatie
%
AARD VAN HET GEWELD / INTIMIDATIE
AANTAL
GECUMULEERD %
Rechtstreekse dreiging
108 36,4
36,4
Slagen en verwondingen
35 11,8
48,2
Bedreiging van kennissen
29
9,8
58,0
Bedreigende aanwezigheid
24
8,1
66,1
Moord/doodslag
15
5,1
71,2
Ontvoering / gijzeling
14
4,7
75,9
Telefonische bedreigingen
13
4,4
80,3
Compromitteren / chantage
10
3,4
83,7
Achterhouden identiteitsdocumenten
8
2,7
86,4
Verspreiding geruchten
7
2,4
88,8
Materiële vernieling
6
2,0
90,8
Andere
28
9,4
100
TOTAAL
297
100
Opmerking: 133 criminele organisaties hebben gebruik gemaakt van geweld /
intimidatie. Bepaalde organisaties hebben gebruik gemaakt van meerdere vormen
van geweld of intimidatie. Dit verklaart het totaal 297.
Uit de opsomming blijkt dat intimidatie een fysieke, psychische en zelfs materiële
vorm kan aannemen. De verschillende dreigingsvormen (rechtstreekse dreiging,
31 De in tabellen 3 en 4 vermelde cijfers geven het aantal keer weer dat het voorwerp in de
ordinaat in de meldingsformulieren was opgenomen, dat verband hield met ofwel de vorm
van het uitgeoefende geweld ofwel de vorm van ondernomen beïnvloeding. Zo vermelden 23
dossiers dat politieagenten het slachtoffer waren van intimidatie of geweld. Dit betekent dat
bepaalde vormen van geweld die in tabel 3 zijn opgenomen 23 keer ten aanzien van
politieagenten werden uitgeoefend. Het kan evenwel zijn dat eenzelfde politieagent, bij
eenzelfde agressie, verschillende intimidatievormen heeft ondergaan. De feiten kunnen ook in
het buitenland en/of voor 2003 gepleegd zijn.
32
dreigbrieven, bedreiging door fysieke aanwezigheid, dreigtelefonen en bedreiging
van derden) werden in 176 op 297 gevallen gebruikt (59,25%). In 35 gevallen is het
gebruik van geweld "beperkt" gebleven tot slagen en verwondingen. Er werden 15
moordaanslagen of moorden als contrastrategie in de dossiers geïnventariseerd. Er
moet worden opgemerkt dat deze feiten zowel in het buitenland als in België worden
gepleegd. Ontvoeringen/gijzelingen duiken opnieuw op (de eerste keer in 2001) in
de eerste 10 vormen van geweld of intimidatie. Geweldpleging/intimidatie hebben
voornamelijk plaats in Antwerpen, Brussel, Charleroi, Gent en Bergen. In het
buitenland worden vooral Nederland, Bulgarije en Nigeria vermeld.
(c) Evolutie van het gebruik van geweld/intimidatie
door criminele organisaties
Het aandeel van gebruik van geweld/intimidatie in 2006 past in de algemene
tendens die sinds 2002 wordt opgemerkt. Er wordt vastgesteld dat de criminele
organisaties die gebruik maken van geweld/intimidatie, na een jaarlijkse daling van
1996 tot 1999, zich rond 58% stabiliseert. De oorspronkelijke daling was waarschijnlijk te
wijten aan een betere interpretatie van het concept geweld als contrastrategie,
waardoor het geweld als bestanddeel van het misdrijf, in het bijzonder bij hold-ups en
gewapende overvallen, wordt uitgesloten.
De verklaring die in het vorige jaarrapport werd geleverd geldt bijgevolg opnieuw
om de opgemerkte variaties sinds 1996 te verklaren. De stijging van 2001, die kon
worden verklaard door een aanzienlijke daling van de dossiers waarin gebruik werd
gemaakt van commerciële structuren en dus een grotere zichtbaarheid bood over
de dossiers waarin gebruik werd gemaakt van geweld, werd slechts gedeeltelijk in
2002 bevestigd. Het niveau van het gebruik van geweld was gelijklopend met 2000,
terwijl het gebruik van commerciële structuren duidelijk onder de vaststellingen van
2000 bleef. Dankzij een diepgaandere analyse kon de evolutie van deze
verhoudingen gelinkt worden aan de behandelde (en bezorgde) dossiers door het
gerechtelijke arrondissement van Luik.
(2) Gebruik van beïnvloeding
(a) Algemeen
Het is moeilijk om definitieve conclusies te trekken over het gebruik van beïnvloeding
op basis van statistische gegevens, omdat de nadrukkelijke vermelding van een
(poging tot) beïnvloeding voor of door een bepaalde professionele categorie het
gevolg kan zijn van een grote transparantie van deze professionele categorie of,
omgekeerd, kan het erop wijzen dat deze categorie bijzonder door corruptie
getroffen is. De gegevens uit de meldingsformulieren worden hierna geleverd. Deze
beschrijving wordt ook aangevuld met algemenere beschouwingen en concrete
voorbeelden van dossiers waarin mogelijke feiten van beïnvloeding werden
gevonden.
33
Tabel 5: benaderde beroepscategorieën
%
PROFESSIONELE CATEGORIEËN
AANTAL
GECUMULEERD %
Privébedrijven/Particulieren
25 25,8
25,8
Politiemensen
21 21,6
47,4
Douane
11 11,3
58,8
Advocaten
10 10,3
69,1
Financiële wereld
6
6,2
75,3
Andere administraties
4
4,1
79,4
Politici/Politieke partijen
3
3,1
82,5
Magistraten
3
3,1
85,6
Inspectiedienst
2
2,1
87,7
Andere
12 12,3
100
TOTAAL
100
97
Opmerking: 52 criminele organisaties pogen invloed uit te oefenen op deze
beroepscategorieën. Bepaalde organisaties hebben meerdere keren getracht
invloed uit te oefenen. Dit verklaart het totaal 97.
In 52 dossiers (23,2% van de dossiers) werden 97 mogelijke feiten van beïnvloeding
onderzocht. De meeste feiten (70,4%) werden in België gepleegd. 25,6% van de
feiten hebben in het buitenland plaatsgevonden.
De criminele organisaties trachten vooral de mensen in te palmen die voor hen een
(onmisbare) hulp kunnen zijn. Ook het aandeel beïnvloeding tegen de financiële
wereld blijft toenemen en bedraagt 25,8% in 2006. De pogingen ten aanzien van
politieagenten maken ook deel uit van de meest voorkomende en toenemende
vormen van beïnvloeding (13 pogingen tegen het politiewezen, 21,6% van de
geïnventariseerde feiten). De Douane is tevens onderhevig aan pogingen tot
beïnvloeding (11 gevallen, 11,3%). Bij de eerste slachtoffers van pogingen tot
beïnvloeding door criminele organisaties duiken advocaten op. Deze vaststelling kon
reeds voor 2005 worden gemaakt dat duidelijk verschillend is van de voorafgaande
jaren. Er zou moeten worden nagegaan of het advocaten zijn die eigen zijn aan de
criminele organisatie of andere advocaten (van andere organisaties of derden
(bijvoorbeeld getuigen)). De overblijvende professionele categorieën worden
verdeeld onder de financiële wereld, andere administraties, politici en politieke
partijen, magistraten, economische en sociale inspectiediensten, de media of
sportverenigingen.
Het gebruik van beïnvloeding kan verschillende vormen aannemen. De gevallen
waarbij er een voordeel was voor de benaderde persoon komen het vaakste voor.
De criminele organisaties hebben invloed uitgeoefend door middel van geld (37
gevallen, 38,1%), manipulatie (25 gevallen, 25,8%), voordelen in natura (12 gevallen,
12,4%) en materiële giften (8 gevallen, 8,2%).
Op langere termijn wordt vastgesteld dat de criminele organisaties die gebruik
maken van deze vorm van contrastrategie aanvankelijk stabiel bleef. Dat geldt op
zijn minst tot 1999 (rond 24%). Daarna was er een daling tussen 2002 (23%) en 2004
(17,3%) om vervolgens opnieuw de gemiddelden van de eeuwwisseling te bereiken.
De invloed van de bijkomende controle door de visumprocedure (validatie van de
politiegegevens door de parketmagistraat of de onderzoeksrechter die belast is met
het onderzoek) was duidelijk merkbaar bij gegevens tussen 1997 (33%) en 1998 (20%).
34
Een analyse heeft op logische wijze kunnen aantonen dat dadergroepen, ongeacht
hun grootte, gebruik maken van netwerken van ambtenaren of andere connecties in
de havens en luchthavens. Ze proberen op die manier het toezicht tegen te werken.
Het openen van de grenzen en het gebruik van valse documenten beperken
evenwel gedeeltelijk het gebruik van corruptie. De dadergroepen blijken weinig
problemen te ondervinden van de aanhoudingen en doorgevoerde
inbeslagnemingen. Geen enkele schakel is onvervangbaar. Hoewel deze flexibele
netwerken moeilijk tegen te werken zijn en de aanhouding van smokkelaars slechts
weinig invloed heeft op de handel zelf, kan de werking van een organisatie worden
aangetast door het buitenspel zetten van een ambtenaar of corrupt sleutelpersoon.
Zij zijn immers moeilijker vervangbaar.
De corruptie is geen doel op zich. Het betreft immers een specifiek misdrijf omdat
deze vaak wordt gebruikt om een ander misdrijf mogelijk te maken, met name
verschillende smokkel- (voertuigen, drugs, mensen, namaak, enz.) en fraudevormen
(fiscaal, subsidies, overheidsopdrachten, enz.). Corruptie vormt een contrastrategie
die door een criminele organisatie kan worden gebruikt om de goede uitvoering van
haar activiteiten te vergemakkelijken of elk tegen haar gericht onderzoek te
belemmeren. Corruptie kan bijvoorbeeld worden gebruikt om een ambtenaar die
over beslissingsbevoegdheid beschikt of elke persoon die in het bezit is van
(vertrouwelijke) interessante informatie voor de organisatie om te kopen.
Uit de opgenomen gegevens blijkt dat georganiseerde criminaliteit slechts een klein
deel uitmaakt (hooguit enkele percenten) van de corruptiedossiers die elk jaar in
België worden geregistreerd. Het onderzoek van de dossiers toont immers aan dat
onze diensten meer worden geconfronteerd met verenigingen die het oogmerk
hebben om misdrijven te plegen. Er dient evenwel te worden opgemerkt dat er
inzake corruptie een bijzonder hoog "ongekend" cijfer bestaat.
De gebruikelijke werkwijze ziet er als volgt uit. Een criminele organisatie die een
voordeel wenst te verkrijgen (informatie over lopende onderzoeken, vernietiging van
compromitterende gerechtelijke stukken, leadership op een criminele markt, enz.) zal
een lid van de politie, van het gerecht of eender welke persoon die haar het
gewenste voordeel kan leveren benaderen (bijvoorbeeld een persoon die dicht
aanleunt bij het onderzoek en dit zou kunnen belemmeren of de directeur van een
bedrijf die deze ten dienste van de criminele organisatie zou kunnen stellen en haar
zo de kans zou bieden zich in het economische domein te mengen). In ruil voor het
verkregen voordeel, kan elke soort compensatie worden toegekend: geld, maar ook
verschillende voordelen in natura (elektronische materiaal, wagen, reis, maaltijden,
alcohol, seks, enz.). De criminele organisaties beschikken immers vaak over
aanzienlijke financiële middelen en zullen des te meer in staat zijn de benaderde
persoon tevreden te stellen.
Uit het profiel van de daders die lid zijn van bij corruptiefeiten betrokken criminele
organisaties, kan, aan de hand van de in België in 2005 en 2006 geregistreerde
dossiers, worden vastgesteld dat de meeste daders mannen zijn tussen 25 en 50 jaar.
Ongeveer 40% van deze daders zijn Belgen. Naast deze Belgen, bestaat er een
equivalente verhouding daders uit Oost-Europa.
Wat betreft corruptiefeiten in het algemeen(die al dan niet verband houden met
georganiseerde criminaliteit), zijn de daders meestal personen die sociaal goed
geïntegreerd zijn (soms bedrijfsleiders, hooggeplaatste ambtenaren, ...). Er wordt ook
35
vastgesteld dat wanneer de corrupte dader een openbaar ambt uitoefent alle
sectoren van de administratie en alle bevoegdheidsniveaus kunnen voorkomen.
Het motief van de criminele organisaties die zich, via het plegen van verschillende
misdrijven schuldig maken aan corruptie, overschrijdt het loutere winstbejag en heeft
tevens betrekking op het maximaliseren en tegenwerken van onderzoeken die tegen
hen zijn gericht. In bepaalde gevallen wensen ze ook een ware controle uit te voeren
op de criminele sector waarin ze zitten en projecten van de "concurrentie" te
dwarsbomen.
Om discreet over te komen, kan, in bepaalde gevallen, beroep worden gedaan op
een of meerdere tussenpersonen en/of kan er zelfs gebruik worden gemaakt van
codetaal. Bovendien maken criminele organisaties vaak gebruik van de diensten van
verschillende deskundigen (boekhouders, advocaten, enz.) die hen zo goed mogelijk
kunnen begeleiden in het gevoerde criminele proces om op die manier hun
slaagkansen te verbeteren. Ten slotte werken sommige organisaties samen. Dit wordt
bevestigd door de in 2005 en 2006 in de gegevensbank inzake georganiseerde
criminaliteit geregistreerde gegevens.
Wat betreft het eventuele gebruik van dreiging of geweld, maken de criminele
organisaties er sneller gebruik van dan de "klassieke" financiële delinquenten. Zo kan,
wanneer de benaderde persoon terughoudend is, de corruptiedaad snel overgaan
in afpersing en/of slagen en verwondingen. Er wordt vastgesteld dat de verhouding
van het gebruik van geweld/intimidatie in de geregistreerde dossiers van
georganiseerde criminaliteit waar corruptie als criminele activiteit werd vermeld
dezelfde blijft als bij de algemene gegevens. De handelswijze van de criminele
organisaties kan erg dreigend zijn, aangezien de dreiging of het geweld gepaard
kan gaan met corruptie om de kansen op slagen van het crimineel project te
maximaliseren.
Bovendien kunnen de grenzen van corruptie moeilijk worden bepaald. Deze omvat
immers een geheel aan problematische handelingen die, hoewel deze op ethisch
vlak sterk betwistbaar zijn, niet altijd door de daders als onwettig worden ervaren (er
is dan sprake van vervaging van de norm). Bepaalde ondernemingen beschouwen
corruptie trouwens als een overlevingstrategie.
De factoren die de ontwikkeling van corruptie in de hand werken variëren. De
sectoren waar er veel geld op het spel staat, waar er een gebrek aan transparantie
van de processen bestaat, een gebrekkige of moeilijk uitvoerbare controle is en de
mogelijkheid dat een nauwe band tussen de protagonisten kan worden gevormd zijn
bijzonder voordelig.
Tijdens de voorbije jaren gaf de Corruptiebarometer 200532 van Transparency
International een toename van het fenomeen weer, maar verwachtte ook een
toename voor de komende jaren. De gegevens die de voorbije jaren door onze
diensten werden geregistreerd tonen dezelfde vooruitgang, ook al kan deze
statistische toename (geheel of gedeeltelijk) te wijten zijn aan een betere opsporing
van de feiten en dus een vermindering van het ongekende (hoge) cijfer.
32 TRANSPARENCY INTERNATIONAL, Report on the Transparency International Global Corruption
Barometer 2005, Berlin, Transparency International, 29p.
36
c) Andere vormen van offensieve contrastrategieën
Onder de offensieve contrastrategieën, waarbij er een manifest initiatief uitgaat van
de criminele organisaties om de overheden die hen bestrijden tegen te werken,
kunnen verschillende tendensen worden aangescherpt. De gegevens worden
jaarlijks steeds meer aangevuld.
Er wordt vastgesteld dat de poging tot het identificeren van de informanten, de
intimidatie van mogelijke informanten, de onderhandelingen en transacties in het
buitenland, alsook de identificatie van de observatie-eenheden redelijk vaak als
wapen worden gebruikt door in België aanwezige criminele organisaties om de
uitvoering van hun criminele activiteiten zo goed mogelijk te garanderen. De
controle van de mogelijke informanten van de politie is des te aantrekkelijker. De rol
die deze in het onderzoek zou kunnen spelen is uiteraard van doorslaggevend
belang om een goed operationeel beeld te krijgen van de criminele organisatie. Dit
valt uiteraard volledig te vermijden vanuit het standpunt van de criminelen.
Er moet bovendien worden opgemerkt dat de controle-instrumenten van mogelijke
informanten variëren en soms door de in België opgespoorde criminele organisaties
worden gebruikt (diskrediet van de informanten in 5 dossiers, tegenstrijdige informatie
door het sturen van valse informanten in 4 dossiers, opruiming van de informanten of
sturen van dubbele informanten).
Corruptie/intimidatie van getuigen à charge, advocaten aanstellen die toegang
hebben tot de gegevens uit de dossiers die geopend werden tijdens de gerechtelijke
procedure, het inwinnen van documenten/informatie over de speurders die
betrokken zijn bij de onderzoeken, het identificeren van de politievoertuigen, vragen
die leiden tot identificatie van de politieagenten, het indienen van klachten bij de
Algemene Inspectie van de politie of bij het Comité P, het laten afleggen van
ontlastende getuigenissen door mensen die ‘te goeder trouw zijn’ en het bedreigen
of intimideren van tolken mag niet worden onderschat.
Criminele organisaties ondernemen ook initiatieven om de gerechtelijke procedure
zelf tegen te werken, ze te vertragen (door aanvullende handelingen te vragen die
niet noodzakelijk gerechtvaardigd zijn of de invoering van overdreven beroeps- of
cassatieprocedures) of te blokkeren (vernietiging van stukken).
Tijdens de lokale en nationale onderzoeken, slagen de politie en het gerecht er
jammer genoeg niet altijd in de leden van de criminele organisaties, afgezien van de
uitvoerders, te identificeren. Bovendien worden de contrastrategieën gedeeltelijk
met dit doel ontwikkeld.
De criminele organisaties werken de overheden tegen door steeds dezelfde
technieken toe te passen: onderscheppen van politiegesprekken, gebruik van GSM's
met prepay-kaarten of gebruik van telefooncellen, voeren van contraobservaties,
gebruik van gehuurde voertuigen en codetaal. Ze veranderen vaak van voertuig,
gebruiken valse nummerplaten, ...
V
oorbeeld van het gebruik van contrastrategieën
Het hormonenmilieu is gekend voor hun goed uitgekiende contrastrategieën die
ze vaak moeilijk grijpbaar maken. Niet alleen zijn hun activiteiten door de
opsporingsdiensten moeilijk te traceren omdat alles via mondelinge afspraken wordt geregeld,
ze bouwen zelf een sterke informatiepositie uit. Zo worden op cruciale posten als het ware
informanten ingezet, lekken geïntroduceerd, zodat men in het milieu onmiddellijk op de
hoogte is van nieuwe analysemogelijkheden en van positieve controles op bepaalde
producten.
Men anticipeert ook op andere manieren op technologische innovaties. Er worden labotesten
gebruikt om te checken wat de overheid kan of zelf dierenproeven uitgevoerd en cocktails van
producten uitgetest. De laboratoria zijn niet altijd meer in staat zijn om stoffen te detecteren.
Door de afnemende investeringen zal deze situatie er niet op verbeteren. (Zie ook punt
II.B.3.b)(10)
In een zaak werd door een informant een staal aan de politie overgemaakt waarbij hij
gedetailleerd beschreef welke 2 producten er in zaten. De Belgische laboratoria konden echter
niets vinden. Uiteindelijk zijn de stalen naar 3 buitenlandse laboratoria gestuurd waar de
producten uiteindelijk in 1 laboratorium wel werden gevonden. De Belgische laboratoria
kregen alle informatie omtrent de opsporingstechnieken maar konden enkel één product
detecteren. Het volledige onderzoek heeft zich daarom enkel toegespitst op dit éne hormonale
producten terwijl het andere veel schadelijker was. Onlangs kreeg de politie opnieuw een staal
van rundervoeder. Een buitenlands laboratorium vond verschillende hormonale stoffen in
kleine concentratie. Hierbij gaven ze als uitleg dat het voeder waarschijnlijk gecontamineerd
was met runderurine. Dit was echter onmogelijk aangezien het staal opnieuw van een
informant kwam en rechtstreeks uit de zak was genomen. Deze zaak is gelijkaardig aan een
andere zaak waar gedurende meerdere jaren ervan uit is gegaan dat het om contaminatie ging,
terwijl de betrokkenen onlangs hebben toegegeven dat ze juist opzettelijk lage concentraties
aan de voeders toevoegden en zorgden dat de concentraties niet altijd gelijk waren.
3. Illegale markten
D
e criminele markten waarop de criminele organisaties actief zijn worden niet
louter door hen bezet. Dit hoofdstuk tracht eerst de verschillende daders te
identificeren die aanwezig zijn op deze markten om vervolgens de werking
ervan aan te tonen. Het volgende beeld stemt dus gedeeltelijk overeen met het
nationaal politioneel veiligheidsbeeld dat een algemeen beeld biedt van de
“veiligheidsfenomenen” (waaronder georganiseerde criminaliteit), terwijl de nadruk
hier duidelijk op de criminele organisaties ligt.
a) Aard van de feiten: algemeen
Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen de criminele hoofd- en
nevenactiviteit en de ondersteunende activiteit33. Het deel ondersteunende
activiteiten blijft toenemen (10,5% in 2004, 12,7% dit jaar). Er kan redelijkerwijs worden
van uitgegaan dat er geleidelijk meer en beter met deze gegevens rekening wordt
gehouden.
Het wordt bevestigd dat handel in verdovende middelen de criminele activiteit is die
hoofdzakelijk door 63 criminele organisaties wordt ontwikkeld (17,4% van de criminele
activiteiten en 28,1% van de geïnventariseerde criminele organisaties). Dit absolute
cijfer leunt aan bij vorige gegevens, hoewel het aantal onderzoeken daalt.
Witwaspraktijken (40 criminele organisaties, ofwel 11%), accijns- en BTW-fraude (24
criminele organisaties ofwel 6,6%) en oplichting (22 criminele organisaties, ofwel 6,1%)
vullen de meest ontwikkelde criminele hoofdactiviteiten aan. Dit bevestigt de reeds
verzamelde gegevens, met een overwicht voor de handel in verdovende middelen
ten aanzien van witwaspraktijken sinds 2001. Bovendien daalt het witwasaandeel in
het algemeen, net als het aandeel van BTW-carrousels en oplichting. Hierna volgen
autozwendel (5,5%), diefstal met geweld, onder bedreiging of gewapenderhand
(4,7% van de opgezette criminele activiteiten), het produceren van verdovende
middelen (3,9%) en andere soorten diefstallen (4,7%).
Wat betreft de opgezette nevenactiviteiten komen witwaspraktijken het meeste voor
(bij 7,6% van de geïnventariseerde criminele organisaties en 11,0% van de opgezette
nevenactiviteiten). Hierna volgen heling (4,9%), aanmaak van/handel in valse en
vervalste documenten (4,0%), BTW-carrousel (3,5%) en smokkel van/handel in
verdovende middelen, autozwendel en namaak (elk 3,1%).
Op basis van 75 ondersteunende criminele activiteiten, kan worden vastgesteld dat
de aanmaak van/handel in valse en vervalste papieren voor 17 criminele
organisaties wordt vermeld en 22,6% van alle ondersteunende activiteiten uitmaakt.
33 Een ondersteunende activiteit is een criminele activiteit die door de organisatie wordt
opgezet om de uitvoering van criminele hoofd- of nevenactiviteit uit te werken/te
vergemakkelijken.
Bv. Vervalsing van documenten / facturen om de transfer van gestolen voertuigen te
vergemakkelijken.
Het loutere gebruik van valse/vervalste documenten maakt geen deel uit van de activiteiten
van de criminele organisatie.
Witwaspraktijken is met 12% de volgende ondersteunende activiteit, gevolgd door
namaak en ontvoeringen (elk 6,6% van de ondersteunende activiteiten).
Het algemene beeld van de gegevens toont aan dat de drugsmokkel, vooral als
hoofdactiviteit, overheerst. Witwaspraktijken komen op de tweede plaats en bieden
een genuanceerder beeld, aangezien deze activiteiten tevens geregeld als
ondersteunende activiteit opduiken. Dit is uiteraard niet verwonderlijk.
Witwaspraktijken hangen immers bijna altijd af van een criminele basisactiviteit.
Bovendien is het interessant op te merken dat de classificatie van de fenomenen die
met witwaspraktijken te maken hebben een weerspiegeling zijn van de algemene
classificatie. Het is dus niet mogelijk om het witwassen aan één bepaalde fenomeen
te linken.
Op nationaal vlak worden de criminele activiteiten voornamelijk in Brussel en
Antwerpen (ongeveer elk 17%) opgezet. Charleroi heeft eveneens in grote mate te
maken met criminele activiteiten die door de criminele organisaties worden opgezet.
Daarna volgen Luik, Hasselt, Tongeren, Bergen en Dendermonde.
Op internationaal vlak is er sprake van Nederland, Frankrijk, Duitsland, Spanje, GrootBrittannië, Italië, Luxemburg, Turkije en Marokko. De Europese landen verdelen het
grootste deel onder elkaar en stemmen grotendeels overeen met de landen
waarmee de contacten plaatsvinden. Ook in deze klassering gaat Frankrijk erop
vooruit. Er dient evenwel te worden vermeld dat de kennis van criminele activiteiten
buiten Europa van de in België aanwezige organisaties minder gemakkelijk te
verwerven is.
40
CRIMINELE ACTIVITEITEN
HOOFD
CRIMINALITEIT TEGEN PERSONEN
PERSONEN
16
Doodslag / moord
Gijzeling, ontvoering
Afpersing/racketeering
Andere
1
6
5
4
%
NEVEN % ONDERST. % TOT.
16 10,4
10 13,3
42
4,4
0,3
1,7
1,4
1,1
3
4
5
4
1,9
2,6
3,2
2,6
2,7
6,7
2,7
1,3
1,0
2,5
2,0
1,5
86 23,8
Illegale wapenhandel
Illegale handel in voertuigen
Diefstal van containers of ladingen
Diefstal met geweld, bedreiging, gewapenderhand,
HU
Diefstal met verzwarende omstandigheden in
woningen
Andere vormen van diefstal
Vervaardiging v/handel in valse/vervalste documenten
Heling (behalve witwassen)
Brandstichting/ontploffing
Andere
2
20
5
17
0,6
5,5
1,4
4,7
6
7
3
4
3,9
4,5
1,9
2,6
1
0
0
1
1,3
0,0
0,0
1,3
9
27
8
22
1,5
4,6
1,4
3,7
7
1,9
5
3,2
0
0,0
12
2,0
13
7
9
2
4
3,6
1,9
2,5
0,6
1,1
6
9
11
2
0
3,9
5,8
7,1
1,3
0,0
3
4,0
17 22,7
2
2,7
0
0,0
0
0,0
22
33
22
4
4
3,7
5,6
3,7
0,7
0,7
MENSENHANDEL
34
9,4
17 11,0
7
9,3
58
9,8
6
8
8
10
2
1,7
2,2
2,2
2,8
0,6
4
3
5
1
4
2,6
1,9
3,2
0,6
2,6
0
0
4
1
2
0,0
0,0
5,3
1,3
2,7
10
11
17
12
8
1,7
1,9
2,9
2,0
1,4
87 24,1
PSYCHOTROPE STOFFEN
Handel in precursoren
Hormonen
Aanmaak verdovende middelen
Illegale handel in verdovende middelen
Andere
MILIEU
Illegale afvalverwerking
Andere
24 32,0
6
15
12
9
CRIMINALITEIT TEGEN EIGENDOMMEN
EIGENDOMMEN
Binnenbrengen van migranten
Migrantensmokkel
Illegale arbeid (uitbuiting)
Seksuele uitbuiting
Andere
53 34,4
2
5
2
1
%
7,1
163 27,6
14
9,0
4
5,3
105 17,8
4
4
14
63
2
1,1
1,1
3,9
17,4
0,6
1
2
2
7
2
0,6
1,3
1,3
4,5
1,3
3
0
1
0
0
4,0
0,0
1,3
0,0
0,0
8
1,4
6
1,0
17
2,9
70 11,9
4
0,7
2
0,6
5
3,0
0
0,0
7
1,2
1
1
0,3
0,3
2
3
1,3
1,3
0
0
0,0
0,0
3
4
0,5
0,7
WITWASSEN
40 11,1
17 11,0
9 12,0
66 11,2
FINANCIEEL-ECONOMISCHE DELICTEN
80 22
22,2
,2
31 20,1
15 20,0
126 21,4
Accijns- en BTW-fraude
Subsidiefraude
Andere fraude
Namaak
Kansspelen
Oplichting
Valsemunterij
Andere
24
1
10
8
0
22
1
14
6,6
0,3
2,8
2,2
0,0
6,1
0,3
3,9
8
1
5
7
1
5
1
3
5,2
0,6
3,2
4,5
0,6
3,2
0,6
1,9
2
0
3
5
1
2
0
2
2,7
0,0
4,0
6,7
1,3
2,7
0,0
2,7
34
2
18
20
2
29
2
19
5,8
0,3
3,0
3,4
0,3
4,9
0,3
3,2
CORRUPTIE
5
1,4
0
0,0
4
5,3
9
1,5
INFORMATICACRIMINALITEIT
NFORMATICACRIMINALITEIT
1
0
0,0
1,3
1
7
0,0
0,6
0
TERRORISME
0,3
1,9
0,7
1,5
ANDERE
TOTAAL
1
1
9
3
0,8
0
0,0
1
1,3
4
0,7
361
100
154
100
75
100
590
100
b) Criminele organisaties en illegale markten
(1) Verdovende middelen
(a) Synthetische drugs
In België werden in 2006 483.024 XTC-pillen en 118 kg amfetamines in beslag
genomen.
De import van chemische precursoren is gereglementeerd en onderhevig aan een
strikte controle. De leveranciers van dit soort product trachten deze controles te
omzeilen via illegale parallelle markten. Zo wordt de herkomst van de precursor vaak
op verschillende manieren verhuld door gebruik te maken van andere vaten of de
Chinese herkomst van de vaten te verbergen. Het BMK en PMK komen voornamelijk
uit China en India en worden in België geïmporteerd door middel van valse
documenten via de haven van Antwerpen of Zeebrugge. De laatste tijd kan een
minder rechtstreekse import van deze producten worden onderscheiden die via
Centraal- of Oost-Europa worden doorgevoerd. De andere chemische producten
die noodzakelijk zijn voor de aanmaak van drug worden meestal in België
geproduceerd. Aangezien de Nederlandse regelgeving strikter is dan de Belgische,
wordt vastgesteld dat de Nederlanders zich in het grensgebied komen bevoorraden.
Het eindproduct drug komt in de hele wereld voor. Uit de voornaamste
inbeslagnemingen die in Europa in 2003 werden uitgevoerd, blijkt dat de synthetische
drugs voornamelijk uit Nederland, België en Polen afkomstig waren34. Het aandeel
van België en Nederland in de wereldproductie blijkt evenwel af te nemen ten
voordele van andere Europese landen.
Bovenop de Europese productie wordt ook melding gemaakt van productiesites in
de Verenigde Staten, Canada, Australië, China, Indonesië, Hong-Kong en ZuidAfrika35. De uitvoer gebeurt voornamelijk richting Australië, Canada en tegenwoordig
in mindere mate rechtstreeks naar Amerika. Jaarlijks worden verschillende containers
verscheept met daarin machines en motoren die volgestouwd zijn met synthetische
drugs. Voorbeelden zijn: pizzaovens, bakkerovens, pikdorsers,…
Tot slot is aandacht voor de opvolging van gekende daders die betrokken zijn bij de
aanmaak van synthetische drugs belangrijk. We stellen namelijk vast dat deze daders
regelmatig recidiveren en zich opnieuw wagen aan het vervaardigen van drugs. In
de strijd tegen de synthetische drugs is netwerking met chemische bedrijven en
bedrijven die tweede handsmateriaal verkopen – dat bruikbaar is voor de productie
van synthetische drugs – essentieel. Indien men er in slaagt om goede contacten op
te bouwen met deze bedrijven zal de informatiedoorstroming inzake verdachte
handelingen toenemen.
(b) Cocaïne
In 2006 werd nagenoeg 3 ton cocaïne in België in beslag genomen, waarvan meer
dan 600 kg op Brussels Airport. In de haven van Antwerpen werd meer dan 2 ton
34
EUROPEES WAARNEMINGSCENTRUM VOOR DRUGS EN DRUGVERSLAVING, Jaarverslag 2005,
Stand van de drugsproblematiek in Europa, België/Luxemburg, 24 november 2005, p. 50-51.
35 UNITED NATIONS, Office on Drugs and Crime, World Drug report 2006, UN Publications.
42
cocaïne in beslag genomen. Deze twee plaatsen zorgen voor bijna de totale
hoeveelheid in beslag genomen cocaïne in België in 2006.
Wat betreft de cocaïnesmokkel, zijn de Colombiaanse groepen nog steeds de
voortrekkers. Ze beschouwen Europa als een enkele markt en bekommeren zich niet
om de haven langs dewelke de drug in Europa wordt geïmporteerd.
Uit de uitgevoerde inbeslagnemingen blijkt dat Spanje en Nederland een
bevoorrechte positie innemen in de import en distributie van Zuid-Amerikaanse
cocaïne. Daarna volgen Portugal, Groot-Brittannië, Griekenland, Frankrijk, Italië en
België36. België wordt vaak als draaischijf van cocaïnesmokkel in Europa
aangehaald, maar de uitgevoerde inbeslagnemingen zijn vaak beperkt tot relatief
kleine hoeveelheden (3,5 ton) in vergelijking met inbeslagnemingen in Spanje (33 ton)
en Nederland (12 ton).
Vervolgens wordt de drugs in Europa verspreid vanuit Spaanse, Nederlandse en
Belgische havens37. De in België gevestigde criminele organisaties zijn gespecialiseerd
in de ontvangst van de cocaïne in de havens38. Om hun activiteiten tot een goed
einde te brengen, hebben ze contact met het personeel van bewakingsfirma's of het
havenpersoneel. In enkele gevallen is er sprake van corruptie van politieagenten of
ambtenaren der douane. Zodra de cocaïne in België is, wordt deze met name via de
interne waterwegen vervoerd.
Het gebruik van privémaatschappijen voor luchtvervoer is ook een bevoorrecht
middel om cocaïne in België in te voeren. Hierbij dient te worden opgemerkt dat een
tendens blijft aanhouden die sedert enkele jaren wordt vastgesteld, met name de
import van cocaïne uit Zuid-Amerika via Oost-Afrika (voornamelijk Nigeria), alvorens
naar Europa te komen.
Het gebruik van koeriers (de ‘bolero's die honderden grammen cocaïne slikken) blijft
erg in trek. In mei werden in Brussels Airport twee maal kledingsstukken doordrenkt
met cocaïne in beslag genomen. De passeurs die deze kledingsstukken
transporteerden waren beide passagiers uit de Dominicaanse Republiek.
Personen die onderschept worden op internationale treinen verklaren soms dat ze op
Brussels Airport zijn aangekomen in België en van daar verder reisden naar hun
eindbestemming. Ook worden verschillende malen in Dover gemengde ladingen
onderschept van cocaïne met een andere drugsoort. Vooraleer de illegale lading in
Dover aankwam heeft men gebruik gemaakt van de beschikbare
transportinfrastructuur in ons land (wegtransport en toegang tot de haven). Dit geldt
trouwens ook voor de synthetische drugs.
36
Ibid.
KERNTEAM HAAGLANDEN/HOLLANDS MIDDEN, Prisma-team, Criminaliteitsbeeld 2000, Den
Haag, mei 2000, p. 37.
38Volgens de inlichtingen was er sprake van een aanpassing van de modus operandi. Een
bende loste immers cocaïne van schepen in de Antwerpse haven. De drug werd gelost in
afvalzakken om vervolgens uit de haven te worden getransporteerd met het voertuig van de
maatschappij die instond voor de vuilophaling. In de Antwerpse haven heeft de douane ook
een boot ontdekt die 50kg cocaïne in zijn koelsysteem vervoerde. De lading bestond uit
meloenen en kwam uit Costa Rica (via Colombia). Er heeft ook een grote cocaïnevangst in de
haven van Zeebrugge plaatsgevonden.
37
43
(c) Heroïne
In 2006 werd 253,1kg heroïne in beslag genomen. Er werd in het afgelopen jaar een
relatieve stijging opgemerkt van het aantal dossiers en hoeveelheid van ingevoerde
heroïne via Brussels Airport. Waar in 2004 om en bij de 27 kg heroïne in beslag
genomen werd, is de in beslag genomen hoeveelheid van deze drug gestegen tot
om en bij de 46 kg voor het jaar 2005. In 2006 bedraagt dit 71kg. De herkomst van de
heroïne is hoofdzakelijk Turkije en Pakistan en de bestemming meer dan waarschijnlijk
Nederland. In Bulgarije stelt men een stijging vast van het aantal heroïnelabo’s
waardoor het vermoeden rijst dat het fenomeen zich van Turkije naar Bulgarije
verplaatst heeft.
De heroïne die in België wordt aangetroffen is de zogeheten ‘bruine' heroïne uit de
Gouden Sikkel (Afghanistan en waarschijnlijk Pakistan en Iran). Afghanistan levert
(anno XX) 70% van de opiumproductie in de wereld, de Gouden Sikkel 25%. ZuidAmerika bevoorraadt een groot deel van de Noord-Amerikaanse markt. Het aantal
papaverplantages werd in Afghanistan, tijdens het Talibanregime en de
interimregering na de oorlog, aanzienlijk verminderd.
Voor 2003 en 2004 werd de jaarlijkse papaverproductie nog op 3.400 ton geschat. In
2006 bedroeg productie al 6.610 ton (wat een stijging met 43% t.o.v. 2005). De
Europese vraag naar heroïne zou 60 tot 100 ton bedragen. Hieraan kan de
Afghaanse productie gemakkelijk beantwoorden. De heroïne wordt gebruikelijk
geïmporteerd vanuit Afghanistan via Iran en Turkije waar deze wordt behandeld en
verpakt. Recente informatie wijst op een volledige bereiding in Afghanistan.
Minstens 80% van de heroïne die het Europese continent bereikt gaat via de
Balkanroute. Ze vertrekt dus vanuit de Gouden Sikkel tot in Turkije waar Istanbul als
draaischijf fungeert. De route langs het noorden van de Balkan, via Bulgarije,
Roemenië, Hongarije en Oostenrijk, kent blijkbaar een groter succes dan de zuidelijke
route via Griekenland, Albanië en Italië.39
Recente dossiers van in- en uitvoer van heroïne bevestigen dat de spilfiguren
behoren tot de Turkse gemeenschap.
(d) Hasjiesj
De in België en Nederland aanwezige Marokkaanse criminele groepen zijn sinds
enkele jaren actief in de import van grote hoeveelheden Marokkaanse hasjiesj.
De ladingen worden per wagen, minibus, mobile home, autobus (sinds medio jaren
'90) en vrachtwagen ingevoerd. Het transport gebeurt via Spanje en Frankrijk. België
dient immers vaak als transitland voor coffeeshops die in Nederland gevestigd zijn.40
39
WORLD CUSTOMS ORGANISATION, Customs and Drugs 2004, Brussels, July 2005, p.11.
Het drugtoerisme beslaat twee zaken. Ten eerste, België dat gebruikt wordt als transitplaats
voor Fransen tussen Frankrijk en Nederland en Belgen die vanuit hun eigen land naar
Nederland gaan om daar hun drugs te kopen. Ten tweede, België dat gebruikt wordt als
aantrekkingsland voor Fransen die hun drugs komen kopen in illegale panden met veelal
Marokkaanse betrokkenheid (de zogenaamde Market deal). Deze illegale panden bevinden
zich voornamelijk in Antwerpen, Gent, Luik en Charleroi.
40
Het recente transport via autobussen, dat dateert van het midden van de jaren '90,
heeft nog steeds dezelfde kenmerken als in de vorige bijdragen voor het Europees
verslag inzake georganiseerde criminaliteit.
Reisbureaus die in België (voornamelijk Brussel) gevestigd zijn worden door
Marokkaanse benden gebruikt om hasjiesjtransporten te verbergen. Autobussen
worden op uiterst professionele wijze omgekat. Het is immers al gebeurd dat een
autobus door twee douanecontroles geraakt zonder te worden opgemerkt. Het
neemt soms meerdere onderzoeksuren in beslag, zelfs met drughonden, alvorens de
ruimtes die voorzien zijn om de drug te verhullen worden ontdekt.
De Antwerpse haven vormt hier ook een doorvoerpunt voor hasjiesj. Er worden vaak
controles succesrijk afgerond. Het handelt jammer genoeg om gewone
inbeslagnames, zonder de arrestatie van de opdrachtgever of bode.
(2) Witwassen
In 2006 hadden 139 (15,2%) op 912 dossiers die door de CFI aan het parket werden
gemeld betrekking op handel in verdovende middelen41. Er waren 123 dossiers
(13,5%) van oplichting en 117 (12,8%) van illegale smokkel van goederen (12,8%).
Economische en financiële misdrijven, zoals zware en georganiseerde fiscale fraude
of misdrijven die verband houden met de staat van faillissement, vormen tevens
belangrijke rubrieken in opmars (respectievelijk 81 en 68 dossiers). Ten slotte waren enr
70 dossiers van mensenhandel (7,7%) en 42 van uitbuiting van de prostitutie. Hoewel
deze dossiers met zware criminaliteit te maken hebben, zijn ze niet allemaal
verbonden aan criminele organisaties.
Bovendien gaat van het drugtoerisme ook veel overlast uit voor de bewoners van de
betrokken steden. Deze overlast gaat van het begaan van verkeersovertredingen,
overtredingen van de drugwet tot aanwezigheid van vele buitenlandse toxicomanen.
Vastgesteld wordt dat de Market deal niet alleen beperkt blijft tot het drugtoerisme maar dat
zij ook de lokale markt bevoorraden en dus een aandeel hebben in de streetdeal.
Drugtoerisme sensu lato blijkt dus verbonden te zijn met de lokale kleinschalige verkoop.
Een belangrijk onderdeel van het drugtoerisme zijn de drugrunners. In het noorden van ons
land, in de omgeving van Antwerpen zien we voornamelijk Nederlandse drugrunners die
potentiële klanten (Belgen en Fransen) naar een illegaal pand in Nederland proberen te
leiden. Zelfs in het zuiden van ons land zijn Nederlandse drugrunners actief, waar zij proberen
potentiële klanten naar illegale panden in België zelf te loodsen.
Indien we kijken naar de controles die uitgevoerd worden door SPC (police des chemins de
fer) en waar drugsinbreuken worden vastgesteld, zien we dat dit het meest voorkomt op de
lijnen Rotterdam – Antwerpen – Brussel – Paris en Maastricht – Luik. Op deze lijnen worden veel
drugs in beslag genomen en soms ook in grote hoeveelheden. Bovendien zijn de Belgische en
de Franse nationaliteit de meest voorkomende van de betrapte personen. De personen die
gebruik maken van onze snelwegen doen dit vaak onder invloed van de drugs en begaan
hierbij verkeersovertredingen. De meest gebruikte snelwegen zijn E17, E19, E25 en hun parkings.
41Cel voor Financiële Informatieverwerking, "13e Activiteitenverslag 2006", p. 39. Er moet op
worden gewezen dat het opsporen van witwaspraktijken die verband houden met de handel
in verdovende middelen de voorbij jaren aanzienlijk verminderd is.
45
Een van de witwasmethodes die het vaakste voorkomt blijkt de bankoperatie onder
de vorm van stortingen42 of geldafhalingen van een rekening43 te zijn. Deze
bankbewerkingen vormen 27,8% van de door de CFI in 2006 geopende dossiers. De
witwassers kunnen steunen op een banksysteem door de doorsluisrekeningen te
vermenigvuldigen of door rekeningen van derden te gebruiken (die niet aan de
criminele organisatie gelinkt zijn) om sporen uit te wissen. Bepaalde stortingen kunnen
naar het buitenland worden uitgevoerd.
Wanneer het geld niet gewoon in het Belgische financiële systeem wordt
geïntegreerd
(in de meeste gevallen), moet het logischerwijze, na
“opstapeltechnieken”, in het land van verblijf van de dader belanden.
Volgens de statistieken van de CFI voor 200644, verbleven 712 verdachten in België,
39 in Frankrijk, 34 in Nederland en in 21 in het Verenigd Koninkrijk. De statistieken van
de Federale Politie tonen aan dat een groot deel van de gekende verblijven (90,6%)
in België ligt. Wanneer rekening wordt gehouden met de verblijfplaats van de
verdachte, dan is er een regionale logica waarin België en (in mindere mate) de
buurlanden een belangrijke plaats innemen.
Toch blijkt dat het internationale karakter van de criminele basisactiviteit het
vanzelfsprekende gebruik van internationale overdrachtsmechanismen en money
remittance inhoudt. Voorafgaand aan dit soort overdracht, blijft de manuele wissel
van deviezen, ondanks een daling sinds de invoering van de Euro, kenmerkend
verbonden met de drug- en sigarettensmokkel45 door Britse burgers of de drug- en
goudsmokkel naar Scandinavische landen46.
De georganiseerde criminele groepen trachten vaak hun winst naar andere
rechtsgebieden of naar hun land van herkomst te verzenden. Deze modus operandi
wordt met name vastgesteld bij mensenhandel (huisjesmelkers, uitbuiting van
prostitutie ... die aanleiding zou geven tot regelmatige contantstortingen, gevolgd
door international overdrachten...)47. Deze overdrachten kunnen worden
gecombineerd met verrichtingen op rekening, maar kunnen ook fysiek plaatsvinden,
door discreet de grenzen proberen over te steken met contant geld of
verhandelbare instrumenten aan toonder (titels, reischeques, postmandaten,…)48.
Deze methodes werden in 2006 vaker gebruikt.
42
De contantstortingen is een delicate stap voor de witwasser. Om verdenkingen te vermijden,
kan hij gebruik maken van “smurfing” waarbij de stortingen worden opgesplitst door ze aan
een koeriersnetwerk toe te vertrouwen.
43 CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, 13e Activiteitenverslag 2006.
Deze administratieve instelling is de Belgische financiële inlichtingencel die, krachtens
preventieve antiwitwasmaatregelen, bevoegd is om verklaringen te ontvangen en te
analyseren van financiële en niet-financiële beroepen die er wettelijk toe gebonden zijn elke
verdachte transactie te melden.
44 CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, o.c., p. 47.
45 Er dient te worden opgemerkt dat de sigarettensmokkel, die wordt veroorzaakt door de
sterke accijnzen op tabak in het Verenigd Koninkrijk, niet noodzakelijk het feit van criminele
organisaties is.
46 SPREUTELS, J.P. & Ph. de MÛELENAERE (red.), La cellule de traitement des informations
financiers et la prévention du blanchiment de capitaux en Belgique, Bruxelles, Bruylant, 2003,
pp. 218-259.
47 Teneinde verdenkingen aan het loket te vermijden, zetten witwassers soms koeriersnetwerken
op of maken ze gebruik van valse identiteitspapieren.
48 Het fysieke geldtransport maakt het mogelijk de dienstverleners van geldoverdrachten te
omzeilen die aan het preventieve stelsel zijn onderworpen.
46
De international overdrachten (met inbegrip van money remittance49) maakten een
derde uit van de dossiers die door de CFI aan de parketten werd gemeld (33,9%). Op
545 processen-verbaal die door de Politie in 2006 voor witwasfeiten werden
geregistreerd, waren er 37 uit Zaventem dat de luchthaven van Brussel Nationaal op
zijn grondgebied heeft50.
De resultaten van een studie over de stroom smeergeld, die voornamelijk over een
enkel arrondissement werd gevoerd en bijgevolg niet representatief is, mogen hierbij
evenwel worden aangehaald. Op 219 onderscheppingen contant geld vanuit de
luchthaven van Brussel Nationaal51, was de meest voorkomende bestemming (een
kwart van de onderscheppingen) Turkije (55 gevallen) gevolgd door de Verenigde
Staten (14 gevallen), Marokko (12 gevallen), Italië (11 gevallen) en Spanje (10
gevallen)52. De onderschepte personen rechtvaardigden deze grote hoeveelheden
contant geld door onroerende transacties (Turkije) of het terugzenden van sommen
voor de families (Marokko).
De onderscheppingen van contante geldsommen in België, waren 98 keer afkomstig
van reizigers uit Libië. Zij rechtvaardigden de grote hoeveelheden contant geld door
hun intentie om voertuigen in België te kopen. Ten slotte werden 42 reizigers uit
Congo voor dezelfde redenen onderschept. Ook werden sommige geïsoleerde
gevallen die betrekking hadden op ondergrondse banken door de politiediensten
bericht. Deze hadden betrekking op de verzending van fondsen waarvan het
banksysteem eerder bedenkelijk is (India-Pakistan, Congo, …).
Criminelen trachten het witwaspreventiestelsel te omzeilen en de onderzoeken te
belemmeren door almaar complexere en duistere methodes toe te passen voor het
hergebruiken van fondsen53. Deze complexiteit maakt de (soms onvrijwillige)
medewerking of zelfs de min of meer actieve medeplichtigheid van bekwame
deskundigen en beroepsmensen nodig, zoals advocaten, boekhouders, notarissen of
fiscale adviseurs.
In tegenstelling tot de grote financiële instellingen, hebben deze beroepen in het
algemeen rechtstreekse en persoonlijk contact met de klanten, waardoor ze des te
meer onder druk worden gezet (provisievoorstellen, intimidatie, …). Dit kan een
minder vlijtige toewijding verklaren van de preventieve bepalingen en de
verplichting van bepaalde actoren om verdachte transacties te melden. Volgens
evaluaties, zou dit profiel slechts 3% uitmaken van alle witwassers, maar wel 15% tot
49 Van 2005 tot 2006 is het aantal gevallen van money remittance nagenoeg verdubbeld (77 in
2005 en 152 in 2006), waardoor het gebruik van deze methode op het oude niveau werd
teruggebracht.
50 Nationale gegevensbank van de Federale Politie.
51 Sinds 15 juni 2007 moeten de contante geldbedragen van meer dan €10.000 die over de
grenzen van de gemeenschap worden getransporteerd worden aangegeven. Binnen de
grenzen van de Unie moeten deze fondsen worden aangegeven bij controle (K.B. van 5
oktober 2006 houdende maatregelen ter controle van het grensoverschrijdend verkeer van
liquide middelen en de Besluitwet van 6 oktober 1944 ter inrichting van de controle op alle
mogelijke overdrachten van goederen en waarden tussen België en het buitenland).
52 DE SMAELE, A., Cash watch 2006, Federale politie, DGJ/DJF CDGEFID, pp. 9-14.
53 De meest complexe witwasmethodes (gebruik van verschillende doorsluisrekeningen die op
naam van schermvennootschappen geopend zijn en door stromannen worden geleid,
medewerking van niet-financiële beroepen,…) zouden in het kader van georganiseerde
fiscale fraude en BTW-carrousels worden ontwikkeld.
47
20% vertegenwoordigen van de witwasfeiten, waardoor enorme financiële stromen
tot stand komen die gelinkt zijn aan de georganiseerde criminaliteit54. Naast deze
deskundigen, kunnen andere derden, die niet over specifieke beroepscapaciteiten
beschikken, bijdragen tot het witwasproces als lokale tussenpersonen.
Aangezien het geld in het financiële systeem wordt gepompt, kunnen de witwassers
op het einde in onroerende goederen investeren55. Dit soort investeringen stemt in
het algemeen overeen met de zogeheten “integratiefase” van de fondsen. Deze
operaties, die in het algemeen op het einde van de witwascyclus plaatsvinden,
kunnen evenwel moeilijker worden onderscheiden binnen de stroom wettelijke
operaties. Hoewel de CFI in 2006 213 dossiers heeft geopend in verband met de
immobiliënsector, werden slechts 20 dossiers aan het parket overgedragen.
In het algemeen kan ook worden vastgesteld dat ten aanzien van de vermindering
van het aantal meldingen aan de CFI en de toename van het aantal door de CFI
geopende dossiers (hoewel dit paradoxaal lijkt), de witwassers, die hun activiteiten
verre van intomen, omzichtiger omspringen en het aantal witwasoperaties zouden
verminderen of deze zouden richten op een kleinere waaier aan dienstverleners om
het risico op aanklachten te verminderen.
Aangezien ze met de uitbreiding en versterking van douane- of politiecontroles
worden geconfronteerd, zouden de witwassers andere circuits kunnen opzetten om
hun fondsen discreet naar andere landen te transfereren. Dankzij ondergrondse
banken (of hawalas), die door gemeenschappen van allochtone arbeiders zijn
opgericht, kunnen liquiditeiten aan een clandestiene operator worden toevertrouwd
die een partner in het land van bestemming van de fondsen gelast met het
vrijmaken van een som die overeenstemt met de winst van een door de geldbezitter
aangestelde persoon. Dit netwerk, dat gebaseerd is op vertrouwen en gecodeerde
communicatie, laat geen enkel spoor van zijn activiteit na.
Deze werkwijze kent evenwel aanzienlijke beperkingen. Om in evenwicht te blijven,
heeft deze enerzijds, vroeg of laat, kascompensaties nodig (via overfacturering of
fysieke verschuiving van de liquiditeiten). Anderzijds maakt het overschot aan
liquiditeiten de hawalasoperatoren tot ideale doelwitten voor goed ingelichte
dieven.
De fondsoverdracht kan tevens via “reverse flip property purchase” plaatsvinden. In
plaats van contant geld over te maken, kopen de witwassers goederen aan met
zwart geld om ze dan aar het buitenland te zenden waar ze worden doorverkocht.
Deze techniek laat geen sporen bij de bank na van fondsoverdrachten van het ene
naar het andere land en bespaart wisseloperaties die de aandacht zouden kunnen
trekken.
Een theoretische typologie onderscheidt 3 soorten daders: de externe deskundige
(die fondsen witwast voor derden), de interne deskundige (lid van de criminele
organisatie) en de witwassen/dader van het oorspronkelijke misdrijf. Het witwassen
van de winsten van criminele organisaties berust uitsluitend op interne witwassers, op
facilitators, op “mules” of op derden die hun bankrekening lenen.
54 BUYS J. & A. DE SMAELE, NPVB 2006, “Fiche witwassen – dreiging”, Federale gerechtelijke
politie, Ecofin. Brussel, 2006. I.s.m. VANHERP, E. en C. VANHYFTE, p. 24.
55 Namens een natuurlijke of rechtspersoon.
48
De externe deskundigen of facilitators maken waarschijnlijk 3% uit van alle witwassers.
Zij beschikken over een grote kennis van het financiële systeem en zal verschillende
modi operandi kunnen toepassen om zich aan de evolutie van de wetgeving aan te
passen. Aangezien zij te goeder naam en trouw bekend staan, kunnen zij gemakkelijk
hun onwettige prestaties in heel wat wettelijke diensten integreren (wettig diensten
die zij in het kader van hun beroep leveren. Bij problemen kunnen zij altijd ontkennen
dat zij op de hoogte waren van de criminele herkomst van de fondsen die hun waren
toevertrouwd. Zij moeten evenwel een cliënteel voor de witwasoperaties
samenstellen. Zij zijn dus ongedekt voor “undercoveroperaties” van de politie en
kunnen steeds, door een van hun "klanten" in een delicate situatie, worden verraden.
De interne deskundigen, die lid zijn van de criminele organisatie, zouden 27 tot 37%
van het totale aantal daders van witwasmisdrijven uitmaken. Ze zouden constante
en regelmatige financiële stromen beheren en zouden bijdragen tot een volume van
35 tot 40% van de geregistreerde misdrijven. Aangezien zij over een bepaalde kennis
van het financiële systeem beschikken, werken ze binnen de criminele organisatie
zelf. Dankzij deze positie zijn ze veilig voor elke aanklacht. Bij de ontmanteling van de
organisatie, en voor zover zij niet rechtstreeks aan het basismisdrijf deelnemen, zullen
zijn in het algemeen slechts licht voor witwaspraktijken of deelname aan een
criminele organisatie worden bestraft. Aangezien zij enkel werken voor de organisatie
waarvan zij deel uitmaken, zullen ze zich beperken tot een beperkt aantal modi
operandi, waardoor ze hun juridische en financiële kennis niet moeten bijwerken.
Dankzij het gebruik van de commerciële structuren kunnen de leden van criminele
organisaties operaties uitvoeren onder de dekmantel van een onderneming en niet
onder hun eigen naam. Het gebruik van schermvennootschappen in offshoreoorden
maakte vroeger ook transacties mogelijk zonder enige inkijk vanwege de
gerechtelijke overheden. Aanzienlijke bedragen konden worden doorgesluisd via
provisorische Belgische bankrekeningen op naam van dergelijke vennootschappen.
Deze modi operandi zijn sterk afgenomen omwille van de actie van de FATF op
internationaal vlak56 en de regelmatige verdenking van offshorevennootschappen.
Het gebruik van commerciële vennootschappen maakt het evenwel mogelijk om
zwart geld in het commerciële systeem te pompen. Het onderzoek kan worden
belemmerd door het klassieke gebruik van buitenlandse juridische vormen
(voornamelijk trusts) of het gebruiken van maatregelen van inbeslagnames en
verbeurdverklaringen door de splitsing van juridische eigendom van het genot van
de criminele goederen.
De witwassers pompen ook zwart geld in bestaande ondernemingen door een
kapitaalsverhoging. De integratie van de fondsen (inbreng in contant geld) in het
kapitaal van een onderneming geeft ook een schijnbare wettigheid. In het kader van
een inbreng in natura bekommeren de leveranciers van goederen zich weinig om de
herkomst van de fondsen. De revisoren spreken zich meestal uit over de waarde van
de inbreng en niet over de herkomst. Ter informatie werden in 2006 50 van de 2.35957
verhogingen op verdacht geacht (2,1%).
56 De Financiële Actiegroep stigmatiseerde bepaalde Staten die niet meewerkten aan de strijd
tegen het witwassen via een soort “zwarte lijst”.
57 Er dient te worden op gewezen dat het aftrekken van de notionele intresten (recente fiscale
maatregel om de financiering van activiteiten van ondernemingen aan te moedigen
dooreigen fondsen en niet door leningen) een spectaculaire toename van de
kapitaalsverhogingen heeft teweeggebracht.
49
Wettelijke commerciële activiteiten maken het ook mogelijk de inkomsten uit
criminele bronnen te verbergen. Dit werd vastgesteld in de vleessector waar
bepaalde
handelaars
onder
een
hoedje
speelden
met
groepen
hormonensmokkelaars of de diamantsector. Deze onduidelijkheid tussen legale en
illegale activiteiten is des te gemakkelijker in stand te houden wanneer er aanzienlijke
sommen liquiditeiten met de handel gepaard gaan (nachtwinkels, horeca,
lunaparks, kunst en antiquiteiten, handel in voertuigen, …). De legale en illegale
boekhouding kunnen er gemakkelijker worden versmolten.
De fysieke overdrachten van fondsen in het buitenland maken het mogelijk het
preventieve systeem te omzeilen. Hiertoe biedt België meerdere voordelen aan de
witwassers: als buurland van Frankrijk, Nederland, Luxemburg en dicht bij het
Verenigd Koninkrijk, vormt het een belangrijk communicatiecentrum in West-Europa.
Bovendien beschikt België over een belangrijke infrastructuur (weg-,zee-,
luchtverbindingen). De beperkte grootte van het land maakt het mogelijk
gemakkelijker “een grens te trekken tussen misdrijf en winst”, teneinde de
gerechtelijke onderzoeken te vertragen voor dewelke dan de interventie en
samenwerking van de administratie van verschillende Staten vereist is.
(3) Mensensmokkel58
Hoewel de immigrantenstroom blijft aanhouden, kan elk jaar een daling van de
onderscheppingen en asielaanvragen worden vastgesteld. Dit betekent evenwel
niet dat er een daling is van het aantal illegale burgers in België, aangezien nieuwe
vormen optreden.
De omvang van de markt van migrantensmokkel wordt geschat op een totale som
van €112.721.730 in 2005! In 2006 zijn er iets meer onderscheppingen (32.731)
waardoor het totaal €125.975.070 zou bedragen!
In de toekomst lijkt het er op dat de pseudolegale immigratie een nieuwe uitdaging
zal vormen. Het visummisbruik, het statuut dat door het huwelijk wordt verkregen of
het studentenstatuut houden minder risico’s in zowel voor de kandidaat-emigrant als
voor de smokkelaar. Bovendien bieden deze circuits meer kans op succes voor het
verkrijgen van een legaal statuut en kunnen dus de verwachtingen inlossen met een
gunstig resultaat tot gevolg.
58 Mensensmokkel loopt parallel met illegale immigratie (houdt in dat een persoon een grens
overschrijdt of een land (onwettig) doorkruist en/of in een land verblijft zonder geldige
verblijfstitel of de toegangsvoorwaarden niet naleeft) voor zover een persoon van vreemde
nationaliteit vrijwillig en/of met de hulp of tussenkomst van een derde onwettig een grens
oversteekt. Mensensmokkel houdt in dat de persoon op de hoogte is van de modaliteiten van
zijn reis naar het buitenland.
De gesmokkelde persoon betaalt de overeengekomen – soms buitensporige – som voor de
reis, zonder dat de smokkelaar gebruik maakt van dwang, frauduleuze handelingen of misbruik
maakt van de kwetsbare situatie. De relatie tussen beide personen eindigt wanneer de
gesmokkelde persoon haar bestemming bereikt of de smokkelaar zijn contract heeft volbracht.
Deze situatie wordt aangehaald in de artikelen 77 en 77bis, §1 van de wet van 15 december
1980.
50
De emigratiekandidaten kunnen steeds meer informatie op het Internet vinden
(gidsen, handboeken, …) over de meest veilige en snelste routes en modus operandi
waar hun voorkeur naar uitgaat.
De criminele markten van illegale immigratie, mensensmokkel maar ook
mensenhandel zijn het speelveld van verschillende dadergroepen: van de kleinste tot
de grootste, goed georganiseerde, sterk geprofessionaliseerde en creatieve
dadergroep. (Zie Voorbeelden in punt II.B.1.f) De sterkste motivering gaat uit van het
beperkte risico dat wordt gelopen en de mogelijk enorme winsten die er uit kunnen
voortvloeien. Deze handelsdrang schenkt jammer genoeg ook een eerder relatieve
aandacht aan de fysieke integriteit van de vervoerde personen.
De Indiase en Pakistaanse groepen zijn bijzonder actief in België in de
migrantensmokkel en pseudolegale immigratie. Het onveranderde verlangen van
heel wat Indo-Pakistani om Groot-Brittannië te bereiken zal een probleem blijven.
België speelt de facto immers een belangrijke transitrol en de netwerken kunnen in
België op nuttige ankerpunten rekenen.
De dadergroepen uit de Balkan zijn actief op het Belgische grondgebied in heel wat
criminaliteitsdomeinen, waaronder mensensmokkel. Bij het organiseren van de reis
van illegalen vanuit Albanië of Kosovo, verzekeren ze er zich van dat de kandidaat of
de familie over de mogelijkheid beschikt om de verschuldigde som voor de reis te
betalen. Ze kennen de familiale structuur waardoor ze de situatie kunnen beheersen.
Ze organiseren ook reizen voor andere nationaliteiten. De illegalen emigreren via de
grote Albanese havens en bereiken Italië per boot om vervolgens naar België te
komen. Over land maken de organisaties voornamelijk gebruik van bestelwagens.
Documenten die de smokkel vergemakkelijken kunnen tegen betaling of voor
drugtransport worden verkregen. In België worden de illegalen per vrachtwagen
vervoerd.
De Aziatische criminele groepen blijven een belangrijke dreiging vormen op het vlak
van mensensmokkel en pseudolegale immigratie. De Chinese organisaties maken
misbruik van verschillende statuten om immigratie mogelijk te maken. Het
zakenvisum, studentenvisum en visum voor gezinsherenigingen van (schijn)huwelijken
vormen geen uitzondering. Deze groepen zijn voornamelijk gekend voor het misbuik
van studentenvisa.
De aanwerving van emigratiekandidaten gebeurt van mond tot mond. De
organisatie levert valse of vervalste (Japanse, Zuid-Koreaanse, …) documenten aan
illegalen. De officiële documenten van de illegalen worden in beslag genomen (en
opnieuw gebruikt door de organisatie) of vernietigd. Dit bemoeilijkt de terugkeer bij
onderscheppingen. Na de reis (of na een etappe) worden de illegalen tijdelijk aan
het werk gezet in Chinese restaurants om hun schulden af te lossen of het vervolg van
de reis te financieren. De gevraagde prijzen schommelen tussen €10.000 en €35.000,
maar bedragen meestal zo’n €15.000. Er is slechts een beperkt zicht op de gebruikte
middelen om het verworven kapitaal naar het land terug te sluizen.
Naar aanleiding van de procedurewijzigingen voor de aflevering van deze visa in
China zelf (er werd een akkoord gesloten met het Duitse Academic Evaluation
Center dat aan de Duitse ambassade in Beijing certificaten levert voor de kandidaatstudenten waarmee ze een visum kunnen bekomen), kan een lichte (tijdelijke?)
daling van Chinese burgers worden verwacht.
51
Grootschalige operaties die in Frankrijk worden gevoerd hebben de Iraakse
netwerken teruggedrongen naar actieterreinen in andere landen, waaronder België.
De operationele eenheden aan de kust (Oostende en Zeebrugge) onderscheppen
steeds vaker Iraakse burgers die naar Groot-Brittannië willen reizen.
Het lijkt er ook op dat illegale Irakezen, dankzij bepaalde filières, via Athene naar
België kunnen komen. Verschillende verhoren geven aan dat Istanbul de vorige
transitplaats was waar ze werden opgewacht en naar Athene werden vergezeld. Ze
werden er in safehouses vastgehouden alvorens de reis per vliegtuig naar België te
maken. Ook Italië treedt op als transitland naar de rest van de EU. De Scandinavische
landen lijken steeds meer gegeerd. Een grote Iraakse gemeenschap is er reeds
gevestigd. Dit zou de vastgestelde verschuiving kunnen verklaren.
De organisatoren werken vanuit Irak, Turkije en Griekenland, maar de operatoren die
in Europa aanwezig zijn beschikken over een ruime autonomie. Binnen de groep
wordt vaak gebruik gemaakt van geweld, ook ten aanzien van de slachtoffers.
In een in België gevoerd onderzoek is er sprake van folteringen (slagen en
verwondingen met stokken, lederen broeksriemen, poging tot verstikking met zakken,
tot verdrinking, tot brandwonden met aansteker, enz.). In dit onderzoek was er ook
sprake van een gijzelneming van 2 personen en de vraag om betaling van losgeld
van €50.000 in Groot-Brittannië.
In België worden de illegalen in safehouses in en rond Brussel ondergebracht. Ze
worden vervolgens naar de kuststreek gevoerd om Groot-Brittannië te bereiken. De
verkregen vermogensrechtelijke voordelen worden voornamelijk in Irak in de
immobiliënsector opnieuw geïnvesteerd.
De Turkse criminele organisaties hebben een groot deel van de mensensmokkel en
de pseudolegale immigratie in handen. De aantrekkelijkheid van een mogelijke
toetreding tot de EU zouden Turkse burgers tot emigratie moeten aanzetten.
(4) Mensenhandel59
Inzake seksuele uitbuiting zal het sluitingsbeleid van de vitrines tussen 2002 en 2003 op
het grondgebied tot gevolg hebben gehad dat er een verschuiving is geweest van
de meisjes naar de private sfeer– bijvoorbeeld onder de vorm van escortes – maar
ook in de “horecasector” voor de buitenlandse meisjes.
59
Mensenhandel houdt in dat een persoon tegen haar wil wordt gebruikt om financiële of
andere voordelen te verkrijgen. Het kernbegrip is (commerciële) “exploitatie” door het gebruik
van frauduleuze handelingen, geweld, dreigingen of eender welke vorm van dwang. Bij
vreemdelingen zonder geldige verblijfstitel of in een onzekere administratieve situatie wordt het
misbruik van deze kwetsbare situatie ook aanzien als bestanddeel van mensenhandel. Bij
illegale immigratie onderscheidt de dader van mensenhandel zich van de smokkelaar door de
hulp- of tussenkomstfinaliteit: hij zet relaties op met de persoon en onderhoudt ze met het oog
op het latere en aanhoudende uitbuiten om er financiële of andere voordelen uit te halen.
Het verschil tussen mensensmokkel en mensensmokkel wordt vaag wanneer de hulp die aan
een buitenlandse persoon wordt geleverd om onwettig een grens “vrijwillig” over te
steken gepaard gaat met bedrog, dreiging of eender welke vorm van dwang zonder dat er
sprake is van een latere uitbuiting. Sommige landen stellen deze praktijk eerder gelijk met het
begrip “mensensmokkel”. Mensensmokkel is in deze zin een specifieke vorm van
mensenhandel in ruime zin.
52
Zo kon worden vastgesteld dat de meisjes altijd door twee soorten pooiers worden
uitgebuit: de souteneurs
waarvan
ze
afhangen
en
de
daders
van
hotelsouteneurschap. Op heden is het verschil tussen beide dat het
hotelsouteneurschap “klantgebonden” is.
Het Bulgaarse pooierschap blijft aanhouden. De Turks-Bulgaarse en –Bulgaarse of
Roemeense – Romaproblematiek die zich onlangs inzake pooierschap en uitbuiting
van het werk heeft ontwikkeld blijft evenwel actueel.
De vermindering van de Albanese activiteit inzake pooierschap, die tussen 2003 en
2005 werd vastgesteld, was blijkbaar tijdelijk en te wijten aan de mobiliteit van hun
activiteiten. In 2006 stegen de cijfers opnieuw. Dit zou ook het geval zijn voor de
seksuele uitbuiting van de Nigeriaanse meisjes. Afgezien van de clangebonden
organisatie en de omvang van het fenomeen, is de Bulgaarse (Roma) en Albanese
problematiek onrustwekkend vanuit het standpunt van de gewelddaden die ten
aanzien van de slachtoffers wordt gepleegd.
De Bulgaren - nummer 1 op de mensenhandelmarkt - hebben de Belgische seksmarkt
in 2000-2001 verzadigd, waardoor andere pooiers achteruit zijn gegaan en de
Belgische meisjes naar de privésector werden gedwongen. De Bulgaarse uitbuiters
stonden erom gekend enkel Bulgaarse meisjes uit te buiten. Op heden zouden de
pooiers ook andere nationaliteiten beginnen uitbuiten. Dit blijkt uit verschillende
dossiers.
Dit kan worden verklaard doordat een goot deel van de Bulgaarse pooiers van TurksBulgaarse of zelfs Roma-Turkse afkomst zouden zijn. Het zijn deze pooiers die open
zouden staan60 voor slachtoffers met andere nationaliteiten – die hun meisjes
uitbuiten in Turkse cafés en andere bars. Het is waarschijnlijk op dit vlak dat een
onderscheid moet worden gemaakt tussen enkele categorieën Bulgaarse
onderdanen. Ze zijn afkomstig van ten minste drie verschillende volksgroepen. In
België bestaan er Bulgaarse, Turks-Bulgaarse, Roma en zelfs Turks-Bulgaarse-Roma
filières.
De Bulgaren – van nationaliteit en van cultuur – spannen samen in functie van hun
herkomst per stad/regio in Bulgarije. Het betreft geen reünie rond familiale banden
waardoor de door hen georganiseerde criminaliteit niet als clangebonden kan
worden bestempeld. Op die manier worden de mensen met elkaar verbonden door
een hiërarchisering van de banden en winsten die er uit voortvloeien als bezoldiging
voor bewezen diensten. Mensen die op eigen houtje handelen of weerspannige
handlangers worden daarentegen onder druk gezet of maken het voorwerp uit van
mishandeling of vergelding – ze dienen dan als voorbeeld.
Voor hun meisjes verkiezen deze uitbuiters de vitrines. De meisjes van deze uitbuiters
behouden zo’n 50% van hun winst. Met deze helft betalen ze evenwel de vitrine voor
de shift (12 uren), de gezelschapsdame61, het eten en de andere mogelijke
“beroepskosten”... Er rest hun minder dan een kwart van hetgeen hun pooier hun
nalaat. De uitbuiter behoudt 50% van de inkomsten van “zijn” prostituee.
60 De Bulgaren uit Sliven buitten en buiten nog steeds enkel meisjes uit van hun nationaliteit:
Bulgaren. “Zich openstellen voor slachtoffer met andere nationaliteiten” houdt in “dat er niet
enkel meer Bulgaarse koppels pooier-slachtoffer zijn”.
61 Oudere Bulgaarse vrouw die bij het meisje blijft tijdens haar werk. Ze heeft een rol die
samengaat met de vitrine. Dit komt later aan bod.
53
De Turkse Bulgaren van de Turkse minderheid van Bulgarije zijn daders die, op het
Belgische grondgebied, nauw verbonden zijn met de Turkse gemeenschap in België.
Ze zijn te vinden rond Turkse onroerende infrastructuren en horeca en zijn al dan niet
van Roma-afkomst. De Turkse Bulgaren, die al dan niet zigeuner zijn, spreken Turks
met de Turken uit België. De slachtoffers (die economisch of seksueel worden
uitgebuit) spreken ook vaak Turks.
De Turkse investeringen – horeca, handel en onroerende goederen – zijn vaak in
handen van de daders, die leden zijn van eenzelfde familie. Soms valt een Turkse
gemeenschap van een arrondissement slechts onder enkele invloedrijke families.
Cafés zijn instellingen die aan de bron liggen van de Turkse en Turks-Bulgaarse of zelfs
Roma-Turks-Bulgaarse criminaliteit waaruit de economische uitbuiting van de Turken
(bakkers, kruideniers, ...), Bulgaren (bouw) en de uitbuiting van meisjes (Bulgaren,
Roma en nu ook andere nationaliteiten) voortvloeien. Tavernes die te goeder naam
en faam bekend staan, maken criminele bijeenkomsten en aanwervingen mogelijk.
Ook kunnen er “zakendeals” worden afgesloten en meisjes worden voorgesteld. Er
kan ook op zoek worden gegaan naar klanten voor deze meisjes...
De Turken werken dus in clan: een familiale kern om de cafés te openen en open te
houden en daarrond de Turks-Bulgaarse uitbuiters die de slachtoffers naar deze
instellingen brengen.
De uitgebuite slachtoffers – werkende mannen en vrouwen, vrouwen in de
seksindustrie – komen en gaan. De Bulgaren kunnen gebruik maken van de
mogelijkheid om in Europa te reizen met een verblijfstitel van drie maanden. Daarna
keren ze terug om hun papieren te laten afstempelen in hun land en komen terug in
een microbus62 om te “werken” voor hun uitbuiters.
De “microbus-Bulgaren” brengen de mannelijke en vrouwelijke werkers tot voor de
Turkse cafés – in Charleroi, in Brussel, in de Turkse wijken... en van daaruit nemen de
Bulgaarse burgers de trein tot in andere grote steden. Het kan ook zijn dat ze
rechtstreeks via Eurolines komen – een modus die voor het arrondissement van
Antwerpen wordt vastgesteld.
Op basis van de dossiers 2005-2006, kennen en helpen de Roma Bulgaren elkaar –
voor de reis per wagen, voor het toezicht op de meisjes, voor het verblijf in
appartementen, enz. In het algemeen kennen ze elkaar uit hun stad van herkomst in
Bulgarije. Het is dus een kennissennetwerk.
De Roma, die in volle concurrentie zijn met de Bulgo-Bulgaren, worden door iedereen
verafschuwd en afgestoten. Deze onderdanen leven in gemeenschap – meerdere
koppels “pooier/meisje” per appartement, meerdere meisjes per appartement... –,
wanneer ze in het Westen “handel komen drijven”.
De Roma uit Bulgarije kennen de samenstelling “mannelijke pooier/meerdere
meisjes”: waarbij een meisje het geld ophaalt bij de anderen. Dit meisje is vaak de
liefdespartner van de pooier. De Romapooiers kennen elkaar en werken samen op
het Belgische grondgebied. Er kon evenwel geen enkel retributiesysteem, geen
enkele hiërarchie worden ontdekt …
62De
Bulgaren komen ofwel via Eurolines en komen aan in het Noord- en Zuidstation, ofwel via
minibus. Deze voertuigen uit Bulgarije komen regelmatig naar Brussel (2x/week).
54
Terwijl de Romapooiers meestal erg gewelddadig met hun meisjes zijn, zijn er
paradoxalerwijze enkele dossiers waarin sprake is van vrouwen (”dochter van” of “zus
van”) in de clan die aan de top staan van de criminele hiërarchie. In de vastgestelde
gevallen, zijn het geen voormalige slachtoffers van seksuele uitbuiting die
opgeklommen zijn: het zijn enkel pooiers.
Chronologisch gezien was de seksuele uitbuiting van jonge Roemeense meisjes geen
eerste keuze voor de criminele Roemenen. Zij hadden zich aanvankelijk op bepaalde
vormen van diefstal, die technische noties vergen (valse papieren, creditcardfraude,
valse bankkaarten, enz.) gericht. Dit is een aanwijzing dat de opgespoorde
Roemeense criminele organisaties inzake pooierschap op heden in staat zijn om zich
snel in andere criminele activiteiten te nestelen.
Net als de Albanese criminele groepen hebben ze gelijktijdig verschillende
activiteiten. De Roemeense dossiers voor “uitbuiting van ontucht ” duiken op in 20022003. Hoewel het om randgevallen handelt in vergelijking met de koplopers op de
uitbuitingsmarkt die gelijk lopen met de toename van de Roemeense slachtoffers op
de Oost-Europese seksmarkten, bestaat er sindsdien een aantal Roemeense pooiers
en een organisatie van hun activiteit. De Roemeense meisjes worden ook uitgebuit
door andere nationaliteiten, meer bepaald door Albanezen.
De jeugdigheid van deze Roemeense criminaliteit, de jeugdigheid van de
“verkochte” meisjes, door gelijk welke pooier ze ook worden uitgebuit (de leeftijd
vormt immers een beslissend criterium in de bekoring van de klanten), hun
gewelddadige vastberadenheid en het feit dat ze zich al in andere materies hebben
laten opmerken waarvoor een goed expertiseniveau nodig is (valse papieren, valse
bankkaarten, enz.), wijzen erop dat de Roemeens criminele stroming in de sector van
de seksuele uitbuiting over de middelen beschikt en duurzaam zou kunnen zijn.
Het Roemeense pooierschap is gekend en bestaat sinds minstens drie jaar. Hoewel
het over het hele Belgische grondgebied licht achteruit gaat, groeit het in het
Brusselse arrondissement. De Roemeense pooiers, die gemiddeld jonger zijn dan
eender welke uitbuiters, bieden ook de jongste meisjes aan op de Belgische
seksmarkt. Tussen 2002 en 2005 waren de daders en slachtoffers van deze
nationaliteit, in de Nationale Gegevensbank, statistisch gesproken meestal tussen 15
en 25 jaar.
De Nigeriaanse criminaliteit past in een gesloten gemeenschap die op cultureel vlak
stamgebonden en bijgelovig is: in het geheel vormt ze een netwerk dat verschillende,
goed gestructureerde clans koppelt. De Nigerianen die een organisatie van
mensensmokkel leiden of een sleutelpositie bekleden reizen als zakenmensen
doorheen Europa om de verschillende schakels van het controlenetwerk te
bezoeken. Hoewel de verschillende operaties van mensensmokkel in de Nigeriaanse
gemeenschap door mannen worden geleid, hebben de vrouwen de leiding in de
seksuele uitbuiting. De pooiers zijn zogeheten “madames” en de slachtoffers zijn
jonge meisjes van dezelfde nationaliteit.
Op het vlak van seksuele uitbuiting duiken Nigerianen in België op vanaf 1999. Hun
activiteiten op de seksmarkt kende op ons grondgebied een hoogtepunt tussen 2001
en 2002. Sindsdien daalt hun aantal op het vlak van mensenhandel. In 2006 zijn de
dossiers zelfs uitzonderlijk.
55
De jonge vrouwen worden door “ronselaars” aangeworven, toevertrouwd aan
“smokkelaars” die hen tot de pooiers/madammen brengt. De smokkelaars of
“trolleys” zijn voornamelijk mannen. Ze zijn tussen 25 en 35 jaar oud en begeleiden de
Nigeriaanse vrouwen alleen of in kleine groepen, vanuit Bénin City naar het land van
bestemming, door de lucht of door de Sahara. De madammen zijn vaak zelf oude
prostituees. Ze zijn tussen 20 en 35 jaar oud, waardoor er niet echt een leeftijdsverschil
bestaat met de meisjes die voor hen werken. De Nigeriaanse madammen
financieren de verplaatsingen, vangen de jonge meisjes op en buiten ze seksueel uit
totdat deze zich hebben vrijgekocht.
De jonge slachtoffers van seksuele uitbuiting worden binnen hun familie
aangeworven door de ronselaar (die een familielid kan zijn van de madam). Ze
vergezellen dan de smokkelaar, nadat ze “de eed hebben afgelegd” tijdens een
voodooritueel die hen ervan overtuigd trouw te blijven aan de uitbuiter. Voor het
zogezegde ritueel zijn haren, nagels en andere monsters nodig... om een klein pak
samen te stellen dat “voor ongevallen moet behoeden” en de jonge meisjes, zodra
ze in Europa zijn, aantrekkelijk moet maken voor de mannen.
Op het vlak van arbeidsuitbuiting, lijkt het alsof de sectoren niet in dusdanige mate
zijn geëvolueerd dat de configuratie van de vraagmarkt gewijzigd zou zijn. De
illegale activiteit blijkt voornamelijk in de horeca en in de bouw plaats te vinden. Er
worden evenwel steeds meer uitbuiters opgepakt. Dit kan er op wijzen dat de politie
meer op haar hoede is voor deze problematiek of dat er een sterkere neiging van de
slachtoffers is om klacht in te dienen, niet omwille van een slechte behandeling,
maar bij niet-betaling (bovenop de slechte behandelingen of zelfs de moeilijke
werkomstandigheden).
Sommige dadergroepen worden vanuit het standpunt van de smokkel bestudeerd.
Er zou echter een handel kunnen schuilgaan achter de algemene statistieken. Dit is
het geval voor Indo-Pakistaanse en Romagroepen.
Tenslotte is mensenhandel rechtstreeks verbonden met de politiek-economische
situatie in de landen van herkomst en bestemming. De toetreding tot de Europese
Unie van de Oost-Europese landen is dan ook een positieve zaak. Binnen een tiental
jaar zal hun levensniveau het onze benaderen, waardoor de arbeiders ontmoedigd
zouden moeten worden om te emigreren of, op zijn minst, uitgebuit te worden in
filières.
Voor de meer afgelegen landen, zoals India, Pakistan, of Afrika, zou meer soepelheid
in onze economie en meer toegankelijk werk een daling van de uitbuitingspraktijken
bijvoorbeeld in de bouw- of landbouwsector, moeten mogelijk maken. In de horeca,
de kleine handelaars, zijn het de gemeenschapsbanden die doorslaggevend zijn:
Chinezen werven Chinezen aan, enz.
We zouden er in zekere mate kunnen van uitgaan dat de “greep” op ons
grondgebied uitgaat van de gemeenschap. De slachtoffers van mensenhandel
moeten vaak opdraaien voor de economische integratie van hun gemeenschap in
België. Het is immers via verschillende uitbuitingsvormen van hun landgenoten dat de
ouderen van de gemeenschap er in slagen in onroerende goederen in België te
investeren en duurzame commerciële activiteiten kunnen opstarten. Ze verzekeren
hun voortbestaan op het grondgebied en hierdoor ook de sociale ontwikkeling van
de leden van hun familie in het land van herkomst.
56
Op het vlak van werk beantwoordt mensenhandel ook aan een onbetwistbaar
vraag naar handenarbeid en het compenseert een economische realiteit in het
Westen: de niet-gekwalificeerde kwaliteitsvolle dienst is uitzonderlijk, weinig flexibel en
duur. Zolang er een financieel voordeel aan deze handenarbeid zal zijn (in
vergelijking met de “legale” circuits), zullen de uitbuiters de exploitatie van
slachtoffers verder zetten in het kader van de oogst, het sorteren van lompen, de
bouw, de “horeca”...
Een initiatief zoals dat van de dienstencheques is een voorbeeld van een maatregel
die ongetwijfeld een positieve invloed heeft op de uitbuiting van poetsvrouwen in
“woningen”. Deze dienstencheques zouden kunnen bestaan voor tuinders, in de
landbouwsector, … en waarom niet voor de bouw. De aangegeven aannemers, die
in aantal toenemen, worden overstelpt en kunnen hun werven “kiezen”. Er resten dan
nog een hele reeks “ondankbare taken en klusjes” waarvoor geen vakmensen
worden gevonden, geen specifieke kwalificatie nodig zijn en onverbiddelijk
uitmonden in zwartwerk… of mensenhandel. De oplossing van de toepassing van
dienstencheques op meer gevarieerde sectoren zou een oplossing bieden voor
dagwerk of seizoensarbeid en de weinig tot niet gekwalificeerde jobs. Bovendien zou
het waarschijnlijk vermijden dat deze arbeidsvormen, die nodig zijn voor de
economie, onderhevig zouden worden aan een onwaardige uitbuiting.
Mensenhandel vergt van de betrokken actoren, meer dan elk ander fenomeen, een
integrale en geïntegreerde aanpak.
Op ons grondgebied zijn de Indiase en Pakistaanse nationaliteit altijd met elkaar
verbonden – soms komen enkele Afghanen voor. Deze migranten, die systematisch
het slachtoffer zijn van mensensmokkel alvorens op het werk te worden uitgebuit,
hebben het massaal gemunt op Engeland: België is hun laatste transitplaats.
Sommigen zullen er echter blijven. Deze mensen hebben een gemeenschappelijke
taal en geschiedenis. Het is evenwel niet geweten of de Pakistani die in België voor
mensenhandel worden aangehouden moslim of sikh zijn – net als de Indiërs waarmee
ze samenwerken.
In een 20-tal jaar is de Indo-Pakistaanse bevolking in België toegenomen en telt zo’n
10.868 individu’s63. Het lijkt erop dat deze gemeenschap zich rond haar tempels
groepeert. De sikhtempels hebben zich overal in West-Europa gevestigd. Hierrond
heeft zich een polyvalent crimineel netwerk gevormd.
In België zijn er vier dergelijke centra. Het vestigen van deze centra op een
grondgebied gaat telkens vooraf aan de Indo-Pakistaanse smokkel. Voor de
slachtoffers is de uitbuiting van arbeid (onder meer geleverde diensten) een kans om
de smokkelkosten terug te betalen. De illegale Indo-Pakistani vinden in het
buitenland ook tijdelijke verblijfplaatsen via hun eredienstoorden. Zoal vaak op het
vlak van uitbuiting van arbeid, zijn de daders en slachtoffers van dezelfde etnische
oorsprong.
Een bijzonder kenmerk is evenwel dat het, zowel bij de uitbuiters als bij de uitgebuite
personen, voornamelijk mannen zijn. Het Indo-Pakistaanse punjabimilieu telt er
voornamelijk mannen. De eerste vrouwen die ze kennen zijn prostituees voor een
avond of Europese (Portugese) slachtoffers in het kader van schijnhuwelijken.
63 FOD BINNENLANDSE ZAKEN, Dienst Vreemdelingenzaken, Statistieken vreemdelingen / Per
nationaliteit op 24.04.2006 ; http://www.dofi.fgov.be
57
Hoewel er spanningen en afrekeningen bestaan tussen Indo-Pakistani om zakelijke
redenen en omdat sommigen extremistisch (in de strijd voor een vrij Khalistan) en
anderen gematigd zijn, kent de Indo-Pakistaanse gemeenschap een sterke en
gesloten band. Aangezien ze door de taal, de cultuur, de geschiedenis en een
gemeenschappelijke sociale en politieke doelstelling zijn gebonden, komen de leden
binnen de gemeenschap ruimschoots uit voor de mate waarin ze zich voor hun zaak
kunnen inzetten.
De Indo-Pakistaanse gemeenschap in het Westen is een groot en complex netwerk,
overladen met criminele organisaties die over en weer reizen tussen het
Punjabigebied en Europa. De landen waarin de belangrijkste personen van de
organisaties zouden kunnen verblijven zijn Italië, België en Engeland. De
organisatiehoofden zouden bij voorkeur vervalsers zijn. In werkelijkheid is het de
mensensmokkel die de overhand heeft. Alle criminaliteitsvormen zijn hierrond
gegroepeerd.
De Indo-Pakistani bedrijven de illegalensmokkel met succes. De andere activiteiten
van mensenhandel zijn er het resultaat of logische gevolg van: schijnhuwelijken,
uitbuiting van arbeid ... en waarschijnlijk maakt wapenhandel en drugsmokkel ook
deel uit van hun activiteiten in de “achterkamers”.
De uitbuiting van het werk van Indo-Pakistani op het Belgische grondgebied is een
manier voor de dader om de slachtoffers de smokkel terug te laten betalen en
handelszaken te houden, die, naast hun rentabiliteit, als bedrijf dienen voor het
witwassen van geld.
Hun ontplooingsstrategieën zijn anticipatief en zijn gericht op de vestiging van
voorbereidende pijlers – de tempels – alvorens de smokkel toeneemt en de uitbuiting
op de arbeidsmarkt bevoorraadt. De Indo-Pakistani zijn inventief door sectoren te
kiezen die geen of weinig knowhow, weinig investeringen (nachtwinkels,
telefoonwinkels, carwashs) vergen... Hoewel de criminele organisatie bindend is ten
aanzien van haar slachtoffers, maakt ze tevens onverwachte veranderingen
mogelijk. Zo werden bijvoorbeeld slachtoffers van uitbuiting plots vennoten in
nachtwinkels en later zelfs baas van de handel die hen had uitgebuit: een op papier
opwaartse sociale mobiliteit. Het is ook veel minder zo dat de oorspronkelijke uitbuiter
een dienst bewijst aan de illegaal dan dat hij op verstandige wijze bepaalde taksen
en lasten ontloopt met het oog op het openen van een winkel en zijn zakencijfer laat
toenemen.
In werkelijkheid blijft de uitbuiter baas over al zijn handelszaken. Het slachtoffer kan
zich daarentegen in een gemeente inschrijven en is bijgevolg aangegeven in België.
De uitbuiter doet zijn winstmarge toenemen en de illegaal leeft niet meer
ondergedoken: een “win-winmechanisme”.
De Chinese gemeenschap trekt de aandacht door de grote hoeveelheid specifieke
handelszaken. De twee belangrijkste sectoren binnen dewelke de Chinese uitbuiting
tot uiting komt zijn de horeca en de bouw – zichtbare, toegankelijke en
winstgevende sectoren. Het horecafenomeen is niet afgenomen en sinds 2004 is er
een logisch gevolg: de arbeidsuitbuiting in de sector van de bouw en renovatie...
van de Chinese restaurants. Op het vlak van uitbuiting van werkkrachten is het vooral
de techniek van het valse “studentenstatuut” dat succes kent.
58
De Chinese gemeenschap is bijzonder solidair, gesloten en fysiek discreet buiten de
gevels van de handelszaken en restaurants. De werk- en dienstuitwisselingen, de
verkoop van producten... beperken zich vaak tot de gemeenschap – in de zin van
Chinese onderdanen op het grondgebied. De Chinezen komen samen in hun
restaurants, hun speelhuizen... en andere handelszaken. Ze vinden Chinese
werkkrachten en stellen hun Chinese diensten voor aan andere Chinezen via kleine
advertenties in de lokale Chinese kranten. Bij de onderscheppingen zijn de Chinezen
gekend omwille van hun stilzwijgen. Zelfs bij conflicten binnen de gemeenschap,
zouden de twee in onmin zijnde partijen steeds solidair blijven ten aanzien van de
buitenwereld – extern aan de Chinese gemeenschap in het buitenland.
Er bestaat in het geval van de Chinese mensenhandelorganisaties geen beperkt
aantal hiërarchisch gestructureerde criminele organisaties. In tegenstelling tot wat
zou kunnen worden verwacht, zijn het geen piramidale netwerken die de smokkel
van Chinezen organiseren, maar eerder horizontaal gestructureerde en erg flexibele
netwerken waarin “snakeheads” een sleutelpositie hebben.
De Chinezen zijn in het algemeen en ongeacht de uitbuitingssector tamelijk hard met
elkaar... De smokkelomstandigheden zijn bijzonder zwaar voor de illegalen die over
de weg reizen. Tijdens de reis is er soms sprake van verkrachting van vrouwen
(bovenop andere folterpraktijken zoals brandwonden van sigaretten) – misdrijven die
zich “bij elke fase” voordoen en zich soms op de plaats van uitbuiting opnieuw
voordoen.
De slachtoffers zelf verblijven vaak op de plaats van de handel of op werven waar ze
in erbarmelijke sanitaire omstandigheden worden uitgebuit (karigheid, vuilheid,
onbewoonbaarheid– elektriciteit, water, sanitair, enz.). Het zijn zware uurroosters (7
dagen op 7; vier tot vijf uur rust per nacht) en harde taken (de Chinese restauratie
vergt “kleine handjes”, maar andere taken hebben betrekking op de
restaurantactiviteiten, zoals het onderhoud van de horeca- en privévertrekken van
de bazen, de hoede over de kinderen van de bazen, ...). Het komt minder vaak voor
dat er slachtoffers worden aangetroffen in het privéverblijf van de uitbuiters. De
slachtoffers van werkuitbuiting sturen het verdiende geld op naar China om de
smokkelkosten te dekken, maar ook om redelijke levensomstandigheden mogelijk te
maken voor hun naasten.
59
E
nkele nieuwe tendensen
tendensen in 2005/2006
De Chinese criminelen investeren in restaurants en maken er – middels aanzienlijke
veranderingen – Wokrestaurants van. Ze worden omgebouwd door Chinese
renovatie-/bouwondernemingen. Deze bedrijven stellen Chinezen te werk, waaronder
uitgebuite illegalen. Er duiken ook Japanse restaurants op die door Chinezen worden
uitgebaat. De houders maken meer winst, maar misschien is het een bewuste keuze om minder
argwaan van de overheden te wekken met een bord “Japans restaurant”?
De sectoren binnen dewelke de Indiase
Indiase en Pakistaanse werkers sterk zijn betrokken, zijn de
landbouw in het arrondissement Hasselt en de handel (winkels en kruidenierszaken – 49,3%
en nachtwinkels – 50%) in de arrondissementen Brussel, Antwerpen, Luik, Dendermonde,
Charleroi... Ze worden ook betrokken in “de horeca” in de arrondissementen Gent,
Antwerpen en Brussel. De Indo-Pakistaanse gemeenschap is erg gekend voor de nachtwinkels,
maar komt ook veelvuldig voor bij handenarbeid of in handelszaken.
De Nigeriaanse organisatoren zetten in elk land kleine ondernemingen op die zich
bezighouden met import-export. Deze kleine ondernemingen dienen als dekmantel voor
andere activiteiten: drugsmokkel, mensensmokkel, …
Het gaat hierbij om het vinden van andere middelen. Er kan eenvoudigweg worden
vastgesteld dat de uitbuiting opduikt in de sectoren waar plaatsen te begeven zijn. Dit is het
geval in de arbeidssector, maar ook in de handelssector van lichamelijke behoeftes waar heel
wat meisjes sinds 10 jaar een prijzenslag ontketenen en een variant bieden op het lokale
aanbod.
De seksuele uitbuiting zal waarschijnlijk meer optreden in de inrichtingen die niet noodzakelijk
in de lijn liggen van de seksindustrie, maar in zaken waar deze in “onderaanneming” worden
uitgevoerd. Hierbij wordt gedacht aan cafés, hotels, clubs... die de klanten willen “aantrekken”
om een parallelle handel te voeren.
Enerzijds zijn de pooiers uit het Oosten op zoek naar plaatsen waar ze hun meisjes kunnen
rentabiliseren, anderzijds leveren de meisjes huurinkomsten op en houden de handelszaken van
caféhouders en andere uitbaters draaiende. In de privésfeer zal er waarschijnlijk ook een snelle
ontwikkeling zijn van de seksuele uitbuiting via de “escorteformule” bij de klant (de pooiers uit
het Oosten zet het slachtoffer bij de klant – de klant kan het slachtoffer bij andere klanten
rentabiliseren) of via “aan-huisformules” bij het meisje (dat de verblijfplaats in kwestie bij de
uitbuiters huurt).
(5) Voertuigenzwendel
In 2005 werden in België 16.847 zware voertuigdiefstallen gepleegd, waaronder 798
door de specifieke modus van carjacking en homejacking (4,7%). Deze cijfers tonen
aan dat er voor het derde opeenvolgende jaar een daling is. In vergelijking met 2004
is het aantal gestolen voertuigen in 2005 gedaald met 13%. Het probleem van de
voertuigcriminaliteit is dus in dalende lijn.
Wat betreft de gerechtelijke arrondissementen binnen dewelke de feiten worden
gepleegd, is er nauwelijks een verschil ten aanzien van de voorbije jaren. De
gerechtelijke arrondissementen Brussel-19 (21%), Charleroi (13%), Luik (12%) en
Antwerpen (9%) scoren het hoogst op het vlak van gestolen voertuigen. Voor
diefstallen van voertuigen stellen ze samen 46% voor. In de gerechtelijke
arrondissementen Charleroi en Luik, zijn enkel de hoofdplaatsen (de politiezones van
Charleroi en Luik) erg door dit fenomeen getroffen.
Er is een aanzienlijke geleidelijke verschuiving tussen de verschillende
voertuigcategorieën. Zo daalt het aandeel diefstallen van wagens (wel nog steeds
de grootste verhouding, met name 73%) ten aanzien van de categorie
motorvoertuigen, goederentransport en andere zware transporten.
Er bestaat een verschil tussen de merken die volgens de modus carjacking en
homejacking worden gestolen (Volkswagen, BMW, Mercedes) en wagens die
gestolen worden in het kader van algemene voertuigdiefstallen (Ford, Volkswagen
en Opel). De categorie “wagens” staat nog steeds op de eerste plaats (73% van de
feiten, dit percentage daalt sinds 3 jaar). Wat betreft de diefstal van wagens in het
algemeen, zijn vooral oudere wagens gegeerd (62% in de voertuigencategorie die
ouder zijn dan 7 jaar). Wat betreft de modus carjacking en homejacking, wordt
vastgesteld dat het aandeel voertuigen jonger dan een jaar evenwel aanzienlijk
hoger ligt (22%) en dat er een grotere verdeling bestaat tussen de verschillende
leeftijdscategorieën.
De meeste daders zijn mannen en hebben de Belgische nationaliteit. Franse en
Marokkaanse daders vullen de top 3 aan. De meeste daders zijn bovendien niet
ouder dan 30 jaar (69%). Er wordt tevens een niet onbelangrijke verhouding
minderjarigen (19%) vastgesteld.
Wat betreft de evolutie in de percentages teruggevonden voertuigen, kan worden
vastgesteld dat er nagenoeg geen verschil meer is tussen de algemene
voertuigdiefstallen (53%) en de specifieke modus carjacking en homejacking (54 %).
61% van de voertuigen worden in de week na de diefstal teruggevonden. Wat
betreft de specifieke modus carjacking en homejacking, zijn het voornamelijk
recentere voertuigen die niet worden teruggevonden. Er werden slechts 465
voertuigen teruggevonden in het buitenland, of met andere woorden slechts 6% van
alle teruggevonden voertuigen.
Eenmaal de diefstal gepleegd is, kan het verschillende kanten uit gaan op de
criminele markt: het gestolen voertuig dient om het plegen van andere feiten
(ramkraken bv.), voor joyriding, voertuigzwendel waar het gehele voertuig (al dan
niet omgekat) op transport geplaatst en naar het land van bestemming wordt
gebracht, of voor een onderdelenzwendel waar de gestolen voertuigen worden
eerst ontmanteld en de onderdelen worden dan naar de bestemming gebracht om
te dienen als vervangstukken voor (soms eerder gestolen) voertuigen.
Op basis van de landen waar de voertuigen werden teruggevonden, kan een
bepaald aantal routes worden opgesteld die door de smokkelaars worden gebruikt.
Een route gaat naar Oost-Europa (Letland, in Polen en in Litouwen) en de CIS
(Commonwealth of Independent States) via Nederland en Duitsland. Een andere
route gaat via Scandinavië. Een route gaat naar het Midden-Oosten via Centraal- en
Zuidoost-Europa, een andere via land en zee (havens in Italië). Voor Noord-Afrika is er
een route via de havens van de Middellandse Zee (bv.: Marseille) en een andere via
Luxemburg, Frankrijk en Spanje. Er bestaat nog een zeeroute naar West-Afrika (met
name via de haven van Antwerpen).
Wanneer de verkoop het doel is van de diefstal, dan is er eerder sprake van de
problematiek van de internationale smokkel van voertuigen. Deze voertuigen worden
waarschijnlijk naar het buitenland overgebracht (volledig of in onderdelen). De helers
spelen hierin een belangrijke rol.
Nu is het vooral de zwendel in voertuigen waar er een hele organisatie achter zit,
aangezien er heel wat voorzieningen getroffen dienen te worden. Zo zijn er in de
criminele organisaties een aantal functies te onderscheiden, zoals dief, transporteur,
omkatters, strippers, heler, opdrachtgevers. Het is mogelijk dat al deze functies binnen
één criminele organisatie voorkomen (dit is vooral het geval bij de Oost-Europeaanse
organisaties, Litouwers of Georgiërs bijvoorbeeld).
Voor wat betreft de gestolen goederen (in dit geval voertuigen) zien we dat er naast
de wagens ook vrachtwagens, werfmaterieel en andere worden ontvreemd. Het
gaat hier soms om voertuigen van grote waarde die gestolen worden (vb.
Autobussen), maar de hoofdbrok blijft evenwel de wagens (ongeveer 7 op 10
gestolen voertuigen zijn wagens). Het zijn voornamelijk de nieuwere modellen die het
voorwerp zijn van voertuigdiefstal bestemd voor de internationale voertuigzwendel.
Ook zijn er in deze categorie minder recente voertuigen terug te vinden, die dan
meer bepaald dienen om te worden gestript en als onderdelen te worden verkocht.
(6) Georganiseerde diefstallen
(a) Woninginbraken
In 2006 werden er 57.246 feiten van woninginbraak64 in de Algemene Nationale
Gegevensbank (ANG) geregistreerd. Het betrof hier 39.240 voltooide feiten en 18.006
pogingen. Gezien dit veiligheidsprobleem enger gedefinieerd en bijgevolg enger
afgebakend werd dan in het vorige nationaal politieel veiligheidsbeeld, kunnen de
cijfers niet rechtstreeks met elkaar worden vergeleken. Bij eenzelfde feitafbakening
voor de periode 2003-2006, blijkt dat het fenomeen een sterke daling kende tussen
2003 en 2005. In 2006 nam het aantal feiten echter sterk toe met meer dan 13%. Deze
stijgende tendens lijkt zich door te zetten in 2007.
64 Een woninginbraak wordt gedefinieerd als een diefstal met braak, inklimming of valse
sleutels, met of zonder geweld, uit een woning (en haar aanhorigheden).
62
Wanneer men kijkt naar de arrondissementen, wordt duidelijk dat ABC-as van België
(Antwerpen – Brussel – Charleroi) het sterkst wordt getroffen door woninginbraken.
Buiten deze as valt ook Luik en omgeving op. Hier worden nog steeds veel
woninginbraken gepleegd, maar er is de laatste jaren een duidelijke afname te
merken. Wanneer men de grote steden t.o.v. de andere gemeenten bekijkt, blijkt
duidelijk dat het aandeel van de grote steden in het totaal van de woninginbraken
stijgt. Het risico op een woninginbraak wordt dus groter in de grote steden (Brussel 19,
Antwerpen, Charleroi, Gent en Luik).
Een opvallende vaststelling is dat de globale risicograad65 voor woninginbraak van
grotere steden (Antwerpen, Brussel 19, Gent, Luik, Charleroi) stijgt terwijl de globale
risicograad van de andere gemeenten daalt. Met andere woorden, het risico om
slachtoffer te worden van een woninginbraak stijgt globaal gezien in de grote steden
en daalt in de andere gemeenten.
Waar het aandeel inbraken in huizen en villa’s ten opzichte van het geheel daalt,
stijgt het aandeel van de inbraken in appartementen zowel in grotere steden
(Antwerpen, Brussel 19, Gent, Luik, Charleroi) als in de andere gemeenten. Inbrekers
lijken zich meer en meer te richten op inbraken in appartementen. De open en
halfopen bebouwingen in residentiële wijken en de appartementen in het centrum
van de grotere steden zijn het kwetsbaarst voor woninginbraken. Rijwoningen worden
enigszins gespaard.
Er werd gestreefd om de dadertypes zo volledig mogelijk in kaart te brengen. Bij deze
typologie worden zowel dadergroepen als individuele daders opgenomen:
rondtrekkende dadergroepen, stadsbendes, dadergroepen van zigeunerafkomst,
professionele daders, gelegenheidsdaders. Vooral de rondtrekkende dadergroepen66
trekken de aandacht.
Er kunnen vier verschillende types van rondtrekkende dadergroepen worden hier
onderscheiden: de sterk georganiseerde dadergroep (de organisatie en haar
medewerkers), de medium-hoog georganiseerde dadergroep (de leider en zijn
medeplegers), de medium-laag georganiseerde dadergroep (de organisator en zijn
medeplegers) en tot slot de laag georganiseerde dadergroep (de
gelegenheidssamenplegers).
65 Belangrijke
risicoverhogende factoren zijn: gebrek aan sociale controle, isolatie,
aanwezigheid van veel vegetatie (hoge haag, …), de nabijheid van verkeersassen en
uithuizigheid. De actieve uit huis werkende personen met een hoger diploma lopen de
grootste kans slachtoffer te worden van een woninginbraak.
66 In overleg met het Federaal Parket en het College van Procureurs-generaal werd een
rondtrekkende dadergroep gedefinieerd als: “een vereniging van misdadigers
Die systematisch woninginbraken, of inbraken in bedrijven en
handelszaken,
waaronder
ramkraken,
ladingdiefstallen,
metaaldiefstallen of diefstal van werf(voer)tuigen pleegt;
waarvan de leden hoofdzakelijk afkomstig zijn uit de voormalige
Oostbloklanden of een sedentaire dadergroep in België uitmaken, en;
opereren of aangestuurd worden vanuit het buitenland, of vanuit de
grote agglomeraties in België, en;
die een belangrijk aantal feiten op een groot gedeelte van het
grondgebied plegen, en;
waarbij mogelijks gebruik wordt gemaakt van minderjarigen.”
(Definitie uit COL 1/2008 inzake rondtrekkende dadergroepen)
63
Elke rondtrekkende dadergroep is al snel verantwoordelijk voor enkele honderden
feiten. Het aandeel van de rondtrekkende dadergroeperingen in de woninginbraken
is zeer groot en wordt geschat op 25% (30% voor gelegenheidsdaders, 15% zowel
voor professionele als dadergroepen van zigeunerafkomst en 5% voor stadsbendes).
Bij de sterk georganiseerde dadergroep kan men spreken van georganiseerde
criminaliteit. Er is een duidelijke hiërarchie en een duidelijke leider, die zelf niet
rechtstreeks betrokken is bij de feiten maar de zaken van op afstand stuurt. De
organisatie en uitvoering van de feiten wordt overgelaten aan ondergeschikten.
De sterk georganiseerde dadergroep is internationaal actief. Deze organisaties zijn
vaak actief in verschillende criminele sectoren (inbraken, wapens, drugs, …) en
ontplooien ook legale activiteiten (immobiliën, …). Ze leggen zich naast het plegen
van “gewone” woninginbraken ook toe op meer lucratieve vormen van
woninginbraken zoals kunstdiefstallen uit woningen. Deze kunstcriminaliteit dient vaak
als basis voor financiering van de wapen- en drugshandel en is nauw verbonden met
witwaspraktijken en illegale financieringen. Bovendien wordt het gebruik van geweld
of bedreigingen niet geschuwd.
Door hun groter professionalisme lopen deze dadergroepen in principe minder risico
gevat te worden door de politie. Hierdoor kunnen ze gedurende langere tijd vele
honderden woninginbraken plegen zonder gedetecteerd te worden. Wordt de
dadergroep toch gevat, dan zijn het meestal enkel de uitvoerders die in de
gevangenis terechtkomen. De opdrachtgevers, de helers en de leiders blijven vaak
buiten schot of kunnen ontsnappen aan vervolging d.m.v. de grote financiële
middelen waarover ze beschikken. De activiteit kan dus snel weer voortgezet worden
met andere groepsleden.
De medium-hoog georganiseerde groepen staan onder leiding van een leiderorganisator. Vaak is dit een meer ervaren dader van diefstallen die, op basis van zijn
ervaring, een (kleine) organisatie op poten zet. Hij neemt wel op de één of andere
manier (als uitvoerder, coördinator, …) deel aan de feiten.
Bij beide types is de interne organisatie strak, is er respect tegenover de superieuren,
moet er verantwoording worden afgelegd en is het verlaten van de organisatie is niet
evident. Bij een medium-laag georganiseerde dadergroep spreekt men eerder van
een organisator dan van een echte leider. Het is iemand die de mensen vraagt om
samen te werken, de taken verdeelt, de werkwijze aangeeft en in feite informeel de
leiding neemt. Men kan hier spreken van losse samenwerkingsverbanden. Er is een
vaste organisator die werkt met wisselende medeplegers.
De medium-hoog georganiseerde dadergroepen opereren in één of meerdere
arrondissementen en vaak ook over de landgrenzen heen. Er wordt sporadisch
geweld gebruikt.
Het is zeer moeilijk vat te krijgen op deze dadergroepen door de willekeur waarmee
ze toeslaan. Bijna alle woninginbraken, die door deze dadergroepen worden
gepleegd, zijn zoekdelicten67. Bovendien zijn deze daders, die meestal illegaal in het
land verblijven, zeer mobiel. Ze verblijven vaak slechts korte tijd op éénzelfde adres.
Ze verhuizen niet enkel frequent binnen de Belgische landsgrenzen, maar ook binnen
67 Dit zijn, al dan niet geplande, gelegenheidsdelicten waarbij de beslissing om de inbraak te
plegen is genomen, maar de beslissing over het doelwit valt pas als men al ter plaatse is.
64
het Europese vasteland. Dit zorgt ervoor dat het niet evident is om deze
dadergroepen te identificeren en op te pakken. Eenmaal volledig ontmanteld,
kunnen ze niet zo snel hun activiteiten herbeginnen omdat de leiders of
organisatoren vaak deelnemen aan de diefstallen. Toch is het moeilijk deze
groeperingen volledig op te rollen, door hun losse samenwerkingsverbanden en
wisselende samenstelling.
Rondtrekkende dadergroepen opereren vanuit logistieke basissen in België, maar
ook vanuit basissen in onze buurlanden (Nederland, Frankrijk of Duitsland). Ze maken
graag gebruik van de mogelijkheden die de grenzen bieden op het vlak van
afscherming van hun activiteiten. Zo plegen ze bijvoorbeeld de diefstallen in België,
verblijven in Nederland en verkopen in Duitsland om zo de politiediensten te slim af te
zijn.
De laatste jaren werken de politiediensten zeer intensief op rondtrekkende
dadergroepen. Rekening houdend met deze voortdurende grote politionele
inspanning, kan verwacht worden dat het aandeel van deze dadergroepen in
woninginbraken gelijk zal blijven. Naast politionele elementen zullen politieke,
economische en maatschappelijke evoluties binnen en buiten Europa een grote rol
spelen in de evolutie van het fenomeen van de rondtrekkende dadergroeperingen.
Naarmate de economische omstandigheden in het thuisland verbeteren, zullen de
drijfveren om hun land te verlaten voor een stuk wegvallen. Dit is het geval voor de
landen die zich in de toekomst zullen aansluiten bij de EU.
In het kader van woninginbraken raakte 524 slachtoffers gewond in 2005, 3
slachtoffers overleefden de confrontatie met de inbrekers niet. De meeste daders
van woninginbraken proberen een confrontatie met het slachtoffer te vermijden.
Toch staat het slachtoffer in sommige gevallen oog in oog met de dader. In 2,5% van
de woninginbraken komt het tot geweld. We zien over de jaren een toenemende
trend van gebruik van dit soort geweld.
De schatting van de materiële schade is voornamelijk gebaseerd op de federale
veiligheidsmonitor 2006. Hierin wordt de directe financiële schade van een inbraak in
een woning met diefstal geschat op €3.462. Voor een poging tot inbraak (zonder
diefstal) is de gemiddelde schade gelijk aan €641. Wanneer men het “dark
number”68 en de kosten voor de gewonden ook in rekening brengt, bekomt men een
totale materiële schade van €141.705.468.
(b) Inbraken in bedrijven en handelszaken69
Er werd gekozen voor een indeling naar doelwit. Wat het doelwit betreft, worden de
meest voorkomende doelwitten onder de bedrijven en handelszaken besproken, nl.
68 Voor het dark number werd €200 per feit aangerekend. Mensen geven inbraken (of
pogingen) in vele gevallen niet aan wanneer de schade te laag is, of wanneer ze niet
verzekerd zijn. De franchise voor een diefstal ligt bij de verzekeringen rond €175. Er werd naar
boven afgerond omdat men voor kleine bedragen de moeite niet zal doen om alle
paperassen in orde te brengen voor de verzekering.
69 Het betreft hier diefstallen met braak, inklimming of valse sleutels, met of zonder geweld, uit
een bedrijf of handelszaak. Inbraken in bedrijven en handelszaken zijn in principe punctueel. Ze
vinden plaats binnen een korte tijdspanne en hebben een aflopend karakter. Diefstallen die
tijdens de openingsuren van de bedrijven of handelszaken worden gepleegd, vallen niet
onder deze definitie, aangezien dit eenvoudige winkeldiefstallen zijn.
65
de winkel/warenhuis, horeca en bedrijf. Deze 3 types doelwit staan in voor bijna 80%
van de feiten.
Inbraken in bedrijven en handelszaken worden vaak gepland: men heeft een
bepaalde buit voor ogen en aan de meeste inbraken gaat een bepaalde
voorbereiding vooraf. De gestolen goederen worden vaak via een heler
doorverkocht. Er is dus sprake van een matige organisatie. Ramkraken,
daarenboven, zijn zeer georganiseerd. Heel vaak dient men een zware
perimeterbeveiliging te doorbreken om in een korte tijdspanne de goederen te
stelen.
In 2005 werden er 23.020 feiten van inbraak in bedrijven of handelszaken
geregistreerd in de Algemene Nationale Gegevensbank (ANG). De voorbije jaren
kende het fenomeen een dalende tendens.70 Tussen 2002 en 2005 is er een
gemiddelde jaarlijkse afname vast te stellen van 4,9%.
Het grootste aantal inbraken in bedrijven en handelszaken vindt plaats in Brussel,
Antwerpen, Charleroi, Luik en Bergen. Deze vijf arrondissementen vertegenwoordigen
samen bijna de helft (49,75%) van de inbraken in bedrijven en handelszaken in 2005.
Wat de doelwitten betreft, worden winkels en warenhuizen het vaakst getroffen door
inbraken (36%). Daarna volgen de bedrijven (22,56%) en de horecazaken (20,46%).
De overige doelwitten (sportfaciliteiten, dienstverlenende bedrijven, banken, …)
staan in voor 20,98 % van de feiten.
De professionele dadergroepen komen als meest bedreigende dadergroep naar
voor bij de zware diefstallen in bedrijven en handelszaken. Zij hebben een redelijk
groot aandeel in het aantal zware diefstallen in bedrijven en handelszaken (15 %) en
komen bovendien als zeer bedreigend over. De gemiddelde impact van deze groep
zal waarschijnlijk gelijk blijven. Ook wat de bedreiging betreft zijn er geen
aanwijzingen dat deze zal stijgen of afnemen.
De professionele dadergroepen zijn afkomstig uit België of uit de buurlanden. De
professionele dadergroepen zijn vaak reeds jarenlang actief in de “business” en
kunnen bogen op een sterke ervaring. De doelwitten worden bewust geselecteerd,
de gezochte buit is specifiek, de inbraken zijn goed voorbereid en de helingskanalen
zijn gekend. Ze plegen zowel inbraken in bedrijven en handelszaken als diefstallen
van volledige ladingen of een gedeelte van ladingen. Daarnaast zijn ze ook actief in
andere domeinen van de criminaliteit, zo worden verkregen gelden vaak
geïnvesteerd in drugs.
Deze dadergroepen opereren over de landgrenzen heen en maken hier volop
gebruik van: bv. stelen in België, stockage van de gestolen goederen in Nederland
en de heling in Duitsland.
Om de ernst van het fenomeen beter te kunnen inschatten, kan het absoluut aantal
incidenten betrokken worden op het aantal vestigingen. Men spreekt hier van een
70 In 2002 werden er 26.789 feiten geregistreerd, dit aantal daalde in 2003 tot 25.735 en in 2004
tot 22.639. In 2005 nam het aantal feiten dan weer lichtjes toe (stijging van 1,68%).
66
risicograad. Voor België vinden we volgende risicograden voor winkels/warenhuizen,
horecazaken en bedrijven71:
Bedrijf
Aantal vestigingen
Aantal inbraken
Risicograad België op 100 vestigingen
Horeca
Winkel/warenhuis
348.172
55.752
96.847
5.179
4.698
8.191
1,49
8,43
8,46
Er raakten 601 slachtoffers gewond. Voor de schatting van de materiële schade werd
opnieuw gebruik gemaakt van de Monitor Criminaliteit Bedrijfsleven 200472. De
schade die bedrijven en handelszaken ondervinden als gevolg van inbraak valt op te
splitsen in directe en indirecte schade. De directe schade betreft de directe kosten
die zijn gemaakt voor vervanging, reparatie en dergelijke. Van indirecte schade is
sprake wanneer een bedrijf als gevolg van een inbraak vertraging oploopt in de
levering van producten en diensten. Op basis van de ervaringen uit het MCB komt
men zo aan een gemiddelde schade van €2.238 per feit. Bij dit bedrag worden nog
de kosten voor het verzorgen van de gewonden opgeteld. De totale schade kan zo
gebracht worden op €163.146. 211 (het “dark number” werd hier eveneens in
rekening gebracht).
(7) Gewapende diefstallen
De professionele daders zijn verantwoordelijk voor ongeveer 16% van de gewapende
diefstallen. De semiprofessionele daders zijn verantwoordelijk voor 54% en de
amateurs/opportunisten voor 30% van de feiten.
Hier wordt enkel het eerste daderprofiel beschreven waarin 17 criminele organisaties
en 63 dadergroepen gekend zijn (die worden onderverdeeld in groepen van
professionals en semiprofessionelen. Het juiste onderscheid kan op heden moeilijk
worden bepaald). Wat betreft de criminele organisaties, bestaat op het vlak van de
nationaliteiten volgende verdeling: 33,8% Belgen en 34,6% Oost-Europeanen
(overwicht van “Joegoslaviërs”, Roemenen, Estlanders, maar ook Litouwers,
Albanezen, Georgiërs en Polen).
Heel wat groepen werken samen of hebben banden met andere criminele
organisaties. De leden van deze organisaties hebben talrijke contacten in het
buitenland, voornamelijk in Spanje. Er zijn ook de landen uit Oost-Europa (waaronder
Rusland). Gezien de vele nationaliteiten die uit dit deel van Europa afkomstig zijn is dit
niet verwonderlijk. Er is ook contact met Canada, de Verenigde Staten of Jamaica.
Wat betreft de contrastrategieën, kunnen worden vermeld: gebruik van geweld en
dreigingen (rechtstreeks, per brief of per telefoon, moorden of moordaanslagen,
verspreiding van schadelijke geruchten, chantage, …), pogingen tot beïnvloeding,
manipulaties, gebruik van informateurs, … Hiervan zijn onder meer politiemensen,
magistraten, personen uit de financiële wereld het slachtoffer.
71 Voor het bepalen van het aantal vestigingen van bedrijven of handelszaken werd gebruik
gemaakt van de gegevens van de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, die
statistische overzichten maakt van alle BTW-plichtigen in België, geordend volgens de
NACEBEL-codes.
72 WILLEMSEN, F., Monitor Criminaliteit Bedrijfsleven 2004-2005, Den Haag, TNS-Nipo, WODC,
2006, 4p.
67
Tot de sectoren die het doelwit zijn van contrastrategieën behoren: de financiële
instellingen, maar ook de import-exportsector, de bouw, de transportsector, de
detailhandel, de horeca en de kansspelsector.
Wat betreft de leden van de andere groepen (niet-criminele organisaties), heeft het
merendeel de Belgische nationaliteit. Ze begaan hun misdrijven meestal op het
Belgische grondgebied. In het kader van de grensoverschrijdende criminaliteit
worden evenwel feiten in de buurlanden gepleegd. Het omgekeerde bestaat ook. Er
is immers altijd een terugtocht naar het land van verblijf.
Deze dadergroepen onderscheiden zich doordat ze zich voornamelijk richten op
uiterst beveiligde doelwitten zoals banken, grote winkels, postbureaus,
juwelenhandelaars, transportwagens, pompstations73 en casino’s. De mate waarin
deze doelwitten beveiligd zijn, vergt een zeker organisatieniveau om tot de buit te
komen. Hiertoe hebben de dadergroepen vaak verschillende mensen nodig om
voldoende controle over de situatie te hebben (beheersen van het personeel en
mogelijke klanten). Er moet ook, via personen, observatie of de afluistering van
politiegesprekken, informatie over de bank of juwelenhandelaar worden verzameld.
Er wordt speciaal materiaal gebruikt: wapens, kogelvrije vesten, GSM, walkietalkies,
gestolen voertuigen. Er worden scanners gebruikt om de politiefrequenties af te
luisteren. De vlucht, net als de helingcircuits, worden ook van tevoren voorzien en
geëvalueerd.
Een nauwgezette organisatie wil zo snel mogelijk te werk gaan (enkele minuten) en
de confrontatie met de politie vermijden74. Het zou evenwel overdreven zijn dat deze
groepen enkel op zoek zijn naar de moeilijkheid en de uitdaging. Het spreekt voor
zich dat ze zich ook richten op gemakkelijke doelwitten. Ze willen zo veel mogelijk
winst. Hun voorkeur gaat immers uit naar grote sommen geld (die gemakkelijk in
omloop kunnen worden gebracht) of specifieke winst, zoals juwelen. In dit geval kan
het ook om een gewapende overval op bestelling gaan (bv. diefstal van
kunstvoorwerpen). De daders zijn meestal afkomstig uit de streek waar de feiten
worden gepleegd. Dit kan een troef vormen voor de kennis van de omgeving.
Sinds enige tijd wordt vastgesteld dat het beveiligingsniveau van bepaalde
doelwitten de daders ertoe aanzet de verantwoordelijken (meer bepaald de zwakke
schakel) te gijzelen om de buit binnen te halen. Er is dan sprake van tigerkidnapping.
Er wordt vastgesteld dat de daders bijzonder goed zijn ingelicht, omdat de feiten
geregeld plaatsvinden net nadat de brandkasten werden aangevuld. In 2005
worden 28 feiten (waaronder 7 pogingen) geteld, waarvan 1/3 werd opgelost75.
Aangezien tigerkidnapping enkel gericht is op banken, kan ervan worden uitgegaan
dat het doel (de toegang tot grote sommen geld) de middelen heiligt (gijzelneming
en blijvende contacten met het slachtoffer). Er moet worden opgemerkt dat de
73
De aangehaalde doelwitten werken in het algemeen samen met de politie via een
partnershipproject.
74 Volgens Chris E. MCGOEY blijkt dat de diefstallen tegen commerciële doelwitten in het
algemeen niet langer duren dan een minuut, zonder fysiek geweld. (MCGOEY, C. E., Armed
robbery homicide_Wendy’s fast food restaurant, www.crimedoctor.com/robbery2.htm) Deze
informatie wordt tevens bevestigd door Europol: EUROPOL, Major action against armed
robberies, The Hague, 21 February 2007.
www.europol.eu.int/index.asp?page=news&news=pro070221.htm
75 FEBELFIN & FEDERALE POLITIE, Tiger kidnapping: onze prioriteit, 30 november 2006;
http://www.febelfin.be/febelfin/nl/actua/2006/actua_0001.html
68
situatie bij het blijvende contact tussen het (de) slachtoffer(s) en de daders uit de
hand kan lopen, maar dat ook trauma’s voor het slachtoffer kunnen toenemen.
Voor deze dadergroep is recidive schering en inslag. In het totaal pleegt 10,4% van
de daders die gekend zijn voor gewapende overvallen enkel dit soort misdrijven. Dit
betekent dus dat 89,6% betrokken is bij andere criminele activiteiten. Het gaat hierbij
om: bezit en dracht van illegale vuurwapens, smokkel van vuurwapens en munitie,
diefstal met geweld, zware diefstal in woningen, diefstal van voertuigen, diefstal in
bedrijven, diefstal van fietsen, drugsmokkel (maar ook gebruik en bezit), witwassen
van geld, namaak, vervalsingen en gebruik/fraude van valse documenten, fiscale
fraude, illegale immigratie en mensenhandel, corruptie, intra- en extrafamiliaal
geweld, slagen en verwondingen en vandalisme. In detail wordt vastgesteld dat de
verhouding tussen diegenen die zich louter op gewapende overvallen focussen (-/+
10%) en policriminelen (+/- 90%) voor alle soorten gewapende overvallen geldt, met
uitzondering van car- en homejacking met geweld waar 100% van de gekende
daders polyvalent zijn.
Dankzij de ANG-cijfers kan dus worden gesteld dat iedere dader gemiddeld gekend
is voor minstens 1,35 feiten.
Uitgaande van een studie op 12 daders76 van gewapende overvallen van 29 tot 47
jaar (Dresselaers, 2005)77, kan worden vastgesteld dat zij tijdens hun criminele carrière
(van gemiddeld 13 jaar) meerdere malen veroordeeld zijn (tussen 5 en 12). Deze
veroordelingen zijn het gevolg van zware diefstallen (met inbraak, wapens en heling),
inbreuken op de wapenwetgeving, geweld, verkeersovertredingen en ten slotte, in
mindere mate, inbreuken op drugwetgeving. Naast de hierboven aangehaalde
fenomenen voor de recidivisten, blijkt uit de informatie van de ANG dat deze
dadergroepen betrokken zijn bij: diefstal in woningen, witwassen van geld, diefstal
van voertuigen, namaak, documentenfraude, fiscale fraude en soms mensenhandel.
Deze daders hebben in het algemeen geen professionele activiteit.
De winst, die bestaat uit grote sommen geld, maakt een zekere levensstandaard
voor de daders mogelijk. Het geld wordt tevens witgewassen door de aankoop van
onroerend goed in België of in het buitenland of gebruikt om andere illegale
activiteiten te financieren (bv. drugs, wapens, enz.)78.
Er zou tevens bijzondere aandacht moeten uitgaan naar de Zuid-Amerikaanse
dadergroepen, meer bepaald de Colombianen en Chilenen die gewapende
overvallen in groepen van 7 tot 8 personen (en diefstallen in woningen) plegen
waarvan de doelwitten voornamelijk juweelhandelaars en banken zijn. Ze plannen
hun acties en zijn meestal goed uitgerust en voorbereid. Het zijn rondtrekkende
groepen die met valse identiteitsdocumenten of echte documenten met valse
76 De grootte van de steekproef is te klein om deze als representatief te aanschouwen.
Aangezien er weinig studies hieromtrent zijn gevoerd, kan deze informatie als indicatie gelden.
77 DRESSELAERS, S., Les auteurs récidivistes de vol à main armée. Essai sur les causes éventuelles
de récidive, Revue de Droit Penal et de Criminologie, 2007; 87 (6), pp. 564-590.
78Ibid.
(Ter informatie: minstens de helft wordt in onroerende goederen in het buitenland
geïnvesteerd). En Europol stelt over het internationale onderzoek in 7 Europese landen: “The
proceeds of these robberues are believed to have been reinvested to finance a drug
trafficking ring (…) and also real estate” .
www.europol.eu.int/index.asp?page=news&news=pro070221.htm.
69
informatie rondreizen. Ze verplaatsen zich met gestolen voertuigen. Deze groepen zijn
gewapend (met vuurwapens, grote messen of elektrische pistolen) en aarzelen niet
om geweld te gebruiken of te doden. Hun acties hebben betrekking op heel Europa.
Op heden is het vooral Spanje dat het moet ontgelden, maar Frankrijk, Duitsland,
Nederland en België zijn tevens het doelwit. Sommige daders hebben reeds
diefstallen gepleegd op juweelhandelaars in België (bv. in Antwerpen). Deze
groepen plegen andere soorten diefstallen: in de telefoonwinkels (met
telefooncabines), andere diefstallen met geweld, afpersing en zijn soms betrokken bij
drugsmokkel en witwassen van geld.
Er dient te worden opgemerkt dat er uitzonderlijk doden vallen bij gewapende
overvallen. Het aantal gewonden is daarentegen hoog79. Bij de professionele
groepen is dit geweld redelijk onder controle en uitzonderlijk belangeloos.
(8) Wapenhandel80
Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen diefstal van vuurwapens,
explosieven en munitie en de handel. Ook al belanden de gestolen wapens vaak in
de handel, toch worden deze als twee verschillende fenomenen beschouwd met
verschillende karakteristieken, daders en slachtoffers.
Er bestaan 3 dadergroepen van de wapenhandel, de georganiseerde professionals
voor wie de handel de eerste doelstelling is. De legale handel vormt slechts een
bijkomende activiteit en is bijgevolg eerder een “facet”. Ze zijn bijzonder
georganiseerd om hun illegale handel op te zetten. Er wordt ook een onderscheid
gemaakt tussen de occasionele professionals (waarvan de legale handel de eerste
doelstelling is) en de niet-professionals.
Er bestaat een strategie binnen de 3 dadergroepen. Voor de eerste dadergroep
waarvan de hoofdactiviteit de handel is, is deze strategie anticipatief. Dit vereist het
uitwerken van een voorafgaande strategie. Bijvoorbeeld een dossier over handel in
munitie. De dader oefent een legale activiteit uit van munitieproducent maar neemt
arbeiders in het zwart aan om een ware handel met illegaal geproduceerde munitie
op te zetten.
De 3 dadergroepen kunnen ook een reactieve strategie hebben. De professionals
nemen beslissingen in functie van de markt in vuurwapens, explosieven en munitie. Ze
voeren een kosten/batenanalyse uit van de legale handel ten aanzien van een
mogelijke parallelle markt en willen steeds de winst maximaliseren. Deze eigenschap
is minder aanwezig bij de niet-professionals.
79
In de ANG zijn er 1407 rechtstreeks gewonden.
Wapenhandel is "De overdracht, de handel, de makelarij, de onwettige transit, krachtens de
algemene wet inzake douane en accijnzen, van verweervuurwapens, oorlogswapens, jachten sportwapens, munitie, wapenonderdelen die onderhevig zijn aan wettelijke proeven en
accessoires, verboden wapen en het materiaal dat in het bijzonder voor militair gebruik
bedoeld is, begaan door een erkende persoon of particulier, natuurlijke of rechtspersoon,
rechtstreeks of onrechtstreeks uitgeoefend, zonder de verkoopsvoorwaarden, de overdracht
en handel die in de wet voorzien zijn na te leven". In het kader van wapenhandel wordt ook
rekening gehouden met feiten van illegaal bezit en dracht van verboden vuurwapens die in
verband staan met wapenhandel.
80
70
Er wordt tevens vastgesteld dat de georganiseerde professionals meer
mogelijkheden hebben om hun werkproces aan de opduikende noden aan te
passen. Ze gaan op zoek en geven zichzelf de middelen om een maximale
doeltreffendheid en efficiëntie te bereiken. Zo kan mogelijk een budget aan
technologische innovaties worden gewijd om, bijvoorbeeld, zo goed mogelijk legale
vuurwapens of officiële keurstempels na te bootsen of zelfs rendementsvollere
machines te ontwikkelen waarmee een grotere illegale productie zou kunnen
worden gehaald.
Heel wat Belgen (74%) behoren tot de gekende daders (gegevens van 2005),
gevolgd door Fransen (4,6%) en Italianen (3,4%)81. 75% wisselen hun criminele
activiteiten af en zijn gekend voor andere feiten (24,5% beperken zich tot
wapenhandel). Tot de daders van inbreuken op de drugswetten (handel, bezit en
gebruik), voertuigdiefstallen, zware diefstallen (gewapende overvallen, woning- of
bedrijfdiefstallen), gewone diefstallen, illegaal bezit en dracht van wapens, slagen en
verwondingen, handel in documenten, diefstal van kunstwerken en mensenhandel
behoren policriminelen.
Bedienden of arbeiders die onder meer voor een wapenhandelaar, in de importexport, de wapenhandel, de douanes werken, worden soms betrokken bij de illegale
wapenhandel, zorgen voor de verduistering van de goederen, wijzigen de
exportdocumenten of doen een oogje toe bij een lading.
België is aantrekkelijk omwille van zijn talrijke toegangs- en uitvalspunten, zijn
wegennetwerk, zijn openbare en privéluchthavens, de Antwerpse haven, enz. Deze
sterke positie van de Antwerpse haven op het vlak van de economische activiteiten
heeft, onder meer op het vlak van wapenhandel, een bijzonder kwetsbare positie als
keerzijde. De transportsector en de koeriersbedrijven worden veel gebruikt en soms
misbruikt om verboden goederen of verstekelingen te transporteren.
(9) Criminaliteit tegen het leefmilieu
De zware en georganiseerde dimensie van de criminaliteit tegen het leefmilieu wordt
omschreven als “een herhaaldelijke en georganiseerde, frauduleuze, met
winstoogmerk, supralokale – zelfs internationale – criminaliteit die heel schadelijk is
voor het leefmilieu en de volksgezondheid”. Dit begrip kan beantwoorden aan de
criteria van de georganiseerde criminaliteit. In dit kader kunnen vier subfenomenen
worden onderscheiden: afvalzwendel, smokkel die de biodiversiteit in het gedrang
brengt, smokkel van vuurwerk en smokkel van stoffen die al dan niet als radioactief
worden beschouwd. Deze laatste subfenomenen worden hier niet behandeld. Er
bestaan geen gegevens waaruit de relevantie ervan in België kan worden
achterhaald.
Onze consumptiemaatschappij heeft te maken met de opruiming van steeds meer
afval. De opgelegde belastingen worden almaar groter, de normen almaar strikter.
Deze elementen verplichten de firma’s ertoe in nieuwe technieken te investeren en
betekenen een tamelijk dure legale verwerking van het afval. Het wordt bijgevolg
steeds winstgevender dit afval op illegale manier te verwerken. Dit zou criminele
organisaties kunnen aantrekken.
81
Cijfers uit de ANG, Federale Politie.
71
De complexiteit van de wetgeving, die slecht gekend is door de politie op het terrein,
biedt vaak voordelen aan de op de criminele markt aanwezige actoren
(producenten, transporteurs en afvalbeheerders). Voor elke actor bestaat er een
welbepaalde wetgeving. Bovendien is de van toepassing zijnde regelgeving nog niet
bruikbaar. Weinig onderzoeken lopen uit op een veroordeling van de overtreders en
de verbrokkeling van de bevoegdheden belemmeren een geïntegreerde aanpak
van het probleem.
Wat betreft de afvalzwendel, omvat de wettelijke definitie van afval (elke stof of elk
voorwerp waarvan de houder zich ontdoet of voornemens is zich te ontdoen82),
meerdere potentiële daders: van particulier tot industrieel bedrijf. Het belang van het
transport is ontegensprekelijk omdat het een noodzakelijk middel is voor de import,
de export en de transit die inter- of intracommunautair kunnen zijn.
De illegale winsten zijn aanzienlijk en de rijkdom ligt binnen handbereik. Aangezien
het afvalbeheer almaar duurder wordt, bestaat er een groeiende interesse van
criminele organisatie.
Er zijn 5 dadergroepen aanwezig op de markten: producenten – grote
ondernemingen (afvalstoffen onderworpen aan de terugnameplicht)83, producenten
– grote ondernemingen (afval van levensmiddelen of gevaarlijk afval)84, transporteurs
en opslagcentra85, afvalbeheerders86 en producenten – kleine handelaars en
particulieren.
De grote producenten, transporteurs en afvalbeheerders zijn tamelijk goed
georganiseerd. De feiten worden vaak door een netwerk, meerdere met elkaar
verbonden firma’s gepleegd die de productieketen van begin tot einde controleren.
Ze voorzien in exportfirma's om zich van de afvalstoffen te ontdoen. De export naar
de Afrikaanse of Aziatische landen (onder andere China) is geen uitzondering. Er
werd vastgesteld dat hiertoe banden bestonden met Nigeriaanse, Libanese, Chinese
verenigingen … Deze firma’s maken vaak in het zwart of illegaal gebruik van
personeel dat gemakkelijk vervangbaar is.
82
Richtlijn 75/422/EEG betreffende afvalstoffen, Pb L 194, 25 juli 1995; Richtlijn 91/156/EEG tot
wijziging van richtlijn 75/422/EEG betreffende afvalstoffen, Pb L 78, 26 maart 1991.
83 De afvalstoffen die onderworpen zijn aan de aanvaardingsplicht zijn de afvalstoffen die de
producent of importeur van een product verplicht zijn terug te nemen. Het gaat hierbij
voornamelijk om banden, batterijen, wrakken, elektrische en huishoudtoestellen.
Deze winkels moeten deze producten, die “afval” zijn geworden, opslaan in afwachting dat
beroep wordt gedaan op een recuperatiefirma. De opslag kost geld. Het ziet er dus naar uit
dat de winkels de “afvalhuishoudtoestellen” in het zwart doorverkopen aan de
tweedehandswinkels of de Afrikaans markten. De recuperatiefirma's ontlopen de
verwerkingskosten.
84 Het afval van levensmiddelen of het gevaarlijke afval is al het afval van levensmiddelen dat
wettelijk in dierenvoedsel kan worden gebruikt, het afval van levensmiddelen dat illegaal in het
mensen- of dierenvoedsel zou kunnen worden hergebruikt, de liquide afvalstoffen die geen
voeding zijn (bv.: afgewerkte olie, gesuikerde farmaceutische afvalstoffen) en illegaal in de
menselijke of dierlijke voedselketen zouden kunnen worden gebruikt en de gevaarlijke stoffen
voor de mens en het leefmilieu (bv.: asbest).
85 Het gaat hierbij om alle firma’s die de afvalstoffen transporteren of opslaan in afwachting
van hun behandeling. Deze firma’s moeten de nodige goedkeuringen hebben om bepaalde
soorten afval te transporteren. Ze moeten hygiënenormen, transportnormen, e.a. naleven.
86 Het gaat hierbij om alle erkende behandelingscentra voor de valorisatie, verwijdering,
voorbehandeling of hergroepering van afvalstoffen. De beheerders krijgen erkenningen om
bepaalde soorten afval te behandelen: dierlijk afval, ziekenhuisafval, autowrakken, enz.
72
De daders zijn deskundigen die (heel) goed de bijzonder complexe milieuwetgeving
kennen. Ze maken tevens gebruik van geperfectioneerde technieken, zoals
laboratoria, materiaal om concentraties gevaarlijk afval op te sporen, materiaal voor
afvalbehandeling (plasma, biogas, ...), grondsaneringstechnieken. Ze verkopen afval
op internet en tijdens afvalbeurzen.
Een aanzienlijk deel van de verkregen winst wordt op de ene of andere manier
witgewassen. Er worden immobiliënbedrijven opgericht, fiscale paradijzen gebruikt
(bv. De Kaaimaneilanden) of er wordt in andere firma’s geïnvesteerd.
Er bestaan verschillende soorten afval. Er worden 3 grote risicovolle afvalstromen
voor de volksgezondheid en het leefmilieu onderscheiden die grote winsten
opleveren: liquide afvalstoffen, gevaarlijke stoffen voor de volksgezondheid en de
afvalstoffen die onderworpen zijn aan de aanvaardingsplicht.
De mogelijke gevaren van afvalzwendel voor de volksgezondheid zijn enorm en
verschillend: braken, diarree, astma, allergieën, kankers, ademhalingsproblemen,
neurologische ziektes, ademhalingsziektes, aantasting van het zenuwstelsel,
aantasting van het immuun- en endocriene systeem... De effecten kunnen zich op
korte termijn of op lange termijn voordoen en hangen af van het soort product en de
duur van de blootstelling. Bovendien stoort de bevolking zich, op het niveau van de
openbare rust, aan de aanwezigheid van stortplaatsen: angst voor ziektes,
geurhinder, verloedering van het landschap, zwemverbod, wijkevaluatie... Er is ook
de angst van de bevolking bij voedselcrisissen: de aanzienlijke daling van de
consumptie van kippenvlees tijdens de dioxinecrisis ligt nog vers in het geheugen.
Hoewel dit niet aan een criminele organisatie gelinkt is, blijft de dioxinecrisis evenwel
een goed voorbeeld van de risico's die worden gelopen en van miljoenen euro's die
noodzakelijk zijn geweest om opnieuw tot een normale situatie te komen (verwijderen
en verbranden van slachtafval en besmet dierlijk meel, de schadeloosstellingen die
aan de benadeelde bedrijven worden toegekend, de veroorzaakte kost door het
stopzetten van de productie van de afgekeurde producten, ...).
De smokkel inzake biodiversiteit vormt de belangrijkste illegale activiteit van de
overtreders. De wetgeving is complex en geregionaliseerd waardoor ook
particulieren bijzonder kwetsbaar zijn voor illegale verkoop. Er worden nog altijd veel
verboden specimens verkocht. Bovendien is het een modefenomeen waardoor vaak
ten onrechte wordt gedacht dat de verkoop legaal is.
Dit soort smokkel trekt criminele organisaties aan die zich hierop als bijkomstige
activiteit of als dekmantel toeleggen: de dieren dienen om de illegale drugimport te
verdoezelen, de terrariums worden gebruikt voor het stockeren van drugs... hierdoor
kunnen honden onmogelijk op het spoor van de drug komen. Dit zorgt voor enige
afkeer bij de onderzoekers.
Het smokkelproces inzake biodiversiteit wordt nog steeds gekenmerkt door een
netwerk
van
actoren
in
verschillende
landen.
Het
bestaan
van
importmaatschappijen en groothandelaars en “verkopers” in België wordt
vastgesteld.
Er worden 3 soorten daders weerhouden: de criminele organisaties, de grote en
kleine smokkelaars en de amateurs-hobbyisten. Hier wordt enkel de eerste categorie
behandeld.
73
De criminele organisaties werken meestal volgens een algemeen anticipatief beleid,
op basis van voorafgaande bestellingen. Ze sporen de productiezones van dieren of
planten op in de hele wereld. Op technologisch vlak zijn ze baanbrekend. Ze
investeren in professioneel voortplantingsmateriaal en verhandelen soorten via
internet. Ze beschikken over een bijzonder doorgedreven kennis van de wetgeving
en maken gebruik van gespecialiseerde advocaten.
Deze organisaties beschikken over flexibele structuren, maar beperken zich in het
algemeen tot welbepaalde soorten. Wanneer een vraag opduikt, dan wordt een
nieuwe import-, transport-, exportstructuur opgezet... met dezelfde filièreorganisatie,
maar met andere sleutelpersonen. Deze criminelen zetten vennootschappen op met
legale activiteiten om de illegale activiteiten af te schermen. De aanzienlijke winsten
worden witgewassen en opnieuw geïnvesteerd. De criminelen aarzelen niet om het
lopende onderzoek te destabiliseren. Er zijn gevallen vastgesteld waar geld werd
geboden om de getuigen te beïnvloeden of dierenartsen of ambtenaren om te
kopen.
De door de criminele markt gezochte producten veranderen: zeldzame specimens
waarnaar de vraag toeneemt, gemak om verschillende soorten te leveren in functie
van de vraag, uitbreiding van de steekproef van het aanbod van specimens,
beïnvloeding van de vraag in functie van een modefenomeen. De criminelen
deinzen er niet voor terug om schadelijke stoffen voor de (volks)gezondheid op de
markt te brengen: gevaarlijke dieren, valse kaviaar, Bush-meat, apensmokkel, … De
illegale verkoop van beschermde fauna en flora maakt sterke winsten mogelijk (zo
varieert de prijs van kaviaar tussen €4.000/kg en €7.000/kg). Hoe zeldzamer de
soorten (fauna en flora), des te duurder ze worden, des te groter de risico's op
georganiseerde smokkel.
De smokkel inzake biodiversiteit brengt ook de rijkdom van deze biodiversiteit in het
gedrang. Sommige soorten zijn in de landen van herkomst met uitsterven bedreigd
en de exotische soorten die in de natuur worden vrijgelaten verstoren de lokale
ecosystemen.
(10)
Hormonen / farmaceutische criminaliteit
De farmaceutische markt is toegankelijk voor criminele actoren omdat
grondstoffen gemakkelijk te verkrijgen zijn buiten Europa en de expertise
farmaceutische middelen te maken is terug te vinden via Internet.
farmaceutische grondstoffen zijn van oorsprong legaal maar gedurende
verschillende fasen van het productie- tot distributieproces kunnen
(half)afgewerkte producten worden afgeleid.
de
om
Alle
de
de
Deze producten bieden veel mogelijkheden omdat ze kunnen worden gebruikt voor
de aanmaak van illegale groeistimulatoren voor de veeteelt, doping voor dieren,
humane doping, lifestyle-producten, …
De meeste van deze producten vallen onder de noemer geneesmiddelen en ook de
namaak van legale geneesmiddelen biedt een grote afzetmarkt. Naast grondstoffen
kunnen ook afgewerkte producten zoals geneesmiddelen goedkoop worden
aangekocht in bv Aziatische landen. Criminele actoren beperken zich vaak tot het
herlabelen en distribueren van deze producten.
74
Een “farmaceutisch bedrijf” opstarten houdt weinig in. Er zijn weinig
investeringskosten op het vlak van distributie aangezien geen specifieke infrastructuur
nodig is en de aankoop van grondstoffen niet duur is. Cocktails voor veterinair
gebruik worden meestal in kleine ruimtes gefabriceerd met keukenmateriaal en
vereisen dus geen investeringen. Humane middelen produceren vereist in
tegenstelling tot veterinaire cocktails een éénmalige investeringskost voor de
tabletteermachines en blistermachines. De loonkosten liggen zeer laag omdat weinig
wordt uitbesteed. Er is niet echt vraag naar gespecialiseerde arbeiders, de productie
van de grondstoffen vraagt expertise maar in veel gevallen gaat het om manipulatie
van bestaande producten, waarvoor weinig kennis vereist is. Transportfirma’s worden
betaald door de klant. Daarnaast is alle expertise beschikbaar op Internet. Het
opzetten en het onderhoud van een website kost ook niks. Heel wat internetbedrijven
zijn enkel een doorgeefluik en hebben geen opslagplaats.
De markt van vraag en aanbod, meer bepaald de toenemende vraag naar
geneesmiddelen voor allerhande doeleinden (zie ook punt), zorgt ervoor dat
iedereen gemakkelijk een dergelijke illegale business kan opstarten. Voor wat betreft
internet neemt het aanbod toe en lijkt het erop dat de vraag ook verder toeneemt
onder invloed van de dalende prijzen.87
Er worden in Spanje steeds vaker clandestiene laboratoria opgedoekt. De capaciteit
van de laboratoria ontmanteld in 2005 was bijzonder groot. Eén van de laboratoria
beschikte over voldoende middelen om 10.000 dosissen geneesmiddelen te maken
per anderhalf uur. De producten werden verkocht via sportcentra, verkooppunten
van voedingssupplementen en Internet.88
87
EUROPOL, 2005 EU Organised Crime Report. Den Haag, 25 oktober 2005.
GUARDIA CIVIL, Policia Nacional, Las Fuerzas y Cuerpos de Seguridad del Estado detienen a
70 personas por producir y traficar con sustancias dopantes (Ops MAMUT).
88
75
Over de illegale handel van (oorspronkelijk) legale middelen89 zijn weinig cijfers
gekend. Men neemt aan dat 80% van de jaarlijkse productie van EPO (goed voor 4
miljard euro) in de sport terechtkomen.90 Daarnaast zou 84% van de groeihormonen
door sportbeoefenaars worden gebruikt.91 Als dit zou kloppen, kan het niet anders
dan er zich problemen stellen in de farmaceutische industrie. Of er sprake is van
corruptie of infiltratie kan niet worden bewezen maar in elk geval is minstens een
malafide medewerker nodig om grote hoeveelheden producten uit het legale circuit
af te leiden.
De vraag beperkt zich niet enkel tot humane producten, ook in de veeteelt is er nog
steeds een duidelijke vraag. Voor bijvoorbeeld gemicroniseerd progesteron is de
vraag veel groter dan het aanbod wat ervoor zorgt dat bepaalde mensen
monopolie op het product hebben. Dit drijft de prijs op wat dan ook als neveneffect
heeft dat anderen zoeken naar alternatieven.
In België zijn er drie circuits om aan dopingmiddelen te geraken. Ten eerste kan de
gebruiker producten verkrijgen via het illegale circuit, bestaande uit de handelaren in
illegale dopingmiddelen. Bovenaan staan enkele grote handelaren, vervolgens
verschillende tussenhandelaren en tenslotte een groot aantal kleine handelaren. De
grote handelaren verkrijgen op hun beurt hun producten van een internationale
criminele organisatie of produceren ze zelf. De verspreiding gebeurt ofwel via het
fitnessmilieu zelf (traditionele circuit) of via Internet.
89 De kenmerken van een farmaceutisch product worden onder andere bepaald door de
integriteit, de mate van mobiliteit, de productdifferentiatie, …
De integriteit is de mate waarin het product kan worden nagemaakt of gemanipuleerd. Zoals
hierboven reeds beschreven worden heel wat geneesmiddelen nagemaakt of behandeld
door bijvoorbeeld het product te verdunnen of te herlabelen om meer winst te verkrijgen. Het
gevolg van dergelijke praktijken is dat de legale sector wordt benadeeld maar vooral dat de
volksgezondheid wordt geschaad. Dopinggebruikers grijpen liever naar diergeneesmiddelen
omdat ze de ‘indruk’ hebben dat er minder kans op namaak is maar dit is helemaal niet zo.
(N.a.v. een interview met NeCeDo en de Inspectie Gezondheidszorg, dd. 11 april 2006)
Geneesmiddelen, cocktails zijn bijzonder mobiele goederen. Ze zijn niet groot en wegen weinig
waardoor ze gemakkelijk te verplaatsen zijn. Van weinig grondstoffen kunnen ook heel veel
producten worden aangemaakt. Dit heeft voordelen voor groothandelaren omdat illegaal
transport de aandacht niet trekt van opsporingsinstantie en dus de pakkans klein is. Ook voor
kleine handelaren is dit praktisch omdat indien ze een huiszoeking vrezen, de producten
gemakkelijk kunnen overbrengen naar familie. De handel is gemakkelijk verplaatsbaar en
hangt niet af van specifieke benodigdheden op een bepaalde locatie.
Productdifferentiatie is de mate waarin een illegaal product op een legaal lijkt. De
grondstoffen zijn altijd legaal want de het zijn de grondstoffen voor geneesmiddelen. Er
worden enorm veel legale geneesmiddelen nagemaakt en de nagemaakte zijn moeilijk te
onderscheiden van de authentieke door de moderne reproductietechnieken.
Het aantal nieuwe producten neemt niet af. Enerzijds is er de groei van de groeihormonen
zoals IGF en Jintropin, anderzijds komen steeds meer designer doping op de markt zoals
Superdrol®, Methyl-Drol®, Havoc® en Epistane®. Sommige producten worden aangeprezen
via Internet maar kunnen niet altijd via de website zelf worden besteld. Hoe de producten dan
wel worden verdeeld is onduidelijk. Deze modus operandi wordt trouwens ook toegepast door
zogenaamde underground steroid factories.
90 Senaatscommissie van onderzoek naar de problematiek van doping in de sport. Eindverslag
uitgebracht door de heren GERMEAUX en WILMOTS, Parl. St. Senaat 2004-2005, nr. 326/9.
91 Ibid.
76
Ten tweede is er het grijze circuit. Er worden regelmatig sporen van hormonale
producten teruggevonden in voedingsupplementen. De vraag hierbij is of dit altijd
met medeweten van fabrikant en/of gebruiker gebeurt.
Tenslotte worden er in België verboden middelen verstrekt door het legale circuit,
bestaande uit apothekers, artsen en veeartsen. Deze trend lijkt toe te nemen.
Het volledig illegale circuit is het omvangrijkst en ook het schadelijkst. In de zwendel
van humane dopingproducten zijn er twee groepen actoren namelijk de personen
die verdelen via het traditionele circuit en deze die opereren via Internet.
Het traditionele circuit bestaat voornamelijk uit personen die zich inlaten met de
distributie voor het sportmilieu op (sub)topniveau en het grootste deel van het
fitnesscircuit. Vroeger waren de farmaceutische bedrijven de voornaamste bron van
preparaten. Nu hebben zich internationale (criminele) organisaties zich tussen de
farmaceutische bedrijven en de dopinghandelaren geschoven en de distributierol
overgenomen.
Deze organisaties nemen niet alleen geneesmiddelen van farmaceutische bedrijven
af maar gaan ook steeds meer zelf in illegale fabrieken en laboratoria
dopingmiddelen produceren. Hier begeven ze zich echter ook op het domein van
de vervalsingen.92 Deze circuits zijn zeer gesloten en gebaseerd op vertrouwen. Er
worden weinig of geen documenten gebruikt. Dit milieu is perfect voor topsporters
omdat deze het zich niet kunnen permitteren om betrapt te worden via
postzendingen of sporen na te laten van elektronische bestellingen. Daarbij komt dat
topsporters willen weten van waar en van wie de producten komen. Doping gebeurt
nu wetenschappelijk met medewerking van onder andere artsen die de atleten
begeleiden93.
Internet wordt steeds meer misbruikt voor de distributie zowel van grondstoffen voor
humane illegale producten als geneesmiddelen. Ook de verdeling van
diergeneesmiddelen via Internet wint terrein. Op humaan vlak is het doelpubliek niet
alleen meer de sporter maar wel de gehele bevolking. Criminele organisaties
bouwen netwerken uit met websites op meerdere servers en verschillende grafische
interfaces waarachter uiteindelijk één en dezelfde organisatie schuil gaat.
In tegenstelling tot de criminele dadergroeperingen zit er bij de kleine handelaar
geen volledig netwerk achter. Kleine handelaren werken met ‘koop en bied’ sites
zoals ebay of met zelf ontwikkelde basic websites. De drempel om dopingproducten
te bestellen is zeer laag. De vraag op Internet neemt toe. De dalende prijzen zullen
deze trend verder stimuleren.
Daarnaast stelt Internet nog het bijzondere probleem van het aanbod van lifestyleproducten en toegang tot geneesmiddelen zonder diagnose, noch voorschrift.
Dagelijks wordt de Internetgebruiker via SPAM overspoeld met aanbiedingen voor
medicijnen, lifestyle drugs en stimulantia allerhande. De problematiek van de lifestyleproducten ligt in het verlengde van de humane dopingmiddelen. Er is geen
medische begeleiding en er bestaat geen controle over de kwaliteit van de
92
KOERT, A., & R.VAN KLEIJ, Handel in doping: een verkennend onderzoek naar de handel in
dopinggeduide middelen in Nederland, Nieuwegein, Arko uitgeverij, 1998.
93 Parl. St. Senaat 2004-2005, nr. 326/9.
77
middelen. Dit zorgt ervoor dat er een enorm circuit bestaat van namaakproducten
zowel voor wat betreft humane dopingmiddelen als lifestyle-producten in het
algemeen.
Beide distributiekanalen - de persoonlijke contacten gebaseerd op vertrouwen aan
de ene kant en de verspreiding via Internet langs de andere kant - blijven
functioneren ongeacht tussenkomsten en arrestaties. Ze zijn dus beide duurzaam en
goed georganiseerd. In de twee circuits ontbreekt het niet aan materiële middelen,
aan gespecialiseerde medewerkers noch aan zogenaamde strategieën van
zelfontwikkeling. Het namaken van geneesmiddelen door farmaceutische procédés
te kopiëren wordt bijvoorbeeld ook gedaan door criminele organisaties die enkel via
het Internet een afzet zoeken.
Er zijn enkele opmerkelijke verschillen tussen het traditionele circuit en de
internetdistributie namelijk het vastgestelde gebruik van geweld. De werkwijze in het
traditionele dopingcircuit wordt bepaald door persoonlijke contacten en de wet van
de zwijgplicht. Er is enerzijds geweld tegen personen binnen de organisatie maar ook
tegen andere personen die als concurrentie worden beschouwd. Omdat er
rechtstreeks contact is met de afnemers, worden meerdere activiteiten uitgevoerd,
naast eventuele productie, namaak en verspreiding. Zo werkt men ook op bestelling
en test men cocktails uit. Het toetsen van de producten aan dopingcontroletesten
geeft ook in dit milieu blijk van dynamisme en het anticiperen op maatregelen van
de overheid. In de klassieke trafiek komt er meer planning en vooruitziendheid aan te
pas en worden meer contrastrategieën toegepast, maar er is ook meer geweld
aanwezig. Daarom wordt het traditionele circuit als meer bedreigend ervaren.
Een nog belangrijker en steeds meer opkomende trend is de methode van de
underground steroid factories. Deze bestaan in meerdere landen maar in Europa
opereren ze op een andere manier dan bijvoorbeeld in Azië. In Europa gebruiken ze
Internet om hun (mogelijke) klanten te informeren over hun producten, deze aan te
prijzen, kuren voor te stellen, maar de producten zelf kunnen niet via Internet
verkocht worden. Deze worden dan uiteindelijk via het traditionele circuit verkocht.
Er zijn intussen 4 gekende underground steroid factories met een eigen ‘merknaam’
die ofwel in België ofwel in Nederland liggen. Tijdens inbeslagnames worden steeds
meer van hun producten teruggevonden maar er kan nooit achterhaald worden
vanwaar ze komen. Buiten Europa distribueren dergelijk underground steroid factories
wel via Internet, ofwel omdat de wetgeving in die landen dit niet verbiedt, ofwel
omdat er gewoon geen controle op gebeurt.
Het hormonenmilieu van de vetmesting verschilt toch enigszins van het dopingmilieu.
Er zijn weinig milieus die zo ondoordringbaar en gedisciplineerd zijn als het
hormonenmilieu van de vetmesting. Er wordt heel weinig direct geweld gebruikt.
Deze groepen doen er alles aan om ‘low profile’ te blijven. Ze nemen hun toevlucht
tot intimidatie en manipulatie, zowel intern als ten opzichte van ambtenaren en de
media. Dit illustreert duidelijk de macht van deze netwerken binnen de sector van de
veeteelt. Ze hebben een duidelijke strategie.
Een eventuele zwakte van dit gesloten milieu van vetmesters en leveranciers is de
relatief hogere leeftijd van de tenoren. Tot op de dag van vandaag bleek dit zeker
duurzaam, maar de nieuwe generatie vetmesters lijkt zich qua modus operandi
eerder toe te leggen op het misbruik van therapeutisch toegestane producten om
een meerwinst te genereren. In het buitenland is er opnieuw een trend naar het
78
gebruik van illegale middelen, in België, echter, wordt er bijna niemand meer betrapt
terwijl bepaalde Belgen wel in vaak contact staan met malafide buitenlanders.
De gemaakte winsten worden witgewassen door investeringen in eigen land: in
horecazaken,
fitnesscentra,
voedingssupplementenbedrijven,
sportwinkels,
videotheken en transportfirma’s. En, opmerkelijk, de dopingzwendelaars doen ook
aan sponsoring van bijvoorbeeld zaalsportploegen om hun geld wit te wassen.
79
4. Legale markten
D
e criminele organisaties maken gebruik van de mogelijkheden die hun
worden geboden om hun criminele activiteiten uit te werken, te
vergemakkelijken, te laten toenemen of te verhullen. De controles die worden
uitgevoerd door de inspectiediensten, de politiediensten, de douanes of andere
diensten, de concurrentie tussen de actoren op de criminele markt, de reactie op de
vraag van deze markt zetten hen ertoe aan gebruik te maken van commerciële
structuren. Sommige economische sectoren lijken hier beter voor geschikt.
Op basis van de meldingsformulieren is het mogelijk een beeld te krijgen van de
economische voorkeursdomeinen van de criminele organisaties die als verhulling
dienen. De hier onderstaande tabel toont, in dalende volgorde, de sectoren die het
meeste door de georganiseerde criminaliteit worden misbruikt. Deze omschrijving kan
ook worden aangevuld met vaststellingen door andere instellingen. Er worden ook
sectoren geïdentificeerd in de werkzaamheden die in het kader van de uitwerking
van een Europees rapport over georganiseerde criminaliteit werden gevoerd (OCTA)
(transportsector, financiële sector, detailhandel).
Zoals blijkt uit onderstaande tabel, worden de import-exportbedrijven het meest
getroffen (68 gevallen op 337, of 20,2%). Dit is ongewijzigd gebleven sinds de
onderzoeksgegevens systematisch worden verzameld. Deze positie wordt dit jaar zelfs
versterkt. Bovendien wordt ook vastgesteld dat volgende posities dichter bij elkaar
gaan aanleunen. De transportsector blijft tweede, maar de bouw, de horeca en de
immobiliënsector volgen hier (samen) heel kort op. Hierna komen, in mindere mate,
de detailhandel, de diamant-, dienstverlenings-, textiel- en elektronicasector.
Tabel 6: sectoren met commerciële activiteiten
%
SECTOR
AANTAL
% GECUMULEERD
Import-export
68
20,2
20,2
Transport
33
9,8
30,0
Bouw
30
8,9
Horeca
30
8,9
Immobiliën
30
8,9
56,7
Detailhandel
19
5,6
62,3
Diamant
11
3,3
65,6
Dienstverlening
10
3,0
68,6
Textiel
7
2,1
70,7
Elektronica
6
1,8
Scheepsbouw
6
1,8
74,3
Andere financiële instellingen
5
1,5
75,8
Voeding
4
1,2
Marketing
4
1,2
78,2
Overige94
74
21,8
100
TOTAAL
337
100
Opmerking: 165 criminele organisaties hebben commerciële structuren gebruikt.
Sommige organisaties zijn actief in meerdere sectoren. Dit verklaart het totaal 337.
94 De categorie "overige" is een tamelijk ruim begrip dat in het bijzonder de amusements-,
petroleum-, antiquiteits-, casino-, metaalconstructie-, wapen-, afvalsector omvat.
80
5. Samenvatting – criminaliteitsbeeld
perspectief van de dadergroep
vanuit
het
G
esteld kan worden dat criminele groepen die beschikken over de meeste
intrinsieke kwaliteiten, een solide organisatie en adequate middelen, die
gewelddadig zijn en zich oriënteren op meerdere criminaliteitsdomeinen,
beschouwd kunnen worden als meer bedreigend dan die dadergroepen die zich
met één type activiteit bezighouden en die zwakker zijn in termen van organisatie en
middelen.
De meest performante criminele organisaties op heden zijn de Litouwse criminele
dadergroeperingen, actief in de voertuigenzwendel. Deze duurzame criminele
organisaties zijn sterk georganiseerd op allerlei vlakken. Ze beschikken over een strikte
rekruteringsstrategie, “gekwalificeerd personeel”, voldoende middelen en een zeer
hoog niveau van knowhow. De Litouwers maken gebruik van contacten bij politie,
justitie en advocatuur. Ze beschikken eveneens over de nodige (hoog)technologische middelen.
Uit het jaarrapport blijkt dat de Albanese dadergroepen zeer polyvalent zijn: ze zijn
actief in mensenhandel en dan meer bepaald de seksuele exploitatie van vrouwen,
zij manifesteren zich eveneens in allerlei vormen van grootschalige en
georganiseerde diefstallen (rondtrekkende dadergroepen), en in de illegale
immigratie en mensensmokkel spelen de Albanese dadergroepen de rol van passeur
voor het traject naar Groot-Brittannië.
De Albanese dadergroepen hebben een aantal karakteristieken die bedreigend zijn:
ze zijn innovatief en flexibel, wenden nieuwe modus operandi aan binnen de diverse
domeinen waarop ze actief zijn, en ze zijn in staat samenwerkingsverbanden aan te
gaan met andere etnische groeperingen: Indo-Pakistaanse groeperingen,
Vietnamese, Chinese en Turkse criminele organisaties vallen soms terug op de
Albanezen. Ze schuwen het gebruik van geweld niet. Bovendien zijn ze erin geslaagd
hun positie op het vlak van seksuele uitbuiting te handhaven.
De Bulgaarse dadergroepen zijn bedreigend omwille van hun veelvuldige
betrokkenheid in diverse domeinen en hun sterke mate van flexibiliteit: seksuele
exploitatie, economische exploitatie, vervalsingen, namaak en computercriminaliteit.
In sommige steden hebben de Bulgaarse criminele organisaties een sterke positie
ingenomen op het vlak van seksuele exploitatie. Opmerkelijk hier is de jeugdige
leeftijd van de slachtoffers. Op het vlak van de uitbuiting van het werk zijn ze vooral
actief in de bouwsector. Hier wordt vooral ingespeeld op het nijpend tekort aan
arbeidskrachten.
Er zijn Bulgaarse dadergroeperingen die zich gespecialiseerd hebben in het
vervaardigen van vervalsingen: identiteitspapieren, betaalkaarten, vals geld… Ze
vormen m.a.w. een bedreiging op het vlak van zowel mensenhandel, en diverse
financieel-economische misdrijven.
De Roemeense criminele dadergroeperingen zijn over het algemeen zeer polyvalent,
internationaal actief en zeer flexibel. Zij zijn actief op het vlak van woninginbraken,
gauwdiefstallen, diefstallen gewapenderhand, namaak, oplichting, seksuele
uitbuiting, informaticafraude en skimming. Soms wordt er gebruik gemaakt van
geweld.
81
Van de Roemeense dadergroepen die actief zijn in de seksuele exploitatie, wordt
verwacht dat zij nog groeipotentieel hebben op zich verder te manifesteren op de
prostitutiemarkt. Ook hier vallen de minderjarige slachtoffers vooral op.
De Roemenen komen als zeer bedreigend over door hun goede technische kennis
(vooral computerkennis). Deze diversiteit in expertise en aard van delicten is zeer
typerend voor deze dadergroeperingen. Naast de rondtrekkende dadergroepen die
zich inlaten met georganiseerde diefstallen (waarbij tijdens hun korte verblijf in België
een zeer groot aantal diefstallen plegen), zijn er ook Roemeense groeperingen die
meer gespecialiseerd zijn. Deze laatste hebben zich toegelegd op
informaticacriminaliteit en skimming.
De Pakistaanse en Indiase criminele organisaties zijn vooral betrokken in
economische uitbuiting, voornamelijk in de telefoonshops en nachtwinkels. Zij werken
via een systeem van georganiseerde illegale immigratie, dat steunt op een complex
netwerk van safehouses, losse medewerkers, passeurs, … Hun activiteiten in het kader
van mensensmokkel en –handel bieden ook opportuniteiten in illegale wapenhandel
en drughandel.
Zij zijn ook actief op het vlak van informaticacriminaliteit, fraude en het vervaardigen
van valse en vervalste documenten. Zij liften dan ook mee op de enorme ICTontwikkelingen in de regio van Zuidoost-Azië, wat ten goede komt van de technische
kennis van de daders.
De Pakistaanse en Indiase dadergroeperingen laten zich eveneens kenmerken door
het gebruik van (zwaar) geweld: afpersingen, afrekeningen, slagen en
verwondingen, moord en doodslag.
Volgende criminele organisaties die als zeer bedreigend worden beschouwd, zijn de
Italiaanse dadergroepen. Zij zijn goed georganiseerd en actief binnen diverse
criminaliteitsdomeinen: drughandel, illegale wapenhandel, woninginbraken,
valsmunterij, georganiseerde fraude, sigarettensmokkel en namaak. Kenmerkend is
het internationale aspect van hun activiteiten.
Om de opsporing te bemoeilijken, maken ze veelal gebruik van legale activiteiten als
dekmantel. Eveneens typerend is dat kopstukken zich niet rechtstreeks inlaten met de
uitvoering van de criminele taken. Geweld wordt relatief veel gebruikt.
De Turkse criminele dadergroeperingen zijn eveneens actief op verschillende
domeinen: illegale immigratie, mensensmokkel, mensenhandel, drughandel,
sigarettensmokkel, valsmunterij en namaak.
De sterke hiërarchische en familiale banden (gesloten context), waarop de Turkse
criminele organisaties op gebaseerd zijn, bemoeilijken de opsporing en vervolging
van deze groeperingen. Zij zouden eveneens veel gebruik maken van geweld en
manipulatie en gaan samenwerkingsverbanden aan met Albanese groeperingen.
Het organiseren van schijnhuwelijken zou een veel voorkomende praktijk zijn.
Bijzondere aandacht gaat uit naar de Zuid-Amerikaanse dadergroepen en meer
bepaald de Colombiaanse en Chileense organisaties. Deze criminele organisaties zijn
in de eerste plaats gekend voor hun activiteiten in de cocaïnehandel en
witwaspraktijken. Maar ze plegen nu ook diefstallen gewapenderhand. Juweliers en
82
banken worden vooral geviseerd. Deze criminele organisaties aarzelen niet om
geweld te gebruiken en desgevallend te doden.
De Colombiaanse criminele organisaties hebben ook reeds met succes valse dollars
geproduceerd.
Mensenhandel en mensensmokkel blijven voor de Chinese criminele organisaties de
belangrijkste domeinen van activiteit. De Chinese organisaties die actief zijn in België
zijn geen triades, maar eerder horizontaal gestructureerde en zeer flexibele
netwerken. Een bedreigend aspect aan deze organisaties is dat zij geen geweld
schuwen. Afpersingen van uitbaters van Chinese restaurants gebeuren regelmatig.
Eveneens kenmerkend voor deze groeperingen is dat zij op verschillende manieren
gebruiken maken van pseudo-legale immigratie: schijnhuwelijken, dubieuze
adoptiepraktijken, misbruik van zakenvisa en studentenstatuut, …
De Chinese criminele organisaties profileren zich ook steeds meer op de markt van
de synthetische drugs en dan vooral voor de invoer van precursoren. Tot op heden
wordt de handel in namaakgoederen (die een bedreiging kunnen inhouden voor
bvb. de volksgezondheid) in België nog niet gedomineerd door de Chinezen, maar
feit is wel dat de namaakmarkt voor een groot deel uit Chinese producten95 bestaat.
De Nigeriaanse criminele organisaties, die ingebed zijn in een zeer gesloten en
bijgelovige gemeenschap, laten zich niet alleen opmerken door de zgn. 419-fraude,
maar ook door hun betrokkenheid in de cocaïnehandel en mensenhandel (sexuele
uitbuiting van jeugdige prostituees).
95
Zie bvb. MOLEMAN, H., Ontluikende schaamte over namaak, de Volkskrant, 21 januari 2005;
X., Strijd tegen Chinese namaak is kansloze onderneming, NRC Handelsblad, 3 augustus 2006.
83
6. Toekomstige maatschappelijke ontwikkelingen en
aanverwante veiligheidsproblemen
B
eleidsontwikkeling op vlak van criminaliteit en onveiligheid wordt omgeven
door onzekerheid. De overtuiging heerst steeds meer dat beleidsmakers tijdig
geïnformeerd willen/moeten worden over mogelijke uitdagingen en
dreigingen, zodat tijdig preventieve maatregelen getroffen kunnen worden. Dit
veronderstelt m.a.w. een prospectie van de omgeving in brede zin. De productie van
een dreigingsanalyse hangt dan ook af van de resultaten van de
omgevingsanalyse.96
Deze prospectieve dynamiek kreeg vorm met het Organised Crime Outlookproject97, waarin het concept van scenario planning98 centraal stond. Uitgangspunt
hierbij was dat scenario’s kunnen helpen bij het inschatten van (potentiële)
maatschappelijke ontwikkelingen die een impact/invloed zouden kunnen hebben
op het fenomeen én op de werking van politie en justitie. Het biedt – enerzijds – een
structuur voor debat over de onzekere toekomst (cfr. early warning) en – anderzijds –
kunnen scenario’s dienen als instrument voor beleidsanalyses op lange termijn.
Echter, in het kader van de huidige tweejaarlijkse rapportering werd ervoor
geopteerd om de omgevingsanalyse op middellange termijn te benaderen, gebruik
makend van de eerder geïdentificeerde driving forces.99
Teneinde de opvolging van de verdere ontwikkelingen van deze driving forces werd
een monitoringsysteem uitgewerkt. Er bestaat geen éénduidige methodologie om de
omgeving te scannen. Het doel bestaat erin voldoende data te verzamelen
teneinde een onderscheid te kunnen maken tussen vroegere en toekomstige trends
in de maatschappij.
Scanning van de omgeving heeft ook een aantal beperkingen. Het is een (al dan
niet periodieke) activiteit die niet alleen gericht is op het zoeken van bepaalde
96
BLACK, C., VANDER BEKEN, T., FRANS, B. & M. PATERNOTTE, Reporting on Organised Crime. A
Shift from Description to Explanation in the Belgian Annual Report on Organised Crime,
Antwerpen, Maklu, 2001, p. 93.
97 In uitvoering van een aanbeveling in het Jaarrapport 2003 georganiseerde criminaliteit in
België. Dit project, in samenwerking met het IRCP, het Zweedse Council for Crime Prevention
and het Sloveense Commission for the Prevention of Corruption, werd deels gefinancierd door
de Europese Commissie in het kader van het AGIS-programma.
98 In het Belgische luik van het OCO-project werden de 4 invalshoeken van het fenomeen in
een set van 4 alternatieve werelden omschreven. Deze scenario’s over de organisatiestructuur,
de contrastrategieën, de legale en illegale markten, die in het kader van de AGIS-programma
a.d.h.v. bovenstaande procedure werden opgesteld, werden gesitueerd in 2015. De 16
scenario’s werden in vorig jaarrapport kort toegelicht. (Zie voor publicatie voetnoot 13)
99 Deze driving forces zijn ontwikkelingen op o.a. sociaal, economisch, politiek en
technologisch vlak, die de toekomstige dynamieken in de maatschappij vormgeven. De lijst
met driving forces wordt opgesteld in de tweede fase van de scenario planning (de zgn.
exploratiefase). Bij de exploratiefase werd een beroep gedaan op enerzijds deskundigen in en
buiten de politiewereld en anderzijds een uitgebreide (vak)literatuurstudie. Van deze nietexhaustieve lijst worden een beperkt aantal driving forces uitgelicht, waarvan verwacht kan
worden dat ze een belangrijke invloed kunnen hebben op de verdere ontwikkeling van
georganiseerde criminaliteit.
84
informatie, het zegt ook iets over de blootstelling aan informatie100 Bovendien is de
‘ontdekking’ van potentieel relevante informatie beperkt door de eigen conceptie of
perceptie van de omgeving. Het is bijgevolg niet mogelijk alle veranderingen in de
maatschappij evenveel aandacht te schenken of tijdig op te merken.
Gedurende een periode van oktober 2005 t/m september 2007 werd op regelmatige
basis de media gescand op relevante signalen die betrekking hadden op de eerder
geïdentificeerde driving forces.
Diverse bronnen werden aangeboord gaande van de klassieke kranten,
weekbladen en digitale open bronnen: Knack; Knack (on line); Trends; Cash.be (on
line); De Tijd; De Tijd (on line); De Standaard; De Morgen; De Morgen (on line); Humo;
Elsevier; Het Nieuwsblad; Nieuwsblad.be (on line); Express.be (on line);
Krantenkoppen.be (on line); Tweakers.net (on line); BBC (on line); CNN (on line); De
Financiële Telegraaf; Algemene Directie Statistiek en Economische informatie (FOD
Economie, KMO, Middenstand en Energie); Europese Commissie; …
Hieronder volgt een peiling naar huidige trends en hun mogelijke toekomstige
ontwikkelingen, waarmee de maatschappij in de nabije toekomst geconfronteerd
zou kunnen worden. Op basis van deze observaties werden, op een niet-limitatieve
wijze, de meest markante veiligheidsproblemen samengebracht die zouden kunnen
voortvloeien uit deze maatschappelijke ontwikkelingen. Hiervoor werden de
opgemerkte maatschappelijk relevante tendensen gekoppeld aan de bevindingen
van het Nationaal Politioneel Veiligheidsbeeld.101
Het is duidelijk dat de mogelijke veiligheidsproblemen raakvlakken vertonen met
meer dan één maatschappelijke trend. Vaak is er sprake van een wisselwerking
tussen de diverse trends. Vandaar ook het belang van een integraal en
geïntegreerde aanpak van veiligheidsproblemen.
100
CORREIA, Z. & WILSON, T.D., Factors influencing environmental scanning in the
organizational context, Information Research, Vol. 7, n° 2, January 2002. URL:
http://informationr.net/ir/7-1/paper121.html
101 FEDERALE POLITIE, Dienst Strategische analyse, Nationaal Veiligheidsbeeld 2006 – synthese,
juni 2006, 43p.
85
D
riving forces en indicatoren voor de opvolging
opvolging van trends bij de
scanning van de media:
VeiligheidsVeiligheids- en preventiebeleid:
preventiebeleid gevangeniswezen, privatisering, informatisering,
digitaal opsporingsbeleid, criminaliteitscijfers, personeelstekorten, veiligheidsinitiatieven,
internationale samenwerking, wetenschappelijke en economisch potentieel, wettelijke
initiatieven, fraude, bevoegdheden politie en magistratuur, gewijzigde overheidstaken, …
Economie:
Economie potentieel, beleid en sectoren: groei, uitvoer, invoer, concurrentiepositie,
tewerkstellingsgraad, overheidssubsidies, faillissementen, herstructureringen, investeringen,
vervoerssector, nieuwe starters, werkloosheidsgraad, Kyoto, emissierechten, beurzen,
grondstoffen, kenniseconomie, fusies, ethisch ondernemen, China, India, Brazilië, dollar versus
euro, …
Gezondheidszorg:
gezondheidsuitgaven,
gezinsuitgaven,
initiatieven,
telematica,
Gezondheidszorg
organentekorten, transplantaties, griepvirus, patiëntenrechten, biotechsector, invloed van de
EU, nepgeneesmiddelen, …
Vergrijzing:
Vergrijzing honderdjarigen, beleidsmaatregelen i.v.m. vergrijzing, bestedingspatronen,
financiële producten, private gezondheidszorg, pensioenen, Zilverfonds, ‘generatieclash’,
belangengroepen,…
Beschikbaarheid van energie: olieprijs, geopolitieke ontwikkelingen in olieproducerende regio’,
beschikbaarheid van fossiele brandstoffen, alternatieve energie (ontwikkeling & subsidiëring),
kernenergie, ethisch en duurzaam ondernemen, belangengroepen, Kyoto, energieverbruik,
afval, …
Toegang en beschikbaarheid van technologie:
technologie digital access index, digitale kloof, nieuwe
apparatuur en hun applicaties, beleid, privacy, telefooninfrastructuur, internetaansluitingen
(particulier/bedrijf), PC-bezit, Second Life, encryptiemogelijkheden (wat en prijs), mate van
verspreiding van gebruikersinformatie, levensstijl, identiteitsdiefstallen, …
86
a) Veiligheids- en preventiebeleid
Een integraal en geïntegreerd veiligheidsbeleid is een gestructureerd en planmatig
beleid dat gekaderd dient te worden binnen de strategische beleidscyclus. Het
tracht een antwoord te bieden op diverse en complexe maatschappelijke
ontwikkelingen.
Het is een beleid waarbij criminaliteit, overlast en verkeersveiligheid in al hun
aspecten in een zo breed mogelijke context benaderd worden. Hierbij wordt
aandacht besteed aan zowel preventie, repressie als aan de opvolging van daders
en slachtoffers.
Een integraal en geïntegreerd veiligheidsbeleid veronderstelt dat inspanningen van
alle actoren, actief in elke laag van de strafrechtsketen als ook in de bestuurlijke
keten en partners vanuit diverse invalshoeken (volksgezondheid, sociale zaken, …) en
beleidsniveaus, kwantitatief en kwalitatief op elkaar zijn afgestemd.102
Relevante signalen in de omgeving – opgemerkte tendensen
Een aantal tendensen in de periode van 2005-2006 m.b.t. het veiligheids- en
preventiebeleid werden opgemerkt. De opsomming hieronder is zeker niet limitatief.
De tendensen hadden vooral betrekking op de (al of niet succesvolle) implementatie
van ICT-ontwikkelingen in zowel de werking van politie en justitiei, een oproep tot het
instellen van een adequaat digitaal opsporingsbeleidii, personeelstekorten in diverse
departementen (douane en gevangenissen) en de mogelijke gevolgen en reacties
daarop, het omstreden PNR en de reacties hieropiii, het screenen van
personeelsledeniv, de BOM-wetgeving (instrumenten nuttig in de strijd tegen
georganiseerde criminaliteit en terrorisme die evenwel privacy-kwesties oproepen),
een oproep tot een strengere aanpak van malafide bedrijvenv zowel op nationaal
als op Europees niveau, nauwere en vergaande samenwerkingsverbanden (cfr.
Container Security Iniativevi) tussen diverse EU-landen en de VS, gewijzigde
overheidstakenvii, gewijzigde overheidstaken, …
We kunnen eveneens een toename van geweld en agressie (ook tegen
politieagenten) vaststellen.viii
Mogelijke veiligheidsproblemen
De wijze ICT wordt ingezet tegen zware en georganiseerde criminaliteit
De haperende wijze waarop ICT wordt ingezet in de strijd tegen zware en
georganiseerde criminaliteit kan leiden tot o.a. problemen bij het afschermen van
getuigen en het strafdossier in zijn geheel, het bestendigen van de informatiepositie
van politie en justitie, …
102
Kadernota Integrale Veiligheid, goedgekeurd door de Ministerraad op 30-31 maart 2004, p.
4-7.
Personeelstekort op cruciale departementen
Een nijpend tekort aan personeel bij de fiscus en douane leidt ertoe dat de kans op
controle miniem wordt, en dit terwijl de goederenstroom de laatste jaren enorm is
toegenomen. Te weinig BTW-controleurs in bvb. de Antwerpse haven kan ertoe
leiden dat er gigantische bedragen verdwijnen in ernstige vormen van
carrouselfraude.
Bovendien zorgt een te beperkte of zelfs afwezige controle ervoor dat verdovende
middelen en andere criminele items zoals illegale wapens, massavernietigingswapens
en radioactieve ladingen niet onderschept worden.
Lacunes in de wetgeving
Onvolmaaktheden en lacunes in de wetgeving kunnen er voor zorgen dat
dader(s)(groepen) vervolging ontlopen. Het kan eveneens leiden tot het onnodig
overbelasten van het strafrechtssysteem door langdurige processen te voeren.
Gebrekkige wet- en regelgeving kan tevens kansen creëren om bepaalde goederen
of grondstoffen, nodig voor de productie van illegale goederen, in of uit te voeren,
om bepaalde vergunningen of diensten verleend te krijgen, … Gebrekkige
wetgeving gaat hand in hand met een gebrekkige controle. Dit kan belangrijke
gevolgen hebben in het kader van het aanbieden van overheidssteun (cfr.
innovatiegerichte economie, energiepremies, …) aan diverse projecten.
Malafide bewakingsfirma’s
De maatschappelijke vraag nar veiligheid is de laatste jaren geëxplodeerd. Er wordt
steeds meer een grotere rol en verantwoordelijkheid aan private firma’s toebedeeld
teneinde een aantal taken die buiten de basisfunctionaliteiten van de politie vallen,
te verzekeren.
De wet op de private veiligheid omschrijft de bevoegdheid van de private
bewakingsfirma’s op een limitatieve wijze. Zij opereren vooral op vraag van
particulieren op hun privédomein en de wet omschrijft ook wanneer
bewakingsfirma’s voor de overheid actief kunnen zijn. Er is ook een controle voorzien
in de schoot van de FOD Binnenlandse Zaken (Directie Private Veiligheid).103Er
bestaat eveneens een netwerk van gespecialiseerde politiemedewerkers in de lokale
politiezones, die sporadisch een illegale onderneming signaleren.
Gezien bedrijven, particulieren en overheden meer en meer beroep doen op deze
vormen van bewaking en beveiliging omdat ze goedkoper uitvallen en de
gevraagde diensten met enige zekerheid geleverd worden, bestaat de mogelijkheid
dat malafide elementen hierin een kans zien om een illegale onderneming op te
starten. Dit is zeker problematisch omdat belangrijke informatie met betrekking tot
bepaalde onderdelen van het sociale leven voor politiediensten ontoegankelijk
wordt.
103
http://www.vigilis.be/Pages/Home.aspx?pageid=home&culture=nl
88
b) Economie: potentieel, beleid en sectoren
Het Belgische economisch potentieel verwijst naar het aanpassingsvermogen van
het economisch leven om zich aan te passen aan de globalisering (o.a. de
Aziatische economische boom)en de gevolgen daarvan.104 Het potentieel, het
beleid en de betrokken sectoren maken onderdeel uit van de economie in brede zin
en zijn bijgevolg onderhevig aan Europese en internationale ontwikkelingen (in
termen van opportuniteiten en bedreigingen).
Relevante signalen in de omgeving – opgemerkte tendensen
Een aantal interessante en vermeldenswaardige tendensen kon opgemerkt worden.
Deze hebben vooral betrekking op de goede transportinfrastructuur, de centrale
ligging van België, de tanende concurrentiepositie (ondanks de economische
groei)ix, de overheidssteun voor de bewerkstelliging van een innovatiegerichte
kenniseconomiex, de toenemende trend van outsourcingxi, migratie, de opkomst van
malafide buitenlandse investeerdersxii, …
Mogelijke veiligheidsproblemen
Kwetsbaarheid van de economie
De toenemende tendens van outsourcing, waarmee de bedrijven in kwestie hun
productieprocessen willen optimaliseren, kan gepaard gaan met een aantal
veiligheidsproblemen: blootstelling aan industriële spionage, sabotage, diefstal van
identiteitsgegevens (van natuurlijke en rechtspersonen), aantasting van
auteursrechten, fiscale fraude, nieuwe mogelijkheden tot witwassen, … Outsourcing
en samenwerking met externe partners vormen m.a.w. een zwakke schakel en
houden altijd een risico in. De kwetsbaarheid van ICT’ers wordt nog onvoldoende
onderkend door overheid en bedrijfswereld.
Een andere opmerkelijke dreiging kan verwacht worden vanuit de hoek van
buitenlandse investeerders die er in eigen land malafide praktijken op nahouden.
Zeker is dat er een toename is van buitenlandse investeringen van Russische en
Chinese staatsbedrijven in strategische sectoren.
In 2005 en 2006 stelde de Veiligheid van de Staat vast dat criminele organisaties in
België in verschillende sectoren actief waren: energie, diamant, vastgoed,
farmaceutica, hoogwaardige grondstoffen en sport. Hierbij werd vooral een duidelijk
verband vastgesteld tussen de criminele organisaties die actief waren in de energieen grondstoffen-sectoren en activiteiten van spionage en inmenging door
buitenlandse mogendheden.
Kwetsbaarheid van de transportsector en de transportinfrastructuur
Alle fenomenen die betrekking hebben op illegale handel vormen een bedreiging
voor de transportsector en de –infrastructuur. Een essentieel onderdeel van elke
104
VANDER BEKEN, T. (ed.), European organised crime scenario’s for 2015, Antwerp-Apeldoorn,
Maklu, 2006, p. 45.
smokkel betreft het gebruik van valse of vervalste documenten (identiteitskaarten,
paspoorten, visum, vrachtbrieven, …).
De zeehaven van Antwerpen vormt een belangrijke toegang tot Europa en
meerbepaald België. Daarenboven vormt het dichte wegennet en de centrale
ligging van België een garantie voor een efficiënte doorvoer en verdere verspreiding
van illegale goederen en illegale migranten. Met de (effectieve) invoering van het
Container Security Initiative kan men verwachten dat het gros van de illegale
trafieken over de weg of via de binnenvaart zal verlopen. Van alle transportwegen
zijn de binnenwateren nog steeds het minst onderworpen aan systematische
controle.
Een groeiende economie, met een toename van productie, zorgt voor een
intensivering van het vervoer van diensten en goederen (over de weg, over zee, via
de binnenwateren, over spoor of door de lucht). Dit kan ten koste gaan van kwaliteit
en veiligheid (o.a. in termen van volksgezondheid, verkeersveiligheid, …) Er kunnen
meer overlappingen ontstaan of verder geconsolideerd worden tussen de legale en
illegale markten. Een intensivering van het transport met een status-quo aan
controle-instanties (die vaak kampen met personeelstekort) kan meer opportuniteiten
bieden voor alle illegale trafieken.
Migratie – arbeidsmarkt – economische uitbuiting
Naar alle waarschijnlijk zal er rekening gehouden moeten worden met een toename
van illegale migratie of misbruik van legale statuten door mensen die aangetrokken
worden door tekorten op de arbeidsmarkt. Illegale arbeiders aanvaarden gewoonlijk
werk in minder gunstige omstandigheden. Door de schaarste in bepaalde
knelpuntberoepen zal deze trend zich dan ook doorzetten.
Een van deze knelpuntenberoepen situeert zich in de bouwsector. Verwacht wordt
dat de exploitatie van Braziliaanse bouwvakkers zich verder zal uitbreiden. Malafide
Portugese bedrijven spelen hierin een belangrijke rol. De Belgische bouwsector kampt
met een nijpend tekort aan vaklieden. Momenteel wordt dit tekort opgevangen met
bouwvakkers uit Oost-Europa. Maar verwacht wordt dat deze nieuwe EU-landen zelf
hun arbeiders nodig zullen hebben, gezien hun groeiende economie. Ondanks het
EU-initiatief105 om de economische immigratie te stimuleren, blijft het Belgische beleid
eerder beperkt tot een mondjesmaat openstellen van knelpuntberoepen voor
migranten uit Oost-Europa (d.i. vanaf 1 januari 2006). Dit kan niet zonder gevolgen
bljven.
Een nieuwe vorm van uitbuiting, die reeds enige tijd vastgesteld werd, is de uitbuiting
van huispersoneel. Dit doet zich voor in sectoren waar geen sociale overleg plaats
vindt: vooral de schoonmaaksector, kinderopvang en private bejaardenzorg vormen
een kwetsbare sector.
Illegale arbeid leidt niet alleen tot fiscale fraude, maar ook tot (grootschalige) sociale
fraude. Het kan ook leiden tot een verzadiging van de arbeidsmarkt door bepaalde
groepen van (illegale) migranten, hetgeen kan leiden tot sociale spanningen tussen
bepaalde bevolkingsgroepen.
105 EUROPESE COMMISSIE, Groenboek over het beheer van economische migratie: een EUaanpak, COM(2004)811def, Brussel, 11 januari 2005.
90
Migratie – Seksuele exploitatie
Volgens experten mag men zich niet verwachten aan een afname van de
vrouwenhandel uit Oost-Europa. Door de aansluiting van de Roemenië en Bulgarije
bij de EU zal het aantal uitgebuite vrouwen met die nationaliteiten, gezien de
afnemende precaire situatie, wellicht afnemen. Er wordt eerder een verschuiving
naar meisjes uit de GOS-landen106 verwacht.
c) Toegang tot en beschikbaarheid van technologie
De toegang en beschikbaarheid van technologie vormen een maatschappelijk
relevant element in de scenario’s die m.b.t. de georganiseerde criminaliteit in België
werden ontwikkeld. De ontwikkelingen op het vlak van ICT en meer bepaald het
gebruik van cryptografie en internet kunnen een invloed hebben op de
zichtbaarheid van criminele organisaties en de slagkracht van de overheid.
Relevante signalen in de omgeving – opgemerkte tendensen
De opmerkte tendensen op het vlak van technologie hebben betrekking op een
dichter wordende digitale kloofxiii en het beleid dat daar omtrent gevoerd wordt,
bepaalde programma’s en applicaties die steeds gemakkelijker verkrijgbaar zijn en
niet steeds duur zijn, de grote mate van penetratie en wisselwerking van internet en
andere ICT-middelen in het dagdagelijks leven, de vervaging van grens tussen
privacy en openbaarheidxiv, toenemende verspreiding van gebruikersinformatie, het
nonchalante gedrag van de individuele gebruikerxv , …
Mogelijke veiligheidsproblemen
Internet en andere technologische ontwikkelingen
Technologische ontwikkelingen kunnen zowel een positieve als negatieve impact
hebben op het maatschappelijk leven. Internet penetreert het dagelijkse leven
steeds meer, getuige daarvan is Second Life. Deze virtuele wereld lijkt steeds meer op
de echte wereld, waarbij zelfs sprake is van een georganiseerde wisselwerking tussen
de digitale wereld en de reële economie. Criminaliteit heeft ook daar zijn intrede
gedaan met zedenfeiten, terroristische aanslagen en witwaspraktijken.
Het belang van informatica neemt toe, niet alleen voor legale doeleinden. Het
internet vormt een ideaal (hulp)middel voor het plegen van misdrijven en de
communicatie van de daders. Het wordt gekenmerkt door snelheid, anonimiteit,
laagdrempeligheid (denk maar aan de internetcafés) en internationalisering.107 De
rol van experten in ICT zal in de toekomst zeker waardevol blijven, zoniet belangrijker.
De trend van verdere specialisering van bepaalde criminele organisaties zal
eveneens verder gezet worden.
106
Behoren tot het Gemenebest van Onafhankelijke Staten: Armenië, Azerbeidzjan, Georgië,
Kazakstan, Kirgizië, Moldavië, Oekraïne, Oezbekistan, Rusland, Tadzjikistan en Wit-Rusland.
Turkmenistan is een geassocieerd lid van de GOS.
107 FEDERALE POLITIE, Dienst Strategische analyse, Nationaal Veiligheidsbeeld 2006 – synthese,
juni 2006, p. 24.
91
Internet- en computercriminaliteit zit al enkele jaren in de lift en zal alleen nog maar
toenemen. De meeste internetcriminaliteit heeft, naast pedofilie, te maken met
oplichting. Vooral de Nigeriaanse fraude lijkt de laatste tijd zeer in zwang te zijn. Ook
phishing, het lospeuteren van bankgegevens, blijkt voor veel surfers nog altijd een
open val.
Door de vergaande incorporatie van internet en andere technologische
ontwikkelingen in alle aspecten van het dagdagelijkse leven vervaagt de grens
tussen privacy en openbaarheid (cfr. RFID, Second Life, …) en bijgevolg wordt de
interactie tussen de mensen steeds minder persoonlijk. Daardoor neemt de sociale
controle af. Bovendien wordt ook steeds duidelijker dat individuele gebruikers van ICT
zeer nonchalant omspringen met persoonlijke gegevens en paswoorden, wat
misbruik van persoonlijke gebruikersinformatie kan vergemakkelijken. Gecombineerd
met het groeiende tendens van informatiegaring, kan dit aanleiding geven tot een
toename van allerlei vormen van informaticacriminaliteit en financieel-economische
criminaliteit: industriële spionage, ongeoorloofde intrusies in privé- en
overheidsdatabanken, witwassen, identiteitsfraude (cfr. medische telematica,
problemen bij beveiliging van gegevens, …), namaak, valsmunterij, digitale agressie,
cyberterrorisme, … Internet speelt ook een belangrijke rol bij mensensmokkel en
mensenhandel (cfr. rekruteren van slachtoffers, verspreiden van tips, …), zedenfeiten
en allerlei vormen van handel in illegale goederen.
Technologisch onderzoek staat niet stil, en kan handig zijn voor cybercriminelen: via
tikgeluiden van het toetsenbord kunnen wachtwoorden of kredietkaartgegevens
achterhaald worden. Het gebruik van en de vrij gemakkelijke toegang tot
technologie maakt het opsporen van criminele groepen en hun activiteiten
moeilijker. Het speelt dan ook een cruciale rol in de communicatie van daders, om
de telefoontap te ontwijken (cfr. VoiP, intelligent mail, …). Cryptografische
programma’s zijn ongecontroleerd vrij en goedkoop verkrijgbaar. Het zijn bijgevolg
nuttige tools om allerlei vormen van fraude op te zetten. Door de
gebruiksvriendelijkheid en gemakkelijke toegang tot technologie, is het ook mogelijk
dat de legale bedrijfswereld zich bezondigt aan piraterij (wat ironisch genoeg tot
economische schade leidt). Dit zal in de toekomst zeker niet afnemen.
De privacy komt steeds meer in het gedrang door diverse technologische
ontwikkelingen voor persoonlijk gebruik, wat eigenlijk in een schril contrast staat met
de roep van diverse belangengroepen die zich inzetten voor de bescherming van de
privacy tegen overheidsinmenging (persoonlijk gebruik van ICT in al haar vormen –
bvb. onvoorzichtig zijn met wachtwoorden, spam, gebruik van visakaarten op
internet, etc. – versus het overheidsgebruik van surveillance technologieën om
misdadigers op te sporen of als middel in de preventie van criminaliteit).
Deze vervaging van privacy en ongebreidelde verspreiding van gebruikersinformatie
zorgt ervoor dat websites, zoals bancaire websites, sociale netwerksites en
vacaturesites steeds vaker het doelwit worden van cybercriminelen. De grootste
dreiging voor elektronische systemen zijn de individuele gebruikers zelf. Klanten
vormen eigenlijk de zwakke schakel die virussen, wormen, hacking- en
spamaanvallen op de ICT-systemen van financiële instellingen mogelijk maken.
92
d) Gezondheidszorg
België heeft een kwalitatief hoogstaand gezondheidszorgsysteem,
wachtlijsten. En dat zorgt voor een bepaalde aanzuigkracht.
zonder
Relevante signalen in de omgeving – opgemerkte tendensen
Op het vlak van de gezondheidszorg kunnen eveneens een aantal markante
tendensen waargenomen worden: de groeiende toepassing van medische
telematica en de daarmee gepaard gaande veiligheidskwestiesxvi, het toenemende
medisch toerisme en de mogelijke toepassing van het mechanisme van de vrije
marktxvii, de vrees voor organenhandel, de stijgende gezondheidskosten en daarmee
gepaard gaande druk op de budgetten en generatiesxviii, de economische expansie
door biotechsectorxix, de opkomst van beleggingsproductenxx op het vlak van de
gezondheidszorg en de grote bezorgdheid rond het H5N1-virusxxi.
Mogelijke veiligheidsproblemen
Vrije marktmechanisme in de gezondheidszorg: medisch toerisme
Door een tekort (niet alleen in België) bestaat een grote vraag naar organen, waar
niet altijd op legale wijze kan aan voldaan worden, zoals in China. Toch blijken steeds
meer Belgen bereid hun organen, na hun dood, af te staan. Ook ziekenhuizen gaan
actiever op zoek naar donoren. Niet alleen België kent het bestaan van medisch
toerisme; ook China trekt buitenlandse patiënten aan. Naar schatting zou 30 tot 40%
van de transplantaties in China uitgevoerd worden op buitenlanders, die
vermoedelijk worden aangetrokken door de lucratieve Chinese transplantatiemarkt.
Deze markt zou gevoed worden met organen van ‘geëxecuteerde’ gevangenen.
e) Vergrijzing
De vergrijzing is een demografische evolutie die vaststaat en op zich weinig onzeker
is. Wat wel een onbepaalde mate van onzekerheid met zich meedraagt zijn de
gevolgen van de vergrijzing. De vergrijzing zal een belangrijke budgettaire en
maatschappelijke weerslag hebben. Deze demografische ontwikkeling vormt
daarmee dan ook één van de belangrijkste uitdagingen. De vergrijzing kan zowel
positieve als negatieve situaties creëren.
Relevante signalen in de omgeving – opgemerkte tendensen
Volgende tendensen werden opgemerkt: het bestaan van een mogelijke
besluiteloosheid om de vergrijzingsproblemen aan te pakken en daaraan
gekoppelde doemscenario’sxxii, een mogelijke generatieclashxxiii, gewijzigde
bestedingspatronen waarbij nieuwe financiële producten uit voortspruitenxxiv,
groeiende marktsegmentenxxv en een toenemende positionering van de
gepensioneerden op het (politieke) publieke forumxxvi.
Mogelijke veiligheidsproblemen
Gewijzigd bestedingspatroon bij oudere generatie
Met de vergrijzing in zicht, heeft de gezondheidssector, alsook de aanverwante
sectoren enorme groeimogelijkheden. Ouderen zijn vatbaarder voor ziekten, maar ze
zijn ook meer bereid en vaak kapitaalkrachtig om voor hun gezondheidscomfort of
welzijn te betalen. Wat hen meteen ook vatbaar maakt voor malafide praktijken.
f) Beschikbaarheid van energie
Het ecologische beleid werd breed opgevat: het begrip verwijst naar
energiebeschikbaarheid,
efficiënt
energieverbruik,
ruimtelijke
ordening,
afvalverwerking, bescherming van flora en fauna, …
Relevante signalen in de omgeving – opgemerkte tendensen
Een aantal ontwikkelingen kan gekenmerkt worden als zijnde zeer belangrijk. Ze
houden ook verband met de economische en technologische tendensen. Volgende
ontwikkelingen zijn zeker vermeldenswaardig: de aanhoudend stijgende olieprijsxxvii,
de uitputting van de olieveldenxxviii, de geopolitieke factorenxxix die hier een centrale
rol spelen, de debatten rond kernenergie en andere alternatieve energiebronnenxxx,
de acties van milieubelangengroepenxxxi en de toenemende aantrekking van het
ethisch ondernemenxxxii, het Kyoto-protocol en de daaraan gekoppelde lucratieve
handel in vuile luchtxxxiii, de potentiële en reële schaarste aan basisgrondstoffenxxxiv,
de Europese inspanningen op het vlak van de interne markt en de invloed op de
Belgische energiemarktxxxv.
Mogelijke veiligheidsproblemen
Schaarste van bepaalde grondstoffen
De beschikbaarheid van energie en andere hoogwaardige grondstoffen (metalen,
silicium, fossiele brandstoffen, tropisch hout, water, …) komt door een gewijzigd
consumptiepatroon (toename van transport, economische groei van China, India,
Brazilië, …) meer en meer onder druk te staan. Ook geopolitieke factoren, de mate
van
toegankelijkheid
van
energieen
grondstofbronnen
en
de
investeringsmogelijkheden in alternatieve bronnen (subsidies, …) spelen hierin een rol.
Toenemende schaarste, een gecompromitteerde toegang tot dergelijke bronnen en
invloeden van de diverse grondstofbeurzen, kunnen leiden tot een aantal
veiligheidsproblemen. Hoge energieprijzen hebben dan ook een persvers effect in de
zin dat criminaliteit aangewakkerd wordt, zoals leegpompen van mazouttanks en het
stelen van stères hout. Allerlei vormen van fraude kunnen verder uitdeinen: ontwijking
van accijnzen, belastingsontduiking, gebruik en verkoop van onrechtmatige en zelfs
gevaarlijke mengsels, …
94
g) Conclusies
Vooral de technologische en economische ontwikkelingen vormen de belangrijkste
evoluties die blijvend opgevolgd moeten worden. De geobserveerde trends
bevestigen ook de relevantie en de noodzaak van een geconsolideerde
samenwerking tussen diverse overheden en afgestemde beleidslijnen.
III.Beleidsmatige
aanpak
criminaliteit in 2005-2006
van
georganiseerde
A
A.. A
Allggeem
meeeenn
D
e multidisciplinaire aanpak van georganiseerde criminaliteit vormde één van
de prioriteiten die in maart 2004 in de Kadenota Integrale Veiligheid voorop
werden gesteld. De uitvoering van de Kadernota werd opgevolgd door de
Dienst voor het Strafrechtelijk beleid.
B
rreepprreessssiieevvee
B.. P
Prreevveennttiieevvee,,
bbeelleeiiddssm
maaaattrreeggeelleenn
eenn
aannddeerree
In de periode 2005-2006 werden een aantal maatregelen (o.a. in uitvoering van de
Kadernota) genomen op nationaal (en Europees) vlak, aangaande o.a. politie
samenwerking, uitwisseling van informatie, aanpak van specifieke fenomenen…
Hieronder volgen enkele vermeldenswaardige regelgevende instrumenten en
andere (preventiegerichte) initiatieven.
1. Preventieve maatregelen en initiatieven in 2005-2006
a) Publiek-private samenwerking
Op nationaal niveau werd op een aantal beleidsvlakken bijzondere aandacht
geschonken aan de publiek-private samenwerking: in het kader van beeldvorming,
preventie en als kritische succesfactor in de uitwerking van een integrale en
geïntegreerde aanpak.
De oprichting van het Permanent Overlegplatform Bedrijfsbeveiliging heeft tot doel
private sector en de overheid dichter bij elkaar te brengen. Dit overlegplatform
bestaat uit een federale stuurgroep en vijf gemengde werkgroepen (terrorisme,
georganiseerde criminaliteit, wetenschappelijk en economisch potentieel,
informaticacriminaliteit, criminaliteitsbeeld in bedrijven).
Twee van deze werkgroepen hebben in 2005-2006 initiatieven uitgewerkt in de
domeinen van terrorisme en georganiseerde criminaliteit: een informatiebrochure
met, naast aandacht voor een algemene sensibilisering voor specifieke
beveiligingsproblemen, een aantal praktische tips en ideeën die kunnen bijdragen
tot een verhoogde beveiliging van en in de bedrijven en een brochure met een
overzicht over bestaande beschermingsmaatregelen rond terrorisme en
extremisme.108
Op EU-niveau wordt eveneens aandacht besteed aan preventie van
georganiseerde criminaliteit. In 2001 werd het European Forum for the Prevention of
Organised Crime opgericht. Dit werd opgevat als een instrument ter bevordering van
een beter begrip van georganiseerde of transnationale criminaliteit, met aandacht
108
Zie http://www.vbo-feb.be/index.html?page=106&lang=nl
voor nieuwe trends, impactanalyses en evaluatie en uitwisseling van ervaringen en
bestaande praktijken.
In 2005 en 2006 werden maandelijks meetings georganiseerd met een zeer brede
waaier van onderwerpen: fraude en vervalsingen, een Europees beleid inzake
Passenger
Name
Records,
publiek-private
samenwerking,
elektronisch
bewijsmateriaal, mensenhandel, opsporingsmethoden, handel in wapens en in
culturele goederen, preventie van fraude, corruptie, criminaliteitsstatistieken,
bescherming van bedreigde getuigen, bevorderen van financieel rechercheren,
data retentie, identiteitsdiefstal, de strijd tegen het financieren van terrorisme, …109
b) Witwassen110
In juni 2005 werd het verslag over de derde wederzijdse evaluatie door de FAG
(Financiële Actiegroep) van het Belgische stelstel ter bestrijding van het witwassen
van geld en de financiering van terrorisme goedgekeurd.111 In dit verslag werd
enerzijds de hoge graad van overeenstemming van het Belgische systeem met de
aanbevelingen benadrukt en anderzijds werd ook gewezen op enkele zaken waar
nog inspanningen dienden geleverd te worden.
Sinds de publicatie van dit evaluatieverslag werden, zowel op Europees als op
nationaal niveau, een aantal maatregelen genomen om de vastgestelde leemtes
weg te werken.
Er werd een wetsontwerp opgesteld om de wet van 11 januari 1993 aan te passen
aan
- de derde Europese richtlijn ter voorkoming van het gebruik van het financiële
stelstel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme112;
- de uitvoeringsmaatregelen inzake waakzaamheid zoals bepaald door de
richtlijn 2006/70/EG van 1 augustus 2006113;
- de verordening (EG) 1781/2006 van 15 november 2006 betreffende bij
geldovermakingen te voegen informatie over de betaler114 en;
109
COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, Commission staff working document,
Annual Report on the Activities of the European Forum for the Prevention of Organised Crime,
SEC(2006)1789, 20 December 2006.
COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, Commission staff working document, Annual
Report on the Activities of the European Forum for the Prevention of Organised Crime,
SEC(2007)739, 25 Mai 2007.
110 CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, 13de activiteitenverslag, P. 9-14.
111 CEL voor Financiële Informatieverwerking, 12de activiteitenverslag 2005, p. 9-13.
112 Richtlijn 2005/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 26 oktober 2005 ter
voorkoming van het gebruik van het financiële stelstel voor het witwassen van geld en de
financiering van terrorisme, Pb L 309/15, 25 november 2005.
113 Richtlijn 2006/70/EG van de Commissie van 1 augustus 2006 tot vaststelling van
uitvoeringsmaatregelen van Richtlijn2005/60/EG van het Europees Parlement en de Raad wat
betreft de definitie van politiek prominente personen en wat betreft de technische criteria voor
vereenvoudigde klantenonderzoeksprocedures en voor vrijstellingen op grond van
occasionele of zeer beperkte financiële activiteiten, Pb L 214/29, 4 augustus 2006.
114 Verordening (EG) 1781/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 15 november
2006 betreffende bij geldovermakingen te voegen informatie over de betaler, Pb L 345/1, 8
december 2006.
97
-
de verordening (EG) 1889/2005 van 26 oktober 2005 betreffende de controle
van liquide middelen die de Gemeenschap binnenkomen of verlaten115.
Teneinde jaarlijks de nodige statistieken in te zamelen om een totaalbeeld te kunnen
krijgen van de Belgische situatie inzake het witwassen van geld (en de financiering
van terrorisme), werd in de schoot van de Dienst voor het Strafrechtelijk Beleid een
werkgroep opgericht.
Om misbruiken met effecten aan toonder te vermijden, de toegang tot de informatie
over de economische begunstigden en de controle van de rechtspersonen te
vergemakkelijken, werd de wet van 14 december 2005 houdende de afschaffing van
de effecten aan toonder116 in het leven geroepen, vermits de financiële instellingen
en niet-financiële beroepen deze nodig hebben om te voldoen aan de
identificatieverplichtingen van de cliënten.
Overeenkomstig een bijzondere aanbeveling van het FAG en de verordening (EG)
1998/2005 voert het KB van 5 oktober 2006 maatregelen in ter controle van het
grensoverschrijdende verkeer van liquide middelen117 om concreet de nieuwe
controlemaatregelen aan de grenzen toe te passen. Dit KB voorziet in een
aangifteplicht voor zowel extra- als intracommunautair geldvervoer ter waarde van
€10.000 of meer. De maatregelen zijn van toepassing op contant geld en andere
financiële instrumenten aan toonder.
In 2006 werd een online meldsystem bij het CFI in gebruik genomen, teneinde haar
analysecapaciteit te verhogen. Er werd een elektronisch meldformulier opsteld, in
samenwerking met een 6-tal banken. In september 2006 werd het systeem door de 6
aangesloten banken in gebruik genomen. Dit systeem zal uitgebreid worden tot
andere instellingen uit de financiële sector.
In uitvoering van de wet van 11 januari 1993 werd een KB uitgevaardigd ten einde
een reglement goed te keuren waarin een nauwkeurige omschrijving van de
verplichtingen wordt uiteen gezet zoals die dienen nageleefd te worden door
handelaren in diamant.118
In 2005 en 2006 werd het toepassingsgebied van de wet van 11 januari 1993
uitgebreid tot landmeters-experten119 en de beheersvennootschappen van
instellingen voor collectieve belegging120. Zo zullen zij de Cel voor Financiële
115 Verordening (EG) 1889/2005 van het Europees Parlement en de Raad van 26 oktober 2005
betreffende de controle van liquide middelen die de Gemeenschap binnenkomen of
verlaten, Pb L 309/9, 25 november 2005.
116 B.S. 23 december 2005.
117 Koninklijk Besluit van 5 oktober 2006 houdende maatregelen ter controle van het
grensoverschrijdende verkeer van liquide middelen, B.S. 27 oktober 2006.
118 Koninklijk Besluit van 22 oktober 2006 tot goedkeuring van het reglement genomen in
uitvoering van de wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financiële
stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme voor de handelaren in
diamant, die geregistreerd zijn bij toepassing van art. 169, §3 van de programmawet van 2
augustus 2002, B.S. 6 november 2006.
119 Koninklijk Besluit van 15 december 2005 tot vaststelling van de voorschriften inzake de
plichtenleer van de landmeter-expert, B.S. 25 januari 2006.
120 Wet van 20 juli 2004 betreffende bepaalde vormen van collectief beheer van
beleggingsportefeuilles, B.S. 9 maart 2005.
98
Informatieverwerking moeten inlichten over feiten en verrichtingen waarvan ze
vermoeden dat ze verband houden met witwassen of financiering van terrorisme.
2. Repressieve maatregelen en initiatieven in 20052006
a) Criminele organisatie
De wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op
het versterken van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen
praktijken van huisjesmelkers121 heeft aan deze bepalingen een aantal wijzigingen
aangebracht.
Zo werd de definitie van ‘criminele organisatie’ verruimd, doordat de limitatieve
opsomming van aangewende middelen om de misdrijven te plegen of te
vergemakkelijken werd geschrapt. De vereiste omtrent de gehanteerde middelen
werd weggelaten omdat volgens de Raad van State de verwijzing naar de modus
operandi (“waarbij gebruik gemaakt wordt van intimidatie, bedreiging, geweld,
listige kunstgrepen of corruptie of waarbij commerciële of andere structuren worden
aangewend om het plegen van de misdrijven te verbergen of te vergemakkelijken”)
in het Strafwetboek een voorwaarde toegevoegde aan de definitie van criminele
organisatie die door het Verdrag van Palermo niet werd voorzien.122
Concreet houdt deze verruiming van definitie een verlichting van bewijslast voor het
openbaar ministerie in, en bijgevolg ook een ‘verstrenging’ van de strafwet.123 (Zie
punt 0)
b) Politiesamenwerking
In 2005 werden de verdragen betreffende de politiesamenwerking met Letland124 en
Litouwen125 bij wet bekrachtigd. Deze verdragen werden aangegaan uit de
overweging dat internationale georganiseerde criminaliteit een ernstige bedreiging
vormt voor de verdragsluitende partijen. Doel is een efficiënte en doeltreffende
internationale politiesamenwerking uit te bouwen om georganiseerde criminaliteit te
voorkomen en te bestrijden.
De samenwerking heeft betrekking op preventie, repressie en vervolging van zware
misdrijven die onder de noemer van georganiseerde criminaliteit vallen:
121 B.S. 2 september 2005. Hij is in werking getreden op 12 september 2005. Zie ook het
jaarrapport van 2005.
122 Corr. Brugge 28 februari 2006, onuitg., p. 44.
123 Corr. Gent 12 maart 2007, onuitg., p. 42.
124 Wet van 13 januari 2005 houdende instemming met het Verdrag tussen de Regering van het
Koninkrijk België en de Regering van de Republiek Letland betreffende de
politiesamenwerking, ondertekend te Brussel op 16 oktober 2001, B.S. 18 maart 2005. Dit
verdrag trad in werking op 5 april 2005.
125 Wet van 2 mei 2005 houdende instemming met het Verdrag tussen de Regering van het
Koninkrijk België en de Regering van de Republiek Litouwen betreffende de
politiesamenwerking, ondertekend te Vilnius op 19 november 2003, B.S. 15 juni 2005. Dit
Verdrag trad in werking op 1 juli 2005.
99
mensenhandel, seksueel misbruik van kinderen, illegale immigratie, productie en
illegale handel van verdovende middelen, witwassen, afpersing, illegale
wapenhandel (wapens, munitie, springstoffen, radioactieve stoffen, nucleaire stoffen,
…), vervalsingen van betaalmiddelen, criminaliteit op het vlak van het handels- en
financieel verkeer, illegale handel in gestolen kunstwerken en historische voorwerpen,
voertuigzwendel en criminele activiteiten gerelateerd aan terrorisme. De
samenwerking heeft ook betrekking op de opsporing van verdwenen personen, hulp
bij identificatie van niet-geïdentificeerde lijken, en de opsporing van gestolen,
verdwenen, verduisterde of verloren voorwerpen.
De landen zullen samenwerking via de uitwisseling van informatie en materiaal, via
technische en wetenschappelijke ondersteuning, expertise en levering van
gespecialiseerde technisch materiaal, via uitwisseling van ervaringen, via
samenwerking op vlak van beroepsopleiding en voortgezette opleiding en hulp bij
het voorbereiden van de uitvoering van rechtshulpverzoeken.
c) Inbeslagneming en verbeurdverklaring
Het COIV werd als onderdeel van het openbaar ministerie opgericht bij wet van 26
maart 2003. Sinds 1 september 2003 is het Orgaan operationeel. In 2005 en 2006 werd
de COIV-wetgeving op fundamentele punten gewijzigd.
De wet van 2003 werd door de wet van 20 juli 2005126 gewijzigd (cfr. invoeging van
art 16bis). Op basis van deze wijziging kan het COIV informatie waarover het
beschikt, ter kennis brengen van de bevoegde ontvangers van de Staat, de
Gemeenschappen en de Gewesten en van de inningsinstellingen van de sociale
zekerheidsbijdragen.
Een tweede belangrijke wetswijziging betreft de wet van 27 december 2006
houdende diverse bepalingen (II)127. Deze wijziging beoogt een verduidelijking en
vereenvoudiging van de COIV-wet van 26 maart 2003 en meer bepaald een betere
coördinatie van de wetgeving op de strafrechtelijke inbeslagneming en
verbeurdverklaring.128
126
B.S. 8 september 2005.
B.S. 28 december 2006.
128 De wet heeft o.a. de wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte
aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen en het koninklijk besluit van 28 december
1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken gewijzigd. Het
beoogde eveneens de wijziging van de bepalingen van het Wetboek van strafvordering in
verband met het in de artikelen 28octies en 61sexies van hetzelfde Wetboek geregelde
bijzondere strafrechtelijk kort geding. Uit de praktijk was immers gebleken dat deze procedure
zeer log was en daarom door magistraten al te weinig gebruikt werd.
127
Daarnaast wordt het begrip vermogensbestanddelen, zoals bedoeld in artikel 3 van
voornoemde wet van 26 maart 2003, gedefinieerd op basis van de definitie van het College
van Procureurs-generaal in de op 2 april 2004 bekendgemaakte omzendbrief nr. 7/2004.
100
d) Mensenhandel
De strijd tegen mensenhandel is sinds lang een belangrijke prioriteit op de Belgische
beleidsagenda. Hier kan o.a. verwezen worden naar de Kadernota Integrale
Veiligheid van 30-31 maart 2004.129
België heeft geopteerd voor een pluridisciplinaire, zij het een integrale en
geïntegreerde aanpak van het fenomeen. De aanpak betreft een geheel van
preventieve, repressieve en nazorgmaatregelen, in samenwerking met een brede
waaier van departementen (Justitie, Binnenlandse Zaken, Buitenlandse Zaken,
Sociale Zaken, …). Ook de politiële en justitiële samenwerking m.b.t. deze materie
blijft prioritair. Ook de nauwe samenwerking met onthaalcentra heeft bijgedragen tot
een verhoogde bewustwording van de problematiek.
Ook op Europees en internationaal bleven de Staten, waaronder ook België,
bijzonder actief om afdoende middelen te ontwikkelen ter voorkoming van
mensenhandel, de vervolging va n handelaars en de bescherming en reïntegratie
van de slachtoffers.130
Op 16 mei 2005 keurde de Raad van Europa het Verdrag ter bestrijding van
mensenhandel goed. België ondertekende dit Verdrag op 17 november 2005. Op
heden is dit verdrag nog niet geratificeerd. Gezien de 10de ratificatie, als gevolg van
de ratificatie door Cyprus, zal het Verdrag in werking treden vanaf 1 februari 2008.131
Het Verdrag beoogt zowel de preventie van mensenhandel als de bestraffing van de
handelaars. Het verdrag hecht bijzondere aandacht aan de bescherming van
slachtoffers van mensenhandel en aan de bewaring van hun rechten. Het voorziet
ook in de oprichting van een opvolgingsmechanisme.
Het OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) had reeds in 2003
een Actieplan ter bestrijding van mensenhandel132 opgesteld. In juli 2005 volgde
hierop een aanvulling dat betrekking heeft op de specifieke noden van kinderen die
slachtoffer zijn van mensenhandel.
Op het niveau van de EU werd in het kader van de uitvoering van het Haags
Programma o.a. een plan betreffende “best practices” uitgewerkt: het EU-plan
inzake de beste praktijken, normen en procedures bij de voorkoming en bestrijding
van mensenhandel.133 In dit plan wordt o.a. gewezen op de noodzaak van een
gecoördineerde beleidsrespons op het vlak van politie, justitie, externe betrekkingen,
ontwikkelingssamenwerking, sociale zaken, werkgelegenheid, gendergelijkheid en
129
http://www.dsbspc.be/Joomla/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=5&id=15&Itemid=4
8
130 http://www.diplomatie.be/nl/policy/policynotedetail.asp?TEXTID=13741
131
http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=197&CM=1&DF=12/5/2007&C
L=ENG
132 OSCE, Decision n°557, OCSE Action Plan to Combat Trafficking in Human Beings,
PC.DEC/557, 24 july 2003.
133 Pb C 311, 9 december 2005.
Zie ook http://ec.europa.eu/justice_home/doc_centre/asylum/doc_asylum_intro_en.htm
non-discriminatie. Een overzicht van maatregelen die genomen werden in het kader
van dit actieplan zijn te consulteren op de website van de Europese Commissie.134
Onder deze Europese en internationale impuls heeft België in 2005 en 2006 een
aantal wetten aangenomen die de tot dan geldende wet van 15 december 1980
grondig wijzigde: de wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen
met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel
en tegen praktijken van huisjesmelkers135 en de wet van 15 september 2006. (Zie ook
punt III.B.2.a))
De wet van 10 augustus 2005 beperkt de strafbaarstelling niet langer tot
vreemdelingen en heeft voortaan uitdrukkelijk betrekking op een aantal vormen van
zowel seksuele als economische uitbuiting. Er is eveneens voorzien in nieuwe
verzwarende omstandigheden. De wet wijzigt ook de artikelen 324bis en ter Sw.
Hierdoor wordt de definitie verruimd naar het voorbeeld van het Verdrag van
Palermo.136 (Zie ook punt III.C.1)
De wet van 15 september 2006137 tot wijziging van de wet van 15 december 1980
betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de
verwijdering van vreemdelingen voorziet in een grondige aanpassing van de
migratie- en asielwetgeving enerzijds en in de herdefiniëring van het takenpakket en
de werking van de Raad van State anderzijds. De teksten regelen ook de omzetting
van drie Europese richtlijnen, namelijk de richtlijn 2003/86 inzake het recht op
gezinshereniging tussen niet-Unieonderdanen, de richtlijn 2004/83 inzake de
minimumnormen voor de erkenning van onderdanen van derde landen en
staatlozen als vluchteling of als persoon die anderszins internationale bescherming
behoeft en de inhoud van deze bescherming, en tenslotte de richtlijn 2004/81
betreffende de verblijfstitel die in ruil voor samenwerking met de bevoegde
autoriteiten wordt afgegeven aan onderdanen van derde landen, die het slachtoffer
zijn van mensenhandel of hulp hebben gekregen bij illegale migratie.
e) Rondtrekkende dadergroepen
In de loop van 2006 werd onder coördinatie van het kabinet van de Premier een
overlegplatform opgericht dat een plan van aanpak uitwerkte: “De aanpak van
rondtrekkende dadergroeperingen: een actualisatie”.
In dit overlegplatform zetelen de betrokken partijen zoals het Openbaar Ministerie, de
regionale overheden (bevoegd voor de parkings langs autosnelwegen), de
politiediensten, de transportsector, de verzekeringssector en tevens de
overkoepelende organisatie van private bewakingsmaatschappijen werd betrokken.
Alsook werd in 2006, onder auspiciën van de Dienst voor het Strafrechtelijk beleid,
een publicatie uitgegeven m.b.t. het beleid inzake de aanpak van rondtrekkende
134 http://ec.europa.eu/justice_home/doc_centre/asylum/doc_asylum_intro_en.htm
http://ec.europa.eu/justice_home/doc_centre/immigration/doc_immigration_intro_en.htm
B.S. 2 september 2005.
136 Zie ook in Jaarrapport 2005 georganiseerde criminaliteit in België in 2003-2004, Volume 2, p.
15.
137 B.S. 6 oktober 2006.
135
102
dadergroepen.138 Verder werd in september 2006 een colloquium gewijd aan deze
materie.
f) Voertuigencriminaliteit
Een integrale en geïntegreerde aanpak van het fenomeen voertuigcriminaliteit
wordt uitgewerkt en uitgevoerd in de schoot van het Nationaal Overlegplatform
Autocriminaliteit (NOA).
Concrete acties en maatregelen zijn opgenomen in het “Actieplan 2006-2007-2008:
aanpak voertuigcriminaliteit”, goedgekeurd door de leden van het NOA. Het
actieplan omvat de volgende operationele doelstellingen:
Verder uitbouwen van de kennis van het criminele fenomeen
voertuigcriminaliteit op diverse niveaus;
Ontwikkelen van een preventiebeleid voor potentiële slachtoffergroepen
om diefstal te vermijden of, in geval van diefstal, de gevolgen te
beperken;
Ontrading door zichtbare aanwezigheid en/of interventies van de
politiediensten in de meest getroffen regio’s en op kritieke plaatsen;
Identificatie en terbeschikkingstelling van de opdrachtgevers, helers en
uitvoerders
en
aanpak
van
specifieke
problemen
inzake
voertuigcriminaliteit en dadergroepen (georganiseerde criminaliteit);
Verhinderen dat gestolen voertuigen in het legale circuit worden
gebracht;
Verminderen van de nadelen door de teruggavenprocedure te
optimaliseren;
Signaalfunctie en informatie-uitwisseling naar de overheden en naar de
andere partners toe;
Bijdragen tot het subjectief veiligheidsgevoel.
g) Productie en handel in verdovende middelen
De strijd tegen de productie van en handel in verdovende middelen bleef
gedurende de periode van 2005 en 2006 een belangrijke beleidsprioriteit. Het
Nationaal Veiligheidsplan 2004-2007 gaf namelijk inzake drugs voorrang aan de
aanpak van:
De clandestiene laboratoria voor synthetische drugs op ons grondgebied;
De invoer van cocaïne en de uitvoer van synthetische drugs en heroïne
ter hoogte van de buitengrenzen;
De criminele organisaties, werkzaam zijn op ons grondgebied en bij
voorrang die welke actief zijn op het vlak van synthetische drugs en
heroïne;
Het drugstoerisme en de eraan verbonden overlast.
Ook de Kadernota Integrale Veiligheid weerhield de strijd tegen de drugsproductie
en –handel als een belangrijke beleidsprioriteit voor het integrale veiligheidsbeleid.
138
DE RUYVER, B. (ed.), Rondtrekkende dadergroepen. Grensoverschrijdend beleid, Brussel,
Politeia, 2006, 118 p.
103
Voor de uitvoering van de in de Kadernota voorgenomen maatregelen werd in de
schoot van de Dienst voor het Strafrechtelijk beleid een interdepartementale
werkgroep in het leven geroepen, met vertegenwoordigers van de federale
overheidsdiensten Financiën (Douane en Accijnzen), Volksgezondheid, Buitenlandse
Zaken, Justitie en Binnenlandse Zaken. Door gebrek aan politieke steun werden
bepaalde projecten echter niet opgestart of tot een goed einde gebracht.
Andere projecten konden wel worden uitgevoerd en voltooid en zijn voor uitbreiding
vatbaar. Zo bijv. kenden het samenwerkingsproject met de chemische nijverheid van
de Cel Precursoren van de FOD Volksgezondheid, Leefmilieu en Veiligheid van de
Voedselketen en het project inzake het profileren van daders en dadergroeperingen
van de federale politie een goed verloop.
Het nieuw opgerichte expertisenetwerk Verdovende middelen moet in het
beleidsimmobilisme verandering brengen en een beleidscoördinerende facilitator
worden in de strijd tegen de drugsproductie en -handel. Dit veronderstelt dat het
expertisenetwerk haar activiteiten ook meer op het terugdringen van het aanbod en
het aanpakken van de bronnen van illegale verdovende middelen gaat toespitsen.
Eind 2004 werd door de Raad van de Europese Unie een nieuwe Europese
Drugsstrategie voor de periode 2005 tot 2012 goedgekeurd. Deze strategie vormt de
basis voor twee opeenvolgende EU-drugsactieplannen van telkens drie jaar (gevolgd
door een éénjarige evaluatieperiode).
Deze strategie beoogt het welzijn van de maatschappij en van het individu te
beschermen en te verbeteren, het grote publiek een hoge graad van veiligheid te
bieden en een evenwichtige, geïntegreerde aanpak van het drugprobleem te
bewerkstelligen.
De strategie spitst zich toe op twee beleidsterreinen (terugdringen van de vraag en
het aanbod) en twee overkoepelende thema’s, met name de internationale
samenwerking en informatie en evaluatie.
In 2008 zal het Europese drugsactieplan (2005-2008)139 het voorwerp uitmaken van
een evaluatie.140
h) Corruptie
België werd in 2004 en 2005 voor wat haar corruptiebeleid betreft, door twee
internationale organisaties geëvalueerd, namelijk door de GRECO (Groupe d’Etats
contre la Corruption, Raad van Europa) en door de OESO (Organisatie voor
Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Deze twee evaluaties waren vrij
positief, wat niet wegneemt dat er enkele aanbevelingen tot België gericht werden.
139
EU Drugsactieplan (2005-2008), Pb C 168, 8 juli 2005.
Naar aanleiding van het EU-drugsactieplan van 2000-2004 werd het Gemeenschappelijk
Optreden 97/397/JBZ van de Raad van 16 juni 1997 betreffende de uitwisseling van informatie,
de risicobeoordeling en de controle inzake nieuwe synthetische drugs geëvalueerd. Uit de
evaluatie bleek dat er behoefte bestond aan verbetering en heroriëntering van dit
gemeenschappelijk optreden. Met name dienden de hoofddoelstelling, de duidelijkheid van
de procedures en definities, de transparantie van de werking en het toepassingsgebied ervan
opnieuw worden gedefinieerd. Dit resulteerde in het besluit 2005/387/JBZ van de Raad van 10
mei 2005 inzake de uitwisseling van informatie, de risicobeoordeling en de controle ten aanzien
van nieuwe psychoactieve stoffen (Pb L 127, 20 mei 2005)
140
104
Deze aanbevelingen richten zich trouwens niet langer eenzijdig op het legislatieve
niveau, maar evolueren ook in de richting van preventieve maatregelen,
sensibilisering, een gedegen beeldvorming, vorming, aanbevelingen inzake
opsporing en vervolging…141
Op de Ministerraad van 30 juni 2006 werd het Integriteitsbeleid voor federale
ambtenaren goedgekeurd. Vanaf 1 juli 2006 ging het Bureau Deontologie en
Ambtelijke Ethiek (opgericht in de schoot van de FOD Begroting, Budget en
Beheerscontrole) van start met als opdracht het opstellen van een deontologische
code, een regeling voor klokkenluiders en een richtlijn voor belangenconflicten. Dit is
nu uitgemond in een Omzendbrief nr. 537 van 17 augustus 2007 met betrekking tot
het deontologisch kader voor de ambtenaren van het federaal administratief
openbaar ambt142en het KB van 14 juni 2007 houdende wijziging van verscheidene
reglementaire bepalingen143.
Tengevolge van de evaluatie van België door de OESO (Rapport van 2005 fase 2),
mandateerde de Minister van Justitie de Dienst voor het Strafrechtelijk beleid met de
oprichting en de coördinatie van een interdepartementale werkgroep, met als
opdracht de uitvoering en opvolging van de aanbevelingen die de OESO aan België
gericht heeft. Deze werkgroep lag onder andere aan de basis van de nieuwe wet tot
aanpassing van de wetgeving inzake omkoping144. De werkgroep bestaat uit leden
van de FOD Justitie, Begroting, Ambtenarenzaken, de Federale Politie (CDBC), het
Expertisenetwerk inzake economische, financiële en fiscale delinquentie, het
federaal parket,…
Op basis van de werkzaamheden van deze werkgroep heeft de Belgische delegatie
bij de Werkgroep “Corruptie” van de OESO in oktober 2006 het Belgische beleid als
antwoord op de aanbevelingen, kunnen verdedigen. In oktober 2007 volgde de
definitieve schriftelijke evaluatie (België moet nog enkele aanbevelingen verder
implementeren en moet mondeling rapporteren in oktober 2008).
Medio juni werd eveneens een wet inzake overheidsopdrachten145 gestemd waarbij
bepaald wordt dat eenieder die het voorwerp uitmaakt van een gerechtelijke
beslissing inzake o.a. corruptie wordt uitgesloten van het recht op
overheidsopdrachten.
141
Het meest recente internationaal verdrag in de materie, namelijk het VN-verdrag van 31
oktober 2003 tegen corruptie, focust zich ook op een meer globale fenomeenbenadering en
verplicht de Verdragspartijen, waaronder België, steeds meer tot een multidisciplinaire,
integrale en geïntegreerde aanpak van corruptie.
142 B.S. 27 augustus 2007.
143 B.S. 22 juni 2007.
144 Wet van 11 mei 2005 tot aanpassing van de wetgeving inzake de bestrijding van omkoping,
B.S. 8 juni 2007.
145 Wet van 15 juni 2006 overheidsopdrachten en bepaalde opdrachten voor werken,
leveringen en diensten, B.S. 15 februari 2007.
105
C
C.. V
Voonnnniisssseenn eenn aarrrreesstteenn
De analyse is gebaseerd op vonnissen en arresten, die de Dienst voor het
Strafrechtelijk beleid heeft ontvangen naar aanleiding van de bevraging op grond
van de nieuwe omzendbrief COL 19/2006.146
De ontvangen uitspraken laten niet toe een volledig beeld te schetsen, noch nuttige
statistische conclusies te trekken. Niettegenstaande wordt nagegaan of er een
aantal tendensen kunnen worden afgeleid. De vonnissen en arresten zijn geven
enkel, naast de beslissing, enkel weer wat tijdens het debat is behandeld en zijn dan
ook slechts gedetailleerd (met uitzondering van de administratieve gegevens147)
ingeval bepaalde aspecten van het dossier tijdens de openbare debatten betwist
werden en dus een aanvullende motivering van de rechter vereist is.
1. Criminele organisatie en verenigingen met het
oogmerk een aanslag te plegen op personen of op
eigendommen (322 - 324 ter Strafwetboek)
Voor wat betreft de omschrijving van een criminele organisatie (art. 324bis-ter Sw),
dient te worden opgemerkt dat de wetgeving vanaf 12 september 2005 werd
uitgebreid. De oude regeling inzake ‘criminele organisaties’ had een aantal
constitutieve elementen (art. 324bis eerste lid Sw):
een gestructureerde vereniging;
van meer dan 2 personen;
die duurt in de tijd;
met als oogmerk het in onderling overleg plegen van misdaden en
wanbedrijven die strafbaar zijn met een gevangenisstraf van 3 jaar
of meer;
om direct of indirect vermogensvoordeel te verkrijgen;
en waarbij gebruik gemaakt wordt van intimidatie, bedreiging,
geweld, listige kunstgrepen of corruptie;
of waarbij commerciële of andere structuren worden aangewend
om het plegen van misdrijven te verbergen of te vergemakkelijken.
Door de wet van 10 augustus 2005 zijn de laatste twee constitutieve elementen
weggevallen en betekent dit een duidelijk uitbreiding van de omschrijving van
criminele organisaties, aangezien nu situaties onder criminele organisaties vallen, die
er vroeger buiten vielen..
Op grond van het algemeen beginsel van niet-retroactiviteit van de (zwaardere)
strafwet148, kan de nieuwe regeling, niet toegepast worden op feiten die dateren van
146
Vertrouwelijke omzendbrief van het College van Procureurs-generaal betreffende de
criminele organisatie – georganiseerde criminaliteit – bijdrage Openbaar Ministerie in het
jaarrapport georganiseerde criminaliteit in België, 4 december 2006.
147 Het bevoegd gerechtelijk arrondissement of Hof van Beroep, de datum van het
vonnis/arrest, persoonlijke gegevens van de beklaagden en van de burgerlijke partijen, de
tenlastelegging en de uitgesproken straffen.
148 Artikel 2 Sw.
106
voor 12 september 2005. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de eenheid
van opzet.149
In een van de onderzochte arresten werd de kwalificatie aangepast aan de nieuwe
wetgeving, terwijl niettemin alle feiten dateren van vóór de inwerkingtreding ervan. In
de praktijk maakt dit echter weinig verschil uit, aangezien de feiten al strafbaar
werden geacht onder de ‘oude’ meer strikte regeling en dus ook onder de ‘nieuwe’
ruimere regeling.
Een ander arrest kwalificeerde de feiten onder de nieuwe regeling, terwijl een deel
van de feiten vóór de inwerkingtreding en deel erna plaatsvond. De reden hiervoor
ligt in het feit dat er sprake is van eenheid van opzet, waardoor de gewijzigde
strafwet van toepassing is.150
Artikel 324ter Sw bepaalt wat strafbaar wordt gesteld in het kader van een criminele
organisatie.
Het wetens en willens deel uitmaken van een criminele organisatie,
zelfs zonder de bedoeling misdrijven te plegen of eraan deel te
nemen;
• voor zover de criminele organisatie gebruik maakt van
intimidatie, bedreiging, geweld, listige kunstgrepen of
corruptie
of commerciële of andere structuren
aanwendt om het plegen van misdrijven te verbergen
of te vergemakkelijken;
Deelnemen aan de voorbereiding of de uitvoering van enige
geoorloofde activiteit van die criminele organisatie, wetende dat
hierdoor wordt bijgedragen tot de doelstelling van die organisatie;
Deelnemen aan beslissingen in het raam van een criminele
organisatie, wetende dat hierdoor wordt bijgedragen tot de
doelstelling van die organisatie;
Leidende personen van een criminele organisaties.
Volgens het Grondwettelijk Hof houdt artikel 324ter Sw geen schending in van het
legaliteitsbeginsel.151
Er werd opgeworpen dat ‘het deel uitmaken’ van een criminele organisatie niet
voldoende precies was. Zeker aangezien het volstaat om ‘wetens en willens’ deel uit
te maken van een criminele organisatie zelfs zonder de bedoeling te hebben een
misdrijf te plegen of eraan mee te werken. Het Hof heeft echter verwezen naar de
vaste rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna
EHRM), waarin gesteld wordt dat aan het legaliteitsbeginsel is voldaan wanneer de
wet voldoende duidelijk is, zelfs wanneer hiervoor ook moet gekeken worden naar de
interpretatie door de rechtspraak. Het EHRM stelde immers dat wetgeving, om
toepasbaar te zijn in de praktijk noodzakelijkerwijs algemeen geformuleerd dient te
worden en dat er altijd een rechterlijke interpretatie zal zijn.
149
Zie infra.
VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht in
hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 191 met verwijzing naar de arresten van het Hof van
Cassatie van 17 mei 1983 en van 22 oktober 2003.
151 Grondwettelijk Hof, 116/2005 van 30 juni 2005.
150
107
Uit de onderzochte rechtspraak blijkt verder dat het uiterst moeilijk is om de
deelname aan een criminele organisatie te weerleggen. In een van de onderzochte
vonnissen werd echter het bestaan van een criminele organisatie niet aangenomen,
aangezien de groepering geen winst nastreefde. De groep werd echter wel
beschouwd als een terroristische groep.
Naast de criminele organisaties bestaat nog de rechtsfiguur van verenigingen met
het oogmerk om een aanslag te plegen op personen of eigendommen (artt. 322-324
Sw).
Het enkele feit van het inrichten van een vereniging met het oog op het plegen van
aanslagen op personen of eigendommen is strafbaar (art. 322 Sw.).
Verder worden de straffen afhankelijk gesteld van enerzijds de rol van de betrokkene
in de vereniging (aanstokers, hoofd, bevelhebbers; andere) en anderzijds van het
doel van de vereniging (misdaden, waarop levenslange opsluiting staat of opsluiting
van 10 tot 15 jaar of langer; andere misdaden; wanbedrijven).
Een van de vonnissen bevestigt dat het lidmaatschap volstaat om strafbaar te zijn en
dat de vereniging niet noodzakelijk moet opgericht zijn met het oog op persoonlijke
verrijking, hetgeen meteen een belangrijk verschil is met een criminele organisatie.
Een ander vonnis merkt op dat een vereniging als georganiseerde groepering niet
noodzakelijk een hiërarchische opbouw hoeft te kennen.152
2. Mensenhandel (artikel 433septies en octies Sw) en
prostitutie (art 381 Sw) als daad van deelneming aan de
hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een verenging
(of een criminele organisatie)
Bij wet van 10 augustus 2005 werd in het Strafwetboek een hoofdstuk IIIter met
betrekking tot mensenhandel ingevoegd.153 In de artikelen 433septies en 433octies
Sw worden criminele straffen opgelegd wanneer de misdrijven gepleegd worden als
daden van deelneming aan de hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een
vereniging of van een criminele organisatie, ongeacht of de schuldige de
hoedanigheid van leidende persoon heeft of niet.
Hoofdstuk VI van het Strafwetboek gaat over bederf van jeugd en prostitutie. In
artikel 381 Sw worden criminele straffen opgelegd wanneer de misdrijven gepleegd
worden als daden van deelneming aan de hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van
een vereniging, ongeacht of de schuldige de hoedanigheid van leidende persoon
heeft of niet.
152 Dit is al terug te vinden in andere rechtspraak. Zie DE NAUW, A., Inleiding tot het bijzonder
strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2005, p. 90 met verwijzing naar het vonnis van de correctionele
rechtbank van Brussel van 3 oktober 1995.
153 Wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de
versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van
huisjesmelkers, B.S. 2 september 2005.
108
3. Mensensmokkel als daad van deelneming aan de
hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een verenging
In het kader van mensensmokkel kan verwezen worden naar de artikelen 77quater
en 77quinquies van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het
grondgebied, het verblijf en de verwijdering van vreemdelingen. Er worden criminele
straffen opgelegd wanneer de misdrijven gepleegd worden als daden van
deelneming aan de hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een vereniging of van
een criminele organisatie, ongeacht of de schuldige de hoedanigheid van leidende
persoon heeft of niet.
In een aantal zaken werd tezelfdertijd mensenhandel, mensensmokkel, prostitutie,
criminele organisatie en vereniging van misdadigers ten laste gelegd.
4. Drugsdelicten als daad van deelneming aan de
hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een verenging
In het kader van drugs kan verwezen worden naar artikel 2bis, §3, b en §4, b van de
drugswet, waarbij het feit dat de misdrijven gepleegd worden als daden van
deelneming aan de hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een vereniging,
waardoor er criminele straffen kunnen worden opgelegd, waarbij een zwaardere
straf wordt opgelegd wanneer de schuldige de hoedanigheid van leidende persoon
in die vereniging heeft.
Merk op dat in de gevallen onder punt 2, 3 en 4 het feit dat de misdrijven gepleegd
worden in het kader van een vereniging (of van een criminele organisatie) als
verzwarende omstandigheid wordt beschouwd, terwijl in de gevallen onder punt 1
het feit deel uit te maken van een criminele organisatie op zich een misdrijf inhoudt,
waarbij geen enkel ander misdrijf moet zijn gepleegd.
5. Bijzondere opsporingsmethoden en het opsporen
en lokaliseren van telecommunicatie en het afluisteren
van telecommunicatie
De bijzondere opsporingsmethoden werden voor het eerst wettelijk geregeld door de
wet van 6 januari 2003.154 Deze wet heeft op een aantal punten de toets door het
Grondwettelijk Hof niet doorstaan.155
Om een antwoord te bieden op de opmerkingen van het Grondwettelijk Hof werd
een aantal bepalingen van het wetboek van strafvordering aangepast door de wet
van 27 december 2005.156 Daarnaast wilde de wet het toepassingsgebied van de
bijzondere opsporingsmethoden uitbreiden.
154
Wet van 6 januari 2003 betreffende de bijzondere opsporingsmethoden en enige andere
onderzoeksmethoden, B.S. 12 mei 2003. Voor de bespreking zie jaarrapport 2005.
155 Grondwettelijk Hof, 202/2004 van 21 december 2004.
156 Wet van 27 december 2005 houdende diverse wijzigingen aan het Wetboek van
Strafvordering en aan het Gerechtelijk wetboek met het oog op de versterking van de
onderzoeksmethoden in de strijd tegen het terrorisme en de zware en georganiseerde
criminaliteit, B.S. 30 december 2005, Ed. 2.
109
In 2006 werd een beroep tot nietigverklaring van de Wet van 27 december 2005
onontvankelijk verklaard aangezien de verzoeker niet over het vereiste belang
beschikte en had nagelaten de vermeende geschonden bepalingen weer te geven.
Een aantal bepalingen van deze wet werd echter vernietigd door het Grondwettelijk
Hof in zijn arrest van 19 juli 2007.157 Voor de volledigheid en de juistheid van de
informatie kan dit arrest niet buiten beschouwing worden gelaten.
Kort samengevat kan de vernietiging van het Hof worden herleid tot drie belangrijke
elementen.
1. De rechterlijke controle op de bijzondere onderzoeksmethoden in de fase van
de strafuitvoering
Het Grondwettelijk Hof stelde vast dat het toepassingsgebied van de bijzondere
onderzoeksmethoden werd uitgebreid tot de fase van de strafuitvoering, maar dat er
geen enkele rechterlijke controle hierop mogelijk was en dat dit gebrek geenszins
wordt gecompenseerd door de overheidsaansprakelijkheidsregeling van gemeen
recht. Ten eerste wordt de veroordeelde niet in kennis gesteld van het van het
gebruik van bijzondere opsporingsmethoden. Daarenboven heeft de rechter, bij wie
de zaak aanhangig wordt gemaakt in het kader van overheidsaansprakelijkheid,
geen toegang heeft tot het vertrouwelijk dossier.
2. De regeling inzake informanten
De wet geeft de mogelijkheid aan informanten om, onder bepaalde voorwaarden,
misdrijven te plegen. Aangezien daardoor aan een burger toelating kan worden
gegeven misdrijven te plegen, moet de wet moet dan ook voorzien in zeer strikte
criteria en procedures. Deze criteria en procedures zijn nodig om te vermijden dat de
grenzen van het strikt noodzakelijke (nl. het behoud van de informatiepositie van de
informant) worden overschreden. Deze grens wordt overschreden, volgens het Hof,
aangezien enkel misdrijven verboden zijn die een rechtstreekse en ernstige schending
van fysieke personen zouden inhouden, hetgeen sowieso uitgesloten is voor een
persoon die geen ambtenaar is en nauwe banden heeft in het criminele milieu.
Dat er geen strafuitsluitende verschoningsgrond is, kan worden uitgelegd door het feit
dat de wetgever voorzichtiger is ten aanzien van de informant (gezien zijn positie)
dan ten aanzien aan een infiltrant (politieambtenaren) of een burgerinfiltrant (zonder
banden in het milieu). De onduidelijkheid over de strafrechtelijke gevolgen voor een
informant die de toestemming heeft gekregen om een misdrijf te plegen maakt
echter een discriminatie uit in vergelijking met de positie van de magistraat die de
toestemming heeft verleend en van de infiltrant die vrij zijn van straf.
157
Grondwettelijk Hof, 82/2006 van 17 juli 2006 en Grondwettelijk Hof, 105/2007 van 19 juli 2007.
De COL 14/2007 bevat een samenvatting van het arrest 105/2007, waarin eveneens specifieke
richtlijnen worden meegegeven m.b.t. de vernietigde artikelen in het Wetboek van
Strafvordering.
110
Het Grondwettelijk Hof vindt de opsomming van misdrijven158, waarvan de persoon
met wie de informant nauwe banden heeft verdacht moet worden, voor het
grootste deel voldoende precies met uitzondering van de verwijzing naar artikel
324bis Sw (nl. de omschrijving van een criminele organisatie) die zo ruim is dat het
uitzonderlijk karakter verloren gaat en waardoor de opsomming van de de misdrijven
opgesomd in artikel 90ter Sv compleet nutteloos maakt, aangezien deze enkel
gelden voor zover gepleegd in het kader van een criminele organisatie.
3. De rechterlijke controle
opsporingsmethoden.
op
de
toepassing
van
de
bijzondere
De uitsluiting van de mogelijk cassatieberoep in te stellen tegen een arrest van de
Kamer van Inbeschuldigingstelling (hierna KI), wanneer deze zich uitspreekt over het
vertrouwelijk dossier159,, terwijl dit wel mogelijk is voor de gewone procedure160,
waarbij de KI de regelmatigheid van de procedure toetst, is, volgens het Hof een
maatregel die te ver gaat. Het vertrouwelijk karakter van het dossier had ook kunnen
gegarandeerd worden door te bepalen dat enkel magistraten, die onder het
beroepsgeheim vallen, ervan kennis zouden kunnen nemen en door de Voorzitter
van de kamer die zich over de zaak buigt, op te leggen maatregelen te nemen om
het vertrouwelijk karakter te garanderen.
De vergelijking door de wetgever met de regeling van de anonieme getuigen,
waarvoor ook de toetsing door het Hof van Cassatie wordt uitgesloten om de
identiteit geheim te kunnen houden, gaat daarenboven niet op. De bijzondere
opsporingsmethoden betekenen, volgens het Hof, immers een inmenging in het
privéleven, dat wordt gewaarborgd door de Grondwet en verdragsrechterlijke
normen, waaraan het Hof van Cassatie sowieso mag toetsen, en waardoor een
toegang tot het vertrouwelijk dossier wordt verondersteld.
Naast de bijzondere opsporingsmethoden werden nog een aantal uitspraken
onderzocht in het kader van het opsporen en lokaliseren van telecommunicatie (art.
88bis Sv) en in het kader van het afluisteren van telecommunicatie (90ter Sv).
Zo heeft een onderzoeksrechter de maatregelen die de federale procureur had
opgelegd geweigerd te bevestigen. In geval van ontdekking op heterdaad kan de
procureur des Konings onder bepaalde voorwaarde deze maatregelen bevelen.
Deze maatregel moet binnen de 24 uur worden bevestigd door de
onderzoeksrechter.161
De onderzoeksrechter weigerde dit. In de eerste plaats merkt hij op dat er in hoofde
van de onderzoeksrechter geen verplichting kan bestaan om de maatregel te
bevestigen, aangezien dit anders in strijd zou zijn met de onafhankelijkheid van de
onderzoeksrechter. Daarenboven draagt de onderzoeksrechter geen enkele
verantwoordelijkheid voor de beslissingen van het openbaar ministerie en kan hij zich
niet uitspreken over de regelmatigheid van een maatregel. Dit is de taak van de KI.
158
Het gaat meer bepaald om terroristische misdrijven, misdrijven in het kader van een
criminele organisatie, ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht of
misdrijven opgesomd in artikel 90ter van het Wetboek van Strafvordering voor zover ze
gepleegd zijn in het kader van een criminele organisatie.
159 Artikel 235ter, §6 Sv..
160 Artikel 235bis Sv.
161 Resp. artikelen 88bis, §1, lid 7 en 90ter, §5 Sv.
111
Hij interpreteert deze bepaling dan ook als volgt: de maatregel is geldig gedurende
24 uur en binnen die 24 uur moet een gerechtelijk onderzoek worden gevorderd,
waarbij de onderzoeksrechter zal nagaan of de maatregel nog nuttig is.
In twee vonnissen werden de beklaagden vrijgesproken doordat niet alle formele
vereisten van een tapmaatregel werden in acht genomen.
Er kan alleen rechtmatig een beroep worden gedaan op een tapmaatregel
wanneer de overige onderzoeksmiddelen niet volstaan om de waarheid aan het
licht te brengen. Er wordt bevestigd dat dit niet betekent dat de andere
onderzoeksmiddelen effectief eerst zouden moeten aangewend zijn en zelfs dat de
ondoeltreffendheid ervan zou moeten gemotiveerd worden.
De machtiging van de onderzoeksrechter moet op straffe van nietigheid een aantal
vermeldingen bevatten. Zo moet onder andere de naam en de hoedanigheid van
de officier van de gerechtelijke politie die de aangewezen is om de maatregel uit te
voeren vermeld zijn. In een vonnis had de correctionele rechtbank echter vastgesteld
dat alle processen-verbaal ondertekend waren door een andere officier van
gerechtelijke politie dan die die in de machtiging was aangewezen. Hierdoor stelde
de correctionele rechtbank de nietigheid van de bewijzen vast en werden de
beklaagden vrijgesproken.
Daarnaast moeten ook de concrete feiten, eigen aan de zaak, die de maatregel
wettigen, vermeld worden in de machtiging. In een zaak werd de onontvankelijkheid
van de vervolging opgeworpen, aangezien ze voornamelijk gebaseerd was op twee
beschikkingen van de onderzoeksrechter die nietig zouden zijn. De rechter is hierin
gevolgd. Aangezien immers de machtiging concrete aanwijzingen en feiten moet
vermelden, kan het niet volstaan gebruik te maken van stereotype formuleringen of
louter te verwijzen naar het dossier. Hierdoor zijn de bewijzen nietig en moeten de
beklaagden vrijgesproken worden.
6. Samenvatting rechtspraak
Zoals hoger reeds opgemerkt heeft het geen zin om statistische
gegevens af te leiden.
De basis (strafwet) waarop de verdachten veroordeeld of
vrijgesproken werden, is zeer divers: drughandel, mensenhandel,
prostitutie, criminele organisatie, vereniging, diefstal d.m.v. braak,
inklimming of valse sleutel, valsheid in geschriften, fraude, heling en
witwassen, verduistering, misbruik van vertrouwen, …
Opvallend is dat in de strafzaken waar lidmaatschap van een
criminele organisatie deel uitmaakt van de tenlasteleggingen,
deze weinig (met succes) gecontesteerd wordt;
Het inzetten van de BOM en de tapmaatregel en de knelpunten
waarmee de politie en de magistraat op het terrein mogelijks
geconfronteerd worden, zijn niet zichtbaar in de vonnissen. Dit is te
verklaren door het feit dat de legaliteitscontrole door de Kamer
van Inbeschuldigingstelling gebeurt en dat er tijdens de
behandeling ten gronde (bijna) niet meer wordt op
teruggekomen.
112
IV. Conclusies en aanbevelingen
A
A.. C
Coonncclluussiieess
H
et beeld van de gekende criminele organisaties ondergaat weinig wijziging in
vergelijking met de vorige jaren. De grootte van de organisaties blijft relatief
beperkt alsook het profiel van de verdachten en de activiteiten vertonen
weinig verschillen met de vorige jaren. Er dient wel aangestipt dat het aantal
onderzoeken naar de georganiseerde criminaliteit sinds 2002 geleidelijk afneemt. Dit
geldt zowel voor de totaliteit van de onderzoeken, als voor de nieuwe dossiers.
Stilaan wordt duidelijk dat de criminele organisaties in België geen Italiaanse of
Amerikaanse maffia-achtige misdaadorganisaties zijn die bepaalde economische
sectoren en/of het politieke leven controleren. Er is eerder sprake, naargelang de
‘branche’ waarin ze actief zijn, van een bredere waaier van verticaal dan wel
horizontaal gestructureerde groepen die op zeer flexibele wijze met elkaar samen
werken. De analyse van de georganiseerde criminaliteit in België vertoont aldus een
zeer gevarieerd beeld, wat pleit voor een gedifferentieerde benadering binnen een
geïntegreerde en integrale aanpak.
De ontwikkeling van georganiseerde criminaliteit wordt sterk beïnvloed door haar
omgeving, in het bijzonder omwille van bestaande lacunes en de kwetsbaarheden,
alsook via de geboden opportuniteiten. Net als voorgaande jaren maakt bijna 75%
van de criminele organisaties gebruik van commerciële structuren. De cijfers laten bij
herhaling zien dat de exploitatie van bestaande legale structuren met vermenging
van legale en illegale activiteiten en het gebruik van legale structuren met
medewerking van insiders in het bedrijf door de criminele organisaties verkozen wordt
boven het oprichten en gebruiken van schijnvennootschappen. Het is niet zozeer dat
de criminele organisaties controle of macht willen uitoefenen op bepaalde
bedrijfstakken; zij lijken eerder te profiteren van de bestaande economische
infrastructuren ter ondersteuning van het (vrij) verkeer van goederen, kapitaal en
personen. Een dergelijke organisatie vergt een toenemende mate van
professionalisering (meer middelen, meer inbreng van experten, …).
De behoefte aan interne of externe deskundigheid wordt grotendeels bepaald door
de mate van complexiteit alsook de drempel om deel te kunnen nemen aan een
legale of illegale activiteit. Een terrein waarop behoefte aan deskundigheid zich
duidelijk manifesteert, is het witwassen van de criminele opbrengsten. Hierdoor
worden financiële en fiscale expertise bijzonder interessant voor criminele
organisaties.
Vele experten georganiseerde criminaliteit pleiten in de bestrijding van het
fenomeen trouwens voor een financiële aanpak. Een aantal onderzoeken naar
georganiseerde criminaliteit leveren financiële informatie, maar hier kunnen enkele
kanttekeningen worden geplaatst. Het is bijzonder moeilijk om een duidelijk beeld te
verkrijgen betreffende criminele vermogens die gegenereerd worden door de
criminele organisaties (berekend voordeel, in beslag genomen goederen,
verbeurdverklaringen, taxatie). Uit de cijfers blijkt eveneens dat niet systematisch een
financieel luik wordt geopend in het onderzoek naar een criminele organisatie. In het
raam van de ketentheorie zou het bovendien aangewezen zijn om de
onderzoeksgegevens aan te vullen met informatie aangeleverd door het COIV. De
113
informatie die zich thans in het rapport bevindt, brengt op dat vlak weinig
verheldering.
In het kader van de huidige en toekomstige technologische ontwikkelingen, blijkt de
rol van ICT van zeer groot belang (zowel voor legale als voor illegale doeleinden).
Ook hier stelt zich een expliciete behoefte aan deskundigheid, zowel aan de zijde
van politie en justitie, alsook voor wat betreft de criminele organisaties.
In dit rapport werd een eerste aanzet tot dreigingsanalyse van dadergroepen
gegeven. De dreiging wordt geëvalueerd als de resultante van de mate van
efficiëntie waarmee de criminele organisatie haar (il)legale activiteiten ontplooit
(performantie, dynamisch vermogen en expertise) en haar potentieel om deze
activiteiten op duurzame wijze te organiseren (dmv sociale cohesie,
aanpassingsvermogen en aanwending van contrastrategieën). De informatie
opgenomen in dit rapport is bijzonder illustratief maar spreekt zich nog niet
voldoende uit over de verschillende niveaus van dreiging. Bijgevolg kunnen deze
gegevens dan ook moeilijk aangewend worden voor het bepalen van prioriteiten.
Binnen de aanwending van contrastrategieën blijft het gebruik van geweld en/of
intimidatie hoog scoren. De trend waarbij een verschuiving wordt vastgesteld naar
geweldpleging tegen en/of bedreiging van politiemensen, magistraten en
medewerkers met het gerecht, verdient bijzondere aandacht.
Het aandeel van criminele organisaties in de diverse delictsdomeinen vertoont
weinig verschillen met de vorige rapporteringen. In de bestrijding van deze
criminaliteitsfenomenen duikt geregeld het concept ‘integrale en geïntegreerde
benadering’ op. Het is daadwerkelijk van belang dat de aanpak van een fenomeen
verder reikt dat het louter repressief component. Een nauwe samenwerking met alle
betrokken actoren (zowel buiten als binnen politie) met aandacht voor alle facetten
(ontrading, raad geven, reguleren, onderzoek en nazorg) leveren het meeste kans
op succes. Bovendien geven de cijfers eveneens aan dat, niettegenstaande een
uitgesproken voorkeur voor bepaalde delictsdomeinen, criminele organisaties zich
geleidelijk meer inlaten met diverse criminele activiteiten.
114
B
B.. A
Aaannbbeevveelliinnggeenn
1. Aanbevelingen op vlak beeldvorming
Verder uitdiepen en implementeren van de dreigingsanalyse, i.c.
de analyse van de illegale markten162 in nauwe samenwerking
met de academische wereld;
Het verfijnen van de gegevens met betrekking tot de
wederrechtelijke vermogensvoordelen en afstemming zoeken
met de informatie aangeleverd door het COIV;
Ontwikkelen, op termijn, van een methodologie voor de meting
van de impact van de georganiseerde criminaliteit op de
maatschappij163;
2. Aanbevelingen op beleidsvlak
Nagaan welke de mogelijke oorzaken zijn voor de geleidelijke
afname van het aantal onderzoeken naar de georganiseerde
criminaliteit en deze evolutie nauwgezet opvolgen;
Het concept dreigingsanalyse naar dadergroepen verder
uitwerken, om op basis van een weging- of ponderatiesysteem
te komen tot een mechanisme voor het bepalen van
beleidsprioriteiten;
Het opzetten van een dialoog met de meest kwetsbare
economische sectoren om in partnerschap initiatieven te
ontwikkelen om de weerbaarheid van de sector te versterken;
Nagaan in welke mate de veiligheid van magistraten,
politiemensen en medewerkers met het gerecht kan verbeterd
worden en waar nodig de gepaste wetgevende initiatieven te
nemen;
162
Om de inzameling van de kwalitatieve bijdragen te stroomlijnen, conform het conceptueel
model, dient een methodologie ontwikkeld te worden, die enerzijds de betrokkenheid van de
georganiseerde criminaliteit in de diverse criminele markten volgens een economisch concept
in kaart brengt en anderzijds een geüniformeerde rapportering inzake de diverse criminele
markten (fenomenen) toelaat.
163 De meting van de impact moet toelaten na te gaan welk de gevolgen zijn van
georganiseerde criminaliteit en wat de ernst daarvan is. Noch in België, noch in het buitenland
(met uitzondering van Canada) is de impact van georganiseerde criminaliteit op de
maatschappij onderzocht. Deze dimensie is nochtans noodzakelijk voor de risicoanalyse die de
gevolgen van het verwezenlijken van een criminele dreiging op een bepaalde sector moet
kunnen aantonen.
115
In het raam van de multidisciplinaire aanpak, de samenwerking
tussen politie, douane, justitie en andere relevante diensten en
administraties intensifiëren en verbeteren. Het probleem van
onderlinge informatie-uitwisseling met het oog op een maximale
aanwending
de
respectieve
bevoegdheden
en
de
daadwerkelijke implementatie van een bestuurlijke aanpak,
verdient daarbij bijzondere aandacht;
3. Aanbevelingen op operationeel vlak
Het openen van een financieel onderzoeksluik, gericht op de
ontneming van wederrechtelijke vermogensvoordelen – het
inzichtelijk maken van organisatiestructuren en het aanleveren
van ondersteunend bewijs, moet systematisch ingang vinden bij
elk onderzoek naar georganiseerde criminaliteit;
Zowel criminele organisaties als de overheid die ze bestrijdt,
hebben een toenemende behoefte aan deskundigheid. Voor
wat betreft de nood aan externe deskundigheid van criminele
organisaties moet de politie nagaan of ze in het raam van de
bijzondere opsporingsmethodes voldoende kan inspelen op
deze vraag. Bovendien zullen politie en justitie nauwgezet de
technologische ontwikkelingen moeten opvolgen met het oog
op ontwikkeling van inhouse expertise (o.m. op het vlak van ICT);
De wijze waarop criminele organisaties gestructureerd zijn, de
flexibele samenwerkingsverbanden die ze opzetten en hun
aanwezigheid op diverse criminele markten, nopen politie en
justitie tot flexibele en aangepaste structuren. Naast het
geografische criterium spelen eveneens het belang van een
transversale benadering en specialisatie met focus op
technische ontwikkelingen (meer nog dan het belang van
fenomeenkennis);
Het concept dreigingsanalyse naar dadergroepen in de mate
van het mogelijke operationaliseren zodat deze informatie kan
aangewend worden in het recherchemanagement voor de
toekenning van middelen;
Het nemen van de nodige organisatorische maatregelen om de
veiligheid van magistraten en onderzoekers maximaal te
vrijwaren;
Een
geïntegreerde
en
integrale
aanpak
van
een
criminaliteitsfenomeen noodzaakt programmawerking zoals
voorzien in artikel 95 van de wet op de geïntegreerde politie. Een
dergelijke programmawerking dient bij prioriteit te worden
opgestart voor de criminele fenomenen die krachtens het NVP
2008-2011 als prioritair fenomeen werden weerhouden.
116
Bibliografie
Beleidsdocumenten
Actieplan van de regering tegen de georganiseerde criminaliteit, Parl. Stuk Senaat
1995/1996, 1-326/5, p. 21-39.
FEDERALE POLITIE, Dienst Strategische analyse, Nationaal Veiligheidsbeeld 2006 –
synthese, juni 2006, 43p.
Kadernota Integrale Veiligheid, goedgekeurd door de Ministerraad op 30-31 maart
2004, p. 13 – 21.
http://www.dsbspc.be/Joomla/index.php?option=com_content&task=view&id=19&Itemid=48
Raad van de Europese Unie, Het Haags Programma, 4 november 2004, URL:
http://europa.eu./scadplus/leg/nl/lvb/l16002.htm
Onderzoeksrapporten en andere publicaties
AMNESTY INTERNATIONAL, La république démocratique du Congo, les flux d’armes à
destination
de
l’Est,
Londres,
5
juillet
2005,
www.web.amnesty.org/index/fraafr620062005 ;
ASSOCIATION FOR A CLEAN OSTEND, Ostend airport/arm’s running, 18/08/2005 (latest
updated), www.clanostend.com ;
BLACK, C., VANDER BEKEN, T., FRANS, B. & M. PATERNOTTE, Reporting on Organised
Crime. A Shift from Description to Explanation in the Belgian Annual Report on
Organised Crime, Antwerpen, Maklu, 2001, 117 p.
BUYS J. & A. DE SMAELE, NPVB 2006, “Fiche witwassen – dreiging”, Federale
gerechtelijke politie, Ecofin. Brussel, 2006. I.s.m. VANHERP, E. en C. VANHYFTE, p. 24.
CELLULLE DE TRAITEMENT DES INFORMATIONS FINANCIÈRES, 13e Rapport d’activités
2006.
CORREIA, Z. & WILSON, T.D., Factors influencing environmental scanning in the
organizational context, Information Research, Vol. 7, n° 2, January 2002. URL:
http://informationr.net/ir/7-1/paper121.html
DECORTE, T., The taming of cocaine. Cocaine use in European and American cities,
Brussels, VUB University Press, 2000.
DE RUYVER, B., VANDER BEKEN, T. & C. BLACK, Measuring Organised Crime in Belgium,
Antwerpen, Maklu, 2000, 91 p.
DE SMAELE, A., Cash watch 2006, Federale politie, DGJ/DJF CDGEFID, pp. 9-14.
117
DRESSELAERS, S., Les auteurs récidivistes de vol à main armée. Essai sur les causes
éventuelles de récidive, Revue de Droit Penal et de Criminologie, 2007; 87 (6), pp.
564-590
EUROPEES WAARNEMINGSCENTRUM VOOR DRUGS EN DRUGVERSLAVING, Jaarverslag
2005, Stand van de drugsproblematiek in Europa, België/Luxemburg, 24 november
2005, p. 50-51.
EUROPOL, 2005 EU Organised Crime Report, Den Haag, 25 oktober 2005.
FEBELFIN & FEDERALE POLITIE, Tiger kidnapping: onze prioriteit, 30 november 2006;
http://www.febelfin.be/febelfin/nl/actua/2006/actua_0001.html
FOD BINNENLANDSE ZAKEN, Dienst Vreemdelingenzaken, Statistique population
étrangère/Royaume par nationalité au 24.04.2006 ; http://www.dofi.fgov.be
IPIS, Supporting the war economy in the DRC : European companies and the Coltan
trade. 5 case studies, janvier 2002;
KERNTEAM HAAGLANDEN/HOLLANDS MIDDEN, Prisma-team, Criminaliteitsbeeld 2000,
Den Haag, mei 2000, p. 37.
KOERT, A., & R.VAN KLEIJ, Handel in doping: een verkennend onderzoek naar de
handel in dopinggeduide middelen in Nederland, Nieuwegein, Arko uitgeverij, 1998.
MCGOEY, C. E., Armed robbery
www.crimedoctor.com/robbery2.htm
homicide_Wendy’s
fast
food
restaurant,
SPREUTELS, J.P. & Ph. de MÛELENAERE (red.), La cellule de traitement des informations
financiers et la prévention du blanchiment de capitaux en Belgique, Bruxelles,
Bruylant, 2003, pp. 218-259.
STOHL,
R.,
The
tangled
web
www.americanprogress.org.html
of
illicit
arms
trafficking,
pp.21-26,
TRANSPARENCY INTERNATIONAL, Report on the Transparency International Global
Corruption Barometer 2005, Berlin, Transparency International, 29p.
UNITED NATIONS, Office on Drugs and Crime, World Drug report 2006, UN Publications.
VAN DAELE, D., Het openbaar ministerie en de aanpak van georganiseerde
criminaliteit, in: FIJNAUT, C, VAN DAELE, D. & F., VERBRUGGEN, De uitdaging van de
georganiseerde criminaliteit in België, Het antwoord van de overheid, Leuven,
Universitaire Pers Leuven, 1998, p. 269.
VANDER BEKEN, T., CUYVERS, L., DE RUYVER, B., HANSENS, J. & C. BLACK, Het meten
van de kwetsbaarheid van de legale economische sectoren voor de
georganiseerde criminaliteit, Gent, Academia Press, 2003, 185 p.
VANDER BEKEN, T., CUYVERS, L., DE RUYVER, B., DEFRUYTIER, M., & J. HANSENS,
Kwetsbaarheid voor georganiseerde criminaliteit. Een gevalsstudie van de
diamantsector, Gent, Academia Press, 2004, 488 p.
118
VANDER BEKEN, T. (ed.), Organised crime and vulnerability of economic sectors. The
European transport and music sector, Antwerp-Apeldoorn, Maklu, 2005, 322 p.
VANDER BEKEN, T. (ed.), European organised crime scenario’s for 2015, AntwerpApeldoorn, Maklu, 2006, 283 p.
VANDER BEKEN, T. (ed.), The European pharmaceutical sector and
vulnerabilities, Antwerp-Apeldoorn, 2007, 218 p.
crime
VANDER BEKEN, T., The European Waste industry and crime vulnerabilities, AntwerpApeldoorn, Maklu, 2007, 190p.
WILLEMSEN, F., Monitor Criminaliteit Bedrijfsleven 2004-2005, Den Haag, TNS-Nipo,
WODC, 2006, 4p.
WORLD CUSTOMS ORGANISATION, Customs and Drugs 2004, Brussels, July 2005.
Wetgeving en andere regelgeving
Richtlijn 75/422/EEG betreffende afvalstoffen, Pb L 194, 25 juli 1995; Richtlijn
91/156/EEG tot wijziging van richtlijn 75/422/EEG betreffende afvalstoffen, Pb L 78, 26
maart 1991.
Senaatscommissie van onderzoek naar de problematiek van doping in de sport.
Eindverslag uitgebracht door de heren GERMEAUX en WILMOTS, Parl. St. Senaat 20042005, nr. 326/9.
Krantenartikels
X., Strijd tegen Chinese namaak is kansloze onderneming, NRC Handelsblad, 3
augustus 2006.
119
Bijlage 1: info over het verloop van de politionele
onderzoeken
A
A.. A
Aaarrdd,, ssoooorrtt eenn oom
mvvaanngg vvaann ddee ddoossssiieerrss
In 2006 werden 224 onderzoeken naar criminele organisaties door de politiediensten
uitgevoerd. 87 nieuwe onderzoeken werden in 2006 ingeleid (98 in 2005, 113 in 2004
en 128 in 2003, 148 in 2002). 84 werden afgesloten. Uit volgende tabel blijkt dat het
aantal onderzoeken naar georganiseerde criminaliteit op lange termijn in dalende lijn
is. Er bestaat geen eenduidige verklaring om deze tendens te verklaren.
De statistieken op de volgende pagina leveren misschien een deel van het
antwoord. Er wordt elk jaar een daling van de nieuwe onderzoeken vastgesteld die
door de politiediensten ten aanzien van criminele organisaties worden gevoerd (87 in
2006, 98 in 2005, 117 in 2003, 113 in 2004 en 148 in 2002). Sinds 1996 is de
inzamelmethode van de informatie evenwel onveranderd, ook al konden enkele
gevolgen worden vastgesteld bij de politiehervorming in 2000 en 2001. Het beeld blijft
gebaseerd op alle lopende onderzoeken van de lokale en federale politiediensten
naar criminele organisaties (d.w.z. waar nieuwe elementen over een criminele
organisatie werden aangebracht en een aanwerving in personeel nodig was),
waardoor zou kunnen worden aangetoond dat het aantal onderzoeken voor 2005
en 2006 constant blijft (of lichtjes daalt in functie van de afgesloten onderzoeken),
maar de nieuwe onderzoeken wel degelijk een uitzondering vormen. Aangezien de
onderzoekscapaciteit niet gedaald is tijdens de bewuste periode, moet worden
vastgesteld of de duur van de lopende onderzoeken niet toeneemt. Dit zou immers
de beschikbaarheid bij aanvang van nieuwe onderzoeken op het spel zetten. Het
resultaat van de analyse van de gegevens zijn hiertoe evenwel niet voldoende
expliciet (zie verder).
De oriëntatie van de capaciteit naar welbepaalde prioriteiten (met name terrorisme)
kan ook tot gevolg hebben gehad dat er meer moeilijkheden bestonden om nieuwe,
meestal complexe dossiers van georganiseerde criminaliteit in te leiden.
Een evolutie van het criminele landschap kan ook een daling van het aantal
onderzoeken verklaren. De federale gerechtelijke politie maakt immers tevens meer
melding van groeperingen in haar jaarlijkse statistieken (die geen criminele
organisaties zijn in de zin van de omzendbrief van de Procureurs-generaal 19/2006 die
de inzameling van de informatie regelt om dit jaarrapport op te stellen). Een deel van
de criminele markt wordt misschien ingenomen door deze vagere structuren die
autonoom of verbonden kunnen zijn met permanentere structuren die
beantwoorden aan de definitie van criminele organisatie. Hierop kan, met het
huidige beeld, geen antwoord worden geboden. Ook kan niet worden nagegaan of
de criminele organisaties afstand nemen van de uitvoering van deze activiteiten,
door de samenwerking met deze groeperingen, of ze doeltreffendere
contrastrategieën ontwikkelen.
Er zijn duidelijk meer reactieve dan proactieve onderzoeken164. Van de dossiers die in
2006 werden geopend en voor dewelke de informatie werd geleverd, werden er 148
164
Overeenkomstig de zogeheten “Franchimontwet” die een beperktere definitie van
proactief onderzoek biedt.
i
(67,8%) op reactieve basis ingeleid, terwijl 68 (31,2%) proactief werden ingeleid. Deze
verhouding ligt hoger dan in de jaren negentig, maar ook hoger dan in 2005 (26,8%).
Er moet evenwel worden opgemerkt dat het absolute cijfer proactieve onderzoeken
nauwelijks of niet evolueert (bijvoorbeeld 64 in 2005 en 65 in 2003).
336
350
306
296
289
246
238
250
200
283
276
300
223
162
150
100
50
0
1996
1997 1998
1999
2000
2001
2002 2003
2004
2005
Aantal onderzoeken naar criminele organisaties
Tabel 7: Duur (in jaren) van dossiers over georganiseerde criminaliteit
DUUR
VAN
(IN JAREN)
DE
DOSSIERS
%
AANTAL DOSSIERS
%
GECUMULE
ERD
Minder dan een jaar
1 jaar
2 jaar
3 jaar
4 jaar
5 jaar
Meer dan 5 jaar
Niet bepaald
TOTAAL
95
61
21
17
9
5
9
7
224
42,4
27,2
9,4
7,6
4,0
2,2
3,9
3,3
100
42,4
69,6
79,0
86,6
90,6
92,8
96,7
100
De algemene gemiddelde onderzoeksduur voor alle dossier is 1 jaar en 3 maanden.
Indien geen rekening worden gehouden met de meest recente onderzoeken (2006),
dan bedraagt het gemiddelde 1 jaar en 9 maanden. Deze gegevens omvatten
zowel afgesloten als nog lopende onderzoeken en geven geen exact beeld van de
duur van een onderzoek. Dit nauwkeuriger beeld wordt verkregen wanneer enkel de
duur van de afgesloten onderzoeken wordt berekend. Zo hebben de in 2006
afgesloten onderzoeken (84 dossiers) een gemiddelde duur van 1 jaar en 9
maanden, terwijl de afgesloten onderzoeken in 2006, die ook vóór 2006 werden
ingeleid, een gemiddelde hebben van 2 jaar en 6 maanden (voor 53 dossiers).
Dezelfde berekening met gegevens uit de voorgaande jaren levert steeds een
resultaat rond 2 jaar en 6 maanden, waardoor evenwel niet kan worden beweerd
dat de onderzoeken duidelijk korter of langer waren.
ii
1. Bijzondere technieken die door de politie worden
toegepast
Er werden in 181 dossiers bijzondere opsporings- en onderzoeksmethoden gebruikt
(80,8% van de dossiers, 83% in 2005). Het omzetten van de termen van de nieuwe wet
in de meldingsformulieren waarmee onderzoeksgegevens over criminele organisaties
worden ingewonnen, is de grootste verandering sinds 2003. Er kan een geleidelijke
toename van onderzoeken worden vastgesteld waar bijzondere technieken worden
toegepast. De gegevens van dit jaar weerleggen evenwel deze trend. Op een totaal
van 181 dossiers, werd 568 keer gebruik gemaakt van bijzondere
opsporingsmethodes.
Het is voornamelijk de zoller (identificatie van de gecontacteerde telefoonnummers)
die het vaakst in de onderzoeken werd gebruikt (117 dossiers of 52,2% van de dossiers
en 20,6% van de toegepaste technieken). In 110 dossiers was er sprake van
onderschepping van GSM-verkeer (49,1% in alle onderscheppingen van vaste lijnen
en GSM). Dit deel van de onderzoeken blijft toenemen. Het is verwonderlijk te
moeten vaststellen dat de onderscheppingen van vaste lijnen zo talrijk blijven. De
verhouding onderscheppingen van GSM-verkeer-onderscheppingen van vaste lijnen
was tot in 2003 blijven toenemen (5 GSM-onderscheppingen voor 1 vaste lijn in 2003,
tegen 1,2 in 2000), maar blijkt zich op heden te stabiliseren rond 1/3. De criminelen
hanteren hun GSM misschien met meer wantrouwen.
Er werd 102 keer gebruik gemaakt van observatie (45,5% van de dossiers, 47,1% in
2005). Er werden bankvorderingen gevraagd in 57 dossiers. In 47 dossiers (21,0% van
de dossiers) werd gebruik gemaakt van informanten. Het valt tevens op dat de
nieuwe instrumenten uit de wet een belangrijkere plaats beginnen in te nemen in de
statistieken. Dit is met name het geval voor discrete bezoeken en het direct
afluisteren (elk in 23 dossiers) of internetonderscheppingen (11 dossiers). Het gebruik
van andere opsporingsmethodes, die bijvoorbeeld een zeer specifieke techniek of
het gebruik van grootschalige middelen vergen, blijft beperkt (gecontroleerde
aflevering – al dan niet begeleid -, uitgestelde inbeslagname, bescherming van
getuigen, infiltratie en frontstore).
Bij de vraag aan de onderzoekers naar de elementen die door het toepassen van
bijzondere technieken werden verkregen, kan worden vastgesteld dat de
identificatie van de daders (248 gevallen) het meest voorkomende antwoord is,
gevolgd door de arrestatie van bepaalde daders (223 gevallen) en een beter zicht
op de structuren van de organisatie (201). De doeltreffendheid van de methodes
wordt ook aangehaald (230 keer), ook al wordt de werklast als problematisch
ervaren in 175 gevallen (in 49 dossiers is er trouwens ook sprake van een probleem
van beschikbare capaciteit).
iii
2. Onderzoeksdiensten,
informatiebronnen
activiteiten aan de basis van de dossiers
en
Alle onderzoeken werden voornamelijk (125 gevallen of 54,4%) ingeleid op het niveau
van het gerechtelijke arrondissement (Gedeconcentreerde Gerechtelijke Dienst van
het arrondissement). 71 keer werd een onderzoek naar een criminele organisatie
ingeleid vanuit het centrale niveau van de Federale Politie (30,9%), gevolgd door
onderzoeken die door buitenlandse diensten zijn ingeleid (oorspronkelijk 20
onderzoeken) en de opdrachten van de gerechtelijke overheden (13 keer of 5,7%
van de dossiers).
De meest voorkomende feiten waarmee een (reactief) onderzoek van start is
gegaan, hebben te maken met de import en export van drug, gevolgd door zware
diefstallen, oplichting, witwassen, valsheid in geschrifte, gewapende overvallen,
voertuigdiefstallen en fiscale fraude.
De belangrijkste informatiebronnen komen in 34,2% van de gevallen rechtstreeks van
de Federale Politie. Het gebruik van informanten speelt een essentiële rol in 59
gevallen, gevolgd door analyses die door de politiediensten zelf werden uitgevoerd.
Dankzij de uitvoering van bijzondere technieken, het onderzoeksinstrument bij uitstek
in het kader van de strijd tegen de georganiseerde criminaliteit, konden 21 dossiers
worden ingeleid.
Er wordt evenwel vastgesteld dat eerstelijnspolitieactiviteiten niet onbelangrijk zijn in
het aanbrengen van informatie waarmee onderzoeken tegen criminele organisaties
kunnen worden gestart. Zo konden 41 onderzoeken worden ingeleid dankzij de
informatie (geheel of gedeeltelijk) die door de lokale politie werd geleverd.
De informatie die aan de basis ligt van de nieuwe onderzoeken zijn gelijkaardig,
hoewel er meer informatie afkomstig is van de buitenlandse politiediensten (18,5%
van de bronnen ten opzichte van 11,7% voor alle gegevens).
i
3. Bij de onderzoeken betrokken personen en duur van
de aanwerving
Het is niet eenvoudig om politie- of ander personeel te berekenen dat is
aangeworven om de criminele fenomenen te bestrijden. In bijlage voorzag het
meldingsformulier tevens in een methodologie waarmee de duur van de
indienstneming kon worden benaderd. Deze methode heeft evenwel als nadeel dat
de geïnvesteerde tijd per werkdag wordt getotaliseerd, waardoor bijvoorbeeld geen
beeld kan worden verkregen van de gepresteerde overuren. De laatste
aanpassingen aan de registratie van de politieactiviteiten in het kader van met
name de opvolging van de uitwerking van het nationaal veiligheidsplan zouden in
de toekomst een nauwkeuriger instrument moeten bieden.
Tabel 8: Categorieën aangeworven personeel en duur van de aanwerving in de in 2006
gevoerde onderzoeken.
ONDERZOEKERS
AANTAL ONDERZOEKERS
Gerechtelijke onderzoekers
Eerstelijnspolitie
Financiële onderzoekers
Wetenschappelijke laboratoria
A.C.O.
Andere
onderzoekers
van
het
gedecentraliseerde niveau165
Speciale observatie- en interventieeenheden
Buitenlandse politiediensten
Andere federale diensten166
Douanes
Tolken en vertalers
Andere versterkingen167
TOTAAL
GETELDE WERKDAGEN
948
133
43
55
113
230
43
1
1
9
18
TOTAAL
1.178
43
134
44
64
131
-
693
71
1.363
157
89
32
85
70
1.428
BASIS
VERSTERKING
71.923
8.600
179
2.746
1.607
947
257
2
6
172
145
TOTAAL
72.870
257
8.602
185
2.918
1.752
693
-
10.376
10.376
157
160
32
85
70
2.791
984
86.039
7.958
2.722
299
1.618
729
25.231
7.958
3.706
299
1.618
729
111.270
BASIS
VERSTERKING
165
Deze categorie omvat met name de leden van de arrondissementele
informatiekruispunten, officieren en andere deskundigen.
166 Gerechtelijke Algemene Directie, de algemene reserve, luchtmachtdetachement, hulp- en
opsporingsdiensten in een geautomatiseerde omgeving.
167 De categorie “Andere versterkingen ” omvat de diensten van de Genie van het Belgische
leger, NICC – afdeling ballistiek of andere deskundigen/diensten.
i
Bijlage 2: beknopte weergave van de resultaten van de
omgevingsscan
i
Een belangrijke ontwikkeling die zeker opgevolgd moet worden, heeft betrekking op de implementatie
van ICT-ontwikkelingen op het vlak van justitie en politie. Zowel op het terrein als op politiek vlak heerst het
besef dat informatisering en digitalisering nodig is om een performante justitie te bereiken. Echter, de
uitvoering ervan blijft een heikel punt, zeker met het falen van het Phenix-project. Het Phenix-project dat in
2001 gelanceerd werd, werd stopgezet wegens steeds oplopende vertragingen en kwaliteitsgebreken.
(FOD Justitie, Persbericht, 7 maart 2007; B., Onkelinx verbreekt contract gerechtelijk informatiesysteem, De
Morgen.be, 8 maart 2007; R. VAN APELDOORN, Phénix: Unisys contre-attaque…trop tard pour la filiale
belge?, Tendance.be, 8 mars 2007)
Na de belastingsaangifte via internet, is het voortaan ook mogelijk om via internet bij de politie aangifte te
doen van fiets-, en winkeldiefstallen, vandalisme en graffiti. De politie hoopt met dit initiatief dat burgers
die anders geen aangifte zouden doen, hiermee aangespoord te worden dat toch te doen. (KVDA,
Misdrijfaangifte voortaan via internet, Knack.be, 7 juni 2007)
ii
De ontwikkelingen op internet leiden er ook toe dat op het vlak van opsporing en vervolging, stilaan een
dringende nood ontstaan is aan een digitaal opsporingsbeleid, waarbij o.a. het undercoverwerk op
internet eenvoudiger moet worden. Politie en het gerecht moeten volgens het federaal parket dringend
inspelen op het stijgende gebruik van het internet door terroristen en zware criminelen. De wettelijke gaten
moeten dringend dichtgereden worden. (DE BOCK, S., Gerecht wil meer armslag op het internet, De
Standaard, 19-20 juli 2007)
Ook gebeurtenissen, zoals aanslagen en verkrachtingen, op Second Life, leiden ertoe dat er stemmen
opgaan om te patrouilleren in deze virtuele wereld. (X., Federal Computer Crime Unit patrouilleert in
Second Life, De Morgen.be, 23 juli 2007)
iii
Een andere belangrijke en maatschappelijk relevante, maar omstreden ontwikkeling, die evenzeer de
privacy raakt, betreft de uitwisseling van passagiersgegevens tussen de VS en de EU-lidstaten. De meeste
terroristische complotten hebben betrekking op jonge mensen die hier geboren zijn en die tijdens een
proces van radicalisering vaak heen en weer reizen tussen Europa en andere delen van de wereld. Door
de toename van mogelijkheden om communicatie te onderscheppen, wordt reizen voor hen steeds
noodzakelijker. Sinds 9/11 eist de Amerikaanse douane dat de luchtvaartmaatschappijen voor het vertrek
van een vlucht naar de VS gegevens over hun passagiers uit het reservatiesysteem (Passenger Name
Record,
PNR)
doorsturen.
Het
betreft
gegevens
over
kredietkaartnummers,
e-mailadressen,
telefoonnummers, gegevens over frequent flyers en reisgezellen. In uitzonderlijke omstandigheden kan het
Amerikaanse ministerie van binnenlandse veiligheid ook gegevens over sexuele geaardheid, politieke
opinie en ras gebruiken. Dit moet de Amerikanen helpen bij het opsporen van terreurverdachten.
De praktijk is echter omstreden en stuit op verzet in Europa, temeer omdat deze praktijken niet steunen op
een juridisch bindende overeenkomst, maar op een brief, wat ten allen tijde gewijzigd kan worden. Ook
hier ontstond op politiek vlak een controverse. In mei 2004 hadden de EU en de VS al een akkoord
gesloten, maar dat werd door het Europese Hof verworpen. Het nieuwe langetermijnakkoord geldt voor 7
jaar, maar moet eerst nog door de parlementen van de lidstaten geratificeerd worden. (WERY, E.,
Données personnelles des passagers aériens voyageont vers le USA: la Commission impose l’accord qu’elle
a négocié, http://www.droit-technologie.org/actuality-778/donnees-personnelles-des-passagers-aeriens-
ii
voyageant-vers-les-usa-la.html, 2 juin 2004 ; X., EU voert strijd tegen terreur op, De Standaard, 4 juli 2007;
EUROPESE COMMISSIE, Persbericht, 17 juli 2007).
Ook op vlak van de privébedrijven wordt ook meer proactief aandacht besteedt aan potentieel
iv
criminele of risicovolle elementen binnen hun organisatie. Hierbij komt in de eerste plaats de privacy in het
gedrang. (MEIJERS, J., Steeds meer bedrijven laten detectives werknemers screenen, De Morgen, 18 juli
2007)
v
In de periode 2005-2007 werd ook duidelijk dat op beleidsmatig vlak ook meer aandacht wordt besteed
aan de middelen waarmee de strijd tegen de georganiseerde criminaliteit en terrorisme gevoerd
kan/moet worden.
Een aantal van deze middelen zorgde voor wat politieke ophef, zoals bijvoorbeeld het wetsontwerp
betreffende de strengere aanpak van bedrijven, die criminele activiteiten ontplooien. Ook de bijzondere
methoden voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten (BIM) werden voorgesteld, doch niet goedgekeurd
voor het einde van de legislatuur. De aandacht voor de bijzondere opsporingsmethoden en andere
speciale onderzoekshandelingen houdt een vernieuwde/nieuwe focus in m.b.t. de strijd tegen
georganiseerde criminaliteit en terrorisme, zowel op nationaal als op Europees vlak. (JCM, La Sureté de
l’Etat accède aux écoutes, Lalibre.be, 8 septembre 2006; LB, Magistraten neuzen in portefeuille
veroordeelde, De Tijd, 29 december 2006; PBL, Heisa over strengere aanpak criminele bedrijven, De Tijd, 9
februari 2007; BOVÉ, L., Bestraffing bedrijven al jaren heikel punt, De Tijd, 9 februari 2007; SVH, Wet op
bijzondere opsporingsmethoden afgezwakt, De Standaard Online, 19 juli 2007)
vi
De publiek-private samenwerking in de aanpak van criminaliteit blijft een belangrijk punt op de politieke
agenda (zowel nationaal als Europees). Op Europees vlak wordt de meerwaarde van de douane als
cruciale speler in het veiligheidsbeleid sterk onderstreept, terwijl in de praktijk het personeelstekort bij de
FOD Financiën een oud zeer blijft. Hoewel de douane volgens de EC moet instaan voor de beveiliging van
de logistieke keten, is de kans op controle door de fiscus en douane zeer miniem. Minder dan 1% van de
vrachten in de haven zouden nog fysiek gecontroleerd worden, terwijl België met de VS een
samenwerkingsakkoord heeft afgesloten in het kader van het Container Security Initiave. (EUROPESE
COMMISSIE, COM(2004)36, Brussel, 22 januari 2004, p. 2)
Een belangrijke ontwikkeling in deze context is dat de douane een grotere bevoegdheid gekregen heeft
om informatie uit te wisselen. Het Container Security Initiatieve is van toepassing in de havens van
Antwerpen
en
Zeebrugge
(http://www.cbp.gov/xp/cgov/border_security/international_activities/csi/ports_in_csi.xml),
waar
Amerikaanse containerspecialisten samen met de Belgische douaniers samenwerken om informatie over
de inhoud van de containers verzamelen en analyseren, teneinde containers te scannen op inhoud, met
het oog op het opsporen van drugs, massavernietigingswapens en andere criminele items. (KOROLOGO,
T.,
Havenbeveiliging,
Knack,
12
april
2006;
http://www.xios.be/portal/alias_Rainbow/lang_nl-
BE/tabID3717/desktopDefault.aspx, persbericht 23 oktober 2006)
vii
Dit is een trend waarbij overheidstaken (i.e. bevoegdheden en verantwoordelijkheidsdomeinen van de
openbare sector) worden uitbesteed aan supranationale instanties, erkende instellingen of privé firma’s,
waarbij de verantwoordelijkheid en controlemogelijkheden van de overheid geheel of gedeeltelijk
wijzigen. Deze ontwikkelingen zouden kunnen resulteren in een ander overheidsmodel. (Bron: FEDERALE
POLITIE, Dienst Strategische analyse, Nationaal Veiligheidsbeeld 2006 – synthese, juni 2006, p. 37)
Zie
ook
een
reportage
op
Panorama
(BBC
One)
“Britain’s
Protection
Racket”,
http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/panorama/7195775.stm Deze reportage wijst op een lacune in
iii
de nieuwe Britse wetgeving inzake de private veiligheidsindustrie. Door deze gebrekkige wetgeving is het
mogelijk dat veroordeelde criminelen zonder enige vorm van weerstand actief kunnen zijn in de
bewakings- en veiligheidswereld.
Steeds meer politietaken worden uitgevoerd door particuliere bewakingsagenten. België telt 159 erkende
bewakingsfirma’s, waar 18.321 bewakingsagenten actief zijn. Dit is meer dan de helft van de officiële
politie. Daarnaast zijn er 955 erkende privé-detectives en 122 erkende firma’s voor veiligheidsadvies.
Daarnaast zijn er nog heel wat bedrijven actief zonder vergunning. (MH, Steeds meer politietaken naar
particuliere sector, De Standaard, 20 maart 2006) Bovendien krijgen bepaalde privé-firma’s toegang tot
het Astrid-netwerk (het communicatiesysteem van de hulp- en veiligheidsdiensten), met name
bewakingsdiensten, stewards, gas-, water, en elektriciteitsbedrijven. (X., Eerste privé-firma’s weldra op
Astrid-netwerk, De Tijd, 25 mei 2005)
viii
Geweld en agressie zijn niet meer beperkt tot de grootsteden en provinciesteden. In de verschillende
gerechtelijke arrondissementen wordt een stijging waargenomen van gewelddadige incidenten en feiten
van agressie. Steeds meer diefstallen gaan gepaard met extreem geweld, waarbij het gebruikte geweld
niet in verhouding staat met de buit. Daarnaast worden er meer steekincidenten geregistreerd, vaak
betreft het dan afrekeningen in het criminele milieu. (FEDERALE POLITIE, Dienst Strategische Analyse,
Nationaal Veiligheidsbeeld 2006 – synthese, juni 2006, p. 24.)
ix
Algemeen gezien was de periode 2005-2006 op economisch vlak goed. (Cfr. groeicijfer van 3% in 2006).
Dat is de beste prestatie sedert de groeipiek in 2000. De groei was ook vrij evenwichtig met bijdragen van
zowel de uitvoer, de binnenlandse vraag als de investeringen. (FOD Economie, KMO, Middenstand en
Energie, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Kerncijfers 2006, een statistisch overzicht
van België, Brussel, p. 33; KVS, Brusselse beursomzet boven 100 miljard euro, De Tijd, 29 december 2006;
MS/SR, Topjaar voor beursoperaties, De Tijd, 18 mei 2007; MS, Fusie- en overnamemarkt bruist als nooit
tevoren, De Tijd, 27 december 2006)
De OESO wijst echter op een tanende concurrentiepositie die hoofdzakelijk wordt toegeschreven aan de
hoge loonkosten. Ongetwijfeld zullen de groeiende economieën in Zuidoost-Azië en landen als Brazilië
hierop een invloed hebben, als ook de sterke euro. Als gevolg van deze tanende concurrentiepositie doen
bedrijven sneller aan outsourcing van bepaalde activiteiten. Vaak gebeurt de outsourcing richting India.
(X., Concurrentiekracht, OESO bevestigt tanende concurrentiepositie, Trends, 12 januari 2006; Killemaes, D.,
Kijk uit voor rolstoelstagnatie, Trends, 29 oktober 2005)
De Belgische economie werd eind 2005 gedragen door
ruim meer dan 700.000 ondernemingen
(eenmansbedrijven en zelfstandigen incluis). Dit betekent een stijging met 1,8% t.o.v. 2005. Van 2000 tot
2004 is het aantal faillissementen jaar na jaar gestegen, maar in 2005 was er opnieuw een daling. In
ogenschijnlijke tegenstelling daarmee steeg echter ook het aantal bedrijfsoprichtingen continu (met 20%).
Door de zware concurrentie van het Oostblok en de hoge brandstofprijzen wordt vooral de transportsector
kwetsbaar, hoewel deze sector volop betrokken is bij de economische globalisering. De Belgische autoindustrie op haar beurt kende een zeer moeilijke periode in 2005-2006: de afbouw van de tewerkstelling in
deze industrie veroorzaakte een aantal sociale drama’s. (DE SMET, F., Nog meer Vorst-drama’s zijn niet te
vermijden, Het Nieuwsblad, 22 november 2006; FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, Algemene
Directie Statistiek en Economische Informatie, Kerncijfers 2006, een statistisch overzicht van België, Brussel,
p. 36-37; X., Vervoer leidt tot faillissementen, Het Nieuwsblad, 4 oktober 2005; JL, Oost-Europese
concurrentie zet prijzen onder druk. VBO ziet geen massale uitwijking van bedrijven, De Tijd, 15 september
2005)
iv
x
Een andere belangrijke ontwikkeling die sinds lang waarneembaar is en die ook de periode 2005-2006
werd verder gezet, betreft de verschuiving van de secundaire naar de tertiaire en quartaire sector.
De wereldwijde verschuiving op financieel en economisch vlak bepaalt de manier waarop de Belgische
economie zich al of niet zal handhaven. Om dit te bewerkstelligen streeft België naar een meer
innovatiegerichte economie, waarmee de ambitie van Europa (cf. Lissabonstrategie) om de meest
concurrerende en dynamische kenniseconomie te ontwikkelen wordt gedeeld. Hiervoor wordt regionale
overheidssteun voorzien: de Vlaamse overheid heeft in de periode 2005-2006 sterk geïnvesteerd in
wetenschap, technologie en innovatie. Voor 2006 werd voor meer dan €1,5 miljoen kredieten vrijgemaakt.
(http://www.vlaandereninactie.be/nlapps/docs/default.asp?id=57; BH, Arkimedes mikt op 250 tot 375
KMO’s, De Tijd, 15 september 2005)
xi
Hoewel de grootste groep buitenlandse ICT’ers nog steeds uit India komen, komen er ook steeds meer
Polen op de arbeidsmarkt om het heersend tekort op te vullen. De instroom is voorlopig nog bescheiden,
maar er is wel een groei zichtbaar. Verwacht wordt dat ook Roemenië het volgende land zal zijn waar veel
ICT’ers vandaan gehaald zullen worden. Namelijk, veel ICT-bedrijven gaan naar het buitenland omdat de
arbeidsmarkt op ICT-gebied te krap is geworden. Bovendien denken ze ook dat buitenlandse
arbeidskrachten ook goedkoper zijn. (DELOITTE TOUCHE TOHMATSU, 2007 Global Security Survey Paradigm,
2007 ; X, Poolse en Roemeense ICT’ers worden populair, Express.be, 19 december 2007)
xii
Een opmerkelijke tendens verwijst naar een toenemend besef dat de EU geen legale middelen heeft om
zich te wapenen tegen buitenlandse investeerders die in er eigen land malafide praktijken op nahouden.
In 2006 hebben de EU-lidstaten 12.000 gevallen gemeld van mogelijke onregelmatigheden met Europees
geld. Samen zijn ze goed voor 1,1 miljard euro. Zo’n € 323 miljoen wordt beschouwd als echte fraude. (KV,
EU vreest ‘foute’ investeerders, De Tijd, 20 juli 2007; KV, EU in 2006 opgelicht voor 1,1 miljard euro, De Tijd, 10
juli 2007)
Welke reële risico’s Europa loopt zijn vooralsnog onduidelijk. Zeker is dat er een toename van buitenlandse
investeringen van Russische of Chinese staatsbedrijven in strategische sectoren op te merken valt. Daarbij
is onduidelijk in hoeverre die bedrijven bereid zijn de Europese spelregels te volgen of zij enkel uit zijn op
politieke controle. Daarnaast zijn er ook gevallen gesignaleerd waarbij de Russische maffia zich inkoopt in
een Europees bedrijf. Of waarbij ondernemingen die in eigen land hun gang mogen gaan, via de
overname van een Europese onderneming hun geld witwassen. De Duitse Bondskanselier pleitte in dit
kader dan ook voor de oprichting van een Europees Agentschap naar de analogie met het Amerikaanse
Committee on Foreign Investments.
Ook in de VS woedt er een debat over de bescherming van bepaalde bedrijven tegen investeringen door
staatsbedrijven of fondsen uit China of het Midden-Oosten. Begin juli 2007 keurde het Amerikaanse
Congres een wetsvoorstel goed dat buitenlandse overnames van strategische installaties bemoeilijkt. Het
betreft havens, elektriciteitscentrales, gasterminals, tunnels en tolwegen. (LD, VS beschermen strategische
sectoren voor buitenlanders, De Tijd, 26 juli 2007)
xiii
Vooreerst is er de zgn. Digital Access Index. Deze index geeft de mate van toegang van de bevolking
tot ICT aan. In 2002 gaf de DAI aan dat dat België op rang 20 stond met een index van 0,74 (samen met
Duitsland en Oostenrijk). (Zweden scoorde het hoogst met 0,85). Langzaam aan wordt de digitale kloof
kleiner. Namelijk, gemiddeld heeft ruim de helft (54% in 2006, t.o.v. 50% in 2005) van de Belgische
huishoudens toegang tot internet thuis, waardoor stilaan de digitale kloof gedicht wordt. (FOD Economie,
KMO, Middenstand en Energie, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Kerncijfers 2006,
een statistisch overzicht van België, Brussel, p. 31.)
v
Echter, het mes snijdt aan twee kanten. Bepaalde digitale tools, met minder nobele applicaties, zijn ook
steeds gemakkelijker verkrijgbaar. Cybercriminelen bedienen zich niet alleen van meer professionele en
geavanceerde methoden, deze kwaadaardige programma’s zijn ook steeds gemakkelijker verkrijgbaar.
(VANDENABEELE, N., Razendsnel bestanden versleutelen, Clickx Magazine.zdnet.be, 15 mei 2006; MOURITS,
R., Eenvoudig bestanden versleutelen, Clickx Magazine.zdnet.be, 30 januari 2006; VANDER STUYFT, G.,
Pottenkijkers niet toegelaten, Clickx Magazine.zdnet.be, 16 maart 2006; DE BOER, P., Cybercriminelen
spelen verstoppertje met fast flux techniek, Honey.net.org, 19 juli 2007; X., Cybercriminelen nemen toe, De
Morgen.be, 25 september 2007; X., Hackers viseren steeds vaker sociale netwerksites, De Morgen.be, 17
september 2007)
Op beleidsvlak worden door de Belgische staat inspanningen geleverd om de overheid en de rest van de
samenleving verder te informatiseren en de digitale kloof te dichten. Op economisch vlak groeit de ICTsector gestaag, ondanks het zwakke IT-klimaat in België.
xiv
De privacy komt steeds meer in het gedrang door diverse technologische ontwikkelingen voor
persoonlijk gebruik. Zo verzamelt bvb. Windows Vista allerlei informatie en sluist deze door naar Microsoft.
Zo kent het bedrijf uw exact IP-adres, waarmee elke computer op het internet traceerbaar is, met welke
spyware uw PC besmet is en met welke hardwareonderdelen uw PC is uitgerust. (X., Vista neemt een
loopje met uw privacy, Tijd.be, 12 juli 2007). Ondertussen is het ook al mogelijk om met behulp van de
goedkoopste microfoontjes wachtwoorden of kredietkaart gegevens te achterhalen. (DE BROECK, W., Het
sleutelgat in uw computerscherm, Trends.be, SCHOOFS, D., Toetsenborden kunnen worden afgeluisterd, De
Standaard Online, 4 oktober 2005) Ook het RFID (Radio Frequency Indentification, dat al enige decennia
bestaat, zorgt voor meer controverse. Hoewel nog kleinschalig, RFID-chips worden reeds onderhuids
ingepland om de medische historiek op te slaan of om de toegang tot bepaalde beveiligde sites te
controleren. Minstens 30 miljoen mensen dragen reeds een RFID-tag bij zich: autosleutels, badges om de
werkplaats te betreden, … De kredietkaart wordt nu een nieuwe toepassing, waarbij de consument enkel
met zijn betaalkaart moet zwaaien voor een RFID-reader om hun aankopen te betalen. (SIEBERG, D., Is
RFID tracking you?, CNN.com, 23 oktober 2006)
xv
Zowat de helft van alle identiteitsdiefstallen zou te wijten zijn aan verlies of diefstal van computers en
andere opslagmedia. Bovendien zou 43% van de gebruikers van informatica nooit zijn wachtwoord
veranderen. Het gebruik van één simpel en makkelijk te raden wachtwoord maakt het leven de
cybercrimineel er alleen maar eenvoudiger op. (LVA, Kwart computergebruikers riskeert identiteitsdiefstal,
De Tijd, 18 oktober 2007; X., Belg deelt zijn wachtwoorden en PIN-codes met anderen, Tijd.be, 12 juli 2007;
xvi
De medische telematica is een groeiend terrein van complexe informaticatoepassingen. Momenteel
bestaan er diverse medische informaticasystemen naast elkaar, elk met hun eigen doeleinden en
bevoegdheidsniveau. Daar de meeste concrete toepassingen geïndividualiseerde privé-initiatieven zijn,
blijkt het geheel aan medische informatiegaring en –uitwisseling eerder chaotisch. Vanuit o.a. de
gezondheidssector zelf worden vragen geopperd m.b.t. de veiligheid van de systemen tegen
ongeoorloofde intrusies (zowel intern als extern). De ICT-ontwikkelingen op vlak van gezondheidszorg stelt
namelijk vanuit juridisch oogpunt heel wat problemen met betrekking tot de privacy, medisch geheim en
dergelijke meer. (BACKX, P.; BeHealth heeft nood aan vertrouwen, Artsenkrant, 25 april 2005; MOENS, M.,
Het ontwerp van wet betreffende BeHealth samengevat: de institutionalisering van misbruik van
vertrouwen, vzw BVAS, 19 augustus 2005; X., Artsen vrezen voor privacy patiënten door BeHealth, Metro, 13
september 2005; DARDENNE, L., L’administratif nous pourrit la vie, Lalibre.be, 23 septembre 2005;
MALENGREAU, V., De inbreng van de nieuwe informatie- en communicatietechnologieën in het domein
van de gezondheidszorg. Inzet en perspectieven, RIZIV, september 2006; X., Internet veroorzaakt revolutie
in gezondheidszorg, The Futurist, 29 augustus 2006; Raskin, L., Patiënten en zorgverleners zien elkaar via
vi
ZorgTV, Het Nieuwsblad.be, 1 december 2006; WLE, Farmareuzen willen tv-kanaal over medicijnen, Het
Nieuwsblad.be, 22 mei 2007)
xvii
Een tweede relevant maatschappelijk signaal betreft het zogenaamde medische toerisme dat in België
opgang maakt. Door o.a. de wachtlijstvrije ziekenhuizen zit het medisch toerisme zit in stijgende lijn. Vooral
Nederlanders, Britten, Luxemburgers en Italianen hebben de weg naar de Belgische ziekenhuizen
gevonden. In deze trend van globalisering van de gezondheidszorg zien de werkgeversorganisaties brood,
zonder afbreuk te willen doen aan de dienstverlening aan Belgische patiënten. Ook de Europees
Commissaris voor Gezondheidszorg zag in 2006 hierin aanleiding om een voorstel van richtlijn te lanceren
over hoe een Europa zonder grenzen op vlak van gezondheidszorg zou kunnen functioneren. Het plan om
de gezondheidssector te onderwerpen aan de mechanismen van de vrije markt werd onthaald door de
Belgische politiek en gezondheidszorg met bezorgdheid. (X., Globalisering zorgsector is kwestie van tijd,
Trends, 26 juni 2006; PEETERS, T., Zieke Britten ontdekken België, De Morgen.be, 7 augustus 2006; VAN
POELVOORDE, R., Harde en zachte geneeskunde, De Morgen.be, 17 augustus 2006; CORTHOUTS, J., Meer
buitenlandse patiënten goed voor 6.000 extra banen, De Morgen.be, 22 september 2006; VAN KEMENADE,
Y., Europa moet geen superstaat voor gezondheidszorg worden, De Tijd, 19 juli 2007; CORTHOUTS, J.,
Europa zonder grenzen ook voor patiënten, De Morgen.be, 6 september 2006)
xviii
De stijging in de gezondheidskosten in België kan eveneens als een maatschappelijk relevant signaal
opgemerkt worden (zeker in verband met de toenemende vergrijzing van de maatschappij en de drang
naar economische expansie(de gezondheidszorg als economische groeisector). Verwacht wordt dat de
kosten voor ziekte- en gezondheidszorg zullen toenemen, wat een enorme budgettaire impact zou kunnen
hebben op de terugbetaalbaarheid ervan. De overheid zal meer onderdruk komen te staan om
belangrijke keuzes te maken. Dit heeft ook impact op de toegang tot de gezondheidszorg. Namelijk, 5%
van de bevolking kan de medische zorg niet betalen, ondanks het bestaan van de maximumfactuur. Om
het hoofd te bieden aan onverwachte meerkosten zal de overheid (RIZIV) een fonds creëren. (X.,
Belgische gezondheidskosten sneller gestegen dan in rest Europa, De Morgen.be, 9 september 2007; X.,
Ziekteverzekering, Cash.be, 20 juni 2007; X., Belgen spenderen 100 miljoen euro meer dan vorig jaar aan
medicijnen, De Morgen.be, 28 juli 2007; VDY/G.TEG, Uitgaven geneesmiddelen weer in stijgende lijn, Het
Nieuwsblad, 16 augustus 2007; BRINCKMAN, B., Dure geneeskunde is bom onder begroting, Het
Nieuwsblad.be, 29 december 2006; COCHEZ, T., Dure medicijnen zetten zorgverzekeraars mes op de keel,
De Morgen, 28 december 2006; RIZIV, Evolutie van de wetgeving, Informatieblad, 2007/1)
xix
2005 was voor o.a. de biotechsector een consolidatiejaar. (X., Biotech moet volwassen worden,
Trends.be-Cash, 24 april 2006) Maar het staat vast dat de ganse gezondheidssector een (potentieel)
explosieve groei zal kennen. De sector beschikt enorme groeimogelijkheden, zeker in het licht van de
vergrijzing (door de verbeterde levensstandaard van de westerse bevolking). Ouderen zijn vatbaarder
voor ziekten, maar ze zijn ook meer bereid en vaak ook kapitaalkrachtig om voor hun gezondheidscomfort
of welzijn te betalen. Bovendien vormen ze een grote groep kiezers, waardoor de politici niet snel geneigd
zullen zijn om te snijden in de gezondheidszorgbudgetten.
xx
Door de vergrijzing nemen bepaalde ziekten (zoals kanker, hart- en vaatziekten, Alzheimer, …) toe.
Biotechbedrijven en de farmaceutische sector zorgen niet alleen voor het ontrafelen van het menselijk
genoom, maar ook voor aantrekkelijke beleggingsproducten. Deze sectoren zullen nagenoeg zeker
profiteren van de vergrijzing.
xxi
In 2005-2006 was de wereld in de ban van de vogelgriep. Het H5N1-virus zorgde voor grote bezorgdheid
en verhoogde waakzaamheid op vele vlakken: gezondheid, economie, technologische ontwikkelingen,
politiek, … waarbij vaak een zeer pessimistisch beeld werd voorgesteld. (X., Supergriep weer tot leven
gewekt, Nieuwsblad.be, 16 oktober 2005; X., Griepepidemie kan wereldeconomie op de knieën dwingen,
vii
Trends.be; 29 augustus 2005; X., Vogelgrieppandemie kan 5de van betrokken bevolking treffen, De
Morgen.be, 17 juli 2007)
xxii
Er lijkt een besluiteloosheid te bestaan op politiek vlak om de kern van het vergrijzingsprobleem aan te
pakken, namelijk de combinatie van minder mensen die bijdragen tot het sociale vangnet en meer
uitkeringsgenieters. Er wordt veel gesproken en geschreven over het doemscenario waarbij de snelle
vergrijzing en de ontgroening van de beroepsbevolking, bij een ongewijzigd beleid, zal leiden tot een
decimering van de beroepsbevolking, met alle gevolgen van dien. Namelijk een krimpende
beroepsbevolking is nefast voor de economische groei en ook het bestedingspatroon. (DEBRUYNE, V., Een
op drie euro’s in 2050 naar pensioenen, De Morgen.be, 10 februari 2006; X., Vergrijzing zorgt in 2050 voor
werknemerstekort van ruim 30 miljoen personen, Express.be, 28 februari 2007)
xxiii
Er is een situatie ontstaan waarin de generatie van de babyboomers uitgegroeid zijn tot een gegoede,
betere middenklasse dien bovendien een voor hen comfortabel sociaal zekerheidsysteem heeft
opgebouwd, dat in de toekomst steeds exclusiever gefinancierd zal moeten worden door meer
werkonzekere en minder verdienende jongeren. Het onbehaaglijke gevoel bestaat bij de jongere
generatie dat zij, die binnenkort de rekening van de vergrijzing gepresenteerd zal krijgen, net die groep zijn
waar het minst in geïnvesteerd wordt. (X., Finland gaat succesvol om met vergrijzingsproblematiek,
Express.be, 19 september 2006; CORTHAUTS, J., Interview met gouverneur Guy Quaden, De Morgen.be, 10
november 2006; DESMET, Y., Arme generatie, De Morgen.be, 3 november 2003; DEBUSSCHERE, B., Belgische
jeugd maakt zich zorgen maar is niet kwaad, De Morgen.be, 3 november 2003)
xxiv
Als gevolg van deze situatie is er ook een gewijzigd bestedingspatroon ontstaan, waar de banken gretig
op inspelen. Namelijk, meer dan de helft van de leeftijdsgroep van 21-30-jarigen bereidt zich al actief voor
op zijn pensioen. Bij de 31-40-jarigen is dit zelfs bijna 80%. De jongere generatie steekt zich ook zwaarder in
de schulden in vergelijking met hun ouders destijds. 70% van de Belgen tussen 25 en 34 jaar leeft op
krediet. In de categorie 35 tot 44-jarigen loopt dat zelfs op tot 80%. Het gewijzigde bestedingspatroon van
beide generaties vormen voor de bankwereld een gat in de markt voor nieuwe financiële producten, zoals
de zogenaamde opeethypotheek. Maar ook spaarfondsen, pensioenfondsen en dergelijke meer vormen
een groeiende markt. (VANBRUSSEL, E., Geld houdt almaar meer jongeren in de ban, De Morgen.be, 6 mei
2005; C.D.C., Eet je eigen huis op, Knack.be, 18 oktober 2006; DE COSTER, C., Je huis als aanvullend
pensioen, Weekend Knack, 22 augustus 2007)
xxv
Vast staat is dat de groeiende groep van senioren een heel eigen bestedingspatroon hebben, wat
opportuniteiten kan creëren op economisch en financieel vlak. Sectoren die hier van profiteren zijn de
private gezondheidszorg, de fabrikanten van generische geneesmiddelen en medische hulpmiddelen, de
klassieke farmaceutica, de cosmetica en huisvesting.
xxvi
Een andere maatschappelijk relevante ontwikkeling die zich aan het ontplooien is, is toenemende
positionering van de gepensioneerden op het publieke forum. De belangenorganisaties van de
gepensioneerden willen meer en meer op het beleid wegen. Zij vertegenwoordigen dan ook een kwart
van het electoraat. Via overleg- en adviesorganen proberen ze invloed uit te oefenen op het beleid.
Contrair tot wat de jongeren voelen, stellen de belangenorganisaties van de senioren dat, hoewel het
aantal gepensioneerden en hun macht toeneemt, de aandacht voor hen afneemt. Volgens hen is alles
gericht op jongeren. Deze positionering kan een generatieclash in de hand werken.
xxvii
Een eerste vaststelling betreft de aanhoudende stijgende olieprijs. De olie- en gasprijzen scheren hoge
toppen en verwacht wordt dat dit niet zal afnemen, gezien de slinkende olievoorraden en snel groeiende
Aziatische economieën.
viii
xxviii
De (vermeende) uitputting van de olievelden heeft voor een aantal perverse effecten gezorgd die op
verschillende vlakken waarneembaar worden: de ontginning van meer vervuilende bronnen (zoals
teerzand, cf. Athabasca-project), ontginning op gevaarlijke plaatsen (dieper en verder in zee),
geopolitieke ontwikkelingen (stijging van geweld, diplomatieke spanningen, oorlog, …), criminaliteit
(diefstallen
van
stookolie,
hout,
…),
diversificatie
van
economische
activiteiten,
fusies
van
energieconglomeraten, technologische vooruitgang, overheidsinitiatieven, nieuwe handelsactiviteiten, …
(X., Shell-overname bewijst crisis in oliesector, Trends.be, 24 oktober 2006; VAN PRAET, G., Saoudi’s liegen
over olievoorraad, Het Nieuwsblad, 5 september 2005; SCHOETERS, M., Als de olie op is, Knack.be, 5
september 2005; VDB, Total ziet in kerncentrales uitweg voor energietekort, De Tijd, 6 februari 2007; X.,
Oliebedrijven investeren in vuile olie, Trends.be, 19 februari 2007; CORTHOUTS, J., Oliemaatschappijen
waarschuwen voor schaarste vanaf 2015, De Morgen, 23 juli 2007)
xxix
Geopolitieke factoren in de energiebevoorrading worden zowel op de politieke als op de economische
agenda belangrijker. De aanslepende conflicten in de landen en regio’s van waaruit aardolie en aardgas,
maar ook grondstoffen als uranium en dergelijke meer bevoorraad wordt, hebben een immense impact
op de prijzen, bestedingspatronen en angstgevoelens bij de consument. (CDR, Olieprijs doorbreekt
barrière van 75 dollar, De Tijd, 6 juli 2007; ZIARCZYK,, E. & L. DIERCKX, Geopolitiek weegt zwaar op oliemarkt,
De Tijd, 6 juli 2007; X., Stijging van olieprijs lijkt niet meer te stoppen, De Morgen, 7 juli 2007; X., Dure olie laaft
de Russische beer, Trends, 13 oktober 2005; D.A., Gazprom, de Russische octopus, De Tijd, 29 december
2006)
xxx
De beschikbaarheid van fossiele brandstoffen of eerder de nakende verminderde beschikbaarheid
heeft ertoe geleid dat meer aandacht besteed wordt aan alternatieve bronnen van energie. In 2005-2006
kwam ook hier in België het debat rond kernenergie opnieuw opgang. Eind december 2006 werkte zelfs
de Europese Commissie aan een serieuze ommekeer in haar energiebeleid. Belangrijk element hierbij was
dat kernenergie bijdraagt tot een verminderde uitstoot van broeikasgassen. Bovendien blijkt Europa ook
bereid om meer geld te investeren in onderzoek naar kernenergie (cfr. innovatiegerichte kenniseconomie).
In
2007
werd
het
opnieuw
wat
stil
rond
deze
controversiële
energiebron.
(http://ec.europa.eu/news/energy/061027_1_nl.htm, 27 oktober 2006; X., Europa bereidt bocht over
kernenergie voor, De Tijd, 27 december 2006; X., EU investeert 3 keer meer in kernenergie dan in
alternatieven, De Morgen, 30 december 2006; CROLS, F., Zonder kerncentrales volgen oorlogen voor
energie, Cash.be, 26 januari 2006; X., Twijfels over voorbereiding afbouw kerncentrales, De Morgen, 25 april
2007; X., Kernuitstap veel duurder dan begroot, De Tijd, 2 juli 2007; STEENHOUDT, F., België zonder
kernenergie niet voor morgen, Het Nieuwsblad, 9 mei 2006)
xxxi
Deze ontwikkeling wordt vanuit de wereld van milieubelangengroepen verder aangemoedigd d.m.v.
klimaatconferenties. De gevraagde gedragswijzigingen m.b.t. het gebruik van hernieuwbare en duurzame
energie krijgen o.a. steeds meer steun vanuit de overheid middels allerlei subsidies en premies. (Met de
wet van 5 mei 1997 betreffende de coördinatie van het federale beleid inzake duurzame ontwikkeling
heeft de Belgische federale overheid immers een beleidsproces in gang gezet om te komen tot een
duurzame ontwikkeling. Die wet beantwoordt aan de internationale verbintenis om een strategie voor
duurzame ontwikkeling op te stellen. Daarmee is de Belgische federale overheid een van de pioniers op
het internationale vlak, waar ze trouwens ook een actieve rol speelt in de fora voor duurzame
ontwikkeling.)
xxxii
De hoge olieprijzen en de daaruit voortvloeiende energie- en politieke crisissen waarbij de olie- en
gasbevoorrading in het gedrang komt, hebben geleid tot een zekere bewustwording bij de publieke
opinie. Ethisch en duurzaam ondernemen wint aan belang, niet alleen bij de particulier maar ook in de
bedrijfswereld. Dit wordt goed zichtbaar bij de energiereuzen die stilaan hun aanbod verder diversifiëren
ix
met alternatieve energieproducten en deze diversificatie verder consolideren. Zij investeren steeds meer in
alternatieve energieprojecten, naast de ontginning en raffinage van aardolie en aardgas.
xxxiii
Het veranderende klimaat is een belangrijk agendapunt voor overheidsinstanties wereldwijd. In dit
kader blijkt dat op datum van december 2006 169 staten en andere overheidsinstanties het Kyoto-Protocol
geratificeerd hebben, waaronder China en India. De VS en Australië zijn twee opvallende afwezigen. Dit
protocol trad in februari 2005 in werking en heeft een heuse nieuwe, winstgevende handel
teweeggebracht. Broeikasgassen, schadelijk voor het milieu, vormen nu ook een zeer aantrekkelijk
beleggingsproduct. In 2006 werd voor bijna € 20 miljard emissierechten wereldwijd verhandeld op de
European Climate Exchange. (X., China en de VN hebben plannen voor CO2-beurs, De Tijd, 6 februari
2007; http://www.europeanclimateexchange.com/default_flash.asp; SM, Prijs uitstootrechten keldert tot
dieptepunt, De Tijd, 6 februari 2007)
xxxiv
De belegger krijgt eveneens steeds meer de kans om te beleggen in bvb. zonne-energie of
windenergie. Echter, de groei van alternatieve energievormen wordt bedreigd door potentiële en reële
schaarste aan basisgrondstoffen, zoals staal, koper en silicium. Algemeen kan gesteld worden dat in 20052006 de meeste grondstofprijzen fors stegen, vaak als gevolg van de grote vraag uit China. (REWEGHS, D.,
Zonnige toekomst mét wolken, Cash.be, 19 oktober 2006; JOYE, V., Krachtige wind, Cash.be, 12 oktober
2006; (I.V.D., Olie, grondstoffen en China, Knack.be, 5 september 2005; CDR, Chinese groei doet
metalenprijzen pieken, De Tijd, 20 juli 2007)
xxxv
De ontwikkelingen op het vlak van de beschikbaarheid van energie heeft invloed gehad
op de interne markt. In 2006 werd Electrabel door de Franse Suez Groep opgeslorpt. Dit was
het grootste overnamedossier in België. Dit is een belangrijke ontwikkeling, zeker in het licht van
een volgende nakende fusie tussen Suez/Electrabel en Gaz de France. Deze fusie zou leiden
tot een quasi volledige beheersing van electiciteits- en aardgasmarkt. Daar Gaz de France
ook participeert in de tweede speler op de Belgische energiemarkt, zou een dergelijke fusie
een mogelijke ontwrichting van de energiemarkt kunnen betekenen. (VAN BAELEN, J.,
Energiemarkt onder stroom, Knack.be, 17 augustus 2005)
x