docİnsuyu Mağarası Haritalama Çalışmaları 2011
download 
Report Transcription
İnsuyu Mağarası Haritalama Çalışmaları 2011
ÝNSUYU MAÐARASI HARÝTALAMA ÇALIÞMASI 2011 - 2012 ÝNSUYU MAÐARASI HARÝTALAMA ÇALIÞMASI 2011 - 2012 Ön Kapak Fotoðrafý: Ýnsuyu Maðarasý, Ali Ethem Keskin Arka Kapak Fotoðrafý: Ýnsuyu Maðarasý, Çaðan Çankýrýlý ÝNSUYU MAÐARASI HARÝTALAMA ÇALIÞMASI AMAÇ ve YÖNTEM 1952 yýlýnda keþfedilen ve 1964 yýlýnda turizme açýlan Ýnsuyu Maðarasýnda o tarihten bu yana birçok farklý haritalama çalýþmasý yapýlmýþtýr. Tüm bu, birbirinden farklý haritalara raðmen maðaranýn turistik kýsmýnýn kesin bir uzunluðu belirlenememiþtir. Öte yandan, 1993 yýlýnda keþfedilen ve Büyük Gölün arkasýna uzanan kolla maðaranýn devam ettiðinin anlaþýlmasýyla baþlayan dalýþ ve haritalama çalýþmalarý bu sorunu çözeceðine daha da karýþýk bir hale getirmiþtir. Sonuçta, keþfinin üzerinden 60 yýl geçmesine karþýn Ýnsuyu Maðarasýnýn ne kesin uzunluðu bellidir, ne de doðru bir haritasý mevcuttur. Bu sorunu çözmek, Türkiyenin bu ilk turistik maðarasýnýn uzunluðunu mümkün olduðu oranda doðru tesbit etmek, daha önce araþtýrýlmamýþ kollarý keþfedip ölçmek ve tüm diðer haritalarý göz önüne alarak yeni bir haritasýný hazýrlamak için OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu olarak Orman ve Su Ýþleri Bakanlýðý, Milli Parklar Genel Müdürlüðü bünyesinde yer alan Maðara Koruma Þubesi ile birlikte bir çalýþma programý hazýrladýk ve ÝTÜMAK, BÜMAK ve BUMADýn katkýlarýyla 5 Kasým 2011 tarihinde ilk ölçüm faaliyetimize baþladýk. 4 ayrý gezi sonunda Ýnsuyu Maðarasýnda toplam 21 farklý ekiple binlerce metre ölçüm alýnmýþ ve bu maðara eski haritalarýyla karþýlaþtýrýlamayacak bir uzunluða ulaþmýþtýr. ÝNSUYU MAÐARASININ KEÞFÝ VE ÝLK ARAÞTIRMALAR Burdur il merkezine 13 km uzaklýkta ve ana yola çok yakýn bir konumda, güneydoðusunda bulunan Çine Ovasýnýn doðu yönünde, Sarpgüney Tepesinin (1606 m) eteklerinde ve Madýrna Ovasýna bakan batý yönünde bulunan Ýnsuyu Maðarasý civarda yaþayanlar tarafýndan uzun bir zamandýr bilinse de, maðaranýn bilimsel keþfi ancak 1952 yýlýnda, Dr. Temuçin Aygene haber verilmesiyle gerçekleþmiþtir. Yaptýðý ilk inceleme sonucunda bu keþfin önemini farkeden Aygen, konu hakkýnda yetkileri uyarmýþ; ardýndan 1953 yýlýnda Ýnsuyu Maðarasýna ikinci ve kapsamlý bir araþtýrma düzenlemiþtir. Aygen, Türkiye Maðaralarý isimli kitabýnda maðaraya þu andaki giriþi saðlayan suni tünel açýlmadan önce doðal aðýzdan giriþin çok zor olduðunu yazmaktadýr. Su içinde ve dar pasajlardan yürünerek ilk salona ulaþýlabiliyordu. Su miktarýnýn arttýðý bahar aylarýnda ise bu aðýz tamamen kapanmaktaydý.1964 yýlýnda amenajmanýna baþlanan Ýnsuyu Maðarasý, yurdumuzun ilk turistik maðarasý olarak 1966 yýlýnda turizme açýlmýþ, maðara içindeki bilimsel çalýþmalar ise o tarihten bu yana devam etmiþtir. Aygen, turizme açýlmasý sýrasýnda maðarada oluþan tahribattan oldukça þikayetçidir. Özellikle, kendi verdiði isimle, Sütunlu Göl ile Büyük Göl arasýndaki yürüyüþ yollarýnýn inþasý sýrasýnda bu kýsýmda yer alan ve maðaranýn en önemli güzelliði olan tüm sarkýt ve dikitlerin kýrýldýðýný belirtmekte, doðrudan aydýnlatmanýn olumsuzluklarýný vurgulamaktadýr. Kendisinin daveti üzerine 1966 yýlýnda maðarayý ziyaret eden, o yýllarýn dünyada en tanýnmýþ maðarabilimcisi Nobert Castaret, Temuçin Aygene yazdýðý bir mektupta Ýnsuyu Maðarasýndan þu þekilde bahsetmiþtir: Þimdiye kadar tüm dünyada; Avrupa, Afrika, Amerika ve Asyada binden fazla maðarayý gezme ve inceleme þansým oldu. Burdurun Ýnsuyu Maðarasýnýn birinci sýnýf ve çok ilginç bir maðara olduðunu söyleyebilirim. Burasý, ziyaretçilere zengin bir dekor, güzel yeraltý manzaralarý ve kayýkla yeraltý gölü üzerindeki bir gezinin tüm güzelliklerini sunmaktadýr. Maðaranýn sonundaki büyük ve derin göl, maðaranýn en ilginç ve odak noktasýný oluþturmaktadýr. Ýnsuyu Maðarasýný gezdikten ve karanlýklar aleminde kayýkla bir gezintiden sonra, gün ýþýðýna dönen turistler, yeraltý dünyasýna yaptýklarý bu kýsa gezintiden faydalý ve unutulmayacak izlenimlerle döneceklerdir. 1968, 1971, 1972, 1973 ve 1978 yýllarýnda Paolo Marcello Brignoli maðarayý biospeleolojik açýdan, 1973 yýlýnda Friederike Spitzenberger yarasa türleri açýsýndan, Fransýz Jeolog Jacques Choppy ise 1978 yýlýnda karstik açýdan incelediler. Maðara ile ilgili ilk kapsamlý jeolojik araþtýrma ise1974 yýlýnda Korkut Sungur tarafýndan yapýldý. ÝNSUYU MAÐARASINDA YENÝ DÖNEM ARAÞTIRMALAR Aslýnda, Ýnsuyu Maðarasýndaki Büyük Gölün sonunda, kuzeydoðu kýsmýnda yer alan ve turistik olmayan kýsýma geçit saðlayan dar galeri uzun bir zamandýr bilinmekteydi. Murat Baþarýn 1968 tarihli Ýnsuyu Maðarasý haritasýnda da bu noktada Muhtemelen Kýzýliniþ Maðarasý ile irtibatlý, dar galeri þeklinde bir not mevcuttur. Buna raðmen, uzun yýllar boyu araþtýrýlmayan bu kol ilk olarak 1993 yýlýnda geçildi. Bu kýsmý ilk araþtýran Süleyman Demirel Üniversitesi görevlileri tarafýndan hazýrlanan raporda maðaranýn bu noktadan sonra kollara ayrýlarak devam ettiði anlatýlmakta, karþýlaþtýklarý ilk göl olan ve kendileri tarafýndan verilen ismiyle Umut Gölünün arkasýnda birçok göl ve yan kol olduðu yazmaktadýr. Bu tarihten sonra Ýnsuyu Maðarasýnýn ilerleyen pasaj ve galerilerinin araþtýrýlmasý ise Yeni Dönem Çalýþmalarý olarak adlandýrabilir. Bu ilk keþfin ardýndan uzun bir zaman geçtikten sonra, 2005 yýlýndan itibaren MADAG ile BÜMAK ortak faaliyetler þeklinde yeni keþfedilen bu galerileri sualtýndan ve üstünden araþtýrmaya ve haritalamaya baþladýlar. Bu çalýþmalar sýrasýnda, 2007 yýlýnda çizilen bir haritaya göre Ýnsuyu Maðarasýnýn toplam uzunluðu 3.000 myi geçmiþ durumdaydý. ÝNSUYU MAÐARASINDA YAPILAN SON HARÝTALAMA ÇALIÞMASI OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu olarak; 60 yýl önce keþfedilmiþ ve Türkiyenin turizme açýlan ilk maðarasýnýn, çizilen bunca haritadan sonra, hala detaylý bir haritasý olmamasýndan ve uzunluðunun kesin olarak bilinmemesinden duyduðumuz rahatsýzlýkla Eylül 2011 tarihinde Ýstanbulda bulunan tüm maðaracýlýk kuruluþlarýna ortak bir faaliyet duyurusu yaptýk. Bu çaðrýmýza cevap veren ÝTÜMAK ve BÜMAK ile birlikte Ýnsuyu Maðarasýna 5-8 Kasým 2011, 25-29 Ocak 2012 ve 3-5 Mart 2012, 14-18 Haziran 2012 tarihlerinde 4 farklý gezi düzenlendi. Bu 4 gezide 21 farklý ekiple 12.000 myi aþan ölçüm alýndý. Bu ölçümlerin bir kýsmý, 2006 yýlýnda Ender Usuloðlu, Sencer Çoltu ve Özgün Sarýsoy tarafýndan çizilen 2. Kýsým haritasýnýn kontrol ölçümleriydi. Turistik Kýsým ise tümüyle baþtan ölçüldü. Sonuçta, ekte mevcut haritadan da görülebileceði gibi, Ýnsuyu Maðarasýnýn 8.100 m uzunluðunda detaylý bir haritasý çizildi. Daha da önemlisi, yeni keþfedilen onlarca kolla, maðaranýn bilinen ve ölçülen bu uzunluðundan çok daha uzun olduðu teyid edildi. ÝNSUYU MAÐARASI'NIN JEOLOJÝK VE HÝDROJEOLOJÝK ÖZELLÝKLERÝ Jeolojik Bulgular Kireçtaþý, Burdur havzasý dolaylarýnda yoðun olarak görülmektedir. Kýsmen erken karst geliþimi, kýsmen de geç pleistosen ve yakýn zamanlarý sýrasýnda kireçtaþý çözünmesi ve parçalanmasý sonucu havzada obruklar oluþmuþtur. Bölgenin iklim koþullarýnýn sonucu olan donma noktasýna yakýn sularýn çözücü gücü, ayrýþmanýn baþlangýç karbondioksitinin çok az ve suyun da kireçtaþýna ulaþmadan önce ek karbondioksit çözme fýrsatýnýn çok düþük olmasýna raðmen, yoðun kimyasal ayrýþmaya sebep olmaktadýr. Havza bitki örtüsünden mahrumdur ama maðarayý oluþturan kireçtaþlarýnýn üstünde ince bir toprak tabakasý mevcuttur. Ýklim, sýcak sezonda yarý kurak; soðuk sezonda ise nemlidir. Havza ve bitiþiðindeki alanlar, baþtanbaþa eski karst geliþiminin çeþitli dönemlerinde oluþmuþ obruk ve kovuklar içermektedir. Burdur havzasý genç bir görünüme sahip olmasýna raðmen, havza tabanýna çökelmiþ karbonatlý kayalarda yakýn zamandan beri süregelen kimyasal ayrýþma yaygýn olarak görülür. Ýlginç karakteristik özellikleriyle görülmeye deðer bir maðara olan Ýnsuyu Maðarasý da onlardan biridir. Maðarayý oluþturan kireçtaþý, beyazdan açýk griye kadar deðiþen renklere sahiptir ve orta büyüklükte kristalleþmiþtir. Bu kireçtaþlarý genelde falez ve resif olarak katmanlanmýþtýr. Genelde kývrýmlý olarak yataklanmýþ tabaka ve engebeli yüzeyler, yaklaþýk 2- 3 santimetrelik kalsit damarlarý tarafýndan paralel ya da çapraz olarak kesilir. Tüm Toroslar'ý etkileyen jeolojik evrimin þekillendirdiði bölge bu nedenle oldukça karmaþýk bir jeolojik yapýya sahiptir. Bu karmaþýk jeoloji, Ýnsuyu Maðarasýnýn temel cazibe unsuru olan yeraltý suyunun tüm hareketini de kontrol eden temel faktörlerdendir. Ýnsuyu Maðarasý yakýn çevresinde gözlenen litolojik birimler otokton ve allokton birimler olarak iki ana baþlýkta incelenebilir. Otokton birimleri esas olarak Üst Kretase yaþlý Söbüdað ve Senirce formasyonlarý, Pliyo-Kuvaterner yaþlý traverten ve alüvyal çökeller oluþturmaktadýr. Litostratigrafik istif içerisinde, bölgedeki ileri tektonik aktivasyonun en temel karakteristiði olan yapýsal anomaliler sýklýkla yer almaktadýr. Bunlarýn en belirleyici olaný da, çalýþma sahasýndaki allokton unsuru oluþturan ve Likya Naplarý'nýn yöredeki temsilcisi konumundaki Gökçebað ofiyolitli melanjýdýr. Ýnsuyu Maðarasý yakýn çevresindeki en yaþlý otokton birim Söbüdað Formasyonu'dur. Geçmiþ çalýþmalarda Söbüdað Kireçtaþý olarak da adlandýrýlmýþ olan formasyon, geniþ bir alanda yüzeylenmektedir. Bozunma yüzeyi gri-koyu gri, taze kýrýk yüzeyi bej rengi olan formasyon ortakalýn tabakalanmaya, bol kýrýk-eklem yüzeyine ve 500 m'den fazla kalýnlýða sahiptir. Formasyonun yaþý olarak Üst Kretase verilmektedir. Söbüdað Formasyonu'nun hemen üzerine Orta Maestrihtiyen yaþlý Senirce Formasyonu gelmektedir. Üst seviyelere doðru kil içeriði yükselse de, esas olarak formasyon pelajik kireçtaþlarýndan oluþur. Karbonat içeriðinin görece yüksek olduðu taban kesimlerinde formasyon ince-orta kalýnlýkta tabakalanma gösterir. Yapýsal unsurlar açýsýndan Söbüdað Formasyonu'na göre daha az tektonize bir görünüm sergiler. Var olan çizgiselliklerse genellikle ikincil kalsit oluþumuyla doldurulmuþtur. Çalýþma alaný yakýn çevresinin genelleþtirilmiþ jeolojisi Bu iki otokton birim, allokton Gökçebað ofiyolitli melanjý tarafýndan yapýsal uyumsuzlukla üstlenir. Likya naplarýnýn yöredeki temsilcisi konumundaki Gökçebað ofiyolitli melanjýnýn Ýnsuyu Maðarasý çevresine yerleþim yaþý Üst Kretase - Erken Paleosen olarak verilmektedir. Karmaþýðý oluþturan kayaçlar baþlýca serpantinit, gabro, diyabaz, çört, radyolarit ve deðiþik boyut ve yaþlarda kumtaþý, kireçtaþý bloklarýndan oluþmaktadýr. Son derece düzensiz ve karmaþýk bir iç yapýya sahip olan birim, Ýnsuyu Maðarasý dolaylarýnda otokton Söbüdað - Senirce formasyonlarýn üzerine bindirmektedir. Her ne kadar birimin bölgeye yerleþim yaþý olarak Üst Kretase - Erken Paleosen verilse de, daha sonraki tektonik evrelerde Orta Eosen yaþlý birimlere de bindirdiði yönünde deðerlendirmeler mevcuttur. Bu bilgiler ýþýðýnda, Gökçebað ofiyolitli melanjýnýn yerleþim yaþý için Geç Eosen þeklinde bir deðerlendirme yapmak daha doðru olacaktýr. Ýnsuyu Maðarasý yakýn çevresinin genelleþtirilmiþ litostratigrafik kesiti Bu birimler ise, Ýnsuyu Maðarasý giriþinden itibaren, güneybatý - batý - kuzeybatý doðrultusunda Pliyo-Kuvaterner çökellerce örtülürler. Bu çökeller kalýnlýðý yer yer 300 m' yi bulabilen alüvyon, birikinti koni ve yelpazeleri ile travertenlerdir. Ýnsuyu Maðarasý'nýn giriþinden itibaren batýya doðru yayýlan Çine ve Madýrna ovalarý esas olarak bu sedimantasyonun ürünüdür. Hidrojeolojik Bulgular Ýnsuyu Maðarasý, kireçtaþý yapýsýndaki kalsiyum bikarbonatýn çözünmesinin iyi bir örneðidir. Tipik olarak, çözelti zayýf hatlarda hat boyu kýrýklar meydana getirir. Çözünmüþ materyal yeraltý akýntýlarýyla taþýnýr. Kretase yaþlý, parçalanmýþ kireçtaþlarý içinde oluþan Ýnsuyu Maðarasý'nýn içinde akan yeraltý deresi Sarpgüney Tepesi'nin yamacýnda, Madýrna Ovasý hizasýndaki geçirimsiz Neojen tabakada yeryüzüne çýkmaktadýr. Bu derenin yeraltýna indiði ve büyük olasýlýkla Sarpgüney Tepesi kuzeyinde yer alan düden ya da düdenler ise henüz tespit edilememiþse de Maðara'nýn doðusunda yer alan ve bu doðrultuda uzanan yüksek rölyefli alanýn Ýnsuyu Maðarasý'nda gözlenen yeraltý suyunun kaynaðý olduðu düþünülmektedir. Güneyyayla köyünü de kapsayan bölgede yer alan çok geniþ çöküntünün herhangi bir yüzeysel drenajý bulunmamaktadýr. Bu geniþ alan topoðrafik olarak da yüksek irtifaya karþýlýk geldiðinden, aldýðý yaðýþý yeraltýna iletmekten baþka bir durum söz konusu olamaz. Kaldý ki, Ýnsuyu Maðarasýnýn kuþ uçuþu 35 km kuzeydoðusunda yer alan Güneyyayla Köyü civarýnda açýlan artezyen kuyularýnýn kavite ile karþýlaþtýklarý bilinmektedir. Ýnsuyu Maðarasý'nýn oluþumunun çok fazlý olduðu belirgindir. Kuru galerilerin yan dallara ayrýlmasý ve bu bölümlerde tavan ve yan duvarlarda gözlenen ve ancak yüksek debili suyla oluþabilecek aþýným þekilleri bugün için kuru olan bu galerilerin de suya doygun koþullarda gerçekleþtiðine iþaret etmektedir. Ayrýca, özellikle turistik kýsmýn doðu kollarýnda gözlenen süngerimsi yapý ve çatallý galeri oluþumlarý da freatik zon oluþumunun bir belirtisidir. Ýnsuyu Maðarasý'nýn hem birinci, hem de ikinci bölümündeki oluþum büyük olasýlýkla çok fazlýdýr. Freatik zonda oluþan yapýnýn zaman içinde vadoz zona, ardýndan tekrar freatik zona dönüþtüðü oldukça belirgindir. Öte yandan, sualtýndaki kýsýmlarda duvarlarda rastlanan midye oluþumlarýndan maðaranýn geçmiþ çaðlarda büyük su boþaltýmlarýna sahne olduðunu söyleyebiliriz. Bugün suyun 12 m derinliðinde görülen sarkýt ve dikitler ise eski vadoz zonu belgeler niteliktedir. Ýnsuyu Maðarasý'nýn hidrojeolojik iþleyiþine iliþkin kavramsal model Hem Ýnsuyu Maðarasý'nýn, hem de bu maðaradan 1,5 km uzaklýkta bulunan Kýzýlin Maðarasý'nýn bu "çok fazlý" oluþumu bu iki maðaraya birçok deðiþik morfoloji kazandýrmýþ olsa da, türbülanslý ve yüksek debili yeraltý sularý ile aþýnmýþ, birbirini kesen küçük kollar, ana galeriden ayrýlan ve yeniden baðlanan yan kollar, tavandan düþüp salonlarý doldurmuþ büyük bloklar araþtýrmalarý zorlaþtýrmaktadýr. Büyük olasýlýkla maðara zamanla doygun koþullardan yarý-doygun koþullara geçmiþ, bu süreç sýrasýnda yüksek akým hýzýna sahip, türbülanslý karakterdeki yeraltý akarsuyu ve kollarý aþýnýmda etkili olmuþlardýr. Ýnsuyu Maðarasý büyük olasýlýkla geçmiþte günümüzde gözlenenden çok daha fazla miktarlarda su boþaltmaktaydý. Birçok bölümde yoðun olarak karþýlaþýlan tavandan düþme bloklar tektonik hareketlerin yalnýzca maðaranýn geliþiminde deðil ayný zamanda doðal yollarla kýsmen tahrip olmasýnda da etkili olduðunu göstermektedir. Geliþimde etkili fay yüzeyleri boyunca karþýlýklý bloklarýn makaslama kuvvetlerinden yoðun biçimde etkilenmeleri nedeniyle, bazý bölümlerde duvarlarý oluþturan ana kaya aþýrý derecede duraysýz ve daðýlgandýr. Hidrolojik aktivitenin doðal ya da yapay nedenlerle zayýflamasý sonucu bölgesel yeraltýsuyu seviyesindeki azalmanýn izleri maðara içinde kurumuþ göl yataklarý þeklinde kendini göstermektedir. Ýkinci bölümde ilgi çekici gözlemlerden birisi de Umut Gölü'nde saptanan sualtý ikincil çökel varlýðýdýr. Genellikle sarkýt ve dikit biçiminde olan bu çökeller, geçmiþte bölgesel yeraltýsuyu seviyesinin günümüzden en az 20 - 30 m kadar daha alçak konuma indiðini göstermektedir. Alçak su döneminde atmosfere açýk koþullarda oluþan bu çökeller daha sonra yeraltýsuyu seviyesindeki yükselime baðlý olarak günümüzdeki batýk konumlarýna ulaþmýþlardýr. Bu çökellerin geliþtiði yüzeylerin ayný zamanda kaþýk oluþumlarý içermesi ilgi çekici bir diðer gözlemdir. Bu görsel veriler, Ýnsuyu maðarasý geliþim sürecinin i) Batýk koþullarda gerçekleþen "ilksel galeri oluþum dönemi", ii) Yeraltýsu su seviyesindeki azalma ile birlikte yarý-doygun koþullarýn, yeraltý akarsu sisteminin ve kaþýk oluþumunun etkili olduðu "aktif akarsu dönemi", iii) Kaþýk oluþumlarý üzerinde ikincil çökellerin geliþtiði "pasif-kuru dönemi", iv) Anýlan çökelin maðaranýn bazý bölümlerinde batýk konumda bulunmasýna neden olan "su seviyesi yükselim dönemi", v) Günümüzde de devam eden "su seviyesi alçalým dönemi" içeren farklý geliþim fazlarý içerdiði anlaþýlmaktadýr. ÝNSUYU MAÐARASININ GELECEÐÝ VE ÖNERÝLER Her ne kadar Ýnsuyu Maðarasýnýn hidrojeolojik açýdan birçok farklý su seviyesi geçirdiði anlaþýlmýþsa da, günümüzde Madýrna Ovasýnda açýlan binlerce artezyenin ovadaki su tablasýný ve dolayýsýyla maðaranýn su seviyesini çok derine düþürdüðü aþikardýr. Ýnsuyu Maðarasýnýn en önemli özellikleri olan Dilek Gölü ve Büyük Göl artýk yoktur. Su tablasýnýn bu seviyesini koruyacaðýný ve hatta gelecekte daha da düþebileceðini göz önüne alarak bahsi geçen bu göllerin bir daha da olmayacaklarýný söyleyebiliriz. Bu olgu ise maðaranýn turistik geleceði için önemli bir darbedir. Öte yandan; maðaranýn turistik kýsmýnýn þu anda içinde bulunduðu durum, Türkiyenin bu en uzun ve deðerli maðarasýnýn geleceðine yönelik umut vermemektedir. Spotlarla yaratýlan sýcak aydýnlatma dolayýsýyla maðara duvarlarýnýn birçok kýsmýnda mikrobiyolojik kontaminasyon baþlamýþ, yürüyüþ yolu etrafýna ziyaretçilerin attýklarý çöpler birikmiþtir. Ayrýca, son düzenlemeler sýrasýnda sarkýt ve dikitlere çakýlan tabelalar ciddi bir görsel kirliliðe yol açmaktadýr. Kanýmýzca; Ýnsuyu Maðarasýnýn turistik kýsmýnda bulunan sarkýt, dikit ve duvarlarýnýn basýnçlý suyla temizlenmesi, bu kýsýmdaki tüm çöplerin toplanmasý ve ardýndan, turistik amenajmanýnýn baþtan düzenlenmesi yerinde olacaktýr. KAYNAKÇA Baþar, M.; Bazý Maðara Canlýlarý ve Bunlardan Maðara Özelliklerinin Çýkarýlmasý, Kara Kuvvetleri Komutanlýðý Ýstihkam Daire Baþkanlýðý Yol Þubesi Yayýnlarý, Ankara 1968. Baþar, M.; Burdur Ýnsuyu Maðara Etüdü, Kara Kuvvetleri Komutanlýðý Ýstihkam DaireBaþkanlýðý Yol Þubesi Yayýnlarý, Ankara 1968. Bayarý, S., G. Varinlioðlu, A. E. Keskin , B. Erdem; Insuyu Maðarasýnda Güncel Sualtý ve Suüstü Buluntular, SAT Bülteni 2007 Benda,P. & Horáçek, I.; Bats (Mammalia: Chiroptera) of the Eastern Mediterranean.Part 1. Review of distribution and taxonomy of bats in Turkey, Acta Societatis ZoologicaeBohemicae, 62: 1998, 255-313. Brignoli, P. M.; Due nuove Paraleptoneta cavernicole dellAsia Minore (Aranae,Leptonetidae) Fragmenta Entomologica 6: 1968, 23-37. Brignoli, P. M.; Un nuovo Troglohyphantes cavernicolo ed anoftalmo (ouanophthalmo) dellAsia minore (Araneae, Linyphiidae) Fragmenta Entomologica 7, 2: 1971, 73-77. Brignoli, P. M.; Terzo contributo alla conoscenza dei Ragni cavernicoli di Turchia(Araneae) Fragmenta Entomologica 8, 3: 1972, 161-190 Brignoli, P. M.; Zoogeographical observations of the caves Spiders of the MiddleEast, International Speleology 1973, abs. of papers submitted to the 6th International Congres Spel. 1973, Olomouc: 135 Choppy, J.; Visite aux Classiques de Turquie, Grottes et Goufres, 73, Bulletin Périodique du Spéléo Club ce Paris, 1978, s.13-24. Güloðlu, O.; Ýnsuyu Maðarasý, Delta 7, BÜMAK, 2005, 127. Nazik, L., Derici Þ., Kutluay, H. Ýnsuyu Maðarasý (Burdur) Mimari ElektrifikasyonUygulama Projesi, Jeoloji Etütleri Dairesi Baþkanlýðý: Eylül, 1999. Maden Tetkik ve AramaGenel Müdürlüðü. Pekþen, O.; MAD Maðara Dalýþ Grubu Ýnsuyu Eðitim ve Araþtýrma Dalýþ Etkinliði,MAD Bülteni, 12, Ankara 1999, 47. Spitzenberger, F.; Höhlen in Westanatolien (Türkei), Die Höhle 24, 1973, 1: 23-30. Sungur, K.; The Insuyu Cave (Turkey), Review of the Geographical Institute of the University of Istanbul International Edition, 1974-1976 Number 15, 127-137. Süleyman Demirel Üniversitesi Araþtýrma Raporlarý (Yayýmlanmamýþ) 15.09.1993-19.11.1993. Murat Baþar tarafýndan çizilen 1968 tarihli ilk Ýnsuyu haritasý Süleyman Demirel Üniversitesi araþtýrmacýlarý tarafýndan 1993te çizilen 2. Kýsým haritasý Süleyman Demirel Üniversitesi araþtýrmacýlarý tarafýndan 1993te çizilen 2. Kýsým haritasý Gasparo tarafýndan 1994 yýlýnda çizilen Ýnsuyu haritasý BUMAK -BUMAD-SAD tarafýndan 2006 yýlýnda çizilen 2. Kýsým haritasý 1999 tarihli amenajman haritasý Fatih Büyüktopçu tarafýndan çizilen 2007 tarihli haritalar OBRUK, ÝTÜMAK, BUMAD ve BÜMAK ortak projesiyle çizilen 8.100 m uzunluðunda Ýnsuyu Maðarasý haritasý, Kasým 2012 versiyonu