Bilim ve Sanat Merkezleri Süreci İç Denetim Raporu

Transcription

Bilim ve Sanat Merkezleri Süreci
(Üstün Yetenekli Bireylerin Eğitimi)
İç Denetim Raporu
23 Haziran 2010
2010/14
Mehmet Davut DEMİRCİ
(1413)
Denetim Gözetim Sorumlusu
Yüksel ÇELİK (1102)
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
İç Denetim Birimi Başkanlığı
RAPOR SUNUMU
23.06.2010
RAPOR EDİLEN:
Esengül CİVELEK
Millî Eğitim Bakanlığı Müsteşarı
RAPOR EDEN:
Şener GÖNÜLAÇAR
İç Denetim Birimi Başkanı
UYGULANAN DENETİM TÜRÜ:
Sistem Denetimi
DENETİMİN KONUSU :
Bilim ve Sanat Merkezleri Süreci (Üstün Yetenekli
Bireylerin Eğitimi)
Müsteşarlık Makamının 11.01.2010 tarihli ve B.08.0.DBB.0.06.00.00/15 sayılı Onayı gereği,
Üstün Yetenekli Bireylerin Eğitimi Sürecine ilişkin çalışmalar, 15 Ocak 2010 tarihinde
başlatılmış ve revize denetim süre planına göre 23 Haziran 2010 tarihinde tamamlanmıştır.
Denetim, İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından hazırlanmış olan rehberler, iç denetim
birimimizce belirlenen yöntem ve uluslararası standartlar göz önünde bulundurularak
yürütülmüş ve tamamlanmıştır.
Raporun tebliğinden itibaren (6) ay içinde üst yönetici adına İç Denetim Birimi Başkanlığı
tarafından izleme faaliyeti başlatılacaktır.
Denetçi tarafından, idarenin yürütmekte olduğu faaliyetlerle ilgili muhtemel risklerin bertaraf
edilmesine veya süreçlerin daha etkin ve verimli işlemesine yönelik öneriler geliştirilmiştir.
Geliştirilen önerilerin gerekçelerinin bulunduğu denetim bulgularına raporda yer verilmiştir.
Gerçekleştirilen denetim çalışmasının; denetlenen süreçlerin etkinliğinin ve verimliliğinin
artmasına ve daha kaliteli hizmet sunacak yapılara kavuşmasına, kaynak israfının
önlenmesine katkı vermesi temenni edilmektedir.
Denetim süresi boyunca, başta bilim ve sanat merkezi müdürlükleri yönetici ve öğretmenleri
olmak üzere, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü yönetici ve
çalışanlarına, Bakanlığımızın merkez ve taşra teşkilatında görev yapan diğer yönetici ve
öğretmenlerine, akademisyenlere ve sivil toplum kuruluşu temsilcilerine her türlü bilgi,
belge ve tecrübelerini samimiyetle paylaştıkları için şükranlarımı sunarım.
Mehmet Davut DEMİRCİ
İç Denetçi
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI İç Denetim Birimi Başkanlığı
Bilim ve Sanat Merkezleri Süreci (Üstün Yetenekli Bireylerin Eğitimi) İç Denetim Raporu ● 23 Haziran 2010 – 2010/14
2
RAPOR DAĞITIM LİSTESİ
Üst Yönetici:
Esengül CİVELEK
Millî Eğitim Bakanlığı Müsteşarı
Denetlenen Süreç Yöneticisi
ve İlgili Diğer Merciler:
Ruhi KILIÇ
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri
Genel Müdürü
(Genel Müdür Yardımcıları ve Daire Başkanları)
Merdan TUFAN
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanı V.
Talim ve Terbiye Kurulu Üyeleri
İbrahim ER
İlköğretim Genel Müdürü
Emin GÜRKAN
Ortaöğretim Genel Müdürü
Mahmut TUNCEL
Eğitim Teknolojileri Genel Müdürü
Necmettin YALÇIN
Personel Genel Müdürü
Ahmet Fikret BAYRAKLI
Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanı
Salih ALTINAY
Yatırımlar ve Tesisler Dairesi Başkanı
Ömer ERDURAN
Eğitim Araçları ve Donatım Dairesi Başkanı
İl Millî Eğitim Müdürlükleri
Strateji Geliştirme Birimi Yöneticisi:
Nurettin KONAKLI
Strateji Geliştirme Başkanı
İç Denetim Koordinasyon Kurulu:
(Rapor Özeti)
İ. İlhan Hatipoğlu
Kurul Başkanı
3
1. İçindekiler
1.
2.
İçindekiler
Üst Yönetici Özeti
2.1. Denetimin Amacı, Kapsamı
2.1.1.
Denetimin Amacı
2.1.2.
Denetimin Kapsamı ve Yaklaşım
2.2. Denetim Testleri Uygulanan Alt Süreçlere İlişkin Genel Değerlendirme
2.2.1.
Önemli Denetim Bulguları
2.2.2.
Denetlenen Birimin Görüşleri ve Eylem Planı
2.3. Denetlenenin Genel Durumu
3. Detaylı Rapor
3.1. Giriş ve Kapsam
3.2. Yaklaşım ve Metodoloji
3.3. Süreç Akışı
3.3.1.
Finansman Süreci
3.3.1.1
Fiziki Mekânlar
3.3.1.2
Eğitim Araç-Gereç ve Materyal İhtiyacı
3.3.1.3
Ek Ders Ücreti Uygulamaları
3.3.2.
Yönetici ve Öğretmen Atama Süreci
3.3.2.1.
Öğretmen İhtiyacı
3.3.2.2.
Öğretmen Seçimi
3.3.3.
Yönetici ve öğretmenlerin eğitimi süreci
3.3.4.
Öğrenci Seçme (Tanılama) Süreci
3.3.4.1
Erken Tanılama
3.3.4.2
Tanılama Uygulamalarının Yeterliliği
3.3.5.
Eğitim ve öğretim Süreci
3.3.5.1
Mevcut Eğitim Sistemi İçinde Üstün Yeteneklilerin Eğitimi
3.3.5.1.1 Geçmişten Günümüze Üstün Yeteneklilerin Eğitimi
3.3.5.1.2 Bilim ve Sanat Merkezlerinin Sistemsel Sorunları
3.3.5.2
Eğitim Programları
3.3.5.3
Proje Tabanlı Eğitim
3.3.5.4
Öğrenci, Okul, Veli ve Merkez İşbirliği
3.3.6.
İstihdam Süreci
3.3.7.
İç kontrol süreci
3.3.7.1
İdari ve Yasal Düzenlemeler
3.3.7.2
İdari Yapılanma
3.3.7.3
Stratejik Hedefler
3.3.7.4
Performans Göstergeleri
3.4. Bulguların Değerlendirilmesi
3.4.1.
Finansman Süreci
3.4.2.
3.4.3.
Yönetici ve Öğretmenlerin Eğitimi Süreci
3.4.4.
3.4.5.
Eğitim ve Öğretim Süreci
3.4.6.
İstihdam Süreci
3.4.7.
İç Kontrol Süreci
3.5. Önceki Denetimde Tespit Edilen Bulguların Değerlendirilmesi
4. Rapor Ekleri
4
5
5
5
5
5
5
9
9
12
12
12
14
14
14
16
18
19
19
22
24
26
26
27
31
31
31
33
41
42
44
45
46
46
47
48
49
55
55
60
62
64
67
74
75
79
80
4
2. Üst Yönetici Özeti
2.1. Denetimin Amacı, Kapsamı
2.1.1. Denetimin Amacı
Üstün Yetenekli Bireylerin Eğitimi Süreci’nin işleyişinde; ulusal kongreler, çalıştaylar, bilimsel
çalışmalar, kalkınma planları, şûra kararları, stratejik plan, performans programları ile idari
ve yasal düzenlemeler dikkate alınmıştır.
Denetim çalışmasının amacı; üstün yetenekli bireylerin eğitimi sürecinin verimliliğini ve
etkinliğini olumsuz etkileyebilecek riskleri belirlemek ve bunların bertaraf edilmesine katkıda
bulunmak, mevcut işleyişin ve verilen hizmetin kalitesinin daha üst düzeylere çıkarılmasına
yardımcı olmak, iç kontrol felsefesine uygun bir yapının birimlerde tesis edilmesine ve
kaynakların ihtiyaçlarla orantılı, adil ve dengeli dağılım sağlanmasına katkı vermektir.
Denetim hizmeti amaçları çerçevesinde,
üstün yetenekli bireylerin eğitimi süreci, yedi
temel başlık altında denetim testlerine tabi tutulmuştur. Denetim testlerinin amacı ise,
önceden belirlenmiş olan risklerle ilgili olarak, varsa tasarım ya da işletim eksikliklerini
ortaya çıkarmak veya herhangi bir eksiklik olmasa da hizmet kalitesine olumlu katkısı
olacağı düşünülen iyileştirme önerileri sunmak olarak belirlenmiştir.
2.1.2. Denetimin Kapsamı ve Yaklaşım
Üstün yetenekli bireylerin eğitimi sürecine yönelik denetim çalışmaları; Millî Eğitim Mevzuatı,
Dokuzuncu Kalkınma Planı, Millî Eğitim Bakanlığı Çalışma Programı, 17. Şura Kararları, 20102014 Stratejik Planı gibi çeşitli düzenleme, beklenti ve hedefleri de dikkate alarak yedi alt
başlık içerisinde yürütülmüştür.
2.2. Denetim Testleri Uygulanan Alt Süreçlere İlişkin Genel
Değerlendirme
2.2.1. Önemli Denetim Bulguları
Toplumu oluşturan bireyler farklı zekâ seviyelerine sahiptir. Bunların yaklaşık % 95’i normal
zekâ seviyesindeki bireylerden oluşmaktadır. Geriye kalan % 5’lik bölümün % 2’lik kısmı
üstün zekâlı bireylerden (üstün yetenekli), % 3’lük kısmı ise alt zekâ grubuna mensup
bireylerden oluştuğu tahmin edilmektedir.
Üstün yetenekli bireyler her devirde, her ülkenin sahip olduğu en önemli beşeri kaynaklardır.
Büyük dönüşüm ve gelişimler bu kaynakların etkin kullanımı ile mümkün olabilecektir.
Üstün yetenekli bireylerin belirlenmesi, eğitilmesi ve istihdamı ülkemizin kalkınması ve
merkezi bir güç olmasında çok önemli katkıları olacaktır. Bu itibarla, bu bireylerin eğitimi ve
5
topluma kazandırılmaları için her öğretim kademesinde alınacak önlemler, ülkemizin geleceği
adına yapılmış önemli kazanımlar olacaktır.
Üstün yetenekli bireylerin eğitimi sürecinin denetimine ilişkin önemli denetim bulgularına
aşağıda yer verilmiştir.
Finansman Süreci
 Bilim ve sanat merkezi binalarının % 90’ı üstün yetenekli bireylerin eğitimine uygun
olarak tasarlanmamıştır.
 2009 yılı bütçe gerçekleşmelerine göre, özel eğitime ayrılan bütçenin binde 999’u alt
zekâ gruplarına aktarılırken, sadece binde 1’lik kısmı üst zekâ gruplarına aktarılmıştır.
 Bilim ve sanat merkezlerinin, (21) fizik, (21) kimya, (27) biyoloji ve (15) bilgisayar
laboratuarı olmak üzere toplam (84) laboratuar ihtiyacı bulunmaktadır. Bunların yanında,
akıllı tahta, projeksiyon cihazı, teleskop, piyano ve renkli yazıcı en çok ihtiyaç hissedilen
eğitim araçları olarak belirlenmiştir.
 Proje harcamalarının yalnızca % 29’u genel bütçe kaynaklarından sağlanmaktadır. Söz
konusu harcama, bütçenin kırtasiye kaleminden kullanılan ödenekler olup, proje
finansmanına münhasır bir bütçe ödeneği bulunmamaktadır. Bilim ve sanat merkezlerinin %
67’si yerleşim yerinin özelliğinden dolayı projelerini finanse edebilecek sponsor bulmakta
zorlanabilmektedir.
 Örgün eğitim kurumlarının yapısına uygun olan ek ders uygulamalarının, bilim ve
sanat merkezlerinde de uygulanmaya çalışılması, yönetici ve öğretmenleri mevzuat dışı
uygulamalara zorlamaktadır.
 2008’den bugüne kadar 21 adet bilim ve sanat merkezi açıldığı halde bu süre zarfında
öğretmen seçimi yapılmamıştır.
 Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul ve Kurumların Yönetici ve Öğretmenlerinin Norm
Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğe göre, bilim ve sanat merkezlerinin toplam (713) öğretmen
ihtiyacı bulunmaktadır.
 Bilim ve sanat merkezlerinde üstün yetenekliler alanında donanımlı öğretmenlere
ihtiyaç söz konusu iken, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Üstün Zekâlılar
Bölümünden mezun olan öğretmenler, ilköğretim okullarına sınıf öğretmeni olarak
atanmıştır.
 Bilim ve sanat merkezlerinde görev yapan yöneticilerin % 29’u, öğretmenlerin ise %
22’si üstün yeteneklilerle ilgili herhangi bir eğitim almadan görevlerini sürdürmektedir.
 Hizmetiçi eğitim faaliyetleri düzenli aralıklarla yapılmamaktadır. 2010 yılı için
hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlenmemiştir.
6
 Ülkemizde okul öncesi çağdaki üstün yetenekli çocuk/öğrencilerin tanılaması ve
eğitimine yönelik herhangi bir faaliyet bulunmamaktadır.
 Tanılama araçları güncelliğini yitirmiştir.
 Halen uygulanmakta olan sınıf geçme sistemi, üstün yetenekli bireylerin eğitimine
imkan sağlamamaktadır.
 Sınıf yükseltme (hızlandırma) sadece ilköğretim ilk kademede bir defaya mahsus
uygulanmakta, ilköğretim ikinci kademede ve ortaöğretimde sınıf yükseltme uygulaması
bulunmamaktadır.
 2009-2010 eğitim ve öğretim yılında, ilköğretim birinci, ikinci ve üçüncü sınıf
düzeyinde yapılan ve (40) ili kapsayan tanılama sonuçlarına göre, 1.317.451 öğrenci
arasından 1.770 öğrenci üstün yetenekli birey olarak tanılanmıştır. Üstün yetenekli öğrenci
sayısı toplam öğrenci sayısının % 2’sine tekabül etmesi gerekirken, binde 1’ine tekabül
etmiştir. Sonuç olarak, belirtilen sınıf düzeylerinde 24.579 üstün yetenekli öğrenci
keşfedilmeyi beklemektedir.
 Türkiye İstatistik Kurumunun adrese dayalı nüfus kayıt sistemi veri tabanından alınan
2009 yılı verilerine göre ülke genelinde 0-24 yaş grubunda toplam 25.218.750 bireyin
bulunduğu, bilimsel çalışmalara göre bunların % 2’sinin yani 627.480 öğrencinin üstün
yetenekli olabileceği tahmin edilmektedir. Bilim ve sanat merkezlerinde üstün yeteneklilerin
toplam sayısının 6.405 olduğu dikkate alındığında ülke genelinde keşfedilmeyi bekleyen
yaklaşık 621.075 üstün yetenekli birey bulunmaktadır.
 Ülke genelinde yapılan en son tanılamada, şehir merkezinden uzak ilçe ve köylerde
bulunan yaklaşık 6.467 ilköğretim okulu, ulaşım sorunu nedeniyle merkezlere üstün yetenekli
adayı gösterememiştir.
 Bilim ve sanat merkezleri, öğrencilerin örgün eğitim kurumlarındaki eğitimlerinden
sonra, yetiştirme kursu, özel ders, dershane ve sosyal aktivitelerinden geriye zaman kalması
halinde devam edebildikleri kurumlardır. Hafta içi ve mesai saatlerinde eğitim verilen bilim
ve sanat merkezlerinin mevcut statüsü üstün yetenekli bireylerin eğitimine uygun değildir.
 Bilim ve sanat merkezleri, 1. sınıftan 12. sınıfa kadar her sınıf düzeyinden öğrencilerin
aynı ortamda eğitim almalarını öngören bir yapıya sahiptir. Farklı yaş gruplarındaki
öğrencilerin aynı ortamda bulunmasının doğuracağı sakıncalar dikkate alınmamıştır.
 Bilim ve sanat merkezleri toplumda özel etüt merkezi veya dershane olarak
algılanmaktadır.
 Anket uygulama sonuçlarına göre, bilim ve sanat merkezlerindeki öğrenci profili
genellikle gelir ve eğitim düzeyi yüksek olan ailelerin çocuklarından oluşmaktadır. Gelir
düzeyi düşük ve merkezden uzak yerlerde bulunan ailelerin çocuklarına çoğu zaman
ulaşılamamaktadır.
 Bilim ve sanat merkezlerinde, ilköğretim düzeyindeki öğrencilerin devamsızlık oranı %
15, ortaöğretim seviyesindeki öğrencilerin devamsızlık oranı % 50, genel olarak devamsızlık
7
oranı ise % 21 olarak tespit edilmiştir. Bu arada bilim ve sanat merkezleri, % 47 atıl kapasite
ile çalışmaktadır.
 Bilim ve sanat merkezlerine devam edemeyen öğrencilerin % 50’si sınav sistemi, %
24’ü ulaşım sorunları nedeniyle, % 3’ü merkezlerde tatmin edilemediğinden ve % 22’si de
nakil gibi nedenlerle merkezlere devam etmemektedir.
 Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesine göre, okuldaki öğretmenlerin, bilim ve sanat
merkezlerindeki öğretmenler tarafından düzenlenen raporlara bağlı olarak öğrencilere not
vereceği ve öğrenci karnelerine işleyeceği belirtildiği halde şimdiye dek bu yönde herhangi
bir uygulama söz konusu değildir.
 Destek eğitimini tamamlayan öğrencilerin, bireysel alanlarının belirlenmesi için
objektif, geçerlilik ve güvenirlik çalışması yapılmış bir ölçek bulunmamaktadır.
 Matematik, fen, sosyal bilgiler, dil sanatları gibi bireysel alanlarda öğrencinin yetenek
düzeyine göre zenginleştirilmiş ve derinleştirilmiş alternatif programlar üretilmemiştir.
 Proje tabanlı eğitim verilen bilim ve sanat merkezlerinde, proje aşamasındaki
öğrencilerin, bilim ve sanat merkezlerine devam eden toplam öğrenci sayısı içindeki oranı %
6; 2009-2010 yılları arasında dereceye giren proje sayısı 102 ve öğrenci başına düşen proje
sayısı 0,2 olarak tespit edilmiştir.
 Bilim ve sanat merkezlerinde proje tabanlı eğitim öngörüldüğü halde teknoloji
tasarım öğretmeni normu bilim ve sanat merkezlerinin tamamında (2) adettir. Bu kadrolara
da henüz atama yapılmamıştır.
 Anket uygulama sonuçlarına göre, bazı bilim ve sanat merkezlerinde yürütülen
eğitim-öğretim sürecinin, öğrenci, örgün eğitim kurumu, veli ve merkez ile iş birliği içinde
yürütülemediği, eğitim etkinliklerinin, öğrencilerin devam ettikleri örgün eğitim kurumları ile
bütünlük oluşturacak şekilde plânlanmadığı, merkez öğretmenlerinin, sorumlu oldukları
öğrencilerin velileri ve örgün eğitim kurumlarındaki öğretmenleri ile periyodik aralıklarla
görüşmediği anlaşılmaktadır.
İstihdam Süreci
 2010-2014 Millî Eğitim Bakanlığı Stratejik Planında üstün yetenekli bireylerin
istihdamına yönelik herhangi bir stratejik hedef belirlenmemiştir.
 Bilim ve sanat merkezlerinin % 60’ının, eğitim-öğretim sürecini tamamlayan ya da
başka bir nedenle merkezden ayrılan öğrencilerin takibine yönelik herhangi bir mekanizma
geliştirmediği tespit edilmiştir.
 Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin dayanağı durumundaki Özel Eğitim Hizmetleri
Yönetmeliğinin üstün yetenekli bireylerin eğitimine ilişkin maddelerinin kanuni dayanakları
bulunmamaktadır.
 Kanun koyucu tarafından üstün yetenekli bireylerin eğitimine ilişkin 54 yıl önce
çıkarılmış olan “15/2/1956 tarihli ve 6660 sayılı Güzel Sanatlarda Fevkalade İstidat Gösteren
Çocukların Devlet Tarafından Yetiştirilmesi Hakkında Kanun” halen yürürlükte olmakla
birlikte, yalnız güzel sanatlarda üstün yetenekli bireylerin yurt dışındaki eğitimini
8
kapsamaktadır. Bu yasadan 1978 yılına kadar toplam 17 kişilik dar bir çevre yararlanmıştır.
Bu tarihten sonra da uygulanmamıştır. Sonuç olarak Cumhuriyet tarihimizde üstün yetenekli
bireylerin eğitimine ilişkin, söz konusu Kanunun dışında, yürürlükte olan herhangi bir yasal
düzenleme söz konusu değildir.
 Bakanlık düzeyinde, üstün yetenekli bireylerin eğitiminin yönetimi, kadrosu başka
birimlerde bulunan ve geçici görevlendirme ile çalışan yönetici ve öğretmenler tarafından
sağlanmaktadır.
 Son açılan bilim ve sanat merkezleri ile birlikte toplam 58 bilim ve sanat merkezinin
sadece 15’inin ölçülebilir ve süreye dayalı hedefleri bulunmaktadır. Diğer bilim ve sanat
merkezlerinden hedef belirleyenler olmakla birlikte, belirlenen hedeflerin ya ölçülebilirliği
bulunmamakta ya da süreye bağlanmadığı görülmektedir.
 Bilim ve sanat merkezlerinin % 80’inde henüz performans göstergeleri belirlenmiş
değildir.
Yukarıda yer alan denetim bulgularının her biri için iyileştirme önerileri geliştirilmiştir. Söz
konusu iyileştirme önerileri, Raporun “Bulguların Değerlendirilmesi” bölümünde ayrıntılı bir
şekilde açıklanmıştır.
2.2.2. Denetlenen Birimin Görüşleri ve Eylem Planı
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünde, Genel Müdürlük yönetici
ve diğer çalışanları ile 24.05.2010 tarihinde yapılan kapanış toplantısında, genel hatlarıyla
denetim ve denetim sonuçları ile önemli denetim bulguları paylaşılmıştır. Toplantı sonrası
hazırlanan taslak rapor, 15 Haziran 2010 Salı günü Genel Müdürlüğe cevaplandırılmak üzere
verilmiştir.
2.3. Denetlenenin Genel Durumu
Denetlenen üstün yetenekli bireylerin eğitimi süreciyle ilgili 17 adet risk tanımı ve kontrol
faaliyeti belirlenmiştir. Risklerin 12 adedinin tasarım, 5 adedinin işletim eksikliğinden
kaynaklandığı görülmüştür.
9
Tablo 1: Denetlenen Süreçlere Göre Kontrol Yapısı
Süreç
Finansman Süreci
İstihdam Süreci
TOPLAM
Kontrol
Faaliyeti
Etkin
Kontrol
Tasarım
Eksikliği
İşletim
Eksikliği
3
2
1
2
4
1
4
17
0
0
0
0
0
0
0
0
3
1
0
1
2
1
4
12
0
1
1
1
2
0
0
5
Şekil 1: Denetlenen Süreçlere Göre Kontrol Yapısı
%29
Tasarım Eksikliği
%71
İşletim Eksikliği
Süreçlerde tespit edilen 17 adet kontrol eksikliği, riskin etkisi açısından değerlendirilmiş ve
aşağıda tablolaştırılmıştır. Bir eksiklik birden fazla riske neden olabileceği için toplam risk
sayısı ile eksiklik sayısı farklıdır.
Tablo 2: Kontrol Eksiklikleri Etki Dağılımı
Süreç
Sosyal
Performans
Mali
İtibar
Yasal
Finansman Süreci
2
3
1
2
1
2
2
0
2
0
1
1
0
1
0
2
2
0
1
0
4
4
2
4
0
İstihdam Süreci
1
1
0
1
0
4
4
0
4
1
TOPLAM
16
17
3
15
2
10
Şekil 2: Kontrol Eksiklikleri Etki Dağılımı
4,5
4
3,5
3
Finansman Süreci
2,5
Yönetici ve Öğretmen Atama
Süreci
2
1,5
Öğrenci Seçme (Tanılama)
Süreci
1
Yönetici ve Öğretmenlerin
Eğitimi Süreci
0,5
İstihdam Süreci
0
Sosyal
Performans
Mali
İtibar
Yasal
11
3. Detaylı Rapor
3.1. Giriş ve Kapsam
Millî Eğitim Bakanlığı İç Denetim Birimi Başkanlığının 2010 yılı Çalışma Programı gereği,
Bakanlığımızın üstün yetenekli bireylerin eğitimi sürecinin denetimi, program ve yapılan
çalışma planına uygun olarak yürütülmeye çalışılmıştır. Çalışmalar ön görülen sürede
tamamlanamadığından, çalışma planında 35 günlük bir uzatma yapılmıştır.
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünde, Genel Müdürlük yönetici
ve çalışanlarıyla, 2 Şubat 2010 tarihinde, açılış toplantısı yapılarak denetim çalışmalarına
başlanmıştır. Gerçekleştirilen denetim sonucunda tespit edilen bulgular 24 Mayıs 2010
tarihinde Genel Müdürlük yönetici ve diğer çalışanlarıyla paylaşılmıştır.
Üstün yetenekli bireylerin eğitimi süreciyle ilgili denetim çalışmaları; Millî Eğitim Mevzuatı,
Dokuzuncu Kalkınma Planı, Millî Eğitim Bakanlığı Çalışma Programı, Şura Kararları, Stratejik
Plan gibi çeşitli düzenlemeleri, beklenti ve hedefleri de dikkate alarak, İç Denetim
Koordinasyon Kurulu tarafından hazırlanan esaslar ve rehberlere uygun olarak planlamış ve
sürdürülmüştür. Denetim çalışmaları, aşağıdaki yedi alt süreç çerçevesinde yürütülmüş ve
tamamlanmıştır.







Finansman Süreci
İstihdam Süreci
esas alınmış, mevcut işleyişin iyileştirilmesi veya olumsuz sonuçlar doğurabilecek risklerin
etkisini azaltmaya yönelik öneriler geliştirilmiş ve çalışmalarla ilgili “Risk Kontrol Matrisi”
düzenlenmiştir.
3.2. Yaklaşım ve Metodoloji
Söz konusu risk tanımları çerçevesinde; gözlem, mülakat, belge incelemesi, anket, yazılım
ortamlarının izlenmesi, istatistikî verilerin analizi şeklindeki yaklaşım ve denetim metotları
kullanılmıştır. Bu çerçevede; Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü
ile bilim ve sanat merkezleri müdürlüklerinden, çalışmalarla ilgili her türlü bilgi, belge desteği
alınmış, denetim konularıyla ilgili görüş alışverişinde bulunulmuştur. Özel Eğitim Rehberlik ve
Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünün dışında, Personel Genel Müdürlüğü ve Eğitim
Teknolojileri Genel Müdürlüğünde görüşmeler yapılmıştır.
Bilim ve sanat merkezlerinin MEİS modülündeki öğrenci sayılarına göre öğrenci sayısı en az
olan Şanlıurfa, Sivas, Bartın, Kütahya ve Eskişehir illerindeki bilim ve sanat merkezleri ile
öğrenci sayısı en fazla olan İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa ve Adana illerindeki bilim ve sanat
merkezlerine çalışma ziyaretlerinde bulunulmuştur.
12
Üstün yetenekli bireylerin eğitimi sürecinin paydaşı durumunda olan akademisyen ve sivil
toplum kuruluşları ile görüşmeler yapılmıştır.
Ayrıca; bilim ve sanat merkezlerinde görev yapan müdür (42), müdür yardımcısı (46), rehber
öğretmen (31), bilsem öğretmeni (55), okuldaki öğretmen (28), Wisc-R uygulayıcısı (32), TKT
7-11 uygulayıcısı (33), devamlı öğrenci velisi (44), devamsız öğrenci velisi (17), öğrenci (29),
Akademisyen (4) ve Bakanlık yöneticilerinden (5) oluşan toplam (366) kişi ile anket
uygulaması yapılmıştır.
Raporun “Risk Kontrol Matrisleri” bölümünde tüm süreçteki kontrol amaçları ve kontrol
faaliyetleri listelenmiş, ilgili amaç ve faaliyetler üstün yetenekli bireylerin eğitimi sürecinde
karşı karşıya kalabileceği risklerle ilişkilendirilmiştir. Risk kontrol matrisleri, kontrol
faaliyetlerinde tespit edilen eksikleri ve varsa eksikliklerin giderilmesine yönelik önerileri de
içermektedir. Yapılan çalışmalar denetim gözetim sorumlusuyla paylaşılmıştır.
Denetim sırasında tespit
sınıflandırılmışlardır:
edilen
kontrol
eksiklikleri,
türüne
göre
şu
şekilde
Tasarım Eksikliği: Sürecin üzerinde yer alması gereken kontrollerin tasarlanmamış
olmasından ya da hatalı olarak tasarlanmasından kaynaklanan kontrol eksikliği durumudur.
İşletim Eksikliği: Süreç üzerinde yer alan ve doğru olarak tasarlanmış kontrollerin kullanıcı
hataları sebebiyle işlememesinden kaynaklanan kontrol eksikliği durumudur.
Kontrol eksikleri aynı zamanda neden oldukları risklere ve etkilerine göre de
sınıflandırılmışlardır:
Mali Risk Etkisi: Kurum varlıklarında oluşan kayıp, varlıklara verilen zarar ya da bu varlıklara
yetkisiz erişim nedeniyle oluşabilecek etkidir.
Yasal Risk Etkisi: Kasıtlı veya kasıtsız yasalara uymamaktan kaynaklanabilecek etkidir.
İtibar Riski Etkisi: İtibara zarar verebilecek konulardan kaynaklanan etkidir. Bu risk hem iç
hem de dış faktörlerden kaynaklanabilir. Ayrıca yapılan hatalar ve kötü niyetli hareketler
nedeniyle itibar zarar görebilir.
Performans Riski Etkisi: Operasyonların/faaliyetlerin verimliliği ve etkinliği üzerindeki etkidir.
Sosyal Risk Etkisi: Toplumun ve hizmetlerden yararlananların eğitim, gelişmişlik, menfaat ve
memnuniyet düzeyleri üzerindeki etkileri içermektedir.
Raporda kullanılan bazı terimler:
Denetim Testi: Kontrol faaliyetinin gerçekleştirilebilmesi için gerçekleştirilen, görüşme,
anket, değerlendirme toplantıları, belge incelemesi, vb. çalışmaların tamamı.
13
Etki ve Risk: Eksikliğin; mali, yasal, itibar, sosyal ve/veya performansın olumsuz etkileme
ihtimalini belirtir.
Kriter: Olması gereken.
Sebep: Eksikliğin iki temel nedeni belirtilir. “Tasarım Eksikliği” veya “İşletim Eksikliği”.
Süreç: Bir amaca/sonuca ulaşmak veya bir görevi yerine getirmek için yapılan eylem ve
işlemler.
Test Sonucu: Yapılan inceleme sonucunda bir eksiklik (bulgu) varsa “Negatif” yoksa “Pozitif”
olarak belirtilir.
3.3. Süreç Akışı
Süreç akış şemaları sürece ait tüm adımları gösteren görsel bir tekniktir. Süreç akış şemaları
hazırlandıktan sonra ise sorumluluk akış şemaları hazırlanmalıdır. Sorumluluk akış şemaları;
süreç akış şemasının her adımından kimin sorumlu olduğunun gösterildiği şemalardır. İki
şekilde hazırlanabilir. Süreç akış şemasında her adımın yanına o adımdan kimin sorumlu
olduğu (görev unvanı olarak) yazılabilir ya da süreç akış şemasındaki adımlar sorumlu kişi
(veya birim) sayısınca sütunlara ayrılarak her sütunun üzerine o sütun altındaki adımlardan
sorumlu kişi (veya birim) adı yazılır. Süreçler, ana süreç, alt süreç, detay süreç gibi hiyerarşik
bir yapıda detaylandırılabilir.
Üstün yetenekli bireylerin eğitimi süreciyle ilgili olarak, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma
Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen temel ve destek süreçlerine ilişkin,
kurumun iş süreçlerine hâkim uzman bir heyet oluşturularak, girdileri kullanarak, bunlardan
çıktılar elde etmeyi amaçlayan; tekrarlanabilen, ölçülebilen, sahibi ve sorumlusu olan,
organizasyonel hiyerarşi gerektirmeyen fonksiyonlar (birimler) arasında gerçekleşen, işlem ve
eylem dizileri için süreç akış şemaları hazırlanmalıdır.
Süreç yönetimi araçlarını kullanmak; en iyiyi yapabilmek, hizmet edilen kitlenin
memnuniyetini arttırmak, çalışanlar ve birimler arası görev yetki ve sorumluluk
tanımlamalarını netleştirmek, zamanı ve diğer kaynakları daha etkili kullanabilmek,
performansı izleyebilmek, sistemin işleyişindeki gereksiz tekrarları, değer katmayan
faaliyetleri ortadan kaldırmak, süreçlerdeki sorunları kolay tespit edip iyileştirebilmek, daha
hızlı karar alabilmek için önerilmektedir.
3.3.1. Finansman Süreci
3.3.1.1 Fiziki Mekânlar
Bilim ve sanat merkezlerinin açılmasına ilişkin kriterler ilk defa 2010/Mart tarihli ve 2630
sayılı Tebliğler Dergisinde yayımlanan Kurum Açılması ve Kapatılmasına İlişkin Esasların 7/a
maddesi ile belirlenmiştir. Yeni yapılan bu düzenlemeden önce bilim ve sanat merkezlerinin
14
açılmasına yönelik herhangi bir kriter mevcut değildi. Bu nedenle, mevcut bilim ve sanat
merkezlerinin büyük çoğunluğu üstün yetenekli bireylerin eğitimine uygun olmayan yer ve
mekânlarda açılmıştır.
Yapılan son düzenlemede, “açılacak yerleşim biriminin il merkezi olması”, “bağımsız bir
binada” ve “yeteri kadar destek eğitim odalarının bulunması” kriterleri getirilmiştir. Bu
düzenleme, mevcut riskin giderilmesi adına çok önemli bir adım olmakla birlikte yeterli
değildir. Şöyle ki, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesine göre, il genelindeki okulların
tamamının merkezlere öğrenci göndermesinin önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır.
Bilim ve sanat merkezlerinin sadece il merkezlerinde açılabilecek olması, il merkezinden uzak
yerleşim birimlerinde oturan üstün yetenekli bireylerin bilim ve sanat merkezlerinden eğitim
alma hakkını engelleyebilecektir. İl merkezinden uzak ilçelerde belirli bir sayının üstünde
üstün yetenekli bireyler tespit edilmişse ve bunların il merkezlerine ulaşımı imkan dahilinde
görülmüyorsa elbette ki bu ilçelerin uygun yerlerinde bilim ve sanat merkezi açılabilmelidir.
Diğer yandan, bağımsız binada ve yeteri kadar destek eğitim odalarının bulunması önemli bir
gelişme olmakla birlikte, merkez binalarının, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 19.
maddesinde ifade edilen (merkezdeki eğitim-öğretim ortamları; her türlü çevre ile iş birliğine
açık, sosyal ve psikolojik yönden motive edici olacak şekilde düzenlenir) özellikleri taşıması
Şekil 3: BSM Binaları
için alternatif tip projelerin üretilmesi gerekmektedir.
Anket uygulama sonucundan (Şekil 3), bilim ve sanat merkezi binalarının tamamına yakınının
bilim ve sanat merkezi olarak yapılmadığı anlaşılmaktadır.
15
Şekil 4: İşleve Uygun Fiziki Mekânlar
Ankete katılanların çoğunluğu, bilim ve sanat merkezlerinin işlevine uygun olmayan fiziki
mekânlarda faaliyetlerini sürdürdüğünü ifade etmektedir (Şekil 4).
3.3.1.2 Eğitim Araç-Gereç ve Materyal İhtiyacı
Tablo 3: Alt Zekâ Grubu 2009 Yılı Harcamaları (TL)
Görme-İşitme-Ortopedik Engelli Meslek Liseleri
Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları (3.2)
Hizmet Alımları (3.5)
Toplam
Zihinsel Engelliler
Toplam
Özel Rehabilitasyon Merkezlerine Aktarılan Ödenek
Genel Toplam
2.437.511
280.981
2.718.492
4.730.615
717.416
5.448.030
861.724.874
869.891.396
Kaynak: Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü; Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü.
Tablo 4: Üst Zekâ Grubu 2009 Yılı Harcamaları (TL)
Üstün Zekâlılar (BSM)
Toplam
650.239
57.933
708.172
Kaynak: Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Tablo 3 ve tablo 4’deki rakamlara bakıldığında, alt zekâ gruplarına 2009 yılında genel bütçe
ödeneklerinden 869.891.396.-TL para harcanırken, aynı yıl üstün zekâlılara bu rakamın binde
biri kadar yani 708.172.-TL harcanmıştır. (Alt zekâ gruplarına yapılan harcamanın içinde
Özürlüler İdaresi Başkanlığından Bakanlığa aktarılan taşıma masrafları bulunmamaktadır)
Burada dikkati çeken diğer bir husus, alt zekâ gruplarına yapılan harcamaların % 99'u özel
sektör aracılığıyla yapılırken üst zekâ gruplarına yapılan harcamaların tamamı devlet
tarafından karşılanmaktadır.
16
Yeni açılanlarla birlikte sayısı 58 olan bilim ve sanat merkezlerinin 84 adet laboratuar ihtiyacı
bulunmaktadır.
Tablo 5: Bilim ve Sanat Merkezlerinin Laboratuar İhtiyacı
Laboratuar Türü
Fizik Laboratuarı
Kimya Laboratuarı
Biyoloji Laboratuarı
Bilgisayar Laboratuarı
Toplam
Mevcut Sayı
Olması Gereken
Sayı
İhtiyaç
37
37
31
43
148
58
58
58
58
232
21
21
27
15
84
Kaynak: Bilim ve Sanat Merkezi Müdürlükleri
Bilim ve sanat merkezlerinde proje tabanlı eğitim verildiğinden bu kurumların laboratuar
ihtiyacı öncelikle karşılanmalıdır.
Şekil 5 ve tablo 6’daki verilere bakıldığında, bilim ve sanat merkezlerinde üretilen projelerin
genellikle veliler ve sponsorlar tarafından finanse edildiği görülmektedir. Yerleşim yeri
itibariyle varlıklı veli ve sponsor bulma imkanı bulunmayan bilim ve sanat merkezlerinin
hangi kaynaklarla proje üretecekleri sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu durumda olan bilim ve
sanat merkezlerinin genel bütçe kaynaklarından finansmanı gerekmektedir.
Şekil 5: Proje Finansman Kaynakları
Tablo 6: Projelerin Finansman Şekilleri
Finansman Türü
Okul Aile Birliği
Sponsor
AB Kaynaklı
Genel Bütçe
Okul Personeli
Toplam
TL
%
157.020
24.660
10.000
80.126
8.290
280.096
56
9
4
29
3
100
Tablo 4’de, proje harcamalarının % 29’unun genel bütçe kaynaklarından sağlandığı
görülmektedir. Söz konusu harcama, bütçenin kırtasiye kaleminden kullanılan ödenekler
olup, proje finansmanına münhasır bir bütçe ödeneği bulunmamaktadır.
17
Yerleşim yerinin özelliğinden dolayı projelerini finanse edebilecek sponsor bulmakta zorlanan
bilim ve sanat merkezlerinin oranının oldukça yüksek olduğunu aşağıdaki anket
uygulamasından da anlamak mümkündür.
Şekil 6: Sponsor Temini
Bilim ve sanat merkezlerinde yapılan etkinlikler ve bunun devamında yapılan proje
çalışmalarında sürekli malzemeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaçların karşılanmasında ilk
başvurulan kaynak veliler olmaktadır. Ancak; velilerden, öğrencilerin ulaşım ve diğer
harcamalarının yanında etkinliklerde kullanılacak malzemelerin finansmanını da istemek
kendilerine ciddi anlamda mali külfet yükleyebilir. Bu külfete katlanamayan veliler,
öğrencilerin merkezlere devamını engelleyebilir.
Bilim ve sanat merkezi müdürlüklerine, “acil olarak gereksinim hissettiğiniz ilk beş eğitim
araç, gereç ve donatım malzemesi nedir” sorusuna, merkez müdürlüklerinin 29’u akıllı tahta,
18’i projeksiyon cihazı, 17’si bilgisayar, 9’u teleskop, 7’si FKB laboratuarı ve sarf malzemesi,
5’i piyano, 4’ü renkli yazıcı ve 4’ü de bilgisayar laboratuarı cevabını vermiştir. Bilim ve sanat
merkezlerinin giderilmesi gereken acil ihtiyaçlarının, akıllı tahta, projeksiyon cihazı, fizik,
kimya, biyoloji ve bilgisayar laboratuarı, teleskop, müzik aletleri ve renkli yazıcının olduğunu
söylemek mümkündür.
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 4/k maddesinde, etkinliklerin merkezde veya merkez
dışında mobil olarak yerine getirileceği belirtilmiştir. Merkez dışında yapılan mobil etkinlikler
genellikle idareci ve öğretmenlerin özel araçları ile sürdürülmektedir. Bu tür uygulamaların
sürdürülebilirliği bulunmadığı gibi belirli riskleri de beraberinde getirdiği dikkate alınmalıdır.
3.3.1.3 Ek Ders Ücreti Uygulamaları
Millî Eğitim Bakanlığı Yönetici ve Öğretmenlerinin Ders ve Ek Ders Saatlerine İlişkin Esaslarda
bilim ve sanat merkezlerine yer verilmemesi, bilim ve sanat merkezlerinin diğer okul ve
kurumlardan farklı işleyişe sahip olması, ek ders uygulamalarında sorunlara neden
olmaktadır.
18
Şekil 7: Ek Ders Ücreti
Şekil 7’de görüleceği üzere, bilim ve sanat merkezlerinde görev yapan yönetici ve
öğretmenlerin büyük çoğunluğunun, ek ders ücreti uygulamalarının bilim ve sanat
merkezlerinin işleyişine uygun olmadığı görüşünü taşımaktadır.
Bilim ve sanat merkezleri, örgün eğitim dışında üstün yetenekli öğrencilere destek eğitimi
veren kurumlardır. Destek eğitimi, örgün eğitim kurumlarından farklı olarak belirli bir
müfredatla sınırlandırılmadan öğrencinin ilgi alanlarına göre verilen eğitim olarak
bilinmektedir. Eğitim-öğretim faaliyetleri okullardaki gibi belirli bir sürede ve mekanda yüz
yüze okutulan derslerden farklılık göstermektedir. Ders olgusundan uzak, merkez içinde ve
dışında etkinlik temelli ve proje tabanlı eğitim verilmektedir. Bu bakımdan, okulların yapısına
uygun olan ek ders uygulamalarının bilim ve sanat merkezlerinde de uygulanmaya çalışılması
yönetici ve öğretmenleri mevzuat dışı uygulamalara zorlamaktadır.
Merkezlerin, diğer eğitim kurumlarından farklı olarak;

Çevredeki iş yeri, yerel yönetimler, gönüllü kurum ve kuruluşlar ve üniversitelerle
işbirliği içinde olması,

Öğretmenlerin okul dışı etkinlikler için öğrencilerle beraber belirli yerleri ziyarette
bulunması,

Öğretmenlerin sorumlu olduğu öğrencilerin velileri ve örgün eğitim kurumlarındaki
öğretmenleri ile periyodik aralıklarla görüşmesi gerekmektedir.
Bu faaliyetlerin, ders saati sayısı ile ölçülmesi ve ücretlendirilmesi imkan dâhilinde
görülmemektedir.
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinde birim başkanlarına önemli görev ve sorumluluklar
yüklendiği halde bu görev ve sorumluluklara paralel ücretlendirme yapılmamıştır. Bu
görevlerin daha cazip hale getirilmesi ve işlerliğinin arttırılması gerekmektedir.
3.3.2. Yönetici ve Öğretmen Atama Süreci
3.3.2.1. Öğretmen İhtiyacı
Hangi alanda öğretmen alınacağı, bilim ve sanat merkezlerinin bulunduğu iller, seçme
kriterleri ve sınav usullerinin yer aldığı Genelge, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri
Genel Müdürlüğü tarafından Valiliklere gönderilmekte, imza karşılığı bütün öğretmenlere
duyurulmaktadır. Müracaatlar, il Millî eğitim müdürlüklerinde oluşturulan komisyonlar
marifetiyle değerlendirilerek Genel Müdürlüğe gönderilmektedir. Genel müdürlük
19
değerlendirme sonuçlarına ve ihtiyaca göre tespit ettiği öğretmenleri hizmetiçi eğitim
kursuna almaktadır. Kurs esnasında her öğretmen gurubuna proje hazırlatılmakta, kurs
sonunda ise test sınavı yapılmaktadır. Kursa katılan adaylar en son Bakanlık merkezinde
mülakata alınmaktadır. Adaylar, test puanının % 35’i, proje sürecinin % 35’i ve mülakatın %
30’u üzerinden değerlendirilmekte, en az 70 puan alan adaylar başarılı sayılmakta ve
Personel Genel Müdürlüğü tarafından atamaları yapılmaktadır.
Bilim ve sanat merkezlerine öğretmen seçimi duyurusunun yapıldığı Genelge’de, hangi bilim
ve sanat merkezlerine hangi alanlardan ve kaç öğretmenin alınacağına ilişkin bilgilere yer
verilmemiştir. Sadece ülke genelinde faaliyette bulunan bilim ve sanat merkezlerinin listesi
ve ihtiyaç duyulan branşlara yer verilmiştir.
Bilim ve sanat merkezlerine öğretmen seçimi en son 11.12.2007 tarihinde yapılmıştır.
Yaklaşık 2,5 yıldır öğretmen seçimi yapılmamıştır. Bu süre zarfında, 21 adet bilim ve sanat
merkezi açıldığı dikkate alındığında, ivedilikle öğretmen seçiminin tekrarlanması
gerekmektedir.
Tablo 7 ve tablo 8’deki verilere bakıldığında, Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul ve Kurumların
Yönetici ve Öğretmenlerinin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğe göre bilim ve sanat
merkezlerinde toplam 1.248 öğretmen normu bulunmaktadır. Bu normun 536’sı dolu, 713’ü
boş durumdadır. Norm açığı kapatılamadığı için yaklaşık 124 öğretmen geçici olarak
görevlendirilmiştir.
SÖZLEŞMELİ
MEVCUT
İHTİYAÇ
FAZLA
Rehber Öğretmen
Sınıf Öğretmenliği
Görsel Sanatlar/Resim
Müzik
İngilizce
Matematik
Bilişim Teknolojileri
Fizik
Biyoloji
Türk Dili ve Edebiyatı
Fen ve Teknoloji
İlköğretim Matematik
Tarih
Türkçe
Coğrafya
Sosyal Bilgiler
Kimya/Kimya Teknolojisi
Felsefe
Seramik ve Cam Teknolojisi
Teknoloji ve Tasarım
Grafik ve Fotoğraf/Grafik
KADROLU
ALAN / BRANŞ ADI
NORM
Tablo 7: Bilim ve Sanat Merkezlerinin Alan Bazında Öğretmen Durumu
118
109
82
81
74
72
69
68
67
66
63
61
58
57
53
50
50
43
4
2
1
28
52
44
34
35
32
25
33
34
36
26
24
27
25
22
15
31
10
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
28
52
44
34
35
32
26
33
34
36
26
24
27
25
22
15
31
10
0
0
1
90
57
38
47
39
40
43
35
33
30
37
37
31
32
31
35
19
33
4
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
20
KADROLU
SÖZLEŞMELİ
MEVCUT
İHTİYAÇ
FAZLA
Din Kült. ve Ahl.Bil.
Elektrik-Elektronik Tek./Elektronik
Grafik ve Fotoğraf/Fotoğraf
Okul Öncesi Öğrt.
Zihin Engelliler Sınıfı Öğretmenliği
Toplam
NORM
ALAN / BRANŞ ADI
0
0
0
0
0
1.248
0
1
0
0
0
535
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
536
0
0
0
0
0
713
0
1
0
0
0
1
Kaynak: Personel Genel Müdürlüğü
Tablo 8: Bilim ve Sanat Merkezlerinde Görevlendirilen Öğretmen Sayıları
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Toplam
Merkezin Adı
Manisa
Uşak
Zonguldak
Bartın
Bayburt
Burdur
Kırşehir Kaman
Urfa
Adana
İst. Ataşehir
Siirt
Kırşehir Y. Demir
Eskişehir EEŞ
Van
Ankara Y. Karakaya
Afyon A. Doğan
Bursa M. K.Paşa
Sakarya
Tekirdağ
Giresun
Bursa BTSO
Sinop
Tokat
Ankara
İzmir S. Akdemir
Malatya
Amasya
Açılış Tarihi
Görevlendirme
2004
2002
2002
2008
1998
2005
2003
2007
2004
1996
2003
2005
2007
2003
1994
2002
1999
2006
2000
2006
2001
2000
2003
2005
2002
2005
2002
12
10
10
9
7
7
7
6
6
6
5
5
4
4
4
3
3
3
3
2
2
1
1
1
1
1
1
124
İkinci ve üçüncü hizmet bölgelerinde bulunan bilim ve sanat merkezlerinin öğretmen
ihtiyacının karşılanamamasına gerekçe olarak, öğretmen seçiminin Genel Müdürlük
tarafından yapılması gösterilse de Tablo 9’daki veriler bu görüşü desteklememektedir.
21
Örneklem yolu ile seçilen illerden oluşan hizmet bölgelerinden birinci hizmet bölgesinde,
mevcut öğretmen normunun % 42’ sinin, ikinci hizmet bölgesinde % 51’ inin ve üçüncü
hizmet bölgesinde ise % 53’ ünün boş olduğu görülmektedir. Üç hizmet bölgesinde de norm
açığının birbirine yakın değerlerden oluştuğu görülmektedir. Ankara, Adana ve Afyon illeri
birinci hizmet bölgesinde bulunduğu halde, üçüncü hizmet bölgesinde bulunan Van İlinden
daha fazla öğretmen ihtiyacı söz konusudur. Aynı şekilde, ikinci hizmet bölgesinde, üçüncü
hizmet bölgesinden daha fazla öğretmene ihtiyaç bulunmaktadır.
Sonuç olarak, bilim ve sanat merkezlerinde öğretmen açığının bulunmasının nedeni seçim
yönteminden ziyade seçimin her yıl tekrarlanmaması gösterilebilir.
Tablo 9: Hizmet Bölgeleri İtibariyle Belirli İllerin Öğretmen İhtiyacı
Birinci Hizmet Bölgesi İller
Ankara
Bursa
Adana
Afyon
Amasya
Toplam
İkinci Hizmet Bölgesi İller
İstanbul
Şanlıurfa
Kahramanmaraş
Bayburt
Elazığ
Giresun
Toplam
Üçüncü Hizmet Bölgesi İller
Siirt
Van
Toplam
Norm
Bilsem Mevcut
İhtiyaç
İhtiyaç (%)
67
29
42
18
24
180
38
21
14
9
23
105
29
8
28
9
1
75
43
28
67
50
4
42
Norm
Bilsem Mevcut
İhtiyaç
İhtiyaç (%)
28
18
23
19
20
22
130
23
2
15
2
16
6
64
5
16
8
17
4
16
66
18
89
35
89
20
73
51
Norm
Bilsem Mevcut
İhtiyaç
İhtiyaç (%)
16
20
36
4
13
17
12
7
19
75
35
53
3.3.2.2. Öğretmen Seçimi
25.07.2007 tarih ve 3562 sayılı Makam Onayı ile bilim ve sanat merkezlerine atanacak
öğretmenler için belirli kriterler oluşturulmuştur. Bunlardan, “son yıla ait sicil notu iyi olmak
kaydıyla, son üç yıllık sicil notları ortalamasının iyi olması” şartı ile Akademik Lisansüstü
Eğitim Sınavından (ALES) sözel bölümler için 60 puan ve sayısal bölümler için ise 65 puan
almış olmak” şartını taşımayanlara başvuru hakkı verilmemiştir. Bunların yanında, “kendi
alanında veya üstün yetenekli öğrencilerin eğitimi alanında üniversitelerin doktora ve yüksek
lisans programlarını bitirmiş olmak”, “yabancı dil bilmek”, “hakemli dergilerde yayınlanmış
yazıları bulunmak”, “alanında yayınlanmış kitabı olmak”, “ulusal ve uluslararası alanda proje
ekibinde yer almak”, “lisans bitirme notu”, “kendi alanında lisans, lisansüstü veya doktora
düzeyinde eğitime devam ederken, üstün yetenekli çocukların eğitimi alanında ders almış
22
olmak”, “ulusal ve uluslararası kongrelerde bildiri sunmuş olmak”, “uzman veya başöğretmen
unvanlarına sahip olmak” gibi eleme kriterleri de saptanmıştır.
Geliştirilen kriterlerin her biri bilim ve sanat merkezlerinde nitelikli öğretmen istihdamına
yönelik düşünülmüş önemli parametrelerdir.
Tablo 10: Mezuniyet Durumu
Öğrenim Durumu
MEB Genelinde Doktoralı
MEB Genelinde Yüksek Lisanslı
Bilsem’de Doktoralı
Bilsem’de Yüksek Lisanslı
Adet
Oran
(Binde)
675
1
25.564
49
8
12
271
406
Kaynak: Personel Genel Müdürlüğü; Bilim ve Sanat Merkezi Müdürlükleri
Grafik 1: Mezuniyet Durumu
Tablo 10 ve Grafik 1’deki verilere bakıldığında, Millî Eğitim Bakanlığında görev yapan
üniversite mezunu kadrolu personelin binde 1’i doktoralı, binde 49’u yüksek lisanslı, bilim ve
sanat merkezlerinde görev yapan üniversite mezunu personelin ise binde 8’i doktoralı, binde
406’sı ise yüksek lisanslı olarak görülmektedir. Sonuç olarak, bilim ve sanat merkezlerinde
doktoralı personel oranı Millî Eğitim Bakanlığı ortalamasının 12 katı, yüksek lisanslı personel
oranı yaklaşık 10 katı büyüklüğündedir.
Şekil 8: Öğretmen Seçimi Kriterleri
23
Şekil 8’deki anket sonucunda, bakanlık yöneticileri dışında ankete katılanların çoğunluğu
bilim ve sanat merkezlerine öğretmen seçiminde kullanılan kriterlerin yeterli olmadığı
görüşünde birleşmektedir.
Şekil 9: Sertifika Programları
Şekil 9’daki anket sonucunda, katılımcıların tamamına yakını, üstün yeteneklilerin eğitiminde
görev almak isteyen öğretmenlerin ilave bir sertifika programı veya yaz kursu ile
yetiştirilmesini gerekli görmüştür.
Şekil 10: Atanacak Öğretmenler
Şekil 10’daki anket sonucunda, katılımcıların çoğunluğu, şekil 9’daki çoğunluğa ulaşamasa da,
üstün zekâlılar bölümünden mezun olanların, bu alanda yüksek lisans yapanların ve lisans
eğitiminden sonra artı bir yıl üstün zekâlılar alanında yan dal yapanların bilim sanat
merkezlerinde öğretmen olarak atanmasını benimsemiştir.
3.3.3. Yönetici ve öğretmenlerin eğitimi süreci
Tablo 11’deki verilere bakıldığında, bilim ve sanat merkezlerinde görev yapan yöneticilerin %
29’u, öğretmenlerin ise % 22’si üstün yeteneklilerle ilgili herhangi bir eğitim almadan
görevlerini sürdürmektedir.
Tablo 11: Yönetici ve Öğretmenlerin Eğitim Durumu
Personel
Yönetici
Öğretmen
Toplam
Özel Eğitimli
99
527
626
Özel Eğitimsiz
41
152
193
Toplam
140
679
819
%
29
22
24
Kaynak: Bilsem ve Sanat Merkezi Müdürlükleri
24
Tablo 12: Bakanlıkça Düzenlenen Hizmetiçi Eğitim Faaliyetleri
Sıra
Eğitim Faaliyetinin Adı
1
MEB- TÜBİTAK İşbirliğinde Matematik
Öğretmenlerine Yönelik Eğitim Etkinliği
2
Bilim ve sanat Merkezlerinde Program
Geliştirme Semineri
Üstün Yetenekli Çocukların Eğitiminde
Yeni Yaklaşımlar
Üstün Yetenekli Çocuklarda Sanat
Eğitimi
3
4
5
Üstün Yeteneklilerin Eğitiminde
Zenginleştirilmiş Eğitim Programları
Semineri
6
Üstün Yetenekli Çocukların Eğitimi
Kursu
7
Üstün Yetenekli Çocukların Eğitimi
Kursu
8
Mesleki Niteliklerin Artırılması
Semineri
9
Üstün veya Özel Yetenekli Öğrencilerin
Eğitimi Kursu
Katılımcılar
Katılımcı
Sayısı
Tarihi
Süresi
(gün)
30
17.01.2009
29.01.2009
13
30
01.06.2009
05.06.2009
5
Matematik
Öğretmenleri
Bilim ve Sanat
Merkezi
Öğretmenleri
Yöneticiler
Resim ve Müzik
Öğretmenleri
Bilim ve sanat
merkezinde görevli
yönetici ve
öğretmenler
Bilim ve sanat
merkezlerinde
görevli öğretmenler
Bilim ve sanat
merkezlerinde
Bilim ve sanat
merkezi
öğretmenleri
Bilim ve sanat
merkezlerinde
Toplam
60
60
16.04.2007
20.04.2007
09.07.2007
13.07.2007
5
5
40
09.07.2007
13.07.2007
5
40
25.06.2007
29.06.2007
5
40
02.07.2007
06.07.2007
5
42
03.09.2007
07.09.2007
5
50
21.08.2006
25.08.2006
5
392
51
Kaynak: Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Son beş yıl içinde düzenlenen hizmetiçi eğitim faaliyetlerinin gösterildiği Tablo 12
incelendiğinde,

2010 yılında hizmetiçi eğitim faaliyeti planlanmadığı,

2009 yılında iki adet hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlendiği,

2008 yılında hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlenmediği,

2007 yılında altı adet hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlendiği,

2006 yılında bir adet hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlendiği görülmektedir.
Bu verilerden, hizmetiçi eğitim faaliyetlerinin düzenli aralıklarla yapılmadığı anlaşılmaktadır.
Son beş yılda toplam 392 öğretmen veya yönetici hizmetiçi eğitim faaliyetine katılmıştır.
Bilim ve sanat merkezlerinde toplam 687 yönetici ve öğretmenin görev yaptığı dikkate
alındığında, mevcut yönetici ve öğretmenlerin her yıl ortalama % 11’inin hizmetiçi eğitime
alındığı ifade edilebilir.
25
Şekil 11: Hizmetiçi Eğitim
Şekil 11’deki anket uygulamasında, katılımcıların çoğunluğu, yönetici ve öğretmenler için
Hizmetiçi eğitim kurs ve seminerlerinin düzenli aralıklarla yapıldığını ifade etmektedir. Ancak,
Tablo 12’deki veriler bunun tam aksini ortaya koymaktadır.
3.3.4. Öğrenci Seçme (Tanılama) Süreci
3.3.4.1 Erken Tanılama
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 43/1 maddesinde, okul öncesi, ilköğretim ve orta
öğretim çağındaki üstün yetenekli öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve
kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak amacıyla Bakanlıkça
gündüzlü özel eğitim kurumları açılacağını, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 8/1
maddesinde de, merkezlerin hedef kitlesinin okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim çağındaki
üstün yetenekli çocuk/öğrenciler olduğu belirtilmektedir. Ancak okul öncesi çağdaki üstün
yetenekli çocuk/öğrencilerin eğitimine yönelik ülkemizde herhangi bir faaliyet
bulunmamaktadır.
0-72 aylık çocukların gelişimsel olarak değerlendirilmesi amacıyla Gazi Erken Çocukluk
Değerlendirme Aracı (GEÇDA) kullanılmaktadır. Ayrıca 5-7 yaş arası Temel Kabiliyetler Testi
(TKT) çocukların yetenek düzeylerini belirlemek amacıyla hali hazırda kullanılmaktadır.
Üstün yetenekli birçok kişi erken yaşta tanılanıp uygun eğitim ortamı sağlanamadığı için,
çevrelerindeki kişilerin dikkatini çekmeden yaşamlarına devam etmekte, en yakınlarınca
önem verilmeyen kişi olarak görülmekte, özel yeteneklerinin farkına varılmadığından sıradan
bir insan olarak, keşfedilmeyi beklemektedirler. Bu bakımdan, üstün yetenekli çocukların,
yeteneklerinin erken belirlenmesi ve kapasitelerinin en üst düzeyine çıkarılması için erken
eğitimin sağlanması önem arz etmektedir.
26
Şekil 12: Erken Tanılama
Şekil 12’deki anket uygulamasında, katılımcıların büyük bir çoğunluğu, bulundukları illerde
okul öncesi dönemde üstün yetenekli çocukların varlığı bilindiği halde, bu çocukların
eğitimine dönük herhangi bir çalışmanın yürütülmediğini ifade etmiştir.
3.3.4.2 Tanılama Uygulamalarının Yeterliliği
Okullardaki sınıf öğretmenleri, üstün yeteneğe sahip olduklarını düşündüğü öğrenciler
hakkında gözlem formu düzenleyerek, bu öğrencileri merkezlere aday göstermektedir.
Gözlem formları, merkezlerde oluşturulan tanılama komisyonu marifetiyle ön değerlemeye
tabi tutulmakta, çelişkili cevap içeren formlar işleme alınmamaktadır. Adaylar öncelikle grup
tarama testine (TKT 7-11) alınmaktadır. Burada başarılı olan adaylar ise bireysel teste (WiscR) tabi tutulmaktadır. Bireysel testte zekâ bölümü 130 ve üstünde olan adayların belirlenen
kontenjan dahilinde merkezlere kaydı yapılmaktadır.
Grup tarama faaliyeti, Temel Kabiliyetler Testi (TKT) ile yapılmaktadır. Bu test 7-11 yaş
grubuna uygulanan yetenek testidir. Dil, şekil-uzay, akıl yürütme, ayırt etme ve hesap olmak
üzere beş özel yetenek ile genel yeteneği ölçen yedi alt testten oluşan bir grup testidir. Alt
testlerin uygulamasına ilişkin süre sınırı söz konusudur. Bir oturumda 10 öğrenciye, bir
uygulayıcı ve bir yardımcı uygulayıcı tarafından uygulanmaktadır. Uygulayıcı tarafından her
alt testteki sorular gruba yöneltilmekte, gruptan bu soruları yanıtlaması istenmektedir. 2001
yılında uyarlanarak kullanılmaya başlanılan (TKT) 7-11 testi aynı zamanda rehberlik araştırma
merkezleri ile okul rehberlik servislerinde eğitsel ve mesleki rehberlik çalışmalarında
kullanılmaktadır.
Bireysel inceleme faaliyeti, Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği Revize (WISC-R ) Testi ile
yapılmaktadır. 6-16 yaşlar arasındaki bireylere uygulanmakta, çocukların zihinsel
performansını belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Türkiye’de bugün sadece Türk
Psikologlar Derneği WISC-R testi için sertifika ve uygulama yetkinliği vermektedir.
Günümüzde de yaygın bir biçimde kullanılmakta olan WISC’in bir sonraki versiyonu olan
WISC-R’ın Türkiye’ye uyarlanması çalışması 1985 yılında yapılmıştır. Geçen son otuz yıl
içerisinde Wechler testi, Amerika Birleşik Devletlerinde ve diğer pek çok ülkede birçok kez
gözden geçirilerek bir takım önemli değişiklikleri ve iyileştirmeleri içerecek şekilde yeniden
düzenlenmiştir. Buna karşın ülkemizde WISC-R’ın 1974 versiyonu hâlâ kullanılmaktadır.
27
Şekil 13: Tanılama Uygulamaları
Şekil 13’te yer alan anket uygulamasında, Wisc-R ve TKT testörleri dışında akademisyen ve
rehber öğretmenlerin çoğunluğu mevcut tanılama uygulamalarının güvenilir ve yeterli
olmadığını düşünmektedir.
Şekil 14: TKT 7-11 Grup Testi
Şekil 14’te görülen anket uygulamasında, katılımcıların çoğunluğu, TKT 7-11 grup testinin,
güncel olmadığı gerekçesiyle amaca hizmet etmediğini düşünmektedir.
Şekil 15: TKT 7-11 Grup Testinin Uygulanması
Şekil 15’te görülen anket uygulamasında, katılımcıların çoğunluğu, TKT 7-11 grup testinin,
rehberlik araştırma merkezlerinde ve okullarda sürekli uygulanması nedeniyle içeriğinin
herkesçe bilindiğini düşünmektedir. Her yıl aynı tanılama yöntemlerinin kullanılması, mevcut
tanılama araçlarına ulaşımı kolaylaştırmıştır. Bu durum, gerçek üstün zekâlı öğrenciler yerine
ilgili ailelerin normal ve parlak zekâlı çocuklarının merkezlere gitmesine zemin
hazırlamaktadır.
28
Şekil 16: TKT 7-11 Grup Testinin İşlerliği
Şekil 16’da görülen anket uygulamasında, Wisc-R uygulayıcılarının dışında katılımcılarının
çoğunluğu, TKT 7-11 grup testine çalıştırılmış öğrencilerin girdiğini düşünmektedir.
Şekil 17: TKT 7-11 Grup Testi ve Kültürel Değerler
Şekil 17’de görülen anket uygulamasında, katılımcıların büyük çoğunluğu, TKT 7-11 grup
testinin kültürel değerlerimize uygun olmadığı görüşünü benimsememiştir. Ancak, söz
konusu testte kültürel değerlerimize uygun olmayan içerikte sorulara rastlanabilmektedir.
(beyzbolcu, konsol, kilise vb)
Şekil 18: Wisc-R Testinin Güncelliği
Şekil 18’de görülen anket uygulamasında, akademisyenlerin dışındaki katılımcılar, Wisc-R
testinin güncel olmaması nedeniyle amaca hizmet etmediği görüşüne katılmamaktadır.
Ancak, Wechler testinin Amerika Birleşik Devletlerinde ve diğer pek çok ülkede birçok kez
gözden geçirilerek bir takım önemli değişiklikleri ve iyileştirmeleri içerecek şekilde yeniden
düzenlendiği halde ülkemizde hâlâ 1974 versiyonunun kullanılması akademisyenlerin
haklılığını ortaya koymaktadır.
29
Şekil 19: TKT 7-11 Grup Testinin Resim ve Müzikte Uygulanması
Şekil 19’da görülen anket uygulamasında, ankete katılanların büyük çoğunluğu, TKT 7-11
grup testinin, resim ve müzik gibi özel yetenek gerektiren alanlarda üstün yetenekli bireylerin
tanılanmasına uygun olmadığını düşünmektedir.
Şekil 20: Wisc-R Testinin Resim ve Müzikte Uygulanması
Şekil 20’de görülen anket uygulamasında, katılımcıların büyük bir çoğunluğu, Wisc-R testinin,
resim ve müzik gibi özel yetenek gerektiren alanlarda üstün yetenekli bireylerin
tanılanmasına uygun olmadığı görüşünde birleşmektedir.
Şekil 21: Okullardaki Öğretmenlerin Konuyla İlgili Bilgi Düzeyleri
Şekil 21’de görülen anket uygulamasında, ankete katılanların büyük bir çoğunluğu,
okullardaki öğretmenlerin, üstün yetenekli veya üstün zekâlı öğrencilerin ayırt edici özellikleri
konusunda yeterince bilgi sahibi olmadığı görüşünde birleşmektedir. Böyle bir riskin
30
bulunması, aday gösterilebilecek durumda olan öğrencilerin aday gösterilmeyerek mağdur
olmasına neden olabilecektir.
3.3.5. Eğitim ve öğretim Süreci
3.3.5.1 Mevcut Eğitim Sistemi İçinde Üstün
Yeteneklilerin Eğitimi
3.3.5.1.1 Geçmişten Günümüze Üstün
Yeteneklilerin Eğitimi
Üstün yetenekli bireylerden oluşan Enderun Okulu Osmanlı İmparatorluğuna önemli devlet
adamları yetiştirmiş ve imparatorluğun asırlarca dünyaya hâkim bir güç olmasını sağlamıştır.
Bu başarılı uygulamadan sonra Cumhuriyet tarihimizde söz konusu alana ilişkin bazı adımlar
atılmış ancak sonuç alınamamıştır.
Cumhuriyet tarihimizde üstün yetenekli bireylerin eğitimine ilişkin yapılan çalışmalardan
kısaca bahsetmek gerekirse;

Üstün sanatsal yeteneğe sahip İdil Biret ve Suna Kan’ın yurt dışında eğitim alabilmesi
için 7.7.1948 tarihli ve 5245 sayılı Yasa çıkarılmıştır. Bu yasanın kapsamı halen
yürürlükte olan 15.12.1956 tarihli ve 6660 sayılı Yasa ile genişletilmiştir. 1978 yılına
kadar 6660 sayılı Yasa’dan ancak 17 kişilik dar bir çevre yararlanabilmiştir. Bu
tarihten sonra da söz konusu Yasa uygulanmamıştır.

24/71962 tarihli ve 11162 sayılı Resmi Gazete yayımlanan Özel Eğitime Muhtaç
Çocuklar (ÖEMÇ) Yönetmeliğinin 4. maddesinde, üstün zekâlı ve üstün yetenekli
çocuklar için de özel eğitim okullarının açılabileceği öngörülmüştür. Ancak, alt zekâ
grupları için açılan okulların dışında günümüze kadar herhangi bir okul açılmamıştır.
Bunun yerine 1962 yılında ilkokullarda uygulanmak üzere üst özel sınıf modeli
uygulanmaya başlamış, başarılı olmayınca da 1967 yılında uygulamadan
kaldırılmıştır.

1964 yılında Ankara Fen Lisesi, fen ve matematik alanında üstün yetenekli çocukları,
ülkenin ihtiyaç duyduğu bilim adamı ve araştırıcı olarak yetiştirmek üzere
kurulmuştur. İlk başlarda, özel sınıf, türdeş yetenek kümeleri, türdeş yetenek
sınıfları uygulamaları söz konusu iken 1973 yılı itibariyle günümüzdeki şekline
dönüşmüştür.

Ankara Üniversitesi Senatosunun 1979 yılında, üstün zekâlılar öğretmenlik sertifikası
programı oluşturulması yönünde kararı bulunduğu halde, bu konuda herhangi bir
çalışma yapılmamıştır.

İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesinde Türkiye’de ilk kez Üstün
Zekâlılar Eğitim Ana Bilim Dalı kurularak 2002-2003 öğretim yılında üstün zekâlı
öğrencilere sınıf öğretmeni yetiştirilmeye başlanmıştır. Bu okuldan mezun olan
öğretmenlerin öncelikle bilim ve sanat merkezlerinde istihdamı gerekirken söz
konusu öğretmenler düz ilköğretim okullarına sınıf öğretmeni olarak atanmıştır.

İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesinin üstün zekâlılar bölümünde
okuyan öğretmen adaylarına uygulama yaptırabilmek amacıyla Millî Eğitim Bakanlığı
31
ve İstanbul Üniversitesi arasında 2002 tarihinde imzalanan protokol ile Beyazıt Ford
Otosan İlköğretim Okulu uygulama okulu olarak belirlenmiştir. Sınıflarda öğrenim
gören öğrencilerin yarısı üstün yetenekli çocuklardan, yarısı da zekâ testine tabi
tutulmadan alınan öğrencilerden oluşturulmuştur. Burada üstün yetenekli
öğrencilerin eğitilerek topluma kazandırılmasından ziyade bu öğrencilerin diğer
öğrencilerin başarı düzeylerinin arttırılmasındaki rolü araştırılmıştır.
Öte yandan, Beyazıt Ford Otosan İlköğretim Okulu, toplumda örgün eğitim
kapsamında üstün yetenekli öğrencilerin gittiği tek okul olarak anılsa da, faaliyetleri
uygulanmakta olan bir projenin ömrü ile sınırlı ve belirli bir modelin
uygulanabilirliğine dönük araştırmaların yapıldığı, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma
Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı olması dışında, sıradan bir ilköğretim
okulundan farklı bir yanı bulunmamaktadır.

TEV Özel İnanç Türkeş Lisesi, 1993 yılında üstün yetenekli bireylerin eğitimi için
açılmıştır. İlk başlarda okulun orta kısmında uygulanmak üzere program geliştirilmiş,
ancak ilköğretimin sekiz yıla çıkması ile birlikte uygulanmamıştır. Öğrenci seçimi
seviye belirleme sınavında yüksek puan alan öğrenciler arasından yapılmaktadır.
Okul toplumda üstün zekâlılar okulu diye bilinse de öğrenci seçimi ve uyguladığı
program itibariyle anadolu liselerinden farklı bir tarafı bulunmamaktadır.

1991 yılında liselerde uygulanmaya başlanan, üstün yetenekli bireylerin eğitimine de
uygun olan, ders geçme ve kredili sistem, altyapı sorunları nedeniyle 1996 yılından
itibaren kademeli olarak kaldırılmıştır. Halen uygulanmakta olan sınıf geçme sistemi,
üstün yetenekli bireylerin eğitimini karşılayacak durumda olmadığı gibi engelleyici
bir yapısı söz konusudur.

Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliğine göre; ilköğretim ilk
kademedeki sınıflara devam eden öğrencilerden beden ve zihince gelişmiş olup bilgi
ve beceri bakımından sınıf düzeyinin üstünde olanların sınıfları, bir defaya mahsus
olmak üzere yükseltilmektedir. İlköğretim ikinci kademede ve ortaöğretimde sınıf
yükseltme uygulaması bulunmamaktadır.

Günümüzde sınavla öğrenci alan okullar (fen ve anadolu liseleri gibi) ile yüksek
puanla öğrenci alan üniversitelerin bazı bölümleri, üstün yetenekli öğrencileri kendi
bünyelerinde topluyor ve eğitiyor görünse de gerçek anlamda bir seçim ve ilgi
alanları doğrultusunda eğitim ve yönlendirme söz konusu değildir. Öğrenci seçimi,
test sınavında kısa zamanda çok soruyu doğru cevaplamaya bağlı olarak
yapılmaktadır. Bu yöntemle, parlak zekalı öğrencilerin dışında, üstün yetenekli
bireylerin seçilmesi mümkün değildir. Ayrıca sınavla öğrenci alan liselerde, genel
liselerden farklı bir müfredat uygulanmamaktadır. Bu itibarla, anılan okulların, üstün
yetenekli bireylerin seçimine ve eğitimine imkan veren yapısı bulunmamaktadır.

Ülkemizde 1992 yılından itibaren bilim ve sanat merkezleri kurulmaya başlanmıştır.
Yeni açılanlarla birlikte 58 adet bilim ve sanat merkezi 53 farklı ilde faaliyetlerini
sürdürmektedir. Bilim ve sanat merkezleri, öğrencilerin örgün eğitim kurumlarındaki
eğitimlerinden sonra, yetiştirme kursu, özel ders, dershane ve sosyal
aktivitelerinden geriye zaman kalması halinde gittikleri merkezler olarak
bilinmektedir.
32
Sonuç olarak, geçmişten günümüze bilim ve sanat merkezleri de dahil olmak üzere üstün
yeteneklilerin eğitimi alanında, Enderun okulları dışında, başarılı bir uygulama
sergilenememiştir.
3.3.5.1.2 Bilim ve Sanat Merkezlerinin Sistemsel
Sorunları
Bilim ve sanat merkezlerinin işleyişine ilişkin genel bir kanaat oluşturması bakımından,
devamsız bir öğrenci velisinin gönderdiği e-posta özetinin paylaşılmasında fayda
görülmüştür.
İlköğretim 6. sınıfa devam eden bir öğrenci velisiyim. Okul ve dershane öğrenciyi
paylaşamıyor. Sürekli etüde çağırıyorlar. Bu arada birde bilsem'e devam etmek istediği halde,
derslerin yoğunluğu, SBS, okul ve bilsem'in programlarındaki uyumsuzluk, bilsem’in de
dershane gibi aynı konuları işlemesi yüzünden bilsem'e devam edemeyen üstün yetenekli bir
öğrenci. Zaten çocukluğunu doğru dürüst yaşayamayan öğrencilerin daha da yorulması,
mutsuz ve isteksiz olması tabi ki hiçbirimizin isteği değil. Bilsem’lerin öncelikli amacının üstün
yetenekli öğrencilerin akademik başarılarını sağlamaktan çok, onların sosyal yönden
gelişmelerini sağlayacak, onların hayatına renk katacak, başarılı, mutlu, sağlıklı, ülkesine ve
milletine yararlı insanlar olarak yetişmeleri olduğunu düşünüyordum. Fakat amaç okul ve
dershanelerle aynı oluyor nedense? Başarılı oldukları alanda eğitim almalarına, o konuda
uzmanlaşmalarına elbette itiraz edilemez. Ama öğrencinin okuldaki sosyal faaliyet
dersindeyken servisle alınıp bilsem’e getirilmesi durumunda, bu öğrencinin aklı bilsem’de
kalmıyor, okulda futbol oynarken bıraktığı arkadaşlarında kalıyor. Tüm gün okulda olan bir
öğrenci hiç dinlenmeden akşamüstü bilsem'e getiriliyor. Yorgun, acıkmış, ödevi var, sınavı
var... Bilsem de nasıl verimli olacak... Bilsem de elbette güzel şeyler de oluyor. Düzenlenen
geziler, öğrencinin kendini ifade edeceği alanın okula göre daha geniş olması. Bilsem’deki
öğretmenlerin birçoğunun elinden geleni yapması vs. Bu konuyla ilgili yazılacak o kadar çok
şey var ki... Kısacası Bilsem'in başka bir şekilde yapılanmasına ihtiyaç olduğunu düşünüyorum.
Mevcut sistemle öğrenciler çok yoruluyor. Yorulmalarına değecek mi? Bunu da tam
bilemiyorum. Yapılacak yeni düzenlemeler ve eğitim sistemimizle bilsem'lerin birleştirildiği
ortak bir yapılanmaya gidilmesinin bilsem öğrenci ve çalışanları açısından yararlı olacağı
kanaatindeyim.
Şekil 22: Bilsemlerin Statüsü
Şekil 22’de görülen anket uygulamasında, katılımcılardan, bakanlık yöneticileri, müdür
yardımcıları ve devamsız öğrenci velilerinin çoğunluğu, bilim ve sanat merkezlerinin mevcut
statüsünün üstün yetenekli bireylerin eğitimine uygun olmadığını belirtirken, müdür, rehber
öğretmen, bilsem öğretmeni ve devamlı öğrenci velilerinin çoğunluğu ise tam aksini
düşünmektedir.
33
Şekil 23: Bilsemlerin Algılanması
Şekil 23’te görülen anket uygulamasında, katılımcılardan, müdür, müdür yardımcısı, rehber
öğretmen, bilsem öğretmeni, devamlı öğrenci velisi ve devamsız öğrenci velilerinin
çoğunluğu mevcut yapısı ile bilim ve sanat merkezlerinin, toplumda özel etüt merkezi veya
dershane olarak algılandığını belirtmekte, bakanlık yöneticileri ise bu fikre katılmamaktadır.
Şekil 24: Bilsemler Kapatılmalı mıdır?
Şekil 24’te görülen anket uygulamasında, katılımcıların tamamına yakını, bilim ve sanat
merkezlerinin amacına hizmet etmediğinden kapatılması görüşünü benimsememektedir.
Şekil 25: Bilsemlerin Dönüştürülmesi
Şekil 25’de görülen anket uygulamasında, katılımcıların çoğunluğu, bilim ve sanat
merkezlerinin tam gün tam yıl kapsamında faaliyette bulunan yaygın eğitim kurumları haline
dönüştürülmesi gerektiğini düşünmektedir.
34
Şekil 26: Bilsemlerin Hizmet Etmesi Gerekenler
Şekil 26’da görülen anket uygulamasında, bakanlık yöneticilerinin dışındaki katılımcıların
çoğunluğu, bilim ve sanat merkezlerinin, okul öncesi ve ilköğretim çağındaki üstün yetenekli
bireylere hizmet etmesi gerektiğini düşünmektedir.
Şekil 27: Ortaöğretim Çağındaki Öğrenciler
Şekil 27’de görülen anket uygulamasında, katılımcılardan müdür, müdür yardımcısı, rehber
öğretmen, bilsem öğretmeni ve devamlı öğrenci velilerinin çoğunluğu ortaöğretim çağındaki
üstün yetenekli öğrenciler için tam teşekküllü yatılı okullar açılması görüşünü
benimsemektedir. Akademisyen ve bakanlık yöneticilerinin çoğunluğu ise bu görüşe
katılmamaktadır.
Şekil 28: Ortaöğretimi Tamamlayan Öğrenciler
35
Şekil 28’de görülen anket uygulamasında, akademisyenlerin dışındaki katılımcıların
çoğunluğu, orta öğrenimini tamamlayan üstün yetenekli öğrencilerin alanlarına uygun lisans
programlarına (kendi aralarında yapılacak bir sınavla) yerleştirilmesi gerektiğini
düşünmektedir.
Şekil 29: Üstün Yetenekli Öğrencilerin İstihdamı
Şekil 29’da görülen anket uygulamasında, akademisyenlerin dışındaki katılımcıların
çoğunluğu, lisans, lisansüstü ve doktora programını bitiren üstün yetenekli öğrencilerin,
devletin belirleyeceği stratejik alanlarda direkt istihdam edilmesi fikrine katılmaktadır.
Şekil 30: Alternatif Eğitim Modelleri
Şekil 30’da görülen anket uygulamasında, katılımcıların tamamına yakını, üstün yetenekli
bireylerin eğitimi konusunda, bilim ve sanat merkezlerinin yanında alternatif eğitim
modellerinin de uygulanması gerektiğine inanmaktadır.
Tablo 13: 2009-2010 Eğitim Öğretim Döneminde Yapılan Tanılama Sonuçları
Tanılama yapılan illerde ilköğretim 1. 2. ve 3. sınıfta okuyan toplam öğrenci sayısı
Tanılama yapılan illerde merkezlere aday gösterilen öğrenci sayısı
Değerlendirme sonucu adaylığı iptal edilen öğrenci sayısı
Grup testine alınan öğrenci sayısı
Grup testinde elenen öğrenci sayısı
Grup testini geçen öğrenci sayısı
Bireysel testte elenen öğrenci sayısı
Bireysel testi geçen öğrenci sayısı
1.317.451
40.231
2.289
37.942
32.682
5.260
3.490
1.770
36
Tablo 13’deki veriler incelendiğinde;
 Tanılama yapılan illerde ilköğretim 1. 2. ve 3. sınıfta okuyan öğrencilerin % 3’ü
merkezlere aday gösterilebilmiştir.
 Aday gösterilen öğrencilerin % 6'sının adaylığı çeşitli nedenlerle iptal edilmiştir.
 Aday gösterilen öğrencilerin % 94'ü grup testine alınmıştır.
 Grup testine alınan öğrencilerin % 86'sı elenmiştir.
 Bireysel teste alınan öğrencilerin % 66'sı elenmiştir.
2009-2010 eğitim ve öğretim yılında, ilköğretim birinci, ikinci ve üçüncü sınıf düzeyinde
yapılan ve (40) ili kapsayan tanılama sonuçlarına göre öğrenci potansiyelinin ancak binde 1'lik
kısmı üstün yetenekli birey olarak tanılanabilmiştir. Literatürde öğrenci potansiyelinin % 2'lik
kısmının üstün yetenekli birey olabileceği belirtilmiştir. Bu orana göre, son yapılan
tanılamada 26.349 öğrencinin üstün yetenekli birey olarak tespit edilmesi gerekirken sadece
1.770 öğrenci tespit edilebilmiştir. Keşfedilmeyi bekleyen 24.579 üstün yetenekli öğrenci
tespit edilse bile bilim ve sanat merkezlerinin boş kapasitesi (5.610) kadar öğrenci
merkezlere yerleştirilebilecek, geriye kalan 18.969 öğrenci ise dışarıda kalacaktır. Sonuç
olarak bilim ve sanat merkezlerinin tek başına bu yükün altından kalkması imkân dâhilinde
görülmemektedir. Bu nedenle, örgün eğitimin içinde alternatif modellerin uygulanması
zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.
Ülke genelindeki üstün yeteneklilerin potansiyeli incelendiğinde ise
Tablo 14’te görülen verilere göre, 0-24 yaş grubunda toplam 25.218.750 birey
bulunmaktadır. Bilimsel çalışmalara göre bu sayının % 2’sinin yani 627.480 öğrencinin üstün
yetenekli olabileceği tahmin edilmektedir. Bilim ve sanat merkezlerinde üstün yeteneklilerin
toplam sayısının 6.405 olduğu dikkate alındığında ülke genelinde keşfedilmeyi bekleyen
621.075 üstün yetenekli bireyin olduğu söylenebilir.
Tablo 14: 0-24 Yaş Grubunda Üstün Yeteneklilerin Potansiyeli
Yaş Grubu
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
Toplam
Toplam
6.155.321
6.201.647
6.502.366
6.234.620
6.280.117
25.218.750
%2
123.106
124.033
130.047
124.692
125.602
627.480
Kaynak: TÜİK ADNKS 2009 Verileri
37
Şekil 31: Eğitim Modelleri
Şekil 32: Eğitim Modelleri
Şekil 31 ve 32’de görülen anket uygulamasında, katılımcıların % 22,5’inin kaynak odada
program zenginleştirme modelini, % 22’sinin bireysel eğitim modelini, % 21’inin üst sınıftan
ders alma ve orta öğretimde öğrenim görürken üniversiteden ders alma modelini, %
13,6’sının türdeş yetenek gruplandırma eğitim modelini, % 12,2’sinin okula erken başlatma
modelini ve % 8,7’sinin üst özel sınıflarda eğitim modelinin uygulanmasını önermektedir.
Şekil 33: Devamsız Öğrenciler
38
Şekil 33’te görülen anket uygulamasında, katılımcıların büyük bir çoğunluğu, Bilim ve Sanat
Merkezleri Yönergesinin değişik 14/5 maddesi ile devamsız öğrencilere getirilen yaptırımın
devamsızlık sorununu çözmediğini düşünmektedir.
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 14/5 maddesine göre, mazeretsiz devamsızlık süresi
eğitim süresinin % 30’unu geçen öğrencilerin kaydı silinmektedir. Devamsız öğrencilere
yaptırım uygulamak yerine sorunun temelinde yatan nedenleri ortaya çıkarmak ve bunlara
çözümler üretmek gerekmektedir.
Şekil 34: Öğrencilerin Devamsızlığı
Şekil 34’te görülen anket uygulamasında, katılımcıların büyük bir çoğunluğunun, öğrencilerin,
sınav kaygısı, aşırı ders yükü, ulaşım gibi çeşitli sorunları nedeniyle merkezlere devamlarının
tam olarak sağlanamadığını belirtmektedir.
Şekil 35: Ortaöğretim Öğrencileri
Şekil 35’te görülen anket uygulamasında, katılımcıların çoğunluğu, ilköğretimi bitiren
öğrencilerin, ortaöğretim çağına geldiklerinde, okumaya hak kazandıkları fen lisesi ve
anadolu lisesi gibi liselere giderek merkeze devam edemediğini, bu nedenle de bilim ve sanat
merkezlerinin ortaöğretim ayağının aksadığını belirtmektedir.
Tablo 15’te yer alan verilere göre, devamsız öğrencilerin % 50’si sınav sisteminden, % 24’ü
ulaşım sorunlarından, % 3’ü merkezlerde tatmin edilemediğinden, % 22’si ise nakil gibi
nedenlerden merkezlere devam edemediği anlaşılmaktadır.
39
Tablo 15: Devamsızlık Oranları
Devamsızlık Nedenleri
Ulaşım Sorunları
Sınav Sistemi
Öğrencinin merkezde tatmin edilememesi
Diğer
Toplam
Devamsız
378
779
54
336
1.547
%
24
50
3
22
100
Grafik 2: Sınıf Mevcutlarının Toplam Öğrenci Sayısı İçindeki Oranları
Grafik 2’de yer alan verilere bakıldığında, sınıf düzeyleri artıkça sınıf mevcutlarının toplam
öğrenci sayısı içindeki oranı azalmaktadır. Özellikle ilköğretim ikinci kademe ve
ortaöğretimde öğrenci sayılarının daha fazla azaldığı görülmektedir.
Grafik 3: Sınıflar İtibariyle Devamsızlık Oranları
Grafik 3’te yer alan verilere bakıldığında, sınıf seviyeleri arttıkça devamsızlık oranının arttığı
görülmektedir. 12. sınıfa toplam 25 öğrencinin devam ettiği dikkat alındığında bu sınıf
seviyesinde devamsızlık oranının azaldığını söylemenin pratikte bir anlamı bulunmamaktadır.
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinde, okuldaki öğretmenlerin her eğitim aşamasından
sonra düzenlenen raporlara bağlı olarak değerlendirmeler yapacağı, ulaştıkları sonucu ise
öğrencinin karnesine yansıtacağı belirtildiği halde şimdiye kadar bu yönde herhangi bir adım
atılmamıştır.
40
Şekil 36: Öğrenci Profili
Şekil 36’da görülen anket uygulamasında, müdür yardımcılarının dışında katılımcıların
çoğunluğunun, merkezlerdeki öğrenci profilinin genellikle gelir ve eğitim düzeyi yüksek olan
ailelerin çocuklarından oluştuğunu, gelir düzeyi düşük ve merkezden uzak yerlerde bulunan
ailelerin çocuklarına ise çoğu zaman ulaşılamadığını belirtmektedir.
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinde tanılama yapılacak okullar yalnız bilim ve sanat
merkezlerinin bulunduğu yerleşim yerleri ile sınırlı tutulmamıştır. Tanılama işlemleri, il ve
ilçelerde bulunan okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarını kapsamaktadır. Ancak,
bilim ve sanat merkezlerinden uzak yerleşim yerlerinde bulunan okullarda tanılama yapılsa
da, normal eğitim uygulayan okullarda derslerin geç bitmesi, ulaşım sorunları ve maddi
kısıtlar nedeniyle öğrencilerin merkezlere devam etmesi imkan dâhilinde görülmemektedir.
Bu nedenle bilim ve sanat merkezlerine yakın okullarda okuyan öğrenciler veya ulaşım
giderlerini karşılayabilecek durumda olan ailelerin çocukları merkezlere devam etmektedir.
Bilim ve Sanat Merkezlerinin, örgün eğitim kurumları dışında yer almasından ve statüsünün
net bir şekilde belli olmamasından dolayı, bilim ve sanat merkezleri Ulusal Ajans tarafından
yürütülen Comenius okul ortaklığı projeleri ile yaşam boyu öğrenme projelerine kurum
olarak katılamamaktadır.
Bazı bilim ve sanat merkezlerinde, ilçelerden ve köylerden gelen öğrencilerin merkezlere
devamı hafta içi sağlanamadığından, zorunlu olarak akşam saatlerinde ve hafta sonlarında
eğitim verilmektedir.
Bilim ve sanat merkezleri, 1. sınıftan 12. sınıfa kadar her sınıf düzeyinden öğrencilerin aynı
ortamda eğitim almalarını öngören bir yapıya sahiptir. Farklı yaş gruplarındaki öğrencilerin
aynı ortamda bulunmasının doğuracağı sakıncalar göz ardı edilmemelidir.
3.3.5.2 Eğitim Programları
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinde bireysel programların merkezlerdeki ilgili
öğretmenler tarafından yazılacağı ifade edilmiştir. Şekil 37’de görülen anket uygulamasında
da, katılımcıların büyük çoğunluğunun eğitim-öğretim programlarının öğretmenler tarafından
yazıldığını belirtse de hangi programın kimler tarafından, hangi sürede, hangi kazanımlar
verilerek, hangi yöntemler kullanılarak verileceği belirli değildir.
41
Şekil 37: Eğitim – Öğretim Programları
Öte yandan, destek eğitimini tamamlayan öğrencilerin bireysel alanlarının belirlenmesi için
objektif, geçerlilik ve güvenirlik çalışması yapılmış bir yetenek alanları belirleyecek ölçek
bulunmamaktadır.
Şekil 38’de görülen anket uygulamasında, katılımcıların çoğunluğunun uygulanan eğitim
aşamalarında değerler eğitimine yer verildiğini belirtse de bu konuda bireysel gayretlerin
dışında sistematik bir çalışma bulunmamaktadır.
Şekil 38: Değerler Eğitimi
3.3.5.3 Proje Tabanlı Eğitim
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinde, merkezlerde proje tabanlı eğitimin verileceği
öngörülmektedir. İlköğretimi bitirene kadar merkezlere devam eden, çeşitli eğitim
aşamalarından (uyum, destek, bireysel yetenekleri fark ettirme) geçen öğrenciler tam verimli
olacağı proje aşamasında çeşitli nedenlerle merkezlerden ayrılmakta, bu da, merkezlerde
uygulanması öngörülen proje tabanlı eğitimi sekteye uğratmaktadır. Tablo 16’daki verilere
bakıldığında proje aşamasındaki öğrencilerin devamsızlık oranı % 39 olarak görülmektedir.
42
Tablo 16: Bilsemdeki İlköğretim Öğrencilerinin Devamsızlık Oranları
İlköğretim
2. Sınıf
3. Sınıf
4. Sınıf
5. Sınıf
6. Sınıf
7. Sınıf
8. Sınıf
Toplam
Devamlı
Öğrenci
262
1.193
1.411
879
628
765
571
5.709
Devamsız
Öğrenci
2
28
71
77
184
285
372
1.019
Toplam
264
1.221
1.482
956
812
1.050
943
6.728
%
1
2
5
8
23
27
39
15
Tablo 17: Dereceye Giren Proje Verileri
Toplam Öğrenci Sayısı
Proje Aşamasındaki Öğrenci Sayısı
Proje Aşamasındaki Öğrencilerin Toplam Öğrenci Sayısı İçindeki Oranı
2009-2010 Dereceye Giren Proje Sayısı
Öğrenci Başına Düşen Proje Sayısı
6.405
409
%6
102
0,2
Tablo 17 ve Grafik 4’te, son üç yılda dereceye giren proje sayısında artış görülse de 20092010 yılları arasında öğrenci başına dereceye giren proje sayısı ve proje aşamasındaki
öğrencilerin toplam öğrenci sayısı içindeki oranı düşük çıkmaktadır. Buna gerekçe olarak,
ilköğretim ikinci kademede görülen devamsızlık oranlarının yüksekliği gösterilebilir.
Grafik 4: Son Üç Yılda Dereceye Giren Proje Sayısı
Bilim ve sanat merkezlerinde proje tabanlı eğitim öngörüldüğü halde proje geliştirilebilmesi
ve modelinin oluşturulabilmesi için gerekli olan teknoloji tasarım öğretmeni normu bilim ve
sanat merkezlerinin tamamında (2) adet olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte, bu alanda
henüz öğretmen ataması yapılmamıştır.
43
3.3.5.4 Öğrenci, Okul, Veli ve Merkez İşbirliği
Konuya ilişkin genel bir kanaat oluşturması bakımından, hem bilim ve sanat merkezlerine
devam edemeyen bir öğrenci velisi, hem de bazı bilsem öğrencilerinin okul öğretmeninin
göndermiş olduğu e-postanın özetlenmiş halinin paylaşılmasında yarar görülmektedir.
Ülkemizin en önemli değerleri üstün yetenekli insanlarımız, en başta da çocuklarımız. Doğru
yönlendirilmeye en çok ihtiyaç duyan ama bir o kadar da ihmal edilen çocuklarımız. Açıkçası
sınıflarda fazla sorun yaratmadıkları, konuları erken kavradıkları için onlara kaynaştırma
öğrencileri kadar önem verme gereği hissetmediğimiz, sıradanlaştırmaya uğraştığımız
çocuklarımız. Biz öğretmenler de onlara ayrı programlar uygulayıp ders içinde onları
zorlayacak sorular bulmadığımız sürece (sistem öğretmenler için bunu zorunlu kılmıyor) bir
kısmı sıkılıp kendini zorlamadan ortalamada olmaya gitgide alışan, çalışma disiplinini
kaybeden çocuklarımız. Bilsem gibi bir kurumun ülkemizde bulunması zorunlu. Yurt dışı
uygulamalarda bildiğim kadarıyla devlet bu çocukları hiç bir zaman tesadüflerin eline
bırakmadan kendisi özenle yetiştiriyor. Ülkemizde yalnızca ekonomik durumu iyi olan ailelerin
altından kalkabildikleri bir eğitim gibi görünüyor. Ulaşım masrafları, sosyo-ekonomik durumu
düşük aileler için fazla geliyor. Bu yüzden bu çocuklarımız sahipsiz kalıyor bazen de yanlış
yönlendirilebiliyorlar. Çocuğum üç alanda da bilsemi kazandı (zihinsel yetenek-resim-müzik).
Destek, uyum, bireysel yetenekleri fark ettirici program adımlarını birlikte takip ettik. Okul
çıkışı haftanın üç gününü bilsem’de değerlendirdiğimiz oldu. Biz diyorum çünkü ben de
büyükşehir koşuşturması içinde bir veli olarak akşamları bırakma ve alma sorumluluğunu
üstlenmiştim, yararına inandığım için tabii. Bilsem öğrencilerinin özelliği gereği, kendilerine
farklı bir şeyler sunulmuyorsa onları yoğun okul temposunun üzerine bu merkezlere getirmek
zor. Ama farklılığı gördüğü anda hasta bile olsa o akşam derse katılmayı gönülden isterler.
Ama iyi bir donanımla karşılarına çıkamazsanız durumu çabuk fark ederler ve onları devam
ettirmekte zorlanırsınız. Kızım bilsem’e 4. sınıftayken başladı şu an 7. sınıfta. Bu süre içinde
öğretmen kadrosunun çok kan kaybettiğini düşünüyorum. Sevdiği için seçtiği derslerden
bazılarının öğretmenleri kurumdan ayrıldı (Ayrılma nedenleri önemli bence) Bilsem ile ilgili
genel düşüncelerim şunlar: Bir öğrenci bir yıl boyu derse devam eder ailesi taşır. Çocuk emek
verir sonra bu alanda devam etmesi uygun görülmez. Peki, önceden veli ile bu durum
görüşülemez mi? Normal eğitim kurumlarında çok sayıda öğrenci ile muhatap biz
öğretmenler, öğrencilerimizin ders durumlarıyla ilgili (hele başarısızlık durumunda) velileriyle
defalarca görüşürken, az sayıda öğrencisi olan ve özel çalışma içindeki öğretmenin, öğrencinin
durumunu veli ile paylaşması gerekmez mi? Yalnızca yılsonunda elimize verilen rapor yeterli
mi? Bakanlığımızın bu çocuklarımızı gözden çıkarmadığını görmeyi istiyorum.
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinde, eğitim-öğretim sürecinin, öğrenci, örgün eğitim
kurumu, veli ve merkez ile iş birliğinde devam ettirilmesi, eğitim-öğretim etkinliklerinin,
öğrencilerin devam ettikleri örgün eğitim kurumları ile bütünlük oluşturacak şekilde
plânlanması, öğrencilerin örgün eğitim kurumlarında izledikleri programlar ile merkezlerde
yapacakları çalışmalar arasında işbirliği sağlanması öngörülmüştür.
Şekil 39: Paydaşlar Arasındaki İşbirliği
44
Şekil 39’da görülen anket uygulamasında, bilsem öğretmenlerinin sadece % 42’si,
merkezlerde yürütülen eğitim-öğretim sürecinin öğrenci, örgün eğitim kurumu, veli ve
merkez ile iş birliği içinde yürütüldüğünü belirtmektedir.
Şekil 40: Etkinliklerin Planlanması
Şekil 40’da görülen anket uygulamasında, katılımcıların yaklaşık dörtte biri, eğitim-öğretim
etkinliklerinin öğrencilerin devam ettikleri örgün eğitim kurumları ile bütünlük oluşturacak
şekilde plânlanmadığını belirtmektedir.
Şekil 41: Paydaşlarla İşbirliği
Şekil 41’de görülen anket uygulamasında, rehber öğretmenlerin sadece % 38’i, merkez
öğretmenlerinin sorumlu oldukları öğrencilerin velileri ve örgün eğitim kurumlarındaki
öğretmenleri ile periyodik aralıklarla görüştüğünü ve görüşme sonuçlarını rehberlik ve
psikolojik danışma birimine bildirdiğini belirtmektedir.
3.3.6. İstihdam Süreci
2010-2014 Millî Eğitim Bakanlığı Stratejik Planında, il’lerde faaliyet gösteren 54 bilim ve sanat
merkezinin geliştirilmesi ve plan dönemi sonuna kadar sayısının 94’e çıkarılması
hedeflenmiştir. Bu hedefin dışında, söz konusu Stratejik Planda üstün yetenekli bireylerin
45
Şekil 42: Öğrenci Takibi
Şekil 42’de görülen anket uygulamasında, bilim ve sanat merkezlerinin % 60’ının, eğitimöğretim sürecini tamamlayan ya da başka bir nedenle merkezden ayrılan öğrencilerin
takibine yönelik bir mekanizma geliştirmediği anlaşılmaktadır.
3.3.7. İç kontrol süreci
3.3.7.1 İdari ve Yasal Düzenlemeler
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde üstün yetenekli bireylerin eğitimine ilişkin
düzenlemelerin dayanağı olarak gösterilen kanun ve kanun hükmündeki kararnamelerden;
 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de özel eğitimin
tanımı yapılmış, bu tanımda özel eğitimin, özürlülerin özür ve özelliklerine uygun
ortamlarda sürdürülen eğitim olduğu belirtilmiştir. Bu itibarla, özel eğitimin üstün
yetenekli bireylere verilen eğitimi de kapsadığına ilişkin yasal bir düzenleme söz
konusu değildir.
 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununda,
bahsedilmiştir.
özürlü çocukların eğitiminden
 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilât ve Görevleri Hakkındaki Kanun’da Özel
Eğitim, Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görevlerinin, özel
eğitim sınıfları, özel eğitim okulları, rehberlik ve araştırma merkezleri, iş okulları ve iş
eğitim merkezleri ile aynı seviye ve türdeki benzeri okul ve kurumların eğitim,
öğretim ve yönetiminden ibaret olduğu belirtilmiş, üstün yetenekli bireyleri devam
ettiği bilim ve sanat merkezlerinden bahsedilmemiştir.
 4306 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununun hiçbir maddesinde özel eğitimden
bahsedilmediği gibi üstün yeteneklilerle ilgili herhangi bir ibare de söz konusu
edilmemiştir.
 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanunda, adında anlaşılacağı üzere yalnızca özürlülerin
eğitiminden bahsedilmiştir.
Özetle, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin dayanağı durumundaki Özel Eğitim Hizmetleri
bulunmamaktadır.
46
Kanun koyucu tarafından üstün yetenekli bireylerin eğitimine ilişkin 54 yıl önce çıkarılmış
olan “15/2/1956 tarihli ve 6660 sayılı Güzel Sanatlarda Fevkalade İstidat Gösteren Çocukların
Devlet Tarafından Yetiştirilmesi Hakkında Kanun” halen yürürlükte olmakla birlikte, yalnız
güzel sanatlarda üstün yetenekli bireylerin yurt dışındaki eğitimini kapsamaktadır. Bu
yasadan 1978 yılına kadar toplam 17 kişi yararlanmıştır. Bu tarihten sonra da
uygulanmamıştır. Sonuç olarak Cumhuriyet tarihimizde üstün yetenekli bireylerin eğitimine
ilişkin söz konusu Kanunun dışında yürürlükte olan herhangi bir yasal düzenleme söz konusu
değildir.
Ayrıca, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 46. Maddesinde, Yönergede yer almayan
hususlarda okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim mevzuatı hükümlerinin geçerli olduğu
belirtilmiştir. Yaygın eğitim şeklinde faaliyetlerini sürdüren bilim ve sanat merkezlerinin,
örgün eğitimi düzenleyen mevzuatla ikame edilmeye çalışılması çelişkili bir durum olmakla
birlikte uygulamada çeşitli sorunlara yol açabileceği de gözden kaçırılmamalıdır.
3.3.7.2 İdari Yapılanma
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Görev Yetki ve
Sorumluluklarına İlişkin Yönergede yer alan teşkilat şemasına göre üstün yetenekli bireylerin
eğitimi, özel eğitim dairesi başkanlığına bağlı beş şubeden biri olan Özel Yeteneklilerin Eğitimi
Şubesince yürütülmesi öngörülmektedir. Mevcut durumda ise, Özel Yeteneklilerin Eğitimi
Şubesi, görevleri yalnızca üstün yeteneklilerin eğitimi olan Daire Başkanına bağlı olarak
faaliyetlerini sürdürmektedir. Mevcut uygulama, Yönerge’ye uygun olmamakla birlikte, üstün
yetenekli bireylerin eğitimi adına olumlu bir gelişme olarak kabul edilebilir.
Öte yandan, Genel Müdürlükte, üstün yetenekli bireylerin eğitiminden sorumlu daire
başkanlığı ve şube müdürlüğü görevlerine kadrosu başka birimlerde olan yönetici ve
öğretmenlerin geçici görevlendirilmesinin etkili yönetim anlayışından uzaklaşmaya neden
olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Şekil 43: İdari Yapılanma
Şekil 43’de görülen anket uygulamasında, katılımcıların büyük bir çoğunluğu, üstün yetenekli
bireylerin eğitiminin koordine edildiği güçlü bir idari yapılanmanın bulunmadığını ifade
etmektedir.
47
Şekil 44: İdari yapılanma nasıl olmalı?
Şekil 44 ve Şekil 45’de görülen anket sonuçlarına göre, üstün yetenekli bireylerin örgün ve
yaygın eğitiminin Millî Eğitim Bakanlığı ile ilişkilendirilecek özel bütçeli bir idare (TÜBİTAK,
TÜBA vb.) bünyesinde sürdürülmesi görüşü ağırlık kazanmıştır.
Şekil 45: İdari yapılanma nasıl olmalı?
% 30
% 41
% 29
3.3.7.3 Stratejik Hedefler
2010-2014 Millî Eğitim Bakanlığı Stratejik Planı 1 Ocak 2010 tarihi itibariyle yürürlüğe
girmiştir. Millî Eğitim Bakanlığına bağlı okul ve kurumlarında ise stratejik plan çalışmalarına
devam edilmektedir. Son açılan bilim ve sanat merkezleri ile birlikte toplam 58 bilim ve sanat
merkezinin sadece 15’inin ölçülebilir ve süreye dayalı hedefleri bulunmaktadır. Diğer bilim ve
sanat merkezleri ise hedef belirlemiş olmakla birlikte söz konusu hedeflerin bir kısmın
ölçülebilirliği bulunmamakta, bir kısmının da süreye bağlanmadığı görülmektedir.
48
Şekil 46: Ölçülebilir Hedeflerin Varlığı
Şekil 46’da görülen anket uygulamasında, katılımcıların büyük bir çoğunluğu merkezlerde
ölçülebilir süreye dayalı hedeflerin oluşturulmadığını ifade etmiştir.
3.3.7.4 Performans Göstergeleri
5018 sayılı Kanun’un 9. maddesinde; “Kamu idareleri; kalkınma planları, programlar, ilgili
mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını
oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını önceden
belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve
değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlarlar”
denilmektedir. Bu amaçla, Strateji Geliştirme Başkanlığı çıkışlı 09.02.2010 tarihli ve 924 sayılı
Genelge ile 2010 yılının sonuna kadar bütün okul ve kurumların Stratejik Plan çalışmalarını
tamamlaması istenmiştir.
Şekil 47: Performans Göstergeleri
Şekil 47’de görülen anket uygulamasında, mevcut bilim ve sanat merkezlerinin yaklaşık %
80’inin henüz performans göstergelerini oluşturmadığı anlaşılmaktadır.
Bilim ve sanat merkezleri hakkında genel bir kanaat oluşturmak ve stratejik plan
çalışmalarına destek olmak için belirli göstergeler çerçevesinde hesaplamalar yapılmış, çıkan
sonuçlar tablolarda gösterilmiştir.
49
Bil. Laboratuarı
Eğitim Alan Yönetici
Kadrolu Öğretmen
Eğitim Almayan Öğretmen
Doktoralı Personel
Y. Lisanslı Personel
Proje Sayısı (2007)
St. Hedef
1
1
1
4
1
15
6
2
10
3.000
3
3
2
0
0
60
101
108
1
0
0
1
2
1
9
3
0
9
2.000
0
0
1
0
2
Amasya
150
143
143
0
0
0
0
2
1
26
1
1
5
0
7
6
0
0
0
4
Ankara
300
227
254
1
1
1
1
2
1
18
1
2
10
12.000
5
Ankara Y. Ka.
450
268
599
0
1
1
1
3
2
26
4
4
14
15.000
4
3
9
0
0
6
Antalya
150
40
40
1
1
1
1
0
2
6
2
0
2
0
0
0
0
0
1
7
Bartın
100
30
30
1
1
1
1
1
1
1
9
1
0
0
8
Bayburt
150
56
67
1
1
1
1
2
1
2
7
0
0
0
9
Bilecik
100
45
69
1
1
1
1
1
1
7
0
0
1
5.500
10
Burdur
150
79
79
1
1
1
1
2
0
6
7
0
2
0
0
0
0
11
Bursa BTSO
720
349
499
1
1
1
1
1
4
21
2
6
2.150
5
7
9
12
Bursa M.K.P.
150
116
121
1
1
1
1
3
0
9
3
2
3.000
13
Çorum
250
70
71
1
1
1
1
1
2
8
7
2.500
14
Denizli
140
160
210
0
0
0
1
2
1
15
0
7
13.500
15
Düzce
300
66
66
1
1
1
1
2
1
0
14
16
Elazığ
200
98
98
1
1
1
1
3
0
16
0
17
Erzincan
400
0
0
1
1
1
1
1
0
0
0
18
Eskişehir EEŞ
250
38
38
1
1
1
1
1
1
9
4
19
Giresun
250
119
126
1
1
0
1
3
6
2
20
Isparta
150
51
65
1
1
0
1
1
1
14
21
İst. Ataşehir
500
339
608
1
1
1
1
2
3
28
6
22
İst. Beşiktaş
300
0
0
1
1
1
0
0
23
İzmir S. Akd.
150
348
425
1
1
1
1
4
21
1
24
K. Maraş
250
133
213
1
1
1
1
3
18
25
Kastamonu
250
130
202
1
1
1
1
2
12
26
Kayseri Ç. Şe.
250
45
46
1
0
0
0
1
27
Kırıkkale İÖİ
150
88
92
1
1
0
1
2
28
Kırşehir Kam.
250
123
136
1
1
1
1
3
9
7
29
Kırşehir Y. D.
400
224
243
1
1
1
1
3
21
5
30
Konya
200
128
128
0
0
0
1
1
31
Kütahya
300
30
30
1
1
1
1
2
6
7
32
Malatya
400
257
322
1
1
1
1
4
22
1
Afyon A. D0.
3
Toplam Öğrenci
Sıra
2
1
8
1
1
1
0
2
2
1
0
1
4
0
0
0
0
2
1
3.000
6
1
0
6
13.000
7
1
0
4
8
1.700
3
4.000
3
1.803
1
21
12.457
2
8
1
0
11
5.000
1
5
1.000
1
3
6.000
7
0
4
19.000
2
2
2
5.000
1
1
10
3.000
2
0
6
5.000
15
3.000
4
10
Proje Finansmanı
B. Laboratuarı
1
Eğitim Almayan Yönetici
K. Laboratuarı
468
Adana
Devamlı Öğrenci
369
1
Kapasite
450
Merkezin Adı
F. Laboratuarı
Tablo 18: Türkiye Geneli Bilim ve Sanat Merkezlerine Ait Veriler
1
3
12
3
2
2
2
1
2
2
3
4
3
7
5
28
1
3
1
2
1
2
50
4
13
12
Manisa Sal.
150
126
196
1
1
0
0
2
1
9
35
Muş
120
0
0
1
1
36
Nevşehir
450
0
0
0
0
0
1
2
4
37
Ordu
300
395
419
1
1
1
1
5
38
Sakarya
200
158
180
1
1
1
1
2
1
9
3
6
5.000
39
Siirt
120
60
60
0
1
1
1
1
2
3
5
1
100
40
Sinop
300
183
206
1
1
0
1
2
1
12
1
1
860
41
Sivas
300
47
47
1
1
1
1
1
1
2
1
2
0
42
Tekirdağ
200
92
108
1
1
0
1
2
1
10
3
1
2.500
43
Tokat
300
198
224
1
1
1
1
3
13
1
5
6.000
44
Trabzon
200
179
187
1
1
1
1
3
18
11
6.000
45
Urfa
30
14
16
0
0
0
1
1
1
0
46
Uşak
200
109
143
0
0
0
0
47
Van
170
124
206
1
1
1
48
Zonguldak
235
141
216
1
1
12.015
6.405
8.134
37
37
2
1
1
3
5
6
4
9
1
1
1
4
5
3
1
1
3
2.000
1
1
24.000
5
4
9
5.000
1
64
38
3
3.500
3
0
4
0
0
2
2
6
3
5
10
1
3
13
4
1
1
3
7
10
31
43
99
527
152
41
6
Proje Finansmanı
Toplam Öğrenci
Sıra
Toplam
1
3.400
25
2
3
7
St. Hedef
1
Eğitim Almayan Öğretmen
3
Kadrolu Öğretmen
1
Eğitim Alan Yönetici
0
Bil. Laboratuarı
0
Y. Lisanslı Personel
B. Laboratuarı
0
Doktoralı Personel
K. Laboratuarı
330
Eğitim Almayan Yönetici
F. Laboratuarı
309
Devamlı Öğrenci
470
Kapasite
Manisa
34
Merkezin Adı
33
2
11
31
235
199.970
40
58
Tablo 18’de görülen veriler, 20.04.2010 tarihli ve 1413/82 sayılı yazıyla bilim ve sanat
merkezlerinden alınmıştır. Bu veriler kullanılarak Tablo 19’daki hesaplamalar yapılmıştır.
51
8
1
1
74
Eğitimli öğretmenlerin oranı
100
100
96
100
67
81
46
95
76
100
75
95
75
100
69
71
75
100
100
75
100
96
100
46
52
56
100
67
87
100
92
82
100
77
100
33
91
41
0
75
10
38
22
0
100
25
100
0
32
10
12
8
0
13
0
0
0
0
0
10
0
0
9
10
8
5
0
0
0
3
7
0
0
0
0
0
13
0
0
0
0
0
0
25
0
0
0
0
33
0
0
0
0
0
0
0
32
52
58
31
78
42
75
44
69
31
33
48
75
0
73
50
17
24
64
50
39
17
20
25
41
17
14
50
45
25
7
64
19
8
11
0
23
0
100
25
0
17
0
0
67
20
0
0
7
3
2
10
0
2
3
3
12
3
2
6
1
0
1
2
2
1
1
3
7
0
3
0
2
3
0
0
8
2
0
6
1
1
3
1
1
3
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
3
3
2
0
2
1
3
9
0
0
0
1
7
0
4
0
6
0
11
1
7
5
0
5
1
0
0
8
2
2
1
1
6
1
1
11
1
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
9
0
0
38
0
0
5
0
0
0
11
0
3
0
0
0
0
0
0
1
1
0
7
0
0
0
4
0
0
4
0
0
0
1
5
0
0
0
5
1
3
0
0
0
0
0
0
0
383
367
354
353
343
335
333
332
330
327
319
319
317
307
305
302
301
301
300
298
293
291
276
275
272
271
270
270
269
266
260
254
252
248
238
237
222
213
208
204
199
190
177
171
167
167
100
51
29,81
28,62
27,54
27,49
26,75
26,11
25,91
25,86
25,72
25,48
24,82
24,82
24,67
23,94
23,76
23,49
23,45
23,44
23,38
23,20
22,82
22,70
21,48
21,39
21,17
21,08
21,04
21,02
20,98
20,74
20,25
19,83
19,60
19,31
18,55
18,50
17,26
16,62
16,21
15,92
15,50
14,81
13,80
13,36
13,04
12,98
7,79
3,95
53
79
100
70
78
5
35
100
100
100
12.835
999,98
Oransal puan
100
100
100
67
100
100
100
100
100
100
100
67
67
100
50
80
100
100
33
67
67
67
67
100
75
100
50
50
60
67
67
40
50
67
50
100
20
100
100
0
50
33
67
67
0
33
0
50
Toplam puan
3
3
3
2
1
3
3
3
3
3
2
3
1
3
3
3
3
3
3
3
1
0
3
3
1
3
1
3
2
1
2
3
2
2
3
0
3
3
3
3
3
2
3
3
1
1
0
1
Stratejik hedef oranı
100
96
80
96
98
92
100
82
60
88
94
89
94
94
100
79
96
62
99
88
76
100
64
100
94
90
100
100
45
64
89
56
78
85
65
76
70
65
0
100
100
100
84
100
0
88
0
0
Proje üretimi oranı
Proje finansmanı oranı
1
1
2
1
0
2
0
3
1
2
1
2
1
3
0
3
1
1
1
1
1
1
1
1
3
1
1
0
2
1
2
3
0
1
0
1
3
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
Doktoralıların oranı
Yüksek lisanslıların oranı
Toplam
Eğitimli yöneticilerin oranı
2007
2001
2005
2006
2009
2005
2008
2002
2003
2003
2006
2005
2002
2002
2007
2004
1999
2005
2008
2006
2001
2002
2002
2005
2004
2003
2007
2010
1994
2004
2000
1996
2002
2000
2006
2002
2001
2002
2009
2009
2008
2003
1998
2009
2009
2007
2010
2008
Lab. Bulundurma oranı
Açılış tarihi
Elazığ
Trabzon
Malatya
Kırıkkale İÖİ
Kayseri Ç. Şen
Kırşehir Y. Demir
Kütahya
İzmir S. Akdemir
Van
Tokat
Giresun
Ankara
Afyon A. Doğan
Ordu
Eskişehir EEŞ
Adana
Bursa M. K.Paşa
K. Maraş
Çorum
Sakarya
Denizli
Amasya
Kastamonu
Burdur
Manisa
Kırşehir Kaman
Konya
Sivas
Ankara Y. Karaka.
Manisa Salihli
Sinop
İst. Ataşehir
Isparta
Tekirdağ
Bilecik
Uşak
Bursa BTSO
Zonguldak
Erzincan
Antalya
Bartın
Siirt
Bayburt
Düzce
Nevşehir
Urfa
Muş
İstanbul Beşiktaş
Devamlılık Oranı
Merkezin Adı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
Kapasite kullanım oranı
Sıra
Tablo 19: Bilim ve Sanat Merkezi Müdürlüklerinin Değerlendirilmesi
52
Tablo 19’da yer alan göstergelerin ne anlam ifade ettiği ve puanların ne şekilde
hesaplandığını açıklamak gerekirse;

Kapasite kullanım oranı: (Devamlı öğrenci sayısı / Bilsemlerin toplam kapasitesi) X
100; bu oran ile bilim ve sanat merkezlerinin toplam öğrenci kapasitesinin
(12.015), her bir bilim ve sanat merkezince ne kadarlık kısmının kullanıldığı
ölçülmüştür.

Devamlılık oranı: (Devamlı öğrenci sayısı / Bilsem’lerdeki öğrenci sayısı) X 100; bu
oran ile her bir bilim ve sanat merkezindeki öğrenci mevcudunun ne kadarlık
kısmının devamlı öğrencilerden oluştuğu ölçülmüştür.

Laboratuar oranı: (Laboratuar sayısı / Toplam laboratuar sayısı) X 100; bu oran ile
bilim ve sanat merkezlerinde bulunan fizik, kimya, biyoloji ve bilgisayar
laboratuarından oluşan toplam laboratuar sayısı (148) içindeki her bir bilim ve
sanat merkezinin payı ölçülmüştür.

Üstün yetenekliler alanında eğitimli yöneticiler oranı: (Eğitimli yöneticiler / Yönetici
sayısı) X 100; bu oran ile her bir bilim ve sanat merkezinde görev yapan müdür ve
müdür yardımcılarının yüzde kaçının üstün yetenekliler ile ilgili eğitim aldığı
ölçülmüştür.

Üstün yetenekliler alanında eğitimli öğretmenler oran: (Eğitimli öğretmenler /
Öğretmen sayısı) X 100; bu oran ile her bir bilim ve sanat merkezinde görev yapan
öğretmenlerin yüzde kaçının üstün yetenekliler ile ilgili eğitim aldığı ölçülmüştür.

Doktoralılar oranı: (Doktoralı sayısı / Öğretmen sayısı) X 100; bu oran ile her bir
bilim ve sanat merkezinde görev yapan yönetici ve öğretmenlerin yüzde kaçının
doktoralı olduğu ölçülmüştür.

Yüksek lisanslılar oranı: (Yüksek lisanslı sayısı / Öğretmen sayısı) X 100; bu oran ile
her bir bilim ve sanat merkezinde görev yapan yönetici ve öğretmenlerin yüzde
kaçının yüksek lisanslı olduğu ölçülmüştür.

Proje finansmanı oranı: (Proje finansmanı / Toplam proje finansmanı) X 100; bu
oran ile her bir bilim ve sanat merkezinin proje finansmanı için ürettiği kaynağın,
bütün bilim ve sanat merkezlerinin proje finansmanı için ürettiği kaynağın yüzde
kaçına tekabül ettiği ölçülmüştür.

Proje üretim oranı: (Proje sayısı / Toplam proje sayısı) X 100; bu oran ile her bir
bilim ve sanat merkezinin yarışmalarda derece almış proje sayısının, bütün bilim ve
sanat merkezlerinin yarışmalarda derece almış proje sayısı içindeki oranı
ölçülmüştür.

Stratejik hedef oranı: (Stratejik hedef sayısı / Toplam stratejik hedef sayısı) X 100;
bu oran ile de, her bir bilim ve sanat merkezinin ölçülebilir ve süreye dayalı
stratejik hedef sayısının, bütün bilim ve sanat merkezlerinin ölçülebilir ve süreye
dayalı toplam stratejik hedef sayısı içindeki oranı hesaplanmıştır.

Puan: Her bir bilim ve sanat merkezi için hesaplanan yukarıdaki oranların yatay
toplamı alınarak bilim ve sanat merkezlerinin ayrı ayrı puanları belirlenmiştir.
53

Oransal puan: (Puan / Toplam puan) X 1000; bu puan ile her bir bilim ve sanat
merkezi için hesaplanan puanının, bütün bilim ve sanat merkezlerinin toplam
puanı içindeki “binde”si ölçülmüştür.
Tablo 19’da yer alan 48 adet bilim ve sanat merkezi, yukarıdaki göstergelere bağlı olarak
hesaplanan puanlara göre büyükten küçüğe doğru sıralanmıştır. Tabloda da görüleceği gibi
Elazığ Bilim ve Sanat Merkezi yakın bir tarihte açıldığı halde en fazla puanı alarak ilk sıraya
yerleşmiştir. Trabzon Bilim ve Sanat Merkezi ikinci en yüksek puanı, Malatya Bilim ve Sanat
Merkezi ise üçüncü en yüksek puanı alarak ilk üçe girmiştir. Muş, İstanbul Beşiktaş gibi henüz
faaliyete geçmemiş bilim ve sanat merkezleri haklı olarak son sıralarda yer almıştır.
Yukarıda yer alan hesaplamalar ve sıralamalar, bilim ve sanat merkezlerinin performanslarını
değerlendirmeye dönük bir çalışma olarak algılanmaması gerekir. Performans ölçümlemesi
yapılabilmesi için yukarıda belirlenen performans göstergelerinin her birinin, bilim ve sanat
merkezinin kendi stratejik planında yer almış olması ve performansın yüksek veya düşük
çıkması halinde ne tür bir ödüllendirme veya yaptırımın uygulanacağının mevzuatla
belirlenmiş olması gerekir. Bunlar henüz oluşturulamadığından yukarıda yapılan çalışmanın
bağlayıcılığı bir yönü bulunmamaktadır. Stratejik plan çalışmalarına ışık tutmak amacıyla
yapılan bu örnek çalışma ile aynı zamanda, süreç sahiplerinin işleyen sürece ilişkin fikir sahibi
olmaları hedeflenmiştir.
54
3.4. Bulguların Değerlendirilmesi
Gerçekleştirilen denetime ilişkin taslak rapor 15.6.2010 tarihinde Özel Eğitim Rehberlik ve
Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne verilmiştir. Sürecin sorumluları tarafından
23.06.2010 tarihinde taslak rapor cevaplandırılmıştır.
3.4.1. Finansman Süreci
Bilim ve Sanat Merkezlerinin Finansmanı Süreci Bulgu-1 (BSM-KF-1)
Bulgunun önem düzeyi: Yüksek
Kriter: Fiziki mekânlar bilim ve sanat merkezlerinin işlevine uygundur.
Durum:
 Kurum Açılması ve Kapatılmasına İlişkin Esaslara göre bilim ve sanat merkezlerinin sadece
il merkezlerinde açılabilecek olması, il merkezinden uzak yerleşim birimlerinde oturan üstün
yetenekli bireylerin bilim ve sanat merkezlerinden eğitim alma hakkını engelleyebilecektir.
 Bilim ve sanat merkezi binalarının % 90’ı üstün yetenekli bireylerin eğitimine uygun olarak
tasarlanmamıştır.
 Mevcut bilim ve sanat merkezlerinin büyük çoğunluğu ya diğer okul ve kurumlarının içinde
ayrı bir bölümde veya okuldan bozma bir binada ya da apartman dairesinde faaliyetlerini
sürdürmektedir. Örneğin İzmir Sıdıka Akdemir Bilim ve Sanat Merkezi bir apartmanda
faaliyetlerini sürdürmektedir. Öğrenci mevcudu 425 olan merkezde tek tuvalet bulunmakta,
öğrenciler tuvaletin kapısında kuyruğa girmeden ihtiyacını karşılama imkânı bulamamaktadır.
Yine Şanlıurfa Bilim ve Sanat Merkezi Halk Eğitim Merkezinin bir bölümünde faaliyetlerini
sürdürmektedir.
Sebep: Mevcut risk, tasarım eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, üstün yetenekli bireylerin eğitimine uygun
olmayan yer ve mekanlarda bilim ve sanat merkezi açılmasına ve merkezlerin cazibe merkezi
olmaktan uzaklaşmasına neden olabilecektir.
Öneri:
 2010/Mart tarihli ve 2630 sayılı Tebliğler Dergisinde yayımlanan Kurum Açılması ve
Kapatılmasına İlişkin Esasların 7/a maddesinde belirtilen "bilim ve sanat merkezleri
açılabilmesi için, açılacak yerleşim biriminin il merkezi olması" şartının yerine, “bilim ve sanat
merkezleri öncelikle il merkezlerinde açılır, il merkezinden uzak yerleşim yerlerinde belirli bir
sayını üstünde üstün yetenekli bireylerin tespit edilmesi halinde buralarda da bilim ve sanat
merkezi açılabilir” şartı getirilmelidir.
 Çocukların oyun ve ders esnasında gerektiğinde bireysel etkinlikleri ve birtakım
değişiklikleri rahatça yapabildiği; ilgi ve yetenek gruplarının çalışması ve verimli ürünlerprojeler üretmesi için sınıf içinde veya okul binasında ilgi merkezleri, bilgisayar köşesi, bilim
köşesi veya sanat köşesi şeklinde farklı merkezlerin oluşturulduğu ve Bilim ve Sanat
Merkezleri Yönergesinin 19. maddesindeki (merkezdeki eğitim-öğretim ortamları; her türlü
çevre ile iş birliğine açık, sosyal ve psikolojik yönden motive edici olacak şekilde düzenlenir)
özelliklerin karşılandığı alternatif tip projelerin üretilmesi ve uygulanması sağlanmalıdır.
55
Denetlenenin Cevabı ya da Eylem Planı:
Bilim ve sanat merkezlerinin öncelikle il merkezlerinde açılması ve daha sonraki süreçte
nüfusu 70.000 olan ilçe merkezlerinde açılmasına yönelik Kurum Açılması ve Kapatılmasına
İlişkin Esaslarda değişiklik yapılacaktır. 2007 yılında Yatırımlar ve Tesisler Dairesi Başkanlığı
tarafından hazırlanan Tip proje doğrultusunda bundan sonraki süreçte de merkezlerin
açılması özendirilecektir. Var olan mevcut bilim ve sanat merkezlerinin iyileştirme
çalışmalarına devam edilecektir.
Denetçinin Sonuç Değerlendirmesi:
Mutabakata varılmıştır.
56
Kriter: Bilim ve sanat merkezleri, her derece ve türdeki eğitimin gerektirdiği araç-gereç ve
materyallerle donatılmıştır.
Durum:
 Bilim ve sanat merkezlerinde projelerin genellikle sponsorlar ve veliler tarafından finanse
edilmektedir. Proje harcamalarının yalnızca % 29’u genel bütçe kaynaklarından
sağlanmaktadır. Yerleşim yerinin özelliğinden dolayı projelerini finanse edebilecek sponsor
ve veli bulmakta zorlanan bilim ve sanat merkezlerinin oranı oldukça yüksektir.
 Bilim ve sanat merkezi müdürlüklerine, “acil olarak gereksinim hissettiğiniz ilk beş eğitim
araç, gereç ve donatım malzemesi nedir” sorusuna, merkez müdürlüklerinin 29’u akıllı tahta,
18’i projeksiyon cihazı, 17’si bilgisayar, 9’u teleskop, 7’si FKB laboratuarı ve sarf malzemesi,
5’i piyano, 4’ü renkli yazıcı ve 4’ü de bilgisayar laboratuarı cevabını vermiştir. Bilim ve sanat
merkezlerinin giderilmesi gereken acil ihtiyaçlarının, akıllı tahta, projeksiyon cihazı, fizik,
kimya, biyoloji ve bilgisayar laboratuarı, teleskop, müzik aletleri ve renkli yazıcının olduğunu
söylemek mümkündür.
 2009 yılı bütçe gerçekleşmelerine göre, özel eğitime ayrılan bütçenin binde 999’u alt zekâ
gruplarına aktarılırken, sadece binde 1’lik kısmı üst zekâ gruplarına aktarılmıştır. Bilim ve
sanat merkezlerine aktarılan ödenek kalemi, tüketime yönelik mal ve malzeme alımları ve
hizmet alımlarından oluşmaktadır. Bilim ve sanat merkezlerine aktarılan ödeneğin çok
yetersiz olması ve projelerin finansmanı için ayrı bir ödeneğin bulunmaması, üstün yetenekli
bireylerin eğitiminin sürdürülebilirliğini olumsuz etkilemektedir.
 Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 4/k maddesinde, etkinliklerin merkezde veya
merkez dışında mobil olarak yerine getirileceği belirtilmiştir. Merkez dışında yapılan mobil
etkinlikler genellikle idareci ve öğretmenlerin özel araçları ile sürdürülmektedir. Bu tür
uygulamaların sürdürülebilirliği bulunmadığı gibi belirli riskleri de beraberinde getirmektedir.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, üstün yetenekli öğrencilerin ilgi alanları
doğrultusunda eğitilememesine neden olabilecektir.
Öneri:
 Üniversitelerin ya da hıfzıssıhha gibi kurumların laboratuarlarını, kurumların işlerini
aksatmayacak şekilde, kullanma yetkisinin bir protokolle elde edilmesi, öğrencilere sunulan
eğitim hizmet kalitesini ve öğrencilerden beklenen buluş ve icat performansını arttırmış
olacaktır. Bu amaçla, Millî Eğitim Bakanlığı ile Yüksek Öğretim Kurumu, TÜBİTAK ve diğer
kamu kurum ve kuruluşları arasında düzenlenecek protokoller ile söz konusu kurum ve
kuruluşların laboratuar imkânlarının bilim ve sanat merkezlerince kullanması sağlanmalıdır.
 İhtiyaç analizi yapılmak suretiyle bilim ve sanat merkezlerinin acil eğitim araç-gereç ve
materyal ihtiyaçları ivedilikle karşılanmalıdır.
 Proje tabanlı eğitim verilen bilim ve sanat merkezlerine münhasır, proje finansmanında
kullanılmak üzere, genel bütçe ödenek kalemi oluşturulmalıdır.
 Öğrencilerin merkez dışı etkinliklere, sosyal aktivitelere ve bilim etkinliklerine ulaşımını
sağlamaya uygun araç ve şoför tahsisleri yapılmalıdır.
57
Bilim ve sanat merkezlerinin ihtiyaç analizi doğrultusunda eğitim araç-gereç ve materyal
ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik ilgili Genel Müdürlükleri ve Daire Başkanlıkları ile önceki
yıllarda olduğu gibi önümüzdeki yıllarda da işbirliğine gidilecektir. Konu ile ilgili merkezlerin
Eğitim Araçları ve Donatım Dairesi Başkanlığı ile daha yoğun işbirliğine gidilmesi
sağlanacaktır.
Bilim ve sanat merkezlerinin önümüzdeki bir yıl içerisinde üniversitelerin veya diğer kamu
kurum ve kuruluşlarına ait laboratuarlarından yararlanmaya yönelik İl Millî Eğitim Müdürlüğü
yolu ile hazırlanacak protokol kapsamında hizmet almaya yönelik gerekli kolaylık
sağlanacaktır.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu kararı doğrultusunda hazırlanacak Strateji Planı’nda bilim ve
sanat merkezlerince hazırlanacak projelerde kullanılmak üzere kaynak aktarımı üzerinde
durulacaktır.
58
Bulgunun önem düzeyi: Düşük
Kriter: Ek ders ücreti uygulamaları bilim ve sanat merkezlerinin işlevine uygundur
Durum:
 Millî Eğitim Bakanlığı Yönetici ve Öğretmenlerinin Ders ve Ek Ders Saatlerine İlişkin
Esaslarda bilim ve sanat merkezlerine yer verilmemesi, bilim ve sanat merkezlerinin diğer
okul ve kurumlardan farklı işleyişe sahip olması, ek ders uygulamalarında sorunlara neden
olmaktadır.
Öte yandan, okulların yapısına uygun olan ek ders uygulamalarının bilim ve sanat
merkezlerinde de uygulanmaya çalışılması yönetici ve öğretmenleri mevzuat dışı
uygulamalara zorlamaktadır.
 Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinde birim başkanlarına önemli görev ve sorumluluklar
yüklendiği halde bu görev ve sorumluluklara paralel ücretlendirme yapılmamıştır.
 Bilim ve sanat merkezlerinde proje sorumlusu öğretmenler, mesleki ve teknik eğitim
kurumlarında görev yapan laboratuar öğretmenlerinin çalışmalarına benzer faaliyetlerde
bulunduğu halde bu öğretmenlere görev ve sorumluluklara paralel ücretlendirme
yapılmamıştır.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, bilim ve sanat merkezlerinde görev yapan
öğretmenlerin, okullarda görev yapan öğretmenler gibi yalnızca ders saatlerinde bilim ve
sanat merkezlerine uğramasına, dışarıya endeksli iş üretememesine, bilim ve sanat
merkezlerinin dış çevre ile irtibatının zayıflamasına ve öğrencilerin ilgi alanları doğrultusunda
eğitilmeden atıl durumda bırakılmasına neden olabilecektir.
Öneri: Bilim ve sanat merkezlerinde öngörülen eğitim faaliyetlerinin aksatılmadan
yapılabilmesi, öğretmenlerin bilim ve sanat merkezlerinde ek ders kaygısından uzak bir
şekilde çalışmalarının temini ve öğrencilerin okullardan farklı bir atmosferde eğitilebilmesi
için öğretmenlere, proje sorumlusu öğretmenlere, birim başkanlarına ayrı ayrı sabit ek ders
ücreti ödenmelidir (öğretmenler için haftada 20 saat, proje sorumluları için haftada 22 saat,
birim başkanları için haftada 24 saat ek ders ücreti ödenmesi gibi). Bunun için, Millî Eğitim
Bakanlığı Yönetici ve Öğretmenlerinin Ders ve Ek Ders Saatlerine İlişkin Esaslarda gerekli
değişiklikler yapılmalıdır.
Bilim ve sanat merkezlerinde görevli yönetici ve öğretmenlerin ek ders ödemelerine ilişkin
Personel Genel Müdürlüğü ile gerekli yazışmalar ve görüşmeler başlamıştır. Bilim ve sanat
merkezlerinin tam gün kapsamına alınmasına ve öğretmelerin rehberlik ve araştırma merkezi
çalışma koşullarına benzer koşulların sağlanması konusunda Personel Genel Müdürlüğü ile
çalışmalar sürdürülmektedir.
59
3.4.2. Yönetici ve Öğretmen Atama Süreci
Bilim ve Sanat Merkezlerine Yönetici ve Öğretmen Atama Süreci-4 (BSM-KF-4)
Kriter: Bilim ve sanat merkezlerinin öğretmen ihtiyacı karşılanmaktadır.
Durum:
 Bilim ve sanat merkezlerine öğretmen seçimi duyurusunun yapıldığı Genelge’de, hangi
bilim ve sanat merkezlerine hangi alanlardan ve kaç öğretmenin alınacağına ilişkin bilgilere
yer verilmemiştir. Sadece ülke genelinde açılan bilim ve sanat merkezlerinin listesi ve ihtiyaç
duyulan branşlara yer verilmiştir.
 2008 yılından günümüze kadar 21 adet bilim ve sanat merkezi açıldığı halde bu süre
zarfında öğretmen seçimi yapılmamıştır.
 Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul ve Kurumların Yönetici ve Öğretmenlerinin Norm
Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğe göre bilim ve sanat merkezlerinde toplam 1.248 öğretmen
normu bulunmaktadır. Bu normun 536’sı dolu, 713’ü boş durumdadır. Norm açığı
kapatılamadığı için yaklaşık 124 öğretmen geçici olarak görevlendirilmiştir.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, üstün yetenekli öğrencilere nitelikli eğitim
verilmemesine ve devamsızlık sorunlarının yaşanmasına neden olabilecektir.
Öneri: Bilim ve sanat merkezlerine öğretmen seçimi duyurusunda, hangi bilim ve sanat
merkezlerine, hangi branşlarda ve kaç öğretmene ihtiyaç bulunduğuna ilişkin bilgilere ilgili
Genelge’de açıkça yer verilmeli, ayrıca öğretmen seçimi her yıl tekrarlanmalıdır.
Bilim ve sanat merkezlerine öğretmen ataması konusunda bundan sonraki süreçte branşlar
teker teker belirlenecektir. Personel Genel Müdürlüğü ile işbirliğine gidilerek her yıl yapılması
sağlanacaktır.
60
Bilim ve Sanat Merkezlerine Yönetici ve Öğretmen Atama Süreci-5 (BSM-KF-5)
Bulgunun önem düzeyi: Orta
Kriter: Bilim sanat merkezlerine öğretmen seçiminde kullanılan kriterler yeterlidir.
Durum:
 Ankara Üniversitesi Senatosunun 1979 yılında, üstün zekâlılar öğretmenlik sertifikası
programı oluşturulması yönünde kararı bulunduğu halde, bu konuda herhangi bir çalışma
yapılmamıştır.
 Bilim ve sanat merkezlerinde üstün yetenekliler alanında donanımlı öğretmenlere ihtiyaç
söz konusu iken, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Üstün Zekâlılar
Bölümünden mezun olan öğretmenler ilköğretim okullarına sınıf öğretmeni olarak
atanmıştır.
Sebep: Mevcut risk, ilgili kontrolün eksik tasarlanmış olmasından kaynaklanmaktadır.
Etki ve Riskler: Kontrolün eksik tasarlanmış olması, öğretmen yeterliliklerinin istenilen
düzeyde oluşamamasına neden olabilecektir.
Öneri: Bilim ve sanat merkezlerine öğretmen seçimi için geliştirilen kriterlerin her biri
merkezlerde nitelikli öğretmen istihdamına yönelik düşünülmüş önemli kriterlerdir. Ancak bu
kriterlere ilaveler yapılarak geliştirilmesi gerekli görülmektedir.
 Yüksek Öğretim Kurumu ile gerekli girişimlerde bulunularak üstün yeteneklilerin eğitimi
alanında yeterli altyapısı olan üniversitelerde, üstün zekâlılar öğretmenlik sertifikası programı
oluşturulması yönünde gerekli çalışmalar yapılmalıdır.
 Üstün yetenekli bireylere eğitim verme yetkisini düzenleyen sertifikaya sahip
öğretmenler ile üstün zekâlılar bölümünden mezun olan öğretmenlere, öğretmen seçimi
aşamasında öncelik tanınmalıdır. Bununla birlikte, bilim ve sanat merkezlerinde geçici görevli
öğretmen sayısı 152 civarındadır. Bu öğretmenler üstün yeteneklilerin eğitimi alanında
herhangi bir eğitim almamış olsalar bile iş başında kendilerini geliştirebilmekte, en azından
bilim ve sanat merkezlerinin işleyişi hakkında bilgi sahibi olabilmektedirler. Bu insan
kaynağının değerlendirilebilmesi için, belirli bir süre bilim ve sanat merkezlerinde çalışmış
geçici görevli öğretmenlere de öğretmen seçimi aşamasında ek puan verilerek
kazanımlarından istifade edilmelidir.
Bilim ve sanat merkezlerine öğretmen seçimine yönelik var olan kriterler de BİLSEM Modeli
Çalıştayı verileri, denetim raporu ve strateji planı doğrultusunda değişiklik yapılarak
öğretmen atamasına gidilecektir.
61
3.4.3. Yönetici ve Öğretmenlerin Eğitimi Süreci
Bilim ve Sanat Merkezi Yönetici ve Öğretmenlerinin Eğitimi Süreci Bulgu-6
(BSM-KF-6)
Kriter: Bilim ve sanat merkezlerinde çalışan yönetici ve öğretmenler için belirli periyotlarla
hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlenir.
Durum:
 Bilim ve sanat merkezlerinde görev yapan yöneticilerin % 29’u, öğretmenlerin ise % 22’si
üstün yeteneklilerle ilgili herhangi bir eğitim almadan görevlerini sürdürmektedir.
 Hizmetiçi eğitim faaliyetlerinin son beş yılı incelendiğinde, 2010 yılında hizmetiçi eğitim
faaliyeti planlanmadığı, 2009 yılında iki adet hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlendiği, 2008
yılında hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlenmediği, 2007 yılında altı adet hizmetiçi eğitim
faaliyeti düzenlendiği, 2006 yılında bir adet hizmetiçi eğitim faaliyeti düzenlendiği
görülmektedir.
 Son beş yılda toplam 392 öğretmen veya yönetici hizmetiçi eğitim faaliyetine katılmıştır.
Bilim ve sanat merkezlerinde toplam 687 yönetici ve öğretmenin görev yaptığı dikkate
alındığında, mevcut yönetici ve öğretmenlerin her yıl ortalama % 11’inin hizmetiçi eğitim
faaliyetine katıldığı söylenebilir.
Sebep: Mevcut risk, işletim eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
Etki ve Riskler: Söz konusu işletim eksikliği, üstün yetenekli öğrencilere nitelikli eğitim
verilemediğinden devamsızlık sorunlarının yaşanmasına neden olabilecektir.
Öneri:
 Bilim ve sanat merkezlerinde yönetici ve öğretmenler her yıl periyodik olarak hizmetiçi
seminerleri veya TÜBİTAK’ta uygulamalı eğitimlere alınmalıdır.
 Diğer okul ve kurumlardan atanan müdür ve müdür yardımcılarına, üstün zekâlıların
eğitimi, bilim ve sanat merkezlerinin işleyişine ilişkin gerekli eğitimler ivedilikle verilmelidir.
 Bilim ve sanat merkezi yönetici ve öğretmenlerinin, bilgilerinin güncel tutulması için,
kongrelere, yurtdışı eğitim programlarına katılmaları Bakanlık tarafından teşvik edilmeli ve
ekonomik olarak da desteklenmelidir.
 Göreve yeni atanmış bilsem öğretmenleri, proje aşamasına gelmiş bir bilim ve sanat
merkezinde belirli bir süre uygulamalı eğitime alınmalıdır.
 Bilim ve sanat merkezlerinde görev yapmakta olan yönetici ve öğretmenlere uzaktan
eğitim yoluyla üstün zekâlılar alanında yüksek lisans yapma imkânı sağlanmalıdır.
 Bütün bu uygulamaların yanında, insan kaynağının niteliğinin geliştirilmesinde eöğrenme yönteminin etkin kullanımı sağlanmalı ve bilgi teknolojilerine erişim
yaygınlaştırılmalıdır. Bu bağlamda, bilim ve sanat merkezi yönetici ve öğretmenleri arasındaki
etkileşim ve paylaşım eksikliği uzaktan eğitim teknolojileri ile desteklenerek giderilmelidir.
Mekân ve zaman bağlamındaki kısıtları aşmaya yönelik oluşturulacak öğrenme ve etkileşim
platformlarıyla yönetici ve öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişimleri sürekli takviye
edilmeli, bu anlamda öğretmenlerin kendi çalışmalarını sergileyebilecekleri ve diğer
meslektaşları ile paylaşabilecekleri “e-bilsem” kurumsal bilgi ve paylaşım platformu
oluşturulmalıdır.
62
Bilim ve sanat merkezlerine atanan yöneticilere yönelik 2010 yılı içerisinde uyum eğitimi
düzenlenecektir. Yine bilim ve sanat merkezinde görevli yönetici ve öğretmenlere yönelik
bulunabilecek kaynaklar doğrultusunda proje tabanlı eğitim, alanda yenilikler vb. konuklarda
seminerler düzenlenecektir.
63
3.4.4. Öğrenci Seçme (Tanılama) Süreci
Bilim ve Sanat Merkezlerine Öğrenci Seçme Süreci Bulgu-7 (BSM-KF-7)
Kriter: Erken tanılama ve erken eğitim uygulamaları mevcuttur.
Durum: Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 43/1 maddesinde, okul öncesi, ilköğretim ve
orta öğretim çağındaki üstün yetenekli öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında
olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak amacıyla
Bakanlıkça gündüzlü özel eğitim kurumları açılacağını, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin
8/1 maddesinde de, merkezlerin hedef kitlesinin okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim
çağındaki üstün yetenekli çocuk/öğrenciler olduğu belirtilmektedir. Ancak okul öncesi
çağdaki üstün yetenekli çocuk/öğrencilerin eğitimine yönelik ülkemizde herhangi bir faaliyet
bulunmamaktadır.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, üstün zekâlı çocukların sıradan bir insan olarak
hayatlarını idame etmelerine ve önemli bir insan kaynağı olan üstün yetenekli bireylerin,
topluma kazandırılmadan atıl durumda bırakılmasına neden olabilecektir
Öneri: Öncelikle, erken tanılama için mevcut araç ve yöntemler güncellenmeli, gelişmiş
ülkelerde olduğu gibi bilim ve sanat merkezlerinde de erken eğitim uygulamalarına bir an
önce geçilmelidir.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu doğrultusunda hazırlanacak Strateji ve Uygulama Planı
çerçevesinde okul öncesi çocuklara yönelik uygulamalara başlanacaktır. Hazırlanan denetim
raporları verilerine göre ortaöğretim öğrencilerinin merkezlerden yararlanma oranları
düşüktür. Yine denetim raporları sonrasında bilim ve sanat merkezlerinin işleyişine yönelik
yeni düzenlemeler yapılacaktır.
64
Bilim ve Sanat Merkezlerine Öğrenci Seçme Süreci Bulgu-8 (BSM-KF-8)
Kriter: Tanılama uygulamaları güvenilir ve yeterlidir.
Durum:
 2001 yılında uyarlanarak kullanılmaya başlanılan (TKT) 7-11 grup testi aynı zamanda
rehberlik araştırma merkezleri ile okul rehberlik servislerinde eğitsel ve mesleki rehberlik
çalışmalarında kullanılmaktadır.
 Günümüzde de yaygın bir biçimde kullanılmakta olan WISC’in bir sonraki versiyonu olan
WISC-R bireysel testinin Türkiye’ye uyarlanması çalışması 1985 yılında yapılmıştır. Geçen son
otuz yıl içerisinde WISC-R testi, Amerika Birleşik Devletlerinde ve diğer pek çok ülkede birçok
kez gözden geçirilerek bir takım önemli değişiklikleri ve iyileştirmeleri içerecek şekilde
yeniden düzenlenmiştir. Buna karşın ülkemizde WISC-R testinin 1974 versiyonu hâlâ
kullanılmaktadır.
 Her yıl aynı tanılama yöntemlerinin kullanılması, mevcut tanılama araçlarına ulaşımı
kolaylaştırmıştır. Bu durum, gerçek üstün zekâlı öğrenciler yerine ilgili ailelerin normal ve
parlak zekâlı çocuklarının merkezlere gitmesine zemin hazırlamıştır.
Yapılan anket çalışmasıyla;
 Mevcut tanılama uygulamalarının güvenilir ve yeterli olmadığı,
 Okullardaki öğretmenlerin, üstün yetenekli veya üstün zekâlı öğrencilerin ayırt edici
özellikleri konusunda yeterince bilgi sahibi olmadığı,
 TKT 7-11 grup testinin RAM’larda ve okullarda sürekli uygulanması nedeniyle
içeriğinin herkesçe bilindiği,
 TKT 7-11 grup testine çalıştırılmış öğrencilerin girdiği,
 TKT 7-11 grup testinin kültürel değerlerimize uygun olmadığı,
 Wisc-R testi ve TKT 7-11 grup testinin resim ve müzik gibi özel yetenek gerektiren
alanlarda üstün yetenekli bireylerin tanılanmasına uygun olmadığı tespit edilmiştir.
Etki ve Riskler: Kontrolün eksik tasarlanmış olması, gerçek anlamda üstün yetenekli
bireylerin tespit edilip eğitilememesine neden olabilecektir.
Öneri:
 Türkiye’de zekâyı ve bilişsel yetenekleri değerlendirecek en son bilimsel gelişmelere
paralel olarak geliştirilmiş, geçerli, güvenilir ve standardize edilmiş ölçme araçlarına
gereksinim duyulmaktadır. Bu amaçla;
 Stanford-Binet Zekâ Testinin 5. Versiyonunun (SB5), zekânın hem sözel hem de sözel
olmayan boyutlarını değerlendirmesi; tek bir zekâ ölçüm değeri yerine çeşitli zekâ
ölçümleri vermesi; 2-85 yaş gibi geniş bir yaş aralığında uygulanması; üstün
yeteneklilik ve zihinsel geriliği de içine alan özel gereksinimi olan bireylerin ayrıntılı
değerlendirmesi; uygulanması ve puanlamasının kolay olması gibi pek çok avantajı
bulunması nedeniyle söz konusu testin geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılarak
uygulanması sağlanabilir.
65
 Progresif Matrisler Testi, istenildiğinde grup olarak da uygulanabilen kağıt-kalem
testidir. 60 maddeden oluşan testin A,B,C,D ve E olmak üzere toplam 5 adet formu
bulunmaktadır. Bunlar bireyin, ilk bakışta anlamsız gibi görünen şekilleri sezmek,
aralarındaki ilişkileri kavramak ve bu ilişkilere dayanarak eksik olan şekli tamamlama
yeteneğini ölçmektedir. 6 yaş ve üstü bireylere uygulanan test alternatif olarak
değerlendirilebilir.
 Wisc-R testinin güncellenmiş son hali ülkemize uyarlanarak kullanımına devam
edilebilir.
 Wisc-R testinin, resim ve müzik gibi özel yetenek gerektiren alanlarda üstün yetenekli
bireylerin tanılanmasına uygun olmaması nedeniyle, bu alanlardaki üstün
yeteneklilerin tanılanmasına uygun araçlar belirlenmeli ve uygulanmalıdır.
 Üstün yetenekli öğrencilerin daha kolay tanınması ve daha nitelikli eğitim verilebilmesi
için öğretmen adaylarının yetiştiği programlarda üstün yetenekli öğrenciler ve özellikleriyle
ilgili derslere yer verilmelidir.
 Daha çok sayıda üstün yetenekli bireylere ulaşılabilmesi bakımından, aday gösterilen
öğrenciler, elektronik ortamda yapılacak merkezi bir eleme sınavına alınmalı, elemeyi
geçenler bireysel testlere tabi tutulmalı, bireysel incelemeden geçen adaylar belirli bir süre
gözlemlendikten sonra merkezlerde veya örgün eğitim okullarında oluşturulacak kaynak
odalarda eğitime alınmalıdır.
 Wisc-R testinin (güncel halinin) uygulanmasına devam edilecekse, sertifikalı testör
sayısının takviye edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla RAM’daki rehber öğretmenlerle birlikte
öncelikle bilim ve sanat merkezlerinde, gerek görülmesi halinde diğer okul ve kurumlarda
görev yapan rehber öğretmenlerin de sertifika programlarına alınması sağlanmalıdır.
Avrupa Birliği Özel eğitimin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında önümüzdeki yıllarda yurt
dışından temin edilecek testlerin standardizasyon çalışmaları yapılarak ülkemize
kazandırılacaktır. Ülkemize kazandırılan testler bilim ve sanat merkezlerine öğrenci seçiminde
de kullanılacaktır.
66
3.4.5. Eğitim ve Öğretim Süreci
Bilim ve Sanat Merkezlerinde Eğitim ve Öğretim Süreci Bulgu-9 (BSM-KF-9)
Kriter: Mevcut eğitim ve öğretim sistemi, üstün yetenekli bireylerin eğitim ihtiyacını
karşılamaya elverişlidir.
Durum:
Yapılan anket çalışmasıyla;
 Bilim ve sanat merkezlerinin mevcut statüsünün üstün yetenekli bireylerin eğitimine
uygun olmadığı,
 Bilim ve sanat merkezlerinin, mevcut yapısı ile toplumda özel etüt merkezi veya
dershane olarak algılandığı,
 Devamsız öğrencilere getirilen yaptırımın devamsızlık sorununu çözmediği,
 Öğrencilerin, sınav kaygısı, aşırı ders yükü, ulaşım gibi çeşitli sorunları nedeniyle
merkezlere devamının tam olarak sağlanamadığı,
 İlköğretimi bitiren öğrencilerin, ortaöğretim çağına geldiklerinde, okumaya hak
kazandıkları fen lisesi ve anadolu lisesi gibi liselere giderek merkeze devam edemediği,
bu nedenle de bilim ve sanat merkezlerinin ortaöğretim ayağının aksadığı,
 Bilim ve sanat merkezlerindeki öğrenci profilinin genellikle gelir ve eğitim düzeyi
yüksek olan ailelerin çocuklarından oluştuğu, gelir düzeyi düşük ve merkezden uzak
yerlerde bulunan ailelerin çocuklarına ise çoğu zaman ulaşılamadığı anlaşılmaktadır.
 Halen uygulanmakta olan sınıf geçme sistemi, üstün yetenekli bireylerin eğitimini
karşılayacak durumda olmadığı gibi engelleyici bir yapısı söz konusudur.
 Sınıf yükseltme sistemi yalnız ilköğretim ilk kademede bir defaya mahsus uygulanmakta,
ilköğretim ikinci kademede ve ortaöğretimde sınıf yükseltme uygulaması bulunmamaktadır.
 Ülke genelinde yapılan en son tanılamada, şehir merkezinden uzak ilçe ve köylerde
bulunan yaklaşık 6.467 ilköğretim okulu, ulaşım sorunu nedeniyle merkezlere üstün yetenekli
adayı gösterememiştir.
 2009-2010 eğitim ve öğretim yılında, ilköğretim birinci, ikinci ve üçüncü sınıf düzeyinde
yapılan ve (40) ili kapsayan tanılama sonuçlarına göre;



Öğrenci potansiyelinin ancak binde 1'lik kısmı üstün yetenekli birey olarak
tanılanabilmiştir.
Literatürde öğrenci potansiyelinin % 2'lik kısmının üstün yetenekli birey olabileceği
belirtilmiştir. Bu orana göre, son yapılan tanılamada 26.349 öğrencinin üstün
yetenekli birey olarak tespit edilmesi gerekirken sadece 1.770 öğrenci tespit
edilebilmiştir.
Keşfedilmeyi bekleyen 24.579 üstün yetenekli öğrenci tespit edilse bile bilim ve sanat
merkezlerinin boş kapasitesi (5.610) kadar öğrenci merkezlere yerleştirilebilecek,
geriye kalan 18.969 öğrenci ise dışarıda kalacaktır.
67
Sonuç olarak; bilim ve sanat merkezlerinin tek başına bu yükün altından kalkması imkân
dâhilinde görülmediğinden örgün eğitimin içinde alternatif modellerin uygulanması
zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.
Ülke genelindeki üstün yeteneklilerin potansiyeli incelendiğinde;
Türkiye İstatistik Kurumunun adrese dayalı nüfus kayıt sistemi veri tabanından alınan 2009
yılı verilerine göre ülke genelinde 0-24 yaş grubunda toplam 25.218.750 birey
bulunmaktadır. Bilimsel çalışmalara göre bunların % 2’sinin yani 627.480 öğrencinin üstün
yetenekli olabileceği tahmin edilmektedir. Bilim ve sanat merkezlerine devam eden üstün
yeteneklilerin sayısının 6.405 olduğu dikkate alındığında ülke genelinde keşfedilmeyi
bekleyen 621.075 üstün yetenekli bireyin olduğu söylenebilir.
 Bilim ve sanat merkezi müdürlüklerinden alınan bilgilere göre, merkezlere devam
edemeyen öğrencilerin % 50’si sınav sistemi, % 24’ü ulaşım sorunları nedeniyle, % 3’ü
merkezlerde tatmin edilemediğinden ve % 22’si nakil gibi diğer nedenlerden merkezlere
devam edemediği belirtilmiştir.
 Sınıf düzeyleri artıkça sınıf mevcutlarının toplam öğrenci sayısı içindeki oranı azalmaktadır.
Özellikle ilköğretim ikinci kademe ve ortaöğretimde öğrenci sayılarının daha fazla azaldığı
görülmektedir.
 Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinde, okuldaki öğretmenlerin her eğitim aşamasından
sonra düzenlenen raporlara bağlı olarak değerlendirmeler yapacağı, ulaştıkları sonucu ise
öğrencinin karnesine yansıtacağı belirtildiği halde şimdiye kadar bu yönde herhangi bir adım
atılmamıştır.
 Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 9/2 maddesi ile tanılama, il ve ilçelerde bulunan
okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarını kapsamaktadır. Ancak, bilim ve sanat
merkezlerinden uzak yerleşim yerlerinde bulunan okullarda tanılama yapılsa da, normal
eğitim uygulayan okullarda derslerin geç bitmesi, ulaşım sorunları ve maddi kısıtlar nedeniyle
öğrencilerin merkezlere devam etmesi imkân dâhilinde görülmemektedir. Bu nedenle bilim
ve sanat merkezlerine yakın okullarda okuyan öğrenciler veya ulaşım giderlerini
karşılayabilecek durumda olan ailelerin çocukları devam edebilmektedir.
 Bilim ve Sanat Merkezlerinin, örgün eğitim kurumları dışında yer almasından ve
statüsünün net bir şekilde ortaya konamamasından dolayı Ulusal Ajans tarafından yürütülen
Comenius okul ortaklığı projeleri ile yaşam boyu öğrenme projelerine kurum olarak
katılamamaktadır.
 Bazı bilim ve sanat merkezlerinde, ilçelerden ve köylerden gelen öğrencilerin merkezlere
devamı hafta içi sağlanamadığından, mecburen akşam saatlerinde ve hafta sonlarında eğitim
verilebilmektedir.
 22.6.2010 tarihli ve 27619 sayılı Resmi Gazete ile Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin
93. maddesine bir fıkra eklenerek, bilim ve sanat merkezlerinde günlük çalışma saatleri
dışında yapılacak fazla çalışmalara resmiyet kazandırılmıştır. Yönetmelikte yapılan bu
değişiklik, yönetici ve öğretmenlerin çalışma saatlerinin belirlenmesi bakımından önemli bir
gelişme olmakla birlikte bilim ve sanat merkezlerinin statü sorununu giderebilecek nitelikte
bir gelişme değildir.
 Bilim ve sanat merkezleri, 1. sınıftan 12. sınıfa kadar her sınıf düzeyinden öğrencilerin aynı
ortamda eğitim almalarını öngören bir yapıya sahiptir.
68
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, işlenmesi gereken önemli bir cevher olarak
nitelenen üstün yetenekli bireylerin gerekli eğitimlerden geçirilmeden atıl durumda
bırakılmasına neden olabilecektir.
Öneri:
 Bilim ve sanat merkezleri, akşam, hafta sonu, yarıyıl ve yaz tatillerinde de eğitim verilen,
tam gün tam yıl kapsamında faaliyette bulunulan, okul öncesi ve ilköğretim çağındaki
öğrencilerin devam ettiği yaygın eğitim kurumları haline dönüştürülmelidir. Bu yönde gerekli
olan mevzuat değişiklikleri ivedilikle sonuçlandırılmalıdır.
 Öğrencilerin merkezlerdeki kazanımlarının okul karnelerine yansıtılabilmesi için bilim ve
sanat merkezlerinin de e-okul sistemine dahil edilmesi sağlanmalı, bilim ve sanat
merkezlerinde uygulanan eğitim aşamalarından sonra düzenlenen değerlendirme raporlarına
bağlı olarak her öğrenci için bilsem notu belirlenmeli ve e-okul veri tabanına işlenmelidir.
 Örgün eğitim içinde farklılaştırılmış, bireyselleştirilmiş, öğrenme ve gelişim imkanları
sunan, ulusal müfredat programı ile bütünleştirilmiş bir program çerçevesinde,
anasınıflarının da içinde bulunduğu temel eğitim (1-8) aşamasındaki üstün yetenekli
öğrenciler için bilim ve sanat merkezlerinin takibinde kaynak odada özel eğitim modeli
uygulanmalıdır. Bu amaçla;
 Kontenjan uygulaması, ulaşım sorunları gibi çeşitli nedenlerle bilim ve sanat
merkezlerine devam edemeyen üstün yetenekli öğrenciler için, bulundukları
okullarda veya yakın okullardan birinde kaynak odalar oluşturulmalıdır.
 Kaynak odalarda yürütülecek faaliyetlerin organize edilmesi, eğitim programlarının
uygulatılması ve değerlendirilmesi bilim ve sanat merkezi müdürlükleri tarafından
takip edilmelidir. Bilim ve sanat merkezi müdürlükleri bu amaçla merkez yürütme
kurulu kararı ile koordinatör öğretmen belirlemelidir.
 Koordinatör öğretmenler, program kapsamındaki tüm etkinliklerin planlanmasında,
yürütülmesinde ve değerlendirilmesinde öğrenciler, öğretmenler, okullar ile bilim ve
sanat merkezleri arasında koordinasyonu sağlamakla görevlendirilmelidir.
 Kaynak odanın bulunduğu okulun ilgili yöneticileri ve öğretmenleri üstün yetenekli
öğrencilerle ilgili faaliyetlerinden dolayı bilim ve sanat merkezi müdürlüklerine karşı
sorumlu tutulmalıdır.
 Kaynak odanın bulunduğu okul yöneticileri, kütüphane, laboratuarlar, işlikler ve
benzeri mekânları kullanıma uygun hale getirmeli, malzeme, kırtasiye, ulaşım gibi
ihtiyaçları temin etmeli, koordinatör öğretmenlerle işbirliği içinde çalışmalıdır.
 Üstün yetenekli öğrencilerin performansları, BEP programını uygulayan öğretmenler
tarafından her dönem sonunda rapor halinde bilim ve sanat merkezi müdürlüklerine
gönderilmeli, bu rapor, bilim ve sanat merkezi müdürlüklerince değerlendirerek
aksayan yönlere ilişkin tedbirler geliştirilmelidir.
 Bilim ve sanat merkezlerine devam eden öğrenciler ile kaynak odada destek eğitimi alan
öğrenciler, üst sınıftan ders alma, sınıf atlama ve hızlandırma uygulamaları ile
desteklenmelidir.
 Ortaöğretim çağındaki üstün yetenekli öğrenciler için tam teşekküllü yatılı okullar
açılmalıdır. Bu okullara, bilim ve sanat merkezleri ve İstanbul Beyazıt Ford Otosan İlköğretim
69
Okulundan mezun olan üstün yetenekli öğrenciler ile kaynak odada destek eğitimi alan
öğrenciler arasından zekâ bölümü 150 ve üstü olan öğrenciler seçilmelidir.
 Okullar ülkenin stratejik amaçlarına hizmet edebilecek nitelik ve nicelikte olmalı (ülke
genelinde en fazla 15 okul), öğrenciler devletin koruması altında olmalı ve öğrencilerin her
türlü ihtiyacı devlet tarafından karşılanmalıdır.
 Okullarda, üst sınıftan ders alma ve okulda öğrenim görürken üniversiteden ders alma
yöntemleri uygulanmalıdır.
 Okullardan mezun olan öğrenciler, sınav şartı aranmaksızın, alanlarına uygun
programlarda lisans, lisansüstü ve gerektiğinde doktora eğitimine tabi tutulmalıdır.
 Gerekli eğitimleri alan öğrencilerin devletin belirleyeceği stratejik alanlarda direkt
istihdamı sağlanmalıdır.
 Bütün bu önerilerin hayata geçirilebilmesi için idari ve yasal düzenlemelerde gerekli
değişiklikler yapılmalıdır.
Bilim ve sanat merkezlerine uzak ilçelerden gelen öğrencilerin hafta sonu devamına ilişkin
düzenleme yapılmış olup Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. (22 Haziran 2010-27619)
Üstün yetenekli bireylerin eğitimlerine yönelik Kaynak Oda uygulaması ve farklı modellerin
uygulaması, ortaöğretim çağındaki üstün yetenekli öğrencilere için açılacak olan madalyon
okulları, üst sınıflardan ders alma, üniversiteden ders alma, okullardan mezun olan
öğrencilerin sınav şartı aranmaksızın alanlarına uygun programlarda lisans, lisansüstü ve
gerektiğinde doktora eğitimi almaları hazırlanacak olan Strateji ve Uygulama Planı
sonrasında kararlaştırılacaktır.
70
Kriter: Üstün yetenekli bireylerin ihtiyaçlarına uygun eğitim programları geliştirilir.
Durum:
 Öğretmenlerin yararlanabileceği zenginleştirilmiş ve derinleştirilmiş alternatif programlar
oluşturulmamıştır.
 Destek eğitimini tamamlayan öğrencilerin bireysel alanlarının belirlenebilmesi için
objektif, geçerlilik ve güvenirlik çalışması yapılmış ölçekler hazırlanmamıştır.
 Bilim ve sanat merkezlerinde, öğretmenlerin şahsi gayretleri dışında sistematik bir şekilde
değerler eğitimine yer verilmemektedir.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, üstün yetenekli öğrencilerin ilgi alanları
doğrultusunda eğitilememesine neden olabilecektir.
Öneri:
 Bakanlık tarafından oluşturulacak uzman bir ekip ile (üstün yetenek konusunda çalışma
yapan farklı alanlardan öğretim üyeleri, yüksek lisans ve doktora eğitimi almış alanında
uzman ve akademik çalışmaları bulunan bilim ve sanat merkezi öğretmenleri, üstün
yetenekliler alanında çalışmamış ancak fen, matematik, sosyal bilgiler, dil sanatları, resim,
müzik alanında söz sahibi olmuş öğretim üyeleri gibi);
 Destek eğitimini tamamlayan öğrencilerin bireysel alanlarının belirlenmesi için
objektif, geçerlilik ve güvenirlik çalışması yapılmış ölçekler hazırlanmalıdır.
 Uyum ve destek
oluşturulmalıdır.
eğitim
aşamalarında
uygulanacak
çerçeve
programlar
 Matematik, fen, sosyal bilgiler, dil sanatları gibi bireysel alanlarda öğrencinin yetenek
düzeyine göre zenginleştirilmiş alternatif programlar geliştirilmelidir.
 Değerler eğitiminin, eğitim-öğretim faaliyetlerinin her aşamasında, sistemli bir şekilde
verilebilmesi için gerekli olan standartlar belirlenmelidir.
 Öğrencilerin bireysel çalışmasına katkı sağlayan, ilgi ve yeteneklerine hitap eden çoklu
ortam CD’leri ve eğitim yazılımları sisteme dâhil edilmeli ve hazırlanan kitap setleri, interaktif
kullanıma yönelik olarak elektronik ortamdan ulaşılabilecek e-kitaplara dönüştürülmelidir.
İnternet üzerinden paylaşılabilen eğitim nesnelerinin öğretmenlerce geliştirilmesi,
yaygınlaştırılması ve uygulanması sağlanmalıdır.
Genel Müdürlüğümüzce belirlenecek bir komisyon tarafından bilim ve sanat merkezlerinde
uygulanan eğitim programının standartlarını belirlemeye yönelik çalışma planlanacaktır. Söz
konusu çalışma Strateji ve Uygulama Planı doğrultusunda 2012 yılında tamamlanacaktır.
71
Kriter: Üstün yetenekli bireylerin ilgi ve yeteneklerini geliştirici proje tabanlı eğitim verilir.
Durum:
 Proje aşamasındaki öğrencilerin, toplam öğrenci sayısı içindeki oranı % 6 gibi oldukça
düşük bir seviyede bulunmaktadır. İlköğretimi bitirene kadar merkezlere devam eden, çeşitli
eğitim aşamalarından (uyum, destek, bireysel yetenekleri fark ettirme) geçen öğrenciler tam
verimli olacağı proje aşamasına çeşitli nedenlerle merkezlerden ayrılmakta, bu da,
merkezlerde uygulanması öngörülen proje tabanlı eğitimi sekteye uğratmaktadır.
 Bilim ve sanat merkezlerinde proje tabanlı eğitim öngörüldüğü halde, proje
geliştirilebilmesi ve modelinin oluşturulabilmesi için gerekli olan teknoloji tasarım öğretmeni
normu, bilim ve sanat merkezlerinin tamamında sadece (2) adet olarak belirlenmiştir. Ayrıca
şimdiye kadar bu alanda henüz öğretmen ataması yapılmamıştır.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, merkezlerde uygulanması öngörülen proje
tabanlı eğitimin istenilen nitelikte verilememesine neden olabilecektir.
Öneri: Proje geliştirilebilmesi ve modelinin oluşturulabilmesi için gerekli olan teknoloji
tasarım öğretmeni normunun proje aşamasındaki öğrenci sayısına göre arttırılması
sağlanmalı ve bu alanda gerekli olan öğretmen atamaları ivedilikle yapılmalıdır.
Bilim ve sanat merkezlerine öğretmen ataması döneminde söz konusu Teknoloji ve Tasarım
Öğretmenlerinin atanmasına yönelik çalışma denetim raporu doğrultusunda yapılacaktır.
72
Kriter: Eğitim-öğretim süreci, çocuk/öğrenci, örgün eğitim kurumu, veli ve merkez ile iş birliği
içinde sürdürülür.
Durum: Bazı bilim ve sanat merkezlerinde yürütülen eğitim-öğretim sürecinin, öğrenci, örgün
eğitim kurumu, veli ve merkez ile iş birliği içinde yürütülemediği, eğitim etkinliklerinin,
öğrencilerin devam ettikleri örgün eğitim kurumları ile bütünlük oluşturacak şekilde
plânlanmadığı, merkez öğretmenlerinin, sorumlu oldukları öğrencilerin velileri ve örgün
eğitim kurumlarındaki öğretmenleri ile periyodik aralıklarla görüşmediği anlaşılmaktadır.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, merkezlerde yürütülen eğitim-öğretim sürecinin,
öğrenci, okul, veli ve merkez ile etkileşim içinde sürdürülememesine neden olabilecektir.
Öneri: Bilim ve sanat merkezlerine kayıtlı her öğrenciye bir danışman öğretmen atanmalıdır.
Danışman öğretmenlerin, kendisine bağlı olan öğrencilerin her türlü bilgilerini, öğrencilerin
merkezde ve okulda yaptıkları bütün faaliyetleri, öğrenci velisi ve okul öğretmenleri ile
yaptıkları görüşmeleri ve öğrenciler hakkında yaptıkları bütün değerlendirmeleri
kaydedebileceği bir yazılım programı geliştirilmelidir. Merkez yöneticileri bu program ile
danışman öğretmenlerin yaptıkları çalışmaları izlemeli, gerektiğinde merkez yürütme
kurulunda değerlendirmeler yaparak alternatif iyileştirme tedbirleri oluşturmalıdır.
Bilim ve sanat merkezlerine devam eden öğrencilere yardımcı olmak amacıyla belirlenen
danışman öğretmenlerin görevleri bir yazı ile yönerge doğrultusunda 2010 yılı sonuna kadar
Valiliklere bildirilecektir.
73
3.4.6. İstihdam Süreci
Üstün Yetenekli Bireylerin İstihdamı Süreci Bulgu-13 (BSM-KF-13)
Kriter: Üstün yetenekli çocukların eğitim ve öğretimiyle ilgili belirlenen hedefler istihdam
politikalarını da içermektedir.
Durum:
 2010-2014 Millî Eğitim Bakanlığı Stratejik Planında, il’lerde faaliyet gösteren 54 bilim ve
sanat merkezinin geliştirilmesi ve plan dönemi sonuna kadar sayısının 94’e çıkarılması
hedeflenmiştir. Bu hedefin dışında, söz konusu Stratejik Planda üstün yetenekli bireylerin
 Bilim ve sanat merkezlerinin % 60’ına yakınının, eğitim-öğretim sürecini tamamlayarak ya
da başka bir nedenle merkezden ayrılan öğrencilerin takibine yönelik herhangi bir
mekanizma kurgulamamıştır.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, ülkemizin kalkınmasında ve merkezi bir güç
olmasında çok önemli katkıları olabilecek üstün yetenekli bireylerin, atıl durumda
bekletilmesine ya da başka ülkelere giderek bu ülkelerin çıkarları doğrultusunda hizmet
etmesine neden olabilecektir.
Öneri: Üstün yetenekli bireylerin, yurtdışında devlet bursu ile eğitim görmeleri ve ülkeye
dönüşlerinde alanlarında istihdam edilebilmeleri için, 2010-2014 Millî Eğitim Bakanlığı
Stratejik Planında gerekli revizeler yapılmalı ve bu yönde yeni hedefler belirlenmelidir.
Denetim raporu, Strateji ve Uygulama Planı doğrultusunda düzenlenecek çok paydaşlı bir dizi
çalıştaylarda konu gündeme getirilecektir. Başta TÜBİTAK olmak üzere, bakanlığımız birimleri
ve diğer kamu kurum ve kuruluşları ile yazışmalar yapılarak destek istenecektir. Öğrenci
izlemelerinin daha sağlıklı yapılabilmesine yönelik bilim ve sanat merkezlerine yazı
yazılacaktır.
74
3.4.7. İç Kontrol Süreci
Üstün Yetenekli Bireylerin Yönetiminde İç Kontrol Süreci Bulgu-14 (BSM-KF14)
Kriter: Üstün yetenekli bireylerin eğitimi, idari ve yasal dayanakları güçlü bir zeminde
yürütülür.
Durum:
 Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde üstün yetenekli bireylerin eğitimine ilişkin
düzenlemelerin dayanağı olarak gösterilen kanun ve kanun hükmündeki kararnamelerden;

573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de özel eğitimin tanımı
yapılmış, bu tanımda özel eğitimin, özürlülerin özür ve özelliklerine uygun ortamlarda
sürdürülen eğitim olduğu belirtilmiştir. Bu itibarla, özel eğitimin üstün yetenekli
bireylere verilen eğitimi de kapsadığına ilişkin yasal bir düzenleme söz konusu
değildir.

222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununda, yalnızca özürlü çocukların eğitiminden
bahsedilmiştir.

3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilât ve Görevleri Hakkındaki Kanun’da Özel
Eğitim, Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görevlerinin, özel
eğitim sınıfları, özel eğitim okulları, rehberlik ve araştırma merkezleri, iş okulları ve iş
eğitim merkezleri ile aynı seviye ve türdeki benzeri okul ve kurumların eğitim, öğretim
ve yönetiminden ibaret olduğu belirtilmiş, üstün yetenekli bireyleri devam ettiği bilim
ve sanat merkezlerinden bahsedilmemiştir.

4306 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununun hiçbir maddesinde özel eğitimden
bahsedilmediği gibi üstün yeteneklilerle ilgili herhangi bir ibare de söz konusu
edilmemiştir.

5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanunda, adında anlaşılacağı üzere yalnızca özürlülerin
eğitiminden bahsedilmiştir.
Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin dayanağı durumundaki Özel Eğitim Hizmetleri
bulunmamaktadır.
Kanun koyucu tarafından üstün yetenekli bireylerin eğitimine ilişkin 54 yıl önce çıkarılmış
olan “15.2.1956 tarihli ve 6660 sayılı Güzel Sanatlarda Fevkalade İstidat Gösteren Çocukların
Devlet Tarafından Yetiştirilmesi Hakkında Kanun” halen yürürlükte olmakla birlikte, yalnız
güzel sanatlarda üstün yetenekli bireylerin yurt dışındaki eğitimini kapsamaktadır. Bu
yasadan 1978 yılına kadar toplam 17 kişi yararlanmıştır. Bu tarihten sonra da
uygulanmamıştır. Sonuç olarak Cumhuriyet tarihimizde üstün yetenekli bireylerin eğitimine
ilişkin söz konusu Kanunun dışında yürürlükte olan herhangi bir yasal düzenleme söz konusu
değildir.
 Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 46. maddesinde, bu Yönergede yer almayan
hususlarda okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim mevzuatı hükümlerinin geçerli olduğu
75
belirtilmiştir. Yaygın eğitim şeklinde faaliyetlerini sürdüren bilim ve sanat merkezlerinin,
örgün eğitimi düzenleyen mevzuatla ikame edilmeye çalışılması çelişkili bir durum olmakla
birlikte uygulamada çeşitli sorunlara yol açabileceği de gözden kaçırılmamalıdır.
Etki ve Riskler: Kontrolün eksik tasarlanmış olması, üstün yeteneklilerin eğitiminin, idari ve
yasal dayanaktan yoksun güçsüz bir zeminde ve etkin olmayan yöntemlerle sağlanmasına
neden olabilecektir.
Öneri: 15.2.1956 tarihli ve 6660 sayılı Güzel Sanatlarda Fevkalade İstidat Gösteren Çocukların
Devlet Tarafından Yetiştirilmesi Hakkında Kanun yürürlükten kaldırılarak bunun yerine üstün
yetenekli bireylerin eğitiminin kurumsallaşmasına dönük kanuni düzenleme yapılmalıdır. Bu
Kanunda, üstün yetenekli bireylerin, tanılanmasına, eğitimine, istihdamına ve eğitiminde
görev alacak personelin görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin düzenlemelere yer
verilmelidir.
Hazırlanacak Strateji ve Uygulama Planı çalışmalarında Kültür ve Turizm Bakanlığı
paydaşlarımızdandır. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile yapılacak çalışmada 15/2/1956 tarihli ve
6660 sayılı Güzel Sanatlarda Fevkalade İstidat Gösteren Çocukların Devlet Tarafından
Yetiştirilmesi Hakkında Kanunun yeniden güncellenmesi sağlanacaktır.
76
Kriter: Üstün yetenekli bireylerin eğitiminin koordine edildiği güçlü bir idari yapılanma söz
konusudur.
Durum:
 Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Görev Yetki ve
Sorumluluklarına İlişkin Yönergede yer alan teşkilat şemasına göre üstün yetenekli bireylerin
eğitimi, özel eğitim dairesi başkanlığına bağlı beş şubeden biri olan Özel Yeteneklilerin Eğitimi
Şubesince yürütülmesi öngörülmektedir. Mevcut durumda ise, Özel Yeteneklilerin Eğitimi
Şubesi, görevleri yalnızca üstün yeteneklilerin eğitimi olan Daire Başkanına bağlı olarak
faaliyetlerini sürdürmektedir.
 Genel Müdürlük bünyesinde, üstün yetenekli bireylerin eğitiminden sorumlu daire
başkanlığı ve şube müdürlüğü görevlerine, kadrosu başka birimlerde olan yönetici ve
öğretmenler geçici olarak görevlendirilmiştir. Bu tür uygulamaların, sürecin sahiplenilmesine
ve etkili bir şekilde yönetilmesine olumsuz katkı sağlayabileceği göz ardı edilmemelidir.
Üstün yetenekli bireylerin eğitiminin koordine edildiği güçlü bir idari yapılanmadan söz
etmek mümkün görünmemektedir.
Etki ve Riskler: Söz konusu tasarım eksikliği, üstün yetenekli bireylerin eğitimi yönetiminin
etkinliğinin azalmasına neden olabilecektir.
Öneri: Üstün yetenekli bireylerin örgün ve yaygın eğitiminin, Millî Eğitim Bakanlığı ile
ilişkilendirilecek özel bütçeli bir idare bünyesinde sürdürülmesi (TÜBİTAK, TÜBA benzeri)
sağlanmalıdır. Söz konusu idarenin Yönetim Kurulu, Millî Eğitim Bakanlığından Talim ve
Terbiye Kurulu Başkanlığı, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü, İlköğretim Genel Müdürlüğü temsilcileri,
üniversitelerden bilim ve eğitim alanlarından seçilen öğretim üyeleri, Devlet Planlama
Teşkilatı Müsteşarlığı, Türkiye Bilimler Akademisi ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma
Kurumu temsilcisi ile ilgili uzman sivil toplum kuruluşları temsilcilerinden oluşturulmalıdır.
19. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu kararınca hazırlanacak “Üstün Yetenekli Bireyler Strateji
ve Uygulama Planı 2009-2013”ünde ana maddelerden biri de üstün yetenekli bireylerin
eğitimine yönelik güçlü bir yapı oluşturmaktır.
77
Kriter: Bilim ve sanat merkezlerinin ölçülebilir ve süreye dayalı hedefleri belirlenmiştir.
Durum: Son açılan bilim ve sanat merkezleri ile birlikte toplam 58 bilim ve sanat merkezinin
sadece 15’inin ölçülebilir ve süreye dayalı hedefleri bulunmaktadır. Diğer bilim ve sanat
merkezlerinden hedef belirleyenler olmakla birlikte, belirlenen hedeflerin ya ölçülebilirliği
bulunmamakta ya da süreye bağlanmadığı görülmektedir.
Etki ve Riskler: Söz konusu işletim eksikliği, bilim ve sanat merkezlerinin amaçları
doğrultusunda faaliyetlerini sürdürememesine neden olabilecektir.
Öneri: Bilim ve sanat merkezleri acilen stratejik plan çalışmalarını sonuçlandırmalı, planda
yer alan hedeflerin ölçülebilir ve süreye dayalı olmasına özen gösterilmelidir.
15 bilim ve sanat merkezinde bulunan ölçülebilir ve süreye dayalı hedefler 2010 yıl sonu
itibari ile tüm bilim ve sanat merkezlerinde oluşturulması çalışmaları yapılacaktır.
78
Kriter: Bilim ve sanat merkezlerinin kurumsal performans göstergeleri belirlenmiştir.
Durum: Bilim ve sanat merkezlerinin çoğunluğunda stratejik plan ve buna bağlı olarak
performans göstergeleri belirlenmemiştir.
Etki ve Riskler: Söz konusu işletim eksikliği, bilim ve sanat merkezlerinin sürdürülebilirliğini
olumsuz etkileyebilecektir.
Öneri: Bilim ve sanat merkezleri stratejik plan ve buna bağlı olarak performans göstergelerini
ivedilikle belirlemelidir.
2010 yılsonu itibari ile tüm bilim ve sanat merkezlerinin strateji planı ve buna bağlı olarak
performans göstergeleri hazırlanması sağlanacaktır.
3.5. Önceki Denetimde Tespit Edilen Bulguların
Değerlendirilmesi
Üstün yetenekli bireylerin eğitimi süreciyle ilgili Millî Eğitim Bakanlığında daha önce gerek
diğer denetim yöntemleri gerekse iç denetim metodolojisine uygun denetim yapılmamıştır.
79
4. Rapor Ekleri
Sıra No
1
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
2
3
4
5
7
Belgenin Konusu ve Türü
Sayfa Sayısı
Bireysel Çalışma Planı ve Ekleri
Bireysel Çalışma Planı
Revize Denetim Süre Planı Formu
Denetim Süresi ve Kaynağı Revizyon Formu (1)
Denetim Süresi ve Kaynağı Revizyon Formu (2)
Bilsem Süreçleri ve Risk Tanımları
Açılış Toplantısı Tutanağı
BSM Risk Kontrol Matrisi ve Çalışma Kâğıtları
Anket Uygulamaları
Bilim ve Sanat Merkezlerinden Gelen İstatistikî Bilgiler
Kapanış Toplantısı Tutanağı
Nihai Denetim Raporu
Toplam
10
3
1
1
1
2
2
22
3.074
155
2
80
3.353
Rapora esas teşkil eden toplam 3.353 parça çalışma kâğıdı ve denetim testi İç Denetim Birimi Başkanlığında
muhafaza edilmektedir.
80

Bilim ve Sanat Merkezleri Süreci İç Denetim Raporu

Transcription

Similar documents

özel yetenekli bireyler strateji ve uygulama planı 2013

Özel Eğitim El Kitabı - Bağlar Rehberlik ve Araştırma Merkezi

Eğitim İzleme Raporu 2009 - Kadın Sorunları Araştırma Ve

jpmorgan chase bank, na merkezi columbus, ohıo

2011 Mali Yılı Performans Programı