Brochure

al
25
jaar
SIERTEELTONDERZOEK
in destel b er g en
oplossingen voor siertelers & groenvoorzieners
jubileum
25 jaar PCS
in DESTELBERGEN
3 | Edito
4 | De sierteelt- & groensector van morgen
6 | 25 jaar PCS in Destelbergen
8 | PCS-activiteiten
14 | Samen sterk
19 | Het PCS-team
Deze jubileumbrochure is een uitgave van het PCS. We danken Alexander Vercamer, Eddy Volckaert, Peter Van Der Straeten, Johan David, Joris Volckaert, Koen De Nijs, Marc Galle,
John De Moor, Hans De Neve, Kris Peeters, Ferdi Soors, Piet Vanthemsche, Filip Goossens, Jan Oprins, Daniel Falque en het voltallige PCS-team voor hun medewerking.
© PCS 2013 - Alle rechten voorbehouden | Fotografie groepsfoto: Thierry De Coninck | Druk: Drukkerij Geers Offset | Deze brochure is gedrukt op gerecycleerd FSC-papier.
edito
Het Proefcentrum voor Sierteelt viert dit jaar de
25e verjaardag van de locatie Destelbergen.
Als gedeputeerde en later als voorzitter had ik het
voorrecht deze kwarteeuw van nabij mee te maken.
Hoewel het praktijkonderzoek sierteelt startte in 1954,
was de centralisatie van de verschillende proeftuinen
in 1988 een belangrijke mijlpaal voor de sector. De
samenwerking tussen de Vlaamse overheid en de
provincie Oost-Vlaanderen enerzijds, en de sectororganisaties Boerenbond en AVBS anderzijds, realiseerde een sterke combinatie van toegepast wetenschappelijk en praktijkonderzoek dicht bij de ondernemers zelve.
Alexander Vercamer
voorzitter PCS
eerste gedeputeerde
provincie Oost-Vlaanderen
bevoegd voor o.m. landbouw & platteland
Sindsdien was er een enorme evolutie in het onderzoek,
wat logisch is gezien ook de sector grondig veranderde.
De eerste jaren lag de focus op teelttechniek in de
verschillende teeltwerkgroepen. Later werd meer
ingespeeld op water, bemesting, energie en gewasbescherming. Het proefcentrum richtte zich op
kwalitatief hoogstaand onderzoek met goed toepasbare
resultaten. Talrijke nieuwe ideeën werden ontwikkeld
tot praktisch bruikbare technieken en samen met de
sector gewikt en gewogen. Wat niet werkte, werd snel
afgevoerd. Wat goed werkte, toonden we in talrijke
demonstraties op de bedrijven. Het PCS kon mooie zaken
realiseren voor de sector, niet in het minst dankzij de
-3-
sterke samenwerking met de voorlichters Vlaamse
Overheid - ADLO en de partners in de Technopool
Sierteelt.
Ook de dienstverlening en groepsvoorlichting evolueerden mee met de snelheid waarmee bedrijven zaken
doen. Van brief over fax naar e-mail, tot de recente
evolutie in sociale media. Snel kennis delen biedt
opportuniteiten, maar toch blijft diepgaandere informatie, grondige demonstratie en opleiding op het
terrein essentieel. U blijft als teler of groenvoorziener
centraal staan in de werking van het PCS, uw deelname
aan onze activiteiten blijft de belangrijkste motivatie
voor onze onderzoekers.
Ook na 25 jaar blijft de uitdaging voor onderzoek, kennis en voorlichting groot. Het PCS wil zich engageren
om ondernemers te blijven ondersteunen en te helpen
nieuwe opportuniteiten te zoeken. De geplande investeringen in nieuwe infrastructuur op het proefcentrum
zullen toelaten klaar te zijn voor de toekomst. Aan allen
die meewerkten en meewerken aan de realisatie van
onze missie: hartelijk bedankt voor uw inbreng.
Alexander (Sander) Vercamer
PCS, het kenniscentrum
voor sierteelt en groen in Vlaanderen
de sierteelt- & groensector van morgen
Innoveren voor de toekomst:
duurzame en rendabele oplossingen
voor de sierteelt- & groensector
De sierteeltsector produceert een onwaarschijnlijk mooi product: bloemen en planten.
Prachtige producten voor de mooiste momenten in een leven. Je kan niet anders dan fier
zijn om in deze sector te werken. De sector
kende recent moeilijke evoluties. Toch geloven
we vanuit het PCS sterk in de opportuniteiten
die hierdoor ontstaan. Een uitdaging die we
samen met de sector aanpakken als
sterke partner voor de sector.
Bruno Gobin
directeur PCS
Het PCS is een sterk kenniscentrum dat
maximaal participeert in Vlaamse en internationale onderzoeksnetwerken. De robuuste
samenwerking tussen de partners van de
Technopool Sierteelt biedt grote voordelen
voor de Vlaamse sierteler. PCS heeft een
unieke positie tussen de telers om vragen
snel op te pikken, samen met de hele onderzoeksketen aan te pakken en oplossingen
op maat van de bedrijven aan te bieden.
Het PCS zal haar sterke onderzoeksbasis
behouden als fundament: samenwerking
met onderzoeksinstellingen, universiteiten
en R&D van bedrijven. Een pragmatische
insteek stuwt wetenschappelijk onderzoek
immers sneller richting innovatie. Daarenboven zal het PCS haar sterkte in kennisvertaling in praktijkonderzoek blijven uitspelen.
De omslag van onderzoek naar teler loopt
via onze proefvelden, waar nieuwe ontwikke-4-
lingen klaargemaakt worden voor de praktijk.
Vaak moeten innovaties immers eerst nog
verder gevalideerd worden, een risico dat de
teler niet kan nemen. We blijven investeren in
de infrastructuur om dit te realiseren, zodat
het proefcentrum zijn rol als uithangbord van
innovatie in de sector kan waarmaken.
Kennis heeft pas zin als ze uitgedragen
wordt. Het PCS zal sterk blijven in voorlichting en vorming. Naast de traditionele
wintercursussen en studiedagen zijn
demonstraties op bedrijven een goede
methode om telersgroepen nieuwe technie-
ken te tonen. We zetten in op nieuwe media
om snel kennis te verspreiden naar drukbezette ondernemers. Het rechtstreekse
contact tussen onderzoeker en teler blijft
cruciaal: het PCS is een open huis voor de
sector. Daarnaast werken we graag samen
met de sectororganisaties en voorlichters
om onze kennis maximaal te verspreiden.
Individuele bedrijven kunnen rekenen op een
sterke dienstverlening door het PCS. We
kunnen specifieke vragen oplossen op maat
van uw bedrijf, u helpen processen te verbeteren, u ondersteunen in innovatie. Het PCS
“De omslag van onderzoek
naar teler loopt via onze
proefvelden, waar nieuwe
ontwikkelingen klaargemaakt
worden voor de praktijk.”
Bruno Gobin, directeur PCS
moet haar dienstverlening nog beter afstemmen op de schaalvergroting en specialisatie
bij de sierteeltbedrijven om de toekomst
van de sierteelt in Vlaanderen te verzekeren.
De sector kende recent belangrijke
evoluties. Kosten stijgen, afzet en rende-5-
ment worden veel minder evident. Anderzijds legt de maatschappij nieuwe spelregels
op. Deze uitdaging zullen we samen met de
sector aanpakken om de toekomst van onze
Vlaamse sierteeltbedrijven te verzekeren.
Bovenal willen we als PCS sterk staan
midden tussen de telers, en samen met jullie
innoveren voor de toekomst. Als teler, groenvoorziener, tuinaannemer, sectororganisatie
of voorlichter ben je dus van harte welkom
voor advies over een specifiek probleem.
Onze deur staat voor jou open.
25 jaar PCS in Destelbergen
Het verleden bepaalt het heden:
onderzoek van het PCS stimuleerde
de laatste 25 jaar een evolutie in de sector
Toegepast wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek en voorlichting op het
PCS focuste zich in het verleden steeds op
vragen en problemen van de sierteeltsector.
Dit heeft zijn vruchten afgeworpen in de
sector: een overzicht.
Eddy Volckaert
voormalig directeur PCS
Assortiment en gebruikswaarde
De sierteeltsector was steeds vragende
partij voor een objectieve vergelijking van
nieuwe en ziekteresistente cultivars.
De afdeling ‘Boomkwekerij’ besteedde
veel aandacht aan virusvrij materiaal,
de afdeling ‘Snijbloemen’ aan productieve
cultivars en lange houdbaarheid. Nieuwe
azaleacultivars werden vooral vergeleken
op hun gelijkheid van bloei. Bij alle sectoren
verrichtte het PCS onderzoek naar diversificatie en de laatste jaren is het accent
nog sterker verschoven naar ziekte- en
kouderesistentie, autochtone soorten en
houdbaarheid.
Vermenigvuldiging
Stek- en entmethoden vormden een belangrijk onderzoeksthema in de afdeling ‘Boomkwekerij’ wat resulteerde in de publicatie
van handige vermenigvuldigingstabellen.
-6-
Groei en ontwikkeling
De factoren licht, temperatuur, CO2, water,
substraat en bemesting waren steeds
onderwerpen waarvoor bij alle sectoren
een optimalisatie in de teelttechniek werd
nagestreefd. Zo droeg het PCS in belangrijke mate bij tot de belichtingstechniek bij
roos, het in bloei trekken van azalea en het
stimuleren van groei en bloei bij potplanten.
Het uitzoeken van aangepaste temperatuur- en CO2-regimes bij snijbloemen, azalea
en potplanten resulteerde in een betere
beheersing van groei en bloei en energiebesparing. Het PCS leverde ook een bijdrage
aan de automatisering van begieting in alle
sierteeltsectoren en onderzocht gesloten
In 1988 verhuist het PCS van Wetteren naar Destelbergen.
De nieuwe infrastructuur in Destelbergen omvat 6.700 m2
serres, ondertussen is dit uitgebreid tot wel 1 ha (foto 2006).
teeltwijzen, dit nog voor de sector ertoe
werd verplicht door de overheid. Het PCS
was één van de eerste om de teelt van roos
op substraat uit te testen in combinatie
met het inbuigen van takken en alternatieve
licht- en temperatuurstrategieën.
Gewasbescherming
Vooral de laatste 15 jaar werd mede onder
druk van maatschappelijk verantwoord
ondernemen in alle sectoren geïntegreerde
gewasbescherming als thema aangepakt.
Proeven op het PCS lieten toe dat op vandaag al meer dan 50 gewasbeschermingsmiddelen erkend werden in de sierteelt.
Voorlichting en dienstverlening
Op basis van deze onderzoeken werd
de dienstverlening voor water, klimaat,
gewasbescherming en bemesting
uitgebouwd; ook het Waarschuwingssysteem is een succesverhaal. Deze diensten
resulteerden in versnelde aanpassingen op
bedrijven aan noden en reglementeringen.
Naast de dienstverlening via specifieke
projecten, worden de onderzoeksresultaten
nog steeds verspreid via studiedagen, de
website en Sierteelt&Groenvoorziening.
25 jaar PCS IN DESTELBERGEN
Door onderzoek op het PCS integreerden
telers en groenvoorzieners door de jaren
heen al heel wat innovatieve technieken.
Dit zorgt voor economische welvaart en
een duurzame ontwikkeling in de Vlaamse
sierteelt- en groensector.
Wat vooraf ging: 1954 - Proefstation voor de
Tuinbouw (BVO) te Wetteren; 1975 - Proeftuinen
voor Boomkwekerij te Wetteren en Snijbloemen te
Aalst; 1987 - Proeftuin voor Bloemisterij samen
met de overkoepelende vereniging Proefcentrum
voor Sierteelt te Wetteren.
1988 - Verhuis naar Destelbergen:
De verschillende sierteeltproeftuinen fusioneren
en vestigen zich in de nieuwe site te Destelbergen.
Ook CV Costentpark start met het bezorgen van
virusvrij stek- en entmateriaal aan boomtelers.
1990
- Gesloten systemen en bloeiproeven:
PCS speelt een voortrekkersrol in het onderzoek
met gesloten teeltsystemen. Ter ondersteuning
van het PAK (Project Azalea Kwaliteit) worden
bloeiproeven aangelegd.
1996 - Oprichting Waarschuwingssysteem:
Efficiënte bestrijding van plagen en ziekten wordt
een belangrijk onderzoeksthema. Van in het begin
wordt gekozen voor een geïntegreerde aanpak (IPM).
-7-
2003
- Advies op maat: Pest Control, nu de
Adviesdienst Gewasbescherming, start met technologische adviezen op sierteeltbedrijven. Later
volgen Adviesdienst Water en Klimaatregeling.
2004
- Samenwerking wordt belangrijk:
Fusie van de verschillende sierteeltproeftuinen en
een intenser partnerschap met andere onderzoeksinstellingen en telers.
2005
- Uitbouw kwaliteitssysteem:
Het PCS behaalt een GEP-erkenning. Dit laat toe
om erkenningen van gewasbeschermingsmiddelen
te bekomen voor de sierteelt.
2008
- De professionele groensector: PCS
bouwt een afdeling ‘Groen’ uit en ontvangt vanaf
2012 een toelage van de Vlaamse overheid. Ook de
groensector kan dus steeds terecht bij het PCS.
2010
- Maatschappelijk verantwoord
ondernemen: De maatschappij stelt steeds
strengere eisen en grondstoffen worden duurder.
PCS bouwt dienstverlening in energie en bemesting
verder uit om een duurzame sector te ondersteunen.
2013
- Technopool Sierteelt: De jarenlange
samenwerking tussen de onderzoekspartners
ILVO, UGent, HoGent en PCS wordt geofficialiseerd
in een samenwerkingsovereenkomst. Telers en
groenvoorzieners krijgen zo toegang tot een breder
onderzoeksnetwerk.
PCS-activiteiten
Het PCS biedt een
waaier aan diensten
en activiteiten voor
de sector
De diensten en activiteiten van
het PCS zijn sterk gericht op
het stimuleren van innovatie bij
de teler en groenvoorziener.
Samen gaan we concrete
uitdagingen aan: nieuwe inzichten
worden verkregen via wetenschappelijk onderzoek, vertaald
via praktijkonderzoek en door
demonstratie, voorlichting en
vorming in de sector geplaatst.
Per deelsector een afdeling
Innovatie in een sector met een grote
diversiteit vergt een teeltgerichte aanpak.
Daarom biedt het PCS u per deelsector een
afdeling: ‘Boomkwekerij & Groen’, ‘Azalea &
Rhododendron’, ‘Kamerplanten & Knolbegonia’ en ‘Snijbloemen, Perkplanten &
Potchrysanten’. De coördinatoren van deze
afdelingen hebben nauw contact met de
telers en een goed overzicht over de huidige
en toekomstige uitdagingen. Zij zijn het
eerste aanspreekpunt indien u een vraag of
probleem hebt. Jaarlijks bundelen ze de vragen en noden uit hun sector via Technische
-8-
Comités in een programma praktijkonderzoek om snel praktijkoplossingen te vinden.
Projectmatig onderzoek
Wanneer er eerst diepgaander onderzoek
nodig is, worden samen met andere kenniscentra meerjarige onderzoeksprojecten
opgestart. De onderzoekers betrekken bedrijven uit verschillende deelsectoren om het
project grondig aan te pakken en tot sterke,
toekomstgerichte oplossingen voor de
deelsectoren te komen. Deze onderzoeksprojecten passen steeds in de volgende
onderzoeksthema’s: gewasbescherming,
PCS-activiteiten
energie, water, bemesting, assortiment &
teelttechniek en plantkwaliteit.
Dienstverlening
Het PCS biedt ondersteuning op maat
van uw concrete bedrijfssituatie in zeven
thematische adviesdiensten. De diepgaande
kennis van onze adviseurs in een specifiek
onderwerp laat toe om afzonderlijke
processen op uw bedrijf aan te pakken.
U vindt hen in de Waarschuwingsdienst,
de Adviesdiensten Gewasbescherming,
Klimaatregeling, Water, Bemesting en het
Kennisplatform Plantenfysiologie. Daarnaast
helpt het PCS ook bij de ontwikkeling van
nieuwe producten van toeleveringsbedrijven, zodat deze sneller voor de sector
beschikbaar komen.
Voorlichtingsactiviteiten
Het proefcentrum draagt haar kennis en
expertise laagdrempelig uit via allerhande
vormingsactiviteiten en groepsvoorlichting.
Praktijkvoorbeelden op studiedagen en
cursussen geven de sector een overzicht
van oplossingen die inzetbaar zijn op hun
bedrijf. In werkgroepen leren telers elkaar
hoe uitdagingen aan te pakken. Bedrijfsbezoeken in binnen- en buitenland stimuleren nieuwe ideeën. De sector kan met
eigen ogen de toepasbaarheid van nieuwe
technieken zien tijdens wandelvoordrachten
en proefveldbezoeken.
Onderzoek, advies en voorlichting behoren
tot de kerntaken van het PCS.
OVERZICHT VAN DE WERKING van het PCS
PCS-AFDELINGEN:
· Boomkwekerij & Groen
· Azalea & Rhododendron
· Kamerplanten & Knolbegonia
· Snijbloemen, Perkplanten &
Potchrysanten
PCS-ONDERZOEKSTHEMA’s:
PCS-diensten:
· Gewasbescherming
· Energie
· Water
· Bemesting
· Assortiment & Teelttechniek
· Plantkwaliteit
· Waarschuwingsdienst
· Adviesdienst Gewasbescherming
· Adviesdienst Klimaatregeling
· Adviesdienst Water
· Adviesdienst Bemesting
· Kennisplatform Plantenfysiologie
· Productontwikkeling
PCS-ACTIVITEITEN:
· studiedagen
· cursussen en demodagen
· workshops
· wandelvoordrachten
· proefveld- en bedrijfsbezoeken
·symposia
· ...
sector, overheid en bedrijfsleven:
Coördinatiecomité, Technische Comités, teeltwerkgroepen, projectwerkgroepen, telersverenigingen, vakverenigingen, telers, groenvoorzieners, toeleveringsbedrijven ...
-9-
PCS-activiteiten
een Oplossing van DE ‘Adviesdienst Water’ van het PCS
het PCS geeft bemestingsadvies
Azaleateler VDS-plant installeert een zandfilter voor waterontsmetting
Chrysantenteler Johan David maakt
steeds meer gebruik van puntbemesting
Bedrijf: VDS-plant
Eigenaars: Peter en Veerle
Van Der Straeten-Martens
Locatie: Zaffelare
Teelt: Gentse Azalea
Peter: Om de kwaliteit van het gietwater op ons
bedrijf te verhogen en te voldoen aan de geldende
wetgeving contacteerden we de ‘Adviesdienst
Water’ van het PCS. Op het Technisch Comité
Azalea, studiedagen en proefbezoeken van het PCS
maakten we kennis met deze Adviesdienst. We
kregen er objectief advies over het beste systeem
op maat van ons bedrijf. We kozen een gesloten
systeem met bijhorende langzame
zandfilter. Bovenop
het kwalitatieve
gietwater en de
bijhorende betere
plantkwaliteit
betekende de
besparing
van water en
meststoffen bij
n de zandfilter
“De opvolging va
dit systeem een
me
ert
de
ran
ga
S
door het PC
.”
een goede werking
aeten
Peter Van Der Str
bijkomend voordeel. Eveneens voldoen we met dit
systeem nog meer aan de PAK-kwaliteitsnormen
van de ‘Gentse Azalea’.
Het PCS hielp ons bij de installatie, we waren
zeer tevreden over deze begeleiding. Nu volgen
ze nog steeds de werking van deze zandfilter
nauwkeurig op. Tijdens het seizoen controleren ze
twee maal per maand de kwaliteit van ons gietwater: op donderdag ontvangen we een SMS om
de Rhododendronblaadjes in de citern te plaatsen,
vier dagen later komt een medewerker langs om
samen met ons de symptomen op de blaadjes te
beoordelen. Op het PCS ondergaan de blaadjes nog
een tweede controle door de coördinator Azalea en
indien nodig wordt het staal verder geanalyseerd
door het ILVO. Vervolgens ontvangen we per mail
een rapport. Zodoende zijn we steeds zeker dat er
geen Phytophthora verspreid wordt in onze planten
en dat ons gietwater van hoge kwaliteit is. Deze
innovatie is een belangrijke bouwsteen voor de
toekomst van ons bedrijf.
__
Meer info over duurzaam en efficiënt watergebruik?
Contacteer de Adviesdienst Water van het PCS.
Heeft u vragen als Azalea- of Rhododendronteler?
Contacteer de PCS-afdeling ‘Azalea & Rhododendron’.
- 10 -
Bedrijf: Dataflor
Eigenaars: Johan David
& Karolien Tanghe
Locatie: Beselare
Teelt: potchrysanten
en aardbeien
Johan: Om verontreiniging van oppervlakte- en
grondwater door aanrijking van stikstof en fosfor
te voorkomen, legt de mestwetgeving strenge
bemestingsnormen op. Daarom worden ter
controle in het najaar
nitraatresidubepalingen
van de bodem uitgevoerd.
Op ons bedrijf wordt het
nitraat in de bodem
al meer dan vijf jaar
opgevolgd door de
onderzoekers van
het PCS.
Ook wij waren in
eerste instantie ver“Door
de
rast door de hoge
en ond grote planta
ie
puntbe pe beworte fstand
nitraatgehalten in
li
mestin
g veel ng is
J
o
han Da
onze bodem. Maar
efficiën
vid
ter.”
de monitoring
‘Adviesdienst gewasbescherming’ geeft raad bij IPM
van het nitraat in de bodem leverde ons heel wat
kennis op met betrekking tot mineralisatie in de
bodem, werking van de meststoffen en invloed
van de weersomstandigheden. Planten van goede
kwaliteit afleveren, is onze hoofdbekommernis, de
plantdiameter speelt hierbij een belangrijke rol!
Te weinig bemesten, resulteert in een te kleine
plantdiameter, overbemesting geeft ons te slappe
planten. Maar door meer beredeneerd te gaan
bemesten, hebben we het nitraatresidu sterk kunnen reduceren. Samen met het PCS onderzochten
we hoe we het te hoge nitraatresidu kunnen
verlagen. Eén van de evoluties op ons bedrijf is
het toepassen van puntbemesting. De meststoffen worden toegediend in de omgeving van de
wortels, waar ze optimaal kunnen benut worden
door de plant terwijl bij volleveldstoepassing een
groot deel van de meststoffen onbenut blijven
en kunnen uitspoelen. Anderzijds maken we ook
intensiever gebruik van bladvoeding en waar
mogelijk worden vanggewassen ingezaaid. Op
deze manier leveren wij onze bijdrage om waterverontreiniging tegen te gaan.
__
Heeft u ondersteuning nodig bij uw bemestingsplan?
Contacteer de Adviesdienst Bemesting van het PCS.
Heeft u als chrysantenteler andere vragen over uw teelt?
Contacteer de PCS-afdeling ‘Snijbloemen, Perkplanten &
Potchrysanten’.
Kamerplantenteler Joris Volckaert is met hulp van het
PCS een pionier in geïntegreerde gewasbescherming
Bedrijf: Joris Volckaert
Eigenaars: Joris en Katrien
Volckaert-Cornelis
Locatie: Nazareth
Teelt: bloeiende kamerplanten
(Kalanchoë, Poinsettia, Vinca rosea)
en Muehlenbeckia
Joris: Geïntegreerde gewasbescherming (IPM) is
voor mij de logica zelve. De acht IPM-principes
vormen een logisch stappenplan: met zowel
biologische als chemische bestrijdingsmethodes
bescherm je je gewas met een minimale milieuimpact. Vandaag is dit mogelijk omdat er veel meer
kennis aanwezig is dan vroeger: zes jaar geleden
startten we een samenwerking met Pest Control
(voorloper van Adviesdienst Gewasbescherming)
voor de biologische bestrijding van spint, met
spectaculaire resultaten. Daarom besloten we om
zo veel mogelijk biologische bestrijders te gebruiken. Ook de proefresultaten van groene luis zijn
verbluffend. Eveneens testen we momenteel hoe
we de levensduur van roofmijten kunnen verlengen
door bijvoedering en de kosten bij aankoop kunnen
drukken. Nu starten we altijd met biologische
bestrijding en pas als het fout loopt, corrigeren we
met chemische middelen.
- 11 -
Meewerken aan onderzoek is belangrijk. Zo
we altijd met
neem ik bv. deel aan de “Nu starten bestrijding en pas
biologische
corrigeren
fytotoxproef waarin het
als het fout loopt,
bestrijding.”
PCS de gewasveiligheid
we met chemische
ert
cka
Vol
is
Jor
van nieuwe gewasbeschermingsmiddelen
onderzoekt. Een mooi overzicht van de
resultaten vind ik als PCS-lid op Fytotoxweb.
Het PCS komt zeer bewust naar buiten met hun
kennis: deze blijft niet zitten in studies of boekjes,
maar wordt concreet op bedrijven toegepast. De
dringendste problemen worden eerst aangepakt en
telers worden geïnformeerd over de proefresultaten
en laatste evoluties via studiedagen, publicaties en
folders. Ik gebruik bv. de poster ‘Erkende middelen
in de sierteelt’ om vlot het beste product binnen
mijn geïntegreerd bestrijdingsplan te kiezen.
De samenwerking met het PCS is dus een troef
voor mijn bedrijf en het milieu.
__
Wenst u meer info over gewasbescherming en IPM?
Contacteer de Adviesdienst Gewasbescherming van het PCS.
Heeft u als kamerplantenteler een vraag? Neem contact
op met de PCS-afdeling ‘Kamerplanten & Knolbegonia’.
PCS-activiteiten
DE ‘Adviesdienst klimaatregeling’ van het PCS helpt telers bij klimaatsturing
Anjers De Nijs test nieuwe krijtmiddelen om hun opbrengst te verhogen
Bedrijf: Anjers De Nijs
Eigenaars: Koen en Marian
De Nijs
Locatie: Erpe-Mere
Teelt: anjers
wordt ook heel wat licht tegengehouden. Minder
licht betekent ook minder opbrengst. Dit voorjaar
hebben we op een deel van het kasdek een diffuus
krijtmiddel aangebracht en op een ander deel ons
traditioneel krijtmiddel. De onderzoekers van het
PCS vergelijken de invloed van de krijtmiddelen
zorgvuldig: met diverse sensoren wordt de temperatuur en luchtvochtigheid in de serre opgevolgd,
maar ook de lichthoeveelheid en de lichtdoordringing in het gewas. En om de gewasontwikkeling
vanop afstand te kunnen volgen, werden webcams
geïnstalleerd boven het gewas. Zo stelden ze vast
dat op ons bedrijf met de klassieke
krijting 20% meer licht wordt tegengehouden in vergelijking met de diffuse
krijting. Om conclusies te trekken naar
productie is het nog wat vroeg, maar
voor ons was dit onderzoek mooi meegenomen en de resultaten kunnen ook
voor andere collega’s nuttig zijn.
Koen: Vorig jaar was ik aanwezig op de studienamiddag ‘Diffuus glas: de nieuwe standaard?’,
een infonamiddag rond energie en klimaatsturing
die het Proefcentrum voor Sierteelt in samenwerking met het AVBS organiseerde op een
tomatenbedrijf. Ik heb er heel
wat bijgeleerd
omtrent diffuus glas
en diffuse coatings.
Nieuw glas is voor
ons bedrijf echter
geen optie, maar ik
was wel benieuwd
naar het resultaat van
diffuse krijting in onze
anjerteelt.
Doorgaans krijten we
ekt het
in het voorjaar om
“Het PCS onderzo elen
jtmidd
kri
n
va
t
ec
eff
de warmte buiten te
nsoren.”
met behulp van se
houden, maar hierdoor
Nijs
Koen De
__
Meer info over energie of klimaatsturing?
Contacteer de Adviesdienst Klimaatregeling
van het PCS.
Heeft u vragen als snijbloementeler? Neem
contact op met de PCS-afdeling ‘Snijbloemen, Perkplanten & Potchrysanten’.
- 12 -
HET pcs organiseert activiteiten
voor de groensector
Tuinaannemer Marc Galle komt naar
het PCS en verhoogt z’n klantenservice
Bedrijf: Tuinen Marc Galle
Eigenaar: Marc Galle
Locatie: Oudenburg
Activiteit: aanleg en
onderhoud van tuinen
Marc: De demo-activiteiten voor groenvoorzieners
van het PCS houden me op de hoogte van de
laatste evoluties in de sector. Ik kom op deze
activiteiten kennis vergaren die ik kan toepassen bij mijn klanten. Zo heb ik op een demo
bijvoorbeeld hennepvezels leren kennen. Op deze
demo-activiteit toonde het PCS heel wat soorten
bodembedekkingsmaterialen, zoals juteschijven,
kokoschips, hennepvezels, strawpellets, containermulch, Pinus maritima ... Al deze materialen
hebben verschillende eigenschappen, het is dus
niet eenvoudig om het juiste materiaal te kiezen.
Ik kreeg tijdens de demo een objectieve vergelijking tussen de verschillende materialen en leerde
wanneer ik welk materiaal dien te gebruiken,
welke levensduur dit heeft en welke nieuwe soorten er momenteel in ontwikkeling zijn. Nu kan ik
mijn klanten hierrond beter adviseren en verbeter
ik mijn klantenservice.
PCS-activiteiten
In het verleden heb
ik eveneens aan
wandelvoordrachten
van het Waarschuwingssysteem
deelgenomen. Daar
leerde ik ziekten en
teit toonde
tivi
-ac
mo
de
ze
de
“Op
en
ort
so
t
wa
el
plagen herkennen,
he
S
het PC
materialen.”
bodembedekkings
dit vond ik zeer
Marc Galle
interessant.
Ook volg ik het
onderzoek over de bestrijding van Buxusziekten, de ziektegevoeligheid van rozen en het
sortimentsonderzoek rond winterhardheid van
het assortiment Prunus. Het is belangrijk te weten
welke de beste winterharde variëteit is, deze stel
ik dan voor bij mijn klanten.
Als ik een specifiek probleem heb, stuur ik soms
een mail naar de PCS-medewerkers, ze antwoorden vlot en en geven me gericht advies.
Het PCS biedt een zeer degelijke ondersteuning
aan groenvoorzieners, dit is echt een goede hulp!
Persoonlijk zou ik de hele groensector aanbevelen om deel te nemen aan deze activiteiten en
beroep te doen op de aanwezige kennis.
__
Wilt u ook deelnemen aan demo-activiteiten voor de
groensector? Heeft u als groenvoorziener een specifieke
vraag? Contacteer de PCS-afdeling ‘Boomkwekerij &
Groen’, en we helpen u graag verder.
Het ‘Waarnemings- & Waarschuwingssysteem’ van het PCS,
dé leidraad voor gerichte gewasbescherming in open lucht
Boomtelers John De Moor en Hans De Neve maken voor bestrijding van
ziekten en plagen al jaren gebruik van de Waarschuwingsdienst
Bedrijf: De Moor Laurent & Zn.
Eigenaars: John & Marijke De Moor
Locatie: Oosterzele
Teelt: laan-, sier- en fruitbomen,
sierheesters en vaste planten
Bedrijf: De Neve Boomkwekerij
Eigenaar: Hans De Neve
Locatie: Oosterzele
Teelt: sierheesters en
jonge bomen in pot
John: Ik ken het Waarnemings- & Waarschuwingssysteem via de PCS-afdeling ‘Boomkwekerij’ die
ons in het verleden regelmatig hielp.
Hans: Wij zijn van bij de start lid van de Waarschuwingsdienst, deze helpt me enorm bij de opvolging
van ziekten en plagen. Men verwittigt me wanneer
ik gericht ziekten en plagen dien te scouten, zo
vermijd ik te vroeg of te laat te spuiten. Dit is goed
voor het milieu en mijn portemonnee. Nu weet ik
concreet wat ik moet doen en ben ik me bewust
dat ik met weinig middelen de plaag kan bestrijden.
John: De ontwikkeling van ziekten is afhankelijk van
weersomstandigheden en verschilt van jaar tot jaar.
De Waarschuwingsberichten elk jaar opnieuw ontvangen is dus belangrijk. We krijgen ze op het juiste
- 13 -
tijdstip en ze zijn getoetst
vanuit de praktijk. Als lid heb
ik ook een informatiemap
met fiches gekregen, dit is hét
ideale hulpmiddel om achtergrondinfo en cycli van ziekten
en plagen te raadplegen. Als ik
een probleem heb dat ik niet
terugvind in deze map, bel ik
solute
“Ik vind het een ab
de Waarschuwingsdienst.
e teler &
noodzaak dat elk
Ik neem een paar foto’s, mail
l zich
groenprofessiona
nst.”
deze door en leg mijn probleem
aansluit bij de die
ve
Ne
De
Hans
uit. Het PCS lost dit voor mij op.
Hans: Ik geloof in zo weinig
mogelijk middelengebruik. Daarom vind ik het een
absolute noodzaak dat elke teler & groenprofessional zich aansluit bij de dienst. We dienen genoeg
beroepsfierheid te hebben om ervoor te zorgen dat
we het milieu respecteren, dit kan perfect via het
Waarschuwingssysteem.
__
Meer info over ziekten en plagen? Neem als teler of
groenvoorziener contact op met de Waarschuwingsdienst.
Als boomteler kan u met al uw vragen terecht bij
de PCS-afdeling ‘Boomkwekerij & Groen’.
samen sterk
vlaamse overheid
Samen met de overheid en
met steun van de sector bereikt
het Proefcentrum voor Sierteelt meer
Ik wil alle huidige en oud-medewerkers van het Proefcentrum voor
Sierteelt hartelijk feliciteren met het 25-jarig bestaan van deze instelling. Sinds de oprichting in 1988 is het proefcentrum, samen met de
vele andere actoren in de sierteeltsector, er zeer goed in geslaagd
haar hoofddoelstelling te verwezenlijken, namelijk het vervullen
van een brugfunctie tussen het wetenschappelijk en toegepast
onderzoek enerzijds en de praktijk op de bedrijven anderzijds.
De Vlaamse overheid is zich terdege bewust van het grote belang
van de sierteeltsector binnen de Vlaamse land- en tuinbouwproductie. Op een oppervlakte van 6.600 hectare genereren zo’n
1.800 telers een productiewaarde van meer dan 500 miljoen euro.
Een continue focus op innovatie, zowel op het vlak van sierproducten
als op het vlak van teelttechnieken, is daarbij één van de belangrijkste succesfactoren. Het verheugt mij dat het Proefcentrum voor
Sierteelt die boodschap goed begrepen heeft en de telers hierin
uitermate goed ondersteunt. De Vlaamse regering kent jaarlijks bijna
1 miljoen euro toe aan het proefcentrum. Hiermee onderstrepen we
het belang dat wij aan de Vlaamse sierteeltsector en aan de stimulerende rol van het Proefcentrum voor Sierteelt hechten.
Het PCS biedt innovatie aan de sierteelt- & groensector,
dit met steun van de sector en overheid. Voor het PCS
is de betrokkenheid van deze partijen cruciaal.
We danken onze leden en partners voor de jarenlange
samenwerking en nodigen hen uit om samen met
ons mee te werken aan de sector van morgen.
Een rendabele sierteelt- en groensector
is immers onze gezamenlijke zorg.
Ik heb veel bewondering voor de kennis, het enthousiasme,
de inventiviteit en de creativiteit van het PCS. Ik denk dat dit soort
passie voor het onderzoek nodig is voor een goede toekomst van
de Vlaamse land- en tuinbouw. Mijn complimenten voor uw
vooruitstrevende aanpak!
Kris Peeters
Minister-president van de Vlaamse regering
Vlaams minister van Economie,
Buitenlands beleid, Landbouw en
Plattelandsbeleid
- 14 -
samen sterk
IWT
PROVINCIE OOST-VLAANDEREN
In de eerste plaats wil ik het PCS proficiat wensen met haar
realisaties van de voorbije 25 jaar. De Vlaamse sierteelt is een
belangrijke economische activiteit, die bekend staat om zijn
veelzijdigheid, traditie, vakmanschap en kwaliteit met een internationale uitstraling. Onderzoek, voorlichting en dienstverlening van
het PCS vormen daarbij het raderwerk voor het aandrijven van
innovatie in de sector. Dit is o.a. mogelijk dankzij de financiële
steun van het IWT, bv. de oprichting van de Adviesdiensten Water,
Klimaatregeling en Gewasbescherming, in het kader van het streven
naar een meer duurzame sierteelt.
De Vlaamse sierteelt is vanuit de Gentse regio gegroeid tot een
belangrijk exportproduct dat heel wat werkgelegenheid en toegevoegde waarde creëert. Ook vandaag ligt nog bijna de helft (49%)
van de sierteeltbedrijven in Oost-Vlaanderen. Deze bedrijven
bewerken 2.495 ha en genereren een productiewaarde van 221
miljoen euro. We zijn één van de weinige Europese landen die een
positieve handelsbalans voor sierteelt hebben van 151 miljoen euro.
Daarom vinden we het als provincie belangrijk om te investeren in
onderzoek en innovatie voor deze sector. Van bij de start hebben we
onze schouders onder het PCS gezet. Het provinciebestuur vond
het belangrijk om in 1988 mee te investeren in de centralisatie van
de verschillende sierteeltproeftuinen op de nieuwe site te Destelbergen. Een belangrijke jaarlijkse toelage voor werking en investering
van de provincie maakt sindsdien het uittesten en demonstreren
van nieuwe technieken op praktijkschaal mede mogelijk.
Bij de hervorming van het programma LandbouwOnderzoek werd
gekozen voor een vernieuwde aanpak met meer focus op kennisoverdracht en toepassing van onderzoeksresultaten op bedrijven.
In deze is een sleutelrol weggelegd voor de praktijkcentra. De
doelstelling is om samen met de sector een ‘traject’ af te leggen van
probleemstelling tot innovatieve oplossing en implementatie. Een
sterkere betrokkenheid van de sector staat hierbij centraal: via de
bestuursorganen en teeltwerkgroepen van het PCS heeft de sector
een grote impact op projectwerking, en is verankering verzekerd.
Recent werd de jarenlange samenwerking tussen UGent, HoGent,
ILVO en PCS geconsolideerd in het consortium ‘Technopool Sierteelt’ dat zich wil profileren als kennisplatform voor de sector.
Zo kan Vlaanderen blijvend investeren in sierteeltonderzoek dat mee
aan de Europese top staat.
Het PCS is uniek in het onderzoekslandschap: het centrum brengt
kennis bij de sierteelt- en groensector. Via het PCS hebben telers
en groenvoorzieners toegang tot het onderzoeksnetwerk van
Technopool Sierteelt, een samenwerking die mee door de provincie
opgericht en gefinancierd werd. De ondersteuning van het
innovatieve ondernemerschap door onderzoek en voorlichting
blijft dan ook een belangrijke pijler in het beleid van de provincie.
We doen dit van harte sinds 25 jaar. Conform de afspraken in de
Interne Staatshervorming engageren we ons ook in de toekomst.
Ferdi Soors
Coördinator landbouwonderzoek/-trajecten
Alexander Vercamer,
Eerste gedeputeerde,
bevoegd voor o.m. landbouw & platteland
- 15 -
samen sterk
boerenbond
AVBS
AVBS, dé sierteelt- en groenfederatie in Vlaanderen, staat voor de
belangen van de professionele siertelers en groenvoorzieners. Vanuit
AVBS zijn we blij met het Proefcentrum voor Sierteelt. Eén Vlaams
praktijkcentrum voor sierteelt, ook actief voor groenvoorziening.
Het belangrijkste woord in de vorige zin is ‘voor’.
Zo ervaren wij als beroepsorganisatie het werk van het PCS:
vóór de telers en groenvoorzieners. Nagenoeg alle proeven en
projecten komen tot stand via Technische Comités, samengesteld
uit siertelers of groenondernemers. We kunnen dan ook stellen dat
het PCS voornamelijk gericht is op praktijkonderzoek dicht bij de
sector. Bovendien slaagt het PCS er in door samenwerking met
meer fundamentele onderzoekscentra zoals ILVO, UGent en HoGent
in de Technopool Sierteelt, ook dieper te gaan waar nodig. Een
vaststelling is ook dat heel veel PCS-resultaten zich richten op
informatiedeling naar én dienstverlening aan het beroep.
Getuige de rubriek in het AVBS-vakblad Sierteelt&Groenvoorziening,
jaarlijks meer dan 750 deelnemers aan studiedagen, meer dan
600 rechtstreekse vragen uit de sector, meer dan 150 audits of
plaatsbezoeken…
De sierteeltsector heeft altijd een bijzondere plaats ingenomen in de
land- en tuinbouwsector in Vlaanderen. Het is een dynamische en
arbeidsintensieve sector, met een hoge toegevoegde waarde waarin
traditie steeds gekoppeld werd aan innovatie.
Ook in de schoot van onze organisatie heeft de sierteelt een unieke
positie. Het AVBS is al jarenlang de toonaangevende beroepsorganisatie voor de sierteeltsector. Dit marktleiderschap houdt ook
verantwoordelijkheden in. Wij willen deze niet uit de weg gaan.
Daarom hebben wij steeds het onderzoek in de sierteeltsector
ondersteund. De bevoorrechte partner daarbij is het Proefcentrum
voor Sierteelt en dit omwille van diverse redenen. Het PCS is in mijn
ogen een wetenschappelijk zeer betrouwbare onderzoeksinstelling.
Maar PCS is duidelijk meer. Het is een onderzoeksinstelling die er
zeer goed in slaagt om de opgedane kennis ook te verspreiden bij
de siertelers. Kennis wordt maar nuttig als ze bij de telers geraakt
en PCS slaagt daar bijzonder goed in. En tenslotte verdient het PCS
onze steun omdat het een centrum is dat mee helpt vooruit te
denken in moeilijke momenten. Wij ervaren deze steun niet alleen op
het vlak van energie-efficiëntie in de glassierteelt, maar ook in moeilijke dossiers zoals de bestrijding van plagen en het mestdecreet.
Met 25 jaar aanwezigheid te Destelbergen is het PCS tegemoet
gekomen aan heel wat praktijknoden van sierteelt en
groenvoorziening. Het is die sector die we in alle opzichten verder
wensen te steunen. Dat we hierbij als AVBS en PCS niet alleen in
het verleden, maar ook in de toekomst nog heel vaak zullen
samenwerken, staat voor ons als een huis!
Kortom, het PCS is een hoeksteen van de sierteeltsector in
Vlaanderen en wij zijn fier om dit centrum te mogen ondersteunen.
Piet Vanthemsche
Voorzitter Boerenbond
Filip Goossens
Voorzitter AVBS
- 16 -
samen sterk
FLORALIËN GENT
KBC
Het Proefcentrum voor Sierteelt staat voor een kwarteeuw
kwaliteit. Met talloze activiteiten en initiatieven geeft het
Proefcentrum voor Sierteelt de 1.900 Vlaamse sierteeltbedrijven de
nodige zuurstof. In een sector die geconfronteerd wordt met snel
veranderend consumentengedrag en scherpe internationale
concurrentie is het een kunst om de absolute referentie te blijven.
De rijke traditie van de Vlaamse sierteelt heeft in het verleden
en ook vandaag nog een sterke basis vanuit het Gentse.
Bijvoorbeeld Technopool Sierteelt en, sta mij toe, ook de Floraliën
zijn unieke combinaties die men nergens anders ter wereld
tegenkomt. Dit, samen met de steun van de lokale en regionale
overheid, is een buitengewone troef voor de Vlaamse
sierteeltsector.
Innovatie en onderzoek blijven sleutelbegrippen om een
economisch gezonde sierteeltsector in Vlaanderen te garanderen.
Daar zet het proefcentrum voor de volle 100% zijn schouders onder.
En KBC samen met hen. Als sterk lokaal verankerde
bank-verzekeraar blijven we graag partner voor onze
sierteeltondernemers en hun plannen.
Samenwerking dringt zich echter steeds meer op om de kansen
naar de toekomst toe volop te benutten. De Vlaams-Nederlandse
handelsmissies die recent plaatsvonden, zijn daar een mooi
voorbeeld van. Ook onze Vlaamse sierteelt heeft nog veel
potentieel en weet zich met de tijdsevoluties mee te bewegen.
In de toekomst is er zeker behoorlijk wat ruimte om samen
projecten uit te werken, wanneer alle betrokken partijen zich
gezamenlijk inzetten om boven het individuele uit te stijgen
en tot win-win resultaten te komen.
De vele prijzen die weggekaapt worden op de meest diverse
internationale wedstrijden tonen dat onze Vlaamse bedrijven
tot de top behoren. Het Proefcentrum inspireert en ondersteunt hen
in hun groei. KBC is als trouwe sponsor dan ook bijzonder trots om
het Proefcentrum te feliciteren met zijn 25e verjaardag.
Het PCS heeft hier voor een aantal praktische zaken een
belangrijke rol in te spelen. De mogelijkheden zijn legio.
De FLORALIËN Gent willen hier creatief in mee denken.
De samenwerking tussen FLORALIËN Gent en PCS bestaat sinds
lang en de Floraliën steunen met overtuiging het vele onderzoekswerk dat door het PCS gerealiseerd wordt.
We wensen hun nog eens een kwarteeuw!
Vandaag feliciteren wij hartelijk en met respect het PCS
met zijn 25-jarig bestaan.
Daniel Falque
Lid van het Directiecomité KBC Groep
CEO België
Jan Oprins
Gedelegeerd Bestuurder FLORALIËN Gent
- 17 -
samen sterk
met steun van
onderzoekspartners
Syntra; Azaleabond; Gemeentes Destelbergen, Lochristi, Zulte, Wetteren,
Waasmunster; leden PCS; leden, steunende leden en sponsors W&W.
Door de samenwerking met andere onderzoekscentra
beschikt het PCS over een internationaal kennisnetwerk:
(voorzitter: Jan Coussement)
· Technisch Comité Azalea
(voorzitter: Hendrik Gysel)
· Technisch Comité Kamerplanten
UGent
CTH Gembloux
PCS
CRA-W Gembloux SDU Denemarken
HoGent PCH
LW K N S D u i t s l a n d
University of Sussex UK
· Technisch Comité Knolbegonia
PCA
Astredhor FRANKRIJK
PPO-WUR Nederland
ILVO
Samenwerking
(voorzitter: Stefan Verdonck)
TNO Nederland
Aarhus University Denemarken
Bodemkundige Dienst van België
Hochschule Osnabrück Duitsland
· Technisch Comité Boomkwekerij
pcfruit
ULG Gembloux
een 200-tal leden uit de sector sturen de proefprogramma’s in zeven Technische Comités:
VLACO
Inagro
CVBB
Provincie Oost-Vlaanderen)
· Paul Weymeersch (boomkwekerij)
Technische Comités
Kennisnetwerk
VMS
· Dirk Descamps (ondervoorzitter, boomkwekerij)
· Peter Adriaenssens (azalea)
· Kris Aelterman (knolbegonia)
· Georges Cottenier (perk- en seizoensplanten)
· Luc Degeyter (boomkwekerij)
· Hubert De Waele (azalea)
· Dirk Lootens (boomkwekerij)
· Jan Van Der Borght (snijbloemen)
· Geert Vandersteene (perk- en seizoensplanten)
· Luc Vanoirbeek (Boerenbond)
· Geert Versnick (gedeputeerde
· Alex De Croock (azalea)
· Sylvain Van Hulle (boomkwekerij)
BIOFORSK Noorwegen
(ondervoorzitter, jongplanten en potplanten)
Internationaal
· René Denis
samengesteld uit de leden van de Raad van
Bestuur en volgende vertegenwoordigers:
PCG
Onderzoeksketen
(voorzitter, gedeputeerde landbouw &
platteland van de Provincie Oost-Vlaanderen)
Algemene Vergadering
PSKW
Raad van Bestuur
· Alexander Vercamer
SLU ZWEDEN
BESTUUR PCS
(voorzitter: Kris Aelterman)
· Technisch Comité Perkplanten en
Potchrysanten
(voorzitter: Gunter De Somviele)
· Technisch Comité Snijbloemen
Externe raadgevers
(voorzitter: Jan Van der Borght)
· Pascal Braekman (Vlaamse overheid ADLO) · Technisch Comité Groen
· Didier Huygens (Provincie Oost-Vlaanderen,
dienst landbouw & platteland)
Het PCS maakt deel uit van Technopool Sierteelt, een samenwerking
tussen UGent, HoGent, ILVO en PCS, die ondersteund wordt door de
Provincie Oost-Vlaanderen. Door deze samenwerking kan het PCS
de sector nog beter ondersteunen.
· Marie-Christine Van Labeke (UGent)
- 18 -
Het PCS-team (alfabetisch): Joachim Audenaert*, Liesbet Blindeman, Roger Braem, Mariane Bruggeman, Annemie Brusselle*, Annelies Christiaens, Marc Clierinck, Philip Cools, David Cornwell, Dirk De Cock,
Frederick De Cocker, Benny De Geest, Claudine De Geest*, Peter Dhaenens, Kristiaan Dhaese, Verónica Dias, Marijke Dierickx, Robrecht Drieghe, Bruno Gobin, Pieter Goossens, Bart Haleydt, Leen Heemers*,
Anja Impens, Andy Janssens, Culann Keys*, Frank Lagaert, Gazmend Likaj, Els Mechant, Johan Ongena*, Els Pauwels, Ronny Rogiest, Filip Rys, Bert Schamp, Magda Vaeremans, Kathy Van Belleghem,
Marleen Van Biesbroeck, Evelien Van Conkelberge, Bart Van Delsen, Dominique Van Haecke, Antoine Van Hende, Luc Van Poucke, Liesbet Van Remoortere, Hein Vansteenkiste, Dorien Van Wesemael,
*niet op de foto
Ruth Verhoeven, Wim Verniers*, Marc Vissers
© PCS - 2013 | v.u. PCS, Schaessestraat 18, 9070 Destelbergen, België | 20130913
... en natuurlijk helpen we jou en de sector
ook morgen graag verder op weg.
proefcentrum voor sierteelt
Schaessestraat 18, 9070 Destelbergen, België
T: +32 (0)9 353 94 94 | F: +32 (0)9 353 94 95
E: [email protected] | W: www.pcsierteelt.be
Volg het PCS ook op LinkedIn en Twitter
proefcentrum-voor-sierteelt
@WWboomkwekerij