Spis treści - Kampinoski Park Narodowy

Transcription

Raport o stanie środowiska przyrodniczego zlewni ZMŚP "Pożary" w 2008 roku
10A. WYNIKI WSTĘPNYCH BADAŃ DO
KAMPINOSKIM PARKU NARODOWYM
MONITORINGU MALAKOFAUNY ZLEWNI
„POŻARY”
W
Jadwiga Anna Barga – Więcławska
I. Wprowadzenie.
Cechą Kampinoskiego Parku Narodowego jest wysoka różnorodność gatunków i siedlisk.
Park położony jest w obszarze największego węzła wodnego doliny Wisły, Bugu, Narwi i Bzury.
Wyróżnia się dużym zróżnicowaniem ukształtowania terenu oraz mozaiką siedlisk od suchych do
bagiennych. Sieć cieków i kanałów KPN jest pozostałością stosunków hydrologicznych
panujących pod koniec epoki lodowcowej. Warunki hydrogeologiczne na terenie Parku decydują o
procesach sedymentacji osadów, pedogenezy, sukcesji roślinnej i zwierzęcej. Charakter tych
procesów dokumentują badania stanu wód podziemnych w zainstalowanych piezometrach, oraz
obserwacje wód powierzchniowych. Na tle siedlisk Puszczy Kampinoskiej wyróżnia się pas bagien
zamknięty pasem wydm i Równiną Błońską. Występujące tu rozległe starorzecza wypełnione są
zmurszałymi torfami z zawartością kredy jeziornej. Wysoki udział węglanów i słabo alkaliczne pH
utworów glebowych, pozwoliły na zachowanie w nich bogatych zespołów mięczaków co było
podstawą rekonstrukcji procesów glebotwórczych i środowiska przyrodniczego. Procesy
ekologiczne zachodzące od początku holocenu w południowym pasie bagien związane są z
podłożem bogatym w węglan wapnia, którego poziom na tym obszarze, w znacznym stopniu jest
wyrównany. Czynnikiem zmian warunków ekologicznych na terenie zlewni, jest poziom wód
wgłębnych i wód gruntowych. Mają one wpływ na ukształtowanie się gleb, zespołów roślinnych i
malakofauny.
Współczesne mięczaki Kampinoskiego Parku Narodowego nie mają opracowań. Dane o
występowaniu ślimaków lądowych na Nizinie Mazowieckiej dotyczą opracowań sprzed ponad 70
lat (Jankowski 1933, 1938, 1939) i kilku późniejszych (Urbański 1947, 1957), bez podania
stanowisk. Od dawna jest udowodnione, że zmiany takich czynników ekologicznych jak
wilgotność, światło, temperatura, pH, dostępność jonów wapnia mają wpływ na kształtowanie się
charakterystycznych zespołów malakofauny.
Przeprowadzone w 2008 roku badania mięczaków żyjących współcześnie na terenie
Kampinoskiego Parku Narodowego nawiązują do badań S.W. Alexandrowicza (1983) dotyczących
występowania mięczaków subfosylnych w profilach glebowych południowego pasa bagien.
Ślimaki żyjące w środowisku lądowym i wodnym z uwagi na powszechność występowania,
cechy anatomiczne budowy, wyraźne cechy wskaźnikowe oraz krótki okres rozwoju mogą
stanowić ważny element biologiczny w monitoringu Kampinoskiego Parku Narodowego.
Celem badań było ustalenie składu zespołów mięczaków występujących na obszarze zlewni
POŻARY Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego.
Istotą badań było określenie warunków ekologicznych badanych siedlisk, na obszarze
zlewni, w oparciu o badania malakofauny oraz wskazanie kierunku zachodzących zmian.
131
II. Wykaz stanowisk:
1. Piezometr Nr 2.
Podmokły teren nad kanałem ,młode zarośla olszy czarnej z
kępami wierzby.(Ryc.1)
2. Piezometr Nr 3.
Łąka bezzaroślowa z turzycami około 50 m. od kanału, teren
mniej zawodniony niż powierzchnia Nr 2.(Ryc.2)
3. Piezometr Nr 6.
Łąka bezzaroślowa z kępami turzyc na torfie niskim, w pobliżu
kanału.(Ryc.3)
4. Piezometr Nr 8.
Widne zarośla brzozowe z domieszką kruszyny, czeremchy,
głogu, w runie trawa, jeżyna, porzeczka czarna i inne rośliny
zielne.(Ryc.4)
5. Piezometr Nr 12.
Łąka bezzaroślowa z turzycą, w obniżeniu terenu, powierzchnia
zawodniona.(Ryc.5)
6. Piezometr Nr 13.
Łąka bezzaroślowa z turzycą, w obniżeniu terenu,
powierzchnia zawodniona.(Ryc.6)
7. Piezometr Nr 14.
Łąka z nielicznymi kępami brzozy i wierzby z turzycą,
niższa wilgotność.(Ryc.7)
8. Piezometr Nr 15.
Widne zarośla olchowe z udziałem brzozy, graba i sosny, w
runie paproć, jeżyna i nieliczne gatunki roślin zielnych.(Ryc.8)
Ryc.1. Piezometr Nr 2 (011).
132
133
134
Ryc. 6. Piezometr Nr 13 (022).
Ryc. 7. Piezometr Nr 14 (023).
135
Ryc 8. Piezometr Nr 15 (024).
III. Metodyka
Badania terenowe malakofauny przeprowadzono w październiku 2008 roku.
Termin późnojesienny wybrano z uwagi na gatunki żyjące jeden rok ,aby jesienią jako dojrzałe
były odpowiednie do oznaczenia
Badania malakofauny przeprowadzono na 8 stanowiskach, wytypowanych przez Stację
Bazową „POŻARY” w Kampinoskim Parku Narodowym. Wybrane powierzchnie
fitosocjologiczne odpowiadają lokalizacji poszczególnych piezometrów.
Badania malakofauny przeprowadzono metodą ilościową Oeklanda (1930), w obrębie
każdego stanowiska. Metodę ilościową badania mięczaków uzupełniono metodą jakościową
wypatrywania na roślinach i w glebie.
W obrębie każdego wytypowanego do badań płata fitosocjologicznego (stanowiska) pobrano
10 prób glebowych o wymiarach 32 cm x 32 cm do głębokości 3-5 cm, co oznacza przebadaną
powierzchnię 10 000cm2= 1m2. Łącznie przebadano na obecność mięczaków 80 prób glebowych.
W laboratorium przy pomocy lupy binokularowej gleba została przebadana na obecność
gatunków mięczaków. Okazy z gleby wybrano ręcznie. Wybrane okazy, z poszczególnych próbek
gleby, umieszczono w oddzielnej epruwetce opatrzonej etykietą. Łącznie badaniami objęto 3072
osobniki. Tak przygotowany materiał mięczaków został oznaczony i policzony w odniesieniu do
każdego stanowiska. Po dokonaniu oznaczenia, żywe osobniki zostają wypuszczone do środowiska
ich występowania.
Ślimaki i małże uzyskane w dwóch kolejnych sezonach wegetacyjnych zostaną opracowane
metodami statystycznymi obejmującymi : wskaźnik dominacji, wskaźnik stałości, wskaźnik
różnorodności Shannona-Weavera i wskaźnik równomierności Shannona-Weavera.
Kołowe malakospektra (wg. S.W. Alexandrowicz, 1983, 1987) (Ryc. 15) są podstawą analizy
ekologicznej mięczaków.
Wykresy stanowią wynik i udział grup ekologicznych wyrażony w stopniach oraz liczbę gatunków
i osobników wyrażoną w skali logarytmicznej (MSS i MSI).
136
IV. Lista gatunków mięczaków.
Typ Mollusca-Mięczaki
Gromada Gastropoda-Ślimaki
Podgromada Prosobranchia-Przodoskrzelne
Rodzina Valvatidae
Valvata (Valwata) cristata (O.F.Müller ,1774)
Valvata (valvata) pulchella (Studer,1820)
Valvata (Valvata) piscinalis (O.F.Müller,1774)
palearktyczny
eurosyberyjski
palearktyczny
Podgromada Pulmonata-Płucodyszne
Rodzina Physidae
Aplexa hypnorum (Linnaeus,1758
holarktyczny
Rodzina Lymnaeidae
Lymnaea (Myxas) glutinosa (O.F.Müller,1774)
Lymnaea (Galba) glabra (O.F.Müller,1774)
Lymnaea (Galba) truncatula(O.F.Müller,1774)
północnozachodnioeuropejski
holarktyczny
Rodzina Planorbidae
Planorbis planorbis (Linnaeus,1758)
Anisus (Anisus) spirorbis (Linnaeus,1758)
Anisus (Anisus) leucostomus (Millet,1813)
Anisus (Bathyomphalus) contortus (Linnaeus,1758)
Gyraulus albus (O.F.Müller,1774)
Gyraulus riparius( Westerlund,1865)
Segmentina nitida (O.F.Müller,1774)
Planorbarius corneus (Linnaeus,1758)
holarktyczny
palearktyczny
palearktyczny
palearktyczny
holarktyczny
północnoeuropejskosyberyjski
palearktyczny
eurosyberyjski
Gromada Bivalvia-Małże
Rodzina Spheridae
Pisidium obtusale (Lamarck,1818)
Pisidium milium Held,1836-
holarktyczny
holarktyczny
Slimaki lądowe-Gastropoda terrestria
Podgromada Pulmonata-Płucodyszne
Rodzina Ellobiidae Białkowate
Carychium minimum (O.F.Müller,1774) Białek malutki
Rodzina Succineidae Bursztynkowate
Catinella (Quickella)arenaria (Bouchard-Chantereaux,1837
Bursztynka piaskowa
Succinea(Succinella)oblonga Draparnaud,1801
eurosyberyjski
eurosyberyjski
137
Bursztynka podłużna
Succinea(Oxyloma)elegans Risso,1826
Bursztynka Pfeiffera
Rodzina Cochlicopidae Błyszczotkowate
Cochlicopa lubrica (O.F.Müller,1774) Błyszczotka pospolita
Cochlicopa lubricella (Porro,1838) Błyszczotka mała
Cochlicopa nitens (Gallenstein,1852) Błyszczotka lśniąca
Rodzina Vertiginidae Poczwarówkowate
Vertigo (Vertigo) antivertigo (Draparnaud,1801) Poczwarówka
rozdęta
Vertigo (Vertigo) moulinsiana (Dupuy,1849) Poczwarówka
jajowata
Vertigo (Vertigo) pygmaea (Draparnaud,1801) Poczwarówka
karliczka
Vertigo (Vertigo) substriata (Jeffreys,1833) Poczwarówka
prążkowana
Vertigo (Vertilla) angustior (Jeffreys,1833) Poczwarówka
zwężona
zachodniopalearktyczny
holarkyczny
zachodniopalearktyczny
europejski
palearktyczny
europejski
holarktyczny
borealnogórski
(europejski)
europejski
Rodzina Pupillidae Poczwarkowate
Pupilla muscorum (Linnaeus,1758) Poczwarówka pospolita
holarktyczny
Rodzina Vallonidae Ślimaczkowate
Vallonia excentrica Sterki,1893. Ślimaczek owalny
Vallonia pulchella (O.F.Müller,1774) Ślimaczek gładki
holarktyczny
holarktyczny
Rodzina Zonitidae Szklarkowate
Nesovitrea petronella ( L.Pfeiffer,1853) Szklarka zielonawa
eurosyberyjski
Oxychilus (Ortizius) alliarius (Miller,1822) Szklarka czosnkowa północnozachodnioeuropejski
Zonitoides nitidus (O.F.Müller,1774) Szklarka błystek
holarktyczny
Rodzina Euconulidae Stożeczkowate
Euconulvus fulvus (O.F.Müller,1774) Stożeczek drobny
holarktyczny
Rodzina Bradybaenidae Zaroślarkowate
Bradybaena fruticum (O.F.Müller,1774)
Zaroślarka pospolita
wschodnioeuropejski
Rodzina Helicidae Ślimakowate
Perforatella (Perforatella) bidentata (Gmelin,1791)
Ślimak dwuzębny
Perforatella (Pseudotrichia) rubiginosa (A.Schmidt,1853)
Ślimak łąkowy
Trichia (Trichia) hispida (Linnaeus,1758)
Ślimak kosmaty
wschodnioeuropejski
eurosyberyjski
europejski
138
Va. Podstawy prawne ochrony Gastropoda i Bivalvia.
Sieć Ekologiczna Europy NATURA 2000 oparta jest na uregulowaniach prawnych i pełni
kluczową rolę w ochronie bioróżnorodności państw Wspólnoty. Wspólnie przyjęty System
Ekologicznej Sieci zabezpiecza zagrożone rodzaje siedlisk oraz siedliska zagrożonych gatunków
roślin i zwierząt.
W czerwcu 2001 roku w Goeteborgu postanowiono do 2010 roku utworzyć Europejską Sieć
Ekologiczną NATURA 2000, dla powstrzymania niekorzystnych zmian różnorodności
biologicznej.
Podstawę prawną ochrony stanowią następujące akty prawne:
Konwencja o Bioróżnorodności, Rio de Janeiro 1992 r. podpisana przez Polskę - 1995 r.
Dyrektywa Siedliskowa 92/43/EWG
Paneuropejska Strategia Ochrony Bioróżnorodności i krajobrazu, Sofia 1996.
.
Efektem realizacji Sieci NATURA 2000 powinno być utrzymanie typów siedlisk i populacji
gatunków, dla których wyznacza się Obszary Ochrony. Dyrektywa Siedliskowa zaleca także
państwom UE, aby zapewniły ekologiczną spójność Sieci poprzez ochronę elementów krajobrazu
ważnych dla migracji i rozprzestrzeniania się gatunków oraz wymiany genetycznej dziko żyjących
gatunków – w realizacji korytarzy ekologicznych. Zał I i Zał II.
Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23
października 2000 roku określa działania Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej
oraz działania wspierające ochronę środowiska przyrodniczego w Sieci NATURA 2000. Zał IV.
Obszary chronione. 1.(v). Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, gdzie
utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym właściwe
stanowiska w ramach programu Natura 2000, wyznaczone na mocy dyrektywy 92/43/EWG 34
zmieniona na 97/62/WE oraz dyrektywy 79/409/EWG35 zmieniona na 97/49/WE.
Vb. Gatunki mięczaków objęte ochroną.
1. Ekologiczna Siec Europy NATURA 2000.
Vertigo (Vertigo) moulinsiana
Vertigo (Vertilla) angustior
2. Lista gatunków objętych ścisłą ochroną.
Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie
gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną(Dziennik Ustaw nr204 z 2004r)
Lymnaea (Myxas) glutinosa
Catinella (Quickella) arenaria
Vertigo (Vertigo) moulinsiana
Pisidium obtusale
Pisidium milium
3. Gatunki mięczaków z podstawowej listy CORINE oraz proponowane do listy lokalnej
(* gatunki z podstawowej listy CORINE)
Lymnaea (Myxas) glutinosa*
Segmentina nitida*
Catinella (Quickella) arenaria*
Cochlicopa nitens
Vertigo (Vertigo) moulinsiana*
139
4. Czerwona Lista Zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński ,2002,Suplement).
Nesovitrea petronella NT
Valvata pulchella
VU
Siedliska występowania poczwarówek w NATURA 2000 zamieszczone zostały w Załączniku
I Dyrektywy Siedliskowej, gatunki ślimaków i małży znajdują się w Załączniku II.
Siedliska, których ochrona ma wpływ na występowanie poczwarówek.
Vertigo angustior-poczwarówka
zwężona
3150
6410
1014
7230
Vertigo moulinsiana-poczwarówka
jajowata
3150
1016
3270
7230
P 24
Starorzecza i inne alkaliczne
zbiorniki wodne.
Zmiennowilgotne łąki
trzęślicowe.
Torfowiska alkaliczne.
Starorzecza i inne naturalne
zbiorniki wodne.
Zalewane muliste brzegi rzek.
Torfowiska alkaliczne.
Szuwary wielkoturzycowe.
Opis i charakterystyka gatunków.
Vertigo (Vertilla ) angustior Jeffreys,1930
Poczwarówka zwężona osiąga wysokość 1,9 mm oraz 1 mm
szerokości. Muszla jest lewoskrętna. Żyje 1-1,5 roku. Gatunek
kalcyfilny. Gatunek znaleziony w osadach czwartorzędowych pasa
bagien w Puszczy Kampinoskiej(S.W.Alexandrowicz,1983). W 2008
znaleziony na terenie Stacji Bazowej ZMŚP "POŻARY", ( BargaWięcławska,2008.) powierzchnia Nr 6.
Ryc.9
Vertigo (Vertigo) moulinsiana Dupuy,1849
Poczwarówka jajowata, osiąga wysokość 2,7mm i szerokość 1,6 mm.
Muszla prawoskrętna. Żyje 1-1,5 roku. Gatunek kalcyfilny. Gatunek
znaleziony w Puszczy Kampinoskiej na terenie rezerwatu Sieraków
przy grobli prowadzącej do Wyspy Partyzantów(Riedel,1988). W 2008
r. znaleziony na terenie Stacji Bazowej ZMŚP „POŻARY” (BargaWięcławska,2008.) powierzchnia Nr 13.
Ryc.10
140
Lymnaea (Myxas) glutinosa (O.F.Müller,1774)
Zamieszkuje silnie zarośnięte zbiorniki stagnujące i unika wód
płynących. Najczęściej występuje w torfiankach, zarastających
stawach, starorzeczach i zatokach rzecznych. Często na moczarce
kanadyjskiej. Preferowany odczyn wód 6,75-7,45. Gatunek
znaleziony w osadach czwartorzędowych pasa bagien w Puszczy
Kampinoskiej(S.W.Alexandrowicz,1983).W 2008 r. znaleziony na
terenie Stacji Bazowej ZMŚP „POŻARY”(Barga-Więcławska,
2008)powierzchnia Nr 13.
Ryc.11
Catinella (Quickella) aren aria Bouchard-Chantereaux
Gatunek ten żyje w biotopach otwartych w miejscach wilgotnych i
podmokłych z uboga roślinnością, często nad wodami. W 2008 r.
gatunek znaleziony na terenie Stacji Bazowej ZMŚP
„POŻARY” (Barga-Więcławska,2008.) powierzchnia Nr 6.
Ryc.12
Pisidium obtusale (Lamarck,1818)
Gatunek dość rozpowszechniony i dość pospolity na
nizinach. Zamieszkuje głównie małe stojące zbiorniki
wodne o mulistym dnie. Zasiedla prawie całą Europę, na
południu jest gatunkiem rzadkim. Gatunek znaleziony w
osadach czwartorzędowych pasa bagien w Puszczy
Kampinoskiej (S.W.Alexandrowicz,1983.W 2008 r.
znaleziony
na
terenie
Stacji
bazowej
ZMŚP
„POŻARY” (Barga-Więcławska,2008.) powierzchnie Nr 8,
Nr 12, Nr 13.
Ryc.13
Pisidium miliom Held,1836
Gatunek dość rozpowszechniony, przeważnie pospolity na
całym niżu. Żyje w wodach stojących lub wolno płynących
o mulistym dnie. Zamieszkuje głównie zachodnią ,
środkową i północną Europę. Gatunek znaleziony w
osadach czwartorzędowych pasa bagien Puszczy
Kampinoskiej (S.W.Alexandrowicz,1983.) .W 2008 r.
znaleziony na terenie Stacji Bazowej ZMŚP „POŻARY”,
(Barga-Więcławska,2008.) powierzchnia Nr 8, Nr 12.
Ryc.14
141
VI. Czynniki ekologiczne mające wpływ na występowanie ślimaków.
1. Ślimaki lądowe
Ślimaki z uwagi na szczególne cechy budowy ciała i obecność skorupki, także z racji
szczególnej wrażliwości na takie czynniki ekologiczne jak : wilgotność, światło, temperatura, pH,
dostępność jonów wapnia w środowisku są bardzo dobrymi wskaźnikami stanu środowiska
przyrodniczego (Baba, Podani, 1992; Ložek, 1964; Horsak, Cernohirsky, 2008; Juričkova L.,
Horsak M., Cameron R. i inni., 2008). Ciało ślimaków zawiera ponad 80% wody, ślimaków
„nagich” około 85%. Skorupka, wieczko, osłonki jajowe, strzałka miłosna zbudowane są z
węglanu wapnia CaCO3. Obecność węglanu wapnia w podłożu ma duży wpływ na występowanie
ślimaków. Wilgotność i węglan wapnia w środowisku przyrodniczym są czynnikami
ograniczającymi występowanie ślimaków. Zostało udowodnione, że ślimaki mają silny związek
z rodzajem podłoża geologicznego. Charakterystyczne
zespoły występują na podłożu
węglanowym inne na podłożu krzemionkowym (Barga-Więcławska,1997). Ślimaki żyją w glebie,
dlatego warunki glebowe mają duży wpływ na ich występowanie. Ślimaki odżywiają się glonami,
które zdrapują z powierzchni liści, kory drzew oraz ze skał. Zjadają liście niektórych ziół i
niektórych drzew. Wykazują wyraźne preferencje pokarmowe w stosunku do liści: lipy, klonu,
jawora, wiązu i graba. Wymienione gatunki drzew mają liście zawierające , przyswajalne dla
ślimaków ,sole wapnia jabłczany i cytryniany. Ślimaki nie zjadają liści dębów, buków i szpilek
drzew iglastych, z uwagi na zawarte w nich szczawiany, których ślimaki nie przyswajają.
Ślimaki wykazują związek z zespołami roślinnymi i z rodzajem biotopu.
Charakterystyczne zespoły występują w lasach, na murawach kserotermicznych, inne żyją na
skałach inne na łąkach i nad rzekami. Inne zespoły ślimaków żyją w okresowo wysychających
oczkach wodnych, inne w zbiornikach wodnych stawach i jeziorach ,inne w strumieniach i w
rzekach. Ślimaki i rośliny mają bardzo podobną wrażliwość na działanie takich czynników
ekologicznych jak: wilgotność, światło, temperatura, pH, obecność CaCO3.Związek ślimaków z
zespołami roślinnymi wykazali Dzięczkowski (1988) i Gosteli(1996). Wykazano związek
mięczaków z roślinnością mokradeł oraz wpływ czynników abiotycznych na ich występowanie w
Karpatach Zachodnich (Horsak, Hajek 2003, Horsak, 2006). Ścisłą zależność cyklu życiowego
poczwarówek Vertigo geyeri i Vertigo angustior z roślinnością wykazali : Cameron (2003) i
Pokryszko (2003). Najwięcej gatunków ślimaków żyje w glebach o pH 6,1-6,5.Gatunki wrażliwe,
rzadkie, najczęściej występują w glebach o pH 6,6-7,5. Ślimaki potrzebują także kryjówek
dających schronienie, cień i wilgotność. Reakcja malakofauny na imisję alkaliczną w rejonie
Chęcin w Górach Świętokrzyskich badana jest od 1993 roku (Barga-Więcławska, 2003a, b).
Kwaśne opady powodują zmiany w składzie malakocenoz i zmniejszenie liczebności gatunków
(Walden, Gardenfors, Wareborn, 1991; Barga-Więcławska, 2005).
Duży wpływ na występowanie ślimaków mają niektóre pierwiastki. Miedź i jej związki
mają charakter wysoko toksyczny dla ślimaków, toksyczne są także kadm, chrom i ołów. Mięczaki
charakteryzuje zdolność koncentracji metali ciężkich na poziomach wyższych niż w otaczającym
środowisku. Zdolność ta została szeroko udokumentowana (Van hattum i inni, 1991; Gundacker,
1999; Piotrowski,2006). W ekosystemach wodnych i lądowych muszle ślimaków i małży stanowią
swoisty „trwały magazyn” metali ciężkich ,co czasowo eliminuje te pierwiastki z obiegu
geochemicznego w środowisku (Sarkany-Kiss, Macalik, 1999). Z aragonitem budującym muszle
ślimaków silnie związane są takie pierwiastki jak: kadm, kobalt, mangan, ołów i stront. Budowa
skorupki mięczaków z węglanu wapnia ( CaCO3 ) decyduje o jej dobrym zachowaniu w skałach i
w glebie, szczególnie w glebach lessowych. W profilach glebowych zawierających utwory zasobne
w węglan wapnia skorupki zachowują się bardzo dobrze. Badania malakofauny gleb kopalnych
dostarczają wielu ważnych informacji o środowisku, informacje te pozwalają na odtworzenie
zmian środowisk edaficznych (Kowalkowski, Berger,1966). Analiza malakologiczna profilu
glebowego z południowego pasa bagien w Puszczy Kampinoskiej stanowi rekonstrukcję zmian
środowiska przyrodniczego w tym obszarze (S.W.Alexandrowicz,1983)
142
2. Ślimaki wodne
Występowanie ślimaków i małży zależy od rodzaju podłoża geologicznego oraz od
charakteru dna, które może być piaszczyste, żwirowe kamieniste lub muliste. Duży wpływ na
występowanie ślimaków wodnych ma roślinność, która stanowi ich pokarm i schronienie. Ważnym
czynnikiem mającym wpływ na ślimaki jest światło. W dobrze nasłonecznionych wodach żyje
więcej gatunków i więcej osobników. Istotnym czynnikiem jest także temperatura wody i ilość
rozpuszczonego w niej tlenu. Dwutlenek węgla rozpuszczony w wodzie powoduje korozję
skorupek mięczaków. Siarkowodór (H2S) powstający w procesie gnicia substancji białkowych jest
dla ślimaków trujący. Bardzo ważny dla występowania ślimaków wodnych jest wapń. Wody
twarde zawierające wapń stanowią lepsze warunki dla życia mięczaków. Czynnikiem mającym
wpływ na występowanie mięczaków jest również kwasowość. Duże znaczenie dla ślimaków
wodnych ma także roślinność, która jest miejscem żerowania ślimaków i zapewnia schronienie.
Ślimaki odżywiają się glonami, które zdrapują z powierzchni roślin, zjadają także obumarłe części
roślin, dedrytus i muł. Ślimaki rzadkie, objęte ochroną NATURA 2000, są silnie związane z
siedliskami wodnymi takimi jak bagna, torfianki, wilgotne łąki i torfowiska niskie nakredowe a
także turzycowiska i trzcinowiska (Sarkany-Kiss, Sirbu, Baba, 1999; Navratil, Navratilova, 2007).
Ślimaki i małże unikają wód o niskim pH < 5,0.Bogactwo gatunków i liczba osobników wzrastają
od wód lekko kwaśnych po pH 6,0 do słabo alkalicznych o pH 8 (Piechocki,1979).Większość
ślimaków krajowych żyje w wodach o szerokim spektrum pH. Znajomość wymagań ekologicznych
gatunków mięczaków była podstawą wydzielenia 12 grup ekologicznych przez V. Ložka (1964).
Właściwości bioindykacyjne ślimaków i małży zostały szeroko udokumentowane, co uzasadnia
włączenie mięczaków do biomonitoringu środowiska przyrodniczego na terenie Kampinoskiego
Parku Narodowego.
VII. Grupy ekologiczne mięczaków wg. V. Ložka (1964).
E-1
ślimaki leśne
E-2
ślimaki siedlisk częściowo zalesionych
E-3
ślimaki wilgotnych (podtapianych) lasów
E-5
ślimaki siedlisk otwartych (nie zalesionych)
E-6
ślimaki środowisk suchych
E-7
ślimaki siedlisk średnio wilgotnych
E-8
ślimaki siedlisk wilgotnych
E-9
ślimaki hydrofilne
E-10
mięczaki okresowo wysychających oczek wodnych, rozlewisk
E-11
mięczaki zbiorników wodnych
E-12
mięczaki wód płynących
ŚLIMAKI ŁĄKOWE
(typ łąkowy)
ŚLIMAKI MEZOFILNE (typ mezofilny)
ŚLIMAKI WODNE
(typ wodny)
(wg S.W. Alexandrowicz ,1983)
Ł grupy ekologiczne E-5,6
M grupy ekologiczne E- 1,2,3,7,8
W grupy ekologiczne E-9,10,11,12
VIII. Struktura ekologiczna mięczaków Stacji „POŻARY” w Kampinoskim PN.
Tab.1. Skład zespołów malakofauny na terenie Stacji „POŻARY”.
1. E 1-10 grupy ekologiczne wg. Ložka (1964)
2. Liczba osobników w skali logarytmicznej
(I 1-3 pojedyncze, II 4-10 rzadkie, III 11-31 nieliczne, IV 32-100 liczne,
V 101-316 bardzo liczne, VI 317-1000 masowe)
143
E
Gatunek
Piez
2
2
3
5
Bradybaena fruticum
Perforatella bidentata
Catinella arenaria
Vertigo pygmaea
Pupilla muscorum
Vallonia excentrica
Vallonia pulchella
6 Cochlicopa lubricella
7 Cochlicopa lubrica
Oxychillus alliarius
Euconulus fulvus
Trichia hispida
8 Succinea oblonga
Vertigo substriata
Vertigo angustior
Nesovitrea petronella
9 Carychium minimum
Succinea elegans
Cochlicopa nitens
Vertigo antivertigo
Vertigo moulinsiana
Zonitoides nitidus
Perforatella rubiginosa
10 Valvata cristata
Valvata pulchella
Aplexa hypnorum
Lymnaea truncatula
Planorbis planorbis
Anisus spirorbis
Anisus leucostomus
Gyraulus riparius
Segmentina nitida
Pisidium obtusale
Pisidium milium
Valvata piscinalis
Lymnaea(Myxas)glutinosa
Lymnaea glabra
Anisus contortus
Gyraulus riparius
Planorbarius corneus
Suma
Nt
Piez
3
I
II
I
II
Piez
6
II
III
II
II
IV
II
III
I
IV
Piez
8
Piez
12
II
III
Piez
13
III
III
Piez
15
II
II
III
III
II
IV
II
III
Piez
14
III
IV
III
II
II
III
III
IV
II
III
III
IV
III
III
III
III
III
II
III
III
II
II
II
III
II
IV
V
IV
III
III
V
III
V
IV
VI
III
IV
III
IV
IV
V
II
IV
V
III
II
II
IV
III
IV
III
III
III
II
II
II
III
II
IV
IV
II
7
13
13
11
12
15
9
6
144
145
Na wytypowanych 8 powierzchniach Stacji Bazowej „POŻARY” w Kampinoskim Parku
Narodowym wykryto 40 gatunków mięczaków: 38 gatunków ślimaków (w tym 23 lądowe i 15
gatunków wodnych) i 2 gatunki małży, (Tab.1). Na badanych powierzchniach, pod względem
liczebności wyróżniają się gatunki wodne (E-10),spośród których gatunki typowe dla trwałych
zbiorników wodnych stanowią niewielką grupę liczącą 6 taksonów; Valvata piscinalis ,Lymnaea
(Myxas) glutinosa,Lymnaea (Galba) glabra,Anisus contortus, Gyraulus riparius i Planorbarius
corneus.Licznie reprezentowane są gatunki zalewów i płytkich okresowo wysychających
zbiorników wodnych. W tej grupie taksonów najliczniej występują gatunki wodne wyjątkowo
odporne na wysychanie(E-10): Anisus leucostomus i Aplexa hypnorum oraz gatunek lądowy
typowy dla mokradeł Carychium minimum(E-9). Rzadkim gatunkiem jest Vertigo
moulinsiana(E-9) – Poczwarówka jajowata występująca na turzycowiskach i trzcinowiskach.
Nieliczną grupę stanowią gatunki łąkowe (E-5) preferujące siedliska nasłonecznione o niewielkiej
wilgotności ,które żyją na powierzchni piezometru Nr 6 .Spośród nich najliczniej występuje
Pupilla muscorum (E-5) i gatunek mezofilny Vertigo angustior(E-8). Gatunki leśne to Bradybaena
fruticum (E-2) typowy dla zarośli i Perforatella bidentata (E-3) preferujący mokre lasy olchowe i
wysokie zarośla. W świetle wyników badań malakofauny powierzchnie mają zróżnicowane
warunki wilgotnościowe.(Ryc.15). Warunki stabilnego zawodnienia występują na powierzchniach
Nr 2, Nr 8, Nr 12. Na podstawie występowania malakofauny należy przyjąć, że niższa wilgotność i
większe wahania poziomu wód gruntowych występują na powierzchni 13 i 15 . Na powierzchni 13
zaznacza się początkowy proces pedogenezy. Trudne warunki ekologiczne występują na
powierzchni Nr 15,gdzie wykryto najmniej gatunków i najmniej osobników. Zaawansowany
proces pedogenezy występuje na powierzchni Nr 6, na której znaleziono wyłącznie gatunki
lądowe. Zaznacza się udział gatunków leśnych, wyraźny udział mają tu gatunki łąkowe i gatunki
mezofilne. Badania malakofauny wybranych powierzchni pasa bagien wykazały istniejące różnice
poziomu wód gruntowych . Analiza ekologiczna malakofauny wskazuje na obniżenie się poziomu
wód na siedliskach badanych: Nr 3 ,Nr 13 i Nr 15. Osuszanie terenu jest zaawansowane na
powierzchni Nr 6. Gatunkami dominującymi na badanym terenie, występującymi bardzo licznie, a
nawet masowo, są :Anisus leucostomus i Aplexa hypnorum. Są to typowe gatunki
drobnozbiornikowe, szczególnie odporne na wysychanie. Licznie także występują gatunki
charakterystyczne dla zbiorników okresowych: Segmentina nitida, Anisus contortus, Planorbis
planorbis, Valvata pulchella i Valvata cristata. Gatunki lądowe o charakterze mezofilnym
występujące licznie to: Succinea oblonga, Succinea elegans, Carychium minimum, Vertigo
angustior i Vertigo antivertigo.
IX. Struktura zoogeograficzna mięczaków.
Tab2. Analiza zoogeograficzna.(wg.S.W.Alexandrowicza,1987)
Gatunki
Liczba gatunków
%
Holarktyczny
13
32,5%
Palearktyczny
9
22,5%
Europejski
5
12,5%
Eurosyberyjski
7
17,5%
Północnoeuropejski
2
5%
Północnozachodnioeuropejski
2
5%
Wschodnioeuropejski
2
5%
Razem
40
100
W analizie zoogeograficznej uwzględniono 40 gatunków ślimaków, których występowanie
146
stwierdzono na terenie obszaru monitoringu stacji Pożary w Kampinoskim Parku Narodowym.
85% stanowią gatunki o szerokim rozmieszczeniu, 15% gatunki północno i wschodnioeuropejskie.
(Tab.2), (Ryc.16).
Holarktyczny
Palearkktyczny
Europejski
Eurosyberyjski
Północnoeuropejski
Północnozachodnioeuropejski
Wschodnioeuropejski
Ryc.16. Struktura zoogeograficzna mięczaków obszaru monitoringu Stacji Bazowej „POŻARY”.
X. Kształtowanie się warunków glebowych i sukcesja malakofauny współcześnie, w
nawiązaniu do malakofauny w okresie holocenu.
Przeprowadzone badania malakofauny profili glebowych z południowego pasa bagien
Puszczy Kampinoskiej (S.W.Alexandrowicz,1983) nawiązują do badań
Ewans’a (1972)
malakofauny profili glebowych w południowej Anglii. Miały one szerokie zastosowanie w
rekonstruowaniu ewolucji środowiska przyrodniczego w czasie trwania holocenu. Badania
mięczaków holocenu miały szczególne zastosowanie w archeologii. Badania malakofauny
subfosylnej w profilach glebowych prowadzili Kowalkowski, Berger (1966). Badania malakofauny
gleb kopalnych w Polsce są słabo zaawansowane. Badania dotyczące ekologii i paleoekologii
mokradeł przeprowadzono w oparciu o pyłki roślin i zespoły mięczaków na terenie Karpat
Zachodnich (Horsak, Hajkova, 2005; Horsak, 2006; Horsak, Hajek, Tichy, Juričkova, 2007;
Juričkova, 2007). W profilach glebowych holocenu południowego pasa bagien Kampinoskiego
Parku Narodowego ustalono 46 gatunków mięczaków , 25 gatunków w gytii, 31 gatunków w
kredzie jeziornej i 27 gatunków w poziomie akumulacji próchniczej. Wykazano indywidualność
trzech zespołów mięczaków. W gytii wapnistej, której wiek określa się na początek holocenu
licznie występują gatunki małych, płytkich, silnie zarastających zbiorników wodnych o mulistym
dnie : Valvata cristata, Valvata pulchella, Planorbis planorbis, Anisus vortex, Segmentina nitida,
Pisidium obtusale. Obok wymienionych ślimaków występowały także gatunki zbiorników
trwałych Anisus contortus oraz bardzo drobny ślimak podmokłych łąk Vertigo antivertigo
(S.W.Alexandrowicz,1983).Według tego autora gytia wapnista osadzała się w płytkim ,
zarastającym zbiorniku wodnym, otoczonym łąkami i mokradłami rozciągającymi się na tarasie
wydmowym Równiny Błońskiej. Do tego zespołu mięczaków nawiązuje współczesna malakofauna
powierzchni Nr 2, 8, 12. W osadach kredy jeziornej występowały tanatocenozy z dużym udziałem
gatunków łąkowych, gatunków wodnych oraz gatunków mezofilnych. Licznie występowały
gatunki płytkich zalewów łąkowych oraz, okresowych, zanikających zbiorników wodnych:
Valvata pulchella, Anisus leucostomus, Segmentina nitida. Obok tej grupy mięczaków
występowały także gatunki lądowe mokradeł: Carychium minimum, Vertigo antivertigo. Ważny
udział miały ślimaki łąkowe: Vertigo pygmaea, Pupilla muscorum, Vallonia pulchella, oraz
Vertigo angustior. Do składu gatunkowego osadów kredy jeziornej nawiązują powierzchnie 3, 14 i
15, na których zaznacza się wczesna faza pedogenezy. Do składu gatunkowego akumulacji
próchnicy nawiązują asocjacje powierzchni 6 i 13. Ważnym składnikiem asocjacji na powierzchni
6 są gatunki łąkowe oraz gatunki mezofilne przy całkowitym braku gatunków wodnych. Warunki
147
ekologiczne na tej powierzchni wskazują na zaawansowany proces pedogenezy. Początek
pedogenezy na powierzchni Nr 13, określają gatunki: licznie reprezentowany gatunek łąkowy
Pupilla muscorum i rzadki gatunek leśny Perforatella bidentata. Procesy torfotwórcze, które miały
początek w holocenie trwają także dzisiaj co wykazały badania Koneckiej-Betley (1993, 1994),
Koneckiej-Betley, Stefaniaka (1983).Według Starkla (1977) procesy torfotwórcze kształtowane są
zmianami klimatu i zmianami poziomu wód gruntowych. Następstwo typów zespołów mięczaków
W-wodnego, M-mezofilnego i Ł-łąkowego w holocenie, zachodzi także współcześnie. Skład
zespołów określa etap procesów torfotwórczych i pedogenezy. Zespoły malakofauny współczesnej,
na badanych powierzchniach bagien nawiązują do wyodrębnionych asocjacji w holocenie. Zmiany
środowiska przyrodniczego na terenie zlewni Kampinoskiego Parku Narodowego można śledzić
współcześnie w oparciu o systematyczne badania mięczaków.
XIa. Podsumowanie.
Pasy bagienne Pra-Wisły na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego należą do
najcenniejszych geoekosystemów kontynentu. Starorzecza stanowią zarastające okresowe
rozlewiska i bagna ,mokradła i zbiorniki wodne a także bardzo wilgotne i podtapiane łąki.
Zachowane w stanie naturalnym starorzecza Wisły są miejscem gniazdowania wielu gatunków
ptaków, cechuje je także bogactwo gatunków bezkręgowców w tym także ślimaków i małży.
Siedliska te są zasiedlane przez najrzadsze i najbardziej wrażliwe gatunki poczwarówek Vertigo
moulinsiana i Vertigo angustior .Obydwa gatunki są kalcyfilne związane z torfowiskami niskimi,
bagnami, szuwarami i turzycowiskami na podłożu węglanowym. Vertigo moulinsiana i Vertigo
angustior objęte są ochroną w Sieci Natura 2000 (Cameron, 1992; Cameron, Pokryszko, 2005;
Killen 2003). Siedliska terasy zalewowej Wisły, wody i mokradła, należą do najbardziej
wrażliwych i zagrożonych zmianami ich cech hydrobiologicznych (Sikorska-Maykowska 1994).
Zbiorowiska łąkowe, szuwarowe i mszysto-turzycowe określają warunki występowania i ochrony
poczwarówek. Metody ochrony tych siedlisk, objętych Siecią Natura 2000, związane są z ochroną
Vertigo moulinsiana i Vertigo angustior (Ferchmin, 2007; Michalska-Heyduk, Kurowski, 2007).
Monitoring zbiorowisk nieleśnych Kampinoskiego Parku Narodowego wytypowanych do ochrony
czynnej, powinien być skorelowany z monitoringiem poczwarówek „naturowych”, jako ochrona
zintegrowana gatunków i siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa Zał.I i II). Wymagania siedliskowe i
warunki ochrony poczwarówek oraz monitoring zawierają prace autorów: Cameron, Corville,
Falkner i inni (2003); Bruyne, Gmeling Meyling (2007). Mięczaki ekosystemów bagien i torfowisk
górskich badane są na terenie Karpat Wschodnich (Sulikowska-Drozd, Horsak, 2007) i Karpat
Zachodnich (Horsak, Hajek, 2003; Horsak, Hajkova, 2005; Navratilova, 2007). Wieloletnie
badania mięczaków rzek Cisy i Dunaju realizowanesą w ramach międzynarodowego programu:
The Ecological Effects of Miting Spills In the Tisza River System In 2000 (Baba, Sarkany-Kiss,
2008). Badania mięczaków bagien terenów zalewowych Elby w Saksonii prowadzone są w ramach
interdyscyplinarnego
monitoringu
mającego
charakter
modelowy:
Interdyszyplinare
Forschungplattform für Auenökologie UNESCO-Biospherenreservat Mittelelbe (Scholtz, Stabs,
Henle, 2004).
Badane geoekosystemy starorzeczy na terenie Wielkich Nizin Europy cechuje bogactwo
gatunków ślimaków i małży. Podkreśla się znaczenie badań mięczaków w analizie zmian
warunków ekologicznych siedlisk starorzeczy (Jlg, Foetkler, Deichmer, Henle, 2009).
Siedliska terasy zalewowej Wisły na terenie Kampinoskiego Parku Biosfery
malakologicznie nie były waloryzowane. Badania malakofauny przeprowadzone w 2008 roku
wykazały mozaikę siedlisk o zróżnicowanych zespołach mięczaków. Skład asocjacji mięczaków
współczesnych nawiązuje do trzech typów ekologicznych mięczaków następujących po sobie w
holocenie : typu wodnego (W), typu mezofilnego (M) i typu łąkowego (Ł). Zmiana warunków
sedymentacyjnych powodowana obniżeniem poziomu wód gruntowych i powolnym osuszaniem
tarasu wydmowego Pra-Wisły sprzyjała rozwojowi procesów glebotwórczych w holocenie.
148
Badania gleb kopalnych i malakofauny z okresu holocenu dostarczają informacji o warunkach
ekologicznych pasa bagien w Kampinoskim Parku Narodowym (Konecka-Betley, Stefaniak, 1983;
S.W.Alexandrowicz, 1983). Wymaga podkreślenia, że badania ekologii i poleoekologii starorzeczy
w Europie są bardzo słabo zaawansowane.
Duża liczba (40) gatunków mięczaków stwierdzona na kilku wybranych powierzchniach
siedlisk nieleśnych, wykrycie gatunków „naturowych” i gatunków objętych ścisłą ochroną,
uzasadniają kontynuowanie badań mięczaków w ramach biomonitoringu. Uzyskane wyniki analizy
ekologicznej mięczaków wskazują na celowe dokonanie inwentaryzacji malakofauny
Kampinoskiego Parku Narodowego w kolejnych latach. Istnieje uzasadniona potrzeba poznania
składu malakofauny Kampinoskiego Parku Biosfery, ważnego węzła ekologicznego kontynentu, na
Nizinie Mazowieckiej i nawiązanie do składu asocjacji mięczaków badanych rzek na nizinach
Europy w aspekcie występowania gatunków rzadkich, ich ochrony na tych obszarach oraz migracji
gatunków (Baba, 1980-1981; Baba, Podani, 1992; Baba, Sarkany-Kiss, 2008).
Argumentami przemawiającymi za kontynuowaniem badań mięczaków w Kampinoskim
Parku Narodowym oraz za włączeniem tej grupy makrobezkręgowców do monitoringu
biologicznego środowiska przyrodniczego Parku są :
• Powszechność występowania ślimaków
• Łatwość pozyskania materiału do badań
• Ogólnie przyjęte standardowe metody badań i opracowań
-metoda ilościowa Oeklanda (1930)
-metoda struktury ekologicznej Ložka (1964)
-metoda analizy ekologicznej w postaci malakospektrów S. W. Alexandrowicza
(1983, 1987)
• Wskaźnikowe cechy ślimaków
• Duża wrażliwość na zmiany czynników ekologicznych
• Bogate piśmiennictwo dotyczące ekologii ślimaków
• Aktualne badania mięczaków naturalnych siedlisk wodnych, podmokłych i
lądowych w Europie
Przeprowadzone badania mięczaków strefy hydrodynamicznej na terenie Stacji Bazowej
„POŻARY” ZMŚP w Kampinoskim Parku Narodowym stanowią realizację zaleceń Sieci
NATURA 2000 i wytycznych Ramowej Dyrektywy Wodnej w zakresie oceny długoterminowych
zmian w warunkach naturalnych jako biowskaźnik zmian poziomu wód gruntowych, a także
zakresie ochrony siedlisk NATURA 2000.
XIb. Wnioski.
W 2008 roku na 8 wytypowanych powierzchniach Stacji Bazowej „POŻARY” ZMŚP w
Kampinoskim Parku Narodowym ustalono występowanie 40 gatunków mięczaków, (38 gatunków
ślimaków, 23 wodne i 15 lądowych oraz 2 gatunki małży. Ustalono występowanie 2 gatunków
„naturowych” Vertigo moulinsiana i Vertigo angustior oraz 4 gatunków objętych ścisłą ochroną
Catinella arenaria, Lymnaea (Myxas) glutinosa, Pisidium obtusale i Pisidium milium. Na
badanych powierzchniach dominują dwa gatunki ślimaków szczególnie odporne na
wysychanie :Anisus leucostomus i Aplexa hypnorum, typowe dla starorzeczy i okresowych płytkich
zbiorników wodnych. Analiza ekologiczna 8 zespołów mięczaków wykazała istniejące różnice
poziomu wilgotności i zawodnienia siedlisk. Skład gatunkowy zespołów mięczaków i liczba
osobników, wyrażone w postaci malakospektrów nawiązują do trzech typów ekologicznych
mięczaków: wodnego(W), mezofilnego (M) i łąkowego (Ł) następujących po sobie w górnym
holocenie.
149
Badania malakofauny subfosylnej profili gleb kredy jeziornej tego obszaru, pozwoliły
na porównanie składu gatunkowego i typów zespołów subfosylnych z zespołami żyjącymi na
tym terenie współcześnie. Fakt ten ma duże znaczenie w procesie analizy zmian warunków
wodnych i warunków ekologicznych starorzeczy Wisły.
Przeprowadzone, po raz pierwszy, jesienią 2008 roku badania malakofauny 8 powierzchni
południowego pasa bagien w KPN, mają charakter przyczynkowy. Na podstawie dokonanego
porównania zespołów malakofauny współczesnej i subfosylnej oraz analizy ekologicznej zespołów
mięczaków współczesnych przedstawiono argumenty przemawiające za celowością prowadzenia
dalszych badań malakofauny na terenie Parku i za włączeniem tej grupy bezkręgowców do
monitoringu biologicznego siedlisk Kampinoskiego Parku Narodowego.
Zgodnie z metodyką badań fauny bezkręgowej ,jeden sezon badań malakofauny jest
niewystarczający dla prawidłowego wnioskowania. Badania malakofauny z 2008 roku powinny
zostać powtórzone w kolejnym sezonie wegetacyjnym w 2009 roku, a w następnych latach co 3
lata (Sieć NATURA 2000)
Powierzchnie występowania Vertigo angustior i Vertigo moulinsiana powinny być
monitorowane na występowanie gatunków co dwa lata (NATURA 2000, monitoring gatunków). W
kolejnych latach, badaniami malakofauny powinny zostać objęte torfianki i ich najbliższe
otoczenie z uwagi na znaczenie tych siedlisk dla występowania Vertigo moulinsiana, Vertigo
angustior i Anisus vorticulus objętych Siecią NATURA 2000.
Zasadność badania mięczaków określa Sieć NATURA 2000 zał. I i II oraz Ramowa
Dyrektywa Wodna 2000/60/WE.
Podziękowania
Przystępując do badań malakofauny Kampinoskiego Parku Narodowego korzystano z wielu opracowań i informacji
różnych Autorów oraz z bogatej wiedzy Pracowników Parku.
Serdeczne Wyrazy Podziękowania kieruję do Dyrektora Kampinoskiego Parku Narodowego Pana mgr inż. Jerzego
Misiaka za okazaną życzliwość i pomoc w realizacji badań mięczaków.
Słowa Serdecznego Podziękowania kieruje do Kierownika Stacji Bazowej "POŻARY" ZMŚP w KPN Pana mgr inż.
Adama Olszewskiego za okazane zaangażowanie i udzielone wsparcie w realizacji badań mięczaków oraz za cenne
informacje dotyczące badań naukowych i organizacji monitoringu w Kampinoskim Parku Narodowym.
Wyrazy serdecznego Podziękowania kieruję do Pani dr inż. Edyty Owadowskiej-Cornil za naukowe zainteresowanie
malakofauną, za okazane zaangażowanie i życzliwą pomoc w realizacji badań.
Jestem Wdzięczna Pani mgr Annie Andrzejewskiej za cenne wskazówki oraz za udostępnienie zbiorów opracowań
dotyczących Parku.
Dziękuję Panu mgr inż. Andrzejowi Wierzbickiemu za pomoc w lustracji terenowej oraz za cenne uwagi dotyczące
technicznej realizacji monitoringu, dziękuje także za udzieloną pomoc techniczną w terenie.
XII. Bibliografia
Alexandrowicz S.W.,1983, Analiza malakologiczna profilu glebowego z Południowego
pasa
bagien w Puszczy Kampinoskiej.[W:]. Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w
Kampinoskim Parku Narodowym. Instytut Gleboznawstwa SGGW-Akademii Rolniczej w
Warszawie, Komitet Gleboznawstwa i Chemii Rolnej PAN. 215-227.
Alexandrowicz S.W. 1987, Analiza malakologiczna w badaniach osadów czwartorzędowych.
Geologia, 12,1-2, 1-240.
Baba K. ,1992, The influence of sylviculture on the structure of snail assemblages Proc. Ninth.
Malac. Intern. Malac. Congress, 27-34.
150
Baba K. ,(1980-81), Investigation into the succession of snail associations in the flood plain of the
river.- Atti IV congresso SMI. Siena 6-9. october 1978, Atti Academia Fisiotici Siena .177-192.
Baba K. ,Podani J.,1992, A Multivariate Analisis of snail distribution in the Bükk Mountains,
Hungary, -Proc. Ninth Int. Malak. Congress, 35-90.
Baba K., Sarkany-Kiss E, 2008, Terrestrial snail fauna in the Somes/Szamos River Valley from the
spring region to the inflow into the river Tisza. Tiscia monograph series.279-296.In memoriam
Muzeum Tierkunde Dresno. 15.04.2008.
Baba K., Sarkany-Kiss E. ,1999, Contribution to the mollusc community of Somesul Cald/Meleg
Szamos gorges [W:] The Somes/Szamos River Valley. Tiscia monograph series 275-278.
Barga-Więcławska 2003a The effect of habitat alkulization In the Świętokrzyski Region on the
snails of Białe Zagłębie . Folia Malacologica. Vol. 11(3/4), Poznań, 104.
Barga-Więcławska 2003b, The influence of alkaline emission on malakofauna in the “Nowiny”
Region. Environment under impact of cement and time industry. 59-74.
Barga-Więcławska J., 2005, Ślimaki czułym biowskaźnikiem zachowania środowiska
przyrodniczego w Łysogórach. [W:]. Funkcjonowanie geoekosystemów Polski w warunkach zmian
klimatu i różnokierunkowej antropopresji PJOŚ. Biol.Mon. Środ. Pod redakcją Andrzeja
Kostrzewskiego i Roberta Koleandra, Poznań, 335-349.
Barga-Więcławska 1997, Sukcesja ślimaków na hałdach regionu Świętokrzyskiego WSP. Kieklce.
1-155.
Bruyne R. H., Gmelig Meyling, 2007, Nauve Karsflak Vertigo angustior Inhaalslag
Verspreidingsonderzoek Mollusken van de Europese Habitatrichtlijn Resultaten van het
inventarisatiejaar 2006. Stichting ANEMOON.
Cameron R.,1992, Vertigo moulinsiana, V lilieborgi and others in Shropshire. Journal of
Conchology 34, 186.
Cameron R.A.D., 2003, Life-cycles, molluscan and botanical assotiations of Vertigo angustior and
Vertigo geyeri (Gastropoda, Pulmonata, Vertiginidae), Heldia 5: 95-110.
Cameron R.A.D., Pokryszko B.M.,2005, Estimating the species richness and composition of land
mollusk communities : problems consequences and practical advice. J. Conchiology 38: 520-547.
Cameron R.A.D., Colville B., Falkner G., Holyoak G.A., Hornung E., Killen I., Moorkensen E.A.,
Pokryszko B.M., von Proschwitz T., Tattersfield P., Valovirta I., 2003. Species accounts for snails
of the genus Vertigo listed in Annex II of the Habitats Directive: V.angustior, V. genesi, V. geyeri
and V. moulinsiana. Heldia 5: 151-172.
Dzięczkowski A. 1988, Zespoły ślimakków (Gastropoda) zbiorowisk leśnych Polski. Studium
ekologiczne. PTPN. PWN.Warszawa-Poznań, 1-117.
Evans J.G., 1972, Land snails in Archeology Seminar Press, London, 1-436.
Ferchmin M.,2007, Monitoring roślinności na Stacji Bazowej “Pożary” w KPN w latach
1994-2004.
Głowaciński Z. 2004..Bezkręgowce T. II Inst. Ochr. Przyr. PAN im. A. Cieszkowskiego w
Poznaniu.
Gundacker C. ,1999, Tissue-specific haevy metal (Cd,Pb, Cu, Zn) deposition in a natural
population of the zebra mussel Dreissen polymorpha Pallas. Chemosphere, 38:P 3339-3356.
151
Gosteli M.,1996, Diversities of snail fauna and ecological relationships between snail communities
and vegetation in dry habitats of the northern Swiss Jura (Gastropoda, Prosobranchia, Pulmonata)
Malak. Abh. Mus. Tierkunde Dresden, 1996, 18, Nr10, 102-128.
Hajek M., Horsak M., Hajkova P., Dite D., 2006, Habitat diversity of central European fens in
relation to en vironmental gradients and an effort to standardise fen terminology in ecological
studies. Perspectives in Plant Ecology Evolution and Systematics 8 : 97-114.
Horsak M. 2005, Molluscs In. Pouličkova A., Hajek M., Rybniček K. (eds) (2005): Ecology and
paleoecology of spring fens of the West Corporations. Palacky University, Olomouc, 209, 197-208.
Horsak M., 2006, The uniqueness of spring fens and malacological Consequences. Malacologica
Bohemoslovaca 3: 89-99(in Czech).
Horsak M., Cernohirsky, 2008, Mollusc diversity patterns in Central European Fens : hotspots and
conservation priorites. Journal of Biogeography 35: 1215-1225.
Horsak M., Dvooāk L. Juričkova L., 2004, Greenhouse gastropods of the Czech Republic: current
stage of research. Malacogical Newsletter 22: 141-147.
Horsak M., Hajek M., 2003, Composition and species richness of mollusk communities in relation
to vegetation and water chemistry in the Western Corporathian spring fens: the poor-rich gradient
J. Moll. Stud. 69:349-357.
Horsak M., Hajkova P., 2005, The historical development of the White Carpathian spring fens
based on paleomalacological data.
Horsak M., Hajek M., Tichy L., Juričova L., 2007, Plant indicator values as a tool for land mollusk
autecology assessment. Acta Oecologica 3: 161-171.
Ilg Ch., Foeckler Fr., Deichner O., Henle K., 2009, Extreme flood events favour floodplain mollusk
diversity. Hydrobiologia. Vol. 621, 1: 63-73, Springer Netherlands.
Jankowski A., 1933, Mięczaki Warszawy. Spraw. Kom. Fizjogr, 67, 99-114.
Jankowski A. 1938, Mięczaki Warszawy (Uzupełnienie) Spraw. Kom. Fizjogr., Kraków, 71, 83-86.
Jankowski A. 1939, Vertigo moulinsiana (Dupuy) w Polsce. Fragm.. Faun. Mus. Zool. Pol.
Warszawa 4, 237-242.
Juričkova L. 2007, Mikkyši dolniho neregulovaněho useku Labe. Živa 3.
Juričkova L., Horsak M., Cameron R., Hylander K., Micovcovā A., Hlavae E.J., Rohovec J. 2008,
Land snail distribution patterns within a site: The role of different calcium sources, Eur. J. Soil
Biol., 44: 172-179.
Killen J.J,2003, A monitoring Protocol for Desmoulin’s Whorl Snail, Vertigo moulinsiana.
Conserving Natura 2000 Rivers Monitoring Series Nr 6. English Nature. Peterbough.
Konecka-Betley K., 1983, Geneza gleb Kampinoskiego Parku Narodowego [W:]. Wpływ
działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. 21-35.
Konecka-Betley K., Stefaniak P., 1983, Geneza i typologia gleb wytworzonych z kredy jeziornej
południowego pasa bagien w Puszczy Kampinoskiej. [W:] Wpływ działalności człowieka na
środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. 201-213.
Konecka-Betley K., 1994, Późnoplejstoceńskie i holoceńskie osady eoliczne i aluwialne
Kampinoskiego Parku Narodowego. Prognozowanie przemian właściwości gleb Kampinoskiego
Parku Narodowego na tle komponentów środowiska przyrodniczego. 9-16.
152
Kostrzewski A., 2007, Realizacja założeń Ramowej Dyrektywy Wodnej Parlamentu Europejskiego
i Rady Unii Europejskiej w programie Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego
JOS.ZMŚP. Program Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego a zadania ochrony
obszarów Natura 2000. Warszawa. 11-19.
Kowalkowski A., Berger L., 1966, Zastosowanie metody paleomalakologicznej do badań nad
rozwojem gleb w holocenie, Fol. Quater. 23.1-23 Kraków.
Kurowski J.K.,Michalska-Hajduk D., 2007, Tendencje dynamiczne zbiorowisk nieleśnych
Kampinoskiego Parku Narodowego[W:] Holeksa J.(red) Zakres, tempo i mechanizmy zmian w
przyrodzie terenów zielonych w Polsce. Część 1 Studia Naturae 54, 1, 145-157.
Ložek V., 1964, Quartarmollusken der Tschechoslovakei. Tschechoslovaken Akademie der
Wissenschaften, Praha. 1-374.
Michalska-Hejduk D. 2007, Założenia do monitoringu zbiorowisk nieleśnych Kampinoskiego
Parku Narodowego wytypowanych do ochrony czynnej. Raport o stanie środowiska
przyrodniczego zlewni ZMŚP „Pożary” w 2007 r., 123-127.
Michalska-Hejduk D., Kurowski J.K, 2007, Monitoring zbiorowisk nieleśnych Kampinoskiego
Parku Narodowego na przykładzie łąki wilgotnej ze związku Calthion- 10 lat badań na stałych
powierzchniach [W:] Program Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego a zadania
ochrony obszarów Natura 2000. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. 205-216.
Navratil J., Navratilova J., 2007,:Vetlands succession in Ruda Nature Reserve. Czech Republic. In
Okruszko St., Maltby E., Szatyłowicz J., Świątek D., Kotowski W.,(eds):Wetlands: Monitoring,
Modelling, Menagement, 27-36.
Oekland F.1930, Quantitative Untersuchungen der landschneckenfauna, Norvegens.I. Zeitschr.
Morph. Ökol. Tiere. Berlin. 16 (3-4) : 748-804.
Owadowska-Cornil, Andrzejewska, 2007, Kampinoski Park Narodowy – badania i monitoring.
IOŚ.ZMŚP.Program Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego a zadania ochrony
obszarów Natura 2000. Warszawa. 41-51.
Piotrowski S., 2006, Zależność Koncentracji metali ciężkich i węgla organicznego w muszlach
mięczaków słodkowodnych i Lymnaea peregra (Müller,1774), Lymnaea stagnalis(L), Dreissena
polymorpha (Pallas,1771), od ich wielkości, Przegląd Geologiczny. Vol., 54.nr. 6.
Piechocki A.,1979, Fauna Słodkowodna Polski.Z.7.Mięczaki. Gastropoda. PWN. PAN. 1-186.
Pokryszko M. B.1988, The Vertiginidae of Poland. Gastropoda, Pulmonata, Pupilloidea systematic
monograph Annales Zoologici, Warsaw, 43, 133-257.
Pokryszko M. B., 2003, Vertigo of continental Europeautecology threats and Conservation status
(Gastropoda, Pulmonata, Vertiginidae), Heldia 5:13-26
Prawo Wodne. 18. lipca. 2001.
Pouličkova A., Hajek M., Rybniček K., (eds) (2005): Ecology and paleoecology of the West
Carpathians. Palacky University, Olomeuc, 209, 63-68.
Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 23 października
2000.
Riedel A., 1988. Ślimaki lądowe. Gastropoda terrestrial. PAN. I Zool. Katalog Fauny Polski Część
XXXVI, PWN, Warszawa, 1-316.
153
Sarkany-Kiss, Endre-Sirbu, Ioan-Baba K., 1999,a. Freshwater mollusc species from the River
Somes/Szamos, related to their ecological conditions [W:] The Somes/Szamos River Valley. Tiscia
monograph series., 197-202.
Sarkany-Kiss, Endre, Mavalik Kunigunda , 1999, b. Bioacumulation of certain toxic metals by fish
and unionidae shells in River Somes/Szamos [W:] The Somes/Szamos River Valley. Tiscia
monograph series, 269-273.
Scholtz M., Stab S., Dziok F., Henle K., 2004, Lebensräume der Elbe und ihrer Auen, [W:]
Konzept fur die nadchaltige Entwicklung einer Flusslandschaft, 307-305.
Sharland E., 2000, Autecology of Vertigo angustior and Vertigo geyeri in Wales CCW Contract
Sciences Raport 392. Countryside Council for Wales. Bengor.
Sikorska-Maykowska M.,1994, Dynamika zmian warunków wodnych w zlewni Łasicy i ich wpływ
na środowisko przyrodnicze. Prognozowanie przemian właściwości gleb Kampinoskiego Parku
Narodowego. 71-87.
Starkel L., 1977, Paleogeografia holocenu. PWN. Warszawa. 1-362.
Sulikowska-Drozd A., Horsak M., 2007, Woodland mollusc communities along environmental
gradients in the East Carpatians. Biologia. Vol.62.Nr 2. Biomedical and Life Sciences, Versita,
Springer Link, 201-209.
Urbański J., 1947, Krytyczny przegląd mięczaków Polski.Ann. UMCS. Lublin 2. 1-35.
Urbański J., 1957, Krajowe ślimaki I małże. Klucz do oznaczania wszystkich gatunków dotąd w
Polsce wykrytych. PZWS, Warszawa, 276.
Walden H.W., 1981, Communities and diversity of land molluscs in Scandinavian woodlands. I.
High diversity communities in taluses and bulder slopes in SW Sweden. J. Conchiology : 351-372.
Walden Gardenfors Wereborn, 1991, The impact of acid rain and havy Metals on the terrestrial
Mollusc fauna. Proc. Tenth. Intern. Malacol. Congr. (Tubingen 1989) 425-435.
Van hattum B., Timmermask K., Govers H. A. ,1991, Abiotic and biotic factors influencing in situ
trace metal levels in macroinverterbrates in freshwater ecosystems. Environ. Toxicol. Chem.,
10:175-292.
Zając K., 2003, Poradnik ochrony siedlisk i gatunków. Bezkręgowce.
(http://natura 2000.mos.gov.pl/natura 2000/pl/poradnik. php)
154

Spis treści - Kampinoski Park Narodowy

Transcription

Similar documents

Slavkovský les, západní Čechy

Malakofauna v nivě Jizery (Severní Čechy) The mollusc fauna of the

Die BUCHSTAVIER - Das Dosierte Leben