mbb_Is mevavà he diksyunari te heepat he kinegiyan, 1980.tif

Transcription

mbb_Is mevavà he diksyunari te heepat he kinegiyan, 1980.tif
ri:
s~g
i
r
h
~
CAL -v; v
~
a o
~
I
ro
L!JS MEVAVA HE DIKSYUNARI
o~JE HE~~AT H.E IUNE6IrAN
k
(
I
J
r
· bo
b 1
stc-r
. b · t.ue"'
IN.> I Ulq
sta
mr kcv gw;
) t
Eng Iish . ,
u. c
n
b
1f
Western Bukidnon Manobo
Cebuano \Zisayan
r-=--:--~~~~'l'P!!
an~ t Pi Iipino
10
oon
Jt
~
.Q
i-
r
IS MEVAVA' HE DIKSYUNARI
TE HEEPAT HE KINEGIYAN
A Short Four-Language Dictionary
English
Western Bukidnon Manobo
Cebuano Visayan
Pilipino
SUMMER INSTITUTE OF LINGUISTICS-Phi.li.ppi.nes, Inc.
TRANSLATORS
1979
PUBLISHERS
PUBLISHED
in cooperation with
Bureau of Elementary Education
and
Institute of National Language
of the
Ministry of Education and Culture
2nd Printing
Western Bukidnon Manobo
Four-Language Dictionary
13.50-480-1.004M
83.20Q-804032N
Printed in the Philippines
SIL press
PAUNANG SALITA
Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon
nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kanikanilang wikang
katutubo.
Gayon man, ito'y hindi naging balakid sa pag-unlad ng bansa,
bagkus nagpatibay nga sa pagbubuklod at pagkakaisa ng mga mamamayan tungo
sa pagkakaroon ng isang diwang panlahat.
Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga babasahing
inihahanda para sa higit na ikalilinang ng nga kaalaman, kakayahan,
kasanayan, pagpapahalaga at pagmamahal sa sariling wika ng mga mag-aaral.
Sinikap na malakipan ang aklat ng mga paksang inaaakalang magdudulot
ng malaki at makabuluhang kapakinabangan sa mga gagamit nito.
Sa
paghahanda ng mga ito'y isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin
ng bansa. Isinaalang-alang din ang mga pangkasalukuyang pangangailangan
ng mga mag-aaral sa pagpapalawak at pagpapayaman ng kanilang talasalitaan,
paglinang ng kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat
nito.
May inilakip ding mga pagsasanay na inaakalang makatutulong sa
mabisang pag-aaral ng wika.
Matitiyak na ganap na nilang natutuhan at
nauunawaan ang wika kung ito'y buong katalinuhan na nilang natatalakay sa
klase at naiuugnay o nagagamit sa tunay na buhay.
Buong pagmamalaking inihahandog ng Ministri ng Edukasyon at Kultura
ang aklat na ito taglay ang matapat na hangarin at mithiing lalo
pang
mapataas ang uri ng edukasyon para sa di marunong bumasa at sumulat sa
pamamagitan ng pag-aaral ng kinagisnang wika.
At inaasahan din sa gayon
ang madaling pagkatuto ng wikang pambansa.
ONOFRE D. CORPUZ
Ministri ng Edukasyon at Kultura
PREFACE
This short four-language dictionary is designed to help
speakers of Western Bukidnon Manobo increase their skills in
the National Language and in English.
The format is that of
a thesaurus or classified dictionary based on the classified
word list done by Ner~ Zamora and Lou Hohulin.
The Cebuano
data was supplied by Melinda Lavina.
This book was prepared by Summer Institute of Linguistics members Richard and Betty Elkins, with the help of
Rosito Lumansay.
The sounds of the Western .Bukidn0n Manobo alphabet
closely resemble their counterparts in the National Language,
with the exception of e. Its pronunciation is similar to the
vowel in the English word but. The alphabet has, in addition,
the letters y, ~, and ~ representing the bilabial, alveopalatal, and velar voiced fricatives respectively.
IDHUNA HE MENGE LALAG
Idtavang heini is diksyunari te menge etew he egkesuat
he ed-istudyu te Pilipinu wey Ininglis.
Inragkes daan kayi
is Sinibwanu su kela ke zuen daan menge zuma~at he egkesuat
he egamit kayi.
Waza iamin kayi is menge lalag he Ininglis
wey Pilipinu, iyan, duen duen menge kumun en he menge lalag
su iyan utew egkinehenglanen.
Egkesuatan dey te mibaal kayi he melangan
libru ne egkesuatan dey zaan he pinaa~i kayi
ketau niw te menge zuma he kine~iyan.
kew kayi te
med-iseg is
T A B L E
0 F
C
0 N T E N T S
The Physical World
Sky
Land
Water
Atmospheric Conditions (Weather)
Vegetation
Generic
Specific
Animals
Wild Animals
Reptiles
Fishes
Insects
Birds
Domestic Animals
Care of Domestic Animals
i
1
1
2
3
4
5
5
7
9
9
10
10
11
12
14
16
Mankind
16
Age
16
Family Relations
17
Irmnediate Family
18
Extended Family
19
21
Parts of Body
23
Limbs
Upper
23
Lower
24
Skin
25
Hair
26
Body Structure
26
Body Functions
27
Body Discharge/Secretion
27
28
Body Conditions
Pregnancy
28
Health
29
Sick
30
Treatment of Illness
31
Hygiene
31
ii
Food and Drink
32
Food
• • 32
Drink
• 34
Cooking .
. 35
Utensils
• • 36
Clothing
37
Care of Clothing
• • 38
Personal Adornment and Care
. 39
40
. 40
Buildings and Furnishings
House • .
.
• .
• • •
Tools . . . . . .
Furniture •
. . . .
• • 42
• ••
• 43
Housekeeping Articles .
• 44
Livelihood
45
Agriculture •
•
•
Gardening .
•
• 45
iii
45
Rice
46
47
Tools
Fishing
47
Teaching
48
Weaving
49
Basketry
49
Storekeeping
50
Hunting
50
Motion
51
Gestures
55
Carrying
56
Hitting
57
Giving, Taking
57
Tying
58
Transportation
59
Navigation
60
Possession
61
iv
Commerce
61
Territorial and Political Division
Geographical. .
. •••
Officials . . . . • . . • . • •
62
. . • 62
• 63
Law
64
Warfare
65
Spatial and Temporal Relations
Space • .
• .
.
.
•
• • .
Place, Location
Form or Shape
Measure
Direction
.
• .
65
. • 65
• 65
67
• • 67
. • 68
Time
• • 69
Days of the Week •
Months of the Year
v
• 72
•
• 73
74
Quantity and Number
. 74
Quantity
• • 75
Number
Sense Perception
76
Sense of Sight
• 76
....
Colors . •
. 77
'
Sense of Smell
• • 78
Sense of Taste
• • 78
Sense of Hearing
• 79
Sense of Touch
79
Mind, Thought
80
Thought, Thinking
• • 80
Emotions
.
Evaluations • .
.
. 81
• • 83
. 84
State
vi
Communication
85
Social Interaction
88
Values
88
Forms of Entertainment
88
Sports
89
Music
89
Special Occasions
90
Death
90
Religion
91
Christianity
91
Animism
94
Grammatical Function Words
95
Pronoun Systems
95
Class I
95
Class II
95
Class III
96
Articles
97
Demonstratives
97
vii
Prepositions
99
Conjunctions
99
Particles
.101
Initiator
.102
Qualifiers
.103
Interjections
.104
References
106
viii
THE PHYSICAL WORLD
English
Manobo
Cebuano
sky
langit
cloud
rainbow
star
morning star
gapun
beludtu
bituen
mekevugwas
moon
moonlight
bulan
anlag te
vulan
an dew
sila te
an dew
an dew
mezukilem
l&ngit,
l!ngit
kapanganuran
alap!ap
panganud
bal.~ngaw
bahagh!ri
bitu.!n
bituon
kabugason,
t!lA sa umaga
kabugwasun
bulan
buw!n
kahayag sa
liw!nag ng
bulan
buw&n
ad law
!raw
kahayag sa
liw!nag ng
ad law
!raw
ad law
!raw
gabii
gab.!
Pilipino
SKY
sun
sunlight
day
night
1
LAND
land
earth, dirt,
sail
hole in
ground
sand
tan~
tan a
y11ta
y11ta,
bitu, budsi
b~ngag,
h11kay
pan tad
111ngag
balas
buh~ngin
clay
mud
dust
rock, stone
gold
dekutan
basak
eliyavuk
batu
bulawan
silver
copper
iron
pelata
peak of
mountain
mountain
cliff
puntur
l~pok
pula nga y11ta
l~pok
a bog
bato
bul~wan
'
sa lap~
tumbaga
puthaw
kinatumyan sa
b11kid
b11kid
pangpang
tumba~a
putew
buntud
dempilas
2
111pa
111pa
111ad
p11tik
gab6k
bat6
gin tO
p!lak
tan so
b~kal
itukt6k,
talukt6k
bund6k
talamp~s
cave
surung
lungib, langub kuweba
hill
buvungan
bungtod
bur61
slope
kelendi~an
bakilid
dalisdis, lib!s
valley
su~ud
kapatagan
lambak, labak
plain
patag
patag
patag
forest,
jungle
ketelunan
kagulangan,
lasang
gtibat
thorny ground sepiniten
tunukon nga
dapit
madawag
WATER
water
wahig
ttibig
ttibig
spring
serebseb
tubod
bukal
river
wahig
suba
!log
waterfall
eva~a
kahulugan
taH5n
brook, creek
stream
beu~an
sapa
sapa, batis
lake
ranew
lanaw
law a
ocean, sea
da~at
dagat,
kadagatan
dagat,
karagatan
seashore
beyvey
baybay
baybayin,
tab!ng-dagat,
dalampas!gan
3
wave
bagel
balod
~lon
flood
edalern
bah a
bah
overflow
boundary
edlapey
nag-awas
urn~ paw
tidal wave,
big wave
dekela he
vagel
dakung balud
daltiyong
subside,
recede
edtighak
hunas
kurn~ti
swamp, marsh
luwanluwan
mangali
l§tl., lat!an
well
teheb
at~bay
bal6n
a
ATMOSPHERIC CONDITIONS (WEATHER)
cloudy
ebpenggapun
nagdag-om
madag!m
drizzling
ra:in
ebirisbiris
taligsik
amb6n
rain
uzan
ulan
ul.1n
wind
kerarnag
h.1ngin
h.1ngin
windy
ebpengeramag mahangin
gale
ebaga t,
bagyu
hang in sa
habagat
hab~gat
calm
melinew
malinawon
pay~pa
typhoon
bagyu
bag yo
bagy6
4
mahangin
whirlwind
erimpures,
eribpures
alimpulus
ipu-1po
thunder
ru~ung,
dalugdog
kul6g
berans.l
lightning
kilat, kizab k1lat
kidl~t
good weather
(sunny)
meupiya he
timpu
maayong
panahon
magandang
panah6n
hot weather
meinit he
timpu
ting-init
ma1nit,
maban§s
cold weather
me~enew
ting-tugnaw
magin§w
dautan nga
panahon
masamang
panahon
he
timpu
bad weather
mezaat he
timpu
dry season
gulavung
rainy season
tipenguzan
ting-ulan
kayu
k~hoy
lawa te
kayu
pun1ian
VEGETATION
Generic
tree
trunk
k~hoy
5
puno
sa
kataw~n
p1ino
ng
,,;r
branch
twig
sub pang
rasang
sang a
sang a
gagmayng sang a malili!t na
sang a
dahon
dahon
yabong
labong
leaf
dahun
luxuriant
foliage
bark
merapung
lekang
panit sa kah6y banakal, balat·
ng kahoy
root
sap
stump
plant
stem
seed
dalid
gita
tued
pinemula
tikeg
ben.i, lisu,
gamot
tagok
tuod
tanum
paklang
binhf
ugat
dagta
tu6d
halaman
tang kay
binhi
la~ang
sprout
reteb, tuvu
growing
edlambeg
(getting
big)
matured (big) metes an
tubo, nagtubo
nagtubo
sib61, tumG.bo
lumalak!
gulang
fruit
bunqa, prG.tas
malaki na,
magulang na
prG.tas
be~ as
6
.~getable
unripe
nearly ripe
ripe
grass, weeds
thorn
lumbey,
tuved
mehilew
merevanga
nelutuan
sagbet
du~i, mimis
utanon
gulay
hi law
kalabangahan
hinog
sag bot
tunok
hilc1w
manibalc1ng
hin6g
dam6
tinik
belitl
baliti
bal!ti
merna an
tevu
paku
kevukad
ben tung
bung a
tube
pako
bulak
kawc1yan
uway
piny a
m&ngga
kap&yas
bung a
tub6
pako
bulaklak
kawc1yan
uwc1y
pinyc1
manggc1
pap&ya
SEec1f1c
strangler
tree
betelnut
sugar cane
fern, edible
flower
bamboo
rattan
pineapple
mango
papaya
bela~en
ginya
mangga
kepayas
7
coconut
luvi
lubi
niy6g
banana
sa~ing
s~ging
sciging
pomelo
beleungel"
buongon
lukb~n
guava
beyabas
bayabas
baycibas
jack fruit
bazak
nangka
langka, nangka
vegetable
lumbey,
tuved
utan
gulay
cabbage
ripulyu
rep6lyo
rep6lyo
eggplant
te~udtung
talong
tal6ng
sayote
seyuti
say6te
say6te
balsam apple, kebering
bitter melon
paliya,
amarg6so
ampalay~
gourd
kalab~sang
G.po
tevayag
puti, G.po
cow peas
bela tung
kadyos
kady6s
mongo bean
munggu
mongos
bal~tong
pepper
ketumbal
s!li
s!li
rice,
unhusked
parey
hwnay
palay
rice, husked
be~as
bugas hwnay
big cis
rice, cooked
be~ as
kan-on
kcinin
8
rice, sticky
pilit
pilit
malagk!t
rice, roasted pinipi he
parey
green
pil!pig
pin! pig
rice stalk
re«;Jarni
uhay
uhay
rice husk
ukap
tahop
ip~
rice bran
ukap
tiktik, tahop
dar~k
corn
san ley
rna is
ma!s
sweet potato
kesila
kam6te
kam6teng baging
cassava
binggala
kamoting kaho~ kam6teng kahoy
binggala
taro
suli
gabi
gabi
wild pig
bavuy ziya
te
ketelunan
bab6y ihalas
baboy darn6
deer
selazeng
female deer
kuleping,
banglus
babaying
binaw
libay
monkey
uval
unggoy, amo
mats!ng, ungg6y,
ts6nggo
ANIMALS
Wild Animals
usa,
9
binaw
usa
Re~tiles
lizard
crocodile
python
snake
venom
cobra
belungu
ivid,
tel eta
buaya
bekesan
uled
he reg
durepu
butiki,
butiki
buaya
sawa, baksan
halas, bitin
hilo
kobra
buwaya
sawa
!has
kamand!g
k6bra
isda
himbis
silik
bukog
haluan
bitabita
bak.i
suso..
isd8.
kalisk1:s
palikp!k
tin!k
dal!g
uluul6
pal aka
suso
Fishes
fish
scales
fin
fishbone
mudfish
tadpole
frog
snal.l
pait
hun-ap
sarJ."'
du'='i
eruan
butiti
bakbak
pungguk,
biyukung
10
crab
keyumang
alimango
katang
shrimp
uravang
pasayan, ulang hipon
eel
kesili
kasili
igat
milk fish
ban gus
ban gus
ban gus
grasshopper
pela~a
apanapan,
talisik
tipaklong
locust
terapan
apan, dulon
balang
centipede
tepilak
ulahipan
earthworm
liwati
ulod
alup!han,
aluh!pan
uod, uud
ant
lemetik
lamigas
langgam
ant, flying
liyali
spider
kelelawa
lawalawa
gagamba
louse, body
tuma
kuto
kuto
louse, head
kutu
kuto
kuto
tick
katu
kutu sa
mananap,
kato
garapata
Insects
gamu-gam6
11
young hair
louse
kuyemad
kuya.mad
kuyurnad
louse's egg
lis aha
lusa
lisa
termite
aney
~nay
~nay
scorpion
benayew
t~nga
alakd~n
leech
limatek,
lintak
linta,
alimatok
linta
woodborer
bukbuk
bukbuk
bukb6k
spider's web
baley te
kelelawa
balay sa
bahay ng
cockroach
ipes
uk-uk
.!pis
mosquito
rengit
lamok
l~k
butterfly
kelivangbang alibangbang
parupar6
bee,
carpenter
tembuvuleg
buyog
bub'Ciyog
bee, honey
temaing,
petiyukan
buyog
bird
tagbis
langga.m
.!bon
beak
tuktuk
tuktuk, tuka
tuka
l~wal~wa
lal~wa,
Birds
12
s~pot
wing
pakpak
pakpak, pako
pakpak
nest
sa lag
pug ad
pug ad
crow
uwak
uwak
uw~k
hawk
banug
banug
l~win
hornbill
tungka~u,
k~law
kal~w
agila
~gil~
keyemetan
eagle
kula~u
kingfisher
bekaka
bat
kelepenit,
kaveg,
peniki
kuwaknit
kab~g
parrot
kelit
pir!ku
16ro
rice bird
maya
m~ya
m~ya
woodpecker
keririt,
tambulalatuk
tembelelatuk
batuktok
pigeon
merepatik
batu-bat6
dove
limuken
piskad6r
sala.mp~ti
13
kalap~ti
Domestic Animals
dog
asu
iro
~so
puppy
itu
itoy
tuta
cat
bezung
iring
pus a
kitten
pispis te
bezung
gamayng iring
kut!ng
pig
bavuy
baboy
b~boy
piglet
beketin
bakt!n
bi!k
mother pig
memeketin
a nay
inah!ng
carabao
keravew
kalabaw
kalab~w
male carabao
tudu
turo
damulag
young carabao nati
tinday, nating bule
kabaw
cow
baka
baka
calf
nati
tinday, nating guy a
baka
goat
kambing
kanding
kamb!ng
horse
kuda
kabayo
kabayo
colt
nati
batang kabayo
bis!ro
chicken
manuk
manuk
man6k
14
b~ka
b~boy
chicken egg
imp is
itlog sa manuk itl6g
egg yolk
burclkew
pula sa itlog,
bulakaw
pul~
shell
kupasang
alukabhang sa
itlog
bal~t
pullet
dumera~a
duma lag a
dumal~ga
hen
upa
mungaan,
inayan
inah!n
cockerel
sunuy
tali, sunuysunoy
t~tyaw
rooster
lumansad
sunoy
tand~ng
pa~ang,
palong, pasong
p~long
comb
ng itl6g
ng itl6g
sangul
chick
pi yak
pi so
s!siw
duck
patu
b!bi, p~to,
S:tik
b!bi, b!be,
!tik, p~to
duckling
piyak te
patu
p!so sa S:tik
s!siw ng S:tik
goose
gansa
gansa
gansa
15
,.
•
Care of Domestic Animals
chicken coop
le~ena
pinsa,
kulongan'
tangJ<al ng
man6k, kulungan
pig pen
durenga
tangkal
ulbo ng
bird's nest
salag,
pugad, pugaran pug ad
cage
beleyana
halwa
h~wla
hog trough
selemaka
bahuganan
labang~n
pasturing
ebpepenabtab magpasabsab
magpast61
MANKIND
person
etew
t~wo
t~o
man
maama
lalaki
lalaki
woman
bahi
bab~yi
babae
child
bata
b~ta
b~ta.
old person
me~urang
tigtilang
matanda
eldest child
pengenayan
kamagulangan
pang~nay
AGE
16
b~boy
teenage boy
egkengkenakan
bayungb~yung
binatflyo
teenage girl
ra~ara~a
dalagita
dalagfta
youngest
child
hazi
kamanghuran
buns6
unmarried man kenakan
ulit~wo
bin~ta
unmarried
woman
ra~a
dal~ga
dalaga
wedding
eseweey
kasal
kas~l
husband
esawa
ban a
as~wang
wife
esawa
asawa
as a wang babae,
may b~hay
adultery
edsalasal.i
adulteryo,
panapaw
apfd
concubine,
mistress
kwnpadi he
vahi
kirida, babayi,kalagayu,
puyupuyu
kerfda
FAMILY RELATIONS
17
lal~ki
Immediate Family
father
amey
amahan, papa
am~,
tatay,
it~y
inahan, mama
in~, in~y,
n~nay
son, daughter anak
anak
an~k
older brother,k k
cousin
a ey
manoy, manong
k11ya
older sister, kakey
cousin
manang
ate
brother,
sister
suled
igsoon
kapat!d
father-in-law
mother-in-law
enu~ang
ugangan
biyen~n
son-in-law
mekeamung
masamung
manfigang
daughter-inlaw
ambey
masamung
manti gang
brother-inlaw of a
male
uyang
bayaw
brother-inlaw of a
female
ipag
bay~w
mother
iney
18
sister-inlaw of a
male
ipag
hfpag
sister-inlaw of a
female
andey
h!pag
uncle
anggam
\
tiyh
t!yo
aunt
aya
tiya
t!ya
cousin
id-a~ew
ig-agaw
pinsap
nephew,
niece
enaken
pag-umangkun
pamangk!n
great, great, apu te mata
great
grandparents
apuhan sa
.apuhan sa
tuhud
kanunG.nunG.an
great, great, apu te siku
grandparents
apuhan sa
lapalapa
nG.nb/l6lo/l6la
sa talamp~kan
great grandparents
apuhan sa
tuhud
nG.n~/16lo/16la
lulu, apuhan
nga lalaki
lolo,
Extended Famili:
grandfather
apu te vuel
.
apu
19
sa tG.hod
m~may
n~nay
lula, apuhan
nga babayi
16la,
great, great, apu te mata
great
grandchild
apu sa siku
kaapuapuhan
great, great, apu te siku
grandchild
apu sa
lapalapa
ap6 sa
great
grandchild
apu te vuel
apu sa tuhod
ap6 sa tuhod
grandchild
apu
apu
ap6
ancestor
kepuun
ninuno
close
relatives
menge
megeget
katigulangan,
kagikan
duol nga
paryinti
distant
relatives
menge
kezumahan
layo na nga
paryinti
mal~yo nang
kamag-~nak
grandmother
apu
tala.mp~kan
mal~pit na
ka.mag-~nak
father's side menge
bahin sa
kezuzumahi
amah an
zapit te
a.mey
part~
ng a.m.§
mother's side menge
bahin sa
kezuzumahi
inahan
zapit te
iney
part~
ng in.§
20
PARTS
OF BODY
head
ulu
ulo
ulo_
face
dagwey
nawong
mukha
cheek
enaping
~ping
pisngi
dimple
pisuk
kand!is
b!loy
forehead
buked
agtang
nu6, no6
eye
mata
mata
mat~
eyelid
takeb te
mata
pilok
taltikap ng
nose
izung
ilong
il6ng
mouth
beba
bib!g
lip
bivig
baba
ngabil
palate
pelak
lingagngag
ngalangal~
tongue
dila
dila
dila
tooth
ngipen
ngipon
ng!pin
saliva
ngingi
l~way,
throat
bekereng
tutunlan
lalamunan
ear
telinga
dalunggan
ta!nga,
neck
lieg
liog
le~g,.
shoulder
pemenayen
abaga
bal!kat
mat~
21
l~bl
nguso,
luwa
l~way,
lura
tayng~
l!ig
nape
tengel
tangkugo
batok
back
peka
likod
lik6d
spine
bikeg
bukog sa likod gulog6d
body
law a
1.3was
katawan
ribs
gusuk
gG.suk
tad yang
chest
kumeng
dughan, suso
dibdib
heart
pusung
kasingkasing
pusC>
lungs
ba~a
b~ga
bag a
navel
pused
pusod
pusod
waist
hawak
hawak
baywang
stomach
tukuwan
kutokuto
sikmura
abdomen
getek
tiyan
tiyan
kidney
buwa
liver
atey
atay
atay
intestine
bituka
gall bladder
epezu
bladder
ihian
bituka
lower part of sebpew
abdomen
22
pan tug
pant6g
pus-on
pus6n
hips
pingkil
buttock
pigi
piyus
balikawang,
balat-ang
lubut
armpit
irek
!lok
kilik!li
upper arm,
forearm
beklawan
br~su
br~so
elbow
wrist
hand
palm
siku
lenglenguan
belad
palad
s!ku
pulso
kamot
siko
kam~y
p~lad
p§.lad
palm line
kuris
finger
fingernail
tezu
sulu
thumb
tindezekela
linya sa palad gUhit ng p~lad
tudlo
dal!ri, galam~y
kuku
kuk6
kumagku
hinlalak!
index finger
tezu
puw!t
LIMBS
Upper
tudlo
kinatas-ang
tudlo
middle finger tinlelavew
or toe
23
gal~nggalang§.n
hintut11r0
hinlal§.to
ring finger
tinlelalung
sunud sa
kumingking
palasingsingan
last finger
tindezeisey
kumingking
hinliliit
thigh
buvun
h!ta
knee
buel
paa
t11hod
hock (back of lelekenan
knee)
lukcllukd,
lukonlukon
alak-alakan
shin
baur
bukug sa
batiis
lul6d
calf of leg
lisen
batiis
binti
foot
paa
tiil
paa
heel
palu
tikud
sakong
sole
para para
lapalapa
talampakan
toe
tezii te paa
tudlo sa tiil
daliri
toenails
sulu
kuko
kuk6
tendon
u~at
ugat
litid
Lower
24
t11hod
SKIN
skin
lundis
p~nit
scratch
karus
gar as
g~los,
scraped
rudrud
gas pas
gasg~s
rub
sapusapu
lugud
kusk6s
pinch
kezut
kusi
contusion
pes a
bun-og
kur6t, kurit
pas a"
itchy
meze~es
katol
makat!
scabies
keriskis
nuka
gal!s
boil (swelling)
pidsa
hubag
pigs~
blister
lupang
lutu
lint6g, palt6s
wound, cut
pall.
s~mad
sugat
swollen
levag
hubag
pagA
burned
tutung
p~s~
scar
tulak
napa so
'
pali
pimple
pemenus
bugasbugas
tagih~wat
mole
ila
alom
t~ling
wart
butig
kalunggo,
kalugo
kalug6
25
·
bal~t
p~klat,
kalm6t
p!lat
flesh
fat (noun)
vein
blood
lengesa
unod
tarnbok
ugat
dugo
larnan
tab a
ugat
dug6
bulvul
kirey
berehibu
kepirekpirek
surnpa'
sump a
kendingen
benget
buhok
k.!lay
balh.!bo
pilok
big6te, bang as
balbas
patilya
bulbol, bun got
buh6k
k.!lay
balah.!bo
pil.!k-rnata
big6te
balbas
pat.!lya
rnelangkew
rnevava
taas
rnubo
rnatangkad
pandak
sapu
tava
u~at
HAIR
hair (head)
eyebrow
hair (skin)
eyelash
mustache
beard
sideburns
pubic hairs
bulb61
BODY STRUCTURE
tall
short
26
fat, stout
melambu
tambok
mataba
thin
me~asa
n.fwang
payat
slim
belihewaken
gamayng law as
balingkin.ftan
yawn
hay-am
huy-ab
hik~b
sleep
snore
lipezeng
tulog
tul6g
rengguk
h~gok
hil.fk
dream
te~einep
dam go
panaginip
wake up
pukew
mata
gum! sing
hiccough
sidu
sid-ok
sin6k
belch
tir-ab
sniff
hazekhazek
simhot
singh6t
bowel
movement
indes
libang
tum~e
BODY FUNCTIONS
digh~y,
Bodi: DischargeLSecretion
mucous
kelungat
s.fp-on
uhog
tears
luha
luha
luh!
27
digh~l
sweat
rirnuseng
singot
p~wis
body odor
ngazeg
bahu sa law as
arn6y ng
urine
ihi
ihi
1hl
:eces
tai
tai
t~e
sal~va
ngingi
luwa,
vomit
uta
suka
suka
l~way
l~way,
kataw~n
lura
BODY CONDITIONS
alive
uuyag
buhi
buhay
die
patey
patay
patay
dying
edserupatey
nagh1hingalo
hirnalatyon/
nag-uwang sa
karnatayon
pregnant
meg-ingey
rnabdos, buros
buntis,
nagdadalang-tao
miscarriage
neranran
nahulog,
nakuha
agas, pagkalaglag
labor pains
belilit
rnangalanak,
umalanak
give birth
ed-anak
rnanganak
Pregnancy
28
manganak
Health
healthy, well meupiya is
law a
hfmsog
malus6g
healed,
recovered
neulian
rna a yo
magalfng
feeling
better
nekevengewvengew
maayo ang
paminaw
mabuti ang
strong
mezesen
kusgan
malak~s
sick
egkezeruwan
nagsakit
maysakft
painful
mesakit
sakit
masakft
weak
meluya
luya
mahfna
tired
neve ley
k~poy
pag6d
faint
nevidtawan
nalipong,
nakuhaan ug
panimuot
mawal~n
m~lay,
pakiramd~m
Sick
himatayfn
headache
ibmesakit te sakit sa ulo
ulu
dizzy
tevereg
malipong labad hflo
shiver
kerker
kurog
29
ng
sakft ng
ulo
kaligkfg,
mangaligkfg
sneeze
cough
cold
fever
etisa
pangatsi
bah1n
buha
ubo
ub6
pemueten
sip-on
sip6n
dateng
hilc~ntan,
lagn~t
hilanat
gas pain
ed-evuan
butud
stomach ache
mesakit is
getek
sakit sa tiyan sak1t ng
diarrhea
constipation
egetekan
ateg
kalibanga
gitubol
pagtatae
pagtitib1
deaf
dumb
benge!
emew
bungol
amang
bing1
pip1
blind
lakap
buta
bul~g
one eyed
pisek
pis~k
lame
piang
bulhog, usay
mata
piang
pil~y
small pox
·buti
goiter
benek
epilepsy
ebevuyen
babuybabuy,
bidbid
epilepsi
paralysis
minatey is
law a
paral1sis
par~ lis is
bulutunggo,
buti
bulutong
b6syo
30
tiy~n
TREATMENT OF ILLNESS
medicine
tambar, bawi tambal
gam6t
to treat
ebewian,
tambalan
edtembaran
guma.m6t
bandage
bukus
bind~hi
b~nda
shot
indiksyun
indiksyon
iniksiy6n
to set a
fracture
edhilut
hiloton
humilot
to rub mediinto skin
edazas,
edhaplas
ihaplas,
haplasan
ipahid,
pahiran
to wet
edhemesen
(intentional)
basaon
magbasa
becoming wet
(unintentional)
nahames
mabasa
mabasa
to soap
ebpenabun
manabon
magsab6n
to bleach
edlatag
iladlad,
manladlad
mag kula
wash head
ebpemelu~u
liguon ang
uln
maggugo
HYGIENE
31
wash face
ebpendapug
manghilam-os
maghilamos
take a bath
ebpemezig-u
maligb
mall. go
give a sponge ebperterapu
bath
manarapu,
manibin
magpG.nas
rub with
stone
ebpenlug-ud
manlugod
maghl.lod
to swim
ed-emparas
maglangoy,
magsalom
lumang6y
soak in water idtereb
humolan
magb~bad
wash clothes
ebpemipl
manlaba
mag lab~
to shave
ebpemarbas
namalbas
mag-~hit
to rinse the
mouth
ebpengulimug manlimugmog
magmG.mog
FOOD AND DRINK
FOOD
food
keenen
pagkaon
pagkain
to eat
egkaan
mangaon,
mukaon
kum~in
pu~sa
mag-ayG.no
fast, abstain edsalang
egkaan
32
to feed
ibpekaan
magpakaon,
pakaunon
magpakafn
nurse baby
ebpesusu
magpasuso
magpasuso ng
b~ta
vegetable
lumbey
utan
gulay
rice
be gas
luto, kan-on
k-1nin
bread
supas
p.§n, supas
tin~pay
\
left-over
sama
subra
tira
crumb
mumu
mumho
mG.rno
food kept
overnight
be hew
bahaw
b~haw
viand
seza
sud-an
ulam
dried fish
tamban
bulad
tuyo
salt
tim us
a sin
as.ln
sugar
esukal
kamay
asukal
sweet
meemis
tam-is
matam.ls
honey
teneb
dugos
pol6t-pukyutan
sour
mepezes
ma~sim
bitter
mepait
aslom
pait
flat tasting
meladsem
tab-ang
33
mapa.lt
matabang,
walang las a
lamian
delicious
meta am
laml,
bite
ka~at
paak
kagat
chew
sepasepa
usap
nguya
swallow
eveleng
tulon
lun6k
full
nahantey
busog
bus6g
hungry
egkevitil
gutom
gut6m
to drink
ed-inum
moinum
umin6m
thirsty
egkemezahan, uhaw
ebpekeinum
uh.§w
coffee
kapi
kapi
kape
broth
savew
sabaw
sabaw
mother's milk dud sun
gatas sa
inahan
gatas ng ina
cow's milk
gatas
gatas sa baka
gatas ng b.§ka
drinking
straw
usuk
istro
istr6
wine
binu
bino, ilimnon
alak
rice wine
agkud, basi
pangas1'
basi
J R :l
~~
masarap
K
34
coconut wine
tuba
tuba
tuba
to be drunk
egkelangut
hubog
lasing
suck
edsupsup
supsop
sups6p
sip
edhi~up
hi gop
sips!p, hi gop
to stir
eguri~ew
magh~lo
to cook
edsuba
to boil
edidi
to fry
ebpiritu
to fry, as
rice
edsandag
\1kayon,
mag-ukay
lutoon,
magluto
pabukalon,
magpabukal,
lagaon,
mag lAg~
prituhon,
magprito
sanlag,
magsanlag
to saute
ebpiritu
gisahon,
maggisa
maggis~
to broil
edtuug
sugbaon,
magsugba
mag-!haw,
magbang!
litsonon,
maglitson
maglits6n
COOKING
to roast(pig} ed-asal
35
magl11to
magl4ga
magpr!to
magsang4g
to stew until lauya, gega
tender
lata,
magladt
labog
overcooked
rice
buntas
nalata
lab6g
to serve
ebpengaun,
maghaon
ebpenangel
maghain
open
fireplace,
hearth
pot(earthen)
avu
abuhan
apuyan,
dap6g
kuzen
kolon
palay6k
kettle
kitang
kaldiro
kaldero
frying pan
kara
kalaha
kawaU:
plate
pelatu
platu
plato, pinggan
saucer
pletitu
plat!tu
plat! to
drinking
glass
basu
baso
baso
water crock
bang a
tadyaw, bang a
bang~
pitsil
pitsel
UTENSILS
water pitcher pitsil
coffee pot
kepitira
36
knife
kutsilyu
fork
kuts.llyo
tinidur
kutsilyo,
gamayng
sundang
tinidor
spoon
kutsara
kuts~ra
kuts~ra
teaspoon
kutserita
kutsarita
kutsar.lta
ladle
keluza
luwag
sand6k
bowl
lediya
yahong
mangk6k,
tinid6r
tagay~n
platter
bendihadu
bandih~do
bandeh~do
cup
tasa
t~sa
t~sa
CLOTHING
material,
cloth
manggad
panapton
t~la
clothes
ugelingen
san.lna, bisti
dam.lt, best.ldo,
bare
shirt
kumbala
kam.lsin
kamisadentro
kurnbala
polo shirt,
sport shirt
polo
p6lo
man's native
shirt
barungTagalog
}?~rong-Tag~log
barung
tegalug
37
skirt
say a
sayal
palda
pants,
trousers
selual
kars6nis
short pants
sinempek
kars6nis nga
mubo, purol
pantal6n,
salaw&l
k6rto
loincloth
bahag
bahag
bahag
pocket
bulsa
bulsa
buls&
damit na
pang-il&lim
briefs(men's) kersunsilya
chemise
kemising
kamison
kamis6n
panties
kersunsilya
karsonsilya,
panti
salawal, p&nti
socks
midyas
midyas
medyas
wear
edsul-ub
sul-ob
su6t
diaper
dek-en
lamp in
lamp in
tear, rip
bindas
gisi, natastas punit, sirA
CARE OF CLOTHING
to sew
ebpenahl
'
manahi
manahi
needle
raf!Jum
d&gum
karayom
thread
bulabula
hilo, tanod
panahi
38
safety pin
pa9"en
arpiler,
perdibli
aspile
button
butinis
batunis
but6nes
wash clothes
ebpemipi
manlaba
maglaba
wring clothes egurivid
kG.pusan, pugan, lubagan
magpiga
hang up, dry
pamalhon,
manghalay
magpatuyq,
patuyuin
ikagkag
PERSONAL ADORNMENT AND CARE
hat
kalu
k~lu
sumbr~ro,
comb
suwat
st1dlay
sambal.llo
suklay
manudlay
magsuklay
to comb one's ebpenuwat
hair
fine comb
surud
suyod
suyod
ear ring
eritis
ariyos
ar1lyos, h!kaw
ring
sising
singsing
sings.!ng
bracelet
rinti
puls.lras
pulseras
necklace
belieg
kul!ntas,
kw.lntas
kuwintas
belt
bakes
bakG.s
sintur6n
39
shoe
sepatus
sapatus
sapatos
shoelace
kurdun
hikot sa
sapatos,
listun
tali ng sapatos
slipper
sinilas
sinl:las
tsinelas
nail cutter
ibpenulu
panghinguko
panghinuk6
to cut nails
ebpenulu
manghinguko
maghinuk6
toothpick
peninga
tutpik
panting~,
pall: to
BUILDINGS AND FURNISHINGS
HOUSE
house
baley
balay
house in
field
lawig
payag
thatch
karan
kugon, nl:pa
pawid, kugon
guardhouse
but;rawan
bant~y-bant~y
room
rut;ru
bantayanan,
balay sa
bantay
lawak-tulogan,
kwarto
living room
keluat;ran te
valey
40
sal a
kuw~rto
kitchen
avu
kusina
kusina
toilet
kensilyas
kasilyas
kasilyas
roof
atep
atup
bub6ng, a tip
rafter
gasew
salagunting
kilo
ceiling
elkuba
kisami
kisame
wall
elavat
dingding
dingding
post, pillar
tukud
haligi
haligi
post (support) tukbul
tukod, tuko
tG.kod
floor
saag
sa lug
sahig
floor joist
ban gel
suliras
suliras
doorway
gemawan
pultahan
pinto
door
(shutter)
lekeb
closed
nelekevan
sira, sir ado
sar~,
open
nepuwas
abli
buk~s
key
yawi
yawi
sG.si
window
sulawa
bint~na
bintana
ladder,
stairway
hegezan
hag dan
hagd~n,
hagd~nan
porch,
verarida
barkun
balkun
balk6n
41
sar~do
:ence
~ront
yard
alad,
tedangka
kural
bakod
lama
atubang sa
balay,
nataran
luyu sa balay
harapan
back yard
lama
likuran
surrounding
pal1gid
upstairs
deringdingan palibut
taas
seled te
valey
downstairs
sihung
silong, ubos
s1long, ibaba
plane
sepilya
sapilya
katam
hammer
mertilyu,
hamir
martilyo
mart1lyo
saw
.:ile
gavas
gabas
lagari
limbas
bal-ag, limbas k1kil
to sharpen
kemanga,
edlimbas
baid
has a
drill
berina
bar ina
barena
itaas
TOOLS
42
chisel
penasang
axe
pick
wasey, hatsa atsa , wasay
piku
piku
palak61
hatchet
deisek he
hatsa
kurta
atsa
palat~w,
lansita,
kutsilyo
hait
sakuban
laseta
pen knife
blade
sheath
tigib
gerangan
gumA
pa!t
d~ras
puth~w
tal!m
kaluban
FURNITURE
table
lemisahan
bench
bangku
chair
stool
bangku
bangku
sofa, couch
trunk
cabinet
bed
bangku
kavan
eperedur
hize~aan,
katri
43
lamisa
bangku,
lingkuranan
mesa
silya
bangkito
sopa
baul
kabinit
kama, higdaan
s!lya
b~ngko
bank~to
sop~
baul
k~binet
kama,
hig~an
HOUSEKEEPING ARTICLES
mat
ikam
banig
ban!g
mattress
tilam,
kutsun
kutson
kuts6n
sheet,
blanket
malung
habol
kG.mot
blanket
malung
habol
blangket
pillow
uluna
unlan
G. nan
pillow case
punda
punda
punda
towel
tualya
tualya
tuwalya
rag
terapu
trapu
basahan,
pamahiran
bolo
ubpit
sundang
itak
chopping
board
tedtaza
tad tar an
tad tar an
wash tub
bisin
palanggana
banyera
bucket
sekilut
timba
timba
duster
terapu
trapu
pamaspas,
pamunas
flat iron
pelansa
plan sa
plants a
coconut husk
iskrab
lampaso
bun6t
to skate
ed-iskrab
manlampaso
magbun6t
44
LIVELIHOOD
AGRICULTURE
agriculture
kebasuk
pagsas~ka,
panguma
pagbubukid,
agrikultura
clearing,
kamet
field, farm
kaingin,
to cultivate
land
kultibar,
giuma
mags~ka,
to let land
erkila
for hire for
cultivation
ragpaaryendo
magpaarenda,
magpaaryendo
plow
eradu
daru
ar~ro
harrow
pera~us
suyud, paragus suyod
egardin
maggardin
uma
ka!ngin,
sak~han
ebasuk
magl.!nang
GARDENING
gardening
hardrn,
h~Laman~n
garden
gardin
gardin
magh:~.l~man
weed
hilemunen
sag bot
dam6
45
to pull weeds ebpeng1larnun ibton ang
sagbot,
!llangguna,
rnagbasok
tc plant
ebpernula
rnagtanurn
rnagbunot ng
damo,
maggamas,
maggah6k
magtanim
rice
to harvest
hurnay
rnangani
palay
mag-ani
tahup, panit
sa humay
magbayo,
rnag-asud
alho
talupak, upak
parey
edlegtey,
ed-e~ani
husks
ukap
to pound rice ebevayu te
parey
pestle
andu
mortar
winnow
lusong
taphan,
magtahup
mangalig-ig
lesung
ed-ukap
to winnow
ed-ayag
using basket
with holes
46
magbay6 ng
palay
halo, pambayo
lus6ng
magtah1:p
bithay1:n,
magbithay
Tools
dibble stick
pick
bensulat
urok
tulos
piku
p!ku
p!ko
shovel
pala
p~la
p~la
rake
rik
r!k
kalayk~y
scythe,
sickle
garab
kayug, sanggut
k~rit
tractor
traktur
traktor
trakt6ra
fish
pait
isda
isda
fishy smell
melangig
lang sa
"'nalans~
fish bone
du~i
FISHING
te pait bukog sa isda
tin!k ng isda
fish trap
buu
made of
split bamboo
bubu
salak~b
to trap fish
ma.mubu
manalak~b,
ebpemuu
manghuli ng
isda
fish hook
bunuwit
bingwit
47
kaw!l
lay a
pukot
larnb&t
epan
paon
pain
to teach
ebpenuru
rnagt'!lrd
to learn
to study
lesson
egketau
ed-istudyu
ketudluanan
to read
ebasa
to write
edsurat
to count
ebilang
letter
paper
pencil
book
surat
papil
pinsil
libru
rnanudlu, \
rnagtudlo
rnahibalo
rnagtuon
liksyon, tuna nan
rnagb&sa,
bas&hon
rnagsulat,
sulaton
rnag-ihap,
iphon
litra
papil
l&pis
libru
::- i
sr. net
i:.sh bait
TEACHING
48
rnatrtto
rnag-aral
liksiy6n,
aral!n
bum& sa
sumrtlat
bum! lang
l~tra,
t!tik
pap~l
l~pis
libr6,
akl~t
blakburd
~lakbo.::-d,
pi sara
suk
irisir
pi sara
tsok, tisas
irisir, ipalA
tfsa
to weave
loom
ebpengavel
hevelenan
panghabol
hablanan
thread
bulabula
hila, tanod
rnaghAbi, hurnabi
habihAn
panghabi
sint1lid, panahi
edrara
maglala
magl~la,
binevey
rev an
bukag
takt1yan
p§.ngnan
ni~u
nigu
bil~o
blackboard
chalk
eraser
pembur~
WEAVING
BASKETRY
to form
strips or
reeds into
something
back basket
small basket
basket for
cleaning
rice
49
lum~la
to carry
ed-uwit
reed
sed sed
magdala
magbitbit,
bitbiton ang
basket
tamb6
tikog
rattan
bela~en
uway
uw~y
to scrape
bamboo
egke~isan
magkagis
magk~yas ng
kaw~yan
to split
edtevien
buakon, bukon, pikason
magbiy~k
storekeeping
edtinda
maninda
pagtitind~
store
tindahan
tindahan
tindahan
owner of the
te~itinda
tag-iya sa
tindahan
may-~ri
penganup
mamusil
pamamar 11,
STOREKEEP lNG
ng
tindahan
HUNTING
hunting
pangang~so
decoy
ketiyan
paon
p~in
arrow
besut
pan A
palaso, tunod
bow
besug
bus-:>g
50
bow and arrow pan a
pan a
p~na
to pierce
lahus
duslak
maglag6s,
tumusok
to shoot
(by gun)
to shoot
(by arrow)
ebpemusil
mamarl.l
ebpemanA
pusilon,
mamusil
mamana
gun
pusil
pusil
bar~l
mam~na
MOTION
motion
kedwaleng
lihok
k~lOE
,
gal~w
;..
stand up
edhitindeg
tindog
tuma~o
stretch
oneself
ebpengengeteng
maunat
um1lnc:t
stretch out
hand
egkawa
um!nat,
to lie down
edhize~a
bayaw ang
buktun
higda
humiga
to lie on
back
edley-ang
hayang
tumih~ya
to lie on
side
edtengkilid
takilid
tuma£~lid
51
mag-in~t
to lie on
stomach
to kneel down
to jump in
place
to jump over
something
to jump from
a high
place
to squat
to turn
to. turn in
place
to go
to come,
arrive
to return
home
to walk, to
set out
to step over
edlangkeb
hapa
dumapa
ebpenikuru
ed-empakempak
edlingketew
luhod
lukso
lumuh6d
lumuks6
ed-umpak
ambak
tumal6n
edtikintikin puk-ong
ebelikiiku
tuyuk
eberiyung
tumuw~d
um!kot
pumunt~
edhipanew
ebpekeuma
ad to
muabot
dumat!ng
ed-uli
muull
umuwi.
edhipanew
mulakaw
lum~kad
edlengkazen
matumban
yap4kan,
yuiD4pak
52
to step
aside
ebivey,
ebpekilid
molikay
tumabi, humab:.
to step back
ed-endud
isol, sibog
umG.rong
to enter
edseled
musulod
pumasok
to get out
edlawang,
mugawas
edlig-awang,
eguwa
lumabas
to stumble
ebpekesipa
mat~s6d,
mapandol
matapil6k
fall over
egkepiley
madagma,
dasmag
madapa
toward
pehendiya
paingon
patG.ngo
fall forward
ebpekeurambak
fall
prostrate
ebpekelangkeb
fall
backward
ebpekeley-ang
to approach
ed-uvey
paduoJ
muduol
lumapit
tagbuon
salG.bong
to meet some- edsinug-ung
one on the
way
to meet at an edtelavuk
appointed
place
\
magtagbo,
magkita
53
magkita
to visit
ebpenumbaley bisitahon
duma :.a;..;
to enter, go
in
edseled
sulod
pumasok
to drive out
an animal
ebu~ew,
abug
magtab6y,
itab6y
to drive out
a person
ibpaawa,
edsegseg
abug,
palayason
palayasin
to return
edliku
balik
bumalik,
magbalik
to lead
edhuna
manguna,
mangulo
manguna
go first
edhuna
mag-una
magpauna
go last
ebpehuziyan
magpaulihi
magpahuli
leave
egenat
haw
to run
ebpelela~uy
modagan
tumakb6
to chase
edal-as
gukdon,
'gigukod
humabol
habulin
lumba
kar~ra,
ed-avug
race
a
1
Umuna
umalis
fast, quickly
me~aan
pas pas
takbuhan,
patulinan
mabilis, madali
slow
menaney
hi nay
mabagal
stop
ed-engked
hunong
tumigil
54
play
climb
down
move,
transfer
to by-pass
to lean
against
to
to
go
to
ebaleyvaley
ebpemenahik
ebpenaug
edhalin
modula
mosaka
miubos
mobalhin
maglaro
ed-eli!U
edsandig
lak-angan
mosandig
lum1goy
hum1lig
edwarawara
ebpengendat
kamay
kidhat
kl.unaw~y
umaky~t
bumaba
lum.!pat
GESTURES
to wave hand
to raise
eyebrow
to nod (shake
head up and
down)
to shake head
sideways
to point,
show
edunkadungka tango, yango
egkelengkeleng
edtezu
55
kind~t
tumango
lingulingo
umil.!ng
itudlo,
ipakita
it1iro
CARRYING
carrying
ed-uwit
pangdala
p~gdadal~
hold
egawed
gunit
h~wak
carry with
hand
egkulang
bitbit
bitb!t, dala
carry on
shoulder
edtiang
pas-an
balik~tin
carry on back ebava
baba
babah!n
carry water
with pole
edsekezu
sa g-ob
balagw!t
carry under
arm
edsenggel a yen
sipit
kil!kin,
kipkip!n
carry on hip
edsepipiyen
kung kung
k!lik
embrace
egkepkepan
halog, gakus
yak~ pin
to lead someone by hand
ed-e~aken
gigiyahan
ak~yin
drag
eguyuzen
guyud
kal~dkar!n
draw, pull
eguyuzen
bira
kab!gin,
hat~kin
56
HITTING
punish
edsilutan
punch
edsumbag,
suntok
edtempaling
sunt6k, sap6k
whip
edlegkuten
bunal, hampak
paluin
slap
edtebpien
sagpa
samp!l
to give
ebe~ey
hatag
magbig!y
to give
thanks
ebpeselamat
pasalamat
magpasal!mat
to offer
edhanyag
halad
maghand6g,
mag-al6k
to share
edtalad,
ebahin
bahini, hatag
tumulong
magpabal!to
to divide
edtalad,
ebahin
tungaon,
pika son
magbah!gi,
magh!tl
lend
idsambey
magpahulam
magpahir!m
borrow
edsambey
mohulam
humir!m,
manghir!m
to take
ed-uwiten
dalhon, dalha
dalh1n (dal!)
silutan
..
parus!han
GIVING, TAKING
57
take from
egkuwaan
kuhaon
kunin (kuha)
seize, grab
ed-a~ew
ilog
agawin,
sunggaban
look for
ebpengahaan
mangita
humanap
lose
egketazin
mawala
mawala
put, place
idsavuk
ibutang
maglagay,
ilagay
receive,
accept
edawat
dawat
tanggap
to throw
edtimbag
ilabay, labay
maghagis
ilabay
magtapon
to throw away idtimbag
TYING
to tie,
fasten or
bind with
a rope
ebekusen
hiktan
magtali,
gapusin,
gurnapos
string, cord
tali
tall
rope
p1S1
hikot
. \
break a tie
untie
...
p1S1
lubid
ebidtew
napa los,·
nabugtd
nalag6t
ebengkas
hub ad
magkalag,
kalagl.n
58
TRANSPORTATION
vehicle
untuzan
sakyanan
sasaky4n,
beh!kul6
bicycle
tricycle
motorcycle
bisiklita
bisiklita
traysikol
bisekl~ta
motors!klo
motors!klo
push cart,
cart drawn
by carabao
sledge
treysikel
mutur
tr4ysik~l
kerumata
karo, pahagad, karit6n
karomata
airplane
jeepney
truck
get in
get off
eguyuzan,
kangga
banugbanug
dzip
trak
ed-untud
edrena
pahagad,
garusa
ayroplano
dyip
trak
sakay
panaog
gasoline
oil
gesulina
kurudu
road, traiL,
path
kelesad~
gasolina
lana
dalan
dalan
59
par4gos
eropl4no
dyip
trak
sumak~y
ib!s, baba,
lap4g
gasol!na
,
lang is
daan
intersection
lemba~an
krusing
kr6sing,
sangandaan,
pinagkurusan
bridge
tuley,
teytey
tulay
tulay
fare
piliti
pasahi, bayad, upa
pliti
ship
bepur,
barku
barku
bap6r, barko
ocean
da~at
dagat
dagat
boat
avang
bangka
bangka
oar
begsey
bug say
gaod, panggaod
row
ebpemegsey
naglawig
gumaod
dock
dungguan
pantalan,
dunqguan
piyer, pantalan,
daungan
to bring a
ship to
dock
edunggu
magdunggo
dumaong
NAVIGATION
60
POSSESSION
property
a zen
house
lot
jewelry
business
baley
tan a
elahas
propidad,
kabtangan
balay
yuta, luti
alahas
nigusyu
peti~ayun
pag-a~ri
b~hay
Hipa
al~has
neg6syo
COMMERCE
buy
sfall
trade
ebpernasa
ebelegya
edliwa
palit
baligya
bumil.1:
magbil.1:
pakikipagk~lakal~n
\
money
peso
centavo
market
selapi
pisu
sin tabus
mirkadu
bargain
price
hangyu
prisyu
61
kwarta
p~ra
pis~
p!so
sintabo
tindahan,
mirkado
hangyu
prisyo
s~ntim6
pal~ngke
t~wad
pr~syo
expensive
mahal,
mevali
mahal
mah~l
cheap
beratu
baratu
mura
debt
utang
utang
titang
payment
bay ad
bay ad
b~yad,
kabayar~n
interest
ebpaanak
tubo, intiris
tubo
deposit
dipusitu
diposito
dep6sito,
p~unang-b~yad
rent
erkila,
piliti
arkila
up a
to steal
ebpenakew
mangawat
magn~kaw
pilfer
ebpengamiami pangawat
mangupit
\
counterfeit
min1.
pal~iJ?ikado,
m1.n1.
auction
a pas
subasta
palsipik~do,
huw~d
sub~sta
TERRITORIAL AND POLITICAL DIVISION
GEOGRAPHICAL
barrio
baryu
baryu
b~ryo,
town
munisipyu
lung sod
b~yan
62
bukid
city
syudad
suwidad
siyud~d,
luns6d
island
pulu
isla, pulu
isla, pul5
archipelago
kepuluwan
kapuluan
kapulu~n
district
distritu
distritu
pur6k, distrito
president,
head
prisidinti
prisidinti,
pangulo
pangulo
king
hadl.
harl
h~rl.
rule, govern
edhad.i
mangulo,
mamonu
magh~rl.,
OFFICIALS
pamunuan,
p~mahala~n
governor
gubirnedur
gubernadur
gubernad6r
repre~
riprisintanti
riprisintanti
kinataw~n
barrio
captain
baryu
kepi tan
baryu
kapitan
kapit~n ng
b~ryo, kapit~n
del b~ryo
leader
pengulu
pangulo
pin uno
sultan
sulutan
sultan
sult~n
tigdurnala
~dministrad6r,
tagapamah~la
sentative
administrator.punuan
63
LAW
law
be laud
balaud
bat~s
judge
huwis
huwis
huk6m
court
hukmanan
husgadu, kurti k6rte, hukUman
subpoena
subpina
subpina
subpena,
sitasy6n
charge
sumbung
sumbong
sakd.11, habl.§.
try (legal)
ed-imbistiga
sentence
hukum
sintinsiya
punishment
silut
silut
lum!tis,
lit!sin
hatol,
kahatul.§.n,
parG.sa,
kaparusah~n
fine
multa
multa
mult.§.
jail, prison
pirisuwan
prisuhan,
bilanguan
bilanggG.an,
parul
par61,
pagl.§.yang may
pasubali,
pagl.1yang may
kundisy6n
parole
perul
64
pirisuh~n
WARFARE
war
gira
gubat
digm~an,
giyera
fight
tebek
away
laban~n,
soldier
sundaru
sundalo
sund~lo
gun
pusil
pusil
bar!l
grenade
hanggrinid
granada
gran~da
shoot
ebpusil
mamusil,
gitirohan
magpaput6k
peace
kelinew
kalinaw
kapayapa~n
defeat
egkezaag
mapildi
malupig,
1ut5!gin
win
ebpekezaag
modaug
man~lo,
m~gtagump~y
SPATIAL AND TEMPORAL RELATIONS
SPACE
Place, Location
distance
keziyu
kalayu
l~yd
:t:ar
meziyu
layu
mal~yo
65
~way
near
above
below
before,
ahead of
in front of
uvey
divavew
dizalem
nehuna
duul
ibabaw, taas
ubos
una
mal~pit
ita~s
ibaba
una, n~uun~,
b~go
egkesineruwan
egkeini-
harap~n
between
teliwaza
atubang,
atbang
likud, ulahi,
luyu
tunga
side of
something
beside
kilid
kilid
avey
tapad, tupad,
abay
tunga
gitna
daplin
g!lid
sulod
gawas
lo6b
behind, rear
yu~an
middle,
teliwaza
center
edge, margin, kilid
border
in, inside
seled
gawas, guwa
outside
66
lik6d, hul!
gitna,
gin!gitna
tab!, tagil!ran,
g1lid
piling, tab!
lab~s
top
divavew
ibabaw
ib~baw
underside,
underneath
dizalem
ilawom
il~lim
everywhere
min san
hendei
bisan asa
sa
end, extreme
pangkus
kinatumyan
dulo
kwadrado
parisuk~t,
Form or
lah~t
d~ko
ng
Sha~e
square
~
nepesa~1.
kuwadr4do
round, circle nelizengan
ling in
bil6g
SIZE
MEASURE
measure
sukud
sukod
sukat
meter
mitrus
metros
m~tro
kilometer
kilumitru
kilometre
kilom~tro
centimeter
sintimitrus
sentimetro
sentim~tro
foot
dada
piye
piy~
inch
pulgada
pulgada
pulg!da
67
kilo
kilu
kilo
kilo
finger span
rangew
dangaw
dangkal
big
dekelc3.
daku
malakf
small, little deisek
gamay
mali it
high, tall
(thing)
metikang
taas
mataas
low (thing)
mevava
mubo
mababa
tall (person) melangkew
taas
matangkad
short
(person)
mevava
pandak, putot
pandak
wide
meluag
luag
maluwang
narrow
meli~et
hiktin
makfpot
deep
mezalem
lawom
melalim
shallow
mevavew
mabaw
mababaw
thin (thing)
menipis
nipis
east
edsilaan
sidlakan
silangan
west
edsenlepan
salupan,
sawpan
kanluran
DIRECTION
68
downward
dizalem
paubos
pababa
upward
divavew
pataas
pata~s
upstream,
uphill
dizaya
ilaya,
ibabaw
salunga
downhill
divava
ubos
palus6ng,
pababa
left
givang
wala
kaliwa
right
kewanan
tuo
k~nan
day, sun
an dew
ad law
~raw
sunrise
egkepawa,
edsila
pagsidlak sa
ad law
pagsrkat ng
araw
dawn
egkeriwaswas kaadlawon
TIME
madalrng-araw,
buk~ng-liwayw~y
morning
meselem
bun tag
um~ga
sun (in its
zenith)
neudtu
udtu
katanghalrang
sunset
edsanlep
tap~t,
tap~t
paglubug sa
adlaw, pagsal up sa
ad law
69
tangh~ling
paglub6g ng
~raw
dusk
bag-ong gabii
kesakep
takips1lim,
d~pit-h~pon
afternoon
mahapun
hapun
h~pon
night
mezukilem
gabii
gab1
midnight
liwaza te
tungang gabii
kezukileman
h~tinggab1
hour
uras
uras
6ras
minute
minutu
minutu
minut6, sagl1t
second
sigundu
sigundu
segG.ndo
clock, watch
urasan, rilu rilu, urasan
oras~n,
today
guntaan
karun
ngay6n
tomorrow
keezelem
ugma
b1ikas
day after
tomorrow
mekezuwa
sunud ugma
sa
yesterday
gevii
gahapon
kah~pon
day before
yesterday
mekezuwe en
niadtong usa
ka adlaw
kamakalawa
everyday
kada andew
tanang adlaw,
adlaw-adlaw
ar~w-ar~w
all day
egkehepunan
tibuuk adla~
maghapon
maghapon,
buong ~raw
week
simana
simana
lingg6
70
r~lo
makalaw~
when?
long ago
keenu
dengan
kanus-a
saunang
panahon
kail~n
first
formerly
nehuna
aney
una
kaniadtu
una
now
guntaan
guntaan pa
karun
karun lang
gayud
egketegteg-aad
keengkuwan
sa kalit
just now
in a moment
later today
no6ng ~raw,
no6ng 11nang
panah6n, no6ng
matag~l na
d~ti,
no6ng
11na, d~ti-r~ti
ngay6n
ngay6n lang,
ngay6n ngay6n
lang, ng~ngay6n
sa
is~ng
sandall/iglap
unya
earlier today geina
always
layun
ka9anina
kanunay
l~gi
afterwards
immediately
neipus
seguguna
pagkahuman
pagkat~pos
dihadiha
ag~d, kaag~d,
ag~d-ag~d
often
kelegmitan
kanunay
malfmit
seldom
mezelag
panalagsa
bihfra
71
early
edsayu
sayu
maaga
later
huziyan
ulahi
hul1
quickly
seguguna"'
dal1
hurry
gaangaan
magdal1
""
magmadali,
mag-apura
Da~s
" mabil1s
madali,
'
\
of the Week
Sunday
Duminggu
Domingo
Lingg6
Monday
Lunis
Lunis
Lunes
Tuesday
Martis
Martis
Martes
Wednesday
Mirkulis
Mirkulis
Miyerkoles
Thursday
Wibis
Wibis
Huwebes
Friday
Birnis
Birnis
Biyernes
Saturday
Sebedu
Sabado
sabad6
first day
intrada
unang adlaw
unang araw,
a-primero
second day
ikezuwa
ikaduhang
ad law
ikalawang araw
72
Months of Year
January
Iniru
Iniru
En~ro
February
Pibriru
Pibriru
Pebr~ro
March
Marsu
Marsu
Mars6
April
Abril
Abril
May
Mayu
Mayu
Abril
M.§yo
June
Hunyu
Hunyu
Hun yo
July
Hulyu
Hulyu
Hulyo
August
Egustu
Agustu
Ag6sto
September
Siptimbri
Siptimbri
Septiy&lbre
October
Uktubri
Uktubri
Oktubre
November
Nubimbri
Nubimbri
Nobiy~mbre
December
Disimbri
Disimbri
Disy&lbre
month, moon
bulan
bulan
buw.§n
end of month
ketepusan
katapusan sa
bulan
katapus.§n
next month
sunud he
vulan
sunod bulan
sa is.§ng
new moon
pe~aney
_.,
buw~n
bag-ong bulan
te
hayag
73
b~gong buw~n
first quarter hayag
of the moon
udtong bulan
palak! ng
last quarter de rem
of the moon
himatayun
pali!t/papat~y
ang buw~n
full moon
takdul, bitay
kabiltigan ng
buw~n
tuker
buw~n
year
tuig
tuig
ta6n
QUANTITY AND NUMBER
QUANTITY
many, much
mezakel
daghan
mar~mi
few, little
deisey
gamay
kaunti
how much
pira
pila
magk~no,
how many
pira he vuuk pila
il~n
all
langun, pudu tanan
lah~t
part,
fraction
parti
bah in
bah~gi
every
tadsa, kada
matag
b~wa•t
more than
subra te
subra
hig!t sa, mas
dozen
dusina
dusina
dos~na
74
gaan6
less, lack
how many
times
kurang
kepipira
kulang
kulang
pila ka bisis, ilcing b~ses
ikapila
bilang
liwaza
is a
dezuwa
tetelu
heepat
lelima
he en em
pitu
walu
siyam
sepulu
nenggatus
nengkelibu
ihap, numiru
katunga, tung a
usa
duha
tulu
upat
lima
unum
pitu
walu
siyam
napulu
gatus
libu
NUMBER
count
half
one
two
three
four
five
six
seven
eio;,rht
nine
ten
hundred
thousand
75
b!lang
kalahciti
isci
dalawci
tatl6
cipat
limci
cinim
pit6
wal6
siycim
sampu
dacin
l!bo
ten thousand
sepulu he
libu
napulu ka libu laksa
million
nengkelibu
he libu
mil yon
add
ibped-uumana dugang
magdagd~g,
pagsam~hin
subtract
multiply
edterinan
magb~was
divide
(in two)
kuha
mily6n,
~ngaw
edtektekepen multipl1kahon, magmultiplik~
pilopiloon
edliwezaan
hati
bahinon
tungaun
divide (among edtelazen,
many)
ebehinen
bahinon
bahagi
total
tanan
kabuuan, total,
suma
ketivuukan
SENSE PERCEPTION
SENSE OF SIGHT
sense of
sight
ked-aha
see, perceive ebpekeaha
76
panan-aw
paning!n
tan-aw,
nakakita
makakita,
mamul~t
l.ook at
edtengteng
motan-aw
tuming1n, tingnan
look around
ebpenlangulangu
mitan-aw sa
palibut
tuming!n sa
pal!gid
look yonder
ebpantew
miyahat
tuman~w
look for
ebpen-aha
mangita
hum~nap,
open eyes
egimerat
mata, ablihan
ang mata
mul~t
close eyes
ebpiyeng
piyung
pik!t
see clearly
egkemelmeleg-an
makakita
pag-ayo
nakakak!ta nang
mal!naw
cros.s-eyed
siling
libat
dul1ng
\
blurred
ebpengetewetew
dili klaru,
hanap
mal~b<3
blind
lakap
bulag, buta
bul~g
white
meputi
puti
puti
black
meitem
itum
it!m
grey
maavuavu
abuhon
ktilay-ab6
meri~a
pula
pul~
Color(s)
~ red
77
maghan~p
yellow
green
blue
mekelawag
meilem
meilem
dalag
birdi
asul
mehemut
mengazeg
memahu
humut
nanimahu
bahu
taam
mel ads em
panabor
tab-ang
dil~w
b~rde,
asG.l,
lunt.1an
bugh~w
SENSE OF SMELL
fragrant
smelly
stink
mabang6
nangAngam6y
mab~hu
SENSE OF TASTE
taste
tasteless
delicious
salty
sweet
hot (peppery)
bitter
sour
meta am
tinimusan
meemis
meraras
mepait
mepezes
lamian
parat
tam-is
halang
pait
aslum
78
lAs a
wal~ng
l~sa,
matabAng
masarAp
maAlat
matam.1s
maangh.!:ng
mapa!t
ma~sim
SENSE OF HEARING
deaf
bengel
bungul
bing!
hear
egkezineg
madungog
m~rinig
listen
ebpemineg
paminaw
makin!g
obey
ebpemineg
tuman, sugut
swnun6d
believe
edtuu
tuu
maniw~la, man~lig
man&mpalat~ya
nwnb
egkevevened
binhud
manh!d,
rough
kena metilak gaspang,
masapnot
magasp~ng,
maligasg~s
soft, tender
meyunek,
melemineg
hu.muk
malamb6t
tough, hard,
stiff
mezesen
gahi
matig~s
smooth
metilak
mak!nis
slimy
melandeg
sinaw, pino,
hamis
dan lug
SENSE OF TOUCH
79
wal~ng
pakiramd~m
madul~s,
maland~s
MIND, THOUGHT
THOUGHT, THINKING
think
understand
ed-isip-isip rnaghunahuna
mag-is1p
edsavut
pagsabut
pang-un~wa,
pagkaun~wa
know
egketuenan
hibalo, kamao
alam
know how
egketau
clever, smart metau
meaning
kehulu~an
kahibalu
abtik
mar~nong
buot ipasabut,
kahulugan
kahulug~n,
guess
recognize
ed-entuk
egkekilala
tag-an
makaila
manght:ila
wise
mahibalu
bagu, hungog
marunong,
dwnb
uluwanen
buguk
crazy
ebune~en
buang
forget
egkelipat
egketenuzan
malimut
mahinumdum
remember
80
matal!no
diwA
m~kil~la
pant~s
b6bo
luku-luko, sira
ang ulo,
nasisir4an ng
ba!t
makal1rnot
rn~ala4la
EMOTIONS
good
meupiya
maayo,
buutan
mabuti, mahusay,
magal.!ng
contented
meupiya he
gehinawa
kuntintu,
mali pay
masiyah~n
bad, not
good
mezaat
dill maayo,
dautan
want, like
eqkesuatan
gusto
masama, hindi
mabuti
gust6, .!big
joyous
melipayen
malipayon
masay~, .maligay~,
nattituwa.,
nalulug6d
happy
meupiya is
gehinawa
malipayon
feel
{physical)
egke~ezam
paminaw
pakiramd~
smile
egemen
pahiyum
ngiti"'
laugh
ed-engit
t~wa
sad
egkeseeng
katawa
maguol,
cry, weep
aloud
edlu~ib,
mohilak
with tears
subd
malungk6t
umiy~k,
edsine~ew
ebpeni~is
luha
is mohilak magluha
81
lumt1ha
tum~ngis
astonished,
surprised
startled
egkeinu-inu
love
gagew, hizu, nahigu~a,
kebmahala
gugma
ebulungen
gimingaw
nakurat
nabigla, nagdlat
egketingkemed
lonely, to
miss someone
hate
ebpekigkuntada
help, assist ed-ugup
(by action)
um!big, magmah~l,
um!rog, gumiliw
hinahan~p-h~nap
kasuklam~n
kasuku,
kasilag
po6t,
tabang
tumdlong
(donation)
save, rescue
pity
edtavang
edlibri
hizu
luwas
naluoy
magligt~s
angry
egkepauk
egkehandek
nasuku
kahadlok
gal!t
egkeheratan
egkeipeng
nakuyawan
sind~k
naguol
mangahas
kabalisah~n
fear
terrified
worry
dare
brave,
courageous
ebpetugatuga
ken a
isug
egkehandek
82
ma~wa,
t~kot,
~wa,
habag
sind~k
nangah~s
mat~pang
bold
rnevurut
isug, walay
kahadlok
bashful
lazy
embarrassed
e~lezen
rnaulawon
tapulan
naulawan
ashamed
pe~ulen
egkepeelelezan
egkeeled
rnalak§s
ang lo6b,
walang gtl.lat
rnahiy&in
rnat~pang,
tam~d
nahihiya
rnaulaw
EVALUATIONS
satisfactory
hustu en
nakasisiy&,
kasiy~siya
fortunate
palaran
suwirti
rnap&lad,
rnasuw~rte
by chance
egkeserap
right,
correct
incorrect
hustu
true
sayep, ken a
hustu
tutuu,
benar
83
naswertihan,
natirnpuhan
husto
nagk~ta6n
sayup, dill
hindi t~rna/
turnp§k, malt
toto6, ttl nay
tinuud
lang
t!ma, turnpak
false
two-faced
refuse
choose
taru
sayup, dill
hustu
meinekalen
duhay nawung,
traydor
ebarew, kena dumili
edawat
ebpill
pill
\
mal~,
s~la,
hindi toto6/tama
d6ble-k~ra,
traid6r
pahindi&n,
tanggih&n
pum!li, mam!li
State
dry
wet
firm, stable
coarse
fine
irregular,
uneven
clean
ne~angu,
nemezahan
nahames,
nepiri
melig-en
kena pinu
uga, mala
tuyo
bas a
bas a
matat&g
lig-on
gaspang,
malak!
masapnot
p!no
pinu
pinu
nenluzuluzu, balik~, nahiwi lub~k-lub&k,
liku-liko,
nekedtihind! pant&y
timpa
baku-bake,
uk&-uka
lumpiyu
limpiyu
mal!nis
A4
hugaw
marum1
dirty
buringen
filthy
meremerik
same
neked-iring
parihas,
pariho
par~ho
different
selakew
lain
ib~,
still, calm
melinew
kalma, hi lorn
tah.!mik,
like this
like that
iring kayi
iring
keniyan
ingon niini
ingon niana
ganit6
old
daan
daan
ltimA
new
be~u,
bag-u
b~go
marum1
bag-u
kaib~
pay~pa
ganiy~n
COMMUNICATION
talk
egka~i
mo.sulti
magsalita
converse
ebpelela~a
makigsulti
makip~g-tisap
discuss
ebitiyara
pakigsultihan
pag-us~pan
tell
egka~i,
sultihi
sab.!hin,
ebpenudtul
call
ed-umew
tawag, tawga
tum~wag
command
edsu~u,
sugii
mag-titos
edmandar
85
mags~b1
announce
ipahibalo,
ianunsyo
ibpehibelu
ipah~yag,
ipabat!d,
ipaal~m
repeat
ed-uman,
edsubli
usbon
ul!tin
scold
edsawey,
edawey
kasab-an
magmur~,
whisper
ednaasnaas, hung hung
edmuyamuya
bumul6ng
ask
ed-insA
mangutana
magtan6ng
request
ebuyu
mohangyu
makius~p
answer
edtavak
tubag
sag6t
agree
ed-uyun
miuyun
urn~ yon
permit
edtugut
pirmisu,
panugot
perm!so,
mur~hin
kapah!ntulut~n
refuse
ebarew,
ebelivad
mibalibad
tumangg!,
tanggihan
thank
ebpeselamat
magpasalamat
magpasalamat
teach
ebpenuru
motudlu
magt11ro
warn
edlaguy
baharan
balaan, bantaan
example
penenglitan
pananglitan
halimb~wa
lie
edtarutaru
mamakak
magsinungal!ng,
magyabang
.
86
moakusar
pasangil
namalibad
magpar§tang,
mag-akusa
magtatwa, itatwa
edriklamu
moriklamo
tease
ed-eyuwen
sunglug,
tiawtiaw
magreklamo,
magsumb6ng
duma!ng
magbiro, manl6ko
jeer
ed-undaunda
butangbutangan
manlibak, manuya
ridicule
curse
edsudi
ebpenrawak
tamay
gitunglu
mangutya, manuya
sumpa!n
blaspheme
edsumpalit te pasipala
Megbevaya
lapastanganin
vulgar
meremerik he bastus
kebpemeba
bast6s, magaspang
ang ugall
be quiet
noise
loud speech
shout
mehenek
paghilum
saba
kusug mosulti
singgit
manah1mik
!ngay
malakas
humiyaw, sumigaw
scream
ed-erang,
egkulahl
siyagit
tumili
accuse
edsumbung
deny
ebarew,
ebelivad
complain
\
me9urub
ebpemensag
egkulahl
87
commotion
kagubut
me~urub,
whistle
magkagul6,
mag-ing~y
gisaweg
ebpenagkuy
taghuy
sitsit
hissing sound edsitsitan
calling
one's
attention
s1pol
suts6t, pasuw1t
SOCIAL INTERACTION
VALUES
shame
keeled
kaulaw,
kaulawan
hiya
cooperation
upakat,
kebpekidsevaha
pagtinabangay
bayan1han
sugal
bar aha
sabung, bulang
sug~l,
FORMS OF ENTERTAINMENT
gamble
edsugal
playing cards sugal
cockfighting bulang
drinking wine ebpelelangut nag-inurn
88
huw~go
bar~ha
s~bong
maglas{nq
telling
stories
ebpenggu~ud
nag-isturya
pagkukuwentuhan
party,
banquet
keemuran
parti,· andam,
bangkiti
pig1ng
boxing
baksing
boksing
b6ksing
race
lumba
lumba
p~tulin~n,
SPORTS
takbuhan
wrestle
ebpekibuteng dumug
bun6
sing
egkanta
moawit, kanta
um~wit
voice
la~eng
ti~gug
b6ses, t!nig
song
kanta
awit
~wit
dance
edsayew
sa yaw
say~w
gong
a~ung
agung
gong,
Muslim gong
kulintang
kulintang
kalint6ng
drum
tambur
bumbu
tamb61
MUSIC
89
bating~w
beat, tap
hapak
kalatuk!n,
katug!n
horn of
budyung
animal used
as trumpet
budyung nga
sungay
tarnbGll
flute
lantuy,
pulal.3.,
pulendag
plawta
plaGta
blow
edhiyup
huyup
h!pan
ebasal
SPECIAL OCCASIONS
Death
yum~o, ang
pum~naw/nas!ra
deceased
minatey
ang minatay,
ang mipanaw
ang
corpse
minatey
bangkay, law as
nga patay
bangk~y
lie in state
imperey-as
gihaya
nakabGrol
bereaved
neseeng
nagul-an
naul!la
mourning
edlalew
maglutu,
pagbalata
nakaluksa,
magluksa
wake
ediyaga
pulaw
lamay,
contribution
id-amut
limus
abGloy
90
,.
lamay~n
funeral
cemetery
kedlevenga
simintiryu
grave
leveng
grave marker
candle
dingdingali
kendila
flower
soul
paglubung
lib!ng, p!glilib!ng
lubnganan,
sementeryo
lib!ngan,
lubung
punt6d
kampus~nto,
sement~ryo
l~pid~
kandila
kand!la
kevukazan,
bulak
bulak
bulakl~k
gimukud
kalag
k!luluw~
RELIGION
CHRISTIANITY
Christianity
Lord, Master
kedtuu ki
Kristu
Nengazen
Kristiyanismu
Kristiyan!smo
Ginuu
Pangino6n
Saviour
Ebpenlibri, Manluluwas
Menluluwas
Tagapagligt~s
God
God the
Father
Megbevaya
Dios, Diyus
MegbevayA he Diyus nga
Arney
~han
Diy6s
91
Diy6s
.Ama
God the Son
Megbevaya he Diyus nga Anak Diy6s
Anak
God the Holy
Spirit
Megbevaya he Diyus nga
Wagas he
Ispiritu
Mulin-ulin
Santo
Holy Spirit
Wagas he
Ispiritu Santo Esp!ritu
Mulin-ulin
heaven
langit
langit
langit
immortality
waza
kemetayan
walay
kamatayon
wal~ng kamat~yan,
wal~ng m~liw
Redeemer
Ebpemelukas
Manunubos
Manunubos
sin
sala, mezaat kasal-anan
he ulaula
kasal~nan
sinner
mekesesala
makasasalc3.
makasal~nan
repent
ed-iniyugan
is mezaat
he ulaula
maghinulsul,
magbasul
mags!si
forgive
ebpesaylu
magpasaylo
magpat~wad
Word of God
Lalag te
Megbevaya
Pulung sa
Diyus
salita ng Diy6s
Bible
Bibliya
Bibliya
B!bliy~
chapter
kepitulu
kapitulo
kap!tul6
verse
birsikulu
birsikulo
tal~t~
92
An~k
Diy6s Esp!ritu
S~nto
S~nto
Satan
Setanas
Satanas
s&tan&s
devil
busew
dimunyu,
panulay
dem6nyo, diy&blo
believer
tu.mutuu
magtutuo
manan&mpalatay&
prayer
ked-amp\).
pag-ampo
panalSngin
to pray
ed-ampu
mag-ampo
manal&ngin,
magdasSl
worship
service
kedsimba
pagsimba
pananambShan
to worship
ed-azap
simbahon
su.mamb~
to go to
church
edsimba
manimba
su.mimb~
church
simbahan
simbahan
simb~han
Bible study
ked-istudyu pagtuon sa
te Bibliya
Bibliya
pag-a~ral
pastur
past6r
pastor
pastur
\
Bibliya
priest
padi
pari
p~ri
elder
ebme~urangen
tigulang sa
sa Iglisya
matanda sa
Iglesiya
te Iglisya
nun
madri
madri
madre
deacon
diyekunu
dyakunu
diyakon6
93
ng
false gods
kena tutuu
he
ed-ezapen
fasting
kedsalang
pagpuasa
te kegkaan
pag-aayuno
customs
betas an
kinaiya
ugali, kaugaliSn
superstition
taru he
midtuuwan
tuutuu
pamahi!n
omen
bahanan,
ba:dtu
sinyal
pangit~in,
spirit
mulin-ulin
ispiritu
esp!ritu
spirit
offering
lugbak
halad sa
ispiritu
pag-a~lay,
offer
sacrifices
ebpemuhat
maghalad, mag- magsakripl.syo
sakripisyu
shaman
beyilan
magbuhat-buhat
magic
serumangka, salamangka,
selemengka
mahika,
madyik
salamangk~,
edhurupan
paghar!an, al!han,
alip!nin
dios-dios,
diyus-diyus
diyus-diyusan
ANIMISM
possessed
babala
gisudlan sa
panulay
94
hand6g,
sakrip!syo
m~hiya
GRAMMATICAL FUNCTION WORDS
PRONOUN SYSTEMS
Class I
1st, singular a, siak
1st plural,
key, sikarni
exclusive
~nd,
singular ka, sikew
aku
ak6
karni
kami
ka, ikaw
ka, ikaw
2nd, plural
kew, sikiyu
kamo
kay6
1st and 2nd,
dual
ki, sikita
kita
kit~
1st and 2nd,
inclusive
kiw, sikitew kitang tanan
t~yo
3rd, singular sikandin
siya
siy~
3rd, plural
sila
sil~
1st, singular ku
ku
ko
1st, plural,
exclusive
namu
n~mi::.
mo
mo
sikandan
Class I I
dey, zey
2nd, singular· nu
95
or
kat~
2nd, plural
niw
ninyu
niny6
1st and 2nd,
dual
ta
natung duha
nita
1st and 2nd,
inclusive
tew
natu, natung
tanan
natin
3rd, singular din, zin
niya
niya
3rd, plural
nila
nila
1st, singular ked.i
aku
akin
1st, plural,
exclusive
amu
am in
2nd, singular kenikew
imu
iy6
2nd, plural
keniyu
inyu
iny6
1st and 2nd,
dual
kenita
a tung duha
kanita
1st and 2nd,
inclusive
kenitew
atu
a tin
3rd, singular kandin
kaniya
kaniya
3rd, plural
kanila
kanila
dan, zan
Class I I I
kenami
kandan
96
Articles
topic
si + name
non-topic
ni + name
si + name of
si + name
person
ni + name of
ni + name
person
kang + name of kay + name
person
ki + name
non-topic
directional
non-topic
ki + name
beneficiary
is, kes +
common
noun
non-topic
te + common
noun
non-topic
te + common
directional
noun
non-topic
te + common
beneficiary
noun
topic
para kang +
name of
person
ang + common
noun
p~ra
ug + common
noun
sa + common
noun
para sa +
common noun
ng + common noun
ang + common
noun
sa + common noun
sa + common
noun
p~ra
Demonstratives
this (near
speaker)
heini
kini
97
kay + name
it6
that (far
heeyan,
from
keniyan
speaker but
near
listener)
kana
iycin
that (far
from both
speaker &
listener)
kadtu
iy6n
here, to this kayi, dini
dinhi
d!to
there, on
that, in
that, to
that (far
from addressee)
diya
didtu
do6n
there, on
that, in
that, to
that (near
addressee)
of this,
like this
diyan
dinha, diha
diyan
kayi
niini
nit6
of that,
like that
keniyan
niana
niyan
that over
there,
yonder
dutun
niadtu
no6n
haaza,
keniya
98
Prepositions
from (indica- diya ebpuun
ting place
te
of origin)
gikan sa
mula sa, bahat
sa, galing sa
from (a
person)
puun te
gikan kang
(muliL) sa/kay
at
diya te
sa
sa,
to (in the
direction
of)
pehendiya te sa
sa
as far as
taman te
taman sa,
kutob sa
hangg~ng
about
mekeatag te
mahitungud sa
tungk61 sa
and
wey, ne
ug
at
but, however
iyan, asal
a pan
pc§ro, ngani't
da t.apuw~ 1 t
apan, hinuon
gayur man, gay6n
pa man, sub~li't
Il~sa
sa
Conjunctions
yet, however, iyan, asal
nevertheless
plus, including
elin, ragkes apil
99
pat!
because
tenged, su
dahil~n
tungud
sapagk~
so that, in
order to
su wey
d~hil
sa,
sa, kasl.,
1
t
a run
para/upang
since, where- geina te
as, inasmuch as
tungud kay
y~mang,
before
te waze pa
' pa
sa dili
b~bo
for this/
that
reason
tenged kayi/ tungud niini
dutun
tungud
instead, in
place of
imbis
imbis
imbes, sa halip
na
when, if, in
case that
emun
kung
kung,
while
.
..
yay~mang
palibhasa
n~ana
.te kemulu pa samtang
kap~g,
pagk~
nang, no6ng
then
dutun
hinuon
no6n
after that
neipus
haaza
pagkahwnan
niana
pagkatapos
no6n
lest, in the
hope that
kela ke
basin ug
baka/baka
bus a
kaya, kaniya/
samakatuw.!d
therefore, so umba
100
niy~n/
sak~li
although,
minsan
even though
bisan pa ug
bagam~n,
bagam~'t,
kah!man, kahima't,
k~hit
as long as
basta
basta
bast~
with
duma
sa, kauban
sa,
each, every
time
or
tadsa, kada
matag
tuw!n3'
emun kena,
wey
keenu
o,kun
o, o <aya'y
kanus-a
kailan
pa
pa
when
(question)
kas~a,
kal~kip
Particles
yet, still,
pa
in addition
to
again, once
mid-uman
more
already, now, en
or with
negatives,
not anymore,
no longer
usab
na
101
na
and, also,
too
daan
ug, usab
din/rin, pat!
only, just,
merely
da
lang, lamang
lang/l~ang
question
particle
be
ba
ba
it was said
kun
kuml
daw/raw
indicates
surprise
bes
diay
pal~
indicates the pezem
speaker's
hope,
desire, wish
unta, hinaut
unta
sana
first
huna
usa
mG.na
uya
o, oo, huo
0
Initiator
okay
102
Qualifiers
used either
menge
as a pluralizer or as
a particle
of estimation
lest, might
kela ke
maybe,
perhaps
somewhat,
seems
purely, all,
entirely
mga
mga
buwa
basi ug,
baka
basig, basin
ug
tingali
siguro
henduen be
mura ug, murag medyo/tfla,
mukha/p~ra
pudu,
tunay, lunsay
elin-elin,
langun
kinahanglan kinahanglan
must,ought/
got/have to
like, want
gusto, suat
need,
kinahanglan
necessary
become
egkehimu
103
puro,
pan~y
d~pat
gustu
kinahanglan
gust6, fbig
kail~ngan
mahimung
magfng
can, could,
may
egkehimu
mahimu
puwede
seldom,
rarely
mezelag
panagsa,
panalagsa,
talagsa
bihl:ra
certainly,
surely
siguradu
siguradu,
siguru
sigur~do
almost,
nearly
hapit,
amaama
hapit
h~los
suddenly
tik-ew,
seguguna
kalit
bigla.
again, once
more
uman
usab
muli/uli
really, true
benar, tutuu tinuod,
very, quite,
extremely
utew maan,
utew
kaayu
masy~do
etuwey!
uy!
uy!
gayud
talag~
Interjections
wow
what, ah, oh
hey, to call
one's
attention
ab~!
es!
huy!
hey!
104
hoy!
short for
I·na ko 'my
mother'
Iney!
is that so
iyan bes!
tinuod?
ba?
that's all
iyan da
kana lang
iy6n lang
okay
uya, sigi
sigi
s!ge
go on
sigi,
ipelaus
hal a sigi
sig~
nak<i!
105
diay
talac~!
References:
Daily Practice in Tagalog Core Curriculum;
English Tagalog Dictionary by L. English C.SS.R.;
Tagalog for Non Filipinos, Vol. 2, Units VI-X~
Muyargas, Soberano, Flores and the ILS Staff;
Manobo-English Dictionary by Richard E. Elkins;
A Dictionary of Cebuano Visayan by John U. Wolff.
ID6