përmirësoni vendimet tuaja financiare

Udhëzues praktik
për bizneset e vegjël
PËRMIRËSONI VENDIMET
TUAJA FINANCIARE
Si të vlerësoni rreziqet dhe mundësitë e huamarrjes
në monedhë të huaj
RRETH KËSAJ BROSHURE
Broshura jep këshilla, por në fund, jeni
ju ata që do të vendosni. Broshura ju
sugjeron: shihni mundësitë që ekzistojnë, por mos ndërmerrni rreziqe tepër
të mëdha apo rreziqe që nuk i kuptoni.
Në të do të gjeni:
• Këshilla të qarta për masa konkrete
që mund të merrni për të forcuar
biznesin tuaj
• Një rregull praktik të përgjithshëm
dhe tre instrumente të thjeshta që ju
ndihmojnë të përmirësoni vendimet
tuaja financiare
• Shembuj realistë që shpjegojnë konceptet e financimit dhe mënyrën e
përdorimit të instrumenteve
• Rekomandime tejet të vyera dhe ide të
dhëna në formën e “kujtesave”
• Gjëra të rëndësishme
që duhet t’i
bëni dhe gjëra g që nuk duhet t’i
bëni, të theksuara anash faqeve
• Një listë praktike kontrolli të
gjërave që duhet të keni parasysh përpara se të vendosni të
merrni një hua në monedhë të
huaj
g
Shënim
Informacioni që përmban ky dokument është parë nga EFSE DF me vëmendjen e duhur. Megjithatë, EFSE
DF nuk mban asnjë përgjegjësi apo garanci për përshtatshmërinë, saktësinë dhe plotësinë e informacionit
të paraqitur këtu. EFSE DF rezervon të drejtën për të ndryshuar apo amenduar në çdo kohë dhe pa njoftuar
më parë informacionin që jepet. EFSE DF nuk jep asnjë garanci, të shprehur apo të nënkuptuar, në lidhje me
përshtatshmërinë e këtij dokumenti për një qëllim apo përdorim të caktuar.
Stampim
Publikuar nga EFSE Development Facility
Koncepti, faqosja dhe litografi:
IPC në emër të EFSE Development Facility
© 2013 EFSE Development Facility
2
Ky dokument nuk trajton domosdoshmërisht çdo temë të rëndësishme apo të gjitha aspektet e temave që
trajton dhe nuk do të përditësohet. Informacioni në këtë dokument nuk përbën investim, këshilla ligjore,
këshilla për taksat, apo këshilla të tjera. Informacioni është përgatitur pa marrë paraysh rrethanat individuale
financiare apo rrethana të tjera të personave që do të marrin dokumentin.
HYRJE
Cilin opsion do të zgjidhnit
Imagjonini sikur te bëni blerje për inventarin tuaj dhe sipas llogarive tuaja, për ta
bërë këtë, duhet të merrni hua 6 milion
lekë shqiptare (L). Banka juaj ju ofron dy
opsione: ose një hua në lekë me një interest efektiv vjetor prej 15 % ose një hua në
euro me interes efektiv vjetor prej 8 %. Të
dy huatë janë të shlyeshme me 12 këste
të barabarta për një periudhë 12 mujore,
me norma interesi fikse, dhe me të gjitha
kushtet e tjera të njëjta.
Kë do të zgjidhnit, huanë në lekë apo
huanë në euro?
Me siguri, instinkti prej sipërmarrësi ju
thotë që të zgjidhni huanë në euro. Në
fund të fundit, përse të paguani një normë më të lartë interesi për një hua në lekë,
kur mund të merrni të njëjtën sasi me po-
thuaj gjysmën e çmimit në euro? Por, nga
ana tjetër, huanë në euro do t’u duhet ta
shlyeni dhe vlera e lekut përkundrejt euros
mund të bjerë. Çështja shtrohet: a është
e mundur që zhvlerësimi të shkaktojë një
dëm kaq të madh brenda një periudhe të
shkurtër kohe? Po, është e mundur!
Vendimi i gabuar mund të ishte i kushtueshëm dhe mund të vërë në rrezik
edhe suksesin e biznesit tuaj!
Të marrim një shembull konkret: Në rast
se huanë e keni marrë në Korrik të vitit
2009 dhe keni zgjedhur ta merrni në
euro, vendimi për të mos e marrë huanë
në lekë do t’u kishte kushtuar 100,000
lekë më shumë se sa po të kishit zgjedhur një hua në monedhën e vendit.
Pra, mos duhet që të shmangni plotësisht
marrjen e kredive në monedha të huaja?
Po të kishit marrë të njëjtën hua në euro saktësisht tre vjet më parë, pra, në Korrik të vitit
2012, do të kishit kursyer pothuaj 135,000
lekë, krahasuar me një hua të barazvlershme
në lekë. Pra, shihet qartë se huatë në monedhë të huaja në vetvete mbartin jo vetëm rreziqe, por ofrojnë edhe mundësi të mëdha.
Ky shembull ilustron dilemën me të cilën
përballeni ju si sipërmarrës në Shqipëri. Në
fakt, puna mund të jetë edhe më e vështirë:
ndonjëherë e vetmja zgjidhje që mund të
keni është që ose ta merrni huanë në monedhë të huaj, ose të hiqni fare dorë nga investimi, për shembull, në rastin e financimeve
afatgjata në aktive të qëndrueshme. Në një
skenar të tillë, kostoja e marrjes së vendimit
të gabuar mund të jetë edhe më e lartë.
Këste mujore të huasë (huatë në euro përkundrejt huave në lekë, shuma të njëjta të huasë në datat e lëvrimit)
ALL
Huaja e parë e marrë në fillim të muajit Korrik 2009
Huaja e dytë e marrë në fillim të muajit Korrik 2012
580.000
560.000
Këstet për huatë në lekë
540.000
520.000
Këstet për huanë e parë në euro (në lekë)
500.000
Këstet për huanë e dytë në euro (në lekë)
7/09 8/09 9/09 10/09 11/09 12/09 1/09 2/09 3/09 4/09 5/09 6/09 7/12 8/12 9/12 10/12 11/12 12/12 1/12 2/12 3/12 4/12 5/12 6/12
3
GJËRAT BAZË
Gjërat bazë
Në rast se doni të përmirësoni vendimet
tuaja financiare, duhet të dini ato gjëra
bazë që përcaktojnë si dhe kur duhet të
merrni hua në monedhë të huaj. Së pari,
të shohim përkufizimet dhe konceptet
më të rëndësishme që kanë të bëjnë me
huamarrjen në monedhë të huaj.
Huaja e indeksuar në monedhë të huaj
Huatë e indeksuara emërtohen në lekë
dhe shlyhen në lekë. Por, vlera e kësteve
që duhet të shlyeni do të ndryshojë në
varësi të kursit të këmbimit: në rast se
leku zhvlerësohet, do t’u duhet të paguani më shumë; në rast se leku vlerësohet,
do t’u duhet të paguani më pak.
Kursi i këmbimit, zhvlerësimi, vlerësimi
Kursi i këmbimit është çmimi që paguani
për monedhë të huaj, p.sh. vlera e 1 euroje përkundrejt lekut shqiptar. Mbani gjithnjë parasysh se është e pamundur të parashikohet me saktësi se si do të jetë ecuria
e këtij çmimi, sidomos me afat të shkurtër,
meqenëse kurset e këmbimit nuk ndjekin
tendenca të parashikueshme! Ecuria e kursit
të këmbimit ndikohet nga shumë faktorë të
cilët nuk mund t’i kontrolloni, p.sh., inflacioni, politika monetare e Bankës Qëndrore,
ecuria ekonomike e Shqipërisë, por edhe nga
spekulimet. Zhvlerësim i lekut do të thotë se
gjatë një periudhe kohe, monedha shqiptare ka humbur vlerë përkundrejt monedhës
euros, që nga ana tjetër do të thotë se duhet
të paguani një sasi më të madhe në lekë për
1 euro, në krahasim me ato që keni paguar,
për shembull, disa muaj më parë. Nga ana
tjetër, vlerësim i lekut do të thotë se duhet
të paguani më pak lekë për 1 euro.
Rreziku i kursit të këmbimit (FX)
Rreziku i kursit të këmbimit përshkruan
shkallën e kostove shtesë që biznesi juaj
mund të duhet të përballojë për shkak
të ekspozimit ndaj luhatjeve të kursit
të këmbimit midis lekut dhe euros apo
ndonjë monedhe tjetër të huaj. Përgjithësisht, bizneset janë të ekspozuara
ndaj dy llojeve të rëndësishme rreziqesh
të kursit të këmbimit. Nga njëra anë,
mund të keni nënshkruar kontrata që
ju detyrojnë të paguani për mallra apo
shërbime në monedhë të huaj, të cilat
bëhen më të kushtueshme në rast se do
t’ju duhet të këmbeni lekë në monedhë
të huaj për t’i paguar ato dhe ndërkohë
vlera e lekut mund të jetë zhvlerësuar
përkundrejt monedhës së huaj. Nga ana
tjetër, vlera e tregut të aktiveve të biznesit tuaj mund të ndikohet nga luhatjet e
kursit të këmbimit.
Hua në monedhë të huaj
Në rast se merrni një hua në monedhë të
huaj, duhet ta shlyeni në bankë në të njëjtën
monedhë, p.sh., në euro. Në rast se nuk
keni të hyra në euro (të siguruara nga fitimet
e biznesit tuaj apo nga ndonjë burim tjetër),
duhet që të këmbeni lekë në euro në datën
e duhur me kursin e caktuar nga banka juaj.
Kostot e rrezikut të huamarrjes në monedhë të huaj
Termi “kostot e rrezikut të huamarrjes
në monedhë të huaj” përshkruan kostot
shtesë të huamarrjes së një vlere të caktuar parash në euro apo në një monedhë
tjetër të huaj në vend të huamarrjes së të
njëjtës vlerë në lekë. Ndërsa vlera në lekë
4
e kësteve që duhet të paguani për një hua
në euro do të varet nga luhatjet e kursit të
këmbimit, vlera në lekë e kësteve që duhet të paguani për një hua në lekë do të
mbetet e pandryshueshme. Zhvlerësimi
i lekut rrit kostot e rrezikut të huamarrjes
në monedhë të huaj.
Kushtet e tjera të huasë përveç normës
së interesit
Komisionin e disbursimit dhe kërkesat
për kolaterale zakonisht janë shumë të
ngjashme për të gjitha huatë në lekë dhe
huatë në monedhë të huaj.
Kostot e këmbimit
Në rast se këmbeni në monedhën euro
të gjitha lekët që keni fituar për të shlyer
huanë, kjo do t’u kushtojë para. Kjo ndodh
për shkak se do t’u duhet të blini euro me
kursin që ju kërkon banka, kurs që është
i ndryshëm nga kursi i shitjes me të cilin
shitët eurot tuaja për lekë kur morën huanë.
Në çdo ditë, kursi i blerjes do të jetë më
me pak leverdi se sa kursi i shitjes, sepse
banka merr një spread, diferenca midis
çmimit të shitjes me çmimin e blerjes.
E vetmja mënyrë e sigurt për të shmangur kosto të tilla të këmbimit janë pasja e
flukseve hyrëse të mjaftueshme në euro.
Kujtesë
Rreziqet dhe mundësitë
Shkallët në këtë foto u japin një ide të qartë për rreziqet dhe mundësitë më të mëdha
të huave në monedhë të huaj për biznesin tuaj. Mos u shqetësoni nëse nuk i kuptoni
menjëherë të gjitha hollësitë – përgjigjet e pyetjeve që mund të keni do t’ i gjeni më
poshtë në këtë broshurë.
Kurset e këmbimit nuk ndjekin tendenca të
parashikueshme. Në qoftë se keni një biznes i cili të ardhurat nga shitjet për klientët i
ka kryesisht në lek dhe pagesat e furnitorëve
i kërkon që të bëhen kryesisht në lekë dhe
i paguan furnitorët kryesisht në lekë, huaja në lekë është gjithnjë rruga më e sigurt.
Në këtë rast mund ta përjashtoni rrezikun
e kursit tw këmbimit të monedhës së huaj.
Gjëra që nuk duhet t’i bëni
Rreziqet
Dështimi i biznesit
Mundësitë
g
Mos merrni kurrë hua në franga zvicerane,
në jen japonez apo në çdo monedhë tjetër
që nuk lidhet me operacionet e biznesit tuaj.
Një gjë e tillë do të ishte thjesht spekulim!
Pakësimi i kapitalit
Zhvlerësimi i lekut ka të ngjarë të
ndodhë në të njëjtën kohë me ngaNëse ju përdorni huanë në moneddalësimin e përgjithshëm të ekohë të huaj për të blerë aktive vlera
nomisë. Kjo do të thotë se kostot
e të cilave në lekë nuk varet nga
tuaja financiare mund të rriten piluhatjet e normës së kursit të këmkërisht në kohën që ulet fitimi nga
bimit (psh. mobilje të prodhuara
biznesi juaj.
dhe shitura brenda vendit), borxhi
juaj do të jetë më i lartë se vlera e
aktiveve tuaja nëse leku zhvlerëso- Kufizimet e likuiditetit
het. Kjo mund të ulë kapitalin tuaj! Vlera në lekë e kësteve me të cilët
do të shlyeni një hua në monedhë
të huaj varet nga luhatjet e paparaUlja e fitimeve
shikueshme të kursit të këmbimit të
Rritja e kostove të rrezikut të humonedhës së huaj. Si rrjedhojë, paamarrjes në monedhë të huaj për
gesat në lekë për huanë në monedhë
shkak të luhatjeve të pafavorshme
të huaj mund të jenë shumë më të
të kursit të këmbimit mund të shlarta se sa priten dhe mund t’ju dupjerë në fitime më të pakta apo
het të gjeneroni më shumë flukse
edhe në humbje, që nga ana e tyre
hyrëse në lekë për të shlyer huanë e
mund të shkaktojnë kosto shtesë.
marrë.
Kosto më të ulta financimi
Norma më të ulta interesi mund të
shpien në kosto të përgjithshme më
të ulta financimi për biznesin tuaj.
Përputhje më e mirë e afatit
të maturimit
Huatë në monedha të huaja
ofrojnë mundësi për një “përputhje” më të mirë “maturimi” midis
aktiveve dhe pasiveve tuaja. Me
fjalë të tjera, do ta keni më të lehtë
të përputhni afatin e maturimit të
huasë me kohën që i nevojitet investimit tuaj të fillojë të gjenerojë të
ardhura, sepse zakonisht huatë në
monedhë të huaj jepen për afate
më të gjata se sa huatë në lekë.
Fitimi nga monedha
Në qoftëse vlera e lekut rritet në raport me monedhën
e huaj (leku vlerësohet),
kostot e financimit (të llogaritura në lekë) do të ulen
edhe më shumë.
Zvogëlimi i mundshëm i
rrezikut
Në rast se një përqindje e lartë
e flukseve tuaja hyrëse të parasë është në monedhë të huaj,
mund edhe të zvogëloni rrezikun e monedhës, duke marrë
një hua në monedhë të huaj.
5
INSTRUMENTE TË DOBISHME
Sa rreziqe keni mundësi të ndërmerrni?
Si mund të gjykoni nëse rreziqet janë më të
mëdha se mundësitë? – Përdorni rregullin e
përgjithshëm dhe tre instrumente të thjeshta.
Ka një rregull të përgjithshëm, të lehtë, që
t’u tregojë nëse një hua në euro do t’u kushtojë më shumë se një hua në lekë. Dhe ka tre
instrumente të thjeshta që ju ndihmojnë të
llogarisni shpejt nëse marrja përsipër e rrezikut të këmbimit të monedhës së huaj do
të vinte në rrezik suksesin e biznesit tuaj, në
rast zhvlerësimi të lekut. Duhet t’i përdorni
këto instrumente për të vlerësuar situata të
veçanta në biznesin tuaj në kohën që mendoni të merrni një hua në monedhë të huaj.
Një këshillë e përgjithshme, nëse doni të
merrni një hua në monedhë të huaj: llogaritjet e biznesit duhet t’i mbështesni
gjithmonë në një skenar kursi këmbimi
konservativ dhe të llogarisni - me anën e
tre instrumenteve – ndikimet e mundshme të zhvlerësimit të lekut në:
• Flukset e parasë të biznesit tuaj
• Pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve të kompanisë suaj
• Bilancin kontabël të kompanisë suaj
Shihni historikun e kurseve të këmbimit
dhe pyesni veten: cila ka qenë norma më e
lartë vjetore e zhvlerësimit të lekut e regjistruar gjatë 5 deri në 10 vjetët e fundit? Supozoni se leku do të zhvlerësohet përsëri (të
paktën) me këtë normë gjatë afatit të huasë
suaj. Është e pamundur të dihet paraprakisht me saktësi ecuria e kursit të këmbimit, por megjithatë mund të parashikoni
se si mund të ndryshojë gjendja e biznesit
6
në rast se keni një borxh në monedhë të
huaj dhe leku zhvlerësohet. Nuk ka instrumente që t’u thonë nëse punët do të
ecin mirë apo keq, prandaj përgatituni se
punët mund të shkojnë edhe keq!
Rregulli i përgjithshëm
Fillojeni nga më e thjeshta: Rregulli i
përgjithshëm mund t’u tregojë nëse një
hua në monedhë të huaj ka të ngjarë të
jetë më e lirë se sa një hua në lekë.
Siç e kemi parë, huatë në euro zakonisht kanë një normë më të ulët interesi, por në rast zhvlerësimi të lekut, mos
e merrni parasysh këtë avantazh. Përpara se të filloni të llogarisni dhe përdorni
instrumentet, ka një rregull të thjeshtë
që ju tregon atë shkallë zhvlerësimi të
lekut, e cila do ta bënte huanë në euro
ro
më të shtrenjtë se huanë në lekë – paavarësisht nga avantazhi i normës së innteresit të huasë në euro:
Zbrizni normën efektive të interesit të
huasë në euro nga norma efektive e innteresit të huasë në lekë dhe krahasojeni
ni
me normën e pritshme të zhvlerësimit.
t.
Rregulli i përgjithshëm është veçanërisht
i efektshëm kur përdoret për hua afatshkurtra me shlyerje të menjëhershme të
principalit, kur zhvlerësimi i lekut ju godet papritur. Por ai na jep gjithashtu një
vlerësim të mirë të përgjithshëm të ndikimit të zhvlerësimit të huave në euro
që duhen shlyer me këste.
Shembull:
15% (int
eres pë
r hua n
- 8% (
ë lekë)
interes
për hua
në euro
)
= 7%
Nëse p
r isni që
zhvlerës
lekut gja
imi mes
të kohë
atar i
z
gjjatjjes
të jjetë
së huas
më i m
ë
adh se
do
euro do
7 %, hu
t’u kus
a
j
ja
n
h
ë
tojjë më
huaja e
shumë
barasv
s
e sa
lershme
në lekë.
Gjëra që nuk duhet t’i bëni
Ndikimi në flukset tuaja të parave
Instrumenti i fluksit të parave
Ky instrument ju tregon: Në çfarë mase
jam i ekspozuar ndaj rrezikut të kursit të
këmbimit të monedhës së huaj pasi duhet
të këmbej lekë në euro për të shlyer huanë?
Në rast se keni më shumë të hyra në euro
se sa shpenzime në euro, do t’ju mbeten
para në euro për të paguar këstet e një huaje në euro. Eurot që fitoni nga aktiviteti juaj
nuk mund të humbasin vlerë përkundrejt
eurove që duhet t’i paguani bankës. Për
këtë sasi parash, nuk e keni rrezikun e kursit të këmbimit të monedhës së huaj.
Instrumenti i fluksit të parave ju tregon
nëse keni fonde të mjaftueshme në monedhë të huaj që të paguani një hua në monedhë të huaj si edhe të gjitha detyrimet e tjera
në monedhë të huaj. Për këtë, mjafton të
ndani pagesat që merrni dhe bëni për një
muaj mesatar në kategoritë e mëposhtme:
euro, pra, kur fluksi juaj i ri neto mujor në
euro është pozitiv, mund të merrni hua
në euro. Por nga ana tjetër, nëse këstet
tuaja të planifikuara dhe daljet janë më të
mëdha se sa hyrjet që keni në euro, do
të keni rrezikun e madh të monedhës së
huaj, në rast se këto dalje në euro përfaqësojnë një përqindje të madhe të fluksit të
parave tuaja neto në monedhën vendase.
Sa më shumë që flukset hyrëse në euro
të përputhen me totalin e flukseve dalëse
në euro dhe sa më të vogla të jenë flukset
dalëse neto në euro, përkundrejt fluksit
në para në monedhën vendase, aq më i
vogël është rreziku i kursit të këmbimit
tëmonedhës së huaj. Në rast se duhet
të këmbeni në euro më shumë se 70 %
të flukseve hyrëse mujore në lekë, për të
paguar detyrimet që keni në monedhë të
huaj kur të vijë koha e shlyerjes së tyre,
atëherë përballeni me një rrezik të madh!
Tani mblidhini të gjitha flukset hyrëse dhe
dalëse në lekë. Të njëjtën gjë bëjeni edhe
për flukset e parave në monedhë të huaj.
Kur këstet për huanë e planifikuar në euro,
plus të gjitha flukset e tjera dalëse në euro
janë më të vogla se sa flukset hyrëse në
Fluksi monetar mujor
Fluksi monetar në lekë
Flukset monetare hyrëse
ne lekë
-
Flukset monetare dalëse
në lekë
Fluksi monetare neto në lekë
Flukset
monetare
dalëse në
euro
6,500,000 L
=
5,150,000 L
1,350,000 L
Fluksi monetar në euro
Flukset monetare hyrëse
në euro
Flukset monetare dalëse në
euro apo të indeksuara ne euro
Fluksi shtesë monetar dalës
në euro për huanë e re të
planifikuar në euro
• Flukse që hyjnë në monedhë të huaj
• Flukse që dalin në monedhë të huaj
• Flukse që dalin për këstet e pagimit të
huasë në monedhë të huaj
Shembull:
Flukset monetare neto
në euro
• Flukse që hyjnë në lekë
• Flukse që dalin në lekë
g
Mos e merrni në konsideratë vlerën e
parave të huasë në euro të lëvruar në
llogarinë tuaj të biznesit si fluks hyrës
në euro, nëse atë do ta këmbeni menjëherë në aktive në lekë. Konsiderojeni
si fluks hyrës në lekë.
Fluksi monetar neto i ri në
euro
Flukse monetare neto në euro
(të konvertuara në lekë) si % e
fluksit neto në euro
-
3,000 EUR
1,000 EUR
= 2,000 EUR
=
8,700 EUR
-6,700 EUR
67 %
Kursi i këmbimit lekë/euro: 135
Nëse gota juaj e eurove është bosh, nuk mund ta përdorni
përmbajtjen e saj për të lehtësuar shqetësimet që keni në
lidhje me rrezikun e këmbimit të monedhës së huaj. Në
këtë rast, duhet të keni likuiditet të mjaftueshëm në lekë.
Kursi i këmbimit
e
Fluksi ri neto i parav
në lekë
Fluksi neto i parave
*
7
INSTRUMENTE TË DOBISHME
dhe shpenzimeve
Ndikimi në pasqyrën tuaj të të ardhurave
Instrumenti i raportit të shërbimit
të borxhit
Ky instrument ju tregon: A kam fitime
të mjaftueshme për të bërë shërbimin e
borxhit tim në rast se leku zhvlerësohet?
A do të ketë biznesi im ende shanse për
sukseses në rast se punët shkojnë keq?
Është me rëndësi të siguroni që biznesi
juaj do të gjenerojë një fitim të mjaftueshëm për të bërë shërbimin e borxhit që i
keni bankës edhe në rast se vlera e lekut
zhvlerësohet. Supozoni se këstet e huasë
që duhet t‘i paguani bankës për huanë që
keni marrë fillimisht në euro janë baras
me 420,000 lekë ose dy të tretat e fitimeve tuaja. Ndërkohë, leku humbet 20 %
në vlerë përkundrejt euros dhe këstet në
euro që duhet të paguani tani janë baras
me 504,000 lekë.
Në shembullin tonë fitimi pakësohet nga
630,000 lekë në 412,000 lekë. Kjo do të
thotë se në rastin e zhvlerësimit të vlerës
së lekut me 20 %, niveli i fitimit ulet me
40 % dhe raporti i shërbimit të borxhit rritet nga 67 % në 102 %.
Nëse, pasi të përdorni normën e pritshme
të zhvlerësimit, do të shihni se raporti i shërbimit të borxhit është mbi 100 %, nuk duhet
Shembull:
Muaji bazë i llogaritjes së
fitim-humbjes
Shitje totale
ni
Gjërat që duhet të bë
Shikoni se çfarë përqindje të shitjeve
dhe kostove tuaja janë në monedhë të
huaj, apo të indeksuara në monedhë të
huaj, kur përgatisni pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve pas zhvlerësimit
të lekut.
8
Fitimi dhe humbjet pas
zhvlerësimit të lekut
3,500,000 L
3,500,000 L
2,000,000 L
2,080,000 L
400,000 L
480,000 L
1,600,000 L
1,600,000 L
1,500,000 L
1,420,000 L
870,000 L
924,000 L
70,000 L
84,000 L
Qiraja
200,000 L
240,000 L
Shpenzime të tjera operative
600,000 L
600,000 L
Totali i shpenzimeve
për mallrat e shitura
-
Mallrat e importuara
Mallra të tjera
Fitimi bruto
Sa është përqindja e fitimeve tuaja që tani
do të shpenzohen për të paguar borxhet?
Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, mblidhni
të dhënat mbi fitimin dhe shpenzimet e
biznesit tuaj dhe bëni përllogaritjet, sikundër tregohen në tabelën në të djathtë.
të merrni hua në monedhë të huaj, sepse fitimet nuk do të jenë të mjaftueshme për të
bërë shërbimin e të gjithë borxhit tuaj. Nëse
periudha mesatare e maturimit të borxhit
tuaj është afatgjatë, pra, nëse keni marrë hua
për investime në vend të huave për kapital
qarkullues, ju veçanërisht duhet ta mbani të
ulët raportin e shërbimit të borxhit. Në fakt,
rekomandojmë fort që ta mbani raportin e
shërbimit të borxhit tuaj gjithnjë nën 80 %.
Shpenzimet operative
=
-
Karburanti
Shpenzimet shtesë të rrezikut të
huamarrjes në monedhë të huaj
Fitimi
Shërbimi i borxhit (këstet)
Raporti i shërbimit të borxhit
=
84,000 L
630,000 L
412,000 L
420,000 L
504,000 L
67 %
102 %
nedhë të huaj =
ut të huamarrjes në mo
simit
Kosto shtesë të rrezik
nedhës (FX) pas zhvlerë
kursi i këmbimit të mo
këste në euro
të monedhës
kursi aktual i këmbimit
– këstet në euro
Shërbimi i borxhit (këstet -instalments)
Rapor ti i shërbimit të borxhit =
rrjes në monedhë të huaj)
(Fitim + Shpenzimet shtesë të rrezikut të huama
*
*
Kujtesë:
Nëse çmimi i një aktivi përcaktohet nga
vlera e eurove që një blerës është i gatshëm të paguajë për të, vlera e tij në lekë do
të rritet sa herë që zhvlerësohet leku. Në
rast se sa me sipër nuk vlen për asnjërin
nga zërat e aktivit tuaj, atëherë përqindja e
“Aktiveve në monedhë të huaj” në llogaritjen e mësipërme do të jenë 0 %.
Ndikimi në kapitalin tuaj
Instrumenti i bilancit
Ky instrument ju tregon: Sa kapital do të
humbas në rast se leku zhvlerësohet?
Kapitali juaj përfaqëson vlerën aktuale të kuotës suaj në pronësinë e kompanisë. Nëse
kompania pëson humbje, kjo duhet të mbulohet me kapital, dhe kjo është arsyeja përse një
kapital i mjaftueshëm është një amortizator
i rëndësishëm rreziku. Nëse keni një borxh
në monedhë të huaj më të madh se sa aktive
në monedhë të huaj, zhvlerësimi i lekut do të
bëjë që kapitali juaj të pakësohet. Sa më e madhe të jetë diferenca midis vlerës së borxhit
tuaj në monedhë të huaj dhe vlerës së aktiveve tuaja në monedhë të huaj, aq më shumë
do të pakësohet kapitali juaj në rast se leku
zhvlerësohet. Në rast se nuk ju ka mbetur më
kapital, atëherë jeni në borxh deri në grykë dhe
duhet të deklaroni falimentin, ose të paktën
nuk do të keni mundësi të merrni më hua.
Duhet që ta mbani kapitalin në një nivel të
paktën të barabartë me 30 % të totalit të
aktivit, dhe duhet të llogarisni se cila do të
ishte norma e zhvlerësimit të vlerës së lekut që do ta ulte kapitalin nën atë nivel. Për
ta bërë këtë, përgatisni bilancin tuaj dhe
llogarisni përqindjen e aktiveve dhe pasiveve, vlera e të cilave rritet në rast se vlerësohet euro (“Aktive në monedhë të huaj” dhe
“Pasive në monedhë të huaja”, të shprehura si përqindje e totalit të aktivit të biznesit
tuaj. Vendosini këto përqindje, bashkë me
përqindjen e aktiveve të mbetura (“Aktive në monedhë vendase” dhe “Pasive në
monedhë vendase”), si edhe kapitalin tuaj,
në bilancin që do të bëni, sikurse tregohet
në shembullin në të djathtë.
Shembull:
Bilanci çelës
Aktivet (si % e totalit të aktiveve)
Aktivet në monedhë vendase
Aktivet në monedhë të huaj
Totali
90 %
10 %
100 %
Pasivet (si % e totalit të aktiveve )
Pasivet në monedhë vendase
Pasivet në monedhë të huaj
Kapitali
Totali
5%
55 %
40 %
100 %
Tani jeni gati të llogarisni nëse kapitali juaj do të bjerë nën pragun 30 % po qe se vlera
e lekut zhvlerësohet, për shembull, me 20 %.
Bilanci pas zhvlerësimit të lekut
Aktivet (si % e totalit të aktiveve)
Aktivet në monedhë vendase
Aktivet në monedhë të huaj *
(1+zhvlerësimi i leku) =
Totali
Bilanci mbyllës
Aktivet (si % e totalit të aktiveve)
Aktivet në monedhë vendase = 90 % /102 %
Aktivet në monedhë të huaj = 12 % / 102 %
Totali
90 %
12 %
102 %
88 %
12 %
100 %
Pasivet (si % e totalit të aktiveve )
Pasivet në monedhë vendase
Pasivet në monedhë të huaj *
(1+zhvlerësimi i lekut) =
Kapitali= 102 % - 5 % - 66 % =
Totali
5%
66 %
31 %
102 %
Pasivet (si % e totalit të aktiveve )
Pasivet në monedhë vendase = 5%/102% =
5%
Pasivet në monedhë të huaj = 66 % / 102 % =
65 %
Kapitali
30 %
Totali
100 %
Në shembullin e mësipërm, kapitali pakësohet nga 40 % e totalit të aktivit në 30 % e
totalit të aktivit. Kjo do të thotë se në rastin e një zhvlerësimi 20 % të vlerës së lekut,
vlera e kapitalit në kompaninë që morëm si shembull do të ulet me 25 %.
Në rast se, mbështetur në llogaritjet me instrumentin e bilancit, do të konstatoni se norma e zhvlerësimit të lekut do ta bënte kapitalin tuaj të binte nën pragun e 30 %, ose do ta
pakësonte me më shumë se 20 %, nuk duhet te merrni merrni hua në monedhë të huaj.
Amortizatori që keni ndaj rrezikut të kursit të këmbimit të monedhës së huaj – kapitali –
në këtë rast nuk është i mjaftueshëm.
9
TRE INSTRUMENTE TË THJESHTA NË PRAKTIKË
Rasti studimor I
Ndikimi në fluksin e parave
Si mundet t’ju ndihmojë instrumenti i
fluksit të parave të merrni një vendim të
shëndoshë financiar.
Instrumenti i fluksit të parave është i pari
nga tre instrumentet që mund t’ju ndihmojë të vendosni për monedhën në të cilën do
të financoni biznesin tuaj. T’i hedhim një sy.
Imagjinoni sikur keni një kompani, të quajtur “Pjesë këmbimi”, e cila është një kompani që tregton pjesë këmbimi për vetura,
dhe jeni duke menduar për të marrë një
hua për të furnizuar inventarin. Si duhet ta
merrni huanë në monedhë të huaj apo në
monedhë vendase? Biznesi sjell të ardhura
në lekë, por, meqë ndodhet në afërsi të kufirit me Greqinë, disa nga shitjet bëhen në
euro. Vetëm një përqindje e vogël e kostove të përgjithshme duhen paguar në euro.
Në fund të një muaji mesatar, kompania
ka 2,000 euro më shumë që hyjnë se sa
euro që dalin. Për të furnizuar inventarin
tuaj, duhet të merrni një hua prej 13,5 milion lekë dhe ndërkohë i keni kontrolluar
ofertat e mundshme të bankave vendase.
Dy ofertat më të mira janë si më poshtë:
Hua në lekë (13,5 milion L)
Afati i maturimit: 12 muaj
Norma efektive vjetore e interesit: 15%
ose
Hua në euro (100,000 euro – aktualisht
e barasvlershme me 13,5 milion L)
Afati i maturimit: 12 muaj
Norma efektive vjetore e interesit: 8 %
Si do të ndikojë zgjedhja juaj në fluksin
e parave të kompanisë “Pjesë këmbimi”?
10
A do të jetë rreziku i kursit të këmbimit
dhe ndikimi i tij i mundshëm në fluksin
e parave më i madh se mundësia për të
kursyer para nga pagesat e interesit? Përdorni instrumentin e fluksit të parave të
paraqitur në faqen 7 për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve të rëndësishme!
Instrumenti i fluksit të parave përmbledh
fluksin mesatar mujor të parave në anën e
djathtë, në rreshtat 1 deri në 3. Fluksi mesatar në euro përpara marrjes së huasë përmblidhet në rreshtat 4 deri në 6. Kur kësti
mujor për huanë në euro futet në rreshtin 7,
instrumenti do të llogarisë fluksin tuaj të ri
mujor neto në euro në rreshtin 8.
Nëse vendosni të merrni huanë në euro,
do të keni një fluks të ri neto dalës mujor
në euro në shumën 6,700 euro. Këtë fluks
dalës në monedhë të huaj duhet ta shihni
në perspektivë dhe ta krahasoni me fluksin tuaj neto në lekë (rreshti 3). Po ta merrnit huanë në euro, do t’u duhej të këmbenit çdo muaj në euro mesatarisht 67 % të
parave që fitoni në lekë edhe nëse kursi i
këmbimit nuk ndryshon (rreshti 10).
Por çfarë ndodh nëse vlera e lekut zhvlerësohet me 20 %?
Në këtë rast, duhet të këmbeni në euro deri
në 80 % të flukseve tuaja mujore në para për
të plotësuar detyrimet tuaja në euro (rreshti
13 dhe 14). Ky është ndërkohë një rrezik i lartë! Nëse gjatë një muaji nuk keni grumbulluar
mjaftueshëm para në llogaritë e kompanisë
dhe nëse keni pasur pagesa dalëse në lekë
më të larta se mesatarja, ndërkohë që flukset
në lekë kanë qenë më të ulta se mesatareja,
mund të mbeteni fare kollaj pa likuiditet.
Shembull:
Fluksi monetar mujor Fluksi monetar në lekë
1
Flukset monetare hyrëse në lekë
2
Flukset dalëse në lekë
3
Fluksi monetar neto në lekë
Fluksi monetar në euro
4
Flukset monetare hyrëse në euro ose të indeksuara në eu
5
Flukset monetare dalëse në euro ose të indeksuara në euro
6
Flukset monetare neto në euro
7
Fluksi monetar shtesë në euro për huanë e re të planifiku
8
Fluksi monetar neto i ri në euro
9
Kursi mesatar vjetor i këmbimit lek/euro (aktual)
10
Fluksi monetar në euro (ekuivalenti aktual në lekë )si %
në lekë
11
Fluksi monetar i ri neto në euro si ekuivalent i lekut (kurs
et me 20 %
Skenar i: Vlera e lekut zhvlerësoh
12
Kursi mesatar vjetor I këmbimit lekë/euro
13
Fluksi monetar në euro (ekuivalenti në lekë) si % e fluks
14
Fluksi monetar i ri neto në euro si ekuivalent i lekut
15
Totali i parave të mbetura në lekë
Kujtesë:
jor - me huanë e re në euro
në euro
uro
anifikuar në euro
=
6.500.000 L
=
3.000 EUR
=
5.150.000 L
1.350.000 L
1.000 EUR
2.000 EUR
8,700 EUR
-6,700 EUR
135
)si % e fluksit monetar neto
(kursi aktual fiks)
67 %
-904.500 L
0 %
162
fluksit monetar neto në lekë
80 %
-1.085.400 L
Në një muaj mesatar, në rast se kursi i
këmbimit të lekut ndryshon, por faktorët
e tjerë që ndikojnë në pagesat tuaja nuk
ndryshojnë, totali i parave që do t’ju mbeten në fund të muajit, e shprehur në lekë
do të jetë 264,600 lekë (rreshti 15). Por
ka shumë rrezik të mbeteni pa likuiditet
në një muaj të caktuar. Në qoftëse vlera
e leku zhvlerësohet pak më shumë, ose
nëse faktorë të tjerë do t’i pakësonin flukset hyrëse në lekë, kompania juaj do ta
ketë shumë të vështirë të shlyejë huanë
në kohë ose të marrë financime shtesë
nga një bankë.
Pavarësisht se ju prisni që leku të zhvlerësohet pak, duhet ta pranoni mundësinë e
një skenari më pak të favorshëm të zhvlerësimit të kursit të këmbimit. Duhet të
dini se çfarë do të ndodhte me fluksin e
parave tuaja në rast se huanë e merrnit
në euro dhe leku zhvlerësohej me 20 %.
Përpara se të llogarisni rreziqet e kursit të këmbimit të monedhës së
huaj me ndihmën e tre instrumenteve,
përdorni gjithnjë rregullin e përgjithshëm
për të mësuar së pari nëse një hua në
euro do të ishte me përfitim, në bazë të
pritshmërive tuaja në lidhje me ecurinë e
ardhshme të kursit të këmbimit.
Tani, t’i hedhim një sy asaj që do ndodhte po ta merrnit huanë në lekë. Në këtë
rast, kësti juaj mujor sigurisht do të ishte vazhdimisht i barabarte me 1.2 milion lekë dhe totali i parave që ju mbeten
pas një zhvlerësimi prej 20 % të lekut në
një muaj mesatar do të ishte baras me
474,000 lekë ose rreth 40 % më shumë
se sa po ta kishit marrë huanë në euro.
Në këtë rast, mundësitë e kompanisë për
të qenë e suksesshme nuk vihen në rrezik
nga një situatë me likuiditet të paktë. Në
një muaj mesatar, nuk ju duhet të këmbeni asnjë lek në euro. Ju keni flukset hyrëse neto mujore në euro dhe madje do
të përfitonit nga zhvlerësimi i lekut. Në
rast se leku zhvlerësohet me 20 %, hyrjet
tuaja prej 2,000 euro do të vlenin 54,000
më shumë lekë.
Konkluzion:
Instrumenti i fluksit të parave ju tregon
juve, menaxherit të “Pjesë këmbimi”, që
ta merrni huanë në lekë! Rreziku i shoqëruar me një hua në euro është padyshim
më i madh se mundësitë që ajo ofron.
264.600 L
11
TRE INSTRUMENTE TË THJESHTA NË PRAKTIKË
Rasti studimor II
Ndikimi në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve tuaja
Si mund t’ju ndihmojë raporti i shërbimit
të borxhit të merrni vendimin e duhur financiar.
Imagjinoni se jeni pronar i “Kompani
shqiptare prodhimi”, e cila prodhon mobilje druri. Librin e porosive e keni të mbushur, por nuk keni kapacitete të mjaftueshme për të plotësuar kërkesën e tregut. Për
këtë arsye doni të blini një makineri të re
për të shfrytëzuar plotësisht të gjitha mundësitë e biznesit. Tani duhet të vendosni
nëse duhet të merrni një hua në monedhë
të huaj apo në monedhën e vendit për të
paguar makinerinë.
Kompania shet vetëm në vend dhe të
gjitha të ardhurat i ka në monedhën vendase, rreth 3.5 milion lekë në muaj. Megjithatë, duhet të paguani qira për mjediset
e biznesit dhe pronari i tyre e indekson
qiranë në euro. Gjithashtu, edhe disa materiale prodhimi duhen paguar në euro.
Makineria e re kushtron 10 milion lekë,
por do të duhen gjithashtu edhe 2.5 milion
lekë kapital qarkullues për ta vënë atë në
punë. Dy ofertat më të mira të marra nga
bankat vendase janë si më poshtë:
Hua për investim në euro (10 milion L)
Afati i maturimit: 60 muaj
Norma efektive vjetore e interesit: 8 %
Kujtesë:
Shlyerja e një huaje për kapital qarkullues
zakonisht nuk ka nevojë të mbulohet me
fitimet e kompanisë, por nga pagesat e
marra vetëm pas një kohe të caktuar, pasi
të jenë bërë pagesat dalëse.
12
dhe
Hua për kapital qarkullues në euro (2.5 milion L)
Afati i maturimit: 12 muaj
Norma efektive vjetore e interesit: 8 %
ose
Hua për kapital qarkullues në lekë (2.5 milion L)
Afati i maturimit: 12 muaj
Norma efektive vjetore e interesit: 15 %
Ju prisni që vlera e lekut të zhvlerësohet përkundrejt euros me 6 % gjatë vitit tjetër, por
doni të dini se çfarë do të ndodhë ne fitimet
e kompanisë nëse punët nuk shkojnë mirë
dhe vlera e lekut do të zhvlerësohej me 20 %.
A do të vihej në rrezik suksesi i kompanisë?
Përdorni instrumentin e raportit të shërbimit të borxhit të paraqitur në faqen 8!
Supozimet për të gjithë skenarët: Kësti i huasë në euro për investime është 200,000 lekë/ pas zhvlerësimit kësti bëhen 240,000 lekë
l
Skenar i 1: Të dyja, huaja për investime edhe huaja për kapita
qarkullues, janë në euro
Sikurse tregohet në kolonën e parë, kompania është mjaft fitimprirëse dhe mund ta
paguajë me lehtësi vlerën totale të shërbimit të borxhit nga fitimet e saj.
Kolona e dytë tregon se çfarë ndikimi do të
kishte në përfitueshmërinë e kompanisë një
zhvlerësim i lekut në masën 20 %. Në këtë
rast, fitimet e kompanisë do të uleshin jo
vetëm nga kostoja e drejtpërdrejt e detyrimeve në monedhë të huaj, por edhe nga rritja e
kostos së mallrave të importuara, karburantit dhe qirasë. Ajo që është më shqetësuese,
fitimi i siguruar nga aktiviteti nuk do të mbulonte dot më të gjithë shërbimin e borxhit të
kompanisë suaj, sepse raporti i shërbimit të
borxhit papritur do të rritej në nivelin 102 %!
Supozime: Kësti i huasë në euro për kapital qarkullues është 220,000 lekë/ pas zhvlerësimit kësti bëhet 264,000 lekë
Muaji bazë për
Fitimi dhe humbja
llogarinë e fitim-humbjes
pas zhvlerësimit të lekut
Shitje totale
3,500,000 L
3,500,000 L
Shpenzimet totale të mallrave të shitura
2,000,000 L
2,080,000 L
Mallrat e importuara
400,000 L
480,000 L
Mallra të tjera
1,600,000 L
1,600,000 L
Fitimi bruto
1,500,000 L
1,420,000 L
870,000 L
924,000 L
70,000 L
84,000 L
Shpenzimet operative
Karburanti
Qiraja
200,000 L
240,000 L
Shpenzime të tjera operative
600,000 L
600,000 L
-
84,000 L
Shpenzimet shtesë të rrezikut të
huamarrjes në monedhë të huaj
Fitimi
630,000 L
412,000 L
Shërbimi i borxhit (këstet)
420,000 L
504,000 L
67 %
102 %
Raporti i shërbimit të borxhit
Kujtesë:
kapital
Skenar i 2: Huaja për investime në monedhën euro dhe huaja për
qarkullues në monedhën lekë
Në rast se do të kishit zgjedhur të financo- Fitimi do të ulej shumë më pak dhe kompanit nevojat tuaja për kapital qarkullues në nia juaj do të vazhdonte të ishte në gjendje
lekë, këstet do të ishin fillimisht pak më të ta bënte shërbimin e të gjitha borxheve me
larta, por zhvlerësimi do të kishte një ndikim fitimet e saj.
shumë më të vogël në përfitueshmërinë tuaj.
Supozime: Kësti i huasë në lekë për kapital qarkullues është 225,000 lekë/ pas zhvlerësimit kësti bëhet 225,000 lekë
Muaji bazë për
llogarinë e fitim-humbjes
Fitimi bruto
Shpenzimet operative
Shpenzimet shtesë të rrezikut të
huamarrjes në monedhë të huaj
Fitimi dhe humbja
pas zhvlerësimit të lekut
1,500,000 L
1,420,000 L
870,000 L
924,000 L
-
40,000 L
Fitimi
630,000 L
456,000 L
Shërbimi i borxhit (këstet)
425,000 L
465,000 L
67 %
94 %
Raporti i shërbimit të borxhit
Skenar i 3: Të dyja huatë janë në euro,
janë në euro
Tani përfytyroni se kompania juaj i kryen
25 % të shitjeve të saj në anën tjetër të kufirit, me Greqinë, dhe paguhet me euro.
Në këtë rast, niveli i shitjeve po ashtu do
të rritej, ndërsa marzhi i fitimi nuk do të
zvogëlohej aq shumë pas zhvlerësimit.
Edhe nëse huanë për kapital qarkullues dhe
për investime do ta kishit marrë në euro,
fitimi dhe raporti i shërbimit të borxhit tuaj
do të mbeteshin në nivele të pranueshme.
Shitje totale
3,500,000 L
3,675,000 L
Shpenzimet totale për mallrat e shitura
2,000,000 L
2,080,000 L
Fitimi bruto
1,500,000 L
1,595,000 L
870,000 L
924,000 L
-
84,000 L
Shpenzimet shtesë të rrezikut të huamarrjes në monedhë të huaj
Fitimi
630,000 L
587,000 L
Shërbimi i borxhit (këstet)
420,000 L
504,000 L
67 %
75 %
Raporti i shërbimit të borxhit
Nëse një kompani është e bindur se
mund t’i ngrejë çmimet me shpejtësi për të pasqyruar rritjen e kostove,
kompania ka një amortizator rreziku.
Megjithatë, mos harroni se ka edhe faktorë të tjerë që mund ta përkeqësojnë
uljen e përfitueshmërisë. Për shembull, në kohë zhvlerësimesh të mëdha
të monedhës, ka shumë të ngjarë që e
gjithë ekonomia të ngadalësohet dhe
niveli i shitjeve të bjerë.
25 % e shitjeve të përgjithshme
Supozime: Kësti i huasë në euro për kapital qarkullues është 220,000 lekë/ pas zhvlerësimit kësti bëhet 264,000 lekë
Muaji bazë për
Fitimi dhe humbja
llogarinë e fitim-humbjes
pas zhvlerësimit të lekut
Shpenzimet operative
Të ardhurat në monedhë të huaj janë një
amortizator i rëndësishëm i rrezikut të
kursit të këmbimit në monedhë të huaj,
por edhe i pasqyrës së të ardhurave dhe
shpenzimeve
Konkluzion
Raporti i instrumentit të shërbimit të borxhit ju tregon se zhvlerësimi i monedhës
vendase do ta ulte shumë përfitueshmërinë e biznesit tuaj. Një sipërmarrës i
matur që nuk ka të ardhura në monedhë të
huaj dhe që ka një predispozitë mesatare
për ndërmarrjen e rrezikut, do të zgjidhte
që të paktën huanë për kapital qarkullues
ta merrte në lekë.
13
TRE INSTRUMENTET E THJESHTA NË PRAKTIKË
Rasti studimor III
Ndikimi në kapital
Si mund t’ju ndihmojë instrumenti i bilancit për të marrë vendimet e duhura
financiare.
Kur doni të dini nëse struktura e bilancit ju
lejon të shihni mundësinë e përfitimit nga
norma më e ulët e interesit që caktohet për
një hua në euro, hidhini një sy instrumentit të bilancit.
Kompania juaj “Furrë buke” aktualisht
ka një bilanc total prej 20 milion lekë. Inventari i saj ka një vlerë prej 4 milion lekë
dhe financohet në lekë. Aktivet e tjera të
kompanisë përfshijnë një sasi parash në
llogaritë në lekë, llogari të arkëtueshme
dhe disa pajisje të vjetra dhe makineri,
vlera e të cilave nuk matet në euro. Pjesa
e pashlyer e huasë në euro për investime,
që kompania mori para katër vjetësh për
të financuar blerjen e makinerive, është 3
milion lekë.
Ndonëse dyqani i bukës është marrë me
qira, ju doni ta rinovoni atë dhe keni planifikuar gjithashtu të çoni produkte te klientët që jetojnë në fshatin pranë. Kostot
e përgjithshme do të shkonin deri në 10
milion lekë. Banka vendase ju ofron huatë
e mëposhtme:
Hua për investime në lekë (10 milion L)
Afati i maturimit: 60 muaj
Norma efektive vjetore e interesit: 15%
ose
Hua për investime në euro (10 milion L)
Afati i maturimit: 60 muaj
Norma efektive vjetore e interesit: 8 %
14
Gjendja fillestare
Bilanci çelës
Aktivet (në milion lekë)
Aktivet në monedhë vendase
Aktivet në monedhë të huaj
Totali
20
0
20
100 %
0%
100 %
Pasivet (në milion lekë)
Pasivet në monedhë vendase
Pasivet në monedhë të huaj
4
3
20 %
15 %
Kapitali
13
65 %
Totali
20
100 %
Si mund ta vlerësoni efektin e dy opsioneve në kapitalin tuaj, duke supozuar se vlera
e lekut zhvlerësohet me 20 % pasi keni marrë huanë e parë? Përdorni instrumentin e
bilancit të paraqitur në faqen 9!
Skenar i 1: Hua në euro
Në rast se merrni një hua në euro, aktivet në monedhë vendase dhe pasivet në monedhë
të huaj në bilancin tuaj do të rriteshin me 10 milion lekë, përkatësisht në 30 milion lekë
dhe 13 milion lekë. Sipas një supozimi konservativ të një skenari me kurs këmbimi të
pafavorshëm, ku leku humbet me shpejtësi 20 % të vlerës së tij përkundrejt euros, bilanci tuaj do të ketë pamjen që paraqitet më poshtë:
Bilanci pas lëvrimit të huasë në euro dhe zhvlerësimit të lekut
Aktivet (në milion lekë)
Pasivet (në milion lekë)
Aktivet në monedhë vendase 20+10 = 30
100 % Pasivet në monedhë vendase
Aktivet në monedhë të huaj
0
0 % Pasivet në monedhë të huaj
Kapitali
4
16
10
13 %
54 %
33 %
Totali
30
100 %
30
100 %
Totali
Vlera në lekë e pasiveve tuaja në monedhë të hua do të rritej me 20 %, duke u bërë 16
milion, ndërsa kapitali juaj do të ulej nga 13 milion në 10 milion lekë, që përkthehet në
një zvogëlim të kapitalit me më shumë se 20 %. Në lidhje me totalin e bilancit, pasivet
në monedhë të huaj do të rriteshin deri në 54 %, ndërsa niveli i kapitalit do të ulej në
33 %. Kjo është kritike sepse në rast se kapitali tuaj do të binte edhe pak më poshtë
se raporti 30 %, bankat vendase mund të refuzonin t’ju jepnin financime të tjera në
të ardhmen. Më e pakta që do t’ju ndodhte është rritja e kostove të huamarrjes. Si
përfundim, nuk është në interesin tuaj të merrni përsipër një rrezik të tillë kaq të lartë!
Kujtesë:
Skenar i 2: Hua në lekë
Në rast se investimet tuaja do t’i financonit me një hua në lekë, nuk do të kishit rrezikun e madh të zvogëlimit të kapitalit edhe nëse vlera e lekut do të zhvlerësohej shumë.
Aktivet dhe pasivet në monedhën vendase do të rriteshin me 10 milion lekë, përkatësisht në 30 milion dhe 14 milion lekë. Pasi vlera e lekut të zhvlerësohej me 20 %,
pasivet tuaja në monedhë të huaj do të rriteshin nga 3 milion në 4 milion lekë. Kjo do
të pakësonte kapitalin tuaj nga 13 milion lekë në 12 milion lekë, duke i korresponduar
një niveli të pranueshëm kapitali prej 40 %.
Bilanci mbyllës pas zhvlerësimit të lekut
Aktivet (në milion lekë)
Aktivet në monedhë vendase
Aktivet në monedhë të huaj
Totali
Pasivet (në milion lekë)
20+10 = 30
100 %
0
0%
30
100 %
Rastet tona studimore mbështeten në supozime – realiteti mund të jetë i ndryshëm!
Kursi i këmbimit
Kursi i supozuar i këmbimit për të gjithë
shembujt tanë ëshë 1 euro/ 135 lekë. Në
kohën që e lexoni këtë broshurë, kursi i
këmbimit mund të ketë ndryshuar.
Supozimi ceteris paribus
Shembujt e paraqitur këtu janë përgatitur në
konsultim me bankat shqiptare dhe pasqyrojnë biznese reale. Në këto skenarë kemi
shqyrtuar vetëm një faktor: kursin e këmbimit. Megjithatë, mos harroni se ka shumë
faktorë të tjerë që gjithashtu mund të ndryshojnë në botën reale.
Pasivet në monedhë vendase
4 + 10 = 14
48 %
3 * 120 % = 4
12 %
Kapitali
12
40 %
Totali
30 100 %
Pasivet në monedhë të huaj
Korelacioni midis zhvlerësimit
të monedhës dhe ciklit
Leku ka tendencë të zhvlerësohet sa herë
që ekonomia e Shqipërisë hyn në fazën e
ngadalësimit të ciklit ekonomik. Në rast se
keni borxhe në euro, në një situatë të tillë,
do të ndodheni përballë një rreziku të dyfishtë që nuk është pasqyruar në shembujt
e dhënë. Kostoja e shërbimit të borxhit tuaj
e shprehur në lekë do të rritet dhe në të
njëjtën kohë shitjet mund të ulen. Nuk do të
jeni i mbrojtur ndaj këtij rreziku të dyfishtë
në rast se nuk i rrisni çmimet për klientët
kur vlera e euros rritet. Gjithashtu mund të
mbroheni në rast se klientët tuaj jetojnë në
një vend të huaj dhe blejnë më shumë nga
kompania juaj nëse vlera e lekut bie.
Në rast se doni të merrni hua në monedhë të huaj, duhet të keni një amortizator të
rrezikut të kapitalit. Si rregull, në rast se një
zhvlerësim i mundshëm i lekut do të bënte
që kapitali juaj të pakësohej me më shumë
se 20 % apo raporti i kapitalit të binte nën
nivelin kritik 30 %, atëherë nuk duhet të
merrni hua në monedhë të huaj.
Ka rreziqe, por edhe mundësi! Përpara se
të vendosni se në cilën monedhë ta merrni
huanë, duhet të kuptoni se sa i ekspozuar jeni
ndaj rrezikut dhe të përcaktoni ndikimin e
kostove të rrezikut të huamarrjes në monedhë të huaj në rastin kur punët shkojnë keq.
Konkluzion
Instrumenti i bilancit ju tregon se është
mjaft me rrezik të financosh aktivitetin
në euro kur pasivet tuaja në monedhë të
huaj nuk kompensohen në një shkallë të
madhe nga aktivet në monedhë të huaj.
Megjithatë, po të ishit menaxher i “Furrë
buke”, mund të ishit gjithsesi i gatshëm
ta merrnit përsipër këtë rrezik.
Planet e pagesës
Shumica e shembujve bazohen në plane
pagesash me këste mujore. Plane të tjerë
pagesash mund të ulin kostot e rrezikut
të huamarrjes në monedhë të huaj, por
edhe mund t’i rrisin këto kosto.
Norma të ndryshueshme
Një hua në euro bëhet edhe më e rrezikshme kur norma e interesit nuk është fikse,
por është e ndryshueshme. Në rast se
norma referencë e interesit (përgjithësisht
EURIBOR) rritet, avantazhi që do të keni
nga norma e interesit përkundrejt lekut do
të zvogëlohej. Ndërkohë, gjithsesi do t’ju
duhet të përballeni me rrezikun e kursit të
këmbimit të monedhës së huaj.
15
KRIJIMI I INSTRUMENTEVE TË PERSONALIZUAR
Krijoni instrumentet tuaja
Ju e keni parë se sa e rëndësishme është të
marrësh vendime të informuara në lidhje
me monedhën në të cilët merrni fonde hua
nga bankat! Dhe e keni parë se vendimmarrja mund të përmirësohet me anë të tre instrumenteve, që janë të lehtë për t’u përdorur.
Prandaj mos nguroni të përdorni instrumentet për vendimet që merrni në lidhje me planifikimin dhe financimin e biznesit tuaj. Nuk
është e vështirë t’i personalizoni ato!
Organizimi i zakonshëm i një ndërfaqeje spreadsheet:
Kutia e emrit
Kutia e emrit tregon referencën e
qelizës apo emrin e qelizës aktive.
Gërmat e kolonave
Kolonat janë vertikale në një fletë pune
dhe secila prej tyre identifikohet me
anë të një gërme në kokën e kolonës.
Shkoni në faqen e internetit të EFSE
dhe shkarkoni grupin e instrumenteve që
shërbejnë si kampion:
http://www.efse.lu/
project-examples/
risk-of-fx-borrowing-for-smes
Në rast se keni një program kompjuteri
për spreadsheet-in të instaluar në kompjuterin tuaj, mund ta hapni kollaj modelin
e instrumentit të spreadsheet-it. Plotësojini instrumentet tuaja me të dhënat e
biznesit dhe me supozimet tuaja.
Gjithashtu mund t’i personalizoni instrumentet tuaja sipas nevojave!
Këtu keni disa udhëzime bazë për mënyrën e përdorimit të instrumenteve të
modelit të spreadsheet-it (Udhëzimet më
poshtë i referohen Microsoft
Excel 2010, por tiparet bazë
Numrat e rreshtave
të spreadsheet-it që duhet të
përdorni janë të ngjashëm
Rreshtat janë horizontalë në një
për instrumentet më të zaworksheet dhe identifikohen me anë
konshëm të spreadsheet-eve.
të një numri në kokën e rreshit.
16
Qeliza aktive
Mund ta dalloni një fushë aktive nga konturet
e saj të zeza. Në fushën aktive futen gjithnjë të
dhëna. Fusha të ndryshme mund të bëhen aktive me anë të klikimit në to me mausin ose duke
përdorur butonat me shigjeta në tastierë.
KRIJIMI I INSTRUMENTEVE TË PERSONALIZUAR
Si mund të fusni një kolonë apo rresht të ri?
1. Klikoni në të djathtë të titullit të kolonës/rreshtit mbi vendin ku do të futet kolona/rreshti i ri
për të hapur menunë e klikimit në të djathtë.
2. Zgjidhni insert (shto) nga menuja
3. Kolona/rreshti i ri do të futen në të majtë/
sipër kolonës së zgjedhur.
Si mund të ç’bllokoni dhe të bllokoni instrumentet model që mbrohen
me fjalëkalime ?
Instrumentet që mund të shkarkoni ju ofrojnë mundësinë të fusni të dhëna
në kutitë me ngjyrë të kaltër të çelët. Të gjitha kutitë e tjera janë të bllokuara për të parandaluar që përdoruesi të mbishkruajë formula të rëndësishme. Megjithatë, mund të bllokoni/çbllokoni me lehtësi kuti të caktuara në
spreadsheet-in tuaj.
1. Klikoni te butoni tab “Review ”
në shiritin e menusë.
2. Klikoni te “Unprotect sheet”
3. Në menunë që do të shfaqet,
shtypni “FXChange”.
Referencat e qelizave
Një gërme kolone dhe një numër
rreshti së bashku krijojnë një referencë
qelize. Secila qelizë në fletën e punës
mund të identifikohet me anë të kombinimit të germave të tilla si A1 ose F4.
Nëse doni ta bllokoni përsëri instrumentin:
4. Klikoni te “Protect sheet”
5. Fusni fjalëkalimin që keni zgjedhur.
Të gjithë kutitë e formulave në instrumentet model duhet të bllokohen
për të parandaluar gabime operacionale!
17
VENDIMARRJA ME PESË HAPA
Merrni vendime financiare profesionale
Pavarësisht nëse biznesi juaj ka nevojë për financim për kapital qarkullues afatshkurtër, me siguri do të ketë shumë raste kur do t’ju duhet të vendosni se në cilën monedhë ta merrni huanë.
Ju e dini sesi rregulli i përgjithshëm dhe tre instrumentet e thjeshta të paraqitura në
këtë broshurë mund t’ju ndihmojnë për të përmirësuar vendimet financiare me anë të
menaxhimit me maturi të rrezikut të kursit të këmbimit të huaj.
Tani, t’i hedhim një vështrim të gjithë hapave që duhet të ndërmerrni për të marrë një
vendim të shëndoshë financiar:
Vendimarrja financiare profesionale në pesë hapa
Hapi 1:
Identifikoni me saktësi nevojat
tuaja financiare
Sa fonde ju nevojiten për të mbushur
boshllëqet afat-shkurtra të likuiditetit? Sa ju nevojiten për investime që
do të japin frute më vonë? Sa të ardhura nga biznesi mund të përdoren
për të shlyer huanë?
18
Hapi 2:
Kontrolloni ofertat e financimeve
Pasi t’i keni përcaktuar nevojat financiare, kërkoni oferta për kushtet e huave në monedhë vendase
dhe të huaj nga bankat partnere.
Hapi 3:
Zbatoni rregullin e përgjithshëm
Përdorni rregullin e përgjithshëm për të
vendosur nëse monedha e huaj do t’ju
kursente interes në rast se pritshmëritë
tuaja për kursin e këmbimit dalin të sakta. Në rast se përgjigja është Po, vazhdoni me hapin katër. Në rast se përgjigja është Jo, merreni huanë në lekë.
NJË LISTË PRAKTIKE KONTROLLI
Mos har roni të pyesni bankën tuaj
Së fundi, ne besojmë se banka juaj duhet jo vetëm t’ju ofrojë hua, por edhe t’u japë këshilla të dobishme. Më poshtë keni një listë
me pyetje të rëndësishme që duhet t’i diskutoni me bankën përpara se të merrni vendimet tuaja financiare.
Qasja e përgjithshme e bankës ndaj huadhënies në monedhë
të huaj
Shlyerja në monedhë të huaj
A mund ta blej gjithnjë monedhën e huaj që më nevojitet
Çfarë mendon banka për huamarrjen nga bizneset e vogla në monedpër të shlyer huanë ?
hë të huaj?
Si e vendos banka kursin e saj të blerjes së monedhës?
A klasifikohet kompania ime për huanë e dëshiruar në monedhë të huaj?
Çfarë kriteresh përdor banka kur vlerëson se kush mund të marrë hua Mbrojtja nga zhvlerësimi i monedhës së vendit
në monedhë të huaj?
Nëse vendos të marr një hua në monedhë të huaj, çfarë
këshillash të tjera apo produkte financiare ofron banka për
Afate dhe kushte
të ma zbutur rrezikun e kursit të këmbimit të huaj?
Si janë afatet dhe kushtet midis huave në monedhë vendase dhe huave në monedhë të huaj?
Konver timi i huasë
Cilat janë normat efektive të interesit dhe afatet e maturimit që ofrohen?
A është e mundur të konvertosh një hua në monedhë të
A ka ndonjë tarifë që përdoret posaçërisht për huatë në monedha të huaja?
huaj në një hua në monedhën e vendit?
A ndryshojnë huatë në monedhën vendase dhe huatë në monedhë
Cilat janë kostot që lidhen me të?
të huaj që ofrojnë bankat në ndonjë aspekt tjetër, p.sh., kushtet e
kolateralit?
Hapi 4:
Përdorni tre instrumentet
Përdorni tre instrumentet e përshkruara në këtë
broshurë për të identifikuar profilin e rrezikut
dhe përcaktuar shkallën në të cilën rreziku i kursit të këmbimit të monedhës së huaj që lidhet
me një hua në euro do ta dëmtonte biznesin
tuaj në rast se punët shkojnë keq. Instrumentet
do t’ju ndihmojnë të vlerësoni ndikimin potencial të një huaje në monedhë të huaj në fluksin e
parave, pasqyrat e të ardhurave dhe shpenzimeve dhe në bilancin tuaj.
Hapi 5:
Gjykoni dhe zgjidhni
Instrumentet mund t’u tregojnë se cila
do të ishte zgjedhja më e kujdesshme e monedhës. Megjithatë, vendimi
përfundimtar është juaji, si sipërmarrës që jeni. Në bazë të llogaritjeve që
keni bërë me instrumentet, e keni ju në
dorë të vendosni se në cilën monedhë,
apo kombinim monedhash, duhet t’i
merrni huatë.
19
Vendimet e shëndosha financiare janë kyçi i suksesit të biznesit dhe një nga sfidat kryesore është të menaxhosh rreziqet e kursit të këmbimit të monedhës së
huaj në mënyrë profesionale.
Ne jemi të sigut se këshillat e dhëna në këtë broshurë, të shoqëruara me këshillat
dhe mbështetjen e bankës suaj, do t’ju ndihmojnë të bëni zgjedhjet e duhura.