909_3044_dagprogramma_romantische ontdekking.indd

ROMANTISCHE ONTDEKKINGEN
21 - 26 december
Antonello Manacorda dirigent
Laura van der Heijden cello
Het Gelders Orkest
daar horen we
Vier de
feestdagen
met Het
Gelders Orkest
Programma
Hector Berlioz (1803-1869)
Ouverture Le Carnaval Romain, Opus 9
Antonin Dvorák (1841-1904)
Celloconcert in b, opus 104
• Allegro. Quasi improvisando
• Adagio ma non troppo
• Finale. Allegro moderato
pauze
Antonin Dvorák (1841-1904)
Symfonie nr. 9 in e, opus 95 ‘Uit de nieuwe wereld’
• Adagio - allegro molto
• Largo
• Scherzo: molto vivace
• Allegro con fuoco
Vandaag bent u getuige van een bijzonder
moment. Laura van der Heijden betreedt
het podium waar haar overgrootvader
dirigeerde van 1920 tot 1932. Haar
muzikale wortels zijn terug te horen in
haar excellente cellospel. Geniet u van
dit warme, feestelijke concert. Ik wens u
fijne feestdagen!
GEORGE WIEGEL
DIRECTEUR
“Een grote
belofte”
Celliste Laura van der Heijden staat aan
het begin van haar carrière maar speelt
de sterren van de hemel. Ze won in 2012
de BBC Young Musician of the Year Award
en is daarmee een grote belofte.
Zij speelt het Celloconcert van Dvorák.
Dit Celloconcert is een aandenken aan
Dvoráks schoonzus en jeugdliefde. Ik wens
u veel luisterplezier en mooie feestdagen!
ANTONELLO MANACORDA
CHEF-DIRIGENT
ANTONELLO
MANACORDA
CHEF-DIRIGENT
Voor Antonello Manacorda begint alles bij
de muziek. Zijn werk maar ook zijn leven
staat er bol van. Al vroeg bekwaamde hij
zich op de viool en piano. Tot ruim tien jaar
geleden dirigeren op zijn pad kwam.
Antonello Manacorda was in november
2009 voor het eerst te gast bij Het Gelders
Orkest. Een ontmoeting die uitstekend
aansloeg want hij werd opnieuw diverse
malen door het orkest uitgenodigd.
In zijn geboorteplaats Turijn volgde Manacorda
lessen aan het conservatorium. Na de opleiding
afgesloten te hebben, volgde hij nog verdere
lessen bij onder anderen Herman Krebbers in
Amsterdam. In 1997 richtte Manacorda met
Claudio Abbado en enkele andere leden van het
Gustav Mahler Jugend Orchester het Mahler
Chamber Orchestra op, waar hij als concertmeester optrad. In 2002 besloot Manacorda
zich op het dirigeren toe te leggen en volgde
twee jaar lessen bij Jorma Panula.
In 2006 volgde zijn eerste vaste verbintenis als
chef-dirigent: bij het ensemble I Pomeriggi
Musicali in Milaan. Hier oogstte hij veel lof voor
zijn creatieve en intelligente programmering. Er
volgden diverse uitnodigingen van orkesten als
Orchestra della Svizzera Italiana, het Scottisch
Chamber Orchestra en het Helsingborgs
Symfoniorkester. In december 2007 stond hij
voor het eerst voor het orkest dat hij zelf had
opgericht: het Mahler Chamber Orchestra. In
september 2010 werd Manacorda benoemd tot
chef-dirigent van de Kammerakademie Potsdam.
De Italiaanse maestro is sinds 2011
chef-dirigent van Het Gelders Orkest
waar hij zijn passie voor muziek deelt
met de musici en het publiek.
Ook opera laat Antonello Manacorda niet
onberoerd. In de afgelopen jaren leidde hij
producties in Florence, Milaan en Napels. In het
voorjaar van 2010 maakte zijn interpretatie van
Mozarts Don Giovanni in het Teatro La Fenice in
Venetië grote indruk.
“Een werkelijk buitengewone uitvoering
van ongelooflijke creatieve intensiteit”.
Dat waren de woorden die de BBC in mei
2012 gebruikte om het grote talent van de
toen vijftienjarige celliste Laura van der
Heijden te omschrijven. Geen wonder dat
ze de titel BBC Young Musician 2012
veroverde. Het is een voorlopige bekroning
op een zeer veelbelovende carrière.
LAURA VAN
DER HEIJDEN
CELLO
u
Laura wenst
gen .
fijne feestda
Laura groeide op in Engeland als dochter van
een Nederlandse vader en een Zwitserse
moeder. Al op zeer jonge leeftijd blonk zij uit
op de piano en de cello. In 2005 ging ze naar
het ‘junior department’ van het Royal College
of Music in London. Daar kwam ze in 2008
onder de hoede van de befaamde cellopedagoog Leonid Gorokhov, die eerder dit
seizoen met Het Gelders Orkest soleerde en
met wie zij de afgelopen jaren regelmatig
optrad. In 2010 won zij de “Erste Preis mit
Auszeichnung” en een speciale prijs in de
finale van de Zwitserse nationale jeugd
competitie. En ook haar opleiding in Londen
gaat niet onopgemerkt voorbij. Hoewel ze
haar studie nog niet voltooid heeft, is zij
vanwege haar uitzonderlijke muzikale gave op
het College of Music gelauwerd met diverse
prijzen en onderscheidingen.
Deze concerten zijn extra speciaal voor
Laura van der Heijden omdat haar
overgrootvader Martin Spanjaard van 1920
tot 1932 chef-dirigent was van Het
Gelders Orkest, dat toen overigens nog de
Arnhemsche Orkest Vereeniging heette.
Romantische
Ontdekkingen
met Het Gelders Orkest
Op het eerste gezicht wellicht wat vreemd,
Berlioz’ Ouverture Le carnaval romain als
opener van een concert in deze tijd. Maar
oorspronkelijk begon het carnavalsseizoen
al begin november (‘de elfde van de elfde’),
en bovendien vormt de ouverture
een eclatant begin voor een feestelijk
kerstconcert. Niet voor niets noemt het
gezaghebbende naslagwerk New Grove
Dictionary of Music het ‘wellicht Berlioz’
meest extraverte en briljante orkestwerk’.
De ouverture stamt uit 1844 en is
gebaseerd op de opera Benvenuto Cellini.
Berlioz noemt het in zijn memoires zijn
populairste werk in Oostenrijk. Er ontstonden
allerlei bewerkingen en Berlioz zelf
verhaalt hoe hij, aanwezig bij een uitvoering,
ontevreden was met het gekozen
langzame tempo. ‘Het bloed steeg me naar
het hoofd, ik werd paars en, niet bij machte
mijn ongeduld te bedwingen, schreeuwde
ik uit: “Dit is carnaval, geen vasten! Jullie
laten het klinken als Goede Vrijdag in
Rome.” Je kunt je de hilariteit voorstellen
die deze uitroep opriep bij het publiek.
Het was onmogelijk de rust te herstellen
en de ouverture werd besloten onder
gelach en gepraat van de aanwezigen.’
Het was ene Jeannette Thurber, echtgenote van
een puissant rijke kruideniersgroothandelaar, die
ruwweg een halve eeuw later Antonín Dvorák
uitnodigde naar New York om daar directeur te
worden van het conservatorium. Thurber wilde
een nationale muziektraditie vestigen; het was
haar een doorn in het oog dat getalenteerde jonge
Amerikanen in Europa hun opleiding volgden.
Ze was idealistisch want ze stelde ook armlastige
talenten in staat een goede opleiding te doorlopen:
rond 1890 kon slechts een tiende deel van 250
studenten het lesgeld betalen, maar zij bekostigde
dat voor de minder draagkrachtigen. Het was háár
idee om de in Europa zo gevierde Antonín Dvorák,
een van de boegbeelden van een nationale stijl, te
benaderen. Ze tastte diep in de buidel en bood de
componist een salaris dat bijna het dertigvoudige
was van wat hij verdiende aan het conservatorium
in Praag. Eind 1891 tekende Dvorák en in oktober
van het jaar daarop arriveerde hij in de Nieuwe
Wereld. De kranten riepen bij zijn aankomst dat
de beroemde Europeaan uitmuntend model zou
kunnen staan voor de jonge generatie Amerikaanse
componisten: ‘Hij heeft voor Bohemen gedaan wat
Chopin voor Polen deed, Liszt voor Hongarije en Grieg
voor Noorwegen, namelijk een nieuwe tak laten
ontkiemen aan de stam van de Europese muziek.
[….] Laat de Amerikaanse componist nu de muziek
van Dvorák bestuderen vanuit die optiek; laat hem
zien hoe iemand leerling is van Duitse meesters en
toch schrijft in een nieuw nationaal idioom.’
De periode die Antonín Dvorák tussen 1893 en
1895 in New York doorbracht, was echter niet de
gelukkigste van zijn leven. Hij bekleedde weliswaar
de prestigieuze baan van conservatoriumdirecteur,
maar werd geplaagd door een groot heimwee.
Over zijn geliefde Vysoká in Tsjechië schreef hij:
‘Het zou het beste zijn om in Vysoká te zijn - daar
leef ik weer op, rust ik uit en ben ik gelukkig.’
Uiteindelijk zou hij het in Amerika na drie seizoenen
voor gezien houden. Met name het laatste jaar kon
“Ik ben er nu van overtuigd dat de toekomstige
muziek van dit land gebaseerd moet worden
op wat je de negermelodieën zou kunnen noemen”.
Dvorák zich door zijn nostalgische gevoelens
maar met moeite aan het componeren zetten.
Toen hij in oktober 1894 na een vakantie teruggekeerd was in Amerika, schreef hij: ‘Tot nu toe
heb ik nog niet gewerkt, maar ik zou het graag
willen, héél graag - ik heb meer dan lang genoeg
gerust. Ik zou graag een concert componeren
voor piano, viool of cello.’ Klaarblijkelijk nam zijn
inspiratie geleidelijk toe, want de eerste schetsen
voor het Celloconcert stammen van de eerste
dagen van november. Zoals Dvorák zich (evenals
Brahms) bij zijn Vioolconcert liet bijstaan door de
violist Joseph Joachim, zo won hij ook voor zijn
Celloconcert het advies in van een gerespecteerd
musicus, te weten de Praagse cellist Hanus Wihan.
Voor hem had Dvorák eerder zijn Klid (‘Stille
wouden’) en Rondo geschreven. Na de start op
8 november 1894 voltooide Dvorák de partituur
op 9 februari 1895. Dat wil niet zeggen dat
daarmee de laatste hand gelegd was aan de versie
die wij nu kennen. Integendeel; toen Dvoráks
schoonzus en jeugdliefde Josefina Kounicová
stierf, vormde hij het concert om tot een
aandenken aan haar en hij voegde zestig maten
toe aan de finale. Het is niet het enige element in
het Celloconcert dat naar haar verwijst. Juist toen
Dvorák aan het Adagio van zijn concert begon,
ontving hij een aangrijpende afscheidsbrief van
haar: ‘Ik lig alleen maar voortdurend in bed en
kon er daarom niet toekomen je te schrijven [...]
Al die tijd ben ik niet het huis uitgekomen en ik
zie ook niemand [...] Naar Praag, zoals je weet,
kwamen we eigenlijk alleen maar vanwege jou,
om nog van elkaar afscheid te kunnen nemen.’
Toen Dvorák dit las besloot hij om in het
middendeel van het Adagio zijn lied ‘Lasst mich
allein’ te citeren, Josefina’s lievelingscompositie.
Hoewel Dvoráks Celloconcert opgedragen is aan
Wihan, zou deze niet de première verzorgen; die
rol was weggelegd voor Leo Stern. De verstandhouding met Wihan was namelijk aanmerkelijk
bekoeld toen de laatste erop aandrong een lange
door hem zelf geschreven virtuoze cadens in te
lassen om daarmee zijn technisch kunnen te
demonstreren. Voor Dvorák was het onaanvaardbaar dat Wihan in zijn concert ingreep en bovendien
vond hij een grote virtuoze cadens absoluut niet
passen in dit werk dat hij als In memoriam
beschouwde: ‘Het mag alleen in de vorm zijn,
zoals ik het gevoeld en gedacht heb. In het laatste
deel komt noch in de partituur, noch in het
piano-uittreksel een cadens voor; ik heb Wihan
onmiddellijk gezegd, toen hij hem liet zien aan
mij, dat het onmogelijk is een dergelijke passage
in te lassen.’
Twee jaar daarvóór, om precies te zijn tussen
10 januari en 24 mei 1893, werkte Dvorák aan
zijn Negende symfonie. Al dertig jaar eerder, in
de jaren zestig, had de lectuur van Longfellows
‘Song of Hiawatha’ grote indruk op hem gemaakt.
Het hoeft dan ook geen verbazing te wekken dat
Dvorák serieus een opera op het gegeven overwoog.
Hoewel het project voortijdig strandde, waren de
schetsen niet voor niets. Enkele ideeën kregen
namelijk een plaats in de Negende symfonie: de
begrafenis van Minnehaha werd verwerkt
in het Largo ervan en de indianendans in
het Scherzo. Om de Amerikaanse muziek
beter te leren kennen liet Dvorák zich
voorzingen door negerstudenten aan het
conservatorium; met name de spirituals
maakten een grote indruk op hem. Hij wees
dan ook, kort voordat hij de Negende
symfonie voltooide, in een kranteninterview
op het belang van deze erfenis: ‘Ik ben er nu
van overtuigd dat de toekomstige muziek
van dit land gebaseerd moet worden op
wat je de negermelodieën zou kunnen
noemen. Deze moeten de werkelijke basis
zijn van de enige serieuze en originele
compositieschool die ontwikkeld moet
worden in de Verenigde Staten.’ En iets
verderop: ‘Deze prachtige en gevarieerde
melodieën zijn de producten van dit land,
ze zijn Amerikaans.’ Maar hoe ‘Amerikaans’
ook, er is ook wel opgemerkt dat Dvoráks
symfonie ‘Uit de nieuwe wereld’
aanmerkelijk minder Amerikaans is dan de
titel suggereert. We horen soms Boheems
aandoende thema’s, zij het gekleurd naar
de pentatonische (vijftonige, ‘zwarte
toetsen-‘) melodiebouw van de negermuziek.
Dvorák voltooide zijn symfonie op de dag
waarop zijn kinderen, die de vakantie in
Amerika zouden doorbrengen, Southampton
hadden bereikt. De laatste pagina van de
orkestpartituur vermeldt dan ook: ‘Godlof!
Voltooid op 24 mei 1893. De kinderen zijn
aangekomen in Southampton. Antonín
Dvorák. Ik kreeg een telegram om 1.33 uur
’s middags.’ Gezien zijn opluchting is het
Dvorák vergeven dat hij een klein steekje
liet vallen: bij de eerste repetitie ontbraken
de laatste maten van de trombonepartijen;
hij had verzuimd die uit te schrijven.
© Frits de Haen
In opdracht van Het Gelders Orkest
Wij wensen u fijne
feestdagen en
’n fleurig 2014!
www.ladypaula.nl • tel. 024 - 322 17 78
Banketbakkerij
Huize Petri
wenst u allen fijne en
smakelijke feestdagen toe!
Banketbakkerij Huize Petri
Steenstraat 8, 6828 CJ Arnhem
026 - 442 29 94
Volg ons op
Facebook
Speciale actie
Op vertoon van deze bon ontvangt u tot
eind december 10 appelbeignets voor
€16,50 bij Banketbakkerij Huize Petri.

En
beleef
nog
meer!
WALSEN MET STRAUSS
Apeldoorn
Nijmegen
Arnhem
Doetinchem
Zutphen
zaterdag 04-01
zondag 05-01
dinsdag 07-01
donderdag 09-01
vrijdag 10-01
Martin Sieghart dirigent
Cristina Pasaroiu sopraan
Liefhebbers weten meteen genoeg. Een Weens
Het Gelders Orkest heeft nog veel meer
nieuwjaarsconcert met oud chef-dirigent van Het
moois te bieden. Wat dacht u van de
Gelders Orkest Martin Sieghart betekent u hartje
hartverwarmende Nieuwjaarsconcerten
winter onderdompelen in een warm bad. Vol
romantische lichtpunten en andere heerlijkheden.
die eraan komen? Benieuwd? Neem een
Met een grote artistieke vrijheid zet hij alle details
kijkje op www.hetgeldersorkest.nl en laat
van deze muziek volop ‘in het licht’. Waardoor de
u verleiden. We hopen u snel te mogen
begroeten in één van onze concertzalen!
zon gaat schijnen in de concertzaal. Natuurlijk
vertelt de dirigent ook iets over de te spelen
werken, op zijn eigen charmante manier. Nog niet
eerder geweest? Dit wilt u niet missen!
Walsen en polka’s
van de familie Strauss
Extra feestelijke concerten
KINDERCONCERT
CONCERT VOOR RAFIQ
KWARTET
Arnhem
Amsterdam
14-01 t/m 25-01
11-03 en 12-03
Unieke samenwerking tussen toneel,
muziek en locatie.
Marcus Azzini regie
Met Wendell Jaspers en Teun Luijkx en
Het Gelders Orkest
Arnhem
zondag 26-01
Bas Wiegers dirigent
Eric Robillard verteller
Koorschool Arnhem Kinderkoor
Numan/Vrenegoor Liedjes bij Mahler
Klappen, regen maken en met z’n allen keihard op de
vloer te stampen. Uit volle borst meezingen met het
Gelders Orkest. Normaal mag dat niet tijdens een
Kwartet is een vitaal toneelstuk van Heiner Müller,
klassiek concert. Maar nu moet het juist! In Concert
één van de grootste Duitse toneelschrijvers van de
voor Rafiq vertelt Eric Robillard samen met het orkest
vorige eeuw. Hij baseerde zijn meedogenloze
én het publiek een prachtig verhaal over vluchten en
Kwartet op de immorele brievenroman ‘Les Liaisions
vriendschap. Doe je mee? Het verhaal gaat over
Dangereuses’. Marcus Azzini (Het Proces, Tramlijn
Saidah. Zij is tien jaar en woont met haar ouders in een
Begeerte, Orlando) regisseert Wendell Jaspers
land hier heel ver vandaan. Dan raast opeens de
en Teun Luijkx, met muziek als derde acteur. De
oorlog als een storm over het land en Saidah moet
personages Madame de Merteuil en voormalig
vluchten, alleen, zonder haar ouders. Ze krijgt
minnaar Valmont zijn verwikkeld in een gevaarlijk
jongenskleding aan en haar lange haren worden
spel tussen man en vrouw. Een spel van verleiding,
macht, lust, jaloezie en destructie. Als een levend
geknipt. Vanaf nu heet ze Rafiq, want als jongen is
ze veiliger onderweg. Ze komt aan in een land waar de
lichaam bewegen veertig musici van Het Gelders
mensen pindakaas eten en waar het vaak waait. Zal zij
Orkest door de zaal, soms in een grote groep, soms
haar ouders terugvinden? En zal haar vriendje Hajari
klein, soms solo. Kwartet onderzoekt wat liefde nog
ontdekken dat ze eigenlijk een meisje is? De eerste
betekent als je van binnen al gestorven bent. Tijdens
Symfonie van Mahler is de muzikale basis van dit
de voorstelling vervagen grenzen tussen podium
concert. Eric Robillard vertelt het verhaal en ‘dirigeert’
en zaal, er ontstaat een hele nieuwe zaalbeleving.
de bezoekertjes in de zaal. De liedteksten staan o.a. in
de animaties die achter het orkest worden vertoont.
Het Gelders Orkest
wenst u gezellige
feestdagen!
Kijk voor kaarten en
concertinformatie op hetgeldersorkest.nl
telefoon 026 - 789 01 30 | [email protected]
@GeldersOrkest |
HetGeldersOrkest