Amrit Bani Satguru Ravidass Maharaj Ji Steek

Transcription

«ÈÙ≈È √≈«‘Ï
«ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ
ÍÃ’≈Ù’ :
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ («‹.)
Ú≈≈‰√∆ (Ô±.Í∆.)
‘Àº‚ ¡≈«Î√∏‚∂≈ ÙÃ∆ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆
√º⁄÷≥‚ ÏºÒª, «˜Ò∑≈ ‹¶Ë (Í≥‹≈Ï)
1
pppppppppppppppppppppppppppppp
¡≥«ÓÃÂÏ≈‰∆
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
(√‡∆’)
ÍÃ’≈Ù’ :
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ («‹.)
Ú≈≈‰√∆ (Ô±.Í∆.)
‘Àº‚ ¡≈«Î√∏‚∂≈ ÙÃ∆ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆
√º⁄÷≥‚ ÏºÒª, «˜Ò∑≈ ‹¶Ë (Í≥‹≈Ï)
‡∆’≈’≈ ¡Â∂ Ò∂÷’ :
√øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈
(‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª, ‹¶Ë)
Ú≈¬∆√ ⁄∂¡ÓÀÈ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ («‹.)
√∆◊ØÚËÈÍπ, Ú≈≈‰√∆ (Ô±.Í∆.)
Ú≈¬∆√ ⁄∂¡ÓÀÈ ¡«÷Ò Ì≈Â∆¡≈ «ÚÁ≈√ ËÓ √ø◊·È Ì≈Â («‹.)
© √≈∂ ‘º’ ÍÃ’≈Ù’ Á∂ ≈÷Ú∂∫ ‘ÈÕ
Í«‘Ò∆ Ú≈ : E@@@
ÓπºÒ : AB@ πÍÀ
¤≈Í’∏«Ú ÍÃ’≈Ù «ÍÃø«‡ø◊ ÍÃÀ√,
Óπ‘ºÒ≈ √πøÁ È◊, ‹¶ËÕ
ÎØÈ : @AHA-BFAAFIG
pppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppp
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
(√‡∆’)
¡≥«ÓÃÂÏ≈‰∆
2
«U⁄UÊ ‚¢Ã ‚⁄UfláÊ ŒÊ‚ ¡Ë, ‚ìÊπá«U ’À‹Ê¢ ∑§Ê e-mail
[email protected]
’ª◊¬È⁄UÊ ‡Ê„U⁄U ¬ÁòÊ∑§Ê ∑§Ê E-mail
[email protected]
’ª◊¬È⁄UÊ ‡Ê„U⁄U ¬ÁòÊ∑§Ê ∑§Ë •ÊŸ ‹Êß¸Ÿ ‚flÊ (Internet Service)
www.begumpurashaher.net.
3
«ÈÙ≈È √≈«‘Ï
«ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂
‹∆ÚÈ √øÏøË∆ Ó‘ºÂÚÍ»È ÂºÊ
ÍÃ’≈Ù «Á‘≈Û≈ :
Ó≈ÿ √πÁ∆ Í≥Áz≈√ ADCC «Ú’Ó∆ √øÓÂ
√øÈ ACGG ¬∆.Õ
‹ÈÓ √Ê≈È :
√∆ ◊ØÚËÈÍπ, ÏÈ≈√ (Ô±. Í∆.)
Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ‹∆ Á∂ È≈Ó :
«ÍÂ≈ √«Â’≈ÔØ◊ ÙÃ∆Ó≈È √øÂØ÷ Á≈√ ‹∆
Ó≈Â≈ √«Â’≈ÔØ◊ ÙÃ∆ÓÂ∆ ’Ò√∆ Á∂Ú∆ ‹∆
Á≈Á≈ Á≈Á∆ ‹∆ Á∂ È≈Ó :
Á≈Á≈ √«Â’≈ÔØ◊ ÙÃ∆Ó≈È∆ ’≈¨ ≈Ó ‹∆
Á≈Á∆ √«Â’≈ÔØ◊ ÙÃ∆ÓÂ∆ Òº÷ÍÂ∆ ‹∆
√πÍÂÈ∆ ¡Â∂ √ÍπºÂ Á≈ È≈Ó :
√πÍÂÈ∆ √«Â’≈ÔØ◊ ÙÃ∆ÓÂ∆ ÒØÈ≈ Á∂Ú∆ ‹∆
√ÍπºÂ √«Â’≈ÔØ◊ ÙÃ∆Ó≈È «Ú‹À Á≈√ ‹∆
ÏÃ‘ÓÒ∆È :
‘≈Û∑ Á∆ √ø◊ªÁ AEHD «Ú’Ó∆ √øÓÂ
(AEBH ¬∆.) ÏÈ≈√ «Ú÷∂Õ
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
Á∂ FCEÚ∂∫ ¡≈◊ÓÈ ÍπÏ
¡Â∂
«ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∂
Â∆√∂ √Ê≈ÍÈ≈ «ÁÚ√ ˘
√Ó«ÍÂ
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
«ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∂ «ÈÔÓ
(A) √≈‚≈ «‘Ï
(B) √≈‚≈ ËÓ
(C) √≈‚∆ Ë≈«Ó’
Íπ√Â’
(D) √≈‚≈ ’ΩÓ∆
«ÈÙ≈È √≈«‘Ï
(E) √≈‚≈ √øÏØËÈ
(F) √≈‚≈ Ó‘≈È
Â∆Ê ¡√Ê≈È
(G) √≈‚≈ ¿πÁ∂Ù
: √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
: «ÚÁ≈√∆¡≈
: ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
Ó‘≈≈‹ ‹∆
:
: ‹À ◊πÁ∂Ú
: √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È ÓøÁ
√∆ ◊ØÚËÈÍπ Ú≈≈‰√∆ (Ô».Í∆.)
: √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆
Ó≈ÈÚÚ≈Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á≈ ÍÃ⁄≈Õ
«¬√ Á∂ È≈Ò-È≈Ò Ó‘ª«Ù∆ Ì◊Ú≈È
Ï≈ÒÓ∆’ ‹∆, √«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆,
√«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆, √«Â◊π» «ÂzÒØ⁄È
‹∆, √«Â◊π» √ÀÈ ‹∆ ¡Â∂ √«Â◊π»
√ËÈ≈ ‹∆ Á∆ Ó≈ÈÚÚ≈Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈
Á≈ ÍÃ⁄≈ ’È≈Õ
: √≈∂ ËÓª Á≈ √«Â’≈ ’È≈,
Ó≈ÈÚÂ≈ È≈Ò «Í¡≈ ’È≈ ¡Â∂
√Á≈⁄≈∆ ‹∆ÚÈ ÏÂ∆Â ’È≈Õ
Shri Guru Ravidass Janam Asthan Mandir
Seer Goverdhanpur Varanasi U.P.
2009
Days of Observance
16
∏√øÂ «Èø‹‰ Á≈√
⁄∂¡ÓÀÈ, ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È
ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ («‹.) Ú≈≈È√∆
(◊ºÁ∆ ÈÙ∆È) ‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª (‹¶Ë)
⁄∂¡ÓÀÈ, ¡«÷Ò Ì≈Â∆¡≈ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ √ø◊·È Ì≈Â («‹.)
17
¡≈Ù∆Ú≈Á
Â± ‹≈ÈÂ ÓÀ «’¤∞ È‘ƒ ÌÚ ÷≥‚È ≈Ó®
√◊Ò ‹∆¡ √È≈◊Â∆ ÍÃÌ Í»È ’≈Ó®
ËøÈ-ËøÈ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ «ÓÙÈ ˘ ‹È‹È Âº’ Í‘πø⁄≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª
(‹¶Ë) Á∂ Ó‘≈È Ó‘ªÍπÙ ÏÃ‘ÓÒ∆È √øÂ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹, ÏÃ‘Ó «◊¡≈È∆ ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹, ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹,
ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡«‹‘∂ ÂºÂÚ∂Â≈
√øÂ ‘Ø¬∂ ‘È «‹È∑ª È∂ ÍÃÌ»-Ì◊Â∆, «Â¡≈◊ ¡Â∂ Í¿∞Í’≈ Ú≈Ò≈
‹∆ÚÈ ÏÂ∆Â ’∆Â≈Õ
¿∞È∑ª Á∂ Í»«È¡ª ”Â∂ ⁄ÒÁ∂ ‘Ø¬∂ √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ «Èø‹‰
Á≈√ ‹∆ ⁄∂¡ÓÀÈ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ
‡º√‡ Ú≈≈È√∆ ¡Â∂ ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ÈÙ∆È ‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆
√º⁄÷≥‚ ÏºÒª, ‹¶Ë (Í≥‹≈Ï), Ó≈ÈÚÂ≈ Á∆ ÌÒ≈¬∆ Á∂ È≈Ò-È≈Ò
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ ¡≥«ÓÃÂÏ≈‰∆ ˘ ‹È-‹È Âº’ Í‘πø⁄≈ ‘∂
‘ÈÕ
√«Â◊π» ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, √«Â◊π» ◊∆Ï Á≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹, ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ √Ã∆ A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈßÁ ‹∆ Á∂ ¡≈Ù∆Ú≈Á È≈Ò
«Úº«Á¡≈ ÍÃ≈ÍÂ ’È ¡Â∂ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’È Á≈ √πÌ≈◊
ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈Õ
‘æÊÒ∆ Íπ√Â’ “¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
√‡∆’” √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ ¡≈Ù∆Ú≈Á √Á’≈ ‘∆
√ø◊Âª Á∆ √∂Ú≈ «‘ºÂ Ì∂∫‡ ’È Á≈ ÙπºÌ ¡Ú√ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
◊π» ⁄Èª Á≈ Á≈√ :
∏√øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈
‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª (‹¶Ë)
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ ÌπºÒ∆ Ì‡’∆ ÓÈ∞º÷Â≈ ˘
√º⁄ Á≈ ≈‘ «Á÷≈«¬¡≈ ¡Â∂ Ì≈¬∆⁄≈∂, Ó≈ÈÚ-ÍÃ∂Ó ¡Â∂ ÍÃÌ»-ÍÃ∂Ó Á≈
Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù Ï÷«ÙÙ ’∆Â≈Õ ’∞ºÒ ÒØ’≈¬∆ Á∂ ÌÒ∂ Ò¬∆ Ï∂◊ÓÍπ∂ Á≈
Í≈ÚÈ √ø’ÒÍ «ÁºÂ≈Õ ◊π» ‹∆ Á∆ ¡«Ë¡≈ÂÓ’ ¿∞µ⁄Â≈ Â∂ Ó≈ÈÚ
’«Ò¡≈‰ Á∂ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ùª √Á’ª √Ì Ú◊ª Á∂ ÒØ’ª È∂ ¿∞‘Èª Á∆
ÙÈ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’∆Â≈Õ
‹◊Â◊π» √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ FCCÚ∂∫ ÍÃ’≈Ù
«Á‘≈Û∂ ”Â∂ √øÂ √Ó≈‹ ¡Â∂ Òæ÷ª √ø◊Âª Á∆ ‘≈˜∆ «Ú⁄ ““«ÚÁ≈√∆¡≈
ËÓ”” Á∂ ¡ÀÒ≈È ¡Â∂ ““¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹
‹∆”” Á∂ ÍÃ’≈Ù ‘Ø‰ È≈Ò B@ ’ØÛ ÂØ∫ ÚæË «ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ ˘
Í«‘⁄≈‰ «ÓÒ ¸æ’∆ ˛Õ
“¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √‡∆’” ‹◊Â◊π»
«ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ FCEÚ∂∫ ÍÃ’≈Ù «Á‘≈Û∂ ¡Â∂ ““«ÚÁ≈√∆¡≈
ËÓ”” Á∂ Â∆√∂ √Ê≈ÍÈ≈ «ÁÚ√ ˘ Í≈ÚÈ ÁÏ≈ ‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª
Á∂ Á∆ÿÁÙ∆, √ÓÁÙ∆, ÂÂÏ∂Â≈, Í»È Íπ÷, ÏÃ‘Ó«◊¡≈È∆,
ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆, ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √Ú‰
Á≈√ ‹∆, ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» ‘∆ Á≈√ ‹∆, ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» ◊∆Ï
Á≈√ ‹∆ Á∂ ¡≈Ù∆Ú≈Á È≈Ò √Ó«ÍÂ ’’∂ Ï‘πÂ ÷πÙ∆ ‘Ø ‘∆ ‘ÀÕ
¿∞‘Èª Á∆ «Ó‘ È≈Ò «¬‘ ’∞fi √∂Ú≈ «ÈÌ≈¿∞‰ Á≈ ¡Ú√ «Ó«Ò¡≈
‘ÀÕ “¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √‡∆’” Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂
ÏÛ∆ «Ó‘ÈÂ Â∂ Ò◊È È≈Ò «Â¡≈ ’∆Â∆ ˛Õ Á≈√ ˘ Í»È ¡≈√ ‘À
«’ ◊π» ÍÃ∂Ó∆ √ø◊Âª «¬√ ¿∞ÍÁ∂Ù ˘ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ Ë≈‰ ’’∂
‹∆ÚÈ √¯Ò ÏÈ≈¿∞‰◊∆¡ªÕ
√ÓÍ‰
18
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ˘ Ì◊Â∆ Á≈ «√ÓΩ √ÓfiÁ∂
‘Ø¬∂ √«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√≈ËÈ Ó∂∫ «ÚÁ≈√ √øÂ ‘À √πÍ⁄ «Ù∆ √Ø Ó≈«È¡≈Õ
«‘øÁ» Â∞’ Áπ¬∆ Á∆È ÏÈ∂ ‘À ’¤∞ È‘ƒ Í«‘⁄≈«È¡≈Õ
Ì≈Ú- √øÂª «Ú⁄ Ó‘≈È √øÂ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ‘È «‹È∑ª ˘
19
ÁπÈ∆¡ª «¬’ Ó‘≈È «Ù∆ Ó≥ÈÁ∆ ‘ÀÕ ÂÂ’≈Ò∆ √Ó∂∫ Á∂ «‘øÁ» ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈È
ÁØÈØ∫ ‘∆ ⁄Èƒ Í¬∂ ¡Â∂ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ˘ ÍÃÌ» ’’∂ ‹≈«‰¡≈Õ
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂ Ó≈ÈÚÂ≈ ÍÃÂ∆ ¿∞Í’≈ ˘ ¡≈Í‰∆
Ï≈‰∆ ≈‘ƒ √øÂ Í∆Í≈ ‹∆ «¬√ Â∑ª ¿∞⁄≈Á∂ ‘È‹∂ ’«Ò ÀÁ≈√ ’Ï∆ È ‘ØÂ∂ ÒØ’ Ú∂Á ¡π ’«Ò‹π◊
«Ó«Ò ’ Ì◊«Â √≈ÂÒ Á∂Â∂Õ
Ì≈Ú ‹∂’ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¡Â∂ √«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ ÒØÛ
√Ó∂∫ È≈ ¡≈¿∞∫Á∂ Âª ÂÂ’≈Ò∆ ¿∞º⁄ Ú◊, Ú∂Á ¡Â∂ ’ÒÔ∞◊∆ «Ú⁄≈Ë≈≈
È∂ Ì◊Â∆ ˘ ÍÂ≈Ò «Ú⁄ Á¯È ’ Á∂‰≈ √∆Õ
«ÚÁ≈√ ⁄Ó≈π ¿∞√Â«Â ’∂
‘« ’∆«Â «ÈÓ÷ «¬’ ◊≈«¬®
Í«ÂÂ ‹≈«Â ¿∞ÂÓπ Ì«¬¡≈
⁄≈« ÚÈ Í¬∂ Í«◊ ¡≈«¬®
√«Â◊π» ≈Ó Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ È∂ ¬∂’ ˙∫’≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¡À√∆ Ì◊Â∆, ¡≈ËÈ≈ Â∂ ¿∞√ÂÂ
’∆Â∆ «’ ¿∞‘ ºÏ »Í ‘Ø ◊¬∂Õ ÁπÈ∆¡ª Á∆ È˜ «Ú⁄ (’«‘‰ Ó≈Â
Ò¬∆) Âª ¿π‘ È∆⁄ √È ÍÃøÂ± ¿∞‘Èª Á∆ ÏøÁ◊∆ Â∂ »‘≈È∆¡Â ’≈È
⁄≈-Ú‰ª Á∂ ÒØ’ ¿∞‘Èª Á∂ ⁄È∆ „«‘ Í¬∂Õ
√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ ¿π√ÂÂ ’Á∂
‘Ø¬∂ ¯Ó≈™Á∂ ‘Èó
¿»⁄ Â∂ ¿»⁄ È≈ÓÁ∂¿π √ÓÁ√∆
«ÚÁ≈√ ·≈’π Ï«‰ ¡≈¬∆®
Ì≈Ú- ¿π⁄∂ ÂØ∫ ¿π⁄∂ √Ó«ÁzÙ‡∆ Ú≈Ò∂ √«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ‘Ø¬∂ ‘È
¡Â∂ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¡≈Í «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÃÌ» Ï‰ ’∂ ¡≈¬∂Õ
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡≈Í‰∆ Ï≈‰∆ ¡≥Á ¿∞⁄≈È
’Á∂ ‘È∏
Ó∂∆ ‹≈«Â ’∞‡ Ïª‚Ò≈ „Ø „ØÚøÂ≈
«ÈÂ«‘ ÏÈ≈√∆ ¡≈√ Í≈√≈®
¡Ï «ÏÍÃ ÍË≈È∞ «Â«‘ ’‘« ‚ø‚¿∞«Â
Â∂∂ È≈Ó √‰≈«¬ «ÚÁ≈√π Á≈√≈®
Ì≈Ú Ó∂≈ ‹ÈÓ ¿πÈ∑ª «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø ÏÈ≈√ Á∂ ¡≈√-Í≈√ «ÈÂ≈ÍÃÂ∆
Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÙ» „Ø∫Á∂ √È, Í ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ ÙÈ Ò¬∆ ˛Õ ¡º‹ «ÏÍÃª Á∂
ÍÃË≈È ÒØ’ ÓÀ˘ ‚ø‚∂ Úª◊ «√ºË∂ Ò∂‡ ’∂ ÈÓ√’≈ª ’Á∂ ‘ÈÕ
ÍÃ∂Ó Í≥Ê ’∆ Í≈Ò’∆ «ÚÁ≈√ ÏÀ«·¿π ¡≈¬∂Õ
√≈⁄∂ √π¡≈Ó∆ «ÓÒ‰ ’Ø ¡ÈøÁ ’«‘¿π È≈ ‹≈¬∂®
ËøÈ-ËøÈ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «‹È∑ª È∂ «¬√ √ø√≈
«Ú⁄ ¡≈ ’∂ √Ì ‹∆Úª ˘ ¬∂’Â≈, Ì≈¬∆⁄≈∂, Ó≈ÈÚ-ÍÃ∂Ó, √øÂª Á∆
√ø◊Â ’È Á≈ ¡Â∂ ‘« Á∂ «√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù Ï÷«ÙÙ
’∆Â≈Õ «‹æÊ∂ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ √Á∆¡ª ÂØ∫ Í∆ÛÂ
√Ó≈‹ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ «¬√ Á∂ √≈∂ ÏøËÈ ’æ‡∂ ¿πÊ∂ È≈Ò-È≈Ò ‘∆
Ó≈ÈÚ-«ÚØË∆¡ª ˘ Ú∆ √æÂ ¿πÍÁ∂Ù Ï÷«ÙÙ ’’∂ó
√Â√ø◊«Â «Ó«Ò ‘∆¡À Ó≈Ë¿π ‹À√∂ ÓËπÍ Ó÷∆≈®
Á∂ ¿πÍÁ∂Ù ≈‘ƒ «ÚÙÚ Ì≈¬∆⁄≈∂ Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁæÂ≈ ¿πÊ∂ È≈ÒÈ≈Ò Í»∂ «ÚÙÚ ˘ Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ Ï‰≈¿π‰ Á≈ Ú∆ √ø’ÒÍ «ÁæÂ≈Õ
¡À√∂ Ó‘≈È ¥ªÂ∆’≈∆ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ ¡≈◊ÓÈ
Ó≈ÿ √πÁ∆ Í≥Áz≈√ ACGG ¬∆√Ú∆ (ADCC «Ï’Ó∆ √øÓÂ) ˘ √∆
◊ØÚËÈÍπ, Ú≈≈È√∆ √«Â’≈ÔØ◊ «ÍÂ≈ ÙÃ∆ √øÂØ÷ Á≈√ ‹∆,
√«Â’≈ÔØ◊ Ó≈Â≈ ’Ò√∆ ‹∆ Á∂ ◊Ã«‘ «Ú÷∂ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈Í ‹∆ È∂
√Ó≈ÈÂ≈ √Ê≈«ÍÂ ’È Ò¬∆ ⁄Ω‘ª Ôπæ◊ª Á∂ ‹ø‹» «Á÷≈ ’∂ Ï≈¡Á
«Ú⁄ √»Â Á≈ ‹È∂¿» Ú∆ ¿πÂ≈ «ÁæÂ≈Õ «Ú√≈÷∆ Á∂ «¬«Â‘≈√’ ÍπÏ
”Â∂ ◊ø◊≈-ÿ≈‡ ”Â∂ ÍæÊ Â≈¬∂ ¡Â∂ ≈‹≈ ’πÌ
ø ≈ ¡Â∂ ≈‰∆ fi≈Òª Ï≈¬∆
Á∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ ¡È∂’ª »Í Ë≈‰ ’’∂ √ø◊Â-Í≥◊Â Á∆ ÍÃÊ≈ Ùπ»
’∆Â∆Õ ¡≈Í ‹∆ È∂ ‹∆ÚÈ Á≈ Ï‘πÂ Úæ‚≈ «‘æ√≈ ¿πÁ≈√∆¡ª ’’∂ √Ì
‹∆Úª ˘ √Â Ó≈◊ ”Â∂ ⁄æÒ‰ Á≈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁæÂ≈Õ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄È
’ÓÒª «Ú⁄ ¡‰«◊‰Â ≈‹∂, Ó‘≈≈‹∂ ¡Â∂ √≈∂ Ú◊ª Á∂ ÒØ’ ¡≈‰
fiπæ’∂Õ ‘≈Û∑ Á∆ √ø◊ªÁ AEHD «Ï’Ó∆ √øÓÂ AEBH ¬∆. ˘ ¡≈Í
ÏÈ≈√ «Ú÷∂ ‹ØÂ∆-‹ØÂ √Ó≈¬∂Õ
ÁØ ÙÏÁ
20
Á∆ ÷Ø‹ ’∆Â∆ ¡Â∂ ‘≈Û∑ Á∆ √ø◊ªÁ AIFE ¬∆. ˘ √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆
Í≈√Ø∫ Èƒ‘-ÍæÊ ÷Ú≈¬∂ ¡Â∂ √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÂØ∫ ¿π√≈∆ Á∂
’≈‹ ’Ú≈ ’∂ √Ó≈‹ ˘ «¬’ Ó‘≈È Â∆Ê ¡√Ê≈È Ï÷«ÙÙ ’∆Â≈ ¡Â∂
¿π⁄≈È ’∆Â≈ «’ «¬√ Í≈ÚÈ Ó‘≈È Â∆Ê ¡√Ê≈È ”Â∂ √ø◊Âª Í»∂
«ÚÙÚ ÍæË ÂØ∫ «¬’æ·∆¡ª ‘Ø«¬¡≈ ’È◊∆¡ªÕ √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ ¡Ó Ù‘∆Á √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ «¬√ ¡√Ê≈È Â∂ √ÚÈ
’Ò√ √‹≈¬∂ ¡Â∂ √ÚÈ ÓÛ∑È≈ ¡≈øÌ ’∆Â≈Õ
BD Ó¬∆ B@@I ˘ Ó≈ÈÚ-«ÚØË∆¡ª È∂ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ËÓ
¡√Ê≈È «Ú¡≈È≈ «Ú÷∂ √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂
ÙÃ∆ A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ”Â∂ ‘ÓÒ≈ ’∆Â≈, «‹√ «Ú⁄ BE Ó¬∆ ˘
¡ø«ÓÃÂ Ú∂Ò∂ «ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ Ò¬∆ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Ù‘≈ÁÂ Á≈ ‹≈Ó
Í∆∫Á∂ ‘Ø¬∂ ÏÃ‘ÓÒ∆È ‘Ø ◊¬∂Õ «ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ È∂ Í»∂ «ÚÙÚ «Ú⁄ Ø√
ÍÃ◊‡ ’’∂ ¡≈Í‰∆ Â≈’Â Á≈ ÍÂ≈ Ò◊≈«¬¡≈, «‹√ «Ú⁄Ø∫ B@ ’ØÛ ÂØ∫
ÚæË «◊‰Â∆ «Ú⁄ «ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ ˘ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
Á∂ FCCÚ∂∫ ¡≈◊ÓÈ ÍπÏ ”Â∂ ‘˜≈ª Á∆ «◊‰Â∆ «Ú⁄ √øÂ √Ó≈‹ ¡Â∂
Òæ÷ª Á∆ «◊‰Â∆ «Ú⁄ Â∆Ê ¡√Ê≈È ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È
ÓøÁ ÂØ∫ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∂ Èª È≈Ò Í«‘⁄≈‰ «ÓÒ∆ ¡Â∂ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ «¬√ √Á∆ Á∂ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∂ ⁄øÁÓ≈ Á∂ «Ú⁄
ÁÙÈ Á∂ ’∂ ¡≈Ù∆Ú≈Á «ÁæÂ∂Õ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á≈ Í√≈ √≈∂ «ÚÙÚ
«Ú⁄ ‘Ø ¸æ’≈ ˛ ¡Â∂ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á∂ ÍÃ’≈Ù Í»∂ «ÚÙÚ «Ú⁄ ‘Ø ¸æ’∂ ‘ÈÕ
Ì≈Â ÍæË ”Â∂ “¡«÷Ò Ì≈Â∆¡≈ «ÚÁ≈√ ËÓ √ø◊·È Ì≈Â («‹.)”
Ï‰ ¸æ’≈ ˛Õ ‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª ÚÒØ∫ «ÚÁ≈√∆¡≈
ËÓ, √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∆¡ª «√æ«÷¡≈Úª, ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á∂
◊π‡’∂ ¡Â∂ ‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª Á∂ Ó‘≈È ÍπÙª Á∂ ‹∆ÚÈ ”Â∂ «’Â≈Ïª ¡Â∂
Ú∆.√∆.‚∆˜ √ø◊Âª ˘ Ì∂∫‡ ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ E@ «ÚÁÚ≈Èª ˘
◊ØÒ‚ ÓÀ‚Ò È≈Ò √ÈÓ≈«ÈÂ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ
“¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √‡∆’ Íπ√Â’
√«Â◊π» √π¡≈Ó∆ «Èø‹‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ ¡≈Ù∆Ú≈Á È≈Ò √ø◊Âª
˘ Ì∂∫‡ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ÷πÙ∆ Ó«‘√»√ ’Á≈ ‘ªÕ ¡≈√ ’Á≈ ‘ª «’ √ø◊Âª
«¬√ ÂØ∫ ÌÍ» Ò≈Ì ¿π·≈¿π‰◊∆¡ªÕ
‹À ◊πÁ∂Ú
◊π» ⁄Èª Á≈ Á≈√-
√øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈
Ú≈«¬√ ⁄∂¡ÓÀÈ-ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ
‡æ√‡ («‹.) Ú≈≈È√∆Õ
21
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ ’«Ò¡≈‰’≈∆ ¿πÍÁ∂Ùª ˘
√Ú‰ ’’∂ ≈‹≈ È≈◊ ÓºÒ (‘Á∂Ú «√øÿ), ≈‰≈ Ú∆ Ïÿ∂Ò «√øÿ,
«√’øÁ ÒØË∆, Ó‘≈≈‰≈ √ø◊≈Ó «√øÿ (≈‰≈ √ª◊≈), ≈‹≈ ⁄øÁ ÍÃÂ≈Í,
≈‹≈ ¡Ò≈ÚÁ∆ Ï≈ÁÙ≈‘, «Ï‹Ò∆÷≈È, ≈‰≈ ÂÈ «√øÿ, Ó‘ª≈‰≈
’∞øÌ≈ ‹∆, Ó‘ª≈‰∆ fi≈Ò∆Ï≈¬∆, Ó‘≈È √øÂ Ó∆ª Ï≈¬∆ ‹∆, Ï∆Ï∆ ’Óª
Ï≈¬∆ ‹∆, Ï∆Ï∆ Ì≈È ÓÂ∆ ‹∆ Â∂ Ó‘≈È √øÂ ◊Ø÷ È≈Ê ‹∆ √«‘Â ⁄Èª
”⁄ ¡≈¬∂Õ
Ó≈ÈÚÂ≈ Á∂ Ó√∆‘≈ ‚≈. Ì∆Ó ≈˙ ¡≥Ï∂‚’ √≈«‘Ï ‹∆ È∂
Ì≈Â∆ √ø«ÚË≈È Á∆ ⁄È≈ ◊π» ‹∆ Á∂ Í≈ÚÈ ÙÏÁ “Ï∂◊ÓÍπ≈ √‘ ’Ø
È≈¿∞” Á∂ Ó≈ÈÚ∆ ¡«Ë’≈ª Á∂ «√ËªÂª ”Â∂ ’∆Â∆Õ ¿∞√∂ ÍÃ’≈ Ô±.¡ÀÈ.˙.
È∂ ‡Øª‡Ø (’ÀÈ∂‚≈) «Ú⁄ ¡ÀÒ≈È ’∆Â≈ «’ √ø√≈ «Ú⁄ √≈∂ È≈◊«’
¡«Ë’≈ ¡Â∂ √ø√≈ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂ Í≈ÚÈ ÙÏÁ
“Ï∂◊ÓÍπ≈ √‘ ’Ø È≈¿∞” Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘ØÚ∂◊∆Õ
Òæ◊Ì◊ F@@ √≈Ò Ï∆Â‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‚∂≈ ÙÃ∆ A@H √øÂ √Ú‰
Á≈√ ‹∆ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª Á∂ Ó‘≈È Ó‘ªÍπÙª ÏÃ‘ÓÒ∆È Ï≈Ï≈ «ÍæÍÒ Á≈√
‹∆ Ó‘≈≈‹, ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹,
ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π»
√π¡≈Ó∆ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, ÓΩ‹»Á≈ ◊æÁ∆ ÈÙ∆È √«Â◊π» √π¡≈Ó∆
«Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ ¡Ó Ù‘∆Á √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ È∂
ÍÃ⁄≈-ÍÃ√≈ ˘ Í»∂ «ÚÙÚ «Ú⁄ Í‘πø⁄≈«¬¡≈ ˛Õ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
Á≈ ÎπÓ≈È ˛ó
«ÚÁ≈√ √Ø«¬ √≈Ë» ÌÒØ, ‹¿π ‘«‘ √Á≈ «ÈÚÀÕ
√π÷Á≈¬∆ √ÓÂ≈ ◊‘«‘ √ÌÈ‘ Óª◊«‘ ÷À®
¡À√∂ Ó‘≈È Í¿πÍ’≈∆ ÂÍæ√Ú∆ ÏÃ‘Ó «◊¡≈È∆ √«Â◊π» √π¡≈Ó∆
√Ú‰ Á≈√ ‹∆ «‹‘Èª È∂ «‹æÊ∂ ÏæÒª Á∆ Í≈ÚÈ ËÂ∆ ”Â∂ √≈Ú√√Ú≈√ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’∆Â≈ ¡Â∂ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ
’Ú≈«¬¡≈Õ ¡≈Í ‹∆ ‘Ó∂Ùª √ø◊Âª ˘ «Úæ«Á¡≈ ÍÛ∑≈¿π‰ Á≈ ¡Â∂
Ó≈Â≈-«ÍÂ≈ Á∆ √∂Ú≈ ’È, Úæ«‚¡ª Á≈ √«Â’≈ ’È, ¤Ø«‡¡ª È≈Ò
ÍÃ∂Ó ’È, √øÂª Á∆ √ø◊Â ’È, ‘« Á∂ «√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù
«Á¡≈ ’Á∂ √ÈÕ √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ ÏæÒª
«Ú÷∂ ‚∂∂ Á∆ ¿π√≈∆ ’Ú≈¬∆Õ B ÎÚ∆ AIFD ˘ ‚∂≈ «ÚÁ≈√∆¡≈
Á≈ «Ò÷ ’∂ √Ó≈‹ Á∆ Í«‘⁄≈‰ ˘ ¡◊ª‘ ÂØ«¡≈Õ √«Â◊π» √Ú‰
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ √Á∆¡ª ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡≈Í‰∆ «’ÃÍ≈ «ÁzÙ‡∆ ≈‘ƒ
‹◊Â◊π» √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È
22
∏√øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈
‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª
23
‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª Á∂ Ó‘≈È ÂÍæ√Ú∆,
Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È, Ó‘≈È √øÂª, È»∆
¡ÚÂ≈ª Á∆ «√¯Â ¡Â∂ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √‡∆’ Á∂
Ó‘≈È ‡∆’≈’≈ ˘ √Ó«ÍÂ
ÁØ ÙÏÁ
√π¡≈Ó∆ ÷˜≈È Á≈√
«◊ ‹∆
√≈Ë» ’∆ ‹Ø Ò∂«‘ ˙‡, Â∂∂ «Ó‡«‘ Í≈Í √Ì ’Ø«‡-’Ø«‡®
’‘∂ «ÚÁ≈√ ‹Ø ‹Í∂ È≈Ó, «Â√ ‹≈«Â È≈ ‹ÈÓ È≈ ‹Ø«È ’≈Ó®
«ÚÁ≈√ Ì‰∂ ‹Ø ‹≈‰∂ √Ø ‹≈‰, √øÂ ¡ÈøÂ«‘ ¡øÂ« Èª‘∆®
√øÂ ’∂ È≈Ó ‹Ø ÏÒ∆ ⁄Û∑≈Ú∂® ¡≈Í‰≈ ’∆Â≈ ¡≈Í∂ Í≈Ú∂®
““Á≈√ ÷˜≈È”” ’∆ «ÚÙÚ≈√® ‹Ø «‘Ïª Á∂ Ï⁄È «ÏÒ≈√®
Òæ÷ª √øÂ ¡≈¬∂ ‹◊ ¡øÁ, ÓæÂ È‘ƒ ¡≈¿π‰∆ È’≈∂ ˘®
’πfi ““Á≈√ ÷˜≈È”” ˘ ÓæÂ Á∂ÚØ, ‹∂ ¡≈Ú∂ «’Â∂ «Ú⁄≈∂ ˘®
√≈Ë» ÊøÓ √ø√≈ Á∂, Ì‹È ’È ’Â≈ Á∂®
«ÁÒ Á∆ ÓÀÒ ¿πÂ≈Á∂Õ ““÷˜≈È”” ¿π‘ √æ⁄ Í⁄≈Á∂®
Í¿πÍ’≈∆˙∫ ’∂ Í¿πÍ’≈∆, Ù«‘ÈÙ≈‘Ø ’∂ Ù«‘ÈÙ≈‘,
Ó≈«¬¡≈ «Â¡≈◊∆˙ ’∂ Ó‘ª-Ó≈«¬¡≈ «Â¡≈◊∆, ◊∆ÏØ∫ ’∂ Ó√∆‘≈,
‹◊Â «ÍÂ≈Ó≈, ‹◊Â ◊π», √≈«‘Ï∂ ’Ó≈Ò, È»∆ ¡ÚÂ≈ √≈«‘Ï
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ Óπ÷≈«ÏøÁ ”⁄Ø∫ ¿π⁄≈È ’∆Â∂
Í«ÚæÂ ¡ø«ÓÃÂ »‘≈È∆ Ú⁄È, Ó‘ª-Ú≈’ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹Ø «’ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∆ √Óπæ⁄∆ ÍÓ
√«Â’≈ ÔØ◊ ◊π» «Í¡≈∆ √≈Ë √ø◊Â ‹∆ ˘ ¡«ÍÂ ’∆Â∆ ˛Õ
ËøÈ-ËøÈ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, ËøÈ-ËøÈ Ï≈Ï≈ «ÍæÍÒ
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, ËøÈ-ËøÈ √«Â◊π» √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, ËøÈ ËøÈ
√«Â◊π» ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, ËøÈ-ËøÈ √«Â◊π» ◊∆Ï Á≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹, ÓΩ‹»Á≈ ◊æÁ∆ ÈÙ∆È √«Â◊π» «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂
¡Ó Ù‘∆Á √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ «‹È∑ª Á∆ ¡Í≈ «’Í≈ ˛, Ó∂∂ ÍÃ∂È≈
√ØÂ ¡Ó Ù‘∆Á √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ‘È «‹È∑ª Á∆ Ù‘≈ÁÂ È∂ «ÚÙÚ
«Ú⁄ «ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ ˘ «¬’ ÍÒ∂‡Î≈Ó ”Â∂ «¬’æ·≈ ’∆Â≈, «‹√ È≈Ò
’ΩÓ ˘ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∂ È≈Ò-È≈Ò Í«‘⁄≈‰ «ÓÒ∆Õ ‘æÊÒ∆ Íπ√Â’
“¡≥«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ (√‡∆’)” ˘ √ø◊Âª Á∂
ÍπÙ≈Ê «‘ºÂ Ì∂‡ ’«Á¡ª Á≈√ ˘ ¡«Â¡≥Â ÷πÙ∆ Ó«‘√»√ ‘Ø ‘∆ ‘ÀÕ
Í «¬√ ÷πÙ∆ Á≈ ≈‹ ‘À Ó∂∂ ÍÃ∂È≈ √ÃØÂ ¡Â∂ Ó≈◊ ÁÙ’, Ó‘≈È
«ÚÁÚ≈È, ’∆ÂÈ Á∂ ËÈ∆ ¡Â∂ √∂Ú≈ Á∂ Íπø‹ ¡Ó Ù‘∆Á √øÂ ≈Ó≈ ÈßÁ
‹∆, «‹È∑ª ˘ ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂
ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È √«Â◊π» √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ Á∆ √ø◊Â «Ú⁄
√ø√≈ Á∂ ’ØÈ∂-’ØÈ∂ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ◊π» ‹∆ Á∂ Í≈ÚÈ «ÓÙÈ Á≈ ÍÃ⁄≈ ’È
Á≈ √πÌ≈◊ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈Í ‹∆ È∂ ‘ ÷∂Â «Ú⁄ Ó∂∂ Ï⁄ÍÈ ÂØ∫ ÒÀ
’∂ ¡º‹ Âº’ Ó≈◊ ÁÙÈ ’∆Â≈Õ ÍÛ∑≈¬∆ ¿∞ÍøÂ ¡≈Í ‹∆ È∂ ÓÀ˘ ‹◊Â
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ Í≈ÚÈ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á∂ »‘≈È∆ ‘º√ ˘ √Ófi‰ «Ú⁄
¡«‘Ó Ì»π«Ó’≈ ¡Á≈ ’∆Â∆Õ
«¬√ Ó‘≈È ’≈‹ Ò¬∆ ÙÃ∆ √≈Ë» ≈Ó ‘∆, ÙÃ∆Ó≈È ÙÃ∆≈Ó ¡Ù,
«Í≥Ã√∆ÍÒ ‹Ø◊∆ ≈Ó, ÍÃØ. ∆È≈ «ÚÁ∆, ÍÃØ. È∆ÒÓ ¡Â∂ Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘
Íæ«Âz’≈ Á∂ √Ó»‘ √‡≈Î È∂ «ÚÙ∂Ù √«‘ÔØ◊ «ÁæÂ≈ ˛Õ
’∞fi ’Ó∆¡ª «‘ ◊¬∆¡ª ‘Ø‰◊∆¡ª Á≈√ ¿∞È∑ª Ú≈√Â∂ «ıÓ≈ Á≈
‹≈⁄’ ‘ÀÕ
ÍÃ∂È≈ √ÃØÂ
24
ÚÒØ∫-
√π¡≈Ó∆ ÷˜≈È Á≈√ «◊
ÓΩ‹»Á≈ ◊æÁ∆ ÈÙ∆È
ÙÏÁ ◊π◊æÁ∆ ÍÒΩ‡≈ √≈«‘Ï
‚≈’÷≈È≈ ≈Ó◊Û∑ Â«‘√∆Ò √ªÏ≈, «˜Ò≈ ‹øÓ»
ÓØÏ≈¬∆Ò-IIHH@-AHGBF
25
Á∂ Ú≈√∆ Á∂, ‹◊Â «ÍÂ≈Ó≈, ‹◊Â◊π» √≈«‘Ï √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹ Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ ÁØ ‘æÊ ‹ØÛ ’∂ «ÈÓÂ≈ √«‘Â, «¬’ ÓÈ ‘Ø
’∂, «¬’ √ ‘Ø ’∂ √πÂ-ÙÏÁ Á≈ Ó∂Ò ’’∂ Ï∂ÈÂ∆, ¡Á≈√,
‹ØÁÛ∆ ’Á∂ ‘ª «’ «¬‘Ø «‹‘∂ Ó‘≈È Í¿πÍ’≈∆ √øÂ √ø◊Âª Á∂
ÌÒ∂ Ú≈√Â∂ ‘Ó∂Ùª Ì∂‹Á∂ «‘‰≈ ¡Â∂ «¬‘Èª Á∂ «√ ”Â∂ ¡≈Í‰∆
«’Í≈ Á≈ «Ó‘ Ì«¡≈ ‘æÊ æ÷‰≈Õ
«¬‘Ø «‹‘∂ Í¿πÍ’≈∆ √øÂ ÁπÈ∆¡ª ”Â∂ ‘Ó∂Ùª ¡≈¿π∫Á∂ «‘‰◊∂Õ
ÁπÈ∆¡ª Á∆ ÌÒ≈¬∆ Ú≈√Â∂, ‘Ó∂Ùª Í¿πÍ’≈ ’Á∂ «‘‰◊∂Õ
ÒØÛ ÍÀ‰ ”Â∂ ’ΩÓ Á∆ ÷≈Â ‹≈Èª Ú≈Á∂ «‘‰◊∂Õ
◊æÁ∆ ”Â∂ «Ï≈‹Ó≈È √«Â◊π» «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ ‘Ó∂Ùª √ø◊Âª Á∆
ÌÒ≈¬∆ ’Á∂ «‘‰◊∂Õ
√øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ÁπÈ∆¡ª ”Â∂ ‘Ó∂Ùª ¡Ó «‘‰◊∂Õ
√øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆, ¿πÈª∑ Á∆ «√ÎÂ «Ú⁄ ‘Ó∂Ùª Ú⁄È ¿π⁄≈Á∂
«‘‰◊∂Õ
«¬‘Ø «‹‘∂ Í¿πÍ’≈∆ √øÂ ÁπÈ∆¡ª”Â∂ ‘Ó∂Ùª ¡≈¿π∫Á∂ «‘‰◊∂Õ
‹À ◊πÁ∂Ú!
ËøÈ ◊πÁ∂Ú!
«¬√ Á∆ Á∂‰ ‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª Á∂ Ó‘≈È √øÂ, Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È,
‚∂∂ Á∂ Óπæ÷ √ø⁄≈Ò’, ◊æÁ∆ ”Â∂ «Ï≈‹Ó≈È √«Â’≈ÔØ◊ √«Â◊π»
«Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «‹‘Èª Á∆ √ÍÃ√Â∆ ‘∂·, «‹‘Èª Á∆
«‘ÈπÓ≈¬∆ ‘∂· «¬‘ ‚∂≈ Ï‘πÂ ‘∆ ¿π⁄∆¡ª ÏπÒøÁ∆¡ª ÚæÒ ‹≈ «‘≈
˛ ¡Â∂ Âæ’∆ Á∂ ≈‘ ”Â∂ ‹≈ «‘≈ ˛Õ «‹‘Èª È∂ Ï∂¡øÂ »‘ª ˘
¡ø«ÓÃÂ »Í∆ ‘« Á≈ È≈Ó, ¿πÍÁ∂Ù Á∂ ’∂, È≈Ó ‹Í‰ Á∂ ≈‘ ”Â∂
√Ó»‘ √ø◊Âª ˘ ‹Ø«Û¡≈ ˛Õ «¬‘Èª Ó‘≈È √øÂª Á∂ ¿πÍ’≈ Á∆ Á∂‰
Á≈ ÎÒ ¡√ƒ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∆ ÍÓ √«Â’≈ÔØ◊ √Ó»‘ ◊π»
«Í¡≈∆ √≈Ë-√ø◊Â ‹∆ È‘ƒ Á∂ √’Á∂Õ «¬‘Èª Ó‘≈È Í¿πÍ’≈∆
√øÂª Á∂ Í¿πÍ’≈ª ˘ ÌπÒ≈«¬¡≈ È‘ƒ ‹≈ √’Á≈Õ
«ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∂ Ó‘≈È ¡Ó Ù‘∆Á ¡≈ÁÈ∆¬∂
√«Â’≈ÔØ◊ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ È∂ √Óπæ⁄∂ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∆,
’ΩÓ Á∆ ÷≈Â ¡≈Í‰∂ «ÈÓÒ √∆ Á≈ ÏÒ∆Á≈È Á∂ ’∂ √Óπæ⁄∂
«ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∂ È≈Ò √øÏø«ËÂ √Ó»‘ ÍÓ √«Â’≈ÔØ◊ ◊π»
«Í¡≈∆ √≈Ë √ø◊Â ‹∆ ˘ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ ¡Â∂ “¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆” Á∂ Ï∂◊ÓÍπ∂ Á∂ Ú≈√∆ Á∂ »‘≈È∆ ÿ
Á≈ »‘≈È∆ ÍÃÙ≈Á ÒÀ ’∂ «ÁæÂ≈ ˛, «‹√ ˘ ’Á∂ Ú∆ ¡æ÷Ø∫ ¿π‘Ò∂ È‘ƒ
’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ
«¬√ ÂØ∫ ‘Ø Úæ‚∆ ÷πÙ∆ Ú≈Ò∆ ◊æÒ «¬‘ ˛ «’ «¬√ ‚∂∂ Á∂
Ó‘≈È √øÂ √«Â’≈ÔØ◊ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂ ¡≈Í‰∂ ¡‰Êæ’
ÔÂÈª Á∂ È≈Ò ‹◊Â «ÍÂ≈Ó≈, ‹◊Â◊π», È»∆ ¡ÚÂ≈ √≈«‘Ï
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∂ Óπ÷≈«ÏøÁ ”⁄Ø∫ ¿π⁄≈È ’∆Â∆
‘Ø¬∆ “¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆” Á∂ Ï‘πÂ ‘∆ √π⁄‹
æ ∂
„ø◊ È≈Ò, »‘≈È∆¡Â Á∂ È≈Ò √Ò ¡Ê ’’∂, «¬‘ ‘æÊÒ∆
Íπ√Â’ “¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √‡∆’” √Óπæ⁄∆
ÍÓ √«Â’≈ÔØ◊ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∂ È≈Ò √øÏ«ø ËÂ √ø◊Â Ú≈√Â∂
«¬’ Ï‘πÂ Úæ‚∆ «ÁÒ∆ Ì∂∫‡ ˛Õ «¬√ «Ú⁄ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∆
√Ó»‘ ◊π» «Í¡≈∆ √≈Ë-√ø◊Â ‹∆ Ú≈√Â∂ ¿π√ Ï∂◊ÓÍπ Á∂ Ú≈√∆ Á∂
√æ⁄÷ø‚ ÿ Á≈ »‘≈È∆ ÍÃÙ≈Á ¡Í«Â ’∆Â≈ ˛Õ ¡√ƒ ¿π√ Ï∂◊ÓÍπ
26
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ √øÓÂ
ADCC Á∂ Ó≈ÿ Ó‘∆È∂ Á∆ Í»ÈÓ≈Ù∆ ˘ ¡ÚÂ≈
Ë≈È ’∆Â≈ √∆Õ ÍÃ Ó ≈Ê∆ ’≈‹ª ˘
«ÈÌ≈¿π∫«Á¡ª ◊π» ‹∆ È∂ ‘ «¬’ ÍÃ√«ÊÂ∆
¡Èπ√≈ Ï≈‰∆ Á∆ ⁄È≈ Ú∆ ’∆Â∆ √∆ Í ◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ √Ó∂∫ Á∂ Ú«’¡ª Úª◊
Á∂Ù «Ú⁄ ⁄‘πø Í≈√ƒ «÷æÒ∆ Í¬∆ ˛, «’¿π∫«’
¿π√ √Ó∂∫ Ï≈‰∆ ˘ «¬’ ÍØÊ∆ «Ú⁄ √øÌ≈«Ò¡≈
È‘ƒ √∆ «◊¡≈Õ ◊π» «ÚÁ≈√ Ï≈‰∆ Á∂ GA ÍÁ∂
Á≈Á» Í≥Ê∆ Í≥⁄ Ú≈‰∆ √ø◊Ã«‘, Ì≈◊ ÍÃÊÓ ¡Â∂ «√∆ ≈Ó ¡Ù
GI ÍÁ∂ Á≈Á» Í≥Ê∆ Í≥⁄ Ú≈‰∆ √ø◊Ã«‘ Ì≈◊ Á»‹∂ «Ú⁄ ÓΩ‹»Á ‘È ‹Á«’
BA ÍÁ∂ ‹Ï Á≈√ √ø’«ÒÂ √Ïª◊∆ «Ú⁄ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ D@ ÙÏÁ ÙÃ∆
¡≈«Á ◊ÃøÊ «Ú⁄ √«Ó«ÒÂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ Ï‘πÂ
√≈∆ Ï≈‰∆ ’πfi ‘Ø ÍÃÓ≈«‰’ ◊ÃøÊª «Ú⁄Ø∫, «ÚÙÚ«Ú«Á¡≈«Ò¡ª «Ú⁄Ø∫
¡Â∂ √øÂ Á≈Á» «Á¡≈Ò ‹∆ Á∂ ‚∂«¡ª «Ú⁄Ø∫ Ú∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø¬∆ ˛Õ Ú∆‘Úƒ
√Á∆ «Ú⁄’≈ ‹ÁØ∫ ◊π» «ÚÁ≈√ Ï≈‰∆ Á∆ ÷Ø‹’≈‹ª Ò¬∆ Ì≈Ò
¡≈øÌ ‘Ø¬∆ ÂÁØ∫ ÷Ø‹≈’≈∆¡ª ¡Â∂ «ÚÁÚ≈Èª È∂ ’¬∆ √Ø«Ó¡ª ÂØ∫
Ï≈‰∆ ÒæÌ‰ ¿πÍøÂ √ªÌ‰ Á∂ ÔÂÈ ’∆Â∂ √ÈÕ Ï≈‰∆ Á∆¡ª ÒæÌ∆¡ª
‘æÊ-«Ò÷Âª ˘ ‚∂≈ ÏæÒª Á∂ ◊æÁ∆ÈÙ∆È √«Â◊π» «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹ Á∆ ¡«Ë¡≈Â«Ó’ ¡◊Ú≈¬∆ ¡Â∂ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∂ ÔÂÈª
√Á’≈ ‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª «Ú÷∂ «¬’æÂ ’’∂ ÷Ø‹’≈‹ª Ò¬∆ √ªÌ
«Ò¡≈ √∆Õ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∆ ¡Ó Ù‘≈ÁÂ È∂ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂
ÙË≈¨¡ª ˘ Ó≈‰ ¡Â∂ √ÈÓ≈È Ò¬∆ Úæ÷∆ Í¤≈‰ √Ê≈ÍÂ ’È
Ò¬∆ Ó‹Ï» ’ «ÁæÂ≈ √∆Õ Úæ÷∂ ËÓ Ò¬∆ Úæ÷∂ Ë≈«Ó’ ◊ÃøÊ Á∆
ÒØÛ √∆, «‹√ ˘ Óπæ÷ æ÷«Á¡ª ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ ¿πÍÒÏË Ï≈‰∆ ˘
«¬’ ÍØÊ∆ «Ú⁄ √ø’«ÒÂ ’’∂ “¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆” Á≈ „πæ’Úª È≈Ó ÍÃÁ≈È
’∆Â≈ «◊¡≈ √∆Õ «¬√ «ÚÒæ÷‰ ’≈‹ Ò¬∆ √«Â◊π» «Èø‹‰ Á≈√
‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Ú⁄ √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆, √øÂ
√Ó≈‹ ¡Â∂ «ÚÁÚ≈Èª È∂ ÚÈ‰ÔØ◊ Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆Õ C@ ‹ÈÚ∆
B@A@ Á∆ Ó≈ÿ Íπ»ÈÓ≈Ù∆ Ú≈Ò∂ ÙπæÌ «ÁÈ, ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆
Í≈ÚÈ ¡ÚÂ≈ Ì»Ó∆ «Ú÷∂ √‹∂
27
Í≈ÚÈ ““¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆”” Á≈
‡∆’≈ ¡Â∂ «Ú¡≈«÷¡≈
ó«¬’ «¬«Â‘≈√’ ’≈‹
ÍÃ’≈Ù ¿πÂ√Ú Á∂ ¡≈ÒΩ«’’ √Ó≈◊Ó «Ú⁄ «¬√ Ë≈«Ó’ ◊ÃøÊ ˘
«ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á∂ Ë≈«Ó’ ◊ÃøÊ Ú‹Ø∫ Ó≈ÈÂ≈ ÍÃÁ≈È ’∆Â∆ ◊¬∆Õ
¡æ‹ Âæ’ «¬√ Í≈ÚÈ ◊ÃøÊ Á∆¡ª BE@@@ ÂØ∫ ÚË∂∂ Ï∆Ûª √ø√≈ Á∂
Úæ÷-Úæ÷ ◊π» «ÚÁ≈√ Ë≈Óª «Ú⁄ √Ê≈«ÍÂ ¡Â∂ ÍÃ’≈Ù ’∆Â∆¡ª ‹≈
¸æ’∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ’ª Á∆ ‹≈«¬˜ Óø◊ Ú∆ √∆ ¡Â∂ √Ó∂∫ Á∆ ÒØÛ Ú∆ √∆ «’
«¬√ Ë≈«Ó’ ◊ÃøÊ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á∂ √‡∆’ ¡Â∂ «Ú¡≈«÷¡≈ Á∂ ’«·È
’øÓ ˘ È∂Í∂ ⁄≈«Û∑¡≈ ‹≈ √’∂ Í «¬√ «ÚÒæ÷‰ ’≈‹ Á∆ Í»Â∆ Ò¬∆
«’√∂ ¡ÁÌπæÂ √’≈Ò ¡Â∂ ¡«Ë¡≈Â«Ó’Â≈ Á∆ «Ú√Ó≈Á∆ ¤ª ‘∂·
«Ú⁄Á∂ «ÁæÏ-«ÁzÙ‡∆ Ú≈Ò∂ Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È Á∆ ÒØÛ √∆, «’¿π∫«’
ÓæË’≈Ò ÁΩ≈È ‘Ø¬∂ ¡ÚÂ≈∆ √«Â◊πª Á∆ ⁄∆ Ï≈‰∆ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈
’È∆ ‹∂ ¡√øÌÚ ’≈‹ È‘ƒ Âª Ï‘πÂ ’«·È ’øÓ ˜» Ì≈√Á≈ √∆,
Í ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ Á≈ ‡∆’≈ ‹ª «Ú¡≈«÷¡≈ ’È∆ Âª
‘Ø Ú∆ ¡Ω÷≈ ’≈‹ ˛, «’¿π∫«’ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ Á∆
«Ú¡≈«÷¡≈ ’È ÂØ∫ Í«‘Òª, ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂ ¡ÚÂ≈ Ë≈È
’È Á∆¡ª ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª ¡Â∂ ¿π‘Èª ˘ √ø√≈ «Ú⁄ «Ú⁄«Á¡ª ¡Â∂
¡≈Í‰∂ ¡ÚÂ≈∆ ’≈‹ Í»È ’«Á¡ª, «‹‘Û∆¡ª √Ó≈«‹’ ¡Ω’Ûª
Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È≈ «Í¡≈ √∆ ¿π‘Èª ‘≈Ò≈Âª Ï≈∂ Ú∆ ¿π√ ‡∆’≈’≈
¡Â∂ «Ú¡≈«÷¡≈’≈ ˘ ÿØ÷Úª «◊¡≈È ‘Ø‰≈ ˜»∆ ˛ ÂÁØ∫ ‹≈ ’∂
«’Â∂ ¿π‘ «ÚÁÚ≈È, √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ «ÚÓÒ Ï≈‰∆ Á∆ ÍÃÓ≈«‰’
‡∆’≈ ’È Á≈ √≈‘√ ‹π‡≈ √’Á≈ √∆ ¡Â∂ „πæ’Úƒ «Ú¡≈«÷¡≈ ’È
Á≈ Ï∆Û≈ ¸æ’ √’Á≈ √∆Õ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÚÒØ∫ ¡≈Í‰∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄
ÍÃÔØ◊ ’∆Â∂ ◊¬∂ Úæ÷-Úæ÷ Ì≈Ù≈Úª Á∂ ÙÏÁª Ï≈∂ Ú∆ ‡∆’≈’≈ ˘
√øÍ»È «◊¡≈È ‘Ø‰≈ Ò≈˜Ó∆ ˛, «’¿π∫«’ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆
¡«◊¡≈ÈÂ≈ ¡Â∂ ¡‚øÏª Á≈ ÷ø‚È ’È Ú≈Ò∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄ ¡ÚË∆
ÏØÒ∆, ÏÃ‹Ì≈Ù≈, ≈‹√Ê≈È∆, ◊π‹≈Â∆, Í≥‹≈Ï∆ Â∂ Ó‘ª≈Ù‡∆
Ì≈Ù≈Úª Á∂ È≈Ò-È≈Ò √ø√«¥Â ¡Â∂ ¯≈√∆-¡Ï∆ Ì≈Ù≈Úª Á∂ ¡æ÷ª
Á≈ Ú∆ ⁄Ø÷≈ ÍÃÔØ◊ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ «¬‘Èª Ì≈Ù≈Úª Á∂ «◊¡≈È Á∂
È≈Ò-È≈Ò ‡∆’≈’≈ ˘ Íπ  ≈ÂÈ «Ó«Ê‘≈√’ ¡Â∂ «¬«Â‘≈√’
‘Ú≈«Ò¡ª Á∆¡ª ◊ø„ª ÷ØÒ∑‰ Á≈ Ú∆ ¡«Ì¡≈√ ‘Ø‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ◊π»
‹∆ ÚÒØ∫ ¡≈Í‰∆ ÓÈØ‘ Ï≈‰∆ «Ú⁄ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª
Íπ≈«‰’ ’‘≈‰∆¡ª Á≈ Ú∆ √øÍ»È «¬ÒÓ ‘Ø‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ «¬‘
√≈∆¡ª ÷»Ï∆¡ª ¡Â∂ ’Ò≈Úª √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ «Ú⁄
«ÚÁÓ≈È ‘ÈÕ Ï≈‰∆ Á≈ ‡∆’≈ ’È Ò¬∆,«ÚÁÚÂ≈ ÌÍ» ÍÃ«ÂÌ≈
Á∆ ÒØÛ Âª ‘πøÁ∆ ˛ Í «¬√ ÂØ∫ Ú∆ ÚË∂∂ ¡«Ë¡≈Â«Ó’ ÍÃ«ÂÌ≈ Á∆
ÒØÛ ‘πøÁ∆ ˛Õ √≈∂ Á∂ √≈∂ «¬‘ ◊π‰ √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ Í≈√
«ÁæÏ-Ù’Â∆ Úª◊ ÓΩ‹»Á ‘È, «’¿π∫«’ √≈Ò AIIE-IF «Ú⁄ Áπ¡≈Ï≈
28
’≈Ò‹, ‹ÒøË ÂØ∫ Ï∆.¬∂. Á∆ «‚◊∆ ‘≈√Ò ’È ¿πÍøÂ √øÂ √π«øÁ
Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂ ‚∂≈ ÏæÒª «Ú÷∂ ¡≈ ’∂ ¡≈Í‰∂ «¬Ù‡ Á∂Ú Á≈ «√ÓÈ
’È Á∂ È≈Ò-È≈Ò Ï≈‰∆ Á≈ ‚»øÿ≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’È≈ Ú∆ Ùπ» ’ «ÁæÂ≈
√∆Õ «¬√ ’«·È ’≈‹ ˘ √Ω÷≈ Ï‰≈¿π‰ «Ú⁄ ‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª Á∂
◊æÁ∆ ÈÙ∆È ÙÃ∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ «ÚÁÚÂ≈
Á∂ Íπø‹ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∆ ÌÍ» ÓÁÁ ’Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ÂÁ∂ Âª
Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂ Ï≈‰∆ Á∂ ¡æ÷ª ‘∂·ª ¤πÍ∂ ‘Ø¬∂ ¡«Ë¡≈Â«Ó’ ¡Êª ˘
ÍÃ◊‡≈¿π‰ «Ú⁄ ¡≈Í‰∆ ÍÃ«ÂÌ≈ Á∆ «ÚÒæ÷‰Â≈ ÍÃ◊‡≈¬∆ ˛Õ ◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂ ¡ÁπæÂ∆ «√ËªÂ ¡Â∂ ÍÃÓπæ÷ «Ú⁄≈Ë≈≈ ˘ √«Â’≈ÔØ◊
Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂ Â∂‹æ√Ú∆ ÙÏÁª ≈‘ƒ Ï‘πÂ √πøÁ Â∆’∂ È≈Ò Í«Ì≈«ÙÂ
’∆Â≈ ˛Õ ¡ÈØ÷∂ «√ËªÂ Á∆ ¡«‹‘∆ Í«Ì≈Ù≈ ’∂ÚÒ Ï≈Ú≈ ‹∆ ‘∆
’È Á∂ √ÓæÊ ‘ÈÕ «¬√ ’øÓ ˘ Ï≈Ú≈ ‹∆ Ú◊∂ «ÁæÏ-«ÁzÙ‡∆ æ÷‰
Ú≈Ò∂ «¬’ ÍÃÏπæË ¡Â∂ Ó‘≈È √øÂ ‘∆ È∂Í∂ ⁄≈Û∑ √’Á∂ √È, «’¿π∫«’
Ï≈Ú≈ ‹∆ ÒøÓ∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ ‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª «Ú÷∂ «Ú⁄ ‘∂ ‘ÈÕ «‹æÊ∂
¿π‘Èª Á≈ Ú≈√Â≈ Á∂Ù Á∂ ’ØÈ∂-’ØÈ∂ ÂØ∫ ¡≈¬∂ √≈Ë»-√øÂª È≈Ò ÍÀ∫Á≈
«‘≈ ˛Õ ÂÁ∂ ¿π‘Èª ˘ √Ëπ’Û∆ Ì≈Ù≈ Á≈ √øÍ»È «◊¡≈È ˛, «‹‘Û∆
Ì≈Ù≈ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ È∂ ¡≈Í‰∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄ ÚË∂∂ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â∆
˛Õ √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ ’¬∆ Ú«∑¡ª ÂØ∫ «ÈøÂ ◊π» «ÚÁ≈√
Ï≈‰∆ Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ «Ú⁄ πfi∂ ‘Ø¬∂ ‘ÈÕ Ï≈‰∆ Á≈ ‡∆’≈ ¿π‘Èª È∂ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ ¡≈Ù∆Ú≈Á È≈Ò, ÓΩ‹»Á≈ ◊æÁ∆ÈÙ∆È √«Â◊π»
«Èø‹‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ ¿πÂ«¥Ù‡ ¡◊Ú≈¬∆ «Ú⁄ Ùπ» ’∆Â≈
√∆Õ √«Â◊πª Á∆ «’Í≈ √Á’≈ ¡Â∂ √«Â’≈ÔØ◊ Ï≈Ú≈ ‹∆ Á∆ ¡È»·∆
ÿ≈Ò‰≈ ¿πÍøÂ «¬‘ ‡∆’≈ √øÍ≥È ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
√øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ √πæ⁄∆ «Í≥‚ «˜Ò≈ ‹ÒøË
«Ú÷∂ AD, Ó≈⁄ AIGC ˘ Ó≈Â≈ Ï∆Ï∆ ◊πÏ⁄È ’Ω ¡Â∂ «ÍÂ≈ ÙÃ∆
◊πÁ≈√ ≈Ó Á∂ ◊Ã«‘ «Ú÷∂ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ¿π‘Èª Á∂ Ó≈Í∂ ÍÓ √øÂ
√Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ ¡«ÈÈ ÙË≈¨ √ÈÕ √ø√≈ «Ú⁄ «Ú⁄«Á¡ª
Ï∆Ï∆ ◊πÏ⁄È ’Ω «¬’ Ú≈∆ ‚≈„∆ Ï∆Ó≈ ‘Ø ◊¬∆ √∆, ¿π‘Èª ˘
‘√ÍÂ≈Ò «Ú⁄ Á≈÷Ò ’Ú≈¿π‰≈ «Í¡≈ √∆Õ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆
¡≈Í‰∆ ÙË≈¨ Ï∆Ï∆ Á∆ «√‘Â Ï≈∂ ÍÂ≈ ’È Ò¬∆ ‘√ÍÂ≈Ò «Ú⁄
◊¬∂Õ √øÂª È∂ Ú⁄È ’∆Â∂ √È, Ï∆Ï∆ ◊πÏ⁄ÈØ Â»ø ‹∆Ú∂∫◊∆ Í Â∂≈
«¬‘ Ïæ⁄≈ È‘ƒÕ √øÂª È∂ ¡æ◊∂ ÎÓ≈«¬¡≈, Â∂∂ ÁØ Ï≈Ò’ ‘Ø‰◊∂Õ
¡≈Í‰∂ √«Â◊π Á∂ Í≈ÚÈ Óπ÷≈«ÏøÁ ÂØ∫ «¬‘ ÙÏÁ √π‰«Á¡ª ‘∆ Ï∆Ï∆
◊πÏ⁄È ’Ω È∂ ÓæËÓ ¡≈Ú≈˜ «Ú⁄ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ √∆ «’ ¡À ÓÀ∂
√«Â◊π ‹∆˙, Úæ‚≈ ÒÛ’≈ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Ï∆Ï∆ ◊πÏ⁄È ’Ω
Á∂ ¬∂‘Ø Úæ‚∂ √ÍπæÂ ÙÃ∆ √π«øÁ Á≈√ ‹∆ Ï≈Ú≈ ‘ÈÕ Ï≈Ú≈ ‹∆ Á∆ ¿πÓ
29
¡‹∂ Ó√ª Í≥‹ √≈Òª Á∆ √∆, ‹ÁØ∫ ¿π‘Èª Á∂ Ó≈«Í¡ª È∂ ¡≈Í‰∂
√«Â◊πª È≈Ò ’∆Â∂ ÍÃ‰ ˘ «ÈÌ≈¿π∫«Á¡ª, ¡≈Í‰∂ Ò≈‚Ò∂ Ï≈Ò’ ˘
√øÂª Á∂ Í≈ÚÈ ⁄Èª «Ú⁄ ¡«ÍÂ ’È Á≈ ÍÃ‰ ⁄∂Â∂ ’∆Â≈ √∆Õ ¿π√
Ú∂Ò∂ Ó‘≈È √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ √πæ⁄∆ «Í≥‚ ◊¬∂ √È ¡Â∂ Ï≈Ò’ ˘ Ì◊Ú∂∫
Ú√Â Í«‘È≈ ¡≈¬∂ √ÈÕ «Úæ«Á¡≈ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á∂ È≈Ò-È≈Ò «Ú«Á¡≈Ê∆
√π«øÁ Á≈√ ‚∂≈ ÏæÒª «Ú÷∂ Íπæ‹ ’∂ √øÂª ¡Â∂ √ø◊Âª Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄
Ó◊È «‘øÁ∂ √ÈÕ ‚∂∂ Á∂ √øÂª, √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆, √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆,
√øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆, √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Í≈√Ø∫ „∂ √≈∆¡ª ¡≈Ù∆Ú≈Áª
¡Â∂ «‘ÓÂª ÍÃ≈ÍÂ ’Á∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ ¿π‘Èª Á∂ «√ÓÈ ¡Â∂ ¡«Ë¡ÀÈ
Á∆ ÍÃÍæ’Â≈ ˘ Á∂÷Á∂ ‘Ø¬∂ √ÓfiÁ∂ ‘Ø¬∂ √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ ¡Â∂ √øÂ
≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ‹ÁØ∫ Ú∆ «ÚÁ∂Ùª «Ú⁄ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂ «√ËªÂ ¡Â∂
Ï≈‰∆ Á∂ ÍÃ√≈ ¡Â∂ ÍÃ⁄≈ Ò¬∆ Ô≈Â≈ ”Â∂ ‹ªÁ∂ √È, ÂÁØ∫ ‚∂∂ Á∆
’Ó≈È √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ ˘ √Ω∫Í ’∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ
‹∆ Á∆ Ù‘≈ÁÂ ÂØ∫ Ï≈¡Á √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ Á∂ ’ØÓÒ ÓØ«„¡ª
¿πÍ ˜πøÓ∂Ú≈∆¡ª Á≈ ÚË∂∂ ÏØfi ¡≈ «Í¡≈ ‘À, Í «Î Ú∆ ‚∂∂ Á∆¡ª
√≈∆¡ª ˜πøÓ∂Ú≈∆¡ª ˘ Ï≈÷»Ï∆ «ÈÌ≈¿π∫Á∂ ‘Ø¬∂ Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂ «‹‘Û≈
¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á≈ ‡∆’≈ ’È Á≈ ’øÓ È∂Í∂ ⁄≈«Û∑¡≈ ˛, ¿π‘ «¬«Â‘≈√’
¡Â∂ Ô≈Á◊≈∆ ’≈‹ ‘Ø «ÈÏÛ∂◊≈Õ «¬√ ◊æÒ Á≈ ÓÀ˘ Ô’∆È ˛,
«’¿π∫«’ √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂ Í«‘Ò∆ Ú≈ √Óπæ⁄∆ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆
Á≈ ‡∆’≈ ¡øÂª Á∆ ¡«Ë¡≈Â«Ó’ √»fi-Ï»fi, √‘‹ ¡ÈπÌ»Â∆ ¡Â∂
«ÚÁÚÂ≈ ÌÍ» „ø◊ È≈Ò ’∆Â≈ ˛Õ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÚÒØ∫ ◊πæfi∂ „ø◊
È≈Ò «Ú¡’Â ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª ◊æÒª, ⁄ø◊∆ Â∑ª È≈Ò Í≈·’ª ˘
√Ófi≈¿π‰ Á∂ ÓÈØÊ Ú‹Ø∫ Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂ ÒØÛ ¡Èπ√≈, „πæ’Úƒ «Ú¡≈«÷¡≈
Á≈ Ú∆ √‘≈≈ «Ò¡≈ ˛, ‹Ø √ØÈ∂ ”Â∂ √π‘≈◊∂ Úª◊ ˛Õ Íπ≈ÂÈ ◊ÃøÊª
Á∆¡ª ’Ê≈Úª Á∆¡ª ◊πøfiÒª ˘ ÷ØÒ∑ ’∂, ‘Ú≈Ò∂ Á∂ ’∂ ÍÃ√ÂπÂ ’∆Â≈ ˛Õ
‹Ø Í≈·’ª Á∂ ‹≈◊»’ ÓÈª «Ú⁄ ¡ÁÌπÂ «◊¡≈È Á≈ √ø⁄≈ ’È
«Ú⁄ ¿πÿ≈ ÔØ◊Á≈È Í≈¿π∫Á∂ ‘ÈÕ «Ú√Ó≈Á Á∂ ÚØ√≈¬∂ ‘Ø¬∂ «¤‰ª «Ú⁄
«’√∂ ÙÏÁ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ◊Ã«‘‰ ’«Á¡ª Í≈·’ Á∂ ¡øÂ∆Ú ÓÈ
«Ú⁄ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∆ ÍÃ«ÂÓ≈ Á∂ √≈÷Ù≈Â »Í Ë≈È ’
‹ªÁ∆ ˛Õ ¡«‹‘≈ ⁄ÓÂ’≈ Î’Â Ï≈Ú≈ ‹∆ Á∆ ¡ÒØ’≈∆ «Ú¡≈«÷¡≈
’≈È ‘∆ √øÌÚ ‘Ø √’Á≈ √∆Õ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ «Ú⁄ Úæ÷-Úæ÷ ≈◊ª «Ú⁄
AD@ ÙÏÁª Á∂ «¬Ò≈Ú≈ D@ ÍÁ∂, ÍÀ∫Â∆ ¡æ÷∆, Ï≈‰∆ ‘ÎÂ≈Ú≈,
Ï≈‰∆ Í≥Áª «ÂÊ∆, Ï≈ª Ó≈√ ¿πÍÁ∂Ù, √ªÁ Ï≈‰∆, Ù≈Á∆ ¿πÍÁ∂Ù,
Óø◊Ò≈⁄≈ ¡Â∂ BCA √ÒØ’ Ù≈«ÓÒ ‘ÈÕ Í»∆ Á∆ Í»∆ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆
Á≈ ‡∆’≈, Ï≈‰∆ Á∆ «Íæ·-Ì»Ó∆ ˘ √≈‘Ó‰∂ æ÷ ’∂ Ï‘πÂ √Ω÷∆ ¡Â∂
¡≈√≈È Ì≈Ù≈ «Ú⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ ‡∆’≈’≈ Ï≈Ú≈ ‹∆ Á∆ «¬‘ «¬’
30
‚∂≈ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª
«¬‘ Í«ÚºÂ ËÂ∆ Ó‘≈È ÂÍº√Ú∆, Í¿∞Í’≈∆, Á∆ÿÁÙ∆, ÂÂÏ∂Â≈, ÏÃ‘Ó-«◊¡≈È∆, È≈Ó Ï≈‰∆ Á∂ √∆¬∂, Áπ÷∆¡ª Á∂
‘ÓÁÁ, Ó‘ªÍπÙª Á≈ ¡√Ê≈È ‘ÀÕ ¡º‹ Âº’ «ÈÓÈ «Ò÷Â Ó‘ªÍπÙª
È∂ «¬√ ÁÏ≈ Á∂ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È ‘Ø ’∂ √∂Ú≈ ’∆Â∆Õ
* √Ã∆ A@H Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ √Ó≈¬∂ AIBH
* √Ã∆ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ √Ó≈¬∂ AA ‹»È AIGB
* √Ã∆ A@H √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ √Ó≈¬∂ F ÎÚ∆ AIHB
* √Ã∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ √Ó≈¬∂ BC ‹πÒ≈¬∆ AIID
* √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È
Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
23
‘Ø ÚÈ‰ÔØ◊ ¿πÍÒÏÁ∆ ˛Õ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ «‹æÊ∂ Ú∆ ‹ªÁ∂ √È
¿π√ ÍÃªÂ Á∂ ÒØ’ª ˘ √ÈÓπæ÷ æ÷Á∂ ‘Ø¬∂ ¡≈Í‰∂ ÍÃÚ⁄È ¡«‹‘∆ Ì≈Ù≈
«Ú⁄ ’Á∂ √È «‹‘Û∆ Ì≈Ù≈ ¿π‘Èª Á∂ ÙË≈¨¡ª ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª √Ófi
¡≈ ‹≈«¬¡≈ ’Á∆ √∆Õ ¬∂‘Ø ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ ¡ÁπæÌÂ Ò∆Ò∑≈ ’‘∆
‹≈ √’Á∆ ˛ «’ ¿π‘Èª È∂ ¡≈Í‰∂ ÍÃÚ⁄Èª Ú≈√Â∂ «ÓÒ∆-‹πÒ∆ Ì≈Ù≈
Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â≈ √∆Õ Ì≈Ú∂∫ Ì≈Ù≈ Âª √Ω÷∆ ÚÂÁ∂ √È Í ¿π‘Èª
≈‘ƒ ◊æÒª ◊»Û-«◊¡≈È Á∆¡ª ÍÃ√ÂπÂ ’Á∂ √ÈÕ ¿π‘Èª Á∆ Ï≈‰∆
Á∆ Óπæ÷ √π Âª Ì≈Ú∂∫ ÍÃÌ» «√ÓÈ ˛, ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ˛, Í Ó≈ÈÚ
¡Â∂ Ó≈ÈÚÂ≈ Íæ÷∆ «Ú⁄≈Ë≈≈, ¡‚øÏª ÂØ∫ «‘Â ÓÈπæ÷∆ √Ó≈‹ Á∆
√Ê≈ÍÈ≈ ’È Á∆ ’ÒÍÈ≈ Ú∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ ÓÈπæ÷∆
Ï≈Ï∆ ”Â∂ ¡≈Ë≈«Â √Ó≈‹Ú≈Á ’≈«¬Ó ’È Á∆ ‹ØÂ∆ ‹◊≈¿π‰
Ú≈Ò∂ ¥ªÂ∆’≈∆ «√ËªÂ Ú∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ ¡È»ÍÓ Ï≈‰∆ Á∆
Úæ‚ÓπæÒ∆ Á∂‰ ‘ÈÕ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «¬‘ Ï≈‰∆ Úø«⁄Â ÒØ’ª ¿πÍ
’∆Â∂ ‹≈ ‘∂ ÁÓÈ ¡Â∂ ÙØÙ‰ Á≈ ‚‡Úª «ÚØË ’È Á∆ ÍÃ∂È≈ Ú∆
ÍÃÁ≈È ’Á∆ ˛Õ √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ È∂ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆
Ï≈‰∆ «Ú⁄ ÍÃ√ÂπÂ ’∆Â∂ ◊¬∂ √≈∂ Á∂ √≈∂ ÂæÊª ˘ √ÈÓπæ÷ æ÷ ’∂ Ï≈‰∆
Á≈ ‡∆’≈ ’∆Â≈ ˛Õ ¡≈Í‰∂ Í≈·’ª ˘ Ï≈‰∆ Á∂ ¡Ê ⁄ø◊∆ Â∑ª
√Ófi≈¿π‰ Ò¬∆ «ÚÁÚ≈È ‡∆’≈’≈ È∂ ÒØÛ ¡Èπ√≈, «ÚÙÒ∂Ù‰ Á≈
√‘≈≈ Ú∆ «Ò¡≈ ˛Õ Ï≈‰∆ Á≈ ¡«‹‘≈ «ÚÙÒ∂Ù‰ Ó∂∂ «Ú⁄≈ ¡Èπ√≈
’∂ÚÒ Ï≈Ú≈ ‹∆ ‘∆ ’È Á∂ √ÓæÊ ‘È ¡Â∂ ÔØ◊ Ú∆ ‘È, «’¿π∫«’
¡‹Ø’∂ √Ó∂∫ «Ú⁄ ¡æ÷-«◊¡≈È Á∂ È≈Ò ¿πÈ∑ª Í≈√ ¡«Ë¡≈Â«Ó’
«◊¡≈È Á≈ Ìø‚≈ Ú∆ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ √«Â’≈ÔØ◊ Ï≈Ú≈ ‹∆
Í≈√ ¡«Ë¡≈Â«Ó’Â≈ È≈Ò ÚØ√≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «ÁæÏ-«ÁzÙ‡∆-’Ø‰
Ú∆ ˛Õ ¡À√∆ ¡Òæ◊ «ÚÒæ÷‰Â≈ ¡æ‹’Ò Á∂ ÷Ø‹’≈ «ÚÁÚ≈Èª Í≈√
È‘ƒ ˛Õ «‹√Á∂ ÎÒ√»Í ¿π‘ «ÚÁÚ≈È Ï≈‰∆ Á∆ Â«‘ Á, Â«‘
‚»øÿ≈¬∆ Â∆’‰ ¡ÍÛÈ «Ú⁄ ¡√ÓÊ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ √øÂ √π«øÁ Á≈√
Ï≈Ú≈ ‹∆ Á≈ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆
Á≈ ‡∆’≈ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂ Í≈ÚÈ ÚÁ≈Èª Á∆ ¤ª ‘∂· Ú√Á∆
√Ó»‘ «ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ ˘ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
È≈Ò ‹ØÛÈ Ò¬∆ Ó‘æÂÚÍ»È ¡≈Ù∆Ú≈Á Á≈ ’øÓ ’∂◊≈ ¡Â∂ Ï≈‰∆
Á≈ «ÈÙ·≈ ¡Â∂ √«Â’≈ È≈Ò ¡«Ë¡ÀÈ ’È∂ Ú≈Ò∂ È∂’ Í≈·’ª ˘
¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á∂ ÈÚ∂∫ ¡Êª Á≈ «◊¡≈È ÍÃÁ≈È ’È «Ú⁄ √‘≈¬∆ «√æË
-«√∆ ≈Ó ¡Ù
‘ØÚ∂◊≈Õ
ÓØÏ≈¬∆Ò @IHHHDEBB@D
Ï≈Ï≈ «ÍæÍÒ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ «Í≥‚ «◊ºÒ-Íº‡∆,
«˜Ò∑≈ Ï«·ß‚≈ «Ú÷∂ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈Í Ï⁄ÍÈ ÂØ∫ ‘∆ ÏÛ∂ ÍÃÓ≈Ê∆ √πÌ≈˙
Á∂ √ÈÕ ◊Ã«‘√Ê ‹∆ÚÈ ÏÂ∆Â ’Á∂ ‘Ø¬∂ ¡≈Í ¡≈Í‰∂ Í»‹È∆Ô ◊πÁ∂Ú
Ï≈Ï≈ ÓØ‘‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ ÙπºÌ ¿∞ÍÁ∂Ùª ˘ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ Ë≈‰ ’Á∂ ‘Ø¬∂
ÍÃÓ≈ÂÓ≈ Á∂ «√ÓÈ «Ú⁄ Ó◊È «‘øÁ∂ √∆Õ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ◊Ã«‘√Ê
‹∆ÚÈ Ú∆ Í»È «Â¡≈◊Ó¬∆ √∆Õ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ √≈Ê∆ Ï∆Ï∆
ÙØÌ≈ÚøÂ∆ ‹∆ Ú∆ Ï‘πÂ Í«ÚºÂ «Ú⁄≈ª Á∂ √ÈÕ √Ó∂∫ ¡È∞√≈ ¡≈Í Á∂
◊Ã«‘ «Ú÷∂ «¬’ Ï≈Ò’ È∂ ‹ÈÓ «Ò¡≈ ‹Ø ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ √Ó∂∫ «Ú⁄
Ó‘≈È √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ È≈Ó È≈Ò ÍÃ«√ºË ‘Ø¬∂Õ √π¡≈Ó∆ √Ú‰
Á≈√ ‹∆ ¡‹∂ Ï≈Ò ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ ‘∆ √È, ‹ÁØ∫ ¿∞‘Èª Á∂ Ó≈Â≈ ‹∆
ÍÃÒØ’ «√Ë≈ ◊¬∂Õ «¬√ √Ó∂∫ ÁΩ≈È ‘∆ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ È∂ ¡≈Í‰∆
ÍÃÓ≈Ê∆ Ô≈Â≈ Ùπ» ’∆Â∆ ¡Â∂ «Í≥‚ ÏºÒª «˜Ò≈ ‹ÒøË «Úº⁄ ¡≈ ’∂
«ÈÚ≈√ ’∆Â≈ «‹ºÊ∂ Í«‘Ò≈ ‚∂≈ √«ÊÂ ‘À «¬Ê∂ «‘ø«Á¡ª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂
√ø◊Âª ˘ √∂Ú≈, «√ÓÈ ¡Â∂ √«Â√ø◊ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈Õ ¡≈Í ‹∆ Á∆
Ù‰ «Ú⁄ «‘ ’∂ ’¬∆ Ó‘ªÍπÙª È∂ ¡«Ë¡≈ÂÓ’ «Ú«Á¡≈ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ
’∆Â≈Õ ¿∞È∑ª È∂ ¡≈Í‰∂ √ÍπºÂ ˘ «Úº«Á¡≈ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ú≈√Â∂ √Ã∆ A@H
√øÂ ’Â≈ ÈßÁ ‹∆, ‹Ø «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ÍÃ«√ºË «ÚÁÚ≈È √È, ‹∆ Á∆
√ø◊Â «Ú⁄ ‹Ø«Û¡≈ ¡Â∂ È≈Ó Á∆ ¡ÈÓØÒ Á≈Â √Ú≈Ó∆ √Ã∆ ‘È≈Ó
Á≈√ ‹∆ Í≈√Ø∫ ÍÃ≈ÍÂ ’Ú≈¬∆Õ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ «Ï’Ó∆ √øÓÂ
AIHE (√øÈ AIBH) BF √ÂøÏ «ÁÈ Ú∆Ú≈ Í»Ú È¤ºÂ ¡Â∂
√Ú∂ Á∂ √Ó∂∫ ¡≈Í‰∆ ‹∆ÚÈ Ô≈Â≈ √øÍ»È ’Á∂ ‘Ø¬∂ ‹ØÂ∆ ‹ØÂ √Ó≈
◊¬∂Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á≈ ¡≥◊∆·≈ √≈«‘Ï «Í≥‚ ÏºÒª Á∂ Í»Ú Á∆ ÂÎ
√πÙØ«ÌÂ ‘ÀÕ Í«‘Ò≈ È≈Â≈ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ÓÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
‘À ¡Â∂ «ÈÙ≈È √≈«‘Ï ⁄Û≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
24
√Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È ’ªÙ∆ «Ú÷∂
Ó≥«Á Á∆ ¿∞√≈∆
ÁπÈ∆¡ª Ì «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È Â∂
’Ø¬∆ «¬«Â‘≈√’ Ó≥«Á È‘ƒ √∆Õ √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆, √π¡≈Ó∆
‘∆ Á≈√ ‹∆ ¡Â∂ √π¡≈Ó∆ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ È∂ «Ú⁄≈ ’’∂ ’ªÙ∆ «Ú⁄
◊π» ‹∆ Á∂ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È ”Â∂ Ó≥«Á Á∆ ¿∞√≈∆ Á∆ ÔØ‹È≈ Ï‰≈¬∆Õ
√øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ È∂ «¬√Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ AD ‹»È AIFE (‘≈Û∑ Á∆
31
√ø◊ªÁ Ú≈Ò∂ «ÁÈ) √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Á∂ ’-’ÓÒª È≈Ò ÷Ú≈«¬¡≈Õ
«¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á √≈∆ ¿∞√≈∆ √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ È∂ √ø◊Âª È≈Ò Ì∂‹
’∂ ’Ú≈¬∆Õ ÓΩ‹»Á≈ »Í «Ú⁄ «¬‘ Ó≥«Á ’ÒÙ ÂØ∫ Ï◊À √π¡≈Ó∆
√Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ-’≈Ò «Ú⁄ ‘∆ ¿∞√≈«¡≈ ‹≈ ⁄πº’≈ √∆Õ
«Â¡≈∆ Á≈ ’øÓ ¿∞È∑ª ÂØ∫ Ï≈¡Á √Ã∆ A@H √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Â∂
Ó‘≈≈‹ √Ã∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ È∂ ’Ú≈«¬¡≈Õ √ØÈ∂ Á≈ ’ÒÙ
AIID «Ú⁄ √Ã∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ È∂ √ø◊Âª Á∂ √«‘ÔØ◊ È≈Ò
⁄Û∑≈«¬¡≈Õ «¬√ Ó≥«Á «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ √π¡≈Ó∆
√Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∆ Ó»Â∆ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ «¬’ «ÚÙ≈Ò √øÂ √øÓ∂ÒÈ
’’∂ BB ÎÚ∆ AIGD «Ú⁄ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬√ Ó≥«Á Á≈ ÍÃÏøË √Ã∆
◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ ⁄Ò≈ «‘≈ ‘ÀÕ
«¬√ Ó≥«Á Á∆ ¿∞√≈∆ È≈Ò ‘∆ √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ È∂ √Ã∆
◊π» «ÚÁ≈√ √≈Ë» √øÍÃÁ≈«¬ √π√≈«¬‡∆, «Í≥‚ª Á∆¡ª √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√
√Ì≈Úª ¡Â∂ «Úº«Á¡’ √ø√Ê≈Úª È≈Ò √«‘ÔØ◊ Á∂ ’∂ √Ó≈‹ ’«Ò¡≈‰
Á∂ ’øÓª «Ú⁄ Úº‚∆ Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆Õ
√Ã∆ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ ¿∞‘Èª Á∂ √≈Ê∆
Ó‘ªÍπÙª Á∆ √ıÂ ÿ≈Ò‰≈ √Á’≈ «¬‘ ‚∂≈ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÃÓ≈Ê
Á≈ «¬’ Úº‚≈ ’∂∫Á Ï‰ «◊¡≈Õ ÁπÈ∆¡ª Ì Á∂ ÍÃ∂Ó∆¡ª Á∆¡ª È˜ª
«¬√ ¡√Ê≈È ÚºÒ «÷º⁄∆¡ª ◊¬∆¡ªÕ √«Â◊πª Á∂ ⁄Èª «Ú⁄Ø∫ √ÌÈª
Á∆¡ª Óπ≈Áª Í»∆¡ª ‘Ø‰ Òº◊∆¡ªÕ ‘ Ø˜ ¡≈ÙÓ «Ú⁄ √ø◊Âª Á∆
Ω‰’ Òº◊∆ «‘øÁ∆ √∆Õ ÍÃÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ‘π’Ó ¡Èπ√≈ «ÓÂ∆ AA ‹»È
AIGB Á≈ ¿∞‘ «ÁÈ ¡≈ «◊¡≈ «‹√ «ÁÈ √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ √Ú‰
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹∏
√»‹ «’‰ «ÓÒ∆ ‹Ò ’≈ ‹Ò ‘»¡≈ ≈Ó,
‹ØÂ∆-‹ØÂ Ò∆ √øÍ»‰ Ê∆¡≈ ≈ÓÕ
Á∂ Ó‘ªÚ≈’ ¡Èπ√≈ ¡≈Í‰∆ ‹∆ÚÈ Ô≈Â≈ √øÍ»È ’Á∂
‘Ø¬∂ ÍÃÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ÚÒ∆È ◊¬∂Õ √ø◊Âª ¡≈Í ‹∆ Á∆ ’∞Ï≈È∆ «‘øÁ∆
ÁπÈ∆¡ª Âº’ Ô≈Á º÷‰◊∆¡ªÕ
√Ã∆ A@H √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‚∂∂ Á∆¡ª √≈∆¡ª «˜øÓÚ
∂ ≈∆¡ª
√Ã∆ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ È∂ √øÌ≈Ò∆¡ªÕ ¡≈Í √ø◊Âª ˘ Ï‘πÂ
«Í¡≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ¡≈◊ÓÈ AE ¯Ú∆ AHIE ¬∆. ˘
√«Â’≈ÔØ◊ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ ¡Â∂ Ó≈Â≈ ÙØÌ≈ÚøÂ∆ ‹∆ Á∂ Í≈ÚÈ
◊Ã«‘ «Í≥‚ «◊ºÒÍºÂ∆ «˜Ò∑≈ Ï«·ø‚≈ «Ú÷∂ ‘Ø«¬¡≈Õ ‘ Ø˜ √ø◊Âª Á∆
«◊‰Â∆ ÚËÁ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ È≈Ó Á∆ Áπ¡≈¬∆ È≈Ò «‹ºÊ∂ √ø◊Âª Á∆
‹ÈÓª-‹ÈÓªÂª Á∆ «ÏÓ≈∆ Á≈ «¬Ò≈‹ ’Á∂ √È, ¿∞Ê∂ √Ê»Ò √∆
Á∂ «¬Ò≈‹ Ò¬∆ ¡≈Ô∞ÚÀ«Á’ ÁÚ≈¬∆¡ª ≈‘ƒ √∆ Á∂ «¬Ò≈‹ Á≈
ÍÃÏøË ’∆Â≈Õ «¬√Á∂ È≈Ò-È≈Ò Ïº«⁄¡ª Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ Á≈ Ú∆ Í»≈ ÍÃÏøË
’∆Â≈Õ Ïº«⁄¡ª Á∆ ’Ò≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¡≈Í ‚∂∂ Á∂ ¡≥Á Ò◊≈¿∞∫Á∂
√ÈÕ ÍÛ∑≈¬∆ Á∂ È≈Ò-È≈Ò Ïº«⁄¡ª ˘ ◊πÏ≈‰∆ Á∆ √ø«Ê¡≈ Ú∆
’Ú≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ ÁΩ≈È ‘∆ √ø◊Âª Á∆ √∂Ú≈
«Ú⁄Ø∫ √Óª «ÓÒ«Á¡ª ‘∆ ¡≈Í «¬’ªÂ ‹ø◊Ò «Ú⁄ «È’Ò ‹≈«¬¡≈
’Á∂ √È ¡Â∂ Áº÷Âª Á∆ ·ß‚∆ ¤ª ‘∂· √Ó≈Ë∆ Ò◊≈ ’∂ «√ÓÈ ’Á∂
√ÈÕ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «‹ºÊ∂ ÏÀ· ’∂ «√ÓÈ ’Á∂ √È ¿∞√∂ ¡√Ê≈È ”Â∂ ¡º‹
¿∞‘Èª Á≈ Ô≈Á◊≈∆ Ó≥«Á ‚∂∂ Á∂ «Ú⁄’≈ ÙØÌ≈ Á∂ «‘≈ ‘ÀÕ «¬’
’È≈Ò ‹◊∑≈ √Á≈ ‘˜≈≈ «√øÿ ‹∆ «Í≥‚ ÏºÒª Ú≈«Ò¡ª È∂ Á≈È
’∆Â∆ √∆Õ ◊Ó∆ ¡Â∂ Ï√≈Â ÂØ∫ Ï⁄≈˙ Ú≈√Â∂ «¬√∂ √Ê≈È Â∂ ’º⁄∆¡ª
«¬º‡ª Á∆ «¬’ ’∞‡∆¡≈ Ï‰≈¬∆ ◊¬∆ √∆Õ ’∞‡∆¡≈ Á∂ √≈‘Ó‰∂ «¬’ ÊÛ∑≈
√∆, «‹ºÊ∂ ÏÀ· ’∂ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √ø◊Âª ˘ ÍÃÚ⁄È ’«¡≈ ’Á∂ √ÈÕ
Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Á∂ Ï⁄Èª Á∆ Í≈Ò‰≈ ’Á∂ ‘Ø¬∂ √Ú≈Ó∆ √Ú‰
Á≈√ ‹∆ È∂ √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ ˘ √ø◊Âª Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ ‹ØÛ «Ò¡≈Õ ’∞fi
√Óª Ï≈¡Á ‘∆ √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ È∂ ¡Â∂ √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ È∂
¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ ◊π» ⁄Èª «Ú⁄ √Ó«ÍÂ ’ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ √≈∂ Ó‘ªÍπÙ
Ó‘≈≈‹ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ ÚÒØ∫ Ò◊≈¬∆¡ª ‘Ø¬∆¡ª «‚¿±‡∆¡ª ˘
√π⁄º‹∂ „ø◊ È≈Ò «ÈÌ≈¿∞‰ Òº◊∂Õ
√Ã∆ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
√«Â◊π √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á √Ã∆ A@H √øÂ ‘∆
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, √øÂ √Ó≈‹ ÚÒØ∫ ‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∂
√ø⁄≈Ò’ Ê≈Í∂ ◊¬∂Õ √‘≈«¬’ »Í «Ú⁄ √Ã∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆
¡Â∂ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Á∆ √∂Ú≈ Ò◊≈¬∆ ◊¬∆Õ √Ã∆ A@H
√øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Á∂ «ÍÂ≈ Á≈ È≈Ó √Ã∆ ‘π’Ó ⁄øÁ ‹∆ ¡Â∂ Ó≈Â≈ Á≈
32
√Ã∆ A@H √øÂ ‘∆ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ Í»‹Ô ◊πÁ∂Ú √Ã∆ ◊π»
√Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ Ó≥«Á Ï‰≈¿∞‰ Á≈ ’øÓ A@ ¡◊√Â,
AIGB ˘ Ùπ» ’∆Â≈Õ «¬’ √≈Ò ¡Â∂ ’∞fi Ó‘∆«È¡ª «Ú⁄ «¬√ Ó≥«Á
Á∆ ¿∞√≈∆ ÏÛ∂ ˜Ø-ÙØ È≈Ò ’∆Â∆ ◊¬∆ ¡Â∂ √øÂ √Ú‰ Á≈√
Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ Ï√∆ √Ó≈◊Ó Ú≈Ò∂ «ÁÈ AA ‹»È AIGD ˘ Ó≥«Á Á≈
¿∞Áÿ≈‡È ’∆Â≈ «◊¡≈Õ √Ã∆ A@H √øÂ √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∆
Ó»Â∆ √Ê≈«ÍÂ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ Ó≥«Á Á∆ ¿∞√≈∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬‘ ’∞‡∆¡≈
‚∂≈ √Ã∆ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆, √º⁄÷≥‚ ÏºÒª Á∂ È≈Ó È≈Ò ÍÃ«√ºË
‘Ø¬∆Õ Ó≥«Á Á∆ ¿∞√≈∆ «Ú⁄ Á∂Ù-«ÚÁ∂Ù Á∆¡ª √ø◊Âª È∂ ÏÛ∂ ¿∞ÂÙ≈‘
È≈Ò √∂Ú≈ ’∆Â∆Õ ’¬∆ Ú≈ ÷≈Ï ÓΩ√Ó ’≈‰ ’∆ÂÈ √Ó≈◊Ó «Ú⁄
ÍÃ∂Ù≈È∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬√ ÍÃ∂Ù≈È∆ ˘ Á» ’È Ú≈√Â∂ √Ã∆ A@H √øÂ
‘∆ Á≈√ ‹∆ È∂ «¬’ √«Â√ø◊ ‘≈Ò Á∆ Èƒ‘ «ÓÂ∆ CA ¡’Â±Ï,
AIGF ˘ º÷ ’∂ «¬√ Á∆ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆Õ «¬√Á∂ È≈Ò √ø◊Âª ˘ Ï‘πÂ
Úº‚∆ √‘»ÒÂ «ÓÒ∆Õ «¬‘ ‘≈Ò “√øÂ ‘∆ Á≈√ √«Â√ø◊ ‘≈Ò” Á∂ È≈Ó
È≈Ò ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈Í ‹∆ È∂ Ïº«⁄¡ª Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ ”Â∂ ÷≈√ ˜Ø
«ÁºÂ≈Õ Ï≈Ò «Ú¡≈‘ Á∂ ¡≈Í Í»È »Í «Ú⁄ «ÚØË∆ √ÈÕ ÈÙ∂ Ú≈Ò∆¡ª
⁄∆˜ª ÂØ∫ ‘Ó∂Ù≈ Ú«‹Â ’Á∂ √ÈÕ ◊πÏ≈‰∆ È≈Ò ‹ØÛÈ Ú≈√Â∂
√ø◊Âª ˘ ÍÃ∂‰≈ ’Á∂ «‘øÁ∂ √∆Õ ¡≈Í ‹∆ È∂ ‚∂∂ Ò¬∆ ‘Ø ˜Ó∆È
÷∆Á∆ ¡Â∂ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ-’≈Ò «Ú⁄ Ú∆ ‚∂∂ Á∆¡ª √∂Ú≈Úª
«ÈøÂ ⁄ÒÁ∆¡ª ‘∆¡ªÕ ÁÚ≈¬∆-Á≈» Á∆¡ª √∂Ú≈Úª ÙÃ∆ A@H √øÂ
◊∆Ï Á≈√ ‹∆ «ÈÌ≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ÍÃÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ‘π’Ó ¡È∞√≈ Ò◊Ì◊
A@@ √≈Ò Á∆ ¿∞Ó ÏÂ∆Â ’Á∂ ‘Ø¬∂ «¬‘ ÍÃ⁄ø‚ ‹ØÂ, F ÎÚ∆
AIHB ˘ ¡÷≥‚ ‹ØÂ «Ú⁄ √Ó≈ ◊¬∆Õ
√Ã∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
√Ã∆ A@H √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∂ ÏÃ‘ÓÒ∆È ‘Ø‰ ¿∞ÍøÂ
Ó‘≈≈‹ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ ‚∂∂ Á∂ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È Ê≈Í∂ ◊¬∂Õ ¡≈Í ‹∆ Á≈
¡≈◊ÓÈ AIBE ¬∆. ˘ √«Â’≈ÔØ◊ «ÍÂ≈ √Ã∆ È≈È’ ⁄øÁ ¡Â∂ Ó≈Â≈
ÙÃ∆ÓÂ∆ ‘ ’Ω ‹∆ Á∂ ◊Ã«‘ «Í≥‚ ‹ÒÌ∂¡ª «˜Ò∑≈ ‹¶Ë «Ú÷∂ ‘Ø«¬¡≈Õ
¡≈Í ‹∆ Á∂ √‘≈«¬’ Ú‹Ø∫ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ ˘ Ê≈«Í¡≈
«◊¡≈Õ
33
“√øÂ √Ú‰ Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‘√ÍÂ≈Ò Á∆ ¿∞√≈∆”
√π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄
(√º⁄÷≥‚) Ó≥«Á Á∆ ¿∞√≈∆
È≈Ó √Ã∆ÓÂ∆ Â≈Ï∆ ‹∆ √∆Õ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ √Ê≈È «Í≥‚ ◊Û∑≈ «˜Ò∑≈
‹¶Ë √∆Õ
√øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Áπ÷∆¡ª Á∆¡ª Í∆Ûª ˘ Âª Í«‘Òª ‘∆
⁄ø◊∆ Â∑ª √ÓfiÁ∂ √ÈÕ ¡≈Í ‹∆ È∂ √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò≈ Ó‘≈È ’≈‹
√«Â◊πª Á∂ Èª ”Â∂ Áπ÷∆¡ª Á∆ √∂Ú≈ Ò¬∆ ‘√ÍÂ≈Ò Ï‰≈¿∞‰ Á≈
’∆Â≈, «‹√Á≈ ÙπºÌ ¡≈øÌ BB ¡’Â±Ï, AIHB ˘ «Í≥‚ „∂Íπ-’±Íπ
«˜Ò∑≈ ‹¶Ë «Ú⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬√ Úº‚∂ ÷⁄∂ Ú≈Ò∂ ’øÓ ˘ ¡≈Í
‹∆ È∂ √«Â◊πª Á∂ ÌØ√∂ ”Â∂ ‘∆ ¡≈øÌ ’∆Â≈Õ ‹ÁØ∫ Ú∆ «’√∂ ÍπÙ È∂
Ùø’≈ ÍÃ◊‡ ’∆Â∆ «’ ‘√ÍÂ≈Ò «’Ú∂∫ ⁄ºÒ∂◊≈ Âª ¡≈Í ‹∆ «’‘≈ ’Á∂
√È «’ «¬‘ √«Â◊π» √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á≈ ’øÓ ‘À ¡Â∂ ÓÀ˘ Í»È
«ÚÙÚ≈√ ‘À ¿∞È∑ª Á∆ «’Í≈ È≈Ò ’øÓ ‘Ó∂Ù≈ ⁄Û∑Á∆¡ª ’Ò≈ «Ú⁄
⁄ÒÁ≈ ‘∂◊≈Õ ¿∞È∑ª Á∆ √È≈ ÂØ∫ «È’Ò∂ ‘Ø¬∂ «¬‘ Ú⁄È «ÏÒ’∞Ò
¡‡ºÒ «√ºË ‘Ø¬∂Õ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò Á≈ È≈Ó √øÂ √Ú‰ Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ
‘√ÍÂ≈Ò º«÷¡≈ «◊¡≈, «‹√ Á≈ ÙπºÌ ¿∞Áÿ≈‡È Í«‘Ò∆ ‹ÈÚ∆
AIHD ˘ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬√Á≈ ÍÃÏøË ¡º‹ Âº’ “√øÂ √Ú‰ Á≈√
⁄À∆‡∂ÏÒ ‘√ÍÂ≈Ò ‡º√‡” ⁄Ò≈ «‘≈ ‘À, «‹√ Á∂ Óπ÷∆ ‘Ó∂Ù≈ ‚∂≈
√º⁄÷≥‚ ÏºÒª Á∂ Óπ÷∆ ‘Ø‰◊∂Õ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò «Ú⁄ Ó≈«‘ ‚≈’‡ª
Á∆¡ª √∂Ú≈Úª Â∂ ¡≈Ëπ«È’ √‘»ÒÂª ¿∞ÍÒÏË ‘ÈÕ
√ÍÂ≈«‘’ Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘ Íº«Âz’≈ «‹√ ≈‘ƒ √Ó≈‹
Á∆ Úº‚∆ √∂Ú≈ ‘Ø ‘∆ ‘À, √«Â◊π √π¡≈Ó∆ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ È∂ √Ó≈‹ ˘
«¬’ Ó‘≈È Á∂‰ Ï÷«ÙÙ ’∆Â∆, «¬√ Íº«Âz’≈ Á∂ ¡≈Í ‹∆ Ï≈È∆ √ÈÕ
√Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ¡≈¬∆.‡∆.¡≈¬∆. ’≈Ò‹ Î◊Ú≈Û≈ «Ú÷∂ √øÂ
√Ú‰ Á≈√ ÓÀÓØ∆¡Ò ‡∆«⁄ø◊ ÏÒ≈’ Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ º«÷¡≈Õ ‘≈Ò
’Ó∂ Á∆ ¿∞√≈∆ Ú∆ ‚∂∂ ÚÒØ∫ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ ‚∂∂ «Ú⁄
«‘≈«¬Ù Ú≈√Â∂ «¬’ Úº‚∆ «ÏÒ«‚ø◊ Á∆ Ùπ»¡≈Â ’∆Â∆, ‹Ø ¿∞È∑ª Á∆
«’Í≈ È≈Ò √øÍ»È ‘Ø¬∆Õ «¬√ «ÏÒ«‚ø◊ «Ú⁄ ⁄≈ Úº‚∂ ‘≈Ò ¡Â∂ BF
’Ó∂ Ï≈Ê»Ó √«‘Â Ô≈Â∆¡ª Á∆ √‘»ÒÂ Ò¬∆ ¿∞√≈∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ ‚∂∂
«Ú⁄ Í≈‰∆ Á∆ √ÍÒ≈¬∆ Ò¬∆ «¬’ «‡¿±ÏÚÀºÒ ¡Â∂ Í≈‰∆ Ú≈Ò∆ ‡À∫’∆
Á≈ ÍÃÏøË ’∆Â≈ «◊¡≈Õ √ø◊Âª Á∆ √‘»ÒÂ Ò¬∆ √Ó≈◊Óª Ú≈√Â∂ ‚∂∂
Ò¬∆ ‘Ø ˜Ó∆È ÷∆Á∆ ‹Ø Ï‘πÂ ÒØÛƒÁ∆ √∆Õ ‹¶Ë-Í·≈È’Ø‡ Ø‚
ÂØ∫ «Í≥‚ ‚∂∂ ˘ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ √Û’, «‹√Á≈ Èª √øÂ √Ú‰ Á≈√ Ó≈◊
‘À Â∂ ¡≈Í ‹∆ È∂ √«Â◊π √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’
¡«Â √πøÁ ◊∂‡ Á∆ ¿∞√≈∆ ’∆Â∆, «‹√ «Ú⁄ √ø◊Â «Í≥‚ ÏºÒª ¡Â∂
«¬√ «Í≥‚ ÂØ∫ «ÚÁ∂Ù «Ú⁄ «‘øÁ∂ ÍÃ∂Ó∆¡ª È∂ Ú∆ ÙÒ≈ÿ≈ÔØ◊ ÔØ◊Á≈È
34
Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
¡≥◊∆·≈ √≈«‘Ï∏«Í≥‚ ÏºÒª ÂØ∫ ⁄Û∑Á∂ Í≈√∂
√Ó≈Ë∏‚∂∂ «Ú⁄ ◊πøÏÁ Ú≈Ò≈ ’Ó≈ «‹ºÊ∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ Ó»Â∆
√πÙØ«ÌÂ ‘ÀÕ
√øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
¡≥◊∆·≈ √≈«‘Ï Â∂ √Ó≈Ë ∏Ó‘≈≈‹ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Á∆
√Ó≈Ë Á∂ È≈ÒÕ
√øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
¡≥◊∆·≈ √≈«‘Ï Â∂ √Ó≈Ë ∏Ó‘≈≈‹ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∆
√Ó≈Ë Á∂ Íº¤Ó ÚºÒÕ
√øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
¡≥◊∆·≈ √≈«‘Ï∏ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ √«Â√ø◊ ÌÚÈ Á∂ Í»Ï
ÚºÒÕ
√Ó≈Ë∏Ó‘≈≈‹ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Á∆ √Ó≈Ë Á∂ Áº÷‰ ÚºÒÕ
ÙÃ∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
35
◊π» √≈«‘Ïª Á∆¡ª √Ó≈Ëª
Í≈«¬¡≈Õ «¬√ ◊∂‡ Á≈ ¿∞Áÿ≈‡È «¬ø◊ÒÀ∫‚, ¡Ó∆’≈ ¡Â∂ ’È∂‚≈ ÂØ∫
¡≈¬∆¡ª ‘Ø¬∆¡ª √ø◊Âª ¡Â∂ √øÂ Ó‘ªÍπÙª Á∆ ‘≈˜∆ «Ú⁄ AA ‹»È
AIID ˘ √Ú∂∂ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ Ï«Ó≥ÿÓ ◊π» ÿ Á≈ Èƒ‘-ÍºÊ ¡Â∂
√øÍ»ÈÂ≈ Â∂ ÙπºÌ ¿∞Áÿ≈‡È ¡≈Í ‹∆ Á∂ ’ ’ÓÒª È≈Ò ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
ÚπÒÚ‘À∫Í‡È, √‡»‚ ’À∫‡, √≈¿±ÊÀ∫Í‡È ¡Â∂ «ÚÁ∂Ùª Á∂ ‘Ø ’¬∆
Ù«‘ª Á∂ ◊π» ÿª Á∂ Èƒ‘ ÍºÊ º÷‰ Á≈ ’øÓ ¡Â∂ ¿∞Áÿ≈‡È ¿∞È∑ª Á∂
’ ’ÓÒª È≈Ò ‘Ø«¬¡≈Õ Ó‘≈≈‹ ‹∆ AIHE ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ‹»È AIID Âº’
¤∂ Ú≈ «¬ø◊ÒÀ∫‚ ¡Â∂ «¬√∂ ÁΩ≈È «ÂøÈ Ú≈ ¡Ó∆’≈ Â∂ «¬’ Ú≈
’È∂‚≈ ◊¬∂Õ Â√Á∆¡ª ‘Ø¬∆¡ª √ø◊Âª ˘ ¿∞Ê∂ ‹≈ ’∂ ÁÙÈ Á∂ ’∂ ¡Â∂
«√ÓÈ Á∆¡ª Á≈Âª Ï÷Ù ’∂ ¿∞È∑ª Á∂ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ ÷πÙ∆¡ª Ì «ÁºÂ∆¡ªÕ
AIID ˘ ÏÈ≈√ «Ú÷∂ «¬’ Ï‘πÂ Úº‚≈ √Ó≈◊Ó ’∆Â≈ «◊¡≈,
«‹√ «Ú⁄ «ÚÁ∂Ùª Á∆¡ª √ø◊Âª Úº‚∆ «◊‰Â∆ «Ú⁄ Í‘πø⁄∆¡ªÕ √Ã∆
◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ-√Ê≈È «Ú÷∂ «¬‘ «¬√ «’√Ó Á≈ Í«‘Ò≈ √Ó≈◊Ó
√∆ «‹√˘ √ø◊Âª ‘Ó∂Ù≈ Ô≈Á ’Á∆¡ª ‘ÈÕ √«Â◊π» √π¡≈Ó∆ ◊∆Ï
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «¬ø◊ÒÀ∫‚ Á∆¡ª √ø◊Âª ˘ «ÚÁ≈ ’’∂ BC ‹πÒ≈¬∆
AIID ˘ √Á≈ Ò¬∆ Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘ ”⁄ «ÈÚ≈√ ’ «Ò¡≈Õ
(ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È)
ÏÃ‘ÓÒ∆È √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È Ê≈Í∂ ◊¬∂Õ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ «ÍÂ≈ √Ã∆
√≈Ë» ≈Ó ‹∆ ¡Â∂ Ó≈Â≈ √Ã∆ÓÂ∆ π’Ó‰∆ ‹∆ Á∂ ◊Ã«‘ «Ú÷∂ «Í≥‚
≈ÓÁ≈√Íπ (È∂Û∂ ¡Ò≈ÚÒÍπ) «Ú÷∂ F-A-AIDB ˘ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈Í
‹∆ Á∂ Ó≈Â≈-«ÍÂ≈ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ √«Â◊π»
√Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ ÙË≈¨ √ÈÕ ÿ Á∂ ’øÓª-’≈ª «Ú⁄ ‹ÁØ∫
Ú∆ «Ú‘Ò «ÓÒÁ∆ «√ºË∂ √øÂª Á∂ ‚∂∂ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∂ ¡Â∂ √øÂª Á∂ Ú⁄È
√π‰Á∂ Â∂ √øÂª Á∆ √∂Ú≈ ’Á∂Õ ¡≈Í‰∂ È≈Ò ¡≈Í‰∂ «Í¡≈∂ √ÍπºÂ
«Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ ˘ Ú∆ √øÂª Á∂ ÁÙÈª Ò¬∆ ÒÀ ¡≈™Á∂ √ÈÕ √øÂ
√Ú‰ Á≈√ ‹∆ ÈøÈ∑∂ Ïº⁄∂ ˘ Á∂÷ ’∂ Ï‘πÂ ÷πÙ ‘πøÁ∂ ¡Â∂ ¡≈Í‰∂ Í≈√ ÒÀ
’∂ «Óº·∆¡ª ◊ºÒª ’Á∂Õ ¡≈Í H ’∞ √≈Ò Á∂ √È ‹ÁØ∫ ¡≈Í ‹∆ ˘
√«Â◊π» √π¡≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ √∂Ú≈ «ÓÒ ◊¬∆Õ «¬’
√«Â◊ππ» √Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ ¡≈Í ‹∆ Á∂ «ÍÂ≈ Í≈√Ø∫
Íπº«¤¡≈ «’ ’≈’∂ Á≈ Èª ’∆ ˛ Âª ÙÃ∆ √≈Ë» ≈Ó È∂ «’‘≈ «’ Ó‘≈≈‹
‹∆ ¡√ƒ «¬√ Á≈ È≈Ó «Èø‹‰ º«÷¡≈ ˛, Í «¬‘ ’øÓ «Ú⁄ «„ºÒ≈
«‘øÁ≈ ˛Õ √øÂª È∂ «’‘≈ «’ ¡√ƒ «¬√ Á≈ Èª ¡º‹ ÂØ∫ ‘Ú≈¬∆◊ º÷Á∂
‘ª, √≈˘ «Á√Á≈ ˛ «’ «¬‘ Ï≈Ò’ «„ºÒ≈ È‘ƒ ˛, ÏÒ«’ ‘Ú≈ È≈ÒØ∫
Ú∆ Â∂˜ ‘ØÚ∂◊≈Õ ÙÃ∆ ≈Ó √≈Ë» ≈Ó ‹∆ È∂ √«Â Ï⁄È ’«‘ ’∂ √øÂª ˘
ÓºÊ≈ ‡∂«’¡≈ Â∂ Ï≈Ò’ ˘ √øÂª Á∂ ‘Ú≈Ò∂ ’’∂ ¡≈Í‰∂ È◊ ˘ ⁄Ò∂
◊¬∂Õ ‹ÁØ∫ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ È∂ «¬È∑ª (√øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆) ˘
«’√∂ ’øÓ Ú≈√Â∂ ÏÒ≈¿π‰≈ Âª ‘Ú≈¬∆◊ Á∂ Èª È≈Ò ÏÒ≈™Á∂ √ÈÕ
«¬‘ «‹ºÊ∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ √È ÁΩÛ ’∂ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ ⁄Èª «Ú⁄
Í‘πø⁄ ’∂ Íπº¤Á∂ «’ ’∆ ‘π’Ó ˛ Ó‘≈≈‹ ‹∆? √øÂ ÏÛ∂ ÷πÙ ‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ
‚∂∂ «Ú⁄ √∂Ú≈ ’«Á¡ª ‘Ú≈¬∆◊ ‘π‰ Ï⁄ÍÈ ÂØ∫ ‹Ú≈È∆
«Ú⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ «‹√ ’øÓ Á≈ Ú∆ √øÂª È∂ ‘π’Ó «ÁºÂ≈ «’ ‘Ú≈¬∆◊
«¬‘ ’øÓ ’È≈ ˛, «¬È∑ª È∂ fi‡Í‡ ’«‘‰≈ «’ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π‘ ’øÓ
Âª ’ «ÁºÂ≈ ˛Õ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ «¬È∑ª Á∆¡ª √∂Ú≈Úª ÂØ∫ Ï‘πÂ
÷πÙ ‘πøÁ∂ √È ¡Â∂ ’«‘øÁ∂ «’ Âπ‘≈‚∂ Ó≈Â≈-«ÍÂ≈ Âª Âπ‘≈˘ «„ºÒ≈
’«‘øÁ∂ √È, Â»ø «¬‘ ’øÓ «’Ú∂∫ ’ «ÁºÂ≈? ¡º◊Ø∫ ‘Ú≈¬∆◊ ‹∆ ’«‘øÁ∂
«’ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «‹ºÁª ¡≈Í ’Ú≈¿π∫Á∂ ‘Ø ’Á≈ ‘ªÕ Âª √øÂ √Ú‰
Á≈√ ‹∆ «¬‘ Ú⁄È √π‰ ’∂ Ï‘πÂ ‘∆ ÍÃ√øÈ ‘Ø¬∂ ¡Â∂ ’«‘‰ Òº◊∂ ‘π‰
¡√ƒ Â∂≈ Èª ‘Ú≈¬∆◊ ÂØ∫ √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ º÷ «ÁºÂ≈ ˛Õ ¡≈Í ‹∆
È∂ Ï⁄ÍÈ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ◊ºÁ∆ÈÙ∆È ‘Ø‰ Âº’ ‚∂∂ «Ú÷∂ Ó‘≈È √∂Ú≈Úª
36
’ΩÓ Á∂ Ó‘≈È Ù‘∆Á
√Ã∆ A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ Ó‘≈≈‹
Ú√Á∂-√Á∂ √ø√≈ ¡øÁ ’πfi ¡‹∆Ó √ıÙ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ ‘È,
«‹‘Û∂ ¡≈Í‰∂ Í¿πÍ’≈∆ ’øÓª √Á’≈ «‘øÁ∆ ÁπÈ∆¡ª Âº’ ¡≈Í‰≈
Èª ’Ó≈ ‹ªÁ∂ ‘È, Í √øÂ ‹È ’πºÒ ÓÈπº÷Â≈ Ò¬∆ «¬º’ ⁄≈È‰ ÓπÈ≈≈
‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Ï≈‚ª Á∆¡ª √∆ÓÂ Ò’∆ª, ø◊ª, È√Òª, Ó˜∑Ïª
Á∆¡ª ’»Û-’‘≈‰∆¡ª ¿πÈ∑ª Ò¬∆ ’Ø¬∆ ¡Ê È‘ƒ º÷Á∆¡ªÕ √øÂ ‹È
ÏØ‘Û Á∆ ¤ª Úª◊ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹‘Û∂ Í≈Íª »Í∆ ◊Ó∆ È≈Ò ÂÍÁ∆
ÓÈπº÷Â≈ ˘ Íº¤Ó Á∆¡ª ·ø‚∆¡ª-·≈ ÍΩ‰ª Ï‰ ·≈Á∂ ‘ÈÕ
AIA@-AE Á«Ó¡≈È √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∂ «ÍÂ≈ ÙÃ∆Ó≈È
Ó«‘ø◊≈ ≈Ó ‹∆ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∂ Úº‚∂-Ú„∂∂ «Í≥‚ ÏºÒª ˘ ¤º‚ ’∂
¡Ò≈ÚÒÍπ «˜Ò∑≈ ‹ÒøË «Ú÷∂ ‹≈ Ú√∂ ‹Ø «’ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª Á∂
ÙË≈¨ √ÈÕ ‹Á ’Ø¬∆ «¬«Â‘≈√ «√‹‰≈ ‘ØÚ∂ Âª ’πÁÂ ÏÛ∆¡ª
ÈÚ∆¡ª-ÈÚ∆¡ª «ÚËª «√‹Á∆ ˛Õ ’πfi ¡À√≈ ‘∆ ‘Ø«¬¡≈ «¬º’ Í«Ú≈
Á∂ ‹∆ÚÈ «Ú⁄Õ ◊Ã«‘√Ê∆ ‹∆ÚÈ «ÏÂ≈ ‘∂ ÙÃ∆Ó≈È Ó«‘ø◊≈ ≈Ó ‹∆
¡Â∂ Ó≈Â≈ Ï∆Ï∆ ‹∆Â ’Ω ‹∆ È∂ ’Á∂ √Ø«⁄¡≈ Ú∆ È‘ƒ √∆ «’ ¿πÈ∑ª Á∂
ÿ «Ú⁄ ¡À√≈ Ï≈Ò’ ‹ÈÓ ÒÚ∂◊≈ «‹‘Û≈ √Óπº⁄∆ Á«ÒÂ ’ΩÓ ˘
Ó‰«’¡ª Á∆ Â∑ª ¬∂’Â≈ Á∆ Ó≈Ò≈ «Ú⁄ ÍØ ’∂ Í»∂ «ÚÙÚ ¡øÁ A@H
√øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª Ú◊∂ √≈ËÈ≈ √ÊºÒ
˘ ¿π‘ ⁄≈ ⁄øÈ Ò≈¿π‰ «Ú⁄ Úº‚∆ Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∂◊≈, «‹√ ”Â∂
¡≈¿π‰ Ú≈Ò∆¡ª Í∆Û∑∆¡ª È≈‹ ’È◊∆¡ªÕ ¡º‹ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª
√«Â◊π» √π¡≈Ó∆ «Èø‹‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¡Â∂ √øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ Á∆
¡√∆Ó ÿ≈Ò‰≈ √Á’≈ ÓÈπº÷Â≈ «ÚÙ∂Ù ’’∂ Á«ÒÂª Á≈ Óº’≈ ’’∂
‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √Ó∂∫ Á∂ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È Ó‘ªÍπÙª Á∆ ÍÀÛ ⁄≈Ò ˘
È≈Í‰≈ Â∂ ¿πÈ∑ª Á∆¡ª Í≈¬∆¡ª ÍÀÛª ¿πºÍ ÂπÈ≈ ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È
Ó‘ªÍπÙª Á≈ ¿πÁ∂Ù «‘≈ ˛Õ
ÙÃ∆ A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á≈ ‹ÈÓ B ÎÚ∆ AIEB ˘
«ÍÂ≈ ÙÃ∆Ó≈È Ó«‘ø◊≈ ≈Ó ‹∆ Á∂ ◊Ã«‘ «Ú÷∂ Ó≈Â≈ ÙÃ∆ÓÂ∆ ‹∆Â ’Ω Á∆
Íº«ÚÂ ’πº÷Ø∫ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡≈Í ‹∆ Ï⁄ÍÈ ÂØ∫ ‘∆ √≈Ë» √πÌ≈¡ º÷Á∂ √ÈÕ
¡≈Í ‹∆ Á∆ ÓÈÓØ‘‰∆ «Áº÷ ◊Ò∆-Óπ‘ºÒ∂ Á∂ ÒØ’ª ˘ ’∆Ò ’∂ º÷ «ÁøÁ∆
√∆Õ Ï∆. ¬∂. Âº’ Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ ¡≈Í È∂ Áπ¡≈Ï≈ ’≈Ò‹ ‹ÒøË ÂØ∫ ’∆Â∆Õ
¡≈Í «‹√ Ú’Â ÍÛ∑≈¬∆ ’È ‹ªÁ∂ √È Âª ¡’√ ◊πøÓ-√πÓ «‘≈
’Á∂ √ÈÕ ¡≈Í Ï⁄ÍÈ ÂØ∫ ‘∆ √≈Ë»-√ø◊Â Á∂ Óπ∆Á √È, √Ø «Î ø◊
Âª ⁄Û∑È≈ ‘∆ √∆, ‹Ø ÍÃÚ≈È ‘Ø ’∂ ‘ºÁØ∫ ÚºË ⁄«Û∑¡≈Õ ÿ Á∂ ‘ØÈª
’∆Â∆¡ª, ‘ Ø˜ È◊ª «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ◊˜≈ ’’∂ √ø◊Â Ú≈√Â∂ ÁπºË
«Ò¡≈«¬¡≈ ’Á∂ √ÈÕ Òø◊ ¡Â∂ ‚∂∂ Á∆ √≈∆ «ÚÚ√Ê≈ ¡≈Í ‹∆
ıπÁ Á∂÷Á∂ √ÈÕ
¡≈Í ‹∆ È∂ Ó‘≈È ’≈‹ ’∆Â∂Õ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª «Ú÷∂ ◊π»
√≈«‘Ïª ÚÒØ∫ Ò◊≈¬∆ ◊¬∆ √∂Ú≈ «ÈÌ≈¿∞∫Á∂ ‘Ø¬∂ ‚∂∂ Á∆ ¿∞√≈∆,
‘√ÍÂ≈Òª Á∆ ¿∞√≈∆, √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È «Ú÷∂ √ø◊Âª
Á∆ √π«ÚË≈ Ò¬∆ ‘Ø ¿∞√≈∆¡ª Á≈ ’øÓ, Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘ Íº«ÂÃ’≈ ¡Â∂
‘Ø √Ó≈‹ ’«Ò¡≈‰ Á∂ ’øÓª «Ú⁄ ¡≈Í ‹∆ Á≈ Í»‰ »Í «Ú⁄ «Ë¡≈È
‘ÀÕ ¡≈Í ‹∆ BC ‹πÒ≈¬∆ AIID ˘ √øÂ ◊∆Ï Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂
ÏÃ‘ÓÒ∆È ‘Ø‰ ¿πÍøÂ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª Á∂ √ø⁄≈Ò’ Ï‰∂ ¡Â∂ √øÂ
≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ Á∂ √«‘ÔØ◊ È≈Ò ¡≈Í ‹∆ È∂ Ó‘≈È ’≈‹ ’∆Â∂Õ ÙÃ∆ ◊π»
«ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È Óø«Á «Ú÷∂ CA √ÚÈ ’ÒÙ √‹≈¬∂ ¡Â∂ √ø◊Âª
Á∆ √‘»ÒÂ Ò¬∆ ⁄≈ Óø«˜Ò≈ «ÏÒ«‚ø◊ Á∆ ¿π√≈∆ ’Ú≈¬∆ ¡Â∂ ¿πÊ∂
‘Ø ˜Ó∆È ı∆Á∆Õ ¡≈Í ‹∆ Á∆ √ÍÃ√Â∆ ‘∂· ‘∆ Ô»Í Á∆¡ª
√ø◊Âª ÚÒØ∫ √ÚÈ Í≈Ò’∆ Ì∂∫‡ ’∆Â∆ ◊¬∆ ¡Â∂ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√
‹ÈÓ √Ê≈È Óø«Á ˘ √ØÈ∂ «Ú⁄ ÓÛ∑≈¿π‰ Á≈ ’≈‹ ¡≈øÌ ’∆Â≈
«◊¡≈ ˛Õ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Óø«Á ¡Â∂ √øÂ √Ú‰ Á≈√ Ó≈‚Ò √’»Ò
‘Á∆¡≈Ï≈Á ¯◊Ú≈Û≈, ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Óø«Á Í»È≈, ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√
Óø«Á «√√◊Û∑, ’Ó √ÊºÒ∆ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ ¡Â∂ ‹ÈÓ √ÊºÒ∆
√«Â◊π» √Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ «◊ºÒÍºÂ∆ Ï«·ø‚≈ Á∆ ¿π√≈∆ ’Ú≈¬∆
◊¬∆Õ ‚∂∂ «Ú÷∂ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ √«Â√ø◊ ÌÚÈ ¡Â∂ √øÂ √Ú‰
Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ ¡º÷ª Á∂ ‘√ÍÂ≈Ò Á∆ ¿π√≈∆ ’Ú≈¬∆ ◊¬∆Õ
‚∂∂ ¡Â∂ ‚∂∂ È≈Ò ‹πÛ∆¡ª ‘Ø¬∆¡ª √ø√Ê≈Úª Á∂ √ø⁄≈ÒÈ Ò¬∆
«ÁÈ-ÍÃÂ∆-«ÁÈ ’øÓ ⁄Ò≈¿∞‰ «Ú⁄ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆
Á∆ ¤Â-¤≈«¬¡≈ ‘∂· √øÂ ≈Ó≈ ÈßÁ ‹∆ «¬’ Ó‘ºÂÚÍ»È Ì»«Ó’≈
«ÈÌ≈ ‘∂ √ÈÕ Ú‚≈Ò≈ Ó≈‘∆ «Ú÷∂ √øÂ ◊πÏ⁄È Á≈√ ‹∆ √ø◊Âª Á∆
√∂Ú≈ «ÈÌ≈ ‘∂ ‘ÈÕ Ï∆Ï∆ Ì‹ÈØ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ ÌØ‹È ¡Â∂ ◊π»
√≈«‘Ï Á∂ ¶◊ «Ú⁄ ¡≈Í‰∆¡ª «ÈÙ’≈Ó √∂Ú≈Úª Á≈ ÔØ◊Á≈È Í≈
‘∂ ‘ÈÕ
‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª Á∂ È≈Ó ‘∂· ‹Ø √∂Ú≈Úª
⁄Ò ‘∆¡ª ‘È ¿∞È∑ª ”⁄ √Óπº⁄∆ √ø◊Â Á≈ ¡Ê≈‘ «Í¡≈ fiÒ’ «‘≈
‘ÀÕ «¬√ Íº÷Ø∫ √≈∆¡ª ◊π»-ÍÃ∂Ó∆ √ø◊Âª ËøÈÚ≈Á Á∆¡ª Í≈Â ‘ÈÕ
37
38
ÓÀ∫Ïª È∂ ˜ØÁ≈ «ÚØË ’È≈ Ùπ» ’ «ÁºÂ≈ «’ ≈Ó≈ ÈøÁ ˘ √≈Ë»¡ª
Á∆ √ø◊Â ÂØ∫ Ø«’¡≈ ‹≈Ú∂Õ ÿ «Ú⁄ ¡’√ √≈Ë»-√ø◊Â Á∆ ◊ºÒÏ≈Â
‘πøÁ∆ «‘øÁ∆Õ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ÿ Á∂ ÿ∂¨ ’øÓ ’Á∂ ‘Ø¬∂ Ú∆ ‘
Ú’Â ÍÃÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’Á∂ «‘øÁ∂Õ ¡÷∆ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ˘
√Ã∆Ó≈È A@H √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª Ú≈Ò∂ Ó‘ªÍπÙª
Á∂ ⁄Èƒ Ò◊≈ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ¡≈Í ‹∆ ˘ √øÂ ‘∆ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
ÚÒØ∫ È≈Ó Á∆ Á≈Â Ï÷«ÙÙ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ √øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ AIGC ÂØ∫
Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄ ÏºÒª «Í≥‚ «Ú⁄ Ï‰∂
√πøÁ ÓøÁ «Ú⁄ «‘ ’∂ ÍÃÌ» «√ÓÈ ’Á∂Õ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ÏÃ‘ÓÒ∆È
√øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ √Ó∂∫ ¡Â∂ Ó‘≈≈‹ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Á∂
√Ó∂∫ «ÁÈ Ú∂Ò∂ ‚∂∂ «Ú⁄ «‘ ’∂ √ø◊Âª Á∆ √∂Ú≈ ’Á∂ ¡Â∂ Ø˜≈È≈
ÙÏÁ ’∆ÂÈ ¡Â∂ ’Ê≈ ’Á∂Õ
«¬ºÊ∂ Ú‰ÈÔØ◊ ˛ «’ √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ˘ ◊π» «◊¡≈È
√«Â◊π» ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÂØ∫ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ √«Â◊π» ◊∆Ï
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ ¿πÈ∑ª ˘ Ì∂÷ Ë≈È ’Ú≈«¬¡≈Õ ¿πÈ∑ª È≈Ò ‘∆
√øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ ˘ Úº÷-Úº÷ Á∂Ùª «Ú⁄ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ «ÓÙÈ Á∂
ÍÃ⁄≈ Â∂ ÍÃ√≈ «‘ºÂ ‹≈‰ Á≈ √πÌ≈◊ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á
‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª Á∂ Ó‘≈È √øÂ ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» ◊∆Ï Á≈√ ‹∆
¡Â∂ ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∆
«‘ÈπÓ≈¬∆ ‘∂· «ÚÁ∂Ù∆ √ø◊Âª ˘ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∆
«Ú⁄≈Ë≈≈ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈Õ ¡≈Í «ÚÁ∂Ù∆ √ø◊Âª Á∆¡ª ¡º÷ª Á∂ Â≈∂
√ÈÕ ¡≈Í ‹∆ Á∆ √È≈ ÂØ∫ Ï≈‰∆ Á∂ «Óº·∂ ÏØÒ √Ú‰ ’’∂ √ø◊Âª
ÓøÂ-Óπ◊Ë ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ
¡≈Í «¬º’ ’πÙÒ ÍÃÙ≈Ù’ √È, «‹È∑ª È∂ ‚∂∂ Á∂ ÍÃÏøË ˘ Ï‘πÂ
‘∆ √π⁄≈» „ø◊ È≈Ò ⁄Ò≈«¬¡≈Õ «ÚÙÚ «Ú⁄ √øÂ √øÓ∂ÒÈª «Ú⁄
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ Á≈ ÍÃ⁄≈ Â∂ ÍÃ√≈ ’È Á∂
È≈Ò-È≈Ò ¡≈Í ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª ÚÒØ∫ Ó≈ÈÚ ÌÒ≈¬∆ Ò¬∆ ⁄Ò≈¬∂
‹≈ ‘∂ Úº÷-Úº÷ ÍÃØ‹À’‡ª Á∂ ’≈‹ª ˘ ⁄Ò≈¿π‰ Ò¬∆ ÚºË-⁄Û∑ ’∂
Ì≈◊ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª ÚÒØ∫ ÍÃ’≈«ÙÂ ’∆Â∂ ‹≈ ‘∂ “Ï∂◊ÓÍπ≈
Ù«‘” Á∂ √øÍ≈Á’ Ú‹Ø∫ ¡≈Í ‹∆ È∂ ÙÒ≈ÿ≈ÔØ◊ √∂Ú≈Úª «ÈÌ≈¬∆¡ª,
«‹√ Ú≈√Â∂ ¡≈Í ‹∆ ˘ Ì≈Â∆ Á«ÒÂ √≈«‘Â ¡’≈ÁÓ∆ ÚÒØ∫
Íπ√’≈«Â ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬‘ Í«‘Ò∆ Ú≈ √∆ «’ ¡≈Í ‹∆ È∂ Ô». ’∂.
Á∆ Í≈Ò∆ÓÀ∫‡ √ÁÈ «Ú⁄ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Ï≈∂ √Í∆⁄
ÍÛ∑ ’∂ «¬º’ ÈÚ∂∫ «¬«Â‘≈√ Á∆ «√‹‰≈ ’∆Â∆Õ ¡≈Í Ï≈‰∆ Á∂ Ó‘≈È
«◊¡≈Â≈ √È ¡Â∂ ÏÛ∆¡ª ‘∆ √Ò ¿πÁ≈‘‰ª Á≈ Ú‰È ’’∂
39
◊πÏ≈‰∆ Á∂ ‹«‡Ò ¡Êª Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’È «Ú⁄ Ó≈«‘ √ÈÕ
¡≈Í ‹ÁØ∫ √ø◊∆ÂÓ¬∆ ’∆ÂÈ ’Á∂ √È Âª Í≥‚≈Ò «Ú⁄ ÏÀ·∆ √ø◊Â
Í»∆ Â∑ª ’∆Ò∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ
ÈÚƒ Í∆Û∑∆ «Ú⁄ √ø◊∆Â ÍÃÂ∆ ⁄∂‡’ ÍÀÁ≈ ’È Ò¬∆ ¡≈Í ‹∆
È∂ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª «Ú÷∂ È≈ «√Î √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ √ø◊∆Â ¡’À‚Ó∆
÷ØÒ∑∆, √◊Ø∫ ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í≈÷» È˜ È∂ ¡È∂’ª «ÓÙÈ∆ ◊≈«¬’ª,
◊∆Â’≈ª ¡Â∂ √≈«‘Â’≈ª Á∆ Í¤≈‰ ’∆Â∆ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ ◊ØÒ‚
ÓÀ‚Òª È≈Ò √ÈÓ≈«ÈÂ Ú∆ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¡≈Í ‹∆ Á∆ √«ÌøÈ∆ ¡Ú≈˜
«Ú⁄ ‹ÒøË Á»ÁÙÈ ÂØ∫ “¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆” ¡Â∂
“Ï∂◊ÓÍπ≈ √«‘ ’Ø È≈¿π” Èª Á∂ ÍÃØ◊≈Ó Ú∆ «Á÷≈¬∂ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ
‚∂≈ ÏºÒª ÚÒØ∫ ⁄Ò≈¬∂ ‹≈ ‘∂ √ø√Ê≈Èª Á∆¡ª «¬Ó≈Âª Á∆
¿π√≈∆ «Ú⁄ √øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ Á≈ ¡«Â «ÚÙ∂Ù ÔØ◊Á≈È «‘≈ ˛Õ ‹ÁØ∫
√Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ ¡√Ê≈È Óø«Á √∆ ◊ØÚËÈÍπ Ú≈≈È√∆,
√øÂ √Ú‰ Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‘√ÍÂ≈Ò ¡º‚≈ ’·≈, √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√
√«Â√ø◊ ÌÚÈ ÏºÒª, √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ÓøÁ ¡Â∂ √øÂ √Ú‰ Á≈√
Ó≈‚Ò √’»Ò ‘Á∆¡≈Ï≈Á Î◊Ú≈Û≈, √øÂ √Ú‰ Á≈√ ¡≈¬∆ ‘√ÍÂ≈Ò
ÏºÒª, √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ÓøÁ «√√◊Û∑ ‘«¡≈‰≈, Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√
‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ ’Ó √ÊÒ∆ ¡Â∂ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
Á∆ ‹ÈÓ √ÊÒ∆ «◊ºÒ Íº‡∆ Ï«·ø‚≈, √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Óø«Á ’≈Â‹
Í»È∂ Á∆¡ª ÈÚ∆¡ª Ï‰ ‘∆¡ª ¬∆Ó≈Âª Á≈ ’øÓ ⁄ºÒ «‘≈ √∆ Âª
√øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ ÷πÁ ¡≈Í «Ó‘ÈÂ’Ùª Á∆ Â∑ª ’øÓ «Ú⁄ ’πºÁ ÍÀ∫Á∂
√È, √ø◊Âª ÚÒØ∫ ¡≈Ó ’È Ò¬∆ Ï∂ÈÂ∆ ’È Á∂ Ï≈Ú‹»Á ÿø«‡¡ªÏæË∆ ’øÓ ’Á∂ «‘øÁ∂ ¡Â∂ √Ì ¡≈Ó ¡Â∂ ÷≈√ Ò¬∆ ÍÃ∂‰≈ √ØÂ Ï‰
‹ªÁ∂ √ÈÕ
√øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ «¬º’ ¡‰Êº’, «√Û∆ ÔØË∂ √È, «‹‘Û∂
«ÓÙÈ∆ ’≈‹ª ˘ √øÍ»È ’È Ò¬∆ «ÁÈ-≈Â «¬º’ ’Á∂ ‘Ø¬∂ È≈
Êº’Á∂ √È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¡º’Á∂ √ÈÕ ¡≈Í ¡’√ «’‘≈ ’Á∂ √È
“«‹‘Û≈ √Óª Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ Òº◊ ‹≈Ú∂ ¿π‘∆ ⁄ø◊≈ ˛, ’∆
ÍÂ≈ «Î √Óª «ÓÒ∂ È≈ «ÓÒ∂Õ”
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ «ÓÙÈ Á∂ ÍÃ⁄≈ Â∂ ÍÃ√≈
’È ◊¬∂ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È
‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª ¡Â∂ ◊π» ÿ Á∂ Ú˜∆, ’∆ÂÈ Á∂ ËÈ∆, Ó‘≈È
«ÚÁÚ≈È, È≈Ó Á∂ √∆¬∂, Ó‘≈È ÚÀÁ, ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ «ÓÙÈ Á∂
Ëπ∂, √øÂ √Ó≈‹ Á∂ ¡ÈÓØÒ ‘∆∂ A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ ˘ Ó≈ÈÚ
«ÚØË∆¡ª È∂ «Ú¡≈È≈ (¡√‡∆¡≈) Á∂ «¬º’ ◊π» ÿ Á∂ «Ú⁄ ‘ÓÒ≈
40
ÙÃ∆ A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á≈ Í≈ÚÈ ¡ø◊∆·≈
√≈«‘Ï Â∂ √Ó≈Ë √Ã∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Á∂ ¡ø◊∆·≈ √≈«‘Ï Á∂
Íº¤Ó ÚºÒ √«ÊÂ ˛Õ
41
‚∂≈ √º⁄ ÷≥‚ ÏºÒª ÚÒØ∫ ⁄Ò≈¬∂ ‹≈ ‘∂
ÍÃØ‹À’‡
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È Ó≥Á, √∆ ◊ØÚËÈÍπ,
Ú≈≈‰√∆∏ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È Ó≥Á, √∆ ◊ØÚËÈÍπ,
Ú≈≈È√∆ Á≈ «ÈÓ≈‰ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª
ÚÒØ∫ ’Ú≈«¬¡≈ «◊¡≈ √∆Õ ¿∞‘Èª Á∂ ¡≈Á∂Ù ¡È∞√≈ «¬√ Ó≥Á Á≈
Èƒ‘ ÍºÊ AD ‹»È AIFE ¬∆. (‘≈Û∑ Á∆ √ø◊ªÁ) Ú≈Ò∂ «ÁÈ √øÂ ‘∆
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∂ Í≈ÚÈ ’-’ÓÒª È≈Ò º«÷¡≈ «◊¡≈Õ Ó≥Á Á∆
¿∞√≈∆ Á∆ «˜øÓ∂Ú≈∆ √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ˘ √Ω∫Í∆ ◊¬∆ ‹Ø
¿∞‘Èª È∂ Ï≈÷»Ï∆ «ÈÌ≈¬∆Õ «¬√ Óø«Á «Ú÷∂ BB ¯Ú∆ AIGD ¬∆. ˘
Ó‘≈È √øÂ √øÓ∂ÒÈ Á≈ ¡≈ÔØ‹È ’∆Â≈ «◊¡≈, «‹√ «Ú⁄ √Ã∆ ◊π»
«ÚÁ≈√ √øÍÃÁ≈«¬ Á∂ ¡È∂’ª Ó‘ªÍπÙ Í‘πø⁄∂, Óø«Á «Ú⁄ ‹◊Â◊π»
«ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ Í≈ÚÈ Ó»πÂ∆ ¡Â∂ √Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√
Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ Í≈ÚÈ Ó»Â∆ √øÂ √Ó≈‹ ÚÒØ∫ √Ê≈ÍÂ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ
«¬√ √ºÂ Ó≥«˜Ò∂ Ó≥«Á Á∂ ¿∞µÍÒ∂ Úº‚∂ ◊πøÏÁ ”Â∂ √ºÂ Îπº‡ √ØÈ∂ Á∂ ’ÒÙ
Á≈ ¿∞Áÿ≈‡È «ÓÂ∆ G ¡ÍÃÀÒ AIID ˘ Ï≈Ï» ’ªÙ∆ ≈Ó ‹∆ Áπ¡≈≈
≈Ù‡∆ ÍÃË≈È Ï√Í≈ È∂ ¡≈Í‰∂ ’-’ÓÒª È≈Ò ’∆Â≈Õ
Ó≥Á «Ú⁄ ‘ √Ó∂∫ ¶◊ ⁄ºÒÁ≈ ‘ÀÕ Ô≈Â∆¡ª Á∂ ·«‘È Á≈
Ï‘πÂ ÚË∆¡≈ ÍÃÏË
ø ‘ÀÕ Ô≈Â∆¡ª Á∂ ÏÈ≈√ Ù«‘ «Ú⁄ Â∆Ê ¡√Ê≈Èª
Á∂ ÁÙÈ ’È Ò¬∆ «¬’ «Ó≥È∆ Ïº√ Á≈ ÍÃÏøË ’∆Â≈Õ ÁπÈ∆¡ª Ì Á∂
ÙË≈¨, ‹«◊¡≈√», ÷Ø‹ ’Â≈ ¡Â∂ √ÀÒ≈È∆ «¬√ Ó≥«Á Á∆ Ô≈Â≈
’È Ò¬∆ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ Ó≥«Á Á≈ ÍÃÏøË √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È
ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ («‹.) ÚÒØ∫ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÙÃ∆ A@H √øÂ
√Ú‰ Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ Ô». ’∂. Á∂ ÔØ◊Á≈È È≈Ò ¶’≈ ⁄Ω≈‘≈
Ú≈≈È√∆ «Ú÷∂ “ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ◊∂‡” Á∆ ¿∞√≈∆ ’Ú≈¬∆ ◊¬∆,
«‹√ Á≈ ¿∞Áÿ≈‡È Ì≈Â Á∂ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ Ó≈‰ÔØ◊ ’Ø⁄«Ò
ÓÈ È≈≈«¬‰È ‹∆ Áπ¡≈≈ ¡≈Í‰∂ ’-’ÓÒª È≈Ò AF ‹πÒ≈¬∆
AIIH ˘ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ◊∂‡ Á≈ ¿∞Áÿ≈‡È ’È ¿∞ÍøÂ ¿∞‘ ◊π» ‹∆
˘ ÙË≈ √πÓÈ Ì∂‡ ’È Ò¬∆ Ó≥«Á ÍË≈∂, «‹ºÊ∂ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√
‹ÈÓ √Ê≈È ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ
¡≥◊∆·≈ √≈«‘Ï Â∂ √Ó≈Ë
’’∂ ◊øÌ∆ »Í «Ú⁄ ˜÷Ó∆ ’ «ÁºÂ≈Õ ◊ØÒ∆¡ª Òº◊‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú∆
√øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ ËøÈ-ËøÈ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ È≈Ó
¿π⁄≈È ’Á∂ ‘∂, «‹Ú∂∫ ’«‘ ‘∂ ‘Ø‰ «’ ¿π‘ ¡‹∂ «ÓÙÈ Á∂ ÍÃ⁄≈ Â∂
ÍÃ√≈ Ò¬∆ Ï‘πÂ ’πfi ’È≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Í Ì≈Ú∆ ˘ «¬‘ ÓÈ˜» È≈
‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ ¡≈Í ‹∆ «ÓÂ∆ BE Ó¬∆ Á∂ ¡ø«ÓÃÂ Ú∂Ò∂ «ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ
Ò¬∆ Ù‘≈ÁÂ Á≈ ‹≈Ó Í∆∫Á∂ ‘Ø¬∂ ÏÃ‘ÓÒ∆È ‘Ø ◊¬∂Õ
√øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡≈Í‰≈ Í»≈ ‹∆ÚÈ Ù‘≈ÁÂ Á≈
‹≈Ó ÍƒÁ∂ ‘Ø¬∂ ÏÃ‘ÓÒ∆È ‘Ø‰ Âº’ ◊π» «ÚÁ≈√ È≈Ó Ò∂Ú≈ √ø◊Âª ˘
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù “√Â√ø◊«Â «Ó«Ò
‘∆¡À Ó≈Ë¿π ‹À√∂ ÓËπÍ Ó÷∆≈” «ÁøÁ∂ ‘Ø¬∂ «ÚÙÚ ÍºË ”Â∂ «¬’º·∂ ‘Ø‰
Á≈ ¿πÍÁ∂Ù Á∂ ◊¬∂Õ
«Ú¡≈È≈ «Ú⁄ Ú≈Í∆ ÓøÁÌ≈◊∆ ÿ‡È≈ «Ú⁄ √øÂ ≈Ó≈ÈøÁ
‹∆ √≈˘ √∆’ »Í «Ú⁄ «Ú¤ØÛ≈ ˜» Á∂ ◊¬∂ ‘È Í ¿πÈ∑ª Á∆ √Ø⁄
√Á≈ Ú≈√Â∂ √≈‚≈ Ó≈◊ ÁÙÈ ’Á∆ ‘∂◊∆Õ
’ΩÓ Á∆, √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∆ Ù‘≈ÁÂ È≈Ò «ÚÁ≈√∆¡≈
ËÓ Á∂ È≈Ó È≈Ò «ÚÙÚ ÍºË ”Â∂ ¡≈Í‰∆ Úº÷∆ Í«‘⁄≈‰ Ï‰ ¸æ’∆
˛, «‹√ Á≈ ÍÃ⁄≈ ¡Â∂ ÍÃ√≈ Í»∂ «ÚÙÚ «Ú⁄ ‘Ø ¸æ’≈ ˛ ¡Â∂
¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á∂ ÍÃ’≈Ù ‘˜≈ª Á∆ «◊‰Â∆ «Ú⁄ Í»∂ «ÚÙÚ «Ú⁄ ‘Ø
¸æ’∂ ‘ÈÕ
42
Ú≈√Â∂ «¬’ «ÚÙ≈Ò «¬Ó≈Â Á∆ ¿π√≈∆ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬√ «Ú⁄
Ï∂√ÓÀ∫‡ (FE@@ Ú◊ Îπº‡) √Ó∂Â ⁄≈ Ó≥«˜Òª «Â¡≈ ’∆Â∆¡ª
◊¬∆¡ªÕ «¬√ √≈∆ «ÏÒ«‚ø◊ Á∂ DD ’Ó∂ ‘ÈÕ «¬√ «ÚÙ≈Ò «ÏÒ«‚ø◊
Á≈ ¿πÁÿ≈‡È, ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ FBIÚ∂∫ ¡≈◊ÓÈ
ÍπÏ ”Â∂ AC ÎÚ∆ B@@F ˘ √«Â◊π» «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∂
’-’ÓÒª È≈Ò ’∆Â≈ «◊¡≈Õ Ï≈‘ Ú≈Ò∂ ÍÒ≈‡ «Ú⁄ √ø◊Â Á∆
√‘»ÒÂ Ò¬∆ «¬’ Úæ‚∆ ÙÀ‚ (AD@&D@ Ú◊) Á∆ «Â¡≈∆ Í»∆ ‘Ø
¸æ’∆ ˛Õ
43
√ÚÈ Í≈Ò’∆ Ì∂∫‡ó √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ È≈ÓÒ∂Ú≈ Ô»Í «ÈÚ≈√∆
√ø◊Âª ÚÒØ∫ BC ¯Ú∆ B@@H ¬∆. ˘ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È
Óø«Á ÏÈ≈√ Ú≈√Â∂ √ÚÈ Í≈Ò’∆ Ì∂∫‡ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ ‹Ø AF ¯Ú∆
˘ ‹ÒøË ÂØ∫ ÏÈ≈√ Âº’ ÙØÌ≈ Ô≈Â≈ Á∂ »Í «Ú⁄ Í‘πø⁄∆Õ
√øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ Á≈ √ø’ÒÍ √∆ «’ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ
¡√Ê≈È Óø«Á ˘ Ú∆ Ï≈’∆ ËÓ ¡√Ê≈Èª Á∆ Â∑ª √ØÈ∂ «Ú⁄ ÓÛ∑≈«¬¡≈
‹≈Ú∂Õ √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÂØ∫ ¡≈Ù∆Ú≈Á ÒÀ ’∂ √Ì ÂØ∫
Í«‘Òª Ô». ¡Àº√. ¬∂. Á∆¡ª √ø◊Âª ÚÒØ∫ «ÁºÂ∂ √«‘ÔØ◊ È≈Ò «¬‘ ÙºπÌ
’≈‹ ◊π» ‹∆ Á∂ ¡≈◊ÓÈ ÍπÏ Á∂ ÓΩ’∂ ”Â∂ I ¯Ú∆ B@@I ˘ ¡≈øÌ
’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬√ ¿πÍøÂ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ B@@I Á∂ ’È∂‚≈ ¡Â∂ Ô»Í
Á∆ Î∂∆ ÁΩ≈È «¬√ ’≈‹ ˘ ¡º◊∂ ÚË≈¿π‰ Ò¬∆ Ï∂‘ºÁ ÔØ◊Á≈È
«ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ Á∂Ù-Ì Á∆¡ª √ø◊Âª «Ú⁄ Ú∆ «¬√ ’≈‹ Ò¬∆ Ï∂‘ºÁ
¿πÂÙ≈‘ Í≈«¬¡≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂
FCCÚ∂∫ ¡≈◊ÓÈ ÍπÏ ”Â∂ Óø«Á Á≈ ◊πøÏÁ √ÚÈ ÓÛ∑Â ’∆Â≈ «◊¡≈
¡Â∂ È≈Ò ‘∆ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á≈ ¡ÀÒ≈È √øÂ √Ó≈‹ ¡Â∂ Òæ÷ª
√ø◊Âª Á∆ ‘≈˜∆ «Ú⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
Ú≈≈‰√∆ Óø«Á «Ú÷∂ ¶◊ ‘≈Ò Á∆ ¿∞√≈∆
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∆ «ÎÒ≈√Î∆ Â∂ Ï≈‰∆ Á∂
ÍÃ⁄≈ Á∂ ’’∂ ‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª «ÚÙÚ «Ú«÷¡≈Â ‘ÀÕ «¬‘ ¡≈ÙÓ
√∂Ú≈, √«Â√ø◊, «√ÓÈ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó ÂØ∫ “Ï∂◊ÓÍπ≈” Á∂ √ø’ÒÍ ”Â∂ “‹Ø
‘Ó √«‘∆ √Ø Ó∆Â ‘Ó≈≈” Á∆ ¡Ú√Ê≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ú≈√Â∂ ¿∞µÁÓ Ò¬∆
ÍÃ∂ Èª Á≈ √ØÂ ‘ÀÕ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ-√Ê≈È Ó≥Á √∆ ◊ØÚËÈÍπ
Ú≈≈È√∆ ¿∞√≈ ’∂ «‹ºÊ∂ ◊π» ‹∆ Á∆ Í≈ÚÈ Ô≈Á «Ú⁄ «¬’ Ù≈ÈÁ≈
«√ÓÃÂ∆ «⁄øÈ √Ê≈ÍÂ ’∆Â≈ ‘À, ¿∞ºÊ∂ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ È≈Ó-Ò∂Ú≈
√ø◊Âª Ò¬∆ Í«ÚºÂ Â∆Ê √Ê≈È Ï‰ ’∂ Ú∆ √≈’≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬‘
‚∂≈ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á≈ √øÁ∂Ù Á∂Ù-«ÚÁ∂Ù
«Ú⁄ ‹È-‹È Âº’ Í‘πø⁄≈¿∞‰ Ò¬∆ ÔÂÈÙ∆Ò ‘ÀÕ
«¬√ Â∆Ê √Ê≈È Á∆¡ª √∂Ú≈Úª Á≈ ÍÃ⁄≈ Ï‘πÂ ‘Ø ‹≈‰ Á∂
«√º‡∂ Ú‹Ø∫ √ø◊Âª Á≈ ¡≈¿∞‰-‹≈‰ Ï‘πÂ ÚºË «◊¡≈Õ ◊π» ‹∆ Á∂
Í≈ÚÈ ‹ÈÓ-«Á‘≈Û∂ ”Â∂ Âª Òº÷ª Á∆ «◊‰Â∆ «Ú⁄ √ø◊Âª ¡≈¿∞‰
Òº◊∆¡ªÕ ¿∞∫fi Ú∆ Úº÷-Úº÷ «¬Ò≈«’¡ª ÂØ∫ «¬√ ◊πË≈Ó Á∂ ÁÙÈª
Ò¬∆ √ø◊Âª ∂Ò ◊º‚∆, ÓØ‡ª, ’≈ª, ‡º’ª, ‡≈Ò∆¡ª ¡≈«Á «Ú⁄
Ò◊≈Â≈ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Â∂˜∆ È≈Ò ÚºË ‘∆ √ø◊Â
Ú≈√Â∂ «¬’ Úº÷∂ ¶◊ ‘≈Ò Á∆ ˜»Â ˘ Ó«‘√»√ ’∆Â≈ «◊¡≈ Âª
«ÚÙ≈Ò «¬Ó≈Â Á∆ ¿∞√≈∆∏¡≈ÙÓ «Ú÷∂ √ø◊Âª Á∆ √‘»ÒÂ
‡º√‡ («‹.) Á∂ ⁄∂¡ÓÀÈ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹,
‡º√‡ Á∂ ÓÀ∫Ï≈È ¡Â∂ ‘Ø ÍÂÚøÂ∂ √º‹‰ª ÚÒØ∫ ¿∞‘Èª Á≈ «Èºÿ≈
√Ú≈◊Â ’∆Â≈ «◊¡≈Õ Ó≥Á «Ú⁄ ÙË≈ √πÓÈ Ì∂‡ ’È ÂØ∫ Ï≈¡Á
¿∞‘Èª Ó≥«Á Á∂ ¿∞√≈∆ Á∆ «Í¤Ø’Û ¡Â∂ ÍÃÏøË Ï≈∂ ⁄⁄≈ ’∆Â∆Õ
Ú≈«¬Â∆ Ù≈ÈØ-ÙΩ’Â È≈Ò ‘ √≈Ò √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√
¡≈◊ÓÈ ÍπÏ ‡º√‡ Á∆ Á∂÷-∂÷ ‘∂· √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È
Ó≥«Á «Ú÷∂ ÓÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Í≈ÚÈ ÍπÏ Á∂ ÓΩ’∂ ”Â∂ Ì≈Â Á∂
Úº÷-Úº÷ ÍÃªÂª ¡Â∂ «ÚÁ∂Ùª ÂØ∫ √ø◊Âª Íπº‹Á∆¡ª ‘ÈÕ ‡º√‡ ÚÒØ∫
√øÈ B@@@, B@@A, B@@B, AF ÎÚ∆ B@@C ¡Â∂ F ÎÚ∆ B@@D,
B@@E, B@@F, B@@G, B@@H, B@@I, B@A@, BIAA ˘ √Ã∆ ◊π»
«ÚÁ≈√ ÍπÏ ”Â∂ Í≥‹≈Ï ÂØ∫ ‘˜≈ª ÙË≈¨ ◊π» Ë≈Ó Á∂ ÁÙÈª ˘ ÒÀ
‹≈‰ Ò¬∆ ∂ÒÚ∂ «ÚÌ≈◊, Ì≈Â √’≈ Á∂ √«‘ÔØ◊ È≈Ò ‹¶Ë ÂØ∫
Ú≈≈È√∆ Âº’ √ÍÀÙÒ ““Ï∂◊ÓÍπ≈ ¡À’√ÍÃÀ√”” Á∆ √π«ÚË≈ ¿∞ÍÒÏË
’∆Â∆ ◊¬∆ ‘À, ‹Ø «ÈøÂ ‹≈∆ ‘∂◊∆Õ
FBEÚ∂∫ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÔøÂ∆ ÍπÏ Á∂ ÓΩ’∂ ”Â∂ Ó≥«Á Á∆
¡◊Ò∆ Á∆Ú≈ ¿∞µÍ «ÚÁ∂Ù∆ √ø◊Âª Á∂ ÍπÙ≈Ê È≈Ò ’∆Ï BE Òº÷
πÍ¬∂ Á∆ Ò≈◊Â È≈Ò Ó≈ÏÒ Ò◊≈«¬¡≈ «◊¡≈ ¡Â∂ Ó≥Á Á∂ √≈∂
¤Ø‡∂-Úº‚∂ ◊πøÏÁª Â∂ CA √ØÈ∂ Á∂ ’ÒÙ √πÙØ«ÌÂ ’∆Â∂ ◊¬∂, «‹‘Èª Á∂
¿∞Áÿ≈‡È ¡Òº◊-¡Òº◊ ÍÃªÂª ÂØ∫ ÍË≈∂ Ó‘ªÍπÙª ÚÒØ∫ ’∆Â∂ ◊¬∂Õ
Óø«Á «Ú÷∂ ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∆¡ª √ø◊Âª Á∆ ÚºËÁ∆ ‘Ø¬∆ «◊‰Â∆ ˘ Á∂÷ ’∂
√«Â◊π» «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈‹ ¡Â∂ √øÂ ≈Ó≈ÈøÁ ‹∆ Ó‘≈≈‹
‘Ó∂Ùª «¬‘ √Ø⁄Á∂ «’ ÙË≈¨ Ô≈Â∆¡ª Ò¬∆ ÚºË ÂØ∫ ÚºË √‘»ÒÂª
Óπ‘º¬∆¡≈ ’∆Â∆¡ª ‹≈‰Õ «¬È∑ª √‘»ÒÂª Ò¬∆ ÚºË ÂØ∫ ÚºË ˜Ó∆È
ı∆Á‰ Á≈ ¿πÍ≈Ò≈ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ‘π‰ Âº’ Â’∆ÏÈ I ¬∂’Û
˜Ó∆È ı∆Á∆ ◊¬∆ ˛Õ
44
ÚÒØ∫ BF-B-B@@B ˘ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¡º‹ ÙË≈¨ «¬√ «ÚÙ≈Ò ‘≈Ò
Á∆¡ª ÁØÚ∂∫ Ó≥«˜Òª Á∆ √π«ÚË≈ Á≈ ¡≈ÈßÁ Ó≈‰ ‘∂ ‘ÈÕ
«¬‘ «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ ÚÈ‰ÔØ◊ ‘À «’ ¶◊ ‘≈Ò Á∆ Í«‘Ò∆
Ó≥«˜Ò Á≈ ’∞ºÒ ÷⁄≈ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‚∂≈
√º⁄÷≥‚ ÏºÒª ÚÒØ∫ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ Á»‹∆ Ó≥«˜Ò Á∆ ¿∞√≈∆ Ò¬∆ ‚∂≈
√º⁄÷≥‚ ÏºÒª Á∆ ÙË≈¨ √ø◊Â ‡≈¿±È ÚπÒÚ‘À∫Í‡È Ô±.’∂. ÚÒØ∫ H
Òº÷ πÍ¬∂ Â∂ Ï«Ó≥ÿÓ Ù«‘ Ô±.’∂. Á∆ √ø◊Â ÚÒØ∫ AD Òº÷ πÍ¬∂ Á≈
ÔØ◊Á≈È Í≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ
√øÂ √Ú‰ Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‘√ÍÂ≈Ò, ’±Íπ-„∂Íπ
(¡º‚≈ ’·≈)∏‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª (‹¶Ë),
‹Ø Ô≈Â∆¡ª ˘ ’Ø¬∆ ¡Ω«÷¡≈¬∆ È≈ ‘ØÚ∂Õ «¬√ Ò¬∆ A@@ Îπº‡ ¶Ó∂ Â∂
FE Îπº‡ ⁄Ω≤Û∂ Òø◊ ‘≈Ò Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ «ÓÂ∆ AH.AA.AIIH ˘ º«÷¡≈
«◊¡≈Õ ÙÃ∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∂ ¡Ù∆Ú≈Á È≈Ò
È∆‘ª Íπº‡∆¡ª ◊¬∆¡ªÕ «¬‘ ÍÒ≈‡ √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂
÷∆«Á¡≈ √∆Õ «¬√ ¶◊ ‘≈Ò Á∆ √øπÁ «¬Ó≈Â Á∆ ¿∞√≈∆ AIII
Á∂ ¡÷∆ Âº’ Óπ’øÓÒ ‘Ø ◊¬∆Õ ’∆Ï EE Òº÷ πÍ¬∂ Á∆ Ò≈◊Â È≈Ò
Ï‰∂ ¶◊ ‘≈Ò Á≈ ¿∞Áÿ≈‡È √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
◊ºÁ∆ ÈÙ∆È ‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª Â∂ ⁄∂¡ÓÀÈ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ√Ê≈È ÍÏ«Ò’ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ («‹.) Á∂ ’-’ÓÒª Áπ¡≈≈ «ÓÂ∆
H-B-B@@@ ˘ √Ú∂∂ AA-C@ Ú‹∂ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÔøÂ∆ ÍπÏ ”Â∂
Òº÷ª ÙË≈¨¡ª Á∆ ‘≈˜∆ «Ú⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
«ÓÂ∆ BH-C-B@@A ˘ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ-√Ê≈È ÍÏ«Ò’
⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ («‹.) Á∆ Ó∆«‡ø◊ «Ú⁄ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ
√Ê≈È Ó≥Á √∆ ◊ØÚËÈÍπ, Ú≈≈È√∆ «Ú÷∂ Ô≈Â∆¡ª Á∆ Ò◊≈Â≈
ÚËÁ∆ ‹≈ ‘∆ «◊‰Â∆ Â∂ ¿∞‘Èª Á∆ √π«ÚË≈ ˘ Óπº÷ º÷Á∂ ‘Ø¬∂ Ó≥Á
’øÍÒÀ’√ «Ú⁄ Ï‰∂ «ÚÙ≈Ò ¶◊ ‘≈Ò Á∆ Á»‹∆ Ó≥«˜Ò Á∆ ¿∞√≈∆
’È Ò¬∆ ÎÀ√Ò≈ «Ò¡≈ «◊¡≈Õ «¬√ ‘≈Ò Á∆ ¿∞√≈∆ Á≈ ’øÓ Ó¬∆,
B@@A «Ú⁄ Ùπ» ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬√∂ √Ó∂∫ Í≥‹≈Ï ÂØ∫ Úº‚∆ «◊‰Â∆ «Ú⁄
√∂Ú≈Á≈ Ú∆ Ó≥Á «Ú⁄ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ «Í≥‚ ‚ƒ◊∆¡ª, ÁØÒ∆’∂, √πøÁ
È◊, ¡Ï≈ÁÍπ≈ (‹¶Ë), Ó≥È‰≈, ‹ø‚±«√øÿ≈, Ù∂÷∂, «ÒºÁÛª, ¡≥«ÓÃÂ√
Â∂ ◊πÁ≈√Íπ «˜«Ò¡≈ ÂØ∫ √∂Ú≈Á≈ ◊¬∂ √ÈÕ «ÓÂ∆ BB-E-B@@A
ÂØ∫ C@-E-B@@A Âº’ «ÁÈ-≈Â ¿∞√≈∆ Á≈ ’øÓ ⁄ÒÁ≈ «‘≈Õ √≈∂
◊π»-ÍÃ∂Ó∆¡ª È∂ Ï‘πÂ ÙË≈, √«Â’≈ Â∂ ÁÒ∂∆ È≈Ò ’øÓ ’∆Â≈Õ
Í≥‹≈Ï ÂØ∫ ◊¬∂ √∂Ú≈Á≈ª ˘ √∂Ú≈ ’Á∂ ‹Ø ÏÈ≈√ «ÈÚ≈√∆ Á∂÷Á∂ ‘È,
¿∞‘ Ï‘πÂ ‘À≈È ‘øπ∂Á∂ √ÈÕ ¿∞‘ ’«‘øÁ∂, “«Ô‘ Í≥‹≈Ï∆ √∂Ú≈Á≈ «’√
«Óæ‡∆ ’∂ ÏÈ∂ ‘»¬∂ ‘À∫, ‹Ø «ÁÈ-≈Â «¬ÂÈ∆ ’«·È √∂Ú≈ ’Â∂ ‘∫À ¡Ω
Ê’Â∂ È‘ƒ ‘À∫Õ” «¬øfi Òº◊Á≈ √∆ «’ «¬øÈ≈ Úº‚≈ ’≈‹ Ï‘πÂ ¶Ó∂ √Ó∂∫
«Ú⁄ Í»≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Í √«Â◊π» ‹∆ Á∆ ¡À√∆ «’Í≈ ‘Ø¬∆ «’ ’∂ÚÒ A@
«ÁÈª «Ú⁄ ‘∆ ‘≈Ò ’Ó∂ Á≈ ÒÀ∫‡ Í≈ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ¶◊ ‘≈Ò Á∆
Á»‹∆ Ó≥«˜Ò Á∆ ¿∞√≈∆ √øÂ ≈Ó≈ ÈßÁ ‹∆ Á∆ Á∂÷-∂÷ ¡Ë∆È ‘Ø¬∆Õ
¿∞ÍøÂ ‘≈Ò Á∆ «Â¡≈∆ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ ÚË∆¡≈ √≈◊Ú≈È Á∂ ÁÚ≈˜∂,
«÷Û’∆¡ª ‚∂  ≈ √º ⁄ ÷≥ ‚ Ïº Ò ª (‹¶Ë) «Ú÷∂ «Ó√Â∆ Ò◊≈ ’∂
Ï‰Ú≈¬∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ¶◊ ‘≈Ò Á∆ ¿∞√≈∆ «Ó√Â∆ ’ÈÀÒ
«√øÿ ¡Ï≈ÁÍπ≈, ‹¶Ë Á∆ Á∂÷-∂÷ ¡Ë∆È ‘Ø¬∆Õ ¶◊ ‘≈Ò Á∆
Á»‹∆ Ó≥«˜Ò Á≈ ¿∞Áÿ≈‡È √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
45
√øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È √Ã∆ A@H
√øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Á∆ √ÍÃ√Â∆ ‘∂· √Ó≈‹ √∂Ú≈, ÒØ’ ÌÒ≈¬∆ ¡Â∂
Áπ÷∆¡ª ◊∆Ïª Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ ‹πº«‡¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, «‹‘Èª «Ú⁄ √øÂ
√Ú‰ Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‘√ÍÂ≈Ò ’·≈ Á∆¡ª √∂Ú≈Úª «¬’ Ó∆Ò
ÍºÊ Ú‹Ø∫ ‹≈‰∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ
ÏÃ‘ÓÒ∆È √Ã∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ È∂ ¡≈Í‰∂ ’-’ÓÒª È≈Ò
BB ¡’Â±Ï AIHB ˘ º«÷¡≈ «◊¡≈, «‹√ Á∆ ¿π√≈∆ Ò¬∆ √∂· Ï∂Ò∆
≈Ó ‹∆, Ï∆Ï∆ Í»Ø, Ï∆Ï∆ Ì‹ÈØ, √∂· ≈‹ ÓºÒ ¡Â∂ ’»Íπ Á∆ Í≥⁄≈«¬Â
ÚÒØ∫ ˜Ó∆È Á≈È ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò Á≈ ¿∞Áÿ≈‡È A-AAIHD ˘ ’∆Â≈ √∆, «‹ÊØ∫ Òº÷ª ‘∆ Ø◊∆ Ï‘πÂ ÿº‡ ÷⁄∂ ”Â∂ ÚË∆¡≈
«√‘Â-√‘»ÒÂª Á≈ Ò≈Ì ¿∞·≈ ‘∂ ‘ÈÕ B@@ ÏÀµ‚ Á∂ «¬√ «ÚÙ≈Ò
‘√ÍÂ≈Ò «Ú⁄ √Ê≈«ÍÂ ÓÀ‚∆√È, √‹∆, ◊≈«¬È∆, ¡º÷ª, ÁøÁª,
E.N.T., ‘º‚∆¡ª ¡Â∂ Ïº«⁄¡ª Á∂ «ÚÌ≈◊ ≈‘ƒ Úº÷-Úº÷ Ï∆Ó≈∆¡ª
Á≈ √√Â≈ Â∂ ÚË∆¡≈ «¬Ò≈‹ ’∆Â≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ «¬√ Í≈ÚÈ ’≈‹
Ò¬∆ ¡È∞ÌÚ∆ ‚≈’‡ª ¡Â∂ √‡≈Î ÓÀ∫Ïª ÚÒØ∫ Ó≈ÈÚÂ≈ Á∆ √∂Ú≈
Ò¬∆ Ú‚ÓπºÒ≈ ÔØ◊Á≈È Í≈«¬¡≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò «Ú⁄
‘ Ó‘∆È∂ Â’∆ÏÈ F@@@ ÒØ’ª Á≈ ˙.Í∆.‚∆. «Ú⁄ «¬Ò≈‹ ’∆Â≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «¬È‚Ø Ú≈‚ «Ú⁄ AE@ ÏÀµ‚ ‘È, «‹√
«Ú⁄ ÒØ’ƒ∫ «¬Ò≈‹ Á≈ Ò≈Ì ¿∞·≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ÍÃ≈¬∆Ú∂‡ ’Ó«¡ª «Ú⁄
ÿº‡ ı⁄∂ ”Â∂ ⁄ø◊∆¡ª √‘»ÒÂª Óπ‘º¬∆¡≈ ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
‘√ÍÂ≈Ò «Ú⁄ ‘ Ó‘∆È∂ Â’∆ÏÈ B@@ ‹ÈÒ √‹∆ Á∂ ¡ÍÃ∂ÙÈ
’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √‹∆ Ò¬∆ ¡≈Ëπ«È’ ÓÙ∆Èª ¿πÍÒºÏË ‘È «‹Ú∂∫ «’
Á»Ï∆È È≈Ò √‹∆, ‘º‚∆¡ª Ò¬∆ √∆-¡≈Ó, ’øÈ, Èº’ ¡Â∂ ◊Ò∂ Á∂
¡ÍÃÀÙÈ Ú∆ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡À’√∂ ¡Â∂ √’À«Èß◊ Á≈ Ú∆ ÍÃÏøË ‘ÀÕ
ÒÀÏØ‡∆ «Ú⁄ ‡À√‡ª Ò¬∆ ¡≈Ëπ«È’ ÓÙ∆Èª º÷∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ
46
Úº‚≈ √≈Í ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÓÈ∞º÷∆ ‹∆ÚÈ Á∂ «Ú’≈√ Á∂ ÁÚ≈˜∂
47
¡≈Í‰∂ ¡≈Í ‘∆ ÷πºÒ∑ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’≈È ÓÈ∞º÷∆ ‹∆ÚÈ Á≈
«Ú’≈√ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ √≈«‘Ï∂ ’Ó≈Ò ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆, «¬√
◊ºÒ Á∆ Ù≈‘Á∆ ¡≈Í‰∆ Ï≈‰∆ «Ú⁄ ÌÁ∂ ‘Ø¬∂ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Ó≈Ë¿∞ ¡«Ï«Á¡≈ «‘Â ’∆È «ÏÏ∂’ Á∆Í ÓÒ∆È®
√«Â◊π» √Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ «¬√∂ «Ú⁄≈Ë≈≈
”Â∂ ‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª Á∂ √Ó∂∫-√Ó∂∫ Á∂ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È Ó‘ªÍπÙª È∂ Í«‘≈
«ÁøÁ∂ ‘Ø¬∂, √Ó≈‹ Á∂ ÒØ’ª ˘ È≈ «√Î «Úº«Á¡≈ ◊Ã«‘‰ ’È Á∆ ÍÃ∂È≈
‘∆ «ÁºÂ∆, √◊Ø∫ «Úº«Á¡’ ¡Á≈∂ ÷ØÒ∑‰ Ò¬∆ ¡≈Í‰≈ Ú‚ÓπºÒ≈ ÔØ◊Á≈È
Ú∆ Í≈«¬¡≈Õ «¬√∂ ‘∆ ÒÛ∆ «Ú⁄ «ÓÂ∆ AF ¡ÍÃÀÒ B@@B ˘ √øÂ
√Ú‰ Á≈√ È◊, Î◊Ú≈Û≈ «Ú÷∂ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó≥Á ’øÍÒÀ’√
«Ú÷∂ “√øÂ √Ú‰ Á≈√ Ó≈‚Ò √’±Ò” Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ º÷ ’∂ √øÂ
«Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ ¿∞‘Èª Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ ”Â∂ ÎπºÒ ⁄Û∑≈¿∞∫Á∂
‘Ø¬∂ «Úº«Á¡’ ÷∂Â «Ú⁄ «¬’ Ó∆Ò ÍºÊ √Ê≈«ÍÂ ’∆Â≈ ‘ÀÕ √øÂ
√Ú‰ Á≈√ Ó≈‚Ò √’±Ò Á≈ ¿∞Áÿ≈‡È «ÓÂ∆ AI-B-B@@D ˘ √øÂ
«Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á∂ ’-’ÓÒª Áπ¡≈≈ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
«Ú«Á¡’ √ÀÙÈ (B@@D-B@@E) ÂØ∫ ÍÛ∑≈¬∆ Á∆ Ùπ»¡≈Â ‘Ø ⁄πº’∆ ‘ÀÕ
√’±Ò Í≈√ Ò◊Ì◊ „≈¬∆ ¬∂’Û ˜Ó∆È ‘ÀÕ «¬‘ √≈∆ ˜Ó∆È ◊π» ÿ
Á∂ ¡«ÈßÈ ÙË≈¨ √Ã∆ «ÏÃ‹ Ò≈Ò Â∂ ‹∆ÚÈ √≈Ê∆ Ï∆Ï∆ ◊πÁ∂Ú ’Ω
Í«Ú≈ ÚÒØ∫ Á≈È ’∆Â∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ √’»Ò «Ú⁄ CC ’Ó∂ ’Ò≈√ »Ó
B@&BB Îπº‡ Á∂, ¤∂ ’Ó∂ CB&B@ Îπº‡, D ‘≈Ò ’Ó∂ CB&DE Îπº‡, H
’Ó∂ AB&AD Îπº‡, «¬’ ÍÃÏøË’∆ ÏÒ≈’ D@&D@ Îπº‡ ‘ÈÕ Ïº«⁄¡ª Á∆
√‘»ÒÂ Ú≈√Â∂ AB Ïº√ª ‘ÈÕ «¬‘ √’±Ò +B Âº’ √∆.Ï∆.¡À√.¬∆. È≈Ò
¡«ÎÒ∆¬∂«‡‚ ‘À ¡Â∂ «Úº«Á¡≈ «¬ø◊«ÒÙ Ó∆‚∆¡Ó «Ú⁄ ÍÃÁ≈È ’∆Â∆
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ +A, +B ’Ò≈√ª «Ú⁄ ÓÀ‚∆’Ò, È≈È-ÓÀ‚∆’Ò ¡Â∂ ¡≈‡√
Á∂ «ÚÙ∂ ÍÛ∑≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‘π‰ Âº’ √’»Ò ”Â∂ Ò◊Ì◊ C.E ’ØÛ Á∆ Ò≈◊Â ¡≈ ¸º’∆
˛Õ √’»Ò Á∆¡ª Î∆√ª Ï≈’∆ «Ó¡≈∆ √’»Òª È≈ÒØ∫ Ï‘πÂ ÿº‡ º÷∆¡ª
◊¬∆¡ª ‘ÈÕ «‹È∑ª Ïº«⁄¡ª Á∂ Ó≈Í∂ «ÏÒ’πÒ ◊∆Ï ‘È ¿πÈ∑ª ˘
√’≈Ò«ÙÍ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ «Úº«Á¡≈ «ÏÒ’πÒ Óπ¯Â ÍÃÁ≈È ’∆Â∆
‹ªÁ∆ ˛Õ Â’∆ÏÈ B@ √’≈Ò«ÙÍ ¡Òº◊-¡Òº◊ Á≈È∆ √º‹‰ª ÚÒØ∫
«ÁºÂ∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ √’»Ò Á≈ ı⁄≈ Ú∆ √’»Ò Á∆¡ª Î∆√ª È≈Ò Í»≈ È‘ƒ
‘πøÁ≈Õ ‹Ø ÿ≈‡≈ «‘ ‹ªÁ≈ ˛ ¿π‘ √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÚÒØ∫
Á≈È∆ √º‹‰ª Á∂ √«‘ÔØ◊ È≈Ò Í»≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ËÓ ¡√Ê≈È, ‘«Á¡≈Ï≈Á ¯◊Ú≈Û≈
√øÂ √Ú‰ Á≈√ Ó≈‚Ò √’±Ò (√øÂ √Ú‰ Á≈√
È◊) Î◊Ú≈Û≈∏¡«◊¡≈ÈÂ≈ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ”⁄ ‘∆ «¬’ Ï‘πÂ
«¬√ ‘√ÍÂ≈Ò «Ú⁄ ¡À∫Ó‹À∫√∆ Ú≈‚, ¡≈¬∆.√∆.Ô±. Ú≈‚,
‹ÈÒ Ú≈‚, BF ÍÃ≈¬∆Ú∂‡ »Ó, «¬’ Úº‚∆ ’ø‡∆È ¡Â∂ Ø◊∆¡ª Á∂
¡‡À∫‚À∫‡√ (Á∂÷Ì≈Ò) Ò¬∆ Úº‚≈ «ÚÙ≈Ó ‘≈Ò Ï‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ
‘√ÍÂ≈Ò «Ú÷∂ ‘º‚∆¡ª Á∂ ¡ÍÃ∂ÙÈ Ò¬∆ «¬’ ÈÚª ¡ÍÃ∂ÙÈ Ê∆¬∂‡
Â’∆ÏÈ B@ Òº÷ πÍ¬∂ Á∆ Ò≈◊Â È≈Ò Ï‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛Õ
‹Ø ◊∆Ï ÒØ’ Ó«‘ø◊≈ «¬Ò≈‹ È‘ƒ ’≈ √’Á∂, ¿∞‘ «¬√
‘√ÂÍ≈Ò Á∆¡ª √∂Ú≈Úª Á≈ Ò≈Ì ¿∞·≈¿∞∫Á∂ ‘È, ‹Ø «ÏÒ’πÒ ‘∆ ◊∆Ï
ÒØ’ ‘È ¿πÈ∑ª Á≈ «¬Ò≈‹ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÚÒØ∫ Óπ¯Â ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
‘√ÍÂ≈Ò Á≈ ı⁄≈ «¬√ Á∆ ¡≈ÓÁÈ∆ È≈Ò Í»≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈ ‹Ø ÿ≈‡≈
«‘ ‹ªÁ≈ ˛ ¿π‘ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÚÒØ∫ Á∂Ù-«ÚÁ∂Ù Á∆¡ª √ø◊Â Á∂
√«‘ÔØ◊ È≈Ò Í»≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò Á≈ ÍÃÏøË √øÂ
√Ú‰ Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‘√ÍÂ≈Ò ‡º√‡ ÚÒØ∫ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √øÂ
«Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ ‡º√‡ Á∂ ⁄∂¡ÓÀÈ ‘ÈÕ ‘√ÍÂ≈Ò «Ú÷∂ BB@@@
√’∂¡ Îπæ‡ ÈÚ∂∫ ’øÍÒÀ’√ Á≈ ÒÀ∫‡ ÍÀ ¸æ’≈ ˛Õ
√øÂ √Ú‰ Á≈√ ÓÀÓØ∆¡Ò ¡º÷ª Á≈ ‘√ÍÂ≈Ò∏¡º÷ª √∆
Á≈ «¬’ Ï‘πÂ ˜»∆ ¡≥◊ ‘ÈÕ «¬‘Èª Á∆ √Ò≈ÓÂ∆ Ú∆ Ï‘πÂ ˜»∆
‘ÀÕ ¡º÷ª Á∂ Ø◊∆¡ª Á∂ «¬Ò≈‹ Ú≈√Â∂ ¿∞ÍØ’Â ‘√ÍÂ≈Ò ‚∂≈ √º⁄÷ø‚
ÏºÒª Á∂ È≈Ò È«‘ Á∂ «’È≈∂ √«ÊÂ ˛Õ «¬√ Á∆ √∂Ú≈ ◊π» ÿ Á∂
¡«ÈÈ ÙË≈¨ √Ã∆ √ÚÈ Á≈√ Ïø◊Û ¡Â∂ Ï∆Ï∆ ∂ÙÓ ’Ω Ïø◊Û
Í«Ú≈ «Í≥‚ ÏæÒ (Ô».’∂.) È∂ «¬’ ’ØÛ «¬’ ‘˜≈ «¬’ √Ω «◊¡≈ª
Á∆ √∂Ú≈ Í≈¬∆ ‘ÀÕ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰
Á≈√ ‹∆ È∂ ¡≈Í‰∂ ’-’ÓÒª È≈Ò «ÓÂ∆ A@-AA-B@@D «ÁÈ
ÏπºËÚ≈ ˘ √øÂ √Ó≈‹ ¡Â∂ √ø◊Âª Á∆ ‘≈˜∆ «Ú⁄ º«÷¡≈Õ Ô≈Á ‘∂
«’ «¬√ Ó‘≈È Í«Ú≈ ÚÒØ∫ AIGG ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¡º‹ Âº’ ‘ √≈Ò ÏÃ‘Ó
«◊¡≈È∆, ÏÃ‘ÓÒ∆È √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∆ Í≈ÚÈ Ô≈Á «Ú⁄ ¡º÷ª
Á≈ Î∆ (ÓπÎÂ) ’À∫Í Ò◊≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ ‘∆ Í«Ú≈ È∂ √Ã∆ ◊π»
«ÚÁ≈√ √«Â√ø◊ ÌÚÈ Ú≈√Â∂ „≈¬∆ ¬∂’Û ˜Ó∆È Â∂ «¬’ Òº÷ πÍ¬∂
Ú∆ Á≈È ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò Ú≈√Â∂ ◊π» ÿ Á∂ ’¬∆ ÍÃ∂Ó∆¡ª È∂
Ú∆ ÂÈ, ÓÈ, ËÈ È≈Ò √∂Ú≈ ’∆Â∆ ‘ÀÕ «¬√ ‘√ÍÂ≈Ò Á≈ ÙπÌ
º ¿πÁÿ≈‡È
AE ¯Ú∆ B@@G ¬∆. ˘ ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√
Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ Í≈ÚÈ ¡≈◊ÓÈ ÍπÏ Á∂ ¡Ú√ ”Â∂ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
48
√«Â◊π» √Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ ¡≈◊ÓÈ AE
¯Ú∆ AHIE ¬∆. ˘ «Í≥‚ «◊æÒÍºÂ∆, «˜Ò∑≈ Ï«·ø‚≈ «Ú÷∂ ‘Ø«¬¡≈Õ
«¬√ ¡√Ê≈È ”Â∂ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ ÂÍ ’∆Â≈ ¡Â∂
√Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á≈ «¬ºÊ∂ ¡≈◊ÓÈ ‘Ø«¬¡≈Õ «◊æÒÍºÂ∆ «Í≥‚ Á∂
’∆Ï ‚∂„ «’ÒØÓ∆‡ Á» «Í≥‚ È≈¬∆¡ªÚ≈Ò≈ Ø‚ ”Â∂ È«‘ Á∂ «’È≈∂
Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ ˜Ó∆È √∆, «‹ºÊ∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÷∂Â∆ Á≈ ’≈‹ ’Á∂ √ÈÕ ¿πÊ∂
Ï≈Ï≈ ‹∆ Áπ¡≈≈ Ò◊≈«¬¡≈ Ï∂∆ Á≈ Í≈ÚÈ ÁıÂ ÓΩ‹»Á ˛Õ «¬‘
˜Ó∆È √Ú◊Ú≈√∆ ⁄È «√øÿ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∆ √πÍÂÈ∆ Ï∆Ï∆ ËÓ ’Ω
‹∆ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∂ Í«Ú≈ ÚÒØ∫ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª ˘ Ì∂∫‡ ’ «ÁºÂ∆
◊¬∆Õ ‘π‰ «¬ºÊ∂ ¡≈ÙÓ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ C@&C@ Á≈
’Ó≈, «‹√ «Ú⁄ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Á∆ Í≈ÚÈ Ó»Â∆ √Ê≈ÍÂ
’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ «ÂøÈ ‘Ø ’Ó∂ ¡Â∂ A@@ Îπº‡ ÒøÓ∆ ÙÀº‚ Ï‰≈¬∆ ◊¬∆
˛Õ «¬‘ ¡√Ê≈È Ï∂∆ √≈«‘Ï Á∂ Èª È≈Ò ÍÃ«√ºË ˛Õ
49
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ËÓ ¡√Ê≈È
«√√◊Û∑ (‘«¡≈‰≈)
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ Í≈ÚÈ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ Á∂
ÍÃ⁄≈ Ú≈√Â∂ ÂÈØ, ÓÈØ, ËÈØ √Ó«ÍÂ ‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆, «¬’
¡À√≈ »‘≈È∆ Â∂ ÍÃÓ≈Ê∆ ’∂∫Á ‘À «‹√ Á∆ √∂Ú≈ ÂØ∫ √Ó»‘ ‹◊Â ÌÒ∆ÌªÂ ‹≈‰± ‘ÀÕ ‚∂∂ Á∂ Ó‘ªÍπÙ √øÂ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆, √øÂ √Ú≈Ó∆
√Ú‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, √øÂ ◊∆Ï
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ «È-√Ú≈Ê Ì≈ÚÈ≈ È≈Ò √ø◊Âª Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄
Ó◊È ‘∂ ‘È «¬√∂ ’’∂ √Ó»‘ Ì≈Â Âª ’∆, √ø√≈ Ì ¡≥Á ‚∂≈
√º⁄÷≥‚ ÏºÒª Á∂ Ó‘ªÍπÙª ˘ √ø◊Âª Ï∂ÈÂ∆¡ª ’Á∆¡ª ‘È «’ Ó‘≈≈‹
‹∆ √≈‚∂ ÷∂Â «Ú⁄ Ú∆ ◊π» «ÚÁ≈√ «ÓÙÈ ’∂∫Á √Ê≈«ÍÂ ’Ø ‹∆Õ
«¬√∂ ’’∂ ≈‹√Ê≈È, ¿∞µÂ ÍÃÁ∂Ù, Ó‘ª≈Ù‡, «‘Ó≈⁄Ò, Í≥‹≈Ï Á∂
È≈Ò-È≈Ò ¡º‹ ‘«¡≈‰≈ «Ú÷∂ ¡≥Ï≈Ò≈ ÂØ∫ ‹◊≈Ë∆ ‹∆.‡∆. Ø‚
¿∞µÂ∂ BH «’. Ó∆. Á∆ Á»∆ ”Â∂ «√√◊Û∑ (È∂Û∂ Áπ√Û’≈) «Ú÷∂, √Ã∆ ◊π»
«ÚÁ≈√ Ó≥«Á Á∆ ¿∞√≈∆ ⁄Ò ‘∆ ‘ÀÕ «¬√ ’≈‹ Ú≈√Â∂ Ó≈‰ÔØ◊
√Ã∆ ◊πÏ÷Ù «√øÿ «‡≈.(¡≈¬∆.¡ÀÎ.¡À√.) Ï∆Ï∆ ≈‹ ≈‰∆ Â∂ Í«Ú≈
È∂ D ¬∂’Û AG ÓÒ∂ ˜Ó∆È Á≈È ’∆Â∆ ‘ÀÕ Óø«Á Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ ÙÃ∆
A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÚÒØ∫ ¡≈Í‰∂ ’-’ÓÒª È≈Ò
«ÓÂ∆ CA-H-B@@D ˘ º«÷¡≈ «◊¡≈Õ ‘π‰ Âº’ D@&AAD Îπº‡ Á∆¡ª
ÁØ Ó≥«˜Òª Á∆ ¿∞√≈∆ ‘Ø ⁄πº’∆ ‘ÀÕ Óø«Á «Ú÷∂ A@@&H@ Îπº‡ Á≈ Úº‚≈
‘≈Ò Ú∆ ¿π√≈∆ ¡Ë∆È ˛Õ
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ËÓ ¡√Ê≈È
’≈Â‹ Í»È≈ (Ó‘ª≈Ù‡)
ÂÍ ¡√Ê≈È Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¡Â∂
‹ÈÓ √ÊÒ∆ √«Â◊π» √Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆
(«◊æÒÍºÂ∆ Ï«·ø‚≈)
√’»Ò ’øÍÒÀ’√ Á∂ È≈Ò ‘∆ «¬’ ¡≈Ò∆Ù≈È ◊π» «ÚÁ≈√
ËÓ ¡√Ê≈È Á∆ ¿π√≈∆ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ Ó≥«Á Ò¬∆ ˜Ó∆È ÙÃ∆ «ÏÃ‹
Ò≈Ò ¡Â∂ ¿∞È∑ª Á∆ √πÍÂÈ∆ Ï∆Ï∆ Á∂ÏØ Ú≈√∆ Ï«Ó≥ÿÓ Ô±.’∂. ¡Â∂ ÙÃ∆
Á∂√ ≈‹ Â∂ ¿∞È∑ª Á∆ √πÍÂÈ∆ Ï∆Ï∆ ’ÓÒ∂Ù ’Ω Ú≈√∆ Ó≈‚Ò ‘≈¿±√,
Î◊Ú≈Û≈ ÚÒØ∫ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ˘ Á≈È ’∆Â∆
◊¬∆Õ «¬√ Óø«Á «Ú⁄ «¬’ √«Â√ø◊ ‘≈Ò, «¬’ ¶◊ ‘≈Ò ¡Â∂ AA
’Ó∂ ‘ÈÕ Ó≥«Á ¿∞√≈∆ ”Â∂ Â’∆ÏÈ ‚∂„ ’ØÛ πÍ¬∂ Á≈ ÷⁄≈
¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ó≥«Á ¿∞Í ÁØ √ØÈ∂ Á∂ ’ÒÙ √πÙØ«ÌÂ ‘ÈÕ «¬√ Á≈
¿∞Áÿ≈‡È √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÚÒØ∫ AI ÎÚ∆
B@@D ˘ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¿∞Áÿ≈‡È∆ √Ó Ò¬∆ ¡≈Í ‹∆ ˘ √ø’∂Â’
ÂΩ ”Â∂ «¬’ «’ÒØ √ØÈ∂ Á∆ ⁄≈Ï∆ Ì∂∫‡ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬√ ÓΩ’∂ ”Â∂ √øÂ
«Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ ˘ ‡≈‡≈ √¯≈∆ ◊º‚∆ Ì∂∫‡ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ ÁØÈª Í«Ú≈ª,
ÙÃ∆ «ÏÃ‹ Ò≈Ò/Ï∆Ï∆ Á∂ÏØ ‹∆ ¡Â∂ ÙÃ∆ Á∂√ ≈‹/Ï∆Ï∆ ’ÓÒ∂Ù ‹∆ ˘
◊π» ÿ ÚÒØ∫ “‘«” Á∂ «ÈÙ≈È Ú≈Ò∆¡ª √ØÈ∂ Á∆¡ª ⁄ÀÈ∆¡ª È≈Ò
√ÈÓ≈«ÈÂ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ËÓ ¡√Ê≈È ”Â∂ ‘ √Ó∂∫
¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ Á≈ ÍÃ⁄≈ ‘πøÁ≈
‘ÀÕ
Ó‘ª≈Ù‡ Á∆ Í≈ÚÈ ËÂ∆ ¿∞µÂ∂ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹
‹∆ Á∂ Í≈ÚÈ «ÓÙÈ Â∂ ÍÃ⁄≈ Â∂ ÍÃ√≈ Ú≈√Â∂ «¬’ Ï‘πÂ ‘∆ «ÚÙ≈Ò
Ó≥«Á ’≈Â‹ ’∞ø‚Ú≈ ÙØÒ≈Íπ Ø‚ (Í»È≈) «Ú÷∂ «¬’ Í‘≈Û∆ ”Â∂ ¿∞√≈∆
¡Ë∆È ‘ÀÕ «¬√ Í≈ÚÈ ’≈‹ Ú≈√Â∂ √Ã∆ √π÷Á∂Ú Ï≈ÿÓ≈∂ Â∂ Ï∆Ï∆
≈Ë≈ Á∂ Í«Ú≈ ÚÒØ∫ ÁØ ¬∂’Û ˜Ó∆È Á≈È ’∆Â∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ «¬√ Ó≥«Á
Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÚÒØ∫ √Ó»‘ √øÂ
√Ó≈‹ Â∂ √ø◊Â Á∆ ‘≈˜∆ √Ó∂∫ «ÓÂ∆ G-AB-B@@C ˘ º«÷¡≈ «◊¡≈Õ
Ô≈Á º÷‰ÔØ◊ ‘À «’ √∂· Ï≈ÿÓ≈∂ Í«Ú≈ È∂ ¡≈Í‰∂ «ÚÙ≈Ò ÿ
«Ú⁄ Í«‘Òª ‘∆ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ËÓ ¡√Ê≈È Ï‰≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
√Ã∆ √π÷Á∂Ú Ï≈ÿÓ≈∂ ‹∆ È∂ ’¬∆ «Í≥‚ª «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹
50
«¬‘ Íº«Âz’≈ ÏÃ‘ÓÒ∆È ÙÃ∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ ÚÒØ∫
AIIA «Ú⁄ ¡≈øÌ ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆Õ ÏÃ‘ÓÒ∆È ÙÃ∆ A@H √øÂ ◊∆Ï
Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÏÛ∂ Á»-¡≥Á∂Ù∆ Ó‘ªÍπÙ √ÈÕ ¡≈Í «¬√ ◊ºÒ ÂØ∫
ÌÒ∆-ÌªÂ ‹≈‰± √È «’ ¡÷Ï≈ª Á∆ √Ó≈‹ «Ú⁄ ⁄∂ÂøÈÂ≈ ÍÀÁ≈
’È Ò¬∆ Ï‘πÂ Úº‚∆ Ì»«Ó’≈ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘Èª Á∂ ÍπÙ≈Ê √Á’≈ ‘∆
«Í¤Ò∂ B@ √≈Òª ÂØ∫ «¬‘ ¡ıÏ≈ «È«ÚÿÈ ¤Í ‘∆ ‘ÀÕ «¬‘ ¡÷Ï≈
ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È ÙÃ∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Á∆ √ÍÃ√Â∆ ‘∂·
¡Â∂ ¡÷Ï≈ Á∂ Óπº÷ √øÍ≈Á’ Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È ÙÃ∆Ó≈È √øÂ ≈Ó≈ ÈßÁ
‹∆ Á∆ ÔØ◊ ¡◊Ú≈¬∆ ¡Â∂ ¡Á≈≈ Ï∂◊ÓÍπ≈ √‡≈¯ Á∆ Ò◊È √Á’≈,
√Ó≈‹ Á∂ ÒØ’ª «Ú⁄ ¡≈Í‰∆ «ÚÒæ÷‰ Í¤≈‰ ’≈«¬Ó ’ ⁄πº’∆ ‘ÀÕ
«¬√ Íº«Âz’≈ Á∆¡ª ÍÃ≈ÍÂ∆¡ª ˘ Ú∂÷Á∂ ‘Ø¬∂, «¬√ Á∂ Óπº÷ √øÍ≈Á’ ÙÃ∆
A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈßÁ ‹∆ ˘, Ì≈Â∆ Á«ÒÂ √≈«‘Â ¡’≈ÁÓ∆ ÚÒØ∫
ÈÀÙÈÒ ¡ÀÚ≈‚ È≈Ò A@ Á√øÏ B@@D ˘ Â≈Ò’‡Ø≈ √‡∂‚∆¡Ó
ÈÚƒ «ÁºÒ∆ «Ú÷∂ √ÈÓ≈«ÈÂ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¡æ‹’Ò∑ «¬√ Í∂Í Á∂ Óπæ÷
√øÍ≈Á’ √øÂ √π«øÁ Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ ‘È «‹‘Èª ˘ Ì≈Â∆ Á«ÒÂ
√≈«‘Â ¡’≈ÁÓ∆ ÚÒØ∫ B@@F ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ÈÀÙÈÒ ¡ÀÚ≈‚ È≈Ò
√ÈÓ≈«ÈÂ ’∆Â∆ «◊¡≈Õ ‘π‰ «¬‘ Íπæ«Âz’≈ «ÂøÈ Ì≈Ù≈¬∆ (Í≥‹≈Ï∆,
«‘øÁ∆ ¡Â∂ ¡ø◊∂˜∆) ‘Ø ¸æ’∆ ˛Õ «¬√ Í∂Í Á∂ Óπæ÷ √øÍ≈Á’ √øÂ √π«øÁ
Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆ ‘È «‹‘Èª ˘ Ì≈Â∆ Á«ÒÂ √≈«‘Â ¡’À‚Ó∆ ÚÒØ∫ ÙÃ∆
◊π» «ÚÁ≈√ B@@F ÈÀÙÈÒ ¡ÀÚ≈‚ È≈Ò √ÈÓ≈«ÈÂ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ √«Â√ø◊ ÌÚÈ,
‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª
‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª Á∂ Ó‘ªÍπÙª, ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» Ï≈Ï≈
51
«ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, ÏÃ‘ÓÒ∆È ÙÃ∆ A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹, ÏÃ‘ÓÒ∆È ÙÃ∆ A@H √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹, ÏÃ‘ÓÒ∆È
ÙÃ∆ A@H √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ ÓΩ‹»Á≈ ◊ºÁ∆ ÈÙ∆È ÙÃ∆
A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÚÒØ∫ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹
‹∆ Á∆ ¡≥«ÓÃÂÏ≈‰∆ Â∂ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á≈ Í«‘Òª ÂØ∫ ‘∆ ÌÍ» ÍÃ⁄≈
’∆Â≈ ‹ªÁ≈ «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞‘Èª Á∆ ¡«Ë¡≈Â«Ó’ Ù’Â∆, Í«ÚºÂÂ≈,
√º⁄≈¬∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ √πË≈’ «ÁzÙ‡∆’Ø‰ ˘ Óπº÷ º÷Á∂ ‘Ø¬∂ ¿∞‘Èª Á∂
ÙË≈¨¡ª Á∆ «◊‰Â∆ Ï‘πÂ Â∂˜∆ È≈Ò ÚË ‘∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ √Ã∆
A@H √øÂ √Ú‰ Á≈√ ⁄À∆‡∂ÏÒ ‡º√‡ Ô». ’∂. Á∂ ÎÀ√Ò∂ ¡Â∂ «ÚÁ∂Ù∆
√ø◊Âª Á∆ Íπ˜Ø Ï∂ÈÂ∆ Â∂ √Ã∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
ÚÒØ∫ «¬’ «ÚÙ≈Ò “ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ √«Â√ø◊ ÌÚÈ” Á≈ Èƒ‘ ÍºÊ AB
Ó≈⁄ B@@@ ˘ ‘˜≈ª ÙË≈¨¡ª Á∆ ‘≈˜∆ «Ú⁄ º«÷¡≈ «◊¡≈Õ
¿∞√∂ «ÁÈ ÂØ∫ ÙË≈¨¡ª «Ú⁄ «¬√ ÌÚÈ Á∆ ¿∞√≈∆ Ò¬∆ Ï‘πÂ ¿∞ÂÙ≈‘
Í≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ «¬‘ ÌÚÈ BB@ Îπº‡ ¶Ï≈ Â∂ AH@ Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ ‘ÀÕ ⁄≈∂
Í≈√∂ ‘∆ Úª‚≈ ‘ÀÕ ‘˜≈ª ÙË≈¨¡ª «Ú⁄ «¬øÈ≈ ‹ØÙ Â∂ Ò◊È √∆ «’
¿∞‘Èª ÚÒØ∫ «¬√ «ÚÙ≈Ò ÌÚÈ Á∆¡ª È∆‘ª «¬º’ «ÁÈ «Ú⁄ ‘∆ Íπº‡
«ÁºÂ∆¡ª ◊¬∆¡ª √ÈÕ √«Â√ø◊ ÌÚÈ Á∆ ¿∞√≈∆ Ò¬∆ „≈¬∆ ¬∂’Û
˜Ó∆È √Ã∆ √ÚÈ Á≈√ Ïø◊Û ÏºÒª (Ô±.’∂.) ¡Â∂ ¿∞‘Èª Á∆ ‹∆ÚÈ
√≈Ê∆ Ï∆Ï∆ ∂ÙÓ ’Ω ‹∆ Â∂ ¿∞‘Èª Á∂ Í«Ú≈ ÚÒØ∫ ‚∂∂ ˘ Á≈È «ÁºÂ∆
◊¬∆ √∆Õ
√«Â√ø◊ ÌÚÈ Á∆ ¿∞√≈∆ Ï‘πÂ Â∂˜∆ È≈Ò Óπ’øÓÒ ‘Ø¬∆Õ
Ò◊Ì◊ C@@ «Í≥‚ª «Ú⁄Ø∫ ⁄≈-Í≥‹ «Í≥‚ª Á∂ ‚∂„ ÁØ √Ω ÙË≈¨ ÌÚÈ
Á∆ ¿∞√≈∆ Á∆ √∂Ú≈ Ú≈√Â∂ ‘ Ø˜ ‚∂∂ «Ú÷∂ ÍË≈Á∂ ¡Â∂ ¿∞√≈∆ «Ú⁄
√∂Ú≈ ’Á∂ √ÈÕ ÙË≈¨¡ª Á∆ √∂Ú≈ Â∂ ÙË≈ Ì≈ÚÈ≈ ˘ Á∂÷ ’∂ √Ã∆
A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÙË≈¨¡ª Á∆ ÍÃÙø√≈ ’Á∂ ¡Â∂
¡≈Ù∆Ú≈Á «ÁøÁ∂ √ÈÕ √øÂ ≈Ó≈ ÈßÁ ‹∆ Âª ’¬∆ Ú≈ √ø◊Â Á∆
ÙË≈ Â∂ ¿∞ÂÙ≈‘ Ú∂÷ ’∂ «Ï‘ÏÒ ‘Ø ¿∞·Á∂ √È Â∂ ¡≈Í Ú∆ √ø◊Â Á∂
È≈Ò ÌÚÈ Á∆ ¿∞√≈∆ Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ Òº◊ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «¬√ È≈Ò √ø◊Âª
˘ ‘Ø Ú∆ ¿∞ÂÙ≈‘ «ÓÒÁ≈ √∆Õ «√º‡∂ Ú‹Ø∫ ÊØÛ∑∂ √Ó∂∫ «Úº⁄ ‘∆ «¬√
«ÚÙ≈Ò ÌÚÈ Á∆ √Óπº⁄∆ ¿∞√≈∆ √øÍ»È ‘Ø¬∆Õ ⁄Ω‘ª ’Ø«È¡ª ”Â∂ AF Îπº‡
¿∞µ⁄∂ ◊πøÏÁ ¡Â∂ Óπº÷ ◊∂‡ ”Â∂ B@ Îπº‡ ¿∞µ⁄≈ Úº‚≈ ◊πøÏÁ ÌÚÈ Á∆ ÙØÌ≈
˘ ÚË≈ ‘∂ ‘ÈÕ «¬øÈ∂ Úº‚∂ ÌÚÈ Á∆ ¤ºÂ Á∂ ¡≈’-È∞Ó≈ E Ì≈◊ ‘ÈÕ
H@ Îπº‡ ¶Ï∆ √‡∂‹ Ï‰≈¬∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ √‡∂‹ Á∂ ‘∂·ª Ï∂√ÓÀ∫‡ «Ú⁄ ‡∆.
“Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘”
(‘¯Â≈Ú≈∆ Íº«Âz’≈) - «ÂøÈ Ì≈Ù≈¬∆
‹∆ Á∂ Í≈ÚÈ √»Í √Ê≈«ÍÂ ’Ú≈¬∂ ‘ÈÕ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ËÓ
¡√Ê≈È ’‡≈√ Í»È≈ Ú≈√Â∂ √Ã∆ ⁄ÓÈ Ò≈Ò ’Ø‡≈‰∂, ÓØ‘‰ Ò≈Ò
’Ø‡≈‰∂, ÓÁÈ Ò≈Ò ’Ø‡≈‰∂ ¡Â∂ √π‹∆Â «√øÿ ‹∆ «¬√ ÍÃÓ≈Ê∆
’≈‹ Ú≈√Â∂ Ï‘πÂ ÔÂÈÙ∆Ò ‘ÈÕ «¬√ Óø«Á «Ú÷∂ HE&CE Îπº‡ Á≈
«ÚÙ≈Ò ÁØ Óø«˜Òª ◊π» «ÚÁ≈√ ËÓ ¡√Ê≈È Ï‰ ¸º’≈ ˛Õ «¬√ Á∂
È≈Ò ‘∆ ÙÃ∆ √π÷Á∂Ú Ï≈ÿÓ≈∂ ‹∆ ÚÒØ∫ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ◊∂‡ ¡Â∂ √Ã∆
◊π» «ÚÁ≈√ √ÂøÌ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ
52
AD ¯Ú∆ B@@G ˘ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ È≈ÓÒ∂Ú≈ Ï«ÓøÿÓ
√ø◊Âª ÚÒØ∫ √ÚÈ Í≈Ò’∆ Ì∂∫‡ ’∆Â∆ ◊¬∆ «‹√ ˘ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√
Óø«Á ¯◊Ú≈Û≈ ÂØ∫ ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª Âº’ ÙØÌ≈ Ô≈Â≈ Á∂ »Í «Ú⁄
«Ò¡ªÁ≈ «◊¡≈Õ «¬√ «ÚÙ≈Ò ÌÚÈ ”Â∂ G √ÚÈ ’ÒÙ √πÌ≈¬∂Ó≈È
‘Ø¬∂ ‘ÈÕ «¬√ ÌÚÈ Á≈ ÙπÌ ¿πÁÿ≈‡È AE ¯Ú∆ B@@G ¬∆. ˘
ÏÃ‘ÓÒ∆È √«Â◊π» √Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á∂ ¡≈◊ÓÈ ÍπÏ ”Â∂ √øÂ
«Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÚÒØ∫ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ √ø◊∆Â ¡’À‚Ó∆
ÙÃ∆ A@H √øÂ «Èø‹‰ Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ ’ΩÓ Á∂ Ó‘≈È
Ù‘∆Á √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∆ ÍÃ∂‰≈ √Á’≈ ‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª «Ú÷∂
√ø◊∆Â ¡’À‚Ó∆ ⁄Ò≈¬∆ ‹≈ ‘∆ ˛, «‹æÊ∂ «Ú«Á¡≈Ê∆ √ø◊∆Â Á∆
«√æ«÷¡≈ ÍÃ≈ÍÂ ’Á∂ ‘ÈÕ
’ΩÓ ’∂ ¡Ó Ù‘∆Á √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∆ Ô≈Á «Ú⁄
ËÓ ¡√Ê≈È
«ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ Á∂ ¡Ó Ù‘∆Á √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∆ Ô≈Á
«Ú⁄ ÙÃ∆ ⁄ÀÈ ≈Ó ¸øÏ ¡Â∂ «’‰≈ «Í≥‚ √øÿ∂ ‹◊∆ ÚÒØ∫ «¬’ Úæ‚∆
’Ø·∆ «ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ ’∂ ¡Ó Ù‘∆Á ÙÃ∆ A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á∆
Ô≈Á «Ú⁄ ‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª ˘ √Ω∫Í∆Õ
Á»ÁÙÈ ÂØ∫ ¡≥«ÓÃÂÏ≈‰∆
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ ÍÃØ◊≈Ó
‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª Á∂ Ó‘≈È Ó‘ªÍπÙª ÚÒØ∫ Á»ÁÙÈ Á∂
≈Ù‡∆ ⁄ÀÈÒ ‹¶Ë ÂØ∫ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ ¡≥«ÓzÂ Ï≈‰∆
˘ Á∂Ù-«ÚÁ∂Ù «Ú⁄ ÍÃ∂Ó∆¡ª Ú≈√Â∂ ÍÃ√≈«Â ’∆Â≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ «¬√
53
ÍÃØ◊≈Ó «Ú⁄ ÙÃ∆ A@H √øÂ ≈Ó≈ ÈßÁ ‹∆ ◊πÏ≈‰∆ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈
’Á∂ ‘ÈÕ ÍÃ«√ºË ’∆ÂÈ∆ ‹ºÊ∂ ◊πÏ≈‰∆ ◊≈«¬È ’Á∂ ‘ÈÕ ‘
Óø◊ÒÚ≈ Ù≈Ó I.@@ ÂØ∫ I : C@ Ú‹∂ Âº’ ‚∆.‚∆. Í≥‹≈Ï∆ ”Â∂
ÍÃ√≈«Â ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‚∂∂ Á≈ Óπº÷ √Ó≈◊Ó
Ó≈ÿ∆ Á≈ √Ó≈◊Ó, ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈‘≈‹ ‹∆ Á≈
¡≈◊ÓÈ ÍπÏ ¡Â∂ «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Á≈ √Ê≈ÍÈ≈ «ÁÚ√óÙÃ∆ ◊π»
«ÚÁ≈√ ‹ÈÓ √Ê≈È ÓøÁ √∆◊ØÚËÈÍπ Ú≈≈‰√∆ «Ú÷∂ Ó≈ÿ
Í»ÈÓ≈, ÏÃ‘ÓÒ∆È √øÂ ‘∆ Á≈√ ‹∆ Á∆ Ô≈Á F ÎÚ∆ ˘ ‚∂≈ ÏºÒª
«Ú÷∂ √øÂ ‘∆ Á≈√ Ó≈ÈÚ ¬∂’Â≈ √øÂ √øÓ∂ÒÈ, ÏÃ‘ÓÒ∆È √øÂ √Ú‰
Á≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Á≈ ÍÃ’≈Ù «Á‘≈Û≈ AE ÎÚ∆ ˘ ‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª
«Ú÷∂, ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ ◊ø◊≈ ÿ≈‡ ”Â∂ ÍæÊ Â≈¬∂
«¬«Â‘≈√’ «Ú√≈÷∆ ÍπÏ, √øÂ ≈Ó≈ ÈøÁ ‹∆ Á≈ Ù‘∆Á∆ «ÁÚ√ (BE
Ó¬∆), ÏÃ‘ÓÒ∆È √øÂ √Ú‰ Á≈√ ‹∆ Á≈ Ï√∆ √Ó≈◊Ó (AA ‹»È),
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ ‹ØÂ∆ ‹Ø«Â √Ó≈¬∂ ÍπÏ ‘≈Û∑ Á∆
√ø◊ªÁ, √øÂ ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Á≈ Ï√∆ √Ó≈◊Ó (BC ‹πÒ≈¬∆)Õ
Í«‘Ò∂ ÈÚ≈Â∂ ˘ Ï≈Ï≈ «ÍºÍÒ Á≈√ ‹∆ Á≈ ‹ØÂ∆ ‹Ø«Â ÍπÏ
ÓÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ “‘«” Á∂ «ÈÙ≈È √≈«‘Ï fiπÒ≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‘
¡ÀÂÚ≈ ¡Â∂ «Ï’Ó∆ √ø◊ªÁ ˘ «ÚÙ∂Ù √«Â√ø◊ Á≈ ¡≈ÔØ‹È ’∆Â≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ÏºÒª ¿∞ÍØ’Â Ú«‰Â Ë≈«Ó’ Â∂ √Ó≈«‹’
◊Â∆«ÚË∆¡ª ’’∂ «ÚÙÚ-«Ú«÷¡≈Â ‘ÀÕ
√ÚÈ Í≈Ò’∆
Ú∆. √‡»‚∆˙ Ï‰≈«¬¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ Ó∂È-◊∂‡ Á∂ ‘∂·ª ACD Îπº‡ ¶Ï≈ Â∂
C@ Îπº‡ ⁄ΩÛ≈ ‹ØÛ≈ ÿ Ï∂√ÓÀ∫‡ «Ú⁄ «Â¡≈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ √Ã∆ ◊π»
«ÚÁ≈√ √«Â√ø◊ ÌÚÈ Á≈ ÍÃ⁄≈ Á∂Ù-«ÚÁ∂Ù «Ú⁄ ‘Ø ⁄πº’≈ ‘ÀÕ «¬√
˘ Á∂÷‰ Ú≈√Â∂ Á∂Ù-«ÚÁ∂Ù ÂØ∫ √ø◊Âª ¡≈¿∞∫Á∆¡ª ‘ÈÕ ÁÙÈ∆«‚¿±Û∆ ”Â∂ Óπº÷ ◊øπÏÁ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ⁄Ω‘ª ’Ø«È¡ª «Ú⁄ ◊πøÏÁª ¿∞Â∂ √ØÈ∂
Á∂ ’ÒÙ ⁄Û∑≈¬∂ ◊¬∂ ‘È, «‹‘Èª ÂØ∫ ÍÁ≈ ‘‡≈¿∞‰ Á∆ √Ó Ó≈ÿ∆ Á∂
Í≈ÚÈ ¡Ú√ ”Â∂ «ÓÂ∆ AD-A-B@@D ˘ ’∆Â∆ ◊¬∆ Õ
54
«ÚÙ≈
Í≥È≈
Èø:
A. ÂØ‘∆ ÓØ‘∆ ÓØ‘∆ ÂØ‘∆ ¡≥Âπ ’À√≈®
A
B. Ó∂∆ √ø◊«Â ÍØ⁄ √Ø⁄ «ÁÈ∞ ≈Â∆®
C
C. Ï∂◊ÓÍπ≈ √‘ ’Ø È≈¿∞®
D
D. √≈ËØ! ’≈ √≈ÙÂzÈ √π«È ’∆ÈΩ
G
E. Â∂≈ ‹È ’≈‘∂ ’ ÏØÒÀÕ
I
F. ¡À√∆ Ì◊«Â È ‘Ø«¬ ∂ Ì≈¬∆Õ
A@
G. ˛ √Ï ¡≈ÂÓ √π÷ Í’≈√ √ª⁄ØÕ
AB
H. ’Ø¿π √πÓÈ Á∂÷Ω∫ Ô∂ √Ï ˙ÍÒ∆ ⁄ØÌ≈®
AD
I. Í«‘Ò∂ Í‘∂ À«‰ ÁÀ Ï«‰‹≈«¡≈...........
AE
A@. Ô≈ ≈Ó≈ ¬∂’ Â±ø Á≈È≈ Â∂≈ ¡≈«Á Ì∂÷ È≈Õ
AH
AA. ÿ‡ ¡Úÿ‡ ‚±◊ ÿ‰≈ «¬’∞ «È◊π‰∞ ÏÀ´ ‘Ó≈® B@
AB. √Â‹π«◊ √Â∞ Â∂Â≈ ‹◊∆ Áπ¡≈Í« Í»‹≈⁄≈®
BB
AC. ’±Íπ Ì«˙ ‹À√∂ Á≈«Á≈ ’¤∞ Á∂√π «ÏÁ∂√π È Ï»fi®
BF
AD. «ÓÃ◊ Ó∆È «ÌøÃ◊ ÍÂø◊ ’∞ø⁄ ¬∂’ ÁØ÷ «ÏÈ≈√®
BH
AE. √øÂ Â∞fi∆ ÂÈ∞ √ø◊«Â ÍÃ≈È®
C@
AF. Â∞Ó ⁄øÁÈ ‘Ó «¬ø‚ Ï≈Íπ∂ √ø«◊ Â∞Ó≈∂ Ï≈√≈®
CB
AG. ’‘≈ Ì«¬˙ ‹¿∞ ÂÈ∞ Ì«¬˙ «¤È∞ «¤È∞®
CD
AH. ‘« ‘« ‘« ‘« ‘« ‘« ‘∂ÕÕ
CF
AI. Ó≈‡∆ ’Ø ÍπÂ≈ ’À√∂ È⁄Â∞ ‘À®
CI
B@. Á»Ëπ Â Ï¤À ÊÈ‘π «Ï‡≈«˙®
D@
BA. ‹Ï ‘Ó ‘ØÂ∂ ÂÏ Â± È≈‘∆ ¡Ï Â»‘∆ ÓÀ È≈‘∆®
DC
BB. ‹¿∞ ‘Ó ÏªË∂ ÓØ‘ Î≈√ ‘Ó ÍÃ∂Ó ÏË«È Â∞Ó Ï≈Ë∂®
DG
BC. ÁπÒÌ ‹ÈÓπ ÍπøÈ ÎÒ Í≈«¬˙ «ÏÊ≈ ‹≈Â ¡«ÏÏ∂’À® DI
55
¥ÓÚ≈
Èø:
ÂÂ’≈
¥ÓÚ≈
Í≥È≈
Èø:
«ÚÙ≈
Èø:
BD. √π÷ √≈◊π √πÂ «⁄øÂ≈Ó«È ’≈ÓË∂È∞ Ï«√ ‹≈ ’∂®
EA
BE. ‹¿∞ Â∞Ó «◊«Ú Â¿∞ ‘Ó ÓØ≈®
ED
BF. ‹Ò ’∆ Ì∆«Â ÍÚÈ ’≈ ÊøÌ≈ ’Â ÏøπÁ ’≈ ◊≈≈®
EF
BG. ⁄Ó‡≈ ◊ª«· È ‹È¬∆®
EH
BH. ∂ ÓÈ! ⁄∂Â Ó∆¸ «ÁÈ ¡≈«¬¡≈
EI
BI. ‘Ó √« Á∆È∞ Á«¬¡≈´ È Â∞Ó √«
FA
C@. «⁄Â «√ÓÈ∞ ’¿∞ ÈÀÈ ¡«ÚÒØ’ÈØ
FB
CA. È≈Óπ Â∂Ø ¡≈Â∆ Ó‹È∞ Óπ≈∂®
FD
CB. Ó∂∆ ÍÃ∆Â ◊ØÍ≈Ò √Ø∫ ‹È ÿ‡À ‘ØÕ
FF
CC. Âz≈«‘ Âz≈«‘ «ÂzÌÚ
π ÈÍ«Â Í≈ÚÈÕ
FG
CD. ÁÙÈ Á∆‹À ≈Ó ÁÙÈ Á∆‹À®
FH
CE. ‹È ’Ø Â≈« Â≈« È≈Ê Ó¬∆¡≈Õ
FI
CF. ‹Ø ÂπÓ ◊ØÍ≈Ò«‘ø È«‘ø ◊À‘Ω
G@
CG. ÍÃÌ» ‹∆ √ø◊«Â √È «Â‘≈∆Õ
GA
CH. Íª‚∂ ’À√∆ Í»«‹ ⁄∆ ∂Õ
GC
CI. È≈Ê ’¤»¡ È ‹≈È¿πÕ
GD
D@. √‘ ’∆ √≈ √π‘≈◊«È ‹≈ÈÀ®
GF
DA. ‹Ø «ÁÈ ¡≈Ú«‘ √Ø «ÁÈ ‹≈‘∆®
GI
DB. ¿»⁄∂ ÓøÁ √≈Ò √Ø¬∆®
HB
DC. Áπ«÷¡≈∆ Áπ«÷¡≈≈ ‹◊ Ó«‘ø
HD
DD. Á≈«Áπ Á∂«÷ √Ì ’Ø ‘√À ¡À√∆ Á√≈ ‘Ó≈∆®
HE
DE. «‹‘ ’∞Ò √≈Ëπ ÏÀ√ÈΩ ‘Ø«¬®
HG
DF. ’≈ Â»ø √ØÚÀ ‹≈◊ «ÁÚ≈È≈Õ
HI
DG. ÷≈«Ò’ «√’√Â≈ ÓÀ Â∂≈Õ
IB
DH. ‹Ø ÓØ«‘ Ï∂Á«È ’≈√«È ¡≈÷»ø
IC
DI. Â≈ ÊÀ∫ Í«ÂÂ È‘∆ ’Ø Í≈ÚÈ ...
ID
56
GF.
GG.
GH.
GI.
H@.
HA.
HB.
HC.
HD.
HE.
HF.
HG.
HH.
HI.
I@.
IA.
IB.
IC.
ID.
IE.
IF.
IG.
IH.
II.
A@@.
ÂÏ ≈Ó È≈Ó ’«‘ ◊≈ÚÀ◊≈®
ACG
√øÂØ ¡«ÈÈ Ì◊«Â Ô‘ È≈‘ƒÕ
ACH
Ì◊Â∆ ¡À√∆ √πÈ‘π ∂ Ì≈¬∆Õ
ACI
¡Ï ’¤π ÓÓ «Ï⁄≈≈ ‘Ø ‘«®
AD@
È‘« ÍÃ◊‡«√ È≈ ‘Ø ÍÃ◊‡«√ È≈ ‘ØÕ
ADB
«‹¿π ÂπÓ ’≈È ’∂√Ú∂ Ò≈Ò⁄ «‹Ú Ò≈◊≈Õ
ADD
◊Ø«ÏøÁ∂ ÌΩ‹Ò «Ï¡≈«Ë ¡Í≈≈Õ
ADE
¡≈◊À ÓøÁ≈ ‘ÚÀ ‘Ô≈ Í«’«Â È ‹≈¬∆®
ADG
«ËÃ◊ «ËÃ◊ ‹∆Ú‰π ≈‹∂ ≈Ó «ÏÈ≈®
ADH
¡À√∆ Ò≈Ò Âπfi «ÏÈπ ’¿πÈπ ’À®
ADI
√π÷ √≈◊ √π«Âπ «⁄øÂ≈Ó«È ’≈ÓË∂È Ï«√ ‹≈ ’∂ ∂®AE@
Í∆¡≈ ≈Ó √π Í∆¡≈ ∂Õ.
AEB
ÓÈ ÓØ≈ Ó≈«¬¡≈ Ó«‘ ÒÍ‡≈ÈØ®
AEB
Ï∆«Â ¡≈Ôπ Ì‹Èπ È‘∆∂∫ ’∆È∑≈®
AEC
ÍÃÌ» ‹∆ ÂπÓ ¡Ω◊πÈ Ï÷Ù‰‘≈Õ
AED
÷‡π ’Ó ’πÒ √ø‹π◊Âπ ˛, ‘« Ì◊«Â «‘ÁÀ È≈«‘® AEE
∂ ÓÈ ≈Ó È≈Ó √øÌ≈«Õ
AFF
‘Ø∫ Ï«È‹≈Ø ≈Ó ’Ø......
AFG
ÍÃ∆«Â √πË≈Ó«È ¡≈ÚÕ
AFI
«ÏÈπ Á∂÷∂ ¿πÍ‹À È‘∆ ¡≈√≈®
AGA
¡À√≈ «Ë¡≈È ËΩ∫ ÏÈÚ≈∆Õ
AGC
¡«Ï◊«Â È≈Ê «Èø‹È Á∂Ú≈Õ
AGF
Ì∂Ù «ÒÔØ ÍÀ Ì∂Á È ‹≈«È˙Õ
AGG
◊π» √Ìπ ‘«√ ¡◊Ó«‘ ‹≈ÈÀ∫Õ
AGH
Âπfi«‘ √πfiøÂ≈ ’¤» È≈«‘®
AGI
E@. ¡À√≈ ‘∆ ‘« «’¿π∫ Í«¬ÚØ......
IE
EA. ’≈ ◊≈¿»∫ ’¤π ◊≈«¬ È ‘Ø«¬.......
IG
EB. ¡Ï ’≈ ’«‘ ’ΩÈ ÏÂ≈¿»∫Õ
IH
EC. ÷Ø‹Â «’Ê»ø «ÎÀ.......
A@@
ED. √øÂØ ’πÒ Í÷∆ Ì◊«Â ˛…√∆ ’«ÒÔπ◊ Ó∂∫...
A@A
EE. Íª‚∂! ‘« «Ú⁄ ¡øÂ ‚≈„≈Õ
A@B
EF. ÓÈ Ó∂Ø «Êπ È ‘≈¬∆......
A@D
EG. ‘Ó ÿ ¡≈«¬˙ ≈Ó ÌÂ≈......
A@E
EH. ’≈Ò‘π È≈«¬ Â≈«‘ ÍÁ √∆√
A@F
EI. Óπ’øÁ Óπ’øÁ ‹Í‘π √ø√≈®
A@G
F@. ‹∂ ˙‘π ¡·√«· Â∆Ê È©≈ÚÀ®
AA@
FA. ¡≈‹ «ÁÚ√ Ò∂¿»∫ Ï«Ò‘≈≈Õ
AAB
FB. ¡À√∂ ‹≈«È ‹ÍØ ∂ ‹∆ÚÕ
AAC
FC. ÍÛ∆¡À ◊πÈ∆¡À È≈Óπ √Ìπ √πÈ∆¡À......
AAE
FD. Í⁄À ≈Ó ÓÀ ‹∂ ’Ø¬∆ Í≈√ Í√∂......
AAG
FE. ¡Ï ÓÀ∫ ‘≈«˙ ∂ Ì≈¬∆Õ
AB@
FF. ◊≈«¬ ◊≈«¬ ¡Ï ’≈ ’«‘ ◊≈¿»∫®
ABB
FG. ≈Ó ‹È ‘Ø¿π∫ È Ì◊Â ’‘≈¿»∫ √∂Ú≈ ’»ø È Á≈√≈® ABC
FH. ¡Ï Ó∂∆ Ï»Û∆ ∂ Ì≈¬∆.......
ABE
FI. Ì≈¬∆ ∂! ÌzÓ Ì◊«Â √π‹≈«È®
ABG
G@. ‹ÔØ ÂπÓ ’≈«È ’∂√Ú∂ ¡øÂ« «ÒÚ Ò≈◊∆®
ABI
GA. ¡≈ÔΩ∫ ‘Ø ¡≈ÔΩ∫ Á∂Ú ÂπÓ √È≈Õ
AC@
GB. Ì≈¬∆ ∂ ≈Ó ’‘ª ˛ ÓØ«‘ ÏÂ≈ÚØ®
ACA
GC. ¡À√Ø ’π¤π ¡ÈπÌΩ∫ ’‘Â È ¡≈ÚÀ®
ACC
GD. Í≥‚Â! ¡«÷Ò «÷ÒÀ È‘∆.......
ACD
GE. È‘« ⁄ø⁄Ò ˛ Ó«Â ÓØ∆.......
ACF
57
¥ÓÚ≈
Í≥È≈
Èø:
«ÚÙ≈
Èø:
¥ÓÚ≈
Í≥È≈
Èø:
«ÚÙ≈
Èø:
58
¥ÓÚ≈
Èø:
ABG.
ABH.
ABI.
AC@.
ACA.
ACB.
ACC.
ACD.
ACE.
ACF.
ACG.
ACH.
ACI.
AD@.
ADA.
ADB.
ADC.
ADD.
ADE.
ADF
ADG.
ADH.
ADI.
AE@.
AEA.
«ÚÙ≈
Í≈ÚÈ ‹√ Ó≈ËØ ÂØ≈ ÂπÓ Á≈πÈ ¡ÿÓØ⁄È ÓØ≈®
‹◊ Ó∂∫ Ú∂Á ÏÀÁ ÓÈ∆‹À®
ÂπÓ ’‘π «¥Í≈ ÓØ«‘ √ª¬∆®
⁄«Ò ÓÈ ‘« ⁄‡√≈Ò ÍÛ∑≈¿»∫®
‘« «√ÓÀ √Ø¬∆ √øÂ «Ï⁄≈ØÕ
√Ï ’π¤ ’Â È ’‘Ω∫ ’π¤ ’À√∂Õ
‹≈ ’À ≈Ó ‹∆ ËÈ∆ Â≈ ’À ’≈«‘ ’∆ ’Ó∆ ˛®
Ì◊«Â È ‘Ø«¬ ∂ È ‘Ø¬∆.......
∂ Í≈«¬˙ ∂ ≈Ó ¡≈Ó∆ √®
Á∂«÷ Ó»÷Â≈ Ô‘π ÓÈ ’∆Õ
¡≈Â∆ ’‘ª ÒÀ∫ ’ ‹ØÚÀÕ
√øÂ ¿πÂ≈À ¡≈Â∆ Á∂Ú «√ØÓÈ∆¬∂Õ
◊◊È Óø‚Ò Ó∂∫ ¡≈Â∆ ’∆‹À
¡≈Â∆ ’Â ‘ÙÀ ÓÈ Ó∂Ø ¡≈ÚÂ ..........
ÍÁ∂
ÍÀ∫Â∆ ¡º÷∆
Ï≈‰∆ ‘¯Â≈Ú≈
Ï≈‰∆ Í≥Á≈ «ÂÊ∆
“Ï≈ª Ó≈√” ¿πÍÁ∂Ù
““√ªÁ Ï≈‰∆””
““¡ÈÓØÒ Ú⁄È”” («ÓÒ‰∆ Á∂ √Ó∂∫)
““Ù≈Á∆ ¿πÍÁ∂Ù””
““√π‘≈◊ ¿π√ÂÂ””
““Óø◊Ò≈⁄≈””
¡ÈÓØÒ Ú⁄È
Í≥È≈
Èø:
BAH
BAI
BB@
BBA
BBB
BBC
BBD
BBF
BBG
BBH
BBI
BC@
BCA
BCC
BCE
BEI
BFE
BFG
BGE
BIA
BIB
BIC
BIF
BIG
C@B
A@A. È≈◊ ‹Èª Ó∂∆ ‹≈«Â «Ï«÷¡≈Â ⁄øÓ≈øÕÕ
AHB
A@B. ‘« ‹ÍÂ Â∂¿» ‹È≈ ÍÁÓ ’ÚÒ≈√Í«Â
AHD
A@C. «ÓÒÂ «Í¡≈Ø ÍÃ≈È È≈˚ ’ÚÈ Ì◊«Â Â∂®
AHG
A@D. ’∂√Ú∂ «Ú’‡ Ó≈Ô≈ ÂØ Â≈Â∂ «Ï’Ò ◊«Â ÓØ®
AHI
A@E. ≈Ó«‘ Í»‹≈ ’‘≈ ⁄Û≈¿»∫®
AI@
A@F. Ï«‹ ‘Ø Ï«‹ Ï∆·πÒ∂ Ó≈«¬¡≈ ‹◊ ÷≈«¬¡≈®
AIA
A@G. Âπfi«‘ ⁄È ¡«ÏøÁ ÌÚÈ ÓÈπ
AIC
A@H. ÏøÁ∂ ‹≈«È √≈«‘Ï ◊È∆Õ
AID
A@I. √π ’¤π «Ú⁄≈«˙ Â≈Ê∂ Ó∂Ø ÓÈπ «Êπ ˛… «‘˙Õ
AIE
AA@. Ì≈¬∆ ∂ √‘‹ ÏøÁØ √Ø¬∆ «ÏÈ √‘‹ «√«Ë È ‘Ø¬∆Õ
AIF
AAA. Á∂‘π ’Ò≈Ò∆ ¬∂’ «Í¡≈Ò≈Õ
AIH
AAB. ¡À√∆ Ó∂∆ ‹≈«Â «Ú«÷¡≈Â ⁄Ó≈ø®
AII
AAC. Í≈ ◊Ô≈ ⁄≈‘∂ √Ì ’Ø¬∆ ÁØ‘π ¿πÚ≈ Í≈ È«‘ ‘Ø¬∆Õ B@A
AAD. √«Â◊π ‘Ó‘π Ò÷≈¬∆ Ï≈‡®
B@A
AAE. Ï≈ÍπØ √Â «ÚÁ≈√ ’˛ ÀÕ
B@B
AAF. ¬∂‘ ¡øÁ∂√ √Ø⁄ «Ô‘ Ó∂∂Õ
B@D
AAG. ÏΩ∆ ’«ÒÀ ≈Ó √È∂‘≈®
B@E
AAH. ∂ ÓÈ Óª¤Ò≈ √ø√≈ √ÓπøÁ∂......
B@F
AAI. Ê ’Ø ⁄Âπ ⁄Ò≈ÚÈ‘≈ØÕ
B@G
AB@. ‹Ø ÂπÓ ÂØØ ≈Ó ÓÀ È«‘ø ÂØΩ∫Õ
B@H
ABA. ’∂«‘ «Ï«Ë ¡Ï √π«ÓØ ∂ ¡«Â ÁπÒÌ Á∆È ÁÔ≈Ò® BA@
ABB. ¡Ï ’À√∂ ¤»‡À È≈Ó ‡ Ò≈◊∆®
BAA
ABC. Ó≈ËØ ÌzÓ ’À√∂ È «ÏÒ≈¬∆®
BAB
ABD. ÓÈ Ó∂Ø √Â √»Í «Ï⁄≈ø®
BAD
ABE. ÊØÊØ ‹«È √Ø¬∆ Í¤ØØ ∂ ’Ø¬∆Õ
BAF
ABF. Ó≈ËØ! ÓØ«‘ ¬∂’π √‘≈Ø ÂØ≈®
BAG
59
¥ÓÚ≈
Í≥È≈
Èø:
«ÚÙ≈
Èø:
60
61
AGG.
AGH.
AGI.
AH@.
AHA.
AHB.
AHC.
AHD.
AHE.
AHF.
AHG.
AHH.
AHI.
AI@.
√«Â-Ï⁄È
Ú≈ÙÈ≈Úª Á≈ «Â¡≈◊
√øÂØ÷ ¡Â∂ «Â¡≈◊
√π÷-Áπ÷
√æ⁄≈ ÍÃ∂Ó
ÙÃ∂√‡ Ó≈◊
Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ
√º⁄∆ √∂Ú≈
√º⁄≈ ¿∞ÍÁ∂Ù
‹∆Ú ‘º«Â¡≈ Á≈ ÷≥‚È
Óª√≈‘≈∆-È’ ¡«Ë’≈∆
Í≈Ë∆ÈÂ≈ Í≈Í ‘À
‚∂≈ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª ÚÒØ∫ ÍÃ’≈ÙÂ Íπ√Â’ª
‚∂≈ √øÂ √Ú‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √æ⁄÷ø‚ ÏæÒª
ÚÒØ∫ ◊ØÒ‚ ÓÀ‚Ò È≈Ò «ÈÚ≈‹∂ ◊¬∂ ’Ú∆, Ò∂÷’,
ÏπæË∆‹∆Ú∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ √∂Ú∆
CCE
CCE
CCF
CCG
CCH
CCH
CCH
CCI
CD@
CDA
CDC
CDC
CEA
CEB
ÙÒØ’
C@C
√Ú«Ú¡≈Í’ ≈Ó
C@C
ÓÈ Ó≥Á «Ú⁄ ÍÃÌ» Ú√Á≈ ‘À
C@F
˙∫’≈ √«ÂÈ≈Ó
C@G
ÏÃ‘Ó Ï»øÁ
CAA
¬∂’À Ó≈‡∆ ’∂ √Ì Ìª‚∂
CAB
√Ì Ó∂∫ È± ‘À-¬∂’ ÍÃÌ» Á≈
CAD
«¬’ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ¡È∂’
CAE
√ø’‡ Ó∂∫ √‘≈≈ ÍÃÌ»
CAF
ÍÃÌ» «ÓÒÈ Á∆ ‹π◊Â∆
CAF
√πÂ-ÙÏÁ ‹Ï «ÓÒ ◊¬∂
CAI
‹∆ÚÈ-ÓÈ
CB@
√Ø«¬ √≈Ëπ ÌÒØ
CB@
«’Â ’Ó≈¬∆ ’Á∂ ‘Ø¬∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’È≈ CBC
«ÈÙ’≈Ó ’Ó
CBD
È∂’ ’Ó≈¬∆
CBF
‹≈Â-Í≈Â Á≈ ÷≥‚È
CBG
¿∞µ⁄≈ ’Ω‰ ¡Â∂ È∆Úª ’Ω‰ ?
CBI
ÏÃ≈‘Ó‰ ’Ω‰ ?
CC@
’ÙºÂ∆ ’Ω‰
CCA
ÚÀÙ ’Ω‰ ?
CCA
Ù»Á ’Ω‰ ?
CCB
Ó≥Á Ó√«‹Á ÁØÈØ∫ «¬’ ‘À
CCB
«‘øÁ»-Óπ√ÒÓ≈È «¬’
CCC
√º⁄≈ √»Ï∆
CCD
¥ÓÚ≈
Í≥È≈
Èø:
«ÚÙ≈
Èø:
AEB.
AEC.
AED.
AEE.
AEF.
AEG.
AEH.
AEI.
AF@.
AFA.
AFB.
AFC.
AFD.
AFE.
AFF.
AFG.
AFH.
AFI.
AG@.
AGA.
AGB.
AGC.
AGD.
AGE.
AGF.
¥ÓÚ≈
Í≥È≈
Èø:
«ÚÙ≈
Èø:
62
1
«‹√ ÍÃ’≈ Í≈‰∆ ÂØ∫ Âø◊ ¿∞ÂÍ≥È ‘πøÁ∆ ‘À, Í≈‰∆ «Ú⁄ ‘∆ √Ó≈
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ’∂ÚÒ Ï≈‘∆ Ì∂Á ‘Ø‰ ’’∂ ‹Ò ¡Â∂ Âø◊ ’«‘‰-√π‰È
˘ ÁØ ‘ÈÕ ¡√Ò «Ú⁄ «¬’Ø ‘∆ ‘ÈÕ «¬√∂ ÍÃ’≈ ‹∆Ú ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
«Ú⁄ ’Ø¬∆ Ì∂Á È‘ƒ ‘ÀÕ)
‹¿∞ ÍÀ ‘Ó È Í≈Í ’øÂ≈ ¡‘∂ ¡ÈßÂ≈®
Í«ÂÂ Í≈ÚÈ È≈Óπ ’À√∂ ‘πøÂ≈®1® ‘≈¿∞®
‘∂ Ï∂¡≥Â √»Í ÍÃÌ» ‹∆, ‹∂’ «¬‘ √ø√≈∆ ‹∆Ú Í≈Í È≈
’Á∂ Âª ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó Í≈Í∆¡ª ˘ Í≈Íª ÂØ∫ Óπ’Â ’È Ú≈Ò≈
«’√ ÍÃ’≈ ‘πøÁ≈?
(√«Â◊π» È≈Ó Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Í«ÂÂ Í«ÚÂ Ì¬∂ ≈Óπ ’‘Â ‘∆ÕÕ ‘≈¿∞®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ¿π⁄≈È ’È È≈Ò ¡È∂’ª Í≈Í∆ Í«ÚºÂ
‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ)
(√«Â◊π» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Ì∆¡À Ó«Â Í≈Í≈ ’À √ø«◊® ˙‘π ËØÍÀ È≈ÚÀ ’À ø«◊®
‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á∆ ÓÂ Í≈Íª È≈Ò Ì ‹ªÁ∆ ‘À Â∂ ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ø◊ ’∂ Í≈Íª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ)
ÂπÓ© ‹π È≈«¬’ ¡≈¤‘π ¡≥Â‹≈Ó∆®
ÍÃÌ Â∂ ‹È∞ ‹≈È∆‹À ‹È Â∂ √π¡≈Ó∆®2®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í √≈∂ √ø√≈ Á∂ ‹∆Úª Á∆ ÿ‡-ÿ‡ Á∆
‹≈È‰ Ú≈Ò∂ √Ã∂Ù‡ Ó≈Ò’ ‘ØÕ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á≈ Á≈√ ‘ªÕ «‹Ú∂∫ Ó≈Ò’
’’∂ Á≈√ ¡Â∂ Á≈√ ’’∂ Ó≈Ò’ ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ ÍÃ’≈
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ¡≈Í‰∂ √∂Ú’ª ’’∂ ¡Â∂ √∂Ú’ ¡≈Í ‹∆ (ÍÃÌ») ’’∂
‹≈‰∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
·≈’∞ Â∂ ‹È∞ ‹È Â∂ ·≈’∞π ÷∂´ Í«˙ ‘À ÂØ «√¿∞®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, √π¡≈Ó∆ ’’∂ √∂Ú’ ¡Â∂ √∂Ú’ ’’∂
√π¡≈Ó∆ ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂≈ ¡≈Í ‹∆ È≈Ò Ï≈Ï Á≈ ÷∂Ò ÍÀ
«◊¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ‘∆ √»Í ‘ªÕ)
(«‹Ú∂∫ √«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‘« ’≈ √∂Ú’∞ √Ø ‘« ‹∂‘≈® Ì∂Áπ È≈ ‹≈‰‘π Ó≈‰√ Á∂‘≈®
‘« Á≈ «√ÓÈ ’È Ú≈Ò∂ ‘« Á≈ ‘∆ »Í ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Ó≈È√
«√∆≈◊π
ÙÏÁ A
ÂØ ‘ ∆ ÓØ ‘ ∆ ÓØ ‘ ∆ ÂØ ‘ ∆ ¡≥ Â π ’À √ ≈®
’È’ ’«‡’ ‹Ò Âø◊ ‹À√≈®1®
‹¿∞ ÍÀ ‘Ó È Í≈Í ’ø Â ≈ ¡‘∂ ¡Èß Â ≈®
Í«ÂÂ Í≈ÚÈ È≈Óπ ’À √ ∂ ‘π ø Â ≈®1® ‘≈¿∞ ®
Âπ Ó © ‹π È≈«¬’ ¡≈¤‘π ¡≥ Â ‹≈Ó∆®
ÍÃ Ì Â∂ ‹È∞ ‹≈È∆‹À ‹È Â∂ √π ¡ ≈Ó∆®2®
√∆π ¡≈≈ËÀ ÓØ ’¿∞ Ï∆⁄≈π Á∂ ‘ » ®
«ÚÁ≈√ √Ó ÁÒ √Ófi≈ÚÀ ’Ø ¿ ± ® 3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «¬√ ÙÏÁ ≈‘ƒ ÍÓ≈ÂÓ≈
«Ú⁄ ¡≈Í‰∆ ¡Ì∂ÁÂ≈ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ ¡≈Í Á≈
È≈Ó ‹Í ’∂ ¡≈Í Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ ‹Ø ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄
√Ì Â∑ª Á∂ ÏøËÈª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÍÃÌ»
Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(«‹Ú∂∫ √«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ¡Â∂ √«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ Ó‘≈≈‹
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
È≈Ó∂ È≈≈«¬È È≈‘∆ Ì∂Áπ®
≈Ó ’Ï∆≈ ¬∂’ Ì¬∂ ‘À ’Ø«¬ È √’À Í¤≈È∆®)
ÂØ‘∆ ÓØ‘∆ ÓØ‘∆ ÂØ‘∆ ¡≥Âπ ’À√≈®
’È’ ’«‡’ ‹Ò Âø◊ ‹À√≈®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! Â∂∂ Ó∂∂ ¡Â∂ Ó∂∂ Â∂∂ «Ú⁄ ’Ø¬∆ Ì∂Á È‘ƒ
‘ÀÕ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø «◊¡≈ ‘ª,
‹∂’ ¡≥Â ‘À Âª ’∂ÚÒ «¬ÂÈ≈ ‘∆ ‘À, «‹Ú∂∫ √ØÈ∂ ÂØ∫ ¡È∂’ª ÍÃ’≈
Á∂ ◊«‘‰∂ Ï‰Á∂ ‘È, ¡√Ò «Ú⁄ ¿∞‘ √ØÈ≈ ‘∆ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ‹ÁØ∫ √ØÈ∂
Á∂ ◊«‘«‰¡ª ˘ ’∞·≈Ò∆ «Ú⁄ Í≈ ’∂ „≈«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À Âª ¿∞‘
√ØÈ≈ ‘∆ Ï‰ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª Í≈‰∆ ¡Â∂ Í≈‰∆ ÂØ∫ ¿∞ÂÍ≥È
Âø◊ «Ú⁄ ’Ø¬∆ Ì∂Á È‘ƒ ‘ÀÕ Âø◊ Í≈‰∆ «Ú⁄Ø∫ ¿∞ÂÍ≥È ‘πøÁ∆ ‘À Â∂
Í≈‰∆ «Ú⁄ ‘∆ √Ó≈ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ ÍÃ’≈ «¬‘ ‹∆Ú ¡≈Í ÂØ∫ ÍÀÁ≈
‘Ø«¬¡≈, ¡≈Í «Ú⁄ ‘∆ √Ó≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(«‹Ú∂∫ √«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ È∂ ¿∞⁄≈«¡≈ ‘À∏
‹Ò Â∂ Âø◊ Âø◊ Â∂ ‘À ‹´ ’‘È √πÈÈ ’¿∞ Á»π‹≈®1®
2
¡≈Í ‹∆ Á≈ ‘∆ Á≈√ ‘ªÕ
Ó∂∆ ‘‘π «ÏÍ«Â ‹È ’‘π √πÌ≈¬∆®
⁄‰ È ¤≈‚¿∞ √∆ ’Ò ‹≈¬∆®2®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ Ó∂∆ ‹ÈÓ ÓÈ »Í∆ «ÏÍÂ≈ Á» ’ «Á˙Õ ÓÀ˘
Á≈√ ˘ «¬‘ √πÌ≈¿∞ Ï÷ÙØ «’ Ì≈Ú∂∫ Ó∂≈ √∆ ⁄Ò≈ ‹≈Ú∂, ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆
Á∂ ⁄Èª ˘ È≈ ¤º‚ªÕ
’‘π «ÚÁ≈√ Í¿∞ Â∂∆ √≈Ì≈®
Ï∂«◊ «ÓÒ‘π ‹È ’« È «ÏÒªÏ≈®3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È
«’ ‘∂ ÍzÌ» ‹∆! ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÙÈ «Í¡≈ ‘ª, ¡≈Í ‹∆ ÓÀ˘ ¤∂Â∆ ¡≈
’∂ ÁÙÈ «Á˙ ‹∆, Á∂∆ È≈ ’Ø ‹∆Õ
ÙÏÁ C
Ï∂ ◊ ÓÍπ  ≈ √‘ ’Ø È≈¿∞ ®
Á» ÷ π ¡≥ Á Ø ‘ π È‘∆ «Â«‘ ·≈¿∞ ®
Èª Â√Ú∆√ «÷≈‹π È Ó≈´®
÷¿∞Îπ È ÷Â≈ È Â√π ‹Ú≈´®1®
¡Ï ÓØ « ‘ ÷» Ï ÚÂÈ ◊‘ Í≈¬∆®
¿± ‘ ª ÷À «  √Á≈ Ó∂  ∂ Ì≈¬∆®1® ‘≈¿∞ ®
’≈«¬Óπ Á≈«¬Óπ √Á≈ Í≈«Â√≈‘∆®
ÁØ Ó È √∂ Ó ¬∂ ’ √Ø ¡≈‘∆®
¡≈Ï≈Á≈È∞ √Á≈ Ó√‘»  ®
¿± ‘ ª ◊È∆ Ï√«‘ Ó≈Ó»  ®2®
«Â¿∞ «Â¿∞ √À Ò ’«‘ «‹¿∞ Ì≈ÚÀ ®
Ó‘Ó Ó‘Ò È ’Ø ¡‡’≈ÚÀ®
’«‘ «ÚÁ≈√ ÷Ò≈√ ⁄Ó≈≈®
‹Ø ‘Ó √‘∆ √π Ó∆Â∞ ‘Ó≈≈®3®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ «¬‘ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’’∂ √Ì Â∑ª Á∂ ÏøËÈª ÂØ∫
Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ «È‹ ÿ “Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘” Á≈ Ú√È∆’
Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª √Óπº⁄∆ Ó≈ÈÚÂ≈ Ò¬∆ ¬∂’Â≈, √Ó≈ÈÂ≈,
Ì≈¬∆⁄≈≈ √Ê≈«ÍÂ ’È Ò¬∆ «ÚÙÚ «Ú⁄ Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ Á∆
√Ê≈ÍÈ≈ ”Â∂ ˜Ø «ÁºÂ≈ ‘À, «‹ºÊ∂ ‘ ‹∆Ú ø◊-Ì∂Á, ¿±⁄-È∆⁄,
4
Á∂‘ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Â∂ √∂Ú’ª «Ú⁄ Î’ È‘ƒ ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ)
√∆π ¡≈≈ËÀ ÓØ ’¿∞ Ï∆⁄≈π Á∂‘»®
«ÚÁ≈√ √Ó ÁÒ √Ófi≈ÚÀ ’Ø¿±®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈
‹∆, ÓÀ˘ «¬‘Ø «‹‘∂ «Ú⁄≈ª Á∆ Ï÷«ÙÙ ’Ø «’ «‹øÈ≈ «⁄ Ó∂∂ √∆
«Ú⁄ ÍÃ≈‰ ‘È ÓÀ∫ Â∞‘≈‚≈ ‘∆ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ªÕ ÓÀ˘ √Ó-«ÁzÙ‡∆
Ú≈Ò∂ √øÂª Á∆ √ø◊Â Ï÷ÙØ «‹‘Û∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ «Ú⁄ Ì‡’∂ ‹∆Úª ˘
«¬‘ √Ófi≈¿∞‰ «’ √ÌÈª ‹∆Úª «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Ú√Á≈ ‘ÀÕ
≈◊π ◊¿∞Û∆
ÙÏÁ B
Ó∂∆ √ø◊«Â ÍØ⁄ √Ø⁄ «ÁÈ∞ ≈Â∆®
Ó∂≈ ’Óπ ’∞«‡ÒÂ≈ ‹ÈÓπ ’∞ÌªÂ∆®1®
≈Ó ◊π√¬∆¡≈ ‹∆¡ ’∂ ‹∆ÚÈ≈®
ÓØ«‘ È «Ï√≈‘π ÓÀ ‹È∞ Â∂≈®1® ‘≈¿∞®
Ó∂∆ ‘‘π «ÏÍ«Â ‹È ’‘π √πÌ≈¬∆®
⁄‰ È ¤≈‚¿∞ √∆ ’Ò ‹≈¬∆®2®
’‘π «ÚÁ≈√ Í¿∞ Â∂∆ √≈Ì≈®
Ï∂«◊ «ÓÒ‘π ‹È ’« È «ÏÒªÏ≈®3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √Óπº⁄∆ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ Í≈ÚÈ
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú Á∆ √ø◊Â È∆⁄ ‘ÀÕ
‹ÁØ∫ «¬‘ ‹∆Ú ÁπÒºÌ ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ Ì∂Á-Ì≈Ú ¡Â∂ «ÚÙ∂
«Ú’≈ª Á∂ ÏøËÈª ”⁄Ø∫ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á∆ ÙÈ
ÒÀ ’∂ ‹∆Ú Á≈ ÒØ’-ÍÃÒØ’ √π‘∂Ò≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ó∂∆ √ø◊«Â ÍØ⁄ √Ø⁄ «ÁÈ∞ ≈Â∆®
Ó∂≈ ’Óπ ’∞«‡ÒÂ≈ ‹ÈÓπ ’∞ÌªÂ∆®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! Ó∂∆ Ì≈Ú √ø√≈∆ ‹∆Ú Á∆ √ø◊Â «ÚÙ∂«Ú’≈ª ’’∂ È∆⁄ ‘ÀÕ «¬‘ √Ø⁄ ÓÀ˘ «ÁÈ ≈Â Òº◊∆ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ
ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπÒ
º ∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú Á≈ ’Ó Ú∆ È∆Úª ‘À ¡Â∂ ‹ÈÓ Ú∆ È∆Úª
‘ÀÕ ‹ÁØ∫ Âº’ «¬‘ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ ’Á≈, «¬√ ‹∆Ú
Á≈ ÁπÒºÌ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ «È√ÎÒ ‘ÀÕ
≈Ó ◊π√¬∆¡≈ ‹∆¡ ’∂ ‹∆ÚÈ≈®
ÓØ«‘ È «Ï√≈‘π ÓÀ ‹È∞ Â∂≈®1® ‘≈¿∞®
‹∆Úª ˘ ‹∆ÚÈ Á∂‰ Ú≈Ò∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ÓÀ˘ ÌπÒ≈˙ È≈Õ ÓÀ∫
3
÷¿∞Îπ È ÷Â≈ È Â√π ‹Ú≈´®1®
Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘ «Ú⁄ È≈ ’Ø¬∆ «⁄øÂ≈ ‘À È≈ ’Ø¬∆ ÿÏ≈‘‡
‘ÀÕ È≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Èª Á≈ ÚÍ≈ ’È ÏÁÒ∂ ’Ø¬∆ ‡À’√ Á∂‰≈ ÍÀ∫Á≈
‘ÀÕ ¿∞√ Ï∂◊ÓÍπ≈ Á∂ Ú√È∆’ ‚, ÚÀ, ◊πÈ≈‘, «¬º¤≈, Á«¬¡≈ ¡Â∂
ÿ≈‡∂ ÂØ∫ «‘Â ‘È ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ¡Ì∂∂Á ‘ÈÕ
Á»√≈ ¡Ê∏Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ «Ú⁄ ‘ ‹∆Ú «⁄øÂ≈,
ÿÏ≈‘‡ ÂØ∫ Óπ’Â ‘πøÁ≈ ‘À, «’√∂ ˘ Ú∆ ÚÍ≈ ’È ÏÁÒ∂ ‹Ï∆
‡À’√ È‘ƒ Á∂‰≈ ÍÀ∫Á≈Õ ‹∆Ú ˜πÒÓª Á∂ ‚, ÷ΩÎ, ◊πÈ≈‘, ÚÀ, ÿ≈‡∂
ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ’∂ Ó≈ÈÚ∆ ¡«Ë’≈ª Â∂ ’ÂºÚª Á≈ ¡ÈßÁ Ó≈‰Á≈ ‘ÀÕ
¡Ï ÓØ « ‘ ÷» Ï ÚÂÈ ◊‘ Í≈¬∆®
¿± ‘ ª ÷À «  √Á≈ Ó∂  ∂ Ì≈¬∆®1® ‘≈¿∞ ®
‘∂ Ì≈¬∆ ÓÀ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘ «Ú⁄ ¿∞µÂÓ Â∂
¡‡ºÒ √Ê≈È ÍÃ≈ÍÂ ’ «Ò¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ù«‘ «Ú⁄ √Á∆Ú∆ √πº÷
ÍÃ≈ÍÂ ‘ÈÕ
Á»√≈ ¡Ê∏«ÚÙÚ Ó≈ÈÚÚ≈Á∆ ÚÂÈ «Ú⁄ ‘ «¬’
‹∆Ú ˘ ¿∞‘ ‘∆ √Ê≈È ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À, «‹ºÊ∂ ¿∞√˘ ‹∆ÚÈ
Ì √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂Õ
’≈«¬Óπ Á≈«¬Óπ √Á≈ Í≈«Â√≈‘∆®
ÁØÓ È √∂Ó ¬∂’ √Ø ¡≈‘∆®
¿∞√ Ù«‘ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Í≈ÂÙ≈‘∆ ‘Ó∂Ù≈ √«Ê «‘‰
Ú≈Ò∆ ‘ÀÕ ¿∞Ê∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ’Ø¬∆ Á»‹≈ ‹ª Â∆‹≈ È‘ƒ ‘ÀÕ
¿∞Ê∂ ’∂ÚÒ ¡’≈Ò Íπ÷ Ï≈ÁÙ≈‘ Á∆ Ï≈ÁÙ≈‘∆ ‘Ó∂Ù≈ ¡‡ºÒ «‘‰
Ú≈Ò∆ ‘ÀÕ
Á»√≈ ¡Ê∏«¬√ Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ «Ú⁄ ¡À√∆ «ÚÚ√Ê≈
‘Ø‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À, ‹Ø ‘Ó∂Ùª √«Ê «‘‰ Ú≈Ò∆ ‘ØÚ∂Õ «¬Ê∂ ‘ ‹∆Ú
˘ √Ó≈ÈÂ≈, √πÂøÂÂ≈, «È¡ª ¡Â∂ È≈◊«’Â≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂Õ ’Ø¬∆
Á»√∂ Â∆√∂ Á‹∂ Á≈ È≈◊«’ È≈ ‘ØÚ∂Õ
¡≈Ï≈Á≈È∞ √Á≈ Ó√‘»®
¿±‘ª ◊È∆ Ï√«‘ Ó≈Ó»®2®
¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘ »‘≈È∆ ¡≈Ï≈Á∆ Ú≈Ò∆¡ª
»‘ª È≈Ò ‘Ó∂Ù≈ ¡≈Ï≈Á ‘À ¡Â∂ ÍÃ«√ºË ‘ÀÕ ¿∞Ê∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó
‹Í‰ Ú≈Ò∆¡ª ¡Ó∆, √Ï-√øÂØ÷ ¡Â∂ «¬º¤≈Úª ÂØ∫ Óπ’Â »‘ª
ÍÃ≈Ë∆ÈÂ≈, ◊πÒ≈Ó∆ ÍÃÊ≈ ¡Â∂ √Ì Â∑ª Á∂ √ø√≈∆ ÏøËÈª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø
’∂ √ªfi∆Ú≈ÒÂ≈ Á≈ ¡≈ÈßÁ Ó≈‰ √’Á≈ ‘ÀÕ Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ «Ú⁄ ‘
‹∆Ú ˘ √Ó≈«‹’ Ï≈ÏÂ≈, ≈‹È∆«Â’, √«Ì¡≈⁄≈’,
¡«Ë¡≈Â«Ó’ ¡Â∂ Ó≈ÈÚ∆ ¡«Ë’≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø‰Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ √Óπº⁄∆ Ó≈ÈÚÂ≈ Ò¬∆ ’«Ò¡≈‰’≈∆ ÒØ’ÂøÂ«’
√Ó≈‹Ú≈Á Á∆ Èƒ‘ º÷∆Õ «¬√ ÍÃ’≈ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ √ø√≈ «Ú⁄ ‘Ø‰
È≈Ò √Ì √Óº«√¡≈Úª Á≈ ‘ºÒ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ √øÔ∞’Â ≈Ù‡ √øÿ Á∆
‡Øª‡Ø «Ú⁄ ‘Ø¬∆ Ó∆«‡ø◊ «Ú⁄ «È‰≈ ¡ÀÒ≈«È¡≈ «◊¡≈ «’ «ÚÙÚ
√’≈ Á∂ √ø«ÚË≈È Á≈ ¡≈Ë≈ √Ã∆ ◊π» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï ‘ØÚ∂◊≈ ¡Â∂
¿∞√Á∆ ÍÃ√Â≈ÚÈ≈ (PREAMBLE) √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∂ ÙÏÁ
“Ï∂◊ÓÍπ≈” ”Â∂ ¡Ë≈«Â ‘ØÚ∂◊∆Õ «¬√∂ Â∑ª Ó≈ÈÚÂ≈ Á∂ Ó√∆‘≈
‚≈’‡ Ì∆Ó ≈˙ ¡≥Ï∂‚’ ‹∆ È∂ Ì≈Â Á∂ √ø«ÚË≈È Á∆ Ïπ«È¡≈Á,
ÍÃ√Â≈ÚÈ≈ ¡Â∂ √ø«ÚË≈È Á∆ »Í ∂÷≈ Á∆ «√‹È≈ Ú∆ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∂ “Ï∂◊ÓÍπ≈” ÙÏÁ Á∂ ¡Ë≈ Â∂ ’∆Â∆ ‘ÀÕ
Ï∂ ◊ ÓÍπ  ≈ √‘ ’Ø È≈¿∞ ®
Á» ÷ π ¡≥ Á Ø ‘ π È‘∆ «Â«‘ ·≈¿∞ ®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‹√ Ù«‘
«Ú⁄ ÓÀ∫ «‘øÁ≈ ‘ª, ¿∞√ Ù«‘ Á≈ Èª Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘ ‘À ‹Ø √Ì Â∑ª
Á∂ ˆÓ ÂØ∫ «‘Â ‘ÀÕ ¿∞√ Ù«‘ «Ú⁄ Áπº÷ ¡Â∂ «⁄øÂ≈ Ò¬∆ ’Ø¬∆ Êª
È‘ƒ ‘ÀÕ
Á»√≈ ¡Ê∏«¬√ √ø√≈ «Ú⁄ Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ Ú◊∆
«ÚÚ√Ê≈ ‘Ø‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À, «‹√ «Ú⁄ √Ì ‹∆Úª ˘ √Ó≈È È≈◊«’Â≈
ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ «‹ºÊ∂ √πÂøÂÂ≈, √Ó≈ÈÂ≈, «È¡ª ¡Â∂ Ì≈¬∆⁄≈≈
‘ØÚ∂Õ «‹√ «Ú⁄ √Ì ‹∆Úª Á∆¡ª Óπ„Ò∆¡ª ˜»Âª Í»∆¡ª ‘Ø‰
¡Â∂ √Ì ‹∆Úª Á∂ ¡«Ë’≈ Ï≈Ï ‘Ø‰Õ √≈∂ ‹∆Ú Ï∂ˆÓÍπ≈ ÚÂÈ
«Ú⁄ √Ì ÍÃ’≈ Á∂ ◊Óª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø‰Õ «’√∂ Ú∆ ‹∆Ú ˘ ‹≈ÂÍ≈Â
Á≈, ¿±⁄-È∆⁄ Á≈, ¤±¡≈-¤≈Â Á≈, ◊∆Ï-¡Ó∆ Á≈, ◊Ø∂-’≈Ò∂,
ø◊-Ì∂Á Á≈ ’Ø¬∆ Áπº÷ È≈ ‘ØÚ∂Õ
Èª Â√Ú∆√ «÷≈‹π È Ó≈´®
5
6
‘« ¡ÍÈ ’« ÌØ‹ È ’∆ÈØ,’Ê≈ ’∆Â È‘ƒ ‹≈ÈƒÕ
≈Ó Ì◊«Â «ÏÈ Óπ’«Â È Í≈ÚÀ, ¡Ó ‹∆Ú ◊≈ÏÀ ÍÃ≈È∆®3®
⁄È ’øÚÒ ¡È≈◊ È ¿πÍ«‹˙, Ì»Â ÁÔ≈ È‘ƒ Í≈Ò∆®
«ÚÁ≈√ Í´ √≈Ë √ø◊«Â «Ó«Ò, Í»È ÏÃ‘Ó √Á≈ ÍÃ«ÂÍ≈Ò∆®4®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì ‹∆Úª ˘ ¡≈‚øÏª ÂØ∫
Óπ’Â ‘Ø ’∂ √øÂª Á∆ √ø◊Â ’’∂ ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù
Ïı«ÙÙ ’Á∂ ‘ÈÕ
√≈ËØ! ’≈ √≈ÙÂzÈ √π«È ’∆ÈΩ,
¡ÈÍ≈ÚÈ∆ Ì◊«Â È‘ƒ √≈Ë∆, Ì»÷∂ ¡øÈ È Á∆ÈΩ®‡∂’®
‘∂ √øÂØ! Âπ√ƒ Ù≈√Âª ˘ √π‰ ’∂ ’∆ ’È≈ ˛? ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ∂Ó≈Ì◊Â∆ È‘ƒ ’∆Â∆ ¡Â∂ Ìπº÷∂ ˘ ¡øÈ Á≈È È‘ƒ ’∆Â≈Õ
’≈Ó È «Ú√«˙ «‚ÔøÌ È≈ «Â¡≈«◊˙, ÒØÌ È «Ï√≈«˙ Á∂Ú≈Õ
Í «ÈøÁ≈ Óπ÷ ÂÀ È«‘ø ¤≈«‚,«ÈÎÒ Ì«¬ √Ìπ √∂Ú≈®1®
’≈ÓÈ≈Úª È‘ƒ «Â¡≈◊∆¡ª, ¡≈‚øÏ È‘ƒ ¤º‚∂ ¡Â∂ ÒØÌ Á≈
«Â¡≈◊ È‘ƒ ’∆Â≈Õ Í≈¬∆ «Èø«Á¡≈ Óπº÷ ÂØ∫ «Â¡≈◊∆ È‘ƒÕ «¬√
Ò¬∆ √≈∆ √∂Ú≈ ’∆Â∆ «È√¯Ò ⁄Ò∆ ◊¬∆Õ
Ï≈‡ Í≈«Û ÿ Óπ«√ Í≈˙, ¿πÁ« Ì«˙ ¡Í≈Ë∆Õ
‘ØÚÀ ¡Í≈Ë∆ ’∂√Ø È «√Ó«˙, ¡‘π ¡«Ú«Á¡≈ √≈Ë∆®2®
ÍÃÌ» ˘ «ÓÒ‰ Á≈ √Â≈ ¤º‚ ’∂, √ø√≈ »Í∆ Í≈¬∂ ÿ «Ú⁄
¡≈ ’∂ ÷«⁄Â ‘Ø «◊¡≈ ¡Â∂ ’∂ÚÒ Í∂‡ ÌÈ Ò¬∆ ¡Í≈Ë∆ Ï‰
«◊¡≈! ‘∂ Ì≈¬∆, ¡Í≈Ë∆ ‘Ø ’∂ Â»ø ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ ’∆Â≈ ¡Â∂
¡«◊¡≈ÈÂ≈ ˘ Ë≈È ’ «Ò¡≈Õ
‘« ¡ÍÈ ’« ÌØ‹ È ’∆ÈØ,’Ê≈ ’∆Â È‘ƒ ‹≈ÈƒÕ
≈Ó Ì◊«Â «ÏÈ Óπ’«Â È Í≈ÚÀ, ¡Ó ‹∆Ú ◊≈ÏÀ ÍÃ≈È∆®3®
ÍÃÌ» ˘ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ ¡Í‰ È‘ƒ ’∆Â≈ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∆
Ú«‚¡≈¬∆ È‘ƒ ‹≈‰∆Õ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª Óπ’Â∆ ÍÃ≈ÍÂ
È‘ƒ ‘Ø‰∆, «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ¡Ó ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹»Èª
«Ú⁄ Ì‡’ «‘≈ ˛Õ
⁄È ’øÚÒ ¡È≈◊ È ¿πÍ«‹˙, Ì»Â ÁÔ≈ È‘ƒ Í≈Ò∆®
«ÚÁ≈√ Í´ √≈Ë √ø◊«Â «Ó«Ò, Í»È ÏÃ‘Ó √Á≈ ÍÃ«ÂÍ≈Ò∆®4®
‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ ⁄È ’øÚÒª Á≈ ÚÀ≈◊ ¿πÂÍ≥È
È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ Á«¬¡≈ Ë≈È È‘ƒ ’∆Â∆Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
Ú√Á∆¡ª ‘ÈÕ
Á»√≈ ¡Ê∏Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ √»fi-Ï»fi Ú≈Ò∂ «¬È√≈Èª È≈Ò
‘Ó∂Ù≈ Ú≈√Â∂ ÍÃ«√ºË ‘ØÚ∂Õ ¿∞Ê∂ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª Óπº„Ò∆¡ª ˜»Âª
ÍÃ≈ÍÂ ÓÈ∞º÷ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ ¡≈ÈßÁÓ¬∆ ◊π˜≈ ‘∂ ‘Ø‰Õ
«Â¿∞ «Â¿∞ √À Ò ’«‘ «‹¿∞ Ì≈ÚÀ ®
Ó‘Ó Ó‘Ò È ’Ø ¡‡’≈ÚÀ®
Ï∂◊ÓÍπ≈ Ù«‘ Á∆¡ª Ú√È∆’ »‘ª ¿∞√ Ù«‘ «Ú⁄ ¡≈Í‰∆
«¬º¤≈ ¡È∞√≈ √À ’Á∆¡ª ‘ÈÕ ¿∞√ Ï∂◊ÓÍπ≈ Á∂ Ó«‘Òª ÂØ∫ ‹≈‰±
»‘ª ˘ ÿπøÓ‰-«ÎÈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ π’≈Ú‡ È‘ƒ ‘ÀÕ
Á»√≈ ¡Ê∏Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ «Ú⁄ Ó≈ÈÚ∆ ¡«Ë’≈ ÍÃ≈ÍÂ
È≈◊«’ª ˘ ÿπøÓ‰-«ÎÈ Á∆ ’Ø¬∆ π’≈Ú‡ È‘ƒ ‘ÀÕ ¿∞‘ «‹Ú∂∫
⁄≈‘π‰ Ï∂◊ÓÍπ≈ «Ú⁄ «’√∂ √Ê≈È ”Â∂ ÿπøÓ «Î √’Á∂ ‘ÈÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÷Ò≈√ ⁄Ó≈≈®
‹Ø ‘Ó √‘∆ √π Ó∆Â∞ ‘Ó≈≈®3®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ √Ì Â∑ª Á∂ ÏøËÈª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
«‹‘Û≈ Ú∆ ‹∆Ú «¬‘Èª ÏøËÈª ÂØ∫ Óπ’Â ‘À, ¿∞‘ ÷≈Ò√ ‘ÀÕ ¿∞‘∆ Ó∂≈
«ÓºÂ ‘À ¡Â∂ Ó∂≈ ‘Ó Ù«‘∆ ‘ÀÕ
Á»√≈ ¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È
«’ Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ «Ú⁄ ‘ ÓÈ∞º÷ ‹≈ÂÍ≈Â, ¤±¡≈-¤≈Â, ◊πÒ≈Ó∆
ÍÃÊ≈, Á≈√-ÍÃÊ≈, Í≈Ë∆ÈÂ≈ ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ «ÚÙÚ ÚÂÈ Á∂ ≈‹
Á≈ È≈◊«’ ‘ØÚ∂ Â∂ √Ì È≈◊«’ «ÓºÂÂ≈ Í»Ú’ «‘‰Õ
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂
√Óπº⁄∂ «ÚÙÚ Ò¬∆ ¡À√∆ «ÚÙÚ «Ú¡≈Í∆ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ È∆∫‘ º÷∆
«‹√ «Ú⁄ ¡‡ºÒ √πº÷ ‘ØÚ∂Õ
ÙÏÁ D
√≈ËØ! ’≈ √≈ÙÂzÈ √π«È ’∆ÈΩ,
¡ÈÍ≈ÚÈ∆ Ì◊«Â È‘ƒ √≈Ë∆, Ì»÷∂ ¡øÈ È Á∆ÈΩ®‡∂’®
’≈Ó È «Ú√«˙ «‚ÔøÌ È≈ «Â¡≈«◊˙, ÒØÌ È «Ï√≈«˙ Á∂Ú≈Õ
Í «ÈøÁ≈ Óπ÷ ÂÀ È«‘ø ¤≈«‚,«ÈÎÒ Ì«¬ √Ìπ √∂Ú≈®1®
Ï≈‡ Í≈«Û ÿ Óπ«√ Í≈˙, ¿πÁ« Ì«˙ ¡Í≈Ë∆Õ
‘ØÚÀ ¡Í≈Ë∆ ’∂√Ø È «√Ó«˙, ¡‘π ¡«Ú«Á¡≈ √≈Ë∆®2®
7
8
9
’Á∂ ‘ÈÕ
ÏØ Ò À «◊¡≈È ¡Ø  ÏØ Ò «Ë¡≈È ÏØ Ò À Ï∂ Á ÏÛ≈¬∆Õ
¿∞ Ó∂∫ Ë« Ë« ‹Ï ‘∆ ÏØÒÀ ÂÏ ‘∆ Ó»Ò ◊øÚ≈¬∆®2®
‹ÁØ∫ ‹∆Ú fi»·≈ ‘ø’≈ ’’∂ «◊¡≈È Á∆¡ª ◊ºÒª ’Á≈ ‘À,
ÏØÒ ÏØÒ ’∂ Ú∂Áª Ù≈√Âª Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ √º⁄≈¬∆ ˘
«‘Á∂ «Ú⁄ ¤∞Í≈ ’∂ ‹ÁØ∫ ÏØÒÁ≈ ‘À, ÂÁ «ÚÚ≈Á Á∂ Ó»Ò ÂØ∫ Ï‘πÂ
Á» ⁄Ò≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÏØ « Ò ÏØ « Ò ¡Ω  «‘ √Ófi≈ÚÀ ÂÏ Ò«◊ √Ófi È‘∆ ∂ Ì≈¬∆Õ
ÏØ « Ò ÏØ « Ò √Ófi ‹Ï Ï» fi ∆ ÂÏ ’≈Ò √«‘Â √Ï ÷≈¬∆®3®
‹ÁØ∫ ‹∆Ú «ÚÚ≈Á ’’∂ ÏØÒ ÏØÒ ’∂ Á»√«¡ª ˘ √Ófi≈¿∞∫Á≈
‘ÀÕ ÂÁ Âº’ ‘∂ Ì≈¬∆ √Ófi È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á∆Õ Í ‹ÁØ∫ ÍÃ∂Ó √«‘Â ÏØÒ
ÏØÒ ’∂ ¿∞√ Á∂ √≈ ÂºÂ ˘ ◊Ã«‘‰ ’Á≈ ‘À, ÂÁ ‹∆Ú ÓΩÂ √Ó∂Â √Ì
˘ ¡≈Í‰∂ ¡Ë∆È ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
ÏØ Ò À ◊π  π ¡ ÏØ Ò À ⁄∂ Ò ≈ ÏØ Ò ÏØ Ò Í«Â«Â ‹≈¬∆®
’‘À «ÚÁ≈√ Ê«’Â ÌÔØ ‹Ï ‘∆ ÂÏ«‘ ÍÓ«È«Ë Í≈¬∆®4®
‹ÁØ∫ ◊π» ¡Â∂ ⁄∂Ò≈ ÏÃ‘Ó «Ú⁄≈ ’Á∂ ‘È «ÙÙ ˘ ◊π» Á∂
Ú⁄Èª ”Â∂ Í»≈ ÌØ√≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È
‹ÁØ∫ ‹∆Ú Î˜»Ò Á∂ «ÚÚ≈Áª ˘ ¤º‚ ’∂ ◊π» Á∂ Ú⁄Èª ”Â∂ ÌØ√≈
’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ «Ú⁄ Ó◊È ‘πÁ
ø ≈ ‘À ÂÁ ÍÓÂºÂ (Óπ’Â∆)
˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ F
¡À√∆ Ì◊«Â È ‘Ø«¬ ∂ Ì≈¬∆Õ
≈Ó È≈Ó «ÏÈ ‹Ø ’¤∞ ’∆¬∂ √Ø √Ï ÌÓ ’‘≈¬∆® ‡∂’®
Ì◊«Â È √ Á≈È Ì◊«Â È ’ÊÀ «◊¡≈ÈÕ
Ì◊«Â È ÏÈ Ó∂∫ ◊πÎ≈ ÷πÁ≈¬∆®1®
Ì◊«Â È ¡À√∆ ‘ª√∆ Ì◊«Â È ¡≈√≈ Í≈√∆Õ
Ì◊«Â È ’∞Ò ’≈È ◊Ú≈¬∆®2®
Ì◊«Â È≈ «¬øÁz∆ ÏªËÀ Ì◊«Â È ‹Ø◊ √≈ËÀÕ
Ì◊«Â È ¡‘≈ ÿ‡≈¬∆ Ô∂ √Ï ’Ó ’‘≈¬∆®3®
Ì◊«Â È «ÈÁÃ ≈ √≈ËÀ Ì◊«Â È ÏÀ  ≈◊ ÏªËÀ Õ
Ì◊«Â È Ô∂ √Ï Ï∂Á ÏÛ≈¬∆® 4®
Ì◊«Â È Ó»‚ Óπ‚≈¬∂ Ì◊«Â È Ó≈Ò≈ «Á÷≈¬∂Õ
Ó‘≈≈‹ Ïı«ÙÙ ’Á∂ ‘È «’ ‹∂’ «¬‘ ‹∆Ú ÍÒ Ì Ú∆ √º⁄∂ ÓÈ
È≈Ò √øÂª Á∆ √ø◊Â ’Á≈ ˛ Âª «¬√˘ Í≈Ò‰‘≈ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ
ÙÏÁ E
Â∂  ≈ ‹È ’≈‘∂ ’ ÏØ Ò À Õ
ÏØ « Ò ÏØ « Ò ¡≈ÍÈ∆ Ì◊«Â «’¿π ÷Ø Ò À ® ‡∂ ’ ®
ÏØ Ò Â ÏØ Ò Â ÏÛÀ «Ï¡≈Ë∆ ÏØ Ò ¡ÏØ Ò ∂ ‹≈¬∆Õ
ÏØ Ò ∂ ÏØ Ò ¡ÏØ Ò ’Ø Í’À ÏØ Ò ÏØ Ò ’Ø ∫ ÷≈¬∆®1®
ÏØ Ò À «◊¡≈È ¡Ø  ÏØ Ò «Ë¡≈È ÏØ Ò À Ï∂ Á ÏÛ≈¬∆Õ
¿∞ Ó∂∫ Ë« Ë« ‹Ï ‘∆ ÏØÒÀ ÂÏ ‘∆ Ó»Ò ◊øÚ≈¬∆® 2®
ÏØ « Ò ÏØ « Ò ¡Ω  «‘ √Ófi≈ÚÀ ÂÏ Ò«◊ √Ófi È‘∆ ∂ Ì≈¬∆Õ
ÏØ « Ò ÏØ « Ò √Ófi ‹Ï Ï» fi ∆ ÂÏ ’≈Ò √«‘Â √Ï ÷≈¬∆®3®
ÏØ Ò À ◊π  π ¡ ÏØ Ò À ⁄∂ Ò ≈ ÏØ Ò ÏØ Ò Í«Â«Â ‹≈¬∆®
’‘À «ÚÁ≈√ Ê«’Â ÌÔØ ‹Ï ‘∆ ÂÏ«‘ ÍÓ«È«Ë Í≈¬∆®4®
«¬√ ÙÏÁ ≈‘ƒ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘À ¿∞‘ «ÚÚ≈Áª,
’Ó ’ª‚ª ¡Â∂ Ú«‘Óª ÌÓª «Ú⁄ È‘ƒ ÍÀ∫Á≈Õ «¬√ Ò¬∆ ¡≈‚øÏª
«Ú⁄ Î√∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Úª Ó◊ È≈ Òº◊Á∂ ‘Ø¬∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆
«Ú⁄ Ó◊È ‘Ø ’∂ ÍÓ ÂºÂ ˘ ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
Â∂  ≈ ‹È ’≈‘∂ ’Ø ÏØ Ò À Õ
ÏØ « Ò ÏØ « Ò ¡≈ÍÈ∆ Ì◊«Â «’¿π ÷Ø Ò À ® ‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈! ¡≈Í Á≈ √∂Ú’ ÏØÒ-ÏØÒ ’∂ Ì◊Â∆ «’¿∞∫ ÍÃ◊‡
’∂? ¡≈Í Á≈ √∂Ú’ Ï∂’Á∂ ÒØ’ª ¡º◊,∂ ‹Ø ‹∆Ú ˘ ’∞≈‘∂ Í≈¿∞∫Á∂ ‘È,
È≈Ò ÏØÒ ÏØÒ ’∂ ¡≈Í‰∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ ˘ ÍÃ◊‡ È‘ƒ ’Á≈Õ
ÏØ Ò Â ÏØ Ò Â ÏÛÀ «Ï¡≈Ë∆ ÏØ Ò ¡ÏØ Ò ∂ ‹≈¬∆Õ
ÏØ Ò ∂ ÏØ Ò ¡ÏØ Ò ’Ø Í’À ÏØ Ò ÏØ Ò ’Ø ∫ ÷≈¬∆®1®
Î˜»Ò Á≈ ÏØÒ‰ È≈Ò fi◊Û≈ ÚºËÁ≈ ‘À «¬√ ÍÃ’≈ ÏØÒ‰
È≈Ò ‹∆Ú Ï∂¡Ê ÏØÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Î˜»Ò ÏØÒ‰ Ú≈Ò≈ ‹∆Ú Ï‘πÂ≈ È≈
ÏØÒ‰ Ú≈Ò∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Á≈√ ”Â∂ ◊πº√≈ ’Á≈ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
Á≈√ Ì◊Â∆ «Ú⁄ Ó◊È ’∂ÚÒ ˜»Â ¡È∞√≈ ‘∆ ÏØÒÁ≈ ‘ÀÕ Î˜»Ò
ÏØÒ‰ Ú≈«Ò¡ª Á∂ ÏØÒ «¬’ Á»√∂ ˘ ÷ªÁ∂ ‘È Ì≈Ú «ÚÚ≈Á ÍÀÁ≈
10
11
Ì◊«Â È Ô∂ √Ï Ï∂Á ÏÛ≈¬∆® 4®
«¬øÁ∆¡ª ˘ ¡≈Í‰∂ ¡Ë∆È ’È≈ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ ÁπÈ∆¡≈
ÂØ∫ ¿∞Í≈Ó ‘Ø‰≈ Ú∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ Ú∂Áª Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ ’È≈ Ú∆
Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ
Ì◊«Â È Ó» ‚ Óπ ‚ ≈¬∂ Ì◊«Â È Ó≈Ò≈ «Á÷≈¬∂ Õ
Ì◊«Â È ⁄È Ëπ¡≈¬∂ Ô∂ √Ì ◊πÈ∆ ‹È ◊≈¬∆®5®
«√ ÓπÈ≈¿∞‰≈ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ Ó≈Ò≈ Í«‘È ’∂ «Á÷≈¿∞‰∆
Ú∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ ⁄È Ë∞¡≈¿∞‰∂ Ú∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘À, √≈∂ ◊π‰Ú≈È
ÍπÙª Á≈ «¬‘ «Ú⁄≈ ‘ÀÕ
Ì◊«Â È ÂΩ ÒΩ ∫ ‹≈È∆ ‹Ω ÒΩ ∫ ¡≈Í ’Ø ¡≈Í Ï÷≈È∆Õ
‹Ø ¬ ∆ ‹Ø ¬ ∆ ’À √Ø √Ø ’Ó ÏÛ≈¬∆®6®
‹∆Ú ˘ ¿∞√ Ú∂Ò∂ Âº’ Ì◊Â∆ Á∆ √»fi È‘ƒ ¡≈™Á∆ ‹ÁØ∫ Âº’
‘ø’≈ √«‘Â ÏØÒÁ≈ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú
‹Ø ’∞fi ’Á≈ ‘À ¡≈Í‰∂ ’Ó Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ ’Á≈ ‘ÀÕ
¡≈Í≈ ◊ÔØ ÂÏ Ì◊«Â Í≈¬∆ ¡À √ ∆ ˛ Ì◊«Â Ì≈¬∆Õ
≈Ó «Ó«ÒÔØ ¡ÍÈ∂ ◊πÈ ÷Ø«¬˙ ««Ë «√«Ë √ÌÀ ‹Ø ◊øÚ≈¬∆®7®
‘∂ Ì≈¬∆! ‘ø’≈ «Ó‡≈ ’∂ ÂÁ Ì◊Â∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ «¬‘∆ ¡√Ò∆
Ì◊Â∆ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ‘À ‹∆Ú Á∂
¡≈Í‰∂ √≈∂ ‘ø’≈ ’≈È ÍÀÁ≈ ‘Ø¬∂ «Ú’≈ √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂
«Ë∆¡ª «√Ë∆¡ª Á∆ «¬º¤≈ √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ ¤± ‡ ∆ √Ï ¡≈√ ÂÏ ‘« Â≈‘∆ ’∂ Í≈√Õ
¡≈ÂÓ≈ «Ê Ì¬∆ ÂÏ‘∆ «È«Ë Í≈¬∆®8®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È ‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á∆¡ª √≈∆¡ª
«¬º¤≈Úª ÷ÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª ‘È ÂÁ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ Ò∆È ‘Ø
’∂ √«Ê ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ √Ó∂∫ √Ú¿∞º⁄ «ÈË∆ »Í ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
ÙÏÁ G
‘À √Ï ¡≈ÂÓ √π ÷ Í’≈√ √ª⁄Ø Õ
ÈøÂ «È≈‘≈ ’Ò«ÍÂ ¬∂ Íª⁄Ø® ‡∂’®
¡≈«Á ÓËÔ ¡Ω√≈È ¬∂’ √ Â≈ Â»øÏ È Â≈¬∆Õ
Ê≈Ú ‹ø◊Ó ’∆‡ ÍÂø◊≈ Í»« «‘˙ ‘« ≈¬∆®1®
√Ï∂√Ú √ÃÏø◊∆ √Ï◊«Â ’Â≈ ‘Â≈ √Ø¬∆Õ
Ì◊«Â È ⁄È Ëπ¡≈¬∂ Ô∂ √Ì ◊πÈ∆ ‹È ◊≈¬∆®5®
Ì◊«Â È ÂΩ ÒΩ∫ ‹≈È∆ ‹Ω ÒΩ∫ ¡≈Í ’Ø ¡≈Í Ï÷≈È∆Õ
‹Ø¬∆ ‹Ø¬∆
’À √Ø √Ø ’Ó ÏÛ≈¬∆®6®
¡≈Í≈ ◊ÔØ ÂÏ Ì◊«Â Í≈¬∆ ¡À √ ∆ ˛ Ì◊«Â Ì≈¬∆Õ
≈Ó «Ó«ÒÔØ ¡ÍÈ∂ ◊πÈ ÷Ø«¬˙ ««Ë «√«Ë √ÌÀ ‹Ø ◊øÚ≈¬∆®7®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¤± ‡ ∆ √Ï ¡≈√ ÂÏ ‘« Â≈‘∆ ’∂ Í≈√Õ
¡≈ÂÓ≈ «Ê Ì¬∆ ÂÏ‘∆ «È«Ë Í≈¬∆®8®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ √º⁄∆ ÍÃ∂Ó≈ Ì◊Â∆ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó
ÂØ∫ «ÏÈª ‹Ø ’∞fi ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘À √Ì ’∞fi ÌÓ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¡À√∆ Ì◊«Â È ‘Ø«¬ ∂ Ì≈¬∆Õ
≈Ó È≈Ó «ÏÈ ‹Ø ’¤∞ ’∆¬∂ √Ø √Ï ÌÓ ’‘≈¬∆® ‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆! ¡≈‚øÏª È≈Ò ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹Ø ’∞fi Ú∆ ‹∆Ú ’Á≈ ‘À ¿∞‘ √Ì ’∞fi
ÌÓ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ì◊«Â È √ Á≈È Ì◊«Â È ’ÊÀ «◊¡≈ÈÕ
Ì◊«Â È ÏÈ Ó∂ ∫ ◊π Î ≈ ÷π Á ≈¬∆®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª √ Á≈È ’È≈ ¡Â∂
’Ê≈ «◊¡≈È ’È≈ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ È≈ ‘∆ ‹ø◊Ò ¡Â∂ Í‘≈Ûª Á∆¡ª
◊π¯≈Úª «Ú⁄ «‘‰≈ Ì◊Â∆ ‘ÀÕ
Ì◊«Â È ¡À√∆ ‘ª√∆ Ì◊«Â È ¡≈√≈ Í≈√∆Õ
Ì◊«Â È ’∞Ò ’≈È ◊Ú≈¬∆®2®
Ì◊Â∆ ’Ø¬∆ Ó˜≈’ È‘ƒ ‘À È≈ ‘∆ Ì◊Â∆ ‹»¬∂ Á≈ Í≈√≈ ‘À
«‹√ ˘ «‹Ú∂∫ ⁄≈‘Ø∫ √πº‡ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ¡≈Í‰∆ ’∞ºÒ Á∆ Ó«¡≈Á≈ ˘
ÌπºÒ‰≈ Ú∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ
Ì◊«Â È≈ «¬ø Á z ∆ ÏªËÀ Ì◊«Â È ‹Ø ◊ √≈ËÀ Õ
Ì◊«Â È ¡‘≈ ÿ‡≈¬∆ Ô∂ √Ï ’Ó ’‘≈¬∆®3®
¡≈Í‰∆¡ª ’∂ÚÒ «¬øÁ∆¡ª ”Â∂ ’≈Ï» Í≈¿∞‰≈ Ì◊Â∆ È‘ƒ
‘ÀÕ ‹Ø◊ √≈ËÈ≈ Ú∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ ÷π≈’ ÿ‡≈¿∞‰≈, ÚÂ º÷‰≈
Ú∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘ÀÕ «¬‘ √Ì ¡≈‚øÏ (’Ó ’ª‚) ‘∆ ’‘∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
Ì◊«Â È «ÈÁÃ ≈ √≈ËÀ Ì◊«Â È ÏÀ  ≈◊ ÏªËÀ Õ
12
13
ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡≈Í ‘∆ «◊¡≈È ‘À Â∂ ¡≈Í ‘∆ «◊¡≈È∆ ‘À Í ¡À√≈ ‹∆Ú
˘ ¿∞√ √Ó∂∫ ¡È∞ÌÚ ‘πøÁ≈ ‘À ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Ì‹È ’’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò «¬’ «Ó’ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ H
’Ø ¿ π √π Ó È Á∂ ÷ Ω ∫ Ô∂ √Ï ˙ÍÒ∆ ⁄Ø Ì ≈®
‹≈ ’À ‹∂ √ ∆ √π « ÓÈ Â≈ ’Ø ÂÀ √ ∆ √Ø Ì ≈® ‡∂ ’ ®
‘Ó∆ ‘∆ √∆÷ √π È À √Ω ∫ ‘∆ Óª‚∂ ∂ ®
ÊØ  ∂ ‘∆ «¬Â≈¬∆ ⁄≈ÒÀ Í«ÂÙ≈«‘ ¤≈‚∂ ∂ ® 1®
¡«Â‘∆ ¡≈Â∞  ‘À … ’ª⁄≈ ‘∆ ÂØ Ò ∂ ∂ ®
¿± ‚ ∂ ‹Ò ÍÀ √ ∂ È‘ƒ Íª‚ ≈÷Ø ∂ ® 2®
ÊØ  ∂ ‘∆ ÊØ  ∂ Óπ √ ∆¡Â Í≈ÔØ ËÈ≈Õ
’‘À «ÚÁ≈√ √π È Ø √ø Â ‹È≈®3®
«¬√ ÙÏÁ ≈‘ƒ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ï≈‘∆
¡≈‚øÏª Á∆ «È÷∂Ë∆ ’Á∂ ‘Ø¬∂ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í∆
√º⁄∂ Í≈ÂÙ≈‘ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ √º⁄∂ «√ÓÈ È≈Ò ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
’Ø ¿ π √π Ó È Á∂ ÷ Ω ∫ Ô∂ √Ï ˙ÍÒ∆ ⁄Ø Ì ≈®
‹≈ ’À ‹∂ √ ∆ √π « ÓÈ Â≈ ’Ø ÂÀ √ ∆ √Ø Ì ≈® ‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» Á∂ √º⁄∂ «√ÓÈ ˘ ’’∂ Á∂÷Ø ¿π√ «Ú⁄ √º⁄≈ ¡≈ÈøÁ ˛,
√º⁄∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ¡≈‚øÏª È≈Ò ’∆Â≈ «◊¡≈ «√ÓÈ ’∂ÚÒ «Á÷≈Ú≈
Ó≈Â ‘∆ ‘ÀÕ Í «‹√ ‹∆Ú Á∂ ¡≥Á «‹ÂÈ≈ «√ÓÈ ‘πøÁ≈ ‘À ¿∞√ Á∆
ÙØÌ≈ Ú∆ ¿πÂÈ∆ ‘∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
‘Ó∆ ‘∆ √∆÷ √π È À √Ω ∫ ‘∆ Óª‚∂ ∂ ®
ÊØ  ∂ ‘∆ «¬Â≈¬∆ ⁄≈ÒÀ Í«ÂÙ≈«‘ ¤≈‚∂ ∂ ® 1®
Í≈÷≥‚∆ ÒØ’ Ó∂∂ Í≈√ √º⁄∆-√π⁄∆ «√º«÷¡≈ ÒÀ‰ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È
Í «¬‘ √º⁄∆-√ºπ⁄∆ «√«÷¡≈ ◊Ã«‘‰ È‘ƒ ’Á∂ ¡Â∂ «ÚÚ≈Á «Ú⁄
ÍÀ∫ Á∂ ‘ÈÕ fi»·∂ ‘ø’≈ ’≈È ÍÃÌ» Á∂ Í≈ÂÙ≈‘∆ √ºπ÷ ˘ ¤º‚ ’∂ Ï≈‘∆
¡≈‚øÏª «Ú⁄ Òº◊∂ ‘Ø¬∂ ‘ÈÕ
¡«Â‘∆ ¡≈Â∞  ‘À … ’ª⁄≈ ‘∆ ÂØ Ò ∂ ∂ ®
¿± ‚ ∂ ‹Ò ÍÀ √ ∂ È‘ƒ Íª‚ ≈÷Ø ∂ ® 2®
Í≈÷≥‚∆ ÒØ’ √ø√≈ Á∂ fi»·∂ Ëø«Á¡ª «Ú⁄ «Ú¡≈’∞Ò ‘Ø ’∂
fi»·≈ √ΩÁ≈ ’Á∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ Í≈‰∆ ‘Ó∂Ù≈ È∆Ú∂ Í≈√∂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√
Â∑ª ‹Ø ‹∆Ú «ÈÓÂ≈ √«‘Â ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘À ¿∞√ ”Â∂ ÍÃÌ» Á∆
14
«√Ú È ¡«√Ú È √≈Ë ¡π √∂Ú’ ¿∞ÈÀ Ì≈Ú È«‘ ‘Ø¬∆®2®
ËÓ ¡ËÓ ÓØ¤ È«‘ ÏøËÈ ‹≈ ÓÈ ÌÚ È≈√≈Õ
«Áz√«‡ ¡«Áz√«‡ ◊∂Ô ¡π «◊¡≈È≈¬∂’ Ó∂’ «ÚÁ≈√≈®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘∆ ÍÓ √πº÷ ‘À ¡Â∂ ¿∞‘
ÍÓ≈ÂÓ≈ ÿ‡-ÿ‡ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ‘À ¡Â∂ ¿∞√ Á∂ ◊π‰ª ˘ «Ï¡≈È
È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ
‘À √Ï ¡≈ÂÓ √π÷ Í’≈√ √ª⁄ØÕ
«ÈøÂ «È≈‘≈ ’Ò«ÍÂ ¬∂ Íª⁄Ø® ‡∂’®
√≈«¡ª ‹∆Úª «Ú⁄ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ¡≥Ù ‘ÀÕ ÍÃÌ» ¡≈Í ‘∆
ÍÃ’≈ÙÓ≈È √«Â-√…»Í, ÍÓ√πº÷ Á∂‰ Ú≈Ò≈, √ÚÀ-«√Ë, «ÈøÂ
¡Â∂ «È≈‘≈∆ ‘ÀÕ Í≥‹ª ÂºÂª Á∂ Ï‰∂ ÍÃ≈‰∆ Á∂ √∆ ’Ò«ÍÂ ‘ÈÕ
¡≈«Á ÓËÔ ¡Ω√≈È ¬∂’ √ Â≈ Â»øÏ È Â≈¬∆Õ
Ê≈Ú ‹ø◊Ó ’∆‡ ÍÂø◊≈ Í»« «‘˙ ‘« ≈¬∆®1®
¿∞‘ ÍÃÌ» «√ÃÙ‡∆ Á≈ ¡≈«Á, ÓË ¡Â∂ ¡≥Â ‘À, ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈
«¬’ √Ó≈È √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘∂ Ì≈¬∆! ¿∞‘
ÍÓ≈ÂÓ≈ √º⁄ ‘∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ »Í∆ Ë≈◊∂ È≈Ò ÏºË≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹ø◊Òª, Í‘≈Ûª ’∆«Û¡ª-ÍÂø«◊¡ª √Ì ‹∆Úª «Ú⁄ ¡Â∂
√Ì ‹◊≈ «Ï≈‹Ó≈È ‘ÀÕ
√Ï∂√Ú √ÃÏø◊∆ √Ï◊«Â ’Â≈ ‘Â≈ √Ø¬∆Õ ≤
«√Ú È ¡«√Ú È √≈Ë ¡π √∂Ú’ ¿∞ÈÀ Ì≈Ú È«‘ ‘Ø¬∆®2®
¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ √Ì Á≈ √Ã∂Ù‡ Ó≈Ò’ ‘ÀÕ √ø√≈ Á≈ ’Â≈
ËÂ≈, ‹∆Úª Á∆ Óπ’Â∆ ’È Ú≈Ò≈ ‘À ¡Â∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á≈ È≈Ù
’È Ú≈Ò≈ ‘À Õ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈ Âª ’«Ò¡≈‰’≈∆, È≈
¡’«Ò¡≈‰’≈∆ ¡Â∂ È≈ √π¡≈Ó∆ È≈ √∂Ú’ Òº◊Á≈ ‘À «’¿∞∫«’ ¿∞√
«Ú⁄ ’Ø¬∆ Á…ÀÂ Ì≈ÚÈ≈ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
ËÓ ¡ËÓ ÓØ¤ È«‘ ÏøËÈ ‹≈ ÓÈ ÌÚ È≈√≈Õ
«Áz√«‡ ¡«Áz√«‡ ◊∂Ô ¡π «◊¡≈È≈ ¬∂’ Ó∂’ «ÚÁ≈√≈®3®
¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ «Èº‹-ÿ «Ú⁄ È≈ «’√∂ Á≈ ’Ø¬∆ ËÓ ‘À
È≈ ¡ËÓ ‘À, È≈ Óπ’Â∆ ‘À È≈ ÏøËÈ ‘À ¡Â∂ È≈ Ï„≈Í≈ Â∂ ÓΩÂ ‘ÀÕ
◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ √≈∂
«ÁzÙ‡Ó≈È ÍÁ≈Êª «Ú⁄ Ú∆ ‘À ¡Â∂ ¡«ÁzÙ ÍÁ≈Êª «Ú⁄ Ú∆ ‘À,
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ Á∂ ‹∆ÚÈ »Í∆
15
≈Â Á∂ ⁄≈ «‘º«√¡ª «Ú⁄ Ï≈Ò ¡Ú√Ê≈, ‹Ú≈È ¡Ú√Ê≈, „ºÒÁ∆
¿∞Ó »Í∆ ¡Ú√Ê≈, Ïπ„≈Í≈ ¡Â∂ ÓÈ ¡Ú√Ê≈ Á≈ «Ï¡≈È ’Á∂
‘Ø¬∂ ‹∆Ú »Í∆ Ú‰‹≈∂ ˘ ÍÃÌ» Á∂ √º⁄∂ È≈Ó Á≈ ÚÍ≈ ’’∂ ‹∆ÚÈ
√ÎÒ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Í«‘Ò∂ Í‘∂ À«‰ ÁÀ Ï«‰‹≈«¡≈ ÂÀ∫ ‹ÈÓ «ÒÔ≈ √ø√≈ Ú∂Õ
√∂Ú≈ ⁄±’Ø ≈Ó ’∆ Ï«È‹≈«¡≈ Â∂∆ Ï≈Ò’ Ïπ«Ë ◊øÚ≈ Ú∂®1®
‘∂ Ú‰‹≈∂ ‹∆Ú! √ø√≈ Á∂ ‹∆ÚÈ »Í∆ ≈Â Á∂ Í«‘Ò∂ Í«‘
Ì≈Ú Ï≈ÒÍÈ «Ú⁄ ‹ÁØ∫ Â±ø «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ‹ÈÓ «Ò¡≈ ¿∞√ ÂØ∫
Í«‘Òª Â∂∆ «ÒÚ Ó≈Â≈ Á∂ ◊Ì «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò Ò◊∆ ‘Ø¬∆
√∆Õ Í √ø√≈ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ ’’∂ Â∂∆ «ÒÚ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈ÒØ∫ ‡πº‡
◊¬∆Õ «¬√ Ò¬∆ Â∂∆ Ï≈ÒÍÈ «Ú⁄ ¡‰‹≈‰ ÏπºË∆ ‘Ø‰ ’≈È Â±ø
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ ’∆Â≈Õ
Ï≈Ò’ Ïπ « Ë ◊ø Ï ≈ È ⁄∂ « ÂÔØ Ì» Ò ≈ Ó≈Ô≈ ‹≈Ò Ú∂ Õ
’‘≈ ‘Ø«¬ Í≈¤∂ Í«¤Â≈¬∂ ‹Ò Í«‘Ò∂ È ÏªË∆ Í≈Ò Ú∂®2®
‘∂ ‹∆Ú! Â∂∆ Ï≈Ò’ ÏπºË∆ ‘Ø‰ ’’∂ Â±ø ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ⁄∂Â∂
È‘ƒ ’∆Â≈Õ Â±ø ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπºÒ ’∂ √ø√≈ Á∂ fi»·∂ Ó≈«¬¡≈ ‹≈Ò
«Ú⁄ Î«√¡≈ «‘≈Õ Î∂ Ì≈¬∆ ÂÀ˘ ¡øÂ √Ó∂∫ Í¤Â≈¿∞‰ Á≈ ’∆
Î≈«¬Á≈? ‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ‹Ò Úª◊ ÌÓ «Ú⁄ Ï«‘ ‘∂ ‹∆ÚÈ ˘ Ø’ ’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ ÚÒ È‘ƒ Ïø«È¡≈ Ì≈Ú È‘ƒ Ò◊≈«¬¡≈Õ
Ï∆√ Ï√ ’≈ ÌÔ≈ ¡Ô≈È≈ Êª«Ó È √’≈ Ì≈Ú Ú∂ Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’‘À Ï«‰‹≈«¡≈ ‹ÈÓ «ÒÔ≈ √ø √ ≈ Ú∂ ® 3®
‘∂ Ì≈¬∆! Â±ø Ú∆‘ √≈Òª Á≈ ‘Ø ’∂ Ú∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÚÒØ∫
¡‰‹≈‰ ‘∆ Ï«‰¡≈ «‘≈, Ì≈¬∆ Â±ø ¡≈Í‰∆¡ª ◊ÒÂ Ì≈ÚÈ≈Úª ˘
ÏøÈ∑ ’∂ ¡≈Í‰∂ ÓÈ ˘ ÍÃÌ» ÚÒ È‘ƒ Ò≈«¬¡≈Õ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È, ‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ‹ÈÓ ÍÃÌ» Á≈ Ì‹È ’È Ò¬∆
«Ò¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Õ
Á»‹∂ Í‘À À‰ Á∂ Ï«‰‹≈«¡≈ Â±ø «È÷Â ⁄≈«Ò˙ ¤ª‘ Ú∂Õ
‘« È ÁÓØ Á  «Ë¡≈«¬¡≈ Ï«È‹≈«¡≈ ÂÀ ∫ Ò∂ ¬ ∆ È √’≈
ÈªÚ Ú∂®4®
‘∂ Ú‰‹≈∂ ‹∆Ú! Â±ø ≈Â »Í∆ ‹∆ÚÈ Á∂ Á»√∂ Í«‘ Ì≈Ú
‹Ú≈È ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ √ø√≈ Á∂ fi»·∂ ‹∆ÚÈ ˘ Á∂÷Á∂ ‘Ø¬∂ Ú∆ ÍÃÌ» ˘
ÌπÒ≈ ’∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ‘È∂∂ «Ú⁄ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ ‘∂ Ú‰‹≈«¡≈ Â±ø
Í«‘Ò∂ Í‘∂ À « ‰ ÁÀ Ï«‰‹≈«¡≈ ÂÀ ∫ ‹ÈÓ «ÒÔ≈ √ø √ ≈ Ú∂ Õ
√∂ Ú ≈ ⁄± ’ Ø ≈Ó ’∆ Ï«È‹≈«¡≈ Â∂  ∆ Ï≈Ò’ Ïπ « Ë ◊ø Ú ≈ Ú∂ ® 1®
Ï≈Ò’ Ïπ « Ë ◊ø Ï ≈ È ⁄∂ « ÂÔØ Ì» Ò ≈ Ó≈Ô≈ ‹≈Ò Ú∂ Õ
’‘≈ ‘Ø « ¬ Í≈¤∂ Í«¤Â≈¬∂ ‹Ò Í«‘Ò∂ È ÏªË∆ Í≈Ò Ú∂ ® 2®
Ï∆√ Ï√ ’≈ ÌÔ≈ ¡Ô≈È≈ Êª«Ó È √’≈ Ì≈Ú Ú∂ Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’‘À Ï«‰‹≈«¡≈ ‹ÈÓ «ÒÔ≈ √ø √ ≈ Ú∂ ® 3®
Á» ‹ ∂ Í‘À À ‰ Á∂ Ï«‰‹≈«¡≈ Â± ø «È÷Â ⁄≈«Ò˙ ¤ª‘ Ú∂ Õ
‘« È ÁÓØÁ «Ë¡≈«¬¡≈ Ï«È‹≈«¡≈ ÂÀ∫ Ò∂¬∆ È √’≈ ÈªÚ Ú∂®4®
ÈªÚ È Ò∆¡≈ ¡Ω ◊ π È ’∆¡≈ «¬√ ‹Ø Ï È ’À Â≈È Ú∂ Õ
¡ÍÈ∆ Í≈¬∆ «◊È∆ È ’≈¬∆ Ó≥ Á ’Ó ’Ó≈È Ú∂ Õ Õ5®
√≈«‘Ï Ò∂ ÷ ≈ Ò∂ √ ∆ Â± ø Ì« Á∂ √ ∆ Ì∆ ÍÀ Â∞ fi Âª‘ Ú∂ Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’‘À Ï«‰‹≈«¡≈ Â± ø «È÷Â ⁄≈Ò≈ ¤ª‘ Ú∂ ® 6®
Â∆‹À Í‘∂ À ‰ Á∂ Ï«‰‹≈«¡≈ Â∂  ∂ «„ÒÛ∂ ÍÛ∂ ÍÃ ≈ È Ú∂ Õ
’≈Ô≈ Ú≈È∆ È≈ ’À Ï«‰‹≈«¡≈ ÿ‡ Ì∆Â Ï√∂ ’∞ ‹ ≈È Ú∂ ® 7®
¬∂ ’ Ï√À ’π ‹ ≈È ’≈Ô≈◊Û Ì∆Â Í«‘Ò≈ ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈«¬ Ú∂ Õ
¡Ï ’∆ Ï∂  È √π « ’«Â ’∆ÔØ Ï‘π «  È Ô«‘ ◊«Û Í≈«¬ Ú∂ ® 8®
’ø Í ∆ Á∂ ‘ ’≈Ô≈◊Û ¤∆È≈ «Î Ò≈◊≈ Í«¤Â≈È Ú∂ Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’‘À Ï«‰‹≈«¡≈ Â∂  ∂ «„ÒÛ∂ ÍÛ∂ Í≈È Ú∂ ® 9®
⁄Ω Ê ∂ Í‘∂ À È Á∂ Ï«‰‹≈«¡≈ Â∂  ∆ ’ø Í È Ò≈◊∆ Á∂ ‘ Ú∂ Õ
√≈«‘Ï Ò∂ ÷ ≈ Óª«◊¡≈ Ï«‰‹≈«¡≈ Â» ¤≈«‚ Íπ  ≈È∆ Ê∂ ‘ Ú∂ ® 10®
¤≈«‚ Íπ  ≈È∆ «‹ø Á ¡Ô≈È≈ Ï≈Ò«Á Ò«Á √Ï∂ « ¡≈ Ú∂ Õ
‹Ó ’∂ ¡≈¬∂ Ïª«Ë ⁄Ò≈¬∂ Ï≈∆ Í» ◊ ∆ Â∂ « ¡≈ Ú∂ ® 11®
Í≥ Ê ⁄Ò∂ ¡’∂ Ò ≈ ‘Ø ¬ ∂ Áπ ‘ ∂ Ò ≈ «’√ ’Ø Á∂ ‘ √È∂ ‘ Ú∂ Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’‘À Ï«‰‹≈«¡≈ Â∂  ∆ ’ø Í È Ò≈◊∆ Á∂ ‘ Ú∂ ® 12®
Ï÷«Ù√ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
ÊØ  ∂ ‘∆ ÊØ  ∂ Óπ √ ∆¡Â Í≈ÔØ ËÈ≈Õ
’‘À «ÚÁ≈√ √π È Ø √ø Â ‹È≈®3®
‘∂ ‹∆Ú ÊØÛ∑≈-ÊØÛ∑≈ ’’∂ Â∂≈ √Ú≈√ª »Í∆ ËøÈ ¡˜≈¬∆∫
Í≈√∂ Òº◊ «‘≈ ‘ÀÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È ‘∂ √øÂ‹ÈØ!
Ó∂∆ ◊ºÒ √π‰Ø, ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
ÙÏÁ I
16
17
Í«‘ Á∂ ¡≈¿∞‰ È≈Ò Â∂∂ ÍÃ≈‰ «„ºÒ∂ ÍÀ ‘∂ ‘È «¬√ Ò¬∆ Â±ø ÍÃÌ» ˘
⁄∂Â∂ ’Õ
⁄Ω Ê ∂ Í‘∂ À È Á∂ Ï«‰‹≈«¡≈ Â∂  ∆ ’ø Í È Ò≈◊∆ Á∂ ‘ Ú∂ Õ
√≈«‘Ï Ò∂÷≈ Óª«◊¡≈ Ï«‰‹≈«¡≈ Â» ¤≈«‚ Íπ≈È∆ Ê∂‘ Ú∂®10®
‘∂ Ú‰‹≈«¡≈! ≈Â »Í∆ ‹∆ÚÈ Á∂ ⁄ΩÊ∂ Í«‘ Ïπ„≈Í∂ Á∂
¡≈¿∞‰ È≈Ò Â∂≈ √∆ ’øÏ‰ Òº◊ «Í¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ÍÃÌ» È∂ Ò∂÷≈
Ó≥«◊¡≈ ‘À ¡Â∂ ÂÀ˘ «¬‘ √øÁ∂Ù Ì∂«‹¡≈ ‘À «’ Â∂∂ ‹∆ÚÈ Á≈ ¡≥Â
√Óª ¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ
¤≈«‚ Íπ  ≈È∆ «‹ø Á ¡Ô≈È≈ Ï≈Ò«Á Ò«Á √Ï∂ « ¡≈ Ú∂ Õ
‹Ó ’∂ ¡≈¬∂ Ïª«Ë ⁄Ò≈¬∂ Ï≈∆ Í» ◊ ∆ Â∂ « ¡≈ Ú∂ ® 11®
‘∂ ¡È‹≈È ‹∆Ú! ¡≥Â √Óª ¡≈¿∞‰ È≈Ò ÂÀ˘ ¡≈Í‰≈
Íπ≈‰≈ √∆ ¤º‚ ’∂ ‹≈‰≈ ÍÀ‰≈ ‘ÀÕ ÙπºÌ √Ó∂∫ Á≈ ’∞fi Ò≈‘≈ ÷º‡ ÒÀ,
«‹Ú∂∫ «’√≈È √Ú∂≈ ‘πøÁ∂ ‘∆ ¡≈Í‰∂ ÏÒÁª ˘ ‘º’ ’∂ ÷∂Âª ÚºÒ ÒÀ
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ‹∆ÚÈ »Í∆ ≈Â Á∂ ⁄ΩÊ∂ Í«‘ Á∂ Ï∆Â ‹≈‰ ÂØ∫
Ï≈¡Á ÂÀ˘ ‹ÓÁ»Âª È∂ Ú∆ «¬√∂ Â∑ª ÏøÈ ’∂ ÒÀ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ Â∂∆ √ø√≈
«Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Á∆ Ú≈∆ Óπº’ ◊¬∆ ‘ÀÕ
Í≥Ê ⁄Ò∂ ¡’∂Ò≈ ‘Ø¬∂ Áπ‘∂Ò≈ «’√ ’Ø Á∂‘ √È∂‘ Ú∂Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’‘À Ï«‰‹≈«¡≈ Â∂∆ ’øÍÈ Ò≈◊∆ Á∂‘ Ú∂®12®
¡≥Â √Ó∂∫ ‹∆Ú ˘ ÍÃÒØ’ Á≈ ¡Ω÷≈ √Â≈ «¬’ºÒ∂ ‘∆ ÂÀ¡
’È≈ ÍÀ‰≈ ‘ÀÕ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª «¬√ ’«·È √Â∂ «Ú⁄ ‘Ø «’√∂
È∂ Ú∆ √‘≈¬∆ È‘ƒ ‘Ø‰≈, «Î ¿∞√ √Ó∂∫ Â±ø ¡≈Í‰∂ «’√ «Í¡≈∂ ˘
Íπ’≈∂∫◊≈Õ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È ‘∂ Ú‰‹≈«¡≈!
‹∆ÚÈ Á≈ ⁄ΩÊ≈ Í«‘ Ì≈Ú Ïπ„≈Í≈ ¡≈¿∞‰ ’≈È Â∂≈ √∆ ’øÏ‰
Òº◊ «Í¡≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú Â∂≈ ¡≥Â √Óª ¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ Â±ø ÍÃÌ» ˘
⁄∂Â∂ ’ ÒÀÕ
ÙÏÁ A@
Ô≈ ≈Ó≈ ¬∂’ Â±ø Á≈È≈ Â∂≈ ¡≈«Á Ì∂÷ È≈Õ
Â±ø √ÒÂ≈È √πÒÂ≈È≈ ÏøÁ≈ √«’√Â≈ ¡‹≈È≈® ‡∂’®
ÓÀ∫ Ï∂«Á¡≈ÈÂ ÏÁÈ˜ ÁÓ≥Á Ï÷πÁ≈Õ
Ï∂¡ÁÏ ÏÁÏ÷Â Ï∆≈ Ï∂¡’Ò ÏÁ’≈®1®
ÓÀ ∫ ◊π È ‘◊≈ ◊π Ó ≈‘ ◊≈«ÎÒ ’Ó«ÁÒ≈ ’Â≈Õ
Â±ø Á’Á Á«¡≈È «ÁÒ ÓÀ∫ «‘«√Ô≈ ‘π«√¡≈®2®
“‘«” ˘ È‘ƒ «Ë¡≈«¬¡≈, Â±ø ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó È‘ƒ ‹Í √«’¡≈Õ
ÈªÚ È Ò∆¡≈ ¡Ω◊πÈ ’∆¡≈ «¬√ ‹ØÏÈ ’À Â≈È Ú∂Õ
¡ÍÈ∆ Í≈¬∆ «◊È∆ È ’≈¬∆ Ó≥Á ’Ó ’Ó≈È Ú∂ÕÕ5®
‘∂ Ì≈¬∆! Â±ø ‹Ú≈È∆ Á∂ ‘ø’≈ ¡Â∂ fi»·∂ Ó≈‰ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á≈ È≈Ó È‘ƒ ‹º«Í¡≈Õ ¡≈Í‰∂ ‹∆ÚÈ √≈Ê∆ ¡Â∂ Í≈¬∆ ¡ΩÂ Á∆
√ø◊Â ÍÃÂ∆ È‘ƒ √Ø«⁄¡≈ √◊Ø∫ ÷Ø‡∂ ’Ó ’Ó≈¿∞‰ «Ú⁄ ‘∆ Òº«◊¡≈
«‘≈Õ
√≈«‘Ï Ò∂÷≈ Ò∂√∆ Â±ø Ì« Á∂√∆ Ì∆ ÍÀ Â∞fi Âª‘ Ú∂Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’‘À Ï«‰‹≈«¡≈ Â±ø «È÷Â ⁄≈Ò≈ ¤ª‘ Ú∂®6®
‘∂ ‹∆Ú! ‹ÁØ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Â∂∂ Í≈√Ø∫ ’Óª Á≈ Ò∂÷≈ Ó≥◊∂◊≈ Âª
ÂÀ˘ Â∂∂ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ ’Óª Á≈ «‘√≈Ï Á∂‰≈ ÍÀ‰≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Ú∂Ò∂ Â∂∂ ”Â∂
Óπ√∆ÏÂª ÍÀ‰◊∆¡ªÕ ‘∂ Ú‰‹≈«¡≈! Â±ø ‹∆ÚÈ Á∂ Á»‹∂ Í«‘ «Ú⁄
¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’≈È ÷Ø‡∂ ’Óª «Ú⁄ ÍÀ ’∂ ‘È∂∂ ÚÒ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
Â∆‹À Í‘∂ À‰ Á∂ Ï«‰‹≈«¡≈ Â∂∂ «„ÒÛ∂ ÍÛ∂ ÍÃ≈È Ú∂Õ
’≈Ô≈ Ú≈È∆ È≈ ’À Ï«‰‹≈«¡≈ ÿ‡ Ì∆Â Ï√∂ ’∞‹≈È Ú∂®7®
‘∂ Ú‰‹≈∂ ‹∆Ú! ‹ÁØ∫ Â∂∆ ‹∆ÚÈ »Í∆ ≈Â Á≈ Â∆‹≈ Í«‘
Ì≈Ú „ÒÁ∆ ¿∞Ó ¡≈¬∆ Âª Â∂∂ «Í¡≈∂ ÍÃ≈‰ «„ºÒ∂ ÍÀ‰ Òº◊ Í¬∂
‘ÈÕ ‘∂ ‹∆Ú Â∂≈ √∆ ’Ó˜Ø ‘Ø «‘≈ ‘À, ‘∂ Ú‰‹≈«¡≈! ‘π‰ Â±ø ’∆
’Á≈ ‘À? Â∂∂ ¡≥Á ¡‹∂ Ú∆ √Ófi È‘ƒ ¡≈¬∆Õ
¬∂’ Ï√À ’π‹≈È ’≈Ô≈◊Û Ì∆Â Í«‘Ò≈ ‹ÈÓ ◊øÚ≈«¬ Ú∂Õ
¡Ï ’∆ Ï∂ È √π«’«Â ’∆ÔØ Ï‘π« È Ô«‘ ◊«Û Í≈«¬ Ú∂®8®
‘∂ ‹∆Ú! Â∂∂ √∆ »Í∆ «’Ò∂ Á∂ ¡≥Á «¬’ ÍÃÌ» Úº√ «‘≈
‘ÀÕ ‹∆ÚÈ Á≈ ‘π‰ Âº’ Á≈ √Óª ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ ’∂ ¡‹≈¬∆ ◊π¡≈ «Ò¡≈
‘ÀÕ ‘∂ Ì≈¬∆ ‘π‰ Â±ø ÁπÒÌ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í‰
»Í∆ √Ã∂Ù‡ ’Ó È‘ƒ ’∆Â≈, «¬‘ √∆ »Í∆ «’Ò≈ ÂÀ˘ «Î ÁπÏ≈≈
È‘ƒ «ÓÒ∂◊≈ Ì≈Ú ÁπÏ≈≈ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ‘ØÚ∂◊≈Õ
’øÍ∆ Á∂‘ ’≈Ô≈◊Û ¤∆È≈ «Î Ò≈◊≈ Í«¤Â≈È Ú∂Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’‘À Ï«‰‹≈«¡≈ Â∂∂ «„ÒÛ∂ ÍÛ∂ Í≈È Ú∂®9®
‘∂ Ú‰‹≈«¡≈! Â∂≈ √∆ »Í∆ «’Ò≈ ’øÏ‰ Òº◊ «Í¡≈ ‘À
Ì≈Ú √∆ ’Ó˜Ø ‘Ø‰ ’≈È ’øÏ‰ Òº◊ «Í¡≈ ‘ÀÕ «’¿∞∫«’ Â±ø ÍÃÌ»
Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ ’∆Â≈ «¬√ Ò¬∆ Â±ø ‘π‰ Í¤Â≈ «‘≈ ‘ÀÕ √«Â◊π
«ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È ’∂ ‘∂ Ú‰‹≈«¡≈ «˜øÁ◊∆ Á∂ Â∆√∂
18
ÙÏÁ AA
ÿ‡ ¡Úÿ‡ ‚±◊ ÿ‰≈ «¬’∞ «È◊π‰∞ ÏÀ´ ‘Ó≈®
Ó¬∆¬∂ «√¿∞ «¬’ Ï∂ È Â∆ Ó∂  ∆ Í» ø ‹ ∆ ≈÷π Óπ  ≈«®1®
’Ø ÏÈ‹≈Ø ≈Ó ’Ø Ó∂≈ ‡ª‚≈ Ò≈«Á¡≈ ‹≈«¬ ∂®1® ‘≈¿∞®
‘¿∞ ÏÈ‹≈Ø ≈Ó ’Ø √‘‹ ’¿∞ Ï∑ ≈ Í≈π ®
ÓÀ ≈Ó È≈Ó ËÈ∞ Ò≈«Á¡≈ «Ï÷π Ò≈Á∆ √ø √ ≈«®2®
¿∞  Ú≈ Í≈ ’∂ Á≈È∆¡≈ «Ò«÷ Ò∂ ‘ π ¡≈Ò ÍÂ≈´®
ÓØ « ‘ ‹Ó ‚ø ‚ ∞ È Ò≈◊¬∆ Â‹∆Ò∂ √Ï ‹ø ‹ ≈Ò®3®
‹À √ ≈ ø ◊ π ’√π ø Ì ’≈ ÂÀ √ ≈ «¬‘π √ø √ ≈π ®
Ó∂∂ Ó¬∆¬∂ ø◊π Ó‹∆· ’≈ ’‘π «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈®4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Óπº⁄∆ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á≈ √Â≈ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ¡Â∂ fi»·∂
√ø√≈∆ ÏøËÈª ’≈È «Ï÷∂Û≈ ‘À ¡Â∂ ¡Ω÷≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ-»Í∆
ÏÀÒ ¿∞√ ¡’≈Ò Íπ÷ Á∆ «¥Í≈ È≈Ò «¬‘ ¡Ω÷∆ Ó≥«˜Ò ÂÀ¡ ’’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Ó‹∆·∆ ø◊ «Ú⁄ ø◊ ‘Ø ’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’
√’Á≈ ‘ÀÕ
ÿ‡ ¡Úÿ‡ ‚± ◊  ÿ‰≈ «¬’∞ «È◊π ‰ ∞ ÏÀ ´ ‘Ó≈®
Ó¬∆¬∂ «√¿∞ «¬’ Ï∂ È Â∆ Ó∂  ∆ Í» ø ‹ ∆ ≈÷π Óπ  ≈«®1®
«‹Ú∂∫ «¬’ ◊π‰‘∆‰ ÏÀÒ Ò¬∆ Í‘≈Û∆ Á≈ «Ï÷Û≈ ¡Â∂ √øÿ‰≈
√Â≈ Â«‘ ’’∂ ¡≈Í‰∆ Ó≥«˜Ò Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’È≈ ¡Ω÷≈ ‘ÀÕ «¬√∂
Â∑ª √ø√≈∆ ‹∆Ú Ò¬∆ ÁπÒºÌ ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á≈ √Â≈ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ¡Â∂ √ø√≈∆ fi»·∂ ÏøËÈª ’≈È
Ï‘πÂ ÷ÂÈ≈’, Í‘≈Û∆ Úª◊ ’«·È ¡Â∂ ‹ø◊Ò Úª◊ ÿ‰≈ ‘ÀÕ
«¬√ √Â∂ ÂØ∫ ¶ÿ‰ Ú≈Ò∂ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ-»Í∆ ÏÀÒ Ï‘πÂ ’Ó˜Ø ‘ÀÕ
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈! Ó∂∆ ¡≈Í ‹∆ ¡º◊∂ Ï∂ÈÂ∆ ‘À «’ √ø√≈∆ ‹∆Úª Á∂
√π¡≈√ª »Í∆ Í»ø‹∆ Á∆ º«÷¡≈ ’Ø ‹∆Õ
’Ø ÏÈ‹≈Ø ≈Ó ’Ø Ó∂≈ ‡ª‚≈ Ò≈«Á¡≈ ‹≈«¬ ∂®1® ‘≈¿∞®
‹∂’ ≈Ó È≈Ó Á≈ Ú‰‹ ’È Ú≈Ò≈ ’Ø¬∆ ÚÍ≈∆ ‘À Âª Ó∂∂
Í≈√ ¡≈ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ≈Ó-È≈Ó Á≈ ÚÍ≈ ’ ÒÚ∂Õ Ó∂≈ ‡ª‚≈
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó È≈Ò Òº«Á¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
‘¿∞ ÏÈ‹≈Ø ≈Ó ’Ø √‘‹ ’¿∞ Ï∑ ≈ Í≈π ®
ÓÀ ≈Ó È≈Ó ËÈ∞ Ò≈«Á¡≈ «Ï÷π Ò≈Á∆ √ø √ ≈«®2®
ÓÀ∫ √ø√≈ «Ú⁄ Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ Á≈ ÚÍ≈ ’Á≈ ‘ª ‹Ø «’
20
Ô‘ ÂÈ ‘√Â ÷√Â ÷≈Ï ÷≈«Â ¡≥Á∂√≈ «Ï«√Ô≈Õ
«ÚÁ≈√ Á≈√«‘ ÏØ«Ò √≈«‘Ï Á∂‘π ¡Ï Á∆Á≈®3®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¿∞ÍÁ∂Ù ’Á∂ ‘È «’
ÍÓ≈ÂÓ≈ Í≈ÂÙ≈‘ª Á≈ Í≈ÂÙ≈‘ √Ú-’Ò≈ √ÓºÊ ‘ÀÕ Í «¬‘
‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπºÒ ’∂ Áπ÷∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ √∆ ¤∂Â∆ È≈Ù ‘Ø‰
Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
Ô≈ ≈Ó≈ ¬∂’ Â±ø Á≈È≈ Â∂≈ ¡≈«Á Ì∂÷ È≈Õ
Â± ø √ÒÂ≈È √π Ò Â≈È≈ Ïø Á ≈ √«’√Â≈ ¡‹≈È≈® ‡∂ ’ ®
‘∂ √Ï «Ú÷∂ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÃÌ» ‹∆ ’∂ÚÒ ¡≈Í ‘∆ √ø√≈ «Ú⁄ √Ì
ÂØ∫ ÏπºË∆Ó≈È ‘ØÕ ¡≈Í ‘∆ «√ÃÙ‡∆ Á≈ ¡≈øÌ ’Â≈ ‘Ø ¡Â∂ ¡≈Í Á≈
’Ø¬∆ √»Í È‘ƒ ‘ÀÕ ¡≈Í Ï≈ÁÙ≈‘ª Á∂ Ï≈ÁÙ≈‘ ‘ØÕ «¬‘ √ø√≈∆ ÏøÁ≈
¡≈Í Á∆ Ó«‘Ó≈ ÂØ∫ ¡«◊¡≈Â ‘Ø‰ ’≈È ¡≈Í ÂØ∫ «Ú¤«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ
ÓÀ∫ Ï∂«Á¡≈ÈÂ ÏÁÈ˜ ÁÓ≥Á Ï÷πÁ≈Õ
Ï∂¡ÁÏ ÏÁÏ÷Â Ï∆≈ Ï∂¡’Ò ÏÁ’≈®1®
ÍÃÌ» ‹∆ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’≈È ¡≈Í Á∆ Ó«‘Ó≈ ÂØ∫ ¡È‹≈È
‹∆Ú Ï∂¬∆Ó≈È, ¡«◊¡≈È∆, Áπ÷∆, Ï∂’Á≈, fiºÒ≈, Ï∂¡’Ò ¡Â∂ ÷Ø‡∂
¡≈⁄È Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ ◊πÈ‘◊≈ ◊πÓ≈‘ ◊≈«ÎÒ ’Ó«ÁÒ≈ ’Â≈Õ
Â±ø Á’Á Á«¡≈È «ÁÒ ÓÀ∫ «‘«√Ô≈ ‘π«√¡≈®2®
‘∂ ’Â≈! ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ Úªfi≈ ‹∆Ú ◊πÈ≈‘◊≈, ◊øÓ
π ≈‘,
Ï∂√Ófi ¡Â∂ ’Ó˜Ø ‘ÀÕ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í «√ÃÙ‡∆ Á∂ Ó≈Ò’ Á«¡≈ «ÁÒ
«Á¡≈¨ ‘Ø, ‹∆Ú ¡≈Í ˘ ÌπºÒ ’∂ √ø√≈ Á∂ fi»·∂ Ëø«Á¡ª «Ú⁄ ÒØÌ∆ Â∂
⁄Ò≈’ Ï«‰¡≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ
Ô‘ ÂÈ ‘√Â ÷√Â ÷≈Ï ÷≈«Â ¡≥Á∂√≈ «Ï«√Ô≈Õ
«ÚÁ≈√ Á≈√«‘ ÏØ « Ò √≈«‘Ï Á∂ ‘ π ¡Ï Á∆Á≈®3®
«¬‘ ‹Ø √∆ ‘À ‹ÒÁ∆ È≈Ù ‘Ø ‹≈‰ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‘∂
‹∆Ú! «¬√ ‘≈Ò «Ú⁄ «˜¡≈Á≈ Ùø’≈ È≈ ’Õ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√
Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÍÃÌ» ¡º◊∂ ÍÃ≈ÊÈ≈ ’Á∂ ‘È, ‘∂ √≈«‘Ï ‹∆ Â∞√ƒ ÏØÒØ Â∂
Á∆Á≈ «Á¿∞ Âª ‹Ø «¬√ ‹∆Ú Á≈ ’«Ò¡≈‰ ‘Ø ‹≈Ú∂ ‹∆Õ
◊¿∞ Û ∆ ÏÀ  ≈◊«‰
19
AB
√Â‹π « ◊ √Â∞ Â∂ Â ≈ ‹◊∆ Áπ ¡ ≈Í« Í» ‹ ≈⁄≈®
Â∆ÈΩ ‹π◊ Â∆ÈΩ «ÁÛ∂ ’«Ò ’∂ÚÒ È≈Ó ¡Ë≈®1®
Í≈π ’À√∂ Í≈«¬ÏØ ∂® ÓØ √¿∞ ’Ø¿± È ’‘À √Ófi≈«¬®
‹≈ Â∂ ¡≈Ú≈◊ÚÈ∞ «ÏÒ≈«¬®1® ‘≈¿∞®
Ï‘π «Ï«Ë ËÓ «È» Í ∆¡À ’Â≈ Á∆√À √Ì ÒØ « ¬®
’ÚÈ ’Ó Â∂ ¤±‡∆¡À «‹‘ √≈Ë∂ √Ì «√«Ë ‘Ø«¬®2®
’Ó ¡’Ó Ï∆⁄≈∆¡À √ø ’ ≈ √π « È Ï∂ Á Íπ  ≈È®
√ø √ ≈ √Á «‘ÁÀ Ï√À ’¿∞ È ∞ «‘À ¡«ÌÓ≈È∞ ® 3®
Ï≈‘π ¿∞ Á «’ Í÷≈∆¡À ÿ‡ Ì∆Â« «Ï«Ï«Ë «Ï’≈®
√πË ’ÚÈ Í ‘Ø«¬ÏØ √π⁄ ’∞ø⁄ «Ï«Ë «Ï¿∞‘≈®4®
«Ú ÍÃ◊≈√ ‹È∆ ‹Ê≈ ◊«Â ‹≈ÈÂ √Ì √ø√≈®
Í≈√ Ó≈ÈØ Â≈ÏØ ¤∞¬∂ ’È’ ‘ØÂ È‘∆ Ï≈®5®
ÍÓ Í√ ◊ππ Ì∂‡∆¡À Í»Ï «Ò÷Â «ÒÒ≈‡®
¿∞ÈÓÈ ÓÈ ÓÈ ‘∆ «ÓÒ∂ ¤∞‡’Â Ï‹ ’Í≈‡®6®
Ì◊«Â ‹π◊«Â Ó«Â √«Â ’∆ ÌÃÓ ÏøËÈ ’≈«‡ «Ï’≈®
√Ø¬∆ Ï«√ «√ ÓÈ «ÓÒ∂ ◊πÈ «È◊πÈ ¬∂’ «Ï⁄≈®7®
¡«È’ ‹ÂÈ «È◊Ã‘ ’∆¬∂ ‡≈∆ È ‡À ÌzÓ Î≈√®
ÍÃ∂Ó Ì◊«Â È‘∆ ¿±Í‹À Â≈ Â∂ «ÚÁ≈√ ¿∞Á≈√®8®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √Óπ⁄
º ∆ ÒØ’≈¬∆ ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í‰ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂
⁄º’ ”⁄Ø∫ ¤∞‡’≈≈ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ ÍÓ Í≈√ ◊π» Á≈ «ÓÒ≈Í ‘Ø‰
È≈Ò «‹ºÊ∂ ‹∆Ú Ú«‘Óª-ÌÓª ¡Â∂ ’Ó-’ª‚ª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈
‘À, ¿∞Ê∂ «¬√ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ √◊π‰ ¡Â∂ «È◊π‰ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «¬’Ø
‘∆ «Ú⁄≈ «‘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√Â‹π«◊ √Â∞ Â∂Â≈ ‹◊∆ Áπ¡≈Í« Í»‹≈⁄≈®
Â∆ÈΩ ‹π◊ Â∆ÈΩ «ÁÛ∂ ’«Ò ’∂ÚÒ È≈Ó ¡Ë≈®1®
Í«‘Ò≈ ¡Ê-√«ÂÔπº◊ «Ú⁄ √º⁄ ÏØÒ‰ Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ √∆,Âz∂Â≈
Ô∞º◊ «Ú⁄ Ôº◊ ’È Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈ √∆, Áπ¡≈Í «Ú⁄ Í»‹≈ Â∂ √Ã∂Ù‡
’ÂºÚª Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ √∆Õ «ÂøÈ∂ Ôπº◊ª «Ú⁄ «¬‘ «ÂøÈ∂ ’Ó «ÁzÛ∑ √È,
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ø◊ Ó‹∆· Úª◊ Íº’≈, √«Ê Â∂ √Á∆Ú∆ ‘ÀÕ
√ø√≈ «Ú⁄ Ì∂Á-Ì≈Ú ÂØ∫ ¿πºÍ ¿∞· ’∂ ÈΩ¡ª Áπ¡≈«¡ª ÂØ∫ ¿∞µÂ∂
Á√Ú∂∫ Áπ¡≈∂ Í‘πø⁄ ’∂ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘ÈÓØ«‘ ¡À√∂ ÏÈ‹ «√¿∞ È‘∆È ’≈‹π®
«‹‘ ÿ‡À Ó»´ «ÈÂ Ï„À «Ï¡≈‹π®
ÓÀ˘ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á∂ √º⁄∂ ÚÍ≈ ÂØ∫
«ÏÈª ‘Ø «’√∂ fi»·∂ ÚÍ≈ È≈Ò ’Ø¬∆ Ú≈√Â≈ È‘ƒ ‘À, «‹√Á∂ ’È
È≈Ò √Ú≈√ª »Í∆ Ó»Ò ÿº‡ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ ’Óª »Í∆ «Ú¡≈‹ ÚºË
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ÓÈ »Í∆ ÏÀÒ
¿∞µÂ∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ≈Ó-È≈Ó Á∂ √º⁄∂ ËÈ ˘ Òº«Á¡≈ ‘À, Í √ø√≈
Á∂ ÒØ’ª È∂ «Ú’≈ª »Í∆ fi»·∂ ËÈ ˘ Òº«Á¡≈ ‘ÀÕ
¿∞  Ú≈ Í≈ ’∂ Á≈È∆¡≈ «Ò«÷ Ò∂ ‘ π ¡≈Ò ÍÂ≈´®
ÓØ « ‘ ‹Ó ‚ø ‚ ∞ È Ò≈◊¬∆ Â‹∆Ò∂ √Ï ‹ø ‹ ≈Ò®3®
ÓÀ∫ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ √º⁄∂ È≈Ó Á≈ ÚÍ≈ ’∆Â≈
‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ÒØ’ ÍÃÒØ’ Â∂ ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ Á∂ Ò∂÷∂ Á≈ «‘√≈Ï-«’Â≈Ï
º÷‰ Ú≈Ò∂ «⁄ºÂ◊πÍÂ Ó∂∂ Ò∂÷∂ «Ú⁄ ‹Ø Ó˜∆ ¡Ò-ÍÒ «Ò÷ ÒÚØ
ÓÀ˘ ‹ÓÁ»Âª Á≈ Áø‚ Òº◊ ‘∆ È‘ƒ √’Á≈, «’¿∞∫«’ ÓÀ∫ √ø√≈ Á∂ √≈∂
‹ø‹≈Òª ˘ ÂØÛ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «‹‘Û≈ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ‹∆ÚÈ-Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹ÓÁ»Âª Á≈ ‚
¿∞‘Èª ˘ Òº◊Á≈ ‘À, «‹‘Û∂ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπÒ≈ ’∂ fi»·∂
ÏøËÈª «Ú⁄ Î√ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‹À √ ≈ ø ◊ π ’√π ø Ì ’≈ ÂÀ √ ≈ «¬‘π √ø √ ≈π ®
Ó∂∂ Ó¬∆¬∂ ø◊π Ó‹∆· ’≈ ’‘π «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈®4®1®
«‹√ ÍÃ’≈ ’√πøÌ Á≈ ø◊ ’º⁄≈ Â∂ ¡√«Ê ‘À, ¿∞√∂ Â∑ª «¬‘
√ø√≈ Ú∆ ¡√«Ê Â∂ È≈ÙÚ≈È ‘ÀÕ
(’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ Ú∆ «¬√∂ ÂºÊ Á∆ ÍÃØÛ∑Â≈ ’Á∂ ‘È∏
‹À√≈ ø◊π ’√πøÌ ’≈ ÓÈ Ï¿∞≈ ∂ «Â¿∞ Í√«˙ Í≈√≈π®3®
‘∂ fiºÒ∂ ÓÈ Ú≈Ò∂ ÍπÙ≈! «‹Ú∂∫ ’√πøÌ Á≈ ø◊ ’º⁄≈ ¡Â∂
¡√«Ê ‘À, «ÂÚ∂∫ Ó≈«¬¡≈ Á≈ Í√«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Í≈√≈≈ Ú∆ fi»·≈
¡Â∂ ¡√«Ê ‘ÀÕ)
¡º◊∂ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂∂
21
22
√πË ’ÚÈ Í ‘Ø«¬ÏØ √π⁄ ’∞ø⁄ «Ï«Ë «Ï¿∞‘≈®4®
‹∂’ Â∆Êª ˘ ‘∆ Í≈Íª Á∆ È«ÚÂ∆ Á≈ √≈ËÈ Ó≥È «Ò¡≈
‹≈Ú∂ Âª Â∆Êª ”Â∂ «¬ÙÈ≈È ’’∂ ‹∆Ú Á∂ √∆ Á∆ ÓÀÒ Âª ¿∞Â
‹ªÁ∆ ‘À Í ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ «Ú’≈ Ï‰∂ «‘øÁ∂
‘È ‹Ø ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ºÍ‰ ÂØ∫ «ÏÈª È‘ƒ ËØÂ∂ ‹≈ √’Á∂Õ «Î
‹∆Ú È∂ «’‘Û∂ ’Ó ’È È≈Ò ÙπºË ‘Ø‰≈ ‘À? ‹∆Ú Á≈ «ÚÚ‘≈ Âª
‘≈Ê∆ Úª◊ ‘ÀÕ ‘≈Ê∆ ˘ «’øÈ≈ Ú∆ È‘≈ Á¬∆¬∂ Í ¿∞‘ ¡≈Í‰∂ ¿πºÍ
«⁄º’Û Í≈ ’∂ ¡≈Í‰≈ √∆ «Î ÓÀÒ≈ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» Â∂◊ Ï‘≈Á ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Â∆Ê ÏÂ ¡π Á≈È ’« ÓÈ ÓÀ ËÀ ◊πÓ≈È∞®
È≈È’ «È‘ÎÒ ‹≈Â «Â‘ «‹¿∞ ’∞ø⁄ «¬√È≈È®)
«Ú ÍÃ ◊ ≈√ ‹È∆ ‹Ê≈ ◊«Â ‹≈ÈÂ √Ì √ø √ ≈®
Í≈√ Ó≈ÈØ Â≈ÏØ ¤∞ ¬ ∂ ’È’ ‘Ø Â È‘∆ Ï≈®5®
«‹Ú∂∫ «¬‘ Ó‘≈È √º⁄≈¬∆ ‘À «’ √»‹ Á∂ ÍÃ’≈Ù È≈Ò ≈Â Á≈
‘È∑∂≈ Á» ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ ◊ºÒ ˘ √ø√≈ Á∂ ÒØ’ Ï‘πÂ ⁄ø◊∆ Â∑ª
‹≈‰Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª ‹Á Âº’ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ◊π» Á∂ «◊¡≈È Á≈
ÍÃ’≈Ù È‘ƒ ‘πøÁ≈ ˙È≈ «⁄ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á∂ ‘È∂∂ Á≈ È≈Ù È‘ƒ
‘πøÁ≈Õ
(«‹Ú∂∫ √«Â◊π» ¡≥◊Á Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‹∂ √¿∞ ⁄øÁ≈ ¿∞◊Ú«‘ √»‹ ⁄Û«‘ ‘‹≈®
¬∂Â∂ ⁄≈È‰ ‘Ø«Á¡ª ◊π «ÏÈ∞ ÿØ ¡øË≈®2®
‹∂’ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ √Ω ⁄øÁ ⁄Û∑ ‹≈‰ ¡Â∂ ‘˜≈ √»‹
⁄Û∑ ‹≈‰ Âª «¬øÈ≈ ⁄≈È‰ ‘πø«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª Ú∆ ◊π» Á∂ «◊¡≈È ÂØ∫
«ÏÈª ¡≥Ë∂≈ ‘ÀÕ) «‹√ Ú∂Ò∂ Í≈√ ÂªÏ∂ È≈Ò ¤± ‹ªÁ≈ ‘À Âª ¿∞√ ˘
√ØÈ≈ ÏÈ‰ Òº«◊¡ª Á∂ È‘ƒ Òº◊Á∆Õ
(√«Â◊π È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’∏
Â∞Ó∑ ⁄∂ Í≈√π ‘Ó⁄∂ ÒØ‘≈ √ø◊∂ ’ø⁄È∞ ÌÀ«¬Ò≈®
Ì≈Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í √ø√≈ «Ú⁄ Í≈√ Úª◊ ‘ØÕ ¡√ƒ
Âª √ø√≈∆ ‹∆Ú ÒØ‘∂ Úª◊ «È’øÓ∂ ‘ªÕ Í ¡≈Í ‹∆ ˘ «ÓÒ‰ ’’∂
¡√ƒ √ØÈ≈ Ï‰ ◊¬∂ ‘ªÕ)
ÍÓ Í√ ◊ππ Ì∂‡∆¡À Í»Ï «Ò÷Â «ÒÒ≈‡®
¿∞ÈÓÈ ÓÈ ÓÈ ‘∆ «ÓÒ∂ ¤∞‡’Â Ï‹ ’Í≈‡®6®
‹∆Ú ˘ ÍÓ Í≈√ ◊π» ¿∞√ Ú∂Ò∂ «ÓÒÁ∂ ‘È, ‹ÁØ∫ ¿∞√Á∂
24
«ÈÙ«⁄Â √È, Í ’ÒÔ∞◊
º «Ú⁄ ’∂ÚÒ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á≈ ¡≈√≈
‘ÀÕ
Á»√≈ ¡Ê∏ √«ÂÔπº◊ «Ú⁄ √º⁄ ÏØÒ‰ Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ √∆ Â∂ Âz∂Â≈
Ôπº◊ «Ú⁄ Ôº◊ ’È Á∆ ÍÃ≈Ê«Ó’Â≈ √∆ ¡Â∂ Áπ¡≈Í «Ú⁄ Í»‹≈
Á∆Õ «ÂßÈ∂ Ôπº◊ª «Ú⁄ «ÂøÈ∂ ’Ó Ú∂Áª Ù≈ÙÂª «Ú⁄ «ÈÙ«⁄Â ’∆Â∂
◊¬∂ √ÈÕ ’ÒÔ∞º◊ «Ú⁄ Á∂Ú∆-Á∂Ú«Â¡ª Á≈ ¡≈Ë≈ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ «¬‘Èª ⁄Ω‘ª Ôπº◊ª Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈
˘ È’≈Á∂ ‘Ø¬∂ √Óπº⁄∆ ’≈«¬È≈Â ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈ ˛ «’ ¿∞ÍØ’Â
⁄≈ Ôπº◊ª Á∂ ’Ó ’È È≈Ò ‹∆Ú ÌÚ√≈◊ ÂØ∫ Í≈ È‘ƒ ‘Ø
√’Á≈Õ «¬‘ ◊ºÒ √Ófi≈ ’∂ Ú∆ ’Ø¬∆ ’«‘ È‘ƒ √’Á≈ «’ «¬‘Èª
’Óª Á∂ È≈Ò Óπ’Â∆ «ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ Óπ’Â∆ Âª ’∂ÚÒ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó È≈Ò
«ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ
Í≈π ’À√∂ Í≈«¬ÏØ ∂® ÓØ √¿∞ ’Ø¿± È ’‘À √Ófi≈«¬®
‹≈ Â∂ ¡≈Ú≈◊ÚÈ∞ «ÏÒ≈«¬®1® ‘≈¿∞®
«¬’ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª «¬√ ÌÚ√≈◊ ÂØ∫ ¡Â∂ ‹ÈÓÓÈ Á∂ ⁄º’ ÂØ∫ «’√ ÍÃ’≈ Óπ’Â ‘Ø‰≈ ‘À? «¬√ ◊ºÒ Á∆ √º⁄≈¬∆
ÓÀ˘ ’Ø¬∆ Ú∆ ’«‘ ’∂ √Ófi≈ È‘ƒ «‘≈, Á√≈ È‘ƒ «‘≈Õ
Ï‘π «Ï«Ë ËÓ «È»Í∆¡À ’Â≈ Á∆√À √Ì ÒØ«¬®
’ÚÈ ’Ó Â∂ ¤±‡∆¡À «‹‘ √≈Ë∂ √Ì «√«Ë ‘Ø«¬®2®
Ú∂Áª Íπ≈‰ª «Ú⁄ ¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ ËÓ-’Ó «ÓºÊ∂ ◊¬∂
‘ÈÕ √≈∂ √ø√≈ Á∂ ÒØ’ «¬‘Èª ˘ ’Á∂ Ú∆ È˜ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È Í
◊π» ‹∆ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ «¬‘ È‘ƒ Áº«√¡≈ «◊¡≈ «’ ¡È∂’ª ’Óª
”⁄Ø∫ «’‘Û≈ ’Ó ’∆Â≈ ‹≈Ú∂, «‹√ Á∂ ’È È≈Ò √Ì «√ºË∆¡ª Ì≈Ú
Óπ’Â∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø ‹≈Ú∂Õ
’Ó ¡’Ó Ï∆⁄≈∆¡À √ø’≈ √π«È Ï∂Á Íπ≈È®
√ø √ ≈ √Á «‘ÁÀ Ï√À ’¿∞ È ∞ «‘À ¡«ÌÓ≈È∞ ® 3®
Ú∂Áª Íπ≈‰ª ˘ ÍÛ∑ ’∂ ÓÈ «Ú⁄ Ùø’∂ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ ‘È «’ «’‘Û≈
’Ó ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ Â∂ «’‘Û≈ ’Ó È≈ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ «¬‘Èª ’Óª Á∂
’È È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ÓÈ ”⁄ ÌÓ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ‹Á Âº’ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ
«Ú⁄ ÌÓ ‘À Âª «Î ‘ø’≈ Á≈ È≈Ù ’Ω‰ ’∂◊≈? ÌÓ ‘∆ Âª ‘ø’≈
˘ ‹ÈÓ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ
Ï≈‘π ¿∞Á«’ Í÷≈∆¡À ÿ‡ Ì∆Â« «Ï«Ï«Ë «Ï’≈®
23
25
’ª‚ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ Ú∆ ¿∞Á≈√ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
◊¿∞Û∆ Í»Ï∆
ÙÏÁ AC
’± Í π Ì«˙ ‹À √ ∂ Á≈«Á≈ ’¤∞ Á∂ √ π «ÏÁ∂ √ π È Ï» fi ®
¡À√∂ Ó∂≈ ÓÈ∞ «Ï«÷¡≈ «ÏÓØ«‘¡≈ ’¤∞ ¡≈≈Í≈π È √»fi®1®
√◊Ò ÌÚÈ ’∂ È≈«¬’≈ «¬’∞ «¤È∞ Á√π «Á÷≈«¬ ‹∆®1®
‘≈¿∞®
Ó«ÒÈ Ì¬∆ Ó«Â Ó≈ËÚ≈ Â∂∆ ◊«Â Ò÷∆ È ‹≈«¬®
’‘π «¥Í≈ Ìz Ó π ⁄» ’ ¬∆ ÓÀ √π Ó «Â Á∂ ‘ π √Ófi≈«¬®2®
‹Ø◊∆√ Í≈Ú«‘ È‘∆ Â∞¡ ◊π‰ ’ÊÈ∞ ¡Í≈®
ÍÃ∂Ó Ì◊«Â ’À ’≈‰À ’‘π «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈®3®1®
«¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ √Óπº⁄∆ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú È∂ ÁπÒºÌ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ¡≈Í‰∆
‘≈ÒÂ ÷»‘ Á∂ ‚º‚± Á∆ Â∑ª Ï‰≈ Ò¬∆ ‘ÀÕ «‹√ Â∑ª ÷»‘ Á∂ ‚º‚± ˘
¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’’∂ ÷»‘ ÂØ∫ Ï≈‘ Á∆ ÁπÈ∆¡ª Á≈ ’Ø¬∆ «◊¡≈È È‘ƒ
‘πøÁ≈, ¿π√∂ Â∑ª «¬‘ ‹∆Ú ¡≈Í‰≈ √ø√≈ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Á∂ ¡√Ò∆
ÓÈØÊ Á∂ Ì∂Áª ˘ Í¤≈‰È Á∆ Ï‹≈¬∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Úº√ ‘Ø ’∂ Ì∂ÁÌ≈Ú ¡Â∂ «Ú’≈ª »Í∆ ÷»‘ «Ú⁄ Î«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ˘ ¡≈Í‰≈
ÒØ’-ÍÃÒØ’ √Ú≈È Á∆ ’Ø¬∆ ÷Ï È‘ƒ ‘ÀÕ
’± Í π Ì«˙ ‹À √ ∂ Á≈«Á≈ ’¤∞ Á∂ √ π «ÏÁ∂ √ π È Ï» fi ®
¡À√∂ Ó∂≈ ÓÈ∞ «Ï«÷¡≈ «ÏÓØ«‘¡≈ ’¤∞ ¡≈≈Í≈π È √»fi®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, «‹Ú∂∫ ÷»‘ «Ú⁄ ‚º‚± «Í¡≈ ‘πøÁ≈ ‘À ¿∞√ ˘
÷»‘ ÂØ∫ Ï≈‘∆ ÁπÈ∆¡ª Á∆ ’Ø¬∆ ÷Ï È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ «’¿∞∫«’ ‚º‚± Á≈
ÓÈ ¡«◊¡≈ÈÂ≈-Úº√ ‘Ø ’∂ «ÚÙ∂ «Ú’≈ª È≈Ò «ÒÍÂ ‘Ø¬∂ ˘ ÷»‘ ÂØ∫
Ï≈‘∆ ÁπÈ∆¡ª Á∆ ’Ø¬∆ ÷Ï È‘ƒ ‘ÀÕ «¬√∂ ÍÃ’≈ Á∆ ‘≈ÒÂ «¬√
‹∆Ú Á∆ ‘À, «‹√ Á≈ ÓÈ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Úº√ ‘Ø ’∂ ÌÓ »Í∆ ÷»‘ «Ú⁄
Î«√¡≈ «Í¡≈ ‘À, «‹√ ˘ ¡≈Í‰≈ ÒØ’ ÍÃÒØ’ √øÚ≈È Á∆ ’Ø¬∆ √Øfi∆
È‘ƒ ‘ÀÕ
«¬’ Ú≈ ÷»‘ «Ú⁄ «¬’ ‚º‚» √∆Õ ¿∞√Á∆ Â√ÔØ◊ ‘≈ÒÂ ˘ Á∂÷
’∂ Ó≈È√ØÚ ”Â∂ «‘‰ Ú≈Ò∂ ‘ø√ ˘ ¿∞√ ”Â∂ Á«¬¡≈ ¡≈¬∆Õ ¿∞√ È∂
‚º‚± ˘ «’‘≈, Ì≈¬∆ ÂÀ˘ Ó≈È√ØÚ ÒÀ ⁄ºÒ∆¬∂Õ ¿∞Ê∂ ‘∆∂ ÓØÂ∆
⁄π◊ª◊∂ Â∂ ¡ÈßÁ Ì«¡≈ ‹∆ÚÈ ÏÂ∆Â ’ª◊∂Õ ‚º‚± ÷»‘ Á∂ «¬’
Í≈√∂ ÂØ∫ ¤≈Òª Ó≈Á≈ Á»√∂ «’È≈∂ Íπº‹≈ ¡Â∂ «’‘≈ «’, “Ó≈È√ØÚ
26
Ó√Â’ Â∂ «Í¤Ò∂ ’Óª Á∂ Ò∂÷ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‹≈ ’∂ Ó√Â«’ «Ò«÷˙ ’Ó≈®
√Ø Ì«‹ Í« ‘À ◊π ’∆ √È≈®
«‹√ ‹∆Ú Á∂ ÓºÊ∂ ”Â∂ √Ã∂Ù‡ ’Óª Á∂ Ò∂÷ «Ò÷∂ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞‘
ÁΩÛ ’∂ √øÂª Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√ ÂºÊ Á∆ ÍÃØÛ∑Â≈ √«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ ’Á∂ ‘È∏
’Ï∆ √≈Ë» √ø◊π Í≈ÍÂ∆ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬ «ÒÒ≈‡®
Í√ Í≈√ ◊π» Á∂ «ÓÒ‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á∂
√÷Â ÁÚ≈‹∂ ÷πºÒ∑ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ ‹∆Ú Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄
Í‘π⁄
ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ì◊«Â ‹π◊«Â Ó«Â √«Â ’∆ ÌÃÓ ÏøËÈ ’≈«‡ «Ï’≈®
√Ø¬∆ Ï«√ «√ ÓÈ «ÓÒ∂ ◊πÈ «È◊πÈ ¬∂’ «Ï⁄≈®7®
«‹È∑ª ‹∆Úª È∂ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ Ì◊Â∆ Á∆ ‹π◊Â∆ ˘ √«Â
’’∂ ‹≈‰ «Ò¡≈ ¿∞‘Èª Á∂ √≈∂ ‘∆ ÌÓª Â∂ «Ú’≈ª Á∂ ÏøËÈ ’º‡
‹ªÁ∂ ‘È Â∂ ¿∞‘Èª Á∂ ÓÈ ˘ «¬√ Â∑ª Á≈ ¡≈ÈßÁ «ÓÒÁ≈ ‘À «’
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ «È◊π‰ Â∂ √◊π‰ ◊π‰ª Á≈ «¬’Ø ‘∆ «Ú⁄≈ «‘ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ
(√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
◊»ø◊∂ Ó‘≈ ¡≥«ÓÃÂ √π ⁄≈«÷¡≈ Í»¤∂ ’‘È∞ È ‹≈¬∆ ‘Ø®3®
Ì≈Ú «‹√ ÍÃ’≈ «¬’ ◊»ø◊≈ «Ú¡’Â∆ ◊πÛ ÷≈‰ ¿∞ÍøÂ
¿∞√Á∆ «Ó·≈√ Á≈ «Ï¡≈È È‘ƒ ’ √’Á≈, ¿∞√∂ Â∑ª «‹‘Û≈ ‹∆Ú
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÍÓ ¡≈ÈßÁ «Ú⁄ Ò∆È ‘À, ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Ï≈∂ «Ï¡≈È
È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
«¬√∂ ÍÃ’≈ √«Â◊π» ’Ï∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Ú∆ ’«‘øÁ∂ ‘È∏
’‘π ’Ï∆ ◊πø◊À ◊πÛ∞ ÷≈«¬¡≈ Í»¤∂ Â∂ «’¡≈ ’‘∆¡À®)
¡«È’ ‹ÂÈ «È◊Ã‘ ’∆¬∂ ‡≈∆ È ‡À ÌzÓ Î≈√®
ÍÃ∂Ó Ì◊«Â È‘∆ ¿±Í‹À Â≈ Â∂ «ÚÁ≈√ ¿∞Á≈√®8®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ¡≈Í‰∆¡ª «¬ßÁ∆¡ª ˘ «ÚÙ∂ «Ú’≈ª ÂØ∫ Ø’‰ Á∂
¡È∂’ ÔÂÈ ’ ÒÚ∂, Í «Î Ú∆ ÌÓ Á» È‘ƒ ‘πøÁ≈ Â∂ ‹∆Ú Á∂
ÓÈ «Ú⁄ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ ¿∞ÂÍøÈ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ «¬√ ’’∂ ‹∆Ú ’Ó-
ÍÃ∂Ó Ì◊«Â ’À ’≈‰À ’‘π «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈®3®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, Úº‚∂-Úº‚∂ ‹Ø◊∆ Ú∆ ¡≈Í Á∂ ◊π‰ª Á≈ ¡≥Â
È‘ƒ Í≈ √’∂ «’¿∞∫«’ ¡≈Í Á∂ ◊π‰ Ï∂¡≥Â ‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È, ÓÀ∫ ⁄Ó≈ Âª ’∂ÚÒ ÍÃ∂Ó-Ì◊Â∆ Á∂ ’≈È ‘∆ ¡≈Í Á∂
◊π‰-◊≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
¡≈√≈ Ï≈‰∆
ÙÏÁ AD
«ÓÃ ◊ Ó∆È «Ìø Ã ◊ ÍÂø ◊ ’∞ ø ⁄  ¬∂ ’ ÁØ ÷ «ÏÈ≈√®
Í≥⁄ ÁØ÷ ¡√≈Ë ‹≈ Ó«‘ Â≈ ’∆ ’∂Â’ ¡≈√®1®
Ó≈ËØ ¡«Ï«Á¡≈ «‘Â ’∆È®
«ÏÏ∂’ Á∆Í ÓÒ∆È®1® ‘≈¿∞®
«Âz ◊ Á ‹Ø « È ¡⁄∂ Â √ø Ì Ú Íπ ø È Í≈Í ¡√Ø ⁄ ®
Ó≈È∞ ÷ ≈ ¡ÚÂ≈ Áπ Ò Ì «Â‘∆ √ø ◊ «Â ÍØ ⁄ ®2®
‹∆¡ ‹øÂ ‹‘≈ ‹‘≈ Ò◊π ’Ó ’∂ Ï«√ ‹≈«¬®
’≈Ò Î≈√ ¡ÏË Ò≈◊∂ ’¤π È ⁄ÒÀ ¿∞Í≈«¬®3®
«ÚÁ≈√ Á≈√ ¿∞ Á ≈√ Â‹π Ìz Ó π ÂÍÈ ÂÍπ ◊π  «◊¡≈È®
Ì◊Â ‹È ÌÀ ‘È ÍÓ≈ÈßÁ ’‘π «ÈÁ≈È®4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ È∂ ‹∆Ú Á∂ ‹∆ÚÈ ¿∞µÂ∂ Í≥‹ª «Ú’≈ª
¡Â∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á≈ ÍÃÌ≈Ú Áº√Á∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú ˘ ◊π» «◊¡≈È ˘
ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ «Ú’≈ª ¡Â∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á≈ È≈Ó ‹ºÍ ’∂ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
«’¿∞∫«’ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ‘∆ √ø√≈ Á∂ √Ì Áπº÷ª Á≈ ’≈È ‘ÀÕ
«ÓÃ ◊ Ó∆È «Ìø Ã ◊ ÍÂø ◊ ’∞ ø ⁄  ¬∂ ’ ÁØ ÷ «ÏÈ≈√®
Í≥ ⁄ ÁØ ÷ ¡√≈Ë ‹≈ Ó«‘ Â≈ ’∆ ’∂ Â ’ ¡≈√®1®
«‘È, Óº¤∆, ÌΩ≈, ÍÂø◊≈ ¡Â∂ ‘≈Ê∆ «¬‘Èª Í≥‹ª «Ú⁄
«¬’-«¬’ ÁØÙ ’’∂ «¬‘Èª Á≈ «ÚÈ≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‘È ˘ ’øÈ√ ‘Ø‰ ’’∂ «¬√ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ «Ù’≈∆ È∂ «‘È ˘
ÎÛÈ≈ ‘π≥Á≈ ‘À Âª ÿ≥‚∂-‘∂Û∂ Á≈ È≈Á Ú‹≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ «‘È ÿ≥‚∂‘∂Û∂ Á≈ È≈Á √π‰Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹≈Ò «Ú⁄ Î√ ‹ªÁ≈ ‘À Â∂ «Ù’≈∆ ¿∞√
˘ Ó≈ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ Óº¤∆ ‹∆Ì Á∂ √Ú≈Á ’’∂ ¡≈Í‰≈ È≈Ù ’ ÒÀ∫Á∆
‘ÀÕ ‹ÁØ∫ «Ù’≈∆ ’∞ø‚∆ È≈Ò Ó≈√ Ò≈ ’∂ Í≈‰∆ «Ú⁄ √πº‡Á≈ ‘À Â∂ Óº¤∆
‹∆Ì Á∂ √Ú≈Á ’’∂ Ó≈√ ÷ªÁ∆ ‘À Â∂ ’∞ø‚∆ «Ú⁄ ¡≈Í‰≈ Ó»ø‘ Î√≈
ÒÀ∫Á∆ ‘À Â∂ «Ù’≈∆ «¬√ ˘ Í≈‰∆ ÂØ∫ Ï≈‘ ’º„ ÒÀ∫Á≈ ‘À Â∂ «¬‘ Ó≈∆
¡À‚≈ Úº‚≈ ¬∂ ?” Âª ‘ø√ È∂ «’‘≈ «’ ¿∞‘ Ó≈È√ØÚ Âª ¡Ê≈‘ ‘À,
Â∂∆¡ª ¤≈Òª ’∆ ’È◊∆¡ªÕ «¬√∂ Â∑ª «¬‘ ‹∆Ú ¡«◊¡≈ÈÂ≈
Úº√ ‘Ø ’∂ «ÚÙ∂-«Ú’≈ª «Ú⁄ Î«√¡≈ ‘Ø‰ ’’∂ «¬√ ˘ ¡≈Í‰≈
ÒØ’-ÍÃÒØ’ √øÚ≈È Á∆ ’Ø¬∆ √Øfi∆ È‘ƒ ‘ÀÕ Í √øÂ «¬√ ˘
¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ÷»‘ «Ú⁄Ø∫ ’º„ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò ‹ØÛ ’∂ «¬√ Á≈
ÒØ’-ÍÃÒØ’ √‘∂Ò≈ ’È Ú≈√Â∂ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ’«‘øÁ∂ ‘È∏
’Ï∆ √∂Ú≈ ’¿∞ Áπ«¬ ÌÒ∂ ¬∂’∞ √øÂ∞ «¬’∞ ≈Ó®
≈Óπ ‹π Á≈Â≈ Óπ’«Â ’Ø √øÂ∞ ‹Í≈ÚÀ È≈Óπ®
«√ÓÈ Ú≈√Â∂ ÁØÈØ∫ ‘∆ ÌÒ∂ ‘È∏ÍÓ≈ÂÓ≈ Ú∆ Â∂ √øÂ Ú∆Õ
ÍÓ≈ÂÓ≈ Óπ’Â∆ Á≈ Á≈Â≈ ‘À, √øÂ ‹∆Ú ˘ È≈Ó ‹Í≈ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
È≈Ò ‹ØÛÁ∂ ‘ÈÕ)
Í «¬‘ √ø√≈∆ ‹∆Ú ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Úº√ ‘Ø ’∂ √øÂª ¡º◊∂
ÍÃÙÈ ’Á≈ ‘À «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ËÈ, «¬√Â∆, ÍπºÂ
‹À√≈ √πº÷ ‘À ? √øÂ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó Âª √ºπ÷ª Á≈
√ÓπøÁ ‘ÀÕ «√ÓÈ È≈Ò ‹∆Ú Á∆¡ª √Ì ˜»Âª Í»∆¡ª ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª
‘ÈÕ ËÈ, «¬√Â∆, ÍπºÂ Á≈ √øÏøË Âª ‹∆Ú Á∂ È≈Ò ’∂ÚÒ √∆
’’∂ ‘ÀÕ
√◊Ò ÌÚÈ ’∂ È≈«¬’≈ «¬’∞ «¤È∞ Á√π «Á÷≈«¬ ‹∆®1®
‘≈¿∞®
√Ì ÷ø‚ª-ÏÃ«‘Ó≥‚ª Á∂ Ó≈Ò’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ «¬’ «¤È Ò¬∆
ÓÀ˘ ÁÙÈ «Á˙ ‹∆Õ √Ì ÏøËÈª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ ¡≈ÈøÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ «¬‘ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ «ÓÒ‰ Ò¬∆
Ï‘πÂ «Ú¡≈’∞Ò ‘Ø ¿∞µ·Á≈ ‘À Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ ¡Á≈√ ’Á≈ ‘À
«’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ÓÀ˘ «¬’ «¤øÈ Ú≈√Â∂ ¡≈Í‰≈ ÁÙÈ «Á÷≈ «Á˙
‹∆, Âª ‹Ø ¡≈Í Á∂ ÁÙÈ ’’∂ Ó∂≈ ÓÈ ÙªÂ ‘Ø ‹≈Ú∂ ‹∆Õ
Ó«ÒÈ Ì¬∆ Ó«Â Ó≈ËÚ≈ Â∂∆ ◊«Â Ò÷∆ È ‹≈«¬®
’‘π «¥Í≈ Ìz Ó π ⁄» ’ ¬∆ ÓÀ √π Ó «Â Á∂ ‘ π √Ófi≈«¬®2®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’’∂ «¬√ ‹∆Ú Á∆ ÓÂ
¡ÀÈ∆ ÓÀÒ∆ ‘Ø ⁄πº’∆ ‘À «’ «¬‘ ‹∆Ú ÏÃ‘Ó «◊¡≈È Á∆ Í¤≈‰ È‘ƒ
’ √’Á≈Õ ¡≈Í «’Í≈ «ÁzÙ‡∆ ’Ø, «‹√ È≈Ò ÌÓ Á» ‘Ø ‹≈Ú∂
¡Â∂ ÓÀ˘ ÙπºÌ √Ã∂Ù‡ ÏπºË∆ ÍÃÁ≈È ‘ØÚ∂Õ
‹Ø◊∆√ Í≈Ú«‘ È‘∆ Â∞¡ ◊π‰ ’ÊÈ∞ ¡Í≈®
27
28
29
Ú≈√Â∂ «¬‘ Ó≈È√ ‹ÈÓ «Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ‹ÈÓ ˘ Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ∂
Â√Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ ‹ÈÓ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ «√ÓÈ Ò¬∆ «Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ)
‹∆¡ ‹øÂ ‹‘≈ ‹‘≈ Ò◊π ’Ó ’∂ Ï«√ ‹≈«¬®
’≈Ò Î≈√ ¡ÏË Ò≈◊∂ ’¤π È ⁄ÒÀ ¿∞ Í ≈«¬®3®
‹∆Ú «‹ºÊ∂-«‹ºÊ∂ Òº◊∂ ‘Ø¬∂ ‘È, ¡≈Í‰∂ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ ’Óª Á∂
Ú√∆’≈ Òº◊∂ ‘ÈÕ Í ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ˘ È≈ ’º‡∆ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ ’≈Ò »Í∆
ÓΩÂ Á∆ Î≈‘∆ ¡≈ ’∂ Òº◊Á∆ ‘À, ¿∞√ ¡º◊∂ ‹∆Ú Á≈ ’Ø¬∆ ¿∞Í≈¡ È‘ƒ
⁄ÒÁ≈Õ ¿∞√ ˘ √ø√≈ ¤º‚ ’∂ ‹≈‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ Á≈√ ¿∞Á≈√ Â‹π ÌzÓπ ÂÍÈ ÂÍπ ◊π «◊¡≈È®
Ì◊Â ‹È ÌÀ ‘È ÍÓ≈ÈßÁ ’‘π «ÈÁ≈È®4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ «‹‘Û≈
‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÂÍª «Ú⁄Ø∫ √Ã∂Ù‡ ÂÍ ◊π» Á≈ «◊¡≈È ÍÃ≈ÍÂ
’ ÒÀ∫Á≈ ‘À, ¿∞‘ «ÚÙ∂ «Ú’≈ª ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∆ ÓÂ
√ø√≈ ÚÒØ∫ ¿∞Á≈√ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À ¡Â∂ ¿∞√Á∂ ÌÓ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡≈Í‰∂ Ì◊Âª Á∂ ‚ Á≈ È≈Ù ’È Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ ‘∂ ÍÓ≈ÈßÁ
ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ‹∆Ú Á∂ «Ú’≈ª ¡Â∂ ‹ÈÓ ÓÈ Á∂
⁄º’ Á≈ ¡≥Â ’Ø ‹∆Õ
ÙÏÁ AE
√ø Â Â∞ fi ∆ ÂÈ∞ √ø ◊ «Â ÍÃ ≈ È®
√«Â◊π  «◊¡≈È ‹≈ÈÀ √ø Â Á∂ Ú ≈ Á∂ Ú ®1®
√ø Â ⁄∆ √ø ◊ «Â √ø Â ’Ê≈ √π ®
√ø Â Í∂ Ã Ó Ó≈fiÀ Á∆‹À Á∂ Ú ≈ Á∂ Ú ®1® ‘≈¿∞ ®
√øÂ ¡≈⁄‰ √øÂ ⁄Ø Ó≈◊π √øÂ ⁄ ˙Ò∑◊ ˙Ò∑◊‰∆®2®
¡¿∞  «¬’ Ó≈◊¿∞ Ì◊«Â «⁄ø Â ≈Ó«‰®
‹‰∆ Ò÷≈Ú‘π ¡√ø Â Í≈Í∆ √«‰®3®
«ÚÁ≈√π Ì‰À ‹Ø ‹≈‰À √Ø ‹≈‰∞ ®
√ø Â ¡Èß Â «‘ ¡≥ Â π È≈‘∆®4®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ √øÂª Á∆ √ø◊Â ’È Á≈
Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ √øÂª Á∆ √ø◊Â «Úº⁄ «‘ ’∂ ‘∆ ¬∂’Â≈,
√Ó≈ÈÂ≈, Ì≈¬∆⁄≈≈, √ªfi∆Ú≈ÒÂ≈ Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ «ÓÒ‰ Á≈ √Â≈
ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘À «’¿∞∫«’ √øÂª ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ Ì∂Á È‘ƒ ‘ÀÕ
√øÂ Â∞fi∆ ÂÈ∞ √ø◊«Â ÍÃ≈È®
30
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÌΩ≈ Èº’-√ ’≈È ¡≈Í‰∆ ‹≈È ◊Ú≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‹Á √»‹
¿πÁÀ ‘πøÁ≈ ˛ Âª ’ÓÒ Á≈ ÎπºÒ «÷ÛÁ≈ ‘ÀÕ ÌΩ≈ «¬√ ”Â∂ √π◊øË∆ ÒÀ‰
Ò¬∆ ÏÀ·Á≈ ‘ÀÕ «‹√ Ú∂Ò∂ √»‹ «¤ÍÁ≈ ‘À, ’ÓÒ Á≈ ÎπºÒ ÏøÁ ‘πøÁ≈ ‘À
¡Â∂ ÌΩ≈ ’ÓÒ Á∂ ÎπºÒ «Ú⁄ ÿπº‡ ‘Ø ’∂ Ó ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÍÂø◊∂ ˘ ¡º÷
È≈Ò Ú∂÷‰ Á≈ √ ‘ÀÕ «‹√ Ú∂Ò∂ «¬‘ ΩÙÈ∆ Á∂÷Á≈ ‘À Âª ΩÙÈ∆
Á∂÷Á≈ Á∂÷Á≈ ¿∞√ Á∂ È∂Û∂ ‹ªÁ≈ ‘À Â∂ ¿∞√ «Ú⁄ √Û ’∂ Ó ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘≈Ê∆ «Ú⁄ ’≈Ó-Ú≈√È≈ ‘ÀÕ «‹√ Ú∂Ò∂ ‘≈Ê∆ ˘ «Ù’≈∆ È∂ ÎÛÈ≈
‘πøÁ≈ ‘À Âª «Ù’≈∆ ‡Ø¡≈ Íπº‡ ’∂ ¿∞Í ’≈«È¡ª Á∆ ¤ºÂ Í≈ ’∂ ¿πºÍ
’≈◊˜ª Á∆ ‘Ê‰∆ Ï‰≈ ’∂ ÷Û∆ ’ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ ‘≈Ê∆ ‘Ê‰∆ Á∂ È∂Û∂
Íπº‹Á≈ ‘À Âª ‡Ø¬∂ «Ú⁄ «◊ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ √≈∆ ¿∞Ó Ó‘≈ÚÂ Á∂ ’∞ø‚∂
√«‘øÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Ó ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«Ìzø◊ ÍÂø◊π ’∞ø⁄π ¡π Ó∆È≈® «Ó◊π ÓÀ √«‘ ¡ÍπÈ≈ ’∆È≈®
Í ‹∆Ú «Ú⁄ «¬‘ Í≥‹∂ È≈ √≈Ë∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ¡ÀÏ ‘ÈÕ «Î «¬√ Á∂
Ï⁄‰ Á∆ «’øÈ∆ ’∞ ¡≈√ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ‘À?
Ó≈ËØ ¡«Ï«Á¡≈ «‘Â ’∆È®
«ÏÏ∂ ’ Á∆Í ÓÒ∆È®1® ‘≈¿∞ ®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! «¬√ ‹∆Ú È∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ «Ú⁄ ¡≈Í‰≈
«‘ºÂ ‹≈«‰¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ’≈‰ ‹∆Ú Á∆ √Ø⁄‰ √Ófi‰ Á∆ Ù’Â∆,
√«Â-¡√«Â ˘ ‹≈È‰ Á∆ Ù’Â∆ ÓÀÒ∆ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ «Úº«Á¡≈ Á∆ ÿ≈‡
’’∂ «¬‘ ‹∆Ú Ì∂Á-Ì≈Ú «Ú⁄ Î√ ’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ «Ú¡Ê
◊π¡≈ «‘≈ ‘ÀÕ
«Âz ◊ Á ‹Ø « È ¡⁄∂ Â √ø Ì Ú Íπ ø È Í≈Í ¡√Ø ⁄ ®
Ó≈È∞ ÷ ≈ ¡ÚÂ≈ Áπ Ò Ì «Â‘∆ √ø ◊ «Â ÍØ ⁄ ®2®
‡∂„∆¡ª ‹»Èª Ú≈Ò∂ ‹∆Úª «Ú⁄ ⁄∂ÂÈÂ≈ «¬ÈÙ≈È Úª◊ È‘ƒ
‘πøÁ∆Õ √øÌ≈ÚÂ ‘∆ ¿∞‘Èª «Ú⁄ ÍπøÈ-Í≈Í Á∆, ⁄ø◊∂ Ó≈Û∂ Á∆ √Ø⁄
È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ «¬√ ‹∆Ú ˘ ¡ÚÂ≈ª Úª◊ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈
‘À, Í «¬√ Á∆ √ø◊Â «Ú’≈ª ’’∂ È∆⁄ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï Ú∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
◊π √∂Ú≈ Â∂ Ì◊«Â ’Ó≈¬∆® ÂÏ «¬‘ Ó≈È√ Á∂‘∆ Í≈¬∆®
«¬√ Á∂‘∆ ’¿∞ «√Ó«‘ Á∂Ú® √Ø Á∂‘∆ Ì‹π ‘« ’∆ √∂Ú®1®
◊π» Á∆ √∂Ú≈ ’È Ú≈√Â∂ ¡Â∂ Ì◊Â∆ Á∆ ’Ó≈¬∆ ’È
31
«’¿∞∫«’ √øÂª Á∂ Á≈√ª Á≈ Á≈√ Ï‰È È≈Ò ÓÀ˘ √øÂª Ú≈Ò∆ √ø◊Â
ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂◊∆Õ
¡¿∞ «¬’ Ó≈◊¿∞ Ì◊«Â «⁄øÂ≈Ó«‰®
‹‰∆ Ò÷≈Ú‘π ¡√ø Â Í≈Í∆ √«‰®3®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í Í≈√Ø∫ «¬’ ‘Ø Ó≥◊ ’Á≈ ‘ª «’ ÓÀ˘
ÓÈ «¬º«¤Â ÎÒ Á∂‰ Ú≈Ò∆ È≈Ó »Í∆ Ì◊Â∆-Ó‰∆ «Á˙, Í ’Á∂ Ú∆
ÓÀ˘ ¡À√∂ ‹∆Úª Á≈, «‹‘Èª Á≈ «’Á≈ √øÂª ÂØ∫ ¿∞Ò‡ ‘À, ¿∞‘Èª
Á∂ ÁÙÈ È≈ ’≈˙ ‹∆Õ
(√«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√øÂ∞ «ÓÒÀ «’¤∞ √πÈ∆¡À ’‘∆¡ÀÕÕ
«ÓÒÀ ¡√øÂ∞ Ó√«‡ ’« ‘∆¡À®1®
‹∂’ √øÂ «ÓÒ ‹≈‰ Âª ¿∞‘Èª Á∂ ¡≥«ÃÓÂ Ï⁄È √Ú‰
’È∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ ‹∂’ ’Ø¬∆ Ùø’≈ ‘ØÚ∂ ¿∞‘Èª Í≈√Ø∫ «¬√ Á∆ È«ÚÂ∆
Á≈ Ï⁄È √π‰È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ Í ‹∂’ ’Ø¬∆ ÷Ø‡≈ ÍπÙ «’Â∂ «ÓÒ
‹≈Ú∂ Âª ¿∞√ √≈‘Ó‰∂ ⁄πºÍ ‘∆ «‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ)
«ÚÁ≈√π Ì‰À ‹Ø ‹≈‰À √Ø ‹≈‰∞®
√øÂ ¡ÈßÂ«‘ ¡≥Âπ È≈‘∆®4®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √ø√≈∆ ÒØ’
√øÂª ˘ ‹Ø Ó˜∆ √Ófi‰ Í ¡√Ò∆¡Â «¬‘ ‘À «’ √øÂ ¡Â∂ Í≈ÏÃ‘Ó
«Ú⁄ ’Ø¬∆ Ì∂Á È‘ƒ ‘ÀÕ √øÂ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘∆ »Í ‘ÈÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√≈Ë ’∆ √ØÌ≈ √≈Ë Ï«È ¡≈¬∆® È≈È’ √≈Ë ÍÃÌ» Ì∂Áπ È Ì≈¬∆®
√øÂª Á∆ √ØÌ≈ √øÂ ‘∆ ‹≈‰Á∂ ‘ÈÕ ‘∂ Ì≈¬∆! √øÂª ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄
’Ø¬∆ Ì∂Á È‘ƒ ‘ÀÕ)
ÙÏÁ AF
Â∞ Ó ⁄ø Á È ‘Ó «¬ø ‚ Ï≈Íπ  ∂ √ø « ◊ Â∞ Ó ≈∂ Ï≈√≈®
È∆⁄ » ÷ Â∂ ¿± ⁄ Ì¬∂ ‘À ◊ø Ë √π ◊ ø Ë «ÈÚ≈√≈®1®
Ó≈Ë¿∞ √Â√ø ◊ «Â √«È Â∞ Ó © ≈ ∆®
‘Ó ¡¿∞ ◊ È Â∞ Ó © ¿∞ Í ’≈∆®1® ‘≈¿∞ ®
Â∞ Ó Ó÷Â± Ò √π Í ∂ Á √Í∆¡Ò ‘Ó ÏÍπ  ∂ ‹√ ’∆≈®
√Â√ø◊«Â «Ó«Ò ‘∆¡À Ó≈Ë¿∞ ‹À√∂ ÓËπÍ Ó÷∆≈®2®
‹≈Â∆ ˙¤≈ Í≈Â∆ ˙¤≈ ˙¤≈ ‹ÈÓπ ‘Ó≈≈®
√«Â◊π «◊¡≈È ‹≈ÈÀ √øÂ Á∂Ú≈ Á∂Ú®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! √øÂ ¡≈Í Á≈ √∆ ‘È ¡Â∂ √øÂª Á∆
√ø◊Â ¡≈Í Á∂ ÍÃ≈‰ ‘ÈÕ √«Â◊π «◊¡≈È È≈Ò ‘∆ ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈
‘À «’ √øÂ Á∂Úª Á∂ Í»‹È∆’ Á∂Ú ‘È Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ √»Í ‘ÈÕ
(Ï≈Ï≈ ¯∆Á ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È∏
’« «’Í≈, ÍÃ«Ì √≈Ë√ø«◊ Ó∂Ò∆®
‹≈ «Î« Á∂÷≈ Â≈ Ó∂≈ ¡Ò‘π Ï∂Ò∆®3®
ÍÃÌ» È∂ «’Í≈ ’’∂ ‹ÁØ∫ ÓÀ˘ √øÂª Á∆ √ø◊Â È≈Ò Ó∂«Ò¡≈
Âª √øÂª Á∆ √ø◊Â Á∂ ÍÃÂ≈Í ’’∂ ÓÀ∫ «‹ºË Ú∆ Á∂«÷¡≈ ÓÀ˘ ¡ºÒ∑≈
Ï∂Ò∆ È˜ ¡≈«¬¡≈Õ)
√ø Â ⁄∆ √ø ◊ «Â √ø Â ’Ê≈ √π ®
√ø Â Í∂ Ã Ó Ó≈fiÀ Á∆‹À Á∂ Ú ≈ Á∂ Ú ®1® ‘≈¿∞ ®
‘∂ Á∂Ú≈ Á∂ Á∂Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ÓÀ˘ √øÂª Á∆ √ø◊Â, √øÂª Á∆
’Ê≈ Á≈ ¡≈ÈßÁ ¡Â∂ √øÂª È≈Ò ÍÃ∂Ó Á∂‰≈ ’Ø ‹∆Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ Ó‘≈≈‹ Ú∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√øÂ√ø◊«Â ≈Óπ «ÁÀ Ï√≈¬∆®1®
..................................
√≈Ë√ø◊«Â ¿∞Í‹À «Ï√…≈√®
Ï≈‘« Ì∆Â« √Á≈ ÍÃ◊≈√®4®
√øÂª Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ È≈Ó Á≈ Ú≈√ ‘π≥Á≈ ‘ÀÕ √øÂª Á∆ √ø◊Â Áπ¡≈≈ ÓÈ «Ú⁄ ÌØ√≈
ÍÀÁ≈ ‘Ø‰ È≈Ò √∆ Á∂ ¡ÊÚ≈-ÏÃ«‘Óø‚ Á∂ ¡≥Á Ï≈‘ √Á≈ ¿∞√
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ÍÃ’≈Ù «Áº√Á≈ ‘ÀÕ)
√øÂ ¡≈⁄‰ √øÂ ⁄Ø Ó≈◊π √øÂ ⁄ ˙Ò∑◊ ˙Ò∑◊‰∆®2®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! √øÂª Ú≈Ò≈ ¡≈⁄‰ ¡Â∂ √øÂª Ú≈Ò≈ √Ã∂Ù‡
√Â≈ ÓÀ˘ «Á¿∞ ‹∆ «’¿∞∫«’ √ø√≈ «Ú⁄ √øÂª Á≈ ¡≈⁄‰ Â∂ Ó≈◊
√Ì ÂØ∫ √Ã∂Ù‡ ‘ÀÕ
(√«Â◊π ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√øÂ ’≈ Ó≈◊π ËÓ ’∆ Í¿∞Û∆ ’Ø Ú‚Ì≈◊∆ Í≈¬∂Õ
√øÂª Ú≈Ò≈ √Ã∂Ù‡ Ó≈◊ Â∂ ËÓ Á≈ √Â≈ «’√∂ Ú‚Ì≈◊∂
‹∆Ú ˘ ‘∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ)
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ÓÀ˘ √øÂª Á∂ Á≈√ª Á≈ Á≈√ Ï‰≈ «Á˙ ‹∆
32
33
√Â√ø◊«Â «Ó«Ò ‘∆¡À Ó≈Ë¿∞ ‹À√∂ ÓËπÍ Ó÷∆≈®2®
‘∂ ÍÃÌ»! ¡≈Í «⁄º‡∂ Í∆Ò∂ ∂ÙÓ Úª◊ ‘ØÕ ¡√ƒ ¡Ω◊π‰ª È≈Ò
Ì∂ ‘Ø¬∂ ’∆Û∂ ‘ªÕ ¡√ƒ √ø√≈∆ ‹∆Ú «Ú’≈ª ’’∂ ’∆«Û¡ª Úª◊
«È’øÓ∂ ‘ªÕ Í ¡≈Í √≈‚∂ ”Â∂ «’Í≈ ’ØÕ ¡√ƒ ¡≈Í ‹∆ Á∆ √ø◊Â
È≈Ò «¬√ ‘ªÕ Í ¡≈Í √≈‚∂ ”Â∂ «’Í≈ ’ØÕ ¡√ƒ ¡≈Í ‹∆ Á∆
√ø◊Â È≈Ò «¬√ Â∑ª «ÓÒ’∂ ‘∆¬∂ «‹Ú∂∫ Ù«‘Á Á∆¡ª Óº÷∆¡ª
Ù«‘Á Á∂ ¤ºÂ∂ È≈Ò «ÓÒ ’∂ «‘øÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÓË» Óº÷∆ ¡≈Í‰∂ ‘≈’Ó
Á∂ ‘π’Ó Á∆ Í≈ÏøÁ ‘ÀÕ «‘øÓÂ Â∂ «Ó‘ÈÂ «Ú⁄ ÍÍº’ ‘ÀÕ ‘º’ ÷Ø‘‰
Ú≈Ò∂ ˘ «Ó‡≈ «ÁøÁ∆ ‘ÀÕ «Ú’≈ª Á≈ È≈Ù ’’∂ «Ó·≈√ ÍÀÁ≈ ’Á∆
‘ÀÕ ¡≈Í «’Í≈ ’Ø «’ ¡√ƒ Ú∆ ¡≈Í Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ «¬√ ÍÃ’≈
«ÓÒ’∂ ‘∆¬∂ ‹∆Õ
‹≈Â∆ ˙¤≈ Í≈Â∆ ˙¤≈ ˙¤≈ ‹ÈÓπ ‘Ó≈≈®
≈‹≈ ≈Ó ’∆ √∂Ú È ’∆È©∆ ’«‘ «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈≈®3®3®
√«Â◊π «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈È ’Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú
Á∆ √ø◊Â, Ó∂Ò-«ÓÒ≈Í ¡Â∂ ‹∆ÚÈ È∆⁄ ‘ÀÕ «’¿∞∫«’ ‹∆Ú È∂ ÁπÒÌ
ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í∆ ≈‹∂ Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ
’∆Â≈Õ
ÙÏÁ AG
’‘≈ Ì«¬˙ ‹¿∞ ÂÈ∞ Ì«¬˙ «¤È∞ «¤È∞ ®
ÍÃ ∂ Ó π ‹≈«¬ Â¿∞ ‚ÍÀ Â∂  Ø ‹È∞ ® 1®
Â∞ fi «‘ ⁄È ¡«Ïø Á ÌÚÈ ÓÈ∞ ®
Í≈È ’Â Í≈«¬˙ Í≈«¬˙ ≈Ó¬∆¡≈ ËÈ∞ ® 1®
‘≈¿∞ ®
√ø Í «Â «ÏÍ«Â Í‡Ò Ó≈«¬¡≈ ËÈ∞ ®
Â≈ Ó«‘ Ó◊È ‘ØÂ È Â∂Ø ‹È∞®2®
ÍÃ ∂ Ó ’∆ ‹∂ Ú ∆ Ï≈«Ë˙ Â∂  Ø ‹È®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¤± « ‡ÏØ ’ÚÈ ◊π È ®3®4®
√«Â◊π ‹∆ √Óπº⁄∆ ÓÈ∞º÷Â≈ ˘ ÍÃÌ»-ÍÃ∂Ó Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÍÃ∂Ó ’È Ú≈Ò∂ ˘ ¡≈Í‰∂ √∆ Á∂ ‡Ø‡∂-‡Ø‡∂
‘Ø‰ Á∆ Ú∆ ’Ø¬∆ ÍÚ≈‘ È‘ƒ ‘πøÁ∆, «’¿∞∫«’ ¿∞√ È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘
ÍÃ∂Ó »Í∆ º√∆ È≈Ò Ïø«È∑¡≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
’‘≈ Ì«¬˙ ‹¿∞ ÂÈ∞ Ì«¬˙ «¤È∞ «¤È∞®
≈‹≈ ≈Ó ’∆ √∂Ú È ’∆È©∆ ’«‘ «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈≈®3®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ √«Â√ø◊Â «Ú⁄ ÓË» Óº÷∆¡ª
Á∆ Â∑ª «ÓÒ ’∂ «‘‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Â∞ Ó ⁄ø Á È ‘Ó «¬ø ‚ Ï≈Íπ  ∂ √ø « ◊ Â∞ Ó ≈∂ Ï≈√≈®
È∆⁄ » ÷ Â∂ ¿± ⁄ Ì¬∂ ‘À ◊ø Ë √π ◊ ø Ë «ÈÚ≈√≈®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ¡≈Í √ø√≈ «Ú⁄ ⁄øÁÈ Úª◊ √Ã∂Ù‡ ‘ØÕ ¡√ƒ
√ø√≈∆ ‹∆Ú «Ú’≈ª ’’∂ «¬ø‚ Úª◊ ◊π‰‘∆È ‘ªÕ Í «‹Ú∂∫ ⁄øÁÈ
Í≈√ ¡«ø‚ Á≈ Ú≈√≈ ‘πøÁ≈ ‘À, «¬√∂ Â∑ª ÍÃÌ» ‹∆ √≈‚≈ Ú≈√≈ ¡≈Í
Í≈√ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ⁄øÁÈ Á∂ ’ØÒ «‘‰ ’’∂ «¬ø‚ «Ú⁄ Ú∆ ⁄øÁÈ
Ú◊∆ √π◊øË∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ ‘À ¡Â∂ È∆⁄ «’‘≈ ‹≈‰ Ú≈Ò≈ «¬ø‚ ⁄øÁÈ
Ú◊≈ ‘∆ ¿∞µÂÓ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í Á∆ √ø◊Â ’’∂ ¡√ƒ ¡≈Í
Á≈ »Í ‘Ø ◊¬∂ ‘ªÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’Ï∆ ⁄øÁÈ ’≈ «ÏÚ≈ ÌÒ≈ Ï∂«Û∑˙ „≈’ ÍÒ≈√®
˙«¬ Ú∆ ⁄øÁÈ∞ ‘Ø«¬ ‘∂ Ï√∂ ‹π ⁄øÁÈ Í≈«√®11®
√«Â◊π» ≈ÓÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Ì≈ ¡·≈‘ Ó«‘ ⁄øÁÈ∞ ¿±ÂÓ
⁄øÁÈ «È’«‡ √Ì ⁄øÁÈ∞ ‘π¬∆¡≈®)
«¬√ ÍÃ’≈ «‹‘Û≈ ‹∆Ú √ø√≈ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, √øÂª Á∆ √ø◊Â ’Á≈ ‘À, ¿∞‘ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ¿∞ºÂÓ
Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ó≈Ë¿∞ √Â√ø ◊ «Â √«È Â∞ Ó © ≈ ∆®
‘Ó ¡¿∞ ◊ È Â∞ Ó © ¿∞ Í ’≈∆®1® ‘≈¿∞ ®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í Á∆ ÙÈ ‘∆ √«Â√ø◊Â ‘ÀÕ ¡√ƒ
√ø√≈∆ ‹∆Ú ¡Ω◊π‰ª È≈Ò Ì∂ ‘Ø¬∂ ‘ª, Í ¡≈Í ¿∞Í’≈∆ ‘Ø Â∂ ‹∆Úª
”Â∂ Á«¬¡≈ ’’∂ ¿∞‘Èª Á∂ ¡Ω◊π‰ Ï÷Ù‰‘≈ ‘ØÕ
(√«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«‹È ’¿∞ «¥Í≈ ’Â ‘À ◊Ø«ÏøÁπ
Â∂ √«Â√ø«◊ «ÓÒ≈Â®3®
«‹√ ‹∆Ú ”Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ «’Í≈ ‘πøÁ∆ ‘À, ¿∞√ ˘ ‘∆
√«Â√ø◊Â ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ)
Â∞Ó Ó÷Â±Ò √πÍ∂Á √Í∆¡Ò ‘Ó ÏÍπ∂ ‹√ ’∆≈®
34
‘« ‘« ‘« ‘« ‘« ‘« ‘∂ÕÕ
‘« «√ÓÂ ‹È ◊¬∂ «È√Â« Â∂®1® ‘≈¿∞®
‘« ’∂ È≈Ó ’Ï∆ ¿∞‹≈◊®
‹ÈÓ ‹ÈÓ ’∂ ’≈‡∂ ’≈◊®1®
«ÈÓÂ È≈ÓÁ∂ ¿ ∞ Á» Ë π Í∆¡≈«¬¡≈®
Â¿∞ ‹◊ ‹ÈÓ √ø ’ ‡ È‘∆ ¡≈«¬¡≈®2®
‹È «ÚÁ≈√ ≈Ó ø«◊ ≈Â≈®
«¬¿∞ ◊π Í√≈«Á È’ È‘∆ ‹≈Â≈®3®5®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Óπº⁄∆ ’≈«¬È≈Â ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
‘«-È≈Ó ‹Í‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘Ø¬∂ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ‘« È≈Ó «Ú⁄ ø◊ ‘Ø ’∂ √ø√≈∆ ‹∆Ú ‹∆ÚÈ Óπ’Â ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘« ‘« ‘« ‘« ‘« ‘« ‘∂ÕÕ
‘« «√ÓÂ ‹È ◊¬∂ «È√Â« Â∂®1® ‘≈¿∞®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘«-‘« È≈Ó ‹Í ’∂ Í«‘Òª Ú∆ √ø√≈∆ ‹∆Ú
Óπ’Â ‘Ø¬∂ ‘È, ‘«-‘« È≈Ó ‹Í ’∂ ‘π‰ Ú∆ Óπ’Â ‘Ø ‘∂ ‘È ¡Â∂
‘«-‘« È≈Ó ‹Í ’∂ ¡º◊∂ Ú∆ Óπ’Â ‘Ø‰◊∂Õ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ “‘«”
È≈Ó ‹∆Úª Á∂ «‘Á∂ ˘ ¿∞‹ÚÒ ’È Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ √Ú≈√
√Ú≈√ “‘«” È≈Ó ‹Í ’∂ ‹∆Ú √ø√≈ Á∂ È≈ Â∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ÌÚ√≈◊
ÂØ∫ Í≈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È∏
‘« ‘« ’Â «Ó‡∂ √«Ì ÌÓ≈®
‘« ’Ø È≈Óπ ÒÀ ¿±ÂÓ ËÓ≈®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘«-‘« È≈Ó ‹Í‰ È≈Ò √Ì Â∑ª Á∂ ÌÓ
«Ó‡ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ “‘«” È≈Ó ‹Í‰≈, √ø√≈ «Ú⁄ √Ì ÂØ∫
¿∞µÂÓ ËÓ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈È ’Á∂ ‘È∏
¡À√≈ «◊¡≈È∞ «Ï⁄≈π ÓÈ≈®
‘« ’∆ È «√Ó‘π Áπ÷ Ìø‹È≈®1®
‘∂ ÓÈ! Â±ø ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ¡À√∂ “‘«” «◊¡≈È Á≈ «Ú⁄≈ ’
‹Ø Áπº÷ª Á∆ È«ÚÂ∆ ’È Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ)
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ Ú∆ ¯πÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ÍÃ∂Óπ ‹≈«¬ Â¿∞ ‚ÍÀ Â∂Ø ‹È∞®1®
ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ ÍÃÌ» Á∂ «ÓÒ≈Í Ú≈√Â∂ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ √«Â◊π»
‹∆ ÍÃÌ» ÍÃÂ∆ Â∆Ï Â∂ ¡Ê≈‘ «Í¡≈ Á∆ ¡Ú√Ê≈ Á≈ ÚÈ‰ ’Á∂
‘È «’ ‹∂ Ó∂≈ √∆ ‡π’Û∂-‡π’Û∂ Ú∆ ‘Ø ‹≈Ú∂, Âª ÓÀ˘ ’Ø¬∆ ‚
È‘ƒ, ‚ Âª «¬√ ◊ºÒ Á≈ ‘À «’ Ó∂∂ ÓÈ ”⁄Ø∫ ¡≈Í Á≈ ÍÃ∂Ó È≈ ÿº‡
‹≈Ú∂Õ
Â∞ fi «‘ ⁄È ¡«Ïø Á ÌÚÈ ÓÈ∞ ®
Í≈È ’Â Í≈«¬˙ Í≈«¬˙ ≈Ó¬∆¡≈ ËÈ∞ ® 1®
‘≈¿∞®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í Á∂ ⁄È, ’øÚÒ ÎπºÒ Úª◊ ‘È ¡Â∂
Ó∂≈ ÓÈ ÌΩ∂ Úª◊ ‘ÀÕ Ó∂∂ ÓÈ È∂ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄È ’ÓÒª «Ú⁄
«‘‰ Ò¬∆ Êª ÍÃ≈ÍÂ ’ Ò¬∆ ‘ÀÕ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í Á≈ Í≈ÚÈ È≈Ó
»Í∆ ¡≥«ÓÃÂ Í∆ ’∂, ÓÀ∫ È≈Ó »Í∆ ËÈ ÍÃ≈ÍÂ ’ «Ò¡≈ ‘ÀÕ
√ø Í «Â «ÏÍ«Â Í‡Ò Ó≈«¬¡≈ ËÈ∞ ®
Â≈ Ó«‘ Ó◊È ‘ØÂ È Â∂Ø ‹È∞®2®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó Á≈ ¡≈ÈßÁ ÒÀ‰ Ú≈Ò≈ ¡≈Í
Á≈ Á≈√, √πº÷ Áπº÷ »Í∆ ÍÁ≈, √ø√≈«’ Ó≈«¬¡≈ ¡Â∂ √ø√≈ »Í∆
fi»·∂ ËÈ «Ú⁄ Ó◊È È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
ÍÃ ∂ Ó ’∆ ‹∂ Ú ∆ Ï≈«Ë˙ Â∂  Ø ‹È®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¤± « ‡ÏØ ’ÚÈ ◊π È ®3®4®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈È ’Á∂ ‘È «’
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! Á≈√ È∂ ¡≈Í ˘ ÍÃ∂Ó Á∆ º√∆ È≈Ò ÏøÈ «Ò¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰
¡≈Í «’‘Û∂ ÔÂÈ ’’∂ ¤∞‡Ø◊∂ ? Ì≈Ú ¡≈Í ÍÃ∂Ó Á∂ √º⁄∂ ÏøËÈ ”⁄Ø∫
«È’Ò È‘ƒ √’Á∂Õ
(√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È∏
Ó∂∆ ÏªË∆ Ì◊Â∞ ¤‚≈ÚÀ ÏªËÀ Ì◊Â∞ È ¤±‡À ÓØ«‘®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ Ó∂∆ ’È∆ Ó∂≈ È≈Ó ‹Í‰
Ú≈Ò∂ √øÂ ‹ª Ì◊Â Âª ÏÁÒ √’Á∂ ‘È Í ÓÀ∫ ¿∞‘Èª Á∆ ’∆Â∆
È‘ƒ ÏÁÒ √’Á≈, «’¿∞∫«’ ¿∞‘Èª ÓÀ˘ ÍÃ∂Ó Á∂ ÏøËÈ «Ú⁄ ÏøÈ∑
«Ò¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÍÃ∂Ó Á∂ ÏøËÈ «Ú⁄ Ïø«È∑¡≈ ‘Ø«¬¡≈
«’√∂ Ú∆ ÔÂÈ ’’∂ ¡≈˜≈Á È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ)
ÙÏÁ AH
35
36
Á»Ëπ Í∆¿∞ ◊Ø«ÏøÁ∂ ≈«¬® Á»Ëπ Í∆¿∞ Ó∂Ø ÓÈ∞ ÍÂ∆¡≈«¬®
È≈‘∆ Â ÿ ’Ø Ï≈Íπ «√≈«¬®1® ‘≈¿∞®
√Ø«¬È ’‡Ø∆ ¡≥«ÓÃÂ Ì∆® ÒÀ È≈ÓÀ ‘« ¡≈◊À Ë∆®2®
ÌØÒ∂ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ˘ È‘ƒ √∆ ÍÂ≈ «’ ‹◊Â ·≈’∞ª È≈Ò
·º◊∆ ’Á≈ ‘ÀÕ «¬’ ⁄Ó⁄≈ ÁπºË ·≈’∞ ‹∆ Á∂ Ó»ø‘ ˘ Ò≈ ’∂ Ï≈’∆ Á≈
ÍºÊ Ó»Â∆ ÁπºË Í∆Ú∂ «’Ú∂∫? ¤øÈ≈ ¡◊∂ º÷’∂ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ÏÀ·∂ ‘∂Õ
‹ÁØ∫ Ï‘πÂ «⁄ ‘Ø «◊¡≈ Âª ÏØÒ ’∂ Ï∂ÈÂ∆ ’È Òº◊∂-“‘∂ ÍÃÌ»! ÁπºË
Á≈ ’‡Ø≈ (¤øÈ≈) Â∂ Í≈‰∆ Á≈ ◊ÛÚ≈ ¡≈Í Á∂ ’ØÒ º«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ «¬‘ ÁπºË ÓÀ∫ ’ÍÒ≈ ◊¿± ⁄Ø ’∂ «Ò¡ªÁ≈ ‘ÀÕ ‘∂ Ó∂∂ ◊Ø«ÏøÁ ÁπºË
Í∆ÚØÕ ‹∂ ÁπºË ˘ Í∆ ÒÚØ◊∂ Âª Ó∂≈ ÓÈ ÙªÂ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈, È‘ƒ Â∂
«ÍÂ≈ ‹∆ ◊πº√∂ ‘Ø‰◊∂Õ √ØÈ∂ Á∆ ’‡Ø∆ (¤øÈ≈) ÓÀ∂∫ ¡≈Í ¡º◊∂ º÷∆ ‘ÀÕ
Í∆ÚØ! ˜» Í∆ÚØ! ÓÀ∫ ’Ø¬∆ Í≈Í È‘ƒ ’∆Â≈! ‹∂ Ó∂∂ Ï≈Í ’ØÒØ∫ Ø˜
ÁπË ÍƒÁ∂ ‘Ø Âª ÓÀÊØ∫ «’¿∞∫ È‘ƒ ÍƒÁ∂? ‘∂ ÍÃÌ» «’Í≈ ’Ø! Á«¬¡≈
’Ø! ‹∂ ¡º‹ ÁπºË È≈ Í∆Â≈ Âª Ó∂∆ ÷À È‘ƒÕ ¡≈÷Á∂ È∂, ÙπºË «‘Á∂
Á∆ ’∆Â∆ ¡Á≈√ «ÏÊ≈ È‘ƒ ‹ªÁ∆Õ ÍÃÌ» ˘ ÍºÊª ≈‘ƒ ÍÃ◊‡ ’
Á∂∫Á∆ ‘ÀÕ ‹Ø ’øÓ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Á∂ «ÍÂ≈ ‹∆ √≈∆ ¿∞Ó È≈ ’ √’∂,
·≈’π Â∂ ¡≈Í‰∂ ‹∆ÚÈ È≈Ò ·º◊∆ ’Á∂ ‘∂Õ È≈ ÙºπË «‘Á∂ È≈Ò
ÍÃ≈ÊÈ≈ ’∆Â∆ È≈ ·≈’∞ È∂ ÁπºË Í∆Â≈Õ «‹Ú∂∫ ÏÃ≈‘Ó‰ ⁄Ó⁄∂ È≈Ò
ÁπºË ·≈’∞ ‹∆ Á∂ Ó»ø‘ ˘ ¤∞‘≈’∂ ⁄Ó⁄≈ «Íº¤∂ ’ ÒÀ∫Á≈ √∆, «ÂÚ∂∫
È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Á∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ’Á∂ ‘∂Õ Í Ó≈√»Ó ¡≈ÂÓ≈ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆
˘ «¬‘ ⁄ø◊∆ È≈ Òº◊∆Õ ¿∞‘ ·≈’∞ ‹∆ ¡º◊∂ ÏÀ·∂ ÂÒ∂ ’º„Á∂ ‘∂Õ
¡≈÷ Ì◊Ú≈È Ì◊Â∆ Á≈ «÷º«⁄¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈ «◊¡≈Õ ÍºÊ Á∆
Ó»Â∆ «Ú⁄Ø∫ ÍÃ◊‡ ‘Ø«¬¡≈ Ó»Â∆ ≈‘ƒ ‘º«√¡≈∏¬∂’∞ Ì◊Â Ó∂∂
«‘Á∂ Ï√À® È≈Ó∂ Á∂«÷ È≈«¬È∞ ‘√À®3® «¬’ (È≈ÓÁ∂Ú ‹∆) ¿∞È∑ª
Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ Úº«√¡≈Õ È≈Ó∂ ˘ Á∂÷’∂ Ì◊Ú≈È ‘º√ «Í¡≈Õ ‘º√ ’∂
ÁØÚ∂∫ ‘ºÊ ¡º◊∂ ÚË≈¬∂ Â∂ ÁπºË Í∆ «Ò¡≈Õ ÁπºË Í∆ ’∂ Ó»Â∆ «Î «‹¿∞∫
Á∆ «Â¿∞∫ ‘Ø ◊¬∆Õ “Á»Ëπ Í∆¡≈«¬ Ì◊Â∞ ÿ« ◊«¬¡≈Õ È≈Ó∂ ‘« ’≈
ÁÙÈ∞ Ì«¬¡≈Õ” ÁπºË «Í¡≈’∂ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ÿ ⁄Ò∂ ◊¬∂ «¬¿∞∫ ¿∞È∑ª
˘ ÍÃÌ» È∂ ÁÙÈ «ÁºÂ∂Õ «¬‘ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Á∆ Ì◊Â∆ Ó≈◊ «Ú⁄
Í«‘Ò∆ ÎÂ«‘ √∆Õ Ì◊Ú≈È ¿∞È∑ª Á∂ ¡≈÷∂ Òº◊‰ Òº◊ «Í¡≈ ¤Ø‡∆
¿∞Ó «Ú⁄ ‘∆ ÍÃÌ» ÁÙÈ ’ Ò¬∂Õ ÒØ’ª «Ú⁄ ÏÛ∆ ÙØÌ≈ ‘Ø¬∆Õ
È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Á∂ «ÍÂ≈ ˘ ‹Á ÍÂ≈ Òº◊≈ Âª ¿∞‘ Ï‘∞Â ÍÃ√øÈ ‘Ø¬∂Õ
‹È «ÚÁ≈√ ≈Ó ø«◊ ≈Â≈®
‘« ‘« ‘« ‘« ‘« ‘∂ ‘« ‘« ‘« ‘∂Â®
¿±·Â ÏÀ·Â √ØÚÂ∂ ‘« ‘« ‘« ⁄∂Â®)
‘« ’∂ È≈Ó ’Ï∆ ¿∞‹≈◊®
‹ÈÓ ‹ÈÓ ’∂ ’≈‡∂ ’≈◊®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ’Ï∆ ‹∆ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÃ«√ºË ‘Ø¬∂,
«‹È∑ª È∂ ¡≈Í‰∂ Âª ‹ÈÓª-‹ÈÓªÂª Á∂ «‘√≈Ï-«’Â≈Ï ’º‡ ‘∆
«ÁºÂ∂ ‘È √◊Ø∫ √ø√≈∆ ÒØ’ª ˘ ¬∂’Â≈-√Ó≈ÈÂ≈-Ì≈¬∆⁄≈∂ Á∆ ÒÛ∆
«Ú⁄ ÍØ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í≈ ’∂ ÌÚ√≈◊ ÂØ∫ Í≈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ
«ÈÓÂ È≈ÓÁ∂ ¿ ∞ Á» Ë π Í∆¡≈«¬¡≈®
Â¿∞ ‹◊ ‹ÈÓ √ø ’ ‡ È‘∆ ¡≈«¬¡≈®2®
‹ÁØ∫ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ È∂ «ÈÓÂ≈ √«‘Â ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÁπºË
«ÍÒ≈«¬¡≈, ¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á √ø√≈ Á∂ ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂ √ø’‡ «Ú⁄
È‘ƒ ¡≈¬∂ Ì≈Ú Óπ’Â ‘Ø ◊¬∂Õ
-√≈÷∆·≈’∞  ª ˘ Áπ º Ë «Í¡≈¿∞ ‰ ≈
‹◊Â Á∂ ËøÁ∂ ¡Óπº’ ‘ÈÕ ‹∆Ú ‹◊Â «Ú⁄ «‘øÁ≈ ‘Ø«¬¡≈
ËøÁ∂ ’Á≈ ¡º’ Â∂ Êº’ ‹ªÁ≈ ‘À, Í ËøÁ∂ È‘ƒ Óπº’Á∂Õ «¬’ «ÁÈ
È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Á∂ «ÍÂ≈ ˘ ’Ø¬∆ ¡À√≈ ’øÓ ÍÀ «◊¡≈, «’ ¿∞√ ˘ «ÂøÈ ’∞
«Á‘≈Û∂ Ï≈‘ ‹≈‰≈ «Í¡≈Õ ¿∞‘ ·≈’∞ª ˘ Ø˜ ÁπË
º Á≈ ÌØ◊ ´¡≈¿∞∫Á≈
√∆Õ ‹ÁØ∫ Ï≈‘ ⁄º«Ò¡≈ Âª ¿∞√ È∂ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ˘ Â≈’∆Á ’∆Â∆ «’
ÓÀ∫ «ÂøÈ «ÁÈ Ú≈√Â∂ Ï≈‘ ⁄º«Ò¡≈ ‘ªÕ √Ú∂∂ ¿πº· ’∂ Í«‘ÒØ∫ «¬ÙÈ≈È
’È≈, «Î Ó≥Á ‹≈ ’∂ ·≈’∞ ‹∆ Á≈ «¬ÙÈ≈È ’≈¿∞‰≈ Â∂ ◊¿± ⁄Ø
’∂ ÁπºË Á≈ ÌØ◊ Ò◊≈¿∞‰≈Õ «¬‘ ◊ºÒ È≈ ÌπºÒ‰≈ ‹∂ ·≈’∞ ‹∆ ◊πº√∂ ‘Ø
◊¬∂ Âª ¡√ª Á≈ ’Ø¬∆ «‡’≈‰≈ È‘ƒ!” «¬¿∞∫ Â≈’∆Á ’’∂ È≈ÓÁ∂Ú
‹∆ Á∂ «ÍÂ≈ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ √πÚ÷Â∂ ¿∞·∂, «¬ÙÈ≈È ’∆Â≈,
’ÍÒ≈ ◊¿± Á≈ ÁπºË ⁄Ø ’∂ Ó≥Á ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈ ÁπºË ˘ ¿∞µ⁄∆ Êª
º÷’∂ ·≈’∞ ‹∆ Á≈ «¬ÙÈ≈È ’≈«¬¡≈Õ Ó≥Á Á≈ ¡≥ÁÒ≈ «‘º√≈
√≈Î ’∆Â≈ ‹ÁØ∫ Êª √πº’ ◊¬∆ Âª Ë»Î Ëπ÷≈ ’∂ ÁπºË Á≈ ¤øÈ≈ Ì«¡≈ Â∂
·≈’π ‹∆ Á∂ ÓØ‘∂ º÷ «ÁºÂ≈ ÁπºË ÓØ‘∂ º÷ ’∂ Ó‘≈≈‹ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆
È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆∏
Á»Ëπ ’‡ØÀ ◊‚ÚÀ Í≈È∆® ’ÍÒ ◊≈«¬ È≈ÓÀ Áπ«‘ ¡≈È∆®1®
37
38
ÙÏÁ AI
Ó≈‡∆ ’Ø Íπ Â ≈ ’À √ ∂ È⁄Â∞ ‘À ®
Á∂ ÷ À Á∂ ÷ À √π È À ÏØ Ò À Á¿∞ « ˙ «ÎÂ∞ ‘À ® 1® ‘≈¿∞ ®
‹Ï ’¤∞ Í≈ÚÀ ÂÏ ◊Ïπ ’Â∞ ‘À®
Ó≈«¬¡≈ ◊¬∆ ÂÏ ØÚÈ∞ Ò◊Â∞ ‘À®1®
ÓÈ Ï⁄ ¥Ó √ ’√«‘ ´Ì≈È≈®
«ÏÈ«√ ◊«¬¡≈ ‹≈«¬ ’‘» ø √Ó≈È≈®2®
’«‘ «ÚÁ≈√ Ï≈‹∆ ‹◊π Ì≈¬∆®
Ï≈‹∆◊ √¿∞ Óπ Ø « ‘ ÍÃ ∆ «Â Ï«È ¡≈¬∆®3®6®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «¬√ ÙÏÁ ≈‘ƒ √Óπ⁄
º ∆ ÒØ’≈¬∆
˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ «¬√ «Óº‡∆ Á∂ ÍπÂÒ∂ (‹∆Ú) ˘ Ó≈«¬¡≈
Á≈ «Â¡≈◊ ’’∂ «√‹‰‘≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ’È∆
⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
Ó≈‡∆ ’Ø Íπ Â ≈ ’À √ ∂ È⁄Â∞ ‘À ®
Á∂÷À Á∂÷À √πÈÀ ÏØÒÀ Á¿∞«˙ «ÎÂ∞ ‘À®1® ‘≈¿∞®
Í≥‹ª ÂºÂª ÂØ∫ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «¬‘ ‹∆Ú, ¡≈Í‰∂ √ø√≈
«Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Á∂ Ó»Ò ÓÈØÊ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ˘ ÌπºÒ ’∂ √ø√≈ Á∆
Ó≈«¬¡≈ «Ú⁄ Î«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈, Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú «Ú⁄ «’√ Â∑ª
Èº⁄Á≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ ÚºÒ Á∂÷-Á∂÷ ’∂ ÷πÙ ‘πøÁ≈ ‘À, «¬√
˘ Ó≈«¬¡≈ Ï≈∂ ‘∆ √πÈ‰≈ Â∂ ÏØÒ‰≈ ⁄ø◊≈ Òº◊Á≈ ‘ÀÕ Ó≈«¬¡≈ Á∂
ÍÃÌ≈Ú «Ú⁄ ‘∆ ¿∞‘ ‹∆Ú Èº·≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ
‹Ï ’¤∞ Í≈ÚÀ ÂÏ ◊Ïπ ’Â∞ ‘À®
39
Ó≈«¬¡≈ ◊¬∆ ÂÏ ØÚÈ∞ Ò◊Â∞ ‘À®1®
‹ÁØ∫ ‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘À, ÂÁ ¿∞‘ «¬√
Ó≈«¬¡≈ Á≈ ‘ø’≈ ’Á≈ ‘ÀÕ Í ‹ÁØ∫ Ó≈«¬¡≈ Á≈ È∞’√≈È ‘Ø ‹ªÁ≈
‘À, ÂÁ Ø‰ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ’«‘øÁ≈ ‘À ÓÀ∫ Âª ´º«‡¡≈ «◊¡≈Õ
ÓÈ Ï⁄ ¥Ó √ ’√«‘ ´Ì≈È≈®
«ÏÈ«√ ◊«¬¡≈ ‹≈«¬ ’‘» ø √Ó≈È≈®2®
«¬‘ ‹∆Ú √ø√≈ Á∆ Ó≈«¬¡≈ «Ú⁄ «ÒÍÂ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, ÓÈ
«Ú⁄ Ó≈«¬¡≈ Ï≈∂ ‘∆ √Ø⁄Á≈ ‘À Â∂ Ï⁄È, «Ú⁄≈ ¡Â∂ ’Ó Ú∆ ¿∞‘∆
’Á≈ ‘À, «‹√ È≈Ò ‹∆Ú ˘ Ó≈«¬¡≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø √’∂Õ «¬√ ÍÃ’≈ ¿∞‘
ÓÈ, Ï⁄È Â∂ ’Ó ’’∂ √ª-’√ª «Ú⁄ ´Ì≈«¬Ó≈È ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
Í «¬√ ˘ «¬‘ È‘ƒ ÍÂ≈ «’ ‹ÁØ∫ Ó «◊¡≈ Âª «’ºÊ∂ ‹≈ ’∂
√Ó≈¿∞‰≈ ‘À?
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«÷È Ó«‘ ’¿∞Û∂ ‘Ø«¬ ◊¬∂ «‹ÂÛ∂ Ó≈«¬¡≈ ÌØ◊®
«‹√ Ú∂Ò∂ ‹∆Ú Á≈ ¡≥Â √Óª ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À, ¿∞√ √Ó∂∫ √≈∂ ‘∆
Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÌØ◊, «‹È∑ª «Ú⁄ Î√ ’∂ ‹∆Ú ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ ◊π¡≈¿∞∫Á≈
‘À, √≈∂ ’ΩÛ∂ Òº◊Á∂ ‘ÈÕ)
’«‘ «ÚÁ≈√ Ï≈‹∆ ‹◊π Ì≈¬∆®
Ï≈‹∆◊ √¿∞ Óπ Ø « ‘ ÍÃ ∆ «Â Ï«È ¡≈¬∆®3®6®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈
Ï≈˜∆◊ «√ÃÙ‡∆ «√‹‰‘≈ È∂ √ø√≈ Á∆ Ï≈‹∆ ⁄∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ «‹Ú∂∫
⁄≈‘∂ ‹∆Ú ÂØ∫ ¿∞√∂ ÍÃ’≈ ’Ú≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Í ÓÀ˘ Ï≈˜∆◊ ÍÓ≈ÂÓ≈
È≈Ò ÍÃ∂Ó ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Ï≈‹∆◊ ‚ø’ Ï‹≈¬∆®
√Ì ÷Ò’ ÂÓ≈√∂ ¡≈¬∆®
ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í Ï≈˜∆◊ È∂ ‚∞◊‚∞◊∆ Ï‹≈¬∆ Â∂ √≈∆ ÷Ò’Â
ÂÓ≈Ù≈ »Í ‘Ø ¡≈¬∆ ‘ÀÕ)
≈◊π ◊» ‹ ∆
ÙÏÁ B@
Á» Ë π Â Ï¤À ÊÈ‘π «Ï‡≈«˙®
Î» ´ ÌÚ« ‹´ Ó∆«È «Ï◊≈«˙®1®
Ó≈¬∆ ◊Ø « Ïø Á Í» ‹ ≈ ’‘≈ ÒÀ ⁄≈Ú¿∞ ®
40
«¬¿∞ ◊π Í√≈«Á È’ È‘∆ ‹≈Â≈®3®5®
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ “‘«” È≈Ó «Ú⁄ ø«◊¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ‹∆Ú ◊π» Á∆
«’Í≈ È≈Ò È’ ˘ È‘ƒ ‹ªÁ≈Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’∏
’«‘ ’Ï∆ ø«◊ ≈Â≈®
«Ó«Ò˙ ‹◊‹∆ÚÈ Á≈Â≈®4®4®
«‹‘Û≈ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ø◊ «Ú⁄ ø«◊¡≈
‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞√ ˘ ‹◊‹∆ÚÈ Á≈Â≈ ÍÃÓ∂Ù «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
41
Í«‘Ò∂ Á»Ë «Ï‡≈«˙ Ï¤À Ï∆·´ ÌÀÒ≈ ’≈«¬ ’¿∞®
·≈’π Á∂ «¬ÙÈ≈È ’≈¿∞‰ Ò¬∆ Í≈‰∆ Á≈ ÿÛ≈ ÒÀ ¡ªÁ≈
Í ¿∞‘ Í≈‰∆ ¡Í«ÚºÂ ‘À «’¿∞∫«’ ¿∞√ «Ú⁄ DB Òº÷ ‹»Èª Á∂ ‹∆Ú
‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª Í»‹≈ Ò¬∆ Ó≈Ò≈ ÍØ‰ Ò¬∆ «Ò¡ªÁ∂ ◊¬∂ ÎπºÒ ÌΩ∂ ÚÒØ∫
√π◊øË∆ ÒÀ‰ Á∂ ’≈È ¡Í«ÚºÂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª ÁπºË Á∆ Ï‰∆ ÷∆ Ú∆
¡Í«ÚºÂ ‘À, «’¿∞∫«’ ÷∆ Ú≈Ò∂ ÁπºË ˘ Úº¤Û∂ È∂ Ê‰ª «Ú⁄ ‘∆
¡Í«ÚºÂ ’∆Â≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ)
Ó≈¬∆ ◊Ø«ÏøÁ Í»‹≈ ’‘≈ ÒÀ ⁄≈Ú¿∞®
¡Úπ È Î»´ ¡È±Íπ È Í≈Ú¿∞®1® ‘≈¿∞®
‘∂ Ì≈¬∆! ÓÀ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Í»‹≈ ’È Ò¬∆ √ø√≈ «Ú⁄Ø∫
Í«ÚºÂ Ì∂∫‡ «’ºÊØ∫ «Ò¡≈ ’∂ ⁄Û∑≈Úª? √ø√≈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ Í«ÚºÂ
¡Â∂ ¡ÈØ÷≈ ÎπºÒ ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
ÓÀÒ≈◊ Ï∂∑∂ ‘À Ìπ«¬¡≥◊≈®
«Ï÷π ¡≥«ÓÃÂπ Ï√«‘ «¬’ √ø◊≈®2®
ÍÃÌ» ‹∆, ⁄øÁÈ Ú∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í»‹≈ ’È Á∂ ÔØ◊ È‘ƒ
«’¿∞∫«’ ⁄øÁÈ Á∂ πº÷ª È≈Ò ˜«‘ Ì∂ √ºÍ «ÒÍ‡∂ ‘Ø¬∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
«¬√ Ò¬∆ ˜«‘ Ì∂ √ºÍ ¡Â∂ ¡≥«ÓÃÂ È≈Ò ÌÍ» ⁄øÁÈ «¬’ Êª
«¬’º·∂ Ú√Á∂ ‘ÈÕ ⁄øÁÈ ˘ √ºÍª È∂ «ÚÙ È≈Ò ¡Í«ÚºÂ ’ «ÁºÂ≈
‘ÀÕ
Ë»Í Á∆Í È¬∆Ï∂Á«‘ Ï≈√≈®
’À√∂ Í»‹ ’«‘ Â∂∆ Á≈√≈®3®
Ë»Í, Á∆Í’ ¡Â∂ «Óº·∂ Â∂ Ï∂‘∂ ÍÁ≈Ê Ú∆ ¡≈Í Á∆ Í»‹≈ Á∂
ÔØ◊ È‘ƒ ‘ÈÕ «Î ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ÓÀ∫ ¡≈Í Á≈ Á≈√ «¬È∑ª ¡Í«ÚºÂ
ÍÁ≈Êª È≈Ò ¡≈Í Á∆ Í»‹≈ «’Ú∂∫ ’ª?
ÂÈ∞ ÓÈ∞ ¡Í¿∞ Í»‹ ⁄≈Ú¿∞®
◊π  Í√≈«Á «Èø ‹ È∞ Í≈Ú¿∞ ® 4®
Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ «‘Â ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í Á∆ Í»‹≈ Ú‹Ø∫ ¡≈Í
¡º◊∂ ÂÈ ÓÈ ¡Í‰ ’È Â∂ ◊π» «’Í≈ È≈Ò ¡≈Í Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
‘πÁ
ø ∆ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ÓÈ∞ ÂÈ∞ ËÈ∞ √Ìπ ÍÃÌ» ’∂≈ «’¡≈ ’Ø Í»‹≈ ⁄Û≈Ú¬∂®)
Í»‹≈ ¡⁄≈ ¡≈«‘ È ÂØ∆®
¡Úπ È Î»´ ¡È±Íπ È Í≈Ú¿∞®1® ‘≈¿∞®
ÓÀ Ò ≈◊ Ï∂  ∑ ∂ ‘À Ìπ « ¬¡≥ ◊ ≈®
«Ï÷π ¡≥«ÓÃÂπ Ï√«‘ «¬’ √ø◊≈®2®
Ë» Í Á∆Í È¬∆Ï∂ Á «‘ Ï≈√≈®
’À √ ∂ Í» ‹ ’«‘ Â∂  ∆ Á≈√≈®3®
ÂÈ∞ ÓÈ∞ ¡Í¿∞ Í» ‹ ⁄≈Ú¿∞ ®
◊π  Í√≈«Á «Èø ‹ È∞ Í≈Ú¿∞ ® 4®
Í»‹≈ ¡⁄≈ ¡≈«‘ È ÂØ∆®
’«‘ «ÚÁ≈√ ’ÚÈ ◊«Â ÓØ∆®5®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈
¡º◊∂ ÂÈ, ÓÈ ¡ÍÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù ’Á∂ ‘ÈÕ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ Í»‹≈ ’∂ÚÒ √º⁄∂ ÓÈ È≈Ò ‘∆ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ‘À, «’¿∞∫«’
ÁπÈ∆¡ª Á∂ √≈∂ ÍÁ≈Ê ¡Í«ÚºÂ ‘ÈÕ
Á»Ëπ Â Ï¤À ÊÈ‘π «Ï‡≈«˙®
Î»´ ÌÚ« ‹´ Ó∆«È «Ï◊≈«˙®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í Á∆ Í»‹≈ √ø√≈∆ ÍÁ≈Êª È≈Ò È‘ƒ
’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆Õ √ø√≈∆ ‹∆Ú ¡≈Í ¡º◊∂ ÁπºË º÷ ’∂ Í»‹≈ ’Á∂
‘È, Í ÁπºË ⁄Ø‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆ Úº¤Û∂ ÚÒØ∫ ⁄πøÿ ’∂ Ê‰ª «Ú⁄ ‘∆
‹»·≈ ’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÎπºÒª ˘ ÌøÚ∂ È∂ √π◊øË∆ ÒÀ ’∂ ‹»·≈ ’
«ÁºÂ≈ ‘À, Í≈‰∆ ˘ Óº¤∆ È∂ ‹»·≈ ’ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ÁπºË, ÎπºÒ Â∂
‹Ò Í»‹≈ Á∆ √Óº◊∆ Ú‹Ø∫ ÔØ◊ È‘ƒ ‘ÈÕ
(√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
¡≈È∆Ò∂ ’∞øÌ Ì≈¬∆Ò∂
¿±Á’ ·≈’∞ ’¿∞ «¬√È≈È∞ ’¿∞®
Ï«¬¡≈Ò∆√ Ò÷ ‹∆ ‹Ò Ó«‘
‘ØÂ∂ Ï∆·Òπ ÌÀÒ≈ ’≈«¬ ’¿∞®1®
¡≈È∆Ò∂ Î»Ò ÍØ¬∆Ò∂
Ó≈Ò≈ ·≈’∞ ’∆ ‘¿∞ Í»‹ ’¿∞®
Í«‘Ò∂ Ï≈√π Ò¬∆ ‘À ÌÚ‘
Ï∆·Ò ÌÀÒ≈ ’≈«¬ ’¿∞®2®
¡≈È∆Ò∂ Á»Ë ◊øË≈∆Ò∂ ÷∆ø
·≈’∞ ’¿∞ ÈÀÚ∂Áπ ’¿∞®
42
-√≈÷∆≈‹∂ ‹È’ Á∆
≈‹≈ ‹È’ «ÓÊÒ≈Íπ∆ «Ï≈‹Ó≈È √∆, ◊Ó∆¡ª Á∂ «ÁÈ
√ÈÕ ≈‹∂ Á≈ Ó«‘Ò, «‹√ «Ú⁄ √ØÈ∂ Á∂ «√øÿ≈√È ¿πºÍ ÎπºÒª Á∆
√∂‹ Òº◊∆ ‘Ø¬∆ √∆ ¡Â∂ ¿∞√ Ó«‘Ò ˘ ·ß„∆¡ª ⁄∆˜ª È≈Ò ·ß„≈
’’∂ º«÷¡≈ «◊¡≈ √∆Õ ≈‹∂ ˘ ¡≈Í‰∂ «√øÿ≈√È ”Â∂ ÈƒÁ ¡≈ ◊¬∆
43
√∆ ˙È≈ «⁄ ¡≈Í Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ √∆ ‘Ø¬∆ Í ‘π‰ «◊¡≈È ‘Ø‰
’’∂ ¡≈Í ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø ◊¬∂ ‘Ø ¡Â∂ ‘π‰ Â∞√ƒ ‘∆ ‘ØÕ ÓÀ∫ Ó∂∆ Á≈ ‘ø’≈
÷ÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ)
(√«Â◊π» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‘¿∞ÓÀ ’∆ Âª Â±ø È≈‘∆ Â±ø ‘ØÚ«‘ ‘¿∞ È≈«‘®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ‹∆Ú Á∂ ‘ø’≈ ’È È≈Ò ¡≈ÍÁ∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ Í ‘ø’≈ Á∂ ÷ÂÓ ‘Ø‰ È≈Ò ¡≈Í «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø «◊¡≈
‘ªÕ ijvy smuMdr ivc qyj qUPwn Awaux krky lihrW auqpMn
huMdIAW hn Aqy bwAd ivc smMudr ivc hI smw jWdIAw hn qy
smuMdr dw rUp ho jWdIAW hn iesy pRkwr jIv dy mn ivc hMkwr
rUpI qUuPwn Awaudw hY aus dy mn ivc AnykW lihrW rUpI ieCwvW
pYdw hUMdIAW hn pr hMkwr dy smwpq hox nwl jIv Swq ho jWdw
hY Aqy pRBu dw ismrn krky pRBU dw rUp ho jWdw hY hMkwr
smwpq ‘Ø‰ È≈Ò ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
Ó≈ËÚ∂ «’¡≈ ’‘∆¡À ÌzÓπ ¡À√≈®
‹À√≈ Ó≈È∆¡À ‘Ø«¬ È ÂÀ√≈®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ’∆ ’‘∆¬∂, ‹∆Ú ˘ «¬√ Â∑ª Á≈ ÌÓ ‘À «’ «¬‘ √ø√≈ ˘
√º⁄ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ Í ‹À√∂ «¬‘ ‹∆Ú √ø√≈ ˘ √º⁄ ’’∂ ‹≈‰Á≈ ‘À,
√ø√≈ ÂÀ√≈ È‘∫ƒ ‘ÀÕ Ì≈Ú «¬‘ √ø√≈ ¡√«Â ‘ÀÕ
ÈÍ«Â ¬∂’∞ «√øÿ≈√«È √Ø«¬¡≈ √πÍÈ∂ Ì«¬¡≈ «Ì÷≈∆®
¡¤Â ≈‹ «Ï¤∞Â Áπ÷π Í≈«¬¡≈ √Ø ◊«Â Ì¬∆ ‘Ó≈∆®2®
«‹Ú∂∫ «¬’ ≈‹≈ ¡≈Í‰∂ «√øÿ≈√È ”Â∂ √πºÂ≈ «Í¡≈ √πÍÈ∂ «Ú⁄
«Ì÷≈∆ Ï‰ «◊¡≈Õ ¡≈Í‰≈ ≈‹ ‘πÁ
ø ∂ ‘Ø¬∂ Ú∆ ≈‹≈ √πÍÈ∂ «Ú⁄ «Ì÷≈∆
Ï‰ ’∂ Áπº÷ ÍÃ≈ÍÂ ’Á≈ ‘À, «¬√∂ Â∑ª «¬‘ ‹∆Ú Á∆ ‘≈ÒÂ Ú∆ ¡À√∆
‘∆ ‘À «’ √ø√≈ »Í∆ √πÍÈ∂ «Ú⁄ ¡≈Í ÂØ∫ «Ú¤Û ’∂ Áπº÷ Í≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
≈◊π √Ø  «·
ÙÏÁ BA
‹Ï ‘Ó ‘ØÂ∂ ÂÏ Â± È≈‘∆ ¡Ï Â»‘∆ ÓÀ È≈‘∆®
¡ÈÒ ¡◊Ó ‹À√∂ Ò‘« Ó«¬ ˙Á«Ë ‹Ò ’∂ÚÒ ‹Ò Óª‘∆®1®
Ó≈ËÚ∂ «’¡≈ ’‘∆¡À Ìz Ó π ¡À √ ≈®
‹À √ ≈ Ó≈È∆¡À ‘Ø « ¬ È ÂÀ √ ≈®1® ‘≈¿∞ ®
ÈÍ«Â ¬∂ ’ ∞ «√ø ÿ ≈√«È √Ø « ¬¡≈ √π Í È∂ Ì«¬¡≈ «Ì÷≈∆®
¡¤Â ≈‹ «Ï¤∞  Â Áπ ÷ π Í≈«¬¡≈ √Ø ◊«Â Ì¬∆ ‘Ó≈∆®2®
≈‹ Ìπ « ¬¡ø ◊ ÍÃ √ ø ◊ ‹À √ ∂ ‘«‘ ¡Ï ’¤∞ ÓÓπ ‹È≈«¬¡≈®
¡«È’ ’‡’ ‹À√∂ Ì»«Ò Í∂ ¡Ï ’‘Â∂ ’‘È∞ È ¡≈«¬¡≈®3®
√Ï∂ ¬∂ ’ ∞ ¡È∂ ’ À √π ¡ ≈Ó∆ √Ì ÿ‡ ÌØ π ◊ ÚÀ √Ø ¬ ∆®
’«‘ «ÚÁ≈√ ‘≈Ê ÍÀ È∂À √‘‹∂ ‘Ø«¬ √π ‘Ø¬∆®4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √Óπº⁄∆ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ Í≈ÚÈ
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á∂ ¡≥ÁØ∫ fi»·∂ ‘ø’≈ ¡Â∂ ÌÓ Á≈
È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ÂÁ √Ú-«Ú¡≈Í∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ «¬√ ˘ ¡≈Í‰∂
¡≥Á ‘∆ È˜ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
‹Ï ‘Ó ‘Ø Â ∂ ÂÏ Â± È≈‘∆ ¡Ï Â» ‘ ∆ ÓÀ È≈‘∆®
¡ÈÒ ¡◊Ó ‹À√∂ Ò‘« Ó«¬ ˙Á«Ë ‹Ò ’∂ÚÒ ‹Ò Óª‘∆®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈! ‹ÁØ∫ Âº’ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÓÀ∫ Ó∂∆ Á≈ fi»·≈
‘ø’≈ ‘πøÁ≈ ‘À ÂÁ Âº’ ‹∆Ú ˘ ¡≈Í Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ Í ‹ÁØ∫
‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÓÈ ”⁄Ø∫ ÓÀ∫ (‘ø’≈) «Ó‡≈ «ÁøÁ≈ ‘À, «Î ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆
Â∞√ƒ ‘∆ ‘Ø, ÓÀ∫ ’∞fi È‘ƒ ‘ª, Á≈ «ÈÙ⁄≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ Ú∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‹Ï ‘Ó ‘ØÂ∂ ÂÏ Â∞Ó È≈‘∆
¡Ï Â∞Ó ‘‘π ‘Ó È≈‘∆®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ‹Á Âº’ √≈‚∂ ¡≥Á ÓÀ∫ Ó∂∆ Á≈ fi»·≈ ‘ø’≈
’«‘ «ÚÁ≈√ ’ÚÈ ◊«Â ÓØ∆®5®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í‰≈ ÂÈ ÓÈ ¡Í‰ »Í∆ √º⁄∆ Í»‹≈ ÂØ∫
«ÏÈª, √ø√≈∆ ¡Í«ÚºÂ ÍÁ≈Êª È≈Ò ¡≈Í Á∆ Í»‹≈ È‘ƒ ’∆Â∆ ‹≈
√’Á∆Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √º⁄∆ Í»‹≈
’È ÂØ∫ Ï◊À Ó∂∆ ◊Â∆ «’Ú∂∫ ‘ØÚ∂◊∆? ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∆ √º⁄∆ Í»‹≈ √º⁄∂
ÓÈ È≈Ò ’’∂ ¡≈Í «Ú⁄ «ÚÒ∆È (√Ó≈) ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
44
45
È‘ƒ «ÓÒÁ≈ √Ì È∂ «¬Ê∂ ‘∆ «‘‰≈ ‘ÀÕ
¡Ù‡≈Ú’ ˘ ‹ÁØ∫ ÍÂ≈ Òº«◊¡≈ «’ ¿∞√ Á∂ «ÍÂ≈
‹∆ Ï‘πÂ «ÚÁÚ≈È ‘È, ¿∞‘Èª √Ó∂Â ¡‰«◊‰Â «Ù∆¡ª ÓπÈ∆¡ª
¡Â∂ «ÚÁÚ≈Èª ˘ ≈‹∂ È∂ ¡≈Í‰∂ Ó«‘Ò Ø’ º«÷¡≈ ‘ÀÕ ¿∞‘Èª È∂
≈‹∂ Í≈√ ‹≈ ’∂ ≈‹ √Ì≈ «Ú⁄ ≈‹∂ Á∂ ÍÃÙÈ Á≈ ¿∞µÂ Á∂ ’∂ ≈‹∂
Á≈ ÌÓ Á» ’∆Â≈Õ ≈‹∂ ‹È’ È∂ ¡Ù‡≈Ú’ ‹∆ ˘ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’
«¬‘ √º⁄ ‘À ‹ª ¿∞‘ √º⁄? ¡Ù‡≈Ú’ ‹∆ È∂ ≈‹∂ Á∂ √πÍÈ∂ Á∆ √≈∆
√«ÊÂ∆ «Ï¡≈È ’ «ÁºÂ∆ «’ Â±ø ≈‹ «√øÿ≈√È ”Â∂ √πºÂ∂ ‘Ø¬∂ È∂ «¬’
√πÍÈ≈ Á∂«÷¡≈ «‹√ «Ú⁄ Â∂∂ ¿πºÍ Á»‹∂ ≈‹∂ È∂ ⁄Û∑≈¬∆ ’ «ÁºÂ∆,
ÂÀ˘ ÏøÁ∆ Ï‰≈ ’∂ Á∂Ù «È’≈Ò≈ Á∂ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ Â±ø «Ì÷≈∆¡ª Úª◊
Ó≥◊Á≈ «ÎÁ≈ «‘≈Õ «¬øÈ∂ ˘ Â∂∆ ‹≈◊ ÷πºÒ∑ ◊¬∆ ¡Â∂ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í
˘ ≈‹ «√øÿ≈√È ¡Â∂ ÎπºÒª Á∆ √∂‹ ¿πºÍ Í≈«¬¡≈Õ ÂÀ˘ «¬‘ ÌÓ
√∆ «’ Â±ø ‹Ø √πÍÈ≈ Ú∂«÷¡≈ ‘À ¿∞‘ √º⁄ ‘À ‹ª √ø√≈ √º⁄ ‘ÀÕ ÁØÈØ∫
√πÍÈ∂ fi»·∂ ‘È, √ø√≈ »Í∆ √πÍÈ≈ «˜¡≈Á≈ Á∂ Âº’ «‘‰ Ú≈Ò≈ ‘À
¡Â∂ ≈Â Á≈ √πÍÈ≈ ÊØÛ∑∆ Á∂ Âº’ «‘‰ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ «¬’
¡≈ÁÓ∆ «¬’ √∂ ¡≈‡≈ Ø˜ ÷≈ √’Á≈ ‘À, ¡◊ ¿∞√ Á∂ ’ØÒ «¬’ √∂
‘∆ ‘À Âª «¬’ «ÁÈ «Ú⁄ ‘∆ Óπ’≈ ÒÚ∂◊≈Õ ¡◊ ¿∞√ Á∂ ’ØÒ «¬’
Ó‰ ¡≈‡≈ ‘À Âª ⁄≈Ò∆ «ÁÈ «Ú⁄ ÷≈ ÒÚ∂◊≈Õ ÍzøÂ± √∂ ¡≈‡≈ ¡Â∂
Ó‰ ¡≈‡≈ ÁØÈØ∫ ‘∆ ÷≈‘ ÒÚ∂◊≈Õ «¬√ ÍÃ’≈ √πÍÈ≈ √∂ ¡≈‡∂ Á∂
√Ó≈È ¡Â∂ ‹◊Â √πÍÈ≈ Ó‰ ¡≈‡∂ Á∂ Ï≈Ï ‘ÀÕ ÷≈Ë∂ «¬‘ ÁØÚØ∫
Ï≈Ï ‘∆ ‹≈‰◊∂Õ «¬‘ Ú∆ fi»· ‘À, ¿∞‘ Ú∆ fi»· ‘À, È≈ «¬‘ √º⁄ ‘À,
È≈ ¿∞‘ √º⁄
≈‹ Ìπ « ¬¡ø ◊ ÍÃ √ ø ◊ ‹À √ ∂ ‘«‘ ¡Ï ’¤∞ ÓÓπ ‹È≈«¬¡≈®
¡«È’ ’‡’ ‹À√∂ Ì»«Ò Í∂ ¡Ï ’‘Â∂ ’‘È∞ È ¡≈«¬¡≈®3®
«‹Ú∂∫ √ºÍ Â∂ º√∆ Á≈ ÍÃ√ø◊ ‘À «’ «¬‘ ‹∆Ú ‘È∑∂∂ Á∂ ÌπÒ∂÷∂
’≈È º√∆ ˘ √ºÍ √ÓfiÁ≈ ‘À, Í ¡√Ò «Ú⁄ √ºÍ È‘ƒ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√∂ Â∑ª ÌÓ ’’∂ ‹∆Ú ˘ √ø√≈ √º⁄ È˜ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À, Í «¬‘
¡√«Â ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ‹∆Ú ÌÓ ’’∂ √ØÈ≈ Â∂ √ØÈ∂ Á∂ Ï‰∂ ◊«‘«‰¡ª
˘ «ÌøÈ-«ÌøÈ Ó≥ÈÁ≈ ‘ÀÕ Í «¬‘ ◊ºÒ ’«‘‰ «Ú⁄ È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á∆Õ
¡√Ò «Ú⁄ √ØÈ∂ ÂØ∫ Ï‰∂ ◊«‘‰∂ √ØÈ≈ ‘∆ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª ‹∆Ú
ÌÓ ’’∂ ÍÃÌ» ÂØ∫ Úº÷ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ÌÓ Á» ‘Ø‰ ”Â∂ ÍÃÌ» «Ú⁄ ¡Ì∂Á
‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√Ï∂ ¬∂ ’ ∞ ¡È∂ ’ À √π ¡ ≈Ó∆ √Ì ÿ‡ ÌØ π ◊ ÚÀ √Ø ¬ ∆®
46
¡Â∂ ¿π√È∂ √πÍÈ≈ Á∂«÷¡≈ «‹√ «Ú⁄ ÙÂ» ≈‹∂ È∂ ‘ÓÒ≈ ’ «ÁºÂ≈
¡Â∂ ¿∞√ Á≈ ≈‹ Ì≈◊ ÷Ø‘ «Ò¡≈ ¡Â∂ «Âº÷∆ ËπºÍ «Ú⁄ ≈‹∂ ˘
È◊È ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Á∂Ù «È’≈Ò≈ Á∂ «ÁºÂ≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ¿∞√ Á∂ ÂÈ
”Â∂ ’∂ÚÒ Òø◊Ø‡∆ √∆Õ Á»√∂ ≈‹∂ È∂ √≈∂ «Í≥‚ª ¡Â∂ È◊ª «Ú⁄
„ø‚Ø≈ «Î≈ «ÁºÂ≈ «’ ‹Ø Ú∆ ≈‹∂ ‹È’ ˘ ¡≥È, ‹Ò Á∂Ú∂◊≈ ¿∞‘
√˜≈ Í≈¬∂◊≈ ¡Â∂ ‹Ø «Âz√’≈ ’∂◊≈ ¿∞‘ «¬È≈Ó Í≈Ú∂◊≈Õ Í‹≈ È∂
ÙÂ» ≈‹∂ Á∂ ‚ ’’∂ ≈‹≈ ‹È’ Á≈ ÏÛ≈ ¡ÍÓ≈È ’∆Â≈Õ Êº«Ò¿∞∫
ËÂ∆ Á∆ ◊Ó∆ ¿πºÍØ∫ ¡√Ó≈È∆ ◊Ó∆ ’’∂ ≈‹∂ Á∂ ÍÀª «Ú⁄
¤≈Ò∂ ÍÀ ◊¬∂Õ ≈‹∂ ‹È’ ˘ Ìπº÷ È∂ Ï‘πÂ «Ú¡≈’∞Ò ’∆Â≈Õ √∆
’øÏ‰ Òº◊≈, «¬ÂÈ≈ ’Ó˜Ø ‘Ø «◊¡≈ «’ ¿∞‘ ⁄ºÒ‰ «ÎÈ ÂØ∫ Ú∆
¡√ÓºÊ ‘Ø «◊¡≈Õ «‹√ Í‹≈ Á≈ ¿∞√ È∂ ÌÒ≈ ’∆Â≈ √∆ ¿∞√ Í‹≈
È∂ «ÚØË∆ ≈‹∂ Á∂ ÌÀ¡ ’’∂ ¿∞√Á∆ ’Ø¬∆ √‘≈«¬Â≈ È≈ ’∆Â∆Õ «¬’
¡√Ê≈È ”Â∂ «÷⁄Û∆ ÚÂ≈¬∆ ‹≈ ‘∆ √∆Õ Ó≥◊Â∂ «Ì÷≈∆ Ï‘πÂ
«¬’º·∂ ‘Ø¬∂ √È, «÷⁄Û∆ ÚÂ ⁄πº’∆ √∆Õ ¿∞√ È∂ «÷⁄Û∆ Ú≈Ò∂ ’ØÒ
ÍÃ≈ÊÈ≈ ’∆Â∆ «’ ÓÀ˘ «÷⁄Û∆ Á∂ «Á¿∞? «÷⁄Û∆ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ‹ÁØ∫
≈‹≈ «÷⁄Û∆ ÷≈‰ Òº◊≈ ¿∞√ √Ó∂∫ ÁØ Ó√Â √ª„ ¡≈Í√ «Ú⁄ ÒÛÁ∂ÒÛÁ∂ ≈‹∂ È≈Ò ‡’≈ ◊¬∂Õ ≈‹∂ Á≈ «÷⁄Û∆ Ú≈Ò≈ ÏÂÈ «‚º◊ ’∂
‡πº‡ «◊¡≈ ¡Â∂ «÷⁄Û∆ «Óº‡∆ «Ú⁄ «ÓÒ ◊¬∆Õ ≈‹≈ ˜Ø-˜Ø È≈Ò
Ø‰ Òº◊≈Õ ¡«Ë’ ¡≈Ú≈˜ ’≈È ¿∞√Á∆ ÈƒÁ ÷πºÒ∑ ◊¬∆Õ ≈‹∂ Á≈
√πÍÈ≈ Á» ‘Ø «◊¡≈ ¡Â∂ ¿∞√ È∂ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘ √ØÈ∂ Á∂ «√øÿ≈√È Â∂
ÎπºÒª Á∆ √∂‹ ”Â∂ Í≈«¬¡≈Õ ≈‹∂ ˘ ‘π‰ ’∞fi Ú∆ ⁄ø◊≈ È‘ƒ Òº◊Á≈
√∆Õ ¿∞√ ˘ Íº’≈ «ÈÙ⁄≈ ‘Ø «◊¡≈ «’ ‹Ø ÓÀ∫ √πÍÈ≈ Á∂«÷¡≈ ¿∞‘
«ÏÍÂ≈ Ó∂∂ ¿πºÍ ¡≈¿∞‰∆ ‘∆ ‘À, ’Ø¬∆ ÏÒÚ≈È ÙÂ» ≈‹≈ Ó∂∆
¡«‹‘∆ ‘≈ÒÂ ’∂◊≈Õ ≈‹∂ ˘ ‘π‰ ≈‹ Ó«‘Ò ¡Â∂ √πº÷-√π«ÚË≈
fi»·∂ «Á÷≈¬∆ Á∂‰ Òº◊∂Õ ≈‹∂ Á≈ «ÁÒ ¡Â∂ «ÁÓ≈◊ «◊ ⁄πº’∂ √ÈÕ
¿∞‘ ¡≈Í‰∂ ÿØÛ∂ ”Â∂ ⁄Û∑ ’∂ √πÍÈ∂ Ú≈Ò∆ ‹◊∑≈ Ú∂÷‰ «◊¡≈ «‹ºÊ∂
≈‹∂ È∂ «÷⁄Û∆ Ó≥◊∆ √∆Õ ¿∞‘ ‹◊∑≈ Á∂÷∆ ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÌÓ ‘Ø
«◊¡≈ «’ ‹Ø ÓÀ∫ √πÍÈ≈ Ú∂«÷¡≈ ¿∞‘ √º⁄ ‘À ‹ª «¬‘ √ø√≈ √º⁄ ‘À?
‘π‰ ≈‹∂ È∂ ¡≈Í‰∂ ÁÏ≈ Á∂ √≈∂ «Ù∆-ÓπÈ∆ ÏπÒ≈ Ò¬∂Õ √ÌÈª
¡º◊∂ ÍÃÙÈ ’∆Â≈ «’ «¬‘ √º⁄ ‘À ‹ª ¿∞‘ √º⁄? «’√∂ ˘ Ú∆ «¬√
ÍÃÙÈ Á≈ ¿∞µÂ È≈ ¡≈«¬¡≈Õ ≈‹∂ È∂ √≈∂ «Ù∆¡ª-ÓπÈ∆¡ª ˘
¡≈Í‰∂ Ó«‘Ò «Ú⁄ ‘∆ º÷ «Ò¡≈ «’ ‹Á Âº’ Ó∂∂ ÍÃÙÈ Á≈ ‹π¡≈Ï
47
ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò «¬√ Â∑ª Á∆ ÍÃ∆Â∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À, «‹√ Â∑ª Á∆
ÍÃ∆Â∆ Óº¤∆ Á∆ Í≈‰∆ È≈Ò ‘ÀÕ
‹¿∞ ‘Ó ÏªË∂ ÓØ ‘ Î≈√ ‘Ó ÍÃ ∂ Ó ÏË«È Â∞ Ó Ï≈Ë∂ ®
¡ÍÈ∂ ¤±‡È ’Ø ‹ÂÈ∞ ’‘π ‘Ó ¤±‡∂ Â∞Ó ¡≈≈Ë∂®1®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ‹∂’ ¡≈Í ‹∆ È∂ √≈˘ √ø√≈ «Ú⁄ ÓØ‘ »Í∆ Î≈‘∆
«Ú⁄ Ïø«È∑¡≈ ‘À Âª ¡√ƒ ¡≈Í ˘ ÍÃ∂Ó Á∂ ÏøËÈ «Ú⁄ ÏøÈ∑ «Ò¡≈ ‘ÀÕ
‘π‰ Â∞√ƒ ¡≈Í‰∂ ¤∞º‡‰ Á≈ ÔÂÈ ’Ø «’¿∞∫«’ ¡√ƒ Âª ¡≈Í Á∆
¡≈ËÈ≈ ’’∂ fi»·∂ √ø√≈∆ ÓØ‘ ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ◊¬∂ ‘ªÕ
Ó≈ËÚ∂ ‹≈ÈÂ ‘‘π ‹À √ ∆ ÂÀ √ ∆®
¡Ï ’‘≈ ’‘π◊∂ ¡À√∆®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! «‹‘Ø «‹‘∆ Ó∂∆ ¡≈Í È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ‘À, ¡≈Í ÌÒ∆
ÍÃ’≈ ‹≈‰Á∂ ‘ØÕ «¬√ ÍÃ∆Â∆ ÂØ∫ ¤∞‡’≈≈ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ’∆ ’Ø◊∂ ?
Ó∆È∞ Í’« Îª«’˙ ¡π ’≈«‡˙ ª«Ë ’∆˙ Ï‘π Ï≈È∆®
÷≥‚ ÷≥‚ ’« ÌØ‹È∞ ’∆ÈØ Â¿± È «Ï√«˙ Í≈È∆®2®
Ó∂∆ ¡≈Í È≈Ò ¡À√∆ ¡‡ºÒ ÍÃ∆Â∆ ‘À, ‹À√∆ ÍÃ∆Â∆ Óº¤∆ Á∆
Í≈‰∆ È≈Ò ‘ÀÕ ÎøÁ’ Óº¤∆ ˘ Í’Û ’∂ Í≈‰∆ ÂØ∫ Úº÷ ’’∂ Ó≈
«ÁøÁ≈ ‘À, ¿∞√ ˘ ’º‡ ’∂ ‡π’Û∂-‡π’Û∂ ’Á≈ ‘ÀÕ ’¬∆ „ø◊ª È≈Ò
«øÈ∑ ’∂ «⁄ºÊ-«⁄ºÊ ’∂ ÷ªÁ≈ ‘À Âª Ú∆ Óº¤∆ ˘ Í≈‰∆ È‘ƒ ÌπºÒÁ≈Õ ‹Ø
‹∆Ú Óº¤∆ ÷ªÁ≈ ‘À, ¿∞√ ˘ «Í¡≈√ Ï‘πÂ Òº◊Á∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ Ó’∂
Ú∆ Óº¤∆ ˘ Í≈‰∆ È‘ƒ ÌπºÒÁ≈Õ
(√«Â◊π È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Ó¤∞Ò∆ ’¿∞ ‹À√∂ È∆π Ï≈Ò‘≈ «Â¿∞ Ó∂À ÓÈ ≈Ó¬∆¡≈®
«‹Ú∂∫ Óº¤∆ ˘ Í≈‰∆ «Í¡≈≈ ‘À, «ÂÚ∂∫ Ó∂∂ ÓÈ ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈
«Í¡≈≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‘« «√¿∞ ÍÃ∆«Â ’« ‹À√∆ Ó¤∞Ò∆ È∆®
‘∂ ÓÈ! ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò «¬√ Â∑ª Á∆ ÍÃ∆Â∆ ’, «‹√ Â∑ª
Á∆ ÍÃ∆Â∆ Óº¤∆ Á∆ Í≈‰∆ È≈Ò ‘ÀÕ)
¡≈ÍÈ Ï≈ÍÀ È≈‘∆ «’√∆ ’ Ì≈ÚÈ ’Ø ‘« ≈‹≈®
ÓØ ‘ Í‡Ò √Ìπ ‹◊Â∞ «Ï¡≈«Í˙ Ì◊Â È‘∆ √ø Â ≈Í≈®3®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í «’√∂ Á∂ Ï≈Í Á∆ ÓÒ’∆¡Â È‘ƒ ‘ØÕ
¡≈Í Âª ‘«-ÍÃ’≈Ù »Í ≈‹≈ ‹∆ ’∂ÚÒ, ÍÃÓ
∂ ≈ Ì◊Â∆ ’È Ú≈«Ò¡ª
Á∂ ‘∆ ‘ØÕ ÓØ‘ »Í∆ ÍÁ≈ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ Í√«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Í ÓØ‘
48
ÙÏÁ BB
‹¿∞ ‘Ó ÏªË∂ ÓØ ‘ Î≈√ ‘Ó ÍÃ ∂ Ó ÏË«È Â∞ Ó Ï≈Ë∂ ®
¡ÍÈ∂ ¤± ‡ È ’Ø ‹ÂÈ∞ ’‘π ‘Ó ¤± ‡ ∂ Â∞ Ó ¡≈≈Ë∂ ® 1®
Ó≈ËÚ∂ ‹≈ÈÂ ‘‘π ‹À √ ∆ ÂÀ √ ∆®
¡Ï ’‘≈ ’‘π◊∂ ¡À√∆®1® ‘≈¿∞®
Ó∆È∞ Í’« Îª«’˙ ¡π ’≈«‡˙ ª«Ë ’∆˙ Ï‘π Ï≈È∆®
÷≥ ‚ ÷≥ ‚ ’« ÌØ ‹ È∞ ’∆ÈØ Â¿± È «Ï√«˙ Í≈È∆®2®
¡≈ÍÈ Ï≈ÍÀ È≈‘∆ «’√∆ ’Ø Ì≈ÚÈ ’Ø ‘« ≈‹≈®
ÓØ ‘ Í‡Ò √Ìπ ‹◊Â∞ «Ï¡≈«Í˙ Ì◊Â È‘∆ √ø Â ≈Í≈®3®
’«‘ «ÚÁ≈√ Ì◊«Â «¬’ Ï≈„∆ ¡Ï «¬‘ ’≈ «√¿∞ ’‘∆¡À ®
‹≈ ’≈«È ‘Ó Â∞ Ó ¡≈≈Ë∂ √Ø Áπ ÷ π ¡‹‘» √‘∆¡À ® 4®2®
√«Â◊π «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈
È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÍÃ∂Ó Á∂ ÏøËÈ «Ú⁄ ÏøÈ∑’∂ √ø√≈
Á∂ fi»·∂ ÏøËÈª «Ú⁄Ø∫ Óπ’Â ‘Ø‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ‹∆Ú ˘
’«‘ «ÚÁ≈√ ‘≈Ê ÍÀ È∂À √‘‹∂ ‘Ø«¬ √π ‘Ø¬∆®4®1®
ÌÓ Á∂ Á» ‘Ø‰ È≈Ò ÍÓ≈ÂÓ≈ «¬’ ÂØ∫ ¡È∂’ »Í Ë≈È ’’∂
√≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ «Ú¡≈Í’ È˜ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Â∂ √≈∂ √ø√≈ Á∂ √Ì
‹∆Úª Á∂ ¡≥Á ÏÀ·≈ √Ì ÍÃÏøË ⁄Ò≈ «‘≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
¬∂’ ¡È∂’ «Ï¡≈Í’ Í»’ ‹Â Á∂÷¿∞ ÂÂ √Ø¬∆Õ
Ì≈Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ «¬’ ÂØ∫ ¡È∂’ »Í Ë≈È ’’∂ √≈∂ √ø√≈
«Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ «‹ºË Á∂÷Á≈ ‘À Âª ¿∞ºË ‘∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‘ÀÕ)
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ Ó∂∆
Á≈ ÌÓ Á» ‘Ø‰ È≈Ò √πÌ≈Ú’ ‘∆ ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‘ºÊª ÍÀª ÂØ∫ Ú∆
È∂Û∂ Ó≈¨Ó ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ √«‘‹∂ ‘∆ ¿∞√Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‘« Ó«‘ ÂÈ∞ ‘À ÂÈ Ó«‘ ‘« ‘À √Ï «ÈøÂ« √Ø«¬ ∂®
’«‘ ’Ï∆ ≈Ó È≈Óπ È ¤Ø‚¿∞ √‘‹∂ ‘Ø«¬ √π ‘Ø«¬ ∂®3®3®
ÍÓ≈ÂÓ≈ √Ì √∆ª «Ú⁄ ‘À, √≈∂ √∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄
‘ÈÕ ÍÃÌ» √Ú «Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ≈Ó
È≈Ó Á≈ «√ÓÈ È≈ ¤º‚Ø, √«‘‹∂ ‘∆ ¿∞√ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ)
49
‡≈‘‰∆ È≈Ò È‘ƒ Òº◊Á≈Õ)
Ì≈Ú∂∫ «’√∂ ‹∆Ú Á∂ ’ØÒ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ≈‹∂ «¬øÁ Á∂
√Ó≈È √Ø‘‰∂-√Ø‘‰∂ ÿ ¡Â∂ √ØÈ∂ Á∂ «√øÿ≈√È Ú∆ ‘Ø‰, Í ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ¿∞√Á≈ ‹∆ÚÈ «’√∂ Ò∂÷∂ È‘ƒ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
√◊Ò «√Ã√«‡ ’Ø ≈‹≈ Áπ÷∆¡≈Õ
‘« ’≈ È≈Óπ ‹ÍÂ ‘Ø«¬ √π÷∆¡≈®
√≈∆ «√ÃÙ‡∆ Á≈ Ï≈ÁÙ≈‘ ‘πø«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª Ú∆ ¿π‘ Áπ÷∆
«‘øÁ≈ ‘À Í ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ‹∆Ú √π÷∆ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ)
È Ï∆⁄≈«˙ ≈‹≈ ≈Ó ’Ø √π®
«‹‘ √ ¡È√ Ï∆√« ‹≈‘∆®1® ‘≈¿∞ÕÕ
«¬√ ‹∆Ú È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ≈‹≈ ≈Ó Á∂ √ÃÙ
∂ ‡ ¡≈ÈßÁ Á≈ «Ú⁄≈
È‘ƒ ’∆Â≈, «‹√ ¡≈ÈßÁ Á∂ ¡≈¿∞‰ È≈Ò √ø√≈ Á∂ ‘Ø √≈∂ √ ⁄Ò∂
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ (√«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
≈Ó √π Í∆¡≈ ∂®
«‹‘ √ «Ï√« ◊¬∂ √ ¡¿∞®1®
«‹‘Û≈ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ≈Ó È≈Ó »Í∆
ÙÃ∂√‡ √ ˘ ÍƒÁ≈ ‘À, ¿∞√ √ Á∂ Í∆‰ È≈Ò ‘Ø √ø√≈’ √ ÌπºÒ
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ)
‹≈«È ¡‹≈È Ì¬∂ ‘Ó Ï≈Ú √Ø ⁄ ¡√Ø ⁄ «ÁÚ√ ‹≈‘∆®
«¬øÁz∆ √ÏÒ «ÈÏÒ «ÏÏ∂’ Ïπ«Ë ÍÓ≈Ê ÍÚ∂√ È‘∆®2®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ¡≈Í ‹∆ ˘ ‹≈È‰ ÂØ∫ ¡‰‹≈‰ Ï‰’∂,
fiºÒ∂ ‘Ø ’∂ ¡Â∂ «ÏÈª √Ø⁄∂ √Ófi∂, √ø√≈∆ ‹∆Ú «ÁÈ ÏÂ∆Â ’ ‘∂
‘ÈÕ «¬øÁ∆¡ª Á∂ «ÚÙ∂ «Ú’≈ª «Ú⁄ Ù’Â∆Ú≈È ‘Ø‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∆
√Ø⁄‰ √Ófi‰ Ú≈Ò∆ Ù’Â∆ ’Ó˜Ø ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ «¬√ ’’∂ ‹∆Ú Á≈
(ÍÓ-¡Ê) ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ÍÃÚ∂Ù È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
’‘∆¡Â ¡≈È ¡⁄∆¡Â ¡È ’¤∞ √Ófi È ÍÀ ¡Í Ó≈«¬¡≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¿∞ Á ≈√ Á≈√ Ó«Â Í‘« ’Ø Í π ’‘π ‹∆¡
Á«¬¡≈®3®3®
‹∆Ú ’«‘øÁ≈ ’∞fi ‘À ¡Â∂ ’Á≈ ’∞fi ‘Ø ‘ÀÕ
(ÂÊ≈∏◊Ò∆ ¡√∆ ⁄ø◊∆¡≈ ¡≈⁄≈∆ Ïπ∆¡≈‘Õ )
50
»Í∆ ÍÁ≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í‰ Ú≈Ò∂ Ì◊Âª ˘ Áπ÷
º È‘ƒ «ÁøÁ≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ Ì◊«Â «¬’ Ï≈„∆ ¡Ï «¬‘ ’≈ «√¿∞ ’‘∆¡À®
‹≈ ’≈«È ‘Ó Â∞Ó ¡≈≈Ë∂ √Ø Áπ÷π ¡‹‘» √‘∆¡À®4®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, Ó∂∂
«‘Á∂ «Ú⁄ ¡≈Í Á∆ ÍÃ∂Ó≈ Ì◊Â∆ Ï‘πÂ ÚºË ◊¬∆ ‘À, «¬‘ ÓÀ∫ «’√ ˘
Áº√ª? «‹√ ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂ Áπº÷ Á∆ È«ÚÂ∆ Ú≈√Â∂ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∆
¡≈ËÈ≈ ’ «‘≈ ‘ª ’∆ «¬‘ Áπº÷ ‘π‰ ‘Ø Ú∆ √«‘‰≈ ÍÚ∂◊≈? Ì≈Ú
È‘ƒ √«‘‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ
ÙÏÁ BC
Áπ Ò Ì ‹ÈÓπ Íπ ø È ÎÒ Í≈«¬˙ «ÏÊ≈ ‹≈Â ¡«ÏÏ∂ ’ À ®
≈‹∂ «¬ø Á Ã √Ó√« «◊Ã ‘ ¡≈√È «ÏÈ∞ ‘« Ì◊«Â ’‘‘π «’‘
Ò∂ ÷ À ® 1®
È Ï∆⁄≈«˙ ≈‹≈ ≈Ó ’Ø √π ®
«‹‘ √ ¡È√ Ï∆√« ‹≈‘∆®1® ‘≈¿∞ÕÕ
‹≈«È ¡‹≈È Ì¬∂ ‘Ó Ï≈Ú √Ø ⁄ ¡√Ø ⁄ «ÁÚ√ ‹≈‘∆®
«¬ø Á z ∆ √ÏÒ «ÈÏÒ «ÏÏ∂ ’ Ïπ « Ë ÍÓ≈Ê ÍÚ∂ √ È‘∆®2®
’‘∆¡Â ¡≈È ¡⁄∆¡Â ¡È ’¤∞ √Ófi È ÍÀ ¡Í Ó≈«¬¡≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¿∞ Á ≈√ Á≈√ Ó«Â Í‘« ’Ø Í π ’‘π ‹∆¡
Á«¬¡≈®3®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ÍÃÌ» Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª Ì≈Ú∂∫ ÁπÒºÌ Ó≈È√ ‹ÈÓ «Ú⁄ ‹∆Ú ’ØÒ
≈‹∂ «¬øÁ Úª◊ √Ú◊ Á≈ √πº÷ Ú∆ ‘ØÚ∂, √Ì «È√ÎÒ ‘ÀÕ
Áπ Ò Ì ‹ÈÓπ Íπ ø È ÎÒ Í≈«¬˙ «ÏÊ≈ ‹≈Â ¡«ÏÏ∂ ’ À ®
≈‹∂ «¬ø Á Ã √Ó√« «◊Ã ‘ ¡≈√È «ÏÈ∞ ‘« Ì◊«Â ’‘‘π «’‘
Ò∂ ÷ À ® 1®
‹∆Ú ˘ «Í¤Ò∂ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ ÍπøÈª Á≈ ÎÒ ¡ÓØÒ’ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ
ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, ÍÃøÂ± ¡≈ÂÓ «Ú⁄≈ ÂØ∫ «ÏÈª «¬‘ ‹ÈÓ «È‘ÎÒ
‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ (√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’Ï∆ Ó≈È√ ‹ÈÓπ Áπ¶Ìπ ‘À ‘Ø«¬ È Ï≈À Ï≈®
«‹¿∞ ÏÈ ÎÒ Í≈’∂ Ìπ«¬ «◊«‘ Ï≈‘π« È Ò≈◊«‘ ‚≈®
Ó≈È√ ‹ÈÓ ¡ÓØÒ’ ‘À, «¬‘ Ú≈-Ú≈ ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
«‹Ú∂∫ «’√∂ ÎÒ Á∂ ÁºıÂ È≈ÒØ∫ Íº’≈ ÎÒ ‡∞º‡ ‹≈Ú∂, ÓπÛ’∂ «Î ¿∞‘
51
«Ú⁄ ÒÀ¡ ‘Ø ‹≈‰≈ ¡ «¬«¤¡≈ ¡È∞√≈ Î∂ ÍÃ◊‡ ‘ØÚ‰≈, 7.
Ú√∆’‰-ÌΩÂ’ ÍÁ≈Êª ˘ ¡≈Í‰∆ ¡≈«◊¡≈ «Ú⁄ ’ ÒÀ‰≈Õ 8.
¬∆ÙÂ≈-ÍÁ≈Êª ˘ ⁄‰ ¡Ω ÒÀ¡ ’‰ Á∆ Ù’Â∆ ‘Ø‰∆Õ 9. ¡È»Í∆
«√Ë∆-÷πË≈ «Âz÷≈ ¡≈«Á’ Â’Ò∆Îª È≈ ÏÔ≈ÍÈ∆¡ªÕ 10. √ÃÚ‰
«√Ë∆-Á» ÏÀ«·¡ª √ÌÈª Á∆ Ï≈Â √π‰ ÒÀ‰∆Õ 11. Á√È «√Ë∆-Á»
ÏÀ«·¡ª ‘Ø«¬¡≈ ¡≈Í‰∂ È∂ÂØ∫ √∂ √Ì ’Ø Á∂÷ ÒÀ‰≈Õ 12. ÓÈØ Ï∂◊
«√Ë∆-ÓÈ ’∂ Ï∂◊ ¡È∞√≈ «‹Ê∂ ÁÒ∆Ò ‘ØÚ∂ «ÂÊÀ ◊ÓÈ ’È≈Õ
13. ’≈Ó »Í «√Ë∆-‹À√∆ «¬«¤¡≈ ‘ØÚ∂ ÂÀ√≈ »Í Ë≈‰ ’ ÒÀ‰≈Õ
14. Í’ªÔ ÍÃÚ∂√ «√Ë∆-Ì»Â Á∆ Â∑ª Í≈¬∂ √∆ «Ú⁄ ÍÃÚ∂Ù
’ ‹≈‰≈Õ 15. √Ú¤øÁ «ÓÃÂÔ» «√Ë∆-Ì∆÷Ó «ÍÂ≈Óª ÚÂ ¡≈Í‰∆
«¬«¤¡≈ ¡È∞√≈ Á∂‘ «Â¡≈◊‰∆Õ 16. √π ’∆Û≈ «√Ë∆-¡Í¤ª
√∂ «ÓÒ ’∂ «Ï⁄Â∂ Á∂ÚÈ ’Ø Á∂÷È≈Õ 17. √ø’ÒÍ «√Ë∆-‹Ø «ÁÒ
«Ú⁄ √ø’ÒÍ Ë≈È ’∂ √Ø Í»≈ ‘Ø‰≈Õ 18. ¡ÍÃ‘«Â◊«Â «√Ë∆«‹Ê∂ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∂ ¿∞Ê∂ fi‡ Íπ‹ ‹≈Ú∂Õ √Ø ’∞Ò ¡·≈ª «√Ë∆¡ª ‘Ø¬∆¡ªÕ
ÈΩ «ÈË∆¡ª∏1-ÍÁÓ √Ú‰ ¡≈«Á’ Ë≈Â±˙∫ ’∆ ÷∆Á
ÎØ÷Â ’È∆, ÔØ◊ √Ì Á∂Ú Ó≥Á Ï‰≈Ú‰∂ Â∂ √Ã∂Ù‡ ¡≈⁄È Ú≈Ò≈
‘Ø‰≈, ÍÁÓ «È«Ë √Á≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ Ô«‘ «È«Ë √ÂØ ◊π‰∆ ÍπÂz ÍØÂ«¡ª
Â’ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ 2-ÓØÂ∆ Ó»ø◊∂ ‘∆∂ Ó≈‰’≈«Á’Ø∫ ’∆ √ΩÁ≈◊∆ ’È∆
¿∞ºÂÓ ÍπÙØ∫ ’Ø Á≈È Á∂‰≈, «¬√ ’≈ È≈Ó Ó‘ª ÍÁÓ «È«Ë ‘ÀÕ «¬‘
«È«Ë Ú∆ √ÂØ ◊π‰∆ Â∂ √Â Í∆Û∑∆¡ª Âº’ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ 3-Ï≈‰ ÷Û◊
Ï¤∆ ËÈ∞÷ „≈Ò≈«Á’ ‹Óª ’∂ «¬È ’∆ √ΩÁ≈◊∆ ’∂, ≈‹ÔØ∫ √∂
ÓÀÂz∆ ÷∂ «¬√ ’≈ È≈Ó Ó’ «È«Ë ‘ÀÕ «¬‘ «È«Ë ÂÓØ ◊π‰∆ ‘À, ¬∂’
Íπ÷ Â’ ‘∂◊∆Õ
4-¡≥È, ÿ∆, ◊πÛ, Â∂Ò≈«Á’Ø∫ ’≈ «ÏÚ‘≈ ’È≈, ’¤Í ’∂
√≈Ó≈È ¡≥◊ª ’≈ √ø’Ø⁄ ’È≈ ¡ÊÚ≈ ÷È≈, È≈ ¡≈Í ÷≈‰≈ È≈
«’√∆ ’Ø ËÈ ¡≈«Á’ Á∂‰≈Õ ˜Ó∆È «Ú⁄ ÁÏ ÷È≈, «¬√ ’≈ È≈Ó
’¤Í «È«Ë ‘À, «¬‘ «È«Ë ÂÓØ ◊π‰∆ ‘À ¬∂’ Íπ÷ ÍÃÔøÂ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ
5-Ï∆‰≈ «ÓÃÁø◊ ¡≈«Á’ Ï≈‹∂ √ø◊Ã«‘ ’È∂ Ì‡ Ó≈◊Ë √»Â ◊Ú¬∆¡ª
’Ø ËÈ Á∂‰≈ Ú∂√Ú≈ ◊ÓÈ ’È≈, «¬√ ’≈ È≈Ó Óπ’øÁ «È«Ë ‘ÀÕ «¬‘
«È«Ë ‹Ø◊π‰∆ ‘À «¬’ Íπ÷ ÍÃÔøÂ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ 6-Ë≈Â±¡ª Â∂ ÂÈª
Â∂ ¡≥È≈«Á’ ’≈ ÏÔ≈Í≈ ’È≈ ¡ÍÓ≈È Á≈ Ï⁄È È≈ √‘≈È≈,
Ú«‚¡≈«¬¡ª ‘Ø«¬¡ª Ï‘πÂ ÍÃ∆Â ’È∆, Ï‘πÂ Ì≈Ô≈ ‘Ø‰∆ Óª, √øÂ≈È
ÙÏÁ BD
√π ÷ √≈◊π √π  Â «⁄ø Â ≈Ó«È ’≈ÓË∂ È ∞ Ï«√ ‹≈ ’∂ ®
⁄≈« ÍÁ≈Ê ¡√‡ Á√≈ «√«Ë ÈÚ «È«Ë ’ ÂÒ Â≈ ’∂®1®
‘« ‘« ‘« È ‹Í«‘ √È≈®
¡Ú √Ì «Â¡≈«◊ Ï⁄È ⁄È≈®1® ‘≈¿∞®
È≈È≈ «÷¡≈È Íπ  ≈È Ï∂ Á «Ï«Ë ⁄¿∞ Â ∆√ ¡÷ Óª‘∆®
«Ï¡≈√ «Ï⁄≈« ’«‘˙ ÍÓ≈Êπ ≈Ó È≈Ó √« È≈‘∆®2®
√‘‹ √Ó≈«Ë ¿∞ Í ≈«Ë ‘Â Îπ « È Ï‚À Ì≈«◊ «ÒÚ Ò≈◊∆®
’«‘ «ÚÁ≈√ ÍÃ◊≈√π «ÁÀ Ë« ‹ÈÓ ÓÈ ÌÀ Ì≈◊∆®3®4®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ √πº÷ª Á∂ √ÓπøÁ
¿π√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ‹Í‰ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «‹√ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ È≈Ó Á∆ ’∆ÓÂ Á∂ √Ó≈È ’∆ÓÂ º÷‰ Ú≈Ò∆ ’Ø¬∆ ’∆ÓÂ∆ Ú√Â±
È‘ƒ ‘ÀÕ
√π ÷ √≈◊π √π  Â «⁄ø Â ≈Ó«È ’≈ÓË∂ È ∞ Ï«√ ‹≈ ’∂ ®
⁄≈« ÍÁ≈Ê ¡√‡ Á√≈ «√«Ë ÈÚ «È«Ë ’ ÂÒ Â≈ ’∂®1®
√πº÷ª Á≈ √ÓπøÁ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‘ÀÕ
(√«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ÌÚ √≈◊ √π÷ √≈◊ Ó≈‘∆®
√ø√≈ √ÓπøÁ Á∂ «Ú⁄ √ºπ÷ √≈◊ ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í ‘ÀÕ)
«‹√ Á∂ ¡Ë∆È √πÂ ’ÒÍ «ÏÃ¤, ÓÈ «¬º«¤Â ÎÒ Á∂‰ Ú≈Ò∆
ÓÈ∆-«⁄Â≈Ó‰∆, ’≈ÓË∂È ◊¿» ‘È ¡Â∂ ⁄≈ ÍÁ≈Ê ’≈Ó, ¡Ê,
ËÓ, ÓØ’ÙÕ
¡·≈ª «√ºË∆¡ª∏1. ¡«‰Óª-ÍÃÓ≈‰± Â∞Ò √»¤Ó ‘Ø ‹≈‰≈,
2. Ó«‘øÓª-Ó‘ª √Ê»Ò ‘Ø ‹≈‰≈, 3. ◊«Ó≈-»ø¬∆∫ ‹À√∂ ‘Ò’∂ ÍÁ≈Ê
Á≈ Ì≈∆ ‘Ø ‹≈‰≈, 4. Ò«ÿÓ≈ÍÃÏÂ ‹À√∂ Ì≈∆ ÍÁ≈Ê Á≈ »ø¬∆∫ Â∞Ò
‘Ò’∂ ‘Ø ‹≈‰≈, 5. ÍÃ≈ÍÂ∆-√Ì ÍÁ≈Êª Á∆ «¬«¤¡≈ ¡È∞√≈ ‘Ê
«Ú⁄ ¡≈ ‹≈‰≈, 6. ÍÃ’≈ÓÔ-π’≈Ú‡ «ÏÈª ‹Ò Á∆ Â∑ª «ÍÃÊÚ∆
«¬√ ’’∂ «¬√ ˘ ÍÃÏÒ Ó≈«¬¡≈ Á∆ √Ófi È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á∆Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, Ó∂∆ Á≈√ Á∆
ÓÂ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ ¿∞Í≈Ó ‘ÀÕ ¡≈Í ◊πº√≈ «Â¡≈◊ ’∂ Ó∂∂ ”Â∂ ¡≈Í‰∆
«’Í≈ ’Ø ‹∆Õ
52
ÙÏÁ BE
‹¿∞ Â∞Ó «◊«Ú Â¿∞ ‘Ó ÓØ≈®
‹¿∞ Â∞Ó ⁄øÁ Â¿∞ ‘Ó Ì¬∂ ‘À ⁄’Ø≈®1®
Ó≈ËÚ∂ Â∞ Ó È ÂØ  ‘π Â¿∞ ‘Ó È‘∆ ÂØ  «‘®
Â∞ Ó «√¿∞ ÂØ «  ’ÚÈ «√¿∞ ‹Ø  «‘®1® ‘≈¿∞ ®
‹¿∞ Âπ Ó Á∆Ú≈ Â¿∞ ‘Ó Ï≈Â∆®
‹¿∞ ÂπÓ Â∆Ê Â¿∞ ‘Ó ‹≈Â∆®2®
√≈⁄∆ ÍÃ ∆ «Â ‘Ó Â∞ Ó «√¿∞ ‹Ø  ∆®
Â∞Ó «√¿∞ ‹Ø« ¡Ú √ø«◊ ÂØ∆®3®
‹‘ ‹‘ ‹≈¿∞ Â‘≈ Â∂  ∆ √∂ Ú ≈®
Â∞ Ó √Ø ·≈’∞  π ¡¿∞  π È Á∂ Ú ≈®4®
Â∞Ó∂ Ì‹È ’‡«‘ ‹Ó Îª√≈®
Ì◊«Â ‘∂ Â ◊≈ÚÀ «ÚÁ≈√≈®5®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò ¡‡πº‡
ÍÃ∆Â∆ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
‹¿∞ Â∞Ó «◊«Ú Â¿∞ ‘Ó ÓØ≈®
‹¿∞ Â∞Ó ⁄øÁ Â¿∞ ‘Ó Ì¬∂ ‘À ⁄’Ø≈®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ Ó∂∆ ÍÃ∆Â∆ ¡≈Í È≈Ò «¬√ Â∑ª ‘À, ‹∂’
¡≈Í ‘«¡≈ÚÒ∂ Í‘≈Û ‘ØÚØ Â∂ ÓÀ∫ ¿∞√ Í‘≈Û ¿∞Â∂ «‘‰ Ú≈Ò≈ ÓØ
Ï‰ª, «’¿∞∫«’ ÓØ Á∆ √Ì ÂØ∫ ÚºË ÍÃ∆Â∆ ‘«¡≈ÚÒ∂ Í‘≈Û È≈Ò ‘πøÁ∆
53
Í»‹«√ È≈‘∆ ‘« ‘∂ È≈È’ È≈Ó ¡ÓØÒ®
Ï‘πÂ √≈∂ Ù≈√Âª ¡Â∂ Ï‘πÂ √≈∆¡ª «√ÓÂ∆¡ª Á∆
ÍÛ⁄ØÒ ’∆Â∆ Í ‘« Á∂ È≈Ó Ï≈Ï ’Ø¬∆ Ú∆ È‘ƒ Íπº‹Á≈ ¿∞√
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ¡ÓØÒ’ ‘ÀÕ)
√‘‹ √Ó≈«Ë ¿∞ Í ≈«Ë ‘Â Îπ « È Ï‚À Ì≈«◊ «ÒÚ Ò≈◊∆®
’«‘ «ÚÁ≈√ ÍÃ◊≈√π «ÁÀ Ë« ‹ÈÓ ÓÈ ÌÀ Ì≈◊∆®3®4®
¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó «Ú⁄ «È-«Ú’ÒÍ √Ó≈Ë∆ «ÚÙ∂
«Ú’≈ª π»Í∆ ¿∞Í≈Ë∆¡ª ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ’∂ Òº◊Á∆ ‘ÀÕ Úº‚∂ Ì≈◊ª È≈Ò
‹∆Ú Á∆ «ÏÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò ‹πÛÁ∆ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‹√ ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ ”⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á≈
ÍÃ’≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À,¿∞‘ ‹∆Ú ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂ ÌÀ¡ ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¡¤∆ ‘Ø‰∆, Í»Ï «ÓÂØ∫ √∂ «ÓÒ≈Í Ú≈ ÍÃ∂Ó ¡ÒØÍ ’È≈, È«Ú˙∫ √∂
Ï‘πÂ ’È≈, «¬√ Á≈ È≈Ó ’øπÁ «È«Ë ‘À «¬‘ ≈‹√ Â≈Ó√ ‘À Â∂ ÁØ
Í∆‘Û∆ Â’ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ 7-Ï√Â ’Í≈√ ¡≥È ÎÒ ÍπÙÍ ÓØÂ∆ Ó»ø◊∂ √ø÷
«√Í∆¡ª Ò’Û∆¡ª ¡Ω Ï‘πÂ ‹Ò Á∆ Ú√Â±¡ª Á∆ √ΩÁ≈◊∆ ’È∆,
ÂÒ≈Ï Ï◊∆⁄∂ Ò◊≈¿∞‰∂, ÈÁ∆¡ª Á∂ ÍπÒ ÏÈ≈¿∞‰∂, «Ï¤Ø∫ ’∂ ‹ø◊Ò
¡Ω ÍπÙÍ Ï≈‡’≈«Á ¡È∂’ ÍÃ’≈ Á∂ ÌØ◊Ø∫ ’≈ ÌØ◊Â≈ ‘Ø‰≈, «¬√ Á≈
È≈Ó È∆Ò «È«Ë ‘ÀÕ «¬‘ «È«Ë √ªÂÚ’ Â∂ Â≈Ó√ ‘À, «ÂøÈ Í∆‘Û∆
Â’ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ 8-¡’∂Ò≈ ‘∆ ¿∞ÂÓ ÌØ‹È ’∂ ¡ ¿∞ÂÓ Ï√Â
Í«‘∂, ¡Ω √Ì ’Ø Ó≈Û≈ ¡≥È Á∂Ú∂, Ï√Âz ÓÀÒ∂ Á∂Ú∂ √πÂ Á≈≈«Á’Ø∫ ’Ø
’∞¤ È≈ Á∂Ú∂, ’∂ÚÒ ¡≈Í‰∂ √∆ Á∆ Í≈ÒÈ≈ ’∂, «¬√ «È«Ë ’≈
È≈Ó √øÂ÷ «È«Ë ‘À Â∂ «¬‘ «È«Ë ‹Ø ÂÓØ ‘À Â∂ «¬’ Íπ÷ ÍÃÔøÂ
«‘øÁ∆ ‘ÀÕ 9-¡≈Ó ’’∂ ‘ Â∑ª Á≈ ÍÁ≈Ê ’ØÒ ‘Ø‰≈-÷Ï «È«Ë
’‘∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ ‘ºÊ Á∆ ÂÒ∆ Â∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√Ì «ÈË≈È Á√ ¡√‡ «ÈË≈È ·≈’∞ ’ ÂÒ Ë«¡≈®
√≈∂ ÷˜≈È∂ ¡·≈ª «√ºË∆¡ª ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÂÒ∆ ¿πºÍ
‘ÈÕ)
‹Ø ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò «¬’«Ó’ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞√ Á∂ Úº√ «Ú⁄ Ú∆ «¬‘ √Ì ’∞fi ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘« ‘« ‘« È ‹Í«‘ √È≈®
¡Ú √Ì «Â¡≈«◊ Ï⁄È ⁄È≈®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ¡À√∂ √πº÷ª Á∂ √ÓπøÁ Á≈ È≈Ó ¡≈Í‰∆ √È≈
È≈Ò «’¿∞∫ È‘ƒ ‹ÍÁ≈Õ ‘Ø √≈∆¡ª Î˜»Ò ◊ºÒª ˘ ¤º‚ ’∂ ‘∆
È≈Ó ˘ «’¿∞∫ È‘ƒ ‹ÍÁ≈?
È≈È≈ «÷¡≈È Íπ≈È Ï∂Á «Ï«Ë ⁄¿∞Â∆√ ¡÷ Óª‘∆®
«Ï¡≈√ «Ï⁄≈« ’«‘˙ ÍÓ≈Êπ ≈Ó È≈Ó √« È≈‘∆®2®
¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ ÍÃ√ø◊ ¡·≈ª Íπ≈‰ ¡Â∂ ⁄≈∂ Ú∂Áª Á∆¡ª
«ÚË∆¡ª √Ì ⁄Ω∫Â∆ ¡º÷ª «Ú⁄ ‘∆ «Ò÷∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ Ú∂Á «Ú¡≈√ ‹∆ È∂
√Ì ◊ÃøÊª Ù≈√Âª ˘ «Ú⁄≈ ’∂ ¡øÂ «Ú⁄ «¬‘ «’‘≈ «’ «¬√ √ø√≈
«Ú⁄ ≈Ó È≈Ó Á∂ Èª Â∞ºÒ ’∞fi Ú∆ È‘ƒ ‘ÀÕ
(√«Â◊π ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ÙÒØ’∏Ï‘π √≈√Âz Ï‘π «√«ÓÃÂ∆ Í∂÷∂ √Ï „„Ø«Ò®
54
55
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ¡≈Í Á≈ Ì‹È ‹ÓÁ»Âª Á∆ Î≈‘∆ ’º‡ «ÁøÁ≈
‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÍÃ∂Ó≈Ì◊Â∆ Ú≈√Â∂ ‘∆ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ◊π‰ ◊≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’Ø¬∆ ◊≈ÚÀ ’Ø √π‰À ‘« È≈Ó≈ «⁄Â∞ Ò≈«¬®
’‘π ’Ï∆ √ø√≈ È‘∆ ¡ø«Â ÍÓ ◊«Â Í≈«¬Õ
’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ◊π‰ ÙË≈ √«‘Â «⁄ºÂ Ò≈ ’∂
◊≈Ú∂, ⁄≈‘∂ ’Ø¬∆ √π‰∂, ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «¬√ «Ú⁄
’Ø¬∆ Ùº’ È‘ƒ, ¡«‹‘≈ Ú‚Ì≈◊≈ ‹∆Ú ˜» ‘∆ ¡≥Â √Ó∂∫ Óπ’Â∆
ÍÃ≈ÍÂ ’∂◊≈Õ
ÙÏÁ BF
‹Ò ’∆ Ì∆«Â ÍÚÈ ’≈ Êø Ì ≈ ’Â Ïø π Á ’≈ ◊≈≈®
‘≈‚ Ó≈√ È≈Û∆ ’Ø «Í≥ ‹ π Í≥ ÷ ∆ Ï√À «Ï⁄≈≈®1®
ÍÃ ≈ È∆ «’¡≈ Ó∂  ≈ «’¡≈ Â∂  ≈®
‹À √ ∂ ÂÚ Í≥ « ÷ Ï√∂  ≈®1® ‘≈¿∞ ®
≈÷‘π ’ø Ë ¿∞ √ ≈‘π È∆Úª®
√≈„∂ Â∆«È ‘≈Ê Â∂  ∆ √∆Úª®2®
Ïø ’ ∂ Ï≈Ò Í≈◊ «√« ‚∂  ∆®
«¬‘π ÂÈ∞ ‘Ø « ¬◊Ø Ì√Ó ’∆ „∂  ∆®3®
¿± ⁄ ∂ Ó≥ Á  √π ø Á  È≈∆®
≈Ó È≈Ó «ÏÈ∞ Ï≈‹∆ ‘≈∆®4®
Ó∂  ∆ ‹≈«Â ’Ó∆È∆ Íª«Â ’Ó∆È∆
˙¤≈ ‹ÈÓπ ‘Ó≈≈®
Â∞ Ó √È≈◊«Â ≈‹≈ ≈Ó
⁄øÁ ’«‘ «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈≈®5®6®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆ ‹∆Úª Á∂ ⁄Ò≈¬∂Ó≈È √πÌ≈¡
Á≈ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘Ø¬∂ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú Á∂ √∆ Á∆
⁄È≈ Í≥‹ª ÂºÂª ÂØ∫ Ï‰∆ ‘ÀÕ √ø√≈ «Ú⁄ ‹∆Ú Á≈ «‘‰≈ πº÷ Á∂
Í≥¤∆ Á∆ Â∑ª ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ √Ì ‹∆Úª ˘ Ì∂Á-Ì≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
‹Ò ’∆ Ì∆«Â ÍÚÈ ’≈ ÊøÌ≈ ’Â ÏøπÁ ’≈ ◊≈≈®
‘≈‚ Ó≈√ È≈Û∆ ’Ø «Í≥ ‹ π Í≥ ÷ ∆ Ï√À «Ï⁄≈≈®1®
56
‘ÀÕ ‹∂’ ¡≈Í ⁄øÁÓ≈ ‘ØÚØ Âª ÓÀ∫ ⁄’Ø ‘ØÚªÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ÍzÌ Â∞fi «ÏÈ≈ È‘∆ ‘Ø® ÓÈ ÍÃ∆«Â ⁄øÁ ⁄’Ø≈®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! Ó∂∆ ÍÃ∆Â∆ ¡≈Í ÂØ∫ «ÏÈª «’√∂ ‘Ø È≈Ò È‘ƒ ‘ÀÕ
Ó∂∂ ÓÈ Á∆ ÍÃ∆Â∆ ¡≈Í ‹∆ È≈Ò «¬√ Â∑ª Á∆ ‘À, «‹√ Â∑ª ⁄’Ø Á∆
⁄øÁÓ≈ È≈Ò ‘ÀÕ)
Ó≈ËÚ∂ Â∞ Ó È ÂØ  ‘π Â¿∞ ‘Ó È‘∆ ÂØ  «‘®
Â∞ Ó «√¿∞ ÂØ «  ’ÚÈ «√¿∞ ‹Ø  «‘®1® ‘≈¿∞ ®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ‹∂’ Â∞√ƒ Ó∂∂ È≈Ò ÍÃ∆Â∆ È‘ƒ ÂØÛØ◊∂ Âª
ÓÀ∫ Ú∆ ¡≈Í È≈ÒØ∫ ÍÃ∆Â∆ È‘ƒ ÂØÛª◊≈Õ ¡≈Í È≈ÒØ∫ ÍÃ∆Â∆ ÂØÛ ’∂ ‘Ø
ÓÀ∫ «’√ È≈Ò ‹ØÛª◊≈ ?
‹¿∞ Âπ Ó Á∆Ú≈ Â¿∞ ‘Ó Ï≈Â∆®
‹¿∞ ÂπÓ Â∆Ê Â¿∞ ‘Ó ‹≈Â∆®2®
‹∂’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í Á∆Ú≈ ‘ØÚØ Âª ÓÀ∫ ¿∞√ Á∆Ú∂ «Ú⁄
‹◊‰ Ú≈Ò∆ ÏºÂ∆ Ï‰ªÕ ‹∂’ ¡≈Í Â∆Ê ‘ØÚØ Âª ÓÀ∫ ¿∞√ Â∆Ê Á≈
Ô≈Â∆ Ï‰≈Õ
√≈⁄∆ ÍÃ ∆ «Â ‘Ó Â∞ Ó «√¿∞ ‹Ø  ∆®
Â∞ Ó «√¿∞ ‹Ø «  ¡Ú √ø « ◊ ÂØ  ∆®3®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ÓÀ∫ √ø√≈ Á∆ fi»·∆ ÍÃ∆Â «Â¡≈◊ ’∂ ¡≈Í
È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â ‹ØÛ∆ ‘À ¡Â∂ ¡≈Í È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â ‹ØÛ ’∂ ‘Ø √ÌÈª
È≈ÒØ∫ ÂØÛ∆ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ÍÃÌ ’∆ ÍÃ∆«Â √Á≈ √π÷π ‘Ø«¬®
ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò ÍÃ∆Â ’È Â∂ ‘Ó∂Ù≈ √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ)
‹‘ ‹‘ ‹≈¿∞ Â‘≈ Â∂  ∆ √∂ Ú ≈®
Â∞ Ó √Ø ·≈’∞  π ¡¿∞  π È Á∂ Ú ≈®4®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ÓÀ∫ «‹ºÊ∂-«‹ºÊ∂ ‹ªÁ≈ ‘ª ¡≈Í Á∆ ‘∆ √∂Ú≈
«√ÓÈ ’Á≈ ‘ªÕ ¡≈Í Ú◊≈ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ ‘Ø Ó≈Ò’
Á∂Ú È‘ƒ ‘ÀÕ
Â∞Ó∂ Ì‹È ’‡«‘ ‹Ó Îª√≈®
Ì◊«Â ‘∂ Â ◊≈ÚÀ «ÚÁ≈√≈®5®
ÙÏÁ BG
⁄Ó‡≈ ◊ª«· È ‹È¬∆®
ÒØ ◊ π ◊·≈ÚÀ ÍÈ‘∆®1® ‘≈¿∞ ®
¡≈ È‘∆ «‹‘ ÂØ Í ¿∞ ®
È‘∆ ªÏ∆ ·≈¿∞ Ø Í ¿∞ ® 1®
ÒØ ◊ π ◊ø « · ◊ø « · ÷≈ «Ï◊» ⁄ ≈®
‘¿∞ «ÏÈ∞ ◊ª·∂ ‹≈«¬ Í‘» ⁄ ≈®2®
«ÚÁ≈√π ‹ÍÀ ≈Ó È≈Ó≈®
ÓØ « ‘ ‹Ó «√¿∞ È≈‘∆ ’≈Ó≈®3®7®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ «‹‘Û≈ ‹∆Ú «¬√ √∆ È≈Ò fiπ·
» ∆ ÍÃ∆Â «Â¡≈◊ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ‹ÓÁ»Âª Á∂ ÌÀ¡ ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ’∂ Óπ’Â ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
⁄Ó‡≈ ◊ª«· È ‹È¬∆®
ÒØ ◊ π ◊·≈ÚÀ ÍÈ‘∆®1® ‘≈¿∞ ®
⁄ÓÛ∂ È≈Ò ÓÛ∑∂ ‘Ø¬∂ √∆ È≈Ò ÓÀ∫ fi»·∆ ÍÃ∆Â∆ ’È∆ È‘ƒ
‹≈‰Á≈Õ √ø√≈∆ ÒØ’ Ó∂∂ ’ØÒ √∆ »Í∆ ‹πÂ
º ∆ ◊ø„≈¿∞‰ Ì≈Ú ÍÁ≈Êª
È≈Ò fi»·∆ ◊ø„ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
¡≈ È‘∆ «‹‘ ÂØÍ¿∞®
«‘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¿±⁄∂ Ó≥Á √πøÁ È≈∆®
≈Ó È≈Ó «ÏÈ∞ Ï≈‹∆ ‘≈∆®4®
‹∂’ ‹∆Ú Á∂ ’ØÒ ¿∞µ⁄∂ Ó«‘Ò ‘Ø‰ ¡Â∂ ¿∞√ «Ú⁄ √πøÁ
«¬√Â∆ ‘ØÚ∂, Âª Ú∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ¡ÓØÒ’ ÓÈ∞º÷
‹ÈÓ Á∆ Ï≈‹∆ ‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ó∂  ∆ ‹≈«Â ’Ó∆È∆ Íª«Â ’Ó∆È∆ ˙¤≈ ‹ÈÓπ ‘Ó≈≈®
Â∞Ó √È≈◊«Â ≈‹≈ ≈Ó ⁄øÁ ’«‘ «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈≈®5®6®
‹∆Ú Á≈ «Ú’≈ª È≈Ò √ø◊ ‘Ø‰ ’’∂, ‹∆Ú Á≈ √πÌ≈¡,
√ø◊Â ¡Â∂ ‹∆ÚÈ ÿ‡∆¡≈ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈
’«‘øÁ∂ ‘È «’ ‘∂ √Ì Á∂ ≈‹∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ÓÀ∫ ¡≈Í Á∆ ÙÈ
¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ¡≈Í Ó∂∂ ¿∞µÍ «’Í≈ ’ØÕ
‹∆Ú Á≈ √∆ Í≥‹ ÂºÂª ÂØ∫ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ «‹√ «Ú⁄ Í≈‰∆ Á∆
’øË ‘À Â∂ ‘Ú≈ Á∆ ÊøÓ∆ ‘ÀÕ Ó≈Â≈ Á∂ ’Â «ÍÂ≈ Á∂ Ú∆‹ (¡◊È) Á≈
◊≈≈ Òº◊≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘º‚∆¡ª ¡Â∂ Ó≈√ («Óº‡∆) ¡Â∂ È≈Û∆¡ª
(¡≈’≈Ù) Á≈ «Í≥‹ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, «‹√ «Ú⁄ ¡≈ÂÓ≈ »Í∆ Í≥¤∆
«Ú⁄≈≈ Ú√Á≈ ‘ÀÕ
ÍÃ ≈ È∆ «’¡≈ Ó∂  ≈ «’¡≈ Â∂  ≈®
‹À√∂ ÂÚ Í≥«÷ Ï√∂≈®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ‹∆Ú! «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ’∆ Ó∂≈ ¡Â∂ ’∆ Â∂≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú Á≈
«¬√ √ø√≈ «Ú⁄ «‘‰≈ πº÷ Á∂ Í≥¤∆ Úª◊ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ’Ø¬∆ Í≥¤∆
¡≈’≈Ù «Ú⁄ ¿∞µ‚Á≈ ‘À Â∂ ≈Â ’º‡‰ Ò¬∆ «’√∂ πº÷ ”Â∂ ·«‘Á≈ ‘À
Â∂ √Ú∂ ‘πøÁ∂ ‘∆ ¿∞µ‚ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
≈Ó ’Ø«¬ È «’√ ‘∆ ’∂≈®
‹À√∂ ÂÚ« Í≥«÷ Ï√∂≈®1® ‘≈¿∞®
«¬√∂ «Ú⁄≈ Á∆ ÍÃØÛ∑Â≈ ’Á∂ ‘Ø¬∂ √«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«Ï÷ Ï√∂Ø Í≥«÷ ’Ø ÂÀ√Ø «¬‘π √ø√≈®
‹∆Ú Á≈ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ «‘‰≈, Í≥¤∆ Á∂ πº÷ ”Â∂ ·«‘‰
Á∂ Ï≈Ï ‘À ‹Ø ≈Â ’º‡ ’∂ ¿∞µ‚ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
≈÷‘π ’ø Ë ¿∞ √ ≈‘π È∆Úª®
√≈„∂ Â∆«È ‘≈Ê Â∂  ∆ √∆Úª®2®
‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ «‘‰ Ò¬∆ ‚±øÿ∆¡ª È∆‘ª Íπº‡ ’∂
’øËª ¿∞√≈ ’∂ Ó«‘Ò ¿∞√≈Á≈ ‘ÀÕ Í ¡≥Â √Ó∂∫ √Ì ’∞fi «¬ºÊ∂ ¤º‚
’∂ ⁄Ò≈ ‹ªÁ≈ ‘À Â∂ «¬√ ‹∆Ú Á∂ «‘º√∂ «Ú⁄ √≈„∂ «ÂøÈ ‘ºÊ ËÂ∆
¡≈¿∞∫Á∆ ‘À, «‹√ ”Â∂ ‹∆Ú Á≈ √ø√’≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∂ ÚºË Ú∆
‹≈Ú∂ Âª ÍΩ‰∂ ⁄≈ ‘ºÊ ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ
’Ï∆ ’Ø·∂ Ó≥‚Í ‘∂Â∞ ’« ’≈‘∂ Ó‘π √Ú≈«®
’≈‹π √≈„∂ Â∆«È ‘ºÊ ÿÈ∆ Â∂ Í¿∞È∂ ⁄≈«®)
Ïø’∂ Ï≈Ò Í≈◊ «√« ‚∂∆®
«¬‘π ÂÈ∞ ‘Ø « ¬◊Ø Ì√Ó ’∆ „∂  ∆®3®
‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπÒ≈ ’∂ √Ø‘‰∂ Ú≈Ò √øÚ≈ ’∂ «√ ¿∞Â∂
‡∂„∆ Íº◊ ÏøÈÁ≈ ‘À Í ¡≥Â «Ú⁄ «¬‘ √∆ «Óº‡∆ Á∆ „∂∆ Ï‰ ’∂
57
58
59
Í≈È∆ ◊«¬˙ Í´ ¤∆‹À ’≈«¬¡≈,Ô«‘ ÂÈ ‹≈ ‹≈È≈®
Íª⁄Ω Ê≈’∂ ‹≈ ‹π √≈ÈÀ , ÂΩ ≈Ó«‘ ÓÓπ È ‹≈È≈®3®
‘ø √ Í≥ ÷ ∂  » ⁄ø ⁄ ´ Ì≈¬∆, √Óπ « fi Í∂ « ÷ ÓÈ Óª«‘Õ
ÍÃ « Â Í´ Ó∆¸ ◊≈√À Á∂ ‘ ∆, Îπ « È «ÚÁ≈√ ⁄∂ Â ‘π Èª«‘®4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √∆
«Ú⁄ Úº√ ‘∂ ¡≈ÂÓ≈ »Í∆ ‘ø√ ˘ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ
√¯Ò ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
∂ ÓÈ! ⁄∂ Â Ó∆¸ «ÁÈ ¡≈«¬¡≈,
ÂØ ‹◊ ‹≈Ò È Ì«¬¡≈ Í≈«¬¡≈®‡∂’®
‘∂ ÓÈ! Â»ø ÍÃÌ» ˘ Ô≈Á ’ Â∂∂ ¡º÷ª Ó∆‡‰ Á≈ Ì≈Ú ¡øÂ
√Óª ¡≈ «‘≈ ˛Õ ¡øÂ √Ó∂∫ Á∂ ¡≈¿π‰ È≈Ò ÂÀ˘ √ø√≈ »Í∆ ‹ø‹≈Ò
Í≈«¬¡≈ Òº◊‰ Òº◊ ÍÀ‰≈ ˛Õ
’≈«È √π È À È È‹« Á∆√À , ‹∆‘ «Êπ È ‘≈¬∆®
Óπ ø ‚ π ÂÈ Ê Ê ’ªÍ∂ , ¡ø Â ‘π «Ï«Ôª Í‘π ø Â Ω ¡≈¬∆®1®
Ïπ„≈Í≈ ¡≈¿π‰ È≈Ò ’øÈ √π‰Á∂ È‘ƒ ¡Â∂ ¡º÷ª ÂØ∫ È˜
È‘ƒ ¡≈¿π∫Á≈ ¡Â∂ ‹∆Ì≈ ÏØÒ È‘ƒ √’Á∆Õ Ïπ„≈Í∂ «Ú⁄ «√ Á∂ Ú≈Ò
fiÛ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ √∆ ’øÏ‰ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ˛, «Î ¡øÂ √Ó∂∫ ÓΩÂ ¡≈
‹ªÁ∆ ˛Õ
’∂ √ Ω √∂ Â ‘ «Í’π Ì¬∂ √Ìπ , ÂÈ ÓÈπ ÏÒ «ÏÒÓ≈«¬¡≈®
Ó«Ë¡ªÈ ◊ÔΩ Âπ  ≈ ⁄«Ò ¡≈¬∆,
¡‹‘π ø ‹◊ «‘˙ ÌÓ≈«¬¡≈®2®
ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª √Ì ’πfi fi»·≈ Òº◊Á≈ ˛, ÂÈ ¡Â∂ ÓÈ Á≈ ÏÒ
ÿ‡‰≈ Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ¡ºË÷Û ¿πÓ Ï∆Â ‹ªÁ∆ ˛ ¡Â∂ Ïπ„≈Í≈
¡≈‰ ÿ∂Á≈ ˛ «Î Ú∆ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ÌÓÁ≈ «‘øÁ≈
˛Õ
Í≈È∆ ◊«¬˙ Í´ ¤∆‹À ’≈«¬¡≈, Ô«‘ ÂÈ ‹≈ ‹≈È≈®
Íª⁄Ω Ê≈’∂ ‹≈ ‹π √≈ÈÀ, ÂΩ ≈Ó«‘ ÓÓπ È ‹≈È≈®3®
√∆ ˘ «√øfl‰ Ú≈Ò≈ √Ú≈√ª »Í∆ Í≈‰∆ ÿ‡‰≈ Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛
¡Â∂ «¬√ ÂÈ ˘ Ïπ„≈Í≈ ¡≈¿π‰ Òº◊Á≈ ˛Õ Í≥‹∂ «◊¡≈È «¬øÁ∆¡ª
Êº’ ‹ªÁ∆¡ª ‘È Â∂ «Î «¬‘ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ Ì∂Á È‘ƒ ‹≈‰ √’Á≈Õ
‘ø√ Í≥÷∂» ⁄ø⁄´ Ì≈¬∆, √Óπ«fi Í∂«÷ ÓÈ Óª«‘Õ
ÍÃ«Â Í´ Ó∆¸ ◊≈√À Á∂‘∆, Îπ«È «ÚÁ≈√ ⁄∂Â‘π Èª«‘®4®
È‘∆ ªÏ∆ ·≈¿∞ ØÍ¿∞®1®
Ó∂∂ ’ØÒ Â∆÷‰ ÏπºË∆ »Í∆ ¡≈ È‘ƒ ‘À, «‹√ È≈Ò ÓÀ∫ «¬√
√∆ È≈Ò fiπ»·∆ ◊ø„ ÂºπÍ ’ª, Èª ‘∆ Ó∂∂ ’ØÒ øÏ∆ Ì≈Ú ’º‡Úº„ ’’∂ ¿∞Ò‡∆¡ª-«√ºË∆¡ª ËØ÷∂ Ì∆¡ª ◊ºÒª Ú≈Ò∆ «Úº«Á¡≈ ‘À,
«‹√ È≈Ò ÍÁ≈Ê »Í∆ ⁄ÓÛ∂ Á∆ ‡≈’∆ ˘ «¤ºÒ-√π¡≈ ’∂ √∆
»Í∆ ‹πºÂ∆ ¿∞µÍ Ò◊≈ √’ªÕ Ì≈Ú √ø√≈ È≈Ò ◊»Û∑∆ ÍÃ∆Â∆ ’ √’ªÕ
ÒØ ◊ π ◊ø « · ◊ø « · ÷≈ «Ï◊» ⁄ ≈®
‘¿∞ «ÏÈ∞ ◊ª·∂ ‹≈«¬ Í‘» ⁄ ≈®2®
√ø√≈∆ ÒØ’, «¬√ √∆ È≈Ò fi»·∆ ÍÃ∆Â ‹ØÛ’∂ Â∂ fi»·∂ √ø√≈
È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ’’∂ ⁄ø◊∂ ÌÒ∂ ÷∞¡≈ ‘Ø ‘∂ ‘ÈÕ Í ÓÀ∫ fi»·∂ √∆ ¡Â∂
√ø√≈∆ ÍÁ≈Êª È≈Ò ÍÃ∆Â∆ È‘ƒ ’∆Â∆Õ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â
’’∂ ¿∞√ ’ØÒ Í‘πø⁄ «◊¡≈ ‘ª Ì≈Ú ¿∞√ «Ú⁄ ‘∆ ¡Ì∂Á ‘Ø «◊¡≈
‘ªÕ
«ÚÁ≈√π ‹ÍÀ ≈Ó È≈Ó≈®
ÓØ « ‘ ‹Ó «√¿∞ È≈‘∆ ’≈Ó≈®3®7®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
≈Ó-È≈Ó ‹Í’∂ √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ Í≈ Ò¬∆ ‘ÀÕ «¬√ ’’∂ ‘π‰ Ó∂≈ ‹ÓÁ»Âª
È≈Ò ’Ø¬∆ Ú≈√Â≈ È‘ƒ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’‘Â ’Ï∆ ¡Ú È‘∆ ’≈Ó≈®
‘ÓÀ ÓÈ ËÈ ≈Ó ’Ø È≈Ó≈®4®4®
√ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø «’√∂ È≈Ò √≈‚≈
’Ø¬∆ √øÏøË È‘ƒ ‘ÀÕ Ó∂∂ ÓÈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á≈ ÙÃ∂Ù‡ ËÈ
‘ÀÕ)
ÙÏÁ BH
∂ ÓÈ! ⁄∂ Â Ó∆¸ «ÁÈ ¡≈«¬¡≈,
ÂØ ‹◊ ‹≈Ò È Ì«¬¡≈ Í≈«¬¡≈®‡∂ ’ ®
’≈«È √π È À È È‹« Á∆√À , ‹∆‘ «Êπ È ‘≈¬∆®
Óπ ø ‚ π ÂÈ Ê Ê ’ªÍ∂ , ¡ø Â ‘π «Ï«Ôª Í‘π ø Â Ω ¡≈¬∆®1®
’∂ √ Ω √∂ Â ‘ «Í’π Ì¬∂ √Ìπ , ÂÈ ÓÈπ ÏÒ «ÏÒÓ≈«¬¡≈®
Ó«Ë¡ªÈ ◊ÔΩ Âπ≈ ⁄«Ò ¡≈¬∆,
¡‹‘πø ‹◊ «‘˙ ÌÓ≈«¬¡≈®2®
60
ÙÏÁ C@
«⁄Â «√ÓÈ∞ ’¿∞ ÈÀ È ¡«ÚÒØ ’ ÈØ
√Ã Ú È Ï≈È∆ √π ‹ √π Í» «  ≈÷¿∞ ®
ÓÈ∞ √π ÓËπ ’ π ’¿∞ ⁄È «‘Á∂ Ë¿∞
√È ¡≥ « ÓÃ Â ≈Ó È≈Ó Ì≈÷¿∞ ® 1®
Ó∂  ∆ ÍÃ ∆ «Â ◊Ø « Ïø Á «√¿∞ «‹«È ÿ‡À ®
ÓÀ Â¿∞ ÓØ«Ò Ó‘◊∆ Ò¬∆ ‹∆¡ √‡À®1® ‘≈¿∞®
√≈Ë√ø ◊ «Â «ÏÈ≈ Ì≈¿∞ È‘∆ ¿» Í ‹À
Ì≈Ú «ÏÈ∞ Ì◊«Â È‘∆ ‘Ø « ¬ Â∂  ∆®
’‘À «ÚÁ≈√∞ «¬’ Ï∂ È Â∆ ‘« «√¿∞
ÍÀ‹ ≈÷‘π ≈‹≈ ≈Ó Ó∂∆®2®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò
¡À√∆ ¡≈ÈßÁ Ó¬∆ ÍÃ∆Â∆ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È, «‹√
61
√≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ÓÀ∫ ¡≈Í ÂØ∫ Ï«Ò‘≈
‹ªÁ≈ ‘ªÕ Í ’∆ ’≈È ‘À «’ ¡≈Í Ó∂∂ È≈Ò ÏØÒÁ∂ È‘ƒ ?
(√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’∏
Ï«Ò Ï«Ò ‹ª¿∞ ‘¿∞ Ï«Ò Ï«Ò ‹ª¿∞®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ ÂØ∫ Ï«Ò‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ªÕ)
Ï‘π Â ‹ÈÓ «Ï¤∞  ∂ Ê∂ Ó≈Ë¿∞ «¬‘π ‹ÈÓπ Â∞ Ó ∑ ≈ ∂ Ò∂ ÷ ∂ ®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ¡≈Í ÂØ∫ «Ú¤«Û¡ª ‘Ø«¬¡ª ˘ Ï‘πÂ ‹ÈÓ
◊π˜ ◊¬∂ ‘ÈÕ Í «¬‘ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ ˘ √Ó«ÍÂ ’
«ÁºÂ≈ ‘ÀÕ (√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«’Â ’Ó ’∂ Ú∆¤∞Û∂ ’« «’Í≈ Ó∂Ò‘π ≈Ó®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ¡√ƒ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ ’Óª ’’∂ ¡≈Í ‹∆ È≈ÒØ∫
«Ú¤Û ◊¬∂ ‘ª, «¬√ Ò¬∆ «’Í≈ ’’∂ ¡≈Í‰∂ È≈Ò Ó∂Ò Ò¿∞ ‹∆Õ)
’«‘ «ÚÁ≈√ ¡≈√ Ò«◊ ‹∆Ú¿∞ «⁄ Ì«¬˙ Á√È∞ Á∂÷®
∂ 2®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
‹∆, ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈª Á∆ ¡≈√ Ò◊≈ ’∂ ‹∆¡ «‘≈ ‘ª, «’¿∞∫«’
¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈ ’∆«Â¡ª Ï‘πÂ √Óª ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆
«’Í≈ ’’∂ ÁÙÈ «Á¿∞ ‹∆Õ
≈◊ ËÈ≈√∆
ÙÏÁ BI
‘Ó √« Á∆È∞ Á«¬¡≈´ È Â∞Ó √« ¡Ï ÍÂ∆¡≈π «’¡≈ ’∆‹À®
Ï⁄È∆ ÂØ ÓØ ÓÈ∞ Ó≈ÈÀ ‹È ’¿∞ Í»È∞ Á∆‹À®1®
‘¿∞ Ï«Ò Ï«Ò ‹≈¿∞ Ó¬∆¡≈ ’≈È∂®
’≈È ’ÚÈ ¡ÏØÒ® ‘≈¿∞®
Ï‘πÂ ‹ÈÓ «Ï¤∞∂ Ê∂ Ó≈Ë¿∞ «¬‘π ‹ÈÓπ Â∞Ó∑≈∂ Ò∂÷∂®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¡≈√ Ò«◊ ‹∆Ú¿∞ «⁄ Ì«¬˙ Á√È∞ Á∂÷®
∂ 2®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ «ÈÓÂ≈ Ë≈È
’’∂ «¬√ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Ò∂÷∂ Ò≈¿∞‰ Á≈ Í≈ÚÈ
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
‘Ó √« Á∆È∞ Á«¬¡≈´ È Â∞Ó √« ¡Ï ÍÂ∆¡≈π «’¡≈ ’∆‹À®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ ¡‹Ø¬∆ ’Á∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, Ó∂∂
Ú◊≈ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ «ÈÓ≈‰≈ È‘ƒ ‘À ¡Â∂ Â∂∂ Ú◊≈
«ÈÓ≈«‰¡ª ˘ Ó≈‰ Ï÷Ù‰ Ú≈Ò≈ ’Ø¬∆ «Á¡≈¨ È‘ƒ ‘ÀÕ ‘π‰ ¡≈Í
Ó∂∆ ’∆ Í÷ ’ ‘∂ ‘Ø ?
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Á∆È Á«¬¡≈Ò «¥Í≈Ò ÁÓØÁ Ì◊«Â Ï¤Ò ÌÀ ‘≈∆®
¡≈Í ◊∆Ïª ¿∞µÍ «Á¡≈¨ «¥Í≈¨, Ì◊Âª Á∂ «Í¡≈∂ ¡Â∂
Áπº÷ª Í≈Íª Á∂ È≈Ù ’È Ú≈Ò∂ ‘ØÕ)
Ï⁄È∆ ÂØ ÓØ ÓÈ∞ Ó≈ÈÀ ‹È ’¿∞ Í»È∞ Á∆‹À®1®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ‹∆ Á∂ √«Â-«◊¡≈È »Í∆ Ï⁄È ”Â∂ Ó∂≈
ÓÈ Í√∆‹ «◊¡≈ ‘À ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ ÓÀ˘ ¡≈Í‰∂ Á≈√ ˘ √øÍ»È
«◊¡≈È «Á˙ ‹∆Õ
‘¿∞ Ï«Ò Ï«Ò ‹≈¿∞ Ó¬∆¡≈ ’≈È∂®
’≈È ’ÚÈ ¡ÏØ Ò ® ‘≈¿∞ ®
‘∂ ⁄ø⁄Ò ÓÈ Ú≈Ò∂ Ì≈¬∆! «¬‘ ¡≈ÂÓ≈ »Í∆ ‘ø√ √∆ «Ú⁄Ø∫
¿πº‚‰ Ú≈Ò≈ ˛ «¬√ ◊ºÒ ˘ Â»ø ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ √Ófi ’∂ Á∂÷ ÒÀÕ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! ÍÒ
ÍÒ ’≈Ò Á∂‘∆ ˘ ÷≈ «‘≈ ˛, «Î ÁπÏ≈≈ ÍÃÌ» ˘ ⁄∂Â∂ ’È Á≈ √Óª
È‘ƒ «ÓÒ‰≈, «¬√ Ò¬∆ Â»ø ÍÃÌ» ˘ ⁄∂Â∂ ’Õ
62
63
√≈Ë √ø◊Â ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Ì‹È ÂØ∫ «ÏÈª √º⁄≈¬∆ «’Â∂ Ú∆ È‘ƒ
‘ÀÕ) (√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’∏
√≈Ë√ø◊«Â «ÏÈ∞ Â«˙ È ’Ø«¬®
√øÂª Á∆ √ø◊«Â ÂØ∫ «ÏÈª «¬√ √ø√≈ »Í∆ √ÓπøÁ ÂØ∫ ’Ø¬∆
Ú∆ ‹∆Ú Í≈ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ)
’‘À «ÚÁ≈√∞ «¬’ Ï∂ È Â∆ ‘« «√¿∞
ÍÀ‹ ≈÷‘π ≈‹≈ ≈Ó Ó∂∆®2®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ «¬’ ¡‹Ø¬∆
’Á∂ ‘È «’ √º⁄∂ Í≈ÂÙ≈‘ ‹∆! ¡≈Í Ó∂∆ Ò≈‹ º÷Ø ‹∆Õ
ÙÏÁ CA
È≈Óπ Â∂  Ø ¡≈Â∆ Ó‹È∞ Óπ  ≈∂ ®
‘« ’∂ È≈Ó «ÏÈ∞ fi» · ∂ √◊Ò Í≈√≈∂ ® 1® ‘≈¿∞ ®
È≈Óπ Â∂  Ø ¡≈√ÈØ È≈Óπ Â∂  Ø ¿∞  √≈
È≈Óπ Â∂  ≈ ’∂ √ Ø Ò∂ «¤‡’≈∂ ®
È≈Óπ Â∂  ≈ ¡≥ Ì π Ò ≈ È≈Óπ Â∂  Ø ⁄ø Á ÈØ
ÿ«√ ‹Í∂ È≈Óπ Ò∂ Â∞ fi «‘ ’¿∞ ⁄≈∂ ® 1®
È≈Óπ Â∂  ≈ Á∆Ú≈ È≈Óπ Â∂  Ø Ï≈Â∆
È≈Óπ Â∂  Ø Â∂ ´ Ò∂ Ó≈«‘ Í√≈∂ ®
È≈Ó Â∂  ∂ ’∆ ‹Ø « Â Ò◊≈¬∆
Ì«¬˙ ¿∞ « ‹¡≈Ø ÌÚÈ √◊Ò≈∂ ® 2®
È≈Óπ Â∂Ø Â≈◊≈ È≈Óπ Î»Ò Ó≈Ò≈≤ Ì≈ ¡·≈‘ √◊Ò ‹»·≈∂®
Â∂  Ø ’∆¡≈ Â∞ fi «‘ «’¡≈ ¡Í¿ È≈Óπ Â∂  ≈ Â∞ ‘ ∆ ⁄Ú
„Ø Ò ≈∂ ® 3®
Á√ ¡·≈ ¡·√·∂ ⁄≈∂ ÷≈‰∆
«¬‘À ÚÂ«‰ ‘À √◊Ò √ø √ ≈∂ ®
’‘À «ÚÁ≈√π È≈Óπ Â∂  Ø ¡≈Â∆
√«ÂÈ≈Óπ ‘À ‘« ÌØ◊ Â∞‘≈∂®4®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ √Ì Ú«‘Óª ÌÓª ÂØ∫
Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ‹Í‰ »Í∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ ’È Á≈
Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
È≈Óπ Â∂Ø ¡≈Â∆ Ó‹È∞ Óπ≈∂®
‘« ’∂ È≈Ó «ÏÈ∞ fi» · ∂ √◊Ò Í≈√≈∂ ® 1® ‘≈¿∞ ®
ÍÃ∆Â∆ «Ú⁄ ‹∆Ú («⁄Â, ¡º÷ª, ’øÈª, «‹‘Ï≈ ¡Â∂ ÓÈ ’’∂) ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ø◊ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«⁄Â «√ÓÈ∞ ’¿∞ ÈÀ È ¡«ÚÒØ ’ ÈØ
√Ã Ú È Ï≈È∆ √π ‹ √π Í» «  ≈÷¿∞ ®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò ¡≈Í‰∆ ¡‡π‡
º
ÍÃ∆Â∆ Á≈ «Ú¡≈«÷¡≈È ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, ÓÀ∫ ÓÈ «Ú⁄
¡≈Í Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ª, ¡º÷ª È≈Ò ¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈ ’Á≈ ‘ª
¡Â∂ ’øÈª È≈Ò ¡≈Í ‹∆ Á≈ Í«ÚºÂ ‹º√ √π‰’∂ ¡≈ÈßÁ «Ú⁄ ÌÍ»
º÷Á≈ ‘ªÕ
ÓÈ∞ √π ÓËπ’π ’¿∞ ⁄È «‘Á∂ Ë¿∞
√È ¡≥ « ÓÃ Â ≈Ó È≈Ó Ì≈÷¿∞ ® 1®
ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ ÓÈ ˘ ÌΩ≈ Ï‰≈ ’∂, ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄Èª ’ÓÒª ˘
¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ Ú√≈¿∞∫Á≈ ‘ª, ¿∞√ ÂØ∫ √Ã∂Ù‡ √ ÍÃ≈ÍÂ ’Á≈
‘ª, √È≈ È≈Ò ¡≈Í ‹∆ Á∂ ¡≥«ÓÃÂ ≈Ó-È≈Ó ˘ ¿∞⁄≈È ’Á≈ ‘ªÕ
Ó∂∆ ÍÃ∆«Â ◊Ø«ÏøÁ «√¿∞ «‹«È ÿ‡À®
ÓÀ Â¿∞ ÓØ«Ò Ó‘◊∆ Ò¬∆ ‹∆¡ √‡À®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ◊Ø«ÏøÁ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ Ó∂∆ ÍÃ∆Â∆ ¡≈Í È≈ÒØ∫ ’Á∂ Ú∆ È≈
ÿ‡∂ «’¿∞∫«’ «¬‘ ÍÃ∆Â∆, ÓÀ∫ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √Ó«ÍÂ ’’∂, Ó«‘ø◊∂
ÓπºÒ È≈Ò ÍÃ≈ÍÂ ’∆Â∆ ‘ÀÕ
(«‹Ú∂∫ √«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’ø⁄È «√¿∞ Í≈¬∆¡À È‘∆ ÂØ«Ò®
ÓÈ∞ Á∂ ≈Óπ Ò∆¡≈ ‘À ÓØ«Ò®
ÍÓ≈ÂÓ≈ √ØÈ∂ È≈Ò ÂØÒ ’∂ È‘ƒ Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈, ¡≈Í‰≈
ÓÈ Á∂ ’∂, ¡≈Í≈ Ì≈Ú «Ó‡≈ ’∂ ÓπºÒ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
√≈Ë√ø ◊ «Â «ÏÈ≈ Ì≈¿∞ È‘∆ ¿» Í ‹À
Ì≈Ú «ÏÈ∞ Ì◊«Â È‘∆ ‘Ø«¬ Â∂∆®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆, √øÂª Á∆ √ø◊Â ÂØ∫ «ÏÈª ¡≈Í ‹∆ ÍÃÂ∆ ÍÃ∂Ó
¿∞ÂÍ≥È È‘ƒ ‘πøÁ≈ ¡Â∂ ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª ¡≈Í ‹∆ Á∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’∏
Ì◊«Â «ÏÈ∞ «ÏÊ∂ ‹ÈÓπ ◊«¬˙®
√≈Ë√ø◊«Â Ì◊Ú≈È Ì‹È «ÏÈ∞ ’‘∆ È √⁄π «‘˙®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ «Ú¡Ê ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
64
Á√ ¡·≈ ¡·√·∂ ⁄≈∂ ÷≈‰∆
«¬‘À ÚÂ«‰ ‘À √◊Ò √ø √ ≈∂ ®
¡·≈ª Íπ≈‰ª, ¡·≈‘‡ Â∆Êª Â∂ ⁄≈∂ ÷≈‰∆¡ª (¡≥‚‹,
‹∂‹, √∂Â‹ Â∂ ¿∞ÂÌπ‹) «Ú⁄ √≈≈ √ø√≈ «Ú⁄ «‘≈ ‘ÀÕ
’‘À «ÚÁ≈√π È≈Óπ Â∂  Ø ¡≈Â∆
√«ÂÈ≈Óπ ‘À ‘« ÌØ ◊ Â∞ ‘ ≈∂ ® 4®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
‹∆! ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ‘∆ Ó∂∂ Ò¬∆ ¡≈Í Á∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆
’È∆ ‘ÀÕ ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, √«ÂÈ≈Ó Á≈ ‘∆ ¡≈Í ‹∆ ˘ ÌØ◊
Ò◊≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ CB
Ó∂  ∆ ÍÃ ∆ Â ◊Ø Í ≈Ò √Ø ∫ ‹È ÿ‡À ‘Ø Õ
ÓÀ ÓØ Ò Ó«‘ø ◊ À Ò¬∆ ÂÈ √‡À ‘Ø ® ‡∂ ’ ®
«ÁÀ √π « ÓÈ ’» ø ÈÀ È ¡ÚÒØ ’ ÈØ √Ã Ú È≈ ‘« ’Ê≈ Í» «  ≈÷» ø Õ
ÓÈ ÓËπ ’  ’Ω ∫ ⁄È≈ «⁄Â ËΩ ∫ ®
≈Ó √≈«ÔÈ √È ⁄≈÷» ø ® 1®
√≈Ëπ √ø ◊ «Â «ÏÈ≈ Ì≈Ú È«‘ø ¿∞ Í ‹À Ì≈Ú «ÏÈ Ì◊«Â «’¿∞
‘Ø « ¬ Â∂  ∆Õ
Ïø Á Â «ÚÁ≈√ ≈‹ ≈Ó √π È ∞ Ï∆ÈÂ∆ ◊π  ÍÃ √ ≈Á «¥Í≈ ’Ø È
Á∂∆®2®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ÍÃÌ» È≈Ò
¡À√∆ ¡≈ÈßÁÓ¬∆ ÍÃ∆Â∆ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È, «‹√
ÍÃ∆Â∆ «Ú⁄ ‹∆Ú («⁄Â, ¡º÷ª, ’øÈª, ‹∆‘Ï≈ ¡Â∂ ÓÈ ’’∂) ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó «Ú⁄ ø◊ ‘Ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ó∂∆ ÍÃ∆Â ◊ØÍ≈Ò √Ø∫ ‹È ÿ‡À ‘ØÕ
ÓÀ ÓØÒ Ó«‘ø◊À Ò¬∆ ÂÈ √‡À ‘Ø® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! Ó∂∆ ÍÃ∆Â∆ ¡≈Í È≈ÒØ∫ ’Á∂ Ú∆ È≈ ÿ‡∂ «’¿∞∫«’
«¬‘ ÍÃ∆Â∆, ÓÀ∫ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √Ó«ÍÂ ’’∂, Ó«‘ø◊∂ ÓπºÒ È≈Ò
ÍÃ≈ÍÂ ’∆Â∆ ‘ÀÕ
«ÁÀ √π«ÓÈ ’»ø ÈÀÈ ¡ÚÒØ’ÈØ √ÃÚÈ≈ ‘« ’Ê≈ Í»« ≈÷»øÕ
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ «‘Á∂ «Ú⁄ ¡≈Í ‹∆ Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ª,
65
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! Â∂≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ‘∆ Â∂∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ ‘À
¡Â∂ ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ‘∆ ¡≈Í ‹∆ ˘ «¬ÙÈ≈È ’≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ
¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª √ø√≈ Á∂ Ï≈’∆ √Ì «÷Ò≈∂ fi»·∂ ‘ÈÕ
È≈Óπ Â∂  Ø ¡≈√ÈØ È≈Óπ Â∂  Ø ¿∞  √≈
È≈Óπ Â∂  ≈ ’∂ √ Ø Ò∂ «¤‡’≈∂ ®
¡≈Í Á≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ‘∆ ¡≈Â∆ Ò¬∆ ¡≈√‰ Ò◊≈¿∞‰≈ ‘À
¡Â∂ ¡≈Í Á≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ‘∆ ’∂√ ◊ÛÈ Ú≈Ò≈ ¿∞√≈ ‘À Ì≈Ú
’∂√ ◊ÛÈ Ú≈Ò∆ «ÙÒ≈ ‘À ¡Â∂ ¡≈Í Á≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ‘∆ ¡≈Í
¿∞µÍ ’∂√ «¤Û’‰≈ ‘ÀÕ
È≈Óπ Â∂  ≈ ¡≥ Ì π Ò ≈ È≈Óπ Â∂  Ø ⁄ø Á ÈØ
ÿ«√ ‹Í∂ È≈Óπ Ò∂ Â∞ fi «‘ ’¿∞ ⁄≈∂ ® 1®
¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‘∆ Í≈‰∆ ‘À, ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‘∆ ⁄øÁÈ ‘À
¡Â∂ ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‘∆ ⁄øÁÈ «ÿ√≈ ’∂ ¡≈Í ˘ ⁄Û∑≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ
È≈Óπ Â∂  ≈ Á∆Ú≈ È≈Óπ Â∂  Ø Ï≈Â∆
È≈Óπ Â∂  Ø Â∂ ´ Ò∂ Ó≈«‘ Í√≈∂ ®
¡≈Í Á≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ‘∆ ¡≈Â∆ Ò¬∆ Á∆Ú≈ ‘À, È≈Ó »Í∆
ÏºÂ∆ Á∆Ú∂ «Ú⁄ Í≈¬∆ ‘À ¡Â∂ ¡≈Í Á≈ È≈Ó ‘∆ ¿∞√ Á∆Ú∂ «Ú⁄ Â∂Ò
Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
È≈Ó Â∂  ∂ ’∆ ‹Ø « Â Ò◊≈¬∆
Ì«¬˙ ¿∞ « ‹¡≈Ø ÌÚÈ √◊Ò≈∂ ® 2®
¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó Á∆ ‘∆ ‹ØÂ ‹◊≈¬∆ ‘À, «‹√ È≈Ò √Ì
÷≥‚≈-ÏÃ«‘Ó≥‚ª «Ú⁄ ¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ
È≈Óπ Â∂  Ø Â≈◊≈ È≈Óπ Î» Ò Ó≈Ò≈≤
Ì≈ ¡·≈‘ √◊Ò ‹» · ≈∂ ®
¡≈Í Á≈ È≈Ó ‘∆ Ë≈◊≈ ‘À ¡Â∂ ¡≈Í Á≈ È≈Ó ‘∆ ÎπºÒª Á∆
Ó≈Ò≈ ‘ÀÕ ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª √ø√≈ Á∆ √≈∆ ÏÈ√ÍÂ∆ Á∂ ¡·≈ª
Ì≈ ¡Í«ÚºÂ ‘ÈÕ
Â∂  Ø ’∆¡≈ Â∞ fi «‘ «’¡≈ ¡Í¿∞
È≈Óπ Â∂  ≈ Â∞ ‘ ∆ ⁄Ú „Ø Ò ≈∂ ® 3®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ! ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÍÀÁ≈ ’∆Â∆ ‘Ø¬∆ «√ÃÙ‡∆
«Ú⁄Ø∫ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ ˘ ’∆ ¡Í‰ ’ª ? ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‹Í‰≈ ‘∆
ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ ”Â∂ ⁄Ω fiÒ≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
66
«√ÓÈ ’Á≈ ‘ªÕ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Úº‚∂-Úº‚∂ Áπº÷ª Á≈ È≈Ù ’È
Ú≈Ò∂ ‘Ø ‹∆Õ √Ì ‹∆Ú ¡≈Í ÂØ∫ Ï«Ò‘≈ Ï«Ò‘≈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
’≈Ó ¥ØË ÒøÍ‡ ÓÈ ÓØ≈Õ
’À√∂ Ì‹È ’»ø ÓÀ∫ ÂØ≈®1®
ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ’≈Ó-¥ØË Ú◊∂ «Ú’≈ª «Ú⁄
«ÒÍÂ ‘Ø‰ ’’∂ «¬‘ ‹∆Ú ¡≈Í Á≈ Ì‹È «’√ Â∑ª ’ √’Á≈ ‘À?
«ÏÙÓ «ÏÙ≈Á «Ï‘ø ‚ È’≈∆Õ
¡√È √È √«È ÌΩ‘≈∆®2®
ÍÃÌ» ‹∆, ¡≈Í ˘ Ìπº«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹∆Ú ÿØ √ø√≈∆ Áπº÷ª
«Ú⁄ «ÿ«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Í ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ¡≈Í Á≈ ¡≈√≈ ÒÀ∫Á≈ ‘À,
«¬√ Á∂ √≈∂ ‘∆ √ø’‡ Á» ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
Á∂Ú Á∂Ú ÁÏ≈ Áπ¡≈ÀÕ
≈Ó ≈Ó «ÚÁ≈√ Íπ ’ ≈À ® 3®
Á∂Úª Á∂ Á∂Ú ÍÃÌ» ‹∆, ÓÀ∫ ¡≈Í Á∂ ÁÏ≈ Á∂ Áπ¡≈∂ ¿∞µÂ∂ ÷Û≈
‘Ø ’∂ Íπ’≈Á≈ ‘ªÕ ¡≈Í Á≈ √Ú≈√-√Ú≈√ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ª, ¡≈Í
ÓÀ˘ ÁÙÈ «Á¿∞ ‹∆Õ
ÙÏÁ CD
ÁÙÈ Á∆‹À ≈Ó ÁÙÈ Á∆‹À ®
ÁÙÈ Á∆‹À «Ï¶Ï È ’∆‹À® ‡∂’®
ÁÙÈ ÂØ≈ ‹∆ÚÈ ÓØ≈®
«ÏÈ ÁÙÈ «’¿∞ ∫ «‹ÚÀ ⁄’Ø  ≈®1®
Ó≈ËØ √«Â◊π √Ï ‹◊ ⁄∂Ò≈®
¡Ï ’∂ «Ï¤∞∂ «ÓÒÈ Áπ‘∂Ò≈®2®
ËÈ ‹Ø Ï È ’∆ fi» · ∆ ¡≈√≈®
√Â √Â Ì≈÷À ‹È «ÚÁ≈√≈®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈È
’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó∆ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ‘ √Ó∂∫ ÍÃÌ» Á∂ ÁÙÈª Á∆
«Í¡≈√ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ
ÁÙÈ Á∆‹À ≈Ó ÁÙÈ Á∆‹À®
ÁÙÈ Á∆‹À «Ï¶Ï È ’∆‹À ® ‡∂ ’ ®
‘∂ √Ï «Ú÷∂ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ˘ ÁÙÈ «Á˙ ‹∆ ÁÙÈ
«Á˙ ‹∆ ÓÀ˘ ¤∂Â∆ ÁÙÈ «Á¿∞ ‹∆ Á∂∆ È≈ ’Ø ‹∆ «’¿∞∫«’ ÓÀ∫
68
¡º÷ª È≈Ò ¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈ ’Á≈ ‘ª ¡Â∂ ’øÈ ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í≈ÚÈ
’Ê≈ √ÃÚ‰ ’’∂ ¡ÈßÁ «Ú⁄ ÌÍ» º÷Á≈ ‘ªÕ
ÓÈ ÓËπ’ ’Ω∫ ⁄È≈ «⁄Â ËΩ∫®
≈Ó √≈«ÔÈ √È ⁄≈÷»ø®1®
ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ ÓÈ ˘ ÌΩ≈ Ï‰≈ ’∂, ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄Èª ’ÓÒª ˘
¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ Ú√≈¿∞∫Á≈ ‘ª, ¿∞√ ÂØ∫ √Ã∂Ù‡ √ ÍÃ≈ÍÂ ’Á≈
‘ª, √È≈ È≈Ò ¡≈Í ‹∆ Á≈ ¡≥«ÓÃÂ ≈Ó-È≈Ó ⁄º÷Á≈ ‘ªÕ
√≈Ëπ √ø ◊ «Â «ÏÈ≈ Ì≈Ú È«‘ø ¿∞ Í ‹À Ì≈Ú «ÏÈ Ì◊«Â «’¿∞
‘Ø « ¬ Â∂  ∆Õ
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! √øÂª Á∆ √ø◊Â ÂØ∫ «ÏÈª ¡≈Í ‹∆ ÍÃÂ∆ ÍÃ∂Ó
¿∞ÂÍ≥È È‘ƒ ‘πøÁ≈ ¡Â∂ ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª ¡≈Í ‹∆ Á∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
ÏøÁÂ «ÚÁ≈√ ≈‹ ≈Ó √πÈ∞ Ï∆ÈÂ∆ ◊π ÍÃ√≈Á «¥Í≈ ’Ø
È Á∂∆®2®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÍÃÌ» ¡º◊∂ «¬’ ¡‹Ø¬∆
’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í «’Í≈ ’’∂ ÓÀ˘ ÁÙÈ «Á˙ ‹∆,
Á∂∆ È≈ ’Ø ‹∆Õ
ÙÏÁ CC
Âz ≈ «‘ Âz ≈ «‘ «Âz Ì π Ú ÈÍ«Â Í≈ÚÈÕ
¡«ÂÙÔ √» Ò √’Ò Ï«Ò ‹≈ÚÈ® ‡∂ ’ ®
’≈Ó ¥Ø Ë Òø Í ‡ ÓÈ ÓØ  ≈Õ
’À √ ∂ Ì‹È ’» ø ÓÀ ∫ ÂØ  ≈®1®
«ÏÙÓ «ÏÙ≈Á «Ï‘ø ‚ È’≈∆Õ
¡√È √È √«È ÌΩ‘≈∆®2®
Á∂ Ú Á∂ Ú ÁÏ≈ Áπ ¡ ≈À Õ
≈Ó ≈Ó «ÚÁ≈√ Íπ ’ ≈À ® 3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ «ÂøÈª ÒØ’ª Á∂ Ó≈Ò’ ÍÃÌ» Á≈
«√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È
È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ’«·È ’Ù‡ª Á∆ «È«ÚÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Âz ≈ «‘ Âz ≈ «‘ «Âz Ì π Ú ÈÍ«Â Í≈ÚÈÕ
¡«ÂÙÔ √» Ò √’Ò Ï«Ò ‹≈ÚÈ® ‡∂ ’ ®
‘∂ «ÂøÈª ÒØ’ª Á∂ Ó≈Ò’ ¡Â∂ ‹∆Úª ˘ Í«ÚºÂ ’È Ú≈Ò∂
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í Ó∂∆ º«÷¡≈ ’Ø Âª ‹Ø ÓÀ∫ √Ú≈√ √Ú≈√ ¡≈Í Á≈
67
ÙÏÁ CE
‹È ’Ø Â≈« Â≈« È≈Ê Ó¬∆¡≈Õ
’«·È Îø Á Í«˙ Í≥ ⁄ ‹Ó¬∆¡≈® ‡∂ ’ ®
Â∞ Ó «ÏÈ √’Ò Á∂ Ú Óπ « È „» ø „ » Õ
’‘» ø È≈ Í≈¿± ‹Ó Í≈√ ¤∞ ‚ ¬∆¡≈®1®
‘Ó √∂ Á∆È ÁÔ≈Ò È Â∞Ó √Õ
⁄È √È «ÚÁ≈√ ⁄Ó¬∆¡≈®2®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ»
¡º◊∂ √ø√≈ »Í∆ ÌÚ √≈◊ ”⁄Ø∫ Í≈ ‘Ø‰ Ò¬∆ Ï∂ÈÂ∆ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù
69
«ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
‹È ’Ø Â≈« Â≈« È≈Ê Ó¬∆¡≈Õ
’«·È Îø Á Í«˙ Í≥ ⁄ ‹Ó¬∆¡≈® ‡∂ ’ ®
‘∂ √Ï-«Ú÷∂ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÓ-«ÍÂ≈ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í‰∂ Á≈√ ˘
Â≈È≈ ’ØÕ ÍÃÌ» ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ˘ Ï‘πÂ ‘∆ ’«·È Í≥‹
’≈Ó, ’ØË, ÒØÌ, ÓØ‘ ¡Â∂ ‘ø’≈ «Ú’≈ª »Í∆ ‹ÓÁ»Âª Á≈ ÏøËÈ
«Ú¡≈Í «‘≈ ‘ÀÕ
Â∞ Ó «ÏÈ √’Ò Á∂ Ú Óπ « È „» ø „ » Õ
’‘» ø È≈ Í≈¿± ‹Ó Í≈√ ¤∞ ‚ ¬∆¡≈®1®
ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ÂØ∫ «ÏÈ≈ Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú √≈∂ Á∂Ú«Â¡ª Á∂ ◊π‰
ÒºÌ ’∂ ÍÃ≈ÍÂ ’ Ò¬∂ «Î Ú∆ «¬‘ ‹∆Ú ˘ ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª
’Ø¬∆ Ú∆ ‹ÓÁ»Âª Í≈√Ø∫ ¤∞‚≈ È‘ƒ √’Á≈Õ
‘Ó √∂ Á∆È ÁÔ≈Ò È Â∞Ó √Õ
⁄È √È «ÚÁ≈√ ⁄Ó¬∆¡≈®2®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ Ó∂∂ Ú◊≈ ’Ø¬∆ ◊∆Ï È‘ƒ ¡Â∂ ¡≈Í Ú◊≈
’Ø¬∆ «Á¡≈¨ È‘ƒÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È ÓÀ∫ “⁄Ó≈”
¡≈ÍÁ∂ ⁄È ’øÚÒª »Í∆ ÙÈ «Ú⁄ ¡≈ «◊¡≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ CF
‹Ø Â∞Ó ◊ØÍ≈Ò«‘ø È«‘ø ◊À‘ΩÕ
ÂØ Â∞Ó ’Ø √π÷ Ó∂∫ Áπ÷ ¿∞Í‹À √π÷«‘ ’‘ª Â∂ ÍÀ‘Ω® ‡∂’®
Ó≈Ò≈ È≈Ó √ÌÀ ‹◊ ‚‘’Ø fi»·Ω Ì∂÷ ÏÈÀ‘ΩÕ
fi»·∂ Â∂ √ª«⁄ ÂÏ ‘Ø«¬‘Ω ‘« ’∆ √È ‹Ï ¡À ‘Ω®1®
’È √ ÏÂ √ ¡Ω √ÏÀ √ fi»·«‘ Ó»Û Óø‚À‘ΩÕ
‹Ï Ò«◊ Â∂Ò «ÁÔ≈ Ó∂∫ Ï≈Â∆ Á∂÷Â ‘∆ Ïπ«fi ‹À‘Ω®2®
‹Ø ‹È ≈Ó È≈Ó ø◊ ≈Â∂ ¡Ω ø◊ È √π‘À‘ΩÕ
’‘À «ÚÁ≈√ Ì‹Ø ∂ «¥Í≈ «È«Ë ÍÃ≈È ◊¬∂ Í«¤ÂÀ‘Ω®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ «¬√ ÙÏÁ ≈‘ƒ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á∆
ÙÈ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ÍÓ ¡ÈßÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
‹Ø Â∞Ó ◊ØÍ≈Ò«‘ø È«‘ø ◊À‘ΩÕ
ÂØ Â∞Ó ’Ø √π÷ Ó∂∫ Áπ÷ ¿∞Í‹À √π÷«‘ ’‘ª Â∂ ÍÀ‘Ω® ‡∂’®
‘∂ ‹∆Ú ‹∂’ Â±ø ÍÃÌ» Á∆ ÙÈ ◊Ã«‘‰ È‘ƒ ’∂◊≈ Âª ÂÀ˘
¡≈Í Á∂ ÁÙÈ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆¡ È‘ƒ √’Á≈Õ
ÁÙÈ ÂØ  ≈ ‹∆ÚÈ ÓØ  ≈®
«ÏÈ ÁÙÈ «’¿∞ ∫ «‹ÚÀ ⁄’Ø  ≈®1®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í Á≈ ÁÙÈ ‘∆ Ó∂∂ ‹∆ÚÈ Á≈ ¡Ë≈ ‘À,
«‹Ú∂∫ ⁄’Ø ⁄øÁÓ≈ Á∂ ÁÙÈª ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆¡ È‘ƒ √’Á≈, ⁄’Ø Á∂
ÓÈ «Ú⁄ ‘ √Ó∂∫ ⁄øÁÓ≈ Á∂ ÁÙÈ ’È Á∆ «Í¡≈√ «‘øÁ∆ ‘À
¡Â∂ ¿∞‘ ⁄øÁÓ≈ Á∂ ÁÙÈª Á∆ ¡≈√ ”Â∂ «‹¿∞∫Á≈ ‘À, «¬√∂ ÍÃ’≈
ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ ¡≈Í Á∂ ÁÙÈª ÂØ∫ «ÏÈª «’Ú∂∫ ‹∆¡ √’Á≈ ‘ª ? Ì≈Ú
È‘ƒ ‹∆¡ √’Á≈Õ
Ó≈ËØ √«Â◊π  √Ï ‹◊ ⁄∂ Ò ≈®
¡Ï ’∂ «Ï¤∞  ∂ «ÓÒÈ Áπ ‘ ∂ Ò ≈®2®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í √≈∂ √ø√≈ Á∂ √«Â◊π» ‘Ø, ¡«◊¡≈È Á≈
¡≥Ë’≈ Á» ’È Ú≈Ò∂ ‘Ø ¡Â∂ √ø√≈ Á∂ √≈∂ ‹∆Ú ¡≈Í Á∂ ⁄∂Ò∂
‘ÈÕ Í ‹∂’ ‹∆Ú ¡ÓØÒ’ ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ Ú∆ ¡≈Í ÂØ∫
«Ú¤«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «‘øÁ≈ ‘À Âª ÁØÏ≈≈ ‹∆Ú Á≈ ¡≈Í È≈Ò «ÓÒ≈Í
‘Ø‰≈ Ï‘πÂ ’«·È ‘ÀÕ
ËÈ ‹Ø Ú È ’∆ fi» · ∆ ¡≈√≈®
√Â √Â Ì≈÷À ‹È «ÚÁ≈√≈®3®
ÍÃÌ» ˘ Ìπº«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹∆Ú ËÈ Â∂ ‹Ú≈È∆ Á∆¡ª fi»·∆¡ª
«¬º¤≈Úª «Ú⁄ «Ú¡√Â «‘øÁ≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È
’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á≈ Á≈√ √º⁄ Á≈ ¿∞⁄≈È ’Á≈ ‘ª «’ ÍÃÌ»
ÍÃ∂Ó∆ ‘ ÍÒ ÍÃÌ» Á∂ ÁÙÈª Ò¬∆ «Ú¡≈’∞Ò «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
70
71
ÂπÓ‘≈∆ «¥Í≈ ÂÀ ¿±∫⁄ Ì¬∂ ‘À ’‘À «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈≈®4®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √Ì ‹∆Úª ˘ √«Â√ø◊Â ’È Á≈
Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù Ïı«Ù√ ’Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú √«Â√ø◊Â ’Á≈ ˛
¿π‘ √Ã∂Ù‡ Ï‰ ‹ªÁ≈ ˛Õ
ÍÃ Ì » ‹∆ √ø ◊ «Â √È «Â‘≈∆Õ
‹◊ ‹∆ÚÈ ≈Ó Óπ≈∆ÕÕ ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆, ¡≈Í ‹∆ Á∂ «ÓÒ≈Í Ò¬∆ √Ã∂Ù‡ √ø◊Â ¡≈Í Á∆
ÙÈ ˛, ¡≈Í √≈∂ √ø√≈ ˘ ‹∆ÚÈ Ïı«ÙÙ ’È Ú≈Ò∂ ‘ØÕ
◊Ò∆ ◊Ò∆ ’Ø ‹Ò Ï«‘ ¡≈ÔØ √π  √« ‹≈«¬ √Ó≈ÔØ Õ
√ø ◊ Â ’À ÍÂ≈Í Ó‘≈ÂÓ È≈Ó ◊ø ◊ Ø Á ’ Í≈ÔØ ® 1®
‹ÁØ∫ ◊Ò∆¡ª Á≈ Í≈‰∆ ◊ø◊≈ ÈÁ∆ «Ú⁄ √Ó≈ ‹ªÁ≈ ˛ Âª
◊ø◊≈ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬‘ ⁄ø◊∆ √ø◊Â Á∂ ÍÃÂ≈Í Á∆ Ó‘≈ÈÂ≈
˛Õ ÒØ’ ÌÓ ’’∂ «‹È∑ª ‹∆Úª ˘ È∆⁄ √ÓfiÁ∂ √È ¿π‘ ÍÃÌ» Á≈
È≈Ó ‹ºÍ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ »Í ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
√… ª «Â Ï» ø Á Ï√À ∫ Î«È ¿± Í  √∆√ «ÏÙÀ «ÏÙ ‘Ø « ¬Õ
Ï≈‘∆ Ï» ø Á ’À ÓØ Â ∆ «ÈÍ‹À √ø ◊ «Â ’∆ ¡Ë’≈¬∆®2®
‹ÁØ∫ √Ú≈Â∆ Ï»øÁ √ºÍ Á∂ ¯ºÈ ¿πºÍ «◊Á∆ ˛ Âª ¿π‘ ˜«‘
Ï‰ ‹ªÁ∆ ˛ ˙‘∆ Ï»øÁ ‹Á «√ºÍ∆ «Ú⁄ «‚º◊Á∆ ˛ Âª ¿π‘ ÓØÂ∆ Ï‰
‹ªÁ∆ ˛ «¬‘ √ø◊Â Á≈ ¯Ò ˛Õ
Â∞ Ó ⁄ø Á È ‘Ó «¬ø ‚ Ï≈Íπ  ∂ «È’‡ Â∞ Ó ∑ ≈ ∂ Ï≈√≈Õ
È∆⁄ «ÏÃ ÷ ÂÀ ¿» ∫ ⁄ Ì¬∂ ˛ Âπ Ó ‘≈∆ Ï≈√ Ùπ Ï ≈√≈®3®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ⁄øÁÈ Á∆ Â∑ª √Ã∂Ù‡ ‘Ø, ¡√ƒ √ø√≈∆ ‹∆Ú
«¬«ø‚ Á∂ Úª◊ «È’øÓ∂ ‘ªÕ «‹Ú∂∫ ⁄øÁÈ Á∆ √ø◊Â ’’∂ «¬«ø‚ «Ú⁄Ø∫
Ú∆ ⁄øÁÈ Ú◊∆ √π◊øË∆ ¡≈¿π‰ Òº◊ ÍÀ∫Á∆ ˛Õ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» ‹∆
¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‹ºÍ‰ ’’∂ ¡√ƒ Ú∆ √Ã∂Ù‡ «◊‰∂ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ
‹≈«Â Ì∆ ˙¤∆ Í≈Â Ì∆ ˙¤≈ ¿∞ µ ¤≈ ’√Ï ‘Ó≈≈Õ
ÂπÓ‘≈∆ «¥Í≈ ÂÀ ¿±∫⁄ Ì¬∂ ‘À ’‘À «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈≈®4®
ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú Á∆ ‹≈Â, √ø◊Â, ’Ó ¡Â∂ «’ºÂ≈ Ú∆
È∆Úª ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ»
È∆⁄ª ˘ Ú∆ ¿πº⁄≈ ’È Ú≈Ò≈ ˛Õ
ÙÏÁ CH
√ø√≈∆ √πº÷ª «Ú⁄ Áπº÷ ‘∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø‰◊∂Õ «Î Â±ø ÏÃ‘Ó ¡ÈßÁ √πº÷ «’Ú∂∫
ÍÃ≈ÍÂ ’∂∫◊≈Õ
Ó≈Ò≈ È≈Ó √ÌÀ ‹◊ ‚‘’Ø fi»·Ω Ì∂÷ ÏÈÀ‘ΩÕ
fi»·∂ Â∂ √ª«⁄ ÂÏ ‘Ø«¬‘Ω ‘« ’∆ √È ‹Ï ¡À ‘Ω®1®
¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’≈È, ‹∆Ú fi»·∂ ÌÓ «Ú⁄ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‘È Â∂
◊Òª «Ú⁄ Ó≈Ò≈ Í≈ ’∂ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ú≈√Â∂ fi»·∂ Ì∂÷ Ï‰≈¬∂ ‘Ø¬∂
‘ÈÕ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∆ ÙÈ ÒÀ∫Á≈ ‘À ¿∞√ √Ó∂∫ fi»· ˘ «Â¡≈◊ ’∂
√º⁄∂ ÍÃÌ» È≈Ò ‹πÛ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
’È √ ÏÂ √ ¡Ω √ÏÀ √ fi»·«‘ Ó»Û Óø‚À‘ΩÕ
‹Ï Ò«◊ Â∂Ò «ÁÔ≈ Ó∂∫ Ï≈Â∆ Á∂÷Â ‘∆ Ïπ«fi ‹À‘Ω®2®
ÍÃÌ» ˘ Ìπº«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹∆Ú ’øÈª Á∂ √, ◊ºÒª Á∂ √ ¡Â∂
‘Ø fi»·∂ √ª «Ú⁄ ÒπÌ≈«¬Ó≈È ‘Ø«¬¡≈ Ó»÷ ‚ØÒÁ≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫
«‹øÈ≈ «⁄ Á∆Ú∂ «Ú⁄ Â∂Ò ‘πÁ
ø ≈ ‘À ¿∞Èª «⁄ ÏºÂ∆ ‹◊Á∆ ‘ÀÕ «Î Â∂Ò
÷ÂÓ ‘Ø‰ È≈Ò ÏºÂ∆ Ïπfi ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ ÍÃ’≈ «‹øÈ≈ «⁄ √∆ «Ú⁄
√π¡≈√ ‘È ‹∆Ú ‹∆«ÚÂ ‘ÀÕ √Ú≈√ª Á∂ ÷ÂÓ ‘Ø‰ È≈Ò ‘∆ ‹∆ÚÈ
÷ÂÓ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‹Ø ‹È ≈Ó È≈Ó ø◊ ≈Â∂ ¡Ω ø◊ È √π‘À‘ΩÕ
’‘À «ÚÁ≈√ Ì‹Ø ∂ «¥Í≈ «È«Ë ÍÃ≈È ◊¬∂ Í«¤ÂÀ‘Ω®3®
‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ø◊∂ ◊¬∂ ‘È ¿∞‘Èª ˘ √ø√≈ Á∂ ‘Ø
ø◊ È‘ƒ Ì≈¿∞∫Á∂Õ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ «’Í≈ Á∂
÷˜≈È∂, Á≈√ ”Â∂ «’Í≈ ’Ø ‹∆Õ ¡≈Í ‹∆ ÂØ∫ «ÏÈª Ó∂≈ ‹∆ÚÈ
«È√ÎÒ ⁄Ò≈ ‹≈Ú∂◊≈ ¡Â∂ ¡≥Â Í¤Â≈¿∞‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ
ÙÏÁ CG
ÍÃ Ì » ‹∆ √ø ◊ «Â √È «Â‘≈∆Õ
‹◊ ‹∆ÚÈ ≈Ó Óπ≈∆ÕÕ ‡∂’®
◊Ò∆ ◊Ò∆ ’Ø ‹Ò Ï«‘ ¡≈ÔØ √π  √« ‹≈«¬ √Ó≈ÔØ Õ
√ø ◊ Â ’À ÍÂ≈Í Ó‘≈ÂÓ È≈Ó ◊ø ◊ Ø Á ’ Í≈ÔØ ® 1®
√… ª «Â Ï» ø Á Ï√À ∫ Î«È ¿± Í  √∆√ «ÏÙÀ «ÏÙ ‘Ø « ¬Õ
Ï≈‘∆ Ï» ø Á ’À ÓØ Â ∆ «ÈÍ‹À √ø ◊ «Â ’∆ ¡Ë’≈¬∆®2®
Â∞ Ó ⁄ø Á È ‘Ó «¬ø ‚ Ï≈Íπ  ∂ «È’‡ Â∞ Ó ∑ ≈ ∂ Ï≈√≈Õ
È∆⁄ «ÏÃ ÷ ÂÀ ¿» ∫ ⁄ Ì¬∂ ˛ Âπ Ó ‘≈∆ Ï≈√ Ùπ Ï ≈√≈®3®
‹≈«Â Ì∆ ˙¤∆ Í≈Â Ì∆ ˙¤≈ ¿∞µ¤≈ ’√Ï ‘Ó≈≈Õ
72
73
«’¿∞∫ È‘ƒ ÂÁ∆?
¡≥ ‘ ∆ ÌØ √ ∂ √Ï ‹◊ Ï» ‚ ≈ √π ‰ Í≥ « ‚Â ’∆ Ï≈Â ∂ Õ
Ô≈ ’À Á«√ ’±‰ ◊π‰≈ ¤±‡≈ √Ï ‹◊ ¡≈Ô≈ ‹≈Â ∂®3®
Í≥«‚Â Á∆¡ª ¡«‹‘∆¡ª Ú«‘Óª ÌÓª Á∆¡ª ◊ºÒª √π‰ ’∂
Â∂ ¿∞‘Èª ◊ºÒª ”Â∂ «ÚÙÚ≈√ ’’∂ √≈≈ √ø√≈ ‚∞ºÏ «‘≈ ‘ÀÕ Í «¬‘
Áº√Ø «’ «¬√ Ó»Â∆ Á∂ ÁÙÈ ’È Á∂ ◊π‰ È≈Ò ’Ω‰ Óπ’Â ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ √≈≈ √ø√≈ ‘∆ ¡≈Ú≈◊ÚÈ Á∂ ⁄º’ «Ú⁄ Î«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
Ô≈ ’∆ √∂ Ú √» Ò È«‘ø Ì≈‹À ’‡À È √ø √ ∂ Íª√ ∂ Õ
√Ø « ⁄ «Ú⁄≈« Á∂ ÷ Ô≈ Ó»  «Â Ô± ø ¤ª‚∆ «ÚÁ≈√ ∂ ® 4®
√º⁄∂ ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª Ó»Â∆ Í»‹≈ ’È È≈Ò Áºπ÷ Á» È‘ƒ
‘πøÁ≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆ fi»·∂ ÌÓ Á≈ È≈√ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ
’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ «¬√ ◊ºÒ ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª √Ø⁄ «Ú⁄≈ ’∂ ¡Â∂ Á∂÷ ’∂
Ï≈‘∆ Í»‹≈ ÂØ∫ Ï‘πÂ Á» ‘ªÕ
≈◊ ‹ÀÂ√∆
ÙÏÁ CI
È≈Ê ’¤± ¡ È ‹≈È¿∞ ®
ÓÈ∞ Ó≈«¬¡≈ ’À ‘≈«Ê «Ï’≈È¿∞ ® 1® ‘≈¿∞ ®
Â∞ Ó ’‘∆¡Â ‘Ω ‹◊Â ◊π  √π ¡ ≈Ó∆®
‘Ó ’‘∆¡Â ’«Ò‹π ◊ ’∂ ’≈Ó∆®1®
«¬È Í≥ ⁄ È Ó∂  Ø ÓÈ∞ ‹π «Ï◊≈«˙®
Í´ Í´ ‘« ‹∆ Â∂ ¡≥Âπ Í≈«˙®2®
‹Â Á∂ ÷ ¿∞ ÂÂ Áπ ÷ ’∆ ≈√∆®
¡‹Ω ∫ È ÍÂ∑ ≈ «¬ «È◊Ó Ì¬∂ √≈÷∆®3®
◊Ø Â Ó È≈« ¿∞ Ó ≈Í«Â √… ≈ Ó∆®
√∆√π Ë«È √‘√ Ì◊ ◊ªÓ∆®4ÕÕ
«¬È Á» Â È ÷´ ÏËπ ’« Ó≈«˙®
Ï‚Ø «ÈÒ≈‹π ¡‹‘» È‘∆ ‘≈«˙®5®
’«‘ «ÚÁ≈√ ’‘≈ ’À √ ∂ ’∆‹À ®
«ÏÈ∞ ÿπ È ≈Ê √«È ’≈ ’∆ Ò∆‹À ® 6®1®
Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘Ø¬∂ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
‹∆Ú Á∂ ‹∆ÚÈ ¿∞ºÍ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ Í≥‹ «Ú’≈ª Á≈ ÍÃÌ≈Ú Áº√Á∂ ‘È
Íª‚∂ ’À√∆ Í»«‹ ⁄∆ ∂Õ
√«Â ÏØ Ò À √Ø « ¬ √«ÂÚ≈Á∆ fi» · ∆ Ï≈Â ÏÁ∆ ∂ ® ‡∂ ’ ®
‹Ø ¡«ÏÈ≈√∆ √Ï’≈ ’Â≈ «Ú¡≈«Í «‘˙ √Ï ·Ø  ∂ Õ
Í≥ ⁄ Âº Â «‹«È ’∆¡≈ Í√≈≈ √Ø ÔØ ∫ ‘∆ «’¤∞ ¡Ω  ∂ ® 1®
Â± ø ‹Ø ’‘À Â ‘Ω ÔΩ ‘∆ ’Â≈ Ô≈’± ø Ó≈«È÷ ’À ∂ Õ
Â≈«‰ √’«Â √‘∆ ‹∂ Ô≈ ÓÀ∫ ÂΩ ¡≈Í‰ «’¿∞∫ È «ÂÀ ∂®2®
¡≥ ‘ ∆ ÌØ √ ∂ √Ï ‹◊ Ï» ‚ ≈ √π ‰ Í≥ « ‚Â ’∆ Ï≈Â ∂ Õ
Ô≈ ’À Á«√ ’± ‰ ◊π ‰ ≈ ¤± ‡ ≈ √Ï ‹◊ ¡≈Ô≈ ‹≈Â ∂®3®
Ô≈ ’∆ √∂ Ú √» Ò È«‘ø Ì≈‹À ’‡À È √ø √ ∂ Íª√ ∂ Õ
√Ø « ⁄ «Ú⁄≈« Á∂ ÷ Ô≈ Ó»  «Â Ô± ø ¤ª‚∆ «ÚÁ≈√ ∂ ® 4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
¡‚øÏª Â∂ Ú«‘Óª-ÌÓª «Ú⁄ ÌπºÒ∂ Ì‡’∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈
«√ÓÈ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ √«ÂÚ≈Á∆ ¿∞‘
‹∆Ú ‘À ‹Ø √º⁄, ”Â∂ ⁄ÒÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Ó≈ÈÚÂ≈ È≈Ò «Í¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ
Íª‚∂ ’À √ ∆ Í» « ‹ ⁄∆ ∂ Õ
√«Â ÏØ Ò À √Ø « ¬ √«ÂÚ≈Á∆ fi» · ∆ Ï≈Â ÏÁ∆ ∂ ® ‡∂ ’ ®
‘∂ Í≥«‚Â! Â±ø ÍÃÌ» Á∆ ¡≥‚Ïª »Í∆ Í»‹≈ «’√ Â∑ª Á∆
Ï‰≈¬∆ ‘À? Â±ø ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘ √«ÂÚ≈Á∆ ’«‘øÁ≈ ‘À! √«ÂÚ≈Á∆ ¿∞‘∆
‘À ‹Ø ’∂ÚÒ √«Â ÏØÒÁ≈ ‘À ¡Â∂ fi»· ÏØÒ‰≈ Ïπ≈¬∆ ‘ÀÕ
‹Ø ¡«ÏÈ≈√∆ √Ï’≈ ’Â≈ «Ú¡≈«Í «‘˙ √Ï ·Ø  ∂ Õ
Í≥ ⁄ Âº Â «‹«È ’∆¡≈ Í√≈≈ √Ø ÔØ ∫ ‘∆ «’¤∞ ¡Ω  ∂ ® 1®
¿∞‘ ÍÃÌ» ¡Ó, ¡«ÚÈ≈Ù∆ ¡Â∂ √Ì ’∞fi ’È Ú≈Ò≈ ¡Â∂
‘ Êª ”Â∂ ‘≈˜ È≈˜ ‘ÀÕ ÍÃÌ» È∂ Í≥‹ª ÂºÂª ‹Ò, ‘Ú≈, ËÂ∆, ¡º◊
¡Â∂ ¡’≈Ù È≈Ò ‹∆Úª Á∆ ⁄È≈ ’∆Â∆ ‘ÀÕ ¿∞√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ’Ø¬∆
‘Ø È‘ƒ ‘ÀÕ
Â± ø ‹Ø ’‘À Â ‘Ω ÔΩ ‘∆ ’Â≈ Ô≈’± ø Ó≈«È÷ ’À ∂ Õ
Â≈«‰ √’«Â √‘∆ ‹∂ Ô≈ ÓÀ∫ ÂΩ ¡≈Í‰ «’¿∞∫ È «ÂÀ ∂®2®
‘∂ Í≥«‚Â! Â»ø ‹Ø ’«‘øÁ≈ ‘À «’ «¬‘ Ó»Â∆ ‘∆ ‹◊Â Á≈
’Â≈ ‘À, Í Ó»Â∆ ˘ ÓÈ∞º÷ È∂ √≈«‹¡≈ ‘ÀÕ «‹‘Û∆ Ú√Â± ÓÈ∞º÷ È∂
Ï‰≈¬∆ ‘À ¿∞‘ ’Â≈ Íπ÷ «’Ú∂∫ ‘Ø √’Á∆ ‘À? ‹∂ «¬√ Ó»Â∆ ˘
Â≈È Ú≈Ò∆ Ù’Â∆ ˘ ·∆’ Ó≥È «Ò¡≈ ‹≈Ú∂ Âª «¬‘ Ó»Â∆ ¡≈Í
74
75
«’ «¬‘Èª Í≥‹ª Á∂ ÍÃÌ≈Ú ’≈‰ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ Á» «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í‰ È≈Ò ‹∆Ú «¬‘Èª Í≥‹ª Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
È≈Ê ’¤± ¡ È ‹≈È¿∞ ®
ÓÈ∞ Ó≈«¬¡≈ ’À ‘≈«Ê «Ï’≈È¿∞®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ÓÀ∫ ’∞fi Ú∆ È‘ƒ ‹≈‰Á≈Õ «’¿∞∫«’ Ó∂≈ ÓÈ
Ó≈«¬¡≈ Á∂ ‘ºÊƒ «Ú’ ⁄πº’≈ ‘ÀÕ
Â∞ Ó ’‘∆¡Â ‘Ω ‹◊Â ◊π  √π ¡ ≈Ó∆®
‘Ó ’‘∆¡Â ’«Ò‹π ◊ ’∂ ’≈Ó∆®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! Â∞√ƒ √ø√≈ Á∂ Ó≈Ò’ ’‘∂ ‹ªÁ∂ ‘ØÕ ¡√ƒ √ø√≈∆
‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ’’∂ ’ÒÔ∞º◊ Á∂ «ÚÙ¬∆ ’‘∂ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ
«¬È Í≥ ⁄ È Ó∂  Ø ÓÈ∞ ‹π «Ï◊≈«˙®
Í´ Í´ ‘« ‹∆ Â∂ ¡≥Âπ Í≈«˙®2®
«¬‘Èª «Ú’≈ª È∂ Ó∂∂ ÓÈ ˘ ¬∂È≈ «Ú◊≈Û «ÁºÂ≈ ‘À «’ «¬‘
ÍÒ-ÍÒ «Ú⁄ ¡≈Í ‹∆ ÂØ∫ Á» ‘∆ Á» ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
‹Â Á∂÷¿∞ ÂÂ Áπ÷ ’∆ ≈√∆®
¡‹Ω∫ È ÍÂ∑≈«¬ «È◊Ó Ì¬∂ √≈÷∆®3®
Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ’’∂ «‹ºË Ú∆ Á∂÷Á∂ ‘ª, ¿∞ºË ‘∆
Ï∂¡≥Â Áπº÷ª Á∆ ÷≈È ‘ÀÕ «¬‘ ÓÈ Ô’∆È È‘ƒ ’Á≈ «’ √ø√≈ Áπº÷ª
Á≈ ÿ ‘À Ì≈Ú∂∫ «’ Ë≈«Ó’ ◊ÃøÊ «¬√ Á∆ ◊Ú≈‘∆ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
◊Ø Â Ó È≈« ¿∞ Ó ≈Í«Â √… ≈ Ó∆®
√∆√π Ë«È √‘√ Ì◊ ◊ªÓ∆®4ÕÕ
«¬√ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ’’∂ ◊ΩÂÓ «Ù∆ Â∂ ¿∞√Á∆ «¬√Â∆
¡‘º«Ò¡≈ ¡Â∂ ¿∞Ó≈Í«Â-Í≈ÏÂ∆ Á≈ ÍÂ∆ «ÙÚ‹∆-√Ú≈Ó∆ ÏÃ‘Ó≈
«¬‘ √≈∂ ‘∆ Ó≈«¬¡≈ Á∂ Á»Âª (’≈Ó, ¥ØË, ÓØ‘, ÒØÌ, ‘ø’≈ ¡≈«Á) Á∆
ÒÍ∂‡ «Ú⁄ ¡≈¬∂Õ
◊ΩÂÓ «Ù∆ Á∆ «¬√Â∆ ¡‘º«Ò¡≈ «‹√ È≈Ò «¬øÁ È∂ ¤Ò
’∆Â≈, Í≈ÏÂ∆ Á≈ ÍÂ∆ «ÙÚ Ú∆ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÓØ‘È∆ »Í ”Â∂ ÓØ«‘Â
‘Ø«¬¡≈, ÏÃ‘Ó≈ ¡≈Í‰∆ Ë∆ ”Â∂ ÓØ«‘Â ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ «‹ºË Ú∆ ¿∞√Á∆
Ë∆ ‹ªÁ∆ √∆, ¿∞ºË ‘∆ ¿∞‘ ¡≈Í‰≈ ÈÚª Ó»ø‘ Ï‰≈ ’∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Âø◊ ¡≈¬∆ Ë∆ ¡’≈Ù ÚºÒ ◊¬∆Õ ÏÃ‘Ó≈ È∂ ¡≈Í‰≈ Í≥‹Úª
Ó»ø‘ ¡’≈Ù ÚºÒ Ï‰≈«¬¡≈ Âª «ÙÚ È∂ ÏÃ‘Ó≈ Á≈ «√ ’º‡ «ÁºÂ≈Õ
◊ΩÂÓ «Ù∆ Á∂ √≈Í ’≈È «¬øÁ Á∂ √∆ ¿∞ºÍ ‘˜≈ª «¬√Â∆ Á∂
◊πÍÂ ¡≥◊ ÍÃ◊‡ ‘Ø ◊¬∂Õ «¬‘ √≈∂ ‘∆ Ó≈«¬¡≈ ’≈È ÷π¡≈ ‘Ø¬∂
‘ÈÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√ÍÈ∆ Â∂ ¿±Í« È‘∆ ÏÒ∆¡≈Õ
«‹«È ÏÃ‘Ó≈ «Ï√È∞ Ó‘≈Á∂¿∞ ¤Ò∆¡≈®
Ó≈«¬¡≈ »Í √Í‰∆ ÂØ∫ ‘Ø ’Ø¬∆ ÏÒÚ≈È È‘ƒ, «‹√È∂ ÏÃ‘Ó≈
«ÚÙ˘ Â∂ «ÙÚ ¡≈«Á ˘ Ú∆ ¤º«Ò¡≈ ‘ÀÕ)
«¬È Á» Â È ÷´ ÏËπ ’« Ó≈«˙®
Ï‚Ø «ÈÒ≈‹π ¡‹‘» È‘∆ ‘≈«˙®5®
Ó≈«¬¡≈ Á∂ «¬È∑ª Í≥‹ª Á»Âª È∂ ‹∆Ú ˘ ÏøÈ∑’∂ Ó≈«¡≈ ‘ÀÕ
ÍÃøÂ± ‹∆Ú Úº‚≈ Ï∂ÙÓ ‘À «’ ¡‹∂ Ú∆ «¬‘Èª ÚÒØ∫ È‘ƒ π’Á≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ’‘≈ ’À √ ∂ ’∆‹À ®
«ÏÈ∞ ÿπ È ≈Ê √«È ’≈ ’∆ Ò∆‹À ® 6®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «¬‘Èª ÂØ∫
Ï⁄‰ Ò¬∆ ’∆ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ ? ¡Â∂ «’ºÊ∂ ‹≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂ ? ÍÓ≈ÂÓ≈
ÂØ∫ «ÏÈª «’√ Á∆ ÙÈ Ò¬∆ ‹≈Ú∂? Ì≈Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÙÈ ÒÀ ’∂
‘∆ ‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Ï⁄‰ Á≈
¿∞Í≈¡ Áº√Á∂ ‘È «’∏
√≈Ë» √ø◊«Â Á∆˙ Ò≈«¬® Í≥⁄ Á»Â Â∂ Ò∆˙ ¤‚≈«¬®
’«‘ ’Ï∆ «‹√π ¿∞Áπ «Â√π Ó≈«¬¡≈®
ÂÏ ¤±‡∂ ‹Ï √≈Ë» Í≈«¬¡≈®5®5®23®
√≈Ë»¡ª Á∆ √ø◊Â ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í’∂ «¬‘
‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ ¡Â∂ Ó≈«¬¡≈ Á∂ Í≥‹ª Á»Âª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
≈◊π √»‘∆
ÙÏÁ D@
√‘ ’∆ √≈ √π ‘ ≈◊«È ‹≈ÈÀ ®
Â«‹ ¡«ÌÓ≈È∞ √π÷ Ò∆¡≈ Ó≈ÈÀ®
ÂÈ∞ ÓÈ∞ Á∂«¬ È ¡≥Âπ ≈÷À®
¡Ú≈ Á∂ « ÷ È √π È À ¡Ì≈÷À ® 1®
√Ø ’Â ‹≈ÈÀ Í∆ Í≈¬∆®
76
«‹È©≈ È≈¿∞ √π‘≈◊‰∆ «ÂÈ©≈ fi≈’ È ‘Ø®
«‹È∑ª Á≈ Èª √π‘≈◊ÚøÂ∆ ‘πøÁ≈ ‘À, Ì≈Ú «‹È∑ª ˘ ÍÂ∆
ÍÓ≈ÂÓ≈ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞È∑ª Á∆ (fi≈’) «ÁzÙ‡∆ «’√∂ ‘Ø Í≈√∂ È‘ƒ
‹ªÁ∆Õ)
ÂÈ∞ ÓÈ∞ Á∂ « ¬ È ¡≥ Â π ≈÷À ®
¡Ú≈ Á∂ « ÷ È √π È À ¡Ì≈÷À ® 1®
«‹Ú∂∫ √π‘≈◊‰ «¬√Â∆ ¡≈Í‰∂ ÍÂ∆ ÂØ∫ Ï◊À «’√∂ ‘Ø ÚºÒ
(Ó≥Á Ì≈ÚÈ≈ È≈Ò) Ú∂÷Á∆ Âº’ È‘ƒ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ‘ØÈª Á∂ Ï⁄È
(’Ø¬∆ Ó≈Û∆ ÓÂ) √π‰Á∆ ‘ÀÕ È≈ ‘∆ «’√∂ ‘Ø È≈Ò (ÌÀÛ∆ Ì≈ÚÈ≈
È≈Ò) ÏØÒÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª Ó‘≈ÂÓ≈-π»Í∆ √÷∆¡ª ÍÓ≈ÂÓ≈ ÍÂ∆
¡º◊∂ ¡≈Í‰≈ ÂÈ ¡Â∂ ÓÈ ¡Í‰ ’ «ÁøÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ ’Ø¬∆ Ì∂Á
È‘ƒ º÷Á∆¡ªÕ ÍÂ∆-ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø Á∂Ú∆ Á∂Ú«Â¡ª Á∆¡ª
◊ºÒª ÚºÒ «Ë¡≈È È‘ƒ «ÁøÁ∆¡ªÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ¯πÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ÂÈ∞ ÓÈ∞ ËÈ∞ «◊Ã‘π √¿∞«Í √∆π
√Ø¬∆ √π‘≈◊«È ’‘À ’Ï∆π®
«‹√ È∂ ÂÈ, ÓÈ, ËÈ ¡Â∂ ÿ √Ì ’∞fi ÍÃÌ» ˘ √Ω∫Í «ÁºÂ≈
‘À ¿∞‘∆ «¬√Â∆ √π‘≈◊‰ ’‘∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
√Ø ’Â ‹≈ÈÀ Í∆ Í≈¬∆®
‹≈ ’À ¡≥Â« ÁÁπ È Í≈¬∆®1® ‘≈¿∞ÕÕ
«‹‘Èª Áπ‘≈◊‰ª È∂ ¡≈Í‰∂ ÍÃÌ»-ÍÂ∆ È≈Ò ÍÃ∂Ó È‘ƒ
’∆Â≈, ¿∞‘ √π‘≈◊‰ª Ú≈Ò∂ ÍÂ∆-ÍÃ∂Ó «Ú¤ØÛ∂ Á∂ Áπº÷ ˘ È‘ƒ ‹≈‰
√’Á∆¡ªÕ
(√«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Ò≈◊∆ ‘Ø«¬ √π ‹≈ÈÀ Í∆®
«‹√ ˘ «ÚÔØ◊ Á∆ Í∆Û≈ Òº◊∆ ‘Ø¬∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Í∆Û≈ ˘ ¿∞‘∆
‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» ≈ÓÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«‹√π Ò≈◊∆ Í∆ «ÍøÓ ’∆ √Ø ‹≈‰À ‹∆¡≈®
«‹√ ˘ ÍÃ∂Ó Á∆ Í∆Û≈ Òº◊∆ ‘À, ¿∞‘∆ ¿∞√ Í∆Û≈ ˘ ‹≈‰Á≈
‘ÀÕ)
Áπ÷∆ Áπ‘≈◊«È Áπ«¬ Í÷ ‘∆È∆®
78
‹≈ ’À ¡≥Â« ÁÁπ È Í≈¬∆®1® ‘≈¿∞ÕÕ
Áπ ÷ ∆ Áπ ‘ ≈◊«È Áπ « ¬ Í÷ ‘∆È∆®
«‹«È È≈‘ «Èø Â « Ì◊«Â È ’∆È∆®
Íπ  √Ò≈Â ’≈ Í≥ Ê π Áπ ‘ ∂ Ò ≈ÕÕ
√ø « ◊ È √≈Ê∆ ◊ÚÈ∞ «¬’∂ Ò ≈®2®
Áπ ÷ ∆¡≈ ÁÁÚø Á π Á« ¡≈«¬¡≈®
Ï‘π Â ∞ «Í¡≈√ ‹Ï≈Ïπ È Í≈«¬¡≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ √«È ÍÃ Ì Â∂  ∆®
«‹¿∞ ‹≈È‘π «Â¿∞ ’π ◊«Â Ó∂  ∆®3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ˘ ÁπÒºÌ
‹ÈÓ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÍÂ∆ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’’∂ √π‘≈◊‰ Ï‰ ’∂ ÒØ’
ÍÒØ’ Á≈ √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
√‘ ’∆ √≈ √π ‘ ≈◊«È ‹≈ÈÀ ®
Â«‹ ¡«ÌÓ≈È∞ √π ÷ Ò∆¡≈ Ó≈ÈÀ ®
«‹Ú∂∫ ÍÂ∆ Á∆ √øÌ≈Ò ˘ √π‘≈◊‰ ‹≈‰Á∆ ‘À «‹‘Û∆ ¡≈Í‰∂
‘ø’≈ ˘ ¤º‚ ’∂ ÍÂ∆ È≈Ò ¡≈ÈßÁ Ó≈‰Á∆ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ÍÂ∆ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ √øÌ≈Ò ÂÂÚ∂Â≈ »Í∆ Ó‘≈ÂÓ≈ √÷∆¡ª ‹≈‰Á∆¡ª
‘È, «‹‘Û∆¡ª ‘ø’≈ ˘ «Â¡≈◊ ’∂ ÍÂ∆-ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò √º⁄≈¡≈ÈßÁ Ó≈‰Á∆¡ª ‘ÈÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ËøÈ √π‘≈◊«È ‹Ø Í∆¡ Ì≈ÚÀ®
’«‘ ’Ï∆ «Î« ‹È«Ó È ¡≈ÚÀ®
¿∞‘ √π‘≈◊‰ «¬√Â∆ ËøÈÂ≈ ÔØ◊ ‘À ‹Ø ¡≈Í‰∂ «Í¡≈∂
ÍÂ∆ ˘ Ì≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ «Î ‹ÈÓ ÓÈ «Ú⁄ È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á∆Õ
√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ¯Ó≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
ËÈ∞ √Ø‘≈◊«È ‹Ø ÍÃÌ» Í¤≈ÈÀ®
Ó≈ÈÀ ‘π’Óπ Â‹À ¡«ÌÓ≈ÈÀ®
«ÍÃ¡ «√¿∞ ≈Â∆ Ò∆¡≈ Ó≈ÈÀ®
¿∞‘ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ √π‘≈◊‰ ‘À, ‹Ø ÍÃÌ» ÍÂ∆ Á∆ Í«‘⁄≈‰
’Á∆ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ‘π’Ó ˘ Ó≥È ’∂ ¡«ÌÓ≈È ˘ ¤º‚ ’∂ «Í¡≈∂
ÍÂ∆ È≈Ò ¡≈ÈßÁ Ó≈‰Á∆ ‘ÀÕ
Ï≈Ï≈ Î∆Á ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
77
«‹«È ‹∆¿∞ Á∆¡≈ √π «‹’∞ ¡øÏ≈ÚÀ®
√Ì ÿ‡ Ì∆Â« ‘≈‡π ⁄Ò≈ÚÀ ®
’« Ïø « Á◊∆ ¤≈«‚ ÓÀ Ó∂  ≈®
«‘ÁÀ È≈Óπ √Ó© ≈ « √Ú∂  ≈®2®
‹ÈÓπ «√≈ÈØ Í≥ Ê π È √Ú≈≈®
√ªfi Í∆ Á‘ «Á√ ¡≥ « Ë¡≈≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ «ÈÁ≈«È «ÁÚ≈È∂ ®
⁄∂ Â «√ È≈‘∆ Á∞ È ∆¡≈ ÎÈ ÷≈È∂ ® 3®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √ø√≈ Á∆ ¡√«ÊÂ≈ Á≈
ÚÈ‰ ’Á∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú ˘ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ÈƒÁ ÂØ∫ ‹≈◊ ’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ¡≈Í‰≈ Í≥Ê √øÚ≈È Á≈ Í≈ÚÈ ÚÀ≈◊Ó¬∆
‹Ø «ÁÈ ¡≈Ú«‘ √Ø «ÁÈ ‹≈‘∆®
’È≈ ’± ⁄ π ‘È∞ «Êπ È≈‘∆®
«‹√ Â∑ª ‹Ø «ÁÈ ⁄Û∑Á≈ ‘À, ¿∞‘ «ÁÈ Ï∆Â ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂
Â∑ª ‹∆Ú Á∆ ¿∞Ó ÿ‡Á∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ √Ì È∂ √ø√≈ ¤º‚ ’∂ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈
‘ÀÕ √ø√≈ «Ú⁄ √«Ê «‘‰ Ú≈Ò≈ ’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú È‘ƒ ‘ÀÕ
(√«Â◊π È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Á« ’±⁄ ’±⁄≈ ’« ◊¬∂ ¡Ú∂ «Ì ⁄Ò‰‘≈®
√«Â◊π ’Ï∆ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«’¡≈ Ó≈◊¿∞ «’¤∞ «Êπ È ‘≈¬∆®
Á∂÷Â ÈÀÈ ⁄«Ò˙ ‹◊π ‹≈¬∆®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í Í≈√Ø∫ ’∆ Ó≥◊≈ «’¿∞∫«’ √ø√≈ «Ú⁄ ’∞fi
Ú∆ √«Ê «‘‰ Ú≈Ò≈ È‘ƒ∫ ‘ÀÕ ¡º÷ª √≈‘Ó‰∂ «Á√ «‘≈ √ø√≈ È≈Ù
‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
¡¿∞Ë ÿ‡À «ÁÈ√π À‰≈∂®
«ÁÈ ≈Â Ï∆Â‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∆ ¡≈Ô± ÿ‡Á∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ)
√ø ◊ π ⁄ÒÂ ‘À ‘Ó Ì∆ ⁄ÒÈ≈ÕÕ
Á»« ◊ÚÈ∞ «√ ¿±Í« ÓÈ≈®1®
‹∆Ú Á∂ √ø◊∆-√≈Ê∆ √≈Ê ¤º‚ ’∂ √ø√≈ ÂØ∫ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ ¡√ƒ
Ú∆ «¬’ «ÁÈ √ø√≈ ¤º‚’∂ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ «‹√ ÓΩÂ Á≈ ¡≈¿∞‰≈ ‹∆Ú
80
«‹«È È≈‘ «ÈøÂ« Ì◊«Â È ’∆È∆®
«‹Ú∂∫ ÍÃÂº÷ ¤∞º‡Û ¡ΩÂ Áπ÷∆ ‘πøÁ∆ ‘Ø¬∆ ÁØÈª Íº÷ª-Í∂’∂ ¡Â∂
√‘π∂ ÿ Á∂ √πº÷ª ÂØ∫ Úªfi∆ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπºÒ∆
‘Ø¬∆ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ÒØ’ ¡Â∂ ÍÃÒØ’ Á∂ √πº÷ª ÂØ∫ Úªfi∆ «‘øÁ∆ ˛Õ
Íπ  √Ò≈Â ’≈ Í≥ Ê π Áπ ‘ ∂ Ò ≈ÕÕ
√ø « ◊ È √≈Ê∆ ◊ÚÈ∞ «¬’∂ Ò ≈®2®
Íπ√Ò≈Â Á≈ √Â≈ ’«·È ‘ÀÕ ÓÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹∆Ú ¡≈ÂÓ≈
˘ «¬’ºÒ∂ ‘∆ «¬‘ √Â≈ ÂÀ¡ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂ ’Ø¬∆ √ø◊∆ √≈Ê∆
È≈Ò È‘ƒ ‹ªÁ≈Õ
(Ï≈Ï≈ Î∆Á ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’∏
Ú≈‡ ‘Ó≈∆ ÷∆ ¿∞‚∆‰∆®
÷≥«È¡‘π «Â÷∆ Ï‘πÂ∞ «Í¬∆‰∆®
«¬√ ÍπÒ ˘ Í≈ ’È Ú≈Ò∆ Ú≈‡ Ú∆ ÷≥‚∂ Á∆ Ë≈ È≈ÒØ∫
«Âº÷∆ ¡Â∂ Ú≈Ò ÂØ∫ Ú∆ Ï∆’ ‘øπÁ∆ ‘ÀÕ)
Áπ ÷ ∆¡≈ ÁÁÚø Á π Á« ¡≈«¬¡≈®
Ï‘π Â ∞ «Í¡≈√ ‹Ï≈Ïπ È Í≈«¬¡≈®
‘∂ Áπº÷ª Á∂ ‹≈È‰ Ú≈Ò∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ Áπ÷∆ ‘Ø ’∂ ¡≈Í ‹∆ Á∂
ÁÚ≈‹∂ ”Â∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ Ó∂∂ ÓÈ «Ú⁄ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈª Á∆
Ï‘πÂ ¡«ÌÒ≈Ù≈ ‘À! Í ÓÀ˘ ¡≈Í ‹∆ È∂ ’Ø¬∆ ‹Ú≈Ï È‘ƒ «ÁºÂ≈Õ
Ì≈Ú ÓÀ˘ Â∞√ƒ ÁÙÈ È‘ƒ «ÁºÂ∂Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ √«È ÍÃ Ì Â∂  ∆®
«‹¿∞ ‹≈È‘π «Â¿∞ ’π ◊«Â Ó∂  ∆®3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
‹∆! ÓÀ∫ ¡≈Í Á∆ ÙÈ «Í¡≈ ‘ª! ¡≈Í «‹Ú∂∫ ⁄≈‘Ø ¿∞√∂ Â∑ª ‘∆ Ó∂≈
¿∞Ë≈ ’Ø ‹∆Õ
ÙÏÁ DA
‹Ø «ÁÈ ¡≈Ú«‘ √Ø «ÁÈ ‹≈‘∆®
’È≈ ’± ⁄ π ‘È∞ «Êπ È≈‘∆®
√ø ◊ π ⁄ÒÂ ‘À ‘Ó Ì∆ ⁄ÒÈ≈ÕÕ
Á»« ◊ÚÈ∞ «√ ¿±Í« ÓÈ≈®1®
«’¡≈ Â» √Ø « ¬¡≈ ‹≈◊π «¬¡≈È≈®
ÂÀ ‹∆ÚÈ∞ ‹«◊ √⁄π ’« ‹≈È≈®1® ‘≈¿∞®
79
ÙÏÁ DB
¿± ⁄ ∂ Ó≥ Á  √≈Ò √Ø ¬ ∆®
¬∂’ ÿ∆ Îπ«È ‘È∞ È ‘Ø¬∆®1®
«¬‘π ÂÈ∞ ¡À √ ≈ ‹À √ ∂ ÿ≈√ ’∆ ‡≈‡∆®
‹«Ò ◊«¬˙ ÿ≈√π «Ò ◊«¬˙ Ó≈‡∆®1® ‘≈¿∞ ®
Ì≈¬∆ Ïø Ë ’∞ ‡ ø Ï √‘∂  ≈®
˙«¬ Ì∆ Ò≈◊∂ ’≈„π √Ú∂  ≈®2®
ÿ ’∆ È≈« ¿∞«‘ ÂÈ Ò≈◊∆Õ
¿∞ ‘ Â¿∞ Ì» Â ∞ Ì» Â ∞ ’« Ì≈◊∆®3®
’«‘ «ÚÁ≈√ √ÌÀ ‹◊π ¨«‡¡≈®
‘Ó Â¿∞ ¬∂’ ≈Óπ ’«‘ ¤±«‡¡≈®4®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÓÈπ÷
º ≈ √∆ Á∆ È≈ÙÚ≈ÈÂ≈ Á≈ «Ï¡≈È
81
‹ÈÓ «Ú⁄ Â∂≈ Ì‹È ’∆Â≈ ‘∆ ’øÓ ¡≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ
√«Â◊π» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
¡≥«ÓÃÂ Ú∂Ò≈ √⁄π È≈¿∞ Ú«‚¡≈¬∆ Ú∆⁄≈π®
Ì≈Ú, ‘∂ ‹∆Ú! ¡≥«ÓÃÂ Ú∂Ò∂ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ √º⁄∂ È≈Ó Á∆
Ú«‚¡≈¬∆ Á≈ «Ú⁄≈ ’Õ)
‹ÈÓπ «√≈ÈØ Í≥ Ê π È √Ú≈≈®
√ªfi Í∆ Á‘ «Á√ ¡≥ « Ë¡≈≈®
‘∂ ‹∆Ú! Â∂≈ ÓÈ∞º÷≈-‹ÈÓ «È√ÎÒ ‘∆ ÏÂ∆Â ‘πøÁ≈ ‹≈
«‘≈ ‘ÀÕ Â±ø È≈Ó ‹Í ’∂ ¡≈Í‰≈ ÍÒØ’ Á≈ √Â≈ È‘ƒ √øÚ≈«¡≈Õ
«‹Ú∂∫ Ù≈Ó ÍÀ‰ È≈Ò Á√∂ ‘∆ «ÁÙ≈Úª «Ú⁄ Ì≈Ú ‘ Í≈√∂ ‘È∂≈ ‘∆
‘È∂≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À, «¬√∂ Â∑ª ‹ÁØ∫ ÓΩÂ »Í∆ Ù≈Ó ÍÀ∫Á∆ ‘À Âª Á√ª
«¬øÁ∆¡ª «Ú⁄ ¡≥Ë’≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Â∂∂ Í≈√Ø∫ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á≈ È≈Ó È‘ƒ ‹º«Í¡≈ ‹≈‰≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ «ÈÁ≈«È «ÁÚ≈È∂ ®
⁄∂Â«√ È≈‘∆ Á∞È∆¡≈ ÎÈ ÷≈È∂®3®2®
√«Â◊π «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È, fiºÒ∂ ÍπÙ≈!
Â∂∂ ‹∆ÚÈ Á≈ ¡≥Â ¡≈ «‘≈ ‘ÀÕ Í ÂÀ˘ «¬√ ◊ºÒ Á≈ ⁄∂Â≈ È‘ƒ ‘À
«’ √ø√≈ È≈ÙÚ≈È ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‘∂ Ì≈¬∆, ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ
’, ‹Ø ÒØ’ ÍÒØ’ «Ú⁄ √‘≈¬∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ
Á» √ÓfiÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÓΩÂ «¬È√≈È Á∂ «√ Â∂ ÷Û∑∆ ‘ÀÕ
«’¡≈ Â» √Ø « ¬¡≈ ‹≈◊π «¬¡≈È≈®
ÂÀ ‹∆ÚÈ∞ ‹«◊ √⁄π ’« ‹≈È≈®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø «¬√ √ø√≈ «Ú÷∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈-»Í∆ ÈƒÁ «Ú⁄
«’¿∞∫ √πºÂ≈ «Í¡≈ ‘À ? Â±ø «¬√ √ø√≈∆ ‹∆ÚÈ ˘ ‘∆ √º⁄ √Ófi∆ ÏÀ·≈
‘À ∫ Õ ¡√Ò «Ú⁄ «¬‘ √ø √ ≈ È≈ÙÚ≈È ‘À Õ «¬√ ’’∂ Ì≈¬∆
¡«◊¡≈ÈÂ≈-»Í∆ ÈƒÁ ÂØ∫ ‹≈◊ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ⁄∂Â∂ ’Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‹≈◊Â √ØÚÂ Ï‘π ÍÃ’≈®
◊πÓπ÷ ‹≈◊À √Ø¬∆ √≈π®
√ø√≈ Á∂ ÒØ’ ¡È∂’ª Â∑ª È≈Ò ‹≈◊Á∂ Â∂ √Ω∫Á∂ ‘ÈÕ Í
◊πÓπ÷ ÍÓ∂Ù Á∂ Ì‹È «Ú⁄ ‹≈◊Á∂ ‘È, ¿∞‘∆ ÙÃ∂√‡ ‘ÈÕ)
«‹«È ‹∆¿∞ Á∆¡≈ √π «‹’∞ ¡ø Ï ≈ÚÀ ®
√Ì ÿ‡ Ì∆Â« ‘≈‡π ⁄Ò≈ÚÀ ®
«‹√ ÍÓ≈ÂÓ≈ È∂ ‹∆ÚÈ «ÁºÂ≈ ‘À, ¿∞‘∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ √Ì ˘
«‹’ Í‘πø⁄≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ √Ì √∆ª «Ú⁄ √≈∆¡ª «¬øÁ∆¡ª
˘ ⁄Ò≈ «‘≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√ÀÒ ÍÊ Ó«‘ ‹øÂ ¿∞Í≈¬∂
Â≈ ’≈ «‹’∞ ¡≈◊À ’« Ë«¡≈®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ È∂ ÍºÊª «Ú⁄ Ú∆ ‹Ø ‹∆Ú-‹øÂ ÍÀÁ≈ ’∆Â∂ ‘È,
¿∞‘Èª Á≈ ÷≈‰-Í≈‰ Á≈ ÍÃÏøË Í«‘Òª ‘∆ ’∆Â≈ ‘ÀÕ)
’« Ïø « Á◊∆ ¤≈«‚ ÓÀ Ó∂  ≈®
«‘ÁÀ È≈Óπ √Ó© ≈ « √Ú∂  ≈®2®
‘∂ «¬È√≈È! Â±ø ÓÀ∫-Ó∂∆ Á∂ ‘ø’≈ ˘ ¤º‚ ’∂ «¬’ ÍÃÌ» Á∆
ÏøÁ◊∆ ’Õ ¡≥«ÓÃÂ Ú∂Ò∂ ¿∞º· ’∂ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂
È≈Ó Á≈ «√ÓÈ ’Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’‘Â∞ ’Ï∆π ’Ø¬∆ È‘∆ Â∂≈®
«‘ÁÀ ≈Óπ ’∆ È ‹Í«‘ √Ú∂≈®3®9®
‘∂ ‹∆Ú! «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ Â∂≈ ’Ø¬∆ È‘ƒ ‘À, ¡≥«ÓÃÂ Ú∂Ò∂
¿∞º· ’∂ Â»ø ≈Ó È≈Ó Á≈ «√ÓÈ «’¿∞∫ È‘ƒ ’Á≈Õ Ì≈Ú ÓÈ∞º÷≈-
82
83
ÿ‡ Î»‡∂ ’Ø¿± Ï≈Â È Í»¤À ’≈„‘π ’≈„π‘π ‘Ø¬∆®2®
«‹√ √Ó∂∫ √∆ «ÏÈ√Á≈ ‘À Âª ’Ø¬∆ Ú∆ «¬√ Á∆ Ï≈Â È‘ƒ
Íπº¤Á≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ √≈∂ ¤∂Â∆ ’Ø-¤∂Â∆ ’Ø ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ)
ÿ ’∆ È≈« ¿∞«‘ ÂÈ Ò≈◊∆Õ
¿∞ ‘ Â¿∞ Ì» Â ∞ Ì» Â ∞ ’« Ì≈◊∆®3®
ÿ Á∆ «¬√Â∆ ‹Ø «¬√ Á∆ ¤≈Â∆ È≈Ò Òº◊ ’∂ «‘øÁ∆ √∆Õ
«‹√ Ú∂Ò∂ ‹∆Ú Ó ‹ªÁ≈ ‘À Âª ¿∞‘ Ú∆ «¬√ ˘ Ì»Â-Ì»Â ’«‘ ’∂ Á»
Èº·Á∆ ‘ÀÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ √ÌÀ ‹◊π ¨«‡¡≈®
‘Ó Â¿∞ ¬∂’ ≈Óπ ’«‘ ¤±«‡¡≈®4®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈≈ √ø√≈
Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ’’∂ ´º«‡¡≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ Í ÓÀ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
È≈Ó ‹Í ’∂ ¤∞º‡ «◊¡≈ ‘ªÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’∏
‘Ó Á∂÷Â «‹«È √Ìπ ‹◊π ¨«‡¡≈®
’‘π ’Ï∆ ÓÀ∫ ≈Ó ’«‘ ¤±«‡¡≈®3®
¡√ƒ Á∂÷ ‘∂ ‘ª «’ Ó≈«¬¡≈ È∂ √≈∂ √ø√≈ ˘ ´º«‡¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ «¬√ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÏøËÈª ÂØ∫ ¤∞º‡ «◊¡≈ ‘ªÕ
«‹‘Û≈ ‹∆Ú √ø√≈ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, ¿∞‘
‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
’Á∂ ‘Ø¬∂ ÚÀ≈◊-Ó¬∆ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú √ø√≈«’ ÏøËÈª
«Ú⁄ Î√’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπÒ≈’∂ ¡≈Í‰≈ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ «Ú¡Ê ◊Ú≈
«‘≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í’∂ √Ì ÏøËÈª ÂØ∫
¤∞º‡‰ Á≈ ¿∞Í≈¡ Áº√Á∂ ‘ÈÕ
¿±⁄∂ Ó≥Á √≈Ò √Ø¬∆®
¬∂’ ÿ∆ Îπ«È ‘È∞ È ‘Ø¬∆®1®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ «‘‰ Ò¬∆ ¿∞µ⁄∂ Ó«‘Ò ¡Â∂
¿∞‘Èª «Ú⁄ √Ø‘‰∆¡ª √Ø¬∆¡ª Ï‰≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Í «‹√ Ú∂Ò∂ ¡≥Â
√Óª ¡≈ «◊¡≈ Âª «¬’ ÿÛ∆ Ì Ú∆ «¬‘Èª Ó«‘Òª «Ú⁄ «‘‰≈
È‘ƒ «ÓÒ∂◊≈Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
¡≈¬∆ ÂÒÏ ◊ØÍ≈Ò ≈«¬ ’∆ Ó≈«¬¡≈
Ó≥Á ¤Ø«‚ ⁄«Ò˙®5®2®15®
«‹√ Ú∂Ò∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ √ºÁ≈ ¡≈«¬¡≈ Âª ¿∞√ Ú∂Ò∂ Ó≈«¬¡≈
Á∂ Ó≥«Á ¤º‚ ’∂ ‹≈‰≈ ÍÀ‰≈ ‘ÀÕ≤ Ï≈Ï≈ Î∆Á ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Î∆Á≈ ’Ø·∂ Ó≥‚Í Ó≈Û∆¡≈ ¿∞√≈Á∂ Ú∆ ◊¬∂Õ
’±Û≈ √¿∞Á≈ ’« ◊¬∂ ◊Ø∆ ¡≈«¬ Í¬∂®46®
’Ø·∂ Ó≥‚Í ¡Â∂ Ó≈Û∆¡ª ¿∞√≈Á∂ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ ˘ ¤º‚
’∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ √≈∆ ¿∞Ó fi»·≈-√ΩÁ≈ ’Á∂ Ó ◊¬∂ ¡Â∂ ¡≥Â ˘
’Ïª «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ÍÀ ◊¬∂Õ)
«¬‘π ÂÈ∞ ¡À √ ≈ ‹À √ ∂ ÿ≈√ ’∆ ‡≈‡∆®
‹«Ò ◊«¬˙ ÿ≈√π «Ò ◊«¬˙ Ó≈‡∆®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ‹∆Ú! Â∂≈ √∆ ÿ≈‘ Á∆ fiΩ∫ÍÛ∆ Úª◊ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ÿ≈‘ Á∆
fiΩ∫ÍÛ∆ √Û ’∂ √π¡≈‘ ‘Ø ’∂ «Óº‡∆ «Ú⁄ «ÓÒ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Â∑ª
√∆ È∂ Ú∆ ÓÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á «Óº‡∆ «Ú⁄ «ÓÒ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ Ïø Ë ’∞ ‡ ø Ï √‘∂  ≈®
˙«¬ Ì∆ Ò≈◊∂ ’≈„π √Ú∂  ≈®2®
‘∂ ‹∆Ú! «‹‘Èª ˘ Â±ø ¡≈Í‰∂ √ÓfiÁ≈ ‘À∫, Ì∂ Í«Ú≈ Á∂
ÓÀ∫Ï ¡Â∂ «ÓºÂ ¡≈«Á, «‹√ Ú∂Ò∂ ÓΩÂ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘À Âª «¬‘ √Ì
√Ú∂∂-√Ú∂∂ ÿØ∫ Ï≈‘ ’º„‰ Òº◊ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ Ì≈Ú «ÓÃÂ’ √∆ Á≈
√ø√’≈ ’È Á∆ «Â¡≈∆ ’È Òº◊ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
≈◊ √» ‘ ∆ (⁄Ω Í Á≈)
ÙÏÁ DC
Áπ « ÷¡≈∆ Áπ « ÷¡≈≈ ‹◊ Ó«‘ø ,
ÓÈ ‹Í ÒÀ ≈Ó «Í¡≈≈ ∂® ‡∂’®
◊Û ’ª⁄≈ Â√’ «Â‘ Ò≈◊≈, Â»ø ’≈‘∂ È ‹≈◊ ¡Ì≈◊≈ ∂®
ÈÀ È ¿π ÿ ≈« È Í∂ « ÷ÔØ Â» È ∂ , Ó≈Èπ Ù ‹ÈÓ «’‘ Ò∂ ÷ ≈ ∂ ®
Í≈¿»∫ Í√≈ «’«Ó √Ø«¬ Í«˙, ÂÀ∫ ‹ÈÓ ¡’≈Ê ÷Ø«¬¡≈ ∂Õ
‹È «ÚÁ≈√ ≈Ó «ÈÂ Ì∂∫‡«‘, «‘ √ø‹Ó ‹≈«◊Â Í‘≈ ∂®1®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì
‹∆Úª ˘ Áπº÷ª ˘ Á» ’È Ú≈Ò∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ
84
85
‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í‰ Ú≈Ò≈ Ì≈Ú∂∫ √ø√≈∆ ÂΩ ”Â∂ ¿∞µ⁄≈
‹ª È∆Úª «◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ØÚ∂, Í ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÙÈ ÍÃ≈ÍÂ ’È
È≈Ò ¿∞√Á∂ √Ì ’≈‹ Í»È ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
Á≈«Áπ Á∂ « ÷ √Ì ’Ø ‘√À ¡À √ ∆ Á√≈ ‘Ó≈∆®
¡√‡ Á√≈ «√«Ë ’ ÂÒÀ √Ì «¥Í≈ ÂπÓ≈∆®1®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆, «‹√ √Ó≈‹ «Ú⁄ ÓÀ∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ª, ¿∞√
˘ Ó≈ÈÚ∆ ¡«Ë’≈ª ÂØ∫ Úø«⁄Â º«÷¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ √≈‚∆ ¡À√∆
◊∆Ï∆, ÁÁÈ≈’ ÁÙ≈ ˘ Ú∂÷ ’∂ √Ì ’Ø¬∆ ‘º√Á≈ √∆Õ Í ÍÓ≈ÂÓ≈
‹∆, ¡≈Í Á≈ È≈Ó ‹Í‰ ’’∂ ‘π‰ AH «√ºË∆¡ª Ó∂∆ ‘ºÊ Á∆ ‘Ê∂Ò∆
”Â∂ ¡≈ ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ «¬‘ √Ì ¡≈Í Á∆ «’Í≈ ‘∆ ‘ÀÕ
Â± ‹≈ÈÂ ÓÀ «’¤∞ È‘∆ ÌÚ ÷≥ ‚ È ≈Ó®
√◊Ò ‹∆¡ √È≈◊Â∆ ÍÃÌ Í»È ’≈Ó®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂ ⁄º’ ’º‡‰ Ú≈Ò∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! Âπ√ƒ
ÿ‡-ÿ‡ Á∆ ‹≈‰Á∂ ‘Ø, Í ÓÀ∫ ’∞fi Ú∆ È‘ƒ ‹≈‰Á≈Õ ‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í
Á∆ ÙÈ ÒÀ∫Á∂ ‘È, ¿∞‘Èª √ÌÈª Á∆¡ª √Ì ÓÈØ’≈ÓÈ≈Úª Í»È
‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ
‹Ø Â∂  ∆ √È≈◊Â≈ «ÂÈ È≈‘∆ Ì≈π ®
¿± ⁄ È∆⁄ Â∞ Ó Â∂ Â∂ ¡≈Ò‹π √ø √ ≈π ® 2®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í Á∆ ÙÈ ◊Ã«‘‰ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘À ¿∞√˘
’Ø¬∆ Ú∆ Áπº÷ ¡Â∂ ’Óª Á≈ Ì≈ È‘ƒ «‘øÁ≈Õ ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÙÈ
ÍÃ≈ÍÂ ’È È≈Ò ¿∞µ⁄∂, È∆Ú∂∫, ¡Ó∆, ◊∆Ï √Ì ‹∆Ú È Â∂ ‹≈‰
Ú≈Ò∂ √ø√≈ ˘ Â ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ ¡’Ê ’Ê≈ Ï‘π ’≈«¬ ’∆‹À ®
‹À √ ≈ Â± ÂÀ √ ≈ Â∞ ‘ ∆ «’¡≈ ¿∞ Í Ó≈ Á∆‹À ® 3®1®
√«Â◊π» ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ! ¡≈Í Á∆
’Ê≈ ¡’ºÊ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ Ï‘πÂ∆¡ª ’Ê≈Úª «’√ Ú≈√Â∂ ’È∆¡ª
‘ÈÕ «¬‘ √ø√≈∆ ‹∆Ú ¡≈Í ˘ «’‘Û∆ ¿∞ÍÓ≈ Á∂ √’Á≈ ‘À ? ‹Ø Â∞√ƒ
‘Ø ’∂ÚÒ Â∞√ƒ ‘∆ ‘ØÕ ¡≈Í Á∂ √Ó≈È ’Ø¬∆ Á»√≈ ‘À ‘∆ È‘ƒÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√‘‹ ’∆ ¡’Ê ’Ê≈ ‘À «È≈∆®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ Á∆ ’Ê≈ ¡’ºÊ ¡Â∂ «È≈Ò∆ ‘ÀÕ
≈◊ «ÏÒ≈Ú´
ÙÏÁ DD
Á≈«Áπ Á∂ « ÷ √Ì ’Ø ‘√À ¡À √ ∆ Á√≈ ‘Ó≈∆®
¡√‡ Á√≈ «√«Ë ’ ÂÒÀ √Ì «¥Í≈ Âπ Ó ≈∆®1®
Â± ‹≈ÈÂ ÓÀ «’¤∞ È‘∆ ÌÚ ÷≥ ‚ È ≈Ó®
√◊Ò ‹∆¡ √È≈◊Â∆ ÍÃÌ Í»È ’≈Ó®1® ‘≈¿∞®
‹Ø Â∂  ∆ √È≈◊Â≈ «ÂÈ È≈‘∆ Ì≈π ®
¿± ⁄ È∆⁄ Â∞ Ó Â∂ Â∂ ¡≈Ò‹π √ø √ ≈π ® 2®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¡’Ê ’Ê≈ Ï‘π ’≈«¬ ’∆‹À ®
‹À √ ≈ Â± ÂÀ √ ≈ Â∞ ‘ ∆ «’¡≈ ¿∞ Í Ó≈ Á∆‹À ® 3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ÍÃ⁄«ÒÂ Ó≈ÈÚ
«ÚØË∆ ÁÙ≈ Á≈ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘Ø¬∂ √Óπº⁄∆ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Áπ « ÷¡≈∆ Áπ « ÷¡≈≈ ‹◊ Ó«‘ø ,
ÓÈ ‹Í ÒÀ ≈Ó «Í¡≈≈ ∂® ‡∂’®
‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ Áπ÷∆ «‘øÁ≈ ˛,
«¬√ Ò¬∆ ‘∂ ÓÈ Â»ø ÍÃÌ» «Í¡≈∂ Á≈ È≈Ó ‹ºÍ ÒÀÕ
◊Û ’ª⁄≈ Â√’ «Â‘ Ò≈◊≈, Â»ø ’≈‘∂ È ‹≈◊ ¡Ì≈◊≈ ∂®
Â∂≈ √∆ »Í∆ «’Ò∑≈ ’º⁄≈ ˛ ¡Â∂ ÓΩÂ È∂ «¬√˘ ¸≈ ’∂ ÒÀ
‹≈‰≈ ˛Õ ‘∂ ¡Ì≈◊∂ ÍπÙ≈! Â»ø ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ÈƒÁ ÂØ∫ ‹≈◊ ’∂
ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ «’™ È‘ƒ ’Á≈Õ
ÈÀ È ¿π ÿ ≈« È Í∂ « ÷ÔØ Â» È ∂ , Ó≈Èπ Ù ‹ÈÓ «’‘ Ò∂ ÷ ≈ ∂ ®
Â»ø ¡º÷ª ÷ØÒ∑ ’∂ ’Á∂ Á∂«÷¡≈ È‘ƒ «’ Ó≈È√/ÓÈπº÷≈ ‹ÈÓ
«Ú⁄ ÂÀ˘ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ ’Óª Á≈ «’‘Û≈ Ò∂÷≈ Á∂‰≈ ÍÚ∂◊≈?
Í≈¿»∫ Í√≈ «’«Ó √Ø«¬ Í«˙, ÂÀ∫ ‹ÈÓ ¡’≈Ê ÷Ø«¬¡≈ ∂Õ
ÍÃÌ» ˘ ÌπÒ≈ ’∂ Â»ø ÍÀ Í√≈ ’∂ «’Ú∂∫ √πºÂ≈ «Í¡≈ ˛∫! ¡Â∂
¡≈Í‰∂ ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ ˘ «Ú¡Ê ◊π¡≈ «‘≈ ˛∫Õ
‹È «ÚÁ≈√ ≈Ó «ÈÂ Ì∂∫‡«‘, «‘ √ø‹Ó ‹≈«◊Â Í‘≈ ∂®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‘∂
‹∆Ú! «ÈºÂ≈-ÍÃÂ∆ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’ ¡Â∂ √ø‹Ó «Ú⁄ «‘ ’∂ ÍÃÌ»
Á≈ «◊¡≈È ÍÃ≈ÍÂ ’Õ
86
87
Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ÏÃ≈‘Ó‰, ÚÀÙ, Ù»Á ¡Â∂ ÷ºÂ∆, ‚ØÓ Ó≈√∆,
⁄ø‚≈Ò, ÓÒ∂Ù «’√∂ Ú∆ ÓÈ Ú≈Ò≈ ‘ØÚ∂ Í ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Ì‹È
’’∂ ÍπÈ∆Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈Í Ú∆ ÂÁ≈ ‘À Â∂ ¡≈Í‰∆¡ª ÁØÈØ∫
’∞Òª È≈È’∂-Á≈Á’∂ ¡Â∂ Ï∂¡≥Â ‹∆Úª ˘ È≈Ó ‹Í≈ ’∂ Â≈ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ
Ëø«È √π ◊≈¿∞ Ëø«È √Ø ·≈¿∞ Ëø«È ÍπÈ∆Â ’∞‡øÏ √Ì ÒØ«¬®
ËøÈ ¿∞‘ «Í≥‚ ‘À, ËøÈ ¿∞‘ √Ê≈È ‘À ¡Â∂ ËøÈ ‘∆ ¿∞‘ Í«ÚºÂ
Í«Ú≈ ‘À «‹√ «Ú⁄ √øÂ ‹ÈÓ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
¡·√«· Â∆Ê ‹‘ √≈Ë Í◊ Ë«‘®
Â‘ ÏÀ’∞ø·∞ ‹‘ È≈Óπ ¿∞⁄«‘®
«‹√ ¡√Ê≈È ”Â∂ √øÂ ⁄È Í≈¿∞∫Á∂ ‘È, ¿∞Ê∂ ¡·≈‘·
Â∆Êª Á∂ √Ó≈È ÍπøÈ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ «‹√ ¡√Ê≈È ”Â∂ Ì‹È
’Á∂ ‘È, ¿∞Ê∂ ÏÀ’∞ø·-Ë≈Ó Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
«‹«È Í∆¡≈ √≈ √π Â‹∂ ¡≈È √ ‘Ø«¬ √ Ó◊È ‚≈∂ «Ï÷π
÷Ø « ¬®2®
‹Ø ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ¿∞ºÂÓ È≈Ó »Í∆ √ ˘ Í∆∫Á∂ ‘È, ¿∞‘
‘Ø fi»·∂ √ø√≈∆ √ª Á≈ «Â¡≈◊ ’ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂
È≈Ó »Í∆ √ «Ú⁄ Ó√Â ‘Ø ’∂ √ø√≈ Á∂ «Óº·∂ (˜«‘ »Í∆) √ª Á≈
«Â¡≈◊ ’ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
“≈Ó È≈Ó ¤≈«‚ ¡≥«ÓÃÂ ’≈‘∂ «Ï÷π ÷≈¬∆®
≈Ó È≈Ó »Í∆ ¡≥«ÓÃÂ ˘ ¤º‚ ’∂ √ø√≈ Á∂ «Óº·∂ ˜«‘ »Í∆
√ «’¿∞∫ ÷ªÁ∂ ‘Ø? √«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‘« √π Í∆ÚÂ √Á ‘∆ ≈Â≈®
¡≈È √≈ «÷È Ó«‘ Ò«‘ ‹≈Â≈®
«‹‘Û≈ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ∞»Í∆ √ Í∆ ’∂
ø«◊¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À,¿∞√ Á∂ Ï≈’∆ fi»·∂ √ «¬’ «¤È «Ú⁄ ÒºÊ ‹ªÁ∂
‘ÈÕ)
Í≥«‚Â √» ¤ÂzÍ«Â ≈‹≈ Ì◊Â Ï≈Ï« ¡¿∞π È ’Ø«¬®
√ø√≈ «Ú⁄ √Ì ÂØ∫ Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È Í≥«‚Â, √Ì ÂØ∫ Úº‚≈
√»Ï∆ √»Ó≈, ⁄’ÚÂ∆ Ï≈ÁÙ≈‘ ¡Â∂ ‘Ø ’Ø¬∆ Ú∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆
Ì◊Â∆ ’È Ú≈Ò∂ Á∆ Ï≈Ï∆ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
ÙÏÁ DE
«‹‘ ’∞ Ò √≈Ëπ ÏÀ √ ÈΩ ‘Ø « ¬®
ÏÈ ¡ÏÈ ø’∞ È‘∆ ¬∆√ππ
«ÏÓÒ Ï≈√π ‹≈È∆¡À ‹«◊ √Ø « ¬®1®‘≈¿∞ ®
ÏÃ ‘ ÓÈ ÏÀ √ √» Á ¡π ÷∑ Â z ∆ ‚Ø Ó ⁄ø ‚ ≈ ÓÒ∂ ¤ ÓÈ √Ø « ¬®
‘Ø«¬ ÍπÈ∆Â Ì◊ÚøÂ Ì‹È Â∂ ¡≈Íπ Â≈« Â≈∂ ’∞Ò ÁØ«¬®1®
Ëø«È √π ◊≈¿∞ Ëø«È √Ø ·≈¿∞ Ëø«È ÍπÈ∆Â ’∞‡øÏ √Ì ÒØ«¬®
«‹«È Í∆¡≈ √≈ √π Â‹∂ ¡≈È √ ‘Ø«¬ √ Ó◊È ‚≈∂
«Ï÷π ÷Ø«¬®2®
Í≥ « ‚Â √»  ¤Âz Í «Â ≈‹≈ Ì◊Â Ï≈Ï« ¡¿∞  π È ’Ø « ¬®
‹À √ ∂ Íπ  À È Í≈Â ‘À ‹Ò √Ó∆Í Ì«È «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ∂ ‹«◊
˙«¬®3®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
«‹√ ’∞Ò «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È Ú≈Ò∂ √øÂ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞‘ ’∞Ò
«¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ¿∞µÂÓ «◊‰∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ ’∞Ò Ú‰ª «Ú⁄Ø∫
‹ª ¡Ú‰ª «Ú⁄Ø∫ ‘ØÚ∂Õ ÍÃÌ» Á∂ Ì◊Â Á∆ Ï≈Ï∆ Ó‘ª «ÚÁÚ≈È
Í≥«‚Â, √≈∂ √ø√≈ ”Â∂ «‹ºÂ ÍÃ≈ÍÂ ’È Ú≈Ò≈ √»Ï∆ √»Ó≈, √≈∂
√ø√≈ ”Â∂ ≈‹ ’È Ú≈Ò≈ ¤ÂÍÂ∆ ≈‹≈ ¡Â∂ ‘Ø ’Ø¬∆ Ú∆ È‘ƒ
’ √’Á≈Õ
«‹‘ ’∞ Ò √≈Ëπ ÏÀ √ ÈΩ ‘Ø « ¬®
ÏÈ ¡ÏÈ ø ’ ∞ È‘∆ ¬∆√π  π
«ÏÓÒ Ï≈√π ‹≈È∆¡À ‹«◊ √Ø « ¬®1®‘≈¿∞ ®
«‹√ ’∞Ò «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ‹Í‰ Ú≈Ò∂ √øÂ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ ‘È,
Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ Ú‰ª «Ú⁄Ø∫ ÏÃ≈‘Ó‰, ÷ºÂ∆, ÚÀÙ, Ù»Á ‘Ø‰ ¡Â∂ Ì≈Ú∂∫
Ú‰ª ÂØ∫ Ï≈‘ ‘Ø‰, ¿∞‘ ’ø◊≈Ò È‘ƒ ‘ÀÕ √◊Ø∫ ¿∞‘ ÍÃÌ» Á≈ √»Í ‘À
¡Â∂ ¿∞√Á∆ Í«ÚºÂ Ú≈√È≈ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ ‹≈‰∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’Ï∆ √Ø¬∆ ’∞Ò ÌÒ∆ ‹≈ ’∞Ò ‘« ’Ø Á≈√π®
¿∞‘∆ ’∞Ò ÌÒ∆ ‘À, «‹√ ’∞Ò «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í‰ Ú≈Ò≈
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Á≈√ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ)
ÏÃ ‘ ÓÈ ÏÀ √ √» Á ¡π ÷∑ Â z ∆ ‚Ø Ó ⁄ø ‚ ≈ ÓÒ∂ ¤ ÓÈ √Ø « ¬®
‘Ø«¬ ÍπÈ∆Â Ì◊ÚøÂ Ì‹È Â∂ ¡≈Íπ Â≈« Â≈∂ ’∞Ò ÁØ«¬®1®
88
89
’Á∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú ˘ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ÈƒÁ ÂØ∫ ‹≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó
‹Í ’∂ ¡≈Í‰≈ Í≥Ê √Ú≈È Á≈ Í≈ÚÈ ÚÀ≈◊Ó¬∆ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
’≈ Â± ø √Ø Ú À ‹≈◊ «ÁÚ≈È≈Õ
fi»·≈ ‹∆ÚÈ √ª«⁄ ’« ‹≈È≈® ‡∂’®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø «¬√ √ø√≈ «Ú÷∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈-»Í∆ ÈƒÁ «Ú⁄
«’¿∞∫ √πºÂ≈ «Í¡≈ ‘À? Â±ø «¬√ fi»·∂ ‹∆ÚÈ ˘ ‘∆ √º⁄ √Ófi∆ ÏÀ·≈ ‘À∫Õ
¡√Ò «Ú⁄ «¬‘ √ø√≈ È≈ÙÚ≈È ‘ÀÕ «¬√ ’’∂ Ì≈¬∆ ¡«◊¡≈ÈÂ≈»Í∆ ÈƒÁ ÂØ∫ ‹≈◊ ’∂ ÍÃÌ» ˘ ⁄∂Â∂ ’Õ
‹Ø «ÁÈ ¡≈ÚÀ √Ø Áπ÷ Ó∂ ‹≈‘∆Õ
’∆‹À ’± ⁄ «‘˙ √⁄ È≈‘∆Õ
√ø « ◊ ⁄«Ò˙ ‘À ‘Ó Ì∆ ⁄ÒÈ≈Õ
Á» ◊ÚÈ «√ ¿±Í ÓÈ≈®1®
‹Ø «ÁÈ ⁄Û∑Á≈ ‘À ¿∞‘ «ÁÈ Áπº÷ «Ú⁄ ‘∆ Ï∆Â ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂
Â∑ª ‹∆Ú Á∆ ¿∞Ó ÿ‡Á∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ √Ì È∂ √ø√≈ ¤º‚ ’∂ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈
‘ÀÕ √ø√≈ «Ú⁄ √«Ê «‘‰ Ú≈Ò≈ ’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú È‘ƒ ‘ÀÕ
‹∆Ú Á∂ √ø◊∆-√≈Ê∆ √≈Ê ¤º‚ ’∂ √ø√≈ ÂØ∫ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ ¡√ƒ
Ú∆ «¬’ «ÁÈ √ø√≈ ¤º‚ ’∂ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ «‹√ ÓΩÂ Á≈ ¡≈¿∞‰≈
‹∆Ú Á» √ÓfiÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÓΩÂ «¬È√≈È Á∂ «√ Â∂ ÷Û∑∆ ‘ÀÕ
‹Ø ’¤∞ ÏØÔ≈ Òπ«ÈÔ∂ √Ø¬∆Õ Â≈ Ó∂ Î∂ Î≈ È‘ƒ ‘Ø¬∆Õ
¤≈«‚Ô ’±  Ì‹Ø ‘« ⁄È≈Õ
Â≈ ’Ø «Ó‡À ‹ÈÓ ¡π ÓÈ≈®2®
‘∂ Ì≈¬∆ ‹Ø ’πfi Â»ø Ï∆«‹¡≈ ˛ ¿π‘∆ ’º‡∂∫◊≈ Ì≈Ú «‹‘Ø «‹‘∂
’Ó ’∂∫◊≈ ¿π‘Ø «‹‘∂ Ìπ◊Â∂∫◊≈Õ «¬È∑ª «Ú⁄ ’Ø¬∆ ÿ≈‡≈-Ú≈Ë≈ È‘ƒ
‘Ø‰≈Õ ‘∂ Ì≈¬∆ ’»Û (fi»·) ˘ ¤º‚ ’∂ ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª È≈Ò ‹πÛ «‹√ È≈Ò
Â∂≈ ‹ÈÓ-ÓÈ «Ó‡ ‹≈Ú∂Õ
«‹È ‹∆¿∞ «ÁÔ≈ √Ø «‹’ ¡ÓÛ≈ÚÀ Õ
ÿ‡-ÿ‡ Ì∆Â ‘‡ ⁄Ò≈ÚÀ ®
’« Ïø Á ◊∆ ¤≈«‚ ÓÀ ∫ Ó∂  ≈Õ
«‘ÁÀ ’∆Ó √ø Ì « √Ú∂  ≈®3®
«‹√ ÍÃÌ» È∂ ‹∆ÚÈ «ÁºÂ≈ ‘À, ¿∞‘∆ √Ì ˘ «‹’ Í‘πø⁄≈¿∞∫Á≈
‘ÀÕ ÍÃÌ» √Ì √∆ª «Ú⁄ √≈∆¡ª «¬øÁ∆¡ª ˘ ⁄Ò≈ «‘≈ ‘ÀÕ ‘∂
«¬È√≈È! Â±ø ÓÀ∫-Ó∂∆ Á∂ ‘ø’≈ ˘ ¤º‚ ’∂ ¡≥«ÓÃÂ Ú∂Ò∂ ¿∞º· ’∂ ¡≈Í‰∂
‹À√∂ ÍπÀÈ Í≈Â ‘À ‹Ò √Ó∆Í Ì«È «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ∂ ‹«◊ ˙«¬®3®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ «‹Ú∂∫
ÍπÀ‰ Ï»‡∆ ‹Ò Á∂ È∂Û∂ «‘ ’∂ Ú∆ ‹Ò ÂØ∫ «ÈÒ∂Í «‘øÁ∆ ‘À, «¬√∂
Â∑ª √øÂ √ø√≈ «Ú⁄ «‘øÁ∂ ‘Ø¬∂ Ú∆ √ø√≈ ÂØ∫ «ÈÒ∂Í «‘øÁ∂ ‘ÈÕ
ÙÏÁ DF
’≈ Â±ø √ØÚÀ ‹≈◊ «ÁÚ≈È≈Õ
fi»·≈ ‹∆ÚÈ √ª«⁄ ’« ‹≈È≈® ‡∂’®
‹Ø «ÁÈ ¡≈ÚÀ √Ø Áπ÷ Ó∂ ‹≈‘∆Õ
’∆‹À ’±⁄ «‘˙ √⁄ È≈‘∆Õ
√ø « ◊ ⁄«Ò˙ ‘À ‘Ó Ì∆ ⁄ÒÈ≈Õ
Á» ◊ÚÈ «√ ¿±Í ÓÈ≈®1®
‹Ø ’¤∞ ÏØ Ô ≈ Òπ « ÈÔ∂ √Ø ¬ ∆Õ
Â≈ Ó∂ Î∂ Î≈ È‘ƒ ‘Ø¬∆Õ
¤≈«‚Ô ’±  Ì‹Ø ‘« ⁄È≈Õ
Â≈ ’Ø «Ó‡À ‹ÈÓ ¡π ÓÈ≈®2®
«‹È ‹∆¿∞ «ÁÔ≈ √Ø «‹’ ¡ÓÛ≈ÚÀ Õ
ÿ‡-ÿ‡ Ì∆Â ‘‡ ⁄Ò≈ÚÀ ®
’« ÏøÁ◊∆ ¤≈«‚ ÓÀ∫ Ó∂≈Õ
«‘ÁÀ ’∆Ó √øÌ« √Ú∂≈®3®
¡≈◊À Í≥ Ê ÷≈ ‘À fi∆È≈Õ
÷ª‚À Ë≈ ‹À √ ≈ ‘À ÍÀ È ≈Õ
«‹√ ¿±Í Ó≈◊ ‘À Â∂≈Õ
Í≥Ê∆ Í≥Ê √øÚ≈ √Ú∂≈®4®
«’¡≈ ÂÀ ∫ ÷⁄≈ «’¡≈ ÂÀ ÷≈Ô≈Õ
⁄Ò Á‘≈Ò «ÁÏ≈È Ïπ Ò ≈Ô≈Õ
√≈«‘Ï ÂØ ÍÀ Ò∂÷≈ Ò∂√∆Õ
Ì∆« Í«Ô≈ Â± ø Ì« Ì« Á∂ √ ∆®5®
‹ÈÓ «√≈È≈ «’¡≈ Í√≈≈ √ø Ú ≈≈Õ
√ªfi Í∆ ⁄‘π ø «Á«√ ¡ø « Ë¡≈≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ «ÈÁ≈«È «ÁÚ≈È≈Õ
¡‹‘π ø È ⁄∂ Â À Áπ È ∆ Îø Á ÷≈È≈®6®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √ø√≈ Á∆ ¡√«ÊÂ≈ Á≈ ÚÈ‰
90
91
÷≈«Ò’ «√’√Â≈ ÓÀ Â∂≈Õ
Á∂ Á∆Á≈ ¿∞ Ó ∂ Á ◊≈ Ï∂ ’ ≈ ‹∆¿π Ó∂  ≈® ‡∂ ’ ®
¡Ú«Ò ¡≈«÷ «¬Ò‘ ¡≈«ÁÓ ÓΩ ‹ Î«√Â≈ Ïø Á ≈Õ
«‹√ ’∆ ÍÈ‘ Í∆ ÍÀ◊øÏ ÓÀ∫ ◊∆Ï «’¡≈ ◊øÁ≈®1®
Â± ø ‘≈‹≈ ‘‹»  ‹Ø ◊ «¬’ ¡Ú È‘ƒ Á» ‹ ≈Õ
«‹√’∂ «¬√’ ¡≈√≈ È≈‘ƒ «’¡≈ «ÈÚ≈‹ «’¡≈ Í» ‹ ≈®2®
È≈Ò∆ÁØ ˜ ‘ÈØ ‹ Ï∂ Ï ÷Â ’«Ó «÷ÁÓ«Â◊≈ Â∞ Ó ∑ ≈ ≈®
ÁÓªÁ≈ Á ‹Ú≈Ï È Í≈ÚÀ ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈≈®3ÕÕ
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆ ˘
Ìπº«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹∆Ú «‹øÈ∆¡ª Ó˜∆ Í»‹≈-¡⁄È≈Úª ’∆ ‹≈Ú∂,
Í ÍÃÌ» Á∆ ÙÈ ÍÃ≈ÍÂ ’È ÂØ∫ «ÏÈ≈ ¿∞√Á≈ ‹∆ÚÈ √ÎÒ È‘ƒ ‘Ø
√’Á≈Õ
÷≈«Ò’ «√’√Â≈ ÓÀ Â∂  ≈Õ
Á∂ Á∆Á≈ ¿∞ Ó ∂ Á ◊≈ Ï∂ ’ ≈ ‹∆¿π Ó∂  ≈® ‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ! ÓÀ∫ Â∂≈ ‘ª Í Â∂∂ ÁÙÈ È≈ ‘Ø‰ ’’∂ ¡≈Í
ÂØ∫ Úº÷≈ Ó«‘√»√ ’Á≈ ‘ªÕ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ÓÀ˘ ÁÙÈ «Á¿∞Õ
Ó∂≈ «‘Á≈ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈª Ò¬∆ «Ú¡≈’∞Ò ‘Ø ¿∞µ«·¡≈ ‘ÀÕ
¡Ú«Ò ¡≈«÷ «¬Ò‘ ¡≈«ÁÓ ÓΩ ‹ Î«√Â≈ Ïø Á ≈Õ
«‹√ ’∆ ÍÈ‘ Í∆ ÍÀ◊øÏ ÓÀ∫ ◊∆Ï «’¡≈ ◊øÁ≈®1®
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈«Á ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¡≥Â Âº’ ¡≈Í ‘∆ √ø√≈ Á∂ ’‰’‰ «Ú⁄ √Ó≈¬∂ ‘Ø¬∂ ‘ØÕ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈ÍÁ≈ È≈Ó ‹Í‰ Ú≈Ò≈ ‘∆ ¿∞ºÂÓ
«¬È√≈È ‘ÀÕ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! Â∂∆ ÙÈ Âª Í∆-ÍÀ◊øÏª È∂ Ú∆ Ò¬∆ ‘ÀÕ
«Î ÓÀ∫ ◊∆Ï ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÙÈ «’Ú∂∫ È‘ƒ ÒÚª◊≈ ?
Â± ø ‘≈‹≈ ‘‹»  ‹Ø ◊ «¬’ ¡Ú È‘ƒ Á» ‹ ≈Õ
«‹√’∂ «¬√’ ¡≈√≈ È≈‘ƒ «’¡≈ «ÈÚ≈‹ «’¡≈ Í»‹≈®2®
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ’∂ÚÒ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ ‘≈˜-È≈˜ ‘ØÕ ¡≈ÍÁ∂
√Ó≈È ’Ø¬∆ Á»‹≈ È‘ƒ ‘ÀÕ ÍÃÌ» ‹∆! «‹√ ‹∆Ú È∂ ¡≈Í Á∂ ÍÃ∂Ó ˘
¡≈Í‰≈ √‘≈≈ È‘ƒ Ï‰≈«¬¡≈, «Î Ì≈Ú∂∫ ¿π‘ ÈÓ≈‹ ÍÛ∑ ÒÚ∂,
Ì≈Ú∂∫ Í»‹≈ ’ ÒÚ∂, «¬‘ √Ì ’È≈ «È√ÎÒ ‘ÀÕ
È≈Ò∆ÁØ ˜ ‘ÈØ ‹ Ï∂ Ï ÷Â ’«Ó «÷ÁÓ«Â◊≈ Â∞ Ó ∑ ≈ ≈®
ÁÓªÁ≈ Á ‹Ú≈Ï È Í≈ÚÀ ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈≈®3®
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ÂØ∫ Ï∂÷Ï ‘Ø‰ ’’∂ ‹∆Ú ‘π‰ Âº’ È≈Ò∆ «Ú⁄
«‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ «√ÓÈ ’Õ
¡≈◊À Í≥ Ê ÷≈ ‘À fi∆È≈Õ ÷ª‚À Ë≈ ‹À √ ≈ ‘À ÍÀ È ≈Õ
«‹√ ¿±Í Ó≈◊ ‘À Â∂≈Õ Í≥Ê∆ Í≥Ê √øÚ≈ √Ú∂≈®4®
ÓÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡◊Ò≈ ÍÃÒØ’ Á≈ √Â≈ ÷ø‚∂ Á∆ Ë≈ Ú◊≈
Ï∆’ ˛ «‹√ ¿πºÍ Á∆ Â»ø Òøÿ ’∂ ‹≈‰≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ‘∂ Í≥Ê∆ ‹∆Ú
Â»ø ¡ø«ÓÃÂ Ú∂Ò∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¡≈Í‰≈ Í≥Ê √øÚ≈ Ì≈Ú
ÍÃÒØ’ Á≈ √Â≈ √øÚ≈ ÒÀÕ
«’¡≈ ÂÀ ∫ ÷⁄≈ «’¡≈ ÂÀ ÷≈Ô≈Õ
⁄Ò Á‘≈Ò «ÁÏ≈È Ïπ Ò ≈Ô≈Õ
√≈«‘Ï ÂØ ÍÀ Ò∂ ÷ ≈ Ò∂ √ ∆Õ
Ì∆« Í«Ô≈ Â± ø Ì« Ì« Á∂ √ ∆®5®
‘∂ Ì≈¬∆, √ø√≈ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ’∆ Â»ø ÷«⁄¡≈ Â∂ ’∆ ÷≈Ë≈?
ËÓ≈‹ È∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ ÏπÒ≈ ’∂ «¬‘ Íπº¤‰≈ ˛Õ ¿π√ √Ó∂∫ √≈«‘Ï
È∂ Â∂∂ Í≈√Ø∫ Ò∂÷≈ Óø◊‰≈ ˛Õ ¿π√ Ú∂Ò∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª Â∂∂ ”Â∂
Ó≈Û∂ ’Óª Á∆ Ì∆Û ÍÀ ‹≈‰∆ ˛ ¡Â∂ ÂÀ˘ Ò∂÷≈ Á∂‰≈ ÍÀ‰≈ ˛Õ
‹ÈÓ «√≈È≈ «’¡≈ Í√≈≈ √ø Ú ≈≈Õ
√ªfi Í∆ ⁄‘π ø «Á«√ ¡ø « Ë¡≈≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ «ÈÁ≈«È «ÁÚ≈È≈Õ
¡‹‘π ø È ⁄∂ Â À Áπ È ∆ Îø Á ÷≈È≈®6®
≤
‘∂ ‹∆Ú! Â∂≈ ÓÈ∞º÷≈-‹ÈÓ «È√ÎÒ ‘∆ ÏÂ∆Â ‘πøÁ≈ ‹≈
«‘≈ ‘ÀÕ Â±ø È≈Ó ‹Í ’∂ ¡≈Í‰≈ ÍÒØ’ Á≈ √Â≈ È‘ƒ √øÚ≈«¡≈Õ
«‹Ú∂∫ Ù≈Ó ÍÀ‰ È≈Ò Á√∂ «ÁÙ≈Úª «Ú⁄ Ì≈Ú ‘ Í≈√∂ ¡≥Ë∂≈ ‘∆
¡≥Ë∂≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À, «¬√∂ Â∑ª ‹ÁØ∫ ÓΩÂ »Í∆ Ù≈Ó ÍÀ∫Á∆ ‘À Âª Á√ª
«¬øÁ∆¡ª «Ú⁄ ¡≥Ë’≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ √Ó∂∫ Â∂∂ Í≈√Ø∫ ÍÃÌ» Á≈
È≈Ó È‘ƒ ‹«Í¡≈ ‹≈‰≈Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È, ‘∂ fiºÒ∂ ÍπÙ≈!
¡‹∂ Âº’ Ú∆ ÂÀ˘ ⁄∂Â≈ È‘ƒ «’ ÁπÈ∆¡ª È≈ÙÚ≈È ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ‘∂
Ì≈¬∆, ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’, ‹Ø ÒØ’ ÍÒØ’ «Ú⁄ √‘≈¬∆
‘ØÚ∂◊≈Õ
©ÙÏÁ DG
92
‘ø’≈ ‘À ¿∞È≈ «⁄ ÍÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Â±ø ◊ºÒ Ú∆ È‘ƒ √π‰Á∆, ÓÀ∫
¿∞‘Èª ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆¡ª ˘ Áπ‘≈◊‰ ‹≈«‰¡≈ ‘À ‹Ø ÍÓ≈ÂÓ≈
ÍÂ∆ ˘ ÌπÒ≈ «ÁøÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ ‹∆ÚÈ Á∆ ‹π¡≈È ¡Ú√Ê≈ ÍÂ∆
ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈ≈ Ï∆Â ‘∆ ‘ÀÕ ¿π‘ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ √øÂª Á∆ «√º«÷¡≈ ¿∞Í
È‘ƒ ⁄ÒÁ∆¡ªÕ
Â± ø Á≈È≈ √ª¬∆∫ √≈«‘Ï Ó∂  ≈ «÷ÁÓÂ◊≈ Ïø Á ≈ ÓÀ ∫ Â∂  ≈®
’‘À «ÚÁ≈√ ¡≥ Á ∂ √ ≈ Ô∂ ‘ ∆ «ÏÈ Á√È «’¿∞ ∫ ‹∆Ú«‘
√È∂ ‘ ∆®3®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! √Ì Á∂ ¡≥Á Á∆ ◊ºÒ √Ófi‰ Ú≈Ò∂ ¡≈Í ‹∆ Ó∂∂
Ó≈Ò’ ‘Ø ¡Â∂ ÓÀ∫ Â∂∆ √∂Ú≈-«√ÓÈ ’È Ú≈Ò≈ Â∂≈ Á≈√ ÏøÁ≈ ‘ªÕ
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆ Ó∂∂ ÓÈ «Ú⁄ «¬‘ ‚
‘À «’ ¡≈Í ‹∆ Á≈ √∂Ú’ ¡≈Í Á∂ ÁÙÈ ÂØ∫ «ÏÈª «’Ú∂∫ ‹∆ √’Á≈
‘À? Ì≈Ú ÁÙÈª ÂØ∫ Ï◊À È‘ƒ ‹∆ √’Á≈Õ
ÙÏÁ DI
Â≈ ÊÀ∫ Í«ÂÂ È‘∆ ’Ø Í≈ÚÈ ‘« Â‹ ¡≈È È «Ë¡≈«¬¡≈ ∂®
‘Ó ¡Í»«‹ Í»«‹ ÌÔ∂ ‘« ÊÀ È≈Ó ¡È±ÍÓ ◊≈«¬¡≈ ∂® ‡∂’®
¡√‡≈Á√ Ïπ Ô ≈’È Ï÷≈ÈÀ ∂ Â∆È ’≈Ò ÷‡ ‹∆Â≈ ∂ ®
ÍÃ ∂ Ó Ì◊«Â ¡≥ Â  ◊«Â È≈‘∆∫ Â≈ Â∂ Ë≈Èπ ’ È∆’≈ ∂ ® 1®
Â≈ ÊÀ ÌÒØ √Ú≈È ’Ø √Âπ ‘« ⁄È È «⁄Â Ò≈«¬¡≈ ∂®
Ó» ¡ ª Óπ ’ «Â ÏÀ ’ ∞ ø · Ï≈√≈ ‹∆ÚÂ «¬‘ª ‹√ Í≈«¬¡≈ ∂ ® 2®
‘Ó ¡Í≈Ë∆ È∆⁄ ÿ ‹ÈÓ∂ ∫ ’∞ ‡ ø Ì ÒØ ’ ’À ‘ª√∆ ∂ ®
’‘À «ÚÁ≈√ ≈Ó ‹Íπ √È≈ ’≈‡À ‹ÈÓ ’∆ Í≈√∆ ∂®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó Í≈Í∆¡ª ˘ Í«ÚºÂ ’È Ú≈Ò≈ ‘À ¡Â∂
«‹√ Á≈ «√ÓÈ ’’∂ «¬È√≈È √ø√≈ «Ú⁄ Í»‹‰ÔØ◊ Ï‰ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª ’ÓÒª È≈Ò ÍÃ∆Â∆ Ò≈ ’∂ ‹∆Ú ‹∆ÚÈ-’≈Ò «Ú⁄
‘∆ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Â≈ ÊÀ∫ Í«ÂÂ È‘∆ ’Ø Í≈ÚÈ ‘« Â‹ ¡≈È È «Ë¡≈«¬¡≈ ∂®
‘Ó ¡Í»«‹ Í»«‹ ÌÔ∂ ‘« ÊÀ È≈Ó ¡È±ÍÓ ◊≈«¬¡≈ ∂® ‡∂’®
¿∞√ ÍÃÌ» ÂØ∫ Úº‚≈ Í«ÂÂ Í≈ÚÈ Ì≈Ú Í≈Í∆¡ª ˘ Í«ÚºÂ
’È Ú≈Ò≈ ’Ø¬∆ ‘Ø È‘ƒ ‘À, «¬√ Ò¬∆ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø «’√∂ ˘
«’¿∞∫ «Ë¡≈¬∆¬∂∂Õ ‘∂ Ì≈¬∆! ¡√ƒ √ø√≈ «Ú⁄ Í»‹‰-ÔØ◊ È‘ƒ √∆, Í
94
Í¬∂ ’∆Û∂ Úª◊ Áπº÷ ÍÃ≈ÍÂ ’ «‘≈ ‘À, «Î Áº√Ø ¿∞‘ ¡≈ÍÁ≈ √∂Ú’
«’Ú∂∫ Ï‰ √’Á≈ ‘À? ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È-‘∂
ÍÃÌ», ¡≈ÍÁ∂ ÁÙÈ »Í∆ ‹Ú≈Ï È≈ Í≈’∂ «¬‘ «Ú⁄≈≈ ‹∆Ú Áπ÷∆
«‘øÁ≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ DH
‹Ø ÓØ « ‘ Ï∂ Á «È ’≈√«È ¡≈÷» ø
‘« «ÏÈ ‹∆ÚÈ ’À√∂ ’« ≈÷Ø® ‡∂’®
«‹Ú Â√À «¬’ Áø◊ Ï√∂≈ ’‘π √øÌ≈Ò ÂπÓ «√‹È Ó∂≈®
«Ï‘ ÂÍÀ ÂÈ ¡«Ë’ ‹≈ÚÀ È∫ƒÁ È ¡≈ÚÀ ÌØ‹È È Ì≈ÚÀ®1®
√÷∆ √‘∂ Ò ∆ ◊Ï ◊‘∂ Ò ∆ «Í¿π ’∆ Ï≈Â È √π È ‘π √‘∂ Ò ∆®
ÓÀ∫ ∂ Áπ‘≈◊«È ¡«Ë’« ‹≈È∆ ◊ÔΩ √Ø ‹ØÏÈ √≈Ë È Ó≈È∆®2®
Â± ø Á≈È≈ √ª¬∆∫ √≈«‘Ï Ó∂  ≈ «÷ÁÓÂ◊≈ Ïø Á ≈ ÓÀ ∫ Â∂  ≈®
’‘À «ÚÁ≈√ ¡≥ Á ∂ √ ≈ Ô∂ ‘ ∆ «ÏÈ Á√È «’¿∞ ∫ ‹∆Ú«‘
√È∂ ‘ ∆®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
ÍÃÌ»-ÍÃ∂Ó Á∆ ¡Ú√Ê≈ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Á≈
√∂Ú’ ¡≈Í Á∂ ÁÙÈ ÂØ∫ Ï◊À ‹∆¡ È‘ƒ √’Á≈Õ ¿∞‘ Âª ’∂ÚÒ
¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈ ’È Á∆ ¿∞Ó∆Á «Ú⁄ «‹¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
‹Ø ÓØ « ‘ Ï∂ Á «È ’≈√«È ¡≈÷» ø
‘« «ÏÈ ‹∆ÚÈ ’À√∂ ’« ≈÷Ø® ‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆, Ó∂∂ ÓÈ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ «ÚÔØ◊ Á∆ «¬øÈ∆ Í∆Û≈ ‘À «’
ÓÀ∫ «Ï¡≈È È‘ƒ ’ √’Á≈Õ ‘« ÂØ∫ «ÏÈ≈ ÓÀ∫ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ «’√
Â∑ª ‹∆Úª ?
«‹Ú Â√À «¬’ Áø◊ Ï√∂≈ ’‘π √øÌ≈Ò ÂπÓ «√‹È Ó∂≈®
«Ï‘ ÂÍÀ ÂÈ ¡«Ë’ ‹≈ÚÀ È∫ƒÁ È ¡≈ÚÀ ÌØ‹È È Ì≈ÚÀ®1®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ‹∆ Á∆ «Ó‘ Ò¬∆ Ó∂≈ ‹∆ÚÈ Â√ «‘≈ ‘À
¡≈Í «¥Í≈ ’’∂ ¡≈Í‰∂ ÁÙÈ Á∂ ’∂ Ó∂∆ √øÌ≈Ò ’ØÕ ÍÃÌ» ‹∆
¡≈ÍÁ∂ ÁÙÈ Á∂ «ÚÔØ◊ «Ú⁄ ÓÈ ¡Â∂ ÂÈ Ï‘πÂ ÂÛ¯ «‘≈ ‘À
«¬√ ’≈È ÓÀ˘ ÈƒÁ Ú∆ È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á∆ ¡Â∂ ÌØ‹È Ú∆ ⁄ø◊≈ È‘ƒ
Òº◊Á≈Õ
√÷∆ √‘∂ Ò ∆ ◊Ï ◊‘∂ Ò ∆ «Í¿π ’∆ Ï≈Â È √π È ‘π √‘∂ Ò ∆®
ÓÀ∫ ∂ Áπ‘≈◊«È ¡«Ë’« ‹≈È∆ ◊ÔΩ √Ø ‹ØÏÈ √≈Ë È Ó≈È∆®2®
‘∂ √÷∆ √‘∂Ò∆, ‹∆Ú »Í «¬√Â∆ «‹øÈ≈ «⁄ Â∂∂ «Ú⁄
93
95
¡«È’ ’ΩÂ’ ’Ò≈ ’≈¤À ’¤∂,Ï‘π« √ª◊ «Á÷≈ÚØÕ
Ó» « ÷ ¡≈ÍÈ ¡≈Íπ √Óπ « fi È«‘ø , ¡Ω  «È ’≈ √Óπ fi ≈ÚØ ® 4®
¡≈√ ’À ÏÀ ’ π ø · ◊ÚÈ ’¿π , ⁄Ò ÓÈ ’Ì¿π È «Ê≈«¬˙Õ
‹Ω ÒΩ ∫ ÓÈ Ú«√ È«‘ø ‘» ø Â Ω , ÂΩ Ò«◊ √Ìπ ‹π · ≈«˙®5®
’Í‡ ’∆¡≈ ∆fi«¬ È«‘ø ’À √ Ω , ‹◊π ’Â≈ È«‘ø ’ª⁄≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ Ì‹Ω ‘« Ó≈ËΩ , √∂ Ú ◊ ‘Ø Ú À ÓÈ √ª⁄≈®6®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì
‹∆Úª ˘ ‘ø’≈ ˘ «Â¡≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ
¡À √ ≈ ‘∆ ‘« «’™ Í«¬ÚØ , ÓÈ ⁄ø ⁄ ´ ∂ Ì≈¬∆Õ
⁄ÍÒ Ì«¬˙ ⁄‘πø«Á√ Ë≈Ú«¬,≈÷«¬˙ ‘≈«¬®‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆ «‹øÈ≈ «⁄ Â∂≈ ÓÈ ⁄ø⁄Ò ˛ ˙È≈ «⁄ ÂÀ˘ ÍÃÌ» Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ «’Ú∂∫ ‘Ø √’Á∆ ˛? ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª Â∂∆ «’√∂ È∂ º«÷¡≈ È‘ƒ
’È∆ Ì≈Ú∂∫ Â»ø ⁄≈∂ Í≈√∂ ÿπøÓ ÒÀÕ
ÓÀ ∫ Ó∂  ∆ ¤π ‡ «¬ È«‘ø ’Ï‘π ø , ÓÀ ∫ Óø Ó Â≈ ÓÁπ Ï∆«Ë˙Õ
ÒØÌ ÓØ‘ Ó«‘ «‘˙ πfi≈ÈΩ, «ÈÂ «Ú«Ù¡≈ √ ∆«fi˙®1®
Â∂∂ ÓÈ ”⁄Ø∫ ÓÀ∫ Ó∂∆ Á≈ ‘ø’≈ ’Á∆ È‘ƒ ‘‡Á≈ ¡Â∂ ÓÓÂ≈ Â∂
‘ø’≈ «Ú⁄ ÓÈ Ïø«È∑¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ÒØÌ ¡Â∂ ÓØ‘ «Ú⁄ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ
¿πÒ«fi¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛ ¡Â∂ ‘ √Ó∂∫ «Ú«Ù¡≈ «Ú⁄ Òº◊≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
‚ø Ó ’Ø ‘ ÓØ ‘ Ó≈«¬¡≈ Ï√π , ’Í‡ ’» Û ‘» ø Ïø Ë ≈«¬˙®
’≈Ó ´ÏËπ ’Ω Ï«√ Í«˙, ’πÒ’ª«È ¤ª«Û «Ï’≈«¬˙®2®
¡≈‚øÏª ’≈È ‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ «Ú⁄ Î«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛ ¡Â∂
’Í‡-’»Û ÚºÒ ¡≈Í‰∂ «Ë¡≈È ˘ ÚË≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ’≈Ó »Í∆
«Ù’≈∆ Á∂ Úº√ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈Í‰∆ ’πÒ Á∆ Ó«¡≈Á≈ ˘ ¤º‚ ’∂ «Ú«’¡≈
‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
¤≈Í≈ «ÂÒ’ ¤ÍΩ È‘ƒ √ØÌ«¬, ‹Ω ÒΩ∫ ’∂√Ω È«‘ø ◊≈«¬˙Õ
√ø ‹ «Ó «‘˙ È ‘« ‘» ø «√Ó«˙,
«ÏÊ≈ Ì«Ó˙ » ÌÓ≈«¬˙®3®
Ï≈‘∆ «Ùø◊≈ Â∂ «ÂÒ’ ¡≈«Á ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰◊≈‰ ÂØ∫ «ÏÈª
ÙØÌÁ∂ È‘ƒ ‘ÈÕ ‹∆Ú È∂ √ø‹Ó È≈ º÷ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ ’∆Â≈
¡Â∂ ¡≈Í‰≈ ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ Ï∂¡Ê ÌÓª «Ú⁄ Î√ ’∂ ◊Ú≈ «‘≈ ˛Õ
¡«È’ ’ΩÂ’ ’Ò≈ ’≈¤À ’¤∂, Ï‘π« √ª◊ «Á÷≈ÚØÕ
ÙÏÁ E@
¡À √ ≈ ‘∆ ‘« «’™ Í«¬ÚØ , ÓÈ ⁄ø ⁄ ´ ∂ Ì≈¬∆Õ
⁄ÍÒ Ì«¬˙ ⁄‘π ø « Á√ Ë≈Ú«¬,≈÷«¬˙ ‘≈«¬®‡∂ ’ ®
ÓÀ ∫ Ó∂  ∆ ¤π ‡ «¬ È«‘ø ’Ï‘π ø , ÓÀ ∫ Óø Ó Â≈ ÓÁπ Ï∆«Ë˙Õ
ÒØ Ì ÓØ ‘ Ó«‘ «‘˙ π fi ≈ÈΩ , «ÈÂ «Ú«Ù¡≈ √ ∆«fi˙®1®
‚ø Ó ’Ø ‘ ÓØ ‘ Ó≈«¬¡≈ Ï√π , ’Í‡ ’» Û ‘» ø Ïø Ë ≈«¬˙®
’≈Ó ´ÏËπ ’Ω Ï«√ Í«˙, ’π Ò ’ª«È ¤ª«Û «Ï’≈«¬˙®2®
¤≈Í≈ «ÂÒ’ ¤ÍΩ È‘ƒ √Ø Ì «¬, ‹Ω ÒΩ ∫ ’∂ √ Ω È«‘ø ◊≈«¬˙Õ
√ø ‹ «Ó «‘˙ È ‘« ‘» ø «√Ó«˙,
«ÏÊ≈ Ì«Ó˙ » ÌÓ≈«¬˙®3®
ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¡√ƒ Í»‹È∆’ ‘Ø ◊¬∂ ‘ªÕ «¬√ Ò¬∆ Ì≈¬∆! ¿∞√
¡È±ÍÓ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∂ ◊π‰-◊≈È ’ØÕ
¡√‡≈Á√ Ïπ Ô ≈’È Ï÷≈ÈÀ ∂ Â∆È ’≈Ò ÷‡ ‹∆Â≈ ∂ ®
ÍÃ ∂ Ó Ì◊«Â ¡≥ Â  ◊«Â È≈‘∆∫ Â≈ Â∂ Ë≈Èπ ’ È∆’≈ ∂ ® 1®
¡·∑≈ª «Ú¡≈’‰ Á√Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ»-«√ÓÈ ’È Ú≈Ò≈
‹∆Ú «ÂøÈª ’≈Òª ¡Â∂ ¤∂ ’Óª ÂØ∫ ¿∞µÍ ¿∞µ· ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹√ ‹∆Ú
Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘À, ¿∞√˘ È∆Úª √Ó«fi¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Â≈ ÊÀ ÌÒØ √Ú≈È ’Ø √Âπ ‘« ⁄È È «⁄Â Ò≈«¬¡≈ ∂®
Ó» ¡ ª Óπ ’ «Â ÏÀ ’ ∞ ø · Ï≈√≈ ‹∆ÚÂ «¬‘ª ‹√ Í≈«¬¡≈ ∂ ® 2®
¿∞√ È≈ÒØ∫ Âª ¿∞‘ ‹∆Ú √Ã∂Ù‡ ‘À ‹Ø ÒØÌ »Í∆ ’º∞Â∂ ”Â∂ «‹ºÂ
ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª È≈Ò ¡≈Í‰≈ ÓÈ ‹ØÛÁ≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú ‹∆«ÚÂÌ≈Ú ˘ Ó≈’∂ «¬√ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ ‘∆ ÏÀ’∞ø· Á≈ Ú√È∆’ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘À,
¿∞√ Á∆ ‘ Í≈√∂ Ó«‘Ó≈ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
‘Ó ¡Í≈Ë∆ È∆⁄ ÿ ‹ÈÓ∂∫ ’∞‡øÌ ÒØ’ ’À ‘ª√∆ ∂®
’‘À «ÚÁ≈√ ≈Ó ‹Íπ √È≈ ’≈‡À ‹ÈÓ ’∆ Í≈√∆ ∂®3®
Ì≈Ú∂∫ ¡«◊¡≈È∆ ÒØ’ ÌÓ ’’∂ √≈˘ ¡Í≈Ë∆, È∆Ú∂∫ ÿ
¡Â∂ ’∞‡øÌ «Ú⁄ ‹ÈÓ «Ò¡≈ √ÓfiÁ∂ ‘È ¡Â∂ √≈‚∂ ÚºÒ Á∂÷’∂
Ó˜≈’ ¿∞‚≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ’ÊÈ ’Á∂
‘È «’ ‘∂ ‹∆ÚØ! √Ì Â∑ª Á∂ Ì∂Á-Ì≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» Á≈
«√ÓÈ ’Ø «‹√ È≈Ò ‹ÈÓ-ÓÈ Á∆ Î≈‘∆ ’º‡∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
96
97
È«‘ø ¡Ï ≈Ó «¥√È ◊π‰ Ì≈¬∆,ÏØÒÂ ˛ √π¤ ¤øÁ≈®1®
¿π‘ ÍÃÌ» È≈ ’∂ÚÒ ¡≈’≈Ù ˛, È≈ ’∂ÚÒ ËÂ∆ ˛, È≈ ’∂ÚÒ
‘Ú≈ ˛ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ’∂ÚÒ ⁄øÁ ˛Õ ¿π‘ ÍÃÌ» Âª √Ú-«Ú¡≈Í’ ˛Õ
È≈ ÓÀ∫ «¥ÙÈ ¡Â∂ ≈Ó Á∂ ◊π‰ ◊≈¿π∫Á≈ ‘ª, «¬‘ ◊ºÒ ÓÀ∫ √º⁄ ’«‘øÁ≈
‘ªÕ
È«‘ø ¡Ï Ï∂Á ’Â∂Ï Íπ≈È«È, √π«È √«‘‹ ∂ Ì≈¬∆Õ
È«‘ø ¡Ï ÓÀ∫ ÂÀ∫, ÂÀ∫ ÓÀ∫ Èª‘∆, ’≈ «√™ ’‘Ø∫ ÏÂ≈¬∆®2®
‘∂ Ì≈¬∆! Èª ‘∆ ÓÀ˘ ‘π‰ Ú∂Áª, ’Â∂Ïª ¡Â∂ Íπ≈‰≈ ¡≈«Á Á∂
ÍÛ∑È Á∆ ÒØÛ ˛Õ √º⁄≈ ¡≈ÈøÁ ÍÃÌ» Á∆ √πøÈ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄
Í‘πø⁄ ’∂ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈ ˛, ‘π‰ Ó∂≈ Â∂≈ Â∂ Â∂≈ Ó∂≈ Á≈ Ì∂Á ıÂÓ
‘Ø «◊¡≈ ˛Õ «¬‘ ◊ºÒ ÓÀ∫ «’√ ˘ Áº√ª?
Ì‰À «ÚÁ≈√ ’≈ ’«‘ ◊≈¿»∫, ◊≈«¬È ◊≈«¬ ‘≈‰≈Õ
√Óπ « fi «Ï⁄≈« ÏØ « Ò ’‘ª ÿΩ ∫ , ¡≈Í«‘ ¡≈Í √Ó≈‰≈®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ‘π‰ ÍÃÌ» Á∂
◊π‰ ’∆ ◊≈Úª? ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ Ï∂¡øÂ ‘ÈÕ «¬‘ ‹∆Ú ◊≈¿π∫Á≈ ◊≈¿π∫Á≈
‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬‘ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∆ Ó«‘Ó≈ √Ófi ’∂ ¿π√ ”Â∂ «Ú⁄≈ ’∂
’∆ ÏØÒ √’Á≈ ˛? √º⁄∂ ÓÈ È≈Ò «¬‘ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈ ’∂ ¿π√ «Ú⁄
√Ó≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
ÙÏÁ EB
¡Ï ’≈ ’«‘ ’Ω È ÏÂ≈¿» ∫ Õ
¡Ï ’≈ ’«‘ Á∂ Ï «Ò Á∂ Ú √Ó≈¿» ∫ ®‡∂ ’ ®
’≈ «√¿» ∫ ≈Ó ’‘Ω ∫ √π « È Ì≈¬∆, ’≈ «√¿» ∫ «¥√È ’∆ÓªÕ
’≈ «√¿» ∫ Ï∂ Á ’Â∂ Ï ’‘» ø ¡Ï, ’≈ «√¿» ∫ ’‘» ø Ò«¬˙ Ò∆È≈Õ
’≈ «√¿» ∫ ÂÍ Â∆Ê ÏÂ Í» ‹ ≈,’≈ «√¿» ∫ È≈¿π ∫ ’‘≈¿» ∫ ®1®
’≈ «√¿» ∫ «Ì«√Â ÁØ « ‹◊π È≈ √«Â ’«,’≈ «√¿» ∫ ’‘» ø
’‘≈¬∆®2®
’≈ «√¿» ∫ ‹∆Ú √∆Ú ’‘Ω ∫ √≈ËΩ , √π ø « È √‘«‹ ÿ« Ì≈¬∆®
’≈ «√¿» ∫ ◊π ‰ ∆ È ◊π ‰ ’‘» ø Ó≈ËΩ , ’≈ «√¿» ∫ ’‘» ø ÏÂ≈¬∆®3®
‹Ò ’∂ Âø ◊ ‹Ò Óª«‘ √Ó≈¬∆, ’«‘ ’≈ ’Ω ÈªÚ Ë¬∆¬∂ Õ
¡À √ ∂ ¬∂ ’ » Í ÓÀ ∫ Ó≈ËØ , ¡≈Í‰ ‘∆ «ÈÚ«¬∂ ® 4®
Ì‰À «ÚÁ≈√ ¡Ï ’≈ ’«‘ ◊≈¿»∫, ‹¿π ’Ø¬∆ ¡Ω«‘ ‘Ø¬∆Õ
ÙÏÁ EA
’≈ ◊≈¿»∫ ’¤π ◊≈«¬ È ‘Ø«¬, ◊≈¿»∫ »Í √‘‹À √Ø«¬® ‡∂’®
È«‘ø ¡’≈√ È«‘ø Ë Ë‰∆, ÍÚÈ Íπ ÿ‡ ⁄øÁ≈Õ
È«‘ø ¡Ï ≈Ó «¥√È ◊π ‰ Ì≈¬∆,ÏØ Ò Â ˛ √π ¤ ¤ø Á ≈®1®
È«‘ø ¡Ï Ï∂ Á ’Â∂ Ï Íπ  ≈È«È, √π « È √«‘‹ ∂ Ì≈¬∆Õ
È«‘ø ¡Ï ÓÀ∫ ÂÀ∫, ÂÀ∫ ÓÀ∫ Èª‘∆, ’≈ «√™ ’‘Ø∫ ÏÂ≈¬∆®2®
Ì‰À «ÚÁ≈√ ’≈ ’«‘ ◊≈¿» ∫ ,◊≈«¬È ◊≈«¬ ‘≈‰≈Õ
√Óπ « fi «Ï⁄≈« ÏØ « Ò ’‘ª ÿΩ ∫ , ¡≈Í«‘ ¡≈Í √Ó≈‰≈®3®
«¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì ‹∆Úª ˘ ¡≈‚øÏª
ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ «¬’ ÓÈ-«⁄ºÂ ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈¿π‰ Á≈ Í≈ÚÈ
’≈ ◊≈¿»∫ ’¤π ◊≈«¬ È ‘Ø«¬, ◊≈¿»∫ »Í √‘‹À √Ø«¬® ‡∂’®
ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ’∆ ◊≈Úª? ¿π√Á∂ ◊π‰ ◊≈¬∂ È‘ƒ ‹≈ √’Á∂Õ
√º⁄∂ ÓÈ È≈Ò ◊≈¿π‰ Ú≈Ò≈ √«‘‹ »Í ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ‹ªÁ≈
˛Õ
È«‘ø ¡’≈√ È«‘ø Ë Ë‰∆, ÍÚÈ Íπ ÿ‡ ⁄øÁ≈Õ
Ó»«÷ ¡≈ÍÈ ¡≈Íπ √Óπ«fi È«‘ø, ¡Ω«È ’≈ √Óπfi≈ÚØ®4®
‹∆Ú ¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ ’Ò≈-’ΩÂ’ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ Ï‘πÂ
Í÷ø‚ »Í∆ √ª◊ Ï‰≈¿π∫Á≈ ˛ ¡Â∂ Ó»÷ ÓÈ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘ √ÓfiÁ≈
È‘ƒ ¡Â∂ Á»√«¡ª ˘ √Ófi≈¿π∫Á≈ ˛Õ
¡≈√ ’À ÏÀ ’ π ø · ◊ÚÈ ’¿π , ⁄Ò ÓÈ ’Ì¿π È «Ê≈«¬˙Õ
‹Ω ÒΩ ∫ ÓÈ Ú«√ È«‘ø ‘» ø Â Ω , ÂΩ Ò«◊ √Ìπ ‹π · ≈«˙®5®
«¬‘ ‹∆Ú ¡≈√ Âª ÏÀ’πø· «Ú⁄ ‹≈‰ Á∆ ’Á≈ ˛ Í «¬√Á≈
ÓÈ √«Ê È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ‹ÁØ∫ Âº’ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ¿π√Á∂ Úº√ «Ú⁄ È‘ƒ
‘πøÁ≈ ˙ÁØ∫ Âº’ √Ì ’πfi fi»· ˛Õ
’Í‡ ’∆¡≈ ∆fi«¬ È«‘ø ’À √ Ω , ‹◊π ’Â≈ È«‘ø ’ª⁄≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ Ì‹Ω ‘« Ó≈ËΩ , √∂ Ú ◊ ‘Ø Ú À ÓÈ √ª⁄≈®6®
’Í‡ ’È È≈Ò ÍÃÌ» ÷πÙ È‘ƒ ‘πøÁ≈, ¿π‘ ÍÃÌ» √ø√≈ Á≈
’Â≈ ÿ‡ ÿ‡ Á∆ ‹≈È‰ Ú≈Ò≈ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú Á≈ ÓÈ √º⁄≈
‘πøÁ≈ ˛Õ
98
99
‹≈ «√¿π∫ ◊≈«¬¬∂ ◊≈«¬ ’‘Â ˛∫, ÍÓ »Í ‘Ó √Ø¬∆®5®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‘π‰ ÓÀ∫ «’√ Á∂
◊π‰ ◊≈Úª? «’™«’ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ’Ø¬∆ È‘ƒ ˛Õ ‘π‰ ÓÀ∫ «’√˘
¿π√Á∂ ◊π‰ ◊≈¿π‰ ˘ ’‘ª? «’¿π∫«’ ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂
¿π√Á≈ »Í ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
‹≈ «√¿π∫ ◊≈«¬¬∂ ◊≈«¬ ’‘Â ˛∫, ÍÓ »Í ‘Ó √Ø¬∆®5®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì
‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈¿π‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
¡Ï ’≈ ’«‘ ’Ω È ÏÂ≈¿» ∫ Õ
¡Ï ’≈ ’«‘ Á∂ Ï «Ò Á∂ Ú √Ó≈¿» ∫ ®‡∂ ’ ®
‘π‰ ÓÀ∫ ÍÃÌ» ˘ ’∆ ’«‘ ’∂ ¿π√ Á∂ ◊π‰ ◊≈Úª? ÍÃÌ» ˘ ¤º‚
’∂ ÓÀ∫ ‘Ø «’‘Û∂ Á∂Ú∆-Á∂ÚÂ∂ «Ú⁄ √Ó≈¿π‰≈ ’ª?
’≈ «√¿» ∫ ≈Ó ’‘Ω ∫ √π « È Ì≈¬∆,’≈ «√¿» ∫ «¥√È ’∆ÓªÕ
’≈ «√¿» ∫ Ï∂ Á ’Â∂ Ï ’‘» ø ¡Ï,’≈ «√¿» ∫ ’‘» ø Ò«¬˙ Ò∆È≈Õ
‘∂ Ì≈¬∆! ÓÀ∫ √Ú-«Ú¡≈Í’ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª «’√˘ ≈Ó ’‘ª,
«’√˘ «¥ÙÈ ’∆Ó ’‘ª? ¡Â∂ ÓÀ∫ ‘π‰ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ¤º‚ ’∂ ‘Ø
«’‘Û∂ Ú∂Áª-’Â∂Ïª ˘ ÍÛ∑ª ¡Â∂ «’√ «Ú⁄ √Ó≈Úª?
’≈ «√¿» ∫ ÂÍ Â∆Ê ÏÂ Í» ‹≈, ’≈ «√¿»∫ È≈¿π∫ ’‘≈¿»∫®1®
ÍÃÌ» ˘ ¤º‚ ’∂ ÓÀ∫ ’∆ ÂÍ ’ª, ’∆ Â∆Êª ”Â∂ «¬ÙÈ≈È ’ª,
’∆ ÚÂ ¡Â∂ Í»‹≈ ’ª? ¡Â∂ «’√ È≈Ó È≈Ò Íπ’≈ª?
’≈ «√¿»∫ «Ì«√Â ÁØ«‹◊π È≈ √«Â ’«, ’≈ «√¿»∫ ’‘»ø ’‘≈¬∆®2®
ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È ’’∂ ÓÀ∫ √Ú◊ ¡Â∂ È’ ˘ √«Â
’’∂ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈ ¡Â∂ «’√∂ Á∂ ’‘∂ ’‘≈¬∂ ÓÀ∫ ’πfi È‘ƒ ’«‘øÁ≈Õ
’≈ «√¿» ∫ ‹∆Ú √∆Ú ’‘Ω ∫ √≈ËΩ , √π ø « È √‘«‹ ÿ« Ì≈¬∆®
’≈ «√¿»∫ ◊π‰∆ È ◊π‰ ’‘»ø Ó≈ËΩ, ’≈ «√¿»∫ ’‘»ø ÏÂ≈¬∆®3®
‘∂ √≈ËØ! ¡≈Í ÂØ∫ «ÏÈª «’√ ‹∆Ú ˘ ÓÀ∫ ’«Ò¡≈‰ ’È
Ú≈Ò≈ ’‘ª? ‘∂ Ì≈¬∆, ¿π√Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Âª √«‘‹ √πøÈ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄
Í‘πø⁄ ’∂ ‘πøÁ∆ ˛Õ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆, ¡≈Í ÂØ∫ «ÏÈª ÓÀ∫ «’√ ˘ ◊π‰∆ ‹È
’‘ª, ¡≈Í ÓÀ˘ «¬‘ Áº√ «Á˙?
‹Ò ’∂ Âø ◊ ‹Ò Óª«‘ √Ó≈¬∆,’«‘ ’≈ ’Ω ÈªÚ Ë¬∆¬∂ Õ
¡À √ ∂ ¬∂ ’ » Í ÓÀ ∫ Ó≈ËØ , ¡≈Í‰ ‘∆ «ÈÚ«¬∂ ® 4®
Âø◊ Í≈‰∆ ÂØ∫ ¿πÂÍ≥È ‘πøÁ∆ ˛ ¡Â∂ Í≈‰∆ «Ú⁄ √Ó≈ ‹ªÁ∆
˛, «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ÍÃÌ» ÂØ∫ ¿πÂÍ≥È ‘Ø«¬¡≈ ˛ ¡Â∂ ÍÃÌ» «Ú⁄ √Ó≈
‹ªÁ≈ ˛Õ «Î «¬√˘ «’‘Û≈ È≈Ó «ÁºÂ≈ ‹≈Ú∂? ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Á≈
«√ÓÈ ’’∂ ‹∆Ú ¡≈Í ‹∆ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ¡≈Í ¡≈Í∂ ‘∆
«¥Í≈ ’È Ú≈Ò∂ ‘ØÕ
Ì‰À «ÚÁ≈√ ¡Ï ’≈ ’«‘ ◊≈¿»∫, ‹¿π ’Ø¬∆ ¡Ω«‘ ‘Ø¬∆Õ
ÙÏÁ EC
÷Ø ‹ Â «’Ê» ø «ÎÀ , Â∂  ∂ ÿ‡ Ó«‘ «√‹È‘≈®‡∂ ’ ®
’√Â»  ∆ «ÓÃ ◊ Í≈√ ˛ ∂ , „» ø „ Â ÿ≈√ «ÎÀ Õ
Í≈¤À Ò≈◊Ø ’≈Ò Í≈Ë∆, «¤È Ó«‘ø ÍÃ ≈ È ‘À ® 1®
«¬Û≈ «Í≥ ◊ Ò≈ √π ÷ ÓÈ≈ È≈Û∆, ‹≈ ÓÀ ∫ «⁄Â È ËÀ ®
√‘√Â≈ Ó«‘ø ÌøÚ ◊πÎ≈ ˛, ÌøÚ≈ ◊»ø‹ ’À®2®
«ÁÒ Á«Ô≈Ú ‘∆≈ Ò≈Ò ˛, ◊π  Óπ ÷ √Ófi ÍÀ Õ
Ó‹∆ Ú≈ ’∆ √À È «Ú⁄≈À , Â¿π ‘∆≈ ‘≈Ê ÍÀ ® 3®
’«‘ «ÚÁ≈√ √Óπ « fi ∂ √ø Â Ø , «¬‘π ÍÁ ˛ «ÈÚ≈ÈÕ
«¬‘π ‘«√ ’Ø ¿ π ÷Ø ‹ À Ï» fi ∂ √Ø ¿ π ˛ √ø Â √π ‹ ≈È® 4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ ≈‘ƒ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
√ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ «Âz’∞‡∆ «Ú÷∂ «Ë¡≈È «‡’≈ ’∂, ¡≈Í‰∂ ¡≥Á
«Ï≈‹Ó≈È ÍÃÌ» Á∆ ÷Ø‹ ’’∂, «ÈÚ≈‰ ÍÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’È Á≈
÷Ø‹Â «’Ê»ø «ÎÀ, Â∂∂ ÿ‡ Ó«‘ «√‹È‘≈®‡∂’®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ «’ºÊ∂ Ï≈‘ ÷Ø‹Á≈ «ÎÁ≈ ‘À?
«√‹‰‘≈ ÍÃÌ» Âª Â∂∂ ¡≥Á ‘ÀÕ
’√Â»  ∆ «ÓÃ ◊ Í≈√ ˛ ∂ , „» ø „ Â ÿ≈√ «ÎÀ Õ
Í≈¤À Ò≈◊Ø ’≈Ò Í≈Ë∆, «¤È Ó«‘ø ÍÃ≈È ‘À®1®
«‘È Á∆ È≈Ì∆ «Ú⁄ ’√Â±∆ ‘πøÁ∆ ‘À ¿∞‘ Ï≈‘ ÿ≈‘ ¿∞µÍ
ÒºÌÁ≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» Â∂∂ ¡≥Á ‘À Í Â±ø ¡«◊¡≈ÈÂ≈
’≈È ¿∞√ ÍzÌ» ˘ Ï≈‘ ÒºÌÁ≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ Í ’≈Ò »Í∆ ÓΩÂ Â∂∂
«Íº¤∂ Òº◊∆ ‘Ø¬∆ ‘À ¡Â∂ ¡≥Â √Ó∂∫ ¡≈¿∞‰ Â∂ «¬’ «¤È «Ú⁄ ¿∞√ È∂
Â∂∂ ÍÃ≈‰ ’º„ ÒÀ‰∂ ‘ÈÕ
«¬Û≈ «Í≥◊Ò≈ √π÷ÓÈ≈ È≈Û∆, ‹≈ ÓÀ∫ «⁄Â È ËÀ®
100
101
Ì◊Â∆ ’È Á≈ «Á÷≈Ú≈ ’Á∂ ‘ÈÕ Í ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’Ø¬∆
«ÚÒ≈ ‘∆ ‹∆Ú ’Á≈ ‘ÀÕ
‹≈«‰ «Í¤≈«‰ ‘«Ù ÓÈ ‘πÒ√À, «ÏÈ «Í¤≈«‰ «ÓÒÂ Óπfi≈√∆®1®
√º⁄∆ Ì◊Â∆ ’È È≈Ò ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘ ‹≈‰ ’∂ ¡ÈßÁ »Í∆ ÷πÙ∆
«Ú⁄ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ÍÃÌ» ˘ ‹≈È‰ ÂØ∫ «ÏÈª «¬‘ ‹∆Ú Áπ÷∆ ‘πøÁ≈ ‘À ¡Â∂
¬∆÷≈ Ú√ Óπfi≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¡Í√Ú≈Ê ÍÓ≈«Ë, ÁË¡≈Á∂ , ÍÓ≈Ê È «ÁÛ≈√∆Õ
«‹‘Û≈ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ √Ú≈Ê Ò¬∆ ¡≈‚øÏª È≈Ò Ì∆ Ï≈‘∆
Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘À, ¿∞‘ Áπ÷∆ «‘øÁ≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞√ ˘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
«ÏÈ «Ï√Ú≈√ Ïªfi √π«Â ‹«¬√À,‘« ’≈«È «’™ ≈√∆®2®
«‹Ú∂∫ Ïªfi «¬√Â∆ ˘ √øÂ≈È ‘Ø‰ Á≈ «ÚÙÚ≈√ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈
«¬√∂ Â∑ª ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ‹Í‰ ÂØ∫ «ÏÈ≈ ‹∆Ú ˘ √ø√≈ Á∂ ÌÚ-√≈◊
ÂØ∫ Í≈ ‘Ø‰ Á≈ «ÚÙÚ≈√ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ
Ì≈Ú Ì◊«Â «‘ÁÀ È«‘ø ¡≈√∆, «ÚÙÀ Ò≈◊∆ √π ÷ Í≈√∆Õ
ÍzÌ» ÂØ∫ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÍÃ∂Ó Á∆
«¬º¤≈ ÍÀÁ≈ È‘ƒ ‘πøÁ∆ «’¿∞∫«’ ¿∞‘ ‹∆Ú √ø√≈ Á∂ fi»·∂ «Ú’≈ª «Ú⁄
‘∆ √πº÷ √ÓfiÁ≈ ‘ÀÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ Í»≈ ◊π Í≈ÚÀ,√Úª◊ ’∆ √Úª◊ Áπ÷≈√∆®3®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ Í»È
◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À È‘ƒ Âª «¬‘ ‹∆Ú ¡≈‚øÏª »Í∆
Íº÷Í≈Â∆ Ì◊Â∆ ’È È≈Ò Áπ÷∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ EE
Íª‚∂ ! ‘« «Ú⁄ ¡≥ Â  ‚≈„≈Õ
Óπ ø ‚ Óπ ø ‚ ≈ÚÀ √∂ Ú ≈ Í» ‹ ≈ Ìz Ó ’≈ Ïø Ë È ◊≈„≈® ‡∂ ’ ®
Ó≈Ò≈ «ÂÒ’ ÓÈØ ‘  Ï≈ÈØ ∫ Ò≈◊Ø ‹Ó ’∆ Í≈√∆®
‹Ø ‘« √∂ Â ∆ ‹Ø Û ÔØ ⁄≈‘Ø ÂØ ‹◊ √Ø ‘Ø ¿∞ Á ≈√∆®1®
Ìπ ÷ È≈ Ì≈‹À «Âz √ È≈ È ‹≈¬∆ ’‘Ø ’Ω ‰ ’ÚÈ ◊π ‰ ‘Ø ¬ ∆®
‹Ø Á«Ë Ó∂ ∫ ’ª‹∆ ’Ø ‹≈Ú‰ ÂØ «ÿÃ Â È ’≈„À ’Ø ¬ ∆®2®
’È∆ ’ÊÈ∆ ◊Ô≈È ¡⁄≈≈ Ì◊«Â «¬ø È ‘π √Ø ÈÔ≈∆®
ÁØ « ¬ ÿØ Û ≈ ⁄«„ ’Ø ¿ ∞ È Í‘π ø ⁄ Ω √«Â◊π  » ’‘À Íπ ’ ≈∆®3®
‹Ø Á≈√≈ Â‰ ’∆ÔØ ⁄≈‘Ø ¡≈√ Ì◊«Â ’∆ ‘Ø¬∆®
√‘√Â≈ Ó«‘ø ÌøÚ ◊πÎ≈ ˛, ÌøÚ≈ ◊»ø‹ ’À®2®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ¬∆Û≈, «Í≥◊Ò≈, √π÷ÓÈª «‹ºÊ∂ «ÂøÈØ∫ È≈Û∆¡ª
«¬’º·∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘È, ¡Â∂ «¬√ «Âz’∞‡∆ «Ú÷∂ «Ë¡≈È Ò◊≈ ’∂ ÍÃÌ»
˘ ¡≈Í‰∂ «⁄ºÂ «Ú⁄ Ô≈Á È‘ƒ ’Á≈Õ √‘ø√ÁÒ ’ÓÒ «Ú÷∂ ÌøÚ
◊π¯≈ ‘À «‹ºÊ∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ◊»ø‹ «‘≈ ‘ÀÕ
«ÁÒ Á«Ô≈Ú ‘∆≈ Ò≈Ò ˛, ◊π  Óπ ÷ √Ófi ÍÀ Õ
Ó‹∆ Ú≈ ’∆ √ÀÈ «Ú⁄≈À, Â¿π ‘∆≈ ‘≈Ê ÍÀ®3®
«¬√ ÌøÚ ◊πÎ≈ «Ú÷∂ ‘∆ Â∂≈ «ÁÒ Á«¡≈ Úª◊ «ÚÙ≈Ò ‘ÀÕ
«‹ºÊ∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ ¡ÓØÒ’ Ò≈Ò ‘∆≈ «Í¡≈ ‘À Í «¬√ ◊ºÒ Á∆
√Ófi ◊πÓπ÷ ˘ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ‹Ø ◊π» Á∂ √Â ¿∞ÍÁ∂Ù »Í∆ «¬¤≈∂ ”Â∂
⁄ºÒÁ≈ ‘À ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ «Ú⁄≈ ’Á≈ ‘À ¿∞‘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó
»Í∆ ‘∆∂ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ √Óπ « fi ∂ √ø Â Ø , «¬‘π ÍÁ ˛ «ÈÚ≈ÈÕ
«¬‘π ‘«√ ’Ø ¿ π ÷Ø ‹ À Ï» fi ∂ √Ø ¿ π ˛ √ø Â √π ‹ ≈È®4®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √øÏØËÈ ’Á∂ ‘È, ‘∂ √øÂØ∫
«¬√ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ‘∆ «ÈÚ≈‰ ÍÁ ‘ÀÕ ‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í‰∂
¡≥Á «Ï≈‹Ó≈È ÍÃÌ» Á∂ Ì∂Á ˘ ÷Ø‹ ’∂ ‹≈‰ ÒÀ∫Á≈ ‘À ¿∞‘ ‘∆ ÙÃ∂Ù‡
√øÂ ‘ÀÕ
ÙÏÁ ED
√øÂØ ’πÒ Í÷∆ Ì◊«Â ˛…√∆ ’«ÒÔπ◊ Ó∂∫, «ÈÍ÷ «ÏÒ≈ «ÈÚ˛√∆Õ
‹≈«‰ «Í¤≈«‰ ‘«Ù ÓÈ ‘π Ò √À , «ÏÈ «Í¤≈«‰ «ÓÒÂ
Óπfi≈√∆®1®
¡Í√Ú≈Ê ÍÓ≈«Ë, ÁË¡≈Á∂ , ÍÓ≈Ê È «ÁÛ≈√∆Õ
«ÏÈ «Ï√Ú≈√ Ïªfi √π « Â ‹«¬√À , ‘« ’≈«È «’™ ≈√∆®2®
Ì≈Ú Ì◊«Â «‘ÁÀ È«‘ø ¡≈√∆,«ÚÙÀ Ò≈◊∆ √π ÷ Í≈√∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ Í»≈ ◊π Í≈ÚÀ, √Úª◊ ’∆ √Úª◊ Áπ÷≈√∆®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ‹∆Úª ˘ ¡≈‚øÏª Ì∆ Ï≈‘∆ «Á÷≈Ú∂
Á∆ Íº÷Ú≈Á∆ Ì◊Â∆ «Â¡≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ ‹Ø «’
Í»È ◊π» Á∂ «ÓÒ≈Í È≈Ò ¿∞ÂÍ≥È ‘πøÁ∆ ‘À, Á∂ ’È Á≈ Í≈ÚÈ
√øÂØ ’πÒ Í÷∆ Ì◊«Â ˛…√∆ ’«ÒÔπ◊ Ó∂∫,«ÈÍ÷ «ÏÒ≈ «ÈÚ˛√∆Õ
‘∂ √øÂØ∫! ’«Ò‹π◊ «Ú⁄ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ √Ú≈Ê Ò¬∆ Ï≈‘∆
102
ÙÏÁ EF
ÓÈ Ó∂  Ø «Êπ È ‘≈¬∆,’Ø « ‡ ’Ω « Â’ ’« «Á÷≈ÚÀ ,
«¬Â ¿π Â ‹◊ Ó«‘ø Ë≈¬∆®‡∂ ’ ®
Ó≈«¬¡≈ ÓÓÂ≈ ÓØ ‘ ÒÍ‡≈ÈØ , «ÁÈ «ÁÈ ¿π  fiÂ ‹≈¬∆Õ
√π ¡ ≈È Íπ ¤ ’Ìπ ‘Ø « ¬ È √» Ë Ø , ’∆‹‘π Ò≈÷ ¿π Í ≈¬∆®
◊π  » ’Ø «◊¡≈È ÍÃ ∂ Ó ’∆ √ª‡∆,’π Ï π Ë ’π ’ Ó ¤π Û ≈¬∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÓÈ «Êπ ˛√…∆, ⁄«Ò √Ï ¤≈«Û ◊π√‰≈¬∆®A®
«¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì ‹∆Úª
˘ Ï≈‘∆ ¡≈‚øÏ «Â¡≈◊ ’∂ ◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÍÃÌ» Á≈
«√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
ÓÈ Ó∂  Ø «Êπ È ‘≈¬∆, ’Ø « ‡ ’Ω « Â’ ’« «Á÷≈ÚÀ ,
«¬Â ¿π Â ‹◊ Ó«‘ø Ë≈¬∆®‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ÓÈ √«Ê È‘ƒ «‘ √’Á≈
Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú ¡È∂’ª Ï≈‘∆ ’ΩÂ’ ’’∂ «Á÷≈Ú∂ ¡Â∂ √ø√≈ «Ú⁄ «¬ºË-
103
”Â∂ ⁄Û∑’∂ ¡≈Í‰∆ Ó≥«˜Ò ”Â∂ È‘ƒ Í‘πø⁄ √’Á≈ «¬√∂ ÍÃ’≈ √º⁄∂
√«Â◊πª È∂ √ø√≈ ˘ Íπ’≈ ’∂ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈ ‘À «’ ¡≈‚øÏ Â∂ ÍÃ∂Ó
Ì◊Â∆ ÁØÚª ”Â∂ «¬’ √Ó∂∫ È‘ƒ ⁄«Ò¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ
‹Ø Á≈√≈ Â‰ ’∆ÔØ ⁄≈‘Ø ¡≈√ Ì◊«Â ’∆ ‘Ø¬∆®
ÂØ «ÈÓÒ √ª◊ Ó◊È ‘ÚÀ È≈⁄Ø Ò≈‹ √Ó √Ï ÷Ø¬∆®4®
‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ Á≈√-Ì≈Ú ˘ Ë≈È ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
¿∞√Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ‘∆ Ì◊Â∆ ’È Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Âª ¿∞‘
‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ «ÈÓÒ È≈Ó «Ú⁄ Ó◊È ‘πøÁ≈ ‘À ¿∞‘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄
Ó◊È ‘Ø ’∂ √ø√≈ Á∆ fi»·∆ Ó≈«¬¡≈, fi»·∆ Ò≈‹ ¡Â∂ ÙÓ √Ì Á≈
«Â¡≈◊ ’ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ
’Ø ¬ ∆ Á≈ËΩ ’¬∆ √∆ËΩ √≈⁄Ω ’± Û «È«Â Ó≈Ô≈Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ‘Ω È ’‘Â ‘Ω ÔØ’≈Á√‘ Íπ’≈«Ô≈®5®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ’Ó ’ª„∆ ‹∆Ú
Â∑ª-Â∑ª Á∂ ’Ó ’È∂ Áº√Á∂ ‘È Í ÓÀ∫ ‘ Í≈√∂ «¬‘ Íπ’≈ ’∂
«’‘≈ ‘À «’ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ ¡≈¿∞‰ È≈Ò ’Ó-’ª‚ª »Í∆
’±Û Í√≈∂ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ∂Ó-Ì◊Â∆ ¡≈¿∞‰
È≈Ò ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÂØ «ÈÓÒ √ª◊ Ó◊È ‘ÚÀ È≈⁄Ø Ò≈‹ √Ó √Ï ÷Ø¬∆®4®
’Ø ¬ ∆ Á≈ËΩ ’¬∆ √∆ËΩ √≈⁄Ω ’± Û «È«Â Ó≈Ô≈Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ‘Ω È ’‘Â ‘Ω ÔØ ’ ≈Á√‘ Íπ ’ ≈«Ô≈®5®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¡≈‚øÏª «Ú⁄ Î√∂ ‹∆Úª
˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ÌÓ «Ú⁄
Î«√¡≈ «‘øÁ≈ ‘À ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ Ó◊È ‘Ø ’∂ ‹∆Ú √ø√≈
«Ú⁄ «‘øÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ¿∞Í≈Ó «‘øÁ≈ ‘ÀÕ √º⁄∆ Ì◊Â∆ Á∂ ÓÈ «Ú⁄
¡≈¿∞‰ È≈Ò ÌÓ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Íª‚∂ ! ‘« «Ú⁄ ¡≥ Â  ‚≈„≈Õ
Óπø‚ Óπø‚≈ÚÀ √∂Ú≈ Í»‹≈ ÌzÓ ’≈ ÏøËÈ ◊≈„≈®‡∂’®
‘∂ ’Ó ’ª‚ª «Ú⁄ Î√∂ Í≥‚Â! Â∂∆ ’Ó’ª‚∆ Ì◊Â∆ ¡Â∂
ÍÃÌ» Á∆ ¡√Ò Ì◊Â∆ «Ú⁄ Ï‘πÂ ¡≥Â ‘ÀÕ ‹∆Ú ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª
«√ ÓπÈÚª ’∂ √∂Ú≈, Í»‹≈ ’È È≈Ò ÌÓ Á∂ ÏøËÈ «Ú⁄ Ïºfi ‹ªÁ≈
‘ÀÕ
Ó≈Ò≈ «ÂÒ’ ÓÈØ ‘  Ï≈ÈØ ∫ Ò≈◊Ø ‹Ó ’∆ Í≈√∆®
‹Ø ‘« √∂Â∆ ‹ØÛÔØ ⁄≈‘Ø ÂØ ‹◊ √Ø ‘Ø ¿∞Á≈√∆®1®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ◊Ò «Ú⁄ Ó≈Ò≈ Í«‘È‰∆, ÓºÊ∂ Â∂ «ÂÒ’
Ò◊≈¿∞‰≈, √π≥Á Ú√Â Í«‘È‰∂ ¡«‹‘∂ ¡≈‚øÏª È≈Ò ‹ÓÁ»Âª
Á∆ Îª√∆ Òº◊Á∆ ‘ÀÕ ‘∂ Ì≈¬∆! ‹∂’ Â±ø ÍÃÌ» È≈Ò √º⁄≈ √øÏøË ‹ØÛÈ≈
⁄≈‘∂ Âª Â±ø √ø√≈ «Ú⁄ «‘øÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Ú∆ ¿∞Í≈Ó «‘Õ
Ìπ÷ È≈ Ì≈‹À «Âz√È≈ È ‹≈¬∆ ’‘Ø ’Ω‰ ’ÚÈ ◊π‰ ‘Ø¬∆®
‹Ø Á«Ë Ó∂∫ ’ª‹∆ ’Ø ‹≈Ú‰ ÂØ «ÿÃÂ È ’≈„À ’Ø¬∆®2®
‘∂ Ì≈¬∆! ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈ≈ Â∂∆ Ìπº÷ ¡Â∂ «ÂzÙÈ≈ È‘ƒ
«Ó‡‰∆Õ «Î Ì≈¬∆ Â±ø ‘∆ Áº√ «¬‘Èª ¡≈‚øÏª Á∂ ’È «Ú⁄ «’‘Û≈
◊π‰ ‘À? ‹∂’ Á‘ƒ ‹Ó≈¿∞‰ Ò¬∆ ‹≈◊ Ò≈¿∞‰ Á∆ Êª ’ª‹∆ Á≈
‹≈◊ Ò≈¬∆¬∂ Âª ¿∞√ «Ú⁄Ø∫ «ÿ¿∞ «’Ú∂∫ «È’Ò∂◊≈? Ì≈Ú È‘ƒ
«È’Ò∂◊≈Õ
’È∆ ’ÊÈ∆ ◊Ô≈È ¡⁄≈≈ Ì◊«Â «¬ø È ‘π √Ø ÈÔ≈∆®
ÁØ«¬ ÿØÛ≈ ⁄«„ ’Ø¿∞ È Í‘πø⁄Ω √«Â◊π» ’‘À Íπ’≈∆®3®
‘∂ Ì≈¬∆! Â∂∆ ’È∆ ¡Â∂ ’ÊÈ∆ Â∂∂ «◊¡≈È Â∂ «ÚÚ‘≈
¡≈‚øÏª ’≈È √º⁄∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ ¿∞Ò‡ ‘È, Í Ì≈¬∆ ÍÃÌ»-Ì◊Â∆
«¬È∑ª ¡≈‚øÏª ÂØ∫ «È¡≈∆ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ’Ø¬∆ ‹∆Ú «¬’Ø √Ó∂∫ ÁØ ÿØ«Û¡ª
104
105
ÍÃ∂Ó ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
ÍÃ ∆ ÂÓ ’Ø ‹Ø Á√È Í≈«¬,ÓÈ Óø « Á Ó«‘ø Ì«¬˙ ¿π « ‹¡≈Õ
«¬È∑ª Á∆ «’Í≈ È≈Ò ÍÃÌ» «Í¡≈∂ Á∂ ÁÙÈ ‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂
ÓÈ Ó≥Á «Ú⁄ «◊¡≈È Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
‘Ω ∫ ÓÛ«¬ ÂÀ ÈΩ «È«Ë Í≈¬∆,«¥Í≈ ’∆È‘ƒ ≈Ó ’Â≈®2®
«¬È∑ª Á∆ «’Í≈ È≈Ò ÓÀ∫ ÈΩ «ÈË∆¡ª ÍÃ≈ÍÂ ’ Ò¬∆¡ª
‘ÈÕ ÍÃÌ» ’Â≈ È∂ Ó∂∂ Â∂ «’Í≈ ’’∂ «¬È∑ª Á∂ ÁÙÈ ’Ú≈¬∂
‘ÈÕ
Ï‘πÂ ‹ÈÓ «Ï¤π∂ «ÍÚ Í≈«¬˙, ‹ÈÓ ‹ÈÓ ÂÀ∫ «ÏÒ«¬ ≈Õ
ÍÃÌ» ÂØ∫ Ï‘πÂ ‹ÈÓª ÂØ∫ «Ú¤Û∂ ‘Ø¬∂ ˘ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø
◊¬∆ ‘À È‘ƒ Âª Ó∂≈ ‹ÈÓ «Ú¡Ê ‹≈ «‘≈ √∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ‘Ω ∫ ’¤π È«‘ø ‹≈ÈΩ ∫ ,
⁄‰ ’øÚÒ Ó«‘ø ÂπÚ Óπ≈®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÍÃÌ» ¡º◊∂ Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ’∞fi
Ú∆ È‘ƒ ‹≈‰Á≈, ¡≈Í Á∆ «’Í≈ È≈Ò ¡≈Í Á∂ ⁄Èª ’ÓÒª Á∆
Ù‰ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø¬∆ ˛Õ
ÙÏÁ EH
’≈Ò‘π È≈«¬ Â≈«‘ ÍÁ √∆√,
È«‘ø «Ï√≈¿» ∫ «÷È ¬∂ ’ ‘π ¬∆Ù®‡∂ ’ ®
‹ÈÓ Óπ‰ ¡π ‹◊ ‹≈Ò≈,È≈Ó ÍÂ≈Í È «Ï¡≈Í«‘ø ÏÔ≈Ò≈Õ
¡◊Â «Ú◊Â ¡È≈«Á ¡È»Í≈,«Ú√Ú «Ú¡≈Í’ ÏÃ‘Ó ¡»Í≈®
ÿ‡ ÿ‡ «Â‘ Í∂ ÷ ∆¡Â ¡«¬√∂ , ‹Ò Ó«‘ø Ò«‘, Ò«‘ ‹Ò
‹«¬√∂ Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ‘« √Ï «Ú¡≈Í’,
√Ï «⁄ø Â ≈Ó«‰ √Ï ÍÃ « ÂÍ≈Ò’®1®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì
‹∆Úª ˘ √Ú-«Ú¡≈Í’ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
’≈Ò‘π È≈«¬ Â≈«‘ ÍÁ √∆√,
È«‘ø «Ï√≈¿» ∫ «÷È ¬∂ ’ ‘π ¬∆Ù®‡∂ ’ ®
’≈Ò Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‹Ø ÍÃÌ» ˛ ¿π√Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ ÓÀ∫
106
˙Ë «‹øÈ≈ Ó‹∆ Ì‡’ ÒÚ∂Õ
Ó≈«¬¡≈ ÓÓÂ≈ ÓØ ‘ ÒÍ‡≈ÈØ , «ÁÈ «ÁÈ ¿π  fiÂ ‹≈¬∆Õ
√π ¡ ≈È Íπ ¤ ’Ìπ ‘Ø « ¬ È √» Ë Ø , ’∆‹‘π Ò≈÷ ¿π Í ≈¬∆®
‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª Ó≈«¬¡≈, ÓÓÂ≈ ¡Â∂ ÓØ‘ «Ú⁄
÷«⁄Â ‘Ø«¬¡≈ «ÁÈ ÍÃÂ∆ «ÁÈ ¿πÒfi «‘≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ ’ºπÂ∂ Á∆ Í»¤
«√ºË∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆ Ì≈Ú∂∫ Òº÷ª ¿πÍ≈¬∂ ’ Ò¬∂ ‹≈‰Õ «¬√ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú «‹øÈ∂ Ó‹∆ ’Ó-’ª‚ ’ ÒÚ∂ Í Óπ’Â∆
’∂ÚÒ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ «ÓÒÁ∆ ˛Õ
◊π  » ’Ø «◊¡≈È ÍÃ ∂ Ó ’∆ √ª‡∆, ’π Ï π Ë ’π ’ Ó ¤π Û ≈¬∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÓÈ «Êπ ˛√…∆, ⁄«Ò √Ï ¤≈«Û ◊π√‰≈¬∆®A®
◊π» Á≈ «◊¡≈È ¡Â∂ ÍÃ∂Ó Á∆ √Ø‡∆ Ó≈Û∂ ’Óª ˘ Á» ’
«ÁøÁ∆ ˛ ¡Â∂ «Î ‹∆Ú Á≈ ÓÈ √«Ê ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬‘ √Ì
’Ó-’ª‚ ¤º‚ ’∂ ‹∆Ú ◊π» Á∆ ÙÈ ◊Ã«‘‰ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
ÙÏÁ EG
‘Ó ÿ ¡≈«¬˙ ≈Ó ÌÂ≈, ◊≈Ú‘π √«÷ «ÓÒ Óø ◊ Ò≈⁄≈®
ÂÈ ÓÈ Â ’«‘ø ¡≈ÍπÈØ, ÂΩ ’‘πø Í≈«¬«‘ø «ÍÚ «Í¡≈®1®
ÍÃ∆ÂÓ ’Ø ‹Ø Á√È Í≈«¬, ÓÈ Óø«Á Ó«‘ø Ì«¬˙ ¿π«‹¡≈Õ
‘Ω ∫ ÓÛ«¬ ÂÀ ÈΩ «È«Ë Í≈¬∆, «¥Í≈ ’∆È‘ƒ ≈Ó ’Â≈®2®
Ï‘πÂ ‹ÈÓ «Ï¤π∂ «ÍÚ Í≈«¬˙, ‹ÈÓ ‹ÈÓ ÂÀ∫ «ÏÒ«¬ ≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ‘Ω ∫ ’¤π È«‘ø ‹≈ÈΩ ∫ ,⁄‰ ’ø Ú Ò Ó«‘ø Âπ Ú
Óπ≈®3®
«¬‘ Í≈ÚÈ ÙÏÁ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ ¿∞√ √Ó∂∫
¿∞⁄≈‰ ’∆Â≈ ‹ÁØ∫ ¿∞È∑ª Á∂ ◊Ã«‘ «Ú÷∂ √øÂ ‹È ¡≈¬∂Õ √«Â◊π» ‹∆
ÎÓ≈™Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∂ «Í¡≈∂ √øÂª Á∂ ¡≈¿∞‰ È≈Ò ÓÀ˘ ÍÃÌ» Á∂
ÁÙÈ ‘Ø¬∂ ‘È ¡Â∂ Ó∂≈ ÓÈ «◊¡≈È È≈Ò ÍÃ’≈ÙÓ≈È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
‘Ó ÿ ¡≈«¬˙ ≈Ó ÌÂ≈, ◊≈Ú‘π √«÷ «ÓÒ Óø ◊ Ò≈⁄≈®
¡º‹ Ó∂∂ ÿ «Ú÷∂ ÍÃÌ» Á∂ «Í¡≈∂ √øÂ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª È≈Ò
«ÓÒ ’∂ ÍÃÌ» Á∆ Ó«‘Ó≈ ◊≈¿∞‰≈ ’ØÕ
ÂÈ ÓÈ Â ’«‘ø ¡≈ÍπÈØ, ÂΩ ’‘πø Í≈«¬«‘ø «ÍÚ «Í¡≈®1®
«¬È∑ª ¡º◊∂ ÂÈ ÓÈ ¡Í‰ ’’∂ «¬È∑ª Á∆ √ø◊Â ”⁄Ø∫ ÍÃÌ» Á≈
Â∞ ‘ ∆ Óπ ’ ø Á ‹Ø ◊ ‹π ◊ Â≈«®3®
¿∞ Í «‹˙ «◊¡≈È∞ ‘» ¡ ≈ Í◊≈√®
’« «’Í≈ Ò∆È∂ ’∆‡ Á≈√®
’‘π «ÚÁ≈√ ¡Ï «Âz √ È≈ ⁄» ’ ∆®
‹«Í Óπ ’ ø Á √∂ Ú ≈ Â≈‘» ’∆®4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ Ì∂Á-Ì≈Ú ÂØ∫
¿∞µÍ ¿∞µ· ’∂ Óπ’Â∆ Ï÷Ù‰ Ú≈Ò∂ ÍÓ≈ÂÓ≈, Óπ’øÁ Á≈ È≈Ó ‹Í‰
Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Óπ ’ ø Á Óπ ’ ø Á ‹Í‘π √ø √ ≈®
«ÏÈ∞ Óπ ’ ø Á ÂÈ∞ ‘Ø « ¬ ¡¿∞ ‘ ≈®
‘∂ √ø√≈ Á∂ ÒØ’Ø! ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂ ⁄º’ ÂØ∫ Óπ’Â ’È Ú≈Ò∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Óπ’øÁ È≈Ó ‹ÍØÕ ¿∞√ Óπ’øÁ È≈Ó ‹Í‰ ÂØ∫ «ÏÈª «¬‘
ÓÈºπ÷∆ ÂÈ «È√ÎÒ ⁄Ò≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«¬√π ËÈ ’≈«‰ «√Ú √È’≈«Á’ ÷Ø‹Â Ì¬∂ ¿∞Á≈√∆®
Ó«È Óπ’øÁπ «‹‘Ï≈ È≈≈«¬È∞ ÍÀ È ‹Ó ’∆ Î≈√∆®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó »Í∆ √Ã∂Ù‡ ËÈ ˘ ÷Ø‹Á∂ ‘Ø¬∂ «ÙÚ ‹∆
¡Â∂ ÏÃ‘Ó≈ Á∂ ⁄≈∂ ÍπºÂ √ø√≈ ÂØ∫ ¿∞Í≈Ó ‘Ø ◊¬∂Õ ‘∂ ÓÈ! Â±ø ¿∞√
Óπ’Â∆ Á∂‰ Ú≈Ò∂ È≈«¬‰ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í «‹√ È≈Ò ÂÀ˘
ÔÓª Á∆ Îª√∆ È‘ƒ Òº◊∂◊∆Õ)
√Ø ¬ ∆ Óπ ’ ø Á π Ó∞ ’ «Â ’≈ Á≈Â≈®
√Ø ¬ ∆ Óπ ’ ø Á π ‘Ó≈ «ÍÂ Ó≈Â≈®1®
¿∞‘ Óπ’øÁ Óπ’Â∆ Á∆ Á≈Â Ï÷Ù‰ Ú≈Ò≈ Á≈Â≈ ‘À, ¿∞‘∆
Óπ’øÁ Ó∂≈ «ÍÂ≈ Â∂ Ó≈Â≈ ‘ÀÕ
‹∆ÚÂ Óπ ’ ø Á ∂ ÓÂ Óπ ’ ø Á ∂ ®
Â≈ ’∂ √∂ Ú ’ ’¿∞ √Á≈ ¡Èß Á ∂ ® 1®‘≈¿∞ ®
«‹‘Û≈ ‹∆Ú «‹¿»∫Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ÓÈ Âº’ Óπ’Â∆Á≈Â≈
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, ¿∞√ ÍÓ∂Ù Á∂ √∂Ú’ ˘ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆
¡≈ÈßÁ Ï«‰¡≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
Óπ ’ ø Á Óπ ’ ø Á ‘Ó≈∂ ÍÃ ≈ Èß ®
‹«Í Óπ ’ ø Á Ó√Â«’ È∆√≈Èß ®
¡≈Í‰≈ √∆√ º÷Á≈ ‘ª ¡Â∂ ÓÀ∫ «¬’ «¤È Ó≈Â Ú∆ ÍÃÌ» ˘ È‘ƒ
ÌÒ≈¿π∫Á≈Õ
‹ÈÓ Óπ‰ ¡π ‹◊ ‹≈Ò≈,È≈Ó ÍÂ≈Í È «Ï¡≈Í«‘ø ÏÔ≈Ò≈Õ
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∂ ÍÃÂ≈Í ’’∂ ‹ÈÓ -ÓÈ »Í∆ Áπº÷ ¡Â∂
√ø√≈ Á∂ ‹ø‹≈Ò È‘ƒ «Ú¡≈ÍÁ∂Õ
¡◊Â «Ú◊Â ¡È≈«Á ¡È»Í≈, «Ú√Ú «Ú¡≈Í’ ÏÃ‘Ó ¡»Í≈®
ÍÃÌ» Á∆ ◊Â∆ ˘ ’Ø¬∆ ‹≈‰ È‘ƒ √’Á≈, ¿π‘ ÿ‡Á≈-ÚºËÁ≈
È‘ƒ ˛, ¿π‘ ¡È‘Á ˛ ¡Â∂ ¡È»ÍÓ ˛Õ ¡À√≈ ÍÃÌ» √≈∂ ÏÃ«‘Óø‚ «Ú⁄
«Ú¡≈Í «‘≈ ˛, ¿π√Á≈ ’Ø¬∆ «ÚÙ∂Ù »Í È‘ƒ ˛Õ
ÿ‡ ÿ‡ «Â‘ Í∂÷∆¡Â ¡«¬√∂, ‹Ò Ó«‘ø Ò«‘, Ò«‘ ‹Ò ‹«¬√∂Õ
ÍÃÌ» «¬√ ÍÃ’≈ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ˛ «‹Ú∂∫ Í≈‰∆
«Ú⁄ Ò«‘ª ¡Â∂ Ò«‘ª «Ú⁄ Í≈‰∆ ‘πøÁ≈ ˛Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ‘« √Ï «Ú¡≈Í’, √Ï «⁄ø Â ≈Ó«‰ √Ï
ÍÃ « ÂÍ≈Ò’®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‘«
√Ú-«Ú¡≈Í’ ˛ ¡Â∂ √Ì ÓÈ«¬º¤Â ¯Ò Á∂‰ Ú≈Ò≈ ˛Õ ¿π‘∆ √Ì
Á∆ Í≈Ò‰≈ ’È Ú≈Ò≈ ˛Õ
≈◊π ◊Ø ∫ ‚
ÙÏÁ EI
Óπ ’ ø Á Óπ ’ ø Á ‹Í‘π √ø √ ≈®
«ÏÈ∞ Óπ ’ ø Á ÂÈ∞ ‘Ø « ¬ ¡¿∞ ‘ ≈®
√Ø ¬ ∆ Óπ ’ ø Á π Ó∞ ’ «Â ’≈ Á≈Â≈®
√Ø ¬ ∆ Óπ ’ ø Á π ‘Ó≈ «ÍÂ Ó≈Â≈®1®
‹∆ÚÂ Óπ ’ ø Á ∂ ÓÂ Óπ ’ ø Á ∂ ®
Â≈ ’∂ √∂ Ú ’ ’¿∞ √Á≈ ¡Èß Á ∂ ® 1®‘≈¿∞ ®
Óπ ’ ø Á Óπ ’ ø Á ‘Ó≈∂ ÍÃ ≈ Èß ®
‹«Í Óπ ’ ø Á Ó√Â«’ È∆√≈Èß ®
√∂ Ú Óπ ’ ø Á ’À ÏÀ  ≈◊∆®
√Ø ¬ ∆ Óπ ’ ø Á π Áπ  ÏÒ ËÈ∞ Ò≈Ë∆®2®
¬∂ ’ Óπ ’ ø Á π ’À ¿∞ Í ’≈π ®
‘Ó≈ ’‘≈ ’À √ø √ ≈π ®
Ó∂ ‡ ∆ ‹≈«Â ‘» ¬ ∂ ÁÏ≈«®
107
108
109
ÙÏÁ F@
‹∂ ˙‘π ¡·√«· Â∆Ê È©≈ÚÀ®
‹∂ ˙‘π Áπ ¡ ≈Á√ «√Ò≈ Í» ‹ ≈ÚÀ ®
‹∂ ˙‘π ’± Í Â‡≈ Á∂ Ú ≈ÚÀ ®
’À «Èß Á √Ì «ÏÊ≈ ‹≈ÚÀ ® 1®
√≈Ë ’≈ «Èø Á ’∞ ’À √ ∂ ÂÀ ®
√Í ‹≈È‘π È’ ‘∆ ÍÀ®1® ‘≈¿∞®
‹∂ ˙‘π ◊Ã ‘ È ’À ’∞ Ò ÷∂ « Â®
¡ÍÀ È≈« √∆◊≈ √Ó∂ « Â®
√◊Ò∆ «√ø « ÓÃ « Â √Ã Ú È∆ √π È À ®
’À «Èß Á ’ÚÈÀ È‘∆ ◊π È À ® 2®
‹∂ ˙‘π ¡«È’ ÍÃ √ ≈Á ’≈ÚÀ ®
Ì» « Ó Á≈È √Ø Ì ≈ Ó≥ ‚ «Í Í≈ÚÀ ®
¡ÍÈ≈ «Ï◊≈« «ÏªÈ≈ √ª„À ®
’À «Èß Á Ï‘π ‹Ø È ∆ ‘ª„À ® 3®
«Èß Á ≈ ’‘≈ ’‘π √ø √ ≈≈®
«Èß Á ’ ’≈ Í◊«‡ Í≈‘≈≈®
«Èø Á ’∞ √Ø « Ë √≈«Ë Ï∆⁄≈«¡≈®
’‘π «ÚÁ≈√ Í≈Í∆ È«’ «√Ë≈«¡≈® 4®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ ’Á∂ Ú∆
√øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ È‘ƒ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ √øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ ’È
Ú≈Ò≈ «‹øÈ∂ Ó˜∆ ¿∞Í≈¡ ’ ÒÚ∂, ¿∞√ ˘ È’ª «Ú⁄ ˜» ‹≈‰≈
ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
‹∂ ˙‘π ¡·√«· Â∆Ê È© ≈ ÚÀ ®
‹∂ ˙‘π Áπ ¡ ≈Á√ «√Ò≈ Í» ‹ ≈ÚÀ ®
‹∂ ˙‘π ’± Í Â‡≈ Á∂ Ú ≈ÚÀ ®
’À «Èß Á √Ì «ÏÊ≈ ‹≈ÚÀ ® 1®
‹∂ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ¡·≈‘‡ Â∆Êª ”Â∂ «¬ÙÈ≈È ’∂, ‹∂ ¿∞‘ Ï≈ª
«ÙÒª Á∆ Í»‹≈ Ú∆ ’∂, Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ ‹∆Úª Á∆ ÌÒ≈¬∆ Ú≈√Â∂ ÷»‘ ‹ª
ÂÒ≈Ï Ò◊Ú≈ Á∂Ú∂, ‹∂’ ¿∞‘ √øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ ’Á≈ ‘À Âª «¬‘
√Ì ’∞fi ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ «È√ÎÒ ⁄Ò≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√≈Ë ’≈ «Èø Á ’∞ ’À √ ∂ ÂÀ ®
√Í ‹≈È‘π È’ ‘∆ ÍÀ®1® ‘≈¿∞®
110
¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Óπ’øÁ È≈Ó Ó∂∆ «‹øÁ ‹≈È ‘ÀÕ ÓºÊ∂ Á∂ ⁄ø◊∂
Ò∂÷ª ¡È∞√≈ ‹∆Ú ¿∞√ Óπ’øÁ È≈Ó ˘ ‹ÍÁ≈ ‘ÀÕ
√∂Ú Óπ’øÁ ’À ÏÀ≈◊∆®
√Ø ¬ ∆ Óπ ’ ø Á π Áπ  ÏÒ ËÈ∞ Ò≈Ë∆®2®
√ø√≈ ÚÒØ∫ ÚÀ≈◊∆ ‘Ø ’∂ ‹∆Ú Óπ’øÁ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ
√∂Ú≈ ’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Óπ’øÁ Á≈ È≈Ó ‘∆ ÓÀ˘ ’Ó˜Ø ˘ √Ã∂Ù‡ ËÈ
Òº«Ì¡≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‘Ó≈ ËÈ∞ Ó≈Ë¿∞ ◊Ø«ÏøÁπ Ë‰∆Ëπ «¬‘À √≈ ËÈ∞ ’‘∆¡À®
√≈‚≈ ËÈ Ó≈Ë¿∞ ◊Ø«ÏøÁ, Ë‰∆Ë ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í
‘À, «¬‘∆ √Ã∂Ù‡ ËÈ Á≈ ’ÊÈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ)
¬∂ ’ Óπ ’ ø Á π ’À ¿∞ Í ’≈π ®
‘Ó≈ ’‘≈ ’À √ø √ ≈π ®
«¬’ Óπ’øÁ ÍÓ≈ÂÓ≈ È∂ Ó∂∂ ”Â∂ ¿∞Í’≈ ’∆Â≈ ‘À, «¬√
Ò¬∆ √ø√≈ Á∂ ÒØ’ Ó∂≈ ’∞fi È‘ƒ «Ú◊≈Û √’Á∂Õ
Ó∂ ‡ ∆ ‹≈«Â ‘» ¬ ∂ ÁÏ≈«®
Â∞ ‘ ∆ Óπ ’ ø Á ‹Ø ◊ ‹π ◊ Â≈«®3®
‹≈Â∆ ‘∆‰Â≈ Á» ’’∂ ‘∆ ‹∆Ú ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÁÏ≈
Á≈ Ú√È∆’ Ï‰Á≈ ‘ÀÕ ‘∂ Óπ’øÁ ‹∆! Â∞√ƒ ‘∆ √ø√≈ Á∂ ‹∆Úª ˘
‹π◊ª-‹π◊ªÂª ÂØ∫ Â≈È Ú≈Ò∂ ‘ØÕ
¿∞ Í «‹˙ «◊¡≈È∞ ‘» ¡ ≈ Í◊≈√®
’« «’Í≈ Ò∆È∂ ’∆‡ Á≈√®
«‹√ Ú∂Ò∂ ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ «◊¡≈È Á≈ ÍÃ’≈Ù
‘πøÁ≈ ‘À, ÍÓ≈ÂÓ≈ «’Í≈ ’’∂ ’∆Û∂ Ú◊∂ ‹∆Ú ˘ Ú∆ ¡≈Í‰≈
Á≈√ Ï‰≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
’‘π «ÚÁ≈√ ¡Ï «Âz √ È≈ ⁄» ’ ∆®
‹«Í Óπ ’ ø Á √∂ Ú ≈ Â≈‘» ’∆®4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ Óπ’Á
ø (ÍÓ≈ÂÓ≈)
Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ªÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ «√ÓÈ ¡Â∂ √∂Ú≈ √Á’≈ √Ì
«ÂzÙÈ≈ Ï∞fi ◊¬∆ ‘ÀÕ
√≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ √øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ ’È Ú≈Ò∂ Á≈ ¡Í‹º√ ‘∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «ÈßÁ’ Á∂ ’Óª Á≈ ÎÒ ⁄ø◊∆
Â∑ª «Ú⁄≈ ’’∂ «¬‘ «È‰≈ ’∆Â≈ ‘À «’ ¿∞√ ˘ ˜» ‘∆ È’ª
«Ú⁄ ‹≈‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√øÂ ’À Á»÷«È È’ Ó«‘ Í≈«¬®
√øÂª Á≈ ÁØ÷∆ È’ª «Ú⁄ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
ÙÏÁ FA
¡≈‹ «ÁÚ√ Ò∂ ¿ ± ∫ Ï«Ò‘≈≈Õ
Ó∂  ∂ ◊Ã « ‘ ¡≈Ô≈ ≈‹≈ ≈Ó ’≈ «Í¡≈≈® ‡∂ ’ ®
¡ª◊È Ï◊Û ÌÚÈ ÌÔØ Í≈ÚÈÕ
‘«‹È ÏÀ · ∂ ‘«‹√ ◊≈ÚÈ®2®
’» ø ‚ø ‚ Ø Â ⁄È Í÷≈ø » Õ
ÂÈ ÓÈ ËÈ √øÂÈ Í Ú≈»ø®3®
’Ê≈ ’‘À∫ ¡π ¡Ê «Ï⁄≈À∫®
¡≈Í ÂÀ ¡ΩÈ ’Ø Â≈À∫®4®
’‘ «ÚÁ≈√ «ÓÒÀ «È‹ Á≈√®
‹ÈÓ ‹ÈÓ ’À ’≈‡À Í≈√®5®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √øÂª Á∂
«ÓÒ≈Í Á≈ Ó‘ºÂÚ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘È «’ √øÂª Á∂ ⁄È Í≈¿∞‰
È≈Ò ‹∆Ú Á≈ ÿ Í«ÚºÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À «‹Ê∂ ÏÀ· ’∂ √øÂ ‹È ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó Á∆ ’Ê≈ ’Á∂ ‘ÈÕ ¡À√∂ √øÂ ¡≈Í Ú∆ ÂÁ∂ ‘È ¡Â∂ ‹∆Úª ˘
Ú∆ Â≈Á∂ ‘ÈÕ
¡≈‹ «ÁÚ√ Ò∂ ¿ ± ∫ Ï«Ò‘≈≈Õ
Ó∂  ∂ ◊Ã « ‘ ¡≈Ô≈ ≈‹≈ ≈Ó ’≈ «Í¡≈≈® ‡∂ ’ ®
«¬‘ Í≈ÚÈ ÙÏÁ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ ¿∞√
√Ó∂∫ ¿∞⁄≈‰ ’∆Â≈ «‹√ Ú’Â ¿∞‘Èª Á∂ ÿ «Ú÷∂ √øÂ ¡≈¬∂Õ
Ó‘≈≈‹ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ¡º‹ Á∂ Ó‘≈È «ÁÈ ÂØ∫ ’∞Ï≈È
‹ªÁ≈ ‘ª «’¿∞∫«’ ¡º‹ Ó∂∂ ÿ ˘ Í«ÚºÂ ’È Ò¬∆ ÍÃÌ» Á∂ «Í¡≈∂
√øÂ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ
¡ª◊È Ï◊Û ÌÚÈ ÌÔØ Í≈ÚÈÕ
‘«‹È ÏÀ · ∂ ‘«‹√ ◊≈ÚÈ®2®
112
√øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ ’È Ú≈Ò≈ ‹∆Ú «’√ Â∑ª ÌÚ√≈◊ Â
√’Á≈ ‘À ? ¿∞√ ˘ ˜» ‘∆ È’ª «Ú⁄ ‹≈‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√øÂ≈ ’¿∞ Ó«Â ’Ø¬∆ «ÈßÁ‘π √øÂ ≈Óπ ‘À ¬∂’Øπ®
‘∂ √ø√≈∆ ‹∆ÚØ! √øÂª Á∆ ’Á∆ Ú∆ «Èß«Á¡≈ È≈ ’Ø «’¿∞∫«’
√øÂ Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «¬’ »Í ‘ÈÕ)
‹∂ ˙‘π ◊Ã ‘ È ’À ’∞ Ò ÷∂ « Â®
¡ÍÀ È≈« √∆◊≈ √Ó∂ « Â®
√◊Ò∆ «√ø « ÓÃ « Â √Ã Ú È∆ √π È À ®
’À «Èß Á ’ÚÈÀ È‘∆ ◊π È À ® 2®
‹∂’ ’Ø¬∆ ’∞»’Ù∂Â «Ú÷∂ √»‹ ◊Ã«‘‰ Á∂ √Ó∂∫ ‹≈ ’∂
«¬ÙÈ≈È ’’∂ ¡≈Í‰∆ «¬√Â∆ ˘ √ØÒ∑ª «Ùø◊≈≈ È≈Ò √‹≈ ’∂ Á≈È
’ Á∂Ú∂, √Â≈¬∆ «√ÓÂ∆¡ª ˘ ¡≈Í‰∂ ’øÈª È≈Ò √π‰ ÒÚ∂, ‹∂’
¿∞‘ ‹∆Ú √øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ ’Á≈ ‘À Âª ¿∞√ Á≈ «¬‘ √Ì ’∞fi ’∆Â≈
«’√∂ ’øÓ È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á≈Õ
‹∂ ˙‘π ¡«È’ ÍÃ √ ≈Á ’≈ÚÀ ®
Ì» « Ó Á≈È √Ø Ì ≈ Ó≥ ‚ «Í Í≈ÚÀ ®
¡ÍÈ≈ «Ï◊≈« «ÏªÈ≈ √ª„À ®
’À «Èß Á Ï‘π ‹Ø È ∆ ‘ª„À ® 3®
‹∂ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ ÍÃÙ≈Á ’≈ ’∂ ÒØ’ª ˘ ÌØ‹È
¤’≈Ú∂, ¡≈Í‰∆ ˜Ó∆È Á≈È ’’∂ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ ¿∞√«ÂÂ ÍÃ≈ÍÂ
’ ÒÚ∂ ¡Â∂ ¡≈Í‰≈ ’øÓ «Ú◊≈Û ’∂ Á»√«¡ª Á≈ ’øÓ √π¡≈ Á∂Ú∂,
«Î ‹∂’ ¿∞‘ √øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ ’Á≈ ‘À Âª ¿∞√ ˘ Ï‘πÂ ‹»È∆¡ª
«Ú⁄ Ì‡’‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√øÂ ’≈ ÁØ÷∆ ‹ÈÓÀ ÓÀ®
√øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ ’È Ú≈Ò≈ ‹∆Ú ‹øÓÁ≈ ÓÁ≈ ‘∆ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ)
«Èß Á ≈ ’‘≈ ’‘π √ø √ ≈≈®
«Èß Á ’ ’≈ Í◊«‡ Í≈‘≈≈®
«Èø Á ’∞ √Ø « Ë √≈«Ë Ï∆⁄≈«¡≈®
’‘π «ÚÁ≈√ Í≈Í∆ È«’ «√Ë≈«¡≈® 4®2®
‘∂ √ø√≈ Á∂ ÒØ’Ø! Â∞√∫ƒ √øÂª Á∆ «Èß«Á¡≈ «’¿∞∫ ’Á∂ ‘Ø ?
111
ÓØ∆ ’π«⁄Ò ‹≈Â ’∞«⁄Ò Ó∂∫ Ï≈√Õ
Ì◊Â ⁄È ‘«⁄È «ÈÚ≈√®7®
⁄≈«¿∞ Ï∂ Á «’¡≈ ÷≥ ‚ Ω « ÂÕ
‹È «ÚÁ≈√ ’À ‚ø ‚ Ω « Â®8®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ ≈‘ƒ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Úª
˘ Ú«‘Óª, ÌÓª ¡Â∂ ’Ó-’ª‚≈ ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ
’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «‹√ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ √«Â◊π»
È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ¡Â∂ √«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ Á∆ Ó«‘Ó≈ «ÂøÈª ÒØ’ª ”⁄ ‘πøÁ∆
‘ÀÕ
¡À √ ∂ ‹≈«È ‹ÍØ ∂ ‹∆ÚÕ
‹«Í «Ò˙ ≈Ó È ÌÓØ ‹∆Ú® ‡∂’®
‘∂ ‹∆Ú! ¡À√∂ √Ï «Ú¡≈Í∆ ÍÃÌ» ˘ ‹≈‰ ’∂ ¿∞√ Á≈ «√ÓÈ
’ØÕ «‹√ Á∂ «√ÓÈ ’È È≈Ò Â∂∆ Ì‡’‰≈ Óπº’ ‹≈Ú∂◊∆Õ
◊«È’≈ Ê∆ «’√ ’Ó≈ ‹Ø ◊ Õ
Í Íπ√È √Ø ÓÂ∆ ÌØ◊®1®
◊«È’≈ «¬’ Ú∂√Ú≈ √∆, ¿∞‘ «’È∑ª ’Óª ˘ ’È Á∂ ÔØ◊
√∆, ¿∞‘ Í≈¬∂ Íπ÷ª È≈Ò ÷Ø‡∂ ’Ó ’Á∆ √∆Õ
«È«√ Ï≈√ Áπ √ ’Ó ’Ó≈¬∆Õ
≈Ó ’‘Â ÏÀ ’ ∞ ø · ∂ ‹≈¬∆®2®
¿∞‘ Ú∂√Ú≈ ≈Â «ÁÈ ÷Ø‡∂ ’Ó ’Á∆ √∆, Í √øÂª Á∆
√ø◊Â ’È È≈Ò ¿∞‘ ÷Ø‡∂ ’Óª ˘ «Â¡≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Íπ ’∂
ÏÀ’πø· ◊¬∆Õ
È≈ÓÁ∂ Ú ’«‘Ô∂ ‹≈«Â ’À ˙¤∞ Õ
‹≈ ’Ø ‹√ ◊≈¬∆¬∂ «Âz Ò Ø ’ ®3®
√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ˘ √ø√≈∆ ÒØ’ ÌzÓ ’’∂ È∆Ú∆∫ ‹≈Â
Á∂ ’«‘øÁ∂ √È, «‹È∑ª Á≈ È≈Ó ¡º‹ √≈∂ √ø√≈ Á∂ ÒØ’ ◊≈¿∞∫Á∂ ‘È
¿∞È∑ª Á∆ Ó«‘Ó≈ «ÂøÈª ÒØ’ª «Ú⁄ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
Ì◊«Â ‘∂ Â Ì◊Â≈ ’∂ ⁄Ò∂ Õ
≤ ¡ ≥ ’ Ó≈Ò Ò∂ Ï∆·Ò «ÓÒ∂ ® 4®
ÍÃÌ» Ì◊Âª Á∂ ÍÃ∂Ó ’’∂ ¡≈Í‰∂ Ì◊Âª ˘ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ ÍÃÌ»
¡≈Í‰∂ Ì◊Âª ˘ ÍÃ∂Ó-√≈«‘Â ◊ÒÚ’Û∆ ”⁄ ÒÀ ’∂ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
’Ø « ‡ Ô◊ ‹Ø ’Ø ¿ π ’À Õ
≈Ó È≈Ó √Ó Â¿± È «È√ÂÀ®5®
114
√øÂª Á∂ ¡≈¿∞‰ È≈Ò Ó∂≈ ÿ ¡Â∂ «Ú‘Û≈ Í«ÚºÂ ‘Ø ◊¬∂
‘È «‹Ê∂ ÏÀ· ’∂ ÍÃÌ» Á∂ √øÂ-‹È ÍÃÌ» Á≈ ‹√ ◊≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
’» ø ‚ø ‚ Ø Â ⁄È Í÷≈ø » Õ
ÂÈ ÓÈ ËÈ √øÂÈ Í Ú≈»ø®3®
ÓÀ∫ √øÂª ˘ ‚ø‚ÚÂ ÍÃ‰≈Ó ’Á≈ ‘ª, ¿∞‘Èª Á∂ ⁄È ËØ∫Á≈
‘ª ¡Â∂ ÓÀ∫ ¡≈Í‰≈ ÂÈ, ÓÈ, ¡Â∂ ËÈ √øÂª ÂØ∫ «È¤≈Ú ’Á≈ ‘ªÕ
’Ê≈ ’‘À ∫ ¡π ¡Ê «Ï⁄≈À ∫ ®
¡≈Í ÂÀ ¡ΩÈ ’Ø Â≈À∫®4®
√øÂ Ó‘ªÍπÙ ÍÃÌ» Á∆ ’Ê≈ ¿∞⁄≈‰ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∂
Í≈ÚÈ È≈Ó Á∆ «Ú⁄≈ ’Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ¡≈Í Âª
ÂÁ∂ ‘∆ ‘È ¡Â∂ ‘ØÈª ‹∆Úª ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í≈ ’∂
Â≈Á∂ ‘ÈÕ
’‘ «ÚÁ≈√ «ÓÒÀ «È‹ Á≈√®
‹ÈÓ ‹ÈÓ ’À ’≈‡À Í≈√®5®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆
Ó∂≈ ¡≈Í ‹∆ Á∂ Á≈√ Á≈ «ÓÒ≈Í ‘ Ø˜ √øÂª È≈Ò ‘ØÚ∂ «‹È∑ª Á∂
«ÓÒ‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ‹ÈÓª-‹ÈÓª Á∂ ÏøËÈ ’º‡∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ÙÏÁ FB
¡À √ ∂ ‹≈«È ‹ÍØ ∂ ‹∆ÚÕ
‹«Í «Ò˙ ≈Ó È ÌÓØ ‹∆Ú® ‡∂’®
◊«È’≈ Ê∆ «’√ ’Ó≈ ‹Ø ◊ Õ
Í Íπ√È √Ø ÓÂ∆ ÌØ◊®1®
«È«√ Ï≈√ Áπ √ ’Ó ’Ó≈¬∆Õ
≈Ó ’‘Â ÏÀ ’ ∞ ø · ∂ ‹≈¬∆®2®
È≈ÓÁ∂ Ú ’«‘Ô∂ ‹≈«Â ’À ˙¤∞ Õ
‹≈ ’Ø ‹√ ◊≈¬∆¬∂ «Âz Ò Ø ’ ®3®
Ì◊«Â ‘∂ Â Ì◊Â≈ ’∂ ⁄Ò∂ Õ ≤
¡≥ ’ Ó≈Ò Ò∂ Ï∆·Ò «ÓÒ∂ ® 4®
’Ø « ‡ Ô◊ ‹Ø ’Ø ¿ π ’À Õ
≈Ó È≈Ó √Ó Â¿± È «È√ÂÀ®5®
«È◊π È ’≈ ◊π È Á∂ ÷ Ø ¡≈¬∆Õ
Á∂ ‘ ∆ √«‘Â ’Ï∆ «√Ë≈¬∆®6®
113
«‘È ‘Ø«¬ ’À√∂ ‹¿∞ Í≈√«‘ È Í√À®1®
◊π» ¿∞ÍÁ∂Ù ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ¡≈Í Ì≈Ú∂∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
È≈Ó ÍÛ∑ ÒÚ∂, ◊π‰ª Á∆ «Ú⁄≈ ’ ÒÚ∂ ¡Â∂ √≈∂ È≈Ó √Ú‰ ’
ÒÚ∂ Í ¿∞‘ «◊¡≈È-√»Í ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÁÙÈ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«’¡≈ ÍÛ∆¡À «’¡≈ ◊πÈ∆¡À ® «’¡≈ Ï∂Á Íπ≈Èª √πÈ∆¡À®
ÍÛ∂ √πÈ∂ «’¡≈ ‘Ø¬∆® ‹¿∞ √‘‹ È «Ó«Ò˙ √Ø¬∆®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ’∆ ÍÛ∑È≈, ’∆ «Ú⁄≈ ’È≈
¡Â∂ Ú∂Á-Íπ≈‰ª Á≈ √π‰È≈ ¡≈«Á Á≈ ’∆ Ò≈Ì ‘À? ‹Á Âº’
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ √«‘‹ «◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘Ø¬∆Õ «¬√ ‹∆Ú Á≈
ÍÛ∑È≈, ◊π‰È≈-√π‰È≈ «È√ÎÒ ‘ÀÕ)
«‹Ú∂∫ ÒØ‘≈ ÙπºË √ØÈ≈ È‘ƒ Ï‰ √’Á≈ ‹Á Âº’ Í≈√ È≈Ò
È‘ƒ ¤±ø‘Á≈, «¬√∂ Â∑ª ‹∆Ú «Ú’≈ª ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ’∂ ÙπºË È‘ƒ ‘Ø
√’Á≈, ‹ÁØ∫ Âº’ ◊π» »Í∆ Í≈√ È≈Ò È‘ƒ ¤±ø‘Á≈Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Í≈√ ’À √ø«◊ ÂªÏ≈ «Ï◊«˙® √Ø ÂªÏ≈ ’ø⁄È∞ ‘Ø«¬ «ÈÏ«˙®3®
√øÂÈ √ø«◊ ’Ï∆≈ «Ï◊«˙® √Ø ’Ï∆π ≈ÓÀ ‘Ø«¬ «ÈÏ«˙®
Í≈√ È≈Ò Òº◊‰ ’≈È ÂªÏ≈ «Ú◊«Û¡≈ ‘À ¿∞‘ ÂªÏ≈
√ØÈ≈ ‘Ø «ÈÏ«Û¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Â∑ª ÓÀ∫ (’Ï∆) √øÂª È≈Ò Òº◊ ’∂
«Ú◊«Û¡≈ ‘ª ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ »Í ‘Ø ’∂ «ÈÏ«Û¡≈ ‘ªÕ)
Á∂ Ú √ø √ À ◊ª«· È ¤± ‡ À ®
’≈Ó ’ÃË
Ø Ó≈«¬¡≈ ÓÁ ÓÂ√ «¬È Í≥⁄‘π «Ó«Ò ¨‡∂®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ◊π» ¿∞ÍÁ∂Ù ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á∆ ¡«◊¡≈ÈÂ≈
’≈È ÌÓ Á∆ ◊ø„ È‘ƒ ÷πºÒ∑Á∆Õ «’¿∞∫«’ ÌÓ ’≈È ‘∆ Í≥‹
«Ú’≈ (’≈Ó, ¥ØË, Ó≈«¬¡≈, ‘ø’≈ Â∂ ¬∆÷≈ «¬‘ Í≥‹∂ ‘∆) «ÓÒ ’∂
‹∆Ú ˘ ´º‡ ‘∂ ‘È Ì≈Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ Á» «Ò‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’≈Ó ¥ØË Ó≈«¬¡≈ ÓÁ ÓÂ√ ¬∂ √øÍÀ ÓØ Ó≈‘∆®
’≈Ó, ’ÃØË, Ó≈«¬¡≈, ‘ø’≈, ¬∆÷≈ «¬‘ ‹∆Ú ˘ «Ï¡≈Í ‘∂ ‘ÈÕ)
‘Ó Ï‚ ’«Ï ’∞Ò∆È
Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú ’ØÛª Ôº◊ ’ ÒÚ∂ Í ¿∞‘ ÍÃÌ» Á∂ ≈Ó-È≈Ó ÂØ∫
«ÏÈª √ø√≈ Á∂ È≈ Â∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ÌÚ-√≈◊ ÂØ∫ Í≈ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ
«È◊πÈ ’≈ ◊πÈ Á∂÷Ø ¡≈¬∆Õ
Á∂ ‘ ∆ √«‘Â ’Ï∆ «√Ë≈¬∆®6®
«È◊π‰ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ Á∂÷‰≈ ’Ø «’ √«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆
«È◊π‰ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ Á∂‘∆ √Ó∂Â ‘∆ ÏÀ’∞ø· Ë≈Ó ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
ÓØ  ∆ ’π « ⁄Ò ‹≈Â ’∞ « ⁄Ò Ó∂ ∫ Ï≈√Õ
Ì◊Â ⁄È ‘«⁄È «ÈÚ≈√®7®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡«◊¡≈È∆ ÒØ’ ÓÀ˘ Ù»Á ‹≈Â Á≈ ’’∂ ‹≈‰Á∂
‘ÈÕ Í √øÂª Á∆ √ø◊Â √Á’≈ ÓÀ˘ ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ «ÈÚ≈√
ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
⁄≈«¿∞ Ï∂ Á «’¡≈ ÷≥ ‚ Ω « ÂÕ
‹È «ÚÁ≈√ ’À ‚ø ‚ Ω « Â®8®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ Ú‰ª
Á∂ ¡Ë≈, Â∂ Úø‚‰ Ú≈Ò∂ ¡Â∂ ’Ó-’ª‚ª «Ú⁄ Î√≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ⁄≈∂
Ú∂Áª Á≈ ÷≥‚È ’Á≈ ‘ªÕ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ ¡≈Í Á≈ Á≈√ ’∂ÚÒ ¡≈Í
˘ ‚ø‚ΩÂ ÍÃ‰≈Ó ’Á≈ ‘ªÕ
≈◊ ≈Ó’Ò∆
ÙÏÁ FC
ÍÛ∆¡À ◊π È ∆¡À È≈Óπ √Ìπ √π È ∆¡À ¡ÈÌ¿∞ Ì≈¿∞ È Á√À ®
ÒØ ‘ ≈ ’ø ⁄ È∞ «‘È ‘Ø « ¬ ’À √ ∂ ‹¿∞ Í≈√«‘ È Í√À ® 1®
Á∂ Ú √ø √ À ◊ª«· È ¤± ‡ À ®
’≈Ó ’ÃË
Ø Ó≈«¬¡≈ ÓÁ ÓÂ√ «¬È Í≥⁄‘π «Ó«Ò ¨‡∂®1® ‘≈¿∞®
‘Ó Ï‚ ’«Ï ’∞ Ò ∆È ‘Ó Í≥ « ‚Â ‘Ó ‹Ø ◊ ∆ √ø « È¡≈√∆®
«◊¡≈È∆ ◊π È ∆ √»  ‘Ó Á≈Â∂ «¬‘ Ïπ « Ë ’Ï«‘ È È≈√∆®2®
’‘π «ÚÁ≈√ √ÌÀ È‘∆ √Ófi«√ Ì» « Ò Í∂ ‹À √ ∂ Ï¿∞  ∂ ®
ÓØ « ‘ ¡Ë≈π È≈Óπ È≈≈«¬È ‹∆ÚÈ ÍÃ ≈ È ËÈ ÓØ  ∂ ® 3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ Í≈√»Í∆ ◊π» Á∂ ¿∞ÍÁ∂Ù ÂØ∫ «ÏÈª Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Úª ˘
¡≈Í‰∂ ¡≈Í ÍÛ∑∆ ‹≈Ú∂, ◊π‰ª Á∆ «Ú⁄≈ ’∆ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ √≈∂ È≈Úª
˘ √Ú‰ ’∂ Í «¬√ ˘ «◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆ ¡Â∂ fi»·∂
‘ø’≈ Á≈ È≈Ù È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
ÍÛ∆¡À ◊πÈ∆¡À È≈Óπ √Ìπ √πÈ∆¡À ¡ÈÌ¿∞ Ì≈¿∞ È Á√À® ÒØ‘≈ ’ø⁄È∞
115
116
117
ÓÈ ’∆ Ó«‘Ó≈ √Ï ’Ø«¬ ’‘À ’Â≈ √Ø ‹Ø ¡ÈÌÀ ‘À®10®
’‘À «ÚÁ≈√ Ô‘π ÍÓ ÏÀ≈◊ ≈Ó È≈Óπ ’∆È ‹Í‘π √πÌ≈◊®11®
«ÿÃÂ ’≈«È Á«Ë ÓÊÀ √Ô≈È ‹∆ÚÈ Óπ’«Â √Á≈ «ÈÏ≈‰®12®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
‹∆Úª ˘ Í≈√ »Í∆ ◊π» Á∂ ¿πÍÁ∂Ù ”Â∂ ⁄ºÒ ’∂ ÍÃÌ» ÍÃ≈ÍÂ∆ ’È Á≈
Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Í⁄À ≈Ó ÓÀ ‹∂ ’Ø¬∆ Í≈√ Í√∂ Áπ«ÏË≈ È ‘Ø¬∆® ‡∂’®
‹Ø ‹∆Ú ◊π» ¿πÍÁ∂Ù Áπ¡≈≈ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ˛ «‹√
Â∑ª ÒØ‘≈ Í≈√ È≈Ò Òº◊ ’∂ ÙπºË √ØÈ≈ Ï‰ ‹ªÁ≈ ˛ «¬√∂ ÍÃ’≈
«¬‘ ‹∆Ú Ú∆ Í≈√ »Í∆ ◊π» Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ √ØÈ∂ Úª◊ ÙπºË ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ
‹Ø Á∆√À √Ø √’Ò «ÏÈ≈√ ¡È‚∆·À È≈‘ƒ «Ú√Ú≈√®1®
‹Ø √ø√≈ «Ú⁄ «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ≈ ˛ √Ì È≈ÙÚ≈È ˛ Í ÍÃÌ» ˘
Á∂÷∂ «ÏÈª ¿π√ ÍÃÂ∆ «ÚÙÚ≈Ù ¿πÂÍ≥È È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
ÏÈ √«‘Â ’‘À ‹Ø ≈Ó √Ø Ì◊Â≈ ’∂ Ú Ò «È‘’≈Ó®2®
‹Ø ÍÃÌ» Ì◊Â ÍÃ∂Ó √«‘Â ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹ºÍÁ≈ ˛ ¿π‘ «ÈÙ’≈Ó∆
˛Õ
ÎÒ ’≈È Î»Ò∂ ÏÈ≈¬∆ ¿∞Í‹À ÎÒ ÂÏ Íπ‘πÍ «ÏÒ≈¬∆®3®
«‹Ú∂∫ ÏÈ√ÍÂ∆ Á∂ «ÏÃ÷ª ˘ ¯Ò Òº◊‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ÎπºÒ Òº◊Á∂
‘ÈÕ Í «‹√ Ú∂Ò∂ ¯Ò Òº◊ ‹ªÁ∂ ‘È Âª ÎπÒ fiÛ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«◊¡≈È«‘ ’≈È ’Ó ’≈¬∆ ¿∞ Í ‹À «◊¡≈È ÂÏ ’Ó
È√≈¬∆®4®
«¬√ Â∑ª ‹«◊¡≈√» «◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ √Ã∂Ù‡ ’Óª ˘
’Á≈ ˛ Í ‹ÁØ∫ «◊¡≈È ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ «Î ’Óª Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
Ì≈Ú «Î ’Ó ’È Á∆ ˜»Â È‘ƒ «‘øÁ∆Õ
Ï«‡’ Ï∆‹ ‹À √ ≈ ¡≈’≈ Í√«ÔØ Â∆«È ÒØ ’ Í≈√≈®5®
«‹Ú∂∫ ÏØÛ∑ Á∂ ÁıÂ Á∆¡ª «Ùı≈Úª Ï‘πÂ Á» Âº’ ÎÀÒ∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª ‘È Í ¿πÍØ∫ ¡≈’≈ ¤Ø‡≈ È˜ ¡≈¿π∫Á≈ ˛Õ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ»
«ÂøÈª ÒØ’ª «Ú⁄ Ì≈Ú √≈∆ «√ÃÙ‡∆ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
‹‘ª ’≈ ¿∞Í‹≈ Â‘ª √Ó≈¬∆ √‘‹ ÙπÈÔ ÓÀ∫ ‘ÔØ ´’≈¬∆®6®
‹∆Ú ÍÃÌ» ÂØ∫ ¿πÂÍ≥È ‘Ø«¬¡≈ ¿π√Á∆ ¡øÙ ˛ ¡Â∂ ¿π√Á≈
«√ÓÈ ’’∂ √«‘‹ √πøÈ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ √Ó≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
ÙÏÁ FD
Í⁄À ≈Ó ÓÀ ‹∂ ’Ø ¬ ∆ Í≈√ Í√∂ Áπ « ÏË≈ È ‘Ø ¬ ∆® ‡∂ ’ ®
‹Ø Á∆√À √Ø √’Ò «ÏÈ≈√ ¡È‚∆·À È≈‘ƒ «Ú√Ú≈√®1®
ÏÈ √«‘Â ’‘À ‹Ø ≈Ó √Ø Ì◊Â≈ ’∂ÚÒ «È‘’≈Ó®2®
ÎÒ ’≈È Î»Ò∂ ÏÈ≈¬∆ ¿∞Í‹À ÎÒ ÂÏ Íπ‘πÍ «ÏÒ≈¬∆®3®
«◊¡≈È«‘ ’≈È ’Ó ’≈¬∆ ¿∞ Í ‹À «◊¡≈È ÂÏ ’Ó
È√≈¬∆®4®
Ï«‡’ Ï∆‹ ‹À √ ≈ ¡≈’≈ Í√«ÔØ Â∆«È ÒØ ’ Í≈√≈®5®
‹‘ª ’≈ ¿∞Í‹≈ Â‘ª √Ó≈¬∆ √‘‹ ÙπÈÔ ÓÀ∫ ‘ÔØ ´’≈¬∆®6®
‹Ø ÓÈ «Ïø Á À √Ø ¬ ∆ «Ïø Á ¡Ó≈Ú√ ÓÀ ∫ ‹À √ ∂ Á∆√À ⁄ø Á ®7®
‹Ò Ó∂ ∫ ‹À √ ∂ Â± ø Ï ≈ «ÂÀ Í⁄À «Í≥ ‚ ‹∆ÚÀ È≈«‘∫ ÓÀ ® 8®
√Ø Óπ«È ’Ø‰ ‹» ÓÈ ’Ø ÷≈«¬ «ÏÈ Áπ¡≈∂ «ÂzÒ’
Ø √Ó≈«¬®9®
‘Ó Í≥«‚Â ‘Ó ‹Ø◊∆ √ø«È¡≈√∆®
«◊¡≈È∆ ◊π È ∆ √»  ‘Ó Á≈Â∂
«¬‘ Ïπ « Ë ’Ï«‘ È È≈√∆®2®
Í≥‹ª «Ú’≈ª Á∂ ÌÓ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ’’∂ √ø√≈∆ ‹∆Ú «¬√
ÌÓ «Ú⁄ Î√∂ ‘Ø¬∂ ‘È «’ ¡√ƒ Úº‚∂ Í≥«‚Â ‘ª, ¡√ƒ Úº‚∂ ÔØ◊∆ Â∂
√ø«È¡≈√∆ ‘ª, Úº‚∂ ’Ú∆ ‘ª, ¿∞µÂÓ ’∞Ò «Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘Ø¬∂ ¡Â∂ «◊¡≈È∆
‘ª, ◊π‰Ú≈È ‘ª, Ó‘≈È √»Ó∂ ‘ª, Úº‚∂ Á≈È∆ ‘ªÕ ¡À√∆ ‘ø’≈ Ú≈Ò∆
ÏπºË∆ Á≈ È≈√ È‘ƒ ‘πøÁ≈, «¬√∂ ’≈È ‹∆Ú Á∂ ÌÓ Á∆ È«ÚÂ∆ È‘ƒ
‘πøÁ∆Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ Ú∆ «¬√ ◊ºÒ Á∆ ÍÃÛ
Ø Â≈ ’Á∂ ‘Ø¬∂ ¡≈Í‰∆
Ï≈‰∆ «Ú⁄ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Í≥«‚Â ◊π‰∆ √» ‘Ó Á≈Â∂
¬∂«‘ ’«‘ Ï‚ ‘Ó ‘∆Õ)
’‘π «ÚÁ≈√ √ÌÀ È‘∆ √Ófi«√ Ì» « Ò Í∂ ‹À √ ∂ Ï¿∞  ∂ ®
ÓØ«‘ ¡Ë≈π È≈Óπ È≈≈«¬È ‹∆ÚÈ ÍÃ≈È ËÈ ÓØ∂®3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈∂ ÒØ’ª ˘
√Ófi≈¬∆¬∂ Í «¬‘ È‘ƒ √ÓfiÁ∂ «’¿∞∫«’ «¬‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ fiºÒ∂
‹∆Úª Úª◊ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‘ÈÕ Í ÓÀ˘ «√Î «¬’ È≈≈«¬‰ Á∂ È≈Ó Á≈
‘∆ ¡≈√≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ Ó∂∂ ‹∆ÚÈ-»Í∆ ÍÃ≈‰ ËøÈÂ≈ÔØ◊ ‘ÈÕ
118
119
¡Ï ÓÀ∫ ‘≈«˙ ∂ Ì≈¬∆Õ
Ê«’Â ÌÔØ ∫ √Ì ‘≈Ò ⁄≈Ò Â∂ ÒØ ’ È Ï∂ Á ÏÛ≈¬∆® ‡∂’®
Ê«’Â ÌÔØ ∫ ◊≈«¬È ¡π È≈⁄È Ê≈’∆ √∂ Ú ≈ Í» ‹ ≈®
’≈Ó ¥Ø Ë Â∂ Á∂ ‘ Ê’«Â Ì¬∆ ’‘» ø ’‘ª ÒΩ ∫ Á» ‹ ≈®1®
≈Ó ‹Èπ ‘Ø ¿ ∞ ∫ È Ì◊Â ’‘≈¿± ∫ ⁄È Í÷≈» È Á∂ Ú ≈®
‹Ø ¬ ∆ ‹Ø ¬ ∆ ’» ø ¿∞ Ò «‡ ÓØ « ‘ ÏªË∂ Â≈ Â∂ «È’«‡ È Ì∂ Ú ≈®2®
Í«‘Ò∂ «◊Ô≈È ’≈ ’∆Ô≈ ⁄ªÁÈ≈ Í∆¤∂ Á∆Ô≈ Ïπ fi ≈¬∆®
Ùπ ø È √«‘‹ ÓÀ ∫ ÁØ ¿ ∞ «Â¡≈◊∂ ≈Ó ’‘» ø È≈ ÷π Á ≈¬∆®3®
Á»  Ï√À ÷‡ ’Ó √’Ò ¡ Á» « ¿∞ ’∆È‘∂ √∂ ¿ ± ®
◊Ô≈È-ËÔ≈È ÁØ ¿ π Á»  ’∆È∑ ∂ Á» « ¿∞ ¤≈‚À Â∂ ¿ ± ® 4®
Í≥ ⁄ Ø Ê«’Â ÌÔØ ‘À ‹‘ª Â‘ª ‹‘ª Â‘ª «Ê«Â Í≈¬∆®
‹≈ ’≈«È ÓÀ ÁΩ«˙ «ÎÂΩ √Ø ¡Ï ÿ‡ Ó∂∫ Í≈¬∆®5®
Í≥ ⁄ Ø Ó∂  ∆ √÷∆ √‘∂ Ò ∆ «ÂÈ «ÈË Á¬∆ «Á÷≈¬∆Õ
¡Ï ÓÈ Î» « Ò ÌÔØ ‹◊ Ó«‘Ô≈¿∞ Ò «‡ ¡≈Í Ó∂ √Ó≈¬∆®6®
⁄ÒÂ ⁄ÒÂ Ó∂Ø «È‹ ÓÈ Ê≈’ÔØ ¡Ï ÓØ √∂ ⁄Ò˙ È ‹≈¬∆Õ
√ª¬∆ √‘‹ «ÓÒ˙ √Ø ¬ ∆ √ÈÓπ ÷ ’‘À «ÚÁ≈√ ÏÛ≈¬∆®7®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ÍÓ-¡≈ÈßÁ ¡Ú√Ê≈
«Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ √Ó≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’Ó-’ª‚ È≈Ò ‹∆Ú
˘ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
¡Ï ÓÀ ∫ ‘≈«˙ ∂ Ì≈¬∆Õ
Ê«’Â ÌÔØ ∫ √Ì ‘≈Ò ⁄≈Ò Â∂ ÒØ ’ È Ï∂ Á ÏÛ≈¬∆® ‡∂ ’ ®
‘∂ Ì≈¬∆! ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ÓÀ∫ ‘≈ «◊¡≈ ‘ªÕ
√ø√≈∆ ÒØ’ Ú∂Áª Ù≈√Âª ˘ Ó‘ºÂÚ «ÁøÁ∂ ‘È, «¬√ ‘≈Ò ÂØ∫ Êº’ ’∂
ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ¿∞√Á≈ »Í ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
Ê«’Â ÌÔØ ∫ ◊≈«¬È ¡π È≈⁄È Ê≈’∆ √∂ Ú ≈ Í» ‹ ≈®
’≈Ó ¥Ø Ë Â∂ Á∂ ‘ Ê’«Â Ì¬∆ ’‘» ø ’‘ª ÒΩ ∫ Á» ‹ ≈®1®
√º⁄∂ ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª ◊≈¿∞‰, Èº⁄‰ ¡Â∂ Ï≈‘∆ Í»‹≈ ¡Â∂
√∂Ú≈ ÂØ∫ ‹∆Ú Êº’ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’≈Ó, ¥ØË ¡≈«Á «Ú’≈ª ’≈È √∆
Ú∆ Êº’ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Áº√Ø ¡«‹‘∆ ‘≈ÒÂ «Ú⁄ «¬‘Èª ’Ó-’ª‚ª È≈Ò
‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò «’Ú∂∫ ‹πÛ √’Á≈ ‘À? Ì≈Ú È‘ƒ ‹πÛ √’Á≈Õ
≈Ó ‹Èπ ‘Ø¿∞∫ È Ì◊Â ’‘≈¿±∫ ⁄È Í÷≈» È Á∂Ú≈®
‹Ø ÓÈ «ÏøÁÀ √Ø¬∆ «ÏøÁ ¡Ó≈Ú√ ÓÀ∫ ‹À√∂ Á∆√À ⁄øÁ®7®
‹Ø ÓÈ ˛ ÍÃÌ» Á∆ ¡øÙ ˛ Í Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ¿π√Á∂ ÁÙÈ
È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ «‹Ú∂∫ ⁄øÁÓª Âª ‘πøÁ≈ ˛ Í Óº«√¡≈ Ú≈Ò∂ «ÁÈ «Á÷≈¬∆
È‘ƒ «ÁøÁ≈Õ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» Á∆ ‘Ø∫Á Âª ‘Ó∂Ùª ˛ Í ¡«◊¡≈ÈÂ≈
’≈È ‹∆Ú ¿π√Á≈ ¡ÈπÌÚ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
‹Ò Ó∂ ∫ ‹À √ ∂ Â± ø Ï ≈ «ÂÀ Í⁄À «Í≥ ‚ ‹∆ÚÀ È≈«‘∫ ÓÀ ® 8®
«‹Ú∂∫ ‹Ò «Ú⁄ ‘Ó∂Ùª Â»øÏ≈ ÂÀÁ≈ ˛ «¬√∂ ÍÃ’≈ ‹Ø ‹∆Ú
◊π» ¿πÍÁ∂Ù Áπ¡≈≈ «¬√ √∆ »Í∆ «Í≥‚ «Ú⁄ ÏÀ·∂ ÍÃÌ» ˘ Ô≈Á
’Á≈ ˛ ¿π‘ ‘Ó∂Ù≈ «‹¿»∫Á≈ «‘øÁ≈ ˛, ÓÁ≈ È‘ƒÕ
√Ø Óπ«È ’Ø‰ ‹» ÓÈ ’Ø ÷≈«¬ «ÏÈ Áπ¡≈∂ «ÂzÒØ’ √Ó≈«¬®9®
¡√Ò ÓπÈ∆ ¿π‘ ˛ ‹Ø ÓÈ «Ú⁄ Áπ«ÏË≈ ˘ √Ó≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈
˛, Á√ª Áπ¡≈«¡ª ÂØ∫ «‘Â «ÂøÈª ÒØ’ª «Ú⁄ √Ó≈¬∂ ÍÃÌ» «Ú⁄ Ò∆È
‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
ÓÈ ’∆ Ó«‘Ó≈ √Ï ’Ø«¬ ’‘À ’Â≈ √Ø ‹Ø ¡ÈÌÀ ‘À®10®
√ø√≈ «Ú⁄ √≈∂ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÓÈ Á∆ Ó«‘Ó≈ ¡Èπ√≈ ’Ó
’Á∂ ‘È Í ‹Ø ‹∆Ú ’Â≈Íπ÷ È≈Ò «¬’ »Í ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ¿π‘
Ï∂÷Ω¯ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
’‘À «ÚÁ≈√ Ô‘π ÍÓ ÏÀ≈◊ ≈Ó È≈Óπ ’∆È ‹Í‘π √πÌ≈◊®11®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ √πÌ≈◊∂ ‹∆Ú!
Â»ø ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ ÍÓ ÚÀ≈◊ ˘ Ë≈È ’’∂ ¿π√Á≈ È≈Ó
‹ºÍÕ
«ÿÃÂ ’≈«È Á«Ë ÓÊÀ √Ô≈È ‹∆ÚÈ Óπ’«Â √Á≈ «ÈÏ≈‰®12®
«‹Ú∂∫ «√¡≈‰∆ «¬√Â∆ «ÿ˙ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ Á‘ƒ ˘
«Û’Á∆ ˛ Í ‹ÁØ∫ Óº÷‰ «È’Ò ¡≈¿π∫Á≈ ˛ Âª «Î «Û’‰≈ ÏøÁ
’ «ÁøÁ∆ ˛Õ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÏÃ‘Ó«◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ‹∆Ú √Ã∂Ù‡
’Ó ’Á≈ ˛ ‹ÁØ∫ ÏÃ‘Ó«◊¡≈È ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ Âª «¬‘ ‹∆Ú «¬√
‹∆ÚÈ «Ú⁄ ‘∆ ‘Ó∂Ùª «‘‰ Ú≈Ò∂ «ÈÚ≈‰ ÍºÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈
˛Õ
ÙÏÁ FE
120
121
√ª¬∆ √‘‹ «ÓÒ˙ √Ø¬∆ √ÈÓπ÷ ’‘À «ÚÁ≈√ ÏÛ≈¬∆®7®
⁄ÒÁ∂-⁄ÒÁ∂ Ó∂≈ ÓÈ Êº’ «◊¡≈ ‘ÀÕ ‘Ø ⁄º«Ò¡≈ È‘ƒ
‹ªÁ≈Õ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈
«Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ÍÃÌ» ÍÓ≈ÂÓ≈ ÓÀ˘ ÍÃÂæ÷ »Í «Ú⁄ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø «◊¡≈
˛Õ
ÙÏÁ FF
◊≈«¬ ◊≈«¬ ¡Ï ’≈ ’«‘ ◊≈¿± ∫ ®
◊≈Ú‰‘≈ ’» ø «È’‡ ÏÂ≈¿± ∫ ® ‡∂ ’ ®
‹Ï Ò«◊ ‘À Ô≈ ÂÈ ’∆ ¡≈√≈ ÂÏ Ò◊ ’À Íπ’≈≈®
‹Ï ÓÈ «Ó«Ò˙ ¡≈√ È«‘ø ÂÈ ’∆ ÂÏ ’Ø ◊≈Ú‰‘≈≈®1®
‹Ï Ò◊ ÈÁ∆ È √Óπ ø Á √Ó≈ÚÀ ÂÏ Ò◊ Ï‚À ‘ø ’ ≈≈®
‹Ï ÓÈ «Ó«Ò˙ ≈Ó √≈◊ √Ø ÂÏ Ô‘ «Ó‡∆ Íπ’≈≈®2®
‹Ï Ò◊ Ì◊«Â Óπ ’ «Â ’∆ ¡≈√≈ ÍÓ Âº Â √π ‰ ◊≈ÚÀ ®
‹‘ª ‹‘ª ¡≈√ ËÂ ‘À Ô‘ ÓÈ Â‘ª Â‘ª ’¤∞ È Í≈ÚÀ®3®
¤≈‚À ¡≈√ «È≈√ ÍÓ ÍÁπ ÂÏ √π ÷ √«Â ’ ‘Ø ¬ ∆®
’‘À «ÚÁ≈√ ‹≈ √»ø ¡Ω ’‘Â ‘À ÍÓ ÂºÂ ¡Ï √Ø¬∆®4®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ¡≈Í‰∂ «È’‡ ¡È∞ÌÚ
’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ ÈÁ∆ √ÓπøÁ «Ú⁄ √Ó≈ ’∂
√ÓπøÁ Á≈ »Í ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À «¬√∂ Â∑ª ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Ì‹È ’’∂
¿∞√ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
◊≈«¬ ◊≈«¬ ¡Ï ’≈ ’«‘ ◊≈¿± ∫ ®
◊≈Ú‰‘≈ ’» ø «È’‡ ÏÂ≈¿± ∫ ® ‡∂ ’ ®
«‹√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ◊π‰ ÓÀ∫ ◊≈¿∞∫Á≈ √∆ ‘π‰ ÓÀ∫ ¿∞√Á∂ ◊π‰ «’Ú∂∫
◊≈Úª? «’¿∞∫«’ ¿∞√˘ ‘π‰ ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ «È’‡ ‘∆ Í≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
‹Ï Ò«◊ ‘À Ô≈ ÂÈ ’∆ ¡≈√≈ ÂÏ Ò◊ ’À Íπ’≈≈®
‹Ï ÓÈ «Ó«Ò˙ ¡≈√ È«‘ø ÂÈ ’∆ ÂÏ ’Ø ◊≈Ú‰‘≈≈®1®
‹ÁØ∫ Âº’ ‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á∆ ¡≈√ ‘À ÂÁ Âº’
ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ Íπ’≈Á≈ ‘À, ‹ÁØ∫ ÓÈ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘À ÂÁ
√∆ Á∆ √πºË-ÏπºË È‘ƒ «‘øÁ∆Õ «Î ’Ø¬∆ ◊≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ Ú∆ È‘ƒ
«‘øÁ≈Õ
‹Ø¬∆ ‹Ø¬∆ ’»ø ¿∞Ò«‡ ÓØ«‘ ÏªË∂ Â≈ Â∂ «È’«‡ È Ì∂Ú≈®2®
ÓÀ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Á≈√ ‘ª, ÓÀ∫ È≈ Âª «’√∂ Á∂ÚÂ∂ Á≈ Ì◊Â
’‘≈¿∞∫Á≈ ‘ª ¡Â∂ È≈ ‘∆ «’√∂ Á∂ÚÂ∂ Á∂ ⁄È ËØ∫Á≈ ‘ªÕ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ È≈Ó ÂØ∫ Ï◊À ÓÀ∫ ‹Ø ’πfi Ú∆ ’Á≈ ‘À ¿∞Ò‡≈ ¿∞√ È≈Ò ÓÀ∫ Ó≈«¬¡≈
‹≈Ò «Ú⁄ Ïø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ªÕ «’¿∞∫«’ «¬‘Èª ¡≈‚øÏª È≈Ò ÍÃÌ» Á∂
Ì∂Á ˘ È‘ƒ Í≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ
Í«‘Ò∂ «◊Ô≈È ’≈ ’∆Ô≈ ⁄ªÁÈ≈ Í∆¤∂ Á∆Ô≈ Ïπ fi ≈¬∆®
Ùπ ø È √«‘‹ ÓÀ ∫ ÁØ ¿ ∞ «Â¡≈◊∂ ≈Ó ’‘» ø È≈ ÷π Á ≈¬∆®3®
Í«‘Ò∂ «◊¡≈È Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø‰ È≈Ò ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ Á∆Ú≈
Ïπfi «◊¡≈Õ «Î ÍÓ ¡≈ÈßÁ ¡Ú√Ê≈ ”⁄ Í‘πø⁄ ’∂ «◊¡≈È ¡Â∂
¡«◊¡≈È ÁØÈØ∫ ‘∆ ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∂Õ Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄‰
È≈Ò È≈ ≈Ó ¡Â∂ È≈ ‘∆ ‘∆Ó ’«‘‰ Á∆ ˜»Â ‘À Ì≈Ú ‹∆Ú
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Á»  Ï√À ÷‡ ’Ó √’Ò ¡ Á» « ¿∞ ’∆È‘∂ √∂ ¿ ± ®
◊Ô≈È-ËÔ≈È ÁØ ¿ π Á»  ’∆È∑ ∂ Á» « ¿∞ ¤≈‚À Â∂ ¿ ± ® 4®
Ù≈√Âª ¡È∞√≈ ¤∂ ’Óª ˘ Ú∆ «Â¡≈◊ «ÁºÂ≈ ‘À ¡Â∂
«ÙÚ≈ Á∆ Ì◊Â∆ È≈Ò Ó∂≈ ’Ø¬∆ ÒÀ‰≈-Á∂‰≈ È‘ƒ ‘ÀÕ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈
«Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ÓÀ∫ ¡À√∂ «◊¡≈È-«Ë¡≈È ¡≈«Á ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø «◊¡≈
‘ªÕ
Í≥ ⁄ Ø Ê«’Â ÌÔØ ‘À ‹‘ª Â‘ª ‹‘ª Â‘ª «Ê«Â Í≈¬∆®
‹≈ ’≈«È ÓÀ ÁΩ«˙ «ÎÂΩ √Ø ¡Ï ÿ‡ Ó∂∫ Í≈¬∆®5®
Í≥‹ª «Ú’≈ª ˘ È≈Ù ’’∂ ÓÀ∫ √«Ê √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ ÍÃ≈ÍÂ
’ Ò¬∆ ‘ÀÕ «‹√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ÓÀ∫ «¬ºË ¿∞ºË ÁΩ«Û¡≈
«ÎÁ≈ √∆ ¿∞√Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ¡≈Í‰∂ √∆ «Ú⁄Ø∫ ‘∆ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ
Í≥ ⁄ Ø Ó∂  ∆ √÷∆ √‘∂ Ò ∆ «ÂÈ «ÈË Á¬∆ «Á÷≈¬∆Õ
¡Ï ÓÈ Î» « Ò ÌÔØ ‹◊ Ó«‘Ô≈ ¿∞ Ò «‡ ¡≈Í Ó∂ √Ó≈¬∆®6®
‘π‰ Í≥‹∂ «◊¡≈È «¬øÁ∆¡ª Ó∂∆¡ª √‘∂Ò∆¡ª Ï‰ ◊¬∆¡≈ ‘È ¡Â∂
«¬‘Èª Í≥‹ª ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÚºÒ Ò◊≈¿∞‰ ’’∂ ¡≥ÁØ∫ ‘∆ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á≈ È≈Ó »Í∆ ÷˜≈È≈ Í≈ «Ò¡≈ ‘ÀÕ ‹Ø ÓÈ √ø√≈ Á∆ Ó«‘Ó≈ «Ú⁄
ÎπÒ «‘≈ √∆ ‘π‰ √ø√≈ ÚÒØ∫ ¿∞Ò‡ ’∂ ÍÃÌ» ‹∆ «Ú⁄ √Ó≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ
⁄ÒÂ ⁄ÒÂ Ó∂Ø «È‹ ÓÈ Ê≈’ÔØ
¡Ï ÓØ √∂ ⁄Ò˙ È ‹≈¬∆Õ
122
123
‹Ï ÓÈ √ÓÂ≈ ¬∂’ ¬∂’ ÓÈ ÂÏ‘ƒ ¬∂’ ‘À Ì≈¬∆®3®
«¥√È ’∆Ó ≈Ó ‘« ≈ÿÚ ‹Ï Ò◊ ¬∂’ È Í∂÷≈Õ
Ï∂ Á ’Â∂ Ï ’∞  ≈È Íπ  ≈È«È √‘‹ ¬∂ ’ È«‘ø Á∂ ÷ ≈®4®
‹Ø « ¬ ‹Ø « ¬ ’ Í» « ‹Ô √Ø « ¬ √Ø « ¬ ’ª⁄∆ √‘‹ Ì≈Ú √«Â ‘Ø ¬ ∆Õ
≤’«‘ «ÚÁ≈√ ÓÀ∫ Â≈«‘ ’Ø Í»‹»ø ‹≈’∂ ◊ªÚ ·ªÚ È«‘ø ’Ø¬∆®5®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿∞√
ÍÓ ¡≈ÈßÁÓ¬∆ ¡Ú√Ê≈ Á≈ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘È «‹√ «Ú⁄ ‹∆Ú ÍÃÌ»
Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ¿∞√ «Ú⁄ ‘∆ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
≈Ó ‹È ‘Ø ¿ ∞ ∫ È Ì◊Â ’‘≈¿» ∫ √∂ Ú ≈ ’» ø È Á≈√≈®
◊πÈƒ ‹Ø◊ ‹◊Ô ’¤± È ‹≈˘ Âª ÊÀ ‘»ø ¿∞Á≈√≈® ‡∂’®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÍÃÌ» ”⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ’∂ ¿∞√ ÍÓ ¿∞µ⁄
¡≈ÈßÁÓ¬∆ ¡Ú√Ê≈ Á≈ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ÓÀ∫
¡≈Í Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ¡≈Í Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ ‘∂! ÍÃÌ» ‹∆ È≈ ÓÀ∫
¡≈Í Á≈ Á≈√ ¡Â∂ È≈ ‘∆ Ì◊Â ’‘≈¿∞∫Á≈ ‘ª È≈ ‘∆ ¡≈Í Á∆ √∂Ú≈
’È Ú≈Ò≈ √∂Ú’ ‘ªÕ ‘∂! ÍÃÌ» ‹∆ È≈ ‘∆ ÓÀ∫ ’Ø¬∆ ‹Ø◊ ¡Â∂ Ôº◊
’È Ú≈Ò∂ ◊π‰ ‹≈‰Á≈ ‘ªÕ «¬È∑ª Á∂ ’È ÂØ∫ ÓÀ∫ ¿∞Í≈Ó «‘øÁ≈
‘ªÕ
Ì◊Â ‘» ¡ ≈ ÂØ ⁄ÛÀ ÏÛ∑ ≈ ¬∆ ‹Ø ◊ ’» ø ‹◊ Ó≈ÈÀ ®
◊πÈ ‘π¡≈ ÂØ ◊π‰∆ ‹È ’‘À ◊πÈ∆ ¡≈Í ’Ø Â≈ÈÀ®1®
‘∂! ÍÃÌ» ‹∆ ‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í Á∆ Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘À, ¿∞√Á∆ Ó«‘Ó≈
ÚË∂◊∆ ¡Â∂ ‹∂’ ’Ø¬∆ ‹∆Ú Ôπº◊ª Á∆ √≈ËÈ≈ ’Á≈ ‘À Âª ¿∞‘ ‹Ø◊∆
’’∂ ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂’ ’Ø¬∆ ◊π‰Ú≈È ‘À Âª ¿∞√ ˘ √ø√≈∆
ÒØ’ ◊π‰∆ ’«‘‰◊∂ ¡Â∂ ◊π‰∆ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘ ‘∆ ¿∞µÂÓ Ó≥ÈÁ≈ ‘À «’
Ó∂∂ Ú◊≈ ‘Ø ◊π‰∆ ’Ω‰ ‘À?
È≈ ÓÀ ÓÓÂ≈ ÓØ ‘ È ÓØ « ‘¡≈ Ô∂ √Ï ‹≈«‘ «ÏÒ≈¬∆Õ
ÁØ ‹ ÷ «Ì√Â ÁØ ¿ ± √Ó ’ ‹≈ÈÀ Áπ ‘ π ø Â’ ‘À Ì≈¬∆®2®
È≈ ‘∆ ÓÀ˘ √ø√≈ Á∆ fi»·∆ ÓÓÂ≈ ¡Â∂ ÓØ‘ È∂ ÓØ«‘¡≈ ‘ÀÕ
«¬‘ √Ì Ó∂∂ ÂØ∫ Ï‘πÂ Á» ⁄Ò∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ ÓÀ∫ È’ Â∂ √Ú◊ ÁØÚª ˘
«¬’ √Ó≈È ’’∂ ‹≈‰Á≈ ‘ªÕ «¬√ Ò¬∆ ÓÀ∫ ÁØÚª ˘ ‘∆ «Â¡≈◊
«ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
ÓÀ ∫ ÂÀ ∫ ÂÀ ∫ ÓÀ ∫ Á∂ « ÷ √’Ò ‹◊ ÓÀ ∫ ÂÀ ∫ Ó» Ò ◊ø Ú ≈¬∆Õ
‹Ï ÓÈ √ÓÂ≈ ¬∂’ ¬∂’ ÓÈ ÂÏ‘ƒ ¬∂’ ‘À Ì≈¬∆®3®
‹Ï Ò◊ ÈÁ∆ È √ÓπøÁ √Ó≈ÚÀ ÂÏ Ò◊ Ï‚À ‘ø’≈≈®
‹Ï ÓÈ «Ó«Ò˙ ≈Ó √≈◊ √Ø ÂÏ Ô‘ «Ó‡∆ Íπ’≈≈®2®
‹Á Âº’ ÈÁ∆ «Ú⁄ ‘ø’≈ «‘øÁ≈ ‘À, ¿π‘ √ÓπøÁ «Ú⁄ È‘ƒ
«ÓÒ ‹ªÁ∆ ¿∞ÁØ∫ Âº’ ¿∞‘ ÷»Ï Ú∂◊ È≈Ò ⁄ÒÁ∆ ‘À, ΩÒ≈ Í≈¿∞∫Á∆ ‘À,
‘Û∑ «Ò¡≈¿∞∫Á∆ ‘À, «Óº‡∆ ˘ ’º‡Á∆ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ √ÓπøÁ «Ú⁄ √Ó≈¿∞∫Á∆
‘À Âª √ÓπøÁ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∆ ÍÃ’≈ ‹ÁØ∫ Âº’ ‹∆Ú Á∂
ÓÈ «Ú⁄ ‘ø’≈ «‘øÁ≈ ‘À ÂÁ Âº’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ Á» «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ‹Á
‘ø’≈ È‘ƒ «‘øÁ≈ ÂÁ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í∆ √ÓπøÁ «Ú⁄ √Ó≈ ’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Íπ’≈ √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‹Ï Ò◊ Ì◊«Â Óπ ’ «Â ’∆ ¡≈√≈ ÍÓ Âº Â √π ‰ ◊≈ÚÀ ®
‹‘ª ‹‘ª ¡≈√ ËÂ ‘À Ô‘ ÓÈ Â‘ª Â‘ª ’¤∞ È Í≈ÚÀ®3®
‹ÁØ∫ Âº’ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó∆ ˘ Óπ’Â∆ Á∆ «¬º¤≈ ‘πøÁ∆ ‘À ¿∞‘ ÍÓ
ÂºÂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ó«‘Ó≈ ◊≈¿∞∫Á≈ ¡Â∂ √π‰Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ ‹∆Ú ÓÈ
«Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπÒ≈ ’∂ «¬º¤≈Úª º÷Á≈ ‘À, ÓÈ ¿∞‘Èª «¬º¤≈Úª
«Ú⁄ Òº«◊¡≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ Í ‹ÁØ∫ ‹∆Ú «¬º¤≈Úª ˘ «Â¡≈◊ ’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘À Âª ¿∞√˘ ÍÓ ÂºÂ Ì≈Ú Óπ’Â∆ Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
¤≈‚À ¡≈√ «È≈√ ÍÓ ÍÁπ ÂÏ √π ÷ √«Â ’ ‘Ø ¬ ∆®
’‘À «ÚÁ≈√ ‹≈ √»ø ¡Ω ’‘Â ‘À ÍÓ ÂºÂ ¡Ï √Ø¬∆®4®
‹Á ‹∆Ú √ø√≈∆ «¬º¤≈Úª ÂØ∫ «È≈Ù ‘Ø ’∂ Ì‹È ’Á≈ ‘À Âª
¿∞‘ ‹∆Ú ÍÓ ÍÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ √≈∂ √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
◊π» ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ √ø√≈∆ ÒØ’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ¡Òº◊¡Òº◊ Â∆«’¡ª È≈Ò «Ï¡≈È ’Á∂ ‘È Í ¿∞√Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘∆
ÍÓ ÂºÂ ‘ÀÕ
ÙÏÁ FG
≈Ó ‹È ‘Ø ¿ ∞ ∫ È Ì◊Â ’‘≈¿» ∫ √∂ Ú ≈ ’» ø È Á≈√≈®
◊π Èƒ ‹Ø ◊ ‹◊Ô ’¤± È ‹≈˘ Âª ÊÀ ‘»ø ¿∞Á≈√≈® ‡∂’®
Ì◊Â ‘» ¡ ≈ ÂØ ⁄ÛÀ ÏÛ∑ ≈ ¬∆ ‹Ø ◊ ’» ø ‹◊ Ó≈ÈÀ ®
◊πÈ ‘π¡≈ ÂØ ◊π‰∆ ‹È ’‘À ◊πÈ∆ ¡≈Í ’Ø Â≈ÈÀ®1®
È≈ ÓÀ ÓÓÂ≈ ÓØ ‘ È ÓØ « ‘¡≈ Ô∂ √Ï ‹≈«‘ «ÏÒ≈¬∆Õ
ÁØ ‹ ÷ «Ì√Â ÁØ ¿ ± √Ó ’ ‹≈ÈÀ Áπ ‘ π ø Â’ ‘À Ì≈¬∆®2®
ÓÀ ∫ ÂÀ ∫ ÂÀ ∫ ÓÀ ∫ Á∂ « ÷ √’Ò ‹◊ ÓÀ ∫ ÂÀ ∫ Ó» Ò ◊ø Ú ≈¬∆Õ
124
125
¡≈ÍÈ ¡ÈøÈ ¡Ω È«‘ø Ó≈ÈÂ Â≈ÂÀ Ó»Ò ◊øÚ≈¬∆®6®
Ì‰À «ÚÁ≈√ ¿∞Á≈√ Â≈‘∆ ÂÀ∫ ¡Ï ’¤∞ ÓØÍÀ ’ÔØ È ‹≈¬∆®
¡≈ÍØ ÷Ø « ¬¡≈ Ì◊«Â ‘Ø Â ‘À ÂÏ ‘À ¡≥ Â  ¿∞  fi≈¬∆®7®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Úª
˘ ‘ø’≈ Á≈ «Â¡≈◊ ’’∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘ÈÕ
¡Ï Ó∂  ∆ Ï» Û ∆ ∂ Ì≈¬∆ Â≈ÂÀ ⁄Û∆ ÒØ ’ ÏÛ≈¬∆® ‡∂ ’ ®
‘∂ Ì≈¬∆ «‹√ √Ó∂∫ ‹∆Ú ¡øÁØ∫ ‘ø’≈ ÷ÂÓ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¿∞√
√Ó∂∫ ¿∞√Á∆ √ø√≈ «Ú⁄ Ú«‚¡≈¬∆ ‘Ø‰ Òº◊ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ
¡«Â ¡≥ ‘ ’≈ ¿∞  Ó∂ ∫ √Â-‹-ÂÓ Â≈ ÓÀ ∫ «‘¿π ¿∞  fi≈¬∆®
¥Ó Ï«√ ÍÔØ ’¤» È √» fi À √Ú≈Ó∆ È≈Ó Ìπ Ò ≈¬∆®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ‘ø’≈ ’≈È √ÂØ◊π‰∆,
‹Ø◊π‰∆ ¡Â∂ ÂÓØ◊π‰∆ ÏπºË∆ «Ú⁄ ¿∞Ò«fi¡≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ’Óª Á∂ Úº√
‘Ø¬∂ «¬√ ‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ’Ø¬∆ √Øfi∆ È‘ƒÕ ÍÃÌ» √π¡≈Ó∆ Á∆ È≈Ó
»πÍ∆ Ï∂Û∆ «‹‘Û∆ √ø√≈ »Í∆ ÌÚ√≈◊ ˘ Í≈ ’È Ú≈Ò∆ ‘À,
¿∞√˘ ‹∆Ú È∂ ÌπÒ≈ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
‘Ó Ó≈ÈΩ ◊π È ∆ ‹Ø ◊ √π ø « È ‹π ◊ Â≈ ‘Ó Ó‘ª Íπ  ÷ ∂ Ì≈¬∆®
‘Ó Ó≈ÈΩ √» √’Ò «Ï«Ë «ÂÔ≈◊∆ Ô∂ ÓÓÂ≈ È‘ƒ «Ó‡≈¬∆®2®
‹∂’ ‹∆Ú ‘ø’≈ Úº√ ‘Ø‰ ’’∂ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘ «ÚÁÚ≈È,
◊π‰∆, ‹Ø◊∆, ⁄ø◊∆ ‹π◊Â ˘ ‹≈È‰ Ú≈Ò≈ ¡Â∂ Ó‘≈Íπ÷ √ÓfiÁ≈ ‘ÀÕ
‹∆Ú ‘ø’≈ ’≈È ‘∆ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘ √»Ï∆ ¡Â∂ «Â¡≈◊∆ √ÓfiÁ≈
‘ÀÕ «¬√ Á∆ ÓÓÂ≈ È‘ƒ «Ó‡Á∆Õ
‘Ó Ó≈ÈÀ ¡«÷Ò Ùπ ø « È ÓÈ √Ø Ë ÔØ √Ï ⁄∂ Â «È √π « Ë Í≈¬∆®
◊Ô≈È ËÔ≈È √Ï ‘∆ ‘Ó ‹≈ÈÔØ Ï» fi À ’≈¿π È √Ø ∫ -‹≈¬∆®3®
‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘ √Ì ÂØ∫ Úº‚≈ ¡Â∂ ÓÈ ˘ √Ø«Ë¡≈
‘Ø«¬¡≈ Ó≥ÈÁ≈ ‘À «’ ÓÀ∫ ⁄∂ÂøÈ √Øfi∆ Í≈¬∆ ‘ÀÕ Í «¬√È∂ ÍÃÌ» ˘ ⁄∂Â∂
’È Á∆ √Øfi∆ È‘ƒ Í≈¬∆Õ «¬‘ ‹∆Ú ‘ø’≈ ’≈È ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘
Úº‚≈ «◊¡≈È∆-«Ë¡≈È∆ √ÓfiÁ≈ ‘ÀÕ «¬√È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ Ïºπ«fi¡≈
È‘ƒÕ
‘Ó Ó≈ÈÀ ÍÓ ÍÃ ∂ Ó √ ‹≈ÈÔØ ÈΩ - «Ï«Ë Ì◊«Â ’≈¬∆®
√Úª◊ Á∂«÷ √Ï‘∆ ‹◊ ‚‘’ÔØ «Î ¡≈ÍÈ ÍØ ÏøË≈¬∆®4®
«¬‘ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘ ÍÃ∂Ó √ Á≈ «◊¡≈Â≈ Ó≥ÈÁ≈ ‘À
√ø√≈∆ ‹∆Ú ÓÀ∫-Ó∂∆ ‘ø’≈ ¡Â∂ ÓÓÂ≈ ’≈È ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂
‘È ¡Â∂ «¬√∂ ‘ø’≈ «Ú⁄ ÍÃÌ» ˘ «ÁÒØ∫ ÌπÒ≈ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ Í ‹ÁØ∫ «¬‘
‹∆Ú Á≈ ÓÈ √ø√≈ Á∆ «¬√ fi»·∆ ÓÓÂ≈ ˘ «Â¡≈◊ ’∂ «¬’ ÍÃÌ» È≈Ò
√º⁄≈ ÍÃ∂Ó ’Á≈ ‘À ÂÁ «¬‘ ‹∆Ú ¡Â∂ ÍÃÌ» «¬’ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«¥√È ’∆Ó ≈Ó ‘« ≈ÿÚ ‹Ï Ò◊ ¬∂’ È Í∂÷≈Õ
Ï∂ Á ’Â∂ Ï ’∞  ≈È Íπ  ≈È«È √‘‹ ¬∂ ’ È«‘ø Á∂ ÷ ≈®4®
«¥ÙÈ, ’∆Ó, ≈Ó, ‘« ¡Â∂ ≈ÿÚ ¡≈«Á ¿∞√ √Ú«Ú¡≈Í∆ ÍÃÌ» Á∂ ¡‰«◊‰Â È≈Ó ‘ÈÕ «¬√ ◊ºÒ Á≈ ¡È∞ÌÚ ¿∞ÁØ∫
Âº’ È‘ƒ ‘πøÁ≈ ‹ÁØ∫ Âº’ √Ì ‹∆Úª ˘ «¬’ √Ó≈È È‘ƒ Á∂÷Á≈Õ «Î
Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ Ú∂Á ’Â∂Ï ’∞≈È √≈∂ ÍÛ∑ ÒÚ∂ Í √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ Âª ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ‹Í‰ È≈Ò ‘Ø‰∆ ‘ÀÕ
‹Ø « ¬ ‹Ø « ¬ ’ Í» « ‹Ô √Ø « ¬ √Ø « ¬ ’ª⁄∆ √‘‹ Ì≈Ú √«Â ‘Ø ¬ ∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÓÀ∫ Â≈«‘ ’Ø Í»‹»ø ‹≈’∂ ◊ªÚ ·ªÚ È«‘ø ’Ø¬∆®5®
ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª «’√∂ ‘Ø Á∆ Í»‹≈ ’È∆ ‘À Âª ¿∞‘ ’º⁄∆ Ì≈Ú
fi»·∆ ‘ÀÕ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ »Í∆ √º⁄∆ Í»‹≈ ˘ ’’∂ ‹∆Ú ¿∞√ √«Â√»Í ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ
’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ Âª ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ Í»π‹≈ ’Á≈ ‘ª «‹√ Á≈ ’Ø¬∆ ÷≈√
√Ê≈È ¡Â∂ È≈Ó È‘ƒ Ì≈Ú ¿∞‘ ÍÃÌ» ÏÃ«‘Ó≥‚ Á∂ ’‰-’‰ «Ú⁄
√Ó≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ FH
¡Ï Ó∂  ∆ Ï» Û ∆ ∂ Ì≈¬∆ Â≈ÂÀ ⁄Û∆ ÒØ ’ ÏÛ≈¬∆® ‡∂ ’ ®
¡«Â ¡‘ø ’ ≈ ¿∞  Ó∂ ∫ √Â-‹-ÂÓ Â≈ ÓÀ ∫ «‘¿π ¿∞  fi≈¬∆®
¥Ó Ï«√ ÍÔØ ’¤» È √» fi À √Ú≈Ó∆ È≈Ó Ìπ Ò ≈¬∆®1®
‘Ó Ó≈ÈΩ ◊π È ∆ ‹Ø ◊ √π ø « È ‹π ◊ Â≈ ‘Ó Ó‘ª Íπ  ÷ ∂ Ì≈¬∆®
‘Ó Ó≈ÈΩ √» √’Ò «Ï«Ë «ÂÔ≈◊∆ Ô∂ ÓÓÂ≈ È‘ƒ «Ó‡≈¬∆®2®
‘Ó Ó≈ÈÀ ¡«÷Ò Ùπ ø « È ÓÈ √Ø Ë ÔØ √Ï ⁄∂ Â «È √π « Ë Í≈¬∆®
◊Ô≈È ËÔ≈È √Ï ‘∆ ‘Ó ‹≈ÈÔØ Ï» fi À ’≈¿π È √Ø ∫ -‹≈¬∆®3®
‘Ó Ó≈ÈÀ ÍÓ ÍÃ ∂ Ó √ ‹≈ÈÔØ ÈΩ - «Ï«Ë Ì◊«Â ’≈¬∆®
√Úª◊ Á∂ « ÷ √Ï‘∆ ‹◊ ‚‘’ÔØ «Î ¡≈ÍÈ ÍØ ÏøË ≈¬∆®4®
√ª◊ Ë∂ √ª⁄ È ‹≈ÈÔØ ÒØ ◊ «È Ô«‘ ÌÓ≈¬∆®
√Ôø ÿ » Í Ó∂ Ù ∆ ‹Ï Í«‘∆ ÏØ Ò ∆ ÂÏ √π « Ë Í≈¬∆®5®
¡À √ ∆ Ì◊«Â ‘Ó≈∆ √ø Â Ø ÍÃ Ì » Â ≈ ¬∂ ‘ ÏÛ≈¬∆®
126
127
ÌzÓ «¬øÁz∆ «È◊Ã‘ ’∆Ô≈ ÌzÓ ◊πÎ≈ Ó∂∫ Ï≈√®
Ìz Ó ÂΩ ÒΩ ‹≈«È¬∂ ’∂ √π ø È ’∆ ¡≈√®3®
ÌzÓ ÙπË √∆ ‹Ω ÒΩ ÌzÓ ÈªÚ «ÏÈªÚ®
Ìz Ó Ì«È «ÚÁ≈√ ÂΩ ÒΩ ‹Ω ÒΩ ⁄≈‘À ·ªÚ®4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆
‹∆Úª ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞√
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª √Ì ‹∆Ú ÌzÓ-◊Ã√Â ÌzÓ‰ ’ ‘∂
‘ÈÕ
Ì≈¬∆ ∂ ! Ìz Ó Ì◊«Â √π ‹ ≈«È®
‹Ø ÒØ ∫ √ª⁄ È‘ƒ Í«‘⁄≈È® ‡∂ ’ ®
‘∂ Ì≈¬∆! √ø√≈ fi»·≈ ÌÓ ‘À, «¬√ Ò¬∆ ÍÃÌ» Á∂ ¿∞Â
º Ó «◊¡≈È
˘ Â±ø Ì◊Â∆ ’’∂ ‹≈‰Õ ‹ÁØ∫ Âº’ ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘À ¿∞ÂÈ≈ «⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Í«‘⁄≈‰ È‘ƒ ‘Ø
√’Á∆Õ
Ìz Ó È≈⁄‰ Ìz Ó ◊≈«¬‰ Ìz Ó ‹Í ÂÍ Á≈È®
ÌzÓ √∂Ú≈ ÌzÓ Í»‹≈ ÌÃÓ √Ω∫ Í«‘⁄≈È®1®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈ≈ Èº⁄‰≈, ◊≈¿∞‰≈, ‹≈Í ’È≈, ÂÍ
’È≈ ¡Â∂ Á≈È ’È≈ √Ì ÌÓ ‘ÈÕ ÍÃÌ»-ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª √∂Ú≈
’È∆, Í»‹≈ ’È∆ «¬‘ √Ì ÌÓ ‘È, «¬√ Ò¬∆ ‘∂ Ì≈¬∆! Â±ø ÌÓ
Á∆ Í«‘⁄≈‰ ’ «’¿∞∫«’ «¬‘ √ø√≈ Ú∆ ÌÓ ‘ÀÕ
Ìz Ó ÷‡ ’Ó √’Ò √ø « ‘Â≈ ÌÃ Ó ◊Ã « ‘ ÏÈ ‹≈«È®
ÌzÓ ’« ’« ’Ó ’∆˙ ÌzÓ ’∆ Ô‘ Ï≈«È®2®
¤∂ ÍÃ’≈ Á∂ ¥Ó ’È∂, Ú∂Áª Ù≈√Âª Á∂ √≈∂ «ÚË∆-«ÚË≈È
¡Â∂ ÿ ¤º‚’∂ ‹ø◊Ò ⁄Ò∂ ‹≈‰≈ «¬‘ √Ì ÌÓ ‘∆ ‘ÈÕ ÌÓ ’’∂
’∆Â∂ ◊¬∂ √≈∂ ’Ó ÌÓ ‘∆ ‘ÈÕ
ÌzÓ «¬øÁz∆ «È◊Ã‘ ’∆Ô≈ ÌzÓ ◊πÎ≈ Ó∂∫ Ï≈√®
ÌzÓ ÂΩ ÒΩ ‹≈«È¬∂ ’∂ √πøÈ ’∆ ¡≈√®3®
«¬øÁ∆¡ª ˘ ’≈Ï» ’È≈ ¡Â∂ ◊πÎ≈ «Ú⁄ Ú≈√ ’È≈ «¬‘
√≈∂ ‘∆ ÌÓ ‘ÈÕ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘π⁄
ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ ¡≈√ ’Á≈ ‘À «Î √ø√≈ Á∂ fi»·∂ ÌÓ ˘ ‹≈‰ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
Ìz Ó Ùπ Ë √∆ ‹Ω ÒΩ Ìz Ó ÈªÚ «ÏÈªÚ®
ÌzÓ Ì«È «ÚÁ≈√ ÂΩ ÒΩ ‹Ω ÒΩ ⁄≈‘À ·ªÚ®4®
¡Â∂ ’«‘øÁ≈ ‘À «’ ÓÀ∫ ÈΩ∫ ÍÃ’≈ Á∆ Ì◊Â∆ ’∆Â∆ ‘ÀÕ √ø√≈ »Í∆ fi»·∂
√Úª◊ ˘ Á∂÷’∂ ‹∆Ú È∂ √º⁄∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈ √◊Ø∫
¡≈Í‰∆ Ú«‚¡≈¬∆ ÚË≈¿∞‰ «Ú⁄ Òº◊ «‘≈ ‘ÀÕ
√ª◊ Ë∂ √ª⁄ È ‹≈ÈÔØ ÒØ◊«È Ô«‘ ÌÓ≈¬∆®
√Ôøÿ »Í Ó∂Ù∆ ‹Ï Í«‘∆ ÏØÒ∆ ÂÏ √π«Ë Í≈¬∆®5®
√ø√≈ Á∂ fi»·∂ »Í ˘ Á∂÷ ’∂ √º⁄∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈,
«¬‘∆ ÒØ’ª ˘ ÌÓ ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ «‹√ Â∑ª Ì∂‚ Ù∂ Á≈ »Í Ë≈ ÒÚ∂ Í
¿∞√Á≈ ÏØÒ √π‰’∂ ¿∞√ Á∆ Í¤≈‰ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À «’ «¬‘ Ù∂ È‘ƒ ‘À,
«¬√∆ ÍÃ’≈ ‹Á Âº’ «¬‘ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò È‘ƒ ‹πÛÁ≈ ¿πÈø≈
«⁄ ¿∞√˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ «‹øÈ≈ Ó˜∆ Ì∂÷ Ï‰≈¬∆
‹≈Ú∂Õ
¡À √ ∆ Ì◊«Â ‘Ó≈∆ √ø Â Ø ÍÃ Ì » Â ≈ ¬∂ ‘ ÏÛ≈¬∆®
¡≈ÍÈ ¡ÈøÈ ¡Ω È«‘ø Ó≈ÈÂ Â≈ÂÀ Ó»Ò ◊øÚ≈¬∆®6®
‘∂ √øÂ ‹ÈØ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¡À√∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ‘À «’ ÓÀ∫ ¿∞√
ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’’∂ ¿∞√Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ «¬‘ √Ì
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ‘∆ ¡À√∆ Ú«‚¡≈¬∆ ‘À, Í «‹‘Û≈ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ¡≈Í
˘ √Ì ÂØ∫ ¿πºÂÓ ÓßÈÁ≈ ‘À ¡Â∂ Á»√«¡ª ˘ È‘ƒ Ó≥ÈÁ≈Õ ‘ø’≈
’≈È ¿∞‘ ¡≈Í‰≈ ¡≈Í ◊π¡≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
Ì‰À «ÚÁ≈√ ¿∞Á≈√ Â≈‘∆ ÂÀ∫ ¡Ï ’¤∞ ÓØÍÀ ’ÔØ È ‹≈¬∆®
¡≈ÍØ ÷Ø « ¬¡≈ Ì◊«Â ‘Ø Â ‘À ÂÏ ‘À ¡≥ Â  ¿∞  fi≈¬∆®7®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫
√ø√≈ ÂØ∫ ¿∞Á≈√ ‘ªÕ ÓÀ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ’∆ Ú«‚¡≈¬∆ ’ª? Ì≈Ú
¿∞√Á∆ Ó«‘Ó≈ ¡ÍÓ-¡Í≈ ‘ÀÕ ¡≈Í‰≈ ¡≈Í «Ó‡≈ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ Ì◊Â∆ ‘πÁ
ø ∆ ‘À Î∂ ‹∆Ú ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ¡≥Â ıÂÓ ‘Ø ‹ªÁ≈
‘ÀÕ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ FI
Ì≈¬∆ ∂ ! Ìz Ó Ì◊«Â √π ‹ ≈«È®
‹Ø ÒØ ∫ √ª⁄ È‘ƒ Í«‘⁄≈È® ‡∂ ’ ®
Ìz Ó È≈⁄‰ Ìz Ó ◊≈«¬‰ Ìz Ó ‹Í ÂÍ Á≈È®
Ìz Ó √∂ Ú ≈ Ìz Ó Í» ‹ ≈ ÌÃ Ó √Ω ∫ Í«‘⁄≈È®1®
ÌzÓ ÷‡ ’Ó √’Ò √ø«‘Â≈ ÌÃÓ ◊Ã«‘ ÏÈ ‹≈«È®
ÌzÓ ’« ’« ’Ó ’∆˙ ÌzÓ ’∆ Ô‘ Ï≈«È®2®
128
129
«‹Ú∂∫ ’≈Ó∆ ÍπÙ «¬√Â∆ ˘ Á∂÷ ’∂ √»Ò Ú◊∆ Í∆Û≈ ¡ÈπÌÚ
’Á≈, Ì≈Ú∂∫ ’ØÛª ÚÀÁ ¡È∂’ª Â∆«’¡ª È≈Ò ¿∞√ Á≈ «¬Ò≈‹
’È Í ¿∞√ Á∆ ’≈Ó Í∆Û≈ ÷ÂÓ È‘ƒ ‘πÁ
ø ∆Õ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ÍÃ∂Ó∆ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» ÂØ∫ «¬’ «¤øÈ «Ú¤Û ’∂ Áπº÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
‹Ø ‹∂ « ‘ ⁄≈‘À √Ø «ÓÒÀ ¡≈«Â ◊«Â ‘Ø ¬ ∆®
’‘À «ÚÁ≈√ Ô‘ ◊Ø « Í È≈‘∆ ‹≈ÈÀ √Ï ’Ø ¬ ∆®3®
«‹‘Û≈ ‹∆Ú ÍÃÌ» È≈Ò ÍÃ∂Ó ’Á≈ ‘À, ¿∞√ ˘ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ÒØÛ «√Î ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹≈‰ Á∆ ‘ÀÕ ◊π»
«ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ «¬‘ ◊ºÒ ´’∆-¤∞Í∆ È‘ƒ
‘ÀÕ ‘ ’Ø¬∆ «¬√ ◊ºÒ ˘ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ «‹‘Û≈ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò
√º⁄∆ ÍÃ∆Â ’Á≈ ‘À ¿∞√ ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
ÙÏÁ GA
¡≈ÔΩ ∫ ‘Ø ¡≈ÔΩ ∫ Á∂ Ú Â∞ Ó √È≈Õ
‹≈«È «¥Í≈ ’∆‹À ¡≈ÍÈØ ‹È≈® ‡∂ ’ ®
«Âz « Ï«Ë ‹Ø « È Ï≈√, ‹Ó Á∆ ¡◊Ó Âz ≈ √
Â∞ Ó ‘∂ Ì‹È «ÏÈ Ìz Ó Â «ÎÔØ ®
Ó«ÓÂ≈ ¡‘ø «Ï÷À Ó«Á Ó≈ÂØ∫ «¬‘ √π÷ ’Ï‘»ø È Á»Âπ «ÂΩ∫®1®
Â∞ Ó ‘∂ ÈªÚ «Ï√≈√ ¤≈‚∆ ‘À ¡≈È ’∆ ¡≈√
√ø√≈ ËÓ Ó∂∂ ÓÈ È Ë∆‹À®
«ÚÁ≈√ Á≈√ ’∆ √∂ Ú ≈ Ó≈«È ‘Ø Á∂ Ú ≈«ËÁ∂ Ú
Í«ÂÂ Í≈ÚÈ È≈Ó ÍÃ◊‡ ’∆‹À®2®
«¬√ ÙÏÁ ≈‘ƒ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Í≈ÚÈ
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹ªÁ≈ ‘À,
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ «’Í≈ È≈Ò ¿∞‘ ‹∆Ú ‹∆ÚÈ-Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¡≈ÔΩ ∫ ‘Ø ¡≈ÔΩ ∫ Á∂ Ú Â∞ Ó √È≈Õ
‹≈«È «¥Í≈ ’∆‹À ¡≈ÍÈØ ‹È≈® ‡∂ ’ ®
√«Â◊π «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «ÈÓÂ≈ √«‘Â ÍÓ≈ÂÓ≈
¡º◊∂ Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È ‘∂ Á∂Úª Á∂ Á∂Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ÓÀ∫ ¡≈Í Á∆
ÙÈ «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ ¡≈Í‰≈ Á≈√ ‹≈‰ ’∂ Ó∂∂ ”Â∂ «’Í≈ ’Ø
‹∆Õ ¡≈Í‰≈ ÁÙÈ «Á˙ ‹∆Õ
«Âz « Ï«Ë ‹Ø « È Ï≈√, ‹Ó Á∆ ¡◊Ó Âz ≈ √
Â∞ Ó ‘∂ Ì‹È «ÏÈ Ìz Ó Â «ÎÔØ ®
130
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ÙπºË √∆ º÷‰≈ Ú∆
ÌÓ ‘À, ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈È ’Á∂ ‘È, ‹Á Âº’ ‹∆Ú ˘
Í≈ÏÃ‘Ó Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆ ¿∞ÂÈ≈ «⁄ ÌÓ Á≈ È≈Ù È‘ƒ ‘πøÁ≈
⁄≈‘∂ ‹∆Ú √≈∆ ÁπÈ∆¡≈ Á∂ √Ê≈È ÿπøÓ ÒÚ∂Õ
ÙÏÁ G@
‹ÔØ Â∞ Ó ’≈«È ’∂ √ Ú∂ ¡≥ Â « «ÒÚ Ò≈◊∆®
¬∂ ’ ¡Èπ Í Ó ¡Èπ Ì Ú∆ «’«Ó ‘Ø ¬ ∆ «ÏÌ≈◊∆® ‡∂ ’ ®
¬∂ ’ ¡«ÌÓ≈È∆ ⁄≈«Âz ◊ ≈ «Ï⁄Â ‹◊ Ó≈‘ƒ®
‹Á«Í ‹Ò Í»  È Ó‘∆ ’‘» ø Ú≈ » « ⁄ È≈‘∆∫®1®
‹À √ ∂ ’≈Ó∆ Á∂ « ÷ ’≈«ÓÈ∆ «‘ÁÀ √» Ò ¿∞ Í ‹≈¬∆®
’Ø « ‡ Ú∂ Á «Ï«Ë ¿∞ ⁄ À Ï≈’∆ «ÏÊ≈ È≈ ‹≈¬∆®2®
‹Ø ‹∂ « ‘ ⁄≈‘À √Ø «ÓÒÀ ¡≈«Â ◊«Â ‘Ø ¬ ∆®
’‘À «ÚÁ≈√ Ô‘ ◊Ø « Í È≈‘∆ ‹≈ÈÀ √Ï ’Ø ¬ ∆®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡≈Í‰∂ Â∆Ï
ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó Á≈ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘È «’ «‹√ Ú∂Ò∂ ‹∆Ú Á∆ ÍÓ≈ÂÓ≈
È≈Ò «ÒÚ Òº◊ ‹ªÁ∆ ‘À «Î «¬‘ ‹∆Ú ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‹ÔØ Â∞ Ó ’≈«È ’∂ √ Ú∂ ¡≥ Â « «ÒÚ Ò≈◊∆®
¬∂ ’ ¡Èπ Í Ó ¡Èπ Ì Ú∆ «’«Ó ‘Ø ¬ ∆ «ÏÌ≈◊∆® ‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! «‹Ú∂∫ ‘∆ Ó∂∂ ¡≥Á ¡≈Í Á∂ ÍÃ∂Ó Á∆ «ÒÚ
Òº◊∆ ‘À, ÓÀ∫ ¡≈Í «Ú⁄ ‘∆ √Ó≈ «◊¡≈ ‘ªÕ «¬’ ¡≈Í Á∂ ÍÃ∂Ó Á≈
¡È∞ÌÚ Ú∆ ¡ÈπÍÓ ‘ÀÕ ¿∞‘ Úø«‚¡≈ È‘ƒ ‹≈ √’Á≈ ¡Â∂ È≈ «Ï¡≈È
’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ
¬∂ ’ ¡«ÌÓ≈È∆ ⁄≈«Âz ◊ ≈ «Ï⁄Â ‹◊ Ó≈‘ƒ®
‹Á«Í ‹Ò Í»  È Ó‘∆ ’‘» ø Ú≈ » « ⁄ È≈‘∆∫®1®
«‹Ú∂∫ «¬’ ÍÃ∂Ó ¡«ÌÓ≈È∆ ÍÍ∆‘≈ √ø√≈ «Ú⁄ √Ú≈Â∆ Ïø»Á
Á∆ ÂÒ≈Ù «Ú⁄ ÿπøÓÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ √≈∆ ËÂ∆ ‹Ò È≈Ò Ì∆ ‘ØÚ∂ Í
¿∞√ Á∆ π⁄∆ √Ú≈Â∆ Ï»øÁ ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ‹Ò «Ú⁄ È‘ƒ ‘ÀÕ «¬√∂ ÍÃ’≈
ÍÃÌ»-ÍÃ∂Ó∆ Á∆ π⁄∆ ’∂ÚÒ ¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ‘∆ ‘ÀÕ
‹À √ ∂ ’≈Ó∆ Á∂ « ÷ ’≈«ÓÈ∆ «‘ÁÀ √» Ò ¿∞ Í ‹≈¬∆®
’Ø « ‡ Ú∂ Á «Ï«Ë ¿∞ ⁄ À Ï≈’∆ «ÏÊ≈ È≈ ‹≈¬∆®2®
131
’Â≈ ’Ω ‘À Ì≈¬∆®
’∂ÚÒ ’Â≈ ¬∂’ √‘∆ ’«®
√«Â ≈Ó «Â«‘ ·≈¬ƒ®4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆
‹∆Úª ˘ √Ú-«Ú¡≈Í’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í‰ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘ÈÕ
Ì≈¬∆ ∂ ≈Ó ’‘ª ‘À ÓØ « ‘ ÏÂ≈ÚØ ®
√Â ≈Ó Â≈ ’∂ «È’‡ È ¡≈ÚØ® ‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆! Â∞√ƒ ≈Ó È≈Ó Á≈ ¿∞⁄≈È Âª ’Á∂ ‘Ø, Í ÓÀ˘
Áº√Ø ¿∞‘ ≈Ó «’ºÊ∂ ‘À ? √Ú-«Ú÷∂ Ó∂ ‘Ø¬∂ √º⁄∂ ≈Ó Á∂ Âª Â∞√ƒ
«È’‡ Ú∆ È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á∂ Ì≈Ú ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’≈È ÌπºÒ∂ «ÎÁ∂ ‘ØÕ
≈Ó ’‘Â √Ï ‹◊Â ÌπÒ≈È≈® √Ø Ô‘π ≈Ó È ‘Ø¬∆®
’Ó ¡’Ó ’πÈ≈ÓÔ ’∂√Ø® ’Â≈ ÈªÚ √π ’Ø¬∆®1®
√º⁄∂ √Ï-«Ú¡≈Í∆ ≈Ó ˘ ÌπºÒ ’∂ ≈Ó-≈Ó ’«Á¡ª √≈≈
√ø√≈ Ìπº«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Í ¿∞‘ √Ï-«Ú¡≈Í∆ ≈Ó È‘ƒ ‘ÀÕ
√Ï-«Ú¡≈Í∆ ≈Ó √≈∂ √ø√≈ Á∂ ’Óª Á∂ ’È Ú≈Ò≈ ¡Â∂ «Á¡≈¨
ÍÃÌ» √≈∂ √ø√≈ Á≈ ’Â≈ Íπ÷ ‘ÀÕ
‹≈ ≈Ó«‘ √Ï ‹◊ ‹≈ÈÀ ∫ ® Ìz « Ó Ì» Ò Ω ∂ Ì≈¬∆®
¡≈Í ¡≈Í ÊÀ ’Ø¬∆ È ‹≈‰À® ’‘À ’ØÈ √Ø ‹≈¬∆®2®
«‹√ √Ï-«Ú¡≈Í∆ ≈Ó ˘ √≈≈ √ø√≈ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ ‘∂ Ì≈¬∆!
Â±ø fi»·∂ ÌÓ «Ú⁄ Òº◊ ’∂ ÌπÒ≈ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ¿∞√
ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ’Ø¬∆ È‘ƒ ‹≈‰ √’Á≈Õ ÂÀ˘ «¬‘ ◊ºÒ ’Ω‰ √Ófi≈Ú∂?
√Â ÂÈ ÒØÌ Í√ ‹∆¡ ÂÈ ÓÈ®
◊π È Í√Â È‘ƒ ‹≈¬∆®
¡«Ò÷ È≈Ó ‹≈ ’Ø ·Ω  È ’Â‘» ø ®
’ÔØ ∫ È ’‘Ω √Óπ fi ≈¬∆®3®
¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ √ÂØ ◊π‰, ÂÓØ ◊π‰ ¡Â∂ ‹Ø ◊π‰ «ÂøÈª Â∂
ÂÈ, ÓÈ ¡Â∂ ÒØÌ ÂØ∫ «‘Â ‘À ¡Â∂ ¿∞√Á∂ ◊π‰ª ˘ «Ï¡≈È È‘ƒ
’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó √Ú-«Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂
«‘‰ Á≈ ’Ø¬∆ «¬’ «·’≈‰≈ È‘ƒ ‘ÀÕ ‘∂ Ì≈¬∆! ÂÀ˘ «¬√ ◊ºÒ Á∆
√Ófi «’¿∞∫ È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á∆?
Ì‰À «ÚÁ≈√ ¿∞ Á ≈√ Â≈‘∆ ÂÀ ® ’Â≈ ’Ω ‘À Ì≈¬∆®
’∂ÚÒ ’Â≈ ¬∂’ √‘∆ ’«® √«Â ≈Ó «Â«‘ ·≈¬ƒ®4®
132
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ¡≈Í Á∂ Ì‹È ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ‡∂„∆¡ª ‹»Èª «Ú⁄
Ú≈√ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡’«‘ Áπº÷ª «Ú⁄ Ì‡’Á≈ ‘ÀÕ
Ó«ÓÂ≈ ¡‘ø «Ï÷À Ó«Á Ó≈ÂØ∫ «¬‘ √π÷ ’Ï‘»ø È Á»Âπ «ÂΩ∫®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ÓÓÂ≈, ‘ø’≈ ¡Â∂ «ÚÙ∂Ú≈√È≈ ¡≈«Á «Ú⁄ Ó√Â ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «Ú«Ù¡ª Á∂ √ºπ÷ «Ú⁄ Òº◊ ’∂
‹∆Ú Í≥‹ª Á»Âª ˘ «‹ºÂ È‘ƒ √’Á≈Õ
Â∞ Ó ‘∂ ÈªÚ «Ï√≈√ ¤≈‚∆ ‘À ¡≈È ’∆ ¡≈√
√ø√≈ ËÓ Ó∂∂ ÓÈ È Ë∆‹À®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø √≈∆¡ª «¬º¤≈Úª ÓÀ∫
¤º‚ «ÁºÂ∆¡ª ‘ÈÕ «’¿∞∫«’ ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª √ø√≈ Á∂ fi»·∂
ËÓ-’Ó ’È Ò¬∆ Ó∂≈ ÓÈ È‘ƒ Òº◊Á≈Õ
«ÚÁ≈√ Á≈√ ’∆ √∂ Ú ≈ Ó≈«È ‘Ø Á∂ Ú ≈«ËÁ∂ Ú
Í«ÂÂ Í≈ÚÈ È≈Ó ÍÃ ◊ ‡ ’∆‹À ® 2®
√«Â◊π «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ «ÈÓÂ≈ √«‘Â
Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í‰∂ Á≈√ Á∆ √∂Ú≈ √Ú∆’≈
’’∂, Í≈Í∆¡ª ˘ Í«ÚºÂ ’È Ú≈Ò∂ È≈Ó Á∆ Ï÷«ÙÙ ’Ø ‹∆Õ
ÙÏÁ GB
Ì≈¬∆ ∂ ≈Ó ’‘ª ‘À ÓØ « ‘ ÏÂ≈ÚØ ®
√Â ≈Ó Â≈ ’∂ «È’‡ È ¡≈ÚØ® ‡∂’®
≈Ó ’‘Â √Ï ‹◊Â Ìπ Ò ≈È≈®
√Ø Ô‘π ≈Ó È ‘Ø¬∆®
’Ó ¡’Ó ’πÈ≈ÓÔ ’∂√Ø®
’Â≈ ÈªÚ √π ’Ø¬∆®1®
‹≈ ≈Ó«‘ √Ï ‹◊ ‹≈ÈÀ∫®
Ìz«Ó Ì»ÒΩ ∂ Ì≈¬∆®
¡≈Í ¡≈Í ÊÀ ’Ø¬∆ È ‹≈‰À®
’‘À ’Ø È √Ø ‹≈¬∆®2®
√Â ÂÈ ÒØÌ Í√ ‹∆¡ ÂÈ ÓÈ®
◊π È Í√Â È‘ƒ ‹≈¬∆®
¡«Ò÷ È≈Ó ‹≈ ’Ø ·Ω  È ’Â‘» ø ®
’ÔØ ∫ È ’‘Ω √Óπ fi ≈¬∆®3®
Ì‰À «ÚÁ≈√ ¿∞ Á ≈√ Â≈‘∆ ÂÀ ®
√’Á≈Õ «¬√ ÍÃ’≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í∆ Ï≈˜∆◊ È∂ √ø√≈ Á∆ Ï≈‹∆
Íπ¡≈¬∆ ‘À ‹Ø fi»·∆ ‘À Í ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Ï≈˜∆◊ √º⁄≈ ‘ÀÕ «‹√ ˘
«¬√ ◊ºÒ Á≈ «◊¡≈È ‘Ø «◊¡≈ ‘À «’ «¬‘ Ó≈«¬¡≈ fi»·∆ ‘À ¡Â∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ √º⁄ ‘À ¿∞√ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ Ò∆È ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÓÈ «Ê ‘Ø«¬ ÂØ∫ ’Ø¬∆ È √»fiÀ ‹≈ÈÀ ‹≈ÈÈ‘≈≈®
’‘À «ÚÁ≈√ «ÏÓÒ «ÚÚ∂ ’ √π ÷ √«‘‹ √» Í
√ø Ì ≈≈®3®
«‹√ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó «Ú⁄ √«Ê ‘Ø «◊¡≈ ‘À, ¿∞√ ˘
‘Ø ’∞fi È‘ƒ √πºfiÁ≈Õ ¿∞‘ «Î ÿ‡ ÿ‡ Á∂ ‹≈‰È Ú≈Ò∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘
‹≈‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ‹∆Ú ˘ «ÈÒ∂Í ÍÃÌ» Á∂ √º⁄∂ √πº÷ ¡Â∂ √«‘‹
√»Í Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
ÙÏÁ GD
Í≥‚Â! ¡«÷Ò «÷ÒÀ È‘∆ ’≈ ’«‘ ◊≈¿»∫ ’Ø¬∆ È ’‘À √Óπfi≈¬∆®
¡ÏÈ ÏÈ »Í È‘∆ ‹≈ ’∂ √Ø ’‘ª ÒÔØ Ò≈«¬ √Ó≈¬∆® ‡∂’®
⁄ø Á √»  È«‘ø ≈«Â «ÁÚ√ È«‘ø Ë«È ¡≈’≈√ È Ì≈¬∆®
’Ó ¡’Ó È‘ƒ √πÌ ¡√πÌ È‘ƒ ’≈ ’«‘ Á∂‘π Ï‚≈¬∆®1®
√∆Â È ¿± √ È Ú≈Ô» È‘∆ √ÚÂ ’≈Ó ’∞ « ‡Ò È‘∆ ‘Ø ¬ ∆®
‹Ø◊ È ÌØ◊ Ø◊ È‘∆ ‹≈ ’À ’‘Ø∫ ÈªÚ √«Â √Ø¬∆®2®
«Èø ‹ È «È≈’≈ «ÈÒ∂ Í «‘ «È«Ï’≈ «È≈√∆®
’≈Ó ’∞«‡ÒÂ≈ Â≈ ‘∆ ’«‘ ◊≈ÚÀ ‘ ‘ ¡≈ÚÀ ‘ª√∆®3®
◊◊È Ë» Ë»Í È«‘ø ‹≈ ’∂ ÍÚÈ Í» È‘∆ Í≈‰∆®
◊π È «Ï◊π È ’«‘ÔÂ È‘∆ ‹≈ ’À ’‘Ø Â∞ Ó Ï≈Â √Ô≈È∆®4®
Ô≈‘∆ √Ω Â∞Ó ‹Ø◊ ’‘Â ‘Ω ‹Ï Ò◊ ¡≈√ ’∆ Í≈√∆®
¤» ‡ ∂ ÂÏ‘∆ ‹Ï «ÓÒÀ ¬∂ ’ ‘∆ Ì‰À «ÚÁ≈√ ¿∞ Á ≈√∆®5®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂
‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ √Ï«Ú¡≈Í’ ‘À Â∂ «¬’ ‘ÀÕ ¿∞√ «Ú⁄ ’Ø¬∆
«ÌøÈ-Ì∂Á È‘ƒ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ √ø√≈∆ ÒØ’ª ˘ ‹≈ÂÍ≈Â, Ú«‘ÓÌÓ, ’Ó-’ª‚, ÚÈ ¡ÚÈ Á∂ ⁄º’ ”⁄Ø∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ¿∞√ ÍÃÌ»
Á≈ «√ÓÈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
Í≥‚Â! ¡«÷Ò «÷ÒÀ È‘∆ ’≈ ’«‘ ◊≈¿»∫ ’Ø¬∆ È ’‘À √Óπfi≈¬∆®
¡ÏÈ ÏÈ »Í È‘∆ ‹≈ ’∂√Ø ’‘ª ÒÔØ Ò≈«¬ √Ó≈¬∆® ‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆ ’Ø¬∆ Ú∆ Í≥‚Â «¬‘ ◊ºÒ √Ófi≈ ’∂ È‘ƒ Á√Á≈ «’
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ Ó∂≈ ÓÈ √ø√≈ ÂØ∫
¿∞Í≈Ó ‘Ø ’∂ ’Â≈Íπ÷ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ Òº◊≈ ‘À ¿π‘ ’∂ÚÒ «¬º’
˛ ¡Â∂ ‹Ø ’‰-’‰ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ‘ÀÕ
ÙÏÁ GC
¡À √ Ø ’∞ ¤ π ¡È∞ Ì Ω ∫ ’‘Â È ¡≈ÚÀ ®
√≈«‘Ï «ÓÒÀ ÂØ ’Ø «Ï◊≈ÚÀ® ‡∂’®
√Ï Ó∂∫ ‘« ‘À ‘« Ó∂∫ √Ï ‘À ‘« ¡ÍÈØ «‹«È ‹≈È≈®
√≈÷∆ È‘ƒ ¡Ω ’Ø¬∆ Á»√ ‹≈ÈÈ‘≈ √Ô≈È≈®1®
Ï≈‹∆◊ √Ø∫ «⁄ ‘∆¬∂ Ï≈‹∆ ’≈ ÓÓ È ‹≈È≈®
Ï≈‹∆ fi» · √ª⁄ Ï≈‹∆◊ ‹≈È≈ ÓÈ Í«ÂÔ≈È≈®≤ 2 ®
ÓÈ «Ê ‘Ø«¬ ÂØ∫ ’Ø¬∆ È √»fiÀ ‹≈ÈÀ ‹≈ÈÈ‘≈≈®
’‘À «ÚÁ≈√ «ÏÓÒ «ÚÚ∂’ √π÷ √«‘‹ √»Í √øÌ≈≈®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í‰ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ ¡ÒΩ«’’ ¡È∞ÌÚ Á≈ «Ï¡≈È È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ¡Â∂ ‹∆Ú ˘
ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í∆-Ï≈‹∆◊ È≈Ò «Í¡≈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
¡À √ Ø ’∞ ¤ π ¡È∞ Ì Ω ∫ ’‘Â È ¡≈ÚÀ ®
√≈«‘Ï «ÓÒÀ ÂØ ’Ø «Ï◊≈ÚÀ ® ‡∂ ’ ®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÍÓ-¡≈ÈßÁ Á∂ ¡È∞ÌÚ ˘ «Ï¡≈È È‘ƒ ’∆Â≈
‹≈ √’Á≈Õ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À «Î ’Ø¬∆
«¬√ ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ Úº÷ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
√Ï Ó∂∫ ‘« ‘À ‘« Ó∂∫ √Ï ‘À ‘« ¡ÍÈØ «‹«È ‹≈È≈®
√≈÷∆ È‘ƒ ¡Ω  ’Ø ¬ ∆ Á» √  ‹≈ÈÈ‘≈ √Ô≈È≈®1®
√≈∂ ‹∆Úª «Ú⁄ ‘« ÍÓ≈ÂÓ≈ ‘À ¡Â∂ √Ì ‹∆Ú ‘« «Ú⁄
«Ï≈‹Ó≈È ‘ÈÕ «¬√ Ì∂Á ˘ ’∂ÚÒ ¿∞√ È∂ ‘∆ ‹≈«‰¡≈ ‘À «‹√ È∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ‹≈‰ «Ò¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ √Ó≈È ’Ø¬∆ Á»√≈
◊Ú≈‘/√≈÷Ù∆ È‘ƒ ‘ÀÕ ¿π√ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ‹≈È‰ Ú≈Ò≈ «¬√ √ø√≈
«Ú⁄ ¿πºÂÓ ˛Õ
Ï≈‹∆◊ √Ø ∫ «⁄ ‘∆¬∂ Ï≈‹∆ ’≈ ÓÓ È ‹≈È≈®
Ï≈‹∆ fi» · √ª⁄ Ï≈‹∆◊ ‹≈È≈ ÓÈ Í«ÂÔ≈È≈®≤ 2 ®
«‹√ ÍÃ’≈ ’Ø¬∆ ‹∆Ú Ï≈˜∆◊ Á∆ Ï≈‹∆ ˘ Á∂÷ ’∂ ¿∞√
«Ú⁄ Ó◊È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ÍÃøÂ± Ï≈˜∆◊ Á∂ ÷∂Ò Á∂ Ì∂Á ˘ È‘ƒ ‹≈‰
133
134
135
Ïºfi≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À∫ Â±ø ¿∞È∑ª Ï≈‘∆ ¡‚øÏª ˘ ÔØ◊ ’«‘øÁ≈ ‘À∫ «¬√ ’’∂
Â±ø ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ √»Í ˘ È‘ƒ √Ófi √’Á≈Õ ‹∆Ú «¬È∑ª Ï≈‘∆ ¡‚øÏª
ÂØ∫ ¿∞ÁØ∫ ¤∞º‡Á≈ ‘À ‹ÁØ∫ ’∂ÚÒ «¬’ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ √ø√≈ «Ú⁄
«‘øÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ¿∞Í≈Ó ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ GE
È‘« ⁄ø⁄Ò ‘À Ó«Â ÓØ∆ ’À√∂ Ì◊«Â ’»ø ÓÀ ÂØ∆® ‡∂’®
Â± ø ÓØ « ‘ø Á∂ ÷ À ÓÀ ∫ ÂØ « ‘ø Á∂ ÷ » ø ÍÃ ∆ «Â Í√Í ‘Ø ¬ ∆®1®
≤ Â ± ø ÓØ « ‘ø Á∂ ÷ À ‘¿π ∫ ÂØ « ‘ È Á∂ ÷ » ø ¬∂ ‘ π Ó«Â √Ì Ïπ « Ë ÷Ø ¬ ∆®2®
√Ï ÿ‡ ¡≥ Â  Ó«√ «Èø Â  ÓÀ ∫ Á∂ ÷ Â ‘» ø È‘ƒ ‹≈È≈®
◊π È √Ï ÂØ  ÓØ «  √Ï ¡Ω ◊ π È «’z Â ¿∞ Í ’≈ È Ó≈È≈®3®
ÓÀ ÂØ ÂØ «  ÓØ  ∆ ¡√Ó«fi√ ’À √ ∂ ’« «È√Â≈≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ Ó≈ËØ ’π ‰ ≈ÓÔ ‹À ‹À ‹◊Â ¡Ë≈≈®4®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘È «’ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Ú≈Ò∆ ÓÂ ˘ «Â¡≈◊ ’∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∆
√º⁄∆ Ì◊Â∆ ’’∂ ÍÃÌ» Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
È‘« ⁄ø⁄Ò ‘À Ó«Â ÓØ∆ ’À√∂ Ì◊«Â ’»ø ÓÀ ÂØ∆® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú Á∆ ÓÂ ¡≥fl≈‰∆ ‘À, «Î
¡≈Í ‘∆ Áº√Ø «¬‘ ‹∆Ú ¡≈Í Á∆ Ì◊Â∆ «’Ú∂∫ ’∂? Ì≈Ú ‹Á Â’
Ó∂∆ ÓÂ ⁄ø⁄Ò √∆ ¿∞È≈ «⁄ ÓÀ∫ ¡≈Í Á∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ’ √’Á≈
√∆Õ
Â± ø ÓØ « ‘ø Á∂ ÷ À ÓÀ ∫ ÂØ « ‘ø Á∂ ÷ » ø ÍÃ ∆ «Â Í√Í ‘Ø ¬ ∆®1® ≤
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ‘π‰ ÓÀ∫ ⁄ø⁄ÒÂ≈ ˘ «Â¡≈◊ «ÁºÂ≈ ‘À ¡Â∂ ¡≈Í
Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘ª ÂÁ ‘π‰ ÓÀ˘ «¬√ ÍÃ’≈ ¡È∞ÌÚ ‘Ø «‘≈
‘À «’ ÓÀ˘ Â∞√ƒ Á∂÷ ‘∂ ‘Ø ¡Â∂ ÓÀ∫ Ú∆ ¡≈Í Á∂ ÁÙÈ ’ «‘≈ ‘ª,
‘π‰ Í√Í ¡≈Í Á∆ ¡Â∂ Ó∂∆ √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ
Â± ø ÓØ « ‘ø Á∂ ÷ À ‘™ ÂØ « ‘ È Á∂ ÷ » ø ¬∂ ‘ π Ó«Â √Ì Ïπ « Ë ÷Ø ¬ ∆®2®
«¬‘ «Ú⁄≈ ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ ¡≥ÁØ∫ «Â¡≈◊ «ÁºÂ≈ ‘À «’ ¡≈Í ÓÀ˘
Á∂÷ ‘∂ ‘Ø ¡Â∂ ÓÀ∫ ¡≈Í Á∂ ÁÙÈ È‘ƒ ’ «‘≈ ‘ªÕ Ì≈Ú ¡≈Í Á∆
Â∂ Ó∂∆ ¡Â∞º‡ ÍÃ∆Â ‘ÀÕ
√Ï ÿ‡ ¡≥ Â  Ó«√ «Èø Â  ÓÀ ∫ Á∂ ÷ Â ‘» ø È‘ƒ ‹≈È≈®
‘∂ ÍÃÌ»! ¡≈Í ‹∆ ‘ ÍÃ≈‰∆ ¡≥Á «ÈøÂ Ú√ ‘∂ ‘ØÕ ÓÀ∫
«¬√ √º⁄ ˘ √Ófi ’∂ Ú∆ È‘ƒ √Ó«fi¡≈Õ
136
√Ï «Ú¡≈Í’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡Òº◊-¡Òº◊ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ Ì≈Ú ÍÓ≈ÂÓ≈
√Ï-«Ú¡≈Í’ ‘À Â∂ √Ì ‹∆Úª «Ú⁄ «¬’ ÂØ∫ ¡È∂’ »Í Ë≈È ’’∂
√≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ’Ø¬∆
¡ÏÈ È‘ƒ ‘À, ’Ø¬∆ ÏÈ È‘ƒ ‘À, ’Ø¬∆ »Í È‘ƒ ‘À ¡Â∂ ¿∞‘ «’Ê∂
√Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À?
⁄ø Á √»  È«‘ø ≈«Â «ÁÚ√ È«‘ø Ë«È ¡≈’≈√ È Ì≈¬∆®
’Ó ¡’Ó È‘ƒ √πÌ ¡√πÌ È‘ƒ ’≈ ’«‘ Á∂‘π Ï‚≈¬∆®1®
¿∞‘ ÍÓ∂Ù È≈ ⁄øÁÓ≈ ‘À, È≈ √»‹, È≈ ‘∆ ≈Â È≈ «ÁÈ
‘ÀÕ È≈ ‘∆ ¿∞‘ ËÂ∆ ¡Â∂ ¡’≈Ù ‘ÀÕ ¿∞‘ ’Ó È‘ƒ ¡’Ó È‘ƒ,
ÙπÌ È‘ƒ ¡ÙπÌ È‘ƒÕ ‘∂ Ì≈¬∆! ÓÀ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¿∞√Â«Â «’Ú∂∫
’ª?
√∆Â È ¿± √ È Ú≈Ô» È‘∆ √ÚÂ ’≈Ó ’∞ « ‡Ò È‘∆ ‘Ø ¬ ∆®
‹Ø◊ È ÌØ◊ Ø◊ È‘∆ ‹≈ ’À ’‘Ø∫ ÈªÚ √«Â √Ø¬∆®2®
¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ·ß‚∆ ‹ª ◊Ó ‘Ú≈ È‘ƒ ‘À ¡Â∂ ¿∞‘ È∆⁄
’Ó Ú∆ È‘ƒ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹Ø◊ ¡Â∂ ÌØ◊ «’«¡≈ ÂØ∫ «‘Â ‘À
«’¿∞∫«’ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Èª √º⁄≈ ‘ÀÕ
«Èø ‹ È «È≈’≈ «ÈÒ∂ Í «‘ «È«Ï’≈ «È≈√∆®
’≈Ó ’∞«‡ÒÂ≈ Â≈ ‘∆ ’«‘ ◊≈ÚÀ ‘ ‘ ¡≈ÚÀ ‘ª√∆®3®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ «‘Â, ¡’≈ ÂØ∫ «‘Â, «ÈÒ∂Í,
«Ú’≈ª ÂØ∫ «‘Â ¡Â∂ √Ú≈√ ÂØ∫ «‘Â ‘ÀÕ ’≈Ó∆ ¡Â∂ ’∞«‡Ò ‹∆Ú
√º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ¿∞√ Á≈ È≈Ó ◊≈¿∞∫Á∂ «ÎÁ∂ ‘È, «‹√ È≈Ò ÓÀ˘
Ï≈-Ï≈ ‘√∆ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘À «’¿∞∫«’ ¡À√∂ ‹∆Ú Ï≈‘∆ «Á÷≈Ú≈ ‘∆
’Á∂ ‘ÈÕ
◊◊È Ë» Ë»Í È«‘ø ‹≈ ’∂ ÍÚÈ Í» È‘∆ Í≈‰∆®
◊π È «Ï◊π È ’«‘ÔÂ È‘∆ ‹≈ ’À ’‘Ø Â∞ Ó Ï≈Â √Ô≈È∆®4®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ¡’≈Ù, Ë»Û ¡Â∂ ËπºÍ È‘ƒ ’«‘ √’Á∂ ¡Â∂ È≈ ¿∞√
˘ Í≈‰∆ Â∂ ‘Ú≈ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ’∂ÚÒ «È◊π‰
Â∂ √◊π‰ Ú∆ È‘ƒ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈Õ «¬‘∆ ◊ºÒ √Ì ÂØ∫ √Ã∂Ù‡ ‘ÀÕ
Ô≈‘∆ √Ω Â∞Ó ‹Ø◊ ’‘Â ‘Ω ‹Ï Ò◊ ¡≈√ ’∆ Í≈√∆®
¤» ‡ ∂ ÂÏ‘∆ ‹Ï «ÓÒÀ ¬∂ ’ ‘∆ Ì‰À «ÚÁ≈√ ¿∞ Á ≈√∆®5®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’«‘øÁ∂ ‘È, ‘∂ Í≥‚Â! «‹√ Á∆ ¡≈√ È≈Ò Â±ø
◊π ÍÃ√≈«Á Ì¬∆ ¡È∞ÌÀ Ó«Â «ÏÙ ¡≥«ÓÃÂ √Ó ËÔ≈ÚÀ◊≈®2®
◊π» Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‹∆Ú Á∆ ÓÂ ÌÀ «‘Â ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «‹√
Á∂ ÍÃÓ≈‰ √Ú»Í ˜«‘ ¡Â∂ ¡≥«ÓÃÂ √Ó≈È ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
’‘À «ÚÁ≈√ Ó∂ « ‡ ¡≈Í≈ Í ÂÏ Ú≈ ·Ω  «‘ Í≈ÚÀ ◊ ≈®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú
¡≈Í≈ Ì≈Ú «Ó‡≈ ÒÀ∫Á≈ ‘À ¿∞√ √Ó∂∫ ÍÃÌ» Á∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ √Ê≈È
ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘À Ì≈Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
◊πÈ √Ï ÂØ ÓØ« √Ï ¡Ω◊πÈ «’zÂ ¿∞Í’≈ È Ó≈È≈®3®
‘∂ ÍÃÌ»! ¡≈Í ‹∆ √Ú-’Ò≈ √øÍ»È ‘Ø, Ó∂∂ «Ú⁄ √Ì ¡Ω◊π‰
‘È «’¿∞∫«’ ÓÀ ¡≈Í Á∂ ¿∞Í’≈ ˘ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈Õ
ÓÀ ÂØ ÂØ «  ÓØ  ∆ ¡√Ó«fi√ ’À √ ∂ ’« «È√Â≈≈®
‘∂ ÍÃÌ»! ‹Á Â’ ÓÀ∫ ¡≈Í ˘ ‹≈È‰ ÂØ∫ ¡√Ófi (¡øfi≈‰) √∆
¿∞ÁØ∫ Âº’ Ó∂≈ ¤∞‡’≈≈ «’Ú∂∫ ‘Ø √’Á≈ √∆?
’«‘ «ÚÁ≈√ Ó≈ËØ ’π ‰ ≈ÓÔ ‹À ‹À ‹◊Â ¡Ë≈≈®4®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È ‘∂ √Ú-«Ú¡≈Í∆ ÍÃÌ»!
¡≈Í «¥Í≈¨ ‘Ø, ¡≈Í √≈∂ ‹◊Â Á≈ ¡≈Ë≈ √»Í ‘Ø ¡Â∂ ¡≈Í Á∂
◊π‰ ◊≈ ’∂ ‹∆Ú Óπ’Â ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
ÙÏÁ GF
ÂÏ ≈Ó È≈Ó ’«‘ ◊≈ÚÀ ◊ ≈®
≈ø ’ ≈ «‘Â √Ì«‘È Ó∂ ∫ ¡≥ Â « Ó∂ Ò «ÓÒ≈ÚÀ ◊ ≈® ‡∂ ’ ®
ÒØ ‘ ≈ ’ø ⁄ È √Ó ’ Á∂ ÷ À Ì∂ Á ¡Ì∂ Á √Ó≈ÚÀ ◊ ≈®
‹Ø √π ÷ ‘Ø Ú À Í≈√ ’∂ Í√∂ √Ø √π÷ Ú≈ ’Ø ¡≈ÚÀ◊≈®1®
◊π ÍÃ√≈«Á Ì¬∆ ¡È∞ÌÀ Ó«Â «ÏÙ ¡≥«ÓÃÂ √Ó ËÔ≈ÚÀ◊≈®2®
’‘À «ÚÁ≈√ Ó∂ « ‡ ¡≈Í≈ Í ÂÏ Ú≈ ·Ω  «‘ Í≈ÚÀ ◊ ≈®3®
«¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘
Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ È≈Ò ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
È≈Ó ‹Í ’∂ ¿∞√ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ
ÂÏ ≈Ó È≈Ó ’«‘ ◊≈ÚÀ ◊ ≈®
≈ø ’ ≈ «‘Â √Ì«‘È Ó∂ ∫ ¡≥ Â « Ó∂ Ò «ÓÒ≈ÚÀ ◊ ≈® ‡∂ ’ ®
‹ÁØ∫ ‹∆Ú «¬’ ÓÈ «⁄Â ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ◊≈Ú∂◊≈ ÂÁ
‹∆Ú ÿ‡ ÿ‡ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ÍÃÌ» ˘ ¡≈Í‰∂ ¡øÁ ‘∆ «ÓÒ ÒÚ∂◊≈Õ
ÒØ ‘ ≈ ’ø ⁄ È √Ó ’ Á∂ ÷ À Ì∂ Á ¡Ì∂ Á √Ó≈ÚÀ ◊ ≈®
ÍÃÌ» Á∆ «’Í≈ È≈Ò ÒØ‘∂ Â∂ √ØÈ∂ ˘ Ï≈Ï ‹≈È‰ Á∆
√«ÊÂ∆ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ÍÃÌ» ¡Ì∂Á Á∂ Ì∂Á ˘ Í≈ ’∂ ¿π√ «Ú⁄ √Ó≈
‹≈Ú∂◊≈Õ
‹Ø √π ÷ ‘Ø Ú À Í≈√ ’∂ Í√∂ √Ø √π ÷ Ú≈ ’Ø ¡≈ÚÀ ◊ ≈®1®
«‹Ú∂∫ ‹Ø √π÷ ¡≈ÈßÁ ÒØ‘∂ ˘ Í≈√ È≈Ò Òº◊‰ È≈Ò «ÓÒÁ≈
‘À, Ì≈Ú ÒØ‘≈ √ØÈ≈ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ ÍÃ’≈ ‹Ø ¡≈ÈßÁ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ»
Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È≈Ò «ÓÒÁ≈ ‘À ¿∞‘ ÍÓ ¡≈ÈßÁ »Í∆ √πº÷ ◊≈ ’∂
«Ï¡≈È È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ
137
ÙÏÁ GG
√ø Â Ø ¡«ÈÈ Ì◊«Â Ô‘ È≈‘∆∫Õ
‹Ï Ò◊ √Â-‹-ÂÓ Â∆ÈØ ◊π È «Ï¡≈ÍÂ ‘À Ô≈ Ó ≈ ‘ ƒ ®
‡∂ ’ ®
√Ø ¬ ∆ ¡≈È ¡≥ Â  ’À ‘« √Ø ∫ ¡ÍÓ≈◊ ’Ø ¡≈ÈÀ Õ
’≈Ó ¥Ø Ë ÓÁ ÒØ Ì ÓØ ‘ ’∆ ÍÒ ÍÒ Í» ‹ ≈ ·≈ÈÀ ® 1®
√«’Â √È∂ ‘ «¬Ù‡ ¡≥ ◊ Ò≈ÚÀ ¡√ÊÒ ¡√ÊÒ ÷∂ Ò À Õ
‹Ø ’ ¤∞ «ÓÒÀ ¡≈È ¡÷Â «‹ÔØ √π Â Á≈≈ «√ Ó∂ Ò À ® 2®
‘«‹È ‘« «ÏÈ∞ ¡Ω  È ‹≈ÈÀ Â‹À ¡≈È √Ì «Â¡≈◊∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ √Ø¬∆ ‹È «ÈÓÒ «È«√«ÁÈ «È‹ ¡È∞≈◊∆®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª
˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ √Ó«ÍÂ ‘Ø ’∂ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
√ø Â Ø ¡«ÈÈ Ì◊«Â Ô‘ È≈‘∆∫Õ
‹Ï Ò◊ √Â-‹-ÂÓ Â∆ÈØ ◊π È «Ï¡≈ÍÂ ‘À Ô≈ Ó≈‘ƒ®
‡∂ ’ ®
‘∂ √øÂØ! «¬‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¡«ÈÈ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘À ‹ÁØ∫ Âº’
‹∆Ú ¡øÁ √ÂØ, ‹Ø, ÂÓØ «ÂøÈ ◊π‰, Í≥‹ ◊π‰ »Í, √, ◊øË,
√ÍÙ ¡Â∂ ÙÏÁ ÓΩ‹»Á ‘ÈÕ
√Ø ¬ ∆ ¡≈È ¡≥ Â  ’À ‘« √Ø ∫ ¡ÍÓ≈◊ ’Ø ¡≈ÈÀ Õ
’≈Ó ¥Ø Ë ÓÁ ÒØ Ì ÓØ ‘ ’∆ ÍÒ ÍÒ Í» ‹ ≈ ·≈ÈÀ ® 1®
√ø√≈ Á∆ fi»·∆ Ó≈«¬¡≈ ‘∆ ‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ Á» ¿∞Ò‡∂
≈‘ Â∂ «Ò‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ «¬√ ’’∂ ‹∆Ú ’≈Ó, ¥ØË, ‘ø’≈, ÒØÌ, ÓØ‘
«Ú⁄ Î«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ÍÒ-ÍÒ Ó≈«¬¡≈ Á∆ Í»‹≈ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫
Á» ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
138
’‘≈ ÌÔØ È≈⁄∂ ¡π ◊≈¬∂ ’‘≈ ÌÔØ ÂÍ ’∆È∑∂Õ
’‘≈ ÌÔØ ‹Ø ⁄È Í÷≈∂ ‹Ω ÒØ Âº Â È‘ƒ ⁄∆È∑ À ® 1®
Ï≈‘∆ ¡≈‚øÏ ’È È≈Ò ’∞fi ‘≈√Ò ‘Ø‰ Ú≈Ò≈ È‘ƒ ‘À,
’∆ ‘Ø«¬¡≈ Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú Èº⁄∂, ◊≈Ú∂ ¡Â∂ ÂÍ ’∂, Ì≈Ú∂∫ Á∂Ú∆ Á∂Ú«Â¡ª
Á∂ ⁄È ËØÚ∂∫, «¬‘ ’∞fi ’∆Â∂ Á≈ ’Ø¬∆ Ú∆ Î≈«¬Á≈ È‘ƒ ‹Á Âº’ «¬‘
‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÍÓ ÂºÂ ˘ È‘ƒ ‹≈‰Á≈Õ
’‘≈ ÌÔΩ ‹∂ Ó» ø ‚ Óπ ø ‚ ≈ÔΩ Ï‘π Â∆Ê ÏÃ Â ’∆È∂ ∑ Õ
√Ú≈Ó∆ Á≈√ Ì◊Â ¡π √∂Ú’ ’≈‘» ÍÓ ÂºÂ È‘ƒ ⁄∆È∑À∫®2®
Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú «√ ˘ Óπø‚Ú≈ ÒÚ∂, √≈∂ Â∆Êª ”Â∂ «¬ÙÈ≈È ’∂
¡Â∂ ÚÂ º÷∂, «¬√ È≈Ò ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘ØÚ∂◊∆, √…≈Ó∆
Â∂ Á≈√ Ì◊Â∆, ◊π» ¡Â∂ «ÙÙ Ì◊Â∆ ’È Á≈ Ú∆ ’Ø¬∆ Î≈«¬Á≈ È‘ƒ
‘ØÚ∂◊≈ ‹Á Âº’ «¬‘ ‹∆Ú ÍÓ-ÂºÂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ È‘ƒ ‹≈‰Á≈Õ
’‘À “«ÚÁ≈√” Â∂∆ Ì◊«Â Á» ‘À Ì≈◊ ÏÛÀ √Ø Í≈ÚÀÕ
Â«‹ ¡«ÌÓ≈È Ó∂«‡ ¡≈Í≈ Í «ÍÍÒ’ ‘…À ⁄π«È ÷≈ÚÀ®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈
‹∆, Â∂∆ Ì◊Â∆ Á» ‘ÀÕ «‹√ ‹∆Ú Á∂ Úº‚∂ Ì≈◊ ‘È ¿∞‘∆ ‹∆Ú
¡≈Í Á∆ Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í Á∂ fi»·∂ ‘ø’≈ ˘ ¤º‚
’∂ ’∆Û∆ ∂Â «Ú⁄ «ÓÒ∆ ‘Ø¬∆ ÷≥‚ ˘ ⁄π‰-⁄π‰ ’∂ ÷≈ ÒÀ∫Á∆ ‘À, «¬√∂
ÍÃ’≈ «‹‘Û≈ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ fi»·∂ ‘ø’≈ ˘ «Â¡≈◊ ’∂
«ÈÓÂ≈ Ë≈È ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘À ¿∞‘∆ ÍÓ¡≈ÈßÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ GI
¡Ï ’¤∞ ÓÓ «Ï⁄≈≈ ‘Ø ‘«Õ
¡≈«Á ¡≥Â ¡Ω√≈È ≈Ó «ÏÈ ’Ø«¬ È ’À «È√Â≈≈ ‘Ø ‘«®
‡∂ ’ ®
‹Ò Â∂ Í≥ ’ Í≥ ’ Â∂ ¡≥ « Óz Â ‹Ò ‹Ò«‘ √π « Ë ‘Ø « ¬ ‹À √ ∂ Õ
¡À√∂ ÌÓ ’Ó ‹∆¡ Ïª«Ë˙ ¤±‡À∫ Â∞Ó «ÏÈ ’À√∂ ‘Ø ‘«®1®
‹Í ÂÍ «ÏË∆ «ÈÙ∂ Ë È≈Ó ’π ‰ ≈ÓÀ ∫ Í≈Í Í≥ π È ÁØ ¿ ± Ó≈Ô≈®
¡À √ ∂ ÓØ « ‘Â ÓÈ ◊«Â «ÏÓπ ÷ ËÈ ‹ÈÓ ‹ÈÓ ‚ø ‘ ’≈Ô≈ ‘Ø
‘«®2®
Â≈ÛÈ ¤∂ Á È Âz ≈ ¤È ÷∂ Á È Ï‘π «Ï«Ë ’« Ò∂ ¿∞ Í ≈¬∆Õ
Òπ‰÷Û∆ √ø‹Ø◊ «ÏÈª ‹À√∂ ’«È’ ’¶’ È ‹≈¬∆ ‘Ø ‘«®3®
√«’Â √È∂‘ «¬Ù‡ ¡≥◊ Ò≈ÚÀ ¡√ÊÒ ¡√ÊÒ ÷∂ÒÀÕ
‹Ø ’¤∞ «ÓÒÀ ¡≈È ¡÷Â «‹ÔØ √π Â Á≈≈ «√ Ó∂ Ò À ® 2®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ÍÃ∂Ó∆ Ì◊Â √Ï Ù’Â∆Ó≈È ¬∆Ù‡ ÍÓ≈ÂÓ≈
È≈Ò Ó∂Ò ’’∂ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ Ú√≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ÷≥‚ª ÏÃ«‘Ó≥‚ª
«Ú⁄ ‹≈ ’∂ ¡≈ÈßÁ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ˘
√ø√≈ «Ú⁄ ‹Ø ’∞fi ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘À ¿∞‘ ÍπºÂ ¡Â∂ «¬√Â∆ Ì≈Ú
Í«Ú≈ Á∂ ’øÓ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¡≥Â √Ó∂∫ ‹∆Ú Á∂ È≈Ò ’∂ÚÒ ÍÃÌ» Á∂
«√ÓÈ È∂ ‘∆ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ
‘«‹È ‘« «ÏÈ∞ ¡Ω È ‹≈ÈÀ Â‹À ¡≈È √Ì «Â¡≈◊∆Õ ’«‘
«ÚÁ≈√ √Ø ¬ ∆ ‹È «ÈÓÒ «È«√«ÁÈ «È‹ ¡È∞  ≈◊∆®3®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Á≈√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ √Ó≈È «’√∂ ‘Ø ˘ È‘ƒ
√ÓfiÁ≈Õ ‘Ø √Ì ÍÁ≈Êª ˘ fi»·∂ √Ófi ’∂ «Â¡≈◊ «ÁøÁ≈ ‘À, √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ¿∞‘∆ ‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫
«‘Â ‘À ‹Ø «ÁÈ ≈Â Ì≈Ú √Ú≈√-√Ú≈√ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘À
¡Â∂ ¿∞√ Á∂ È≈Ó «Ú⁄ Ó√Â «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ GH
Ì◊Â∆ ¡À √ ∆ √π È ‘π ∂ Ì≈¬∆Õ
¡≈¬∆ Ì◊«Â Â¿π ◊¬∆ ÏÛ≈¬∆® ‡∂’®
’‘≈ ÌÔØ È≈⁄∂ ¡π ◊≈¬∂ ’‘≈ ÌÔØ ÂÍ ’∆È∑ ∂ Õ
’‘≈ ÌÔØ ‹Ø ⁄È Í÷≈∂ ‹Ω ÒØ Âº Â È‘ƒ ⁄∆È∑ À ® 1®
’‘≈ ÌÔΩ ‹∂ Ó» ø ‚ Óπ ø ‚ ≈ÔΩ Ï‘π Â∆Ê ÏÃ Â ’∆È∂ ∑ Õ
√Ú≈Ó∆ Á≈√ Ì◊Â ¡π √∂Ú’ ’≈‘» ÍÓ ÂºÂ È‘ƒ ⁄∆È∑À∫®2®
’‘À “«ÚÁ≈√” Â∂  ∆ Ì◊«Â Á»  ‘À Ì≈◊ ÏÛÀ √Ø Í≈ÚÀ Õ
Â«‹ ¡«ÌÓ≈È Ó∂ « ‡ ¡≈Í≈ Í «ÍÍÒ’ ‘… À ⁄π « È ÷≈ÚÀ ® 3®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ‹∆Úª ˘ Ì◊Â∆ ’È Á≈ Í≈ÚÈ
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ¿∞√ √Ó∂∫ ‹∆ÚÈ «Ú⁄
¡≈¿∞∫Á∆ ‘À ‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄Ø∫ ÒØ’ Ú«‚¡≈¬∆ Â∂ fi»·∂ ‘ø’≈ Á≈
È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ì◊Â∆ ¡À √ ∆ √π È ‘π ∂ Ì≈¬∆Õ
¡≈¬∆ Ì◊«Â Â¿π ◊¬∆ ÏÛ≈¬∆® ‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆ √π‰Ø! ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ¡À√∆ Í«ÚºÂ ˛ «‹√ Á∂
¡≈¿∞‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄Ø∫ ‘ø’≈ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
139
140
141
«ÏÈª ’≈Ò÷ È‘ƒ Ò«‘øÁ∆Õ «¬√∆ ÍÃ’≈ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫
«ÏÈª «‹øÈ∆ Ó˜∆ ÔØ◊ √≈ËÈª ¡Â∂ ÂÍ ’ ÒÚ∂ Í ‹∆Ú Á∂ ¡≥ÁØ∫
Í≈Íª Á∆ ’≈Ò÷ È‘ƒ ‹ªÁ∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ¿π Á ≈√ Â≈‘∆ ÂÀ ∫ ’‘≈ ¿∞ Í ≈Ô ¡Ï ’∆‹À Õ
ÌÀ Ï»ÛÂ ÌÀÌ∆Â Ì◊«Â ‹È ’« ¡Ú¶ÏÈ Á∆‹À ‘Ø ‘«®4®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ’ÒÔ∞º◊ Á∂ ÏÒ
ÂØ∫ Ï⁄‰ Ò¬∆ ‘π‰ ‹∆Ú ’∆ ¿∞Í≈¡ ’∂? ‘∂ ‘« ÍÃÌ» ‹∆! √ø√≈ Á∂
ÌÚ-√≈◊ «Ú⁄ ‚∞ºÏ ‘∂ ÌÀ¡-Ì∆Â ‹∆Ú ˘ ¡≈Í «’Í≈ ’’∂
¡≈Í‰≈ √‘≈≈ Á∂ ’∂ ÌÚ-√≈◊ ÂØ∫ Í≈ ’ «Á¿∞ ‹∆Õ
ÙÏÁ H@
È‘« ÍÃ ◊ ‡«√ È≈ ‘Ø ÍÃ ◊ ‡«√ È≈ ‘Ø Õ
Á∆È≈ È≈Ê ÁÔ≈Ò® ‡∂ ’ ®
‹ÈÓÂ ‘∆ Â∂ ‘Ø «Ï◊≈ÈÕ
¡Ï ’¤± Ï» ‹ Â Ï‘π «  «√Ô≈È®1®
Í«Ú≈ «ÏÓπ ÷ ÓØ « ‘ Ò≈◊Õ
’¤∞ √Óπ « fi ÍÂ È«‘ø ‹≈«È®2®
Ô‘ ÌΩ «ÏÁ∂ √ ’«Ò ’≈Ò®
‘Ó ¡≈È Í«˙ ‹Ó‹≈Ò®3®
’Ï‘π ’ ÂØ  ÌØ √ Õ
‹Ø ÓÀ∫ È ’‘πø ÂØ ÓØ ÁØ√®4®
¡√ ’«‘ÔÂ ‘» ÓÀ ∫ ¡‹≈ÈÕ
¡‘Ø ÍÃ Ì π Â∞ Ó √Ú◊Ô √Ô≈È®5®
√π Â √∂ Ú ’ √Á≈ ¡√Ø ⁄ Õ
·≈’ «ÍÂ«‘ø √Ï √Ø ⁄ ®6®
«ÚÁ≈√ «ÏÈÚÀ ’ ‹Ø « Õ
¡‘Ø √π ¡ ≈Ó∆ Â∞ Ó ÓØ « ‘ø È ¤Ø « ®7®
√π Â Ω Íπ  ÏÒ≈ ¡’Ó ÓØ  Õ
Ï«Ò ‹≈¿± ∫ ’Ω «È‹ ’Ø  ®8®
«¬√ ÙÏÁ ≈‘ƒ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆ ‹∆Úª
˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ «ÈÓÂ≈ √«‘Â Ï∂ÈÂ∆ ’È Á≈ „ø◊ Áº√Á∂ ‘È
«’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÁÙÈª Ò¬∆ ÒØ⁄ «‘≈ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ ÁÙÈ
Á∂‰ Ò¬∆ «’√ ÍÃ’≈ ÍÃ≈ÊÈ≈ ’Á≈ ‘ÀÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ ¿πÁ≈√ Â≈‘∆ ÂÀ∫ ’‘≈ ¿∞Í≈Ô ¡Ï ’∆‹ÀÕ
ÌÀ Ï»ÛÂ ÌÀÌ∆Â Ì◊«Â ‹È ’« ¡Ú¶ÏÈ Á∆‹À ‘Ø ‘«®4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á∆ Óπ’Â∆
È‘ƒ ‘Ø √’Á∆Õ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á≈ √‘≈≈ ÒÀ ’∂ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈
»Í∆ ÌÚ√≈◊ ˘ Â ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
≤ ¡ Ï ’¤∞ ÓÓ «Ï⁄≈≈ ‘Ø ‘«Õ
¡≈«Á ¡≥Â ¡Ω√≈È ≈Ó «ÏÈ ’Ø«¬ È ’À «È√Â≈≈ ‘Ø ‘«®
‡∂ ’ ®
‘∂ ‘« ‹∆! ¡≈Í ‹∆ Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ÓÀ∫ ‘∞‰ Ú≈√Â«Ú’
‘º√ Ì≈Ú ÏÃ‘Ó «◊¡≈È Á∂ Ì∂Á ˘ «Ú⁄≈ «Ò¡≈ ‘À «’ «√ÃÙ‡∆ Á∂
¡≈«Á ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¡≥Â Âº’ ¡≈Í ‹∆ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Úª ˘ ’Ø¬∆ Ú∆ Óπ’Â∆
È‘ƒ Á∂ √’Á≈Õ
‹Ò Â∂ Í≥’ Í≥’ Â∂ ¡≥«ÓzÂ ‹Ò ‹Ò«‘ √π«Ë ‘Ø«¬ ‹À√∂Õ
¡À√∂ ÌÓ ’Ó ‹∆¡ Ïª«Ë˙ ¤±‡À∫ Â∞Ó «ÏÈ ’À√∂ ‘Ø ‘«®1®
«‹Ú∂∫ Í≈‰∆ «Ú⁄ «⁄º’Û ‘πøÁ≈ ‘À ¡Â∂ «⁄º’Û «Ú⁄ ’ÓÒ Á∂
»Í ¡≥«ÓÃÂ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ‘À «¬√ ÍÃ’≈ Í≈‰∆ ‘∆ Í≈‰∆ ˘ √π÷∆ ’Á≈ ‘ÀÕ
«⁄º’Û Á∂ «Ú⁄ ’ÓÒ «⁄º’Û ÂØ∫ «ÈÒ∂Í «‘øÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ ÍÃ’≈ ‹∆Ú
’Óª ¡Â∂ ÌÓª Á∂ ÏøËÈ «Ú⁄ Ïø«È¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘∂ ‘« «¬‘ ‹∆Ú
«¬‘Èª fi»·∂ ÏøËÈª ÂØ∫ ¡≈Í «ÏÈª «’Ú∂∫ Óπ’Â ‘Ø √’Á≈ ‘À? ’∂ÚÒ
¡≈Í Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‘∆ ‹∆Ú fi»·∂ ÏøËÈª «Ú⁄Ø∫ Óπ’Â ‘Ø √’Á∆ ‘ÀÕ
‹Í ÂÍ «ÏË∆ «ÈÙ∂ Ë È≈Ó ’π ‰ ≈ÓÀ ∫ Í≈Í Í≥ π È ÁØ ¿ ± Ó≈Ô≈®
¡À √ ∂ ÓØ « ‘Â ÓÈ ◊«Â «ÏÓπ ÷ ËÈ ‹ÈÓ ‹ÈÓ ‚ø ‘ ’≈Ô≈ ‘Ø
‘«®2®
‹Í ’È≈, ÂÍ ’È≈, «ÚË∆ ≈‘∆∫ Ú«‹Â Í≈Í, ’Ó ¡Â∂
Í≈Í ÍπøÈ ÁØÈØ∫ ‘∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª Ó≈«¬¡≈ Á∂ »Í
‘ÈÕ «¬‘ fi»·∂ ¡≈‚øÏª Á∂ ’’∂ ‹∆Ú ¡≈Í ÂØ∫ Ï∂Óπ÷ ‘Ø ’∂ ‹ÈÓª
‹ÈÓ≈Âª Âº’ √ø√≈ Á∂ ¡≈Ú≈◊ÚÈ Á∂ ⁄º’ «Ú⁄ «Í¡≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
Â≈ÛÈ ¤∂ÁÈ Âz≈¤È ÷∂ÁÈ Ï‘π «Ï«Ë ’« Ò∂ ¿∞Í≈¬∆Õ
Òπ‰÷Û∆ √ø‹Ø◊ «ÏÈª ‹À√∂ ’«È’ ’¶’ È ‹≈¬∆ ‘Ø ‘«®3®
«‹Ú∂∫ √ØÈ∂ Á∆ ’≈Ò÷ Á» ’È Ò¬∆ √ØÈ∂ ˘ «‹øÈ≈ Ó˜∆
ÂÍ≈«¬¡≈, ¤∂«Á¡≈ ¡Â∂ ÷Á∂«Û¡≈ ‹≈Ú∂ Í √ØÈ∂ Á∆ «ÈÙ≈Á ÂØ∫
142
√∂Ú’ Á∆ «⁄øÂ≈ «‘øÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ºÍ‰
Ú≈Ò∂ Á≈√ ‘Ó∂Ù≈ «⁄øÂ≈ ÂØ∫ Óπ’Â ‘πøÁ∂ ‘È «’¿∞∫«’ ¿∞‘Èª Á∆ «⁄øÂ≈
ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ «ÏÈÚÀ ’ ‹Ø « Õ
¡‘Ø √π ¡ ≈Ó∆ Â∞ Ó ÓØ « ‘ø È ¤Ø « ®7®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «ÈÓÂ≈ √«‘Â ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂
√ÈÓπº÷ ‘ºÊ ‹ØÛ ’∂ Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í √≈‚∂
‹∆Úª Á∂ ¡Ω◊π‰ È≈ Á∂÷Ø, √≈‚∂ ”Â∂ «’Í≈ ’Ø ‹∆Õ
√π Â Ω Íπ  ÏÒ≈ ¡’Ó ÓØ  Õ
Ï«Ò ‹≈¿±∫ ’Ω «‹È ’Ø®8®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ‹∆Ú Í»ÏÒ∂ ÷Ø‡∂ ’Óª ’≈È ¡≈Í ÂØ∫
«Ú¤«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ÓÀ∫ ¡≈Í ÂØ∫ Ï«Ò‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ª ¡≈Í ‹∆ Ó∂∂
ÁØÙª ÚºÒ «Ë¡≈È È≈ «Á¿∞ ‹∆Õ ¡≈Í‰≈ È≈Ó ‹Í≈˙ ‹∆Õ
ÙÏÁ HA
«‹¿∞ Â∞Ó ’≈È ’∂√Ú∂ Ò≈Ò⁄ «‹Ú Ò≈◊≈Õ
«È’‡ È≈Ê ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ Ó«Â ÓøÁ ¡Ì≈◊≈® ‡∂’®
√≈◊ √«ÒÒ √Ø«Á’≈ ‹Ò ÊÒ ¡«Ë’≈¬∆Õ
√Ú≈Â∆ Ï» ø Á ’∆ ¡≈√ ‘À «Í¿∞ «Í¡≈√ È ‹≈¬∆®1®
‹Ø ∂ √È∂ ‘ ∆ ⁄≈‘∆¬∂ «⁄ÂÚÂ ‘Ø Á»  ∆Õ
Í≥◊πÒ ÎÒ È Í‘πø⁄‘∆ ’¤∞ √≈Ë È Í»∆®2®
’‘À «ÚÁ≈√ ¡’Ê ’Ê≈ ¿∞Í«ÈÙÁ √πÈ∆‹ÀÕ
‹√ Â±ø Â√ Â±ø ‘∆ ’√ ¿∞ÍÓ≈ Á∆‹À®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂
ÍÃ∂Ó «Ú⁄ Ó◊È ‹∆Ú Á∆ ¡Ú√Ê≈ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó∆
‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÁÙÈ ’È «Ú⁄ ‘∆ √º⁄≈ √πº÷ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ◊π‰ «Ï¡≈È È‘ƒ ’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂Õ
«‹¿∞ Â∞Ó ’≈È ’∂√Ú∂ Ò≈Ò⁄ «‹Ú Ò≈◊≈Õ
«È’‡ È≈Ê ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ Ó«Â ÓøÁ ¡Ì≈◊≈® ‡∂’®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ÁπÒÌ
‹ÈÓ «Ó«Ò¡≈ ‘À Í ‹∆Ú √ø√≈ Á∂ fi»·∂ ÍÁ≈Êª Á∂ Ò≈Ò⁄ «Ú⁄
Î«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ «¬√ ’≈‰ ¡À√∂ ¡Ì≈◊∂ ÓÈ Ú≈Ò∂ ‹∆Ú ˘ ¡≈Í‰∂
¡≥Á «Ï≈‹Ó≈È ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘Ø ‘∆Õ
È‘« ÍÃ◊‡«√ È≈ ‘Ø ÍÃ◊‡«√ È≈ ‘ØÕ
Á∆È≈ È≈Ê ÁÔ≈Ò® ‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ¡≈Í ‹∆ ÍÃ◊‡ ‘Ø ’∂ ÓÀ˘ ÁÙÈ È‘ƒ Á∂
‘∂ ‘Ø, ÁÙÈ È‘ƒ Á∂ ‘∂ ‘ØÕ ¡≈Í «’Í≈ ’’∂ ◊∆Ï-«ÈÚ≈‹
«Á¡≈¨ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ˘ ÁÙÈ «Á¿∞ ‹∆Õ
‹ÈÓÂ ‘∆ Â∂ ‘Ø «Ï◊≈ÈÕ
¡Ï ’¤± Ï» ‹ Â Ï‘π «  «√Ô≈È®1®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ √ø√≈ «Ú⁄ ‹∆Ú ¡≈ ’∂ ¡≈Í ÂØ∫ «Ú¤Û ‹ªÁ≈
‘ÀÕ «¬√ ◊ºÒ Á∆ √Øfi∆ ÏπºË∆Ó≈È ‹∆Úª ˘ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
Í«Ú≈ «ÏÓπ ÷ ÓØ « ‘ Ò≈◊Õ
’¤∞ √Óπ « fi ÍÂ È«‘ø ‹≈«È®2®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó «Ú⁄ Ó◊È ‹∆Ú ˘ √ø√≈ »Í Í«Ú≈
Ï∂Óπº÷ ÍÃÂ∆Â ‘πøÁ≈ ‘À √Ø ‹Á Âº’ ‹∆Ú ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ÈƒÁ ÂØ∫
È‘ƒ ‹≈◊Á≈ ¿∞ÁØ∫ Âº’ «¬√ ‹∆Ú ˘ «¬√ ◊ºÒ Á∆ √Ófi È‘ƒ ÍÀ∫Á∆Õ
Ô‘ ÌΩ «ÏÁ∂ √ ’«Ò ’≈Ò®
‘Ó ¡≈È Í«˙ ‹Ó‹≈Ò®3®
‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÿ ˘ ÌπºÒ ’∂ Ó≈ÂÒØ’ «ÚÁ∂√ «Ú⁄ ’≈Ò Á∂
¡Ë∆È ‘Ø ’∂ ’ÒÔ∞◊ «Ú⁄ ÷Ø‡∂ ’Ó ’Á≈ ‘À, «¬√ Ò¬∆ ‹Óª Á∂
‹ø‹≈Ò «Ú⁄ Î√ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
’Ï‘π ’ ÂØ  ÌØ √ Õ
‹Ø ÓÀ∫ È ’‘πø ÂØ ÓØ ÁØ√®4®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ÓÀ˘ ‘ √Ó∂∫ ¡≈Í ¿∞Í ¡‡ºÒ «ÚÙÚ≈√ ‘À
Í ‹∂’ ‹∆Ú ¡≈Í Á≈ Èª È‘ƒ ‹ÍÁ≈ Âª «¬‘ ‹∆Ú Á≈ ‘∆ ÁØÙ ˛Õ
¡√ ’«‘ÔÂ ‘» ÓÀ ∫ ¡‹≈ÈÕ
¡‘Ø ÍÃ Ì π Â∞ Ó √Ú◊Ô √Ô≈È®5®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ Ó≈«¬¡≈ «Ú⁄ Ìπ«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹∆Ú ¡≈Í Á∂
◊π‰ È≈ ‘∆ ◊≈ √’Á≈ ‘À Â∂ È≈ ‘∆ ‹≈‰ √’Á≈ ‘ÀÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆
¡≈Í √Ì ÂØ ∫ √Ã ∂ Ù ‡ √Ï«Ú¡≈Í’ ¡Â∂ ¡≥ Â ‹≈Ó∆ ‘Ø Õ
√π Â √∂ Ú ’ √Á≈ ¡√Ø ⁄ Õ
·≈’ «ÍÂ«‘ø √Ï √Ø ⁄ ®6®
«‹Ú∂∫ «ÍÂ≈ Á∂ ‘πøÁ∂ ‘Ø¬∂ ÍπºÂ ¡Â∂ √π¡≈Ó∆ Á∂ ‘πøÁ∂ ‘Ø¬∂ Á≈√
Ï∂«¯’ «‘øÁ≈ ‘À «’¿∞∫«’ «ÍÂ≈ ˘ ‘Ó∂Ù≈ ÍπºÂ Á∆ ¡Â∂ √π¡≈Ó∆ ˘
143
144
√ÓπøÁ Áπº÷ª Á≈ Ì«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À, «‹√ «Ú⁄ ’∂ÚÒ √øÂ ‘∆ ‹∆Ú ˘
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í≈ ’∂ «¬√ √ø√≈ ÂØ∫ Í≈ ’ √’Á∂ ‘ÈÕ
◊Ø « Ïø Á ∂ ÌΩ ‹ Ò «Ï¡≈«Ë ¡Í≈≈Õ
Â≈ ÂÀ ’¤∞ √»fiÂ Ú≈ È Í≈≈® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! √ø√≈ »Í∆ ÌÚ√≈◊ Ï∂¡≥Â Áπº÷ª È≈Ò Ì«¡≈
‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Úª ˘ ÌÚ-√≈◊ Í≈ ’È Á∆ √Øfi∆ È‘ƒ
‘ÀÕ
¡◊Ó ◊Ã ∂ ‘ Á»  Á»  ø Â  ÏØ « Ò ÌØ √ Á∆‹À Õ
Â∂∆ Ì◊«Â ÍØ‘È √øÂ ¡Ø‘È ÓØ«‘ø ⁄Û∑≈¬∆ «’È Ò∆‹ÀÕ1Õ
‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ «Èº‹ÿ ÂØ∫ Á» √ø√≈ «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ‘À
ÍÃøÂ± ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ’Ø¬∆ Ú∆ «Èº‹ÿ «Ú⁄ Í‘πø⁄‰ Á≈
ÌØ√≈ È‘ƒ «ÁøÁ≈Õ ¡≈Í ‹∆ Á∆ Ì◊Â∆ √ø√≈ ÂØ∫ Í≈ ’Á∆ ‘ÀÕ √øÂ
¿∞√ Ì◊Â∆ »Í∆ Ï∂Û∆ ”Â∂ √Ú≈ ‘Ø ’∂ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ Ì◊Â∆ È≈Ò
‹ØÛ ’∂ Í≈ ’Á∂ ‘ÈÕ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ «¬√ Ì◊Â∆ »Í∆ Ï∂Û∆ ”Â∂ ÓÀ˘
«’¿∞∫ È‘ƒ ⁄Û∑≈¿∞∫Á∂ ?
ÒØ ‘ ’∆ È≈Ú Í÷≈ÈÈ ÏØ fi ∆ √π « ’«Â Ì≈Ú «Ï‘∆È≈Õ
ÒØ Ì Âø ◊ ÓØ ‘ ÌÔØ ∫ ◊≈ÒΩ ÓÈ Ó∆È ÌÔØ ‹È Ò∆È≈®2®
‹∆Ú È∂ √ø√≈ √≈◊ «Ú⁄ ÌÓ ’≈È ‹∆ÚÈ »Í∆ Ï∂Û∆ ˘
ÒØ‘∂ Á∆ Ï‰≈ ’∂ ¿∞√ «Ú⁄ ÷Ø‡∂ ’Ó »Í∆ ÍºÊ ÒºÁ∂ ‘È ¡Â∂ √Ã∂Ù‡
’Óª ÂØ∫ «‘Â ‘ÀÕ ÒØÌ Á∆¡ª Âø◊ª ¡Â∂ ÓØ‘ Á∂ ’≈Ò ’≈È
‹∆ÚÈ »Í∆ Ï∂Û∆ ‚∞ºÏ ‘∆ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ Óº¤∆ ÒØÌ Á∆ ’∞ø‚∆ «Ú⁄ Î√ ’∂
¡≈Í‰∆ ‹≈È ◊Ú≈ ÒÀ∫Á∆ ‘À «¬√ ÍÃ’≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπºÒ ’∂ ‹∆Ú
Á≈ ÓÈ fi»·∂ ‹ø‹≈Òª «Ú⁄ Î√’∂ ¡≈Í‰∂ ‹∆ÚÈ ˘ «È√ÎÒ ◊Ú≈
ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
Âπ Ó Á∆È≈ È≈Ê ÁÔ≈Ò ÁÓØ Á  ’∆ÈÀ ‘∂ Â «Ï¶Ï ’∆‹À ®
«ÚÁ≈√ Á≈√ √ø Â ⁄È ’∆ ÓØ « ‘ ¡Ú¶ÏÈ Á∆‹À ® 3®
‘∂ ÍÃÌ» ◊∆Ï «ÈÚ≈‹! ¡≈Í Ó∂∆ Ï∂ÈÂ∆ √π‰ØÕ ÓÀ˘ ÁÙÈ
«Á˙Õ ¡≈Í «’√ ’≈È Á∂∆ ’ ‘∂ ‘ØÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂
‘È ÓÀ∫ √øÂª Á∂ ⁄Èª Á≈ Á≈√ ‘ªÕ ÓÀ˘ ‘π‰ ¡≈Í‰≈ ÁÙÈ Á∂ ’∂
√‘≈≈ «Á˙Õ
145
√≈◊ √«ÒÒ √Ø«Á’≈ ‹Ò ÊÒ ¡«Ë’≈¬∆Õ
√Ú≈Â∆ Ï» ø Á ’∆ ¡≈√ ‘À «Í¿∞ «Í¡≈√ È ‹≈¬∆®1®
√ø√≈ «Ú⁄ √≈◊, Â≈Ò≈Ï, √ØÚ ¡Â∂ Í≈‰∆ Á∂ √ØÂ Ï‘πÂ
‘È Í ÍÍ∆‘∂ ˘ ’∂ÚÒ √Ú≈Â∆ Ï»øÁ Á∆ ¡≈√ ‘ÀÕ √Ú≈Â∆ Ï»øÁ ÂØ∫
«ÏÈª ÍÍ∆‘∂ Á∆ ‘Ø Í≈‰∆ È≈Ò «Í¡≈√ È‘ƒ ÏπfiÁ∆Õ «¬√ ÍÃ’≈ ÍÃÌ»
ÍÃ∂Ó∆ ‹∆Ú Á∆ «Í¡≈√ ’∂ÚÒ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÁÙÈ ’È È≈Ò ‘∆
ÏπfiÁ∆ ‘ÀÕ
‹Ø ∂ √È∂ ‘ ∆ ⁄≈‘∆¬∂ «⁄ÂÚÂ ‘Ø Á»  ∆Õ
Í≥ ◊ π Ò ÎÒ È Í‘π ø ⁄ ‘∆ ’¤∞ √≈Ë È Í»  ∆®2®
√º⁄≈-ÍÃ∂Ó ‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ √∆, ¿∞‘
ÍÃ∂Ó ‹∆Ú Á∂ ÓÈ ÂØ∫ Ï‘πÂ Á» ‘ÀÕ Ì≈Ú ¿∞‘ ÍÃ∂Ó ‹∆Ú Á∂ ¡≥Á È‘ƒ ‘ÀÕ
«¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ «‹Ú∂∫ «Í≥◊Ò≈
‹∆Ú «ÏÃ÷ È≈Ò Òº◊∂ ÎÒ Âº’ È‘ƒ Í‘πø⁄ √’Á≈, ’∂ÚÒ ÎÒ ˘ Á»Ø∫
‘∆ Á∂÷ √’Á≈ ‘À, «¬√∂ ÍÃ’≈ ‹∆Ú √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘
ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ’ √’Á≈ ¡Â∂ ‹∆Ú Á∆ ¡≈√ Í»∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ¡’Ê ’Ê≈ ¿∞Í«ÈÙÁ √πÈ∆‹ÀÕ
‹√ Â±ø Â√ Â±ø ‘∆ ’√ ¿∞ÍÓ≈ Á∆‹À®3®
√«Â◊π «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆
’Ê≈ ’ÊÈ «‘Â ‘À Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú «‹øÈ∂ Ó˜∆ ¿∞Í«ÈÙÁ √π‰ ÒÚ∂Õ
ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆ ¡≈Í ‹À√∂ ‘Ø ÚÀ√∂ ‘∆ ‘Ø◊∂, √ø√≈∆ ‹∆Ú ¡≈Í Á∆
¿∞ÍÓ≈ ’∆ ’ √’Á≈ ‘À? Ì≈Ú ¡≈Í Á∆ ¿∞ÍÓ≈ È‘ƒ ’∆Â∆ ‹≈
√’Á∆Õ
ÙÏÁ HB
◊Ø « Ïø Á ∂ ÌΩ ‹ Ò «Ï¡≈«Ë ¡Í≈≈Õ
Â≈ ÂÀ ’¤∞ √»fiÂ Ú≈ È Í≈≈® ‡∂’®
¡◊Ó ◊Ã ∂ ‘ Á»  Á»  ø Â  ÏØ « Ò ÌØ √ Á∆‹À Õ
Â∂  ∆ Ì◊«Â ÍØ ‘ È √ø Â ¡Ø ‘ È ÓØ « ‘ø ⁄Û∑ ≈ ¬∆ «’È Ò∆‹À Õ 1Õ
ÒØ ‘ ’∆ È≈Ú Í÷≈ÈÈ ÏØ fi ∆ √π « ’«Â Ì≈Ú «Ï‘∆È≈Õ
ÒØ Ì Âø ◊ ÓØ ‘ ÌÔØ ∫ ◊≈ÒΩ ÓÈ Ó∆È ÌÔØ ‹È Ò∆È≈®2®
Âπ Ó Á∆È≈ È≈Ê ÁÔ≈Ò ÁÓØ Á  ’∆ÈÀ ‘∂ Â «Ï¶Ï ’∆‹À ®
«ÚÁ≈√ Á≈√ √ø Â ⁄È ’∆ ÓØ « ‘ ¡Ú¶ÏÈ Á∆‹À ® 3®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ √ø√≈
146
147
≈◊ ≈Ó’Ò∆ (⁄¿πÍÁ≈)
ÙÏÁ HD
«ËÃ◊ «ËÃ◊ ‹∆Ú‰π ≈‹∂ ≈Ó «ÏÈ≈®‡∂’®
Á∂«‘ ÈÀÈ «ÏÈπ, ⁄øÁ ÀÈ «ÏÈπ, «‹™ Ó∆È≈ ◊‘π ‹Ò∂ «ÏÈ≈Õ
‘√Â∆ √π ø ‚ «ÏÈπ , Í≥ ÷ ∆ Í≥ ÷ «ÏÈπ , ‹«¬√Ø « ¬ Óø « Á Á∆Í
«ÏÈ≈®1®
‹À √ ∂ ÏÃ ≈ ‘Ó‰ Ú∂ Á «Ú‘π ‰ ≈, ÂÀ √ Ø ÍÃ ≈ ‰∆ Âπ fi È≈Ó «ÏÈ≈®
Ï∂ √ Ú≈, ’» ø √π Â ’≈’Ω ’‘∆¬∂ , ÂÀ √ Ø Ì◊Â ‹È ≈Ó «ÏÈ≈®2®
Óø Â  √π  «Â «ÏÈπ , È≈∆ ’ø Â «ÏÈπ , ‹À √ Ø ËÂ∆ «¬ø Á  «ÏÈ≈Õ
«‹¿» ∫ «ÏÃ ¤ ≈ ÎÒ«‘ «Ú‘» ‰ ≈,«Â™ ÍÃ ≈ ‰∆ Âπ fi ÍÃ ∂ Ó «ÏÈ≈®3®
’≈Ó ¥Ø Ë ‘ø ’ ≈ «ÈÏ≈˙, «Âz Ù È≈ «Â¡≈◊‘π √ø Â ‹È≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ Ì¬∆ √∆ÂÒ ’≈«¬¡≈,«‹™ ‘Ω ∫ Ò≈◊Ø ◊π 
⁄È≈®4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ‹∆ÚÈ Ï∂¡Ê ˛Õ
«ËÃ ◊ «ËÃ ◊ ‹∆Ú‰π ≈‹∂ ≈Ó «ÏÈ≈®‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» Í≈ÂÙ≈‘ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ‹∆ÚÈ «Ë’≈ ˛Õ
Á∂«‘ ÈÀÈ «ÏÈπ, ⁄øÁ ÀÈ «ÏÈπ, «‹™ Ó∆È≈ ◊‘π ‹Ò∂ «ÏÈ≈Õ
‘√Â∆ √π ø ‚ «ÏÈπ , Í≥ ÷ ∆ Í≥ ÷ «ÏÈπ , ‹«¬√Ø « ¬ Óø « Á Á∆Í
«ÏÈ≈®1®
‹∆Ú ÁØ ¡º÷ª ÂØ∫ «ÏÈª, ⁄øÁ ≈Â ÂØ∫ «ÏÈª, Óº¤∆ ◊«‘∂
Í≈‰∆ ÂØ∫ «ÏÈª, ‘≈Ê∆ √πø‚ ÂØ∫ «ÏÈª, Í≥÷∆ Í≥÷ ÂØ∫ «ÏÈª, ÓøÁ Á∆Í’
ÂØ∫ «ÏÈª «Ú¡Ê ˛Õ
‹À √ ∂ ÏÃ ≈ ‘Ó‰ Ú∂ Á «Ú‘π ‰ ≈, ÂÀ √ Ø ÍÃ ≈ ‰∆ Âπ fi È≈Ó «ÏÈ≈®
Ï∂ √ Ú≈, ’» ø √π Â ’≈’Ω ’‘∆¬∂ , ÂÀ √ Ø Ì◊Â ‹È ≈Ó «ÏÈ≈®2®
«‹Ú∂∫ ÏÃ≈‘Ó‰ Ú∂Áª Á∂ «◊¡≈È ÂØ∫ «ÏÈª «Ú¡Ê ˛Õ ¿π√∂
ÍÃ’≈ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ÓÈπº÷≈ ‹ÈÓ «Ú¡Ê ˛Õ «‹Ú∂∫
Ú∂√Ú≈ Á∂ ÍπºÂ ˘ ’Ø¬∆ Èª È‘ƒ «ÁºÂ≈ ‹≈ √’Á≈ «¬√ ÍÃ’≈ Á≈√ ˘
Ú∆ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ’Ø¬∆ È≈Ó È‘ƒ «ÁºÂ≈ ‹≈ √’Á≈Õ
ÓøÂ √π«Â «ÏÈπ, È≈∆ ’øÂ «ÏÈπ,‹À√Ø ËÂ∆ «¬øÁ «ÏÈ≈Õ
«‹¿»∫ «ÏÃ¤≈ ÎÒ«‘ «Ú‘»‰≈, «Â™ ÍÃ≈‰∆ Âπfi ÍÃ∂Ó «ÏÈ≈®3®
ÙÏÁ HC
¡≈◊À ÓøÁ≈ ‘ÚÀ ‘Ô≈ Í«’«Â È ‹≈¬∆®
’» ’  ⁄Ω ’ ∆ ⁄‘Ø « ‚ÔÀ «Î« Ï‘∂ √π Ì≈¬∆® ‡∂ ’ ®
√π√∆ ÓÀ ‹π √π≈ ÍÔΩ ’Ø ’À È «Ï⁄≈®
≈Ó È≈Ó «‘ÁÀ Ï√À √Ï √π ÷ «È«Ë √≈®1®
’˛ «ÚÁ≈√ √π ø « È ’∂ √ Ú∂ ¡ø Â ‘ ’È «Ï⁄≈®
Â»Ó‘≈∆ Ì◊«Â ’À ’≈ÈÀ «Î« ‘ÚÀ ‘Ø ⁄Ó≈®2®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘
ÍÃÌ» È≈Ò Í∂ÃÓ ’È Ú≈Ò≈ √πÌ≈¡ Ï‰≈ ’∂ ‹∆ÚÈ √ÎÒ ’È Á≈
¡≈◊À Ó≥ Á ≈ ‘ÚÀ ‘Ô≈ Í«’«Â È ‹≈¬∆®
’» ’  ⁄Ω ’ ∆ ⁄‘Ø « ‚ÔÀ «Î« Ï‘∂ √π Ì≈¬∆® ‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ‹Í‰ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ¡º◊∂ Ó≥Á≈ ‘≈Ò ‘πøÁ≈ ‘À
Ì≈Ú ‹∆Ú Áπº÷ ÌØ◊Á≈ ‘ÀÕ «¬√ ’≈È ‹∆Ú Á≈ √πÌ≈¡ È‘ƒ ÏÁÒÁ≈Õ
«‹Ú∂∫ ’∞ºÂ∂ ˘ È‘≈-Ëπ¡≈ ’∂ ⁄Ω∫’∆ ”Â∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂ Âª
¿∞‘ ¡≈Í‰∂ √πÌ≈¡ ’≈È ¿∞Ê∂ ÏÀ· È‘ƒ √’Á≈Õ «¬√∂ ÍÃ’≈ ‹∆Ú
«‹øÈ∂ Ó˜∆ ¡‚øÏ ¡Â∂ ’Ó ’ª‚ª ˘ ’ ÒÚ∂ Í √«Â√ø◊Â ÂØ∫
«ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ÷Ø‡≈ √πÌ≈¡ È‘ƒ ÏÁÒÁ≈Õ
√π√∆ ÓÀ ‹π √π≈ ÍÔΩ ’Ø ’À È «Ï⁄≈®
≈Ó È≈Ó «‘ÁÀ Ï√À √Ï √π ÷ «È«Ë √≈®1®
‹∂’ ◊ø◊≈ Á∂ «Ú⁄ Ù≈Ï ÍÀ Ú∆ ‹≈Ú∂ Âª ¿∞‘ ◊ø◊≈ Á≈ ‘∆
»Í ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ «Ú⁄ ’Ø¬∆ Ùø’≈ È‘ƒ «‘ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ ÍÃ’≈
«‹√ Ú∂Ò∂ ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó Ú√Á≈ ‘À Âª ‹∆Ú
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ √Ì ÂØ∫ √∂Ù‡ √πº÷ ˘ ÍÃ≈ÍÂ
’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
’‘À «ÚÁ≈√ √π ø « È ’∂ √ Ú∂ ¡≥ Â ‘ ’È «Ï⁄≈®
Â±Ó‘≈∆ Ì◊«Â ’À ’≈ÈÀ «Î« ‘ÚÀ ‘Ø ⁄Ó≈®2®
◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÃÌ»! Ó∂∆
Ï∂ÈÂ∆ √π‰Ø ¡Â∂ «¬√ Â∂ «Ú⁄≈ ’Ø ‹∆Õ ‘∂ ÍÃÌ»! ¡≈Í ‹∆ Á∆ Ì◊Â∆
’’∂ ÓÀ∫ ⁄Ó≈ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
148
¡À √ ∆ Ò≈Ò Â∞ fi «ÏÈ∞ ’¿∞ È ∞ ’À ®
◊∆Ï «ÈÚ≈‹π ◊π√¬∆¡≈ Ó∂≈ Ó≈ÊÀ ¤Âz ËÀ®1® ‘≈¿∞®
‘∂ Ó∂∂ √πøÁ √»Í ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! «¬√ Â∑ª Á≈ ’ΩÂ’ ¡≈Í ‹∆ ÂØ∫
«ÏÈª ‘Ø ’Ω‰ ’ √’Á≈ ‘À? ‘∂ ◊∆Ïª ˘ «ÈÚ≈‹‰ Ú≈Ò∂ ÍÃÌ» ‹∆,
¡º‹ Ó∂∂ ÓºÊ∂ ”Â∂ ¡≈Í ‹∆ È∂ ‹º√ »Í∆ ¤Â fiπÒ≈ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
‹≈ ’∆ ¤Ø«Â ‹◊Â ’¿∞ Ò≈◊À Â≈ Í Â∞∫‘∆ „À®
È∆⁄‘ ¿± ⁄ ’À Ó∂  ≈ ◊Ø « Ïø Á π ’≈‘» Â∂ È ‚À ® 1®
«‹√ Á∆ ¤Ø‘ Òº◊‰ È≈Ò ‹◊Â Á∂ ÒØ’ «Ìº‡∂ ‹ªÁ∂ √È,Â∞√ƒ
«’Í≈ ’∆Â∆ ‘À «’ ¡º‹ ‘ Í≈√∂ Ó∂∆ ‹À ‹À ’≈ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Ó∂≈
◊Ø«ÏøÁ ÍÓ≈ÂÓ≈ È∆⁄ª ÂØ∫ ¿πº⁄≈ ’ «ÁøÁ≈ ‘À ¡Â∂ ¡«‹‘≈ ’È
√Ó∂∫ ¿∞‘ «’√∂ ÂØ∫ ‚Á≈ È‘ƒ ‘ÀÕ
È≈ÓÁ∂ Ú ’Ï∆π «ÂÒØ ⁄ È∞ √ËÈ≈ √À È ∞ ÂÀ ®
’«‘ «ÚÁ≈√π √∞È‘π ∂ √øÂ‘π ‘« ‹∆Œ¿∞ Â∂ √ÌÀ √À®2®1®
√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆, √«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆, √«Â◊π» «ÂzÒØ⁄È
‹∆, √«Â◊π» √ËÈ≈ ‹∆, √«Â◊π» √ÀÈ ‹∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í’∂
Â ◊¬∂ ¡Â∂ «‹‘Èª È∂ √ø√≈ «Ú⁄ ¬∂’Â≈ ¡Â∂ √ªfi∆Ú≈ÒÂ≈ √Ê≈«ÍÂ
’È Ò¬∆, «‹‘Èª Á∂ √Ó≈«‹’ ¥ªÂ∆’≈∆ Â∂ ÍÓ≈Ê∆ «Ú⁄≈ª
¡º◊∂ ≈‹∂ Ó‘≈≈‹∂ Â∂ ’º‡Û Í≥Ê∆¡ª ˘ fiπ’‰≈ «Í¡≈ ¡Â∂ «‹‘Èª ÂØ∫
√∂Ë ÒÀ ’∂ ¡‰«◊‰Â ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄Ø∫ Â ◊¬∂Õ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √øÂª ˘ √øÏØËÈ ’Á∂ ‘Ø¬∂ ÎÓ≈¿∞∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂
√øÂØ √π‰Ø! ¿∞√ ÍÃÌ» Í≈√Ø∫ √Ì ◊ºÒª Ï‰ ¡≈¿∞∫Á∆¡ª ‘È, ¿∞‘ ‹Ø ⁄≈‘∂
’ √’Á≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ HF
√π ÷ √≈◊ √π « Âπ «⁄ø Â ≈Ó«È ’≈ÓË∂ È Ï«√ ‹≈ ’∂ ∂ ®
⁄≈« ÍÁ≈Ê ¡√‡ Ó‘≈ «√«Ë ÈÚ «È«Ë ’ ÂÒ Â≈ ’À®1®
‘« ‘« ‘« È ‹Í«√ √È≈®
¡Ú √Ì ¤≈«‚ Ï⁄È ⁄È≈®1® ‘≈¿∞®
È≈È≈ «÷¡≈È Íπ  ≈È Ï∂ Á «Ï«Ë ⁄¿∞ Â ∆√ ¡¤ Ó≈‘∆®
«Ï¡≈√ Ï∆⁄≈« ’«‘˙ ÍÓ≈Êπ ≈Ó È≈Ó √« È≈‘∆®2®
√‘‹ √Ó≈«Ë ¿∞ Í ≈«Ë ‘Â ‘Ø « ¬ Ï‚∂ Ì≈«◊ «ÒÚ Ò≈◊∆®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¿∞Á≈√ Á≈√ Ó«Â ‹ÈÓ ÓÈ ÌÀ Ì≈◊∆®3®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
«‹Ú∂∫ ÓøÂ √πÂ ÂØ∫ «ÏÈª, «¬√Â∆ ÍÂ∆ «ÏÈª, ËÂ∆ Óƒ‘
«ÏÈª, «ÏÃ÷ ¯Ò «ÏÈª ¡Ë»∂ ‘È, «¬√ Â∑ª ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ ÍÃ∂Ó ÂØ∫
«ÏÈª ¡Ë»≈ ˛Õ
’≈Ó ¥Ø Ë ‘ø ’ ≈ «ÈÏ≈˙, «Âz Ù È≈ «Â¡≈◊‘π √ø Â ‹È≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ Ì¬∆ √∆ÂÒ ’≈«¬¡≈,«‹™ ‘Ω ∫ Ò≈◊Ø ◊π 
⁄È≈®4®
‘∂ Ì≈¬∆! √øÂ ‹È≈ Á∂ Í≈√ ‹≈ ’∂ ’≈Ó, ¥ØË, ‘ø’≈ ¡Â∂
«ÂzÙÈ≈Úª Á≈ «Â¡≈◊ ’ØÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰
’Á∂ ‘È «’ ¿π√ √Ó∂∫ ‹∆Ú Á∆ ’≈«¬¡≈ Í«ÚºÂ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‹ÁØ∫ «¬‘
◊π» Á∂ ⁄Èª È≈Ò Òº◊Á∆ ˛Õ
≈◊π Ó≈»
ÙÏÁ HE
¡À √ ∆ Ò≈Ò Â∞ fi «ÏÈ∞ ’¿∞ È ∞ ’À ®
◊∆Ï «ÈÚ≈‹π ◊π √ ¬∆¡≈ Ó∂  ≈ Ó≈ÊÀ ¤Âz ËÀ ® 1® ‘≈¿∞ ®
‹≈ ’∆ ¤Ø«Â ‹◊Â ’¿∞ Ò≈◊À Â≈ Í Â∞∫‘∆ „À®
È∆⁄‘ ¿± ⁄ ’À Ó∂  ≈ ◊Ø « Ïø Á π ’≈‘» Â∂ È ‚À ® 1®
È≈ÓÁ∂ Ú ’Ï∆π «ÂÒØ ⁄ È∞ √ËÈ≈ √À È ∞ ÂÀ ®
’«‘ «ÚÁ≈√π √∞È‘π ∂ √øÂ‘π ‘« ‹∆Œ¿∞ Â∂ √ÌÀ √À®2®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «‹È∑ª È∂ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄
’ÃªÂ∆’≈∆ √Ó≈‹’ Í«ÚÂÈ ’∆Â≈, ¿∞√ √Ó≈‹ «Ú⁄ ¡≈◊ÓÈ
‘Ø«¬¡≈, «‹‘Èª ˘ ÍÛ∑È «Ò÷‰, √π‰È, ⁄ø◊∂ ’ºÍÛ∂ Í«‘È‰ ¡≈«Á
Ó≈ÈÚ∆ ¡«Ë’≈ª ÂØ∫ Úªfi∂ º«÷¡≈ «◊¡≈ √∆Õ «ÚÙÚ «Ú⁄ ¬∂’Â≈,
√Ó≈ÈÂ≈, Ì≈¬∆⁄≈≈ √Ê≈«ÍÂ ’È Ò¬∆ Â∂ ÁºÏ∂ ’∞⁄Ò∂ √Ó≈‹ ˘
¿∞µÍ ⁄πº’‰ Ò¬∆ ¡Â∂ ‹≈Â ¡«ÌÓ≈È∆¡ª Á≈ ‘ø’≈ ÂØÛÈ Ò¬∆
Í≈‰∆ «Ú⁄ ÍºÊ Â≈¿∞‰∂ Í¬∂, ◊ø◊≈ ¿∞Ò‡∆ ⁄Ò≈¿∞‰∆ Í¬∆, ¡≈Í‰≈
’øË≈ ⁄∆ ’∂ ⁄Ω‘ª ‹π◊
º ª Á∂ ‹È∂¿± «Á÷≈¿∞‰∂ Í¬∂ ¡Â∂ ≈‹∂ Ó‘≈≈«‹¡ª
È≈Ò Â∂ ’º‡ÛÍ≥Ê∆¡ª È≈Ò ÒØ‘≈ «Ò¡≈Õ ¡÷∆ ¿∞‘Èª Á∂ ¥ªÂ∆’≈∆
Ó≈ÈÚÚ≈Á∆ ¡Â∂ ÍÓ≈Ê∆ «Ú⁄≈ª ÂØ∫ ÍÃÌ≈«ÚÂ ‘Ø ’∂ ⁄≈∂ Ú‰
¿∞‘Èª Á∂ ⁄Èƒ Í¬∂ ¡Â∂ √«Â’≈ Ú‹Ø∫ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Á∆ ÏÈ≈√
«Ú⁄ ‘≈Ê∆ Â∂ √ØÈ∂ Á∆ Í≈Ò’∆ «Ú⁄ «Ï·≈ ’∂ ÙØÌ≈ Ô≈Â≈ ’º„∆ ◊¬∆Õ
¿∞√ √Ó∂∫ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¿∞√ÂÂ∆
’Á∂ ‘Ø¬∂, «¬‘ Í≈ÚÈ ÙÏÁ ¿∞⁄≈È ’∆Â≈∏
149
150
≈◊ Ó≈» (⁄¿π Í Á≈)
ÙÏÁ HG
Í∆¡≈ ≈Ó √π Í∆¡≈ ∂® ‡∂’®
Ì« Ì« Á∂ Ú À √π  «Â ’Ò≈Ò∆, Á«¡≈ Á«¡≈ Í∆È≈ ∂ Õ
Í∆ÚÂ Í∆ÚÂπ ¡≈Í≈ ‹◊ Ìπ Ò ≈,‘« √ Óª«‘ ÏΩ  ≈È≈ ∂ Õ
Á ÿ« «Ú√« ◊«¬˙ «ÚÁ≈√≈, ¿πÈÓ«È √Á ÓÂÚ≈∆ ∂Õ
ÍÒπ ÍÒπ ÍÃ ∂ Ó «Í¡≈Ò≈ ⁄≈ÒÀ , ¤» ‡ ∂ Èª«‘ ÷π Ó ≈∆ ∂ ® 1®
«¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘
◊π» »Í ’Ò≈Ò∆ Í≈√ ‹≈ ’∂ ¡≥«ÓÃÂ Í∆‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘ÈÕ «‹√ ¡≥«ÓÃÂ Á∂ Í∆‰ È≈Ò ‹∆Ú √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ ÷πÓ≈∆ «Ú⁄ Ó◊È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Í∆¡≈ ≈Ó √π Í∆¡≈ ∂® ‡∂’®
ÓÀ ∫ ÍÃ Ì » Á∂ È≈Ó Á≈ ¡≥ « ÓÃ Â Í∆Â≈ ‘À Õ
Ì« Ì« Á∂ Ú À √π  «Â ’Ò≈Ò∆, Á«¡≈ Á«¡≈ Í∆È≈ ∂ Õ
Í∆ÚÂ Í∆ÚÂπ ¡≈Í≈ ‹◊ Ìπ Ò ≈,‘« √ Óª«‘ ÏΩ  ≈È≈ ∂ Õ
◊π» »Í ’Ò≈Ò∆ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ «Ú÷∂ √πÂ «‡’≈ ’∂ Ì-Ì
’∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∂ «Í¡≈Ò∂ «ÍÒ≈ «‘≈ ‘ÀÕ Á«¡≈Úª Á∂ √Ó≈È
¡≥«ÓÃÂ Á∂ «Í¡≈Ò∂ ‹∆Ú Í∆ «‘≈ ‘ÀÕ ¡À√≈ ¡≥«ÓÃÂ Í∆‰ È≈Ò ‹∆Ú
√ø√≈ ˘ ÌπºÒ ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ Ó◊È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Á ÿ« «Ú√« ◊«¬˙ «ÚÁ≈√≈, ¿πÈÓ«È √Á ÓÂÚ≈∆ ∂Õ
ÍÒπ ÍÒπ ÍÃ ∂ Ó «Í¡≈Ò≈ ⁄≈ÒÀ , ¤» ‡ ∂ Èª«‘ ÷π Ó ≈∆ ∂ ® 1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈™Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú √∆ »Í∆ ÿ
˘ ÌπÒ≈ ’∂ ¿∞ÈÓÈ∆ Ì≈Ú Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ «Úº⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ÓÂÚ≈Ò≈
‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ «Ú÷∂ ÍÃ∂Ó «Í¡≈Ò≈ ÍÒ-ÍÒ «ÈøÂ ⁄ºÒ
«‘≈ ‘À «‹√ Á≈ ÈÙ≈ ’Á∆ Ú∆ È‘ƒ ¿∞Â∑Á≈Õ
ÙÏÁ HH
ÓÈ ÓØ  ≈ Ó≈«¬¡≈ Ó«‘ ÒÍ‡≈ÈØ ® ‡∂ ’ ®
«Ï√≈√’Â «‘˙ «È√Ú≈√, ¡‹ ‘» ø È«‘ø ¡ÿ≈ÈØ Õ
’≈Ó∆ ’π « ‡Ò ÒÏ≈ ’π ⁄ ≈Ò∆,√Ófi«¬ È‘ƒ √Óπ fi ≈ÈØ ® 1®
√«Â √ø ◊ Â Í´ È‘ƒ ’∆È‘ƒ, ÓÈ Ó»  «÷ Ï‘π ◊Ú≈ÈØ Õ
√Ø Â ÷≈Â «ÁÈ À È «ÏÂ≈«¬,Â≈«‘ ÓÀ ∫ √È≈ √π ÷ Ó≈ÈØ ® 2®
Ó≈«¬¡≈ Óø « ‘ «‘Ò «Ó«Ò «‘˙,ÎØ ’ ‡ √≈‡∂ ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈ÈØ Õ
È≈Ó √πº÷ª Á≈ √ÓπøÁ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ Á∂Ú∆-Á∂Ú«Â¡ª Á∆
¿∞Í≈√È≈ ¤º‚ ’∂ ’Ó-’ª‚ª, Ú«‘Óª-ÌÓª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ¿∞√
ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
√π ÷ √≈◊ √π « Âπ «⁄ø Â ≈Ó«È ’≈ÓË∂ È Ï«√ ‹≈ ’∂ ∂ ®
⁄≈« ÍÁ≈Ê ¡√‡ Ó‘≈ «√«Ë ÈÚ «È«Ë ’ ÂÒ Â≈ ’À®1®
‘∂ √ø√≈ Á∂ ÒØ’Ø∫! √πº÷ª Á∂ √ÓπøÁ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’Ø,
«‹√ Á∂ ¡Ë∆È √πÂ ’ÒÍ«ÏÃ¤, ÓÈ «¬«¤ºÂ ÎºÒ Á∂‰ Ú≈Ò∆
ÓÈ∆ «⁄øÂ≈Ó‰∆, ÓÈØ’≈ÓÈ≈ Í»∆ ’È Ú≈Ò∆ ’≈ÓË∂È ◊¿± ‘È
¡Â∂ ⁄≈ ÍÁ≈Ê ’≈Ó, ¡Ê, ËÓ Â∂ ÓØ’Ù, ¡º· Úº‚∆¡ª
«√ºË∆¡ª ¡Â∂ ÈΩ∫ ÷˜≈È∂ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ‘ºÊ Á∆ ÂÒ∆ ”Â∂ ‘ÈÕ
«‹‘Û≈ ‹∆Ú ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘À, ¿∞√ Á∂ Úº√
«Ú⁄ «¬‘ √Ì ’∞fi ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘« ‘« ‘« È ‹Í«√ √È≈®
¡Ú √Ì ¤≈«‚ Ï⁄È ⁄È≈®1® ‘≈¿∞®
‘∂ ‹∆Ú! ¡À√∂ √πº÷ª Á∂ √ÓπøÁ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘« ‘« È≈Ó
√È≈ È≈Ò «’¿∞∫ È‘ƒ ‹ÍÁ≈? Â±ø √ø√≈ Á∆ fi»·∆ ⁄È≈ Á∂ Ú⁄Èª
˘ √È≈ ÂØ∫ «Â¡≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Õ
È≈È≈ «÷¡≈È Íπ  ≈È Ï∂ Á «Ï«Ë ⁄¿∞ Â ∆√ ¡¤ Ó≈‘∆®
«Ï¡≈√ Ï∆⁄≈« ’«‘˙ ÍÓ≈Êπ ≈Ó È≈Ó √« È≈‘∆®2®
¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ ÍÃ√◊
ø ¡Â∂ Íπ≈‰ª ¡Â∂ Ú∂Áª Á∆¡ª «ÚË∆¡ª
√Ì ⁄Ω∫Â∆ ¡º÷ª «Ú⁄ «Ò÷∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ Ó‘ª«Ù∆ Ú∂Á «Ï¡≈√ ‹∆ È∂
¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ ÍÃ√ø◊ª Â∂ Ú∂Á Á∆¡ª «ÚË∆¡ª ˘ «Ú⁄≈ ’∂ ¿∞‘Èª
Á≈ ‚±øÿ≈¬∆ È≈Ò ¡«Ë¡ÀÈ ’’∂ ¡≥Â «¬‘ ÍÓ-ÂºÂ «’‘≈ ‘À «’
≈Ó È≈Ó Á∆ ’∆ÓÂ Á∂ √Ó≈È ’∆ÓÂ º÷‰ Ú≈Ò∆ ÁπÈ∆¡ª Á∆ ’Ø¬∆
’∆ÓÂ∆ Ú√Â± È‘ƒ ‘ÀÕ
√‘‹ √Ó≈«Ë ¿∞ Í ≈«Ë ‘Â ‘Ø « ¬ Ï‚∂ Ì≈«◊ «ÒÚ Ò≈◊∆®
’«‘ «ÚÁ≈√ ¿∞Á≈√ Á≈√ Ó«Â ‹ÈÓ ÓÈ ÌÀ Ì≈◊∆®3®2®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ √«‘‹-√Ó≈Ë∆ «Ú’≈ª ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ’∂
Òº◊Á∆ ‘À ¡Â∂ Úº‚∂ Ì≈◊ª È≈Ò √«‘‹ √Ó≈Ë∆ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄
’∂ ‹∆Ú Á∆ ÍÃÌ» È≈Ò «ÒÚ Òº◊Á∆ ‘ÀÕ «Î ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ Á≈√ Á∆ ÓºÂ
√ø√≈ ÚÒØ∫ ¿∞Í≈Ó ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À ¡Â∂ ¿∞√ Á≈ ÓÈ ‹ÈÓ ÓÈ Á∂ ÌÀ¡
ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
151
152
153
È≈Ó-«√ÓÈ Á∂ «ÏÈª ÏÂ∆Â ‘πøÁ∆ ‹≈ ‘∆ ‘À ¡Â∂ Ïπ„≈Í≈ ¡≈¿∞‰
È≈Ò √∆ ’øÏ‰ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡≥Â √Ó∂∫ ‹∆Ú Á≈ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª
’Ø¬∆ Ú∆ √‘≈¬∆ È‘ƒ Ï‰Á≈Õ «¬√ Ò¬∆ ◊π» Á∂ ¿∞ÍÁ∂Ù Â∂ ⁄Ò ’∂
¡Â∂ ÍÃÌ» È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ’’∂ ‹∆Ú ˘ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò
’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
Ï∆«Â ¡≈Ôπ Ì‹Èπ È‘ƒ ’∆È∑ ≈ ®‡∂ ’ ®
‘∂ ‹∆Ú! ¡ÈÓØÒ ‹ÈÓ Á∆ Â∂∆ ¿∞Ó ÏÂ∆Â ‘πøÁ∆ ‹≈ ‘∆
‘À Í Â±ø ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ ’∆Â≈Õ
√∂ Â Ì«¬˙ ÂÈ Ê Ê ’ø Í «‘,
‘« «√ÓÈπ È‘ƒ ’∆È∑ ≈ ®
‹ÁØ∫ Ïπ„≈Í≈ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À «Î √∆ ’øÏ‰ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘À ¡Â∂
¿∞√ √Ó∂∫ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
√Â √ø◊«Â È«‘ø ◊π ÍÁ √∂˙, ÍÃÌ ’∆«Â È«‘ø ◊≈¬∆Õ
◊π» Á∆ √Ã∂Ù‡ «√º«÷¡≈ √Â√ø◊Â È‘ƒ ’∆Â∆ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó Á∆ ÙØÌ≈ È‘ƒ ◊≈¬∆Õ
È«‘ ÓÈπ Ó«¬˙ ÍÃ Ì ⁄ÈÈ Ó«‘ø ,
ÂÈ «√™ Í∆∆Â «Áz Û ≈¬∆Õ
ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª ’ÓÒª È≈Ò ÓÈ È‘ƒ ‹Ø«Û¡≈ ’∂ÚÒ ¡≈Í‰∂
√∆ È≈Ò ‘∆ ÍÃ∆Â∆ Ò◊≈¬∆ º÷∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ⁄ÒÈ ’∆ Ï«¡≈,
’Ø ¿ π È ‘Ø « ¬ √‘≈¬∆®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È ¡≥Â Ú∂Ò∂
‹≈‰ Á∂ √Ó∂∫ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª Â∂≈ «’√∂ È∂ Ú∆ √‘≈¬∆ È‘ƒ
‘Ø‰≈Õ «¬√ Ò¬∆ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’«¡≈ ’Õ
ÙÏÁ I@
ÍÃ Ì » ‹∆ Âπ Ó ¡Ω ◊ π È ÏıÙ‰‘≈Õ
‘¿» ∫ Ï‘π È∆⁄ ¿π Ë Ω Í≈Â’∆, Ó»  «÷ «ÈÍ‡ ◊ø Ú ≈®‡∂ ’ ®
ÓØ √Ó Í«ÂÂ ¡ËÓ È‘ƒ ’Ø ¿ » , ÷∆È Áπ ÷ ∆ «Ú«√¡≈Õ
È≈Ó √π È «‘ È’π Ì‹À ˛… , Âπ Ó «ÏÈ ’ÚÈ ‘Ó≈®1®
Í«ÂÂ Í≈ÚÈ «ÏÛÁ «Â‘≈Ω , ¡≈«¬ ÍΩ ∫ ÂØ « ‘ Áπ ¡ ≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ «¬‘π ÓÈ ¡≈√≈, «È‹ ’ Ò∂ ‘ π ¿π Ì ≈®2®
’«‘ «ÚÁ≈√ ’¤π ⁄∂Â Ï≈Ï∂ ≈Ó È≈Ó «ÚÈ È«‘ ¿πÏ≈ÈØ®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ ≈‘ƒ √Ì
‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø‰ Á≈
Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
ÓÈ ÓØ  ≈ Ó≈«¬¡≈ Ó«‘ ÒÍ‡≈ÈØ ® ‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ ’∂ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ Ó≈«¬¡≈ «Ú⁄ «ÒÍ«‡¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
«Ï√≈√’Â «‘˙ «È√Ú≈√, ¡‹ ‘» ø È«‘ø ¡ÿ≈ÈØ Õ
’≈Ó∆ ’π « ‡Ò ÒÏ≈ ’π ⁄ ≈Ò∆, √Ófi«¬ È‘ƒ √Óπ fi ≈ÈØ ® 1®
‹∆Ú ‘ √Ó∂∫ «ÚÙÚ≈Ù ◊Ú≈ «‘≈ ˛ ¡Â∂ ¡‹∂ Âº’ È‘ƒ
√ÓfiÁ≈Õ «¬‘ ‹∆Ú ’≈Ó∆, È∆⁄, ’π⁄≈Ò∆ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛ ‹Ø «’
√Ófi≈¿π‰ Â∂ Ú∆ È‘ƒ √ÓfiÁ≈Õ
√«Â √ø ◊ Â Í´ È‘ƒ ’∆È‘ƒ, ÓÈ Ó»  «÷ Ï‘π ◊Ú≈ÈØ Õ
√Ø Â ÷≈Â «ÁÈ À È «ÏÂ≈«¬,Â≈«‘ ÓÀ ∫ √È≈ √π ÷ Ó≈ÈØ ® 2®
«¬√ ‹∆Ú È∂ ÍÒ Ó≈Â Ú∆ √«Â√ø◊Â È‘ƒ ’∆Â∆ ¡Â∂ ÓÈ
Ó»÷ Ï‘πÂ ‘ø’≈ ’Á≈ ˛Õ «¬‘ ‹∆Ú «ÁÈ ≈Â √Ω‰ Â∂ ÷≈‰ «Ú⁄
ÏÂ∆Â ’ «‘≈ ˛ «Î Ú∆ «¬√Á∆ ‹∆Ì≈ º‹Á∆ È‘ƒÕ
Ó≈«¬¡≈ Óø « ‘ «‘Ò «Ó«Ò «‘˙, ÎØ ’ ‡ √≈‡∂ ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈ÈØ Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ’¤π ⁄∂ Â Ï≈Ï∂ ≈Ó È≈Ó «ÚÈ È«‘
¿π Ï ≈ÈØ ® 3®
Ó≈«¬¡≈ «Ú⁄ ‹∆Ú ◊Ã«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ fi»·∂ ’Óª «Ú⁄
¡≈Í‰≈ ‹ÈÓ ◊Ú≈ «‘≈ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰
’Á∂ ‘È «’ ‘∂ fiºÒ∂ ÍπÙ≈ Â»ø ÍÃÌ» ˘ ⁄∂Â∂ ’, ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª
Â∂≈ ‹∆ÚÈ Ï∂¡Ê ÏÂ∆Â ‘Ø «‘≈ ˛Õ
ÙÏÁ HI
Ï∆«Â ¡≈Ôπ Ì‹Èπ È‘ƒ ’∆È∑ ≈ ®‡∂ ’ ®
√∂ Â Ì«¬˙ ÂÈ Ê Ê ’ø Í «‘, ‘« «√ÓÈπ È‘ƒ ’∆È∑ ≈ ®
√Â √ø ◊ «Â È«‘ø ◊π  ÍÁ √∂ ˙ , ÍÃ Ì ’∆«Â È«‘ø ◊≈¬∆Õ
È«‘ ÓÈπ Ó«¬˙ ÍÃÌ ⁄ÈÈ Ó«‘ø, ÂÈ «√™ Í∆∆Â «ÁzÛ≈¬∆Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ⁄ÒÈ ’∆ Ï«¡≈,’Ø ¿ π È ‘Ø « ¬ √‘≈¬∆®1®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
‹∆Úª ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú Á∆ ¿∞Ó ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂
154
√π¡≈È √ÂÃ ¡‹≈Â∞ √Ì Â∂ ik®s˜ Ò≈ÚÀ ‘∂Â®
∞
ÒØ ◊ π ÏÍπ  ≈ «’¡≈ √≈‘À Â∆«È ÒØ ’ ÍÃ Ú ∂ √ ®2®
¡‹≈Ó´ «Í≥ ◊ π Ò ≈ ´ÌÂ∞ ’∞ ø ⁄ π ◊¬∂ ‘« ’À Í≈√®
À √ ∂ Áπ  Ó«Â «È√Â∂ Â± «’¿∞ È Â«‘ «ÚÁ≈√®3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ‹Í‰
Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ √ø√≈ «Ú⁄ ¿∞‘ ‹∆Ú √Ã∂Ù‡ ‘À, ‹Ø
ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘ÀÕ ◊π» ‹∆ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÏÃ‘Ó«◊¡≈È∆
«Âz’≈Ò ÁÙ∆ Ó‘ª«Ù∆ Ï≈ÒÓ∆’ ‹∆ Á∆ ÍÃÌ» Ì◊Â∆ ÂØ∫ ÍÃ∂È≈ ÒÀ ’∂
¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «‹‘Èª Á≈
Ù»Á √Ófi∂ ‹ªÁ∂ √Ó≈‹ ”⁄ ¡≈◊ÓÈ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ ÍÓ-ÍÁ ”Â∂
Í‘πø⁄ ’∂ ¡Ó ‘Ø ◊¬∂ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ◊¬∂Õ «‹È∑ª Á∆ Ó«‘Ó≈
«ÂøÈª ÒØ’ª «Ú⁄ Ì≈Ú √≈∂ ÏÃ«‘Ó≥‚ «Ú⁄ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
÷‡π ’Ó ’∞ Ò √ø ‹ π ◊ Â∞ ‘À ‘« Ì◊«Â «‘ÁÀ È≈«‘®
⁄È≈«Ïø Á È ’Ê≈ Ì≈ÚÀ √π Í ⁄ Â∞ « Ò √Ó≈«È®1®
Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ¿∞µ⁄∆ √Ófi∆ ‹ªÁ∆ ’∞Ò Á≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ¤∂
’Ó («Ú«Á¡≈ ÍÛ∑È∆ Â∂ ÍÛ∑≈¿∞‰∆, Ôº◊ ’È≈ Â∂ ’≈¿∞‰≈, Á≈È
’È≈ Â∂ ’≈¿∞‰≈) ’Á≈ ‘ØÚ∂, Í ‹∂’ ¿∞√Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ‘«
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ ‘À ¡Â∂ ¿∞√˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ⁄Èª ’ÓÒª
Á∆ ’Ê≈ È‘ƒ Ì≈¿∞∫Á∆ Âª ¿∞‘ ‹∆Ú ⁄ø‚≈Ò Á∂ √Ó≈È ‘ÀÕ
∂ «⁄Â ⁄∂ « Â ⁄∂ Â ¡⁄∂ Â ®
’≈‘∂ È Ï≈ÒÓ∆’«‘ Á∂ ÷ ®
«’√π ‹≈«Â Â∂ «’‘ ÍÁ«‘ ¡Ó«˙ ≈Ó Ì◊«Â «Ï√∂ ÷ ®1®
‘≈¿∞ ®
‘∂ ¡⁄∂Â «⁄ºÂ! ÓÀ∫ ÂÀ˘ ⁄∂Â≈ ’≈¿∞∫Á≈ ‘ª «’ Â±ø ÍÃÌ» ˘ ⁄∂Â∂
’ Ì≈Ú ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ Ô≈Á ’Õ ‘∂ ‹∆Ú!
Â±ø ÏÃ‘Ó «◊¡≈È∆ Ó‘ª«Ù∆ Ï≈ÒÓ∆’ ‹∆ ÚºÒ «’¿∞∫ È‘ƒ Á∂÷Á≈?
¿∞‘Èª Á∂ ‹∆ÚÈ ÂØ∫ ÍÃ∂È≈ «’¿∞∫ È‘ƒ ÒÀ∫Á≈? ¿∞√ ‹≈Â «Ú⁄
Ó‘ª«Ù∆ ‹∆ Á≈ ¡≈◊ÓÈ ‘Ø«¬¡≈ «‹√ ˘ Ù»Á √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
Í ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈ ’’∂ «’√ ÍÁ ”Â∂ Í‘πø⁄
◊¬∂ ‘ÈÕ Ì≈Ú ¡Ó ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» Á≈ »Í ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ
√π ¡ ≈È √ÂÃ ¡‹≈Â∞ √Ì Â∂ «¥√È Ò≈ÚÀ ‘∂ Â ∞ ®
ÒØ ◊ π ÏÍπ  ≈ «’¡≈ √≈‘À Â∆«È ÒØ ’ ÍÃ Ú ∂ √ ®2®
ÒØÌ »Í∆ ’∞ºÂ∂ Á∂ ÚÀ∆ Ó‘ª«Ù∆ Ï≈ÒÓ∆’ ‹∆ «‹‘Èª È∂
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ÍÃÌ»
¡º◊∂ «ÈÓÂ≈ √«‘Â Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È «’ ¡≈Í √ø√≈∆ ‹∆Úª Á∂
¡Ω◊π‰ ÏıÙ‰ Ú≈Ò∂ ‘Ø ¡Â∂ ‹∆Úª ”Â∂ «¥Í≈ ’’∂ ¿πÈ∑ª Á∂ Í≈Íª Á≈
È≈Ù ’È Ú≈Ò∂ ‘ØÕ
ÍÃ Ì » ‹∆ Âπ Ó ¡Ω ◊ π È ÏıÙ‰‘≈Õ
‘¿» ∫ Ï‘π È∆⁄ ¿π Ë Ω Í≈Â’∆,
Ó»  «÷ «ÈÍ‡ ◊ø Ú ≈®‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ‹∆Úª Á∂ ¡Ω◊π‰ª ˘ ÏıÙ‰ Ú≈Ò∂ ‘Ø, ¡√ƒ
√ø√≈∆ ‹∆Ú ¡≈Í ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø‰ ’’∂ È∆⁄ ‘ªÕ ¡≈Í «’Í≈ ’’∂
√≈˘ «Ú’≈ª È≈Ò «ÒÍÂ ‘Ø«¬¡ª Ó»÷ª Á∂ Í≈Íª Á≈ È≈Ù ’’∂
√≈˘ ÏıÙ Ò˙Õ
ÓØ √Ó Í«ÂÂ ¡ËÓ È‘ƒ ’Ø ¿ » , ÷∆È Áπ ÷ ∆ «Ú«√¡≈Õ
È≈Ó √πÈ«‘ È’π Ì‹À ˛…, ÂπÓ «ÏÈ ’ÚÈ ‘Ó≈®1®
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ˘ ÌπºÒ‰ ’’∂ √≈‚∂ √Ó≈È ’Ø¬∆ Í≈Í∆ È‘ƒ ˛
Í ¡≈Í ‹∆ Áπ÷∆¡ª ”Â∂ «’Í≈ ’È Ú≈Ò∂ ‘Ø, ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó
«√ÓÈ ’È È≈Ò ‘∆ È’ª Á≈ ‚ Á» Ìº‹ ‹ªÁ≈ ˛Õ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆
¡≈Í ÂØ∫ «ÏÈª √≈‚≈ ‘Ø ’Ω‰ √‘≈≈ ˛?
Í«ÂÂ Í≈ÚÈ «ÏÛÁ «Â‘≈Ω, ¡≈«¬ ÍΩ∫ ÂØ«‘ Áπ¡≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ «¬‘π ÓÈ ¡≈√≈,«È‹ ’ Ò∂‘π ¿πÌ≈®2®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó Í≈Í∆¡ª ˘ Í«ÚºÂ ’È
Ú≈Ò≈ ˛, ÓÀ∫ ¡≈Í Á∂ Áπ¡≈ ”Â∂ ¡≈ ’∂ ÷Û∑≈ ‘ª, Ó∂∂ ”Â∂ «’Í≈ ’ØÕ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡º◊∂ Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Ó∂∂
ÓÈ «Ú⁄ ’∂ÚÒ «¬‘∆ «¬º¤≈ ˛ «’ ¡≈Í Ó∂∂ ”Â∂ «’Í≈ ’’∂ Ó∂∂
¡Ω◊π‰ ÏıÙ ’∂ Ó∂≈ ¿πË≈ ’ «Á˙ ‹∆Õ
≈◊π ’∂ Á ≈≈
ÙÏÁ IA
÷‡π ’Ó ’∞ Ò √ø ‹ π ◊ Â∞ ‘À , ‘« Ì◊«Â «‘ÁÀ È≈«‘®
⁄È≈«Ïø Á È ’Ê≈ Ì≈ÚÀ √π Í ⁄ Â∞ « Ò √Ó≈«È®1®
∂ «⁄Â ⁄∂ « Â ⁄∂ Â ¡⁄∂ Â ®
’≈‘∂ È Ï≈ÒÓ∆’«‘ Á∂ ÷ ®
«’√π ‹≈«Â Â∂ «’‘ ÍÁ«‘ ¡Ó«˙ ≈Ó Ì◊«Â «Ï√∂ ÷ ®1®
‘≈¿∞ ®
155
156
¡‹≈ÓÒ «¬’ ÏÃ≈‘Ó‰ Á≈ ÍπºÂ √∆ ¡Â∂ ’ÈΩ‹ Ù«‘ Á≈
«‘‰ Ú≈Ò≈ √∆Õ ¿∞√ Á≈ «ÍÂ≈ ≈‹-ÍπØ«‘Â √∆Õ ¡‹≈ÓÒ ‘ Ø˜
Ù«‘ «Ú⁄ ◊π» Í≈√ «Úº«Á¡≈ ÍÃ≈ÍÂ ’È Ò¬∆ ¡≈ÙÓ ‹≈«¬¡≈
’Á≈ √∆Õ ¡‹≈ÓÒ ‹Ø Ú∆ ÙÏÁ ÍÛ∑Á≈ √π‰Á≈ √∆, ¿∞‘ ’ø· ’ ÒÀ∫Á≈
√∆Õ ¿∞√ È∂ B@ √≈Òª Á∆ «Úº«Á¡≈ A@ √≈Ò «Ú⁄ ÍÃ≈ÍÂ ’ Ò¬∆ √∆Õ
¿∞√ Á∆ «Úº«Á¡≈ Í»∆ ‘Ø‰ Ú≈Ò∆ √∆Õ ¡‹≈ÓÒ Á∂ ◊π» ¡’√ ¿∞√˘
Ù«‘ ÂØ∫ Ï≈‘-Ï≈‘ Á∆ ¡≈¿∞‰ ¡Â∂ ‹≈‰ Á≈ ¡≈Á∂Ù «ÁøÁ∂ √ÈÕ «¬’
«ÁÈ ¿∞√ È∂ ◊π» ¡≈Á∂Ù Á∆ ¿∞¶ÿ‰≈ ’∆Â∆ ¡Â∂ Ù«‘ Á∂ «Ú⁄ Ú∂√Ú≈Úª
Á∂ Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ Á∆ ¶«ÿ¡≈Õ Ú∂√Ú≈Úª Á∂ ‹Ú≈È »Í È∂ ¿∞√ ˘ ÓØ‘
«Ò¡≈ ¡Â∂ ¿∞È∑ª √πøÁ «¬√Â∆¡ª ÚÒ Âº’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ÿ ⁄Ò≈
«◊¡≈Õ ÿ ‹≈ ’∂ ¿∞√ Á≈ ÓÈ ÍÛ∑È ¡Â∂ Í≈· ’ø· ’È ÚºÒ È≈
Òº◊≈Õ «¬√ ÍÃ’≈ ¿∞‘ ’∞fi «ÁÈ Ú∂√Ú≈Úª Á∂ Ï≈˜≈ «Ú⁄ Á∆ ¶ÿÁ≈
«‘≈Õ
«¬’ «ÁÈ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ Ï≈˜≈ «Ú⁄ Á∆ ¶«ÿ¡≈ Âª √πøÁ √»Í
’Ò≈ÚÂ∆ È∂ ¿∞√ Á∆ Ïª‘ Í’Û Ò¬∆ ¡Â∂ ¿∞√ ˘ ¡≈Í‰∂ ‹≈Ò «Ú⁄
Î√≈ ’∂ Í≈Í ’Ó ’È ÚÒ Ò◊≈ «Ò¡≈Õ ‘π‰ ¡‹≈ÓÒ Á≈ ÓÈ Í≈·
ÍÛ∑È «Ú⁄ È≈ Òº◊Á≈Õ ¿∞√ Á∂ ◊π» È∂ ¿∞√ Á∂ «ÍÂ≈ ˘ ÏπÒ≈ ’∂ «’‘≈ «’
‘π‰ Â∞√ƒ ¡‹≈ÓÒ Á∆ Ù≈Á∆ ’ «Á¿∞Õ «¬√Á≈ ‘π‰ ’∞¡≈≈ «‘‰≈
ÔØ◊ È‘ƒ ‘ÀÕ ¡‹≈ÓÒ Á≈ Ï≈Í ≈‹-Í≥«‚Â √∆Õ ¿∞√ È∂ fi‡Í‡ ‘∆ ÊØÛ∂
«ÁÈª «Ú⁄ ÍÃÏøË ’’∂ ¡‹≈ÓÒ Á≈ «Ú¡≈‘ ’ «ÁºÂ≈Õ
157
¡‹≈ÓÒ Á∆ ÍÂÈ∆ Ï‘πÂ ◊π‰ÚøÂ∆ √∆ Í ¿∞√ È∂ Ú∂√Ú≈ Á∆
ÍÃ∆Â∆ È≈ ¤º‚∆Õ ¡‹≈ÓÒ Á≈ Ï≈Í ÍÒØ’ «√Ë≈ «◊¡≈Õ ¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á
≈‹∂ È∂ ¿∞√˘ ≈‹-Í≥«‚Â Ï‰≈ «ÁºÂ≈Õ ≈‹ Í≥«‚Â Ï‰ ‹≈‰ ”Â∂ ¿∞√
Á∆¡ª «˜øÓ∂Ú≈∆¡ª ÚË ◊¬∆¡ªÕ ¿∞‘ ËÓ, √Ó≈‹ Â∂ ≈‹ Á≈ ¡≈◊»
Ï‰ «◊¡≈Õ Í ¡‹≈ÓÒ È∂ ¿∞µ⁄ ÍÁÚ∆ «ÓÒ ‹≈‰ ”Â∂ Ú∆ Ú∂√Ú≈ Í≈√
‹≈‰≈ È≈ ¤º«‚¡≈Õ √≈∂ Ù«‘ «Ú⁄ ≈‹ Í≥‚Â Á∂ Ú∂√Ú≈ ’ØÒ ‹≈‰ Á∆
÷Ï ÎÀÒ ◊¬∆ ¡Â∂ «¬‘ ◊ºÒ ≈‹∂ ’ØÒ Ú∆ Í‘πø⁄∆Õ ≈‹∂ È∂ ¡‹≈ÓÒ ˘
¡≈Í‰∂ Í≈√ ÏπÒ≈ ’∂ √Ófi≈«¬¡≈ ¡Â∂ «’‘≈ ≈‹-Í≥«‚Â ˘ ¡À√∂ ÷Ø‡∂
’Ó È‘ƒ ’È∂ ⁄≈‘∆Á∂ ¡Â∂ Ú∂√Ú≈ ’ØÒ ‹≈‰≈ ¤º‚ Á∂‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
¡‹≈ÓÒ È∂ ¿∞µÂ «ÁºÂ≈ «’ ÓÀ∫ ’Ò≈ÚÂ∆ È≈Ò ÍÃ∂Ó ’Á≈ ‘ª, «¬√
Ò¬∆ ÓÀ∫ ¿∞√˘ È‘ƒ ¤º‚ √’Á≈Õ ≈‹∂ È∂ ¡‹≈ÓÒ Â∂ ’Ò≈ÚÂ∆ ˘
¡≈Í‰∂ ≈‹ ÂØ∫ Ï≈‘ ’º„ «ÁºÂ≈Õ ‘∞‰ ¡‹≈ÓÒ Â∂ ’Ò≈ÚÂ∆ Ù«‘Ø∫
Ï≈‘ ¤øÈ Í≈ ’∂ «‘‰ Òº◊ Í¬∂Õ ‘π‰ ¡‹≈ÓÒ ‘ Ø˜ ‹ø◊Ò ˘ ⁄Ò≈
‹ªÁ≈ ¡Â∂ Ù≈Ó ˘ «Ù’≈ ’’∂ Óπ≤Û ¡≈¿∞∫Á≈Õ ¿∞È∑ª Á∂ ÿ ¤∂ ÍπºÂ
√È ¡Â∂ √ºÂÚª ÍπºÂ ÍÀÁ≈ ‘Ø‰ Ú≈Ò≈ √∆Õ
«¬’ «ÁÈ Á∂ÚÈ∂Â È≈Ò ¡À√≈ √ÏºÏ Ï«‰¡≈ «’ √≈Ë» Ó‘≈ÂÓ≈
¡‹≈ÓÒ Á∂ ÿ ¡≈ ◊¬∂Õ Í ’Ò≈ÚÂ∆ ’ØÒ √øÂª ˘ Á∂‰ Ú≈√Â∂ ’∞fi
È‘ƒ √∆Õ ‹ÁØ∫ ¡‹≈ÓÒ ÿ ¡≈«¬¡≈ Âª ¿∞‘ ‹≈ÈÚ Ó≈ ’∂ «Ò¡≈«¬¡≈
Âª ’Ò≈ÚÂ∆ È∂ «¬√ «ÁÈ ‹≈ÈÚ È≈ Ï‰≈¿∞‰ «ÁºÂ∂Õ ¿∞√ È∂ ¡≈«÷¡≈
‘∂ ÍÂ∆ Á∂Ú! ¡º◊∂ ‘∆ ÍÂ≈ È‘ƒ «’√ ’∞’Ó ÏÁÒ∂ «¬‘ ÁÙ≈ ‘Ø¬∆ ‘ÀÕ
√≈˘ ¡º‹ Ó≈√ È‘ƒ ÌπøÈ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈, ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ Ó‘≈ÂÓ≈ ’Ø¬∆ ⁄ø◊≈
Ú⁄È ’ ‹≈‰ «‹√ È≈Ò √≈‚≈ ’«Ò¡≈‰ ‘Ø ‹≈Ú∂Õ ÍÂ∆ ÍÂÈ∆ È∂ Ìπº‹∂
‘Ø¬∂ Á≈‰∂ ¡Â∂ ◊πÛ √øÂª ¡º◊∂ Ì∂‡ ’∆Â∂ ¡Â∂ ÁØÈª È∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «’
Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¡√ƒ Ï‘πÂ ÷Ø‡∂ ’Ó ’∆Â∂ ‘È √≈‚≈ ’«Ò¡≈‰ ’ØÕ ÍÃÌ»
»Í √øÂª È∂ Ú⁄È ’∆Â≈ «’ Â∞‘≈‚∂ ÿ √ºÂÚª ÍπºÂ ÍÀÁ≈ ‘ØÚ∂◊≈ ¿∞√Á≈
È≈Ó È≈≈«¬‰ º÷‰≈ ¡Â∂ ¿∞√ ˘ Ï‘πÂ ÍÃ∆Â∆ ’È È≈Ò Â∞‘≈‚≈ ¿∞Ë≈
‘ØÚ∂◊≈Õ «¬‘ ¿∞ÍÁ∂Ù ’’∂ √≈Ë» ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ‹ÁØ∫ ¿∞√ ÒÛ’∂ È∂ ‹ÈÓ
«Ò¡≈ Âª ¡‹≈ÓÒ È∂ √≈Ë» Á∂ Ú⁄È ¡È∞√≈ ¿∞√Á≈ È≈Ó È≈≈«¬‰
º«÷¡≈ ¡Â∂ ¿∞√ È≈Ò Ï‘πÂ ÍÃ∆Â∆ ’Á≈Õ ¿∞‘ ⁄ÒÁ≈-«ÎÁ≈, ¿∞µ·Á≈ÏÀ·Á≈ ¡≈Í‰∂ ÍπºÂ È≈≈«¬‰ ˘ ‘∆ Íπ’≈Á≈ «‘øÁ≈Õ
‹ÁØ∫ ¡‹≈ÓÒ Á≈ ¡≥Â √Óª ¡≈«¬¡≈ Âª ËÓ ≈‹ Á∂ ÔÓÁ»Â
¿∞√ ˘ ÒÀ‰ ¡≈¬∂Õ ÔÓÁ»Âª Á≈ «Ì¡≈È’ √»Í Á∂÷ ’∂ ¿∞‘ Ï‘πÂ ‚
«◊¡≈ ¡Â∂ ¿∞‘ ¡≈Í‰∆ º«÷¡≈ Ò¬∆ ¡≈Í‰∂ ÍπºÂ È≈≈«¬‰ ˘ Íπ’≈È
Òº◊≈Õ ËÓ ≈‹ Á∂ ÔÓÁ»Âª È∂ √Ó«fi¡≈ «’ «¬‘ Âª ’Ø¬∆ ÍÃÌ» Á≈
Ì◊Â ‘À, ‹Ø ¡øÂ √Ó∂∫ È≈≈«¬‰ ÍÃÌ» ˘ Íπ’≈Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ËÓ
√≈÷∆ ¡‹≈ÓÒ Á∆
Á∂ Í≈√ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
«Ú’≈ª ”Â∂ «‹ºÂ ÍÃ≈ÍÂ ’∆Â∆ ‘Ø¬∆ √∆ Â∂ «‹‘Èª Á∂ ‹≈‰ Â∂ Íª‚Úª
Á≈ Ôº◊ √øÍ»È ‘Ø«¬¡≈ ¿∞√ √Ó∂∫ √Ã∆ «¥ÙÈ ‹∆ Â∂ √ÌÈª È∂ Ó‘ª«Ù∆
Ï≈ÒÓ∆’ ‹∆ Á∂ ⁄È ËØ ’∂ ⁄È≈«ÓÂ Í∆Â≈ ¡Â∂ ¿∞‘Èª È≈Ò Í∂Ó
’∆Â≈Õ ÒØ’ª «Ú⁄≈«¡ª È∂ Ó‘ª«Ù∆ ‹∆ Á∆ ’∆ Ó«‘Ó≈ ’È∆ ‘À!
¿∞‘Èª Á∆ ¿∞√ÂÂ∆ Âª «ÂøÈª ÒØ’ª (Ó≈Â ÒØ’, ÍÂ≈Ò ÒØ’ Â∂
¡≈’≈Ù ÒØ’) «Ú⁄ ‘Ø ‘∆ ‘ÀÕ ÷≥‚ª ÏÃ«‘Ó≥‚ª «Ú⁄ ¿∞‘Èª Á∆ ‹À ‹À
’≈ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
¡‹≈Ó´ «Í≥ ◊ π Ò ≈ ´ÌÂ∞ ’∞ ø ⁄ π ◊¬∂ ‘« ’À Í≈√®
¡À √ ∂ Áπ  Ó«Â «È√Â∂ Â± «’¿∞ È Â«‘ «ÚÁ≈√®3®1®
¡‹≈ÓÒ Ó‘ª Í≈Í∆, «Í≥◊Ò≈ ‹È’Íπ∆ Á∆ Ú∂√Ú≈, ´ÌÂ∞
«Ù’≈∆ ¡Â∂ ’∞⁄
ø  ‘≈Ê∆ «¬‘ √≈∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
158
‹È’ Íπ∆ Ó∂∫ «Í≥◊Ò≈ È≈Ó ’∆ Ï∂√Ú≈ Ó‘ª √πøÁ √»ÍÚ≈È
«ÈÚ≈√ ’Â∆ Ê∆, ¬∂’ «ÁÈ Úπ‘ Ï∂√Ú≈ ÎπÒ∂Ò ¡ √π◊øË Ò≈«¬’∂ ¡
Î»ÒØ∫ ’∆ √∂‹ ¡ÍÈ∂ Ó≥Á Ó∂∫ «Ï¤≈«¬’∂ ¡ √ØÒª «Ùø◊≈ ’ ÍÃ≈ÂÔ’≈Ò
√∂ √øËÔ≈ Â’ ¡ÍÈ∂ ÁÚ≈ Í ÏÀ·∆ ‘∆, «¬√ ’≈È «’ ’Ø¬∆ «ÓÂz
¡≈Ú∂ ¡ «ÚÙÔ √π÷ ’∂Õ √Ø ÂÛ’∂ √∂ √øËÔ≈ ‘Ø ◊¬∆, ¿∞√ «ÁÈ ’Ø¬∆
¿∞√ ’∂ Í≈√ È≈ ¡≈Ô≈Õ «¬√∆ Â‘ ‹Ï Í«‘ ≈Â ‘Ø«¬ ◊¬∆, ÂÏ
Ï∂√Ú≈ ‹Ø Î»ÒØ∫ ’∆ √∂‹≈ «Ï¤≈«¬ ÷∆ Ê∆, ¿∞√ ’∂ ¿»Í ‹≈«¬ ’ ÍÛ∆
‘∆, Í ’≈ÓÁ∂Ú ’∆ «ÓÂzÂ≈ ¡ ÁÏ ’∆ «ÂzÙÈ≈ √∂ ¿∞√ ’Ø «ÈßÁ≈
È≈ ¡≈¬∆ ¡Ω «√‘‹≈ √∂ ¿∞· ’ «Î ÁÚ≈ Í ¡≈¬∆Õ «¬√∆ Â‘
¡≈Â∂ ‹≈Â∂ ¡≈Ë∆ ≈Â Ï∆Â ◊¬∆, Í ’Ø¬∆ Ô≈ ¿∞√ ’∂ Í≈√ È≈
¡≈«¬¡≈Õ ¿∞√ Ú’Â «Í≥◊Ò≈ ’Ø ¡≈Í ‘∆ ¡≈Í ¡À√≈ «◊¡≈È ¿∞ÂÍÈ
‘Ø«¬¡≈, ‹Ø ’Ø¬∆ Á√ ‘˜≈ Ï√ Â’ ÂÍ ’∂ ÂØ ¿∞√ ’Ø Ì∆ ¡À√≈
«◊¡≈È È≈ ‘Ø ¡ ¡ÍÈ∂ ÓÈ Ó∂∫ «Ï⁄≈ ’ ’«‘‰∂ Ò◊∆ ¡∂ Ó»÷ ÓÈ!
Â±ø Ï‚≈ ÁπÙ‡ ‘À∫ ‹Ø ÓÈº∞÷ ’≈Ó ’ØË ¡ ‹ÈÓ «ÓÃÂ ’∂ Ï√ Ó∂∫ ‘À, ¿∞√
√∂ Â±ø Í∆Â ’∆ «¬¤≈ ’∂∫ ¡Ω Úπ‘ È≈≈«¬‰ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹Ø ÿ‡ ÿ‡ Ó∂∫
ÌÍ» ‘À, ¡ √Á≈ «È’‡ «‘Â≈ ‘À, ¡Ω √Ì∆ ÒØ◊Ø∫ ’∆ ¡≈Ù≈ Í»‰
’Â∂ ‘À∫ ¡ √≈∆ «√ÃÙ‡∆ ’Ø ÌØ‹È Á∂Â∂ ‘À∫ ¡ ’Ì∆ Óπ÷ √∂ È‘ƒ ’«‘Â∂
¡ ÓÈº∞÷ ‹Ø «’√∆ ’Ø ¬∂’ «ÁÈ Á∂Â≈ ‘À ÂØ Á»√∂ «ÁÈ ‹∆Ì≈ Í
Ò≈ÚÂ≈ ‘À ¡ Ì◊Ú≈È ’À√∂ Á∆È ÁÔ≈Ò ’∞‰≈ √≈◊ ‘À∫ ¿∞È ’∂
Ì◊ÂØ∫ ’∂ ÓÈ Ó∂∫ ‹Ø ’∞¤ ¡≈«¬ ‹≈Â∆ ‘À √Ø √Ì∆ Í»∆ ’ Á∂Â∂ ‘À∫ ¡
¡À√≈ ¡⁄Ò ÍÁ≈Ê Ì◊ÂØ∫ ’Ø Á∂Â∂ ‘À∫ Úπ‘ ’Ì∆ ÿ‡Â≈ È‘ƒ, «ÁÈ «ÁÈ
ÏÛÂ≈ «‘Â≈ ‘ÀÕ ¡À√∂ ‹Ø Ì◊Ú≈È Á∆È ÁÔ≈Ò ’π‰≈ «ÈË≈È ¡ √øÂØ∫
’∂ «‘Â’≈∆ ‘À∫,¿∞È ’Ø ÂØ ÓÈ √∂ ÌπÒ≈«¬ Á∆¡≈ ‘À ¡ «¬√ ÓÈ∞÷ √∆
√∂ ‹Ø ‘≈‚ ⁄≈Ó «ÏÙ‡≈ ’≈ ◊Ã≈Ó ‘À ¡ ¿∞√ ’∂ ÈΩ∫ ÁÚ≈ ‘À∫ ¡ √Ì
ÁÚ≈‹Ø∫ √∂ Áπ◊øË Ï«‘Â∆ ‘À, «¬√∆ √∂ √π÷ Ó≈‰≈ ¡ «¬√ √ø√≈ ’Ø
√«Â ’ ’∂ ‹≈‰≈, √Ø «ËÃ’≈ ‘À Ó∂∆ ÏπË∆ ’ØÕ ‘≈‘≈! ÓÀ∫ È∂ ‹ÈÓ ’Ø
«ÏÃÊ≈ ‘∆ ◊Ú≈«¬ Á∆¡≈, ¡Ï ÓÀ∫ «ÈÙ’≈Ó Ì◊Â∆ Ì◊Ú≈È ’∆ ’ª,
«‹√ Ó∂∫ Ó∂≈ ÒØ’ ¡ ÍÃÒØ’ ÁØÈØ∫ √πË∂ ¡ √Ã∆ Ì◊Ú≈È Ì∆ ¡À√∂ Ì◊ÂØ∫
’∂ Ï√ ‘À∫, ¿∞È ’Ø ’∞¤ «¬º¤≈ È‘ƒ Í Á∂÷Ø Ò¤Ó∆ ‹∆ È∂ ‹Ø ¿∞È ’∆ √∂Ú≈
159
’∆ ÂØ «¥Í≈ ’’∂ ¿∞√ ’Ø «‘Á∂ Ó∂∫ Ï≈√ Á∆¡≈ ¡ Ô∂‘ «¬√Âz∆ ‹Ø ÍπÙ
’∆ ¡≈Ù≈ ’Â∆ ‘À, √Ø ÏÛ∆ Ó»÷ ‘À, ‹Ï Â’ «¬√Âz∆ ÍπÙ ‹∆ÚÂ∂ ‘∂∫◊∂
ÂÏ Â’ ÁØÈØ∫ «ÓÒ’∂ ÌØ‹È ÷≈ Ò∂Â∂ ‘À∫ ¡ ‹Ø ÍπÙ «ÓÃÂ ’Ø Í≈Í«Â ‘ØÂ≈
‘À ÂÏ «’¡≈ Á∂Ú∂◊≈, ¡≈‹ √∂ ‹Ø ’∞¤ Ì◊Ú≈È Óπfi ’Ø Á∂Ú∂∫◊∂, ¿∞√ ’Ø
÷≈«¬ ¡≈ÈßÁ √∂ ÏÀ· ‘»ø◊∆ ¡ Ì◊Ú≈È ’≈ «√ÓÈ ’»ø◊∆Õ «Î «Í≥◊Ò≈
È∂ ¡ÍÈ∂ ÓÈ Ó∂∫ ’‘≈ «’ ¡≈‹ Â’ ’Ø¬∆ Óπfi √∂ ËÓ ’≈ ’≈‹ È‘ƒ ‘»¡≈
¡ È≈ Â∆Ê ÂÍ ’∆¬∂ ¡ È≈ Á≈È ’≈ Í È‘ƒ ‹≈‰Â∆ «’ ¡≈‹ ÓÀ∫
Í≈ÍÈ∆ ¡Ω ⁄ø‚≈Ò‰∆ ’Ø ¡À√∆ √Ã∂Ù‡ ÏπË∆ ’‘ª √∂ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø ◊¬∆ ¡ «¬‘
‹≈‰Ø «’ ¡≈‹ ÁzÏ ’∞¤ Í≈ÍÂ È‘ƒ ‘»¡≈, «¬√ ’≈È ¡À√∆ Ïπ«Ë ‘»¬∆
√Ø «Ô‘ Ï≈Â fi»·∆ ‘À Í«‘Ò∂ Ï‘πÂ √∂ «ÁÈØ∫ ¡À√≈ ‘»¡≈ ‘À «’ ÁÏ Ì∆
ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ‘»¡≈ Ê≈ Í ¡À√∆ Ïπ«Ë È‘ƒ ‘»¬∆ Ê∆ ¡≈‹ ÂØ ’Ø¬∆ ÏÛ∆
«¥Í≈ √Ã∆ Ì◊Ú≈È ‹∆ ’∆ Ó∂∂ ¿∞Í ‘»¬∆ ‘ÀÕ ¿∞√ «ÁÈ ¿∞√ Ú∂√Ú≈ ’Ø
«◊¡≈È Ó‘≈ÂÓ≈ ÁºÂ≈Âz∂Ô ‹∆ ’∂ ⁄‰Ø∫ √∂ ÍÃ≈ÍÂ ‘»¡≈ Ê≈ ¿∞È ’∂ ÁÙÈ
√∂ ¿∞√’∆ ÏπË «ÈÓÒ ‘Ø ◊¬∆Õ ¿∞√È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ì◊Â∆ ’∆Â∆ Â∂
¿∞√˘ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø¬∆Õ
√≈÷∆∏Îø Á ’ Á∆
«¬’ ÒØË∆¡≈ È≈Ó Á≈ ÎøÁ’ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√Á∂ ’ØÒ «¬’ ’»’∆
√∆Õ ¿∞‘ ’±’∆ Ú∆ «¬√ Â∑ª Á∆ √∆, ¿∞‘ Ú≈ÙÈ≈ ÒÀ ’∂ Í≥¤∆ ˘ Í’Û
ÒÀ∫Á∆ √∆Õ ÒØË∆¡≈ ¿∞√ ’±’∆ ¡Â∂ ‹≈Ò ÒÀ ’∂ √Á≈ ‘∆ Í≥¤∆¡ª ˘
Í’«Û¡≈ ’Á≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ ÒØË∆¡≈ Í≥¤∆¡ª ˘ ÎÛ ’∂ ‹ø◊Ò ÂØ∫ ÒÀ
¡≈¿∞∫Á≈ √∆ Âª «Î Ï≈˜≈ «Ú⁄ Ú∂⁄ ’∂ ¡≈Í‰∆ ¿∞Í‹∆«Ú’≈ ⁄Ò≈¿∞∫Á≈
√∆Õ ‹ÁØ∫ «¬’ «ÁÈ ÒØË∆¡≈, ÎøÁ’ «Ù’≈ ˘ «◊¡≈ ÂÁ ¿∞√ «ÁÈ ’Ø¬∆
Í≥¤∆ ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹ÁØ∫ «¬√ Â∑ª ‘Ø«¬¡≈ ÂÁ ÎøÁ’ ¿∞Á≈√
¡Â∂ «⁄øÂÂ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ Â∑ª ‹ø◊Ò «Ú⁄ Í≥¤∆¡ª ˘ ÒºÌÁ≈ ‘Ø«¬¡≈
«¬’ √Ê≈È Â∂ ¡≈ ’∂ Ú∂÷Á≈ ‘À «’ ÍÁÓ-¡≈√‰ Ò◊≈ ’∂ ¡≥ÂÓπ÷∆
«Ë¡≈È «Ú⁄ Ò∆È ‘Ø ’∂ ÂÍº√Ú∆ ÂÍº«√¡≈ ’ «‘≈ ‘ÀÕ ÂÁ ÒØË∆¡≈ È∂
¿∞√Á∂ ¡º◊∂ ÷Û≈ ‘Ø ’∂ ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ Ó≥ÈÂ Ó≥◊Á∂ ‘Ø¬∂ ¡≈«÷¡≈ «’
“‘∂ ÂÍº√Ú∆ «‹øÈ∂ Í≥¤∆ ÓÀ˘ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø‰◊∂, ¿∞√Á≈ ¡ºË≈ Ì≈◊ ÓÀ∫ ¡≈Í˘
Ì∂‡≈ ’»ø◊≈Õ «¬√ ÍÃ’≈ ÂÍº√Ú∆ ¡º◊∂ Ó≥ÈÂ Ó≥◊ ’∂ ‹ÁØ∫ ¿∞√ «Ù’≈∆
È∂ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ‹≈Ò «Ú¤≈«¬¡≈ ÂÁ √ºÂ Í≥¤∆ ‹≈Ò «Ú⁄ Î√
◊¬∂Õ ÂÁ ¿∞‘Èª Í≥¤∆¡ª ˘ ÒÀ ’∂ ÂÍº√Ú∆ ¡º◊∂ ¡≈ ’∂ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ “‘∂
«Í≥ ◊ Ò≈ Á∆ ’Ê≈
≈‹ Á∂ ÔÓÁ»Â «¬’ Í≈√∂ ‘‡ ◊¬∂ ¡Â∂ È≈≈«¬‰ Á∂ Á»Â √πøÁ «ÏÚ≈È
«Ú⁄ «Ï·≈ ’∂ ¡‹≈ÓÒ ˘ √º⁄÷≥‚ «Ú⁄ ÒÀ ◊¬∂Õ «¬√ ÍÃ’≈ ¡‹≈ÓÒ
Í≈Í∆ Á≈ √øÂª Á∆ «’Í≈ È≈Ò ¿∞Ë≈ ‘Ø «◊¡≈Õ
160
ÏΩ≈ ‘Ø «◊¡≈ ‘À, “‹∂’ ¡≈Í‰≈ ÌÒ≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘À, ÿ ⁄Ò ¿∞ÂØ∫ ≈Â ÍÀ
◊¬∆ ‘ÀÕ «¬√ ÍÃ’≈ √π‰ ’∂ ÒØË∆¡≈ ¤∞∆ ’∞‘≈Û∆ ‘ºÊ «Ú⁄ ÒÀ ’∂ ◊πº√∂
È≈Ò ¿∞√ Á≈ ◊Ò≈ ’º‡‰ Ò¬∆ «Â¡≈ ‘Ø «◊¡≈Õ ÂÁ «¬√Â∆ È∂
‹≈«‰¡≈ «’ «¬‘ ◊πº√∂ «Ú⁄ Í»È ‘À «’Â∂ Ó∂≈ È≈√ ‘∆ È≈ ’ Á∂Ú∂,
¡À√≈ «Ú⁄≈ ’∂ ¿∞‘ ÿ ˘ ⁄Ò∆ ◊¬∆Õ «¬√ ÍÃ’≈ ÒØË∆¡≈ ˘ Ù≈Ó ÍÀ‰
”Â∂ Ú∆ ¡À√∂ Í≥¤∆ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È≈ ‘Ø¬∆Õ ÂÁ ‹ø◊Ò «Ú⁄ «‘ ’∂ ¡À√∂
Í≥¤∆ Á∂ √»Í Á≈ «Ë¡≈È ËÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ √»‹ Á∂ ⁄Û∑È Âº’ ‹ø◊Ò «Ú⁄
‹≈ ’∂ ‹≈Ò Ò◊≈«¬¡≈ ¡Â∂ ÓÈ «Ú⁄ «Ú⁄≈ ’∆Â∆ ‹Á ÓÀ˘ Í≥¤∆
ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂◊≈ ÂÁ ‘∆ Ó∂≈ «‹¿»‰≈ √¯Ò ‘ÀÕ «¬√ ÍÃ’≈ «Ú⁄≈
’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ Ìπº÷≈ «Í¡≈√≈ «Ú¡≈’∞Ò √≈∂ Í≈√∂ ¿∞√ Í≥¤∆ ˘ Ú∂÷∂ «’
«’ËØ∫ Í≥¤∆ È˜ ¡≈Ú∂Õ Á»√∂ «ÁÈ Ú∆ Í≥¤∆ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È≈ ‘Ø¬∆Õ
Â∆√∂ «ÁÈ «Î ‹ø◊Ò «Ú⁄Ø∫ Í≥¤∆ Á∆ Ì≈Ò ’È Òº«◊¡≈Õ Â∆√∂ «ÁÈ
Ù≈Ó Á∂ √Ó∂∫ ¿∞‘ «Ù’≈∆ Òº’Ûª «¬’º·∆¡ª ’’∂ «⁄÷≈ Ï‰≈’∂ √Û ’∂
ÓÈ Á∆ «¬º¤≈ ’Á≈ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ «⁄º÷≈ ˘ ¡º◊ Ò≈ ’∂ «⁄÷≈ «Ú⁄ ÏÀ·‰
‘∆ Òº◊≈ ÂÁ Ì◊Â Ú¤Ò, Á∆È ÏøË», Í«ÂÂ-Í≈ÚÈ ¿∞√ Á≈ ÍÃ∂Ó Ú∂÷
’∂ ¿∞√ Í≥¤∆ Á≈ √»Í Ë≈È ’’∂ √≈‘Ó‰∂ ÷Û∂ ‘Ø ◊¬∂, ‹ÁØ∫ ¿∞√ Í≥¤∆
Á≈ √»Í ÎøÁ’ È∂ Á∂«÷¡≈ ÂÁ fiº‡ ‘∆∂ Ï‘πÂ ÷πÙ∆ È≈Ò ¿∞√ Í≥¤∆ ˘
ÎÛÈ Ò¬∆ ¿∞√ Ó◊ ÁΩÛÈ Òº◊≈Õ ¿∞√È∂ ÓÈ «Ú⁄ √Ø«⁄¡≈ «’ ÓÀ ¿∞√˘
Í’≤Û ÒÀÁ≈ ‘ªÕ Í ¿∞‘ Í≥¤∆ «’Ú∂ Í’Û ‘ØÚ∂, ‘˜≈ª √≈Ò≈ ÂØ∫ ÓπÈ∆,
ÂÍº√Ú∆ ÂºÍ ’Á∂ ‘∂ ¡Â∂ ¿∞‘ Í≥¤∆ «Ë¡≈È «Ú⁄ È‘ƒ ¡≈«¬¡≈Õ
ÒØË∆¡≈ ¿∞√ Í≥¤∆ Á∂ «Íº¤∂-B ÁΩÛ ’∂ ‘≈ «◊¡≈, ¿∞√ Á∂ ‘º‚ ◊Ø‚∂ ‡πº‡
◊¬∂, Ò‘» Á∆ Ë≈≈ √∆ «Ú⁄Ø∫ «È’Ò‰ Òº◊∆ ¡Â∂ «Ú¡≈’∞Ò ‘Ø«¬¡≈
¤∞∆ ÒÀ ’∂ ¡≈Í‰≈ ◊Ò≈ ’º‡‰ Òº◊≈ ‹ÁØ∫ ¡≈Í‰∂ ◊Ò ”Â∂ ¤∞∆ ⁄Ò≈¿∞‰
Òº◊≈ ‘∆ √∆ «’ ÂÁ ¿∞√ √Ó∂∫ ‘∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ »Í Í≥¤∆ ¿∞√Á≈ √º⁄≈ ÌØ√≈
‹≈‰ ’∂ ¿∞√Á∂ ‹≈Ò «Ú⁄ Í≥¤∆ Á∆ Â∑ª Î√ ◊¬∂Õ ÂÁ ÒØË∆¡≈ Ï‘πÂ
ÍÃ√øÈ ‘Ø«¬¡≈ Í≥¤∆ ˘ Í’«Û¡≈ ¡Â∂ Í’Û ’∂ ÂÍº√Ú∆ Á∂ Í≈√ ÒÀ
¡≈«¬¡≈Õ ‹ÁØ∫ ÂÍº√Ú∆ È∂ Ì◊Ú≈È ¡≈¿∞∫Á≈ Ú∂«÷¡≈, ÂÁ ¿∞√È∂ ¿∞µ·
’∂ ÁØÈØ∫ ‘ºÊ ‹ØÛ ’∂ ÂÍº√Ú∆ ˘ ÈÓ√’≈ ’∆Â∆ ¡Â∂ Á∆È ÏøË» Á∂ ⁄Èª
«Ú⁄ ÈÓ√’≈ ’∆Â∆Õ ÂÍº√Ú∆ ÏÛ∂ ÍÃ∂Ó È≈Ò Í≥Œ¤∆ »Í Ì◊Ú≈È ‹∆ ˘
¿∞√ ¡≈√‰ ¿πºÂ∂ «Ï·≈«¬¡≈ ¡Â∂ √ÈÓ≈È √≈«‘Â ÎøÁ’ ˘ Ú∆ ¡≈√‰
¿∞µÍ «Ï·≈«¬¡≈Õ ‹ø◊Ò «Ú⁄Ø∫ ÎπºÒ-ÎÒ «Ò¡≈’∂ Ì◊Ú≈È ¡º◊∂ º÷∂
«’Í≈ «ÈË≈È ÍÓ≈ÂÓ≈ ⁄Â∞Ìπ‹ »Í Ë≈‰ ’’∂ √ø÷, ◊Ë≈, ⁄º’,
ÍÁÓ, Ó≈Ò≈ √Ó∂Â ÁØÈª ˘ ÁÙÈ «ÁøÁ∂ ‘È ¡Â∂ «¬’ ‘ºÊ È≈Ò ÎøÁ’
˘ ’ø· È≈Ò Ò◊≈ ’∂ ¡Â∂ Á»‹∂ ‘ºÊ ÎøÁ’ ˘ «ÁÒ≈√≈ «ÁøÁ∂ ‹ÁØ∫ «’
Ï‘πÂ «ÁÈª Á≈ Ìπº÷∂ «Í¡≈√∂ ‘Ø¬∂ È∂ ÏÛ∆ Ì≈∆ Í∆Û≈ √«‘‰ ’∆Â∆
161
ÓπÈ∆ «¬‘ Í≥¤∆ ¡≈Í ÒÀ ÒÚØ” ‹ÁØ∫ ÓπÈ∆ ‹∆ È∂ ¡º÷ ÷ØÒ∑ ’∂ ¿∞√ ÚÒ
Ú∂«÷¡≈ ¿∞√ ÚÒ Ú∂÷ ’∂ ÏÛ∂ ÌÀ¡ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø¬∂ ¡Â∂ «’‘≈ “‘∂ Í≈Í∆
«¬‘ Â±»ø ’∆ ’øÓ ’Á≈ ¬∂∫ ?” ÂÀ˘ ÍÓ∂Ù Á≈ ‚ È‘ƒ ‘À ? «¬√ ÍÃ’≈
√π‰ ’∂ ¿∞‘ ÒØË∆¡≈ ÏØ«Ò¡≈ “‘∂ ÂÍº√Ú∆ ÓÀ∫ Âπ‘≈‚∆ Ó≥ÈÂ ’∆Â∆ ‘À, «’
ÓÀ˘ ‹Ø ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂ ¿∞√Á≈ ¡ºË≈ Ì≈◊ ÂÍº√Ú∆ ˘ Á∂Úª◊≈, «¬√ Ò¬∆
ÓÀ˘ «¬‘ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø¬∂ √ÈÕ √Ø «¬√ «Ú⁄Ø∫ ¡ºË≈ Ì≈◊ Â∞√ƒ ÒÀ ÒÚØ ¡Â∂
¡ºË≈ Ì≈◊ ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ ÿ ÒÀ ‹≈Úª◊≈” “‘∂ ÂÍº√Ú∆ ‹∂’ Â∞√ƒ ¡ºË∂
Ì≈◊ ¿∞Í ÍÃ√øÈ È‘ƒ ‘πøÁ∂ ÂÁ √≈∂ ‘∆ Í≥¤∆ ÒÀ ÒÚØ, ÓÀ ‘Ø Í’Û
ÒÚª◊≈Õ” ¡Â∂ ‹∂’ ¡≈Í «¬‘Èª ˘ Ó≈È Á≈ ÌÀ¡ ’Á∂ ‘Ø ÂÁ ÓÀ∫ ‘∆
«¬‘Èª ˘ Ó≈ ’∂ Âπ‘≈˘ Á∂ «ÁøÁ≈ ‘ªÕ ‘∂ ÂÍº√Ú∆ ‹∂’ Â∞√ƒ «¬‘Èª ˘
◊Ã«‘‰ È‘ƒ ’Ø◊∂, ÂÁ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈Í‰≈ ◊Ò≈ ’º‡ ’∂ «¬√
¤∞∆ È≈Ò ¡≈Í‰∂ ÍÃ≈‰ «Â¡≈◊ «Á¡ª◊≈Õ ‹ÁØ∫ ÂÍº√Ú∆ È∂ «¬√
ÍÃ’≈ ÎøÁ’ Á∆ ◊ºÒ √π‰∆ ÂÁ ‘À≈È ‘Ø ’∂ ÂÍº√Ú∆ ÎøÁ’ Á∂ ÍÃÂ∆ ÏØÒ∂
“‘∂ ÎøÁ’ ‘Ø Í≥¤∆ ˘ Í’Û ’∂ «Ò¡≈¿∞◊∂ ÂÁ ÓÀ ¿∞√˘ √Ú∆’≈ ’
ÒÚ≈◊ª ‹∂’ Íπº¤∂ ¿∞‘ Í≥¤∆ «’√ Â∑ª Á≈ ‘À ÂÁ «È√⁄À ’’∂ ‹≈‰ ÒÀ
‹Ø ¡≈Ó ¿∞√Á≈ √»Í ‘À ⁄≈ ¿∞√Á∆¡ª Ìπ‹≈ ‘È, √ø÷, ⁄º’, ◊Ë≈
ÍÁÓ ‘ºÊª «Ú⁄ Ë≈‰ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ √∆√ ¿πºÂ∂ Óπ’‡ Ë≈∂ ‘Ø¬∂
‘È ¡Â∂ Ó‘ª √πøÁ ’ºÁ ¡Â∂ Í∆ÂøÏ Ë≈È ’∆Â≈ ‘ÀÕ ‘∂ ÎøÁ’ “‹∂’
Â»ø ¡À√∂ Í≥¤∆ ˘ Í’Û ’ ÒÀ ¡≈Ú∂ ÂÁ ÓÀ ÂÀ˘ Ï‘πÂ √≈≈ ËÈ «Á¡ª◊≈Õ
¡À√≈ √π‰Á∂ ‘∆ ÎøÁ’ È∂ «’‘≈ ÓÀ ¡º‹ ‘∆ ÎÛ ’∂ ¿∞√˘ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
«¬√ ÍÃ’≈ ’«‘ ’∂ ÎøÁ’ È∂ √ºÂ≈ Í≥¤∆¡ª ˘ ¤º‚ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ¡≈Í ÓÈ
«Ú⁄ «ÁzÛ «È√⁄≈ ’’∂ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ‹≈Ò Ò◊≈ «ÁºÂ≈Õ ¿∞√ Í≥¤∆ Á∂
√»Í Á≈ «Ë¡≈È ’Á∂ ‘Ø¬∂ ¿∞√ È∂ Ï‘πÂ ‘∆ ¡√Ê≈Èª ”Â∂ ‹≈Ò Ò◊≈«¬¡≈
Í ¿∞‘ Í≥¤∆ ¿∞√˘ È˜ È≈ ¡≈«¬¡≈Õ «‹øÈ∂ Ú∆ Í≥¤∆ ‹≈Ò «Ú⁄ ¡≈ ’∂
ÏÀ·∂, ¿∞‘Èª ˘ ÎÛ’∂ ¤º‚ Á∂Ú∂Õ «¬√ ÍÃ’≈ ‹ø◊Ò «Ú⁄ ÿ≥∞ÓÁ∂-B «ÂøÈ
Í«‘ ÏÂ∆Â ‘Ø ◊¬∂Õ Ìπº÷≈ «Í¡≈√≈ ‘Ø‰ ’’∂ ÒØË∆¡≈ Ï‘πÂ «Ú¡≈’∞Ò
‘Ø«¬¡≈ ‹Á ⁄ΩÊ≈ Í«‘ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈ ¿∞√ √Ó∂∫ ¿∞√Á∆ «¬√Â∆ ¿∞√˘
ÒºÌÁ∆ ÒºÌÁ∆ ¿∞√ ‹ø◊Ò Á∂ È∂Û∂ ¡≈ ◊¬∆Õ ‹ÁØ∫ ÒØË∆¬∂ È∂ «¬√Â∆ ˘
Í≈√ Ú∂«÷¡≈ Âª ‘À≈È ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ¡≈Í‰∆ «¬√Â∆ ˘ Í«‘Ò∆
√≈∆ Ú≈Â≈ √π‰≈¬∆ ¡Â∂ ¡≈«÷¡≈ «’ ÓÀ ¡≥È-‹Ò ÂÁ ¡≥◊∆’≈
’≈◊ª ‹Á ¿∞√ Í≥¤∆ ˘ Í’Ûª◊≈Õ «¬√Â∆ «¬√ ÍÃ’≈ √π‰ ’∂ ÏØÒ∆
«’ ‘∂ √π¡≈Ó∆! «¬√ ÍÃ’≈ Á≈ Í≥¤∆ Âª «ÂøÈª ’≈Òª «Ú⁄ ‘ºÊ È‘ƒ
¡≈Ú∂◊≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ÓÀ «¬√ Â∑ª Á≈ ’Ø¬∆ Í≥¤∆ Á∂«÷¡≈ ‘ÀÕ Â±ø Ú∆
¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ «Ú⁄≈ ’ «’ Â±ø «¬√ Â∑ª Á≈ Í≥¤∆ ’Á∆ Ú∂«÷¡≈
√«π‰¡≈ ‘ÀÕ ‘∂ Ó∂∂ «√Â≈‹ ÂÀ˘ «’√∂ È∂ ·º◊ ÏπºË∆ Ò◊≈¬∆ ‘À, ‹ª Â±ø
162
«Ù’≈∆ Á≈ ¿∞Ë≈ ’È≈
¡Â∂ «‘È∆ Á∆ º«÷¡≈ ’È∆
«¬’ √Ó∂∫ Á∆ ◊ºÒ ‘À «’ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹ø◊Ò
«Ú⁄ ÏÀ· ’∂ «¬’ªÂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’ ‘∂ √È, ‹Ø √Ê≈È Ú≈≈È√∆
«Ú÷∂ ¡º‹ Ò«‘Â≈≈ Á∂ Èª È≈Ò ÍÃ«√ºË ‘ÀÕ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹
‹∆ Á∂ ¡≈Ò∂-Áπ¡≈Ò∂ Ï‘πÂ ‘∆ ÓÈ-Ì≈¿∞∫Á≈ Â∂ «Í¡≈≈ «ÁzÙ √∆Õ ¿∞√
√Ó∂∫ ¿∞È∑ª Á∂ È˜Á∆’ ÂØ∫ «¬’ «‘È∆ «¬Ë Èº·∆ ‘Ø¬∆ ¡≈¬∆, «‹√ Á∂
«Íº¤∂ «Ù’≈∆ Òº◊≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ¿∞‘ «‘È∆ ˘ Ó≈È Ò¬∆ «Â¡≈ √∆Õ
«Ù’≈∆ È∂ «‘È∆ ˘ ¡≈Í‰∂ ’≈Ï» «Ú⁄ ’ «Ò¡≈ √∆Õ «‘È∆ È∂
Á∂«÷¡≈ «’ ‘π‰ ¿∞√Á≈ ‹∆ÚÈ ÓπÙ’Ò ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ √Ø⁄‰ Òº◊∆
«’ «Ù’≈∆ ‘π‰ ¿∞√˘ Ó≈ Á∂Ú∂◊≈Õ ¿∞√È∂ √Ø«⁄¡≈ «’ ¿∞‘ ‘π‰ ¡≈Í‰∂
Ïº«⁄¡ª ˘ Ú∆ È‘ƒ «ÓÒ √’Á∆, ¿∞‘Èª ˘ ÁπºË «ÍÒ≈¿∞‰≈ Âª Á» Á∆
◊ºÒ ‘ÀÕ «‘È∆ ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ ‘∆ «¬√ Â∑ª √Ø⁄ ’∂ Áπ÷∆ ‘Ø ‘∆ √∆Õ
Ïº«⁄¡ª Á∂ «Í¡≈ ˘ Ô≈Á ’’∂ ¿∞√Á∂ ¡º÷ª «Ú⁄ ‘øfi» Ú◊‰ Òº◊∂Õ
«¬‘ Á∂÷ ’∂ «Ù’≈∆ È∂ «’‘≈ «’ ‘∂ «‘È∆! Â∂∆¡ª ¡º÷ª «Ú⁄ ‘øfi»
¡≈¿∞‰ Á≈ ’∆ ’≈È ‘À? «‘È∆ È∂ «’‘≈ «’ ÓÀ˘ ¡≈Í‰∂ Ïº«⁄¡ª Á∆
Ô≈Á ¡≈¬∆ ‘À, «¬√ Ò¬∆ Ó∂∆ «¬‘ ‘≈ÒÂ ‘ÀÕ «‘È∆ È∂ «Ù’≈∆ ˘
«’‘≈, ‘∂ «Ù’≈∆! Â±ø ÓÀ˘ ÁØ ÿÛ∆ Ò¬∆ ¤º‚ Á∂, ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ Ïº«⁄¡ª ˘
ÁπºË «ÍÒ≈ ’∂ ÊØÛ∑∆ Á∂ «Ú⁄ ‘∆ Â∂∂ ’ØÒ ¡≈ ‹≈Úª◊∆Õ «Ù’≈∆ È∂
¿∞µÂ «ÁºÂ≈ «’ ’Ø¬∆ ˜Ó≈ÈÂ Á∂Ú∂∫ Âª ÓÀ∫ ÂÀ˘ ¤º‚ √’Á≈ ‘ªÕ
Í≈√ ‘∆ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ÈÕ ¿∞‘Èª È∂ «Ù’≈∆
˘ «’‘≈ «’ ÓÀ∫ «¬√Á∆ ˜Ó≈ÈÂ «ÁøÁ≈ ‘ª ¡Â∂ Â∂∂ Í≈√ ¿∞ÁØ∫ Âº’
‘»ø◊≈, ‹ÁØ∫ Âº’ «‘È∆ Ú≈Í√ È‘ƒ ¡≈ ‹≈Ú∂◊∆Õ «Ù’≈∆ È∂ ÁØ ÿÛ∆
Á∂ √Ó∂∫ Ò¬∆ «‘È∆ ˘ ¤º‚ «ÁºÂ≈Õ «‘È∆ Â∂˜∆ È≈Ò ÁΩÛÁ∆ ‘Ø¬∆
¡≈Í‰∂ Ïº«⁄¡ª Á∂ ’ØÒ Í‘πø⁄ ◊¬∆Õ Ïº«⁄¡ª È∂ ‹Á Á∂«÷¡≈ «’ ¿∞‘Èª
Á∆ Ó≈Â≈ ¡≈ ◊¬∆ ‘À Âª ¤∂Â∆ ‘∆ ¿∞‘ ¡≈Í‰∆ Ó≈Â≈ È≈Ò «ÒÍ‡ ◊¬∂
163
¡Â∂ ÁπºË Í∆‰ Á∆ «Â¡≈∆ «Ú⁄ √È «’ Ïº«⁄¡ª È∂ Á∂«÷¡≈ «’ ¿∞‘Èª
Á∆ Ó≈Â≈ ¿∞Á≈√ ‘ÀÕ Ïº«⁄¡ª È∂ Ó≈Â≈ ˘ Áπ÷∆ Ú∂÷ ’∂ Íπº«¤¡≈, «’ Ó≈Â≈
‹∆ Â∞‘≈‚∆ ¿∞Á≈√∆ Á≈ ’∆ ’≈È ‘À? Âª «‘È∆ È∂ √≈∆ ◊ºÒ √π‰≈¬∆Õ
Ïº«⁄¡ª È∂ «’‘≈ Ó≈Â≈ ‹∆ ‘π‰ ¡√ƒ ÁπºË È‘ƒ Í∆Úª◊∂ ¡Â∂ ¡√ƒ
Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ⁄Òª◊∂Õ Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡√ƒ ¡≈Í‰∆ ‹≈È Á∂ Á∂Úª◊∂Õ
√≈‚∂ ÂØ∫ Ï≈Á ‘∆ Â∞‘≈‚∆ Ú≈∆ ¡≈Ú∂◊∆Õ «‘È∆ ’∞fi Á∂ Ï≈Á ‘∆
¡≈Í‰∂ Ïº«⁄¡ª Á∂ È≈Ò «‹ºÊ∂ «Ù’≈∆ ¡Â∂ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÏÀ·∂ √È
¿∞‘Èª Á∂ Í≈√ Í‘πø⁄ ◊¬∆Õ «‘È∆ È∂ «Ù’≈∆ ˘ «’‘≈ «’ «¬‘Èª √øÂª
˘ ¤∞º‡∆ Á∂ «Á¿∞Õ ¡√ƒ ÁØ ÿÛ∆ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈Í Á∂ Í≈√ ¡≈ ◊¬∂ ‘ªÕ
‹ÁØ∫ ‘∆ «Ù’≈∆ È∂ «‘È∆ ˘ Ó≈È Ò¬∆ ’‡≈ ¿∞µÍ ⁄ºπ’∆ Âª «Ù’≈∆
Á≈ ’‡≈ Ú≈Ò≈ ‘ºÊ ¿∞µÍ Á≈ ¿∞µÍ ‘∆ «‘ «◊¡≈Õ ¿∞‘ ‹Û, ÍºÊ Á∂
√Ó≈È ‘Ø «◊¡≈Õ ¿∞√˘ ¡≈Í‰∆¡ª ¡º÷ª Á∂ √≈‘Ó‰∂ ÓΩÂ Èº⁄Á∆ ‘Ø¬∆
«Á÷≈¬∆ Á∂‰ Òº◊∆Õ ‹ÁØ∫ ¿∞√˘ ¡«‹‘≈ ¡«‘√≈√ ‘Ø«¬¡≈ Âª ¿∞‘ ÓÈ
‘∆ ÓÈ «Ú⁄ Í¤Â≈¿∞‰ Òº◊≈ ¡Â∂ ¿∞‘ Ú≈-Ú≈ ◊π» ‹∆ ˘ ÈÓ√’≈
’ «‘≈ ‘ÀÕ ◊π» ‹∆ ÂØ∫ Óπ¡≈Î∆ Ó≥◊∆Õ ◊π» ‹∆ È∂ ¡º◊∂ ÂØ∫ ¿∞√˘
¡«‹‘≈ ’È ÂØ∫ ÓÈ≈ ’ «ÁºÂ≈Õ ËÓ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁºÂ≈, √∂Ú’ «Ù’≈∆
‘È∆ Â∂ ¿∞√Á∂ Ïº⁄∂ √∆√ fiπ’≈¡ ’∂ ÈÓ√’≈ ’Á∂ ‹ø◊Ò Á∆ ÂÎ ⁄Ò∂
◊¬∂Õ «¬√ ÍÃ’≈ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ È∂ «Ù’≈∆ Á≈ ¿∞Ë≈ ’∆Â≈Õ
◊«‹ø Á  ‘≈Ê∆ Á∆ ’Ê≈
‘ØÂ≈ Â∂ ÏÃ‘Ó≈ ÁØ Ì≈ ‘Ø¬∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ ÁØÚ∂∫ Ì◊Â∆ ’«¡≈ ’Á∂
√∆ Â∂ «¬’º·∂ «‘øÁ∂ √ÈÕ «¬’ «ÁÈ ÁØÚ∂∫ √Ò≈‘ ’’∂ «¬’ ≈‹∂ ’ØÒ
Áº¤‰≈ ÒÀ‰ ◊¬∂Õ «¬‘ ÍÂ≈ È‘ƒ «’¿∞∫ ? «’√∂ ’≈È ’’∂ ‹ª √πÌ≈«Ú’
‘∆ ‘ØÂ≈ ˘ Áº¤‰≈ Ï‘πÂ∆ «ÓÒ∆ Â∂ ÏÃ‘Ó≈ ˘ ÿº‡Õ ÏÃ‘Ó≈ È∂ √Ø«⁄¡≈ ÓÀ˘
ÿº‡ Áº¤‰≈ «ÓÒ∆ ‘À Â∂ Ì≈ ˘ ÚºË, «¬’Ø «‹‘∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ ¿∞√
È∂ fiº‡-Íº‡ ÁØÚ∂∫ Áº¤‰ª «ÓÒ≈ ’∂ «¬’ Êª ’ «ÁºÂ∆¡ªÕ ÁØ «‘º√∂ ’’∂
Ì≈ ˘ ¡≈÷‰ Òº◊≈-“⁄ºπ’ ÒÀ «¬’ «‘º√≈Õ”
‘ØÂ≈-“È‘ƒ! «¬‘ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈, ÓÀ∫ Âª ˙È≈ «‘º√≈ ÒÚª◊≈
«‹øÈ≈ ÓÀ˘ «Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ Â∞√ƒ Áº¤‰≈ «¬’º·∆ «’¿∞∫ ’∆Â∆?”
ÏÃ‘Ó≈-“¬∆÷≈ «’¿∞∫ ’Á≈ ‘À! ?”
‘ØÂ≈-“¬∆÷≈ Â∂ Ò≈Ò⁄ Â∞√ª ’∆Â≈, ‹ÁØ∫ Â∞‘≈˘ Áº¤‰≈ ÊØÛ∑∆
«ÓÒ∆ Âª Â∞√ª «¬’Ø «‹‘∆ ’ «ÁºÂ∆ «’øÈ∆ Ïπ∆ ◊ºÒ ‘À, Ó∂≈ Í»≈
«‘º√≈ «Á˙, Ò≈Ò⁄∆Õ”
ÏÃ‘Ó≈-“ÓÀ∫ Ò≈Ò⁄∆ ‘ª Âª Â±ø ÂøÁ»¬∂ Úª◊ ¬∂∫, ‹≈‘ ÓÀ∫ ÂÀ˘
√≈Í «ÁøÁ≈ ‘ª Â±ø ◊ø‚’∆ ÈÁ∆ «Ú⁄ ÂøÁ»¡≈ Ï‰’∂ ‘∂∫◊≈ Ò≈Ò⁄∆Õ”
-√≈÷∆ Á»√∂ ÎøÁ’ Á∆-
‹≈‰Á∂ ‘Ø¬∂ ¿∞√ È≈Ò Ï‘πÂ ÍÃ∂Ó ’∆Â≈ ¡Â∂ «¬’ ‘ºÊ È≈Ò ÂÍº√Ú∆ ˘
«ÁÒ≈√≈ «ÁøÁ∂ ‘∂Õ ÍÓ≈ÂÓ≈ È∂ ÁØÈ≈ ˘ «’‘≈ «’ Â∞√ƒ Ó∂∂ Ë≈Ó ˘
ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚØÕ «¬√ ÍÃ’≈ ¿∞√ «Ù’≈∆ Á≈ Ú∆ ¿∞Ë≈ ‘Ø «◊¡≈Õ
164
’∆Â∆-“‘∂ ÍÃÌ»! ¡µ◊∂ ‘∆ ÓÀ∫ ‘≈Ê∆ ‹»È «Í¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ªÕ ‘π‰ ÍÃÌ ‹∆,
«¥Í≈ ’ØÕ ÓÀ∫ Í≈‰∆ «Ú⁄ È≈ ‚º∞Ïª....‹∂ ¬∂Ê∂ ‘∆ Ó «◊¡≈ Âª ˜»
«’√∂ Ó≈Û∆ ‹»È «Ú⁄ ÍÚª◊≈Õ Ó∂∆ ¡Á≈√ √π‰ ÍÃÌ»!”
(‘≈Ê∆) È∂ ÙπË «‘Á∂ È≈Ò Íπ’≈ ’∆Â∆, ¿∞√ Ú∂Ò∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ È∂
‘≈Ê∆ Á∆ Íπ’≈ √π‰∆Õ Ì◊Ú≈È ¡≈Í ÈÁ∆ «’È≈∂ ¡≈¬∂Õ √πÁÙÈ ⁄º’
È≈Ò ÂøÁ»¬∂ Á≈ Ó»ø‘ ⁄∆ ’∂ ‘≈Ê∆ Á∆ º«÷¡≈ ’∆Â∆ ¡Â∂ ¿∞√Á∆ ‘≈Ê∆‹»È Á≈ «Â¡≈◊ ’∆Â≈,ÓπÛ Ì◊Â »Í ”⁄ ÍÃ◊‡ ’∆Â≈Õ ¿∞‘ ÍÃÌ» Á≈ ‹√
’È Òº◊≈ ÂøÁ»¬∂ Á≈ ‹ÈÓ Ú∆ ÏÁÒ «◊¡≈Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «¬øÈ∆ ÷Ø‡∆ ÏπºË
Ú≈Ò∂ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ºÍ’∂ Â ◊¬∂ ‘ÈÕ ‘∂ ‹∆Ú ‹∂’ Â±ø Ú∆
«¬º’ ÓÈ «⁄ºÂ ‘Ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’∂∫ Âª Â±ø Ú∆ Â ‹≈¬∂∫◊≈Õ
*********
165
‘ØÂ≈ ÿº‡ È‘ƒ √∆ ¿∞√È∂ Ú∆ Ì◊ÚÂ Ì◊Â∆ ’∆Â∆ √∆, ¿∞√È∂
¡º◊Ø∫ √≈Í Á∂ «ÁºÂ≈-“‹∂ ÓÀ∫ ÂøÁ»¡ª Ï‰ª◊≈ Âª ⁄∂Â∂ º÷ Â±ø Ú∆ Ó√Â
‘≈Ê∆ Ï‰∂∫◊≈ Â∂ ¿∞√∂ ÈÁ∆ «Ú⁄ ‹ÁØ∫ Í≈‰∆ Í∆‰ ¡≈¬∂∫◊≈ Âª ÂÀ˘ ÎÛ’∂
◊ØÂ∂ Á∂ ’∂ Ó≈ª◊≈ ÓπÛ Ô≈Á ’∂∫◊≈, ¡À√∂ Ò≈Ò⁄ ˘Õ Â±ø ’∞Ò È≈Ù ’È
Á≈ Ï∆Û≈ ⁄πº«’¡≈ ‘À, È∆⁄ ˜Ó≈È∂ Á≈Õ”
«¬¿∞∫ ¡≈÷Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ØÂ≈ ¡≈Í‰≈ «‘º√≈ Ú∆ ¤º‚ «◊¡≈ Â∂
ÿ ˘ ¡≈ «◊¡≈Õ ’∞fi √Óª Í≈ ’∂ ÁØÚ∂∫ Ì≈ Ó ◊¬∂ Â∂ ¡◊Ò≈ ‹ÈÓ
Ë≈È ’∆Â≈Õ ‘ØÂ≈ ÂøÁ»¡≈ Ï«‰¡≈ Â∂ ÏÃ‘Ó≈ ‘≈Ê∆, ÁØÚ∂∫ ◊ø„’∆ ÈÁ∆
’ØÒ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ¿∞‘ ÈÁ∆ Ï‘πÂ ‚±øÿ∆ √∆Õ
Á∂÷Ø! Ò≈Ò⁄ «’ÂÈ≈ Ó≈Û≈ ‘ÀÕ Ì≈¬∆ Ì≈¬∆ ˘ ÒÛ≈ «ÁºÂ≈Õ ÁØ‘ª
È∂ ’∞Ò È≈Ù ’≈ Ò¬∆Õ ¡√Ò «Ú⁄ ‘¿∞ÓÀ (‘ø’≈) Â∂ Ò≈Ò⁄ ÏπºË∆ ˘
«ÌzÙ‡ ’ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ Ò≈Ò⁄ Á∂ Ïºfi∂ ÒØ’ Áπ÷∆ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Ò≈Ò⁄ ’Á∆
È‘ƒ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
‘ª-ÏÃ‘Ó≈ ‘≈Ê∆ Ï«‰¡≈, ÏÛ≈ Úº‚≈ ‘≈Ê∆ Â∂ ¿∞‘ √ÓfiØ ‘≈Ê∆¡ª
Á≈ √Á≈ √∆, ’Ø¬∆ ¿∞√ È≈Ò È≈ ¡≈’ÛÁ≈Õ ¿∞‘ ‘ºÊ‰∆¡ª Á∂ fiπø‚
È≈Ò «ÎÁ≈ «‘øÁ≈, ‹ø◊Ò Á≈ Ï≈ÁÙ≈‘ √∆Õ «‹Ú∂∫ √≈Í È∂ Í»≈ ‘Ø‰≈
√∆ «¬’ «ÁÈ ¿∞‘ ◊ø„’∆ ÈÁ∆ Â∂ ⁄«Ò¡≈ «◊¡≈Õ Í≈‰∆ Í∆Â≈Õ ·ß„≈
Í≈‰∆ √∆, ‘≈Ê∆ «Í¡≈√∂ √ÈÕ √Ì ÂØ∫ ¡º◊∂ ¿∞‘Ø ‘≈Ê∆ √∆ ‹Ø ÏÃ‘Ó≈ √∆
¿∞‘ ‹ÁØ∫ Í≈‰∆ Í∆‰ Ò¬∆ ¡º◊∂ Ú«Ë¡≈ Âª ¡º◊∂ ¿∞√ Á≈ Ì≈ ÂøÁ»¬∂ Á≈
»Í Ë≈È ’’∂ ÏÀ·≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ÏÃ‘Ó≈ Á∆¡ª ÒºÂª ÎÛ’∂, ¿∞√ ˘ ‚±øÿ∂
Í≈‰∆ ÚÒ «÷º⁄‰≈ Ùπ» ’∆Â≈Õ ¿∞‘ ¡º◊∂ ¡º◊∂ «◊¡≈, ‹ÁØ∫ ‚πºÏ‰ ”Â∂
¡≈«¬¡≈ Âª ‘≈Ê∆ È∂ ⁄∆’ª Ó≈∆¡ªÕ «√Î «√ Â∂ √πø‚ Èß◊∆ √∆Õ ¡À√≈
Á∂÷’∂ Á»√∂ ‘≈Ê∆ ÏÛ∂ ‘À≈È ‘Ø¬∂, ‘ºÊ‰∆¡ª «’Ò’ª Ó≈È, Í ¿∞√˘
Ï≈‘ ’º„‰ Á∆ √ÓÊ≈ È‘ƒ √∆Õ
ÂøÁ»¬∂ È∂ ÏÃ‘Ó≈ ’ØÒØ∫ ÏÁÒ≈ ÒÀ‰≈ √∆, «¬√ Ú≈√Â∂ ¿∞‘ ˜Ø
È≈Ò ¿∞√ ˘ ÎÛ ’∂ ÏÀ·≈ «‘≈Õ ‘≈Ê∆ ÏÒ Ú≈Ò≈ √∆ ¿∞√ ˘ Ú∆ «◊¡≈È
‘Ø «◊¡≈ «’ «Í¤Ò∂ ‹ÈÓ Á≈ «‘√≈Ï Ï≈’∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ú∆ ÔÂÈ ’È
Òº◊≈Õ ¿∞√ Í≈‰∆ «Ú⁄ «√ È≈ ‚πºÏ‰ «ÁøÁ≈, ÂøÁ»¡≈ ¿∞√˘ ◊ØÂ∂ Á∂‰
Á≈ ÔÂÈ ’Á≈Õ
ÂøÁ»¬∂ Â∂ ‘≈Ê∆ ˘ ÒÛ«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª ’≈Î∆ √Óª Òº◊ «◊¡≈,
¿∞‘ Ìºπ÷≈ «‘≈ Í≈‰∆ «Ú⁄Ø∫ ’∆ ÷≈¬∂Õ ÂøÁ»¬∂ Á∆ ÷π≈’ Âª Í≈‰∆ «Ú⁄
‘Ø¬∆, Ó≈Û≈ ‘Ø «◊¡≈ Â∂ ‚º∞Ï‰ Òº◊≈ Âª ¿∞√ Ú∂Ò∂ ¿∞√ È∂ √πø‚ ¿∞Í ⁄π’
’∂ ¡≈’≈Ù ÚÒ Âº’ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ Ô≈Á ’∆Â≈ ¡Â∂ ’ÓÒ ÎπºÒ ¡≈Í‰∂
√πø‚ È≈Ò ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂ Ì∂‡ ’∆Â≈, ¿∞√ È∂ Ú≈√Â∂ Í≈ ’∂ «¬¿∞∫ Íπ’≈
ÙÏÁ IB
∂ ÓÈ ≈Ó È≈Ó √ø Ì ≈«®
Ó≈Ô≈ ’À Ìz Ó ’‘≈ Ì» Ò ÔØ ‹≈«‘◊∂ ’ fi≈«® ‡∂ ’ ®
Á∂ « ÷ ËΩ ∫ «¬‘ª ’Ω ‰ Â∂  Ø √◊≈ √π Â È«‘ø √≈®
ÂØ« Âø◊ √Ï Á» ’«‘À ÁÀ«‘ø◊∂ ÂÈ ‹≈«®1®
ÍÃ ≈ È ◊¬∂ ’‘Ø ’Ω ‰ Â∂  ≈ Á∂ « ÷ √Ø ⁄ «Ï⁄≈«®
Ï‘π «  Ô∂ « ‘ ’«Ò ’≈Ò Ó≈‘∆ ‹∆«Â Ì≈ÚÀ ‘≈«®2®
Ô‘ Ó≈Ô≈ √Ï ÊØ Ê ∆ ∂ Ì◊«Â ’Ø ÍÃ « ÂÍ≈«®
’«‘ «ÚÁ≈√ √«Â Ï⁄È ◊π ’À √Ø È ‹∆¡ ÂÀ «Ï√≈«®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Úª ˘ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ»
Á≈ «√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» È≈Ò
«ÓÒ≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ◊π» Á∂ ¡≥«ÓÃÂÓ¬∆ Ú⁄Èª ˘ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄
Ë≈ ’∂ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’’∂ √ø√≈ Á∆ fi»·∆ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫
Óπ’Â ‘Ø ’∂ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
∂ ÓÈ ≈Ó È≈Ó √ø Ì ≈«®
Ó≈Ô≈ ’À Ìz Ó ’‘≈ Ì» Ò ÔØ ‹≈«‘◊∂ ’ fi≈«® ‡∂ ’ ®
‘∂ Ì≈¬∆! ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ ÍzÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ √øÌ≈Ò ’ Ì≈Ú
ÍÃÌ» ˘ Ô≈Á ’Õ ‹∂’ Â±ø ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó È‘ƒ ‹Í∂◊≈ Âª Ó≈«¬¡≈ Á∂
ÌÓ «Ú⁄ Òº◊ ’∂ ¡≥Â √Ó∂∫ √ø√≈ ÂØ∫ ÷≈Ò∆ ‘ºÊ ‘∆ ‹≈Ú∂◊≈Õ
Á∂ « ÷ ËΩ ∫ «¬‘ª ’Ω ‰ Â∂  Ø √◊≈ √π Â È«‘ø √≈®
ÂØ« Âø◊ √Ï Á» ’«‘À ÁÀ«‘ø◊∂ ÂÈ ‹≈«®1®
166
167
‹À√≈ ø◊ ’∞√øÌ ’≈ ÂÀ√≈ Ô‘π √ø√≈ ∂®
Ó¬∆¡≈ ø ◊ Ó‹∆· ’≈ Ì‰À «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈ ∂ ® 5®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Óπº⁄∆ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á≈ √Â≈ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ¡Â∂ √ø√≈∆ fi»·∂
ÏøËÈª ’≈È «Ï÷∂Û≈ ‘À ¡Â∂ ¡Ω÷≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ-»Í∆ ÏÀÒ ¿∞√
¡’≈Ò Íπ÷ Á∆ «¥Í≈ È≈Ò «¬‘ ¡Ω÷∆ Ó≥«˜Ò ÂÀ¡ ’’∂ ÍÃÌ» Á∂
Ó‹∆·∆ ø◊ «Ú⁄ ø◊ ‘Ø ’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √ÎÒ ’ √’Á≈ ‘ÀÕ
‘Ø ∫ Ï«È‹≈Ø ≈Ó ’Ø ‘« ‹» ’Ø ‡ª‚Ø Ò≈ÁØ ‹≈«¬ ∂ ®
≈Ó È≈Ó ËÈ Í≈«¬˙ Â≈ Â∂ √‘‹ ’»ø «Ï˙Í≈ ∂® ‡∂’®
‹∂’ ≈Ó È≈Ó Á≈ Ú‰‹ ’È Ú≈Ò≈ ’Ø¬∆ ÚÍ≈∆ ‘À Âª Ó∂∂
Í≈√ ¡≈ ’∂ ÍÃÌ» Á∂ ≈Ó-È≈Ó Á≈ ÚÍ≈ ’ ÒÚ∂Õ Ó∂≈ ‡ª‚≈ ‘« Á∂
È≈Ó È≈Ò Òº«Á¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ √ø√≈ «Ú⁄ Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ Á≈
ÚÍ≈ ’Á≈ ‘ª ‹Ø «’ √ø√≈ «Ú⁄ Ì∂Á-Ì≈Ú ÂØ∫ ¿∞Í ¿∞· ’∂ ÈΩ¡ª
Áπ¡≈«¡ª ÂØ∫ ¿∞µÂ∂ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈∂ Í‘πø⁄ ’∂ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
¡Ωÿ‡ ÿ≈‡ ÿÈØ ÿÈ≈ ∂ «È◊πÈ ÏÀÒ ‘Ó≈ ∂®
≈ÓÈ≈Ó ‘Ó Ò≈«Á˙ Â≈ÊÀ «ÚÙ Ò≈«Á˙ √ø √ ≈ ∂ ® 1®
«‹Ú∂∫ «¬’ ◊π‰-‘∆‰ ÏÀÒ Ò¬∆ Í‘≈Û∆ Á≈ «Ï÷Û≈ ¡Â∂
√øÿ‰≈ √Â≈ ÂÀ¡ ’’∂ ¡≈Í‰∆ Ó≥«˜Ò Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’È≈ ¡Ω÷≈ ‘ÀÕ
«¬√∂ Â∑ª √ø√≈∆ ‹∆Ú Ò¬∆ ÁπÒºÌ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ÍÃÌ»
Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á≈ √Â≈ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ¡Â∂ √ø√≈∆ fi»·∂ ÏøËÈª ’≈È
Ï‘πÂ ÷ÂÈ≈’, Í‘≈Û∆ Úª◊ ’«·È ¡Â∂ ‹ø◊Ò Úª◊ ÿ‰≈ ‘ÀÕ
«¬√ √Â∂ ÂØ∫ ¶ÿ‰ Ú≈Ò∂ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ-»Í∆ ÏÀÒ Ï‘πÂ ’Ó˜Ø ‘ÀÕ
ÓÀ∫ «¬√ √∆ »Í∆ ÏÀÒ ”Â∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ ËÈ Òº«Á¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛
Í √ø√≈∆ ÒØ’ª È∂ «Ú’≈ª »Í∆ ˜«‘ ÒºÁ∆ ‘ÀÕ
¡ÈÂ«‘ø ËÈ Ë«˙ ∂ ¡ÈÂ«‘ø „» ø „ È ‹≈«¬ ∂ ®
¡ÈÂ ’Ø ËÔØ È Í≈«¬Ô∂ Â≈ÊÀ ⁄≈«Ò˙ Ó» Ò ◊Ó≈¬∆ ∂ ® 2®
ÍÃÌ» Á≈ Ï∂¡øÂ ËÈ ÍÃ≈ÍÂ ’È Ò¬∆ ÍÃÌ» ˘ ¡øÁØ∫ Òº«Ì¡≈
‹ªÁ≈ ˛Õ Í ‹∂’ ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘ ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ’Á≈ Âª ¡≈Í‰≈ Ó»Ò
◊Ú≈ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
À È ◊ø Ú ≈¬∆ √Ø « ¬ ’ «ÁÚ√ ◊ø Ú ≈ÔØ ÷≈«¬ ∂ Õ
‘∆≈ Ô‘ ÂÈ Í≈«¬ ’« ’ΩÛ∆ ÏÁÒ∂ ‹≈«¬ ∂®3®
168
ÙÏÁ IC
‘Ø ∫ Ï«È‹≈Ø ≈Ó ’Ø ‘« ‹» ’Ø ‡ª‚Ø Ò≈ÁØ ‹≈«¬ ∂ ®
≈Ó È≈Ó ËÈ Í≈«¬˙ Â≈ Â∂ √‘‹ ’»ø «Ï˙Í≈ ∂® ‡∂’®
¡Ωÿ‡ ÿ≈‡ ÿÈØ ÿÈ≈ ∂ «È◊πÈ ÏÀÒ ‘Ó≈ ∂®
≈ÓÈ≈Ó ‘Ó Ò≈«Á˙ Â≈ÊÀ «ÚÙ Ò≈«Á˙ √ø √ ≈ ∂ ® 1®
¡ÈÂ«‘ø ËÈ Ë«˙ ∂ ¡ÈÂ«‘ø „» ø „ È ‹≈«¬ ∂ ®
¡ÈÂ ’Ø ËÔØ È Í≈«¬Ô∂ Â≈ÊÀ ⁄≈«Ò˙ Ó» Ò ◊Ó≈¬∆ ∂ ® 2®
À È ◊ø Ú ≈¬∆ √Ø « ¬ ’ «ÁÚ√ ◊ø Ú ≈ÔØ ÷≈«¬ ∂ Õ
‘∆≈ Ô‘ ÂÈ Í≈«¬ ’« ’ΩÛ∆ ÏÁÒ∂ ‹≈«¬ ∂®3®
√≈Ëπ √ø ◊ «Â Í» ø ‹ ∆ Ì¬∆ ∂ Ï√π Â Ò¬∆ «ÈÓØ Ò ∂ ®
√‘‹À ÏÒ«ÁÔ≈ Ò≈«Á ’« ⁄‘π ø «Á«√ ‡ª‚Ø Ó∂ « Ò ∂ ® 4®
Â±ø Ú∂÷ Âª √‘∆ Â∂≈ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ¡≈Í‰≈ ’Ω‰ ‘À? ¬∂ÊØ∫
Âº’ «’ Â∂≈ ÍπºÂ ¡Â∂ «¬√Â∆ Ú∆ ¡≥Â Ú∂Ò∂ √‘≈¬∆ È‘ƒ ‘ØÚ∂◊≈Õ
Â∂∂ √≈∂ ‘∆ √ø◊∆ √≈Ê∆ Â∂∂ ÓÈ ”Â∂ Â∂∂ È≈ÒØ∫ √øÏøË ÂØÛ ÒÀ‰◊∂ Â∂
Â∂∂ √∆ ˘ ¡◊È∆ Ì∂∫‡ ’ Á∂‰◊∂Õ
ÍÃ ≈ È ◊¬∂ ’‘Ø ’Ω ‰ Â∂  ≈ Á∂ « ÷ √Ø ⁄ «Ï⁄≈«®
Ï‘π« Ô∂«‘ ’«Ò ’≈Ò Ó≈‘∆ ‹∆«Â Ì≈ÚÀ ‘≈«®2®
‘∂ Ì≈¬∆! Â±ø ¡≈Í‰∂ ¡≥Á «¬√ ◊ºÒ Á∆ √Ø⁄ «Ú⁄≈ ’’∂ Á∂÷
«’ «‹√ Ú∂Ò∂ Â±ø ¡≈Í‰∂ ÍÃ≈‰ «Â¡≈◊ «ÁºÂ∂ «Î ¿∞√ Ú∂Ò∂ Â∂∂ È≈Ò
«’√ È∂ ‹≈‰≈ ‘À? Ì≈Ú ¿∞√ Ú∂Ò∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª Â∂∂ È≈Ò
«’√∂ È∂ Ú∆ È‘ƒ ‹≈‰≈Õ ÂÀ˘ ¡È∂’ ÍÃ’≈ È≈Ò «¬√ ’«ÒÔ∞º◊ «Ú⁄
‹∆ÚÈ √¯Ò ’È Ò¬∆ ¡È∂’ª ÍÃ’≈ È≈Ò √Ófi≈ «ÁºÂ≈ Ì≈Ú∂∫ ‘π‰
Â±ø ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ «¬‘ √ø√≈ Á∆ Ï≈‹∆ «‹ºÂ ÒÀ Ì≈Ú∂∫ ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó ˘ ÌπÒ≈ ’∂ ‘≈ ÒÀ «¬‘ ‘π‰ Â∂∂ ¡≈Í‰∂ Úº√ «Ú⁄ ‘ÀÕ
Ô‘ Ó≈Ô≈ √Ï ÊØ Ê ∆ ∂ Ì◊«Â ’Ø ÍÃ « ÂÍ≈«®
’«‘ «ÚÁ≈√ √«Â Ï⁄È ◊π ’À √Ø È ‹∆¡ ÂÀ «Ï√≈«®3®
‘∂ Ì≈¬∆! ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó √≈‘Ó‰∂ «¬‘ √ø√≈ Á∆ Ó≈«¬¡≈ fi»·∆
‘À, «¬√ Ò¬∆ Ì≈¬∆ Â±ø ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ ˘ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄
Ú√≈ ÒÀÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È ‘∂ ‹∆Ú! ÍÃÌ» ˘ «ÓÒ≈¿∞‰
Ú≈Ò∂ ◊π» Á∂ Ú⁄Èª ˘ ¡≈Í‰∂ ¡≥ÁØ∫ È≈ ÌπÒ≈, √◊Ø∫ ¿∞È∑ª ¿∞µÍ ⁄Ò
’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’Õ
169
ÍÃ ∆ «Â √π Ë ≈Ó«È ¡≈ÚÕ
Â∂ ‹ √» Í ∆ √’Ò «√Ø Ó «È ¡Ò÷ «Èø ‹ È ≈Ú® ‡∂ ’ ®
Í∆Ú √ø ◊ ÍÃ ∂ Ó ’Ï‘π ø È«‘ Í≈ÔØ ’È∆ ’ÚÈ «Ï√≈∆Õ
⁄’ ’Ø «Ë¡≈È Á«Ë √πÂ √Ø∫ ‘ØÂ ‘À ÔØ∫ Â∞Ó ÂÀ ÓÀ∫ «È¡≈∆®1®
ÌØ  ÌÔΩ ÓØ « ‘ø «¬’ ‡’ ‹Ø Ú Â ÂÒÎÒ ‹È∆ ‹≈¬∆Õ
Í∆Ú «ÏÈ √∂ ‹ «¬ ’≈ √π ÷ √Ø ¿ ∫∞ «Ï‘ «ÏÊ≈ ÂÈ ÷≈¬∆®2®
Ó∂ « ‡ Áπ ‘ ≈◊ √π ‘ ≈«◊È ’∆‹À ¡ÍÈ∂ ¡≥ ◊ Ò◊≈¬∆Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ÍÃ Ì » Âπ Ó ∑ ∂ «Ï¤Ø ‘ ∂ ¬∂ ’ ÍÒ’ ‹π ◊ ‹≈¬∆®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Úª ˘ ÍÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈
È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â ’’∂ √º⁄∆¡ª √π‘≈◊‰ª Ï‰ ’∂ ÍÃÌ» È≈Ò «¬’-«Óº’
‘Ø ’∂ ¡ÓØÒ’ ‹∆ÚÈ √ÎÒ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
ÍÃ ∆ «Â √π Ë ≈Ó«È ¡≈ÚÕ
Â∂ ‹ √» Í ∆ √’Ò «√Ø Ó «È ¡Ò÷ «Èø ‹ È ≈Ú®‡∂ ’ ®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ¿∞√ ÍÃÌ» È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ’’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ
√πË≈ ‹Ø ÍÃÌ» √ÚÙ’Â∆Ó≈È, √Ú ÙÃ∂Ù‡, ’Ò≈ «‘Â ¡Â∂ «ÈÒ∂Í
‘ÀÕ
Í∆Ú √ø ◊ ÍÃ ∂ Ó ’Ï‘π ø È«‘ Í≈ÔØ ’È∆ ’ÚÈ «Ï√≈∆Õ
⁄’ ’Ø «Ë¡≈È Á«Ë √πÂ √Ø∫ ‘ØÂ ‘À ÔØ∫ Â∞Ó ÂÀ ÓÀ∫ «È¡≈∆®1®
‹ÁØ∫ ÍÃÌ» ÍÃ∆ÂÓ «Í¡≈∂ È≈Ò ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ È∂ √º⁄∆
ÍÃ∆Â∆ È‘ƒ ’∆Â∆ ¡Â∂ «¬√È∂ ¡≈Í‰≈ ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ, ÍÃÌ» ˘ ÌπÒ≈ ’∂
«Ú¡Ê ‘∆ ◊Ú≈ «Ò¡≈Õ Í «‹Ú∂∫ ⁄’Ú∆ Á∆ ÍÃ∆Â∆ ⁄øÁÓ≈ È≈Ò ‘À
«¬√∂ Â∑ª ¡ÈØ÷∆ ÍÃ∆Â∆ ‹∆Ú Á∆ ÍÃÌ» È≈Ò ‘Ø‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
ÌØ  ÌÔΩ ÓØ « ‘ø «¬’ ‡’ ‹Ø Ú Â ÂÒÎÒ ‹È∆ ‹≈¬∆Õ
Í∆Ú «ÏÈ √∂ ‹ «¬ ’≈ √π ÷ √Ø ¿ ∫∞ «Ï‘ «ÏÊ≈ ÂÈ ÷≈¬∆®2®
‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ˘ √ø√≈ «Ú⁄ ‹∆ÚÈ »Í∆ ≈Â ÍÃÌ» Á∂
«ÓÒ‰ Ò¬∆ ÂÛÎÁ∆ ‘Ø¬∆ ˘ ÏÂ∆Â ‘Ø ‘∆ ‘ÀÕ Í «¬√˘ ¡‹∂ Âº’
ÍÃÌ» Á≈ «ÓÒ≈Í È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈Õ ÍÃÌ» Á∂ «ÓÒ≈Í ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú »Í∆
«¬√Â∆ √∂‹ ¿∞Â∂ «’Ú∂∫ √π÷ Á∆ ÈƒÁ √Ω √’Á∆ ‘À? «Ï‘≈ Á∆ Í∆Û
«¬√ ˘ ÷≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Ó∂ « ‡ Áπ ‘ ≈◊ √π ‘ ≈«◊È ’∆‹À ¡ÍÈ∂ ¡≥ ◊ Ò◊≈¬∆Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ÍÃ Ì » Âπ Ó ∑ ∂ «Ï¤Ø ‘ ∂ ¬∂ ’ ÍÒ’ ‹π ◊ ‹≈¬∆®3®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆, ¡≈Í ÂØ∫ «Ú¤Û∆ ‘Ø¬∆ Áπ‘≈◊‰ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆
˘ ¡≈Í‰∂ ÁÙÈ Á∂ ’∂ ¡≈Í‰∂ ◊Ò È≈Ò Ò≈ ’∂ √π‘≈◊‰ Ï‰≈ Ò¿∞Õ
√Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È, ‘∂ √ø√≈ Á∂ Ó≈Ò’ ! «¬‘ ‹∆Ú
»Í∆ «¬√Â∆ ¡≈Í ‹∆ Á∂ «ÚÔØ◊ «Ú⁄ «’Ú∂∫ ‹∆Ú∂? «’¿∞∫«’ «¬’
ÍÒ’ Ó≈Â Ú∆ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ¡≈Í ÂØ∫ «Ú¤Û ’∂ Ôπº◊ª Á≈
«Ú¤ØÛ≈ Ó«‘√»√ ’Á∆ ‘ÀÕ Ì≈Ú Ï‘πÂ Áπº÷ Ó«‘√»√ ’Á∆ ‘ÀÕ
ÙÏÁ ID
ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ ’∂ «¬‘ ‹∆Ú ≈Â √Ω∫ ’∂ ¡Â∂ «ÁÈ ÷≈ ’∂ Ï∂¡Ê
ÏÂ∆Â ’ ÒÀ∫Á≈ ˛ «¬√ ÍÃ’≈ ‘∆∂ Ú◊≈ ÁπÒÌ ÂÈ ’Ω‚∆ ÏÁÒ∂
◊Ú≈ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
√≈Ëπ √ø ◊ «Â Í» ø ‹ ∆ Ì¬∆ ∂ Ï√π Â Ò¬∆ «ÈÓØ Ò ∂ ®
√‘‹À ÏÒ«ÁÔ≈ Ò≈«Á ’« ⁄‘π ø «Á«√ ‡ª‚Ø Ó∂ « Ò ∂ ® 4®
√øÂª Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‘∆ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ Í»ø‹∆ ˛ ¡Â∂ ¿π‘
«ÈÓØÒ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ Ú√Â» √øÂª Í≈√Ø∫ ‘∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ˛Õ
¡≈Í‰∂ √∆ »Í∆ ÏÀÒ ”Â∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ËÈ ÒºÁ ’∂ ⁄≈∂ Í≈√∂
Ì≈Ú ‘ Í≈√∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∂ ËÈ Á≈ ÚÍ≈ ’Á≈ ˛Õ
¿∞  Ú≈ Í≈ ’∂ Á≈È∆¡≈ «Ò«÷ Ò∂ ‘ π ¡≈Ò ÍÂ≈´®
ÓØ « ‘ ‹Ó ‚ø ‚ ∞ È∞ Ò≈◊¬∆ Â‹∆Ò∂ √Ï ‹ø ‹ ≈Ò®3®
«¬√ Ò¬∆ ÒØ’-ÍÃÒØ’ Â∂ ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ Á∂ Ò∂÷∂ Á≈ «‘√≈Ï«’Â≈Ï º÷‰ Ú≈Ò∂ «⁄ºÂ◊πÍÂ Ó∂∂ Ò∂÷∂ «Ú⁄ ‹Ø Ó˜∆ ¡Ò-ÍÒ
«Ò÷ ÒÚØ ÓÀ˘ ‹ÓÁ»Âª Á≈ Áø‚ Òº◊ ‘∆ È‘ƒ √’Á≈, «’¿∞∫«’ ÓÀ∫
√ø√≈ Á∂ √≈∂ ‹ø‹≈Òª ˘ «Â¡≈◊ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
‹À √ ≈ ø ◊ ’∞ √ ø Ì ’≈ ÂÀ √ ≈ Ô‘π √ø √ ≈ ∂ ®
Ó¬∆¡≈ ø ◊ Ó‹∆· ’≈ Ì‰À «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈ ∂ ® 5®
«‹√ ÍÃ’≈ ’√πøÌ Á≈ ø◊ ’º⁄≈ Â∂ ¡√«Ê ‘À, ¿∞√∂ Â∑ª «¬‘
√ø√≈ Ú∆ ¡√«Ê Â∂ È≈ÙÚ≈È ‘ÀÕ ¡º◊∂ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹
‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂∂ ÍÃÌ» Á≈ ø◊ Ó‹∆· Úª◊ Íº’≈, √«Ê Â∂
√Á∆Ú∆ ‘À, «¬‘ ÓÀ∫ «Ú⁄≈ ’∂ ’«‘øÁ≈ ‘ªÕ
170
ÈÀÈ‘ Á∂÷Â «¬‘π ‹◊ ‹≈¬∆®1®
Ì≈Ú ¡º÷ª È≈Ò Á∂÷Á∂ ‘Ø¬∂ «¬‘ √ø√≈ È≈Ù ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ)
ÏÈ √«‘Â ‹Ø ‹≈ÍÀ È≈Óπ ®
√Ø ‹Ø◊∆ ’∂ÚÒ «È‘’≈Óπ®1®
‹Ø ‹∆Ú ÍÃ∂Ó √«‘Â ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, ’∂ÚÒ ¿∞‘
‘∆ «ÈÙ’≈Ó∆ √º⁄≈ ‹Ø◊∆ ‘ÀÕ
Í⁄À ≈Óπ ÚÀ ‹¿∞ ’Ø ¬ ∆®
Í≈√π Í√À Áπ « ÏË≈ È ‘Ø ¬ ∆®1® ‘≈¿∞ ®
«‹‘Û≈ ‹∆Ú ◊π» ¿∞ÍÁ∂Ù Áπ¡≈≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈
‘À, ¿∞√Á∂ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ Áπ«ÏË≈ Á≈ È≈√ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹√ Â∑ª ÒØ‘≈
Í≈√ È≈Ò ¤Ø‘ ’∂ √ØÈ≈ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ·∆’ «¬√∂ Â∑ª ¿∞‘ ‹∆Ú ◊π»
»Í∆ Í≈√ È≈Ò Òº◊’∂ √ØÈ∂ Úª◊ ÙπºË ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» È≈È’ Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Í≈√π Ì∂«‡ ’ø⁄È∞ Ë≈Â∞ ‘Ø¬∆ √Â√ø◊«Â ’∆ Ú«‚¡≈¬∆®6®
«‹Ú∂∫ Í≈√ È≈Ò ¤±‘‰ ’’∂ Ë≈Â √ØÈ≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√
Â∑ª Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ √Â√ø◊Â Á∆ ‘À, «‹√ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ‹∆Ú √ØÈ∂ Úª◊
ÙπºË ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
√Ø Óπ « È ÓÈ ’∆ Áπ « ÏË≈ ÷≈«¬®
«ÏÈ∞ Áπ ¡ ≈∂ Âz À ÒØ ’ √Ó≈«¬®
¡√Ò ÓπÈ∆ √ø√≈ «Ú⁄ ¿∞‘ ‘À «‹‘Û≈ ÓÈ «Ú⁄Ø∫ Áπ«ÏË≈ ˘
÷ÂÓ ’ «ÁøÁ≈ ‘À ¡Â∂ Á√ Áπ¡≈«¡ª ÂØ∫ «‘Â «ÂøÈª ÒØ’ª (Ó≈Â
ÒØ’, ¡≈’≈Ù ÒØ’ Â∂ ÍÂ≈Ò ÒØ’) «Ú⁄ √Ó≈¬∂ ‘Ø¬∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄
Ò∆È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ¡Ó Á≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√Ø Óπ«È «‹ ÓÈ ’∆ Áπ«ÏË≈ Ó≈∂®
Áπ«ÏË≈ Ó≈« ÏÃ‘Óπ Ï∆⁄≈∂®1®
«¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ¡√Ò∆ ÓπÈ∆ ¿∞‘ ‘À ‹Ø ÓÈ Á∆ Áπ«ÏË≈
÷ÂÓ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ «Ú⁄≈ ’Á≈ ‘ÀÕ)
ÓÈ ’≈ √π Ì ≈¿∞ √Ìπ ’Ø ¬ ∆ ’À ®
’Â≈ ‘Ø«¬ √π ¡ÈÌÀ ‘À®2®
√ø√≈ «Ú⁄ √≈∂ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÓÈ Á∂ √πÌ≈¡ ¡È∞√≈ ‘∆
’Ó ’Á∂ ‘ÈÕ Í ‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÓÈ ˘ ¡≈Í‰∂ Ú√ «Ú⁄ ’
172
≈◊ ÌÀ¿∞
ÙÏÁ IE
«ÏÈ∞ Á∂÷∂ ¿∞Í‹À È‘∆ ¡≈√≈®
‹Ø Á∆√À √Ø ‘Ø « ¬ «ÏÈ≈√≈®
ÏÈ √«‘Â ‹Ø ‹≈ÍÀ È≈Óπ ®
√Ø ‹Ø ◊ ∆ ’∂ Ú Ò «È‘’≈Óπ ® 1®
Í⁄À ≈Óπ ÚÀ ‹¿∞ ’Ø ¬ ∆®
Í≈√π Í√À Áπ « ÏË≈ È ‘Ø ¬ ∆®1® ‘≈¿∞ ®
√Ø Óπ « È ÓÈ ’∆ Áπ « ÏË≈ ÷≈«¬®
«ÏÈ∞ Áπ ¡ ≈∂ Âz À ÒØ ’ √Ó≈«¬®
ÓÈ ’≈ √π Ì ≈¿∞ √Ìπ ’Ø ¬ ∆ ’À ®
’Â≈ ‘Ø«¬ √π ¡ÈÌÀ ‘À®2®
ÎÒ ’≈È Î» Ò ∆ ÏÈ≈«¬®
Î´ Ò≈◊≈ ÂÏ Î» ´ «ÏÒ≈«¬®
«◊¡≈ÈÀ ’≈È ’Ó ¡«Ì¡≈√π ®
«◊¡≈È∞ Ì«¬¡≈ Â‘ ’Ó‘ È≈√π ® 3®
«ÿÃ Â ’≈È Á«Ë ÓÊÀ √«¬¡≈È®
‹∆ÚÂ Óπ ’ Â √Á≈ «ÈÏ≈È®
’«‘ «ÚÁ≈√ ÍÓ ÏÀ  ≈◊®
«ÁÀ ≈Óπ ’∆ È ‹Í«√ ¡Ì≈◊®4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
Í≈√ »Í∆ ◊π» Á∂ Áº√∂ ‘Ø¬∂ ¿∞ÍÁ∂Ù ”Â∂ ⁄Ò ’∂ ÍÃ∂Ó-√«‘Â ÍÃÌ» Á≈
È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Ú⁄Ø∫ Áπ«ÏË≈ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂
«ÂøÈª ÒØ’ª «Ú⁄ √Ó≈¬∂ ‘Ø¬∂ ÍÃÌ» ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ÏÃ‘Ó«◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø‰ È≈Ò «¬√ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ Óπ’Â ‘Ø ’∂ √Á≈
«‘‰ Ú≈Ò∂ «ÈÚ≈‰ ÍÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
«ÏÈ∞ Á∂ ÷ ∂ ¿∞ Í ‹À È‘∆ ¡≈√≈®
‹Ø Á∆√À √Ø ‘Ø « ¬ «ÏÈ≈√≈®
ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ Á∂÷∂ «ÏÈª ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ¿∞√˘ ÍÃ≈ÍÂ
’È Á∆ «¬º¤≈ ¿∞ÂÍ≥È È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ Í √ø√≈ «Ú⁄ ‹Ø ’∞fi Ú∆
«Á÷≈¬∆ «ÁøÁ≈ ‘À ¿∞‘ √Ì ’∞fi È≈ÙÚ≈È ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
171
173
¡À√∆ ÓΩ∫ ‹Ø Ï‘π« È ÓÈ≈®2®
¿∞ Ò ‡∆ ◊ø ◊ ‹Óπ È Ó∂ ∫ ÒÔ≈ÚΩ Õ
«ÏÈ‘∆ ‹Ò Ó‹È ˛… ¡≈ÚΩ∫®3®
ÒØ⁄È Ì« Ì« «ÏÔøÏ «È‘≈Ω∫Õ
‹Ø«Â «Ï⁄≈« È ¡Ω «Ï⁄≈Ω∫®4®
«Í≥‚ Í∂ ‹∆Ú «‹√π ÿ« ‹≈Â≈Õ
ÙÏÁ ¡Â∆Â ¡È≈‘Á ≈Â≈®5®
‹≈ Í «’Í≈ √Ø ¬ ∆ ÌÒ ‹≈ÈÀ ®
◊»ø◊Ø √≈’ ’‘≈ Ï÷≈ÈÀ®6®
√π ø « È Ó≥ ‚ Ò Ó∂ ∫ Â∂  ≈ Ï≈√≈Õ
Â≈ÊÀ ‹≈Ú Ó∂ ∫ ‘Ω ∫ ¿∞ Á ≈√≈®7®
’«‘ «ÚÁ≈√ «Èß  ‹È «Ë¡≈¿π Õ
«‹√ ÿ« ‹≈˙ ‘Ω∫ Ï‘π« È ¡≈¿π®8®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈ «Ë¡≈È Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ ”⁄
«‡’≈ ’∂ √πøÈ Ó≥‚Ò «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ‹∆ÚÈ Óπ’Â ‘Ø‰ Á≈ Í≈ÚÈ
¡À √ ≈ «Ë¡≈È ËΩ ∫ ÏÈÚ≈∆Õ
ÓÈ ÍÚÈ «Á«Û √π÷ÓÈ È≈Û∆® ‡∂’®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ¡À√≈ ÍÃÌ» Á≈ «Ë¡≈È Ë, «‹√ «Ú⁄ Â∂≈ ÓÈ
ÍÃÌ» È≈Ò Ò◊ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ Â∂∂ √Ú≈√ «¬Û∑≈-«Í≥◊Ò≈ «‹Ê∂ ÁØÈ∫Ø È≈Û∆¡ª
«ÓÒÁ∆¡ª ‘È∏√π÷ÓÈª È≈Û∑∆ Ì≈Ú Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ‹≈‰Õ
√Ø ¬ ∆ ‹Íπ ‹ÍΩ ∫ ‹Ø Ï‘π «  È ‹ÍÈ≈Õ
√Ø¬∆ ÂÍπ ÂÍΩ∫ ‹Ø Ï‘π« È ÂÍÈ≈®1®
‘∂ ‹∆Ú! ¡≈ÂÓÁÙ∆ ◊π» Á∆ Ù‰ ◊Ã«‘‰ ’Õ «¬√ ¡Ú√Ê≈
«Ú⁄ Í‘π⁄
ø ’∂ Â±ø ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í∂◊≈ «Î ÂÀ˘ Ú≈-Ú≈ ÍÃÌ» Á≈ ¡À√≈
È≈Ó ‹Í‰ Á∆ ÒØÛ È‘ƒ ÍÚ∂◊∆ ¡Â∂ ¡À√≈ √Ã∂Ù‡ ÂÍ ’∂∫◊≈ «Î
ÂÀ ˘ Áπ Ï ≈≈ ÂÍ ’È Á∆ ˜»  Â Ú∆ È‘ƒ ÍÚ∂ ◊ ∆Õ
√Ø ¬ ∆ ◊π  » ’Ω ∫ ‹Ø Ï‘π «  È ’È≈Õ
¡À√∆ ÓΩ∫ ‹Ø Ï‘π« È ÓÈ≈®2®
◊π» Á≈ «◊¡≈È ‘∆ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á≈ È≈Ù ’ √’Á≈ ‘À ¡Â∂
‘Ø «’√∂ Á∆ ˜»Â È‘ƒ «‘øÁ∆Õ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂
‹∆ÚÈ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «Î «¬√ Â∑ª ÁπÏ≈≈ ÓÈ≈ È‘ƒ ÍÀ∫Á≈Õ
ÒÀ∫Á≈ ‘À, ¿∞‘ ‹∆Ú √ø√≈ «Ú⁄ Ï∂÷ΩÎ ’Â≈ Íπ÷ È≈Ò «¬’ »Í ‘Ø ’∂
‹∆ÚÈ «Ú⁄ «Ú⁄Á≈ ‘ÀÕ
ÎÒ ’≈È Î» Ò ∆ ÏÈ≈«¬®
Î´ Ò≈◊≈ ÂÏ Î»´ «ÏÒ≈«¬®
«‹Ú∂∫ √≈∆ «√ÃÙ‡∆ Á∆ ÏÈ√ÍÂ∆ ÎÒ Á∂‰ Ò¬∆ ÍÃÎπº«ÒÂ ‘πøÁ∆
‘À ¡Â∂ ¿∞√˘ ÎπºÒ Òº◊Á∂ ‘È Í «‹√ Ú∂Ò∂ ÎÒ Òº◊ ‹ªÁ∂ ‘È, Âª
¿∞√ Ú∂Ò∂ ÎπºÒ fiÛ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«◊¡≈ÈÀ ’≈È ’Ó ¡«Ì¡≈√π ®
«◊¡≈È∞ Ì«¬¡≈ Â‘ ’Ó‘ È≈√π®3®
«¬√∂ Â∑ª ‹«◊¡≈√» «◊¡≈È ÍÃ≈ÍÂ ’È Ú≈√Â∂ √Ã∂Ù‡ ’Ó
’Á≈ ‘ÀÕ «‹√ Ú∂Ò∂ ÏÃ‘Ó «◊¡≈È »Í∆ ÎÒ Òº◊ ‹ªÁ≈ ‘À Âª ’Óª
»Í∆ ÎπºÒª Á≈ È≈√ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«ÿÃ Â ’≈È Á«Ë ÓÊÀ √«¬¡≈È®
‹∆ÚÂ Óπ’Â √Á≈ «ÈÏ≈È®
«‹Ú∂∫ «√¡≈‰∆ «¬√Â∆ «ÿ¿∞ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ Á‘∆∫ ˘
«Û’Á∆ ‘À, ‹ÁØ∫ Óº÷‰ «È’Ò ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Âª «Û’‰≈ ÏøÁ ’
«ÁøÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ÏÃ‘Ó «◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ú≈√Â∂ ‹«◊¡≈√»
√Ã∂Ù‡ ’Ó ’Á≈ ‘ÀÕ «‹√ Ú∂Ò∂ ÏÃ‘Ó «◊¡≈È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À Âª «‹¿∞∫Á∂
‹∆¡ Óπ’Â ¡Ú√Ê≈ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ‘Ó∂Ùª «‘‰ Ú≈Ò∂ «ÈÚ≈‰-ÍÁ
˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÍÓ ÏÀ≈◊®
«ÁÀ ≈Óπ ’∆ È ‹Í«√ ¡Ì≈◊®4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ¡Ì≈◊∂ ÍπÙ≈! Â±ø
ÍÓ ÏÀ≈◊ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ ≈Ó È≈Ó
«’¿∞∫ È‘ƒ ‹ÍÁ≈? «‹√ È≈Ó ‹Í‰ ’’∂ ¡‡ºÒ «ÈÚ≈‰ ÍÁ Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
ÙÏÁ IF
¡À √ ≈ «Ë¡≈È ËΩ ∫ ÏÈÚ≈∆Õ
ÓÈ ÍÚÈ «Á«Û √π÷ÓÈ È≈Û∆® ‡∂’®
√Ø ¬ ∆ ‹Íπ ‹ÍΩ ∫ ‹Ø Ï‘π «  È ‹ÍÈ≈Õ
√Ø¬∆ ÂÍπ ÂÍΩ∫ ‹Ø Ï‘π« È ÂÍÈ≈®1®
√Ø ¬ ∆ ◊π  » ’Ω ∫ ‹Ø Ï‘π «  È ’È≈Õ
174
˘ «Ë¡≈¿∞∫Á≈ ‘ª, «‹√ ÍÃÌ» Á∂ «Èº‹-ÿ «Ú⁄ ‹≈‰ ’’∂ ÓÀ∫ ‘Ø
«’√∂ Í≈√∂ È‘ƒ ‹≈Úª◊≈Õ Ì≈Ú ÓÀ∫ ¿∞√ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¿∞√
«Ú⁄ ‘∆ ¡Ì∂Á ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ ÓÀ∫ √ø√≈ «Ú⁄ «Î ‹ÈÓ ÒÀ ’∂ È‘ƒ
¡≈Úª◊≈Õ
¿∞Ò‡∆ ◊ø◊ ‹ÓπÈ Ó∂∫ ÒÔ≈ÚΩÕ ≤
«ÏÈ‘∆ ‹Ò Ó‹È ˛… ¡≈ÚΩ ∫ ®3®
‹ÁØ∫ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ «Ë¡≈È ˘ √ø√≈ ÚÒØ∫ ÍÒ‡ ’∂ ÍÃÌ» ÚºÒ
Ò≈¿∞∫Á≈ ‘À Âª ◊ø◊≈ Ì≈Ú «¬Û∑≈-È≈Û∑∆, ‹ÓÈ≈ «Í≥◊Ò≈ È≈Û∆ «ÓÒ ’∂
√π÷ÓÈ≈ È≈Û∆ È≈Ò «ÓÒÁ∆¡ª ‘È, «¬√ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ »Í∆ «ÂÃÚÀ‰∆
‹Ø «’ Í≈‰∆ ÂØ∫ Ï◊À ‘À «Ú÷∂ «¬ÙÈ≈È ’’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò
’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
ÒØ ⁄ È Ì« Ì« «ÏÔø Ï «È‘≈Ω ∫ Õ
‹Ø«Â «Ï⁄≈« È ¡Ω «Ï⁄≈Ω∫®4®
«Î ‹∆Ú ÓÈ »Í∆ ¡º÷ª È≈Ò ÍÃÌ» Á∂ ÁÙÈ ’’∂ ¡≈ÈßÁ
Á≈ ¡È∞ÌÚ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ √º⁄ √»Í «Ú⁄≈ ’’∂ ¿∞√
Á≈ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú ¿π√ ‹ØÂ «Ú⁄ ‘∆ √Ó≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «Î «¬√
Á∂ ‘Ø √≈∂ «Ú⁄≈ ıÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«Í≥‚ Í∂ ‹∆Ú «‹√π ÿ« ‹≈Â≈Õ
ÙÏÁ ¡Â∆Â ¡È≈‘Á ≈Â≈®5®
√∆ »Í∆ «Í≥‚ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ ’∂ ‹∆Ú
¿∞√ Ï∂◊ÓÍπ∂ Ì≈Ú «Èº‹ ÿ «Ú⁄ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «Î «¬‘ ‹∆Ú Ú≈√Â«Ú’
«¬’ √ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ø«◊¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‹≈ Í «’Í≈ √Ø ¬ ∆ ÌÒ ‹≈ÈÀ ®
◊»ø◊Ø √≈’ ’‘≈ Ï÷≈ÈÀ®6®
«‹√ ”Â∂ ÍÃÌ» «’Í≈ ’Á≈ ‘À ¿∞‘ ‘∆ ÍÃÌ» Á∂ ÍÓ-¡≈ÈßÁ ˘
‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ◊»ø◊≈ ‹∆Ú Ùº’ ÷≈‰ Á∂ √Ú≈Á ˘ «Ï¡≈È È‘ƒ
’ √’Á≈, «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» Á≈ ¡≈ÈßÁ ÒÀ‰ Ú≈Ò≈ ‹∆Ú ¿∞√ ˘
«Ï¡≈È È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
√π ø « È Ó≥ ‚ Ò Ó∂ ∫ Â∂  ≈ Ï≈√≈Õ
Â≈ÊÀ ‹≈Ú Ó∂ ∫ ‘Ω ∫ ¿∞ Á ≈√≈®7®
‘∂ ÍÃÌ»! Â∂≈ «ÈÚ≈√ ÍÃÌ» Á∂ √∞øÈ Ó≥‚Ò »Í∆ «Èº‹ ÿ «Ú⁄
‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ÓÀ∫ √ø√≈ ”⁄ «‘øÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Ú∆ √ø√≈ ÂØ∫ ¿∞Í≈Ó
«‘øÁ≈ ‘ªÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ «Èß  ‹È «Ë¡≈¿π Õ
«‹√ ÿ« ‹≈˙ ‘Ω∫ Ï‘π« È ¡≈¿π®8®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È, ÓÀ∫ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ «‘Â ÍÃÌ»
175
ÙÏÁ IG
¡«Ï◊«Â È≈Ê «Èø ‹ È Á∂ Ú ≈Õ
ÓÀ ∫ ’≈ ‹≈˘ Â∞ Ó ∑ ≈ ∆ √∂ Ú ≈® ‡∂ ’ ®
ÏªË» È Ïø Ë È ¤ª¿± È ¤≈Ô≈Õ
Â∞ Ó ‘∆∫ √∂ ¿ ± ∫ «Èø ‹ È ≈Ô≈®1®
⁄È ÍÂ≈Ò √∆√ ¡√Ó≈È≈Õ
√Ø ·≈’∞  ’À √ ∂ √ø Í π ‡ √Ó≈È≈®2®
«√Ú √È’≈«Á’ ¡≥ Â È Í≈«¬¡≈Õ
ÏÃ ‘ Ó≈ ÷Ø ‹ Â ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈«¬¡≈®3®
ÂØ Û ± ø È Í≈Â∆ Í» ‹ ø » È Á∂ Ú ≈Õ
√‘‹ √Ó≈«Ë ’» ø ‘« √∂ Ú ≈®4®
È÷ ÍÃ √ ∂ Á ‹≈ ’∂ √π  √« Ë≈≈Õ
Ø Ó ≈ÚÒ∆ ¡·≈‘ Ì≈≈®5®
⁄≈Ø Ï∂ Á ‹≈ ’∂ √π « ÓÂ √ª√≈Õ
Ì◊«Â ‘∂ Â ◊≈ÚÀ «ÚÁ≈√≈®6®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡≈‚øÏª Â∂
’Ó-’ª‚ª ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ’∂ √Ï-«Ú¡≈Í∆ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È Á≈
¡«Ï◊«Â È≈Ê «Èø ‹ È Á∂ Ú ≈Õ
ÓÀ ∫ ’≈ ‹≈˘ Â∞ Ó ∑ ≈ ∆ √∂ Ú ≈® ‡∂ ’ ®
‘∂ ¡«ÚÈ≈Ù∆, Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ «‘Â ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∆
√∂Ú≈ ’È∆ È‘ƒ ‹≈‰Á≈Õ
ÏªË» È Ïø Ë È ¤ª¿± È ¤≈Ô≈Õ
Â∞ Ó ‘∆∫ √∂ ¿ ± ∫ «Èø ‹ È ≈Ô≈®1®
ÓÀ∫ √ø√≈«’ ’Ó ÏøËÈª «Ú⁄ È‘ƒ ÍÚª◊≈ ¡Â∂ √ø√≈ Á∆
Ó≈«¬¡≈ Á∂ ¡Ë∆È È‘ƒ ‘ØÚª◊≈Õ ‘∂ Ó≈«¬¡≈-«‘Â ÍÃÌ», ÓÀ∫ ’∂ÚÒ
¡≈Í ‹∆ Á∆ √∂Ú≈ ‘∆ ’ª◊≈Õ
176
177
’‘À «ÚÁ≈√ ÓÓ ‹Ø Í≈¿±∫Õ
Á∂ Ú «Èø ‹ È √Â ’ «Ë¡≈¿± ∫ ®3®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ ¡≈‚øÏ «Â¡≈◊ ’∂ √øÂª
Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ‹Í‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù ’Á∂ ‘ÈÕ
Ì∂Ù «ÒÔØ ÍÀ Ì∂Á È ‹≈«È˙Õ
¡≥ « ÓÃ Â Ò∂ « ¬ «ÏÙÀ √Ø Ó≈«È˙®‡∂ ’ ®
‘∂ ¡≈‚øÏ∆ ‹∆Ú! Â±ø Ï≈‘Ø∫ Í«‘≈Ú≈ Âª √≈Ë»¡ª Ú≈Ò≈
Ï‰≈ «Ò¡≈ ‘À Í ÍÃÌ» Á∂ ‘º√ ˘ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈Õ Â±ø ÍÃÌ» Á∂ ÏÃ‘Ó
«◊¡≈È ˘ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈ √◊Ø∫ √ø√≈ »Í∆ «ÚÙ∂ «Ú’≈ª ˘ ¡≥«ÓÃÂ
√Ó«fi¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
’≈Ó ¥Ø Ë Ó∂ ∫ ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈ÔØ Õ
√≈Ëπ √ø ◊ «Â «Ó«Ò ≈Ó È ◊≈ÔØ ® 1®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ÍÃÌ» ˘ ÌπÒ≈ ’∂ ’≈Ó ¥ØË ¡≈«Á «Ú’≈ª «Ú⁄
¡≈Í‰≈ ‹ÈÓ ◊π¡≈ «‘≈ ‘ÀÕ Í √øÂª Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÍÃÌ» Á≈
È≈Ó È‘ƒ ◊≈«¬¡≈Õ
«ÂÒ’ «ÁÔØ ÍÀ ÂÍ«È È ‹≈¬∆Õ
Ó≈Ò≈ Í«‘ ÿÈ∂  ∆ Ò≈¬∆®2®
ÓºÊ∂ ¿∞Í ⁄øÁÈ Á≈ «ÂÒ’ Ò≈¿∞‰ È≈Ò Â∂∂ ¡≥ÁØ∫ «ÚÙ∂«Ú’≈ª Á∆ ÂÍÙ È‘ƒ ‹≈‰∆Õ «‹øÈ∆¡ª Ó˜∆ √øÿ‰∆¡ª Ó≈Òª Í«‘È
ÒÀ «Î Ú∆ Â∂∂ ¡≥ÁØ∫ ÌÓ Á≈ È≈Ù È‘ƒ ‘Ø‰≈Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ÓÓ ‹Ø Í≈¿± ∫ Õ
Á∂ Ú «Èø ‹ È √Â ’ «Ë¡≈¿± ∫ ®3®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú ’Ó ’ª‚ª ˘
«Â¡≈◊ ’∂ ÏÃ‘Ó «◊¡≈È Á∂ Ì∂Á ˘ ‹≈‰Á≈ ‘À, ¿∞‘∆ ‹∆Ú Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫
«‘Â ÍÃÌ» ˘ √«Â ’’∂ ¿∞√ Á≈ «√ÓÈ ’Á≈
ÙÏÁ II
◊π  » √Ìπ ‘«√ ¡◊Ó«‘ ‹≈ÈÀ ∫ Õ
„» ø „ ∂ ’Ø ¿ π ¤‡ √≈√Âz È Ó«‘ø , «’Ë» ø ’Ø Ú∂ Á ÚÙ≈ÈÀ ® ‡∂ ’ ®
√ª√ ¿π √ ª√ ⁄Û≈ÚÀ Ï‘π «Ï«Ë,ÏÀ · «‘ø √π ø « È √Ó≈Ë∆Õ
Îª«‡˙ ’≈Èπ ÌÌ» Â Â«È Ò≈¬∆, ¡«È’ ÌÓÂ ÚÀ  ≈◊∆®1®
Â∆Ê ÏÂ ’«¬ Ï‘π Â ∂  ∂ , ’Ê≈ Ï√Â Ï‘π √≈ÈÀ Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ «Ó«Ò˙ ◊π Í»∂,«‹«‘ ¡øÂ ‘« «ÓÒ≈ÈÀ®2®
⁄È ÍÂ≈Ò √∆√ ¡√Ó≈È≈Õ
√Ø ·≈’∞  ’À √ ∂ √ø Í π ‡ √Ó≈È≈®2®
¿∞‘ ÍÃÌ» «‹√ Á∂ ÍÀ ÍÂ≈Ò ¡Â∂ «√ ¡’≈Ù √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈
‘À ’∆ ¿∞‘ ·≈’π ÍÃÌ» «’√∂ Êª √∆«ÓÂ ‘Ø √’Á≈ ‘À? Ì≈Ú È‘ƒ ¿∞‘ Âª
√Ú-«Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ
«√Ú √È’≈«Á’ ¡≥Â È Í≈«¬¡≈Õ
ÏÃ ‘ Ó≈ ÷Ø ‹ Â ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈«¬¡≈®3®
«‹√ ÍÃÌ» Á≈ ¡≈«Á-¡≥Â «ÙÚ ‹∆ ¡Â∂ √È’≈«¬Á (⁄≈∂
ÏÃ‘Ó≈ Á∂ ÍπºÂª) È∂ È‘ƒ Í≈«¬¡≈Õ ÍÃÌ» ˘ ÌπÒ≈ ’∂ ÏÃ‘Ó≈ È∂ Ú∂Áª ˘
‹≈È‰ «Ú⁄ ‘∆ ¡≈Í‰≈ ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ ◊π¡≈ «Ò¡≈Õ
ÂØ Û ± ø È Í≈Â∆ Í» ‹ ø » È Á∂ Ú ≈Õ
√‘‹ √Ó≈«Ë ’» ø ‘« √∂ Ú ≈®4®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ ÏÈ√ÍÂ∆ Á∆¡ª ÍºÂ∆¡ª ÂØÛ ’∂ ¡≈Í Á∆
Í»‹≈ È‘ƒ ’Á≈Õ ÓÀ∫ Âª ’∂ÚÒ √«‘‹ √Ó≈Ë∆ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ¡≈Í Á∆
√∂Ú≈ ’Á≈ ‘ªÕ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ ‘≈˜ ‘ªÕ
È÷ ÍÃ √ ∂ Á ‹≈ ’∂ √π  √« Ë≈≈Õ
Ø Ó ≈ÚÒ∆ ¡·≈‘ Ì≈≈®5®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄Èª Á∂ Í√∆È∂ ”⁄Ø∫ ◊ø◊≈ Á∆ √Ã∂Ù‡
Ë≈≈ Ú«‘øÁ∆ ‘À ¡Â∂ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‘∆ ÏÈ√ÍÂ∆ Á∂
¡·≈∑ª Ì≈ √∆ Á∂ ØÓ ‹≈‰∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
⁄≈Ø Ï∂ Á ‹≈ ’∂ √π « ÓÂ √ª√≈Õ
Ì◊«Â ‘∂Â ◊≈ÚÀ «ÚÁ≈√≈®6®
⁄≈∂ Ú∂Áª Á∂ ⁄∂Â≈ Ú∆ ¿∞√ ÍÃÌ» Á≈ √Ú≈√-√Ú≈√ «√ÓÈ
’Á∂ ‘ÈÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆
Ú≈√Â∂ ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ IH
Ì∂ Ù «ÒÔØ ÍÀ Ì∂ Á È ‹≈«È˙Õ
¡≥ « ÓÃ Â Ò∂ « ¬ «ÏÙÀ √Ø Ó≈«È˙® ‡∂ ’ ®
’≈Ó ¥Ø Ë Ó∂ ∫ ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈ÔØ Õ
√≈Ëπ √ø◊«Â «Ó«Ò ≈Ó È ◊≈ÔØ®1®
«ÂÒ’ «ÁÔØ ÍÀ ÂÍ«È È ‹≈¬∆Õ
Ó≈Ò≈ Í«‘ ÿÈ∂  ∆ Ò≈¬∆®2®
178
179
«Â√π È‘∆ ‹Ó’ø’π ’∂ ÷π¡≈π®2®
Íπ Â z ’ÒÂz ’≈ ’«‘ ¡‘ø ’ ≈π ®
·≈’∞  π Ò∂ ÷ ≈ Ó◊È‘≈π ®
Î∂ Û ∂ ’≈ Áπ ÷ π √‘À ‹∆¿∞ ®
Í≈¤∂ «’√«‘ Íπ ’ ≈«‘ Í∆¿∞ Í∆¿∞ ® 3®
√≈Ë» ’∆ ‹¿∞ Ò∂ « ‘ ˙‡®
Â∂  ∂ «Ó‡«‘ Í≈Í √Ì ’Ø « ‡ ’Ø « ‡®
’«‘ «ÚÁ≈√ ‹Ø π ‹ÍÀ È≈Óπ ®
«Â√π ‹≈«Â È ‹ÈÓπ È ‹Ø « È ’≈Óπ ® 4®1ÕÕ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Ú ˘ ¡≈Í‰∂ ¡ÓØÒ’ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ
«Ú⁄ È≈ÙÚ≈È √∆ Á∂ fi»·∂ ‘ø’≈ ˘ ¤º‚ ’∂ √øÂª Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹≈
’∂ ¡≈Í‰∂ Í≈Íª Á∆ È«ÚÂ∆ ’Á∂ ‘Ø¬∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ‹≈Â‹ÈÓ ¡Â∂ ‹»È ¡≈«Á Á∂ Ì∂Á-Ì≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ‹∆ÚÈ √¯Ò
’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Â∞ fi «‘ √π fi ø Â ≈ ’¤± È≈«‘®
Í«‘≈Ú≈ Á∂ ÷ ∂ ¿± « Ì ‹≈«‘®
‘∂ ‹∆Ú! ÂÀ˘ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ fi»·≈ ‘ø’≈ ‘Ø‰ ’’∂ ’∞fi
√πºfiÁ≈ È‘ƒ ‘À ¡Â∂ Â±ø ¡≈Í‰∂ Í«‘≈Ú∂ ˘ Á∂÷ ’∂ ¡≈’Û «‘≈ ‘À∫,
Ì≈Ú ‘ø’≈ ’ «‘≈ ‘À∫Õ
◊ÏÚÂ∆ ’≈ È≈‘∆ ·≈¿∞ ®
Â∂  ∆ ◊Á«È ¿± Í « ÒÚÀ ’≈¿∞ ® 1®
‘ø’≈ È≈Ò Ì∆ ‘Ø¬∆ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ Á≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂
ÁÏ≈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ Êª È‘ƒ ‘ÀÕ ÓΩÂ »Í∆ ’ª ‘ Ú∂Ò∂ Â∂∂ «√ ¿∞µÍ
ÏØÒ «‘≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú ÓΩÂ «√ ”Â∂ ÷Û∆ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
Í≈¤À ’¤± È ‘Ø«¬◊≈ ‹¿∞ «√ Í« ¡≈ÚÀ ’≈´®
«˜øÁ◊∆ Á∂ Í»∂ ‘Ø‰ «Í¤Ø∫ Â∂∂ Í≈√Ø∫ ’∞fi È‘ƒ ‘Ø‰≈Õ)
Â± ’ª«¬ ◊Ï«‘ Ï≈ÚÒ∆®
‹À √ ∂ Ì≈Á¿∞ ÷» ø Ï ≈‹π Â± «Â√ Â∂ ÷∆ ¿∞ Â ≈ÚÒ∆®1® ‘≈¿∞ ®
‘∂ fiºÒ∆¬∂! Â±ø fi»·≈ ‘ø’≈ «’¿∞∫ ’Á∆ ‘À? «‹Ú∂∫ Ì≈ÁØ∫ Á∂
Ó‘∆È∂ «Ú⁄ ÷πøÏª Á≈ ‹∆ÚÈ ’∞fi ’∞ √Ó∂∫ Ò¬∆ ‘∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Â∂≈ Âª
’Ø¬∆ ÌØ√≈ ‘∆ È‘ƒ Â±ø Âª ¿∞√ ÂØ∫ Ú∆ ¤∂Â∆ √Ó≈ÍÂ ‘Ø‰ Ú≈Ò∆ ‘ÀÕ
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì ‹∆Úª ˘ Ï≈‘∆ ’Ó-’ª‚≈ ÂØ∫
Óπ’Â ‘Ø ’∂ ◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ≈Í ’È Á≈
Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù Ï÷«ÙÙ ’Á∂ ‘ÈÕ
◊π» √Ìπ ‘«√ ¡◊Ó«‘ ‹≈ÈÀ∫Õ
◊π» ÍÃÌ» Á∂ ˆÓ ÂØ∫ «‘Â ‘º√ ˘ ‹≈‰Á≈ ˛Õ
„»ø„∂ ’Ø¿π ¤‡ Ù≈√ÂzÈ Ó«‘ø, «’Ë»ø ’Ø Ú∂Á ÚÙ≈ÈÀ® ‡∂’®
’Ø¬∆ ‹∆Ú ÌÓ ’’∂ Ï≈‘ ¤∂ Ù≈√Âª «Ú⁄ ¡Â∂ Ú∂Áª
«Ú⁄ ÒºÌÁ≈ «ÎÁ≈ ˛Õ
√ª√ ¿π √ ª√ ⁄Û≈ÚÀ Ï‘π «Ï«Ë, ÏÀ · «‘ø √π ø « È √Ó≈Ë∆Õ
’Ø¬∆ ‹∆Ú ¡È∂’ª ÍÃ’≈ È≈Ò √Ú≈√ª ˘ ⁄≈Û∑Á≈ ¿πÂ≈Á≈
˛ ¡Â∂ ’Ø¬∆ √πøÈ √Ó≈Ë∆ «Ú⁄ ÏÀ·≈ ˛Õ
Îª«‡˙ ’≈Èπ ÌÌ»Â Â«È Ò≈¬∆, ¡«È’ ÌÓÂ ÚÀ≈◊∆®1®
«’√∂ È∂ ¡≈Í‰∂ ’øÈ ÍÛÚ≈ ’∂ √∆ ”Â∂ ≈÷/√Ú≈‘ Ò◊≈¬∆
‘Ø¬∆ ˛ ¡Â∂ ’¬∆ ÚÀ≈◊∆ Ï‰’∂ ¡È∂’ª √Ê≈Èª ”Â∂ ÌzÓ‰ ’Á∂ ‘ÈÕ
Â∆Ê ÏÂ ’«¬ Ï‘πÂ∂∂, ’Ê≈ Ï√Â Ï‘π √≈ÈÀÕ
’¬∆ Ï‘πÂ Â∆Êª ”Â∂ «¬ÙÈ≈È ’Á∂ ‘È ¡Â∂ ’Ê≈Úª Á≈
Ú«÷¡≈È ’Á∂ ‘ÈÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ «Ó«Ò˙ ◊π Í»∂,«‹«‘ ¡øÂ ‘« «ÓÒ≈ÈÀ®2®
◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú
˘ Í»≈ ◊π» «ÓÒ ‹ªÁ≈ ˛ ¿π‘ ¡øÁØ∫ ‘∆ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ≈
«ÁøÁ≈ ˛Õ
≈◊ Ï√ø Â ∞
ÙÏÁ A@@
Â∞ fi «‘ √π fi ø Â ≈ ’¤± È≈«‘®
Í«‘≈Ú≈ Á∂ ÷ ∂ ¿± « Ì ‹≈«‘®
◊ÏÚÂ∆ ’≈ È≈‘∆ ·≈¿∞ ®
Â∂  ∆ ◊Á«È ¿± Í « ÒÚÀ ’≈¿∞ ® 1®
Â± ’ª«¬ ◊Ï«‘ Ï≈ÚÒ∆®
‹À √ ∂ Ì≈Á¿∞ ÷» ø Ï ≈‹π Â± «Â√ Â∂ ÷∆ ¿∞ Â ≈ÚÒ∆®1® ‘≈¿∞ ®
‹À √ ∂ ’∞  ø ’ È‘∆ Í≈«¬˙ Ì∂ Á π ®
Â«È √π ◊ ø Ë „» „ À ÍÃ Á ∂ √ π ®
¡Í ÂÈ ’≈ ‹Ø ’∂ Ï∆⁄≈π®
180
≈◊ ÓÒ≈
ÙÏÁ A@A
È≈◊ ‹Èª Ó∂  ∆ ‹≈«Â «Ï«÷¡≈Â ⁄ø Ó ≈ø ®
«ÁÀ ≈Ó ◊Ø « Ïø Á ◊π È √≈ø ® 1®‘≈¿∞ ®
√π  √∆ √ÒÒ «¥Â Ï≈π È ∆ ∂ √ø Â ‹È ’Â È‘∆ Í≈Èß ®
√π  ≈ ¡Í«ÚÂz ÈÂ ¡Ú ‹Ò ∂ √π  √∆ «ÓÒÂ È«‘ ‘Ø « ¬
¡≈Èß ® 1®
Â Â≈« ¡Í«ÚÂz ’« Ó≈È∆¡À ∂ ‹À√∂ ’≈◊≈ ’Â Ï∆⁄≈ø®
Ì◊«Â Ì≈◊¿∞Â∞ «Ò÷∆¡À «Â‘ ¿±Í∂ Í»‹∆¡À ’« ÈÓ√’≈ø®2®
181
‘∂ ‹∆Ú! «‹√ Ú∂Ò∂ ÂÀ˘ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ Ó≈Û∂ ’Óª Á≈ ÎÒ ÌØ◊‰≈
ÍÚ∂◊≈, ¿∞√ √Ó∂∫ «’√ ˘ Íπ’≈-Íπ’≈ ’∂ ¡≈Í‰∂ Ï⁄≈˙ Ú≈√Â∂
’‘∂∫◊≈ «’ ‘∂ «Í¡≈∂ ÓÀ˘ Ï⁄≈˙Õ Â∂∆ «’√∂ È∂ √‘≈«¬Â≈ È‘ƒ ’È∆?
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’∏
‹ÈÓ ÓÈ Áπ÷ Î∂Û ’Ó √π÷ ‹∆¡ ‹ÈÓ Â∂ ¤±‡®
À 1® ‘≈¿∞®
‹ÈÓ ÓÈ Á≈ Áπº÷ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ ’Óª Á≈ ÎÒ ‘À ¡Â∂ √πº÷ «¬√
‹∆Ú Í≈√Ø∫ ¤∞º‡ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ)
√≈Ë» ’∆ ‹¿∞ Ò∂ « ‘ ˙‡®
Â∂  ∂ «Ó‡«‘ Í≈Í √Ì ’Ø « ‡ ’Ø « ‡®
‘∂ ‹∆Ú! ‹∂’ Â±ø √øÂª Á≈ ¡≈√≈ ÒÚ∂∫◊≈ Âª Â∂∂ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂
’ØÛª-’ØÛª Í≈Íª Á≈ È≈√ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
√øÂ ‹È≈ «Ó«Ò ‘« ‹√π ◊≈«¬˙®
’Ø«‡ ‹ÈÓ ’∂ Á»÷ ◊Ú≈«¬˙®1®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø √øÂ-‹Èª È≈Ò «ÓÒ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ‹√ Á≈
◊≈«¬È ’, «‹√ È≈Ò Â∂∂ ’ØÛª ‹ÈÓª Á∂ Áπº÷ Á» ‘Ø ‹≈‰◊∂Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ‹Øπ ‹ÍÀ È≈Óπ®
«Â√π ‹≈«Â È ‹ÈÓπ È ‹Ø « È ’≈Óπ ® 4®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‹‘Û≈
‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√Á≈ ‹≈Â,
‹ÈÓ ¡Â∂ ‹»È È≈Ò ’Ø¬∆ ’øÓ È‘ƒ «‘øÁ≈Õ Ì≈Ú ¿∞‘ ‹ÈÓ-ÓÈ
Á∂ ⁄º’ ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‹À√∂ ’∞ø’ È‘∆ Í≈«¬˙ Ì∂Áπ®
Â«È √π ◊ ø Ë „» „ À ÍÃ Á ∂ √ π ®
«‹Ú∂∫ «‘È Á∆ È≈Ì∆ «Ú⁄ ’√Â±∆ Á∆ √π◊øË∆ ‘ÀÕ Í ¿∞‘
«¬√ √π◊Ë
ø ∆ ˘ ‹ø◊Òª Í‘≈Ûª «Ú⁄ Ï≈‘ ÒºÌÁ≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «ÈÚ≈√ ‹∆Ú Á∂ ¡≥Á ‘À, Í ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’≈È «¬‘
‹∆Ú Ï≈‘ ÍÃÌ» ˘ ÒºÌÁ≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π» Â∂◊ Ï‘≈Á ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
’≈‘∂ ∂ ÏÈ ÷Ø‹È ‹≈¬∆®
√Ï «ÈÚ≈√∆ √Á≈ ¡Ò∂Í≈ ÂØ‘∆ √ø«◊ √Ó≈¬∆®
‘∂ ‹∆Ú! ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ‹ø◊Òª «Ú⁄ ÷Ø‹‰ Ò¬∆ «’¿∞∫
Ì‡’Á≈ «ÎÁ≈ ‘À∫? ÍÓ≈ÂÓ≈ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ «‘Â ‘À, ‘Ó∂Ù≈ √≈∂
√ø√≈ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘ √Ó∂∫ ‹∆Ú Á∂ √≈Ê ‘ÀÕ)
¡Í ÂÈ ’≈ ‹Ø ’∂ Ï∆⁄≈π®
«Â√π È‘∆ ‹Ó’ø ’ π ’∂ ÷π ¡ ≈π ® 2®
‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ¡ÓØÒ’ √∆ Á∆ «Ú⁄≈ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ ¡≈Í‰∂ ¡≥Á ÷Ø‹ ’Á≈ ‘À, ¿∞√˘ ‹ÓÁ»Â «Î ÷π¡≈ È‘ƒ
’Á∂Õ
(√«Â◊π» ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«ÁÒ Ó«‘ ÷Ø«‹ «ÁÒÀ «Á«Ò ÷Ø‹‘π Á∂‘∆ ·¿∞ Óπ’≈Ó≈®2®
‘∂ ÏøÁ∂! ¡≈Í‰∂ «ÁÒ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÷Ø‹ ’Õ «¬‘∆
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ·«‘È Á≈ Óπ’≈Ó ‘ÀÕ √«Â◊π» Í∆Í≈ ‹∆ Ó‘≈≈‹
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
‹Ø ÏÃ‘Ó≥‚∂ √Ø¬∆ «Íø‚∂ ‹Ø ÷Ø‹∂ √Ø Í≈ÚÀ®
‹Ø ÍÓ≈ÂÓ≈ ÏÃ‘Ó≥‚ «Ú⁄ ‘À, ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ √∆ »Í∆
«Í≥‚ «Ú⁄ ‘ÀÕ «‹‘Û≈ ‹∆Ú ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¡≈Í‰∂ ¡≥Á ÷Ø‹
’Á≈ ‘À, ¿∞√˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ)
Íπ Â z ’ÒÂz ’≈ ’«‘ ¡‘ø ’ ≈π ®
·≈’∞π Ò∂÷≈ Ó◊È‘≈π®
‹Ø Ú∆ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπÒ≈ ’∂ ¡≈Í‰∂ ÍπºÂ Â∂ «¬√Â∆
Á≈ ‘ø’≈ ’Á≈ ‘À, ¿∞√ ’ØÒØ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Ò∂÷≈ Ó≥◊Á≈ ‘ÀÕ
Î∂ Û ∂ ’≈ Áπ ÷ π √‘À ‹∆¿∞ ®
Í≈¤∂ «’√«‘ Íπ ’ ≈«‘ Í∆¿∞ Í∆¿∞ ® 3®
182
«‹Ú∂∫ Â≈Û Á≈ πº÷ ¡Í«ÚºÂ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À «’¿∞∫«’ ¿∞√
«Ú⁄ ÈÙ∂ Ú◊≈ ‹Ò ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «Ú⁄≈ ’È Ú≈Ò∂ Â≈Û Á∂ πº÷ Á∂
Íº«Â¡ª ÂØ∫ Ï‰∂ ’≈◊˜ª ˘ ¡Í«ÚºÂ √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ
Ì◊«Â Ì≈◊¿∞ Â ∞ «Ò÷∆¡À «Â‘ ¿± Í ∂ Í» ‹ ∆¡À ’«
ÈÓ√’≈ø ® 2®
ÍÃøÂ± ‹ÁØ∫ ¿∞‘Èª ”Â∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∆ «√ÎÂ √Ò≈‘
«Ò÷ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ ‘À Âª ÈÓ√’≈ª ’’∂ Í»‹∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª
«‹‘Èª ‹∆Úª ˘ √ø√≈∆ ÒØ’ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’’∂ È∆⁄ √ÓfiÁ∂ √È,
‹ÁØ∫ ¿∞È∑ª È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹«Í¡≈ Âª ¿∞‘ Ú∆ «¬√ √ø√≈
«Ú⁄ ÈÓ√’≈ª ’’∂ Í»‹∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
Ó∂  ∆ ‹≈«Â ’∞ ‡ Ïª„Ò≈ „Ø  „Ø Ú ø Â ≈ «ÈÂ«‘ Ï≈È≈√∆ ¡≈√
Í≈√≈®
Ó∂∆ ‹≈Â Á∂ ÒØ’ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÙ»¡ª Á≈ ⁄øÓ ¿∞Â≈È Ú≈Ò∆ ‘À
¡Â∂ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÙ»¡ª ˘ „Ø‰ Ú≈Ò∆ ¡Â∂ ⁄ÓÛ∂ Á≈ ËøÁ≈ ’Á∆ ‘À ‹Ø
«’ «ÈÂ≈ ÍÃÂ∆ ÏÈ≈√ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ
¡Ï «ÏÍÃ ÍË≈È «Â«‘ ’«‘ ‚ø ‚ ¿∞ « Â
Â∂∂ È≈Ó √‰≈«¬ «ÚÁ≈√π Á≈√≈®3®1®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆! ¡≈Í
Á∂ Á≈√ È∂ ‘π‰ Â∂∂ È≈Ó Á∆ √‰ Ò¬∆ ‘ÀÕ ‘π‰ ÓÀ˘ ÏÃ≈‘Ó‰ª Á∂
Óπ÷∆ ‚ø‚ÚÂ ÈÓ√’≈ª ’Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ √Ì ¡≈Í Á∂ È≈Ó Á∆ Ó«‘Ó≈
‘ÀÕ
ÙÏÁ A@B
‘« ‹ÍÂ Â∂ ¿ ± ‹È≈ ÍÁÓ ’ÚÒ≈√Í«Â
Â≈√ √Ó Â∞ « Ò È‘∆ ¡≈È ’Ø ¿ ± ®
¬∂ ’ ‘∆ ¬∂ ’ ¡È∂ ’ ‘Ø « ¬ «Ï√Ê«˙
¡≈È ∂ ¡≈È ÌÍ» «  √Ø ¿ ± ® ‘≈¿∞ ®
‹≈ ’À Ì≈◊ÚÂπ Ò∂÷∆¡À ¡Úπ È‘∆
Í∂ ÷ ∆¡À Â≈√ ’∆ ‹≈«Â ¡≈¤Ø Í ¤∆Í≈®
«Ï¡≈√ Ó«‘ Ò∂÷∆¡À √È’ Ó«‘ Í∂÷∆¡À
È≈Ó ’∆ È≈ÓÈ≈ √ÍÂ Á∆Í≈®1®
‹≈ ’À ¬∆«Á Ï’∆«Á ’∞ Ò ◊¿±
∂ ÏËπ ’«‘ Ó≈È∆¡«‘ √∂÷ √‘∆Á Í∆≈®
Ó∂∆ ‹≈«Â ’∞‡ Ïª„Ò≈ „Ø „ØÚøÂ≈ «ÈÂ«‘ Ï≈È≈√∆ ¡≈√ Í≈√≈®
¡Ï «ÏÍÃ ÍË≈È «Â«‘ ’«‘ ‚ø‚¿∞«Â
Â∂  ∂ È≈Ó √‰≈«¬ «ÚÁ≈√π Á≈√≈®3®1®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ «‹‘Û≈ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘∆
»Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞√Á∆ Ó«‘Ó≈ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ ÎÀÒ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
È≈◊ ‹Èª Ó∂  ∆ ‹≈«Â «Ï«÷¡≈Â ⁄ø Ó ≈ø ®
«ÁÀ ≈Ó ◊Ø « Ïø Á ◊π È √≈ø ® 1®‘≈¿∞ ®
‘∂ È≈◊ ÓºÒ! ‘∂ È◊ Á∂ ⁄Â∞ ÍπÙØ! ‘∂ È≈◊ ‹≈Â∆ Á∂
ÒØ’Ø! Ó∂∆ ‹≈Â ÍÃ◊‡ ‘∆ ⁄Ó≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∂ ◊π‰ª ˘ Ú√≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
√π  √∆ √ÒÒ «¥Â Ï≈π È ∆ ∂ √ø Â ‹È ’Â È‘∆ Í≈Èß ®
‹∂’ ◊ø◊≈ Á∂ ‹Ò Á∆ Ù≈Ï Ï‰≈ Ò¬∆ ‹≈Ú∂ Âª √øÂ ‹È
¿∞√˘ Í∆∫Á∂ È‘ƒ ‘È, «’¿∞∫«’ ¿∞‘ ◊ø◊≈ Á≈ ‹Ò ¡≈Í‰∂ ⁄ÒÁ∂
ÍÃÚ≈‘ ÂØ∫ Úº÷ ‘Ø ’∂ ¡Í«ÚºÂ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ‹∂’ ’Ø¬∆
‹∆Ú ¿∞µ⁄∆ ’∞Ò «Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó È‘ƒ
‹ÍÁ≈, ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ ’Ï»Ò È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
√π  ≈ ¡Í«ÚÂz ÈÂ ¡Ú ‹Ò ∂ √π  √∆ «ÓÒÂ È«‘ ‘Ø « ¬
¡≈Èß ® 1®
«¬√ Á∂ ¿∞Ò‡ ¡Í«ÚºÂ Ù≈Ï ‹ª ‘Ø ÈÁ∆¡ª-È≈«Ò¡ª
Á≈ Í≈‰∆, «‹√ Ú∂Ò∂ ◊ø◊≈ «Ú⁄ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘À Âª ¿∞‘ ’∞fi ‘Ø È‘ƒ
«‘øÁ≈, ÏÒ«’ ◊ø◊≈ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª «‹‘Èª ˘
√ø√≈ Á∂ ¡«◊¡≈È∆ ÒØ’ ‹≈Â ’’∂ Ù»Á √ÓfiÁ∂ ‘È, ‹ÁØ∫ ¿∞‘
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ∂ ‘È Âª ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò «ÓÒ ’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
(√«Â◊π» ¡Ó Á≈√ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
«‹¿∞ Ó∆«‘ Úπ·À ◊Ò∆¡≈ È≈«Ò¡≈ ‡Ø«Ì¡≈ ’≈ ‹´ ‹≈«¬ ÍÚÀ
«Ú«⁄ √π√∆ √π√∆ «ÓÒÂ Í«ÚÂ Í≈ÚÈ∞ ‘Ø«¬ ‹≈ÚÀ®
«‹Ú∂∫ Óƒ‘ ÍÀ‰ È≈Ò ◊Ò∆¡ª, È≈«Ò¡ª, ‡Ø«Ì¡ª Á≈ Í≈‰∆
◊ø◊≈ «Ú⁄ ÍÀ ’∂ ◊ø◊≈ Úª◊ Í«ÚºÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À «¬√∂ Â∑ª ÍÓ≈ÂÓ≈
Á≈ È≈Ó ‹Í‰ Ú≈Ò∂ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈
»Í ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ)
Â Â≈« ¡Í«ÚÂz ’« Ó≈È∆¡À ∂ ‹À√∂ ’≈◊≈ ’Â Ï∆⁄≈ø®
183
184
185
(√«Â◊π» ¡‹È Á∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
¿±⁄ Â∂ ¿±⁄ È≈ÓÁ∂¿∞ √ÓÁ√∆
«ÚÁ≈√ ·≈’∞ Ï«‰ ¡≈¬∆Õ
¿πº⁄∂ ÂØ∫ ¿πº⁄∂ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ √ÓÁ√∆ √È ¡Â∂ «ÚÁ≈√ ‹∆
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ »Í ‘Ø ’∂ √ø√≈ «Ú⁄ ¡≈¬∂ √ÈÕ √«Â◊π» ËøÈ≈ ‹∆
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
◊Ø«ÏøÁ ◊Ø«ÏøÁ ◊Ø«ÏøÁ √ø«◊ È≈ÓÁ∂¿∞ ÓÈ∞ Ò∆‰≈®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ◊Ø«ÏÁ È≈Ó ‹Í ’∂ È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ¿∞√ ◊Ø«ÏøÁ
ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ ‘∆ Ò∆È ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ)
Ï¡≈√ Ó«‘ Ò∂ ÷ ∆¡À √È’ Ó«‘ Í∂ ÷ ∆¡À
È≈Ó ’∆ È≈ÓÈ≈ √ÍÂ Á∆Í≈®1®
Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È Ú∂Á «Ï¡≈√ ‹∆ Á∂ «Ò÷∂ ‘Ø¬∂ ◊øÃÊª «Ú⁄ Ú∆
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ «Ò÷∆ ‘Ø¬∆ ‘À ¡Â∂ ÏÃ‘Ó≈ Á∂ ÍπºÂ √È’ Á∂
‹∆ÚÈ «Ú⁄ Ú∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ Á∂÷∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Ì≈Ú ¿∞‘Èª
È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ ’∆Â∆Õ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á∆
Ó«‘Ó≈ √ºÂª Á∆Íª «Ú⁄ Ì≈Ú √≈∂ ÷≥‚ª ÏÃ‘Ó≥‚ª «Ú⁄ ‘Ø ‘∆ ‘ÀÕ
‹≈ ’À ¬∆«Á Ï’∆«Á ’∞ Ò ◊¿± ∂
ÏËπ ’«‘ Ó≈È∆¡«‘ √∂ ÷ √‘∆Á Í∆≈®
‹≈ ’À Ï≈Í ÚÀ √ ∆ ’∆ Í» Â ¡À √ ∆ √∆
«Â‘» ∂ ÒØ ’ Í«√Ë ’Ï∆≈®2®
«‹√ ’Ï∆ ‹∆ Á∂ ’∞ºÒ Á∂ ÒØ’ ¬∆Á ¡Â∂ Ï’∆Á Á∂ «ÁÈª
«Ú⁄ ◊¿± ¡Â∂ Ïº’∆ Á∆ ’∞Ï≈È∆ Á∂ ’∂ ¡≈Í‰∂ Úº‚∂ Ú‚∂∂ Ù∂÷
Ù‘∆Á Í∆ª ˘ Ó≥ÈÁ∂ √È Í ¿∞‘Èª Á∂ ÍπºÂ È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó
‹Í ’∂ ¡«‹‘∆ ◊ºÒ ’∆Â∆ «’ ¡≈Í‰∂ Úº‚∂ Ú‚∂«¡ª ˘ ◊¿± ¡Â∂
Ïº’∆ Ó≈È ÂØ∫ Ø’ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ Ú«‘Óª ÌÓª ÂØ∫ Óπ’Â ’’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó È≈Ò ‹ØÛ «ÁºÂ≈Õ ¡À√∂ ÍÓ≈Ê∆ «Ú⁄≈ª ’’∂
’Ï∆ √≈«‘Ï «ÂøÈª ÒØ’ª «Ú⁄ ÍÃ«√ºË ‘Ø¬∂Õ
(√«Â◊π» ËøÈ≈ ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È
ÏπÈÈ≈ ÂÈÈ≈ «Â¡≈«◊ ’À ÍÃ∆«Â ⁄È ’Ï∆≈®
È∆⁄ ’∞Ò≈ ‹ØÒ≈‘≈ Ì«¬˙ ◊πÈ∆Ô ◊‘∆≈®1®
’Ï∆ ‹∆ È∂ Ïπ‰Èª Â‰Èª ¤º‚ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ⁄Èª
È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ’∆Â∆Õ «‹√ ’Ï∆ ‹∆ ˘ ÒØ’ È∆⁄ ’∞ˇ Á≈ ‹πÒ≈‘≈
‹≈ ’À Ï≈Í ÚÀ√∆ ’∆ Í»Â
¡À √ ∆ √∆ «Â‘» ∂ ÒØ ’ Í«√Ë ’Ï∆≈®2®
‹≈ ’∂ ’π‡øÏ ’∂≤ „∂„ √Ì „Ø „ØÚøÂ
«Î«‘ ¡‹‘π Ïø È ≈√∆ ¡≈√ Í≈√≈®
¡≈⁄≈ √«‘Â «ÏÍÃ ’«‘ ‚ø ‚ ¿∞ « Â
«ÂÈ ÂÈÀ «ÚÁ≈√ Á≈√≈È Á≈√≈®3®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ»
«¬’ ÂØ∫ ¡È∂’ »Í Ë≈È ’’∂ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ ‹Ø ‹∆Ú ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¿∞√ È≈Ò ¡Ì∂Á ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞√ Á∆ Ï≈Ï∆ ’È Ú≈Ò≈ ‘Ø ’Ø¬∆ È‘ƒ ‘ÀÕ ¡À√∂ ÍÃÌ» Á≈
È≈Ó ‹Í’∂ √«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Â∂ √«Â◊π» ’Ï∆ ‹∆ ÍÃ«√ºË ‘Ø¬∂
‘ÈÕ Ï∂Á «Ï¡≈√ ‹∆ ¡Â∂ √È’ ‹∆ È∂ Ú∆ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ ¿∞√ÂÂ
’∆Â∆ ‘ÀÕ
‘« ‹ÍÂ Â∂ ¿ ± ‹È≈ ÍÁÓ ’ÚÒ≈√Í«Â
Â≈√ √Ó Â∞ « Ò È‘∆ ¡≈È ’Ø ¿ ± ®
¬∂ ’ ‘∆ ¬∂ ’ ¡È∂ ’ ‘Ø « ¬ «Ï√Ê«˙
¡≈È ∂ ¡≈È ÌÍ» «  √Ø ¿ ± ® ‘≈¿∞ ®
‹Ø ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ∂ ‘È ¿∞‘Èª Á∆ Ï≈Ï∆
«ÚÙ˘, «ÙÚ ¡Â∂ ‘Ø ’Ø¬∆ Ú∆ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ «¬’
‘À ¡Â∂ «¬’ ÂØ∫ ¡È∂’ »Í Ë≈È ’’∂ √ø√≈ «Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ‘∂
‹∆Ú, Âø» ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Í«Í»‰ ÚÒ ¡≈¿∞‰≈ ’ Ì≈Ú «¬√ Á≈
«√ÓÈ ’Õ
(√«Â◊π» È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È∏
¬∂’ ¡È∂’ «Ï¡≈Í’ Í»È ‹Â Á∂÷¿∞ ÂÂ √Ø¬∆®
Í»È ÍÓ≈ÂÓ≈ «¬’ ÂØ∫ ¡È∂’ »Í Ë≈È ’’∂ √≈∂ √ø√≈
«Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ «‹Ë Á∂÷Á∂ ‘ª ¿∞‘∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‘ÀÕ)
‹≈ ’À Ì≈◊ÚÂπ Ò∂ ÷ ∆¡À ¡Úπ È‘∆ Í∂ ÷ ∆¡À
Â≈√ ’∆ ‹≈«Â ¡≈¤Ø Í ¤∆Í≈®
√«Â◊π È≈ÓÁ∂Ú ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ «√¯Â
√Ò≈‘ ‘∆ Á∂÷Á∂ ‘ª ¡Â∂ ÍÃÌ» «√ÓÈ ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ’∞fi Ú∆ È‘ƒ
Á∂«÷¡≈ ‹ªÁ≈Õ ¿∞‘Èª Á∆ ‹≈Â ¡¤±Â √Ófi∆ ‹ªÁ∆ ¤ƒÏª √∆, «‹‘Û∂
«’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ◊¬∂Õ
186
187
«Á÷≈¬∆ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ √«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È ’‘π ’Ï∆ «¬‘ ’‘∆¡À ’≈«‘®
√≈Ë√ø◊«Â ÏÀ’∞ø·À ¡≈«‘®4®
«¬‘ ◊ºÒ «’™ ’«‘‰∆ ‘À «’ ’Ø¬∆ ÏÀ’øπ· È‘∆ ‘À? √øÂª Á∆
√ø◊Â ‘∆ ÏÀ’∞ø· ‘ÀÕ)
ÓÀ Ò ∂ ’Í∂ ’‘≈ Ò¿∞ ËØ Ú ¿∞ ®
¡≈ÚÀ ◊ ∆ È∆Á ’‘≈ Ò◊π √Ø Ú ¿∞ ® 1®
√øÂª Á∆ √ø◊Â ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ¡≥Â«‘-’‰ »Í∆ ÓÀÒ∂
’ºÍ«Û¡ª ˘ «’Ê∂ ‹≈ ’∂ ËØÚ∂∫◊≈? ¡Â∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ÈƒÁ «Ú⁄
’ÁØ∫ Âº’ √ØÚ∂∫◊≈?
‹Ø ¬ ∆ ‹Ø ¬ ∆ ‹Ø « ˙ √Ø ¬ ∆ √Ø ¬ ∆ Î≈«‡˙®
fi» · ∂ ÏÈ«‹ ¿∞ « · ‘∆ ◊¬∆ ‘≈«‡˙®2®
√øÂª Á∆ √ø◊Â ’’∂ ‹∆Ú È∂ «‹‘Û∂-«‹‘Û∂ ’Óª Á≈ Ò∂÷≈
‹Ó∑≈ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ ¿∞√ Ò∂÷∂ Á≈ È≈Ù ’ «ÁºÂ≈Õ √øÂª Á∆ √ø◊Â
’’∂ √ø√≈ «Ú⁄ fi»·∂ ÚÍ≈ Á∆ ‘º‡∆ Á≈ È≈Ù ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È√øÂ‘π ÏÈ«‹¡≈ È≈Óπ ◊Ø«ÏÁ ’≈ ¡À√∆ ÷∂Í ‘Ó≈∆®1®
√øÂª È∂ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á≈ ÚÍ≈ ’∆Â≈
‘À ¡Â∂ ÓÀ∫ Ú∆ ¡«‹‘∆ ÷∆ÁÁ≈∆ ’∆Â∆ ‘ÀÕ)
’‘π «ÚÁ≈√ Ì«¬˙ ‹Ï Ò∂ ÷ Ø ®
‹Ø ¬ ∆ ‹Ø ¬ ∆ ’∆ÈØ √Ø ¬ ∆ √Ø ¬ ∆ Á∂ « ÷˙® 3®1®3®
√«Â◊π «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ™Á∂ ‘È «’ «‹√ Ú∂Ò∂
‹∆Ú ˘ «‘√≈Ï Á∂∂‰≈ ÍÚ∂◊≈ Âª ‹∆Ú ¿∞‘∆ ’∞fi Á∂÷Á≈ ‘À ‹Ø ’πfi
¿∞√È∂ ’∆Â≈ ‘À ¡Â∂ «¬√ Ò∂÷∂ Á≈ «‘√≈Ï «’Â≈Ï √øÂª Á∆ √ø◊Â
’È È≈Ò ¡Â∂ È≈Ó ‹Í‰ È≈Ò ‘∆ ÷ÂÓ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
(√«Â◊π ’Ï∆ ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘ÈËÓ ≈«¬ ‹Ï Ò∂÷≈ Ó≈◊À «’¡≈ Óπ÷π ÒÀ ’À ‹≈«‘◊≈®
’‘Â∞ ’Ï∆π √πÈ‘π ∂ √øÂ‘π √≈Ë√ø◊«Â Â ‹ª«‘◊≈®3®1®
‘∂ ‹∆Ú! «‹√ Ú∂Ò∂ ËÓ ≈‹ È∂ Â∂∂ Í≈√Ø∫ ’Óª Á≈ «‘√≈Ï
«’Â≈Ï Ó≥◊‰≈ ‘À Âª ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ¿∞√ ’ØÒ «’‘Û≈
Ó»ø‘ ÒÀ ’∂ ‹≈Ú∂∫◊≈Õ «¬√ Ò¬∆ ’Ï∆ √≈«‘Ï ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂
√øÂ ‹ÈØ √π‰Ø! √øÂª Á∆ √ø◊Â ’È È≈Ò ‹∆Ú Â ‹≈¬∂◊≈Õ)
≈◊ ¡≈√≈Ú∆
188
√ÓfiÁ∂ √È ¿∞‘ ÙπÌ ◊π‰ª Á∂ √ÓπøÁ ‘Ø ◊¬∂Õ)
‹≈ ’∂ ’π ‡ ø Ï ’∂ ≤ „ ∂ „ √Ì „Ø  „Ø Ú ø Â
«Î«‘ ¡‹‘π ÏøÈ≈√∆ ¡≈√ Í≈√≈®
¡≈⁄≈ √«‘Â «ÏÍÃ ’«‘ ‚ø‚¿∞«Â
«ÂÈ ÂÈÀ «ÚÁ≈√ Á≈√≈È Á≈√≈®3®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È «’ Ó∂∆ ’∞ˇ Á∂
ÒØ’ ¡‹∂ Âº’ ÏÈ≈√ Á∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÙ»¡ª ˘ „Ø∫Á∂
«ÎÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞‘Èª Á≈ ÍπºÂ ÓÀ∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Á≈√ª Á≈ Á≈√ ‘ª Í
‘π‰ ÏÃ≈‘Ó‰ ÓÀ˘ ‚ø‚∂ Úª◊ «√ºË∂ Ò∂‡ ’∂ (‚ø‚¿∞«Â ’’∂) Í»∂ Ó≈È
√ÈÓ≈È ¡Â∂ Ó«¡≈Á≈ È≈Ò ÈÓ√’≈ª ’Á∂ ‘ÈÕ
ÙÏÁ A@C
«ÓÒÂ «Í¡≈Ø ÍÃ ≈ È È≈Êπ ’ÚÈ Ì◊«Â Â∂ ®
√≈Ë√ø ◊ «Â Í≈¬∆ ÍÓ ◊Â∂ ® ‘≈¿∞ Õ Õ
ÓÀ Ò ∂ ’Í∂ ’‘≈ Ò¿∞ ËØ Ú ¿∞ ®
¡≈ÚÀ◊∆ È∆Á ’‘≈ Ò◊π √ØÚ¿∞®1®
‹Ø¬∆ ‹Ø¬∆ ‹Ø«˙ √Ø¬∆ √Ø¬∆ Î≈«‡˙®
fi» · ∂ ÏÈ«‹ ¿∞ « · ‘∆ ◊¬∆ ‘≈«‡˙®2®
’‘π «ÚÁ≈√ Ì«¬˙ ‹Ï Ò∂ ÷ Ø ®
‹Ø ¬ ∆ ‹Ø ¬ ∆ ’∆ÈØ √Ø ¬ ∆ √Ø ¬ ∆ Á∂ « ÷˙® 3®1®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ √øÂª Á∆ √ø◊Â ’È È≈Ò Í≈Íª ¡Â∂ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ÈƒÁ
Á≈ È≈√ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ ‹∆Ú ÍÓ-ÍÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
«ÓÒÂ «Í¡≈Ø ÍÃ ≈ È È≈Êπ ’ÚÈ Ì◊«Â Â∂ ®
√≈Ë√ø ◊ «Â Í≈¬∆ ÍÓ ◊Â∂ ® ‘≈¿∞ Õ Õ
ÍÃ≈‰ª ÂØ∫ «Í¡≈≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ «’‘Û∆ Ì◊Â∆ ’È ”Â∂ ÍÃ≈ÍÂ
‘øπÁ≈ ‘À? √øÂª Á∆ √ø◊Â ’’∂ ‹∆Ú √Ì ÂØ∫ Ù∂ÃÙ‡ ¡Ú√Ê≈ ÍÃÌ»
«ÓÒ≈Í »Í∆ ÍÓ-ÍÁ Óπ’Â∆ ÍÃ≈ÍÂ ’Á≈ ‘ÀÕ
(Ï≈Ï≈ Î∆Á ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È’« «’Í≈ ÍÃ«Ì √≈Ë√ø«◊ Ó∂Ò∆ ®
‹≈ «Î« Á∂÷≈ Â≈ ¡Ò‘π Ï∂Ò∆®3®
ÍÃÌ» È∂ «’Í≈ «ÁzÙ‡∆ ’’∂ ÓÀ˘ √≈Ë √ø◊Â È≈Ò Ó∂«Ò¡≈
‘ÀÕ «‹√Á∂ ÍÃÂ≈Í ’’∂ ÓÀ «‹ºË Ú∆ Á∂÷Á≈ ‘ª ÓÀ˘ ¡ºÒ≈ Ï∂Ò∆ ‘∆
189
‹∆ ¡≈Í Á∆ ‹À ‘ØÚ∂ ‹∆Õ
ÙÏÁ A@E
≈Ó«‘ Í»‹
» ≈ ’‘≈ ⁄Û≈¿±∫®
ÎÒ ¡π Î»Ò ¡ÈπÍÓ È Í≈¿±∫® ‡∂’®
ÊÈ‘ Á» Ë ‹Ø Ï¤» ‹» · ≈˙®
Íπ‘Í
π ÌøÚ ‹Ò Ó∆È «Ï‡≈«˙®1®
Ó«Ò¡≈«◊ Ï∂ « ÛÔØ Ìπ ¡ ≥ ◊ ≈®
«ÏÙ ¡«ÓÃ Â ÁØ ¿ ± ¬∂ ’ À √ø ◊ ≈®2®
Ë» Í Á∆Í È¬∆Ï∂ Á «‘ Ï≈√≈Õ
’À √ À Í» ‹ ’«‘ Â∂  ∆ Á≈√≈®
ÓÈ‘∆ Í» ‹ ≈ ÓÈ‘∆ Ë» Í ®
ÓÈ‘∆ √∂ ∫ ¿± ∫ √‘‹ √» Í ®3®
Í» ‹ ≈ ¡⁄≈ È ‹≈˘ Â∂  ∆®
’‘À «ÚÁ≈√ ’ÚÈ ◊«Â Ó∂∆®4®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √Ì ‹∆Úª ˘ ’Ó-’ª‚ª ¡Â∂ Ú«‘Óª
ÌÓª ÂØ∫ ¿πºÍ ¿πº· ’∂ √º⁄∂ ÓÈ È≈Ò ÍÃÌ» Á∆ Í»‹≈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ
¿πÍÁ∂Ù Ï÷«ÙÙ ’Á∂ ‘ÈÕ
≈Ó«‘ Í» » ‹ ≈ ’‘≈ ⁄Û≈¿± ∫ ®
ÎÒ ¡π Î»Ò ¡ÈπÍÓ È Í≈¿±∫® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ √ø√≈∆ ÍÁ≈Êª «Ú⁄Ø∫ ¡≈Í Á∆ Í»‹≈ Ò¬∆ ’∆
⁄Û∑≈Úª? √ø√≈ Á∂ √≈∂ ÍÁ≈Ê ¡Í«ÚºÂ ‘ÈÕ «Î ÓÀ∫ ¡ÈØ÷≈ Í«ÚºÂ
¯Ò Â∂ ÎπºÒ «’ºÊØ∫ «Ò¡≈Úª?
ÊÈ‘ Á» Ë ‹Ø Ï¤» ‹» · ≈˙®
Íπ ‘ π Í Ìø Ú  ‹Ò Ó∆È «Ï‡≈«˙®1®
ÁπºË Ú∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í»‹≈ Á∂ ⁄Û∑≈¿π‰ÔØ◊ È‘ƒ ˛ «’™«’
ÁπºË ˘ Í«‘Òª ‘∆ Ï¤Û≈ Ê‰ª «Ú⁄ ¸øÿ ’∂ ‹»·≈ ’ «ÁøÁ≈ ˛Õ ÎπºÒ ˘
ÌΩ≈ ¡Â∂ Í≈‰∆ ˘ Ó¤Ò∆ ¡Í«ÚºÂ ’ «ÁøÁ∆ ˛, «¬√ Ò¬∆ ÎπºÒ Â∂
Í≈‰∆ Ú∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í»‹≈ Á∂ ÔØ◊ È‘ƒ ˛Õ
Ó«Ò¡≈«◊ Ï∂ « ÛÔØ Ìπ ¡ ≥ ◊ ≈®
«ÏÙ ¡«ÓÃ Â ÁØ ¿ ± ¬∂ ’ À √ø ◊ ≈®2®
ÍÃÌ» ‹∆! ⁄øÁÈ Ú∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í»‹≈ Á∂ ÔØ◊ È‘ƒ «’™«’
⁄øÁÈ Á∂ È≈Ò √ºÍ «ÒÍ‡∂ ‘πøÁ∂ ‘È, «¬√ Ò¬∆ ˜«‘ Ì∂ √ºÍ ¡Â∂
ÙÏÁ A@D
’∂√Ú∂ «Ú’‡ Ó≈Ô≈ ÂØ Â≈Â∂ «Ï’Ò ◊«Â ÓØÕÕ ‡∂’®
√π«ÏÙ ‚√È ’≈Ò ¡«‘Óπ÷ ◊Ã√«Â √π«ÁzÛ √π Ó∂Ù®
«Èπ«÷ Ó≈÷∆ Ï÷Â «Ï¡≈’∞Ò ÒØÌ ’≈Ò È≈ Á∂÷®1®
«¬ø«ÁzÔ≈«Á’ Áπº÷ Á≈È ¡√ø÷Ô≈«Á’ Í≈Í®
ÂØ«‘ Ì‹Â πÿπÈ≈Ê ¡≥Â« Â≈«‘ Âz≈√ È≈ Â≈Í®2®
ÍÃ«Â«◊¡≈ ÍÃ«ÂÍ≈Ò ⁄‘πø ‹π«◊ Ì◊«Â ÍπÚÈ ’≈Ó®
¡≈√ ÓØ«‘ ÌØ√ ‘À «ÚÁ≈√ ‹À ‹À ≈Ó®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó
˘ ‘∆ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø‰ Á≈ «¬’ ¿∞Í≈¡ Áº√Á∂ ‘ÈÕ
’∂√Ú∂ «Ú’‡ Ó≈Ô≈ ÂØ Â≈Â∂ «Ï’Ò ◊«Â ÓØÕÕ ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ¡≈Í ‹∆ Á∂ Í«ÚºÂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª Ó≈«¬¡≈ Ï‘πÂ
«Ì¡≈È’ ’Ù‡ Á∂‰ Ú≈Ò∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú Á∆ ‘≈ÒÂ ¡Â∂ ¡’Ò
Ï‘πÂ ‘∆ «Ú¡≈’∞ÒÂ≈ Ú≈Ò∆ ‘ÀÕ
√π«ÏÙ ‚√È ’≈Ò ¡«‘Óπ÷ ◊Ã√«Â √π«ÁzÛ √π Ó∂Ù®
«Èπ«÷ Ó≈÷∆ Ï÷Â «Ï¡≈’∞Ò ÒØÌ ’≈Ò È≈ Á∂÷®1®
«¬‘ Ó≈«¬¡≈ ¡≈Í‰∂ √πÁ
ø  «Ú«Ù¡ª »Í∆ «Ì¡≈È’ √ºÍ Ú◊∂
Ó»ø‘ È≈Ò ‹∆Ú ˘ ‚ø◊ Ó≈Á∆ ‘ÀÕ √π«ÁzÛ ÂØ∫ √π«ÁzÛ ‹∆Ú ˘ Ú∆ «¬‘
√πøÁ Ó≈«¬¡≈ «È◊Ò ‹ªÁ∆ ‘À «‹Ú∂∫ Óº÷∆ «Óº·∂ ÍÁ≈Êª ˘ Á∂÷ ’∂
«Ú¡≈’∞Ò ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À, «¬√∂ Â∑ª ÒØÌ∆ ÍπÙ ÒØÌ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ √Óª
È‘ƒ Á∂÷Á≈ ¡Â∂ Ï∂⁄ÀÈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
«¬ø « Áz Ô ≈«Á’ Áπ º ÷ Á≈È ¡√ø ÷ Ô≈«Á’ Í≈Í®
ÂØ « ‘ Ì‹Â π ÿ π È ≈Ê ¡≥ Â « Â≈«‘ Âz ≈ √ È≈ Â≈Í®2®
«¬øÁ∆¡ª Â∂ «ÚÙ∂-«Ú’≈ª Á∂ «Ì¡≈È’ Áπº÷ ’≈È ‹∆Ú
¡‰«◊‰Â Í≈Í ’Á≈ ‘ÀÕ ‹∂’ ‹∆Ú, ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Á≈ Ì‹È
’∂ «Î «¬√ ‹∆Ú ˘ ’Ø¬∆ Ú∆ Áπº÷ È‘ƒ «Ú¡≈Í∂◊≈Õ
ÍÃ«Â«◊¡≈ ÍÃ«ÂÍ≈Ò ⁄‘πø ‹π«◊ Ì◊«Â ÍπÚÈ ’≈Ó®
¡≈√ ÓØ«‘ ÌØ√ ‘À «ÚÁ≈√ ‹À ‹À ≈Ó®3®
ÍÃ‰ ¡È∞√≈ ⁄Ω‘ª Ôπº◊ª «Ú⁄ ‹∆Úª Á∆ Í≈Ò‰≈ ’È Ú≈Ò∂
ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ¡≈Í‰∂ Ì◊Âª Á∆¡ª √Ì ’≈ÓÈ≈Úª Í»∆¡ª ’È
Ú≈Ò∂ ‘ØÕ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ»
‹∆ ÓÀ˘ Âª ¡≈Í ‹∆ ”Â∂ ‘∆ ÌØ√≈ ‘ÀÕ ‘∂ √Ú-«Ú÷∂ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
190
191
ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» «Ú⁄ Ò∆È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ï«‹ ‘Ø Ï«‹ Ï∆·π Ò ∂ Ó≈«¬¡≈ ‹◊ ÷≈«¬¡≈®
Ó‘≈ÍÃ Ï Ò √Ì ‘∆ Ï√ ’∆¬∂ , √π  È Óπ « È ÌÓ≈«¬¡≈®
‡∂ ’ ®
√ø√≈ Á∆ fi»·∆ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ ¤∞‚≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í‰∆
Ù’Â∆Ù≈Ò∆ Ó≈«¬¡≈ ˘ Ø’ØÕ «¬√ ÍÃÏÒ Ó≈«¬¡≈ È∂ √≈≈ √ø√≈
¡≈Í‰∂ Úº√ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ Á∂Ú«Â¡ª, ÓÈ∞º÷ª Â∂ ÓπÈ∆¡ª ˘
ÌÓ≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
Ï≈Ò’ «ÏË Âπ È ¡«Â √π ø Á , È≈È≈ Ì∂ √ ÏÈ≈ÚÀ ®
‹Ø ◊ ∆ ‹Â∆ ÂÍ∆ √ø « È¡≈√∆, Í≥ « ‚Â «‘È È Í≈ÚÀ ® 1®
«¬√ Ó≈«¬¡≈ È∂ ¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ √πøÁ »Í Ï‰≈ ’∂ Ïº«⁄¡ª,
Ï˜π◊ª, ‹Ú≈Èª Â∂ ÏπºË∆Ó≈Èª ˘ ´Ì≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ó≈«¬¡≈
¡º◊∂ ‹Ø◊∆, ‹Â∆, ÂÍ∆, √ø«È¡≈√∆ Â∂ Í≥«‚Â Ú∆ «‡’ È‘ƒ Í≈¿∞∫Á∂Õ
Ï≈‹∆◊ ’∆ Ï≈‹∆ ’≈«È, √Ì ’Ø ’Ω « Â◊ ¡≈ÚÀ ®
‹Ø Á∂ ÷ À √Ø Ìπ « Ò ˛, Ú≈’≈ ⁄∂ Ò ≈ ÓÓ ‹Ø Í≈ÚÀ ® 2®
ÍÃÌ» Ï≈˜∆◊ Á∆ Ï≈‹∆ ’≈È √≈∂ √ø√≈ Á∂ ‹∆Ú ’ΩÂ’
Ì≈Ú ÂÓ≈Ù≈ ’ ‘∂ ‘È, ‹Ø Ó≈«¬¡≈ ÚºÒ Á∂÷ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπºÒ
‘∂ ‘ÈÕ Í ÍÃÌ» Á≈ ¿∞‘∆ √º⁄≈ ¿∞Í≈√’ ‘À ‹Ø fi»·∆ Ó≈«¬¡≈ Á∂ Ì∂Á
˘ ‹≈‰ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
÷ø ‚ ÏÃ « ‘Óø ‚ ÒØ ’ √Ì ‹∆Â∂ , «¬‘ «Ï«Ë Â∂ ‹ ‹È≈ÚÀ Õ
«√¡ø Ì » ’≈ «⁄Â ⁄Ω  «Ò˙ ˛, Ú≈’À Í≈¤À Ò≈◊≈ Ë≈ÚÀ ® 3®
ÍÃÌ» Á∂ «√ÓÈ ’È Ú≈«Ò¡ª ÂØ∫ «ÏÈª «¬√ Ó≈«¬¡≈ È∂
÷≥‚ª ÏÃ«‘Ó≥‚ª Á∂ ÒØ’ª ˘ «‹ºÂ ’∂ ¡≈Í‰∂ ¡Ë∆È ’ «Ò¡≈ ‘ÀÕ «¬√
«ÚË∆ È≈Ò Ó≈«¬¡≈ ¡≈Í‰∆ Â≈’Â ˘ «Á÷≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ «¬√ Ó≈«¬¡≈
È∂ √Ì ‹∆Úª Á≈ «⁄Â ¡≈Í‰∆ ÂÎ Ò≈ «Ò¡≈ ‘ÀÕ √⁄Óπº⁄ Ó≈«¬¡≈
√Ì Á≈ «Íº¤≈ ’’∂ ¡≈Í‰∂ ¡Ë∆È ’Á∆ ‘ÀÕ
«¬È Ï≈ÂÈ √π ÷ ⁄À È Ó«¡Â ˛, √Ì ’Ø ‘∂ ¿π fi ≈∆®
È∂ ’ «Áz Ù ‡ «’È ≈÷Ø ’À √ Ø , Ó∂ ‡ Ø «ÏÍ«Â ‘Ó≈∆®4®
«¬√ fi»·∆ Ó≈«¬¡≈ Ó◊ Òº◊ ’∂ «¬√ Á∆¡ª ◊ºÒª ’’∂
‹∆Ú ÷Í-÷Í ’∂ Ó ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó≈«¬¡≈ √Ì ˘ ’«‘øÁ∆ ‘À «’ ÓÀ∫ Â∂∆
‘ªÕ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ˘ ÷ÂÓ ’’∂ √≈‚∆ º«÷¡≈
’ØÕ
’˛ “«ÚÁ≈√” ¿π Á ≈√ Ì«¬˙ ÓÈ, Ì≈«‹ ’‘ª ¡Ï ‹¬∆¬∂ Õ
192
ÙÏÁ A@F
Ï«‹ ‘Ø Ï«‹ Ï∆·π Ò ∂ Ó≈«¬¡≈ ‹◊ ÷≈«¬¡≈®
Ó‘≈ÍÃÏÒ √Ì ‘∆ Ï√ ’∆¬∂, √π È Óπ«È ÌÓ≈«¬¡≈® ‡∂’®
Ï≈Ò’ «ÏË Âπ È ¡«Â √π ø Á , È≈È≈ Ì∂ √ ÏÈ≈ÚÀ ®
‹Ø ◊ ∆ ‹Â∆ ÂÍ∆ √ø « È¡≈√∆, Í≥ « ‚Â «‘È È Í≈ÚÀ ® 1®
Ï≈‹∆◊ ’∆ Ï≈‹∆ ’≈«È, √Ì ’Ø ’Ω « Â◊ ¡≈ÚÀ ®
‹Ø Á∂ ÷ À √Ø Ìπ « Ò ˛, Ú≈’≈ ⁄∂ Ò ≈ ÓÓ ‹Ø Í≈ÚÀ ® 2®
÷ø ‚ ÏÃ « ‘Óø ‚ ÒØ ’ √Ì ‹∆Â∂ , «¬‘ «Ï«Ë Â∂ ‹ ‹È≈ÚÀ Õ
«√¡ø Ì » ’≈ «⁄Â ⁄Ω  «Ò˙ ˛, Ú≈’À Í≈¤À Ò≈◊≈ Ë≈ÚÀ ® 3®
«¬È Ï≈ÂÈ √π ÷ ⁄À È Ó«¡Â ˛, √Ì ’Ø ‘∂ ¿π fi ≈∆®
È∂ ’ «Áz Ù ‡ «’È ≈÷Ø ’À √ Ø , Ó∂ ‡ Ø «ÏÍ«Â ‘Ó≈∆®4®
’˛ “«ÚÁ≈√” ¿π Á ≈√ Ì«¬˙ ÓÈ, Ì≈«‹ ’‘ª ¡Ï ‹¬∆¬∂ Õ
«¬Â ¿π Â Âπ Ó ◊Ø « Ïø Á ◊π √ ≈¬∆∫, Âπ Ó ‘∆∫ Óª«‘ √Ó¬∆¬∂ ® 5®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ fi»·∆ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫
Ï⁄‰ Á≈ ¿∞Í≈¡ Áº√Á∂ ‘È «’ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ Ó≈«¬¡≈ Âª √Ì ˘
«Ú¡≈Í ‘∆ ‘À, ÍÃøÂ± ‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ Ì‹È ’Á≈ ‘À ¿∞‘ Ó≈«¬¡≈ Á∂
¡ø«ÓÃÂ ÌÍ» ⁄øÁÈ «¬’º·∂ Úº√Á∂ ‘ÈÕ
Ë»Í Á∆Í È¬∆Ï∂Á«‘ Ï≈√≈Õ
’À√À Í»‹ ’«‘ Â∂∆ Á≈√≈®
Ë»Í, Á∆Í’, «Óº·∂ ¡Â∂ Ï‘∂ ÍÁ≈Êª È≈Ò ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ ¡≈Í
‹∆ Á∆ Í»‹≈ «’Ú∂∂∫ ’ª? «’™«’ √≈∂ ¡Í«ÚºÂ ‘ÈÕ
ÓÈ‘∆ Í»‹≈ ÓÈ‘∆ Ë»Í®
ÓÈ‘∆ √∂ ∫ ¿± ∫ √‘‹ √» Í ®3®
ÍÃÌ» ‹∆! √º⁄∂ ÓÈ È≈Ò ‘∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í»‹≈ ’∆Â∆ ‹≈
√’Á∆ ˛ ¡Â∂ √º⁄≈ ÓÈ ‘∆ ¡≈Í ‹∆ ˘ Ë»Í Ëı≈¿π‰ Ï≈Ï ˛, ÓÈ
Á∆ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ ‘∆ ¡≈Í ‹∆ Á∂ √»Í Á∂ ÁÙÈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
Í» ‹ ≈ ¡⁄≈ È ‹≈˘ Â∂  ∆®
’‘À «ÚÁ≈√ ’ÚÈ ◊«Â Ó∂∆®4®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ √ø√≈∆ ÍÁ≈Êª È≈Ò ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í»‹≈
’È∆ È‘ƒ ‹≈‰Á≈Õ ‘π‰ Ó∂∆ «’‘Û∆ ◊Â∆ ‘ØÚ◊
∂ ∆? Ì≈Ú ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆
Á∆ Í»‹≈ √º⁄∂ ÓÈ È≈Ò ’Á≈ ‘ªÕ
193
‚ È‘ƒ, ¡≈Í ‹∆ Á∂ Á≈√ ˘ ‚ Âª «¬√ ◊ºÒ Á≈ ‘À «’ Ó∂∂ ÓÈ ”⁄Ø∫
¡≈Í Á≈ ÍÃ∂Ó È≈ ÿº‡ ‹≈Ú∂Õ
ÍÃ ∂ Ó ‹ ÒÀ ≈÷Ø «ÁÀ Ë«,
’˛ «ÚÁ≈√ ¤» « ‡ÏØ ’ÚÈ Í«®3®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ»
‹∆! Á≈√ È∂ ¡≈Í ˘ ÍÃ∂Ó È≈Ò «‘Á∂ «Ú⁄ Ú√≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ‘π‰
¡≈Í «’‘Û∂ ÔÂÈ ’’∂ ¤∞‡Ø◊∂ ? Ì≈Ú ¡≈Í ÍÃ∂Ó Á∂ √º⁄∂ ÏøËÈ ”⁄Ø∫
«È’Ò È‘ƒ √’Á∂Õ
ÙÏÁ A@H
Ïø Á ∂ ‹≈«È √≈«‘Ï ◊È∆Õ
√Ó«fi Ï∂ Á ’Â∂ Ï ÏØ Ò À ’≈Ï∂ Ó∂ ∫ «’¡≈ ÓÈ∆® ‡∂ ’ ®
‹Ú≈È∆ Áπ È ∆ ‹Ó≈Ò √»  «Â Á∂ « ÷¬∂ «Ê« È≈«‘ø Ú∂ Õ
ÁÓ ¤ √À √‘ø √ «¬º ’ ∆√ ‘ «ÁÈ ÷‹≈È∂ ÊÀ ∫ ‹≈«‘ø Ú∂ ® 1®
ÓÈ∆ Ó≈∂ ◊Ï “◊≈«ÎÒ” Ï∂ « Ó‘ Ï∂ Í ∆ Ú∂ Õ
Á∆ ÷≈È∂ ÍÂ ⁄ØÏ≈ ‘ØÂ È‘ƒ Â’√∆ Ú∂®2®
«√¡≈‘∆ √Í∂ Á ∆ Â∞  ø ◊ ∆ È≈È≈ ø ◊ «Ï√≈Ò Ú∂ Õ
È≈ÍÀ Á ÂÀ ∫ ÍÀ Á ≈ ’∆¡≈ ÍÀ Ó ≈Ò ’Â È Ï≈ Ú∂ ® 3®
’∞ ¤ π ◊ª«· ÷⁄∆ «Ó‘ ÂØ √ ≈ ÷À  ÷» Ï ∆ ‘≈«Ê Ú∂ Õ
ËÈ∆ ’≈ Îπ  Ó≈È ¡≈Ô≈ ÂÏ ’∆¡≈ ⁄≈ÒÀ √≈Ê Ú∂ ® 4®
Â«‹ ÏÁ‹Úª Ï∂ È ‹ ’Ó«ÁÒª ’« ÷√Ó ’∆ ’≈È Ú∂ Õ
«ÚÁ≈√ ’∆ ¡Á≈√ √π ‰ ’¤∞ ‘’ ‘Ò≈Ò Í¤≈‰ Ú∂ ® E®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í
’∂ √Ã∂Ù‡ È≈Ó »Í∆ ËÈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È ‹Ø
‹∆Ú Á∂ ÒØ’-ÍÃÒØ’ «Ú⁄ √‘≈¬∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
Ïø Á ∂ ‹≈«È √≈«‘Ï ◊È∆Õ
√Ó«fi Ï∂ Á ’Â∂ Ï ÏØ Ò À ’≈Ï∂ Ó∂ ∫ «’¡≈ ÓÈ∆® ‡∂ ’ ®
‘∂ ÏøÁ∂! «¬‘ ◊ºÒ Íº’∆ ‹≈‰ ÒÀ «’ ÍÃÌ» Úº‚≈ ËÈ∆ ‘ÀÕ Ú∂Á,
’Â∂Ï ¡≈«Á Ë≈«Ó’ Íπ√Â’ª «¬‘∆ √Ófi≈ ‘∆¡ª ‘È «’ ¿∞√ ÍÃÌ»
ÂØ∫ «ÏÈª ’≈Ï∑∂ «Ú⁄ ‘Ø ’Ø¬∆ «ÚÙ∂Ù Ó‰∆ È‘ƒ ‘ÀÕ
‹Ú≈È∆ Áπ È ∆ ‹Ó≈Ò √»  «Â Á∂ « ÷¬∂ «Ê« È≈«‘ø Ú∂ Õ
ÁÓ ¤ √À √‘ø √ «¬º ’ ∆√ ‘ «ÁÈ ÷‹≈È∂ ÊÀ ∫ ‹≈«‘ø Ú∂ ® 1®
‹Ú≈È ¡Ú√Ê≈ Á≈ ‹ØÙ ¡Â∂ √πøÁÂ≈ √«Ê «‘‰ Ú≈Ò∆
«¬Â ¿πÂ ÂπÓ ◊Ø«ÏøÁ ◊π√≈¬∆∫, ÂπÓ‘∆∫ Óª«‘ √Ó¬∆¬∂®5®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹∆
¡≈Í ‹∆ Á≈ Ì‹È ’’∂ Ó∂≈ ÓÈ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ ¿∞Í≈Ó ‘Ø «◊¡≈ ‘À
¡Â∂ ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø «’√ Í≈√∂ ‹≈¬∆¬∂? ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í
«¬Ê∂-¿∞Ê∂ Ì≈Ú ÒØ’-ÍÃÒØ’ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ‘Ø, «¬‘ ‹∆Ú ¡≈Í Á≈
Ì‹È ’’∂ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ¡≈Í «Ú⁄ ‘∆ √Ó≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÙÏÁ A@G
Âπ fi «‘ ⁄È ¡«Ïø Á ÌÚÈ ÓÈπ ,
Í≈È ’Â Í≈«¬˙ Í≈«¬˙ Ó«¬¡≈ ËÈπ ® ‡∂ ’ ®
√ø Í «Â «ÚÍ«Â Í‡Ò Ó≈«¬¡≈ ËÈ,
Â≈ Ó«‘ø Ó◊È È ‘Ø Â Â∂Ø ‹È®1®
’‘≈ Ì«¬˙ ‹∂ ◊Â ÂÈ «¤È «¤È®
ÍÃ ∂ Ó ‹≈¬∂ ÂØ ‚ÍÀ Â∂  Ø «È‹ ‹È®2®
ÍÃ∂Ó ‹ ÒÀ ≈÷Ø «ÁÀ Ë«, ’˛ «ÚÁ≈√ ¤»«‡ÏØ ’ÚÈ Í«®3®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √Óπº⁄∆ ÓÈ∞º÷Â≈ ˘ ÍÃÌ»-ÍÃ∂Ó Á≈
Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó ’È Ú≈Ò∂ ˘ ¡≈Í‰∂ √∆ Á∂
‡Ø‡∂-‡Ø‡∂ ‘Ø‰ Á∆ Ú∆ ’Ø¬∆ ÍÚ≈‘ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
Âπ fi «‘ ⁄È ¡«Ïø Á ÌÚÈ ÓÈπ ,
Í≈È ’Â Í≈«¬˙ Í≈«¬˙ Ó«¬¡≈ ËÈπ ® ‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í Á∂ ⁄È, ’øÚÒ ÎπºÒ Úª◊ ‘È ¡Â∂ Ó∂≈ ÓÈ ÌΩ∂ Úª◊
‘ÀÕ Ó∂∂ ÓÈ È∂ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄È ’ÓÒª «Ú⁄ «‘‰ Ò¬∆ Êª ÍÃ≈ÍÂ
’ Ò¬∆ ‘ÀÕ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í Á≈ Í≈ÚÈ È≈Ó »Í∆ ¡≥«ÓÃÂ Í∆ ’∂, ÓÀ∫
È≈Ó »Í∆ ËÈ ÍÃ≈ÍÂ ’ «Ò¡≈ ‘ÀÕ
√ø Í «Â «ÚÍ«Â Í‡Ò Ó≈«¬¡≈ ËÈ,
Â≈ Ó«‘ø Ó◊È È ‘ØÂ Â∂Ø ‹È®1®
ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó Á≈ ¡≈ÈßÁ ÒÀ‰ Ú≈Ò≈ ¡≈Í Á≈
Á≈√, √πº÷ Áπº÷ »Í∆ ÍÁ≈, √ø√≈«’ Ó≈«¬¡≈ ¡Â∂ √ø√≈ »Í∆ fi»·∂
ËÈ «Ú⁄ Ó◊È È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
’‘≈ Ì«¬˙ ‹∂ ◊Â ÂÈ «¤È «¤È®
ÍÃ ∂ Ó ‹≈¬∂ ÂØ ‚ÍÀ Â∂  Ø «È‹ ‹È®2®
ÍÃÌ» ‹∆! Ó∂≈ √∆ ‡π’Û∂-‡π’Û∂ Ú∆ ‘Ø ‹≈Ú∂, Âª ÓÀ˘ ’Ø¬∆
194
195
√Ø ÍÁ «Ó «‘˙ «ÚÁ≈√≈®2®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
√ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ «Ú⁄≈ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á∆ «Ú⁄≈ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ÍÓ≈ÂÓ≈
«Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√π ’¤∞ «Ú⁄≈«˙ Â≈Ê∂ Ó∂Ø ÓÈ∞ «Êπ ‘…À «‘˙Õ
‘« ø◊ Ò≈◊Ø Â≈ÊÀ Ó∂Ø ÏÈ ÍÒ«‡ ÌÔØ® ‡∂’®
‹ÁØ∫ ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ ’∞fi ’∞ ‘∆ «Ú⁄≈ ’∆Â∆ Âª ¿∞√ √Ó∂∫
Ó∂≈ ÓÈ √«Ê ‘Ø «◊¡≈Õ ‹ÁØ∫ ÓÀ˘ “‘«” Á∂ È≈Ó Á≈ Ó‹∆·∆ ø◊
Òº«◊¡≈ Âª fi»·≈ ø◊ ÏÁÒ «◊¡≈Õ
Ëø È √Ø Í≥ Œ Ê∆ Í≥ Ê ⁄Ò≈Ú≈Õ
¡◊Ó ◊ÚÈ Ó∂∫ ◊Ó «Á÷Ò≈Ú≈®1®
ËøÈ ¿∞‘ √øÂ √≈Ë’ ‘À «‹√È∂ Ì◊Â∆ »Í∆ Í≥Ê ⁄Ò≈«¬¡≈
‘ÀÕ ◊Ó ÂØ∫ «‘Â ÍÓ≈ÂÓ≈ «Ú⁄ Ò∆È ‘Ø‰≈ «√÷≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂
¡≈Ú≈◊ÚÈ ˘ √Ó≈ÍÂ ’Á≈ ‘ÀÕ
¡ÏÈ ÏÈ ’ÊÀ «‹È ’Ø ¬ ∆Õ
ÿ‡ ÿ‡ «Ï¡≈«Í «‘˙ ‘« √Ø ¬ ∆®
◊π» ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È Ì∂Á-Ì≈Ú ÓÂ ’Ø «’¿∞∫«’ √Ì ‹∆Ú
Ï≈Ï ‘È Â∂∂ √ø√≈ Á∂ ’‰-’‰ «Ú⁄ “‘«” Ú√ «‘≈ ‘ÀÕ
«‹«‘ ÍÁ √π È È ÍÃ ∂ Ó «Í¡≈√≈Õ
√Ø ÍÁ «Ó «‘˙ «ÚÁ≈√≈®2®
«‹√ ÍÃÌ» Á∂ ÍÃÓ
∂ ÍÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ Á∂ÚÂ∂ Â∂ ‹∆Ú «Ú¡≈’∞Ò
‘ÈÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ ÍÃ∂Ó ÍÁ ˘
ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ¿∞√ «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ÂØ∫ «ÏÈª ¿∞√ Á∆ ’Ê≈ ’∆¬∂ Âª ’∆ ’∆¬∂
«’¿∞∫«’ «¬√ ’«‘‰ ”Â∂ ’Ø¬∆ «ÚÙÚ≈√ È‘ƒ ’Á≈Õ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ Ó‘≈≈‹ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ¡≈Í Á≈ Á≈√ √ø√≈ Á∂ ¡≈‚øÏª
ÂØ∫ ¡È‹≈‰ ‘Ø ’∂ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ¡≈Í «Ú⁄ ‘∆ Ò∆È
‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ AA@
Ì≈¬∆ ∂ √‘‹ Ïø Á Ø √Ø ¬ ∆ «ÏÈ √‘‹ «√«Ë È ‘Ø ¬ ∆Õ
ÈÔΩÒ∆È ÓÈ ‹Ø ‹≈«ÈÔ∂ ‹Ï ’∆‡ «Ìzø◊∆ ‘Ø¬∆® ‡∂’®
¡≈Í≈ Í ⁄∆È∑∂ È‘ƒ ∂ ¡Ω ’Ø ¿∞ÍÁ∂ÙÕ
È‘ƒ ‘ÀÕ ‘∂’ «ÁÈ «¬º’∆ ‘˜≈ ¤∂ √Ω √Ú≈√ Â∂∂ ¡ÈÓØÒ ‹∆ÚÈ Á∆
Í»ø‹∆ «Ú⁄Ø∫ «Ú¡Ê ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ
ÓÈ∆ Ó≈∂ ◊Ï “◊≈«ÎÒ” Ï∂ « Ó‘ Ï∂ Í ∆ Ú∂ Õ
Á∆ ÷≈È∂ ÍÂ ⁄ØÏ≈ ‘ØÂ È‘ƒ Â’√∆ Ú∂®2®
‘∂ Ó»÷! Ï∂-«‘Ó ¡Â∂ Ï∂◊π∂ ÍÃ≈‰∆ Â±ø ‘ø’≈ «Ú⁄ ÏÏ≈Á ‘Ø
«‘≈ ‘ÀÕ Á√ ÁÚ≈ Ú≈Ò∂ √∆ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ⁄ø◊∂ √Â∂ Â∂ ⁄Ò, Âª
‹Ø Â∂∂ ’ØÒØ∫ ’Ø¬∆ ◊ÒÂ∆ È≈ ‘ØÚ∂Õ
«√¡≈‘∆ √Í∂ Á ∆ Â∞  ø ◊ ∆ È≈È≈ ø ◊ «Ï√≈Ò Ú∂ Õ
È≈ÍÀ Á ÂÀ ∫ ÍÀ Á ≈ ’∆¡≈ ÍÀ Ó ≈Ò ’Â È Ï≈ Ú∂ ® 3®
ÍÃÌ» È∂ ’≈Ò≈, «⁄º‡≈ ¡Â∂ Í∆Ò≈ ¡≈«Á ¡È∂’ª Ï∂¡≥Â ø◊
Ï‰≈¬∂ ‘È, ¿∞√ √ÚÀ-ÍÃ’≈ÙÓ≈È ÍÃÌ» È∂ √ø√≈ Á∆ ⁄È≈ ’∆Â∆ ‘À
¡Â∂ «ÚÈ≈Ù ’È Òº◊≈ Ú∆ Á∂∆ È‘ƒ Ò◊≈¿∞∫Á≈Õ
’∞ ¤ π ◊ª«· ÷⁄∆ «Ó‘ ÂØ √ ≈ ÷À  ÷» Ï ∆ ‘≈«Ê Ú∂ Õ
ËÈ∆ ’≈ Îπ  Ó≈È ¡≈Ô≈ ÂÏ ’∆¡≈ ⁄≈ÒÀ √≈Ê Ú∂ ® 4®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ¡Â∂ Ï÷«ÙÙ Á≈ ÂØ√≈ ¡Â∂ ⁄ø◊∂
◊π‰ª Á∆ ÷À ¡≈Í‰∂ ÍºÒ∂ ÏøÈ ÒÀ ‹Ø Â∂∂ ÒØ’-ÍÃÒØ’ Á∂ √Â∂ «Ú⁄
√‘≈¬∆ ‘ØÚ◊
∂ ≈Õ «‹√ È≈Ò ÂÀ˘ ÍÓ-¡≈ÈßÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘ØÚ◊
∂ ∆Õ «‹√
√Ó∂∫ ÍÃÌ» Á≈ ÎπÓ≈È ¡≈Ú∂◊≈, ¿∞√ √Ó∂∫ È≈Ó »Í∆ ËÈ ‘∆ Â∂∂ È≈Ò
‹≈Ú∂◊≈Õ
Â«‹ ÏÁ‹Úª Ï∂È‹ ’Ó«ÁÒª ’« ÷√Ó ’∆ ’≈È Ú∂Õ
«ÚÁ≈√ ’∆ ¡Á≈√ √π‰ ’¤∞ ‘’ ‘Ò≈Ò Í¤≈‰ Ú∂®E®
‘∂ ¡≥È∂∑ ¡Â∂ ’Ó˜Ø «ÁÒ Ú≈Ò∂ ‹∆Ú Â±ø Ïπ≈ ÏØÒ‰≈ «Â¡≈◊Á∂
¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ¡≈√≈ ÒÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √øÏØËÈ
’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! Â±ø √º⁄∂ Í≈ÂÙ≈‘ Á∆ Í«‘⁄≈‰ ’Õ
ÙÏÁ A@I
√π ’¤∞ «Ú⁄≈«˙ Â≈Ê∂ Ó∂Ø ÓÈ∞ «Êπ ‘…À «‘˙Õ
‘« ø◊ Ò≈◊Ø Â≈ÊÀ Ó∂Ø ÏÈ ÍÒ«‡ ÌÔØ® ‡∂’®
Ëø È √Ø Í≥ Œ Ê∆ Í≥ Ê ⁄Ò≈Ú≈Õ
¡◊Ó ◊ÚÈ Ó∂∫ ◊Ó «Á÷Ò≈Ú≈®1®
¡ÏÈ ÏÈ ’ÊÀ «‹È ’Ø ¬ ∆Õ
ÿ‡ ÿ‡ «Ï¡≈«Í «‘˙ ‘« √Ø ¬ ∆®
«‹«‘ ÍÁ √πÈÈ ÍÃ∂Ó «Í¡≈√≈Õ
196
197
Á∂‘π ’Ò≈Ò∆ ¬∂’ «Í¡≈Ò≈Õ
¡À √ ≈ ¡ÚË» ‘Ø ¬ ∆ ÓÂÚ≈Ò≈® ‡∂ ’ ®
’˛ ’Ò≈Ò∆ «Í¡≈Ò≈ Á∂ ¿ π Õ
Í∆ÚÈ‘≈∂ ’≈ «√ Ò∂ ¿ π ® 1®
¬∂  ∆ ’Ò≈Ò∆ ÂÀ ∫ «’¡≈ ’∆¡≈Õ
«√ ’∂ √≈‡À «Í¡≈Ò≈ Á∆¡≈®
«√ ’À √≈‡À Ó«‘ø ◊ ≈ Ì≈∆Õ
Í∆Ú∂ ◊ ≈ ¡ÍÈ≈ «√ ‚≈∆®2®
⁄ø Á √»  ÁØ ¿ ± √ÈÓπ ÷ ‘Ø ¬ ∆Õ
Í∆ÚÀ «Í¡≈Ò≈ ÓÀ È ’Ø ¬ ∆®3®
√‘‹ √π π ø È Ó∂ ∫ Ì≈·∆ √Ã Ú À Õ
Í∆ÚÀ «ÚÁ≈√ ◊π  Óπ ÷ ÁÃ Ú À ® 4ÕÕ
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó Á≈ Á≈È Ïı«ÙÙ ’È Ú≈Ò∂ ◊π» Í≈√ ‹≈ ’∂ È≈Ó »Í∆ «Í¡≈Ò≈
Í∆‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘≈ «Í¡≈Ò≈ ¡≈Í‰≈ ¡≈Í
◊π» ¡º◊∂ √ÓÍ‰ ’È È≈Ò ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
Á∂ ‘ π ’Ò≈Ò∆ ¬∂ ’ «Í¡≈Ò≈Õ
¡À √ ≈ ¡ÚË» ‘Ø ¬ ∆ ÓÂÚ≈Ò≈® ‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ ¡≥«ÓÃÂ Á∂ «Í¡≈Ò∂ ˘ Á∂‰ Ú≈Ò∂ √øÂ ‹ÈØ∫
«¬’ «Í¡≈Ò≈ ÓÀ˘ Ú∆ Á∂‰≈ ’Ø ‹∆Õ «¬√ Â∑ª Á∂ «Í¡≈Ò∂ ˘ Í∆‰
Ò¬∆ ÓÀ∫ ÚÀ≈◊∆ ‘ª Â∂ Í∆ ’∂ ÓÀ∫ Ó√Â ‘Ø‰ Ú≈Ò≈ ‘ªÕ
’˛ ’Ò≈Ò∆ «Í¡≈Ò≈ Á∂ ¿ π Õ
Í∆ÚÈ‘≈∂ ’≈ «√ Ò∂ ¿ π ® 1®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ «Í¡≈Ò≈ Úø‚‰ Ú≈Ò∂ ◊π» ‹∆ ’«‘øÁ∂ ‘È
«’ ÓÀ∫ ÂÀ˘ ¡«‹‘≈ «Í¡≈Ò≈ Âª ‘∆ Á∂ √’Á≈ ‘ª ‹∂’ Â±ø ¡≈Í‰≈
«√ Ó∂∂∂ ¡º◊∂ Ì∂‡ ’∂ Ì≈Ú ¡≈Í≈-¡≈Í «Ó‡≈ Á∂Ú∂∫Õ
¬∂  ∆ ’Ò≈Ò∆ ÂÀ ∫ «’¡≈ ’∆¡≈Õ
«√ ’∂ √≈‡À «Í¡≈Ò≈ Á∆¡≈®
‘∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ «Í¡≈Ò≈ Úø‚‰ Ú≈Ò∂ ◊π» ‹∆ «¬‘ Âπ√ƒ
’∆ ’∆Â≈! Â∞√ƒ Ó∂≈ «√ ÒÀ ’∂ ÓÀ˘ ¡ø«ÓÃÂ Á≈ «Í¡≈Ò≈ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
«√ ’À √≈‡À Ó«‘ø ◊ ≈ Ì≈∆Õ
Í∆Ú∂ ◊ ≈ ¡ÍÈ≈ «√ ‚≈∆®2®
«√ Á∂ ÏÁÒ∂ Ï‘πÂ Ó«‘ø◊≈ «Í¡≈Ò≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛, ¡≈Í‰≈
198
’‘ª Â∂ Â∞Ó ¡≈ÔØ ∂ Ì≈¬∆ ‹≈‘»◊∂ «’Â Á∂√®1®
’«‘Ô∂ ÂØ ’«‘Ô∂ ’≈ ’«‘ ’‘∆¬∂ ’‘ª È ’Ø Í«Â¡≈«¬®
«ÚÁ≈√ Á≈√ ¡‹≈È ‘À… ’« «‘˙ √‘‹ √Ó≈«¬®2®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ»
¡º◊∂ ÁπÒÌ ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
Ò¬∆ Ï∂ÈÂ∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ ‹∆Ú Ï≈‘∆ ¡≈‚øÏª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂
Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ÍÃÌ» «Ú⁄ Ò∆È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ì≈¬∆ ∂ √‘‹ Ïø Á Ø √Ø ¬ ∆ «ÏÈ √‘‹ «√«Ë È ‘Ø ¬ ∆Õ
ÈÔΩÒ∆È ÓÈ ‹Ø ‹≈«ÈÔ∂ ‹Ï ’∆‡ «Ìzø◊∆ ‘Ø¬∆® ‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆! «◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ¿∞√ ÍÃÌ» ¡º◊∂ Ï∂ÈÂ∆ ’Ø
«’¿∞∫«’ Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘øπ⁄‰ ÂØ∫ «ÏÈª Óπ’Â∆ È‘ƒ ‘Ø
√’Á∆Õ ÍÃÌ» È≈Ò «ÒÚ Ò≈ ’∂ Ò∆È ‘Ø‰≈ ¿∞√ ‹∆Ú ˘ ‹≈‰∆¬∂ «‹Ú∂∫
’∆Û≈ «ÌÃø◊∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «Ìzø◊∆ ’∆Û≈ «‹√ ’∆Û∂ ˘ ¡ÍÈ≈¿∞∫Á≈ ‘À
¿∞√ Á∂ ⁄≈Ø∫ Í≈√∂ ⁄º’ ’º‡Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ’∆Û≈ Ú∆ «Ìzø◊∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈
‘ÀÕ «¬√ ÍÃ’≈ «‹√ ‹∆Ú ”Â∂ ÍÃÌ» «¥Í≈ ’Á≈ ‘À ¿∞√ ˘ ¡≈Í‰∂ Í≈√∂
Ò≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «Î ¿∞‘ ‹∆Ú ÍÃÌ» ”⁄ Ò∆È ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» »Í ‘∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¡≈Í≈ Í ⁄∆È∑ ∂ È‘ƒ ∂ ¡Ω  ’Ø ¿∞ Í Á∂ Ù Õ
’‘ª Â∂ Â∞ Ó ¡≈ÔØ ∂ Ì≈¬∆ ‹≈‘» ◊ ∂ «’Â Á∂ √ ®1®
‘∂ ‹∆Ú! Â±ø ¡≈Í‰∂ ¡Â∂ Í≈«¬¡≈ ˘ ‹≈«‰¡≈ È‘ƒ ¡Â∂ Â±ø
‘ØÈª ˘ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ ‘∂ Ì≈¬∆! Â±ø ¡≈Í‰∂ ¡øÁ «¬√ ◊ºÒ Á∆
÷Ø‹ ’ «’ Â±ø «’ÊØ∫ ¡≈«¬¡≈ Â∂ «’‘Û∂ Á∂Ù √∆ ¤º‚‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á
‹≈‰≈ ‘À?
’«‘Ô∂ ÂØ ’«‘Ô∂ ’≈ ’«‘ ’‘∆¬∂ ’‘ª È ’Ø Í«Â¡≈«¬®
«ÚÁ≈√ Á≈√ ¡‹≈È ‘À… ’« «‘˙ √‘‹ √Ó≈«¬®2®
ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ÂØ∫ «ÏÈª ¿∞√ Á∆ ’Ê≈ ’∆¬∂ Âª ’∆ ’∆¬∂
«’¿∞∫«’ «¬√ ’«‘‰ ”Â∂ ’Ø¬∆ «ÚÙÚ≈√ È‘ƒ ’Á≈Õ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ Ó‘≈≈‹ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ¡≈Í Á≈ Á≈√ √ø√≈ Á∂ ¡≈‚øÏª
ÂØ∫ ¡È‹≈‰ ‘Ø ’∂ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ¡≈Í «Ú⁄ ‘∆ Ò∆È
‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ AAA
ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ª ˘ Ú√≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
√π√« ‹Ò Ò∆Ô≈ «¥Â Ï≈πÈ∆ ∂ ‹À√∂ √øÂ ‹È È≈«‘ø ’Â
Í≈Èß Õ
‹∂’ ◊ø◊≈ Á≈ ‹Ò «Ò¡≈ ’∂ ¿π√Á∆ Ù≈Ï Ï‰≈ Ò¬∆ ‹≈Ú∂
ÂÁ Ú∆ √øÂ ‹È ¿∞√˘ Í∆∫Á∂ È‘ƒ ‘È «’¿∞∫«’ ¿∞‘ ◊ø◊≈ Á≈ ‹Ò
¡≈Í‰∂ ⁄ÒÁ∂ ÍÃÚ≈‘ ÂØ∫ Úº÷ ‘Ø ’∂ ¡Í«ÚºÂ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª
‹∂’ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ¿∞µ⁄∆ ’∞Ò «Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó
È‘ƒ ‹ÍÁ≈, ¿∞‘ ÍÃÌ» Á∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ ’Ï»Ò È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
√π  ≈ ¡Í«ÚÂz «È«Â ◊ø ◊ ‹Ò Ó≈«ÈÔ∂ √π  √« «ÓÒÂ È«‘ø
‘Ø Â ¡≈Èß ® 1®
«¬√ Á∂ ¿∞Ò‡ ¡Í«ÚºÂ Ù≈Ï ‹ª ‘Ø ÈÁ∆¡ª-È≈«Ò¡ª
Á≈ Í≈‰∆, «‹√ Ú∂Ò∂ ◊ø◊≈ «Ú⁄ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘À Âª ¿∞‘ ’∞fi ‘Ø È‘ƒ
«‘øÁ≈, ÏÒ«’ ◊ø◊≈ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª «‹È∑ª ˘
√ø√≈ Á∂ ¡«◊¡≈È∆ ÒØ’ ‹≈Â ’’∂ Ù»Á √ÓfiÁ∂ ‘È, ‹ÁØ∫ ¿∞‘
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ∂ ‘È Âª ¿∞‘ ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
«Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
Â Â≈« ¡Í«ÚÂz ’ Ó≈«ÈÔ∂ ‹À √ ∂ ’≈◊≈ ’Â «Ï⁄≈ø Õ
«‹Ú∂∫ Â≈Û Á≈ πº÷ ¡Í«ÚºÂ Ó≥«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À «’¿∞∫«’ ¿∞√
«Ú⁄ ÈÙ∂ Ú◊≈ ‹Ò ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «Ú⁄≈ ’È Ú≈Ò∂ Â≈Û Á∂ πº÷ Á∂
Íº«Â¡ª ÂØ∫ Ï‰∂ ’≈◊˜ª ˘ ¡Í«ÚºÂ √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ
Ì◊ÚÂ Ì◊Úø Â ‹Ï ¿± Í ∂ «Ò«÷Ô∂ ÂÏ Í» « ‹¬∂ ’«
ÈÓ√’≈ø ® 2®
ÍÃøÂ± ‹ÁØ∫ ¿∞‘Èª ”Â∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∆ «√ÎÂ √Ò≈‘
«Ò÷ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ ‘À Âª ÈÓ√’≈ª ’’∂ Í»‹∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª
«‹‘Èª ‹∆Úª ˘ √ø√≈∆ ÒØ’ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ’’∂ È∆⁄ √ÓfiÁ∂ √È,
‹ÁØ∫ ¿∞È∑ª È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹«Í¡≈ Âª ¿∞‘ Ú∆ «¬√ √ø√≈
«Ú⁄ ÈÓ√’≈ª ’’∂ Í»‹∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
¡È∂’ ¡ËÓ «‹Ï È≈Ó √π«È ¿±Ë∂ Í«ÂÂ Í≈ÚÈ ÌÔ∂ Í«√
√≈ø Õ
¡È∂’ª ‹∆Ú «‹È∑ª ˘ ÌÓ ’’∂ ÒØ’ ¤Ø‡∆ ‹≈Â∆ Á∂ √ÓfiÁ∂
√È ¿π‘ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ Í≈ÚÈ È≈Ó ‹Í’∂ ’∂ Óπ’Â ‘Ø ◊¬∂Õ
ÌÈÂ «ÚÁ≈√ ø ’ ≈ ◊π È ◊≈Ïø Â √ø Â √≈Ë» Ì¬∂ √‘‹
Í≈ø®3®
√Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ø◊-»Í ÂØ∫
200
«√ Ú≈ ’∂ ‹∆Ú ¡À√≈ «Í¡≈Ò≈ ÍƒÁ≈ ˛Õ
⁄ø Á √»  ÁØ ¿ ± √ÈÓπ ÷ ‘Ø ¬ ∆Õ
Í∆ÚÀ «Í¡≈Ò≈ ÓÀ È ’Ø ¬ ∆®3®
¬∆Û≈ Â∂ «Í≥◊Ò≈ ÁØÈØ∫ È≈Û∆¡ª «‹Ê∂ «¬’º·∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª
‘È, ¿∞Ê∂ √π÷ÓÈ≈ È≈Û∆ È≈Ò «ÓÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ Âª Á√Ú∂∫ ÁÚ≈∂
«Ú⁄ ÍÚ∂Ù ’’∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ¡≥«ÓÃÂ Á≈ «Í¡≈Ò≈ ÍƒÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ «Î ‹∆ÚÈ-Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√‘‹ √π π ø È Ó∂ ∫ Ì≈·∆ √Ã Ú À Õ
Í∆ÚÀ «ÚÁ≈√ ◊π  Óπ ÷ ÁÃ Ú À ® 4ÕÕ
ÍÃÌ» Á∂ ¡À√∂ È≈Ó »Í∆ «Í¡≈Ò∂ ˘ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ «Ú⁄ ÍÚ∂Ù
’’∂ √«‘‹ Ì≈Ú Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ »Í∆ Ìº·∆ ≈‘ƒ «Â¡≈ ‘Ø¬∆
Ù≈Ï fiÁ∆ ‘ÀÕ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
¡À√∆ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ◊πÓπ÷ ÏÃ‘Ó-¡≈ÈßÁ »Í∆ ÍÃ∂Ó «Í¡≈Ò≈
ÍƒÁ∂ ‘ÈÕ
ÙÏÁ AAB
¡À √ ∆ Ó∂  ∆ ‹≈«Â «Ú«÷¡≈Â ⁄Ó≈ø ®
«‘Á∂ ≈Ó ◊Ø « Ïø Á ◊π È √≈ø ® ‡∂ ’ ®
√π√« ‹Ò Ò∆Ô≈ «¥Â Ï≈πÈ∆ ∂ ‹À√∂ √øÂ ‹È È≈«‘ø ’Â
Í≈Èß Õ
√π  ≈ ¡Í«ÚÂz «È«Â ◊ø ◊ ‹Ò Ó≈«ÈÔ∂ √π  √« «ÓÒÂ È«‘ø
‘Ø Â ¡≈Èß ® 1®
Â Â≈« ¡Í«ÚÂz ’ Ó≈«ÈÔ∂ ‹À √ ∂ ’≈◊≈ ’Â «Ï⁄≈ø Õ
Ì◊ÚÂ Ì◊Úø Â ‹Ï ¿± Í ∂ «Ò«÷Ô∂ ÂÏ Í» « ‹¬∂ ’«
ÈÓ√’≈ø ® 2®
¡È∂ ’ ¡ËÓ «‹Ï È≈Ó √π « È ¿± Ë ∂ Í«ÂÂ Í≈ÚÈ ÌÔ∂ Í«√
√≈ø Õ
ÌÈÂ «ÚÁ≈√ ø’≈ ◊πÈ◊≈ÏøÂ √øÂ √≈Ë» Ì¬∂ √‘‹ Í≈ø®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
«‹‘Û≈ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÍÃÌ» Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À
¡Â∂ ¿∞√Á∆ Ó«‘Ó≈ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ ÎÀÒ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
¡À √ ∆ Ó∂  ∆ ‹≈«Â «Ú«÷¡≈Â ⁄Ó≈ø ®
«‘Á∂ ≈Ó ◊Ø « Ïø Á ◊π È √≈ø ® ‡∂ ’ ®
Ó∂∆ ¡À√∆ ÍÃ◊‡ ‘∆ ⁄Ó≈ ‹≈Â ‘À, ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄
199
201
ÙÏÁ ¡È≈‘Á Ï≈‹Â ÿ‡ Ó«‘ø, ¡◊Ó «◊¡≈È ÌΩ ◊π ÍÃÂ≈Í®1®
ËÈ Á≈≈ Ó«‘ø «‘˙ Ó◊È «ÈÂ, ◊π«‰˙ È «Ó¸ ’Ω ⁄≈Í®
’«‘ «ÚÁ≈√ ◊π ≈‘ «Á÷≈ÚÀ, «Âz¤≈ Ïπ«fi «Ó«‡ ÓÈ √øÂ≈Í®2®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √Ì ‹∆Úª ˘ √«Â◊π» Á∂
Áº√∂ Ó≈◊ ”Â∂ ⁄ºÒ’∂ ÍÃÌ» Á∆ ¡≈Í‰∂ ¡øÁØ∫ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’’∂ ‹∆ÚÈ
√¯Ò ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù Ï÷«ÙÙ ’Á∂ ‘ÈÕ
√«Â◊π  ‘Ó‘π Ò÷≈¬∆ Ï≈‡®
‹ÈÓ Í≈¤Ò∂ Í≈Í È√≈È∂ , «Ó‡Ø ◊ Ø √Ìπ √ø Â ≈Í®‡∂ ’ ®
√«Â◊π» ‹∆Ú ˘ √ø√≈ »Í∆ ÌÚ√≈◊ ÂØ∫ Í≈ ‘Ø‰ Ò¬∆
È≈Ó »Í∆ √Â≈ «Á÷≈¿π∫Á∂ ‘ÈÕ «‹√ ”Â∂ ⁄ºÒ’∂ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ «Í¤Ò∂
√≈∂ Í≈Íª ¡Â∂ Áπº÷ª ˘ ıÂÓ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
Ï≈‘ ÷Ø ‹ Â ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈¬∂ , ¿π È Ó«È «Ë¡≈È ‘∂ ÿ‡ ¡≈Í®
‹∆Ú Ï≈‘ ÍÃÌ» ˘ ÒºÌÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹ÈÓ ◊Ú≈ ÒÀ∫Á≈ ˛ Í
È≈Ó ‹ºÍ ’∂, «Ë¡≈È Ò◊≈ ’∂, √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂, ¿π‘
¡≈Í‰∂ ¡øÁØ∫ ‘∆ ÍÃÌ» ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
ÙÏÁ ¡È≈‘Á Ï≈‹Â ÿ‡ Ó«‘ø,¡◊Ó «◊¡≈È ÌΩ ◊π ÍÃÂ≈Í®1®
¡È‘Á ÙÏÁ «¬’ √ ‹∆Ú Á∂ ¡øÁ ◊»ø‹ «‘≈ ˛Õ ¡À√≈
«◊¡≈È ◊π» Á∆ «¥Í≈ È≈Ò ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ
ËÈ Á≈≈ Ó«‘ø «‘˙ Ó◊È «ÈÂ,◊π « ‰˙ È «Ó¸ ’Ω ⁄≈Í®
ËÈ ¡Â∂ «¬√Â∆ «Ú⁄ ‹∆Ú «ÈÂ≈ÍÃÂ∆ Ó◊È «‘øÁ≈ ˛
¡Â∂ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ª ”Â∂ «Ú⁄≈ È‘ƒ ’Á≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ◊π ≈‘ «Á÷≈ÚÀ, «Âz¤≈ Ïπ«fi «Ó«‡ ÓÈ √øÂ≈Í®2®
√Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ◊π» ÍÃÌ» ˘
«ÓÒ‰ Á∆ ≈‘ «Á÷≈¿π∫Á≈ ˛ Âª ¿π√ ≈‘ ”Â∂ ⁄ºÒ ’∂ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ
«Ú⁄Ø∫ √≈∆¡ª «ÂzÙÈ≈Úª ¡Â∂ √øÂ≈Í √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È, ‹∆Ú ÍÃÌ»
È≈Ò ‹πÛ ‹ªÁ≈ ˛Õ
ÙÏÁ AAE
Ï≈Íπ  Ø √Â «ÚÁ≈√ ’‘À ∂ Õ
«◊¡≈È «Ï⁄≈ ⁄È «⁄Â Ò≈ÚÀ
‘« ’∆ √«È ‘À ∂® ‡∂’®
Í≈Â∆ ÂØÛ∂ Í»«‹ ⁄≈Ú∂ Â≈È «ÂÈ ’‘À ∂Õ
«‘Â ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈ ’∂ √øÂ ‹È √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂
Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ÙÏÁ AAC
Í≈ ◊Ô≈ ⁄≈‘∂ √Ì ’Ø¬∆ ÁØ‘π ¿∞Ú≈ Í≈ È«‘ ‘Ø¬∆®1®‡∂’®
Í≈ ’‘À ¿∞  Ú≈ √Ø Í≈≈ «ÏÈ ÍÁ Í⁄∂ Ìz Ó À ◊ø Ú ≈≈®1®
Í≈ ÍÓÍÁ Óª«fi Óπ  ≈∆ Â≈ ÓÀ ∫ ¡≈Í ÓÀ ∫ ÏÈÚ≈∆®2®
Í»  È ÏÃ ‘ Ó Ï√À √Ì ·ª¬∆ ’‘À «ÚÁ≈√ «ÓÒÀ √π º ÷ √ª¬∆®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘È «’ ‘ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ Óπ’Â ‘Ø‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘À Í
ÍÓ ÂºÂ ÍÃÌ» ˘ ‹≈‰∂ «ÏÈª ‹∆Ú Óπ’Â È‘ƒ ‘Ø √’Á≈ ¡Â∂ ÍÓÍÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø‰ ”Â∂ ‘∆ ‹∆Ú ˘ ÏÃ‘Ó-√πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
Í≈ ◊Ô≈ ⁄≈‘∂ √Ì ’Ø ¬ ∆ ÁØ ‘ π ¿∞  Ú≈ Í≈ È«‘ ‘Ø ¬ ∆®1®
‡∂ ’ ®
‘ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ Óπ’Â ‘Ø‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘À, ÍÃøÂ± ÍÃÌ»
Á∂ È≈Ó ‹Í‰ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ Í≈ ¿πÂ≈≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ Ì≈Ú ÒØ’
ÍÃÒØ’ √π‘∂Ò≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
Í≈ ’‘À ¿∞  Ú≈ √Ø Í≈≈ «ÏÈ ÍÁ Í⁄∂ Ìz Ó À ◊ø Ú ≈≈®1®
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂ ⁄º’ ÂØ∫ «‘Â ‘Ø‰ ˘
‘∆ Óπ’Â ‘Ø‰≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÍÃøÂ± ÍÓ-ÂºÂ ˘ ‹≈‰∂ «ÏÈª «¬‘
◊øÚ≈ ÍπÙ ÌÓ «Ú⁄ ‘∆ Î«√¡≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
Í≈ ÍÓÍÁ Óª«fi Óπ  ≈∆ Â≈ ÓÀ ∫ ¡≈Í ÓÀ ∫ ÏÈÚ≈∆®2®
ÍÓ-ÍÁ Á∆ ¡Ú√Ê≈ ‘∆ ÌÚ-√≈◊ ÂØ∫ Í≈ ‘Ø‰ Á∆ ¡Ú√Ê≈
‘À «‹√ «Ú⁄ ÍÃÌ» ¡≈Í «ÈÚ≈√ ’Á≈ ‘ÀÕ
Í»È ÏÃ‘Ó Ï√À √Ì ·ª¬∆ ’‘À «ÚÁ≈√ «ÓÒÀ √πº÷ √ª¬∆®3®
ÍÓ-ÍÁ Á∆ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ Í»È ÍÃÌ» √Ì Ê≈Úª
”Â∂ Ì≈Ú √ø√≈ Á∂ ’‰-’‰ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ‘Ø«¬¡≈ ÍÃÂ∆Â ‘πøÁ≈
‘ÀÕ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘∆ ÍÓ-√πº÷ ‘ÀÕ
ÙÏÁ AAD
√«Â◊π  ‘Ó‘π Ò÷≈¬∆ Ï≈‡®
‹ÈÓ Í≈¤Ò∂ Í≈Í È√≈È∂ , «Ó‡Ø ◊ Ø √Ìπ √ø Â ≈Í®‡∂ ’ ®
Ï≈‘ ÷Ø‹Â ‹ÈÓ ◊øÚ≈¬∂, ¿πÈÓ«È «Ë¡≈È ‘∂ ÿ‡ ¡≈Í®
202
203
¡≥ÁØ∫ ÍÃÌ» Á∆ ÂÒ≈Ù È≈Ò ÙÏÁ-√πÂ Á≈ Ó∂Ò ’’∂ ÍÓ-¡ÈßÁ
Á∆ ÷Ø‹ ’Á≈ ‘ÀÕ √Ì Á≈ Ó≈«Ò’ ≈Ó «’√∂ Á∆ Úø‚ «Ú⁄ È‘ƒ
¡≈«¬¡≈, ‹Ø È∂’ «‘Á∂ È≈Ò ÍÃÌ» ˘ ÷Ø‹Á≈ ‘À ¿∞‘ Ó≈«Ò’ ˘ Í≈
fi» · ∆ Ó≈Ô≈ ‹◊ ‚‘’≈Ô≈ ÂΩ «ÂÈ Â≈Í Á‘À ∂ Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ≈Ó ‹Í √È≈ Ó≈Ô≈ ’≈‘» ’∂ √ø◊ È ‘À ∂®4®
fi»·∆ Ó≈«¬¡≈ È∂ √≈∂ √ø√≈ ˘ ÌÓ≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À «¬√
Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ «ÂøÈ∂ Áºπ÷- ¡≈Ë, «Ú¡≈Ë Â∂ ¿∞Í≈Ë «Ú¡≈Í ‘∂ ‘ÈÕ
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È ‘∂ √ø√≈ Á∂ ‹∆ÚØ ¡≈Í‰∆
√È≈ È≈Ò ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹ºÍØ Âª ‹Ø Â∞‘≈‚≈ ÓÈ √º⁄∂ ÍÃÌ» È≈Ò ‘∆
Òº◊≈ ‘∂Õ Ó≈«¬¡≈ Âª ’Á∂ Ú∆ «’√∂ Á∂ √ø◊ È‘ƒ «‘øÁ∆Õ
ÙÏÁ AAF
¬∂‘ ¡≥Á∂√ √Ø⁄ «Ô‘ Ó∂∂Õ
«È«√Ú≈√ ◊πÈ ◊≈¿±∫ Â∂∂® ‡∂’®
ÂπÓ «⁄øÂÂ Ó∂∆ «⁄øÂ‘π ‹≈¬∆Õ
Â∞Ó «⁄øÂ≈Ó«È ‘Ø«¬ «’ È≈‘∆®1®
Ì◊«Â ‘∂Â ÂπÓ ’‘≈ ’‘≈ È«‘ø ’∆È∑≈Õ
‘Ó∆ Ï∂ Ì¬∂ ÏÒ‘∆È≈®2®
’‘À «ÚÁ≈√ Á≈√ ¡Í≈Ë∆Õ
‹∂«‘ Â∞Ó ÁzÚΩ ÓÀ∫ Ì◊«Â È √≈Ë∆®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈¿∞‰ Á∆ «ÁÈ ≈Â «⁄øÂ≈ ‘Ø‰∆
⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
¬∂‘ ¡≥Á∂√ √Ø⁄ «Ô‘ Ó∂∂Õ
«È«√Ú≈√ ◊πÈ ◊≈¿±∫ Â∂∂® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! Ó∂∂ ÓÈ «Ú⁄ «¬‘ «⁄øÂ≈ Â∂ √Ø⁄ Òº◊∆ «‘øÁ∆ ‘À
«’ ÓÀ∫ «ÁÈ ≈Â ¡≈Í Á∂ ◊π‰ ◊≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ
ÂπÓ «⁄øÂÂ Ó∂∆ «⁄øÂ‘π ‹≈¬∆Õ
Â∞Ó «⁄øÂ≈Ó«È ‘Ø«¬ «’ È≈‘∆®1®
ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í Á∂ Í≈ÚÈ È≈Ó ⁄∂Â∂ ’È È≈Ò Ó∂∂ ÓÈ Á∆¡ª
√Ì «⁄øÂ≈Úª ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ¡≈Í Á≈ «¬’ È≈Ó ‘∆ ÓÈ«¬«¤ºÂ ÎÒ Á∂‰ Ú≈Ò∆ ÓÈ∆ ‘ÀÕ
Ì◊«Â ‘∂Â ÂπÓ ’‘≈ ’‘≈ È«‘ø ’∆È∑≈Õ
204
Ó»«Â Ó≈«‘ø Ï√À ÍÓ∂Ù ÂΩ Í≈È∆ Ó≈«‘ø «ÂÀ ∂®1®
«Âz«ÏË
√ø√≈ ’ÚÈ «Ï«Ë «ÂÏΩ ‹∂ «ÁzÛ È≈Ú È ◊‘∂ ∂Õ
È≈Ó ¤≈«‚‹∂ ‚ª‚∂ ÏÀ √ ∂ ÂΩ Á» È ≈ Áπ ÷ √‘∂ ∂ ® 2®
◊π  π ’Ø √ÏÁ ¡π √π  «Â ’∞ Á ≈Ò∆ ÷Ø Á Â ’Ø ¬ ∆ Ò‘À ∂ ®
≈Ó ’‘‘π ’À Ï≈‡À È ¡≈ÔØ √Ø È∂ ’ ∞ ÒÏ‘À ∂ ® 3®
fi» · ∆ Ó≈Ô≈ ‹◊ ‚‘’≈Ô≈ ÂΩ «ÂÈ Â≈Í Á‘À ∂ Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ≈Ó ‹Í √È≈ Ó≈Ô≈ ’≈‘» ’∂ √ø◊ È ‘À ∂®4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘
fi»·∆ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ Ï⁄‰ Ò¬∆ ◊π» ÂØ∫ ÙÏÁ ÒÀ ’∂ ÙÏÁ Á≈ «√ÓÈ
’’∂ ÍÓ ¡ÈßÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Ï≈Íπ  Ø √Â «ÚÁ≈√ ’‘À ∂ Õ
«◊¡≈È «Ï⁄≈ ⁄È «⁄Â Ò≈ÚÀ ‘« ’∆ √«È ‘À ∂® ‡∂’®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ √«Â
’«‘øÁ≈ ‘ª «’ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á∂ √º⁄∂ «◊¡≈È Á∆ «Ú⁄≈ ’È∆ ¡Â∂
ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ ÓÈ Ò≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∆ ÙÈ «Ú⁄
«‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
Í≈Â∆ ÂØ Û ∂ Í» « ‹ ⁄≈Ú∂ Â≈È «ÂÈ ’‘À ∂ Õ
Ó»  «Â Ó≈«‘ø Ï√À ÍÓ∂ Ù  ÂΩ Í≈È∆ Ó≈«‘ø «ÂÀ ∂ ® 1®
√º⁄∂ ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ÎπºÒ ÍºÂ∂ ÂØÛ’∂ ÍÃÌ» Á∆ Ó»Â∆ ¡º◊∂
Í»‹≈ Ú‹Ø∫ ⁄Û∑≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ‹∆Úª ˘ Â≈È Ú≈Ò≈ ’«‘øÁ≈ ˛Õ ‹∂’
Ó»Â∆ «Ú⁄ ÍÃÌ» Ú√Á≈ ‘À Âª «¬‘ Í≈‰∆ «Ú⁄ ÂÈ∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
«Âz « ÏË √ø √ ≈ ’ÚÈ «Ï«Ë «ÂÏΩ ‹∂ «Áz Û È≈Ú È ◊‘∂ ∂ Õ
È≈Ó ¤≈«‚‹∂ ‚ª‚∂ ÏÀ √ ∂ ÂΩ Á» È ≈ Áπ ÷ √‘∂ ∂ ® 2®
‹ÁØ∫ Âº’ ‹∆Ú ˘ √ø√≈ »Í∆ ÌÚ-√≈◊ ÂØ∫ Í≈ ‘Ø‰ Ò¬∆
ÍÃÌ» È≈Ó Á∆ Ó˜Ï»Â «’ÙÂ∆ È‘ƒ «ÓÒ∂◊∆ ¿∞ÁØ∫ Â’ √Â-‹-ÂÓ
«ÂøÈ∂ ◊π‰ª ÂØ∫ ¿πºÍ ¿πº· ’∂ √ø√≈ ÂØ∫ «’Ú∂∫ Â √’∂◊≈? ÍÃÌ» Á∂
Ó˜Ï»Â È≈Ó »Í∆ «’ÙÂ∆ ˘ ¤º‚ ’∂ Á∂Ú∆ Á∂Ú«Â¡ª Á∆ Í»‹≈ »Í∆
‚ø‚∂ Ì≈Ú ⁄ºÍ» ˘ ÎÛ∂◊≈ Âª «¬√˘ Ï‘πÂ ’Ù‡ √«‘‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ
◊π  π ’Ø √ÏÁ ¡π √π  «Â ’∞ Á ≈Ò∆ ÷Ø Á Â ’Ø ¬ ∆ Ò‘À ∂ ®
≈Ó ’‘‘π ’À Ï≈‡À È ¡≈ÔØ √Ø È∂ ’ ∞ ÒÏ‘À ∂ ® 3®
«¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ «ÚÒ≈ ‘∆ ¡À√≈ ‹∆Ú ‘À ‹Ø ◊π» ÂØ∫
ÙÏÁ ÒÀ ’∂ ¿∞√ Á∆ ’Ó≈¬∆ ’’∂ √πÂ »Í∆ ’∞Á≈Ò∆ È≈Ò ¡≈Í‰∂
«‹øÈª «⁄ «¬‘ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ‘ø’≈ ’’∂ Ï≈Ú∆ Ï‰∆
«‘øÁ∆ ˛, ˙È≈ «⁄ «Í¡≈∂ ÍÃÌ» ÍÂ∆ Á∂ ÓÈ ˘ È‘ƒ Ì≈¿π∫Á∆Õ
¡≈Í≈ Ó∂«‡ ÓÀ∫ Ó∂∆ ÷Ø‘∆, ◊Ï «Â¡≈◊∆ ¡«Í«‘ «È‹ Á∂‘∆®
ÓÀ∫ ¡≈Í‰≈ ¡≈Í «Ó‡≈ ’∂ Ì≈Ú ÓÀ∫ Ó∂∆ Á∂ ‘ø’≈ ˘ «Â¡≈◊
’∂ ÍÃÌ» ÍÂ∆ Á∂ ¡º◊∂ ¡≈Í‰∆ Á∂‘∆ ˘ √Ó«ÍÂ ’ «ÁºÂ≈ ˛Õ
«Í¿π ’Ω È≈∆ ¿π«‘ ÓÈ ¡≈¬∆, «‹«‘ ¡«Ì ¡øÂ ¡Úπ È«‘ø
’≈¬∆®2®
ÍÃÌ» ÍÂ∆ Á∂ ÓÈ ˘ ¿π‘∆ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ Ì≈¿π∫Á∆ ˛, «‹√
Á∂ ¡øÁ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø «’√∂ Á≈ «÷¡≈Ò È‘ƒ ˛Õ
‹Ω ÒΩ ∫ «Í¡≈≈ ÓÈ È«‘ø ¡≈¬∆, ’≈ √Ø  «‘ «Ùø ◊ ≈ ÏÈ≈¬∆®
‹∂’ «¬‘ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ÍÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ È‘ƒ Ì≈¿π∫Á∆
Âª «¬‘ «‹øÈ∂ Ó‹∆ «Ùø◊≈ ’ ÒÚ∂ «’√∂ ’øÓ È‘ƒ ¡≈™Á∂Õ
√Ø¬∆ √Â∆ «ÚÁ≈√ Ï÷≈È∆, ÂÈ ÓÈ «√¿»∫ «Í¿π ø◊ √Ó≈È∆®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ú«÷¡≈È ’Á∂ ‘È «’ ¿π‘∆ ‹∆Ú
»Í∆ «¬√Â∆ √Â∆ ˛ ‹Ø ¡≈Í‰∂ ÍÂ∆ ¡º◊∂ ÂÈ-ÓÈ ¡Í‰ ’
«ÁøÁ∆ ˛ ¡Â∂ ¿π√Á∂ ø◊ «Ú⁄ ø◊ ‘Ø ’∂ ¿π√ «Ú⁄ √Ó≈ ‹ªÁ∆ ˛Õ
ÙÏÁ AAH
∂ ÓÈ Óª¤Ò≈ √ø √ ≈ √Óπ ø Á ∂ , Â» ø «⁄Â Ï«⁄Â «Ï⁄≈ ∂ Õ
«‹«‘ø ◊≈Ò∂ ◊«Ò¡≈‘ƒ Ó∆¬∂, √Ø √ø◊ Á»« «ÈÚ≈« ∂®‡∂’®
ÔÓ ˛ «‚◊«‰ ‚Ø« ˛ ’ø’‰, Í «ÂÔ ◊≈ÒΩ ‹≈«‰ ∂®
‘ÚÀ √ ´Ïπ Ë Ó∂ ÔΩ ∫ Ó»  ÷, ÓÈ Í«¤Â≈ÚÀ «È¡ª«‰ ∂ 1 ®
Í≈Í ◊π«È˙ ¤À ËÓ «ÈÏΩÒ∆, Â»ø Á∂«÷ Á∂«÷ ÎÒ ⁄≈«÷ ∂®2®
Í«Â«¡≈ √ø ◊ ÌÒΩ ‹Ω ∫ ‘Ø Ú À , ÂØ ≈‰Ω ≈ÚÈ Á∂ « ÷ ∂ ® B®
’˛ «ÚÁ≈√ ÂÈ ÎÒ ’≈«È, ◊Ø«ÏøÁ ’À ◊πÈ ◊≈«¬ ∂Õ
’ª⁄Ω ’π ø Ì Ì«˙ ‹Ò ‹À √ ∂ , «ÁÈ «ÁÈ ÿ‡ÂΩ ‹≈«¬ ∂ ® 3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÓÈ
»Í∆ Ó¤Ò∆ ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ √ø√≈ »Í∆ √ÓπøÁ ÂØ∫ Í≈ ‘Ø‰
Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
∂ ÓÈ Óª¤Ò≈ √ø√≈ √ÓπøÁ∂, Â»ø «⁄Â Ï«⁄Â «Ï⁄≈ ∂Õ
205
‘Ó∆ Ï∂ Ì¬∂ ÏÒ‘∆È≈®2®
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ¡≈Í‰∂ Ì◊Âª Ò¬∆ ’∆ ’∆ È‘ƒ ’Á∂? Í Ó∂∆
Ú≈∆ ¡≈Í ÏÒ‘∆È ‘Ø ◊¬∂ ‘Ø, Ó∂∆ √‘≈«¬Â≈ «’¿∞∫ È‘ƒ ’Á∂?
’‘À «ÚÁ≈√ Á≈√ ¡Í≈Ë∆Õ
‹∂«‘ Â∞Ó ÁzÚΩ ÓÀ∫ Ì◊«Â È √≈Ë∆®3®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆ Á≈√
¡Í≈Ë∆ ‘À, ‹Ø ¡≈Í Á≈ Á≈√ ’‘≈ ’∂ ¡≈Í Á∆ Ì◊Â∆ »Í∆ √º⁄∆
√≈ËÈ≈ È‘ƒ ’Á≈Õ
ÙÏÁ AAG
ÏΩ  ∆ ’«ÒÀ ≈Ó √È∂ ‘ ≈®
√ø ◊ √‘∂ Ò ∆ «Ú¡≈‘ ⁄Ò∆ √Ï, ¤≈«‚ ÈÀ ‘ « ≈ ◊∂ ‘ ≈®‡∂ ’ ®
÷∂Ò «÷Ò≈ Ï«¬√ √Ì Ï∆Â∆, ÓÈ «⁄Â Ì‹ È «Í¿π ÍÂ∆Â∆®
ÓÀ∫ ÓÀ∫ ‹Ω ÒΩ∫ ◊Ì ÏΩ≈È∆, ÂΩ∫ ÒΩ∫ «Í¡≈≈ ÓÈπ È«‘ø ¡≈È∆®1®
¡≈Í≈ Ó∂«‡ ÓÀ∫ Ó∂∆ ÷Ø‘∆, ◊Ï «Â¡≈◊∆ ¡«Í«‘ «È‹ Á∂‘∆®
«Í¿π ’Ω È≈∆ ¿π « ‘ ÓÈ ¡≈¬∆,«‹«‘ ¡«Ì ¡ø Â  ¡Úπ È«‘ø
’≈¬∆®2®
‹Ω ÒΩ ∫ «Í¡≈≈ ÓÈ È«‘ø ¡≈¬∆, ’≈ √Ø  «‘ «Ùø ◊ ≈ ÏÈ≈¬∆®
√Ø¬∆ √Â∆ «ÚÁ≈√ Ï÷≈È∆, ÂÈ ÓÈ «√¿»∫ «Í¿π ø◊ √Ó≈È∆®3®
«¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Ú »Í∆
«¬√Â∆ ˘ ÍÂ∆ ÍÃÌ» ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’È Á≈
Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù Ï÷«ÙÙ ’Á∂ ‘ÈÕ
ÏΩ  ∆ ’«ÒÀ ≈Ó √È∂ ‘ ≈®
√ø ◊ √‘∂ Ò ∆ «Ú¡≈‘ ⁄Ò∆ √Ï, ¤≈«‚ ÈÀ ‘ « ≈ ◊∂ ‘ ≈®‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ∆ ‘Ø¬∆ ‹∆Ú »Í∆ ÏΩ∆ «¬√Â∆! Â»ø ÍÃÌ» È≈Ò √È∂‘
’Õ Ï≈’∆ ‹∆Ú »Í∆ √‘∂Ò∆¡ª «¬√Â∆¡ª ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ ◊¬∆¡ª
‘È Ì≈Ú «Ú¡≈‘∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ‘∂ Ì≈¬∆! Â»ø «¬ºË¿πºË Á∆¡ª ◊ºÒª ¤º‚ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Õ
÷∂Ò «÷Ò≈ Ï«¬√ √Ì Ï∆Â∆, ÓÈ «⁄Â Ì‹ È «Í¿π ÍÂ∆Â∆®
‘∂ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆! ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ ’∂ Â∂∆ ¿πÓ √ø√≈ Á∂
‘Ø ’øÓª «Ú⁄ ÏÂ∆Â ‘Ø ‘∆ ˛Õ Â»ø ÓÈ ¡Â∂ «⁄Â «¬º’ ’’∂ ÍÃÌ» ”Â∂
«ÚÙÚ≈Ù «’¿π∫ È‘ƒ ’Á∆Õ
ÓÀ∫ ÓÀ∫ ‹Ω ÒΩ∫ ◊Ì ÏΩ≈È∆, ÂΩ∫ ÒΩ∫ «Í¡≈≈ ÓÈπ È«‘ø ¡≈È∆®1®
206
207
⁄È ’ÓÒ «ÒÔØ Ò≈«¬ «‘˙ ‘À ◊πÈ ◊≈ÚÀ «ÚÁ≈√≈®2®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Í≥‹ª
ÂºÂª ÂØ∫ Ï‰∂ ‘Ø¬∂ √∆ »Í∆ ºÊ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ÓÈ »Í∆ ÊÚ≈È
˘ ÍÃÌ» Á∆ ÂÎ Òº◊‰ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞√ ÍÃÌ» È≈Ò «ÒÚ
Ò≈ ’∂ «¬‘ ‹∆Ú ¿∞√ «Ú⁄ Ò∆È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ê ’Ø ⁄Â∞  ⁄Ò≈ÚÈ‘≈Ø Õ
«÷È ‘ª’À «÷È ¿∞ Ì Ø ≈÷À È‘ƒ ¡≈È ’Ω √≈Ø ® ‡∂ ’ ®
Í≥‹ª ÂºÂª ÂØ∫ Ï‰∂ ‘Ø¬∂ Ó≈‰√ √∆ »Í∆ ºÊ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰
Ú≈Ò≈ ÓÈ »Í∆ ⁄≈Ò’ Ï‘πÂ «√¡≈‰≈ Â∂ ⁄Â ‘ÀÕ «¤øÈ «Ú⁄ ‘∆
«¬‘ √∆ ˘ ÁπÛ∑≈¿∞‰ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘À Â∂ «¤øÈ «Ú⁄ ‘∆ Ó≈◊ ÂØ∫
«¬Ë ¿∞Ë ÷πøfi‰ ÂØ∫ Ï⁄≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «¬√ ◊Ò Á≈ ‘Ø «’√∂ ˘ ÍÂ≈
‘∆ È‘ƒ Ò◊Á≈Õ
‹Ï Ê ‘À √≈Ê∆ Ê≈’À ÂÏ’Ø Ê«‘ ⁄Ò≈ÚÀ Õ
È≈Á «Ïø Á √ÏÀ ‘∆ Ê≈’À ÓÈ Ó≥ ◊ Ò È«‘ ◊≈ÚÀ ® 1®
«‹√ Ú∂Ò∂ √∆ »Í∆ ºÊ Âª ‘πøÁ≈ ‘À Í √≈Ê∆ Êº’ ‹ªÁ≈ ‘À
Âª ºÊ ˘ ’Ω‰ ⁄Ò≈Ú∂◊≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ÓÈ Ó≥◊ÒÓ¬∆ ◊∆Â È‘ƒ ◊≈
√’∂◊≈Õ Ì≈Ú «¬‘ ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘ ÌπÒ≈ ’∂ ÍÓ-¡ÈßÁ ˘ ¡È∞ÌÚ È‘ƒ
’ √’Á≈Õ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ È‘ƒ ◊≈ √’Á≈Õ
Íª⁄ ÂÂ ’Ω Ô‘» Ê √≈«‹˙ ¡ËÀ ¿∞  Ë «ÈÚ≈√≈Õ
⁄È ’ÓÒ «ÒÔØ Ò≈«¬ «‘˙ ‘À ◊π È ◊≈ÚÀ «ÚÁ≈√≈®2®
ÍÃÌ» È∂ Í≥‹ª ÂºÂª Í≈‰∆, ‘Ú≈, «Óº‡∆, ¡º◊ ¡Â∂ ¡’≈Ù ÂØ∫
√∆ »Í∆ ºÊ Ï‰≈«¬¡≈ ‘À «‹√ Á≈ ÒØ’-ÍÒØ’ «Ú⁄ «ÈÚ≈√ ‘ÀÕ
◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈¿∞∫Á∂ ‘Ø¬∂ ¿∞⁄≈È ’Á∂
‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄È-’ÓÒª È≈Ò «ÒÚ Ò≈ ’∂ ¡≈Í
«Ú⁄ Ò∆È ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ AB@
‹Ø Â∞ Ó ÂØ  Ø ≈Ó ÓÀ È«‘ø ÂØ  Ω ∫ Õ
Â∞Ó √Ø∫ ÂØ« ’ÚÈ √Ω ‹ØΩ® ‡∂’®
Â∆Ê ÏÂ È ’Ω ¡≥ Á ∂ √ ≈Õ
Â∞ Ó ∑  ∂ ⁄È ’ÓÒ ’≈ ÌØ √ ≈®1®
‹‘ø ‹‘ø ‹≈¿∞ Â∞Ó∑≈∆ Í»‹≈Õ
«‹«‘ø ◊≈Ò∂ ◊«Ò¡≈‘ƒ Ó∆¬∂, √Ø √ø◊ Á»« «ÈÚ≈« ∂®‡∂’®
‘∂ ÓÈ! Â»ø Óº¤∆ Úª◊ ˛, √ø√≈ √ÓπøÁ Úª◊ ˛ ¡Â∂ ’¬∆
ÍÃ’≈ Á∂ ø◊ª È≈Ò Ì«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛, Â»ø «¬√Á∆ «Ú⁄≈ ’Õ «¬È∑ª
√ø√≈ Á∂ fi»·∂ ÏøËÈª «Ú⁄ Î√ ’∂ Ì≈¬∆ Â»ø ◊Ò ’∂ Ó «‘≈ ˛∫Õ «¬È∑ª
ÏøËÈª ˘ Â»ø Á» ’Õ
ÔÓ ˛ «‚◊«‰ ‚Ø« ˛ ’ø’‰, Í «ÂÔ ◊≈ÒΩ ‹≈«‰ ∂®
‘ÚÀ √ ´Ïπ Ë Ó∂ ÔΩ ∫ Ó»  ÷, ÓÈ Í«¤Â≈ÚÀ «È¡ª«‰ ∂ 1 ®
‹ÓÁ»Âª Á≈ ÓΩÂ »Í∆ «‚◊‰ «’√∂ Ú∆ √Ó∂∫ Â∂∂ ”Â∂ «‚º◊
√’Á≈ ˛ ¡Â∂ Â»ø √ø√≈ Á∂ «Ú’≈ª »Í∆ ÏøËÈ (’ø◊‰) «Ú⁄ Ïº«fi¡≈
˛ ¡Â∂ Í≈¬∆ «¬√Â∆ Á≈ √ø◊ ÂÀ˘ ◊≈Ò‰ Ú≈Ò≈ ˛Õ ‘∂ Ó»÷ ÍπÙ≈
Â»ø √ø√≈ Á∂ √ª ’√ª «Ú⁄ ´Ì≈¬∂Ó≈È ‘Ø«¬¡≈ ˛, «Î ÂÀ˘ ¡È‹≈‰≈
Úª◊ Í¤Â≈¿π‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ
Í≈Í ◊π«È˙ ¤À ËÓ «ÈÏΩÒ∆, Â»ø Á∂«÷ Á∂«÷ ÎÒ ⁄≈«÷ ∂®2®
Í≈Í ’È Ú≈Ò∂ ÏøÁ∂ Ò¬∆ ¤∂ ËÓ ’ΩÛ∆ «ÈÏΩÒ∆ («ÈøÓ Á∆
◊π·ØÒ∆) √Ó≈È ‘È, Â»ø «¬È∑ª ÚºÒ Á∂÷-Á∂÷ ’∂ Í≈Í »Í∆ ¯Òª ˘
Á∂÷Õ
Í«Â«¡≈ √ø◊ ÌÒΩ ‹Ω∫ ‘ØÚÀ, ÂØ ≈‰Ω ≈ÚÈ Á∂«÷ ∂®B®
Í≈¬∆ «¬√Â∆ Á∂ √ø◊ ’’∂ ‹∂ ÌÒ≈ ‘πøÁ≈? Âª Â»ø ≈‹∂
≈Ú‰ Á∆ ‘≈ÒÂ Á∂÷Õ
’˛ «ÚÁ≈√ ÂÈ ÎÒ ’≈«È, ◊Ø«ÏøÁ ’À ◊πÈ ◊≈«¬ ∂Õ
’ª⁄Ω ’z ø Ì Ì«˙ ‹Ò ‹À √ ∂ , «ÁÈ «ÁÈ ÿ‡ÂΩ ‹≈«¬ ∂ ® 3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È, ‘∂ Ì≈¬∆
Â»ø ÍÃÌ» Á∂ ¡ÈÓØÒ’ È≈Ó »Í∆ ÂÈ Á∂ ÎÒ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ¿π√Á∂
◊π‰ ◊≈Õ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª «‹Ú∂∫ ’º⁄≈ ÿÛ≈ Í≈‰∆ È≈Ò Ì«¡≈
‘Ø«¬¡≈ «ÁÈ-Ï-«ÁÈ ÷πÁ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫
«ÏÈª ‹∆ÚÈ Ï∂¡Ê ‹≈ «‘≈ ˛Õ
ÙÏÁ AAI
Ê ’Ø ⁄Â∞  ⁄Ò≈ÚÈ‘≈Ø Õ
«÷È ‘ª’À «÷È ¿∞ Ì Ø ≈÷À È‘ƒ ¡≈È ’Ω √≈Ø ® ‡∂ ’ ÕÕ
‹Ï Ê ‘À √≈Ê∆ Ê≈’À ÂÏ’Ø Ê«‘ ⁄Ò≈ÚÀ Õ
È≈Á «Ïø Á √ÏÀ ‘∆ Ê≈’À ÓÈ Ó≥ ◊ Ò È«‘ ◊≈ÚÀ ® 1®
Íª⁄ ÂÂ ’Ω Ô‘» Ê √≈«‹˙ ¡ËÀ ¿∞Ë «ÈÚ≈√≈Õ
208
’∂«‘ «Ï«Ë ¡Ï √π«ÓØ ∂ ¡«Â ÁπÒÌ Á∆È ÁÔ≈Ò®
ÓÀ ∫ Ó‘ª «ÏÙ¬∆ ¡«Ë’ ¡≈Â∞  ’≈ÓÈ≈ ’∆ fi≈ÒÕÕ ‡∂ ’ ®
‘ª «‚ø Ï Ï≈‘ ’∆Ô∂ ‘« ’È’ ’√Ω ‡ ∆ ‘≈®
Ï≈‘ Ì∆Â √≈«÷ Â± ø ‘Ω ’∆˙ √π √Ω ¡≥ « Ë¡≈®1®
’‘≈ ÌÔØ Ï‘π Â Í≈÷≥ ‚ ’∆Ô∂ ‘« «‘ÁÀ √ÍÈ∂ È ‹≈È®
‹Ø Á≈≈ «Ï«Ì⁄≈È∆ Óπ « ÷ Í«ÂÏÂ≈ «‹Ô ¡≈È®2®
ÓÀ «‘ÁÀ ‘≈« ÏÀ · ÔØ ∫ ‘« ÓØ ÍÀ √ÔØ È≈ ¬∂ ’ Ø ’≈‹®
Ì≈Ú Ì◊«Â «ÚÁ≈√ Á∂ ÍÃ « ÂÍ≈Ò ’Ø ÓØ « ‘ ¡≈‹®3®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ¡≈‚øÏª È≈Ò ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ «¬√ Ò¬∆ ¡≈‚øÏª
Â∂ ’Ó ’ª‚ª ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø‰ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
’∂ « ‘ «Ï«Ë ¡Ï √π « ÓØ ∂ ¡«Â Áπ Ò Ì Á∆È ÁÔ≈Ò®
ÓÀ ∫ Ó‘ª «ÏÙ¬∆ ¡«Ë’ ¡≈Â∞  ’≈ÓÈ≈ ’∆ fi≈ÒÕÕ ‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ‹∆Ú «’√ „ø◊ È≈Ò ¡≈Í Á≈ «√ÓÈ ’∂? ‘∂
Á∆È «Á¡≈Ò ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ï‘πÂ ’«·È ‘À «’¿∞∫«’
‹∆Ú «Ú’≈ª «Ú⁄ «Ú¡≈’∞Ò ‘Ø ’∂ Ó‘≈ «ÚÙ¬∆ Ï‰ ’∂ Ú≈ÙÈ≈Úª
Á∆¡ª ÒÍ‡ª «Ú⁄ Î«√¡≈ ˛Õ
’‘ª «‚ø Ï Ï≈‘ ’∆Ô∂ ‘« ’È’ ’√Ω ‡ ∆ ‘≈®
Ï≈‘ Ì∆Â √≈«÷ Â± ø ‘Ω ’∆˙ √π √Ω ¡≥ « Ë¡≈®1®
‹∆Ú ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ ¡≈‚øÏ ’Á≈ ‘À Í ÍÃÌ» Í≈÷»
Á∆ Í÷ Â∂ ¿∞‘ ‹∆Ú ‘∆ √πºË Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À ‹Ø √ØÈ∂ Úª◊ ÙπºË ‘πøÁ≈
‘ÀÕ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆Ú Á∂ ¡≥Á ¡Â∂ Ï≈‘ √Ì ’∞fi ‹≈È‰‘≈∂ √≈÷∆ ‘Ø
Í ¡≈Í ‹∆ ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú Á≈ «Ë¡≈È ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ¡≥Ë’≈
«Ú⁄ ‘ÀÕ
’‘≈ ÌÔØ Ï‘π Â Í≈÷≥ ‚ ’∆Ô∂ ‘« «‘ÁÀ √ÍÈ∂ È ‹≈È®
‹Ø Á≈≈ «Ï«Ì⁄≈È∆ Óπ « ÷ Í«ÂÏÂ≈ «‹Ô ¡≈È®2®
’∆ ‘Ø«¬¡≈ ‹∂’ ‹∆Ú È∂ Ï‘πÂ ¡≈‚øÏ ’∆Â∂ Í ’Á∂ Ú∆
√πÍÈ∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» ˘ Ô≈Á È‘ƒ ’∆Â≈Õ «‹Ú∂∫ ’Ø¬∆ Áπ≈⁄≈∆ «¬√Â∆
◊ºÒª Âª ÍÂ∆ÚÂ≈ ‘Ø‰ Á∆¡ª ’Á∆ ‘À Í ¿∞√ Á≈ «Ë¡≈È «’√∂
‘Ø ÍπÙ ÚºÒ ‘πøÁ≈ ‘À, ¡À√∆ «¬√Â∆ ˘ ÍÂ∆ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
«¬√∂ Â∑ª ‹∂’ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ◊ºÒª Âª ÍÂ∆ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
Â∞Ó √≈ Á∂Ú ¡Ú È«‘ø Á»‹≈®2®
ÓÀ ¡ÍÈØ ÓÈ ‘« √Ø ‹Ø « ˙Õ
‘« √Ø ‹Ø« √ÏÈ √∂ ÂØ«˙®3®
√Ï Í ‘« Â∞ Ó ≈∆ ¡≈√≈Õ
ÓÈ ¥Ó Ï⁄È ’‘À «ÚÁ≈√≈®4®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆, ‹∆Úª ˘ ¡≈‚øÏª ÂØ∫ Óπ’Â
‘Ø ’∂ ÍÃÌ» È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
‹Ø Â∞ Ó ÂØ  Ø ≈Ó ÓÀ È«‘ø ÂØ  Ω ∫ Õ
Â∞Ó √Ø∫ ÂØ« ’ÚÈ √Ω ‹ØΩ® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! Ó∂∆ ¡≈Í ‹∆ È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ‘À, ‹∂’ ¡≈Í
Ó∂∂ È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ÂØÛØ◊∂ Ú∆ Í ÓÀ∫ È‘ƒ ÂØÛª◊≈ «’¿∞∫«’ ¡≈Í ‹∆
È≈ÒØ∫ ÍÃ∆Â∆ ÂØÛ ’∂ ‘Ø «’√ È≈Ò ‹ØÛª◊≈?
Â∆Ê ÏÂ È ’Ω ¡≥ Á ∂ √ ≈Õ
Â∞ Ó ∑  ∂ ⁄È ’ÓÒ ’≈ ÌØ √ ≈®1®
Â∆Ê ”Â∂ «¬ÙÈ≈È ’È≈ ¡Â∂ ÚÂ º÷‰∂ «¬‘Èª Ï≈‘∆
’Óª ˘ ’È Á∆ ÓÀ˘ ’Ø¬∆ «⁄øÂ≈ È‘ƒ, «’¿∞∫«’ Ó∂≈ √º⁄≈ ÌØ√≈
Âª ’∂ÚÒ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄Èª ’øÚÒª ¿∞µÍ ‘ÀÕ
‹‘ø ‹‘ø ‹≈¿∞ Â∞ Ó ∑ ≈ ∆ Í» ‹ ≈Õ
Â∞Ó √≈ Á∂Ú ¡Ú È«‘ø Á»‹≈®2®
ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ «‹Ê∂ Ú∆ ‹ªÁ≈ ‘ª «√Î ¡≈Í ‹∆ Á∆ Í»‹≈ ’Á≈
‘ªÕ ¡≈Í Ú◊≈ Ó‘≈È Á∂Ú ’Ø¬∆ Ú∆ Á»‹≈ È‘ƒ ‘ÀÕ
ÓÀ ¡ÍÈØ ÓÈ ‘« √Ø ‹Ø « ˙Õ
‘« √Ø ‹Ø« √ÏÈ √∂ ÂØ«˙®3®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ ÓÈ ˘ ¡≈Í ‹∆ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‘À ¡Â∂
¡≈Í ‹∆ È≈Ò ‹ØÛ ’∂ ‘Ø √ÌÈª È≈ÒØ∫ ÂØÛ «Ò¡≈ ‘ÀÕ
√Ï Í ‘« Â∞ Ó ≈∆ ¡≈√≈Õ
ÓÈ ¥Ó Ï⁄È ’‘À «ÚÁ≈√≈®4®
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ï∂ÈÂ∆ ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ‘ √Ó∂∫
Ó∂∂ ÓÈ «Ú⁄ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈ Á∆ «¬º¤≈ ‘ÀÕ «¬‘ ÓÀ∫ ÓÈ, Ï⁄È
¡Â∂ ’Ó ’’∂ ’«‘øÁ≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ ABA
209
210
211
ÍÃÌ» ‹∆ Â∞Ó ÿÈ ÏÈ ‘Ó ÓØ≈Õ
‹À√∂ «⁄ÂÚÂ ⁄øÁ ⁄’Ø≈®2®
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ÏºÁÒª Úª◊ ‘Ø Â∂ ÓÀ∫ ‹ø◊Ò∆ ÓØ Úª◊ ‘ªÕ
«‹√ Â∑ª ÏºÁÒª ˘ Á∂÷ ’∂ ÓØ ¡≈Èß«ÁÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¿∞√∂ Â∑ª ÓÀ∫
¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈ ’’∂ ¡≈Èß«ÁÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ªÕ «‹√ ÍÃ’≈ ⁄øÁ Â∂
⁄’Ø Á∆ ÍÃ∆Â∆ ‘À «¬√∂ Â∑ª Á∆ ÍÃ∆Â∆ Ó∂∆ ¡≈Í ‹∆ È≈Ò ‘ÀÕ «‹√
Â∑ª ⁄’Ø ⁄øÁÓ≈ ÚÒ «ÈøÂ «¬’ √ Ú∂÷Á≈ «‘øÁ≈ ‘À «¬√∂
ÍÃ’≈ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ Ú∆ ‘Ó∂Ù≈ ¡≈Í Á∂ ÁÙÈª Á∆ Âªÿ «Ú⁄ «‘øÁ≈
‘ªÕ
ÍÃ Ì » ‹∆ Â∞ Ó Á∆Í’ ‘Ó Ï≈Â∆Õ
‹≈ ’∆ ‹Ø«Â ÏÀ «ÁÈ ≈Â∆®3®
ÍÃÌ» ‹∆ Ó∂∆ ¡≈Í È≈Ò ÍÃ∆Â∆ Á∆Ú∂ Â∂ ÏºÂ∆ Á∆ ÍÃ∆Â∆ Â∑ª
‘ÀÕ ¡≈Í Á∆Ú∂ Úª◊ ‘Ø Â∂ ÓÀ∫ Á∆Ú∂ «Ú⁄ ‹Ò‰ Ú≈Ò∆ ÏºÂ∆ Úª◊ ‘ªÕ
Í ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó Á∆ ‹ØÂ √ø√≈ Á∂ ’ØÈ∂ ’ØÈ∂ «Ú⁄ «ÁÈ
≈Â ‹◊ ‘∆ ‘ÀÕ
Íz Ì » ‹∆ Â∞ Ó ÓØ Â ∆ ‘Ó Ë≈◊≈Õ
‹À √ ∂ √Ø È «‘ø «ÓÒÂ √π ‘ ≈◊≈®4®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ Â∞√ƒ ÓØÂ∆ ‘Ø ÓÀ∫ Ë≈◊∂ Úª◊ ‘ª, Ó∂∆ ÍÃ∆Â∆ ¡≈Í
È≈Ò ÓØÂ∆ Â∂ Ë≈◊∂ Á∆ ÍÃ∆Â∆ Úª◊ ‘ÀÕ «‹√ Â∑ª √ØÈ∂ È≈Ò √π‘≈◊∂ Á≈
«ÓÒ≈Í ‘πøÁ≈ ‘À, ·∆’ ¿∞√∂ Â∑ª ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ È≈Ò «Ó«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘ªÕ
ÍÃ Ì » ‹∆ Â∞ Ó √π ¡ ≈Ó∆ ‘Ó Á≈√≈Õ
¡À√∆ Ì◊«Â ’À «ÚÁ≈√≈® 5®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í √≈∂ √ø√≈ Á∂ Ó≈Ò’ ‘ØÕ ÓÀ∫ ¡≈Í Á≈ Á≈√
‘ªÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫
‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ¡≈Í ‹∆ Á∆ ¡À√∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’Á≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ ABC
Ó≈ËØ Ìz Ó ’À √ ∂ È «ÏÒ≈¬∆®
Â≈ÊÀ ∫ Áπ Â ∆ Á√À ¡≈¬∆® ‡∂ ’ ®
’È’ ’π ‡ ’ √» Â Í‡ ‹π Á ≈ ‹π Ìπ ¡ ø ◊ Ìz Ó ‹À √ ≈®
‹Ò Âø ◊ Í≈‘È ÍÃ « ÂÓ≈ «‹¿∞ , ÏÃ ‘ Ó ‹∆Ú Áπ « Â ¡À √ ≈®1®
«ÏÓÒ ¬∂’ √ ¿∞Í‹À È «ÏÈ√À, ¿∞ÁÀ ¡√Â ÁØ¿± Èª‘∆®
Á∆¡ª ’Á∆ ‘À, Í ÓÈ «Ú⁄ ÍÃÌ» È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ È‘ƒ ‘À, ¡À√∆
‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ˘ ÍÂ∆ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘π≥Á∆Õ
ÓÀ «‘ÁÀ ‘≈« ÏÀ·ÔØ∫ ‘« ÓØ ÍÀ √ÔØ È≈ ¬∂’Ø ’≈‹®
Ì≈Ú Ì◊«Â «ÚÁ≈√ Á∂ ÍÃ«ÂÍ≈Ò ’Ø ÓØ«‘ ¡≈‹®3®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ÓÀ∫ √ø√≈ Á∆ Ï≈‹∆
‘≈ ’∂ ÏÀ· «◊¡≈ ‘ª, Ó∂≈ «¬’ Ú∆ ’øÓ Í»≈ È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈Õ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È, ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í‰∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆
Ï÷«Ù√ ’’∂ ¡º‹ ‘∆ Ó∂∆ ÍÃ«ÂÍ≈Ò ’Ø ‹∆Õ
ÙÏÁ ABB
¡Ï ’À√∂ ¤±‡À È≈Ó ‡ Ò≈◊∆® ‡∂’®
ÍÃ Ì » ‹∆ Â∞ Ó ⁄ø Á È ‘Ó Í≈È∆Õ
‹≈’∆ ¡≥ ◊ ¡≥ ◊ Ï≈√ √Ó≈È∆®1®
ÍÃÌ» ‹∆ Â∞Ó ÿÈ ÏÈ ‘Ó ÓØ≈Õ
‹À√∂ «⁄ÂÚÂ ⁄øÁ ⁄’Ø≈®2®
ÍÃ Ì » ‹∆ Â∞ Ó Á∆Í’ ‘Ó Ï≈Â∆Õ
‹≈ ’∆ ‹Ø«Â ÏÀ «ÁÈ ≈Â∆®3®
Íz Ì » ‹∆ Â∞ Ó ÓØ Â ∆ ‘Ó Ë≈◊≈Õ
‹À √ ∂ √Ø È «‘ø «ÓÒÂ √π ‘ ≈◊≈®4®
ÍÃÌ» ‹∆ Â∞Ó √π¡≈Ó∆ ‘Ó Á≈√≈Õ
¡À√∆ Ì◊«Â ’À «ÚÁ≈√≈® 5®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÍÃÌ» È≈Ò
¡≈Í‰∆ √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ «Ï¡≈È ’Á∂ ‘ÈÕ
¡Ï ’À√∂ ¤±‡À È≈Ó ‡ Ò≈◊∆® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆, Ó∂∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ¡≈Í Á∆ ÍÃ∂Ó≈-Ì◊Â∆ ‘À ‘π‰ ¡≈Í
‘∆ Áº√Ø «’ «¬‘ ≈Ó-È≈Ó Á∆ ‡ «’√ Â∑ª ‘‡ √’Á∆ ‘À? Ì≈Ú È‘ƒ
‘‡ √’Á∆Õ
ÍÃ Ì » ‹∆ Â∞ Ó ⁄ø Á È ‘Ó Í≈È∆Õ
‹≈’∆ ¡≥ ◊ ¡≥ ◊ Ï≈√ √Ó≈È∆®1®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ⁄øÁÈ ‘Ø ¡Â∂ ÓÀ∫ Í≈‰∆ Úª◊ ‘ªÕ «‹√ Â∑ª
Í≈‰∆ ⁄øÁÈ È≈Ò «ÓÒ ’∂ ⁄øÁÈ Ô∞’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ·∆’ «¬√∂ Â∑ª
Ó∂∂ ¡≥◊-¡≥◊ «Ú⁄ È≈Ó Á∆ √π◊øË∆ Ú√∆ ‘ÀÕ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ Ú∆ ¡≈Í
È≈Ò «ÓÒ ’∂ ¡≈ÍÁ≈ ‘∆ »Í ‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
212
◊Ø«ÏøÁ, ¡◊Ø⁄ ¡«ÚÈ≈√∆, Â’ «‘Â, «È◊π‰ ¡Â∂ ¡≈ÈßÁ
√»Í ‘ÀÕ
√Á≈ ¡Â∆Â «◊¡≈È ÿÈ Ï«‹Â, «È«Ï’≈ ¡«ÏÈ≈√∆®
’‘À «ÚÁ≈√ √‘‹ √πøÈ √Â, ‹∆ÚÈ Óπ’«Â «È«Ë ’≈√∆®4®
ÍÃÌ» ‘Ó∂Ù≈ «‘‰ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ Ï≈‘∆ «◊¡≈È ≈‘ƒ È‘ƒ
‹≈«‰¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ ¿∞‘ ÍÃÌ» «Ú’≈ª ÂØ∫ «‘Â Â∂ È≈√ «‘Â ‘ÀÕ
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È ¿∞‘ ÍÃÌ» √«‘‹ √øπÈ ¡Ú√Ê≈ √«Â
‘ÀÕ «¬‘ √‘‹ ¡Ú√Ê≈ »Í∆, ’≈Ù∆ ‹∆Úª ˘ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ ‘∆ Óπ’Â∆
»Í∆ √Ã∂Ù‡ ÷˜≈È≈ Ï÷«Ù√ ’Á∆ ‘ÀÕ
ÙÏÁ ABD
ÓÈ Ó∂  Ø √Â √» Í «Ï⁄≈ø ®
¡≈«Á ¡≥ Â ¡Èß Â ÍÓ ÍÁ √≥ √ ≈ √’Ò «ÈÚ≈ø ® ‡∂ ’ ®
‹√ ‘« ’‘∆¬∂ Â√ ‘« Èª‘∆ ‘À ¡√ ‹√ ’¤π ÂÀ√≈®
‹≈ÈÂ ‹≈ÈÂ ‹≈È ‘ÔØ ÓÈ ÓÓ ’‘Ø «È‹ ’À √ ≈®1®
’«‘¡Â ¡≈È ¡È∞ Ì ÚÂ ¡≈È √ «ÓÒÀ È «Ï◊ ‘Ø ¬ ∆®
Ï≈‘ Ì∆Â ÍÃ◊‡ ◊πÍÂ ÿ‡-ÿ‡ ÍÃ«Â ¡Ú È ’Ø¬∆®2®
¡≈Á‘π ¬∂ ’ ¡≥ Â Îπ ø « È √Ø ¬ ∆ ÓËÔ ¿∞ Í ≈«Ë √π ’À √ ∂ ®
¡‘À ¬∂ ’ ÍÀ Ìz Ó √∂ Á» ‹ Ø ’È’ ¡¶«¥Â ‹À √ ∂ ® 3®
’‘À «ÚÁ≈√ ÍÃ ’ ≈Ù ÍÓ ÍÁ ’≈ ‹Í ÂÍ ÏÃ Â Í» ‹ ≈®
¬∂ ’ ¡È∂ ’ ¡È∂ ’ ¬∂ ’ ‘« ’‘Ω ’Ω ‰ «Ï«Ë Á» ‹ ≈®4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘
ÍÃÌ» Á∂ √«Â-√»Í Á≈ «Ú⁄≈ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ¿∞‘
ÍÃÌ» √ø√≈ Á≈ ‘Ó∂Ù≈ «‘‰ Ú≈Ò≈ ¡Ë≈ ‘ÀÕ ¿∞√Á≈ «√ÓÈ ’È
È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ¡≥Á ¿∞√Á∂ È≈Ó Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø‰ È≈Ò ¿∞‘ ÍÃÌ» ˘
√ø√≈ Á∂ ’‰-’‰ «Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ¡È∞ÌÚ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
ÓÈ Ó∂  Ø √Â √» Í «Ï⁄≈ø ®
¡≈«Á ¡≥ Â ¡Èß Â ÍÓ ÍÁ √≥ √ ≈ √’Ò «ÈÚ≈ø ® ‡∂ ’ ®
‘∂ Ó∂∂ ÓÈ, Â±ø √«Â √»Í ÍÃÌ» Á∆ «Ú⁄≈ ’ ¿∞‘ ÍÃÌ» ¡≈«Á
ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¡≥Â Âº’ «‘‰ Ú≈Ò≈ Ï∂¡≥Â ‘À ¡Â∂ ‹∆Úª ˘ ÍÓ-ÍÁ
Óπ’Â∆ ÍÃÁ≈È ’È Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ ¡À√∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ‹∆Ú Á∂
√Ì ÌÓ Á» ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‹√ ‘« ’‘∆¬∂ Â√ ‘« Èª‘∆ ‘À ¡√ ‹√ ’¤π ÂÀ√≈®
«Ï◊Â≈ «Ï◊Â ÿ‡À È«‘ø ’Ï‘»ø, Ï√Â Ï√À √Ì Óª‘∆®2®
«È√⁄Ò «È≈’≈ ¡‹ ¡È∞ Í Ó, «ÈÌÔ ◊«Â ◊Ø « Ïø Á ≈®
¡◊Ó ¡◊Ø ⁄  ¡º ¤  ¡Â’, «ÈÃ ◊ π ‰ ¡≥ Â ¡Èß Á ≈®3®
√Á≈ ¡Â∆Â «◊¡≈È ÿÈ Ï«‹Â,«È«Ï’≈ ¡«ÏÈ≈√∆®
’‘À «ÚÁ≈√ √‘‹ √πøÈ √Â, ‹∆ÚÈ Óπ’«Â «È«Ë ’≈√∆®4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ ≈‘ƒ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ ÍÃÌ» Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ÌÓ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂
ÍÓ-ÍÁ ˘ Í≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
Ó≈ËØ Ìz Ó ’À √ ∂ È «ÏÒ≈¬∆®
Â≈ÊÀ∫ ÁπÂ∆ Á√À ¡≈¬∆® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ‹∆Ú Á≈ ÌÓ «’¿∞∫ ÷ÂÓ È‘ƒ ‘πøÁ≈? «’¿∞∫«’
‹∆Ú Á∂ ¡≥Á ÁÀ…Â Ì≈ÚÈ≈ ‘ÀÕ
’È’ ’π ‡ ’ √» Â Í‡ ‹π Á ≈ ‹π Ìπ ¡ ø ◊ Ìz Ó ‹À √ ≈®
‹Ò Âø◊ Í≈‘È ÍÃ«ÂÓ≈ «‹¿∞, ÏÃ‘Ó ‹∆Ú Áπ«Â ¡À√≈®1®
«‹Ú∂∫ ÌÓ ’≈‰ √ØÈ∂ Â∂ √ØÈ∂ Á∂ Ï‰∂ ◊«‘‰∂, √»Â Â∂ √»Â Á∂
Ï‰∂ ’ÍÛ∂ ¡Òº◊ ‹≈ÍÁ∂ ‘È «¬√∂ Â∑ª ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆ ÌÓ
’≈È ‘È∂∂ «Ú⁄ º√∆ √ºÍ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ ÌÓ ’≈‰ ‘∆ Í≈‰∆ ÂØ∫
¿∞ÂÍ≥È Âø◊ª, ÍºÊ ÂØ∫ ÍºÊ Á∆ Ï‰∆ ·≈’ Ó»Â∆ ¡Òº◊ Ì≈√Á∆
‘À Í Ú≈√ÂÚ «Ú⁄ √ØÈ≈ Â∂ √ØÈ∂ ÂØ∫ Ï‰∂ ◊«‘‰∂, √»Â Â∂ √»Â ÂØ Ï‰∂
’ºÍÛ∂ «¬’ ‘∆ ‘ÈÕ º√∆ √ºÍ È‘ƒ Ú≈√ÂÚ «Ú⁄ º√∆ ‘ÀÕ Í≈‰∆ ÂØ∫
¿∞ÂÍ≥È Âø◊ Í≈‰∆ ‘∆ ‘ÀÕ ÍºÊ Â∂ ÍºÊ ÂØ∫ Ï‰∂ ·≈’ fi»·∂ ‘È
«¬√∂ ÍÃ’≈ Á…ÀÂ Ì≈Ú ‘Ø‰ ’≈‰ ‹∆Ú ÍÃÌ» ÂØ∫ ¡Òº◊ Ì≈√Á≈ ‘ÀÕ
Á…ÀÂ »Í∆ ÌÓ Á∂ ÈÙ‡ ‘Ø‰ È≈Ò ‹∆Ú ÍÃÌ» «Ú⁄ ‘∆ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈
‘ÀÕ
«ÏÓÒ ¬∂ ’ √ ¿∞ Í ‹À È «ÏÈ√À , ¿∞ Á À ¡√Â ÁØ ¿ ± Èª‘∆®
«Ï◊Â≈ «Ï◊Â ÿ‡À È«‘ø ’Ï‘» ø , Ï√Â Ï√À √Ì Óª‘∆®2®
«ÈÓÒ ÍÃÌ» «ÈøÂ √ø√≈ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ‘À ¿∞‘ ÍÃÌ» È≈
‹øÓÁ≈ ‘À È≈ ÓÁ≈ ‘À È≈ ‘∆ ⁄ÛÁ≈ ‘À È≈ ‘∆ ¡ÒØÍ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
¡≥ÂÔ≈Ó∆ ÍÃÌ» È≈ ÿ‡Á≈ ‘À È≈ ‘∆ ÚËÁ≈ ‘ÀÕ ÍzÌ» √Ì ‹◊∑≈
«Ï≈‹Ó≈È ‘ÀÕ
«È√⁄Ò «È≈’≈ ¡‹ ¡È∞ Í Ó,«ÈÌÔ ◊«Â ◊Ø « Ïø Á ≈®
¡◊Ó ¡◊Ø ⁄  ¡º ¤  ¡Â’, «ÈÃ ◊ π ‰ ¡≥ Â ¡Èß Á ≈®3®
√Á≈ ÍÃÌ» «È‘⁄Ò, «Èø’≈, ¡‹ÈÓ≈, ¡È∞ÍÓ, «ÈÌÀ
213
214
215
ÊØÊØ ‹«È √Ø¬∆ Í¤ØØ ∂ ’Ø¬∆Õ
Í¤ØØ ‹≈ Ó∂ «È‹ ’È ‘Ø¬∆® ‡∂’®
ÊØ Ê ∆ ’≈Ô≈ ÊØ Ê ∆ Ó≈Ô≈Õ
ÊØ Ê ≈ ‘« «ÏÈ ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈Ô≈®1®
ÊØ Ê ≈ Í≥ « ‚Â ÊØ Ê ∆ Ï≈È∆Õ
ÊØÊ∆ ‘« «ÏÈ √ÏÀ ’‘≈È∆®2®
ÊØÊ≈ Ó≥«Á ÌØ◊ «ÏÒ≈√≈Õ
ÊØ Ê ∆ ¡≈È Á∂ Ú ’∆ ¡≈√≈®3®
√≈⁄≈ √π « ÓÈ È≈Ó «Ï√≈√≈Õ
ÓÈ Ï⁄ ’Ó ’‘À «ÚÁ≈√≈ÕÕ4®
‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ
’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È, ¿∞√ ÍzÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª √Ì
’∞fi fi»·≈ ‘ÀÕ
ÊØ Ê Ø ‹«È √Ø ¬ ∆ Í¤Ø  Ø ∂ ’Ø ¬ ∆Õ
Í¤ØØ ‹≈ Ó∂ «È‹ ’È ‘Ø¬∆® ‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆! ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó √«Â ‘À, ¿∞√ ˘ fi»·≈ ‹≈‰ ’∂ ’Ø¬∆ Ú∆
È≈ ÌπÒ≈ÚØÕ ¿∞√ ÍÃÌ» ˘ «’¿∞∫ ÌπÒ≈¿∞‰≈ ‘À, «‹√Á∂ ¡≈ÂÓ √πº÷ Á∂
’‰ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ √Ó≈¬∂ ‘Ø¬∂ ‘ÈÕ
ÊØ Ê ∆ ’≈Ô≈ ÊØ Ê ∆ Ó≈Ô≈Õ
ÊØ Ê ≈ ‘« «ÏÈ ‹ÈÓ ◊ø Ú ≈Ô≈®1®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª «¬‘ √∆ Ú∆ fi»·≈ ‘À ¡Â∂ «¬‘ Ó≈«¬¡≈
Ú∆ fi»·∆ ‘ÀÕ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú fi»·≈ ‹ÈÓ ◊π¡≈ «‘≈ ‘ÀÕ
ÊØ Ê ≈ Í≥ « ‚Â ÊØ Ê ∆ Ï≈È∆Õ
ÊØ Ê ∆ ‘« «ÏÈ √ÏÀ ’‘≈È∆®2®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª Í≥‚Â Ú∆ fi»·≈ ‘À ¡Â∂ Í≥«‚Â Á∆
Ï≈‰∆ Ú∆ fi»·∆ ‘ÀÕ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª √≈∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª ‘∆
fi»·∆¡ª ‘ÈÕ
ÊØ Ê ≈ Ó≥ « Á ÌØ ◊ «ÏÒ≈√≈Õ
ÊØ Ê ∆ ¡≈È Á∂ Ú ’∆ ¡≈√≈®3®
Ó«‘Òª «Ú⁄ «‘ ’∂ «ÚÙ∂-«Ú’≈ª «Ú⁄ √Óª ÏÂ∆Â ’È≈
√Ì fi»·≈ ‘À ¡Â∂ «’√∂ Á∂Ú∆ Á∂ÚÂ∂ Á∆ ¡≈√ º÷‰∆ fi»·∆ ‘ÀÕ
√≈⁄≈ √π«ÓÈ È≈Ó «Ï√≈√≈Õ
‹≈ÈÂ ‹≈ÈÂ ‹≈È ‘ÔØ ÓÈ ÓÓ ’‘Ø «È‹ ’À√≈®1®
«‹‘Ø «‹‘≈ √ø√≈∆ ÒØ’ ÍÃÌ» ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È ÍÃÌ» ¿∞√ Â∑ª
È‘ƒÕ ÍÃÌ» Á∂ √»Í Ï≈∂ ’∆ «’‘≈ ‹≈Ú∂Õ Í √ø√≈∆ ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘
‹≈‰Á∂-‹≈‰Á∂ «‘ ◊¬∂ Í ¿∞√Á∂ √«Â √»Í Á∂ Ì∂Á ˘ È‘∫ƒ Í≈
√’∂Õ
’«‘¡Â ¡≈È ¡È∞ Ì ÚÂ ¡≈È √ «ÓÒÀ È «Ï◊ ‘Ø ¬ ∆®
Ï≈‘ Ì∆Â ÍÃ◊‡ ◊πÍÂ ÿ‡-ÿ‡ ÍÃ«Â ¡Ú È ’Ø¬∆®2®
‹∆Ú ÍÃÌ» Ï≈∂ ’«‘øÁ≈ ’∞fi ‘Ø ‘À Í ¿∞√Á≈ ¡È∞ÌÚ ’È≈
’∞fi ‘Ø ‘ÀÕ «‹√ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ √ «ÓÒÁ≈ ‘À, «Î ¿∞‘
‹∆Ú ¿∞√ ÍÃÌ» «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «Î ÁπÏ≈≈ ¿∞√ ÍÃÌ» ÂØ∫ Úº÷
È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ¡≥Á Ï≈‘ Ì≈Ú √ø√≈ Á∂ ’‰ ’‰ «Ú⁄ ÍÃÌ» ÍÓ≈ÂÓ≈
◊πÍÂ »Í «Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ‘ ÍÃ≈‰∆ ¡≥Á ¿∞‘ ÍÃÌ» ‘∆ ‘À ¿∞√ ÂØ∫
«ÏÈ≈ ‘Ø ’Ø¬∆ È‘ƒ ‘ÀÕ
¡≈Á‘π ¬∂ ’ ¡≥ Â Îπ ø « È √Ø ¬ ∆ ÓËÔ ¿∞ Í ≈«Ë √π ’À √ ∂ ®
¡‘À ¬∂ ’ ÍÀ Ìz Ó √∂ Á» ‹ Ø ’È’ ¡¶«¥Â ‹À √ ∂ ® 3®
ÍÃÌ» «√ÃÙ‡∆ Á∂ ¡≈«Á «Ú⁄ Ú∆ «¬’ √∆ ¡Â∂ ‘π‰ Ú∆ ‘À ¡Â∂
¡º◊∂ Ú∆ ‘∂◊≈Õ ÍÃÌ» ’∂ÚÒ «¬’ ‘À ÌÓ ’’∂ ‹∆Ú ¿∞√ ÍÃÌ» ˘ «¬√
ÍÃ’≈ Úº÷ ‹≈‰Á≈ ‘À, «‹Ú∂∫ ÌÓ ’’∂ ‹∆Ú √ØÈ∂ Â∂ √ØÈ∂ ÂØ∫ Ï‰∂
◊«‘«‰¡ª ˘ Úº÷ √ÓfiÁ≈ ‘À Í Ú≈√ÂÚ «Ú⁄ ¿∞‘ √ØÈ≈ ‘∆ ‘πøÁ∂
‘ÈÕ «¬√ ÍÃ’≈ ‹∆Ú ÌÓ ’≈È ÍÃÌ» ÂØ∫ Úº÷ ‘À, Í ÌÓ Á∂ È≈Ù
‘Ø‰ È≈Ò ‹∆Ú ¿∞√ ÍÃÌ» «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
’‘À «ÚÁ≈√ ÍÃ ’ ≈Ù ÍÓ ÍÁ ’≈ ‹Í ÂÍ ÏÃ Â Í» ‹ ≈®
¬∂ ’ ¡È∂ ’ ¡È∂ ’ ¬∂ ’ ‘« ’‘Ω ’Ω ‰ «Ï«Ë Á» ‹ ≈®4®
◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «‹√ √Ó∂∫ ‹∆Ú
Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À Âª «¬‘ ‹∆Ú ÍÓ ÍÁ ˘
ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∂∫Á≈ ‘ÀÕ «Î ‹∆Ú ˘ ‹Í -ÂÍ ¡Â∂ Íπ»‹≈ Á∆¡ª «ÚË∆¡ª
’È Á∆ ÒØÛ È‘ƒ «‘øÁ∆Õ ÍÃÌ» «¬’ ÂØ∫ ¡È∂’ »Í Ë≈ ’∂ √ø√≈
«Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ÍÃÌ» Á∂ √Ó≈È ’∆ÓÂ º÷‰ Ú≈Ò≈ ’Ø¬∆ Á»√≈
È‘ƒ ‘ÀÕ
ÙÏÁ ABE
216
¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ √≈∆¡ª «ÂzÙÈ≈Úª ˘ «Â¡≈◊ ’∂ «¬’
ÍÃÌ» Á∂ ⁄È’øÚÒª È≈Ò «⁄ºÂ Ò≈¿π‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
≈◊ ‡Ø‚∆
ÙÏÁ ABG
Í≈ÚÈ ‹√ Ó≈ËØ ÂØ  ≈ Â∞ Ó Á≈π È ¡ÿÓØ ⁄ È ÓØ  ≈® ‡∂ ’ ®
’∆«Â Â∂  ∆ Í≈Í «ÏÈ≈√∂ ÒØ ’ Ï∂ Á ÔØ ∫ ◊≈ÚÀ Õ
‹Ω ∫ ‘Ó Í≈Í ’Â È«‘ø Ì± Ë  ÂØ ∫ Â± ø ’‘≈ È√≈ÚÀ ® 1®
‹Ï Ò◊ ¡≥ ◊ Í≥ ’ È«‘ø Í√À ÂØ ∫ ‹Ò ’‘≈ Í÷≈ÒÀ Õ
ÓÈ ÓÒ∆È «Ú«Ù¡≈ √ ¶Í‡ ÂØ ∫ ‘« È≈Ó √ø Ì ≈ÒÀ ® 2®
‹Ø ‘Ó «ÏÓÒ «‘ÁÀ «⁄Â ¡≥ Â « ÁØ √ ’Ω È Í Ë«‘Ω Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÍÃÌ» Â∞Ó ÁÔ≈Ò ‘Ω ¡ÏøË Óπ’«Â ’≈ ’«‘Ω®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Úª ˘ Í«ÚºÂ ’È Ú≈Ò∂
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ‹Í‰ Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «‹√ ÍÃÌ» Á≈
«‘Á∂ «Ú⁄ «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú ¿∞√ «Ú⁄ ¡Ì∂Á ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Í≈ÚÈ ‹√ Ó≈ËØ ÂØ  ≈ Â∞ Ó Á≈π È ¡ÿÓØ ⁄ È ÓØ  ≈® ‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í Á∆ Ó«‘Ó≈ Í«ÚºÂ ‘ÀÕ Â∞√ƒ Ó∂∂∂ ’«·È
Í≈Í ’º‡‰ Ú≈Ò∂ ‘ØÕ
’∆«Â Â∂  ∆ Í≈Í «ÏÈ≈√∂ ÒØ ’ Ï∂ Á ÔØ ∫ ◊≈ÚÀ Õ
‹Ω ∫ ‘Ó Í≈Í ’Â È«‘ø Ì± Ë  ÂØ ∫ Â± ø ’‘≈ È√≈ÚÀ ® 1®
ÍÃÌ» ‹∆, ¡≈Í Á≈ ‹√ Í≈Íª Á≈ È≈Ù ’È Ú≈Ò≈ ‘À, Í ÒØ’
’∂ÚÒ Ú∂Áª ˘ ◊≈¿∞‰≈ ‘∆ ¿∞µÂÓ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆, ‹∂’ ¡√ƒ
√ø√≈∆ ÒØ’ Úº‚∂ Í≈Í È≈ ’Á∂ Âª ¡≈Í «’√ Á∂ Í≈Íª ˘ Á» ’Á∂?
‹Ï Ò◊ ¡≥ ◊ Í≥ ’ È«‘ø Í√À ÂØ ∫ ‹Ò ’‘≈ Í÷≈ÒÀ Õ
ÓÈ ÓÒ∆È «Ú«Ù¡≈ √ ¶Í‡ ÂØ ∫ ‘« È≈Ó √ø Ì ≈ÒÀ ® 2®
‹ÁØ∫ Âº’ ¡≥◊ª ˘ Í≈Í »Í∆ «⁄º’Û È‘ƒ ¤±ø‘Á≈ ÂÁ Âº’
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ ‹Ò «Ú⁄ ¿∞È∑ª ˘ ËØ‰ Á∆ ’∆ ÒØÛ ‘À? «¬√ Â∑ª
‹Á Âº’ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ («Ú«÷¡≈) «ÚÙ∂ «Ú’≈ª «Ú⁄ ´Ì≈¬∂Ó≈È ‘Ø‰
’’∂ ÓÀÒ≈ ‘πøÁ≈ ‘À, ÂÁ Âº’ ‘∆ ÓÈ ˘ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó «√ÓÈ ’’∂
ÙπºË ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‹Ø ‘Ó «ÏÓÒ «‘ÁÀ «⁄Â ¡≥ Â « ÁØ √ ’Ω È Í Ë«‘Ω Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÍÃÌ» Â∞Ó ÁÔ≈Ò ‘Ω ¡ÏøË Óπ’«Â ’≈ ’«‘Ω®3®
‘∂ ÍÃÌ!» ‹∂’ √≈‚≈ «‘Á≈ Í«ÚºÂ ‘πÁ
ø ≈ Âª Â∞√ƒ «’√ Á∂ ÁØÙ
218
ÓÈ Ï⁄ ’Ó ’‘À «ÚÁ≈√≈ÕÕ4®
ÍÃÌ» Á≈ √º⁄≈ «√ÓÈ ’È≈ ‘∆ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ √º⁄≈
«ÚÙÚ≈√ º÷‰≈ ‘ÀÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È ‘∂ Ì≈¬∆!
ÓÈ, Ï⁄È ¡Â∂ ’Ó È≈Ò ÍÃÌ» Á∂ √º⁄∂ È≈Ó Á≈ «√ÓÈ ’ØÕ
ÙÏÁ ABF
Ó≈ËØ ! ÓØ « ‘ ¬∂ ’ π √‘≈Ø ÂØ  ≈®‡∂ ’ ®
Âπ Ó «‘ Ó≈Â «ÍÂ≈ ÍÃ Ì Ó∂  Ø , ‘Ω ∫ Ó√’∆È ¡«Â ÌØ  ≈®
Âπ Ó ‹¿π Â‹Ø ’ÚÈ ÓØ « ‘ ≈÷∂ , √«‘˛ ’Ø È π «È‘Ø  ≈®1®
Ï≈‘≈‚ø Ï  ‘Ω ∫ ’Ï‘π ø È ‹≈«È˙,Âπ Ó ⁄ÈÈ «⁄Â ÓØ  ≈®
¡◊πÈ √◊πÈ ÁΩ √Ó’« ¡≈«È˙, ⁄‘πø «Á√ Á√È ÂØ≈®2®
Í≈√ Ó«È Óπ « ‘ Âπ È«‘ø , ‹◊ ‹ø ‹ ≈ È ÊØ  ≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ Â«‹ √Ì «ÂzÙÈ≈, «¬’π ≈Ó ⁄È «⁄Â ÓØ≈®3®
«¬√ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì ‹∆Úª
˘ ÍÃÌ» Á≈ √‘≈≈ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù
«ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Ó≈ËØ ! ÓØ « ‘ ¬∂ ’ π √‘≈Ø ÂØ  ≈®‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ˘ «¬’ ¡≈Í ‹∆ Á≈ ‘∆ √‘≈≈ ˛Õ
Âπ Ó «‘ Ó≈Â «ÍÂ≈ ÍÃ Ì Ó∂  Ø , ‘Ω ∫ Ó√’∆È ¡«Â ÌØ  ≈®
Âπ Ó ‹¿π Â‹Ø ’ÚÈ ÓØ « ‘ ≈÷∂ , √«‘˛ ’Ø È π «È‘Ø  ≈®1®
ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í Ó∂∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ‘Ø, ÓÀ∫ ◊∆Ï ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄È
’øÚÒª Á≈ ÌΩ≈ ‘ªÕ ‹∂’ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆ È∂ ÓÀ˘ «Â¡≈◊ «ÁºÂ≈,
«Î ÓÀ˘ ’Ω‰ º÷∂◊≈? ¡≈Í ÂØ∫ «ÏÈª ÓÀ∫ ¡≈Í‰≈ «◊Ò≈-«Ù’Ú≈
«’√ ¡º◊∂ ÍÃ◊‡ ’ª◊≈?
Ï≈‘≈‚ø Ï  ‘Ω ∫ ’Ï‘π ø È ‹≈«È˙, Âπ Ó ⁄ÈÈ «⁄Â ÓØ  ≈®
¡◊πÈ √◊πÈ ÁΩ √Ó’« ¡≈«È˙, ⁄‘πø «Á√ Á√È ÂØ≈®2®
ÓÀ∫ Ï≈‘∆ ¡≈‚øÏª ˘ ’È≈ ’Á∆ Ú∆ È‘ƒ ‹≈‰Á≈, Ó∂≈
«⁄ºÂ Âª ’∂ÚÒ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄È’øÚÒª «Ú⁄ «‘øÁ≈ ˛Õ ¡≈Í Ó∂∂
¡Ω◊π‰ª Â∂ ◊π‰ª ˘ √Ó ’’∂ Á∂«÷˙, ÓÀ∫ ⁄≈∂ «ÁÙ≈Úª «Ú⁄ Ì≈Ú ‘
Í≈√∂ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈ-Á∆Á≈ ’Á≈ ‘ªÕ
Í≈√ Ó«È Óπ « ‘ Âπ È«‘ø , ‹◊ ‹ø ‹ ≈ È ÊØ  ≈®
’«‘ «ÚÁ≈√ Â«‹ √Ì «ÂzÙÈ≈,«¬’π ≈Ó ⁄È «⁄Â ÓØ≈®3®
Í≈√ ÓÈ∆ Á∆ ÓÀ˘ Â≈ Ì Ú∆ ˜»Â È‘ƒ ˛Õ √ø√≈ Á∂
√≈∂ ‹ø‹≈Ò ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ¡º◊∂ fi»·∂ ‘ÈÕ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
217
Âπ Ó ’‘π «¥Í≈ ÓØ « ‘ √ª¬∆®‡∂ ’ ®
√Ú≈√ √Ú≈√ Âπ fi È≈Ó √ø Ì ≈» ø , Âπ Ó «‘ Ì∂ ∫ ‡ ÓÓπ ÓÈ ‘√≈¬∆Õ
Âπ Ó ‘π ÁÔ≈Ò «¥Í≈Ò ’π ‰ ≈«ÈË Âπ Ó ‘«‘ Á∆ÈÏø Ë ÿπ  ≈¬∆®A®
Âπ Ó ∑ ≈ ∆ √È ‘Ø ∫ «È√Ú≈√, ÌÓÂ «ÎΩ ∫ È ‘Ω ∫ ‘« ≈¬∆®
Âπ Ó ∑ ≈ ∆ ¡Èπ ’ ÓÍ Ó≈È ÓÁπ ¤π ‡ À , ≈Ó √≈«¬È ¡«ÓÃ Â π Í≈¬∆®B®
¬∂ √ Ø ÏËπ ‹≈«⁄‘π ø ’π È ≈ÓÀ ∫ , Âπ fi ⁄È Â«‹ «’Â‘π È ‹≈¬∆®
⁄‰-√‰ «ÚÁ≈√ ≈Ï∆, ¡ÍÈØ ‹≈È Ò∂ ‘ π ¿π  Ò≈¬∆®C®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ √Ì ‹∆Úª ˘
ÍÃÌ» Á≈ √Ú≈√ √Ú≈√ «√ÓÈ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Âπ Ó ’‘π «¥Í≈ ÓØ « ‘ √ª¬∆®‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í Ó∂∂ ”Â∂ «’Í≈ ’ØÕ
√Ú≈√ √Ú≈√ Âπfi È≈Ó √øÌ≈»ø, ÂπÓ«‘ Ì∂∫‡ ÓÓπ ÓÈ ‘√≈¬∆Õ
ÂπÓ‘π ÁÔ≈Ò «¥Í≈Ò ’π‰≈«ÈË ÂπÓ‘«‘ Á∆ÈÏøË ÿπ≈¬∆®A®
√Ú≈√-√Ú≈√ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∂ È≈Ó Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ª,
¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈ ’È È≈Ò Ó∂≈ ÓÈ ¡≈Èø«ÁÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍÃÌ»
‹∆ ¡≈Í «Á¡≈¨, «¥Í≈¨, Á«¬¡≈Ú≈È, ◊∆Ï «ÈÚ≈‹ ‘ØÕ
ÂπÓ∑≈∆ √È ‘Ø∫ «È√Ú≈√, ÌÓÂ «ÎΩ∫ È ‘Ω∫ ‘« ≈¬∆®
Âπ Ó ∑ ≈ ∆ ¡Èπ ’ ÓÍ Ó≈È ÓÁπ ¤π ‡ À , ≈Ó √≈«¬È ¡«ÓÃ Â π
Í≈¬∆®B®
ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ ‘Ó∂Ùª ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÙÈ «Ú⁄ «‘øÁ≈ ‘ª ¡Â∂
√ø√≈ «Ú⁄ È‘ƒ ÌÃÓÁ≈, ’∂ÚÒ ¡≈Í ‹∆ Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ªÕ
¡≈Í ‹∆ Á∆ «’Í≈ È≈Ò Ó≈‰ ¡Â∂ ‘ø’≈ Á≈ È≈Ù ‘Ø «◊¡≈ ˛ ¡Â∂
¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó »Í∆ ¡ø«ÓÃÂ ÍÃ≈ÍÂ ’ «Ò¡≈ ˛Õ
¬∂ √ Ø ÏËπ ‹≈«⁄‘π ø ’π È ≈ÓÀ ∫ , Âπfi ⁄È Â«‹ «’Â‘π È ‹≈¬∆®
⁄‰-√‰ «ÚÁ≈√ ≈Ï∆, ¡ÍÈØ ‹≈È Ò∂‘π ¿π Ò≈¬∆®C®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ÓÀ∫ ’∂ÚÒ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄È’øÚÒª Á∆ ‘∆ ‹≈⁄È≈
’∆Â∆ ˛, «¬È∑ª ˘ ¤º‚ ’∂ ÓÀ∫ ‘Ø «’√∂ Í≈√∂ È‘ƒ ‹≈ √’Á≈Õ √«Â◊π»
219
⁄Ò «‘≈ ‘ÀÕ ¡À√∂ ‹∆Ú Á≈ ’Ø¬∆ Ú∆ √‘≈«¬’ È‘ƒ Ï‰Á≈Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ÏÓ∂ ’ ÂÂ «ÏÈ∞ √Ï «Ó«Ò ◊Â Í∆‹À ® 4®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ √ø√≈ Á∂ ‹∆Ú
ÍÓ-ÂºÂ ˘ È‘ƒ ‹≈‰Á∂, «¬√ ’’∂ È’ª «Úº⁄ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ÙÏÁ ABI
Á» ’Á∂Õ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ’«‘øÁ∂ ‘È, ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í «Á¡≈¨
‘ØÕ ÓÀ˘ ¡≈Í Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ◊¬∆ ‘À «¬√ Ò¬∆ ÓÀ˘ ‘Ø «’√∂ Óπ’Â∆ Á∆
ÒØÛ È‘ƒ ‘ÀÕ
≈◊ √≈ø ◊
ÙÏÁ ABH
‹◊ Ó∂ ∫ Ú∂ Á ÏÀ Á ÓÈ∆‹À Õ
«¬È Ó∂ ∫ ¡Ú ¡◊Ó ’¤∞
¡Ω∂ ’‘Ω ’ÚÈ Í« ’∆‹À® ‡∂’®
ÌΩ ‹ Ò «Ï¡≈«Ë ¡√≈«Ë ÍÃ Ï Ò ¡«Â ÍÓ Í≥ Ê È ◊‘∆‹À ® 1®
ÍÛÀ √π ‰ À ’¤∞ √Óπ « fi È Í¬∆ ¡È∞ Ì À ÍÁ È Ò‘∆‹À ® 2®
⁄÷ «Ï‘π È ’Â≈ ⁄ÒÂπ ‘À ∫ «ÂÈ‘π ¡ø √ Ìπ ‹ Á∆‹À ® 3®
’‘À «ÚÁ≈√ ÏÓ∂ ’ ÂÂ «ÏÈ∞ √Ï «Ó«Ò ◊Â Í∆‹À ® 4®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ’∂ÚÒ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‘∆ √ø√≈ »Í∆ ÌÚ-√≈◊ «Úº⁄ √Ì Áπº÷ª Á≈
È≈Ù ’’∂ Í≈ ’È Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆
ÍÓ-ÂºÂ ˘ ‹≈‰ ’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
‹◊ Ó∂ ∫ Ú∂ Á ÏÀ Á ÓÈ∆‹À Õ
«¬È Ó∂∫ ¡Ú ¡◊Ó ’¤∞ ¡Ω∂ ’‘Ω ’ÚÈ Í« ’∆‹À® ‡∂’®
√ø√≈ «Úº⁄ Ú∂Áª ˘ Ø◊ª Á∆ È«ÚÂ∆ Á≈ ÚÀÁ Ó≥«È¡≈
‹ªÁ≈ ‘À, Í «¬È∑ª Ú∂Áª «Ú⁄ ’∞fi ‘Ø ‘ÀÕ ÍÃÌ» Á≈ ’ÊÈ «‘Â
ÍÓ-ÂºÂ ’∞fi ‘Ø ‘À, «¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ «’√ ¿∞Í ÌØ√≈ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂?
ÌΩ ‹ Ò «Ï¡≈«Ë ¡√≈«Ë ÍÃ Ï Ò ¡«Â ÍÓ Í≥ Ê È ◊‘∆‹À ® 1®
√ø√≈ »Í∆ ÌÚ-√≈◊ È≈ √≈Ë∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ Ï‘πÂ ‘∆
Ù’Â∆Ù≈Ò∆ Áπº÷ª È≈Ò Ì«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Í ‹∆Ú ¡«◊¡≈ÈÂ≈
’≈È √Ì Ø◊ª ¡Â∂ ’Ù‡ª Á∆ È«ÚÂ∆ ’È Ú≈Ò∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó
»Í∆ ÍÓ Í≥Ê ˘ ◊Ã«‘‰ È‘ƒ ’Á≈Õ
ÍÛÀ √π ‰ À ’¤∞ √Óπ « fi È Í¬∆ ¡È∞ Ì À ÍÁ È Ò‘∆‹À ® 2®
Ú∂Áª ˘ ’∂ÚÒ ÍÛ∑È È≈Ò ¡Â∂ √πÈ‰ È≈Ò ‹∆Ú ˘ ’∞fi Ú∆
√Ófi È‘ƒ ÍÀ∫Á∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ ¡È∞ÌÚ ’È »Í∆ ÍÓÍÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ’Á≈Õ
⁄÷ «Ï‘π È ’Â≈ ⁄ÒÂπ ‘À ∫ «ÂÈ‘π ¡ø √ Ìπ ‹ Á∆‹À ® 3®
«◊¡≈È »Í∆ ¡ºıª ÂØ∫ ‘∆‰≈ ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ ’∂ ’∞Ó≈◊ ”Â∂
220
«Á÷≈¿∫± ® 3®
ÍÃÌ» Á∆ Í≈·Ù≈Ò≈ «Ú⁄ ÍÛ∑’∂ ¡«‹‘∂ Â∆’∂ È≈Ò “√È’”
¡≈«Á ⁄≈∂ Ìª Óπ’Â ‘Ø¬∂ ‘È, «‹Èª Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ «Ú⁄≈
’È È≈Ò ÍÃ’≈Ù ‘Ø«¬¡≈ Á∂«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À
’≈◊Á ’ø Ú Ò Ó«Â Ó«√ ’« «ÈÓÒ
«ÏÈ √È≈ «È√ «ÁÈ ◊π ‰ ◊≈¿∫± ® 4®
«‘ÁÀ ˘ ’ÒÓ ¡Â∂ ÏπºË∆ ˘ «ÈÓÒ «√¡≈‘∆ Ï‰≈ ’∂ «‹‘Ú≈
ÂØ∫ Ï◊À ‘∆ «ÁÈ ≈Â ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
’‘À «ÚÁ≈√ ≈Ó ‹«Í Ì≈¬∆ √øÂ √≈«÷ Á∂ Ï‘π« È ¡≈¿±∫®5®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È ‘∂ Ì≈¬∆! √øÂ
«¬√ Á∂ ÍÃÓ≈‰ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú Óπ’Â ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ ÁπÏ≈≈ ‹ÈÓ-ÓÈ Á∂ ⁄º’ «Ú⁄ È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á≈Õ
ÙÏÁ ACA
‘« «√ÓÀ √Ø ¬ ∆ √ø Â «Ï⁄≈Ø Õ
¡Úπ ‹ÈÓ Ï∂’≈Ó ≈Ó «ÏÈ,’Ø«‡ ‹ÈÓ √Ω∫ ¿πÍ« Ï≈Ω®‡∂’®
‘« ÍÁ «ÚÓπ÷ ’π«‡Ò Ó≈«¬¡≈Â,≈Ó ⁄‰ «⁄Â‘π È √≈ÈÀÕ
«‹È ÓÈ Ó≈Èπ ‘¿πÓÀ∫ Ï√«‘,«Â‘ ‹È √øÂ ’‘Ω «’Ó Ó≈ÈÀ®1®
’Í‡ ‚ø Ì Í «Èø Á ≈ Ï» Û Ω , √ø Â ‹ÈÓ ÌΩ «’Ò«ÚÙ ’≈∆Õ
«‹¿π ∫ Ï«¡≈ π Â Ï» ø Á ¿π Á «Ë Ó«‘ø ¡≈¬∆, «ÓÒÀ √Ø ¬ ∆ ‹Ò
÷≈Ω®2®
Â≈ Í√ø«◊ √∆Í √Ú≈«Â È¤ºÂ, ÓØÂ∆ «ÈÍ‹Â È∆ ÂÀ «È¡≈ΩÕ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÓØ‘ ÓÁ «Â¡≈◊Ø, ≈Ó ⁄‰ ÓÈ √øÂ «Ï⁄≈Ω®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì ‹∆Úª ˘
√øÂª Á∆ √ø◊Â ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù Ï«÷ÙÙ ’Á∂ ‘ÈÕ
‘« «√ÓÀ √Ø ¬ ∆ √ø Â «Ï⁄≈Ø Õ
¡Úπ ‹ÈÓ Ï∂’≈Ó ≈Ó «ÏÈ, ’Ø«‡ ‹ÈÓ √Ω∫ ¿πÍ« Ï≈Ω®‡∂’®
‹Ø √øÂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á∂ ‘È ¿π‘∆ √Ã∂Ù‡ «Ú⁄≈ Ú≈Ò∂
‘È «’¿π∫«’ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ‹ÈÓ «ÈÙ¯Ò ‹ªÁ≈ ˛Õ
«¬√ Ò¬∆ ’ØÛª ‹ÈÓ √øÂª ¿πºÍ Ú≈È∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ
‘« ÍÁ «ÚÓπ÷ ’π«‡Ò Ó≈«¬¡≈Â, ≈Ó ⁄‰ «⁄Â‘π È √≈ÈÀÕ
«‹È ÓÈ Ó≈Èπ ‘¿πÓÀ∫ Ï√«‘, «Â‘ ‹È √øÂ ’‘Ω «’Ó Ó≈ÈÀ®1®
‘« Á∂ √Ú¿πº⁄ ÍÁ ˘ ¤º‚ ’∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» ÂØ∫ Ï∂Óπº÷, ’≈Ó∆,
«ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ ¡≈Í ‹∆ Á∆
⁄È-ÙÈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ª, ¡≈Í ÓÀ˘ ¡≈Í‰≈ ‹≈‰ ’∂ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂
È≈Ò Ò◊≈ Ò˙Õ
ÙÏÁ AC@
⁄«Ò ÓÈ ‘« ⁄‡√≈Ò ÍÛ∑ ≈ ¿∫± ® ‡∂ ’ ®
◊π  ’∆ √≈«‡ «◊Ô≈È ’≈ ¡º ¤  «Ï√À ÂØ ∫ √‘‹ √Ó≈«Ë
Ò◊≈¿±∫® 1®
ÍÃ ∂ Ó Í≈‡∆ √π π  «Â Ò∂ ÷ «È ’«‘Ω ≈ ÓÓ≈ «Ò«÷ ¡ª’
«Á÷≈¿± ® 2®
Ô∂ ‘ «Ï«Ë Óπ ’ «Â ÌÔ∂ √È’≈«Á’ «ÁÀ «ÏÁ≈« ÍÃ ’ ≈Ù
«Á÷≈¿∫± ® 3®
’≈◊Á ’ø Ú Ò Ó«Â Ó«√ ’« «ÈÓÒ
«ÏÈ √È≈ «È√ «ÁÈ ◊π ‰ ◊≈¿∫± ® 4®
’‘À «ÚÁ≈√ ≈Ó ‹«Í Ì≈¬∆ √øÂ √≈«÷ Á∂ Ï‘π« È ¡≈¿±∫®5®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª
˘ ‘« È≈Ó ‹Í‰ Á∆ Í≈·Ù≈Ò≈ «Ú⁄ ÍÛ∑’∂ ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ ’∂
Óπ’Â ‘Ø‰ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
⁄«Ò ÓÈ ‘« ⁄‡√≈Ò ÍÛ∑ ≈ ¿∫± ® ‡∂ ’ ®
‘∂ Ó∂∂ ÓÈ! ⁄Ò ÓÀ∫ ÂÀ˘ ‘« È≈Ó ‹Í‰ Ú≈Ò∆ Í≈·Ù≈Ò≈
«Ú⁄ ÍÛ∑≈ÚªÕ
◊π  ’∆ √≈«‡ «◊Ô≈È ’≈ ¡º ¤  «Ï√À ÂØ ∫ √‘‹ √Ó≈«Ë
Ò◊≈¿±∫® 1®
«‹√ Í≈·Ù≈Ò≈ «Ú⁄ √ÃÙ
∂ ‡-Ó≈◊ ÂØ∫ Ì‡’‰ ÂØ∫ Ø’‰ Ú≈Ò∆
◊π» Á∂ ¿∞ÍÁ∂Ù »Í∆ √Ø‡∆ ‘À ¡Â∂ ÍÃÌ» ˘ «ÓÒ≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ «◊¡≈È Á≈
¡º÷ ÍÛ∑≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂’ ‹∆Ú «◊¡≈È Á≈ ¡º÷ ÌπºÒ Ú∆
‹≈Ú∂ Âª Ú∆ ◊π» Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‹∆Ú Á∆ √«‘‹ √Ó≈Ë∆ Òº◊ ‹ªÁ∆
‘ÀÕ
ÍÃ ∂ Ó Í≈‡∆ √π π  «Â Ò∂ ÷ «È ’«‘Ω ≈ ÓÓ≈ «Ò«÷ ¡ª’
«Á÷≈¿± ® 2®
ÍÃÌ» Á∆ «¬√ Í≈·Ù≈Ò≈ «Ú⁄ ÍÛ∑È Ú≈√Â∂ ÍÃ∂Ó Á∆ Îº‡∆ ‘À
¡Â∂ √π«Â Á∆ ’ÒÓ ‘À «‹√ È≈Ò “” ¡Â∂ “Ó” √Ú-«Ú¡≈Í∆ “≈Ó”
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ¡≥’ «Ò«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ô∂ ‘ «Ï«Ë Óπ ’ «Â ÌÔ∂ √È’≈«Á’ «ÁÀ «ÏÁ≈« ÍÃ ’ ≈Ù
221
222
Á∆ Ó«‘Ó≈ ’∞fi È‘ƒ ’«‘ √’Á≈Õ «‹Ú∂∫ ⁄øÁÓ≈ «Ú⁄ ¡È∂’ª ◊π‰
‘Ø‰ ’≈È Ú∆ ¿∞‘ ‘Ó∂Ùª √∆ÂÒ ¡Â∂ √ø√≈ ÂØ∫ «ÈÒ∂Í «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ‘Ø ’∂ √≈∂ √ø√≈
˘ ⁄Ò≈¿∞∫Á∂ ‘Ø¬∂ Ú∆ √ø√≈ ÂØ∫ «ÈÒ∂Í «‘øÁ∂ ‘ØÕ
ÁÍÈ ◊◊È ¡È∆Ò ¡Ò∂Í ‹√Õ
◊ø◊ ‹Ò«Ë ÍÃ«Â«ÏøÏ Á∂«÷ Â√®1®
«‹Ú∂∫ ÁÍ‰, ¡’≈Ù, ‘Ú≈, Í≈‰∆ «ÈÒ∂Í ‘È Ì≈Ú Ù∆Ù∂
«Ú⁄ ‹∆Ú «‹‘Ø «‹‘≈ Á∂÷Á≈ ‘À ¿∞‘Ø «‹‘≈ È˜ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¡’≈Ù
ÊºÒ∂ √Ì ‹∆Ú «‘øÁ∂ ‘È∏¡’≈Ù «’√∂ È≈Ò Ì∂Á-Ì≈Ú È‘ƒ ’Á≈Õ
‘Ú≈ √Ì ‹∆Úª ˘ «¬’ √Ó≈È Òº◊Á∆ ‘À, «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» √Ì ‹∆Úª
«Ú⁄ Ú√Á≈ ‘À ¿∞√Á≈ È≈Ó ‹ºÍ‰ Á≈ √Ì ‹∆Úª ˘ Ï≈Ï ¡«Ë’≈
‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ◊ø◊≈ Á∂ ‹Ò «Ú⁄ «‹‘Ø-«‹‘∆ Í¤≈¬∆ ‘ØÚ∂ ¿∞‘Ø «‹‘∆ È˜
¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÙË≈ Ì≈ÚÈ≈Úª Ú≈Ò∂ ‹∆Úª ˘ ¿∞‘ ÍÃÌ»
√Ú-«Ú¡≈Í’ ÍÃÂ∆Â ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
√Ï ¡≈øÌ ¡’≈Ó ¡È∂‘≈Õ
«ÏË∆ «È÷∂Ë «’ÔØ ¡È∂’∂‘≈® 2®
ÍÃÌ» √ø√≈ Á≈ ¡≈øÌ-’Â≈ «¬º¤≈ ¡Â∂ ÓØ‘-«‘Â ‘À ¡Â∂
¿∞‘ ¡È∂’ª «ÚË∆¡ª Áπ¡≈≈ ¡Òº◊-¡Òº◊ »Íª ”⁄ «Ï¡≈È ’∆Â≈
‹ªÁ≈ ‘À, Í ¿∞‘ ÍÃÌ» ‘∆ ¡≥Â «Ú⁄ Ú≈√Â«Ú’ √º⁄≈¬∆ ‘ÀÕ
«¬‘∂ ÍÁ ’‘Â √πÈÂ È‘ƒ ¡≈ÚÀ®
’‘À «ÚÁ≈√ √π«¥«Â ’À Í≈ÚÀ®3®
ÍÃÌ» Á∆ Óπ’Â∆ Á∆ ¡Ú√Ê≈ ¿∞√Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‘∆ ÍÃ≈ÍÂ
’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú «¬√
√ø√≈ «Ú⁄ √π«¥Â Ì≈Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ¡À√≈ ÙÃ∂Ù‡ È≈Ó ‹Í‰ È≈Ò
‘∆ ¡«‹‘∂ ¡‚ØÒ-ÍÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’Á≈ ‘ÀÕ
≈◊ ’≈ÈÛ≈ (ÁØ Í ≈Á)
ÙÏÁ - ACC
‹≈ ’À ≈Ó ‹∆ ËÈ∆ Â≈ ’À ’≈«‘ ’∆ ’Ó∆ ‘À®
ÓÈ√≈ ’Ø È≈Ê ÓÈØÊ ÍπÏÀ √π÷ «ÈË≈È ’∆ ’≈‘≈ ◊È∆ ‘À®1®
’ÚÈ ’≈‹ «’ÍÈ ’∆ Ó≈Ô≈ ’Â «ÎÂ ¡ÍÈ∆ ¡ÍÈ∆ ‘À®
÷≈¬∆ È √≈’À ÷⁄ È«‘ ‹≈ÚÀ ‹ÔØ∫ ÌπÔ◊
ø «√ ‘Â ÓÈ∆ ‘À®2®
Ó≈«¬¡≈Ë≈∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∂ ⁄È’øÚÒª «Ú⁄ «⁄ºÂ È‘ƒ
Ò≈¿π∫Á≈Õ «‹√ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ Ó≈‰ ‘ø’≈ Ú√Á≈ ˛, ¿π‘ ‹∆Ú
√øÂª ˘ «’Ú∂∫ ÓøÈ √’Á≈ ˛?
’Í‡ ‚ø Ì Í «Èø Á ≈ Ï» Û Ω , √ø Â ‹ÈÓ ÌΩ «’Ò«ÚÙ ’≈∆Õ
’Í‡ ’È≈, ËØ÷≈ ’È≈ ¡Â∂ Í≈¬∆ «Èø«Á¡≈ ’È∆ «¬‘
Ï‘πÂ Úº‚∂ Í≈Í ‘ÈÕ √øÂª Á∆ √ø◊Â ’’∂ «¬‘ ‹∆Ú ’«·È Í≈Íª ÂØ∫
¤π‡’≈≈ Í≈ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
«‹¿π ∫ Ï«¡≈ π Â Ï» ø Á ¿π Á «Ë Ó«‘ø ¡≈¬∆, «ÓÒÀ √Ø ¬ ∆ ‹Ò
÷≈Ω®2®
‹ÁØ∫ Ú÷≈ Á∆ πºÂ ¡≈¿π∫Á∆ ˛ Âª √≈≈ Í≈‰∆ ÷≈∂ √ÓπøÁ
«Ú⁄ √Ó≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
Â≈ Í√ø«◊ √∆Í √Ú≈«Â È¤ºÂ, ÓØÂ∆ «ÈÍ‹Â È∆ ÂÀ «È¡≈ΩÕ
‹ÁØ∫ √Ú≈Â∆ È¤ºÂ √Ó∂∫ Ú÷≈ Á∆ Ï»øÁ «√ºÍ «Ú⁄ «‚º◊Á∆
˛ Âª ¿π√∂ Í≈‰∆ ÂØ∫ ÓØÂ∆ ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ ÓØ‘ ÓÁ «Â¡≈◊Ø, ≈Ó ⁄‰ ÓÈ √øÂ «Ï⁄≈Ω®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ‘∂
Ì≈¬∆! ÓØ‘, ‘ø’≈ «Â¡≈◊ ’∂ √øÂª Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ¡≈Í‰∂ ÓÈ
˘ ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª È≈Ò Ò◊≈ Ì≈Ú √øÂª Á∆ √ø◊Â ’Õ
≈◊ ‹À √ Ã ∆
ÙÏÁ ACB
√Ï ’∞ ¤ ’Â È ’‘Ω ∫ ’∞ ¤ ’À √ ∂ Õ
◊πÈ «È«Ë Ï‘πÂ ‘Â √Ó ‹À√∂® ‡∂’®
ÁÍÈ ◊◊È ¡È∆Ò ¡Ò∂Í ‹√Õ
◊ø◊ ‹Ò«Ë ÍÃ«Â«ÏøÏ Á∂«÷ Â√®1®
√Ï ¡≈øÌ ¡’≈Ó ¡È∂‘≈Õ
«ÏË∆ «È÷∂Ë «’ÔØ ¡È∂’∂‘≈® 2®
«¬‘∂ ÍÁ ’‘Â √πÈÂ È‘ƒ ¡≈ÚÀ®
’‘À «ÚÁ≈√ √π « ¥«Â ’À Í≈ÚÀ ® 3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ È≈Ó ‹ºÍ‰ Á≈
Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
√Ï ’∞ ¤ ’Â È ’‘Ω ∫ ’∞ ¤ ’À √ ∂ Õ
◊πÈ «È«Ë Ï‘πÂ ‘Â √Ó ‹À√∂® ‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆, ¡≈Í √ø√≈ «Ú⁄ √Ì ’∞fi ’È Ú≈Ò∂ ‘Ø, ÓÀ∫ ¡≈Í
223
224
º«÷¡≈ ’È Á∂ Ò¬∆ ¡≈Í‰∂ Í≈√ √πÁÙÈ ⁄º’ º÷Á≈ ‘À ¡Â∂ ’Ø¬∆
Ú∆ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó∆¡ª Á∂ √Â∂ Á∆ π’≈Ú‡ È‘ƒ Ï‰ √’Á≈Õ
«√Ú √È’≈«Á’ Í≈ È Í≈ÚÀ ÓÀ ∫ ÏÍπ  À ’∆ ’Ω È «◊È∆ ‘À ®
‹≈ ’∆ ÍÃ ∆ Â «Èø Â « ‘« √Ø ’‘À «ÚÁ≈√ Â≈’∆ √Á≈ ÏÈ∆
‘À®4®
«ÙÚ ‹∆ √È’≈«Á’ ⁄≈∂ Ì≈ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ Ó«‘Ó≈ È‘ƒ ‹≈‰
√’Á∂Õ «Î ÓÀ∫ ◊∆Ï «Ú⁄≈≈ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ª ˘ «’Ú∂∫ ‹≈‰ √’Á≈ ‘ªÕ
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ «‹√ ‹∆Ú Á∆ «ÈøÂ ÍÃ∆Â
ÍÃÌ» È≈Ò ‘À ¿∞√ ‹∆Ú Á∆ ‘Ó∂Ùª ‘∆ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ò Ò◊È Òº◊∆ «‘øÁ∆
‘ÀÕ
ÙÏÁ ACD
Ì◊«Â È ‘Ø«¬ ∂ È ‘Ø¬∆, ‹Ï Ò◊ ÂÈ √πË È ‘Ø«¬Õ
Ì◊«Â È‘ƒ Èª⁄À ¡π ◊≈ÚÀ , Ì◊«Â È Ï‘π ÂÍ ’∆È‘≈Õ
Ì◊«Â È‘ƒ √Ú≈Ó∆ ¡π √∂ Ï ◊, ‹Ï Ò◊ ÍÓ Âº Â È‘ƒ
⁄∆È‘≈®1®
Ì◊«Â È «◊¡≈È ‹Ø ◊ ÏÀ  ≈◊À , Ì◊«Â È ’˛ ’‘≈ÚÀ ∫ Õ
Ì◊«Â È √π « È Óø ‚ Ò ÿ √Ø Ë À , Ì◊«Â È ’¤π «Á÷≈ÚÀ ∫ ®2®
‹‘ª ‹‘ª ‹≈«¬ Â‘ª Â‘ª Ïø Ë È, «Âz « ÚË Â≈Í È ‹≈¬∆Õ
’˛ «ÚÁ≈√ ÂÏÀ √¸ Í≈ÚÀ , ¡≈Í≈ ¿π Ò «‡ √Ó≈¬∆®3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √Ì ‹∆Úª ˘ ¡≈‚øÏª ˘
«Â¡≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Ì◊«Â È ‘Ø«¬ ∂ È ‘Ø¬∆, ‹Ï Ò◊ ÂÈ √πË È ‘Ø«¬®‡∂’®
‹ÁØ∫ Âº’ √∆ ÙπºË È‘ƒ ‘πøÁ≈ ˙ÁØ∫ Âº’ ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ È‘ƒ
‘Ø √’Á∆Õ
Ì◊«Â È‘ƒ Èª⁄À ¡π ◊≈ÚÀ , Ì◊«Â È Ï‘π ÂÍ ’∆È‘≈Õ
Ì◊«Â È‘ƒ √Ú≈Ó∆ ¡π √∂ Ï ◊, ‹Ï Ò◊ ÍÓ Âº Â È‘ƒ
⁄∆È‘≈®1®
«‹øÈ≈ «⁄ ‹∆Ú ÍÓÂºÂ ˘ È‘ƒ ‹≈‰Á≈ Ì≈Ú∂∫ Èº⁄∂, Ì≈Ú∂∫
◊≈Ú∂, Ì≈Ú∂∫ Ï‘π ÍÃ’≈ È≈Ò ÂºÍ ’∂ ¡Â∂ √Ú≈Ó∆ √∂Ú’ Ì◊Â∆ ’∂,
«¬√Á≈ ’Ø¬∆ Ò≈Ì È‘ƒ ˛Õ
225
‹≈ ’∆ ≈«√ Ê≈Ú È«‘ ¡≈ÚÀ ≈‘≈ ’∂Â’∆ Óπ’Â ¡È∆ ‘À®
÷Ú≈∂ ’Ø ⁄¥ √πÁÙÈ «ÏÿÈ È «Ï¡≈ÍÀ Ø’ «¤È∆ ‘À®3®
«√Ú √È’≈«Á’ Í≈ È Í≈ÚÀ ÓÀ ∫ ÏÍπ  À ’∆ ’Ω È «◊È∆ ‘À ®
‹≈ ’∆ ÍÃ∆Â «ÈøÂ« ‘« √Ø ’‘À «ÚÁ≈√ Â≈’∆ √Á≈ ÏÈ∆
‘À®4®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ «‹√ ‹∆Ú Á∂ Í≈√ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ √Ã∂Ù‡ ËÈ ‘À, ¿∞√˘ «’√∂
⁄∆˜ Á∆ ’Ø¬∆ ’Ó∆ È‘ƒ «‘øÁ∆Õ Úº‚≈ ËÈ∆ ÍÃÌ» √πº÷ª Á≈ ÷˜≈È≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ ‹∆Ú Á∆¡ª √Ì «¬º¤≈Úª Í»∆¡ª ’ «ÁøÁ≈ ‘À ¡Â∂ ‘ √Ó∂∫
¿∞√Á∆ º«÷¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ¿∞√ ÍÃÌ» È≈Ò √º⁄∆
ÍÃ∆Â∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
‹≈ ’À ≈Ó ‹∆ ËÈ∆ Â≈ ’À ’≈«‘ ’∆ ’Ó∆ ‘À®
ÓÈ√≈ ’Ø È≈Ê ÓÈØÊ ÍπÏÀ √π÷ «ÈË≈È ’∆ ’≈‘≈ ◊È∆ ‘À®1®
«‹√ ‹∆Ú Á∂ Í≈√ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ËÈ ‘À, ¿∞√˘ ‘Ø «’√∂
Ú∆ ⁄∆˜ Á≈ ÿ≈‡≈ È‘ƒ «‘øÁ≈Õ ¿∞‘ È≈Ê ‹∆Ú Á∆¡ª √Ì «¬º¤≈Úª
¡Â∂ ÓÈØÊ Í»∂ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞√Á∂ √πº÷ª »Í∆ ÷˜≈«È¡ª Á∆
«◊‰Â∆ È‘ƒ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆Õ
’ÚÈ ’≈‹ «’ÍÈ ’∆ Ó≈Ô≈ ’Â «ÎÂ ¡ÍÈ∆ ¡ÍÈ∆ ‘À®
÷≈¬∆ È √≈’À ÷⁄ È«‘ ‹≈ÚÀ ÔØ∫ ÌπÔø◊ «√ ‘Â ÓÈ∆ ‘À®2®
’ø‹»√ ¡≈ÁÓ∆ Á∆ Ó≈«¬¡≈ Á≈ ’∆ Ò≈Ì ‘À «‹√˘ ¿∞‘ «ÁÈ
≈Â ¡≈Í‰∆-¡≈Í‰∆ ’«‘ ’∂ ÷πÙ ‘πøÁ≈ «ÎÁ≈ ‘ÀÕ √Í «‹Ú∂∫ ÓÈ∆
˘ √øÌ≈ÒÁ≈ ˛, «¬√ Â∑ª ¿∞‘ ’ø‹»√ Ó≈«¬¡≈ ˘ √øÌ≈ÒÁ≈ «‘øÁ≈ ‘À,
Í ¿∞‘ «Ú⁄≈≈ ¿∞√ Ó≈«¬¡≈ ˘ È≈ Âª ÷≈ √’Á≈ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆
÷⁄ ’ √’Á≈ ‘À, «‹Ú∂∫ √ºÍ Á∂ «√ Â∂ Ó‰∆ Âª ‘πøÁ∆ ‘À Í ¿∞√˘
Ó‰∆ Á≈ ’∞fi Ò≈Ì È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ «¬√∂ Â∑ª ‹∂’ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ËÈ
«¬’ºÂ È‘ƒ ’Á≈ Âª «Î «¬‘ ‹∆Ú Ò≈Ì ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
‹≈ ’∆ ≈«√ Ê≈Ú È«‘ ¡≈ÚÀ ≈‘≈ ’∂ Â ’∆ Óπ ’ Â ¡È∆ ‘À ®
÷Ú≈∂ ’Ø ⁄¥ √π Á ÙÈ «ÏÿÈÈ «Ï¡≈ÍÀ Ø ’ «¤È∆ ‘À ® 3®
«‹√Á∆ Í»ø‹∆ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Â∂ ÷⁄ È‘ƒ ‘πøÁ∆, ¿∞√ Á∆ Í»ø‹∆
◊Ã«‘ ¡≈«Á’ ·º◊ ÒÀ∫Á∂ ‘È, Í ¿∞‘ ÍÃÌ» Á∂ Ì◊Âª Á∆ È≈Ó »Í∆
Í»ø‹∆ ˘ ’Ø¬∆ È∞’√≈È È‘ƒ Í‘πø⁄≈ √’Á∂Õ ÍÃÌ» ¡≈Í‰∂ Ì◊Âª Á∆
226
227
ÙÏÁ ACF
Á∂ « ÷ Ó»  ÷Â≈ Ô‘π ÓÈ ’∆Õ
≈Ó È≈Ó ’Ø ¤≈«‚ ¡Ë≈Ω , ◊«‘ ˙‡ ¤π Á «Âz È ’∆® ‡∂ ’ ®
¡«Ì ¡ø Â  ≈Óπ È«‘ø ‹≈«È˙, ¤≈È‘π Ë» «  ÏÈ ÏÈ ’∆®
‹≈ «ÁÈ «¬‘ ‘ø √ ≈ ¿π «  ‹≈«¬ ˛, ¤Ø «  ··«Ô≈ ÂÈ ’∆®
ËÈπ Á≈≈ Ó«‘ ‘‘π ÒÍ‡≈ÈØ, ¡≈Í‘π È«‘ø √π«Ë Ú≈ ¤È ’∆®1®
‹È «ÚÁ≈√ «Â¡≈◊∆ ‹◊ ¡≈√≈, Ò‘‘π ˙‡ ‘« ⁄ÈÈ ’∆®2®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄
√ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈ √‘≈≈ ÒÀ ’∂ √ø√≈ »Í∆ ÌÚ-√≈◊ Í≈
’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
ÙÏÁ ACE
∂ Í≈«¬˙ ∂ ≈Ó ¡≈Ó∆ √®‡∂’®
√ «‹«È Ó◊È ‘…À «‘¡≈, ø’≈ ≈Ù∂ «ÈÂ √È≈Õ
«¬‘π √ Í∆Ï ≈Ó √ Ï»ÛΩ, ¡≈Íπ Ó◊È «‘ ‘…À «ÁÈ ÀÈ≈®1®
ÒØ ’ √ Ò≈«◊ «ÚÙÀ «ÚÙ Á∂ ‘ ∆, Ì‰Ø ∫ ≈Ó ÌΩ ‹ Ò È‘ƒ Ï‘È≈Õ
¡«Ì ¡øÂ Ì‹Ω «È‹ ¡«Ú◊Â, «¬‘ ¿πÍ≈«¬ ¡ø«Â ÌΩ ÂÈ≈®2®
«⁄øÂ≈Ó«‰ Ò≈Ò ‘≈ÊÀ ‹À ⁄«ÛÔ, ‘πÚΩ ¿π‹≈Ó «Â«Ó È‘ƒ ‘È≈Õ
Ì‹À «ÚÁ≈√ ≈Ó «ÈÂ √È≈, Áπ Ò Ì ‹ÈÓ «ÏÊ È‘ƒ
◊ÚÈ≈®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
√ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ √Ã∂Ù‡ È≈Ó »Í∆ √ «Ú⁄
Ó◊È ‘Ø ’∂ ÁπÒÌ ‹ÈÓ √¯Ò ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
∂ Í≈«¬˙ ∂ ≈Ó ¡≈Ó∆ √®‡∂’®
‘∂ Ì≈¬∆! ÓÀ∫ √Ï «Ú÷∂ Ó∂ ‘Ø¬∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ¡≥«ÓÃÂ
ÍÃ≈ÍÂ ’ «Ò¡≈ ‘ÀÕ
√ «‹«È Ó◊È ‘…À «‘¡≈, ø’≈ ≈Ù∂ «ÈÂ √È≈Õ
«¬‘π √ Í∆Ï ≈Ó √ Ï»ÛΩ, ¡≈Íπ Ó◊È «‘ ‘…À «ÁÈ ÀÈ≈®1®
‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ √Ã∂Ù‡ √ «Úº⁄ Ó◊È ‘Ø «‘øÁ≈ ‘À
¿∞√ ‹∆Ú Á∆ √È≈ Â∂ «ÈºÂ≈-ÍÃÂ∆ ø◊-»Í ÂØ∫ «‘Â ÍÃÌ» Ú√Á≈ ‘ÀÕ
«¬√ √ «Úº⁄ Ó◊È ‘Ø‰ È≈Ò «ÈºÂ≈ ÍÃÂ∆ «¬‘ √ ÚºËÁ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«‹√ «Ú⁄ ‹∆Ú «ÁÈ ≈Â Ó◊È «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
ÒØ ’ √ Ò≈«◊ «ÚÙÀ «ÚÙ Á∂ ‘ ∆, Ì‰Ø ∫ ≈Ó ÌΩ ‹ Ò È‘ƒ Ï‘È≈Õ
¡«Ì ¡øÂ Ì‹Ω «È‹ ¡«Ú◊Â, «¬‘ ¿πÍ≈«¬ ¡ø«Â ÌΩ ÂÈ≈®2®
√ø√≈ Á∂ ÒØ’ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ √ ˘ ÌπÒ≈ ’∂ ¡≈Í‰∂ √∆
˘ «ÚÙ∂-«Ú’≈ª Á∂ √ Ò◊≈ ‘∂ ‘È, «‹√ È≈Ò ‹∆Ú √ø√≈ »Í∆
ÌÚ‹Ò ÂØ∫ Í≈ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ ‹∆Ú ˘ Ï≈‘∆ √ª Á≈ «Â¡≈◊
’’∂ ¡«ÚÈ≈Ù∆ ÍÃÌ» Á≈ ¡≈Í‰∂ ¡≥Á «√ÓÈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«¬√ ÍÃ’≈ ¡≈Í‰∂ ¡≥Á ÍÃÌ» Á∂ «√ÓÈ Á≈ ¿∞Í≈¡ ’’∂ ‹∆Ú
√ø√≈ Á∂ ÌÚ√≈◊ ÂØ∫ Â ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«⁄øÂ≈Ó«‰ Ò≈Ò ‘≈ÊÀ ‹À ⁄«ÛÔ, ‘πÚΩ ¿π‹≈Ó «Â«Ó È‘ƒ ‘È≈Õ
Ì‹À «ÚÁ≈√ ≈Ó «ÈÂ √È≈, Áπ Ò Ì ‹ÈÓ «ÏÊ È‘ƒ
◊ÚÈ≈®3®
«‹√ ‹∆Ú Á∂ ‘ºÊ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ÓÈ «¬º¤Â ÎÒ
Á∂‰ Ú≈Ò≈ «⁄øÂ≈ÓÈ ¡ÓØÒ’ ‘∆≈ ‘À ¿∞‘ «¬√ √ø√≈ Á∂ ÌÚ √≈◊
ÂØ∫ Í≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ √øÏØËÈ ’Á∂ ‘È ‘∂ ‹∆Ú
«ÈºÂ≈-ÍÃÂ∆ ¡≈Í‰∆ √È≈ È≈Ò ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’ «‹√ È≈Ò
¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ «Ú¡Ê È‘ƒ ‹≈Ú∂◊≈Õ
Ì◊«Â È «◊¡≈È ‹Ø◊ ÏÀ≈◊À, Ì◊«Â È ’˛ ’‘≈ÚÀ∫Õ
Ì◊«Â È √π « È Óø ‚ Ò ÿ √Ø Ë À , Ì◊«Âø È ’¤π «Á÷≈ÚÀ ∫ ®2®
ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª «◊¡≈È, ‹Ø◊, ÚÀ≈◊ Ë≈È ’È≈ Ì◊Â∆
È‘ƒ ’‘≈™Á∆Õ √ππøÈ Óø‚Ò Á∆ ¡≈√ º÷‰∆ ¡Â∂ «Á÷≈Ú≈ ’È≈
Ì◊Â∆ È‘ƒ ˛Õ
‹‘ª ‹‘ª ‹≈«¬ Â‘ª Â‘ª Ïø Ë È,«Âz « ÚË Â≈Í È ‹≈¬∆Õ
’˛ «ÚÁ≈√ ÂÏÀ √¸ Í≈ÚÀ , ¡≈Í≈ ¿π Ò «‡ √Ó≈¬∆®3®
ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ‹Ø ‹Ø ’Á≈ ˛ √Ì ÏøËÈ ‘È ¡Â∂
‹∆Ú «ÂøÈª ÍÃ’≈ Á∂ Â≈Í (¡≈«Ë, «Ï¡≈«Ë, ¿πÍ≈«Ë) ÂØ∫ Óπ’Â È‘ƒ
‘πøÁ≈Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫
‹∆Ú √ø√≈ ÚÒØ∫ ¡≈Í‰≈ «Ë¡≈È ‘‡≈ ’∂ ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ Ì◊Â∆ ’Á≈
˛ Âª ÍÃÌ» ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
228
ÙÏÁ ACH
¡≈Â∆
√ø Â ¿∞ Â ≈À ¡≈Â∆ Á∂ Ú «√Ø Ó È∆¬∂ Õ
¿∞  ¡≥ Â  Â‘ª ÍÀ « √ «ÏÈ √È≈ Ì«‰¬∂ ® ‡∂ ’ ®
ÓÈ√≈ Ó≥ « Á Ó≈«‘ø Ë» Í Ëπ Í ¬∆¬∂ ®
ÍÃ ∂ Ó ÍÃ ∆ «Â ’∆ Ó≈Ò ≈Ó ⁄Û∑ ¬ ∆¬∂ ® 1®
229
¡≈Â∆ ’‘ª ÒÀ ∫ ’ ‹Ø Ú À Õ
√∂ Ú ’ Á≈√ ¡⁄ø Ì Ø ‘Ø Ú À ® ‡∂ ’ ®
‘∂ ÍÃÌ»! ¡≈Í Á∂ È≈Ó ‹Í‰ »Í∆ ¡≈Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ÓÀ∫ √ø√≈
«Ú⁄ ‘Ø ’Ø¬∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ È‘ƒ Ú∂÷Á≈Õ ¡≈Í Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ÓÀ∫
¡≈Í Á∂ Á≈√ Ò¬∆ √≈∂ ¡≈‚øÏ ‘À≈È∆‹È’ ‘ÈÕ
Ï≈ÚÈ ’ø ⁄ È Á∆Í Ë≈ÚÀ Õ
‹Û ÏÀ≈◊ ∂ «Áz√«‡ È ¡≈ÚÀ®1®
Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ¡≈Â∆ Ò¬∆ √ØÈ∂ Á∂ ¤Ø‡∂ Á∆Ú∂ Ï‰≈ ’∂
‹◊≈Ú∂ Í √º⁄∂ ÚÀ≈◊ ÂØ∫ «ÏÈª ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ ÁÙÈ È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ
’Ø « ‡ Ì≈È∞ ‹≈’∆ √Ø Ì ≈ Ø Ó À Õ
’‘≈ ¡≈Â∆ ¡◊È∆ ‘ØÓÀ® 2®
«‹√ ÍÃÌ» Á∆ ¡≈Â∆ Á∆ ÙØÌ≈ ’ØÛª √»‹ª ÂØ∫ Ú∆ «˜¡≈Á≈
ÍÃ’≈Ù ÚË≈ ‘∆ ‘À, «Î ¡À√∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ Ò¬∆ ¡◊È∆ Ï≈Ò ’∂
Ôº◊ ’È Á∆ ’∆ ÒØÛ ‘À Ì≈Ú ’Ø¬∆ ÒØÛ È‘ƒ ‘ÀÕ
Íª⁄ ÂÂ Ô‘ «Â◊π È ∆ Ó≈Ô≈Õ
‹Ø Á∂ ÷ À √Ø √’Ò ¿π Í ≈Ô≈®3®
«¬‘ √ø√≈ Í≥‹-ÂºÂ Í≈‰∆, ‘Ú≈, ¡◊È∆, ËÂ∆ Â∂ ¡≈’≈Ù
¡Â∂ «ÂøÈ ◊π‰, √Â, ‹ ¡Â∂ ÂÓ ÂØ∫ Ï«‰¡≈ ‘ÀÕ ‹Ø Ú∆ «Á÷≈¬∆ Á∂
«‘≈ ‘À ¿∞√ √≈∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
’‘À «ÚÁ≈√ Á∂ ÷ ≈ ‘Ó Ó≈‘∆∫Õ
√’Ò ‹Ø « Â Ø Ó √Ó È≈‘ƒ®4®
◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ÍÃÌ» ˘
¡≈Í‰∂ ¡≥ÁØ∫ ¡È∞ÌÚ ’∆Â≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ ‹ØÂ Á∂ «¬’ ØÓ Á∂
ÍÃ’≈Ù Ï≈Ï Ú∆ √ø√≈ Á≈ √≈≈ ÍÃ’≈Ù È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ
Á∂ « ÷ Ó»  ÷Â≈ Ô‘π ÓÈ ’∆Õ
≈Ó È≈Ó ’Ø ¤≈«‚ ¡Ë≈Ω , ◊«‘ ˙‡ ¤π Á «Âz È ’∆® ‡∂ ’ ®
‘∂ Ì≈¬∆, Â»ø «¬√ ÓÈ Á∆ Ó»÷Â≈ Á∂÷ «’ «¬‘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó
Á≈ ¡≈√≈ ¤º‚ ’∂ «¬‘ ‘Ø «ÂÒ Ó≈Â ¤Ø‡∂ ¡≈√∂ Ì≈ÒÁ≈ ˛Õ
¡«Ì ¡ø Â  ≈Óπ È«‘ø ‹≈«È˙, ¤≈È‘π Ë» «  ÏÈ ÏÈ ’∆®
¡≈Í‰∂ ¡øÁ ÏÀ·∂ ÍÃÌ» ˘ ‹≈«‰¡≈ È‘ƒ ¡Â∂ ÏÈ-ÏÈ «Ú⁄
‹≈ ’∂ Ì‡’Á≈ «ÎÁ≈ ˛Õ
‹≈ «ÁÈ «¬‘ ‘ø √ ≈ ¿π «  ‹≈«¬ ˛, ¤Ø «  ··«Ô≈ ÂÈ ’∆®
«¬’ «ÁÈ «¬‘ ¡≈ÂÓ≈ »Í∆ ‘ø√ È∂ √∆ »Í∆ Ìª‚∂ ˘ ¤º‚
’∂ ¿πº‚ ‹≈‰≈ ˛Õ
ËÈπ Á≈≈ Ó«‘ ‘‘π ÒÍ‡≈ÈØ, ¡≈Í‘π È«‘ø √π«Ë Ú≈ ¤È ’∆®1®
ËÈ, «¬√Â∆ ¡Â∂ √ø√≈∆ ÍÁ≈Êª «Ú⁄ ‹∆Ú «ÒÍ«‡¡≈
‘Ø«¬¡≈ ˛ ¡Â∂ ‹∆Ú ˘ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √øÚ≈È Á∆ √Øfi∆ È‘ƒ ˛Õ
‹È «ÚÁ≈√ «Â¡≈◊∆ ‹◊ ¡≈√≈, Ò‘‘π ˙‡ ‘« ⁄ÈÈ ’∆®2®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈¿π∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú!
Â»ø √ø√≈ Á∆ fi»·∆ ¡≈√≈ ¤º‚ ’∂ ÍÃÌ» Á∂ ⁄È ’øÚÒª Á≈ ¡≈√≈ ÒÀ
’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’Õ
ÙÏÁ ACG
¡Ê ¡≈Â∆
¡≈Â∆ ’‘ª ÒÀ ∫ ’ ‹Ø Ú À Õ
√∂ Ú ’ Á≈√ ¡⁄ø Ì Ø ‘Ø Ú À ® ‡∂ ’ ®
Ï≈ÚÈ ’ø ⁄ È Á∆Í Ë≈ÚÀ Õ
‹Û ÏÀ≈◊ ∂ «Áz√«‡ È ¡≈ÚÀ®1®
’Ø « ‡ Ì≈È∞ ‹≈’∆ √Ø Ì ≈ Ø Ó À Õ
’‘≈ ¡≈Â∆ ¡◊È∆ ‘Ø ÓÀ ®2®
Íª⁄ ÂÂ Ô‘ «Â◊π È ∆ Ó≈Ô≈Õ
‹Ø Á∂ ÷ À √Ø √’Ò ¿π Í ≈Ô≈®3®
’‘À «ÚÁ≈√ Á∂ ÷ ≈ ‘Ó Ó≈‘∆∫Õ
√’Ò ‹Ø « Â Ø Ó √Ó È≈‘ƒ®4ÕÕ
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ Á≈ ◊π‰◊≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ ‹ØÂ Á∂ ÍÃ’≈Ù Á∆ Ï≈Ï∆ ’ØÛª
√»‹ª Á≈ ÍÃ’≈Ù Ú∆ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
230
√π√ÓÈ «¬øÁπ ¡«ÓÃÂ ’∞øÌ Ë≈ÚÀ ÓÈ√≈ Ó≈Ò≈ Î»Ò ⁄Û≈ÚÀ®1®
ÿ∆Ú ¡÷≥ ‚ ≈ √Ø ‘ À Ï≈Â∆ «Âz ’ ∞ ‡ ∆ ‹Ø Â ‹ÒÀ «ÁÈ ≈ÂƒÕ
ÍÚÈ √≈ËÈ≈ Ê≈Ò √‹∆‹À Â≈Ó∂ ∫ ⁄Ω Ó π ÷ ÓÈ Ë« Ò∆‹À ® 2®
«Ú √«√ ‘≈Ê ◊‘Ω∫ «Â∫‘ Ó≈‘ƒ «÷È Á«‘È∂ «÷È Ï≈ÓÀ∫ Ò≈‘ƒÕ
√‘√ ’øÚÒ «√ÿ≈√È ≈‹À ¡È‘Á fiª‹È «ÈÂ ‘∆ Ï≈‹À®3®
«¬‘ø «ÏË ¡≈Â∆ √ª⁄∆ √∂ Ú ≈ ÍÓ Íπ « ÷ ¡Ò÷ ¡Ì∂ Ú ≈Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ◊π  Á∂ Ú ÏÂ≈ÚÀ ¡À √ ∆ ¡≈Â∆ Í≈ ¶ÿ≈ÚÀ ® 4®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ ≈‘ƒ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
‹∆Úª ˘ ◊π» Á∂ ¿∞ÍÁ∂Ù ”Â∂ ⁄ºÒ ’∂ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ «Ú⁄ «Ë¡≈È «‡’≈
’∂ ¡È‘Á È≈Á ¡Â∂ ÍÃ’≈Ù Á∂ ÁÙÈ ’È »Í∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ ’È
Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
◊◊È Ó≥ ‚ Ò Ó∂ ∫ ¡≈Â∆ ’∆‹À È≈Á «Ïø Á «¬’∂ Ó∂ ’ ’∆‹À Õ
√π√ÓÈ «¬øÁπ ¡«ÓÃÂ ’∞øÌ Ë≈ÚÀ ÓÈ√≈ Ó≈Ò≈ Î»Ò ⁄Û≈ÚÀ®1®
‘∂ Ì≈¬∆! Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ »Í∆ ◊◊È Ó≥‚Ò «Ú⁄ «Ë¡≈È «‡’≈
’∂ ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ ’Ø «‹ºÊ∂ ÍÃÌ» Á∆ ¡È‘Á È≈Á ¡Â∂ ‹∆Ú Á∆
¿∞ÂÍºÂ∆ Á∂ ¡≥Ù-«ÏøÁ «¬’-«Ó’ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ »Í∆
√π÷ÓÈª È≈Û∆ «Ú÷∂ ÍÃÌ» Á∂ ¡«ÓÃÂ Á≈ ’∞øÌ Ì«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂
ÍÃÌ»-«ÓÒ≈Í »Í∆ ÎπºÒª Á∆ Ó≈Ò≈ ⁄Û∑≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
ÿ∆Ú ¡÷≥ ‚ ≈ √Ø ‘ À Ï≈Â∆ «Âz ’ ∞ ‡ ∆ ‹Ø Â ‹ÒÀ «ÁÈ ≈ÂƒÕ
ÍÚÈ √≈ËÈ≈ Ê≈Ò √‹∆‹À Â≈Ó∂ ∫ ⁄Ω Ó π ÷ ÓÈ Ë« Ò∆‹À ® 2®
«‹ºÊ∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ Á∆Ú≈ Ï‰≈ ’∂, ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ «ÿ˙
Í≈ ’∂ ¡Â∂ ÏºÂ∆ Á∆Ú∂ «Úº⁄ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘À ¡Â∂ «Âz’∞‡∆ «Ú÷∂ ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó Á∆ ‹ØÂ «ÈøÂ ‹◊Ó◊≈ ‘∆ ‘ÀÕ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ Â∂ √Ú≈√ª ˘
«‡’≈¿∞‰ »Í∆ √≈ËÈ≈ Ò¬∆ Ê≈Ò √‹≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂ ‘
Í≈«√˙∫ «Ë¡≈È ‘‡≈ ’∂ ÍÃÌ» «Úº⁄ Ò◊≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«Ú √«√ ‘≈Ê ◊‘Ω∫ «Â∫‘ Ó≈‘ƒ «÷È Á«‘È∂ «÷È Ï≈ÓÀ∫ Ò≈‘ƒÕ
√‘√ ’øÚÒ «√ÿ≈√È ≈‹À ¡È‘Á fiª‹È «ÈÂ ‘∆ Ï≈‹À®3®
¿∞√ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ «Ú÷∂ √»‹ ¡Â∂ ⁄øÁÓ≈ ÂØ∫ ¡‰«◊‰Â
◊π‰≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂ Á«‘‰∂ Ùø÷ ÂØ∫ «ÏÈª ‘∆ ¡È‘Á È≈Á
√π‰≈¬∆ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ √‘ø√ÁÒ ’ÓÒ «Ú÷∂ ÍÃÌ» Í≈ÂÙ≈‘ Á≈ «√øÿ≈√È
‘ÀÕ «‹ºÊ∂ ÍÃÌ» Á∂ ¡È‘Á Á∂ Ï≈‹∂ Ú‹ ‘∂ ‘ÈÕ
231
⁄‘π ø «Á«√ «ÁÏÒ≈ Ï≈«Ò ‹◊Ó◊ ‘… À «‘˙ ∂ ®
‹Ø « Â ‹Ø « Â √Ó ‹Ø « Â ‹Ø « Â «ÓÒ «‘˙ ∂ ® 2®
ÂÈ ÓÈ ¡≈ÂÓ Ï≈« √Á≈ ‘« ◊¬∆¬∂®
ÌÈÂ ‹È «ÚÁ≈√ Â∞ Ó √È≈ ¡≈¬∆¬∂ ® 3®
‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Úª ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È Á≈
Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ÍÃÌ» Á∆ È≈Ó ‹Í‰ »Í∆ ¡≈Â∆ √øÂ-‹È
◊≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
√ø Â ¿∞ Â ≈À ¡≈Â∆ Á∂ Ú «√Ø Ó È∆¬∂ Õ
¿∞ ¡≥Â Â‘ª ÍÀ«√ «ÏÈ √È≈ Ì«‰¬∂® ‡∂’®
‘∂ √Ì ÂØ∫ Úº‚∂ ÍÃÌ» ‹∆! √øÂ ¡≈Í Á≈ È≈Ó ‹Í‰ »Í∆ √Ã∂Ù‡
¡≈Â∆ ◊≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «‘Á∂ ¡≥Á Ú√ ‘∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó √øÂ-‹È
√È≈ ÂØ∫ ¿π⁄≈∂ «ÏÈª ‘∆ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ ¡≥Á ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘ÈÕ
ÓÈ√≈ Ó≥ « Á Ó≈«‘ø Ë» Í Ëπ Í ¬∆¬∂ ®
ÍÃ ∂ Ó ÍÃ ∆ «Â ’∆ Ó≈Ò ≈Ó ⁄Û∑ ¬ ∆¬∂ ® 1®
¡≈Í‰∂ √πøÁ ÓÈ »Í∆ Ó≥«Á «Ú⁄ ÍÃÌ» ˘ «ÓÒ‰ Á∆ ¡≈√≈
Á≈ ‘∆ Ë»Î Ò◊≈¿∞∫Á∂ ‘È ¡Â∂ √º⁄∆ ÍÃ∆Â »Í∆ Ó≈Ò≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡º◊∂
⁄Û∑≈™Á∂ ‘ÈÕ
⁄‘πø «Á«√ «ÁÏÒ≈ Ï≈«Ò ‹◊Ó◊ ‘…À «‘˙ ∂®
‹Ø«Â ‹Ø«Â √Ó ‹Ø«Â ‹Ø«Â «ÓÒ «‘˙ ∂®2®
⁄≈∂ «ÁÙ≈Úª Ì≈Ú √≈≈ √ø√≈ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ Á∆Í’
È≈Ò ‹◊-Ó◊≈ «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ ‹ØÂ ¡≈Í‰∂ ¡≥Á
‹◊≈ ’∂, ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ ‹ØÂ È≈Ò «ÓÒ’∂, Ì≈Ú ¡≈ÂÓ≈ »Í∆ ‹ØÂ ¿∞√
ÍÃÌ» »Í∆ ‹ØÂ Á∆ ¡≥Ù «‹‘Û∆ ¿∞√ È≈Ò «ÓÒ’∂ ¿∞√ Á≈ ‘∆ »Í ‘Ø
«‘øÁ∆ ‘ÀÕ
ÂÈ ÓÈ ¡≈ÂÓ Ï≈« √Á≈ ‘« ◊¬∆¬∂®
ÌÈÂ ‹È «ÚÁ≈√ Â∞ Ó √È≈ ¡≈¬∆¬∂ ® 3®
‘∂ ‹∆Ú! ¡≈Í‰≈ ÂÈ ÓÈ ÍÃÌ» ¡º◊∂ ’∞Ï≈È ’’∂ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆
¿∞√ Á∂ ◊π‰ ◊≈¿π‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È
«’ ‘∂ ÍÃÌ»! ÓÀ∫ Á≈√ ¡≈Í ‹∆ Á∆ ÙÈ ¡≈«¬¡≈ ‘ªÕ
ÙÏÁ ACI
¡≈Â∆
◊◊È Ó≥ ‚ Ò Ó∂ ∫ ¡≈Â∆ ’∆‹À
È≈Á «Ïø Á «¬’∂ Ó∂ ’ ’∆‹À Õ
232
ÙÏÁ AD@
¡≈Â∆
¡≈Â∆ ’Â ‘ÙÀ ÓÈ Ó∂Ø ¡≈ÚÂ «⁄Â ÂπÚ »Í ÿÈ∂Ø®‡∂’®
¡‹ ¡Ó ¡‚Ø Ò ¡Ì∂ √ «È◊π È «‘Â » Í È«‘ø ∂ ÷ ≈®
⁄∂ Â È √Â «⁄Â ÿÈ ¡≈Èß Á ≈ «È«Ú’≈ Â∂ ‹ ¡«ÓÂ
¡Ì∂ Á ≈®1®
¡Èπ Ì ¡‹ÈÓ≈ √Ï◊Ô ¡Èß Â ≈ ¡Ì∂ Á ¡ÁÀ Ù ¡«Ú◊Â
√π¤øÁ≈Õ
È≈Ó ’∆ Ï≈Â∆ ÿ∆Ú ¡÷≥ ‚ ≈ «¬’ ‘∆ ‹Ø Â ‹ÒÀ ÏÃ ‘ Ó≥ ‚ ≈®2®
¡ÈÂ Ï≈ ÂØ « ‘ «Ë¡≈È Ò◊≈Ú≈ Óπ « È ‹«È ÍÀ Í≈ È«‘ø
Í≈Ú≈Õ
ÓÈ Ï⁄ ¥Ó «ÚÁ≈√ «Ë¡≈Ú≈ ÿ≥‡≈ fi≈Ò ÓÈ«‘ Ï‹≈Ú≈®3®
«¬√ Í≈ÚÈ ÙÏÁ «Ú⁄ ‹◊Â ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
√ø√≈∆ ‹∆Úª ˘ √º⁄∆ ¡≈Â∆ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
¡≈Â∆ ’Â ‘ÙÀ ÓÈ Ó∂Ø ¡≈ÚÂ «⁄Â ÂπÚ »Í ÿÈ∂Ø®‡∂’®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í ‹∆ Á≈ È≈Ó ‹ºÍ‰ »Í∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ ’’∂
Ó∂≈ ÓÈ ¡≈ÈßÁ ÌÍ» ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ «‹√ È≈Ò Ó∂∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ¡≈Í
‹∆ Á∂ ¡È∂’ª »Í ¡È∞ÌÚ ‘Ø ‘∂ ‘ÈÕ
¡‹ ¡Ó ¡‚Ø Ò ¡Ì∂ √ «È◊π È «‘Â » Í È«‘ø ∂ ÷ ≈®
ÍÃÌ» ’Á∂ Ïπº„≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈, ‘Ó∂Ù≈ ¡Ó ‘À, ’Á∂ ‚ØÒÁ≈ È‘ƒÕ
«È◊π‰ ‘À «‹√Á≈ »Í ø◊ ’Ø¬∆ È‘ƒ ‘ÀÕ
⁄∂ Â È √Â «⁄Â ÿÈ ¡≈Èß Á ≈ «È«Ú’≈ Â∂ ‹ ¡«ÓÂ
¡Ì∂ Á ≈®1®
233
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ⁄∂ÂÈ, √«Â√»Í, ¡ÈßÁ ÌÍ» «Ú’≈
«‘Â, È≈ «Ó‡‰ Ú≈Ò∂ ¡Â∂ Ì∂Á «‘Â ‘ØÕ
¡Èπ Ì ¡‹ÈÓ≈ √Ï◊Ô ¡Èß Â ≈ ¡Ì∂ Á ¡ÁÀ Ù ¡«Ú◊Â
√π¤øÁ≈Õ
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í ¡È±Í, ‹ÈÓ «‘Â, √Ì ’∞fi ’È Ú≈Ò∂,
Ï∂¡≥Â, Ì∂Á «‘Â, ¡«ÁzÙ‡, ¡«ÚÈ≈Ù∆ ¡Â∂ «ÈÓÒ √Ú»Í ‘ØÕ
È≈Ó ’∆ Ï≈Â∆ ÿ∆Ú ¡÷≥ ‚ ≈ «¬’ ‘∆ ‹Ø Â ‹ÒÀ ÏÃ ‘ Ó≥ ‚ ≈®2®
‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í Á∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ Ò¬∆ ¡≈Í Á∂ È≈Ó Á∆
ÏºÂ∆ ¡Â∂ ¡≈Í Á∂ È≈Ó Á≈ «ÿ˙ Á∆Ú∂ «Ú⁄ Í≈«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ ¡≈Í Á∂
È≈Ó Á∆ ‹ØÂ Ò◊≈¬∆ ‘ÀÕ ‹Ø √≈∂ ÏÃ«‘Ó≥‚ ˘ ‹◊-Ó◊≈ ‘∆ ‘ÀÕ
¡ÈÂ Ï≈ ÂØ « ‘ «Ë¡≈È Ò◊≈Ú≈ Óπ « È ‹«È ÍÀ Í≈ È«‘ø
Í≈Ú≈Õ
ÓπøÈ∆ ‹È ¡È∂’ª Ï≈ «Ë¡≈È Ò◊≈¿∞‰≈ ’∂ Í ¡≈Í Á∂
¡≈«Á ¡≥Â ˘ È‘ƒ Í≈ √’Á≈Õ
ÓÈ Ï⁄ ¥Ó «ÚÁ≈√ «Ë¡≈Ú≈ ÿ≥‡≈ fi≈Ò ÓÈ«‘ Ï‹≈Ú≈®3®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÈ,
Ï⁄È ¡Â∂ ’Ó ’’∂ ¡≈Í Á≈ «Ë¡≈È Ò◊≈¿∞‰ »Í∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆
’Á≈ ‘ªÕ «‹√ È≈Ò ÓÀ˘ ¡≈Í‰∂ ¡≥Á ‘∆ ¡È‘Á È≈Á √π‰≈¬∆
«ÁøÁ∆ ‘ÀÕ
*************
«¬‘ø «ÏË ¡≈Â∆ √ª⁄∆ √∂ Ú ≈ ÍÓ Íπ « ÷ ¡Ò÷ ¡Ì∂ Ú ≈Õ
’‘À «ÚÁ≈√ ◊π  Á∂ Ú ÏÂ≈ÚÀ ¡À √ ∆ ¡≈Â∆ Í≈ ¶ÿ≈ÚÀ ® 4®
«¬√ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» Á∆ ¡≈Â∆ ’È∆ ‘∆ ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ √∂Ú≈ ‘ÀÕ
¡≈Â∆ ’È∆ ‘∆ ÍÓ Íπ÷ ¡Ò÷ ¡Â∂ Ì∂Á «‘Â ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆
√∂Ú≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∆
¡À√∆ √º⁄∆ ¡≈Â∆ ’È Á≈ ◊π» ‘∆ «◊¡≈È ’Ú≈™Á≈ ‘ÀÕ ¡À√∆
¡≈Â∆ ’È È≈Ò ‹∆Ú √ø√≈ Á∂ ÌÚ√≈◊ ÂØ∫ Í≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
234
√Ø‘ø ˙¡ø’≈ «È«Ú’≈ ¡≈È≈«Á, ¡≈÷ø‚ ËÔ≈È √≈»Í® ¡‹ ¡Ó
¡≈«Á ’È≈, ÍπÙ ¡‡Ò ¡È»Í® «¥Í≈ ’Â∂ ÁÔ≈Ò ‹∆, ’≈‡∂
ÏøËÈ ’»Í® √≈«‘Ï Ï÷Ù∆Ù √«Â √π‰, Á≈√ ’ «Èº‹ »Í® √º⁄
È≈Ó ’Ø «√Ó ’, ‹∆Ú Ì¬∂ ÂºÂ »Í® «ÚÁ≈√ ’‘∂ Ìº‹ È≈Ó ’Ø,
Í≈Ú∂ ÙπºË √Ú»Í®
pRBU iXLk hE, Auh ivk;r;. to. riht, Auh sMs;r de a;id to. hE ate
sMpUrn hE|Aus de srUp d; iwa;n wrn; c;hId; hE|Auh pRBU hmeS;
rihN v;l; aTLl te anoK; purS hE|pRBU ida;lU hE Auh ikRp; krke
jIv de s;re KoTe bMwn kLT idMd; hE|he jIv tUM suN ijs jIv te Aus
pRBU dI ikrp; ho j;.dI hE Auh Aus $ a;pN; inj rUp bN; lE.d; hE|pRBU
de sLce n;m d; ismrn krke jIv Aus d; ho j;.d; hE|sitgurU
rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ijhxe jIv Aus pRBU d;
ismrn krde hn Auh Aus de pivLtr srUp $ pR;pt kr lE.de hn|
2
◊π ’∆ Ó»«Â ÓÈ «Ú÷∂, ËØ √Ø ‘ ÁÓ ËÔ≈È® È≈Ó Á≈È «¬ÙÈ≈È
’, ÁÚ≈∂ Í≈Ú∂ Ó≈È® ÓøÂ ‹Í ◊π «‘ÁÔ Ó∂∫, «ÓÒ∂ √Ø «ÈÙ⁄Ò
◊Ô≈È® Ì»÷ «Í¡≈√ È≈ ¿πÂ∂, È≈Ó «ÏÈ≈ Ì◊Ú≈È® √«Â◊π √Ø
È‘ƒ Í≈Ú¬∆, ‹Ø «ÁÒ Óª‘∂ √π¡≈È® ÓÈ √º⁄≈ «’Â «ÏË ÌÔØ, ’ ˛
«’¡≈ «Ï¡≈È® fi»·≈ Í≈ÒÈ Í≈ÒÂ∂, ’‘Ø ’À√∂ ’«Ò¡≈È®
¡≈«◊¡≈ ◊π  ’∆ «⁄º Â Ë, ’‘∂ «ÚÁ≈√ «Ï÷≈È®
gurU dI mUrt d; mn ivLc hr sme. iwa;n wrn; c;hId; hE|ijhx;
jIv pRBU d; n;m jpd; hE, d;n krd; hE ate iXSn;n krd; hE Aus
$ pRBU de drb;r ivLc snm;n pR;pt hud
M ; hE|ijhx; jIv gurU de mMtr
$ ihrde ivLc jpd; hE Aus $ aTLl iga;n pR;pt huMd; hE|pRBU de
n;m to. ibn;. jIv dI BuLK ate ipa;s nhI. AutrdI|ijhx; jIv
sitgurU $ pR;pt nhI. krd; Aus de mn ivLc loB rUpI kuLt; visa;
rihMd; hE|pRBU de n;m to. ibn;. mn sLc; ikve. hove, iXs d; kI iba;n
235
3
’ ¬∂’≈◊ Ï«Â ’Ø, «√Ó∂ «ÈÂ ’Â≈® √≈«‘Ï ’∆ √Ï ∆«Â
’≈, ’Ω‰ ’ÊÀ «Ú√Â≈® «Â√ ’∆ ’πÁÂ ¡«Â ÏÛ∆, ‹≈‰À ’Ω‰
«Ú⁄≈® √Á◊π‰ «ÈºÂ «‘Á∂ Ï√∂∫, «ÓÒ√∆ ·Ω ¡≈Í≈® ◊π ’∆
Ò÷Ø «Á¡≈ÒÂ≈, √«Â◊π ’∆ÔØ Í√≈® ’‘∂ «ÚÁ≈√ Ì◊Ú≈È È∂,
Á≈√ Á∆¬∂ ‹◊ Â≈®
he B;XI ! tMU a;pNI ibrtI $ j;igRt krke int; pRtI krt;r d;
ismrn kr|s;ihb pRBU dI mihm; d; kON vrnN kr skd; hE ?
B;v nhI. kr skd;|Aus pRBU dI kudrt bhut vLDI hE Aus dI
ivc;r kON kr skd; hE ? ijs jIv de mn ivLc pRBU d; ismrn rUpI
sReSW guN vsd; hE Aus $ pRBU de drb;r ivLc asq;n pR;pt huMd;
hE|jdo. gurU jI dI ida;lt; huMdI hE t;. jIv d; pRBU n;l iml;p
ho j;.d; hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik pRBU
a;pNe d;s;. $ t;r idMd; hE|
4
ÍÃÊÓ∂∫ √«Â √Ú»Í Ê≈, Ú«‘ ¡«ÏÈ≈Ù∆ ¡≈Í® ÓÁÔ «Ú¡≈Í’ ‘Ø
‘≈, «Â√ ’Ø Â»ø ÓÈ ‹≈Í® ¡øÂ √ÓÔ Ì∆ ‘Ø◊∂, «Èø’≈ ÍÂ≈Í®
ÓÈ Ï≈‰∆ ’ ’∂ Ì‹∂, Óπø«⁄Â «’Ò «ÚÙ Í≈Í® Á≈Â≈ ’Â≈ ¡≈Í
˛, Ë«Â ¡≈’≈Ù «Ú¡≈Í® Ó«‘Ó≈ Ï‘πÂ Ï∂¡øÂ ˛, √«Â◊π Â∂ ‘Ø«¬
Ê≈Í® √Ø‘ø È≈Ó ’∆ ËπøÈ Òº◊∆, «ÁÒ ’∂ ¡øÁ ¡≈Í® ’‘∂ «ÚÁ≈√
«Ú⁄≈ ’∂, ‹≈ÈØ ◊π ÍÂ≈Í®
sB to. pihl; pRBU sit srUp sI jo a;p n;S riht hE|sMs;r de mLw
ivc vI Auh pRBU iva;pk hE B;XI tUM a;pNe mn ivc j;p kr|aMt
sme. vI inrMk;r pRBU d; pRt;p rheg;|jo jIv mn ivc pRBU de guN
1
krIXe ? mn ivLc ZUW $ vs;AuN n;l ikve. kila;N ho skd; hE?
B;v nhI. ho skd;|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn
ijhx; jIv gurU dI a;iga; ict ivLc w;rn krke n;m jpd; hE
Aus d; p;r Aut;r; ho j;.d; hE|
® ÍÁ∂®
236
237
7
Á∂ÚÈ Ú≈Ò≈ Á∂Â ˛, «Â√ ’∆ ’ ÓÈ ¡≈√® √Ú Ôπ◊∆ ÍÃ«Â
Í≈Ò∆Ô≈, Â∂∆ «Ó‡∆ È≈ ÷∑≈√® ¡øÂÔ≈Ó∆ ‹≈ÈÂ≈, Ò∂÷∂ √≈√ ◊≈√®
¡≈◊Ô≈ ◊π ’∆ «⁄Â Ë, √≈ËÈ ’Ø º÷ Í≈√® Ï÷Ù‰ ‘≈≈ Ï÷Ù√∆,
ÍÃÌ» ’≈ ‘Ø«¬ Á≈√® Ì≈Ù‰ ’ ◊π È≈Ó ’Ø, ¡øÂ º÷ «Í¡≈√®
¡ø«ÓÃÂ Ú∂Ò≈ È≈Ó √«Â, ⁄≈ Ôπº◊Ø∫ Ó∂∫ Ì≈√® √«Â √øÂØÙ Ë≈‰ ËØ,
’‘Â Ì¬∂ «ÚÁ≈√®
pRBU sB kuZ b<iSS krn v;l; hE iXs lXI jIv kevl tUM Aus pRBU
dI mn ivc a;s rLK|pRBU s;re yuLg;. ivc jIv;. dI p;lN; krn
v;l; hE|pr jIv pRBU $ Bul; ke a;pNIa;. iXLz;v;. dI pUrtI ivLc
hI lLg; rihMd; hE Aus dIa;. iXLz;v;. nhI. muLkdIa;.|aMtrj;mI pRBU
sB kuZ j;nN v;l; hE|sua;s lE.ida;. ate Bojn K;.ida;. Aus pRBU
$ y;d kr|gurU dI a;iga; $ mn ivc w;rn krke n;m rUpI
s;wn $ a;pNe idl ivc rLK|pRBU bKSNh;r; b<iSS krn v;l;
hE iXs lXI jIv $ pRBU d; d;s bNke rihN; c;hId; hE|he jIv pRBU
de n;m $ jp ate ihrde ivc Aus de drSn;. dI a;s rLK|aMimRt
vele jIv $ pRBU de sLce n;m dI c;re yuLg;. ivc a;s rLKNI c;hIdI
hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik he jIv tUM
a;pNe mn ivc hmeS; sit ate sMtoK $ w;rn kr|
8
ÂÈ, ÓÈ ËÈ ¡Í‰ ’Ø, Ï≈‰∆ ‹Í ‘« Ó∆Â® √«Â √ø◊«Â ’
√øÂ ’∆, ÁπÙ‡ «Â¡≈◊Ø ∆Â® √Ú≈√ √Ú≈√ «√ÓÈ ’Ø, ‹ÈÓ
¡≈ÓØÒ’ ‹∆Â® √Ø‘ø È≈Ó ’∂ Ì‹È √∂, Á» ‘Ø«¬ ÌÓ Ì∆Â® Â»ø‘∆,
Â»ø‘∆ ‡Â≈ ‘∂, ¡Ω È≈ Ò≈Ú∂ ⁄∆Â® Ó≈È Í≈«¬ «‹øÈ √∂«Ú¡≈, ÍÃÌ
he jIv ! a;pNe ihrde $ pRBU de guN g; ke sd; BrpUr rLK, ijs n;l
KoTe krm sm;pt ho j;.de hn ate s;re p;p dUr ho j;.de hn|he jIv
tUM k;.v;. vrg; suB;a zLD de, m;n srovr te rihN v;l; hMs bN
j; tere s;re p;p <tm ho j;Nge|pRBU ne tE$ durlLB srIr bKiSa;
hE iXs lXI tUM Aus pRBU $ a;pNe srIr aMdr hmeS; h;Jr smZ|kevl
kqn krn n;l hir dI pR;ptI nhI. huMdI, a;pNe aMdr Koj krn
n;l Aus pRBU de srUp de drSn huMde hn|sitgurU rivd;s mh;r;j
jI Puc;rn krde hn ik he B;XI tUM pRBU $ a;pNe nexe h;iJr smZ|
¡øÂ ’ ◊≈Ú∂ √Á≈, «‘ÃÁÔ ’ ÌÍ»® ÷Ø‡∂ ’Ó «Â¡≈◊√∆, Í≈Í
ÌÔ √Ï Á»® ’≈◊ »Í Â‹ ‘ø√ ‘Ø, «Ú’≈ È≈ ’‘Ø Ì»® Á∂Ú Á∂‘
Âπfi ’Ø Á¬∆, ÍÃÂº÷Ù ‹≈È ‹»® ’ÊÈ≈ ’Ê∂ È≈ ‘« «ÓÒ∂, Í≈Ú∂
÷Ø‹È È»® ’‘∂ «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈ ’∂, ‘Ø Ì◊Ú≈È ‘‹»®
g;Au.d; hE Aus de s;re kiWn ivc;r;. ate p;p;. d; n;S ho j;d;
hE|sB d;t;. deN v;l; krt;r pRBU hE jo wrtI a;k;S sMs;r de kN
kN ivc iva;pk hE|pRBU dI mihm; bhut beaMt hE ate sitgurU dI
ikrp; n;l pRBU dI pR;ptI huMdI hE|jdo. jIv de mn ivc pRBU de n;m
dI wun lLgdI hE ifr pRBU a;p idl ivc aript huMd; hE|sitgurU
rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik gurU de pRt;p te ikrp;
n;l pRBU dI pR;ptI huMdI hE|
5
‹≈Í ‹ÍØ ÂπÓ È≈Ó ’≈, ’ √«Â◊π ’∆ √∂Ú® ◊≈ÚÂ «‘Á∂ È≈Ó ’∂,
Ï»fiÂ «È‹ ◊πÁ∂Ú® È≈Ó √ÂÔ √ø√≈ Ó∂∫, ÍÁ≈Ê fi»· √ È∂Ú®
ÁπÏË≈ ¡øÂ ’∆ Â‹∂, «ÈÂ √«Â√ø◊ ’∂Ú® ¡≈⁄≈ ËØ ◊π ∆Â
’∂, Óø◊Ò «ÈÂÔ ÚË∂Ú® ’‘∂ «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈ ’∂, √≈«‘Ï Á∂ÚÈ
Á∂Ú®
he jIv tUM pRBU d; n;m jp iXh sitgurU dI sev; hE|tUM a;pNe ihrde
ivc pRBU de guN g; ifr tUM gurdev $ a;pNe mn aMdr hmeS;
anuBv kreg;|sMs;r ivc pRBU d; n;m sLc; hE b;kI sB pd;rq ZUWe
hn|jo jIv pRBU d; sitsMg krd; hE Aus de p;p;. d; n;S ho j;.d;
hE|ijhxe jIv gurU de inym;. rUpI SReSW m;N miry;d; dI rItI $
mn ivc w;rn krd; hE Aus de mn ivc a;nMd vwd; j;.d;
hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI ivc;r ke Auc;rn krde hn ik pRBU
sB kuZ b<iSS krd; hE|
6
238
9
◊πÓπº÷ √∂Â∆ ÍÃ∆Â º÷, ’π’Ó √∂ ÓÈ ÏøÁ® √«Â ◊Ø«ÚøÁ ◊ØÍ≈Ò ◊π,
¡Ω ¡≈ÚÈ ‹≈È √ÈÏøË® ¡øË∂ Ó⁄ÔØ √Ï ‹◊Â Ó∂∫, Í’≈Ù «ÏøÈ
◊π ⁄øÁ® «ÈÂÔ ÍÛ∑È ◊πÓπº÷ √«Â, ‹≈ÈÂ Ì¬∂ √Ï √øÁ® ◊π ‘∆
Ë≈∂ »Í √Ï, ÷∂Ò∂ ÷∂Ò ¡≈ÈøÁ® ‹È «ÚÁ≈√ Íπ’≈Â∂, ‹ÍØ ˙¡ø ’
ÏøÁ®
gurmuK;. n;l pRItI krn n;l jIv de mn ivco. m;xe krm sm;pt
ho j;.de hn|hmeS; rihN v;l; jo pRBU sMs;r d; p;lk hE gurU dI
ikrp; n;l pRBU sh;iXk bN j;.d; hE, sMs;r de a;AuN j;N d; cLkr
sm;pt ho j;.d; hE|s;re sMs;r ivc aiga;nt; rUpI aMwer hE, gurU
rUpI cMdrm; to. ibn;. iga;n d; pRk;S nhI. huMd;|int pRtI gurmuK
Aus pRBU dI mihm; krde hn ate sB p;se Aus pRBU $ anuBv krde
hn|gurU s;re rUp;. $ w;rn krke aMdr a;nMd de Kel dI b<iSS
krd; hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI puk;r ke Auc;rn krde hn
ik tUM sB p;se BTkN; bMd krke iXk pRBU d; j;p kr|
239
√Ï ‘∆ √≈«‘Ï ¬∂’ ˛, Á»√ ’ΩÈ ’‘≈«¬® Óπ’«Â È≈ Í≈ÚÀ Ì‹È
«ÏÈ, ‹Ø ¿πºÂÓ ¡≈Í √Á≈¬∂® ·≈’ ÈÁ È≈ ¡≈Ú‘∆, ’Ï‘»ø È≈ Ò∂÷À
Ò≈«¬® ‹Ø ⁄≈‘∂ ’«Ò¡≈‰ ’Ø, √«Â◊π Ò¬∂ ÓÈ≈¬∂® ◊π‰Úø«Â¡ª √ø◊
◊π‰ Ú√∂, ‹Ø Â»ø ËÔ≈È Ò◊≈¬∂® «ÚÁ≈√ ’‘∂ √ø√≈ Ó∂∫, Ï‘π È≈
‹ÈÓ∂∫ Ë≈¬∂®
sB p;se iXko pRBU ibr;jm;n hE dUsr; hor koXI nhI. hE|pRBU de Bjn
to. ibn;. jIv muktI pR;pt nhI. kr skd; B;ve. Auh a;pNe a;p $
ijMn; mrjI AuLtm smZe|jIv $ pRBU d; anuBv nhI. huMd; jd tLk
iXh jIv a;pN; jIvn pRBU de leKe nhI. l;.Aud;|jekr jIv a;pN;
kila;N c;huMd; hE t;. sitgurU dI ikrp; pR;pt kre|sitgurU
rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik jIv sitgurU dI sMgt
krke te pRBU de n;m ismrn ivc iwa;n lg; ke guNv;n bN j;.d;
hE ifr jIv jnm- mrn de cLkr ivc nhI a;A.ud;|
11
È≈Ó «Ë¡≈Ú∂ Á∂Ú Óπ«È, ’Â≈ ÍπÙ ¡≈◊øÓ® √∆√ Á≈È ’ ‘«
«ÓÒ∂, Â»ø È≈ ‹≈È √‘øÓ® ·≈’ √Á≈ √Ó∆Í ˛, «Â√ «ÏÈ «È‘ÎÒ
¡Ω® ◊π ◊ØÍ≈Ò «ËÔÔ Â»ø, ÓÈ ¡≈Í‰≈ ’ ÌΩ® ÏøËÈ ’ΩÈ
¤πÛ≈Ú√∆, ’∆¬∂ «ÏÈ≈ ÓÈ ËÓ® ’≈‡∂ ◊Ø«ÏøÁ ‹ÈÓ, ÓÈ, Á» ‘Ø«¬
√Ì ÌÓ® √≈«‘Ï Á∆È «Á¡≈Ò √Á≈, √Ø¬∆ ÓÈØ Íπ’≈® ’‘∂ «ÚÁ≈√
ÍÃ∆«Â ‘«, ÓÈ Ó∂∫ ≈÷ «Ú⁄≈®
pRBU de n;m $ devte ate irSI munI iwa;Au.de hn|Auh pRBU sMs;r d;
krt;purK ate gm to. riht hE|isr d;n krke Fl dI pR;ptI hud
M I
hE pr jIv AusdI mihm; nhI. j;Nd;|pRBU sd; jIv de nexe hE|pRBU
de n;m to. ibn;. sB kuZ inhfl hE| he jIv ! tUM gurU dI isLiKa;
anus;r a;pNe mn $ pRBU de crn;. kml;. d; BAur; bN; ke Ausd;
iwa;n wr, mn ivLc iwa;n w;rn kIte ibn; jIv de bMwn nhI.
zuLT skde|pRBU d; ismrn krn n;l jIv de s;re jnm- mrn rUpI
duLK ate s;re Brm sm;pt ho j;.de hn|pRBU s;ihb sd; hI ida;lU
he jIv ! tUM gurU aLge a;pN; tn, mn ate wn aript krke hir
sh;iXk d; n;m jp|sMt;. dI sitsMgt krke jIv dI duST;. v;lI
rIt sm;pt ho j;.dI hE|sua;s- sua;s pRBU d; ismrn krn n;l
amolk jnm sFl ho j;.d; hE|pRBU de n;m d; ismrn krn n;l
jIv de aMdro. s;re Brm dUr ho j;.de hn|jIv pRBU $ hI sB kuZ j;N
ke Auus d; n;m jLpd; rhe ate ikse hor p;se a;pN; iwa;n n;
l;ve|pRBU n;l pRItI krke ismrn krke jIv $ snm;n pR;pt huMd;
hE|n;m jpN krke ate pRBU de gIt g;AuN krke jIv;. dI pRBU de
drb;r ivc mihm; huMdI hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn
krde hn ik sitsMg krn n;l jIv $ sitgurU aTLl pd idMde
hn|
10
√Ø Í≈«¬ ÍÃ∆Â® È≈Ó «ÈÙ≈È ÍÃ≈ÍÂ∂, ‹Ø ◊≈ÚÂ ‘« ’∂ ◊∆Â® «ÚÁ≈√
’‘∂ √«Â√ø◊ Ó∂∫, ¡ÚÔ ÍÁ √«Â◊π Á∆Â®
240
241
jo jIv aiga;nt; rUpI nI.d co. j;g ke sLc n;l juxd; hE Aus
$ aW;hW tIrq;. de puMn ate fl pR;pt huMde hn|ijs jIv de vLDe
B;g hn AuhI jIv pRBU d; Bjn krd; hE ate iwa;n wrd; hE|jIv
pRBU d; ismrn rUpI mNk; ferd; hE ate ivrtI rUpI w;g; pRBU n;l
joxd; hE|pRBU dI mihm; srvN krke jIv s;re sMs;r $ b;g smZd;
hE jIv $ hmeS; pRBU de sitsMg ivLc mn lg;AuN; c;hId; hE|sitgurU
rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik B;XI tUM a;pNe mn ate
mLt c.o hMk;r ita;g ke pRBU d; ismrn kr|
14
◊π‰Ø∫ ’≈ ‘ØÚ∂ √≈◊≈, «Ë¡≈Ô «Èø‹È È≈Ó® È≈Ó ◊π ’≈ ÚØ«‘Ê≈,
Â∂∂ ¡≈ÚÀ ’≈Ó® ’Â≈ «⁄ºÂ È≈ ¡≈Ú‘∆, Ì»Ò «◊¡≈ Â»ø È≈Ó® ÍÃÌ»
’≈ «√Ó‰ ¤Ø‚ ’∂, ÷Ø‡∂ ’Â≈ ’≈Ó® ¡Ω◊π‰ Â∂∂ Á» ‘Ø, Í
Â» ø ◊π  ’∆ Ù≈ÓÕ ¡≈· Í«‘ Ì◊Ú≈È Ì‹, «È’‡ È≈ ¡≈Ú∂
‹≈Ó® √Ú≈√ √Ú≈√ ÓÈ Ì‹È ’Ø , «√ÓØ √Ã ∆ ◊π  È≈Ó®
«ÚÁ≈√ ’‘∂ ◊π  Ù‰ Ó∂ ∫ , Í≈Ú∂ √π º ÷ «ÚÙ≈Ó®
pRBU guN;. d; smuMdr hE|jo m
m;iXa; riht pRBU d; ismrn krd;
ho Auh guN; d; smuMdr bN j;.d; hE| . gurU d; n;m sMs;r s;gr
co. p;r krn lXI jh;J hE jo jIv $ sMs;r s;gr to. p;r krd;
hE|B;XI tMU krt; pRBU $ ict ivc nhI. vs;Aud; ate Ausde n;m
$ Bul; idLt; hE ate KoTe krm;. ivc lLg; hoiXa; hE pr gurU dI
Srn gRihN krn n;l tere s;re aOguN dUr ho j;Nge|aLWe
pihr pRBU d; ismrn krn n;l jmdUt nexe nhI. a;Au.de|gurU to.
n;m pR;pt krke sv;s- sv;s mn ivLc Bjn kro|jgtgurU
rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik gurU dI Srn ivLc j;
ke aTLl suLK at a;r;m pR;pt huMd;hE|
15
◊π  Á∂ Ú ÁØ Ú ≈∂ Â∂  ≈ Ó≈È ‘Ø , «ÈËÔ≈√È ’∂ «È‘≈Ò® ‹‘ª
ÏÀ · ∂ Â‘ª √Ø Ì ‘Ø , ’Ï‘» ø È≈ ‘Ø « ¬ «Ï‘≈Ò® ◊π  Óπ ÷ ’∆ ∆«Â
ËØ, ◊πÓπ÷ ’∆ ⁄ÒØ ⁄≈Ò® ¬∂’ ËÔ≈È≈ ¬∂’ Ó∂∫, ’ Â»ø Ô‘
¡º· √º· Â∆Ê ÍπøÈ, ÎÒ, ‘ØÚÂ ‹Ø √º⁄ ‹≈◊® «Ë¡≈È ËØ
ÍÃ Ì » Ì‹È Ó∂ ∫ , ÂØ ‘Ø Ú ∂ Ï‚ Ì≈◊® ÓÈ ’≈ Ó‰’≈ Î∂  Ò¬∂ ,
«ÚÂ∆ ’≈ ’ Â≈◊® ÙÚ‰ ’ ’∂ ‘∆ ÌÔØ, ¬∂ ‹◊ √◊Ø
Ï≈◊® √≈«‘Ï ’∂ √«Â√ø ◊ Ó∂ ∫ , ‘Ø ÓÈ √Á ‘∆ Ò≈◊® ‹È
«ÚÁ≈√ √Ø ‘ ø ◊π ‰ Ì‹, ÓÈ ÓÂ ¡ÍÈ∆ «Â¡≈◊®
12
«Â√ ‹∂Ú‚ Á≈Â≈ Èª«‘ ’Ø, ◊π ¡≈ÍøÍ √Ø«¬® ◊π «ÏÈ √πÂ È≈
√ÂÔ ˛, ÌÓ Êº’∂ √Ï ÒØ«¬® Á∂Ú È≈Ê ¡Ω «√ºË, √Ï ◊π Ó≈È∂ Â∂
‘Ø«¬® ËÂ∆ ÚÔØÓ «Ú⁄≈«¡≈, «Â√ Â∂ «ÌøÈ È≈ ’Ø«¬® Í≈Â≈Ò Íπ∆
‹Ô’≈ ËπøÈ, ’º¤ Óº¤ Ì∆ ‹Ø«¬® Á≈È≈, Á≈Â≈, Ù∆ÒÚøÂ, ¿πÍ’≈∆
‹◊ ‘Ø«¬® «¬øÁ, ÏÃ‘Óª, Ó‘∂Ù ◊‰, ÍÚÈ Ï√øÂ ÂØ«¬® Ô‘ √Ï
ÏÍπ∂ ’∆‡ √Ó, Ò÷∂ È≈ √≈«‘Ï ‹Ø«¬® ’‘∂ «ÚÁ≈√ Íπ’≈ ’, ÌÓ
Ì∆Â ÓÈ ÷Ø«¬®
pRBU vrg; sB to. vLD; d;t; hor koXI nhI. hE|gurU dI ikrp; n;l
Aus aprMmp;r pRBU dI pR;ptI huMdI hE|gurU to. ibn;. sit srUp pRBU
n;l surtI nhI. juxdI ate sB lok Brm ivLc BTk ke qLk j;.de
hn|devte, n;q ate isLw s;re gurU $ mMnN n;l mh;n hoXe hn|wrtI
ate s;rI isRSTI ivLc pRBU ibr;jm;n hE|Aus pRBU to. ibn;. koXI jgH;
nhI. hE, pt;lpurI ate s;rI isRSTI ivLc Aus pRBU dI wun ibr;jm;n
hE|kz- mz s;re Ausde hukm ivLc hn|pRBU d; ismrn krke jIv
sReSW mt v;l;, d;nI, SIlvMt ate sMs;r te Aupk;r krn v;l;
bN j;.d; hE|iXMdr, bRhm;, iSv gN, p;vn- hv;, bsMtr iXh s;re
hI pRBU de hukm ivLc hn|pRBU de n;m to. ibn;. s;re jIv kIixa;. de
sm;n hn Auh pRBU dI mihm; nhI. j;N skde|sitgurU rivd;s
mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik pRBU d; ismrn krn n;l jIv de
mn ivLco. s;re Brm dUr ho j;.de hn|
13
hE|he jIv ! tUM mn ivLc Ausd; ismrn kr| sitgurU rivd;s
mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik jIv tMU a;pNe mn ivLc sReSW
ivc;r krke hir n;l sLcI pRItI kr|
242
pRBU dI kudrt d; kON ivc;r kr skd; hE|koXI vI Aus de Bed $
nhI. j;N skd;|gurU srb- SktIm;n hE te Bul
L e hoXe jIv pRBU $ cete
krde hn|gurU to. ibn;. jIv $ ikMne t;p (a;id, iva;id ate
Aup;id) lgde hn|gurU ate pRBU dI ikrp; n;l s;re bMwn sm;pt
ho j;.de hn|n;m jpN n;l kiWn p;p ate p;p;. de mUl sm;pt ho
j;.de hn|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik jIv
$ sB de m;lk pRBU $ smript ho ke pRem krn; c;hId; hE|
243
«Â√ «ÏÈ Á» √  ¡Ú È≈, «Èø ’ ≈ ’Ø Á∂ ÷ ® ¡Ó, ¡‹
ÌÍ»  ◊π  , ÿ«‡ ÿ«‡ Óª«‘ √π Ò ∂ ÷ ® «Èø ’ ≈ √Á √Á∆Ú
√Ø « ¬, √≈«‘Ï √Ú «ÚÙ∂ Ù ® ÙË≈ √∂ ÍÃ ∆ ÂÓ «ÓÒ∂ , Í≈ÚÂ
√Ú ‘∆ Ì∂ ÷ ® Â≈Í ÂÍ∂ ÓÈ Ó≈ ’∂ , ‘Ø Â ‹≈Â ˛ Ù∆Ú®
¿π Á ≈√ ‘∂ √ø √ ≈ Ó∂ ∫ , Ï‘π «Ï¡ø Â ‘∆ ‹∆Ú® ¡≈ÂÓ Á∂ 
Ï√≈Ô≈, «‘Ã Á Ô Ó∂ ∫ ’ Ú≈√® ‹◊ Ó∂ ∫ ¡≈Ô≈ √π Î Ò ˛, ’‘Â
ÌÔØ «ÚÁ≈√®
he jIv ! inr;k;r pRBU to. ibn;. hor kuZ sLc nhI. hE Aus pRBU d;
ismrn kr|pRBU amr, ajr ate BrpUr sMs;r de kN- kN ivLc
ibr;jm;n hE|inr;k;r (a;k;r riht) pRBU sd; sB to. sReSW ate
ivlLKN hE|Srw; n;l pRBU ipa;re n;l sB Bed sm;pt ho j;.de
hn|mn $ m;rke sRS
e W tp krn n;l jIv d; kila;N hud
M ; hE|jo
jIv sMs;r to. Aupr;m ho ke pRBU d; ismrn krd; hE Aus $ beat
M pRBU
dI pR;ptI ho j;.dI hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde
hn ik jo jIv a;pNe aMdr ibr;jm;n pRBU $ anuBv kr lE.de hn
Auhn;. d; sMs;r ivLc a;AuN; sfl ho j;..d; hE|
18
È≈Ó ËÈ∆ ’≈ √«Â √Á≈, ◊πÁ∂Ú ≈÷ ÓÈ ‡∂’® ¡øÂ Ëƒ
ËÔ≈È Â»ø, «ÏÃ«Â ’Ø ’ ¬∂’® ¡øÂ ’‰ √πË≈ ’∂, √Ø‘ø Ó«È
’Ø Í≈·® √«Â◊π ’∆ Á◊≈‘ Ó∂∫, √πøÁ ‘ØÚ∂ ·≈·® ◊π ’∆
«’¡≈ ¿π Í Ó≈ ’ÊØ , ¡ÁÌπ º Â Ò∆Ò≈ ∆«Â® ÍÃ ∂ Ó «Ï¤Ø  ≈ È≈
‹∂, Ó∆È √Ó≈È ˛ ÍÃ∆«Â® ˙¡ø, ˙¡ø «Ë¡≈È Ë, √Ø‘ø Ì∂Á
«Ú⁄≈® ÂÂ » Í ‘Ø « ¬ ‹ÈÓÈª, ’‘∂ «ÚÁ≈√ ¡≈⁄≈®
’πÁÂ ’ΩÈ «Ú⁄≈ ˛, ’Ø¬∆ È≈ ‹≈È∂ Ì∂Â® √Ú ‘∆ Ù’Â∆Ó≈È ◊π,
Ì»Ò∂ ÓÈ Ò¬∂ ⁄∂Â® ◊π «ÏøÈ ¡≈«Á «ÚÔ≈«Á Ó∂∫, Â∆ÈØ∫ Â≈Í ‹∂Â®
◊π» ◊Ø«ÏøÁ ÍÃÂ≈Í √∂, ‘ØÂ ‹≈Â √Ú √∂Â® È≈Ó Ò∆¬∂ ¡ÿ ‹≈¬∂∫◊∂,
Í≈Íª Ó»Ò ‘∂Â® ‹È «ÚÁ≈√ ¡Ë∆È ‘Ø, ’Ø √Ú≈Ó∆ ‘∂Â®
17
16
√øÌ≈Ò® ’≈‰ ’Â∂ ¡øÂ È≈, «Â√ ’∆ ÍÃ∆«Â «È‘≈Ò® Í»≈
√«Â◊π  «ÓÒÂ ˛, ÍÃ ≈ ÍÂ ‘Ø Ú ∂ ÿ≈Ò® Ú√Âπ È≈Ó ÍÃ ≈ ÍÂ∂ ,
«‘ÃÁÔ ’ ÒÀ Ê≈Ò® ÙØÌ≈ Í≈Ú∂ Á∂‘ Ó∂∫, ’‘∂ «ÚÁ≈√ «ÚÙ≈Ò®
gurUdev de dua;re te j;N n;l sLc; snm;n pR;pt huMd; hE ate
gurd
U v
e dI ikrp; n;l jIv inh;l ho j;.d; hE, ifr jIv ijLqe bEWd;
hE jIv dI SoB; huMdI hE, jIv d; kde vI m;x; h;l nhI. huMd;|he jIv
tUM gurmuK;. v;lI n;m jpN v;lI rItI mn ivLc w;rn kr ate
gurmuK;. v;lI SeRSW c;l cLl|jIv tUM iXk mn icLt ho ke pRBU d;
iwa;n wr ate pRBU de n;m dI sMB;l kr|sMs;r dI AutptI ate
p;lN; krn v;le pRBU d; p;r;v;r p;iXa; nhI. j; skd;|pRBU n;l
pRItI krn n;l jIv inh;l ho j;.d; hE|pUre sitgurU dI pR;ptI
n;l jIv dI n;m rUpI km;XI sMpr
U n hud
M I hE|he jIv ! tUM a;pNe mn
rUpI q;l ivLc pRBU de n;m rUpI vstU $ w;rn kr|sitgurU rivd;s
mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik jIv pRBU $ a;pNI deh ivco. pR;pt
krke SoB; pR;pt krd; hE ate Ausd; ihrd; ivS;l ho j;.d; hE|
he mnuK
L ! s;re KJ;ne de m;lk pRBU d; hmeS; ismrn kr ate gurd
U v
e
d; mn ivLc a;sr; rLK|a;pNI ibrtI $ Auj;gr krke a;pNe
aMdr pRBU d; iwa;n kr|pRBU d; ismrn krn n;l jIv d;
aMithkrN Suw
L ho j;.d; hE ate pRBU dI drg;h ivLc m;N pR;pt hud
M ;
hE|gurU dI jIv kI mihm; kr skd; hE? AusdI lIl; dI rItI anoKI
244
245
skd;|sm;wI ivLc bEW ke mn ivLc sitgurU d; iwa;n lg;AuN;
c;hId; hE|sitgur;. dI sMgt krn n;l fl pR;pt huMde hn ate
p;p;. d; n;S hud
M ; hE|gurU de dLse hoXe m;rg te cLlde hoXe hmeS; aMdr
sdIvI suK
L pR;pt hud
M ; hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI sLc Auc;rn
krde hn ik pRBU pR;ptI d; m;rg pR;pt krke jIv $ hmeS; rihN
v;l; l;B pR;pt huMd; hE|
21
‹∆Ì≈ ’ªÂ∆ ÓÈ ’Ø, √≈È ⁄Û≈ÚØ Â∂‹® √⁄ ÷ø‚ Ó∂∫ ‹≈ «ÓÒ∂,
√«Â◊π Á∂Ú∂ Ì∂‹® ËÓ √≈Ê √øÏøË ‹Ø, ’πºÒ Â≈È ’∆ ⁄≈Ò® ÍÃ≈Â
’Ó≈¬∆ ¡≈Í‰∆, Í≈¬∂ ÓπÙº’Â ÿ≈Ò® Óπ’«Â ÁÚ≈≈ Í≈Ú ˛, «⁄øÂÈ
È≈Ó ‘Ó∂Ù® ◊π √∂Ú’ ’∆ ∆«Â Ò÷, √«Â◊π ‹≈È È∂Ù® ‹ØÈ,
‹ØÈ ÌÓÂ È‘ƒ, ÓøÈÈ ’∂ √ø◊ √≈Ê® ‹È «ÚÁ≈√ Íπ’≈Â∂, √≈«‘Ï
’∆È∆ Á≈Â®
jIB;. $ kE.cI bN;ke pRBU d; ismrn krke s;re bMwn kLT ke mn pRBU
n;l lg;AuN n;l jIv dI S;n ate srUp vLwd; hE|sitgurU
ikrp; krke jIv $ sLcKMD ivLc Bej idMd; hE|jo jIv wrm de k;rj
krd; hE Auh a;pNIa;. kul;. $ t;rn dI rItI te cLld; hE, Auh
jIv a;pNI kItI hoXI km;XI $ sfl krd; hE|n;m d; icMtn
krn n;l jIv $ hmeS; muktI d; dv;r; pR;pt huMd; hE|gurU de
sevk dI iXho rItI hE ik Auh a;pNe sitgurU $ sLc; p;tS;h smZd;
hE|pRBU d; n;m mn ivLc sMB;lN n;l jIv jUn;. ivLc nhI.
BTkd;|sitgurU rivd;s mh;r;j jI puk;r ke Auc;rn krde hn
ik pRBU s;ihb muktI dI d;t bKSN v;l; hE|
22
Ú∂≈◊ «ÚÚ∂’ ÂÂ∆÷Ù≈, √Ó ÁÓ ¡≈«Á Ò∂ ÷Ø‹® ÓØÓØ÷Ù ÏÈ √«Â√ø◊
Ó∂∫, Ò∂‘ ÍÃÓ≈ÂÓ ÓΩ‹® ÂÂ ÂÚø √≈ËÈ ÌÈ∂, Óπ«ÈÚ Ó«Â √πË∆®
’ÊÈ∂ Ó≈Â È≈ «ÓÒ∂, √ØËÈ ’Ø √∆® ÓÈ «¬ø«ÁzÔ ÓÒ’ Ì∂,
ÂÂÚ Ó√∆ ’‘∂ ¡≈Í® ¡øÂÙ’‰ Ì∆ ÙπºË È‘ƒ, Ò≈◊Â √Ú ‘∆
Í≈Í® Í≈Í∆ ’Ó ’Ó≈ÚÈ≈, √Ø √«Â√ø◊ Ó∂∫ È≈√® ’«Ò ’∂ ÁØÙ √Ï
Á» ‘Ø, ’ÊÈ ’∂ «ÚÁ≈√®
bEr;g, socN smZN dI SktI ate pRBU $ imlN dI iXLz; n;l
a;pNe aMdro. pRBU dI Koj krke sitsMg ivLc j; ke muktI dI pR;ptI
19
ÁπÓ«Â ’≈ «Â¡≈◊È ’Ø, Ò∂‘Ø ◊πÓÂ ÷Ø‹® ÷Ø‡È ’∆ √ø◊Â Â‹Ø,
«’™ «√ Í ¿π·≈¿π ÏØ‹® ◊π Ù‰ Ó∂∫ ÓÈ Ò≈◊∂, ¤»‡∂ Ó≈«¬¡≈
ÏøË® ¡≈◊∂ ÓπÙ«’Ò È≈ Ï‰∂, ‘Ø¬∂ È≈Ó √ÈÏøË® fi»· ÏØÒ, fi»·≈
Ï‰∂, fi»· «Â¡≈◊Ø ◊ÀÒ® ‹È «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈«¡≈, ◊Ò∆, ◊Ò∆ ’
√ÀÒ®
he jIv ! tMU durmt (KoTI mt) d; ita;g kr ate gurU dI mt (sRS
e W
mt) dI Koj kr|KoTe jIv;. dI sMgt n;l jo boZ tMU isr te AuW;iXa;
hE Aus d; ita;g kr de|gurU dI Srn ivLc mn lg;AuN n;l
m;iXa; de s;re bMwn sm;pt ho j;.de hn|jdo. jIv d; n;m sh;iXk
bN j;.d; hE ifr aLge koXI muSikl nhI. a;Au.dI|ZUW bolN n;l
jIv ZUW; huMd; hE|iXs lXI ZUiWa;. d; s;q ita;gN; c;hId;
hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik jo jIv
pRm;tm; d; ismrn krd; hE Auh begmpure dIa;. glIa;. dI sEr
krd; hE|
20
Ì◊Ú≈È ¡≈ÂÓ Á∂Ú ’≈, ’Ø ÓÈ ¡ÍÈ∂ ‹≈Í® È≈Ó Ï‚≈¬∆ ÓÈÈ
’, √Ï Â≈ÍÈ «√ Â≈Í® ◊«Â ∆«Â È≈ ’«‘ √’Ø, ‹Ø Ó≈È∂ ◊π
Ú≈’® ’≈◊˜ «ÓÒ∂ È≈ ÍÃ∂Ó ’Ø, ’ÒÓ «Ò÷∂ È‘ƒ √≈÷® ÏÀ· «Ú⁄≈Ø
ÓÈ «Ú÷∂, √«Â◊π «Ë¡≈È Ò◊≈¬∂® √ø◊Â ’≈ ÎÒ Í≈Ú ˛, Í≈Í
Èø⁄’ Ò≈«¬® Ï≈È∆ Ø‡ ◊π, ◊π √Á≈, ¡øÂ Ò¬∂ √πº÷ Ì≈√®
Ó≈ø◊ Í≈ÚÂ Ò≈Ì ‘Ø, ’‘Â √ÂÔ «ÚÁ≈√®
he jIv ! tMU a;pNe aMdr bEWe pRBU d; a;pNe mn ivLc j;p kr, n;m
dI viDa;XI krn n;l sB t;p;. de t;p sm;pt ho j;.de hn| jo
jIv gurU de vcn;. te cLld; hE AusdI mihm; iba;n nhI. kItI j;
skdI|pRem $ k;gJ; te klm n;l ilK ke iba;n nhI. kIt; j;
hE|pRBU pRemI jIv pRBU d; ivzox; sihn nhI. kr skd;, ijve. mLzI dI
p;NI n;l pRItI hE Ause pRk;r jIv $ pRBU n;l pRItI krnI c;hIdI
hE|he jIv ! tMU _.k;r d; iwa;n wr ke Aus n;l iXLkimk hoN dI
ivc;r kr|gurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik jIv
a;pNe mn $ tLt rUp pRBU n;l jox ke jIvn sFl krd; hE|
246
25
È≈≈«¬‰ ø◊ ’∂ ‹◊, Ë≈∂ »Í ¡‹ÀÏ® Á∆È «Á¡≈Ò «¥Í≈Ò ÍÃÌ»,
ËøÈ «√‹È‘≈ √π√≈«‘Ï® √π‰, √π‰ ’∂ ¿πÍÓ≈ ÌÈ∂, ’Ú∆ ◊ÃøÊ
’π≈È® ’≈‹∆, ÓπºÒ≈ ’«‘Â ˛, ¡Í ¡Í‰∆ √Ì Ó≈È® Ì∂Ù, Í≥Ê,
ÔØ◊∆, ÔÂ∆, Ò÷∂ È≈ √Ø ¡È‹≈‰® ¡≈Í ‘Ø ¿πÂÍÂ ÍÃÍ≥⁄ ’, ¡≈Í
’Â Ì¬∂ ‘≈«È® ÿÛ∆ Ó‘»Â ‹≈‰Â∂, Ú‘ ¡ÍøÍ Á∂Ú® Á∂Ú,
ÁÈπ‹, Ó≈ÈπÙ √Ì∆, Ò≈◊∂ «Â√ ’∆ √∂Ú® ¡Ó Í«‘⁄≈È∂ ◊π» ’≈, √Ø
Á≈√ ‹≈È∂ «È‹ Ì∂Ú® ‹È «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈«¡≈, √πº÷ Í≈ÚÂ «ÈºÂ
√∂Ú®
inrMk;r ne anek;. pRk;r de rMg;. d; sMs;r bN;iXa; hE ate ajIb
rUp w;rn kIte hn|jIv;. te diXa; krn v;l; ate ikrp; krn
v;l; isrjNh;r pRBU s;re sMs;r d; m;ilk hE|w;rimk gRMq ate
pur;N;. ivLc Aus pRBU dI mihm; suN- suN ke Auc;rn kItI gXI
hE|k;JI ate mul
L ;. a;po a;pNe YMg n;l Aus dI mihm; d; viKa;n
krde hn|sLce pRem to. ibn;. BeK w;rn v;le pMqI, jogI AusdI mihm;
to. anj;N hn|pRBU a;p hI s;re jIv;. dI ALutptI krn v;l; hE
ate a;p hI jIv;. $ sm;pt krn v;l; hE|sMs;r $ pEd; krn
v;lI QxI ate mhUrt $ aprMmp;r pRBU a;p hI j;Nd; hE|dev,
dnuj, mnuLK s;re pRBU d; ismrn krke trde hn|ijhx; jIv amr
gurU dI pihc;N krke inLj Bed $ j;N lE.d; hE Auh iXs sMs;r s;gr
to. tr j;.d; hE, Aus$ sMs;r ivLc vI te pRBU dI drg;h ivLc vI
viDa;XI imldI hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn
ik jIv int;pRtI ismrn krn n;l sdIvI. suLK pR;pt krd; hE|
247
Bjn krn n;l hmeS; suLK imld; hE|hor ikse p;se suLK nhI. hE|he
jIv ! tMU a;pNe mn ivLc pLk; ivSv;s krke sitgurU de crn;.
ivLc lLg|pRBU sB to. suMdr ate gm to. riht ap;r hE|pRBU d; Kel
sB to. ina;r; hE|pRBU inrml hE, pRBU de inrml a;tm srUp d;
anuBv krn n;l aNigNt jIv punIt hoXe ate sLcKMD ivLc gXe
hn|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik Auh mere
imLtr hn jo pRBU $ hrdm a;pNe aMdr vs;XI rLKde hn|
huMdI hE ate jIv pRBU de iml;p d; a;nMd anuBv krd; hE|munIvr
a;pNI mt $ sReSW p;se lg; ke pRBU dI Koj krde hn, kevl kqn
krn n;l pRBU dI pR;ptI nhI. huMdI, srIr $ sowN; c;hId; hE|mn
ate iXMdrIa;. iviSa;. ivLc lLgIa; hoN k;rn jIv a;pNe a;p $
sB kuZ smZd; hE|ijs k;rn jIv d; aMith krN SuLw nhI. huMd;
atee jIv $ s;re p;p lLgde hn|sitsMg ivLc j; ke jIv p;p krn
to. ruk j;.d; hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik
pRm;tm; d; ismrn krn n;l jIv de s;re doS sm;pt ho j;.de hn|
23
¡≈Í‰≈ Ï∆‹ Â» ø ¡≈Í ‘∆, ÷≈ÚÂ ˛ Ï‘π Ï≈® Â∂  ≈ ‘∆ Âπ fi ∂
√Ω∫ÍÂ≈, Ú‘ Á≈Â≈ ’Â≈® ‹Ø ◊π Ù‰∆ ÍÂ ˛, «ÂÒ Ì
Ì∆ Ï∂¡øÂ® ÙØÌ≈ Í≈Ú∂ ÒØ’ Ó∂∫, ’«‘Â ÓπÈ∆ ‹È √øÂ® È’È
’∂ ¡«Ë’≈ ’Ø , Ù∆ÿ ÓÈ Á∂ ÂÔ≈◊® Ì‹È ’Ø Ì◊Ú≈È
’≈, «ÓÒ∂ «ÚÁ≈√ Ï∂  ≈◊®
jIv a;pNe kIte hoXe krm;. $ v;r- v;r Bogd; hE, B;v a;pN;
bIija; hoiXa; a;p hI K;.d; hE, jIv de kIte hoXe krm;. d; Fl hI
d;t; krt;r Aus$ moxd; hE|pr jo jIv gurU dI Srn gRihN krd;
hE ate beat
M pRBU Aus te itl m;tr vI ikrp; kr deve t;. jIv sMs;r
ivLc SoB; p;Au.d; hE|iXh munIjn ate sMt;. d; kqn hE|he jIv ! tMU
nrk; de iKa;l $ zetI mn ivLco. ita;g de|sitgurU rivd;s
mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik jo jIv bEr;g w;rn krke ismrn
krd; hE Aus d; pRBU n;l mel ho j;.d; hE|
24
◊π‰ ¡≈Ú∂, ◊π‰ ¿π⁄≈∂, ◊π‰ Ó∂∫ ‘∂ √Ó≈«¬® ◊Ø«ÚøÁ ◊π», ◊ØÍ≈Ò
◊π», ’Â≈ ÍπÙ Ï√≈«¬® Ì◊Ú≈È Ì‹È Ó∂∫ √πº÷ √Á≈, ‘Ø ˛ √πº÷
È≈ ’≈«¬® ’ «ÚÙÚ≈√ ÓÈ ¡≈Í‰∂, √«Â◊π ⁄È∆ Ë≈«¬® √«Â
√πÁ
ø  ¡«Â, ¡◊øÓ ¡Í≈≈® ÷∂Ò √≈«‘Ï ’≈, √Ì √∂ «È¡≈≈® «ÈÓÒ
¡≈ÂÓ √Ú»Í, Ò«÷ √∆ ‘Ø«¬ ÍÚ∆Â® √º⁄ ÷ø‚ Ó∂∫ ‹≈ Ï√∂, ’‘∂
«ÚÁ≈√ Â»ø Ó∆Â®
jdo. jIv ivLc pRBU de guN a;Au.de hn t;. Auh pRBU de guN Auc;rn
krd; hE ifr jIv pRBU ivLc sm; j;.d; hE|goibMd hI gurU hE, gop;l
hI gurU hE, krt; purK s;re sMs;r ivLc sm;iXa; hoiXa; hE|pRBU d;
248
d;t; sB to. vLD; guNI hE, Aus dI krnI $ koXI imT; nhI skd;|ijs
jIv te pRBU dI ikrp; huMdI hE Auh jIv sMs;r rUpI smuMdr to. p;r ho
j;.d; hE|B;ve. jIv ijMne mrJI ved;. ate S;str;. de kqn kr lve
pr pRBU de n;m to. ibn;. p;r Aut;r; nhI. huMd;|jIv pRBU to. ibn;. n;
tira; hE ate n; hI treg; iXs gLl $ s;r; hI sMs;r j;Nd; hE|sB
to. vLDe wnI pRBU d; ismrn krn n;l jIv m;t; de grB ivLc nhI.
j;.d;|sitgurU dI bMdgI krn n;l s;re SMke imT j;.de hn|ph;x,
wrtI, cMdrm;, sUrj, s;rI isRSTI pRBU ne bN;XI hoXI hE|sitgurU
rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik qoxIH mLt v;l; jIv pRBU
dI mihm; $ nhI. j;N skd;|
29
◊πÓπ÷ ÁÚ≈≈ È≈Á √π‰, «‘ÃÁÔ Óª‘ Ò∂ Ï»fi® √πÂ ËØ ÓÂ ¿πÍ‹À,
È∂Âƒ ‘ØÚ∂ √»fi® «ÓÒ∂ È≈ √«Â◊π ÙÏÁ ÂØ«‘, ¡øÂ Ì∆ ˛ Á»‹®
¡Ó ‘ØÚ∂ √«Â√ø◊ Ó∂∫, ÓÈ ¡ÍÈ∂ √∂ fi»‹® √Ã∂Ù‡ ÍπÙ ’≈ √ø◊ ’,
Ó≈È ’Ø √Ì ⁄»® ÓÈ ‘√Â∆ √’Ò ‹Ø, Í≈ÍÈ ’Ø ‹Ø Ó»® √≈«‘Ï
√∂Â∆ ÍÃ∂Ó ’, √≈ÂÒ √∂ ‹≈ Ï⁄® ◊π, ◊π ÓÈ Ó∂∫ ‡È ’, Óπ÷
√∂ ÏØÒ Â»ø √º⁄® √øÂÈ ’∂ ÁÚ≈∂ ÍØ, ‘ØÚ∂ ÍÓ ¡≈ÈøÁ® ’‘∂ «ÚÁ≈√
Ì◊Ú≈È ’∂, ◊≈ÚØ ÓÈ Ó∂∫ ¤øÁ®
gurmuK anhLd n;m srvN krd; hE ate ihrde ivLc pRBU dI ivc;r
krd; hE|pRBU n;l surtI joxn n;l SReSW mLt AuLcI huMdI hE ate
249
(bRhm n;l pRem pEd; krn v;l;) hE|jgtgurU rivd;s mh;r;j jI
Auc;rn krde hn ik sitgurU n;l ipa;r krke jIv bRhm a;nMd
anuBv krn v;l; prmhMs bN j;.d; hE|
28
Á≈Â≈ √Ì ◊π‰ ÏÛ≈ ˛, «’Â È≈ Ó∂‡∂ ’Ø«¬® √ÓπøÁ √≈◊ √∂ ‹∆
Â∂, «’Í≈ ’Â≈ √Ø«¬® Ú∂Á ’Ê∂, Ù≈√Â ’Ê∂, «Â√ «ÏÈ ¡Ú
È≈ ’Ø«¬® È≈ ‘»¡≈, È≈ ‘Ø«¬◊≈, ‹≈ÈÂ ˛ ‹◊ ÒØ«¬® È≈Ó ‹ÍØ «Â√
ËÈ∆ ’≈, Ó≈Â ◊Ì È«‘ ÍØ«‘® √«Â◊π» ’∆ ’ ÏøÁ◊∆, √øÙÔ
Ù’Ò «Ó‡Ø«¬® «◊, «ÍÃÊÚ∆, ⁄øÁ, √» √Ì, Ë≈Â ˛ Ì◊ÚøÂ®
«ÚÁ≈√ ’‘∂ ¡ÒÍ◊ Ô‘, ‹≈ÈÂ ˛ «’¡≈ ‹øÂ®
È≈Ó «Ë¡≈Ú∂ «√ºË Ì¬∂, ‹ÍÈ ‹ÍØ Ï‘π Ï≈® √«Â◊π ’∂ √ø◊ Ò≈◊
’, ÒØ‘≈ ‘ØÚ∂ Í≈® ◊π» ◊ØÍ≈Ò ‹‘≈‹ ‹πº◊, ◊π ÓÈ√≈ Í»È ‘≈®
√≈«‘Ï ’∆ ¿πÍÓ≈ ÌÈØ, Óπº÷ √∂ Òº÷-Òº÷ Ú≈® «ÓºÂ Â∂≈ ¡Ω È‘ƒ
’Ø, Â»ø Á∂÷∆ ÈÁ Í√≈® ÈÁ∆ ÈÁ √πË≈ ÓÈ, ’‘∂ «ÚÁ≈√
«Ú⁄≈®
pRBU d; n;m iwa;AuN n;l muktI pR;pt huMdI hE|sitgurU dI sMgt
krn n;l loh; rUpI jIv SuLw son; rUpI Bgt ho ke p;r ho j;.d;
hE|jLug;.- jug;.tr;. to. gurU n;m rUpI jh;J ivLc ibW; ke jIv $ p;r
krd; hE ate srv iXLz;v;. pUrIa;. krd; hE|jIv $ pRBU dI Aupm;
muK
L co. lLK- lLK v;r krnI c;hIdI hE|he B;XI ! tUM hr p;se a;pNI
nJr m;r ke deK ik gurU to. ibn;. ter; hor koXI sLc; imLtr nhI.
hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI ivc;r ke Auc;rn krde hn ik pRBU
dI ikrp; n;l jIv d; mn SuLw ho j;.d; hE ate Ausd; pRBU n;l mel
ho j;.d; hE|
27
ÚÈ‰ ’ ’∂ ’Ø ’‘∂, ‹◊ Í≈Ò’ ÍÙø√® ¡øÂ ’Ø «ÓÒ≈Í ◊π»,
√πÌ ◊π‰ ’∆ Ï√∂ Ïø√® √«Â◊π ’∂ ¿πÍÁ∂Ù ’, «ÈÓÒ ‘ØÚ∂ ‘ø√®
√«Â◊π Á≈Â≈ ¡«Â ÏÛ≈, ÏÃ‘Ó ‹≈È∆¬∂∫ ¡ø√® ¡À√≈ È≈Ó «Èø‹È∆,
¡øÂ Ò¬∂ Ï√≈«¬® ‘≈Ê ‹ØÛ ¿π√Â«Â ’Ø, ◊π ≈÷∂ √«Â Ì≈«¬®
ÏÃ‘øÓ Ú’Â≈, ÏÃ‘Ó √ØÂz∆, ÏÃ‘Ó «È√·≈ ◊π» ¡√ø√® √«Â◊π √ø◊
«Í¡≈ ’, ’‘∂ «ÚÁ≈√ Ï‚‘ø√®
he jIv ! sMs;r dI p;lN; krn v;le pRBU dI Aupm; d; vrnN kON
kr skd; hE ? gurU jIv d; pRBu n;l iml;p kr; idMd; hE ate Aus
jIv de vMS ivLc SuLB guN a; j;.de hn|sitgurU de AupdeS srvN
krke iXh jIv rUpI hMs inrml ho j;.d; hE|sitgurU sB to. vLD;
d;t; hE|ijs dI ikrp; n;l jIv bRhm dI aMS anuBv krd;
hE|jIv $ pRBU de inrMjn n;m $ a;pNe aMdr vs;AuN; c;hId;
hE|gurU jIv $ pRm;tm; n;l joxd; hE iXs lXI hLq jox ke gurU dI
Austit krnI c;hIdI hE|gurU hI bRhm vkt; (bRhm dI ivc;r
krn v;l;) bRhm sRotI (bRhm $ iml;AuN v;l;) ate bRhm insW;
26
250
p;t;l ate wrtI anMt hE|pRBU dI Koj kr- kr ke jIv h;r gXe
hn, pRBU dI m;iXa; beaMt hE|jIv spt p;t;l ate sMgy; p;t;l
ivLc rihMde hn|jIv B;ve. tl;tl p;t;l ate B;ve. heWle zeve.
mh;tl p;t;l ivLc hove sd; pRBU dI sev; ismrn krn n;l hI p;r
Aut;r; huMd; hE|jIv ikse vI p;t;l ivLc rih ke pRBU de aMt $ nhI.
p; skd;|jIv buw
L I ivLc ijMn; mrjI blv;n hove pr pRBU de n;m to.
ibn;. Auh buLwI ikse kMm dI nhI.|gurmuLK n;m $ mn ivLc vs;Pu.de
hn ijs n;l Auhn;. $ n;m rUpI KJ;n; pR;pt huMd; hE|jIv ivLc
kIxI de sm;n bl nhI. hE hr p;se kevl pRBU d; hI Jor cLld; hE|pRBU
de n;m to. ibn;. jIv ijMn;. mrJI Sor mc;XI j;ve pr Puh ikse kMm
nhI. a;Pu.d;|a;pNe mn $ pRBU de n;m ivLc lg;PuN n;l s;re doS
sm;pt ho j;.de hn|sitgurU rivd;s mh;r;j jI puk;r ke Puc;rn
251
31
ÈÁ∆¡ª Ò«‘ƒ Ï√ ‘≈, √≈◊ ¡«Â ◊øÌ∆® ⁄ΩÁ‘ ÂÈ ¿πÍ≈Ô≈,
√«Â ◊π» ◊π‰∆ ◊‘∆® ¿»·Â, ÏÀ·Â È≈Ó Ì‹, √Ø Í≈ÚÂ √«Â √∆®
ÓÈ ¡Í‰∂ ◊π», ◊π» ‡Ø, ’Ì∆ È≈ ‘ØÚ∂ Ì∆® Óπº÷ Í«ÚºÂ ‘ØÂ ˛, ◊π‰
◊≈ÚÂ Á∆È «Á¡≈Ò® √Ï ÿ‡≈ ÌÍ» ˛, ¡øÂÔ≈Ó∆ Í≈Ò® Âπfi∂
ÌØ√≈ È≈ ÍÛ∂, «¬√ ’≈‰ ’ø◊≈Ò® «ÚÁ≈√ ’‘∂ √ø√≈ Ó∂∫, ¡Ï Ì∆
’ Â»ø Ì≈Ò®
lihr;. v;lIa;. ndIa;. ate smuMdr bhut gMBIr hoN|ijLqe cOd;.
rtn AutpMn hoXe hoN pr sitgurU guN;. d; KJ;n; hE|AuLWde bihMde
n;m jLpN n;l sLc; aMimRt pR;pt huMd; hE|ijhx; jIv a;pNe gurU
de n;m d; rTn krd; hE Aus te kde musIbt nhI. a;Au.dI|jIv;. te
diXa; krn v;le pRBU de guN g;AuN n;l muLK pivLtr huMd; hE|s;re
jIv;. ivLc aMtrj;mI sB dI p;lN; krn v;l; pRBU BrpUr hE|jekr
jIv pRBU te Bros; nhI. krd; Aus k;rn Auh kMg;l hE|sitgurU
rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik he jIv ! tUM sMs;r ivLc
rih ke pRBU dI a;pNe aMdro. B;l kr lE|
32
¬∂’ ÿÛ∆ «√ÓÈ ’Ø È‘ƒ Ò≈◊∂ ’¨ ’Ò∂Ù® ÍÃÌ» ’∂ ÁÏ≈ Ó∂∫, ‘ØÚ∂
¿πº‹Ò Ì∂Ù® Í«ÂÂ ¿πË≈‰ Í≈ÏÃ‘Ó, ◊π» ¡«ÚÈ≈Ù∆ ¡≈Í® √Ã∂Ù‡
ÍπÙ ’≈ √ø◊ ’Ø, ÙπÌ ◊π‰ ÓÈ Ó∂∫ Ê≈Í® ¡Ê≈‘ ÍÃÌ» ‘ ËÈ∆ ˛, ◊π
’≈ È≈Ó ¡ÂØÒ® √Ú≈√ ¡≈ÓØÒ’ √πÎÒ ’, «‹√ ’≈ È≈ ’Ø¬∆ ÓØÒ®
«ÚÁ≈√ ’‘∂ ¡≈Ù⁄Ô Ú‘, ‘« «ÓÒÈ∂ ’∆ ∆«Â® √Ú≈√≈ «ÏÊ≈
È≈ Â‹Ø, ÓÈ ’ ’Ø ÍÃ∆«Â®
iXLk QxI ismrn krn n;l kLljug de kleS nhI. iva;pde|pRBU
de drb;r ivLc jIv d; muLK AuLjvl huMd; hE|p;rbRhm p;p;. d; n;S
ÍÂ≈Ò √≈ÂÒ ¡≈ÈøÂ ˛, ÷Ø‹È ‘≈∂ ÒØ’® ÍÃÌπ Ó≈Ô≈ ’Ø ¡øÂ È≈,
„»ø‚Â ’Â∂ ÙØ’® ‹∆Ú «ÚÂÒ ˛, ‹∆Ú Ó∂∫, ‹∆Ú √πÂÒ √Ø ‹∆Ú® ‹∆Ú
ÂÒ≈ÂÒ, Ó‘≈ÂÒ, √≈«‘Ï Ò÷ ÒÀ √∆Ú® ¡ÂÒ √≈Â Í≈Â≈Ò Ô‘, ‹∆Ú
¬∆Ù Ò«÷ Ò∂Ú® «¬√ «Ï«Ë ¡øÂ È≈ ¡≈Ú∂ ˛, ÷À ÍÂ≈Ò≈ Ì∂Ú® ÏπºË∆
«’ÂÈ∂ ÏÒ Ë≈∂, Ò≈◊Â È≈ ’Ø¬∆ Â≈‰® ◊πÓπº÷ ÓÈ Ï√≈¬∆¬∂, Ó≈È’
È≈Ó «ÈÙ≈‰® ⁄ƒ‡∆ ’∂ √Ó ÏÒ È‘ƒ, ⁄≈Ò∂ Â∂≈ ‹Ø® È≈Ó
«ÏÈª Ì◊Ú≈È ’∂ , Ò≈÷ Ó⁄≈Ú∂ ÙØ  ® ¿π Â ∂ ¡≈Ú‰ «ÁÒ∂
’≈, ÓÈ ¡≈Í‰≈ Ò∂ √≈Ë® ’‘∂ «ÚÁ≈√ Íπ ’ ≈ ’∂ , Á»  ’Ø
√Ì ÚÔ≈Ë®
krde hn ik pRBu d; ismrn krn n;l s;re p;p sm;pt ho j;.de
hn|
netr;. n;l pRBU de drSn krn n;l soZI a;Au.dI hE|jd tLk jIv
de mn ivLc dvEt B;vn; hE AuMn; icr sitgurU d; Sbd suN;XI nhI.
idMd;|SReST purS;. dI sMgt krn n;l hMk;r sm;pt ho j;.d;
hE|a;pNe mn dI hstI $ sm;pt krn n;l jo p;p;. dI jxH hE,
jIv pRBU n;l pRem krke p;p;. rUpI nrk to. bc j;.d; hE|he jIv! tUM
gurU de n;m d; mn ivLc rTn kr ate muK to. sLc bol, sMt;. dI Srn
ivLc j;N n;l prm a;nMd dI pR;ptI huMdI hE|sitgurU rivd;s
mh;r;j jI AupdeS idMde hn ik Bgv;n dI mn ivLc mihm; g;_|
30
252
krt;r inh;l d; ismrn krke jIv inh;l ho j;.d; hE|jdo. jIv
beat
M pRBU de crn;. ivLc j;d.; hE iXsd; kila;N ho j;.d; hE|he jIv
! tUM pRBU n;l aEsI pRItI kr jEsI pRItI cLkvI dI sUrj n;l
hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik jo jIv pRBU de
mjIWI rMg ivLc rMiga;. j;.d; hE Aus de s;re aOguN sm;pt ho j;.de
hn|
34
√≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛, ¡øÂ È≈ Í∂ ¡≈’≈® √≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛,
¡øÂ È≈ «√ÎÂ ÙπÓ≈® √≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛, ¡øÂ È≈ ’‘∂ ¿π⁄≈®
√≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛, ¡øÂ È≈ ’∂ «Ú⁄≈® √≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛,
¡øÂ È‘ƒ ’¤π Ò∂√® √≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛, ¡øÂ È‘ƒ ’¤π Ì∂√®
√≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛, ¡øÂ È‘ƒ ’Â≈® √≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛,
¡øÂ È≈ Í≈≈Ú≈® √≈«‘Ï √º⁄≈ Ï∂¡øÂ ˛, ¡øÂ È≈ √«Â◊π Ë≈Ó®
’‘∂ «ÚÁ≈√ Íπ’≈ ’∂, «√Ë Ì¬∂ √Ì ’≈Ó®
pRBU s;ihb hmeS; sLc; beat
M hE Ausde a;k;r d; aMt nhI. p;iXa; j;
skd;|pRBU s;ihb hmeS;. sLc; beaMt hE AusdI mihm; krke aMt nhI
253
35
√«Â◊π» ¿»∫⁄≈ ¡«Â ÏÛ≈, √«Â ¿»∫⁄≈ Ú‚ Èª¿π® È≈Ó «Èø‹È ◊π
√Á≈, ÓÈ Ó≈È≈ ÎÒ Í≈¿π® «’ÂÈ∂ ‘∆ ÔØË∂ Ì¬∂, Ù» ‘π¬∂ ¡≈Í≈®
√Ø‘ø È≈Ó ’≈ Ó∂Ò ‘Ø, ÈΩ’≈ ÏÈ∂ ¡≈Ë≈® ’≈Ó, ’ØË, ·º◊ ·◊Â ˛,
≈÷Ø «⁄Â √øÌ≈Ò® √«Â ÍÓ≈ÂÓ Ú∂«ËÔ≈, √Ì∆ ’∂ ÍÃ«ÂÍ≈Ò®
«’ÂÈ∂ ÍÃÌ» ’∂ Ì◊Â Ì¬∂, «’ÂÈ∂ ‘π¬∂ ¡ÚÂ≈® «’ÂÈ∂ Í≥«‚Â,
‹ÔØ«ÂÙ∆, Ú∂Áª ’∂ «Ú⁄≈® «’ÂÈ∂ ‘∆ ÏÃ«‘Óø‚ ‘À∫, ’Â≈ ◊π»
√ÓÊ® «’ÂÈ∂ ‘∆ ¿π√Â«Â ’∂∫, Á∆È ÁÔ≈Ò ¡’Ê® «’ÂÈ∂ Ó»÷
‹◊Â Ó∂∫, »Í Ì¬∂ «Ú’≈Ò® «’ÂÈ∂ Á∂Ú∆, Á∂ÚÂ∂, «’ÂÈ∂ ’≈Ò,
’≈Ò® Ô‘ √Ì ÷∂Ò ◊Ø«ÏøÁ ’∂, ¡øÂ È≈ ¡≈Ú∂ ’Ø«¬® ’‘∂ «ÚÁ≈√
«Ú⁄≈ ’∂, ÍÃÌπ Ó∂∫ ‘Ø √ÓØ«¬®
sitgurU sB to. Puc
L ; ate vLD; hE ate hmeS; Auc
L ; rihN v;l; Pusd;
n;m hE|gurU jIv $ hmeS; pRBU de m;iXa; riht n;m n;l joxd; hE
ate jIv $ mniXLzt Fl pR;pt huMd; hE|sMs;r ivLc ikMne hI yowe
hn ate beaMt sUrbIr hoXe hn|jIv sMs;r s;gr $ p;r krn lXI
n;m rUpI bexI $ a;w;r bN; ke sMs;r s;gr to. p;r ho j;.d; hE|k;m,
kRow, WLg jIv $ WLgde hn pr jIv $ pRBU dI icLt ivLc sMB;l
krnI c;hIdI hE|pRBU s;re sMs;r ivLc sm;iXa; hoiXa;. hE ate sBn;.
dI p;lN; krd; hE, pRBU de bhut Bgt ate avt;r hoXe hn|iktne
hI pMiDt, jotSI ate ved;. dI ivc;r krn v;le hoXe hn, iktne hI
bRihmMD hn|pr jIv $ krt; rUpI smrLq gurU d; ismrn krn;
«È‘≈Ò, «È‘≈Ò, «È‘≈Ò ˛, Ú‘ ’Â≈ «È‘≈Ò® ’ÒÔ≈‰ Â∂≈
’ÒÔ≈‰ ‘Ø, ⁄‰∆ ÍØ «Ú√≈Ò® ¡À√∆ ÓÈØ ÍÃ∆«Â ’, ‹À√∆ ⁄’Ú∆
√»® ‹È «ÚÁ≈√ ÏÃ‘Ó ø◊ ≈Â≈, ¡Ω◊π‰ ‘Ø √Ì Á»®
. p;iXa; j; skd;|pRBU s;ihb hmeS;. sLc; beaMt hE ivc;r krke
Ausd; aMt nhI. p;iXa; j; skd;|pRBU s;ihb hmeS;. sLc; beaMt hE
AusdI s;r d; vI koXI aMt nhI. hE|pRBU s;ihb hmeS;. sLc; beaMt hE
Aus krt;r dI ikrp; d; vI koXI aMt nhI. hE|pRBU s;ihb hmeS;. sLc;
beat
M hE Ausde p;r;v;r d; vI koXI aMt nhI. p;iXa; j; skd;| pRBU
s;ihb hmeS;. sLc; beat
M hE sitgurU de w;m inLj Qr d; vI koXI aMt
nhI. hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI puk;r ke jIv $ smZ;Au.de hn
ik pRBU de ismrn n;l sB k;rj sfl ho j;.de hn|
33
krn v;l; hE ate aivn;SI (n;S riht) a;p hE|sReST purS;. dI
sMgt krn n;l SuB
L guN mn ivLc vsde hn|beat
M pRBU sB to. vLD;
wMnv;n hE|gurU d; n;m amolk hE|jIv de amolk sv;s ismrn
krn n;l sFl huMde hn, ijnH; dI n;m to ibn; koXI kImt nhI.
hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn krde hn ik hir $ imlNe
d; m;rg pR;pt krke jIv ascrj a;nMdmXI avsq; ivLc phuMc
j;.d; hE|sv;s;. $ kde vI ivrqe nhI. j;N deN; c;hId;|iXLk mn
ict ho ke pRBU n;l pRItI krnI c;hIdI hE|
254
sitgurU d; iwa;n wrn n;l jIv d; sitgur;. p;s inv;s ho j;.d;
hE|sitgurU d; iwa;n wr ke jIv $ gurU de n;m dI ipa;s hoNI
c;hIdI hE|sitgurU d; iwa;n wrn n;l gurU de m;iXa; riht n;m
KJ;ne dI pR;ptI huMdI hE|sitgurU d; iwa;n wrke ilKe leK;.
anus;r jIv $ pRBU dI B;l krnI c;hIdI hE|sitgurU d; iwa;n
wrke jIv $ s;wUa;. p;s bih ke SReST mt dI ivc;r a;Au.dI
hE|sitgurU d; iwa;n wr ke jIv $ aMtr pRBU dI sMB;l krnI
c;hIdI hE|sitgurU d; iwa;n wr ke jIv loB ate ivk;r;. d;
ita;g kr idMd; hE|sitgurU d; iwa;n wr ke jIv m;xe krm;. $
ita;g idMd; hE|jIv $ dub;r; grB ivLc nhI. a;AuN; pE.d;|sitgurU
d; iwa;n wr ke jIv ivSe ivk;r;. ivLc nhI. fsd;|sitgurU d;
iwa;n wr ke jIv kevl mukt huMd; hE|sitgurU rivd;s mh;r;j
jI ivc;r ke Auc;rn krde hn ik iXh hI sReST jugtI hE|
255
37
√Ø‘ø, √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, √Ã∂Ù‡ ÍπÙ √ø◊ «Í¡≈® √Ø‘ø, √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂,
’Ï‘» È≈ ¡≈Ú∂ ‘≈® √Ø‘ø, √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, ◊π ’≈ È≈Ó ◊‘∆® √Ø‘ø,
√Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, ÷Ø‹∂ ÓÂ √πË∆® √Ø‘,ø √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, Ì‹È ’Ø ◊πÁ∂Ú®
√Ø‘ø, √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, Â≈ ‹≈È∂ «È‹ Ì∂Ú® √Ø‘ø, √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, √øËÔ≈
√ÓÔ «Ë¡≈È® √Ø‘ø, √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, ¡ø«ÓÃÂ Ú∂Ò≈ ◊Ô≈È® √Ø‘ø, √Ø‘ø
¿π⁄≈∆¬∂, √≈’Â √ø◊ È≈ ‘Ø«¬® √Ø‘ø, √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, «ÈÓÒ ‘ØÚ∂
√Ø«¬® √Ø‘ø, √Ø‘ø ¿π⁄≈∆¬∂, ’È ’≈È ¡Ò∂÷® ’‘∂ «ÚÁ≈√ Íπ’≈
’∂, ÓÈ È∆Úª ’ Á∂÷®
sohM sohM d; ismrn krn n;l SReST purS;. n;l ipa;r huMd; hE|sohM
sohM ismrn krn n;l kde vI h;r nhI. huMdI|sohM sohM ismrn krn
n;l gurU d; n;m rUpI KJ;n; pR;pt huMd; hE|sohM sohM ismrn krn
n;l jIv a;pNe aMdr Koj krn n;l buw
L I $ SeST bN;Aud; hE|sohM
sohM ismrn krke jIv $ gurd
U v
e d; Bjn krn; c;hId; hE|sohM sohM
ismrn krn n;l jIv pRBU de injBed $ smZd; hE|sohM sohM ismrn
krn n;l S;m sme. B;v hr sme. iwa;n lg;AuN; c;hId; hE|sohM
sohM ismrn krn n;l aMimRt vele iga;n pR;pt huMd; hE|sohM sohM
ismrn krn n;l s;kt lok;. d; sMg pR;pt nhI. huMd;|sohM sohM d;
ismrn krn n;l jIv inrml ho j;.d; hE|sohM sohM d; ismrn krn
n;l jIv pRBU dI n; ilKN v;lI mihm; j;Nd; hE|sitgurU rivd;s
mh;r;j jI puk;rke smZ;Au.de hn ik he jIv tUM mn ivLc inmrt;
w;rn krke pRBU $ a;pNe aMdr anuBv kr|
38
√«Â◊π √≈«‘Ï ¡«Â ÏÛ≈, Í≈ÚÂ È≈ ’Ø¬∆ Í≈® √«Â◊π √≈«‘Ï
¡«Â ÏÛ≈, ‹≈ÈÂ «ÚÒ≈ √≈® √«Â◊π √≈«‘Ï ¡«Â ÏÛ≈, ¡øËÔ≈∂
Ó∂∫ Á∆Í® √«Â◊π √≈«‘Ï ¡«Â ÏÛ≈, √πøÁ ÓØÂ∆ √∆Í® √«Â◊π
√≈«‘Ï ¡«Â ÏÛ≈, ¡Ú È≈ ‹≈È∂ Ì∂Â® √«Â◊π √≈«‘Ï ¡«Â
ÏÛ≈, Ì»Ò∂ ÓÈ Â»ø ⁄∂Â® √«Â◊π √≈«‘Ï ¡«Â ÏÛ≈, È≈Ó ‹ÍØ
√«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È Â»ø, √«Â◊π √ø◊ «ÈÚ≈√® √«Â◊π ’≈ Ë
ËÔ≈È Â»ø, ◊π ’≈ È≈Ó «Í¡≈√® √«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È Â»ø, ◊π»
«Èø‹È Ò≈Ò® √«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È Â»ø, «Ò÷Â Ò∂÷ √Ø Ì≈Ò®
√«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È Â»ø, √≈Ë» ÓÂ «Ú⁄≈® √«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È
Â»ø, ¡øÂ ’ ÒÀ √≈® √«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È Â»ø, ÒØÌ, «Ú’≈
«Â¡≈◊® √«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È Â»,ø ’ÂÚÔ È∆⁄ «Ú‘≈◊® √«Â◊π
’≈ Ë ËÔ≈È Â»ø, ◊Ì È≈ ¡≈ÚÀ Ó»Ò® √«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È Â»ø,
«ÚÙÔ √ ‹≈ Ì»Ò® √«Â◊π ’≈ Ë ËÔ≈È Â»ø, ’∂ÚÒ ‘ØÚ∂ Óπ’«Â®
’‘∂ «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈«¡≈, «¬‘Ø √≈ ˛ Ôπ’Â®
36
c;hId; hE|iktne hI pRBU dI Austit krn v;le hoXe hn, pr dIn
ida;lU pRBU dI mihm; kqn riht hE|iktne hI sMs;r ivLc mUrK
ate rUp w;rn krn v;le p;KMDI hoXe hn, iktne hI devI devte ate
iktne hI k;l ate kr;l hoXe hn|iXh s;re pRBU de Kel ne iXs d;
ikse ne aMt nhI. p;iXa;|sitgurU rivd;s mh;r;j jI ivc;r ke
Auc;rn krde hn ik jIv $ pRBU d; ismrn krke Aus ivLc sm;
j;N; c;hId; hE|
256
˙¡ø, ˙¡ø, ˙¡øÈ∆Â, ÓÈ Ë √º⁄ Ì◊Ú≈È ÍÃ∆Â® ˙¡ø, ˙¡ø,
˙¡øËÔ≈È, √º⁄, √º⁄ √Ì √º⁄ ‘∆ Ó≈È® ˙¡ø, ˙¡ø, ˙¡ø Í»‹≈,
Á∂Ú∆ Á∂Ú≈, «Â√ «ÏÈ Á»‹≈® ˙¡ø, ˙¡ø, ˙¡ø √«Â√ø◊, È≈Ó «Ë¡≈«¬
ÓÈ ’ ø◊® ˙¡ø, ˙¡ø, ˙¡ø ‹Í Ò∆‹∂, Óπ◊Ë ÍºÊ ÌÚ È«
Â∆‹∂® ˙¡ø, ˙¡ø, ¡Ó ’ÒÔ≈È, ¡øÂ «‘ÃÁÔ ⁄Û∂ ‘ Ì≈È®
˙¡ø, ˙¡ø, ◊π‰ «Ú÷Ô≈È, Í«ÚºÂ ◊π‰Ø∫ ’∆ ‘ØÚ∂ ’≈È® ˙¡ø, ˙¡ø,
Â∂≈ ¡«Ë’≈, Í≈Í Ø◊ √Ì ¿πºÂ∂ Ì≈® ˙¡ø, ˙¡ø, ˙¡ø «ÁÈ
ÀÈ, √Ø‘ø Ì‹ ÓÈ ‘ØÚ∂ ⁄ÀÈ® ’‘∂ «ÚÁ≈√ Òº÷ ◊π ’∆ ’È∆,
√Ú≈√, √Ú≈√ Í ‘ ’∆ ⁄È∆®
he jIv ! tUM int; pRtI _.k;r d; ismrn kr ate mn ivc pRBu dI
sLcI pRItI w;rn kr|_.k;r d; ismrn aiga;nt; d; n;S krn
v;l; hE, Aus $ tUM hr p;se sLc krke mMn|s;re devI devte _.k;r dI
pUj; krde hn Aus to. ibn;. hor dUj; koXI nhI. hE|_.k;r _.k;r
_.k;r d; sitsMg krn n;l ate ismrn krn n;l mn pRBU de
rMg ivc rMiga;. j;.d; hE|_.k;r _.k;r _.k;r n;m jLpN n;l
mUrK pLqr sm;n jIv vI tr j;.de hn|_.k;r _.k;r _.k;r d;
ismrn jIv;. $ amr krn v;l; ate Auw;r krn v;l; hE|pRBU
_.k;r d; ismrn krn n;l ihrde ivc n;m d; pRk;S ho j;.d;
hE|_.k;r _.k;r _.k;r idn r;t B;v hr sme. ismrn krn n;l
sdI.vI suLK pR;pt huMd; hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Auc;rn
krde hn ik gurU dI isLiKa; te cLl ke jIv $ sv;s- sv;s pRm;tm;
d; ismrn krke pRBU de crnI. lLgN; c;hId; hE|
257
hE|inrMjn inrMk;r jotI srUp durmt ate dvEt $ sm;pt krn
v;l; hE|inrMjn inrMk;r n;r;iXN d; ismrn krn n;l s;re suLK;.
dI pR;ptI huMdI hE|inrMjn inrMk;r gop;l s;re jIv jMtUa;. pRtI
p;lN; krn v;l; hE|inrMjn inrMk;r ijs de hLq ivc sB pd;rq
hn|nr, n;q ate s;re jIv Ausd; ismrn krde hn ate Auhn;.
de hLq ivc sB pd;rq a; j;.de hn|sitgurU rivd;s mh;r;j jI
frm;Au.de hn ik inrMjn inrMk;r pRm;tm; d; a;pNe ihrde ivc
ismrn krn; c;hId; hE|
40
39
«Èø‹È «Èø’≈ ÍÃÂ≈Í, ÓÈ ’ ‹Í∂ ◊π», ◊π» ¡≈Í® «Èø‹È
«Èø’≈ √Ì Á≈Â, ◊π‰∆ «Ú⁄≈Ø ÓÈ √Ì Ì≈Â® «Èø‹È «Èø’≈
Ì◊Ú≈È, ¡≈· Í«‘ Ë Âª’≈ ËÔ≈È® «Èø‹È «Èø’≈ ¡«ÚÈ≈√∆,
‹ÈÓ, Ó‰ ’∆ ’≈‡∂ Îª√∆® «Èø‹È «Èø’≈ ’Â≈, √Ú Áπº÷Ø∫
’≈ ¿πÂ∂ Ì≈® «Èø‹È «Èø’≈ ÌÚ‹ÔØÂ∆, ÁπÓÂ Áπ«ÏË≈ ¡øÂ
È≈ ‘ØÂ∆® «Èø‹È «Èø’≈ È≈≈«¬‰ Ì‹, √Ú √πº÷Ø∫ ’≈ ‘Ø«¬
¡≈«¬‰® «Èø‹È «Èø’≈ ◊ØÍ≈Ò, ‹∆Ú ‹øÂ ’∆ ’∂ ÍÃ«ÂÍ≈Ò®
«Èø‹È «Èø’≈ È È≈Ê, √Ú ÍÁ≈Ê «Â√ ’∂ ‘≈Ê® «Èø‹È
«Èø’≈ ÍÃ’≈Ù, Ì‹ «‘ÃÁÔ ’‘Ø «ÚÁ≈√®
pRBu m;iXa; riht vLDe pRt;p v;l; hE tMU gurU dI isLiKa; te cLl ke
Aus pRBU d; ismrn kr|inrMjn inrMk;r pRBU sB to. vLLD; d;t; hE
ate guN;. d; KJ;n; hE, B;XI tUM mn ivc Aus pRBU de n;m dI ivc;r
kr|inrMjn inrMk;r pRBU d; aLWe pihr B;v hr sme. iwa;n wr,
inrMjn inrMk;r n;S riht jnm mrn dI f;hI kLTN v;l;
hE|inrMjn inrMk;r krt;r s;re duLK;. $ sm;pt krn v;l;
ÓÈ Óª‘∂® √«Â◊π √≈«‘Ï ¡«Â ÏÛ≈, Á≈√ ¿πË≈∂ Âª‘∂® √«Â◊π
√≈«‘Ï ¡«Â ÏÛ≈, ØÓ ØÓ Ó∂∫ Ú≈√® √«Â◊π √≈«‘Ï ¡«Â ÏÛ≈,
«È√⁄∂ ’‘∂ «ÚÁ≈√®
sitgurU s;ihb sB to. vLD; hE ijs d; koXI aMt nhI. p; skd;|sitgurU
s;ihb sB to. vLD; hE Aus dI s;r $ koXI ivrl; jIv hI j;Nd;
hE|sitgurU s;ihb sB to. vLD; hE jo aiga;nt; rUpI aMwere $ dUr
krn lXI dIpk de sm;n hE|sitgurU s;ihb sB to. vLD; hE ijs d;
iga;n rUpI motI SuLw srIr rUpI isLp ivLc Wihrd; hE|sitgurU
s;ihb sB to. vLD; hE ijs de Bed $ koXI j;N nhI. skd;|sitgurU
s;ihb sB to. vLD; hE he BLule hoXe jIv Aus$ cete kr|sitgurU s;ihb
sB to. vLD; hE a;pNe mn ivc Ausd; n;m jLp|sitgurU s;ihb sB
to. vLD; hE jo a;pNe d;s;. d; Auw;r krn v;l; hE, ijs d; kN kN
ivc v;s hE| sitgurU rivd;s mh;r;j jI frm;Au.de krde hn
sitgurU s;ihb sB to. vLD; hE he jIv tUM pRBU te pLk; inSc; kr ke
Ausd; ismrn kr|
258
¿-¿π√ÂÂ ’Ø «¬’ ˙∫’≈≈Õ
Â∆È ÒØ ’ «‹È ’∆¡≈ Í√≈≈Õ
¿π√ «¬’ ÍÃÌ» Á∆ ¿π√ÂÂ ’Ø ‹Ø «ÂøÈ≈ ÒØ’ª, ÷ø‚ª-ÏÃ«‘Óø‚ª
Ì≈Ú √ø√≈ Á∂ ’‰ ’‰ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
¡-¡Ò÷ ’Ø Ò÷ ‹Ø Ì≈¬∆Õ
Á∂ ‘ ∂ ∫ „ø „ Ø  ≈ √ø Â «√Í≈‘∆Õ
¡Ò÷ ÍÓ≈ÂÓ≈, «‹√ Á∆ Ó«‘Ó≈ «Ò÷∆ È‘ƒ ‹≈ √’Á∆, ‘∂
Ì≈¬∆ √øÂ «√Í≈‘∆ „ø‚Ø≈ Á∂ ’∂ ’«‘ ‘∂ ‘È «’ ¿π√Á≈ «√ÓÈ ’ØÕ
¬-¬∆ÙÚ ’≈«¬¡≈ ÿ‡ Ó∂ ∫ Õ
¡≈’≈Ù Ó«¬˙ ‹À √ ∂ √Ï Ó‡ Ó∂ ∫ Õ
¬∆ÙÚ √≈∂ √∆ª «Ú⁄ ¡Â∂ ’‰ ’‰ «Ú⁄ Ú√Á≈ ˛ «‹Ú∂∫
ÿÛ∂ Á∂ Í≈‰∆ «Ú⁄ ¡’≈Ù È˜ ¡≈™Á≈ ˛Õ
√-√∆Ù Ó‘Ò Ó∂ ∫ √Ú≈Ó∆ ÁÙ∂ Õ
‹‘ª ÍÃ ∂ Ó ¡Ó∆ √ Ï√∂ Õ
Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ »Í∆ Ù∆Ù Ó«‘Ò «Ú⁄ Ó≈Ò’ ÍÃÌ» Á∂ ÁÙÈ
‘πøÁ∂ ‘È «‹ºÊ∂ ÍÃ∂Ó È≈Ò ÏÃ‘Ó ¡ø«ÓÃÂ Ï√ «‘≈, ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ
‘-‘« ’≈ «√Ó‰ ’∆‹À Õ
’‘∂ «ÚÁ≈√ ¡Ó∆ √ Í∆‹À Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‘« Á≈ «√ÓÈ
’’∂ ‹∆Ú ÏÃ‘Ó √ ÍƒÁ≈ ˛Õ
’-’≈«¬¡≈ ’Ø « ‡ Ó∂ ∫ Ó «‘˙ «Í¡≈≈Õ
√∆√ Ó‘Ò Ó∂ ∫ Á∂ Á∆Á≈≈Õ
’ØÛª ‘∆ Ì≈Ú Ï∂¡øÂ √∆ª «Ú⁄ ÍÃÌ» «Í¡≈≈ «Ó¡≈
‘Ø«¬¡≈ ˛, «‹√Á∂ ÁÙÈ Á√Ú∂∫ ÁÚ≈ »Í∆ Ù∆Ù Ó«‘Ò «Ú⁄ ‘πøÁ∂
‘ÈÕ
÷-«÷¡≈Ò √∂ ’Ø «Ú⁄≈≈Õ
√Ú«Ú¡≈Í∆ √Ï √∂ «È¡≈≈Õ
‹ÁØ∫ ‹∆Ú «Ë¡≈È ’’∂ ÍÃÌ» Á≈ «Ú⁄≈ ’Á≈ ˛ «Î ¿π√˘
√Ú «Ú¡≈Í’ ÍÃÌ» √Ì ÂØ∫ «È≈Ò≈ Òº◊Á≈ ˛Õ
◊-◊Ø « Ïø Á ¬∂ √ ∂ «◊¡≈È∆Õ
È ’π ¤ Ì» Ò ∂ È ’π ¤ ‹≈È∆Õ
259
‹Ø ÍÃÌ» »Í∆ «◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’’∂ ‹∆Ú ˘ È≈ ’πfi ÌπºÒ‰ Á∆
¡Â∂ È≈ ’πfi ‹≈È‰ Á∆ ˜»Â «‘øÁ∆ ˛Õ
ÿ-ÿÈ È‘ƒ ¡‘‰ √‘∂ ⁄Ø ‡ ªÕ
√Â◊π  » ÙÏÁ ÿ«Û¡≈ ˛ ¡ÈØ · ≈Õ
‹∆Ú √«Â◊π» ‹∆ Á∂ ÙÏÁ »Í∆ ¡‘‰ ¿πºÍ ¡À√∆¡ª ⁄Ø‡ª
√«‘ ’∂ ¡ÈØ÷∆ ÍÓ◊Â∆ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ‹ªÁ≈ ˛Õ
Ÿ-Ÿ¡≈ÈÂ≈ √Ø ¬ ∆ √≈Õ
‘∂ «ÚÁ≈√ Ï≈Â «Ú⁄≈Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ «Ú⁄≈’∂ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’
¡«◊¡≈ÈÂ≈ ˘ «Â¡≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Õ
⁄-⁄≈Ó ’≈ ⁄Ø Ò ≈ Ì≈¬∆Õ
È≈Ó «ÏÈ≈ ’π ¤ ’≈Ó È ¡≈¬∆Õ
‘∂ Ì≈¬∆! ⁄ÓÛ∂ Á≈ √∆ »Í∆ ⁄ØÒ≈ ÍÃÌ» È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª «’√∂
Ú∆ ’øÓ È‘ƒ ¡≈™Á≈Õ
¤-«¤È Ó∂ ∫ Ì«¬¡≈ ÓÓØ Ò ≈Õ
¡Ó∆ √Ø Ú  «Á¡≈ fi’Ø Ò ≈Õ
‘∂ ‹∆Ú! Â»ø «¤È «Ú⁄ È≈Ù ‘Ø ‹≈‰≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó »Í∆ √ØÚ «Ú⁄ ¸ºÌ∆ Ò≈ ÒÀÕ
‹-‹∆Ú ˛, ‹È∂ ¿ » ‹≈«Â ’≈Õ
Á«¬¡≈ ’∆ ËØ Â ∆ «ÂÒ’ √«ÂÔ ’≈Õ
‘∂ ‹∆Ú! Â»ø √Ã∂Ù‡ √πÌ≈ Á≈ ‹È∂¿» Á«¬¡≈ Á∆ ËØÂ∆ ¡Â∂ √«Â
Á≈ «ÂÒ’ Ë≈È ’Õ
fi-«fiÒ«ÓÒ ‹Ø Â ‹◊≈¬∆Õ
¡Ò÷ Íπ  π Ù Â‘ª Í‘π ø ⁄ ∂ ¡≈¬∆Õ
‘∂ ‹∆Ú! Â»ø ¡≈Í‰∂ ¡øÁ ÍÃÌ» Á∆ «ÒÙ’ª Ó≈Á∆ ‹ØÂ ˘
‹◊≈ Âª «’ ÂÀ˘ ¿πºÊ∂ Í‘πø⁄ ’∂ ¡Ò÷ ÍπÙ Á∂ ÁÙÈ ‘Ø‰Õ
fl-flÔ≈ÈÂ √Ø ¬ ∆ «Ë¡≈È∆Õ
Á≈√ «ÚÁ≈√ ’‘∂ ÏÃ ‘ Ó «◊¡≈È∆Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
ÍÃÌ» ˘ ‹≈‰ ÒÀ∫Á≈ ˛, ¿π‘∆ √º⁄≈ «Ë¡≈È∆ ¡Â∂ ÏÃ‘Ó «◊¡≈È∆ ˛Õ
‡-‡À ’ ≈ ‡∂  ’≈ ¬∂ ’ ≈÷Ø Õ
¬∂ ’ «ÏÈ≈ Á» ‹ ≈ ÓÂ ¡≈÷Ø Õ
ÍÀ∫Â∆ ¡º÷∆
260
Ë-ËÈ∆ «‹È «Ë¡≈È Ò◊≈«¬˙Õ
’≈Ò Îª√ ’∂ Ï∆⁄ È ¡≈«¬˙Õ
‘∂ Ì≈¬∆! ¡√Ò∆ ËÈ∆ ¿π‘ ˛ «‹√È∂ ÍÃÌ» Ì◊Â∆ «Ú⁄ «Ë¡≈È
Ò◊≈«¬¡≈ ˛ Â∂ ¿π‘ ‹∆Ú ’≈Ò Î≈√ Á∂ ⁄º’ «Ú⁄ È‘ƒ ¡≈™Á≈Õ
È- È≈Ó ’∆ È≈Ú ÏÈ≈¬∆Õ
’‘∂ «ÚÁ≈√ ⁄ÛØ ∂ Ì≈¬∆Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‘∂ Ì≈¬∆ ÍÃÌ» È∂ È≈Ó
Á∆ «’ÙÂ∆ Ï‰≈¬∆ ˛, «‹√ «Ú⁄ ‹∆Ú √Ú≈ ‘Ø ’∂ Í≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
Í-Í≈ ÏÃ ‘ Ó ÍÓ∂ Ù Ú √Ú≈Ó∆Õ
√Ï ÿ‡-ÿ‡ ’∂ ¡ø Â Ô≈Ó∆Õ
Í≈-ÏÃ‘Ó ÍÓ∂ÙÚ √Ì Á≈ Ó≈Ò’ ˛ ¡Â∂ ¿π‘ √Ì Á∂
¡øÁ («ÁÒª) Á∆¡ª ‹≈È‰ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ
Î-«Î’ ’ ¤Ø Û ‹◊√ø √ ≈Õ
‹≈ «ÓÒ ÏÀ · ∂ ¡«ÚÈ≈Ù∆ Í≈√≈Õ
‘∂ ‹∆Ú! ‹◊ Á∆ √ø√≈ «Â¡≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á∂ «√ÓÈ Á∆ «¯’
’’∂ ¡≈Í‰∂ ¡øÁ ÏÀ·∂ ¡«ÚÈ≈Ù∆ ÍÃÌ» ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀÕ
Ï-ÏÃ ‘ Ó √Ø ÏÃ ‘ Ó ’≈ Ú∂ Â ≈Õ
◊◊È Óø ‚ Ò Ó∂ ∫ ≈÷Ø ⁄∂ Â ≈Õ
ÏÃ‘Ó «◊¡≈È∆ ¿π‘ ˛ «‹√È∂ ÏÃ‘Ó ˘ ‹≈‰ «Ò¡≈ ˛Õ ¡’≈Ù
Á∂ √≈∂ Óø‚Òª «Ú⁄ ¿π√ ˘ ⁄∂Â∂ º«÷¡≈ ˛Õ
Ì-Ìz Ó «Ó‡∂ ‹Ø Í≥ ⁄ Ó √∆‹∂ ,
‹≈¬∂ «Âz Ú À ‰ ∆ Ó‹È ’∆‹∂ Õ
«‹√ ‹∆Ú È∂ Í≥‹ª «Ú’≈ª ˘ «‹ºÂ «Ò¡≈ ˛ ¿π√Á≈ ÌÓ
«Ó‡ ‹ªÁ≈ ˛, «Î ¿π‘ ‹∆Ú «Âz’π‡∆ «ÂzÚÀ‰∆ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó «Ú⁄ «¬ÙÈ≈È ’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
Ó-ÓÈ ’Ø ◊◊È √Ó≈˙Õ
’‘∂ «ÚÁ≈√ ÍÓ ÍÁ Í≈˙Õ
‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÓÈ ˘ «◊¡≈È »Í∆ ¡’≈Ù «Ú⁄ √Ó≈ ÒÀ∫Á≈
˛, ¿π‘ ÍÓ-ÍÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
Ô-Ô≈Á ’Ø , Ú≈‘ ’∂ ◊π ‰ ◊≈˙Õ
Í≈ ÏÃ ‘ Ó ’∂ ÁÙÈ Í≈˙Õ
‘∂ ‹∆Ú, «¬’ ÍÃÌ» ”Â∂ ¡≈√ º÷Ø, ¿π√ ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø «’√∂ ”Â∂
¡≈√ È≈ º÷ØÕ
·-·≈’π  Ù∆Ò≈ Â ◊¬∂ Ì≈¬∆Õ
Í≥ « ‚Â ÏÀ · ∂ ÓÈ Óπ  fi≈¬∆Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∆
«’Í≈ È≈Ò ÍºÊ Á∂ ·≈’ Â ◊¬∂Õ Í Í≥‚Âª Á∂ fi»·∂ ·≈’
‚πºÏ‰ ’≈È ¿πÈ∑ª Á∂ ÓÈ Óπfi≈ ◊¬∂Õ
‚-‚ È‘ƒ ‘« √ø ◊ ÍÃ ∆ ÂÕ
Ì◊Â ‹È ÏÀ · ∂ ÓÈ ’Ø ‹∆ÂÕ
‹Ø ‹∆Ú ¬∆ÙÚ È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ’Á≈ ˛ ¿π√˘ ’Ø¬∆ ‚ È‘ƒ
«‘øÁ≈, ÍÃÌ» Á∂ Ì◊Âª È∂ «ÚÙ∂ «Ú’≈ª ÂØ∫ Á» ‘Ø ’∂ ¡≈Í‰∂ ÓÈ ˘
«‹ºÂ «Ò¡≈ ˛Õ
„-„≈ Á∆È∆ Ïπ  ‹∆Í≈ÍÈÕ
«√Ó‰ ’∆È≈ ¡‹Í≈ ‹ÍÈÕ
¡‹Í≈ ‹≈Í «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ¡øÁØ∫ Í≈Íª Á≈
Ïπ‹ „«‘ ‹ªÁ≈ ˛Õ
‰-‰Ó ’∆ Ò≈¬∆ ‚Ø  ∆Õ
’‘∂ «ÚÁ≈√ Ò◊∆ «ÒÚ ÓØ  ∆Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ Ó∂∆ ÍÃÌ» È≈Ò ÍÃ∂Ó
Á∆ ‚Ø Òº◊ ◊¬∆, Ó∂∆ ¿π√ ¬∆ÙÚ È≈Ò «ÒÚ Òº◊ ◊¬∆Õ
Â-«Âz ◊ π ‰ Ó≈«¬¡≈ ⁄Á∆ Ì≈¬∆Õ
«Ù∆ Óπ « È Ò∆È∂ ÌÓ≈¬∆Õ
√ÂØ, ‹Ø, ÂÓØ, Ó≈«¬¡≈ Á∆ ÍÃÌ» È∂ ⁄È≈ ’∆Â∆ ˛,«‹√È∂
«Ù∆¡ª ÓπÈ∆¡ª ˘ ÌÓ≈ «Ò¡≈ ˛Õ
Ê-√«Ê È‘ƒ Ô‘ √ø √ ≈≈Õ
≈Ú ø’ √Ï ’≈Ò È◊≈≈Õ
«¬‘ √ø√≈ «‘‰ Ú≈Ò≈ È‘ƒ ˛, ≈‹≈ Â∂ ◊∆Ï √Ì ’≈Ò
»Í∆ È◊≈≈ (ÓΩÂ) Úº‹‰ È≈Ò √ø√≈ ÂØ∫ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
Á-ÁØ «¬’ «ÁÈ Ô‘ª Óø « Á √≈≈,
«Î ·≈· ¤Ø Û ÒÁ ‹≈¬∂ Ïø ‹ ≈≈Õ
ÍÃÌ» È∂ «ÈÙ«⁄Â √Ó∂∫ Ò¬∆ √∆ »Í∆ Óø«Á Á∆ ⁄È≈
’∆Â∆ ˛Õ «¬√ Ú‰‹≈∂ È∂ √∆ »Í∆ Óø«Á Á∆ ·≈· Ï≈· ˘ ¤º‚ ’∂
⁄Ò∂ ‹≈‰≈ ˛Õ
261
262
˙∫’≈ ÍÀ ∫ Â∆√ Ó≈Â≈ ÍÃ ∂ Ó √∂ «È√Ú≈√ ’ ‹≈ÍÕ
«ÚÁ≈√ ’‘∂ ‹Ø «√ÓÂ∂ , «Ó‡ ◊¬∂ Â∆ÈØ ∫ Â≈ÍÕ
◊π» √≈«‘Ï ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘ Ô≈Á ’’∂
«ÈÂ≈ÍÃÂ∆ ÍÃ∂Ó √«‘Â ÍÀ∫Â∆√ Ó≈Â≈ Á≈ ‹≈Í ’Á≈ ˛ ¿π√Á∂ «ÂøÈ∂
Â≈Íª Á≈ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
˙∫’≈ ÍÀ∫Â∆ Ó≈Â≈ ÍÃ∂Ó √∂ «√Ó‰ ’∆˙ ÓÈ ÚÀ≈◊Õ
«ÚÁ≈√ ’‘∂ ‹Ø «√ÓÂ∂ , «ÂÈ ’∂ Í»  ‰ Ì≈◊Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈È ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∆
«√¯Â «Ú⁄ «Ò÷∂ ◊¬∂ ÍÀ∫Â∆√ Ó≈Â≈ Á∂ Í≈· ’È È≈Ò «‹√ ‹∆Ú
Á≈ ÓÈ ÚÀ≈◊Ó¬∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, ¿π‘ Ù∂ÃÙ‡ Ì≈◊ª Ú≈Ò≈ ˛Õ
ÍÀ ∫ Â∆√ Ó≈Â≈ ÍÃ ∂ Ó √∂ «√ÓÂ∂ «Ú ÍÃ ’ ≈ÙÕ
«ÚÁ≈√ ’‘∂ ‹Ø «√ÓÂ∂ , «Ó‡ ◊¬∂ ‹Ó ’∂ Âz ≈ √Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ ÍÀ∫Â∆√ Ó≈Â≈ Á≈ ÍÃ∂Ó È≈Ò «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú Á∂
ÓÈ «Ú⁄ «◊¡≈È Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø‰ È≈Ò ‹Óª Á∂ Áπº÷ ÂØ∫ Óπ’Â∆ «ÓÒ
‹ªÁ∆ ˛Õ
«ÚÁ≈√ «√ÓÂ ÓÂ∂ ≈Ó Ó∂ ∫ √«Â ÙÏÁ ÍÃ Â ∆ÂÕ
¡Ó ÒØ ’ ‹≈¬∂ Ï«√˙, ’≈Ò ’Ù‡ ’Ø ‹∆ÂÕ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈È ’Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó «√Ó’∂ ¡Â∂ √«Â ÙÏÁ Á∆ √Øfi∆ ’’∂ ¿π√ Á≈ «√ÓÈ
’’∂ ¡Ó ÒØ’ Á≈ Ú≈√∆ Ï‰ ‹ªÁ≈ ˛, ¿π‘ ’≈Ò Á∂ √≈∂ ’Ù‡ª ˘
«‹ºÂ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
˙∫’≈ √ÍÂ √ÒØ ’ ∆ Ó≈Â≈, √«Â ’∆˙ ‹◊Á∆ÙÕ
¡Ó ÒØ ’ Ú≈√≈ ’∆¡≈, ’≈Ò ÈÓ≈Ú∂ ∫ Ù∆ÙÕ
‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ √«Â √ÒØ’ Ó≈Â≈ Á≈ ‹≈Í ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
˘ √«Â ‹≈‰ ’∂ ¡Ó ÒØ’ Á≈ Ú≈√∆ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘À, ¿π√ ˘ «Î ’≈Ò
Ú∆ √∆√ «ÈÚ≈™Á≈ ˛Õ
263
‘∂ Ì≈¬∆! ÍÃÌ» ˘ Ô≈Á ’’∂ ¿π√ Á∂ ◊π‰ ◊≈ ’∂ ¿π√ Í≈ÏÃ‘Ó
Á∂ ÁÙÈ Í≈ ÒÚØÕ
-≈Ó Ó∂ √Ø ≈Ó «Í¡≈≈Õ «Î È Á∂«÷¡≈ ‹Ó ’≈ ÁÚ≈≈Õ
‹Ø ≈Ó-ÍÃ∂Ó∆ ‹∆Ú ¿π√ Á∂ ◊π‰ ◊≈ ’∂ ¿π√ «Ú⁄ √Ó≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¿π√
‹∆Ú ˘ ‹Óª Á≈ Áπ¡≈≈ Á∂÷‰≈ È‘ƒ ÍÀ∫Á≈Õ
Ò-«ÒÚ Ò◊≈ Ò∂ Ì≈¬∆Õ
‹Ó ’≈ Âz ≈ √ «È’‡ È≈ ¡≈¬∆Õ
‘∂ Ì≈¬∆! Â»ø ¿π√ ÍÃÌ» È≈Ò «ÒÚ Ò◊≈Õ «Î ‹Óª Á≈ ÌÀ¡
Â∂∂ È∂Û∂ È‘ƒ ¡≈Ú∂◊≈Õ
Ú-«ÚË∆ÏË «√Ó‰ ’∆‹À Õ
√Ø ‘ ø È≈Ó ¡Ó∆ √ Í∆‹À Õ
‹Ø ‹∆Ú ◊π» ‹∆ Á∆ Áº√∆ ‘Ø¬∆ «ÚË∆ ¡Èπ√≈ «√ÓÈ ’Á≈
˛, ¿π‘∆ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ √Ã∂Ù‡ √ ÍƒÁ≈ ˛Õ
Û-Û≈Û «Ó«‡ ‹Ï ‘π ¡ ≈ ÈÏ∂ Û ≈,
’‘∂ «ÚÁ≈√ «’¡≈ ¡Ó ÿ ‚∂  ≈Õ
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ÙÃ∂Ù‡ √ Í∆ ’∂ ‹∆Ú Á≈ √≈∂ ÏøËÈª ÂØ∫
¤π‡’≈≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¿π√Á≈ ÍÃÌ» Á∂ ¡Ó ÿ «Ú⁄ Ú≈√≈ ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ
√Ø ‘ ø ÙÏÁ ÓÈ ’∆¡≈ Ï√∂  ≈Õ
Ó∂ ‡ «ÁÔ≈ ⁄Ω  ≈√∆ ’≈ Î∂  ≈Õ
«‹√ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ ÙÏÁ Á≈ Ï√∂≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛,
¿π√ Á≈ ⁄π≈√∆ Á≈ Î∂≈ «Ó‡ ‹ªÁ≈ ˛Õ
˙∫’≈ Ï≈ÚÈ ’≈ ÍÀ ∫ Â∆√ Ó∂ ∫ ‹«Í˙ ˛ √≈Õ
¿π√ √Ú-«Ú¡≈Í’ ÍÃÌ» Á∆ ÍÀ∫Â∆√ ¡º÷ª «Ú⁄ ¿π√ÂÂ
’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ
√Ú Á∂ Ú √ø Â È ’Ø ’∂ ∫ ˛∫ ÈÓ√’≈Õ
√≈∂ Á∂ÚÂ≈ √øÂª Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ ÈÓ√’≈ ’Á∂ ‘ÈÕ
ÍÀ ∫ Â∆√ Ó≈Â≈ ÍÃ ∂ Ó √∂ «√Ó∂ ∫ ˛∫ «È‹ Á≈√Õ
«‹È «√Ó«˙ √Ø Óπ ’ Â ˛∫ ’‘∂ √Á «ÚÁ≈√Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È, ‹Ø ‹∆Ú
ÍÃ∂Ó √«‘Â ÍÀ∫Â∆√ ¡º÷ª Á≈ Í≈· ’Á≈ ˛ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á≈ Á≈√ Ï‰ ’∂
«√ÓÈ ’Á≈ ˛ ¿π‘ Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
264
265
ÏπËÚ≈ ÏπË √ÎÒ ˛ «ÚÁ≈√ ‹Ø Ì◊Â ‘Ø«¬® 4® ‡∂’®
ÏπºËÚ≈ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò √Á≈ ‘∆ ‹∆Ú Á∂ ¡øÁ «◊¡≈È
Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘πøÁ≈ ˛, Í»È ◊π» È≈Ò ÍÃ∂Ó ’È È≈Ò ‹Óª Á∆ Î≈‘∆ ‡πº‡
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¡øÂ √Ó∂∫ ÍÃÌ» ‹∆Úª ”Â∂ «’Í≈ ’Á≈ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú √¯Ò ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ
Ú∆Ú≈ «Ú«Á¡≈ ÏÛÀ Íπ ø È Íπ È ≈ ¡«Ì¡≈√® √«Â◊π  Í»  ∂
«ÓÒÈ √∂ ‘Ø Ú ∂ ¡≈ÂÓ ÍÃ ’ ≈Ù® ◊π  » «◊¡≈È ’≈ Ó» Ò ˛ ËÓ
Ó» Ò ’≈ «‘Â’≈® Ú∆Ú≈ «Ï⁄≈∆¬∂ È√À Í≈Í ‘‹≈® 5®
‡∂ ’ ®
Ú∆Ú≈ ÍÃÌ» Á∂ «√ÓÈ Á≈ Ú≈-Ú≈ ¡«Ì¡≈√ ’È È≈Ò «◊¡≈È
«Ú⁄ Ú≈Ë≈ ‘πøÁ≈ ˛, Í»È √«Â◊π» Á∂ «ÓÒ‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ¡øÁ
«◊¡≈È Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ √«Â◊π» «◊¡≈È Á≈ ¡Ë≈ (Óπº„) ˛Õ
ËÓ Á≈ Ó»Ò Á«¬¡≈ ˛Õ Ú∆Ú≈ ˘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ «Ú⁄≈ ’È
È≈Ò ‘˜≈ª Í≈Íª Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
Ùπ ’ Ú≈ √π ‘ ≈ÚÈ≈ «¤È «¤È Ì‹À ’Â≈® «Ú¤À Ï≈ÙÈ≈
fi»·∆¡ª Á∂ÚÀ È’ª ‚≈® ◊«Â ’Óª ¡Èπ√≈ ˛ ‹À√≈ ‹À√≈
‘Ø Ú À ® Ùπ ’ Ú≈ √π ‘ ≈Ú‰≈ «ÚÁ≈√∆ È≈Ó ‹Í∂ Ú À ® 6® ‡∂ ’ ®
Ùπ’Ú≈ ˘ √π¡≈√-√π¡≈√ ¬∆ÙÚ Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò √π‘≈Ú‰≈
Ï‰ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍÃÌ» Á∂ «√ÓÈ ÂØ∫ «ÏÈª fi»·∆¡ª «ÚÙ∂-Ú≈ÙÈ≈Úª
‹∆Ú ˘ È’ª «Ú⁄ √πº‡ «ÁøÁ∆¡ª ‘ÈÕ Óπ’Â∆ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ¡Â∂
ÙÃ∂Ù‡ ’Ó ’È È≈Ò ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹
¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò Ùπ’Ú≈ √π‘≈Ú‰≈
ÙÈ∆Ú≈ Ì‹È «ÙÃÙ‡ √Â √Â √Ì Ú≈® ÙπÌ ’Óª √∂ √ÎÒ
˛ ¡≈Ú‰ ‹≈‰ √ø √ ≈® «ÏÈ Ì‹È «ÏÊ≈ √Ì ‹≈ÈÂ∂ ‹Ø ‹Ø
¡≈ÚÂÚ≈® Ï≈Ó Ï≈ ‘« «√Ó∆¬∂ ’«‘ «ÚÁ≈√
«Ï⁄≈®7® ‡∂’®
ÙÈ∆Ú≈ ÍÃÌ» Á≈ Ì‹È ’È È≈Ò ‘ «ÁÈ ÙπÌ Òº◊Á≈ ˛Õ ⁄ø◊∂
’Óª Á∂ ’È È≈Ò √ø√≈ Â∂ ¡≈¿π‰ ‹≈‰≈ √¯Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍÃÌ»
Á∂ È≈Ó «ÏÈª ‘ «ÁÈ ˘ «Ú¡Ê ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ «Ú⁄≈ ’∂ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ Ú≈-Ú≈ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ
’È È≈Ò ‹∆ÚÈ √¯Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
266
® Ï≈‰∆ ‘¯Â≈Ú≈®
√Ø ‘ ø √«ÂÈ≈Ó «Ë¡≈˙® ¡À Â Ú≈ ¡ø « ÓÃ Â Á≈ Ì«¡≈ ÏØ Ò À
¡ø « ÓÃ Â ÏÀ È ® ◊π  » ’≈ ÙÏÁ ‹ÍØ «ÁÈ ≈Â∆ Â≈ ¡≈ÚÀ √π ÷
⁄ÀÈ® ¡ÀÂÚ≈ Ú∆ √ÎÒ ˛ ‘« ’≈ «√ÓÈ √≈® «ÚÁ≈√ ‹Ø
È≈Ó ¿π ⁄ ≈«¬∂ Í≈«¬¡≈ Óπ ÷ Áπ ¡ ≈® 1® ‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» Á∂ √«ÂÈ≈Ó Á≈ «√ÓÈ ’ØÕ ¡ÀÂÚ≈ Á≈ «ÁÈ ÍÃÌ» Á≈
«√ÓÈ ’È È≈Ò ¡ø«ÓÃÂ Á≈ Ì«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ÍÃÂ∆Â ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂
¡ø«ÓÃÂÓ¬∆ ÏØÒ ÏØÒ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ◊π» Á∂ ÙÏÁ Á≈ «ÁÈ ≈Â ‹≈Í
’È È≈Ò √πº÷ª Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ¡Â∂ √º⁄≈ √π÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ ¡ÀÂÚ≈
¿π‘Èª ‹∆Úª Á≈ √¯Ò ˛ «‹È∑ª È∂ ‘« Á∂ «√ÓÈ ˘ «‘Á∂ «Ú⁄
√øÌ≈«Ò¡≈ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ»
Á≈ È≈Ó ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È, ¿πÈ∑ª ˘ Óπ’Â∆ Á≈ Áπ¡≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ
√Ø Ó Ú≈ √Ì ·Ø  Ó∂ ∫ ‹Ò∂ ÊÒ∂ Ì◊Ú≈È® Ó«‘Ó≈ ÍÃ Ì » ◊≈¬∆¬∂
ÂÏ ‘ØÚ∂ ’«Ò¡≈‰® ◊Ø«ÏøÁ ◊Ø«ÏøÁ ‹≈Í √∂ ¡≈ÚÀ √Á≈ ¡ÈøÁ®
√Ø Ó Ú≈ √π ÷ Á≈ ‹ÍØ ‹ÍØ «ÚÁ≈√ Óπ ’ ø Á ®2® ‡∂ ’ ®
√ØÓÚ≈ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò Í≈‰∆ ËÂ∆ ÍÂ≈Ò Ì≈Ú √Ì
√Ê≈Èª ”Â∂ ÍÃÌ» Á≈ ¡ÈπÌÚ ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∆ Ó«‘Ó≈ ’È È≈Ò
‹∆Ú Á≈ ’«Ò¡≈‰ ‘πøÁ≈ ˛Õ ◊Ø«ÏøÁ Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú ˘
√Á≈ ¡≈ÈøÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆
¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ √ØÓÚ≈ ¿π‘ ‹∆Ú √π÷∆ ˛ ‹Ø ‹∆Ú Óπ’øÁ Á≈
‹≈Í ’Á∂ ‘ÈÕ
Óø◊ÒÚ≈ ¡≈ÚÀ √Á≈ ‘ØÚ∂ Óø◊Ò⁄≈® Ò«ÓÒ √÷∆¡ª «√ÓÒØ
‘« ‘« È≈Ó ¡Ë≈® ÍÃ∆ÂÓ ⁄È∆ Ò≈«◊¡≈ ’Ì∆ È≈ ¡≈ÚÀ
‘≈® Óø◊ÒÚ≈ √πÒ÷‰≈ ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈® 3® ‡∂’®
Óø◊ÒÚ≈ ˘ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ¡øÁ ‘Ó∂Ùª
Óø◊Ò⁄≈ ‘πøÁ≈ ˛, ‘∂ √‘∆«¬˙ ÍÃÌ» Á≈ ‘«-‘« È≈Ó ‹∆ÚÈ Á≈
¡Ë≈ ˛, ¿π√ Á≈ «√ÓÈ ’ØÕ ÍÃÌ» ⁄Èƒ Òº◊‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∆ ’Á∂
Ú∆ ‘≈ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «Ú⁄≈’∂ ¯Ó≈™Á∂
‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò Óø◊ÒÚ≈ √πÒº÷‰≈ Ï‰ ‹ªÁ≈
˛Õ
ÏπËÚ≈ ÏØË √Á≈ ‘ØÚÀ «◊¡≈È ÍÃ’≈Ù® ◊π» ÍÃ∂Ó Í»∂ ‹Ø «ÓÒÀ
‡» ‡ ∂ ‹Ó ’∆ Î≈√® ¡ø Â √‘≈¬∆ ÍÃ Ì » Ì¬∂ ’Ó ’Ó≈«¬ √Ø ¬ ∆®
267
√Ø ‘ ø √«ÂÈ≈Ó «Ë¡≈˙® ¡Ó≈Ú√ ‹Ø ˛ Ì≈«÷¡≈ ‹≈ÈØ Ó∆Â®
«ÙÃ √ ‡ Óπ È ∆ √Ì ◊≈ÚÁ∂ ◊∆Â® ¡Ó≈Ú√ ˛ ¤» Â √Á≈ Ï√À ˛
‹◊ ‹∆Â® «ÏÒÀ «ÏÒÀ Í∆Ú◊∂ √Ø‘ø √ √π‹∆Â® 1® Ì◊Â≈
√∂ Â ∆ ◊Ø Ù ‡∆ ‹≈«¬ √Ì∆ «Ï‘≈«¬® ¡≈¿π È ≈ ¿π √ ’≈ √ÎÒ ˛ ‹Ø
‹≈Â∂ Ò≈Ì ¿π · ≈«¬® ¡Ó≈Ú√ ˛ ‹Ø ¡≈™«Á¡ª ¡≈ÚÈ ‹≈ÚÈ
∆ÂÕ ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈’∂ ≈÷Ø ‘« √∂ ÍÃ ∆ Â® 2® 1®
‡∂ ’ ®
ÍÃÌ» Á≈ √º⁄≈ È≈Ó √«ÂÈ≈Ó «Ë¡≈˙, Óº«√¡≈ «ÂÊ∆ ˘ ‹∆Ú
ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’, ‘∂ Ó∂∂ √º‹‰, ‹Ø ◊π» È∂ ¿π⁄≈È ’∆Â≈ ˛,
¿π√Â∂ ⁄ºÒÕ «¬√ «√ÃÙ‡∆ Á∂ √≈∂ ÓπÈ∆ ¿π√ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ª Á∂ ◊∆Â
◊≈™Á∂ ‘È, Óº«√¡≈ «Ú⁄ ‹∆Ú ¡øÁ √Á≈ Úº√ ‘∂ ÍÃÌ» ˘ ÍÃ≈ÍÂ
’’∂ √ø√≈ ˘ «‹ºÂ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ «ÚÒ∂-«ÚÒ∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆
√ ˘ Í∆ ’∂ ¡Ó ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ «√ÓÈ ’È
Ú≈«Ò¡ª È≈Ò ◊ØÙ‡∆ ’Á∂ ‘È ¿πÈ∑ª Á≈ ¡≈¿π‰≈ √¯Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛
¡Â∂ Ò≈Ì ÍÃ≈ÍÂ ’Á∂ ‘ÈÕ Óº«√¡≈ Á∂ ¡≈¿π‰ ‹≈‰ Á∆ ∆Â ⁄ºÒÁ∆
«‘øÁ∆ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‘«
È≈Ò ‘Ó∂Ùª ÍÃ∆Â∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
¬∂ ’ Ó ¬∂ ’ ÍÓ≈ÂÓ≈ √ø √ ≈À ˛ ÍÃ ’ ≈Ù® √Ú≈√ √Ú≈√ Â» ø
«√ÓÒÀ ÂØÛ∂ ‹Ó ’∆ Î≈√® 1® Á∆È ÏøË» «Á¡≈Ò ‹Ø √Ø«¬ ˛
«√ÓÈ √≈® ‹◊Â √Á≈ ‹Ø √π ÷ Á∂ Ú ∂ ¡ø Â  ‘Ø « ¬ ¡≈Ë≈®
2® ‘√Â∆ ⁄∆‡∆ ¡≈«Á ÒÀ ‹∆ÚÈ ‘π’Ó ¡Èπ√≈® Ì‹È ’Ø
‹È Í≈Ò’≈ ‘ØÈ≈ ‹∂’ Í≈® 3® ¬∂’Ó ¬∂’ ÍÓ≈ÂÓ≈ º÷‰∆
¿π√’∆ ¡≈√® √«Â √«Â ÍÃÌ» «√ÓÂ∂ √⁄ ’˛ «ÚÁ≈√® 4®
2® ‡∂’®
¬∂Ó’ «ÊºÂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò √≈∂ √ø√≈
«Ú⁄ ¿π√Á≈ ÍÃ’≈Ù ¡ÈπÌÚ ‘πøÁ≈ ˛Õ √Ú≈√ √Ú≈√ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ
’È È≈Ò ‹Óª Á∆ Î≈‘∆ ‡Ò ‹ªÁ∆ ˛Õ ◊∆Ïª Á≈ √‘≈«¬’ ¡Â∂
«Á¡≈¨ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È≈ ‘∆ √Ã∂Ù‡ ˛Õ ‹◊Â «Ú⁄ ÍÃÌ» √Á≈
√πº÷ Á∂‰ Ú≈Ò≈ ¡Â∂ ‹∆Úª Á≈ ¿πÁ≈ ’È Ú≈Ò≈ ˛Õ ‘≈Ê∆ ÂØ∫ ÒÀ ’∂
’∆Û∆ Âº’ √≈∂ ‹∆Ú ¿π√Á∂ ‘π’Ó «Ú⁄ ‘ÈÕ ‹∂’ ‹∆Ú ˘ √ø√≈
√≈◊ ÂØ∫ Í≈ ‘Ø‰≈ ˛ Âª ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¬∂’Ó «ÊºÂ «Ú⁄ ÍÃÌ»
”Â∂ ¡≈√ º÷‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ √«Â ¿π⁄≈‰
’Á∂ ‘È «’ ‘Ó∂Ùª «‘‰ Ú≈Ò∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
Á»‹∆ ÁπÓ«Â Á» ’ º÷‰≈ ◊π» √∂ È∂¿»® √ÎÒ ’Ó ÂÏ
‘Ø‰◊∂ ◊Â∆ Í≈ÚÀ «¬‘ Á∂‘»® 1® Á»‹∆ ÁπÓ«Â Á» ’ Á«¬¡≈
ËÓ «’Í≈Ò® √«Â √∂ ’ ◊Ø Ù ·∆ «‘«Á¡≈ Ï√À ◊Ø Í ≈Ò®
2® √πÌ ’Ó≈ ÎÒ √πÌ ˛ ’Óª √øÁ‰≈ ÷∂Â® Í≈Í ’Ó Á∂
’∆«Â’ √Á≈ ‘≈ È‘ƒ ‹∆Â® 3® Á»‹∆ ÁπÓ«Â «Â¡≈◊ ’
Ò∆Ò≈ ¡‹Ï Í«‘⁄≈È® ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈’∂ Ì◊Â Ì‹È
’«Ò¡≈‰® 4® 3® ‡∂’®
Á»‹∆ «ÊºÂ «Ú⁄ ‹∆Ú ˘ ÁπÓÂ «Â¡≈◊ ’∂ ◊π» È≈Ò ÍÃ∂Ó
’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ «‹√ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ √≈∂ ’≈‹ √¯Ò ‘Ø‰◊∂ ¡Â∂
Óπ’Â∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂◊∆Õ Á»√«¡ª ÍÃÂ∆ ÷Ø‡∆ ÓºÂ ˘ «Â¡≈◊ ’∂ ‹∆Ú
˘ Á«¬¡≈Ú≈È ËÓ∆ ¡Â∂ «¥Í≈¨ Ï‰È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ÍÃÌ» Á∂ √øÂª
È≈Ò √«Â Á∆ «Ú⁄≈ ’È È≈Ò ÍÃÌ» «‘Á∂ «Ú⁄ Úº√Á≈ ‘Ø«¬¡≈
¡ÈπÌÚ ‘πøÁ≈ ˛Õ ⁄ø◊∂ ’Óª Á≈ ¯Ò √Ã∂Ù‡ ˛Õ √ø√≈ ’Óª »Í∆ ÷∂Â
˛Õ Í≈Í ’Ó Á∂ ’È È≈Ò ‘Ó∂Ùª ‘≈ ‘πøÁ∆ ˛ «‹ºÂ È‘ƒÕ ‘∂ ‹∆Ú
ÁπÓÂ ˘ «Â¡≈◊ ’∂ ÍÃÌ» Á∆ «È≈Ò∆ Ò∆Ò≈ Á∆ Í«‘⁄≈‰ ’Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «Ú⁄≈ ’∂ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∂
Ì‹È ’È È≈Ò ’«Ò¡≈‰ ‘πøÁ≈ ˛Õ
√ø √ ≈∆ «Âz Ù È≈ «Â¡≈◊ ’∂ ÂÈ ÓÈ ËÈ ◊π  » Á ∂ Ú ® «Ó«Ê¡≈
√Ì ’Ø ‹≈È’∂ º÷ È≈Ó √È∂‘® 1® ’Ó∆ Ì◊Â∆ ’È √∂ ‘ØÚÀ
‹◊Â ¡Ë≈® Ú«‘ √ØÌ≈ ¡«Â ÿÈ∆ ¡◊∂ «ÓÒÀ Ìø‚≈® 2®
Â∆Ê ÎÒ È≈ ÏÂ ÎÒ È‘ƒ ‹◊ ’Ø¬∆ Í≈«¬Õ. ÓÈ Ó«‘ ‘¿»ÓÀ
¡‘ø ’ ≈ ‹Ø « ¬ «ÏÊ≈ √Ì‘∆ ‹≈«¬® 3® «Âz « Â¬∂ «Â¡≈◊∆¬∂
Ó≈È ’Ø ÷Ø ‡ ∂ ’Ó ‘ø ’ ≈® ‘« ‘« È≈Ó ¿π ⁄ ≈∆¬∂ ’«‘
«ÚÁ≈√ Íπ’≈® 4® 4® ‡∂’®
‘∂ ‹∆Ú √ø√≈ Á∆ «ÂzÙÈ≈ «Â¡≈◊ ’∂ ¡≈Í‰≈ ÂÈ, ÓÈ, ËÈ
◊πÁ∂Ú ˘ √Ó«ÍÂ ’Õ √ø√≈ ˘ «Óº«Ê¡≈ ‹≈‰ ’∂ È≈Ó È≈Ò ÍÃ∂Ó
’Õ ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ’È È≈Ò √ø√≈ Á≈ ¿πÁ≈ ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ ‹∆Ú
Á∆ ÙØÌ≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ Ï∂¡øÂ ı˜≈È≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ
Â∆Ê ÎÒ ¡Â∂ ÚÂ ÎÒ ‘ø’≈ ’≈È ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ‘ø’≈
’≈È √Ì ’πfi ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ «Ú¡Ê ⁄Ò≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Â∆‹∂ «ÊºÂ
® Ï≈‰∆ Í≥ Á ≈ «ÂÊ∆®
268
269
«ÊºÂ «Ú⁄ ÍÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ √≈∆ «√ÃÙ‡∆ «Ú⁄ ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ ◊π» Á∆ Ù‰
«Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÍÃÌ» ˘ «Ë¡≈ ’∂ «◊¡≈È ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
«ÙÙ‡Ó∆ «ÏÂ «Ú÷∆¡≈È∆¬∂ Ù‡ √ ÌØ‹È ¡≈«Á® «‹√È∂ √Ì
ÍÀ Á ≈ ’∆¬∂ ’ Â» ø ¿π √ ’∆ Ô≈Á® 1® ‹Ø Á∂ ÷ Â √Ì «ÏÈ√Â≈
Ï≈Í Ù≈‘∆ ¡≈«Á® «√ÓÈ ’ Â» ø ÍÃ Ì » ’≈ ‹Ø ˛ ¡≈«Á
‹π ◊ ≈«Á® 2® ¿π Ò ‡∂ «È‹Óª ’∆«Â¡≈ ¡≈ÚÂ Âπ fi ’Ø ‘≈®
√πÌ ’Ó ’∂ ’È √∂ Í≈ÚÀ √«Â ÁÏ≈® 3® «ÙÙ‡Ó∆ ÙπÁ
’Ó ’≈ÚÀ ‹ØÚÀ® ◊π» «ÓÒ ‹∆ÚÈ Óπ’Â ˛ √÷≈ «ÚÁ≈√∆
‘ØÚÀ® 8® 1® ‡∂’®
¤∂Úƒ «ÂºÊ∆ ≈‘ƒ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «Ú«÷¡≈È
’Á∂ ‘È «’ ¤∂ ÍÃ’≈ Á∂ √ ¡Â∂ ÌØ‹È ÍÃÌ» È∂ ÍÀÁ≈ ’∆Â∂ ‘È, ‘∂
‹∆Ú Â»ø ¿π√˘ Ô≈Á ’Õ √Ø Â»ø «¬‘ √º⁄ Á∂÷ «‘≈ ˛ «’ Úº‚∂ Úº‚∂
≈‹∂ È≈Ù ‘Ø‰ Ú≈Ò∂ ‘ÈÕ ¡≈«Á ‹π◊≈«Á ‹π◊ª ÂØ∫ ÍÃÌ» ˛Õ ‘∂ ‹∆Ú Â»ø
¿π√ Á≈ «√ÓÈ ’Õ ÍÃÌ» ˘ ÌπÒ ’∂ ‘Ø Ïπ∂ ’Óª «Ú⁄ Òº◊’∂ ‘∂
‹∆Ú ÂÀ˘ ‘≈ «ÓÒ∂◊∆Õ ⁄ø◊∂ ’Óª È≈Ò ‘∂ ‹∆Ú ÂÀ˘ √º⁄∂ ÁÏ≈
Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ ¤∂Úƒ «ÂºÊ Âª ‘∆ √Ã∂Ù‡ ˛ ‹∂ ‹∆Ú ⁄ø◊∂ ’Ó
’∂, √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ √º⁄≈
√‘≈«¬’ ◊π» ˛ «‹√ È≈Ò «ÓÒ ’∂ ‹∆Ú ˘ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ Óπ’Â∆
ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ
√ÂÓ∆ √≈∂ Ó ‘≈ ¡≈Í ‘∆ «√‹È‘≈® Â» ø È≈ Ì» Ò À
Í≈‰∆¡ª «√ÓÈ Ï≈ÓÏ≈® 1® ‘« Í»È ÍÓ≈ÂÓ≈ «ÈËÈ
¡Ë≈® √Ï «Ú¡≈Í∆ ÍÃÌ» ˛ Â»ø È≈ ’Ì∆ «Ï√≈® 2® Áπ÷∆¡ª
’∂ Áπ÷ Á» ’ ’Ù‡ «ÈÚ≈Ø ¡≈Í® √Á≈ √‘≈¬∆ ÍÃÌ» ˛ ’À
‹Ø ¿π√’≈ ‹≈Í® 3® «ÈøÁ ’≈ ‘ø’≈∆ Í≈· ’≈ Ì◊Â ˛ Â≈√®
‘« Ì‹È √ø◊ Óπ’Â∆ Í≈ÚÀ ‹È «ÚÁ≈√® 4® 8® ‡∂’®
√ºÂÚƒ «ÂºÊ «Ú⁄ √≈∂ Ó∂∫ ‘Ø¬∂ ‘« «√‹È‘≈ ˘ Ô≈Á
’ØÕ ‘∂ ÍÃ≈‰∆˙ Âπ√ƒ ¿π√ ÍÃÌ» ˘ È≈ ÌπºÒØ, ¿π√Á≈ Ú≈-Ú≈ «√ÓÈ
’ØÕ ‘« Í»È ÍÓ≈ÂÓ≈ ◊∆Ïª Á≈ ¡≈Ë≈ ˛Õ √Ú-«Ú¡≈Í’
ÍÃÌ» ˘ ’Á∂ Ú∆ È≈ ÌπÒ≈Õ ÍÃÌ» ¡≈Í Áπ÷∆¡ª Á∂ Áπº÷ ¡Â∂ ’Ù‡ ¡≈Í
«ÈÚ≈Á≈ ˛Õ ‹Ø ‹∆Ú ¿π√ ÍÃÌ» Á≈ ‹≈Í ’Á≈ ˛ ÍÃÌ» ¿π√ Á≈
√‘≈«¬’ ˛Õ ÍÃÌ» Ì◊Â ‘Ó∂Ùª «ÈøÁ≈ ¡Â∂ ‘ø’≈ «Â¡≈◊‰ Á≈ Í≈·
ÍÛ∑≈™Á∂ ‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‘« Á∂ Á≈√
‘« Á≈ Ì‹È ’È È≈Ò Óπ’Â∆ ÍÃ≈ÍÂ ’Á∂ ‘ÈÕ
«Ú⁄ Ó≈‰, ÷Ø‡∂ ’Ó ¡Â∂ ‘ø’≈ «Â¡≈◊‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ Íπ’≈ ’∂ √Ófi≈™Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ ‘« ‘« È≈Ó
‹Í‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
⁄ΩÊ ⁄≈Ø ÂÎ Ó«‘ Á√Ø∫ «Á√≈ ⁄Ø«◊Á® ‹ÒÀ ÊÒÀ ÍÃÌ» ¡≈Í
˛ ≈÷Ø È≈Ó ’∆ «ÚÁ® 1® ⁄ÓÈ ‹Ø ÂπfiÀ «Á÷ ‘≈ «‘È≈
È‘ƒ ‘Ó∂Ù® ¤‰ Óø◊» Ù∆ ˛ ÏÁÈ «‘Â È≈ ’∂√® 2®
√‘≈«¬Â≈ ’Ø¬∆ È≈ ’ √’∂ «‹È √Ø Ò≈«¬¡≈ ‘∂Â® ¡øÂ √Ó∂∫
¤‚ ‹≈«¬◊∂ Óπº÷ √∂ÚÈ ÍÃ∂Â® 3® ⁄ΩÊ ⁄Ø∆ È≈ ’Ø «Â¡≈◊Ø
«ÚÙÀ «Ï’≈® ◊Ø « Ïø Á «√Ó«È √≈ ˛ ’«‘ «ÚÁ≈√
«Ú⁄≈®4®5® ‡∂’®
⁄ΩÊ∂ «ÊÂ «Ú⁄ ⁄≈Ø∫ Â¯ Á√ª «ÁÙ≈Úª «Ú⁄ ‘ Í≈√∂ ÍÃÌ»
«Ï≈‹Ó≈È ˛ ¡Â∂ ‹∆Úª Á∆ Ò≈‹ º÷Á≈ ˛Õ √ø√≈, ‹Ø «Á√ «‘≈ ˛
‘Ó∂Ùª «‘‰ Ú≈Ò≈ È‘ƒ ˛Õ √∆ «¤È «Ú⁄ È≈Ù ‘Ø‰ Ú≈Ò≈ ˛Õ
«¬√È∂ ‘Ó∂Ùª È‘ƒ «‘‰≈Õ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª «‹È∑ª È∂ ‹∆Úª ˘ ÍÃ∂Ó
’∆Â≈ ˛ ¿π‘ √‘≈«¬Â≈ È‘ƒ ’Á∂ ¡Â∂ ¡øÂ √Ó∂∫ √≈Ê ¤º‚ ‹ªÁ∂ ‘È
¡Â∂ «Î «¬√˘ ÍÃ∂Â ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ⁄ΩÊ∆ «ÊÂ ≈‘ƒ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‹∆Ú ˘ Á∂∆ È‘ƒ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ¡øÂ, «ÚÙ∂ «Ú’≈ª ˘ «Â¡≈◊‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «Ú⁄≈ ’∂ ¿π⁄≈‰ ’Á∂
‘È «’ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ‘∆ ÙÃ∂Ù‡ ˛Õ
Í≥ ⁄ Ó∆ ÍÃ ∆ ÂÓ ‹≈È Ò¿π √ÌÈ≈ ˛ Ì◊Úø Â ® ÏÃ ≈ ‘Ó‰ ¡≈«Á’
«√ÓÂ∂ ’Ø¬∆ È≈ Í≈«¬¡≈ ¡øÂ® 1® Í≥⁄ ÂÂÚ ’∆ ⁄È≈ ˛
‹Ø «Á÷À ¡≈’≈® «Â√Ó∂ ‘Ø Ú À Ò∆È √Ì Ò∆Ò≈ ÍÃ Ì ¡Í≈®
2® «Ú¤À Ú≈ÙÈ≈ fi» · ˛ ≈‘ ÌÒ≈ Ï∆⁄ È∆Â® «ÏÈ≈ Ì‹È
√ø ◊ ∆ È‘ƒ √Ï √π ÷ ≈ ’≈ Ó∆Â® 3® Í≥ ⁄ Ó∂ ÍÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈
√Ï «ÙÃ √ ‡∆ ‹≈È® ◊π  ’∆ √È∆ «Ë¡≈ÚÂ∂ ‘Ø Ú À «ÚÁ≈√
«◊¡≈È® 4® 6® ‡∂’®
Í≥‹Úƒ «ÊºÂ ≈‘ƒ ÍÃÌ» ÍÃ∆ÂÓ ˘ ‘ Í≈√∂ ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛Õ ÏÃ≈‘Ó‰ ¡≈«Á ’Ø¬∆ Ú∆ ¿π√Á≈ «√Ó’∂ ¡øÂ È‘ƒ Í≈ √’∂Õ
√ø√≈ Á∆ ⁄È≈ Í≥‹ª ÂºÂª ÂØ∫ ‘Ø¬∆ ˛Õ ¿π√ ÍÃÌ» «Ú⁄ √≈∂ Ò∆È ‘Ø
‹≈‰◊∂Õ «¬‘ ’ΩÂ’ ÍÃÌ» Á≈ Ï∂¡øÂ ˛Õ «ÚÙ∂-Ú≈ÙÈ≈Úª fi»· ‘ÈÕ
«¬È∑ª ÂØ∫ «’È≈ª ’È≈ ‘∆ ⁄ø◊≈ ˛Õ ÍÃÌ» Ì‹È ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ’Ø¬∆
√≈Ê∆ È‘ƒ ‘ÈÕ ÍÃÌ» √≈∂ √πº÷ Á∂‰ Ú≈Ò≈ √º⁄≈ «ÓºÂ ˛Õ Í≥‹Ú∂∫
270
271
«ÙÃÙ‡ ÓπÈ∆ √Ì √ÓfiÂ∂ ’Á∂ È≈Ó ¡Ë≈® √Ï ·Ø Ó∂∫ Ï√
‘≈ √º⁄≈ «√‹‰‘≈® 3® Á√Ó∆ «ÁÙØ «ÁÙ Ï√ ‘≈ √≈∂ ˛
’Â≈® ‘« ‘« Âπ Ò È≈ ÍÃ ≈ È∆¡ª ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈®
4® 11® ‡∂’®
Áº√Úƒ «ÂºÊ ≈‘ƒ ◊π» ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú Â»ø √º⁄∂
√«Â◊π» Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ Áπº÷ª ˘ √Ó≈ÍÂ ’ ÒÀÕ ¿πÈ∑ª ‹∆Úª
Á≈ √Óª «Ú¡Ê ‹≈Ú∂◊≈ ‹Ø ‘ø’≈∆ ÁπÙ‡ ¡Â∂ ˜πÒÓ ’Á∂ ‘ÈÕ ÓÀ∫
Ó∂∆ ˘ Ó≈ ’∂ ÓÈ ˘ ÙªÂ∆ «ÓÒÁ∆ ˛Õ ¥ØË ’≈Ò È≈ÒØ∫ Ú∆ Ïπ≈ ˛Õ
Â»ø «¬√ ˘ √Ó≈ÍÂ ’Õ ¿πºÂÓ ÓπÈ∆ È≈Ó ˘ ¡Ë≈ ÓøÈÁ∂ ‘ÈÕ ‹Ø
√º⁄≈ «√‹È‘≈ ÍÃÌ» √Ì ‹◊∑≈ «Ú¡≈Í’ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
Ó‘≈≈‹ Áº√Úƒ «ÂºÊ ≈‘ƒ «Ú⁄≈’∂ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ Á√∂ «ÁÙ≈Úª
Ì≈Ú ‘ Í≈√∂ ’Â≈ ÍÃÌ» Úº√ «‘≈ ˛Õ ¿π√ ‘« Á≈ «√ÓÈ ’È≈
⁄≈‘∆Á≈ ˛, «‹√ ‘« Á∂ È≈Ó Á∂ ÂπºÒ ‘Ø ’Ø¬∆ Ú√Â» È‘ƒ ˛Õ
¬∂’≈Á√∆ ¬∂’ Á≈ Á≈√ ‘» Î»È∂ Â‹Ø ¡È∂’® Ì◊Â ‘ØÂ Â
‹≈Ú◊∂ √Á≈ Ó≈È∆¬∂ ‡∂’® 1® ¡øÏ≈ ◊πÚ≈‘∆ «ÈøÁ≈ Ï≈√ «¬‘
‹≈È® «¬‘ √Ì ‹Ø ‘  √π Ó È ˛ ¤≈‚Ø «¬È’≈ «Ë¡≈È® 2®
‹» ¡ ≈ Ó≈√ ÓË Ï∂ « Ù¡≈ «‘ø √ ≈ ⁄Ø  ∆ ’≈® «‹‘ ÷Ø ‡ ∂ ’Ó ˛
‚Ø Ï È È’ Ófi≈® 3® ÓÈπ º ÷ ‹» È √π Ò º ÷ ‰∆ ◊Â ’Óª
¡Èπ √ ≈® «ÏÈ≈ Ì‹È «ÏÊ≈ ‹ÈÓ ‹≈«¬ ’«‘ «ÚÁ≈√
«Ï⁄≈® 4® 12® ‡∂’®
«◊¡≈ÚÚ∑ƒ «ÂºÊ ≈‘ƒ √«Â◊π» ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ «¬’
ÍÃÌ» Á≈ Á≈√ Ï‰’∂ ‘Ø ÎπÈ∂ «Â¡≈◊‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ ¿π√ ÍÃÌ» Á∆
Ì◊Â∆ ’È È≈Ò ‹∆Ú Â ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ‘Ó∂Ùª ¿π√ ”Â∂
«ÚÙÚ≈Ù º÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ fi»·∆ ◊Ú≈‘∆, «Èø«Á¡≈, Ú≈ÙÈ≈Úª «¬‘
fi»·∆¡ª ‘È, ˜«‘ √Ó≈È √Ófi ’∂ «¬È∑ª Á≈ «Ë¡≈È ¤º‚‰≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛Õ ‹»¡≈ ÷∂Ò‰≈, Ó≈√ ÷≈‰≈, Ù≈Ï Í∆‰≈, Ú∂√Ú≈ √ø◊, «‘ø√≈ ¡Â∂
⁄Ø∆ «¬‘ √Ì ÷Ø‡∂ ’Ó ‹∆Ú ˘ ‚ØÏ‰ Ú≈Ò∂ ‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ «Ú⁄≈ ’∂ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ÓÈπº÷ ‹»È Ï‘πÂ ‘∆ √Ã∂Ù‡ ˛, ‹Ø ⁄ø◊∂
’Óª ¡Èπ√≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ˛ Í ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ
«ÏÊ≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ
Áπ  ≈Á√∆ Á∂ ÁÏ≈ «‚·≈ ¡‹Ï ¡ø Ë ® ÏÛ∂ ¥Ø Ë √∂ Í≈Í ˛
Ï≈√ «÷Ó≈ Óπ’øÁ® 1® √«Â √ø◊«Â Ó«‘ ËÓ ˛ ÏÛ∂ È≈Ó ’≈
¡·Ó∆ ¡≈·Ø ¡≈Ó ‹Ø «√ÓÈ ’ ‘«È≈Ó® √πË Â∂≈ ÍÃÒØ’
‹Ø ‘Ø Ú À ¡ø Â ’«Ò¡≈‰®1® ‘Ø Ú À «◊¡≈È ’∆ Ø Ù È∆ ◊π  »
«◊¡≈È ’≈ Ó»Ò® ◊π» √∂Ú≈ Ï«‘ √øÂ ’∆ ’Ó ’Ó≈«¬ ¡√¨®
Ì»ÒÈ ¡øÁ √Ì ’Ø ¡ÌπºÒ ÍÃÌ» ˛ ¡≈Í® ÌπºÒ≈ ‘∂ ‹Ø Í≈Í √∂
«Ó‡Â √’Ò √ø Â ≈Í® 3® ¡·Ó∆ ¡‡’ È≈ ‘Ø Ú √∆ «‹√ ’≈
«Á≈ √πÎ≈«¬® «ÚÁ≈√ ¡‡’ ˛ ¿π√’Ø Í≈Í ÍØ‡∆ ¿π·≈«¬®
4® 8® ‡∂’®
¡º·Úƒ «ÂºÊ ≈‘ƒ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂
‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú Â»ø ‘« Á≈ «√ÓÈ ’ «‹√ È≈Ò Â∂≈ ÍÃÒØ’ √π÷∆
‘ØÚ∂◊≈ ¡Â∂ Óπ’Â∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂◊∆Õ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á∂ ¡øÁ ◊π» «◊¡≈È
Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘πøÁ≈ ˛ Âª ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ Ó»Ò ÍÃÌ» È≈Ò ‹πÛ ‹ªÁ≈ ˛Õ ◊π»
Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ ÏÀ· ’∂ ‹∆Ú ¡√Ò ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹Í‰ Á≈ ’Ó
Ï‰≈™Á≈ ˛Õ «¬’ ÍÃÌ» ‘∆ ¡ÌπÒ ˛ Ï≈’∆ √Ì ‹∆Ú ÌπºÒª ’Á∂ ‘ÈÕ
‹Ø ‹∆Ú Í≈Íª ˘ ÌπÒ≈ «ÁøÁ≈ ˛ ¿π√Á∂ √≈∂ √øÂ≈Í √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∂
‘ÈÕ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¯Ó≈™Á∂ «’ ¿π√ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á∂
«ÓÒ‰ «Ú⁄ ’Ø¬∆ π’≈Ú‡ È‘ƒ ÍÀ∫Á∆ «‹√ Á≈ ÓÈ «ÈÓÒ ˛ Í
¿π√ ‹∆Ú ˘ π’≈Ú‡ ˛ «‹√ È∂ «√ ”Â∂ Í≈Íª Á∆ Í≥‚ ¿π·≈¬∆ ˛Õ
ÈΩ Ó ∆ ÈΩ Ë Ì◊Â ‹Ø ˛ Ì◊Â≈ ÓÈ˜»  ® Íπ  Ù ÌÒ≈ ‹Ø ’∂ ◊ ∂
√ÌÈ≈ Í»  È Í»  ® 1® ÍÁ √∂ Ú È ’∆ÂÈ ‹√ ⁄Ø Ê À ¡Í‰
‹≈È® Á≈√ √÷≈ È∂ ¡ÍÈ≈ ¡≈·Ø Ïø Á È≈ Ó≈È® 2® ÈΩ Ó ∆
‚ø ‚ ≈¿π Â ’‘∆ ‹Ø ’‘∂ ’≈¬∂ ‹≈«¬® «ÚÁ≈√ Ì‹È ¡ÓØ Ò ˛
«ÏÒ≈ Í≈¬∂ ’Ø«¬® 3® 10® ‡∂’®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ÈΩ ÍÃ’≈ Á∆ Ì◊Â∆
ÍÃÌ» Á∂ Ì◊Âª ˘ ÓÈ˜» ˛Õ ÌÒ≈ ÍπÙ ¿π‘∆ ˛ ‹Ø ÍÃÌ» ˘ √Ì Í≈√∂
Í»È ‹≈‰Á≈ ˛Õ ⁄È √∂Ú≈, Ì◊Â ’∆ÂÈ, Ì◊Â∆ ‹√ ’È≈,
⁄ΩÊ∆ ¡Í‰ Ì◊Â∆ ˘ ‹≈‰Õ Á≈√ Ì◊Â∆, √÷≈ Ì◊Â∆, ¡ÍÈ
Ì◊Â∆, ¡·Úƒ ÏøËÈ≈ Ì◊Â∆, ÈΩÚƒ Ì◊Â∆ ‚ø‚≈¿πÂ ’‘∆ ˛ ‹Ø ‹∆Ú
˘ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ √Ã∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ÍÃÌ»
Á≈ Ì‹È ¡ÓØÒ’ ˛ ‹Ø «’√∂ «ÚÒ∂ ‹∆Ú ˘ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ
Á√Ó∆ ÁÁ «ÈÚ≈ ÒÀ √⁄∂ √«Â◊π  √ø ◊ ® √Óª «Ú¡Ê
‹≈«¬◊≈ ‘ø’≈∆ ÁπÙ‡ Ìπ‹ø◊® 1® ÓÀ∫ Ó∂∆ ˘ Ó≈ ÒÀ ÓÈ Ó«‘
ÙªÂ ‘Ø Ú À ® ¥Ø Ë Ïπ  ≈ ˛ ’≈Ò √∂ «¬√’Ø Ò∂ ¿ π √Ó≈ÚÀ ® 2®
272
273
⁄ø Á ⁄’Ø  ® Ï≈Ò’ ÍÃ ∆ «Â ÷∆ √∂ Ï≈ÁÒ ÿ‡≈ √∂ ÓØ  ® 2®
«¤¤ «ÏÈ √»È∆ ÀÈ ‹Ø «‘ÁÀ «◊¡≈È «ÏÈ Ó≈È® ◊π» «◊¡≈È
¡Óπ Ò ˛ ¿π Â Ó Ì◊Â ‘« ‹≈È® 3® ⁄Ω Á ≈ ⁄Ω Á ≈ ÂÈ √Ó
«¬¤≈ Í»È ‘ØÚÀ® «ÚÁ≈√ √ø√À √Ì «Ó‡À ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó Ï√ ‘ØÚÀ®
4® 14® ‡∂’®
«‹Ú∂∫ ⁄ΩËÚƒ Á∂ ⁄øÁ Á≈ Í»≈ ¡’≈ ‘ Í≈√∂ «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ≈
˛Õ «¬√ Â∑ª √Ï«Ú¡≈Í’ ÍÃÌ» √»‹ ⁄øÁ ¡Â∂ Â≈∂ √Ì Í≈√∂
«Ú¡≈Í’ ˛Õ ‘∂ ‹∆Ú, ‘« È≈Ò «¬√ Â∑ª Á∆ ÍÃ∆Â∆ ’ ‹À√∂ ⁄’Ø
Á∆ ⁄øÈ È≈Ò, Ï≈Ò’ Á∆ ÷∆ È≈Ò, ÓØ Á∆ ÏºÁÒ ÿ‡≈ È≈Ò ˛Õ
«‹Ú∂∫ ⁄øÁÓª ÂØ∫ «ÏÈª ≈Â ¡Ë»∆ ˛, ¿π√∂ ÍÃ’≈ «‘Á≈ «◊¡≈È
ÂØ∫ «ÏÈª ¡Ë»≈ ˛Õ ◊π» Á≈ «◊¡≈È ¡ÓØÒ’ ˛, «¬‘ ‘« Á≈ ¿πºÂÓ
Ì◊Â ‘∆ ‹≈‰Á≈ ˛, √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’
ÍÃÌ» È≈Ò ÍÃ∂Ó ’È È≈Ò ÍÃÌ» Úº√ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, √≈∂ Ùø’∂ «Ó‡ ‹ªÁ∂
‘È Â∂ ‹∆Ú Á∆ ⁄ΩÁ≈ ÂÈ √Ó≈È «¬º¤≈ Í»È ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ
Íπ ø « È¡≈ Í»  È ⁄ø Á Ó≈ √≈∂ ‘≈ Í’≈√® ÒØ ⁄ È «◊¡≈È∆
ÂÀ ◊ ∂ «‘ÁÀ È≈Ó Í’≈Ù® 1® ◊π  » √π ÷ ¡ø « ÓÃ Â Í∆Ú◊∂
ÓÈÓπ º ÷ ¡ø Ë ◊Ú≈® ÍÃ ∂ Ó Ò≈¬∆ ÒÛ ÎÛÀ ◊ ∂ «ÓÒÂ ÍÁ≈Ê
⁄≈® 2® «ÚÁ≈√ «‹‘ ◊ÃøÊ ˛ ÍÛÀ √π‰À ÓÈ Ò≈«¬® √Ì‘∆
ÍÁ≈Ê «ÓÒ∂◊∂ «¬√√∂ √Ì Ï Í≈«¬® 3® Í≥Áª «ÂÊ∆ √øÍ»È
˛ Í»È Í≈· ’≈«¬® √Ï «¬«¤¡≈ √øÍ»È ˛ √ÌÈ≈ «ÚÁ≈√
√‘≈«¬® 4® 16® ‡∂’®
Íπ«ø È¡≈ ≈‘ƒ √«Â◊π» ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù ’Á∂ ‘È «’ «‹Ú∂∫ Íπ«ø È¡≈
Ú≈Ò∆ ≈Â Í»È ⁄øÁÓª Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª ¡º÷ª «Ú⁄
«◊¡≈È Á≈ √πÓª Í≈¿π‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈
ÍÃ’≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ Â∂ ‹∆Ú Â ‹ªÁ≈ ˛Õ ‹∆Ú ◊π» ’ØÒ ‹≈ ’∂ ÍÃÌ» Á∂
È≈Ó Á≈ ¡ø«ÓÃÂ Í∆ ’∂ √π÷∆ ‘πøÁ≈ ˛Õ Í ÓÈÓπº÷ ◊øÚ≈ ¡«◊¡≈ÈÂ≈
«Ú⁄ ‘∆ Ì‡’Á≈ «‘øÁ≈ ˛Õ ‹Ø ‹∆Ú ÍÃ∂Ó È≈Ò ◊π »Á≈ ÒÛ ÎÛ∂◊≈Õ
¿π√ ˘ ⁄≈ ÍÁ≈Ê, ’≈Ó, ¡Ê, ËÓ, ÓØ’Ù ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ «¬‘ ◊ÃøÊ ‹Ø ‹∆Ú
ÓÈ Ò≈ ’∂ ÍÛ∑∂◊≈, √π‰∂◊≈ ¿π√ ˘ √≈∂ Ú ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø‰◊∂, Í≥Áª
«ÂºÊ∆¡ª ’Ê≈ √øÍ»È ˛ ‹Ø ‹∆Ú «¬√ Á≈ √øÍ»È Í≈· ’Á≈ ˛,
¿π√Á∆¡ª √≈∆¡ª «¬º¤≈Úª Í»È ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ
ø◊® ÏÀ’πø· Ì∆ ¿π√∂ ¡≈÷Á∂ ‹‘≈ ‘ØÂ∂ √øÂ √ø◊® 2® ËÈ ’∂
Ì≈◊∆ ⁄≈ ˛ ËÓ ⁄Ø ÈÍ ¡≈◊® ËÓ ‘∂Â ‹Ø Ò≈¬∂◊≈ «ÂÈ
’‘∂ Ï‚Ì≈◊® 3® ËÓ ‘∂Â È≈ Ò≈ÓÁ∂ ÒÀÁ∂ Â∆ÈØ È≈«¬® ⁄Ø
ÈÍ ˙ ¡≈◊ ‹Ø ’«‘ «ÚÁ≈√ ÏÂ≈«¬® 4® 13® ‡∂’®
Ï≈Úƒ «ÂºÊ∆ ≈‘ƒ √«Â◊π» ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈
«√ÓÈ ’’∂ ‹∆Ú È∂ ÍÃÌ» Á∂ √º⁄∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ¡‹Ï ¡≈ÈøÁ
Á∂«÷¡≈Õ ¥ØË ’È È≈Ò Í≈Í ÚËÁ∂ ‘È ¡Â∂ «÷Ó≈ ’È È≈Ò ÍÃÌ»
Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ √«Â√ø◊Â «Ú⁄ √º⁄≈ ËÓ ˛, «‹ºÊ∂ È≈Ó Á≈
Íº’≈ ø◊ ⁄Û∑Á≈ ˛Õ «‹√ ‹◊∑≈ √øÂª Á≈ √ø◊ ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂ ¿π√ ˘
ÏÀ’πø· «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ËÈ Á∂ ⁄≈ «‘º√∂Á≈ ‘È, ËÓ, ⁄Ø, È≈∆ Â∂
¡º◊ ‹Ø ‹∆Ú ËÈ ËÓ Á∂ Ò∂÷∂ Ò≈Ú∂◊≈ ¿π√ Á∂ Úº‚∂ Ì≈◊ ‘ÈÕ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú ËÈ ˘
ËÓ Ò¬∆ È‘ƒ Ò≈™Á∂ ¿π‘ ËÈ ⁄Ø, «¬√Â∆ ¡Â∂ ¡º◊ Á∂ «‘º√∂
¡≈™Á≈ ˛Õ
ÂÀ Á √∆ Â≈È ‘≈ ˛ √Á≈ √Á≈ Â» ø «Ë¡≈«¬® Òº ÷ ¸≈√∆
‹»È √∂ ¿πÂÓ Á∆¡ª ÏÈ≈«¬® 1® ÏøÁ∂ Ïπ‹ ÏÈ≈ Á∆¡ª ¡À√≈
¡‹Ï ÏÈ≈«¬® ¡À √ ≈ ÏÈ∂ È≈ ˙ √∂ ÓÈ ÂÈ √∆√ Ò◊≈«¬®
2® ¿π √ ’Ø È≈ Â» ø Ì» Ò ‰≈ «Í¡≈ Í‡ ’∂ Ì≈«¬® Â» fi À ¡‘≈
Í‘π ø ⁄ ≈ÚÂ≈ ¿π Á  Ó≈Â ’∂ ‹≈«¬® 3® Â∂  √ Â∂  ≈ ’ÒÍÈ≈
fi»·≈ «Á÷Â≈ Ì≈√® fi»·≈ √º⁄∂ Í∂‡ ’≈ √⁄ ’‘∂ «ÚÁ≈√® 4®
14® ‡∂’®
Â∂Úƒ «ÂºÊ∆ ≈‘ƒ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ‹∆Úª ˘ √Á≈-√Á≈
Â≈È‘≈ ÍÃÌ» ˘ √Á≈ Ú≈√Â∂ «Ë¡≈Ú‰ Á≈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «¬√
Ó≈È√ ‹∆Ú ˘ ⁄π≈√∆ Òº÷ ‹»Èª ÂØ∫ ¿πºÍ Ï‰≈«¬¡≈ ˛Õ ÍÃÌ» È∂ ¡À√≈
ÏøÁ∂ Á≈ ¡‹∆Ï √∆ Ï‰≈«¬¡≈ ˛, «‹√ √∆ «Ú⁄ ÍÃÌ» È∂ ÓÈ Â∂
«√ («ÁÓ≈◊) Ò◊≈«¬¡≈ ˛Õ ¡À√≈ √∆ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ’Ø¬∆ È‘ƒ
Ï‰≈ √’Á≈Õ ¿π√ ÍÃÌ» ˘ Â»ø ÌπÒ≈ ’∂ ¡≈Í‰≈ ¡ÓØÒ’ ‹∆ÚÈ È≈
◊π¡≈, ¿π‘ ÍÃÌ» ÂÀ˘ Ó≈Â≈ Á∂ Í∂‡ «Ú⁄ Ú∆ ¡‘≈ Í‘πø⁄≈™Á≈ ˛Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘
ÌπÒ≈ ’∂ Â∂∆¡ª ’ÒÍÈ≈Úª fi»·∆¡ª ‘ÈÕ √∆ Á∂ fi»· ¡Â∂ √º⁄ Á∆
◊ºÒ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ «¬√ Â∑ª Áº√Á∂ ‘ÈÕ
⁄ªÁ ⁄Ω Á ≈ Ì¬∂ ‹Ï «Á÷Â≈ √Ï ¡’≈® √Ï «Ï¡≈Í∆ ÍÃ Ì »
˛ √»‹ ⁄øÁ ¡Â∂ Â≈® 1® ‘« √∂ ÍÃ∆Â ’Ø ÓÈ Ó∂∂ ‹À√∂
274
““⁄∂ Â ””
⁄«Û¡≈ ⁄∂ Â √π Ò º ÷ ‰≈, ’ √ø Â È √ø ◊ ÍÃ ∆ Â®
◊π ⁄ÈÈ «⁄Âπ Ò≈«¬ ’, ≈Ó È≈Ó ‹ºÍ È∆Â®
‘∂ ‹∆Ú! ⁄∂Â Á≈ Ó‘∆È≈ Ì≈Ú ÓÈπº÷≈ ‹ÈÓ ¿π√ √Ó∂∫ Ì≈◊ª
Ú≈Ò≈ ‘πøÁ≈ ˛, ‹ÁØ∫ ‹∆Ú √øÂª È≈Ò ÍÃ∆Â ’’∂ ÍÃÌ» ˘ ⁄∂Â∂ ’Á≈ ˛,
«¬√ Ò¬∆ ‘∂ ‹∆Ú, Â»ø ◊π» ⁄Èª «Ú⁄ ÍÃ∆Â Ò≈ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹ÍÕ
◊π ◊Ø«ÏøÁ ‹«‘ ◊≈¬∆¬∂, ’ √Ú‰ «ÈºÂ È∆Â®
◊π ’∂ ⁄ÈÈ ÍÃ∂Ó ’, «‘Á∂ ËØ ◊π Ó∆Â®
«‹√ √Ó∂∫ ◊π» ¡Ω ÍÃÌ» Á∆ Ó«‘Ó≈ ◊≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‘ØÚ∂ ¿π√ ˘
«ÈÂ≈ ÍÃÂ∆ √Ú‰ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ‘∂ «ÓºÂ ◊π» Á∂ ⁄Èª È≈Ò
ÍÃ∆Â ’’∂ ¿π‘Èª Á∂ ⁄Èª È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ’Õ
Ï⁄È ◊π ’∂ √πÈÂ ‘∆, «Ó‡Â ÌÓ √Ì Ì∆Â®
ÓÈ Óπº÷ √ø◊ È≈ ’∆‹∆¬∂, ◊πÓπº÷ √ø◊Â Ô∑≈®
◊π» ‹∆ Á∂ Ï⁄È √Ú‰ ’È È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ¡øÁØ∫ √≈∂ ÌÓ
Á» ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‹∆Ú ˘ ÓÈÓπº÷ª Á∆ √ø◊Â «Â¡≈◊ ’∂ ◊πÓπº÷ Á∆
√ø◊Â ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
ÓÈÓπº÷ √ø◊Â «ÏÿÈ ˛, ◊πÓπº÷ √ø◊Â √≈®
ÓÈÓπº÷ √ø◊Â ‚»Ï‰Ø, ◊πÓπº÷ √ø◊Â Í≈®
ÓÈÓπº÷ Á∆ √ø◊Â ÍÃÌ» Á∂ √Â∂ «Ú⁄ «ÚÿÈ ˛ ¡Â∂ ◊πÓπº÷
Á∆ √ø◊Â ÍÃÌ» «ÓÒ≈Í Ò¬∆ √‘≈«¬’ ˛Õ ÓÈÓπº÷ Á∆ √ø◊Â ‹∆Ú ˘
‚ØÏÁ∆ ˛ ¡Â∂ ◊πÓπº÷ Á∆ √ø◊Â ÌÚ-√≈◊ Í≈ ’Á∆ ˛Õ
◊π  Óπ º ÷ «ÁÀ ÍÃ ◊ ≈√ ˛, ÓÈÓπ º ÷ ¡ø Ë ◊π Ú ≈®
◊π  ’∂ ¡ø « ÓÃ Â Ú⁄È √π ‰ , ÙË≈ «‘Á∂ Ë≈®
◊πÓπº÷ Á∆ √ø◊Â ’È È≈Ò «‘Á∂ «Ú⁄ «◊¡≈È Á≈ ÍÃ’≈Ù
‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÓÈÓπº÷ Á∆ √ø◊Â ’È È≈Ò ‹∆Ú ¡«◊¡≈ÈÂ≈ »Í∆
‘È∂∂ «Ú⁄ Î√ ‹ªÁ≈ ˛Õ ‘∂ ‹∆Ú Â»ø ◊π» Á∂ ¡ø«ÓÃÂ »Í∆ Ú⁄È
√Ú‰ ’’∂ «‘Á∂ «Ú⁄ Ë≈È ’Õ
«ÚÁ≈√ Ì◊Â∆ «¬‘∆ ˛, «‘Á∂ ÷» Ï «Ú⁄≈®
⁄∂ Â √π ‘ ≈‰≈ «ÂÈ∑ ª ˘, «‹È∑ ª √Ø ‘ ø È≈Ó «Í¡≈®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ «¬‘∆ ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆
˛ Â»ø ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ⁄ø◊∆ Â∑ª «Ú⁄≈ ’Õ ⁄∂Â Á≈ Ó‘∆È≈
275
«’¡≈ ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ ¿πÈ∑ª ˘ √π‘≈Ú‰≈ ˛ «‹È∑ª Á≈ ◊π» ‹∆ Á∂ ÙÏÁ
È≈Ò «Í¡≈ ˛Õ
““ÚÀ√≈«÷””
ÚÀ√≈«÷ √π‘≈Ú≈ √Ú √πº÷, ◊π ’∂ Ú⁄È «Ú⁄≈®
¡øÂ «Ë¡≈È Ò◊≈«¬ ’, √ÓfiØ √≈ ¡≈√≈®
ÚÀ√≈÷ Á≈ Ó‘∆È≈ Ì≈Ú ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ ¿π‘Èª ‹∆Úª Ú≈√Â∂
√Ú √πº÷ª Ú≈Ò≈ ˛ «‹È∑ª Á≈ ◊π» ‹∆ Á∂ Ú⁄È È≈Ò «Í¡≈ ˛Õ
¡≈Í‰∂ ¡øÁ ¿π√ ÍÃÌ» Á≈ «Ë¡≈È Ò◊≈ ’∂ «‹√ ÍÃÌ» Á≈ ’Ø¬∆ Í≈≈Ú≈
È‘ƒ ˛, ¿π√ Á∆ ÙØÌ≈ ˘ √ÓfiØÕ
◊πÁ∂Ú ’Ø ◊Ã‘È ’, Â‹ √Ì fi»· «Ï’≈®
«‘Á∂ ‘«, ‘« ‘∆ ’Ø, «√ÓØ Ú≈ø Ú≈®
◊πÁ∂Ú ‹∆ Á∆ «√º«÷¡≈ ˘ ◊Ã«‘‰ ’’∂ √≈∂ fi»·∂ «Ú’≈ª ˘
«Â¡≈◊ «Á˙, ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ‘« ‘« ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ Ï≈ Ï≈
«√ÓÈ≈ ’Õ
ÁπÙ‡≈ √ø◊ «Â¡≈◊ ’, √øÂª √ø◊ «Í¡≈®
«ÁzÛ ’ ≈Ó «Ë¡≈¬∂ Â»ø, ÌÚ «È«Ë ¿πºÂ∂ Í≈®
‘∂ ‹∆Ú! Â»ø ÁπÙ‡ª Á≈ √ø◊ «Â¡≈◊ ’∂ √øÂª È≈Ò «Í¡≈ ’Õ
‘∂ ‹∆Ú Â»ø Íº’≈ «ÈÙ⁄≈ ’’∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó «Ë¡≈ ’∂ ÌÚ √≈◊ ˘
Í≈ ’ ÒÀÕ
‘«, ‘« È≈Ó ‹Í≥ « Á¡ª, ’Á∆ È≈ ¡≈Ú∂ ‘≈®
Ì◊Â «ÏÈ∑ ª ◊π  Á∂ Ú ’∆, ‘Ø Ú Â È‘∆ ’«Ò¡≈È®
‘« ‘« È≈Ó ‹Í‰ È≈Ò ‘∂ ‹∆Ú Â∂∆ ’Á∂ Ú∆ ‘≈ È‘ƒ
‘ØÚ∂◊∆Õ ◊π» ‹∆ Á∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ’«Ò¡≈‰ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
◊π  «ÏÈª ‹ÈÓ «Ú¡Ê «¬‘, ‹≈ÚÂ √≈⁄∆ Ó≈È®
◊π ‘« Ì◊Â ’‘ø«Á¡ª, «È‘⁄Ò «ÓÒ ˛ «◊¡≈È®
◊π» Á∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª «¬‘ ‹∆ÚÈ «Ú¡Ê ˛, «¬√ ◊Ò ˘
Â»ø √º⁄∆ ÓÈÕ ‘∆ Á∆ Ì◊Â∆ ’È È≈Ò ‹∆Ú ˘ ¡‡Ò «◊¡≈È
ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ
’‘∂ «ÚÁ≈√ Ò◊ ⁄È ◊π, ÓÈ ’≈ ‘ ¡«ÌÓ≈È®
ÚÀ √ ≈«÷ √π ‘ ≈Ú≈ «ÂÈ∑ ª ˛, ‘«, ‘« ‹Í∂ √π ‹ ≈È®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ◊π» Á∂
⁄Èª È≈Ò ‹πÛÈ È≈Ò ÓÈ «Ú⁄Ø∫ ‘ø’≈ √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, ÚÀ√≈«÷
“Ï≈ª Ó≈√” ¿π Í Á∂ Ù
276
277
◊π» ‹∆ Á∂ ⁄Èª È≈Ò Òº◊‰ Â∂ Ì◊Â∆ ’È È≈Ò ‹∆Ú Á∂
√≈∂ Í≈Í «Ó‡ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‘∂ ‹∆Ú ‹Ø Â∆√∆ ’∆ÂÈ Ì◊Â∆ ˛ «¬√ ˘
‘Ó∂Ùª Ô≈Á º÷ØÕ
‹È «ÚÁ≈√ ◊π» «√Ó«¡≈, ‹Ø ‹È √Á≈ ¡≈È≈Á®
‹∂· Â≈Í≥Á≈ È≈ Òº◊∂, «‹È ⁄≈«÷¡≈ È≈Ó √π¡≈Á®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ «‹È∑ª ‹∆Úª
È∂ ◊π »Á∂ ÙÏÁ ˘ «√Ó«¡≈ ˛ ¿π‘ √Á≈ ¡ÈøÁ «Ú⁄ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ ‹∂·
Á≈ Ó‘∆È≈ ¿π‘Èª ˘ ÂÍÁ≈ È‘ƒ «‹È∑ª È∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ √π¡≈Á
⁄º«÷¡≈ ˛Õ
““‘≈Û””
‘≈Û ¡ÚË ˛ ÿ≈Ó ’∆, ÙªÂ ¡ÚË √πº÷ ‹≈È®
ÒØÌ ¡ÚË ˛ Í≈Í ’∆, ’ Ì◊Â «ÓÒÀ ‘« Ë≈Ó®
‘≈Û Á≈ Ó‘∆È≈ ◊Ó∆ Ú≈Ò≈ ‘ Í √º⁄≈ √πº÷ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó
«Ú⁄ ˛Õ ÒØÌ ’È≈ Í≈Í ˛, ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ’È È≈Ò ÍÃÌ» Á≈ Ë≈Ó
◊π ’∂ ⁄È √π ’øÚÒ ’∆, ’«‘ √∂Ú √π‹≈È®
√◊Ò «√ÃÙ‡ ‹À√∂ ÓÒÂ, ⁄È ’øÚÒ Ì◊Ú≈È®
√Ã∂Ù‡ ‹∆Ú ◊π» Á∂ ⁄È ’ÓÒª Á∆ √∂Ú≈ ’Á∂ ‘ÈÕ √≈∆
«√ÃÙ‡∆ Á∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ ⁄È ’ÓÒª Ò¬∆ ÒØ⁄Á∂ ‘ÈÕ
¡≈· Í«‘ ◊π ⁄È ÓÒ, «ÁzÛ ’ «È‘⁄∂ «Ë¡≈È®
¡øÂÙ ’‰ ’ ÙπË, ÂÏ ‘ØÂ Í≈Í ’∆ ‘≈È®
‘ √Ó∂∫ ◊π» Á∂ ⁄È ’ÓÒ Á≈ «¬’ ÓÈ «¬’ «⁄ºÂ ‘Ø ’∂
«Ë¡≈È ËÈ È≈Ò ¡øÂ«‘-’‰ ÙπºË ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ Í≈Íª Á≈ È≈Ù
Í≈Í ÈÙ‡ ◊π Ì◊Â Â∂, ÁÙÈ ’‘Ø È∆Â®
’≈‰ Ì◊Â ˛ Óπ’Â ’≈, ’ «È‘⁄∂ ÍÃÂ∆Â®
◊π» Á∆ Ì◊Â∆ ’È È≈Ò Í≈Í È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È, «¬√ Ò¬∆
‘ √Ó∂∫ ◊π» Á∂ ÁÙÈ ’È∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘È, «ÈÙ⁄∂ ’’∂ ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆
’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛, «‹√ È≈Ò Óπ’Â∆ «ÓÒÁ∆ ˛Õ
⁄È Ì◊Â ’ Ò¤Ó∆, Ù’Â∆ Ì¬∆ √π Ó∆Â®
‹◊Â ⁄È ’∆ Ù’Â «Â√, Ì¬∆ √π ‹≈ÈØ Ó∆Â®
ÍÃÌ» Á∂ ⁄È ’ÓÒª Á∆ Ì◊Â∆ ’’∂ Ó≈«¬¡≈ ÏÒÚ≈È ‘Ø
Á≈ Ó‘∆È≈ ¿π‘Èª Ò¬∆ √π‘≈Ú‰≈ ˛ ‹Ø ‘« Á≈ È≈Ó ‹Í ’∂ √π‹≈÷∂ ‘Ø
◊¬∂ ‘ÈÕ
““‹∂ · ””
‹∂· ÂÍÂ Ï‘π ÿ≈Ó ’, ÙªÂ È≈ ‘ØÚÂ Ó∆Â®
’ØË ¡◊«È ’ ÂÍÂ, ÓÈ ÒØÌ∆ ÒØÌ Í∆Â®
‹∂· Á≈ Ó‘∆È≈ Ì≈Ú ÓÈπº÷≈ ‹ÈÓ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª
Ï‘πÂ ÂÍ√ Ú≈Ò≈ ˛, ‘∂ √º‹‰ ÙªÂ∆ ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ ¥ØË Á∆
¡◊È∆ «Ú⁄ ‹∆Ú ÂºÍÁ≈ ˛, ÒØÌ∆ ÓÈ ÒØÌ È≈Ò ÍÃ∆Â ’Á≈ ˛Õ
√Ø ‘ ø È≈Ó Óπ º ÷ ‹ÍÂ, ‹È ’∆Â ’À ‘ È∆Â®
√ø Â ª √ø ◊ «ÈÚ≈√ ’, ÙªÂ ÌÔØ «ÂÈ ⁄∆Â®
ÍÃÌ» Á∂ Á≈√ ‘Ó∂Ùª ÍÃÌ» Á∆ Ó«‘Ó≈ ◊≈™Á∂ ‘ÈÕ √øÂª Á∆
√ø◊Â «Ú⁄ «‘‰ È≈Ò ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ÙªÂ «‘øÁ≈ ˛Õ
¿π Â ÍÂ ’∂ ¡≈Í √«Ì, ’∂ Í≈Ò‰≈ È∆Â®
ÍÃ Ì » «ÏÈ Á» ‹ ≈ Èª«‘ ’Ø , ’ «È‘⁄∂ ÍÂ∆Â®
ÍÃÌ» ¡≈Í ‘∆ √ø√≈ Á∆ ¿πÂÍÂ∆ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ «ÈÂ≈ÍÃÂ∆
¿π√ Á∆ Í≈Ò‰≈ Ú∆ ’Á≈ ˛, ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø Á»‹≈ ’Ø¬∆ È‘ƒ ˛Õ
«¬√ ◊ºÒ ”Â∂ Â» «È√⁄∂ ’’∂ Â»ø ¿π√ Á≈ ‹√ ’Õ
«Â√ ÍÃ Ì » ’Ø Â» ø ‹Í √Á≈, ‘Ø ’  ÓÈØ È≈⁄∆Â®
ÍÃ Ì » «√ÓÈ ◊π  ÁÔ≈ Â∂ , ÈÙ‡ ‘Ø Â ‹Ó Ì∆Â®
‘∂ ‹∆Ú Â»ø ÓÈØ «ÈÙ«⁄øÂ ‘Ø ’∂ ¿π√ ÍÃÌ» Á≈ ‘Ó∂Ùª ‹≈Í ’Õ
ÍÃÌ» Á∂ «√ÓÈ ¡Â∂ ◊π» Á∆ Á«¬¡≈ Â∂ ‹Óª Á≈ ÌÀ ÈÙ‡ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
√«Â◊π  ’∂ ÍÃ Â ≈Í Â∂ , ◊≈Ú‘π ÍÃ Ì » ◊π ‰ Ú≈Á®
√Ø «’Í≈ È∂Â √È≈ È≈Ó ’≈, ’‰ Á∆¬∂ √π«‰ È≈Á®
√«Â◊π» ‹∆ Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ª ˘ ◊≈™Á≈
˛Õ ÍÃÌ» Á∆ «’Í≈ È≈Ò È∂Â ◊π» Á∂ ÁÙÈ ’Á∂ ‘È, ‹∆Ì∑≈ È≈Ó
‹ºÍÁ∆ ‘ Â∂ ’È ¡È‘Á È≈Á √Ú‰ ’Á∂ ‘ÈÕ
√π ø Á  √≈«‹¡≈ ‹≈«‘ ÍÃ Ì , ≈÷ √Á≈ «Â√ Ô≈Á®
‹Ø ‹È Ì◊Â «Ï‘∆È ˛, ‹ÈÓ ‹≈¬∂ «Â√ Ï≈Á®
ÍÃÌ» È∂ «¬‘ √∆ Ï‘πÂ √Ø‘‰≈ √≈«‹¡≈ ˛, ‹∆Ú Â»ø ¿π√ ˘
√Á≈ Ô≈Á º÷, ‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ˛ ¿π‘Èª Á≈ ‹ÈÓ
«Ú¡Ê ‹≈ «‘≈ ˛Õ
◊π ⁄È∆ Ò◊ Ì◊Â ’, «Ó‡‘ Í≈Í ¡◊≈Á®
’∆ÂÈ Ì◊Â∆ Â∆√∆, º ÷ Ø «¬È ’Ø Ô≈Á®
278
279
◊π» ¡Â∂ ‘« (ÍÃÌ») «Ú⁄ ’Ø¬∆ ¡øÂ È‘ƒ ˛, √Ã∂Ù‡ ÍπÙª È∂
«’‘≈ ˛ «’ «ÈÙ⁄≈ ’’∂ ◊π» Á∂ ⁄Èª È≈Ò ‹πÛÈ È≈Ò ’«Ò¡≈‰
‘πÁ
ø ≈ ˛Õ
◊π √Ó≈È È‘ƒ ¡Ω ‹º◊, ‹≈ÈÂ √øÂ √π‹≈È®
’«‘ «ÚÁ≈√ ◊π ⁄È ’Ø, ’Â √Á≈ ‘∆ «Ë¡≈È®
√»fiÚ≈È √øÂ «¬‘ ‹≈‰Á∂ ‘È «’ ◊π» Á∂ √Ó≈È «¬√ √ø√≈
«Ú⁄ ‘Ø ’Ø¬∆ È‘ƒ ˛, √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ «Ï¡≈È ’Á∂
‘È «’ ‹∆Ú ˘ ‘Ó∂Ùª ‘∆ ◊π» Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ «Ë¡≈È ËÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛Õ
““Ì≈ÁØ ∫ ””
Ì≈ÁØ ∫ ÌÓ Ìπ Ò ≈«¬¡≈, Ó≈«¬¡≈ √ø ◊ «Í¡≈®
◊π «ÏÈ ÙªÂ È≈ Í≈«¬ ˛, ‹ÈÓ ÓÈ Ó∂∫ Ï≈øÏ≈®
Ì≈ÁØ∫ Á∂ Ó‘∆È∂ Ì≈Ú ÓÈπº÷ ‹ÈÓ ÌÓ «Ú⁄ Òº◊ ’∂ ÍÃÌ» ˘
ÌπÒ ’∂ Ó≈«¬¡≈ È≈Ò «Í¡≈ ’Á≈ ˛, ◊π» ÂØ∫ «ÏÈ≈ ‹∆Ú ˘ ÙªÂ∆
È‘ƒ «ÓÒÁ∆ ¡Â∂ ‹∆Ú Ï≈-Ï≈ ‹øÓÁ≈ ÓÁ≈ ˛Õ
«‹È∑ª «Ú√≈«¡≈ ≈Ó È≈Ó, ◊π ⁄È∆ È‘ƒ «Í¡≈®
«ËÃ ◊ «ÂÈ≈ ’≈ ‹∆Ú‰≈, ’ª‘» ¡≈¬∂ √ø √ ≈®
«‹È∑ª ‹∆Úª È∂ ≈Ó È≈Ó ˘ ÌπÒ≈ ’∂ ◊π» ⁄Èª È≈Ò «Í¡≈
È‘ƒ ’∆Â≈ ¿π‘Èª Á≈ ‹∆ÚÈ «ËÃ◊ ˛Õ ¿π‘ √ø√≈ «Ú⁄ «’™ ¡≈¬∂
‘ÈÕ
Ì«Ú ‹Ò Óª«‘ ÌÚø « Á¡ª, È≈ ¿π  Ú≈ È≈ Í≈®
◊π ⁄ÈÈ ’≈ ¡≈√≈, «‹È ÓÈ Ò∆È≈ Ë≈®
√ø√≈ »Í∆ ÌÚ-√≈◊ «Ú⁄ Â«Á¡ª ’Ø¬∆ «’È≈≈ È‘ƒ
«ÓÒÁ≈ Ì≈Ú ÒØ’ ÍÃÒØ’ «Ú⁄ √πº÷ È‘ƒ «ÓÒÁ≈Õ «‹È∑ª ‹∆Úª È∂ ◊π»
⁄Èª ˘ ÓÈ «Ú⁄ Ë≈ «Ò¡≈ ¿π‘ ◊π» ⁄Èª ˘ ÍÃ‰≈Ó ’’∂ ÌÚ√≈◊ ˘ Í≈ ’ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
’ ‚ø‚ØÂ ◊π ⁄È Ó∂∫, ÌÚ«ÈË ¿πÂ∂ Í≈®
◊π»Á∂Ú ◊π» √Ófi ’∂, ’ƒ Ùπ’ «Ú⁄≈®
‹∆Ú ◊π» ⁄Èª ˘ ÈÓ√’≈ ’’∂ ÌÚ-√≈◊ Í≈ ‘Ø ‹ªÁ≈
˛Õ ◊π» Á∂Ú ˘ ◊π» √Ófi’∂ ¿π√ Á≈ Ùπ’-B ’Õ
Ïø Á È≈ Ì◊Â∆ ¤·∆ ¬∂ ‘ , ’∂ «ÙÙ Úº ‚ Ì≈◊®
¡Ú ’Ó √Ì «Â¡≈◊ ’, ◊π ’∆ ⁄È∆ Ò≈◊®
‹ªÁ∆ ˛ ¡Â∂ ¿π√ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ’È È≈Ò √≈∂ √ø√≈ Á∆
Ù’Â∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ ˛Õ
Ì◊«Â √π ◊π ’∂ ⁄È ’∆, ’ «È‘⁄∂ Ë ⁄∆Â®
◊π «ÏÈ ¡Ω È≈ «Ë¡≈È Ë, «¬‘ «ÚÁ≈√ ’∆ ∆Â®
‘≈Û ÙªÂ √πº÷ «ÂÈ ‹Èª, «‹È ◊π Ì◊Â Í∆Â®
«¬√ Ò¬∆ ‘∂ ‹∆Ú! Â»ø ÍÃÌ» Á∂ ⁄È ’ÓÒª Á∆ «¬’-ÓÈ
«¬’-«⁄ºÂ ‘Ø ’∂ Ì◊Â∆ ’Õ ◊π» ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ’Ø¬∆ «Ë¡≈È È‘ƒ
’È≈ ⁄≈‘∆Á≈, √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’
«¬‘ Ì◊Â∆ Á∆ ∆Â ˛Õ ‘≈Û Á≈ Ó‘∆È≈ Ì≈Ú ÓÈπº÷≈ ‹ÈÓ ¿πÈ∑ª
Ú≈√Â∂ √πº÷ Ú≈Ò≈ ˛ «‹È∑ª Á≈ ◊π» Ì◊Â∆ È≈Ò ÍÃ∂Ó ˛Õ
““√≈Ú‰””
√≈Ú‰ ÙªÂ Ì¬∆ ‹◊Â Ó∂ ∫ , Ï≈¤ ‘Ø « ¬ ÏÙ∂ √ ®
ÿ, ÿ Óø◊Ò≈⁄≈ ˛, È≈√∂ √Ì∆ ’Ò∂Ù®
√≈Ú‰ Á∂ Ó‘∆È∂ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ ÙªÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛ «’™«’
Ï≈«Ù ÷≈√ ’’∂ ‘πÁ
ø ∆ ˛Õ ÿ-ÿ ÷πÙ∆ Á∂ ◊∆Â ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂
√≈∂ Áπº÷ Á» ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
¡øÈ, ËøÈ Ï‘πÂ≈ ¿πÍ«‹¡≈, ◊¿»¡ª ÿ≈√ ‘Ó∂Ù®
√π ‘ ≈◊«‰ √Á≈ ¡≈Èø Á ˛, Áπ ‘ ≈◊«‰ ÓÀ Ò ≈ Ì∂ √ ®
¡øÈ ËøÈ Á∆ Ï‘πÂ ¿πÍ‹ ‘πøÁ∆ ˛ ¡Â∂ ◊¿»¡ª ˘ ÿ≈√ ÍÃ≈ÍÂ
‘πøÁ∆ ˛Õ ÍÂ∆-ÏÃÂ≈ ¡ΩÂ √Á≈ ¡≈ÈøÁ «Ú⁄ «‘øÁ∆ ˛ ¡Â∂ Áπ‘≈◊‰
¡øÂ«‘-’È »Í∆ ’ºÍÛ≈ ÓÀÒ≈ ’Á∆ ˛Õ
’ Í»‹È ◊π ⁄È ’∆, ÙË≈ √≈Ê ‘Ó∂Ù®
Í≈È, √πÍ≈∆, ÍπÙÍ’, Í»‹È ’Ø ‘Ó∂Ù®
‘∂ ‹∆Ú Â»ø ◊π» Á∂ ⁄Èª Á∆ Í»‹≈ ‘Ó∂Ùª ÙË≈ È≈Ò ’, ◊π»
⁄Èª Á∆ √∂Ú≈ ’È∆ ‘∆ Í≈È √πÍ≈∆ ÎπÒª Á∆ Í»‹≈ ¡≈«Á ‘ÈÕ
¡⁄È≈ Ì◊Â∆ Í≥⁄Ó∆, ◊π Í»‹≈ Ó∂∫ «Ë¡≈È®
«ÏÈ≈ «¬Ù‡ ◊πÁ∂Ú Â∂, Í»‹Ø Á∂Ú È≈ ¡≈È®
ÍÃÌ» Á∆ ¡⁄Èª Ì◊Â∆ Í≥⁄Úƒ ˛, «‹√ «Ú⁄ ◊π» Á∆ Í»‹≈
«Ú⁄ «Ë¡≈È Ë«¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬Ù‡ ◊π»Á∂Ú ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø «’√∂ Á∆
Í»‹≈ È‘ƒ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ
◊π  » ‘« Ó∂ ∫ È≈ Ì∂ Á ’π fi , ’‘ÔØ ¡≈Í √π ‹ ≈È®
«È‘⁄∂ ’ ◊π ⁄È Ì‹, ‘ØÚÂ ˛ ’«Ò¡≈È®
280
281
Á≈√≈ Ì◊Â∆ «¬‘∆ ˛, √ÍÂÓ ‹≈ÈØ Ò≈Ò®
’Ø ¡Ì∆ Í¤Â≈¿π ◊ ∂ , «Î ‘≈Ê È≈ ¡≈ÚÀ ’≈Ò®
«¬‘∆ ÍÃÌ» Á∆ Á≈√≈ Ì◊Â∆ √ºÂÚƒ ˛, «¬√ ˘ ‹≈È‰≈ ’Õ
ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ’Ø, È‘ƒ Âª Í¤Â≈™◊∂, «Î ÁπÏ≈≈ ‹ÈÓ ‘ºÊ
È‘ƒ ¡≈¿π‰≈Õ
«¬‘ Á≈√≈ Ì◊Â∆ ’∆È∆, «ÚÒ∂ Ú∆®
√Ú≈√, √Ú≈√ ¡≈«◊¡≈ ≈«÷˙ Ë∆®
«¬‘∆ Á≈√≈ Ì◊Â∆ «’√∂ «ÚÒ∂ ÍπÙ È∂ ’∆Â∆ ˛Õ ‹Ø √Ú≈√B ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¿π√ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «Ú⁄ «‘øÁ≈ ˛Õ
‘∂ √Á≈ «Ú⁄ ¡≈«◊¡≈, «¬‘Ø Ì◊Â Ó‘≈È®
Á≈√≈ Ì◊Â∆ «¬‘∆ ˛, Á≈√È Á≈√ «Ï÷≈È®
ÍÃÌ» Á∂ ‘π’Ó «Ú⁄ «‘‰≈ «¬‘ Ì◊Â∆ Ó‘≈È ˛, «¬‘∆ Á≈√≈
Ì◊Â∆ ˛ ‹Ø ÍÃÌ» Á∂ Á≈√ª Á≈ Á≈√ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
Ïπ º Ë , √π º Ë Âº Ï ‘Ø « ¬ ˛, Í≈ÚÀ «ÈÓÒ «◊¡≈È®
¡º √ » Í»  È ¡≈√ √Ì, ◊π  » Á ∂ Ú «Ú«÷¡≈È®
‹∆Ú ˘ «ÚÚ∂’, ÏπºË∆ ¡Â∂ √Øfi∆ ¿π√ √Ó∂∫ ‘πøÁ∆ ˛ ‹ÁØ∫ ÍÃÌ»
Á∂ «ÈÓÒ «◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ˛, ◊πÁ∂Ú ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È
«’ ¡º√» Á∂ Ó‘∆È∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò √≈∆¡ª «¬º¤≈Úª
Í»È ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ ◊π» ⁄ÈÈ ’≈, √Á≈ ’Â ˛ «Ë¡≈È®
ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘
‘Ó∂Ùª ◊π» Á∂ ⁄Èª Á≈ «Ë¡≈È ËÈª ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
““’º Â ’””
’ºÂ’ ’Ó «Â¡≈◊ ’, Ì◊Â ’Ø ◊πÁ∂Ú®
√Ø ‘ ø , √Ø ‘ ø ‹Í≥ « Á¡ª, ’ √ø Â È ’∆ √∂ Ú ®
’ºÂ’ Á≈ Ó‘∆È≈ Ì≈Ú ÓÈπº÷≈ ‹ÈÓ «Ú⁄ ‹∆Ú ˘ ’Óª
Á≈ «Â¡≈◊ ’’∂ ◊πÁ∂Ú Á∆ Ì◊Â∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ √Ø‘ø, √Ø‘ø
Á≈ ‹≈Í ’Á∂ ‘Ø¬∂ √øÂª Á∆ √∂Ú≈ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
Ó≈Â, Â≈Â ¡Ω  Ìz ≈ Â Â∂ , «ÍÃ Ô ‹≈È ◊π  Á∂ Ú ®
¡Ω √÷≈ È«‘ ‹◊Â Ó∂∫, ‹À√∂ ˛ ◊πÁ∂Ú®
Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ¡Â∂ Ì≈ √ÌÈª ÂØ∫ «Í¡≈≈ ◊π»Á∂Ú ˘ ‹≈È‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ √ø√≈ «Ú⁄ ◊π∂ÁÚ ‹À√≈ ’Ø¬∆ ‘Ø È‘ƒ ˛Õ
““¡º √ » ” ”
¡º √ » ¡≈√ª Í»  ∆¡ª, ‹Ï ◊π  Ì¬∂ «Á¡≈Ò®
⁄È∆ Ò≈ÚØ Á≈√ ’Ø , ’Ø ÍÃ Ì » «ÍÃ Â Í≈Ò®
¡º√» Á∂ Ó‘∆È∂ ‹∆Ú Á∆¡ª √≈∆¡ª «¬º¤≈Úª Í»∆¡ª ‘Ø
‹ªÁ∆¡ª ‘È, √≈∂ √ø√≈ Á∆ Í≈Ò‰≈ ’È Ú≈Ò∂ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆! ¡≈Í‰∂
Á≈√ ˘ Ú∆ ¡≈Í‰∂ ⁄Èª È≈Ò Ò◊≈ Ò¿πÕ
ÍÃ ∂ Ó Â≈ ◊π  È≈Ó ÓÈ, ◊Ò Í≈ÚØ Ó≈Ò®
ÁÙÈ ’ ◊π ⁄È ’Ø, ÂÏ ‘∆ Ì¬∂ «È‘≈Ò®
ÍÃ∂Ó Á∆ Â≈ Í≈ ’∂ ◊π »Á∂ È≈Ó Á∆ Ó≈Ò≈ ◊Ò «Ú⁄ Í≈ ¡Â∂
◊π» ⁄Èª Á∂ ÁÙÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú «È‘≈Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
◊π ⁄È∆ Ò◊ Ì◊Â ’, «Â¡≈◊ ÓØ‘ ’≈ ‹≈Ò®
◊π  Ì◊Â∆ ÂÏ Í≈¬∆¬∂ , ‹∂ ‘Ø Ú ∂ «Ò«÷¡≈ Ì≈◊®
‘∂ ‹∆Ú! ◊π» Á∂ ⁄Èª È≈Ò Ì◊Â∆ ’’∂ ÓØ‘ Á≈ ‹≈Ò
«Â¡≈◊ Á∂, ◊π» Á∆ Ì◊Â∆ ˙ÁØ∫ ‘∆ «ÓÒÁ∆ ˛ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á∂ Ì≈◊ª
«Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ‘ØÚ∂Õ
ÏøÁÈª Ì◊Â∆ ¤∂Úƒ ˛, «‹√ ˘ Úº‚∂ Ì≈◊ª Ú≈Ò≈ √∂Ú’
’Á≈ ˛Õ ‘∂ ‹∆Ú, ‘Ø √≈∂ ’Ó «Â¡≈◊ ’∂ ◊π» Á∂ ⁄Èª «Ú⁄
Òº◊Õ
◊π ’∂ ⁄È Ï‘π ÍÃ∂Ó ’, Ó≈«¬¡≈ ÓØ‘ «Â¡≈◊®
«ÏÈ ◊π Ì◊Â È «Ê ’¤» ‹◊Â Í√≈≈ Ï≈◊®
◊π» Á∂ ⁄È-’ÓÒª «Ú⁄ ÍÃ∂Ó ’ ¡Â∂ ÓØ‘ Ó≈«¬¡≈ Á≈
«Â¡≈◊ ’Õ ◊π» Á∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ’πfi √«Ê È‘ƒ ˛Õ «¬‘
√ø√≈ fi»·≈ Ï≈◊ ˛Õ
Í»È ÍπøÈ ÍÃÂ≈Í Â∂, ‹≈«◊ÔØ «¬√Ø ÏÀ≈◊®
√Ø«¬¿π ÓØ‘ ’∆ ÈƒÁ Ó∂∫, ◊π «’Í≈ ÌÔØ √π‹≈◊®
«Í¤Ò∂ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ ÍπøÈª Á∂ ’’∂ ‹∆Ú Á∂ ¡øÁ ÚÀ≈◊ ‹≈◊Á≈
˛, ‹∆Ú ÓØ‘ Á∆ ÈƒÁ ”⁄ √πºÂ≈ ˛, Í ◊π» Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‹≈◊
√’Á≈ ˛Õ
«ÚÁ≈√ ◊π» ⁄È ’Ø∫, Â»ø ’Ì∆ È‘ƒ «Â¡≈◊®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! Â»ø
◊π» ⁄Èª ˘ ’Á∆ Ú∆ È≈ «Â¡≈◊Õ
282
283
““Óº ÿ ””
⁄«Û¡≈ Óº ÿ  ‘∂ √÷∆, ◊≈ÚØ ÍÃ Ì ’∂ ◊∆Â®
√øÂª √ø◊Â Í≈«¬ ’, ◊π»Á∂Ú «√ÓØ È∆Â®
‘∂ √÷∆! Óºÿ Á≈ Ó‘∆È≈ ⁄«Û¡≈ ˛, ÍÃÌ» Á∂ ◊∆Â ◊≈¿π‰≈
’Ø ¡Â∂ √øÂª Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ «ÈÂ≈ ÍÃÂ∆ ◊πÁ∂Ú Á≈ «√ÓÈ
’ØÕ
ÂÈ, ÓÈ, ËøÈ √Ì ¡Í ’,¡À√∆ ’Ø Í∆Â®
«Â¡≈◊ ÒØÌ, ÓØ‘ ¡‘ø’≈ √Ì, ◊π»Á∂Ú ’∆ ’Ø ÍÃ∆Â®
ÍÃÌ» ¡º◊∂ ¡≈Í‰≈ ÂÈ ÓÈ ¡Â∂ ¡≈Í‰≈ ËÈ √Ì ’πfi ¡Í‰
’’∂ ¡À√∆ √º⁄∆ ÍÃ∆Â ’Ø ¡Â∂ ÒØÌ, ÓØ‘, ¡‘ø’≈ ¡≈«Á √Ì Á≈
«Â¡≈◊ ’’∂ ◊π»Á∂Ú È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ’ØÕ
◊Ω‰ Ú≈’ √Ì «Â¡≈◊ ’, √øÂ Ú⁄È Ë ⁄∆Â®
ÂÈ, ÓÈ, Ëø È «¬‘ ‘ø ’ ≈, ¡≈Í‰∂ ’¤‘π È≈ Ó≈È®
Î˜»Ò Á∆¡ª ◊ºÒª ˘ ¤º‚ ’∂ √øÂª Á∂ Ï⁄Èª ˘ ÓÈ «Ú⁄
Ë≈È ’Ø ÂÈ, ÓÈ Á≈ ‘ø’≈ ¤º‚ ’∂ ¡≈Í‰≈ ’πfi Ú∆ È≈ √ÓfiÕ
◊Ì ’Â ‹Ø «¬È√∂ , √Ø È ˛ ¡È‹≈‰®
¡≈Í ’¤‘» È≈ ‘ØÂ ˛, Á∂‰‘≈ ‘« Ë≈Ó®
‹Ø ‹∆Ú ÂÈ, ÓÈ ¡Â∂ ËÈ Á≈ ‘ø’≈ ’Á≈ ˛ ¿π‘ ¡‰‹≈‰
˛ ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ‹∆Ú ’ØÒ ’πfi Ú∆ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈, √Ì ’πfi Á∂‰ Ú≈Ò≈
ÍÃÌ» ¡≈Í ‘ÀÕ
ÓÀ ∫ ’∆¡≈ ÓÀ ∫ ’Â ‘» ø , ’» Û ≈ ’«‘ Ó≈‰®
‘« ’≈ Á∆¡≈ √Ø ◊π Á∆¡≈, ÂÀ∫ ’∆ Á∆¡≈ ¡≈È®
‹∆Ú ‘ø’≈ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ’«‘øÁ≈ ˛ «’ ÓÀ∫ «¬‘ ’∆Â≈ ¡Â∂
’Á≈ ‘ª ‹Ø ‘« È∂ Ïı«ÙÙ ’∆Â≈ ˛ ¿π‘ ‘∆ ◊π» È∂ Ïı«ÙÙ ’∆Â≈
˛Õ ‘∂ ‹∆Ú Â»ø ÍÃÌ» ˘ ’∆ Á∂ √’Á≈ ˛?
Â∂≈ «¬º’ ‘ø’≈ ˛, ¡Í‰ «Â√ ’Ø Ó≈È®
ÈÚ ÍÃ ’ ≈ Á∆ Ì◊Â «¬‘, √«Â ◊π  Á∂ Ú «Ï÷≈È®
‹∆Ú Â∂∂ «Ú⁄ «¬’ ‘ø’≈ ˛, Â»ø ÍÃÌ» ˘ ’∆ ¡Í‰ ’
√’Á≈ ˛? Ì≈Ú ’πfi È‘ƒ ¡Í‰ ’ √’Á≈Õ ÈΩ∫ ÍÃ’≈ Á∆ Ì◊Â∆
«¬‘ ˛ ‹Ø ◊π»Á∂Ú È∂ «Ï¡≈È ’∆Â∆ ˛Õ
‹È «ÚÁ≈√ ’∂ Ì◊Â ‹Ø , Ùπ º Ë ÌÔØ «Â√ Ó≈È®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∆
Ì◊Â∆ ’Á≈ ˛ ¿π‘ ‹∆Ú Í«ÚºÂ ¡Â∂ Ó‘≈È ˛Õ
√÷≈ Ì◊Â «¬‘ ¡Ù‡Ó∆, ’∆Â∆ ¡‹È Á∂ Ú ®
√÷≈ ‹≈È ◊π Ì◊Â ’, «Â¡≈◊ ’Ø ¡‘øÓ∂Ú®
¡º·Úƒ √÷≈ Ì◊Â∆ ˛, ‹Ø ¡‹È È∂ ’∆Â∆ ˛Õ ‹∆Ú ˘ ◊π» ˘
√‘≈«¬’ ‹≈‰Á∂ ‘Ø¬∂ Ì◊Â∆ ’’∂ ‘ø’≈ Á≈ «Â¡≈◊ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛Õ
’≈Ó ’ØË ‘ø’≈ Âº‹, ÂºÏ ’¤» Í≈ÚÀ Ì∂Ú®
√÷≈ Ì◊Â √πÌ≈Ú Ô‘, «‹Ó ‹ºÒ, ÁπºË ÓÒ∂Ú®
’≈Ó ¥ØË ‘ø’≈ «Â¡≈◊ ’∂ Ì◊Â∆ ’’∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ Ì∂Á ˘
Í≈™Á≈ ˛Õ √÷≈ Ì◊Â∆ «Ú⁄ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» È≈Ò «¬√ ÍÃ’≈ «¬’«Óº’ ‘Ø‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «‹Ú∂∫ Í≈‰∆ Â∂ ÁπºË «¬’ «Óº’ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
√Ï ’Ó ’Ø «Â¡≈◊ ’, ‘« ◊π ‹Í «ÁÈ ÀÈ®
Ï≈fi∑ È∆ «‹Ó Ó∆È ’Ø, ¡≈ÚÂ Èª‘∆ ⁄ÀÈ®
√≈∂ ’Óª ˘ «Â¡≈◊ ’∂, ‘∂ ‹∆Ú! «ÁÈ ≈Â ‘« Á≈ «√ÓÈ
’Õ «‹Ú∂∫ Óº¤∆ Í≈‰∆ ÂØ∫ «ÏÈª È‘ƒ «‘ √’Á∆, «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó∆
‹∆Ú ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª È‘ƒ «‘ √’Á≈Õ
⁄º’Ú∆ ’∂ «ÚÒ≈Ó «‹Ó, ’Ï «¬‘ ‹≈Ú∂ ÀÈ®
⁄øÁ, ⁄’Ø ’∆ ÍÃ∆Â «‹Ó, ÓØ Óπ◊Ë ÿÈ ÏÀÈ®
«‹Ú∂∫ ⁄º’Ú∆ ÚÒ≈Í ’Á≈ ˛ «’ ’ÁØ∫ ≈Â √Ó≈ÍÂ ‘ØÚ∂Õ
Â∂ ¿π‘ ¡≈Í‰∂ ÍÃ∆ÂÓ ˘ ÍÃÌ≈Â √Ó∂∫ «ÓÒ∂Õ ⁄’Ω Á∆ ÍÃ∆Â∆ «‹Ú∂∫
⁄øÁÓª È≈Ò ˛, «‹Ú∂∫ ‹ø◊Ò∆ ÓØ Á∆ ÍÃ∆Â∆ ÏºÁÒª È≈Ò ˛Õ «¬√∂
Â∑ª Á∆ ÍÃ∆Â∆ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» È≈Ò ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
√Ú≈√, √Ú≈√ È‘ƒ «Ï√∂ , «‹™ Ïº ¤ ∂ ’Ø ÊÀ È ®
«‹Ó ’≈Ó«‰ ÍÃ√øÈ ¡«Â, ÍÂ∆ ’Ø Á∂÷Â ÈÀÈ®
‹∆Ú ˘ √Ú≈√ √Ú≈√ ÍÃÌ» ˘ È‘ƒ ÌπÒ≈¿π‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «‹Ú∂∫
Úº¤Û≈ ÁπºË ˘ È‘ƒ ÌπÒ √’Á≈Õ «‹Ú∂∫ «¬√Â∆ ÍÂ∆ ˘ Ú∂÷’∂ ÍÃ√øÈ
‘πøÁ∆ ˛, «¬√∂ ÍÃ’≈ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ÍÃÌ» ÍÂ∆ Á∂ ÁÙÈ ’’∂
ÍÃ√øÈ ‘πøÁ∆ ˛Õ
’ºÂ’ √Ú∂ ’≈Ó √Ì, ‹Ï ◊π ’È≈ ¡ÀÈ®
«ÚÁ≈√ ◊π»Á∂Ú ⁄È ’Ø, ËØ«¬, ËØ«¬ ’ ÍÀÈ®
’ºÂ’ Á∂ Ó‘∆È∂ ‹ÁØ∫ ◊π» «’Í≈ ’Á∂ ‘È ‹∆Ú Á∂ √≈∂ ’Ó
√¯Ò ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’
‹∆Ú ˘ ◊πÁ∂Ú Á∂ ⁄È ËØ ’∂ Í∆‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ
284
285
ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª √ø√≈ «Ú⁄ ‘Ø ’πfi √ºÂ È‘ƒ ˛ √Ì Í≈√∂ ¿π√ ÍÃÌ» Á≈
‘∆ Í√≈≈ ˛Õ ÍÏÂ, «ÏÃ÷, ¡Â∂ √≈∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ ‘π’Ó «Ú⁄ ‘ÈÕ
‹øÈ «ÚÁ≈√ ÍØ‘ Ï∆«Â¡≈, ¡Ï √π‰ Ó≈ÿ «Ú⁄≈®
‹øÈ ◊πÁ∂Ú ‘« Ì∂«‡¡≈, ÌÚ‹Ò ¿πÂ∂ Í≈®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ÍØ‘ Á≈ Ó‘∆È≈
Ï∆Â ‹ªÁ≈ ˛, «Î Ó≈ÿ Á∂ Ó‘∆È∂ Á∆ «Ú⁄≈ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ «‹√
‹∆Ú Á≈ ◊πÁ∂Ú È≈Ò «ÓÒ≈Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ¿π‘ √ø√≈ Á∂ ÌÚ-√≈◊
ÂØ∫ Í≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
““Ó≈ÿ””
Ó≈ÿ Ó‘∆È≈ ËÓ ’≈, «Áz Û ’ Â» ø √«Â√ø ◊ ®
√øÂª √ø◊ ÍÃ∆Â ’, ’Á∆ È≈ ‘ØÚ∂ Ìø◊®
Ó≈ÿ Ó‘∆È≈ ËÓ ”Â∂ ⁄ºÒ‰ Á≈ ˛, «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ √«Â√ø◊
’È≈ ⁄≈‘∆Á∆ ˛ ¡Â∂ √øÂª È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛, ‹Ø ÍÃ∆Â∆
’Á∂ Ú∆ È‘ƒ ‡πº‡Á∆Õ
Ë»Û √øÂ ’∂ ⁄È ’∆, √Ø¬∆ ÙÃ∂Ù‡ ˛ ◊ø◊®
Í≈Íª ’∆ Óº Ò ¿π Â ∂ , ⁄Û∑ ∂ È≈Ó ’≈ ø ◊ ®
√øÂª Á∂ ⁄È ’ÓÒª Á∆ Ë»Û∆ ◊ø◊≈ È≈ÒØ∫ Ú∆ ÙÃ∂Ù· ˛, «‹√Á∂
È≈Ò Í≈Íª Á∆ ÓÀÒ ¿πºÂ ‹ªÁ∆ ˛ ¡Â∂ È≈Ó Á≈ √Á∆Ú∆ ø◊ ⁄Û∑
‹ªÁ≈ ˛Õ
ÓÈÓπ º ÷ √ø ◊ È≈ ’∆‹∆¬∂ , ÍÛÂ Ì‹È Ó∂ ∫ Ìø ◊ Õ
Áπº÷ «ÏÈ√∂ √πº÷ Ò≈Ì ‘ØÚ∂, ◊πÓπº÷ «‹È ’∂ √ø◊®
ÓÈÓπ÷ª Á∆ √ø◊Â ’È È≈Ò Ì‹È «Ú⁄ «ÚÿÈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ
«¬√ Ò¬∆ ÓÈÓπº÷ª Á∆ √ø◊Â ’Á∂ Ú∆ È‘ƒ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆, ◊πÓπ÷ª
Á∆ √ø◊Â ’È È≈Ò Áπº÷ Á» ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ √πº÷ª Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆
˛Õ
È≈Ó ‹ÍØ «ÓÒ ◊πÓπº÷ª, ‹Ø ˛ √Á≈ ¡≈√ø◊®
Â»ø Ú∆ ÍÃÌ Â∂ «ÌøÈ È‘ƒ, «‹™ ‹ºÒ Óª«‘ Â≈ø◊®
◊πÓπ÷ª È≈Ò «ÓÒ’∂ È≈Ó ‹ºÍ‰ È≈Ò ÍÃÌ» ‘Ó∂Ùª ¡ø◊ √ø◊
‘πøÁ≈ ˛Õ ‹∆Ú Â»ø ÍÃÌ» ÂØ∫ ¡Òº◊ È‘ƒ ˛Õ «‹Ú∂∫ Âø◊ Í≈‰∆ ÂØ∫ ¡Òº◊
È‘ƒ ˛Õ
√Ø‘ø È≈Ó ◊ ◊ ⁄∂, È≈Ó ’≈ ⁄Û∂ ‹Ï ø◊®
Í≥ ⁄ Ø ÚÀ  ∆ «Â¡≈◊ ’, ÂÏ ‘Ø ¬ ∂ «È√ø ◊ ®
““ÍØ‘””
Óºÿ Í»≈ Ì«¬¡≈ ‹Ï, ÂºÏ ⁄«Û∑¡≈ ÍØ‘ Ó≈√®
√Ø‘ø È≈Ó Â»ø «√Ó «ÈºÂ, ‹º◊ Â∂ ‘Ø¬∂ ¿πÁ≈√®
‹ÁØ∫ Óºÿ Ó‘∆È≈ Í»≈ ‘Ø «◊¡≈ Âª ÍØ‘ Á≈ Ó‘∆È≈ ⁄«Û∑¡≈,
‘ Ø˜ √Ø‘ø ÙÏÁ Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹∆Ú √ø√≈ ÂØ∫ ¿πÍ≈Ó ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ
¡Ú ’≈ÓÈ≈ √Ï Âº‹, √«Â◊π» ’∆ ’ ¡≈√®
√«Â◊π ÙÈ∆ Òº«◊¡ª, Í≈Í ‘ØÂ √Ì È≈√®
‘Ø √≈∆¡ª ’≈ÓÈ≈Úª ¤º‚ ’∂ ’∂ÚÒ √«Â◊π» Á∆ ¡≈√ ’
√«Â◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹≈‰ È≈Ò √≈∂ Í≈Íª Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
√Ú‰ ’Â ◊πª Â∂, √≈ËÈ «◊¡≈È «ÏÒ≈√®
Ú⁄È Ë≈ ◊πÁ∂Ú ¿π, √Ì √ø√∂ ‘ØÚÈ È≈√®
◊π» Í≈√Ø∫ Ï⁄È √Ú‰ ’’∂ ‹∆Ú ˘ «◊¡≈È Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
‘πÁ
ø ∆ ˛Õ ◊πÁ
» Ú
∂ Á∂ Ú⁄Èª ˘ «‘Á∂ «Ú⁄ Ë≈È ’È È≈Ò √Ì ÌÓª
Á≈ È≈Ù ‘πøÁ≈ ˛Õ
√«ÂÈ≈Ó ¿π Í Á∂ Ù ◊π  , ’ Â» ø «Áz Û ¡«Ì¡≈√®
Ú⁄È ◊π» Í’≈Ù ’, ‘ØÂ ÌÓ √Ì È≈√®
◊π» Í≈√Ø∫ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ¿πÍÁ∂Ù √Ú‰ ’’∂ «ÁzÛ «ÈÙ⁄∂
È≈Ò ¿π√Á≈ ¡«Ì¡≈√ ’Õ ◊π» Á∂ Ú⁄Èª Â∂ «◊¡≈È Â∂ ⁄ºÒ‰ È≈Ò
ÏÃ‘Ó «◊¡≈È Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø‰ ’≈È √Ì ÌÓª Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
√Ú‰ «¬√ ’≈ È≈Ó ˛, √π ‰ √«ÂÈ≈Ó «Ú⁄≈®
√«Â √»Í ÍÓ≈ÂÓ≈, «Ó«Ê¡≈ ‹◊Â ¡≈√≈®
‘∂ ‹∆Ú Â»ø ÍÃÌ» Á∂ √«ÂÈ≈Ó ˘ √Ú‰ ’’∂ ¿π√Á∆ «Ú⁄≈
’ «‹√ È≈Ò ÂÀ˘ ÍÃÌ» √ºÂ √»Í ¡ÈπÌÚ ‘ØÚ∂◊≈ ¡Â∂ √ø√≈ Í√≈≈
«Óº«Ê¡≈ Ì≈Ú fi»·≈ ÍÃÂ∆Â ‘ØÚ∂◊≈Õ
«Â√ ÍÃÌ ’Ø Â»ø «√Ó ÓÈ, ‹Ø ˛ √Ï ¡≈Ë≈®
√«Â◊π ÙÈ∆ Ò◊ ’, √ÓfiØ √≈ ¡≈√≈®
‘∂ ‹∆Ú! Â»ø ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’ ‹Ø √≈∂ √ø√≈ Á≈ ¡≈Ë≈ ˛,
√«Â◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÒØ’ ÍÃÒØ’ ˘ √ÓfiÕ
ÍÃÌ «ÏøÈ ¡Ú È≈ ‹≈‰ ’¤‘», √Ì «¬º’ ÏÃ‘Ó Í√≈®
¡√Ê≈Ú ‹ø ◊ Ó ¡≈«Á √Ì, ‹∆¡≈, ‹ø Â «ÈË≈®
286
287
√«Â◊π» Á∂ Ì‹È ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ’Ø¬∆ ’øÓ «’√∂ ¡Ê È‘ƒ ˛Õ
«¬’ ÍÃÌ» Á∂ √Ø‘ø √«ÂÈ≈Ó ˘ ¡º·∂ Í«‘ Ì≈Ú ‘ √Ó∂∫ «√ÓÈ≈
⁄≈‘∆Á ˛Õ
√Ú‰ ’ ◊π Ú⁄È ’Ø, «È√⁄∂ ’ ¿πÍÁ∂Ù®
«È√Ú≈√ ¡«Ì¡≈√ ’, Âº‹ ’ √◊Ò ’Ò∂Ù®
◊π» Á∂ ¿πÍÁ∂Ù ¡Â∂ Ï⁄Èª ˘ √Ú‰ ’’∂ ¿π√ ”Â∂ ⁄ºÒ’∂
«ÈÂ≈ ÍÃÂ∆ È≈Ó Á≈ ¡«Ì¡≈√ ’È È≈Ò √≈∂ ’Ò∂Ù ıÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∂
‘ÈÕ
ÏπºÁÏπÁ≈ Î∂È Âø◊ ’≈, ‹ºÒ Â∂ «ÌøÈ È≈ Ò∂√®
√Ì Ì»÷‰ «‹øÈ ’È’ ’∂, ’ø⁄È «ÏÈ È≈ Ù∂Ù®
«‹Ú∂∫ Í≈‰∆ Á≈ ÏπÒÏπÒ≈ Í≈‰∆ ÂØ∫ ¡Òº◊ È‘ƒ ˛, Í≈‰∆ ‘∆
‘πøÁ≈ ˛Õ √ØÈ∂ Á∂ ◊«‘‰∂ √ØÈ∂ ÂØ∫ ¡Òº◊ È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ
ÿ«‡ «Ó‡ Ó≈‡∆ »Í √Ì, ¡Ω È≈ ’¤‘» «ÚÙ∂Ù®
¡«È’ Ìª«Â Í‡ ‹Ø Ì¬∂, √»Â «Â√ ’≈ Ú∂√®
Í≥‹ª ÂºÂª ÂØ∫ √≈∂ √∆ ÍÃÌ» È∂ «¬’ √Ó≈È Ï‰≈¬∂ ‘È, «’√∂
«Ú⁄ ’Ø¬∆ ‘Ø «ÚÙ∂Ù ÂºÂ È‘ƒ ˛, «¬√∂ ÍÃ’≈ «¬’Ø √»Â ÂØ∫ ¡È∂’ª
ÍÃ’≈ Á∂ ’ºÍÛ∂ Ïπ‰∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª ‘∆ ÍÃÌ» √≈∂ ‹∆Úª «Ú⁄
«¬’ √Ó≈È ˛Õ
«ÚÁ≈√ ◊π» ⁄È ’∂, ’‘»ø √Á≈ ¡≈Á∂Ù®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘
‘Ó∂Ùª ◊π» Á∂ ⁄Èª ˘ ÈÓ√’≈ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
““Îº◊‰””
⁄«Û¡≈ Î≈◊‰ Ó≈√ ‹Ï, Î»Ò∆ √Ì ◊πÒ‹≈®
ËÂ∆ √Ì ‘«¡≈ÚÒ∆, √πøÁ Ï≈◊ Ï‘≈®
Îº◊‰ Ó‘∆È≈ ⁄Û∑È È≈Ò √≈∆ ◊πÒ‹≈ ÍÃÌ≈«ÚÂ ‘Ø ◊¬∆,
√≈∆ ËÂ∆ ‘«¡≈ÚÒ∆ ‘Ø‰ È≈Ò Ï≈◊ Ï‘≈ √πøÁ Ï‰ ◊¬∂Õ
ÏπºÒÏπºÒ Ó√Â Ï‘≈ Í, ÌøÚ≈ Ì¬∆ ◊πÒ‹≈®
«ÈÚ‰ ÎºÒ Ï‘π Ï≈◊ Ó∂∫, ◊Ò◊Ò, ¡≈Ó, ¡≈È≈®
ÏπÒÏπÒ Ï‘≈ª ”Â∂ Ó√Â ‘Ø ◊¬∆Õ ‘ Í≈√∂ ◊πÒ‹≈ Á∂ ÌøÚ
Òº◊ ◊¬∂Õ Ï≈◊ª «Ú⁄ ◊Ò◊Ò, ¡øÏ, ¡È≈ Á∂ ¯Ò Òº◊ ◊¬∂Õ
◊πÓπº÷ ◊π ’∆ ÙÈ ◊«‘, ’Â∂ ÷»Ï «Ú⁄≈®
√«Â◊π ’∂ ÍÂ≈Í ’, √Ó‹∂ √≈ ¡≈√≈®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò ÍÃÌ» ‹∆Ú ˘ ¡≈Í‰∂
¡øÁ √Ó≈«¬¡≈ ¡ÈπÌÚ ‘πøÁ≈ ˛ «Î È≈Ó Á≈ ø◊
⁄Û∑ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ Í≥‹ª «Ú’≈ª »Í∆ ÚÀ∆¡ª Á≈ «Â¡≈◊ ’’∂
‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á≈ ø◊ ⁄Û∑ ‹ªÁ≈ ˛Õ
◊π» ÍÃ∂Ó∆ ◊π ’∆ ÙÈ ◊«‘, ’Â ÷»Ï «Ú⁄≈®
◊π  » Á ∂ Ú ’∂ ÍÃ Â ≈Í «ÏÈ, √Ófi∂ È≈ √≈ ¡√≈®
◊π» ÍÃ∂Ó∆ ◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÏÃ‘Ó«◊¡≈È Á∆¡ª
«Ú⁄≈ª ’Á∂ ‘ÈÕ ◊πÁ∂Ú Á∂ ÍÃÂ≈Í ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ÒØ’ ÍÃÒØ’ ˘
È‘ƒ √Ófi √’Á≈Õ
’’∂ «Áz Û ¿π Í Á∂ Ù ◊π  , ÌÚ«È«Ë ¿π Â ∂ Í≈®
Óø Á Ì≈◊ «ÏÈ √«Â◊π  ª, ‚π º Ï ‰ ÌÚ «ÈË Ë≈®
◊π» Á∂ ¿πÍÁ∂Ù ”Â∂ «ÈÙ⁄∂ ’’∂ ⁄ºÒ‰ È≈Ò ‹∆Ú ÌÚ√≈◊
ÂØ∫ Í≈ ¿πÂÁ≈ ˛, √«Â◊π» Á∆ √ø◊Â ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á∂ Ì≈◊
ÿ‡∆¡≈ ‘È ¡Â∂ ¿π‘ ÌÚ√≈◊ Â È‘ƒ √’Á≈ Ì≈Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘Ø √’Á∆Õ
√«Â◊π  ’∂ ÍÃ √ ≈«Á ‘Ó, ‹≈«È¡≈ ¡≈ÂÓ ≈Ó®
‹≈È‰ ‹Ø ◊ √π ‹≈«È¡≈, ‹Ø ¡≈ÂÓ «È‹ Ë≈Ó®
√«Â◊πª Á∆ «’Í≈ È≈Ò ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ ¡øÁ ÍÃÌ» ˘ ‹≈«‰¡≈
˛Õ ¿π√ ÍÃÌ» ˘ ¡≈Í‰∂ ¡øÁ ‹≈‰ ’∂ ¿π√Á∂ «Èº‹ÿ ˘ ‹≈‰ «Ò¡≈
˛Õ
«Ó«‡¡≈ ◊πÓ≈È ◊π ÁÔ≈ Â∂, Í≈«¬¡≈ ¡Ï «Ú√≈Ó®
Íπ ø È ∂ √◊Ò ÓÈØ  Êª, «‘˙ È≈ Ï≈’∆ ’≈Ó®
◊π» Á∆ «’Í≈ È≈Ò È≈Ó «Ú⁄ «ÚÂ∆ Ò≈¿π‰ È≈Ò ‘ø’≈
Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, √≈∂ ÓÈØÊ Í»∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‘Ø ’Ø¬∆ «¬º¤≈
È‘ƒ «‘øÁ∆Õ
¡È∂ ’ ‹ÈÓ Áπ º ÷ Í≈«¬ ’, ¡≈¬∂ ◊π  ’∆ √≈Ó®
«‹‘Û∂ «Ï¤Û∂ «Â‘ «ÓÒ∂ , Ì¬∂ ¡Ì ¡≈ÂÓ ≈Ó®
¡È∂’ ‹ÈÓª «Ú⁄ Áπ÷ ÌØ◊‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹∆Ú ◊π» Á∆ ÙÈ
«Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ˛Õ «‹√ ‹ØÂ ÂØ∫ ‹∆Ú «Ú¤«Û¡≈ √∆ ¿π√ È≈Ò Ó∂Ò ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ
√«Â◊π ’∂ Ì‹È «ÏÈ, È‘ƒ ¡Ú ’π¤ ’≈Ó®
«¬’Ø √Ø‘ø √«ÂÈ≈Ó ‹∆˙, «√ÓØ ¡≈·Ø ‹≈Ó®
288
289
ÍÃÌ» È∂ ËÂ∆ ¡Â∂ ¡≈’≈Ù ˘ √Ê≈«ÍÂ ’∆Â≈ ˛ ¡Â∂ «ÁÈ
¡Â∂ ≈Â √≈∂ √ø√≈ Á∆ Í≈Ò‰≈ ’Á≈ ˛Õ ÍÃÌ» √Ì ‹∆Úª ”Â∂ «¥Í≈
’’∂ Í≈Ò‰≈ ’Á≈ ˛Õ
¡≈Í ¡ÍÈ≈ √Ì Í≈ÚÂ∂, «’Â Ëπ ÍÚ≈È®
ÍÚÈ Í≈‰∆ √ÚøÂ ’∂, ÷Ù’ ÌÔ Ì◊Ú≈È®
¡≈Í‰∂ ’∆Â∂ ’Óª ¡Èπ√≈ √≈∂ ‹∆Ú ÎÒ Í≈™Á∂ ‘ÈÕ
‹∆Úª Á∆ «’Â ’Ó≈¬∆ ÍÃÌ» ÁÏ≈ ÍÃÚ≈È ‘πøÁ∆ ˛Õ ‘Ú≈, Í≈‰∆ ¡Â∂
¡º◊ «Ú⁄ Ì≈Ú ‘ Í≈√∂ ÍÃÌ» ‹∆Ú Á∆ º«÷¡≈ ’Á≈ ˛Õ
«ÚÁ≈√ ’‘∂ Ì‹ È≈Ó ’Ø, «ÈÌÀ Í≈ÚÀ Ú≈√®
Â∂≈ ÎÒ Âπfi ’Ø «ÓÒ∂, ‘ØÚ∂ ÏøÁ ÷Ò≈√®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! Â»ø
ÍÃÌ» «√ÓÈ ’’∂ «ÈÌÀ ÍÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’Á≈ ˛Õ ‹∆Ú Â∂∂ ’∆Â∂ ‘Ø¬∂
’Óª Á≈ ÎÒ ÂÀ˘ «ÓÒ∂◊≈Õ Â»ø ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ √Ì ÏøËÈª ÂØ∫
Óπ’Â ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ
◊πÓπº÷ ◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ÏÀ· ’∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á∆ «Ú⁄≈
’Á∂ ‘ÈÕ √«Â◊πª Á∂ ÍÃÂ≈Í È≈Ò ÒØ’ ÍÃÒØ’ Á∆ √Ófi ◊Ã«‘‰ ’Á∂
‘ÈÕ
’ ’∂ «ÁzÛ ¿πÍÁ∂Ù ◊π, ÌÚ «ÈºË ¿πºÂ∂ Í≈®
ÓøÁ Ì≈◊ «ÏÈ √«Â◊πª, ‚πºÏ‰ ÌÚ «ÈºË Ë≈®
◊π» Á∂ ¿πÍÁ∂Ù Â∂ «ÈÙ⁄∂ ’’∂ ⁄ºÒ‰ È≈Ò ‹∆Ú ÌÚ√≈◊
˘ Í≈ ’ ‹ªÁ≈ ˛Õ Ó≈Û∂ Ì≈◊ª Ú≈Ò∂ ‹∆Ú √«Â◊πª ÂØ∫ «ÏÈª √ø√≈
Á∂ ÌÚ√≈◊ «Ú⁄ ‚πºÏ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
√«Â◊π ’∂ ÍÃ√≈«Á ‘Ó, ‹≈«È¡≈ ¡≈ÂÓ ≈Ó®
‹≈È‰ ÔØ◊ √Ø ‹≈«È¡≈, ‹Ø ¡≈ÂÓ «Èº‹ Ë≈Ó®
√«Â◊πª Á∆ «’Í≈ È≈Ò ÓÀ∫ ‹≈È‰ ÔØ◊, ¡≈ÂÓ-≈Ó ˘
‹≈‰’∂ ¡≈Í‰∂ ¡øÁ ‘∆ «È‹Ë≈Ó ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ «Ò¡≈Õ
«Ó«‡¡≈ ◊ÓÈ ◊π ÁÔ≈ Â∂, Í≈«¬¡≈ ¡Ï «Ï√≈Ó®
¡≈È∂’ ‹ÈÓ Áπº÷ Í≈«¬ ’, ¡≈¬∂ ◊π ’∆ Ù≈Ó®
◊π» Á∆ «’Í≈ È≈Ò È≈Ó «Ú⁄ «Ú√≈Ó Í≈¿π‰ È≈Ò ‹ÈÓ
ÓÈ Á≈ ⁄º’ √Ó≈ÍÂ ‘Ø «◊¡≈Õ ¡È∂’ª ‹ÈÓª «Ú⁄ Áπº÷ ÍÃ≈ÍÂ
’È ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹∆Ú ÓÈπº÷ ‹ÈÓ «Ú⁄ ◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ¡≈ ∂’
√πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ’Á≈ ˛Õ
«‹‘Û∂ «Úº¤Û∂ «Â‘ «ÓÒØ, Ì¬∂ √Ø ¡≈ÂÓ ≈Ó®
‹È «ÚÁ≈√ ◊π Ì‹È «ÏøÈ, È‘ƒ ¡Ú ’¤‘π ’≈Ó®
«‹√ ÍÃÌ» ÂØ∫ ‹∆Ú «Ú¤«Û¡≈ √∆, ¿π√ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ
◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ ◊π» Á∂ ¿πÍÁ∂Ù
”Â∂ ⁄ºÒ’∂ Ì‹È ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ¡Â∂ ‘Ø √≈∂ ’øÓª ˘ «Â¡≈◊ Á∂‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
◊π» ⁄ÈØ∫ ’≈ «Ë¡≈È ’, √π‰ Ï≈ª Ó≈√’ ¿πÍÁ∂Ù®
ÍÛ∂ √π‰∂ ‹Ø ÍÃ∂Ó ’, ‘ØÚ∂ ’«Ò¡≈‰ ‘Ó∂Ù®
◊π» ⁄Èª ÚºÒ «Ë¡≈È ’’∂ ‹∆Ú ˘ Ï≈ª Ó‘∆«È¡ª Á≈
¿πÍÁ∂Ù √πÈ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ‹Ø ‹∆Ú Ï≈ª Ó‘∆«È¡ª Á∂ Ó‘≈ÂÓ ˘ ÍÃ∂Ó
È≈Ò ÍÛ∑∂◊≈ √π‰∂◊≈, ¿π√ ‹∆Ú Á≈ ‘Ó∂Ùª ’«Ò¡≈‰ ‘ØÚ∂◊≈Õ
““ÁØ ‘ ≈””
ËÂ ¡’≈Ù ’Ø Ê≈«Í¡≈, À È «ÁÚ√ «Èº Â Í≈Ò®
√Ú ‹∆Ú ’∂ ’Ó ‹Ø, √≈«‘Ï ’∂ «÷¡≈Ò®
290
√Ø ‘ ø √ªÁ √Ø Ò º « ÷¡≈, √Ï ÿ«‡Õ
«ÓÒ ◊π  È≈Ó Ò◊≈«¬¿π º ‡ ®
√Ø‘ø Á≈ ‹≈Í ’È È≈Ò «¬‘Ø ‘∆ Ì≈◊ª Ú≈Ò≈ ¤øÁ ˛ «‹√
È≈Ò ‹∆Ú ‘ Í≈√∂ ÍÃÌ» ˘ ¡ÈπÌÚ ’Á≈ ˛Õ Í È≈Ó Á∆ º‡ Á∆
¡À√∆ ¡Ú√Ê≈ ◊π» Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‘∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ˛Õ
⁄Ω∫’ ⁄Â ‹º◊ ‹≈‰ Ó‘≈È®
Í»È ‘≈ ‹◊Â √Ø ÍÃ≈‰®
ÍÃÌ» Á≈ Í≈√≈ ⁄Ø∫’ Í»È≈ ˛ ¡Â∂ ÍÃÌ» ‘∆ √≈∂ √ø√≈ Á≈
√‘≈≈ ˛Õ
È≈È’∂, Ó≈Í∂, √≈’ √Ø‘∂Ò∂Õ
’ «’Í≈ √«Â◊π ÍÃÌ Ó∂Ò∂®
‹ÁØ∫ √«Â◊π» «’Í≈ ’’∂ ÍÃÌ» È≈Ò Ó∂Ò «ÁøÁ≈ ˛ Âª È≈È’∂,
Ó≈Ó∂, √≈’ √øÏøË∆ √≈∂ ‹∆Ú Á∂ «ÓºÂ Ï‰ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‘ºÊ ◊≈È≈, ◊«‰¿π √Ø Ó≈ÒÕ
«’¡≈ ÍπøÈ, Á≈È ⁄È ¡≈’≈Ò®
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ◊≈‰≈ ‹∆Ú Í≈√ √Ã∂Ù‡ ËÈ ˛Õ «Î ¡’≈Ò
Íπ÷ ˘ Í≈ ’∂ ‹∆Ú ˘ ‘Ø ’Ø¬∆ ÍπøÈ-Á≈È ’È Á∆ ÒØÛ È‘ƒ «‘øÁ∆Õ
’π ø Ì ’Ó≈Ò ‹ÈÓ, ‹È Í≈«¬¿π Õ
√πÂ ÙÏÁ ¡≈È≈‹ «ÓÒ≈«¬¿π®
’πøÌ »Í∆ ‹∆Ú È∂ √Ã∂Ù‡ ‹ÈÓ ÍÃ≈ÍÂ ’∆Â≈ ˛Õ √πÂ ÙÏÁ ˘
‹ØÛ ’∂ ¡øÁØ∫ √∂Ù‡ ÷‹≈È∂ È≈Ò ‹π«Û¡≈Õ
Ì ‹º Ò , ’π ø Ì ’≈‹ Ó∂ ∫ Ë«¿π Õ
«ÂÚ ’≈‹ √ØÍ»È ’«¿π®
√∆ »Í∆ ’πøÌ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ‹Ò Ì«¡≈ ˛Õ «¬‘
√∂Ù‡ ’≈‹ ˛ «‹√ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ √≈∂ ’≈‹ √øÍ»È ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
Á∆Í’ «ÁºÒ, ‘ø◊ Â∂Ò «Ï·≈¬∆Õ
√πÂ «ÓÒ≈, ¿πºÂ∂ ‹ØÂ ‹◊≈¬∆®
«ÁÒ »Í∆ Á∆Í’ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ Â∂Ò Í≈«¬¡≈ ˛Õ √πÂ
ÍÃÌ» È≈Ò Ò≈ ’∂ ‹ØÛ Ò¬∆ ˛Õ
◊π ÌÚ≈√∂, √Ø √øË»Õ
ÈΩ Á ÂØ∫, ÈΩ ◊Ã«‘ √Ì Á»®
291
◊π» Á∂ ÌØ√∂ ¿πºÍ «‘‰≈ Ó≈ÈØ √øË» Í≈«¬¡≈ ˛, «‹√ È≈Ò
ÈΩ ÁÚ≈‹∂ ¡Â∂ ÈΩ ◊Ã«‘ Á» ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
◊πÓπº÷ √ªÁ, √Ófi √º⁄ √Ø¬∆Õ
√Ì ’≈‹, ÍÃÌ ˙‡ ÒÀ ‘Ø¬∆®
‘∂ ◊πÓπ÷ «¬‘∆ ÍÃÌ» Á∆ √º⁄∆ √ªÁ ˛Õ √≈∂ ’≈‹ ÍÃÌ» Á∆ ˙‡
ÒÀ ’∂ Í»∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
÷ØÍ≈ ’≈‹, √Óº◊∆ «ÿ¿πÕ
«¬’ Á ÷ÂÓ √Ø◊øÁ∆ Ì«¬¿π®
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‘∆ ’≈‹ Ò¬∆ ÷ØÍ≈ ˛ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‘∆
√Ó◊∆ »Í∆ «ÿ˙ ˛Õ ÍÃÌ» Á∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ ’∂ÚÒ È≈Ó Á∆ √π◊øË∆
¡≈™Á∆ ˛Õ
¡Ï ¡øÏ, ÍºÂ ‹◊È ‹º◊ ‹≈◊Õ
√πÂ ÙÏÁ «ÓÒ Óø◊Ò ≈◊®
¡øÏ, ÍºÂ,∂ ‹º◊ ¡≈«Á’ √≈∆ √Óº◊∆ √πÂ ÙÏÁ È≈Ò «ÓÒ’∂
ÍÃÌ» Á∂ ≈◊ ◊≈¿π‰≈ ˛Õ
√Ì «ÓÒ ÍÃ‰, ÍÃ≈‰ «Ï·≈¿πÕ
√ø◊ ◊π √«Â «ÚÙÚ≈√ ‹Ó≈¿π®
√≈∂ «ÓÒ’∂ ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ «¬‘ ÍÃ‰ ’Ø «’ ◊π» Á∆ √ø◊Â
«Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ ¿πºÍ Íº’≈ «ÚÙÚ≈√ ’ØÕ
’‘∂ «ÚÁ≈√ Ì‹ ‘« È≈ÓÕ
ÍÃÌ √Ø «Ë¡≈È, √ÎÒ √Ì ’≈Ó®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú!
Â»ø ‘« Á≈ È≈Ó ‹Í ÍÃÌ» Á≈ «Ë¡≈È ’È È≈Ò Â∂∂ √≈∂ ’≈‹
√¯Ò ‘Ø‰◊∂Õ
““¡ÈÓØÒ Ú⁄È”” («ÓÒ‰∆ Á∂ √Ó∂∫)
Ó∂Ò «ÓÒ≈«¬¡≈ Á≈Â∂, «Ó«Ò¡≈ «ÓÒ‰∂ ’∂ ÔØ◊®
«ÁÒ ‹∂ «ÓÒ≈Ú∂ Á≈Â≈, ‹ªÁ∂ «Ú¤ØÛ∂ Ú≈Ò∂ Ø◊®
ÍÃÌ» È∂ «’Í≈ ’’∂ Ó∂Ò «ÓÒ≈«¬¡≈ «‹√ ’≈È «ÓÒ‰∆ Á≈ ÔØ◊
Ï«‰¡≈Õ ‹ÁØ∫ ÍÃÌ» «’Í≈ ’’∂ «ÁÒª ˘ «ÓÒ≈ Á∂∫Á≈ ˛ Âª «Ú¤ØÛ∂
Ú≈Ò∂ √≈∂ Ø◊ √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ıπÙ∆¡ª √«Â◊π ÏıÙ∂, ¿πÓª Á∂ ‹ªÁ∂ È∂ «ÚÔØ◊®
ÂÈ, ÓÈ Ú≈«¡≈ ‹≈Ú∂ , «ÓÒ‰∆ ¡≈Á √ø ◊ ‘Ø ◊ ®
““√ªÁ Ï≈‰∆””
292
® ˝ √Ø‘ø √«ÂÈ≈Ó ‹∆˙®
® ÁÚÀ Ô ≈ ¤ø Á ®
Í«‘ÒÛ∆ ÒªÚ ‘« ÁÙÈ ◊πª Á≈, ‹≈Ú∂ Á» ÏπÒ≈¬∆®
Á∆¡≈ Ó∂Ò ‘« Á«¬¡≈ Ë≈ ’∂, ◊πºfi∆ øÓ‹ ⁄Ò≈¬∆®
Í«‘ÒÛ∆ ÒªÚ «Ú⁄ ‘« √»Í ◊π» Á∂ ÁÙÈ ’È È≈Ò Áπº÷ Á»
‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ‹ÁØ∫ ÍÃÌ» Á«¬¡≈ ’’∂ «ÓÒ≈Í ’≈ Á∂∫Á≈ ˛, ¿π√ √Ó∂∫
◊πºfi∆ Ó˜ Á∆ √Ófi ÍÀ∫Á∆ ˛, Ì≈Ú «◊¡≈È ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
¡È‘Á ÙÏÁ √π‰∂ ÓÈ «Ê ’, «Ó‡ ◊¬∂ √Ï ¡øË∂√∂®
«’Í≈ «√øË ◊π «Ó«Ò¡≈ Í»≈, «ÒÚ Ò≈◊∆ ‘« Ì∂√∂®
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ÓÈ √«Ê ’È È≈Ò ¡È‘Á ÙÏÁ √π‰≈¬∆
Á∂∫Á≈ ˛Õ «‹√ È≈Ò √≈∂ Ùø’∂ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÍÃÌ» Á∆ «’Í≈ È≈Ò
Í»È ◊π» Á≈ «ÓÒ≈Í ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ ‹∆Ú Á∆ «ÒÚ Òº◊ ‹ªÁ∆ ˛Õ
Í»∂ ◊π Â∂ ÙÏÁ √º⁄ Í≈«¬¡≈, ÂÈ ¡ÓØÒ’ Ó∆Â≈®
√π‰«Á¡ª ‘∆ ÓÈ Ó√Â Á∆Ú≈È≈, ÙÏÁ ◊πª È∂ ’∆Â≈®
Í»∂ ◊π» ÂØ∫ ÙÏÁ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ‹∆Ú √º⁄∂ ÍÃÌ» È≈Ò ‹πÛ ’∂ ÍÃÌ» Á≈
¡ÓØÒ’ È≈Ó »Í∆ ÂÈ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛, ◊π» Á∂ ÙÏÁ ˘ √π‰«Á¡ª
‘∆ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ÍÃÌ» Á∂ «ÓÒ≈Í «Ú⁄ Ó√Â Á∆Ú≈È≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
Ó‘ªÚ≈’ √π ‰ , √π ‰ ’∂ ◊π  » Á∂ , ÙË≈ ÍÃ ∆ Â ÓÈ ¡≈ÚÀ ®
’«‘ «ÚÁ≈√ «¬‘ ˛ ÒªÚ Í«‘ÒÛ∆, ⁄Ω ∫ √º · Â∆Ê È∑ ≈ ÚÀ ®
293
◊π» Á∂ Ó‘≈Ú≈’ ˘ √π‰ ’∂ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÍÃÌ» ÍÃÂ∆ ÙË≈ ¡Â∂
ÍÃ∂Ó ¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È
«’ «¬‘ Í«‘ÒÛ∆ ÒªÚ ˛ «‹√ È≈Ò ‹∆Ú ⁄Ω∫‘· Â∆Êª «Ú⁄ «¬ÙÈ≈È
’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
““Á»‹Û∆ ÒªÚ””
Á»‹Û∆ ÒªÚ ÍÃ∂Ó Í∆Â∆, √πÂ ÙÏÁ «ÓÒ≈¬∆®
√«Â◊π ’∆Â∆ ÍÓ Í∆Â∆, Á◊≈‘ Ó∂∫ √πº÷ Í≈¬∆®
Á»‹∆ ÒªÚ ‹∆Ú ÍÃÌ» È≈Ò ÍÃ∂Ó ’Á≈ ˛ «‹√ È≈Ò ÙÏÁ ¡Â∂ √πÂ
Á≈ «ÓÒ≈Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ √«Â◊π» È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ’È È≈Ò ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ»
Á∆ Á◊≈‘ «Ú⁄ √π÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ
√Ï ÓÈØÊ «Â√ Á Â∂ Í≈¿π, ÙÈ ÍÀ ’Ø Â≈À®
‘π’Ó ¡øÁ ˛ ⁄≈ ÍÁ≈Ê, ÂÈ, ÓÈ ‹∂’ Ú≈∂®
√≈∂ ÓÈØÊ ÍÃÌ» Á∂ Á ”Â∂ ‹≈‰ È≈Ò Í»∂ ‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∆
ÙÈ ◊Ã«‘‰ ’È È≈Ò ‹∆Ú Â ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍÃÌ» Á∂ ‘π’Ó «Ú⁄ ⁄≈
ÍÁ≈Ê (’≈Ó, ¡Ê, ËÓ, ÓØ’Ù) ‘ÈÕ ‹Ø ÂÈ ÓÈ ÍÃÌ» ¡º◊∂ √ÓÍÂ
’È È≈Ò ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
√«Â◊π ÙÈ «‘ Ú‚Ì≈◊∆, √«‘ø√∂ √◊Ò ◊π¡≈¬∂®
√«Â◊π  » Á≈Â≈ ÍÃ Ì √ø ◊ ≈Â≈, «È√ «ÁÈ ‘« «ÒÚ
Ò≈¬∂ ®
√«Â◊π» Á∆ ÙÈ «Ú⁄ «‘‰ È≈Ò Úº‚∂ Ì≈◊ª Ú≈Ò≈ ‹∆Ú √≈∂
ÌÓª ˘ √Ó≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ √«Â◊π» Á≈Â≈ ‘À ‹Ø ÍÃÌ» È≈Ò «¬º’«Ó’ ‘Ø ¸º’≈ ˛Õ ‹Ø ‹∆Úª Á∆ ‘ Ø˜ ÍÃÌ» È≈Ò «ÏÂ∆ Ò◊≈™Á≈ ˛Õ
ÌÓ Ìπ Ò ≈Ú≈, «Ó«‡¡≈ Á≈Ú≈, ⁄≈Ò ◊π  ª Á∆ ⁄≈Ò∆®
’«‘ «ÚÁ≈√ «¬‘ ÒªÚ Á»‹Û∆ Ï⁄È ◊πª Á∂ Í≈Ò∆®
◊π» Á∂ Áº√∂ ‘Ø¬∂ Ó≈◊ ”Â∂ ⁄ºÒ‰ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ √≈∂ ÌÓ ¡Â∂
Á≈¡Ú∂ √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È
’Á∂ ‘È «’ «¬‘ Á»‹∆ ÒªÚ ˛ «‹√Á∆ ◊π» Á∂ Ï⁄Èª ”Â∂ ⁄ºÒ’∂
Í≈Ò‰≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ
““Â∆‹Û∆ ÒªÚ””
Â∆‹Û∆ ÒªÚ ¡ÚÈ ÁØÙ Â∂, «‘Â Ì«¬¡≈ ÓÈ Ó∂≈®
‘« ÿ«‡ Á∂ «Ú⁄ ¬∂’ √Ó≈È≈, √Ø ÿ« Í≈«¬¡≈ ‚∂≈®
Â∆√∆ ÒªÚ ¡ÚÈ ÁØÙ ÂØ∫ Ó∂≈ ÓÈ «‘Â ‘Ø «◊¡≈Õ ‘« √≈∂
‹ÁØ∫ √«Â◊π» «’Í≈ ’’∂ ıπÙ∆¡ª ÏıÙ Á∂∫Á∂ ‘È Âª ¿πÓª Á∂
«ÚÔØ◊ √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÂÈ, ÓÈ √«Â◊πª ˘ √ÓÍÂ ’È
È≈Ò «ÓÒ‰∆ ¡≈Á √ø◊ ‘πøÁ∆ ˛Õ
«’Í≈ Íº ◊ Ó√Â’ ≈÷Ø , √«Â◊π  √Ï «√ ÔØ ◊ ®
ÍÃ Ì ÂØ ∫ «ÓÒ ’∂ Óª◊Ø , ÍÚ∂ È≈ «Ú¤Ø Û ∂ Ú≈Ò≈ ÌØ ◊ ®
ÍÃÌ» ‹∆ «’Í≈ Á∆ Íº◊ «√ ”Â∂ º÷ ’∂ √Ï √øÂØ÷ È≈Ò ÁØ «√ª
Á∂ «ÓÒ≈Í ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ «ÓÒ ’∂ ¡Á≈√ ’Ø «’
’Á∂ Ú∆ «Ú¤ØÛ≈ È≈ ÍÚ∂Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ Íπ ’ ≈À , ‹ÈÓª Á∂ ‹ªÁ∂ √≈∂ √Ø ◊ ®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ‹∆Úª ˘ Íπ’≈ ’∂ √Ófi≈™Á∂ ‘È
«’ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È È≈Ò ‹ÈÓ ‹ÈÓ Á∂ √Ø◊ √Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∂
‘ÈÕ
““Ù≈Á∆ ¿π Í Á∂ Ù ””
294
““√π ‘ ≈◊ ¿π √ ÂÂ””
√«Â √ø Â Ø ÷ Ì«¬¡≈ ÓÈ Ó∂  ∂ , √«Â◊π  » Ï⁄È π √ π È ≈ÚÀ ®
¡≈«¬¡≈ Ï∂≈◊, «Ó«Ò¡≈ ¡«ÚÈ≈Ù∆, ‹ØÛ∆ ‹»Û∆ √π‘≈ÚÀ®
√«Â◊π» Á∂ Ï⁄È Ë≈‰ ’È È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ÓÈ ˘ √«Â ¡Â∂
√øÂØ÷ ¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «Î ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÚÀ≈◊ ¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂
¡«ÌÈ≈Ù∆ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ «Î «¬‘ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆
ÍÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ Í≈ ’∂ √π‘≈◊‰ Ï‰ ‹ªÁ∆ ˛Õ
ÓÈ Óø Á  Óª˛ ⁄Ø ∫ ¿π Í «‹¡≈, ÍÃ ∆ Â ÍÃ Ì » √ø ◊ Ò≈¬∆®
’«‘ «ÚÁ≈√ √«Â ÒªÚ ⁄ΩÊÛ∆, Íπ÷∂ Íπ÷ «ÓÒ≈¬∆®
√ø√≈ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ¿π√Á≈ ¡√Ê≈È ÓÀ∫ ¡≈Í‰∂ ¡øÁ
‘∆ Á∂÷ «Ò¡≈ ˛Õ «‹√ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ «¬º’ «⁄ºÂ ‘Ø ’∂ ÍÃÌ» Á∂ ÁÙÈª
˘ ÒØ⁄Á≈ ˛ ¿π√ ”Â∂ ÍÃÌ» Á∆ «’Í≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ
ÍÓ ÍÃ Ì » ÍÓ∂ Ù Ú ‹≈È≈, Âª √π º ÷ «ÓÒ∂ ¿π Í ≈À ®
ÓÈ Ó∂ ∫ √º ⁄ Óø ◊ Ò √π º ÷ ‘Ø « ¬, ‹Ø ÒØ ⁄ ≈ ÓÈ Ë≈À ®
ÍÓ ÍÃÌ» ÍÓ∂ÙÚ Á∆ «’Í≈ È≈Ò ¡≈Í≈ √πº÷ª Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆
˛Õ ÓÈ «Ú⁄ √º⁄∂ Óø◊ÒÓ¬∆ ÍÃÌ» Á∂ ◊∆Â ◊≈¿π‰ È≈Ò √º⁄≈ √πº÷
Óø ◊ Ò Á∂ Óø ◊ Ò «ÈÂ ◊≈Úª, «¬‘Ø ¡ø « ÓÃ Â Ë≈≈®
‘«, ‘« √ø◊ «ÒÚ ‹πÛ∆ ‹πÛøÁ∆ √≈⁄≈ «¬‘ √‘≈≈®
ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á∂ ÍÃ∂Ó «Ú⁄ Óø◊Ò ÂØ∫ Óø◊ÒÓ¬∆ ◊π‰ ◊≈™Á≈ ‘ªÕ «¬‘Ø ‘∆
Ó∂∂ ¡øÁ ÍÃÌ» Á∆ ¡ø«ÓÃÂ Ë≈≈ ˛Õ ‘« ‘« È≈Ò «ÒÚ ‹πÛÈ È≈Ò
√º⁄≈ √‘≈≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ
√πøÁ ÙÏÁ ¡≈ÓØÒ’ ÁÙÈ, ‹Ø √«Â◊π Á ¡≈ÚÀ®
’«‘ «ÚÁ≈√ √Ø ÒªÚ Â∆√∆, √πÂ ◊◊È ⁄Û ‹≈ÚÀ®
√«Â◊π» Á∂ Á ”Â∂ ¡≈¿π‰ È≈Ò ‹∆Ú ˘ √πøÁ ÙÏÁ √π‰≈¬∆
«ÁøÁ≈ ˛Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È «’ ¿π‘
Â∆√∆ ÒªÚ ˛ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á∆ √«Â◊π» Á∆ «¥Í≈ È≈Ò √πÂ∆ ÙÏÁ
È≈Ò ‹πÛ’∂ Á√Ú∂∫ Áπ¡≈ »Í∆ ◊◊È ”Â∂ Íπº‹ ‹ªÁ∆ ˛Õ
““⁄Ω Ê Û∆ ÒªÚ””
⁄ΩÊÛ∆ ÒªÚ ÂÈ ‘« ‹≈È≈, √πº÷ √øÍ«Â ÿ ¡≈¬∂®
¡≈√≈, ÓÈ√≈ √«Â◊π  Í»  ∂ , ‹À , ‹À ÙÏÁ ¡Ò≈«¬®
⁄ΩÊ∆ ÒªÚ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ‘« Á∂ È≈Ó ¡ÓØÒ’ ÂÈ ˘ ‹≈‰ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
ÂÁ √≈∂ √πº÷ ¡Â∂ ÷‹≈È∂ ‹∆Ú Á∂ ÿ ¡≈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √≈∆¡ª
«¬º¤≈Úª ¡Â∂ √≈∂ ÓÈØÊ √«Â◊π» Á∆ «’Í≈ È≈Ò Í»È ‘Ø ‹ªÁ∂
‘È ¡Â∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∆ ‹À ‹À’≈ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ √«Â◊π» Á∂ ÙÏÁ Á≈
¡«Ì¡≈√ ’Á≈ ˛Õ
Ë∆∂ , Ë∆∂ ◊¬∆ Í‘π ø ⁄ ‘π ‰ , ‘Ø √«Â◊π  Á∆ Á≈√∆®
È≈ ¡≈Ú∂ , È≈ ‹≈Ú∂ «’Â Úº Ò , «Ó«Ò¡≈ Íπ  ÷ ¡«ÚÈ≈Ù∆®
√«‘‹∂ √«‘‹∂ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ √«Â◊π» Á∆ Á≈√∆ Ï‰ ’∂ ÍÃÌ» Á≈
«Ë¡≈È Ò≈ ’∂ ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∆ ˛Õ «Î «¬‘ ‹∆Ú È≈
‹ÈÓÁ≈ ˛, È≈ ÓÁ≈ ˛Õ «¬√ ˘ ¡«ÌÈ≈Ù∆ ÍπÙ (ÍÃÌ») Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ
295
® ˝ √Ø‘ø √«ÂÈ≈Ó ‹∆˙®
√πÂ √π‘≈◊‰ ◊π» Á∂Ú «Í¡≈∆, √Ø‘ø È≈Ó √ø◊ ÷∂Ò∆®
Ï‘π « Â ‹ÈÓ Á∂ «Úº ¤ «Û¡ª ˘, ¡≈‰ ◊π  ª È∂ Ó∂ Ò ∆®
◊π»Á∂Ú È≈Ò «Í¡≈ ’’∂ √πÂ∆ ÙÏÁ È≈Ò «ÓÒ’∂ √π‘≈◊‰ ‘Ø
‹ªÁ∆ ˛ ¡Â∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó È≈Ò Òº◊’∂ ¡≈ÈøÁ ÒÀ∫Á∆ ˛Õ Ï‘πÂ ‹ÈÓª
ÂØ∫ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ «Ú¤Û∆ ‘Ø‰ ˘ ◊πª È∂ ¡≈ ’∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò «ÓÒ≈ «ÁºÂ≈Õ
fi» · ∆ ÷∂ ‚ «Ï√ ◊¬∆ ÂÈ Â∂ , Ï≈‹∆◊ «√™ Ó∂ Ò ∆®
√º ⁄ ≈ Íπ  ÷ «ÓÒ≈«¬¡≈ ÍÓ∂ Ù Ú, «Â√ √ø ◊ Ò≈‚ Ò‚∂ Ò ∆®
√≈∆ ÁπÈ∆¡ª Á∆ fi»·∆ ÷∂‚ «¬√ ÁπÈ∆¡ª ”ÂØ∫ ıÂÓ ‘Ø ◊¬∆, ‹ÁØ∫
√«Â◊πª È∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Ï≈‹∆◊ È≈Ò √πÂ∆ «ÓÒ≈ «ÁºÂ∆Õ «‹√
È≈Ò √º⁄∂ Íπ÷ È≈Ò «ÓÒ≈Í ‘Ø «◊¡≈, «‹√ È≈Ò Òº◊ ’∂ ‹∆Ú »Í∆
«¬√Â∆ ÏÃ‘Ó ¡≈ÈøÁ ÒÀ∫Á∆ ˛Õ
¡≈Í √Ó≈È ¡≈Í‰∂ ’∆Â∆, ¡≈«◊¡≈È ÈƒÁ Â∂ ‹≈◊∆®
Ìπ º Ò ∆ ¸º ’ ∆ √Â∂ ÍÀ ◊¬∆, ¡≈ÂÓ «√™ «ÒÚ Ò≈◊∆®
‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ˘ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ ÂØ∫ ‹◊≈ ’∂ ¡≈Í‰∂ √Ó≈È ’
«Ò¡≈Õ ÓÀ˘ ÌπºÒ∆ Ì‡’∆ ‘Ø¬∆ ˘ ≈√Â∂ Í≈ ’∂ ¡øÁ ÍÃÌ» È∂ ¡≈Í‰∂
¡øÁ «ÒÚ Ò≈ Ò¬∆Õ
√Ï «Ú¡≈Í∆ √«Â◊π  Ó∂  ≈, √Ì Á≈ ’∂ √π Ë ≈®
’‘∂ «ÚÁ≈√ ÓÈ Ì«¬¡≈ Á∆Ú≈È≈, «Ó«Ò¡≈ ¡ø « ÓÃ Â Ë≈®
√«Â◊π» Ó∂≈ √Ú«Ú¡≈Í’ ˛ ‹Ø √Ì ‹∆Úª Á≈ √πË≈ ’Á≈ ˛Õ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È ‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ÍÃÌ»
296
297
⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ ÍÃÌ» ¡º◊∂ ÂÈ ÓÈ ¡Í‰ ’È È≈Ò √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈
˛Õ
«Èº‹ ÍÂ∆ √≈Ê ÍÃ∆Â, √≈¬∆ √Ø‘≈◊‰∆®
ÍÂ∆ «ÏÈ ¡≈È È≈ ‘∂∂ √≈ Ï«‚Ì≈◊‰∆®
«Èº‹ ÍÂ∆-ÍÃÌ» È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ’È È≈Ò ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆
√π‘≈◊‰ Ï‰ ‹ªÁ∆ ˛Õ ÍÃÌ» ÍÂ∆ ÂØ∫ «ÏÈ≈ ’Ø¬∆ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆
Úº‚∂ Ì≈◊ª Ú≈Ò∆ È‘ƒ ˛Õ
«‹øÈ ËøÈ ÍÂ∆ ÍÃÓ∂ÙÚ, ‹≈ÈÔØ, ˛ √‘∆®
√Á≈ √π‘≈◊‰ È≈, Í≈«¬ Áπº÷ È≈ ’‘∆®
«‹√ ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ’ØÒ ÍÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ı‹≈È≈ ˛ ¿π‘
‘Ó∂Ù≈ √π‘≈◊‰ «‘øÁ∆ ˛ ¡Â∂ ¿π√ ˘ ’Ø¬∆ Ú∆ Áπº÷ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
’«‘ «ÚÁ≈√ Íπ’≈∂, ‹ÍÔØ È≈Ó ÁØ¬∂®
‘« ’≈‹ √Ø ¬∂’, √Á≈ √πº÷ Ó≈‰Ø ÁØ¬∂®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Íπ’≈ ’∂ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ÍÂ∆ÍÂÈ∆ ÁØÈª ˘ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹ºÍ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ‘« Á≈ È≈Ó ‹ºÍ‰
»Í∆ ’≈‹ «¬º’ √Ã∂Ù‡ ’≈‹ ˛ «‹√Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ÁØÈØ ÍÂ∆
ÍÂÈ∆ √Á≈ √πº÷ Ó≈‰Á∂ ‘ÈÕ
““Óø ◊ Ò≈⁄≈ Á» ‹ ≈””
Á» ‹ ≈ Ì≈˙ «Ó‡≈˙, Óø ◊ Ò≈ Á» √ ≈®
Ï‰, «Âz‰ ÍÏÂ, Í» ‘ÔØ, ÍÃÌ ‘»ø√≈®
ÓÈ «Ú⁄Ø∫ ÁÚÀÂ ˘ √Ó≈ÍÂ ’È≈ Á»√≈ Óø◊Ò≈⁄≈ ˛Õ
Ú‰ª, Â∆Êª Â∂ ÍÏÂª Ì≈Ú ‘ Í≈√∂ ÍÃÌ» √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
ÿ«‡, ÿ«‡ ¬∂ ’ Ø , ¡Ò÷, Í√≈≈ Í√«¡≈®
◊πÓπº÷ ‹≈È∂ ◊Ô≈È, È≈ ‹≈È∂ ¡√«¡≈®
ÿ‡ ÿ‡ «Ú⁄ Ì≈Ú ‘ Í≈√∂ ÍÃÌ» Á≈ Í≈√≈ Í√«¡≈ ‘Ø«¬¡≈
˛Õ ◊πÓπ÷ ’∂ÚÒ ÍÃÌ» Á∂ ÏÃ‘Ó «◊¡≈È ˘ ‹≈‰Á≈ ˛Õ ‘Ø ’πfi È‘ƒ
‹≈‰Á≈Õ
√Ì ÿ«‡ Í»È ÏÃ‘Ó, ‹≈È ◊π Í≈«¬’∂®
‘∂ √Á≈ ¡≈ÈøÁ, Â≈√ ◊π‰ ◊≈«¬’∂®
◊π» ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ‹∆Ú ‹≈‰Á≈ ˛ «’ ÿ‡ ÿ‡ «Ú⁄ ‘
Í≈√∂ ÏÃ‘Ó √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ¿π√Á∂ ◊π‰ ◊≈ ’∂ ‹∆Ú √Á≈ ¡≈ÈøÁ
«Ú⁄ «‘øÁ≈ ˛Õ
Á≈ Á∆Ú≈È≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, «Î «¬√ ˘ ¡≈Í‰∂ ¡øÁØ∫ ‘∆ ¡ø«ÓÃÂ Á∆
Ë≈≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ˛Õ
““Óø◊Ò≈⁄≈””
““Óø◊Ò≈⁄≈ Í«‘Ò≈””
‘«, ‘« È≈Ó «Ë¡≈¿π, √Á≈ ÓÈ ÍÃ∂Ó ’®
ÒØÌ, ÓØ‘, ‘ø’≈, Á»Â, ‹øÓ Á» ‘«®
‹∆Ú ˘ ‘Ó∂Ù≈ ÓÈ «Ú⁄ ‘« ‘« È≈Ó «Ë¡≈¿π‰≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛Õ ‘« Á∆ «’Í≈ È≈Ò ÒØÌ, ÓØ‘, ‘ø’≈, Á»Â ¡Â∂ ‹ÓÁ»Â Á» ‘Ø
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
√º⁄, Ù∆Ò, √øÂØ÷, √Á≈ «ÁzÛ ’∆‹∆¬∂®
¡ø«ÓÃÂ ‘« ’≈ È≈Ó, ÍÃ∂Ó ’ Í∆‹∆¬∂®
‹∆Ú ˘ ÓÈ «Ú⁄ ‘Ó∂Ù≈ √º⁄, Ù∆Ò ¡Â∂ √øÂØ÷ Íº’≈ «ÈÙ«⁄Â
’’∂ Ë≈È ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ‘« Á≈ È≈Ó »Í∆ ¡ø«ÓÃÂ ‹∆Ú ˘ ÍÃ∂Ó
’’∂ Í∆‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
√øÂª √ø◊ «ÈÚ≈√, √Á≈ «⁄ºÂ ÒØÛ∆¬∂®
ÓÈÓπº÷ ÁπÙ‡≈ √ø◊Â, ÂØ∫ ÓÈ ÓØÛ∆¬∂®
√øÂª Á∆ √ø◊Â Ú≈√Â∂ ‹∆Ú ˘ ‘Ó∂Ùª ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄
«¬º¤≈ º÷‰∆ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ÓÈÓπº÷ª ¡Â∂ ÁπÙ‡ª Á∆ √ø◊Â ÂØ∫ ÓÈ ˘
‘‡≈¿π‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
ÓÈÓπº÷ «⁄ºÂ ’·Ø, ÍºÊ √Ó ‹≈È∆¬∂®
Ì∆‹Â È≈‘È ’Ï∆, ‘∂ «Ú⁄ Í≈È∆¬∂ ®
ÓÈÓπº÷ ‹∆Ú Á≈ ÓÈ ÍºÊ Úª◊ ’·Ø √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
«‹Ú∂∫ ÍºÊ Í≈‰∆ «Ú⁄ «Ìº‹Á≈ È‘ƒ ˛ «¬√ ÍÃ’≈ ÓÈÓπº÷ ‹∆Ú Ú∆
√øÂª Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ È‘ƒ «Ìº‹Á≈Õ
Â«‹ ’·Ø ’≈ √ø◊, √Á≈ ◊π Ù‰ ◊‘π®
◊π ⁄ÈÈ Ó∂∫ «Ë¡≈È, √Á≈ Óπº÷ ≈Ó ’‘π®
’·Ø ‹∆Ú Á∆ √ø◊Â ¤º‚ ’∂ ‘Ó∂Ù≈ ‹∆Ú ˘ ◊π» Á∆ ÙÈ
«Ú⁄ «‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛, ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ◊π» ⁄Èª Á≈ «Ë¡≈È Ë’∂ Óπº÷
ÂØ∫ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ¿π⁄≈È ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
ÈºÂ ÍÂ∆ √≈Ê ÍÃ∆Â, √Á≈ ÓÈ ’∆‹∆¬∂®
ÂÈ, ÓÈ ¡Í∂ Âª‘, √Á≈ √πº÷ Ò∆‹∆¬∂®
«ÈºÂ≈-ÍÃÂ∆ ÍÂ∆-ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò ÓÈ «Ú⁄ ÍÃ∆Â∆ ’È∆
298
299
√«Â◊π ’∂ Ò◊ ⁄È, √Á≈ ‘« ◊≈¬∆¡À®
«ºË, «√ºË, ÈΩ∫ «ÈºË, √Ì∆ ’¤‘» Í≈¬∆¡À®
√«Â◊πª Á∂ ⁄È∆ Òº◊‰ È≈Ò √Á≈ ‘« Á∂ ◊π‰ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂
‘È ¡Â∂ √≈∆¡ª «ºË∆¡ª-«√ºË∆¡ª, ÈΩ∫ ÷˜≈È∂ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
√«Â◊π  ’∂ ÍÃ √ ≈Á, ¡‡º Ò √π ‘ ≈◊ ˛®
√«Â◊π  Ì¬∂ «Á¡≈Ò, Âª ‹≈«◊ÔØ Ì≈◊ ˛®
√«Â◊π» Á∆ «’Í≈ È≈Ò ¡º‡Ò √π‘≈◊ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ
√«Â◊πª Á∂ ÁÙÈ ’È È≈Ò √≈∂ Í≈Í «Ó‡ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
√«Â◊π  ÁÙÈ Í≈«¬, «Ó‡∂ ¡º ÿ √Ï ‘∆®
Í≈«¬¿π Ù∆Ò «ÈË≈È, «Ó‡≈«¬ ◊Ï ‘∆®
√«Â◊πª Á∂ ÁÙÈ ’È È≈Ò √≈∂ Í≈Í È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó »Í∆ ÷˜≈È≈ ÍÃ≈ÍÂ ’È È≈Ò ‘ø’≈ Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈
˛Õ
«‘¡≈ È≈ √ø √ ≈ Ó» Ò , «‹ø È ∑ ∆ ◊π  Í≈«¬¡≈®
«‘Á∂ Ì«¬¡≈ ÍÃ ’ ≈Ù ¡◊Ô≈È «Ó‡≈«¬¡≈®
«‹È∑ª È∂ ◊π» ˘ Í≈ «Ò¡≈, ¿πÈ∑ª Á∂ ÌÓ Ú∆ Óπº„ ÂØ∫ È≈Ù ‘Ø
«◊¡≈Õ ÓÈ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ ÍÃ’≈Ù ‘Ø‰ È≈Ò ¡«◊¡≈È »Í∆
‘È∂∂ Á≈ È≈Ù ‘Ø «◊¡≈Õ
«ÏÈ ‘« È≈Ó È≈ √≈, ’¤‘» √ø √ ≈ ˛®
‘« ’≈ È≈Ó «Ë¡≈ÚÀ , Ì«Ú «Èº Ë Í≈ ˛®
ÍÃÌ» Á∂ ‘« È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ √ø√≈ «Ú⁄ ‘Ø ’Ø¬∆ √≈
È‘ƒ ÒÀ∫Á≈Õ ‘« Á≈ È≈Ó «Ë¡≈¿π‰ È≈Ò ‹∆Ú ÌÚ√≈◊ ÂØ∫ Í≈ ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ
Óø◊Ò Ó‘ª √Ø Óø◊Ò, ‘«, ‘« È≈Ó ˛®
¡≈· Í«‘ Óπ º ÷ ‹ÍØ , «¬‘∆ Ùπ º Ì ’≈Ó ˛®
√Ì Óø◊Ò≈⁄≈ «Ú⁄Ø∫ Ó‘ªÓø◊Ò≈⁄≈ ‘« Á≈ È≈Ó ˛Õ ¡≈·
Í«‘ Ì≈Ú ‘ √Ó∂∫ Óπº÷ «Ú⁄ ‘« Á∂ È≈Ó Á≈ ‹≈Í ’È≈ √Ì ÂØ∫
√Ã∂Ù‡ ’øÓ ˛Õ
√º ⁄ «ÚÁ≈√ ÏÂ≈Ú∂ , È≈Ó È≈ ¤Ø ‚ ∆¬∂ ®
◊π  ⁄ÈÈ Ó∂ ∫ «Ë¡≈È, √Á≈ ÓÈ ‹Ø Û ∆¬∂ ®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √º⁄ Áº√Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈
’Á∂ Ú∆ È≈Ó È‘ƒ ¤º‚‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ¡Â∂ ◊π» ⁄Èª «Ú⁄ «Ë¡≈È
Ò◊≈ ’∂ ÓÈ ˘ ‹ØÛÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
‹Ø ‘« Â∂ Ï∂ - Óπ º ÷ , √Á≈ Áπ º ÷ Í≈«¬ ˛®
Ó≈È√ ‹ÈÓ ¡≈ÓØÒ, «Ï¡Ê ◊π¡≈«¬ ˛®
‹Ø ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ ‘È ¿π‘ ‘Ó∂Ù≈ Áπº÷ Í≈™Á∂ ‘È ¡Â∂
¡≈Í‰≈ ¡ÓØÒ’ ‹ÈÓ «Ú¡Ê ◊Ú≈™Á∂ ‘ÈÕ
◊π «ÏÈ Ò‘∂ È≈ Ë∆, Í∆ Ï‘π Í≈«¬ ˛®
Ò‘∂ ¡È≈Á √Ï, ·¿π ‹‘≈ ‹≈«¬ ˛®
◊π» ÂØ∫ «ÏÈª Ë∆‹ È‘ƒ ¡≈™Á∆ ¡Â∂ ‹∆Ú Ï‘πÂ Áπ÷
º Í≈™Á≈
˛Õ ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ ’∂ ‹∆Ú «‹ºÊ∂ Ú∆ ‹ªÁ≈ ˛ ¿π√ ˘ Ó≈‰ ÍÃ≈ÍÂ È‘ƒ
‘πÁ
ø ≈Õ
‹Ï ◊π Ì«¬ «Á¡≈Ò, √Ø ⁄È∆ Ò≈«¬¡≈®
√«Â◊π ’≈‡∂ ÏøËÈ, È≈Ó ‹Í≈«¬¡≈®
‹ÁØ∫ ◊π» «Á¡≈Ò ‘πøÁ∂ ‘È Âª ⁄Èƒ Ò≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ √«Â◊π» «’Í≈
’’∂ √≈∂ ÏøËÈ ’º‡ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ¡Â∂ È≈Ó ‹Í≈™Á∂ ‘ÈÕ
√≈Ë √ø◊ ÍÃÂ≈Í, √Á≈ √πº÷ Í≈¬∆¬∂®
√øÂÈ ’∂ ÍÃÂ≈Í, È≈Ó ‘« «Ë¡≈¬∆¬∂®
√øÂª Á∆ √ø◊Â Á∂ ÍÃÂ≈Í ’’∂ ‹∆Ú ‘Ó∂Ù≈ √πº÷ Í≈™Á≈ ˛Õ
√øÂª Á∆ «’Í≈ È≈Ò ‘∆ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó «√Ó ‘πøÁ≈ ˛Õ
√ø Â È ’∂ ÍÃ Â ≈Í, ÍÂ∆ ÍÃ Ì Í≈¬∆¡À ®
«Ó«Ò¡≈ ¡‡ºÒ √π‘≈◊, «ÚÔØ◊ ◊Ú≈¬∆¬∂®
√øÂª Á∂ ÍÃÂ≈Í È≈Ò ÍÂ∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ˛ «‹√
È≈Ò ÍÂ∆ ÍÃÌ» »Í∆ ¡‡ºÒ √π‘≈◊ «ÓÒ‰ È≈Ò «ÚÔØ◊ √Ó≈ÍÂ ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ
√ø ◊ Â ÂØ ∫ ¡≈Ù∆Ú≈Á, «¬√ ‹Ø Û ∆¬∂ ®
’«‘ «ÚÁ≈√ «¬È √ø◊, √Á≈ √πº÷ ÒØÛ∆¬∂®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
√ø◊Â ÂØ∫ ¡Ù∆Ú≈Á ÒÀ ’∂ ÍÃÌ» È≈Ò ‹πÛ ‹ªÁ≈ ˛ ¿π√˘ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ √πº÷
““Óø◊Ò≈⁄≈ Â∆√≈””
«Ò «ÓÒ √÷∆¡ª, Óø◊Ò ◊≈«¬¡≈ Â∆√≈®
√Á≈ ‹ÍØ ‘« È≈Ó, È≈ ’Ï‘» Ï∆√≈®
√÷∆¡ª È∂ Ò «ÓÒ ’∂ Â∆√≈ Óø◊Ò≈⁄≈ ◊≈«¬¡≈Õ
√Á≈ ‘« Á≈ È≈Ó ‹ºÍ‰ È≈Ò ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒÁ≈ È‘ƒÕ
300
301
Óø ◊ Ò ⁄≈ ¡≈Èø Á , √÷∆ Óπ º ÷ ◊≈«¬¡≈®
’≈‹ Ì«¬¡≈ √π‘∂Ò≈, ‘« ‘« «Ë¡≈«¬¡≈®
⁄ΩÊ≈ Óø◊Ò≈⁄≈ ◊≈¿π‰ È≈Ò ¡≈ÈøÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ˛,
‘« ‘« È≈Ó «Ë¡≈¿π‰ È≈Ò ‹∆Ú Á≈ ’≈‹ √¯Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
ËøÈ ¡Ω «Í ’∆, ÍÃ∆Â Ï‰∆ «¬º’ √≈ ˛®
ÿ‡≈, ¤‡≈ √Ó «ÓÒ∆, Ó∆È «‹Ó Ú≈ ˛®
‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ Á∆ ÍÃÌ» ÍÂ∆ È≈Ò «¬√ ÍÃ’≈ √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆
‘Ø ‹ªÁ∆ ˛, «‹Ú∂∫ Ó¤Ò∆ Á∆ Í≈‰∆ È≈Ò ÍÃ∆Â∆ ˛, Í≈‰∆ ÂØ∫ «ÏÈ≈
Ó¤Ò∆ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ ◊Ú≈ «ÁøÁ∆ ˛,‹∆Ú Ú∆ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂
√Ì Í≈√∂ ¿π√ ˘ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡ÈπÌÚ ’Á≈ ˛Õ
«Í √ø◊ Í≈«¬ ¡≈ÈøÁ, È≈ Áπº÷ ’∆ Ò∂√ ˛®
ÍÂ∆ ’∆ ¡≈◊Ô≈ Ó∂∫, ‹Ø ‘∂ ‘Ó∂Ù ˛®
ÍÃÌ» ÍÂ∆ Á∆ √ø◊Â ’’∂ ¡≈ÈøÁ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ˛ ¡Â∂ Áπº÷ª
Á≈ È≈Ù ‘πøÁ≈ ˛, ‹Ø ‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ÍÃÌ» ÍÂ∆ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «Ú⁄
‘Ó∂Ù≈ «‘øÁ∆ ˛Õ
ÍÂ∆ ÍÓ∂ Ù Ú ’’∂ , «‹È Ëø È ‹≈«‰¡≈®
√Á≈ √π÷∆ Ï‘π È≈, √Ï √πº÷ Ó≈«‰¡≈®
‹∆Ú »Í∆ «¬√Â∆ ÍÃÌ» ÍÂ∆ ˘ √Ã∂Ù‡ ’’∂ ‹≈‰Á∆ ˛ ¿π‘
‘Ó∂Ù≈ √π÷∆ «‘øÁ∆ ˛ ¡Â∂ √Ì √πº÷ª ˘ Ó≈‰Á∆ ˛Õ
«‹È Í √«Â◊π  ÁÔ≈Ò, √π ÷ ∆ Ï‘π ◊≈¬∆¬∂ ®
Ó«‘Ó≈ ¡Í ¡Í≈, È≈ ’∆ÓÂ Í≈¬∆¬∂®
«‹√ ‹∆Ú Â∂ √«Â◊π» «Á¡≈Ò ‘πøÁ∂ ‘È, ¿π‘ ‘Ó∂Ùª √πº÷
Í»Ú’ ÍÃÌ» Á∂ ◊π‰ ◊≈™Á∆ ˛Õ ÍÃÌ» Á∆ Ó«‘Ó≈ Ï∂¡øÂ ˛, ¿π√ Á∆
’∆ÓÂ È‘ƒ Í≈¬∆ ‹≈ √’Á∆Õ
√«Â◊π ’∂ √ø◊, Â∂∂ ¡Ú Ú∆ ’∂ÂÛ∂®
’ ’∂ «ÁzÛ ÍÃ∆Â, ÍÃ∂Ó ’Ø ‹∂ÂÛ∂®
√«Â◊π Á∆ √ø◊Â ’’∂ √≈∂ Â∂∂ ¡≈Í‰∂ Ï‰ ‹ªÁ∂ ‘È, Â»ø
√«Â◊π» È≈Ò Íº’∆ ÍÃ∆Â∆ ’ ¡Â∂ ‘Ø √ÌÈª È≈Ò Ú∆ ÍÃ∂Ó ’Õ
’≈‹ √Ì ‘∆ Í»∂, √«Â◊π» ’ Á∆¬∂®
Í»  Ï Íπ ø È ¡È∂ ’ Îº Ò «Â√ ¡Ï Ò∆¬∂ ®
√«Â◊π» È∂ «’Í≈ ’’∂ Â∂∂ √≈∂ ’≈‹ √øÍ»È ’ «ÁºÂ∂
‘È ¡Â∂ «Í¤Ò∂ ’∆Â∂ ⁄ø◊∂ ’Óª Á∂ ÎÒ ÂÀ˘ ÒºÌ ’∂ «ÁºÂ∂ ‘ÈÕ
‹È «ÚÁ≈√ «Í¡≈√, √Á≈ ◊π È≈Ó ’∆®
‘« √ø◊ ‘∂ ÍÃ∆Â, ˙‡ «¬º’ È≈Ó ’∆®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ
«Ú⁄ ‘Ó∂Ù≈ √«Â◊π» Á∂ È≈Ó Á∆ «Í¡≈√ «‘‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ ‘« È≈Ò
‘Ó∂Ù≈ ÍÃ∆Â∆ ’’∂ È≈Ó Á≈ ¡≈√≈ ÒÀ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
““¡ÈÓØÒ Ú⁄È””
ÍÃ‰ÚøÂ∂ ÍÃ‰ ÿÛ∆, √Ø‘≈¬∆ ‹∆˙®
ÍÃÌ «’Í≈ Â∂ ¡≈‰, «ÓÒ≈¬∆ ‹∆˙®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! ÍÃ‰ ’È
Á≈ ÙπÌ ¡Ú√ ¡≈ «◊¡≈ ˛Õ ÍÃÌ» Á∆ «¥Í≈ È≈Ò «ÓÒ≈Í ‘Ø¬∂ ‘ÈÕ
ÍÃ‰ ÍÃ‰ÚøÂ∂ ÍÃ‰, Ë≈È ’∆ ‹∆˙®
ÍÃ‰ Ó∂∫ ¬∂’ È≈Ó, √Ø Ò∆ ‹∆˙®
‘∂ ‹∆ÚØ! ¡À√≈ ÍÃ‰ «‘Á∂ ”⁄ Ë≈È ’Ø «’ ‘ √Ó∂∫ ÍÃÌ» Á∂
«¬’ È≈Ó Á≈ √Ú≈√-√Ú≈√ «√ÓÈ ’È≈ ‘ÀÕ
ÍÂ∆ ÿ ÍÂÈ∆, ¬∂ ’ √≈«¬‰ ‹∆˙®
Ó≈Â ÏÛ∆, ¤Ø‡∆ √Ó, ÌÀ‰ ‹∆˙®
ÍÂ∆ Á≈ ÿ √»fiÚ≈È ÍÂÈ∆ È≈Ò ‘∆ ÙØÌÁ≈ ˛Õ Úº‚∆ «¬√Â∆
˘ Ó≈Â≈ √Ó≈È, ¤Ø‡∆ ˘ ÌÀ‰ √ÓÈ √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
ÍÂ∆, ÍÓ∂ Ù Ú, √Ó È‘ƒ Á∂ Ú ‹∆˙®
Í»‹È, √∂ÚÈ √Ó, È‘ƒ Ó∂Ú ‹∆˙®
ÍÂ∆ ÍÃÓ∂ÙÚ »Í √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛, ¿π√ ÂØ∫ Úº‚≈ ‘Ø ’Ø¬∆
Á∂Ú È‘ƒ ˛Õ ¿π√Á∆ √∂Ú≈ ’È È≈Ò ‘∆ Úº‚≈ ¯Ò «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
ÍÚÈ, ¡◊È, ‹ºÒ, ‹øÈ ‘Ó≈¬∆ ‹∆˙®
√»‹, ËÂ, √ø◊Â, ⁄øÈ ¡◊Ú≈¬∆ ‹∆˙®
‘Ú≈, ¡º◊, ‹Ò ‹∆Ú Á∂ √‘≈«¬’ ‘ÈÕ √»‹, ËÂ∆, ⁄øÁÓª
Á∆ √ø◊Â ‹∆Ú Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ’ ‘∂ ‘ÈÕ
Ï‘πÂ ‹ÈÓ «Ú¤ÛÂ, «ÚÔØ◊ ‹∆˙®
√πÂ ÙÏÁ «ÚÔØ◊, √ø‹Ø◊ ‹∆˙®
‹∆Ú Ï‘πÂ ‹ÈÓª ÂØ∫ ÍÃÌ» ÂØ∫ «Ú¤Û ’∂ «ÚÔØ◊ √«‘ «‘≈ ˛Õ
ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ÙÏÁ-√πÂ Á≈ «ÓÒ≈Í ‘Ø‰ È≈Ò ‘∆ «ÚÔØ◊
√Ó≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
““Óø ◊ Ò≈⁄≈ ⁄Ω Ê ≈””
302
303
«ÚÁ≈√ ‘Ó≈∂ ≈Ó ‹∆ ÁÙÊ ’« √πÂ Èª«‘®
≈Ó ‘ø « Ó Ó«‘ «Ó ‘ÔØ «Ï√Ï ’π ‡ ø Ï ‘ Óª«‘®1®
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ «‹√ ≈Ó
Á≈ ÓÀ∫ È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘ª ¿∞‘ ÁÙÊ Á≈ ÍπºÂ ≈Ó È‘ƒ ‘ÀÕ Ó∂≈ ≈Ó
Âª √Ú«Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ¡À√≈ ≈Ó Ó∂∂ «‘Á∂ ¡Â∂ √ø√≈ »Í∆ Í«Ú≈
«Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‘Ó≈Ø ≈Ó ÂØ √’Ò ‘ÔØ ÌÍ» « ®
ØÓ ØÓ Ó∂ «Ó «‘˙ ≈Ó Ó√»’ È Á»«®2®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂≈ ≈Ó
Âª √≈∂ ÏÃ«‘Ó≥‚ Á∂ ’‰-’‰ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÍÂ∆ÍÓ≈ÂÓ≈ ¡≈Í‰∆ √≈Ë’-»Í∆ √π‘≈◊‰ «¬√Â∆ ÂØ∫ ’Á∂ Á» È‘ƒ
‘ÀÕ
√Ú «Ú¡≈Í’ ≈Ó ‘À Èª‘ ’Ø ¿ ∞ «¬’ ·ªÓ®
√«Â◊π  » √≈«‘Ï √÷≈ ÌÔØ «ÚÁ≈√ ‘Ó≈Ø ≈Ó®3®
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ≈Ó
√Ú«Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ «‘‰ Á≈ ’Ø¬∆ «¬’ «‡’≈‰≈ È‘ƒ ‘ÀÕ
√«Â◊πª Á∆ «’Í≈ È≈Ò √Ú«Ú¡≈Í∆ ≈Ó ‹∆Ú Á≈ √‘≈«¬’ Ï‰
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√Ú «ÈÚ≈√∆ ≈Ó ‹» √Ï ÿ‡ «‘˙ √Ó≈«¬®
“«ÚÁ≈√” È≈Ó ⁄’Ó’ «ÏÈ≈ ‘’ È± ¡«ÁÃ√‡≈«¬®4®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ≈Ó Âª
√Ú-«ÈÚ≈√∆ ‘À, ¡Â∂ √ø√≈ Á∂ ÿ‡-ÿ‡ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ Í ¿∞√ Á∆ √«Â ‹ØÂ Á≈ ÍÃ’≈Ù ¿∞√ √Ó∂∫ Âº’ È≈ Âª Á∂«÷¡≈ ‹≈
√’Á≈ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¡È∞ÌÚ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈, ‹ÁØ∫ Âº’ ÍÃÌ» È≈Ó
»Í∆ ⁄’Ó’ (ÍºÊ) Á∂ È≈Ò ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ ˘ ◊«Û¡≈ È‘ƒ ‹ªÁ≈
Ì≈Ú ÍÃÌ» Á∂ «√ÓÈ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ¿∞√ Á∂ È≈Ó »Í∆ √º⁄∂ ÍÃ’≈Ù Á∆
¡ÈπÌ»Â∆ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ
√Ï ÿ‡ Ó∂  ≈ √ª¬∆¡ª ‹ÒÚ≈ «‘˙ «Á÷≈«¬®
«ÚÁ≈√ È◊ Óø«‘ Ó «‘˙ ’Ï‘π È «¬Â ¿∞Â ‹≈«¬®5®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂≈ Ó≈Ò’
ÍÃÌ» ÿ‡-ÿ‡ «Ú⁄ «Ú¡≈Í’ ‘Ø ’∂ ¡≈Í‰≈ ’ΩÂ’ «Á÷≈ «‘≈ ‘ÀÕ
Ó∂≈ ÍÃÌ» √ø√≈ »Í∆ È◊ «Ú⁄ Ú«√¡≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ’Á∂ Ú∆ Úº÷ ‘Ø ’∂
«¬ºË-¿πºË È‘ƒ ‹≈ √’Á≈Õ
√Ï ÿ‡ Ó≈«‘ø «Ó «‘˙ «ÚÁ≈√ ‘Ó≈Ø ≈Ó®
√Ø ¬ ∆ Ï» fi À ≈Ó ’± ø ‹Ø ‘Ø « ¬ ≈Ó ◊π Ò ≈Ó®6®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂≈ √Ú«Ú¡≈Í∆ ≈Ó √ø√≈ Á∂ √≈∂ ‹∆Úª «Ú⁄ Ú«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Í ¿∞√
√Ú«Ú¡≈Í’ ≈Ó ˘ ¿∞‘∆ ‹≈‰ √’Á≈ ‘À ‹Ø ¿∞√ Á≈ √∂Ú’ (◊πÒ≈Ó)
Ï‰ ‹≈Ú∂Õ
ÿ‡ ÿ‡ «Ú¡≈Í’ ≈Ó ‘À ≈Ó«‘ Ïπ fi À ’Ø « ¬®
«ÚÁ≈√ Ïπ fi À √Ø ¬ ∆ ≈Ó ’± ø ‹¿∞ ≈Ó √È∂ ‘ ∆ ‘Ø « ¬®7®
¡Ê∏◊π  » «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈™Á∂ ‘È ≈Ó Âª
√Ú«Ú¡≈Í’ ‘À, Í ¿∞√ Á∆ Í«‘⁄≈‰ Âª ’Ø¬∆ «ÚÒ≈ ‹∆Ú ‘∆ ’
√’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÃÌ» ˘ Âª ’∂ÚÒ ¿∞‘∆ ‹≈‰Á∂ ‘È ‹Ø ¿∞√ È≈Ò √º⁄≈
ÍÃ∂Ó ’Á∂ ‘ÈÕ
√Ú«Ú¡≈Í’ ≈Ó
ÍÃ ‰ ’Â∂ , ÍÃ ‰ ÂØ Û , «ÈÌ≈¿π ‹∆˙®
ÒØ’ ’π√ø◊ Î’, È‘ƒ Í≈¿π ‹∆˙®
‘∂ ÍÃ‰ ’È Ú≈«Ò˙, ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¡≈Í‰∂ ÍÃ‰ ˘
Í»≈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ÷Ø‡∂ ÒØ’ª Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ¡≈Í‰∂ ÍÃ‰
«Ú⁄ «ÚÿÈ È‘ƒ Í≈¿π‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
‹È «ÚÁ≈√ «ÈÌ¿π √ø«◊, √Ø¬∆ ‹∆˙®
◊π «’Í≈ Â∂, ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø«¬ ‹∆˙®
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ‘∆
‹∆Ú Á≈ ‘Ó∂Ùª √≈Ê∆ «‘øÁ≈ ˛Õ ◊π» Á∆ «¥Í≈ È≈Ò ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
‘πøÁ∆ ˛Õ
® ÙÒØ’®
‘« √Ø ‘∆≈ ¤≈«‚ ’À ’«‘ ¡≈È ’∆ ¡≈√®
Â∂ È ÁØ ‹ ’ ‹≈«‘◊∂ √«Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√®
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ‘∆∂ »Í∆ È≈Ó ˘ ¤º‚ ’∂ «‹‘Û≈ ‹∆Ú Óπ’Â∆ Á∆ ‘Ø
’Ø¬∆ ¡≈√ º÷Á≈ ‘À, ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫
‘Ó∂Ù≈ ¡‡ºÒ «‘‰ Ú≈Ò∆ √º⁄≈¬∆ ’«‘øÁ≈ ‘ª «’ ¡«‹‘≈ ‹∆Ú È’ª
˘ ‹≈Ú∂◊≈Õ
304
ÓÈ Ó≥Á «Ú⁄ ÍÃÌ» Ú√Á≈ ‘À
’≈Ï∂ ¡π ’À Ò ≈√ Ó≥ « ‘ «‹‘ ’± ø „» ø „ ‰ ‹ª‘Õ
“«ÚÁ≈√” «Í¡≈≈ ≈Ó Â¿∞ ÏÀ· ‘≈ ÓÈ Óª‘®16®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
‘∂ ‹∆Ú! «‹√ ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ Â±ø ’≈Ï∂ ¡Â∂ ’ÀÒ≈Ù ÍÏÂ «Ú÷∂ ÒºÌ‰
Ò¬∆ ‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÍÃÌ» «Í¡≈≈ Â∂∂ ÓÈ-»Í∆ Ó≥«Á «Ú⁄ ÓΩ‹»Á ‘À,
Â±ø ¿∞√ Á∆ ÷Ø‹ Ï≈‘ Ì‡’‰ Á∆ Ï‹≈«¬ ¡≈Í‰∂ ¡≥Á ‘∆ ’Õ
Ï≈‘ ÷Ø ‹ Â ’≈ «Î¬∂ ÿ‡ Ì∆Â ‘∆ ÷Ø ‹
“«ÚÁ≈√” ¿∞ÈÓ«È √≈«Ë’ Á∂÷‘π «Í¡≈ ’±ø ¡Ø‹®17®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! Â±ø
ÍÃÌ» ˘ Ï≈‘ «’¿∞∫ ÷Ø‹Á≈ «ÎÁ≈ ‘À? ¿∞‘ Âª Â∂∂ ÓÈ »Í∆ Ó≥«Á
«Ú⁄ ‘∆ ÓΩ‹»Á ‘À, «¬√ Ò¬∆ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ Â±ø ¡≈Í‰∂ ¡≥Á ‘∆ ÷Ø‹
’Õ «‹√ √Ó∂∫ √Ó≈Ë∆ Ò◊≈ ’∂ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ ÷Ø‹ ’∂∫◊≈ Âª Â±ø
Â∞∆¡≈ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ ÍÃ’≈Ù Á≈ ÁÙÈ ’
ÒÚ∂∫◊≈Õ
ÏÈ ÷Ø ‹ «¬ «Í¡≈ È «ÓÒ«‘ø ÏÈ Ó∂ ∫ ÍÃ ∆ ÂÓ Èª‘®
“«ÚÁ≈√” «Í¡ ‘À Ï«√ «‘˙ Ó≈ÈÚ ÍÃ∂Ó≥«‘ Óª‘®18®
305
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ÍÃ∆ÂÓ ÂØ∫
«ÏÈª √ø√≈ «Ú⁄ √πøÈ∆ √∂‹ ’Ø¬∆ Ú∆ È‘ƒ ‘À Ì≈Ú ÍÃÌ» √≈∂ ÏÃ«‘Ó≥‚
Á∂ ’‰-’‰ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ‘ÀÕ ÓÀ∫ «‹ºË Ú∆ Á∂÷Á≈ ‘ª ¿∞Ë ‘∆
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ÁÙÈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
√Ì È»È ’ È± ‹¿∞ √Ì Â∂‹È Ó≥‘ Â∂‹Õ
“«ÚÁ≈√” ‘Ó≈∂ Í∆Ú ’« √Ì √Ø ∫ ¡ÁÌπ Á √∂ ‹ ®14ÕÕ
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂≈ ÍÃÌ» «Í¡≈≈
√≈∂ È±ª Á≈ È± ‘À, √≈∆¡ª ‹ØÂ∆¡ª ˘ ‹◊≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ‹ØÂ ‘À ¡Â∂
Ó‘≈È Â∂‹º√Ú∆ ‘ÀÕ Ó∂∂ ÍÃ∆ÂÓ «ÓÒ‰ Á≈ √Ê≈È, Ì≈Ú ¡øÂ‘’‰
»Í∆ √∂‹ √ø√≈ Á∆¡ª √∂‹ª È≈ÒØ∫ ¡ÈØ÷∆ ¡Â∂ ¡≈ÈßÁÓ¬∆ ‘ÀÕ
“«ÚÁ≈√” ‹◊Â Óø ‘ ≈Ó √Ó ’Ø ¿ ∞ Èª«‘ ¿∞ Á ≈Õ
◊È∆ ◊∆Ï ÈÚ≈‹ ÍÃÌ Á∆ÈÈ ’∂ ÷Ú≈®15®
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂∂ ÍÃÌ» Á∂
√Ó≈È √Ì Á≈ ÌÒ≈ Ó≥◊‰ Ú≈Ò≈ √ø√≈ «Ú⁄ ¿∞Á≈, ’Ø¬∆ ‘Ø Á»√≈
È‘ƒ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÏÛ≈ «’Í≈¨ ¡Â∂ ËÈ∆ ‘À, ◊∆Ïª ˘ «ÈÚ≈‹‰ Ú≈Ò≈
¡Â∂ º«÷¡’ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‘Ω ∫ ÷≈«Ò’ Á∂ « ÷¡≈ √’Ò ‘ÔØ ÌÍ»  ®
√Ì «Á«√ Á∂ ÷ ¿∞ ∫ «Ú¡≈«Í¡≈ ÷≈«Ò’ ’≈ ‘∆ È»  ®8®
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ÍÃÌ» ˘ √≈∂
√ø√≈ «Ú⁄ «Ó¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡È∞ÌÚ ’Á≈ ‘ª Â∂ ÓÀ∫ √Ì «ÁÙ≈Úª
«Ú⁄ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ È± ˘ «Ú¡≈«Í¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Á∂÷ «‘≈ ‘ªÕ
Óπ ’ π  Óª‘ Í¤ª¬∆ «‹¿∞ ∫ Íπ ‘ π Í ÓË∂ «‹¿∞ ∫ Ï≈√Õ
ÂÀ √ ¿∞ ‘∆ √Ã ∆ ‘« Ï√À «‘ÁÀ ÓË∂ «ÚÁ≈√®9®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈‰ ’Á∂ ‘È «’ «‹Ú∂∫
ÁÍ‰ «Ú⁄ Í¤≈¬ƒ «‘øÁ∆ ‘À ¡Â∂ ÎπºÒª «Ú⁄ √π◊øË∆ Ú≈√ ’Á∆
‘À «¬√∂ Â∑ª ÍÃÌ» √Á≈ ‘∆ √Ì Á∂ ÓÈ »Í∆ Ó≥«Á «Ú⁄ «ÈÚ≈√ ’Á≈
‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ Í∆Ú «¬’ √’Ò ÿ‡ Ï≈‘ Ì∆Â √Ø « ¬®
√Ì «Á√ Á∂ ÷ ¿∞ Í∆Ú Í∆Ú Á» √  Èª«‘ ’Ø « ¬®10®
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «¬’ Ó∂≈ ÍÃ∆ÂÓ
‘∆ ’‰-’‰ «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú Á∂ ¡øÁ ¡Â∂ Ï≈‘
¿∞‘ ÍÃÌ» Ú«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ √Ì Í≈√∂ ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‘∆ ÓÀ˘ ¡È∞ÌÚ
‘Ø «‘≈ ‘À ¿∞√ Á∂ √Ó≈È ’Ø¬∆ Á»√≈ È‘ƒ ‘ÀÕ
¬∂ ’ À ÏÃ ‘ Ó ‘À √’Ò Ó≥ « ‘ ¡ √’Ò ÏÃ ‘ Ó‘ Óª«‘Õ
“«ÚÁ≈√” ÏÃ‘Ó √Ï Ì∂Ù Ó≥«‘, ÏÃ‘Ó «ÏÈ≈ ’¤± Èª«‘®11®
¡Ê∏ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈∂ √ø√≈
«Ú⁄ ’∂ÚÒ «¬’ ‘∆ ÏÃ‘Ó Ú«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ¡Â∂ √≈≈ √ø√≈ ¿∞√
ÏÃ‘Ó «Ú⁄ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹Ø ’∞fi «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ‘À ¿∞‘ √Ì
’∞fi ÏÃ‘Ó Á≈ ‘∆ »Í ‘À, ¿∞√ «¬’ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª ‘Ø ’∞fi Ú∆ È‘ƒ ‘ÀÕ
◊◊È Ó≥ ‚ Ò «Í¡ » Í √Ø ∫ ’Ø ‡ Ì≈È ¿∞ « ‹¡≈Õ
«ÚÁ≈√ Ó◊È ÓÈπ¡≈ ÌÔ≈ «Í¡≈ «È‘≈ «È‘≈®12®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¡’≈Ò Íπ÷
Á∂ ÍÃ’≈Ù È≈Ò √≈≈ ◊◊È Ó≥‚Ò ‹◊Ó◊≈ «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Ó≈Ò’ Á≈
’ØÛª √»‹ª Á∂ √Ó≈È ÍÃ’≈Ù ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÃ∆ÂÓ Á∂ ÁÙÈ ’’∂ «È‘≈Ò
‘Ø ◊¬∂ ‘ª ¡Â∂ ÓÈ Ó◊È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
“«ÚÁ≈√” «Í¡ «ÏÈ∞ ‹◊Â Ó≥ ‘ √» È ∆ √∂ ‹ È ’Ø « ¬Õ
«‹Â Á∂ ÷ » ø «ÂÂ «Í¡ ’ ÍÃ ◊ ‡ ÓØ ‹ ≈ ‘Ø « ¬®13®
306
˙∫’≈ ‘À √«ÂÈ≈Ó ¡≈«Á ‹π ◊ ≈«Á √Ì √«ÂÕ
“«ÚÁ≈√” √«Â ’«‘ √≈Óπø‘∂ «‡’ÚÀ Èª«‘ ¡√«Â®21®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Í≈ÚÈ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «¬’
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‘∆ √«ÂÈ≈Ó ‘À ‹Ø «’ ¡≈«Á ÂØ∫ ¡Â∂ Ô∞º◊ªÔ∞◊ªÂª ÂØ∫ √«Â ‘ÀÕ ¿∞√ √«Â ÍÃÌ» Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¡√«Â «‡’ È‘ƒ
√’Á≈ Ì≈Ú ¿∞√ √«Â ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ¡º◊∂ ¡√«Â Ó≈«¬¡≈ Á≈
È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‹Ω ÒΩ ∫ ÿ‡ Ó≥ « ‘ Í≈È ‘À ∫ ÂΩ ∫ ÒΩ ∫ ‹Í˙ √«ÂÈ≈ÓÕ
«ÚÁ≈√ ÍÓÍÁ Í≈«¬«‘ø «‹È ÿ‡ Ï«√ÔØ ≈Ó®22®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú!
‹Á Âº’ Â∂∂ √∆ «Ú⁄ ÍÃ≈‰ ‘È ÂÁ Âº’ Â±ø √«ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í
’Õ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í ’È È≈Ò Â∂∂ ¡≥Á ‹Ø ÍÓ≈ÂÓ≈ «ÈÚ≈√
’Á≈ ‘À ¿∞√ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’’∂ Â±ø ÍÓ-ÍÁÚ∆ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÚ∂◊≈Õ
√«Â ¬∆Ù ’‘πø »Í ‘À Â≈ √’«Â ¡Â ¡Í≈Õ
«ÚÁ≈√ √«Â ’± ø Ë≈‰≈ Á∂ ¬ ∆«‘ø Í≈Í «ÈÏ≈®23®
307
¡Ê∏√«Â Âª ÍÃÌ» Á≈ ‘∆ »Í ‘À ¡Â∂ √«Â Á∆ ¡ÈßÂ
Ù’Â∆ ‘ÀÕ √«Â ˘ Ë≈È ’È È≈Ò ‘∆ √Ì Í≈Íª Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈
‘ÀÕ
√«Â √’«Â √Ø ∫ ‘Ø Â ‘À √Ì Í≈ÍÈ ’≈ È≈√Õ
Ï«Ë≈ √«Â √Ø ∫ ÏØ Ë Ò∂ « ¬ √«Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√®24®
¡Ê∏√«Â «¬’ Ó‘≈È Ù’Â∆ ‘À ‹Ø √Ì Í≈Íª ˘ È≈Ù ’
«ÁøÁ∆ ‘ÀÕ ‘∂ ÍÃÌ» ˘ ÌπºÒ∂ ‘Ø¬∂ Ï«‘∂ ‹∆Ú, Â±ø √«Â Á∆ Í«‘⁄≈‰ ’’∂
¿∞√ ÍÃÌ» È≈Ò ‹πÛ ¡Â∂ «◊¡≈È ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀÕ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È ÓÀ∫ «¬‘ √«Â ’«‘øÁ≈ ‘ªÕ
«ÚÁ≈√ √«Â «¬’ È≈Ó ‘À ¡≈«Á ¡≥ Â √⁄π È≈ÓÕ
‘ÈÈ ’∂¬∆ √Ì Í≈Í Â≈Í √«Â √π÷È ’« ÷≈È®25®
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È √«Â ÍÃÌ» Á≈
«¬’ È≈Ó ‘ÀÕ «¬‘ ¡≈«Á ÂØ∫ ¡≥Â Âº’ √«ÂÈ≈Ó ‘ÀÕ «¬‘ ‹∆Úª Á∂
√≈∂ Í≈Íª ˘ ¡Â∂ «ÂøÈ∂ Â≈Íª ˘ ÈÙ‡ ’ «ÁøÁ≈ ‘À ¡Â∂ √πº÷ª Á∆
÷≈È ‘ÀÕ
«‹È∑ È √«Â «Â¡≈«◊¡≈ «ÂÈ∑ ‹∆ÚÈ «ÓÂ √Ó≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ √Ø¬∆ ‹∆ÚÈ ÌÒ≈ ‹‘ø √Ì √«Â ÍË≈È®26®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‹√ ‹∆Ú
È∂ √º⁄ ˘ «Â¡≈«◊¡≈ ‘À ¿∞‘ «‹¿»∫Á∂ ‹∆¡ ‘∆ Ó∂ ‘Ø¬∂ Á∂ √Ó≈È ‘ÀÕ
¿∞√ ‹∆Ú Á≈ ‘∆ ‹∆ÚÈ √Ã∂Ù‡ ‘À «‹‘Û≈ √Ì Í≈√∂ √«Â ˘ ÍÃÓπº÷
Ó≥ÈÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √«Â Ó«Â «Â¡≈◊∆¬∂ ‹Ω ∫ ÒΩ ∫ ÿ‡ Óø « ‘ ÍÃ ≈ ÈÕ
√«Â «ÌzÙ‡ ’« ‹◊Â Ó«‘ √Á≈ ‘ØÂ ¡ÍÓ≈È®27®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú!
‹Á Â’ √∆ «Ú⁄ ÍÃ≈‰ ‘È ¿πøÈ≈ «⁄ √Â ˘ È‘ƒ «Â¡≈◊‰≈
⁄≈‘∆Á≈Õ √Â ˘ «Â¡≈◊‰ Ú≈Ò∂ ‹∆Ú Á≈ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ √ø√≈ «Ú⁄
¡ÍÓ≈È ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
’≈«¬Ó Á≈«¬Ó ≈Ó «¬’ ÁØ « ¬Ó √Â «¬Ó≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ ≈Ó ¡π √«Â «ÏÈ «ÏÊ≈ √Ì ’¤∞
‹≈È®28®
¡Ê∏«¬’ ÍÃÌ» ‘∆ ‘Ó∂Ùª «‘‰ Ú≈Ò≈ ‘À, Á»√≈ √º⁄≈¬∆
¡Â∂ ¬∆Ó≈ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ¡Â∂
√º⁄≈¬∆ ÂØ∫ «ÏÈª √Ì ’∞fi Ï∂¡Ê √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
308
˙∫’≈ √«ÂÈ≈Ó
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹ø◊Ò «Ú⁄
ÒºÌ‰ È≈Ò ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆ «’¿∞∫«’ ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹ø◊Ò
«Ú⁄Ø∫ È‘ƒ «ÓÒÁ≈, ¿∞‘ ÍÃÌ» ‘ ‹∆Ú «Ú⁄ Ú√ «‘≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆
‹∆Úª È≈Ò ÍÃ∂Ó ’È È≈Ò ‘∆ ¿∞√ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
ÏÈ ÷Ø ‹ È ’≈ ‹≈«¬ ∂ ≈Ó ¡ÒØ Í ≈ Èª‘Õ
√Ú «Ï¡≈Í∆ ≈Ó ÂØ «ÚÁ≈√ √ÌÈ ’À Óª‘®19®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú!
‹ø◊Ò «Ú⁄ ÍÃÌ» ˘ ÒºÌ‰ Ò¬∆ «’¿∞∫ ‹ªÁ∂ ‘ØÕ ¿∞‘ ÍÃÌ» ’∂ÚÒ ‹ø◊Ò
«Ú⁄ ¡ÒØÍ È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÍÃÌ» √Ú«Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ¿∞‘ Âª ÿ‡ÿ‡ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ‘ÀÕ
≈ÿØ «¥√È ’∆Ó ‘« ≈Ó ‘∆Ó ÷π Á ≈ÔÕ
«ÚÁ≈√ ÓØ  ∂ ÓÈ Ï√«‘ø ’≈ ÷Ø ‹ ‘» ø ÏÈ ‹≈Ô®20®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» ˘ ≈ÿÚ,
’∆Ó, ‘∆Ó, «¥√È, ≈Ó, ÷πÁ≈ ¡≈«Á ¡È∂’ È≈Úª È≈Ò Íπ’≈«¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Í √Ú«Ú¡≈Í∆ ÍÃÌ» Ó∂∂ ¡≥Á ÓÈ «Ú⁄ ‘∆ Ú√Á≈ ‘ÀÕ
ÍÃÌ» ˘ ‹ø◊Òª «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÷Ø‹‰ Á∆ ÒØÛ È‘ƒ ‘ÀÕ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆
÷Ø‹ ¡≈Í‰∂ ¡≥ÁØ∫ ‘∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
309
«√ÃÙ‡∆ Á∂ ¡≈øÌ «Ú⁄ È‘ƒ √∆ Âª ¿∞√ Á∆ ‘Ø∫Á ‘π‰ Ú∆ È‘ƒ ‘ÀÕ Í
¿∞‘ √Ì Á≈ ¬∆Ù‡ ÍÃÌ» «√ÃÙ‡∆ Á∂ ¡≈«Á «Ú⁄ Ú∆ √∆ ‘π‰ Ú∆ ‘À ¡Â∂
¡º◊∂ Ú∆ ‘∂◊≈Õ Ì≈Ú ¿∞‘ «√ÃÙ‡∆ «Ú⁄ ‘Ó∂Ùª «Ï≈‹Ó≈È ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ÓÁπ  ≈ ’≈ Í∆«‹¡À ‹Ø ⁄ÛÀ ∑ ⁄ÛÀ ∑ ¿∞ Â ≈«¬Õ
ÈªÓ Ó‘≈√ Í∆«‹¡À ‹Ω ⁄ÛÀ Èª«‘ ¿∞ Â ≈«¬®35®
¡Ê∏◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ fi»·∂ È«Ù¡ª,
Ù≈Ï ¡≈«Á Á≈ «Â¡≈◊ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆ÚØ!
Ù≈Ï Á≈ ’∆ Í∆‰≈ ‘À? «‹√ Á∂ Ú≈-Ú≈ Í∆‰ È≈Ò ÈÙ≈ ⁄Û∑ ’∂
¿πºÂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ Ó‘ª-√ Ì≈Ú √Ã∂Ù‡ √ ˘ Í∆‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘À ‹Ø «¬’ Ú≈ ⁄Û∑ ‹ªÁ≈ ‘À ÓπÛ ’∂ È‘ƒ ¿∞ÂÁ≈Õ
¡≥ Â Óπ ÷ ∆ Ì¬∆ ‹¿∞ ’«‘ø √«ÂÈ≈Ó ’ ‹≈ÍÕ
«ÚÁ≈√ «ÂÈ‘ √Ω∫ Ì‹‘π«‘ø Ì≈◊«‘ Â∆È‘‘π Â≈Í®36®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
¡≥ÂÓπ÷∆ ‘Ø ’∂ ¡≈Í‰∂ ÓÈ ¡≥Á √«ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í ’Á≈ ‘À ¿∞√
’ØÒØ∫ √ø√≈ Á∂ «ÂøÈØ∫ Â≈Í ¡≈Ë «Ï¡≈Ë Â∂ ¿∞Í≈Ë ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
¬∆Û≈ «Í≥◊Ò≈ √π÷ÓÈ≈ «ÏË ⁄¥ ÍÃ≈‰≈Ô≈ÓÕ
«ÚÁ≈√ ‘Ω∫ √Ì«‘ ¤ª«‚¡Ω ‹Ï«‘ Í≈«¬¿∞∫ √«ÂÈ≈Ó®37®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‹‘Û≈ ‹∆Ú
¬∆Û≈ «Í≥◊Ò≈ √π÷ÓÈ≈ È≈Û∆¡ª ¡Â∂ ÍÃ≈‰≈Ô≈Ó Áπ¡≈≈ «ÚË∆ ⁄º’ª
Á∂ Î∂ ˘ ¤º‚ ’∂ √«ÂÈ≈Ó Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘À ¿∞√ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á∆
«¬’ «⁄ø Â ≈ √«ÂÈ≈Ó ’∆ Á√≈«¬‘π ÍÓ Âº Â Õ
√‘‹ ÍÓ Ì◊«Â Ì¬∆ «ÚÁ≈√ Í≈«¬«‘ ÏÃ‘Ó √Â® 38®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ˘ «⁄øÂ≈
’∂ÚÒ √«ÂÈ≈Ó Á∂ «√ÓÈ ’È Á∆ ‘À ‹Ø ÍÓ-ÂºÂ ÍÃÌ» È≈Ò
«ÓÒ≈¿∞∫Á∆ ‘À ¡À√∆ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ »Í∆ Ì◊Â∆ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ÓÀ˘
Í≈ÏÃ‘Ó Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ¡≈Ë‘π Á∂Ú ’±ø «¬’ ÓÈ ‘Ø«¬ Ë« «Ë¡≈ÈÕ
¡≈‹Í≈ ‹≈Íπ ‹ÍÂ ‘‘π √«ÂÈ≈Ó √«ÂÈ≈Ó®39®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú!
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ‘∆ ¡≈ËÈ≈ ’Ø «¬’≈◊«⁄Â ‘Ø ’∂ ¿∞√ Á≈ «Ë¡≈È
ËØÕ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ √«ÂÈ≈Ó Á≈ «√ÓÈ (‹≈Í) ’È È≈Ò Â∂∂
«ÚÁ≈√ √«Â ’« ¡≈√∂ √Á≈ √«Â √π º ÷ Í≈¬∂ Õ
√Â «¬Ó≈È ’«‘ø ¤ª«‚¬∂ ‹◊ ‹≈¬∂ Â¿∞ ‹≈¬∂ ® 29®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √º⁄∂ ÍÃÌ» Á∂
√‘≈∂ ‹∆Ú ‘Ó∂Ùª √º⁄≈ √πº÷ Í≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ‹∆Ú ˘ √º⁄≈ ¬∆Ó≈È È‘ƒ
¤º‚‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ Ì≈Ú∂∫ √ø√≈ Á∂ ‹∆Ú È≈≈˜ Ú∆ «’¿∞∫ È≈ ‘Ø ‹≈‰
Ì≈Ú √ø√≈ Ì≈Ú∂∫ √≈≈ È≈≈˜ ‘Ø ‹≈Ú∂, ‹∆Ú ˘ √º⁄≈¬∆ Á≈ ≈‘ È‘ƒ
¤º‚‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
«ÚÁ≈√ √«Â Ó«Â ¤≈‚∆¬∂ ‹Ω ÒΩ ∫ ÿ‡ Ó∂ ∫ ÍÃ ≈ ÈÕ
Á» √  ’Ø ¿ π ËÓ Èª«‘ ‹◊ Óø « ‘ √«Â √Ó≈È®30®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘
√º⁄ Á≈ ’Á∂ Ú∆ «Â¡≈◊ È‘ƒ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ «‹øÈ≈ «⁄ ‹∆Ú Á∂
¡≥Á ÍÃ≈‰ ‘ÈÕ √º⁄ ÂØ∫ «ÏÈª √ø√≈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ Ú∆ Á»√≈ ËÓ È‘ƒ
‘À ‹Ø √º⁄ Á∂ √Ó≈È ‘ØÚ∂Õ
¡≥ Â ‘’È ¡ÈÌ¿∞ ’«‘ Â¿∞ ÓÈ‘π √Ì √«ÂÕ
«ÚÁ≈√ «È‹ ¡ÈÌ¿∞ Ó≥ « ‘ √«Â Ó≥ « ‘ ‹≈È«‘ø √«Â®31®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú
¡≈Í‰∂ ¡≥Â«‘’È «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ¡È∞ÌÚ ’Á≈ ‘À Âª ÓÈ∞º÷
˘ ÍÓ-√«Â Á≈ «◊¡≈È ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «Î ‹∆Ú ¿∞√ «Èº‹-ÍÃÌ» Á∂
¡È∞ÌÚ È≈Ò ‘∆ √Â «Ú⁄ ‹Ø ÍÓ-Ù’Â∆ ‘À ¿∞√ ˘ ‹≈‰ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
‹‘ø ¡≥ Ë «Ú√Ú≈√ ‘À √«Â Í÷ Â‘ø Èª«‘Õ
«ÚÁ≈√ √«Â √Ø¬∆ ‹≈«È‘À ‹Ω∫ ¡ÈÌ¿∞ ‘Ø«¬ ÓÈ Óª«‘®32®
¡Ê∏«‹√ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ¡≥Ë-«ÚÙÚ≈√ ‘ØÚ∂ ¿∞‘ √º⁄
Á∆ Í÷ È‘ƒ ’ √’Á≈, ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √º⁄
Á∆ Í÷ Âª ÓÈ «Ú⁄ √º⁄ Á≈ ¡È∞ÌÚ ’È È≈Ò ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
‹Ø È √«Â È Ì≈÷«‘ø ¡π ’«‘ø «Ú√Ú≈√ÿ≈ÂÕ
«ÂÈ‘‘» ø √Ø ’Ï‘ø π Ìπ « Ò«‘ø «ÚÁ≈√ È ’∆‹«‘ Ï≈Â®33®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú √º⁄ È‘ƒ ÏØÒÁ∂ ¡Â∂ Á»√«¡ª È≈Ò
«ÚÙÚ≈√ÿ≈Â ’Á∂ ‘È ¡À√∂ ‹∆Úª È≈Ò ’Á∆ ÌπºÒ’∂ Ú∆ ÏØÒ‰≈
È‘ƒ ⁄≈‘∆Á≈Õ
‹¿∞ È≈‘∆∫ Ê≈ √«√‡ Óª«‘ √Ø ¿ ∞ ‘Ø ¬ «‘ Èª‘Õ
«ÚÁ≈√ «¬√‡ √Úº Â ‘À ‘¬∆ √«√«‡«‘ø Óª‘ÕÕ34®Õ
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∂’ ÍÃÌ»
310
¬∂ ’ À Ó≈‡∆ ’∂ √Ì Ìª‚∂
¬∂’À Ó≈‡∆ ’∂ √Ì Ìª‚∂ ¬∂’Ω «√‹È‘≈≈Õ
«ÚÁ≈√ «Ú¡≈ÍÀ ¬∂’Ω ÿ‡ Ì∆Â ¬∂’À ÿÛÀ ’∞Ó‘≈≈®46®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‹√ Â∑ª
«¬’ ÿπ«Ó¡≈ «¬’ ‘∆ «Óº‡∆ ÂØ∫ ¡È∂’ª ÍÃ’≈ Á∂ ÏÂÈ «Â¡≈
’Á≈ ‘À, «¬√∂ Â∑ª √ø√≈ Á∂ √Ì ‹∆Ú Ú∆ «¬’ ‘∆ «Óº‡∆ Ì≈Ú Í≥‹ª
ÂºÂª ‘Ú≈, Í≈‰∆, ËÂ∆, ¡º◊ ¡Â∂ ¡≈’≈Ù ÂØ∫ «¬’ ÍÃÌ» È∂ ÍÀÁ≈
’∆Â∂ ‘ÈÕ √Ì ‹∆Úª «Ú⁄ ÍÃÌ» «Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ √Ì ‹∆Úª ˘ Ï‰≈¿∞‰
Ú≈Ò≈ «¬’ ‘∆ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ √ø√≈ Á∂ √≈∂ ‹∆Ú Ó≈ÈÚ
ÂΩ ”Â∂ Ï≈Ï ‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ ¿∞ Í ‹¬∆ ¬∂ ’ Ï» ø Á Â∂ ’≈ Ï≈‘ÓÈ ’≈ √» Á ®
Ó»  ÷ ‹È È ‹≈È¬∆ √Ì Ó≥ « ‘ ≈Ó Ó‹» Á ®47®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈∂ √ø√≈
Á∂ ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ «¬’ Ï»øÁ ÂØ∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø¬∂ ‘È Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ ÏÃ≈‘Ó‰
‘À Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ Ù»Á, Í Ó»÷ ‹∆Ú «¬√ ◊ºÒ ˘ È‘ƒ ‹≈‰Á∂ «’
√ø√≈ Á∂ √≈∂ ‹∆Úª «Ú⁄ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¡≥Ù-¡≈ÂÓ≈ ÓΩ‹»Á ‘ÀÕ «¬√
Ò¬∆ √Ì ‹∆Ú Ï≈Ï ‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ ¬∂ ’ ‘∆ Ï» ø Á √Ø ∫ √Ì ‘∆ ÌÔØ «ÚÂÊ≈Õ
Ó»÷ ‘À∫ ‹Ø ’Â ‘À∫ ÏÈ ¡ÏÈ «Ú⁄≈®48®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «¬’ ‘∆
ÏÃ‘Ó Ï»øÁ ÂØ∫ √≈∂ √ø√≈ Á∆ ⁄È≈ ‘Ø¬∆ ‘ÀÕ √≈≈ ÏÃ«‘Ó≥‚ ¿∞√
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «Ú√Ê≈ ‘À «¬√ Ò¬∆ √ø√≈ Á∂ √Ì ‹∆Ú Ï≈Ï ‘ÈÕ
Í ¿∞‘ ‹∆Ú Ó»÷ ‘È «‹‘Û∂ Ú‰-ÏÃ≈‘Ó‰ ÚÀÙ, Ù»Á, ÷ºÂ∆
«ÚÁ≈√ ÒØ  À «‹√ Ï» ø Á ’± √Ø Ï» ø Á √Óπ ø Á √Ó≈ÈÕ
¡≥ Â  ÷Ø ‹ ∆ ’± ø «ÓÒ«¬ ÏÃ ‘ Ó Ï» ø Á ’Ω «◊¡≈È®43®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ‹∆Úª ˘ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! «‹√ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó »Í∆ ¡«ÓÃÂ Ï»øÁ Ò¬∆ Â±ø
÷Ø‹ ’ «‘≈ ‘À ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó Á∆ «¬’ Ï»øÁ √ÓπøÁ Á∂
Ï≈Ï ‘ÀÕ «‹√ Á≈ ’Ø¬∆ Ê≈‘ È‘ƒ ‘À, ¡≈Í‰∂ ¡≥Á ÍÃÌ» Á∆ ÷Ø‹
’È È≈Ò ÏÃ‘Ó-¡≈ÈßÁ »Í∆ Ï»øÁ Á≈ «◊¡≈È ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
«¬’ Ï» ø Á √Ω ∫ Ïπ « fi ◊¬∆ ‹ÈÓ ‹ÈÓ ’∆ «Í¡≈√Õ
‹ÈÓ ÓÈ Ïø Ë È ‡» ‡ ¬∆ ÌÔ∂ «ÚÁ≈√ ÷Ò≈√ÕÕ44®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÏÃ‘Ó ¡≈ÈßÁ
»Í∆-¡ø«ÓÃÂ Á∆ «¬’ Ï»øÁ È≈Ò ‘∆ ‹∆Ú Á∂ ‹ÈÓ ‹ÈÓªÂ≈ Á∆
311
«Í¡≈√ Ïπfi ‹ªÁ∆ ‘À «‹√ È≈Ò ‹∆Ú Á∂ ‹ÈÓ-ÓÈ »Í∆ ÏøËÈ ‡πº‡
‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ ‹∆Ú Óπ’Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¡Ó«Â √ «¬’ Ï»øÁ ’±ø ÂÒÎÂ ‘Ω∫ «ÁÈ ÀÈÕ
“«ÚÁ≈√” ¡Ó∆√ «ÏÈ «Í¡À «‹¡≈ È Í≈ÚÀ ⁄ÀÈ®45®
¡Ê∏ÍÃÌ» Á∂ ÏÃ‘Ó ¡≈ÈßÁ-»Í∆ ¡≥«ÓÃÂ Á∂ √ Á∆ «¬’
Ï»øÁ Ò¬∆ Ó∂≈ ÓÈ «ÁÈ ≈Â «Ú¡≈’∞Ò «‘øÁ≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ Âº’ ¿∞‘ ¡ø«ÓÃÂ √ Á∆ Ï»øÁ ÓÀ˘ ÍÃ≈ÍÂ
È‘ƒ ‘Ø ‹ªÁ∆ ÂÁ Âº’ Ó∂∂ ÓÈ ˘ √πº÷ È‘ƒ «ÓÒÁ≈ Ì≈Ú Ó∂≈ ÓÈ
Ï∂⁄ÀÈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
ÏÃ ‘ Ó Ï» ø Á
¡≥Á ¡‹Í≈ ‹≈Í Ì≈Ú √«ÂÈ≈Ó Á≈ ‹≈Í ’È Á∆ ËπÈ ‘ √Ó∂∫
⁄ÒÁ∆ ‘∂◊∆Õ
‹≈ Á∂ « ÷¡≈ «ÿÈ ¿π Í ‹À È’ ’∞ ø ‚ Ó≥ « ‘ Ï≈√Õ
ÍÃ Ì » Ì◊«Â √Ø ∫ ¿∞ Ë À ÍÃ ◊ ‡Â ‹È «ÚÁ≈√®40®
¡Ê∏«‹√ ‹∆Ú Á∂ ÷Ø‡∂ ’Óª ˘ ’∂ÚÒ Á∂÷‰ È≈Ò ‘∆
È¯Â ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ ‘ØÚ∂ ¿∞√ ‹∆Ú Á≈ È’ ’∞ø‚ «Ú⁄ «ÈÚ≈√ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
Í ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ÍÃ∂Ó-Ì◊Â∆ ’È È≈Ò ÷Ø‡∂ ’Óª Á≈ È≈Ù ‘Ø ’∂
‹∆Ú Á≈ ’«Ò¡≈‰ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á ∂ ‘È «’
¿∞‘ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó∆ √ø√≈ «Ú⁄ ¿∞‹≈◊ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‘« √Ø ‘∆≈ ¤ª«‚ ’À ’À ¡≈È ’∆ ¡≈√Õ
Â∂ È ‹ÓÍπ  ∆ ‹ª«‘◊∂ √Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√ÕÕ41®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú √ø√≈ «Ú⁄ √Ì ÂØ∫ ¡ÓØÒ’ ‘∆∂ ÂØ∫ Ú∆
√Ã∂Ù‡ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó ˘ ¤º‚ ’∂ ‘Ø ’Ø¬∆ ¡≈√ º÷Á≈ ‘À, ¿∞‘
‹∆Ú È’ª ˘ ‹≈Ú∂◊≈Õ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ √º⁄
’«‘øÁ≈ ‘ªÕ
«ÚÁ≈√ ÓÈ∞ º ÷ ‹ÈÓ Óø ‘ ‘Ω ∫ «⁄ø Â ¿∞ ◊π  » ¬∂ ’ Õ
¡≈«Á ¡≥ Â ‹ª √«Â◊π  π ≈÷À √ÌÈ ’∆ ‡∂ ’ ÕÕ42®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’
ÓÀ∫ ÓÈ∞º÷ ‹ÈÓ «Ú⁄ «¬’ ÍÃÌ» ◊π» Á≈ ‘∆ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ªÕ «√ÃÙ‡∆
Á∂ ¡≈«Á ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¡≥Â Âº’ ‘Ó∂Ù≈ «‘‰ Ú≈Ò≈ ¿∞‘ ÍÃÌ» ‘∆ Ó∂≈
√«Â◊π» ‘À ¡Â∂ ¿∞‘ √Ì Á∆ º«÷¡≈ ’È Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ
312
«Ú⁄ «¬’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ‹ØÂ √Ó≈¬∆ ‘Ø¬∆ ‘À ¡Â∂ √≈«¡ª «Ú⁄ ¿∞√
Á≈ Ú≈√≈ ‘ÀÕ
«¬’ È≈«‹ √Ø ∫ √Ì ’± ø Á∂ ÷ ∂ √««√‡ ’≈ «√‹È‘≈≈Õ
√Ì ÿ‡ «Ú¡≈Í’ ¡Ò÷ «Èø‹È ’«‘ «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈≈®54®
¡Ê∏«√ÃÙ‡∆ Á≈ «√‹È‘≈ ÍÃÌ» √Ì ‹∆Úª ˘ «¬’ È˜
È≈Ò Á∂÷Á≈ ‘À Ì≈Ú √Ì ˘ √Ó≈È Á∂÷Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÍÃÌ» ¡Ò÷ ‹Ø
«Ò«÷¡≈ È‘∆ ‹≈ √’Á≈, «Èø‹È Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ «‘Â ÿ‡-ÿ‡ «Ú⁄
«Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫
⁄Ó≈ «¬‘ ’ÊÈ ’Á≈ ‘ªÕ
√Ì Ó∂ ∫ È±  ‘À - ¬∂ ’ ÍÃ Ì » Á≈
√Ì Ó«‘ ≈Ó«‘ ‹Ø«Â ¬∂’«‘ √‹È‘≈≈Õ
“«ÚÁ≈√” ≈Ó«‘ √ÌÈ Ó∂∫ ÏÃ≈‘Ó‰ ‘π¬∆ ’ ⁄Ó≈≈®55®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √Ì ‹∆Úª
«Ú⁄ «¬’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ‹ØÂ ‘À ¡Â∂ √ÌÈª Á∆ «√‹È≈ ’È
Ú≈Ò≈ Ú∆ «¬’ ÍÃÌ» ‘ÀÕ ¿∞‘ ÍÃÌ» √Ì ‹∆Úª «Ú⁄ Ú«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À
Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ ÏÃ≈‘Ó‰ ‘ØÚ∂ Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ ⁄Ó≈Õ Ì≈Ú Ó≈ÈÚ √Ì Ï≈Ï
‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ ‹Ø ’Â≈ √««√‡ ’≈ Ú‘ ÂØ ’Â≈ ¬∂’Õ
√Ì Ó≥ « ‘ ‹Ø « Â √» Í «¬’ ’≈‘∂ ’‘» ø ¡È∂ ’ ®56®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈∆ «√ÃÙ‡∆
Á≈ ⁄È‘≈≈ ÍÃÌ» ’∂ÚÒ «¬’ ‘À ¡Â∂ ’∂ÚÒ ¿∞√ Á∆ ‹ØÂ Á≈ √»Í
‘∆ √≈«¡ª «Ú⁄ ÓΩ‹»Á ‘ÀÕ «Î ¿∞√ ˘ ¡È∂’ «’Ú∂∫ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈
‘À ? Ì≈Ú ÍÃÌ» «¬’ ÂØ∫ ¡È∂’ »Í Ë≈È ’’∂ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄
√Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‘Ω∫ Á∂÷Ô≈ √Ø«Ë ’ √≈«‘Ï Ì∂÷ ¡ÈøÂÕ
«¬’ ¡≈ÂÓ ÿ‡-ÿ‡ ÓÀ √Ì «Á«√ ¬∂’¿∞ Ì◊ÚøÂ®57®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ Í»∆
Â∑ª ‹ª⁄ Í÷ ’∂ Á∂«÷¡≈ ‘À «’ ¿∞√ √≈«‘Ï Á∂ Ì∂√ ¡ÈøÂ (Ï∂¡≥Â)
‘È ¡Â∂ ¿∞‘ «¬’ ÍÃÌ» ¡È∂’ »Í Ë≈È ’’∂ ÿ‡-ÿ‡ «Ú⁄ «Ó¡≈
‘Ø«¬¡≈ ˛Õ √Ì «ÁÙ≈Úª Ì≈Ú ‘ Í≈√∂ ¿∞‘ «¬’ Ì◊ÚøÂ ÍÃÌ»
«Ï≈‹Ó≈È ‘ÀÕ
313
¡Â∂ ¡Ú‰ Ì≈Ú ‚ØÓ, ⁄ø‚≈, ÓÒ∂√ ¡≈«Á Ì∂Á-Ì≈Ú, ¿±⁄-È∆⁄
Á≈ «Ú⁄≈ ’Á∂ ‘ÈÕ
«¬’ ‹Ø Â Â∂ ‹¿∞ √Ì ¿∞ Í ‹À ∫ Â¿∞ ¿± ⁄ È∆⁄ «’√ Ó≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ È≈Ó ’Â ËÀ∫ ’‘πø ’Ø È≈Á «ÏøÁ ‘À √Ó≈È®49®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∆
«¬’ ‹ØÂ ÂØ∫ √ø√≈ Á∂ √Ì ‹∆Ú ÍÀÁ≈ ‘Ø¬∂ ‘È Âª ‹∆Úª ˘ ¿∞µ⁄≈
È∆Úª «’¿∞∫ Ó≥«È¡≈ ‹≈Ú∂? «Î ‹∆Úª ˘ ¿∞µ⁄≈ È∆Úª √Ófi ’∂ Ì∂ÁÌ≈Ú «’¿∞∫ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛? «’¿∞∫«’ √≈∂ ‹∆Ú È≈Á ¡Â∂ «ÏøÁ ÂØ∫
ÍÀÁ≈ ‘Ø¬∂ «¬’ √Ó≈È ‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ ¬∂ ’ À ÏÃ ‘ Ó ’≈ ‘Ø « ¬ ‘ÔØ √◊Ò Í√≈Õ
¬∂’À Ó≈‡∆ √Ï ÿ‡ «√‹À ¬∂’À √Ì ˘ √‹È‘≈®50®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «¬’ ÏÃ‘Ó
Á≈ √≈∂ √ø√≈ «Ú⁄ «Ú√Ê≈ ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ «¬’ «Óº‡∆ ÂØ∫ √Ì Ìª‚∂ Ï‰∂
‘È Ì≈Ú √ø√≈ Á∂ √≈∂ ‹∆Ú Í≥‹ª ÂºÂª ÂØ∫ Ï‰∂ ‘ÈÕ √Ì ‹∆Úª Á∆
⁄È≈ ’È Ú≈Ò≈ «¬’ ‘∆ «√‹È‘≈ ÍÃÌ» ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ¬∂ ’ ‘∆ È±  Â∂ «‹«Ó ¿∞ Í ‹ÔØ √ø √ ≈Õ
¿± ⁄ -È∆⁄ «’‘ «ÏË Ì¬∂ Ï≈‘ÓÈ ¡π ⁄Ó≈Õ51®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á∂
«¬’ ‘∆ È± ÂØ∫ √≈∂ √ø√≈ Á∆ ¿∞ÂÍºÂ∆ ‘Ø¬∆ ‘À ¡Â∂ √≈∂ ‹∆Úª «Ú⁄
¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ ‹ØÂ ‘À «Î «’√ Â∆’∂ È≈Ò ÏÃ≈‘Ó‰ ¡Â∂ ⁄Ó≈ «Ú⁄
Ì∂Á ‘Ø √’Á≈ ‘À ? Ì≈Ú ÏÃ≈‘Ó‰, ⁄Ó≈ ¡Â∂ √ø√≈ Á∂ √Ì ‹∆Ú
Ï≈Ï ‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ ¬∂ ’ ÏÃ ‘ Ó Ï» ø Á √Ø ∫ √◊Ò Í√≈≈ ‹≈ÈÕ
√Ì ¿∞ Í ‹ÔØ «¬’ Ï» ø Á √Ø ∫ √Ì ‘∆ ¬∂ ’ √Ó≈È®52®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú!
«¬’ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ Ï»øÁ ÂØ∫ √≈∂ √ø√≈ Á∂ Í√≈∂ ˘ ‹≈‰ «’ √Ì ‹∆Ú
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ «¬’ ‹ØÂ ÂØ∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø¬∂ ‘È ¡Â∂ √Ì ‹∆Ú «¬’ √Ó≈È
‘ÈÕ
Ï≈‘ÓÈ ¡π ⁄ø ‚ ≈Ò Ó≥ « ‘ «ÚÁ≈√ È«‘ø ¡≥ Â  ‹≈ÈÕ
√Ì Ó≥«‘ ¬∂’ ‘∆ ‹ØÂ ‘À √Ì ÿ‡ ¬∂’ Ì◊Ú≈È®53®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÏÃ≈‘Ó‰
¡Â∂ ⁄ø‚≈Ò «Ú⁄ ’Ø¬∆ Ú∆ Î’ È‘ƒ √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ √Ì ‹∆Úª
314
√ø ’ ‡ Ó∂ ∫ √‘≈≈ ÍÃ Ì »
‹Ï ‹Ï ÎÀ Ò ∂ ¬ ∆ ‹◊Â Ó≥ « ‘ ’± Û Í≈Í ¡≥ Ë ¡≈Õ
ÂÏ ÂÏ ≈÷À ‘ºÊ Á∂¬∆ «ÚÁ≈√ «¬’ ≈Ó ‘Ó≈®64®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ Ú∆
√ø√≈ «Ú⁄ fi»·, Í≈Í ¡Â∂ ¡≥Ë’≈ ÎÀÒ ‹ªÁ≈ ‘À ÂÁ-ÂÁ ‘∆ fi»·,
’Í‡ ¡Ω Í≈Í ¡Â∂ ¡≥Ë’≈ ˘ Á» ’È Ò¬∆ Ó∂≈ √Ú«Ú¡≈Í∆
ÍÃÌ» √ø√≈ Á∆ º«÷¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ¡≈√ «¬’ ≈Ó ’∆ ¡π È ’‘π ’Ø¿∞ ¡≈√Õ
≈Ó ¤≈«‚ ¡Ω  È «Ó‘ø « ¬ ø ‘ «¬ √Á≈ «È≈√®65®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂≈ ÌØ√≈
Âª ’∂ÚÒ «¬’ ÍÃÌ», Â∂ ‘∆ ‘À ¡Â∂ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ‘Ø «’√∂ ”Â∂ Ó∂≈
ÌØ√≈ È‘ƒ ‘ÀÕ ‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» ˘ ¤º‚ ’∂ «’√∂ Á»√∂ Á∂Ú∆-Á∂Ú«Â¡ª
Á∆ ¿∞Í≈√È≈ ’Á∂ ‘È ¿∞‘ ‘Ó∂Ù≈ «È≈Ù «‘øÁ∂ ‘ÈÕ
ÍÃ Ì » «ÓÒÈ Á∆ ‹π ◊ Â∆
Ó≈ÊÀ «ÂÒ’ ‘≈Ê ‹Í Ó≈Ò≈ ‹◊ ·◊È∂ ’» ø √Úª◊ ÏÈ≈Ô≈Õ
Ó≈◊ ¤ª«‚ ’∞ Ó ≈◊ „«‘’À √ª⁄∆ ÍÃ ∆ Â «ÏÈ ≈Ó È Í≈Ô≈®66®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡≈‚øÏª Á≈ «ÚØË
’Á∂ ‘Ø¬∂ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∂’ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ÓºÊ∂ ¿∞µÍ
«ÂÒ’ Ò◊≈ ÒÚ∂ ¡Â∂ ‘ºÊ «Ú⁄ Ó≈Ò≈ Í’Û ’∂ √ø√≈ Á∂ ÒØ’ª ˘
·◊‰ Á≈ „Ø∫◊ Ï‰≈ ÒÚ∂ Âª ¿∞‘ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ √º⁄∂ Ó≈◊ ˘ ¤º‚ ’∂
’∞Ó≈◊ ”Â∂ ⁄Ò ’∂ Ì‡’Á≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ È≈Ò √º⁄∆
ÍÃ∆Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª ¡≈‚øÏª È≈Ò ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
Á∂ ‘ ≈ ¡π Ó√∆Â Óø « ‘ «ÚÁ≈√ È √∆√ ÈÚªÔÕ
«‹‘ ÒΩ ∫ √∆√ «ÈÚ≈ÚÈ≈ √Ø ·≈’∞  √Ì ÊªÔ®67®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó≥«Á ¡Â∂
Ó√∆Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÍÃÌ» Ì◊Â∆ Ò¬∆ √∆√ fiπ’≈¿∞‰≈ ˜»∆ È‘ƒ ‘À
¡≈«Á ¡≥Â «‹‘ ’ È‘ƒ «‹‘ ’ È≈Ó ¡ÈßÂÕ
√Ì ’« Í≈ÒÈ ‘≈ ‘À «ÚÁ≈√ ¡«Ï◊Â Ì◊ÚøÂÕÕ58®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
¿∞√ ÍÃÌ» Á≈ ¡≈«Á ¡Â∂ ¡≥Â È‘ƒ Í≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ¡Â∂ ¿∞√ Á∂
Ï∂¡≥Â È≈Ó ‘ÈÕ √Ì Á∆ Í≈Ò‰≈ ’È Ú≈Ò≈ ¿∞‘ ÍÃÌ» ‘À ¡Â∂ ¿∞√
Á≈ Í≈≈Ú≈ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ
«ÚÁ≈√ ¬∂ ’ ‹◊Á∆√ ’ ËÀ ¡Èß Â ‘ È≈ÓÕ
ÓØ  ∂ ÓÈ Ó≥ « ‘ Ï√ ‘ÔØ ¡«ËÓÈ Í≈ÚÈ ≈Ó®59®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «¬’
‹◊Á∆Ù ÍÃÌ» ˘ Ï∂¡≥Â È≈Úª È≈Ò Ô≈Á ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂∂ ÓÈ
«Ú⁄ Í≈Íª ˘ Í«ÚºÂ ’È Ú≈Ò∂ ¡À√∂ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó Ú√ «‘≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‘Ó≈Ø √ª¬∆¡ª ≈ÿÚ ≈Ó ‘∆ÓÕ
√Ì ‘∆ ≈Ó ’Ø »Í ‘À ’∂√Ø «’z√È ’∆Ó®60®
≤
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ ÍÃÌ»
√≈‚≈ √π¡≈Ó∆ ‘À «‹√ ˘ ≈ÿÚ, ≈Ó, ‘∆Ó Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√ø√≈ Á∂ √≈∂ ‹∆Úª «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ »Í ÓΩ‹»Á ‘ÈÕ ¡À√∂ ÍÃÌ» ˘ ’∂√Ø
«’z√È ’∆Ó ¡≈«Á ¡È∂’ È≈Úª È≈Ò Ô≈Á ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ’Ø ¿ ∞ ¡º Ò ≈ ’‘¬∆ ’Ø ¿ ∞ Íπ ’ ≈«¬ ≈ÓÕ
’∂ Ù Ú «¥√È ’∆Ó √Ì Ó≈Ë¿∞ Óπ ’ ø Á ‘π È≈Ó®61®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞√ ÍÃÌ» ˘
’Ø¬∆ ¡ºÒ≈ ’«‘ ’∂, ’Ø¬∆ ≈Ó ’«‘ ’∂ Íπ’≈Á≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞√ ˘
«’Ã√È, ’∆Ó, Ó≈ËØ Óπ’øÁ ¡≈«Á √Ì È≈Úª È≈Ò Ô≈Á ’∆Â≈ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ
√≈Ó∆ «√‹È‘≈ ‘À ≈Ó ‘∆Ó ÷π Á ≈«¬Õ
«ÚÁ≈√ ‘Ó≈Ø ÓØ ‘ È≈ Í≈ÚÈ ’∂ √ Ø ≈«¬®62®
¡Ê∏ÍÃÌ» ‘∆ √≈∂ √ø√≈ Á≈ «√‹È‘≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ˘ ≈Ó,
‘∆Ó, ÷πÁ≈ ¡≈«Á È≈Úª È≈Ò Ô≈Á ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈‚≈ √Ø‘‰≈ ÍÃÌ» Í≈Í∆¡ª ˘ Í«ÚºÂ ’È
Ú≈Ò≈ Í≈ÚÈ ‘ÀÕ
¡Ò÷ ¡Ò‘ ÷≈«Ò’ ÷π Á ≈ «¥√È ’∆Ó ’Â≈Õ
≈Ó‘ Èª¿∞ ¡È∂ ’ ‘À ∫ ’‘À «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈Õ
315
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ «Ú⁄≈
’’∂ «¬‘ ‹≈«‰¡≈ ‘À «’ ¿∞√ ÍÃÌ» ˘ ¡Ò÷, ¡ºÒ≈, «¥√È, ’∆Ó,
’Â≈, ≈Ó ¡≈«Á ¡È∂’ È≈Úª È≈Ò Ô≈Á ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√
ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ¡È∂’ ‘ÈÕ
«¬’ ÍÃ Ì » Á∂ È≈Ó ¡È∂ ’
316
Ì≈Ú∂∫ √Ì Â∆Êª Á≈ ÌzÓ‰ ’ ÒÚ∂ Í ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
‹ÁØ∫ ‹∆Ú √π¡≈√-√π¡≈√ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈Í‰∂
¡≥Á ÍÃÌ» Á∆ ÷Ø‹ ’Á≈ ‘À ÂÁ «¬√ ˘ «ÁÒÁ≈ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Â∞  π ’ Ó√∆«Â ¡º Ò ≈ „» ø „ ¬∆ «‘ø Á » Á∂ ‘ ∂ ≈Ó ◊√ª¬∆Õ
«ÚÁ≈√ „»ø«„¡≈ ≈Ó ‘∆Ó ’±ø ‹ø‘ Ó√∆Â Á∂‘≈ Èª‘∆®73®
¡Ê∏Óπ√ÒÓ≈È ¡≈Í‰∂ ¡ºÒ≈ Á∆ ÂÒ≈Ù Ó√«‹Á «Ú⁄
’Á∂ ‘È Â∂ «‘øÁ» ¡≈Í‰∂ ≈Ó Á∆ ÂÒ≈Ù Ó≥«Á «Ú⁄ ’Á∂ ‘ÈÕ
◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ¿∞√ ≈Ó ‘∆Ó ÍÃÌ» ˘ ¡≈Í‰∂
¡≥Á ‘∆ ÷Ø«‹¡≈ ‘À ‹Ø «‹ºÊ∂ Á∂‘π≈ ¡Â∂ Ó√∆Â È‘ƒ ‘ÀÕ
Á∂ Â ≈ ‘∂ ‘˜≈ Ï√ Óº π Ò ≈ ⁄≈‘∂ ¡‹≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ ÷π Á ≈ È‘ «ÓÒ √’¬∆ ‹Ω ÒØ ∫ ÓÈ √À Â ≈È®74®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÷πÁ≈ È≈Ò
√º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª Ì≈Ú∂∫ ÓπºÒª ‘˜≈ª √≈Ò Ïª◊ «ÁøÁ≈ ‘∂ ¿∞‘
¡«◊¡≈È∆ ‘∆ ‘À, ‹Á Âº’ ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÙÀÂ≈È ‘À ¿∞ÁØ∫ Âº’
¿∞√˘ ÷πÁ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘Ø √’Á∆Õ
‹¿∞ ¡º Ò ≈ Ï√«‘ø Ó√∆Â Ó≥ ‘ Ó≥ Á  Óø ‘ Ì◊Ú≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ ÷Ø « ‹¡Ø «ÁÒ ¡≈ÍÈØ «ÂÈ‘ Í≈ÔØ ‘Ó≈È®75®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∂’ ÷πÁ≈
Ó√«‹Á «Ú⁄ Ú√Á≈ ‘À Âª «Î Ó≥«Á «Ú⁄ Ì◊Ú≈È «’¿∞∫ È‘ƒ ?
Ì≈Ú ¡ºÒ≈ «¬’ ‘À ¡Â∂ √Ú«Ú¡≈Í∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘ ‹∆Ú Á∂ ¡≥Á ‘À
‹ÁØ∫ ‹∆Ú ¿∞√Á∆ ÷Ø‹ ¡≈Í‰∂ ¡≥ÁØ∫ ’Á≈ ‘À ÂÁ ¿∞√˘ ÍÃÌ» ÍÃ≈ÍÂ∆
‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‹Ø ÷π Á ≈ Íº ¤ Ó Ï√À ÂΩ Í»  Ï Ï√Â ‘À ≈ÓÕ
«ÚÁ≈√ √∂ Ú Ω ∫ «‹‘ ·≈’Ø «Â‘ ’≈ ·ªÚ È È≈Ó®76®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∂ Óπ√ÒÓ≈È
Á≈ ÷πÁ≈ Íº¤Ó «ÁÙ≈ Ì≈Ú ’≈Ï≈ «Ú⁄ Ú√Á≈ ‘À Âª «‘øÁ»¡ª Á≈ ≈Ó
Í»Ï «Ú⁄ Ú√Á≈ ‘À ? ÍÃøÂ± ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ «‹√ ·≈’ Á∆ Í»‹≈
’Á∂ ‘È ¿∞√ Á≈ ’Ø¬∆ ÷≈√ Êª (Ì≈Ú Í»Ï ¡Ω Íº¤Ó) ¡Â∂ È≈ ‘∆
’Ø¬∆ «ÚÙ∂Ù ÈªÚ Ì≈Ú (≈Ó ¡Â∂ ¡ºÒ≈) È‘ƒ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÍÃÌ» ‘ Êª
ÓΩ‹»Á ‘À ¡Â∂ √Ú«Ú¡≈Í’ ‘À ¡Â∂ ¿∞√ Á∂ Ï∂¡≥Â È≈Ó ‘ÈÕ
«‹√ ÍÃÌ» ‹ª ¡ºÒ≈ ˘ Ó≥«Á ‹ª Ó√«‹Á «Ú⁄ ÓΩ‹»Á √Ófi ’∂ «√
fiπ’≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÍÓ≈ÂÓ≈ ‹ª ÷πÁ≈ Âª √Ú«Ú¡≈Í’ ‘À
Ì≈Ú ÿ‡-ÿ‡ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ È Í» ‹ «¬ Á∂ ‘ ≈ ¡Ω  Ó√«‹Á ‹≈ÔÕ
‹ø ‘ Âø ‘ ¬∆√ ’≈ Ï≈√ ‘À Âø ‘ Âø ‘ √∆√ «ÈÚ≈«Ô®68
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ È≈ Âª
Ó≥«Á «Ú⁄ ÏÀ· ’∂ Í»‹≈ ’Á≈ ‘ª ¡Â∂ È≈ ‘∆ Ó√«‹Á «Ú⁄ ‹≈ ’∂
√∆√ fiπ’≈¿∞∫Á≈ ‘ªÕ «‹ºÊ∂ «‹ºÊ∂ ÍÃÌ» ‹ª ¡ºÒ≈ Á≈ Ú≈√ ‘À ¿∞µÊ∂ ¿∞µÊ∂
ÓÀ∫ ¿∞√ ˘ √∆√ fiπ’≈¿∞∫Á≈ ‘ª, Ì≈Ú ¿∞√ ÍÃÌ» Á≈ Ú≈√≈ ‘ Í≈√∂ ‘À ÓÀ∫
¿∞√ Á∂ ‘ Í≈√∂ ÁÙÈ ’Á≈ ‘ªÕ
«‘ø Á » Í» ‹ ¬∆ Á∂ ‘ ≈ Óπ √ ÒÓ≈È Ó√∆ÂÕ
«ÚÁ≈√ Í» ‹ ¬∆ ≈Ó ’ø ± «‹‘ «Èø Â  ÍÃ « Â®69®
¡Ê∏«‘øÁ» Ó≥«Á «Ú⁄ ‹≈ ’∂ Í»‹≈ ’Á∂ ‘È ¡Â∂
Óπ√ÒÓ≈È Ó√∆Â «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÈÓ≈˜ ÍÛ∑Á∂ ‘È Ò∂«’È ◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ Í»‹≈ ’Á≈ ‘ª ‹Ø √Ì ‹◊∑≈
«Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ È≈Ò Ó∂≈ «ÈøÂ ÍÃ∂Ó ‘À ¿∞√ ÍÃÌ» ˘ ’∂ÚÒ
Ó≥«Á ¡Â∂ Ó√«‹Á Âº’ √∆«ÓÂ È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ
ÍÃ ∂ Ó Í≥ Œ Ê ’∆ Í≈Ò’∆ «ÚÁ≈√ ÏÀ « ·ÔØ ¡≈¬∂ ®
√≈⁄∂ √≈Ó∆ «ÓÒÈ ’ø ¡≈Èß Á ’‘ÔØ È ‹≈¬∂ ® 70®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á∆
ÍÃ∂Ó »Í∆ Í≈Ò’∆ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ÏÀ· «◊¡≈ ‘ª ¡Â∂ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ «ÓÒ≈Í
»Í∆ ÍÓ-¡ÈßÁ Á≈ «Ï¡≈È È‘ƒ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈Õ
«ÚÁ≈√ ÓØ  ∂ ÓÈ Ò≈«◊˙ ≈Ó ÍÃ ∂ Ó ’Ø Â∆Õ
≈Ó √≈«¬È ‹¿∞ «ÓÒ«‘ø Â¿∞ ‘À ‘Ó≈∆ Í∆®71®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó∂∂ ÓÈ
«Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ ÍÃ∂Ó »Í∆ «Âº÷≈ Â∆ Òº«◊¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À Ì≈Ú Ó∂∂ ÓÈ
«Ú⁄ ÍÃÌ» ˘ «ÓÒ‰ Á∆ Â∆Ô «¬º¤≈ Òº◊∆ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ ÓÀ˘ ≈Ó√≈«¬È Ì≈Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ ÁÚ≈¬∆ «ÓÒ ◊¬∆ Âª ¿∞√ È≈Ò Ó∂∆
«ÚÔØ◊ »Í∆ Í∆Û≈ ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∆Õ
’≈ ÓÊπ  ≈ ’≈ ÁÚ≈«’≈ ’≈ ’≈√∆ ‘«ÁÚ≈Õ
«ÚÁ≈√ ÷Ø‹≈ «ÁÒ ¡ÍÈ≈ Â¿∞ «Ó«Ò¡≈ «ÁÒÁ≈®72®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √º⁄∂ ÍÃ∂Ó
ÂØ∫ «ÏÈ≈ Ì≈Ú∂∫ ‹∆Ú ’∆ ÓÊπ≈, ’∆ ÁÚ≈’≈, ’∆ ’ªÙ∆, ’∆ ‘«Áπ¡≈
317
318
319
‹∆ÚÈ-ÓÈ
«ÚÁ≈√ ‹Ø Â ’À √ ∂ ‹«◊ ’À √ ∂ ‘Ø « ¬ ¡ø Â Õ
«ÚÁ≈√ ÓÈ∞ ÷ È ‹≈Èø « ‘ ‹≈ÈÂ ‘À ∫ Ì◊Úø Â ®82®
¡Ê∏‹∆ÚÈ »Í∆ ‹ØÂ «’√ ÍÃ’≈ ‹◊∆ ‘À ¡Â∂ «’√
ÍÃ’≈ «¬√ È∂ Ïπfi‰≈ ‘À Ì≈Ú «’√ ÍÃ’≈ ‹∆Ú ˘ ‹∆ÚÈ «Ó«Ò¡≈ ‘À
¡Â∂ «’√ Â∑ª ¡≥Â ‘ØÚ∂◊≈ ? ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
ÍzÌ» Á∂ Ì‹È ÂØ∫ «ÏÈª ’Ø¬∆ Ú∆ ÓÈ∞º÷ È‘ƒ ‹≈‰Á≈ ’∂ÚÒ ¿∞‘ ÍÃÌ»
‘∆ «¬√ ‘º√ ˘ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‹ÈÓ∂ ’¿∞ ‘√ ’≈ ÓÈ∂ ’¿∞ ’≈ √Ø ’ Õ
Ï≈‹∆◊ ’∂ ÷∂ Ò ’± ø √ÓfiÂ Èª‘∆ ÒØ ’ ÕÕ83®
¡Ê∏ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «’√∂ Á∂
‹ÈÓ Á∆ ÷πÙ∆ ’∆ ¡Â∂ «’√∂ Á∂ ÓÈ Á≈ ÙØ’ ’∆? ‹ÈÓ ¡Â∂ ÓÈ
Âª ¿∞√ Ï≈˜∆◊ ÍÃÌ» Á≈ «¬’ ÷∂Ò ‘ÀÕ Í «¬√ ˘ ¡«◊¡≈È∆ ÒØ’
È‘ƒ ‹≈‰Á∂Õ
√Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ
«ÚÁ≈√ √Ø«¬ √≈Ëπ ÌÒØ ‹¿∞ ‹◊ Ó«‘∫ «ÒÍÂ È ‘ØÔÕ
◊Ø « Ïø Á √Ø ∫ ª⁄≈ ‘«¬ ¡π ‹≈È«‘∫ È«‘∫ ’Ø Ô ®84®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ¿∞‘
√≈Ë» ¿∞µÂÓ ‘À ‹Ø √ø√≈ «Ú⁄ «‘øÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Ú∆ √ø√≈ «Ú⁄ «ÒÍÂ
È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ Ó◊È «‘øÁ≈ ¡Â∂ ¿∞√ ÍÃÌ» ÂØ∫ «ÏÈª
‘Ø «’√∂ ˘ Ú∆ √ø√≈ «Ú⁄ È‘ƒ ‹≈‰Á≈ Ì≈Ú √Ì ‹∆Úª «Ú⁄ ÍÃÌ» ˘
‘∆ ¡È∞ÌÚ ’Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ «‹¿∞ ÓÈ ¡«ÌÓ≈È È Ò≈ÔÕ
¡Ω◊πÈ ¤ª‚«‘ ◊πÈ ◊‘«¬ «√Ó«¬ ◊Ø«ÚøÁ ≈Ô®85®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘∆ √≈Ë» ¿∞µÂÓ
‘À ‹Ø ÓÈ «Ú⁄ ‘ø’≈ È‘ƒ ’Á≈Õ ‹Ø ¡Ω◊π‰ª ˘ ¤º‚ «ÁøÁ≈ ‘À ¡Â∂
◊π‰ª ˘ ◊Ã«‘‰ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ’∂ÚÒ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ÀÕ
√π  Â ÙÏÁ ‹¿∞ ¬∂ ’ ‘Ø ∫ Â¿∞ Í≈«¬‘ø ÍÓ ¡Èß Á Õ
«ÚÁ≈√ ¡≥Â Á∆Í’ ‹¬∆ ÿ‡ ¿∞Í‹Á∆ ÏÃ‘Ó ¡ÈßÁ®77®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ Á√Ú∂∫
Áπ¡≈ ”Â∂ «Ë¡≈È «‡’≈ ’∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Ì≈Ú ÙÏÁ Á≈ «√ÓÈ
’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘À «Î ‹ÁØ∫ ÙÏÁ ¡Â∂ √∞Â Á≈ «ÓÒ≈Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ÂÁ
‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á∂ ÏÃ‘ÓÈßÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘À ¡Â∂ «¬√ Á∂ ¡≥Á
ÏÃ‘Ó-«◊¡≈È Á≈ Á∆Í’ ‹◊ ¿∞·Á≈ ‘À ¡Â∂ «¬√ ˘ ¡≥ÁØ∫ ‘∆ ÏÃ‘Ó
¡≈ÈßÁ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √ÏÁ‘ √‘ ‹Ï«‘ √π ÷ «‘ «¬’«Ó’ ‘Ø ¬ ∆Õ
¡È∞ Ì » « Â √«ÂÈ≈Ó √ÚÔø Á∂ Â «‘ø ÒØ ¬ ∆ÕÕ78®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ ÍÃÌ»
Á∂ È≈Ó Á≈ ‹≈Í ¡Â∂ «Ë¡≈È ÁØÈØ∫ «¬’ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È, ÂÁ ¿∞√
«Ë¡≈È Ó◊È ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ √«ÂÈ≈Ó Á≈ ¡È∞ÌÚ ‘Ø‰ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ
«Î ‹∆Ú Á∂ ¡≥Á ÍÃÌ» Á∆ ‹ØÂ ¡≈Í‰∂-¡≈Í ‹◊‰ Òº◊Á∆ ‘À
˙∫’≈ ’Ø «Ë¡≈È Ó≥ « ‘ ‹Ω ÒΩ ∫ √π  Â È ‘Ø « ¬Õ
ÂΩ ÒΩ ∫ √ª⁄∂ ÏÃ ‘ Ó ’± ø «ÚÁ≈√ È Ï» fi ¬∆ ’Ø « ¬®79®
¡Ê∏ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹ÁØ∫ Âº’
ÍÃÌ» Á∂ «Ë¡≈È «Ú⁄ ‹∆Ú Á∆ √πÂ È‘ƒ Òº◊Á∆ ÂÁ Âº’ ¿∞√ √º⁄∂
ÏÃ‘Ó ˘ ’Ø¬∆ ‹≈‰ È‘ƒ √’Á≈ Ì≈Ú ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ √πÂÙÏÁ Á∂ Ó∂Ò È≈Ò ‘πøÁ∆ ‘À ‹ÁØ∫ ‹∆Ú Á∆ √πÂ∆ ÍÃÌ» È≈Ò ‹πÛ ‹ªÁ∆
‘À ÂÁ ‹∆Ú ˘ ¿∞√ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ «Á¡≈ ‹◊Ó◊ ‹¬∆ «ÏÈ Ï≈Â∆ «ÏÈ Â∂ Ò Õ
√π  Â √≈«Ë’ «‘Ô Ó≥ « ‘ Á∂ ÷ «ÍÔ≈ ’∂ ÷∂ Ò ®80®
¡Ê∏ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈
È≈Ó »Í∆ Á∆Ú≈, ÏºÂ∆ ¡Â∂ Â∂Ò ÂØ∫ «ÏÈª √≈∆ «√ÃÙ‡∆ «Ú⁄
‹◊-Ó◊≈ «‘≈ ‘ÀÕ √πÂ ˘ √≈Ë ’∂ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó È≈Ò ‹ØÛ ’∂
¡≈Í‰∂ ¡≥Á ‘∆ ¿∞√ ÍÃÌ» Á∂ ¡ÈØ÷∂ ÷∂Ò ˘ Á∂÷Õ Ì≈Ú ¿∞√ ÍÃÌ» Á∆
‹ØÂ Á∂ ÁÙÈ ’Õ
«ÚÁ≈√ √π  Â ’± ø √≈«Ë ’ ÓØ ‘ È √Ø ∫ ’ «Í¡≈Õ
ÌΩ ‹ Ò ’ √ø ’ ‡ ’‡ø « ‘ ¤∞ ‡ «‘ «ÏÿÈ «Ï’≈®81®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! Â±ø
¡≈Í‰∆ √πÂ ˘ √≈Ë ’∂ ¿∞√ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÚÒ ‹ØÛ ’∂ ¿∞√ «Í¡≈∂
ÍÃÌ» È≈Ò √º⁄≈ «Í¡≈ ’Õ √ø√≈ »Í∆ Ì≈Ú-√≈◊ «Ú⁄ Â∂≈ ‹ÈÓ
ÓÈ »Í∆ √ø’‡ ’º«‡¡≈ ‹≈Ú∂◊≈ ¡Â∂ √Â∂ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂
«ÚÿÈª ¡Â∂ «Ú’≈ª Á≈ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√π  Â-ÙÏÁ ‹Ï «ÓÒ ◊¬∂
320
321
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ √≈Ë»
¿∞µÂÓ ‘À ‹Ø ÓÈ «Ú⁄ ’Í‡ È≈ º÷Á≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ Íº÷Í≈Â Á∆ Ì≈ÚÈ≈
È≈ º÷Á≈ ‘ØÚ∂Õ ‹Ø «÷Ó≈Ú≈È ¡Â∂ √Ò √πÌ≈¡ Ú≈Ò≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ‹Ø
Ï≈‘Ø∫ ¡Â∂ ¡≥ÁØ∫ «ÈÓÒ ‘ØÚ∂Õ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ «ÈÓÒ ‹≈’∂ ÏÀ È Õ
«‹‘ ’« Á√ ¡Ω Í√ √Ø∫ ÓÈ ¿∞Í‹«‘ √π÷ ⁄ÀÈ®92®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ √≈Ë»
¿∞µÂÓ ‘À «‹√ Á∂ Ï⁄È «ÈÓÒ ‘ÈÕ «‹√ Á∂ ÁÙÈ ¡Â∂ ⁄È
√ÍÙ ’È È≈Ò ‘∆ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ √º⁄≈ √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ØÚ∂Õ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ ‹¿∞ ‘ø √ ≈ ◊«Â ‘Ø Ô Õ
’≈Ó ’Ó √Ì ¤ª«‚ ’« ≈Ó Ì‹È Ó≥«‘ ÷ØÔ®93®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ √≈Ë»
¿∞µÂÓ ‘À «‹√ Á≈ «ÚÚ‘≈ ‘ø√ Úª◊ ‘ØÚ∂ «‹√ Â∑ª ‘ø√ Ó≈È√ØÚ
«Ú÷∂ ‘∆∂ ÓØÂ∆ ⁄π◊ ’∂ ÷ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ ÁπºË ¡Â∂ Í≈‰∆ ˘ ¡Òº◊¡Òº◊ ’È≈ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª √øÂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ¡ÈßÁ-»Í∆
√º⁄∂ ÓØÂ∆ ˘ ◊Ã«‘‰ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡√«Â ˘ ¤º‚ ’∂ ‘Ó∂Ù≈ ÍÓ≈ÂÓ≈
«Ú⁄ Ò∆È «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ «‹‘ ÓÈ Ï√«¬ ‹◊Á∆√Õ
‘«¬ ˙‡ ˙∫’≈ ’∆ ÏπØ ÌÒØ √‘«¬ √∆√Õ®94®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ ‘∆
√≈Ë» ¿∞µÂÓ ‘À ‹Ø ’∂ÚÒ «¬’ ÍÃÌ» ˘ ‘∆ ¡≈Í‰≈ ¡≈√≈ ÓøÈÁ≈ ‘À
Ì≈Ú∂∫ ¿∞√ ˘ ’Ø¬∆ Ïπ≈ ÌÒ≈ ’‘∂, ¿∞‘ ¿∞√ Á∆ ÍÃÚ≈‘ ’∆Â∂ «ÏÈª ÍÃÌ»
Á∂ È≈Ó «Ú⁄ Ò∆È «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ ‹Ø ÓÈ‘ ÁØ ı «Ó‡≈ÔÕ
¿∞  Ó≥ ‘ ¡≈Í È Ê≈Í«¬ «ÂÃ Ù È≈ ¡≈√ ‹Ò≈Ô®95®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ ‘∆
√≈Ë» ¿∞µÂÓ ‘À ‹Ø ¡≈Í‰∂ ÓÈ ”⁄Ø∫ «Ú’≈ª »Í∆ ÁØÙ ˘ «Ó‡≈ «ÁøÁ≈ ‘À,
¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄Ø∫ ÓÀ∫ Ì≈Ú ˘ ÷ÂÓ ’ «ÁøÁ≈ ‘À ¡Â∂ «ÂzÙÈ≈Úª ˘
÷ÂÓ ’’∂ ÍÃÌ» «Ú⁄ Ò∆È «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ ‹Ø √≈«‘Ï ‘≈Ê «Ï’≈ÔÕ
√≈«‘Ï Ì∂ ∫ ‡ ⁄Û≈È ’¿∞ ¡ÍÈ‘ √∆√ ’‡≈ÔÕ®96®
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ ‹¿∞ ‘«¬ √Á≈ «ÈÚÀ  Õ
√π ÷ Á≈¬∆ √ÓÂ≈ ◊‘∂ « ¬ √ÌÈ‘ Óª◊«‘ ÷À  ®86®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈Ë» Âª
¿∞‘ ‘∆ ¿∞µÂÓ ‘À ‹Ø ‘Ó∂Ù≈ ÚÀ-«‘Â «‘øÁ≈ ‘ÀÕ √Ì Ò¬∆ √πº÷ ¡Â∂
√Ó≈ÈÂ≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘À ¡Â∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Í≈√Ø∫ √ÌÈª Á≈ √πº÷ Ó≥◊Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ ‹¿∞ ¡ÍÈ È ‹Â≈Ô Õ
√«ÂÚ≈Á∆ √ª⁄≈ ‘¬∆ ÓÈ ‘« ⁄ÈÈ Ó≥‘ Ò≈Ô®87®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈Ë» ¿∞‘
¿∞µÂÓ ¡Â∂ √«ÂÚ≈Á∆ ‘À ‹Ø ¡≈Í‰∆ Ú«‚¡≈¬∆ È≈ ’’∂ ÍÓ≈ÂÓ≈
Á∆ Ú«‚¡≈¬∆ ’Á≈ ‘ÀÕ ¡≈Í‰∂ ÓÈ ˘ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ⁄Èª È≈Ò
‹ØÛ ’∂ º÷Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒ «‹‘ ÓÈ «ÈÓÒ ‘Ø Ô Õ
≈Ó Ì‹«‘ «ÚÙÔ≈ Â‹«‘ «ÓÊ Ì≈Ù∆ È ‘Ø Ô ®88®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ ‘∆
√≈Ë» √Ã∂Ù‡ ‘À «‹√ Á≈ ÓÈ Ó≈Ô≈ ÂØ∫ «‘Â ‘ÀÕ ¿∞‘ √≈Ë» «Ú’≈ª ˘
«Â¡≈◊ ’∂ ‘ √Ó∂∫ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Ì‹È «Ú⁄ Ò∆È «‘øÁ≈ ‘Ø«¬¡≈
«Ó«Ê¡≈ √ø√≈ «Ú⁄ «ÒÍÂ È‘ƒ ‘πøÁ≈ ¡Â∂ fi»· È‘ƒ ÏØÒÁ≈Õ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ ‹¿∞ ‹≈È«‘ Í Í∆Õ
Í Í∆≈ ’‘πø Í∂«÷ ’∂ ‘Ú∂ √Á«‘ ¡Ë∆®89®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ √≈Ë»
¿∞µÂÓ ‘À ‹Ø Á»√∂ Á∆ Í∆Û≈ ˘ ¡È∞ÌÚ ’Á≈ ‘À, Á»√∂ Á∆ Í∆Û≈ ˘
Á∂÷ ’∂ Ï∂⁄ÀÈ ‘Ø ¿πº·Á≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞√˘ Á» ’È Ò¬∆ «Ú¡≈’∞Ò
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ ‹Ø Í ¿∞ Í ’≈ ’Ó≈ÔÕ
‹Ø«¬ ‹Ø«¬ ’‘«‘ Ú«‘√Ø¬∆ ’«‘ ¡≈Í≈ Èª‘∆ ‹Â≈Ô®90®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ √≈Ë»
¿∞µÂÓ ‘À ‹Ø ‘Ó∂Ù≈ Á»√«¡ª ”Â∂ Í¿∞Í’≈ ’Á≈ ‘À, «‹√ Á∆
’ÊÈ∆ ¡Â∂ ’È∆ «Ú⁄ ’Ø¬∆ ¯’ È≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ‹Ø ¡≈Í‰∂ ¡≈Í ˘
˜≈«‘ È≈ ’∂ ¿π‘ ‘∆ √≈Ë» ˛Õ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ë» π ÌÒØ ‹Ø «È‘’Í‡ «ÈÍº ¤ Õ
¤Ó≈√∆Ò ¡π √Ò ÓÈ‘ Ï≈‘ Ì∆Â √Úº ¤ ®91®
322
«ÈÙ’≈Ó ’Ó
’Ó ÏøËÈ Ó≥‘ Ó ‘Ô ÎÒ ’∆ Â‹ÔØ ¡≈√Õ
’Ó ÓÈ∞ º ÷ ’Ø ËÓ ‘À √«Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√®103®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ’Óª
Á∂ ÏøËÈ «Ú⁄ Î«√¡≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ÎÒ Á∆ ¡≈√ È‘ƒ «Â¡≈◊Á≈, Ì≈Ú
«ÈÙ’≈Ó ’Ó È‘ƒ ’Á≈Õ Í √Ã∂Ù‡ ’Ó ’È∂ ‘∆ ÓÈπº÷ Á≈ ËÓ
‘ÀÕ ÓÀ∫ «¬‘ √º⁄ ¿∞⁄≈È ’Á≈ ‘ªÕ
√Ω Ï√ ÒΩ∫ ‹◊Â Ó≥«‘ ‹∆ÚÂ «‘ ’π ’≈ÓÕ
«ÚÁ≈√ ’Ó ‘∆ ËÓ ‘À ’Ó ’‘π «È‘’≈Ó®104®
¡Ê∏‹∂’ √Ω √≈Ò Á∆ ¿∞Ó Ú∆ ‹∆Ú ˘ √ø√≈ «Ú⁄
«‘‰ Ò¬∆ «ÓÒ∂ Âª ‹∆Ú ˘ √ø√≈ «Ú⁄ «‘ ’∂ √Ã∂Ù‡ ’Ó ’È∂
⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ’Ó ‘∆ ‹∆Ú
Á≈ ËÓ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ «ÈÙ’≈Ó ’Ó ’È∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ
ËÓ ‘∂ Â «‘ø ’∆‹∆Ô∂ √Ω Ï√ ÒΩ ∫ ’≈Õ
«ÚÁ≈√ ’Ó«‘ ËÓ ‘À ÎÒ Ó≥«‘ Èø«‘ ¡«Ë’≈®105®
¡Ê∏√Ω √≈Ò Á∂ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ Ú∆ ‹∆Ú ˘ ËÓ ¡È∞√≈
√Ã∂Ù‡ ’Ó ’È∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È
«’ ’Ó ‘∆ √Ã∂Ù‡ ËÓ ‘À ¡Â∂ ¡«‹‘∂ ’Ó ’Á∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Ú ˘ ÎÒ
Á∆ «¬º¤≈ È‘ƒ º÷‰∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ
ËÓ √Óπ«fi ‹Ø ’≈ ‘Ø«¬ ¿∞‘ ’ ÎÒ ‘Ø¬∆ «¬√‡Õ
«ÚÁ≈√ ’Ø¿∞ Ú∆ ’Ó ÎÒ ‘Ø«‘ Èª«‘ ¡«È√‡®106®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í‰≈ ËÓ √Ófi ’∂ «ÈÙ’≈Ó ’Ó ’Á≈ ‘À
«‹‘Ú≈ √Ø ∫ ˙∫’≈ ‹Í ‘º Ê È √Ø ∫ ’ ’≈Õ
≈Ó «ÓÒø«‘ ÿ ¡≈«¬ ’ ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈Õ®99®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ «’Â ’Ó≈¬∆ ’È
Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú Â±ø √È≈ È≈Ò ÍÃÌ» Á≈ ‹≈Í
’Á∂ ‘Ø¬∂ ‘ºÊª È≈Ò «’Â ’Ó≈¬∆ ’ Âª ÂÀ˘ «¬√ √∆ »Í∆ ÿ
«Ú⁄ ‘∆ ÍÃÌ» ¡≈ ’∂ «ÓÒ∂◊≈Õ «¬‘ ◊ºÒ ÓÀ∫ «Ú⁄≈ ’∂ ’«‘øÁ≈ ‘ªÕ
È∂ ’ ’Ó≈¬∆ ‹¿∞ ’«‘ ◊Ã ‘ Â«‹ ÏÈ È«‘ ‹≈ÔÕ
«ÚÁ≈√ ‘Ó≈Ø ≈Ó ≈Ô ◊Ã‘ Óø«‘ «Ó«Ò«‘ ¡≈Ô®100®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú ÿ ˘ ¤º‚’∂ ÍÃÌ» Á∆ ÷Ø‹ ’È Ò¬∆ ‹ø◊Ò
«Ú⁄ È‘ƒ ‹ªÁ≈ √◊Ø∫ √º⁄∆ «’Â ’Ó≈¬∆ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈Í‰∂
¡≥Á ‘∆ ÍÃÌ» Á∆ ÷Ø‹ ’Á≈ ‘À, ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È
«’ ¿∞√ ˘ Ó∂≈ ÍÃÌ» ÿ «Ú⁄ ‘∆ ¡≈ ’∂ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
◊Ã ‘ «‘ø ‘‘π √«Â ’Ó ’‘π ‘ÁÓ «⁄ø Â ‘π ˙∫’≈Õ
«ÚÁ≈√ ‘Ó≈Ø ÏªËÒ≈ ‘«¬ ’∂ÚÒ È≈Ó ¡Ë≈®101®
323
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
ÿ «Ú⁄ «‘øÁ∂ ‘Ø¬∂ È∂’ ’Ó ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ‘ √Ó∂∫ ÍÃÌ» ˘ ⁄∂Â∂
’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√˘ √ø√≈ »Í∆ √ÓπøÁ ÂØ∫ Í≈ ’È Ú≈Ò≈ ’∂ÚÒ «¬’
È≈Ó »Í∆ √‘≈≈ ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¬∂ ’ ÌØ √ Ø ≈Ó ’Ø ¡π ÌØ √ ∂ √«Â ’≈Õ
√ÎÒ ‘Ø « ¬‘π ‹∆ÚÈ≈ ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈®102®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ˘ «¬’
ÌØ√≈ ÍÃÌ» ”Â∂ ‘À ¡Â∂ Á»√≈ ÌØ√≈ √º⁄∆ ’≈ ’È Á≈ ‘ÀÕ «¬√ È≈Ò
Ó∂≈ ‹∆ÚÈ √ÎÒ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬‘ ◊ºÒ ÓÀ∫ «Ú⁄≈ ’∂ ’«‘øÁ≈ ‘ªÕ
«’Â ’Ó≈¬∆ ’Á∂ ‘Ø ¬ ∂
ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’È≈
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ ‘∆
√≈Ë» ¿∞µÂÓ ‘À «‹√ È∂ ÍÃÌ» ˘ √Ì ’∞fi √Ω∫Í «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «‹√ È∂ ÍÃÌ»
¡º◊∂ ¡≈Í‰≈ ¡≈Í Ì∂‡ ⁄Û∑≈ ’∂ ¡≈Í‰≈ √∆√ ÍÃÌ» Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ º÷
«ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √≈Ëπ ÌÒØ «‹‘ ÓÈ Èª«‘ ¡«ÌÓ≈ÈÕ
‘√ √Ø ’ ‹≈È«¬ È≈«‘ø √π ÷ Áπ ÷ ¬∂ ’ √Ó≈È®97®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ ‘∆
√≈Ë» ¿∞µÂÓ ‘À «‹√ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ‘ø’≈ È‘ƒ ‘ÀÕ ÷πÙ∆ ¡Â∂ ◊Ó∆ ˘
¡È∞ÌÚ ‘∆ È‘ƒ ’Á≈Õ √πº÷-Áπº÷ «¬’ √Ó≈È √ÓfiÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘
√Ó∂∫ ÍÃÌ» «Ú⁄ Ò∆È «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ’‘À ‹≈’∂ «ÁÀ ‘À À È «ÁÈ ≈ÓÕ
√Ø Ì◊Â≈ Ì◊Úø Â √Ó ¥Ø Ë È «Ï¡≈ÍÀ ’≈Ó®98®
¡Ê∏«‹√ ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ≈Â «ÁÈ Ì≈Ú ‘ ÍÒ
ÍÃÌ» Ú√Á≈ ‘À ¿∞‘ ÍÃÌ» Á≈ Ì◊Â ÍÃÌ» Á∂ Ï≈Ï ‘À ¡Â∂ ¿∞√ ˘ ¥ØË
¡Â∂ √ø√≈ Á∆¡ª fi»·∆¡ª «¬º¤≈Úª È‘ƒ «Ú¡≈ÍÁ∆¡ªÕ
324
È∂ ’ ’Ó≈¬∆
«ÚÁ≈√ √Ã Ó ’« ÷≈«¬«‘ ‹Ω ∫ ÒØ ∫ Í≈ Ï√≈ÔÕ
È∂ ’ ’Ó≈¬∆ ‹¿∞ ’«¬ ’Ï‘» ø È «È‘ÎÒ ‹≈Ô®115®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘
«Ó‘ÈÂ ’’∂ ‹∆ÚÈ «ÈÚ≈‘ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À ‹Ø √¯Ò ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
‹Ø ‹∆Ú È∂’ ’Ó≈¬∆ ’Á≈ ‘À ¿∞√Á∆ È∂’ ’Ó≈¬∆ ’Á∂ Ú∆ «È√¯Ò
È‘ƒ ‹ªÁ∆Õ
√Ã Ó ’¿∞ ¬∆√ ‹≈«È ’À ‹¿ Í» ‹ «‘ «ÁÈ À È Õ
325
√ø√≈ «Ú⁄ ‹∂Â± ‘ÀÕ ‹Ø ÙπºË ’Ó ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’
√≈Ë’ Ìª«Â ‹Ø ◊ ‹π ’ Â ’Ó ’‘π «ÚÁ≈√Õ
ËÓ ÏØ«Ë ’∆‹‘π ’Ó ÎÒ ’∆ «Â¡≈◊π‘π ¡≈√®112®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘
√º⁄∂ √≈Ë’ Úª◊ √ÃÙ
∂ · ’Óª ˘ ¡≈Í‰≈ ËÓ √Ófi ’∂ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈
‘À ¡Â∂ ËÓ Á∂ «◊¡≈È È≈Ò √Ã∂Ù‡ ’Ó ’«Á¡ª ¯Ò Á∆ ¡≈√
«Â¡≈◊ Á∂‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
≈◊ Á… ∂ Ù ’± ø ¤ª«‚ ’ «È‘’Ó ’‘π ∂ Ó∆ÂÕ
√π ÷ -Áπ ÷ √Ì Ó≥ « ‘ «Ê «‘ø
«ÚÁ≈√ √Á≈ ÓÈ Ó∆Â®113®
¡Ê∏‘∂ «ÓºÂ ‹∆Ú! ‹∂ Â±ø ÁÚÀÂ Ì≈ÚÈ≈ ˘ ¤º‚’∂
«ÈÙ’≈Ó ’Ó ’∂Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «ÈÙ’≈Ó
’Ó ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ √πº÷ ¡Â∂ Áπº÷ ÁØÚª ¡Ú√Ê≈Úª «Ú⁄ ¡≈Í‰∂
ÓÈ ˘ √«Ê º÷Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’∂◊≈ Âª Â∂≈ ÓÈ
‘Ó∂Ù≈ Â∂≈ «ÓºÂ Ï‰ ’∂ ‘∂◊≈Õ
«‹‘Ú≈ Ì‹À ‘«È≈Ó «‘Â ‘º Ê ’ø « ‘ «ÈÂ ’≈ÓÕ
«ÚÁ≈√ Ì¬∂ «È‘«⁄Â ‘Ó ÓÓ «⁄øÂ ’À∫◊∂ ≈ÓÕ®114®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
«ÈºÂ-ÍÃÂ∆ «‹‘Ú≈ È≈Ò ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘« È≈Ó ‹ÍÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ºÊª
È≈Ò √Á≈ ‘∆ «’Â ’Ó≈¬∆ ’Á≈ ‘À ¿∞‘ ‹∆Ú «ÈÙ«⁄øÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À
¡Â∂ ¿∞√Á∆ «⁄øÂ≈ ÍÃÌ» ’Á≈ ‘ÀÕ
¿∞√ ˘ ÓÈ «¬º¤Â ÎÒ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «ÈÙ’≈Ó Ì≈ÚÈ≈ È≈Ò ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ’Ó «È√ÎÒ
È‘ƒ ‹ªÁ≈Õ
«ÚÁ≈√ ÓÈ∞º÷ ’ ËÓ ‘À ’Ó ’«‘ «ÁÈ ≈ÂÕ
’Ó È«‘ ÎÒ Í≈ÚÈ≈ È‘ƒ ’≈‘» ’∂ ‘≈Ê®107®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «ÁÈ ≈Â
‹∆Ú ÙπÌ ’Ó ’Á≈ ‘∂ «¬‘ ‘∆ ¿∞√ Á≈ ËÓ ‘ÀÕ ’Ó ’È Ú≈Ò∂
˘ «¬‘ ⁄ø◊∆ Â∑ª √Ófi ÒÀ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ ’Ó ÎÒ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆
«’√∂ Ú∆ ‹∆Ú Á∂ ¡≈Í‰∂ ‘ºÊ «Ú⁄ È‘ƒ ‘À √◊Ø∫ ÍÃÌ» Á∂ ‘ºÊ ‘ÀÕ
Í«’Â∆ ÍÌ≈¿ Ï√ ÓÈ∞º÷ ’Â ‘À ’≈Õ
ÓÈ∞º÷ Â¿∞ ‘À «È«ÓÂ »Í ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈®108®
¡Ê∏’∞ÁÂ∆ √πÌ≈¡ Á∂ ¡È∞√≈ ‘∆ ‹∆Ú ’Ó ’Á≈ ‘ÀÕ
√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú Á≈ ¡≈¿∞‰≈ ‘∆ √ø√≈
«Ú⁄ ’Ó Á∂ È«ÓÂ ‘ÀÕ
’ÓÈ ‘∆ ÍÌ≈¿∞ Â«‹ «È‘’Ó∆ ‘Ø « ¬ ’ ’≈ÓÕ
«ÚÁ≈√ «È‘’Ó∆ ’Ó ‘∆ Ó∂Ò ’≈¬∂ ≈Ó®109®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘
÷Ø‡∂ ’Óª Á∂ ÍÃÌ≈Ú ˘ ¤º‚ ’∂ «ÈÙ’≈Ó∆ ‘Ø ’∂ ’øÓ ’È∂ ⁄≈‘∆Á∂
‘ÈÕ «ÈÙ’≈Ó∆ Ì≈Ú È≈Ò ’∆Â∂ ‘Ø¬∂ ’øÓ ‘∆ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ≈
«ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
√π ÷ -Áπ ÷ ‘≈«È Ò≈Ì ’¿∞ ‹¿∞ √Ófi«‘ «¬’ √Ó≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ «ÂÈ‘«‘ø ‹≈È∆¬∂ ‹Ø ◊ ∆ Íπ  ÷ √π ‹ ≈È®110®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú √πº÷-Áπº÷, ‘≈È∆-Ò≈Ì √Ì ˘ «¬’ √Ó≈È
√ÓfiÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ÍzÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘À, √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞√ ‹∆Ú ˘ ‘∆ «◊¡≈ÈÚ≈È ‹Ø◊∆ ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈
‘ÀÕ
’Ó ‹Ø ◊ ’∆ √≈Ë √Ø ∫ ¡≈ÂÓ≈Ó √π Ë ‘Ø Ô Õ
«ÚÁ≈√ «Ï‹∂Â≈ √Ø ÌÔ≈ ’Ó ’∂ ‹¿∞ ’ØÔ®111®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú ÙπÌ ’Ó Á∆ ÔØ◊ √≈ËÈ≈ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈
ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘À ¿∞√ ˘ √∆ ¡≥Á ÏÀ·∂ ÍÃÌ» Á∆ √Øfi∆ ‘Ø
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¡«‹‘≈ ‹∆Ú ‘∆
326
327
‹ÈÓ ‹≈Â ÓÂ Í» ¤ ∆¬∂ ’≈ ‹≈Â ¡π Í≈ÂÕ
«ÚÁ≈√ Í»Â √Ì ÍÃÌ ’∂ ’Ø¿∞ È«‘ø ‹≈Â-’∞‹≈Â®120®
¡Ê∏√ø√≈ Á∂ √Ì ‹∆Ú Ï≈Ï ‘È «¬√ Ò¬∆ «’√∂ Ú∆
‹∆Ú Á∆ ‹≈Â-Í≈Â È‘ƒ Íπº¤‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ «’¿∞∫«’ ‹∆Ú Á≈ ‹≈ÂÍ≈Â È≈Ò ’Ø¬∆ √øÏøË È‘ƒ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È
«’ √ø√≈ «Ú⁄ √≈∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ ÍπºÂ ‘È «¬√ Ò¬∆ ’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú
¿∞µ⁄∆ ¡Â∂ È∆Úƒ ‹≈Â Á≈ È‘ƒ ‘ÀÕ
‹≈Â Í≈Â ’∂ Î∂ Ó≥«‘ ¿∞«fi ‘«¬ √Ì ÒØ◊Õ
ÓÈ∞º÷Â≈ ’±ø ÷≈Â ‘«¬ «ÚÁ≈√ ‹≈Â ’ Ø◊®121®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÒØ’ ÌÓ
’≈È ‹≈Â-Í≈Â Á∂ ⁄º’ «Ú⁄ Î√∂ ‘Ø¬∂ Ì‡’ ‘∂ ‘ÈÕ ‹≈Â Í≈Â
Á≈ Ø◊ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ ÷≈ «‘≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú ‹≈Â Í≈Â Á∂ Ì∂Á ’≈È ‘∆
√ø√≈ Á∂ ÒØ’ª «Ú⁄ Úø‚∆¡ª Í¬∆¡ª ‘Ø¬∆¡ª ‘ÈÕ
‹ÈÓ ‹≈Â ’± ø ¤ª«‚ ’« ’È∆ ‹≈Â ÍË≈ÈÕ
«¬‘ÔΩ ∫ √≈⁄≈ ËÓ ‘À ’‘À «ÚÁ≈√ Ï÷≈È®122®
¡Ê∏‹ÈÓ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «’√∂ Á∆ ‹≈Â ˘ «ÈÙ«⁄Â ’È
Á∂ «√ËªÂ ˘ ¤º‚ Á∂‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’¿∞∫«’ ‹∆Ú Á∆ ’È∆ ‘∆
ÍË≈È ‘À Ì≈Ú ‹∆Ú ⁄ø◊∂ ’Óª È≈Ò ‘∆ √Ã∂Ù‡ Ï‰Á≈ ‘ÀÕ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ «Ú«÷¡≈È ’Á∂ ‘È «’ «¬‘ ‘∆ √º⁄≈ ËÓ ‘À «’ ‹∆Ú
‹ÈÓ-‹≈Â ’≈È È‘ƒ √◊Ø∫ ’Ó È≈Ò ¿∞µ⁄≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
Ï≈‘ÓÈ ÷º Â ∆ ÏÀ √ √» Á «ÚÁ≈√ ‹ÈÓ Â∂ Èª«‘Õ
‹Ø ⁄‘«¬ √π Ï È ’¿∞ Í≈Ú¬∆ ’ÓÈ Óª«‘®123®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú
‹ÈÓ Á∂ ¡È∞√≈ ÏÃ≈‘Ó‰, ÷ºÂ∆, ÚÀ√ ¡Â∂ Ù»Á È‘ƒ ‘πøÁ≈ Ì≈Ú
√Ì ‹∆Ú Ï≈Ï ‘ÈÕ Í ‹Ø ‹∆Ú ÙπºÌ ’Ó ’Á≈ ‘À ¿∞‘ √Ã∂Ù‡
«◊«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
Ï∂ Á ÍÛ∑ ¬ ∆ Í≥ « ‚Â ÏÈÔØ ◊ª«· ÍÈ‘∆∫ Â¿ ⁄Ó≈Õ
«ÚÁ≈√ ÓÈ∞ º ÷ ¬∂ ’ ‘«¬ È≈Ó Ë∂ ‘«¬ø ⁄≈®124®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √ø√≈ «Ú⁄
‹Ø ‹∆Ú Ú∂Á ÍÛ∑Á≈ ‘À ¿∞√˘ Í≥‚Â «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ ‹Ø ‹πºÂ∆¡ª
◊ø„Á≈ ‘À ¿∞√ ˘ ⁄Ó≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ú≈√ÂÚ «Ú⁄ √≈∂ ÓÈ∞º÷
√Ó≈È ‘È Í Ó≈ÈÚ-«ÚØË∆¡ª È∂ ‹∆Úª ˘ ⁄≈ «‘º«√¡ª «Ú⁄ Úø‚
«ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
È∆⁄ È∆⁄ ’ Ó≈«‘ø ‹≈ÈÂ Èª«‘ ÈÁ≈ÈÕ
√Ì ’≈ «√‹È‘≈ ‘À «ÚÁ≈√ ¬∂’À Ì◊Ú≈È®125®
¡Ê∏¡«◊¡≈È∆ «ÈÓÈ ‹∆ÚÈ √Â Á∂ ‹∆Úª ˘ È∆⁄È∆⁄ ’«‘ ’∂ Ó≈Á∂ ‘È ¡Â∂ ¿∞‘Èª Á≈ ¡ÍÓ≈È ’Á∂ ‘ÈÕ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¡À√∂ «¬È√≈È ¡«◊¡≈È∆ ¡Â∂ È≈
√Ófi ‘È ‹Ø «¬‘ È‘ƒ ‹≈‰Á∂ «’ √Ì ‹∆Úª Á≈ «√‹‰‘≈ «¬’ ÍÃÌ»
‘ÀÕ
328
‹≈Â-Í≈Â Á≈ ÷≥ ‚ È
«ÚÁ≈√ «ÂÈ‘«‘ √ø√≈ Ó∫‘ √Á≈ «ÓÒ«‘ √π÷ ⁄ÀÈ®116®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú √º⁄∆ «’Â ’Ó≈¬∆ ˘ ÍÃÌ» Á∆ Í»‹≈ ‹≈‰’∂
«ÁÈ ≈Â ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘À √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞√ ‹∆Ú ˘ ‘∆ √ø√≈ «Ú⁄ ‘Ó∂Ù≈ √πº÷ ¡Â∂ ÙªÂ∆
ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‘Ω ∫ «È‹ ‘º Ê «‘ø ≈÷Ø ∫ ªÏ∆ ¡≈Õ
√π«’Â ‘∆ ÓÓ ËÓ ‘À Â≈À◊≈ ÌÚ Í≈®117®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ √º⁄∆
«’Â ’Ó≈¬∆ ’È Ò¬∆ ‘ √Ó∂∫ ¡≈Í‰∂ ‘ºÊª «Ú⁄ øÏ∆ ¡Â∂ ¡≈
º÷Á≈ ‘ª ¡Â∂ ‘ √Ó∂∫ ¿∞√ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’Á≈ ‘ª «’¿∞∫«’ È∂’
’Ó≈¬∆ ’È≈ ‘∆ Ó∂≈ ËÓ ‘À, «¬√ È≈Ò ‘∆ ÓÀ∫ ÌÚ-√≈◊ ÂØ∫ Í≈
‘Ø «◊¡≈ ‘ªÕ
ÍÃ Ì » Ì◊«Â √Ã Ó √≈ËÈ≈ ‹◊ Ó≥ ‘ «‹È‘«‘ø Í≈√Õ
«ÂÈ‘«‘ø ‹∆ÚÈ √¯Ò ÌÔØ √«Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√®118®
¡Ê∏√ø√≈ «Ú⁄ «‹√ ‹∆Ú Í≈√ ÍÃÌ» Ì◊Â∆ ¡Â∂ «Ó‘ÈÂ
»Í∆ √≈ËÈ≈ ‘À ¿∞√ Á≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À, √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ¿∞⁄≈È ’Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ «¬‘ √º⁄ ’«‘øÁ≈ ‘ªÕ
ËÓ ’Ó Áπ « ¬ ¬∂ ’ ‘À ∫ √Ó«fi Ò∂ ‘ π ÓÈ Óª«‘Õ
ËÓ «ÏÈ≈ ‹Ω ’Ó ‘À «ÚÁ≈√ È √π÷ «Â√ Óª«‘®119®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! Â±ø
¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ √Ófi ÒÀ «’ ËÓ ¡Â∂ ËÓ ¡È∞√≈ ’∆Â∂ ’Ó
ÁØÈØ∫ «¬’ √Ó≈È ‘È, ÍÃøÂ± ‹Ø ËÓ ÂØ∫ «ÏÈª ’Ó ‘È ¿∞È∑ª «Ú⁄
’Á∂ Ú∆ √πº÷ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ÙπºÌ ’Ó
’Á∂ ‘Ø¬∂ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’È≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
ÏÃ≈‘Ó‰ ’Ω‰ ?
¿∫± ⁄ ∂ ’∞ Ò ’∂ ’≈‰À ÏÃ ≈ ‘Ó‰ ’Ø Ô È ‘Ø Ô Õ
‹¿∞ ‹≈È«‘ ÏÃ‘Ó ¡≈ÂÓ≈ «ÚÁ≈√ ÏÃ≈‘ÓÈ √ØÔ®134®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú ‹≈Â ‹ª ‹ÈÓ ’’∂ ÏÃ≈‘Ó‰
È‘ƒ ‘À ’∂ÚÒ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ¿∞µ⁄∆ ’∞Ò «Ú⁄ ‹ÈÓ ÒÀ‰ Á∂ ’≈È
ÏÃ≈‘Ó‰ È‘ƒ ’«‘Ò≈ √’Á≈Õ ¡√Ò «Ú⁄ ÏÃ≈‘Ó‰ Âª ¿∞‘ ‘À ‹Ø
√≈«¡ª ‹∆Úª «Ú⁄ ÏÃ‘Ó Á∆ ¡≈ÂÓ≈ ˘ √Ó≈¬∆ ‘Ø¬∆ ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ
’≈Ó ’ÃØË ÓÁ ÒØÌ Â«‹ ‹¿∞ ’«¬ ËÓ ’ ’≈Õ
√Ø ¬ ∆ Ï≈‘ÓÈ ‹≈«È«‘ ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈®135®
«ÚÁ≈√ √π ’ ÓÈ ’È √Ø ∫ È∆⁄ ¿» ∫ ⁄ ‘Ø ‹≈ÔÕ
’«¬ ’∞’Ó ‹Ω∫ ¿±∫⁄ Ú∆ ÂΩ Ó‘≈ È∆⁄ ’«‘Ò≈Ô®130®
√ø√≈ «Ú⁄ ‹≈Â ’’∂ ’Ø¬∆ ‹∆Ú ¿∞µ⁄≈ ‹ª È∆Úª È‘ƒ ‘À √◊Ø∫ ’Óª
329
’’∂ ‘ÀÕ «‹√ ‹∆Ú ˘ √ø√≈∆ ÒØ’ ÌÓ ’≈È È∆⁄ ‹≈Â ”⁄ ÍÀÁ≈
‘Ø«¬¡≈ √ÓfiÁ∂ ‘È ‹ÁØ∫ ¿∞‘ Í«ÚºÂ ’Ó ’Á≈ ‘À Âª ¿∞‘ ¿∞µ⁄≈
‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂’ ’Ø¬∆ ¿∞µ⁄∆ √Ófi∆ ‹ªÁ∆ ‹≈Â «Ú⁄ ‹ÈÓ ÒÀ ’∂ Ïπ∂
’Ó ’Á≈ ‘À Âª ¿∞‘ Ó‘ª È∆⁄ ’«‘Ò≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
ÁÔ≈ ËÓ «‹È Ó∂ ∫ È«‘ø «‘ÁÀ Í≈Í ’Ø ’∆⁄Õ
«ÚÁ≈√ «ÂÈ‘«‘ø ‹≈«È ‘Ø Ó‘≈ ÍÂ≈’∆ È∆⁄Õ®131®
¡Ê∏«‹È∑ª ÒØ’ª Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÁÔ≈ ¡Â∂ ËÓ È‘ƒ ‘À
¿∞È∑ª Á∂ ÓÈ «Ú⁄ Í≈Í Á≈ «⁄º’Û Ì«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¿∞‘ Ó‘≈ Í≈Í∆ ¡Â∂ È∆⁄ ‹≈‰∂
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«‹È‘ ’« «‘ÁÀ √Â Ï√¬∆ Í≥ ⁄ ÁØ ÷ «ÂÈ Èª«‘Õ
«ÚÁ≈√ ÂΩ È ¿±⁄ ÌÔ∂ √Ó«fi Ò∂‘π ÓÈ Óª«‘®132®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‹È∑ª ‹∆Úª
Á∂ ÓÈ «Ú⁄ √«Â «ÈÚ≈√ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ Í≥‹ «Ú’≈ È‘ƒ ‘È, ‘∂
Ì≈¬∆! Â±ø ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ «¬√ ◊ºÒ ˘ √Ófi ÒÀ «’ ¿∞‘ ‘∆ ‹∆Ú
«¬√ √ø√≈ «Ú⁄ √Ã∂Ù‡ ‘ÈÕ
Í≥⁄ ÁØ÷ Â«‹ ‹Ø ‘¬∆ √øÂ ⁄È ÒÚ Ò∆ÈÕ
«ÚÁ≈√ Â∂ ‘∆ È ‹≈È¬∆ ¿±∫⁄‘ ¡π ’∞Ò∆È®133®
¡Ê∏¿∞‘ ‘∆ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ¿∞µ⁄≈ ¡Â∂ √Ã∂Ù· ’∞Ò
«Ú⁄ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À ‹Ø Í≥‹ª «Ú’≈ª ˘ «Â¡≈◊ ’∂
√øÂª Á∂ ⁄Èª ’ÓÒª È≈Ò «ÒÚ Ò≈ ’∂ º÷Á≈ ‘À Ì≈Ú ‹Ø √øÂª È≈Ò
√º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ’Á≈ ‘ÀÕ
¿∞ µ ⁄≈ ’Ω ‰ ¡Â∂ È∆Úª ’Ω ‰ ?
«ÚÁ≈√ ‹ÈÓ ’∂ ’≈ÈÀ ‘Ø Â È ’Ø ¿ ∞ È∆⁄Õ
È ’±ø È∆⁄ ’« ‚≈« ‘À ˙¤∂ ’Ó ’∆ ’∆⁄®126®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
’Ø¬∆ ‹∆Ú È∆⁄ √Ófi∆ ‹ªÁ∆ ’∞Ò «Ú⁄ ‹ÈÓ ÒÀ‰ ’’∂ È∆⁄ È‘ƒ
‘πøÁ≈, √◊Ø∫ È∆⁄ ’Óª Á∂ ’≈È ‘∆ È∆⁄ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ È∆⁄ ‹∆Ú ÂÁ ‘∆
Ï‰Á≈ ‘À ‹ÁØ∫ ¿∞√ ”Â∂ Ó≈Û∂ ’Óª Á≈ «⁄º’Û ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‹≈«Â ÓÂ Í» ¤ «¬ ’≈ ‹≈Â ’≈ Í≈ÂÕ
Ï≈‘Ó È ÷ºÂ∆ ÏÀ√ √»Á √ÌÈ ’∆ «¬’ ‹≈Â®127®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ √ø√≈ Á∂
‹∆ÚØ! Â∞√ƒ ‹∆Ú Á∆ ‹≈Â-Í≈Â «’¿∞∫ Íπº¤Á∂ ‘Ø ? «’¿∞∫«’ ‹≈ÂÍ≈Â ’∞fi Ú∆ È‘ƒ ‘ÀÕ ÏÃ≈‘Ó‰, ÷ºÂ∆ ÚÀÙ ¡Â∂ Ù»Á √ÌÈª Á∆ «¬’Ø
‘∆ Ó≈ÈÚ ‹≈Â ‘ÀÕ
‹≈Â ‹≈Â Ó∂ ∫ ‹≈Â ‘À ‹ÔØ ∫ ’∂ Ò È Ó∂ Í≈ÂÕ
«ÚÁ≈√ È Ó≈È∞÷ ‹πÛ √’À∫ ‹Ω∫ ÒΩ∫ ‹≈Â È ‹≈Â®128®
¡Ê∏«¬’ ÓÈ∞º÷ ‹≈Â∆ «Ú⁄ ¡È∂’ ‹≈Â∆¡ª «¬√ Â∑ª
Í≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È «‹√ Â∑ª ’∂Ò∂ Á∂ ÍºÂ∂ ¡≥Á ‘Ø ÍºÂ∂ ‘πøÁ∂
‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Á Âº’ ‹≈Â-Í≈Â
÷ÂÓ È‘ƒ ‘πøÁ∆ ¡Â∂ Ì∂Á-Ì≈Ú Á» È‘ƒ ‘πøÁ≈ ÂÁ Âº’ Ó≈ÈÚÓ≈ÈÚ «¬’ √Ó≈È È‘ƒ ‘Ø √’Á∂Õ «¬√ Ò¬∆ ‹≈Â-Í≈Â ˘ ÷ÂÓ
’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ Ï≈‘ÓÈ Ó«Â Í» « ‹Ô∂ ‹Ø ‘Ø Ú À ◊π È ‘∆ÈÕ
Í»«‹«‘ø ⁄È ⁄ø‚≈Ò ’∂ ‹¿∞ ‘ØÚÀ ◊πÈ ÍÏ∆È®129®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∂’
ÏÃ≈‘Ó‰ ◊π‰‘∆È ‘À Âª ¿∞√ Á∆ ’Á∂ Ú∆ Í»‹≈ È‘ƒ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ
«¬√ Á∂ ¿∞Ò‡ ⁄ø‚≈Ò √Ófi∂ ‹ªÁ∂ ‹∆Ú «Ú⁄ ⁄ø◊∂ ◊π‰ ‘È Âª ¿∞√
Á∂ ⁄È Í»‹‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ Ì≈Ú ‹Ø ‹∆Ú √ø√≈ «Ú⁄ √Ã∂Ù‡ ’Ó
’Á≈ ‘À ¿∞‘ Í»‹‰ÔØ◊ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
330
ÚÀÙ ’Ω‰ ?
«ÚÁ≈√ ÚÀ √ √Ø « ¬ ‹≈«ÈÔ∂ ‹Ø √«Â ’≈ ’Ó≈ÔÕ
Íπ ø È ’Ó≈¬∆ √Á≈ Ò‘À ÒÀ √Ïº Â √π ÷ ≈Ô®140®
331
Ù»Á ’Ω‰ ?
«ÚÁ≈√ ‹¿∞ ¡«Â Í«Úº Â ‘À √Ø ¬ ∆ √» Á  ‹≈ÈÕ
‹¿ ’∞’Ó∆ ¡√πË ‹È «ÂÈ‘∂∫ È Ù»Á Ó≈È®142®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂
‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú Ï‘πÂ ‘∆ Í«ÚºÂ ‹∆ÚÈ ÏÂ∆Â ’Á≈ ‘À ¿∞√ ˘
Ù»Á Ì≈Ú ÙºπË ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ «‹√Á∂ ’Ó Ú∆ Ïπ∂ ‘È ¡Â∂
‹∆ÚÈ Ú∆ ¡Í«ÚºÂ ‘À ¿∞√ ˘ Ù»Á Ì≈Ú ÙπºË È‘ƒ ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
‘«‹È ’« √∂ Ú ≈ Ò≈◊À ÓÈ ¡‘ø ’ ≈ È≈ ≈÷À Õ
«ÚÁ≈√ √»Á √Ø«¬ ËøÈ ‘À ‹Ø ¡√«Â Ï⁄È È≈ Ì≈÷À®143®
¡Ê∏ÍÃÌ» ˘ ‹≈È‰ Ú≈Ò≈ ‹∆Ú ÓÈ∞º÷Â≈ Á∆ √∂Ú≈ ’Á≈
‘À, ÓÈ «Ú⁄ ‘ø’≈ È‘ƒ º÷Á≈ ¡Â∂ fi»·∂ Ï⁄È È‘ƒ ÏØÒÁ≈Õ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¡À√≈ Ù»Á √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‹∆Ú
ËøÈÂ≈ ÔØ◊ ‘ÀÕ
Ó≥ Á  Ó√«‹Á ÁØ È Ø ∫ «¬’ ‘À
Ó≥ Á  Ó√«‹Á ÁØ ¿ ¬∂ ’ ‘À «¬È Ó≥ ‘ ¡≥ Â  Èª‘∆Õ
«ÚÁ≈√ ≈Ó ‘Ó≈È ’≈ fi◊Û≈ ’Ø˙∫ Èª«‘Õ®144®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó≥Á ¡Â∂
Ó√«‹Á ÁØÈØ∫ «¬’ ‘∆ ‘ÀÕ «¬È∑ª «Ú⁄ ’Ø¬∆ Ú∆ ¡≥Â È‘ƒ ‘À «¬È∑ª
«Ú⁄ ’∂ÚÒ È≈Úª Á≈ ‘∆ Ì∂Á ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ≈Ó ¡Â∂ «‘Ó≈È Á≈
’Ø¬∆ Ú∆ fi◊Û≈ È‘ƒ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ Ó≥Á ¡Â∂ Ó√«‹Á ÁØÈØ∫ ‘∆ ÍÃÌ»
Á∆ Í»‹≈ Á∂ √Ê≈È ‘ÈÕ ≈Ó ¡Â∂ «‘Ó≈È ÁØÈØ∫ È≈Ó «¬’ ÍÃÌ» Á∂
‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ ‘Ó≈Ø ≈Ó ‹Ø ¬ ∆ √Ø ¬ ∆ ‘À ‘Ó≈ÈÕ
Á∆È Áπ ÷ ∆ ’∂ ‘∂ Â ‹¿∞ Ú≈∂ ¡≈Í‰∂ ÍÃ ≈ ‰Õ
«ÚÁ≈√ ¿∞‘ È √» ’Ω∫ √ª⁄≈ ÙÂ∆ ‹≈È®138®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú ‹ÈÓ ¡Â∂ ‹≈Â Á∂ ¡≈Ë≈ ”Â∂ ’ÙºÂ∆ È‘ƒ ‘À √◊Ø∫
’Ó ’’∂ ’ÙºÂ∆ ‘ÀÕ ‹Ø ‹∆Ú Á∆È ¡Â∂ Áπ÷∆¡ª Á∆ º«÷¡≈ Ò¬∆
¡≈Í‰∂ ÍÃ≈‰ «È¤≈Ú ’ «ÁøÁ≈ ‘À ¿∞√ √»Ï∆ ˘ ‘∆ √º⁄≈ ’ÙºÂ∆
‹≈‰È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
¡≥ ◊ ¡≥ ◊ ’‡Ú≈«¬«‘ ‹¿∞ Á∆ÈÈ ’« ‘∂ Â Õ
«ÚÁ≈√ ÙÂ∆ √Ø«¬ ‹≈È∆¬∂ ‹Ø ¤≈‚À Èª«‘ ÷∂Â®139®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
Áπ÷∆¡ª ¡Â∂ ◊∆Ïª Á∆ ÷≈Â ¡≈Í‰≈ ¡≥◊ ¡≥◊ ’‡Ú≈ «ÁøÁ≈ ‘À
¡Â∂ ÓÀÁ≈È ˘ ’Á∂ Ú∆ ¤º‚Á≈ È‘ƒ, ¡À√∂ ‹∆Ú ˘ √º⁄≈ ’ÙºÂ∆
‹≈‰È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú ‹ÈÓ ¡Â∂ ‹≈Â ’≈È ÚÀÙ È‘ƒ ‘À, √◊Ø∫ ¿∞√ ‹∆Ú ˘
ÚÀÙ ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À ‹Ø √º⁄≈¬∆ Á∂ È≈Ò ¡≈Í‰≈ ÚÍ≈ ’Á≈ ‘À,
√Á≈ È∂’ «’Â ’Ó≈¬∆ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ √ÏºÂ Á≈ ÌÒ≈ Ó≥◊Á≈ ‘ÀÕ
√ª⁄∆ ‘≈‡∆ ÏÀ « · ’ √Ω Á ≈ √≈⁄≈ Á∂ « ¬Õ
Â’Û∆ ÂØ Ò À √≈⁄ ’∆ «ÚÁ≈√ ÚÀ √ ‘À √Ø « ¬®141®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú √º⁄≈¬∆ »Í∆ Áπ’≈È ”Â∂ ÏÀ· ’∂ √º⁄ Á≈ √ΩÁ≈
Ú∂⁄Á≈ ‘À, √º⁄ Á∆ Âº’Û∆ È≈Ò ÂØÒÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘∆ √º⁄≈ ÚÀÙ ‘ÀÕ
’Ùº Â ∆ ’Ω ‰
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
’≈Ó, ¥ØË, ÒØÌ ¡Â∂ ‘ø’≈ ˘ «Â¡≈◊ «ÁøÁ≈ ‘À Â∂ ËÓ ¡È∞√≈
’Ó ’Á≈ ‘À ¿∞‘ ‘∆ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÏÃ≈‘Ó‰ ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‹Ø Ú∂Â≈ ÏÃ‘Ó ’≈ √Ø«¬ ÏÃ≈‘ÓÈ ‹≈ÈÕ
ÏÃ ‘ Ó È ‹¿π ‹≈«È«‘ Â¿∞ È ÏÃ ‘ ÓÈ Ó≈È®136®
¡Ê∏¿∞‘ ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÏÃ≈‘Ó‰ ‘À ‹Ø ÏÃ‘Ó ˘
‹≈‰ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
ÏÃ‘Ó ˘ È‘ƒ ‹≈‰Á≈, ¿∞‘ ÏÃ≈‘Ó‰ È‘ƒ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ «¬√ √ø√≈
«Ú⁄ ’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú ‹≈Â ‹ª ‹ÈÓ ’’∂ ÏÃ≈‘Ó‰ È‘ƒ ‘ÀÕ
ËÓ ’Ó ‹≈ÈÀ È‘ƒ ÓÈ Óø ‘ ‹≈«Â ¡«ÌÓ≈ÈÕ
¡À√¿∞ ÏÃ≈‘ÓÈ √Ø∫ ÌÒØ∫ «ÚÁ≈√ √ÃÓ’π ‘øπ ‹≈È®137®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú ËÓ ¡È∞√≈ √ÃÙ
∂ ‡ ’Ó ’È∂ È‘ƒ ‹≈‰Á≈
¡Â∂ ¡≈Í‰∆ ‹≈Â∆ Á≈ ‘ø’≈ ’Á≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ¡À√∂ ÏÃ≈‘Ó‰ È≈ÒØ∫ Âª «’Â ’Ó≈¬∆ ’’∂ ÷≈‰
Ú≈Ò∂ ‹∆Ú ˘ √Ã∂Ù‡ ‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
332
333
√º ⁄ ≈ √»  Ï∆
Óπ √ ÒÓ≈È √Ø ∫ ÁØ √ Â∆ «‘ø Á » ¡ È √Ø ∫ ’ ÍÃ ∆ ÂÕ
«ÚÁ≈√ ‹Ø«Â √Ì ≈Ó ’∆ √Ï ‘À∫ ¡ÍÈ∂ Ó∆Â®147®
‘È «’ √Ì ‹∆Ú Ï≈Ï ‘È «¬√ Ò¬∆ √Ì ˘ ¡≈Í√ «Ú⁄ Ò«ÓÒ ’∂ «‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ Óπ√ÒÓ≈Èª È≈Ò ÁØ√Â∆ ¡Â∂ «‘øÁ»¡ª
È≈Ò ÍÃ∂Ó ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú √Ì ˘ ¡≈Í√ «Ú⁄ ÍÃ∂Ó-«Í¡≈
È≈Ò «‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À, «’¿∞∫«’ √≈∂ ‹∆Úª «Ú⁄ «¬’ ÍÃÌ» Á∆ ‹ØÂ
‘À √≈∂ ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ «ÓºÂ ‘ÈÕ
‹Ï √Ì ’« Á∂ ¿ ∞ ‘≈Ê Í◊ ÁØ ¿ ∞ ÈÀ È ÁØ ¿ ∞ ’≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ ÍÃ Ê ’ ’À √ ∂ ÌÔ∂ «‘ø Á » - Óπ √ ÒÓ≈È®148®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ Ì≈¬∆!
√Ì ‹∆Úª Á∂ √Ó≈È ¡≥◊ ‘È √ÌÈª Á∂ ÁØ ‘ºÊ, ÁØ ÍÀ, ÁØ ¡º÷ª ¡Â∂
ÁØ ’øÈ ‘ÈÕ «Î «¬‘ √Ó≈È ¡≥◊ª Ú≈Ò∂ ‹∆Ú «ÌßÈ-«ÌøÈ «’Ú∂∫ ‘Ø
√’Á∂ ‘È ? Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ «‘øÁ» ‘ØÚ∂ Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ Óπ√ÒÓ≈È √Ì «¬’
√Ó≈È ‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ Í∂ « ÷Ô √Ø Ë ’« ¡≈ÁÓ √Ì∆ √Ó≈ÈÕ
«‘ø Á » Óπ √ ÒÓ≈È ’¿∞ «ÙÃ Ù ‡≈ «¬’ Ì◊Ú≈È®149®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «¬‘ ⁄ø◊∆
Â∑ª √ØË ’∂ Í÷ «Ò¡≈ ‘À «’ √Ì ‹∆Ú √Ó≈È ‘È «’¿∞∫«’ √ÌÈª
Á≈ ⁄È‘≈≈ «¬’ ÍÃÌ» ‘À Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ «‘øÁ» ‘À Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ Ó√πÒÓ≈ÈÕ
’‘È √πÈÈ ’±ø Áπ«¬ ’« ÷≈«Ò’ ’∆ÔØ∫ ÂÓ≈√≈Õ
«‘ø Á π Â∞  ’ ÁØ ¿ ∞ ¬∂ ’ ‘À √«Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√®150®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ’«‘‰ √πÈ‰
˘ Ì≈Ú∂∫ «‘øÁ» ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ÁØÈØ∫ ¡Òº◊-¡Òº◊ ‘È Í ¡√Ò∆¡Â
Âª «¬‘ ‘À «’ √ø√≈ Á∆ ⁄È≈ ÍÃÌ» Á≈ ¡‹∆Ï ÂÓ≈Ù≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆
√Ì ‹∆Ú Ï≈Ï ‘È, Ì≈Ú∂∫ «‘øÁ» ‘ØÚ∂ Ì≈Ú∂∫ Óπ√ÒÓ≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ ’ø ◊ È ’È’ Ó≥ « ‘ «‹«Ó ¡≥ Â  «’¤∞ Èª«‘Õ
ÂÀ √ ¿∞ ‘∆ ¡≥ Â  È‘ƒ «‘ø Á » ¡ È Âπ  ’È Óª«‘®151®
¡Ê∏«‹√ ÍÃ’≈ √ØÈ≈ ¡Â∂ √ØÈ∂ Á∂ Ï‰∂ ‘Ø¬∂ ◊«‘«‰¡ª
«Ú⁄ ¡≥Â È‘ƒ ‘À, «¬√∂ ÍÃ’≈ «‘øÁ»¡ª ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈Èª «Ú⁄ ’Ø¬∆
¡≥Â È‘ƒ ‘ÀÕ
«‘ø Á ± Â∞  ’ Ó≥ « ‘ Ì∂ Á È≈‘∆ √Ì Ó∂ ∫ ¬∂ ’ º Â ¡π Ó≈√≈Õ
ÁØ ¿ ∞ ¬∂ ’ ‘ Á» ‹ ≈ ’Ø Èª‘∆ Í∂ ÷ ÔØ √Ø Ë «ÚÁ≈√≈®152®
¡Ê∏«‘øÁ» ¡Â∂ Óπ√ÒÓ≈È ÁØÚª «Ú⁄ ’Ø¬∆ ¡øÂ È‘ƒ ‘À
ÁØÈª «Ú⁄ ‘∆ «¬’Ø «‹‘≈ ÷»È ¡Â∂ Ó≈√ ‘ÀÕ ÁØÚØ∫ «¬’ √Ó≈È ‘È Â∂
’Ø¬∆ Ú∆ «ÌøÈÂ≈ È‘ƒ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È ÓÀ∫
«¬‘ √Ø⁄ «Ú⁄≈ ’∂ ¿∞⁄≈È ’Á≈ ‘ªÕ
«‘ø Á » Â∞  ’ Ó∂ ∫ È‘ƒ Ì∂ Á Áπ « ¬ ¡≈Ô‘π «¬’ ÁÚ≈Õ
ÍÃ ≈ È «Í≥ ‚ ÒØ ‘ π «¬’«¬ ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈®153®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‘øÁ» ¡Â∂
Óπ√ÒÓ≈È «Ú⁄ ’Ø¬∆ ¯’ È‘ƒ ‘À, ÁØÈª Á≈ ‹ÈÓ «¬’ ‘∆ Â∑ª
‘Ø«¬¡≈ ‘À ÁØÈª Á∆ ¡≈ÂÓ≈, ÁØÈª Á≈ √∆ ¡Â∂ √∆ Á≈ ÷»È, Ó≈√
«¬’ √Ó≈È ‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ ¿∞ Í ‹«¬ «¬’ È±  Â∂ Ï≈‘ÓÈ Óπ º Ò ≈ √∂ ÷ Õ
√Ì ’Ø ’Â≈ ¬∂’ ‘À √Ì ’∞ø ¬∂’ ‘∆ Í∂÷®154®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √≈∂ ‹∆Ú
«¬’ ÍÃÌ» Á∂ È± ÂØ∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø¬∂ ‘È Ì≈Ú∂∫ ’Ø¬∆ ÏÃ≈‘Ó‰ ¡Â∂ Ì≈Ú∂∫
ÓπºÒª Â∂ Ù∂÷ ‘ØÚ∂Õ √ÌÈª Á≈ «√‹È‘≈ «¬’ ÍÃÌ» ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆
√ÌÈª «Ú⁄ «¬’ ÍÃÌ» ˘ ‘∆ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Á∂÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«‘ø Á » - Óπ √ ÒÓ≈È «¬’
’≈Ï≈ ’≈Ù∆ ‹≈È∆Ô«‘ ÁØ¿ ¬∂’ √Ó≈È®145®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø Ó∂≈
√Ú-«Ú¡≈Í’ ≈Ó ‘À ¿∞‘∆ «‘Ó≈È ‘ÀÕ Óπ√ÒÓ≈Èª Ò¬∆ ’≈Ï≈
Í«ÚºÂ √Ê≈È ‘À ¡Â∂ «‘øÁ»¡ª Ò¬∆ ’ªÙ∆ Í«ÚºÂ √ÊÒ ‘À ÁØÈØ∫ ‘∆
«¬’ √Ó≈È ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ’Ø¬∆ Ì∂Á È‘ƒ ‘Ø‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
Ó√«‹Á √Ø ∫ ’¤∞ «ÿÈ È‘ƒ Ó≥ Á  √Ø È‘ƒ «Í¡≈Õ
ÁØ¿ Ó≥‘ ¡ºÒ‘ ≈Ó È‘ƒ ’«‘ «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈®146®
¡Ê∏ÓÀ˘ È≈ Âª ’Ø¬∆ Ó√«‹Á ÂØ∫ È¯Â ‘À ¡Â∂ È≈ ‘∆
Ó≥«Á È≈Ò «Í¡≈ ‘À Ì≈Ú Ó∂∂ Ò¬∆ ÁØÚ∂∫ ‘∆ Ï≈Ï ‘ÈÕ √«Â◊π»
«ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó≥«Á ¡Â∂ Ó√«‹Á «Ú⁄ ≈Ó ¡ºÒ≈
È‘ƒ ‘ÀÕ Ì≈Ú ¿∞‘ √Ï-«Ú¡≈Í’ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ √Ø « ¬ √»  ≈ ÌÒ≈ ‹¿ ÒÀ ËÓ ’∂ ‘∂ Â Õ
¡≥◊ ¡≥◊ ’‡ Ìπ«¬∫ «◊À Â¿∞ È ¤ª‚À ÷∂Â®155®
334
Ú≈ÙÈ≈Úª Á≈ «Â¡≈◊
√«Â √ø Â Ø ÷ ¡π √Á≈⁄≈ ‹∆ÚÈ ’Ø ¡Ë≈Õ
«ÚÁ≈√ Ì¬∂ È Á∂ÚÂ∂ «‹È «Â¡≈◊∂ Í≥⁄ «Ï’≈®159®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈È ’Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘
‘Ó∂Ù≈ √º⁄ ÏØÒ‰≈, √øÂØ÷ Ë≈È ’È≈ ¡Â∂ √Á≈⁄≈ ˘ ¡≈Í‰∂
‹∆ÚÈ Á≈ ¡≈Ë≈ Ï‰≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ «‹‘Û∂ ‹∆Ú «¬‘Èª ˘
335
√ø Â Ø ÷ ¡Â∂ «Â¡≈◊
‹Ø ’Ø ¿ ∞ ÒØ  À ÍÓ √π ÷ Â¿ ≈÷À ÓÈ √ø Â Ø ÷ Õ
«ÚÁ≈√ ‹‘ª √ø Â Ø ÷ ‘À Â‘ª È Ò≈◊À ÁØ Ù ®164®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ √øÂØ÷ Ë≈È
Ï⁄È ◊ÔØ È‘ ¡≈Â ‘À √∆√ ’‡≈ «Î ¡≈ÔÕ
“«ÚÁ≈√” Ï⁄È ’±ø ≈«÷¬∂ «√ ‹≈¬«‘ Â¿ ‹≈Ô®157®
‹∆Ú ˘ √«Â Ï⁄È ÏØÒ‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ ‹∂’ «¬’ Ú≈ «√ ’º‡
‹≈Ú∂ ¿∞‘ «√ ÁπÏ≈≈ È‘ƒ ‹πÛÁ≈Õ «¬√∂ ÍÃ’≈ Ó»ø‘ ÂØ∫ «È’«Ò¡≈
‘Ø«¬¡≈ Ï⁄È «Î ’Á∆ Ú∆ Ú≈Í√ È‘ƒ ¡≈¿∞∫Á≈Õ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘
¡≈Í‰∂ Ú⁄È Á≈ Í≈Ò‰ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À Ì≈Ú∂∫ «√ ’º‡ ‹≈Ú∂Õ
«ÚÁ≈√ Ï⁄È ‹Ω Á∂ «ÁÔΩ Ú‘ È ‹≈È∂ Í≈ÔÕ
Ï⁄È ‘À ’Ø ‹◊Â Ó≥«‘ ’¤∞ È √∂√ ‘≈Ô®158®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∂’ «¬’
Ú≈ ‹∆Ú È∂ «’√∂ ˘ Ï⁄È Á∂ «ÁºÂ≈ Âª «ÁºÂ∂ ‘Ø¬∂ Ú⁄È Á≈ Í≈Ò‰
’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ ÍøÂ± «‹‘Û≈ ÓÈ∞º÷ «ÁºÂ∂ ‘Ø¬∂ Ú⁄È Á≈ Í≈Ò‰
È‘ƒ ’Á≈ ¿∞‘ ¡≈Í‰≈ Ó≈È √ÈÓ≈È √Ì ’∞fi ◊π¡≈ «ÁøÁ≈ ‘À ¡Â∂
¿∞√ Í≈√ ’∞fi Ú∆ Ï≈’∆ È‘ƒ Ï⁄Á≈Õ
Ë≈È ’’∂ Í≥⁄ «Ú’≈ª Á≈ «Â¡≈◊ ’ «ÁøÁ∂ ‘È ¿∞‘ ‹∆Ú √Ã∂Ù‡
Ï‰ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‹Ø Ï√ ≈÷∂ «¬øÁÃ∆Ôª √π÷ Áπº÷ √Ó«fi √Ó≈ÈÕ
√Ø¿∞ ¡Ó«Â ÍÁ Í≈¬∆◊Ø ’«‘ «ÚÁ≈√ Ï÷≈È®160®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ «‹‘Û∂ ‹∆Ú
¡≈Í‰∆¡ª «¬øÁ∆¡ª ˘ ’≈Ï» ’’∂ √ø‹Ó Á≈ ‹∆ÚÈ ÏÂ∆Â ’Á∂
‘È ¡Â∂ √πº÷-Áπº÷ ˘ «¬’ √Ó≈È √ÓfiÁ∂ ‘È ¡À√∂ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó
‹Í ’∂ ÍÓ-ÍÁ ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
Ïπ « Ë ¡π «ÏÏ∂ ’ «‘ø ‹¿∞ ≈÷È ⁄≈‘Ω Í≈√Õ
«¬ø Á ∆¡≈ √ø ◊ «ÈÂ ’Ω Â«‹ Á∂ ‘ π «ÚÁ≈√®161®
¡Ê∏‹∂’
∂  ‹∆Ú ÏπË
º ∆Ó≈È ¡Â∂ «ÚÚ∂’Ù∆Ò Ï‰È≈ ⁄≈‘πÁ
ø ≈
‘À Âª ¿∞√ ˘ ¡≈Í‰∆¡ª «¬øÁ∆¡ª ”Â∂ ’≈Ï» º÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«‹‘Û≈ ÓÈ∞º÷ «¬øÁ∆¡ª Á∂ «¬Ù≈∂ ”Â∂ Èº⁄Á≈ ‘À Ì≈Ú «¬øÁ∆¡ª Á∂
¡Ë∆È ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¿∞‘ ¡≈Í‰≈ √Ì ’∞fi ◊π¡≈ ÒÀ∂∫Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ «¬¤≈¬∂ ∫ ¡≈Íπ È ∆ ÌØ ◊ √∂ ÷ Á»  Õ
ÓÈ ÏπË ‘ø«‘ ÙªÂ «ÈÂ ÿ‡ Ó≥«‘ «‘ÚÀ È»®162®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
¡≈Í‰∆¡ª «¬º¤≈Úª Â∂ Ú≈ÙÈ≈Úª ”Â∂ ’≈Ï» º÷Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈Í‰∆¡ª
«¬øÁ∆¡ª ˘ «Ú’≈ª »Í∆ ÌØ◊ª «Ú⁄ È‘ƒ Î√‰ «ÁøÁ≈ ¿∞√ ‹∆Ú Á≈
ÓÈ ¡Â∂ ÏπºË∆ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ÙªÂ «‘øÁ∂ ‘È ¡Â∂ √∆’ Â∂‹ Ï«‰¡≈
’∞  Ó∂ Ìª«Â ‹¿∞ ‘«‘ø ÓÈ «¬ø Á ∆¡ª «ÚÁ≈√Õ
ÙªÂ ‘¬∆ «ÈÂ ¡≈ÂÓ≈ ÏÛ«‘ ¡≈ÂÓ «Ú√≈√®163®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÓÈ ¡Â∂ «¬øÁ∆¡ª ˘ Ï≈‘ Óπ÷∆
È≈ ’’∂ ’¤∞¬∂ Á∆ Â∑ª √Ó∂‡ ’∂ ¡≥ÂÓπ÷∆ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡≥ÂÓπ÷∆
‘Ø ’∂ ÍÃÌ» Á∆ ÷Ø‹ ’Á≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
¿∞√ Á∆ ¡≈ÂÓ≈ ‘Ó∂Ù≈ ÙªÂ-«‘øÁ∆ ‘À ¡Â∂ ¿∞√ Á≈ ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√
‘Ó∂Ù≈ ÚËÁ≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
√«Â-Ï⁄È
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ √º⁄≈ √»Ï∆
Âª ¿∞‘ ‘À ‹Ø ËÓ Á∆ º«÷¡≈ Ò¬∆ ‰Ì»Ó∆ «Ú⁄ ÒÛÁ≈ ‘À Ì≈Ú∂∫
¿∞√ Á≈ ¡≥◊-¡ø◊ ’‡ ‘Ø ‹≈Ú∂ ¡Â∂ «‚◊ ÍÚ∂ Í «Î Ú∆ ¿∞‘ √º⁄≈
√»Ï∆ ÓÀÁ≈È È‘ƒ ¤º‚Á≈ ¡Â∂ ¡≈÷∆ √Ú≈√ Âº’ ÒÛÁ≈ ‘ÀÕ
ËÓ ‘∂ Â √ø ◊ Ã ≈ Ó Ó‘∫ ‹Ω ’¿» ’‡≈¬∂ √∆√Õ
√Ø ‹∆ÚÈ √ÎÒ≈ ÌÔ≈ «ÚÁ≈√ «ÓÒ«‘ ‹◊Á∆√®156®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
ËÓ Á∆ º«÷¡≈ Ò¬∆ √ø◊≈Ó «Ú⁄ ÒÛÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈Í‰≈ √∆√
’‡Ú≈ «ÁøÁ≈ ‘À ¿∞√ Á≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ˘ ÍÃÌ» Á∆
336
337
√º⁄≈-ÍÃ∂Ó
“«ÚÁ≈√” ÍÃ∂Ó È«‘ «¤Í √’¬∆,Ò≈÷ «¤Í≈¬∂ ’ØÔÕ
ÍÃ ∂ Ó È Óπ ÷ ÷Ø Ò À ’Ì¿∫ ÈÀ È Á∂ Â ‘À Ø Ô ®169®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
√º⁄≈ ÍÃ∂Ó ’Á∆ ¤∞ÍÁ≈ È‘ƒ ‘ÀÕ ‹∆Ú Ì≈Ú∂∫ Òº÷ ¿∞Í≈¡ ’ ÒÚ∂Õ √º⁄∂
ÍÃ∂Ó Á≈ √πº÷ ’Á∂ Ú∆ ÏØÒ ’∂ «Ï¡≈È È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ √º⁄≈ ÍÃ∂Ó
¡º÷ª ”⁄Ø∫ ‘øfi» Ï‰ ’∂ ÍÃ◊‡ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÙÃ ∂ √ ‡ Ó≈◊
«ÚÁ≈√ √Á≈ ‘∆ ≈÷∆¬∂ ÓÈ Óø « ‘ √‘‹ √π Ì ≈˙Õ
≈÷∂ È‘ƒ ’π Í ≥ Ê Í◊ ‹Ω ÒØ  Ω ∫ √π ÷ ⁄≈˙®170®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó
‹Í‰ »Í∆ √Ã∂Ù‡ Ó≈◊ ”Â∂ ⁄ºÒ‰ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘
‘Ó∂Ù≈ ‘∆ √«‘‹ √πÌ≈¡ ¡≈Í‰∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó Ú√≈¿∞‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ «‹√ ‹∆Ú ˘ ÍÓ-¡≈ÈøÁ Á∆ ⁄≈‘Â ‘À ¿∞√ ˘ ’Á∂ Ú∆
÷Ø‡∂ Ó≈◊ ”Â∂ ÍÀ È‘ƒ º÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
‹Ø ‹È Áπ Ù ‡ ’∞ Ó ≈◊∆ Ï«¬·«‘ È‘ƒ «Âø ‘ Í≈√Õ
‹Ø ‹È √øÂ √πÓ≈◊∆ «ÂÈ Í≈Ô Ò≈◊Ø «ÚÁ≈√®171®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú Ïπ∂ √πÌ≈¡ ¡Â∂ ÷Ø‡∂ Ó≈◊ ”Â∂ ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∂
‘È ’Á∆ Ú∆ ¿∞È∑ª Á∂ Í≈√ È‘ƒ ÏÀ·‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ÍÓ≈ÂÓ≈ Á≈ È≈Ó ‹ÍÁ∂ ‘È ¡Â∂ ‹∆Úª ˘
‹Í≈¿∞∫Á∂ ‘È ¡À√∂ ÙÃ∂Ù‡ Ó≈◊ Â∂ ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∂ √øÂª Á∂ ⁄Èª «Ú⁄
‹∆Ú ˘ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ «‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
Ï∂ ◊ ÓÍπ  ≈ ÚÂÈ
√π ÷ √«Â≈ Ó‘ø Ï» « Û ’« √» fi Ï» fi Ó«Â ÷Ø Ô Õ
Áπ÷ ’∆ ÏÁ∆ Í∂«÷ ’À «ÚÁ≈√ È Á∆«‹Ô∂ ØÔ®167®
‘È «’ √ø√≈«’ √π÷ «Ú⁄ Ú∆ ‹∆Ú ˘ ÍÓ∂Ù ˘ È‘ƒ ÌπºÒ‰≈
⁄≈‘∆Á≈Õ √ø√≈’ √πº÷ »Í∆ ÈÁ∆ «Ú⁄ ‚∞ºÏ ’∂ ‹∆Ú ˘ ¡≈Í‰∆ √Ø⁄
√Ófi È‘ƒ ◊π¡≈¿∞‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ¡Â∂ Áπ÷
º ª Á∂ ÏºÁÒ «√ ”Â∂ Ó≥‚≈¿∞‰
È≈Ò ‹∆Ú ˘ Ø‰≈ È‘ƒ ⁄≈‘∆Á≈ «’¿∞∫«’ √πº÷ Áºπ÷ ‹∆ÚÈ Á∂ ¡≥◊
‘ÈÕ
√π ÷ Áπ ÷ √Ó ’« ‹≈È‘π Â¿∞ Áπ ÷ ‘ √π ÷ ‘Ø Ô Õ
«ÚÁ≈√ ‹Ø √π÷ø«‘ Áπ÷ ’‘À Â¿∞ √π÷ Ì∆ Áπ÷ ‘ØÔ®168®
¡Ê∏‹ÁØ∫ ‹∆Ú √π÷
º ¡Â∂ Áπ÷
º ˘ «¬’ √Ó≈È ’’∂ ‹≈‰Á≈
‘À Âª ¿π√ ˘ Áπº÷ «Ú⁄ Ú∆ √ºπ÷ ¡È∞ÌÚ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú Ó≥◊ÒÓ¬∆ ‹∆ÚÈ √Ó∂∫ ’«‘øÁ≈ ‘À «’
ÓÀ∫ Ï‘πÂ Áπ÷∆ ‘ª ¿∞√ Á∂ √πº÷ Ú∆ Áπº÷ «Ú⁄ ÏÁÒ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √πº÷ ˘ Ú∆
Áπº÷ ‘∆ ¡È∞ÌÚ ’Á≈ ‘ÀÕ
√π ÷ -Áπ ÷
’’∂ ÍÓ √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
ÍÓ √πº÷ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘À Âª ¿∞√ ˘ ¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ √øÂØ÷
Ë≈È ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ «‹√ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ √øÂØ÷ ‘À ¿∞√ Á∂ ÓÈ
«Ú⁄ ’Ø¬∆ ÁØÙ «‡’ È‘ƒ √’Á≈Õ
ËÈ √ø⁄Ô Áπ÷ Á∂Â ‘À ËÈ «Â¡≈◊∂ √π÷ ‘ØÔÕ
«ÚÁ≈√ √∆÷ ◊πÁ∂Ú ’∆ ËÈ Ó«Â ‹Ø∂ ’ØÔ®165®
¡Ê∏‹Ø ‹∆Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπºÒ ’∂ ’∂ÚÒ ËÈ «¬’º·≈
’Á≈ ‘À ¿∞√ ˘ Áπº÷ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ◊πÁ∂Ú ÍÓ≈ÂÓ≈ Á∆ «¬‘∆ «√º«÷¡≈ ‘À «’ ‹∆Ú
˘ ’∂ÚÒ ËÈ ‘∆ ‹Ó∑≈ È‘ƒ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
√º ⁄ ≈ √π ÷ √Â ËÓ Óø « ‘ ËÈ √ø ⁄ Ô √π ÷ Èª«‘Õ
ËÈ √ø⁄Ô Áπ÷ ÷≈È ‘À «ÚÁ≈√ √Ó«fi ÓÈ Óª«‘®166®
¡Ê∏‹∆Ú ˘ «¬‘ √Ófi ÒÀ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ √º⁄≈ √πº÷
√º⁄∂ ËÓ Á≈ Í≈ÒÈ ’È «Ú⁄ ‘À Í ’∂ÚÒ ËÈ «¬’ºÂ ’È «Ú⁄
√πº÷ È‘ƒ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú! Â±ø
¡≈Í‰∂ ÓÈ «Ú⁄ «¬‘ √Ófi ÒÀ «’ ’∂ÚÒ ËÈ «¬’º·≈ ’Á∂ «‘‰≈
Áπº÷ª Á∆ ÷≈È ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‹π ‘À Ï∂ ◊ ÓÍπ  ≈ ¿∞ ‘ Í»  È √π ÷ ËªÓÕ
Áπ÷ ¡≥ÁØ‘ ¡π Á…∂ÙÌ≈Ú Èª«‘ Ï√«‘ø «Â«‘ø ·ªÓ®172®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’
‹ÁØ∫ ‹∆Ú ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘À ¿∞‘
“Ï∂◊ÓÍπ≈” ‘ÀÕ «‹Ê∂ Í‘øπ⁄‰ È≈Ò ‘ ‹∆Ú ◊Ó ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ‹ªÁ≈
338
339
√º ⁄ ≈ ¿∞ Í Á∂ Ù
«ÚÁ≈√ ≈Â È √Ø « ¬Ô∂ «ÁÚ√ È ’«Ô∂ √Ú≈ÁÕ
¡‘-«È«√ ‘« ‹∆ √π«Ó«Ô∂ ¤ª«‚ √’Ò ÍÃ«ÂÚ≈Á®178®
‘È ‹∆Ú ˘ ≈Â √Ω∫ ’∂ ‘∆ È‘ƒ ◊π˜≈È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ¡Â∂ «ÁÈ √ø√≈ Á∂
√Ú≈Áª «Ú⁄ È‘ƒ ◊π˜≈È≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ √◊Ø∫ ≈Â «ÁÈ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ
’Á∂ ‘Ø¬∂ Ú≈Á-«ÚÚ≈Á ¡Â∂ √≈∂ fiÓ∂«Ò¡ª ˘ ÷ÂÓ ’’∂ ¡≈Í‰≈
ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ √ÎÒ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ Â± ø ’ªÚ⁄ ÎÒ∆ Â∞ fi ∂ È ¤∆ÚÀ ’Ø Ô Õ
ÂÀ ∫ «È‹ ÈªÓ È ‹≈«ÈÔª ÌÒ≈ ’‘≈ Â∂ ‘Ø Ô ®179®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‘∂ ‹∆Ú!
‹∂’ Â±ø ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ È‘ƒ ’Á≈ Âª Â∂≈ ‹∆ÚÈ ’Ω∫⁄ ÎÒ∆ Á∂
√Ó≈È ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ’Ω∫⁄ ÎÒ∆ ˘ ¤∞‘‰ È≈Ò √∆ «Ú⁄ ‹ÒÈ ÍÀÁ≈ ‘Ø
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘ ÌπºÒ ’∂ ‹∆Ú «Ú⁄ Á»Ù‰ ÍÀÁ≈ ‘Ø
‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ ’Ω∫⁄ Á∆ ÎÒ∆ Á∆ Â∑ª ‹∆Ú ˘ ’Ø¬∆ ¤±‘‰≈ Ú∆ Í√øÁ
ÓÈ Ó≥ « ‘ √«Â √ø Â Ø ÷ ÷‘π √Ì ’« √∂ Ú ≈ Ò≈◊Õ
√∂Ú≈ √Ì ’¤∞ Á∂Â ‘À «ÚÁ≈√ √∂Úø«‘ Ó«Â «Â¡≈◊®175®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ Á∆ √º⁄∆
√∂Ú≈ ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ ÓÈ «Ú⁄ √ºÂ √øÂØ÷ ÷
’∂ √Ì Á∆ √∂Ú≈ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ √∂Ú≈ È≈Ò ‘∆ ‹∆Ú ˘ √Ì √πº÷ª Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ’Á∆ Ú∆ √∂Ú≈ Á≈ «Â¡≈◊ È‘ƒ
’È≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
Á∆È Áπ ÷ ∆ ’« √∂ Ú Ó≥ « ‘ Ò≈◊ «‘ÔØ «ÚÁ≈√Õ
«È√ Ï≈√ ’∆ √∂ Ú ≈ √Ω ∫ ÍÃ Ì » «ÓÒÈ ’∆ ¡≈√®176®
¡Ê∏‹∆Ú ˘ Á∆È Áπ÷∆¡ª Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ Òº◊∂ «‘‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ ≈Â «ÁÈ «¬√ √º⁄∆ √∂Ú≈ √Á’≈ ‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÍÃÌ»
«ÓÒÈ Á∆ ¡≈√ ‘øπÁ∆ ‘ÀÕ
Ëπ ¡ ª ÂÍÈ Ó≥ « ‘ ’≈ Ë≈ Ë» Ó ÂÍÈ ‘∆ «Â¡≈◊Õ
«ÚÁ≈√ «Ó«Ò‘À ÓØ÷ Ë≈Ó √∂Ú≈ ‘∆ ÂÍ ¡≈◊®177®
¡Ê∏‹∂’ ‹∆Ú ¡≥Á ÍÃÌ» ¡Â∂ Ó≈ÈÚÂ≈ Ò¬∆ ÍÃ∂Ó È‘ƒ
‘À Âª Ë»‰∆ ÂÍ≈ ’∂ ÂÍ ’È Á≈ ¿∞√˘ ’Ø¬∆ Ò≈Ì È‘ƒ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆
¡À√∂ ÂÍ ’È Á≈ «Â¡≈◊ ’ Á∂‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√
‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹∆Ú ˘ Ó≈ÈÚÂ≈ Á∆ √∂Ú≈ ’È »Í∆ √Ã∂Ù‡
ÂÍ ’È È≈Ò Óπ’Â∆ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
√º ⁄ ∆ √∂ Ú ≈
‘ÀÕ «‹ºÊ∂ ÍÃÌ» Á∂ ÍÓ-¡≈ÈßÁ »Í∆ √πº÷ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂ ’Ø¬∆
Áπº÷, ÙØ’ ¡Â∂ ÁÚÀÂ Ì≈Ú È‘ƒ ‘ÀÕ
Á»√≈ ¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ È∂ √Óπ⁄
º ∂ «ÚÙÚ
«Ú⁄ “Ï∂◊ÓÍπ≈ ÚÂÈ” ˘ √Ê≈ÍÂ ’È Á≈ Í≈ÚÈ √ø’ÒÍ «ÁºÂ≈ ‘À
«‹√ «Ú⁄ «‘‰ Ú≈Ò≈ ‘ ‹∆Ú Ì∂Á-Ì≈Ú »Í∆ ˆÓ ÂØ∫ «‘Â ‘ØÚ∂
¡Â∂ √Ì ‹∆Úª Ò¬∆ Í»È √πº÷ Á≈ √Ê≈È ‘ØÚ∂Õ «‹ºÊ∂ «’√∂ ˘ Ì∂Á-Ì≈Ú
Á≈ Áπº÷, ÙØ’ ¡Â∂ Á»√∂ Á‹∂ Á≈ È≈◊«’ È≈ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ØÚ∂Õ
«ÚÁ≈√ ÓÈ∞÷ ’« Ï√È ’±ø √π÷ ’ ‘À Áπ«¬ ·ªÚÕ
«¬’ √π÷ ‘À √Ú-≈‹ Óø«‘ Á»√ Óÿ‡ ◊ªÚ®173®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ¡À√∂ √Ú≈‹ Á∆
√Ê≈ÍÈ≈ ”Â∂ ˜Ø «ÁøÁ∂ ‘È «‹ºÊ∂ ‹∆Ú ˘ √Ì Ó≈ÈÚ∆ ¡«Ë’≈
ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø‰Õ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ÓÈ∞º÷ Á∂ √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ’È Á∂ ÁØ ‘∆
√Ê≈È ‘È Í«‘Òª √π÷
º √Ú≈‹ «Ú⁄ «‹ºÊ∂ ‘ ‹∆Ú ˘ √Ó≈È ¡«Ë’≈
ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø‰Õ «¬√ È≈Ò ‹∆Ú «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ «‘ ’∂ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ
’’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆Ú √¯Ò ’ √’Á≈ ‘À ¡Â∂ Á»√≈ √πº÷ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ»
Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ¡≈Í‰≈ ‹∆ÚÈ √¯Ò ’’∂ «¬√ √ø√≈ ¡Â∂ ÓÈ
ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú∆ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
¡À √ ≈ ⁄≈‘» ø ≈‹ ÓÀ ∫ ‹‘ª «ÓÒÀ √ÌÈ ’Ø ¡≥ È Õ
¤Ø ‡ -ÏÛ∂ √Ì √Ó Ï√À «ÚÁ≈√ ‘∂ ÍÃ √ ø È ®174®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ «¬√
Â∑ª Á≈ ≈‹ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ª «‹ºÊ∂ √Ì ‹∆Úª ˘ Ï≈Ï ¡«Ë’≈ ÍÃ≈ÍÂ
‘Ø‰ ¡Â∂ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª Óπº„Ò∆¡ª ˜»Âª ÍÃ≈ÍÂ ‘Ø‰Õ √ÌÈª ˘
÷≈‰ Ò¬∆ ¡≥È ÍÃ≈ÍÂ ‘ØÚ∂Õ ’Ø¬∆ Ú∆ ‹∆Ú Ìπº÷≈ È≈ ‘∂Õ ¤Ø‡∂ ¡Â∂
Úº‚∂ Á≈ ’Ø¬∆ Ì∂Á-Ì≈Ú È≈ ‘ØÚ∂, √Ì ‹∆Ú Ó≈ÈÚ Á∂ ÂΩ ”Â∂ Ï≈Ï
‘Ø‰Õ ÓÀ∫ ¡À√∂ ≈‹ ˘ Á∂÷ ’∂ ÍÃ√øÈ ‘ª◊≈Õ
340
341
«ÚÁ≈√ ‹∆Ú ’± ø Ó≈« ’ ’À √ Ø «ÓÒø « ‘ ÷π Á ≈ÔÕ
Í∆ ÍÀ ◊ ø Ï  ¡Ω Ò ∆Ô≈ ’Ø ¿ ∞ È ’‘«¬ √Óπ fi ≈Ô®183®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ‹∆Ú ‘º«Â¡≈ Á≈ ÷≥‚È ’Á∂
‘Ø¬∂ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ Ó≈ÈÚ ˘ ’Á∂ Ú∆ ‹∆Ú ‘º«Â¡≈
È‘ƒ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ ‹∆Ú ˘ Ó≈ ’∂ ÷πÁ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ «’Ú∂∫ ‘Ø √’Á∆
‘À ? «’√∂ Ú∆ Í∆ ÍÀ◊øÏ ¡Â∂ ¡ΩÒ∆¡≈ È∂ «¬‘ È‘ƒ √Ófi≈«¬¡≈ «’
‹∆Ú ‘º«Â¡≈ ’È È≈Ò ÷πÁ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
«ÚÁ≈√ ‹Ø ÍØ Ù ‰ ‘∂ Â ◊¿∞ Ï’∆ «ÈÂ ÷≈ÔÕ
ÍÛ¬∆ ÈÓ≈‹À∫ ≈Â «ÁÈ ÂÏ‘πø «Ì√Â È Í≈Ô®184®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
¡≈Í‰∂ √∆ Á≈ Í≈Ò‰ ÍØÙ‰ ’È Ò¬∆ ◊ª, Ïº’∆ ¡≈«Á ÷ªÁ∂
‘È ¿∞‘ Ì≈Ú∂∫ ¡ºÒ≈ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Ò¬∆ «ÁÈ ≈Â ÈÓ≈‹ª ÍÛ∑Á∂ «‘‰
¿∞È∑ª ˘ ’Á∂ Ú∆ ÏÀ’∞ø· Ë≈Ó Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
«ÚÁ≈√ Ó» ø ‚ ‘ ’≈«‡ ’« Ó»  ÷ ’‘Â ‘Ò≈ÒÕ
◊Ò≈ ’‡≈Ú‘π ¡ÍÈ≈ Â¿∞ ’≈ ‘Ø « ¬«‘ ‘≈Ò®185®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó»÷ ‹∆Ú
‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ ‹≈ÈÚ Á≈ ◊Ò≈ ’º‡‰ ˘ ‘Ò≈Ò ’«‘øÁ≈ ‘À ¿∞‘ «¬√∂
Â∑ª ¡≈Í‰≈ ◊Ò≈ Âª ’º‡ ’∂ Á∂÷∂ Âª «Î Òº◊∂◊≈ ’∆ ‘≈Ò ‘πøÁ≈ ‘À?
«ÚÁ≈√ ‹Ø ¡≈ÍÈ ‘∂ Â ‘∆ Í ’± ø Ó≈È ‹≈¬∆Õ
Ó≈Ò’ ’∂ Á ‹≈«¬ ’« ÌØ◊«‘ø ’≤Û∆ √‹≈¬∆®186®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
¡≈Í‰∂ Ò¬∆ Á»√∂ ˘ Ó≈Á≈ ‘À ¿∞√ ˘ ¬∆ÙÚ Á∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ ‹≈ ’∂
ÏÛ∆ ’«·È √˜≈ ÌØ◊‰∆ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ
ÍÃ ≈ È∆ ÏË È«‘ø ’∆«‹Ô«‘ ‹∆Ú‘ ÏÃ ‘ Ó √Ó≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ Í≈Í È‘ø ¤»‡¬∆ ’Ø ◊¿∞È ’« Á≈È®187®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎπÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó≈ÈÚ ˘
’Á∂ Ú∆ ‹∆Ú ‘º«Â¡≈ È‘ƒ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ «’¿∞∫«’ √Ì ‹∆Úª «Ú⁄
ÍÃÌ» Á∆ ¡≥Ù ¡≈ÂÓ≈ √Ó≈È »Í «Ú⁄ √Ó≈¬∆ ‘Ø¬∆ ‘ÀÕ ‹∆Ú ‘º«Â¡≈
’È Ú≈Ò∂ ‹∆Ú Á∂ Í≈Í Á∆ ’Á∂ Ú∆ È«ÚÂ∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆ Ì≈Ú∂∫
¿∞‘ ’ØÛª ◊¿±¡ª Á≈È ’ Á∂Ú∂Õ
«ÚÁ≈√ «‹ÌÔ≈ √Ú≈Á Ï√ ‹¿∞ Óª√ Ó¤∆¡ª ÷≈ÔÕ
È≈‘’ ‹∆Ú Ó≈È ÏÁÒ ¡≈ÍÈ √∆√ ’‡≈Ô®188®
¡Ê∏ÙÃ∆ ◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ √Â ¿∞ÍÁ∂Ù √π‰≈™Á∂ ‘È «’
‹Ø ÒØ’ ¡≈Í‰∆ ‹∆Ì Á∂ √Ú≈Á Ò¬∆ Ó≈√, Óº¤Ò∆ ¡≈«Á’ ÷ªÁ∂ ‘È,
¿∞È∑ª ˘ «ÈÁØÙ ‹∆Ú Ó≈È ÏÁÒ∂ √˜≈ Ìπ◊Â‰∆ ÍÚ∂◊∆ ¡Â∂ ¿∞È∑ª
Á≈ ¡≈Í‰≈ √∆√ Ú∆ «¬’ «ÁÈ ’º«‡¡≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ
«ÚÁ≈√ ‹∆Ú ÓÂ Ó≈«‘ø «¬’ √≈«‘Ï √Ì Óª«‘Õ
√Ì Óª«‘ ¬∂ ’ ¿ ¡≈ÂÓ≈ Á» √ ‘ ’Ø ¿ Èª«‘®189®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ √Ófi≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ Ó≈ÈÚ ˘
’Á∂ Ú∆ ‹∆Úª ˘ Ó≈È≈ È‘ƒ ⁄≈‘∆Á≈Õ «’¿∞∫«’ √≈«¡ª ‹∆Úª «Ú⁄
ÍÃÌ» ‘∆ √Ó≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ √≈∂ ‹∆Úª «Ú⁄ «¬’ ‘∆
342
‹∆Ú ‘º « Â¡≈ Á≈ ÷≥ ‚ È
È‘ƒ ’Á≈Õ ‘∂ ‹∆Ú Â±ø «È‹ È≈Ó ˘ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈ «Î Â∂≈ ÌÒ≈
«’Ú∂∫ ‘Ø √’Á≈ ‘À ? Ì≈Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ‹∆ÚÈ
Ï∂¡Ê ‘ÀÕ
¡≥ Â  ◊«Â ª⁄À È‘ƒ Ï≈‘ ’À ¿∞ ‹ ≈√Õ
Â∂ È ‹ÓÍπ  ‹≈«‘◊∂ √«Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√®180®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÓÀ∫ «¬‘
√«Â ¿∞⁄≈È ’Á≈ ‘ª «’ ‹Ø ‹∆Ú ¡≈Í‰∂ ÓÈ ¡≥Á ÍÃÌ» Á≈
«√ÓÈ È‘ƒ ’Á≈ ¡Â∂ Ï≈‘ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó Á≈ «Á÷≈Ú≈ ’Á≈ ‘À ¿∞‘
‹∆Ú ˜» ‘∆ ‹ÓÒØ’ ˘ ‹≈Ú∂◊≈Õ
√Ï √π ÷ Í≈ÚÀ ∫ ‹≈√π Â∂ ∫ √Ø ‘« ‹» ’Ø Á≈√Õ
’Ø ¿ ∞ Áπ ÷ Í≈ÚÀ ‹≈√π Â∂ √Ø È Á≈√ «ÚÁ≈√®181®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ» Á≈
Á≈√ ¿∞‘ ‹∆Ú ‘À «‹√ Á∂ «ÓÒ‰ È≈Ò √Ì ˘ √πº÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘À
¡Â∂ «‹√ Á∂ «ÓÒ‰ È≈Ò «’√∂ ‹∆Ú ˘ Áπº÷ ÍÃ≈ÍÂ ‘πøÁ≈ ‘À ¿∞‘ ÍÃÌ»
Á≈ Á≈√ È‘ƒ ‘ÀÕ
‘« ◊π  √≈Ë √Ó≈È «⁄Â «ÈÂ ¡≈◊Ó Âº Â Ó» Ò Õ
«¬È «Ï⁄ ¡≥Â «‹È ÍΩ ’ÚÂ √‘È ’Ï»Ò®182®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ÍÃÌ», ◊π»
¡Â∂ √øÂ «¬È∑ª «Ú⁄ ’Ø¬∆ ¡øÂ È‘ƒ ‘À, «¬È∑ª √ÌÈª ˘ «¬’ √Ó≈È
‹≈È‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ ‘∆ Ë≈«Ó’ ◊ÃøÊª Á≈ Ó»Ò ÂºÂ ‘ÀÕ «¬√
Ó»Ò-ÂºÂ «Ú⁄ ‹Ø ¡≥Â ’∂◊≈ ¿∞√˘ ’ÚºÂ ¡≈∂ Á∂ √Ó≈È Áπº÷
√«‘‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ
Í≈Ë∆ÈÂ≈ Í≈Í ‘À
Í≈Ë∆ÈÂ≈ Í≈Í ‘À ‹≈È Ò∂ ‘ π ∂ Ó∆ÂÕ
«ÚÁ≈√ Á≈√ Í≈Ë∆È √Ø∫ ’ΩÈ ’À ‘À ÍÃ∆Â®193®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ Í≈ÚÈ
¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ Í≈Ë∆ÈÂ≈ Á≈ ‹∆ÚÈ Í≈Í Á∂ √Ó≈È ‘À «¬√
Ò¬∆ Í≈Ë∆ÈÂ≈ ÂØ∫ Óπ’Â ‘Ø ’∂ ‹∆Ú ˘ ¡‰÷ Ú≈Ò≈ ‹∆ÚÈ «‹¿∞‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ Ó∂∂ «ÓÂØ! Í≈¬∂ Á∂ ¡Ë∆È «‘ ’∂ ˜πÒÓ √«‘È ’È≈
Í≈Í ‘ÀÕ Â∞√ƒ «¬√ ◊ºÒ ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª ‹≈‰ Ò¿∞Õ Ì≈Ú ◊πÒ≈Ó∆ Ú≈Ò≈
‹∆ÚÈ Í≈Í ‘ÀÕ ‹Ø ‹∆Ú ◊πÒ≈Ó ‘À ¿∞√˘ √Ì Áπ’≈Á∂ ‘È ¡Â∂ ¿∞√
È≈Ò ’Ø¬∆ Ú∆ ÍÃ∆Â∆ È‘ƒ ’Á≈Õ
Í≈Ë∆È ’Ω Á∆È ’Ô≈ Í≈Ë∆È Ï∂ Á ∆ÈÕ
«ÚÁ≈√ Á≈√ ÍÃ≈Ë∆È ’Ω √Ì‘∆ √ÓfiÀ ‘∆È®194®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ ÎÓ≈¿∞∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø ‹∆Ú
Í≈¬∂ ¡Ë∆È ‘À, ¿∞√ Á≈ ¡≈Í‰≈ ËÓ ’∆ ‘À ? Í≈¬∂ ¡Ë∆È ‹∆Ú
Á≈ ‹∆ÚÈ Âª Á∆È ËÓ ÂØ∫ «‘Â ‘ÀÕ ¡À√∂ ◊πÒ≈Ó ‹∆Ú ˘ √≈∂ ‘∆
343
¡ÍÈ‘ ◊∆Ú ’‡≈«¬‘ø ‹Ø Óª√ Í≈Ô≈ ÷ªÔÕ
«ÚÁ≈√ Óª√ ‹Ω ÷≈Â ‘À∫ Â∂ È È’«‘ø ‹ªÔ®190®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ‹∆Úª ˘ Ù≈’≈‘≈∆
‹∆ÚÈ ÏÂ∆Â ’È Á≈ Í≈ÚÈ ¿∞ÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È ‹Ø ‹∆Ú Ó≈√ ÷ªÁ∂
‘È ¿∞‘ ¡≈Í‰≈ ‘∆ ◊Ò≈ ’‡Ú≈¿∞∫Á∂ ‘È ¡Â∂ È’ª ˘ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ÁÔ≈ Ì≈Ú «‘ÁÀ È‘ƒ Ì÷«‘ø Í≈Ô≈ Óª√Õ
Â∂ È È’ Ó≥‘ ‹≈«¬«‘ √«Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√®191®
¡Ê∏«‹√ ‹∆Ú Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÁÔ≈ È‘ƒ ‘À ¿∞‘ ‹∆Ú ‘∆
Ó≈√ ÷ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡À√∂ ‹∆Ú È’ª ˘ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆
’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’ «¬‘ ÓÀ∫ √«Â ¿∞⁄≈È ’Á≈ ‘ªÕ
‹∆ÚÂ ’± ø Óπ  Á≈ ’«‘ø ¡π ÷≈«¬‘ø Óπ  Á≈Õ
Óπ  Á≈ √Ó √Ì ‘Ø « ¬«‘ø ’«‘ «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈®192®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ ‹∆ Ó‘≈≈‹ ’ÊÈ ’Á∂ ‘È «’
«¬‘ ÓÀ∫ «Ú⁄≈ ’∂ ’«‘øÁ≈ ‘ª «’ ‹Ø ÒØ’ «‹¿∞∫Á∂ ‹∆Úª ˘ Ó≈ ’∂
¿∞È∑ª Á≈ Ó≈√ ÷ªÁ∂ ‘È, ¿∞‘ ‹∆Ú Ó∂ ‘Ø¬∂ ‹∆Úª Á∂ √Ó≈È ‘ÈÕ
È∆⁄ √Ófi ’∂ ¿∞√Á≈ «È≈Á ’Á∂ ‘ÈÕ
«ÚÁ≈√ √ø√≈ ‹∆Ú Ó«‘ø, √≈÷∆ √Ω∫ «ÏÒ◊≈¬∂Õ
‹∆ÚÈ ÓÈ «‘√ ’»ø, √≈÷∆ ’˛ √Óπfi≈¬∂®195®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ÎÓ≈¿π∫Á∂ ‘È «’ ‹Ø
‹∆Ú Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÌÓ ˛ ¿π‘ √≈ıÙ∆ ◊π» ‘∆ Á» ’ √’Á≈ ˛ ¡Â∂
‹ÈÓ ÓÈ Á∂ ‘º√ ˘ √≈÷∆ ◊π» ‘∆ √Ófi≈¿π∫Á≈ ˛Õ
«ÚÁ≈√ ≈«Â È √Ø«Ú¬∂, «ÁÚ√ È ’«¬∂ √π¡≈ÁÕ
¡«‘ «È«√ ‘« ‹∆ «√Ó«¬∂, ¤≈«‚ √◊Ò ÍÃ«ÂÚ≈Á®196®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‹∆Ú ˘ ≈Â ’∂ÚÒ √Ω∫ ’∂ È‘ƒ ◊π˜≈È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ¡Â∂ «ÁÈ
’∂ÚÒ ÷≈ ’∂ È‘ƒ ◊π˜≈È≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ ‘ √Ó∂∫ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È≈
⁄≈‘∆Á≈ ˛ ¡Â∂ Ï≈’∆ «ÚÚ≈Áª ˘ ¤º‚ Á∂‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
√≈Ë √ø◊«Â Í»ø‹∆ Ì«¬, ‘Ω∫ Ú√Â Ò¬∆ «ÈÓØÒÕ
√«‘‹ ÏÒ«Á¡≈ Ò≈«Á ’«, ⁄«Ò˙ Ò‘È «ÍÚ ÓØÒ®197®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ √øÂª Á∆ √ø◊Â «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ «ÈÓØÒ Ú√Â» Í»ø‹∆ Í¬∆
˛Õ √«‘‹ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ Í‘πø⁄ ’∂ «¬√ Í»ø‹∆ ˘ ¡≈Í‰∂ ÓÈ »Í∆ ÏÀÒ
”Â∂ ÒºÁ ’∂ ÍÃÌ» ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
‹À√≈ ø◊ √À∫ÏÒ ’«, ‘…À ÂÀ√≈ Ô«‘ √ø√≈Õ
‘Ω∫ ø◊ ø◊Ø ≈Ó Ó«‘ø, Ì‰À «ÚÁ≈√ «Ï⁄≈®198®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ «‹√ ÍÃ’≈ √À∫ÏÒ Á≈ ø◊ ’º⁄≈ ˛ «¬√∂ Â∑ª «¬√ √ø√≈ Á≈ ø◊
˛Õ Í ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á∂ ø◊ «Ú⁄ ø«◊¡≈ «◊¡≈ ‘ªÕ
ÌΩ √≈◊ ≈ ÂÈ ’»ø, ¬∂’Ø È≈Ó ¡Ë≈Õ
«ÚÁ≈√ ’Ì¿»∫ È«‘ø ¤≈«‚¬∂ ≈Ó È≈Ó ÍÂÚ≈®199®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ √ø√≈ »Í∆ ÌÚ-√≈◊ ÂØ∫ ÂÈ Ò¬∆ ’∂ÚÒ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‘∆
¡≈Ë≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ‹∆Ú ˘ ’Á∆ Ú∆ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó È‘ƒ ¤º‚‰≈
⁄≈‘∆Á≈Õ
√π«ÓÈ ’Ø«‡ ¡ÿÈ ’∆, ‘ØÚÀ √ÓÈ «ÚÁ≈√Õ
Óª√≈‘≈∆-È’ ¡«Ë’≈∆
¡≈ÂÓ≈ ‘À ‘Ø Á»√∆ ’Ø¬∆ ¡≈ÂÓ≈ È‘ƒ ‘ÀÕ
344
345
«‹¿»∫ «’ ¡ÿ «ÈÓ»«Ò¬∂, ÍÓ ‹ØÂ Í◊≈√®200®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’ØÛª Í≈Íª Á∂ È≈Ù ’È Ú≈Ò≈ ˛Õ ÍÃÌ» Á∆ ÍÓ
‹ØÂ Á∂ ÍÃ’≈Ù √≈‘Ó‰∂ √≈∂ ¡Ω◊π‰ ¡Â∂ Áπº÷ È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
≈Ó È≈Ó «‹‘ «Ó˙, √Ø « ¬ ÂÈπ ¡≈Íπ ¿π ‹ ≈√Õ
¡ø Â ¤≈ ‘À … ‹≈«¬¬∂ , Ú∂ « ◊ ⁄∂ Â π «ÚÁ≈√®201®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
‹Ø ‹∆Ú ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó «Ú⁄ ø«◊¡≈ «◊¡≈ ˙‘∆ √ø√≈ «Ú⁄ √Ã∂Ù‡ ˛,
¡øÂ √Ó∂∫ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª √Ì ’πfi ¤º‚ ’∂ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈ ˛Õ «¬√
Ò¬∆ Â»ø ¤∂Â∆ ÂØ∫ ¤∂Â∆ ÍÃÌ» ˘ Ô≈Á ’Õ
◊π  » «◊¡≈È Á∆Í’ «Á¡≈, Ï≈Â∆ Á«¬ ‹Ò≈«¬Õ
«ÚÁ≈√ ‘« Ì◊«Â ’≈ÈÀ, ‹ÈÓ ÓÈ «ÏÒÓ≈¬∂®202®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‹ÁØ∫ ◊π» È∂ «◊¡≈È »Í∆ Á∆Í’ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ «◊¡≈È Á∆ ÏºÂ∆
‹Ò≈ «ÁºÂ∆ «Î ¿π√ ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ’’∂ ‹ÈÓ-ÓÈ »πÍ∆ Áπº÷ Á»
¡ø Ë Ò≈ ‹Ø ◊π  » Í≈«¬«‘ ÂΩ «ÙÙ Ì«¬˙ «Èø ÷ Õ
«ÚÁ≈√ «◊¡≈È ⁄≈Ùπ «ÏÈ≈, «’«Ó «Ó‡«¬ ÌzÓ ÎøÁ®203®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
¡«◊¡≈È∆ ◊π» ˘ ÍÃ≈ÍÂ ’’∂ ⁄∂Ò≈ Ú∆ ¡«◊¡≈È∆ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÍÃÌ» Á∂ «◊¡≈È Á∂ Á∆Í’ ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú Á≈ ÌÓ Á» È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ
Ó≈«¬¡≈ Á∆Í’π Í∂ « ÷ ’«, È ÍÂø ◊ ¡ø « Ë¡≈¬∂ Õ
«ÚÁ≈√ ◊π» ≈ «◊¡≈È «‹Èπ, «ÏÒ≈ ’Ø Ï«⁄ ‹≈¬∂®204®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ Ó≈«¬¡≈ »Í∆ Á∆Í’ ˘ Á∂÷ ’∂ ‹∆Ú »Í∆ ÍÂø◊≈ ¿π√ ÚºÒ ÷«⁄ºÂ
‘Ø ’∂ Ó ‹ªÁ≈ ˛Õ ’Ø¬∆ «ÚÒ≈ ‹∆Ú ‘∆ ◊π» Á∂ «◊¡≈È Á∂ È≈Ò
Ó≈«¬¡≈ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ Ï⁄ ‹ªÁ≈ ˛Õ
«È‘⁄Ò ¡≈Èø Á «È«Ë «Ó«Ò, «ÏÒ◊Ω ¡≈«Ë ¡Í≈Õ
«ÚÁ≈√ √π«Ó‰ √≈ √Ω∫ Í≈«¬˙ Á√ Óπ≈®205®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
‹Ø ÍÃÌ» «È‘⁄Ò, ¡≈ÈøÁ ÌÍ» ¡Â∂ √≈∂ ı‹≈«È¡ª Á≈ Ó≈Ò’ ˛Õ
¿π√Á≈ «√ÓÈ ’’∂ ‹∆Ú ¿πÍ≈Ë∆¡ª ÂØ∫ «‘Â ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÍÃÌ»
˘ ÍÃ≈ÍÂ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ
Í´ Í´ «¤Èπ «¤Èπ «√Ó∆¬∂ , ‹Ω ÒΩ  ∑ ∂ ‘« Áπ ¡ ≈Õ
‘« Ó‹Èπ «ÚÈ «√Ú È‘ƒ, Ì‰À «ÚÁ≈√ ⁄Ó≈®206®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’ ‹∂ ’Ø¬∆
‹∆Ú ‘« Á≈ «Èº‹ ÿ ÍÃ≈ÍÂ ’È≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ˛ Âª ¿π‘ ‘ ÍÒ ‘
«¤È ‘« Á≈ «√ÓÈ ’∂Õ ‘« Á∂ È≈Ó »Í∆ «¬ÙÈ≈È ÂØ∫ «ÏÈª «’√∂
Ú∆ ‹∆Ú Á≈ ’«Ò¡≈‰ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ
ÌΩ √≈◊ Áπ Â  ¡«Â, «’Ëπ ø Óπ « ÷ Ô‘π ‹≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ ◊π» ÍÂÚ≈ ˛, È≈Ó È≈Ú ’« ‹≈È®207®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‘∂ Ó»π÷ ‹∆Ú! ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª √ø√≈ »Í∆ ÌÚ√≈◊ Ï‘πÂ
’«·È ˛, ’∂ÚÒ ◊π» ‘∆ ˛ ‹Ø ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ Ï∂Û∆ «Ú⁄
«Ï·≈ ’∂ Í≈ ’Á≈ ˛Õ
«ÚÁ≈√ ÂÈπ «ÍÔΩ Í≈Â≈, fiÂ È Ò≈◊«¬ Ï≈Õ
‹≈ Ó∆¸ «‹¿»∫ ¡≈Ú«¬, ‹≈Â È Ò≈◊«‘ø Ú≈®208®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª «¬‘ √∆ ÍºÂfiÛ Á∂ √Ó≈È ˛ ¡Â∂ «¬√ ˘
fiÛÈ Òº«◊¡ª Á∂∆ È‘ƒ Òº◊Á∆Õ Ïπ„≈Í≈ ¡≈¿π‰ ”Â∂ √ø√≈ ¤º‚‰
«Ú⁄ Á∂∆ È‘ƒ Òº◊Á∆Õ
√Ø « ¬ ÂÈ ’ø ⁄ È ‹≈È«¬, «‹‘ ÂÈ È≈Ó Í◊≈√Õ
«ÚÁ≈√ ≈Ó «⁄øÂ≈Ó‰∆, ⁄‘πø «Á√ ¡Ω‹ ¿π‹≈√®209®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ¿π‘∆ √∆ √ØÈ∂ Úª◊ ÙπºË ˛ «‹√ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó Á≈ ÍÃ’≈Ù ˛Õ
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ÓÈ«¬º¤Â ¯Ò Á∂‰ Ú≈Ò∆ Ó‰∆ ˛, «‹√Á≈ «√ÓÈ
’È È≈Ò ‹∆Ú Á∆ ‘ Í≈√∂ √ØÌ≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ
«È√ «ÁÈ ‘« ‹π «√Ó«¬∂, «Â¡≈«◊ ‹◊Â ’« ËøÁÕ
«ÚÁ≈√ √øÂ √‘∂ÒÛ≈, «Ú⁄Â ‘ØÚÀ «ÈÁøÁ®210®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
346
347
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
‹Ø ÍÃÌ» ÈÀ‰ª ÂØ∫ Á» ˛ ‹∂’ Â»ø ¿π√˘ «ÈºÂ≈-ÍÃÂ∆ ¡≈Í‰∂ ¡øÁ
Á∂÷‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ˛ Âª ¿π√Á≈ «√ÓÈ ’, «Î ¿π‘ ÌÍ» ÍÓ≈ÂÓ≈
ÂÀ˘ ¡≈Í‰∂ ¡øÁ ¡ÈπÌÚ ‘ØÚ∂◊≈Õ
’≈ÓË∂«È Í≈√ ÍØ«Ò, ’ÒÍ »Í ≈ Ï≈«ÛÕ
«ÚÁ≈√ ‘« ≈ Ì◊«Â «ÏÈ, «◊Ã‘ ÂÀ∫ Ì«Ò ¿π‹≈«Û®216®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ’≈ÓË∂È ◊¿» ¡Â∂ Í≈√ Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó ÂØ∫ «ÏÈª ¯˜»Ò
‘È ¡Â∂ ‹∆Ú Á∆¡ª ’ÒÍÈ≈Úª ÍÃÌ» Á∂ √Â∂ «Ú⁄ π’≈Ú‡ª ‘ÈÕ
ÍÃÌ» Á∆ Ì◊Â∆ ÂØ∫ «ÏÈª √∆ »Í∆ ÿ ¿π‹≈Û Á∂ √Ó≈È ˛Õ
Âπ « ‘ Óπ « ‘ ‘Óπ ¬∂ ’ ‘À ∫ , Âπ fi ÒΩ ∫ ÓØ «  ÁΩ  ®
«ÚÁ≈√ Í≥÷∆ «‹‘≈‹ ’Ω, È«‘ø ¡≈ÈÂ ’Ø¿» ·Ω®217®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í Â∂ ÓÀ∫ ÁØÈØ∫ «¬’ ‘ªÕ ÓÀ∫ ¡≈Í ÂØ∫ «ÏÈª
«‹ºÊ∂ Ó˜∆ ÁΩÛ ÒÚª, ¡≈Í ‹∆ Á∂ ⁄Èª «Ú⁄ ‘∆ ¡≈¿π‰≈ ˛Õ «‹Ú∂∫
√ÓπøÁ∆ ‹‘≈‹ Á≈ Í≥¤∆ ‹‘≈‹ ÂØ∫ ¿πº‚ ‹ªÁ≈ ˛ ¿π√˘ ‘Ø ’Ø¬∆
√‘≈≈ È‘ƒ «ÓÒÁ≈, ¿π‘ ÓπÛ ‹‘≈˜ ”Â∂ ¡≈¿π∫Á≈ ˛Õ
«ÚÁ≈√ Í∆ÂÓ «¬’ Âπ « ‘, Âπ Ó ∂ «ÓÂ ¡È∂ ’ Õ
√«√ ’Ω ’ÓØ Á ‘À ∫ Ï‘π , ’π Ó Ø Á ’Ω √«√ ¬∂ ’ ®218®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ ¡≈Í Ó∂∂ ’∂ÚÒ «¬’ «ÓºÂ «Í¡≈∂ ‘Ø Í ¡≈Í Á∂ «Í¡≈∂ ¡È∂’
‘ÈÕ «‹Ú∂∫ ⁄øÁÓª È≈Ò «Í¡≈ ’È Ú≈Ò∂ ⁄’Ø ¡È∂’ ‘È Í
⁄’Øª Ò¬∆ ⁄øÁÓª «¬’ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª ÍÃÌ» ‹∆ ¡≈Í Ó∂∂ «¬’
«Í¡≈∂ ‘ØÕ
’Ø « ‡ ’ÒÍ ‹∆ÚÈ ¡ÒÍ, «Ï⁄ ‘« Ì◊«Â «ÏÒ≈√Õ
‘« «√Ó‰ √ÎÒ ‹ÈÓ, Áπ‘ ÎÒ Ò«‘ «ÚÁ≈√®219®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ ’ØÛª ’ÒÍª «Ú⁄ «¬’ ¡ÈÓØÒ ‹∆Ú Á≈ ‹∆ÚÈ ˛ ‹Ø ÍÃÌ» Á∆
Ì◊Â∆ ¡≈¿π‰ È≈Ò «¬‘ ‹∆ÚÈ √¯Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÒØ’-ÍÃÒØ’
√π÷∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
¡Èø Á Ó»  «Â «ÓÂz ’∆, ‘«¬ √Á≈ √Á≈ «⁄Â Í» « Õ
ÈÀÈÈ ‘∆ √Óπ‘∂ ‘Â, «ÚÁ≈√ «ÈÔ∂ ’≈ Á»«®220®
«’ ‘ √Ó∂∫ ÍÃÌ» Á≈ «√ÓÈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ¡Â∂ √ø√≈ Á∂ fi»·∂
Ëø«Á¡ª Á≈ «Â¡≈◊ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ √øÂ «¬√ √ø√≈ «Ú⁄ ‹∆Ú Á∂
√‘≈«¬’ ‘È ‹Ø ÍÃÌ» È≈Ò «ÓÒ≈¿π∫Á∂ ‘ÈÕ
‹Ø ÒØ ‘ ≈ Í≈√ Ó«‰, «‘È «’È ÁÓ’≈¬∂ Õ
«ÚÁ≈√ ≈Ó Í≈√ Ó«‰, ¿π‘ Á√ Ó«‘ø ÏΩ≈¬∂®211®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ «‹Ú∂∫ ÒØ‘≈ Í≈√ È≈Ò Òº◊ ’∂ ÙπºË √ØÈ≈ Ï‰ ’∂ ⁄Ó’Á≈ ˛ «¬√
ÍÃ’≈ «¬‘ ‹∆Ú »Í∆ ÒØ‘≈ ÍÃÌ» Á∂ È≈Ó »Í∆ Í≈√ È≈Ò Òº◊ ’∂
Í«ÚºÂ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
√Ó≈«Ë «Ê«Â ‘ÚÀ √øÂ ‹È, ¡ÍÈ‘π ¡≈Í «Ó‡≈«‘øÕ
«‹«Ó ◊ø◊ √ÓπÁ
ø «Ó«Ò, «ÚÁ≈√ √ÓπÁ
ø «‘ «ÏÒª«‘®212®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‹Ø √øÂ ¡≈Í‰≈ ¡≈Í «Ó‡≈ «ÁøÁ∂ ‘È ¿π‘ √Ó≈Ë∆ «Ú⁄ Ï«‘ ’∂
ÍÃÌ» È≈Ò ‹πÛ ‹ªÁ∂ ‘È, «‹Ú∂∫ ◊ø◊≈ √ÓπøÁ «Ú⁄ ÍÀ ’∂ √ÓπøÁ Á≈
»Í ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛ «¬√ ÍÃ’≈ ¿π‘ √øÂ Ú∆ ÍÃÌ» Á≈ »Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
¡È Ì≈ÚÂ «ÈÔ≈ Ï√À , ÓÈ Ì≈ÚÂª ÍÁ∂ √ Õ
¡È Á∂÷∂ ¿πÈ Á√ «ÏÈ, ‘ØÚÀ Áπ÷ ÏÛÂ ÿÈ∂√®213®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ¡È‘Ø‰∆ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ ‹∆Ú Á∂ È∂Û∂ Úº√Á∆ ˛ ¡Â∂ ‹Ø ÓÈ-Ì≈ÚÈ≈ ˛
¿π‘ Á» Úº√Á∆ ˛Õ ÍÃÌ» Á∂ ÁÙÈª ÂØ∫ «ÏÈª ‹∆Ú ˘ √≈∂ Áπº÷-’Ò∂Ù
«Ú¡≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ
«‹¿»∫ √π«Ë ¡≈ÏÂ Í∆Ú ’∆, «Ï‘ ¿π·Â ÂÈ ¡≈«◊Õ
«‹¿»∫ ⁄»È∂ ’∆ ’ª’∆, «‹¿»∫ «¤’∂ «Â¿»∫ ¡≈«◊®214®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‹ÁØ∫ ‹∆Ú ˘ ÍÃÌ» Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á∆ √πºË ¡≈™Á∆ ˛ Âª «¬√Á∂ ÂÈ ˘
«ÚÔØ◊ »Í∆ ¡º◊ Òº◊ ‹ªÁ∆ ˛ «‹Ú∂∫ ⁄»È∂ Á∂ ’≈’Û∆ ˘ ¤∂Â∆ ¡º◊
Òº◊ ‹ªÁ∆ ˛ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» ÍÃ∂Ó∆ ‹∆Ú ˘ ‘Ó∂Ùª «ÚÔØ◊ Á∆ Í∆Û≈
«‘øÁ∆ ˛Õ
«‹‘ «ÈÂ Á∂ ÷ È ⁄≈«‘ ‘Ω ∫ , Â∂ ∫ ÈÀ È È Â∂ Á» « Õ
«ÚÁ≈√ ’«‘ ¡ÈÌ≈ÚÂ∂, ‘«‘ø «È’‡ ÌÍ»«®215®
348
349
«ÏÈª ˛Õ
≈Ó ÍÃ∂Ó ‘Ω∫ Ï«‹ «’«Ó, ¡Ï Ï‹Â È«‘ø ’≈‹Õ
ØÓ ≈Ó ¡Ó∆ «Ó ◊«¬˙, Â≈«‘ Ó ‘ØÂ «¬Ò≈‹®226®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ÓÀ∫ ÍÃÌ» Á∂ ÍÃ∂Ó ÂØ∫ «ÏÈª «’Ú∂∫ «‘ √’Á≈ ‘ª «’™«’ ¿π√ ÂØ∫
«ÏÈª Ó∂≈ ’Ø¬∆ ’≈‹ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ‹Ø ÍÃÌ» ˛ ¿π‘ √ø√≈ Á∂ ’‰-’‰
«Ú⁄ «Ó¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó √≈∂ Ø◊ª Á≈ «¬Ò≈‹ ˛Õ
È≈Ó Ó» Ò ˛ «◊¡≈È ’Ø , È≈Ó Óπ « ’Â ’Ø ÁÏ≈Õ
‹≈ «‘ÁÀ ‘« Ï√À, Í«‘ø È ‹◊ «Ú˙Í≈®227®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó «◊¡≈È Á≈ Ó»Ò ˛ ¡Â∂ ¿π√Á≈ È≈Ó Óπ’Â∆ Á≈ Áπ¡≈
˛Õ «‹√Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó Úº√Á≈ ˛ ¿π‘ √ø√≈ Á∂ fi»·∂ ÚÍ≈
«Ú⁄ È‘ƒ Òº◊Á≈Õ
«¬‘π ‹◊ Áπ÷ ’∆ ÷∂Â∆, «¬‘π ‹≈ÈÂ √Ï ’Ø«¬Õ
«◊¡≈È∆ ’≈‡«‘ ‘« È≈Ó √Ø∫, Ó»«÷ ’≈‡«‘ø Ø«¬®228®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È «’
«¬‘ ‹Ø √ø√≈ ˛ Áπº÷ Á∆ ÷∂Â∆ ˛, «‹√˘ ‘ ’Ø¬∆ ‹≈‰Á≈ ˛Õ ‹Ø
«◊¡≈È∆ ˛, ÍÃÌ» Á≈ È≈Ó ‹ºÍ’∂ «¬√ ÷∂Â∆ ˘ ’º‡Á≈ ˛ ¡Â∂ Ó»÷ Ø ’∂
’º‡Á≈ ˛Õ
’‡π ’ Ï⁄È È«‘ø ÏØ « Ò¬∂ , √Ï ÿ‡ ‘« ’Ø Ï≈√Õ
«¬‘π «◊¡≈È ’Ω ÁÚ≈ ˛, ’˛ «ÚÁ≈√ «Ú⁄≈®229®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‹∆Ú ˘ ’Á∆ Ú∆ ’ΩÛ∂ Ú⁄È È‘ƒ ÏØÒ‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ «’™«’ √≈«¡ª
«Ú⁄ ÍÃÌ» Á≈ Ú≈√ ˛, «¬‘∆ «◊¡≈È Á≈ Áπ¡≈ ˛Õ
√«Â «Ú«Á¡≈ ’Ø ÍÛ∂ ÍÃ ≈ ÍÂ ’∂ √Á≈ «◊¡≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ ’‘∂ «ÏÈ «Ú«Á¡≈ È ’Ø ‹≈È ¡‹≈È®230®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ ‹∆Ú ˘ ‘Ó∂Ùª √«Â «Úº«Á¡≈ ÍÛ∑È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛ ¡Â∂ «◊¡≈È Á∆
ÍÃ≈ÍÂ∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ ◊π» ‹∆ ¯Ó≈™Á∂ ‘È «’ «Úº«Á¡≈ ÂØ∫
«ÏÈª ‹∆Ú ˘ ¡«◊¡≈È∆ √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ ÍÃÌ» »Í∆ √º⁄∂ «ÓºÂ Á∆ ‘Ó∂Ùª «‘Á∂ «Ú⁄ ¡≈ÈøÁÓ»Â «‘‰∆
⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ ¿π‘ ÍÃÌ» ‘Ó∂Ùª ¡º÷ª Á∂ √≈‘Ó‰∂ «‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «Î
¿π‘ ’Á∆ Á» È‘ƒ ‹ªÁ≈Õ
’Ø « ¬Ò Â√À ¡ø Ï ’Ø ⁄≈«ÂÃ ’ Â√Â È∆Õ
«ÚÁ≈√ ÒΩ⁄∂ Á√ ’Ø, ÍÃ≈È ÍÂ È‘ƒ Ë∆®221®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ «‹Ú∂∫ ’Ø«¬Ò ¡øÏ Ò¬∆ Â√Á∆ ˛, ÍÍ∆‘≈ √Ú≈Â∆ Ï»øÁ Ò¬∆
Â√Á≈ ˛ «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» ‹∆ Ó∂≈ ÓÈ ¡≈Í ‹∆ Á∂ ÁÙÈª Ò¬∆
Â√Á≈ ˛, ¡≈Í ‹∆ ÂØ∫ «ÏÈª Ó∂∂ ÓÈ ˘ Ë∆‹ È‘ƒ ¡≈™Á≈Õ
√«√ ⁄’Ø √»‹ ’øÚÒ, ⁄≈«Âz’ ÿÈ ’∆ ∆«ÂÕ
«ÚÁ≈√ «¬«Ú Óπ«‘ ≈«÷˙, «‘Â «⁄Â Í»‰ Í∆«Â®222®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ «‹Ú∂∫ ⁄’Ø Á∆ ⁄øÁÓª È≈Ò, ’øÚÒ ÎπºÒ Á∆ √»‹ È≈Ò ¡Â∂
ÍÍ∆‘∂ Á∆ √Ú≈Â∆ Ï»øÁ È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ˛, «¬√∂ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» ‹∆ Ó∂∂
«⁄ºÂ «Ú⁄ ¡≈Í ‹∆ È≈Ò √º⁄∆ ÍÃ∆Â∆ ˛Õ
⁄ÒÂ ‘ÒÂ ÏÀ · Â ¿π · Â, Ë« ‘» ø Âπ Ó Ø «Ë¡≈ÈÕ
«ÚÁ≈√ Â»ø Óπ«‘ ÓÈ Ï√«¬, ⁄‰ ’øÚÒ ’∆ ¡≈È®223®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿π⁄≈‰ ’Á∂ ‘È
«’ ‘∂ ÍÃÌ» ‹∆ ÓÀ∫ ⁄ÒÁ≈, «ÎÁ≈, ÏÀ·Á≈, ¿πº·Á≈ ’∂ÚÒ ¡≈Í ‹∆ Á≈
«Ë¡≈È ËÁ≈ ‘ªÕ «¬√ ÍÃ’≈ ÍÃÌ» ‹∆ Ó∂∂ «‘Á∂ «Ú⁄ ¡≈Í ‹∆ Á∂
⁄È-’øÚÒ Ú√Á∂ ‘ÈÕ
Ó»  «÷ Óπ ÷ ’Ó≈È ˛, ’‡π ’ Ú⁄È Ì«¬˙ Â∆Õ
√ª⁄∆ Ó≈∂ ’ªÈ Ó«‘ø , √≈Ò∂ √◊Ò √∆®224®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ Ó»÷ Á≈ Óπº÷ ’Ó≈È Á∆ Â∑ª ˛ ¡Â∂ ¿π√Á∂ Ú⁄È Â∆ Úª◊
¸ºÌÚ∂∫ ‘ÈÕ ‹ÁØ∫ ¿π‘ ’øÈª «Ú⁄ ¡≈ ’∂ Ò◊Á∂ ‘È Âª √πÈ‰ Ú≈Ò∂
Á≈ √≈≈ √∆ √ÛÈ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ
«ÚÁ≈√ Ó» « ÷ √Óπ fi «¬ È«‘ø «ÏÈ≈ «Ï⁄≈Õ
‘È∂ Í≈«¬ ¡≈ÂÓ≈, ‹∆Ì «ÒÔª ÂÚ≈®225®
¡Ê∏√«Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ ‘È
«’ Ó»÷ Á≈ ‹∆ÚÈ «ÏÈª «Ú⁄≈ Á∂ ‘À ¡Â∂ ¿π‘ ’Á∆ È‘ƒ √ÓfiÁ≈,
«‹Ú∂∫ Óπº÷ ‹∆Ì ÂØ∫ «ÏÈª ˛ ¿π√∂ Â∑ª ‹∆Ú Á∆ ¡≈ÂÓ≈ ÍÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫
350
H. ‹◊Â◊π  » «ÚÁ≈√ ¡ø « ÓÃ Â Ï≈‰∆ (√‡∆’ Â∂ √ø ÷ ∂ Í ‹∆ÚÈ)
-√ø Â √π « ø Á  Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆
I. ¡ªÃ˜ªÈL§ ⁄UÁflŒÊ‚ •◊ÎÃ flÊáÊË (S≈UË∑§ ∞fl¢ ‚¢ÁˇÊ# ¡ËflŸ) Á„UãŒË
-‚¢Ã ‚ÈÁ⁄UãŒ⁄U ŒÊ‚ ’ÊflÊ ¡Ë
A@. ÁŸÃŸ◊•◊ÎÃ flÊáÊË ¡ªÃªÈL§ ⁄UÁflŒÊ‚ ¡Ë (S≈UË∑§)Á„UãŒË
AA. «ÈÂÈ∂ Ó ¡ø « ÓÃ Â Ï≈‰∆ ‹◊Â◊π  » «ÚÁ≈√ ‹∆ (√‡∆’) Í≥ ‹ ≈Ï∆
-√ø Â √π « ø Á  Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆
AB. ¡ªÃ˜ªÈL§§ ⁄UÁflŒÊ‚ ◊„UÊ⁄UÊ¡ ¡Ë ∑§Ë ¬ÊflŸ ¡ËflŸ ∑§ÕÊ∞°
AC. ‹◊Â◊π  » «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á≈ √ø ÷ ∂ Í ‹∆ÚÈ
-√ø Â √π « ø Á  Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆
AD. •◊ÎÃflÊáÊË ‚ÃªÈL§ ⁄UÁflŒÊ‚ ◊„UÊ⁄UÊ¡ ¡Ë ‚≈UË∑§
-‚¢Ã ‚ÈÁ⁄UãŒ⁄U
AE. ¡ø « ÓÃ Â Ï≈‰∆ ‹◊Â◊π  » «ÚÁ≈√ ‹∆ (√‡∆’) Í≥ ‹ ≈Ï∆
AF. ◊π  » ¿π Í Á∂ Ù
AG.
AH.
AI.
B@.
ŒÊ‚ ’ÊflÊ ¡Ë
-√ø Â √π « ø Á  Á≈√ Ï≈Ú≈ ‹∆
ó’Ú∆ ÂØ Â ≈ ≈Ó Í≥ ¤ ∆ (Óπ ’ ∂  ∆¡ª)
‹ÈÓ √≈÷∆ “ÙÃ ∆ ◊π  » «ÚÁ≈√ ‹∆” ¡Ê≈Â ÂÚ≈∆ı
,,
√ø Â ¿π √ ÂÂ
ó’Ú∆ ’Ó ⁄ø Á ÍÃ ∂ Ó ∆ (¡≈Ï≈Á∆)
Ó«‘Ó≈ ÁÏ≈ √º ⁄ ÷ø ‚ Ïº Ò ª
,,
‚∂  ≈ √º ⁄ ÷ø ‚ Ïº Ò ª
ó «◊¡≈È∆ «ÏÙÈ≈ ≈Ó «ÚÁ∆
BA. ‚∂≈ √º⁄÷ø‚ ÏºÒª Á∆ «¬«Â‘≈√’ ◊≈Ê≈
-ÙÃ∆ ’ªÙ∆ ≈Ó ’Ò∂ (‹ø‚» «√øÿ≈)
BB. ◊π  » «ÚÁ≈√ ⁄ÓÂ’≈
óÙÃ ∆ ⁄È «√ø ÿ √¯∆
BC. ¡ø « ÓÃ Â √Ø Â ÙÃ ∆ ◊π  » «ÚÁ≈√ Ï≈‰∆
óÙÃ ∆ ¡Ó È≈Ê ’Ω √ ÂÚ
BD. Í≈ÚÈ ◊≈Ê≈ √Ã ∆ ◊π  » «ÚÁ≈√ ‹∆
ó‚≈. ‹√Ï∆ «√ø ÿ √≈Ï
BE. √◊Ò ÌÚÈ ’∂ È≈«¬’≈
ó‚≈. «¥ÙÈ≈ ’Ò√∆¡≈
BF. ¡Ó ‹Ø Â ª
ó’Ú∆ Ì◊Â ≈Ó Á∆Ú≈È≈
BG. «ÚÁ∂ Ù Ô≈Â≈ (Ì≈◊-A)
óÙÃ ∆ ¡‹∆Â ’π Ó ≈ ’ø Ú Ò (Ô» . ’∂ . )
28. «ÚÁ∂ Ù Ô≈Â≈ (Ì≈◊-B)
óÙÃ ∆ ¡‹∆Â ’π Ó ≈ ’ø Ú Ò (Ô» . ’∂ . )
BI. The Holy Hymns and Miracles of Guru Ravidass Ji
-Mr. Satpal Jassi & Mr. Chain Ram Suman
C@. Miracles of Jagatguru Ravidass Ji
-Mr. Chain Ram Suman
CA. «¬‘π ‹ÈÓ Âπ Ó ∑ ≈ ∂ Ò∂ ÷ ∂
ó‚≈. ’π Ò Úø Â ’Ω 
CB. √«Â Ì≈÷À «ÚÁ≈√
ó ÙÃ ∆ ◊π  Á∂ Ú «√ø ÿ
xx. ‚≈UË∑§-üÊË ªÈM§ ⁄UÁflºÊ‚ ¡Ë
-‚¢Ã flË⁄U Á‚¢„U Á„UÃ∑§Ê⁄UË, ‚¢Ã ‚È¢º⁄U ºÊ‚ ‡ÊÊSòÊË
x D. ‹◊Â◊π  » «ÚÁ≈√ √ø Í Ã Á ≈«¬ √ø Â Â∂ √≈ËÈ≈ √Êº Ò -ÙÃ ∆ √Ø Ó È≈Ê Ì≈Â∆
xE. ⁄UÁflŒÊÁ‚ÿÊ œ◊¸ ∞fl¢ «U⁄UÊ ‚ìÊπá«U ’ÑÊ¢
-Á‚⁄UË ⁄UÊ◊ •‡Ê¸
x F. «ÚÁ≈√∆¡≈ ËÓ Â∂ ‘« Á≈ «ÈÙ≈È -√Ã ∆ ≈‹∂ Ù ’π Ó ≈ ’À ∫ Ê Ì«Ï¡≈‰≈
351
‚∂  ≈ √ø Â √Ú‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ √º ⁄ ÷≥ ‚ Ïº Ò ª
ÚÒØ ∫ ◊Ø Ò ‚-ÓÀ ‚ Ò È≈Ò «ÈÚ≈‹∂ ◊¬∂ ’Ú∆,
Ò∂ ÷ ’, Ïπ º Ë ∆‹∆Ú∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ √∂ Ú ∆
A. ÙÃ∆ ⁄È «√øÿ √Î∆
C. ÙÃ∆ ¡ÓÈ≈Ê ’Ω√ÂÚ
B. ÙÃ∆ Ì◊Â ≈Ó Á∆Ú≈È≈
D. ÙÃ∆ ’ªÙ∆ ≈Ó ’Ò∂
E. ÙÃ∆ ’Ó ⁄øÁ ÍÃ∂Ó∆
G. Ï∆Ï∆ Ïø√Ø Á∂Ú∆
F. √Ã∆ √øÂØ÷ Ò≈Ò «ÚÁ∆
H. ‚≈. «¥ÙÈ≈ ’Ò√∆¡≈
I. ÍÃØ. ◊πÈ≈Ó «√øÿ Óπ’Â√
AA. ÙÃ∆ ⁄ÀÈ ≈Ó √πøÓÈ
A@. «ÍÃø√∆ÍÒ √ÂÍ≈Ò ‹º√∆
AB. ‚≈. ’∞ÒÚøÂ ’Ω, Í«‡¡≈Ò≈
AC. ‚≈. ‹√Ú∆ «√øÿ √≈Ï
AE. ÙÃ∆ √Ø‘‰ √«‘‹Ò
AD. √Ã∆ √π÷Á∂Ú Ï≈ÿÓ≈∂, Ó‘ª≈Ù‡
AF. ÙÃ∆ ÓØ‘‰ Ïø◊Û
AG. ÙÃ∆ √ØÓÈ≈Ê Ì≈Â∆
AI. ‚≈: ËÓÍ≈Ò «√ø◊Ò
AH. ÙÃ∆ ¡‹∆Â ’∞Ó≈ ’øÚÒ
B@. ÙÃ∆ √ÂÍ≈Ò √≈‘ÒØ∫
BA. ÙÃ∆ ◊πÓπº÷ øË≈Ú≈
BC. ÙÃ∆ Ó∂Ï∆ Ìº‡∆
BB. ÙÃ∆ Ï◊∆⁄≈ ≈Ó
BD. Ï∆Ï∆ ø‹È≈
BE. Í»ÈÓ Ó«‘Â≈
BG. ÙÃ∆ ¡≈.Í∆. Ù≈ÙÂ∆
BF. ÙÃ∆ «Ú‹À ’Í»
BH. ÙÃ∆ Ò«ÒÂ≈
BI. ‚≈. √Ø‘È Ò≈Ò √πÓÈ≈’Ù
C@. ÙÃ∆ Ú∆.‡∆. ≈‹Ù∂÷
ÍÃË≈È √øÍ≈Á’-Á«ÒÂ Ú≈«¬√
CA.‚≈. ’∂.’∂. «√æË»
CC. Ï∆Ï∆ ◊πÁ∂Ú ’Ω
CB. ÙÃ∆ «ÏÃ‹ Ò≈Ò
CD. ÙÃ∆ Á∂√ ≈‹
CE. ÙÃ∆ÓÂ∆ ’ÓÒ∂Ù ’Ω
CG. Ó≈√‡ √Ò∆Ó
CF. ÙÃ∆ ÂÈ Ò≈Ò ’‡≈∆¡≈
CH. ÙÃ∆ ⁄øÈ ◊π≈«¬¡≈ Ú≈Ò∂
CI. Ì≈¬∆ ÍÓ‹∆Â «√øÿ
DA.. Ì≈¬∆ ÁÙÈ «√øÿ ¡ÓÈ
DC. ÙÃ∆ √ÚÈ Á≈√ Ïø◊Û
DE. ÙÃ∆ ÁÙÈ ’πÓ≈ (‡∆.√∆∆˜)
DG.ÙÃ∆ ◊πÏ÷Ù «√øÿ Ë∆‰
DI. ÙÃ∆Ó≈È «√∆ ≈Ó ¡ÙÕ
D@. Ì≈¬∆ ‘Í≈Ò «√øÿ
DB. Ì≈¬∆ Ó«ÈøÁ «√øÿ
DD. ÙÃ∆ ÍÓ‹∆Â Í≈√
DF. ÙÃ∆ æÂ» øË≈Ú∂ Ú≈Ò≈
DH ÙÃ∆ «¥ÙÈ Ò≈Ò ¡≈√‡∆¡≈
∏‚¢Ã ⁄UÊ◊Ê Ÿ¢Œ ¡Ë
∏‚¢Ã ⁄UÊ◊Ê Ÿ¢Œ ¡Ë
‚∂  ≈ √º ⁄ ÷ø ‚ Ïº Ò ª ÚÒØ ∫ ÍÃ ’ ≈«ÙÂ Íπ √ Â’ª
A. ‹◊Â◊π  » «ÚÁ≈√ ¡ø « ÓÃ Â Ï≈‰∆ (◊π ‡ ’≈) Í≥ ‹ ≈Ï∆
w. ¡ªÃªÈL§ ⁄UÁflŒÊ‚ •◊ÎÃflÊáÊË (ªÈ≈U∑§Ê)
x. ‹◊Â◊π  » «ÚÁ≈√ ¡≥ « ÓÃ Â Ï≈‰∆ (◊π ‡ ’≈) («ÈÂÈ∂ Ó )
y. ¡ªÃªÈL§ ⁄UÁflŒÊ‚ •◊ÎÃflÊáÊË (ªÈ≈U∑§Ê) (ÁŸÃŸ◊)
E. √π ÷ √≈◊ (Í≥ ‹ ≈Ï∆)
{. üÊË ªÈL§ ⁄UÁflŒÊ‚ •◊ÎÃ flÊáÊË
G. üÊË ªÈL§ ⁄UÁflŒÊ‚ Œ‡Ê¸Ÿ ∞fl¢ ◊Ë⁄UÊ ¬ŒÊfl‹Ë
352

Amrit Bani Satguru Ravidass Maharaj Ji Steek

Transcription

Similar documents