Flätt hüntsch sauft

Flätt hüntsch sauft – umkehrt
Wie heissen schriftdeutsche Wörter auf Schwyzer Tüütsch?
Eine Hilfe zur Übersetzung von Schriftdeutsch auf Schwyzer Tüütsch.
Die schwyzertüütschen Wörter schaue man in meinem Wörterbuch nach.
Fremdwörter am Schluss in einem Anhang. Flurnamen siehe LG IV 418 ff.
Kopieren und Vervielfältigen sehr erwünscht, aber mit Angabe des Verfassers.
Es ist vorgesehen, dieses Verzeichnis später auch ins Internet zu stellen im Hompage der
Gemeinde Muotathal.
Mundartwörterverzeichnisse im Internet: Mundart Lexikon, Klartext, Wörterbuch
schriftdeutsch-alemannisch,
Regionale Küchenbegriffe, Schnabelweid, sz 09_dialekt (Schule 1, 1996), ..
A
Aar
Aare, Argau
Aas
Abbild
abbrechen
abbrennen
abbröckeln
achgott
Abegg
Abend
Abendessen
Abenteuer
abfahren
Abfall
abfällig
abführen
Abführen
abgelegen
abgenutzt
abgefeimt
abhältig
Abhang
abhängig
abhauen
Abkommen
Abkunft
ablang
Ablass
ablegen
abnehmen
abräumen
abreissen
Absatz
Abscheu
Abschied
abschneiden
abschüssig
Adlär
Aarä, Argau, im Argau sind zwei Liäbi
Värreckts, ä Chaib, ä värrecktä Chaib, im Geisshimel
Kunterfei
Gebäude: schliissä, Zeit: hörä
värbrünnä, värbrunnä
brösmälä
um Gottswillä! Jessäs! Jeesäs!
Familienname: ds Beggä, vgl. Beggäriäd N
Aabig, mauglä, hinäd, nächtig >dunkel
z nacht ässä, Aabädweid fürs Veh
Avitüürä, Abädtür
abfahrä mid um Veh, abfahrä mid um ä fuulä Chaib
Güsel, Güsul, Güsulchübel, Güsulfuär, Geisshimel
1)nidsi 2)Güsulzüüg 3)ohni Achtig
abfüärä,
ds Abfüärä haa, dr Flüttäri, dr Schiissär >Durchfall
näbätussä
värtschiänggäti Schuä, gmütschäts Iisä
än abgschlagnä Cheib
äs gaad nidsi, äs heltät
Plangg, Plänggäli, Planggschtock, planggnä (im Militär)
Person: nüd frii: Gelände: aalääg, abheltig
abhauä, abschnätzä, neu: davonlaufen
Verkomnis vgl. Stanser Verk. 1481 >verkommen
är chund vo …
buuwäl neu: oval, eierförmig
Ablass, vollkommänä, unvollkommänä, gu türlä
Gegenstand: ableggä, Kleider: abziä; Hand appäleggä
an Gewicht oder Zahl: schwiinä: Musik begleiten: abnää
abruumä, äwägnää, abtischä, Oornig machä
Gebäude: schliissä, Abreisskalender: abzeerä
am Schuä; i dr Schrift; am Nossä = äs Band, äs Bändli;
Gruus, grüüsig
Adiä sägä
abhauä (Brot, Käse; Stoffe) neu: davonlaufen
da gaads nidsi
1
abseits
Absicht
absichtlich
absitzen
absteigen
abstellen
Abstieg
abstürzen
Abtritt
abwärts
Abyberg
ach Gott!
Achtung!
Acht Uhr
achtzig
ächzen
Acker, ackern
Adamsapfel
Adel
Ader
Aderlassmesser
Affe
Ahnen
ähnlich
Ahorn
Alb
albern
Albert
allein
allerallerdings
Allmeind
Alois
Alp
Alphorn
als
als ob
also
alt
am
näbätussä
im Siin haa
äxtärä, mit Fliiss, flätt mit Fliiss
absitzä BRD: setzen! BE hock!
appä chräslä
abschtellä: Gschiir, Matoor, ds Dänkä.
im durappä gaa,
appäghiijä
Abort, Schiisshüüsli. WC >Auftritt
nidsi, durappä
Abiibäärg, Ufibäärg, Ufiibärig,
jeerä Gott! jeerä Marijä! janx etz au! jenx!
Obacht! ushuät!
äs isch achti
achzgi, dr Achzigscht, achtädachzg
gruchsä, Gruchsi! Gruchsianum
Achär, Achärli, achärä
dr Gurgälichnopf
Adulmatt, Adulbodä, fürnämm Lüüt
än Aadärä, äs Äädärli, ds chiibig Äädärli (nervus ullnaris),
z Aadär laa
Fliäsmä, Schnäppär
Aff, Affä, Äffli, äfärä (tuä wen än Aff)
Voorfaarä, üsi Vordärä, Ähnivatter, -muetter. Äänetli
ähndli, är isch dr baar Alt, si isch nu medä di Alt
Aahorä, aahoris Holz, Alpäli Aahöräli;
Halbinsel (Hornform: Lachen, Zürihorn, Romanshorn)
ds Doggäli, äs Toggäli
dumm, blööd
Albärt, Bärti, Bärtäli, Bärtul
älei, käs Bei umä, muättärseelänälei
allärierscht, -oberischt, -undärischt, -letscht, allärgattig,
Allärheiligä, -seelä
friili
Almig, Oberallmig, Undär-, Obärällmigär, UndärAläwiis, Aläwäwiisi, Aläwiisul, Wiisi, Weisul, ds Wiisälis
Alp, Alpä, -roosä, Alpäli, Älplär, Alphüttä, -chääs, -plundär
Alphorä, Büchul
1) asä Goofä, asä Gwachsni, asä Maa, asä Frau …
2) andärs wedär, bessär wedär, billigär wedär, dümmär
wedär, eltär wedär, endär wedär, früänär wedär,
gröössär wedär.
3) wo: wo n är choo isch (als er kam ..)
si tüänd drgliichä, we wänns nüd äsoo wäär,
esä gammär einisch; esä isch äs äsoo
zächä Jahr alt, alts Brood, alti Lüüt, eltär, eltischt, vor Elti
afig chrumm, bisch än altä Esul! ds alt Jahr. schtei-alt, alt
Chlooschtär, alti Meitli, alti Buäbä, altfräntsch, -bachä, ledig, -schiinig, -lacht
am Morgäd simmr am Ässä, gib ds Brood am Grosi!
am Gsicht aa kännt män ä
2
Ameise
an
ander
ändern
anders
aneinander
Anemone
anfangen
anfangs
angehen
Angel
angenehm
angestrengt
Angst machen
Angsthase
Anhöhe
Anis
ankommen
Anliegen
anliegend
anmutig
Anna
Anno
anreisen
anschaffen
anschwellen
ansehen
ansehnlich
Anstand
Anstieg
anstrengend
Anstoss
Anton
antreiben
Anwesende
Anzahl
anziehen, Anzug
Ambeissi, Waldhängschtä, Ambeissihuuffä
a dr Muätaa, a diim Gsicht aa
dr andär, än andäri, äs andärs, di andärä, ds andär Jahr,
am andärä Taag, di andär Wuchä, ds Näll z andär
ändärä, ab-, um-, andärisch machä
andärisch, nüd we disi
anänand, anänandnachä >änandäränaa
Wildmannä (wänns värblüjät sind)
aafaa, fach aa , fand aa, äs faad afä schniijä, är chund afig,
miär hend aagfangä, i fiäng einisch aa! aagattigä, aateiggä
zeerscht, aagänds, afig
äs gaad di gaar nüüd aa
Anglä, Fisch-, Tüür-, anglä, äs Biili hed mi gganglät
gmögig, gmüetli, diänig
äugäli luägä
z fürchtä machä bangen
Hasäfüdlä, Hüändärfüdli, Fürchtfüdlä, d Hosä voll
Büöl, Gütsch, Hööchi, Gübul
Äänis, -chräpfli
1) ds Schiff isch choo (angekommen)
2) isch aachoo (in Brand geraten),
3) isch am Poort aachoo (angestossen)
4) Schüler-schriftdeutsch: „es darf keiner am anderen
ankommen“
äs Aaligä, öppis wellä, uf um Häärzä haa,
näbä draa, ..
hübsch, diänig, schöön, gfreut, galant
Anni, Annäli, Annämarii, Amiili, Annaröös …
anä zwölfi (im Jahr 1912)
1) mid Auto, Bahn, Schiff
2) dr Tisch aareise, aatischä (Tisch decken)
3) dr Hund aareise (aufreizen)
zuächä tuä
d Muättaa chund hööch. ä Schwillä übärchoo
aaluägä, gschauä
gad ä chli öppis
ä chli rächt tuä, reis tuä, was eim wohl aaschtiänd
Schtutz, Schtützli,
schträng schaffä, - wärchä
1) Aport schtoosst an Baumgaartä
2) nüd Aaschtooss gää!
3) dr Wagä aaschtoossä
Antönäli, Toni, Töni, Tönäli, Töntschel, ds Tönis,
ds Lisis Antonis, ds Tunis (Schmidig im Seeberg),
ds Töntschuls
aatriibä: 1)ds Wättär hed d Bäch mögä aatriibä
2) Maschinä aatriibä 3) Zuugtiär aatriibä
diä Lüüt wo daa sind, neu und schlecht: Aawäsändi.
Liebe Anwesende! =liäbi Lüüt!
we mängi ass daa sind, gad ä Schübul
1) Gwand aaleggä, ä Kleidig,
3
anzünden
Apfel
Apfelsine
appetitlich
April
Aprikose
Appenzeller
Arbeit, arbeiten
Arbeiter
Ärger
argwöhnisch
arm
Arm
Armbrust
Ärmel
Armvoll
Arnika
Arsch
Arzt
Arznei
Asche
Aschenbecher
Aschenbrödel
äsen
Atem, atmen
ätsch
au!
Au, Aue
auch
Auerochs
Auerhahn
auf
Aufdermaur
auffahren
aufeinmal
auffallen
aufhalten
aufheben
aufhören
Auffahrt
Aufiberg
Auflauf
aufmerksam
äufnen
2) der Zug ist im Anzug: är chund
3) in Bewegung setzen: dr Wagä aaziä
d Pfiiffä aazündä; ds Liächt aazünd; äs Huus aazündä,
gang gu dr Chrischtbaum aazündä! – d Cheerzli au?
Öpfel, - Bitzgi-, Schnitz-, -Bäck, Öpfäli, öpfälä >Augä-. RossOranschä, -saft, -hültschä, - kumfi, ..
aamächälig, ä guätä!
Abärellä, -narrr, i Abärellä schpränggä am 1. Abärellä
Baringel, Abärikoosä
d Appizäller frässid dr Chääs mitsamt em Tällär
Aarbet, schaffä, wärchä, äs Äärbätli, töggälä (PC)
värcheert wärchä >Fuge
Büäzär, Büäzäri, Wärchmannä
Ergär, ergärä, äs isch zum ergärä, ich ha mi ggergärät
uvärtruuät
än aarmä, än aarmi, äs aarms. eermär, am eermschte
Aarmähuus, -pflääg, Gmeindsfrässär
rächtä und linggä Aarm, beed Aarmä, dünni Äärmäli
Horäpräscht
än Eermul, beed Eermul uufälitzä, hindärään Arful Heu
Aarnikä-Schnaps
Hindär, Füdlä, Boorzi, ufs Füdlä gää, uustätschä,
Toktär, Veh-, Tökti > Quacksalber, Zahnarzt
Mixtuur
Äschä, äschlichä Midwuchä,
Fidibus (Studentensprache)
Määrli vom änä aarmä Maitli, wo dä zletscht gliich
nu Glück hed
etzä, ggetzt
Schnuuf, schnuufä
e!
au!
Euwä, vgl. von Euw
i chumän au, bisch ä choo?
Uurochs
Orhahn, Urhahn
uuf, uufä, uf Mälchis >hinauf
Ufdermuur (Familienname)
uuffahrä, mid um Veh, Uuffärt i Himul
einärsmaal
öppis merkä, wo mä sött kännä
bschtellä, uufhaa
uf d Siitä tuä; lüpfä
hörä, hör einisch! hörsch! äs hed ghört rägnä
Bscheid gää, susch höräd mär!
z Alp fahrä, z Himul fahrä, Uuffert
Ufiibärig, Fiibrig
Uuflauf (Gratin), zämälauffä, ä Putsch
einä wo guät uufpassät und alls merkt
hüüffälä
4
aufpassen
aufrecht
aufreissen
aufreizen
Aufsatz
aufschreien
Auftritt
aufwärts
aufwiedersehen
Auge
Augenmass
Augenkrankheit
Augenlust
Augenwasser
August
ausatmen
auslachen
Ausland
auslassen
ausreden
Ausrufe
ausrutschen
Aussatz
ausschliesslich
aussen
ausserhalb
ausserordentlich
Austritt
auswärtig
auswärts
auswendig
Ausweg
Auswurf
Axt
uufpassä wen ä Häftlimachär
schtändligä, bolzgraad
uufzeerä, -rützä
dr Hund aareisä
Uufsatz schriibä, Uufsatzkamode machä,
güüssä, ggüüssät, ä Güüss tuä auswärts: göissä
etz muäsch uf d Bühni! >Abtritt
obsi
adiä und zuänis choo!
äs Aug, Augä, -blick, -schiin, äs Äugäli, äugäli luägä,
Hüändäraugä, Schtiärä-, vo Aug mögä gsee,
äs Augämääss gu holä (Abärellä Narr)
blind, Schtaar, Nagel (bei Kühen), wenig gseh, nüümeh –
öppis värruckt schöns zum gseh
äs isch ihm ds Augäwassär (Tränä) choo
dr Monat Augschtä (vgl.Kaiseraugst AG); Guschti,
Güschtul
uus-schnuufä
uuslachä, värlachä
Ussland, Ussländer, ussländisch, Ussäri
ds Veh uuslaa, ä Satz ussä lah
uusredä (öppis, eim), Uusreed
Goppfridschtutz! Schtäärnäfüüfi! heitärä Beck! Värbrännti
Zainä!
värtschlipfä, uushäälä
Uussatz, uussätzig
ohni daas und disäs
dussä, z Schwiiz ussä, ussänumä, Ussärschwyz, ussär Gibel
ussä umä
ganz guät, meinäd guät,
Uustritt, uusträttä (us um Värein ff) > Abtritt, Eintritt
frönd, ä Fröndä
fort, nüd hiä
ussä leerä, ussä uufsägä >inwendig
Uuswääg, drvoo choo
Chodär, chodärä
än Ächs i dr Hand
5
B
Bach
Bachverbauung
Backe
backen
Backstein
Bad
bald
balgen
Ball
Ballen
Balthasar
Balz
Band
bange, bangen
Bank
Bannwald
Bär
Bärendreck
Baracke
Barbara
Bärlauch
Barometer
Bart
Bartgeier
bärtig
Batzen
Bauch
bäuchlings
Bauchweh
Bau
bauen
Bauer
bauern
Bauherr
Baum
Baumann (Fam.Name)
baumstark
Baumwolle
beben
bedauern
bedauernswert
Bach, Bäch, Bächli, Bächlärä, bächälä, ds Bächälärs
Bachbumärä (Dotterblume)
Damm, Weri, Schalä, zobärischt uusäbaggärä vors chund.
Baggä, Baggäschtoos, Bäggli, Füdläbaggä
bachä, ä Beck, ds Beckä, Beckärii, Bachschtubä,
heitärä Beck! Beckär-Gwand isch heitär
äs Mugärli
Badegg, Badweid, Badwannä, badä
glii einisch, änandäränaa, gaggleitig, gad fertig, gad …
häärschtä
Chuglä, Chugläpünggä (Fussball 1930),
ä Püntul, dr Bauälä Püntul, ds Püntuls
Balz, Bälzäli, Bälzul, ds Balzä, ds Bälzälis, Güntärä Balz
wänn Mändli und Wiibli änand wettid; mä seid dem schpilä,
und Schpilblätz isch dr Platz wos das machid: LG IV127,258
Halsband, Band, Bändli, Bändär inärä Fluä
fürchtä, z fürchtä machä >fürchten
Bank, Chilä-, Ofä-, Chaschtä-, Sitz-, Egg-, Bänk, Bänkli
Raiffiisäbank, Bänklär
Baan, Bawalter, Brüggäbaan, Bawangli, neu: Schutzwald
Bäär, Bäärä-Loch, -Sohl, Bäärägrabä, Bäärli, z Bäärä obä,
dr Zinglä Bäär, ä Bäär uufbindä
Lakritze
Baraggä, Baraggli, Wäntäläbaraggä
Bärbäli, Bääbi, Baabä
Rämsä, ds Ramseiärs
Druckmässä, Barneetär, Barneetermaa,
Baart, Bäärtli, Bäärt, bäärtälä
Lämmärgiir, Baart(li)giir
ä Baartlimaa
ä Batzä, zächä Batzä, Halbbatzä, halbbatzig, Batzäli
Buuch, Büüch, Büüchli, Schmäärbuuch
büüchligä, uf um Mänärli dr Wurm schiässä
Buuchweh, Grimmä
ä Buu, äs Büüli, dr Buuherr OA, buuloos, Buumä
buuwä, Mischt aaleggä, güllnä; Hüüsär buuä,
Land värbuuä, Land übärbuuä
Puur, Puurä, Puuräfrau, Püürli, Puuräbuäb, - maitli
„äs Puuräbüäbli maag i nüd .. „
si puurid, si hend früänär puurät
OA: Buumeischtär (Hüttä, Brüggä, Wääg und Schtääg)
Trämul, Trämulbiigä, Büürzulbaum, Bäumli, Bäum, Schtock
und Schtamm
Öpful-, Birä-, Chriäsi-, Tannä-, Laub-, Ronä >Strunk
Buumä
bäumig
Bauälä, bauälig, dr Bauälä Püntul
zittärä, Äärdbidem
äs tuät mr leid, äs duurät mi, neu: beduurä
äs isch sünd und schaad, as das nümmä gid
6
bedenklich
beenden
beerdigen
Beere
Beet
begegnen
beginnen
begleiten
Begräbnis
begrüssen
behaupten
Behältnis
behende
beherrschen
behutsam
beichten
beigen
Beil
beiläufig
Bein
beinahe
Beisasse
Beistand
beissen
bekommen
bekömmlich
beleidigen
bellen
Bellinzona TI
Bellmund (Fam.Name)
bemerken
bemühend
Benne
benetzen
Benzin
Bengel
benützen
bequem
Berchtenmatt
bereit
bereiten
bereits
Berg und Weid
bergen
Bergen
äs gid eim z dänkä,
fertig machä, Schluss machä
z Chilä tuä, is Chilälöchli tuä, neu: beäärdigä
äs Beeri, Huuffä Beeri, -prägel, äs Beeräli, beeränä
Äbbeeri, Ram-, Johannis-, Im-, Vogul-, Fingär-, WiiHeupeeri, >Hagebutten
Gaartäbeet, äs Beeti Gumäli
värkoo, si sind änand värkoo und sind zämä gsii
aafaa, aagaa, mr wend aafaa
mid eim gaa, mid eim cho
z Chilä tuä, alt: äs Gräbd
Grüäzi sägä, d Hand gää
phautä, ä huärä Phauti!
äs Ghältli
gschwind, gleitig, hurtig
chasch di überhaa?
hübschäli
biichtä, Biichtvater,-schtuäl, Ooschtärbiicht
biignä, biigä, uuf-, inä-, ä Biigä, äs Biigäli, Lädäbiigä
Biäli, „ds Biäli värloorä, das dem Vater gehörte“
drnäbät
1) Bei, Beindli, beedi Bei, beindlä, Beibrächär, äs böösäs Bei
2) Fleisch zum Bei, beinigs, Tootäbei, Beihuus Knochen
liibärämänt, schiär
Biisääss, d Biisäässä
Biischtand, Vogt, eim bschtah
biissä, bbissä, aa-,ab-, ä Biss, ä Biissä, äs Biis (Gebiss)
dr Biissär (Höllochführer Betschart) är hed a im sälber ä
Fingär abbissä im Suff.
übärchoo, was chumän ich übär?
chummli
einä värruckt machä
bällä, hautschä, dr Hund hed pullä, ghautschät
Bälänz, Belänz
Bällmund
merkä, i has gmerkt, dä tuä öppis därgliichä!
nüd nüüd därgliichä tuä!
ergerlich, gid Müä
Bännä, Mischt-, Schtei-, Holz-, Chischtä,
netzä, nass machä, iitünkä, flädärä
Bänziin: gwönlich adär bliifrii
Bängul, tummä Cheib, Luus-Chogä, Uflaat
bruuchä, bbruchti Waar
diänig, komood
derä sägids etz Pächtermatt (LG I)
paraat, ggrächät, greisät, eerscht nu
zwägmachä, grächä, reisä
scho daa, scho gmacht
d Weid isch nu wild, dr Bäärg isch zwäggmacht zum määjä
gu holä, üsä Seiltänzär gu holä!
uf Bäärgän obä heissts au im obärä Bisisthal
7
Bergsteiger
Bericht
Bernhard
Bern BE
bersten
Berufe
berühren
Bescheid
bescheiden
Bescherung
beschliessen
beschmutzen
Besen
besser
besinnlich
besonders
betäuben
beten
beträchtlich
betreffend
betrügen
Betschart (Fam.Name)
Bett
betteln
beugen
Beule
Beute
Beutel
bevor
bevorzugen
bewahren
bewältigen
bewegen
bewusstlos
Bewusstsein
bezahlen
Bezirk
biegsam
Biene
diä wo z Bäärg gand i alli Flüä und Nössä
Pricht, prichtä
Bärädii, ds Heirälis Bärädiis, Bäni (Beni)
Bäärä, z Bäärä n obä, im Bäärnär Piät
äs hed ä värjagt, vertätscht
är tuäd puurä, gäärtnärä, schuänä, maalä, är hed ppuurät …
aarüärä, aachoo, drananä choo, nüd aatääplä!
Bscheid gää, susch hörid miär! bim Värbäärgis
nüd zäntumä z vordärischt, glii zfridä
was dr Chlaus, ds Chrischtchind, der Ooschtärhaas schleukid
adär Gottä und Götti am Nüüjahr helsid, Chrupfäbättlä,
öppis chraamä bim Heichoo
d Türä bschlüüssä; dr Gmeindraat hed bschlossä
värdräckä, värsüüä, dräckät machä, värschmuslä
Bäsä, Bäsäli, ä Huuffä Bäsä, Halmbäsä, Bäsähälm, bäsälä
baas wedr disäs, baas uufä, baas appä
nachdänklich
gaar schöön, zeerscht diä und diä, bsündrigä
iischlääffärä. di ganz Kleidig dä nüd ohni machä!
värtschleepfä
bättä, am Morgäd und am Aabäd, äs Bätti, Bättlüütä,
Bättlüüt, bitti bätti machä, übärä Tisch bättä,
rosächranznä, Füüfi bättä, ä Psaltär bättä, noschtärä,
tüänd au ä chli mürälä! GEBET
gad ächli, zimmli
was aatrifft
bschiissä, der huärä Schelm heds bschissä,
eim ä Bäär uufbindä, därgliichä tuä
Bättschärt, ds Bättschärts heissid etz Suter, Bärtschärt
Bett, Bettli, Bettär, Bett-tüächär, -seichär, -bach, Bachbett,
is Bett gaa gu liggä, aläguschi! Näscht, Nischtärä
bättlä, Chrupfä-, Bättlärchuchi, ä Bättulsack, ä Bättlätä,
triissä, Triissi! Bättli!
chrümpä, appä trückä, tückä
Büülä, Büülätood anä 1611
was im Chriäg gnuu hend, was d Jegär gschossä hend
Papiirsack, Seckel, Täschli, Gäldseckel
vorem ässä, öbs chömid, öbs gand, vors chund gu rägnä
wohlfüür haa
soorg haa drzuä
Meischär mögä
rodtt di, gang ob Tätsch, mach äs Rücksli, tuä di weiggä,
nüd zum värrodä
ohni Värstand, z gwindä gschlägä
bim Värstand
zalä, Frälein (Fräuli) zalä! isch alls zalt?
ä gwüssä Platz, wo mä ds Rächt hed … ä Ziirk
LG V 1764/5: „ein Zirk Streüwi“ - Ziirk näh am 1. Augschtä
widleich müänd diä Wiidä sii fürs choorbä
Biili, -huus, -hung, -maa, Hungmaa
anderswo: Beieli, neu: Biänä
8
Bienenschwarm
Bier
bieten
Bild
binden
Birne
bis
Bise
bisschen
bitte
blähen
Bläs-chen
Blase
blasen
blass
Blatt
Blätterteig
blau
Blech
Blei
bleich
Bleichgesicht
Bleistift
bleiben
blenden
Bless
blind
Blindekuh
blindlings
Blinddarm
Blitz
blöd
bloss
blühen
Blume
Bluse
Blut
Bock
Boden
Imd
Biär, heitärs und dimmärs, äs Biärli,
büütä bim Jassä adär im Gantä, uufäbüütä, uufbüütä,
Fiiraabig büütä. dr alt Phiitsch hed zum altä Zingälär gseid:
etz hends mi scho drüümaal värchündt. Da seid der Zingälär:
hed niämär meh bbottä?
Helgä, Helgäli
bindä, aa-, ab-, loos-, uuf, bbundä,
Birä, Birähung, Biräbaum, birälä, Biräweggä;
Glüäbirä, -Birrli
bis moorä, bis as Änd, bis in Eebigkeit, bis appä, bis dett ..
dr Biiswind blaast mängisch chäch, Heitärwind
äs bitzäli, nüd viil,ä kä Bitz
bis so guät, sind so guät, bitti bätti machä
blääijä, blääjäti Chüä hends müessä gu schtächä,
Niidlä blääijä isch da wider öppis andärs.
Bläätärli, ä Brisä am Fuäss
Blaatärä. am Wassärwärch gu opäriärä (Prostata)
„wänn dr Wind chund gu blaasä“, Trumpeetä blaasä,
Blaasmuusig, blaas mr i d Schuä!
bleich, chriidäwiiss
Blatt, Blettär, Blettli, Blatt Papiir, Blatt vom Baum >platt
Blettärteigg
blaa, blaai Milch und blaaä Chää ohni Niidlä, Bläuel
Bläch, ds Schutzbläch tschädärät, Bläch-Muusig
Blii, bliifriis Bänziin, Blii värlaa mid umä Bliizangli
bleich, chriidäwiiss, Wösch bleichä
di Wiissä gägä di Schwarzä adär di Bruunä
Liisblii, Bliischtift
bliibä, nu ä chli sii, bhangä
bländä,d Sunnä im Herbscht cha eeländ bländä
Blässhuän, -hüändär, -veh
Blindschliichä, ds Blindseeli
tschüriginggälä, das hend au d Chlooschtärfrauä früänär
blinzligä, mid värbundnä Augä
ds Grimmä ghaa, früänär sind viil draa gschtoorbä
„Bhüät üs Gott vor Wättärschlag“, blitzgä
blööds Tuäch; blööd tuä
blutt, blöössäli grichtätä
im Bluäscht blüäjid diä Bäum usinnig schöön
Bluämä, Blüämli, Sunnäbluämä, gu blüämälä
Bluussä, Blüüssli
Bluät, -Egul, -Schand, -Wüürscht, blüätä, bluäkät, värblüätät
Bluätraachi (HK II 197, bluätsvärwandt
Geissböck, Schaf-, Schtei-, Seil-, böckligumpä, bockä, böckälä
Bock, Ramm-, Sag-, Holz-, äs Gschtell, bockschtill,
ä Schtack, Schtackäfleisch, Bock bim Jassä
i üsum Taal innä isch jedäs Bödäli viil wärt gsii,
drum hed mä ä gäärä bödälät und gcheibät. bodänäbä
diä im Bödäli hindä hend eistär nu Bödlämär gheissä,
Bödmärä isch au nu äso än altä Namä. Bodäsee, bodäloos,
9
Bogen
Bohnen
Bogen
bohren
Bollen
Böller
Bonifaz
borgen
böse
Bösewicht
Bote
Böttcher
Bottich
Brand
Branntwein
Brauch
brauchen
braun
Braut, Bräutigam
brechen
Brei
breit
Breme
brennen
bremsen
Brett
Brille
bringen
bröckeln
Brocken
Brombeeren
Brosamen
Brot
Brotzeit
Bruchharst
Brücke
Bruder
Holzbödä aa, z Bodä redä, bodigä, Näful bis i Bodä
Bogä, Brüggä-, Chilä-, Pfyl-, Rägä-, Bögä, Bögli.
Bogäschpeuzär
Bohnä, Böhndli, Bohnäschtangä, Geissböhndli,
Gruuppärli, Chifäli, Aärbsli, Süübohnä (sind guät)
Brüggäbogä, Chilä-, Ell-, Pfyl-, Horäpräscht
borä, Borär, Bormaschinä , Näppär
Magäronä: borti adär unborti?
Böllä, Bohl, Rossbollä, Geissböläli, bölälä, Boläschtei
Mörschel schiässid bim änä Fäscht
Bonäfaaz, Faazi, Fääzi, ds Fääzis
uf Dings nää, värtlehnä
di Böösä, äs böösät, boosgä, äs böösäs Zeichä
di böös Wand im Hölloch
ä värdammtä huärä Schelm, Schaaf-Seckul
äs böösäs Woort: >HK I 1342, 1450
dr Bott isch früänär einisch i dr Wuchä choo, etz chund är
allpott, und zletzt nu allpöttär!
Chüäffär, chüäffärä, dr Chüäffär Tanz
Züber, früänär gchüäffärät
äs brünnt am änä Oort, brandschwarz
LG I: Brand, Brandwald >Brust
Branz, Schnaps
Bruuch, Brüüch, alti und nüüi Brüüch
bruuchä, aa-, vär-, bbruucht, nüd zum bruuchä
bruun, bruunlacht
sii und äär, Bruut und Brüütigam, Hoochziitär
brächä, värbrächä, Värbrächär, obänand brächä,
chlepfä, värchlepfä, Schteibräch, -bruch
Brii, Baläntä-,Mähl-, Brix, Muäs,
breit, fingär-, fuäss-, i dr Breiti
Bräämä, Vögelibräämä, Walserli
1) Feuer: brünnä, bbrunnä, brandschwarz, aabrännä
2) Schmerz: brännä, schmiirzä
3) Schnaps brännä, bbrännt
brämsä, mid Rücktritt am Velo, Felgäbrämsä, Bräms-Schuä
Ladä, Lädä, Lädäli, Lädähüttä, -biigä, -hölzli, äs Britt,
Pfeischtär-, Schiissä-, Gabul- =? (LG V 1764/5)
Schpiägel,(neu Brüllä) Rohr-, gu rohrschpiäglä
bringä, bbrungä, i brung nu meh! holä, reichä
brösmälä, värbrosmä Brösum
Mockä ä Mockä Broot, Chääs, Fleisch
Rambeeri hend cheibä Töörnä, aber sind guät
Brosmä, Brösmäli, Brösum, värbrösmälä
Brood, -ring, Bröödli, Bröötär, Wiiss-, Schwarz-, Schnäfäli
„Brood, Brood, Biräweggä, allärhand was är hend“
Znüüni, Zviäri, Zaabäd, Zaabig, Zaabäd ässä
decklätä Schnee, bachnä -, graupfätä -, Raupf
Brügg, Chilä-, Vordär-, Hindär-, Brüggli, Brüggäbaan,
brüggnä
Brüädär, Brüädärä, äs Brüädärli, Chlooschtär-Brüädär
10
Brühe
brüllen
brünstig
Brust
bruzzeln
Bube
Buch
Buche
Buchstaben
Buckel
bücken
Büffet
bügeln
Bulle
Bündel
bunt
Burg
Bürste
Bürzel
Busch
Buschwindröschen
Bütte
Butter
Buttermilch
Schweizi, Brüäji, Mählbrüäji, Fleischsuppädünns
brüälä, bääggä > Gebrüll
bareglisch, läufig, narchtig, schtiärig, rüüssig, zöölig,
rammlig
1) Bruscht, Brüschtli, Häärz
2)Brust LG IV (Brandrodung)
bräusälä, Bräusäli
Buäb, Büäbli, Buäbärollä, alti Buäbä, Buäbämatt, Bubichopf
Buäch, Büächli, Büächär, Büächärwurm,
Buächä, -wald, -laub, -holz, buächäni Chnebul
Buächschtabä A-Z, Buächschtäbli-Suppä
Hogär, Högärli, ghogärät; Gütsch; Chnüppul
tückä muäsch di tückä, susch schlaasch dr Grind aa
Boffät, mängs alts Boffät hends värchauft
böglä, bbögläti Hosä, glettä, Glettiisä
Muni, Schtiär
ä Püntul Heu, bauälä Püntul, dr Püntul und d Püntläri,
ä Bund Ziitigä,
alli Farbä druuf
Ahaburg, Bürglä, Bürgäli, Bürglär, Bürgläschtiinis
Püürschtä, -bindär, Wüürzlipüürschtä, ZändBöörzul, boorzä, äs Boorzi machä, baumbürzlä
ä Puschlä Alpäroosä
Windröösäli
Tausä (für Milch, für Truubä-Läsi)
Ankä, -Ruumi, -Bruut, -Hafä, -Blüämli, -Schtock, -Mödäli,
anknä, iigsottnä Ankä, Ei im Ankä, ankähäfälä,
dr Buttär-Mändul, „Butter, Beurre, Burro“
Chrüütär-Ankä (Kräuterbutter), Zigär-Ankä
Ankä: von lat. ungere, unctum = salben, schmieren,
Butter: von altgriechisch butyrum
Schlegmilch
11
Flätt hüntsch sauft umkehrt C
Cäciliä
Christ
Christian
Christina
Zilli, Zezilli
Chrischtbaum, -nacht, -mäss, -kind, -roosä
Chrischtian, Chrischtiäändul
Chrischtiinäli, Chrischtiini, Chrischtiintsch ?
12
Flätt hüntsch.sauft umkehrt D neu April 2010
Siehe dazu im Wörterbuch die Ausführungen zu D (oft T)
da
Dach
Dachs
daheim
dahin
dahinter
damals
damit
Damm
Dämmerung
Timmäri!
danach
danken
dann
daran
darauf
daraus
darinnen
Darm
Darmwind
darum
darunter
darüber
das
dasjenige
dass
Daube
dauern
dauernd
Daumen
Däumling
Daunen
Decke
Deckel
decken
dehnen
Deich
dein
Delle
dementsprechend
dengeln
i bi daa, i bi hiä
Tach, Tächer, Tächli, Chläbdach
(Gebäudedach, Regenschirm)
Tachs, Tachshuäb
däheimä, drheimä, äs Heimätli
deett hii, fort, gschtoorbä
dahindä FN Dahinden
duä wo … duäzmaal sinds ..
ass äs dä weisch, ass äs nümmä machsch!
dr Tamm a dr Muättaa, übärä Tamm; ä Tänsch, tänschä
äs timmärät äs mauglät, äs heitärät, Timmärföhn, ä
timmär we in ärä Chuä innä äs isch timmäri heitäri Nacht
im timmärligä, Dimmärschachä UR > dunkel
drnaa neu: nachhäär, nachäthärä > nachher
värgälts Gott sägä, Värgälts Gott tuusigmaal
(am Herrgott muäss mäs andärisch sägä) neu: merci
duä sinds ggangä dää hends äs dä gmerkt!
draa, dänk draa! a dem Bei isch käs Fleisch draa
drnaa sinds ggangä, si sind drfobä gsässä
druus choo, us Truubä macht mä Wii
dinnä, drininnä, dinnä isch mä mängisch gleitigär wedr
dussä
dr Taarm, d Täärm, i dä Täärmä, Wuurschthültschä
Fuurz, fuurzä
drumm, drumm isch drumm, drumm säg ich s
drundär, drundärundä, z undärobsi
übärdurä, drübärdurä, übär so öppis redt mä nüüd
drübärbrännä: 1)übärä Baläntäbrii, 2)übär äs dumms Muul
ds Goof ds Huus ds Weh das muäss mä sägä
dässälb machsch dä nümmä
ass: ass äs dä weisch ass das nüd nu einisch machscht!
sodass, damit
früänar simmr mit Fassduugäli schiigfahre
äs gaad nämä lang, ä Lengi
di ganz Ziit, aläwiil, eistär
Tuumä, Tüümli, zwee Tüümä Tuumälutschär
Tüümlig
Fluumäbett früänär isch mä gu bettä und gu fluumä
1) Tili 2) Techi
Pfannäteckul, Gopfverteckul, tuä dr Teckul druuf!
Pfannä isch teckt dr Himel isch teckt, teckläti Schnäggä
usänand ziä, i d Lengi ziä, schtreckä
Tamm, Tänsch
dii Vatter diini Muättär diis Goof
ä Tuälä im Bode, ä Buck adär ä Büülä am Auto > Tole
drnaa fürtig, drnaa söttig
d Sägässä tängälä, dr Tängälimaa, - Hammär, -Schtei, dr
13
dennoch
denken
der
dergleichen
derjenige
dermassen
derselbe
derselbige
des
deshalb, deswegen
Dettling
Deuchel
deuten, deutlich
deutsch
Dezember
dich
dicht
dichten
dick
Dickkopf
Dickwanst
die
Dieb
Diebstahl
dienen
dienlich
Dienstag
Dirne
diesbezüglich
dieselbe
dieser
diese
dieses
diesseits
Ding
Dirne
doch
Docht
Docke
Dohle
Dole
Donner
Donnerstag
Tangul
gliich, haargliich hed ärs gmacht >gleichwohl
tänkä, tänk dä draa und värgiss äs nüd! är isch dänk
ggangä
dr Vater, dr Baum, dr Esul
nüüd drgliichä tuä > teilnahmslos
därsälb wo das gmacht hed, där dettig
äso ä Huuffä, ä soo hüntsch, äso ä Schübul, deräwägät
äs isch wider der gliich wos gmacht hed
därsälb, därsälb wott i nümmä gsee, drsälb isch äs gsii
ds Vatters Tschooppä, am Vatter siin Tschooppä,
ds Hofers, ds Tällä, ds Lunnis, ds Liisärs, ds Nassä
drum, wägä dem muäsch du nüd truurig sii
Fam.Name: Dettlig ds Dettligs, di Dettligä
Tüchul, Tüchulborär, ds Tüchuls
tüütä, tüütsch und tüütli
tüütsch, Tüütschland, Tüütschi, Schwaabä
Dezämbär, Chrischtmonät
diich hed är wellä, dich heds preicht
äs värthed, äs tröpflät nümmä, äs isch bhabä
1) äs Gedicht machä 2) machä ass värthed
ä dickä Näfel, ä dicki Chuä, äs dicks Maitli Ticks und Tünns
ä Schtiärägrind, ä viärggeggätä Grind
ä Büüchlänä, ä Tatsch, ä Bläätäch, ä Schpiichärmuus
d Muättär, d Tili, d Chelti, d Tächär, d Teuffi
ä huärä Schelm > Hüändärdiäb, Hüändärschelm (?)
böses Wort Dieb: HK I 1342 („Dieb“), 1450 „Dyeb“)
äs hed einä gschtolä
früänär hend di meischtä müässä gu diänä
diänig, gäbig
Ziischtig
Hure
dett durä isch är ä cheibä Schlauä
disälb chund mr nümmä da inä
disä, drsälb, dr daa,
disi, disälb, di daa,
dässälb gaad nüüd! däs daa da ä nüd!
hiäharät dr Muättaa, hiä appä, -inä, uufä > jenseits
wer macht dä ä Ding? gu Dings nää, aaddingä,
uf ä Chnebul näh
ä Huär, äs Hüärli, Huärä-Huus, huärä >Hure
abär är machts ja gliich, mo moul är chas, oordäli hesch!
äs isch ämal ggangä! „moll das isch ä Schnitzulbank!“
mou är ischäs bim Eich, hilf mr au! chum au! >dennoch
dr Tachä vo dr Cheerzä
d Tarä ussä a dä Chiläbänk, Doggä (Toggä)
d Schnee-Tarä chömid alig vom Heubäärg appä
d Teuf Dolä am Heubäärg, ä Brächä, äs Tobul,
Hungärdolä (am Kuhrücken)
dr Tundär, äs tundärät, was tundärs isch loos?
dr Dumschtig i dr Wuche, grüänä -, schmutzigä 14
Dornen
Doublone
dörren
dort
Dose
dösen
doppelt
Draht
draussen
Dreck
drehen
drei
dreifach
dreissig
Drill
drillen
dringend
drinnen
droben
drohen
dröhnen
drüben
drücken
drumherum
drunten
drüben
drücken
ducken
Dudelsack
dulden
dumm
Dummheit
Dummkopf
düngen
Dünger
d Töörnä: früänär heds nu Töörnähääg ghaa a dä
Schtraassä
ä Tublä (20 Fr.)
Birä teerä im Teerofä, dä gits guäti Schnitz für d Biräweggä,
ds Heu doorät
dett änä am Bäärgli, dett durä, dett appä, dett uufä, depfoorä
Büchsäfleisch, Chräpflitruckli
naurä
d(t)opplät und drüüfach, doppäliärä?
Schtüpfärdraht, Zwickär-, äs silbärdrähtigs Bätti, Drahtseil,
dussä, värussä, z ussärisch ussä, driussä,
z Schwyz ussä, i dr Maarch ussä, z Züri ussä, im Tüütschä
ussä
Dräck, -suu, Bäärä-, träckäti Schuä, träckäti Balm, dräcknä,
värdräckä, Gäggi, gäggälä
trääjä, trüllä, ä Trülli (früänär i dä Chlööschter)
drii Mannä, drii Frauä, drüü Goofä. äs isch Drüü,
drii Fingär ufs Härz! Driikönigä, -faltä, -faltig, -faltigkeit,
Drüü wiisä, -raad, -ländärschtei, -beinig, drittälä,
drüü alti Laschtär: Augenluscht, Fleischesluscht, Hoffart
drüüfach, drüümaal
driissgg, driissgi, dr Driissgischt, driiädriissg
…
trüllä?
mä sött nootwändig
dinnä, z Uurän innä,
dobä, obän obä, därvobä, i dr Pünt obä, z Bäärä obä
z fürchtä machä
chlottärä, ä Chlottäri (schwerer Schlitten), Milchchlottäri,
petschgä
änä, änädraa, z Glaaris änä,
trückä, äs trückt ä, är isch ttuucht
drum umä gaa, drumumä redä
undä, undän innä, z Seebä undä, z Goldau undä, im Tesing
undä
dett änä, dijänä, dett änä am Bärgli,
trückä, tuucht
uf dr Fiirst obä: da muäsch di nüd dückä, schlaasch dr Grind
niänä, aa! we grooss isch dr Herrgott, wän är si tückt?
Dudulsack, Sackpfiiffä
durä laa, ärträägä, la machä, dolä
dumms Züüg schwaflä, ä tuäsch ei Tümmi. Gääggälizüüg!
eifältig
das isch ä fertigä Chabis, Chappä tuuschät, ä tuäsch ä
Tümmi!
Lappi, Lööli, Ginöffel, Esul, äs Baabiloch, ä Tscholi,
Schpatzäghirni,
ä Zundärobsi, ä Tschalööri, ä Tschamöfful, Gaggälaari, äs
Taudäli
Güllä uustuä, güllnä Mist aaleggä, buuwä
Güllä ader Mischt isch ä guätä Buu, au Schlaggä
15
dunkel
Dunkel
Dünkel
dünn
duften
Dunst
dünsten
dunstig
durch
durchaus
Durcheinander
durchbrennen
Durchfall
durchschnittlich
durchtrieben
dürfen
dürftig
dürr
dürsten
düster
Dutzend
duzen
äs timmärät, äs mauglät, Schwarzbrood, äs timmärs Biär?
ä Timmäri, timmäri heitäri Nacht! im timmärligä
Dimmärföhn, -wald Dämmerung
äs tunkt mi, är meini was är siig
tünn, lugg, Tünns und Dicks, Suppätünns
guät schmöckä, wohl schmöckä
Duft, värduftä, düftälä, düftlä
dämpfä
äs isch gheijät, äs hed äso äs Ghei
dur d Türä, durs Pfeischtär, durä Bäärg durä, durä und durä
völlig, flätt, flättsuubär
äs Duränand, alls z undärobsi, äs Grümpul, äs Kösi,
äs gaad dett zuä we im hölzigä Himul.
ds Ross isch füürchoo. d Birä heds bbutzt
Abfüärä, Schiissär, Flüttäri, Türligiigär, Ziitgäntärlischletzär
inänandinä sinds guäti Lüüt
ä faltschä Chogä, abgfeimt, chasch dem nüd truuä! ä
Schlaumeiär
ich daarf, mr dörffid, si hend ddörffä, chönnti das haa?
nüd viil, zimli wenig
düürs Schwiinis, düür Schnitz, düürä Bodä, Düürseeli
äs düürschtät mi, är hed düürschtät, übärs Düürschtä gsoffä
muudäri Wättär, muudäri Grind, umämuudärä
äs Totzät, zwei Totzät >zwölf
eim Du sägä. a üsum Robärt (geb.1910) han ich (geb.1925)
eerscht dörfä du sägä, woni mid dä Korporals-Schnüär hei
choo bi!
16
Flätt hüntsch sauft – umkehrt E
E
eben
Ebene
ebenerdig
ebenfalls
Eber
ebnen
echt
Ecke
eckig
Edelweiss
Efeu
Egel
eh
Ehe
Ehemann
Ehefrau
eher
Ehre
ehrlich
Ei
Eibe
Eibisch
Eiche
Eichel
Eichelhäher
Eichhörnchen
Eid
Eifer
eifrig
eigen
Eigen
eigenartig
eigensinnig
Eiland
eilen
Eimer
ein
Einäugig
Ein-
äbä , äs isch plattäbä, flätt äbä
Äbnät, Bodä, Bödä, Bödäli, Ebneter, Ebnöther (Fam.N),
„äs heisst Äbnät = mä sölls äbä machä“, äs isch schtotzig
undä inä, äbä inä, bodänäbä
das wüüschä ich diär (üüch) au, di andärä au
Äbär, Äbärli, Äbärhaltär >Sau, Schwein
äbnä, uusäbnä
1) ächt: ächti Eidgenossä ächtä Trääsch
2) vilcht: isch äs ächt wahr?
Egg, Eggä, Eggäli, Eggälär
ggeggät, viärggeggät
Wullbluämä, Edulwiiss, bim edulwiissnä appäghiid,
scher i allä Schpraachä heissts: „Edelweiss“
Äbheu, Äbuäch
Egul, Bluätegul
soowisoo, einäwääg
Hüüraat, hüüraatä, 25 Jahr i dr Eh >Hochzeit, Mann, Frau
äär, dr Maa, das isch mii Maa!
sii, „ääs, ds Phälini, mis Wiibli“, d Frau
„endär gaad äs Kameel dur äs Naadläloch wedär
ä Riichä i Himul“
Viil Ehr, viil Cheer! ds Ehrisei bättä, Ehrägäntärli
ehrli gaad am lengschtä, än ehrlichä
Ei, Hüändär-, Schpiägul-, Rüär-, äs Eili, Eiärschalä,
-tätsch, -tütschä, dick adär dünn gsottni Eiär, Ei im Ankä,
Ei im Hämli, värlooräni Eiär, rund wen äs Ei
Iijä, Iibäärg, Iibärig, Abybärg, Ufiibärig
Ibsch, Ips
ä groossi Eichä hed ä Huuffä Eichlä, Eichlä bim Jassä
Eichlä, Eichlä bim Jassä; Nichtsnutz
ä Herrävogul, hed schööni Farbä
Eichhöräli, Eicker, Eickerli
Eidgenossä, bim Eich, ganz gwüssig, drii Fingär ufs Härz,
Iifär, -sucht, Fliiss,- zädäli für di Fliissigä
fliissig, der hed än Iifär, ä iifrigä guätä Aarbeitär
än eigänä Maa, än eigäni Frau, äs eigis Goof, -Huus
dr eigät Maa, di eigät Frau,
äs isch äs Eigä, nüd Allmig, ds Eigäli im Bisistal,
ds Eigälärs Reesul, ds Sigärschtän Eigä (LG III)
gschpässig, aartig, nämä ä diänigä, ä Setzgrind
eirichtig, än Eirichtlig, ä Schtiärägrind, ä Tütschigrind
äs Insäli, äs Eiäli, vgl. HK I ….im Zugersee
prässiärä, gang gschwind! alt: iilä mid wiilä
ä Chessul adär ä Chübul. im Eimer: värloorä
ä Vattär, ä Muättär, äs Goof; nur eis Goof, eischpännig,
eibeinig, -händig, -aarmig, -äugig
Einäugig, Näuggul, Näugguls Phiitsch
Eibaum, -Raad, -Back: än Aart Brood ganz fiin Zwiback
17
einfach
einfahren
Einfluss
einführen
einfüllen
Eingeweide
Einheitsbrei
einheitlich
einholen
einig
einiges
einigermassen
einkehren
einklemmen
Einlauf
einmal
einmachen
einrichten
Einrichtung
einschliessen
einschliesslich
eins
einsam
Einsiedeln SZ
einsilbig
einstehen
einst
einstweilen
einträchtig
einträglich
Eintritt
Eintopf
Einung
einverstanden
Einwand
einwandfrei
einzeln
einzig
Eis
Eisbein
Eisen
eisern
Eisenhut
Eisenring
eitel
eifach, -fältig (nüd zwei- und nüd drüüfaltig), -richtig,
Heu iifaarä, iituä
viil värmögä, viil gältä, viil chönnä
nüüwi Brüüch iifüärä
was machscht du wännt nüd raukscht? – iifüllä!
Chuttlä und anders Gchröös
lengersi mee isch alls där gliich Brii
all hend däs gliich aa und sägid däs gliich und machid
däs gliich, ei Brii! abär äs isch au wider schöön, wänn nüd all
däs gliich machid und sägid!
magsch äs bsiä? undärwägs han is bsogä.
si sind eis woordä
allärhand, öppis
äs bitzäli, uf änä Aart und Wiis, mä chas la gältä.
iicheerä, is Wiirtshuus gaa
iichlämmä, Iiklämmts (Fleisch zwischen Brot)
Iilauf-Suppä, än Iilauf machä, iilauffä vorum auffä
eismaal, einärsmaal, einisch
iimachä, Iigmachts (ä Mumie)
aareisä,
diä hend än Iirichtig, mä chönnti zwee drsuusä machä!
öppis drzuä nää und nüd äwäglaa, iibschlüüssä
daas und daas nu drzuä
eis zwei drüü und viär, ds Eimaleis
ällei, muättärseelänälei, niämärt umä
Eisidlä, PKZ: Pater Kuno z Eisidlä
är redt nüüd
„zhindärisch iischtaa! - zhindärisch isch scho einä!
„Träm, träm, trämdäridii, alli Mannä schtandid ii“
einisch, früänär, duäzmaal,
zwüschät durä
midänand, im Fridä
äs treid öppis ii, äs ärgid öppis
Iitritt (inä Värein), inä choo! herein! inä!
alls i eim gmacht, ä Miänggis
altes Wort für: Beschluss, Uebereinkunft (HK I 1342)
gg, miäraa, gaggliich,äs isch mr gliich
isch öppär drgägä?
äs isch wemä wott!
jedä für siich, keinä mid um än andärä
älei, äleinig, äs äleinigs
Iisch, Gletschgär. früänär si ds nu gu iischnä,
di Iiisch-Heiligä im Maiä > Gletscher
äs Gnagi, äs Wädli
Iisä, -schmiid, -bahn, -huät, -handlig, -ring, -schtangä,
waarä, Hebiisä, Iisäli (FN Eiseli, Eisele, Iseli, Isenring)
iisig, än iisägi Schtangä, iisägi Häntschä, iisägä Huät
nüd zum värrodä, abär äs cha roschtä
Iisähuät. Helm, Bluämä uf dä Alpä
Iisäring, zum d Ross aabindä
wääch, ä Wäächsuu, ä Gschicktli
18
Ekel
elegant
elektrisch
elend
elf
Elisabeth
Ellenbogen
Elster
Emd
empfangen
empfindlich
Empore
empört
emsig
Ende
enden
Ender
endlich
endlos
eng
Enge
Engel
Engerling
England
Enkel, Enkelin
ennet
Ente
entfernen
entfernt
entgegen
entgegnen
enthalten
entlang
entlaufen
entlehnen
Entschuldigung
entsetzlich
entsetzt
entstehen
entsorgen
Entwurf
Gruus, grüüsig, äs grüüsät eim
figälant
ds Eläktärisch, dr eläktärisch Maa, >Strom
äs isch as Eeländ! är isch eeländ riich
eintleff, ölf, äs schlaad ölfi, ds 11. Gebot heisst wiä?
Elsi, Beetli ,Eliisi, Liisi, Lisäbeet, ds Beetälis, ds Liisis,
ds Liisärs, ds Lisäbeets
Eläbogä, zwee Elä lang, ds chiibig Äädärli
än Ägärschtä, isch schwarz-wiiss, Elschtärä
Äänd, si tüänd scho äändä
übärchoo, äs Goof, ächli Gäld, äs nüüs Gwand,
was chumän ich übär? was chömid iär übär?
gleitig böös, wer öppis nüd tuäd värträägä
Voorchilä, Voorläubli, Voorsiitä, Voorblüämli
värruckt, teub, hässig
fliissig Eifer, Fleiss
äs Änd, am Änd vo dr Wält, d Ändibärgli, ds
Ändilüütä
fertig machä, einisch hörä, das hört ja niä!
Ändär (Fam.N.), ds Ändärs im Trischtel
äntli, einisch, afig, chuusch afig einisch! hör
einisch!
das hört niämeh, das chund aläwiil widär!
ds ängg und ds wiit Toor i dr Fiirscht , änggär
machä
i dr Änggi ob em Hooftroog, i dr Änggi z Züri
d Ängul im Himul, dr Schutzängul uf Ärdä,
äs Ängäli,
us dä Ingärä gids drnaa Maiächäfär
z Ängland redids änglisch, aber sind käni
Ängul
das sind Grooss-chind, Ähnetli Neffe, Nichte
übäränä, änät Ennetbürgen, Ennettmoos
NW, Ennetmarch UR, Ennetbaden AG
än Äntä, d Äntli schwimmid ufem See
äwägnää, äwägtuä
wiit äwäg
ärgägä choo, ärgägä gaa, drgägä sii
Antwort gää, zur Antwort Bscheid gää,
kä Schtimm abgää, nüüd drzuä sägä,
nüüd ässä und nüüd trinkä – Abschtinäntä
dr Muätaa nachä, nur eistär schöön dä
Wändä naa!
drvoolauffä
värtleenä
nüüd für unguät! äs tuät mr leid!
das isch ja värruckt
ganz värstöört
da druus gits öppis. we d Wält woordä isch
värläsä, i Güsul tuä, i Güsul ghijä, i Geisshimel
ä Sudul, äs Sudälheft
19
entzwei
Entzündung
entweder
entwickeln
Enzenen
Enzian
Erbarmen
erben
erbleichen
erblicken
erbrechen
Erbsen
Erde
Erdäpfel
Erdbeben
Erdbeeren
Erdgeruch
Erdgeschoss
Erdnüsschen
Erdrutsch
Ereignis
Erfrischung
Erfolg
erfolgreich
ergeben
Ergebnis
erhalten
erheben
erhebend
erheblich
erheitern
Erich
Erika
erinnern
erkennen
Erle
Erlebnis
erlesen
ernst
Ernst
ernten
eröffnen
erquicken
erreichen
obänand, usänand
dr Schtiich, Lunggä-, Sunnäeitweders gaad deer adär iich, neu: entweder
usänand nää, usänand choo, ärchläärä
i dr Änzänä obä (LG II)
Änzä, Änziaan, Änzioonä-Schnaps
si hend ä käs Värbaarmä,
eerbä, d Eerbä, ds Eerb vom Vattär
bleich wäärdä, värblichä, tootäbleich
gseh, hesch äs etz gseh! i gsehs nüüd, sehen
chotzä, äs Gchötz, chöörblä, a dä Chrääjä juuzä
Äärbsli
Äärdä, Häärd, z Häärd fahrä
Gumäli, Gümul, gumälä, Gumäligäärtä, -schtunggis
dr Bodä zittärät. alt: Ärdbidem, neu: Ärdbebmä
Äbbeeri, äbbeeränä
Häärdguu, häärdälä
äbän inä, undän innä, undä inä, bodänäbä
schpanäschi Nüssli
Schlipf > Schlipfau (Oberibrig) > Murgang, Rüfe
äs hed öppis gää, äs isch öppis passiärt
äs gid öppis drzwüschät zum ässä und trinkä
äs isch um ggraatä
äs graatät ihm alls! ämal das meischt.
äs ärgid öppis, äs ärgid nüüd
was dä drsuusä choo isch
ich ha dä Zääni – ich möchts niä ärhaltä; übärchoo
uufschtaa, tüämär uufschtaa
öppis fiirlichs, macht Iidruck
zimmli
heitär machä, d Lüüt luschtig machä
Erigsmatt? (LG IV 260)
(Gewächs) Brüüsch, Brüüschalp GL, Brüüschweid (Illgau)
ärringlä (alt), i Siin choo, äs mahned mi draa,
dänk draa! äs Aadänkä haa. neu: ärinnärä
kännsch mi? mä mag si i dä Riätärä
z Fillggau obä mängisch nümmän ärchännä,
äsoo riitäts dett!
Ehrlä, Ehrlär FN, Druusä, Drusberg, Drossälä,
da gaad öppis, da passiärt öppis, da ärläbsch
öppis
Beeri ärläsä, ds Laub ärläsä, as kei Schtei drii sind
äärisch, meintsch äs äärisch? äs isch mr äärisch
ds Lehrärs Ärnscht +2009…
beeränä, chriäsänä, heuä, öpfälä, Birä abnää,
Rüäbli uustuä, gumälä, …
mr fand aa, aateiggä, än Aateiggätä machä, zum aafaa
tüämär uufschtaa
das tuät guät, das bringt ein wider uf d Bei, macht widär
frisch.
übärchoo, bsiä, graatä, glänggä
20
erschrecken
erschöpft
erschütternd
erst
erstaunlich
ertragen
erträglich
erwachen
erwachsen
erwidern
erwischen
erwünscht
erzählen
Erzählung
Esche
Esel
essen
Essen
essbar
Essig
Estrich
etwa
etwas
euch
Eu
euer
Eule
Eusch
euretwegen
Euter
Euthal SZ
ewig
i bi värchlüpft, du hesch mi värchlüpft, ä Chlupf
am änä Rumpf, uf dä Felgä
du heiligs Värdiänä! Jessäs Gott!
dr eerscht, eerscht etz, eerscht nu, eerscht nu schöön
heitärä Beck! gottfridschtutz!
ärträägä, ä soo öppis mag ich nüd värträägä
äs mag nu inä, das mag si nüd värträägä
värwachä, värwachät
gwachsnä, di Gwachsnä
Bscheid gää, susch hörid miär!
värwütschä, si hend ä värwütscht
nootwändig müäm miär das haa!
öppis värzellä, värzell einisch!
äs Gschichtli värzellä: äs isch einisch gsii.
Eschä, eschigs Holz, mini eerschtä ghörägä
Schii sind eschig gsii
Esul, Palm-, Schnätz-, Hüürlis -, Esäli, Eslä,
z Italiä machids us dä Eslä Salammi,
andärswoo nur Gmeindräät
chömid gu ässä, tüänd vo allum ässä, uusässä!
ich isä, du isisch, är isst, si ässid, ässid!
mr hend ggässä, si tüänd dä nu ässä, das ääs i nüd
vorum Ässsä tüänds übärä Tisch bättä
mä chas ässä
Essig, -gurkä, essigsuur, Umschlaag mid Essig
Dachbodä, Ruässdili, alt: Ettärich
hed öppän öppär öppis gseid?
nämis Fleisch, öppis guäts
üüch, üüär, üüärs Huus
früänär hed mä a dä Gwachsnä iär gseid
än Euwä isch Land am Wasser ader wässärigs
Land, vo dett chömi di von Euw. Im Bäärnärbiät heissts Ei,
und vo dett chömid d Ramseier.
das isch üüärs Huus, ich gib äs üüch, üüchätwägä
Ühlä (ä Nachtvogel), >Eulenspiegel
Heugädäli, na dr Zwingsbrügg chunnd mä zu dän Euschä und
zu dr Euschäbrügg. z Villggau obä heds zu jedum Riätli än
Eusch (LG V 165)
wägän üüch, üüärtwägä, üüärtwillä
diä Chüä hend afig groossi Uutär
ds Eutul isch hindär Eisidlä
eebig, in Eebikeit Amä! - dr Kaplan Bissig im Riäd hed alig
am Aabäd ds Eebig Liächt ghaa und am Morgäd di eebig
Ruä!
21
Flätt hüntsch sauft – umkehrt
fad
Faden
Fahne
fahren
Fahrende
Fahrhabe
Fahrrad
Fahrweg
Falke
Fall
Falle
fallen
fällig
falsch
fälschen
Falte
falten
Falter
Familie
fangen
Fangmich
Farben
Farn
Fasnacht
Fass
fassen
fast
fauchen
faul
faulenzen
Faust
Februar
fechten
Fecker
Feder
federleicht
fegen
F
lugg, luggä Kafi, Kafi lugg
Fadä, Fädä, Fädäli, Fadä-Püntäli, -Zeindli, -Rölläli
dr Chääs tuäd Fädä ziä
Fahnä, Fähndli, Fahnäschwingä, mit Chrüüz und Fahnä,
„schönä wiissä Fahnä - Tuubaksack!“
„Ich han äs Chrüüz – und iich ä Fahnä“
mid um Veh z Alp, mid um Welo, mid um Auto, mit dr Bahn
Feckär, Feckärplätz (z.B. vor der Hesigen, bei der untersten
Starzlenbrücke)
alls was cha fahrä?? „Schiff und Gschiirr“??
äs Welo, äs Welööli, ä Göppul >welofahrä
wo mä daarf mid em Veh fahrä
Wannärli (Turmfalke) >Wanne
im Fahl, Abfall, Voorfall, Zuäfall, Biifall
Türfallä, Muus-, Vogel-, äs Fälläli;
ghiijä, ghiid, ds Tood ghiijä, aaghiijä, appä-, äwäg-,
Falläfluä, Fallämättäli > ds falländi Weh
dr Bodä isch schonu raass choo! dr Bodä isch ihm a Grind
gschprungä, wos ä übärschlägä hed!
fellig, zuäfelllig, abfellig,.
lätz, nüd ghörig, neu: falsch
fältschä, faltschäs Gäld, ä faltschä Cheib
ä Rumpf im Schtrumpf, nur äs Fältäli, driifaltig
(Tuäch, Papiir) umäleggä, zämäleggä, fältälä
Zwifaltärä, Zitroonä-Faltär, Summärvögul
ä Familli vgl. Ottilli, Zäzilli
ä Muus faa, fach si! > anfangen
Zickänä, zickänä, Fangis machä
Farb, Farbä, äs Färbli, färbä, gfarbät, fläckig, gschliirggät
blau, bruun, gälb, gämschig, goldig, schwarz, wiiss, silbärig,
Faarä, ä Faaräblätz, allärlei Sortä Faarä
Schmutzigä Dumschtig, Güdulmäändig, -ziischtig
Gräuflä, Narrätanz, alti Fasnacht, Heräfasnacht
Maschgäraadä, Triichlä, bödälä und chaibä
Fass, -bind, -bindär, -Tuugäli, -Reiffä, Fässlär, Schteifass
fassä: bim Militäär gu ds Ässä holä, Fassmannschaft
liibärämänt, schiär
faukä, das Tiär….. hed schonu gfaukät!
1)fuulä Hund, -Witz, 2) Öpful, är faad afä fuulä, är isch ä
Füüli,
Meerzäfüüli, muulfuul, > Fulenbach BE, Faulensee SO
fuulänzä, Fuulänzär, Plegär, värplegärä, värfuulä
Fuuscht, Füüschtli, fuuschtä, Füüschtlig, Fuuscht-schtoossä
äs isch im Hornär gsii (Hornung: Österreich))
häärschtä, ghäärschtät > Harnisch
än Umäfahri, ä gfeckärätä Chogä , ds Feckärfäscht z Gersau
Fädärä, Vogul-, Schriib-, Bett-, Schtossliächt wen äs Fädärli, liächt we nüüd
wuschä, fluumä und butzä, gfiglät und gschtriglät
22
Fegfeuer
Fegnest
fehlen
Fehler
Fehlgeburt
Feier
Feierabend
Feiertag
Feigling
Feige
Feile
feilen
fein
Feind
feist
Feld
Fell
Fels
Felsenpflanzen
Felsenschlucht
Felsentiere
Felsenweg
Felsvorsprung
Felswand
Fenster
Fensterladen
Ferkel
ferkeln
fern
ferner
Fernrohr
Ferse
fesch
fest
Fest
festhalten
fett
Fett
Fetzen
feucht
Fägfüür, bättä: „für di aarmä Seelä im Fäpfärsim“ (wo im
Fägfüür sind) „für di schaamrootä Seelä“ schämen
Fägnäscht, Zwiirni
fählä, gfählt, manglä, äs hätti chönnä fählä – adär graatä!
öppis wo lätz isch, Fählär hend und machid all, äs Fähljahr
ä Värschüttig
ä Fiir wo alli fiirid, äs chliis Fiirli
äs isch Fiirabig, Fiiraabig büütä
am änä Fiirtig schaffids nüd
Hasäfüdlä, Hüändär-, Hosäschiissär, Nüüdtruuwi
Fiigä, Adam und Eva mit Fiigäblettär, Fiigächranz
mid ärä Fiälä gaht mä gu fiälä
fiälä, fiäsä, durägfiäsät
fiin, guät, eis aa, priima. fiins Tuäch, fiins Papiir,
si tüänd d Lüüt iiteilä i Find und Fründ
> fett
Fäld-Poscht, –Fläschä, -Weibul, -Chuchi, -Muusig ,-Schlössli,
-schtächär, -Sässul, -Bett, -grau. Obärfäld (LG III)
im Fäld ussä z Iibach. Fäldli, Fäldär…>FN Felder
us Hasäfääli gids Chappä, us Chatzäfääli Pelzschtööss
wiä heissid diä Bäärgä da? „dänk Flüä und Nössä!“, ds
Gnöss, Bäärgänossä, Roggä, dur d Flüä uusä, ds Nössälärs,
Wiiss Nollä, Charä, Egg, Schtock, Schtei, ä Schpitz, äs
Gripsch
(das Wort Fels gab es bei uns bisher noch nicht: ahd vels; es
ist darum auch hier nirgendwo als alter Flurname zu finden)
Schteiroosä, -bräch, -nägäli, Alpäroosä, Voorblüämli,
äs Tobul, äs Töbäli, ds Töbälärs
Schteiböck, Schteiadlär, …
am Rigi, hiä ä keinä!
äs Horä, im Horärank ussä > Horn
ä Wand, ä Schtei (dr Flimsär Schtei; frünär hed au d
Chiläfluä dr Chiläschtei gheissä) vgl. Dachstein D,
Wetterstein D
Pfeischtär, äs Pfeischtärli, Voorpfeischtär
1740: „Pfeister einglasen“ (LG II 46) neu: Fänschtär
Pfeischtärladä, Schaläsii (frz. jalousie = Eifersucht)
chliini Süüli von ärä Fäärlisuu,
fäärlä, d Alp Fäärlä (Färlen) i dr Goldplangg
wiit äwäg, fäärä adär vorfäärä
drzuä nu daas und disäs
Fäldschtächär, Roorschpiägul, roorschpiäglä
Färsänä, Färschänä
ä chächä Maa, ä chächi Frau, äs chächs Meitli
hüntsch, chäch, bhabä, guät gchleibt: äs hed!
Fäscht, Fäschtli, ä Huffä Fäschtär, fäschtä
widärhaa, heb di guät wider! är hed mi wider!
feiss, gfeissät, Feissi, Feissäbodä, schmutzigä Dumschtig,
Feissäs, Schmalz, Schmutz, Schmäär,
kä Fätzä und ä kä Gluussä, kä Fätzä Gwand
füächt, äs füächtät, aafüächtä, tangg, äs tannggät, äs duftät
23
Feuchtgebiet
Feuer
Feuerstein
Feuerzeug
Feuerwehr
Fichte
Fieber
Filz
Fingär
Firmung
First
Fisch
flach
Fläche
Fladen
Flanke
Flasche
flattern
flattieren
flau
Flaum
flechten
Flecken
Fleckvieh
Flegel
flehen
Fleisch
Fleischer
Fleischeslust
Fleiss
fleissig
Flieder
Fliege
fliegen
Flieger
fliehen
fliessen
fliessend
Flöte
fluchen
äs Riäd, ds Fillggau heds duralls uufä Riätär und Riätli
Füürhorä, -Schprützä, -ilgä, -schtei, äs Füürli, füürä, aa-,
züüslä, füürioo!! füür-root
Füürschtei (am Pragel), „Maschgäraadä: Füürschtei!“
Zündär, Aazündär, Füürtüüfel
Schteigär, Füürwehr, Schadä-, -Schprützä, -hüüsli,
Roottannä, Wiisstannä, Ziärlä (LG V)
Fiäbär, Fiäbärmässär, Bühni-Fiäbär, Lampä-Fiäbär
Filz, värfilzt, im Gschäftsläbä isch eeländ viil värfilzt.
Fingär-beeri, -häntschä, -huät, -negul, -ling, -pfiiffä, -dicki,
fingärlä, häägglä, Ringfingär, Zeig-, Twäär-, Chlii-, Tuumä
Firmig, Firmlig, Chrisägötti, Chrisägottä, Bischof:
äs wichtigs Sakramänt! – i glaubä nüd, susch chämid Iär meh
weder blooss all füüf Jahr!
Huusfiirscht, Heubärg-, Wassärbärg-, Fiirschtbaum
Fisch, fischä, fischälä, Fischärs Fritz fischt. ds Fischärs
flachi Schtei übers Wasser rüärä: schifärä Schiefer
ä Flechi
Chuä-Fladä, Fladä-Brood, Chuä-Deischlig
Flanggä, Flanggä-schprung; Plangg, planggnä, Plänggäli,
vgl. Planggstock; Planggenstock (GL/SZ ob Bilten)
Fläschä, Fäldfläschä, Guttärä, Guttäräbutzär, Güttärli.
Fläschäzuug, -wald Mumps
flottärä, d Hüändär flottärid umänand, ds Huän söll
uufäflottärä
scharwänzlä, flattiärä, wohlfüürhaa
äs lauft nüd viil, ä leebä Wind
Fluum, fluumä, früänär isch mä gu bettä und gu fluumä
choorbä mid Wiidä: Chöörb, Zainä, Chrattä
ä Fläckä, ä Masä, äs Mäsäli, ä Fläcklig isch öppis andärs
Kantholz - Meerzäfläckä, Rootgüüggär, nüd ob Tätsch choo,
än Oortschaft z.B. Schwyz
ä Bläss (Kuh, Pferd, Hund, Ente)
ä huärä Fötzul, ä untappätä Lööli; Dreschflegul
bitti bätti machä
Rind-, Süü-, Chalb-, Süüd-, Fleischvögul, -chääs, -bluämä
(ä Sortä Nägäli). Ghackäts, Gschnätzläts, Schwiinigs, Fleisch
am Bei,
Metzgär, ä Metzgärii, ä Huusmetzgätä, Schtöörmetzgär
Freud am Fleisch; Freud am Gschlächt
Fliiss, Fliisszädul
fliissig, tuä di ächli fliissä!
Schmöcki-Schtuudä
Fleugä, Fleugäli, Fleugäfängär
flüügä, ä Drachä la flüügä, z Bodä gflogä, uusä- > Flügel
Flüügär, Segul-, Matoor-, Düüsä-, Doppeldeckär, eifäckig,
fliä, flich! fliänd! gflochä
d Muätää gaad duruus, d Bäch laufid durappä,
äs gaad we am Schnüärlï, schtaggälät nüd
Schwääbelpfiiffli
fluächä, schwerä, huärä Cheib! >Gott, Hure, Sterne, Teufel
24
Flügel
Flugzeug
Fluh
Fluhblume
Fluss
flüssig
Flüssigkeit
Flysch
Fohlen
Föhn
Föhre
Forelle
förmlich
Forst
fortlaufend
Frack
Frage
fragen
Franz
Fransen
Fräse
Fratze
Frau
Frauen
frech
frei
Frei
Freiburg
Freienbach
Freitag
freistehend
fremd
fressen
Freude
Freund
Freundin
freundlich
friedlich
Fridolin
frieren
frisch
fröhlich
Fäckä, gfäckät, Fäckärock (Frack) > Feckär
ä Flüügär, chliinä, groossä >Flieger
Fluä, Flüä, Flüäli, Flüälä, Chiläfluä, Chlaus vo Flüä
Voorblüämli > Empore
ä groosä Bach we d Muättaa, und nu viil gröössär
was lauft wen ä Bach, was rünnt we Wassär
Dünns, Suppädünns, Schnitzdünns
Bäärghäärd (Name Bergen?)
äs Fülli, äs jungs Rössli
Föhn i dä Ländärä, äs föhnät, Föhnhöräli,
-wacht
Timmärföhn, Heitär-, Fam.N. ds Föhnä, ds Föhnä Wiisis
ä Forä, furis Holz, Furäneggä, ä Dällä vgl. Dälläbach Kari
ä Forä, äs Föräli
tuä wen ä Schteechrägälär
Wald, Bawaltär, Föörschtär, ds Föörschtärs sind Hediger
fortzuä, anänand
Fäckämantul, Fäckärock, Schwalbäschwanz
äs isch ä Fraag, äs isch kä Fraag, ä guäti Fraag
hä? ha s nüd värschtandä? fraagä, fräägälä, i friäg nu mee!
was miächids ächt, wämäs täät fraagä?
Franz, Fränzäli, Fränzul, Franzischgäli, Franztönul,
Franztoni, ds Ottäfranzä, Jörfranz, ds Jörfränzuls
Fotzlä, värfotzlät Fötzul
Fraasä, fraasä, fraasnä
äs Gfrääs, äs Zänni.
Frau, Huus-, Butz-, Puurä-, Frälein, Frauäzimmär, äs
Wiibärvolch, ääs – miis Wiibli! Liäbfrauätaag, -mäntäli,
-schüäli,
Püüräni, Schniidäri, Büätzäri, Wiirtäni ff
fräch, uusgschämt
ä friijä Platz, ä friiji Ziit, äs friis Zimmär, bänziinfrii,
d Eidgenossä sind au nümmän äso frii we früänär
Frii, ds Friijä Jooscht (Pfr. Jost Frei) > FN Frei, Fry
Friiburg CH, D
Friijäbach SZ, Friijäschtei ZH, Friidorf TG
Friitig, ä friijä Taag, ä Friitaag
schtaad für sich älei
frönd,di Fröndä, ä fröndä Fötzul, Goofä fröndid öppä
frässä, ä Fraass, greupfrääsig, mä sött ässä, nüd frässä!
Gmeindsfrässär Armenpflege
hesch Freud? kä Freud? äs freut mi äso nüüd meh!
Fründ und Find, Värwandti sind gfründt midänand
ä Schatz, und susch nu ä Huuffä Nämä! Gschpuusi
früntli, äs friis Gööfli, ä friinä Maa, ä friini Frau,
einä wo für ä Fridä isch, ä friinä, ä friinä Tüüful!
Fridäliin, Fridäliinä, Fridli, Fridul
früürä, gfroorä, teufgfroorä, chuänaglä, chluudärä
früänär hed mä gseid frisch, etz heissts zäntumä früsch
„Fischärs Fritz fangt frischi Fisch.“
luschtig, da chasch frööli schtah, schlaasch dr Grind niänä
aa
25
Fron
Frosch
Frost
Früchte
früh
früher
Frühjahrsmüdigkeit
Frühling
Frühstück
Frust
Fuchs
Fuder
Fuge
fühlen
Fuhr
führen
Fuhrmann
füllen
fünf
Fünfliber
Funke
für
Furche
fürchten
Furka
fürsprechen
Fürsprecher
Fürsorge
Fuss
Fussball
Fusstritt
Futter
füttern
Fronalp, Fronliichnam: üsä Herrgottstaag
Frosch, Frösch, Fröschähüüsär, Fröschäbei, fröschnä
Gfröörni Gfröörlig, aagfroorä, Chuänagul,
gfroornig Zechä, gfroornä Bodä
Öpful, Birä, Truubä, Zwätschgä und anders. Obstbriäf 1440
früä, viil z früä,
früänär isch mängs anderisch gsii
Meerzäfüüli, uusgwintärät
Lanzig, Früälig, da tüänds wider chlefälä,
„ds Fillggau chund dr Lanzig eistär undän uufä“
ds morgäd ässä, ds waarms ässä, kalazzä
äs ich alls für nüüd und widär nüüd
Fuchs, Füchsli, Füchs, Fuchsfallä, Fuchsschwanz
Fuchsäschwanz, fuchstüüfulswild
Fuädär, fuädärä, Fuädärplatz, äs fuärädt
1)bi derä Muusig muäss deer, wo di zweit Schtimm schpilt,
värcheert wärchä (äso hed mrs Jakä Franz ärchläärt)
2)Schriinäraarbät, wos zwei Hölzer inänand verfuägid.
gschpüürä, merkä, merksch du nüüd? hesch käs Gfüül?
Fuär, Fuädär, Fuarwärch, fuärig
füärä, Hölloch-Füärär, Holz füärä, Lüüt füärä
Fuärmä, Fuärmannä, dr Füärmäli
füllä, abfüllä, iifüllä, Füllfädärä
füüf, füfzächä, am Füüfï, füüfäzwänzg ,füüfäfüfzgi, Füüfi
bättä
Füüfliibär. alter: Grampoolschiibä, Pletschgär
ä Gluussä, äs hed gfüürät, gluussät, Hauptfüür, Heidä-, Heu-.
für nüüd und widär nüüd. für daas und für disäs
ä Leissä, ä Furä, äs Furrli, ds Furrli bi dr Chilä
äs fürchtät mär, är macht dä Goofä z fürchtä
z Tood gfürchtät isch au gschtoorbä >bange
Chratzärä Furggäli, Furggälä gids mängi i dä Alpä
eim z bescht redä
Voorschpräch, Füürschpräch, ds Voorschprächä: (Betschart)
Aarmäpflääg; denä wo öppis übärchoo hend, hed mä nu lang
nachägrüäft: Gmeindsfrässär
ä Fuäss, d Füäss, äs Füässli, ä Füässlig, z Fuäss gaa,
z Füässligä liggä. ä Geissfuäss bruuchid d Zimmärmannä
anä Driissgi hends gseid: chuglä pünggä, etz tschuutids.
ä Pungg gää, ärpünggä, a Tili uufäppünggät hends.
Fuättär für ä Tschoopä, Fuättär für d Chüngul
ds Vee gu hiirtä
26
Flätt hüntsch sauft – umgkehrt G
Gabel
Gaden
gaffen
gähnen
Gamasche
Gand
Gang
Gänseblümchen
Gänsehaut
ganz
gar
garen
Garn
garnicht
garstig
Gasse
Gatter
Gattung
Gaumen
Gaumenlust
Gebäck
Gebäude
Gebein
geben
Gebet
Gebiet
Gebirge
Gebiss
Gebot
Gebräuche
gebrauchen
Gebrüll
gebührend
Geburt
äs Gabäli zum ässä, ä Mischtgablä, ä Heugablä zum wärchä
Gadä, neu Stall, vgl. Berchtesgaden D, Gädäli, gädälä (ds
Chrischtchind hed au ggädälät), Gadä-Röötäli, -huus, -gwand
luägä, gaffä, umägaffä, Chapf, Chapfli
geinä, bim Geinä sött mä ds Muul värthaa!
Geetä, Finkä, Wadäbindä
Land wos mängisch übärsaarät, we diä Gand vom Hüribach
Äwäg, bis zur Hindärä Brügg (uraltes Wort, keltisch?) vgl.
FN Indergand, ds Gändlärs (Betschart) hend bis 1831 uf dr
Gand äs Huus ghaa und heissid drum hütt nu äsoo (LG III).
Huusgang (Korridor), Gäng i dä Gumäligärtä (heute
Gängstrasse und Marktstrasse)
Geissblüämli
Hüändär-Huut
ganz, völlig, flätt
ds Fleisch isch durä, gsottä adär värsottä, gaar nüüd isch
nüüd
dämpfä
Gaarä > Bern, Farn, gern, morgen ..
ä kä Gluussä und ä kä Bitz, gaar nüd
grüüsig
Gass, Gässli, Chilägass, Hürlis Gässli, Hundänä Gässli, di alt
Gass
Gattär, Gättärli, Gattär-Törli, Gattär-Sagi,
Gattig, das macht äkä Gattig, allärgattig Lüüt, aagattigä
im Muul innä obä, det chleipt eim mängs, det hed mä dr Mang
Freud amänä gutä Ässä, abär mä chas au übärtriibä
Chräpfli und Chuächä
Huus, Gadä, Eusch, Schopf, Chottä, Ghüüs
Tootäbei. zum Fleisch nu ä chli Bei!
gää, ich gibä, du gisch, är gid, mr gänd, mr hend ggää,
i gäääb dr Underschiid zwüsched ämänä Geischtlichä und
ämänä Chrääjä? keinä, beed sind schwarz und rüäfid allpott:
gää, gää!
äs Bätt, äs Bätti, dr Rosächranz, Füüfi bättä, BETEN
Biät, im Biätli, Bäärnär Biät, Züribiät, Luzäärnär Biät,
Flüä und Nössä, Schtöck, Schpitz und Horä, Fiirschtä und
Wänd
d Zänd, äs Biis la machä, scho äs Biis duräplodärät
di zächä Gebott, alt: Gebötter
alti Brüüch: früänär hed mä im Taal innä änand nüd d Hand
gää, wämä anand värkoo isch etz allpott! und etz
värschmutzids änand nu öppä drüümaal.
bruuchä. Guäti Voorsätz? ha nu di altä, nu niä bbruucht!
wer tuät da äsoo!? wen äs Goof, wen ä Muni >brüllen
wem äs gwännt isch, wes i dr Oornig isch
wän öppär uf d Wält chund, öppis woordä isch, äs Chliis
übärchoo, „isch öppis woordä, isch oppär gschtoorbä?
meh wott i nüd wüssä“ hed alig ä alti Frau am Briäfträägäg
27
Geburtstag
Geburtswehen
Gecke
Gedächtnis
gedeihen
gedenken
Gedicht
Gedränge
Gefallen
gefällig
Gefässe
Gefühl
gefüllt
gegen
Gegengewicht
Gegenteil
gegenüber
gegenwärtig
geglückt
gehässig
gehen
Gehirn
gehorchen
Geier
geifern
geigen
geil
Geiss
Geissbart
Geissfuss
Geist
geistesgegenwärtig
geistesschwach
Geiz, geizig
Geizhals
Gekröse
Geländer
grüäft.
da hed mä früänär einä gwüürgät, neu: Geburi
i dä Wehjä sii
ä jeckä
1) dr Siin, kä Siin meh
2) dr Driischgisch, ds Jaarzig
äs värkund, ä hesch trüäjät,
draa dänkä, äs Aadänkä haa
ggriimäti Gedankä adär Schprüchli, Gedichtli uufsägä
äs d Drück, äs Knoos, äs Gschteck
wän eim öppis gfallt, eim äs Gfallä machä
gäbig, diänig, aacheerig
Becki, Beckäli, Chessul, Hafä, Pfannä, Chübul, Chruäg,
Glesär, Fass, Gätzli, Gohn, Schtandä, Zübär, Fläschä,
Guttärä
ich han äso ds Gfüül, äs gang dä drnäbät; hesch scho widär
Gfüül?
neu Gfüel
voll, plattvoll, plattäbävoll
drgägä, ds Gägämehr bi dr Landsgmeind
Parooli büütä, gää
allpott ds Kuntärääri machä
übäränä, gägä disä (adär disäs) wäär das öppis
etz grad simmär draa
äs chönnt graatä, äs isch ggraatä
hässig, äs Riibiisä
ich gah, du gahsch, är gahd, mr gand, gang! gand! gammär?
gammär! i giäng einisch! mr sind ggangä, das gahd nüüd! äs
isch ämal ggangä! äs gaht mi nüüd aa!
Ghirni, Hirni, hirnä
folgä, gfolgät, chasch nüd folgä? tüänds reis?
Giir, Lämmärgiir, Giiräfluä, dr Wiisel Gyr, Girenbad ZH
geifärä, Geifärlätz, seifärä
giigä, gang gu giigä, Giigär, Giigäbank, ds Giigärs,
d Giigärä
bareglisch, läufig, schtiärig, narchtig, jegisch, rüüssig
Geiss, -baart, -böbi, -bock, -bützä, -chääs, -rüggä, -chälä,
-blüämli, -matt, -milch, -schtock, -himul, -faarä, -fuäss,
-gegäli, -gädäli, -güügälä, -schtääg, geisslärä, äs Ghütti
Geiss, im Geissli uf dr
Zinglä, Gitzi, -schössli, gitzänä,
Geitäbärg, Schtack, Ziege
äs Gwächs ….
äs Gwächs: äs Wärchzüüg: …
dr Heilig Geischt, di Geischtlichä, Gäld und Geischt, ä
Geischt, äs Unghüür, guäti und böösi Geischtär, ChriäsiGeischt
wän einä gschwind druus chund und ds nöötig macht
än aarmä Tscholi, äs Ginggäli
giitig, Giiz, Giizänä FN Giezendanner
Giizschragä, Giiznäppär, ä Batzä-Chlämmär
Grick, Lunggä, Läbärä, Abgänds
ä Länä, d Schtägälänä
28
Geld
Geldbeutel
gelehrig
Geleise
gelingen
gelt
Gelte
gelten
gelungen
Gelüste
gelüsten
Gemälde
gemäss
Gemeinde
Gemengsel
Gemisch
Gemse
Gemüse
genau
Genick
Genickstarre
geniessen
Genosse
genug
geöffnet
Georg
gerade
geradezu
Geräusch
gerecht
gering
gerne
Geröll
Geröllhalde
Gerte
Geruch
Gerücht
gescheit
geschickt
Geschiebe
Geschirr
Geschlecht
Gäld, Rappä, Batzä, Frankä, Nootä, Umägäld, Münz
Gäldseckul,
aacheerig, gschickt, lehrts gleitig
äs Gleit fürs Reischtä, äs Gleis für d Iisäbahn
äs chönnt graatä, äs isch ggraatä
gält, nüd wahr? gält hä! neu: gäll
äs Muttli, ä Muttä, ä Zübär
gältä, äs gilt, mä sötts la gältä, äs hed ggultä, äs gult nüd
gelt
guät graatä, guät uusächoo
äs Glüscht
glüschtlä, ä Glüschtlär, zängglä
ä gmaalätä Helgä
am Modul aa kännt män ä, am Redän aa, am Gah
Gmeind, Chilä-, Gnossä-, mid Ämtär und Ämtli
„was für Lüüt gang alig a d Gmeind? – äso di Gwüssnä!“
äs Gschmäus >Schmaus
gscheggät, tscheggät (schwarz-wiiss und andärs) >Bless
Gämschi, ä käs Gämschäli umä! neu: Gämse
Boonä, Chabis, Cholruäbä, Rüäbli, Salaad, und andärs
gnau, äugäli luägä neu: genau
Gnick, bim Gnick nää, ufs Gnick schlaa
Gnickgruupär
öppis drvoo haa, gäärä haa
Gnoss, Gnossammi, Gnossägmeind, -Land, -Nutzä, vgl.Gnos
FN
äs tuäts flätt, medä gnuäg, nüüd gnüägärs wedr Tääg, äs tääts
offä, dr Pragel isch offä, d Poscht isch offä, lach d Türä off!
zuä
Jör, Jöri, Jöräli, Jörtsch, Jörätönul, Jöräpfranz, ds Jörs, ds
Jöris, ds Jörä, ds Jöräwiisis, neu: Schorsch
graad, graaduusä, grad choo, grad ggangä
gad ächli guät
äs chroosät, äs toosät, mä ghöört öppis, äs riglät
das isch nüd rächt, das isch ä rächtä Maa, grächt
mindär, wenigär, ä kä Bitz, ä kä Gluussä
gäärä, ungäärä > fäärä, moorä, Gaarä
Schtei, Riiffä, Griän, ä Waar im Bach, Grigul
ä Risi heds mängisch in ärä Chälä innä
Ruätä, Gertä > Gertrubi z Fillggau
äs schmöckt guät; äs schtinkt äs wenä fuuli Schiissä
was d Lüüt äso sägid: si sägid mängs
vom ghöörä sägä lehrt mä lüügä
gschiid, usinnig gschiid, das isch etz nüd gschiid!
ä Briäf gschuckä; äs isch einä tifig, iibbildät
was d Bäch fürnä Waar bringid bim änä Uwättär!
Tällär, Glesär, Beckäli, Schalä, Löfful, Gabäli, Mässär
Gschiir, Ross-, „mid Schiff und Gschiir“ = Fahrhabe
dr Sigärisch muäss alig dr Pfarr aagschiirä für d Mäss.
Mannä und Frauä und Sachä; Betschart bis Suter; ds
Fürnämscht
29
Geschlechtsverkehr
geschlossen
Geschmack
geschmeidig
Geschoss
Gespräch
Geschwätz
geschwellt
geschwind
Geschwister
Geschwür
Gesetz
Gesicht
Gespenst
Gespräch
gestern
gesund
Getränk
getrauen
getreu
Gewalt
gewaltig
gewalttätig
Gewand
Gewehr
gewesen
gewinnen
gewiss
Gewitter
gewöhnen
Gewohnheit
gewöhnlich
gewohnt
Gewölbe
Gicht
Giebel
giessen
Giesserei
Giesskanne
Gift
Gipfel
Gitter
was Maa und Frau midänand hend, vögälä
d Türä isch bschlossä, dr Pragel isch zuä
äs schmöckt guät, nüd guät, a dä Bluämä gu schmöckä
widleich müänd d Wiidä sii zum choorbä
Pfiil, Gwehr- adär Kanonechuglä, etz nu Rageetä;
i dä Hüüsär sinds d Schtöck.
midänand redä, brichtä,
äs huärä Plödär
Hültschägumäli
gleitig, gschwind neu: schnäll
Gschwüschterdi, Gschwüsterdikind
ä Schwärä
d Regiärig macht diä Gsetz, wo di andärä söttid folgä
Gsicht, am Modul aa kännä
ä Geischt, äs Unghüür, äs tuät geischtärä, äs isch nüd ghüür
midänand redä
geschter
gsund und zwääg
öppis zum trinkä
gält da truusch di nüüd! da truuisch nüd!
ä trüüä Mäntsch,
öppis mid Gwalt wellä ärzwingä,
äs usinnigs Wätter, ä chächi Laui
ä huärä Rambock, ruuch
Gwand, Kleidig, Aaleggätä
Gweer, ä gweertä Chogä
gsii, xii,
gwünnä, öppis gwunnä
gwüssig, gwüss af Ehr, drii Fingär ufs Härz
äs Wättär, äs Uwättär, dr Wättärsägä, d Wättärgloggä,
äs hed gwindät und tschättärät und blitzt we värruckt.
gwännä, är isch si gwännt
ä dummi Gwanät
gwönnli
är isch si nüd gwännt draa; är isch andärswo z Huus gsii.
i dr Chilä d Himmläzä, an ärä Brügg dr Bogä, ds Gwölb
Glidärsucht
Gibul, Huusgibul, im ussärä und im innärä Gibul im Bisisthal
äs rägnät we värruckt. da muäss mä Bluämä nümmä
bschüttä!
ä Giässärii
Schprützchanntä
äs gid au dräckäti Müülär und giftägi Zungä!
dr Schpitz, dr Piz, äs Gipfäli, dr Maräschpitz, Wildschpitz ds Schnärfli (Schnäärpfli) vom Brod. Bi dr Goldigä Hoochsig
hed dr Maa gfraagt, öb är einisch ds Schärfli dörft haa, är
heigs äsoo gäärä; da seid d Frau: etz han ich eistär gmeint,
du heigisch äs nüd gäärä, und dä has iich gnuu, wos nüd
gäärä hed, ass äs duu nüd muäscht ässä! das isch wahri
Liäbi!
Gittär, Gittärli,.
30
Glanz
glänzend
Glärnisch
Glarus
Glas
glatt
glätten
Glatze
gleich
gleichen
Gleichgewicht
gleichgültig
gleichsam
gleichwohl
gleiten
Gletscher
glimpflich
glitschig
glitzern
Glocke
Glück
glücklich
Glückspilz
glühend
Glühbirne
Gold
gönnen
Göre
Gott
Gotthard
Grab
graben
Gras
Grätsche
grau
äs isch Glanz: kä Wulchä am Himul
äs glänzt; wiituus dr bescht,
am Gläärnisch gseht mä ds Vreenälis Gäärtli
ds Glaaris änä, d Glaarnär redid ä chli andärisch: si ässid
Anggä uf dr Bangg, si sägid dangge für ä Mogge Brod.
Glück und Glaas, we gschwind bricht daas – äs isch beedäs
lesig
glatt, glettär, Glattalp neu: huäräglatt, sau- lustig
glettä, Glettiisä bügeln
ä Plass; ä schöönä Grind darf mä au zeigä!
vo Grindelwald uf di schynig Plattä choo …
einisch d Haar värloorä und niä meh gfundä! Kahlkopf
gliich, haargliich, eituä, ich chumä grad
drgliichä tuä we wänns betrügen, täuschen
gliichä, am Vattär adär a dr Muättär, änand gliichä
ds Gämpfi haa, im Gämpfi sii, ds Gämpfi värlüürä,
neu: Gliichgwicht
mägämiinä miärää, ä gmiäraaätä, oordäli wedäs as d
wottisch, Pfiiffäteckul!
äs isch we wänn .., .gad we wänn ..
gliich, haargliich hed ärs gmacht ä wän ärs nüd hätt ddörfä
mä schlifärät, mä laad ds Holz la schlifärä. neu: Gleitflüügär
Gletschgär, värgletschgärät, „ä Gletschgärmockä brünnä han
Ich etz nu niä gsee“ (Glace …) Eis
är isch nu guät drvoo choo, gfelig
gschlifärät, hääl; värtschlipfä
ds Helloch isch hääl, aber dr Namä chund nüd vo dem.
glitzgärä: Schnee a dr Sunnä, d Schtäärnä am Himul,
Pfnatzär am Chrischtbaum pfnazärid
Gloggä, Glöggli; Triichlä, Schällä, Chlopfä
Gfeel, hesch Gfeel ghaa, äs isch nu gfelig ggangä,
neu: Schwein
ganz guät draa, hed käs Ungfeel
einä wo allpott und nu allpöttär Gfehl hed, ä Gfeligä
glüändig
ä Birä, äs Birrli heds butzt
Gold, goldig, Goldplangg, Goldroosä
„äs mag mr niämärt öppis gunnä“! (gönnä)
Luus-Maitlil, Zaupf
Gottloob, Gottseidank, i Gotts Namä, Üsä Herrgott,
Gott Vattär, Gott Sohn, Gott Hl. Geischt. gottäfroh?
Schimpfwörter: Gopfvärdammi, Gopfvärtoori,
Gopfridschtutz, Gopfvärteckul, Gottmärchiid
dr Gottert, ds Gottärtli, übärä Gottärt gfahrä
Grebär uf um Fridhoof, i ha scho ghöört vom Chilälöchli
redä. früänär heds nu Graab-Bättärä ghaa
äs Loch grabä mid umä Grebul
Graas, Gresär, Gresli, grasä, inägrasä Heu, heuen
äs Griggäli machä, uf Achslä heds d Griggäli-Fluä.
grau, grissät, ä Griss, graab, graabä, grääbälä,
graus Tuäch (HK I 1413): „armen Lüten graues Tuch“:
31
Graubünden
Graupel
grausam
grausig
greifen
Greif
grell
Gries
Griesgram
griesgrämig
Grille
Grimasse
grinsen
grob
Grobian
grollen
Grosseltern
Grosshans
Grosshaus
Grosskopf
Grossmann
Grossmaul
Grossmutter
Grossstein SZ
grübeln
grün
Grund
gründlich
Gruss
grüssen
gucken
Gully
Gummi
Gurt
gut
Guthaben
gutmütig
Guss
nur di Bessärä hend dörffä farbigs haa.
i dr Pünt obä bin ich 18 Jahr lang xii.
Böläli, bölälä
böös und hässig
grüüsig
griiffä, ggriffä
dr Vogul Griiff z Basel
d Sunnä schiint rääss
Griäs, Griäsbrii, Griässuppä, Griäschöpfli
ä Müchi
uuliidig, hässig
ä Muheim, d Muheimä giigid värussä
chääszännä, uuspflantärä
hintärhältig lachä
grob grächnät, grob glismät,
Rampass, Rammbock
ds Megli haa uf einä
ds Grosi (Grösi) und dr Grooss-Tädi
einä wo hööch aagid und plagiärät
ds grooss Huus (LG III …)
ä Groppägrind
d Groossmannig sind guäti Zimmärmannä gsii (LG I)
ä huärä Plodäri und Parli
ds Grosi, äs Grosäli neu: Grösi
det heds einisch ä groossä Schtei ghaa, wos gschprängt
hend
nüd i dr Naasä grüblä! Ohrägrübul
1) grüän, äs gruänät, Grüänä Dumschtig, Grüänä Wald, im
grüänä Chlee
2) grüäni Wüürscht wo wiiss sind,
i Grund und Bodä inäschlaa, inä schämä, im Grund hindärum
Liipis, im Grund z Schwyz ussä
etz wemmär einisch z Bodä redä
ich ha dr ä Gruäss, sä hebä du!
grüäzi sägä, Guät Taag sägä, d Hand gää
luägä ab um Guggäli, ab um Guggähüürli, guggä,
Gugg-Schtei, Gugguu, guguus, Guggeerä
Gülläloch: da heisst d Güllä nu Güllä, nüd Jauche
Gumi, gümälä, uusgümälä, Radiärgumi, Gumiring
ä Riämä um ä Buuch, ä Riämä für d Triichlä
sind so guät, bis so guät, gimmär au äs Guätsli,
guätä Morgäd, guät Taag, guätä Aabäd, guätä Hinäd,
guät Nacht,
ä Guätä, Guätätalbodä, vgl. Guttannen BE, >besser
öppis z guät haa
ä friinä Maa, ä friini Frau, äs friis Maitli, friini Lüüt
ä Gutsch adär ä Gutz Wassär; gussiisigs Züüg
32
flätt hüntsch sauft umgkehrt H
Haag
Haar
haargleich
Haarschopf
Haarspalter
haarsträubend
haben
Habicht
Hacken
haften
Hagebutten
Häher
Hahn
Hahnen
Hahnenfuss
Haken
halb
Halde
Hals
Halsstarre
halt
halten
Hammel
Hammer
Hamster
hamstern
Halunke
Hand
Handhabe
handeln
handkehrum
Handlung
Handtuch
Handwerk
handvoll
Handwärmer
Hanf
Hang
Hangen
hängen
hängend
Hans
Zaun
Haar abhauä, schtrählä, käs Häärli, ärhärä, Züpfä,
Runggäli, Bubichopf, Ross-Schwanz
si sind ufs Haar gliich; är isch haargliich ggangä
ä Härä, ä Tschuupp, ds Tschuuppä, tschuuppä
Tüpflischiissär
da schtrüüssid eim d Härä
ich ha, du hesch, är hed, mr hend, si hend ghaa, hätti, dr Hätti
Hüändärdiäb
Hackä, Hackfleisch, hackä, ghackäts
haftä, Haftä, Häftli, Häftlimachär
Döörnä-Beeri
ä Sortä Chrääjä, Tannenhäher …, Eichelhäher … Herävogul
dr Güli bi dä Hüändär, dr Güggul, dr Orhahn
dr Wassär-Hanä i dr Chuchi
Ankäblüämli
Haaggä, -chrüüz,-naasä, häägglä, Hääggli, Hääggä
halbbatzig, -jährig, Halbfränklär, Hälblig, hälbälä,
Schattähalb, Sunnähalb, Halbziit, Helfti, helftig, halbi Zwölfi,
halb und halb
ä Haltä, ä Plangg
Halsweh, -band, -zäpfli, ä Hälslig aaleggä, äs Ääli gää,
Gnickgruuppär
halt, äbä: äs isch halt nu chlii är heds äbä värgässä
beitä, beit einisch! beit! hebä, heb mrs anä! zämähaa!
halt!
Schaafbock, ä zöbälätä
Hammär, Hämmär, Hämmärli, hämmärä, hämmärlä,.
Hamschstär, -muus, Schpiichär Speicher
hamschtärä, schpiichärä
ä Halungg, ä truurigä Cheib
d Hand gää, ds Händli gää, Häntschä aaleggä, Hand
Ableggä vo Hand gmacht, vo Hand singä, Handschtand
machä, rächtshändig, linggs, Trüühändär
äs Handhebi, ä Handlauf a dr Wand,
handlä, ä Händlär, d Goofä tüänd guudlä undäränand,
ändälä
gad widär andärisch
Ladä: Tuäch-, Huät-, Chääs-, Fleisch-, Lädär-, Waarä- ..Iisäfrüänär hed mä ds Zwächäli us Zwilch ghaa anärä Rollä
äs Hanträch, äs Handsgi
ä Hampflä, äs Hämpfäli
Pelzschtooss, us Chatzäfääli
früänär hends Haufgaartä ghaa zum Liinis machä, Hauflööli
ä Haltä isch aaläägs Land, ä isch au ä Sucht >Wang
am Seil hangä, ghangät, am Schtüpfärdraat bhangä
hänkä, ä Hänki, ä Hänkär einä uufhänkä, Wösch uufhänkä
Hangätschwärt, Hangätschwand NW, Hangätgletschgär BE
Hans, Hänsli, Hannäs, Haneesä, Hänis, > Johann
33
Hanswurst
hantieren
harmlos
Harn
Harnisch
hart
Hartholz
hartnäckig
Hase
Hasenfuss
Hass
hässlich
hasten
hätscheln
hauchen
hauen
Haufen
häufig
Haupt
hauptsächlich
Haus
Hausaufgaben
hausen
Hauser
hausieren
Hausschuhe
Haut
Haxen
heben
hebeln
hecheln
Hediger
heftig
Heidelbeeren
Heiden
heikel
Heiland
heilen
heilig
heim
Heimat
Bageuggul
gwiirbä
äs gääb nu schlimmärs, är tuät niämärum öppis z Leid
Seich, seichä, Brunz, brünzlä, Wassär löösä
Kampfpanzer, in Harnisch geraten = häärschtä
hert, diä Birä isch nu hert. i dr Herti heds ä hertä Bodä,
Hert-Holz
herts Holz, Buächä, …
gschtiärät ä gschiärätä Cheib. ä Schtiärägrind
ä Haas, d Hasä, äs Häsli, dr Ooschtärhaas, ä Schneehaas,
ä Hasäschaartä
Hösälär, Hosäschiissär, äs Hasäfüdlä
ä Hass ha uf einä, hässig sii
wüäscht, grüüsig,
prässiärä, jääschtä, ä Jääscht >Jessenen
wohlfüür haa
huuchä, aahuuchä, Huuch-Helgäli
hau di nüd mid em Mässär bim Broodabhauä! >schneiden
„hauä dr Chatz dr Schwanz ab, hau ärä nüd dr ganz ab“
hauä: ab-, uuf-, vär-, neu: abhauä = davonlaufen
Huuffä, Hüüffäli, hüüffälä, huuffäwiis, hüüffäwiis
mängsmaal, allpott
Chopf, Grind, äs Häutli Veeh, Häutli Salaad, Herr Haupme!
Hauptvärläsä, Hau(p)tschudälä, Hauptsach
bsundärs, z meischt
Huus, Hüüsli, Hüüsär, ghüüsläti Schnäggä , ghüüsläts Tuäch
Huus, Aarmä-, Gschäfts-, Herä-, Pfarr-, Puurä-, Irä-, Wiirts-,
Übärhei, mr hend viil Überhei
huusä, huusli, husiärä, Huus-Aarmi >obdachlos
Huusär, aber dr „Lehrer Hauser“
husiärä, Husiärär
Föötschä, Finkä, Schläärpli
Huut, Hüütli, herti Huut, Hüändäraugä, Hüändärhuut
Wädli, vo Süü adär Chalbär
magsch äs glüpfä, magsch di widerhaa? heb di! Hebiisä
ä Hebul, äs Hebäli, heblä, wärchä
Hauf hächlä, öppär durähächlä
FN Hediger: ds Hedigärs, ds Föörschtärs Öttul, d Hedigärig
hüntsch, usinnig, zümftig, gottloos, huärä, värruckt, cheibä,
sakärdiäs
Heipeeri, -prägul, -kumfi, -chuächä, gu heipbeeränä
Heidähüttli, -Lärm, -Land, -Chindli, -Schtäfäli, Heidä
Mathiis
sälzi, greupfrääsig, schnädärfrääsig
üsä Heiland am Chrüüz >Jesus Christ, Gott
gsund machä, gsundbättä, Näful heilä, Wäärzä heilä
helig, Heiligaabäd, -nacht, -jahr, -taag, Allärheiligä,
Naaheligtääg, Helgäli, Du heiligs Värdiänä! sappärmoscht,
sakärmänts, -diäs
hei gah, däheimä sii, äs Heimätli haa
det wo mä däheimä isch
34
Heimchen
heimlich
heimtückisch
Heimweh
Heinrich
Heinzen
Heinzer
Heirat
heischen
heissen
heiter
heizen
helfen
hell
Hellberg
Helligkeit
Helm
Hemd
hemmen
Hengst
Henne
herab
herauf
heraus
herausfinden
Herausgeld
herbei
Herbst
Herbstzeitlose
Herd
Herde
herein
hergeben
Hermelin
Herr
Herrgott
Herrgottswinkel
Hermelin
herschauen
Herrschsucht
herüber
herum
d Muheimä giigid im Graas
ass niämärt nüüd merkt, ä Heimlifeiss, alls hindädurä
ä faltschä Cheib, hindärlischtig
Heiweh in USA im äbänä Land: ä käs Gämschäli umä!
ä so äs schöns Nössäli wett är dä widär einisch gseh!
Heiri, Heich, ds Heirälis, ds Heichä, ds Heiriwiisis,
ds Heirismelkä
Holzgschtell zum värrägnäts Heu tröchnä, heinznä,
Fam.Name: Heinzär, Heinzärig, ds Heinzärs LG V
äs Hoochsig, da tüänds hüüraatä
was heuschisch drfüür?
we heissisch du? we sägids diär? we seid mä diär?
nümmä timmär, äs heitärät, i dr Heiti,
timmäri heitäri Nacht, heitärä Beck! ä heitärä Cheib!
heizä, Heizär, im Ofä, mit Schtuudäbuurdä,
hälfä, ghulfä, Hilfioo! früänär hemmr nu ä Pfarrhälfär ghaa
ä heitärä Taag, ä heitäri Farb, ä heitärs Tuäch
Hellbärg, alt Höllbärg (LG III) > Hölloch
a d Heitäri gaa
Helm, Iisähuät, alt: Käppi
äs Hämli, ä Hämlisigärischt, i Hosä und Hämli, Hiirthämli
uufhaa, hend än uuf! brämsä, Brämsschuä am Wagä
Hängscht, Hängschthorä, >Ameisen, Mähre, Pferd, Stute
äs Huän, ä Gluggärä
appä choo, appä luägä, appä ruärä, appä ghiijä
chum uufä! undänuufä
i chumä uusä, uusä gaa, värussä sii, uusä gää
tüftälä, uusä tüftälä, umä tüftälä
Umägäld
chum zuächä! chum durä! chömid anä!
äs herbschtälät, dr Laubrissät gaad, äs tuäd iiwintärä,
Herbschtmonät.
Herbschtbluämä, Herbscht-Ziitloosi, blutti Maitli
Chuuscht,-Ring, Holz-chuuscht, Wellgruäbi, übärtuä uf
d Chuuscht
ä Tschupplä Vee, äs Tschuppäli Geiss, äs Säntä
inä! inächoo, inägaa, chömid inä! mr gand inä
anä gää, gibs anä!
äs Härmäli
isch früänär bim Sägä und Schriibä nüd Modä gsii bi üüs
nur bim Herrgott. dä Geischtlichä hed mä gseit „dr Heer“
ds Chrämärs, ds Beetälis Heer, Herävogul, -mattli, -gass SZ
dr Herrgott im Himul, dr Herrgott im Stutz, dr Herrgottschutz
Gott
ds Ehrägäntärli
äs Härmäli
anäluägä, luäg da anä!
äs huärä Regischtär (Maa ader Frau), gregischtärät
regieren
gang übärdurä, chömid übärdurä
isch öppär umä? niämärt isch umä! umätroolä, -tröölä, -riitä,
35
herunter
herunterladen
hervor
hervorragend
Herz
herzlich
Hess
Hetze
Jessänä
Heu
-sägä, -ziä, -schwirä, -tüüflä, - …
chum obänappä! drobappä
im PC uusäladä, uusdruckä
är isch fürä choo, chum fürä, fürä schtaa, -chnüüä, -laa
1) füräschtaa am Horärank
2) tifig, gschickt
drii Fingär ufs Häärz,
äs chund vo Häärzä
FN vgl. Hesigen, Hessisbohl
äs huärä Gschprängg, äs Ghetz, ä Jääscht, jaaschtä, d
Heuät, Heupüntul, -schtock, -schnupfä, Magärheu, Wildi-,
Vogul-, Heubäärg, äs Bäärgli wo mä cha heuä, dr Heuzingul,
Trischtä, Maschinä: Mäjär, Zettlär, Heuladär
heuen
määjä, woorbä, wäntä, schwaarbnä, püntlä, fassä, iiträägä,
schöchälä, heinznä, zettlä – hütt machids ds meischt mid
Maschinä, nur nu grad trischtnä und wildiheuä und heinznä
machids vo Hand.
heuer
hüür, das Jahr, hüürig, ä hüürigä
heulen
hüülä, Hüülär
Heuschrecke
Heuschtöfel
heute
hütt, hüttigs, hüttigätags, hinäd (hütt Aabig)
Hexenschuss
äs isch mr ä Häx i Rüggä gschossä
hier
hiä bin i, wän är mi suächid
hierauf
drnaa nachher
hierher
chum da anä!
hiesig
Fröndi hend einisch üsä Sigärisch gfragt, was das für viär
Heilägi siigid ufm Hochaltar: ja das siigid kä Hiäsägi!
Hilfe
hilfioo! helfen
hilfreich
diänig
Himbeeren
Imbeeri, gu immbeeränä,
Himmel
dr Herrgott isch im Himel, Himulfahrt, dr Himul für
Fronliichnam, Himul Hergottsack! ä Geisshimul heds nu
öppädiä, himmlä (i Himul choo), aahimmlä, värhimmlä, ums
Himuls willä! äs gaad dett zuä we im hölzigä Himul
durcheinander
hinab
nidsi, appä, appäghiijä, -schniijä, -choo, -troolä,- rüärä,
-wäschä,
hinauf
obsi, uufä, duruufä, drufuufä,
hinaus
uusä, duruusä uf Schwyz, uusäwäschä, uusäwärtsi
hindurch
durä, durdurä
hinein
inä, vo Schwyz durinä, chömid inä, gang drinä
hindern
nüd durä laa, nüd la machä laa, im Wääg sii, uufhaa
Hindernis
wo mä nüd durä cha, öppis im Wääg
hingeben
gibs da anä! hesch äs anä ggää?
hingegen
uf dr andärä Siitä chönnts dä
hingehen
detthii gah, anägah
hinhalten
nüd äso prässiärä, …
hinnehmen
mä muäss das halt äso nää
hinhören
guät losä
hinlaufen
i luf änu detthii!
36
hinrichten
hinschauen
hinsetzen
hinten
Hinter
hintereinander
hinterher
hinterst
hinüber
hinundher
hinunter
hinweg
hinzu
Hippe
Hirn
Hirsch
Hirt
hirten
Hitze
hoch
Hochebene
hobeln
hochmütig
hochspringen
Hochwasser
Hochzeit
Hocker
Höcker
Hoden
Hof
Hoffart
hoffentlich
höflich
Höhe
hohl
Höhle
„einä vom Läbä zum Tood bringä“
anä luägä
absitzä, abhockä, anähöcklä
hindä, zhindärischt hindä, hindä iischtaa
Hindärteil, - Schachä, -Rootmatt, -Haselbach, -taal,
ds Füdlä, Füdälivärgönnär Sittenprediger
hindäränand choo: 1) nachänand gaa, 2) zanggä,
hindädrii gseed mäs dä andärisch >Nachhinein
hindänachä gah
„z hindärisch iischtaa! – z hindärisch isch scho einä!“
übärdurä, übäränä
umä und anä
appä, durappä, übärappä, driappä
äwägg tuä, äwägg gaa, gang äwägg! wiit äwägg, us Huät!
drzuä, Zuägadä, zuägädälä, Zuächnächt
Haumässär, Gertul
Hirni, hirnä >Gehirn, studieren
ä Hiirz, im Hiirzä bi dr Chilä zuächä, Hiirzähöräli
Hiirtävolch, Hiirthämli, Chappä-, ds Vee gu hiirtä, ä guätä
Hiirt
füättärä, hiirtä, inähiirtä,uufhiirtä, uushiirtä
das isch ä Hitz a derä bräätigä/brüätigä Sunnä! neu:düppig
hööch, hööchär, am hööchschtä, dr Hööch Turä, ä Hööchärä
z drittä hööch sinds choo, dr Cheisär isch dr hööchscht.
hööch aagää, plagiärä, Hööchsiitä
vgl. Hochwald BE, Hochdorf LU, Höchstetten BE, Hochsiten
(Illgau)
äs Äbnät hööch obä frz.plateau (Platte-au)
hoblä, änärä Hobulbank, mit um ä Schnätzesul, mid
Schnätziisä
gschickt, aarig
i d Hööchi gumpä, uufgumpä, gump uuf!
Hööchwasser 1910: d Muättaa isch choo we värruckt, all
Bäch hets aatriibä, viils übärsaarät, Hüüsär gnuu, si hend
drnaa dä d Muättaa värbuuät mit um ä groossä Damm
Wassernot 1910
Hoochsig, Hoochziitär, Näbet Hochziitär
öppis zum anähockä, ä Mälchschtuäl …
är hed ä Hogär, äs isch ghogäräts Land, äs Högärli, Högär
Seckul, Schtiäräseckul, Schaafseckul, secklä
Puurä-, Hüändär-, Gascht-, Fried-, Bahn-, Sänn-, Hooftroog,
-bach, Hoschtät, im Hoschtätli
hoochmüätig, übär- vgl.“Hoffart kommt vor dem Fall“:
„we hööchär as einä schtiigt, we teuffär as är ghiid“
hoffätli chund är! ä Goppelau!
gad ächli galant, hübsch reis
i dr Hööchi heds appägschniid, Saalihööchi,
hööchschpringä; är isch nüd ganz uf dr Hööchi
ä hohlä Baum, ä hohli Fläschä, äs hohls Loch, höhlä,
uushöhlä
äs Loch (Hölloch), adär nur ä Balm adär ä Tuälä
37
höhnisch
Holdener
holen
Hölloch
holperig
Holunder
Holz
Holzfäller
holzspalten
Honig
Hopfen
Hor
hören
Horn
Hörner
Hornochse
Hornisse
Hornung
Horst
Hosen
Huckepack
Hudeln
Hufe
Hufeisen
Huftiere
Huflattich
Hügel
Huhn
Hülle
humpeln
Humus
Hummel
Hund
(Bääräloch)
„Die Höhlenbuben im Waldiloch“ (von Lehrer Josef Hauser)
höhn, höhnisch
FM: Holdänär, ds Gschwänd Maritschä (LG IV)
holä, reichä, bringä,
Höll-Loch, Hell-Loch (LG IV)
ghogärät
Holdär, -baum, bluäscht, -aschti, -sirup
ä chli Holz, is Holz gaa, reischtä, flöötzä, rüschtä, rindnä,
sagä,
dä Schriinär seid mä Hölzlär, Zimmärmannä schaffid au mid
Holz,
värholzti Cholruäbä; im hölzigä Himul isch äs nüd ganz
ghörig, holzä, ab-, uus-, uusä-, vär-, Holzschuä, -tüüful,
-öpful, Hölzlitoktär
d Holzär gand gu (ga) holzä is Holz
schiitä, Schiitärbiigä, Schiitärhuusli
Hung, Biili-, Sunnäwirbul-, Chriis-, Hungmändel und ds
Hungliisäli
„Hopfä und Malz, Gott ärhalt s“
alts Wort für Dräck: Horgrasä, Horlaui,
ghöörä, ghöörsch nüüd? hesch ghöört? „Ich ghöörä äs
Glöggli .. „losä, muäsch halt losä! hesch glost? si hend nüd
glost
Horä, Chuä-, Hiirsch-, Geiss-, Schaaf-, Hängscht-, Höräli,
Hörndli, muäsch halt hornä! Föhnhöräli, Füürhorä, Alphorä,
Horäpräscht, Horäveh (lengärsi wenigär).
Zürihorä, Aahorä, Lachnär Horä, Romanshorä SG;
Horärank, Mattärhorä, Roothoorä, Schreckhorä ..,
Horä, Horämänär, im Hornär, Horä bi dr Muusig
Lööli, Lappi, Lümul …
Hurnuss, hurnussä, neu: Hornussä
im Hornär, neu: im Februar, vgl. Österreich: Horner
Adlärnäscht
chuurzi Hosä, ä Hösälär, dr Hosäschlitz zuä, ä Hosäringg,
Hosärock, -träägär, ä Hosäpfösi, halblangi Hosä zur
Eerschtkommunion,
hüppärösslä, Riitärössli, chrääzä, Chrääzä
Hudlä, -träägär, -sammlär, äs Hüdäli,
Tschaaggä,
Ross-Iisä, das schmüürzt bim Aasetzä
Tiär mid Tschaaggä Kralle
Ziitröösäli, Theeblüämli
ä Büäl, ä Gütsch, ä Gübul, ä Hogär
äs Huän, Schnee-, Birch-, Räb-, Bless-, ä Güli, äs Hüändli,
Huändär, -sädul, -aug, -huut, -Diäb (-Schelm?), Gluggärä,..
Hültschä, -gumäli, Gumälihültschä, Wuurscht-,
hülpä, ä Hülpi
guätä Häärd zum gaartnä, gid guäti Häärdöpfel
ä Hummlä (Humul) fahrt umänand, passid uuf!
Hund, Hünd, Hündälär, Hündli, Schlittähund, Hunds-chottä,
38
hundert
hungern
hupen
hüpfen
Hure
Hürlimann
Hürithal
husten
Hut
hüten
Hutte
Hütte
Hydrant
-wiis
Hundärtärnootä, Hundärti wiisä, Hundärtschwiizär z Pariis
Hundärtkilovärein, füüf Tublä sind hundärt Frankä
hungärä, äs hungärät mi, d Hungärdolä am Chüärüggä,
ä Hungärliidär
hornä, di gwüssnä hornid duralls uusä
gumpä, Gumpi-Ross, -Seil, gümplä, sackgumpä
ä Huär, huärä Cheib, huärä fromm, äs Hüärli >Dirne
Hüürli, Hüürlis Gässli, Guggähüürli
das hed dr Namä vo Üüri, wo d Üürnär alig übärä choo sind
huäschtä, dr Huäschtä, -zückärli, bäckä, beckä!
Huät, Hüät, Hüätli, Schinhuät, ä Tschäppul,
us huät: passid uuf i chumä!
Goofä gaumä, Veh gaumä
Rüggächoorb, Rüggäzainä, Rüggäladä
Alphüttä, Hüttli, Hüttliruschtig, Chääsärii, Hüttächääs
ä Hedärant, Hydärant
39
Flätt hüntsch sauft – umgkehrt I
ich
Ignaz
ihm
ihn
ihnen
ihr
ihretwegen
Illgau
Imbiss
Imker
immer
immerhin
imnachhinein
in
Inderbitzin
ineinander
Inful
inner
innert
inwendig
irgend
irren
Irrenhaus
irrsinnig
Irrtum
i gah fort, i bruuchä nüüd, iich bis gsii, iich nüüd
dr Naazi, ds Naazis (>Schelbert)
a im isch äs gliich, gibs a im, ich han ims gseid,
ä tuäsch im nu bschtaa
ich han ä gsee du muäsch in holä
das isch a inä a denä han is gseid
früänär hed mä dä Groossä Iär gseid
wägä denä bin ich etz dumm draa
Illgau, Fillggau, Fillggauär
(LG V, Name Illgau HK II 255-261)
Embeiss, Hüüräpeis, ds Nüüni, ds Viäri, ds Zaabig
Biilivatter, Hungmaa, ds Hungliisäli
aläwiil, allpott, eistär, di ganz Ziit, fortzuä, anänand,
jüppädihüü und Zöttäli draa, nur eistär schöön dä Wändä
naa! vor 80 Jahrä hend all eistär gseid, etz ghöört mä nur nu
immär!
uf all Fääl, är isch ämal scho zwänzgi
hindädrii isch mä alig gschiidär
z Schwiiz ussä, z Zuug undä, z Züri ussä, z Luzäärä, im
Tüütschän ussä, z Itaaliä, im Franzöösischä
Bizänär, ds Bizänärs
inänand inä gschoppät
Iiffälä für dr Bischof und für d Chläus
Innärthal, Innärschwyz, di Innärä, innär Robutzli
undärum ä Monät sind drii gschtoorbä
dinnä, drininnä, übärinnä, zinnärisch innä >auswendig
nämän öppär,- öppis, - äs woo, - einisch, - äs wiä, - äs weer,
- ä paar, drnaa öppis, disä heds gmacht.
värgaa, lätz haa, fäälä, weiss dr Tüüful waas, weiss der
Guggär weer
Irä-Huus, Obärwiil ZG, im Zwang z Seebä
värruckt, värschtöört, usinnig
ä Fäälär, lätz ghaa, ä bisch di värgangä, värhüändärät!
40
J
ja
Jacke
Jagd
jäh
jähzornig
Jahr
Jährlig,
Jakob
Januar
Jass
jäten
Jauche
jauchzen
Jause
jedenfalls
je-desto
jeder
jedenfalls
jederzeit
jedermann
jedesmal
jedoch
jemand
jenachdem
jene
jenseits
jenun
Jesus
Jessenen
jetzt
jeweils
Jodelclub
jodeln
Joghurt
Johann
Josef
jucken
Jude
Jugend
ja, ija, jaha! jää? ja bim Eich! ä goppelau, jäsoo, jawohl, gg!
Tschooppä, Tschööppä, ä Tschööpul, äs Tschööpli
d Jegär gand gu jegärä
gääch, gääch uufä, gääch appä, gääch durä
gääch-schützig, -schellig, -teubig, ä Füürtüüful
eis Jahr, mängs Jahr, all Jahr, Nüüjahr, Jahrzig, äs Jährli, ä
värjährä, Jahrgängär, übärjährig, voorjährig > heuer
Jack, Jäcki, Chubi, Jääggel, Köbi, ds Chubis, ds Jäckäblis
ds Jaagschä
Jänär, Wolfsmonät, am 1. Jänär isch Nüüjaaar
jassä, undänuufä, obänappä, wiisä, ärjassät, värjassät,
wiisä: Drüü, Füfzgi, Hundärt, viär gliichi Chaartä, Böck
haa, Schtöck-Schtiich-Wiis, Eichlä, Roosä, Schällä, Schiltä
Näll (Nüüni), Chaisär (Bannär), Ass (Suu)
Jassä, Träntnä, Diffäränzlär, Büütär, Fillggauärä .
jättä, ds Jääd
Güllä, -buckä, -gohn, -teckul (Gully), güllnä
juuzä, ä Juuz, d Juuzär, ä Schrei juuzä. abär ä juuzisch dä
wider!“ Juuzär-Värein. jodeln
Imbiss
uf all Fääl, äs isch ämal ggangä!
as lengär as gaad as bessär as wiirds, lengersi liäbär
We värwandtär we värdammtär.
ä jedä, ä jedi, ä jedäs, ä niädärä
äs giäng nüüd? äs isch ämal gganga!
aläwiil, allpott, eistär, wänns isch
ä niädärä, allzämä, einä we der andär
alämaal, eistär, aläwiil,
abär: är heds wellä, aber äs isch ihm nüd graatä
isch öppär umä? nämän öppär sött umä sii
äs chund druuf aa: weer ader waas
disi, disälbä,
übäränä, -durä, deer wo nüüd ghöört isch änädraa >Ennetjädaa, jädaa
Jessäs Gott! nüd eistär jeesänä! jeränä, jee, jeerä, Jesuitä
Jässänä-Brügg (LG I)
etz hörid einisch! etz gammär. etz gand einisch!,
gad etz isch är ggangä
alig isch andärisch gsii, si hends alig luschtig ghaa
Juuzär-Värein
juuzä ä Juuz ä Schrei juuzä
dicki Suur-Milch
Johännul, Hans, Hänsli, Hänsul, Hannässeeb, Hans Uäli,
Hammichel, Hawiisi, ds Hänis, ds Hansis> Hans
Joseeb, Seebi, Seebäli, Seebul, Seffi, Sepp, Josäfiini, Fiini,
Josefä, Seppi, ds Seppis, Josäbliäni,
biissä, äs biisst ein zäntumä, ä Biss plaagät mi
ä Juud, im Judäland, judä, judämsärä
di Jungä, Buäbä und Maitli
41
Juli
jung
Jungfrau
Juni
Jupe
Jux
Heumonät; ds Kandiitärs Juuli (Julius)
di Jungä, äs Jungs, jünglä,
ä Jumpfärä, ä ledägi, d Jungfrau Maria, d Muättärgottes
im Brachät gids scho Niggäli
Scheubä, Schüp, Rock
ä Gschpass
42
Flätt hüntsch sauft – umgkehrt
Kabis
Kachel
Käfer
Käfig
Kaffee
kahl
Kahlkopf
Kalb
kalben
Kaldaunen
Kalender
Kälin
Kalk
kalt
Kamin
Kamille
Kamm
Kammer
Kaninchen
Kanne
kant
Kante
Kantholz
Kapelle
Kaplan
Kappe
kappen
Kapsel
Kaputt
kaputtmachen
Kapuziner
Karl
Karnikel
Karotten
Karst
Karrette
karriert
Karte
Kartenspiel
K
Chabis, mid Schääffis, Chabis-chopf; ä huärä Chabis > Kohl
Chachulofä, Ofächachlä, värchachlä, Chachäli-Maa >Tasse
Chäfär, Guägä, Maiä-, Muättärgottes-, Schwaabä-, Russä
äs Chefi, is Chefi, i d Chischtä choo
Kafi, Wiikafi, luggä Kafi, Kafi-Schnaps, Kafimüli
läär, blooss, blutt, oni Blettär, obän ohni, blutti Plätz im Wald
ä Plass, ä schönä Grind darf mä zeigä, ä Schlifärzuug uf um
Chopf.
von Grindulwald uf di Schiinägi Plattä ggangä >Glatze
Chalb, Chalbär, Chälbäli, Chalbärii, Chalbärbärglär,
-lüämdig
chalbärä; äs hätt einä söllä is Brahn uufä gu chalbärä:
das hätt är undäfüür au chönnä machä!
Kutteln
Kaländär, Kaländärmaa, Brattig, Abzeerkaländär
Chääli heds z Eisidlä (= Chälä-Maa?)
Chalch, -Schtei, -tarä (Sisikon 1350)
chald, chelter, am cheltäschtä, ä cheibä Chelti, ärcheltät
Chaltbach, Chaltä Brunnä, Schaafs-Chelti
Chämi, -Fägär , -Schooss, -Chammärä
Kamillä, -thee, -salbi, -dünns
Schträäl, schträälä vgl. Strehlgasse , Camenzind
dr Chammä vom änä Güli vgl. Hahnenkamm BE
Chammär, Chammärä, Chämmärli … >Zimmer
Chüngel, Chüngäli, -gadä, chünglä, chüngälä, värchünglä
Chantä, Schprützchantä
1) liächt zum machä 2) kant as schöön, hindär-, innä-, ussäKantä, viärkantig, …
ä Fläcklig
Chappäli, Kappällä, Chappälivogt, Chappelmatt
Kappälaan, Kappälaanähuus, Kaplanii, Kapäläändäli
Chappä, -Hiirthämli, Zottul-, Chäppli, Sännä-, Zottulchappä,
Chäppi, Chappä tuuschä Dummheit
abhauä, värhauä
Chapslä, Chäpsli, -Gweer, -Chruut
dr alt Militäärmantel, ggrollät uf um Turnischtär
värhiijä, värhudlä, värdäärbä, värschiässä
Kappiziinär, Kappiziinärblüämli
Kari, Käräli, Karli, Kartsch, ds Karis,ds Karlis,ds Kartschä
> Kaninchen
Rüäbli, -land, -frässär, Rüäbli fürs Büäbli
Charä, -loch, d gcharrät Alp,, diä huärä Schtei, vgl.
Karwendel A
Garettli
ghüüsläts Papiir, ghüssläts Gwand
Chaartä, Land-, Jass-, Fahr-, Post-, Chäärtli
Jassä, jassä, Träntnä, Diffäränzlär, Fillggauär, Karnüfful
Schällä, Schiltä, Eichlä, Roosä. Sächsi, Sibni, Achti, Näll,
Chaisär (Bannär), Undär(Puur), Obär, Chüng, Ass (Suu)
43
Kartoffel
Karton
Karussel
Karwoche
Käse
Kasse
Kastanien
Kasten
Kaspar
kastrieren
Katechismus
Kate
Kater
Katharina
Katze
kauen
kauern
kaufen
Kaulquappen
kaum
Kauz
keck
Kefen
Kegel
kehren
Kehricht
Kehle
keifen
Keil
Keim
kein
keineswegs
Kelle
Keller
Kennel
kennen
Kerbel
Kerl
Gumäli, -gäärtä, -salaad, -schtunggis, gumälä, Gumäli süüdä,
Gumäli bschellä, Gumäli-Hültschä, Hültschä-Gumäli
Phackpapiir
Riitschuäl, -fahrä, gand gu riitschuälä
Karwuchä, Grüänä Dumschtig, Karfriitig, -samstig,
Chääs, Hüttä-, Fleisch-, Geiss-, Chääspredig, -Suppä,
-Chuächä, -Rindä, -määrcht, -wääg, chääsä, Chääslichruut
Kassä, Kassäli, Kassiär, kassiärä
Cheschtänä, bbraatni, unbbraatni, düüri, Ross-cheschtänä
Chaschtä, Bank-, Chuchichäschtli, Chastävogt, -vögtäni
Chaschpär, Chäschpi, Chaschpärli-Theaater, chäschpärlä
butzä, heilä, zöbälä
Kanisi, Chrischtälehr mid Neschtultafälä
Chottä, Hundschottä
1) Chatzämänndli, Rääbul 2) nachem Suff hends ä Kaatär
Kathrii, Käthi, Triini, Kathriinär, Triinär, ds Triinis Zingul
Chatz, Chätzli (Jungi, Wiidäbluäscht). Chatzä-Schtrick, Schwanz -Schtreblä, und wänns Chatzä haglät. „Hauä dr
Chatz dr Schwanz ab“dr alt Sigärist hed äs voorigs Chätzli
läbig i d Muätaa gworfä - won är heichoo isch, isch ihm das
Chätzli chatznass vor dr Türä gsii!
chüüwä, as lang as mä nu Zänd hed! wiederkauen: däuä
huurä. „we grooss isch dr Herrgott, wän är appähuurät?“
gruuppä, Gruupärli-Bohnä
chauffä was hesch gkauft? i chuf nu mee!
Guugsli, Rossnegäli
blooss, schiär nüd, chuum
Chuuz, ä Nachtvogul, äs Hüürli, än altä Chauz > Kutzenen
LG I
chäch, jeck.
FN Käch
Chiful, Chifäli
Chegul, -chuglä, -bahn, cheglä, äs Baabäli
dr Bodä butzä, mid um Auto chehrä adär ränkä, ä
Chehrplätz,
äs Chehrgängli, d Hosä chehrä,
Güsul, -fuär, - fuärmä, -schuuflä, -chübel
a dr Gurglä nää dur d Chälä duruufä chräslä
Brüälchälä ,Geiss-, Schneechasch dä gu chiippä, wänn d nüd teübä bisch!
ds chiibig Ädärli, di chiibägi Sitzig
Weggä, Bissä, Chääsbissäturm, Schnee-Teiler
ä Chiimä chund afig, äs chiimäd, ä Chiimlig
kä Maa, kä Frau, käs Goo,. äs isch niä ä keinä umä
ä käs Maal, ä kä Gluussä und ä kä bitzä wiit niänä,
Pfiiffäteckul!
ä hölzägi Chellä
Chällär, Chällärhals, -Guägä, -Gängli FN Keller, Kellerhals
Chängul, Dach-, Schütz-, Fam.Name: Chänul
gält ä kännsch mi nüd! mä mag si da nümmän ärchännä
Schäärichruut, Schäärlig
ä Kärrli, …
44
Kern
kernig
Kette
Ketzer
keuchen
Keule
keusch
kichern
Kiefer
Kipfel
Kies
Kieselstein
Kiltgang
Kindbett
Kinder
Kinderbett
Kindergarten
Kinderkleider
Kindersegen
Kinderspiele
Kinderwagen
kindisch
Kinn
Kinnhacken
Kinzig
Kipfel
Kippe
kippen
Kirche
Kirchweihe
Kirsche
Kissen
Kiste
Kitt
Kittel
Kitze
kitzeln
Klammer
klammern
Klang
Klappe
klappen
klappern
Klappern
ä Chärä, Chäräli, Nuss-chärä, Baumnuss-chärä,
ächt, chäch
ä Chettä, zwee Chettänä, äs silberdräätigs Chettäli
Chätzär, Sibä-Chätzär, böses Wort HK I 1450 „Kätzer“
chiichä, Chiichhuäschä
buächänä Chnebul
nüüd im 6. Gebot, neu: küüsch vgl. Fam.N. Keusch
unkeusch
gigälä, schmölälä, hendr Gigälisuppä gfrässä?
1) dr Chiful am Chüni; 2) ä Sortä Tannä:Furä, Arvä,
Dählä, Dählhölzli, dr Dälläbach Kari
Gipfäli, chrummi Bröötli
Griän, früänär hends all Schtraassä ggriänät > Schotter
äs Schteindli
z Doorf gaa, gu doorfä
im Chindbett, ä Chindbettäri
frünär hend all ä Huuffä Goofä ghaa; di Ussärä hend käni
Goofä, si wend nur Chindär haa, Gööfli
Guutschli
Gfättärlischuel, Häfälischuel
Windlä, Schlüttli, …
Goofä übärchoo
ankähäfälä, gfättärlä, zickänä, tschüriginggälä, hurniggälä,
tittälä, hurrlibuäbnä, töggälä, Chugälischtändär,
obärgüütschnärä,
äs Scheesli für di Chliinä, ä Scheesä für di Groossä
ggööfälät tuä
ds Chüni aagschlagä
eis as Chüni übärchoo
im Chiänzig obä
Nussgipfel, frischi Gipfäli
Gämpfi, uf dr Gämpfi
übärschtützä, umghiijä, umrüärä
Chilä, Chilbi, z Chilä gg, z Chilä tuä, na Chiläs, vor Chiläs
Chiläwald, -brügg, -ziit, -gmeind, -vogt, -gass, -riäd
Chilbi, Chilchwiichi
äs Chriäsi, -bäum, -wassär, -maa, -prägul, -chuächä, -schtei
äs Chussi, Chussi aarüärä, Chopfchussi, as Chussi gu losä
Chischtä, - Lädäli, Wintärchischtä, i Kischtä choo= is Chefi
Chitt, Pfeischtär chittnä
Tschooppä, Tschööppli, Tschööpul
Gitzi, Gitzifleisch, im Gitzischössli
chutzälä, chutzälig
Chlammärä, Chlämmärli, Chlämmär, ä Batzächlämmär
chlammärä >klemmen
wes töönt, äs gid ä Toon
Chlappä, ds Muul
äs gaad, äs isch ghörig
ds Schutzbläch tschädärät! d Zänd hend ihm ufänand
gschlagä
Chlefäli, chlefälä tüänd d Goofä im Lanzig, ä Rätschä
45
klar
Klasse
Klatschbase
klatschen
Klaue
Klaus
Klause
kleben
Klette
kleckern
Klecks
Kleid
Kleider
Kleie
klein
kleinlich
Kleingeld
Kleinigkeit
klemmen
klempern
Klepper
Klette
klettern
Klinge
klingen
klobig
klopfen
Kloster
Klotz
klug
Klumpen
Kluppe
Klus
Knabe
knacken
Knall
knapp
knarren
Knäuel
Knebel
Knecht
kneifen
klaarä Gletschgär, ds Kläärli, Klaara-Öpful
i di eerscht Klass choo, drnaa chamä schtiigä
äs Rätschwiib, wo rätschät und rätschät, ä Chlopfä, Chlepf,
Chlepfwiib
Züügs redä übär andäri, rätschä; i d Händ tätschä,
Tschaaggä hend viil Tiär, andäri hend Chrääbul
dr Chlaus schleukt am 6. Wintermonet, Chlausäbeinär
„Chlaus zw Ehrä, hilf üs Trooscht dr armä liäbä Seelä“
dr Bruädär Chlaus hed gheissä Nikolaus von Flüe
d Chluusä im Jura, d Zällä im änä Chlooschter
chleipä mid Chleipi adär Liim, as äs chläbt, Chläbdächli, >
värsudlä, värschlättärä, Tollggä machä, värschliirggä
ä Schliirgg, ä Tollggä, ä Schlättär
Gwand, Kleidig, Aaleggätä, Hudlä, Ghüdul,
„di ganz Kleidig wett i dä nüd äsoo la machä“
Hosä und Hämli, Tschooppä, Schlüttli, Scheubä ….
Chrüüsch. früänär hends das ggässä bi Hungärsnoot
chlii, ä Chliinä, äs Chliis, di Chliinä, > Kinder
ä Haarschpaltär, ä Häftlimachär, biibääbälät tuä.
Umägäld, Rappä, Batzä, Halbbatzä, -fränklär
öppis ganz wenigs, ä Fleugäschiss
chlämmä, äs hed mi gchlämmt, iiklämmts > klammern
chlämpärä, chlüttärä, Chlüttärä, Chlüttäri
äs alts magärs Ross
Chlettä (chläbig), Chlettä-Värschluss > kleben
chlädärä, chräslä
Mässär-Klingä
äs töönt vgl. Klingentobel, Klingnau.
wen ä groossä Mockä, gmockät, gmutschät, viärschröötig
chlopfä, Chlopfä, chlepfä, …> Knall, Klatsch
Chlooschtär, -Frauä, -Chnächt, -Matt, -Weid, -Bärg, Frau
Muättär
ä Totz, ä Mockä
tifig, gschiid, gschickt
ä Mockä, ä Chlumpis
Chluppä, Chlüppli, Bäum chluppiärä
wo mä scher nüd durä cha, we bschlossä
Puuräbüäbli, Luusbuäb, Buäbärollä, alti Buäbä, Büäbul
Buäbä-Matt, Täfäli-Buäb bimänä Umzuug
Nüss tütschä, äs chroosät
äs hed schonu tätscht! schonu gchlepft! geislächlepfä,
Chlepfi-Bluämä (….)
schiär nüd, schiär nüüd, schiär z wenig, ums Haar, bhabä,
liibärämänt
d Tili chroosät
Willlgul, Willgäli, ds Gaarä willgälä
Chnebul, Chnebäli, chneblä, hert we buächig Chnebul
Chnächt, Chlooschtär-, Obär-, Alp-, Zuä-, Schtiful-, Pfannä-,
Chnächtli, chnächtä
chnüüblä, chnüllä; neu: druuslauffä
46
Kneipe
kneten
Knie
Kniebeuge
knifflig
Knirps
knirschen
knittern
Knoblauch
Knochen
Knöchel
Knödel
Knollen
Knopf
Knorpel
Knospe
Knoten
Knöterich
knüpfen
Knüppel
kochen
Koder
Köder
Koffer
Kohl
Kohle
Köhlerei
kolen soll“
Kohlrabi
Kohlraupe
kohlschwarz
kollern
Kollision
komisch
kommen
Kommandant
Kommode
Kommunist
Beiz, Beizä, Beizli
chnättä, Chnättis
Chnüüw, chnüüwä, Chnüü-Schtuäl, -Hosä, -Sockä, chnüülägä
i d Chnüü gaa, Chnüü-Schwung im chnüüteuffä Schnee,
Chnüü-Schtich bim S£ch
nüd liächt, uustüftälät
ä Hosäzöfär; äs Tächli zum zämäleggä
chiirbschä
värrumpflä, ä Rumpf im Schtrumpf
Chnoblauch, Chnobli
Bei zum Fleisch, ä Huuffä Bei, ds Bei bbrochä, Elfäbei,
Narräbei ds Beihuus (dr Chärchul) isch frünär voll Tootäbei
gsii
Chnodä, chnödlä, chnödligä mälchä
Chnöpfli, etz sägids lengersimeh Schpätzli
Böllä, Nollä und Nöllä im Piirg
Hosä-Chnopf, ä zuäriitigä Lätsch, ä Chnopf i dr (geischtigä)
Leitig. ä Chnopf is Fazäneetli, äs mä öppis nüd värgissst
aber wämä dä nu värgisst, was as mä nüd hätt söllä
värgässä!!
viär Chnöpf is Fazäneetli fürnä Huät
Gchröös, Chrööschpälä
Chnöpf a dä Bäum, drsuusä gids Bluäscht
ä Chnopf machä, ä Lätsch uuftuä; Rungg, Runggäli
Guttäräbutzär, Kanonärohrbutzär
ä Chnopf machä, asmänä widär cha uuftuä
„we sind di altä Eidgenossä gsii: we buächägi Chnebul“
(M.Lienert)
Chneblä isch äs alts Buäbäschpiili
chochä i dr Chuchi a dr Chuuscht, Choch, Chöchäni,
chöchälä
Chodär, chodärä, is Schpeuztruckli und nüd ufä Bodä
ä Beiz uusleggä, äs Luädär, beizä a dä Füchs
Goffärä, Göffärli, ä Göffärli-Muni
Chööl, Cholruäbä, Roosä-Chööl,
Cholä, äs Chöläli, Cholmeisli, z Köln heds gheissä fringsä
chöölä, Chöölärii, Choolplätz. Verbot 1339: „dass niemand
(HK I S. 77 ff)
Cholruäbä, hoffätli ohni Fädä!
Graaswurm
choläschwarz, ä Choli (schwarzäs Ross)…
rugälä, värtroolä
zämäschiässä, zämägschossä
gschpässig, diänig
choo, i chumä, du chuusch, är chund, si chömid, gchoo,
chääm
dr Kumidant kumidiärt ä Kumpänii
ä Kamoodä
„di eerschtä Kumänischtä sind gsii bi üüs dr Lehrär und dr
Pfarr“
47
kommunizieren
heisst das:
Konfekt
Konfitüre
König
Konkurs
können
kontinuierlich
Kopf
kopfüber
kopfvoran
Korb
Korken
Korn
Korporal
Körper
kotzen
Kosten
kosten
Kostprobe
Kot
krabbeln
Krach
krachen
Kracher
krächzen
Kraft
kräftig
kraftlos
Kragen
Krähe
Kralle
Krallentiere
Krämer
krank
Krankheiten
kratzen
Kratzer
Kraushaare
Kraut
krass
Krawatte
frünär hed das gheissä: die hl. Komänion übärchoo – etz
schnörä midänand!
allärlei Chräpfli
Kumfi, Kumfitüürä, Latwärgä, Schlee, Hung, Sirup
Chüng, bi dä Drii Chüngä, Driikönigä, Viär Chüng wiisä >
FN Küng
z Lumpä ghiijä, värlumpä
i cha, du chasch, är cha, si chönid, hend chönnä, si chönntid
i einum fort, aläwiil, fortzuä
Chopf, Chöpfli, Grind, Birä, Chopfwee, chöpflä bim Tschuutä,
im Bett tuät mä chöpfligä liggä.
Kindervers: Chöpfli … Tröpfli …Töpfli ..
zeerscht isch är grugälät, und drnaa dr schtötzligäwägät
durappä:
bim Goldroosnä uf Pumpärseeli.
dr Wurm schiässä bim mänärlä, mid um Chopf voruus
ä Choorbär macht Chöörbli, Chrattä, Zaindli. neu:
chöörblä=chotzä
Zapfä, Zapfäziijär, Zapfäguu
Chorä, Chöräli,
Korpis, Undär-Offiziär
für daas hemmr käs Woort, drfüür Liib und Seel und äs Liibli.
chotzä, Chotzätä, chöörblä erbrechen
Chöschtä, choschtä, gchoschtät
prabiärä öbs guät siig; was choschtäts?
äs Müschtärli, äs Värsüächärli
Dräck, Schiissdräck, träckät, värdräckä, Gegul, Gegäli,
gegälä
di chliinä Goofä schnaaggid und schtraapid
Zanggärii, Chiippärii
tätschä, chroosä,
Chrachär und Hüülär und Chröttli hends la schiässä
d Chrääjä machid „chrää, chrää“
Chraft, Chreft, chreftig, Chraft-Meiär, -Proob.
chäch, ä chächä Maa, ä chächi Frau, äs chächs Maitli
> erschöpft
Chragä, Hämlichrägä, Chragächnöpfli, Schteechrägälär
ä Chrääjä, -Nossä, -Loch, -Vögul, ä Schübul Chrääjä,
Chrääbul, Chräuel > Huftiere
Tiär mid Chrääbul: Chatzätiär..
Chräämär, ds Chräämärs, ä Chräämäri, Chräämär-Truckä
krämern
chräämärä, chraamä
chrank, liächt adär schwäär, müäch
ds Grimmä, Lunggäschtiich, Häärzchrank, … > Weh
chratzä, ärchratzä, värchrääblä
ä Chritz ufum Täful. Chritz gids bim Jassä, Chrääbul vo
Chatzä
Chruusäli, Chruusäligrind, gchruuslät
Chruut und Chabis, Chrüütär(schnaps) >Unkraut
hüntsch, ganz värruckt
Grawattä, Grawättli
48
kraxeln
kreischen
Kreisel
Krempel
krempeln
Krete
Kreuz
Kreuzzeichen
kribbeln
kriechen
kritzeln
Krieg
kriegen
Krippe
Krokus
Kröte
Krug
Krümel
krumm
Krummen
Krümpis
Krücke
Krüppel
Kübel
Küche
Kuchen
Küchenschaben
Kücken
Kuckuck
Kufen
Küfer
Kugel
Kuh
kühl
chlädärä, chräslä
heebsch schriijä, gschruuwä
Hurrlibuäb
Grümpul,
händlärä; Eermäl umälitzä
uf um Graat obä, uf dr Fiirscht obä
Chrüüz, d Chrüüzlär (LG IV), äs Chrüüzli am Bätti.
Chrüüzottärä, Chrüüzlischtiich, -schtreich, übärs Chrüüz
redä (duränand), ds Chrüüz machä, äs Wäägchrüüz und dr
Chrüüzwääg, mit Chrüüz und Fahnä, d Frau: ich han äs
Chrüüz!- dr Maa: und iich ä Fahnä!
ds Chrüüz machä
äs ambeissälät mi, äs chrüsälät mr, äs chribälät imär innä
Schnäggä tüänd schnaaggä, schtraapä, „drüümaal
nachäschnaaggä“
chritzä, ä Chritz, värchritzlä
si müänd i Chriäg gu chriägä, alti Chriägär
1) Chriäg füärä 2) übärchoo: äs Chliis übärchoo, .
Chrippä für ds Veh, Chrippli fürs Christchind
Meerzäblüämli: i dr Chruutärä hindä isch alig alls flätt wiiss.
Chrott, Chrottä, Chröttli, ä Chrottä schlückä im
Herrgottschtutz hätt mä alig chönnä Gold übärchoo, wämä
anärä Chrott ä Schmutz ggää hät. Chröttli a dä Schuä im
Wintär.
Chruäg, Schnabul-, Chrüäg, Chrüägli, Mäss-,
Brösmäli, alls värbrösälät, äs gid Brösum
chrumm, chrümmär, chrümpä, i dä Chrümpä am Wääg uf d
Glattalp dr chrumm Heiland, ä Chrümmlig für ä Horämänär
dr Chrummä, ds Chrümmälärs (LG III)
ds Chrümpis, ds Chrümpissärs, äs Chrümpis heds au z
Fillggau
Chruckä, chruckägaa, schtäckägaa, Ofächruckä
än aarmä Chogä, wo än Aarmä adär äs Bei värloorä hed
Chübul, -fabrik, si hend gchüblät bis Tällä Bonäfaaz
Chuchi, -chäschtli, -gäntärli, -scheubä, -rank, -rascht,
chochä,
Fäld-chuchi, Bättlär-,
Chuächä, Chääs-, Öpful-, Chrapfä und Chüächli, chüächlä
Chuchischabä, Russä, …
Bibäli, Hüändli
Gugguu, Guggär, Gauch, Gäuchli, Uhrä mid um ä Gugguu.
„Liäbä liäbä Gugguu, schleuksch mär au äs Ei;
wännt mr eis gschleukt hesch, chasch gad widär hei!“
Chuäfä, Chuächä, uf dä Mänär-Chuäfä(Chuächä) grittä
Chüäffär, Chüäffärtanz, chüäffärä, Chüäffärii
Chuglä, Chügälischtänder, Chugläpünggä
Chuä, Chüä, Chuäli, Chuämilch, -wintärig,- sümmärig, dräck, -weid, -gadä, Heimchuä, -weid. „Timmär we in ärä
Chuä innä“
chuäl, chüäl, chuälä, im Milchhuusli chund d Chüäli usum ä
Charäloch
49
kühn
Kümmel
Kunde
kündigen
kunterbunt
Kupfer
Kuppe
Kurve
kurz
kürzlich
kuscheln
Kusine
Kuss
Kutteln
Kutzenen
ä frächä Chogä
Chümi, Chümigümul vgl. Fam.Name Kümin
ä guätä Chund; wer weiss d Chündi detthii?
si hend ihm d Huusig gchündt. än aarmi Seel hed si gchündt
alls duränand, alli Farbä
Chupfärblätz, Chupfärbärg
äs Högärli i dä Bärgä, ä Gütsch (Hesigä, Hüüritaal)
Rank, Ränk, Umächeeri,
chuurz und bündig. i dr Chüürzi liit d Wüürzi, äs chuurzät
äs hed ä Chuurzä ggää i dr Leitig, und einä bim Schwingä
nu nüggär lang sidär
schmuusä
Gschwüschtärdikind, d Eltärä vonnä sind Gschwüschterdi gsii
ä Schmutz, äs Schmützli gää, ärschmutzä,
Chuttlä, mid Chümi; eim d Chuttlä butzä > schimpfen
Chutzänä > Chuuz
50
Flätt hüntsch sauf umgkehrt L
lachen
lächerlich
laden
Laden
lahm
Laich
Lakrize
lallen
Lamm
Land
Landrecht
Landstreicher
Landwirt
lang
langen
langsam
längstens
langweilig
Lappen
Lärche
Lärm
lassen
Lasche
Latte
lauwarm
Laub
Lauch
lauern
Lauerz
laufen
Laurenz
Laus
laut
lachä, uus-, vär-, lachid au! glachät, glächärig, Lächälicheib
gigälä, hesch Gigälisuppä ghaa? schmölälä
das isch ja zum lachä, z Sibnä muäss mä vor Lachä
uusschtiigä
uf ä Wagä ladä, ds Gwehr ladä, är hed schöön gladä! (isch
bsoffä)
äs Lädäli, Lädähüttä, -biigä, Pfeischtärladä, Hosä-, Holz-,
Lädä für allärlei zum chauffä: Schpiisä, Gwand, Fleisch,
Schuä …
laam, einä wo nümmä sälbär cha gaa, är hed glaamät, äs
laamät
Laich, Fröschä-, Fisch-, laichä
Bäärädräck
redä wenä Lappi, trinkä wenä Hund
Lämmär, Lämmli, lammärä, Lämmärgiir > Schaf
Landsgmeind, -schtraass, Lantegär, Ussland, Inland,
Landwirt, Landwirtschaft, landwirtschaftlich (LG II 332 ff:
LW um 1730)
chuusch ds Landrächt gu ärnüüärä?
Feckär, Umäfaari, d Feckärchilbi z Gersau, Vagabund
einä wo puurät adär puurät hed
lang, lengär, am lengschtä, langwiilig, ä Lengi, lengärsimeh
ds Langä, ds Längä, vgl. Langenbrugg BE, Längenbühl BE
vor langär Ziit, disämal
äs tuäts, äs isch gnuäg, magsch übäräglänggä?
bim Singä däs eschig Laub nüd mögä glänggä
hübschäli, nüd äso gleitig, tärälä
är hätti scho lang söllä choo
langwiilig, äs gaad ä Lengi
Lumpä, Butzlumpä, Wäschblätz, ä Lumpähund
d Lärchä sind bi üüs Ussländär
lärmä, äs Glärm, Lärmi! (= hör einisch lärmä!)
ich laa, du laasch, är laad, mr land, hend glaa, i liässä la gaa,
lachä la gaa
ä Lätsch machä i dä Schuäneschtul
ä Lattähaag, äs Lattäwägäli
leeb, leebä Kafi; leebä wäärdä =hitzig, teub, hässig
us Buächälaub hedmä Laubseck gmacht, di altä Hüüsär hend
all ä Laubä ghaa, Laubgartä, -rissät, -segälä, -fläckä, -hüttä
bi dä Judä
Schnidlauch und andärä Lauch ….
am Fuchs gu passä, gu luussä, gu luurä – auch: ga ..
z Lauwerz am Lauärzär See
lauffä, gluffä, i luf nu gschwindär, Langlauf, Aa-, Wiit-, Handläufig, secklä äs lauft we gschmirät
Loränz, Löri, Loränzäli, ds Loränzä ab der Zinglä, loränzänä
(?) Völlerei
Luus, Lüüs, luusä, Niissä suächä, Luusbuäb, -meitli, -chaib
luut, lüütär, am lüütäschtä, ä Lüüti!
51
lauter
läuten
lauwarm
Lawine
leben
Leben
Leber
lebhaft
Lebkuchen
lechzen
leck
lecken
lecker
Leder
leer
legen
Lehm
Lehne
lehren
Lehrer
Lehrling
Leib
Leibchen
leibhaftig
Leibwächter
Leiche
leicht
leichtsinnig
Leid
Leiden
Leider
Leier
Leihen
Leim
Leine
Leinen
Leise
läär löötigs Wassär, luutär löötig, Lauterbrunnen BE,
Luterbach SO
lüütä, d Gloggä gu lüütä, äs hed glüütät a dr Lüüti, am Glüüt
leeb, ä leebä Kafi, ich has nüd gäärä leeb, är isch leebä
woordä
Laui, Lauänä, Lauäli, lauänä, värlauänät, ä Laui aaghijä,
aazeerä.
Lauivärbuuig, Lauischtock, Jäntänälaui, Schpyslaui im
Chiläwald, Ruperslaui,
Schmalaui, Schwelaui; ä Huuffä
Laui-Nämä heds im Bäärnär Obärland.
läbä, läbig, usinnig läbig, minär Läbtig,
Läbä, fürs ganz Läbä, das gaad as Läbig, as lang as ich läbä,
äs isch läbig woordä im Mähl, ufs Läbig choo, ums Läbä choo
Läbärä, Läbärli, Läbärblüämli
läbig, figälant
Läbchuächä
guänä, zängglä, äs zängglät ein
äs laad durä, äs isch värlächnät
Tiär tüänd gäärä Salz läckä a dr Läcki
daas isch dä guät! Baslär Läckärli
Lädär, lädärigi Häntschä, Lädärtschooppä, -händlär
läär, ä lääri Chilä: da sinds mäni gfahrä! uuslärä , iiläärä,
läärlöötig, Läärlauf, -guät, ..
i leggä, du leisch, är leid, mr leggid, gleid, i leitis da anä,
aaleggä, ab-, appä-ii-, uuf-, voor-, d Hüändär tüänd Eiär
leggä, legg di! >liegen
Lein, Lätt, im Lättä > Leimgruber, Letten
Länä, Schtägälänä, a d Länä aalänä, ä Lähnschtuäl
d Lehrer lehrid läsä, rächnä und schriibä
Lehrär und Schwöschtärä, ds Lehrärs,
ä Lehrlig isch i dr Lehr
Liib und Seel zämä sind ä läbigä Mäntsch >Körper
ds Liibli underum Hämmli, äs Tschänggäli
äs isch dr Tüüful sälbär
ä Trabant, ä Liibwächtär engl. bodyguard
ä Liich, Liichä-gebätt, -wagä, -zuug, -ässä, z Chilä tuä, füüfi
bättä
liächt, ring, sauft, nüd schwäär, äs hed gliächtät
ä Luftibus …
äs Liidä, z leidwärchä, ds Leid wüüschä, leids Wättär,
Leidhelgäli
liidä, ärliidä, äs mag si nüd värliidä, äs mag si nüd värträägä
sünd und schaad, ja äbä, äs gaad äbä nüüd, ärliidä, vär-,
värleidä
Liirä, Ankäliirä, appäliirä, umäliirä, liirum laarum
Löffulschtiil
värtlehnä, värtlehnts sött mä widär umägää
Liim, Liimsüüdär, liimä, Liimbachär, FN Laimbacher
Leinä, aabbundä umäfüärä, gfangäs Veh, Wöschhänki
Liinä, liinis wäbä, Liinööl, Liilachä (Bett-Tuäch)
liislig, liisligä i d Chilä inägaa
52
Leiter
Lenz
Lernen
Leonhard
lesen
letzt
leuchten
leugnen
Leute
Leutnant
Leventina
Leviten
Liane
Libelle
Licht
lieb
lieben
liebkosen
lieblich
Liebling
Lied
liederlich
liegen
liggligä, äs hed
Liegenschaft
Lilie
linde
Linde
Lineal
Linie
links
lispeln
Loch
locken
locker
Löffel
Leitärä, Leitärli, Leitäräwagä, Leitäräwald
Länz: alts Woort für Früälig ds Länzä chömid vom änä
Loränz
i dr Schuäl leert mä läsä, schriibä, rächnä. ussäleerä, ä
Leerlig, d Leer
das isch bi üüs ä Liäni, z Fillggau heds is obärä und is
undärä Liänis ds Liänätfranzä, ds Josebliänis, ds Bliänis
läsä, Läsibuäch, ich lisä, du lisisch, är list, mr läsid, hend
gläsä, i lääs nu mee
ds letscht Woort, nächtig, vornächtig, fäärä, vorfäärä, di
voorig Wuchä
Liächt machä, zündä! d Sunnä schiint, äs isch Maaschiin,
eu: lüüchtä
laugnä, ablaugnä
d Lüüt, Landlüüt, allärgattig Lüüt, ä paar Lüütli, was sägid
ächt d Lüüt! vgl. FN Leutenegger, Lütenegger
Lüütänant, Obär-, ObärschtLifänä
dr Cavälantis värläsä
Niälä asä Buäbä hemmr alig Niälä graukt und isch is
schlächt woordä
Wassärhäx, Wassärjumpfärä
Liächt, Liächtär, Liächt aazündä, Liächtmäss, Tootäliächtli,
Nachtliäb, liäbär, am liäbschtä, bis ächli liäb! dr liäb Gott, liäbä
liäbä Gugguu!
gäärä haa, mögä, schmeichlä wenä Chatz
ä Schmutz gää, äs Ähli gää, bäärtälä.
schonu schöön! gmögig
Schatz, Liäbschti usw. ä Chääsbuäb
Liäd, Liädär, Liädli, Chiläliäd, Lumpälied, Liädärbuäch,
Juuzliäd, i chönnt drvoo äs Liädli singä!
ghudlät, gfeckärät, gschelmät
liggä, ab-, umä-, zwee Schtund gu liggä wett i nu einisch!
liggäts (Graas adär Heu)
Land mit Huus und Gadä
Ilgä, Füürilgä, Goldroosä
lint, leeb ä leebä Wind, linti Birä, lints Fleisch, lintä Chääs,
lintä Bodä, i dr Linti, neu: weich weich, hart
Lindäbaum, Lindäblüätä-Thee, lindäbaumis Holz isch lindt
i dr Schuäl bruucht mä Lingär, dr Lehrär bruucht ä zum
Tatzä gää
ds Schuälheft hed Lingä ader Hüüsli
linggs, i dr linggä Hand, Linggshändär, ds Linggis
liislig redä, lischplä
Loch, Bäärä-, Höll-, Roggä-, Chrääjä-, Baabi-, Pest-, Löchär,
Löchli, ä Höhli, ä Tuälä, Alp vor dä Löchärä
zöökä
lugg, lugg laa, äs luggät, ä luggä Kafi, äs lodälät, äs isch
blöössäli
Löfful, Löffäli, löfflä, löffälä, Schuälöfful, liirum larum
53
Lohn
Lore
löschen
lose
lösen
Lourdes
Löwe
Löwenzahn
Lücke
Luft
Lugano
lügen
Lump
Lumpen
Lunge
lupfen
Lust
lustig
Luzern
-Löffulschtiil!
dr Loo übärchoo, um Gottsloo gwärchät, Machärloo,
Träägärloo
Rollwägäli
löschä, Füür, Cheerzä, Liächt, Löschhorä, …
blöössäli, nüd bhabä, äs lodälät
löösä, äs Räätsul, ä Chnopf, ä …
Wassär löösä
uf Loordes (Luurdes) gu wallfaarä
ä Leu, i Leuä ds Schwyz eis gu trinkä, Fam.Nam. Leu LU
neu: Löö, Lööwä
Sunnäwirbul (Taraxacum), d Leuizänd hend käni Schaartä
Lückä, BL GL Lugge, Zändlückä, i dä Lückä z Schwyz
Luft, Lüftli, i dä Lüftä, lüftä, äs luftät, äs gid Duurzuug,
a Luftibus, Luftzuug, Naawind, ä Tuusch isch nachächoo,
lüftälä
alt: Lauis
ä lüügsch! das isch glogä! das isch ä Luug! lüügä we
ddruckt, schwälmälä. Böses Wort „Du lügst“ HK I 1342,
1450
ä Lump, ä Lumpähund, ä Fötzul, värlumpä, umälumpä,
Lumpäliädli
Wäschlumpä, Putzlümpä, Lumpäsammlär, äs Lümpli,
Lumpäzüüg
Lunggä, är heds uf dr Lunggä, Lunggächruut, Lunggäschtiich
neu: Lungä
lüpffä, lüpfig, Lupf, Lüpfschtei
äs zängglät eim, äs zängglät mi gar nüd
luschtig, lüschtigär, am lüschtigschtä, ä Lüschtägi hends
z Luzäärä, im Luzäärnär Biät neu: Luzäärn,
54
flätt hüntsch sauft umgkehrt M
machen
mächtig
Mädchen
Magd
Magen
mager
magisch
mähen
Mähne
Mahnung
Mähre
Mai
Mais
Makel
Mal
Malen
Mamma
man
manche
manchmal
Mann
Männertreu
männiglich
Mangel
mangelhaft
mangeln
Mantel
March
Marder
Margriten
Maria
Makaroni
Margrit
Markt
Marmelade
machä, gmacht, machid einisch! i miäch nu ä chli lengär!
Huätmachär, Schuä-, Schindlä-, Tisch-, Machär-Loh,
mächtig, usinnig grooss
Maitli, Maitäli, Buäbärollä, Wäächsuu, Bubichopf, alti
Maitli, ä Maitsch
Diänschtmaitli, Chindär-, Aagschtellti, Chöchäni,
Putzäri, Serviäräri, Frälein, Frölein, hee!
Magä, Mägä, Magäbittär, Magäweh, Schwaartämagä
Magärmilch, -heu, magärä Chääs, Megerlimuki, Plegär,
Megärlig
värzaubärät, mid Zaubärchraft
määjä, nächä-, inä-, voormääjä, Maad, Madä,
dr Kappälaan hed nu grad schön mögä nachägmääjä!!
hütt hends Mähmaschinä und Mähmatöörli!
ä Härä, ä Tschuupp, ds Tschuuppä
ä söttisch dänn öppä! neu: Mahnig, mahnä
Märä (LG IV 257) vgl. Mährenhorn BE > Stute, Hengst
im Maiä isch alls im Bluäscht, -riisli im Wald, -pfiiffä,
-chäfär, Maiandacht
Baläntä, -brii, Prösum; neu: äs Duränand, ä Schtriit
Fläckä, Fählär, Tollggä,
eismaal, viilmaal, jedäsmaal, alämaal, käsmaal
maalä, Maalär, ds Maalärs, Maalbüächli, mid Farb
aaschtriichä
Muätti, Mämmi, Mammi > Mutter
mä: mä saids, mä ghöörts, mä siig, mä sött
wänn mängä Maa wüssti, was mängä Maa wäär .. etlächi
mängisch, mängsmaal, ä siä wohl und ä siä nüüd
Maa, Chachäli-, Land-, Leh-, Hung-, Chilä-,Chriäsi-,
Kaländär-, Puurä-, Mannä, -volch, -siitä, Männdli, Männdäli,
Männdul, Manöggul, wildi Mannä, Männdäli gschauä, ds
Männdli machä..
Luus-Chölbli, Choolröösäli, >Weibertreu?
all, ä jedä, ä niädärä
di nass Wösch dur d Mangul laa
schlufig, schlufä, Schlufi, Schlufänä >nachlässig
äs fäält, isch nüd umä, mä sötts haa, äs manglät
Mantul, Mäntäli, Pelläriinä, Kaputt, Burnus
Maarch, -schtei, maarchä, i dr Maarch ussä,
Ännätmaarch:Urnär Bodä
ä Maardär, äs Wisäli, äs Härmäli, …
Geissblüämli, Johannis-Bluämä. Värsli zum
Abblettärä: hüüraatä, ledig bliibä, is Chloschtär gaa
Maria, Muättärgottes, Liäbfrauäschüäli, -Mäntäli
Marii, Mariili, ds Josebmarijässä, Marijä, Maritsch
Magäronä, bborti adär unbborti? Älplärmagäronä,
Margriit, Griitli, Margreet, Greeti, Rita.
Määrcht, Veemäärcht, määrchtä, värmäärchtä
Latwärgä
55
März
Marsch
Masche
Maschine
Maske
Mass
Matte
Mauer
Mauersegler
Maul
Maulgeige
Maulschelle
Maultrommel
Maulwurf
Maurer
Maurus
Maus
Mäusebussard
meckern
Medaille
Meer
Mehl
Mehlbaum
mehr
mehrmal
mein
Meineid
meinen
meinetwegen
Meisen
Meisrind
Meister
meistern
Melkgeschirr
melken
Meerzä, -schnee, -blüämli, -fläckä, -wassär isch guät für d
Augä
Marsch blaasä, - machä, Abmarsch, Voor-, Rück-,
marschiärä, Marsch!
Maschä, Lätsch
Maschinä, Maschinäli, maschinälä,
Gfättärlimaschinä
Maschgärli, Maschgäraadä, maschgäräädlä
Määs, ds Määs nää, Määs haa, Augämäss, ä Meetär
Matt, Mattli, Mattä, Mättäli, Adel-, Gross-, Klein-,
Pfarr-, Kirch-, Ober-, Nieder-, Haus- ….
Muurä, Schtei-, Schnee-, Mugärli-, Muurär, äs
gmuuräts Huus, Müürli, vgl. Maur ZH, Mur FR
Schpiir, Schpiirä
Muul, -Oorgäli, -esul, -tiär, Muli, muulfuul, Müüli,
muulä, Schnotzä, Schnötzli, Schnorä, Schnörrli, Maulaffe
Muulaff, giinaffä, Muulaffä feilhaa
Muul-Giigä = äs Trümpi
eis ufs Muul gää, eim ufs Muul schla
Trümpi, trümpänä,
Schäärmuus
Muurär, muurä, gmuurät vgl.F.N. Maurer, Murer,
Aufdermaur. Ortsnamen: Mur FR, Maur ZH
Mauri, ds Meitschä Mauri, ds Chroonäwirts Mauri
Muus, Müüs, Müüsli, Schpitzmuus, Schäär-, Flädär-,
Mützgär, Müüsäbalm, muusaarm, muusschteitood,
Muusgsicht, -Hüffä, -Fallä, Muusär
Hüändärdiäb, Huändär-Schelm
d Geiss machid me e e , tüänd begänä, meckärä,
d Lüüt reklamiärid, sind greupfrääsig
äs Zeichäli
ds Meer, di grooss Guntä, Meersüüli
Mähl, -sack, -suppä, -brii, -brüäi, -wurm, gmählät,
gmälbät
Mählbaum ( LG III)
meh, nu meh, nümmä meh, di mehärä, ds grooss
Mehr, di Mehbessärä
äs par Maal, mängsmaal, gad ä siä
mi Vatter, mi Muättär, mis Goof, miinä, miini, mii
du meineidigä huärä Cheib!
böses Wort „Meineid“ (HK I 1450)
meinä, was meintsch? gmeint, ä Meinig, äs isch mäni
Ziit, mä meint äs sött nüd chönnä sii!
mägämiinä, mägämiinämiäraa, a miär z liäb?
Choolmeisli, Blau-, Schpiägulzwei Jaar alts Rind, wo nu nüd treid mies, minderjährig
weer isch daa dr Meischtär?
meischtärä, ärledigä, magsch um meischtär?
Mälchschtuäl, Mälchtärli, Süü- (1764/5 LG V SäuMälchteren), eim ds Mälchtärli äwägnää, Muttli
mälchä, Mälchgadä, -taal, mälch, mälchig, i muäss
56
Menge
Mensch
Menschenalter
Menzingen ZG
merken
merkwürdig
messen
Messer
Messing
Metzger
mies
Mieter
Milch
Minderheit
minderjährig
minderwertig
Mirabelle
Mist
missachten
Missbehagen
missbilligen
missbrauchen
missen
Missetat
missgeraten
missgönnen
Missgeburt
Missgeschick
misshandlen
misslaunig
misslich
Missmasch
Misstrauen
missverständlich
Mittag
Mitte
Mittelland
Mittwoch
möchte
Modell
Moder
uf Mälchis hei, na Mälchis han i dä drwiil
ä Huuffä Lüüt, ä Tschupplä, hüüffäwiis,
tschuppläwiis, ä Braschlätä
ä Mäntsch, mäntschämügli, kä seelä Mäntsch umä
öppän 80 Jahr, und was drübär isch, isch nümmä alls
ds Mänzigän änä, ussä
hesch äs gmerkt? drgliichä tuä
gschpässig, huärä gschpässig, aartig
mässä, Fiäbärmässär, värmässä, Mässband, Meetär
1) Mässär, -fabrik, Metzgärmässär, Militäär-, Sack-,
Mässärli, ä Hegul (billigs Buäbä-Mässär)
2)Fiäbärmässär, Weermi-, Hööchi-, Teuffi-, LuftdruckMösch, möschigs Gschiir
Metzgär, Metzg, Metzgärii, Huus-Metzgätä, Metzgärmässär
schlächt, nüüd wärt, mesänä >Meisrind
Huuslüüt hend ä Huusig z Lee
Milchhuusli, -kafi, -maa, -suppä, -zänd, -riis, -rind
Geissmilch, Chuä-, Schleg-, Suuffi, uf der Milch heds
Feim, mid Milch macht mä Zigär, Fänz. Milchlig.
di Mindärä uf dr Landsgmeind,
mindärjährig, meis >Meisrind
ä mindärä, halbbatzig, Töggälizüüg, Schund
Baringäli
mischtä, Mischtchübul, -beet, -huuffä, -fink, - kärli,
Mischt aaleggä, Mischt machä, Mischtwärfär
einä uf dr Siitä laa, für nüüd nää
äs gfallt eim gaar nüüd
das hätt i dä gaar nüd gäärä
für öppis bruuchä, wo mä nüd dörfti
wän eim öppis fählt vermissen
öppis wüäschts ttaa
nüd graatä, värgraatä
magsch äs eim nüd gönnä?
ä Gfähltä, äs Gfählts
äs Ungfehl, än ungfeligä Puur, ä schööni Gschicht!
plaagä, kuijoniärä
gaar kä guäti Luunä, hässig
gaar nüd gschiid, …
äs Gaggälaari-Züüg
Uvärtruuwä, än uvärtruuwätä Chogä
das chönnt mä lätz värschtah
Mitaag, was isisch da? – ds Zmittaag!
zmitzt innä, zmitzt drininnä, Mettlä, Mittibärg,
Midwuchä, Mitti Monät, - Jahr, -Faschtä, -Wuchä
Mittulland, Undärland, Flachland, Mettlä
Midwuchä isch ä Taag und ä kä Wuchä, äschlichä
Midwuchä
i hätt. i sött. i wett. dr Hätti und dr Wetti sind Brüädärä
gsii und hend beed nüüd ghaa!
äs Modul, am Modul aa ärchännä, äs Mödäli Ankä
Muär, muärälä
57
Moffel
mögen
möglich
Mohr
Möhre
Molke
Molch
Molkerei
Monat
Mönch
Mond
Montag
Moor
Moos
Moräne
Morast
Mord
Morgen
Mörser
Most
Motor
Mücke
müde
müden
Muffel
Muff
muff
muffeln
muffig
Mühe
mühelos
muhen
Mühle
mühsam
Mulde
Müll
Mumps
Mumpitz
Mund
munden
Mundvoll
munter
Mufful
magsch das lüpfä? mögid iär das ässä?
„äs Puuräbuäbli mag i nüüd ..“
mügli, das chönnt mä nu, das wäär nu zum machä
ä Negär, ä Schwarzä, ä Moorächopf
Ruäbä, Rüäbli
Mulchä, Siirtä, Suuffi
ä Rägämolä, äs Mööni
wos allärlei us Milch machid und värchaufid
ä Monät, zwölf Mönät sind äs Jaar, ä niädärä Monät
viil Münchä heds früänär z Münchä ghaa
dr Maaschiin, Nachtbuäbä-Sunnä, im Maaschiin gu
schiifaarä, holzä: obsigänds, nidsigänds!
Määndig, Güdulmäändig, Ooschtär-,
Pfingscht-,
Pfaffäsunntig
Sumpf, Riäd, nassäs Land
Miäs, miäsig, Miäsärä (Heuberg), gu Miäs holä
Gandeggä
nassä Dräck, wo mä scher värschlüüft, ä Miänggis,
Muär, muärälä
Moordioo! Möördär, gmöördärät, Toodschlaag (HK
II 197), moordsmäässig, moords Chaib
Guätä Morgäd, guäts Mörgäli, z Morgäd ässä, z
waarms ässä, Morgäland, moorä, moorädess, übärmoorä
Mörschul, mörschlä am Fronliichnam
Moscht, Möschtälär, Süässmoscht, Nüüwä-, Suurä-,
moschtä, möschtälä
ä Matoor, ä Töff, dr Matoor aalaa
Muggä, Muggätanz, Schtächmuggä: Walsärli, Bräämä, …
müäd, müüch, fuul, Meerzäfüüli, ä Müädi ghaa
müädä, hed gmüädät bis ärs übärchoo hed
Mufflä, Muffi
Pelzschtooss, Handweermär
müäd, schlächti Luunä
mufflä we d Chüngul
müffälä, möfflä
Müä, ä Plaagärii
ja sauft, liächt, ring
d Chüä tüänd muuä
ä Müli, mid um ä Wassärraad, di alt Müli (Riäd,
Bödäli), Kafimüli, Sagämüli, Pfäffärmüli
schträngwärchig, schwäär
ä Tuälä im Land; ä Güsulbännä
Abfall
Guttärä im Hals, Mumpf
dummä Chabis
Muul, Müülär, Müüli, ä Mumpflä, Muuloorgäli, Muulgiigä
Maul
äs isch guät zum ässä, äs isch ä Schmaus
ä Mumpflä, mumpflä
täful, tifig, läbig, ärwachät
58
Muota
Muotathal
mürbe
Murgang
Murmel
Murmeltier
murren
Mus
Musik
Muskatnuss
Muskelpaket
Muskelkater
müssen
Mutter
Mütze
d Muättaa
Muätitaal, muätitaalärä, Muätitaalär Juuzär
murb, der Braatis isch guät murb, murbä Chääs
ä Schlipf >Schlipfau (Iberg) > Rüfe,
farbägi Glaas-chügäli für ä Chugälischtändär
Mungg, Munggä, gu munggnä, Munggäschmalz
murä, tüänd au ä chli mürälä! murä wenä Hund
Muäs, Öpful-, Früchtä-, ..
Muusig, Blaas-, Bläch-, Fäld-, Tanz-, Chatzä-, Huus-Muusig
machä: bäsälä, löffälä, tätschlä
„Muschgätnuss für ä päpschtlichä Nuntius“
Muus, Müüs
wänn d Müüs weh tüänd, d’Hüntschi
müässä, i muäs, du muäsch, si müänd, si hend
müässä, är müässti
1) Muättär, Muätti, Müättärli, Müättärä, -Värein,
Muättärtitti, -maal, -gottes;
2) ä Muättärä (Schraubenverschluss)
Chappä, Dächlichappä, Schuurpf
59
Flätt hüntsch sauft umgkehrt N
Nabel
nach
Nachbar
nachdem
Nachgeburt
nacheinander
nachher
nachhineins
nachholen
nachlassen
nachlässig
nachmachen
Nachmittag
Nachspeise
Nacht
Nachtlager
nachtragen
nachträglich
Nachtvogel
nachundnach
Nacken
nackt
Nadel
Naadulbäum
Nagel
nagen
Nagetiere
nahe
nähen
Nahrung
nahrhaft
Name
Napf
Buuchnabul, Näbul - hend iär viil Näbul im Tal? öppä
driituusig!
nä Chiläs, na Mälchis, nachum Ässä, na dr Schuäl, nachum
ABC, Naachheiligtääg
Nachpuur, Nachpuurä, Nachpüüräni
sid ass är eltär isch, isch är au ä chli gschiidär > seitdem
bim Veh: d Richti, bi dä Frauä: dr Muättär-Chuächä ??
eis nachum andärä, fortzuä, änandärä nachä
drnaa hends ggässä, drnaa sinds ggangä - äsoo schöön heds
alig gheissä bim Gschichtä värzellä, etz heissts allpott, neu:
nachhäär, nächäthärä
hindädrii sinds alig gschiidär
nachäholä
ds Seil laad nachä, neu: nah, der Heiland hed Sündä und
Schuldä nachäglaa
hiiläässig, värhiiläässigä, schlufig > mangelhaft
nachämachä isch liächtär wedär sälbär ärfindä
Namittaag, im Namittag ussä
drübärinä gids nu öppis
Nachthafä, -Buäbä, -Liächtli, -Wandlä, -Vogul, -Hämli,
-Tischli, nächtig, vornächtig, übärnachtä, Übärnächtlär, äs
isch timmäri heitäri Nacht, nachtä, mauglä, hinäd
äs Gligär
eims nu lang füürhaa adär nachäträägä; eim dr Rucksack
nachäträägä
hindädrii,
Geissböbi
nachätwärtsi sind all daagsii
Gnick Gnickgruuppär
blutt, füdläblutt, blooss, Blüttlär
Naadlä, Chriis-, Gufä, -püntäli, is Naadläloch iifädlä,
Nagul, Negäl, Negäli, naglä, värnaglä >Nelken
Fingärnagul, Zechä-, Riis-, Schuä-, nigulnagulnüü, Nagulfluä
NAGÄ, gNAGI
Müüs, …
nooch, nööchär, am nööchschtä, i dr Nööchi, äs noochät, uf
eim obä
büätzä, Büätzärii, Büätzär, Büätzäri, Büätzmaschinä,
aabüätzä, zämäöppis zum Ässä und Trinkä
fuärig, das fuärät
Nämä, Nämäli, nämälä, was hesch du für ä Namä?
Voornamä, Gschlächt?
wänn hesch Namästaag? am Namän aa bisch du nüd ä
hiäsigä
1) ä Napf zum schöpfä (1764/5 LG V „Zigernapf“) - 2) Berg:
a) Napf zobärischt am
Schwarz Schtock (ä Tuälä), b)
Napf LU/BE (ä rundä Chopf)
60
Napoleon
Narren
Narzisse
naschen
Nase
Nasenschleim
Naseweis
nass
Nastuch
Nebel
neben
necken
Neffe
Neger
nehmen
Nelken
neiden
nein
Neinstimmen
nennen
Nest
nett
neu
Neuneuerdings
neugierig
neun
nicht
Nichte
nichts
Nichtsnutz
ä Nappäliööndlär isch früänär goldigs Gäld gsii
Naräziit -gwand, -tanz, -bei, -määssig, a eim dr Narä frässä,
zum Narä haa ..
Gaggälaari
Schtäärnäbluämä
schleunä, was hesch gschleunät?
Naasä, Obsi-, Haaggä-, Schnudär-, Naasätröpfli, -bööggä, schnüützä, -ring, -blüätä, a dr Naasä nää, am Nääsäli, am
Nääsli, im Viärwaldstettersee heds zwee Naasä,
d Franzoosä redid dur d Naasä.
Schnudärnaas, schnudärä, Schnudärlumpä,
du chliinä Schnuufär! hesch eistär d Naasä zvordärisch!
Gwundärnaas! Wundärnaas!
nass, nessär, am nessäschtä, flätschtropfätnass, ds Nassä,
bachnass, chatzFazzäneetli vom ital. Fazzoletto
Näful, Näfäli, gnäflät, värnäflä, di ussärä hend Näbul,
näfulheilä > Nabel
drnäbä, drnäbät, näbätzuä, -inä, -ussä, -uusä, -fürä,
Näbätschtubä
Näbätsi (WC), Näbäwääg, Näbäthoochziitär, Näppänalp,
näbätum Tisch
plaagä, schuriglä, schineglä, hasäliärä, gauggälä,
scharwänzlä
Gschwüschtertibuäb
ä Schwarzä, ä Moorächopf, Nicknegärlibüchsä, Negärli gu
wiissgä
nää, ich nimä, du niisch, är niid , mr nänd, hend gnuu, i nääm
nu mee, nim!
Nägäli, Nägälibäärg, Nägälär, Nägälichöpflli zum
Süüdfleisch chochä
värgönnä vor Niid, niidig wenä Chogä
nei, nä ä, ä ä, nänei, nei abär au! ä kä Bitz!
ds Gägämehr a dr Landsgmeind
we heissisch du? we said mä dem? was hed das für ä Namä?
äs Näscht, d Nischtärä, Vogul-Näscht, iinäschtä
ä friinä Maa, ä friini Frau, äs friis Maitli, diänägi Lüüt
nüü, nüüwä Moscht, nüüs Jaar, öppis nüüs, nigulnagulnüü
Nüüäburg, Nüühuus, Nüühundänä, Nüümatt
scho widär öppis nüüs
a Gwundärnaas, das niid mi wundär, äs gwundärät ein
äs isch Nüüni, glii nüünzgi, nüünänüünzg, ds Näll bim Jassä,
Nüüni-Schtei, nüün Chaartä vo jedär Farb,
är chund nüd, är gaad nüd, übärhaupt nüd, nümmä,
nüggärhüntsch:das letschti töönt we „kumbaya“, abär äs isch
öppis.
Gschwüschtärdi-Maitli, Ähnetli
nüüd, gaar nüüd, übärhaupt nüüd, mid nüüd aagfangä, niä
niänä nüüd , äs isch alls für d Chatz! kä Bitz, kä Fätzä
Tschümpul, Tschumpul, Tschümpärli, Plegär, Lööli, Lappi,
Gooli, Eichlä
61
nie
Niederniedrig
niemand
Niemandsland
nirgendwo
niessen
Nikolaus
Nische
noch
Not
Notdurft
notdürftig
notwendig
November
nüchtern
nur
Nuss
niä, niä niänä nüüd, ä käs maal,
Nidärbärgär, Nidärdoorf, Nidärischt (Nideröst) >ober
-geschlagen tuucht, am Bodä
hütt hends nidäri Türsellä gägä früänär, nidärär, dr
nidärischt (FN Nideröst) äs Tätschhuus, ä Tätschhuät
niämärt, ä kä Mäntsch, niä niänä ä keinä isch äs gsii
is Pfäffärland
niä niänä äs woo, a käm Ort
nüüssä, ärnüüssä, Hälf dr Gott is Himäli uufä!
dr Chlaus, dr Bruädär Chlaus, dr Chlausäpass UR/GL
äs Eggäli, ä Wiichul, dr Herrgottswinkul
nu, nu niä, nu viil, nur nu wenig, hüüt nu, moorä nu, nu
voorigs, nu medigs
nöötig wäärs, d Wassärnoot anä zääni, di 14 Noothälfär
äs sött einä gu schiissä und gu seichä, aber är darfs im
Schpital nüd äsoo sägä
gad äso gmacht, äs hed blöössäli
nöötig wäärs, aber mängisch nüüd
Novämbär, Wintermonät, Allärseelämonät
nüächtär, uusnüächtärä, früänär hed mä müässä nüächtär sii
zum komuniziärä.
1) chömid nur! 2) äs dörfid nur zwee choo, nur wenig
Nuss, Nüss, Nüssli, nussnä gid schwarzi Händ, Nüss tütschä,
Nusstütschär, Hasulnuss, Baum-, Nussbaum, schpanäschi
Nüssli Fasnacht: Nüsslär, nüsslä, nüsslärä
62
flätt hüntsch sauft - umgkehrt O
ob
Obdach
obdachlos
oben
Ober
oberflächlich
oberhalb
oberirdisch
Oberst
Obhut
obliegen
obwohl
Obst
Obstler
Ochs
öde
Ofen
offen
offensichtlich
Öffnen
Öffnung
oft
ohne
ohnehin
ohneweiteres
oh
Ohnmacht
ohnmächtig
Ohr
Ohrfeige
Ohrenschmaus
Oktober
Öl
„öbs etz wahr siig, ass nümmän alls wahr siig?“
Undärschtand, undäräschtaa, Übärnachtä,
di Huusaarmä hend niänä käs Huus zum undärächoo
obä, -draa, -durä, -hindärä, obänappä, -inä, -uusä, hööch
obä
Obärällmigär, -chällnär, -lüütänant, -lehrär, -chnächt,
-schwöschtär, …
Obärallmig, -alp,- bärg, -dorf, -matt, -eggäli, -iibärig, -huus,
-fluä (Zinglä), -schachä, -land BE, ZH, GR, -schtei
(Föllmis), -wiil (auch ZG,…)
äso obädurä, obänuufchoo,
wiitär obä, ob em andärä, obädraa
ob em Bodä, nüd drundär, obädurä
dr Her Obärscht,-lüütänant, dr obärischt, im obärschtä
schtock
drzuäluägä, gaumä, Obacht gää
öppis wo mä muäss machä
wänn drs scho mängisch gsaid ha, machsch äs gliich widär!
Birä, Chriäsi, Öpful, Truubä, Pfluumä, Zwätschgä und
söttigs, Obstbrief 1440 (HK I)
Trääscht, Kafi Trääscht >Trester
ä zöbälätä Schtiär, äs Mäni, Ochsäblätz, -plätzli, -weid,
-schtriich, -bödäli Ochsäschwanzsuppä, Wirtshuus zum
Ochsä, Ochsäwiirt Wärchochs, Ochsäbluät zum
Pfeischtärlädä root aamaalä oder adär nüüd? adär
andärisch? zwee adär drii? neu: oder
läärnüütig, flätt läär,
Ofä, Öfä, Öfäli, Ofnär, Ofäloch, -bank, -chruckä, -chrapfä
äs isch off, schpeerangulwiit offä, mä cha durä
mäni, dänk, da sinds mäni gfahrä, bisch dänk im Rägä ussä
gsii, dänk!
uuftuä, uufschpeerä, uufghiijä
wo mä cha durä: Loch, Schpalt, Pfeischtär, Türä,
mängisch, mängsmaal, öppädiä, ä siä äsoo und äsiä
ndärisch, gad äsiä
oni, oni öppis, oni Gwand, oni Gäld, obän oni
einäwääg, sowisoo, gliich
sauft, nüüd schöönärs
jee we schöön! jeerä Gott we wüäscht! jeerä Gott und Vattär
au!
är isch ohni Värschtand, äs isch ihm gschwundä
da chasch nüüd machä
Ohr, Öhrli, Ohräläppli, -plampär, -weermär, -grübul,
Ohrfiigä, ä Schmitz, ä Chlapf, chläpfä
Ohräschmaus: öppis värruckt Schöns zum losä (aber viil
modärni
Muusig isch für mich ender äs Ohräweh wedär
än Ohräschmaus!)
Wiimonät, Rosäschranz-Monät
Ööl-bärg, -beeri, -götz, Liinööl, Schteiööl, öölä, di letscht
63
Omelette
Onkel
Opfer
ordentlich
Ordnung
Orgel
originell
Ort
Osten
Ostern
Fruttli,
Otter
oval
Öölig,
Amälettä, Eiärtätsch
Vattär- adär Muättärs Brüädär, Vettär
Opfärschtock, Chilänopfär, opfärä, äs Öpfärli bringä,
Opfärig i dr Mäss
oordäli, oordäli wedäs as d wottisch
Oornig, Süüoornig,
Oorgälä, Öörgäli, Handoorgäli, Muul-, Trüll-, oorgälä
diänig, urchig, eigä
Oort, Öörtli, di sibänöörtägi Schwiiz, di sibän Öörtär, Eiland
im Morgäland, dett wo d Sunnä uufgaad
Ooschtärä, -machä (jä isch si värhiid?), Oschtärei, -Haas, -gloggä, ooschtärä (Erwachsene am Sonntag), ööschtärlä
(Kinder am Montag) vgl. Ostermundingen BE
Chrüüzottär, Fischottär
ablang, buuwääl, eirund, eiförmig
64
Flätt hüntsch sauft umgkehrt P
siehe auch unter B
Pacht
Pack
packen
Paket
Palmen
Pantoffel
Papa
Papier
Parkett
Pass
passen
passieren
Pate
Patin
Patsche
Pech
Pechvogel
Pein
Peitschä
Pelle
Pellkartoffeln
permanent
Pestwurz
Peter
Petersilie
Pfahl
Pfand
Pfanne
Pfarrer
Pfeife
Pfeil
Pfeffer
Pferch
Pferd
Pfingsten
Pflanzen
Pflaume
pflegen
z Lee nää, z Lee haa, Leemaa, (Pächtermatt = Berchtenmatt
(LG I)
Phack, Pöbul
phackä, phäcklä, phackt
Phak, Phäkli, Phäkär,
Schtächpalmä für ä Palmäsunntig
Föötschä, Schläärpli, Finkä
Tädi
Papiir, Phackpapiir, Siidis, Ziitigspapiir
Tütschälibodä, Bageet
1) Uuswiis für übär d Gränzä 2)Pragulpass, Chiänzig-,
Guggälid Schuä passäd mr nüd; am Fuchs gu passä, passä, aa-,
uufäs muäss viil passiärä, bis nüüd passiärt!
Götti, Göttibuäb
Gottä, Gottämaitli
schöön inäghiid, ..
Pächschuä, -pfändli, ..
allpott värhiid dem alls ..
Plaag, plaagä, schigganiärä, pläägälä
Geislä, geislächlepfä, Geisläzwick
Feim, Hültschä,
Hültäschägumäli
aläwiil, di ganz Ziit, eistär, dur alls durä
Dächlichruut
Beetär, Beetärli (Peterli), Pheetsch
Beetärli im Gartä
Schtuud, Schtangä, Pfahlbuuär
pfändä, Pfandweibul (der huärä Schelm), ds Pfandweibuls,
Pfändälär, Pfändär-schpiil
Pfannä, -teckul, -ribul, -schtiil, -flick, -schtock, -chnächt,
Zündpfannä, LochPfarr, -huus, -hälfär, -chöchi, -mattli, -pfruänd, -blatt,
„Chilämaa“„und wänns dr Pfarrer nüd mag liidä, sä gänd
ihm ..“ ds Pfarrs Blätz
Pfiiffä, -teckul, Pfiiffli, Fingärpfiifä, Tubak-, Oorgul-, Maiä-,
SackPfiil, Pfiiläschiässä, ds Pfylä
Pfäffär, -land, -müli, -chöräli
Färch, Fäärich, Schaafpfärchbodä
Ross, -gadä, -bollä, -cheschtänä, Rössli, -riitä, ä Choli, ä
Schimmul, ä Walach Ross
Pfingschtä, Pfingschtroosä, -määndig
alls Gwächs wos gid, wo mä cha setzä, ä Pflanzblätz
Pfluumä, -Chärä, Pflüümli
luägä, gaumä, Obacht gää, Aarmäpflääg, Chrankä-, Pflägär
65
pflücken
Pfote
Pfriem
Pfropfen
pfropfen
Pfütze
Philipp
Pickel
picken
Piemont
piesacken
Pimpernelle
Pius
Pilz
Pinsel
Pinzette
plagen
Planke
planschen
plappern
Plateau
plätschern
Platte
Platz
platzen
Platzmangel
Platzregen
plaudern
Plaudertasche
Pleite
plötzlich
plump
plündern
pochen
Polenta
Polizei
poltern
Posse
POST
prächtig
prall
prallen
beeränä, chriäsänä, öpfälä, blüämälä, Birä abzeeerä,..
Taappä, Tääppli, nüd alls värtaappä! Tatzä übärchoo vom
Lehrär
Ahlä
Zapfä, -ziär, -guu, Zäpfä, Zäpfli,
Bäum zwiijä, zwiijäti Bäum
Guntä, Güntä, Güntli, Flöösch, di grooss Guntä, > von
Gunten BE
Filipp, dr Lipsch, ds Lipschä, Liiplis Büäl
Bickul, bicklä, Gumälibickul
d Vögel tüänd Chöräli bickä
Bemunt
kuijoniärä, > plagen
„ässid Schtränzä und Bibärnällä!“
Phiäss, Phiitsch, ds Phiitschä
Schwümmli, Schteipilz, gu pilznä
Bämsul, Bämsäli, Binsul, Binsäli
Chlüppli > Kluppe
plaagä, ä plaagätä Maa, guginiärä, kuijoniärä, pläägälä
Plangg, -schtock, Planggä, Plänggäli, Leitplankä, Rootplangg
(Waldi), Ruch- (Liiplis), ä dickä adär ä langä Ladä Flanke
schwadärä
plappärä, plodärä, äs Plödär, ä Plodäri, pauppälä, parlä, ds
Parlis
äs Äbnät, ä Bodä i dr Hööchi
tschodärä, tschödärlä, brünzlä
Plattä, -bach, -bächlärs, -tisch, -weidli, Tischplattä, i dä
Plattä, plattäbä, -voll, plättälä, Plättlimachär,
Platz, Chilä-, Määrcht-, ä Blätz Land, Ochsäplätz, Pfarrärs-,
isch da Platz? Platz gää, haa, machä >Raum
äs hed d Blaatärä värjagt; us dem Gschäft isch nüüd uusächo
kä Platz
äs rägnät we värruckt
plodärä, ä Plodäri, äs Plödär, paupälä, parlä, ds Parlis,
„ich kann dann värdammt sauft hochdeutsch ploderen“
ä Plodäri, äs Paupäli
z Lumpä ghiijä
einärsmaal, gääch,
untappät
in än andäri Huusig ziä, alls gu schtälä, dr Alpplundär, ä
Plundär
chlopfä, a d Türä chlopfä, popplä
Baläntä, -brii, -chuächä, Prösum, (Gusulbaläntä UR)
Polizii, Polizischt, Lantegär
Lärm machä, chiippä, riglä
äs Schtückli, ä Naräschtreich
Poscht, -büüro, -auto, -haltär, -sack, Poscht Adolfs, Poscht
Peetärs
gad ächli schöön, schonu schöön
bräätägi Sunnä, phabävoll, gschteckät voll
in ein inäschiässä
66
prallvoll
prasseln
prekär
prellen
Preussen
Privat
Prügel
prügeln
puffen
Puffer
Pullover
Pumpernikel
Punkt
Puppe
purzeln
Pustel
Putsch
putzen
flätt voll, tätsch voll
bräglä, bbräglät, Brägul (Beeri-, Chriäsi-) braschlä
wos äso bbraschlät heig, siig är i Gadä durä gu liggä
nüd guät, äs chönnti fäälä, schlimm
an öppis anäschiässä, Prällbock; bschiissä
Prüüssä, ds Prüüsä (Nideröst im Huobli)
siis, miis, üüsärs, äs Eigä, äs Eigäli, ds Eigälärs
Brügul, Brügulwääg
ärschlaa, uustätschä, värschlaa, värhauä, änand schteckä
ächli püffä, as är värwachät
Gumälischtunggis
Lismär
Pumperseeli (LG III)
ä Punkt, zwee Pünkt, äs Pünktli, punktä
Titti, -stubä, -gwand, -züüg, tittälä, bääbälä
büürzlä, übärbüürzlä, Büürzulbaum, baumbüürzlä >Bürzel
Büüssäli
am Teufbach isch schonu ä Putsch choo!
d Schuä butzä: heds d Muättär putzt? äs hed ä Birä putzt,
Butzänalp, Guttäräbutzär
67
flätt hüntsch sauft umgkehrt Q
Quacksalber
Quadrat
Qual, quälen
Quantum
Quark
Quatember
Quaste
Quatsch
Quecksilber
Quelle
quengeln
quer
querfeldein
Querholz
Querkopf
quetschen
Quetschung
quicklebendig
quietschen
Quirinus
quirlen
quitt
Quitten
Hölzlitoktär, Brunzgschauär
viärggeggät, all Siitä gliich lang, ä Qädi
Plaag, plaagä, guginiärä, schindä, schuriglä
we viil? ä Schübul, värquantä
Frischchääs
Quatämbär, äs Viärtuljahr, Quatämbärchind ?
Bäusäli, Zottlä, Zöttäli
dumms Züüg, ä chaibä Chabis
Quäksilbär
Brunnä, Balmäbrünnä, Brünnä zum Seebäärg
chäärä, zwängglä
Twäränä, Twäärmattli, -balkä, -fingär, -hand, -schiit
zwärch, schäärbis, twärätsi gaa
ä Schwibälä
Twärisgrind, Zwinggrind, Schtiärägrind,
tütschä, värtrückä, ä värtätschti Naasä, neu: quätschä
äs hed ä Masä ggää
läbig und luschtig wen äs Gitzi
güüssä wen ä Suu, chiirbschä mid dä Zänd, ruussä
Küriini, ds Küriinis im Riäd (Suter)
rüärä, Rüärei machä
fertig Schluss, flätt fertig, beed gliich aarig
Chüttänä
68
flätt hüntsch sauft umgkehrt R
Rabe
Rabenmutter
Raclette
Rad
Fahrrad
Rafen
Rahm
Rahmen
Rakete
Rammbock
Rank
rank
Rapp
Rappen
rasch
rasen
Rast
rasten
Räuber
Rauch
Räude
Raufe
rau/rauh
Rauhreif
Raum
Rausch
rauschen
Rechen
rechnen
recht
reden
Reding
regen
Regen
Regenbogen
Regenschirm
regieren
Chrääjä, Chrääjänossä, chrää chrää!
ä ganz ä schlächti Muättär
Chääs bräätlät
Raad, Ei-, Zwei-, Drüü-, Viär-, Schpinn-, Redär, Redli, >
Rafä, Dachschparä, nooch adär wiit grafnät,
Niidlä,- zältli, -chübul, gschlagni, gschwungni, Feim, Fänz,
Ankä, Schtunggäwerni
Rahmä, iirahmä, graamät, äs Biigschtell
Rageetä
Chatz am Traagseil, huärä Rammbock!
Rank, Ränk, Ränkli, ränkä, Cheergängli, Cheeri,
Schpitzcheeri
ä raanä Puurscht. äs raans Meitli
ä groossi Sortä Chrääjä, rüäft: rapp rapp
Rappä, Räpplär, Räppli, rappägi Chräpfli, Milchrappä, kä
rootä Rappä
gschwind, gleitig, tifig, gäng, raass
faarä we värruckt, schiässä, schpränggä
Rast bim werinä, Chuchi-Rast = ?..
gruäbä in ärä Gruäbi
Räübär, Räübärlis machä, Räubärhöhli
Rauch, rüüchä. Pfiiffä raukä, Rauchärbei, räukälä
Rauchdili, -fang, -fleisch, -chammärä, -schtübli, Fleisch
räükä
Ruudä, ds Veetoktärs Määrtul hed miär ä Chalbärrüüdi
värtribä
Raupfi, raupfä, rupfä, d Raupfi und dr Barneetärmaa
Twäränä Räui, rauhi Huut: Füdläschmiirz
ruuchs Wättär, ä ruuchä Cheib, ruuchs Tuäch, Ruuchwald,
Raupf, graupfätä Schnee und Schnäuz, Riiffä, Gjäch, gjächät
äs Zimmär, ä Platz im Huus, ruumä, >Platz
ä Ruusch haa, zviil gsoffä, hed än Aff, äs Rüüschli
ruuschä, gruuschät
ds Heu zämärächä mid um ä Rächä, ä Schwaarb-Rächä
rächnä, grächnät, Rächnig, Rächnigsheft, Maschinärächnär
rächt, rächts, di rächt Hand, uf dr rächtä Siitä, ä rächtä Maa
redä, si redid, mr hend gredt, i redti nu mee! ä Reed, z Bodä
redä, Redävärcheerä, Uusreed, driiredä, ab-, zuächä-,
z’bescht-, schnorä, ä Schnöri, redä wen äs Buäch plaudern
Redig, dr Redig, di Redigä z Schwyz ussä
rodt di einisch!. är hed si nüd grodt, nüd zum värrodä
äs rägnät, äs gid Rägä, nimms ds Parisool:dr Laublitzär
gaad, inärägnä, anä-, zuächä-, üsäs Taal isch mängisch äs
Rägäloch, äs rägnät we us Chüblä, äs wättärät, ä Rägä wen ä
Gadäwand, ä Blaascht regnen
Rägäbogä. ä Himulsring mid allnä Farbä
Ragäschirm, äs Dach, ä Kniirps, äs Dächli, äs Parisool
regiärä, d Regiärig a dr Frau abgää, äs Regischtär,
69
regnen
Reh
reiben
Reibeisen
reich
reichen
Reichenreichlich
Reichlin
Reichmuth
Reif
reif
Reifen
Reihe
Reim
rein
reinigen
Reis
reisen
reissen
reiten
reizend
Rennen
reuen
Resten
Reuss
reuten
Rhabarber
Rhein
richtig
riechen
Riemen
Ricken
Ring
ringen
ringsum
Rinne
rinnen
Riss
Rock
röcheln
g’regischtärät, drinä regiärä, herrschsüchtig
rägnä, grägnät, wättärä, tschättärä, fletzä, seichä > Regen
äs Reh, Rehli, Rehbock, Rehgeiss, Rehrüggä
riibä, Riibi, Riibiisä, gribnä Chääs, Pfannä-Ribel
Riibiisä: 1)zum Chääs riibä 2) ä wüäschtä, ä wüäschti
riich, riichär, am riichschtä, di Riichä
gib mr d Hand, hol dr Moscht ,bring mr öppis
Riichäbach BE, Riichäburg SZ vgl. ON Richensee LU,
Reichenbach BE
äs isch medä gnuäg, ä Schübul, är redt wen äs Buäch
diä heissid bis üüs Riichli adär ds Juschtä: FN Richli,
Reichlin
diä heissid bi üüs Riichmuät
Riiff, Riiffä, gfrooränä Bodä
ziitig, d Birä am Baum sind ziitig, sind nachä
Fass-Reiffä, , Reiffä schlaa, reifflä
i einär Reiä iischtaa, hindäränand , Ringulreiä machä
Riim, äs riimät, dr Schnitzulbank isch ggriimät >Gedicht
suubär, putzt, heds d Muätter putzt? (d Schuä), >lauter
butzä, Butzlumpä, wäschä, suubär machä
Riis, Milchriis, Risotto, trochä Riis
uf d Reis gaa, äs Reisli machä, Schatz mein Schatz ..
rützä, zeerä, värschränzä, Riisnegul, Glidärsucht, ds Zeerä
chasch riitä, appäriitä, Seilriitä, Riitärössli, „Riitä riitä Rössli
dr Schnee riität >Lawine reizen zängglä, eim dr Hund
aareizä
aamächälig, hübsch
äs Rännä machä, weer am gleitigschtä siig bim lauffä, secklä
das rüüt mi schonu! das chönnt di dä nu rüüä, Rüüw und
Leid, kä Rüüä
ds Voorig, äs Räschtli i dr Muusig adär i dr Weri
Rüüss UR, Rüssbüäl LU, Rüüssegg LU
rüüt, Rüüti Rüütäli, Rüütäli Maitäli, ds Rüütli am See, im
Grüüt schwinden
Rebarbärä, -Muäs, -Kumfitüürä, -Schnittä
Rii, -fäldä, Vordär Rii, Hindär Rii, Riinau, z Basel a miim Rii
ghörig, ghörig und rächt, ghörig hindäränand
schmöcksch öppis? a dä Bluämä schmöckä. (äs schmöckt = äs
schtinkt!)
Riämä, Riämli, Keilriämä, Triichlä-Riämä
dr Rickä SG, Rickäbach, Rickäbachär, von Rickenbach,
Rickäbachärig ä Rick isch appäghiid bim Lismä
Fingärring, Hoochsig-, Pfannä- Böllä, gringlät, Ringulreihä,
Süü ringglä Hosä-Ringg, Ringgälär
schwingä, häärschtä Harnist
z ringulumä
ä Zuug, ä Chälä, ä Risi, ä trochnä Bach durappä, äs Tobul
rünnä, d Wassärleitig rünnt, hed grunnä
ä Schranz i dä Hosä, d Schwiizärgardä hed gschränzti Hosä
Röck, Röckli, Hosärock, Rockbuäbä, Fäckärock
chärchlä
70
Roggen
roh
Röhre
Rolle
Rose
Rosinen
Ross
Rost
rösten
rot
Rotkehlchen
Rüben
ruchlos
Ruck
Rücken
rücken
Rückentrage
rückwärts
Rudel
Rudolf
rufen
rügen
Ruhe
ruhen
rühmen
rühren
rührend
rülpsen
Rumpf
rund
Rundholz
Rundkopf
Runzel
Russ
Russe
rüsten
1)Roggäbrood; 2)Roggäschtöckli, -loch (Roggä >Fels)
raus Fleisch, än unghoblätä Mäntsch, grüäni Wüürscht,
Rohr, Röhrli, Röhrä, ä grossi Röhrä füärä
Rollä im Theater, Rolläguurt, Rölläli, Buäbärollä, Maitli-,
tröölä, Tröölholz, Trööligä, Gäld röllälä, Röllälär, Rollwagä
Roosä, Roosi, Röösli, Rosächranz, Roosä bim Jassä
Schteiroosä, Alpäroosä,“roti Röösli im Gartä ..“, Monte
Rosa VS/F
Wiibeeri
Rössli, Rössär, Rossgadä, -bärg, –bodä, -bolä, -chälä, cheschtänä, -händlär, -geislä, -schwanz, Zum Rössli,
hüppärösslä, rössliriitä, Rössälär, Gfättärliross, >Pferd,
Hengst, Stute, Wallach
1) roschtig, roschtä, roschtfrii; 2) Weid-Rooscht, früänär au
vor dä Fridhööf, uf dr Voorschilä: „da hätti scho lang ä
Weidrooscht gmacht!“ A.Sch.
Rööschti, ggrööschtäts, dr Rööschtigrabä
röötär, Rööti, röötsch, rotlacht, rootä Wii, Roottannä, ds
Rootä (Suter), füür-root, „Rooti Röösli im Gartä .. „ ds
Heichs Röötul, d Röötläri, ds Rootä Seebis, ä Röötul, dr Root,
Rootmatt, -plangg, Rootäbalm, Rootätuä, ds Rootchäppli
Gadä-Röötäli: wäm äs plaagt, gänd d Chüä rooti Milch
Ruäbä, Bodä-, Zuckär-, Fuättär- >Karotten
sataanisch sii und tuä …
passid uuf! äs niid ä Rutz,
ä Rucksack am Rüggä, Rüggäweh, Trääggabäli, ä
Rüggächoorb
äs rückt! äs rückt nämä nüüd!
Rucksack, Trääggabäli, Rüggächoorb, ä Tause
hindärsi, uf dr hindärä Siitä
ä Tschupplä, tschuppläwiis
Ruädi, Ruätsch, ds Ruätschä, d Ruätschäni
rüäffä, rüäffid, grüäft, Bättruäf, hilfioo, füürioo, moordioo
i muäss mit dr chiippä
gänd Ruä! ruäig, schtill! di eebig Ruä
gu gruäbä inärä Gruäbi adär ufum Guutschli
niä rüämä tuäd nüd guät. äs hed mi mögä, i cha nüd rüämä
i dr Suppä rüärä. Schtei rüärä isch öppis andärs >werfen
das mag einä im Gmüät, ä
göörpsä, ä Göörps ablaa
ä Rumpf im Schtrumpf, är isch amänä Rumpf, Rümpfli,
grumpfät
rund, ründär, am ründschtä, rumdumä, Rundchopf, Mutsch
(Chopf ohni Horä), gmutschät, rundä, abrundä
Rugäl, Rugäli, rugälä
ä Mutsch, Mütschä, Mutschigrind, gmutschäts Iisä a dä
Griffschuä
Rumpf, Rümpf, Rümpfli, rumpflä, grümpft
Ruäss, äs ruässät, das gid äs Bräämi.
Russ, Russä, Russland, Russä-Chäfär
rüschtä, ab-, uuf-, grächä, reisä
71
rüstig
Rute
Rüti
Rutsch
Rutschbahn
gräch und zwääg
Ruätä, Rüätli, dr Schwanz vom Fuchs,
„Rüütäli Maitäli“, Rüütli, Grüüt, >reuten
Schlipf, schlifärä, gschlifärät, gschlipfät, värtschlipfä
Appäriiti, Reischti, Gleit
72
Flätt hüntsch sauft – umgkehrt S
Saas
sachte
Sack
Säckel
Sage
sagen
Säge
sägen
Sahne
Salamander
Salz
Samstag
Sand
Sapine
Sarg
satt
Satz
Sau
sauber
säubern
sauer
saufen
saugen
Saum
saumen
Saummatt
sausen
sch..
sechs
Seele
See
sehen
sehnen
sehr
Saas-Schwelaui, Saas-Fee VS, Saas GR
aasäässig, anderswo: Maiäsääss
hübschäli, liislig
Sack, Seck, Seckli, secklä, Sackmässär, -gäld,
-pfiiffä, -gumpä, Dudulsack, Schuäl-, Bättul-, Hosä-, ..
Seckul, Gäld-, Seckulmeischtär
was früänär äso änand värzellt hend, Saagäbuäch,
Wandärsaagä, saagähaft
ich sägä, du seisch, är seid, mr sägid, hend gseid, säg!
i seiti nu mee! ich sägäräsdä, vom ghöörä sägä lehrt mä
lüügä
Sagä, Sagi, Sagärii, Baum-, Schpar-, Fuchsschwanz-,
Holz sagä, gsagäts Holz, Sagätä (Sagmähl)
ds Sagärlis, Sagäliäntschlis, Sagäherrs, Sagäwiisuls
Niidlä Rahm
gschpriggläti Rägämolä
salzä, Salzmaa, d Suppä värsalzä >lecken
Samstig, Samstig Aabäd, Sunntig-Voorabäd, Sabat
Sandhuuffä, sändälä, im Sand im Ried, Sandschtei
Zappii, vgl. Sappeure, Zappini (Werksoldaten)
Tootäbaum, Tootächischtä
gnuäg ggässä, sauft gnuäg, flätt gnuäg, äs hed gfuärät
Satz, Ab-, Voor-, Uuf-, Kafi-, Bodä- i d Sätz choo, Gsätzli
Suu, Süü, Süüli, Süüschnotzä, -öhrli, -troog, -rüggä, Süüärii,
Süülis machä, Süülischtöpflä, Meersüüli, Fäärlisuu, WildSchwein, unbeliebt, unangenehm
suubär, süübär, süübärä, süübärli, suubär nüüd, >lauter
suubär machä, ds Land schöönä
1)suur, Suurchruut, suurä Moscht, ä suurä Öpful,
Süürampfärä, süürälä 2) Sürä, Sürälär (LG I)
suuffä, süüffälä, Süfful, im Suff, süffig, Suuffi
suugä, Schtaubsuugär, am Tuumä suugä, lutschä
1) Saum am Gwand,, 2) Saum am Bärg (LG IV),
1) saumä, Säumär 2)säumlä, värsuumä
Saummatt, schpeetär Saumatt, etz Sännmatt (LG 5)
Suusär; lammärs ächli la pfuusä mid um Horämänär
Sch..
sächs, sächsi, sächzg, sächsäsächzg, Sächsilüütä,
z sächstä jassä, das sächsti Gebot
kä Seelä Mäntsch, Seelä-Sunntig, armi Seelä, Heilägi Seelä,
Allärseelä, zwee Seelä i dr Bruscht, Seeläweermär
See, Seeli, Dürr-, Pumpär-, Selisbäärg, Senalp,
z Seebä undä (= in Seewen SZ)
gseh, mr gsend s, mr hends gseh, i gsääch nu meh, luägä,
luägid, aaluägä, gschauä, mä gseetärs aa >Sicht
plangä uf öppis, si hend schonu plangät, Heiweh ghaa
hüntsch, eeländ riich, gottlos fromm, värreckt läbig, huärä
küüsch, värruckt gschiid, usinnig bsinnt, heebsch, moordsmässig, redigiäs, weis wiä, weis we, ganz ä diänigä, g(r)ad
73
Seide
Seife
Seil
sein
sein
seit
seitdem
seither
Seite
selber
selbst
selbstverständlich
Selchfleisch
Sellerie
selten
Semmel
senden
senkrecht
Senn
Sense
September
sesshaft
Sessel
setzen
Setzkopf
seufzen
sicher
sichern
sichtig
sickern
Sieb
sieben
siech
sieden
siegen
siehe
Sigrist
Silber
schöön, -schöön wüäscht, -lang, -ä Schutz, -ächli, gaggäärä,
schonu schöön, -weh,- wüäscht, -lang. neu: sehr
(schonu = schon noch = ?? )
Siidä, Siidis, Siidis-wäbä, siidi(g)s Papiir, Hämli, …
Seipfä, iiseipfä, Seipfäwassär … neu: Seifä
Seil, Seili, Seilär, seilä, Drahtseil, „dr Seiltänzär gu holä!“
Seili gumpä, Seili riitä, Seili schpannä
sii: ich bi, du bisch, är isch, mr sind, si sind gsii, i wäär nu
lengär daa, bis schtill! sind so guät! lachä ä la sii!
mr sind am ässä; si sind am wärchä ..
siis Huus, sii Frau, siini Goofä, siim Huus, siinär Frau, siinä
Goofä, siinär Läbtig
sid as är chrank isch .. sid duä isch andärisch
sid dem isch äs bessär >nachdem
sidhaar, äs isch nu gad ä chli sidär
uf dr lätzä Siitä, im Siitäli, Siitäwald, -schtächä, Wintärsiitä,
Schpäck-, Voor-, di hindär Siitä
sälbär ässä macht feiss, sälbär gmachts isch billigär,
är hed si sälbär ds Läbä gnuu
da sind numedigs d Chrääjä z Fuäss choo >sogar
ja fröhli! uf dr Fiirscht obä chasch fröhli schtah, schlaasch dr
Grind niänä aa! >fröhlich
gselchts, gräuchäräts, düürrs Schwiinis
Zällärich
nüd mängisch, nümmä viil, ..
Weggli
schickä, abschickä, fortschickä, gschuckä
graad uufä, schtändligä, Sänkul, sänklä >wagrecht
Sänn, -hoof, -hüttä, sännä, Säntä, Sännächilbi, -chäppli,
-buäb, -meitli,- muättär, -vattär, -wagä, -tuntschi
Sägässä, Sägässär (Segesser), dängälä, wetzä, määjä
Herbschtmonät, äs herbschtälät
Saas
Sässul, Sässäli, -bahn,-lift, ..
setzä mid Setzlig, absitzä, absetzä, iisetzä, la setzä
Setzgrind, Schtiärägrind
süüftä, bäärschä, ä Süüftänä ablaa
gwüssig, äs hed: ghiid nüd äwägg
sichärä, Sichärig, schpiichärä, drnaa isch äs gwüssig,
Sichärheitsnaadlä ..
wiitsichtig, noochsichtig, Wiitsicht, Nooch-, Voor-, Abwo ds Wassär värschlüüft, Sickärgruäbi, Sänkiloch
siibä, Siänä, Siändli, Siibli
sibä, -tääg, -eggä, -chätzär, -siäch, Sibni, sibäzgi, Sibnär
sibä Zwäärggli hindär dä sibä Bäärgli, sibä Sakramänt,
chrank, huärä Siäch, Siächähuus, värsiächä …
süüdä, Gumälisüüdär, süttig heiss, Gsottnigs, Süüdfleisch
dr eerscht und dr bescht sii, obänuus choo, gwünnä
la da, luäg da, luäg dett, lada hiä wel einä!
Sigärischt, ds Sigärschtä, -Eigä, Hämmlisigärischt
Silbärä, silbärig, silbärdrähtig, Silbärling, Silbärmäntäli
74
singen
sinken
Sinn
sinnlos
Sisikon
Sittenprediger
sitzen
Skapulier
Skelett
Ski
so
sobald
Sod
sodann
sodass
soeben
Sofa
sofern
sofort
Sog
sogar
sogleich
Sohl
Sohn
solang
solche
sollen
Solothurn
Sommer
sonderbar
sondern
sondern
Sonne
Sonntag
Sonnwende
sonst
sosehr
sorgfältig
soviel
sowahr
sowie
silbärni Hoochsig (25 Jahr)
i dr Schuäl hemmr Singä ghaa, mr hend ä Huuffä Liädli
gsungä, Liädärbüächli, Chiläliädär, Lumpäliädli
undärägaa, iighiijä, „lach di hübschäli appä“
dr Siin, d Siin choo, z Siin choo, dr Siin gschwundä
das hed ä kä Siin, das isch für d Chatz
Sisigä ghöört zu Uri, aber d Sisigär redig we Schwyzär
da chömids widär: diä Füdälivärgönnär!
uf um ä Schtuäl hockä, im Gfängnis sii, ä Sitzig, ä Hock
äs Tschappäliär
di läärä Tootäbei sind nu umä gsii
Schii, schiifahre mit Fassduugäli, etz tuät mä wädlä,
früänär isch Telemark Modä gsii mid Chuchirank …
1) soo! so soo! hends zunänand gseid ..
2) as: as wenig as än andärä, as viil as d wotsch
as glii as chasch, as glii as är chund
ä Soodbrunnä heds nu hiä und da im Tal
drnaa hends daas und daas gmacht
dass, damit
gad etz ggangä, oordäli gad etz,
Kanabee, Guutschä, Guutschli
wännt äs wottisch
gad gleitig, gad fertig, änandäränaa
dr Naawind hed schonu zogä, Duurzuug
nu medigs d Chrääjä sind z Fuäss choo
gad gleitig, nu glii einisch, im kuntänänt
Sohl, Bärä-Sohl, >suhlen
Buäb, Buäbä, Buäbämatt, alt: das isch mi Suhn – äsoo hed
üsi Muättär nu hiä und daa gseid
as lang as d Sunnä schiint; as lang as i weiss
„hed etz der huärä Schelm gad zwee ä söttig?“
i sött, si söttid, hättisch söllä, ä söttisch
Soläturä, d Soläturnär
Summär, -vogul (Zwifaltärä), guät gsummärät? „Im Sum-mär
wänns schöön aabär isch und uf dä Alpä grüän …“,
-sprossen Meerzäfläckä, Laubfläckä, värbrägläts Gsicht
gschpässig, nüd we susch, aartig Sonderling ächli än eigänä,
ä Gschpässigä,
bsündrigä
nicht Birnen, sondern Äpfel = Öpful, nüd Birä
Sunnä, -wirbul, -bluämä, -schiin, -siitä, -halb, -dach,
sunnig Fiirscht, Schinhuät, Schinär, äs sunnät
Sunntig, gsunntigät, Sunntigsgwand, -Ziitig, -Ässä,
Wiissä Sunntig, Rosshändlärsunntig
Abcheeri
susch, suscht, susch gaads dä andärisch!
as hüntsch as är hed wellä, är heds nüd mögä
hübschäli, heb ä chli Soorg drzuä
ä söful wen är wott, as viil as är wott..
as wahr as i daa bi!
das chund nu därzuä
75
sowieso
sp…
st…
sudeln
suhlen
Sulz
Sünde
Suppe
einä(s)wägs, einäwäg
sp..
st..
sudlä, äs Sudulheft, a Sudul machä (Entwurf)
Sohl, Bääräsool,
Sulzmatt zvordärisch am Heubärg, Sülzli, Sulzschnee
äs isch ä Sünd, äs gid liächti adär schwääri Sündä,
Toodsündä adär lässlächi Sündä, nur äs Sündäli
bedauerlich (sünd und schaad)
Suppä, Böllä-, Brood-, Chääs-, Gumeli-, Habär-, Iilauf-, Mähl-, Milch-, Wüürschtli-, Ochsäschwanz-, Gigäli-,
Buächschtäbli-
76
flätt hüntsch sauft umgkehrt Sch
Schabernack
Schachtel
Schädel
schaden
Schaf
schaffen
Schale
schälen
schämen
Schand
schänden
scharf
Scharfschiessen
Scharte
Schatten
Schatz
schauen
schaudern
Schaufel
Schaukel
Scheck
Scheffel
scheiden
scheinen
Scheisse
Scheit
Scheitel
scheitern
Schelbert
Schelle
Schelm
schelten
Schemel
schenken
Schenkel
ä luschtigä Schreich, ä Gräuflätä
ä Truckä, äs Truckli, Truckli-Schrank
Tootächopf, Hau(p)tschudälä
äs isch sünd und schaad, äs schadt, hed gschadät
Schadäfreud zeigä: giizgäbälä,
Schaaff, Schaafbock, Schääffli, schääffälä, Schääffär,
schääffis Fleisch, schääffärä, Schaafs-Chelti, -Seckul
schaffä und wärchä,
1) Schalä, Hültschä, , Hültschägumäli;
2) Bächlärä-Schalä, Hofbach-Schalä
Gumäli bschellä, ä Bach iischalä
schämä, schäm di! uusgschämmt, schaamrooti Seelä:
(Selbstmörder, Hingerichtete)
Schand, Bluätschand
ä Schand aatuä, ….
rääss, gschpizgät, gschliffä, ghauig,
schiässä mid gladnum Gwehr…
Hasäschaartä, Sunnäwirbulblettär hend Schaartä
Schattä, -halb, -loch, Schattgadä, schattnig Fiirscht,
übärschiinig, gschwindär wedär ds Schattämändäli!
am Schattä sii = im Gfängnis
„Schatz mein Schatz, reise nicht so weit von mir“
Schätzäli usw Schatzchäschtli, -truckli
gschauä, luägä, Luägärli, Guggeerä, Guggähüürli, Guggäli,
guguus, luäg etz daa! > gucken, sehen
fürchtä, schuudärä
Schuuflä, Schüüfäli, schuuflä, schorä
Giigampfi, Gampiross, giigampfä
Schegg, gscheggäti Chüä und Geiss, äs gscheggäts Ross,
gscheggäts Gwand
ä Muttä, äs Muttärli (>Melkgschirr)
si sind gschidä, d Milch hed si gscheidä, Scheidegg,
Wäägscheidi („scheiden und meiden tut weh“)
schiinä, gschinä, Schiin, Heiligä-, Schinhuät, Schinär,
Schinärli, ds Schinär; äs schiint, abär äs isch nüüd,
d Sunnä schiint räässi
huärä Seich! Schiissi, schiissä, d Hosä chehrä
Schiit, -bock, schiitä, Schiitärbiigä, -huus
Scheitul im Haar, i dä Bärgä, gscheitlät,
äs isch schittär ggangä, ä schüttärä Wald
(F.N.) d Schelbärtlig, ds Schelbärtlis (LG II 330 ff)
Schällä, -baum, -guurt, > Triichlä, triichlä
ä huärä Schelm hends am Pfandweibul gseid: einä
wo schtillt und bschiisst und susch nüüt tuät.
Böse Wörter 1450 HK I „Schelm“ >Dieb,
mid eim chiippä, eim d Chuttlä butzä
ä Hockär, äs Schtüäli, Mälchschtuäl
iischänkä, uusschänkä, > helsä, schleukä
Schänkäli
77
scheppern
Scherben
Schere
Scherz
scheu
scheuchen
scheuen
schicken
Schie
schieben
schief
Schiefer
schielen
schiessen
Schiff
Schikane
Schild
schimpfen
Schimpfwörter
Schinken
Schirm
Schlacht
schlachten
Schlacke
schlafen
Schlafzimmer
Schlag
schlagen
Schlagrahm
Schlamm
Schlange
schlank
schlau
Schlauch
Schlaufe
ds Schutzbläch tschädärät, tschättärät
Glaas-Schpiiggäli, Holzschpiissä
Schääri, Schäärli, Schaaf schärä, ä Schäärmuus
di Gschornä
ä Gschpass, öppis zum Lachä
schüüch, dr Schüüch (W.Roderer!)
schüüchä, vär-, värschteukä, gschochä, i schuchis
1) äs Ross chund füür 2)Dräckaarbät schüüchä
schickä, gschuckä, i schucks nümmä, i schuck nüümee
siehe > Ski
schiäbä und Schiäbär bim Jassä, susch heissts
schtoossä, Stoosscharä, worum heisst dr Schtoos
äsoo? will 2 Hexä heigid wellä d Flüä zämäschtoossä
wintsch, äs hangät durä, äs heltät, äs isch schrääg;
äs gaad lätz
1)Schifärtafälä, -dach, Plattätisch, schifärä (Vögäli
tränkä)
2)Schifärä: Schplittär, 3)Schifärli zum undärleggä
schilä, i Zuägadä luägä, übäroorts luägä
1) Gwehr-Schiässä, Schützä, ä Schutz abgää, 2) är isch ä
Schutz nümmä choo, nüd äso drininä schiässä,
z Bodä schiässä (dr Bodä isch schonu raass choo),
Schiff, Schiffli fahrä, Wäbärschiffli; schiffä >seichen
Wassärschiff i dr Chuuscht
z Leid wärchä, schineglä, eim öppis värdäärbä
ä Tafärä (> Tafel) äs aagschribnis Huus
chiippä, alli Schand sägä
>Aas, Esel, Gott, Herrgott, Hexe, Hure, Teufel ..
Tschambum, Schinkäbrood, Schwiinigs
äs Tach, än Undärschtand, äs Parisool, ä Schurpf
im Chriäg, im Schport, im Schpiil, ä Schtriit
metzgä, Metzgär Metzgärii, ä Metzgätä
Schlaggä isch guät zum buuä
schlaaffä, gschlaaffärät, värtschlaaffä, iischlääffärä
is Bett gaa gu liggä, nu zwee Schtund gu liggä,
as Chussi gu losä
Näbätschtubä, Buäbächammärä, Maitli-, Chnächtää Schlaag (äs Schlegli), Tätsch übärchoo, ä
Värschlaag, neu: >Zimmer. Voorschlaag, -hammär
schlaa, schlammär, mr schland, äs hed gschlagä, ä Schlaag,
Türä schletzä, schlegärä, petschgä, tätschä, tätschlä,
schteckä, uusschlaa:1)wen äs Ross, 2) Schtuudä und Bäum im
Lanzig, 3) ä Gaab nüd aanäh
gschwungni Niidlä
Brix, Fludär, Dräck
ä Wurm, äs hed Würm, Blindschliichä, Ringulnattär,
Chrüüzottär, Fippärä (Viper) ..
ä raanä Buurscht, äs raans Maitli, ä Schlänggä Wald
schlau, Schlaumeiär, Luus-chogä,
Schluuch, -Büäl, Schlüüch, Schlüüchli, schluuchä
ä Lätsch (ital. laccio)
78
schlecht
Schlegel
schleichen
schleifen
Schleim
schlendern
schleudern
schliessen
schliesslich
Schliessnadel
schlimm
Schlingel
schlingen
Schlitten
Schlitz
Schloss
Schlucht
schlucken
Schluckauf
schluchzen
schlummern
schlupfen
schlürfen
Schluss
Schlüssel
Schlüsselblume
schlächt, äs wiird mr schlächt,
Schlegul, Schlegäli, schleglä, gschleglät, Schlegmilch
Blindschliichä, Schliichändä Brunnä
schliiffä, Schliiffär, Mässärschliiffi, Bäum schleipfä
Schliim, gschliimät, Schnudär, Schnudärschnäggä
umäliirä, ä Schländriaan,
schlüüdärä, Schtei-, Schnee- >werfen
bschlüüssä, zuätuä, värmachä, värthaa, hörä
1) mä muäss dänk amänä Oort sii!
2) zletscht isch är ämal dä fertig gsii
ä Gufä, ä Gufärä, Sichärheitsnaadlä
ganz böös, äs hed gschlimmärät, äs böösärät
Luusbuäb, Schlingul, Fötzul
schlinggä, umä-,
Mänär, Mänärli, mänärä, appäriitä, än altä Chlottäri
Schlittschuä zum aaschtruubä, zum aaleggä,
Schnägg: Mänär mid Redär
Hosäschlitz,, äs Schlitzohr isch ä Luus-chaib
dr Hosäschlitz offä: „Gufä feilhaa“
Schlosshuus, äs Schlössli, ä Burg, Türäschloss
Schluächt, -weid, Tobel, Töbäli, Töbälär
schlückä, värschlückä, i lätzä Schluck choo
wän einä dr Hützgär hed, dä söll är ä Schtei uufläsä und
drundär schpeuzä, dä hörts!
bääggä, briäggä, hüülä …> weinen
schlaaffä, Schlummärmuättär, naurä
schlüpfä, schlüüffä, värschloffä, ä Schloffä, Schloffätänz
sürflä
fertig schluss! zletscht am Änd, „ z hindärisch isch scho
einä!“
Schlüssul zum bschlüüsä, Schlüssäli, Wirtschaft zum
Schlüssul, d Türä bschlüüssä, dr Gmeindrat hed das und
daas bschlossä >schliessen
Schlüssulbluämä: hend dr Schlüssul für dr Lanzig, söttig sind
au d Voorbluämä i dr Hööchi
79
flätt hüntsch sauft umgkehrt Schm
Schmach
schmal
Schmaus
schmecken
schmeicheln
schmelzen
Schmer
Schmerz
Schmetterling
schmettern
Schmied
schmieren
schmollen
schmooren
schmuck
schmunzeln
Schmutz
schmusen
Schnabel
schnalzen
schnattern
schnaufen
Schnapper
Schnauze
schnauzen
Schnurrbart
Schnecke
Schnee
schneiden
Schneider
schnell
Schnepf
schneuzen
das isch ä Schand zum schämä
schmaal, Schmalaui, Schmalauälär, schmeelärä
Ohräschmaus: öppis schöns zum losä
schmöckä, äs schmöckt = äs schtinkt!
a dä Bluämä gu schmöckä, diä schmöckid guät
flattiärä, wohlfüürhaa, dr Basälimaa machä
dr Schnee värgaad, äs gid Schneewassär; dr.
Ankä isch värluffä, Blii värlaa, neu: schmelzä
Schmäär, Schmäärbuuch
tuäts wee? äs Weh, äs Weweh, äs Wewehli, äs
brännt, äs schmiirzt, ä Schmiirz, Buuchweh,
Chopf-, Hals-, Ohrä-, Zänd-, Hei-> Weh
Zwifaltärä, Summärvogel, Zitroonäfaltär
d Muusig schmättärät. einä z Bodä schmättärä
ä Schmiid schmidät i der Schmittä, gschmidäti Triichlä.
Schmiids Adolfs, - Seffis, - Franzälis. ds Wagnärs Schmiid, ds
Räsuls Schmiid
schmirä und salbä, Schmiri, gschmirät
….
ä Schmuris machä
hübsch, hüsch machä Ohräghänk
schmölälä
Dräck, dräckät, Schmutzli, Schmutzigä Dumschtig. ä Schmutz
gää. äs Schmützli
biibääbälä, dr Basälimaa machä
Schnabul, Schäbul, Schnäbäli, schnäbälä
äs Beckäli mid um ä Schnabel
ggh (= ja, jawohl), schnarrä wenä Hund
Gäns schnattärid und Lüüt schnädärig
schnuufä, dr Schnuuf wider übärchoo
Schnäppär zum Aadärlaa
Schnorä, heb d Schnorä! > Schneeschnuuz
„aagschnerzt he is dr Pfarr nu medäs äs mal“
Schnauz, Schnäuzli
Schnägg, Schnäggä, Schnäggli, Schnäggähuus,
Teckulschnäggä, Kapiziinärschnäggä, Schnäggänäbär,
Schnäggäblätz > kriechen
Schneehuän, -haas, -schnuuz, -glöggli, -maa, äs Schneeli,
schniijä, appä-, guchsä, fisärlä, schneefärä, Gusulschnee,
nassä Schnee riität, mr sind alig gu wäägä übärä Damm
Laui
abhauä: Broot, Chääs, Haar, Zechänegul, Tuäch
Schniidär, Schniidärii, ds Tschuuppä Schniidär
dr gschwindär isch dr gleitigär! hurtig, hantli, änandäränaa.
gängi Schii, nümmä ä gängä neu: schnäll, dr schnällschti
dr eltischt Übärnamä im Taal! ds Schnäpfa sind all Suter,
abär
nüd all Suter sind Schnäpfig
d Naasä schnüützä, vo Hand schnüüzä
80
Schnitzel
schnitzen
Schnörkel
Schnuller
Schnupfen
schnuppern
Schnurrbart
Schokolade
schon
schön
Schöpfer
Schotter
Öpfulschnitz, nüü: Holzschnitzelheizig, Wiänärschnitzel
schnätzlä, Schnätzmässär, Schnätzesul. Gschnätzläts Fleisch
ä Schliirgg, värschliirggä
ä Lutsch, Lütsch, äs Nuggäli
dr Chnüsul/Pfnüsul übärchoo
gu schneuggä
Schnauz, Schnäuz, Schnäuzli
Schuggälaadä, Schuggäläädäli, Schoggi
scho choo, schonu schöon,
schöön, hübsch, dr Schoon = Schöönwättär
Gohn, Gatzä, Gätzli, Gott-Schöpfär, „ä Hundschöpfär“ hed ä Schuälbuäb gseid!
Griän, griänä, ggriänäts
81
Schp……
Schrank
Schraube
Schrecken
schreiben
schreien
Schreiner
schreiten
schrill
Schrot
schroten
Schrott
schrumpfen
Schublade
Schubkarren
schüchtern
Schuhmacher
Schulaufgabe
Schuler
schulden
Schund
Schupf
Schuppen
Schürfung
Schurke
Schürze
Schürzenjäger
Schuss
Schuster
Schütze
Schutt
Schutzdach
schützen
Schutzengel
Schutzkeil
Schwaben
schwach
Schwager
Schwall
Schwamm
schwanger
Schwank
schwanken
schwatzen
schwarz
schweben
Schrank, Schränk, Schränkli
Schtruubä, schtruubä, gschtruubät, Schtrüübli, Schtruubäzijär
ä Chlupf, värchlüpfä,
schriibä, gschribä, Gschribnigs, Gmeindschriibär
schriijä, gschruuwä, ä Schrei juuzä, äs Gschrei
Schriinär, Schriinärii, schriinärä, ds Schriinärlis
gaa, im Schritt gaa, ä paar Schritt gaa
heebsch, gchiirbschät
chliini Chöräli, chliini Gwehrchuglä
schparmüülä, schröötig abär nöötig
Iisä, wo mä nümmä cha bruuchä
muurpfä, gmuurpfäti Öpful, gmuurpfäti Baggä
Truckä, Trucklischrank, Truckä, Truckli,
Garettli/Schtooss-charä schtoossä
schüüch, schüüchä,
Schuäni, är hed gschuänät, au Schuä värchauft, ds Beckä
Schuäni, ds Schnäpfä Schuäni,
überhei übärchoo i dr Schuäl im Schuälhuus
d Schuälärig sind einisch Schuälherä gsii
nüd schuldig, nüd gschuld draa, Schuldä machä
Schundheft, -roman, nüüd wärt
eim ä Schupf gää, as är uufpassi
Schopf, Chottä. uf um Chopf ….
ä Blätz abgschlagä, ä Blätz haa, ä Brätschgä
än abfeimätä Chogä, huärä Schelm
Scheubä, Buutig-, „Schonu schöön Undärröck und Scheubä
hend iär!“ (Maitli zu den neuen Ministrantengewändern um
1930)
Maitlischmöckär
ä Schutz abgää mid um Gwehr.
Schuhmacher
Schützähuus, -värein,
dr Schutt z Goldau, ä Waar, ä Ruschtig,
Chläbdächär a dä Hüüsär
luägä, gaumä, bschtaa, Obacht gää, ushuät!
Schutzängul, -ängäli
gägä d Laui: Eifäck, Äbähööch
Schwaabä, Tüütschi, Schwaabä-Chäfär
kä Chraft meh. ä Schwechi übärchoo,
ä mindäri Leischtig
Schwechär, Schwigär
ä Putsch isch choo
ä Schwumm, Schwümm, Schwümmli zum abbutzä
diä Frau isch disäwägät, si chund äs Chliis übär
äs luschtigs Schtückli, ä Gräufflätä
bsoffä gsii und hüntsch schweibälä
schwätzä,
schwarz, schwerzer, Schwerzi, choläbrandäärdäschwarz,
Schwarzäbach
i dä Lüftä sii
82
Schwebebahn
Schwefel
schweigen
Schwein
Schweinefleisch
Schweinesuppe
schweinigeln
Schweinigel
Schweiz
Schwelle
Schwellaui
schwemmen
schwer
schwerfällig
Schwert
Schwerverkehr
Schwester
schwierig
schwinden
schwindlig
schwören
schwül
Luftseilbahn, fahrt i dä Lüftä
Schwäful, schwäflä, gschwäflät
zum Hund: schwiig! susch: bis schtill! gschwigäs dä
Suu, Süü, Süüli, Süüärii, neu: >Glück
Schwiinigs, Süüfleisch
Süü-Gwäsch
süüäbärlä, süülismachä,
Süüäbär, Süühund
di ganz Schwiiz - nüd blooss Schwiiz,
d Eidgenossä (CH)
Türsellä, ä Schwillä, ds schwelig Brüggli z
Fillggau, ärwellä
d Schwelaui nachum Pragul
schwämmä, Ross-Schwämmi, Übärschwämmig
schwäär, schwerär, schwerst, ä Schwääri
untappät
ä Sabul, ds Wirtshuus Schwärt, Hangätschwärt, Schwäärtlig.
schröötig abär nöötig
Schwöschtär und Brüädär sind Gschwüschtärti
schwäär, chogä-, eeländ-, chaibä-, nüd zum
machä
schwiinä, schwändä, rüütä, Schwiinzinglä,
Schwändi, Rüti, Rütli
äs isch mr trümmlig, är hed dr Trümmul
schwerä, dr Rüütli Schwuur gschworä
brüätigs Wättär
Forts. Schp
83
flätt hüntsch sauf umgkehrt Sp
Spalt
spalten
spannen
sparen
Spass
spät
Spatz
Spazierstock
Speiche
Speichel
speichern
speien
Speier
Speise
Spengler
Sperling
Spiegel
Spiel
spielen
Spiessruten
Spinat
Spinne
Splint
Spitze
Spitzbube
Splitter
sprechen
spreizen
sprengen
springen
Spritze
Sprosse
Sprung
spucken
spuken
Spur
Zahnarzt:
Schpalt, Füdlä-, Gletschgär-, ä Chlack, Schpält,
schpaltä, isch äs gschpelig? Holz schiitä,
Draatseil schpannä, gschpannt wen ä Draat
schparä, huusä, ä huuslichä,
Gschpass, Gschpäss, gschpässig, gschpässlä, hasäliärä, ..
dr Papscht hed ds Bschteck z schpaat bschtellt. schpeetär
einisch, viil z schpaat
Schpatzä, Schpätzli, Chnöpfli, Schpatzäghirni,
dr Schpatz im Militäär
ä Schtäckä, zwee Schtäckä sind etz ä guäti Modä
Schpeichä amänä Raad,
Schpeuz, -truckli, speuzä, i d Händ schpeuzä
Schpiichär, -muus (deutsch:Hamsterer), schpiichärä,
schpeuzä, Schpeuz, -truckli, i d Händ schpeuzä,
Bogäschpeuzär, chodärä, schnudärä
Schpyrä, Schpyrschtock
für Schpys und Trank, für täglich Broot
Schpänglär, ä Chlämpäri
ä Schpatz, ä Huuffä Schpatzä
Schpiägul, -meisä, Biicht-, Rohr-, gu rohrschpiäglä
Schpilblätz (Karretalp), -maa, -manni (Kleinwidmen)
Älplär-Schpiili: Schwingä, Schteischtoossä, ..
gfättärlä, Gfättärlizüüg, -platz, -waar, gaugglä,
töggälä, tittälä; schpilä: Muusig, Schaach, Chaartä,
Schpilblätz, Schpilhahn balzen
durä Chnüslätä ziä
Binätsch, i dä Lämpä adär im Brii
Schpinnä, schpinnä, Schpinnrad, Schpin(n)hoppä,
ä Lonä,
dr Schpitz vom Bärg, am Zappii, am Liisblii, schpitzgä,
schtüpfä, Alp Schpitzäschtei (LG III), Schpitzplangg, -cheeri,
-graas, -muus, Schpitzibüel NW, Wildschpitz am Rossbärg, äs
Schpitzli
Luus-Chaib, Luus-Buäb, Luusär
Holz-Schpiissä, Glaas-Schpiiggäli, Holz-Schifärä,
Schpiissli (LG I), Schpisslär (Grossmann)
ä guätä Schpruch, Fasnachts-Schprüch >reden
ä Griggälä machä, ä Geiggul, geig(g)lä, appäschpränggä, i Abärellä -, Heu-, Schtei gumpä, secklä, schpringä, gschprungä, i schprung
Schprützä, Füür-, is Füür schprützä, Schprützähuus,
schprützä, vär-, Schprützchanntä,
Seigul a dr Leitärä, Hüändär uf um Seigul ..
Wiitschprung, Hööch-, Voor-; ä Schprung im Glaas
schpeuzä, Schpeuztruckli, >Speichel
äs isch unghüürig, äs Unghüür, Geischt, geischtärä
äs Aamääli, Schpuurä im Schnee vo allärlei Tiärli,
„Gschpüüräd Sie öppis? – Nei, gschpüürä (Gwild) tuän i
nüüd, abär huärä weh tuäts“
84
spurlos
Fortsetzung: St…
kä Schpuur meh umä, alls fort
flätt hüntsch sauft umgkehrt st
Stab
Stachel
Stacheldraht
Stall
Stamm
Stand
Standbild
ständig
Standpunkt
Stange
Stängel
starr
stattdessen
stattlich
Stau
Staub
stechen
Stecken
stecken
Stecknadel
Steg
stehen
stehlen
steif
Steig
Steigeisen
steigen
steigern
steil
Stein
Steinschlag
Stelle
stellen
Stelzen
Buächschtabä, gschtabät, susch ä Schtäckä, Bischofsschtaab, Schtääblär (alts Gäld vo Basel)
Schtüpfär, gschtüpfät, Schtachulbeeri > Angel
Schtüpfärdraht
Gadä, Gädä, Gädäli, gädälä, Gadäröötäli,vgl. Berchtesgaden
D, gaden altdeutsch = einfaches Gebäude
Schtamm, Baum-, Schtammbaum, schtämmig
im Schtand, schtändligä, Schützä-, Schiibä-, Veh-, BiiSchtändligurä, Schtandä, Schtandpunkt
ä Hergott, äs Chrüüz, ä Muättärgottes, äs Muättärgöttässli
aläwiil, eim fort, eistär, fortzuä
muäsch äs Aahebi haa! aahebligä gumpä
Schtangä, Bohnä-, Grüscht-, Fahnä-, Schtängäli
Stengel
gschtabät
anstatt vo dem isch disä choo, drfüür än andärä
gad ä chli ä Mändel, - ä Frau, - äs Huus …
äs Gschteck, alls värstopft, äs gaad nüümee durä
Schtaub, gschtaubät, abschtaubä, Schtaublaui, gschtobä
Schtächpalmä, -muggä, schtächä bim Jassä, kä Schtiich gseh
gschtochä, i schtuch mi nüüd, Döörnä schtächid
Schtäckä, -band, äs Schtäckli, Grassälä für ä Haag
iischteckä, aa-, wo bisch du? i bi nüd wiitärchoo: äs heckt
schlagen
Gufä, Güfäli, Gufäpüntäli
Schtääg, Gampälischtääg, Chlooschtärschtääg
ich schtaa, mr schtandid, är isch gschtandä, i schtiänd nu
lengär, schtändligä, ä Schtandä. neu: miär schtönd
„trämm, trämm, trämdiridii, alli Mannä schtandid ii“
„Herrgott, miär stand vor Diär!“
schtälä, gschtolä, i schtul nu mee! Hüändärdiäb > Dieb
gschtabät, hert gfroornä Schnee, gschlagni Niidlä,
äs gschtrackts Bei,
Schtutz, äs Schtützli, ds Schtützlärs >Stutz
Griff a dä Schuänä, Griffschuä, Schtiig-iisä
schtiigä, gschtigä, Schteigär bi dr Füürwehr, Bärgschtiigär
värgantä, ärgantä, Gantwaar, i d Hööchi triibä,
schtotzig, gääch, ä Schtutz, äs Schtützli, dr schtötzligä wägät,
Schtei, Plattä-, Chriäsi-, Gugg-, Niärä-, Obär-, Füür-, LüpfTängäli-, Wetz-, Nüüni-, Schteibock, -schtoossä, -roosä, -fass,
-manndli, -mattli, -nägäli, -tüüful, -Ööl (Petrol), -Pilz, -riich,
-Weid, Schtei und Bei sind gfroorä > Fels, Fluh, Roggen.
äs sind Schtei obänappä choo uf d Schtraass
ä Schtell übärchoo, is Stelläli tuä, nüd ob Tätsch gah
schtellä, aa-, ab-, um-, uuf-, ..
uf Chruckä gaa, Schtäckä lauffä
85
Stengel
Sterbehilfe
sterben
Stern
stets
Steuer
Stich
Stichel
stieben
Stiefeltern
stiefmütterlich
Stiege
Stiel
Stier
stimmen
stinken
Stirne
stöbern
stochern
Stock
stockdunkel
stocken
stöhnen
Stollen
stolz
stolpern
stopfen
stossen
Stoos
Strahl
Strange
Strasse
Schtängul, -Bohnä, Schtängäli, neu Stängel
eim wellä ds Gleit flädärä, eim hälfä gu schtäärbä?
är hed si z Tood gfürchtät.
schtäärbä, ab-, uus-; sid as das Schtäärbä ärfundä hend,weiss
mä niä! i schuurb etz afig einisch! schtäärbis schlächt,
umchoo, Schtäärbä müänd all! „bim Abschtäärbis.Amä“,
mid Griffschuä am Schtäärbä: „äs gaad etz dä nidsi!“, ums
Läbä choo
ä Schtäärnä, äs Schtäärndli schiässt, Schteerndlein!
Schtäärnächeib, -füüfi, dr Schtäärnä uf dr Heubärgfirst,
Wirtshuus zum Schtäärnä
di ganz Ziit, aläwiil, eistär, allpott
schtüürä, Schtüürä zalä sött mä dänk!
dr Schtiich isch ä Lunggänärzündig, Sunnäschtiich;
diä Farb hed ä Schtiich is blauä; ä Mässärschtich
ä Bunzä, dr Bunzä vor dr Zinglä,
schtäüppä, Schtäuppär (Bovist), neu schtüübä
Schtüüf-Eltärä, Schtüüfmüättärli (Bluämä)
schlächt mid eim umgah
Schtägä, -tritt, -länä, Schtägli Chällärschtägä, HüändärSchtiil, Schuuflä-, Bäsä-, Löfful-, Pfannä-, Woorb
Schtiär, Muni, Schtiärämäärcht, -grind, -seckul, secklä,
gschtiärät, Göffärli-Muni,
gu abschtimmä –schtimmts etz? d Giigä gu schtimmä
schtinkä, Gschtank, äs schmöckt nüd guät, ..
„värfroorä isch scho mängä, abär värschtunkä nu niämärt“
Schtiirnä, ä hööchi adär ä nidäri Schtiirnä,
nüälä, umänuälä, übärnüälä, neuslä,
grüblä, Ohrägrübul, Zändschtochär, nodärä
Ankä-, Mischt-, Zuckär-; Plangg-, Roggä-, Ort-,Schwarz-,
Flät-; Gumälischtunggis, Schtöckli, -schuä, Schtockzänd,
muurä, -wulchä, Schtöck bim Jassä, Schtöck im Huus,
Schtöckli-Biigä, ds Schtöckli für di Altä, > Stecken
timmäri heitäri Nacht
hörä, beitä
bärschä, gruchsä, „Gruchsianum“
Schtollä, Schtöllä, im Schtollä schaffä, i dä Schtöllä obum
Robutzli, Schneeschtöllä a dä Schuä
aarig, wääch, Wäächsuu, hööchnääsig, är meint si weiswiä
übär di eigänä Füäss uusäghiijä, z Bodä schiässä, neu:
schtürchlä
Schtrümpf flickä, Pfiiffä iifüllä, d Leitig värschtopfä,
schtunggnä, Schtunggis
d Garettä schtossä, appä-, uufä-, z Obärwiil hed einä ds
Garettli värcheert gschtossä: är siig zum Schpinnä daa und
nüd zum wärchä!
Schtooss: wo d Häxä hend wellä d Flüä zämäschtossä
ä Schtraamä Liächt, Wassär, Milch bim mälchä,
usärä Schtrangä ä Chlungul Gaarä machä
Schtraass, schtraassnä, värschtraassnä, Schträssli,
Schtraassämeischtär, Hauptschtraass, Näbät86
Strauss
sträuben
Streich
streichen
Streichmusik
Streit
Streithahn
streng
Stress
Streue
Strick
stricken
Stroh
Strom
strömend
strub
Strubel
Strudel
Strunk
Stube
Stück
Student
studieren
Stufe
Stuhl
Stuhlgang
Stulpe
stülpen
stumm
Stump
Stumpf
stumpf
stur
stürzen
Stute
Stutz
stutzig
ä Buschlä Bluämä, dr Vogel Schtruuss,
drwidär sii, ärgägä haa, Haar schtrüüssä
kä Schtreich gschaffät, äs Zündhölzli zum aazündä,
Morgäschtreich, Nachtbuäbä-, ä Schtreich putzä
schtriichä us dr Liischtä, Schtrichli machä, aaschtriichä,
ab-, uus-, > Landstreicher, Maler
Muusig mit Giigä und söttigem, nüd mid Bläch
Schtriit, Zangg, schtriitigs Land, schtrittägi Sach, chiippä,
zanggä, teübälä, Riätär im Schtriit; alt: Chritz und Schpähn
äs Zangg-Iisä
schträng, schträngwärchig, ä schträngä Lehrär,
Jaascht, jaaschtä, janxä, Gjanx
1764/5 LG V: ein Zirk Streüwi streuwnen, Gschtrauw
Seil, Seilär, Seilärii, Hälslig; Luus-cheib,
lismä, Lismänaadlä, glismäti Sockä, ä Lismär, ä Lismätä,
ä Rick uufnää, umä schtächä, ä Rick ghiid appä,
Gschtrau us dä Riätär, Schtreui määjä, liggä im Gschtrau
ä groossä Bach we dr Rii - eläktärisch Schtroom, Pfuus,
äs rägnät we us Chüblä (in Strömen)
ruuchs Wättär, äs gahd ruuch
ä Schtrobli, ä Chruusäligrind, gschtroblät
Bläätärliwassär, äs schtrodlät, äs gudärät afig
ä Schtiirzul, ä Ronä, ds Ronäband, dr Ronäwald (LG IV)
d Chaschtävögtäni in ärä Ronä (Sagenbuch II)
Schtubä, -wagä, -hockär, -ziit, Schtübli, Näbätschtubä, Bacham Schtuck, ä Mockä, äs Möckli, ganzig Möckä,
äs Gsätzli = äs Muusigschtuck, äs Teili, ä Bissä,
Schtudänt, Studäntäfuättär, ä värschticktä Schtudänt
schtudiärä, schturneetärä, hirnä
Schtapfä, Schtapfätli, Schtägätritt, neu: Schtuäffä
Schtuäl, Chuchi-, Mälch-, Bätt-, Nacht-, Roll-, Schtüäl,
Schtüäli, Schtabällä, Hockär,
äsoo sait mä etz am Schiissä
diä chund bim Ermel-umälitzä zeerscht draa
d Tschööppä abziä und d Eermul ufälitzä,
äs hed ä glitzt
cha nüd redä, seid nüüd (taubstumm)
Fam.Name Schtump: Schtumpig, Schtümplig, Schtümpul
1) Holz: ä Schtumpä, äs Schtümpli, 2) Rauchware: Schtumpä,
Schtümpli; 3) Kerze: nur nu äs Schtümpli!
gmutschät, Mutsch >rund
gschtiärät we värruckt
umghiijä, appä-, umschtützä,, värtroolä, z Bodä/z Tood
ghiijä, frischbachnä Chuächä umcheerä, zundärobsimachä
Schtuutä, Märä, Wiibli vom Ross
ä Schtutz, ds Schtützli, ds Schtützlärs, schtotzig, im HeergottsSchtutz, dr schtötzligäwägät (neu: Stütz = Geld)
da muäss i waartä, bis i das dussä ha
87
flättt hüntsch sauft – umgkehrt T
siehe auch unter D
Tabak
tadellos
Tafel
Tag
Tal
Tanne
Tanse
Tante
tanzen
Tasche
Taschenlampe
Taschentuch
Tasse
tasten
Tätigkeit
tatsächlich
Tatze
Tau
taub
Taube
tauchen
tauen
taufen
Taugenichts
taumeln
tauschen
täuschen
tausend
Teich
Teig
teilen
teilnahmslos
Tell
Teller
Tubak, tubäklä, , Tubak-Pfiiffä, - sack, - löösär, Rollätubak
raukä
wemä wott, wemäs gäärä hed, wemä hed wellä
Tafälä, Schifär-, Täfäli, Täfälibuäb, Tafärä,
ei Taag, zwee Tääg, Guättaag, vormittaag, namittaag, tagä,
Tagmä, hüttigätags, was isisch da? – z Mittaag! ds
Mittagshorä, Taglöhnär, -wärch
Taal, Muäti-, Bisis-, Mälch-, Rätsch-, äs Tääli
Tannä, -Chriis, Root-, Wiiss-, Tändli, tannis Holz,
Tannzapfä, Wiisstannätal SG, Grotzli ..
Tausä, Tausäli >Tüüsslig
Bäsifrau
tanzä, tänzlä, Tänz, Tänzli, Bäsätanz, Tanzmuusig,
-schänkär, -dili, Schottisch, Masurka, Masolkär, Walzär, äs
Räschtli, a zwee Tanzätä, ä Ländlär, ..
Täschä, Füdlä-, Tschooppä-, Plaudär-, Täschli, Hosäsack,
Sack, -uhr, -mässär, -gäld,
ä Zündär
Fazäneetli, Naastuäch, Sack-, Schnudärlumpä,
Becki, Beckäli, -flickär, Schnabul-, Chachäli
tääpplä, aatääpplä, Taappä, Tääppli, ä Tääplig
är tuät puurä, schriinärä, wiirtä, schuänä ….
bim Eich, bimeich
Bäärätaappä, -tatzä, Chatzätääppli, Tatzä i dr
Schuäl
was am Morgäd nass isch värussä, dr Tau, tauä,
Wassärtröpfli am Graas, dä gids guät Wättär
öppär wo gaar nüüd ghöört
Tuubä, Tüübli, Briäftuubä, Täubärich
Tuuchärli, är isch ächli tuucht, ds Tauchätonälis
dr Schnee värgaad, äs gid Schneewassär >schmelzen
tauffä, Gottä und Götti, Tauffätä, helsä, Taufschtei
einä wo mä für nüüd cha bruuchä, ä Lööli, ä Lappi,
ä Haleegär, ä Luftibus, ä Faus, äs Taudäli, ä Gooli
schweibälä, gad schöön gschweibälät, umätriibä
tuuschä, guudlä, Chappä tuuschä =..
tüüschä, värschtellä, da chönnt mä si värgaa,
das isch ä Rosstüüschär, drgliichä tuä
tuusig, zwei-, drüütuusig, tuusigmaal Värgälts Gott,
ä Tuusigär Nootä, dr Tuusigär, tuusig und einä
Guntä, di grooss Guntä i dä Balmä, di gross Guntä: ds Meer,
güntäguätä Geissgafi, Flöösch uf dän Alpä
Teigg, Blettär-, Teiggwaarä: Magäronä, Schpagetti, Nuudlä,
Fideeli, und susch nu allärlei; Aateiggätä
geteilt dur .., Chääs-Teilätä, äs Teili, Teilhabär
nüüd därgliichä tuä
dr Wilhälm Täll, im Hotäl zum Tällä, ds Tällä (Imhof)
Tällär, Tällärli, Tällär wäschä
88
Terrasse
Tessin
Tetsch
teuer
Teufel
Theater
Thomas
tief
Tier
tilgen
Tisch
toben
Tochter
Tod
toll
Tollkirsche
tollkühn
Tolpatsch
tönen
Topf
Tor
Torf
Torte
tot
töten
Tracht
trächtig
träge
tragen
Träger
Traggestell
Tragriemen
trampeln
Träne
trauen
trauern
treffen
Treppe
än Aldaanä am Huus, äs Äbnät im Biirg
im Tesing undä hed mä früänär gseid
alter Fam.Name, siehe Tätschli LG II
tüür, viil z tüür, ä tüüri Gschicht >dürr
Tüüful, Füür-, Schtei-, Holz-, Wald-, Tüüflä, Tüüfäli, zum T.
obänand! tüüflä, umätüüflä, was Tüüfuls? was Tüüggärs?
Theaatär, Affä-, theaatärä, theäätärlä
„ds Schnäpfä Martis Schuänis Thummäs“, ds Prüüsä
Thummäs, Thümmäli, Thümmul
teuff, teüffär, am teüfschtä, Teufbach, Teufdolä, i dr Teuffi,
teuff schnuufä, teuffi Nacht, teuffgfroorä
vgl. Tiefencastel GR, Teufen AG,Z
Tiär, Tiäralpäli: Gämschi, Schteiböck vgl. Tieralphorn BE
uusbutzä, löschä, abzalä, neu: värtilgä, ässä
Tisch, Tischli, übär ä Tisch bättä, gu tischä, äs isch tischät, ä
Tischgängär, ä Plattä-Tisch, Nachttischli
wüten
üsäs Maitli; ä Tochtärmaa
z Tood ghiijä, -schlaa, -fürchtä, Tootäbaum, -wagä,
-helgäli, -mäss, -ässä, -vogul (Wiiggälä, Geissböbi) -chopf
(Hautschudälä), Toodsünd, tot, töten
värruckt, är schpinnt, ä Tollhüüslär
Tüüfuls-Chriäsi, ….
verwegen
Lööli, Lappi, Tschüriginggul, Totsch, Tschamöfful
töönä, chlepfä, lüütä, singä, chroosä, …
Chübul, Hafä, früänär hed mä müässä d Häfä gu läärä am
morgäd >Hafen
Alp Thoor, Thoorloch, ängg und wiit Thoor (Wassserbergfirst), vgl. Witenthor (Malters LU)
Tuurppä, gu tuurpnä
ä Tuurtä, Rüäblituurtä
tood, muus-schtei-tood, äs töötälät
töödä, z Tood schlaa, z Tood ghiijä, z Tood fürchtä
we d Lüüt früänär aagleit gsii sind, Gingang
äs Tiär wo treid, ä Chuä wo mälch isch?
fuul wen ä Hund, ä fuulä Hund
träägä, appä-, ii-, umä-, uus-, är treid, i treiti nu mee,
Briäfträägär, Hosäträägär, Träägär-Loh
äs Trääggabäli hend früänär all Puurä umätreid
Tüüsslig a dr Tausä LG V 1764/5: „Tausen mit
Düssligen“
tramplä, äs Trampultiär, värtrampä, bödälä und
cheibä
ds Augäwassär isch ihm choo
truuwä, truuwät; äs Hoochsig zämägää
wägädem muäsch du nüd truurig sii!
äs isch truurig, Jeerä Gott!
träffä, ä Träffär, äs Klassäträffä, preichä, äs Preichi, heschäs
preicht, i bin ihm värkoo, äs trifft nüüd aa
Schtägä, -tritt, -länä, Chällärschtägä, -hals
89
treten
treu
treiben
Treichel
Trester
Trichter
Trick
trinken
trocken
Trödel
trödeln
Trommel
Trompete
Tropf
Trottel
Trotz
trotzdem
Truhe
Trümmer
trunken
Truthahn
Tuch
tüchtig
tückisch
Tümpel
tun
Tunichtgut
tunken
Tunnel
Tür
an
Türke
turnen
Turm
Turmfalke
tuscheln
Tüte
trättä, ab-, uuf-, uus-, pünggä,
ds Velo trättä, ä Trättmaschinä
trüüw, ä trüüwä Hund, ä trüüwi Seel, Trüüwi,
Trüühändär, z trüüä Handä übärchoo
triibä, gänd ihm än alti Kafimüli z triibä,
äs Triibhuus, Veh triibä, ttribäs Veh
Triichlä, Triichlämachär, Triichläriämä,
1764/5 LG V: „Sännentricheln, Weid Trichlen“
Trääscht, Kafi Trääscht, (Obstler)
Trachtärli, Löchlipreichär, Siänä
mä muäss wüssä wiä
trinkä, suuffä, Trinkwassär, Suuffi, ds trunkän Eeländ
trochä, ä Tröchni, tröchnä, abtrochnä
allärlei Grümpul,.
umäliirä
Trummlä, Trümmäli, Trummli, trümmälä, di grooss Trummlä
Trumpeetä, trumpeetlä, äs Tüütäli, tüütä, ä Tuntälä
Tropf, Tropfä, Tröpf, Tröpfli, tröpflä, kä Tropfä rägnäts,
Tropfäzellär, än aarmä Tropf
Talp, Tschalp, Gooli, Lööli, Lappi, än aarmä Tropf
z Tratz machä, Schtiärägrind, Setzgrind, trätzlä
wägädem hed är widär däs gliich gmacht >gleichwohl
Truckä, Truckli, Sibnär-Truckä, ä alti Truckä
äs liid alls am änä Huuffä we im Schutt z Goldau,
bsoffä, di Bsoffnä, ä Süfful, ä Suuffhund
Truutä-Fleisch
Tuäch, Tüächli, Tüächär, tuächigs, Tuächladä
gingangis Tuäch
tifig, usinnig tifig
hindärlischtig, faltsch
Guntä, Güntä, Flöösch, „ds Guggälärs Geiss gänd ganz
güntäguätä Geissgafi“
tuä, tüänd, ttaa, i tääts nümmä, tuä mr d Türä uuf, tüänds
reis? si tüänd määjä, är tuäd puurä >Arbeit, Berufe, äs tuäts
genug, äs tuäd >Wetter
we täätid ächt diä, wämäs täät fraagä? wänns täät gältä?
(Umweg für schwierige Möglichkeitsform!)
Lappi, Lööli, Lümul, Esul, Uflaat
tünkä, Wösch iitünkä, Mökä iitünkä
äs Turnäll, ä Schtollä
Türä, Türli, Türsellä, Türfallä, Voortürli, äs Toor, äs Töörli,
Allärseelä sinds alig gu türlä, Halbtürli
Türk, Türkii, türkisch, Türkäbund (Lilie)
Turnä i dr Schuäl, im Turnvärein, dr Turnär bim Chääsä
dr Hööch Turä, Rootäturä, Rootäturnär, im Turä, Chiläturm,
äs Türmli vgl. Kirchenthurnen BE
äs Wannärli >d Alp Wannä, ä Badwannä,ä Wannämachär
nüsälä, ä Nuschi, ds Nuschis
früänär hends i dä Lädä ds meischt inä söttigä Papiirsack
phakät
90
flätt hüntsch sauft – umgkehrt U
übel
über
überall
überaus
überflüssig
überfüllt
überhaupt
überheblich
Überlauf
übermannen
übermässig
übermütig
übernachten
überraschen
überreif
überschreiben
überschwemmen
übersteigen
übertreten
übervoll
überwältigen
überwinden
überzeugen
überziehen
üblich
übrig
übrigens
Ufer
Uhr
Uhu
Ulrich
umarmen
umfallen
Umgang
Umgebung
umgehends
umgekehrt
umkehren
Umlauf
Umlaut
böös, äs wird mr schlächt, äs isch mr schlächt
übulghöörig, -huusig, -liidig, -ziitig
übär Null, übär dä Wulchä, übärzellig, -ässä, Übärbei,
-Hang, -hei, -nacht, -namä, -gwand, -zand, -ziäjär, -zuug,
übers Chrüüz, übärä Rüggä, überundä, -obä, -änä, -appä,durä, -hindä, -voor, -fahrä, -schtützä, -rüärä, -rugälä, -wärfä
zäntumä, übärei voll Sunnäwirbul
hüntsch .. >sehr
voorig, nüd zum bruuchä
gschteckät voll, medä voll
übärhaupt nüüd, wiit niänä, kä Gluussä
i allä Teilä nüüd
wääch, Wäächsuu, ä wäächä Chaib, aarig,
Gschicktlig
Übärlauf, übärluffä
äs hed mi übärnuu, mr hend nä mögä
viil z viil, medä z viil
Geuggul, Geutsch, geugglä
übärnachtä, Übärnächtlär, übärnacht haa
„lassen wir uns überraschen!“ = das hätt i niä
ddänk;, das wemmär dä gsee!
medä ziitig, värziitigäts Graas
a öppärum värmachä
äs hed dr ganz Schachä übärschwämmt und värsaarät
nu meh chönnä
drübärschtiigä, nüd iihaltä, nüd folgä
flätt voll, medä voll, ghaglät voll, viil z viil
eim meischtär mögä, einä bodigä,
är hed si mögä übärhaa
übärzüügä, übärzüügt,
än Übärzuug machä, übärzogä
äs isch Bruuch, nüd Bruuch
voorig
i wett dä nu sägä .. nu öppis
am See zuächä, am Bach nachä, am Poort zuä,a dr Weri
äs Ziit, ds Chiläziit, we schpaat isch? Sackuhr, äs Ührli,
Armbanduhr, Uhrämachär
dr Grooss Huu, ds Huuäloch z Schwiiz, dr Guggär?
Uälärich, Uäli
äs Ääli gää, äs Ääli übärchoo, äs Würgäli
umghiihä, umtroolä,
ums Wassär umä gah
was um ein umä isch neu: Umgäbig, Ambiente
sofort
umgkehrt, andärisch gkehrt, dr andär Wääg
disäwääg, disäwägät, zundärobsi
chehrä, widär heigaa
am Fingär ….
au, ei, eu, …
91
umsichtig
umsonst
umstürzen
Umwelt
um zu
unabänderlich
Unart
unaufhörlich
unbedingt
unbeholfen
unbeirrbar
unbelehrbar
unbrauchbar
Unding
unehelich
unempfindlich
unentschieden
unerwünscht
Unfall
Unfehlbarkeit
Unflat
unfruchtbar
Unfug
Ungeheuer
Ungetüm
ungewöhnlich
Ungeziefer
unglaublich
Unglück
ungerade
ungültig
unheilbar
Unke
Unkosten
Unkraut
Unmenge
Unmensch
unmutig
unpaar
Unrast
Unrat
unrecht
unsäglich
unser
Unschlitt
Unsitte
unsittlich
unten
unter
Unter
a alls dänkä, nüüd värgässä
värgäbä, für nüüd, nüd värgäbä, graatis, zunütz
umghiijä, umtroolä, übärschtützä, umschtützä
was um üüs umä isch > Umgebung
ich gah gu/ga Brood holä
nüd zum ändärä, ä teuffgfroornä >unbeirrbar
hed ä gaar kei Aart, än aartigs Tuä, ufläätig
eistär, di ganz Ziit, aläwiil, allpott
uf all Fääl, da gids nüüd z brichtä
untappät
unabänderlich
unheilbar
nüd zum bruuchä, flätt lätz
Böögg, Naräbööggä, Naasäbööggä,
äs uneerlichs
a soo eim chasch nüüd machä
Gägägliich a dr Landsgmeind,
1)nüd noodwändig;2) noodwändig etz nu daas!
äs isch öppis passiärt
„öbs etz wahr siig, as nümmä alls wahr siig?“
än Uflaat, än Ufläätigä, flätt värruckt
galt, Galtchuä, vgl. Galtenebnet
dumms tuä, dumms Züüg
äs Unghüür heds det ghaa, einisch nu medigs äs friis bis
Rüäggä
ä Güngul
das simmr dä gaar nüd gwännt! äsoo nämä niä!
Unzifär
nüd zum glaubä
Ungfeel ghaa, ungfelig gsii
ungraadi Zahlä
das isch ungültig, gilt nüüd, ä Gültä abär hed früänär ggultä
„ä teuffgfroornä Chinds-Chopf“
äs Guuggämööni
Uchöschtä
Uchruut
ä Waar, ä Ruschtig
Umäntsch
gaar nüd guät uufgleit
unpaarägi Schuä und Häntschä
Uruä, urüäbig
Güsul, Dräck, Mischt
urächt, nüd rächt
nüd zum sägä
üüsä, üüsi, üüsäs, üüsärein, üüsätwägä, Vaterunser
Uuschlig, zum billägi Cheerzä machä
schlächti Brüüch, schlächti Sittä
gägän alli guätä Sittä, zmeischt gägäs 6. Gebott
undä, -draa, -hindä, -durä, -fürä
undä, , undär Null, undär allum Hund!
bim Jassä isch dr Undär dr Puur, abär wän är Trumpf isch,
92
Untereggeli
unterhalb
Unterhaltung
Untergang
unterirdisch
Unteroffizier
unterrichten
unterst
Unterwäsche
Untier
ununterbrochen
unvermittelt
unversehens
unverständlich
unvorsichtig
Unwesen
unwichtig
unwirtlich
Unwort
Unwetter
unzufrieden
üppig
Uri
Urin
Urmensch
isch är dr Obärischt
im Undär Eggäli, di Undäreggälär
undär Huus und Gadä, undärum Wald
luschtägi Schtückli machä; neu: redä
midänand au im Äärisch.
wann d Wält undärgahd
undärum Bodä, as mäs nüd gsehd, Undärwält
Korpis
was d Lehrär tüänd i dr Schuäl
zundärisch undä, zundärisch isch dr Nidärischt
Undärwösch, Undärhosä, Undärrock, Undärliibli, äs
Tschänggäli
äs Unghüür
a einär Tuur, aläwiil, eistär, ohni hörä
uf einärs maal
unvärsächens, we aagrüärt
nüd zum värschtaa, schpanisch, chineesisch,
pass uuf! nüd eifach gaa ohni luägä
Uwäsä
nüd wichtig, Laarifaarizüüg, Töggälizüüg
nüd schöön, nüüd loos, äs wachst nüüd
käs Uwoort hätt mä ghöört bi dem
Uwättär, drgägä dr Wattärsägä
nüd zfridä, unzfridä, chöfärä
läbä in Suus und Bruus, loränzänä
z Uurän innä tünds üürnärä. ds Hürital hed früänär gheissä
Urental, neu: z Uuri änä
Seich, seichä, früänär heds viil gseikälät,
dr eerscht, dr eltischt Mäntsch
93
flätt hüntsch sauft umgkehrt V
siehe auch F
Valentin
Vals
Vater
Veilchen
Velo
Veltlin
verachten
verächtlich
verballhornen
verbannen
verbergen
verbieten
verblühen
verbohrt
verbrämt
verbrennen
Verbrechen
Verdacht
verderben
verdienen
verdreht
verdriesslich
Verdruss
Verena
verenden
Verein
vergaben
vergangen
verganten
vergeben
vergebens
Vergehen
vergehen
vergessen
vergleichen
vergönnen
vergraben
verfaulen
verhauen
verheeren
verheiratet
Fälti
Valsär, Valsär-Wasser
Vattär, Vattär unsär bättä >gfättärlä
Fiööli, Viiäli
Fahrraad, welofaarä, Welorännä, Welööli, äs Felo
Fältliinärwii isch guät
uf ein appäluägä, für nüüd haa
viil hend gmeint, üsi altä Wöörtär siigid Hundswöörtär,
blooss hundswiis ärfundä
Wörtär värtrüllä z.B. Liisblii, Lismälaadä, schturneetärä,
revoluzzä, Argaunär, Lingär
i Baan tuä, is Pfäffärland jagä
värbäärgä, Värbäärgis machä
värbüütä, värbottä. Kaplan Costa über sinä Bischof:
„ich könnt ihn töttä – aber isch verbottä!“
„wän dr Wind chund gu blaasä, dä värblüjäd si halt“
gschtiärät, lätz bbort, värborät
mit Sammät versäumt, mid Ruäss värschmiirt
värbrännä, du värbrännti Zeinä! (ä Häx), verbrunnä
äs Värbrächä, ä Värbrächär, än Uflaat
mä chönnt nu dänkä äs siigid äso di Gwüssnä,
neu: värdächtig, Värdaacht
värdäärbä, värdeerbä, värhiijä, värchünglä
värdiänä, Värdiänscht,“du heiligs Värdiänä!“
gu diänä, abvärdiänä,
värtrüllät, wintsch
värleidig,
Värdruss, ä leidägi Sach
Freeni, Freenäli, Freenälis Gärtli, Frentschälär,
värreckä, värreckt, neu:värsärblä >Aas
Värein, Schützä-, Sännä-, Jahrgängär-, Muusig-,
Juuzärvärein, …
ä Värgaabig machä
värbii isch värbii , lätz ggangä, di vordär Wuchä
uf ärä Gant la värchauffä
nüd nachäträägä, d Jass-chartä värgää
värgäbä, für nüüd und widär nüüd
öppis Gfählts
är isch si värgangä; dr Schnee isch värgängä
värgässä, das chasch gad värgässä, värgis äs nüüd!
dässälb värgääs ich niä! vgl. Vergissmeinnicht
värgliichä, värglichäs mit disum ..
värgönnä, niämärt mag mrs gönnä (BS gunnä)
värgrabä, värlochä
värfuulä, värrottä
obänand hauä; värschlaa,
alls värhiijä, värdäärbä, hergä
ghüüratät , di Ghüüraatnä
94
verholzen
verhunzen
verirren
verkehrt
verkehren
verkommen
Verkomnis
verladen
Verlag
verlassen
verlaufen
verlegen
Verlegenheit
verleiden
verlesen
verletzen
Verletzung
verliebt
verlieren
verlocken
vermissen
vermutlich
vernehmen
vernageln
Veronica
verpachten
verprügeln
verrecken
verrotten
verrücken
Versager
versäumen
verscheiden
verscheuchen
verschieden
verschlafen
verschlagen
verschliessen
verschmutzen
verschwenden
versehen
versenken
versinken
versorgen
versperren
verstecken
värholzt (Cholruäbä, Schtrüüchär)
äfärä und änzä, eim Hundswöörtär gää
värgaa, värlauffä, lätz ggangä
lätz machä, alls värchehrä, zhindärfüür gmacht;
mid andärä zämächoo
ä fertigä Lump, värgraatä >begegnen
si sind midänand uus choo anä 1483 z Stans
d Waar uf dr Wagä ladä
diä hend ä schöönä Värlaag: äs gääb zwee druus!
la sii laa, uusägaa, niämee choo, hörä
dr lätz Wääg gaa, dr Ankä värlaufft a dr Weermi
am lätzän Oort anäleggä, värleggä, värleid
äs isch um nüd wool, wil ärs lätz gmacht hed
1) das isch zum värleidä, dr Värleidär übärchoo;
2)äs mag si nüd värliidä, äs isch si nüd dr wärt
ds Evangeeli värläsä, d Beeri värläsä
einä z blüätä machä, ä Blätz ab, äs Bei bbrochä,
ä Letzi = Schutzmauer gegen Verletzung der Grenze
äs Letzi (Illgau: kleine Verletzung)
värliäbt, chalbärlüämdig, narchtig
värlüürä, värloorä, i värluurs nu einisch!
zöökä
öppis nüd gfindä; das fählt eim
mä chönnt nu meinä, dänki
värnää, värnuu
värnaglä; öppis inäs Holz värnaglä eim zum schadä
vgl. Jer.Gotthelf: Die schwarze Spinne
Feronika, Frooni, Vrooni
värleenä, amänä Leemaa gää
ärschlaa, ärpünngä
wän äs Tiär schtiirbt; ums Värreckä! värrecktä Chaib
värfuulä
äs Möbul andärisch schtellä, und wänns eim im Chopf öppis
värschtellt hed, isch är värruckt
Eichlä, Fläschä, Näll, Niätä, Nullär, Värsägär
äs Gwand värsäumä, ä Sitzig värsuumä > Saum
schtäärbä, Abschtäärbis machä
värschteukä, Vögäliblöökär
allärlei fürtig, einisch daa und einisch dett
värtschlaaffä
ä värschlagnä Chogä; i d Frömdi choo
iibschlüüssä, värmachä
värdräckä (Polution), aber au: Schmütz gää.
värgüüdä, loränzänä
heb di dä värseh! dr Pfarr hed än värseh;
hesch lätz gluägt
i d Muätaa rüärä, i See uusä rüärä
im See undäräggangä,“lach di hübschäli appä!“
tuä das ghaltä, tuäs is Ghältli, uf d Siitä tuä; vogtä
värschteckä, diä Schtei hend dr Bach värschteckt
värbäärgä, Värbäärgis machä, neu: värschteckä
95
Versteigerung
verstellen
versticken
verstopfen
vertragen
vertreiben
vertun
verwalten
verwandt
verwechseln
verwegen
verwirren
verwöhnen
verwundet
verzehren
Verzeihung
verzichten
verziehen
Vesper
Vetter
Vieh
viel
vielleicht
vielmal
vier
vierzehn
Vinzenz
violett
Vogel
Vogt
voll
Völlerei
vollständig
vollstopfen
von
vor
Vorabend
Voralp
voraus
vorbei
ä Gant, da tüänds Sachä värgantä
lätz anäschtellä, Värdingchindär värschtellä,
Redävärcheerä
värschtickä, ä värschticktä Schtudänt
d Leitig isch värschtopft; äs isch einä värtröchnät
värträägä, äs mag si nüd värträägä;
dr Wind hed alls värtreid
ds Vehtoktrs Märtul hed miär d Chalbärrüüdi värtribä, är hed
au chönnä Wäärzä värtriibä;
di frömdä Vögt/Fötzul värtriibä
Gäld värtuä; Häärd värtuä
vogtä, Chilävogt, Aarmä-, Chastä-, Vogtii
gfründt. „we värwandtär we värdammtär!“
värwächslä
ä frächä Chogä, frächi Chögä: übär d Fluä mässä
(wo HK; LG?..) uf der Fluä riitä (LG II 25)
duränand bringä, äs Duränand machä
värtwännä, wohlfüürhaa, biibääbälä
är blüätät, der sött mä värbindä >verletzen
öppis ässä, äs hed ä scher värzeert vor Heiwee
nüüd für unguät! äxgüsi
äwäg laa
värziä, usänand zeerä, äs passät drnaa nümmä
Väschpär, ds Zaabig, ds Viäri, väschpärä
Vattärsbrüädär, Vettärmaa, Vettärliwirtschaft
Veh, Chüä und Gschlüächt, Vehmärcht, Vehtoktr
viil, hüntsch, am meischtä, ä Huuffä, ä Schübul >sehr
vilcht, chasi, glaubi, meini
mängsmaal
viär, z Viäri, viärggeggät, z viärtä hööch, viärteilä,
Viärwaldstettärsee, -ländärschtei, viär Chüng wiisä,
viärblettärigä Klee, viärkant,
viärzächä, 14 Noothälfär, 14 Schtatioonä, 14 Tääg
Viizäns
hed ä Farb we Fiööli
Vogul, -heu, -beeri, Vögul, Vögäli, vögäliwohl, vögälä,
Vögäliblöökär, Fleischvögul,Vögäli tränkä
vogtä, Vogtii, Chilävogt, Chaschtä-, Aarmä-, ..
1291: käni frömdä Vögt!
voll, gfüllt, gschteckät voll, plattäbä voll
loränzänä (was war das für ein Lorenz?)
Wort aus einem alten Sittenmandat 16./17. Jh.
ganz, flätt und ganz, flätt suubär
schtunggnä, Schtunggis, Schtunggäwerni,
gschtunggät und gschteckät voll
vo Hand, vom Schtand, vo innä, vo ussä, vo obä …
vor um ässä,, vor as gaasch, voranä, voranä >bevor
vornächtig, am Samstig aabäd,
vor dä hööchä Alpä……(die Voralpenlandschaft)
voranä gaa, voruus dänkä/gsee
värbii gaa, das isch värbii, das isch durä
96
vorbereiten
vorbeten
vorder
vorderhand
vorgestern
vorher
vorherrschend
Voressen
Vorhand
Vorlaube
vorläufig
Vorjahr
Vorkirche
Vormund
vorne
vornehm
Vorrat
Vorsatz
vorspiegeln
Vorschuss
vorsichtig
Vorsiten
Vorsorge
Vorschuss
Vortag
Vorteil
Vortritt
vorüber
vorübergehend
vorwärts
vorwerfen
vorwitzig
Vorzeichen
vorziehen
Vorzug
zwägmachä, paraat machä, rüschtä, reisä,
aagattigä, aagschiirä
voorbättä, Voorbättär
dr vordär, di vordärschtä
vorläufig
vorgeschtär gestern
voranä, vor as gaasch, vorum ässä tüämär bättä
neu: voräthärä
Voorhand, bim Jassä, i dr Poliitik, im Gschäft
ä Braatis
chund zeerscht draa
Laubä, Voorläubli, Voorzeichä >Laube
afig einisch zum prabiärä
z letztscht Jahr, fäärä, vorfäärä
Vorchilä, uf dr Empoorä obä >Vorlaube
Vogt, vogtä, Vogtii Vogt
voranä, voranä, dr voranig, dett voorä, Voorässä
voorappä, -durä, -uufä, ..Alp vor dä Löchärä
fürnämm, ds Fürnämmscht tuät mä värbäärgä
voorigs paraat haa
guäti Voorsätz gmacht? – nei, ha nu di altä, sind nu we nüüw!
voorschpiäglä,
Dingsgäld, Dings nää, Dings gää, dingsä, aaddingä Ding
1764/5 LG V: „angedungen“
Obacht gää! hübschäli machä
uf dr Siitä hööch obä (LG III)
Füürsoorg, Aarmäpflääg
ä Dings, Dings nää anschtatt gad zalä
Voortaag, am Taag voranä > gestern
äs Vöörtäli, ä gföörtälätä Chogä
wer zeerscht draa chund
äs isch värbii … zwee Wuchä sind scho durä
voorläuffig, äs gaad värbii, drnaa chund äs ghörig
fürsi, durfürä, vorwärts marsch! hüüh! hüüscht!
eim öppis füürhaa
gwundärig, Wundär Naasä, fürwitzig, Wundärfitz
ds Voorzeichä vor dr Chilä, - da chönnts öppis gää!
öppis liäbär haa weder disäs
wer zeerscht adär am meischtä draa chund, vorzüglich ganz
guät, usinnig guät
97
flätt hüntsch sauft – umgkehrt W
Waage
waagrecht
wach
Wachholder
wachsen
Wächte
Waden
wackeln
Wagen
wagemutig
wägen
waghalsig
Wahn
wahnsinnig
wahr
während
wahrlich
währschaft
wahrscheinlich
Waise
Wald
Wallach
Wallis
Walser
Wand
wandeln
wandern
Wandlung
Wange
Wanne
Wanst
Wanze
Ware
wäre
warm
mid ärä Waag öppis gu wägä
äbänuusä, äbädurä
värwachät, bisch scho uuf?
Reikholdärä, -Beeri zum Suurchruut
Gwachsnig Lüüt, di Gwachsnä, wüchsig - Schii wachsä
äs Gwächti hööch obä
Wadäbei, -bindä, -schtrümpf, wädlä,
Wädli, Hosä bis a d Wadä
gnappä, lodälä, gamplä, Gampälischtääg
Wagä, Wägä, Wägäli, Leitäräwagä, Scheesä, Scheesäli
fräch, är truuät sauft
uf d Waag tuä
äs chönnti dä fäälä, Seilriitä übär d Fluä, übär d Fluä usä
mässä, zwiit uf d Escht uusä lah
är hed ä Wahn, är isch wahnsinnig
wahnsinnig schöön, wüäscht >sehr
isch äs etz wahr, as nümmän alls wahr isch? währdäli wahr
undärum Ässä, undär Chiläs, undär …
währli, währdäli, währgäli
urchig, ächt, chäch
chasi, raati, dänk, glaubi, weläwägät, äs muäss nu wellä
Waisächind, -huus, -muättär, -vogt,
Waisänamt, d Waisächindär im Waldiloch.
Wald, Wäldär, Wäldli, Waldhängscht, -tüüful, -hüttli,
-schtettä, Wald ZH, SG ..Ob- und Nidwaldä. 1339 ältester
Waldschutz: “dass wir das Holz verbannen“ (HK I 77)
zöbälätä Hängscht > Pferd
diä Alp hed einisch gheissä Wallisbodä, d.h. am Walli sin
Bodä (LG III) susch isch ds Wallis dr Kanton Wallis
Valser
Schtubäwand, Huus-, äs Gwandäts Huus, äs Wändli,
Wiissäwand, Butzäwand,
„nur eistär schöön dä Wändä naa“,
di aarmä Seelä hend müässä wandlä, ä guätä Läbäswandul
hättis vilicht abküürzt.
früänär isch mä z Bäärg ggangä, etz gands gu wandärä,
Bärgwandärigä machä
i dr Mäss isch Wandlig
Baggä, Bäggli, Baggäschtooss, im
Bawangli, Wangä SZ, Wangs SG
d Alp Wannä, äs Wannärli, Wannämachär,
Badwannä
Schmäärbuuch, Wülpis, Bläätäch
Wäntälä, Wäntäläbaraggä
Waar, Waarä, -huus, Wäärli, >Schutt
äs wäär guät, äs wäär böös, mr wärdids gsee, mr wäärid, ich
wäär gsii ..
warm, weermär, weermschtä, a d Weermi gaa, Ohräweermär,
weermä, warms Holz, ds Waarms ässä
98
warnen
warten
warum
Warze
was?
waschen
Wasser
wasserdicht
wasserlösen
Wechselgeld
wechseln
Wecken
Wedel
weder-noch
Weg
wegen
weggehen
wegnehmen
wegs
Weh
wehen
Weib
Weibel
weich
weichen
Weide
Weidrost
Weihnacht
Weihwasser
weil
Weile
Wein
weinen
Weise
weisen
Obacht! passid uuf! us Huät!
beitä, waartä, uf dr Waart, im Waartsaal
worum, für waas
Wäärzä, Wäärzä heilä, värtriibä
was chogs? was cheibs? was tüüfuls?
wäschä, wöschä, Wöschhüttä, -hafä, Wäschlumpä, -blätz, ä
Schtandä, obäninäwäschä, uusä-, appäWassär, -leiti, -hääggul, -waag, -schloss (Reservoir), -schiff,
am Wassär oppäriärä (=Prostata), wässärä, ums Wassär gaa,
Wässärli, Wiichwasssär
bhabä, laad nüd durä, isch nüd glächnädt
brünzlä, Bisi machä, seichä, tschödärlä,
müänd d Pfaffä ä gu seichä? Ja, aber si tüänd dr Seich undä
uusä laa, nüd obä!
Umägäld
wächslä, andärisch aaleggä, Huusraat plündärä
Weggä, Weggli,
ä Schwebul, äs Sefi
nüd daas und nüd disäs, nüd hüüscht und nüd hott
Wääg, -wiisär, -meischtär, -scheidi, -rooscht, im Wintär gu
wäägä, ä kä Wääg, äs Wäägli, äs Wäägäli
wägä miär muäsch du nüd truurig sii,
awägg gaa, fort gaa
äwäg nää,
graadäwägs, dummär-, welä-, stötzligäeini hed ds Wee übärchoo und isch z Bodä ghiid und hed
gschuumät ums Muul >Krankheiten
dr Wind ziät, äs ziäd durä, äs hed Duurzuug
Wiib, Wiibli, Wiibär, -volch, -siitä, -schiässä, -haaggä, -züüg,
ä Scheesä, äs Rääf, ä Schtändli-Gurä, ä Chlüttärä
dr Weibul muäss gu weiblä, dr Pfandweibul gu pfändä
widleich, lint,weikä, lindtä;
wiichä, fliä
1) Weid, Chlooschtär-, Hell-, Chuä-,
Aabig-, Heimchuä-,..
2)Wiidä, -chätzli, Wiidä fürs Choorbä weiden weidä,
abgweidät, etzä, ggetzt 1339 „von da an soll man sie nümen
etzen“(Gemein Merchy)
Beibrächär, früänär vor dä Fridhööf, da hätti scho lang ä
Weidrooscht gmacht“ uf der Voorchilä weihen wiichä:
Palmä, Bätti, Zeichäli, Wassär, ..
Wiänacht, wienächtälä, Heilig Nacht
ds Wiichwassär nää, ds Wiichwassär gää, -Chessäli, -Bäsäli
wil ärs wott haa, wils nüd rächt isch
beit äs Wiili, langwiilig, chuurz-, dr Wiil haa
Wii, -beeri, -suppä, -kafi, rootä und wiissä Wii, gschlagäs Ei
mid ä chli Wii, äs guäts Wiili, Mässwii
bääggä, brüälä, briäggä, ds Augäwassär übärchoo
uf diä Wiis und Aart
bim Jassä chamä (voor)wiisä: 4 Puurä,4 Obär, 4 Chüng,
99
weiss
weit
weiteres
welche
welk
Wende
wenden
wendig
wenig
wenigstens
Werbetanz
werden
werfen
Werk
Werkstatt
Werkzeug
Werre
wert
wertlos
Wespe
Weste
Westen
Wetter
wetterleuchten
Wickel
Wickelkind
wickeln
Widder
wider
widerlich
widerspenstig
widerwillig
wie
wiederkäuen
wiedersehen
Wiege
Wiese
Wiesel
Wiesenschaumkraut
Wil
4 Näll; Schtöck, Schtiich, Wiis, Wäägwiisär
wiiss, wiissgä, Wiissgi, ds Tönis dr Wiiss, ds Wiissä,
Wiisstannä, -wii ,-brood, Wiissäwand, Wiissäwändlär,
wiit, wiitär, i d Wiiti, i dr Wiiti, Wiitsicht, wiit niänä, - uussä, änä, - äwägg, - voor, - hindä
drnaa nu öppis,
diä wo drfüür sind, söllid d Hand uufhaa
värdorät, värtoorä, glampät
Cheer, Cheerplätz, Cheergängli, Rank
cheerä, ränkä, Heu wäntä, im Heft umäblettärä
liächt zum ränkä, glii gcheert
wenigär wäär meh! wenigär weder disä, “ was seit mä?- nu
ächli Chääs!“
ämal, är chas ämal, är chund ämal,
zum mindäschtä
gäuärlä,
wäärdä, wiirscht, wäärdid, sind woordä
wärfä, Schtei rüärä, z Bodä rüärä, värrüärä bim Jassä; dr
Chnüsul isch choo we aagrüärt Flammenwerfer, Güllen- >
rühren
wärchä, Wärchtig, Wärchmaa,
Buutig, Buutägli, Buutigscheubä,-bäsä, -ruschtig, Fabärik,
Fabärikli,
Wärchzüüg, Wärchruschtig
ä Wärä
viil wärt,
nüüd wärt, nüd dr wärt, kä Rappä, Schund
Wäschpi, Wäschpinäscht >anglä
ä Ländär, äs Ländärli, Seeläweermär
det wo d Sunnä undärägaad
Wättär, -sägä, -glogge,-siitä,-schmöckär, äs Uwättär, äs
Wättär chund, äs wättärät
äs tuäd hitzleichä
Wickul, Wadäbindä, Fätschä
Fätschä…
fätschä, iibindä …
Schaafbock, Einsidlär Schaafböck >Schaf (urspr.
Gotteslamm)
dr widär, drgägä, für nüüd und widär nüüd
äs widärschtaat eim, äs isch grüüsig
gschtiärät, eigäsinnig,
ungäärä
hä? we liächt, we schwäär, wiä meintsch das?
däuä
zuänis choo, widärluägä, chömid widär einisch
Wiägä, wiägälä
Weidland, nüd is Land usä trampä, Mattä
äs Wisäli, ä chliinä Maardär
Bettseichärli
im Wiil, im obär Wiil, , Wiilär Huusli, - Bodä
Obärwiil ZG, BL
100
wild
willkommen
Wind
Windbraus
Windeln
Winter
winzig
Wipfel
wippen
wir
Wirbel
wirken
wirklich
wirten
Wirrwar
wischen
wissen
Witz
witzig
wobei
Woche
Wöchnerin
wodurch
woher
wohin
wohl
Wolf
Wolke
Wolle
wollen
Wort
wortkarg
wovon
wringen
wuchtig
wühlen
Wunde
wünschen
wildi Tiär, Gwild, wildälä, wildärä, Wildsuu, -hüätär,
-mannä, Wildiheu, wildä Heich, wildi Chriäsi, wild wenä
Chaib (Wättär), wildi Öpful
gäärä gsee „ gottswilchä“ (J.Gotthelf)
Biisä, Biiswind, Föhn, äs windät, äs Windäli gaad, Duurzuug,
Windegg, -gällä, -müli, -fang, -fahnä, Alläwindä ZG,
Laubrissät,
Pfuus, pfuusä, äs pfuusät, la pfuusä laa
Windlä, Windäli, windlä wächslä, Fätschä, gfätschät
Wintärsachä, -chaschtä, -siitä, -gwand, -wääg, -brügg, -stääg,
-gaartä, ä Chuäwintärig, äs tuäd iiwintärä, äs isch
uusgwintärät
winzig, Winzlig, Zwäärggä-Sachä
zobärischtobä am Baum
gnappä, giigampfäa
miär gand nüd hei, miär sägids äsoo,
Haarwirbul, Sunnäwirbul, wirblä
wärchä, schaffä, machä, gwiirbä
bimeich, gwüssig äsoo
wiirtä, Wiirt, Wiirtli, d Wiirtäni, Wiirtschaft
äs Duränand, da chuusch nüd druus, alls zundärobsi
wuschä, d Chuchi wuschä, neu: wüschä
wüssä, weisch, hends gwüsst, i wüssti nüd wiä, weiss dr
Guggär wo! wüsstisch äs du? Wüssär!
ä Gschpass, äs Gschpässli, öppis zum Lachä värzellä
diänig, luschtig,
därbii hed är nur wellä gaa
ä Wuchä, drii Wuchä, äs Wüchäli, dr Midwuchä
eini im Chindsbett
dur daas isch är ums Gäld choo
wohaar chömid diä?
wohii wend diä?
miär isch vögäliwohl, isch dr nüd wohl? ihm isch ä Wöhli!
Wolf, Wölf, Wölfli, alt: Wulf, Wülflingä, Wolfsmonät
(Jan.),Wolfsmilch, -Büäl, Füdläschmiirz
Wulchä, Schääfli-, Wülchli, Gwülch, Schliirgg, äs Gschliirgg
am Himul,Wulchächratzär
Wullä, wulläni Sockä, wulligs Gaarä, wullis
wellä und tuä isch nüd däs glich. wett i hätti. wottisch?
wendr? dr Wetti und dr Hätti sind Brüädärä gsii und hend
beed nüüd ghaa!
wortwöörtli, mr hend nu äs Wörtli z redä midänand! üsi altä
Wörter sind dä nüd Hundswörtär!>Di acht böösä Wöörtär
(HK I 1450)
är isch muulfuul und redt nüüd.
vo waas, vo wem? vo dem!
Wösch uuswindä
gad ächli ä Mockä, ä Güngul, äs Trumm
nüälä, ärnüälä, nodärä
äs Loch im Chopf, ä Schnattä, ä Schranz, ä Blätz
ds Nüüjaar aawüüschä, guätä Morgäd, guät Taag, guätän
101
würde
würgen
Wurm
Wurst
Wurzel
würzen
wüst
Wüstling
wüten
Aabäd, guätä Hinäd, guät Nacht, ä guätä, ..
täätisch du das machä, miächisch du s miär?
am Geburtstag einä wüürgä, isch än alt Bruuch; äs
Wü(ü)rgäli gää am Schatz
Wurä, Mettul, Graaswurm, Blindschliichä bäuchlings
Wuurscht, Bluät-, Läbär-, Lantegär, Schüblig, Servela,
wuurschtä, äs isch mr wuurscht
Wüürzä, Wüürzli, wüürznä, Würzli uf dr Zinglä, i dä Schtöckä
im Riäd
wüürzä mid Pfäffär und Salz, mit Muschgäd- nuss, mit Maggi
adär Knorr
wüäscht, gaad schöön wüäscht, äs wüäschtät
Süü-äbär, Süü-chogä, Süü-hund,
teub sii, i einär Teubi, we das da tuät! der Maa tuäd we
värruckt, das Wättär tuäd we värruckt, toben
102
Flätt hüntsch sauft umgkehrt XYZ
X
Xaver
Xaffeeri, Xaffeeräli, ds Försters Veeri, Veerääli, Gändlärs
Zaffeeri
alt: xii (gsii), xottnigs (gsottnigs), xund (gsund
Y
Z
Zacharias
Zacken
zäh
zählen
Zähler
Zahn
Zahnarzt
Zähnefletschen
Zahnstocher
Zange
zanken
zappeln
Zapfen
zart
zärtlich
Zaun
Zaunkönig
zausen
Zäzilia
Zeche
Zecke
Zehe
zehn
Zeichen
zeichnen
zeigen
Zeit
zeitweise
zentral
zerbrechen
zerbröckeln
zerfallen
zerfurcht
zerlassen
zerlegen
zerreiben
zerreissen
y = ii: Mythen, Schwyz, Yberg, Abyberg,
Zächul, ds Föhnä Zächul, Zachi
Zingg, Zinggä, Feckär-Zinggä
zääch, ä zäächä Maa, ä zäächi Frau, äs zäächs Büürschtli
zellä, abzellä, zämäzellä, Zellrahmä, uf zääni zellä, värzellä
„abzellä, Böllä schellä, d Chatz gaad uf Wallisellä“
Zellär, Schtroomzellär, Schtimmäzellär
Zand, Zändli, Zänd, -weh, -lückä, Milchzänd, Schtock-, Zänd
ziä
zum Doktär zum Zänd la flickä
zännä, Chääszännä
Zändgrübul, -schtochär
Zangä, Biiss-, Flach-, Füür-, Blii-, äs chliis Zängli
zanggä, chiippä, schtriitä, chöfärä, äs Gchiipp, ä Schtriit,
zablä, ä Zabli, ds Zablis,
Zapfä, -ziär, -guu, -schtreich, Korkzäpfä, Plastik-, zäpfnä
lindt, blöössäli
liäb tuä, flattiärä, äs Ääli gää
Haag, Grassälä-, Lattä-, Döörnä-, Stüpfärdraht, Zwickär-,
Gattär, Gättärli,
äs chliis Vögäli, wo i dä Läb-Hääg umäsurät
Wullä chäärtlä, schtrupfä
Zischgäli, ds Predigärs Zilli, Cäciliä-Taag (22. Nov.)
d Rächnig fürs ässä und trinkä
Zäckä, Holzbock, Zäch
Zechä, zächä Zechä, Zechäli, uf d Zechä trampä, Zechänegul,
zächä, zääni, i ha dä zääni, driizächä, zächätuusig
Zeichä, Zeichäli (Medaille), Wäägwiisär, äs Zeichä tuä
Zeichnä i dr Schuäl, frii zeichnä, nach Voorlaag zeichnä,
abzeichnä
zeigä, Zeigär, Schützäzeiger, Uhräzeiger, Zeigfingär
Ziit, Ziitig, Chiläziit, hesch Ziit? hesch drwiil? Ziitröösäli
(Tussilago)
äs Schützli, ä Schutz
vo eim Oort uus alls tuä adär haa
värbrächä, obänandtuä, äs isch obänand, värchlepfä
värbrösmälä >Brosamen
zämäghiijä, värhudlä
zuurpfät, värzuurpfät: Öpul, ds Gsicht vo dä altä Lüüt
Ankä värlaa, gid iigsottnä Ankä
Fleisch obänandhauä, Sachä obänand tuä, usänand nää
värriibä, gribnä Chääs >reiben
värzeerä, ds Gwand värzeert, d Schnuär värrützä >reissen
103
zerren
zerschlagen
zerschneiden
zerstreuen
zerspringen
zerstören
zertrümmern
zerzausen
Zettel
Zeug
Zeuge
Zicklein
Ziege
Ziegenpeter
ziehen
ziemlich
zierlich
Ziger
Zimmer
zimperlich
Zinke
Zirbel
Zither
Zitrone
Zittergras
zittern
Zitze
zögern
Zölestin
Zopf
Zorn
Zottel
zu
zubereiten
zuäusserst
züchten
Zucker
zuerst
Zufall
zeerä, umänand zeerä, appäzeerä
Gschiir värschlaa, Pfeischtär-Schiibä värschlagä
obänandhauä, värschnätzlä, värchaflä
värschtreuä, usänandjagä
värschpringä, värschprungä, zämägschprungä
värhiijä, -däärbä, -tüüflä, -charä, -cheibä, -sataanä, hergä
värhiijä, -charä, -chachlä, -petschgä, -schlaa, kaputt machä,
zämäschlaa,
värschtroblä, gschtroblät, värschtrupfä
Zädul, Zädäli, Zädulchaschtä, Frässzädul, Fliisszädul
Züüg, Züüghuus, dumms Züüg, Ruschtig, Karsumpul, Klimbim
är hätti ds Züüg drzuä, wän är nüd z fuul wäär
Züügä sii, Näbäthochziitär machä
Gitzi, Gitzifleisch, gitzänä, värgitzänä
Geiss, -bock, -milch, -chääs, böckälä, Gitzi,-schössli, gitzänä
„Dett änä am Bärgli, dett schtaad ä wiissi Geiss .. „ >Geiss
Mumpf, Guttärä, dr Geisslär wo Peter gheissä hed
ziä, Seilziä, Zänd ziä, i d Lengi ziä, Wagä ziä, zich! ziänd! i
zuch
huppä zogä!
zimmli viil, nämä viil, gad ä paar, eerscht nu, friaartig
ä Finöggul, äs Finöggäli
Glaarnär Zigär, Zigär-Manndli, >Milch, Molke
Zimmärmaa, Zimmärschtaldä, zimmärä, Chammärä, Hölzlär
.värliid nüüd, truuäd nüüd
Zingg, Gabläzingg, Feckärzinggä,
Ziärlä (Ziärlä Riätär z Fillgau obä), ä Sortä Arvä
Zittärä, Zittärämachär, Zittärä-Muusig, Zupfgiigä
Zitäroonä-Limänaadä
ds Tüüfuls Gäldseckul
zittärä, ä Zittäri, ä Zittärli, äs Zittärmaal = Blamasä
Tüttul, Strichä
uusäziä, värtröölä, neu; zögärä
Seläschtii, ds Seläschtiins
Maitli-Züpfä, Brood-, Züpfä machä, züpfä,
teub, Teubi, teubälä, värteubä, chasch dä gu chiipä wännt nüd
teubä bisch!
nüd äso hitzig, uliidig, leeb wäärdä, ärteubä
Zottlä, Zottulchappä, „jüppädihüü und Zöttäli draa“
z ängg, z breit, z lang, z zahm, viil z tüür, („Vilztür“ SZ)
z Schwyz ussä, z Zuug undä, z Züri ussä, „z Basel a miim
Rhii“
zwägmachä, aareisä, grächä (LG V 1764/5: „grechetes
Bauholz“)
zussärisch ussä, -undä
züchtä, Veezucht, Bluämä züchtä, „mr bruuchäd ä nüd zum
züchtä“
Zuckär, Schtaub-, Würful-, Zuckärbrood, -schtock, -beckär, bluämä (Kerbel) Zückärli, zuckärä, zuckärät
zeerscht, z allärieerscht
Zuäfaal, zuäfellig, äs isch nüd ä Zuäfaal
104
zufallen
Zug
zügeln
zugleich
Zugtier
zuhinterst
zuinnerst
Zukunft
zuletzt
zünden
zunehmen
Zunge
zuoberst
zupfen
Zürich
zurück
zusammen
Zuschauer
zuschlagen
zuunterst
zuvor
zuvorkommen
zuvorkommend
zuweilen
zuzüglich
Zwang
zwanzig
zwei
Zweig
zweien
Zwehle
Zwerg
Zwetschge
Zwick
Zwiebel
Zwieback
Zwiefalter
zwingen
Zwirn
zwischen
zuäghiijä; übärchoo
Iisäbahn, Lauizuug, Zügäschlucht GR, Luftzuug, Duurzuug
plündärä dr Plundär, dr Alpplundär
midänand, zämä machä
äs Mäni, ä Männchuä, männä, Mänär, Horämänär, Mänärli
z hindärisch isch scho einä!
z innärischt innä
i schpeetärä Ziitä, drnaa einisch, äs wiird dä choo
zletscht am Änd, di letschtä
tuä mr zündä, äs isch timmär, Füür aazündä mid um ä
Zündär. Zündhölzli
trüäjä, är hed trüüäjät, gfeissät, ddickät
Zungä, Züngli, zünglä, Schuäzungä, Zungäwuurscht,
uuspflantärä
z obärischt obä
zupfä, zeerä, Zupfgiigä,
Züri, z Züri ussä, d Zürchär, uf dem schöönä Zürisee,
Zürihegul, Züribiät
zrugg, vo Schwyz widär durinä, umägää, hindäräbindä
zämä, midänand, zämäleggä, zämächoo, zämäzellä
Lüüt wo gand gu luägä, diä wo tüänd luägä
d Türä schletzä, dr Zuäschlaag übärchoo
z undärisch undä. Ufärä Reis is Aosta-Tal simmär ds
Gressonay gsii und duä han ich ä Jungä uf italiäänisch
gfragt, wo das Seeli siig, und är hed gseid „giù , giu; won ich
das dän andärä übärsetzt ha, äs siig zundärischtundä, da seid
der: ja, so hemmer früänär au gseid!
voranä luägä, zeerscht chund daas,
voranä choo
oppär wohlfüürhaa
ä siä wohl und ä siä nüüd
nu drzuä
im Zwang ussä (Chaltbach SZ), zwingä, Zwinggä,
Zwingsbrügg
zwänzg, Zwänzgär, zweeäzwänzg,
zwee Mannä, zwee Frauä, zwei Goofä, äs isch Zwei, alt:
twürig
zweischpännig, -türig, zweitälä, äs Zweiärli, zweiärlei
Ascht, Eschtli, aschtä, uf d Escht uusä laa
zwiiä, zwiiät,> Zwifaltärä, Zwiback, ..
äs Zwächäli
Zwäärgg, di sibä Zwäärggä, äs Zwäärggli
Zwätschgä, Zwätschgäschnaps, -chuächä, ..
zwickä, Geisläzwick
Böllä, -chuächä, -ring, -schweizi, Bölläli,
Zwiback und Eiback,
Zwifaltärä, Summervogel > Schmetterling
zwingä, zwänggä, Zwinggrind, Zwiirni, Zwingsbrügg, im
Zwang ussä, Naasäzwingär für ä Schtiär
Fadä, Fadä-Rölläli
zwüschädt durä, Zwüschät Miitä, alt: zuschät
105
zwitschern
Zwitter
zwölf
ziirpä: Schpatzä, Muheimä, d Vögul zwitschgärid
Zwick, Hansammi
zwölf, zwölfi, äs schlaat Zwölfi, äs Dotzät, zwei Totzät
zwölf Aposchtel, zwölf Bottä, Böttär > Dutzend
106
Anhang: vielgebrauchte Fremdwörter
Es gibt verschiedene Fremdwörterbücher, und auch der heutige Duden enthält fast zur Hälfte solche Wörter, aber eine Auswahl der hier
gebräuchlichsten scheint mir doch nützlich.
A
Atheist
abonnieren
Absenz
Abrupt
absolut
abstrakt
abstrus
absurd
Akzessoir
addieren
Adjektiv
Agenda
aktiv
aktuell
akribisch
Akzent
akzeptabel
akzeptieren
Alternative
Ambiente
analog
Analyse
antiAperitiv
Applaus
apropos
apodiktisch
arrogant
Aspekt
Asyl
Atelier
attraktiv
authentisch
Autor
Autorität
gottlos
eine Zeitung bestellen
Abwesenheit, abwesend
unvermittelt, plötzlich
völlig, ganz und gar
begrifflich, nur gedacht > konkret
unsinnig
widersinnig
„Zugemüse“,
zusammenzählen
Beiwort (schön, gut, grün ..)
was zu tun ist
tätig passiv
was jetzt gerade ist
sehr genau
Betonung
annehmbar
annehmen
Ausweiche, andere Lösung
Umgebung
gleichbedeutend, ähnlich
Untersuchung
gegen etwas
Eröffnungsgetränk
Beifall
übrigens
duldet keinen Widerspruch
hochmütig
Gesichtspunkt
Heimrecht
Kunstwerkstatt
anziehend
urspünglich
Verfasser
massgeblich
B
Baby
Basis
Beatles
Bestseller
biker
bilateral
Biographie
Biotop
bizarr
Kleinkind
Grundlage
Musiker mit Taktschlag
meistverkauft
geländegängig
beidseitig
Lebensbeschreibung
Lebensraum
ungewöhnlich, zum Staunen
107
Blamage
Boccia
Bodygard
Bon
Bonus
Bostitch
Branche
brisant
Brunch
brutto
Business
By-Pass
Schande
Kugelwerfen
Leibwächter
Gutschein
Vergütung
Hefter
Berufszweig
brennend
Frühstück
zu bezahlen
Geschäft
Blutgefäss-Hilfe
C
cake
charismatisch
Chance
chatten
Couloir
Cousin
Cousine
Coucousin
Chef
Club
Computer
Coiffeur
Coupon
Cover
Crack
Creuw
Cross
Crash
Cup
Curlen
Kuchen
einnehmend, besitzt eine Ausstrahlung
gute Gelegenheit
Plauderstündchen
Kehle im Gebirge
Geschwisterkind männlich
Geschwisterkind weiblich
im dritten Grad verwandt
wer befiehlt
Verein
elektronische Schreibmaschine
Haareschneider
Abschnitt
Titelbild, Titelseite
Zusammenstoss
Besatzung Flugzeug
Countrie USA: ländlich, auf dem Land, Ländlermusik
Zusammenprall, Absturz
Tasse; Wettkampf
Steinschieben auf dem Eis
D
Dämon
Dativ
Deal
Debakel
Dedektiv
defacto
Defaitsmus
defekt
deklarieren
delegieren
Delikatesse
Delikt
Delinquent
Dementi
Demenz
böser Geist
Wem-Fall
Handels-Geschäft
Niederlage, Zusammenbruch
Spürhund-Polizist
tatsächlich
hoffnungslose Neigung zum Aufgeben im Krieg
kaputt, zerstört
offen legen
abordnen
Sinnenfreude
Straftat
Straftäter
Wiederruf
Verstandesverlust im Alter
108
Demo
Demokratie
Deponie
Depot
Depression
deprimiert
Desaster
Design
Despekt
destruktiv
Detail
Detaillist
Diabetes
Diagnose
Dialekt
Dialog
Dialyse
didaktisch
diffus
digital
Dignitas
Diktat
Diktator
Dilemma
Discounter
Dissident
Dinner
direkt
Direktion
dirigieren
diskret
Diskont
Diskurs
Diskussion
Dispens
disponieren
Disput
diskriminieren
Dissident
divergieren
diverse
diversifizieren
Diversität
Dividenden
dividieren
Division
Divisionär
Disziplin
Doktor
Doktrin
Demonstration, Volksauflauf für etwas
Volksherrschaft,
„Demokratische Republik“: unnötiges Doppelwort
Ablage von Abfall
Rücklage
Niedergeschlagenheit
niedergeschlagen
Verheerung, Zerstörung
spr.disein Entwurf
Verachtung
zerstörerisch
Einzelheit
Vielwarenhändler
Zuckerkrankheit
Krankheits-Erkennung
Mundart
Zwiegespräch
Filterung
unterrichtet
verschwommen
mit Fingerdruck zu machen = elektronisch
Würde
Befehl
Gewaltsherrscher
Zwiespalt
Billigpreis-Laden
Abweichler
engl. Frühstück frz. diner
geradewegs
Leitung
führen
verschwiegen, unauffällig, vertraulich
Zinsabzug
Erörterung
Aussprache, Meinungsaustausch
Befreiung
verfügen
Streitgespräch
herabwürdigen
Andersenkender
auseinandergehend
verschiedene
abwechseln
Vielfalt
Gewinn-Anteil
teilen
Unterteilung, Heeresteil
Befehlshaber über eine Division
Zucht und Ordnung
Gelehrter
Lehre, Grundsatz
109
doktrinär
Domina
dominant
Doping
Dossier
Dusty Boots
Download
Downsyndron
Downunder
Drache
dual
Dualismus
Duett, Duo
dynamisch
Dynamit
Dynamo
Dynastie
auf einen Grundsatz versteift
Meisterin im Sexgewerbe
beherrschend
durch verbotene Dinge zur Höchstleistung
Aktenbündel
Musikband Muotathal „Dräckäti Schuä“
herunterladen im PC
Behinderung
umgangssprachlich
1) Drakon, Meeresungeheuer (Wale ? Leviathan?)
2) Spiel mit fliegenden Papierdrachen im Aufwind
zweiförmig, zweimalig
zweimaliges Tun
zwei Instrumente, zwei Singende
voll Kraft
Sprengstoff
Stromerzeuger
Herrschergeschlecht
E
EE-Book
E-Mail
Effekt
effizient
Eklat
eklatant
elegisch
eliminieren
Elast
Elite
eloquent
Emblem
Emigration
eminent
Empathie
Emotion
Energie
Engagement
Ensemble
Entertainer
Enthusiast
Entourage
ephemer
Epoche
Epos
erotisch
eruieren
Eruption
elektronisch
elektronisches Buch
elektronischer Brief
Wirkung, Erfolg, Ergebnis
wirtschaftlich wirksam
Krach, heftiger Streit,
offenkundig
klagend, traurig
ausrotten
Dehnbares
Auslese der Besten
beredt
Wappenzeichen
Auswanderung
herausragend
Einfühlungsvermögen
Gefühl, Rührung
Kraft
voll Einsatz im Tun
Musikgruppe
Unterhalter
Begeisterter
Umgebung, Begleitung
vergänglich
Zeitabschnitt
langes Gedicht
liebestoll
herausfinden
Ausbruch Vulkan
110
eskalieren
Essay
Establishement
Etappe
Ethik
Ethymologie
Etikette
Euphorie
Euro
Euthanasie
evakuieren
Event
exakt
Exekution
Exekutive
Exil
Existenz
existenziell
Experte
Exploit
Express
express
extern
extra
extrem
einen Aufruhr ergeben
Versuch, kleine Abhandlung
Gehobene Gesellschaft
Teilstrecke
Sittenlehre
Lehre vom Ursprung der Wörter
Schildchen zur Anschrift
künstliches Hochgefühl
europäisches Geld
1) Ringen um einen guten Tod 2) Tötung von nicht Lebenswerten
räumen, leer machen
Ereignis
genau
Hinrichtung
ausführende Behörde
Verbannung
Leben, Lebensunterhalt
es geht ans Lebendige
fachkundige Person
1) Grosstat, 2) Ausnutzung
Eilpost
eilig
ausser Haus > intern
eigens
zuäusserst
F
Facebook
Fakt
Fan
Fantasie
Farce
Fastfood
Faszination
Fauna
Favorit
Feature
Feedback
Feminin
Festival
Feuilleton
Fiasko
Fiktion
Filet
Final
Finanz
fix
Flash
Flora
Fluidum
Flyer
Netzwerk im Internet
Tatsache
fanatischer Anhänger
Vorstellungskraft
falsches Theater, Lumpenstück
Schnellverzehr
Anziehungskraft
Tierwelt
Günstling, Liebling
Schnellbericht
Rückmeldung
fraulich, weiblich
besonderes Fest
gehobener Zeitungsteil
Fehlgeschäft
falsch gedacht
Lendenstück
Endspiel
Geldwelt, Geldgeschäft
fest, stetig, nicht verstellbar
Blitz, Geistesblitz
Pflanzenwelt
Flüssigkeit
Flugschrift, Flugzettel
111
Föderation
Fokus
Force
Fötus
Food
foundation
fragil
Fragment
Fraktur
franko
free
frenetisch
frivol
Fron
Front
frontal
Fumoir
Fundament
fundamental
Fundamentalismus
Funktion
Füsilier
Fusion
Verbündetenstaat
Brennpunkt
Kampfverband
ungeborenes Kind
Speise
Gründung
zerbrechlich
Bruchstück
Knochenbruch, Schriftart, Grobheit
portofrei
frei
rasend
schlüpfrig, lüstern
Herr, geschuldete Arbeit
Schlachtfeld
Stirn gegen Stirne
Raucherabteil
Grundlage
grundlegend
engstirnige Geisteshaltung
Wirkungsweise
Gewehrträger-Soldat
Verschmelzung, Vereinigung
G
Gag
games
Gang
Garamel
Gazpacho
gay
Gemengelage
Gender
General
generell
Generation
generieren
Genitiv
Genozid
Geographie
Geologie
Geometrie
Getwitter
Gigantisch
Girl
Glamour
Globus
global
Goal
good by
Graphik
kurzes humoristisches Stücklein (z.B. beim Gräuflen)
Spiele
Nachtbubengruppe
Süssigkeit aus Milch und Zucker (Wort aus Spanien)
spanische kalte Fischsuppe im heissen Sommer (NZZ 2010, 15. Juli)
homosexuell
Mischung, Gremengsel, von was? …
Geschlecht (männlich – weiblich) ?
Vorgesetzter über alle und alles
allgemein, allgemeingültig
Reihenfolge der Zeugungen (1. 2. 3. ..)
erzeugen
Wesfall (des, dessen, deren
Völkermord
Erdkunde, Länderkunde
Erdkunde, Gebirgskunde
Erdvermessung
Kurznachrichten im Internet
riesenhaft > mega
Fräulein, jung und hübsch
Flitter und Glanz
Erdkugel
weltweit
Tor beim Fussball
Guten Tag (gud bai)
Schreibkunst
112
Graphologie
gratulieren
H
I
inexistent
irrevelant
intern
nicht zutreffend
nicht zutreffend
J
K
kondolieren
Korps, Armeekorps,
L
lancieren
M
maximal
minimal
minus
N
negativ
O
P
paradox
parexcellance
passé
passiv
permanent
per Post
per se
plus
Polution
positiv
prekär
Q
Qual
quälen
Qualle
Quelle
R
Rekrut
Rekurs
Remise
S
subito
Sujet
sukzessiv
sein Beileid sagen
Korpskommandant
in Umlauf setzen
höchstens
unter Null, unter … weniger als …
verneinend positiv
widersinnig
im höchsten Grade, …
vorbei, vergangen
untätig > aktiv
beständig, dauernd,
mit der Post
von selber
mehr, über Null > minus
Musikband Muotathal „Umweltverschmutzer“ = Dräck-Süü,
Süücheibä
bejahend
heikel, schwierig, bedenklich
Abstellraum
sofort
Subjekt, Gegenstand, ...
nacheinander schluckzessiv (Verballhornt)
113
super
T
Taxi
U
Unikat
V
vis à vis
W
watercloset
X
Xylophon
Y
Yverdon
auf der anderen Seite, jenseits
Z
Zertifikat
3. Sept. 2010
114