Alatoran _N18:Alatoran _N17.qxd.qxd

Transcription

À Ç À Ä
É À Ç À Ð Ë À Ð
Î Ú À Ü Û
¹ 1 8 ÎÊÒÉÀÁÐ 2 0 1 2
ß Ä ß Á È - Á ß Ä È È
İÇINDƏKILƏR
Dietmar Dath.
Dəmir siçanlar ............................................................................ 3
Æ Ó Ð Í À Ë
Алаторан 18 Чаьдаш Алман
Ядябиййаты юзял сайы
Jenny Erpenbeck.
Respublika Sarayı .................................................................... 16
İris Hanika.
Avqustda zaman dayanır ........................................................ 28
Wolfgang Herrndorf.
Rozenbaum doktrinası ............................................................ 40
Kathrin Passig.
Siz buradasız ............................................................................. 53
Тщис проъежт wас Суппортед бй а эрант
фром тще Эоетще-Ынститут wщижщ ис фундед
бй тще Эерман Министрй оф Фореиэн Аффаирс
Christoph Peters.
Təsbeh ......................................................................................... 65
David Wagner.
Yeni bir həyat üçün .................................................................. 78
Peter Wawerzinek.
Xatırladığım ilk şey qardır ..................................................... 94
NACHWEISE
Dietmar Dath: »Eisenmäuse« (Auszug) aus: Dietmar Dath: Eisenmäuse.
© Dietmar Dath und Habizel, Lohmar 2010
Jenny Erpenbeck: »Dinge die verschwinden« (Auszug) aus: Jenny Erpenbeck:
Dinge die verschwinden. © Verlag Galiani Berlin 2009
Iris Hanika: »Treffen sich zwei« (Auszug) aus: Iris Hanika: Treffen sich zwei.
Roman © Literaturverlag Droschl Graz - Wien 2008
Åäèòîð:
Ðàñèì ÃÀÐÀÚÀ
Öç ãàáûüûíäàêû ðÿñìèí ìöÿëëèôè:
Marion Albrecht
Äèçàéíåð:
Éàøàð Øàùëàð
Wolfgang Herrndorf: »Die Rosenbaum-Doktrin«. © Wolfgang Herrndorf 2007
Kathrin Passig: »Sie befinden sich hier«. © Kathrin Passig 2006
Christoph Peters: »Der Tesbih« aus: Christoph Peters: Sven Hofestedt sucht Geld
für Erlösung. Geschichten © Luchterhand Literaturverlag München 2010
David Wagner: »Für neue Leben«. © David Wagner 2008
Peter Wawerzinek: »Rabenliebe« (Auszug) aus: Peter Wawerzinek: Rabenliebe.
Roman © Verlag Galiani Berlin 2010
ßËÀÃß:
å-ìàèë: ðàñèì.êàðàúà@ýìàèë.úîì
òåë.: (+994 50) 316 30 82
ÓÐË: www.alatoran.org
www.enyeniedebiyat.com
×àïà èìçàëàíìûøäûð:15.10.2012
Êàüûç ôîðìàòû: 60 õ 84 1/8
“ALATORAN” OXUCULARINA!
Müasir alman әdәbiyyatı юзял сайы цчцн
мцяллифлярин вя ясярлярин сечилмяси щаггында
Mәn “Alatoran” üçün Barbara Vattendorfla razılıq әsasında 1954-1971 ci illәrdә doğulmuş
müasir alman müәlliflәrindәn sәkkiz nәsr nümunәsi seçdim. Seçilmiş müәlliflәr, heç bir
halda tәsadüfi olmayıb, mәnim şәxsi zövqüm әsasında toplanıb. Bütün müәlliflәr
Almaniyada tanınan әdәbiyyat mükafatlarına layiq görülmüş, kitabları geniş oxucu kütlәsi
tәrәfindәn bәyәnilmiş, hәmçinin yazıçılıqda ciddi inkişaf yolu keçmişlәr.
Sәkkiz müәllifdәn beşi Klaqenfurtda keçirilәrn “İnqeborq Baxman Mükafatı” uğrunda
әdәbiyyat müsabiqәsindә iştirak etmişlәr. Bu müsabiqә televizyonda canlı yayınlanır vә yaxşı
izlәnilir. Burada әsasәn alman dilli әdәbiyyat oxunur vә gәnc yazarlar üçün olduqca mühüm
bir müsabiqәdir. Müsabiqәdә iştirak edәn beş müәllifdәn ikisi qalib gәldi vә әsas mükafatı
qazandı, onların yazıları (bir qәdәr ixtisar olunmuş halda) seçdiyim mәtnlәr arasına әlavә
olunmuşdur.
Seçilmiş bu iki müәllif әsasәn romançı kimi tanınırlar. Hәmin müәlliflәrin, diqqәtәlayiq
kitablar yazmış Katrin Passiq dә daxil olmaqla hamısının artıq bir neçә romanı çap olunub.
Roman hal-hazırki alman nәsr kitabları bazarında hökmranlıq edir vә hәr zaman yaxşı satılması ilә fәrqlәnәn kiçik şeir kitabları, esselәr vә hәtta kiçik hekayә toplularını da keçir.
Müasir alman әdәbiyyatı mövzusuna görә әvvәllәr heç vaxt olmadığı qәdәr zәnginlәşib,
başlıca olaraq aşağıdakı mövzulara bölünür, janrına görә әnәnәvi hekayә ilә kiçik nәsr fraqmentlәri arasında dәyişir, o uydurma ya da avtobioqrafik sevgi hekayәtlәrindәn tutumuş, xәstәlik tarixçәsi, nağıl, lәtifә vә bu kimi Almaniyada vә dünyada yayılmış mövzuları әhatә edir. Bu
günümüzü, keçmişimizi yaxud gәlәcәyimizi әks etdirәn, fantaziya yaxud bәdii-sәnәdli araşdırma tipli әsәrlәr yazılır. Alman әdәbiyyatında demәk olar ki, hәr şeyә icazә verilib, roman vә realist nәsr İkinci Dünya Savaşından sonra әdәbiyyatda әsas hakim janr kimi yerini tutub.
Alman әdәbiyyatındakı bu hәrtәrәfli inkişafı hәm dә çoxlu sayda әdәbiyyat tәqaüdlәri vә
ölkә üzrә yayılmış nüfuzlu әdәbiyyat mükafatları ilә dә әlaqәlәndirmәk olar. Almaniyada әn
mühüm kitab mükafatı hәr il payızda Frankfurtda ya da yazda Leypsiqdә keçirilәn kitab
yarmarkalarında tәqdim olunan, DBP- Alman Kitab Mükafatıdır (Deutsch Buchpreis), bundan әlavә müxtәlif tәmayüllü bәdii әsәrlәrә aid cürbәcür kitab mükafatları da var. Bu seçimdә
namizәd olub qalib gәlәn müәlliflәrin hamısına yüksәk miqdarda mükafatlar verilir.
Almaniyada iki ali mәktәbdә sırf yazıçı hazırlanır, bunlardan biri 1995-ci ildәn bәri
fәaliyyәt göstәrәn Leypsiq Alman Әdәbiyyat İnstitutu – DLL (Deutschen Literaturinstitut
Leipzig) vә 1999 –cu ildәn bәri fәaliyyәt göstәrәn Hildenshaym Univerisitetidir, lakin bizim
burda tәqdim etdiyimiz müәlliflәr bu ali mәktәblәrdә tәhsil almayıblar. Bu hәm adı çәkilәn
univerisitetlәrdә dәrs proqramının gәnclәrә uyğun tәşkil olunması, hәm dә hәmin univerisitetlәrin yetirmәlәrinin ancaq 10-15 il sonra yazıçı kimi püxtәlәşә bilәcәyindәn irәli gәlir.
Seçimimizin daha bir xüsusiyyәti dә ondadır ki, seçdiyimiz müәlliflәr arasında Ditmar
Datı çıxmaq şәrtilә yerdә qalanları hal-hazırda Berlindә yaşayırlar. Berlin böyüklüyünә, hәyat
şәraitinә görә, Almaniyada yaşayış minimumları әn yüksәk şәhәr olmasına baxmayaraq
yazıçıların әn çox yaşadığı vә әdәbi mühitin qaynar olduğu yerdir. Razılaşmaq lazımdır ki, bu
әdәbiyyat adamı üçün әn mühüm şәrtdir.
Mark Deqens
Bonn, Aprel 2012
2
ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 18 / OKTYABR 2012
×ÀÜÄÀØ ÀËÌÀÍ ßÄßÁÈÉÉÀÒÛ
Dietmar Dath
__________________
Дитмар Дат (Dietmar Dath) Алманийанын Шопфщайм шящяриндя бюйцмцш, орта мяктяби Фрайбургда битирмишдир. Щярби хидмятдян сонра Фрайбургда Алманшцнаслыг вя Физика сащяляриндя тящсил алмышдыр.
Щяйатынын мцхтялиф илляриндя Фрайбург, Франкфурт вя Лейпсигдя йашайыб-йаратмышдыр.
Д. Дат 1990-жы илдян башлайараг йерли вя бейнялхалг гязет вя ъурналларда сосиолоэийа, фялсяфя вя мядяни
мювзуларда кичик йазыларыны дярж етдирмяйя башламышдыр. Юз ады иля йанашы ясярлярини Давид Далек,
Дагмар Дат йа да Дитер Драт адлары алтында да чап етдирмишдир. Йарадыжылыьынын еркян илляриндя о Жойе
Ландсдаленин, Кодово Ешунун вя Будди Гиовиназзонун ясярлярини алман дилиня чевирмишдир.
Д. Дат 1998-2000-жи илляр арасында “Спех” ъурналынын редактору олмушдур. 2001-2007-жи илляр арасы о
Фракфурт Аллгемайн гязетинин мядяниййят шюбясинин мцдири вязифясиндя чалышмышдыр. Кичик щекайялярдян
ибарят китаблар йазмагдан ялавя о 2009-жу илдян башлайараг Каммерфлиммер Коллектиф, Марсда сичан вя
Ъенс Фрибе кими мусиги лайищяляриндя дя иштрак етмишдир. Бир мцддят бцтцн ишлярдян узаглашмыш, бу вахт
ярзиндя сырф йарадыжылыгла мяшьул олмуш, новеллалар вя ики драм ясяри, шеирляр йазмышдыр, бундан сонра о
йенидян Фракфурт Аллгемайн гязетиндя мядяниййят шюбясиня рящбярлик етмиш вя кинолар щаггында тянгиди
мяагляляр йазмаьа башламышдыр.
__________________________________________________________________________
DƏMİR SİÇANLAR
Şifrələnmiş əxlaq normaları toplusu
Mənim balacam üçün
EİSENMÄUSE
Ein verschlüsselter Sittenspiegel
Für mein Kleines
Uşaq baxıcısı
Babysitter
O artıq məktəbə gedirdi, amma elə də uzun
müddət olmazdı, bəlkə də iki il. Həmişə çarpayımın qarşısında sərilmiş keçi dərisinə bürünər və
əynimdə pijama sosiska kimi otağın içində fırlanardım. O isə buna gülər və sevinərdi. Biz sakitcə
oynayardıq, o bənövşəyi rəngli pulover geyinərdi.
Milad bayramına hədiyyə olaraq Disney şirkətinin
istehsalı olan “Robin Qud” cizgi filmindən oyuncaq fiqurları arzulamışdım. Bu oyuncaq fiqurlara
gerçəkdən qovuşduğum zaman əynində bənövşəyi rəngli pulover olan qız, mənim baxıcım da yanımda idi. Mənə elə gəlirdi ki, qız oyuncaq fiqurlardan daha gözəldir və mənim ondan çox xoşum
gəlirdi. Əslində mən kifayət qədər ağıllı uşaq olmuşam, başımı sonralar itirmişəm.
Sie ging schon in die Schule, aber noch nicht
lange, vielleicht seit zwei Jahren. Ich wickelte
mich immer in ein weißes Ziegenfell, das vor
meinem Bett lag, und rollte darin wie ein
Würstchen im Schlafrock durchs Zimmer. Sie
lachte darüber und freute sich. Wir spielten
friedlich, sie hatte einen lila Pulli an. Ich
wünschte mir zu Weihnachten Figuren aus
Disneys Version von „Robin Hood“. Das
Mädchen im lila Pulli, mein Babysitter, war dabei, als ich die Figuren tatsächlich bekam. Ich
fand das Mädchen viel schöner als die Figuren
und hatte es viel lieber. Ich war nämlich ein
ziemlich intelligentes Kind; erst später bin ich
verdummt.
3
Həzz almaq
İnsanlara kin bəsləyən və əksər valideynlərin
də böyük axmaqlıq səbəbindən inandığı bir nəzəriyyəyə əsasən uşaqların nə isə öyrənməyə həvəsi
olmur. Ona görə də elə etmək lazımdır ki, uşaq
öyrənərkən həzz ala bilsin. Bu məqsədlə istehsal
olunmuş çox sayda pedaqoji məzmunlu və tutumlu
kompüter oyunları, DVD-lər, heyvan qiyafəsinə bürünmüş əlavə tədris verən təlxəklər mövcuddur.
Ağıldan dəhşətli dərəcədə kəm olan valideynlər
arasında varlı olanlarsa yay düşərgələrinə üstünlük
verir, burada özlərinə həyatları boyu bağlana
biləcəkləri dostlar qazanır, başqaları ilə birlikdə dağlara dırmanır, çığır-bağır sədaları altında yamyaşıl
yamaclar boyu aşağıya doğru qaçır və bu zaman birbaşa avtobusa tuş gələrək toqquşub ölürlər. Nəzəri
cəhətdən nə isə öyrənmək olur, bunun praktikada
doğru tətbiq olunması isə çox zaman mümkün
olmur. Valideynlərinki gətirmir ki, gətirmir.
Ədalətli olmaq
Əqli cəhətdən bir qədər zəif alman qadını ilə
Şimali Afrikadan gəlmiş müsəlman mühacir birlikdə bir övlad dünyaya gətirir. Valideynləri birləşdirən bağlar qırılsa da, uşaq şirin olur. Uşağı yanına alan nənə-baba insanı riqqətə gətirəcək bir
tərzdə onun təlim və tərbiyəsinin qayğısına qalır.
Dərisinin rəngi bir qədər tünd olduğundan uşaq
tərs baxışlara tuş gəlir. Gimnaziyada təhsil aldığı
zaman adı narkotik maddələrlə bağlı kiçik qalmaqalda hallandığından xüsusilə dərilərinin rəngi
tünd olmayan digər uşaqların valideynləri bu
məsələdə günahı onun boynuna yıxmağa çalışır.
Onlar istədiyinə nail olur. Heç kim uşağa yaxın
durmaq istəmir, dərsə davamiyyəti günü-gündən
pisləşir. Günlərin bir günü isə uşağın məktəbə
getmək həvəsi tamamən ölür, o hər şeydən imtina
edir, pis yola düşür və axşamlar polis tərəfindən
nənə-babanın evinə gətirilir. Baba rəhmətə gedir,
nənənin sağlamlığı da əvvəlki tək yaxşı vəziyyətdə olmur. Uşaq böyüyüb cavan oğlana çevrilir
və həyatda öz yolunu getməyə çalışır. Çox güman ki, onun qəlbi nifrət hissi ilə doludur. Əgər
onun qəlbində nifrət hissi yoxdursa, bəşəriyyətin
üzərindən tədricən həqiqətən bir xətt çəkmək olar.
4
Spaß machen
Von sich aus, sagt eine menschenverachtende
Theorie, an die viele Eltern glauben, weil sie
schrecklich dumm sind, will ein Kind nichts lernen. Also muß man dafür sorgen, daß das Lernen
Spaß macht. Dazu gibt es mit pädagogischen
Inhalten belastete Computerspiele, DVDs,
Nachhilfeclowns in Tierkostümen und für die
Vermögenderen unter den schrecklich dummen
Eltern auch mal ein Sommercamp mit supercoolen Leuten, wo man Freunde fürs Leben findet,
mit anderen auf Berge klettert, unter wildem
Gejohle saftig grüne Wiesenabhänge hinunterrennt und dabei direkt gegen einen Bus läuft
und stirbt. Theoretisch hat man dann was gelernt, aber praktisch kann man es nicht mehr
richtig verwerten. Die Eltern haben das
Nachsehen.
Fairness
Eine geistig etwas unbewegliche deutsche
Frau und ein muslimischer Einwanderer aus
Nordafrika zeugen zusammen ein Kind. Die
Verbindung der Eltern zerbricht, das Kind ist
niedlich. Es kommt zu den Großeltern, die sich
rührend um seine Schulausbildung und sonstige
Erziehung kümmern. Weil das Kind dunkelhäutig ist, wird es schief angeguckt. Auf dem
Gymnasium ist es in einen winzigen Drogenskandal verwickelt, an dem ihm insbesondere die Eltern der anderen, nicht dunkelhäutigen Kinder die Schuld zuschustern. Diese
Rechnung geht auf. Das Kind wird gemieden, die
Noten werden immer schlechter. Irgendwann
hat das Kind keine Lust mehr, die Schule zu besuchen, schmeißt den Krempel hin, gerät auf die
schiefe Bahn und wird abends von der Polizei zu
den Großeltern nachhause gebracht. Der
Großvater stirbt, die Großmutter ist bald auch
nicht mehr richtig gesund. Das Kind wird zum
jungen Mann und schlägt sich so durch. Der
junge Mann ist hoffentlich voller Haß. Wenn er
nicht voller Haß ist, kann man die Menschheit
allmählich wirklich vergessen.
5
Ehtiram göstərmək
Heç kim özünü kiçik dovşanı gün vurmadan
ölmüş beş yaşlı uşaq qədər tənha hiss etmir.
Yaxınları göydələnlə toqquşmuş təyyarədə oturan
insanlara ürək-dirək vermək, həyatı tərk etməyə
hazırlaşan adamlarla ruhların aydınlanmasına
yönəlmiş söhbətlər aparmaq, hətta ürəyi bulandıran, əziyyət verən uzunmüddətli xəstəliklər barədə
bir neçə mənalı kəlmə də söyləmək olar. Amma
kədərə qərq olmuş beş yaşlının istəmədiyi qədər,
ona yaxınlaşmaq məqsədəuyğun sayıla bilməz.
Birinci sinif şagirdinin heç
bir zaman vermədiyi sual
Humanitar elmlər (burada söz oyunu olaraq almancadan hərfi tərcüməsi „ruhlar barədə elmlər”
anlamını verir – tərc.) hələ də mövcuddur?
Ehrfurcht ist geboten
Niemand ist so einsam wie eine Fünfjährige,
deren kleiner Hase an einem Hitzschlag gestorben ist. Man kann Leute trösten, deren
Angehörige in einem Flugzeug saßen, das in ein
Hochhaus gekracht ist, man kann mit Sterbenden
erhellende Gespräche führen, man kann sogar
über abstoßende, quälende, langwierige
Krankheiten das eine oder andere geistreiche
Wort verlieren. Aber wenn die trauernde
Fünfjährige nicht will, soll man ihr auf keinen
Fall zu nahe treten.
Was ein Erstklässler nie fragt
Geisteswissenschaft,
gibt’s
das
noch?
Anmut und Naivität
Zəriflik və sadəlik
Mən balaca uşaqlar üçün balet dərslərinə gedirəm. Lap əvvəldə bütün bu ağ geyimlər, kiçik
ayaqlar və sairə və ilaxır adamı əməlli-başlı ovsunlayır. İlk təmrinlər bədənin, əl-qolun açılışmasına yönəlmiş olur. Bundan sonra düzgün duruş alınır və nəhayət cütlər şəklində məşqlər
həyata keçirilir. Uşaqlar zal boyu iki-iki sürətlə
hərəkət edir. Bəzən kimsə büdrəyir, yıxılır və
ağzı üstə yerə dəyir. Bir məqamda artıq ağız deyəni qulaq eşitmir. Nəhayət balet müəlliməmiz
mənim nəzərimə çatdırır ki, hamıdan çox və ucadan danışan mənəm. Mən özümü yığışdırmağa
çalışıram. Amma bu məndə alınmır. Mən yüksək
trayektoriya üzərində pərvazlanıb zaldan çıxıram. Pərvazımın trayektoriyası çox gözəl alınır.
Yaxşı ideya
Fransada yerləşən, uşaqlar üçün paltar modellərinin hazırlanmasında ixtisaslaşan və yeniliyə
meylli bir firma hazırda yarımfabrikat geyimlərin
istehsalını həyata keçirir. Bu paltarların yekun tikişi
uşaqların özləri tərəfindən sona çatdırılmalıdır.
Yeganə şərt geyimlərin yüksək keyfiyyətli olması6
Ich besuche eine Ballettstunde für die
Kleinen. Am Anfang wird man fast kirre von
diesen ganzen weißen Kostümchen und kleinen
Füßchen et cetera et cetera. Zunächst geht’s ums
Aufwärmen, Gliedmaßen lockern, diese Schiene.
Dann werden Haltungen eingenommen, schließlich gibt es Partnerübungen. In Paaren galoppieren die Kinder durch den Raum. Ab und zu
gleitet eins aus und fällt auf die Fresse. Dann ist
das Geplärr groß. Schließlich weist die
Ballettlehrerin mich darauf hin, daß ich es bin,
der da plärrt. Ich versuche mich zusammenzureißen. Es geht nicht. Ich fliege in hohem Bogen
raus.
Die Schönheit meiner Flugbahn ist immens.
Gute Idee
Von einem innovativen Kindermodelabel aus
Frankreich gibt es jetzt unvollständige
Klamotten, die von den betroffenen Kindern
selbst fertiggenäht werden müssen, aber unbedingt hochwertig sind. Der Kapitalismus, der
ansonsten hauptsächlich und sogar die ganze
Zeit mehr oder weniger unschuldige Menschen
erniedrigt, zu idiotischem Verhalten dressiert,
manchmal ermordet und immer ignoriert, liefert noch Applikationen aus fröhlichem Stoff und
Glitzersteinchen dazu, fertig ist der Eyecatcher
für die nächste Drecksparty unter Leuten, die
gar nichts dagegen machen können, daß sie, je älter sie werden, immer mehr herunterkommen,
bis sie nicht mal mehr merken, daß ihnen was
Wichtiges fehlt. Und das Wunderbarste: Ohne
diese hübschen, liebevoll veredelten Sachen wäre
die Situation auch nicht besser (erhältlich in den
Größen 92 bis 152).
Innenpolitik
Daxili siyasət
İkinci uşağın dünya gəlişi ailənin ilkinin alışdığı həyat şəraitini tamamilə dəyişir. İndiyədək
mümkün olan şeylər, məsələn qanla oynamaq
və ya da qonşunun pişiyini alovlandırmaq,
birdən-birə yeni övlada görə yasaq olunur.
Bunlar adamı acıqlandırır və nasional-sosialist
meyllərin meydana çıxmasına səbəb olur.
Beləliklə yetərincə diqqət almayan böyük uşaq
“sonbesiyin üzərindən xətt çəkilsin” bayrağını
əlinə alır, mənzilin bu başından o başına var-gəl
edir, “məhv etmək” barədə saçma-sapan şeylər
çığırır və bu zaman öz imkanlarını olduğundan
daha yüksək qiymətləndirir.
Die Geburt eines zweiten Kindes verändert
für das Erstgeborene das gesamte Woh numfeld. Dinge, die bislang okay waren, etwa
das Spielen mit Blut oder das Anzünden der
Nachbarskatze, müssen auf einmal aus
Rücksicht auf das Geschwisterchen unterbleiben. Das schafft Verdru ß und führt zum
Nationalsozialismus, der dann so aussieht, daß
das vernachlässigte Primärkind mit einer
Nesthäkchenkreuzfahne durch die Wohnung
marschiert und viel haltloses Zeugs von
„Vernichten“ plappert, wobei es seine eigenen
Kräfte wild überschätzt.
Gefühl für Rang
Öz yerini bilmək
Əslində özümü bir qayda olaraq çox yaxşı hiss
etdiyim iş yerimdə, rəsm əsərlərini kabinetində böyük ehtiram hissilə və düzgün mövqedə yerləşdirən həmkarlarımdan biri, günlərin bir günü sanki
fransız rəssamı Georges Braque-ın fırçasına məxsus
orijinal əsər sandığı kifayət qədər azyaşlı qızlarından birini iş yerinə gətirir. Çünki həmin gün işlədiyimiz binanın yerləşdiyi şəhərin mənsub olduğu federal torpaqda bütün valideynlər uşaqlarını
iş yerinə gətirməli və məşğul olduqları fəaliyyət
sahəsinin əhəmiyyətini izah etməli idilər. Rəhbər
Ein Kollege an einem Arbeitsplatz, an dem
ich mich eigentlich immer sehr wohl fühlte,
brachte eines Tages eine seiner beiden noch ziemlich jungen Töchter, deren Kinderzeichnungen er
in seinem Büro so ehrfurchtsvoll und wohlplatziert aufgehängt hatte, als wären es
Originale von Braque, zur Arbeit mit, weil
in dem Bundesland, zu dem die Stadt gehörte,
in welcher das Haus stand, in dem wir arbeiteten, an diesem Tag überall Eltern ihren
Kindern ihre Tätigkeiten vorführen und erklären sollten.
7
dır. Başqa vaxtı əsasən və yalnız çox və ya da az günahsız insanları alçaltmaq, mənasız davranışa alışdırmaq, bəzi hallarda öldürmək və istənilən halda
vecinə almamaqla məşğul olan kapitalizm əlavə
olaraq paltarı üstündən vurulan və şən əhval-ruhiyyə yaradan material və parlaq daşlardan ibarət
naxışlarla da təmin edir. Budur, qocaldıqca daha
çox gücdən düşmələrinə qarşı heç nə edə və beləliklə bir gün onlara əhəmiyyətli bir şeyin çatışmadığını hiss edə bilməyən insanların toplaşdığı çirkin
məclislər üçün nəzərdə tutulmuş göz oxşayan libas
hazırdır. Ən qəribəsi isə bilirsiniz nədir? Bu qəşəng,
min-bir əziyyətlə gözəlləşdirilən əşyalarsız da
vəziyyət elə də yaxşı olmayacaqdı (92-152 ölçülərində əldə etmək mümkündür).
şəxslərdən biri həmkarımı qızın yanında amansızcasına məzəmmət edir. Nə ata, nə də övladı deyiləndən bir dəyərli məlumat əldə etməsələr də, baş
verənlər məni çox, lap çox məzələndirmişdi.
Döyüşdən əvvəl müzakirələr
Səlib yürüşləri dövründən və bu günümüzün ən kasıb ölkələrində baş verən xoşa gəlməz
olaylardan uşaqların müharibələrdə istifadə
olunması barədə bəzi məlumatlar əldə etmək
mümkündür. Bu iddia nə qədər həyəcanlandırıcı
səslənsə də, gerçək həqiqət heç də həmişə deyilənə uyğun gəlmir. Oğlanlar və qızların kiçik
qrup daxilində yüngül pulemyotdan istifadə
etmə, qoşa ayaq üzərindən silahdan atəş açma,
sursat qutularından baş çıxarma və silahın qızmasından sonra əvəzləyici lüləni quraşdırma zamanı hansı çətinliklərlə üzləşdiyini gördükdə,
adamın lap əlləri ilə başını tutub yırğalamağı
gəlir.
Amma necə deyərlər, çarəsiz vəziyyətlərdə
insan hər şeyə qadir ola bilər.
Der Kollege wurde im Beisein des Mädchens
von einem Vorgesetzten fürchterlich zur Sau gemacht. Niemand, weder Kind noch Vater, hat
dabei irgendeinen Erkenntnisgewinn eingesackt,
aber ich fand es sehr, sehr lustig.
Diskussionen vor der Schlacht
Aus der Kreuzzugszeit und hinsichtlich
schlimmer Vorgänge in den heutigen ärmsten
Ländern weiß man einiges über den Einsatz von
Kindern in Kriegen. So drollig, wie sich die Idee
anhört, ist die dazugehörige Wirklichkeit nicht
immer. Wenn man den Jungen und Mädchen zusieht, welche Schwierigkeiten sie dabei haben,
auch nur ein leichtes Maschinengewehr in kleinen Gruppen zu bedienen, die Waffe vom
Zweibein abzufeuern, mit den Munitionskästen
zu hantieren und den Ersatzlauf zu montieren,
sobald das Gerät heißgelaufen ist, möchte man
die Hände über dem Kopf zusammenschlagen
und diesen schütteln.
Aber in der Not frißt der Teufel Fliegen.
Haut und Düfte
Dəri və qoxular
Balaca ikən tanıdığımız dul qadın olan həkimin uşaqlarının böyük, zərif toxunulmuş yundan
ibarət əsl mavi qitəyə bənzər yataq örtüyü vardı.
Bu uşaqların yanında gecələyərkən həmin örtüyün altında bir-birimizi bəzən qarşılıqlı surətdə
soyundurur və hər şeyin necə hiss olunması ilə
bağlı təcrübələr həyata keçirirdik. Bu çox gözəl
məşğuliyyət idi, amma bir dəfə uşaqlarını atasız
böyüdən, kiçik şəhər sözbazlarının boşboğazlığı
və eləcə də uşaqlar və yeniyetmələrlə iş idarəsindən dəhşətli dərəcədə qorxan qadın həkim
təsadüf nəticəsində bizim örtük altında nə ilə
məşğul olduğumuzu aşkar edir və tam qətiyyətlə
bizə belə işlərlə məşğul olmağı qadağan edir.
Sonralar o eşq dərdindən həyatına qəsd etdi.
Qadının uşaqlarını isə atalarına təhvil verdilər.
Tanışlarımızdan əldə edə bildiyimiz bütün
müəyyən qədər etibarlı məlumatlara görə, uşaqların atası əsl şərəfsizin biri olmuşdur.
8
Die Kinder einer geschiedenen Ärztin, die
wir kannten, als ich klein war, hatten eine riesige
Decke, einen richtigen Kontinent aus blauer, feingesponnener Wolle. Wenn ich bei diesen Kindern
übernachtete, zogen wir uns teilweise gegenseitig unter dieser Decke aus und experimentierten
damit, wie sich alles anfühlt. Das war sehr schön,
aber irgendwann kriegte die Ärztin, die ja alleinerziehend war und deshalb furchtbare Angst
vor dem Geschwätz der Kleinstadtklatschnazis
sowie dem Jugendamt hatte, durch Zufall heraus, was unter der blauen Decke geschah, und
untersagte uns mit Nachdruck alle derartigen
Aktivitäten. Später hat sie sich wegen
Liebeskummer umgebracht; ihre Kinder kamen
zum Vater, der allen einigermaßen vertrauenswürdigen Auskünften aus dem Bekanntenkreis
zufolge ein großes Arschloch war.
Rudolf Borchardt çox böyük və eyni zamanda
az oxunulan yazıçı olub və qalmaqda davam edir.
Onun şəxsiyyətinin heç də bütün xüsusiyyətlərini bəyənmir və nəhayət legitim hökmranlıq,
idarəetmə, nüfuz, ənənə, tərbiyə və intizam
barədə siyasi baxışlarını tam bölüşmürəm.
Nasistlərin qəbul etdiyi Nürnberq irqi qanunlarına əsasən digər az saylı yazıçılar kimi dilini
sevdiyi Almaniyada yəhudi sayıldığından (dil
də onu sonralar yenidən sevməyə başlamışdı,
yoxsa onun miras qoyub getdiyi və onların birlikdə yaratdığı çox sayda möcüzə mümkün olmazdı), o burada qala bilməmiş və 1933-cü ildən
sonra ölkəni tərk etməyə məcbur olmuşdu.
Uşaqları onların məktəbdə oxumalı olduğu
gözəlliklər barədə şair qismində məlumatlandırmaq əvəzinə o qürbətdə öz xidmətlərini özəl
müəllim kimi təklif etməyə məcbur olmuş, tədris
məqsədi ilə öz övladları, “on bir yaşlı oğlan və
doqquz yaşlı qızı” ola-ola, evində digər uşaqları
da qəbul etmək istəmişdi. Yazıçı tərəfindən
şəxsən tərtib olunan məlumat vərəqindən də göründüyü kimi onun təklif etdiyi tədris planı nasist çevrilişindən əvvəlki Bavariya məktəblərinin yuxarı sinifləri üçün hazırlanmış tədris planına əsaslanırdı. Burada niyyət imkan daxilində
alman dilində bir qədər savad qalıqlarını qoruyub saxlamaqdan ibarət idi.
Və əlbəttə o öz məqsədinə nail ola bilmədi.
Bundan sonra dünyaya gələn və alman dilində nə isə öyrədilən uşaqlar heç Borchardtın
həyatı üçün qorxusundan itirəcəyini düşündüyü
bilik xəzinəsinin qırıntılarını belə mənimsəmək
imkanına malik deyildi. Burada hər şey günügündən daha da cahilləşir; bu da bir cəzadır və
əslində çox yüngül cəzadır.
Siyahılar
Axşam saat on birin yarısıdır. Balaca Marie
başqa bir yerdə yatır. İçinə parça tısbağanı yerləşdiryimiz alabəzək plastmas təyyarə xalçanın üzərindədir və mənə baxır, çünki onun da bir siması
Weitergabe von Wissen
Rudolf Borchardt war und bleibt ein sehr
großer, viel zu wenig gelesener Schriftsteller,
außerdem ein nicht in allen Zügen sympathischer Mensch und schließlich jemand, dessen
politische Anschauungen über legitime
Herrschaft, Führung, Autorität, Tradition, Zucht
und Ordnung mir nicht durchaus einleuchten.
Weil er nach den Nürnberger Rassegesetzen der
Nazis als Jude in Deutschland, einem Land, dessen Sprache er liebte wie wenige andere
Schriftsteller (sie hat ihn übrigens zurückgeliebt,
sonst hätten die beiden miteinander nicht die
vielen Wunder zeugen können, die er hinterließ),
nicht bleiben konnte, blieb er nach 1933 im
Ausland, und statt den Kindern die Schönheiten,
von denen er wußte, als Dichter zu vermitteln,
den sie etwa in ihren Schulen würden lesen müssen, war er gezwungen, sich in der Fremde als
Privatlehrer anzubieten, der zu den Kindern im
eigenen Haushalt, „einem Knaben von elf Jahren
und einem neunjährigen Mädchen“, andere zu
Unterrichtszwecken hinzunehmen wollte. „Der
zu Grunde gelegte Lehrplan“, erläuterte ein
selbstverfaßter Prospekt, „ist derjenige der bayrischen höheren Schulen, wie er vor dem
Umsturze bestand.“
Es ging darum, ein bißchen Bildung am
Leben zu erhalten, wenn möglich auf Deutsch.
Natürlich gelang das nicht.
Alle späteren Kinderjahrgänge, die auf
Deutsch irgend etwas beigebracht bekamen,
dürften nicht einmal den schwächsten Abglanz
der Wissensschätze empfangen haben, die
Borchardt vor lauter Existenzangst selbst zu verlieren gefürchtet haben muß. Es wird hier alles
einfach immer blöder; das ist die Strafe, und die
ist eigentlich zu mild.
Verzeichnisse
Es ist halb elf Uhr abends. Die kleine Marie
schläft woanders. Auf dem Teppich steht das
bunte Plastikflugzeug, in das wir die
Stoffschildkröte gesetzt haben, und schaut
9
Biliyin ötürülməsi
var. Uşaqların xatirinə belə şeylər edərlər:
təyyarəyə üz çəkmək, ona bir sima vermək.
Amma bu böyüklərə də təsir edir: mən ona baxıram, çünki o mənə baxır. Mən əvvəlcə
təyyarəyə, sonra da tısbağaya baxıb özüm-özümə
soruşuram: bu tısbağa adama acı və melanxolik
təsir bağışlayır, bunun əksinə olaraq, təyyarə
daha işgüzar və bir qədər ürəyiaçıq təsiri doğurur. Görəsən bu fərq hər ikisinin arasında mövcud ola biləcək münasibətlər barədə nə deyir?
Mənim çoxlu dostum var. Dostlarım çoxaldıqca, əl telefonumun əlaqə kitabçasındakı adların, Facebookdakı insanların, Amazon və ya da
Ebay üzərindən nə isə alıb-satdığım elektron poçt
ünvanlarının sayı artdıqca fərdi bir insana ayıra
biləcəyin zaman daralır, o daha çox adi bir simaya çevrilir. Əgər bəxti gətirərsə və ən azı qərar
verə bilərsə, simanın necə təsvir olunacağını özü
müəyyən edə bilər. Məsələn sosial şəbəkələrdə
yerləşdirilən foto-şəkillərdə olduğu kimi. Sosial
şəbəkələr insanların yalqızlığını zamanında inkişaf etməkdə olan məlumat alış-verişi üçün biznes ideyası kimi kəşf etmiş işbaz biznesmenlərin
kiçik feodal səltənətləridir. Sosial, necə dahi bir fikir: siqaret firmaları və ya da elektron çip istehsalçıları kimi belə bir işgüzar qurumun sahibi də
insanlara onun guya təmin edə biləcəyi ehtiyacı
sırıyır; nə qədər çox çeynəyirəmsə, bir o qədər də
çox çeynəməliyəm, nə qədər çox tanımadığım
insanlarla tanış oluramsa, bir o qədər dünyada
yalqız olmağım barədə şübhə qətiləşir, heç bir
təyyarə məni heç bir tısbağanın yanına gətirmir
və saxta sosial məkanda əldə etdiyim uğurların
məni qorxaq, özünün artıq kim və ya da nə olduğunu dərk etməyən bir heç səviyyəsinə kiçiltməsindən sonra heç kimə zəng vura bilmirəm.
Təyyarənin əsl sahibi olan balaca (düzünə qalsa,
o bizim ikimizə də məxsusdur. Tısbağa üzərində
himayə hüququnu da bölüşürük) bütün bunlardan bixəbərdir. O hələ sevincini bildirmir, xüsusilə harasa mənsubiyyətin ümidsizliyindən irəli
gələn ümid hissi ilə əlaqədar olaraq. O hələ də sevincini həqiqətən sevindiyi anlarda bildirir.
Səhərlər yuxudan durarkən biz birlikdə oynayırıq; kompüterin arxasında otururuq, o əl telefonumu götürür və adları silməyə başlayır.
10
mich an, denn es hat ein Gesicht. Das macht man
für Kinder: Flugzeugen ein Gesicht geben. Es
wirkt aber auch bei Erwachsenen: Ich schau, weil
es mich anschaut, jetzt meinerseits das Flugzeug
an, dann die Schildkröte, und frage mich: Diese
Schildkröte wirkt spitzbübisch und melancholisch, das Flugzeug dagegen unternehmungslustig und ein bißchen naiv, was sagt dieser
Unterschied über die Beziehung aus, die zwischen den beiden vielleicht besteht?
Ich habe viele Freunde. Je mehr Freunde ich
habe, je zahlreicher die Namen im HandyKontaktverzeichnis, die Facebook-Menschen, die
Adressen, denen ich bei Amazon oder Ebay was
verkauft oder von denen ich was gekauft habe,
desto weniger Zeit bleibt für die einzelne Person,
desto mehr wird sie ein bloßes Gesicht und kann
noch von Glück sagen, wenn sie wenigstens
Einfluß darauf hatte, welches Gesicht das ist, wie
bei den selbst ins Netz gestellten Fotos für die social networks – für kleine Feudalreiche von pfiffigen Unternehmern also, die rechtzeitig die
Einsamkeit der Menschen als Geschäftsgrundlage für einen florierenden Datenhandel entdeckt haben. Social, was für ein Einfall: Wie die
Zigarettenfirmen oder die Chipshersteller verkauft der Besitzer so eines Ladens den Menschen
genau das Bedürfnis, das er angeblich befriedigt;
je mehr ich knabbere, desto mehr muß ich knabbern, je mehr Leute ich kenne, die ich nicht
kenne, desto schlimmer wird der Verdacht, ich
wäre ganz allein auf der Welt, kein Flugzeug
bringt mich zu keiner Schildkröte, und niemanden kann ich anrufen, wenn meine Erfolge im
Pseudosozialen mich auf ein ängstliches Nichts
reduziert haben, das nicht mehr weiß, wer oder
was es ist. Die Kleine, der das Flugzeug gehört
(genaugenommen gehört es uns zusammen,
auch das Sorgerecht für die Stoffschildkröte teilen wir), weiß von alledem nichts. Sie jubelt noch
nicht, wenn sie jubeln soll, aus verzweifelter
Hoffnung, dann dazuzugehören; sie jubelt noch,
wenn sie sich freut. Morgen früh, wenn sie aufwacht, spielen wir was zusammen: Wir setzen
uns an den Rechner, sie kriegt mein Handy, und
dann werden Namen gelöscht.
Erkən məktəbli yaşlarında tərbiyəm üçün
məsuliyyət daşıyan şəxsin göstərişinə əsasən üzərində gül üslubunda stilizə olunmuş rezin əlavələri olan mənasız bir hamam papağını taxmağa
məcbur olurdum. Bir dəfə hovuzda boğulmaqdan yayınmağa çalışdığım zaman analardan biri
suda əl-qol atan, istiqamətini bilməyən bicbalasına
belə çığırmışdı: “Qıza yol ver!” O zamandan bəri
mən lezbiyan həyat tərzinə üstünlük verirəm.
Gender Issues
Im frühen Schulkindalter trug ich auf Befehl
meiner Erziehungsberechtigten eine absurde
Badekappe
mit
blumenartig
gestylten
Auswüchsen aus Gummi drauf. Einmal versuchte ich im Hallenbad, das Ertrinken zu vermeiden, da rief eine Mutter ihrer vor mir herumzappelnden orientierungslosen Mißgeburt
streng zu: „Mach dem Mädchen Platz!“ Seitdem
bin ich lesbisch.
Normativlik
Normativität
Hessen əyalətində bir oğlan yaşayır. O yaxşını
pisdən ayırmaqdan boyun qaçırır. Onun səkkiz
yaşı var və bunu ona yetərincə izah etməyə çalışıblar. Doğum günü olmasına və eyni zamanda
xəstə olmasına baxmayaraq böyük bacısı da qardaşının dediyi ilə oturub-durmağa məcburdur.
Yoxsa doğum günü şənliyi baş tutmayacaq. Bacı
hər şeyi danışıqlar yolu ilə həll etməyə hazırdır
və hər gün işə getməyə məcbur olsa da şənlik tarixini onun istədiyi kimi müəyyənləşdirməyə çalışır. İş də yerinə yetirilməmiş qalır. Şənlik başlayır. Oğlan əvvəlcə mızıldanır, sonra da qışqırmağa başlayır. Bacısı ona, ən son və xudbin
şərəfsizlərdən biri olduğunu bildirir. O da öz
növbəsində “Goodbye!” deyib şənliyi tərk edir.
Onun işlətdiyi fənd bundan ibarətdir: o heç də
yaxşı və pisin mövcudluğunu inkar etməyə çalışmır. Amma o bu iki sözü tamamən əcaib bir
tərzdə istifadə edir: ildırımlar, vanil, itlər pis, göy
gurultusu, şokolad və pişiklər isə yaxşıdır. Əgər
daha dəqiq anlayışlardan xəbəri olsaydı, bəlkə də
o bunu alternativ etika sistemi adlandırardı.
Amma o bunu etmir. O gülür. O özünü
döşəməyə yıxır. O çapalayır və qışqırmağa davam edir.
Es gibt einen Jungen in Hessen, der weigert
sich, Gut und Böse zu unterscheiden. Er ist acht
Jahre alt, man hat es ihm oft genug erklärt.
Wenn seine ältere Schwester krank ist, aber
Geburtstag hat, muß sie sich trotzdem nach ihm
richten, sonst wird nicht gefeiert. Sie ist gesprächsbereit, sie legt die Termine so, daß sie
ihm gefallen, obwohl sie tagsüber arbeiten muß.
Die Arbeit bleibt liegen. Das Fest fängt an. Der
Junge quengelt, dann schreit er. Sie sagt ihm, er
sei das allerletzte egoistische Arschloch, das sie
kennt. Er sagt „Goodbye!“ und verläßt die Party.
Sein Trick: Er leugnet keineswegs, daß es Gut
und Böse gibt. Aber er wendet diese beiden
Wörter auf eine völlig bizarre Weise an: Blitze,
Vanille, Hunde sind böse, Donner, Schokolade,
Katzen sind gut. Er würde das ein alternatives
System der Ethik nennen, wenn ihm solche
Ausdrücke zur Verfügung stünden.
Das tun sie nicht. Er lacht. Er wirft sich auf den
Boden. Er zappelt, und immer wieder schreit er.
Selbstanalyse
Özünü təhlil
Friederike yata bilmir. Onun yeddi yaşı var
və özünü həmişə yaxşı aparır. Ağılsız və düşüncəsiz olduğuna görə yox, sadəcə o yaxşı bilir ki, baş ağrıtsa, onun da başını ağrıdacaqlar.
Friederike kann nicht schlafen. Sie ist sieben
und immer sehr brav, aber nicht aus Dummheit
und Stumpfheit, sondern weil sie weiß, daß man
Ärger kriegt, wenn man Ärger macht. Sie wälzt
sich, sie schwitzt, schmeißt alle Kuscheltiere aus
11
Gender məsələləri
Yerində o tərəf bu tərəfə fırlanır, tərləyir, oyuncaq heyvanları yataqdan yerə atır, hətta yorğanını da döşəmənin üzərinə qoyub arxası üzərində uzanır və bu minvalla yuxuya getməyə
ümid edir. Amma heç nə kömək etmir. O başqa
otağa qaçıb atasını oyadır (ana işlə əlaqədar ezamiyyətdədir). Ata onun quzuları saymağa cəhd
göstərdiyini soruşur. O cavab verir ki, əvvəllər
bunu etmişdir, amma onda da quzuları saymağın elə bir xeyri olmamışdır. Ata qızına içinə
bal qarışdırılmış isti süd hazırlayır, bir az söhbət
edir, oyuncaq heyvanları rəflərə yığır, onu yenidən yatağına aparır və üstünü yorğanla örtür.
Friederike başının yatmaq üçün yetərincə ağırlaşdığını duyur, amma bunu özü-özünə
təqribən üç dəfə təkrarladıqdan sonra hiss edir
ki, yenə də lazım olandan daha sürətlə düşünür,
bu az qala onun başını gicəlləndirir və buna
görə də o yenidən yuxuya gedə bilmir. Nəhayət
başa düşür ki, onu ən çox yatmağa qoymayan
elə yuxuya gedə bilməməsi barədə düşünməsidir. Bu qənaət onun üzərindən dırmanmalı olduğu nəhəng bir divara bənzəyir və o elə yorulur ki, sonunda hər şey alınır. Çox yaxşı ki, o bu
qənaətini ertəsi gün də unutmur və həyatı boyu
bir daha unutmayacaq.
O özünü necə qaydaya sala biləcəyini dərk
etmişdir; bundan bəri həmin qabiliyyət onu tanıdığı bütün insanlardan fərqləndirəcək və
onun qarşısına çoxlu sayda düşmənlər, eləcə də
çox az, amma eyni zamanda çox dəyərli dostlar
çıxaracaqdır.
O çoxlarına yardım edir, az şey tələb edir,
xoşbəxtliyə qovuşur və həyatından razı tərzdə
qocalır.
dem Bett, legt sogar die Decke auf den Boden, sich
ganz flach auf den Rücken und hofft, daß sie auf
diese Art vielleicht doch noch in den Schlummer
sackt. Es hilft nichts. Sie läuft rüber und weckt den
Papa auf (die Mama ist verreist, für die Arbeit).
Er fragt, ob sie es mit Schäfchenzählen probiert hat. Sie sagt, daß sie das früher schon mal
gemacht hat, da hätte es aber auch schon nicht
geholfen. Er macht ihr eine heiße Milch mit
Honig, erzählt ihr was, räumt mit ihr die
Kuscheltiere auf Regale, bringt sie wieder ins
Bett, deckt sie zu. Friederike fühlt sich schwer genug zum Schlafen, aber als sie sich das ungefähr
drei Mal selber gesagt hat, merkt sie, daß sie
schon wieder viel zu viel und viel zu schnell
denkt, daß ihr fast schwindlig wird davon und
sie deshalb wieder nicht einschlafen kann.
Schließlich erkennt sie, daß es genau das
Nachdenken übers Nichteinschlafenkönnen ist,
was sie am meisten am Einschlafen hindert.
Diese Einsicht ist wie eine Riesenmauer, über
die sie irgendwie hat klettern können, und das
hat sie so erschöpft, daß es schließlich klappt.
Noch schöner ist, daß sie die neue Einsicht am
nächsten Morgen nicht vergessen hat und ihr
Leben lang nie mehr vergißt.
Sie hat rausgekriegt, wie man sich selber repariert; das wird sie von jetzt an von fast allen anderen Leuten unterscheiden, die sie kennt, und
ihr viele Feindinnen und Feinde, aber auch sehr
wertvolle, wenn auch ganz wenige Freundinnen
und Freunde verschaffen.
Sie hilft vielen, verlangt wenig, findet Glück
und wird zufrieden alt.
Besondere Fähigkeiten
Xüsusi qabiliyyətlər
İsveçli bir oğlan elə ağır-ağır yeriyirdi ki, az
qala divarlar titrəyirdi. O yeriyir və yeriyirdi, hamı
da onun bu bacarığına valeh olurdu. Amma zamanla ətrafdakıların heyrəti azalır və ondan tələb
edirlər ki, zəhmət olmasa ağır-ağır yeriməyi dayandırsın, çünki bu səbəbdən qəzet oxumaq mümkünsüz bir məşğuliyyətə çevrilirdi. Oğlan isə sözə
baxmır və ağır-ağır yeriməkdə davam edirdi, çünki
12
Ein Knabe in Schweden konnte trampeln, daß
die Wände wackelten. Er trampelte und trampelte,
alle waren beeindruckt. Irgendwann ließ jedoch
das Beeindrucktsein nach, und sie forderten ihn
auf, das Trampeln bitte zu unterlassen, weil es
doch schwierig war, dabei die Zeitung zu lesen. Er
indes trampelte immer weiter und weiter, weil es
nun mal das Einzige war, was er wirklich gut
Dəyərlərin müqayisə
edilə bilməməsi
Bir qayda olaraq sıyıq, mürəbbə və bənzər
məmulatları yeyən uşaqlar ağızlarının ətrafını
yemək qalıqları ilə bəzəyirlər. Bu onları pornoqrafik film və foto şəkillərin qadın qəhrəmanlarına
(və bəzən kişi qəhrəmanlarına da) bənzədir.
Aman Allah, bu yenə nədir mən yazıram. Yəqin
ki, başım yaman ağrıyacaq.
Müqayisə həqiqətən yalnız təsviri xarakter
daşıyır.
Həqiqətən.
konnte, und weil doch alle beeindruckt gewesen
waren und er irgendwie hoffte, daß sie vielleicht
später wieder beeindruckt wären. Waren sie aber
nie mehr. Stattdessen zogen allmählich alle aus,
erst aus seinem Haus, dann aus der Straße, am
Ende stand die ganze Stadt leer und bebte immerfort vom Getrampel des Knaben.
Schließlich ist er beim Trampeln einfach verhungert, und das soll ihm erst mal einer nachmachen.
Inkommensurabilität
Kinder haben, wenn sie Brei oder Marmelade
oder Ähnliches essen, oft den Mund ganz und
gar mit Schmadder verschmiert. Das verbindet
sie mit den Darstellerinnen (und manchmal
Darstellern) in pornographischen Filmen und
Fotoserien. Oh Gott, was habe ich denn jetzt
schon wieder hingeschrieben, das gibt doch einen Riesenärger. Der Vergleich ist aber wirklich
nur rein beschreibend gemeint.
Ehrlich.
Gerechtigkeit
Ədalət
Hələ doqquz yaşında ikən Petra Marvel komikslərlə çox maraqlanırdı. Bu da onun
Amerikada yaşayan sevimli bibisi oğlu ilə əlaqədar idi. O çox az hallarda Almaniyaya gəldiyindən onlar bir-birini nadir hallarda görə bilirdilər. Amma bibioğlu hər dəfə gələndə özü ilə komiks jurnalları gətirərdi. Petra ən çox Konan
Varvarı bəyənərdi, çünki onun fiquru və saç düzümü də Petranın fiquru və saç düzümünə
bənzəyirdi. Amma Konan kişi olduğundan
Petranın etmək istədiyi, lakin qız olduğuna görə
edə bilmədiyi hər şeyi edə bilirdi: bədheybətləri
öldürmək, ölkənin bu başından o başına getmək,
xəzinələri qarət etmək. Petranın valideynlərini
unutmaq olardı. Onların özləri, bir-biri və dünya
ilə təmaslarda böyük problemləri olduğundan
Petra əksər vaxtı ana tərəfdən olan nənə-babasının yanında yaşayırdı. Onlar pis insanlar idi.
Petra interessierte sich schon mit neun sehr
für Marvel-Comics, das lag an ihrem Cousin, der
toll war und in Amerika lebte. Sie sahen einander
selten, weil er nicht oft in Deutschland war, aber
wenn, dann brachte er Hefte mit. Am besten gefiel Petra Conan, der Barbar, denn er hatte dieselbe Frisur wie sie, war aber ein Mann und
durfte deswegen alles, was Petra auch gern gedurft hätte, aber nicht durfte,
da sie ein Mädchen war: Monster umbringen, durch das Land streifen, Schätze rauben.
Petras Eltern konnte man ganz vergessen, sie
hatten riesige Probleme mit sich, miteinander
und mit der Welt, deshalb lebte Petra meistens
bei ihren Großeltern mütterlicherseits. Diese waren böse Menschen.
Damals, Anfang der achtziger Jahre des
zwanzigsten Jahrhunderts, erschienen viele
Marvel-Comics auf Deutsch beim Condor Verlag
13
bu onun bacardığı yeganə iş idi və hamını heyran
etdiyindən ona elə gəlirdi ki, ətrafdakılar sonralar
bəlkə yenidən onun bu bacarığına valeh ola
biləcəklər. Amma heç kim valeh və heyran olmaq
fikrində deyildi. Bunun əvəzinə hamı çıxıb
getməyə başladı, əvvəlcə onun evindən, sonra
onun yaşadığı küçədən. Ən sonda boş qalan şəhər
yalnız oğlanın ağır yerişləri altında lərzəyə
gəlməkdə davam edirdi.
Nəhayət o var-gəl etməkdən sadəcə acıyır.
Görəsən kimsə onun etdiyini təkrarlayarmı?
O zaman, iyirminci əsrin səksəninci illərinin
əvvəlində Condor nəşriyyatı tərəfindən albom və
cib kitabları formatında alman dilində çox sayda
Marvel komiksləri dərc olunurdu. Bir dəfə Petra
vağzalda yerləşən kitab dükanında Conan
rəvayətlərinin əks olunduğu bir cib kitabını görür.
Kitab qalın olduğundan o əmin idi ki, ən azı yarım il həmin kitabla məşğul olacaq. Amma aylıq
cib xərcliyini artıq xərcləyib bitirdiyindən kitab
üçün pulu babasından borc götürmək qərarına
gəlir. Baba isə ona deyir ki: “Sən pulunu düzgün
bölüşdürməyi öyrənməlisən” və bir qəpik də pul
vermir. Petra bilirdi ki, kitab əbədi olaraq fırlanan
rəfin üzərində qalmayacaq və ümid edirdi ki, o
yenidən pul alana kimi heç kim kitabı almaz. O
hər gün vağzaldakı kitab dükanına gedir, kitabı
oxuyur, təsvirləri yaddaşına həkk edir (təsvirlərin müəllifi Barry Windsor-Smith idi, amma o
zaman Petra onun adını hələ yadda saxlamırdı)
və kitabı yerinə qoyarkan, onu Disney şirkəti
tərəfindən buraxılan “Məzəli cib kitablarının”arxasında yaxşıca gizlətməyə çalışırdı. Hər axşam
nənə-babasından pul xahiş edirdi və bir dəfə babası artıq yumşalmağa başlayanda nənəsi onunla
elə uzun və sərt danışdı ki, Petranın cəhdləri yenə
də nəticəsiz qaldı. Yataqda uzanarkən təsəvvür
edirdi ki, Conanın qılıncı əlindədir, o bu qılıncla
nənəsini doğrayır və babasına o qədər hədəqorxu gəlir ki, baba nəhayət pul verməyə razı
olur. Növbəti cib xərcliyini almazdan əvvəlki günün axşamı Petra nənə və babasına demişdi: “Axı
sizin üçün nə fərqi var ki, pulu mənə bu gün və ya
da cümə günü verəsiniz. Bunun ki, elə də
əhəmiyyəti yoxdur.” Baba isə cavabında lovğalovğa: “Bizim üçün hər şeyin əhəmiyyəti var” –
söyləmişdi. Babasının gözlənilməz təşəxxüsü onu
çaşdırdığından Petra başqa vaxtı bəlkə də
deməyəcəyi bir cümləni ağzından qaçırtmışdı:
“Sizin başınız tamamı ilə xarabdır.” Bunun qarşılığı olaraq babası onun üzünə şapalaq çəkmiş,
nənəsindən isə uzun və əziyyətverici bir tənəni
dinləməyə məcbur olmuşdu (“Sən bizi çox məyus
edirsən”). Ertəsi gün Petra kitabı yerində tapmadı. O artıq satılmışdı.
İllər ötdü, Petra ona uyğun gələn və yetərincə
pul qazandıran bir peşənin sahibi oldu. Bibisi
oğlu ilə əlaqələri kəsilsə də Petra gənc qadınlar
14
in Alben und Taschenbüchern. Einmal sah Petra
in der Bahnhofsbuchhandlung ein Taschenbuch
mit Conan-Geschichten, von dem sie wußte, daß
es sie ein halbes Jahr beschäftigen würde, weil es
so dick war. Da ihr Taschengeld für diesen Monat
schon verbraucht war, bat sie ihren Opa, ihr das
Geld für das Taschenbuch zu leihen. Ihr Opa
sagte: „Du mußt lernen, dir dein Geld besser einzuteilen“, und gab ihr nichts. Petra wußte, daß das
Buch nicht ewig im Drehregal bleiben würde, und
hoffte, daß es wenigstens so lange keiner kaufen
würde, bis sie wieder Geld hatte. Sie ging jeden
Tag zu der Bahnhofsbuchhandlung, las in dem
Buch, prägte sich die Zeichnungen ein (die waren
von Barry Windsor-Smith, aber Zeichner merkte
sich Petra damals noch nicht) und versuchte, das
Buch beim Zurückstellen gut zu verstecken, hinter Disneys „Lustigen Taschenbüchern“. Jeden
Abend bat sie ihre Großeltern um das Geld, aber
als der Großvater fast schon weich geworden war,
redete die Großmutter so lange und scharf auf
ihn ein, daß Petra doch wieder leer ausging. Im
Bett stellte sie sich vor, sie hätte Conans Schwert
und würde damit die Großmutter schlachten
und den Großvater bedrohen, so daß der das
Geld rausrückte. Am vorletzten Abend vor dem
neuen Taschengeld sagte Petra zu ihren
Großeltern: „Stellt euch doch nicht so an, ob ich
das jetzt am Freitag kriege oder heute schon, das
kann euch doch egal sein.“ Der Großvater erwiderte in wichtigtuerischem Tonfall: „Egal, das
Wort gibt es hier nicht.“ Petra rutschte, weil die
Aufgeblasenheit des Großvaters sie so verblüffte,
etwas heraus, das sie normalerweise nie gesagt
hätte: „Ihr seid total bescheuert.“ Dafür gab es
vom Großvater eine Ohrfeige, die erste und einzige, sowie eine längere, quengelnd vorgetragene Ermahnung der Großmutter („Wir sind sehr
enttäuscht von dir“). Am nächsten Tag fand Petra
das Buch nicht mehr. Es war verkauft worden.
Viele Jahre vergingen, Petra fand einen Beruf,
der zu ihr paßte und genügend Geld abwarf. Der
Cousin und sie verloren einander aus den Augen,
aber Petra wurde Comicsammlerin, ein ungewöhnliches
Hobby für eine junge Frau, und ließ sich nur
mit Männern ein, die sich für Comics überhaupt
nicht interessierten, weil sie die Typen nicht abkonnte, die ihr Hobby teilten. Als ihr Großvater
starb, ging sie nicht zur Beerdigung. Als ihre
Großmutter starb, schickte sie ihrem Freund eine
SMS, daß er heute Abend ohne sie auskommen
müsse, sandte dann ihrem Arbeitgeber eine EMail, daß sie morgen aus dringenden familiären
Gründen nicht am Arbeitsplatz erscheinen
würde, schaltete ihr Handy aus, ging zu ihrem
Comicschrank, holte die ersten vier Bände der bei
Dark Horse wiederveröffentlichten ConanComics von Roy Thomas, Barry Windsor-Smith
und anderen heraus, legte sich
damit aufs Bett, betrank sich, las die Alben in
einer Nacht durch und schlief beim ersten
Morgendämmer selig wie ein gestilltes Baby ein.
Kriminalität und Politik
Cinayətkarlıq və siyasət
Dörd yaşlı uşağı şantaj etmək elə də asan deyil. Ölüm hədə-qorxusu, çılpaq şəkillər, yalanlar:
o bunları boş bir şey kimi heç vecinə belə almır.
Bu məqsədlə bəzən daha kobud vasitələrə əl atmaq lazım gəlir: qolunu arxaya burmaq, dəli kimi
var səsinlə üstünə bağırmaq, çəkiclə oyuncaqlarını qırmaq. Nəhayət ki, bundan sonra oğlan
uşağı istefa ərizəsini imzalayır. Dövlət azad nəfəs
ala bilər, təp-təzə prezident seçilir. Yaxşı ki, hər
şey yaxşı qurtarır.
Tərcümə edən: Qurban Dağlı (Ələkbər)
_______ vV _______
Einen Vierjährigen zu erpressen, ist gar nicht
so leicht. Morddrohungen, Nacktfotos, Lügen:
Das steckt der weg, als wäre es aus Watte.
Mitunter muß man daher zu derberen Mitteln
greifen: Arm umdrehen, wahnsinnig laut anschreien, Spielzeug mit dem Hammer kaputtschlagen. Schließlich unterschreibt der Knabe
das Rücktrittsgesuch dann doch, der Staat kann
aufatmen, ein nigelnagelneuer Präsident wird
gewählt – Ende gut, alles gut.
_______ vV _______
15
üçün qeyri-adi bir hobbiyə, komiks toplamağa
aludə olmuşdu. O yalnız komikslərlə maraqlanmayan kişilərlə münasibət qurmağa çalışırdı,
çünki onunla eyni hobbini paylaşan tiplərdən
xoşu gəlmirdi. Babası rəhmətə gedərkən dəfn
mərasiminə qatılmadı. Nənəsi rəhmətə gedəndə
dostuna SMS yolladı ki, bu axşamı onsuz keçirməli olacaq. İş sahibinə isə elektron poçt vasitəsilə sabah vacib ailə işləri ilə əlaqədar iş yerinə
gəlməyəcəyini bildirdi. Bundan sonra əl telefonunu söndürdü, komiksləri topladığı şkafa yaxınlaşdı, Dark Horse nəşriyyatı tərəfindən yenidən dərc olunan və Roy Thomas, Barry
Windsor-Smith və digərlərinin müəllifi olduğu
Conan komikslərinin ilk dörd cildini əlinə aldı,
yatağa uzandı, sərxoş olanadək içdi, gecə boyu
albomları oxudu və səhərə yaxın yenicə süd
əmmiş çağa kimi bəxtəvərcəsinə yuxuya getdi.
Jenny Erpenbeck
__________________
Женни Ерпенбек (Jenny Erpenbeck) 1967-жи илдя Берлиндя доьулуб. О китаб жилдлянмяси вя Берлин Дювлят
Операсында сящня тяртибатчысы, дизайнер кими ишлямиш, даща сонра ися Берлиндя Театыршцнаслыг вя Мусигили
тамаша реъиссору сащяляриндя тящсил алмышдыр. 1991-жи илдян башлайараг о Берлиндя вя Грачда яввялжя
опералар вя мусигили тамашаларда реъиссор асисстенти вя сящня тяртибатчысы ишлямиш, даща сонра ися
Берлиндя мцхтялиф театрларда сярбяст мцяллиф вя реъиссор кими чалышмагдадыр.
Бцтцн ишлярля йанашы о щям дя арха планда ядяби йарадыжылыгла мяшьул олурду. Илк ясяри “Йашлы
ушаьын щекайяти” романы онун шяхсян таныдыьы бир аилянин щяйатындан бящс едир.
Женни Ерпенбек 1990-жы иллярдя реъиссорлуг иши иля бирэя йазычылыгла да мяшьул олмушдур. О ясасян
няср вя театр цчцн драм ясярляри йазыр. Онун дебцт романы олан “Йашлы ушаьын щекайяти” китабынын
архасынжа, 2001-жи илдя щекайяляр топлусу олан “Бязякляр”, 2004-жц илдя “Лцьят” новеллалар топлусу, 2008
-жи илин февралында ися “Сынаг” романы чап олунмушдур.
2007-жи илдян бяри Женни Ерпенбек бир иллийиня гязетдя Никол Крауссун апардыьы кюшядя йазыб. О
театрла бирликдя, мцтямади олараг, гязет вя ъурналларда да йазыр.
__________________________________________________________________________
I
I
Respublika Sarayı
Palast der Republik
Respublika Sarayı açılanda mən üçüncü sinifdə oxuyurdum. Sinif müəlliməmin adı
Xanım Kis idi. Xanım Kis üzərində sarayın
təsvirləri çəkilmiş bir zərfi əlində yuxarı qaldırıb necə açdığını bizə göstərdi və günün ilk
məktubu haqqında danışdı. Buna qədər mən
günün ilk məktubu sözünün (almanca - tərc.) bir
günlük şayiələr sözü ilə nə qədər oxşar səsləndiyinə diqqət verməmişdim. Xanım Kis bundan
sonra hər birimizə belə məktubların gələcəyini
söylədi, bizsə həmin məktubları, sonra bununla
qürar duya bilək deyə, düzgün şəkildə açmağı
öyrənməliyik, yeni sarayı ancaq bundan sonra
gəzə biləcəyimizi söylədi. Günün ilk məktubu
xanım Kisə təqdim olunduqdan sonra, xanım
Kis bizim sinfi yenicə açılmış Xalqalar Sarayına
gəzintiyə apardı.
Onda mən hələ arxeologiyanı öyrənib sarayın altını qazmaq eşqinə düşmüşdüm, çünki
elə qarderobun yanında gördüyüm cürbəcür
16
Als der Palast der Republik eröffnet wurde,
war ich in der dritten Klasse. Meine Klassenlehrerin hieß Fräulein Kies, und Fräulein Kies
hielt einen bedruckten Briefumchlag in die Höhe,
auf dem der neue Palast zu sehen war, und erklärte uns, was Ersttagsbriefe sind. Damals fiel mir
noch nicht auf, daß das Wort Ersttagsbriefe nicht
nur die gleiche Silbenanzahl, sondern auch ähnliche Vokale besitzt wie das Wort Eintagsfliege.
Fräulein Kies sagte uns, daß jetzt jeder von uns einen solchen Ersttagsbrief erhielte, daß wir ihn gut
aufheben sollten, denn später einmal würden wir
stolz darauf sein, daß wir dabei waren, als der
neue Palast eröffnet wurde. Nach der Überreichung der Ersttagsbriefe durch Fräulein Kies
unternahm unsere Klasse einen Ausflug in den
neueröffneten Palast des Volkes.
Damals wollte ich noch Archäologie studieren, um Paläste auszugraben, deshalb gefielen
mir die verschiedenen Arten von Marmor unten
bei den Garderoben. Oben in der Bildergalerie
war alles mit Teppichen ausgelegt. Ganz oben,
unter der Decke, hingen die Lampen, die aussahen
wie lauter Luftblasen, so daß man sich vorstellen
konnte, man sei unter Wasser. Diese Lampen hatte
der Betrieb organisiert, in dem meine Tante Sigrid
arbeitete. Dieser Betrieb war auch für die Bestecke
im Palastcafé zuständig gewesen, also für die
Löffel, mit denen ich im weiteren Verlaufe meines
Lebens erst den Kakao, später den Kaffee umrührte, und für die Messer und Gabeln in der
Weinstube, mit denen ich, wenn mich mein erster
Freund zum Essen ausführte, ins Eisbein schnitt
oder ins Schnitzel Hawaii. Im Palast der Republik
klemmte ich mir beim Bowling den Finger zwischen zwei Kugeln ein, beschloß im Theater,
4. OG, nach dem Klavierkonzert einer
berühmten Pianistin, Pianistin zu werden, rückte
in der Weinstube mit Blick auf die Spree an den
schweren, schmiedeeisernen Stühlen, um mich
bequem zu setzen.
Als sich viele Jahre später abzeichnete, daß
dem Palast die Republik allmählich abhanden
kam, ließ ich zur Sicherheit einen der Löffel, mit
denen meine Tante das Café ausgestattet hatte, in
meiner Hosentasche verschwinden. Vor drei
Tagen nun konnte ich, als ich dort vorbeifuhr,
schon durch den Palast hindurchsehen. Womöglich aus statischen Gründen hat man mit dem
Abriß in der Mitte begonnen, so daß die Teile, die
noch aus etwas sind, den mittleren Teil einrahmen,
der im Prinzip nur noch aus Luft ist. Mir fiel
Fräulein Kies wieder ein, und ich fragte mich, ob
sie sich heutzutage wohl Frau nennen dürfte, auch
wenn noch immer kein Mann sie geheiratet hat.
III
III
Xatirələr
Erinnerungen
Mən o son vidalaşmamı xatırlayıram.
Sonuncu dəfə ona “hələlik” deyərkən, o başını
yastıqdan qaldırmadan, sadəcə gözlərini yüngülcə qıyaraq vidalaşdı, mənimsə yadımda R. -in
nazik və bəmbəyaz saçları qaldı. Mən daha bir də
o yatağa yaxın düşə bilməyəcəm, çünki qapılar
mənim üzümə ömürlük bağlanacaq. Növbəti gün
An Abschiede erinnere ich mich. Wie schmal
und weiß R. unter seinem Haarschopf aussah, als
ich ihm das letzte Mal auf Wiedersehen sagte, und
er mir zunickte, ohne den Kopf vom Kissen zu
heben, nur, indem er die Augen kurz schloß; wie
ich nicht noch einmal zu seinem Bett ging, sondern
einfach die Tür hinter mir zumachte. Am nächsten
17
mərmər növləri məni cəlb etmişdi. Yuxarıdakı
şəkil qalereyasında isə hər yer xalçalarla örtülmüşdü. Yüksək tavandan asılmış lampalar, böyük hava qovuqcuqlarını xatırladırdı, adama
elə gəlirdi ki, suyun altında dayanıb. Bu lampaları istehsal edən zavodda mənim Ziqrid xalam
işləyirdi. Həmin zavodda həmçinin saray
mətbəxi üçün yemək dəstləri, mənim ilkin
dövrlərimdə kakao, sonrakı dövrlərdimdə kofe
qarışdıracağım qaşıqlar, ilk dostumun məni restoranda donuz budu qızartması və ya “Havaya
şnitseli” yeməyə aparacağı vaxt istifadə edəcəyim bıçaq, çəngəl, şərab qabı da istehsal olunur.
Respublika sarayında mən bovliq oynayarkən,
barmağımı iki topun arasında əzdim, daha
sonra dördüncü mərtəbəyə qalxıb, teatra baş
çəkməyi qərara aldım, burda məşhur piyanoçunun konsertini dinlədikdən sonra, Şpre çayına
mənzərəsi olan bir barda oturub, üzəri naxışlı
dəmir stulda yerimi rahatlayaraq pianoçu olmağı düşündüm.
Uzun zaman sonranı təsəvvür edəndə Respublika Sarayının tədricən dağılıb gedəcəyini düşünərək, ehtiyat üçün oradan xalamın kafelər
üçün istehsal etdiyi qaşıqlardan birini çırpışdırdıb,
şalvarımın cibində gizlətdim. Elə üç gün əvvəl yaxınlıqdan keçəndə, kənardan Sarayın içinə nəzər
saldım. Ehtimal ki, məkanın vəziyyətini nəzərə
alaraq, binanı orta hissəsindən sökməyə başlamışdılar, bu yolla hələ mövcud olan yan tərəflər
havada qalıb öz-özünə uçacaqdı. Xanım Kis yenidən gəlib gözlərimin qarşısında dayandı və mən
özümdən soruşdum, əgər o bu günə qədər heç
kimlə evlənməmişdisə onu qadın adlandırmaq
olardımı?
xəstəxanadan onun əşyalarını, həmçinin onun
üçün içinə ülgüc taxdığım üzqırxanını götürməyə gəlmişdim. Üzqırxanın içindəki ülgüc
eləcə dururdu, ancaq R. ölmüşdü.
Mən çıxıb gedəndə nənəm, yarıqaranlıq
xəstəxana otağının pəncərəsindən mənə əl edirdi,
bizim yenicə vidalaşdığımız dəhlizdən otağa
düşən zəif işıqda onun bədəninin kölgəsi çətinliklə seçilirdi. İki gün sonra o huşunu itirdi, növbəti dəfə xəstəxanada onun ifadəsiz sifətini və qapanmış gözlərini gördüm, o burada bir müddət
komada qaldı və dünyasını dəyişdi.
R.-in yeni bir şeyə, maşın ya da yeni
mənzilə baxdıqdan sonra başını necə yellətdiyini xatırlayıram, mən onun bir macar kafesində qaraçı musiqisini dinləyib necə dərindən
köks ötürdüyünü xatırlayıram, mən onun
məcməyini mətbəxə apararkən çiyinlərini necə
yuxarı qaldırdığını xatırlayıram. Mən həm də
nənəmin bir yerə tələsəndə və nə edəcəyini
unudanda: “Ahoy, ahoy”, dediyini xatırlayıram, mən onun əyilmiş dıranaqlarını və gülüşünü xatırlayıram. Əlbəttə, indi yadıma gəlmir
gülərkən onun ağzının açıqmı, qapalımı olduğunu xatırlamıram, ancaq yenə də gülüşlərin
ona məxsus olduğunu və daim bir-birini əvəz
edərək ətrafa yayıldığını xəyalımda dəqiq canlandıra bilirəm.
Ola bilsin mənim yaddaşım görmək və
eşitmək hisslərini xatirələrimə sığışdırmağa kifayət etmir. Artıq mövcud olmayan birinin düşüncələrini, öz düşüncələrinə, davranışlarını davranışlarına köçürtmək mümkündür, ancaq nə
edirsən et, xatirələrin hələ yaşanmalı olan böyük
bir hissəsi əvvəl-axır yarımçıq qalır, əgər o
həqiqətən boy atmırsan, tezliklə ölür, skeletə,
daha sonra isə ayrı-ayrı sümüklərə çevrilib torpağa qarışır. Son zamanlar mən hələ həyatda
olan birisi ilə üzbəüz oturanda onu tez-tez ölüb
yoxa çıxmış kimi təsəvvür edirəm. Daha sonra
mən yarı ümid, yarı sıxıntıyla bir film kimi axıb
gedən həyatımın ayrı-ayrı kadrlarını çeşidləyib
yığıram, sanki bununla xatirələrimi sonradan
unudulub getməməsi üçün əzbərləyib yaddaşımda saxlaya biləcəyəm. Həmçinin, mənim
özümə gəldikdə isə son dövrlər düşünürəm ki,
görəsən burnumu təmizləməyim kiminsə yad18
Tag mußte ich seine Sachen aus dem Krankenhaus
abholen, darunter den Rasierapparat, den ich am
Tag zuvor für ihn aufgeladen hatte. Der
Rasierapparat war aufgeladen, aber R. war tot.
Meine Großmutter stand, als ich von ihr fortging, an einem Fenster in einem dunklen Zimmer
und winkte mir nach, erleuchtet wurde ihr
Umriß nur von dem Licht, das hinter ihr im Flur
brannte, in dem wir uns eben verabschiedet hatten. Zwei Tage später stürzte sie, und ich sah sie
mit unbewegtem Gesicht und geschlossenen
Augen im Krankenhaus wieder, wo sie im Koma
lag und einige Zeit später starb.
Ich erinnere mich daran, wie R. nickte, nachdem
er etwas begutachtet hatte, ein Auto, eine neue
Wohnung, ich erinnere mich, wie er mitschnaufte,
wenn in einem ungarischen Lokal Zigeunermusik
gespielt wurde, ich erinnere mich an seine hochgezogenen Schultern, wenn er ein Tablett zurück in die
Küche trug. Von meiner Großmutter weiß ich noch,
wie sie »Achoj, achoj« sagte, wenn sie sich beeilte
und nicht wußte, was zuerst tun, ich erinnere mich
an ihre Hände mit den krummen Fingernägeln und
an ihr Lachen. Beim Lachen allerdings weiß ich
schon nicht mehr genau, ob ihr Mund dabei offen
war oder zu, aber ich weiß immerhin, wie es sich angehört hat, und wie das Lachen im Lachen über sich
selbst allmählich verebbte.
Es ist wenig, was ich mit meiner Erinnerung
noch anfassen, sehen und hören kann. Das Denken
von jemandem, den es nicht mehr gibt, läßt sich in
mein Denken übersetzen, und das Tun desjenigen
in mein Tun, aber der handgreifliche Teil der
Erinnerungen wird wohl selbst früher oder später
Stückwerk, wenn die Wirklichkeit nicht mehr
nachwächst, wird Skelett, wird einzelne Knochen
mit viel Erde dazwischen. In letzter Zeit sitze ich
oft jemandem gegenüber, der noch vollkommen lebendig ist, und schaue ihn dennoch so an, als sei er
schon verschwunden. Ich sortiere dann, halb hoffend, halb voller Scham, aus dem noch laufenden
Film die Momentaufnahmen heraus, als könnte
ich meine Erinnerungen im vorhinein auswendig
lernen, damit sie später ganz sicher abrufbar
wären. Auch was mich selbst angeht, habe ich
schon darüber nachgedacht, ob mein Naseputzen
irgend jemandem im Gedächtnis bleiben wird,
19
daşında qalacaqmı, ya da televizorda boksa baxdığım anlar, ya da ayaqlarımın görünüşü.
oder die Art, wie ich im Fernsehen einem
Boxkampf zusehe, oder meine Knie.
VIII
VIII
Keçid icazəsi
Freies Geleit
Üç tərəfdən gül-çiçəklə əhatə olunmuş, parka
bənzər məhəllənin, kollar arasında itmiş cığırı
ilə irəliləyirdim. Bu məhəllədə nə vaxtsa uşaqlar
oynayardı, bir-birini qovardı, qışqırardı və atlanıb-düşərdi, onlar qışda təkcə corabla gəzən
əcnəbi uşaqlarıydı, onların arasında birisi isə
hətta corabını əlinə geyinirdi. Yay aylarında bu
məhəllədə böyük ailələr gecə yarısına qədər Qril
bayramı edərdilər. Mən burada velosipedimi torpaqla, otların üstü ilə sürüb həmişə məhəllənin
üç çıxışından biri ilə qütblərdən birinə tərəf yol
alırdım. Allah bilir o divarlar mənim üçün necə
əsrarəngiz, gözəl görünürdü.
Mənim o evə gəlişimdən azca sonra, bizim
birbaşa məhəllədən bayıra açılan qapımız
həmişəlik kilidləndi, belə ki, qonşu evin sahibəsi bizim ordan keçməyimizə icazə vermədi,
bundan sonra o da bizim çəmənliyimizin kənarına payalar və tikanlı kollar basdırdı. (Bu da bizim keçid haqqımız). Mən velosipedimi evin girişi ilə küçə arasında yuxarı-aşağı sürürdüm.
Hələ də tələsməyimdən və hansı qütbdən
məhəlləyə daxil olmağımdan asılı olaraq
məhəlləni ortadan kəsib keçirdim. Bircə Allah
bilir o divarlar mənim üçün necə əsrarəngiz,
gözəl görünürdü. Bununla belə, əcnəbi uşaqların yaşadığı ev yenidən təmir olunmuşdu. Bizim
yaşadığımız ərazi “səfalı bir yer”ə çevrilmişdi.
Uşaqlar harasa yoxa çıxmışdılar. (Ölkədə qalmaq hüququna görəmi?) Məhəlləyə giriş
məhdudlaşdırılmış, bayırdan qızılı düyməsi
olan zəng lövhəsi asılmışdı. Ancaq ən azından
əvvələr məhəlləylə arası divarla kəsilmiş
Berdauer küçəsinə gedən yol indi açıq idi.
Tanrıya şükürlər olsun.
Bir müddət sonra bu ikinci keçid də əvvəlki
kimi qapadıldı. Mən bir-iki dəfə hasardan aşsam
da, sonra vəziyyətlə barışdım. Mənim evimin
düz yanında olan, həyətin üçüncü və sonuncu
çıxışını heç qapatmaq olmaz, amma o da artıq
Als ich einzog, konnte man den parkähnlichen
Innenhof meines Hauses auf verschlungenen
Wegen durch Gebüsch, zwischen Bäumen und
Blumen nach drei Himmelsrichtungen hin verlassen oder betreten. Kinder spielten in diesem Hof,
den ganzen Nachmittag jagten sie sich, kreischten,
riefen und sprangen, fremdländische Kinder, die
im Winter noch mit Kniestrümpfen umherliefen,
und von denen eins das andere auf dem Arm trug.
Sommers feierten Großfamilien Grillfeste in diesem Hof, bis spät in die Nacht. Mein Fahrrad schob
ich zu ebener Erde aus dem Anbau hinaus und
verließ durch eine der drei Durchfahrten den Hof,
in welche Himmelsrichtung auch immer. Die
Mauer war ja gottlob gefallen.
Kurz nach meinem Einzug wurden die aus
dem Anbau direkt in den Hof führenden Türen
auf immer verschlossen, die Eigentümerin des
Nachbarhauses verweigere uns das Wegerecht,
hieß es, tatsächlich legte sie rings um unseren
Anbau Beete an und pflanzte stachlige Sträucher.
(Wegerecht?) Treppauf, treppab trug ich mein
Fahrrad nun durch den Hausflur nach draußen.
Immer noch konnte ich dann den Hof durchqueren, je nachdem, ob ich es eilig hatte, und in
welche Himmelsrichtung ich unterwegs war. Die
Mauer war ja gottlob gefallen.
Inzwischen ist das Haus, in dem die fremdländischen
Kinder wohnten, saniert. Die Gegend heißt
jetzt eine ›gute Gegend‹. Die Kinder sind fort.
(Bleiberecht?) Der Durchgang zum Hof wurde
verschlossen, draußen ein Klingelschild angebracht mit goldenen Knöpfen. Aber immer noch
läßt sich zumindest der Weg zur Bernauer Straße,
wo früher einmal die Mauer stand, quer über
den Hof abkürzen. Gottlob.
Wenig später ist dieser zweite Durchgang
gleichfalls verschlossen. Zweimal klettere ich über
den Zaun, dann gebe ich auf. Der dritte und letzte
20
Eingang zum Hof, gleich neben meinem Haus, läßt
sich nicht verschließen, aber das ist auch gar nicht
mehr nötig. Durch dieses Tor betritt man den Hof,
wirft seinen Müll in die Tonne, und geht wieder
hinaus. Grillfeste gibt es nicht mehr. (Würsterecht?)
Neulich habe ich hinter den Mülltonnen, unweit
des Pfades, der jetzt langsam zuwächst, weil er nirgendwohin mehr führt, eine hölzerne Palette im
Gebüsch liegen sehen, die für jemanden, der sich in
den Städten auskennt, eindeutig so aussah wie die
Schlafstatt eines Menschen.
IX
IX
Rəfiqə
Freundin
İndi səni sütunlar arasında gözdən itirirəm.
Bu necə də sadə imiş. Sırf səninlə birlikdə.
Rəfiqəm soruşur, niyə yalnız bu, mən deyirəm,
bu sualı özünə verməlisən, o deyir, onda necəsə
bir çıxış yolu tapmalıyıq, mən deyirəm, hə ən
çox çalışdığım elə budur. Sırf səninlə, başının üstündə bir damın var və tamamilə sükut
içindəsən. Bəzən sükut dostluğun üzərinə çökür, onun cürbəcür növləri var: fırtınadan öncəki sükut, fırtınadan sonrakı sükut, ya da sadəcə
sükut. Bu sonuncu növ sükut dostluğun yoxa
çıxması kimi görülməlidir, buna o qədər
əminəm ki, hətta ola bilər bu sükut heç də sükut
deyil, əksinə məqsədli susqunluqdur, yəqin ki,
bu susqunluq içində başqa bir susqunluğun
səbəbini gizlədir, beləliklə susqunluq daim dövr
edib duran bir şeyə çevrilir.
Mən velosipedlə gedəndə, bəzən kiçik
həşəratlar uçub ağzıma, burnuma doluşurlar.
İstəyirəm onları boğazımdan keçməyə qoymayam amma, onlar boğazımdan içəri keçirlər və
mənə ancaq onların necə daxili dünyama keçib,
bədənimin bir parçası olduqlarını təsəvvür
etmək qalır. Kənaradan elə görünür ki, o kiçicik
ağcaqandlar və ya milçəklər mənim ağız burnuma doluşanda, sanki orada yoxa çıxır, bir varlıq kimi artıq mövcud olmur. Hər dəfə hansısa
ağcaqanadı ya da milçəyi boğazıma ötürəndə
bir anlığa düşünürəm: “Görəsən nəyinsə gözdən itməsi onun yoxa çıxması anlamınamı gəlir,
Ich lasse dich jetzt in der Kolumne verschwinden. So einfach ist das. Rein mit dir. Meine
Freundin fragt, warum nur, ich sage, das frage
ich dich, sie sagt, was soll denn sein, ich sage, ja,
das wüßte ich auch gern. Rein, sage ich, den
Deckel drauf, und Ruhe. Ruhe kehrt manchmal
ein in Freundschaften, und da gibt es verschiedene Arten: Ruhe nach dem Sturm, Ruhe vor
dem Sturm, oder einfach Ruhe. Irgendwie hat
diese letzte Ruhe mit dem Verschwinden der
Freundschaft zu tun, so viel ist sicher, vielleicht
ist diese Ruhe auch gar keine Ruhe, sondern ein
Schweigen, und vielleicht ist dieses Schweigen
selbst der Grund für das Schweigen, und dann
wäre das Verschwinden etwas Kreisförmiges.
Wenn ich mit dem Fahrrad fahre, fliegen mir
manchmal kleine Insekten in den Mund oder in
die Nase. Und ehe ich michs versehe, sind sie in
meiner Kehle, und die Kehle schluckt sie hinunter, und ich kann nur noch versuchen, mir die
Insekten nachträglich als Nahrung vorzustellen
und es auf diese Weise in Ordnung zu finden,
daß sie in meinem Inneren landen. Von so einer
kleinen Fliege oder Mücke würde man durchaus
sagen, daß sie in meinem Mund oder meiner
Nase verschwunden sei, gleichzeitig ist sie aber
noch da, nur eben nicht mehr sichtbar. Immer,
wenn eine kleine Mücke oder Fliege in meinem
Mund verschwindet und von meiner Kehle,
ohne, daß ich es will, hinuntergeschluckt wird,
frage ich mich, ob es schon Verschwinden heißt,
21
heç kimə lazım deyil. Bu darvaza vasitəsilə insanlar məhəllədən çıxır, zibillərini yaxınlıqdakı
gölməçəyə atır, geri qayıdırdılar. Daha qril bayramı da keçirilmir. (Heyvan hüquqlarına görəmi?). Bu günlərdə zibil kanalı ilə yanaşı uzanan
və get-gedə böyüyən zibil kütləsi arasında artıq
yoxa çıxmaqda olan cığırla addımlayarkən kollar arasında taxta bir tikilinin cizgilərini sezdim, şəhərə yaxşı bələd olan adam üçün bu eynilə bir insanın içinə zorla sığışacağı gecəqondunu xatırladırdı.
yoxsa daha inandırıcı bir parçalanmamı tələb
olunur?”
Hər yoxolma zamanı mənim üçün qaçılmaz
olan başqa bir sual da var, ümumiyyətlə yox
olan şeyin yerində nə isə var idimi, vardısa nə
idi? Məsəlçün başlanğıcından bəri gözəgörünməz bir nəsnə olan dostluq indi yoxa çıxması
ilə məni kədərləndirsə də əslində görünüşdə iki
oxşar kütlənin yollarını bir müddətliyə birləşdirib, sonradan bir-birini dəf edərək uzaqlaşmasından başqa bir şey deyil.
Ən xoşbəxt hal da odur ki, dostluğu nə qədər
böyük səylə qorumağa çalışsan bir o qədər
əsaslı yoxa çıxıb gedəcəkdir. Bu o deməkdir ki,
sükut hər şeyi içinə alır, bütün gəzintiləri,
söhbətləri, birlikdə edilən alış-verişi, günorta
oyun sahəsindəki görüşü, birlikdə içilən bir şüşə
şərabı və bir stəkan kofeni. Bu verilməyən cavablar, onun əbədi olaraq baş-başa qaldığım
yoxluğu deməkdir. Mən bunu istəsəm də,
istəməsəm də yoxa çıxması, ona bir qida kimi
baxsam, bədənimin içinə işləməsi, bir müddət
orda qalıb məni doydurması deməkdir.
X
Soba və Kömür
On yeddi yaşında zenit topçunun köməkçisi
olmuş, daha sonra isə Polşada əsirlikdə yaşamış
bir nəfər mənə dedi ki, evdən kömür sobasını çıxarıb atmaq olmaz. Əlbəttə, qaz sobası daha
yaxşıdır, gözəldir də, amma evdə ən azı bir kömür sobası saxlamaq lazımdır. Adi günlərin birində hava qəflətən soyuya bilər, ona görə də
kömür sobasını ləğv edərkən düşünmək lazımdır, çünki heç kim sabah nə baş verəcəyini bilmir. Həmin kişi mənə demişdi ki, insan hər zaman öz gücü ilə qızına bilər. İstənilən
vəziyyətdə. Hər vəziyyətdə, məsəlçün orta ağırlıqlı bir müharibədə. Belə zamanlarda su da,
elektrik də, təbii ki, mərkəzi istimə sistemi də sıradan çıxır. Belə ki, orta ağırlıqlı müharibədə
göydən yağan şiddətli qəlpə yağmuru müasir
dəblə tikilmiş evlərin pəncərələrini çilik-çilik
edir, yay, payız yaxud qış olmasından asılı ol22
wenn dem Blick etwas abhanden kommt, oder ob
es gründlicherer Auflösung bedarf.
Die andere Frage, die sich mir ganz zwangsläufig bei jedem Verschwinden stellt, ist die, ob
überhaupt etwas da war, und was. Bei einer
Freundschaft zum Beispiel, die ja von vornherein
etwas Unsichtbares ist, kann es sein, daß das
Gemeinsame, dessen Verschwinden ich betrauere,
ohnehin nur scheinbar da war, daß sich im
Grunde nur zwei einsame Mengen von allem
möglichen eine Zeitlang überschnitten haben, und
nun wieder auseinanderdriften.
Die glücklichste Lesart ist die, daß die
Freundschaft desto sicherer bewahrt ist, je gründlicher sie verschwindet. Daß das Schweigen genauso viel Platz einnimmt und verbindet wie
alle gemeinsamen Spaziergänge, Ge spräche,
Einkäufe, Nachmittage auf Spielplätzen, Gläser
Wein und Tassen Kaffee zusammengenommen.
Daß die Antworten, die nicht gegeben wurden,
mir durch ihr Ausbleiben bis in alle Ewigkeit
treu bleiben. Daß das Verschwinden mir zwar,
ohne daß ich es wollte, in den Leib gefahren ist,
im nachhinein aber als Nahrung angesehen werden kann, so lange jedenfalls, bis ich satt bin.
X
Öfen und Kohle
Niemals einen Ofen abreißen, hat mir einmal
jemand gesagt, der mit siebzehn noch als
Flakhelfer eingezogen war und danach in polnischer Gefangenschaft saß. Gasheizung ja, gut
und schön, aber immer auch mindestens einen
Ofen behalten in der Wohnung. Mag der im
Alltag immer kalt dastehen – aber trotzdem niemals einen abreißen, denn man weiß nie, was
kommt. Aus eigener Kraft heizen muß ein
Mensch immer können, hat dieser Mann zu mir
gesagt. Für alle Fälle. Alle Fälle wäre zum
Beispiel ein mittelschwerer Krieg. Etwa so einer,
bei dem der Strom ausfiele, das Wasser, und
natürlich die zentrale Heizung. So ein mittelschwerer Krieg, mit Erschütterungen, die, ehe
man sich’s versähe, in einem herrlichen Regen
aus Splittern die Glasfronten der modernen
Häuser hinabrauschen ließen, und danach stün-
den alle Büros plötzlich im Freien, unabhängig
davon, ob Sommer wäre, Herbst oder Winter.
Wenn ich am Kohlenhandel bei mir um die
Ecke vorübergehe, sehe ich, wie die tschechischen Kohlen die zerschlissenen Zentnersäcke
ausbeulen. Meterhoch sind diese Säcke aufgestapelt, und daneben meterhoch die Briketts aus
der Lausitz, viel Schwarz im engen Winkel zwischen zwei vom Krieg verschont gebliebenen
Häusern. Auf dem Bürgersteig vor der Einfahrt
steht, wenn er nichts zu stapeln oder auszuliefern
hat, ein Träger mit schwärzlich verstaubtem
Gesicht, er wartet auf Kundschaft, und während
er wartet, schaut er den vorbeieilenden
Grafikdesignern, den Marketingspezialisten und
persönlichen Referenten nach, die aus ihren zentral beheizten Wohnungen in ihre zentral beheizten Büros unterwegs sind. Bei jedem Wetter
steht er da, und manche von denen, die bei ihm
zwar nichts kaufen, grüßen ihn dennoch, und er
grüßt zurück. Die Briketts sind aus Schwarze
Pumpe, sagt er. Kombinat Schwarze Pumpe:
Kumpel, greif zur Feder, denke ich, und wundere
mich, daß in Schwarze Pumpe überhaupt noch
etwas hergestellt wird, der sozialistische Name
jedenfalls ist hier im Viertel schon vor Jahren der
Ironie zum Opfer gefallen und bezeichnet jetzt
ein Café. Schütte ist billiger, auch von Marke
Rekord, sagt der Kohlenträger. Schütte? Mein
Sohn schaut vom Fahrrad hinunter auf die granitenen Platten des Gehwegs, sieht den
schwarzen Matsch und fragt: Was ist das? Regen
plus Kohle, sage ich. Kohle? Der Träger wartet
auch im Regen auf Kundschaft, während der
schwarze Staub auf seinem Gesicht sich allmählich in Schminke verwandelt, und es kann sein,
daß es nicht mehr sehr lange dauert, bis das
Warten sein Beruf genannt werden muß.
XIII
XIII
Männer
Kişilər
Bir həftəydi ki, ikinci mərtəbənin orta mənzilindən yayılan dəhşətli pişik qoxusu yuxarı və
aşağı mərtəbəni bürümüşdü, buna görə hər kəs
Einige Wochen lang hat es aus der mittleren
Wohnung auf der zweiten Etage stark nach Katze
gerochen, dann gestunken, treppauf, treppab
standen schließlich im Hausflur die Fenster
23
mayaraq idarələr açıq səma altında fəaliyyətini
davam etdirməli olur.
Mən kömür mağazasının yanında keçəndə,
yüz kiloluq çex kömür kisələrinin ortasındakı
yarıqdan bayıra tökülmüş kömürə gözüm sataşır.
Bir metr hündürlüyündə olan kömür kisələrinin
yanına yığılmış eyni hündürlükdə preslənmiş
Lauzits kömürü, qapqara və qatı olan bu kömürlər iki müharibə arasında binaların ayaqda
qalmasında əvəzsiz xidmət göstərmişdir. Səkidə,
mağazanın girişində kömür daşıyıb, yığmasa
belə üzü qapqara toza bulaşmış fəhlə dayanıb,
müştərilərin yolunu gözləyir və gözləyərkən
onun yaxınlığından keçib mərkəzi istilik sistemli
evləri və ofisləri olan dizaynerə, marketinq
mütəxəssisinə tamaşa edir. İstənilən hava şəraitində onu burda tapmaq olar və bəzən ondan
heç nə almasa belə onu salamlayan yolçuların
salamına cavab verir. O deyir ki, preslənmiş kömür bir növ qara istilik nasosdur. “Qara istilik nasosuları kombinatı” – deyimi çox xoşuma gəlir və
öz-özümə düşünürəm, ey insan qələmini əlinə al
və bunu yaz. Daha sonra məni təəccüb götürür
ki, bu qara istilik nasosları hələ də istehsal edilir,
halbuki onun iyirmi beş il əvvəlin sosialist estetikasını xatırladan adı var. İndi bu ad ironiyanın
qurabnı olub, bir kafenin adına çevrilib. Kömür
daşıyan deyir: bunların bir topası, Rekord markalı kömürdən daha ucuzdur. Topasımı? Mənim
oğlum velosipedindən yerdəki mərmər piltələrə
baxıb, qara kütləni görüb soruşdu: Bu nədir?
Yağış və kömürün qarışığı, deyə cavab verdim.
Kömür? Fəhlə yağışda belə, müştəriləri
gözləməyə davam edirdi, bu arada yağış suları
onun üzündəki kömür tozuna qarışıb, üzündə
kosmetikaya çevrilirdi və buna məruz qalan fəhlə
anlamalıdır ki, belə davam edə bilməz, çünki o öz
peşəsinin sadəcə gözləməkdən ibarət olduğunu
başa düşməlidir.
mənzilində pəncərələri açıq saxlayırdı, daha
sonra qonşulardan birinin heyvanları qoruma
təşkilatına xəbər verməsilə, mənzilin qapısı sındırıldı, hələ sağ qalan üç pişik azad edildi, daha
ikisi isə ölü halda tapıldı. Heyvanları qoruma
təşkilatdan gələn kişilər sanki döyüşəcəklərmiş
kimi zirehli geyimdə və başlarında dəbilqə ilə
gəlmişdilər, çünki onlar üçün köməksiz durumda qoyulmuş heyvanla, insanın heç bir fərqi
yox idi. Pişiklərin kralı isə bunu sadəcə onun
heyvanlarının unudulması ilə izah edirdi.
Vaqnerin Üzüyündə (Alman bəstəkarı Riçard
Vaqnerin “Nibelunq üzüyü” operası nəzərdə tutulur - tərc.) baş qəhraman Zieqfrid gözə görünməzlik şapkası, gözə görünməzlik plaşı geyinib səyahət edərək daim bir nigahdan çıxıb o
birinə keçir, indi yaşasaydı yəqin ki, onu saxta nigahçı adı ilə damğalayardılar. Kişi pilləkənlərlə
qaçaraq özünü həyətə atır, qadın isə hələ də onun
arxasınca qışqırmaqdadır: “İtil burdan”. O bu
sözləri sevgilisini evdən qovamaq üçün deyirdi.
Bir yerdən yoxa çıxmaq, öz növbəsində başqa
bir yerdə ortaya çıxmaq deməkdir. Belə səhnələr
başqa harda filimlərdəki kimi gözəl təsvir olunur? Belə filmlərin birində vergi müfəttişi “Şümşad” ləqəbli Haynz Rühman günlərin bir günündə içəridən çölə, yaxud çöldən içəri su kimi
axıb keçməyin mümkün olduğunu öyrənir.
Əslində o üçüncü dərəcəli dövlət məmuru olduğu həyatından çıxıb, fövqəl varlığa çevrilir.
İnsanın ya da əşyanın ortaya çıxıb, yox olması, olduğu məkanı ya da fiziki halını dəyişməsi insanlar tərəfindən nadirən ciddi qarşılanar.
Üç aylıq körpəsi olan bir tanışımın əri ondan
uşağı ilə birlikdə çıxıb getməsini istəmişdi, o da
getmişdi. On üç il sonra ata öz qızının yanına qayıtmış və qızı ilə dostlaşmışdı. Başqa bir dostumun həyatında isə, məhşur deyimdəki kimi, yarım aya tamaşa etməkdənsə heç tamaşa
etməmək, məsələsinə bənzər bir məsələ baş vermişdi. O doğuşdan əvvəl uşağa atalıq edəcəyini
öhdəsinə götürsə də, doğuşdan sonra uşaqdan
imtina etmişdi. Uşaq yaş yarımlıq olanda isə, o
gözlənilmədən qapını kəsdirmiş, bir ay ərzində
oğlu ilə birlikdə əylənmiş, hətta ona yeni ildə
küknar ağacı da bağışlamışdı. Uşağın yeddi yaşı
24
tagsüber und auch nachts weit offen, dann hat
der Tierschutz, dem Hinweis einiger Nachbarn
folgend, die Tür aufgebrochen und drei verrückt
gewordene Katzen befreit, zwei weitere hatten
den Wahnsinn schon hinter sich und waren tot.
Die Männer vom Tierschutz tragen bei solchen
Gelegenheiten vergitterte Helme, als wollten sie
fechten, denn die verlassenen Tiere machen in
ihrem Zorn keinen Unterschied zwischen den
Menschen. Der Herr der Katzen, so hieß es, habe
seine Tiere wahrscheinlich einfach vergessen.
In Wagners Ring reist der vergeßliche Held
Siegfried, von der Tarnkappe ins luftige
Unsichtbarkeitskleid ge hüllt, geschwinde von
Ehe zu Ehe, heute würde man ihn womöglich einen Heiratsschwindler nennen. Der Mann poltert schon treppabwärts, flieht über den Hof, da
schreit die Frau ihm noch nach: »Verschwinde!«,
als könne ausgerechnet dies Wort den Geliebten
zum Bleiben bewegen. Daß das Verschwinden
von einem Ort das Erscheinen an einem anderen
zur Folge hat, ist kaum irgendwo schöner zu sehen als in dem Film Ein Mann geht durch die
Wand, in dem der Finanzbeamte Buchsbaum
(Heinz Rühmann) eines Tages feststellt, daß es
ihm möglich ist, aus geschlossenen Räumen hinaus-, oder in geschlossene Räume hineinzutauchen, sich durch die Wände zu schieben wie
durch Wasser. Im Grunde genommen verschwindet er aus seinem Leben als Steuerbeamter dritter Klasse und erscheint als übernatürliches Wesen wieder. Selten ist der mit dem
Verschwinden und Erscheinen notwendig einhergehende Wechsel der Umstände oder des
Aggregatzustands von Menschen und Dingen
glimpflicher ausgegangen.
Drei Monate alt war das Kind einer Bekannten
von mir, als ihr Mann sagte, er ginge. Dann ging er.
Dreizehn Jahre später kam er wieder und freundete
sich mit seiner Tochter an. Auch im Leben einer anderen Freundin gab es solche Phasen, in denen der
Mond halb, ganz oder gar nicht zu beobachten
war. Der Vater ihres Kindes hatte seinen Sohn zwar
im vorhinein anerkannt, war aber nach der Geburt
niemals erschienen. Als das Kind anderthalb war,
stand er unverhofft vor der Tür. Eini ge Monate
lang spielte er mit dem Sohn, unternahm Ausflüge
und kaufte zu Weihnachten sogar einen
Tannenbaum. Danach verschwand er genauso
plötzlich, wie er gekommen war, und ward seither
nicht wieder gesehen, das Kind ist jetzt sieben. Auf
jeden Fall steht das Verschwinden in der Macht, die
es ausübt, der Liebe sicher in nichts nach, aber erstaunlich bleibt es, daß Luft manchmal ebenso
schwer wiegt wie etwas, das da ist.
XVII
XVII
Nəzakət
Höflichkeit
Mən heç bir qadından, kişinin qadına paltosunu geyməyə yardım etməsinin nalayiq davranış
olduğunu eşitməmişəm. Mən özüm kişilərin paltomu geyməyə kömək etməsinə məmnuniyyətlə
icazə verirəm, hətta buna artıq alışmışam da.
Ancaq bəzən, mənə kömək etmək istəyən adamın
nə istədiyini, nə düşündüyünü, nə bildiyini və
mənim nə düşündüyümü götür-qoy edərkən paltomu geyinəndə bədənimi aşağı-yuxarı sürüşdürürəm, ora-bura vurnuxuram, özümü itirirəm və
dəqiq nə istədiyimi bilmirəm. Məndə belə çaşqınlıqlar son dövrlər xüsusilə artıbdır.
Bu gün mən həmin çaşqınlıqlardan yaxamı
qurtara bilərəmmi. İndi bir cənab, ya da bir qadın
mənim üçün qapını açıb yol versə, təşəkkür
edərəmmi ona? Ya da kimsə məni itələyəndə heç
üzr istəmərəm, çünki mənim bunda nə günahım
var? Bəs gecə vaxtı, bir ananın uşaq arabası ilə
gəlib mənim ayağıma toxunmasına nə deməliyəm.
Pilləkanla qalxarkən, kiminsə gəlib mənə
kömək etməsini gözləməliyəmmi? Ya da özümü
on yeddi yaşlı satıcı qızın mənə sən deyə müraciət
edəcəyi qədər gənc hesab etməliyəmmi? Bu gün
həyatının çiçəklənən dövründə olan Bartlbi adlı bir
oğlana dedim: “Bu stolu maşına qoymağa kömək
edə bilərsinizmi?” O isə cavabında, mən bunu edə
bilmərəm deyib, maşınına əyləşdi və yanımdan
ötüb getdi. Mən dayanacaqda stolun yanında eləcə
qaldım. Bəlkə bu yerdəki saç sancağı sizin qızınızındır? Yox, elə deyil. Bəlkə bu gerçəkləşməmiş
dialoq, digər tərəfdəki qışqırıqların geri dönüşüdür? Bu onu yada salır ki, bir dəfə mənim uşağım,
yanlış olaraq velosipedlə gedən kişiyə toxunmuşdu, kişi elə qışqırıq saldı ki, ətrafdakı bütün insanlar kolların arasından baxır, yaxınlaşıb burda
Niemals habe ich zu den Frauen gehört, die
es für unwürdig halten, wenn ihnen ein Herr in
den Mantel hilft. Ich lasse mir sehr gern in den
Mantel helfen, und es gab Zeiten in meinem
Leben, da war ich sogar daran gewöhnt.
Manchmal, ganz selten, gibt es jetzt noch diese
kurze Verwirrung, wenn ich denke, will er etwa,
und er denkt, weiß sie etwa, und er und ich am
Mantel ziehen und uns hindrehen und herdrehen und zuwenden und abwenden und nicht
genau wissen. Derlei Verwirrungen nehmen in
letzter Zeit zu.
Kann ich heute noch davon ausgehen, daß
ein Herr mir die Tür aufhält, oder daß eine
Dame, der ich die Tür aufgehalten habe, sich bedankt? Daß nicht ich schuld bin, wenn jemand
mich schubst? Stehen die Mütter mit
Kinderwagen auch nachts noch zu Füßen oder
zu Häupten von Treppen und warten auf Hilfe?
Bin ich ewig jung, wenn eine siebzehnjährige
Verkäuferin mich duzt? Würden Sie mir helfen,
diesen Tisch (massive Birke) ins Auto zu heben? Ich würde vorziehen, es nicht zu tun, antwortet der Bartleby von heute, ein Mann in der
Blüte seiner Jahre, steigt in sein Auto und fährt
an mir, die ich neben der massiven Birke auf
dem Parkplatz zurückbleibe, vorüber. Ist die
Haarspange, die hier auf der Erde liegt, vielleicht die Ihrer Tochter? Nee, isse nich. Sind es
die ausbleibenden Dialoge, die andererseits dieses Schreien erzeugen? Daß, als mein Kind aus
Versehen einen Mann mit dem Fahrrad streift,
der Mann uns so anzuschreien beginnt, daß um
den ganzen Platz herum die Leute aufmerken,
sich vorsichtig nähern und hinter Büschen verÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 18 / OKTYABR 2012
25
olanda o necə qəfil ortaya çıxmışdısa eləcə də
gözdən itmişdi. İstənilən halda yoxa çıxmanın
arxasında sevginin əlində saxladığı bir hakimiyyət var, ancaq adama qəribə gələn odur ki,
külək də əşyaları qabağına qatıb yoxluğa aparanda, daha ağır şeyləri daha böyük çətinliklə
aparır.
nə olduğunu öyrənməyə çalışırdılar. Ya da başqa
bir mənzərə: bir rəfiqəm öz itini gəzdirməyə çıxardır və it küçədə gördüyü başqa bir iti qoxlamağa başlayır, itin sahibi bundan o qədər acıqlanır ki, qışqırığı aləmi götürür, daha sonra isə itini
xaltasından dartıb aparır.
Mən uşaq olanda çörək mağazasının önündəki növbədə, daim iki qadını görürdüm, onlar
müharibədən çıxmışdılar və həyatda qalmağın
necə çətin olduğunu bizdən daha yaxşı bilirdilər.
Onlar bir-birlərini irəliyə itələyərək nə sağa, nə
də sola deyil birbaşa irəli, çörəyə baxırdılar və
inadkarlıqla növbəni gözləyirdilər. İndinin
özündə də növbələrdə gözləyən gənc qadınlar,
həyatda qalmağın necə çətin olduğunu bilirlər,
bir-birlərini irəliyə itələyərək, nə sağa, nə sola
baxmadan, növbənin önünə çatmağa cana atırlar
amma, səhfə yol verəndə az-az da olsa qarşısındakından üzr istəməyi bacarırlar və artıq belə
hallarda almanca “Bağışla” sözü nadirən istifadə
edilir, bu söz hətta unudulmaqdadır, çünki onun
yerini “Sorry” tutub.
schanzt beobachten, was uns geschieht? Daß,
als eine Freundin ihren Hund ausführt und der
einen Hundekollegen beschnüffeln will, dessen
Herrchen zu schreien anfängt und sein Tier an
der Leine fortreißt?
Als ich ein Kind war, gab es in der Schlange
beim Bäcker immer ein paar alte Weiber, die
den Krieg noch miterlebt hatten und wußten,
wie schwer es ist zu überleben. Die drängelten
sich vor, blickten nicht rechts, nicht links, sondern nur auf das Brot und waren mit ihrem
Beharren beschäftigt. Heute gibt es die jungen
Weiber, die wissen, wie schwer es ist, im Frieden
zu überleben, die drängeln sich vor, blicken
nicht rechts noch links, aber manchmal, ganz
selten, wenn sie ihren Fehler bemerken, entschuldigen sie sich, und weil das deutsche Wort
›Entschuldigung‹ so selten benutzt wird, daß
sie es vielleicht gar nicht mehr kennen, sagen
sie: ›Sorry.‹
XXIX
Dinge
XXIX
Əşyalar
Etdiyim hər böyük səyahət zamanı mütləq
ən azı bir yaylıq ya da şlyapa, bəzən hətta gün
eynəyi ya da saat itirirəm. Yeni evə köçərkən
mən artıq xeyli əşyamı itirmişəm: qədimi kənd
şkafımın taxçasını, bir cüt pərdəmi və hətta ilk
yazılarımı yazdığım yazı makinamı itirmişəm.
Mənim tərk etdiyim otel otağından bütün əşyalarımı yığandan sonra tamamilə bomboş qalmasına baxmayaraq yenə də köhnə evdən çıxıb yeni
evə gedərkən aradakı neytral zonada bir şeylər
mütləq itirdi, iş o yerə çatmışdı ki, hətta mən itmiş əşyalarımın siyahısını hazırlamışdım, beləliklə köçməyin mənə verdiyi zərəri hesablaya bilirdim. Gündəlik həyat fəaliyyətim nəticəsində
əşyalar azalmır əksinə get-gedə daha da artırdı,
dolablar gün-gündən ağzına kimi dolur, çemodanlar get-gedə daha da şişirdi, təsəvvür edirəm,
evdə yanğın baş versə hər halda mən gündəliklərimi, məktublarımı və foto albomlarımı qoltuğuma vurub alovların arasından xilas olmağa
26
Auf jeder größeren Reise, die ich unternehme,
verliere ich mindestens ein Tuch oder eine Mütze,
manchmal auch eine Sonnenbrille oder eine Uhr. Bei
Umzügen habe ich auch schon einiges eingebüßt:
eine Leiste vom alten Bauernschrank, ein paar
Rollos, und einmal sogar die Schreibmaschine, auf
der ich meine ersten Texte geschrieben habe.
Obgleich die Hotelzimmer, die ich verließ, überschaubar, die verlassenen Wohnungen eindeutig
leer waren, fehlten die Dinge später dennoch, das
Verschwinden passierte irgendwie, irgendwohin,
im Niemandsland zwischen Abfahrt und
Ankommen, es passierte so regelmäßig, daß ich
schon beim Kofferoder Kistenpacken damit zu rechnen begann, als handle es sich um ein Opfer, einen
Preis, der von mir für die Veränderung der
Lebensumstände zu zahlen und insofern bei aller
Willkür dennoch angemessen war. Während meines Alltags aber wurden die Dinge niemals weniger,
sondern immer mehr und mehr, die Stapel höher,
die Mappen dicker, ich konnte mir vorstellen, daß
ein Feuer ausbräche und ich meine Tagebücher, die
Briefe und Fotoalben unter den Arm klemmen und
aus dem Haus laufen würde, aber zum Glück brach
kein Feuer aus.
Kürzlich war eine Russin bei mir zu Besuch,
vor einem Jahr ist sie mit vier Kindern nach
Deutschland übersiedelt. Ein Klavier, schön! sagt
sie, als sie meine Wohnung betritt. Bücher, schön!
Ein paar Schritte weiter zeigt sie auf ein paar
Zeichnungen meines Sohnes, die an der Wand
hängen und sagt: Schön! Setzt noch hinzu: Schön,
wenn man so etwas hat. Ich verstehe zuerst nicht,
was sie meint, sie habe doch selbst vier Kinder. Ja,
sagt sie und lächelt, man kann nicht alles mitnehmen. Sicher, sicher, sage ich. Ja, sagt sie und
lächelt immer noch, wir haben ein großes
Lagerfeuer gemacht, haben uns alle drum herum
gesetzt, dann Blatt um Blatt in die Hand genommen, haben alles noch einmal angeschaut und
uns erinnert, wer das oder das gezeichnet hat,
wie alt er oder sie damals war, haben uns ein letztes Mal gemeinsam daran erfreut und dann alles
verbrannt. Es war ein schönes Lagerfeuer, wir haben gesungen. Ich sage jetzt nichts mehr. Man
kann nicht alles mitnehmen, wiederholt sie und
sagt lächelnd: Mit vier Kindern und zwei großen
Koffern sind wir losgeflogen. Das war alles.
XXXI
XXXI
Müəllif
Der Autor
Yəqin ki, siz müəllifin yoxa çıxması ilə bağlı
nəzəriyyədən xəbərdarsınız.
Bestimmt haben auch Sie schon einmal von
der Theorie gehört, daß der Autor verschw…
Tərcümə edən: Namiq Hüseynli
_______ vV _______
_______ vV _______
27
çalışacam, xoşbəxtlikdən hələ belə bir yanğın baş
verməyib.
Bu yaxınlarda bir rus qadın mənim evimə qonaq gəlmişdi. O Almaniyaya bir il əvvəl dörd
uşağı ilə bərabər köçmüşdü. O mənim evimə daxil olan kimi, dedi: Pianino gözəldir! Kitablarınız
gözəldir! Bir neçə addım sonra o oğlumun
çəkdiyi divardakı rəsmləri göstərib: bunlar da
gözəldir! Oturduqdan sonra o əlavə etdi: insanın
evində belə şeylərin olması çox gözəldir. Əvvəlcə
onun niyə belə şeylər deməsini anlamadım, hər
halda onun özünün də rəsm çəkə biləcək dörd
uşağı vardı. O gülümsünüb dedi: Hə, insan belə
şeylərin hamısını özü ilə başqa bir yerə daşıya
bilməz. Əlbəttə, əlbəttə ki – mən cavab verdim.
Hə, - deyib yenidən gülümsündü : Biz buraya
gəlməzdən əvvəl böyük bir tonqal qaladıq, hamımız onun ətrafına yığışdıq, sonra rəsmləri əlimizə alıb son dəfə baxdıq, kimin çəkməsindən,
nə vaxt çəkilməsindən asılı olmayaraq hamısını
bir-bir tonqala atdıq. Bu möhtəşəm bir tonqal
idi, biz onun ətrafında mahnı oxuyurduq. İndi
daha bu haqda heç nə demirəm. Bircə onu bilirəm ki, insan özü ilə hər şeyi daşıya bilməz. Biz
dörd uşaq və iki böyük çemodanla uçub gəldik.
Bu qədər.
Iris Hanika
__________________
Ирис Щаника Алманийанын Бад-Кюниэсщофен яйалятинин Грабфелд шящяриндя доьулуб, бюйцмцшдцр. Онун
атасы бурада Бетон заводунда ишляйирди. О 1979-жу илдя мяктяби битириб Берлиня эялир, 1980-жи илдя бурада Фейен Универиситетинин Цмуми вя Мцгаисяли Ядяббийат Елмляри факцлятясиндя тящсил алыр. Юз дедийиня эюря онда ядябиййата мараг ойадан илк мцяллими Петер Сзонди иля дя бурада таныш олур.
1989-жу илин йайында о тящсилини баша вурараг илк китабыны йазыр. 1991-жи илдя о Едит Сайфертин йанында
Ъак Лаканын психоанализ нязяриййясини юйрянмяйя башлайыр, 1997-жи илдя ону баша вурур.
1990-жы илдян башлайараг Ирис Щаника ясасян гязет (Дер Аллтаг гязети) вя ъурналларда мцхбир кими чалышмаьа башламышдыр.
1998-жи илдян башлайараг о Франкфурт Аллгемайне гязетиндя сийаси китаблара ряй йазмагла мяшьул
олмушдур.
2000-2008-жи илляр арасы Ирис Щаника “Меркур” ъурналында хроника йазмагла мяшьул олмушдур.
Алманийада щцгуги ислащатлар уьрунда инадла мцбаризя апармышдыр.
__________________________________________________________________________
AVQUSTDA ZAMAN DAYANIR. Ağaclar və
kollar dərin yaşıllığa elə qərq olurlar ki, elə bil
bundan başqa heç bir libas tanımırlar.
Gündüzlər daha uzun və parlaqdır, sanki heç
qaranlıq olmayacaqmış kimi. Gecələr isə var
olmanın sonsuzluğunda, bu əbədiyyətdə, yayın
xoşbəxt çağında çox qısa bir fasilədir. Həyat da
dayanır. Bədənlər paltarlardan bayıra tökülür
və çılpaq canlar durmuş zamanın isti sulu hovuzlarına sərilirlər. Avqustda yay böyük bir fasilə, cənnətə qapıdır.
Bu il yay gec başlanmışdı. Mayda, iyun və
iyulda yaşaya biləcəyimiz hər cür havanı gördük: gah son payız, gah ilkbahar, gah da ki bunların heç biri. Heç vaxt hava fəslə uyğun gəlmədi.
Yalnız avqust girən kimi havalar isindi, bundan
da demək olar ki, heç kəs şikayətlənmədi. İstidən
bütün konturlar yox oldu, insan bədəni də sınırlarından çıxdı. İnsan dərisi və hava sanki eyni
materialdan idi, fərqli növlərdən olan qum
dənələri kimi axıb bir-birinə qarışdı. Hamı birbiri ilə bağlı idi, çünki artıq nə bayırdan, nə də içəridən onları ayırmaq mümkün deyildi və bütün
bədənlər axıb bir-birinə qovuşmuşdu. Birlikdə
28
IM AUGUST IST DIE ZEIT ANGEHALTEN.
Die Bäume und Sträucher stehen so selbstgewiß in
ihrem tiefen Grün, als kennten sie keine andere Gestalt
als diese. Die Tage sind hell und hoch, als gäbe es keine
Dunkelheit, die Nächte nur ein kurzes Innehalten in
der Endlosigkeit des Daseins, in dieser Ewigkeit, im
Glück des Sommers. Und auch das Menschenleben ist
angehalten. Die Leiber fallen aus sich heraus und liegen aufgelöst in den warmen Tümpeln der stehenden
Zeit. Ein großes Innehalten ist der Sommer im
August, eine Tür ins Paradies.
DER SOMMER HATTE SPÄT BEGONNEN. Im Mai, im
Juni, im Juli war monatelang alles mögliche gewesen, mal Spätherbst, mal Vorfrühling, mal gar
nichts; nie hatte das Wetter dem Datum entsprochen. Erst pünktlich mit dem August war es heiß
geworden, worüber sich ausnahmsweise niemand
beschwerte. In der Hitze lösten sich die Konturen
auf, da hatten die Körper keine Grenzen mehr.
Haut und Luft bestanden aus demselben Stoff,
sie rieselten ineinander, als wären sie nur zwei verschiedene Arten von Sand. Und weil außen und
innen nicht mehr voneinander zu trennen waren
und alle Körper ineinanderströmten, waren sie
auch alle miteinander verbunden und wohnten
gemeinsam in der Welt, die ihnen doch gehörte.
Drinnen in der Stadt waren spät am Abend die
Straßen voll. Überall saßen welche vor den leeren
Cafés, aus denen Musik herauswehte und deren
Räumlichkeiten sich, da das Bild von Menschenleibern ungestört war, in ihrer ganzen Schönheit
präsentierten. Die Leiber schlenderten derweil
draußen vorbei und präsentierten nun ihre Schönheit. Und wenn sie keine zu präsentieren hatten,
war’s ihnen auch egal. Wo sich alles auflöste, wurden nicht einmal mehr die Vorschriften für vorzeigbare leibliche Schönheit eingehalten; und
daran das Erstaunlichste war, daß sich auch hierüber niemand beklagte. Es war eine erhabene Zeit.
Die Tage wollten nicht enden, und die Nächte waren schon wie das Glück, einfach bloß, weil sie
Nächte waren. Und alle Menschen waren Brüder
und Schwestern, die sich in ihrer Gleichartigkeit
erkannten und an ihren Unterschieden erfreuten.
Zudem war es die Zeit, in der alle in einem fort an
die Möglichkeiten der geschlechtlichen Vermischung dachten, weil sie sich sowieso immerzu die
Kleider vom Leibe reißen wollten.
In so einer aufgeprickelten Augustnacht war es,
daß seine Augen zum ersten Mal angekrochen kamen und durch ihre hindurch ins Herz hinunter
ihr fuhren und gleich weiter. So war das auch später immer: Seine Augen kamen von irgendwoher
angekrochen, über den Tisch oder von unter dem
Betttuch oder von der anderen Straßenseite her.
Meistens krochen sie aber einfach in ihrem Hirn
herum. Da kamen sie dann aus dem
Erinnerungssalzstock, den sie doch atombombensicher zubetoniert glaubte, und das wurde ihr ein
großes Problem, daß sie seine Augen nicht
schließen konnte, sondern sie vielmehr sofort wieder angekrochen kamen, wenn sie die ihren schloß,
und sogleich in ihr Herz hinunterrutschten und
weiter durch sie hindurch und sie kraulten und
von innen auflösten wie an diesem ersten Abend
im erhabenen August, in dem sie schon von außen
und sowieso aufgelöst war.
ER WAR NICHT SO POETISCH, wenigstens
nicht in Worten. Ererzählte ihr später immer wieder, daß er das nie vergessen werde, wie er sie zum
ersten Mal sah, und wie seine Hypophyse sofort zu
29
bu dünyada yaşayırdılar. Onlara məxsus olan bu
dünyada.
Axşam düşsə də, şəhərin içindəki küçələr
dolu idi. Hər yerdə insanlar içi boş kafelərin qarşısında oturmuşdular. İçəridən isə bayıra musiqi
yayılır və insan siluetlərinin korlamadığı məkanların bütün gözəlliyini təcəssüm edirdilər.
Bədənlər isə yalnız bayırda dolaşır və yalnız öz
gözəlliklərini göstərirdilər. Əgər təqdim etməyə
heç nə yoxdursa, bu da dərd deyildi. Hər şeyin
tam çılpaqlığı ilə ortada olduğu bir vaxtda cismani gözəlliyin nümayiş olunma qaydalarına
çox da əməl olunmurdu. Təəccüblü olan isə o idi
ki, bundan da kimsə şikayətlənmirdi. Möhtəşəm
bir zaman idi. Günlər qurtarmaq istəmirdi.
Gecələr isə xoşbəxtlik kimi idi, bir udumluq.
Bütün insanlar isə bacı qardaş idilər. Bir-birilərini bərabər və eyni olmaqları ilə tanımışdılar.
Fərqli tərəflərini görəndə isə sevinirdilər. Bu həm
də elə bir vaxt idi ki, hər kəs cinslərin bir-birinə
qarışmasının mümkünlüyü haqqında düşünürdü. Onsuz da hər kəs əynindəki paltarları cırıb atmaq istəyirdi.
Belə bürkülü avqust gecələrinin birində bu
baş verdi, ilk dəfə onun baxışları sürünərək gəldi
və qızın gözlərinə dolaraq ürəyinə doğru hərəkət
elədi. Sonra daha qabağa getdi. Sonralar da
həmişə belə olurdu. Onun baxışları hardansa sürünə-sürünə gəlirdi, masanın üstündən və ya yataq örtüyünün altından, ya da küçənin o biri
tərəfindən. Daha çox isə bu baxışlar onun alnına
doğru hərəkət edirdilər. Sonra onlar onun xəyallarının, xatirələrinin dərinliklərindən baş qaldırıb
gəlirdilər. Çünki o atom bombasının dağıda
bilməyəcəyi beton kimi əmin idi ki, o oğlanın
gözlərini yuma bilməz (həm də bu onun üçün böyük bir problemə çevrilmişdi). Əksinə o gözlər
dərhal bir neçə dəfə sürünüb gələcək. Əgər öz
gözlərini yumsa, onun ürəyinə doluşacaqlar.
İçəridə hərəkət edərək onu oxşayacaqlar.
Möhtəşəm avqust ayının bu ilk axşamı kimi içəridən çölə yayılacaqlar. Çöldən isə hər şey onsuz
da açıq- saçıq idi.
Bu bir o qədər də poetik deyildi, ən azından
cümlələrlə ifadə olunmurdu. Sonralar o həmişə
qız dostuna heç vaxt bunu unutmayacağını
söyləyərdi. Onu ilk dəfə gördüyü günü, onun
hipofiz vəzi dərhal necə böyüməyə başlamışdı.
Daha doğrusu onu görən kimi, çünki o elə
qəşəng idi ki...Hə o necə də gözəl görünürdü. Elə
gözəl və elə təbii. Elə... Ah. Hər şey bir alqoritm
qədər praktik olmuşdu. Çünki o bu qadını ilk
dəfə görən kimi, sadəcə onun olmasını istəmiş və
başqa heç bir şey haqqında düşünə bilməmişdi.”
Səni elə o andaca evə aparardım, heç pivəmi də
içib qurtarmadan” - bu xanım bir neçə dəfə onun
evində və o bir neçə dəfə bu xanımın evində
olandan sonra belə dedi. Sonra donub qaldı.
Baxışları aşağıdan bu qadının sifəti ilə gözlərinin
içinə doğru sürünməyə başladı. Ardınca da dodaqları sürünərək özünü yetirdi.
Amma bu hadisə bir müddət əvvəl olmuşdu.
Bu avqust axşamı o, axır günlərdə olduğu kimi
çox işləmədi. Qışı sevən biri olduğundan hava,
ona görə, sadəcə isti idi. Bu səbəbdən onun heç
vecinə də deyildi ki, iki həftə əvvəl göndərildiyi
və hər gün də gündüz saatlarında aradan çıxdığı bu sarsaq firmada Əliqulu İsfahaninin
Proses və Tətbiqi Menecment Modeli (PAMMingiliscə abbr.) ilə məşğul olan heç kəs yox idi.
Buna görə də o və Ekhard həmin proqramı bilən
adamlar kimi bura göndərilmişdilər. Ordakı işçilər isə, əksinə bu proqramın həqiqətən çox
çətin olduğunu deyirdilər. ( “Çünki onlar öz beyinləri ilə bu çətin işləri görə bilməzdilər”).
Amma bu program təkcə tamamilə yeni olması
ilə əhəmiyyət kəsb eləmirdi, həm də hər şeydən
əvvəl ilk əhatəli və mütləq mənada faydalı bir
restrukturizasiya modeli idi. Özü də təkcə İT
(İnformasiya texnologiyaları - red.) sahəsində deyil,
bütün firma üçün. İlk əvvəl bir e-mağaza açılmasının tətbiqi nəzərdə tutulurdu və sonradan
əsl sənət məbədinə çevrilməli idi. Amma texniki
şöbədəki tiplər PAMM proqramı ilə məşğul olmayacaq qədər tənbəl idilər. Hər bir işdə
məmnuniyyətlə ona və Ekharda bel bağlayırdılar. Başqa şöbələrdəki işçilər isə onlardan da pis
idilər və bu proqramın onların işini nə qədər
yüngülləşdirəcəyini anlamaq istəmirdilər.
Təlimlərdə iştirak etsələr də, heç bir qeyd aparmır, sonda da informativ broşüraların verilməsini tələb edirdilər. Elə bil ki, bu onların hobbisi
idi. Bütün bunlar onu əməlli-başlı məyus etmişdi.
30
eiern begonnen habe, eben als er sie sah, weil sie so
aussah wie … ja, eben so, wie sie aussieht. So schön
und so frisch und so … ach. Es sei praktisch wie ein
Algorithmus gewesen, denn er habe sie, kaum daß
er sie zum ersten Mal gesehen hatte, einfach bloß
haben wollen und an sonst gar nichts mehr denken
können. »Ich hätte dich so gerne gleich mit nach
Hause genommen, ich wollte nicht mal mehr mein
Bier austrinken«, sagte er ihr, nachdem sie schon
ein paarmal bei ihm zu Hause gewesen war und er
auch bei ihr. Dann verstummte er, dafür krochen
seine Augen von unten her über ihr Gesicht und in
ihre Augen hinein und so weiter, und seine Lippen
krochen gleich hinterher.
Aber das war noch einige Zeit bis dahin. An
diesem Abend im August hatte er nicht so lange
gearbeitet wie sonst in den letzten Wochen jeden
Tag. Es war ihm, der den Winter lieber mochte,
einfach zu heiß gewesen und schon darum nun
auch einmal egal, daß sich in dieser Quatschfirma,
in die sie ihn vor zwei Wochen, von denen er jeden einzelnen Tag verfluchte, geschickt hatten,
keiner mit dem Process and Application
Management Model (PAMM) von Aliqoli
Esfahani beschäftigt hatte, weswegen er und
Eckhard die einzigen waren, die es beherrschten,
während die Leute, die dort angestellt waren,
sagten, daß das nun eine recht komplexe
Angelegenheit sei (»weil die in ihren Hirnen eben
eher unterkomplex sind!«). Dabei war es doch
nicht nur eine völlig neue, sondern vor allem die
erste wirklich mal umfassende und darum eine
absolut großartige Methode zur Restrukturierung
nicht allein des IT-Systems, sondern der ganzen
Firma, mit der als erstes der neue E-shop, der
endlich state of the art sein würde, implementiert
werden sollte. Aber schon die Typen aus der
Technik waren zu faul, sich mit dem PAMM zu
beschäftigen, und verließen sich lieber ganz auf
ihn und Eckhard. Um so schlimmer waren die
Mitarbeiter aus den anderen Abteilungen, die
nicht begreifen wollten, wie ihnen hier die Arbeit
erleichtert werden sollte, weil sie zwar an ihren
Workshops teilnahmen, sich dort aber nicht einmal Notizen machten und darum weiterhin
Medienbrüche betrieben, als wäre das ihr Hobby.
Das trieb ihn echt zur Verzweiflung.
31
Günortdan xeyli keçmiş satış şöbəsinin
əməkdaşının şöbə müdirinin e-malini çapdan çıxarıb faks ilə müştərilərə göndərdiyini görməsi
isə bardağı daşıran son damla oldu. Var gücü ilə
bağırmaq istərdi, amma bidən-birə özünü çox
gücsüz hiss elədi.
Bütün batareyalar bir zərbə ilə boşalır ha, bu
ona bənzər bir şey idi.
O nəinki qışqırmaq iqtidarında deyildi, hətta
özünü ayaq üstə belə çətinliklə saxlaya bilirdi.
“Bu saat gedirəm” - yalnız bunu deyə bildi və
dönərək otağı tərk etdi. Nə sağa, nə də sola boylanmadan söndürmək üçün cib telefonununa
baxdı. Heç kəslə göz-gözə gəlməmək üçün başını aşağı salaraq uzun dəhliz boyu addımlayıb
firmadan çıxdı və maşınların park yerinə gəldi.
Maşına oturub rahatlayan kimi eyni vaxtda bütün şüşələri aşağı endirib tam güçü ilə soyuq
hava üfürsün deyə kondisoneri işə saldı.
Oturacağın üstünə sərilmişdi, gözlərini yumub
başını aşağı salmışdı. Özünə əziyyət verərək
dərindən nəfəs almağa çalışırdı. Ta evə getmək
üçün kifayət qədər sakitləşdiyini düşünənə
qədər. Yəqin ki heç kəs onun yükünün azalmadığını, əslində isə daha da gərgin olduğunu anlamırdı. Yaxud da bunu başa düşürdülər və bu
səbəbdən də heç kəs onu saxlamaq üçün bir söz
demədi. O qədər yavaş sürürdü ki, evə çatmağı
bir saata yaxın çəkdi. Yolda maşın elə də çox deyildi, amma elə taqətsiz olmuşdu ki, cəld reaksiya verə biləcək durumda deyildi. Altında qalıb
əzildiyi bu gərginliyi qaz pedalına ötürərsə, qəza
törədəcəyindən qorxurdu.
Evə çatanda isə qəfəsdəki bəbir kimi yuxarıaşağı var-gəl edirdi. Yalnız yarım saatdan sonra
eyni hərəkəti təkrarladığının fərqinə vardı.
“Artıq dəli oluram” deyə düşündü, amma
yenə də yuxarı-aşağı getməkdən əl çəkmədi.
Durmadan bütün vaxtı “artıq dəli oluram” deyə
düşünürdü və başqa heç nə. Bu isə onu ikiqat
hövsələdən çıxarırıdı. Nəhayət ki, pəncərədən
mənzilin içinə qədər olan yolu bir hərəkətlə
daha da uzadıb duşun altına girdi. Orda yarım
saat vaxt keçirdi. Üç dəfə sabunlanıb yenidən
yuyunandan sonra saçlarını da iki dəfə yudu.
Suyu bağlaya bilmirdi, çünki qurulanandan
32
Als er am späten Nachmittag sah, wie ein
Mitarbeiter aus dem Vertrieb eine E-mail des
Vertriebsleiters ausdruckte und per Fax an den
Kunden weiterschickte, lief das Faß bei ihm über.
Eigentlich hätte er gerne gebrüllt, aber er fühlte
sich plötzlich ganz schwach.
Als wären sämtliche Akkus auf einen Schlag
entleert worden, so war das.
Er konnte sich kaum auf den Beinen halten,
geschweige denn brüllen.
»Ich geh’ jetzt«, hatte er nur sagen können und
sich umgedreht und den Raum verlassen und
nicht nach links noch rechts geschaut, sondern
bloß auf sein Taschentelefon, um es auszuschalten.
Er hielt, um niemanden ansehen zu müssen, auch
weiter den Kopf leicht gesenkt, als er durch die langen Flure und aus der Firma hinaus und auf den
Parkplatz ging. Als er glücklich in seinem Auto saß,
ließ er alle Fenster gleichzeitig herunter und schaltete das Kaltgebläse volle Lotte an, bevor er in seinem Sitz versank, die Augen schloß und den Kopf
hängen ließ. Er gab sich Mühe, extra tief zu atmen,
bis er endlich ruhig genug war, um nach Hause zu
fahren. Vielleicht hatte es keiner mitgekriegt, daß
er in Wirklichkeit nicht ent-, sondern komplett geladen war, oder sie hatten es gerade mitgekriegt,
und deswegen hatte keiner was gesagt, um ihn
vielleicht aufzuhalten.
Er brauchte fast eine Stunde, bis er zuhause
war, so langsam fuhr er. Es war gar nicht besonders viel Verkehr, aber er war derart benommen,
daß er zu schnellen Reaktionen kaum in der Lage
gewesen wäre und darum fürchtete zu verunglücken, wenn er den Druck, unter dem er stand,
aufs Gaspedal übertragen hätte.
Daheim lief er auf einmal in seiner Wohnung
hin und her wie der Panther im Käfig, was ihm
erst bewußt wurde, als er das schon eine halbe
Stunde lang getan hatte.
»Jetzt bin ich verrückt geworden«, dachte er,
konnte aber noch immer nicht aufhören, so hin
und her zu laufen. Nur daß er jetzt außerdem noch
die ganze Zeit »ich bin verrückt geworden« dachte
und nichts anderes mehr, was ihn doppelt verrückt machte. Er war froh, als es ihm endlich gelang, den Weg vom Fenster ins Innere der
Wohnung mit einem Schwung zu verlängern, der
ihn unter die Dusche führte, wo er eine halbe
Stunde verbrachte, weil er, nachdem er sich schon
dreimal eingeseift und wieder abgespült, auch die
Haare schon zweimal gewaschen hatte, das Wasser
nicht mehr abstellen konnte, denn er wußte nicht,
was anschließend geschehen sollte, wenn er wieder
im Trockenen wäre. Schließlich begann seine Haut
aufzuquellen, und das gefiel ihm nun auch nicht.
Also drehte er das Wasser ab, blieb aber, bevor es
ihm gelang, den Duschvorhang zur Seite zu ziehen, noch so lange in der Wanne stehen, daß er
schon fast von selber wieder trocken geworden
war. Kaum war er angezogen, lief er wieder hin
und her. Das ging so lange, bis er begriff, daß er die
Wohnung verlassen mußte, um freizukommen,
daß er es schaffen mußte, zur Tür hinauszukommen, bevor die CPU crashte. Hinaus, nur hinaus!
Es dauerte noch eine Weile, bis er auf seinem
Weg vom Fenster zurück nicht an der Zimmertür
umkehrte, sondern, ohne anzuhalten, geradeaus
durch die Tür hinausgehen konnte, durchs
Treppenhaus hinunter, auf die Straße und schnurstracks ins O-Paradies, um dieses Programm abzubrechen und die Speicher zu löschen.
Das Programm abbrechen, den Ablauf anhalten, die
Speicher löschen. So hatte er das in der Zeit genannt, als er seine Diplomarbeit schrieb. Mit vielen Bieren die Speicher löschen. Das O-Paradies
schien ihm dafür der am besten geeignete Ort,
weil dort alle möglichen Arten von Leuten herumsaßen, jedoch garantiert keine Programmierer
und auch keine Vertriebsmitarbeiter.
Er setzte sich auf einen der rotlackierten
Barhocker am Tresen, bestellte das erste Bier bei
dem homosexuellen Schankkellner und trank es
in großen Schlucken konzentriert aus. Sobald
das Glas leer war, bestellte er das nächste, das er
dann schon in etwas kleineren, aber immer noch
sehr konzentrierten Schlucken bis zur Neige
trank. Das Speicherlöschprogramm war korrekt
angestoßen worden und wurde präzise abgearbeitet. Der Schankkellner schäumte gerade Milch
auf, was sich anhörte wie ein startendes
Flugzeug, verstand aber, was er wollte, als er auf
sein zweites leeres Glas deutete, und nickte.
Dann ging Thomas aufs Klo, und als er wiederkam, stand Senta neben seinem Barhocker. Stand
da einfach. Stand da plötzlich diese Frau. Er begriff nicht gleich, was das nun war und blieb auf
33
sonra nə edəcəyi haqqda heç bir fikri yox idi.
Axırda dərisi sızıldamağa başladı, bu isə onun
xoşuna gəlmədi. Beləcə suyu bağladı, ancaq duşun pərdəsini çəkənəcən o qədər vannada qaldı
ki, yenidən öz-özünə tam qurulanmış oldu.
Paltarını geyinən kimi yenidən var-gəl eləməyə
başladı. Bu o vaxtacan davam elədi ki, sonunda
bu yükdən azad olmaq üçün mənzili tərk eləməli olduğunu anladı. O bunu etməli idi, mərkəzi
prosessor - CPU (ingiliscə kompüter aid termin)
dağılmadan bayıra çıxmalı idi. Bayıra, yalnız
bayıra.
Bir az da keçdi. Pəncərədən otaq qapısına
doğru yox, dayanmadan çıxış qapısına tərəf
getdi, pilləkənlə aşağı düşdü və küçəyə çıxıb
birbaşa O-Paradizə yola düşdü. Proqramı dayandırmaq və batareyaları söndürmək üçün.
Proqramı söndürmək, tətbiqini dayandırmaq,
yaddaşı silmək. Diplom işini yazan vaxtı bunu
belə adlandırmışdı. Çoxlu pivə içərək yaddaşı
silmək. “O-Paradiz” bu iş üçün ona ən uyğun
bir yer kimi görsənirdi. Çünki orda hər cür insanla rastlaşmaq mümkün idi. Amma qəti
surətdə heç bir proqramçı və heç bir satış şöbəsi
işçisi ola bilməzdi.
Bar piştaxtasının arxasında qırmızı laklanmış kətillərdən birinin üstündə oturdu, homoseksual barmenə ilk pivəsini sifariş etdi və
diqqətini cəmləyərək böyük qurtumlarla
içməyə başladı. Bokal boşalan kimi, ikincini sifariş elədi. Bu dəfə daha kiçik qurtumlarla, dah
çox diqqətini cəmləyib şüşəni boşaltdı.
Batareyanı söndürmə proqramı dəqiq başlanmışdı və incəliklə işlənmişdi. Bu anda barmen
pivənin üstə köpük süzürdü. İşə düşən təyyarə
kimi birdən dayandı. Bununla belə onun boş
bokala işarə edərək nə istədiyini başa düşdü
və başını yellədi. Sonra Tomas ayaqyoluna
getdi, qayıdıb gələndə isə Senta onun bar kətilinin yanında dururdu. Sadəcə dururdu.
Birdən-birə hardan peyda olmuşdusa... O
əvvəlcə bunun nə olduğunu anlamadı. Özüözünə əmin olmaq üçün yarı yolda dayanıb
durdu. Bu bir xəyal idimi yoxsa? İki pivədən
sonra başımı dumanlanmışdı? Şər çoxdan qarışmışdı, isti olsa da adamın gözünə siluetlərin
görünməsi üçün münasib vaxt deyildi. Elə bil
ki, arzuları onu tərk edib bu qadının cismində
reallığa çevrilmişdi. Onun gördüyü məhz bu
idi. “Matrix” dəki kimidir deyə düşündü və bu
xəyalın axıcı kodlarla davam edib bir sonuca
varmasını gözlədi.
Ətraf elə sakit idi ki.
Sanki səslər hələ proqramlaşdırılmamışdı.
Piştaxta arxasındakı kişi yeni bir CD qoydu,
pivə kranına doğru döndü və Tomasın bokalına
pivə süzməyə başladı. Bu arada yana əyilərək
Sentanın gözlərinin içinə baxıb nə içəcəyini soruşdu. Bəyaz şərab şorlesi. Piştaxta arxasındakı
kişi başını yellədi, sonra səsgücləndiricinin sədası
ətrafa yayıldı. “Creature”nin son CD-sindən ingilis-yapon musiqisi ətrafa yayılanda qadın arxaya döndü və bir neçə metr aralıda onu gördü.
Kişi heyrətdən donmuş kimi ona baxırdı və o da
bundan özünü itirdi.
(Some day he”ll come along) Bir gün o qarşıma
çıxacaq. Onu ilk dəfə görəndə (the man İ love mənim sevdiyim kişi) başından zərbə almış kimi
oldu. ilk anda bunun bir kabus olduğunu düşündü (and he’ll be big and strong - o, cüssəli və
qüvvətli olacaq), çünki o eynilə hər zaman xəyallarında canlandırdığı və nə vaxtsa sevəcəyi kişi
kimi görünürdü (the man İ love - mənim sevdiyim
kişi). (And when he comes my way, I ‘ll do my best
to make him stay/ he’ll look at me and smile and
I’ll understand. In a little while , he’ll take my
hand, and, though it seems absurd, I know we
both won’t say a word. - Mənə tərəf gələndə isə,
mən onu saxlamaq üçün əlimdən gələni edərəm.
Mənə baxacaq, gülümsəyəcək və mən hər şeyi
başa düşəcəyəm. Bir azdan mənim əlimdən tutacaq və nə qədər qəribə görünsə də, bilirəm ki, biz
bir söz belə söyləməyəcəyik.) yalnız heç bir zaman
bütün bu işlərin sonunun necə olacağını xəyal
etməmişdi. (We’ll build a little home, just meant
for two, from which I’ll never roam, or what would you? And so all else above, I’m waiting for the
man, I love - Biz kiçik bi rev tikəcəyik, yalnız ikimiz üçün. Və mən bu evi heç vaxt tərk
etməyəcəyəm. Bəs sən necə düşünürsən? Və bun34
halbem Wege stehen, um sich seiner selbst zu
vergewissern. Ob er jetzt schon Halluzinationen
hatte oder was? Nach zwei Bier? Er war doch
noch lange nicht blau genug, auch wenn es heiß
war, um Dinge zu sehen, die gar nicht da waren.
Als wären seine Wünsche aus ihm herausgetreten und hätten sich in diesem Frauenkörper materialisiert, so war das nämlich, was er da sah.
Wie in »Matrix«, dachte er und wartete darauf,
daß sich diese Erscheinung in fließenden Code
auflösen würde.
Es war auch so still.
Als wären die Geräusche noch nicht programmiert worden.
Der Mann hinterm Tresen schob eine neue
CD ein, drehte sich zum Zapfhahn um und ließ
etwas Bier in Thomas’ nächstes Glas laufen, dabei beugte er sich zur Seite und sah Senta tief in
die Augen, bis die ihm sagte, was sie haben
wollte, nämlich eine Weißweinschorle. Der Mann
hinterm Tresen nickte, es zischten Geräusche
durch die Lautsprecher, und während das große
britisch-japanische Getrommel von der letzten
CD der »Creatures« anhub, drehte sie sich um
und sah ihn da stehen, ein paar Meter entfernt. Er
sah sie ganz erschrocken an, und sie erschrak
auch.
SOME DAY, HE’LL COME ALONG Als sie
ihn das erste Mal sah the man I love, war sie wie
vor den Kopf geschlagen. Im ersten Moment
glaubte sie an eine Erscheinung and he’ll be big and
strong, denn er sah genau so aus the man I love,
wie in ihren Gedanken immer der Mann ausgesehen hatte, den sie einmal lieben würde. And
when he comes my way, I’ll do my best to make him
stay. He’ll look at me and smile and I’ll understand.
In a little while, he’ll take my hand, and, though it
seems absurd, I know we both won’t say a word. Bloß
hatte sie sich nie Gedanken darüber gemacht,
was anschließend geschehen sollte. (We’ll build a
little home, just meant for two, from which I’ll never
roam, or what would you? And so all else above, I’m
waiting for the man I love.) Nicht, daß er ihr Typ gewesen wäre oder sie ihn wenigstens besonders
İş bu qədər dərinə getmişdi.
Bir sevgi başlanmalı idi.
Əslində isə bu məqamda o daha çox sevgi
haqqında deyil, özünün sevgi barəsindəki
təsəvvürü haqqında düşünürdü. Bu təsəvvür də,
eynilə belə bir sevgini yaşayacağı kişi surəti kimi
idi. Bu hamının başa düşə biləcəyi bir kişi obrazı
deyildi. Yalnız onun kişisinin obrazı idi. Nə qədər
tez-tez onu görsəm də, olduğu kimi durur.
Bu oğlanı tanıyırdı, hələlik yalnız xarici görünüşündən də olsa. Eyni zamanda da, tamamilə
yad idi. Buna görə də gözlərini ona zilləyib donub
qalmışdı. Qətiyyən, amma qətiyyən başdançıxaran
bir qadın rolunda deyildi. Heç olmazsa, qız kimi
ürkək də deyildi. Daha çox səfeh, sarsaq biri kimi
oğlana baxırdı. Axmaq bir biçimdə göz həbsinə
almışdı onu. Hə, hə, bunu dayandırmaq istəmirdi.
Nəhayət ki, bu bir neçə saniyə davam eledi, amma
daxildəki zaman xaricdəkindən tamamən fərqli irəliləyir axı. Oğlana baxarkən otağın ortasında dayanmışdı, zaman da dayanmışdı. Oğlan ondan
təxminən üç metr aralı, çox sakit, üzbəüz dururdu.
O heç nə demədi, yalnız qıza baxdı və onun da baxmasına mane olmamaq üçün sakit durdu. Qız da
eyni cür qarşılıq verdi.
Bu onların ilk görüşü idi.
Bu taleyin onların qarşısına çıxardığı bir
fürsət idi, onlar da bunu qiymətləndirməli idilər.
Başqa nə edəsi idilər ki?
Taleyə qarşı gəlmək olmaz. Bəlkə də olar?
Təbii ki, hardasa bu mümkündür. Amma sevgi
məsələsində taleyin qismətinə qarşı çıxmaq heç
olmaz. Qətiyyən. Heç bunu istəmirsən də. Yoxsa?
Xeyr, xeyr. Xeyr, əsla. Yoxsa? Yox. Belə yerdə deyirlər, istəyirəm, istəyirəm, yenə də istəyirəm.
Amma taleyin zərbəsi dəyən yerdə ot da
bitməz.
Əgər sən də gülüşün kimisənsə, səni bir daha
schön gefunden hätte, auch in ihren Hirnbildern
war das nicht so gewesen. Sie hatte nur, wenn sie
an den Mann gedacht hatte, den sie später einmal
lieben würde, immer dieses Bild vor Augen gehabt.
Und nun war es Fleisch geworden.
Also war es jetzt soweit.
Die Liebe sollte beginnen.
Tatsächlich dachte sie in diesem Moment aber
weniger an die Liebe, sondern mehr an ihr Bild von
der Liebe, und daß er so aussah wie ihr Bild von
diesem Mann, mit dem sie die Liebe durchexerzieren sollte, obwohl er kein Bild von einem Mann
im landläufigen Sinne war. Nur ihr Bild von einem
Mann. Wie ich ihn oft gesehn, so steht er hier.
Und weil sie ihn schon kannte, wenn auch nur
von außen, er ihr zugleich aber völlig fremd war,
da darum starrte sie stier ihn an und anstandslos,
ganz und gar gar nicht verführerisch oder mädelmäßig mindestens, vielmehr mehr so dödelmäßig
doof glubschglotzte sie ihn da an, so ein doofes
Glubschgläufelgeglotze veranstaltete sie da, oh je,
und hörte gar nicht mehr auf damit. Am Ende
hatte das gewiß nur ein paar Sekunden gedauert,
aber die innere Zeit läuft ja ganz anders als die
äußere, und als sie ihn sah, blieb sie einfach stehen,
die Zeit, und stand so da, wie er da stand, mitten
im Raum, vielleicht drei Meter entfernt von ihr,
ganz ruhig, ihr gerade gegenüber. Er sagte nichts,
er schaute sie nur an und ließ sich ruhig von ihr betrachten, wie sie sich von ihm betrachten ließ.
DAS WAR IHRE ERSTE BEGEGNUNG.
Das Schicksal hatte zugeschlagen, und sie
nahmen es an. Was blieb ihnen übrig?
Gegen sein Schicksal kann man sich nicht
auflehnen. Oder doch? Natürlich doch schon irgendwie. Aber gegen sein Liebesschicksal nicht,
kann man sich nicht auflehnen, nicht. Will man
ja auch gar nicht. Oder doch? Nein. Nein, nein,
nein. Oder doch? Nein. Zu dem sagt man ja, ich
will, ich will, ja, ich will.
Wo das Schicksal aber zuschlägt, da wächst kein
Gras mehr. Wenn du so bist wie dein Lachen, möchte ich
dich wiederseh’n, möchte mit dir Sachen machen, sogar
mit dir untergeh’n, sogar mit dir untergeh’n.
35
dan başqa heç nə, sevdiyim kişini gözləyirəm.)
Bu oğlan həm onun tipi idi, həm də xüsusilə
gözəl olması ilə onun xoşuna gəlmişdi. Hətta xəyal
etdiyindən daha yaraşıqlı idi. Sonralar nə vaxtsa
sevəcəyi kişini düşünərkən həmişə gözlərinin qabağında bu surət canlanardı.
İndi isə o, bir parça ət olub qalmışdı.
görmək istəyirəm, səninlə bir şeylər eləmək istəyirəm,
hətta səninlə də ölmək istəyirəm. Hətta səninlə də
ölmək istəyirəm.
“Sən ruh kimi orda durmuşdun” - sonralar
qız ona deyəcəkdi. “Mən içəri girəndə “OParadies” tamamilə boş və sükut içində idi, daha
doğrusu nisbətən sakit idi, musiqi çalınmırdı.
Mən piştaxtaya yaxınlaşanda və bəyaz şərabla
mineral su (Şorle adlı içki, yarı mineral su. Yarı
şərabdan, əsasən yay aylarında içilir. – red.) sifariş
edəndə sırf təsadüfən kənara baxdım. Sən isə kabus adam kimi dayanıb gözlərini mənə zilləmişdin.
“Xəyalındakı adam kimi” - o cavab verdi.
-Və mən bilmirdim ki, nə edim?
-Amma sən də mənə baxırdın axı, - dedi, sənin necə baxdığını heç vaxt unutmayacağam.
Elə bil ki qorxmuşdun.
-Elə sən də qorxmuş biri kimi baxırdın.
-Hə. Çünki sən ..., sən elə... ah.
Günortadan sonra Senta qalereyada oturub
Lui-Andrea Salomenin “Həyata geri baxış”ını
oxuyurdu. Heç cür sona vara bilməyən, daim
şölələnib yenidən alovlanan stil, qeyri- müəyyənliyin həddən çox olması, bu iddialı və ədalı qadının tam dolğun əks olunması üsulu onu yalnız
daha da əsəbləşdirirdi. “Ən nifrətəlayıq qadın
tipi, qadın cinsini rüsvay edən” - deyə düşünürdü, amma bu yalnız qısqanclıq idi, çünki
Nitsşe bu qadını sevmiş və bu qadın bu sevgiyə
qarşılıq verməmişdi. Həmişə belə qadınlar belə
kişilər tərəfindən sevilir. Bunun əksinə Nitsşe
onu - Sentanı sevmiş olsaydı, yəqin ki çox şey
başqa cür olardı. Təbii ki, hətta fəlsəfə tarixində
də. Ən azından Senta da Nitsşeni sevəcəkdi. Ən
azından çalışacaqdı ki, Nitsşeni tamamilə pərişan
etməsin. Kitabda verilmiş fotolardan görürdü ki,
Lui Andrea Salomenin əri dörd ilin içində nə
günə qalmışdır. Nişan mərasimindəki şəkildə
şərqli şahzadələr kimi yaraşıqlı və gözləri parlayan kişi, sonradan göz altından tuluqlar sallanan,
depressiyaya düşmüş və dünyası yıxılmış birinə
dönmüşdü, saqqalında da çoxlu ağ tüklər.
Kitabın bir səhifəsində məftunedici gözəlliyi olan
bu kişi, kitabı örtəndə isə, üz qabığının arxa səhifəsində tanınmaz hala düşmüş bir “viranəlik”.
Nədən bu cür kişilər hər zaman belə qadınları se36
»Du hast da gestanden wie eine Erscheinung«,
erzählte sie ihm später. »Als ich hereinkam, war
das O-Paradies völlig leer und ganz still, also relativ still, es lief gerade keine Musik, und als ich
dann am Tresen stand und meine Weißweinschorle
bestellt hatte und bloß zufällig zur Seite schaute, da
hast du da gestanden und mich angestarrt wie einen Berggeist.«
»Wie einen Traumgeist«, korrigierte er.
»Und dann wußte ich nicht, was ich tun
sollte«, sagte sie.
»Aber erst hast du mich auch angestarrt«, sagte
er, »das werde ich nie vergessen, wie du mich da
angestarrt hast. So erschrocken irgendwie.«
»Aber du hast doch genauso erschrocken geglotzt.«
»Na ja, weil du … weil du so … Ach.«
SENTA HATTE DEN GANZEN NACHMITTAG in der Galerie mit dem »Lebensrückblick«
von Lou Andreas-Salomé verbracht und war davon immer konfuser geworden, von diesem endlos wabernden Stil, der nie auf den Punkt kam,
von dieser Fülle des Unkonkreten, von dieser stilistisch reinsten Ausprägung der prätentiös preziösen Frau. Der hassenswertesten Art von Frau,
einer Schande fürs ganze Geschlecht, dachte sie,
aber das war nur die Eifersucht, weil Nietzsche
diese Frau geliebt und diese Frau diese Liebe nicht
erwidert hatte. Immer werden solche Frauen von
solchen Männern geliebt. Hätte Nietzsche dagegen sie, Senta, geliebt, dann wäre wohl einiges anders verlaufen, wahrscheinlich sogar in der
Geschichte der Philosophie. Zumindest hätte sie
ihn natürlich zurückgeliebt, beziehungsweise wenigstens versucht, ihn nicht kaputtzumachen. Auf
den dem Buch beigegebenen Fotos sah sie, wie
Lou Andreas-Salomés Ehemann innerhalb von
vier Jahren von dem orientalisch prinzenschönen
Mann mit den geschnörkselten Augen, der er auf
dem Verlobungsbild war, zu einem ausgezehrten
Depressionswrack mit Tränensäcken und vielen
weißen Haaren im Bart geworden war. Auf der einen Seite des Buches dieser zauberisch schöne
Mann, und wenn man umschlug, gleich auf der
Rückseite, diese fast nicht wiederzuerkennende
Ruine! Warum lieben solche Männer bloß immer
solche Frauen, fragte sie sich, wo die doch offen-
kundig nichts anderes tun, als sie schnurstracks
zugrundezurichten?
Sie hatte das Buch vom ersten Absatz an gehaßt, denn schon der war wie ein Schlag mit dem
Gummihammer auf die Stirn Unser erstes Erlebnis
ist, bemerkenswerter Weise, ein Entschwund. Eben
noch waren wir alles, unabgeteilt, war unabteilbar von
uns irgendwelches Sein – da wurden wir ins
Geborenwerden gedrängt, wurden zu einem
Restteilchen davon, das fortan bestrebt sein muß,
nicht in immer weitergehende Verkürzungen zu geraten, sich zu behaupten an der sich immer breiter vor
ihm aufrichtenden Gegenwelt, in die es aus seiner
Allfülle fiel wie in – zunächst beraubende – Leere,
dennoch hatte sie es nicht aus der Hand legen
können, sondern sich Seite um Seite weitergefressen, wobei ihr immer übler wurde. Dann kam
die Geschichte mit Rilke. Da ging es am allerwenigsten zur Sache. Was hatten die nun eigentlich
miteinander?, fragte sie sich, das heißt, sie fragte
sich, ob es in diesem Verhältnis überhaupt jemals zum Äußersten gekommen war, oder ob
die da auch nur so miteinander herumgewabert
hatten, im endlosen Beziehungsgespräch ihre
Liebe zelebrierend. Und daß der auch noch
Rainer heißen mußte! Darum womöglich hatte
sie nicht aufhören können, es zu lesen, weil sie ja
selber voll war von diesem Namen. Bei allen
Raineranrufungen hoffte sie auf eine Antwort
von Rainer, und darum, weil keine kam, wurde
ihr immer übler von dem Buch, und bald fühlte
sie sich, als hätte sie drei Kilo Kartoffelchips in
sich hineingestopft; also völlig überfressen, aber
nicht satt. Sie wurde immer schwächer bei der
Lektüre und immer eifersüchtiger, weil dieser
Rainer ja nun den Anrufungen eine ganze Weile
lang offenbar doch geantwortet hatte. Zwar ging
es absolut nie zur Sache, was Senta besonders
nervös machte, zwar rief auch Lou, die Schnatze,
immer nur in die Vergangenheit, doch so lächerlich das auch war, schien sie dazu weit mehr
Recht zu haben als sie, Senta, die seit Wochen
auch nichts anderes tat, als Rainer anzurufen,
immer nur in Gedanken natürlich. Ihn wirklich
anzurufen, wagte sie nicht, wo er sie nicht mehr
anrief und überhaupt nur wenige Male angerufen hatte.
37
virlər - öz-özündən soruşdu, - bilə-bilə ki bu qadınlar onları göz görə-görə məhv etməkdən
başqa heç bir işə yaramırlar.
Elə ilk abzasından bu kitaba nifrət eləmişdi. İlk
cümlələrindən alnının tən ortasından rezin çəkiclə
vurulmuş kimi bir zərbə almışdı. “Yaşadığımız
ilk mühüm şey itkidir, ayrılıqdır. Hətta biz tam,
bütöv, ayrılmaz olanda belə, hansısa bir varlığın
bizdən ayrılması qeyri-mümkün görünəndə belə,
biz bu dünyaya gəlməyə, doğulmağa məcbur edildik. Qopduğumuz tamın kiçik bir hissəsinə çevrildik. Bundan sonra daha da kiçilməyə, bölünməyə can atmamalı idik. Əksinə qarşısında
getdikcə açılan dünyada, hansı ki, bütün hisslərindən, duyğularından məhrum edilərək bir boşluğa düşən kimi gəlmişdik, özümüzü qorumalı və
təsdiq etməli idik.” Amma buna baxmayaraq, kitabı əlindən yerə qoya bilmirdi. Əksinə
vərəqbəvərəq içinə çəkirdi və getdikcə ovqatı daha
da təlx olurdu. Sonra da Rilke ilə bağlı bu qəziyyə.
Bunun məsələyə heç o qədər də dəxli yox idi. “Axı
onların bir-biri ilə münasibəti hansı səviyyədə
olub?” - deyə öz-özündən soruşdu. Yəni bu münasibətdə ümumiyyətlə nə zamansa sevgi dilə
gətirilibmi? Yoxsa onlar sonu gəlməyən söhbətlərində öz məhəbbətlərini öyüb göylərə qaldıraraq
mətləbə toxunmamışlar. Hələ onun adı da Rayner
olacaqdı. Buna görə də lazım olan yerdə belə oxumağı dayandıra bilmirdi, o bu addan çox
çəkmişdi. Raynerin hər telefon zəngində ondan bir
cavab gözləyirdi və bu cavab gəlmədiyindən kitab
ona daha pis təsir edirdi. Tezliklə ona elə gəlirdi ki,
üç kilo kartof çipsini yeyib qurtarmışdır, bəs
deyənə qədər tıxmışdır, amma yenə acdır. O kitabı
oxuduqca gücdən düşür və daha qısqanc olurdu.
Çünki bu Rayner uzun müddət onun zənglərinə
cavab vermişdi. Məsələ heç də onda deyildi.
Sentanı ən çox əsəbi edən bu idi ki, Lui - o “kukla”
da zəng edirdi, həmişə üzündəki təbəssümlə onu
(Rayneri – tərc) keçmişə çağırırdı. Adama elə
gəlirdi ki, Luinin buna daha çox haqqı var, nəinki
Sentanın. Çünki Senta günlərlə başqa heç bir iş
görmür, Raynerə zəng eləyirdi. Özü də, təbii ki,
xəyallarında. Ona həqiqətən zəng eləməyə isə
cəsarət etmirdi, çünki artıq Rayner ona zəng eləmirdi. Və belə baxanda ümumiyyətlə, ona yalnız
bir neçə dəfə zəng eləmişdi.
Sonra gözlərindən yaş süzülürdü. Artıq bir
neçə həftə idi bir-birinin ardınca dayanmadan
kitab oxuyurdu. Oxuyurdu ki, Rayner üçün tökdüyü göz yaşlarına bir son qoya bilsin. Amma bu
cildlər də Rayner haqqında bir şeirlə bitirdi. Hər
sevən qadın arzu edər ki, ona belə bir şeir həsr
edilsin. Hər sevilməyən qadın bunu daha çox
arzu edər. Sevgisi daşa dəymiş qadınlar isə bunu
ən çox arzu edərlər. Və bu hər şeydən əvvəl
Raynerin ürək parçalayan çağırışı idi.
Var gücümlə
Hər zaman sənə can atdım.
Biz
bir-birimizi
anlamayandan
Axı mən kiməm, sən kim?
sonra
Və burda artıq duruş gətirə bilmədi, durmadan ağlayırdı. Raynerə görə. Luiyə olan qısqanclıq üzündən. Nitsşeyə görə. Fridrix Karl Andreas
üçün. Çünki o, bir vaxtlar çox gözəl olmuşdu.
Çünki dünya bunca ədalətsizdir. Çünki onun da
can atdığı təhsilli burjua çevrələrində kişilər
həmişə belə “kukla”lara vurulurlar. Onların fərqi
isə bu idi ki, məşhur bir intellektualın, şairin,
sənətkar və rejissorun adı çəkilən kimi özlərinə
əziyyət verib ağıllı görkəm alır və gülümsəyirdilər. Onlardan bildikləri iki-üç cümləni isə elə
bəyan edirdilər ki, sanki o anda nəsə çox əhəmiyyətli bir yeniliyə imza atırlar.
(–Rayner, bu an mənim üçün həmişə reallıqdır.)
Həmişə bu çəlişki və özünü aparmaq tərzi. Və
“Qadın nə istəyir?”, – bunu heç kim bilmir.
O özü bunu bilirdimi? O, nə istəyirdi, həqiqətənmi istəyirdi, bunu bilirdimi?
Eh, nə fərqi var ki?
Həm də ona görə sızlayırdı ki, Rayner daha
bir də zəng etməyəcəkdi. Hətta indən belə heç bir
halda bu çevrədən olan kişiyə etibar etmək olmaz. Onlar ümumiyyətlə onun sevgisinə layiq
deyillər. Ayrıca Raynerin bir az səfeh olduğunu
düşünürdü. Ən yaddaqalan zamanlarında isə
əməlli-başlı sarsaq olduğunu düşünürdü. Ona
görə sızlayırdı. Ən xoşbəxt anlar arxada qalmışdı.
Bu ona ikiqat təsir edirdi. Təkcə sevgisi uğursuz
olmamışdı. Həm də onun sevgisini heç bir za38
Am Ende kamen ihr die Tränen, dabei las sie,
gleichfalls seit Wochen, unerbittlich ein Buch
nach dem anderen, um endlich mit der Heulerei
wegen Rainer aufzuhören. Aber dann endeten
die Kapitel über Rainer in einem Gedicht, wie
jede liebende Frau sich eins geschrieben wünscht
und jede nichtgeliebte Frau noch viel mehr, die
unglücklich liebende aber am allermeisten, und
das war auch noch eingeleitet worden von der
herzzerreißendsten Raineranrufung von allen.
Ich geh doch immer auf Dich zu
mit meinem ganzen Gehn
denn wer bin ich und wer bist Du
wenn wir uns nicht verstehn –
Und da konnte sie nicht mehr und heulte haltlos los. Wegen Rainer. Aus Eifersucht auf Lou.
Wegen Nietzsche. Wegen Friedrich Carl Andreas.
Weil der einmal so schön war. Weil die Welt so ungerecht war. Weil die Männer in den bildungsbürgerlichen Kreisen, auf die sie aspirierte, sich
immer in diese Schnatzen verliebten, die sich dadurch auszeichneten, daß sie immer so wissend
gequält lächelten, wenn die Namen bedeutender
Intellektueller/Dichter/Künstler/Regisseure fielen,
und die all ihre wenigen Sätze so intonierten, als
würden sie gerade jetzt etwas ganz besonders
überraschend Neues sagen.
(– o Rainer, dieser Augenblick ist mir Gegenwart
immerdar –)
Immer dieses Gewaber und Gewese und
»Was will das Weib?«, keiner weiß es.
Doch wußte sie es selbst? Was sie wollte,
wirklich wollte, wußte sie das?
Na, auch egal.
Und außerdem heulte sie, weil Rainer nicht
nur nicht mehr anrief, sondern auch keinesfalls
zu diesem Kreis von Männern gerechnet werden konnte, der ihrer Liebe überhaupt würdig
gewesen wäre. Eigentlich fand sie ihn nämlich
ein bißchen doof. Eigentlich sogar ziemlich doof,
aber nur in ihren hellen Momenten. Darum
heulte sie, sobald so ein heller Moment vorbei
war, gleich doppelt soviel. Nicht nur unglücklich
verliebt, sondern auch noch in jemanden, der
ihre Liebe nicht einmal hätte schätzen können,
wenn er es gewollt hätte!
Normalerweise ging sie nicht mehr aus dem
Haus, wenn sie heulte. An diesem Abend jedoch
war ihr, als müsse sie verrückt werden, wenn sie
die Wohnung nicht verließ, weil sie eben nicht
wegen Rainer nur heulte, sondern auch aus Wut
auf Lou. Daß aber sie sich daheim in Tränen ertränken sollte und dabei den Tussis draußen
kampflos das Feld überließ, das ging denn doch
gegen ihren Stolz.
So wusch sie sich das Gesicht mit viel kaltem
Wasser, um die Verwüstungen der Heulerei zu
beseitigen. Dieses aber vermag kaltes Wasser allein nicht zu leisten. Also verteilte sie auf ihrer
ganzen verheulten Larve das Blanc Universel von
Chanel, das zu Recht die Gattungsbezeichnung
Embelliseur de teint trägt, nachdem sie in die geschwollenen Tränensäcke das Gel Contour des
Yeux Anti-Poches Anti-Cernes von Clarins zart hineingeklopft hatte, legte Lidschatten auf, malte
sich die Lippen rot und puderte sie sorgfältig
ab, ebenso den Rest des Gesichts, zudem Hals
und Dekolleté. Ihre Haare hatte sie vorher schon
gut durchgebürstet und hochgesteckt. Schließlich
duschte sie in Champs-Elysées von Guerlain (das
war nur ein Eau de Toilette, darum konnte sie ruhig ein bißchen mehr davon nehmen). Dann zog
sie ihre schönste Bluse an und den schönen Rock
und auch die schönen Schuhe.
Sie hatte sich zurechtgemacht wie für einen
Ball, und in dieser Aufmachung ging sie ins OParadies, einen beliebten Treffpunkt für Lesben
und Schwule an der Oranienstraße in Kreuzberg 36.
Tərcümə edən: Zaur Səttarlı
_______ vV _______
_______ vV _______
39
man, hətta buna cəhd edəndə belə, qiymətləndirə
bilməyən birinə vurulmuşdu.
Adətən ağlayıb sızlayanda evdən bayıra çıxmazdı. Bu axşam isə ona elə gəlirdi ki. evdən bayıra çıxmazsa, dəli olacaq. Çünki bu anda təkcə
Raynerə görə deyil, həm də Luiyə olan
qəzəbindən ağlayırdı. Amma özü evdə oturub
ağlasın və meydanı da mübarizəsiz bu ləçərlərə
boş buraxsın fikrini qüruruna sığdıra bilmirdi.
Beləcə, ağlayıb sızlamaqdan cadar-cadar olmuş üzünü soyuq su ilə yudu. Amma təkcə soyuq su ilə əmələ gələn deyildi. Ağlamaqdan qorxunc maskaya dönən sifətinə Şaneldən “Blanc
Universal” kremini çəkdi, bu krem haqlı olaraq
“Embelisseur de teint” brendi altında tanınır.
Sonra ağlamaqdan şişmiş göz tuluqlarının altına
incə-incə Klarinsdən “Contour des Yeux Antipoches Anti Cernes” gelini sürtdü, göz qapaqlarını bəzədi, dodaqlarını qırmızı boyadı və
diqqətlə pudraladı. Sonra da üzünün qalan hissəsi, boynu və dekoltesini. Bundan əvvəl isə saçını
qəşəng daramış və yuxarıda sancaqla yığmışdı.
Axırda da Guerlaindan “Champs-Elisees” ətrini
bolluca fısqırtdı. (Bu tualet suyu olduğundan rahatca gen-bol istifdə edə bilərdi.) Sonra ən gözəl
bluzkasını, ən gözəl yubkasını və ən gözəl ayaqqabılarını geyindi.
O, bal ziyafətinə hazırlaşan kimi bəzəndi və
bütün bu şıqlıq ilə Kreuzberq 36-da, Oraniyen
küçəsində lesbiyan və homoseksualların sevimli
görüş yeri olan “O-paradies”ə yollandı.
Wolfgang
Herrndorf
__________________
Алман йазычысы, ряссамы вя иллустратор Wолфэанэ Щеррндорф 1965-жи илдя Щамбургда доьулуб,
щал-щазырда Берлиндя йашайыр.
Щеррндорф Нцрнбегдя Ряссамлыг Академийасында ряссамлыг юйряниб. О мцхтялиф дюврлярдя “Фанзин”,
“Луке вяТрооке”, Щаффманс Няшриййаты вя Титаник ъурналлары цчцн иллустирасийалар чякмишдир.
2002-жи илдя онун дебцт ясяри олан “Сармашыг Туфан” романы чапдан чыхыр. Роман тянгидчиляр тяряфиндян
поп-роман кими йцксяк гиймятляндиририл. 2008-жи роман Роwощлт Няшриййатында бюйцк тираъла йенидян няшр
олунмушдур. Роман бир нечя мараглы гыса щекайятдян ибарятдир. Щямин илдя Сукултур няшриййаты иля W.
Щеррндорфла мцсащибя чап едилир.W. Щеррндорфун нювбяти ясяри бир космонавтдан бящс едян елми-фантастик
роман иди. Заман кечдикжя Щеррендорфун ясярляриндя Владимир Набоковун тясири даща да щисс олунурду.
2010-жу илдя Щеррендорфун 14 йашлы протогонист ушаьын щяйатындан бящс едян “Чик” адлы тярбийяви романы
чыхды. Китаб бир щяфтя бойу алман бестселлер сийащысында зирвя нюгтядя дайанды.
2011-жи илдя чап олунан “Гум” романы кримал роман, жямиййят щяйаты вя тарихи роман ъанрларыны юзцндя
бирляшдирян бир ясяр кими шющрят газанды.Щеррендорфун уьурлары мящз бундан сонра башлады. 2011-жи илдя
“Чик” романы Лайпсиг китаб сярэиси мцкафатына лайиг эюрцлдц.
Щеррендорф мцтямади олараг “Биз нязакятли Папараззиляр” интернет форумунда, блогларда йазыр. О милли
футбол йазарлары командасынынын цзцвцдцр. Щеррендорф бейин хярчянэиня тутулдугдан сонра,
2010-жу илдян башлайараг, ачыг интернет эцндялийи йазыр.
__________________________________________________________________________
Rozenbaum doktrinası
Die Rosenbaum-Doktrin
Friedrich Jaschke ilə söhbət edərkən
Im Gespräch mit Friedrich Jaschke
“Hesab elmi ilə məşğuliyyətdən imtina edən
şəxs mənasız şeylərdən bəhs etməyə
məhkumdur.”
“Derjenige, der die Beschäftigung
mit Arithmetik ablehnt, ist dazu verurteilt,
Unsinn zu erzählen.”
John McCarthy
John McCarthy
Berlinin İnvalidenştrase küçəsində yerləşən qocalar evinin mətbəx guşəsi ilə təchiz olunmuş bir otağında Friedrich Jaschke yaşayır. İki ədəd həmişəyaşıl
bitki qızdırıcının üzərində yerləşdirlib, kitab topası
yatağın altındadır. Dolabçanın üzərində gənc bir qadının foto-şəklini, zəngli saat, dərmanları qəbul etmək
üçün zaman qrafikini görmək olar. Friedrich Jaschke
qonaqları çarpayının kənarında oturan halda, ayaqlarının üzərini yun örtüklə bağlamış şəkildə qəbul edir.
In einem Zimmer mit Kochnische in einem
Alten und Pflegeheim in der Berliner Invalidenstraße lebt Friedrich Jaschke. Zwei immergrüne
Pflanzen stehen auf der Heizung, unter dem Bett liegen Bücherstapel. Auf dem Nachttisch das Foto einer jungen Frau, ein Wecker, ein Stundenplan für
die Medikamente. Friedrich Jaschke empfängt den
Besucher auf dem Bettrand sitzend, eine Wolldecke
auf den Beinen. Er wurde 1948 in Wismar als erstes
40
von drei Kindern geboren. Vor acht Jahren wurde bei
ihm Multiple Sklerose festgestellt, vor zwei Jahren
Lungenkrebs. Fast wäre er der erste Deutsche im
Weltall gewesen.
HERRNDORF: Danışın görək, kosmosa
səfərlərlə necə təmas qurursunuz? Ümumiyyətlə
kosmik səfərlər nə deməkdir?
JASCHKE: Hə, o zamanlar mən uşaq idim.
HERRNDORF: Zəhmət olmasa başınızı bir
qədər irəliyə doğru əyin. Və ucadan danışmağı
unutmayın.
JASCHKE: Necə? Hə, o zamanlar mən uşaq idim.
Təyyarəçi olmaq istəyirdim. Bunu həmişə istəmişəm.
Mən texnikaya meylli bir ailənin övladı olmuşam.
Mənim bir dayım bağçada reaktiv raketlər quraşdırardı. Dayım Fritz von Opelin yanında çalışan və raketqayırma sahəsində ixtisaslaşan texnik Wilfried
Bronnen idi. Əslində raketqayırma sahəsində bütün
elmi araşdırmaların vətəni iyirminci illərin
Almaniyası olub. Bu adlar Sizə tanış gələr: Hermann
Oberth, Fritz von Opel, Wernher von Braun. Wernher
von Braun da öz növbəsində kosmik fəzaya səfərlər
ideyasının banisidir. O raketləri ərsəyə gətirən adam
olub və Üçüncü Reyx zamanı V2 raketlərini quraşdırmışdı. Peenemünde və Nordhausendə, DoraMittelbauda yerləşən konsentrasiya düşərgəsində
saxlanılan məhbusların əməyi bahasına və 1945-ci
ildən sonra amerikalıların „Apollo“ proqramı çərçivəsində. Bu barədə məlumata Hollywood istehsalı
olan bir filmdə də rast gəlmək olar. “Dr. Qəribə”,
əslində bu ad altında Wernher von Braun təsvir olunub. Kiminsə bəyənib-bəyənməməsindən asılı olmayaraq kosmik fəzaya səfərlərin başlanğıcını məhz
burada axtarmaq lazımdır.
HERRNDORF: Bir nasional-sosialistin amerikalılar üçün kosmik proqramı həyata keçirməsi
necə mümkün ola bilərdi?
JASCHKE: Nasional-sosialist deyəndə ki, o
öz sahəsində çox yaxşı mütəxəssis olub. Əslində
von Braunun bu işin başına keçməsi amerikalıların deyil, onun öz şəxsi qərarı olub.
HERRNDORF: Hansı mənada?
JASCHKE: 1945-ci ilin aprelində, hər şeyin sona
doğru getdiyi zaman von Braun 450 nəfərlik şəxsi
heyətdən ibarət əməkdaşlar komandasını da götürərək amerikalılara təslim olur. Bütün bunlar
öncədən danışılmış və razılaşdırılmışdı. Von Braun
HERRNDORF: Bitte erzählen Sie doch erst
mal, wie sind Sie zur Weltraumfahrt gekommen,
und was ist das eigentlich, Weltraumfahrt?
JASCHKE: Ja, das war als Kind.
HERRNDORF: Sie müssen sich etwas vorbeugen, bitte. Und lauter sprechen.
JASCHKE: Ja? Das war als Kind. Ich wollte
Pilot werden. Immer schon. Ich komme aus einer
technikbegeisterten Familie. Ein Onkel von mir,
der hat im Garten Strahlraketen gebaut, das war
der Wilfried Bronnen, der Raketentechniker von
Fritz von Opel. Die ganze Raketenforschung
kommt ja aus Deutschland, aus den Zwanzigern,
Hermann Oberth, Fritz von Opel, Wernher von
Braun. Und da kommt auch die Weltraumfahrt
her, von Wernher von Braun. Das war ja der
Raketenmann. Der hat im Dritten Reich die V2
gebaut. In Peenemünde und Nordhausen, mit
den KZ-Häftlingen aus Dora-Mittelbau, und
nach ‘45 dann mit den Amerikanern ApolloProgramm. Das kann man in diesem einen
Hollywood-Film ja noch sehen, Dr. Seltsam, das
ist ja Wernher von Braun. Das ist der Anfang
vom Weltall, ob einem das gefällt oder nicht.
HERRNDORF: Wieso durfte ein Nazi das
Raumfahrtprogramm der Amerikaner machen?
JASCHKE: Nazi, naja. Auf seinem Gebiet war
er halt sehr gut. Daß von Braun das gemacht hat,
das war auch seine eigene Entscheidung, nicht
die Entscheidung der Amerikaner.
HERRNDORF: Inwiefern?
JASCHKE: Im April ‘45, als alles am Ende
war, hat von Braun seine Mannschaft genommen, 450 Leute, und sich in die Hände der
Amerikaner fallen lassen. Das war geplant, da
wurde abgestimmt. Von Braun hat zu seinen
Männern gesagt: Was machen wir? Und vor den
Russen hatten die meisten Angst. Die Franzosen
waren technisch unbegabt, und die Engländer
hatten nicht genug Geld, um Raketen zu bauen.
Und das war ja die Absicht. Blieben also nur die
Amis. Und da haben sich von Braun und
41
O 1948-ci ildə Wismar şəhərində üç uşağın ilki olaraq
dünyaya gəlib. Səkkiz il əvvəl onda dağınıq skleroz, iki
il əvvəl isə ağ ciyər xərçəngi müəyyən edilib. Az qala o,
kosmik fəzaya uçan ilk alman olacaqdı.
öz əməkdaşlarına xitab edərək demişdi: “Biz nə edə
bilərik?” Əksəriyyət də ruslardan qorxurdu.
Fransızlar texniki cəhətdən bacarıqsız idi, ingilislərin də raketqayırma sahəsinə yatırım qoya biləcək
maliyyə vəsaiti yox idi. Araşdırmaların davam etdirilməsi isə əsas məqsədlərdən biri idi. Qalırdı yalnız
amerikalılar. Bu səbəbdən də von Braun və
Dornberger adamları ilə birlikdə Almaniyanın cənubuna, Oberammergaunun yaxınlığında yerləşən
Peiting adlı yerə gəlib cəbhə xəttinin amerikalılar
olan tərəfinə keçir. Bu məqsədlə onlar bir dəmir yol
qatarını qaçırmağa müvəffəq olurlar. Onlar sözün əsl
mənasında nasional-sosialistlərin bütöv bir dəmir
yol qatarını əllərindən qopara bilmişdi, axı o zamanlar dəmir yollarında hərəkət demək olar ki, yox
səviyyəsində idi.
HERRNDORF: Bəs amerikalıların reaksiyası
necə idi?
JASCHKE: Müsbət. Əlbəttə ki, müsbət. Onlar
axmaq deyildi. Onlar əllərinə düşən xəzinənin
dəyərini dərhal dərk etmişdilər. Heç iki saat keçməmişdi ki, amerikalılar darmadağın olmuş
Almaniyanın bu başından o başına, Peenemünde
və Nordhausenə xüsusi təyinatlı hərbi birləşmə
göndərmək qərarına gəlir və oradan sahibsiz qalmış V2 raketləri və bütöv texnoloji sistemləri çıxardır, yerdə qalanı isə partladaraq məhv edirlər.
HERRNDORF: Axı Peenemünde Usedom adasında yerləşir. Ora sovet işğal zonasına aid deyildi?
JASCHKE: Söhbət də elə bundan gedir. Ruslar
Peenemündeyə gələndə yalnız 3-cü dərəcəli ləvazimat və şəxsi heyəti əldə edə bilmişdilər. Üçünçü
dərəcəli elektrotexniklər, qəhvə hazırlayanlar, peşəyə
yenicə yiyələnməkdə olan insanlar. Buna baxmayaraq ruslar onları da tutub aparmağı məsləhət bilmişdi. Bir hissəsini Sibirə yollamış, yerdə qalanlarla
isə öz kosmik proqramlarını həyata keçirməyə başlamışdılar. Mənim bir dayım da bu heyətin tərkibində idi. Və ən qəribəsi də budur ki, bütün bunlara
baxmayaraq ruslar qəflətən amerikalılardan qabağa
düşərək ilk dəfə kosmik fəzaya qədəm basmışdılar.
1957-ci ilin “Sputnik” adlı süni peykilə, 1961-ci ildə
Qaqarinin uçuşu ilə. Bunu heç kim gözləmirdi.
HERRNDORF: Bəs niyə hər şey belə oldu? Necə
oldu ki, onlar amerikalılardan qabağa düşə bildi?
JASCHKE: Əslində SSRİ bir aqrar ölkə idi və texniki inkişaf baxımından çox geridə qalmışdı. Amma
bu ölkənin böyük ehtiyatları mövcud idi. Bu həm də
42
Dornberger mit ihren Leuten dann nach
Süddeutschland abgesetzt, Peiting, Nähe
Oberammergau, und sind übergelaufen. Dazu
mußten sie einen Zug kidnappen. Die haben
den Nazis einen ganzen Zug weggenommen,
damals fuhr ja schon nichts mehr.
HERRNDORF: Und wie haben die
Amerikaner reagiert? JASCHKE: Positiv.
Logisch. Die waren ja auch schlau. Die
haben sofort begriffen, was ihnen da in die
Hände gefallen ist.
Das hat keine zwei Stunden gedauert, dann
haben die ein Kommando durchs verwüstete
Deutschland geschickt nach Peenemünde und
nach Nordhausen, und die haben alles da rausgeholt, was noch rumlag, die V2 und die ganze
Technologie, und danach haben sie alles in die
Luft gesprengt.
HERRNDORF: Aber Peenemünde liegt auf
Usedom. Gehörte das nicht zur sowjetischen
Besatzungszone?
JASCHKE: Das war das eben. Als die Russen
nach Peenemünde kamen, haben sie nur noch
dritte Garnitur gefunden. Drittklassige
Elektrotechniker, Kaffeekocher, Lehrlinge, aber
die haben sie trotzdem alle einkassiert. Einen
Teil nach Sibirien und mit dem Rest ihr eigenes
Raumfahrtprogramm gestartet. Ein Onkel von
mir auch dabei. Und das war das Erstaunliche:
Plötzlich war Rußland im Weltall, lange vor den
Amis. Mit dem Sputnik ‘57, mit Gagarin ‘61.
Damit hatte keiner gerechnet.
HERRNDORF: Und wie kam das? Wie haben sie das geschafft, die Amerikaner zu überholen?
JASCHKE: Die UdSSR war ja ein Agrarstaat,
technisch völlig unterentwickelt, aber große
Ressourcen. Und es war eben eine Imagefrage.
Die haben da richtig Geld reingepulvert. Wo sie
gut waren, das war die theoretische Physik, da
hatten die gute Leute. Ziolkowski und so. Und
eine andere Sache war: Der TechnologieRückstand, den die hatten, war plötzlich ein
Vorteil. Weil, wir haben an Schaltelementen ja
nur gehabt, was wir über Spionage aus dem
Westen bekommen haben. Das wurde in
Rußland alles nachgebaut, aberschlecht.
Transistoren aus russischer Produktion waren
so groß wie Streichholzschachteln. Und der erste
russische Satellit wie ein Einfamilienhaus. Um so
was ins All zu kriegen, mußten von Anfang an
überdimensionierte Trägerraketen entwickelt
werden. Deshalb hatten wir dann einen
Vorsprung bei der Raketentechnik. Auch bei der
Rüstung, die Mittelund Langstreckenraketen.
Von der SS-12 bis zur SS-20, die basierten alle auf
der frühen Sojus. Das war ein Schock für die
Amerikaner.
HERRNDORF: Aber es gab auch
Rückschläge.
JASCHKE: Die Mondsache, klar. Mond war
natürlich die Königsdisziplin. Da war ja durch
gegenseitige Spionage klar, das geht jetzt los, ‘69,
und dann kommt von Chruschtschow der Befehl:
Starten. Da war das Modell aber noch nie gestartet. Das war ein Wahnsinn. Da standen die
noch und haben geschraubt. Und vier Wochen
vor Cape Canaveral kommt es in Baikonur zur
ersten Mondmission, und was tatsächlich passierte, wurde erst vor ein, zwei Jahren aufgeklärt. Da hat ein Techniker ein Ventil zuerst geöffnet, und dann gibt es Filmaufnahmen von da, die
hab ich auch erst letztes Jahr gesehen. Ich hab geweint.
HERRNDORF: Was sieht man da?
JASCHKE: Inferno. Hunderttausend Liter
Treibstoff. Menschen als Fackeln ... ich will da
nicht drüber reden. Können Sie sich selbst anschauen.
HERRNDORF: Nun gut. Dann mal zu
Ihnen, zu Ihrer
Ausbildung. Sie haben Ihre Ausbildung 1977
zusammen mit Sigmund Jähn gemacht. Ein Jahr,
bevor Jähn im Weltraum war, der erste Deutsche.
Richtig?
JASCHKE: Richtig.
HERRNDORF: Sie haben Nukleartechnik studiert zuerst, dann haben Sie den Flugschein gemacht und sind in das Ausleseprogramm für
Kosmonauten gekommen, nach Moskau, in das sogenannte Sternenstädtchen. Ich kann mir vorstellen, daß es sehr schwierig war, da reinzukommen?
43
bir nüfuz məsələsi idi. Sovet İttifaqı bu sahəyə
həqiqətən çoxlu pul yatırmışdı. Onların gerçəkdən
böyük imkanlara malik olduğu sahə nəzəri fizika
idi, burada kifayət qədər sanballı kadrlara malik
idilər. Tsiolkovski və digərləri. Digər tərəfdən onların texnologiya sahəsində mövcud olan geriliyi
birdən-birə üstünlüyə çevrilmişdi. Çünki biz sərəncamımızda olan idarəedici elementləri Qərbdən casusluq yolu ilə əldə edirdik. Ruslar isə öz növbəsində
bunların pis keyfiyyətli surətini düzəldirdi. Sovet istehsalı olan tranzistorlar kibrit qutusuna bənzəyirdi.
Və ilk süni peykləri də bir ailəlik ev ölçüsündə idi.
Bütün bunları kosmik fəzaya çıxarda bilmək üçün
onlar ucu-bucağı məlum olmayan nəhəng daşıyıcı
raketlər quraşdırırdılar. Ona görə də raket texnologiyası sahəsində biz onlardan irəlidə idik. Eləcə də
hərbi təyinatlı orta və uzaq mənzilli raketlər sahəsində də. SS-12-dən tutmuş SS-20-ə kimi hamısı
erkən “Soyuz” modelinə əsaslanırdı. Baş verənlər
amerikalılar üçün əsl şok xarakteri daşıyırdı.
HERRNDORF: Amma onlar həmişə uğurlu ola
bilmirdi.
JASCHKE: Siz yəqin Aya uçuşu nəzərdə tutursunuz? Əlbəttə bu nailiyyətlərin nümayiş etdiriləcəyi əsas sahə sayılırdı. Qarşılıqlı casusluq əməliyyatları nəticəsində də aya uçuşun planlaşdırıldığı
aydın idi, 1969 rəqəmi səsləndirilmişdi. Və bu zaman Xruşşovdan əmr gəlmişdi: “İşə başlayın!”
Amma onların uçuşdan keçmiş raket modeli yox
idi. Aləm bir-birinə dəymişdi. Onlar səhərdən-axşama kimi vintləri burmaq ilə məşğul idi. Və
nəhayət Cape Canaveraldan dörd həftə əvvəl
Baykonurda Aya kosmik uçuş təşkil etmək cəhdi
həyata keçirilmişdi. Bu zaman orada həqiqətən
nəyin baş verməsi yalnız bir-iki il əvvəl aydınalşdırılıb. Orada texniki heyətdən bir nəfər əvvəlcə
venitillərdən birini açmışdı. Bundan sonra baş
verənlər barədə isə kino-xronika mövcuddur. Mən
bu təsvirləri yalnız keçən il görə bilmişəm. Baxarkən
göz yaşlarımı saxlaya bilmirdim.
HERRNDORF: Orada nəyi görmək olardı?
JASCHKE: Əsl cəhənnəm alovu. Yüz minlərlə
litr yanacaq. Od tutub məşələ dönən insanlar. Mən
bu barədə danışmaq istəmirəm. Siz özünüz də
həmin kadrlara baxa bilərsiniz.
HERRNDORF: Tamam, anladım. Qayıdaq yenə
də Sizə, Sizin uçuş hazırlığınıza. Siz 1977-ci ildə uçuşa
Sigmund Jähn (Ziqmund Yen) ilə birlikdə hazırlaş-
mısınız. Jähnin ilk alman olaraq kosmik fəzaya uçuşundan bir il əvvəl. Bu doğrudurmu?
JASCHKE: Bəli, bu doğrudur.
HERRNDORF: Siz əvvəlcə nüvə texnikası sahəsində ixtisaslaşmış, sonra isə pilot təhsili almısınız. Bu yolla da Moskvada, “Ulduz Şəhərciyində”
həyata keçirilən kosmonavtları seçmə proqramına
daxil olmusunuz. Mənə elə gəlir ki, bu proqrama
qəbul olunmaq elə də asan iş deyildi, elə deyilmi?
JASCHKE: Mən bir çətinlik hiss etməmişdim.
Qərb şəraiti üçün təsvir olunması belə mümkün olmayan ağır yoxlama sınaqlarından keçməyə məcbur
idik. Amma mənim ürəyim bu işlərə yatırdı.
HERRNDORF: Hansı növ işlər?
JASCHKE: İlk növbədə əlbəttə biliklər, nəzəri
və tətbiqi fizika, kibernatika sahəsində, bir sözlə
buna bənzər biliklər. Amma lehim alətləri və boru
açarı ilə işləyə bilmək üçün texnik olmaq lazım idi.
O zaman “Salyut” raketində işləmək üçün daha
çox qalayçılar tələb olunurdu və mənim böyük
dayım Wilfried Bronnen də belə bir qalayçı olmuşdu. Bu mənim qanımda idi. Və əlbəttə ki,
ümümi fiziki hazırlıq. O zaman məndə bu
cəhətdən hər şey qaydasında idi. Marafonu 2 saat
31 dəqiqəyə qaçırdım.
HERRNDORF: Bu sürətli olmaq anlamı verir?
JASCHKE: Bu çox sürətli olmaq anlamı verir. O
zamanın olimpiya rekordu 2 saat 14 dəqiqə idi. Bu
gün mənə baxdıqda buna inanmaq çox çətindir.
Amma o zaman mən çox sürətlə qaçırdım.
Almaniya Demokratik Respublikasında yalnız idmançılar dopinq qəbul etmirdi. Orada partiya katiblərindən tutmuş VI idarəyə kimi hamı bu proseduraya məruz qalırdı.
HERRNDORF: Aha?
JASCHKE: Bu gün bütün bunlar bir az....Nə isə.
Və nəhayət psixi sabitlik. Bu bizim hazırlığın ən ağır
hissəsi idi. Qərbdə hər şey bir qədər başqa cür idi.
Qərbdəkilər psixi sabitliyi artıq mövcud fakt kimi
qəbul edirdilər. Onlar öz pilotlarını bu meyara görə
arayırdılar. Anket sorğuları ilə başlayıb, baxırdılar
ki, kim özünü necə aparır, qrup çərçivəsində işləyə
bilər, yoxsa yox. Bundan sonra isə onlara fizika,
bədən tərbiyəsi və sairə sahəsində təlim keçirdilər.
Bizdə isə hər şey tamamı ilə əksinə idi. Bizdə
əvvəlcə namizədlərin zəkasına baxırdılar və bundan sonra psixi sabitliyi nəzərə alırdılar. Hər halda
buna cəhd olunurdu. İstənilən psixoloq Sizə deyə
44
JASCHKE: Für mich nicht. Die Tests waren
hart, natürlich völlig unvorstellbar für westliche Verhältnisse, aber das waren alles Sachen,
die mir lagen.
HERRNDORF: Was für Sachen?
JASCHKE: Zuerst mal natürlich Kenntnisse
der theoretischen und praktischen Physik,
Kybernetik, all das. Ganz wichtig aber auch,
man mußte Techniker sein, mit Lötkolben und
Rohrzange umgehen können. An Bord der
Saljut damals wurden ja eher Klempner gebraucht, und mein Gro ß onkel Wilfried
Bronnen war auch Klempner gewesen. Das
hatte ich im Blut. Und dann natürlich körperliche Fitness, das hatte ich damals alles. Ich
bin Marathon in 2:31 gelaufen.
HERRNDORF: Ist das schnell?
JASCHKE: Das ist sehr schnell. Olympiarekord damals war 2:14. Sieht man mir heute
nicht mehr an, nicht. Aber damals war ich urst
schnell. In der DDR wurden ja nicht nur Sportler
gedopt. Da war ja vom Parteisekretär bis zur
Behörde VI alles unter Strom.
HERRNDORF: Aha?
JASCHKE: Heute ist das alles ... naja. Und
dann psychische Stabilität. Das war der härteste
Teil der Ausbildung. Das war ganz anders als im
Westen. Im Westen sind die von der psychischen
Stabilität ja praktisch ausgegangen. Die haben
ihre Piloten danach ausgesucht. Die haben mit
Fragebögen angefangen und geguckt, wie verhält einer sich, ist der gruppentauglich, und
dann haben die denen noch Physik und Turnen
und so was beigebracht. Bei uns lief das umgekehrt. Bei uns wurde nur nach Intelligenz gesiebt, und dann die psychische Stabilität hinzugefügt. Jedenfalls war das der Versuch. Jeder
Psychologe kann Ihnen das sagen, das geht
nicht. Und das ging auch nicht.
HERRNDORF: Aber man kann den Leuten
doch beibringen, wie sie sich in bestimmten
Situationen verhalten sollen? Managertraining
und so.
JASCHKE: (hustet) Ja, Quatsch. Managertraining, Quatsch. Das geht nicht. Aus einem
Neurotiker machen Sie keine Führungsper-
45
bilər ki, belə şey heç vaxt ola bilməz. Və bu
həqiqətən mümkün olan iş deyildi.
HERRNDORF: Amma insanlara müəyyən şəraitlərdə necə davranmalı olduqlarını öyrətmək olar
deyəsən? Məsələn menecerlərə keçirilən təlimlər və
sairə kimi.
JASCHKE: (öskürür) Bəli, amma bu boş söhbətdir. Menecerlərə keçirilən təlim, tamamilə boş
söhbət. Bu baş tutan iş deyil. Əsəbi adamdan lider
düzəltmək mümkün deyil. Mən heç kimi incitmək
istəmirəm, amma kosmosda insan menecerlikdən
daha önəmli qabiliyyətlərə malik olmalıdır.
“Salyut” raketinin içində həmişə bütün hallar
üçün nəzərdə tutulmuş bir yeşik “Vodka” yerləşdirilirdi. Psixika üçün müəyyən qədər təlimlər
həyata keçirmək olar. Amma burada çox insan
uğursuzluğa düçar olurdu. “Vodka” da bir növ
hər şeyi daha rahat həzm etməyə imkan verirdi.
Amma bu optimal çıxış yolu deyildi.
HERRNDORF: Sizin hazırlıq proqramı daha
dəqiq hansı hissələrdən ibarət idi? Sabitliyi bildik, bəs digər məsələlər?
JASCHKE: Bədən tərbiyəsi üzrə çoxlu məşğələlər,
qaz maskası ilə qaçmaq, əl qumbaralarını atmaq.
Unutmayın ki, biz hərbi qulluqçu qalmaqda davam
edirdik. Amma izolyasiya hücrəsi də proqrama daxil
idi və hamı bundan çox qorxurdu. Aramızda onu donuz tövləsi adlandırırdıq. Kosmik fəza şərtləri altında həyat şəraiti. İşin içində olmayanlar əslində bilmir ki, orada, yuxarıda ən böyük problem üfunət
qoxusudur. Kosmosda havalandırma imkanı yoxdur. İzolyasıya hücrəsində məşqlər zamanı bizi iki
nəfərə 4 kvadrat metrlik bir otağa salırdılar. Oksigen
çatışmazlığı ilə yanaşı bizə danışmaq və yatmağı da
qadağan edir, əl altında da heç bir əşya olmurdu.
Müşahidəçilər baxırdılar, görsünlər, kim ağlını
itirəcək. 72 saat və bəzən daha çox. Bundan sonra da
özünütənqid. Yaxşı olsan belə, bununla adamı sözün əsl mənasında ağır təzyiqə məruz qoyurdular.
HERRNDORF: Amma Siz bu sınaqlardan
uğurla keçə bildiniz?
JASCHKE: (öskürür) Bəli, əlbəttə. Axı məni kosmonavtlar cərgəsinə qəbul etmişdilər. Biz 800
adamla başlasaq da, sona yalnız üç və ya dörd nəfər
qalmışdı. Yerdə qalanlar isə sadəcə yox olmuşdu.
HERRNDORF: Nəcə yəni yox olmuşdu?
JASCHKE: Onlar hamısı çıxıb getmişdi, düzü
bilmirəm necə. Əlaqə saxlamaq elə də arzuolunan
deyildi. Məni Jähn, Reiter və Harprecht ilə birlikdə
46
sönlichkeit. Und ich will niemandem zu nahe
treten, aber im Weltall müssen Sie mehr können
als ein Manager. An Bord der Saljut war für alle
Fälle immer eine Kiste Wodka. Man kann das ein
wenig trainieren, die Psyche. Aber da sind eben
viele gescheitert. Und dann Wodka als
Schmiermittel. Das funktionierte nur suboptimal.
HERRNDORF: Und wie sah Ihre Ausbildung
dann genau aus? Also in Stabilität, aber auch das
andere?
JASCHKE: Viel körperliches Training, Laufen
mit Gasmaske, Handgranatenweitwurf, wir waren ja Soldaten. Aber auch Isolationszelle zum
Beispiel, das war gefürchtet. Schweinestall nannten wir das. Leben unter Weltraumbedingungen.
Weiß der Laie ja oft gar nicht: Das Schlimmste da
oben ist der Gestank. Im Weltall können Sie nicht
lüften. Da wurden wir zu zweit in einen vier
Quadratmeter
großen
Raum
gesperrt,
Sauerstoffmangel, Redeverbot, Schlafverbot,
keine Gegenstände, und dann wurde geguckt,
ob einer durchdreht.
72 Stunden, manchmal länger. Hinterher
Selbstkritik. Auch wenn man gut war, da wurde
man auseinandergenommen.
HERRNDORF: Sie haben das aber alles gut
überstanden. JASCHKE: (hustet) Ja, natürlich.
Ich bin dann ja auch
genommen worden. Aber wir sind mit über
800 Leuten angefangen, und da sind drei oder
vier übriggeblieben. Der Rest ist verschwunden.
HERRNDORF:
Wie,
verschwunden?
JASCHKE: Die sind alle weg, keine Ahnung.
Es war nicht erwünscht, daß man Kontakt hält.
Ich bin ja mit Jähn und Reiter und Harprecht
ausgewählt worden ... Eine wichtige Sache war
auch das Kopfrechnen. Bis 1982 waren in der
russischen Raumfahrt praktisch keine
Computer im Einsatz. Das war ja alles von
Robotron, und Robotron hat alles im Westen
geklaut, und auf diese Maschinen war kein
Verlaß. Man mußte mit dem Rechenschieber
umgehen können. Jeder Astronaut hatte an seinem Raumanzug so ‘ne längliche Tasche für
den Rechenschieber.
HERRNDORF: So wie heute für das Handy?
JASCHKE: Genau. Und da muß te man
Virtuose drauf sein. Da mußte man zaubern
können. Von Gagarin bis Dobrowolski, also ‘71,
also bis Sojus 11 wurde praktisch alle
Navigation mit dem Rechenschieber gemacht.
Das war sicherer, als sich auf die Maschinen
verlassen. Die Maschinen haben eine gewisse
Grundsteuerung gemacht, aber die komplexeren Manöver wurden im Kopf gerechnet. Und
das war auch so eine Sache bei der Ausbildung.
Die haben nur Zahlengenies genommen. Bei
der Prüfung mußte man die Wurzel aus einer
achtstelligen Zahl ziehen. Wer da länger als eine
halbe Sekunde gebraucht hat, konnte gleich in
die Braunkohle.
HERRNDORF: Sie meinen, im Kopf? Sie können die
Wurzel aus einer achtstelligen Zahl im Kopf
ausrechnen?
JASCHKE: Ja.
HERRNDORF: Was ist denn zum Beispiel die
Wurzel aus einer Million sechshundertdreiundachtzigtausend ...
JASCHKE: Million hat sieben. HERRNDORF:
Was?
JASCHKE: Sieben Stellen. Million hat sieben.
HERRNDORF: Also schön, die Wurzel aus fünfzehn
Millionen sechshundertdreiundachtzigtausendvierhundertneunundzwanzig?
JASCHKE: Dreihundert, äh ... dreitausendneunhundertsechzig Komma irgendwas ...
Komma zwei drei null. Ich bin heute nicht mehr
so schnell, früher war ich schneller. Ich war doppelt so schnell wie Jähn. Aber Jähn war auch der
Liebling.
HERRNDORF: Der Liebling? JASCHKE:
Parteiliebling.
HERRNDORF: Sie wollen sagen, er wurde
bevorzugt? JASCHKE: Ich will gar nichts sagen.
Ich will mich da juristisch nicht ... ich kann mal soviel sagen: Ich
war sehr enttäuscht. Ich war kurz vorm All, und
ich hatte mit Abstand die besten Leistungen.
47
seçmişdilər…. Önəmli məsələlərdən biri də başda
hesablama qabiliyyəti idi. 1982-ci ilə kimi rus kosmik
proqramında praktik olaraq elektron hesablama maşınlarından istifadə olunmurdu. Sərəncamda olan
avadanlıq “Robotron” müəssisəsinin istehsalı idi ki,
o da öz növbəsində hər şeyi Qərbdən oğurlayırdı və
bu maşınlara tam etibar etmək mümkün deyildi.
Loqarifm xətkeşi ilə işləməyi bacarmaq lazım idi.
Hər bir astronavtın müvafiq fəza geyiminin üzərində belə bir xətkeşin saxlanılması üçün xüsusi
uzunsov cib nəzərdə tutulmuşdu.
HERRNDORF: Bu gün əl telefonlarında olduğu kimi?
JASCHKE: Düzgün bənzətmədir. Və bu işin ustası olmaq, onunla əsl möcüzələr yaratmaq lazım
gəlirdi. Qaqarindən tutmuş Dobrovolskiyə kimi,
yəni 1971-ci ilə, “Soyuz 11” raketlərinin istifadəyə
verilməsinə qədər demək olar ki, bütün naviqasiya
işləri belə bir loqarifm xətkeşi vasitəsilə hesablanırdı. Bu maşınlara etibar etməkdən daha təhlükəsiz idi. Müəyyən baza hərəkətləri maşınlar
tərəfindən idarə olunsa da, mürəkkəb manevrlərin
gedişi başda hesablanırdı. Bu da bizim hazırlığın
tərkib hissəsi idi. Onlar yalnız rəqəmlərlə yaxşı
işləməyi bacaranları götürürdülər. İmtahan zamanı
səkkiz rəqəmdən ibarət mürəkkəb rəqəmin kökünü
çıxartmaq tələb olunurdu. Bu əməliyyata yarım saniyədən artıq zaman sərf edənlər şələ-küləsini yığıb
qonur kömür mədənlərində işləməyə gedə bilərdi.
HERRNDORF: Siz başda hesablamaq lazım
gəldiyini nəzərdə tuturdunuz? Siz səkkiz
rəqəmdən ibarət mürəkkəb rəqəmin kökünü
başda hesablayıb çıxarda bilərsiniz?
JASCHKE: Bəli
HERRNDORF: Məsələn bir milyon altı yüz
səksən üç minin kökü....
JASCHKE: Bir milyon yeddi rəqəmdən ibarətdir.
HERRNDORF: Nə?
JASCHKE: Yeddi rəqəm. Bir milyonun içində
yeddi rəqəm var.
HERRNDORF: Yaxşı olsun Siz deyən kimi. Elə isə
on beş milyon altı yüz səksən üç min dörd yüz iyirmi
doqquzun kökünü hesablayıb, deyə bilərsiniz?
JASCHKE: Üç yüz, hmm.... üç min doqquz yüz
altmış və nə isə.... Hə, vergüldən sonra iki, üç və sıfır. Mən artıq əvvəlki kimi sürətlə hesablaya bilmirəm. Əvvəllər mən daha sürətli idim. Mən
Jähndən iki dəfə sürətlə hesablayırdım. Amma
Jähn sevilirdi.
HERRNDORF: Sevilirdi?
JASCHKE: O partiyanın sevimlisi idi.
HERRNDORF: Demək istəyirsiniz ki, ona bilərəkdən üstünlük verilmişdi?
JASCHKE: Mən heç nə demək istəmirəm. Ya
da nəyisə deyib, başıma hüquqi problemlər açmaq istəmirəm. Konkret bunu deyə bilərəm ki,
mən çox məyus olmuşdum. Kosmosun bir addımlığında idim və mənim göstəricilərim hamıdan
yaxşı idi. Həm fiziki, həm də zehni cəhətdən. Özü
də bütün sahələrdə. Və birdən Jähn araya girdi.
HERRNDORF: Demək bu siyasi qərar idi?
JASCHKE: Xeyr, siyasi deyildi. Siyasi baxımdan mənimlə əlaqədar heç bir problem yox idi.
Burada başqa səbəblər rol oynamışdı.
HERRNDORF: Hansı səbəblər?
JASCHKE: Mən Sizə bəzi şeyləri danışa bilərəm,
amma qorxuram ki, sonra məni dəli hesab edərsiniz.
HERRNDORF: Buyurun.
JASCHKE: Xeyr.... bu mümkün deyil. Adamların çoxu hələ də həyatdadır. İp ucu olaraq şəhvət
məclisləri və ya da uşaqlar, heyvanlar, bir sözlə hər
şey barədə danışmaq olar.
HERRNDORF: Aha. Aydındır. Gəlin müsahibəyə başlamazdan əvvəl söhbət etdiyimiz mövzu
barədə, Rozenbaum effekti barədə danışaq.
JASCHKE: Doktrina
HERRNDORF: Doktrina?
JASCHKE: Rozenbaum doktinası.
HERRNDORF: Bəli, doğrudur. Bəs Rozenbaum doktrinasının mahiyyəti nədən ibarətdir?
JASCHKE: Bu doktrina səbəbi izah oluna
bilməyən hallara reaksiya verməyi aşılayır. Rozenbaum metoduna əsasən.
HERRNDORF: Yəni kosmosda? Qurğuların sıradan çıxdığı hallarda?
JASCHKE: Yox, söhbət qurğuların sıradan çıxmasından getmir. Belə demək olarsa qeyri-rasional hadisələrə münasibət göstərməyi öyrədir. Bildiyiniz kimi Sovet İttifaqı ateizmi rəsmən dövlət ideologiyası elan etmiş bir ölkə idi. Kosmik proqramın
məqsədlərindən biri də kommunist insanın üstünlüyünü və bununla birlikdə insanın ən ali varlıq olduğunu göstərmək idi. Qaqarinin Yerə enməsindən
sonra apardığı məşhur bir dialoq var. Siz onu bilməmiş olmazsınız. Qaqarin kapsuldan çıxır və ondan
soruşurlar ki, kosmik fəzada uçarkən nəyisə, yəni
belə demək olarsa Allahı görübmü? Və Qaqarin də
48
Körperlich. Geistig. In allen Bereichen. Und dann
Jähn.
HERRNDORF: Also eine politische
Entscheidung? JASCHKE: Nein, nicht politisch.
Politisch war ich sauber.
Das waren andere Gründe.
HERRNDORF:
Was
für
Gründe?
JASCHKE: Ich könnte Ihnen Sachen erzählen,
da würden
Sie mich für verrückt halten.
HERRNDORF: Bitte.
JASCHKE: Nein ... das geht nicht. Die meisten
sind ja noch am Leben. Ich kann mal Orgien als
Stichwort sagen. Oder Kinder. Tiere. Alles.
HERRNDORF: Aha. Nun gut. Kommen wir
zu etwas, was
Sie im Vorgespräch erwähnten, den
Rosenbaum-Effekt.
JASCHKE: Doktrin. HERRNDORF: Doktrin?
JASCHKE: Rosenbaum-Doktrin.
HERRNDORF: Ja. Was ist das genau, die
RosenbaumDoktrin?
JASCHKE: Das war eine Doktrin, wie auf das
Unerklärliche reagiert werden sollte. Nach
Rosenbaum.
HERRNDORF: Also im All? Auf Störungsfälle?
JASCHKE: Nein, nicht auf Störungsfälle ...
naja. Also, wie auf Irrationales reagiert werden
sollte. Die Sowjetunion war ja offiziell ein atheistischer Staat. Und ein Ziel der Raumfahrt
war, die technologische Überlegenheit des
kommunistischen Menschen zu zeigen, und
damit zusammenhängend, daß der Mensch das
höchste Wesen ist. Es gibt ja diesen berühmten
Dialog, der mit Gagarin nach seiner Landung
geführt wurde, Sie kennen das. Da steigt
Gagarin aus der Kapsel und sie fragen ihn, ob
er bei seinem Weltraumspaziergang irgendwas gesehen hat, also praktisch Gott. Und
Gagarin antwortet, nein, da oben ist nichts.
Dieser Dialog war natürlich abgesprochen.
Genauso wie der des Amerikaners Armstrong:
Ein kleiner Schritt für mich, ein großer Schritt
für die Menschheit, bla bla ... um die Russen zu
demütigen. Der Text war übrigens von
Norman Mailer.
HERRNDORF: Von Norman Mailer, dem
Schriftsteller? JASCHKE: Ja, dieser StierkampfSchriftsteller. Da hatte es
einen Wettbewerb bei der NASA gegeben,
man wollte irgendein Bonmot. So auch bei
Gagarin.
HERRNDORF: Und das war jetzt die
RosenbaumDoktrin, daß man sagt, wir können
beweisen, daß es Gott nicht gibt. Weil, da oben ist
der nicht.
JASCHKE: Nein, nein. Das war ja so. Das war
‘ne problematische Sache. Dieser Atheismus war
ja nur Opium fürs Volk. In Wirklichkeit waren
natürlich alle zutiefst gläubig, also im Sinne von
abergläubisch auch, allen voran die Parteispitze.
Keine politische Entscheidung, ohne daß der
Mann mit dem Pendel kommt. Chruschtschow.
Aber auch diemeisten Physiker und Piloten eben.
Die sind alle abergläubisch. Alle Leute, die sich
mit Fliegerei beschäftigen, haben irgendwo einen
Hau. Die glauben nicht an Gott, aber die denken,
wenn sie eine Stiege rückwärts hochgehen, passiert ein Unglück. (lacht) Im Weißen Haus dasselbe. Ganz wenige Ausnahmen. Und das war
jetzt das Problem: Man wußte nicht, was einen da
im Weltall erwartet. Man ging da hoch, aber man
wußte nicht, was ist da. Auch die Physiker wußten es nicht ganz genau, da gab es einander widersprechende Voraussagen. Es gab eine gar
nicht so kleine Fraktion, die sagte, das geht nicht,
der Mensch kann da nicht hoch, da fliegt dem alles auseinander. Das war eine Angst. Deshalb
hat man ja auch erst mal Hunde und Affen und
so was hochgeschossen, das ist alles überhaupt
nie dokumentiert und bis heute nicht bekannt,
aber die UdSSR hat einen kompletten Zoo da
hochgeschossen, auch Pflanzen und Klone und
alles, und dann wußte man immer noch nicht:
wie wirkt das psychisch? Weil, Tiere sind ja ganz
anders.
HERRNDORF: Also so ähnlich wie bei der
Eisenbahn, als sie die Eisenbahn erfunden haben,
wo die Experten ein Delirium furiosum voraussagten?
JASCHKE: Exakt so. Andererseits gab es ja
wirklich diese Dinge, die man nicht erklären
49
cavab verir ki, yox, yuxarıda heç nə yoxdur. Əlbəttə
bu dialoq öncədən razılaşdırılmışdı. Elə amerikalı
Armstronqun sözləri kimi: “Mənim üçün kiçik,
bəşəriyyət üçün isə böyük bir addım.” Və sairə və
ilaxır. Bu rusları alçaltmaq üçün deyilımişdi. Yeri
gəlmişkən, sözlərin müəllifi Norman Mailer olub.
HERRNDORF: Yazıçı Norman Mailer?
JASCHKE: Hə, bu öküz döyüşdürən yazıçı.
NASA bir müsabiqə təşkil etmişdi, onlar vəziyyətə
uyğun gələn sözlər istəyirdilər. Elə Qaqarində də
işlər eyni qaydada cərəyan edib.
HERRNDORF: Deməli Rozenbaum doktrinasının mahiyyəti Allahın mövcud olmadığını sübut
etməkdən ibarət olub. Çünki yuxarıda heç nə yoxdur.
JASCHKE: Yox, yox. Məsələ əslində belə idi. Bu
çox problemli bir iş idi. Ateizm xalq üçün nəzərdə
tutulmuş tiryək idi. Gerçəklikdə isə əlbəttə hamı
dərin inanclı insanlar idilər. Hətta müəyyən qədər
mövhumatçı idilər, xüsusilə partiya rəhbərliyi. Elə
bir siyasi qərar yox idi ki, ekstrasenslərin iştirakı olmadan qəbul olunsun. Özəlliklə Xruşşov. Amma bir
çox fizik və pilotlar da bu ənənəyə riayət edirdi.
Onlar hamısı mövhumata aludə olmuşdu. Ümumiyyətlə bu və ya digər şəkildə uçmaqla məşğul
olan bütün insanların başı bir qədər işləmirdi. Onlar
Allaha inanmırdı, amma düşünürdülər ki, bir pillə
geriyə doğru yuxarı qalxsalar, bədbəxtlik baş
verəcək (gülür). Ağ Evdə də eyni qaydalar hökm sürürdü. Çox az istisnalar mövcud idi. Və bu əsl problemə çevrilmişdi: heç kim bilmirdi ki, onu kosmosda nə gözləyir. Kosmosa uçsalar da, orada nə
olduğunu bilmirdilər. Fiziklər də nəyin dəqiq necə
olduğunu demək iqtidarında deyildi, çox sayda
bir-birinə zidd olan ehtimallar mövcud idi. Sayı elə
də az olmayan bir qruplaşma da var idi ki, ümumiyyətlə insanların kosmosa uçmasının əleyhinə
olub, aləmin bir-birinə dəyəcəyini iddia edirdi. Hər
şey qorxu hissindən irəli gəlirdi. Bu səbəbdəndir ki,
əvvəlcə kosmosa itlər, meymunlar və digər heyvanları buraxırdılar. İndiyədək heç bir yerdə
sənədləşdirilmədiyindən məlum deyil ki, SSRİ bitkilər, genetik cəhətdən eyni canlılar olan klonlar
və sairə ilə birlikdə bütöv bir zooparkı kosmosa
buraxsa da, müəyyən edə bilməmişdi ki, psixi təsir
özünü hansı formada təzahür edir. Çünki heyvanlar bidiyimiz kimi bir qədər fərqli tərzdə qurulub.
HERRNDORF: Təqribən dəmir yolunda olduğu kimi. Dəmir yolu ixtira olununda bəzi eks-
pertlər bunun “delirium furiosum”a, yəni beyin
xəstəliyinə səbəb olacağını proqnozlaşdırırdılar.
JASCHKE: Tamamilə doğrudur. Digər tərəfdən
xüsusilə başlanğıc fazasında elə şeylər var idi ki, onları həqiqətən izah etmək olmurdu. Bir də görürdün ki, uçan raketlər geri dönmür ya da geriyə elə
şeylər dönürdü ki, onları səmaya heç kim buraxmamışdı. Elə fenomenlər var idi ki, fizikanın o zamanki
inkişaf səviyyəsinə uyğun gəlmirdi. Bolt effekti,
Antonoviç davamsızlığı. Ya da ilk kosmonavtların
müşahidə etdiyi işartılar: qəflətən daxildə işıqlanma
peyda olurdu. Bu gün biz bilirik ki, buna səbəb gözün tor qişası ilə maneəsiz şəkildə təmasa daxil olan
protonlar olub. Belə şeyləri çox sadalamaq olar. Və
Rozenbaum doktrinası da məhz buna xidmət edirdi.
Leonid Rozenbaum ixtisasca kibernetik olub. O, 1947
və ya da 1948-ci ildə Baykonurda rəhbərliyi öz üzərinə götürüb və mühərriklərin idarə olunması sahəsində bir-iki ixtiranın müəllifidir. Sonralar Sibirə
sürgün olunub. Amma o həm də dediyim doktrinanın əsasını qoyub. Doktrina izah olunması mümkün olmayan hadisələrə necə reaksiya vermək lazım
olduğunu söyləyir. Qısa şəkildə doktrina bunu deyir:
izah olunması mümkün olmayan heç nə yoxdur.
HERRNDORF: Axı bu dövlət tərəfindən
dəstəklənən ateizmə tam uyğun gəlir.
JASCHKE: Xeyr, əksinə. “İzah olunması mümkün olmayan heç nə yoxdur” sovet ixtisas jarqonunda o anlamı verirdi ki, əgər yuxarıda izah
olunması mümkün olmayan nəsə peyda olsa,
məsələn yad planetlilər, biz onları raketdən atəş
açaraq məhv etməli və özümüzü elə aparmalıydıq
ki, sanki heç nə görməmişik. (gülür) Rozenbaum
doktrinasının mahiyyəti bundan ibarət idi. Həm
Qaqarin, həm də Yerdəki xidməti heyət bu doktrinaya riayət etməli idi. Və o rəsmən heç vaxt ləğv
olunmayıb. Mətnin sonunda duran iqtibas kimi
mövcudiyyətini qoruyub saxlamaqda davam edir.
Hətta Sigmund Jähn da buna riayət edəcəyinə and
içməli idi. Onu heç vaxt unutmaq olmazdı.
HERRNDORF: Yəni Sizin sözünüzdən belə çıxır
ki, bəlkə də Sigmund Jähn hər hansı bir yad planetlini məhv edib və heç kimin bundan xəbəri yoxdur?
JASCHKE: Bunu indi Siz belə dediniz.
HERRNDORF: Ya da Qaqarin Allahı görüb və
bunu boynuna almayıb....
JASCHKE: Bunu Siz Qaqarindən soruşmalı idiniz.
HERRNDORF: Bununla nə demək istəyirsiniz?
JASCHKE: Heç nə.
50
konnte, in den Anfängen. Da kamen Raketen einfach nicht zurück, da fielen Dinge vom Himmel,
die man gar nicht raufgeschossen hatte, da gab es
diese Phänomene, die nicht in das damalige
Physikbild paßten. Der Bolzen-Effekt, das
Antonowitsch-Diskontinuum. Oder diese Lichtblitze, die die ersten Kosmonauten gesehen hatten: Plötzlich ein inneres Leuchten. Heute weiß
man, das sind Protonen, die ungebremst auf die
Netzhaut treffen. Und da gab es halt eine Reihe
von Dingen. Und dafür gab es dann die Rosenbaum-Doktrin. Rosenbaum war Kybernetiker,
Leonid Rosenbaum. Der hat ‘47 oder ‘48 die
Leitung in Baikonur übernommen, der hat ein,
zwei Entdeckungen zur Antriebssteuerung gemacht, und ist dann später nach Sibirien. Aber der
hat eben diese Doktrin mitgestaltet, die im wesentlichen sagt, wie auf Unerklärliches zu reagieren ist. Und diese Doktrin sagte: Es gibt nichts
Unerklärliches.
HERRNDORF: Aber das ist doch ganz in
Übereinstimmung
mit
dem
offiziellen
Atheismus.
JASCHKE: Nein, das Gegenteil. Es gibt
nichts Unerklärliches, konkret hieß das, in der
sowjetischen Fachsprache: Wenn da oben etwas
Unerklärliches auftaucht, also was auch immer
– Außerirdische – erschießen wir das mit der
Bordkanone und tun so, als hätten wir nichts gesehen. (lacht) Das war die Rosenbaum-Doktrin.
Darauf wurden ab Gagarin alle vereidigt, auch
das Bodenpersonal. Und die wurde offiziell nie
abgeschafft. Stand am Ende nur noch als
Fußnote da. Aber Sigmund Jähn hat da auch
noch drauf geschworen. Das war immer im
Hinterkopf.
HERRNDORF: Sie meinen also, es ist möglich, daß Sigmund Jähn einen Außerirdischen
auf dem Gewissen hat, und keiner weiß davon?
JASCHKE: Das haben jetzt Sie gesagt.
HERRNDORF: Oder Gagarin hat Gott gesehen, aber es nicht zugegeben ...
JASCHKE: Da müßten Sie Gagarin fragen.
HERRNDORF: Was meinen Sie damit?
JASCHKE: Nichts.
HERRNDORF: Sie schauen so.
JASCHKE: Wie schaue ich? Sehen Sie, ich bin
ein alter Mann. Ich habe noch sechs oder acht
Monate. Und ich persönlich glaube nicht an Gott.
Aber ich war, wie gesagt, auch nie da oben. Ich
kann nur sagen, was aus Gagarin geworden ist.
Aus allen diesen Leuten.
HERRNDORF: Bitte.
JASCHKE: Gagarin ist rumgegangen wie ein
billiger Wanderpokal, das war ja der Liebling
vom ZK. Aber irgendwas hat der nicht verkraftet.
Gagarin ist zum Säufer geworden, und dann
wurde er dem ZK peinlich, und bei einem
Flugzeugunglück haben sie ihn abgestürzt. Im
Westen war das nicht anders.
HERRNDORF: Da kann ich Ihnen nicht folgen. Was soll das heißen? Daß Leute beiseite geschafft wurden, die Gott gesehen hatten?
JASCHKE: Nein. Natürlich nicht. Das ist ja
nur ein Beispiel. Gagarin ist nur ein Beispiel.
Außerirdischer ist nur ein Beispiel. Was man
weiß, ist nur: Gagarin hatte eine Waffe an Bord,
eine Makarov. Die Makarov hat acht Schuß. Und
als Gagarin aus dem All zurückkommt, fehlt ein
Schuß. Und da gab es eben viel Irrationales. Da
hatte man einfach Angst. Beider NASA übrigens
genauso, wenn Ihnen das paranoid vorkommt.
Da gab es ähnliche Denkrichtungen. Kann man
sehen an diesem Film 2001 – Odyssee im
Weltraum, das ist praktisch verfilmte Rosenbaum-Doktrin. Sinngemäß für den Westen. Und
Sie müssen sich nur mal diese Interviews anhören. Wie die immer rumreden, jaja, schöner
Flug, herrliche Aussicht auf die Erde, man fühlt
sich so klein, bli bla blub. Ist das nicht verblüffend? Kein einziger, der im All war, hat bislang
irgend etwas Nennenswertes gesagt oder geschrieben, die reden alle, als wären sie auf
Mallorca gewesen, schöner Urlaub und so.
Interessant sind die, die nicht zurückgekommen
sind. Aber die sind tot. Und alle anderen:
Funkstille. Ulf Merbold, der erste Westdeutsche
im All. Wenn Sie den reden hören, der redet nur
Stuß. Und was macht der heute? Den
Grüßaugust bei Supermarkteröffnungen. Und
da fragt man sich doch, was ist da los? Ist das alles, was bei der Raumfahrt rauskommt?
51
HERRNDORF: Sizin qəribə baxışınız var.
JASCHKE: Mənim necə baxışım var? Qulaq
asın, mən yaşlı bir insanam. Bəlkə də altı, ya da
səkkiz aylıq ömrüm qalıb. Və şəxsən Allaha inanmıram. Amma mən heç bir zaman orada, yuxarıda
da olmamışam. Mən yalnız Qaqarinin və bütün bu
insanların sonrakı taleyindən danışa bilərəm.
HERRNDORF: Buyurun.
JASCHKE: Qaqarin ucuz keçici kubok kimi
əldən-ələ ötürülürdü, axı o Mərkəzi Komitənin
sevimlisi idi. Amma bir gün bu onu da bezdirmişdi. Qaqarin içki düşkününə çevrildi və bununla da Mərkəzi Komitəni çox pərt edirdi. Onlar
da bir təyyarə qəzası törədib onun başını əkdilər.
Qərbdə də belə edirdilər.
HERRNDORF: Mən Sizin fikirlərinizi təqib edə
bilmirəm. Nə demək istəyirsiniz? Yəni Allahı
görən insanlar məhv edilirdi?
JASCHKE: Xeyr, əlbəttə ki, yox. Bu sadəcə bir
nümunə idi. Qaqarin yalnız bir nümunədir. Yad
planetli də bir nümunə idi. Bildiyimiz yalnız budur ki, raketdə Qaqarinin üzərində “Makarov”
tipli tapança var idi. “Makarov”un səkkiz gülləsi
olur. Qaqarin kosmosdan geri dönəndə
güllələrdən biri yerində deyildi. Orada qeyri-rasional şeylər çox olurdu. Bunu qorxu hissi ilə də
izah etmək olar. Sizə paranoyya təsiri bağışlasa
da, NASA-da da bənzər hadisələr baş verirdi.
Orada da oxşar düşüncə nümunələrinə rast
gəlmək olar. Belə demək olarsa, “2001 – Kosmosda
Odisseya” bədii filmi başdan-ayağa Rozenbaum
doktrinasının kino versiyası kimi nəzərdən keçirilə
bilər. Əlbəttə baş verənlərə Qərb perspektivindən
baxdıqda. Siz imkan tapıb onların da müsahibələrini dinləməlisiniz. Görün onlar necə bəlağətlə
gözəl uçuşdan, Yerin gözəl mənzərələrindən danışır, nə bilim, adam özünü elə kiçik hiss edir və
sairə buna bənzər lağ-lağı. Bu Sizə qəribə gəlmir?
Hələ indiyədək kosmosda olanlardan heç biri nə
diqqətə layiq bir şey deyib, nə də yazmışdır. Onlar
elə danışırlar ki, sanki Malyorka adasında gözəl istirahət ediblər. Məni geri dönməyənlər daha çox
maraqlandırır. Amma onlar hamısı ölüb. Yerdə
qalanlar isə susmağa üstünlük verir. Ulf Merbold
kosmosa uçan ilk Qərbi Almaniyalı idi. Onu
dinləsəz, boş-boş şeylər danışdığının şahidi olarsınız. Bəs hazırda o nə ilə məşğuldur? Super marketlərin açılışını fəxri qonaq simasında salamlamaqla. İstər-istəməz ortaya bir sual çıxır ki, axı nə
baş verir? Bütün bu kosmik uçuşların nəticəsi elə
yalnız bundan ibarətdir?
HERRNDORF: Futbolçularda da vəziyyət eyni
deyilmi? Onlar əla futbol oynaya bilsə də, elə də
gözəl danışa bilmirlər və sonda hər şey lotoreya
qəbzlərinin qəbulu məntəqəsi ilə bitir.
JASCHKE: Qaqarinin məzarının üzərində çarpaz şəkilli “Soyuz” raketləri təsvir olunub. Moskva
şəhərindəki Ulyanov məzarlığında yerləşir və düz
amerikan silah istehsalçısı olan Lockheed konserninin embleminə bənzəyir. Və birdə ki, məbəd
cəngavərlərinin gerbinə.....
BAXICI ŞƏFQƏT BACISI: Cənab Jaschke?
JASCHKE: .....olan məbəd cəngavərləri..... Bəli?
BAXICI ŞƏFQƏT BACISI: Cənab Jaschke, Sizin
söhbətiniz tezliklə bitəcəkmi? Çünki artıq nahar fasiləsinin zamanıdır.
JASCHKE: Yaxşı, olsun. Hə, harda qaldıq? Belə
demək olarsa, söhbəti tamamlamaq olar, elə deyilmi?
HERRNDORF: Bəli. Müsahibə verdiyinizə
görə təşəkkür edirəm, cənab Jaschke.
Friedrich Jaschke bu söhbətdən dörd həftə sonra, 12
dekabr 2006-cı il tarixində vəfat edib.
HERRNDORF: Ist das bei Fußballern nicht
genauso? Die können halt sehr gut Fußballspielen, und reden können die nicht so gut, und
am Ende kommt dann die Lotto-TotoAnnahmestelle.
JASCHKE: Bei Gagarin kam ein Grabstein
mit gekreuzten Sojus-Raketen drauf. Steht auf
dem Moskauer UljanowFriedhof und sieht exakt
so aus wie das Emblem von dem amerikanischen
Rüstungskonzern Lockheed. Und wie das
Wappen der Templer von ...
PFLEGESCHWESTER: Herr Jaschke?
JASCHKE: Der Templer von ... ja?
PFLEGESCHWESTER: Herr Jaschke, sind Sie
bald fertig? Es gäbe dann jetzt Mittagessen.
JASCHKE: Ja gut. Was gibt es denn? Wir sind
dann jetzt auch fertig, oder?
HERRNDORF: Ja. Vielen Dank für das
Interview, Herr Jaschke.
Friedrich Jaschke starb vier Wochen nach diesem
Gespräch, am 12. Dezember 2006.
Tərcümə edən: Qurban Dağlı (Ələkbər)
_______ vV _______
52
_______ vV _______
Kathrin Passig
__________________
КатринПассиг (Kathrin Passig) 1970-жи илдя доьулуб. Берлиндя жцрбяжцр инжясянят нювляри иля мяшьул олуб.
О интеллектуал аэентлийин йарадыжыларындан бири, “риесенмасжщине.де” вя “лесемасжщине.де” кими ядябиййат порталларынын йарадыжысы вя йазарыдыр, интернети надир щалларда тярк едир.
К. Пассиг 2006-жы илдя Бахманн Мцкафатыны вя Публикум Мцкафатыны алыр. Отуз йашларында о алмандилли йазычылар цчцн али мцкафат олан Клагенфурт Мцкафатыны алыр. Ики мининжи иллярдя онун Ира Стрцбел иля
бирликдя йаздыьы елми-фантастик китабы олан “Язаб Сечими” китабы чап олунду. Бунун ардынжа онун
“Биликсизлик Лцьяти” (Роwщолд няшриййаты, 2007-жи ил, Алекс Шолчла бирликдя) няшр олунду.
Катрин ПассигАлманйада чох таныныр, онун “Нювбяти бюйцк иш”, “Йаьышла дюйцшян варлыглар” китаблары
щяля дя “Вербрехер Няшриййат”ында бюйцк тираъларла чап олунур.
Катрин Пассиг Меркур, Берлинер, Шпигел ъурналында мцтямади олараг мягалялярини чап етдирир. Бундан
ялавя Пассиг щям дя инэилис дилиндян чохсайлы ясярин тяржцмячисидир.
__________________________________________________________________________
Siz buradasız
Sie befinden sich hier
Əgər qış vaxtı çətin bir vəziyyətə düşsən,
məsələn hava gözlədiyindən daha tez qaralsa,
yaxud çovğun baş versə, ya da yolu itirmiş olsan
iki yol var. Qarda özünü basdırmalı və gözləməlisən, tezliklə kimsə gəlib səni xilas edəcək, yox
əgər növbəti sığınacağa gedən yolu tanıyırsansa
və sənə xilas edici dəstə lazım deyilsə, onda
hərəkətdə olmaq lazımdır. Bu variantlardan heç
biri deyilsə, onda nə etməli olmağımız ədəbiyyatda mədəni surətdə göstərilməyib. Amma mən
bir yol tapmışam.
Mənim yerimi dəyişmək istəyim köstəbəyin
hərəkətinə oxşayır, ya da mən özümü yeri öz
ayağının altında fırlatmağa çalışan adam kimi
təssəvvür edirəm. Mənim yoxsa yerin mənə
nəzərən hərəkətdə olmağının elə bir fərqi yoxdur
- nəticə hər iki halda eynidir: Mən məqsədimə
çatıram. Nəhayət yerin hərəkəti yetərli olsaydı,
olduğum yerdə yenidən yay iqlim zonası olardı.
Amma mən bu qədər çox gözləyə bilmərəm.
Mənim nöqtə formalı mövcudluğum təkba-
Wenn man im Winter in eine missliche Lage gerat,
weil es beispielsweise früher dunkel wird als gedacht,
Schneetreiben einsetzt oder man den Weg verloren
hat, gibt es zwei Möglichkeiten. Ist damit zu rechnen,
dass man in absehbarer Zeit gefunden und gerettet
wird, vergrabt man sich im Schnee und wartet ab.
Kennt man dagegen den Weg zur nächsten Unterkunft und ist ein Rettungseinsatz vorerst nicht zu erwarten, sollte man in Bewegung bleiben. Die Frage,
was zu tun ist, wenn beides nicht zutrifft, wird in der
Literatur höflich ausgespart. Ich habe mich daher für
einen Kompromiss entschieden.
Meine Art der Fortbewegung ähnelt ein wenig
der eines Maulwurfs oder, wie ich mir vorstelle, der eines Menschen, der versucht, die Erde unter sich zu
drehen. Ob ich mich bewege oder ob sich der Untergrund relativ zu mir bewegt - das Ergebnis ist in beiden Fallen dasselbe: Ich komme ans Ziel. Letztlich
wurde sogar die Bewegung der Erde durch das All
genügen, den Ort, an dem ich mich befinde, wieder in
eine sommerliche Klimazone hineinzubefördern. Aber
so lange kann ich nicht warten.
Meine punktformige Existenz wird nicht von allein mit einem warmen Ort zusammenfallen. Ich muss
53
şına isti bir yerə çata bilməzdi. Nöqtədən xəttə
çevrilmək üçün çalışmalı idim, hər bir xətt başqa
bir xətti gec-tez kəsir. Məqsədlərimin hərəkətsiz
təbiətli olması onlar üçün əslində çox əlverişli
idi. Lakin, mənim bunu Annaya anlatmaq
cəhdim nəticəsiz qaldı.. Əgər bir-birinizi gözdən
itirirsinizsə, yenidən eyni vaxtda axtarışa çıxmaq olmaz. Dağdakı xilasedici koma mənim
köməyimə gəlməyə bilərdi, amma qaçıb da
getməzdi. Bu onun mənə faydası olan dəqiq bir
cəhəti idi.
Haksli belə vaxtlarda insanların sakitcə evdə
oturmalarının nə qədər yaxşı olması barədə
ətraflı danışır. Belə vəziyyətlərdə faydalı hesab
olunub görülən bütün işlər, əslində mənasız və
ziyanlıdır. İndi mən də ona haqq qazandırmağın
tərəfindəyəm. Biz birmənalı olaraq burada səhv
yolu seçdik, lakin bunun bizi yalnız bir-iki saat,
yoxsa yarım gün, ya da yarım bir ömür geri salacağını deyə bilmərəm. Berlinə də gedə bilərdik
və dünən günortadan sonra artıq çatmış olardıq.
Bizə heç maşından düşmədən gedəcəyimiz yerə
ötəri nəzər salmaq yetərli idi. Gərək Annanın
təklifinə qarşı çıxaydım. Bir sürü əhəmiyyətsiz
qərarların nəticəsi indi mənim qarda sürünməyimə gətirib çıxardı. Çox güman ki, yeni ildən
əvvəl, Berlində bizim geri dönmədiyimizi heç
kəs hiss etməyəcək, yalnız yanvarın ikisində,
üçündə bu nəzərə çarpa bilər və supermarketdə
əcayib malların adlarını oxuyan iki qərib, keks və
isti şokalad aldıqdan sonra buranı tərk edirlər.
Cib fənərləri, danışıq cihazları və itlərdən ibarət
axtarış qrupları ilə heç nə əldə etmək olmazdı.
Belə olması daha yaxşı idi, çünki mən belə
aksiyaların biabırçı nəticələrini bilirəm. Yazıqları
gəlmək əvəzinə abunə olduqları qəzetlərin birində xilas olunmuş haqqında: yola yaxşı hazırlaşmadığından, yaxşı təchiz olunmadığından danışan it günündə bir yazı verəcəklər. Ancaq, kim
öz gücüylə sivilizasiyaya qayıdarsa, xilas edici
dəstə olmadan vəziyyətdən çıxdığına görə onu
daha rahat bağışlayarlar. Belə olanda əzabların
haqqında məlumatı da özün hazırlayırsan. Bu
zaman sərbəstsən, hətta yazında yumordan da
istifadə edə bilərsən, amma gərək etdiyin
54
mich bemühen, vom Punkt zur Linie zu werden, denn
jede Linie schneidet jede andere Linie früher oder
später. Für meine Zwecke ist es sogar recht günstig,
dass meine verschiedenen Ziele so statischer Natur
sind, denn, wie ich Anne vergeblich beizubringen versucht habe: Wenn man einander aus den Augen verliert, dürfen sich nicht beide gleichzeitig auf die Suche
machen. Die rettende Berghütte wird nicht zu mir
kommen, aber sie lauft auch nicht weg. Das ist ihre
entscheidende Eigenschaft, die ich mir hier zunutze
mache.
Huxley äußert sich ausführlich darüber, wie viel
besser der Mensch doch beraten ware, still zu Hause
zu sitzen. Was dabei an Nützlichem ungetan bleibe,
werde mehr als aufgewogen durch die vielen sinnlosen und schädlichen Handlungen, die vermieden
wurden. Heute bin ich geneigt, ihm Recht zu geben.
Eindeutig haben wir hier eine falsche Abzweigung
eingeschlagen, aber ob sie nur wenige Stunden
zurückliegt, einen halben Tag oder ein halbes Leben,
kann ich nicht sagen. Wir hatten nach Berlin weiterfahren können und waren gestern Nachmittag dort
angekommen. Wir hätten uns mit einer flüchtigen
Ortsbesichtigung begnügen können, ohne auch nur
das Auto zu verlassen. Ich hatte Annes Vorschlag
Widerstand leisten können. Eine Reihe winziger
Entscheidungen hat dazu geführt, dass ich jetzt hier
durch den Schnee krieche.
In Berlin wird sicher nicht vor Neujahr auffallen,
dass wir nicht Zurück-gekehrt sind; vielleicht auch erst
am zweiten oder dritten Januar. Und hier hinterlassen
zwei Ortsfremde, die einander im Supermarkt seltsame Marken-namen vorlesen, um dann einige
Keksriegel und eine Flasche Kofila zu kaufen, mit
Sicherheit einen so bleibenden Eindruck wie fallende
Schneeflocken. Mit Suchmannschaften mit Taschenlampen, Sprechfunkgeraten und kompetenten Hunden ist jedenfalls bis auf Weiteres nicht zu rechnen.
Es ist vermutlich besser so, denn ich kenne die
peinlichen Folgen solcher Bergungsaktionen. Statt
Mitgefühl wird dem Geretteten ein schlampig formulierter Beitrag in irgendeiner Mitgliederzeitschrift
zuteil, in dem von Leichtsinn, mangelnder Vorbereitung und unzureichender Ausrüstung die Rede ist.
Wer sich aus eigener Kraft zurück in den Schoß der
Zivilisation rettet, dem verzeiht man gern, dass er
sich aus freien Stücken in die Situation begeben hat,
die eine Rettung erst nötig machte. Den Bericht über
seine Strapazen verfasst er selbst. Es steht ihm frei, sich
humorvoll, aber doch geläutert zu den eigenen
Versäumnissen zu äußern und sein Verhalten in
schwieriger Lage im günstigsten Licht darzustellen.
Bis dahin kann ich mir eine weniger naheliegende
Metapher ohne Schneeflocken zurechtlegen, um einen
Sachverhalt zu illustrieren, der mir jetzt wieder entfallen ist. Anne werde ich dabei nicht erwähnen. Man
soll in solchen Berichten nicht andere für das eigene
Schicksal verantwortlich machen. Nicht einmal dann,
wenn sie tatsächlich durch ihre mangelnde Weitsicht
das ganze Unheil heraufbeschworen haben.
Verirrte Kleinkinder haben bessere Uberlebenschancen als Erwachsene, denn es fehlt ihnen an der
Phantasie, die nötig wäre, um den Ernst ihrer Lage zu
begreifen. Sie machen weder schlechte noch gute
Plane, sie laufen nicht tagelang in die falsche Richtung,
und weil sie nicht wissen, dass sie bereits tot sind, bleiben sie am Leben. Aus demselben Grund lassen sie
sich auch erfroren oder ertrunken noch nach Stunden
wiederbeleben. Ihr Spatzengehirn bemerkt das Fehlen
von Sauerstoff gar nicht erst. Am größten ist die Gefahr
dagegen, wenn man sich zwischen dem sechsten und
zwölften Lebensjahr verirrt. Man ist alt genug, um einen Plan zu fassen, aber noch zu jung, um einen
durchdachten von einem ungenügenden Plan zu unterscheiden. Wenn ich sterbe, nimmt dieses ganze
Wissen die Form eines nutzlosen, gefrorenen
Eiweißklumpens an. Im Frühjahr irgendeines Jahres
kann man meine Leiche unten im Tal aus dem
Gletscher schmelzen sehen. Aber ich werde natürlich
nicht sterben, und es gibt hier auch gar keinen
Gletscher. Nicht zu wissen, wo man sich relativ zu anderen Punkten aufhält, ist keine Todesursache.
Verwirrung ist eine Todesursache. Aber ich bin, wenn
schon nicht körperlich, so doch geistig orientiert, und
ein kleines rotes Dreieck markiert meinen Standort: Sie
befinden sich hier.
Unten am Parkplatz hatte unser Weg beschildert
und befestigt seinen Anfang genommen. Vom Wind
aufgewirbelte Schneekristalle leuchteten in Spektralfarben. Der Weg verlor sich schon ein oder zwei
Stunden später, oder vielleicht waren auch wir es, die
den Weg verloren. Die Natur hatte ihn ausgelegt wie
eine klebrige Zunge, und wir waren ihr auf den Leim
gegangen. Aber wir dürfen ihr keinen bösen Willen
unterstellen. Unser Uberleben konnte der Natur kaum
gleichgültiger sein, das wird in solchen Situationen
schmerzlich spürbar. Wie das Desinteresse eines
Menschen, von dem man geliebt werden mochte,
muss man ihre Gleichgültigkeit stoisch ertragen. Die
Zeit arbeitet fur mich.
Verirrte sterben haufig bereits in der ersten Nacht
im Freien, obwohl sie, gemessen an ihrer Ausrüstung
und körperlichen Konstitution, in der Lage sein mussten, mindestens einige Tage zu überleben. Nicht Kälte
55
səhvləri də düzgün göstərəsən və çətin
vəziyyətdə öz davranışını sənə sərf edən tərzdə
işıqlandıra biləsən. Bu yerdə mən Annanın adını
çəkməyəcəm. Belə hesabatlarda başqalarını öz
şəxsi taleyinə görə cavabdeh qoymaq olmaz.
Hətta əgər o, çatışmayan uzaqgörənliyi ilə bütün
bir bədbəxtliyin səbəbkarı olsa belə.
Yolunu azmış balaca uşaqların daha yaxşı
sağ qalma şansları var, nəyinki böyüklərin, çünki
balacaların öz vəziyyətlərinin ciddiliyini dərk
etmək üçün ağılları inkişaf etməyib. Onlar nə
yaxşı, nə də pis plan qururlar, günlərlə səhv istiqamətlərə getmirlər, bilmirlər ki, indi sağ olsalar da ölə bilərlər. Onların sərçə beyinləri oksigen
çatışmazlığını dərk eləmir. Ən böyük təhlükə
isə altı, on iki yaş arasında yolunu azanlarda
olur. Bu yaşlarda hər hansı bir plan fikirləşmək
üçün kifayət qədər yaşın var, lakin qurduğun
planı lazımsız bir plandan ayıra bilmirsən. Əgər
mən ölsəm, hansısa ildə yazın əvvəlində meyitim vadidə buzlaqların əridiyi vaxt tapılacaq.
Amma əlbəttə mən ölməyəcəm, burada da buzlaq yoxdur. Çaşqınlıq özü ölümə səbəbdir. Amma
mən özüm cismən olmasam da, ruhən istiqamətlənmişəm və balaca qırmızı üçbucaq mənim
yerimi göstərir: Siz buradasız.
Aşağıda avtomobil saxlama meydançasında
bizim yolumuz təsvir olunub və öz başlanğıcını
əsaslı şəkildə götürüb. Küləyin sovurduğu qar
kristalları parıldayır. Artıq bir-iki saat olardı kı
yolu itirmişik. Təbiət onu yapışqanlı dil kimi
özünə çəkib və biz bu dilin üstündə yapışıb qalmışıq. Ama biz ona qarşı çıxa bilmərik. Bizim sağ
qalmağımız təbiətin heç vecinə də deyil, belə situasiyalarda bu daha ağır hiss olunur. Sevilmək
istədiyin adam tərəfindən heç bir maraq hiss
etməyəndə onun biganəliyinə səbrlə dözmək
kimi bir şeydir bu.
Baxmayaraq ki, geyimləri və sürsatlarına
görə hələ bir-iki gün sağ qalmaq şansları var,
yolunu azanlar çox vaxt elə birinci gün ölürlər.
Onların ölümünə səbəb nə soyuq hava, nə də
yorğunluq olur, səbəb tərəddüd və səhv planlaşdırmadır. Amma mən artıq, ötən gecə özözümə sübut etdim ki, təbiətin mənə qarşı çatış-
mayan yazıqlıq hissindən ümidsizlənərək ölməyi düşünmürəm. Qayanın kölgəsində uzun
müddət dayandığım vaxtı çox çətinliklə xatırlayıram, sağ çıxdığın xəstəliyi zorla xatırlayan
kimi. Hər şeyin başında təmkin və düz istiqamətlənmə durur.
Sadəlöv insanlar üçün olan macəra kitabları
həmişə yol yoldaşlarının, soyuqdan və yalnızlıqdan özünü itirmiş halda, öz azuqələrini birbiri ilə paylaşmaq cəhdlərindən danışır.
Həqiqətən, bu mövzuya aid, iki hadisə yadıma
düşdü. Birisi, bir məşhur alpinistin avtobioqrafiyasıdır, mövzunun adını yadıma sala bilmirəm,
o birisi də Amundsenin Cənubi Gürcüstan buzlaqlarını keçməsi haqqında idi. Amma mən onun
Nansenlə səhv salıb salmadığından əmin deyiləm. Bu hafizə pozğunluqlarını nəzərə almasaq, aydın dərk edə bilirəm, üçüncünün varlığındansa, ikincinin yoxluğunu müəyyənləşdirə
bilirəm. Anna daha burda yoxdur. Mən onsuz da
hər şeyin öhdəsindən gələ bilirəm, hətta daha
yaxşı gəlirəm. Mən gərək onu özümlə götürməzdim, belə lap əla olardı. Anna olmasaydı
mən artıq Berlində olacaqdım, yaxşı qızdırılmış,
insanlar tərəfindən insanlar üçün təşkil olunmuş yerlərdə olardım. Mənim əcdadlarlm min
illər boyu çalışıblar ki, soyuqda, şaxtada, dumanda çöldə qalmayaq - onların xidmətlərindən
faydalanmaq mənim tam haqqımdır. Amma
mən onu da bilməli idim ki, Anna ömrü boyu bir
dəfə də olsun fərli-başlı bir xəritə almayıb.
1:500.000 miqyaslı xəritəsi kifayət etməyəndə
onun dar dünya təssəvvürü ilə heç nə etmək olmur.
Mən başqalarının xidmətindən yalnız yüksək
peşəkarlıqla hazırlanmış qış kurtkası geyməklə
faydalanmışam. Soyuğa və yağışa qarşı əsl möcüzə bir şey idi bu. Hərçənd ki, yadıma sala bilmirəm, Berlindəki qışa qarşı belə yüksək keyfiyyətli geyim parçasını əldə etməyə məni nə
vadar etmişdi, amma mən çoxdan gəldiyim
qərarla tamamilə razıyam. Kimin belə kurtkası
varsa, onun evə ehtiyacı yoxdur. Onun üzərindəki pas ləkələrinə, o qədər də sıx olmayan tikilişinə fikir verən yoxdur. Mənə axır vaxtlar aydın
56
oder Erschöpfung werden ihnen zum Verhängnis, sondern Verzweiflung und schlechte Planung. Aber ich
habe in der letzten Nacht bereits unter Beweis gestellt,
dass ich nicht aus Enttäuschung über das mangelnde
Mitgefühl der Natur zu versterben gedenke. Es war
eine lange Wartepause im Windschatten eines Felsblocks, an die ich mich jetzt kaum noch erinnere, ähnlich, wie man sich an einen uberstandenen Schmerz
nur abstrakt und undeutlich erinnert. Alles eine Frage
der Selbstbeherrschung, der richtigen Einstellung.
Natürlich ist es wichtig, den Verstand, der wie ein
Hund lieber hierhin und dorthin streunen mochte, an
die kurze Leine zu nehmen und nicht zuzulassen, dass
er Schemen nachjagt. Abenteuerbücher für leichtgläubige Leser berichten immer wieder von schattenhaften Begleitern, mit denen die durch Kalte oder
Einsamkeit verwirrten Wanderer ihren Proviant zu
teilen versuchen. Tatsachlich habe ich genau zwei Erwähnungen dieses Phänomens in zuverlässigen Quellen gefunden, nämlich in einer berühmten Bergsteigerbio-grafie, an deren Titel ich mich gerade nicht
erinnern kann, und in einem Bericht Amundsens über
seine überqwerung der Gletscher Sudgeorgiens. Ich bin
mir allerdings nicht sicher, ob da nicht irgendeine
Verwechslung mit Nansen vorliegt. Abgesehen von
diesen kleineren Gedächtnisausfällen bin ich bei klarem Verstand und stelle statt der Anwesenheit eines
Dritten vielmehr die Abwesenheit einer Zweiten fest.
Anne ist nicht mehr da. Ich komme sehr gut ohne sie
zureicht, besser sogar. Ich hatte sie gar nicht erst mitnehmen sollen, das ware am besten gewesen. Ohne
Anne könnte ich längst in Berlin sein, an einem gut beheizten und von Menschen für Menschen gestalteten
Ort. Meine Vorfahren haben viele tausend Jahre daran
gearbeitet, nicht mehr unbehaust in Kalte, Schnee und
Nebel herumkriechen zu müssen - es ist mein gutes
Recht, von ihren Leistungen zu profitieren. Aber ich
hatte es wissen müssen, denn Anne hat in ihrem ganzen Leben keine vernünftige Karte gekauft. Situationen, in denen ein Maßstab von 1:500.000 nicht mehr
ausreicht, kommen in ihrem beschränkten Weltbild
nicht vor.
Immerhin profitiere ich von den Leistungen anderer insofern, als ich eine hochprofessionelle Winterjacke trage, ein wahres Wunderwerk an Wind- und
Wasserdichtigkeit. Ich erinnere mich zwar nicht, was
mich dazu bewogen hat, dieses fur Berliner Winterverhältnisse völlig überqualifizierte Kleidungsstück
zu erwerben, aber ich bin zufrieden mit meiner langst
vergessenen Entscheidung. Wer eine solche Jacke hat,
der braucht kein Haus. Wen kümmern ihre hässlichen rostbraunen Flecken und ihre undichten Nähte?
57
olub ki, bəzi qar dənəcikləri lələklər formasında
olur, çünki onların özləri balaca ağ lələklərdir.
Bu qərara gəlmək bir az vaxtımı aldı, çünki
ətrafımı çaşdırıcı bir təkrənglik bürümüşdü.
Amma bu dünənki kimi landşaftın cəlbedici ağ
rəng parlaqlığı deyildi. Bu solğun bir ton idi,
hər bir kontrast bu tonda yox olurdu. Haradasa
üzərində durduğum yer Svati Peterburq yoxsa
Sankt Peterburq olmali idi, amma mən bu adın
incəlikləri haqqında fikirləşməkdənsə, bu adsız
yeri tərk etməliyəm. Adsız yerlərdə dayanmaq
insanlar üçün əlverişsizdir. Ona görə də yeni yer
kəşf edənlər ən birinci tələsik olaraq yeni tapdıqları yerə ya xanımlarının, ya da alman kayzerlərindən kiminsə adını veriblər. Yəqinki belə
olanda şəhər sakinlərinin təbiəti dərk etməməsi
nəzərdə tutulur. Belə banal bir fikri təsdiq
edənlərə qarşı heç bir səbrim yoxdur. Eskimos
dilləri polisintetikdir, nə məna verir ki, onsuzda
nadir hallarda işlənən “qırmızı T-Shirtin üzərinə
düşən qar” söz birləşməsini yalnız bir sözdə
birləşdirəndə. Bunu hər dəfə izah etmək necə də
yorucudur.
Gözlərimin qarşısında qarın bir növü yaranır,
elə bil bu qarın içərisində arıq bir dovşan nə isə
edir. Dovşan qarşısına məqsəd qoyub, ona ümidim var, qurumuş bir hörük parçasından ötrü
belə bir enerji itkisinə dəyəcəyini güclə təssəvvür
etsəm də. Eynilə dovşan üçün də mənim qarın
içində nə işimin olduğu çətin dərk olunandır.
Mən dovşan deyirəm, amma elə bu zaman
məlum olur ki, söhbət dələdən gedir. Çox az
adam bilir ki, dələ ilə dovşanı fərqləndirmək
çətin deyil, onlar bir-biri ilə də heç vaxt qohum
olmayıblar. Dələlər çalada yaşayırlar və gəmiricilər sinfinə mənsubdurlar, dovşanlar dovşankimilər sinfinə. Amma bu gün mən özüm də
deyə bilmirəm ki, söhbət hansı heyvandan gedir,
çünki o özü də ətrafı kimi ağappaq idi, dəqiq
desəm seçilmirdi.
Dovşan-dələnin yoxa çıxması ilə mənə uşaqlığımdan tanış olan qəribə bir hiss gəldi, elə bil
əlimdə ağır metal kürə saxlamışdım, bu kürənin
ağırlığı bütün bədənimə yayılır, ən çox da dilimdə və damağımda bu xoşagəlməz hissiyyatı
58
Es ist nämlich tatsächlich so, ich habe diese Frage
mittlerweile geklärt, dass manche Schnee-Flocken die
Form kleiner weißer Federn haben, weil sie kleine
weiße Federn sind.
Diese Feststellung hat mich einige Zeit gekostet,
denn meine ganze Umgebung ist von irritierender
Einfarbigkeit. Aber es ist nicht das strahlende Weiß der
Landschaft, die gestern so anziehend wirkte. Es ist ein
fahler, breiiger Ton, in dem jeder Kontrast versickert.
Irgendwo unter mir muss Svatý Petr oder Sankt Peter
liegen, aber bevor ich mir Gedanken über Feinheiten
der Namensgebung mache, muss ich diesen namenlosen Ort verlassen. Es ist dem Menschen nicht zuträglich, sich an Orten ohne Namen aufzuhalten.
Deshalb hatten auch Entdecker nichts Eiligeres zu
tun, als jede neue Land-schaftsformation nach ihrer
Frau oder dem deutschen Kaiser zu benennen.
Eskimos haben, wie einfallslose Mitmenschen an
dieser Stelle gern in die Konversation einwerfen, unzählige Wörter für Schnee. Vermutlich soll damit auf
die abgestumpfte Naturwahrnehmung des Stadtbewohners hingewiesen werden. Ich habe keine
Geduld mit den Nachbetern dieser banalen Behauptung. Die Eskimosprachen sind polysynthetisch, was
bedeutet, dass selbst selten gebrauchte Wendungen
wie Schnee, der auf ein rotes T-Shirt fallt” in einem einzigen Wort zusammengefasst werden. Es ist so
erm”udend, das immer wieder erklären zu müssen.
Vor meinen Augen entsteht gerade eine neue Art
Schnee, namlich Schnee-durch-den-sich-ein-magererHase-arbeitet. Ich hoffe für den Hasen, dass er ein bestimmtes Ziel vor Augen hat, auch wenn ich mir kaum
vorstellen kann, dass sich ein solcher Energieaufwand
für ein verdorrtes Stück Flechte lohnt. Ahnlich schwer
nachvollziehbar mag wiederum dem Hasen erscheinen, warum ich mich hier durch den Schnee wühle.
Ich sage Hase”, dabei ist durchaus denkbar, dass es
sich um ein Kaninchen handelt. Kaum jemand weiß,
dass Hasen und Kaninchen nicht schwer voneinander
zu unterscheiden sind; sie sind nicht einmal miteinander verwandt. Kaninchen sind Höhlenbewohner
und gehören zu den Nagetieren, Hasen zu den
Hasenartigen. Aber heute kann auch ich nicht sagen,
um was für ein Tier es sich handelte, denn es war so
weiß wie seine Umgebung, im Grunde also unsichtbar.
Mit dem Verschwinden des weißen Hasenkaninchens uberkommt mich ein merkwürdiges Gefühl,
das ich aus meiner Kindheit kenne. Es ähnelt ein wenig dem Gefühl, eine schwere Metallkugel in der
Hand zu halten, nur erstreckt es sich auf den ganzen
Körper, vor allem auf der Zunge und dem Gaumen
breitet sich die nicht unangenehme Empfindung aus.
Es muss sich doch um ein Kaninchen gehandelt haben, denn das lateinische cuniculus bezeichnet nicht
nur das Tier, sondern auch dessen Hohle, und auf
diese Höhle weist das Auftauchen des Kaninchens
hin, das ist mir nicht entgangen. Außerdem waren
die Ohren viel zu kurz für einen Hasen. Wenn alle
Richtungen gleich aussehen, ist eine so gut wie die andere, daher wurde ich dem weißen Kaninchen bereitwillig folgen, wenn es nicht ohnehin in die Richtung
gelaufen ware, die mein Plan vorsieht.
Ich glaube übrigens nicht, dass es im Riesengebirge überhaupt Kaninchen gibt, die sich im Winter
weiß färben. Aber das Tier machte einen aus-gesprochen realen Eindruck, und ich wurde hoffentlich ein
besseres, weniger ungelenkes und mageres Kaninchen herbeihalluzinieren, wenn ich mir davon
Aussicht auf Rettung verspräche. Aus der Tatsache,
dass sich abgesehen von dem Tier in den letzten
Stunden keine plausiblen Kandidaten fur Halluzinationen eingestellt haben, schließe ich, dass in meinem Körper alles nach Plan lauft. Wir kommen schon
zureicht, auch ohne Blendwerk. Hauptsache, man
bleibt in Bewegung.
Deshalb erzeuge ich geduldig aus Schnee-der-vormir-liegt Schnee-der-hinter-mir-liegt. Es ist alles eine
Frage der Zeit und der Hingabe. Wenn ich genug Zeit
hatte, könnte ich allen Schnee der Welt in Schnee-derhinter-mir-liegt verwandeln, ihn hinter mir wieder
glattstreichen und jede Spur meiner Durchreise tilgen.
Aber ich bin etwas in Eile, und meine Hände, willige
Helfer bis vor wenigen Stunden, sträuben sich jetzt gegen mich, als hätte ich ihre Loyalität überstrapaziert.
Auch zu den Füßen ist der Kontakt abgerissen, aber
bei meiner Fortbewegungsart habe ich ohnehin keine
Verwendung für sie. Lähmung ist hinderlich für das
Bein, so steht es bei Epiktet oder Joe Simpson, aber
nicht fur mich. Die Beine werden selbst zusehen müssen, wie sie zurechtkommen, ich kann mich heute
nicht um alles kümmern.
Man kann uns kaum vorwerfen, dass wir unvorbereitet waren. Anne besaß eine Seite aus einem kostenlosen Tourismusprospekt, auf der immerhin der
Anfang dessen, was wir für unseren Weg hielten, eingezeichnet war. Und ich besitze immer noch ein
Digitalfoto der im Ort ausgehangten Winter-wanderkarte, an dem ich mich orientieren konnte, wenn
meine Kamera nicht die Angewohnheit hatte, bei niedrigen Temperaturen die Arbeit einzustellen. Natürlich
müsste ich außerdem in der Lage sein, den
Reißverschluss meiner Tasche zu öffnen und die
Kamera zu bedienen, und schließlich scheint auch der
Begriff der Orientierung eine gewisse Vorstellung von
59
hiss edirəm. Bundan başqa, qulaqları da dovşan qulağına uyğun deyildi, çox balaca idi. Əgər
bütün istiqamətlər eyni dərəcədə yaxşı görünsə
idi, mən onda balaca ağ dələni təqib etməyə hazır idim, əgər o mənim planımdan fərqli yerə
getməsə idi.
Yeri gəlmişkən, inanmıram ki, təpəlik
yerlərdə qışda ağ rəngə bürünən dələ olsun.
Amma heyvan dəqiq real bir təsir bağışlayır. Biz
cib fənərinin işığı olmadan özümüzü vəziyyətdən çıxara bilirik. Əsas odur ki, hərəkətdəyik.
Buna görə də səbrlə qarşımdakı qarı arxada
qoyuram. Bunlar hamısı zaman və həvəs
məsələsidir. Əgər mənim lazımi qədər vaxtım
olsa idi, məndən arxada qalan bütün dünyanın
qarlarını yenidən hamarlaşdırardım, qar üzərindəki bütün izlərimi yox edərdim. Amma,
bir az tələsirəm və bir iki saat əvvələdək xeyirxah köməkçilərim olan əllərim, indi mənə
qarşı çıxırlar, elə bil ki, mən onların sədaqətliliyindən istifadə edirəm. Həmçinin ayaqlarımla
da əlaqə üzülüb, onsuz da mən elə hərəkət
edirdim ki, onlardan istifadəyə ehtiyac qalmırdı. Epiktetə və ya Co Simpsona görə axsamaq ayaq üçün maneədir, amma mən belə düşünmürəm. Ayaqlarım özləri öhdəsindən
gəlməlidirlər, bu gün mən hər şeyin qayğısını
çəkə bilmərəm.
Hazırlıqsız olduğumuza görə bizi heç kəs
danlaya bilməz. Annanın əlində pulsuz turizm
prospektinin bir səhifəsi var idi, bu səhifədə də
yolumuz hesab etdiyimiz yerin başlanğıcı təsvir
olunmuşdu. Əlbəttə bundan əlavə, mən həm də
kameradan istifadə edə biliməkdən ötrü çantamın bağını açmaq iqtidarında olmalı idim,
nəhayət orientasiya anlayışı durduğumuz
nöqtədən sahib olduğumuz təssəvvürdür.
Annanın dediyi kimi, “Əgər indi vetçinamız olsaydı, qayğanağı vetçina ilə bişirərdik, amma
gərək yumurta da olaydı”.
Bunları keçsək mən həvəssiz halda
əlcəklərimi çıxartmaq istərdim, hərçənd ki,
əlcəkləri çıxartmaq çox sadə bir prosesdir, lakin
onun əksi sadə deyil. Qəribədir, dünyada nə
qədər geri dönüşü olmayan proseslər var.
Müşahidə göstərir ki, dönüş ümumiyyətlə istisnadır və şüurlu şəkildə qurulmuş kainatda gözlənilən deyil. Barmaqlarımın sadə bir bəndi açıbbağlaya bilmək iqtidarında olmaması, məni hər
bir halda düşünməyə məcbur edir. Mən donacağımı əvvəlcədən bilirəm və bu qabliyyətimin
də yalnız bu günlük yox, bir dəfəlik məndən alınacağını bilirəm. Sanki bağlanmışam deyərdim.
Mən məmnuniyyətlə, çatışmayan barmaqlarım
və üzvlərim haqqında suallara cavab tapmaq istərdim, bu cavabın isə Annanın təhlükəli
vəziyyətlərə adət etmiş reaksiyası ilə heç bir
əlaqəsi yox idi. Əgər çantamda rəqəmsal fotoapparatın əvəzinə, əllərimi qızdıracaq bir şey
olsa idi, bəlkə də sonralar, gündəlikdə Catch-22
problemlərini də müzakirə etmək olardı. Mənə
elə gəlir ki, özüm burda əllərimi qızdıracaq bir
şey ixtira edəcəm.
Mənim öz babam müharibənin sonunda Çexiya boyu həftələrlə gəzib-dolanıb ki, amerikan
əsirliyinə düşsün. İnanmıram onun əlində bizdə
olan pulsuz yol xəritəsindən daha yaxşı bir şey
olsun, bundan başqa da yəqin o vaxt qaranlıq
olub. Onun bu potensialı irsən mənə keçməli
idi. Xeyr, daha dərindən götür-qoy edəndə mən
bu düşüncəyə etibar edə bilmərəm. Ya da, bəlkə
ümumiyyətlə bu barədə qərar çıxarmayaq.
Məsələ sonda aydınlaşacaq, əvvəlcə mən babamın irsindən bəhrələnmədən, bu səyahəti başa
vurmalıyam.
Əlbəttə, mən ən sonda yenə də xəritə üzərindəki şəklə baxmadım, çünki yaddaşımda
həmin taxta lövhə üzərindəki şəkil qalmışdı.
Onu da qeyd edim ki, kamera ilə müqayisədə
mənim beynim şaxtada da əla işləyir. Həm də,
dağdakı daxmalar köhnə dəbli adlarıyla elə sıx
düzülüblər ki, hətta xəritəsiz də qalsan, boran da
olsa onları səhv salmazsan. Hardasa yolun sağında gözəl, amma bir az narahatlıq verən
Modry Dul var. Çex dilində anlamadığımdan,
burda yəqin söhbət yerdən yox, səyahətçiyə
məsləhətdən gedir: Hic sunt leones. Biz özümüzü Modry Dula yox, yuxarıda dağlarda qurulmuş daxmalara etibar edək, çünki onları tapmaq da asandır.
60
dem Punkt, an dem man sich befindet, zu beinhalten.
Es ist, wie Anne zu sagen pflegt: Wenn wir jetzt
Schinken hätten, könnten wir Ruhrei mit Schinken
machen, wenn wir Eier hatten.”
Davon abgesehen mochte ich ungern die Handschuhe ausziehen, da der Vorgang des Handschuhausziehens zwar ein einfacher, seine Umkehrung
jedoch auch dann nicht einfach ist, wenn die Hände
kooperieren. Merkwürdig, dass es so viele nicht reversible Prozesse auf der Welt gibt. Bei genauerer
Betrachtung stellt sich heraus, dass Umkehrbarkeit
generell die Ausnahme darstellt und nicht die Regel,
wie man es in einem vernünftig gestalteten Universum
erwarten mochte. Die Tatsache, dass meine Finger bereits jetzt nicht mehr in der Lage sind, einen einfachen
Reißverschluss zu bedienen, gibt mir jedenfalls zu
denken. Ich weiß über Erfrierungen Bescheid, und es
ist ohne weiteres möglich, dass sich mir diese
Fähigkeit nicht nur heute, sondern für immer entzieht. Verschließt, bin ich versucht zu sagen. Ich werde
mir vorsorglich eine Antwort auf die Frage nach fehlenden Fingern oder Fingergliedern zurechtlegen, eine
Antwort, die nichts mit Annes habitueller Verkennung
von Gefahrensituationen zu tun hat. Hatte ich in meiner unzugänglichen Tasche statt einer Digitalkamera
einen Handwärmer, könnte man spater immerhin
Catch-22-Probleme im Alltag erörtern. Ich glaube, ich
werde einen Handwarmer hinzuerfinden.
Mein eigener Großvater ist nach Kriegsende wochenlang nachts durch Tschechien gewandert, um in
amerikanische Kriegsgefangenschaft zu gelängen. Ich
bezweifle, dass ihm besseres Kartenmaterial zur
Verfügung stand als unsere Gratis-Wanderkarte, zudem war es ja dunkel. Er muss die Gene, die ihn dazu
befähigten, an mich weitergegeben haben. Nein, bei
näherer Betrachtung kann ich mich auf diese
Uberlegung nicht verlassen, denn mein Vater war zu
diesem Zeitpunkt bereits gezeugt. Oder lassen sich
daraus uber-haupt keine Schlussfolgerungen ableiten? Die Frage wird später zu klären sein; vorerst
muss ich diese Wanderung zu Ende bringen, ohne auf
die Gene meines Großvaters zurückzugreifen.
Natürlich bin ich letztlich nicht auf das Foto der
Wanderkarte angewiesen, denn auch mein Gehirn hat
ein Abbild jener Tafel in ihrem hölzernen Triptychon
gespeichert. Und im Unterschied zur Kamera funktioniert es auch bei Kalte ausgezeichnet. So weiß ich,
dass die Berghütten mit ihren rührend altmodischen
Namen rund um uns herum so zahlreich stehen, dass
sie selbst ohne Karte und im Schneetreiben kaum zu
verfehlen sind: Erlebachbaude, Weißwassergrundbaude, Geiergucke, Wiesenbaude. Irgendwo zur
Rechten des Weges liegt das schone, aber auch ein wenig beunruhigende Modrý D˚ul. Da ich kein
Tschechisch verstehe, kann es sich dabei statt um einen
Ort ebensogut um einen Hinweis an den Wanderer
handeln: Hic sunt leones. Verlassen wir uns also besser nicht auf Modrý D˚ul und halten uns an die
Hutten, die man zuvorkommenderweise oben auf
Bergen zu erbauen pflegt, wo sie leicht zu finden sind.
Ich weiß das zu schätzen, denn in dem grauweißen
Nichts, das mich umgibt, sind die Himmelsrichtungen
Oben und Unten alles, woran ich mich halten kann.
Und das sind bereits zwei Richtungen mehr als
in der letzten Nacht, in der der Schnee waagerecht
und in großer Eile an uns vorbeifegte. Eng anein-andergedrangt an unserem Felsblock, beobachteten
wir den Schnee aus zusammengekniffenen Augen,
wie man an einem Bahnübergang einen Güterzug
aus nächster Nähe vorbeirasen sieht. Alle Waggons
waren mit Schnee gefüllt, und der Zug nahm und
nahm kein Ende. Die Schranke wollte sich nicht
mehr heben. Wer hatte dieser friedlichen Landschaft
solche Exzesse zugetraut?
Ein Tropfen Blut lost sich von meiner Stirn und
versinkt einige Zentimeter tief im Schnee. Skorbut,
die Geißel der Polarforschung, fuhrt bekanntlich
zum Wiederaufbrechen alter Wunden, aber ich kann
in dieser Hinsicht ganz unbesorgt sein, denn es handelt sich um einen so frischen wie harmlosen
Kratzer. Ich beobachte den Vorgang aufmerksam,
seiner ungewohnten Farbigkeit wegen. Der erstarrte
Tropfen hat die Form von Annes T-Shirt angenommen, oder war es Annes Anorak? Hat sie uberhaupt
ein rotes Kleidungsstück getragen? Entfernungen
sind bei diesen Lichtverhältnissen schwer einzuschätzen, und wenn ich den Tropfen auf eine bestimmte Weise fixiere, kann ich in der Ferne die vollständige Anne erkennen.
Nachdem ich sie so eine Weile eingehend betrachtet habe, muss ich mir der intellektuellen
Redlichkeit halber die Frage stellen, ob ich womoglich
doch ganz ohne Annes Schuld, uberhaupt ohne Anne
hier gestrandet bin. Zugegeben, die Uberlegung
drängt sich schon seit geraumer Zeit auf. Hätte Anne
sich nicht durch irgendeine eigene Regung bemerkbar
machen müssen, wenn sie eine von der meinen unabhängige Existenz führte? Ihr Name ähnelt verdächtig dem meiner Schwester Annette oder wirkt
doch jedenfalls einfallslos, ein beliebiger Frauenname
mit A. Fragt man Menschen nach einer Farbe, antworten sie Rot”, bittet man sie, ein Werkzeug zu nennen, sagen sie Stein”. Nein, nicht Stein, ich glaube, man
sagt ”Hammer”. Auf die Frage nach einem
61
Bu dəfə son gecədə olduğundan daha çox istiqamətdə, eyni tarazlıqda və sürətlə qar üstümüzə gəlir. Bir-birimizə sıxılıb qayanın üstündə
qıyılmış gözlərlə dəmir yol keçidi üzərində qarşıdan gələn yük qatarına baxırq. Bütün vaqonlar
qarla dolub və qatarlar qurtarmaq bilmirlər.
Əngəllərdən qurtarmaq olmur. Kim belə sakit
təbiətə bu cür narahatlıqlar verərdi?
Bir damla qan alnımdan qarın üzərinə düşdü.
Skorbut, qütb axtarışı üçün olan çubuq deyəsən
mənim köhnə yaralarımı yenidən qanatdı, amma
bu məni o qədər də narahat eləmir, elə bil kimsə
yaramın üstünü qaşıyır, gözümün alışmadığı
rəngdən dolayı mən prosesi diqqətlə izləyirəm,
damcı Annanın t-shirt-nin formasını aldı, bəlkə
də bu Annanın anorakıdır. Ümumiyyətlə
görəsən, o, qırmızı nəsə geyinmişdi? Uzağı yaxşı
görmək olmurdu, əgər mən qan damcılarını hər
hansı bir yolla saxlaya bilsəm, onda uzaqdakı
Annanı tanıya bilərəm. Bir xeyli müddət diqqətlə
müşahidə etdikdən sonra, intellektual dəqiqliyim məni öz-özümə belə bir sual verməyə
məcbur edir, görəsən mən hardasa Annanın heç
bir günahı olmadan da yolda belə azardımmı?
Etiraf edim ki, düşünmək artıq məni sıxır. Onun
adı , mənim bacım Annetanın adına oxşayır,
amma bəlkə də heç bir təsəvvürə zada ehtiyac
yoxdu, sadəcə A-la başlayan adi bir qadın adıdır.
Adamlardan rəng adı soruşanda, qırmızı deyə
cavab verirlər, deyəndəki cisim adı çəkin, daş deyirlər. Yox, daş demirlər çəkic deyirlər. Qadın adı
soruşsan da doxsan faiz “Anna” deyəcək. Əlbəttə
bütün bunlar heç nəyi sübut etmir.
Amma, əlcəyini maşında qoyan Anna deyildi, mən idim. İstəyirdim ki, əllərimi cibimə
salıb, qarın içiylə çex komalarından birinə gedib,
bir stəkan glüvayn götürüb, bir-iki saat veyillənim oralarda. Yaxşı olardı kı, qayıdanda burda,
belə yaxşı təmin olunmuş ərazidə lift olsun.
Günortadan sonranı belə təssəvvür edirdim,
mənə elə gəlir hamı belə düşünər. Glüvaynın və
liftlərin ölkəsində belə düşüncələr zərərsiz və
icazəlidir. Amma, başqa qaydaların mövcud ol-
duğu ölkədə bu hər bir şeyə təsir edir.
Gəzintim zamanı kəndin sərhəddini keçdim
və indi geri yolu tapa bilmirəm. Amma bu
səsləndiyindən daha az problemlidir, çünki
geri qayıtmaq heç istəmirəm. Mənim planımda
cəsarətli şəkildə yuxarıya doğru irəli getmək
var və Annanın ləğvi bu planın yalnız bir hissəsidir. Mənim düşüncə dövranım qan dövranının yalnız mərkəzi orqanları təchiz etdiyi
kimi, ancaq vacib şeylərlə məhdudlaşır.
Lazımsız fikirlərlə enerji ehtiyatlarımı tükədə
bilmərəm. Mən konsentrasiyamı landşaft boyu
cızdığım taxta qurduna oxşayan ləpirə
cəmləməliyəm, görəsən bu gün sona çatacaqmı
bu ləpir. Mənə elə gəlir ki, əgər bayaqkı vəziyyətimi lövbər salmaq kimi təsvir etsəm, bu sözün yay anlamı burda tamamilə yersiz olar.
Belə vaxtlarda yadıma keçmiş nəsillər düşür,
bəzən gəmiləri sınıb, dağlara çıxmağa məcbur
olublar. Amma biz belə vaxtlarda heç vaxt ağac
sərhəddini keçməmişik. Hava işıqlı olsa idi,
balaca, donqar şam ağaclarını tanıyardım.
Amma, bəlkə də onlar tünd ləkələrdir. Belə bir
yerdə qeyd edə bilərəm ki, Annanın tanıdığı
yeganə ağac, ağcaqayın ağacı idi, amma mən
bunu indi daha yaxşı bilirəm. Mənim qarda tamamilə qarışmış izim, ayrıca bir fərdin izidir.
Ola bilsin ki, mənim xatirələrim qarışıb indi,
amma mən mütləq bir dəfə Annayla qışda dağa
çıxmışdım, bu bir gecə, ya da günorta sonrayadək davam etmişdir. Bu artıq qalmış mənasız şəkillərə bənzəyirdi. Mən bu vəziyyətimlə
on beş il əvvəl diş fırçası aldığım bir bavariya
aptekinin xarici görünüşü ilə nə edə bilərdim.
İbtidai sinif müəllimimin bütün sinif qarşısında
bir təpik vurub qovduğu balaca ağ-qara pişik
nə istəyir. Bəlkə də bu xatirələrin dəqiq təsvir
olunması mümkün olmayan magistral yolu
tapa bilməməyim üçün gizli bir mənası var.
Bəlkə də, dəqiq və kinomatoqrafik cəhətdən
dəyərli olan bir təsvirdən yan keçirəm, amma
mən intellektual olaraq indidən sonra film
izləmək iqtidarında deyiləm.
62
Frauennamen w”urden neunzig Prozent wahrscheinlich mit Anne” antworten. Das alles beweist
natürlich noch gar nichts.
Aber es war nicht Anne, die ihre Handschuhe im
Auto gelassen hat. Ich war es. Ich wollte die Hände in
die Hosentaschen stecken, ein, zwei Stunden durch
den Schnee zu einer tschechischen Hütte schlendern
und dort ein Glas Gluhwein einnehmen. Für den
Rückweg würde es hier in dieser gut er-schlossenen
Gegend vielleicht sogar einen Sessellift geben. So hatte
ich mir den Nachmittag vorgestellt, und wer selbst
noch nie so gedacht hat, werfe den ersten Stein. Im
Land des Glühweines und der Sessellifte sind alle
diese Uberlegungen unschädlich und zulässig. Aber es
berührt an vielen Stellen ein Land, in dem andere
Regeln gelten. Im Laufe dieser Wanderung habe ich
dessen Grenze uberquert und finde jetzt den Weg
zurück nicht mehr. Das ist weniger problematisch, als
es klingt, denn ich will gar nicht zurück. Mein Plan
sieht vielmehr einen kühnen Vorstoß nach vorne und
oben vor, und die Abschaffung Annes ist nur ein Teil
dieses Plans. Mein Gedankenkreislauf beschränkt sich
immer mehr auf das Nötigste, so wie der Blutkreislauf
nur noch zentral gelegene Organe versorgt. Ich kann
mir keine unnützen Gedanken leisten, die meine
Energievorräte aufzehren. Ich muss mich konzentrieren, wenn die holzwurmgleiche Spur, die ich durch
die Landschaft ziehe, heute noch ein Ende finden soll.
Mir ist, als hatte ich meine Lage vorhin mit dem
Begriff gestrandet” beschrieben, dessen sommerliche
Konnotationen hier ganz unangemessen sind. Man erkennt daran die Vernunft früherer Generationen, die
hin und wieder Schiffbruch erlitten, aber nicht ohne
Not Berge zu besteigen pflegten, schon gar nicht im
Winter. Dabei sind wir nicht einmal über die Baumgrenze hinausgelangt. Wenn sich die Lichtverhältnisse
bessern, erkenne ich kleine, bucklige Kiefern. Vielleicht
sind es aber auch dunkle Flecken. An dieser Stelle
konnte ich erwähnen, dass die Birke der einzige Baum
war, den Anne erkennen konnte, aber ich weiß es jetzt
besser. Meine schlecht verwischte Spur im Schnee ist
die Spur eines einzelnen Menschen. Mag sein, dass
sich meine Erinnerungen vermischen, sicher habe ich
irgendwann einmal mit Anne im Winter einen Berg
bestiegen, aber das muss langer zurückliegen als nur
eine Nacht und einen Nachmittag. Es passt zu den
übrigen sinnlosen Bildern. Was soll ich in meiner Lage
mit der Außenansicht einer bayrischen Apotheke anfangen, in der ich vor fünfzehn Jahren eine Zahnbürste
erworben habe? Was will die junge, schwarzweiße
Katze, der mein Grundschullehrer vor den Augen der
Klasse einen Tritt versetzt? Birgt die Erinnerung an ein
unleserlich beschildertes Stuck Autobahn irgendeinen latenten Sinn, den ich nur nicht mehr entschlüsseln kann? Vielleicht zieht längst mein Leben in einer
geordneten und cineastisch wertvollen Darstellung
an mir vorbei, aber ich bin intellektuell nicht mehr in
der Lage, dem Film zu folgen.
Es hatte schlimmer kommen können. Immerhin
habe ich nicht versucht, meinen Proviant mit der nicht
vorhandenen Anne zu teilen. Das ware umso schwieriger gewesen, als die vier tschechischen Keksriegel in
ihren Jackenta-schen steckten, nicht in meinen. Nein,
hier geraten mir zwei Gedanken durcheinander, was
unter diesen Umstanden vermutlich normal ist und
niemanden weiter beunruhigen muss. Ich muss nur die
richtigen von den falschen Gedanken trennen wie die
Schneeflocken von den Federn. Annes Jackentaschen
sind jetzt meine Jackentaschen. Sie mögen unzugänglich sein - ich werde dem Hersteller später meine
Uberlegungen zu Reißverschlüssen mitteilen müssen aber es sind meine Jackentaschen und meine Keksriegel.
Ich muss sie mit niemandem teilen.
Ich werde versuchen, mein Gesicht vorübergehend
in den Ausschnitt meiner Jacke zu stecken wie ein
Gürteltier oder ein Igel. Zum einen ist der Kopf für die
Hälfte des Wärmeverlustes verantwortlich, zum anderen hoffe ich so meine Gedankengange wieder in
Ordnung zu bringen. Gut wäre es, Winter-Schlaf zu
halten wie ein Igel, meinen Herzschlag und meine
Atmung so weit zu verlangsamen, dass ich erst im
Frühjahr wieder aufwache, abgemagert, aber intakt.
Nansen und Johansen haben es in ihrer Erdhohle auf
Franz-Josef-Land nicht anders gehalten.
Meine Innenwelt ist nur unwesentlich warmer als
meine Umgebung. Sie ist schwarz statt weiß, und unter meiner Jacke trage ich eine weitere Jacke.
Wahrscheinlich kommt darunter eine dritte Jacke, und
so weiter. Ich mache mich rund und halte die
Angriffsfläche für die Kälte so klein wie möglich, korperlich wie geistig. Allerdings kondensiert in dieser
Stellung die Feuchtigkeit meiner Atemluft im Inneren
meines Gehäuses. Das Weiße darf sich nicht mit dem
Schwarzen vermischen, darauf muss ich achten.
Außerdem habe ich keine Zeit für Introspektion,
ich muss mich mit der Außenwelt und ihren weißen
Tieren arrangieren. Es sind die Oberflachen, die mich
angehen, unberührte, abweisende Oberflächen. Es
gibt Outdoor-jacken aus Stoffen, von denen selbst die
widerwärtigsten Flüssigkeiten spurlos abperlen, ich
habe das mit eigenen Augen gesehen. Es gibt Tiere, die
den antarktischen Winter barfuß auf dem Eis verbringen, es gibt argentinische Rugbyspieler, die nach
einem Flugzeugabsturz siebzig Tage in den Änden
63
Hər şey daha da pis ola bilərdi. Bütün bunlardan sonra, mən azuqəmi mövcud olmayan
Anna ilə bölüşməyə heç çalışmadım. Dörd dənə
çex keksini onun pencəyinin cibinə qoymuş olsaydım, daha da çətin olardı. Xeyr, burda
mənim iki fikrim bir-birinə qarışdı, belə hallarda normal olan nədir və nə insanları heç narahat etməz. Mən, qar dənəciklərini saman çöpundən ayıran kimi, düz fikirləri səhvlərindən
ayırmalıyam. Annanın pencəyinin cibləri indi
mənim pencəyimin cibləri olub. Onlar əl çatmaz ola bilərlər - gələcəkdə mən istehsalçıya
paltarın düyməsi haqqında öz fikirlərimi çatdıracam - amma bunlar mənim pencəyimin cibləri
və keks parçalarımdır. Mən onları heç kəslə paylaşmamalıyam.
Müvəqqəti olaraq, üzümü pencəyimin qolları ilə gizlədirdim. Bir tərəfdən, başım isti itkisinə görə məsuliyyət daşıyır, ikinci tərəfdən isə
ümid edirəm fikirlərim yenidən qaydasına
düşəcək. Nə yaxşı olardı, mən də kirpi kimi qış
yuxusuna gedəydim, ürəyimin döyüntüsü,
nəfəs almam o qədər yavaşıyardı ki, bir də
yazda ayılardım, arıqlayardım, amma hər şey
qaydasında olardı.
Nansen və Yohansen öz yuvalarında Franzİosif torpaqlarına heç nə saxlamamışdılar. Mənim
iç dünyam yalnız cüzi olaraq, ətrafımdan daha istidir. O ağ olmaq əvəzinə qaradır, jaketimin altından bir dənə də jaket geymişəm. Bəlkə də,
bundan altda da üçüncü jaket var. Mən özümü
əhatəyə alıram və soyuq üçün balaca da olsa yer
qoymuram. Hərçənd ki, bu arada nəmişlik
mənim nəfəsimi qatılaşdırır. Amma, diqqət etməliyəm ki, ağ qara ilə qarışmasın.
Bundan başqa mənim iç baxışa vaxtım yoxdur, mən ətraf-aləmi və onun ağ heyvanlarını
qaydasına qoymalıyam. Yer üstündə olan bu
şeylər məni məşğul edir. Heyvanlar var ki, antarktidada qışı ayaqyalın keçirirlər, argentina
reqbiçiləri təyyarə qəzasından sonra yetmiş gün
And dağlarında sağ qalıblar. Bütün bunlar hamısı göründüyü kimi çətin deyil. Mən artıq gecə
ərzində titrəməyi kəsdim.
Gözlərimin qarşısında yerə düşən qar
dənəcikləri canlandı. Qara heyvanların peyda
olması mənim dovşanımı arxa plana salır. Mən
bu fikirləri başımdan qovub yenidən işə qayıtmalıyam. Lakin, bu mübahisəli tarazlığa mane
olmalıyam.
Məndən arxada qayanın kölgəsində Annanın
çılpaq qolunu və qırmızı t-shirt-nin bir hissəsini
görmək olardı. Amma bu sadəcə fərziyyə idi,
çünki mən heç bir halda çevrilməyəcəkdim.
Anna nöqtə olmuşdur, mən də xətt. Mən ondan
qabaqda gedirəm.
Tərcümə edən:
Gülarə Heydərova
_______ vV _______
64
uberlebt haben. Das alles ist nicht so schwierig, wie es
manchmal scheint. Ich habe schon im Laufe der Nacht
aufgehört zu zittern.
Vor meinen Augen steigt ein Nachbild der fallenden Schneeflocken nach oben. Schnee-Antimaterie
hebt alles Geschehene auf. Das Auftauchen schwarzer
Tiere vor diesem Hintergrund wurde meinen Hasen
endgültig disqualifi-zieren, es sei denn, er ware wie das
Schaf des Mathematikers nur auf einer Seite weiß gewesen. Aber ich muss dieses fragile Gleichgewicht
stören, den Kopf aus meinem Daunengefieder ziehen
und mich wieder an die Arbeit machen. Gleich, wenn
ich soweit bin. In wenigen Minuten.
Hinter mir konnte man im Windschatten des
Felsblocks immer noch An-nes nackten Arm und einen Teil ihres roten T-Shirts erkennen. Aber das ist eine
rein hypothetische Uberlegung, denn ich werde mich
auf keinen Fall umdrehen. Anne ist zum Punkt geworden, ich bin eine Linie. Ich komme voran.
_______ vV _______
Christoph Peters
__________________
Эюркямли алман йазычы Кристоф Петерс (Christoph Peters) 11 октйабр 1966-жы илдя Алманйанын Калкар
шящяриндя анадан олуб. К. Петерс 1976-1986-жы илляр арасы Эаесдонк Католик Августин Коллежинин
тялябяси олмуш, бурда Франс Жозефвандер Гринтердян дярс алмышдыр. Даща сонра 1988-1994-жц илляр
арасында К. Петерс тящсилини Карлсруще Милли Инжясянят Академийасында эюркямли ряссамлар Щорст
Калиновски вя Эцнтер Неуселля ейни иллярдя давам етдирмишдир. 1995-2000-жи илляр арасында о
Франкфурт Аеропортунда нязарятчи кими чалышмышдыр.
Петерс 2000-жи илляря гядяр Майнзда йашамыш. 2000-жи илдян бяри Берлиня кючмцш вя щал-щазырда арвады
йазычы Вероника Петерсля бирликдя бурада йашайыр, бир гызы вар. Онун “Эежя йайлыьы” романы бир чох
дилляря, щямчинин чин дилиня дя чеврилмишдир. Петерс Алманийа П.Е.Н Мяркязинин цзвцдцр.
__________________________________________________________________________
Təsbeh
Bu gün şeyx başına pambıq parçadan açıq
mavi türban qoymuşdu. Bardaş qurub xalça üzərində oturmuşdu. Baxışlarını sağ tərəfdə oturan
möminlərin sıralarına gəzdirdi, bir ara onların
arasında donub qaldı. Üzündə çoxmənalı bir
təbəssüm əks olundu. Xəyali bir tamaşada həlledici ifanı edər kimi, cəld bir hərəkətlə öz təsbehini
Volfqanq Yansenin qabağına atdı. Yüz ədəd kiçicik, bir-birindən fərqlənməyən dənələrdən yayılan səs zamanın axarında balaca bir pəncərə açdı,
amma o qədər qısa oldu ki, heç nəyi tanımaq olmadı.
Volfqanq Yansen isə təsbehə ondan başqa
heç kəsin iddia etmədiyinə əmin olmaq üçün
ətrafa baxdı. Əslində təsbehin yalnız onun üçün
atıldığına heç bir şübhə ola bilməzdi. Amma
şeyx möminlər içində çox möhtərəm adam idi
və onun əlindən belə bir hədiyyə almağın əvəzi
yox idi. Həm də şeyx bu təsbehlə şəxsən otuz üç
dəfə “sübhanallah”, otuz üç dəfə “əlhəmdulillah” və otuz üç dəfə “allahu əkbər” deyə zikr
edəndən dərhal sonra ona bağışlamışdı. Çoxları ömür boyu belə bir hədiyyə almağı arzu
edirlər.
Der Tesbih
Der Sheikh trug heute einen Turban aus hellblauem Baumwollstoff. Er saß im Schneidersitz auf
dem Teppichboden, seine Augen überflogen die
Reihen der Gläubigen rechts, hielten kurz inne. Ein
vielstimmiges Lächeln glitt über sein Gesicht, ehe er
mit einer schnellen Bewegung, als wollte er den
entscheidenden Punkt in einem imaginären Spiel
machen, seinen Tesbih vor Wolfgang Janssens Knie
warf. Das aus hundert kleinen, ununterscheidbar
zusammenfallenden Einzelteilen bestehende
Geräusch öffnete einen schmalen Spalt im Fluß der
Zeit, zu kurz, um etwas erkennen zu können.
Wolfgang Janssen schaute nun seinerseits in alle
Richtungen, um sicher zu sein, daß niemand sonst
Anspruch auf die Gebetskette erhob. Eigentlich
konnte es keinen Zweifel geben, daß sie für ihn bestimmt war, doch der Sheikh galt als heiliger Mann,
und diese Kette aus seiner Hand, unmittelbar nachdem er mit ihr dreiunddreißig Subhan Allah, dreiunddreißig Alhamdulillah und dreiunddreißig Allahu
akbar abgezählt hatte, war von unschätzbarem Wert:
Viele warteten ihr Leben lang vergeblich auf solch
ein Geschenk.
Neben Wolfgang Janssen zuckte trotzdem nicht
ein Finger, im Gegenteil: Zwei Männer, beide
Türken, einer mit umgedrehter Schirmmütze, der
65
Volfqanq Yansenin ətrafında isə heç kəs qımıldanmadı. O anda isə, biri çalmalı, digəri isə ispan saqqallı və fəsli olmaqla, iki türk onu
ürəkləndirən bir ifadə ilə baxırdılar. Hətta bir az
da ehtiramla. Sonra Yansen önə əyildi və təsbehi
ehmalca yerdən götürdü. Onun ürəyi çırpınmağa
başladı, ardınca isə ağrılar baş qaldırdı. Bütün bu
fikirlərə baxmayaraq bir-birinin ardınca dənələri
baş barmağı ilə şəhadət barmağının arasında oynatmağa başladı. Gülmək istədi, əzələlərindəki
gərginlik keçib getdi.
Antik xalça kolleksioneri və alverçisi olduğundan islam adətləri ona müəyyən qədər tanış
idi. Ən azından bilirdi ki, təsbehi necə çevirirlər.
Həm də dərk edirdi ki, bu zikrlərin arxasında
onun heç bir şey anlamadığı hikmətlər də var.
Hələ şeyxin dərgahına gəlməzdən çox-çox əvvəl
bir az peşəsi ilə bağlı, bir az da öz marağından
dərviş təkkələri və sufi qardaşlıqları ilə tanış olmuşdu. Həm də bilirdi ki, kitablardan öyrəndiyi
ilə maddi imkanı yaxşı olan bir kolleksionerdən
ən qiymətli Konya xalçalarının alıcısına çevrilə
bilər, amma bundan da bir şey çıxmamışdı.
İlk dəfə iyirmi il öncə İstanbulda olandan bəri
belə bir təsbehinin olmasını arzu eləmişdi. Orda
bu təsbehlər hər küçədə satılırdı, amma o əmin
idi ki, onun kimi imansız bir avropalını, əlində
təsbehlə küçədə görən fundamentalistlərin
qəzəbinə tuş gələcək. Həsrətlə kafelərdə və dükanlarda, meydan və avtovağzallardakı insanlara, onların təsbeh dənələri və barmaq ucları
arasında sonsuzadək nəyisə gözləməyin ağırlığını dağıtmalarına tamaşa edərdi. Cavanlar üçün
təsbeh bir növ oyuncaq kimi idi, onun köməyi ilə
hamıya məlum olan çılğınlıqlarını nizamlamağa
çalışırdılar. Yaşlılarda isə yəqin ki, illərlə formalaşan bir vərdişə dönmüşdü ki, hər bir dənəni çevirərkən bir dua və ya heç olmazsa, bir zikr edirdilər. Belə vaxtlarda Volfqanq Yansen ya bir siqaret yandırar. Ya da barmaqları ilə təsbeh çevirərdi. Bir gün bir təsbehi olursa, əllərinin,
nəhayət ki, rahatlıq tapacağı fikri ona olduqca
cəlbedici görünürdü. Uşaqlıqda sahib olduğu
kilsə təsbehi isə, anlaşılması çətin olan bəzi
səbəblərə görə, nə küçədə istifadəyə yarayırdı, nə
də getdikcə artan laqeydliyini nümayiş elətdirə
bilirdi.
66
andere mit Kinnbart und Fez, schauten ihn ermutigend, vielleicht sogar achtungsvoller an als zuvor, so
daß er sich vorbeugte und den Tesbih behutsam
vom Boden nahm. Sein Herz tat einen Sprung, auf
den von weit her ein Schmerz folgte. Jenseits aller
Gedanken drehte er die Perlen, eine nach der anderen, zwischen Daumen und Zeigefinger. Er
spürte die Vorstufe eines Lachens, die Anspannung
in seinen Muskeln ließ nach.
Als Händler und Sammler antiker Orientteppiche
waren ihm die Riten des Islam einigermaßen vertraut.
Er wußte, wie ein Tesbih üblicherweise benutzt
wurde, und ahnte, daß es dahinter Geheimnisse gab,
von denen er nichts wußte. Lange bevor er in die
Dergah des Sheikhs gekommen war, hatte er sich teils
aus beruflichen Gründen, teils aus persönlichem
Interesse mit DerwischOrden und Sufi-Bruderschaften beschäftigt, wissend, daß man mit dem, was
aus Büchern zu erfahren war, wohl kapitalkräftige
Sammler zum Kauf erstklassiger Konya-Teppiche
bewegen konnte, selbst aber keinen Schritt voran
kam.
Seit er vor über zwanzig Jahren erstmals in
Istanbul gewesen war, hatte er sich eine solche
Gebetskette gewünscht. Dort wurden sie an jeder
Straßenecke verkauft, aber er war überzeugt gewesen, daß ihm Ärger seitens fundamentalistischer
Eiferer drohe, wenn sie ihn, einen ungläubigen
Europäer, mit einem Tesbih in der Hand sahen.
Wehmütig hatte er den Männern in Cafés und
Ladenlokalen, auf Plätzen und Busbahnhöfen zugeschaut, wie sie das ewige Warten auf nichts zwischen Perlen und Fingerkuppen zerrieben. Den
Jüngeren hatte der Tesbih als eine Art Spielzeug gedient, mit dessen Hilfe sie ihre notorische Übererregung in einen entspannten Auftritt verwandelten,
bei den Älteren war vielleicht über Jahrzehnte das
Bewußtsein gewachsen, daß mit jeder Perle ein Gebet
oder zumindest eine Segensformel einherging.
Wolfgang Janssen hatte zu dieser Zeit immer entweder eine Zigarette gehalten oder an seinen
Fingern geknibbelt, und die Vorstellung, daß seine
Hände mit Hilfe eines Tesbih endlich Ruhe fänden,
war ihm überaus anziehend erschienen. Der
Rosenkranz, den er als Kind gehabt hatte, war aus
schwer faßbaren Gründen weder für den Gebrauch
auf der Straße noch zur Demonstration gesteigerter
Lässigkeit tauglich gewesen.
Zum Ende des Nachtgebets erhoben sich nun
alle und stellten sich in einer Reihe an, um dem
Sheikh zu danken, daß er es geleitet und ihr
Bemühen auf dem Weg Gottes durch seine
Segensmacht erhöht hatte. Die taten dies in Form eines orientalischen Handkusses, mit dem auch den
Älteren – Frauen wie Männern – Respekt erwiesen
wurde. Wolfgang Janssen hatte sich drei Wochen
zuvor in Erinnerung an seine früheste Begegnung
mit einem Bischof, dessen Ring von den Frommen
im Dorf damals ebenfalls mit einem Kuß bedacht
worden war, dazu durchgerungen, diese althergebrachten Demutsgeste zu übernehmen, aber der
Sheikh hatte seine Verneigung auf halber Strecke gestoppt und statt dessen einen dreifachen
Wangenkuß mit ihm getauscht.
Weil Wolfgang Janssen vermutete, daß es nicht
angemessen war, den Tesbih zwischen gebrauchten
Papiertaschentüchern,
Schlüsselbund
und
Münzgeld in der Hosentasche zu verstauen, hielt er
ihn fest umklammert, als er vor den Sheikh trat, allerdings in der linken Hand, was vermutlich ebenfalls falsch war. Doch er hatte nun einmal nur zwei
Hände, und die Rechte reichte er jetzt dem Sheikh.
„Und, Wolfgang?“ sagte der Sheikh. „Alles
klar?“
Wolfgang Janssen hatte das dringende
Bedürfnis, ihm den innigsten Dank auszusprechen,
dessen sein grundundankbares Herz fähig war,
aber außer einem zerhackten Brummen, das er im
zunehmend lauten Stimmengewirr selbst kaum
mehr hörte, brachte er nichts heraus.
Er behielt den Tesbih in der Hand. Nur während
des Essens und wenn er Zucker in seinen Tee rührte,
legte er ihn auf den Oberschenkel. Erst spät nachts,
als er nach weiteren, mit jeder Stunde sublimeren
Unterweisungen des Sheikhs die Dergah verließ,
steckte er ihn in die Innentasche seines Sommermantels. Während der Taxifahrt tastete er alle
Augenblicke danach, weil er die Gewißheit, daß der
Tesbih noch da war, unmittelbar nachdem er ihn unter dem Baumwollstoff gespürt hatte, wieder verlor.
Zu Hause angekommen, rollte er seinen liebsten
Timuri-Teppich aus, auf dem er immer saß, wenn er
etwas begreifen wollte, und sah sich die Kette genauer an: Augenscheinlich war sie alt – wahrscheinlich nicht antik, vierzig, fünfzig oder achtzig
Jahre vielleicht. Wobei die gedrechselten Perlen und
das geschnitzte Schlußstück, das die Schnur einige
Zentimeter vor den Enden zusammenfaßte, deutlich
älter zu sein schienen als die Schnur selbst. Perlen
aus hellem und dunklem Holz wechselten sich ab.
Einige von den hellen waren zu dunkel und einige
von den dunklen zu hell, so daß der Rhythmus ein
67
Gecə ibadətindən sonra hamı ayağa qalxdı
və şeyxə minnətdarlıq eləmək üçün bir sıraya
düzüldülər. Çünki şeyx ibadətə rəhbərlik edirdi
və onların allah yolunda çəkdikləri zəhməti öz
duaları ilə alqışlayırdı. Təşəkkür hissini əl öpmək
şəklində bildirirdilər. Şərqdə böyüklərə də, istər
qadın olsun, istər kişi, hörməti belə izhar edirlər.
Yansen üç həftə bundan qabaq keşiş ilə ilk görüşlərindən birini yada salmışdı. O vaxtlar yaşadığı kənddə keşişin də üzüyü allah adamı olduğu üçün eyni qaydada öpülürdü və Yansen də
bu alçaldıcı jesti yerinə yetirməyə birtəhər razı olmuşdu. İndi isə elə azca əyilmişdi ki, Şeyx onu
dayandırdı və bunun əvəzində bir-birinin yanaqlarından üç dəfə öpdülər.
Volfqanq Yansen bilirdi ki, təsbehi şalvarının
cibinə - işlənmiş salfetkaların, açar dəstinin və
dəmir pulların yanına qoymaq yaxşı deyil. Ona
görə də şeyxin qənşərinə çıxanda onu əlində
möhkəm sıxıb durmuşdu, özü də sol əlində, heç
bunun özü də doğru deyildi. Amma neyləsin,
axı iki əli var idi, sağ əlini də şeyxə uzatmışdı.
-Hə Volfqanq - şeyx dedi, - hər şey yaxşıdır?
Volfqanq Yansen istəyirdi ki, ürəyinin dərinliklərindən gələn ən ülvi təşəkkürlərini şeyxə tez
çatdırsın, amma getdikcə artan qarışıqlığın içində
özünün də güclə eşidə bildiyi qırıq-qırıq mızıldanmadan başqa bir səs çıxmadı.
Təsbehi əlində saxlayırdı, təkcə yemək zamanı və ya çayın şəkərini qarışdıranda təsbehi
dizlərinin üstünə qoyurdu. Yalnız gecə yarısı şeyxin davamlı təkidlərindən sonra başqalarının arxasınca dərgahı tərk edəndə təsbehi yazlıq plaşının içəri cibinə qoydu.Taksiyə oturanda ona
zillənmiş bütün baxşıları yenə hiss elədi, çünki
təsbehin hələ də onda olmasını artıq ağlına gətirmirdi, onu pambıq parçanın altından hiss eləsə
də. Evə gəlib çatanda ən sevimli Timuri xalçasını
açıb üstündə oturdu. Nəyisə anlamağa çalışanda
həmişə belə edirdi. Diqqətlə təsbehə baxmağa
başladı. Təsbehin köhnə olması aşkar sezilirdi.
Əlbəttə əntiq əşya deyildi, amma qırx, əlli və ya
altmış illik olardı. Sürtülüb parıldayan dənələr və
təsbeh bağının hər iki ucunu birləşdirən işləməli
cıqqa daha əski görünürdü, nəinki təsbeh bağının
özü. Tünd və açıq rəngli ağacdan olan dənələr
bir-birini əvəz edirdi. Açıq dənələrin bir neçəsi
zamanla qaralmış, qara dənələrin isə bəziləri sürtülüb rəngini itirmişdi. Və bu da ritmlərin bir-birinə qarışması kimi qıcıq yarada bilirdi. Daha
dərin qatlarda yata biləcək struktur quruluşunu
anlaya bilmək üçün gözlərini ora-bura gəzdirdi.
Amma heç bir şey tapmadı. On birinci dənədən
sonra on kiçicik muncuqlu qısa bir bağ gəlirdi.
Onda belə bir təəssürat var idi ki, şeyx əşyaları uzun müddət özündə saxlayan birisi deyil.
Uşaqlıqda gördüyü kimi camaat keşişə hər cür
hədiyyələr gətirirdi, o da onları başqalarına paylayırdı. Şeyx də, az qala hər camaat namazında,
başqa bir təsbeh alırdı, zaman və əbədiyyət
sərhədinin o tayından ona gələn bir hikmət ilə
onları bir müddət istifadə edib daha da dəyərli
edirdi. Bu axşam isə onda çox özəl bir təsbeh
vardı. Bunu da ki, ya evdə Volfqanq Yansen üçün
seçmişdi, ya da spontan olaraq ona vermək qərarına gəlmişdi. Volfqanq Yansenin barmaqları arasından əyri-üyrü axıb gedən təsbeh dənələri türk
həmkarı Oktay Yolçunun İstanbuldakı dükanında gördüyü təsvirləri onun gözləri qarşısında
canlandırırdı. Xalçalarda, kilimlərdə və əlyazmalı miniatür vərəqlərindəki ornamentlər şeyxin
baxışındakı gülüşlə, axşam ona ilk çayı gətirən
qadının gözəlliyi ilə kəsişirdi.
Təsbehin qədimliyi onda belə bir fikir oyatdı
ki, yəqin o əvvəllər daha böyük bir şeyxə və ya
digər yüksək mənsəb sahibinə məxsus olubdur.
Ola bilsin ki, onun təsəvvür etdiyindən də daha
qiymətlidir. Birdən o yan-yana olan iki parlaq
dənəyə çatıb durdu. Onlar nə isə xüsusi və qalıcı
bir narahatlıq vəd edirdi. Volfqanq Yansen bir
daha təsbehin əmələ gətirdiyi dairəyə nəzər saldı.
Üç qara dənənin ardıcıl gəldiyi yerdə dayandı və
diqqətlə baxdı. Belə ikiqat kodun məntiqindən çıxış edərək məcburi ardıcıllığı anlamağa çalışırdı.
Başqa yerlərdə iki yox, üç eyni dənə ardıcıl
gəlirdi. Fərq göz qabağında idi. Həmçinin
müəyyən elədi ki, bu üçlüklər də ortadakı o birilərə nisbətən daha parlaq idi, nəinki kənardakılar. Beləliklə xoşagəlməz bir qeyri-dəqiqlik
nəzərə çarpırdı.
Yansenin rəngi qızardı. Onu tər basdı və saymağa başladı. Əsas dənələr üç dəfə 33 sayında olmalı idi. Bundan əlavə iki ədəd nərgiz çiçəyi formasında ayırıcı dənələr, ucundakı uzun cıqqa və
68
wenig durcheinander geriet und eine unterschwellige Irritation verursachte. Wolfgang Janssens Augen
sprangen hin und her, um Strukturmerkmale zu
entdecken, die auf tieferen Ebenen eine Ordnung bildeten, aber er fand nichts. Hinter der elften Perle
zweigte eine kurze Schnur mit zehn winzigen
Perlchen ab. Den Abschluß bildete jeweils ein kichererbsengroßer Filzbömmel.
Er hatte ohnehin den Eindruck, daß der Sheikh
niemand war, der Dinge dauerhaft besaß. Wie die
Leute in seiner Kindheit dem Pfarrer alle Arten von
Devotionalien gebracht hatten, damit er sie weihte,
erhielt der Sheikh bei nahezu jedem Gemeinschaftsgebet einen anderen Tesbih, damit er ihn durch
seine Benutzung mit jener Segenskraft auflud, die
von jenseits der Grenze zwischen Zeit und Ewigkeit
durch ihn hindurch floß. Heute Abend hatte er allerdings einen eigenen bei sich gehabt, den er entweder bereits zu Hause für Wolfgang Janssen ausgewählt oder ihm spontan zugedacht hatte.
Mit den Perlen, die reichlich ungelenk durch
Wolfgang Janssens Finger glitten, zogen Bilder seines türkischen Kollegen Oktay Yolcu in dessen
Istanbuler Lager an seinem inneren Auge vorbei.
Undurchdringlich klare Ornamente auf Teppichen,
Fliesen, Handschriftenseiten kreuzten sich mit dem
Witz im Blick des Sheikhs, und der Schönheit der
jungen Frau, die ihm zu Beginn des Abends den ersten Tee gebracht hatte.
Angesichts des Alters der Kette kam ihm der
Gedanke, daß sie früher vielleicht einmal dem
Großsheikh oder einer anderen hochstehenden
Persönlichkeit des Ordens gehört hatte und noch
weitaus mächtiger wäre, als er es sich überhaupt
vorstellen konnte. Plötzlich blieb er jedoch an zwei
helleren Perlen unmittelbar nebeneinander hängen. Sie verursachten eine sonderbare und nachhaltige Störung. Wolfgang Janssen schaute wiederum das gesamte Rund der Kette an. Er
untersuchte die Stellen, an denen drei dunkle
Perlen aufeinander folgten, bemühte sich, die aus
der Logik eines binären Codes folgenden
Zwangläufigkeiten zu begreifen: An den anderen
Stellen fanden sich drei und nicht zwei Gleiche nebeneinander. Der Unterschied war entscheidend.
Auch stellte er fest, daß dort die mittlere jeweils
geringfügig heller war, als die äußeren, also lediglich eine Ungenauigkeit vorlag.
Wolfgang Janssen wurde rot, ihm brach der
Schweiß aus und er begann zu zählen: Drei mal
dreiunddreißig Hauptperlen mußten es sein, dazu
69
10 ədəd miniatür dənəciklər - bunların köməyi ilə
zikr edərkən neçə dəfə dövrə vurulması yadda
saxlanırdı. Birinci hissədə 33 dənə, ikincidə isə 32
dənə saydı. Əsəbdən barmaqları titrəyir. Dənələri
bir-bir tutmaqda çətinlik çəkirdi.Tez-tez səhv
edirdi. İkinci hissəni yenidən saymağa başladı.
Bu dəfə 33 oldu. Düppədüz idi. Sonra isə iki parlaq dənə ilə 3-cü hissənin sual dolu sayımı başladı. İlk cəhddə necə oldusa, 31 ədəd çıxdı.
Volfqanq Yansen yenə başdan başladı. Birinci
hissədə 32 çıxardı. Orta hissə 33 oldu. Sonuncu
hissə bu dəfə də 32 oldu. Bəlkə ayırıcıları da saymaq lazımdır deyə düşündü. Belə olanda cəmi 99
dənə eləyir. Növbəti sayımda ilk hissə yenə 33-lə
başa çatdı. İkinci hissə isə əvvəl olduğu kimi eyni
qaldı. Hətta sonrakı sayımlarda da dəyişmədi.
Sonuncu hissə isə heç cür 32-dən o yana keçmirdi ki, keçmirdi. İki ayırıcını da əlavə edəndə
cəmi 100 olurdu. Onları çıxanda isə 98qalırdı.
Bir rəqəmin fərqi burda o birilər qədər
əhəmiyyətli idi. Heç bir halda bu təsbeh allahın
99 ismi-şərifini saymağa yaramırdı. Heç 3 dəfə
33-lük qısa zikr üçün də uyğun deyildi.
Vofqanq Yansen özünü çomaq zərbəsindən
sonra ağır beyin silkələnməsi keçirmiş adam kimi
hiss edirdi. O, açıq- aşkar bir şərq qumarbazının
hiyləsinə tuş gəlmişdi.
Əgər şeyx bu təsbehlə zikr edib dodaqları ilə
zikrin səhv sayda olmağını hiss etməyibsə, o, əsl
ustad ola bilməz. Özü də ki, bu bir rəqəmin şübhəsiz ki, həm mənası, həm də təsiri vardı, olmalı
idi. Başqa bir tərəfdən, bu təsəvvürün əsasında
kainatın allahın iradəsi ilə yaradılması, dünyanın
tam harmoniya ilə qurulması, rəqəmlərin arasındakı əlaqələr və onların mənaları dururdu.
Bu sistemdə 33 heç də xəyali bir yuvarlaq rəqəm
deyildi. Məsələn, 27 və ya 45 kimi, bəlkə də bu
rəqəmləri eşidəndə adamın ağlına heç nə
gəlməzdi. 33 isə kamillik yaşı idi. Buddizmdə 33
işıq elmi var idi. İsa yer üzündə cəmi 33 il yaşamışdı. David 33 il hakimiyyətdə olmuşdu. İslam
dininə görə cənnətdəki möminlər 33 yaşında olmalı idi. 3 dəfə 33 ilə insanın öz yaradanını vəsf
edə biləcəyi bütün adlar sadalanırdı. Üolfqanq
Yansenin zikr etməli olduğu 32 dənə isə
əhəmiyyətsiz və namünasib idi. Həm də bu
nöqtədə dərin bir qarışıqlığa səbəb olurdu.
70
zwei Zwischenglieder in der Form von
Gewürznelken, außerdem das längliche Schlußstück
und die zehn Miniaturperlchen, mit deren Hilfe
man sich die gebeteten Runden merkte. Er zählte
dreiunddreißig Perlen im ersten Abschnitt, zweiunddreißig im zweiten. Vor lauter Nervosität hatten
seine Finger Schwierigkeiten, immer nur eine Perle
zu greifen, es schlichen sich Fehler ein. Er begann
den zweiten Abschnitt von neuem. Diesmal kam er
auf dreiunddreißig – so war es richtig. Es folgte der
fragwürdige dritte Abschnitt mit dem hellen Doppel.
Bei der ersten Zählung enthielt er lediglich einunddreißig Perlen. Wolfgang Janssen begann ganz von
vorn, landete bei zweiunddreißig im ersten Segment,
der Mittelteil blieb bei dreiunddreißig, der letzte
hatte jetzt ebenfalls zweiunddreißig. Er überlegte, ob
man die beiden Zwischenglieder mitzählen mußte?
Dann käme man insgesamt auf neunundneunzig
Perlen. Die nächste Zählung des ersten Teilstücks endete wieder mit dreiunddreißig, das zweite blieb
dabei, und ganz gleich, wie oft er auch nachzählte,
der letzte Abschnitt gelangte nicht über zweiunddreißig Perlen hinaus. Rechnete man die beiden
Zwischenglieder hinzu, erhielt man in der Summe
einhundert, ohne sie achtundneunzig. Eins stimmte
so wenig wie das andere. Weder auf diese noch auf
jene Weise ließ sich der Tesbih zur Anrufung der
neunundneunzig heiligen Namen Gottes benutzen.
Für die drei mal dreiunddreißig Kurzgebete eignete
er sich ebenfalls nicht.
Wolfgang Janssen fühlte sich wie jemand, der
nach einem Keulenschlag auf den Kopf mit einer
schweren Gehirnerschütterung aufwachte. Offensichtlich war er wiederum einem orientalischen
Taschenspielertrick aufgesessen. Wenn der Sheikh
die Kette gebetet hatte, ohne zu merken, daß ihm die
falsche Anzahl der Formeln über die Lippen gekommen war, eine Zahl, die ohne Zweifel Sinn und
Wirksamkeit hatte – haben mußte –, konnte er kaum
ein echter Meister sein. Unter anderem basierte die
Vorstellung des aus göttlichem Geist geordneten
Universums, des Aufbaus der Welten in vollkommener Harmonie, auf Zahlenverhältnissen und deren Bedeutung. In diesem System war die
Dreiunddreißig nicht irgendeine nachrangige Zahl,
wie die siebenundzwanzig oder die fünfundvierzig,
bei denen es vielleicht nicht genau darauf angekommen wäre: Dreiunddreißig war die Zahl der
Vollendung. Es gab dreiunddreißig buddhistische
Lichtwesen, Jesus hatte dreiunddreißig Jahre auf
Erden verbracht, David dreiunddreißig Jahre lang
regiert, dreiunddreißig war das vollkommene Alter
der Seligen im islamischen Paradies. Die dreifache
Dreiunddreißig umfaßte alle Namen, die der
Mensch seinem Schöpfer zurufen konnte. Die
Zweiunddreißig, mit der Wolfgang Janssen es hier
statt dessen zu tun hatte, mochte für sich genommen weder bedeutungslos noch ungünstig sein,
doch an dieser Stelle führte sie zu einem abgrundtiefen Durcheinander. Der Tesbih verursachte
falsche Gebetseinheiten. Bestenfalls blieb der Fehler
ohne Wirkung, womöglich brachte der Gebrauch
der Kette sogar mehr Schaden als Nutzen.
Wolfgang Janssen fühlte eine tiefe Traurigkeit in
sich aufsteigen. Bis vor wenigen Minuten hatte er
geglaubt, daß mit dem Sheikh erstmals ein Mensch
in sein Leben getreten war, der nicht theologische
Meinungen oder fromme Sprechblasen von sich
gab, sondern das uralte Wissen um die Kräfte und
Zusammenhänge des Sichtbaren wie des Unsichtbaren in sich trug. Der Sheikh war ihm in allem als
Verkörperung dessen erschienen, was er sich unter
einem wahrhaftigen Sufi-Meister vorgestellt hatte.
Auf die Enttäuschung, daß er einem Scharlatan
aufgesessen war, folgte Wut. Es fehlte nicht viel,
und er hätte den Tesbih zerrissen und in den Müll
geworfen. Irgendeine Lähmung hinderte ihn. Statt
dessen breitete sich eine dumpfe Beklemmung in
seiner Brust aus, ein Kloß schnürte ihm die Kehle zu.
Er saß zusammengesunken auf dem Teppich, in
seinem Kopf herrschte Nebel, während draußen
die Sonne aufging. Als er sich Schlafen legte, war es
halb fünf.
Vier Stunden später erwachte er ungewöhnlich
gut gelaunt. Dann fiel ihm der Tesbih wieder ein,
und seine Stimmung verfinsterte sich. Noch bevor er
Kaffee kochte, zählte er in trotziger Verzweiflung
oder verzweifeltem Trotz die Perlen herauf und herunter, jedes Mal mit demselben niederschmetternden Ergebnis: Das letzte Segment bestand aus zweiunddreißig statt dreiunddreißig Holzperlen, die
gesamte Kette dementsprechend aus achtundneunzig statt aus neunundneunzig. Es gab verschiedene
Möglichkeiten: Er konnte zum Sheikh gehen und ihn
fragen, was das zu bedeuten habe? – Nein, das
konnte er nicht, ausgeschlossen. Wenn er den Tesbih
nicht vernichten wollte, wäre es das einfachste, ihn
in eine verschließbare Schublade des Sekretärs zu legen, den Schlüssel abzuziehen und in den Kanal zu
werfen. Theoretisch könnte er den Tesbih natürlich
auch benutzen, er müßte nur immer, wenn er an das
dritte Teilstück käme, in Gedanken und mit einem
71
Təsbeh yanlış dualara və zikrlərə gətirib çıxarardı. Heç olmazsa, bu səhvin təsiri olmayaydı,
çünki belə bir təsbehin istifadəsi xeyirdən çox ziyan gətirərdi
İçində baş qaldıran dərin bir təəssüf hissi onu
rahat buraxmırdı. Bir neçə dəqiqə əvvələ qədər o
inanırdı ki, şeyxin simasında onun həyatına elə
bir insan daxil olmuşdur ki, özünün dini düşüncələrini və ağır söhbətlərini yeritməzdi, əksinə
gözəgörünən dünya ilə gözəgörünməyən ilahinin
qüdrəti və əlaqələri haqqında qədim bilgilərə
malik idi. Şeyx onun təsəvvüründə gerçək bir
sufi ustadının canlı obrazı idi.
Bir şarlatana rast gəldi deyə pərt olmuşdu,
sonra bu pərtlik qəzəbə çevrildi. Bir az da keçsə
idi, təsbehi qırıb zibil qutusuna atardı. Amma
sanki birdən qıc oldu, sinəsində küt bir ağrı baş
qaldırdı, boğazı qəhərdən tutuldu. Bürüşüb xalçanın üzərinə oturdu. Bayırda artıq günəş çıxırdı, onun beynindəki duman isə hələ dağılmamaışdı. Yatağa uzananda artıq beşin yarısı
idi.
Dörd saat sonra ona xas olmayan yaxşı
əhvali-ruhiyyə ilə oyandı. Yenə təsbeh yadına
düşdü və kefi pozuldu. Qəhvə hazırlamazdan
öncə inadkar bir şübhə ilə, ya da şübhə dolu bir
inadla dənələri bir də aşağı-yuxarı saymağa başladı. Hər dəfə də onu məyus edən həmin say ortaya çıxırdı: Son seqment 33 əvəzinə 32 ədəd
idi, buna uyğun olaraq da təsbehin toplam
dənələri 99 əvəzinə 98 idi. İndi onun bir neçə
yolu var idi: Şeyxin yanına gedib bunun nə
demək olduğunu soruşa bilərdi. Yox, yox bunu
edə bilməzdi. Qətiyyən. Əgər təsbehi yox
eləmək istəmirdisə, ən asanı onu yazı masasının
bir gözünə qoyub açarla bağlamaq və açarı çıxarıb kanala atmaq idi. Nəzəri olaraq təsbehi
istifadə də edə bilərdi, yalnız üçüncü hissəyə çatanda olmayan dənənin əvəzinə də zikr eləməli,
ya da eyni dənəni iki dəfə çevirməli idi. Bunu
təsəvvür etmək belə ona xoş deyildi. Məsələn
buddist dua barabanlarında (Tibet buddistlərində içində dualar olan və oxun ətrafında fırlanan barabanlar, məqsəd dua edərkən ruhi və
fiziki hərəkətlərin harmoniyasına nail olmaqdır) normal sayılan avtomatik ibadət də burda
istisna olunurdu. Nəhayət ağlına gəldi ki, bəlkə
onun tanışlarının içində kimsə bu məsələdə
kömək edə bilər.
Bir daha dənələri barmaqları arasında çevirməyə başladı. Səfeh bir gülmək tutdu onu.
Əməlli-başlı gülürdü. Bu gülüş divarlara dəyib
çılik-çilik oldu və Volfqanq Yansen dünən gecə
olduğu kimi qəmə batdı. Qəhər içində boğulurdu. Yeni bir qəzəb dalğası onu ağuşuna almasın deyə, ayağa qalxdı, telefonu götürüb rəfiqəsi
Cəmiləyə zəng elədi. Cəmilə İslam İncəsənəti
muzeyində sənət tarixi və xalçaçılıq üzrə
mütəxəssis idi, yarı alman - yarı türk idi. Onun
ailəsində islama əsasən elmi tərəfdən yanaşma
hakim idi. O, dini məsələlərdə həm dərin biliklərə malik idi, həm də öz mövqeyini müdafiə
edə bilirdi. Əlbəttə ki, Cəmilə bir təsbehin nəyə
yaradığını və onu alimənsəb bir şeyxin öz
əlindən almağın nə demək olduğunu bilirdi.
Əvvəlcə o başa düşə bilmirdi ki, adam bir çatışmayan dənəcikdən ötrü şeyxin ruhani
mərtəbəsinə həqiqətən şəkk edə bilər.
-Bəzək əşyalarının hissələri satılan hər hansı
bir dükana get. Özün düzəltmək üçün. Orda
mütləq eynilə bunun kimi dənəciklər taparsan.
-Amma mən təsbehin ipini kəsib ayırmadan
çatışmayan dənəni necə əlavə edə bilərəm?”
-Bunun ciddi bir problem ola biləcəyini düşünmürəm. Nə fiziki, nə də ruhi tərəfdən. Mən o
qədər təsbeh dənələrini ipə yığıb bağlamışam ki.
Bir az diqqət tələb edən işdir, ancaq mən əminəm
ki, bunu edə bilərsən. Əgər dənələrin sayını
itirmək istəmirsənsə, indiki ardıcıllığı necə var elə
də saxlamalısan.
-Bilmirəm.
-İstənilən halda sən onu 32 dənə saxlaya
bilməzsən, bu halda sən şeytanın mətbəxinə
düşərsən.
-Elə mən də bunu fikirləşirdim.
-Ürəkli ol, yeni dənələr al və təsbehi yenidən
düzəlt. Axı sən elə fikirləşirsən ki, təsbehin ipi
dənələrdən təzədir. Allah eşqinə, dükandan 20
dənə al, onların ki, qiyməti heç nədir. İçindən birini səliqə ilə çatışmayan yerə əlavə edə bilərsən,
sadəcə bir damcı yapışqanla.
Vofqanq Yansen dizlərinin birdən boşaldığını
və elə o anda yerə oturmalı olduğunu hiss etdi:
-Bilirəm...
72
Doppelgriff die fehlende Perle ersetzen. Allein die
Vorstellung verursachte ihm Übelkeit, und ein automatisierter Gebrauch, wie er zum Beispiel bei
buddhistischen Gebetsmühlen üblich war, wäre ausgeschlossen. Schließlich überlegte er, ob es in seinem
Bekanntenkreis jemanden gab, der ihm einen Ersatz
drechseln konnte?
Erneut ließ er die Perlen durch seine Finger gleiten. Ein absurdes Lachen stieg in ihm auf. Er lachte
tatsächlich. Das Lachen wurde von den Wänden
zurückgeworfen, und Wolfgang Janssen fiel in die
Traurigkeit der vergangenen Nacht. Für eine Weile
trieb er in ihrem Fahrwasser dahin. Ehe die nächste
Welle Zorn heranbrandete, stand er auf, ging zum
Telephon und rief seine Freundin Cemile an, die als
Kunsthistorikerin und Teppichspezialistin am
Museum für Islamische Kunst arbeitete. Cemile
entstammte einer deutsch-türkischen Familie, in
der die Beschäftigung mit dem Islam hauptsächlich
wissenschaftlicher Natur gewesen war, so daß sie in
religiösen Fragen einerseits weitreichende
Kenntnisse, andererseits aber ihren Verstand beisammen hatte. Natürlich wußte sie, wozu ein Tesbih
gut war, und auch, was es bedeutete, ihn aus der
Hand eines hochrangigen Sheikhs zu bekommen.
Zunächst einmal war sie nicht der Ansicht, daß
man wegen einer fehlenden Perle ernsthaft an der
geistigen Kraft des Sheikhs zweifeln müsse.
„Geh doch in einen dieser Läden, wo es
Utensilien für Modeschmuck zum selber Basteln
gibt“, sagte sie. „Da findest du bestimmt eine
Holzperle, die genauso aussieht, wie die, die dir
fehlt.“
„Aber wie soll ich sie auf den Faden bekommen,
ohne das Ding zu zerschneiden.“
„Ich denke nicht, daß das ein Problem sein wird
– weder handwerklich noch spirituell. Ich habe
schon eine ganze Reihe Tesbihs aufgefädelt. Es ist
Fummelei, aber ich glaube, du schaffst das. Wenn
du auf Nummer sicher gehen willst, behältst du
einfach genau die Reihenfolge bei, die die Perlen
jetzt haben.“
„Ich weiß nicht…“
„Du kannst es jedenfalls nicht bei zweiunddreißig belassen. Damit kommst du in Teufels
Küche.“
„Das dachte ich mir…“
„Sei mutig, besorg dir eine Ersatzperle und fädele den Tesbih neu auf. Du hattest doch sowieso
den Eindruck, daß die Schnur jünger ist als der
Rest. Ansonsten kauf in Gottes Namen zwanzig
Perlen, die kosten ja nichts, und versuche, eine von
ihnen so sauber zu spalten, daß du sie an der entsprechenden Stelle einsetzen kannst – einfach mit einem Tröpfchen Leim…“
Wolfgang Janssen spürte, wie seine Knie weich
wurden und daßer sich hinsetzen mußte, jetzt sofort,
hier auf den Boden: „Ich weiß…“
„Einfach mit einem kleinen Beitel, oder du
nimmst ein scharfes Küchenmesser.“
Er saß jetzt, hatte trotzdem das Gefühl wegzukippen: „Ist klar“, sagte er. „Ich habe schon verstanden. Mir fällt nur gerade… Jetzt, wo du diesen
Vorschlag machst, fällt mir ein… Das ist über dreißig
Jahre her, und so etwas kann man zwischenzeitlich
auch vergessen – jedenfalls der Rosenkranz, den ich
von meiner Patentante zur Erstkommunion geschenkt bekommen habe, und mit dem ich als
Kind… Also dieser Rosenkranz, hat irgendwann in
meiner Hosentasche einen Schlag abbekommen,
und dabei muß eine Perle zerbrochen sein, in vier
Stücke, von denen ich aber nur drei wiedergefunden
habe, das letzte fehlte. Als ich versucht habe, sie zusammenzuleimen – da war ich vielleicht zehn oder
elf – paßten sie natürlich nicht, und alles wurde immer schlimmer, ganz furchtbar schlimm, weil ich die
Nachbarperlen und auch die Schnur mit Leim versaut habe, ohne daß die Perle gehalten hätte…“
„Dann hast du es ja schon mal gemacht und
weißt zumindest, wie es nicht geht.“
Als Wolfgang Janssen aufgelegt hatte, dachte
er, daß er weder eine Perle spalten und einsetzen,
noch den Tesbih auseinandernehmen und neu auffädeln würde. Andererseits schien es ihm angesichts des Nachdrucks, mit dem Cemile auf einem
vollständigen Perlensatz bestanden hatte, und wegen der Ordnung der Welten aus Geist und Form
unmöglich, nichts zu tun. Er begann, den alten
Rosenkranz zu suchen, schon um sicher zu sein, daß
er die Geschichte nicht geträumt hatte, und um zu
nachzusehen, in welchem Zustand er war, wenn er
ihn überhaupt noch hatte. Es gab eine Reihe
Vergangenheitskisten und -fächer in der Wohnung,
wo der den Rosenkranz liegen konnte, sie quollen
über vor Kleinkram in jeder Gestalt, mit und ohne
Wert. Nachdem er zwei Stunden lang alles durchwühlt hatte, steckte er auf. Immerhin war er bei
seiner Suche auf den Schmerz gestoßen, den er damals angesichts der zerbrochenen Perle empfunden
hatte. Noch als Erinnerung war er ins Unerträgliche
gewachsen.
73
– Kiçik bir iskənə ilə, ya da iti bir mətbəx bıçağı götür!
Dərhal oturdu, həmsöhbətini tez başından
eləmək istədi:
– Aydındır - dedi, - artıq başa düşürəm. İndi
yadıma düşür. İndi sən bu təklifi edəndə yadıma
düşdü ki...Bu hadisədən 30 il keçir, bunca zaman
keçəndən sonra bunu xatırlamaq da çətindir. Hər
halda ilk kommuniyona (katolik kilsəsində uşaqların icması, 7-10 yaşında uşaqlar qəbul olunur)
daxil olanda öz xaç xalamdan hədiyyə aldığım
təsbeh və uşaqlıqda... Hə, bu təsbeh şalvarımın
cibində harasa dəymişdi və dənələrdən biri sınmışdı. Dörd yerə parçalanmışdı, ondan üçünü
tapa bildim, dördüncüsü isə yox idi. Onları yenidən yapışdırmaq istəyəndə heç nə alınmadı, o
vaxtlar mənim on və ya on bir yaşım ancaq
olardı, hər şey getdikcə daha bərbad oldu.
Dəhşətli dərəcədə bərbad. Çünki mən qırıq
dənəni düzəltmədən işə girişib təsbehin ipini və
o biri dənələri də yapışqana batırmışdım.
-Onda sən bunu bir dəfə eləmisən və ən azından bilirsən ki, nəyi eləmək olmaz.
Volfqanq bir az götür-qoy edəndən sonra
qərara gəldi ki, nə təsbehi qırıb yenidən ipə yığacaq, nə də çatışmayan dənəni əlavə edəcək. Başqa
bir tərəfdən isə, Cəmilə ilə dənələri tamamlamaq
haqqındakı söhbətdən sonra, həm də maddi və
mənəvi dünyalar arasındakı nizama görə onda
belə bir təəssürat yarandı ki, nə isə eləməlidir.
Köhnə təsbehi axtarmağa başladı, bu olayı uydurmadığına əmin olmaq istəyirdi. Və əgər həmin
təsbeh hələ də qalırsa, onun hansı vəziyyətdə olmasını görmək istədi. Mənzilində köhnə əşyaların
yığıldığı çoxlu qutu və siyirmələr var idi. Hər birində müxtəlif formalarda min cür xırda-xuruş,
dəyərli-dəyərsiz şeylər. Təsbeh də bunların içində
ola bilərdi. İki saaat sərasər hər yeri axtardıqdan
sonra dayandı. Hələ əşyaların içində eşələnəndə
içindən bir ağrı baş qaldırdı. Bu ağrını uşaq vaxtı
qırılmış dənəciyin parçasını tapmayanda da hiss
eləmişdi. Xatirəsi belə dözülməz idi bu ağrının.
Uşaqlıqdan hər cür zədələnmiş, cızılmış, natamam əşyalara nifrət edərdi. Belə şeylər onu
özündən çıxarardı, onları dərhal atardı, əgər
işləsələr belə. O vaxtlar hiss elədiyi nifrət sonradan onun təbiətində öz mənfi təsirini buraxmışdı,
böyüdükdən sonra isə heç nəyi dəyişmək gücündə deyildi. Mükəmməllik axtarışı onun xarakterinin əsas əlamətinə çevrilmişdi.
Əvvəlcə Volfqanq Yansen belə bir ehtimal üzərində düşünməyə başladı ki, şeyxin təsbehin
dənələrini saymaması və ya yanlış sayması mümkün deyil. Ola bilsin ki, şeyx natamam təsbehlə
ona nə isə bir tapşırıq verir. Zen-müəllimlərinin
tələbələrinə verdikləri gülməli və kompleks həll
tələb edən tapmacalar kimi. Bunun nəticəsində
tələbələr ya dişlərini qıcayıb dururdular, ya da
yeni bir özünüdərk mərhələsinə qədəm qoyurdular. Veriləcək cavab isə hamının bildiyi bir
həqiqət olmurdu adətən. Onu tapmaq üçün qorxubilməz olmalı, ürəyinin sözünə qulaq asmalı
idin. Elə Volfqanq Yansen özündə belə bir
qətiyyət hiss eləmişdi ki, əlində təsbeh yazı masasına tərəf addımladı. Mənzildəki ən iti qayçı
masanın üstündə idi. Bu dəmdə şeyxin surətini
qarşısında gördü. Şeyxin bir həftə əvvəl verdiyi
məsləhət yenə yadına düşdü: “əsl xoşbəxtliyin və
daxili hüzurun açarı heç də insanın arzu elədiyi
şeylərin dalınca qaçmağında deyil, əksinə əldə
olan şeylərə görə şükr eləməyindədir. İnsanın
qismətində omayan şeyin arxasıyca qaçması
mənasızdır. Bunu onsuz da əldə etməyəcəksən.”
Sonra şeyx Osmanlı imperiyasının zamanından məşhur bir əhvalat danışmışdı. O vaxtlar sultan öz təbəələrinin həyatı və dolanışığı haqqında
səhih məlumat almaq üçün tez-tez təğyiri-libas
olub şəhəri dolanarmış. Belə səfərlərin birində o
bir çayxanaya girir. Orda hamının zarafat elədiyi
yaşlı bir çayçı görür, sultanın ona yazığı gəlir. O,
qərara gəlir ki, çayçıya həyatını dəyişməyə kömək
etsin. Xidmətçilərinə tapşırır ki, qırx gün boyu
hər sabah şahın çörəkçisində bişirilmiş ən yaxşı
paxlavadan aparıb ona versinlər. Hər diliminin
içinə də bir altın qoysunlar. Adını vermək
istəməyən xeyirxah bir adamdan belə bir hədiyyə
almasına çayçı çox sevindi. Axşam paxlavasını
evinə aparıb ailəsi ilə yeyə biləcəkdi. Amma yolda
fikirləşdi ki, paxlava yeyilib qurtarar və ondan heç
bir xeyir qalmaz. Əgər onu çıxarıb satsa, heç olmazsa, bu pulla evinə lazım olan bəzi şeyləri ala
biləcək. Camaatın gur olduğu bir yerə gəlib ucadan müştəri çağırmağa başladı. Az keçmədi ki,
qonşu dükandan bir tacir gəldi və baxıb gördü ki,
74
Seit Kindertagen haßte er alles Beschädigte,
Angekratzte, Unvollständige. Es machte ihn rasend,
er warf es weg, selbst wenn es noch funktionierte.
Der Haß, den er dabei empfand, ließ einen üblen
Nachgeschmack zurück, und doch war er außerstande etwas daran zu ändern. Vollkommenheitszwang war ein Grundbestandteil seines Charakters.
Erstmals dachte Wolfgang Janssen an die Möglichkeit, daß der Sheikh sich nicht verzählt haben
könnte. Vielleicht hatte er ihm mit dem unvollständigen Tesbih eine Aufgabe gestellt, ebenso lächerlich
und komplex, wie die Rätselsprüche, die ZenMeister ihren Schülern zur Lösung auferlegten, damit sie sich an ihnen entweder die Zähne ausbissen
oder auf eine andere Erkenntnisstufe gelangten. Die
Antwort, die gefunden werden mußte, war nie allgemeingültig, hing jedoch immer mit Furchtlosigkeit
und Herz zusammen. Gerade als Wolfgang Janssen
genau diese Art Entschlußkraft spürte und mit dem
Tesbih in der Hand Richtung Schreibtisch marschierte, wo sich die schärfste Schere der Wohnung
befand, sah er den Blick des Sheikhs vor sich. Ihm fiel
die Unterweisung wieder ein, die er in der Woche
zuvor gegeben hatte: Der Schlüssel zu wahrem
Frieden und innerer Ruhe liege nicht etwa darin, sich
zu beschaffen, was man sich wünsche, sondern
dankbar für das zu sein, was man bekomme. Etwas,
das einem nicht bestimmt sei, werde man ohnehin
nie erhalten, insofern sei es sinnlos, ihm nachzulaufen. Dann hatte der Sheikh eine berühmte Geschichte
aus der Zeit des osmanischen Reiches erzählt: Der
Sultan pflegte damals regelmäßig verkleidet durch
die Stadt zu streifen, um sich ein unverfälschtes Bild
vom Leben seiner Untertanen zu machen. Auf einem
dieser Gänge besuchte er ein Teehaus. Dort bediente
ein alter Kellner, der von allen mit mildem Spott behandelt wurde, so daß den Sultan Mitgefühl ergriff.
Er beschloß, dem Schicksal auf die Sprünge zu helfen, und wies seine Diener an, dem Kellner vierzig
Tage lang jeden Morgen ein Blech der allerbesten
Baklawa aus der Hofbäckerei bringen zu lassen, und
unter jedem Stück sollte eine Goldmünze versteckt
sein. Der Kellner freute sich, als er die Baklawa erhielt, im Namen eines Wohlmeinenden, der unerkannt bleiben wolle. Am Abend würde er sie mit seiner Familie teilen. Doch auf dem Heimweg dachte
er, daß die Baklawa, wäre sie erst gegessen, einfach
weg sei, ohne etwas von Nutzen zurück zu lassen.
Wenn er sie allerdings verkaufte, konnte er von dem
Erlös einige notwendige Dinge für den Haushalt
beschaffen. Er stellte sich also an einen belebten Platz
und pries lauthals seine Baklawa an. Schon nach
kurzer Zeit kam ein Kaufmann aus der
Nachbarschaft, der sah, daß es wahrhaft fürstliches
Gebäck war, das der Mann anbot, und kaufte das
ganze Blech. Zu Hause stieß er schon beim ersten
Bissen auf das Gold, dessen Wert den Preis, den er
bezahlt hatte, um das Tausendfache überstieg. Er
dachte sich, daß der Mann offenbar nicht wußte,
was er verkaufte, und als er am nächsten Tag wiederum die Stimme des Kellners hörte, stürzte er hinaus auf die Straße und rief: „Mein Herr, Eure
Baklawa ist so köstlich, daß meine Familie gar nicht
genug davon bekommen kann. Laßt mich künftig
Euer alleiniger Abnehmer sein.“
Nach Ablauf der vierzig Tage wollte der Sultan
schauen, wie sich das Leben des Kellners durch das
Geschenk verbessert hatte. Er stattete ihm einen
Besuch ab, diesmal mit Gefolge und in seiner ganzen
Pracht: „Ich war es, der dir die Baklawa hat schicken
lassen“, sagte er. „Wie ist es dir seitdem ergangen?“
Der Kellner antwortete: „Oh Herr, ich ahnte ja
nicht, daß sie Euer Geschenk war, und so habe ich
sie verkauft und von dem Geld Dinge erworben, die
meine Familie dringend brauchte.“
Um den armen Mann nicht in Verzweiflung zu
stürzen, verschwieg der Sultan die Münzen, die er
hatte verstecken lassen. Statt dessen nahm er ihn mit
in den Palast. Er führte ihn in die Schatzkammer, wo
Berge von Gold und Edelsteinen aufgehäuft lagen,
gab ihm eine Schaufel in die Hand und sagte: „Stoß
sie beherzt hinein, und das, was darauf sein wird,
soll dir gehören.“ Vor lauter Aufregung nahm der
Alte die Schaufel jedoch verkehrt herum, so daß
nur eine einzige Münze auf ihr liegen blieb, und
weil er am ganzen Leib zitterte, fiel auch die noch
hinunter. Der Sultan konnte kaum glauben, was er
sah, und er sagte zu seinen Hofleuten: „Bringt ihn
auf meine privaten Ländereien. Laßt ihn einen Stein
werfen, so weit er nur kann, und alles Land, über
das der Stein fliegt, wird fortan ihm gehören.“
Als sie aber dort angekommen waren, suchte
der alte Kellner sich einen mächtigen Felsbrocken,
denn er fühlte sich stark wie in jungen Jahren. Auch
fand er, daß nur ein Stück Fels dieser Aufgabe würdig sei. Er hob ihn mit also größter Mühe vom
Boden auf und gerade als er ihn über den Kopf gestemmt hatte, versagten seine Kräfte, der Stein
rutschte ihm aus den Händen und zertrümmerte
ihm den Schädel.
75
kişinin satdığı paxlava həqiqətən sultan
mətbəxindəndir. Paxlavanın hamısını alıb getdi.
Evdə ilk dişləmədə qızıl sikkəyə rast gəlid. Bu altın onun ödədiyi puldan min dəfə daha dəyərli
idi. O saat anladı ki, çayçı heç satdığı malın
fərqində deyil. Sonrakı gün yenə çayçının səsini
eşidən kimi küçəyə çıxıb onu çağırdı: “Ağa, sənin
paxlavaların o qədər dadlıdır ki, mənim külfətim
bundan heç doymadı. İcazə ver, bundan sonra
sənin bütün paxlavanın tək alıcısı mən olum.”
Qırx gün tamam olandan sonra sultan onun
hədiyyəsi ilə çayçının həyatının necə dəyişdiyini
görmək istədi. Bu dəfə bütün əyanları və cahcəlalı ilə ona baş çəkdi. “Sənə paxlava göndərən
adam mən idim”, - dedi, de görüm indi işlərin
necədir?”
Çayçı cavab verdi: “Sultanım, mən heç bilməmişdim, bu sizin hədiyyənizdir, bu səbəbdən
də paxlavaların hamısını satıb evimə lazım olan
şeylər almışam.”
Kasıb çayçı peşimançılıq çəkməsin deyə şah
paxlavanın içinə qoydurduğu altunlardan heç
nə demədi. Əvəzində isə onu özü ilə saraya
apardı. Qızıl və ləl-cəvahiratın dağ kimi yığıldığı xəzinəsinə salıb əlinə bir sini verdi və dedi:
“Sinini var gücünlə daş-qaşın içinə sal, nə qədər
altın yığa bilsən hamısı sənindir.”
Həyəcandan dizləri əsən qoca sinini tərs
üzünə tutub qalağın içinə itələdi, çıxaranda üstündə yalnız bir altın var idi. Çayçı elə titrəyirdi
ki, o tək altın da sinidən yerə düşdü.
Sultan gördüklərinə inana bilmirdi, üzünü
əyanlarına tutub dedi: Onu mənim torpaq mülklərimə aparın, yerdən bir daş götürüb bacardığı
qədər uzağa atsın, daşın düşdüyü yerə qədər
ətrafdakı bütün torpaqları dərhal ona verin.
Onlar gəlib sultanın mülkünə çatanda qoca
çayçı böyük bir qaya parçasından yapışdı. O,
özünü cavanlığındakı kimi güclü hiss edirdi.
Həm də fikirləşirdi ki, belə bir tapşırıq üçün yalnız qaya parçası münasibdir. Əzab-əziyyətlə qaya
parçasını yerdən götürüb birtəhər başının üstünə
qaldırdı. Elə bu vaxt gərilmiş qolları heydən
düşdü və ağır daş əllərinin arasından çıxıb qocanın başını xıncım-xıncım elədi.
Volfqanq Yansen yazı masasına yaxınlaşdı, qayçıya baxıb başını yellədi: Əgər o elə indicə təsbehi
kəsib çatışmayan dənəciyi əlavə edərsə, sultanın
göndərdiyi paxlavanı satıb ailəsinə lazım olan şeyləri alan qoca çayçıdan heç fərqi olmaz. Yeganə
fərq o idi ki, çayçı paxlavanı kimin göndərdiyini
bilmirdi. Və əgər günlərin bir günü şeyx ondan
“təsbeh necə oldu?” - deyə soruşardısa, Volfqanq
Yansen cavab verməli idi. Onda o necə deyəcəkdi
ki, sənin təsbehinin bir qüsuru vardı və mən onu
istifadə etməzdən qabaq düzəltməli idim.
Bu təkcə etimadsızlıq və hörmətsizlik əlaməti
deyil, həm də açıq-aşkar çox səfeh bir davranış
olardı, çünki şeyxin bu təsbeh məsələsini məhz ona
bir işarə kimi nəzərdə tutduğuna güman çox idi.
Elə bu məqamda Volfqanq Yansenin heç
şübhəsi qalmadı ki, şeyx onun ürəyinin və keçmişinin çox dərin qatlarına nüfuz etmişdir. Onun
özü isə bunları ya unutmuşdu, ya da heç aça
bilməmişdi. Dərin ehtiram və qorxu arasında
var-gəl edərkən heç şübhəsi qalmadı ki, eynilə
doğulduğu kənddə qoca qarıların ona öyrətdiyi
kimi, gülünc və zərərli batil inanclara yenidən
qayıtmaqdadır. Onların hər bir hal üçün öz qoruyucu ilahları vardı: boğazlarına gedən balıq
qılçıqlarından boğulmaqdan müqəddəs Blazius
qoruyurdu, itirilmiş diş protezlərini və pul kisələrini müqəddəs Antoniusa dua edərək tapırdılar. Onlar belə fövqəltəbii güclərin möcüzəsinə
inanırdılar. Əgər bunların heç biri kara gəlmirdisə, Lurd ilahəsini (Cənub-qərbi Fransada,
İtaliya ilə sərhəddə yerləşir. İlk dəfə 1858-ci ildə
müqəddəs Məryəmin burada görülməsi haqqında söz-söhbət yayılandan sonra ziyarətgaha
çevrilmişdir) və ya Fatimanı ziyarətə gedərdilər
və ordakı müqəddəs bulaqlardan su içirdilər.
Şübhəsiz ki, Volfqanq Yansen də, bu məqamda
bütlərə tapınan birinə çevrilirdi. Əgər belə idisə,
onda şeyx özünün az qala “ilahi” qüdrətinə
Volfqanq Yansenin şişirdilmiş inamını qüsurlu
təsbeh ilə yenidən doğru yola qaytarmışdı. Həm
də ən müdrik bir üsulla. Bu halda yeganə doğru
cavab heç nədən çəkinmədən təsbehi kəsib tamamlamaq, onu kainatın hissələri və onların
arasındakı nizamlı münasibətlərə uyğun bir
şəkildə istifadə etmək və verdiyi dərs üçün şeyxə
təşəkkür etmək idi. Yaddaşını daha da eşələdikcə köhnə təsbehi yadına düşdü, bütün bunlar isə bir növ çoxqatlı bir təlimata və şeyxin hü76
Wolfgang Janssen stand vor seinem Schreibtisch,
sah die Schere an und schüttelte der Kopf: Wenn er
den Tesbih jetzt aufschnitt, vervollständigte und
wieder zusammenbaute, handelte er nicht anders
als der alte Kellner, der die Baklawa verkauft hatte,
um mit dem Geld etwas Nützliches für den
Haushalt anzuschaffen. Im Unterschied zu dem
Kellner jedoch, der nicht gewußt hatte, vom wem
die Baklawa gekommen war, konnte Wolfgang
Janssen sich nicht auf seine Ahnungslosigkeit berufen, wenn der Sheikh eines Tages fragte, wie es
ihm mit dem Tesbih ergangen sei. Er müßte dann sagen: „Dein Tesbih, Sheikh, hatte leider einen Fehler,
ich habe ihn erst reparieren müssen, ehe ich ihn benutzen konnte.“
Das wäre nicht nur ein Zeichen von Mißtrauen
und Respektlosigkeit, sondern wahrscheinlich eine
grenzenlose Dummheit, denn viel sprach dafür,
daß der Sheikh genau dieses TesbihFragment für
ihn vorgesehen hatte.
In diesem Moment bestand für Wolfgang
Janssen kein Zweifel, daß der Sheikh in
Tiefenschichten seines Herzens und seiner
Vergangenheit vordrang, die ihm selbst verborgen
oder entfallen waren. Doch während er zwischen
Ehrfurcht und Schrecken schwankte, schlich sich
der Verdacht ein, daß er auf dem besten Weg war, in
einen ähnlich lächerlichen und gefährlichen
Aberglauben zurückzufallen, wie ihn die alten
Frauen seines Dorfes gepflegt hatten, die für jedwede
Angelegenheit einen eigenen Schutzpatron beschworen: Vor dem Ersticken an verschluckten
Fischgräten bewahrte der Heilige Blasius, verlorene
Zahnprothesen und Portemonnaies fanden sie mittels Fürsprache des Heiligen Antonius wieder. Sie
hielten die absonderlichsten Reliquien für wundertätig, und wenn gar nichts mehr half, pilgerten sie
zur Muttergottes von Lourdes oder Fatima und tranken dort Wasser aus heiligen Quellen. Offensichtlich
ging er gerade in die alte Falle des Götzendienstes.
Wenn dem so war, dann hätte der Sheikh Wolfgang
Janssens übersteigertes Vertrauen in seine beinahe
schon gottähnliche Wirkmächtigkeit mit dem fehlerhaften Tesbih auf die denkbar feinsinnigste Weise
hintertrieben. Die einzige angemessene Reaktion
darauf wäre, die Gebetskette entschlossen und
furchtlos zu vervollständigen, sie auf die mit den
Proportionen und Ordnungsverhältnissen des
Universums übereinstimmende Weise zu gebrauchen, und dem Sheikh für seine Lektion zu danken.
_______ vV _______
Eine Gedankendrehung weiter jedoch fiel ihm sein
alter Rosenkranz wieder ein, und all dies wurde zu
einer derart vielschichtigen Unterweisung und zu einer so unfaßbaren Machtdemonstration des Sheikhs,
daß es ein Zeichen blinden Größenwahns gewesen
wäre – kaum weniger aberwitzig als die Idee des
Kellners, statt mit einem Steinchen mit dem Felsen
um sein Land zu werfen –, das Geschenk nicht genau so anzunehmen, wie es ihm vor die Knie gefallen war.
Wolfgang Janssen brach seine Überlegungen
gewaltsam ab, da er fürchtete, in einen Strudel zu
geraten, der ihn erst wieder loslassen würde, wenn
er den Verstand verloren hätte.
Es war früher Nachmittag. Er räumte seine
rechte Hosentasche leer, steckte den Tesbih hinein,
zog sich Schuhe an und verließ das Haus. Draußen
schien die Sonne. Er ging zügig, rannte fast, um
das Drehen in seinem Kopf zum Stillstand zu
bringen. Er hatte kein Ziel und spürte doch
Widerwillen, als wäre er unterwegs zu einem
Kreditgespräch mit ungewissem Ausgang.
Nachdem er sich so weit aus seinem Viertel entfernt hatte, daß keine Gefahr mehr bestand, auf
Nachbarn zu treffen, nahm er – nicht ohne sich
vorher noch einmal umgeschaut zu haben – den
Tesbih aus der Hosentasche. Er betrachtete ihn
eine Weile, ehe er begann, erst zögernd, dann entschlossener, die Perlen durch seine Finger laufen
zu lassen, immer noch unbeholfen. Er achtete auf
die Blicke derer, die ihm entgegenkamen. Kaum
einer der Passanten bemerkte, daß Wolfgang
Janssen überhaupt etwas in der Hand hielt – ein
kleines Kettchen mit achtundneunzig Holzperlen,
hellen und dunklen, ohne Kreuz, die sich stockend
drehten. Er sah den Tesbih vor seinem inneren
Auge wie eine Kreislinie, die ein Loch hatte, aus
dem Sand rieselte, der nicht weniger wurde. Mit
jeder Perle, die ihm zwischen die Finger kam, löste sich ein weiteres Bruchstück aus der
Verkeilung, in der sich die Trümmer seiner
Gewißheiten befanden, und fiel in das Sandmeer.
Darüber breitete sich eine Heiterkeit aus, die er bis
jetzt nicht an sich gekannt hatte.
_______ vV _______
77
dudsuz gücünün nümayişinin təkrar-təkrar
təsdiqinə gətirib çıxarırdı. Hədiyyə təsbehi dizlərinin qabağına düşdüyü kimi, yəni olduğu
kimi, qəbul eləməmək, əlbəttə ki, gözükor
özündən müştəbehliyin əlaməti olardı. Kiçik bir
daşı kifayət qədər uzağa atmaq əvəzinə, ağır
qaya parçasını götürən çayçının hərəkəti qədər
səfeh bir iş olardı.
Volfqanq Yansen çətinliklə bu fikirlərdən qurtula bildi, çünki yenidən bu çək-çevir burulğanınna düşəcəyindən və bir də huşunu itirənə
qədər bu girdabdan çıxa bilməyəcəyindən qorxurdu.
Günortadan azca keçirdi. Şalvarının sağ cibini
boşaldıb təsbehi ora qoydu. Ayaqqabılarını geyinib evdən çıxdı. Bayırda günəş işıq saçırdı.
Beynindəki təlatümü sakitləşdirmək üçün dayanmadan addımlayır, sürətlə hərəkət edirdi. Nə
gedəcəyi dəqiq bir ünvan var idi, nə də ki həvəsi.
Sanki sonu bilinməyən bir kredit sövdələşməsinə
doğru addımlayırdı. Yaşayış massıvindən kifayət
qədər aralanandan sonra arxayın oldu ki, artıq
onu qonşulardan heç kəs görə bilməyəcək. Bir
daha ətrafına göz gəzdirib təsbehi cibindən çıxartdı. Gözlərini təsbehə zilləyib bir az durdu,
əvvəlcə tərəddüdlə, sonra tam qətiyyətlə dənələri
bir-bir barmaqları arasından çevirməyə başladı.
Özünü hələ də narahat hiss edirdi. Qarşıdan
gələnlərin üzünə baxırdı. Heç kəs Volfqanq
Yansenin əlində nə tutduğuna fikir vermirdi.
Dayanacaqları çıxsaq, 98 ədəd taxta dənələrdən
ibarət kiçik bir təsbeh. Tünd və parlaq dənələr fasilələrlə axıb gedir. Qəlbinin gözü ilə təsbehi ortasında dəlik olan bir çevrə kimi görürdü. Bu
dəlikdən davamlı olaraq qum tökülür, amma heç
azalmırdı. Barmağı ilə çəkdiyi hər dənədən sonra
qum tayasının bir hissəsi uçub dağılırdı. Bu dağıntının içində onun tar-mar olan həqiqətləri də
vardı. Axıb qum dənizinə qarışırdı. Onunsa
qəlbinə indiyə qədər hiss eləmədiyi şən əhvaliruhiyyə dolurdu.
David Wagner
__________________
Давид Вагнер (David Wagner) Рейнландда доьулуб бойа-баша чатмыш, мцхтялиф иллярдя Боннда,
Парисдя вя Берлиндя цмуми ядябиййат вя ядябиййатын айры-айры сащялярини, щямчинин инжясянят тарихини
юйрянмишдир. О олдугжа узун мцддят юлкясиндян кянарда Рома, Барселона вя Мехико шящярляриндя
йашайыб-йаратмышдыр. Нящайят 1999-2001-жи илдя Фракфурт Аллгемайн гязетинин Берлин шюбясиндя
фелйетонларыны йайымламыш, 2002-2003-жц илляр арасы бу гязетдя мцтямади олараг юз кюшясиндя
эцндялик щадисялярля баьлы йазмаьа башламышдыр.
Давид Вагнер ХХ ясрин 80-жи илляриндя Рейнландда кечян ушаглыг илляри щаггында илк романынын
сайясиндя шющрят газанмышдыр. Бу шющрят онун эцндялик гязет-ъурналларда дярж олунан, Берлинин
мцасир щяйатындан бящс едян кичик есселяри вя бядии фелйетонлары иля даща да артмышдыр.
Давид Вагнер 1998-жи илдя Алфред Дюблин тягацдцня лайыг эюрцлмцш, 1999-жу илдя Валтер
Сернер мцкафатыны, 2000-жи илдя Ян Йени Ядябиййат цчцн верилян Дедалус мцкафатыны, 2001-жи илдя
Эеорэ К. Гласер мцкафатыны, Колик Ядябиййат мцкафатыны, еляжя дя 2005-жи илдя Марта Саалфед али
мцкафатыны алмышдыр. Онун “Дюрд Алма” романы цмуммилли Алман Китаб мцкафатынынын узун
сийащысына дцшмцшдцр.
__________________________________________________________________________
Yeni bir həyat üçün
Für neue Leben
Günorta saat ikiyə az qalmış telefonun zəngi
çalındı. 2007-ci ilin 31 iyulu idi və telefonum çalınanda mən artıq nahar yeməyimi yeyib, qonaq otağına keçmişdim. Xəttin o başındakı kişi deyirdi:
“Cənab V. axır ki sizin üçün yeni bir qaraciyər tapılıb”. Telefondakı adam məni bir qədər təşvişə saldı,
düz iki ildir ki, telefonumun dəstəyini qaldırmamışdım. Oturub səbirsizliklə gözləməyə başladım.
Dörd dəqiqə sonra mən artıq evimin qarşısındakı
küçəyə çıxıb, təcili yardım maşınını gözləyirdim.
Oradakı maşın saxlamaq üçün dayanacaqların hamısı boş idi, çünki Berlində yay tətili günləri idi. Çox
dağınığam, əşyalarımı fərli-başlı yığmamışam, qapımın önündə tökülüb qalmış çantalarımın hamısı
səliqəsizcə qablaşdırılıb, əşyalarımın çoxunu zorla,
ağzı açıq qalmış çantaya basmışam. Ən əsası, tərliklərimi yenə də yaddan çıxarmışam. Ümidim var, üç
gün sonra intensiv fizioterapiya həkimi məni yenidən ayağa qaldıracaq. Həkim deyir, ayaqüstdə
Der Anruf kommt um kurz nach zwei. Ich
habe zu Mittag gegessen und sitze in meinem
Arbeitszimmer, es ist der 31. Juli 2007, und der
Mann am Telephon sagt: Herr W., wir haben eine
Leber für Sie. Auf diesen Anruf, ich habe ihn gefürchtet und ersehnt, habe ich gewartet.
Seinetwegen habe ich mein Telephon seit mehr
als zwei Jahre nicht mehr ausgestellt. Vier
Minuten später stehe ich unten vor dem Haus auf
der Straße und warte auf den Krankenwagen. Es
gibt Parkplätze, die Stadt ist leer, Sommerferien
in Berlin. Wahllos habe ich, ich bin gar nicht gut
organisiert, ich hatte nicht alles perfekt gepackt
griffbereit neben der Tür stehen, ein paar Sachen
in meine Tasche geworfen. Das wichtigste, die
Hausschuhe, habe ich wieder einmal vergessen.
Als die Physiotherapeutin der Intensivstation
mich drei Tage später zwingt, zum ersten Mal
wieder aufzustehen – Aufstehen ist das
78
Wichtigste, sagt der Arzt – , trage ich, was ziemlich komisch aussieht, Gummihandschuhe an
den Füßen. Ich muß selbst darüber lachen, aber
Lachen tut fürchterlich weh.
Der Krankenwagen ist schon einmal gekommen, an einem Abend im April 2006. Mit
Christiane Rösinger hatte ich im Café Haliflor in
der Schwedter Straße gesessen, und obwohl es
von dort nur dreihundert Meter nach hause sind,
hatte sie mich im Auto mitgenommen und vor
der Haustür abgesetzt. Damals schloß ich die
Haustür auf, ging nach oben in die Wohnung, ich
war allein und setzte mich in die Küche, öffnete
ein Glas Apfelmus, das ich im Kühlschrank fand
und begann es auszulöffeln. Ich las in der
Zeitung, die noch auf dem Tisch lag, hatte plötzlich aber ein sonderbares Gefühl im Hals. Habe
ich mich ver- schluckt? An Apfelmus? Ich nahm
noch einen Löffel, aber es schmeckte mir nicht
mehr. Ohne bestimmte Absicht stand ich auf und
ging ins Bad, ich sah in den Spiegel und sah
nichts besonderes, ich sah aus wie immer, ein wenig blaß vielleicht. Weil ich nun aber schon im
Bad war, wollte ich mir gleich die Zähne putzen,
ich will ja, dachte ich, gleich ins Bett – wußte im
selben Augenblick aber, daß ich mich gleich übergeben mußte. Ich drehte mich um und beugte
mich über die Badewanne, da schwappte ein riesiger Schwall aus mir heraus. Als ich die Augen
öffnete – ich glaube, es ist ein Reflex, beim
Erbrechen so wie beim Niesen die Augen zu
schließen – , wunderte ich mich, weil die
Badewanne voller Blut war. Langsam lief es
Richtung Abfluß.
Ich wußte, was das bedeutete. B. und die anderen Ärzte hatten mich oft genug, seit Jahren
schon gewarnt. In diesem Augenblick weiß ich,
daß meine Ösophagusvarizen, Ösophagusvarizen sind Krampfadern in der Speiseröhre, geplatzt sind und ich mit Blut vollaufe. Ich weiß,
daß ich jetzt nicht ohnmächtig werden darf. Ich
muß den Notarzt rufen. Trotzdem denke ich, ich
denke sehr langsam, daß ich auch mit einem Taxi
in die Klinik fahren könnte, entscheide mich
dann aber doch für den Notarzt, ich will ja keinem Taxifahrer das Auto vollspucken. Ich sehe
mich noch einmal sehr bleich im Spiegel und
79
dayanmaq mənim üçün çox vacibdir, daha mən
ayağımda gülməli görünən rezin corablarla
gəzəcəm. Öz halıma baxanda gülməyim tutur,
amma belə halda gülmək də insana əzab verir.
Təcili yardım maşını bundan əvvəl bir dəfə 2006cı ilin aprel axşamlarının birində evimə gəlmişdi.
Onda biz Kristian Rösinqerlə birlikdə İsveç küçəsindəki Haliflor kafesində otumuşduq, ordan
evimə qədər məsafə cəmi 300 metr olsa da, o məni
evimin qarşısına qədər maşınıyla gətirdi. O vaxt giriş qapısını açıb, mənzilimə daxil olmuş, mətbəxə
keçib soyuducudan alma sıyığını tapıb çıxarmışdım. Bayaqdan bəri stolun üstündə olan qəzeti götürüb oxuyarkən, boğazımda qəfil bir sızıltı hiss etmişdim. Bəlkə boğazımda nə isə qalmışdı? Bəlkə elə
sıyıqdan idi? Sıyıqdan daha bir qaşıq aldım, ancaq
daha dadlı gəlmədi. Heç bir səbəb olmadan, durub
duş otağına keçdim, güzgünün qarşısında dayandım, özümə baxdım, ola bilsin bir az rəngim solmuşdu, amma önəmli bir dəyişiklik hiss etmədim.
Duş otağına gəlmişkən, dişlərimi təmizləməyə qərar
verdim, həm də istədim ki, yatmazdan əvvəl özümə
bir göz gəzdirim. Bu məqamda, özümdən asılı olmadan, vannaya tərəf çevrildim və əyildim, ağzımdan böyük bir qusuntu kütləsi vannaya töküldü.
Gözümü açdıqdan sonra (inanıram ki, qusma və öskürmə zamanı gözün yumulması şərti refleksdir)
gördüklərimdən dəhşətə gəldim, belə ki, vanna başdan-başa qana boyanmışdı. Qan yavaş-yavaş kanalizasiya dəliyinə doğru axıb gedirdi.
Mən bunun nə demək olduğunu anlayırdım.
B.-də, başqa həkimlər də mənə artıq çoxdan
xəbərdarlıq etmişdilər. Elə indidən hər şeyin
səbəbini aydın izah edə bilirəm, bu həzm kanalından qan axma nəticəsində baş verib, həzm sistemimi qanla təmin edən damarlardan biri partlayıb
və mənim daxilim qanla dolub. Bilirəm, belə
məqamlarda köməksiz qalmaq olmaz. Təcili yardımı çağırmalıyam. Yenə də düşünürəm, çox ləng
də olsa düşünürəm ki, mən özüm də taksiyə minib
klinikaya gedə bilərəm, ya da təcili yardımı çağıraram, yox axı məndə heç bir taksi sürücüsünün
nömrəsi yoxdur. Yenidən güzgüdə solğun çöhrəmə
baxıb, telefonun yerləşdiyi kabinetimə keçirəm. O
vaxt, açıq-aydın 112 nömrəsi əvəzinə 110 nömrəsini yığmışdım, dəstəyin o başındakı əsəbi səs,
xeyli müddət mənə təcili yardım üçün 112-yə zəng
etmək lazım olduğunu izah etmişdi. “Bağışlayın
mən narahat etmək istəmədim” – deyib dəstəyi asmışdım. Bir müddət bu hadisənin əslində mənim
evdə qalmağımın daha yaxşı olacağını göstərən
bir əlamət olduğunu düşündüm. Özüm özümə,
“yox” – dedim və 112 nömrəsini yığdım. Mənə
evin qapısını açıq qoymağımı tap.ırdılar, ancaq
qərar verdim ki, özüm paltomu və çəkməmi geyinib həkimi qarşılamağa gedim. Bilirdim, bir an
öncə xəstəxanaya çatmalıydım. Bilmirəm nəyə
görəsə belə məqamda çantamı açıb yarımçıq əlyazamalarımı götürmüşəm, onları burda ortalıqda
qoyub getmək istəmədim, sonra evdən çıxıb pilləkanla üzüaşağı düşərkən həkim və onun iki yardımçısı ilə qarşılaşdım. Onlara, xəstə mənəm, təcili
xəstəxanaya getməliyəm deyirdim, ancaq məlum
oldu ki, sən demə onlar vanna otağımdakı qanı
görməyənə qədər özümü yalandan xəstəliyə vurduğumu düşünüblər.
On iki yaşım olanda, biz ailəlikcə xizək kurortuna getmişdik və elə orada qarnımda ağrılar hiss
etməyə başlamışdım. Təsadüfən özümü həkimə
göstərəndə həkim qaraciyərimin həcminin böyüdüyünü demişdi. Bizim ailə həkimimiz isə mənə
hepatit diaqnozu qoymuşdu, lakin hansı növündən olduğu indi yadımda deyil. Elə bir ayımı
başdan-başa xəstəxanada yatmalı olmuşdum, lakin
həkimlər yenə də xəstəliyimin nə olduğunu tapa
bilməmişdilər. Artıq qaraciyər xəstəliyinə tutulmuşdum, ancaq hələ bilinmirdi bu Hepatit A yoxsa
B idi, altmışıncı illərin əvvəllərində A və B-dən
əlavə Hepatit C-nin də varlığı haqqında heç bir
məlumat yox idi. Tibb univerisitetinin uşaq poliklinikasında başdan ayağa, diqqətlə müayinə olunduqdan sonra, nəhayət ki mənə, “avtoimmunhepatiti” adlı qəribə bir diaqnoz qoydular. Mənim
immun sistemim bədənim üçün yad cisim aşkarlamış və dərhal ona qarşı antitellər yaratmışdı, bu
da öz növbəsində Hepatit xəstəliyini doğurmuşdu.
İmmun sisteminin özünü nəyə görə belə apardığı
hələlik məlum deyil. Bu günə qədər də buna
məntiqi izah verən olmayıb.
Qaraciyərim əldən getmişdi. Mən ki, o vaxtlar
hələ uşaq yaşlarımdaydım. Bir qaraciyər 40 il sərasər
alkoqol qəbulundan sonra belə yarı qüvvəsi ilə çalışa bilərdi, ancaq bununla belə fəaliyyətdən qalmazdı. Beləliklə kortizon vəzinin və immun sisteminin gücləndirilməsinə yönəlmiş müalicə başla80
gehe ins Arbeitszimmer, wo das Telephon liegt.
Es gelingt mir dann tatsächlich, den falschen
Notruf anzurufen, statt 112 wähle ich 110 und
höre eine leicht genervt klingende Stimme, die
mir erklärt, für einen Krankenwagen müsse ich
112 wählen. Verzeihung, ich wollte nicht stören.
Ich lege wieder auf und überlege, ob das ein
Zeichen gewesen sein könnte und ich vielleicht
lieber hierbleiben soll. Nein, sage ich mir und
beschließe, die
112 zu wählen. Mir wird gesagt, ich solle die
Wohnungstür öffnen und offen stehen lassen,
entscheide mich dann aber dafür, ich ziehe meine
Schuhe und meinen Mantel wieder an, dem Arzt
entgegen zu gehen. Ich weiß ja, ich muß ins
Krankenhaus. Ich greife, ich weiß nicht genau
warum, nach meiner Aktenmappe – ich will wohl
meine unfertigen Manuskripte nicht allein lassen
– und treffe den Arzt und seine beiden Begleiter
im Treppenhaus. Ich sage, ich bin’s, ich muß ins
Krankenhaus, und merke, daß sie mich, sie haben
das Blut in der Badewanne nicht gesehen, für einen Simulanten halten.
Ich bin zwölf Jahre alt, wir sind im Skiurlaub,
und ich habe Bauchschmerzen. Ein zufällig anwesender Arzt entdeckt, daß ich eine stark vergrößerte Leber habe. Mein Hausarzt diagnostiziert eine Leberentzündung, weiß allerdings
nicht welche. Es folgt mein erster Monat im
Krankenhaus, den Ärzten dort wird allerdings
auch nicht klar, was ich habe. Die Leber ist entzündet, es handelt sich aber nicht um eine virale
Hepatitis A oder B, ich habe aber auch keine
Hepatitis Non-A-Non-B, wie die verschiedenen
Formen der Hepatitis C damals, Anfang der achtziger Jahre, noch heißen. Schließlich, ich liege
mittlerweile in der Universitäts-Kinderklinik und
bin ein paar Mal punktiert worden, wird eine
Autoimmunhepatitis diagnostiziert. Mein Immunsystem hält körpereigene Leberzellen für
fremdes Gewebe und bildet autoimmune Antikörper, die eine Leberentzündung verursachen.
Warum ein Immun- system sich so verhält, ist
nicht bekannt. Es gibt bis heute keine schlüssige
Erklärung.
Meine Leber ist kaputt. Ich habe, fast noch ein
Kind, eine Leber wie nach vierzig Jahren
Alkohol, kann aber auch mit halber Leberleistung und mäßigen Leberwerten leben. Die
Werte dürfen nur nicht schlechter werden. Es
beginnt eine Therapie, die Cortison und ein
Immunsuppressivum kombiniert. Die Entzündung wird gedämpft, die Leber- zirrhose verlangsamt, dann aufgehalten. Es geht mir gut. Es
geht mir gut, bis die unendlichen Probleme mit
den Neben- wirkungen der Medikamente anfangen. Vom Cortison bekomme ich ein aufgedunsenes Vollmondgesicht, der Teenager, der
ich dann bin sieht aus wie ein Hamster, im
Gesicht dicker als Helmut Kohl. Seine Haut wird
dünn, die Knochen werden weich. Er hat Osteoporose wie eine alte Frau und bekommt ständig
Sehnenscheidenentzündungen und blaue Flecken von der leichtesten Berührung. Er entwickelt ein Glaukom oder Grünen Star, weil das
Cortison den Augeninnendruck erhöht, wogegen Augentropfen genommen werden müssen,
die seine Pupillen klein wie Nadelspitzen werden lassen. Er sieht kaum mehr etwas und sieht
aus, als wäre er auf Heroin. Er wird kurzsichtig,
bekommt eine Brille und Dehnungsstreifen auf
der Haut wie nach einer Schwangerschaft. Er
nimmt immer mehr Medikamente gegen die
Nebenwirkungen der Medikamente, die wiederum ihre Nebenwirkungen haben. Egal. Nur
an den Nebenwirkungen merke ich, daß ich
krank bin. Die Leber, mein weißer Wal, liegt,
groß und ruhig und rundgeschwollen unter meinem rechten Rippenbogen. Sie steht deutlich hervor, aber ich spüre sie nicht. Ihre Leistung sinkt
nur langsam.
Ich stehe an der Straße und warte auf den
Kranken- wagen, der mich zu meiner neuen
Leber fahren soll. Ich warte schon mindestens
eine Minute. Ich rufe das Transplantationsbüro
an und frage, wo der Wagen bleibe. Ist sicher
gleich da, beruhigt mich die Stimme. Ich telephoniere mit K. und schicke dieselbe SMS an
die fünf oder sechs Personen, von denen ich mich
für den Fall des Falles verabschiedet haben
möchte. Ich tippe Komme jetzt ins Krankenhaus,
für neue Leber. Tatsächlich aber sende ich, das
sehe ich ein paar Wochen später, als ich die in
meinem Telephon in dem Ordner für Gesendete
81
nıldı. Xəstəliyin gücü zəiflədi, bununla da qaraciyər
serrozunun qarşısı alındı. İşlərim yaxşı gedirdi.
Daha dəqiq desəm, işlərim dərmanların saysız-hesabsız yan təsirləri ortaya çıxana qədər yaxşı gedirdi. Kortizon hormonunun təsiri ilə üzüm dairəvi
olaraq şişdi, o vaxtlar yaxşı görünməyə can atan
yeniyetmə kimi mən dağ siçanına bənzəməyə başladım, üzümdəki ət Helmut Kolun üzündəkindən
xeyli çox idi. Bu xəstəliyin daşıyıcılarında dərinin
rəngi solğunlaşır, sümüklər yumşalır, yaşlı qadınlar
kimi “Osteoparoz” daşıyıcısı olurlar, dəri quruyur,
bədəninin səthinə ən kiçik toxunuşdan belə dəridə
sarı ləkələr qalır. Xəstəlik özü ilə birlikdə “Qlaukoma” və yaxud “Yaşıl ulduz” adlandırılan başqa
xəstəliyi gətirir. Belə ki, kortizon gözdaxili təzyiqi artırır, bunun nəticəsində də gözdən damlalar axaraq
göz bəbəyini iynənin ucu boyda olana qədər yığır.
Xəstə çətinliklə görür və gözlərinin qızartıları, onu
əsl heroin aludəçilərinə bənzədir. Uzağı pis görür,
eynək taxmalı olur və dərisi sanki üç dəfə hamilə
qalmış qadınınkı kimi sallaq olur. Gün keçdikcə
yan təsirləri olan dərmanlara qarşı, öz növbəsində
yeni yan təsirləri olan dərmanlar qəbul edir. Xeyri
yoxdur. Yalnız yan təsirlərə baxıb xəstə olduğumu
heç vaxt unuda bilmirdim. Qaraciyərim sağ
tərəfdəki qabırğalarımın altında daim öz yerində
yırğalanan böyük və sakit balina kimiydi. Açıq-aşkar yuxarı qalxırdı, ancaq mən bunu hiss etmirdim.
Ancaq onun fəaliyyət qabiliyyəti yavaş-yavaş aşağı
enirdi.
Küçədə dayanıb, məni yeni qaraciyərimə qovuşduracaq təcili yardım maşınını gözləyirdim.
Ən azı bir dəqiqə olar ki, ordaydım. Daha sonra
transplantasiya mərkəzinə zəng vurub maşının
harda qaldığını soruşdum. Maşın ən qısa
müddətdə orda olacaq deyə, telefondakı səs məni
sakitləşdirdi. Mən K.-ya zəng etdim, bundan başqa
ayda-ildə bir qarşılaşıb salamlaşdığım 5-6 adama
da SMS yazıb vidalaşdım. SMS də yazmışdım:
“mən yeni qaraciyər köçürülməsi üçün xəstəxanaya gedirəm”. Elə ordaca telefonumun, mesaj bölümündən, göndərilən mesajlara baxanda, gördüm ki, cəmi bir həftə əvvəl həmin adamlara “indi
yeni bir həyat üçün xəstəxanaya gedirəm” ismarıcını yazmışam. Təcili yardım maşını, yay bürküsündən üzülmüş halda, gəlib çıxana qədər zəng
vurmaqla məşğul oldum. Axır ki, içində şirin
ölümü gətirən maşın gəlib çıxdı. Maşının sərnişin
yerindən, siyirmə qapını bir kişi açıb yerə düşdü,
qapını elə açdı ki, sanki həyatı boyu ancaq siyirmə
qapılar açmışdı. O məni salamlayan kimi, xəstəxanaya aparma haqqını əvvəlcədən istədi və yerindəcə mənim beş yevromu gözaltı etdi. Mən evə
girib pul qabımı tapdım və ordan əzik-üzük bir beş
yevroluq çıxarıb gətirdim ki, sürücü məni tezliklə
xəstəxanaya çatdırsın. Onda mən işimi ehtiyatlı
tutmuşdum, bəlkə bir az sürətli sürsəydi hər yerdə
yaşıl işıqlardan keçib, vaxtında çatardım. Həmçinin
həm sərnişin yerindəki adam, həm də sürücü məni
heç bir ləngimə olmayacağına əmin etdilər, axı
tətil idi, yollarda nəqliyyatın sıxlığı azalmışdı.
Maşının gedəcəyi məsafəni dəqiqi bilirdim. Özüm
həmin yolu tez-tez maşınla gedib-gəlmişəm. Berna
küçəsinin aşağısından sola dönüb, sonra bir başa
Veddinqlə düzünə getmək lazımdı. Bir il yarım
bundan əvvəl, aprel gecəsində məni aparmağa
gəlmiş təcili yardım maşını da bu yolla getmişdi. O
zaman təcili yardım maşınında getməyimi indi
xəyalıma gətirirəm, özümü üstü açıq arabada
Filandriyanın daş döşənmiş körpüləri ilə yırğalana-yırğalana boz küçələrdə necə irəlilədiyimi
təssəvvürümdə canlandırırdım. Təcili yardım
həkimi məndə heç də hər şeyin qaydasında olmadığını anlamışdı. O, təcili yardım sənədlərimə
baxdı və Virxova getməli olduğumu söylədi. Şarit
xəstəxana kompleksində yerləşən Virxova. Vanna
otağımdakı qan haqqında onlara danışdım, daha
sonra öz avtoimmun hepatitimdən, həzm kanalındakı problemimdəm, daxili qan təzyiqimdən,
xəstə qara ciyərimdən çıxan damarlardakı
təzyiqdən ətraflı bəhs etdim. Növbəti qan kütləsini elə maşının içindəcə qusdum, əlimlə kütlənin qarşısını tutmağa çalışdım amma, qan ağzımdan təzyiqlə çıxıb ətrafımdakı üç adamın üstünə və maşının içinə sıçradı. Eynilə dəhşət filimlərindəki kimi qanlı bir səhnə yarandı, amma buradakı qan yalançı deyil, mənim özümünkü idi.
Qan təcili yardım həkiminin eynəyinin üstü ilə
axırdı, o eynəyini təmizləyib mənə xörək duzundan hazırlanmış məlhəm verdi, azca sonra başımın
üstündə yol kənarındakı ağacları və xəyalımdakı
Flandriyadanın ulduzlarını gördüm. Deyəsən,
daha bir dəfə yenə qusmuşdum və əlimdəki şəffaf
torbada qusduqlarımın ancaq yarısı toplanmış,
eləcə uzanıb qalmışdım. Qanın daha böyük miqdarı yerə tökülmüşü, bilirdim ki, qanaxma tezliklə
82
Nachrichten abge- legten Einträge durchsehe,
Komme jetzt ins Krankenhaus, für neue Leben.
Ich telephoniere, bis der Krankenwagen ganz
sommermüde, komm, süßer Tod, herangetuckert
kommt. Die Beifahrertür geht auf und ein Mann,
der alle Zeit der Welt zu haben scheint, öffnet die
seitliche Schiebetür und begrüßt mich mit der
Frage, ob ich denn zuzahlungsbefreit sei, wenn
nicht hätte er gern erst Mal fünf Euro von mir. Ich
steige ein und finde in meinem Portemonnaie
einen verknitterten Fünf-Euro-Schein, mit dem
ich dem Fährmann die Überfahrt bezahle. Dann
erkundige ich mich vorsichtig, ob es eventuell ein
wenig schneller ginge, mir sei Blaulicht versprochen worden. Von Blaulicht stehe in ihrer
Anweisung nichts, sagt der Beifahrer und der
Fahrer meint, kein Sorge, sind ja Ferien, ist ja
kein Verkehr. Ich kenne die Strecke, die der
Wagen nimmt. Ich bin sie oft gefahren. Links die
Bernauer hinunter, dann durch den Wedding.
Diesen Weg hat auch der Notarztwagen genommen, damals, in der Nacht im April, vor fast anderthalb Jahren. Damals, fällt mir jetzt ein, bildete ich mir ein, der Wagen hätte gar kein Dach, ich
bildete mir ein, mit abgeschossenem Verdeck
durch Flandern zu fahren – wahrscheinlich, weil
wir über das Kopfsteinpflaster in der Graunstraße rollten. Der Notarzt wußte erst nicht viel
mit mir anzufangen. Er sah sich meinen
Notfallausweis an, und ich sagte, ich muß ins
Virchow, Charité Campus Virchow. Ich berichtete
von dem Blut in meiner Badewanne, von meiner
Autoimmunhepatitis, den Ösophagusvarizen,
der portalen Hypertension, dem Über- druck in
den Gefäßen vor der kaputten Leber – da spürte
ich den nächsten Schwall Blut, eine Hand bekam
ich noch vor den Mund, da schoß das Blut mir
wieder mit solchem Druck aus dem Mund, daß
ich die drei Männer um mich herum und den
halben Wagen vollspritze. Eine Szene wie in einem Splatter-Film, über die ich hätte lachen können, nur daß es kein Kunstblut, sondern mein eigenes war. Der Notarzt, Blut lief ihm über die
Brillengläser, legte einen Zugang und gab mir
Kochsalzlösung, kurze Zeit später, ich sah die
Wipfel der Straßenbäume und Sterne über dem
Flandern meiner Phantasie, mußte ich mich noch
83
dayanmasa mən öləcəm.
On beş, on altı yaşlarımda özümü öz dəfnimdə
təsəvvür etmək mənim ən sevimli xəyallarımdan
biri idi. Özümü suda üzərkən ya da qayıqla
gedərkən baş verən bir qəza nəticəsində ölmüş
təsəvvür edirdim, cəsədim isə tapılmırdı. Laxer
gölü, mən məhz orda boğulmaq istərdim, ora elə
gözəl görünür ki, ölmək üçün daha uyğun bir yer
təsəvvür edə bilmirəm. Axır ki, uğrusuz axtarışların sonunda mən ölü elan edilirəm, bu o deməkdir
ki, cəsədim gölün dibindəki palçıq, gil qalığına batıb çürüməkdədir, ruhum isə həmin vaxt
İspaniyada ya da Latın Amerikasında gəzinir və bir
də heç vaxt insan kimi ortaya çıxmır. Lakin bu
xəyalım özü ziddiyyətlidir, əgər mən özüm öz
dəfnimdə yaxşı geyinib, bir qədər aralıdan insanları seyr edəcəyəmsə, onda deməli tabutun içi boş
olmalıdır.
Növbəti gün günorta mən intensiv terapiya şöbəsində ayılanda, həkimin qanaxmanı dayandıra
bildiyini öyrəndim. Endoskopik yolla damar genişləndirilməsi əməliyyatı aparıb, belə ki, o qanaxmanı dayandırmaq üçün, həzm borusundakı
zədələnmiş damara daha böyük olan rezin halqa taxıb. Bəxtim gətirib çünki bu üsul lap yaxın zamanlarda kəşf olunub. Cəmi iyirmi il əvvəl belə qanaxmalar zamanı nə isə etmək sadəcə mümkünsüz
idi. Bununla belə mən bir neçə litr qan itirmişdim,
qanımda hemoqlobinin miqdarı az qala 3 q/destilitrə qədər azalmışdı, qaraciyərimin həcmi kiçilmişdi. Doqquz gün sonra evə buraxıldım, lakin,
cəmi bir həftə keçməmiş məndə yenidən qanaxma
baş verdi. Yenidən intensiv terapiya bölməsinə
yerləşdirildim, yenidən liqatura (damarların ipək
sapla tikilməsi) əməliyyatı keçirdim, yenidən on
gün xəstəxanada yatdım, bu dəfə bədənimdə qan
lap azaldığına görə mənə qan plazması vurdular.
Növbəti səkkiz ay ərzində mən yenidən qaçmağı
öyrəndim, dörd həftə səy göstərib yenidən düz
çörək mağazasına qədər qaça-qaça gedib gəlirdim.
Hər üç ayda, iki ya da üç dəfə klinikaya gedib, üç
gün orda yatmalıydım, yenidən endoskopiya olunmalıydım, həkimlər yenidən və yenidən qarnımdakı rezin halqanı dəyişdirməliydilər. Mənim qaraciyərimin həcmi yenə problem olaraq qalır, çünki
böyük miqdarda qanın qarın boşluğuma tökülməsi
nəticəsində, indi də orda zülal şoku yaşanmaqdadır. Nə olur olsun, yeni qaraciyərə ehtiyacım vardı.
84
einmal übergeben, da lag ich schon und traf nur
halb in eine durchsichtige Plastikkotztüte. Das
Meiste ging auf den Boden, und ich wußte, wird
die Blutung nicht bald gestoppt, bin ich bald tot.
Mit fünfzehn, sechzehn war es eine meiner
Lieblingsphantasien, mir meine eigene Beerdigung vorzustellen. Ich stellt mir vor, einen
Unfall, einen Badeoder Bootsunfall zu inszenieren und zu verschwinden, meine Leiche sollte
nicht gefunden werden. Der Laacher See, dort
wollte ich ertrinken, gibt sie, so sollte es aussehen, nicht mehr her. Schließlich werde ich nach
vergeblicher Suche für tot erklärt, es wird angenommen, meine Leiche läge in der tiefen Schlickund Sumpfschicht am Grund des Sees, während
ich mich über Spanien nach Lateinamerika absetze und nie mehr auftauche. Gleichzeitig aber,
das war der Widerspruch dieser Phantasie,
möchte ich unbedingt bei meiner Beerdigung dabeisein und aus einiger Entfernung und gut verkleidet, beobachten, wie ein, mein leerer Sarg
beigesetzt wird.
Als ich am nächsten Vormittag auf der
Intensivstation aufwache, erfahre ich, daß es einem Arzt gelungen ist, die Varizenblutung zu
stoppen. Er hat es geschafft, die aufge- rissen
Krampfadern endoskopisch zu ligieren, das
heißt, er konnte mir einen Schlauch in die
Speiseröhre schieben und die blutenden Gefäße
mit Gummiringen abklemmen. Ich habe Glück
gehabt, es gibt diese Technik noch gar nicht so
lange. Noch vor zwanzig Jahren konnte man bei
solchen Blutungen fast gar nichts machen. Ich
habe mehrere Liter Blut verloren, mein Hämoglobin-Wert liegt bei 3 g/dl, meine Leberwerte
sind schlecht. Nach neun Tagen komme ich nach
Hause, eine Woche später blute ich wieder.
Wieder Intensivstation, wieder Ligatur, wieder
zehn Tage Kranken- haus, diesmal, ich habe
kaum noch Blut, bekomme ich Blutplasma. Die
nächsten acht Monate – ich lerne langsam wieder
laufen, nach vier Wochen schaffe ich es wieder
bis zum Bäcker – muß ich alle drei Wochen für
zwei, manchmal drei Tage in die Klinik, immer
wieder werde ich endo- skopiert und immer wieder werden neue Gummiringe gelegt. Meine
Leberwerte sind, das liegt auch an dem Eiweißsc-
hock nach soviel Blut im Magen, unterirdisch. Ich
brauche eine neue Leber.
Ich stehe schon auf der Liste, ich habe schon
Wartezeit gesammelt. Im Jahr zuvor, 2005, habe
ich zwei Wochen im Krankenhaus verbracht und
bin evaluiert worden, zwei Wochen lang wurde
jede erdenkliche Untersuchung gemacht, und
alle zur Verfügung stehenden Bildgebungs- verfahren – Röntgen, Sonographie, Magnetresonanztomographie – wurden eingesetzt, um
meinen Körper darzustellen. Um am Tag X,
wenn ich auf dem Tisch liege, zu wissen, wo und
wie die Gefäße liegen und zu wissen, wie geschnitten werden muß.
Das T-Wort ist schon lange zuvor, Anfang
der neunzi- ger Jahre zum ersten Mal gefallen.
Ich weiß, B. hat es mir immer wieder gesagt, auf
lange Sicht komme ich nicht drumherum. Er hat
mir auch prophezeit, daß es mir viel besser gehen
werde. Ich will davon allerdings nichts hören. Ich
will nicht, weil ich nicht weiß, wozu. Muß es unbedingt noch weitergehen? Muß ich weitermachen? Muß ich noch ein paar Bücher schreiben,
die doch kaum einer liest? Oder bin ich, da ich
nun mal da bin, verpflichtet dazubleiben? Für
die, die einen noch brauchen? Noch ein paar
Jahre? Die Leber macht immer mehr Probleme.
Zu den Ösophagusva- rizen ist das Wasser gekommen, ein paar Liter blähen meinen Bauch
auf, ich habe eine sehr schlechte Blutgerinnung
und bin immer öfter nur noch müde. Schwache
Leber- leistung ist die Ursache einer schleichenden Selbstvergiftung, weil Stoffwechselrückstände nicht mehr vollständig oder nur noch
sehr langsam abgebaut werden und auf das
Gehirn rückwirken. Immer öfter falle ich in enzophalopa- thische Zustände. Ich bin müde, habe
nicht so gute Laune und bin mir manchmal nicht
sicher, ob ich nun gerade wach bin oder schlafe
und träume, oft weiß ich nicht, ob das jetzt
Wirklichkeit ist oder nicht. Ein Zustand, der seinen ganz eigenen Reiz hätte – andere Menschen
nehmen verbotene Substanzen und erreichen
auch nicht viel mehr. Dazu kommt allerdings,
daß ich jeden Tag, egal was passiert, egal wie
aufregend, außergewöhnlich, langweilig oder belanglos der Tag ist, mindestens drei Mal Zeit
85
Artıq adım siyahıdadır, xeyli vaxtdır gözləməkdəyəm. Bir il əvvəl, 2005-ci ildə mən iki
həftə xəstəxanada yatdım, iki həftə boyu
bədənimdə mümkün olan bütün müayinələr
aparıldı və nəticələr sənədlər, rəsmlər halında
bir qovluğa toplandı, orda bədənimin vəziyyətini öyrənmək üçün çəkilmiş Rentgen, Ultrasəs
müayinəsi, Maqnit rezonans tomoqrafiyasının
nəticələri vardı. Artıq evdə oturub “X” gününü –
cərrah stoluna uzandığım, qarnımın yarıldığı,
damarlarımın birdəfəlik bərpa olunduğu günü
səbirsizliklə gözləməkdəydim.
Açıq danışan adamlar çox-çox əvvəllər, hələ
yetmişinci illərin başlanğıcından mənim xoşuma
gəlməyə başlayıb. Bilirəm, B. özü bunu mənə demişdi, ömrüm çox da uzun olmayacaq. Hətta
əvvəlcədən mənə yol da göstərmişdi ki, belə qısa
həyat mənim üçün daha yaxşıdır. Mənsə bu haqda
heç nə eşitmək istəmirəm. İstəmirəm, niyə istəmədiyimi də bilmirəm. Heç nəyə fikir vermədən yoluma davam etməliyəmmi? Davam etməliyəmmi
mən? Heç kimin oxumadığı kitablarımdan daha bir
neçəsini yazmalıyammı? Ya da bəlkə bu bir taledir,
mən onu yaşamağa məcburam? Bəlkə yazdıqlarım
hardasa kiməsə lazım olacaq? Daha bir neçə ilmi?
Qaraciyər gün keçdikcə daha böyük fəsadlar törədir. Həzm boruma bir neçə litr su yığılıb, qarnımı
şişirdib, qanım çox pis laxtalanır və mən gün keçdikcə daha tez-tez yorulmağa başlayıram.
Qaraciyərin zəif fəaliyyəti bədənin zəhərlənməsinə
gətirib çıxara bilər, belə ki, bədəndə olan zərərli
maddələrin qaraciyərdə təmizlənməməsi ya da çox
az təmizlənməsi beynin əks reaksiya verməsinə
gətirib çıxara bilir. Zaman keçdikcə beynimdə qan
dövranı daha da zəifləyir. Mən yoruluram, əhvalım
pisləşir və çox vaxt ayıqmı, yuxudamı olduğumu
bilmirəm, anlamıram ki, mən gerçəklikdəyəm
yoxsa illüziyalar aləmində. Bu elə haldır ki, tamamilə özünəməxsus təəssüratları var, başqa insanlar
ancaq qadağan olunmuş vasitələrlə özlərini belə
hallanmış şüur səviyyəsində kökləyə bilirlər və bu
olduqca çətin başa gəlir. Buna baxmayaraq, hər
gün, istər adi gün olsun, istər qeyri-adi hadisələr baş
versin, istər darıxdırıcı, istərsə də anlamsız olsun,
mən mütləq ölü olmağın nə qədər böyük xoşbəxtlik olduğunu azı üç dəfə fikrimdən keçirirəm.
İntihar etmək nə gözəl olardı, suda batmaq, damdan özünü atmaq ya da başına bir güllə çaxmaq.
Kaş, bircə tapançam olaydı. Baxmayaraq ki, B.
mənə bunu azı yüz dəfə demişdi, ki mənim özümüm pis hiss etməyimin və intihar fantaziyalarımın
kökündə cəmi bir fizioloji səbəb dayanır bu da
mənim korlanmış qaraciyərimdir, mənsə bunu anlamamışam, anlamaq istəməmişəm. Heç vaxt
həyatdan bezginliyimin günahını qaraciyərimin
üstünə atmamışam, əksinə ona görə hətta özümü
bir qədər xoşbəxt də hiss etmişəm, çünki məhz bu
xəstəliyin üzündən mən gündə on beş dəqiqədə
olsa fikrimi toplayıb XXI əsrin ən böyük romanını
yazmaq istəyini duymuşam. Mən heç bir tərəfə çıxara bilmədiyim bir mətn üzərində işləyirəm. Bu
cür elə də xoş keçməyən günlərimdə yarı trans
vəziyyətinə bənzər bir təəssürat yaşayıram.
Yatağımdan qalxan kimi, azca sonra yenidən yatağa
qayıdıram və gözümün qarşısında yarı dumanlı
halda rəqs edən dünyanı canlandırıram. Və belə
günlərimin birində B. transplantasiyadan qabaq
qaraciyərin qiymətləndirilməsi üçün aparılan
Ultrasəs müayinəsinin nəticəsini göstərən bir
sənədlə birlikdə mənim yanıma gəldi və üstü örtülü
olsa da bildirdi ki, mənim qaraciyər toxumalarımda
dəyişikliklər var. Bu tamamilə aydın şəkildə qaraciyər toxumalarımın sıradan çıxması demək idi,
tibb dilində bu təbii ki, “hepatosellülar kartsinom”
deyil məhz, toxumaların kütləvi ölməsi adlanır. B.
tələsmək lazım olduğunu deyirdi. Ah indi bir də
qaraciyər xərçəngimi çıxdı? Buna inana bilmirəm
artq, bu mənim üçün sadəcə həddindən artıqdır.
31-iyul 2007-ci ildə, günün ikinci yarısında,
təqribən 2:30 radələrində təcili yardım maşınının
içindəki həkimlər məni QTM stansiyasının yeddinci korpusunun dördüncü mərtəbəsinə qaldılar. QTM – Qaraciyər Transplantasiyası sahəsində
ixtisaslaşmış ayrıca mərkəzdir. Lakin, bir neçə sözün baş hərfindən yaranmış QTM, mənə aeroportdakı minik bölmələrini xatırladır eynilə LAX
yaxud TXL kimi, bu qısaltmaların altında da öz
növbəsində Los-Anjeles və Teqel kimi sözlər gizlənir. Mərkəzin girişində məni böyük bir qoruyucu
xalata bürüdülər ki, ətrafıma daha çox mikrob yaymayım, bundan sonra onlar məni şərqə tərəf baxan
böyük pəncərəli otağıma apardılar. Burdan
Humbolt meşəsini, onun top bürclərini, Brunnen
küçəsindəki şüşəli göydələnləri, Fridrix Yan idman parkının işıq dirəklərini görə bilirəm. Hətta,
ona qovuşmaq üçün hara baxmaq lazım olduğunu
86
finde, darüber nachzudenken, wie schön es doch
wäre, jetzt tot zu sein. Wie schön es wäre, sich
umzubringen, ins Wasser zu gehen, von einem
Dach zu springen oder sich eine Kugel in den
Kopf zu schießen. Wenn ich denn eine Pistole
hätte. Und obwohl B. es mir sicher hundert Mal
gesagt hat, kann oder will ich nicht verstehen,
daß meine Verstimmungen und Suizidphantasien tatsächlich auch eine physiologische
Ursache haben, meine kaputte Leber nämlich,
die mich, obwohl ich ihr nie die Schuld daran
gebe, ich bin ja froh, sie zu haben, zunehmend
auch daran hindert, mich länger als eine dreiviertel Stunde zu konzentrieren und endlich aufzuraffen, den großen Roman des 21. Jahrhunderts zu schreiben. Ich arbeite an Texten, die ins
Nirgendwo führen. An nicht so guten Tagen bewege ich mich in einer Art Halbtrance, an
schlechten gehe ich gleich nach dem Auf- stehen
wieder ins Bett und sehe die Welt halbverschleiert durch meine Vorstellung tanzen. Und dann,
kurz vor der Evaluation für die Transplantation,
kommt B. mit einem Sonographiebefund und
meint, es gebe da eine Anomalie im Lebergewebe. Das könnte, ganz sicher ließe sich das
bei einer so zerstörten Leber – Mediziner sprechen von Motten- fraßnekrose – natürlich nicht
sagen, ein hepatozelluläres Karzinom sein. Er
meint, wir müßten uns beeilen. Ach, jetzt auch
noch Leberkrebs? Da mag ich dann mal nicht
dran glauben. Das ist mir einfach zuviel.
Der Beifahrer des Krankenwagens bringt
mich, es ist der 31. Juli 2007 nachmittags, kurz
vor oder kurz nach halb drei, auf die LTX-Station
im siebten Stock von Haus 4. LTX ist das
Krankenhauskürzel für Lebertransplantation.
Noch hört es sich auch für mich an wie ein
Flughafenkürzel, LTX müßte demnach irgendwo
zwischen LAX und TXL, also zwischen Los
Angeles und Tegel liegen. Am Eingang der
Station muß ich, um nicht zu viele Keime in die
Umge- bungsluft abzugeben, einen Schutzkittel
überziehen, dann führt man mich in mein
Zimmer mit großem Fenster Richtung Osten. Ich
sehe den Humboldthain, seinen Flakturm, das
Linsenhochhaus an der Brunnenstraße, die Flutlichtmasten des Friedrich-Ludwig-Jahn-Sport-
parks, ja, ich sehe sogar, bilde ich mir jedenfalls
ein, ich weiß ja, wohin ich schauen muß, um ihr
die entsprechenden Dächer zuzu- ordnen, die
Oderberger Straße. Vier oder fünf Personen in
Keimschutzkitteln wuseln um mich herum. Eine
von ihnen nimmt mir meine Brille, die Uhr meines Vaters, mein Portemonnaie und mein
Telephon ab. Während ich mich ausziehe, beantworte ich die üblichen Fragen, seit wann besteht die Grunderkrankung, wann wurde zuletzt
Blut abgenommen, hat sich an den Daten etwas
geändert, tragen sie eine Zahnprothese. Ich unterschreibe alle Blätter und alle Einverständniserklärungen, die mir gereicht werden, gehe
noch einmal auf die Toilette und ziehe ein OPHemd an. Blut wird mir abgenommen und Blut
wird bestellt, ein zentraler Venenkatheder und
ein arterieller Blutdruckmes- ser werden gelegt.
Bauchdecke und Brustkorb werden mit einer
gelb-grünlichen Flüssigkeit, die auf der Haut
zurück- bleibt, desinfiziert, Elektroden aufgeklebt. Es ist noch gar nicht so lange her, daß ich
gegessen habe, sage ich, Na, wenn’s kein
Schweinebraten war, höre ich den Arzt flachsen. Ich fühle mich auf sonderbar endgültige
Weise wohl. Von mir aus könnte es jetzt überallhin gehen. Alle wirken hochkonzentriert und dabei doch entspannt, sie haben das schon oft gemacht. Hier in dieser Klinik haben sie es in den
letzten zwanzig Jahren schon 2105 mal gemacht,
die Num- mer auf der Akte zu meiner Transplantation wird die 2106.
Meinen Körper habe ich abgegeben, der
Rumpf mit Armen und Beinen hängt nur noch
gerade so an meinem Wahrnehmungsapparat.
Die verkabelte und verdrahtete Hardware, so
ein schön-schiefes Bild, gehört nun den Ärzten.
Ich habe keine Angst. In der OP-Schleuse begegne ich dem freundlichen Anästhesisten, er ist
der Zaubermeister, der mich gleich verschwinden lassen wird. Später erinnere ich mich nur an
seinen Schnurrbart und an ein kurzes, eigentlich
lustiges Gespräch, das von meiner Hilflosigkeit
und von dem, was er jetzt alles mit mir anstellen
könnte, handelt. Er meint auch, daß ich von allem
was folgt und dem Ende unseres Gesprächs
nichts mehr mitbekommen werde. Recht hat er.
87
da bilirəm, bununla özüm üçün xəyal qururam,
uzaqda Orderberqer küçəsindəki evlərin damına
baxıram. Bu zaman qoruyucu geyimdə olan üç ya
da dörd adam mənim böyrümü kəsdirmişdi.
Onlardan biri məndən üzərimdəki əşyaları, eynəyimi, atamdan qalan saatımı, pul qabımı və telefonumu götürdü. Mən paltarımı soyunarkən, bir
yandan da onların xəstəliklə bağlı suallarına cavab
verirdim. Xəstəlik nə vaxtdan başlayıb, qanaxmanın səbəbi nədir kimi suallar verdilər. Onlar mənə
həmçinin bir qədər dəyişik formalı diş protezi də
verdilər. Bütün razılaşma sənədlərini imzaladım,
sonuncu dəfə ayaqyoluna getdim və əmliyyat
köynəyini geyindim. Əvvəlcə bədənimə qan vurmağa başladılar, arterial və venoz qan təzyiqimi
ölçəndə məlum oldu ki, bədənimdə qanın miqdarı normallaşmağa başlayıb. Qarnımın və döş
qəfəsimin xarici divarına dəridə iz qoyan yaşılımtıl-sarı maye sürtdülər, dezinfeksiya edib, bədənimin müxtəlif yerlərinə elektrodlar yapışdırdılar.
“Əgər bu çox uzun çəkməyəcəksə mən bir şeylər
atışdırım” – dedim. “Olar, amma daha donuz əti
qızartması da yox də”, - deyə həkimin mənlə zarafatlaşdığını eşitdim. Özümü olduqca yaxşı hiss
edirdim, sanki bu hiss ömürlük davam edəcəkdi.
Ətrafdakı tibbi heyyət yüksək hazırlıqda, bununla
belə olduqca rahat görünürdülər, yəqin onlar belə
əməliyyatları tez-tez edirlər. Bildiyimə görə bu klinikada indiyə kimi 2105 dəfə belə əməliyyat aparmışdılar, mənim əməliyyatım isə 2106-cı olacaqdı.
Bədənimi bütünlükdə onların ixtiyarına verdim, gövdəm, qollarım və ayaqlarım bədənimdə
hər-hansı bir dəyişikliyi qeydə alan cürbəcür aparatlara qoşulmuşdu. Bədənimə yapışdırılan və ordan çıxan kabellər, həkimlərin gözü qarşısına
mənim daxilimin aydınca əks olunmuş bir obrazını
qoyurdu. Heç bir qorxum yox idi. Əməliyyata hazırlıq otağında anestezisti dostcasına qarşıladım, o
öz işinin kamil ustasıdır və indi məni keyləşdirəcək. Sonradan yalnız onun bığlarını və qısa, lakin zarafatcıl söhbətini xatırlaya bildirdim.
Deyəsən, mənim indi köməksiz olduğumu və
istəsə mənə hər şeyi edə biləcəyini deyirdi.
Həmçinin söhbətimizin sonunda mənim ondan
ayrılacağımı, tək qalacağını da demişdi. Həqiqəti
deyirmiş, söhbətdən sonra huşumu itirdim.
Huşumu itirdim və heç nə hiss etmədim.
Böyük dərin bir heçliyə düşdüm. Artıq mövcud de-
yiləm və bundan belə ancaq bu təəssüratla yaşayıram, bu əsl hissiyyat deyil, daha çox Rembrandın
“Doktor Tulp” rəsmindəkinə insanın anatomiyasıdır. Amma niyə mən hələ də özümdən “mən”
deyə bəhs edirəm, cərrah stolunda hərəkətsiz bir
bədən var və mən bir qədər aralıda dayanıb onu
seyr edirəm. Onun içində artıq mənim kimiliyimlə
bağlı hansısa məlumat yoxdur, mən burda daha
çox köməkçi rolunu oynayıram. Mən indi yalnızca
onun ətrafında dayananlarda və yanından tutanlardan biri ola bilərəm. Bu mənim bədənimdir,
mən ki, kənardan onu tanıyıram, əməliyyat stoluna
uzadılmış, qarın nahiyyəsi yarılmış, qaraciyəri isə
bu mənzərədən xüsusilə qabarıq nəzərə çarpan
bir bədəndir. O, nə uzaqdan, nə yaxından bir qartala bənzəmir. Axşam saat 9-da ya da bir həyatdan
o birinə keçdikdən sonra mən gözlərimi açdım.
Çarpayımın yanında K. dayanmışdı, mən yenə də
yeddinci mərtəbədəki otaqda yatırdım, indi axşam idi və pəncərədən şəhərin işıqları görünürdü.
Mən salamat idim və bunu görürdüm, ancaq hələ
özümü yaxşı hiss etmirdim. Mən yenidən bu dünyaya qayıtmışam.
Keçirdiyim doqquz çətin gündən sonra mənim
həyatım yenidən öz axarına qayıtmağa başladı,
tez-tez K. məni əl arabasına qoyub, klinikanın
həyətində gəzdirməyə aparırdı. Hər yerdə səbirsizliklə məni gözləyən zərərli mikroblardan qorunmaq üçün əlcək, maska və baş örtüyü taxmalıydım. Biz hər gün dəniz kənarı küçələrlə şimal sahilinə doğru gedən yeni cığırlar axtarıb tapırdıq.
Zaman keçdikcə mən ayağa durub yeriməyə çalışırdım, hər gün sərbəst halda beş metr, on metr addımlayırdım. On metr irəliləmə mənim üçün inanılmaz nəticə idi. Üçüncü gün gəzinti zamanı bir
arı gəlib məni düz ayağımdan sancdı, bu qəribə
ağrı mənim xoşuma gəldi, daha sonra ağrı ayağımdan, qarın boşluğuma doğru yayıldı. Bir həftə
sonra, mən artıq tək başıma hamama qədər gedə
bilirdim. Üç həftə və bir gün sonra məni xəstəxanadan evə buraxdılar. Bundan sonra təkbaşına çox
ləng də olsa, pilləkənlə dördüncü mərtəbəyə qədər
çıxar, yataq otağını yığışdırar, daha sonra isə qonaq
otağına qayıdar, ordansa vanna otağına gedə bilərdim. Ayağa qalxmaq mənə çətin gəlirdi. Ümumiyyətlə azca da olsa ayaq üstə dayana bilmirdim. Uzananda isə elə edirdim ki, ayaq əzələlərim
tarım dayansın, bükülməsin. İstərdim ki, xəstəxa88
Ich bin dann weg.
Ich bin weg und spüre gar nichts. Großes, tiefes Nichts. Ich bin nicht mehr da und habe im
Nachhinein nur diese Vorstellung, die mehr
Rembrandts Anatomie des Dr. Tulp als einer echten Erinnerung ähnelt. Ich, aber warum sage ich
ich, da liegt ja nur ein Körper, liege auf dem
Tisch, und ich schaue aus einiger Entfernung zu.
Meine Wahrnehmung hat ihren Ort nicht mehr
oben an dem Körper, ich nehme eher die Position
eines Assistenten ein. Ich bin einer von denen, die
um diesen Körper herumstehen und eine Klammer halten dürfen. Mein Körper, ja, ich erkenne
ihn, liegt auf dem Tisch, die Bauchdecke aufgeklappt, die Leber haben sie auf diesem Bild gerade herausgeschnitten. Und weit und breit ist
kein Adler zu sehen. Als ich aufwache, neun
Stunden oder ein Leben später, steht K. neben
meinem Bett, ich liege wieder in dem Zimmer im
siebten Stock, es ist Nacht und die Stadt leuchtet
vor dem Fenster. Ich bin high und ich weiß es, ich
habe mich noch nie so gut gefühlt. Ich bin wieder
da.
Nach den neun anstrengendsten Tagen meines Lebens beginnt K. mich im Rollstuhl über das
Klinikgelände zu schieben. Ich muß Handschuhe, Mundschutz und Einwegkittel tragen, zum
Schutz vor den Keimen, die überall lauern. Wir
lernen jeden noch so verborgenen Pfad zwischen
Nordufer und Seestraße kennen. Immer öfter
stehe ich auf und versuche ein paar Schritte zu
gehen. Fünf Meter, zehn Meter. Zehn Meter können eine unglaubliche Entfernung sein. Am dritten Ausflugstag sticht mich eine Wespe ins Bein,
kurioserweise gefällt mir der Schmerz, denn er
lenkt von dem im Bauchbereich ab. Nach einer
Woche schaffe ich es, eine Reise, alleine bis ins
Bad. Nach drei Wochen und einem Tag im
Krankenhaus darf ich wieder nach Hause. Ich
kann, wenn auch nur unendlich langsam, die
Treppe bis in den vierten Stock hinaufgehen und
schaffe es vom Schlaf- zimmer ins Wohnzimmer,
ins Bad und wieder zurück. Aufstehen fällt mir
schwer. Eigentlich kann ich gar nicht aufstehen.
Wenn ich liege, dann liege ich, denn meine
Bauchmuskeln sind ja einmal quer durchgeschnitten worden. Mir fehlt der Galgen über
dem Bett und sein Griff, der wie eine Triangel
aussieht, an dem ich mich im Krankenhaus habe
hochziehen und so viel leichter aufrichten können. Um aufzustehen, muß ich nun auf dem
Rücken liegend die Knie anwinkeln, den Rumpf
mit den Beinen anheben und mich mit den
Ellebogen Richtung Bettrand drükken, um dort
die Füße auf den Boden zu bekommen. Ist das
geschafft, kann ich mich mit den Armen hochdrücken. Auf dem Bauch kann ich erst neun
Monate später wieder liegen. Um die große,
sternförmige Narbe herum – die Chirurgen nennen sie den Mercedesstern – ist die Bauchdecke
taub. Taub ist auch der Bauchnabel. Streiche ich
dort mit dem Finger über die Haut, wundere ich
mich jedesmal, weil ich doch erwarte, es zu
spüren, auch die Haut der Bauchdecke müßte
doch fühlen, daß da etwas an ihr entlang streicht
– die Fingerkuppen aber tasten nur etwas, was
sich für sie wie die Außenseite einer Wärmflasche aus Gummi anfühlt.
Ich bleibe ein paar Tage zuhause, dann holt der
Kleinbus der Reha-Klinik mich vor der Haustür
ab. Ich fahre an die Müritz. In die Reha. Ich bin
sechsunddreißig Jahre alt. Ich komme in ein schönes, nicht einmal zehn Jahre altes Haus, alle
Zimmer mit Balkon und theoretischem Seeblick –
Bäume versperren die Sicht. Als ich ankomme,
kann ich keine hundert Meter gehen, in der dritten Woche habe ich einen neuen Lieblingssport, er
heißt Nordic Walking. Gar nicht überraschenderweise machen sich alle, wem auch immer ich davon erzähle, da- rüber lustig. Ich kann das verstehen, ich würde es nicht anders machen. Dabei
verhält es sich mit dem Nordic Walking so: Es
macht genau so viel Spaß, wie es bescheuert aussieht. Und es sieht, zugegebenermaßen, ich weiß
es, ziemlich bescheuert aus. Drei Wochen bleibe
ich in der Reha. Zwei Patienten sind jünger als ich,
beide mit neuer Niere, Ivan Klasnic ist nicht dabei.
Einige Patienten sind Mitte bis Ende vierzig, alle
anderen – es gibt hier nicht nur Transplantierte,
sondern auch Rheumaund Herzpatienten – sind
sehr viel älter. Wahrscheinlich, das fällt mir nach
einer Woche auf, ist das nun das letzte Mal, daß
ich irgendwo einer der Jüngsten bin. Morgens,
mittags und abends sitzen wir alle zusammen bei
89
nada olduğu kimi yatağımın üstündən bir asqı və
ayağımı ona keçirmək üçün metaldan üçbucaq olsun, bu halda mən ayağımı ora keçirib rahatca yatardım. Çünki ayağa qalxmaq üçün əvvəlcə uzanmış halda dizlərimi büküb ayağımı yığmalı, sonra
dirsəklərimlə bədənimə dayaq verib kürəyimi yataqdan ayırmalı, daha sonra əllərimlə ayaqlarımı
yataqdan yerə salmalıydım ki, qarın əzələlərimə
yük düşməsin. Əgər imkanım olsa, hətta bədənimi
təkcə əllərimin üstündə qaldırardım ki, bədənimin ağırlığı qarnıma düşməsin. Mən ancaq doqquz
ay sonra qarnı üstdə uzana bildim. Xeyli müddət
qarnımın dərisi keyləşmişdi, qarnımın ortasında
böyük bir ulduzşəkilli tikiş izi qalmışdı, cərrahiyyədə bunu “mersedes” ulduzu adlandırırdılar.
Həmçinin, göbəyim də keyləşmişdi, hər dəfə barmağımı ora sürtəndə heyrətə gəlirdim, nə isə hiss
edəcəyimi gözləyirdim amma toxunuşum qarnımın dərisində hiss olunmurdu. Əlimlə qarnımı sığallayanda barmaqlarımın ucu öz bədənimi deyil, sanki rezin qrelkanı hiss edirdi.
Bir neçə gün evdə qaldıqdan sonra Reabilitasiya
klinikasının mikroavtobusu gəlib məni öz evimin
qapısı ağzından götürdü. Mən Mürtiç gölünün
ətrafına, Reabilitasiya klinikasına gedirəm. Otuz
altı yaşım var və burda heç on il deyil ki tikilmiş bütün eyvanları dənizə baxan bir mənzildə qalıram.
Mən bura gələndə heç yüz metr yeriyə bilmirdim
amma, indi “Nordic Walking” adlanan sevimli idmanım var. Bu elə idmandır ki, adamlar kənardan
baxanda gülüşlərini saxlaya bilmirlər. Mənim üçün
isə burada gülməli heç nə yoxdur, axı mən bunu
başqalarını güldürmək üçün etmirəm. Bununla
belə “Nordic Walking” hamıda gülüş doğuran çılğınca görünüşünə baxmayaraq, insana inanılmaz
zövq verir. Bunun dəlilik kimi göründüyünü bilirəm, bu mənim vecimə deyil. Üç həftə
Reabilitasiya xəstəxansında qaldım. Mənimlə birlikdə müalicə olunan iki xəstə məndən cavan idi,
hər ikisinə yeni böyrək köçürülmüşdü. Bəzi xəstələr
isə qırx yaşların ortalarında, sonlarında idilər, yerdə
qalanlar buraya təkcə köçürülmə əməliyyatına görə
deyil, daha yaşlılar, həm də revmatizm və ürək
xəstəliklərinə görə də gəlmişdilər. Əlbəttə ki, mən
bunu düz bir həftədən sonra onlardan ən gənci ilə
qarşılaşanda anlamışdım. Səhər, günorta və axşamlar biz hamımız ümumi toplantı yerimiz olan
stolun arxasına yığışıb, əvvəlcədən özümüzə
hərəkət planı təyin edirdik. Hər gün üçün ayrıca
hərəkət-təlim palnı vardı və belə söz gəzirdi ki,
kim reabilitasiya məşqlərində özünü daha fəal
göstərsə o xəstəxana məsrəflərini ən sonda ödəmək
şansı əldə edəcək. Mənsə buna inanmıram, səhər
saat yeddinin yarısı oyanıb yemək dolu zənbilin yanından etinasız şəkildə ötərək, idman üçün meşəliyə gedirəm. Bundən əlavə mən bədənimdə ağrı
yaratmayacaq məşqləri etmək üçün Trenajor zalına da getməliyəm. Həmçinin erqometr aparatında
müayinə olunmalı, gimnastika və boksla məşğul olmalıyam. Bundan sonra öz seçimimə görə ya saxsı
qab ya da dabandaşı düzəltməli və ömürlük immun çatışmamazlığı olanlar üçün mühazirəni
dinləməli, gələcək illərdə sağlamlıq üçün təhlükəli
olan qidaların hansılar olduğunu öyrənməliyəm.
Çiy yemək olmaz, qabıqlı yemək olmaz, yerdən
götürüb yemək olmaz, heç bir halda kahı yemək olmaz. Mənim üçün ən yaxşısı çəkilmiş, dondurulmuş ya da bir yolla sterilizə olunmuş qidalar ya da
konservlərdir. Ən yaxşısı təbii qidalar satılan xoşməramlı mağazalardan heç nə almayasan. Çünki
belə mağazalar adətən mikroblarla dolu olur.
Həmçinin böyük insan kütlələrinin axışdığı
yerlərdən, xüsusilə də, hovuzlardan, azyaşlı uşaqlardan və xəstələrdən uzaq olmalıyam. İndidən bilirəm ki, bu qaydalara həmişə əməl edə
bilməyəcəm. Özümü məktəb illərindəki kimi hiss
edirəm, kağıza kiçicik bir kişi və cürbəcür fiqurlar
çəkib xəyallarımın gerçəkləşməsini gözləyirəm.
Çox vaxt otağımda oturub getdikcə sağaldığımı
bilmək məni o qədər sevindirir ki, açıq eyvan qapısının yanında uzanıb televizorda “Six Feet
Under” və “Sopranos”a baxıram. Bəzən də,
pəncərəmin önündə dayanıb ağquyruq qartalın
səmaya qalxmasını gözləyirəm.
Budur yenidən evə gedirəm və yenidən sərbəst
yeriyə bilirəm. Bu üç gün ərzində klinikada qalmalıyam, bədənimə qan köçürülməli, immunitetin
bərpa olunma səviyyəsi və qaraciyər yoxlanılmalıdır. Mənim halım gün-gündən yaxşılaşır. Vaxtımın
çoxunu sağlamlığımda ağır qüsurlar yaranması ilə
bağlı ərizə formalarını doldurmaq və xəstəxana hesabımdakı zərfləri açmaq kimi darıxdırıcı işlərlə keçirirəm. Mənim qanuni xəstəxana hesabımda hər
şey var, məgər bu əla deyil, gör bir nə gözəl ölkədə
yaşayıram, bütün xərclərim artıq ödənilib. Məni ancaq gözəl günlər gözləyir. İşlərim gah yaxşı gedir,
90
Tisch, wir verbringen hier einen All-InclusiveAufenthalt mit vorgeschriebenen Anwendungen.
Es gibt Stundenpläne für jeden Tag, und es kursiert das Gerücht, daß wer zu viele seiner
Anwendungen schwänze, die Rehabilitationsmaßnahme am Ende selbst bezahlen muß.
Ich glaube da mal nicht dran und ver- schlafe den
Frühsport im Wald um halb sieben und lasse mich
auch beim Korbflechten nicht blicken. Ich muß,
was nicht schadet, in den Kraftraum. Ich muß auf
das Ergometer, zur Gymnastik und zum
Schattenboxen. Ich soll wahlweise töpfern oder
Speckstein bearbeiten und höre Vorträge zum
Thema lebenslanger Immunsuppression und der
damit verbundenen Risiken und lerne, was ich
die nächsten Jahre alles nicht mehr essen darf.
Nichts Rohes, nichts Ungeschältes, nichts aus der
Erde. Nie wieder Salat. Am besten überhaupt nur
Abgepacktes, Tiefgekühltes oder sonstwie keimfrei haltbar gemachtes. Konserven. Besser nichts
Gutgemeintes aus dem Bioladen. Gutgemeintes
hat meist viel zu viele Keime. Und Vorsicht vor
großen
Men-schenansammlungen.
Vor
Schwimmbädern, vor Klein- kindern und
Kranken. Ich weiß schon, ich werde mich nicht immer daran halten. Ich fühle mich wie in der
Schule, male Männchen und Muster auf das
Papier und warte, daß es endlich klingelt. Die
meiste Zeit, so liebe ich die Rekonvaleszenz, liege
ich bei offener Balkontür in meinem Zimmer und
schaue Six Feet Under und Sopranos. Drei
Wochen reichen für die Staffeln 3 bis 6. Manchmal stehe ich am Fenster und halte Ausschau
nach dem Seeadler, den es hier geben soll.
Ich komme wieder nach Hause und kann
wieder gehen. Alle drei Tage muß ich in die
Klinik, alle drei Tage wird mir Blut abgenommen,
um den Spiegel des Immunsuppressivums zu
bestimmen und die Leberwerte zu kontrollieren.
Es geht mir immer besser. Ich beschäftigte mich
mit so aufregenden Dingen wie Antragsformulare zur Feststellung einer Schwerbehinderung auszufüllen und öffne Briefe von der
Krankenkasse. Meine gesetzliche Krankenkasse
hat das alles, ist das nicht großartig, lebe ich nicht
in einem tollen Land, bezahlt. Ich werde nur
noch schöne Tage haben.
Es geht mir besser und wieder schlechter. Ich
bekomme fürchterliche Bauchschmerzen. Ich will
und kann nichts mehr essen. Zwei Tage, drei Tage,
vier Tage. Dann kann ich auch nichts mehr trinken. Ich komme wieder ins Krankenhaus. Ich muß
nicht in die Notaufnahme, ich darf gleich zu den
Spezialisten auf die LTX-Station. Da bin ich nun
wieder, auf einer Liege in einem Arztzimmer. Es
ist Sonntag, Ende Oktober. Ich bin wieder im
Krankenhaus. Ich bekomme Infusionen und ein
Bett in einem Zimmer gleich neben dem, in dem
ich die drei Wochen im August verbracht habe.
Das Jahreszeitentheater vor dem Fenster gibt jetzt
den Herbst, jeden Morgen hängen weniger Blätter
an den Bäumen. Als ich drei Wochen später entlassen werde, sind die Äste kahl. Das seltsame
Gebäude, dessen Entstehung ich im Sommer am
Fenster liegend beobachtet habe, ist nun kein
Stahlgerüst mehr, als großer gelber Kubus leuchtet es über die Ringbahngleise und den Kanal, auf
dem die Kohlenschiffe zum Kraftwerk steuern.
Später fahre ich einmal, ich will unbedingt wissen,
was da gebaut worden ist, dort vorbei und frage
einen der Arbeiter, die da immer noch beschäftigt
sind, um was für ein Gebäude es sich eigentlich
handelt. Ein Lagerhaus für eine Spedition, erhalte
ich als Auskunft und bin ein wenig enttäuscht, ich
hatte etwas Aufregenderes erwartet. In meiner
Phantasie, die im Krankenbett am Fenster viel
Zeit hatte, hatte ich dort mindestens ein Labor
für Wunder erwartet.
Ich liege wieder auf Station, wie es im
Krankenhausjargon, in den ich mich mittlerweile
gut eingehört habe, heißt. Alles tut weh, und ich
bin schlecht gelaunt, ich habe keine Lust mehr. K.
wird später sagen, ich sei unaushaltbar gewesen.
Ich hänge am Tropf und kann und will nichts essen und will nichts trinken, vierzehn Tage lang. Es
hat mich erwischt. Ich habe eine Cytomegalie,
eine durch einen normalerweise harmlosen, bei
geschwächtem Immun- system jedoch gefährlichen Virus hervorgerufene Infek- tion. Morgens
und abends bekomme ich ein Medikament in die
Venen, das, weil stark alkalisch, die Gefäße angreift. Immer wieder muß ich neu gestochen werden, nach einer Woche sehe ich aus wie ein Junkie.
Irgendwann wirkt das aggressive Wundermittel,
91
gah da birdən-birə pisləşir. Qarnımda qəflətən
dəhşətli ağrılar hiss etdim. Ürəyim istəsə də, daha
heç nə yeyə bilmirəm. İki gün, üç gün, dörd gün dözürəm. Bundan əlavə heç, su da içə bilmirəm.
Yenidən xəstəxanaya getdim. Təcili yardıma yox, qaraciyər üzrə ixtisaslaşmış həkimə müraciət etməliyəm. Budur yenidən həkimin otağındakı müayinə çarpayısında uzanmışam. İndi oktyabrın sonu,
günlərdən bazar günüdür. Mən yenə də xəstəxanadayam. Yenə də avqust ayında üç həftə yatdığım
otağın düz yanındakı otaqda, bir yatağım və məni
gözləyən çoxlu iynələrim var. İndi pəncərəmin qarşısında fəsilləri göstərən teatrda payız tamaşaya qoyulub, hər səhər ağaclardakı yarpaqların sayı daha
da azalır. Yəqin ki, üç həftə sonra mən buranı tərk
edəndə budaqlar tamamilə çılpaq qalacaq. Mən
yayda uzandığım yerdə pəncərədən seyr etdiyim
dəmir taxçaları xatırladan o qəribə bina indi kiçik,
sarı kuba çevrilib, onun ətrafı hər tərəfdən kanallar
və elektrik stansiyası üçün kömür daşıyan qatarların hərəkət etdiyi dəmir yolları ilə əhatə olunub.
Daha sonra bir dəfə həmin binaya gedib, mütləq
oradakı işçilərdən binanın nə üçün tikildiyini soruşdum. Demə ora ekspedisiyaçıların anbarı imiş.
Doğrusu, aldığım cavab məni bir qədər təəccübləndirdi, iş orasındadır ki, xəstə yatağında çox vaxt
pəncərədən baxıb qurduğum fantaziyalarıma görə
həmin bina ən azından möcüzəli sınaqların keçirildiyi laboratoriya olmalıydı.
Yaxşı mənimsədiyim xəstəxana jarqonu ilə
desək, mən yenə də stansiyada dayanmışam. Hər
yerim ağrıyır, halım pisləşib, daha heç nəyə marağım qalmayıb. Yəqin, sonralar K. deyəcək ki, mən
xəstəliyə dözə bilmədim. Mən indi sistem altında
yatıram və on dörd gündür ürəyim nə yemək, nə
içmək istəyir. Bu məni tamam əldən salıb.
Bədənimdə adi halda zərərsiz, şiddətlənmiş halda
isə immun sistemi üçün çox təhlükəli ola biləcək
“Sitomeqal” virusu var. Səhər və axşam, bədənimə
dərman vurulur, güclü qələvi reaksiyası yaratdığı
üçün dərmanı venalarımın vasitəsilə bədənimə yerirlər. Hər dəfə dərman üçün bədənimdə yeni bir
dəlik açılmalıdır, bir həftədən sonra mən lap narkoman kimi görünəcəm. Zamanla bu möcüzəli
dərman vasitəsi viruslara qarşı aqressiv təsirini göstərir, hər şey yavaş-yavaş yaxşılaşır. Mən yenidən
xoşbəxtəm, bu dəfə xoşbəxtlik uzun müddətli olacaqmış kimi görünür. Mənimlə qonşu çarpayıda
yatan otaq yoldaşım, düz on üç həftədir buradadır.
K. hər gün mənə baş çəkir, oxumaq üçün qəzet gətirir. Bu günlərdə Reabilitasiya mərkəzində həmişə
stol arxasında mənimlə üzbəüz oturan cənabın dünyasını dəyişdiyini oxudum. Biz böyük bir yemək
stolunun arxasında ancaq ikmiz oturub qəzet oxuyar, bir-birimizə xəstəliyimiz haqqında ən yeni
təfərrüatları çatdırardıq. Biz maraq üçün oxuyar,
bir-birimizə başa salardıq. İndi isə qəzetdən onun bir
həftə bundan qabaq dünyasını dəyişdiyini öyrəndim. Qaraciyər köçürülən insanların təxminən
iyirmi faizi heç bir il yaşaya bilmirlər.
Buraya gəldiyim ilk günün axşamı yeni bədən
üzvümlə daha özümü yüksək əhval-ruhiyyədə hiss
edə bilmirəm. İntensiv terapiya şöbəsində yatıram,
bilmirəm oyağam, yoxsa məni qara basır, yeni qaraciyərimin danışdığını eşidirəm. İçəridən onun səsini
ayırd edə bilirəm, o məni qətiyyən təəccübləndirməyən dildə, ispanca danışır. Onu yaxşı başa
düşə bilirəm. Həmin hadisədən bəri, özümü inandırmışam ki, qaraciyərim mənə İspaniyadan,
Barselonadan gəlib. Həmin şəhərdə bir neçə dəfə, bir
neçə ay qalmışam, lakin qaraciyərimin danışdığı dil
kataloniya dili deyil. Ancaq bir neçə gün sonra
“Evrotransplantasiya” təşkilatının saytından öyrəndim ki, İspaniya bu təşkilatın üzvü deyil, donor orqanlar isə ancaq üzv ölkələrin arasında paylaşıla
bilər. Həmçinin bunu da bilirəm ki, xəstəxana kartımda “Evrotransplantasiya” qaraciyərinin sahibinin şəxsiyyəti haqqında məlumatlar onsuz da ciddi
şəkildə gizlədilib. O Almaniyadan, Avstriyadan,
Hollandiyadan ya da hansısa başqa ölkədən ola bilər.
Hər halda bu məsələ məni tez-tez narahat edir, gah
təmkinli və utancaq, gah da birbaşa və aşkar maraqla
onun İspaniya ilə nə əlaqəsi olduğunu soruşmağa
cəhdələr etmişəm. Qaraciyər Barselonadanmı gəlib?
Məni maraqlandıran bu suala bütün sualına cavab
axtaran və tapmayanlar kimi, “Bilmirəm” - cavabını
eşitmişəm. Elə bacımın uşağının sual hesab etdiyim
fikri də belə səslənirdi: “Sənə qaraciyərini vermiş
adamın adı nədir?” Şəxsən mən qaraciyərimin sahibinə başqalarından daha çox acıyıram. Əlbəttə ki,
mən donorun həyatı və taleyinin mənimkinə mistik
təsirinin mümkün olacağına inanıram. Alexandro
Qonsalez İnarritunun “21 Qram” və Pedro
Almodovarın “Mənim anam haqqında hər şey” filimlərində bənzər hadisələri görmək olar. Nə olur olsun yenə də belə orqan köçürülməsini qanunsuz
92
langsam geht es besser. Ich habe wieder Glück gehabt, es hätte viel länger dauern können. Mein
Zimmerkamerad, der Mann im Bett neben mir,
liegt seit dreizehn Wochen hier. In der Zeitung, die
K., sie kommt jeden Tag, mir mitbringt, entdecke
ich die Todes- anzeige für den Herrn, der mir in
der Reha am Tisch gegenüber saß. Wir waren die
beiden einzigen in dem riesigen Speisesaal, die
morgens die Zeitung lasen und einander mit
neuen Details ihrer Krankengeschichte verschonten. Wir hielten, wir verstanden uns stumm, die
Lektüre für interessanter. Nun lese ich, daß er vor
einer Woche gestorben ist. Fast zwanzig Prozent
aller Lebertransplantierten überleben das erste
Jahr nicht.
Am Abend des ersten ganzen Tages mit dem
neuen Organ bin ich schon nicht mehr so high.
Ich liege auf der Intensivstation, weiß nicht, ob
ich wach bin oder phanta- siere, und höre die
neue Leber sprechen. Ich höre sie durch die
Geräusche der Geräte hindurch, sie spricht,
worüber ich mich sonderbarerweise gar nicht
wundere, spanisch. Ich kann sie gut verstehen.
Von da an bin ich der festen Überzeugung, eine
spanische Leber zu haben, ja ich glaube, sie
wäre aus Barcelona zu mir gekommen. Einer
Stadt, in der ich ein paar Mal ein paar Monate verbracht habe, die Leber aber spricht spanisch, nicht
katalanisch. Erst einige Wochen später finde ich
auf einer Webseite von Eurotrans- plant heraus,
daß Spanien gar nicht an dieser Organisation beteiligt ist, die Spenderorgane auf passende
Empfänger in ihren Mitgliedsländern verteilt.
Und ich, das weiß ich aus meiner Krankenakte,
habe – selbstverständlich streng anonymisiert –
eine Eurotransplant-Leber erhalten. Sie kann also
aus Deutschland, Österreich, den Niederlanden
und ein paar anderen Ländern stammen. Auf die
Frage, die mir immer wieder – mal zurückhaltend
und leicht verschämt, mal ganz direkt und offen
neugierig – gestellt wird, habe ich mir da schon
angewöhnt zu sagen: Aus Spanien.
Die Leber kommt aus Barcelona. Was, das
habe ich da schon bemerkt, eine viel bessere
Antwort ist als das jeden Fragesteller unbefriedigt
lassende Ich weiß es nicht. Nur dem Kind, meiner
Tochter, gestehe ich die Frage zu, ihre
Berlin, Aprel – İyun 2008
Tərcümə edən: Namiq Hüseynli
_______ vV _______
Formulierung lautet Wie heißt denn der, von dem
du deine neue Leber hast? Allen anderen nehme
ich sie eigentlich ein wenig übel. Natürlich sehe
ich das Faszinationspotential der Frage nach der
Identität des Spenders, seinem Leben und seinem Schicksal. Filme wie 21 Gramm von
Alejandro González Iñárritu und Alles über
meine Mutter von Pedro Almodóvar zehren davon. Trotzdem empfinde ich die Frage als illegitim, weil sie indirekt immer auch die Frage nach
dem Tod des Menschen stellt, durch den ich weiterlebe. Ich lebe ja, weil ein anderer oder – die
Vorstellung ist mir lieber – eine andere gestorben
ist. Ich lebe, weil ein anderer Mensch nicht mehr
lebt. Die Unbekannte, von der ich gar nichts weiß,
hat mir ein Leben geschenkt. Noch eins, und ich
habe jetzt ein Stück von ihr in mir, ich lebe mit ihrer Leber weiter. Von diesem intimen Verhältnis
möchte ich eigentlich niemanden etwas wissen
lassen. Es gehört mir, uns beiden ganz alleine.
Es braucht länger als ein halbes Jahr, bis mir
auffällt, daß es auch anders herum hätte kommen
können. Es hat ja nicht viel gefehlt, und ich wäre
damals, in der Nacht im April verblutet. Meinen
Organspendeausweis – natürlich habe ich einen
und wünschte, alle hätten einen – hatte der
Notarzt, der in meinem Portemonnaie nach meinem Notfallausweis suchte, ja in der Hand.
Anderswo hätten sich Menschen gefreut. Ihre
Telephone hätten geklingelt, mitten in der Nacht,
und eine Stimme hätte ihnen gesagt, wir haben
eine Lunge, eine Niere, ein Herz für sie. Nur
meine Leber hätte niemandem mehr geholfen.
Andere hät- ten weitergelebt und wären vielleicht nicht auf der Warteliste gestorben. Und
ein anderer hätte dann vielleicht diese oder eine
ähnliche Geschichte geschrieben, begleitet von
dem Gefühl, es auch für einen anderen zu tun.
Ich sitze am Schreibtisch, früher Nachmittag,
ich habe schon gegessen, das erste Jahr ist fast
vorbei. Das Telephon, ich kann es ausstellen, muß
nicht mehr klingeln. Ich habe eine neue Leber.
Berlin, April – Juni 2008
_______ vV _______
93
hesab edirəm, çünki mənim yaşamağıma kömək
edən insanın özü artıq dünyada yoxdur, onun orqanı
isə məndədir. Mən ona görə yaşayıram ki, başqa birisi (xatirəsi mənim üçün əziz olan biri) dünyasını
dəyişib. Ona görə yaşayıram ki, başqa bir insan artıq yaşamır. Haqqında heç nə bilmədiyim yad bir insan mənə həyat bəxş edib. Bundan əlavə həmin insandan bir parça hələ də mənim bədənimdə yaşamağa davam edir, mən onun qaraciyəri ilə yaşayıram. Məndən olsa kiminləsə belə intim yaxınlığım olduğunu hər kəsdən gizlədərdim. Bu ancaq mənə
məxsusdur, mənə və ona.
Düz yarım ildən çox vaxt keçdikdən sonra mən
dəhşətli bir həqiqəti öyrəndim, əslində hər şey tamam başqa cür də baş verə bilərdi. Həmin aprel axşamında həkimə gec çatsaydım qanaxmadan dünyamı dəyişəcəkdim. Mənim orqan alıb-vermə ilə
bağlı sənədim var, (əlbəttə ki, istərdim hər kəsdə
belə bir sənəd olsun) təcili yardım xəstəxanasına
çatdırıldığım həmin gecə, həkim mənim pul qabımdan o sənədi tapıb təcili yardım sənədlərimə
əlavə etmişdi. Yerimə başqası olsaydı buna sevinərdi. Əks halda gecənin bir vaxtı onun telefonuna zəng gələcəkdi və ona yeni ciyər, böyrək,
ürək haqqında deyəcəkdilər. Ancaq mənim qaraciyərim haqqımda heç kim xəbər tutmayacaqdı.
Yəqin bundan sonra başqaları yaşayacaqdı, siyahıda olanlardan heç biri ölməyəcəkdi. Ola bilsin, o
adamlardan birisi hətta, bu hadisəyə bənzər hadisə
ilə qarşılaşıb, mənim keçirdiyim hisslərin təsiri altında buna bənzər bir hekayə yazacaqdı.
İndi mən yazı masasında oturmuşam, günortadan bir qədər keçib, artıq nahar etmişəm,
həmin hadisələrin üstündən artıq bir il keçib.
Artıq telefon zəngi gözləmirəm, heç bir zəng
gəlməməlidir. Mənim yeni bir qaraciyərim var.
Peter Wawerzinek
__________________
Петер Wаwерзинек 1954-жц илдя Ростокда Петер Рункел ады алтында, дул ананын ювлады кими дцнйайа эялиб.
О жцрбяжцр йерлярдя, жцрбяжцр аилялярдя бюйцйцб. Он йашы олана гядяр ушаг евляриндя йашайыб, он йашы
оланда ювлады олмайан бир аиля ону ювладлыьа эютцрцб. Мяктяби битирдикдян сонра о текстил ряссамлыьыны
юйряниб, щярби хидмяти баша вурдугдан сонра 1978-жи илдя Шярги Алманийайа эедиб бурада Берлин-Вайсенсее
универиситетиня али ряссамлыг тящсили алыб. Ики ил сонра о тящсилини йарымчыг гойур. Бундан сонра о жцрбяжцр
ишлярдя ишляйир, хидмятчи, почталйон, фящля олур. Бцтцн бунларла ейни заманда о сяксянинжи иллярин
перформанс ряссамлыьы вя импровизасийа шеири иля мяшьул олмуш вя сцрятля шеир сащясиндя ирялилямишдир, тезтез шярги Берлинин “СжЩаппй” адлы шеир охума сящняляриндя эюрцнцрдц.
1998 -1990-жу иллярдя о Маттиас Баадер Щолст иля Алманийа Демократик Республикасына сянят туруна
чыхырлар. 1990-жы илдян бяри о даими олараг Берлиндя йашайыр. 1998-жи илдян бяри Алманийа П.Е.Н мяркязинин
цзвцдцр.
Алманийа ингилабындан сонра Петер Wаwерзинек илк олараг АДР-нын ядябиййаты иля баьлы пародийалар
топлусуну йазмыш, бундан ялавя АДР жямиййятиндяки аутсайдерлярля баьлы йумор, експериментал няср
нцмунялярини дярж етдирмишдир.
Петер Wаwерзинекин нювбяти ясярляри даща чох автобийографик характерлидир, доьма вятяни олан
Мекленбур-Ворпоммерндян бящс едир. Wаwерзинек щямчинин радийопийесляр вя ъурналист
арашдырмалары да йазыб.
__________________________________________________________________________
Hesab edirəm ki, yaza-yaza içimi tökmək istərkən
yaddaşımın ən şeytani dərinliklərinə qərq oluram.
Yazanda istədiyimdən daha çox xatirələrə dalıb
gedirəm.
Ich habe gedacht, wenn ich mich schreibend verschenke, entfliehe ich dem Teufelskreis der Erinnerung.
Schreibend bin ich tiefer ins Erinnern hineingeraten, als mir lieb ist.
Xatırladığım ilk şey qardır. Məni əhatə edən
bütün dünya qarla örtülüdür, mənə sevinc bəxş
edəcək heç nə yox. Çöldəki ağac da tərk edilmişdir, yarpaqları çoxdan tökülmüşdür. Yalnız
külək əsir sakit gecələrdə və ağacı silkələyir.
Ağacın başını nəvazişlə sığallayır və yuxudaymış kimi danışır. Ətrafa yumşaq qar yağır.
Sonra qar daha da güclənir. Mənim fikirlərimdə
tez-tez qış olur. Elə güclü qar yağır ki, mən uşaq
evi illərimdə yalnız qarın və qışın, şaxtanın və
buz kimi soyuğun olduğunu düşünürəm.
Özümü qara bələnmiş görürəm. Şaxta və fırtıq
burnumun kənarlarına yapışır. Mən hər gün
Schnee ist das Erste, woran ich mich erinnere.
Verschneit liegt rings die ganze Welt, ich hab
nichts, was mich freuet, verlassen steht der Baum
im Feld, hat längst sein Laub verstreuet, der Wind
nur geht bei stiller Nacht und rüttelt an dem
Baume, da rührt er seinen Wipfel sacht und redet
wie im Traume. Es schneit sanft in den Ort hinein.
Danach gewinnt der Schneefall an Stärke. Es ist so
oft Winter in meinem Kopf. Es schneit so häufig,
dass ich denke, in meinen Kinderheimjahren hat es
nur Schnee und Winter, Frost und Eiseskälte gegeben. Ich sehe mich eingemummelt. Frost und
Rotz klebt an der Nase. Ich bin das ewige
94
Winterkind unter Winterkindern beim täglichen
Schneemannbauen. Es ist früh dunkel. Die Nacht
hält lange aus. Die Sonne steigt nicht über den
Horizont. Es schneit auf all meinen Wegen. Aus
Schnee besteht der Sommer. Schnee ist nur ein anderer Name für die Sonne. Es ist November. Es ist
Februar. Ich sitze in einem großräumigen
Automobil, einer schwarzen Limousine. Ich bin
vier Jahre jung und in dem riesigen Automobil.
Schneeweiß ist die Landschaft, die ich in
Erinnerung habe. Der Fahrer ist ein dunkler
Schattenriss. Es ist der Tag, den ich als ersten Tag
meines Lebens erinnere. Ein tiefgrauer Tag, der
morgens rötlich aufzog und schön zu werden
schien, sich dann aber verdunkelte. Ein Tag, der
sich hinter einer Wolkendecke verkriecht, sich den
Tag über als Tag nicht sehen lassen mag und dem
Schnee das Terrain überlässt, der aus diesem
grauen Himmel wie aus einer alten Pferdedecke geklopfter Staub umherwirbelt. Wie beim Hasen, der
bei seinem Lauf über den Acker den Igeln nicht davonlaufen kann, ruft der Schnee mir zu: Bin schon
da. Ach bittrer Winter, wie bist du kalt, hast entlaubet den grünen Wald, hast verblüht die
Blümlein, die bunten Blümlein sind worden fahl,
entflogen ist uns die Nachtigall, entflogen, wird je
sie wieder singen.
In der vergangenen Woche starb in Schwerin
die fünf Jahre alte Lea-Sophie. Ihre Eltern hatten sie
verhungern lassen. Eine Woche vor ihrem Tod hatte
der zuständige Sozialarbeiter nicht darauf bestanden, das Kind zu sehen. Gegen das Jugendamt laufen Anzeigen wegen unterlassener Hilfeleistung.
Ich befinde mich auf dem Weg zu einem
Kinderheim. Ich habe keine Ahnung, wohin es mit
mir geht. Ich weiß nicht, was mich am Ende der
Fahrt erwartet. Ich sitze in einer Limousine. Der
Frühnebel beherrscht die Landschaft. Im Nebel löst
sich der ruhende Ackerstein auf. Im Nebel erscheinen all die Dinge in der Natur wie in eine milchige
Glasschale hineingelegt. Im Nebel wird das
Schwere leichter. Die Welt ist mir näher als unter
der Sonnenbestrahlung. Das plan liegende, nur zu
ahnende, weite Feld tritt geballt aus der Nebelmasse hervor, um sich betrachten zu lassen und
wieder zu verschwinden. Das Unscheinbare ist erst
in all seiner nebulösen Unklarheit innig zu erleben.
95
qar adamı düzəldən qış uşaqlarının içində daim
özümü görürəm. Hava çox tez qaralır. Gecələr
qurtarmaq bilmir. Günəş üfüqdən yuxarı qalxmır. Bütün gedəcəyim yollar qarla örtülü. Yay da
qara bələnib. Burda qar günəşin başqa bir adıdır.
Noyabrdır. Fevraldır. İçi böyük bir avtomobildə,
qara bir limuzində oturmuşam. Dörd yaşım var
və böyük bir avtomobildəyəm. Xatirimdə olan
yerlər qar kimi bəmbəyazdır. Sürücü qara bir siluetdir. Gündüzdür, bu günü mən həyatımın ilk
günü kimi xatırlayıram. Bomboz bir gündür,
səhəri açıq qırmızı açılan və gözəl olacağını gözlədiyimiz bir gün. Qəfildən hava qaralır. Bulud
topasının arxasında gizlənən bir gün, gündüz
olmağını istəməyən bir gün, əski bir at çulu çırpılanda çıxan toz kimi bomboz səmadan tökülən
qara müqavimətsiz təslim olan bir gün. Əkin
sahələrindən qaçarkən tikanlı məftillərə ilişib
qalan dovşanlar kimi, qar məni çağırır: “Gəldim
artıq. Ah, zalım qış. Sən necə də soyuqsan! Yaşıl
meşəni viran qoydun! Çiçəkləri soldurdun! Aləlvan güllər yox oldu. Bülbüllər baxçalardan
uçub getdi. Uçub getdilər. Yenə nə vaxtsa qayıdıb cəh-cəh vurarlar.”
Ötən həftə Şverində 5 yaşlı qız uşağı Lea-Sofi
öldü. Valideynləri onu aclığa tərk etmişdilər. Bundan
bir həftə əvvəl əraziyə təhkim olan məmur uşağı
görməyə nail ola bilməmişdi. Vaxtında kömək göstərə
bilmədikləri üçün azyaşlılarla iş üzrə quruma qarşı
məhkəmə iddialarına baxılır.
Bir uşaq evinə gedən yoldayam. Bu yolun
məni hara aparacağını bilmirəm. Bu yolçuluğun
sonunda məni nə gözləyir, bilmirəm. Bir limuzində oturmuşam. Erkəndən duman hər tərəfi
bürüyüb. Duman çəkildikcə əkin yerlərindəki
daşlar üzə çıxır. Dumanda təbiətdəki hər şey
südlə dolu şüşə bir qaba qoyulmuş kimidir.
Dumanda ağır şeylər yüngül olur. Bu dünya
mənə gün işığı altda olduğundan daha yaxındır.
Göz işlədikcə uzanan çöl üfürülmüş şar kimi
dumanda özünü gözə soxur və yenidən itir.
Gözə görünməyən hər şeyi indi bütün sirr
pərdəsi ilə daxildən hiss edə bilərsən. Adi
günlərdə heç kəsin fikir vermədiyi, böyük, laldinməz, yol kənarında yatıb qalan daşlar dumanda oyanıb ayağa qalxır, həm çəkidə həm
dəyərdə böyümüş kimi görsənir. Dumanda həm
dünya dincəlir, həm meşə və çəmən yuxuya dalır. Örtük çəkilən kimi mavi səmanın heç
dəyişmədiyini görürsən. Dünya-payız aylarında
yerdən qalxan buxar içində, soyuq, qızılı rəngə
boyanmış kimidir. Həyat dumandır, duman da
ki həyat. Düzünə və tərsinə eyni cür oxuna bilən
bu iki söz qızılı hərflərlə alt-alta mənim başdaşıma yazılmışdır: Duman-həyat və həyat-duman
(Nebeleben-Lebenebel - almanca belə yazılır –
tərc.) Dumanı sevmək-itirə-itirə böyüməyi qəbul
etməkdir. Dumanı bütün yaradılışın əsası kimi
qiymətləndirmək isə, onu daimi bir səhnə və
yolgöstərən kimi tanımaqdır; onun eşidilməyən
pıçıltılıarı. Özüm haqqında da dumanlı bir şey
bilirəm ki, o (duman – tərc.) mənim barəmdə
yaxşı fikirdədir.
Çöl donub bərkimiş bir gecə köynəyidir,
sanki. Mənə elə gəlir ki, qarğa səsi eşidirəm. O
vaxtdan qarğalara rəğbətim var. Qarğaları və
dumanı sevdiyimi anladığım bu ilk günü heç
unutmuram. Yer üzünün çətinlikləri və asanlıqlarından söz düşəndə mən dumandan və qarğalardan, şeylərin gözdən itməsindən danışıram.
Ən çox isə dumanda qarğaların qarıldamasını
sevirəm, onlar nə görünmür, nə də ki, dumanda
kimi çağırdıqları bəlli olmur. Ən əvvəl mən dumandakı qarğaları gördüm. Onlar ömrümün sonuna qədər mənim taleyimi müəyyən edən quşlar olaraq qalmalı. Dumandakı qarğalar ömrüm
boyu mənimlədirlər. Mən dumandan yaranmışam. Mayam dumandan yoğrulub. Duman topaları mənim dünyaya göz açdığım ana bətnidir.
Atamı dumanlara gömmüşəm, bunu heç kəs bilmir. Anamı dumanda qoyub gəldim. İndi mənim
kim olduğumu belə unutmuşdur. Mən ana
bətnində sıxılaraq bu dünyaya gəlmiş biri deyiləm, dumandan oğurlanmış bir yer sakiniyəm.
Bu ilin mart ayı Hessen əyalətinin Bromskirxen
qəsəbəsində 14 aylıq Jaklin açından öldü. Qızcığazın
cəmi altı kilo çəkisi vardı. Yaşıdlarından iki dəfə az.
Uşaq aylarla həkimə göstərilməmişdi.
Payızın sonu. Noyabr. Yanvar, fevral, iyun,
iyul, avqust da ola bilərdi. Yalnız xatirələrdə yağan qar, ana qucağı kimi yumşaq olur. 1954-cü ildir. Müharibə doqquz ildir ki, qurtarmışdır.
96
Der an einem gewöhnlichen Tag ignorierte, große,
stumme, unscheinbar am Wegrand schlafende
Ackerstein tritt wacher aus dem Nebel hervor, gewinnt an Würde und Gewichtigkeit. Im Nebel ruhet noch die Welt, noch träumen Wald und Wiesen:
Bald siehst du, wenn der Schleier fällt, den blauen
Himmel unverstellt, herbstkräftig die gedämpfte
Welt, im kalten Golde fließen. Leben ist Nebel und
Nebel ist Leben. Rückwärts wie vorwärts gelesen
mögen die zwei Worte Nebeleben und Lebenebel in
Gold gefasst untereinander aufgeschrieben auf meinem Grabstein stehen. Nebel mögen, heißt Zuwachs durch Schwinden anerkennen. Nebel als
Grundlage allen Seins zu werten heißt, Nebel als
Dauerausstellung und Fingerzeig annehmen; das
unerhörte Flüstern. Nebel weiß ich um mich, der es
gut mit mir meint.
Das Feld liegt wie ein gestärktes Nachthemd da.
Mir ist, als hörte ich eine Krähe rufen. Ich verehre
seither Krähen. Ich bewahre mir von diesem ersten
mir bewusst werdenden Tage an Hochachtung vor
Krähen und Nebelschwaden. Ich rede von Nebel
und Krähen, wenn von Leichtigkeit und Erdschwere die Rede ist, vom Verschwinden der Dinge.
Am schönsten ist mir im Nebel, wenn Krähen
schreien, die nicht zu sehen sind und im Nebel gar
nie nach wem rufen. Nebelkrähen sah ich zuerst.
Nebelkrähen sollen also bis an mein Lebensende
meine Schicksalsvögel bleiben. Nebelkrähen begleiten mich durchs Leben. Ich werde im Nebel
befruchtet, durch Nebel gezeugt. Nebelschwaden
sind die Fruchtblase, in der ich geworden bin. Im
Nebel weiß ich den Vater geborgen, von dem niemand weiß. Im Nebel weiß ich die Mutter hinterlegt, die vergessen hat, wer ich bin. Ein aus dem
Nebel gekrochener, nicht aus dem Gebärtrakt der
Mutter gepresster Erdenbürger bin ich.
Im März dieses Jahres wurde im hessischen
Bromskirchen der Hungertod der vierzehn Monate
alten Jacqueline bekannt. Das Mädchen wog mit
sechs Kilo nur noch halb so viel wie andere Kinder
in ihrem Alter. Das Kind hatte seit Monaten keinen
Arzt gesehen.
Es ist später Herbst. November. Es kann Januar,
Februar, Juni, Juli, August sein. Es schneit nur in der
Erinnerung so mütterlich sanft. Wir schreiben das
Jahr 1954. Der Krieg ist neun Jahre vorbei. Der
Güllə kimi qalxdım səmaya,
Uçdum günəşə doğru birbaşa.
Aşağıda hərəkət edən insanlar.
Mən razılıqla zümzümə edirəm.
Krieg ist nie vorbei, sagt der Verstand. Der Schutt
ist großteils beiseitegeschafft worden. Hinterm
Dorf, hinter der Stadt, hinter den Metropolen, wo
Kuhlen ausgehoben werden konnten, Schutt zu
Bergen aufgeschüttet worden ist. Berge, die zum
Landschaftsbild dazugehören wie all die Kriege,
die in der Welt geführt werden, ununterbrochen,
seit ich in diese Welt hineingeraten bin. Warschauer
Pakt. Nationale Volksarmee. Aus Einheiten bestehender Bauch meiner Mutter. Eben war ich noch in
ihm kaserniert. Im Bauch der Sowjetunion, die meiner Mutter weitreichende Souveränitätsrechte gewährt. Kurzzeitiger Berufswunsch: Volkspolizist.
Im Alter dann von zwei Jahren von der Mutter
Richtung Westen verlassen, im Kleinkinderheim
verblieben, mitten hinein in die Entstalinisierung,
auf den zwanzigsten Parteitag der KPdSU zu, in die
Dekade der friedlichen Koexistenz geworfen wie in
einen Würfelbecher mit nur einem roten Würfel
ohne Zahlen versehen und lauter Hammersichelsymbole. Höfliche Begrüßungen werden Kampfansage. Schlagworte. Schlagbäume. Erlass. Reparation.
Zahlungen. Schulden. Rückgabe. Aktien. Anhebung unterer Industrielohngruppen. Preise.
Senkungen.
Der Wagen heißt Tschaika wie Möwe. Gesamtproduktion dreitausendeinhundertneunundsiebzig Stück. Viertürig oder fünftürig. Ich kann es
nicht mehr sagen. Auf jeden Fall innen mit sieben
Sitzplätzen versehen. Hat an die zweihundert Pferdestärken unter der Haube, prahlt der Fahrzeuglenker. Acht Zylinder. V-Motor. Dreiganggetriebe.
Hydraulischer Drehmomentwandler. Klimaanlage.
Servolenkung. Höchstgeschwindigkeit hundertsechzig Kilometer die Stunde, die ist er auf einem
Fluggelände ein-, zweimal voll ausgefahren. Ein
Gefühl, kann er sagen, sagt der Kraftfahrer und
knutscht sich im Spiegelbild, dass es laut schmatzt.
Durchs ganze Land würde er mich am liebsten
chauffieren, abheben, aufsteigen und die überall
Ruh über den Wipfeln stören, den Krähen es zeigen, ihnen den Fliegermarsch blasen: Kerzengrad
steig ich zum Himmel, flieg ich zur Sonn direkt, unter mir auf das Gewimmel, da pfeif ich mit Respekt,
wenn wir dann so oben schweben, mein Freund,
das ist ein Leben, da fühl ich mich wie ein junger
Gott, Kreuz Himmeldonnerwetter sapperlot, in der
97
Amma içimdəki səs mənə müharibənin heç vaxt
bitmədiyini deyir. Xarabalıqlar əsasən təmizlənmişdir. Kənddən kənarda, şəhər ətrafında, metropolların yaxınlığında, zibil çalalarının qazıla
biləcəyi hər yerdə dağ kimi tullantı yığılmışdır.
Bu dağlar da, dünyaya gəldiyim gündən arasıkəsilmədən aparılan bütün müharibələr kimi,
landşaftın bir hissəsidir. Varşava müqaviləsi.
Milli Ordu. Anamın birləşmədən sonra böyüyən
qarnı. Elə onun içindəcə həbs olunmuşdım.
Anama geniş suveren hüquqlar verən Sovet
İttifaqının göbəyində. Qısamüddətli peşə axtarışları: Xalq polisi. İki yaşında anası tərəfindən
qərb istiqamətində tərk edilmiş, uşaq evinə verilmiş, Destalinizasiyadan sonra SovİKP-nin 20ci qurultayına az qalmış, dinc yanaşı yaşamanın
ikinci dekadasında, üzərində heç bir rəqəm yazılmayan qırmızı rəngli tək bir zərin və oraqçəkic simvollarının olduğu stəkana atılmış kimi.
Təntənəli salamlaşmalar müharibəyə çağırışa
çevrilir. Lozunqlar. Şlaqbaumlar. Cəzadan azad
etmə.Təzminat. Ödəmələr. Borclar. Əmlakın geri
qaytarılması. Səhmlər. Aşağı sənaye sahələrindəki əmək haqqı tariflərinin artması. Qiymətlər.
İqtisadi çöküşlər.
Bu maşın “çayka” adlanır, “qağayı”-deməkdir. Toplam 3179 ədəd buraxılmışdır. Dörd və ya
beşqapılı. İndi dəqiq deyə bimərəm. İstənilən
halda içəridə yeddi oturacaq nəzərdə tutulmuşdur. İki yüz at gücü var - sürücü qürrələnir.
Səkkiz silindrlidir. V mühərrikli. Üç sürətli ötürücü qutu. Hidravlik reduktor. Kondinsioner.
Sükan idarəetməsinin gücləndirilməsi. Sürət
həddi - saatda yüz altmış kilometrdir. Təyyarə
meydanında bir və ya iki dəfə tam sürətlə sürülmüşdür. “Məndə elə bir hiss var ki” - sürücü
deyir və güzgüdən əyilib baxır, - “o çox səs salacaq.” O deyirdi ki, məni bütün ölkə boyu
gəzdirə, yüksəklərə qaldıra bilər. Zirvələrdəki
əbədi sükutu poza, qarğalara göstərə, nəfəs alətlərində onlara təyyarəçi marşını ifa edə bilrədi:
Əgər bu qədər yüksəyə uça bilmişiksə,
Mənim dostum, bu da bir ömürdür.
Özümü gənc bir ilah kimi hissedirəm.
Lənət şeytana!
Nə quldurlar yox səmada,
Nə əyalət məhkəmələri.
Və qoca qarılar
gözə dəymir orda yuxarıda.
Nə it yemi vardır, nə qaynanalar
Səmada vergi yox, əmlakı girov qoyma yox.
Heç yüksək faizlər də yox
Və əgər dərzi borcunu istəməyə gəlirsə,
Rahatca uçub əkilə bilərsən.
Buna görə dostum,
Axmaq olma.
buna görə, buna görə, buna görə
Axmaq olma, Gəl bizə qoşul!
Uçaq, uçaq. Uçaq mənimlə
Ulduzlu göylərə
Gedək gəzməyə.
Malını-pulunu tulla bir tərəfə
bir ayaq bas bu dünyaya.
Qırmızı bibər* uçur havada,
Uçur göylərə.
Ura, ura, ura!
(“Qırmızı bibər” dedikdə hava şarları, dirijabllar nəzərdə tutulur – tərc.)
Ən lyuks avtomobil, dövlət rəhbərlərinin maşını. Sovet İttifaqında istehsal olunmuş. Özəl
adamlar, ali mənsəb sahibləri, partiya funksionerləri üçün nəzərdə tutulmuş. Avtomatik sürət
ötürücüləri qutusu, hərəkətə gətirmə arxa
təkərlərə keçirilmiş, hidravlik çevirici, balaca bir
uşaq da torpedonun - alət panelinin üzərindəki
testerləri qoşa bilər. İki ton yarımlıq ağır, qara və
əsrarəngiz, parıltılı limuzundə şütüyürsən.
Maraq dolu baxış, gözlərin bayram edir, birdən
bu sual: “Doğrudurmu ki, staxanovçu fəhlə İvan
İvanoviç İvanov Moskvada ümumittifaq sərgisində lyuks klas bir “Çayka” udmuşdur. Cavab:
“Prinsipcə hə. Amma söhbət staxanovçu fəhlə
İvan İvanoviç İvanovdan yox, alkoqolik Pyotr
Pyotoroviç Petruşkindən gedir, özü də o, lyuks
klas “çayka” avtomobili udmamış, əksinə bir
velosipedi oğurlamışdır. “Çayka, çayka, çayka”98
Luft gibts keine Räuber, kein Bezirksgericht und
auch keine alten Weiber, sieht man oben nicht, da
oben gibts kein Hundefutter und keine Schwiegermutter, in der Luft gibts keine Steuer, keine
Kaution, auch der Zins ist nicht so teuer, und
kommt der Schneider mit der Rechnung, fliegt man
bitte ganz gemütlich ihm davon, Freunderl, drum
sei nicht dumm, drum drum drum, sei nicht dumm
/ komm und sei mein Passagier, fliege fliege flieg
mit mir, droben, wo die Sterne stehn, wollen wir
spazieren gehn, schmeiß hin all Dein Gut und Geld,
einen Fußtritt dieser Welt, in der Luft, in der Luft
fliegt der Paprika, auf zum Himmel, Himmel,
Himmel, Hipp, hipp, hurra.
Luxuriöses Fahrzeug, Staatskarosse. In der
Sowjetunion hergestellt, Privatpersonen zugedacht,
höheren Behörden, Funktionären. Automatikgetriebe, Antrieb auf die Hinterräder übertragen,
Hydraulikwandler, kinderleicht über einen Wahltaster am Armaturenbrett zu schalten. Schon
schwebt man in der zweieinhalb Tonnen schweren
Limousine, die schwarz und geheimnisvoll glänzt.
Ein Hingucker, ein Augenschmaus, ohne Frage:
Stimmt es, dass der Stachanow-Arbeiter Iwan
Iwanowitsch Iwanow auf der Allunionsausstellung
in Moskau ein Automobil der Luxusklasse
Seemöwe gewonnen hat? Antwort: Im Prinzip ja,
aber es handelte sich nicht um den StachanowArbeiter Iwan Iwanowitsch Iwanow, sondern um
den Alkoholiker Pjotr Pjotorwitsch Petruschkin,
und der hat kein Automobil der Luxusklasse
Seemöwe gewonnen, sondern ein Fahrrad gestohlen. Çayka Çayka Çayka schmettert der Mann am
Lenkrad mit erhobenen Augenbrauen, ich soll es
keinem verraten, die schicke Seemöwe Çayka hätte
sich ins amerikanische Modell Packard Patrician
verguckt, beide sähen sich vom Typ her ähnlich.
Nebel oder Schnee ist draußen zu sehen. Aus
dem Schneefall hervor klatscht Schnee gegen die
Scheiben. Novemberschnee, jubelt das Kind, das im
vierten Jahr seines Lebens partout nicht redet, in
sich gekehrt erscheint, alles versteht und jedes Wort
aufnimmt, von dem, was der Chauffeur ihm erzählt
und eines auch weiß, dass nämlich der neugierige
Schnee mitgehört hat und nunmehr das in sich
hineinstummende Kind, die muttervaterlose Waise
ansehen will und herzlich begrüßen.
99
deyə sükan arxasındakı kişi qaşlarını qaldıraraq oxuyur: “Heç kəsə demərəm ki, şıq dəniz qağayısı “Çayka” amerikan modeli Pakard
Patrisiana vurulmuşdur. İkisinin də görünüşü
oxşardır.” (1951-54-cü illərdə Detroytda
“Packard Motor” şirkəti tərəfindən buraxılmış limuzin modeli – tərc.)
Bayırda yalnız qar və duman görünür. Yağan
qar pəncərə şüşələrini döyəcləyir. Uşaq noyabr
qarını bayram edir, dörd yaşında bir kəlmə olsun
danışmır, içinə qapanmış kimi görünür, hər şeyi
başa düşür, sürücünün ona danışdığı hər sözü
dərk edir. Onu da bilir ki, məhz bu sözü hər
şeyə maraqlı olan qar da eşitmişdir, bundan
sonra içinə qapanıq bu uşaq anasız-atasız yetimi görmək və onu ürəkdən salamlamaq istəyir.
İllər qar adamı kimi sıraya düzülmüşlər.
Başlarında dəlmə-deşik qazanlar və burun yerinə qoyulmuş çuğundurlardan başqa, əyinlərində heç nə yoxdur. Mənim uşaqlığımın limuzininin içinə qar yağır. Qar həm içəri, həm də
çölə yağır. Mənim ömrüm qışdan başqa bir fəsil
tanımır. İl mənim üçün qışöncəsi, qış və qışdan
sonrakı fəsillərdən ibarətdir. Ətrafımda da daim
duman var. Dumanlı-qarlı illər. Qarlı-dumanlı
günlər.
Mən həyata keçməyəcək arzularımdan güc
alıram. Mənə heç bir sürücü limuzin qapılarını
açmamışdr. Arzu olunmayan uşaqlara bir çox
qapılar bağlı qalır, qadağan olunur. Məni qucağa götürürlər - bunu görürəm, otaq künclərində, boz məkanlarda. Gündəlik həyat və
onun ritmi. “Toplanın və əl-ələ tutun! Marş irəli!
Marş geriyə! Dur! Öz yerinə geri dön! Sola dön!
Sağa dön! Üç addım irəli, iki addım yana! Əllər
bir-birindən aralı! Stulun söykənəcəyini iki əlinlə
tut! Danışmağı kəs! Dişlərini ağartma! Sakitcə
stula tərəf get! Qaçmaq olmaz! Öz stulunda otur!
Qabağa bax! Öz boşqabına bax! Əvvəlcə qaşığı
götür! Yalnız icazə veriləndən sonra yeməyə
başla! Qabında olan hər şeyi təmiz ye! Hamı
yeməyini bitirənə qədər otur gözlə! Təşəkkür
eləmək. Girmək, çıxmaq, öz otağına getmək, yatağını düzəltmək, əmr gələn kimi yatağa girmək,
oyanan kimi tualetə getmək. Hamı bir əl-üzyu100 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 18 / OKTYABR 2012
Die Jahre stehen wie Schneemänner in Reihe,
mit nichts angekleidet als löchrigen Töpfen auf
ihren Köpfen und Rüben, wo sonst Nasen im
Gesicht stecken. Es schneit ins Wageninnere meiner
Kindheitslimousine hinein. Schnee fällt innen wie
außen. Mein Leben kennt keine andere Jahreszeit
als den Winter. Das Jahr hindurch herrschten Vorwinter, Winter, Nachwinter. Und ewig ist Nebel um
mich herum. Nebelschneejahre. Schneenebeltage.
Ich richte mich an Hirngespinsten auf. Mir ist
keine Tür zu einer Limousine von einem Chauffeur
aufgetan worden. Viele Türen blieben dem
Ankömmling verschlossen, dem Kind verboten.
Ich sehe mich an die Hand genommen, in hinteren
Winkeln; in Räumen ohne Glanz. Alltag und
Rhythmus. Sammeln und Hände fassen. Anmarschieren, abmarschieren, stehen, auf der Stelle treten,
links um, rechts um, drei Schritte vor, zwei zur
Seite, Hände voneinander lösen, hinterm Stuhl die
Lehne mit beiden Händen fassen, aufhören zu sprechen, nicht grinsen, ruhig zum Stuhl gehen, nicht
laufen, auf seinem Stuhl Platz nehmen, nach vorne
sehen, auf den eigenen Teller blicken, den Löffel
erst benutzen und anfangen mit dem Essen, wenn
es gesagt wird. Alles auf dem Teller Befindliche
schön brav aufessen. Sitzenbleiben, bis der Letzte
mit seinem Essen fertig ist. Formeln des Dankes sagen. Antreten, abtreten, aufs Zimmer gehen, mit
dem Bettenmachen fertig werden, auf Kommando
einschlafen, nach dem Erwachen zur Toilette gehen.
Nicht alle zugleich an einem Waschbecken stehen.
Zurück und Haare kämmen. In drei Minuten auf
dem Flur sein.
Um zu wissen, was mit mir war, gehe ich durch
hermetische Barrieren in gesicherte Strukturen, mir
meiner Erinnerungen sicher zu werden, Beleg zu erlangen, wo nicht die Spur von Gold an den verbotenen Räumen nachweisbar ist und es an Zuneigung
mangelt, Zuneigung nicht gibt und auch sonst keinen Freiraum, jahrzehntelang, bis in die heutige Zeit
hinein. In die Vergangenheit, das Heimleben, die
Tristesse der abspulenden Tage. Du bleibst vor
Erinnerungspforten, vor verschlossenen Türen, vor
Toren von Unmöglichkeit, weil der Alltag Trott und
Vorschrift war. Du hast funktioniert und in den angesagten Freizeiten in Gruppe Bastelarbeiten absolviert. Du warst von Beginn an chancenlos, das aus-
geschlossene Kind in deinem Kinderheim, weil
Heimkindsein Ausschluss und Gewahrsam meint.
Du warst die Waise neben anderen Waisenkindern
und lebtest gut unter dem Deckel zum Topf, solange du mit der Außenwelt nicht in Berührung gebracht wurdest. So lange war dein Heim ein Kuvert
mit einem glatten Siegellack versehen.
Celestine erträgt Handwerkermärkte nur
schwer. Als die zwölfjährige Berlinerin vor ein paar
Monaten in einem Bauhaus war, sah sie in den langen Regalen ein silberfarbenes Klebeband liegen
und musste das Gebäude sofort verlassen. Das
Klebeband erinnerte sie an ihr Martyrium, das sie
einst mit knapper Not überlebt hat. Weil sie so laut
war, hatten ihre Eltern ihr wochenlang, vielleicht
länger, mit einem solchen Tape den Mund zugeklebt. Es blieb nur ein kleines Loch, damit sie noch
atmen konnte.
Die Vernunft verdammt das von mir erinnerte
Bild, im großen Luxuswagen vorgefahren zu sein,
als Einbildung. Dreizehn Jahre nach dem Zweiten
Weltkrieg wird kein vierjähriger Schutzbefohlener
in luxuriöser Würde von einem Kleinkindkinderheim ins nächste Vorschulkinderheim chauffiert. Ich aber will mir die Einbildung nicht aus
dem Kopf schlagen. Ich will nicht als die schweigende Waise auf einem knatternden Motorrad hinter diesem Ledermantelmann geklemmt ins
Kinderheim gebracht worden sein. Ich bin auf keinem Krad herangekarrt worden. Ich fahre
Limousine. Ich bin eine Waise. Die Vernunft lehnt
sich gegen die Wirklichkeit auf. Eine schändliche
Neigung ist die Vernunft. Kein größeres Laster gibt
es in unserer Welt als den Hang zur Vernunft. Kein
größeres Übel weiß ich. Richtlinien werden für die
Vernunft erdacht, die nichts weiter wollen als eine
bessere Lebensführung, unter Vermeidung von
Verfehlung. Gegen die Natur ist die Vernunft in
Stellung gebracht. Ein Panzerbrecher ist die Vernunft, die keinen Müll anerkennt, die den Dreck
nicht sieht, den Abfall nicht liebt. Gegen jedwede
natürliche Ordnung ist die Vernunft uns Menschen
mahnend vorgesetzt wie eine dunkle Scheibe, in die
wir Löcher kratzen müssen, wollen wir nicht von
Dummheit geprügelt sein. Eine Spießrute ist die
Vernunft, eine schmerzende Gerte, die Maß nimmt,
den, der sich einsauen will und unvernünftig suhÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 18 / OKTYABR 2012
101
yanın qabağına yığışmamalıdır. Geriyə dön və
saçlarını dara! Üç dəqiqə sonra dəhlizdə ol!”
Nəyin baş verdiyini anlamaq üçün yaxşı mühafizə olunan binaların hermetik dəhlizləri ilə
hərəkət edirəm. Qadağan olunmuş məkanlarda,
heç qızılın izini belə təsdiq etməyin mümkün
olmadığı bu yerlərdə xatirələrinə inana bilmək
üçün rəğbətin yetərincə deyil. Hətta heç rəğbətin
yoxdur. Heç boş bir otağın da yoxdur. Neçə illərdir ki, bu davam edir. İndiyə qədər. Keçmişinə
qayıdırsan, uşaq evində keçirdiyin həyat, uçub
getmiş günlərin kədəri. Xatirələrin darvazalarında qalmısan. Bağlı qapılar, imkansızlıq qapıları, çünki sənin gündəlik həyatın qorxu və nizamnamə ilə tənzimlənir. Tutaq ki, sən işini görmüsən və “asudə” adlandırılan vaxtda qrupda
müəyyən fiqurlar düzəldib qurtarmısan. Sən ən
başdan şanssız olmusan, uşaq evində təcrid
olunmuş bir uşaqsan, çünki “detdom” uşağı olmaq özü təcrid olunmaq və azadlığın məhdudlaşdırılması deməkdir. Sən yetimsən, başqa
kimsəsiz uşaqların yanındasan və ətraf dünya ilə
təmasın olmayana qədər halından məmnunsan.
O vaxta qədər sənin uşaq evin sənin üçün ensiz
bir plombla möhürlənmiş zərf kimidir.
Selestin əl işləri satılan bazarları heç sevməz. Bu
12 yaşlı Berlinli qız bir neçə ay bundan öncə bir tikinti
məktəbində olarkən rəflərə düzülmüş gümüşü rəngli
yapışqanlı lentləri (skoç) görür və binanı dərhal tərk
etməli olur. Yapışqanlı lent ona güc-bəla ilə qurtulduğu uşaqlıq işgəncələrini xatırlatmışdı. Səsli-küylü
uşaq olduğu üçün valideynləri bir neçə həftə, bəlkə də
daha uzun müddətə, onun ağzını lentlə bağlamışdılar. Yalnız nəfəs alması üçn kiçik bir dəlik buraxmışdılar.
Ağlın hökmünə görə, mənim xatirimdəki bu
səhnə-böyük və lyuks bir maşında səyahətim fantaziyadır. İkinci dünya müharibəsindən 13 il
sonra heç bir yetim uşaq belə lyuks maşında
“körpələr evindən” internata aparılmazdı.
Amma mən bu fantaziyamı beynimdən silmək
istəmirdim. Mən gurultulu bir motosikletdə, dəri
plaşlı adamın arxasından yapışmış susqun bir
yetim kimi uşaq evinə gətirilməyi istəmirdim.
Mən motosikletdə gətirilməmişəm. Mən limuzində gəlmişəm. Mən bir yetim uşağam. Ağıl
gerçəkliyə qarşı üsyan edir. Ağıl rüsvayçı bir
sapmadır. Bu həyatda ağla bağlı olub qalmaqdan
daha ağır yük yoxdur. Bundan daha pis bir şey
tanımıram. Yanlışlardan qaçmaq naminə daha
yaxşı bir həyat tərzindən başqa heç nə istəməyən
direktivlər ağıl üçün düşünülür. Ağıl təbiətimizə
qarşı cəbhə açmaqdadır. Ağıl bir zirehdələndir,
zir-zibil tanımır, çirkabı görmür, tullantı və pislikləri sevmir. Ağıl-biz insanların hər cür təbii
halına qarşı gözümüzün önünə çəkilmiş qara
bir şüşə kimidir. Əgər biz ağılsızlığın zərbələrinə
tuş gəlmək istəmiriksə, bu şüşədə özümüzçün
kiçik dəliklər açmalıyıq. Ağıl bir qamçıdır,
dəydiyi yeri göynədən bir şallaqdır, kim çirkaba
batmaq, ağlını itirib palçıqda ağnamaq istəyirsə,
ona qarşı ölçü götürür, cəzalandırmağa çalışır.
İndi dünya o qədər iyrənc, ictimai quruluşlar o
qədər qarışıqdır ki, ağıl ən yüksək insani dəyərə
çevrilmişdir. Motosiklet limuzinlə əvəz olundu.
Xatirələr qalib gəldi. Mən inadkarlıqla ağla tabe
olmuram. İnadla altı və ya 13 yan qapısı, ürəyin
istəyən qədər açılıb örtülən damı olan kabriolet
limuzinə minirəm. Hətta Sovet İttifaqında istehsal olunmuş bir “çayka” avtomobilində açılıb
yığılan damın olması haqqında heç nə bilməsəm
belə. Nə vaxt ürəyim lyukun açılmağını istəyirsə,
arxa oturacaqda ayağa dururam. Çox sevdiyim
qar dənələri üzərimə düşsün deyə, istədiyim
qədər damı açıram və bağlayıram. Öz xatirələrimlə ağlın hər hansı ağalığına qarşı mübarizə
aparıram. Arzu etmək mənə - dörd yaşlı bir
uşağa xatirələrə səyahətimin lap əvvəlində hər
cür ağla qarşı mübarizədə yardım edərək, xəyal
etdiyim limuzinə gətirir. Mən hər hansı bir ictimai nəqliyyatda, balaca təcili yardım maşınında
və ya mal-qara daşınan maşında, ya da kəndlərarası işləyən adi avtobuslarda internata gətirilmək
istəmirəm.
Əgər doğma anama təşəkkür etmək istəyirəmsə, bu yalnız mənim “qara olan intim münasibətimə” görədir. Qara olan həssaslığımı belə
adlandırıram. Bu dörd övladı olan bir anadır:
Yaz, yay, payız və qış. Yazda çiçəklər açır, yayda
yonca bitir, payızda üzüm yetişir. Qışda qar yağır. Mən hələ ilk internatımda pəncərə qabağında oturub bağçaya baxıram. Burda günlərdən
102 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 18 / OKTYABR 2012
len, zu züchtigen sucht. So verrottet ist unsere Welt,
so durchsotten sind die Gesellschaftsformen, dass
die Vernunft höchstes Menschengebot geworden
ist. Das Motorrad ist durch die Limousine ersetzt.
Die Erinnerung übermalt. Bockig widersetze ich
mich der Vernunft. Bockig bestehe ich auf die mit
sechs oder dreizehn Seitentüren versehene CabrioLimousine unter meinetwegen einem Schiebedach,
das sich nach Herzenslust schließen und öffnen
lässt, auch wenn man im Zusammenhang mit der
in der Sowjetunion gebauten fahrenden Seemöwe
nichts von einem Schiebedach weiß. Wann immer
ich Lust darauf verspüre, stehe ich auf dem
Hintersitz. Wann immer ich will, schiebe ich das
Dach auf und zu, dass der liebe Schnee zu mir findet. Ich rücke mit meinen Erinnerungen gegen jedwede innere Vernunft vor. Wunschdenken verhilft
mir als vierjährigem Jungen zu Beginn meiner
Erinnerungsreise gegen alle Vernunft in die
eingebildete Limousine. Ich mag nicht mit einem
Sammeltransporter, in keinem Kranken oder Viehwagen gekarrt oder in einem gewöhnlichen Überlandbus ins Kinderheim transportiert worden sein.
Wenn ich der leiblichen Mutter etwas verdanke,
dann mein intimes Empfinden für Schnee, das ich
meine Schneesensibilität nennen möchte. Es war
eine Mutter, die hatte vier Kinder, den Frühling,
den Sommer, den Herbst und den Winter, der
Frühling bringt Blumen, der Sommer den Klee,
der Herbst bringt Trauben, der Winter den Schnee.
Ich sitze am Fenster und sehe zum Garten meines
ersten Kinderheimes hin, wo seit Tagen Schnee aus
allen Wolken herabfällt, wo Schnee auf Schnee liegt
und kleine Vögel zu beobachten sind, die im
Schnee kein Futter vorfinden, sich um das Vogelhaus herum versammeln, sich von den Sonnenblumenkörnern im Schmalztopf ernähren. Schmalz,
von mir unter den wachsamen Augen der Köchin
mit Namen Frau Blume ausgelassen und in den
Blumentopf eingelassen, mit Körnchen versehen.
Am Schreibtisch über der Schreibarbeit zerplatzt
der Traum von meiner Limousine. Ich komme an.
Ich werde vor das Kinderheim gefahren, von dem
ich nicht weiß, dass es ein Kinderheim ist, das ich
in der Erinnerung als Bühne erlebe. Egal von welcher Seite ich mich in meine Anfangsjahre hineinversetze, Schnee fällt und rot wie Blut sind die
Backsteinziegel des Hauses.
Der Vorhang öffnet sich zur kleinen Bühne, auf
der es zu schneien beginnt. Blutrot ist die Bühne in
glänzenden Stoff gehüllt. Als blickte ich in den aufgerissenen Mutterbauch, die Mutterhöhle. Der
Ledermantelmann fährt vor. Ich höre den Ton seines Fahrzeuges von hinter der Bühne her. Das
Geräusch hat sich über die Jahrzehnte allmählich
von dem eines Motorrades zu dem einer Limousine
verändert. Eine dreistufige Steintreppe, auf ihr drei
Krankenschwestern stehend, wird von kräftigen
Bühnenarbeitern vor die Hausfassade geschoben.
Der wuchtige Ledermantelmann, bis zu den
Waden in schweres Leder gehüllt, tritt auf und
zieht diesen kleinen Jungen hinter sich her, der vier
Jahre alt ist.
Ich werde vom Ledermantelmann vor das
Heim geführt, vor dem ich erst wieder dreiunddreißig Jahre später, nur wenige Monate nach dem
Fall der Mauer in Berlin, so neugierig und fassungslos stehe. Wie eine Ware angeliefert. Ich gehe
an der Hand des Ledermantelmannes, der ein Berg
ist, dessen Gipfelkopf ich nicht sehe, wie sehr ich
mich auch mühe, mir den Hals verrenke. Er zieht
mich nach, schleppt mich im Tau, betätigt nicht
einmal eine Klingel. Ihm wird die Tür aufgetan, bevor wir auf der Treppe sind.
Der Ledermantelmann wünscht den Frauen einen schönen Tag. Ich will nicht sehen müssen. Ich
dränge mich hinter den Ledermantelmann, der ein
Etui zückt, in dem sich Tabak und Papier befinden,
woraus er sorgsam eine Zigarette dreht. Drei
Frauenstimmen vereinen sich zum Sprechgesang.
Ein dominantes, zentrales Singen, umweht von
zwei unterwürfigen Tonlagen, die sich einklinken,
der Vorsängerin beipflichten: Da sind Sie ja endlich.
Bei so einem Wetter. Was für eine Kälte. Wir dachten schon, Sie kommen gar nicht an. Wir warten bereits eine Stunde. Zum Glück ist Ihnen nichts passiert. Drei Armpaare sind vor die Brüste gekreuzt.
Die Frauen sind dünn angekleidet, sie frieren. Was
für ein Jahr dies Jahr, sagt die eine. Völlig verrückt,
unmöglich, stimmt die zweite ein. Dieser Schnee
mit einem Mal, schließt die dritte die Einlage ab.
Schon entsteht eine lange Pause. Schweigen folgt,
bis der Ledermantelmann das Wort nimmt, zum
Jahr sagt, dass es ein Jahr ist wie jedes Jahr; nicht
103
bəri bütün buludlardan yağan və üst-üstə qalaqlanan qara, quş evciyinin ətrafına toplaşmış,
qarda yem tapa bilməyən kiçik quşlara baxıram.
Yağ qazanındakı günəbaxan tumlarını
dənləyirlər. Yağı Frau Blume adlı aşbaz qadının
sayıq nəzərlərindən yayınıb gətirb gül dibçəyinə
tökmüşdüm, içində günəbaxan tumları vardı.
Yazı masasında yazının üzərində mənim çilik-çilik olmuş xəyali limuzinim. Mən gəlib çatıram.
Mən limuzinlə bir uşaq evinin qarşısına gəlirəm,
haqqında heç nə bilmədiyim, xatirələrimdə teatr
səhnəsi kimi yaşayacaq bir uşaq evi. Uşaq evindəki ilk illərə hardan baş vursam, fərqi yoxdur,
qar yağır və evin damının kirəmiti qan kimi alqırmızıdr.
Kiçik səhnənin pərdəsi açılır və səhnədə qar
yağmağa başlayır. Mən anamın kəsilib yırtılmış
qarnına baxanda parıldayan parçayla bəzənmiş
səhnə qan kimi al-qırmızıya boyanır. Dəri plaşlı
adam yaxınlaşır. Səhnənin arxasından onun motosikletinin səsini eşidirəm. Onillər boyu
tədricən mtosiklet səsi limuzin mühərrikinin
uğultusuna çevrilmişdir. Üzərində tibb bacılarının durduğu üçpilləli daş bir pilləkən qüvvətli
səhnə tərtibatçıları tərəfindən evin fasadı qarşısına gətirilir. Topuqlarına qədər ağır dəriyə bürünmüş dəri plaşlı yekəpər adam pilləkənin üstünə çıxır və dörd yaşlı balaca uşağı arxasınca
çəkib aparır.
Dəri plaşlı adam məni uşaq evinin qarşısına
gətirir. Bura mən bir də yalnız 33 il sonra , Berlin
divarının yıxılmasına bir neçə ay qalmış
gələcəkdim, maraqla və heç nə anlamadan duracaqdım. Sanki bir malı satışa qoymuşdular.
Dəri plaşlı adamın əlindən tutub gedirəm. O,
bir dağdır, nə qədər özümə əziyyət verib boynumu qaldırsam da, zirvəsini-başının təpəsini
görə bilmirəm. Məni öz arxasıyca çəkir, şehin
üstü ilə sürüttəyir. Bir az keçəndən sonra zəngi
basır.Biz pillələri çıxmadan qapını açırlar.
Dəri plaşlı adam qadınları salamlayır. Mən
bunları görmək istəmirəm. Mən dəri plaşlı adamın arxasında gizlənirəm. O cibindən içində tütün və kağız olan bir futlyar çıxarır, ehmalca
özünə bir siqaret bükür. Söhbətə üç qadın səsi
qoşulur. Bir dominat, mərkəzi səsə iki müti ya-
rımton qarışır. Həmrəylik bildirir və əsas səslə
razılaşırlar: Hə, axır ki, gəldiniz. Belə bir havada. Heç belə də soyuq olar? Biz elə bildik ki,
siz daha gələsi deyilsiniz. Bir saatdan çoxdur ki,
sizi gözləyirik. Allaha şükür sizə heç nə olmayıb.
Üç cüt əl sinələrdə çarpazlanmış vəziyyətdə
gözləyir. Qadınların əyni nazikdir. Onlar üşüyürlər. “Heç belə də il olar?” - biri deyir.
“Dəhşətdir, belə şey olmaz!” o biri bildirir. “Bu
qar deyəsən birdəfəlikdir” - üçüncü xanım öz
əlavəsini edir. Sonra ortaya uzun bir sükut çökür.
Dəri plaşlı adam sözə başlayana qədər sükut davam edir. “İlə qalanda” - o, deyir, - “bu da
əvvəlkilər kimi sıradan bir ildir. Nə əvvəlki
illərdən yaxşı deyil, nə də ki pis.” Yalnız bu qarlı
dumana görə, xanımlar, belə dumanlı qar onun
Nyufaundlenddə (Şimali Amerikanın Atlantik
okeanı sahillərində ada) qarşılaşdığı sakit
dənizdəki dumanla müqayisədə heç də qeyri-adi
bir şey deyil. Donmuş əlləri ilə treska ovu üçün
yem olaraq putassuları (treskalar fəsiləsindən
balıq növü) taxmaq, pikşa (treskalar fəsiləsindən
balıq növü), skumbriya və siyənəkləri torların
dəliklərindən yığıb qablaşdırmaq. Əgər əlləriniz
balıq üzgəclərinə dönürsə, buna deyərəm əsl soyuq. Qar palto kimi isti saxlayırsa, buna qar topası deyərəm. Duman nəfəs aldığımız hava kimidirsə, buna dumanın xeyirxahlığı deyərəm.
Bu cümlələri deyərkən tüstü onun enli kürəklərinə doğru qalxır. Külü siqaret kötükləri olan
vedrəyə vurur. Uşaq evində siqaret çəkmək olmaz. Qadınlar buna xüsusilə diqqət edirlər. Bura
“Günəş evi” adlanır. Uşaq evinin yerləşdiyi
məntəqə şimal dənizi sahilində Rostokla Vismar
arasında yerləşən Ninhagen adlı kiçik bir
qəsəbədir. Dəri plaşlı adamın əlindəki tütün bükümü qar kimi bəmbəyazdır. Əlləri ilə jestlər
edəndə barmaqları arasından qar kimi ağappaq
parlayır. Mən hər şeyi görürüəm və heç nə görmürəm, baxmayaraq ki, mən bütün olub
bitəndən demək olar ki, heç nə görmürəm.
“Həzrəti Yusifin ayı mart, ” - kişi deyir və siqaretin tüstüsünü sözlərinə əlavə edir. Tüstü
dalğalı bir axınla başı görünməyən bu adamın
kürəklərində burula-burula gəzir və sonra gün
işığında yox olur. “Qriqorda qaranquş dəniz sa104 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 18 / OKTYABR 2012
besser, nicht schlechter als die Jahre zuvor. Nur
weil dieser Schneenebel herrsche, die Damen, so ein
Nebelschnee sei nichts, keine enorme Sache im
Vergleich zu den Nebeln auf blanker See, die ihm
vor Neufundland passiert seien, mit gefrorenen
Händen auf Kabeljaufang, den Blauen Wittling kaschen, den Schellfisch, die Makrele, den Hering
aus Netzmaschen tütern. Wenn die Hände Fischkrallen sind, das heiße ich Kälte. Wenn Schnee wie
ein Mantel wärmt, das heiße ich Gestöber. Wenn
Nebel reine Atemluft ist, das heiße ich Nebelgüte.
Rauch steigt zu seinen Worten über die
Hünenschultern. Er ascht in den Eimer für die
Kippen. Im Heim darf nicht geraucht werden. Die
Frauen achten darauf sehr. Das Haus heißt Haus
Sonne. Der Ort, an dem das Heim steht, ist ein kleines Ostseebad, zwischen Rostock und Wismar gelegen und hört auf den Namen Nienhagen.
Schneeweiß liegt die Selbstgedrehte in der Hand
des Ledermantelmannes. Schneeweiß glüht sie zwischen seinen Fingern, wenn er mit dem Arm gestikuliert. Das alles sehe ich und sehe ich nicht, obwohl ich fast nichts von allem sehe.
Josephimonat März, sagt der Mann, stößt
Rauch zu seinen Worten aus. Rauch, der in turbulenter Strömung über dem kopflosen Mann in
krauser Bewegung aufsteigt, über dem
Schulterbuckel instabil wird und im Dunst des
Tages verschwindet. An Gregor kommt die
Schwalbe über des Meeres Port. An Benedikt sucht
sie im Haus ihren Ort. An Bartholomäus ist sie
wieder fort. Alte Bauernregeln, sagt der rauchende
Mann, sagt, dass man am Neunzehnten des
Monats ins Freie treten soll, um den Himmel anzuschauen. Ist er klar, bleibt er es im ganzen Jahr.
Die korpulente Frau nickt: Wenn Sie es sagen.
Sie haben sich noch nie geirrt. Der Mann pafft und
redet und pafft. Die Zigarette hört nicht auf zu
qualmen. Die Erzieherinnen lächeln wohlgefällig.
Sie wollen das Kind des Tages in Empfang nehmen.
Den lütten Butscher häw ick bi, sagt der Ledermantelmann. Greift hinter sich ins Leere, weil ich
mich seinem Greifversuch entziehe, der plumpen
Hand ausweiche. Ich kann mich nicht in Luft auflösen. Es gelingt mir nicht, in den Mantel einzusteigen, der aus einem harten, störrischen Material
gegossen scheint. Nicht einen Spalt kriege ich zu
fassen. Nirgendwo hinein kann ich mich verkriechen. Nix da mit Verstecken. Frisch hergezeigt, was
für ein Prachtkerlchen du bist. Mit der Griffsicherheit des Mannes, der einen zappelnden Dorsch bei
dessen Kiemen packt, fasst der Mantelmann mich
beim zweiten Versuch hinterrücks, zieht mich hervor, präsentiert den Fang seinen erstaunten
Erzieherinnen, die ihre Hände an die Wangen
schlagen, aus einem gemeinsamen Mund rufen:
Nicht doch, dieser da, wohl nicht der.
Man verabschiedet den rauchenden Mann so
rasch es geht. Man führt das Kind in sein neues
Reich. Ein wohlriechendes Heim. Das empfindet
das Kind augenblicklich. Dünn bin ich. Unglaublich
zurückgeblieben, schimpft mich die Heimleiterin.
Zurückgeblieben bin ich, denkt der Junge, der ich
bin: Die Kunde, dass dem Haus ein Zurückgebliebener gebracht worden ist, ruft Personal um
den Neuankömmling herum, der im Mittelpunkt
des unverhohlenen Interesses steht: Ich finde, der
Kopf passt nicht zum Rest. Gott, schaut euch nur die
Füße an. Was für dünne Ärmchen der hat. Ich finde
seine Ohren schön. Und die Rippen erst. Die
Erzieherinnen stehen mit schief zur Seite gelegten
Köpfen vor mir. Sie blicken von ihren zur Seite gelegten Köpfen aus an mir herunter, herauf. Sie heben mich an: Wie leicht er ist. Wie eine Feder, man
spürt kaum was auf seinem Arm. Ich werde in die
Wanne gestellt, mit harter Bürste geschrubbt. Mir
werden die Ohren durchgepustet. Ich bekomme
die Haare geschnitten, die Fingernägel gestutzt. Der
Doktor kommt. Sie streichen mir liebevoll das Haar.
Sie wollen mir die Angst vor dem Doktor nehmen,
der einen schneeweißen Unschuldskittel trägt.
Andere Kinder schreien, dass der Doktor den Kittel
auszieht. Bei mir löst der weiße Kittel keinerlei
Angst aus: Du bist wohl Kittel gewohnt? Sie fassen
meinen rechten Arm am Handgelenk. Sie sagen
das Wort Mutter. Sie fühlen meinen Puls. Er regt
sich nicht, bleibt konstant, wenn sie das Wort Mutter
aussprechen. Das Wort Mutter ist ein meine Person
nicht erregender Begriff. Das Wort fliegt durch meinen Kopf hindurch wie ein Pfeil durch eine leere
Halle. Mit den Worten Wiese, Strand, Ball, Haus
weiß ich mehr anzufangen. Wiese ist Spiel und
Bienengesumm, im Freien essen. Der Kopf auf meinem Hals ist deutlich zu groß. Der Körper zum
105
hillərinə qayıdır. Benediktdə tərk etdiyi bu
yerlərdə öz yuvasını axtarır. Varfolomey günü
yenidən uçub gedir. “Əski əkinçi adətlərinə görə,
” - siqaret çəkən adam deyir, - “ayın 19-u bayıra
çıxmaq və səmaya baxmaq lazımdır. Əgər göyün
üzü aydındırsa, ilboyu belə olacaqdır.”
“Siz elə deyirsinizsə, ” - dolu qadın başını
yelləyir, - “Siz heç vaxt yanılmırsız!” Kişi ağzından tüstü buraxır. Sonra yenə danışır və yenə
tüstünü üfürür. Siqaret hələ də tüstüləyir.
Tərbiyəçilər razılıqla gülümsəyirlər. Onlar bu
günün uşağını qəbul eləmək istəyirlər. “Mənim
kimi balaca bir oğlan” - dəri plaşlı adam Berlin
ləhcəsində deyir. Əlini arxaya atanda əli boşa
çıxır, çünki mən onun qaba əlindən yayınmaq
üçün geri çəkilirəm. Buxarlanıb havaya qarışa
bilməzdim. Daş kimi sərt bir materialdan olan
plaşa da bürünüb gizlənmək müyəssər olmur.
Tutmağa heç bir yer yox. Gizlənməyə bir dəlik
yox. İynə olub yerə batası deyiləm ki. “Çıx görək,
sən nə yaraşıqlı oğlansan!” çabalayan treska balığını qəlsəmələrindən tutan kimi əminliklə dəri
plaşlı adam məni ikinci cəhddə öz arxasında tutur və qabağa çəkir, “şikarını” təəccübdən gözləri bərəlmiş tərbiyəçilərə göstərir. Onlar isə
əllərini üzlərinə qoyaraq bir ağızdan deyirlər:
“bircə bu yox, yox bu olmaz.”
Tütün çəkən adamı mümkün qədər tez yola
salırlar. Uşağı öz yeni məskəninə gətirirlər.yaxşı
bir uşaq evidir. Uşaq da bunu o dəqiqə anlayır.”Mən çox arığam, inanılmaz dərəcədə inkişafdan geri qalmışam”- , deyə uşaq evinin müdirəsi məni söyür. “Mən özüm də geri qalmışam”-, deyə düşünürəm:”Uşaq evinə geri qalmış
biri gətirilmişdir xəbəri” işçilər tərəfindən hər
yana yayılır və yeni gələn uşaq hamının diqqətini cəlb edə bilir:”Məncə başı bədəninə uyğun
gəlmir.Sən allah, bir bunun ayaqlarına bax!
Qolları necə də nazikdir. Qulaqları qəşəngdir.qabırğaları görünür.”Tərbiyəçilər başlarını yana
əyib mənim qabağımda dururlar.Yana əyilmiş
başalrı ilə məni yuxarıdan aşağıya və əksinə süzürlər. Məni qaldırırlar:”Necə də yüngüldür!
Quş kimidir, heç bir ağırlıq hiss eləmirsən.” Məni
vannaya qoyur və sərt bir şotka ilə çimizdirirlər.
Qulaqlarımın için təmizləyirlər. saçımı qırxıb
dırnaqlarımı kəsdilər.Sonra həkim gəldi.
Tərbiyəçilər nəvazişlə mənim başımı sığallayırlar. Onlar qar kimi bəyaz “günahsızlıq xalatı” geyinmiş həkim qarşısında mənim qorxularımı dəf
etməyə çalışırlar. O biri uşaqlar həkim xalatı çıxarsın deyə, qışqırırılar. Mənim isə ağ xalatdan
heç bir qorxum yoxdur. Sən ağ xalata öyrəşmisən?onlar mənim sağ əlimin biləyindən tuturlar.”Ana”sözünün deyirlər. Nəbzimi yoxlayırlar. “Ana” deyəndə nəbz atışım dəyişmir, olduğu kimi qalır. Ana sözü məndə heç bir hiss yaratmayan kəlmədir. Boş dəhlizdə atılan ox kimi
beynimin içində uçur. Çəmənlik, çimərlik, top,
ev kimi sözlərdən mən nəsə anlayıram.
Çəmənlik- oyun və arı vızıltısıdır, açıq havada
yeməkdir. Çiynimin üstündə başım çox böyükdür. Başımın altında bədənim isə yun çubuğu
kimi nazikdir. Mənə “yun çubuğu” deyirlər. nazik qol və qıçalarıma görə məni “saman çöpü”
adlandırırlar. Mən lüt stolun üstündə durmuşam.yerinə yetirilməli proseduraların siyahısı
çox uzundur. Mən ciddi fəsadları olan bir uşağam, işə tam yararsız bir gəmiyəm. Uşaq evi
mənim təmirə gətirildiyim tərsanədir. Gəmi dokun üstünə çıxa bilsin deyə, dokun çənlərinə su
doldururlar.Su ilə doldurulmuş gəmi doka çıxarılır. Sonar çənlərin suyunu boşaldırlar. Dok üzərindəki nasaz gəmi ilə bərabər tədricən sudan
çıxır. Tərsanə işində buna “suyunu buraxmaq”deyirlər. Sudan quruya dartılan mən lütətcəbala həkimin qarşısında dururam. Həkim
məndən dərindən nəfəs almamı, havanı ciyərlərimdə saxlamağımı tələb edir. Həkim mənim
boyun fəqərələrimi bir-bir əli ilə yoxlayır.
Onurğa sütunu ilə büzdüyümə qədər gəlib çıxır.
barmaqlarının ucu ilə budlarımın iç tərəfini yoxlayır. Dizlərimə, topuğlarıma baxır. Ayaq barmaqlarımı var gücümlə yerə sıxıram. Həkim qarnımı içəri sıxır, barmaq uclarını qabırğalarımın
arxasına keçirməyə çalışır. İçəridən qabırğalarımı tutur. Barmaqlarını körpücük sümüklərimin üstündəki boşluqlara salır. Mən başımı əyir,
boynumu çevirirəm. Gah düz durur, gah da əyilirəm. Biləklərimin şaqqıltısını eşidirəm.
Proseduralara öyrəncəliyəm, şikayət eləmirəm,
hər deyiləni yerinə yetirirəm. Həkimin qabağın106 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 18 / OKTYABR 2012
Kopf ist spindelmickrig und dürr. Sie nennen mich
Spinne. Sie rufen mich der dünnen Ärmchen, Beine
wegen Weberknecht, Gottesanbeter. Ich stehe nackt
auf dem Tisch. Die Liste fälliger Reparaturen ist
lang. Ich bin ein ramponiertes Kind, bin ein untauglicher Kahn. Das Heim ist mein ReparaturDock. Damit das Schiff ins Dock einfahren kann,
werden die Tanks des Docks geflutet. Das geflutete
Schiff kommt auf Dock. Sie pumpen die Tanks leer.
Das Dock hebt sich mit dem lädierten Schiff aus
dem Wasser. Sie nennen diesen Vorgang in der
Werftbranche Lenzen. Vom Wasser aufs Trockene
bugsiert, stehe ich nackt vor dem Doktor. Der
Doktor fordert mir ab, kräftig durchzuatmen, die
Luft in meiner Lunge zu stauen. Der Doktor betastet
mich von Halswirbel zu Halswirbel, die Wirbelsäule
entlang bis zu den Pobacken. Er tastet mit spitzen
Fingern die Innenschenkel entlang, prüft meine
Waden, Knöchel. Ich habe meine Zehen zu spreizen.
Der Doktor drückt mir in den Bauch, sucht mit den
Fingerkuppen hinter meine Rippen zu kommen,
fasst hinter meine Rippen, presst seinen
Fingerballen in meine beiden Schlüsselbeinkuhlen.
Ich lasse mir den Kopf verbiegen, den Hals dehnen.
Ich stehe gerade und krumm und höre meine
Gelenke knacken. Ich bin Prozeduren gewöhnt,
jammere nicht, tue wie mir befohlen, schaue am
Doktor vorbei, zum Fenster in die Gegend hinaus.
Blicke den Frauen von oben herab auf ihre Blusen,
Broschen, Finger, Hände, Röcke, Gürtel, Falten,
Hüften, Strümpfe, Haaroder Schuhspitzen.
Tut das weh? Ich schüttle den Kopf. Tut das
weh? Ich schüttle den Kopf. Tut das weh? Ich schüttle zu allen Fragen den Kopf. Ich sehe den Doktor
bedenklich gucken.
Ich sehe ihn sich jäh abwenden. Er redet im leisen Ton. Die Erzieherinnen mustern mich und
blicken den Doktor an, ehe sie gleichzeitig nicken.
Eine Erzieherin schnäuzt in ihr Taschentuch. Der
Doktor bespricht die Befunde und gibt Taktiken
vor. Sie nehmen mich spät vom Tisch herunter. Sie
stehen noch lange vor mir. Sie stehen und legen die
Köpfe noch schiefer. Drei Jahre, heißt es, wird es
dauern. Die Zeit geht schnell um. Aus dem Zurückgebliebenen muss ein Nichtzurückgebliebener geformt sein, ehe ich ins Schulheim darf. Die Heimleiterin kommt hinzu: Reden magst du nicht? Nun
gut. Mit niemandem? Ich bin die Banni. Darfst
Banni zu mir sagen. Ziehst vor zu schweigen. Ist
manchmal besser, schweigsam sein. Der Fisch dort
im Aquarium redet auch nicht viel.
Im thüringischen Sömmerda verdurstete der
neun Monate alte Leon. Die Mutter hatte ihn und
seine zweijährige Schwester in der Wohnung zurückgelassen. Das Mädchen wurde nach vier Tagen
gerettet, nachdem sich Mitarbeiter des Jugendamtes Zugang zu der Wohnung verschafft hatten.
Wir schreiben das Jahr 1958. In den westdeutschen Kinos läuft der Film Diebe habens schwer, eine
Komödie über Kleinkriminelle, die vom großen
Geld träumen. Im Osten Deutschlands feiern die
Bürger den Sputnik 1, von sowjetischem Boden
aus in den Kosmos gesandt. Wir sind im Osten
Deutschlands. Der Segen hängt schief zwischen
Ost und West. Die Berlinkrise, ausgelöst durch die
ultimative Forderung der Sowjetunion nach der
Entmilitarisierung Westberlins, und die gewaltsame Kollektivierung in der Landwirtschaft lassen
den Flüchtlingsstrom aus der DDR in die
Bundesrepublik wieder anschwellen. Am Ende
sind seit der Gründung des Staates bis zum
Mauerbau nicht weniger als 2,7 Millionen DDRBürger in den Westen geflohen. Dort ziehn sie hin
auf wilden Meereswogen, arm kommen sie im fernen Weltteil an, und unterm fremden, weiten
Himmelsbogen erwartet sie ein
_______ vV _______
_______ vV _______
107
dan pəncərəyə, ordan da bayıra baxıram.
Yuxarıdan aşağı qadınların koftalarına, broşlarına, barmaqlarına, əllərinə, yubkalarına,
kəmərlərinə, sarğılarına, ombalarına, kolqotkalarına, saçlarına və ayaqqabılarının burunlarına
baxıram.
“Ağrıdır?” Mən başımı yelləyirəm. “Ağrıdır?”
Mən başımı yelləyirəm. “Ağrıdır?” Mən bütün
suallara başımı yelləyirəm. Həkimin fikirli-fikirli baxdığını görürəm. Onun cəld döndüyünü
görürəm. Yavaş səslə danışır. Sonra tərbiyəçilər
də onunla eyni zamanda başlarını yelləyirlər.
Məni diqətlə süzüb həkimə tərəf baxırlar.
Onlardan biri burnunu cib dəsmalına silir.
Həkim müayinənin nəticələrini onlara başa salır
və məsləhətlər verir. Məni masadan bir az gec
götürürlər. bir müddət də mənim qabağımda
dayanırlar. Onlar durur və başlarını daha da
aşağı əyirlər. “Üç il”- deməli belə-“davam
edəcək.” Vaxt çox tez gedir. Məktəbə gedənəcən
geri qalan uşaqdan geri qalmayan birinə çevrilməlisən. Internatın müdiri mənə yaxınlaşır.:
”danışmaq istəmirsən? Hə, nə olar. Heç kəslə?
Mən Banniyəm. Mənə “Banni” deyə bilərsən.
Susmağı üstün tutursan. Bəzən susmaq daha
yaxşıdır. Bax, akvariumdakı balıq da elə çox danışmır.”
Biographien
Dietmar Dath, geboren 1970 in Rheinfelden. 2008 stand sein Roman
»Die Abschaffung der Arten« auf der Shortlist zum Deutschen
Buchpreis.
Jenny Erpenbeck, geboren 1967 in Berlin. 2001 nahm sie am IngeborgBachmann-Wettbewerb teil und wurde mit dem Preis der Jury ausgezeichnet. 2008 war ihr Roman »Heimsuchung« für den Preis der
Leipziger Buchmesse nominiert.
Iris Hanika, geboren 1962 in Würzburg. 2008 stand ihr Roman »Treffen
sich zwei« auf der Shortlist zum Deutschen Buchpreis.
Wolfgang Herrndorf, geboren 1965 in Hamburg. 2004 nahm er am
Ingeborg-Bachmann-Wettbewerb teil und wurde mit dem KelagPublikumspreis ausgezeichnet. 2011 war sein Roman »Tschick« für den
Preis der Leipziger Buchmesse nominiert, 2012 erhielt er den Preis für
den Roman »Sand«.
Kathrin Passig, geboren 1970 in Deggendorf. 2006 gewann sie den
Ingeborg-Bachmann-Preis mit der Erzählung »Sie befinden sich hier«.
Christoph Peters, geboren 1966 in Kalkar. 1999 erhielt er für den
Roman »Stadt Land Fluß« den aspekte-Literaturpreis.
David Wagner, geboren 1971 in Andernach. 2000 nahm er am
Ingeborg-Bachmann-Wettbewerb teil und wurde mit einem Stipendium
ausgezeichnet. 2009 stand sein Roman »Vier Äpfel« auf der Longlist
des Deutschen Buchpreises.
Peter Wawerzinek, geboren 1954 in Rostock. 1991 nahm er am
Ingeborg-Bachmann-Preis teil und wurde mit einem Stipendium ausgezeichnet. 2010 gewann er den Ingeborg-Bachmann-Preis mit dem
Romanauszug »Rabenliebe«, der gleichnamige Roman stand im selben
Jahr auf der Shortlist zum Deutschen Buchpreis.
Weitere Informationen zu allen Autoren bietet die deutsche Wikipedia-Seite
(http://de.wikipedia.org).
108 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 17 / ÌÀÐÒ 2012
Für »Alatoran« habe ich in Absprache mit Barbara Wattendorf acht Prosaarbeiten von deutschen
Gegenwartsautoren ausgewählt, die zwischen 1954 und 1971 geboren wurden. Die Auswahl ist
subjektiv, aber keinesfalls zufällig: Alle Autoren wurden in Deutschland mit bedeutenden
Literaturpreisen ausgezeichnet, ihre Bücher erreichen eine große Leserschaft und zeichnen sich
durch ein strenges Formbewusstsein aus.
Fünf der acht Autoren haben in Klagenfurt am Literaturwettbewerb um den »IngeborgBachmann-Preis« teilgenommen, einem deutschsprachigen literarischen Vorlesewettbewerb, der
nicht zuletzt wegen der Live-Übertragung im Fernsehen als eine der wichtigsten Auszeichnungen
für vornehmlich jüngere Schriftsteller gilt. Alle fünf Autoren wurden dort ausgezeichnet, zwei
haben den Hauptpreis gewonnen, ihre Gewinnertexte wurden (in leicht bearbeiteter Form) in
diese Auswahl aufgenommen.
Bei zwei Beiträgen handelt es sich Romanauszüge. Alle ausgewählten Autoren – bis auf Kathrin
Passig, die eine erfolgreiche Sachbuchautorin ist – haben bereits mehrere Romane veröffentlicht.
Als literarische Gattung dominieren Romane den deutschen belletristischen Buchmarkt, wohingegen Gedichtbände, Essays und selbst Kurzgeschichtensammlungen von den Verkaufszahlen her
eine zu vernachlässigende Rolle spielen.
Thematisch ist die deutsche Gegenwartsliteratur so vielfältig wie nie zuvor, das zeigt sich auch
auf den nächsten Seiten: Das Spektrum reicht von traditionellen Erzählungen hin zur fragmentarischen Kurzprosa, es werden fiktive und autobiographische Liebes- und Krankheitsgeschichten
erzählt, Märchen, Anekdoten und Gleichnisse, die in Deutschland und auf der ganzen Welt angesiedelt sind. Geschichten aus der Gegenwart, Vergangenheit und Zukunft, die in der Wirklichkeit
oder in der Phantasie spielen, ergreifend, auffordernd oder sachlich dokumentierend. In der
deutschen Prosa ist fast alles erlaubt, beherrscht wird die literarische Produktion seit dem Ende
des Zweiten Weltkriegs aber weiterhin von Romanen mit einer realistischen Erzählweise.
Die Vielfalt der Gegenwartsliteratur in Deutschland ist u.a. auf ein weitverzweigtes
Literaturstipendiennetz zurückzuführen, ebenso auf das Vorhandensein zahlreicher
Literaturpreise. Die wichtigsten deutschen Buchpreise sind der Deutsche Buchpreis (dbp) und der
Preis der Leipziger Buchmesse, die jährlich jeweils im Herbst zur Frankfurter bzw. im Frühjahr
zur Leipziger Buchmesse vergeben werden, sowie der aspekte-Literaturpreis. Zu den Nominierten
und Gewinnern dieser Auszeichnungen zählen alle der in dieser Auswahl vorgestellten Autoren.
Obwohl man seit 1995 am Deutschen Literaturinstitut Leipzig (DLL) und seit 1999 an der
Universität Hildesheim literarisches Schreiben an zwei deutschen akademischen Hochschulen
erlernen kann, hat keiner der hier vorgestellten Autoren einen solchen Studiengang belegt. Das
mag hauptsächlich mit der relativen Jugend der Studiengänge zusammenhängen, und es ist
wahrscheinlich, dass eine ähnliche Auswahl in zehn oder fünfzehn Jahren einige Absolventen
dieser Studiengänge aufweisen würde.
Eine Besonderheit bei der Auswahl gibt es noch: Alle vorgestellten Autoren haben – bis auf
Dietmar Dath – einen Wohnsitz in Berlin. Auch wenn Berlin aufgrund seiner Größe, der
Lebensumstände und auch den verhältnismäßig geringen Lebenshaltungskosten die mit Abstand
größte Schriftstellerdichte Deutschlands aufzuweisen hat, so ist dieser Umstand, wie ich zugeben
muss, doch in erster Linie Zufall.
Marc Degens
Bonn, April 2012
ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 17 / ÌÀÐÒ 2012
109
Zur Auswahl
Bu nömrənin rəssamı:
MARION ALBRECHT
MarionAlbrext 1966-cı ildə anadan olub. O “Janrlı rəssamlıq İncəsənət və kommunikasiya” sahəsində çalışır.
O, 1985-1987-ci illər arası Almaniyanın Vürsburq universitetində və
ilahiyyat sahəsində təhsil aldıqdan sonra, Perunun Kusko şəhərində
küçə uşaqları və yetimlərə qayğı mərkəzində işləmiş, daha sonra,
1988-93 –cü illər arası Almaniyada Sosial Pedaqoqika sahəsində
təhsil almışdır.
Marionun rəsm əsərləri 2001-ci ildən başlayaraq öz ölkəsində və
beynəlxalq sərgilərdə nümayiş olunmaqdadır, o beynəlxalq rəssam
cəmiyyətləri ilə əməkdaşlıq edir və məktəblərdə, xəstəxanalarda,
univerisitetlərdə müxtəlif art layihələrə rəhbərlik edir.
Onun əsərləri rəng elemetləri ilə, hərəkət və emosiyaları
canlandırmağa hesablanıb. Marion Albrext sərgilərində tez-tez
rəsmləri ilə şeirlərini birləşdirir və rəsmlərini çatdırmaq üçün bir
dəstə musiqiçi dəvət edir. Bu sinestetik birlik onun rəsmlərinin daha
canlı mənalar əks etdirməsinə səbəb olur.
Marion Albrext 1993-cü ildən bəri evlidir, üç övladı var. O
Almaniyanın Nürnberq şəhəri yaxınlığındakı kiçik Erlanqen
şəhərində yaşayır. Müxtəlif illərdə: Bamberqdə, Erlanqendə,
Nürnberqdə, Ştutqartda, Drezdendə (Almaniya), Arequipada,
Kuskoda, Limada (Peru), Dalasda, Midlanda, Vest Palm Biçdə,
Vaşinqtonda (ABŞ), Fransada, Türkiyədə, Kipirdə, Kosovoda
sərgiləri açılmışdır.
110 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 17 / ÌÀÐÒ 2012
Tərcüməçilər:
Zaur Səttarlı – 1976-cı ildə anadan olub. Bakı Dövlət
Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr bölümünü bitirib, daha
sonra Bakı Slavyan Universitetində təhsilini davam etdirib. Azad
Yazarlar Ocağının üzvüdür, ingilis və alman dillərindən etdiyi 5
adda kitab Alatoran Yayınları seriyasından dərc olunub. 2011-ci
ildə Robert Boş fondu və Höte institutunun dəstəyi ilə Berlin Ədəbi
Kollokviumu və Tərcüməçilər kollokviumu adlı qurumların birgə həyata
keçirdiyi müsabiqənin qalibi olub.
Qurban Dağlı - 1977-ci ildə anadan olub. Bakı Dövlət
Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr bölümünü bitirib, daha
sonra Almaniya Saarland və Köln universitetlərində təhsilini
davam etdirib. Hal-hazırda Berlində yaşayır və andlı tərcüməçi
olaraq fəaliyyət göstərir. Hamm şəhərində yerləşən „Ultramar“
tərcümə bürosunun ştatdan kənar əməkdaşıdır (Azərbaycan dili üzrə).
Gütersloh, Hamm, Lünen və Warstein şəhər məhkəmələrində çox saylı şifahi
və yazılı tərcümə işlərini gerçəkləşdirmişdir. Karl Albrext ad. Kiel universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən sosial elmlər institutunda elmi işçi olaraq
çalışmışdır.
Gülara Heydərova - 1987-ci ildə anadan olub. 2004-2008-ci illərdə Azərbaycan Dillər Universitetinin Alman dili bölümünü
bitirib, daha sonra 2009-2011-ci illərdə Qərb Universitetində təhsilini davam etdirib. 2011-ci ildə Venada keçirilən Avstriya
ədəbiyyatına həsr olunmuş seminarda iştirak edib. “Alatoran”
jurnalının tərcümə layihələrində iştirak edib. Hal-hazırda Almaniyada təhsilini davam etdirir.
Namiq Hüseyinli - 1987-ci ildə anadan olub. 2008-ci ildə Bakı
Dövlət Univeristetinin Biologiya fakültəsini bitirib. Bir müddət
Dövlət Torpaq Komitəsində işləyib. Hal-hazırda sərbəst ədəbi
yaradıcılıq fəaliyyətilə məşğuldur. Azad Yazarlar Ocağının üzvü
və “Ağac” müstəqil tərcümə ədəbiyyatı dərgisinin redaktorudur.
Yazıçılıq və tərcüməçilik fəaliyyətilə məşğuldur, “Alatoran” jurnalında
hekayələri dərc olunub. Alman və rus dillərindən bir neçə tərcümə kitabının
müəllifidir.
ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 17 / ÌÀÐÒ 2012
111

Alatoran _N18:Alatoran _N17.qxd.qxd

Transcription

Similar documents

2. Teil - Kommunistische Literatur

lightcollectionmedium collection