docBisonekwa Bijila—Bushintuludi bwa Ntanda Mipya (Mateo
download 
Report Transcription
Bisonekwa Bijila—Bushintuludi bwa Ntanda Mipya (Mateo
Bisonekwa Bijila Bushintuludi bwa Ntanda Mipya (Mateo-Kusokwelwa) Dij iba ( D i j dy a M i e b a Dik ditelan a t a mpe ea ) Kesalea Tolemese Tyila E F A Seshapodi Sadimi Neni Kolezeni Kapanama ILE Kesalea Fidipai ¯ lwa Lulu Helemone ABILENE Betani? (bukila bwa Yodano) Pela Ngadala Abila? Ngamala Betesaida Makadana Dijiba dya Kana Ngadilea Tyibileasa Hipo(sa) Sefodise Nazala N I S E A D GA N Shidona EA P NTANDA MAFUKU A YESU Dione O MU ITU D A K I Lafana Damakasa I D TA KO N IT Y Kanata Ngaza Bele-sheba Yopa Helodiume IDYUMEA Hebelona Betani Betelema Masada Munonga wa Yodano Dijiba dya Mwepo (Dijiba Difwe) Yediko Efelaimi Yelusalema Betefaji Emese YUDEA Dida Adimatea Antepadise SAMADIA ¯ lwa Ngedizimi Lulu Enoni Saika Mushimwa wa Yakoba Samadia NTANDA M UTUPU TUPU YA YUD A ¯ lwa Ebale Lulu A L E P E bi7-KU Ngelasa E 0 km 20 ALABIA Dishinda Dikwabo Dilungile Ngadilea ne Yelusalema, Dipityila mu Pelea Dishinda Dibidilwe Dilungile Ngadilea ne Yelusalema Mashinda Makatampe Bibundi bya Dekapodi N Filadefia D Bisonekwa Bijila Bushintuludi bwa Ntanda Mipya (Mateo-Kusokwelwa) “INOKO BATWE, MUNGYA MULAO WANDI, TUTENGELE MADIULU MAPYA NE NTANDA MIPYA MWINE MUKEKALANGA BOLOKE.” —2 Petelo 3:13. ˘ 2013 WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA 100 Watchtower Drive Patterson, NY 12563-9204 U.S.A. Bisonekwa Bijila—Bushintuludi bwa Ntanda Mipya (Mateo-Kusokwelwa) BALUPWILE PRINTED BY WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF SOUTH AFRICA NPC 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739, R.S.A. Mulupulwe mutuntulu nansha kipindi mu ndimi 120. Pa kuyuka ndimi yonso yalupwilwe’mo, tala www.jw.org. Bungi bwa Mabuku Onso Atampilwe a Bushintuludi bwa Ntanda Mipya: Mabuku 208 366 928 Mutampwe mu Kweji 3, 2014 Dino dibuku ke dya kupotejapo. Kulupulwa kwadyo i umo wa mu mingilo ya Batumoni ba Yehova ya kufundija bantu Bible kujokoloka ntanda yonso. New World Translation of the Christian Greek Scriptures Kiluba (bi7-KU) Kudi myanda imoimo ya busendwe yalemununwa mu ano mabuku atampwa. bi7-KU 150430 Made in Republic of South Africa Mutampwe mu Afrika wa Kunshi ˜ NANJILO ¯ ISONEKWA Bijila byalembelwe na bukomo bwa mushipiditu wa Leza mu Kihebelu, Kialamia, ne Kingidiki. Pa kusaka’mba bantu ba “mizo yonso” bamwene mu Kinenwa kya Leza, Bisonekwa bifwaninwe kushintululwa mu ndimi mingi. (Mateo 24:14) Mikanda makumi abi¯ di ne isamba-ibidi tamba Mateo kutula ku Kusokwelwa itwanga bu “Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidi¯ shitu” mwanda byalembelwe dibajinji mu Kingidiki na ¯ balembi bene Kidishitu baludikilwe na mushipiditu mu myaka katwa kabajinji K.K. Bisonekwa Bijila—Bushintuludi bwa Ntanda Mipya (Mateo-Kusokwelwa) byalupwilwe dibajinji mu Angele mu 1950. I bitambe nakampata ku bilembwa bitumbe bya ˜ Kingidiki bya ba Westcott ne Hort, bine bikwatanene na bilembwa bya ku makasa bya kalakala bya Kingidiki. Bu¯ shintuludi bwa Ntanda Mipya i bulonde biyampe she bilembwa bya Kingidiki. Buno bushintuludi bwa mu Kiluba i butambe ku Bible wa ¯ Angele, kadi i bulonge buninge bwa kulonda biyampe she uno Bible. Dijina dya Leza dya pa bula, Yehova, didi’mo misunsa 237 mu bilembwa binebine bya Bisonekwa Bijila—Bushintuludi bwa Ntanda Mipya (Mateo-Kusokwelwa). Mbwejo 1 ya uno Bible ishintulula kyodikadile’mo namino ne kulombola mafoto. Buno bushintuludi i bujokeje dijina Yehova pa kifuko kyadyo kifwaninwe mu Bisonekwa Bijila mwanda wa kulombola mvubu ya kupandulwa kwa dijina dya Leza ne mwanda wa bonso bete dino dijina amba bapande.—Mateo 6:9; Bene Loma 10:13. Dijina Bushintuludi bwa Ntanda Mipya, i ditambe ku mulao ulaile Leza ntanda mipya myoloke mwanda wa kamweno ka bantu bonso. (2 Petelo 3:13) Bashintuludi ba dino dibuku, basenswe Leza Mwine ulembeje Bisonekwa Bijila, bamwene amba badi na kiselwa kikatampe ku meso Andi kya kushintulula milangwe ne binenwa byandi monka mobikadile binebine. Tulomba’mba buno bushintuludi bwikale bwa mvubu mikatampe ku batangi ba mutyima muyampe balonga bukomo bwa “kwikala na buyuki bwinebwine bwa bubine.”—1 Temote 2:4. B 5 MWILONDELA MAJINA A MIKANDA ya mu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu MUKANDA KIFUPI PAJE MUKANDA KIFUPI PAJE Mat 7 1 Temote ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 332 Mako ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mak 59 2 Temote Luka ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm Luk 91 Tetusa Yoano ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoa 147 ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bil 188 ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lo 241 1 Kodinda ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 263 2 Kodinda ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ko 284 ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ngt Mateo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bilongwa Loma Ngalatea ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 342 344 Filemone ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Fil Bahebelu ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bah 345 ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 362 367 Yakoba 299 338 Tet 1 Petelo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pe 2 Petelo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pe 373 1 Yoano ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yo 377 Efisesa ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 306 Fidipai ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Fid 314 2 Yoano ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Yo 383 3 Yoano ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 3Yo 384 ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yud 385 ˛˛˛˛˛˛ Kus 386 ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kol 319 1 Tesalonika ˛˛˛˛˛˛ 1Ts 324 Yude 2 Tesalonika ˛˛˛˛˛˛ 2Ts 329 Kusokwelwa Kolose TUMITWE TWA MYANDA NE TUBOKO Peulu pa mani mavule mu bilembwa bya buno bushintuludi padi tumitwe twa myanda. Tuno tumitwe twa myanda i twa kukukwasha mwa kutanina bukidi nsekununi ya mu Bible. Tuboko tubidi tubidi [[ ]] tulombola myanda mibwejibwe (binenwa byeni byobakujije) mu bilembwa bibajinjibajinji. 6 MYANDA MIYAMPE MWENDELE MATEO ¯ ¯ Mukanda wa manga ya bumi ¯ bwa Yesu Kidishitu, mwana ¯ Davida, mwana Abalahama: ¯ 2 Abalahama wabutwile Izake; ¯ Izake wabutula Yakoba; ¯ Yakoba wabutula Yuda ne banababo; ¯ 3 Yuda wabutula Peleze ne Zela na Tamala; ¯ Peleze wabutula Hezelone; ¯ Hezelone wabutula Lame; ¯ 4 Lame wabutula Aminadaba; ¯ Aminadaba w abutula Nashona; ¯ Nashona wabutula Salamona; ¯ 5 Salamona wabutula Boaza na Lehaba; ¯ Boaza w abutula Obeda na Luta; ¯ Obeda wabutula Yese; ¯ 6 Yese nandi wabutula Davida mulopwe. ¯ Davida wabutwile Solomone na mukaja Udiya; ¯ 7 Solomone w abutula Lehaboma; ¯ Lehaboma wabutula Abidya; ¯ Abidya wabutula Asa; ¯ 8 Asa wabutula Yehoshafata; ¯ Yehoshafata wabutula Yeholama; ¯ Yeholama wabutula Uzia; ¯ 9 Uzia wabutula Yotama; ¯ Yotama wabutula Ahaza; ¯ Ahaza wabutula Hezekia; ¯ 10 Hezekia wabutula Manase; ¯ Manase wabutula Amona; ¯ Amona wabutula Yoshia; ¯ 11 Yoshia nandi wabutula Yekonia ne banababo mu kitatyi kya kuselwa bu misungi ku Babiloni. 12 Pa kupwa kuselwa bu misungi ku Babiloni, Yeko¯ nia wabutwile Shityile; ¯ Shityile wabutula Zelububele; ¯ 13 Zelububele wabutula Abeuda; ¯ Abeuda wabutula Ediakimi; ¯ Ediakimi wabutula Azole; ¯ 14 Azole wabutula Zadoki; ¯ Zadoki wabutula Akime; ¯ Akime wabutula Eluda; ¯ 15 Eluda wabutula Eleaza; ¯ Eleaza wabutula Matana; ¯ Matana wabutula Yakoba; ¯ 16 Yakoba nandi wabutula Yosefa, mulumya Madia inandya Yesu, witwa bu Kidishitu. 17 Penepo, nkongo yonso ta¯ mba pa Abalahama kut ula ne ¯ kudi Davida yadi nkongo dikumi ´ ¯ ne ina, ne tamba pa Davida kutula ne ku kuselwa bu misungi ku ´ Babiloni nkongo dikumi ne ina, kadi tamba pa kuselwa bu misu¯ ngi ku Babiloni kutula kudi Kidi´ shitu napo nkongo dikumi ne ina. 18 Ebiya kubutulwa kwa Yesu Kidishitu kwadi namino. Inandi Madia paadi mukwatyilwe na ¯ Yosefa, waimite dımi ku bukomo bwa mushipiditu ujila kume¯ so kwa abo kwif ıkija. 19 Inoko, Yosefa mulumyandi, byaadi moloke ne byakadipo usaka kumufwija bumvu pa kitango kya bantu, wasakile kumulubwila kufula. 20 Ino aye pa kupwa kulangulukila’po, ponkapo mwikeulu wa Yehova wamumwekela mu 1 7 MATEO 1:21–2:13 ´ ˜ Yesu wabutulwa. Babuka na nenyenye kilotwa, kamunena’mba: “A Yo¯ sefa, mwana Davida, kokakwatwa moyo wa kuselela Madia mukajobe kobe, mwanda kyokya kyaimite i kya ku bukomo bwa mushipiditu ujila. 21 Usa kubutula mwana mwana-mulume, abe ufwaninwe kumwinika bu Yesu, mwanda aye ukapandija bantu bandi ku bubi bwabo.” 22 Bino byonso na bubine byalongekele mwanda wa kufi¯ kidija byobya byanenene Yehova kupityila kudi mupolofeto wandi amba: 23 “Tala! Mujike1 uke¯ mita dımi kadi ukabutula mwana mwana-mulume, uketwa dijina dya bu Emanyuele,” kushintulula ko kunena’mba, “Leza Udi Netu.” 24 Penepo Yosefa walanguka mu tulo, walonga monka mwamulombwedile mwikeulu wa Yehova, ne kusela waselela mukajandi kwandi. 25 Ino kasambakeninepo nandi pamo enka ne byawabutwile mwana mwanamulume, wamwinika bu Yesu. Yesu pa kupwa kubutulwa mu Betelema wa mu Yudea mu mafuku a mulopwe Heloda, ´ ˜ babuka na nenyenye batambile Kutunduka baiya ku Yelusalema, 2 kebanena’mba: “Lelo i kwepi kudi yewa wabutwilwe mulopwe wa Bayuda? Mwanda ˜ twamwene lwandi lunenyenye potwadi Kutunduka, netu tubaiya kumufukatyila.” 3 Pa kwivwana kino, mulopwe Heloda mutyima wamuvutakana ne Yelusalema ense pamo nandi. 4 Penepo wakongakanya bonso 2 ¯ Mat 1:231 Uno i mwana-mukaji kalele na mwana-mulume. 8 babitobo bakulu ne basonekeji ba bantu, kaebepangula kwi¯ ne kwadi kunenwe kubutwilwa Kidishitu. 5 Nabo bamulombola’mba: “I mu Betelema wa mu ¯ Yudea, mwanda e mokyalembelwe kupityila kudi mupolofeto amba: 6 ‘A Betelema wa ntanda ya Yuda, na bubine abe kudipo’tu kibundi kityetye mu bambikavu ba Yuda, mwanda mobe mukatamba yewa wa kuludika, ukakumbanga bantu bami, ke Isalela kadi.’ ” 7 Ponkapo Heloda waityija ´ ˜ mu bufyafya boba babuka na nenyenye ne kwibepangula senene kitatyi kine kyamwekele lu˜ nenyenye. 8 Ebiya pa kwibatuma ku Betelema, webanena’mba: ¯ “Endai mukakimbe biyampe she yao mwana mutyetye, shi mubamusokola mundyukije, amba ˜ nami nende nkamufukatyile.” 9 Abo pa kupwa kuteja mulopwe, bataluka kebenda, ino tala! ˜ lunenyenye lobamwene pobadi Kutunduka’lwa lwebatangidila ku meso abo kufika ne byolwaimene peulu dya pene padi mwana mutyetye’wa. 10 Abo pa ku˜ mona lunenyenye basangala bya mwiko. 11 Penepo abo pa kutwela mu njibo bamona’mo mwana mutyetye na inandi Madia, bapona panshi kebamufukatyila. ¯ Kadi bakutulula ne byabuleme ¯ byabo kebamutudila byabuntu, ¯ olo,1 ensense itoka ne mpakwa. 12 Inoko, byobadyumwinwe na Leza mu kilotwa amba kebakajokela monka kudi Heloda, bajokela ku yabo ntanda dishinda dingi. 13 Abo pa kupwa kujoka, poMat 2:111 Nansha, “nsahabu.” 9 Mu Edipito. Kwipaya bana. Yoano usapula nkapo mwikeulu wa Yehova wamwekela Yosefa mu kilotwa, kamunena’mba: “Imana, sela mwana mutyetye ne inandi unyemene mu Edipito, ikala monka kufika ne byonkakulombola, ke-muntu Heloda kasake kukimba yao mwana mutyetye mwanda wa kumwipaya.” 14 Ponkapo nandi waimana ne kusela mwana mutyetye pamo ne inandi bufuku waenda mu Edipito, 15 nandi waikala monka kufika ne byafwile Heloda. Kino kyafikidije kyo¯ kya kyanenene Yehova kupityila kudi mupolofeto wandi, amba: “Naityile wami mwana kutamba mu Edipito.” 16 Ebiya Heloda, pa kumona’mba abamukongoloka kudi ba´ ˜ buk a na nenyenye, wakalabala bya mwiko, wasomanya kutukija bana bana-balume bonso ba mu Betelema ne mu bipindi byonso bya ntanda’ya, kushilwila ku mwana wa myaka ibidi ne ku¯ tuka, mungya kitatyi kyawaipa´ ngwile senene boba babuka na ˜ nenyenye. 17 Penepo kyafiki¯ dila kyokya kyanenenwe kupityila kudi mupolofeto Yelemia’mba: 18 “Diwi dyaivwanikilwe mu Lama, kudila ne kuyoyokota miyoa mikatampe; i Letyela udila bana bandi, kadi kasakilepo ne kusengwa kwine mwanda kebakidi’kopo.” 19 Heloda pa kufwa, penepa mwikeulu wa Yehova wamwekela Yosefa mu kilotwa mu Edipito 20 kamunena’mba: “Imana, sela mwana mutyetye ne inandi enda mu ntanda ya Isalela, mwanda boba badi bakimba muya wa mwana mutyetye’ba abafu.” MATEO 2:14–3:8 21 Ponkapo waimana ne kusela mwana mutyetye’wa pamo ne inandi, watwela mu ntanda ya Isalela. 22 Ino pawaivwene’mba Akeleusa ye wapingakena shandi Heloda bu mulopwe wa Yudea, wakwatwa moyo wa kwenda’ko. Ne kadi, pa kudyumunwa na Leza mu kilotwa, waenda mu ntanda ya Ngadilea, 23 wafika kashikete mu kibundi kitelwa bu Nazala amba kifikidile kyokya ¯ kyanenenwe kupityila kudi bapolofeto amba: “Uketwa bu mwine Nazala.” Mu oa mafuku’a Yoano Mubatyiji waile usapula mu ntanda mutuputupu ya Yudea, ¯ 2 amba: “Mwisasei, mwanda Bu¯ lopwe bwa mulu bubafwena pabwipi.” 3 Uno’u, na bubine, ye ¯ wanenenwe kupityila kudi mupolofeto Isaya namino amba: “Teja! Kudi muntu wela lubila mu ntanda mutuputupu amba: ‘Longololai dishinda dya Yehova! Ololai bilayi byandi.’ ” 4 Ino uno Yoano wadi na bivwalwa bya myoya ya ngamedia ne kikaya kya kiseba mu kifuka kyandi; kadi njie ¯ ne buki bwa mu ntanda byo byadi byakudya byandi. 5 Penepo bantu ba mu Yelusalema ne mu Yudea yense ne mu ntanda yonso ya kufulakufula kwa Yodano ¯ badi batutyikila kwadi, 6 nabo badi babatyijibwa nandi mu Munonga wa Yodano, besapula bubi bwabo pampikwa kafinda. 7 Aye pa kumona Bafadiseo ne ¯ Basadusea bavule baya ku lubatyijo, webanena’mba: “Banwe lutundu lwa bampidi, i ani le wemudyumuna kunyema bukalabale bwiya’bu? 8 Nanshi pai bipa 3 MATEO 3:9–4:11 Yesu ubatyijibwa. Matompo 3 10 ¯ ¯ bifikıle pa kwisasa. 9 KemwaPenepo Yesu watwalwa mu kilangai ne kunena banwe bene ntanda mutuputupu na muamba, ‘Tata wetu i Abalahama.’ shipiditu amba atompibwe Mwanda nemusapwila’mba, Leza na Dyabola. 2 Aye pa kushiubwanya kulupwila Abalahama kilwa na nzala mafuku maku´ bana ku ano mabwe’a. 10 Kaso- mi ana, dyuba ne bufuku, wai¯ lwa i katulwe kala pa muji wa mi- vwana nzala. 3 Penepo, Dyatyi. Nanshi mutyi onso keupe- bola waiya kumutompa kamupo bipa bilumbuluke usa kutetwa nena’mba: “Shi wi mwana¯ Leza, ¯ ne kwelwa mu mudilo. 11 Ami nena ano mabwe alamuke ke shami nemubatyijanga na mema mikate.” 4 Ino aye kishima-te¯ pa mwanda wa kwisasa kwenu; ntu wamunena’mba: “I kilembwe inoko Yewa unonda kunyuma i amba: ‘Muntu kakokejapo kwika¯ mukomo kuntabuka, onkifwani- la mumi na mikate yonka kete ¯ nwepo nansha kuvula bikwabilo mhm, ino i na kinenwa kyonso kibyandi. Aye ye ukemubatyija na tamba mu kyakanwa kya Yehomushipiditu ujila ne na mudilo. va.’ ” 12 Lubenji1 lwandi ludi mu dika5 Penepo Dyabola wamuselela ¯ ¯ ¯ sa dyandi, ukatokeja to kipudi- mu kibundi kijila, wamukandija lo kyandi kadi ukakongakanya- pa lupango lwa pangala pa tempe¯ ˜ ¯ nga nano mu kibıko, ino ukaso- lo 6 kamunena’mba: “Shi wi ka mfumba fututu mu mudilo ke- mwana¯ Leza, wiele panshi, mwaubwanyapo kubulwa.” nda i kilembwe amba: ‘Aye uka˜ 13 Penepo Yesu watambile ku sonanya bamwikeulu pa mwaNgadilea waenda ku Yodano ku- nda obe, bakakusela mu makakabatyijibwa na Yoano. 14 Ino sa abo kutyina’mba wakakukaaye wasaka kumukankaja’mba: la nansha dimo kulu ku dibwe.’ ” “Ami ye ufwaninwe kubatyijibwa 7 Yesu wamunena’mba: “I kilenobe, ino abe koiya’ko kondi, a?” mbwe monka’mba: ‘Kufwaninwe¯ 15 Kwivwana Yesu wamulo- po kutula Yehova Leza obe pa dindolola’mba: “Pano’ko leka bidi, tompo.’ ” mwanda i kitufwaninwe uno mu8 Kadi Dyabola wamuselela pa ¯ swelo pa kulonga kyokya kyonso lulu lulampe bya malwa kamulokyoloke.” Ebiya nandi waleka kumbola malopwe onso a ntanda ne mukankaja. 16 Yesu pa kupwa ntumbo yao, 9 penepo kamukubatyijibwa, ponkapo waabunena’mba: “Nkakupa bino bintu ka mu mema, kadi tala! madiulu byonsololo’bi shi upone panshi ne ashituka, wamona mushipiditu ¯ ¯ kulonga kilongwa kya kuntota.” wa Leza utuka pamo bwa nkunda ¯ 10 Penepo Yesu wamunena’mba: wiya padi. 17 Kadi, tala! Kwa¯ “Taluka papo, Satana! Mwanda i tamba ne diwi mulu kedinena’amba: ‘Ufwaninwe kumba: “Uno’u i wami Mwana, mu- kilembwe ¯ tota Yehova Leza obe, kadi aye swedibwe, ondoelelwe.” kete ye ofwaninwe kwingidila ¯ mingilo ikola.’ ” 11 Ebiya DyaMat 3:121 Luno lubenji lw adi bwa ki¯ bola wamuleka, ponkapo bamwipawa kyobadi bapepa nakyo. 4 11 Yoano wakutwe. Busapudi bwa Yesu keulu baiya bashilula kumwingidila. 12 Aye byawaivwene amba Yoano wakutwe, waenda ku Ngadilea. 13 Kadi, pa kupwa kutaluka ku Nazala, waiya kashikete mu Kapanama ku dijiba, mu bipindi bya ntanda ya Zebuluna ne ya Nafatale, 14 amba kino kifi¯ kidije kyokya kyanenenwe kupityila kudi mupolofeto Isaya, amba: 15 “A ntanda ya Zebuluna ne ntanda ya Nafatale, ku dishinda dya dijiba, bobwa bukila bwa Yodano, Ngadilea wa mizo! 16 Bantu bekele mu fu¯ kutu abamone kitokeji kikatampe, ne boba bekele mu ntanda ¯ ˜ ya mujinininya wa lufu, kitokeji ¯ kyebamunikıle.” 17 Tamba penepa, Yesu washilwile kusapula ¯ ne kunena’mba: “Mwisasei, mwa¯ nda Bulopwe bwa mulu bubafwena pabwipi.” 18 Paadi wenda ukunkuja Dijiba dya Ngadilea, wamona ba mwana na mwanabo babidi, Shimona witwa bu Petelo ne mwanabo Andele, bata bwanda mu dijiba, mwanda badi babiluwe ba lui. 19 Penepo webanena’mba: “Iyai munonde, nkemwalamunanga kemudi biluwe bya bantu.” 20 Ponkapo bashiya manda kebamulonda. 21 Aye pa kutaluka’po kaenda, wamona ba mwana na mwanabo bakwabo babidi, ¯ Yakoba mwana Zebede ne Yoano mwanabo, mu bwato ne shabo Zebede, babanga makonde abo, penepa webeta. 22 Ponkapo nabo bashiya bwato ne shabo mwine kebamulonda. 23 Kupwa waendele konsokonso mu Ngadilea monso, ufundija MATEO 4:12–5:10 mu mashinankonka abo ne kusapula myanda miyampe ya Bulopwe, undapa misongo ya miswelo yonso ne bulema bwa miswelo yonso mu bantu. 24 Kadi ne myanda yandi yasambakene mu Shidea monso; penepo bamuletela bonso badi bevwene bibi, badi bamweshibwa malwa na misongo ne masusu palapala, badi bakwatwe na bandemona ne ba bijilangoa ne ba bulebe, nandi webakomeja. 25 Penepa bibumbo bikata byamulonda bitamba ku Ngadilea ne ku Dekapodi ne ku Yelusalema ne ku Yudea ne bobwa bukila bwa Yodano. Aye pa kumona bibumbo, wa¯ kanda ku lulu, pa kupwa kushikata, bandi bana ba bwanga baiya kwadi. 2 Penepo waasama mu kyakanwa kaebafundija, amba: ¯ 3 “Ba katokwe i boba bayukile amba bafwaninwe kwifunda myanda ya Leza, mwanda Bulo¯ pwe bwa mulu i bwabo. ¯ 4 “Ba katokwe i boba badila ˜ madilo, mwanda bakasenwanga. ¯ 5 “Ba katokwe i ba ngikadila italala, mwanda bakapyananga ntanda. ¯ 6 “Ba katokwe i boba badi na nzala ne kyumwa kya boloke, mwanda bakekutyijibwanga. ¯ 7 “Ba katokwe i ba lusa, mwanda bakafwilwa lusa. ¯ 8 “Ba katokwe i ba mutyima ¯ ¯ utoka to, mwanda bakamonanga Leza. ¯ 9 “Ba katokwe i boba baleta ndoe, mwanda baketwa bu bana ba Leza. ¯ 10 “Ba katokwe i boba bapangwapangwa pa mwanda wa 5 MATEO 5:11-26 ¯ Kitokeji kya ino ntanda. Kupwija myanda boloke, mwanda Bulopwe bwa ¯ mulu i bwabo. ¯ 11 “Mwi ba katokwe shi bantu bemufutulula ne kwimupangapanga ne kwimunenena bintu bibibibi bya bubela bya miswelo yonso pa mwanda wa amiwa. 12 Sepelelai ne kutombojoka nsangaji, mwanda mpalo yenu i ¯ mikatampe mulu, ke-pantu e mo¯ nka mobadi bapangilapangila ne ¯ bapolofeto bemubadikidile. 13 “Banwe mwi mwepo wa pano pa ntanda, ino shi mwepo ujimije bukomo bwao, lelo butobaji bwao bukajokejibwa namani? Keukidipo na kaji ku kintu nansha kimo, ino ke wa kwela panja ne kunyantwa’o na bantu. ¯ 14 “Banwe mwi kitokeji kya ino ntanda. Kibundi kekikoke¯ japo kufibwa shi kidi pa lulu. 15 Bantu pobakijanga kinanu, ¯ kebekitulangapo munshi mwa ki¯ ¯ lala, ino bekitulanga pa kitulwabinanu, nakyo kekimunikila bonso ba mu njibo. 16 Banwe ¯ nenu mo monka, lekai kitokeji kyenu kimunikile bantu, amba bamone mingilo yenu milumbulu¯ ke ne kutumbija Shenu udi mulu. 17 “Kemwakilangai amba naidile konakanya Bijila nansha Bapolofeto, mhm. Ami nkiidilepo konakanya, ino naidile kufikidija, 18 mwanda i bine nemulombola’mba i kinengele’ko diulu ne ntanda kupita, ino kadisomo kamo katyutyutyutyu nansha kapindi ka disomo ka mu Bijila kekakapitepo poso bintu byonso bifikidile. 19 Nanshi, yense utyumuna mbila imo mu ino mityetyetyetye kafundija ne bantu kulongela monka, uketwa bu 12 mutyetyetyetye mu myanda ita¯ la Bulopwe bwa mulu. Ino yewa yense ulonga’yo ne kufundija’yo, uno uketwa bu mukatampe mu ¯ myanda itala Bulopwe bwa mulu. 20 Mwanda nemulombola’mba shi boloke bwenu kebuvudilepo kupita bobwa bwa basonekeji ne Bafadiseo, nabya kemukatwelapo nansha dimo mu Bulopwe bwa ¯ mulu. ¯ 21 “Mwaivwene mokyanenenwe ku boba ba pa kala’mba: ‘Ko˜ ˜ kepayanana, ino yewa wipayanana ukasambanga mu kidye kya butyibi.’ 22 Inoko, ami nemunena’mba yewa ense ukalabelakalabela mwanabo ukasambanga mu kidye kya butyibi, kadi yewa ense unena mwanabo kishima kya mutonko mubimubi ukasambanga mu Kidye Kikatampe, ne kadi ense unena’mba, ‘Abe kivila kya bituputupu!’ ufwaninwe kwelwa mu Ngehena1 ya mudilo. 23 “Ebiya, shi uleta kyabu¯ ntu kyobe ku kisokelo ino penepa ubavuluka’mba mwanenu udi nobe mwanda, 24 shiya kyabuntu kyobe’nka penepa ku meso a ¯ kisokelo, taluka wende. Dibajinji kapwane bidi na mwanenu, kupwa shi ubajoka, lambula kyabuntu kyobe. ¯ 25 “Pelakana kupwija myanda na yewa ukusambila mu kidye pomukidi nandi mwishinda kutyina’mba yewa ukusambila’wa wakakufikija kudi mutyibi, mutyibi nandi kudi mwingidi wa kidye, ne kwela waelwa mu kifungo. 26 Nakulombola kadi amba: Bine kukatambe’mopo poMat 5:221 Tala Mbwejo 9. 13 Makoji, dilubu, kutyipa. Sanswai balwana so’nka ne byofuta kakityele ka mfulo ka mvubu mityetye. ¯ 27 “Mwaivwene mokyanenenwe amba: ‘Kokalonga makoji.’ 28 Ino ami nemunena’mba ense utala mwana-muka¯ ji so enka ne byamwivwanina kilokoloko wapu kala kulonga nandi makoji mu mutyima wandi. 29 Nanshi shi diso dyobe dya lundyo dikukukajanga, nankyo bongotola’dyo ne kwela’dyo kulampe nobe. Mwanda i biyampe’ko ujimije kya ku ngitu kimo kupita’ko umbidi obe onso kwelwa mu Ngehena. 30 Kadi, shi kuboko kobe kwa lundyo kukukukajanga, keta’ko ne kwela’ko kulampe nobe. Mwanda i biyampe’ko ujimije kya ku ngitu kimo kupita’ko umbidi obe onso kwenda mu Ngehena. ¯ 31 “Ne kadi, ky anenenwe amba: ‘Yewa ulubula mukajandi, amupe mukanda wa dilubu.’ 32 Ino ami nemunena’mba yewa ense ulubula wandi mukaji shi ke’nkapo pa mwanda wa buseke¯ se, wamutula mu kyaka kya makoji, kadi yewa usonga mwanamukaji mulubulwe walonga makoji. 33 “Mwaivwene monka mo¯ kyanenenwe ku boba ba pa kala’mba, ‘Kokatyipa ne kulonga byotyipile mpika, ino ufwaninwe kufikidija mpiko yobe kudi Yehova.’ 34 Ino ami nemunena’mba: Kokakolwa kutyipa’mba ne ¯ mulu, mwanda i lupona lwa Leza; 35 nansha’mba ne panshi, mwa¯ nda i kitulo kya maulu andi; nansha’mba ne Yelusalema, mwanda i kibundi kya Mulopwe mukata. 36 Nansha kutyipa ne MATEO 5:27-47 mutwe obe kwine mpika, mwanda kukokejapo kwalamuna lu¯ nywene lobe ke lutoka nansha ¯ luf ıta. 37 Ino kinenwa kyenu ‘en-en’ kishintulule amba en-en, wenu ‘aa’ nandi aa, mwanda kya kutentekela pa bino kitambanga kudi yewa umbi. ¯ 38 “Mwaivwene mokyanenenwe amba: ‘Diso ku diso ne dino ku dino.’ 39 Ino ami nemune¯ na’mba: Kokıkoka na yewa umbi, ino yewa yense ukukupila lupi ku kutama kwa lundyo, mwalamwine ne kukwabo kwine. 40 Kadi shi muntu usaka kwenda nobe ku kidye ne kukuyata kivwalwa kyobe kya munda, mulekele ne kivwalwa kya pangala kine, 41 kadi shi muntu wa lupusa wakuningila umwingidile mu kilometele kimo, nankyo enda nandi makilometele abidi. ´ 42 Pa yewa ukulomba, kadi kokasuminwa yewa usaka kukwapula. ¯ 43 “Mwaivwene mokyanenenwe amba: ‘Sanswa mukwenu, shikwa walwana nobe.’ 44 Ino ami nemunena’mba: Sanswai nyeke balwana nenu ne kulombelela boba bemupangapanga, 45 amba mwikale bana ba Shenu ¯ udi mulu, mwanda aye utambijanga dyuba dyandi ku babi ne ku bayampe kadi unokejanga mvula ku boloke ne ku bakondame bene. 46 Mwanda shi musenswe boba bemusenswe, le mpalo yenu i yepi? Mwene ye mulongelanga ne basonkeji ba musonko, a? 47 Kadi shi mwimunanga enka banabenu, le i kintu’ka kitulumukwa kyomwalonga? Mwene ye mulongelanga ne bantu MATEO 5:48–6:18 ¯ Kupana byabuntu. Milombelo ya Kimfwa ba mizo, a? 48 Ikalai nanshi babwaninine, monka mwikadile ¯ Shenu wa mulu mubwaninine. “Dyumukai kutyina mwakalombola boloke bwenu ku meso a bantu mwanda wa bemumone; nankyo kemukapalwapo mpalo nansha imo na Shenu ¯ udi mulu. 2 O mwanda mwine ¯ shi koenda kukapana byabuntu bya ku lusa, kokayukanya’kyo kala ku bantu,1 na mulongelanga banzazangi pa mashinankonka ne mu bipito mwanda wa kutumbijibwa na bantu. I bine nemulombola’mba: Abapu kala kutambula mpalo yabo yonso. 3 Inoko ¯ abewa, shi kokapana byabuntu bya ku lusa, kuboko kobe kwa lunkuso kekwakayuka kyokya kilonga kuboko kwa lundyo, 4 amba byabuntu byobe bya ku ¯ lusa bipanwe kufula. Penepo Shobe nandi umwenanga kufula ukakupala mpalo. 5 “Kadi, kyaba kyomulombela, kemwakikalai bwa banzazangi, mwanda abo baswile kulombela bwimwa mu mashinankonka ne mu mansanka a mashinda makatampe amba bantu bebamone. I bine nemulombola’mba: Abapu kala kutambula mpalo yabo yonso. 6 Inoko abewa, shi kolombela, katwele mu kyumba kyobe kya kufula, ebiya pa kupwa kushita ku kibelo, kolombela kudi Shobe udi kufula. Penepo Shobe umwenanga kufula ukakupala mpalo. 7 Ino polombela, kokanena bintu bimo byonka wadi’mo kodi’mo, na mulongelanga bantu ba mizo, ke-bantu 6 Mat 6:21 Pa bute pa bute, “kokabadikila kuvumija kimpungidi.” 14 ˜ abo balananga’mba bakevwanwa pa mwanda wa binenwa bingibingi byobanena. 8 Nanshi kemwakikalai pamo bwa abo, mwanda Shenu Leza uyukile bine byomusakilwa ne banwe bene kemwamulombele’byo. 9 “Nanshi, banwe mufwaninwe kulombela namino: ¯ “ ‘Tata wetu wa mulu, dijina dyobe dipandulwe. 10 Bulopwe bobe bwiye. Kiswa-mutyima kyobe kilongeke, pamo na mo¯ mwa mulu, ne pano pa ntanda pene. 11 Witupe bidibwa1 byetu bya dyalelo, 12 witulekele mapu etu, monka motulekelanga netu boba betwapwile. 13 Kadi koketutweja mu kutompibwa, ino witunyongolole kudi yewa umbi.’ 14 “Mwanda shi mulekela ba¯ ntu bilubo byabo, Shenu wa mulu nandi ukemulekela; 15 ino shi kemulekelapo bantu bilubo byabo, ne Shenu nandi kakemulekelapo bilubo byenu. 16 “Kitatyi kyomushikilwa na nzala, lekai kwimwekeja bya bulanda pamo bwa banzazangi, mwanda bashintanga mapala abo mwa kumwekela ku bantu amba bashikilwanga na nzala. I bine nemulombola’mba: Abapu kala kutambula mpalo yabo yonso. 17 Inoko abewa, kitatyi kyoshi¯ kilwa na nzala, wifukanye mani ku mutwe obe oye ne mu meso 18 amba umweke bu ushikilwanga na nzala kudi Shobe udi kufula, ke ku bantupo. Penepo Shobe umwenanga kufula ukakupala mpalo. Mat 6:111 Pa bute pa bute, “mukate.” 15 ¯ Byabuleme. Bamfumu 2. Kimbai Bulopwe ¯ ¯ 19 “Lekai kwibıkila byabule¯ me pano pa ntanda, padi bıshi ne nkutu bya kwibidya ne bangivi ba kutwela baiba. 20 Ino mwi¯ ¯ bıkilei byabuleme byenu momwa ¯ ¯ mulu, mokebidibwapo na bıshi ne nkutu, kadi kemutwelapo bangivi baiba. 21 Mwanda kokwa ¯ kudi kyabuleme kyobe, ne mutyima obe mwine ukekala konka. 22 “Kinanu kya umbidi i diso. ¯ Ebiya shi diso dyobe i ditukanye, ¯ umbidi obe onso ukekala na kitokeji. 23 Ino shi diso dyobe i dibi, umbidi obe onso ukekala fututu. ¯ Shi kitokeji kidi modi i fukutu bi¯ nebine, nankyo yayo i fukutu bwı! 24 “I kutupu ubwanya kwingidila bamfumwandi babidi bu umpika, nabya ukashikwa’ko umo wasanswa’ko mukwabo nansha kadi ukalamata umo ne ku¯ peleka mukwabo. Kemukokejapo kwingila bu bapika ba Leza koku kadi bapika ba Bupeta. 25 “Pa kino nemunena’mba: Lekai kukambakanya mityima pa mwanda wa myuya yenu amba tukadya bika nansha’mba tukatoma bika nansha pa mwanda wa imbidi yenu amba tukavwala bika. Lelo muya keutabukilepo byakudya’ni, ne umbidi nao kutabuka bivwalwa’ni, a? 26 Talai ¯ senene toni twa mulu; ketukusangapo nkunwa nansha kwangula ¯ ¯ ne kubıka mu bibıko kwine mpi¯ ka. Inoko, Shenu wa mulu witudishanga. Le banwe kemudipo na mvubu kwitupita’ni, a? 27 I ani le pomudi’po ukokeja kubweja ¯ bula bwa kuboko kumo ku bumi bwandi pa mwanda wa kukambakanya mutyima? 28 Ne kadi, pa mwanda wa bivwalwa, kyo- MATEO 6:19–7:4 mukambakenya mityima i kika? ˜ Boilai neni ku maluba a mu ntanda moataminanga; keaputumangapo na mingilo, nansha kujinga kwine mpika; 29 ino nemulombola’mba nansha ke Solomone mwine mu ntumbo yandi ¯ yonso kavwelepo bya kufwaninwa pamo na diluba dimo dya mu ao. 30 Penepo shi Leza uvwika namino munamuna ya mu ntanda, idi’ko dyalelo kesha yaelwa mu mudilo, abulwepo kutabuka kwimuvwika, banwe ba lwitabijo lutyetye? 31 Nanshi, kemwakikambakanyai mityima nansha dimo amba, ‘Le tusa kudya bika?’ nansha’mba, ‘Le tusa kutoma bika?’ nansha’mba, ‘Le tusa kuvwala bika le?’ 32 Mwanda bino byonso’bi i bintu bipenenekanga nabyo mizo. Shenu wa ¯ mulu uyukile amba musakilwa bino bintu byonso. 33 “Nanshi kimbai bidi nyeke Bulopwe ne boloke bwandi, ebiya bino bikwabo byonso bikemutentekelwa’ko. 34 O mwanda, kemwakikambakanyai mityima nansha dimo mwanda wa dya kesha, ke-pantu dya kesha dikekala na makambakano adyo. Difuku ne difuku didi na bibi byadyo. “Lekai kutyibila ba mambo kutyina’mba nenu mwakatyibilwa mambo, 2 mwanda butyibi bomutyibila bakwenu nenu mukatyibilwa’bo, kadi kipimo kyomupimina bakwenu nenu bakemupimina’kyo. 3 Le penepo, i kika kyotadila kayombo mu diso dya mwanenu ino kuta mutyima ku mulamba mu diso dyobe mpika? 4 Ne kadi le ukokeja namani kunena mwanenu amba, ‘Leka 7 MATEO 7:5-25 Kakibelo katyetye. “Mfumwami, Mfumwami” nkutalule kayombo kadi mu diso dyobe,’ inoko abe mwine na mulamba mu diso dyobe? 5 Abe nzazangi! Talula bidi mulamba udi mu diso dyobe, penepa komone biyampe mwa kutalwila kayombo kadi mu diso dya mwanenu. 6 “Kemukipai bambwa kintu kijila, mhm, nansha kwela malungo ku bangulube, kutyina’mba bakatyimpatyimpa’o na maulu, kupwa bemwalamukile kebemusasamuna. 7 “Lombai’nka kulomba, nabya mukapebwa; kimbai’nka kukimba, nabya mukamona; kokolai’nka kukokola nabya mukashitwilwa. 8 Mwanda ense ulomba utambulanga, kadi ense ukimba umonanga, kadi ne ense ukokola nandi ukashitwilwa. 9 Na bubine, le i muntu’ka momudi’mo, shi wandi mwana wamulombe mukate, aye amupe’ko dibwe? 10 Nansha kadi shi wamulombe mwita wa lui, le ukamupa nyoka’ni, a? 11 Penepo, shi banwe’ko, nansha byomudi babi, muyukile kupa benu bana byabu¯ ntu biyampe, le Shenu udi mulu ¯ papo ke pepi, mwene ukapana bintu biyampe ku boba bamulomba! 12 “Nanshi bintu byonso byomusaka bantu bemulongele, banwe nenu mufwaninwe kwibalongela’byo. Na bubine, e momushintulwila Bijila ne Bapolofeto. 13 “Twelelai pa kakibelo katyetye; mwanda dishinda ditwala ku konakanibwa i dikatampe kadi didi pululu, ne benda’mo bene i bavule; 14 inoko kakibelo i katyetye ne dishinda ditwala ¯ ku bumi nadyo i dityinye, ne ba kwidisokola bene i batyetye. 16 15 “Dyumukai bapolofeto ba ¯ bubela baya komudi mu bivwa¯ lwa bya mikoko, ino munda mwabo i bampumpi ba ludyo. 16 Mu¯ kebayukila ku bipa byabo. Kasha ¯ ˜ bantu kebapangapo mananza ku miba nansha kwapa bikuyu ku bapimbye, mwene i amo? 17 Ne mutyi onso muyampe nao mo monka, upanga bipa bilumbuluke, ino mutyi onso mubole upanga bipa bikobakane. 18 Mutyi muyampe keukokejapo kupa bipa bikobakane; ne mutyi mubole nao keukokejapo kupa bipa bilumbuluke. 19 Mutyi onso keupepo bipa bilumbuluke utetwanga ne kwelwa mu mudilo. 20 Nanshi na bubine, i ku bipa byabo komukayukila bano bantu. 21 “Ke ensepo wa kunena ami amba: ‘Mfumwami, Mfumwami,’ ¯ ukatwela mu Bulopwe bwa mulu, poso yewa ulonga kiswa-mutyi¯ ma kya Tata udi mulu. 22 Bavule bakanena mu dyodya difuku amba: ‘Mfumwetu, Mfumwetu, le ketwadipo tunena bupolofeto mu dijina dyobe, tupanga bandemona mu dijina dyobe ne kulonga bilongwa bya bukomo mu dijina dyobe?’ 23 Ino ami nami nkebalombola’mba: Nkimuyukilepo nansha dimo! Ntalukei papo, banwe ba kujilula bijila! 24 “Nanshi, muntu ense wivwana bino binenwa byami ne kwibilonga ukadingakanibwa pamo na muntu mudyumuke, wa¯ ubakile njibo yandi pa mwala wa dibwe. 25 Penepo mvula wanokele ne dilobe dyaiya, kivula nakyo kyatetuka kekiteme ku njibo, inoko ayo kupona mpika, mwanda kyalwilo kyayo kyadi pa 17 Wa makopo wakoma. Lolo muko wa Petelo mwala wa dibwe. 26 Pakwabo kadi, muntu ense wivwana bino binenwa byami ne kwibilonga mpika ukadingakanibwa pamo ¯ na muntu mwendalale, waubakile njibo yandi pa musenga. 27 Penepo mvula wanokele ne dilobe dyaiya, kivula nakyo kyatetuka kekikupila ku njibo, nayo ne kupona yapona, kadi kinya kyoyaponene kyadi kikatampe bya malwa.” 28 Ebiya, Yesu pa kupwa kunena bino binenwa, ponkapo bibumbo kebitendela mufundijijo wandi, 29 mwanda wadi wibafundija pamo bwa muntu wa lupusa, ke pamopo bwa basonekeji babo. ¯ Aye pa kupwa kut uka ku ¯ lulu, bibumbo bikatampe byamulonda. 2 Kadi tala! wa makopo umo waiya, kamufukatyila, ne kunena’mba: “A Mfumwami, ¯ shi usakile, nankyo nt okeje.” 3 Ebiya nandi waolola kuboko, wamutenga, kanena’mba: “Nsa¯ ¯ kile. Toka to.” Ponka na ponka ¯ wat okejibwa, ne makopo andi ¯ amupwa pwe. 4 Penepo Yesu wamunena’mba: “Tala, kokasapwila muntu nansha umo, ino enda, kelombole kudi kitobo, ne ¯ ¯ kutula kyabuntu kyatungile Mosesa, mwanda wa bukamoni kobadi.” 5 Aye pa kutwela mu Kapanama, mudyavita umo waiya kwadi, kamuzenze 6 amba: “A Mfu¯ mwami, mwingidi wami uladikilwe mu njibo, ubela bulebe, wasusuka bya malwa.” 7 Nandi wamunena’mba: “Ponsa kwenda’ko, nsa kukamukome- 8 MATEO 7:26–8:16 ja.” 8 Mudyavita wamutentulula kanena’mba: “A Mfumwami, ami nkifwaninwepo amba abewa utwele mu yami njibo, ino abe nena’tu kishima ne mwingidi wami usa kubeluka. 9 Mwanda shami ngidi na bampityile lupusa, ino kadi nami ngidi na basola munshi mwami, shi nanena yeu amba, ‘Enda!’ waenda, yewa nandi amba, ‘Iya!’ waiya, nansha umpika’mba, ‘Longa kyoki!’ nandi walonga’kyo.” 10 Yesu pa kwivwana kino, watendela kanena boba badi bamulonda’mba: “Nemusapwila binebine amba: Nkyamwene mu Isalela muntu wa lwitabijo lukatampe namino. 11 Ino nemulombola’mba bavule batamba kutundu¯ ka ne kushika, bakaya ne kushikata ku meza pamo na Abalahama ne Izake ne Yakoba mu Bu¯ lopwe bwa mulu; 12 inoko bana ba Bulopwe bakelwa mu mfindi panja. Mo mobakadila madilo ne kwishenkenya meno.” 13 Penepo Yesu wanena mudyavita’mba: “Enda. Kikulongelwe monka mwikadile lwitabijo lobe.” Ebiya mwingidi wakoma enka mu kine kitatyi’kya. 14 Kadi Yesu pa kwiya ku njibo ya Petelo, wamona inandi ¯ muko ulele, mukabwe ngitu na misongo. 15 Penepa Yesu wamutenga ku kuboko, ebiya ngitu ¯ yadi mikabe’ya yamutuka, nandi walanguka washilula kumwingi¯ dila. 16 Ino kyolwa pa koloba, bamuletela bantu bavule bakwatwe na bandemona; nandi wapanga mishipiditu na kishima’tu, ne kubelula bonso badi babela, MATEO 8:17–9:5 Watalaja kivula. Bandemona mu bangulube ¯ 17 amba kifikidile kyokya kyanenwe kupityila kudi mupolofeto ´ Isaya’mba: “Waselele mba yetu ne kutekuna misongo yetu.” 18 Yesu paamwene kibumbo ˜ kibamujokoloka, wasonanya bende bobwa bukila. 19 Penepo musonekeji umo waiya kamunena’mba: “A Mufundiji, nkakulonda konso kowakasaka kwenda.” 20 Ino Yesu wamunena’mba: “Mikenge idi na mi¯ kembo, toni twa mulu nato tudi ¯ na manswa, ino Mwana muntu ¯ kadipo na pa kusamina mutwe.” ¯ 21 Ebiya mwan a bwanga mukwabo kamunena’mba: “A Mfu˜ ¯ mwami, ndeke bidi nende nkajıke tata.” 22 Yesu wamunena’mba: “Abe nonde’tu, leka bafwe ¯ bajıke bafwe babo.” 23 Byobiya aye pa kwikila mu bwato, bandi bana ba bwanga bamulonda. 24 Ino tala! kivula kikatampe kyatetuka pa dijiba, ne mantanki keasake kuyuja ¯ bwato; ino aye’ko wadi ulele tulo. 25 Nabo baiya kwadi kebamulangula’mba: “A Mfumwetu, witupandije, tubafu!” 26 Ino aye kaebanena’mba: “I kika kyomuzakela, banwe ba lwitabijo lutyetye?” Penepo waimana, wafunina kivula ne dijiba, ebiya kwatalala’¯ tu nya. 27 Ponkapo bantu batendela kebanena’mba: “Le uno i muntu wa muswelo’ka? Enka ne ¯ kivula ne dijiba dine bimukokela.” 28 Paafikile bobwa bukila, mu ntanda ya bene Ngadala, kwamusambakene bantu babidi bakwatwe na bandemona batamba mu bibundu, bakalabale bya malwa, kadi i kutupu muntu wadi 18 na bukankamane bwa kupita mu dyodya dishinda. 29 Kadi tala! ˜ baela nanji amba: “Le tudi nobe ¯ mwanda’ka, abe Mwana Leza? Le ubaiya kuno kwitumwesha malwa ne kitatyi kitungwe kine kekyabwene?” 30 Ino dya kulampe nabo, kwadi luombe lwa bangulube bangi badi badya. 31 Byobiya bandemona bashilula kumuzenza’mba: “Shi ubetupanga, nankyo witutume tukatwele mu lolwa luombe lwa bangulube.” 32 Nandi webanena’mba: “Endai!” Nabo batamba, baenda kukatwela mu bangulube, ponkapo luombe lonso lwanyemena ku nenekelo ya lupongo, lweela mu dijiba, ne kufwa lwafwa mema. 33 Penepo balami ba bangulube banyema, bakatwela mu kibundi, kebasapula myanda yonso, ne ya bantu bakwatwe na bandemona’ya. 34 Kadi tala! kibundi kyonso kyatetuka kukasambakana Yesu, abo pa kumu¯ mona, bamwisashila ataluke mu yabo ntanda. Byobiya, wakanda mu bwato watyibulula kaenda mu kyabo kibundi. 2 Kabidi tala! ba¯ mulet ele muntu umo ubela ¯ bulebe ulele pa kakitanda. Yesu pa kumona lwitabijo lwabo, wanena wa bulebe’wa’mba: “Kankamana, a Mwana! Bubi bobe bubakulekelwa.” 3 Kadi tala! basonekeji bamo badi kebanena abo bene amba: “Uno mukwetu’u utukanga Leza.” 4 Yesu nandi, pa kuyuka milangwe yabo, kanena’mba: “I kika kyomulangila bintu bibibibi mu mityi¯ ma yenu? 5 Kimfwa, le kipela kutabuka i kyepi, le i kunena’- 9 19 Wita Mateo. Milondo. Mwana-mukaji wakoma mba, ‘Bubi bobe bubakulekelwa’ni,’ i kunena’mba, ‘Imana wende’? 6 Inoko, pa kusaka mu¯ yuke amba Mwana muntu udi na lupusa pano pa ntanda lwa kulekela bantu bubi—” penepo wanena wa bulebe amba: “Imana, tekuna kakitanda kobe, wende kobe.” 7 Nandi waimana kaenda kwandi. 8 Bibumbo pa kumona kino, byakwatwa moyo kebitumbija Leza, mwine wapele bantu luno lupusa. 9 Kabidi, paadi upita dya kulampe, Yesu wamona muntu umo witwa dya bu Mateo ushikete pa njibo ya musonko, wamunena’mba: “Ikala mulondi wami.” Ponkapo nandi waimana kamulonda. 10 Kupwa, Yesu paadi kashikete ku meza mu njibo, tala! basonkeji ba musonko ne babipya-mambo bavule baiya kebashikete pamo nandi ne bandi bana ba bwanga. 11 Ino pa kumona nabya Bafadiseo kebanena bandi bana ba bwanga’mba: “Mwanda waka le mufundiji wenu udyanga na basonkeji ba musonko ne babipya-mambo?” 12 Aye pa kwibevwana, wanena’mba: “Bantu bakomo kebadi˜ po kyobasakila munanga, poso boba babela. 13 Shi ke pano, endai mukayuke mushintulwila kino: ‘Nsakanga lusa ke kitapwapo, aa.’ Mwanda naidile kwita babipya-mambo, ke bolokepo, aa.” 14 Penepa bana ba bwanga ba Yoano baiya kwadi kebamwipangula’mba: “Mwanda waka batwe ne Bafadiseo tushikilwanga na nzala ino bobe bana MATEO 9:6-22 ba bwanga kushikilwa na nzala mpikila?” 15 Pa kino, Yesu webanena’mba: “Balunda na muso˜ ˜ nanani kebadipo ne kyobadidila madilo kine pobakidi na mu˜ ˜ sonanani, ke amopo? Ino mafu¯ ku ak aya’ko pakebatalulwa ˜ ˜ musonanani, penepa kebakashikilwa na nzala. 16 I kutupu welanga kilaka kya kisandi kipya ku kivwalwa kikulu kya pangala, mwanda bukomo bwakyo bukekitukumuna pa kivwalwa ne kipunzu nakyo kikabaila’ko bibi kutabuka. 17 Kadi bantu kebelangapo vinyu mipya mu milondo ya biseba mikulu. Shi beyele’mo nankyo milondo ya biseba ikasabika, vinyu nayo yamwangika ne milondo mine yaoneka. Ino bantu belanga vinyu mipya mu milondo ya biseba mipya, nabya byonso bibidi bikalamibwa.” 18 Paadi wibalombola bino bintu, tala! muledi umo wamufwena kamufukatyila’mba: “Panenwa pano wami mwana mwanamukaji ye uno wafu; nanshi iya’po ukamutenteke kuboko nandi ¯ ekale mumi monka.” 19 Penepo Yesu waimana, kamulonda; ne bandi bana ba bwanga bene pamo. 20 Kadi tala! mwana-mukaji umo ubela muyeye wa mashi ke myaka dikumi ne ibidi waiya kunyuma wamutenga ku manyamvwa a kivwalwa kyandi kya pangala, 21 mwanda wadi unena’nka kunena munda mwandi amba: “Shi ntenge’tu ku kivwalwa kyandi kya pangala nsa kukoma.” 22 Ebiya Yesu wavundamuka, aye pa kumumona, kanena’mba: MATEO 9:23–10:4 Kansongwakaji kabasanguka. Batumibwa “Kankamana, a Mwanami! Lwitabijo lobe lubakukomeja.” Pa kitatyi kyonka’kya mwana-mukaji’wa wakoma. 23 Ebiya, kitatyi kyaafikile mu njibo ya muledi’wa wamona bantu bela nshiba1 ne kibumbo kya bantu balenga lunwa mu kavutakanya, 24 Yesu wanena’mba: “Talukai’po bidi, mwanda kano kansongwakaji kekafwile¯ po, aa, kalele.” Penepo kebamusepa bya kibengo. 25 Kibumbo pa kulupulwa panja, watwela ne kwikakwata ku kuboko, ebiya kansongwakaji nako kaimana. 26 Bine, uno mwanda wasambakene konsokonso mu yoya ntanda. 27 Yesu paadi upita dya kulampe, bampofu babidi kebamulonda bela mbila’mba: “Witu¯ fwile’ko lusa, a Mwan a Davida.” 28 Aye pa kupwa kutwela mu njibo, bampofu baiya kwadi, Yesu nandi webepangula’mba: “Le mwitabije amba nkokeja kulonga kino?” Nabo bamulondolola’mba: “En-en, Mfumwetu.” 29 Penepo watenga meso abo, kanena’mba: “Kilongeke monka mwendele lwitabijo lwenu.” 30 Ebiya meso abo amona. Kadi, Yesu webadyumuna wibakoma’mba: “Talai, muntu nansha umo kakiyuka kino.” 31 Ino abo, pa kupwa kutamba panja, basambakanya mwanda wandi mu yoya ntanda yonso. 32 Ebiya abo pa kutaluka, tala! ¯ bamuletela kam ama umo mukwatwe na ndemona, 33 kadi ¯ ndemona pa kupangwa, kamaMat 9:231 Nansha, “misolo, minenge.” 20 ma kaesambe. Byobiya, bibumbo byatendela kebinena’mba: “Ka¯ sha kintu kidi namino kekyamwekele mu Isalela.” 34 Ino Bafadiseo kebanena’mba: “I mulopwe wa bandemona wapanga nandi bandemona.” 35 Yesu nandi washilula kupita mu bibundi byonso bikatampe ne bityetye, ufundija mu mashinankonka abo ne kusapula myanda miyampe ya Bulopwe koku ubelula misongo ya miswelo yonso ne bulema bwa miswelo yonso. 36 Aye pa kumona bibumbo bya bantu, webakwatyilwa lusa mwanda badi basusulwa1 ¯ ne kukusankanibwa bwa mikoko yampikwa mukumbi. 37 Ebiya wanena bandi bana ba bwanga’mba: “Bine, mwangulo i mukatampe, ino bengidi i batyetye. 38 O mwanda, abijai Mwi¯ ne mwangulo atume bengidi mu mwangulo wandi.” Penepo waita bandi bana ba bwanga dikumi ne babidi webapa lupusa pa mishipiditu ya disubi, mwanda wa kwiipanga ne kubelula misongo ya miswelo yonso ne bulema bwa miswelo yonso. 2 Majina a batumibwa dikumi ne babidi i ano: Dibajinji, Shimona, witwa ne bu Petelo, ne Andele ¯ mwanabo; ne Yakoba mwana Zebede ne Yoano mwanabo; 3 Fidipa ne Balatelemi; Tomase ne Mateo musonkeji wa musonko; ¯ Yakoba mwana Afesa, ne Tadeusa; 4 Shimona mwine Kanane;1 10 Mat 9:361 Pa bute pa bute, “bapobolwa bikoba ne kutapwa bilonda.” 10:41 Ko kunena’mba, “Mupyasakane.” 21 Bulombodi mwa kusapwila. Mukashikibwa ne Yudasa Isakadiota, wamwabile mwenda mafuku. 5 Yesu watumine bano dikumi ne babidi, webakoma namino’mba: “Kemwakyendai mu dishinda dya ba mizo, nansha kutwela mu kibundi kya bene Samadia mwine, 6 ino endai enka ¯ ku mikoko mijimine ya njibo ya Isalela. 7 Pomwenda, sapulai ¯ amba: ‘Bulopwe bwa mulu bubafwena pabwipi.’ 8 Komejai ba¯ bela, sangulai bafwe, tokejai ba makopo, pangai bandemona. Mu¯ batambula ku bitupu, nenu panai ku bitupu. 9 Kemwakaselai olo1 nansha ndalama nansha mukuba mu tufuko twenu twa lupeto, 10 nansha mufuko wa mpao ya mu lwendo, nansha bivwalwa bibidi, nansha bikwabilo nansha mukombo mwine, mwanda mwingidi ufwaninwe kupebwa byakudya byandi. 11 “Mu kibundi kyonso kikatampe nansha kityetye momutwela, kimbai’mo yewa mufwaninwe ne kushikata konka enka ne byomukataluka. 12 Kitatyi kyomutwela mu njibo, imunai ba mu njibo. 13 Shi njibo’ya i mifwaninwe, nankyo ndoe yomweisakila ikale ponka, ino shi ke mifwaninwepo, nabya ndoe yenu ijokele komudi. 14 Konso kekwimutambulapo muntu nansha kwivwana binenwa byenu, nabya pa kutamba mu yayo njibo nansha mu ¯ kyakyo kibundi, kukulai luvumbi lwa ku mayo enu. 15 I bine nemulombola’mba: Mu Difuku dya ¯ ¯ Butyibi, kikekala kipela kuminina ku ntanda ya Sodoma ne Ngomola kutabuka kyakyo kibundi. Mat 10:91 Nansha, “nsahabu.” MATEO 10:5-25 16 “Talai! Nemutume pamo ¯ bwa mikoko umbukata mwa bampumpi; o mwanda, ikalai bakosoke pamo bwa banyoka ino bampikwa mambo pamo bwa bankunda. 17 Dyumukai bantu, mwanda bakemufikija ku bidye bya kwenu kadi bakemukupila nsonde mu mashinankonka abo. 18 Pakwabo kadi, bakemutwala ku bambikavu ne balopwe pa mwanda wa amiwa, mwanda wa bukamoni kobadi ne ku mizo. 19 Inoko, shi abemufikija’ko, kemwakikambakanyai mityima pa muswelo omukanena nansha pa byomukanena, mwanda bya kunena bikemupebwa pa kine kitatyi’kya, 20 ke-bantu bakanena ke banwepo bonka kete, mhm, ino i mushipiditu wa Shenu unenena momudi. 21 Ne kadi, mwanabo ukafikija mwanabo ku lufu, shamuntu nandi wandi mwana, ne bana nabo bakatombokela bambutwile ne kwibepaija. 22 Kadi mukashikibwa na bantu bonso pa mwanda wa diji¯ na dyami, ino yewa uminina ne ku mfulo kwine ye aye ukapanda. 23 Shi abemupangapanga mu kibundi kimo, nyemenai mu kikwabo, mwanda i bine nemulombola’mba: Kemukapupo kujokoloka bibundi byonso bya Isalela aye ¯ Mwana muntu kufika mpika. ¯ 24 “Mwana bwanga katabukilepo mufundiji wandi, nansha umpika kutabuka mfumwandi. ¯ 25 I biyampe’ko mwan a bwanga ekale bwa mufundiji wandi, ne umpika nandi bwa mfumwandi. Shi bantu betanga mwi¯ n e njibo bu Belezebuba, le ba mu yandi njibo papo ke pepi? MATEO 10:26–11:4 ˜ Nkalanani mu bisaka. Yoano wipangula 22 26 Nanshi kemwakibatyinai, mwanda i kutupu kintu nansha ¯ ¯ kimo kiputwe kekikaputulwapo nansha kifibwe kekikayukibwapo. 27 Kyokya kyonemulombola mu fukutu, nenai’kyo mu mwinya, kyokya kyomwivwa¯ na mu mısongwe nakyo sapulai’kyo peulu pa mobo. 28 Kadi kemwakityinai boba bepaya umbidi ino kebakokejapo kwipaya muya; ino, tyinai yewa ukokeja konakanya muya ne umbidi mwine mu Ngehena.1 29 Lelo kebapotejangapo misolwe ibidi ku kityele kimo kya mvubu mityetye’ni, a? Inoko, i kutupu nansha umo uponanga panshi pampikwa Shenu kuyuka. 30 Ino, enka ne nywene mine ya ku mutwe wenu i mibalwe yonso. 31 Nanshi ke¯ mwakityinai: Mudi na buleme kutabuka misolwe mingi. 32 “O mwanda, muntu ense witabija ku meso a bantu amba udi nami umbumo, nami nketabi¯ ja ku meso a Tata udi mulu amba ndi nandi umbumo, 33 ino yewa ense untuna ku meso a bantu, nami nkamutuna ku meso ¯ a Tata udi mulu. 34 Kemwa¯ kilangai amba naile kutula ndoe ¯ pano pa ntanda; nkyailepo kutula ndoe, ino i kipete. 35 Mwa¯ ˜ nda naile kutula nkalanani, pa bukata bwa mwana-mulume na shandi ne mwana mwana-mukaji na inandi kadi ne mukaji musonge nandi na inandi muko. 36 Na bubine, balwana na muntu bakekalanga bantu ba mu njibo yandi. 37 Yewa usenswe shandi nansha inandi kisanso ki- katampe kuntabuka kamfwaninwepo ami, kadi yewa usenswe mwana mwana-mulume nansha mwana mwana-mukaji bininge kuntabuka kamfwaninwepo ami. 38 Kadi yewa ense ketabijapo mutyi wandi wa masusu ne kunonda kamfwaninwepo ami. 39 Yewa umona muya1 wandi ukeujimija, ino yewa ujimija muya wandi pa mwanda wa amiwa ukeumona. 40 “Yewa wa kwimutambula nankyo wauntambula ne ami, kadi yewa untambula nabya watambula ne yewa untumine mwine. 41 Yewa utambula mupolofeto mwanda i mupolofeto ukapalwa mpalo ya bu mupolofeto, kadi yewa utambula moloke mwanda i moloke ukapalwa mpalo ya bu moloke. 42 Ne kadi yewa ense upa umo wa mu bano batyetyetyetye nkopo umo wa mema ata¯ lala mwanda i mwana bwanga, nemulombola na bubine amba: Kakajimijapo mpalo yandi nansha dimo.” Ebiya, Yesu pa kupwa kupa bandi bana ba bwanga dikumi ne babidi bulombodi, wataluka kakafundija ne kusapula mu bibundi byabo. 2 Ino Yoano, pa kwivwana mu kifungo mingilo ya Kidishitu, watumine bandi bana ba bwanga 3 kukamwipangula’mba: “Lelo abe ye Aye wa Kwiya’ni nansha tufwaninwe kutengela’ko ungi?” 4 Ebiya Yesu webatentulula’mba: “Endai, kasapwilei Yoano byomwaivwana ne byomwamo- Mat 10:281 Tala Mbwejo 9. ¯ Mat 10:391 Nansha, “bumi.” 11 23 Yesu utendela Yoano. Abo bonso abatopekwa MATEO 11:5-23 na’bi: 5 Bampofu pano kebamone, basunkuta kebanange, ba ¯ makopo abatokejibwa, ba bitwi nabo kebevwana, ne bafwe nabo abasangulwa, kadi balanda nabo abasapwilwa myanda miyampe, ¯ 6 wa katokwe i yewa wa kubulwa kutana mondi kintu kya kukukaja.” 7 Abo bakyenda, Yesu washilula kulombola bibumbo myanda ya Yoano amba: “Lelo i kika kyomwaendele kukamona mu ntanda mutuputupu? Le i dibungu ditenkena na kivula? 8 Le penepo i kika kyomwaendele kukatala? Lelo i muntu uvwele bivwalwa binekena? Mwene boba bavwele bivwalwa binekena bekalanga mu mobo a balopwe. 9 Penepo nanshi, kine kyomwa¯ endele i kika le? Le i kukatala mupolofeto? Bine, nemulombola’mba, i kupita ne mupolofeto mwine. 10 Uno’u ye mwi¯ ¯ ne myanda y alembelwe amba: ‘Tala! natume ami mwine mukendi wami ku meso obe, ukakulongolwela dishinda kumeso!’ 11 I bine nemulombola’mba: Ku boba babutwilwe na bana-bakaji, kekwamwekele mukatampe nansha umo wa kutabuka Yoano Mubatyiji, ino yewa mutye¯ tye mu Bulopwe bwa mulu umutabukile bukatampe. 12 Ino tamba mu mafuku a Yoano Mubatyiji kufika ne pano, Bulopwe ¯ bwa mulu i kitungo kielela’ko bantu kufikila’po, kadi boba beelela’ko na kininga bafikilanga’po.1 13 Mwanda bonso, ne Ba¯ polofeto ne Bijila, banenene bu- polofeto kufika ne kudi Yoano, 14 kadi shi musaka kwitabija’¯ kyo: Aye ye ‘Ediya mwine wadi unenwe kwiya.’ 15 Yewa wa matwi evwane. 16 “Le nsa kudingakanya luno lukongo pamo na ani? Ludi pamo bwa bana batyetye bashikete mu mansoko bela bakwabo bobakaya nabo mabila, 17 amba: ‘Twadi twimwidila lushiba,1 ino banwe kuja mpika; twadi tuyoyokota miyoa, ino banwe kwiyaya bya bulanda mpika.’ 18 Mo monka, Yoano waile kudya ne kutoma mpika, ino bantu kebamunena’mba, ‘Udi na ndemona’; ¯ 19 Mwan a muntu waile udya utoma, kadi bantu kebanena’mba, ‘Talai! Muntu wa mudyopolo, utomatoma vinyu, mulunda wa basonkeji ba musonko ne babipya-mambo.’ Nansha nankyo, tunangu tubingijibwanga na mingilo yato.” 20 Penepo washilula kutopeka bibundi byaalongele’mo bilongwa bingi bya bukomo, mwa¯ nda kebesashilepo: 21 “Malwa obe, Kolezeni! Malwa obe, Betesaida! mwanda shi bilongwa bya ¯ bukomo byalongwa mwenu byalongelwe mu Tyila ne mu Shido¯ ¯ na, longa besashile kala mu bi¯ vwalwa bya mas aka ne mu buto. 22 O mwanda nemulombola’mba: Mu Difuku dya Bu¯ ¯ tyibi, kikekala kipela kuminina kudi Tyila ne Shidona kutabuka komudi. 23 Abe nobe Kapanama, le bimweka’mba ukazunzu¯ ¯ lwa kufika ne mulu’ni? Ukatuka Mat 11:121 Pa bute pa bute, “bebukwatanga.” Mat 11:171 Nansha, “musolo, munenge.” MATEO 11:24–12:14 Lupungu lwa Yesu. Mfumwandya Sabato kufika ne mu Kibundu1 mwanda shi bilongwa bya bukomo byalo¯ ngwa mobe byalongelwe mu So¯ doma, longa ukidi’ko ne didi kulu dino. 24 O mwanda nemulombola’mba: Mu Difuku dya Bu¯ ¯ tyibi, kikekala kipela kuminina ku ntanda ya Sodoma kutabuka kodi.” 25 Ponkapo Yesu kishima-tentu kanena’mba: “Nakutendela ku meso a bonso, a Tata, Mfumu wa diulu ne ntanda, mwanda ubafi bino bintu ku ba tunangu ne bafunde ino ubasokwela’byo twana tutyetye. 26 Bine, abe Tata, mwanda kulonga namino o muswelo oloelelwe. 27 Bintu byonso i bimpebwe na Tata, ne i kutupu uyukile Mwana senene poso’nka Tata; kadi i kutupu uyukile Tata senene poso’nka Mwana ne ense obasaka kusokwela’ye kudi Mwana. 28 Iyai kondi banwe baputuma na mingilo ne ¯ ¯ bal emenenwe, nami nkemut uja. 29 Selai lupungu lwami ne ˜ kuboila neni kondi, mwanda ndi na ngikadila italala ne mutyima wa kwityepeja, kadi muka¯ mona kutuja kwa myuya yenu. 30 Mwanda lupungu lwami i luyampe, ne kiselwa kyami nakyo i ¯ kipela.” Mu kine kitatyi’kya, Yesu wadi upita mu madimi a ˜ nano mu dya Sabato. Bandi bana ba bwanga baivwana nzala, bashi˜ lula kupulula bisampo bya nano kebadi. 2 Bafadiseo pa kumona nabya, bamunena’mba: “Tala! Bobe bana ba bwanga abalonga kintu kijidikwe kulonga mu dya 24 Sabato.” 3 Nandi webanena’¯ mba: “Lelo kemwatangile byalo¯ ngele Davida kitatyi kyebakwe¯ te nzala aye ne bantu baadi nabo? ¯ 4 Mwawatwelele mu njibo ya ¯ Leza wadya mikate milombolwe ¯ kudi Leza, mintu yadi mimujidikwe kudya, aye nansha boba ba¯ adi nabo bene, poso enka babitobo kete? 5 Ne kadi le kemwatangile mu Bijila’mba mu mafuku a Sabato babitobo mu tempelo ¯ keb adipo bamona Sabato bu ikola, ino abo ne kupya mambo mpika? 6 Ino ami nemulombola’mba kintu kitabukile tempelo bukata kidi pano. 7 Inoko, shi mwaivwanije mushintulwila kino amba, ‘Nsakanga lusa ke kitapwapo, aa,’ longa kemuponejepo bantu ba kubulwa mambo. ¯ 8 Mwanda Mwana muntu e Mfumwandya Sabato.” 9 Pa kupwa kutaluka’po, waenda mu shinankonka yabo, 10 kadi tala! mwana-mulume wa ¯ kuboko kumu au! Penepo kebamwipangula’mba, “Lelo ke kijilapo kubelula muntu mu dya Sabato?” mwanda wa bamone pa kumusambidila. 11 Nandi webanena’mba: “Le kudi muntu wa ¯ mukoko umo’tu momudi’mo, shi uponene mu kina dya Sabato, kasapo kwiukwata wewabula’mo? 12 Penepo, muntu utabu¯ ¯ kile mukoko buleme papo ke pepi! Nanshi ke kijilapo kulonga kintu kilumbuluke mu dya Sabato.” 13 Ebiya wanena mwanamulume’wa’mba: “Olola kuboko.” Nandi waolola’ko, ne kukoma kwakoma enka na kukwabo. 14 Ino Bafadiseo baenda kebaka˜ Mat 11:231 Pa bute pa bute: “Hadese.” mukadila neni mwanda wa ba- 12 25 Njibo milalulule. Bubi kebulekelwapo mwipaye. 15 Yesu pa kuyuka kino, wataluka’po. Bavule nabo bamulonda, nandi webabelula bonso, 16 ino webanena wibakoma’mba kebakamuyukanya ku bantu, 17 amba kifikidile kyo¯ kya kyanenenwe kupityila kudi ¯ mupolofeto Isaya, wanene amba: 18 “Tala! Mwingidi wami onatongele, muswedibwe wami, ¯ muya wami umuloelelwe! Nkatula mushipiditu wami padi, kadi ¯ ukalombola patoka mwikadile boloke ku mizo. 19 Kakepotomejapo na bantu, nansha kwela lubila; kadi i kutupu nansha umo ukevwana diwi dyandi mu mashinda makatampe. 20 I kutupu dibungu dityumuke dyakatyumwininina, nansha lukamba lwa kinanu lufituka mwishi lwakabudidila enka ne byafikija boloke ku kunekenya. 21 Bine, mizo ikakulupilanga mu dijina dyandi.” 22 Kupwa bamuletela muntu mukwatwe na ndemona, mpofu ¯ kadi kamama, nandi wamubelu¯ la, ponkapo kamama’wa kanena ne kumona kamone. 23 Ebiya, bibumbo byonso byaana kebiipangula’mba: “Le uno’u abulwe kwi¯ kala Mwana Davida?” 24 Bafadiseo pa kwivwana kino kebanena’mba: “Uno mukwetu’u ka˜ panangapo bandemona bitupu, i na bukomo bwa Belezebuba, mulopwe wa bandemona.” 25 Aye pa kuyuka milangwe yabo, webanena’mba: “Bulopwe bo-bonso bwa kwilalulula abo bwine busadikanga, kadi kibundi nansha njibo yo-yonso ya kwilalulula ayo mine keikemanapo. 26 Mo monka, shi Satana upanga Satana, nankyo welalulula aye mwine; le MATEO 12:15-35 penepo bulopwe bwandi bukemana namani? 27 Pakwabo kadi, ˜ shi mpananga bandemona na bukomo bwa Belezebuba, le pene˜ po benu bana abo bebapananga na bukomo bwa ani? O mwanda bakekala batyibi benu. 28 Ino shi ˜ mpananga bandemona na bukomo bwa mushipiditu wa Leza, nankyo bine Bulopwe bwa Leza bubemupeta. 29 Nansha kadi, le muntu ubwanya namani kutwela mu njibo ya nkomokomo ne kusela bintu byandi? Poso abadikile bidi kukuta nkomokomo’wa, pe¯ nepo katuta bidi mu yandi njibo. 30 Yewa kadipo ku wami mutamba i walwana nami, kadi yewa kakongakanyapo pamo nami usalakanyanga. 31 “Pa kino nemulombola’mba: Bubi ne mutonko wa miswelo yonso ukalekelwa bantu, ino mutonko wa kutuka mushipiditu keukalekelwapo. 32 Kimfwa, ¯ yewa ense unenena Mwana muntu bibi, ukalekelwa, ino yewa ense unenena mushipiditu ujila bibi, kakalekelwapo, mhm, nansha mu ino ngikadilo ya bintu ¯ nansha mu yoya ikaya’ko mine. 33 “Banwe mukokeja kulumbulula mutyi ne bipa byao bine byalumbuluka, nansha kuboleja mutyi ne bipa byao bine byabola. Mwanda mutyi uyukenanga ku bipa byao. 34 A lutundu lwa bampidi, le mukokeja namani kunena bintu biyampe banwe’ko babi? Mwanda kyakanwa kinenanga byobya biyudile ku mutyima. 35 Muntu muyampe ulupulanga ¯ bintu biyampe mu kibıko kyandi kiyampe, ino muntu mubi nandi ¯ ulupulanga bintu bibi mu kibıko MATEO 12:36–13:5 Kiyukeno kya Yona. Banababo na Yesu kyandi kibi. 36 Nemulombola’mba binenwa byonso bya bituputupu binena bantu bakeshintulwilanga’byo mu Difuku dya Butyibi, 37 mwanda i pa binenwa byobe pokabingijibwa, kadi i pa binenwa byobe pokaponejibwa.” 38 Penepo, basonekeji ne Bafadiseo bamo pa kumulondolola, kebanena’mba: “A mufundiji, tusaka tumone kiyukeno kodi.” 39 Ino aye webatentulula’mba: “Lukongo lubi kadi lwa makoji lusakanga nyeke kiyukeno, ino i kutupu kiyukeno kyolukapebwa poso’nka kiyukeno kya mupolofeto Yona. 40 Mwanda mo¯ nka mwaikadile Yona mu difu dya mushipa mukatampe mafuku asatu dyuba ne bufuku, ne ¯ Mwan a muntu nandi ukekala munda mwa nshi mafuku asatu dyuba ne bufuku. 41 Bantu ba Nineva bakemana mu butyibi na luno lukongo kadi bakelupone¯ ¯ ja mwanda besashile pa kusapwilwa na Yona, ino tala! kintu kitabukile Yona kidi pano. 42 Mulopwe mukaji wa kunshi ukemana mu butyibi na luno lukongo ¯ kadi ukeluponeja mwanda watambile ku mfulo ya ntanda kwiya kwivwana tunangu twa Solomone, ino tala! kintu kitabukile Solomone kidi pano. 43 “Shi mushipiditu wa disubi ubatambe mu muntu, upitanga mu ntanda yampikwa mema ¯ ukimba pa kukokolokwa, ino kutana’po mpika. 44 Kupwa keunena’mba, ‘Nsa kujokela mu njibo yami monavilukile’mwa,’ ao pa kufika, ubatana mu njibo mwampikwa muntu ino muko¯ mbe to kadi mulongolole senene. 26 45 Penepo ubaenda, ubakasela mishipiditu mikwabo isamba-ibidi mibi kwiutabuka, kadi ayo pa kupwa kutwela munda, yashikata’mo, ebiya ngikadila ya mfulo ya muntu’wa yabipa kutabuka ne imbajinji mine. E mokikekadila ne ku luno lukongo lubi.” 46 Paadi ukisamba na bibumbo, amba atale! inandi ne banababo baiya kebemene panja, bakimba kwisamba nandi. 47 Penepo muntu umo wamunena’mba: “Tala! Inobe ne banabenu aba bemene panja, bakimba kwisamba nobe.” 48 Nandi pa kulondolola, wanena yewa wadi umulombola’mba: “Lelo mama i ani, ¯ ne banabetu i bani?” 49 Ebiya waolola kuboko kafunka bandi bana ba bwanga, kanena’mba: “Tala! Mama ne banabetu aba kebo! 50 Mwanda yewa ense ulonga kiswa-mutyima kya Tata ¯ udi mulu, ye mwanetu mwanamulume, ye mwanetu mwanamukaji, ye mama.” Mu dine difuku’dya, Yesu watalukile ku njibo, wakashikata dya ku dijiba, 2 penepo bibumbo bikata byamungwila, ebiya nandi waenda kukekila mu bwato kashikete, ne kibumbo kyonso kyaimana ku nkula. 3 Penepa webasapwila bintu bivule mu byelekejo, amba: “Talai! Mukushi umo wakakushile nkunwa, 4 kadi paadi ukusa, nkunwa imo yaponena kufula kwa dishinda, ino toni twaiya twadya’yo. 5 Mikwabo yaponena mu nshi ya mabwe, mwampikwa biloba bingi, ponka na ponka yamena mwanda kepadipo biloba 13 27 MATEO 13:6-24 ¯ 16 “Inoko meso enu i a katokwe mwanda abandilanga, ne matwi enu mene mwanda evwananga. 17 Mwanda nemulombola bine amba: Bapolofeto ne ¯ bantu boloke bavule basakile kumona bintu byomumona’bi ino ¯ kebamwene’byopo, ne kwivwana ¯ bintu byomwivwana’bi ino kebaivwene’byopo. 18 “Pano banwe tejai kyelekejo kya muntu wakushile nkunwa. 19 Shi muntu waivwana mwanda wa Bulopwe inoko kwivwanija buluji bwao mpika, umbi wiyanga wasompola kyokya kyakushilwe mu mutyima wandi; ino’i yo yoya yakushilwe kufula kwa dishinda. 20 Ino yoya yakushilwe mu nshi ya mabwe, i yewa wivwana mwanda ponka na ponka waitabija’o na nsangaji. 21 Ino kadipo na miji munda mwandi o mwanda wendelelanga kitatyi kityetye, penepo byamalwa nansha kupangwapangwa pangala pa uno mwanda pa kutamba, ponka na ponka wakukala. 22 Yoya yakushilwe mu miba nayo, i yewa wivwana mwanda, inoko makambakano a ino ngikadilo ya bintu ne kyongo kya byabupeta byatyinya mwanda, penepo nandi wabulwa kupa bipa. 23 Yoya yakushilwe mu nshi milumbuluke, i yewa wivwana mwanda waivwanija ne buluji bwao, na bubine upanga bipa ne kwivudija, imo katwa, mikwabo makumi asamba, ingi nayo makumi asatu.” 24 Webapele kyelekejo kikwa¯ bo, amba: “Bulopwe bwa mulu budi pamo na muntu wakushile nkunwa milumbuluke mu budimi Kinenena Yesu mu byelekejo. Mukushi bingi. 6 Ino dyuba pa kukanda ¯ yatema, kadi mwanda keyadipo na miji, yafumba. 7 Ingi nayo yaponene mu miba, miba nayo pa kutama yeityinya. 8 Ino mikwabo nayo yaponene pa nshi milumbuluke, yashilula kupa bipa, imo katwa, mikwabo makumi asamba, ingi nayo makumi asatu. 9 Yewa wa matwi evwane.” 10 Penepo bana ba bwanga baiya kebamunena’mba: “Mwanda waka wibasapwila mu byelekejo?” 11 Nandi webalondolola’mba: “Banwe i kimupebwe kwivwanija bifibwe bikola bya Bulo¯ pwe bwa mulu, ino boba bantu kekibapelwepo. 12 Mwanda yewa ense udi na kintu, ukapebwa ne bikwabo kadi ukamona bingibingi, ino yewa ense kadipo na kintu, ne kyadi nakyo kine kikamuyatwa. 13 O mwanda mwine nebasapwila mu byelekejo, mwanda kutala batalanga, ino batala bitupu, ne kwivwana nako bevwananga, ino bevwana bitupu; nansha kwivwanija buluji bwabyo mpika. 14 Kadi kobadi e kufikidila bupolofeto bwa Isaya bunena’mba: ‘Kwivwana, mukevwana ino kwivwanija buluji bwabyo nansha dimo mpika, ne kutala, mukatala, ino kumona nansha dimo mpika. 15 Mwa¯ nda mutyima wa bano bantu ulemanga, kadi baivwene na matwi abo ino kwitaba mpika, ne kadi ¯ baputyile meso abo, kutyina bakamona nansha dimo na meso abo ne kwivwana na matwi abo nansha kwivwanija buluji bwa¯ byo na mityima yabo amba balamuke penepa nami nebabelule.’ MATEO 13:25-44 Biyombo bityani. Luze lwa mutade, kiyujo ¯ bwandi. 25 Abo bantu bakilele, walwana nandi waiya, wakusa nkunwa ya biyombo bityani mu ˜ nano kupwa wataluka. 26 Mi˜ sele ya nano pa kumena ne kupa miseke, biyombo bityani nabyo byamweka. 27 Kwivwana ba¯ pika ba mwine njibo baiya kebamunena’mba, ‘A mfumwetu, mwene wakushile nkunwa milumbuluke mu budimi bobe? Penepo mubaikala namani biyombo bityani?’ 28 Nandi webanena’mba, ‘I muntu umo, walwana, walonga kyakyo.’ Nabo bamunena’mba, ‘Le usaka nanshi twende tukebikonge?’ 29 Nandi amba, ‘Aa; kutyina’mba pa kukonga biyombo bityani, mwakatukwina’˜ ko ne nano mine kumo. 30 Lekai byonso bitamine pamo kufika ne ku mwangulo, ebiya pa kitatyi kya mwangulo, nkalombola bangudi amba: Kongai bidi biyombo ¯ bityani ne kwibikuta bıta muke¯ bisoke; kupwa endai mukakonga˜ ¯ kanye nano mu kibıko kyami.’ ” 31 Webapele kyelekejo kikwa¯ bo, amba: “Bulopwe bwa mulu budi pamo bwa luze lwa mutade, lwayete muntu wakelukuna mu budimi bwandi. 32 Alo, na bubine, i lutyetye bininge kutabuka nkunwa yonso, ino shi lubatama, ke kimuna kikatampe kutabuka byonso kadi lwalamukanga ¯ ke mutyi, ne byoni bya mulu ke¯ bıya kwikala ku misambo yao.” 33 Webalombola kyelekejo ki¯ kwabo amba: “Bulopwe bwa mulu budi pamo na kiyujo, kyayete mwana-mukaji wekifya mu bipimo bikatampe bisatu bya bukula enka ne byatatukile mukama onso mutuntulu.” 28 34 Bino byonso’bi Yesu wadi usapwila’byo bibumbo na byelekejo. Bine, kadipo wisamba nabo pampikwa kyelekejo, 35 amba ¯ kifikidile kyokya kyanenenwe ¯ kupityila kudi mupolofeto wane¯ nene amba: “Nkasama kyakanwa kyami na byelekejo; nkasapula ¯ ˜ bintu byafilwe tamba ku nanjilo.” 36 Kupwa, aye pa kutalula bibumbo, wakatwela mu njibo. Penepo bana bandi ba bwanga baiya kwadi kebamunena’mba: “Witushintulwile’po kyelekejo kya biyombo bityani bya mu budimi.” 37 Nandi webalondolola’mba: “Mukushi wa nkunwa milumbu¯ luke i Mwana muntu; 38 budimi i ino ntanda. Nkunwa milumbuluke nayo i bana ba Bulopwe, ino biyombo bityani i bana ba yewa umbi, 39 kadi walwana wakushile’byo i Dyabola. Mwangulo i mvuyo ya ngikadilo ya bintu, ne bangudi nabo i bamwikeulu. 40 Nanshi, monka mukongelwanga biyombo bityani ¯ ne kusokwa’byo mu mudilo, ne ku mvuyo ya ngikadilo ya bintu nako kikekalanga’nka nabya. ¯ 41 Mwana muntu ukatuma bamwikeulu bandi, bakakongela panja pa Bulopwe bwandi bintu byonso bikukaja ne bantu bajilula bijila, 42 penepo bakebela mu nkelwa ya mudilo. Mo mobakadila madilo ne kwishenkenya meno. 43 Mu kine kitatyi’¯ ˜ kya boloke bakenenya to pamo bwa dyuba mu Bulopwe bwa Shabo. Yewa wa matwi evwane. ¯ 44 “Bulopwe bwa mulu budi ¯ pamo bwa kyabuleme kifibwe mu budimi, kyatene muntu nandi wekifya, kadi pa mwanda wa nsa- 29 ¯ Dilungo dileme, bukonde. Masobo a Heloda ngaji yaadi nayo, waenda kukapoteja bintu byonso byaadi nabyo wapota bobwa budimi. ¯ 45 “Kadi Bulopwe bwa mulu budi pamo bwa nsunga wendakana ukimba malungo malumbuluke. 46 Aye pa kusokola dilu¯ ngo dimo dya buleme nakampata, waenda kukapoteja bukidi bonka bintu byonso byaadi nabyo wedipota. ¯ 47 “Kadi Bulopwe bwa mulu budi pamo na bukonde bwa nkokwa bute pa dijiba, bukongakanya mwita wa miswelo ne miswe¯ lo. 48 Abo pa kuyula ba, bebukokela ku nkula, ebiya bashikata kebakonge mwita muyampe beomeka mu bintu, ino wampikwa kufwaninwa bewela kulampe. 49 E mobikekadila ne ku mvuyo ya ngikadilo ya bintu: Bamwikeulu bakatamba ne kusansanya babi mu boloke 50 penepo bakebela mu nkelwa ya mudilo. Mo mobakadila madilo ne kwishenkenya meno. 51 “Lelo mubaivwanija buluji bwa bino byonso?” Nabo bamulondolola’mba: “En-en.” 52 Ebiya webanena’mba: “Byobidi nankyo, mufundiji ense wa bantu shi wafundijibwa myanda ya Bulopwe ¯ bwa mulu, udi pamo bwa muntu, ¯ ¯ mwine njibo, ulupula mu kibıko ¯ kyandi kya byabuleme bintu bipya ne bikulu.” 53 Penepo, Yesu pa kupwa bino byelekejo, wataluka’po. 54 Aye pa kufika mu yabo ntanda, washilula kwibafundija mu shinankonka yabo, nabo batendela kebeipangula’mba: “Le uno muntu wamwene tuno tunangu ne bino bilongwa bya bukomo MATEO 13:45–14:8 kwepi? 55 Le uno’u ke ayepo ¯ mwana sendwe wa mbao? Mwene inandi witwanga bu Madia ne banababo bana-balume i ba Yakoba, Yosefa, Shimona ne Yudasa? 56 Ne banababo bana-bakaji nabo mwene tudi nabo bonso muno? Le penepo uno muntu wamwene bino bintu byonso kwepi?” 57 Penepo bashilula kukukala pa mwanda wandi. Ino Yesu ¯ webanena’mba: “Mupolofeto ule¯ mekwanga konso, ino kalemekwangapo’nka mu ntanda yabo ne mu njibo yandi aye mwine.” 58 Penepo kalongele’mopo bilongwa bivule bya bukomo mwanda kebadipo na lwitabijo. Pa kine kitatyi’kyo Heloda, muledi wa ntanda, waivwana myanda ya Yesu 2 penepo wanena bengidi bandi amba: “Uno’u i Yoano Mubatyiji. Wasanguka mu lufu, o mwanda mwine ulonga bilongwa bya bukomo.” 3 Ke-pantu Heloda wakwete Yoano wamukuta ne kumwela mu kifungo pa mwanda wa Helodyasa, mukaja mwanabo Fidipa. 4 Mwanda Yoano wadi umunena’mba: “I kijila abe kumuyata bu mukaji.” 5 Inoko, nansha byaadi usaka kumwipaya, wadi utyina kibumbo mwanda badi bamumwene amba i mupolofeto. 6 Ino mu difuku dya kuvuluka ¯ kubutulwa kwa Heloda, mwana Helodyasa mwana-mukaji waja kadi wasangaja Heloda bininge 7 nandi walaa ne kutyipa mutyipo amba kyonso kyakalomba kikamupebwa. 8 Penepo aye ˜ pa kusonanibwa na inandi, wa¯ nena’mba: “Bampe pano pa nsani mutwe wa Yoano Mubatyiji.” 14 MATEO 14:9-31 Yoano watetwa mutwe. Yesu wenda pa mema 9 Nansha mulopwe byaafityilwe mutyima, ino pa mwanda wa mityipo yawatyipile ne pa mwanda wa bantu badi bashikete nandi ku meza, wasomanya umupebwe. ¯ 10 Penepo watumanya bakatete mutwe wa Yoano mu kifungo. 11 Kadi mutwe wandi waletelwe ¯ pa nsani wapebwa nsongwakaji’¯ wa, nandi wakatula’o kudi inandi. 12 Kupwa bandi bana ba bwanga baiya, basela lufu lwandi ¯ bakelujıka ebiya baenda kukasapwila’mo ne Yesu. 13 Pa kwivwana kino, Yesu wataluka’po lwa bwato kaenda kufula mwanda wa kwitolwela kwa bunka, inoko bibumbo pa kwivwana nabya, byatamba mu bibundi kebimulonda lwa nshi. 14 Ebiya aye pa kutamba, wamona kibumbo kikata kya bantu, nandi webakwatyilwa lusa, kabelula badi babela umbukata mwa¯ bo. 15 Ino kyolwa pa koloba, bandi bana ba bwanga baiya kwadi kebanena’mba: “Kuno i kufu´ la kadi nsa ke myende bininge; talula bibumbo bya bantu, bende mu bibundi bakepotele byakudya.” 16 Inoko Yesu webanena’mba: “Kebakitaluka; mwibapei byakudya.” 17 Nabo kebamunena’mba: “Ketudipo na kintu pano, tudi enka na mikate itano ne twita twa lui tubidi kete.” 18 Nandi amba: “Kandetelei’byo ˜ kuno.” 19 Ebiya wasonanya bibumbo bishikate pa biyombo; penepo watekuna mikate itano ne ¯ twita twa lui tubidi, watala mulu, waesela, kupwa watyumuna mikate wapa’yo bana ba bwanga, abo nabo kebabila’yo bibumbo. 30 20 Ponkapo bonso badya ne kwikuta baikuta, kadi baboya bipindi byashele’ko, bilala dikumi ne bibi¯ di biyule ba. 21 Ino, boba badile badi bana-balume kubwipi kwa 5 000, kutalula’mo bana-bakaji ne bana batyetye. 22 Penepa, ne kwija kwine mpika, wasomanya bandi bana ba bwanga kwikila mu bwato babadikile bobwa bukila aye patalula bidi bibumbo. 23 Ku mfulo, pa kupwa kulu¯ ndula bibumbo, wakanda ku lulu ´ bunka kukalombela. Nansha nsa byoyadi ke mipite, wadi’ko bunka bwandi. 24 Ino papo bwato bwadi kebudi kulampe ku mametele tutwa na ku ntanda, bulwa na mantanki, mwanda kivula ¯ kyadi k ıya mobenda. 25 Ebi´ ya mu kilo kya buna kya bufuku, waiya kobadi, wiya ulandala pa dijiba. 26 Abo pa kumumona ulandala pa dijiba, bana ba bwanga bavutakanibwa mutyima, kebanena’mba: “I kimonwa!” Kebaila mwanda wa moyo. 27 Ponka na ponka Yesu webanena namino amba: “Kankamanai! I amiwa; kemwakikwatwai moyo.” 28 Petelo pa kutentulula kamunena’mba: “A Mfumwami, shi i abewa, ngite nami ngiye kodi nandala pa mema.” 29 Nandi amba: “Iya!” Penepo Petelo, ¯ watuka mu bwato, kalandala pa mema wenda dya kudi Yesu. 30 Ino pa kutala kivula kikatampe’kya, moyo wamukwata, kadi aye pa kushilula kushika, waela lwanji amba: “A Mfumwami, mpandije’po!” 31 Ponkapo Yesu waolola kuboko, wamukwata kamunena’mba: “Abe wa lwita- 31 15 MATEO 14:32–15:20 ¯ nzazangi, Isaya wadi na nsambu pa kunena mu bupolofeto myanda yenu amba: 8 ‘Bano bantu ¯ bandemekanga na milomo yabo bitupu, ino mutyima wabo udi kulampe nami. 9 I bya bitupu byo¯ bantotanga, mwanda bafundijanga bijila bya bantu amba yo mfundijo.’ ” 10 Penepo waita kibumbo pabwipi kaebanena’mba: “Tejai kadi ivwanijai buluji bwa kino: 11 Kyokya kitwela mu kyakanwa kya muntu kekimusubijangapo, ino kyokya kilupuka mu kyakanwa kya muntu kyo kisubijanga muntu.” 12 Penepo bana ba bwanga baiya kebamunena’mba: “Le uyukile amba Bafadiseo badi abakukala pa kwivwana byowadi ubanena’bya?” 13 Nandi pa kulondolola wanena’mba: “Kyonso kimena kyampikwa kuku¯ nwa na Tata udi mulu kikatukunwa. 14 Mwibalekei. I batulombwe bampofu. Mwanda shi mpofu uludika mpofu mukwabo, bonso babidi bakaponena mu kina.” 15 Petelo pa kutentulu¯ la, kamunena’mba: “Witutokejeje’po kyelekejo’kya.” 16 Penepo nandi wanena’mba: “Nanshi banwe nenu kemwaivwanije ne pano? 17 Le kemujingulwilepo amba kintu kyonso kitwela mu kyakanwa kipitanga ´ mu mila kupwa kyakelwa ku musalani? 18 Inoko, bintu bilupukanga mu kyakanwa bitambanga ku mutyima, kadi bino bintu byo bisubija muntu. 19 Kimfwa, ku mutyima kutambanga milangwe imbi, butapani, makoji, busekese, bwivi, bukamoni bwa bubela, mutonko. 20 Bino byo Bishi. Bintu bisubija mutyima bijo lutyetye, mwanda waka wadi kotatana, a?” 32 Ino abo pa kupwa kukanda mu bwato, ne kivula kikatampe kine kyatalala. 33 Boba badi mu bwato kebamufukatyila, amba: “Bine abe wi ¯ Mwana Leza.” 34 Kupwa baabukila bukila bwa ntanda ya Ngenesaleta. 35 Bantu ba kwine’kwa pa kujingulula’mba i aye, batumanya ku mitamba yonso ya ntanda’ya, ebiya bantu kebamuletela boba bonso badi babela. 36 Kabidi ¯ bamwisashila’mba batenge’po’tu nansha ku manyamvwa a kivwalwa kyandi kya pangala, kadi bonso badi batenga’ko ne kukoma ¯ badi bakoma nke. Ebiya Bafadiseo ne basonekeji batambile ku Yelusalema baiya kudi Yesu, kebanena’mba: 2 “Mwanda waka bobe bana ba bwanga bajilula kishi kya bantu ba pa kala? Kimfwa, keboyangapo ku makasa pa kudya byakudya.” 3 Nandi pa kwibalondolola wanena’mba: “Lelo banwe nenu kyomujilwilanga kijila kya Leza pa mwanda wa kishi kyenu i kika ¯ le, a? 4 Kimfwa, Leza wane¯ ne amba, ‘Lemeka shobe ne inobe,’ kadi amba, ‘Yewa unena shandi nansha inandi bibi afikijibwe ku lufu.’ 5 Ino banwe munenanga’mba, ‘Yewa ense unena shandi nansha inandi amba: “Kyonso kyondi nakyo kyowadi wa kumwena’mo i kyabuntu kya ku¯ pana kudi Leza,” 6 kanenwepo ¯ kulemeka shandi nansha dimo.’ E momwaalamwina kinenwa kya Leza ke kya bitupu mwanda’tu wa kishi kyenu. 7 Banwe ba- MATEO 15:21–16:1 32 ¯ bampofu, batumama, ne bakwabo bavule bene, bebela ku maulu andi, nandi webabelula, 31 ponkapo kibumbo kyatendela pa ¯ kumona batumama kebanena, babisheta kebenda, ne bampofu nabo kebamone, ne kutumbija kebatumbija Leza wa Isalela. 32 Ino Yesu waita bandi bana ba bwanga kaebanena’mba: “Nakwatyilwa kibumbo lusa mwanda abashikata nami ke mafuku asatu ino kebadipo na kintu kya kudya, nami nkisakilepo kwibanena bende na nzala. Mwanda bakokeja kupona mpanga mwishinda.” 33 Inoko, bana ba bwanga kebamunena’mba: “Le kuno kufula namino tusa kusokola kwepi mikate ibwanya kwikuta kibumbo kikata nenki?” 34 Byobiya, Yesu webanena’mba: “Le mudi na mikate inga?” Nabo amba: “Isambaibidi, ne twita twa lui tutyetye.” 35 Penepo, pa kupwa kulombola kibumbo kishikate pa nshi, 36 wayata mikate isamba-ibidi ne twita’twa, wafwija’ko, kupwa weityumuna kape’yo bana ba bwanga, abo nabo kebabila’yo bibumbo. 37 Ebiya bonso badya baikuta, kadi baboya bipindi byashele’ko, byayula bilala bikatampe bisamba-bibidi. 38 Ino boba badile badi bana-balume 4 000, kutalula’mo bana-bakaji ne bana batyetye. 39 Ku mfulo, aye pa kupwa kutalula bibumbo, waikila mu bwato waiya ku ntanda ya Makadana. Penepo Bafadiseo ne Basadusea bamufwenene, pa kumutompa, kebamunena ¯ ebalombole kiyukeno kya mulu. Wabelula mwana. Bantu 4 000 badya bintu bisubijanga muntu, ino kudya byakudya pampikwa koya ku makasa kekusubijangapo muntu.” 21 Yesu pa kutaluka’po, waenda mu ntanda ya Tyila ne Shidona. 22 Kadi tala! mwana-mukaji umo mwine Fenisea wa ku ntanda’ya waiya kaela mabila’mba: “Mfwile’ko lusa, Mfumwa¯ mi, Mwana Davida. Wami mwana mwana-mukaji i mukwatwe na ndemona byamalwa.” 23 Ino aye kanenepo kishima nansha kimo kya kumulondolola. Penepa bandi bana ba bwanga baiya kebamunena’mba: “Mupange ende mwanda yeu wiya witwela mabila kunyuma.” 24 Nandi kishima-tentu amba: “Nkyatuminwepo ku bantu bakwabo, poso ¯ enka ku mikoko mijimine ya njibo ya Isalela.” 25 Mwana-mukaji pa kwiya, washilula kumufukatyila, kanena’mba: “A Mfumwami, nkwashe’ko!” 26 Nandi wamulondolola’mba: “Ke biyampepo kusela mukate wa bana koela’o tubwa.” 27 Aye nandi amba: “I amo, Mfumwami, ino na bubine tubwa tudyanga bu¯ kuku bupona ku meza a bamfumwato.” 28 Ebiya Yesu wamulondolola’mba: “Abe Mwana-mukaji, lwitabijo lobe i lukatampe; kilongeke monka mowasakila.” Penepo wandi mwana mwanamukaji wabeluka tamba pa kine kitatyi’kya. 29 Pa kutaluka’po, Yesu waiya kubwipi na Dijiba dya Ngadilea, kupwa wakakanda ku ¯ lulu kashikete konka. 30 Penepo bibumbo bikata byamufwena, byaiya na babisheta, balemane, 16 33 Kiyujo kya Bafadiseo. Mwala. Mafungulo 2 Nandi pa kulondolola webanena’mba: “[[Shi kyolwa kibaoloba, mwibidile kunena’mba, ‘Kusa kwikala biyampe, mwa¯ ¯ nda kulu kubatyile pya,’ 3 kadi lubanga nalo amba, ‘Kusa kwikala mashika, ne mvula dyalelo, ¯ ¯ mwanda kulu kubatyile pya ino ako’ko makumbi fututu.’ Muyukile’ko kushintulula mumweke¯ lo wa kulu, ino biyukeno bya bitatyi, kubwanya kwibishintulula mpikila.]] 4 Lukongo lubi kadi lwa makoji lukimbanga nyeke kiyukeno, ino i kutupu kiyukeno kyolukapebwa poso’nka kiyukeno kya Yona.” Ponkapo wataluka’po, webashiya kaenda. 5 Ebiya bana ba bwanga batyibuluka bobwa bukila kadi baidilwe kusela mikate. 6 Yesu we¯ banena’mba: “Putulai meso, kadi dyumukai kiyujo kya Bafadiseo ne Basadusea.” 7 Penepo baanza kunena abo bene na bene amba: “Ketuselelepo mikate.” 8 Yesu pa kuyuka kino, wanena’mba: “I kika kyomunenena banwe bene na bene nankyo, amba i mwanda kemudipo na mikate, banwe ba lwitabijo lutyetye? 9 Lelo kemwajingulwile mwanda mwine, nansha kadi le kemuvulukilepo mikate itano yadile boba 5 000 ne bungi bwa bilala byomwaboile’po? 10 Nansha mikate yadile boba 4 000 ne bungi bwa bilala bikata byomwaboile’po? 11 Le penepo i kika kyokemujingulwidilepo amba nkimunenangapo myanda ya mikate? Ino dyumukai kiyujo kya Bafadiseo ne Basadusea.” 12 Penepo baivwanija’mba nanshi kadipo wisambila pa kudyumuka kiyujo MATEO 16:2-21 kya mikate, ino i pa kudyumuka bufundiji bwa Bafadiseo ne Basadusea. 13 Ponkapo, Yesu pa kwiya ku ntanda ya Kesalea Fidipai, waipangwile bana bandi ba bwanga’mba: “Le bantu banenanga’mba ¯ Mwana muntu i ani?” 14 Nabo banena’mba: “Bamo banenanga’mba i Yoano Mubatyiji, bakwabo amba i Ediya, bangi nabo amba i Yelemia nansha umo wa mu bapolofeto.” 15 Nandi webanena’mba: “Le banwe nenu, munenanga’mba ne ani?” 16 Kwivwana Shimona Petelo wamulondolola kanena’mba: “Abe wi ¯ ¯ Kidishitu, Mwana Leza mumi.” 17 Penepa Yesu wamutentulu¯ la kanena’mba: “Wi wa katokwe ¯ abe Shimona mwana Yona, mwanda ke mwitapo ne mashi byaku¯ sokwela’kyo, ino Tata udi mulu ye wakusokwela’kyo. 18 Nakunena monka’mba: Abe wi Petelo, kadi pa uno mwala wa di¯ bwe nkobaka’po kipwilo kyami, ne bibelo bya Kibundu1 kebi¯ kekitadilapo. 19 Nkakupa ma¯ fungulo a Bulopwe bwa mulu, kadi kyonso kyowakakuta pano panshi kikekala kintu kikutyilwe ¯ kala mulu, ne kyonso kyowakakutulula pano panshi kikekala ki¯ ntu kikutulwilwe kala mulu.” 20 Ebiya walombola ukoma bana ba bwanga’mba kebakisapwila muntu nansha umo amba aye ye Kidishitu. 21 Kushilwila penepa, Yesu Kidishitu waanza kulombola bana bandi ba bwanga’mba ufwaninwe kwenda ku Yelusalema ne Mat 16:181 Pa bute pa bute, “Hadese.” MATEO 16:22–17:12 17 34 ˜ mpala yandi keye nenya pamo bwa dyuba, ne bivwalwa bya¯ ndi bya pangala kebikelema to ¯ pamo bwa kitokeji. 3 Kadi tala! kwebamwekela Mosesa ne Ediya kebesambe nandi. 4 Ebiya Petelo watentulula Yesu amba: “A Mfumwetu, i kipite buya twikale pano. Shi usakile, nsa kushimika mapema asatu pano, umo obe, mukwabo wa Mosesa, ungi nandi wa Ediya.” 5 Aye ukinena, tala! dikumbi dilelema ¯ dyebaputa, ponkapo diwi dyatamba mu dikumbi kedinena’mba: “Uno’u i wami Mwana, muswedibwe, ondoelelwe; mwivwanei.” 6 Bana ba bwanga pa kwivwana nabya, bapona mapala abo panshi kadi bakwatwa moyo mukatampe. 7 Penepa Yesu webafwena pabwipi, webatenga, kanena’mba: “Imanai, kemwakikwatwai moyo.” 8 Abo pa kutulula meso abo, kebamwenepo muntu mukwabo poso’nka Yesu bunka bwa¯ ¯ ndi. 9 Pobadi batuka ku lulu, ˜ Yesu webaso nanya’mba: “Kemwakilombolai muntu nansha umo kino kimonwa enka ne bi¯ sangulwa Mwana muntu mu bafwe.” 10 Ebiya bana ba bwanga bamwipangula’mba: “Penepo mwanda waka basonekeji banenanga’mba Ediya ufwaninwe bidi kwiya?” 11 Nandi walondolola’mba: “Ediya shandi unenwe kwiya kadi ukajokeja bintu byonso senene. 12 Inoko nemulombola’mba Ediya ke mwiye kala, kadi kebamujingulwilepo ino bamulongele byonso byobadi basaka. Muswelo umo onka, Mwa¯ na muntu i mutungilwe kususu- Upandija muya ukeujimija. Kushinta kukasusulwa bininge na bakulumpe ne babitobo bakulu ne basonekeji kadi ne kwipaibwa kupwa mu difuku dya busatu ukasangulwa. 22 Penepo, Petelo wamukokela kufula waanza kumufunina’mba: “A Mfumwetu, wididile’ko lusa; uno mwanda keukakufikilapo nansha dimo.” 23 Ino aye wavundamuka, kanena Petelo amba: “Jokela mu nyuma, abe Satana! Wi kikukaja kondi mwa˜ nda abe ulananga milangwe ya bantu ke milangwepo ya Leza.” 24 Penepo Yesu wanena bandi bana ba bwanga’mba: “Shi muntu usaka kunonda, nankyo epele aye mwine, asele mutyi wandi wa masusu kadi anonde nyeke. 25 Ke-muntu yewa ense usaka kupandija muya wandi ukeujimija, ino yewa ense ujimija muya wandi pa mwanda wa amiwa ukeumona. 26 Mwanda i kamweno’ka le kakamwena’mo muntu shi wanekenya ntanda yonso ino wajimija muya wandi? Ne ¯ kadi lelo muntu ukapana kika kya kwishinta na muya wandi? ¯ 27 Mwanda Mwana muntu ufwaninwe kwiya mu ntumbo ya Shandi ne bamwikeulu bandi pamo, kadi ukapala muntu ne muntu mpalo mwendele mwikadilo wandi. 28 I bine nemulombola’mba kudi bamo bemene pano’pa kebakafupo poso’nka bamone ¯ bidi Mwana muntu wiya mu Bulopwe bwandi.” Mafuku asamba pa kupita’po, Yesu waselele ba Petelo ne Yakoba pamo ne mwana¯ bo Yoano wakanda nabo ku lulu lulampe kwa bunka bwabo. 2 Penepo washinta ku meso abo; 35 Mwana wa kijilangoa. Kwityepeja ka ku makasa abo.” 13 Penepo bana ba bwanga baivwanija’mba wadi wibalombola myanda ya Yoano Mubatyiji. 14 Ebiya abo pa kufika kwadi kibumbo, mwana-mulume umo wamufwena, wamufukatyila mu manwi kanena’mba: 15 “A Mfumwami, ivwanina’po wami mwana lusa mwanda udi na kijilangoa kadi ubela, uponenanga divule dine mu mudilo ne mu mema, 16 namuletele kudi bobe bana ba bwanga, ino batunya kumubelula.” 17 Yesu watentulula ka¯ nena’mba: “Yo, lukongo lwampikwa lwitabijo kadi lunyengakane, le nkendelela nenu kufika ne ¯ kitatyi’ka? Le nkemutukijija mutyima kufika ne kitatyi’ka? Ndetelei’ye kuno.” 18 Penepo Yesu wafunina ndemona, nandi wamutamba’mo; ne mwana mwanamulume’wa wabeluka enka pa kine kitatyi’kya. 19 Ebiya bana ba bwanga baiya kudi Yesu dya kufula kebanena’mba: “Mwanda waka batwe twatuninye kumupanga?” 20 Webanena’mba: “I mwanda wa lwitabijo lwenu lutyetye. Mwanda i bine nemulombola’mba: Shi mudi na lwitabijo lwa bukata bwa luze lwa mutade, ¯ mukanena luno lulu amba, ‘Taluka pano enda kokwa,’ nalo lwataluka, kadi i kutupu kintu kikemukomena.” 21 — —1 22 Pobadi bebungile pamo mu Ngadilea, e pebanene Yesu ¯ amba: “Mwana muntu i mutungilwe kwabwa ku makasa a bantu, MATEO 17:13–18:4 23 kadi bakamwipaya, ne mu difuku dya busatu, ukasangulwa.” ¯ Penepo nabo baf ıtwa mutyima fututu. 24 Abo pa kupwa kufika mu Kapanama, bana-balume basonkeja musonko wa ndakuma ibidi bafwena Petelo kebanena’mba: “Lelo mufundiji wenu kafutangapo ndakuma ibidi ya musonko?” 25 Nandi wanena’mba: “Aa, ufutanga.” Inoko, aye pa kutwela mu njibo, Yesu wabadikila kumunena’mba: “A Shimona, le ulanga namani? Le balopwe ba ntanda ¯ bafutyijanga bani bitanshi ne musonko wa muntu ne muntu? Le i babo bana’ni, i beni?” 26 Aye pa kunena’mba: “I beni,” Yesu wamunena’mba: “Nanshi na bubine bana kebasonkangapo. 27 Ino kutyina’tu kwibakukaja, enda ku dijiba, ukalobe na bulobo,1 ebiya yata mushipa umbajinji owaka¯ samuna’wa, posa kwiuputula mu kyakanwa, usa kutana’mo kityele kya ndalama. Yata’kyo ukebafute musonko wami ne obe.” Mu kine kitatyi’kya bana ba bwanga baiya kubwipi na Yesu kebanena’mba: “Lelo na bubine i ani utabukile buka¯ tampe mu Bulopwe bwa mulu?” 2 Ponkapo waita mwana mutye¯ tye, wamutula umbukata mwabo 3 kanena’mba: “I bine nemulombola’mba: Shi kemwalamukilepo ne kwikala pamo bwa bana batyetye kemukatwelapo nansha ¯ dimo mu Bulopwe bwa m ulu. 4 Nanshi, ense uketyepeja pamo bwa uno mwana mutyetye ye Mat 17:211 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ kata- aye utabukile bukatampe mu nwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. 18 Mat 17:271 Nansha, “ndobo.” MATEO 18:5-21 ¯ Mukoko mujimine. Kupwija myanda ¯ Bulopwe bwa m ulu, 5 kadi ense utambula yewa udi pamo bwa uno mwana mutyetye pa mwanda wa dijina dyami nabya wauntambula ne ami mwine. 6 Ino ense ukukaja umo wa mu bano batyetyetyetye bangitabija ami, nabya i kipite buya kumukutyila mu nshingo dibwe dya mpelo dijokolojibwanga na mpunda, ashike pa dijiba palampe. 7 “Malwa ayo ino ntanda mwanda wa bikukaja! Na bubine, bikukaja bifwaninwe’nka kwiya, ino malwa andi yewa muntu uleta kikukaja! 8 Penepo shi kuboko nansha kulu kobe kukukukajanga, nankyo keta’ko wele’ko kulampe nobe; i kipite buya kodi ku¯ twela mu bumi mulemane nansha usunkuta kupita’ko kwelwa na maboko onso abidi nansha na maulu onso abidi mu mudilo wa nyeke. 9 Kadi shi diso dyobe dikukukajanga, nankyo bongotola’dyo wele’dyo kulampe nobe; i ki¯ pite buya kodi kutwela mu bumi na diso dimo kupita’ko kwelwa na meso onso abidi mu Ngehena1 ya mudilo. 10 Tadijai kutyina’mba mwakafutulula umo wa mu bano batyetyetyetye; mwanda nemulombola’mba bamwikeulu ¯ babo momwa mulu babandilanga ¯ nyeke mpala ya Tata udi mulu. 11 — —1 12 “Le mulanga namani? Shi muntu kampanda waikala na mi¯ koko katwa ino kubajimina umo, abulwe’po kushiya yoya makumi Mat 18:91 Tala Mbwejo 9. 111 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. 36 kitema ne kitema mu ngulu kaenda kukakimba owa umo wajimina? 13 Kadi shi weutana, nemulombola na bubine amba, ukeusangela mpata kupita’ko yoya makumi kitema ne kitema yampikwa kujimina. 14 Mo mo¯ nka, Tata udi mulu nandi kasangelangapo nansha umo wa mu bano batyetyetyetye oneke. 15 “Pakwabo kadi, shi mwanenu walonga bubi, enda ukamusokwele kilubo kyandi pa bubidi bwenu. Shi wakwivwana nabya ubaaluja mwanenu. 16 Ino shi kakwivwenepo, sela muntu umo nansha babidi, amba pa kyakanwa kya batumoni babidi nansha basatu mwanda onso uketabijibwa. 17 Shi kakibevwenepo ne abo bene, nankyo lombola kipwilo. Shi kevwenepo ne kipwilo kine, nabya ekale pamo’nka bwa muntu wa mizo ne pamo bwa musonkeji wa musonko. 18 “I bine nemulombola’mba: Bintu byonso byomwakakuta pano panshi bikekala bintu biku¯ twe kala mulu, ne byonso byomwakakutulula pano panshi bikekala bintu bikutululwe kala ¯ mulu. 19 Ne kadi nemulombola bine amba, shi babidi umbukata mwenu abeivwanika kintu kyokyonso kya mvubu kya kulomba, kikebalongelwa monka pa mwa¯ nda wa Tata udi mulu. 20 Mwanda popa padi babidi nansha basatu bebungile pamo mu dijina dyami, nami ngidi ponka umbukata mwabo.” 21 Penepo Petelo waiya kwadi kamwipangula’mba: “A Mfumwe¯ tu, i misunsa inga le ımpya mwanetu mambo yomfwaninwe ku- 37 MATEO 18:22–19:8 ¯ nakulekele mapu obe onso powanzenzele. 33 Lelo nobe kufwaninwepo kufwila mupika mukwenu lusa monka monakufwidile lusa?’ 34 Byobiya, mfumwandi pa kukalabala bya mwiko, wamutwala kudi balami ba kifungo enka ne byakafuta byonso byaadi wapwile. 35 Ne Tata wa ¯ mulu nandi ukemulonga enka namino shi umo ne umo kalekelangapo mwanabo na mutyima umo.” Ebiya papwile Yesu kunena bino binenwa, wataluka ku Ngadilea kaenda ku mitamba ya Yudea bobwa bukila bwa Yodano. 2 Kadi ne bibumbo bikata bya bantu byamulonda, nandi webabelula kwine’kwa. 3 Kadi Bafadiseo baiya kwadi, na mulangwe wa kumutompa kebanena’mba: “Lelo ke kijilapo muntu kulubula wandi mukaji pa mwanda o-onso?” 4 Aye pa kulondolola wanena’mba: “Le kemwatangilepo amba ¯ yewa webapangile tamba ku nga¯ lwilo webalongele mwana-mulume ne mwana-mukaji 5 ne kunena’mba: ‘O mwanda mwine mwana-mulume ukashiya shandi ne inandi kadi ukalamata wandi mukaji, penepo abo babidi bakekala ngitu imo’? 6 Papo kebakidipo babidi, aa, ino ke ngitu imo. Nanshi kyokya kyakuta Leza pamo mu lupungu, mu˜ ntu nansha umo kakikalananya’kyo.” 7 Nabo bamunena’mba: “Penepo, mwanda waka Mosesa ¯ ˜ wasonenye kupa mukaji mukanda wa kumupanga ne kumulubula?” 8 Nandi webanena’mba: “Pa mwanda wa mityima yenu Kulekela misunsa 77. Wa mapu. Dilubu mulekela? Lelo i kufika ne pa misunsa isamba-ibidi?” 22 Yesu wamulondolola’mba: “Nakulombola’mba, ke enkapo kufika ne pa misunsa isamba-ibidi kete, aa, ino i kufika ne pa misunsa makumi asamba-abidi ne isamba-ibidi. 23 “O mwanda mwine Bulo¯ pwe bwa mulu budi pamo bwa muntu umo, mulopwe, wasakile kulandula bapika bandi mapu. 24 Paashilwile kwibalandula, bamuletele muntu umo wadi umwapwile talenta 10 000. 25 Ino byakadipo na muswelo wa kufu˜ ta’yo, mfumwandi wasonanya bamupoteje aye mwine ne wandi mukaji ne bandi bana ne bintu byonso byaadi nabyo mwa kufutyila mapu’a. 26 Penepo, umpika wapona panshi kamufukatyi¯ la, koku unena’mba, ‘Ntukijije’ko mutyima, nsa kukufuta byonso.’ 27 Pa kumwivwanina lusa, mfumwandya uno umpika wamuleka ende, ne mapu mene wamulekela’o. 28 Ino uno umpika watamba wakatana umpika mukwabo, wadi umwapwile ndenadi katwa, penepo wamukwata, wamufina lukono, kamunena’mba, ‘Futa byonso byoungapwile.’ 29 Penepa, umpika mukwabo’wa wapona panshi kamuzenze amba, ¯ ‘Ntukijije’ko mutyima, nsa kukufuta.’ 30 Inoko aye wapela, waenda kukamweleja mu kifungo enka ne byakafuta byaadi wapwile. 31 Ebiya bapika bakwabo pa kumona bino byapita, mutyi¯ ma webaf ıta fututu, baenda kukasapwila mfumwabo byonso byapitanga. 32 Penepo mfumwandi wamwityija kamunena’mba: ‘Abe umpika umbi, ami 19 MATEO 19:9-28 Bukungulume. Keso ka lushinge 38 ˜ ¯ ¯ myumu, Mosesa wemulekele mu- ka?” Yesu amba: “Kokepayana¯ lubule bakaji benu, ino kekyadi- na; kokalonga makoji; kokeba; po nankyo tamba ku ngalwilo. kokaleta bukamoni bwa bube¯ 9 Ami nemunena’mba yewa ense la; 19 lemeka shobe ne inobe; ulubula wandi mukaji shi ke’nka- kadi sanswa mukwenu mowisapo pa mwanda wa busekese kadi nshilwe abe mwine.” 20 Nsowasonga ungi nankyo walonga ngwalume’wa wamunena’mba: “Amiwa ndamine byabyo byomakoji.” 10 Bana ba bwanga bamune- nso’byo; i kika kikwabo kyombuna’mba: “Shi bidi nankyo pa bu- dilwe?” 21 Yesu wamunena’kata bwa muntu ne wandi muka- mba: “Shi usaka kwikala muji, nabya ke biyampepo kusonga.” bwaninine, enda ukapoteje byo¯ 11 Nandi webanena’mba: “Ke ba- di nabyo ne kupana ku balanda, ¯ ntu bonsopo betabijanga wao penepo ukekala na byabuleme ¯ mwanda, poso enka boba badi mulu, kupwa iya wikale mulona kyabuntu. 12 Mwanda kudi ndi wami.” 22 Yewa nsongwabantungu babutulwe’nka nabya, lume pa kwivwana uno mwa¯ kudi bantungu batungulwe na ba- nda, wataluka’po mufıtwe mutyintu, kadi kudi ne bantungu betu- ma, mwanda wadi na bintu bingingwile abo bene pa mwanda wa bingi. 23 Ebiya Yesu wanena ¯ Bulopwe bwa mulu. Yewa ubwa- bandi bana ba bwanga’mba: “I bine nemulombola’mba kikekala nya kwitabija’o etabije’o.” ¯ kutwela mu Bulo13 Ebiya, bamuletele bana ba- kikomo mpeta ¯ tyetye amba ebatenteke makasa pwe bwa mulu. ¯ 24 Kadi nemune kulombela, ino bana ba bwa- nena’mba: I kipela’ko ngamedia nga bebakanda. 14 Ino Yesu kupita mu keso ka lushinge kutawebanena’mba: “Mwibalekei buka’ko mpeta kutwela mu Bulobana batyetye, kemwakibaka- pwe bwa Leza.” 25 Bana ba bwanga pobankajai kwiya kondi, mwanda Bu¯ lopwe bwa mulu i bwa boba badi ivwene namino, batulumuka bipamo bwa abo.” 15 Penepa we- ninge, kebanena’mba: “Le bibatenteka makasa kupwa wata- ne i ani ubwanya kukapanda?” 26 Yesu webatala mu mpala, kaluka’po. 16 Ino tala! muntu umo waiya ebanena’mba: “Ku bantu kino kekwadi kaipangula’mba: “A Mufu- kibwanikangapo, ino kudi Leza ndiji, i kiyampe’ka kyomfwani- bintu byonso bibwanikanga.” 27 Ebiya Petelo wamulondolonwe kulonga mwanda wa kuka¯ mona b umi bwa nyeke?” la’mba: “Tala! Batwe tubashiye 17 Nandi wamulondolola’mba: bintu byonso ketukulonda; pene“Kyoungipangwila pa mwanda po i bika bine byotukatambula?” wa kiyampe i kika? Kudi Umo 28 Yesu webanena’mba: “I bine kete muyampe. Ino shi usaka nemulombola’mba, Pa kupangu¯ kukatwela mu bumi, nankyo lo- lula, kitatyi kikashikata Mwa¯ nda nyeke mbila.” 18 Aye na- na muntu pa lupona lwandi lwa ndi wamwipangula’mba: “Mbila’- ntumbo, banwe banonda nenu 39 20 MATEO 19:29–20:19 ¯ ¯ 8 “Kyolwa pa koloba, mwine ˜ budimi bwa mananza wanena kalama wandi amba, ‘Ita bengidi wibafute mpalo yabo, kushilwila ku ba mfulo kufika ku babajinji.’ 9 Bantu bashilwile na ´ nsa dikumi ne imo pa kufika, batambula muntu ne muntu ndenadi imo. 10 Penepo babajinji pa kwiya, balanga’mba basa kutambula mivule, ino ne abo bene batambula enka mpalo ya ndenadi imo imo. 11 Pa kutambula’¯ yo, bashilula kwiuningila mwine njibo 12 amba, ‘Bano ba mfu´ lo abaingila’tu nsa imo kete; ino ubebadingakanya pamo netu batwe bantu baputuma na mingilo difuku dituntulu ne kyanga kya dyuba!’ 13 Ino walondolola’po muntu umo amba, ‘A mukwetu, ¯ nkikulubılepo. Mwene tubeivwanikanga ndenadi imo, ke amopo? 14 Sela’tu yobe wiendele. Ami kyonsaka i kupa ne yeu wa mfulo yonka yonakupa. 15 Le i kijila ami kulonga kyonsaka na bintu byami? Ne kadi, le diso dyobe i dibi mwanda amiwa ne muyampe?’ 16 Mu uno muswelo, ba mfulo bakekala babajinji ne babajinji nabo ba mfulo.” 17 Yesu paadi kakanda ku Yelusalema, wakokela kufula bana ba bwanga dikumi ne babidi kaebanena mwishinda’mba: 18 “Talai! Yeu tukanda ku Ye¯ ¯ lusalema, Mwana muntu ukapanwa ku babitobo bakulu ne basonekeji, bakamuponeja’mba epai¯ bwe 19 kadi bakamupana ku bantu ba mizo, nabo bakamusepa bya kibengo ne kumukupila nsonde ne kumupopa ku mutyi, Kufutwa ndenadi. Ba mfulo ke babajinji mukashikatanga pa mpona dikumi ne ibidi, mutyiba mambo a bisaka dikumi ne bibidi bya Isalela. 29 Kadi yewa ense washile mobo nansha banababo bana-balume nansha banababo bana-bakaji nansha shandi nansha inandi nansha bana nansha madimi pa mwanda wa dijina dyami ukebitambulanga misunsa mivule ku¯ tabuka kadi ukapyananga bumi bwa nyeke. 30 “Ino bavule babajinji bakekala ba mfulo, ba mfulo nabo babajinji. “Mwanda Bulopwe bwa ¯ mulu budi pamo bwa mu¯ ntu umo, mwine njibo, watambi¯ le lubanga bwe kukakimba bengidi ba kwingila mu budimi bwandi ˜ bwa mananza. 2 Aye pa kwiivwanika na bengidi kwibafuta ndenadi imo ku difuku, webatu˜ ma mu budimi bwandi bwa mananza. 3 Pa kutamba monka ku´ bwipi na nsa ya busatu, wamona bakwabo bemene mu nsoko kaji mpika, 4 webanena’mba, ‘Banwe nenu endai mu budimi bwa ˜ mananza, nami kyokya kyoloke nkemupa’kyo.’ 5 Penepo nabo baenda. Kadi watamba monka ´ kubwipi na nsa ya busamba ne ´ kubwipi na nsa ya kitema walonga’nka nabya. 6 Ku mfulo, ku´ bwipi na nsa ya dikumi ne imo, watamba ne kutana bakwabo bemene, webepangula’mba, ‘Mwanda waka mwimene pano dyuba dyonso kaji mpika?’ 7 Nabo bamulondolola’mba, ‘Mwanda kekudipo witupele kaji.’ Nandi webanena’mba, ‘Ne banwe bene ˜ endai mu budimi bwa mananza.’ MATEO 20:20–21:5 ¯ Yesu, kinkulwa. Bampofu 2 ababelulwa kupwa mu difuku dya busatu, ukasangulwa.” 20 Byobiya inandya bana ba Zebede wamufwena na bandi bana bana-balume, wamufukatyila kamulombe kintu kampanda. 21 Yesu wamunena’mba: “Le usaka bika?” Nandi amba: “Leta kishima’mba bano bami bana babidi’ba bashikate, umo ku kuboko kobe kwa lundyo mukwabo nandi ku lunkuso lobe, mu Bulopwe bobe.” 22 Yesu pa kulondolola wanena’mba: “Banwe kemuyukilepo byomulomba’byo. Le mubwanya kutoma kitomeno kyonsa kutoma?” Nabo bamunena’mba: “En-en tubwanya.” 23 Webanena’mba: “Bine mukatoma kitomeno kyami, ino kushikata ku kuboko kwami kwa lundyo ne ku lunkuso lwami ke ¯ kyamipo kya kupana, ino i kya boba balongolwedilwe’kyo kala na Tata.” 24 Penepo boba bakwabo diku¯ mi pa kwivwana nabya bafıtyilwa ba mwana na mwanabo babidi’ba. 25 Ino Yesu webetyila kwadi kanena’mba: “Muyukile amba baledi ba bantu ba ¯ mizo bebatadilanga kadi bakatampe babo bengidijanga lupusa pobadi. 26 Kekidipo namino umbukata mwenu, ino yewa usaka kwikala mukatampe umbukata mwenu ufwaninwe kwikala mwingidi wenu, 27 kadi yewa usaka kwikala umbajinji umbukata mwenu ufwaninwe kwikala umpika wenu. 28 Monka mwa¯ idile Mwana muntu, ke mwandapo wa kwingidilwa, aa, ino i kwi¯ ngidila bantu ne kupana muya 40 ¯ ¯ wandi ke kinkulwa kya kukula bavule bene.” 29 Ebiya, pa kutamba mu Yediko, kibumbo kikata kyamulondele. 30 Kadi tala! bampofu babidi badi bashikete kufula kwa dishinda baivwana’mba Yesu yao upita, penepo baela mbila’mba: “A Mfumwetu, witufwile’ko lusa, ¯ Mwana Davida!” 31 Ino kibumbo kekibakande na bulobo bekale talala; ino abo po pene baningija mabila’mba: “A Mfumwe¯ tu, witufwile’ko lusa, Mwan a Davida!” 32 Ponkapo Yesu waimana, webeta kanena’mba: “Le kyomusaka nemulongele i kika le?” 33 Nabo bamunena’mba: ¯ “Mfumwetu, meso etu ap utuke.” 34 Yesu pa kwibakwatyilwa lusa, watenga meso abo, nabo bamona ponka na ponka, penepo kebamulonda. Ebiya kadi, abo pa kufwena pabwipi na Yelusalema, ¯ bafika ku Betefaji pa Lulu lwa Impafu, penepo Yesu watuma bana ba bwanga babidi, 2 webanena’mba: “Endai mu kakibundi komumwene’ka, ponkapo musa kutana mpunda mukute ne kyana kya mpunda pamo nandi; mwibakutululei mundetele’bo. 3 Kadi shi muntu kaemunena, mufwaninwe kunena’mba, ‘I Mfumwetu wibasaka.’ Penepo nandi usa kwibatuma ponka na ponka.” 4 Kino na bubine kyalongeke¯ le amba kifikidile kyokya kyanenenwe kupityila kudi mupolofe¯ to, wanenene amba: 5 “Lombo¯ lai mwana Ziona mwana-mukaji amba: ‘Tala! Mulopwe obe yao wiya kodi, wa ngikadila italala 21 41 Yesu watwela mu Yelusalema. Kikuyu kadi ukandile pa mpunda, i amo, pa kyana kya mpunda, lutundu lwa nyema uselanga biselwa.’ ” 6 Penepa bana ba bwanga baenda, balonga monka mweba˜ sonaninye Yesu. 7 Nabo basela mpunda ne kyandi kyana, baadija’po bivwalwa byabo bya pangala, nandi washikata’po. 8 Bantu bavule mu kibumbo baala bivwalwa byabo bya pangala mwishinda papo bakwabo nabo kebakete bimuna ku mityi bebyala mwishinda. 9 Ino bibumbo bya boba badi bamutangidile kumeso ne boba badi bamulonda badi bela’nka kwela mabila’mba: “Pandija’po, tubalombe, ¯ Mwana Davida! Mweselwe dyese i yewa wiya mu dijina dya Yehova! Mupandije’po, tubalombe, mo¯ mwa mulu mulampe!” 10 Ebiya aye pa kutwela mu Yelusalema, kibundi kyonso kyajina, kebanena’mba: “Le uno nandi i ani?” 11 Bibumbo byadi bilombola’nka kulombola bantu amba: “Uno i mupolofeto Yesu, wa ku Nazala wa Ngadilea!” 12 Penepo Yesu watwela mu tempelo kapanga boba bonso badi bapoteja ne kupota bintu mu tempelo kadi wakuvumika mameza a badi bashintula lupeto ne bibasa bya boba badi bapoteja bankunda. 13 Kaebanena’mba: “Kilembelwe amba: ‘Njibo yami ikatelwa bu njibo ya milombelo,’ ino banwe mubeyala´ ¯ muna ke muta wa batubwalala.” 14 Kadi, bampofu ne bilema bya maulu baiya kwadi mu tempelo, nandi webabelula. 15 Babitobo bakulu ne basonekeji pa kumona bintu bya kwa- MATEO 21:6-24 nwa byaalongele ne bana banabalume badi bela mabila mu tempelo amba “Pandija’po, tuba¯ ¯ lombe, Mwana Davida!” baf ıtwa mu t y i m a 1 6 k e b a m un e n a ’ mba: “Le wivwene binena bano’ba?” Yesu webalondolola’mba: ¯ “En-en. Lelo kash a kemwatangile kino amba: ‘Mu kyakanwa kya bana batyetye ne bana ba lukeke, ubatambija’mo mitendelo’?” 17 Penepo webashiya waenda panja pa kibundi ku Betani ¯ ¯ ne kulala walala konka. 18 Paadi kajokela ku kibundi ¯ lubanga bwe, waivwana nzala. 19 Ebiya wamona kikuyu dya kwishinda waenda’ko, ino katene’kopo kantu kwadi’nka mani, penepo wekinena’mba: “Kukapepo monka kipa nansha kimo nyeke.” Ponka na ponka kikuyu kya¯ uma te. 20 Ino bana ba bwanga pa kumona kino, batulumuka, kebanena’mba: “Le kino kikuyu kibaume’tu ponka na ponka namani?” 21 Pa kutentulula, Yesu webanena’mba: “I bine nemulombola’mba: Shi mudi na lwitabijo ne kutatana mpika, kemukalongapo enka kino kyonalonga ku kikuyu, ino kadi nansha shi ¯ mwanena luno lulu amba, ‘Tekuka wiele mu dijiba,’ nakyo kikalongeka. 22 Kadi byonso byomulomba mu milombelo, koku mwikele na lwitabijo, mukebitambula.” 23 Ebiya pa kupwa kutwela mu tempelo, babitobo bakulu ne bakulumpe ba bantu baiya kwadi paadi ufundija kebamwipangu˜ la’mba: “Le ulonanga bino bintu na lupusa’ka? Ne i ani mwine wakupele luno lupusa?” 24 Yesu MATEO 21:25-42 Lupusa. Dibwe dinedine dya difinko webalondolola’mba: “Ami nami nsa kwimwipangula kintu kimo. Shi munombole’kyo, nabya nami nkemulombola i na lupusa’ka lononga nalo bino bintu: 25 Le lubatyijo lwa Yoano lwatambile ¯ kwepi? Lelo i mulu’ni, i ku bantu?” Ino bashilula kulanga abo bene amba: “Shi tunene amba, ¯ ‘I m ulu,’ usa kwitunena’mba, ‘Penepo mwanda waka kemwamwitabijepo?’ 26 Ino shi tunene amba, ‘I ku bantu,’ tudi na kibumbo kya kutyina, mwanda bonso bamwene Yoano amba i mupolofeto.” 27 Penepo balondolola Yesu amba: “Ketuyukilepo.” Aye nandi webanena’mba: “Nami nkisapo kwimulombola i na lupusa’ka lononga nalo bino bintu. 28 “Le mulanga namani? Muntu umo wadi na bana babidi. Waenda kudi umbajinji wamunena’mba: ‘A mwana, enda ukengile dyalelo mu budimi bwa ˜ mananza.’ 29 Nandi wamulondolola’mba, ‘Biyampe Tata, nsa kwenda,’ ino kaendele’kopo. 30 Wafwena wa bubidi, wamunena’nka nabya. Nandi wamulondolola’mba, ‘Nkisapo kwenda.’ Ino kupwa, wealakanya ne kwenda waenda’ko. 31 Le pa bano babidi’ba, i ani walongele kiswamutyima kya shandi?” Banena’mba: “I wa mfulo.” Yesu webanena’mba: “I bine nemulombola’mba basonkeji ba musonko ne bandumba abemubadikidila mu Bulopwe bwa Leza. 32 Mwanda Yoano waile komudi mu dishinda dya boloke, ino banwe kemwamwitabijepo. Inoko, basonkeji ba musonko ne bandu- 42 mba bamwitabije, banwe’ko, nansha byomwamwene kino, ino kupwa kemwealakenyepo amba mumwitabije. 33 “Tejai kyelekejo kikwabo: ¯ Kwadi muntu umo, mwine nji˜ bo, wadimine budimi bwa mananza ne kwibujokoloja mu lupango kadi wakola’mo kyengelo kya vinyu ne kwimika’mo kite¯ ba, penepo washıla’bo babidimye kupwa waenda lwendo lulampe. 34 Kitatyi kya bipa pa kufika, watuma bapika bandi kudi babidimye amba bakamuselele bipa byandi. 35 Inoko, babidimye bakwata bapika bandi’ba, umo bamukupila, mukwabo bamwipaya, ungi nandi bamwasa mabwe. 36 Kadi watuma’ko bapika bakwabo, bavule kutabuka ne babajinji bene, ino bebalonga enka nabya. 37 Ku mfulo watuma’ko wandi mwana, kanena’mba, ¯ ‘Basa kulemeka wami mwana.’ 38 Babidimye pa kumona mwana, kebanena abo bene na bene amba, ‘Uno’u ye mpyana; iyai, tumwipayei tuyate ne bupyani bwandi bwine!’ 39 Penepo bamukwata, bamwela panja pa budimi ˜ bwa mananza ne kwipaya bamwi¯ paya. 40 Shi ke pano, mwine ˜ budimi bwa ma nanza pa kwiya, le usa kulonga bano babidimye bika?” 41 Nabo bamunena’mba: “Byobadi babi, usa kwi¯ bonakanya bya malwa ne kushıla ˜ budimi bwa mananza’bwa babidimye bakwabo, bakamupa bipa pa kitatyi kyabyo.” 42 Yesu webanena’mba: “Lelo ¯ kasha kemwatangile mu Bisonekwa’mba: ‘Dibwe dyapelelwe na bobaki e dyo dyaalamuka ke di- 43 Masobo a butundaile; betyilwe’ko bwe dinedine dya difinko. Kudi Yehova e ko kutambile kino, kadi i kya kutendelwa mu meso etu’? 43 O mwanda nemunena’mba: Bulopwe bwa Leza bukemuyatwa ne kupebwa ku muzo upa bipa byabo. 44 Kadi, muntu uponena pa dino dibwe uketyumuna. Ne kadi yewa odiponena nandi, dikamuvingakanya.” 45 Penepo, babitobo bakulu ne Bafadiseo pa kwivwana bino byelekejo, bajingulula’mba nanshi i abo bobanena. 46 Nansha byobadi bakimba kumukwata, batyinine bibumbo mwanda byadi bimumwene amba i mupolofeto. Kadi monka Yesu webatentulula na byelekejo, ¯ amba: 2 “Bulopwe bwa mulu budi pamo bwa muntu umo, mulopwe, watekeje masobo a butundaile bwa wandi mwana mwanamulume. 3 Ebiya watumine ba¯ ndi bapika kuketa boba betyilwe ku masobo a butundaile, ino kebasakilepo kwiya’ko. 4 Kadi watuma bapika bakwabo, amba, ‘Kalombolei boba betyilwe amba: “Talai! Nateka byakudya byami ˜ bya dyuba, bami banombe balume ne banyema banune abapu kutapwa, kadi bintu byonso i bilongololwe kala. Iyai ku masobo a ¯ butundaile.” ’ 5 Ino abo basula’ko baenda, au ku budimi bwandi, mukwabo nandi mu bya busunga byandi; 6 ino bakwabo, bakwata bapika bandi, bebamwesha malwa ne kwipaya bebepaya. 7 “Penepo mulopwe wakalabala, watuma bibumbo byandi bya basola nabyo byaonakanya boba ˜ bantapanani ne kibundi kyabo ¯ bekisoka mudilo. 8 Penepo wa- 22 MATEO 21:43–22:17 nena bapika bandi amba, ‘Masobo a butundaile shao i malongololwe kala, ino bene betyilwe kebafwaninwepo. 9 Nanshi, endai mu bilayi byenda panja pa kibu¯ ndi, itai ense omwakatana aye ku masobo a butundaile.’ 10 Ebiya, bapika’ba batambila mu bilayi kebabungakanya pamo bonso bobatene, ne babi ne bayampe bene kumo; kadi mu njibo ya masobo a ¯ butundaile mwayula ba boba badi bashikete ku meza. 11 “Mulopwe pa kutwela kutala betwa, wamona’mo muntu umo wampikwa kuvwala kivwalwa kya pa butundaile. 12 Penepo wamunena’mba, ‘A mukwetu, le ubatwelanga namani kwampikwa kuvwala kivwalwa kya pa butundaile?’ Nandi ne kya kunena kyamubulwa. 13 Byobiya mulopwe wanena bengidi bandi amba, ‘Mukutei maboko ne maulu mene, kamwelei mu mfindi panja. Mo mwakadila madilo ne kwishenkenya meno.’ 14 “Mwanda kudi bangi bene betyilwe, ino batyetye bo batongelwe.” 15 Penepo Bafadiseo batalu˜ ka bakakala neni pamo mwa kumutela makinga mu binenwa byandi. 16 Ebiya bamutumina babo bana ba bwanga, pamo ne kitango kya balondi ba Heloda, amba: “A Mufundiji, tuyukile amba wi muntu wa binebine kadi ufundijanga dishinda dya Leza mu bubine, ne kwifukwijangapo ku muntu nansha umo, mwanda abe kutalangapo mumwekelo wa bantu. 17 Nanshi, witulombole’po bidi, Le ulanga namani? Lelo kufuta Kesala musonko MATEO 22:18-44 44 ˜ bana-balume kebasonangapo nansha bana-bakaji kusongwa, ino badi pamo bwa bamwikeulu mo¯ mwa mulu. 31 Pa mwanda wa lusangukilo lwa bafwe, le ke¯ mwatangile byobya by emunenene Leza, amba: 32 ‘Ami ndi Leza wa Abalahama ne Leza wa Izake ne Leza wa Yakoba’? Aye ¯ i Leza wa bomi, ke wa bafwepo, aa.” 33 Pa kwivwana nabya, bibumbo byaana bufundiji bwandi. 34 Bafadiseo pa kwivwana’mba waubija Basadusea ababulwe kya kunena, baiya bonso pamo. 35 Penepo umo wa umbukata mwabo ujingulwile Bijila, wamutompa na kumwipangula’mba: 36 “A Mufundiji, lelo i mbila’ka itabukile bukatampe mu Bijila?” 37 Nandi wamunena’mba: “ ‘Sanswa Yehova Leza obe na mutyima obe onso ne ˜ na muya obe onso ne na neni yobe yonso.’ 38 Ino’i yo mbila itabukile bukatampe kadi yo imbajinji. 39 Ya bubidi, iifwene nayo, i ino: ‘Sanswa mukwenu mowisanshilwe abe mwine.’ 40 Pa ino mbila ibidi po pemanine Bijila byonsololo, ne Bapolofeto.” ¯ 41 Ebiya, padi pakibungıle Bafadiseo pamo, Yesu webepangula’mba: 42 “Le mulanga namani myanda ya Kidishitu? Le i ¯ mwan a ani?” Bamunena’mba: ¯ “I mwana Davida.” 43 Nandi webanena’mba: “Penepo, i namani Davida pa kuludikwa na mushipiditu umwita bu Mfumwami, panena’mba, 44 ‘Yehova wanenene Mfumwami amba: “Shikata ku kuboko kwami kwa lu¯ ndyo enka ne byontula balwana nobe munshi mwa maulu obe” ’? Bya Leza kudi Leza. Mbila 2 mikatampe wa muntu ne muntu i kijila’ni, ke kijilapo?” 18 Ino Yesu, byaayukile mutyima wabo umbi, wanena’mba: “Kyomuntompela i kika le, banwe banzazangi? 19 Nombolei bidi kityele kya musonko wa muntu ne muntu.” Nabo bamuletela ndenadi imo. 20 Nandi webanena’mba: “Le kino kifwatulo ne kilembwa i bya ani?” 21 Nabo amba: “I bya Kesala.” Ebiya webanena’mba: “Nanshi, futai bintu bya Kesala kudi Kesala ino bintu bya Leza nabyo kudi Leza.” 22 Kadi, pobaivwene nabya, batendela, bamutaluka’po, penepo baenda. 23 Mu dyonka difuku’dya Basadusea, bene banenanga’mba kekudipo lusangukilo, baiya kwadi kebamwipangula’mba: 24 “A ¯ Mufundiji, Mosesa w anenene amba: ‘Shi muntu wafu kwampikwa kubutula bana, mwanabo ufwaninwe kusela mukaji wandi’wa ne kubutwila mwanabo lutundu.’ 25 Inoko, kwetu kwadi bana-balume basamba-babidi ba munda mumo, umbajinji wasonga kupwa wafwa, ino lutundu ¯ mpika, wash ıla mwanabo mukajandi. 26 Byapita’nka nabya ku wa bubidi ne ku wa busatu mwine kufika ne byapwile bonso basamba-babidi. 27 Mfulo mfu¯ lo, ne mwana-mukaji’wa wafwa. 28 Penepo, ku lusangukilo, le ukekalanga mukaja ani pa bano basamba-babidi? Mwanda bonso baikele nandi bu mukaji.” 29 Yesu webalondolola kanena’mba: “Mubetupe’byo mwanda kemuyukilepo ne Bisonekwa ne bukomo bwa Leza bwine, 30 mwanda ku lusangukilo 45 Malwa enu basonekeji, Bafadiseo 45 Nanshi shi Davida umwita bu Mfumwami, le penepa i wandi mwana namani?” 46 Kadi kekwadipo nansha umo wabwenye kumutentulula, nansha wadi usomonwa kumwipangula tamba dine difuku’dya. Ebiya Yesu wasapwila bibumbo ne bandi bana ba bwanga’mba: 2 “Basonekeji ne Bafadiseo i bashikate abo bene pa kityi kya Mosesa. 3 Nanshi, bintu byonso byobemulombola, longai’byo ne kwibilama, inoko kemwakilongai mungya bilongwa byabo, mwanda abo banenanga ino kulonga mpika. 4 Bakuta¯ nga biselwa bilema ne kutwika’byo bantu pa mapuji, ino abo bene kebasakangapo nansha kwibijinya na munwe wabo. 5 Byonso ˜ byobalonga, balonanga’byo mwanda’tu wa kumonwa na bantu, mwanda babaijanga tumambukulu tudi’mo bisonekwa tobavwalanga bu twa kwibakinga kadi balepejanga manyamvwa a bivwalwa byabo. 6 Baswile byaba bya bu¯ leme mpata ku bidibwa bya kyolwa ne bityi bya kumeso mu mashinankonka 7 ne kwimunwa mu mansoko kadi ne kwitwa na bantu bu Labi.1 8 Ino banwe, kemwakitwai bu Labi, mwanda Mufundiji wenu i umo enka, nanshi banwe bonso mwi bana na bana. 9 Ne kadi, kemwakitai muntu bu Tata pano pa ntanda, mwanda Shenu i umo enka, Yewa ¯ udi mulu. 10 Nansha kwitwa bu batangidiji, mwanda Mutangidiji wenu i umo enka, Kidishitu. 11 Ino yewa utabukile bu- 23 ¯ Mat 23:71 Kitenta kya buleme kya mufundiji Muyuda. MATEO 22:45–23:20 kata momudi ufwaninwe kwikala mwingidi wenu. 12 Yewa wi¯ zunzula ukatukijibwa, ino yewa ¯ witukija ukazunzulwa. 13 “Malwa enu, basonekeji ne Bafadiseo, banwe banzazangi! mwanda mushityilanga bantu ¯ Bulopwe bwa mulu, ke-pantu banwe bene kemutwela’mopo, kadi ne boba basaka kutwela’mo bene mwibakankaja. 14 — —1 15 “Malwa enu, basonekeji ne Bafadiseo, banwe banzazangi! mwanda mutyibulukanga dijiba ne ntanda mukakimba muntu umo wa kwalamuka, ne shi waalamuka, mwamulonga ke mufwaninwe Ngehena1 pabidi kwimupita ne banwe bene. 16 “Malwa enu, banwe batulombwe bampofu, munenanga’mba, ‘Shi muntu watyipe amba ne tempelo, kekudipo mwanda, ino shi muntu watyipe amba ne nsahabu ya mu tempelo, nabya ufwaninwe kulongela monka.’ 17 Banwe balembakane ne bampofu! Lelo bine kipityile bukatampe i kyepi, le i nsahabu’ni, i tempelo mine ipandula nsahabu? 18 Kadi amba, ‘Shi muntu wa¯ tyipe amba ne kisokelo, kekudipo mwanda, ino shi muntu watyipe amba ne kyabuntu kidi’po, nabya ufwaninwe kulongela monka.’ 19 Banwe bampofu! Bine, lelo kipityile bukatampe ¯ i kyepi, le i kyabuntu’ni, i kisokelo kine kipandula kyabuntu? 20 Nanshi, yewa utyipa’mba ne Mat 23:141 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. 151 Tala Mbwejo 9. MATEO 23:21-39 Ngehena. Yelusalema wipayanga bapolofeto 46 ¯ ¯ kisokelo nabya watyipe ne kiso29 “Malwa enu, basonekeji ne kelo kadi ne byobya byonso bi- Bafadiseo, banwe banzazangi! ¯ di’po, 21 kadi yewa utyipa’mba mwanda m ubakanga bibundu ˜ ne tempelo nabya watyipe ne te- bya bapolofeto ne kunenenya bimpelo kadi ne yewa mwine ushi- bundu bya bantu boloke, 30 ke¯ katanga’mo, 22 ne kadi yewa munena’mba, ‘Shi twadi’ko mu ¯ utyipa’mba ne mulu nabya watyi- mafuku a bakulutuba betu, longa ¯ pe ne lupona lwa Leza kadi ne ketwamwangilepo nabo mashi yewa mwine ushikatanga’po. a bapolofeto.’ 31 Nanshi, mule23 “Malwa enu, basonekeji ne tanga bukamoni bwa kwiponeja Bafadiseo, banwe banzazangi! banwe bene amba mwi bana ba ¯ ¯ mwanda mutulanga kya dikumi boba baipaile bapolofeto. 32 Dikya mante ne anete ne kumine,1 ngai nanshi kipimo kya bakulutu¯ ¯ ino mupelula’ko bintu bileme ku- ba benu. tabuka mu Bijila, kimfwa boloke 33 “Banwe banyoka, lutundu ¯ ne lusa ne kikokeji. Bino bintu e lwa bampidi, lelo mukanyema byadi bifwaninwe kulonga, inoko namani butyibi bwa Ngehena? ¯ kwampikwa kupelula byobya bi- 34 O mwanda, nsa kwimutumikwabo. 24 Banwe batulombwe na bapolofeto ne ba tunangu ne ¯ bampofu, musasanga kamwe ino bafundiji ba bantu. Bamo mumumina’ko ngamedia kubyu! kebepaya ne kwibapopa ku mi25 “Malwa enu, basonekeji ne tyi, bakwabo nabo mukebakuBafadiseo, banwe banzazangi! pila nsonde mu mashinankonka ¯ mwanda mutokejanga panja pa enu ne kwibapangapanga, mwa¯ kitomeno ne pa nsani, ino munda di mu kyoki kibundi ke mu kyo¯ mwabyo muyule ba makomwa- ki, 35 amba mulambikwe mameso ne kubulwa kwibeja. shi a boloke bonso amwangilwe ¯ 26 Abe Mufadiseo mpofu, toke- pano pa ntanda, tamba pa mashi a ja bidi munda mwa kitomeno ne Abele moloke kufika ne ku mashi ¯ ¯ mwa nsani mwanda wa panja pa- a Zekadia mwana¯ Balakia, omwa¯ ¯ kyo napo patoke to. ipaile pa bukata bwa kipandulwe ¯ 27 “Malwa enu, basonekeji ne ne kisokelo. 36 I bine nemuloBafadiseo, banwe banzazangi! mbola’mba: Bino byonso bikalamwanda mwifwene bibundu bi- mbikwa luno lukongo. ¯ ¯ shinge bitoka, bine bimweka pa¯ 37 “Yo, Yelusalema, Yelusalenja bu biyampe she, ino munda ¯ ma, abe wipayanga bapolofemuyule ba mikupa ya bafwe ne to ne kwasa mabwe boba batubintu bya disubi bya miswelo yomwa kodi—i misunsa inga le yonso. 28 Ne banwe nenu mo monadi nsaka kubungakanya bobe nka, bine mumwekanga panja bu boloke ku meso a bantu, ino mu- bana mubungakenyanga nzolo ¯ nda mwi bayule ba buzazangi ne bandi bana mu mapapwa andi! Ino banwe kemwasakilepo. kujilula bijila. ¯ 38 Tala! Njibo yenu ibemushılwa. Mat 23:231 Mante, anete ne kumine i 39 Mwanda nemunena’mba, ketubimuna tusombelwanga mu kisamba. mukamonepo ami dikwabo ta- 47 Kwikala’po kwa Kidishitu. Kyamunyanji mba pano kufika ne pomukanena’mba: ‘Eselwe dyese yewa wiya mu dijina dya Yehova!’ ” Pa kutaluka, Yesu watambile ku tempelo kaenda, ino bandi bana ba bwanga ba¯ mufwena kebamulombola byubakwa bya tempelo. 2 Aye pa kulondolola webanena’mba: “Le kemumwenepo bino bintu byonso’bi? I bine nemulombola’mba, i kutupu dibwe nansha dimo dikashala ditentamine pa dibwe dikwabo kwampikwa kubundwilwa panshi.” ¯ 3 Paadi ushikete ku Lulu lwa Impafu, bana ba bwanga bamufwena dya kufula, kebamunena’mba: “Witulombole’po bidi, I kyaba’ka kikekala’ko bino bintu, ne i kika kikekala kiyukeno kiketuyukija kitatyi kya kwikala’po kobe ne kya mvuyo ya ngikadilo ya bintu?” 4 Kadi Yesu webalondolola’mba: “Tadijai kutyina’mba muntu nansha umo wakemongola, ¯ 5 mwanda bavule bakaya batela dijina dyami, amba, ‘Amiwa ye Kidishitu,’ kadi bakongolanga bavule bene. 6 Mukevwananga mavita ne myanda ya mavita; tai mutyima kutyina’mba mwakatuyuka. Mwanda bino bintu bifwaninwe kufika, ino ke mfulopo kala. 7 “Mwanda muzo ukatamba muzo mukwabo ne bulopwe nabo bulopwe bukwabo, kadi kukekala bimpengele bya nzala ne kutenkana kwa ntanda byadi koku kebidi koku. 8 Bino byonso’bi i ngalwilo ya bisanso bya malwa. 9 “Penepo bantu bakemufikija ku byamalwa ne kwimwipaya, 24 MATEO 24:1-22 kadi mukashikibwa na mizo yonso pa mwanda wa dijina dyami. 10 Kadi bavule bakakukala ne kwialamuka abo bene na bene ne kwishikwa abo bene na bene. 11 Ebiya kukatamba bapolofeto bavule ba bubela kadi bakongola bavule bene, 12 kadi pa mwanda wa kuvula kwa kujilula bijila, buswe bwa bangi bene buka¯ talala. 13 Ino yewa ukominina kufika ne ku mfulo ye aye ukapanda. 14 Kadi ino myanda miyampe ya Bulopwe ikasapulwa pa ntanda yonso ikelwe na bantu mwanda wa bukamoni ku mizo yonso, ebiya mfulo keiya shayo. 15 “Nanshi, shi mubamone kya munyanji kileta musala, mo¯ nka moky anenenwe kupityila kudi mupolofeto Danyele, kimene mu kifuko kijila (yewa utanga ekale kusansanya), 16 nankyo boba badi mu Yudea bashilule kunyemena ku ngulu. 17 Yewa udi peulu pa njibo ka¯ kituka kusela bintu bidi mu njibo yandi, 18 kadi yewa udi ku madimi kakijokela ku njibo kukasela kivwalwa kyandi kya pangala. 19 Malwa abo bana-bakaji ba memi ne boba bamisha bana mu oa mafuku! 20 Lombelai’nka kulombela’mba kunyema kwenu kekwakekala mu kitatyi kya mashika nansha mu difuku dya Sabato, 21 mwanda penepa kukekala kyamalwa kikata¯ mpe kekyaikele’ko kasha tamba ku ngalwilo ya ino ntanda kufika ne pano, aa, kadi kekikekala’kopo monka. 22 Na bubine, shi oa mafuku keaipipijibwepo, longa kekwadipo kwa kupanda ngitu nansha imo, ino pa mwanda MATEO 24:23-42 48 ˜ 32 “Nanshi, boilai neni ku kikuyu pamo bwa kyelekejo kya uno mwanda: Popa’tu pepinga musambo wakyo mwana ne kushipuka mani, muyukanga’mba ke pabwipi na ku dikumbi. 33 Mo monka, nenu shi mubamone bino bintu byonso, yukai amba kadi pabwipi ponka pa bibelo. 34 I bine nemulombola’mba luno lukongo kelukapitepo nansha dimo enka ne bilongeka bino byonso’bi. 35 Diulu ne ntanda bikapita, ino binenwa byami kebikapitepo nansha dimo. 36 “Pa mwanda wa dyodya ´ difuku ne ns a mine, i kutupu nansha umo wibiyukile, na¯ nsha bamwikeulu ba mulu nansha Mwana, poso’nka Tata kete. ¯ 37 Mwanda monka mwadi mwikadile mafuku a Noa, ne kita¯ tyi kya kwikala’po kwa Mwana muntu nakyo kikekalanga’nka nabya. 38 Mwanda monka mo¯ badi bekadile mu oa mafuku a kumeso kwa Dilobe, badya batoma, bana-balume basonga, banabakaji nabo basongwa, kufika ¯ ne difuku dyatwelele Noa mu ¯ safina, 39 kadi kebatele’kopo ¯ mutyima enka ne byaile Dilo¯ be dyebakomba bonso, ne kitatyi ¯ kya kwikala’po kwa Mwana muntu nakyo kikekalanga’nka nabya. 40 Penepo bana-balume babidi bakekala mu budimi: Umo ¯ ukaselwa ino mukwabo ukashıbwa; 41 bana-bakaji babidi bakekala bapela bukula na mpelo: Umo ukaselwa ino mukwabo ¯ ukashıbwa. 42 Nanshi, keshai’nka kukesha mwanda kemuyu¯ kilepo i difuku’ka dine dıya Mfumwenu. Bakidishitu ba bubela. Mafuku a Noa wa batongwe oa mafuku akepipijibwa. 23 “Nanshi shi muntu kaemunena’mba, ‘Talai! Kidishitu yeu kuno,’ nansha amba, ‘Yewa kokwa!’ kemwakitabijai’byo. 24 Mwanda kukatamba Bakidishitu ba bubela ne bapolofeto ba bubela kadi bakalonga biyukeno bikatampe ne bintu bya kutendelwa amba, shi bibwanika, bongole enka ne batongwe bene. 25 Talai! nemudyumuna kala. 26 Nanshi, shi bantu kebemunena’mba, ‘Talai! Udi mu ntanda mutuputupu,’ kemwakitambai; ‘Talai! Udi mu byumba bya munda,’ kemwakitabijai’byo. 27 Mwanda enka mutambilanga dipeni kutunduka dyamunika ne kushika, ne kitatyi ¯ kya kwikala’po kwa Mwana muntu nakyo kikekalanga’nka nabya. 28 Konso kudi umbidi mufwe, ko konka kukebungila mikebo. 29 “Kupwa’tu kwa kyamalwa ¯ kya mu oa mafuku, dyuba dikaf ıtyijibwa, kweji nandi kakaletapo ¯ ˜ kitokeji kyandi, nenyenye nayo ¯ ikapona mulu ne bya bukomo bya ¯ momwa mulu bine bikatenkanibwa. 30 Penepo kiyukeno kya ¯ ¯ Mwana muntu kikamweka mulu, ponkapo bisaka bya pano panshi bikeyaya ne mutyima kupe¯ pa kadi bikamona Mwana muntu ¯ wiya pa makumbi a mulu na bukomo ne ntumbo mikatampe. 31 Nandi ukatuma bamwikeulu bandi na diwi dya kimpungidi dikatampe, nabo bakabungakanya batongwe bandi kutamba ku ´ mvula ina, tamba ku mfulo imo ¯ ya madiulu kutula ku mfulo mikwabo. 49 ¯ Umpika mukokele. Bajike dikumi 43 “Ino yukai kino’ki: Shi mwi¯ ne njibo wadi uyukile kilo kine ¯ kıya ngivi, longa kadipo wa ku¯ ¯ lala ne kadipo wa kuleka batute yandi njibo. 44 Pa uno mwanda banwe nenu ikalai belongo¯ lole mwanda Mwana muntu wi´ yanga pa nsa yokemulangidijapo amba yo ayo. 45 “Na bubine, le umpika mu¯ kokele ne mudyumuke i ani le, utongelwe na Mfumwandi kulama bengidi bandi ba mu njibo, kwibapa byakudya byabo pa ki¯ tatyi kifwaninwe? 46 Katokwe kandi yao umpika shi Mfumwandi pa kufika amutane ulonga namino! 47 I bine nemulombola’mba: Ukamutonga kulama bintu byandi byonsololo. 48 “Ino shi yewa umpika umbi anene mu mutyima wandi amba, ‘Mfumwami waije,’ 49 penepa ashilule kukupila bakwabo bapika, udya ne kutoma na bankolwankolwa ba mu meso fututu, 50 Mfumwandya uno umpi¯ ka ukaya mu difuku dyakamute´ ngelepo ne mu nsa yakayukilepo 51 ukamupa mfuto na bulobo bya malwa kadi ukamupa kyepelo kyandi kumo na banzazangi. Ko kwakadila madilo ne kwishenkenya meno. ¯ “Ebiya Bulopwe bwa mulu bukekala pamo bwa bajike dikumi baselele binanu byabo ˜ kebenda kukatundaila musona˜ nani. 2 Mwadi batano bendalale, ne batano bakwabo badyumuke. 3 Boba bendalale baselele binanu byabo ino kebaselelepo ¯ mani, 4 ino boba badyumuke ¯ baselele mani mu bintu byabo pamo ne binanu byabo. 5 Muso- 25 MATEO 24:43–25:17 ˜ ˜ nanani byawaijije, bonso badi ke ¯ bakunuka, ebiya baenda kukalala. 6 Ke pa bukata’tu bwa bufuku, kwatamba lubila’mba: ‘Au ˜ ˜ keye musonanani! Tambai mumutundaile.’ 7 Penepo bajike bonso balanguka ne kuteakanya binanu byabo. 8 Boba bendalale kebanena badyumuke amba, ¯ ‘Mwitupei’ko mani mu enu’mo mwanda binanu byetu kebisa kubula.’ 9 Badyumuke balondolola na bino bishima’mba: ‘Padi keasapo kwitubwana batwe ne banwe kumo. Nanshi endai ku boba bapotejanga’o mukapote enu.’ 10 Abo bakyenda’tu kukapota, ˜ ˜ musonanani wafika, ebiya boba bajike badi belongolole batwela nandi mu masobo a butundaile, ne kushita bashita ku kibelo. 11 Kupwa, bajike bakwabo’ba baiya kebanena’mba, ‘A Mfumwetu, Mfumwetu, witushitwile’po!’ 12 Nandi walondolola kanena’mba, ‘Nemusapwila binebine amba, Ami nkimuyukilepo.’ 13 “Nanshi, keshai’nka kukesha mwanda kemuyukilepo difu´ ku nansha nsa mine. 14 “Mwanda bidi pamo’nka bwa mwana-mulume umo, wadi kakute lwendo lulampe, penepo waita bapika bandi kaebashila bintu byandi. 15 Yeu umo wamupa talenta itano, mukwabo ibidi, ungi nandi imo, muntu ne muntu mwendele bukomo bwandi, penepo waenda lwendo lulampe. 16 Ponka na ponka yewa watambwile talenta itano waenda, wakasungulula’yo ne kumwena’mo itano mikwabo. 17 Ne yewa watambwile ibidi nandi monka, wamwena’mo ibidi MATEO 25:18-37 ¯ Kyelekejo kya talenta. Mikoko mu bambuji mikwabo. 18 Ino umpika watambwile imo’wa waenda, wakola panshi ne kufya wafya lupeto lwa ndalama lwa mfumwandi. 19 “Kitatyi kilampe pa kupita’po, mfumwandya bano bapika waiya kubala nabo lupeto. 20 Byobiya yewa watambwile talenta itano wafwena ne kuleta talenta mikwabo itano, kanena’mba, ‘A Mfumwami, waunshidile talenta itano; tala, namwenine’mo talenta mikwabo itano.’ 21 Mfumwandi wamunena’mba: ‘Ubalonga biyampe, umpika mu¯ yampe kadi mukokele! Wadi mu¯ kokele mu bintu bityetye. Nsa kukutonga kulama bintu bivule. Twela mu nsangaji ya mfumobe.’ 22 Kupwa yewa watambwile talenta ibidi nandi wafwena kanena’mba, ‘A Mfumwami, wanshidile talenta ibidi; tala, namwenine’mo talenta mikwabo ibidi.’ 23 Mfumwandi wamunena’mba: ‘Ubalonga biyampe, umpika muyampe kadi mu¯ ¯ kokele! Wadi mukokele mu bintu bityetye. Nsa kukutonga kulama bintu bivule. Twela mu nsangaji ya mfumobe.’ 24 “Ku mfulo yewa umpika watambwile talenta imo nandi wafwena kanena’mba: ‘A Mfumwami, nayukile amba wi muntu mukutakane, wangulanga ne pokukushilepo kadi uko¯ ngakanyanga ne pokupepelepo. 25 O mwanda nakwetwe moyo naenda kukafya talenta yobe panshi. Tala, kintu kyobe kyoki.’ 26 Mfumwandi watentulula kamunena’mba: ‘Abe umpika umbi kadi nkope, wadi uyukile amba ˜ nangulanga ponkikushilepo ne 50 ¯ kadi nkongakanyanga ponkipepelepo, mwene i amo? 27 Na¯ nshi wadi wa kukatula lupeto lwami lwa ndalama kudi bengidi ba ku banki, ami pa kufika nadi wa kutambula kintu kyami ne kamweno ponka. 28 “ ‘Shi ke pano, muyatei talenta, pai’yo yewa udi na talenta dikumi. 29 Mwanda ense udi na kintu, ukapebwa’ko ne bikwabo, kadi ukekala na bingibingi, ino yewa kadipo na kintu, ne kyokya kyadi nakyo kine kikamuyatwa. 30 Kelei uno umpika wa bitupubitupu mu mfindi panja. Mo mwakadila madilo ne kwishenkenya meno.’ ¯ 31 “Pakafika Mwana muntu mu ntumbo yandi ne bamwikeulu bonso pamo nandi, ebiya ukashikata pa lupona lwandi lwa ntumbo. 32 Kadi mizo yonso ikakongakanibwa ku meso andi, penepo ukasansanya bantu, baba koku baba koku, pamo’nka na ¯ mukumbi usansanya mikoko mu ¯ bambuji. 33 Ebiya ukatula mi¯ koko ku kuboko kwandi kwa lundyo ino bambuji ku lunkuso lwandi. 34 “Penepo Mulopwe ukanena boba badi ku lundyo lwandi amba: ‘Iyai, banwe ba kweselwa na Tata, pyanai Bulopwe bwi˜ mulongolwedilwe tamba ku nanjilo ya ino ntanda. 35 Mwanda nadi na nzala, mwaumpa bya kudya; nadi na kyumwa, mwaumpa bya kutoma. Nadi mweni, mwauntambula na kizaji; 36 nadi mutaka, mwaumvwika. Nadi mbela, mwankwasha. Nadi mu kifungo, mwaiya kondi.’ 37 Ebiya boloke bakamulondolo- 51 Kukwasha banababo na Yesu. Mananshi la na bino bishima’mba: ‘A Mfumwetu, i kyaba’ka le kyotwakumwene na nzala twakudisha, nansha na kyumwa, twakupa bya kutoma? 38 I kyaba’ka le kyotwakumwene mweni twakutambula na kizaji; nansha mutaka twakuvwika? 39 I kyaba’ka le kyotwakumwene ubela nansha mu kifungo twaiya kodi?’ 40 Penepo Mulopwe ukebatentulula’mba, ‘I bine nemulombo¯ la’mba: Monka momwalongele’byo umo wa mu batyetyetyetye wa mu bano banabetu, i amiwa ¯ omwalongele’byo.’ 41 “Ebiya kadi ukanena boba badi ku lunkuso lwandi amba: ‘Ntalukei papo, banwe bafingwe mafingo, endai mu mudilo wa nyeke ulongolwedilwe Dyabola ne bamwikeulu bandi. 42 Mwanda nadi na nzala, ino kemwampelepo bya kudya; nadi na kyumwa, ino kemwampelepo bya kutoma. 43 Nadi mweni, ino kemwantambwilepo na kizaji; nadi mutaka, ino kemwamvwikilepo; nadi mbela kadi mu kifungo, ino kemwankweshepo.’ 44 Ebiya nabo bakamulondolola na bino bishima’mba: ‘A Mfumwetu, i kyaba’ka le kyotwakumwene na nzala nansha na kyumwa nansha mweni nansha mutaka nansha ubela nansha mu kifungo ino kukwingidila mpika?’ 45 Penepo ukebalondolola na bino bishima’mba: ‘I bine nemulombola’mba, ¯ Monka mokemwalongele’byopo umo wa mu bano batyetyetye¯ tye, i amiwa okemwalongele’byopo.’ 46 Bano bakenda mu kutyibwa’ko kwa nyeke, ino boloke ¯ mu bumi bwa nyeke.” MATEO 25:38–26:12 Ebiya, Yesu pa kupwa bino binenwa byonso, wanena bandi bana ba bwanga’mba: 2 “Muyukile amba kubashala mafuku abidi Pashika ifi¯ ke, kadi Mwana muntu ukafikijibwa ku bantu bakwabo mwanda wa kupopwa ku mutyi.” 3 Penepo babitobo bakulu ne bakulumpe ba bantu bakongakena pamo mu kipango kya kitobo mukatampe witwa dya bu Kaifa˜ sa, 4 kebakale neni pamo mwa kukwatyila Yesu na bunwa bamwipaye. 5 Inoko, badi banena’nka kunena’mba: “Ketwakimukwata pa masobo, kutyina kwakatamba lupotopoto mu bantu.” 6 Yesu paadi mu Betani mu njibo ya Shimona wa makopo, 7 mwana-mukaji umo wadi na mukomba wa dibwe dya alubate¯ le udi’mo mani a mananshi1 a lupoto wamufwena, waanza kumu¯ tuta’o ku mutwe aye papo ushikete ku meza. 8 Bana ba bwa¯ nga pa kumona nabya baf ıtwa mutyima kebanena’mba: “Mwanda waka kyonakanya kya uno muswelo? 9 Mwanda adi a kupotejibwa ku lupeto luvule ne kwabila’lo balanda.” 10 Yesu pa kujingulula kino, webanena’mba: “I kika kyomukambakenya uno mwana-mukaji? Waunongela kilongwa kilumbuluke. 11 Balanda mudi nabo mafuku onso, ino ami kemukekalapo nami mafuku onso. 12 Uno mwana-mu¯ ¯ kaji paatuta mani a mananshi pa umbidi wami, walonga’kyo mwanda wa kunteakanya mwa 26 Mat 26:71 Nansha, “malashi.” MATEO 26:13-34 Pashika wa ¯ kunj ıkila. 13 I bine nemulombola’mba: Konso kusapulwa ino myanda miyampe mu ino ntanda yonso, kino kyalonga uno mwana-mukaji nakyo kikasekununwa bu pa kumuvulukila.” 14 Penepo umo wa mu ba dikumi ne babidi, witwa bu Yudasa Isakadiota, waenda kudi babitobo bakulu 15 kanena’mba: “Le musa kumpa bika mwabe komudi?” Beivwanika nandi bibese bya ndalama makumi asatu. 16 Tamba’nka penepa wadi kakimbe kyaba kiyampe kya kumwaba. 17 Mu difuku dibajinji dya mikate yampikwa kiyujo, bana ba bwanga baiya kudi Yesu kebanena’mba: “I kwepi kosaka tuku¯ teakenye kwa kudıla Pashika?” 18 Nandi webanena’mba: “Endai mu kibundi kwa Kansangwa mumulombole amba, ‘Mufundiji wanena’mba: “Kitatyi kyami kitungwe kibafwena; nsa kusoba Pashika na bami bana ba bwanga mu yobe njibo.” ’ ” 19 Penepa bana ba bwanga balongela mo˜ nka mwebasonaninye Yesu, balongolola bintu bya Pashika. ¯ 20 Ebiya kyolwa pa k oloba, washikata ku meza na bana ba bwanga dikumi ne babidi. 21 Pobadi badya, wanena’mba: “I bine nemunena’mba: Umo pomudi’po usa kungaba.” ¯ 22 Nabo baf ıtwa mutyima bininge pa kino, bashilula bonso kumunena umo umo amba: “A Mfumwami, le i ami?” 23 Nandi walondolola’mba: “Yewa ubelela kuboko pamo nami mu luvu ye usa ¯ kungaba. 24 Bine, Mwana muntu yeu wenda, monka mokile¯ mbelwe pa mwanda wandi, ino yo 52 ¯ malwa andi yewa waba Mwana muntu! I kipite buya kudi yao muntu longa kabutwilwepo nansha kubutulwa kwine.” 25 Pa kutentulula, Yudasa, mwine wadi kasake kumwaba, wanena’mba: “A Labi, le i ami?” Nandi wamunena’mba: “Abe mwine ubanena’kyo.” 26 Abo bakidya, Yesu watekuna mukate, pa kupwa kwesela dyese, weutyumuna, wapa’o bana ba bwanga, kanena’mba: “Atai, mudyei. Uno welekeja umbidi wami.” 27 Kadi, watekuna kitomeno nakyo, wafwija’ko, webapa’kyo, kanena’mba: “Tomai’mo, banwe bonso, 28 kino kyelekeja ami ‘mashi a kipwano,’ asa kumwangwa pa mwanda wa bavule, mwanda wa kulekelwa bubi. 29 Ino nemusapwila’mba: Nkikatomepo nenu monka bino bitomibwa bya ma˜ nanza kufika ne mu dyodya difuku dyonkatoma’byo bipya pamo nenu mu Bulopwe bwa Tata.” 30 Ku mfulo, pa kupwa kwimba mitendelo, batamba kebenda ku ¯ Lulu lwa Impafu. 31 Penepo Yesu webanena’mba: “Banwe bonso musa kukukajibwa pa mwanda wami buno bufuku’bu, mwanda kilembelwe amba: ‘Nkakupila mukumbi, ne ¯ mikoko ya mu luombe nayo ikapalakana.’ 32 Ino shi nasanguka, nkemubadikilanga mu Ngadilea.” 33 Ino Petelo pa kulondolola, wamunena’mba: “Nansha bonso bakukajibwe pa mwanda obe, ami nkikakukalapo nansha dimo!” 34 Yesu wamunena’mba: “I bine nakulombola’mba: Buno bufuku’bu, nzolo pakadi- mfulo. Bidibwa bya kyolwa 53 Yesu mu Ngesemani; abamukwata dile, usa kuntuna misunsa isatu.” 35 Petelo wamunena’mba: “Nansha shi binomba kufwa nobe, nkikakutunepo nansha dimo.” Ne bana ba bwanga bakwabo bonso nabo banena’nka nabya. 36 Penepo Yesu waiya nabo ku kifuko kitwa bu Ngesemani, kanena bana ba bwanga’mba: “Shi˜ katai pano ami nende bidi kokwa kukalombela.” 37 Wapaika Petelo ne bana ba Zebede babidi, ¯ mutyima washilula kumuf ıta fu˜ tutu kadi neni yamuvutakana bikatampe. 38 Ebiya webanena’¯ mba: “Muya wami ubaf ıtwa nakampata bya lufu. Shalai pano kadi keshai’nka kukesha pamo nami.” 39 Aye pa kwenda’mo kinselensele, wapona mpala panshi, kalombela ne kunena’mba: “A Tata, shi bibwanika, kino kitomeno kimpityile kulampe. Inoko, ke monswidilepo ami, aa, ino i monka moswidile abe.” 40 Penepa waiya kudi bana ba ¯ bwanga webatana balele, kanena Petelo amba: “Le mwabulwa’´ po kukesha nami nansha’tu nsa imo? 41 Keshai’nka kukesha ne kulombela kyaba kyonso, kutyina’mba mwakatwela mu kutompibwa. Mushipiditu shao usa¯ ¯ kanga, ino ngitu i mikokekoke.” 42 Kadi musunsa wa bubidi, waenda kalombela, amba: “A Tata, shi kebibwanikapo kino kitomeno kupityila kulampe, poso’nka ntome’kyo, nankyo kiswa-mutyima kyobe kilongeke.” 43 Ebiya ¯ waiya monka webatana balele, ¯ mwanda meso abo adi kealema. 44 Penepo webashiya, waenda monka kalombela musunsa wa busatu, unena kintu kimo kyo- MATEO 26:35-55 nka. 45 Ebiya waiya kudi bana ba bwanga kaebanena’mba: “Mu kitatyi kya uno muswelo, banwe ¯ ´ ¯ mulele mololokwa! Talai! Nsa iba¯ fwena ya Mwana muntu kwabwa’ye mu makasa a babipyamambo. 46 Imanai; twendei. Talai! Yewa wa kungaba wafwena pabwipi.” 47 Paadi ukisamba, Yudasa, umo wa mu ba dikumi ne babidi, waiya pamo na kibumbo kikata kya bantu baselele bipete ne mipebwe1 batamba kudi babitobo bakulu ne kudi bakulumpe ba bantu. 48 Papo, yewa wa kumwaba wadi mwibape kala kiyukeno amba: “Yewa’tu onakafifya’wa, ye aye; mukutei.” 49 Waenda pityipityi padi Yesu kanena’mba: “Tubaimuna Labi!” penepo wamufifya senene. 50 Ino Yesu wamunena’mba: “A mukwetu, kyowaila kuno i kika?” Penepo bafwena kudi Yesu, bamukwata, bamukuta. 51 Ino tala! umo wa mu boba badi na Yesu, waolola kuboko wasomona kipete kyandi, wakesa’kyo umpika wa kitobo mukatampe, wamuketa kutwi. 52 Ponkapo Yesu wamunena’mba: “Aluja kipete pokyadi, mwanda boba bonso batekuna kipete bakafwa ku kipete. 53 Le ulanga’mba nkikokejapo kulomba Tata ampe’nka pano’pa bibumbo bya bulwi bya bamwikeulu bipite pa dikumi ne bibidi? 54 Shi bikale nankyo, le Bisonekwa byadi bya kufikidila namani abyo binena’mba kifwaninwe kulongeka namino?” ´ 55 Mu mine nsa’yo Yesu wanena bibumbo amba: “Mubaiya na Mat 26:471 Nansha, “tupini.” MATEO 26:56-75 Yesu usamba. Petelo watune Yesu disatu bipete ne mipebwe kunkwata ¯ pamo bwa kabwalala? Difuku ne difuku nadi nshikatanga mu tempelo mfundija, ino kemwankutyilepo. 56 Bino byonso bibalongeka mwanda wa kufikidija bilembwa bya bapolofeto.” Penepo bana ba bwanga bonso bamushiya banyema lubilo. 57 Boba bakutyile Yesu baka¯ mutudile kwa Kaifasa kitobo mukatampe, kwine kwadi kwibu¯ ngıle basonekeji ne bakulumpe. 58 Ino Petelo wadi umulonda’nka kumulonda kato-nyuma dya kulampe kufika ne ku kipango kya kitobo mukatampe, kadi aye pa kutwela, wadi kashikete na bengidi ba mu njibo amba atale mobisa kupityila. 59 Papo, babitobo bakulu ne Sanedini yonso mituntulu badi bakimba bukamoni bwa bubela bwa kuponeja nabo Yesu mwa kumufikijija ku lufu, 60 ino kebamwenepo nansha bumo, nansha byokwapityile batumoni ba bubela bavule. Kupwa, kwapita babidi bakwabo 61 kebanena’mba: “Uno muntu wadi unena’mba, ‘Nkokeja kubundula tempe¯ lo ya Leza ne kubakulula’yo mu mafuku asatu.’ ” 62 Penepo kitobo mukatampe waimana kamunena’mba: “Le abe kudipo na kya kulondolola? Le umwene namani bikulambika bano’bi?” 63 Ino ¯ Yesu wauba’tu nya. Ebiya kitobo mukatampe wamunena’¯ mba: “Ne Leza mumi nakutyipija, witulombole shi abe ye Kidishi¯ tu Mwana Leza!” 64 Yesu wamunena’mba: “Abe mwine ubanena’kyo. Kadi nemunena’mba: ¯ Tamba pano mukamona Mwana 54 muntu ushikete ku kuboko kwa lundyo kwa bukomo, kadi wiya ¯ pa makumbi a mulu.” 65 Penepo kitobo mukatampe wasana kivwalwa kyandi kya pangala, kanena’mba: “Watuke Leza! Le kudi kadi kyotusakila batumoni bakwabo? Mubamone! Pano mubaivwana mutonko watuka Leza. 66 Le mulanga’po namani?” Nabo balondolola’mba: “Yao ufwaninwe kufwa.” 67 Pene¯ po bamupelela mata mu mpala ne kumukupila bikoni. Bakwabo bamukupila mapi mu mpala, 68 kebamunena’mba: “Abe Kidishitu mupolofeto witusapwile. Lelo i ani wakukupila?” 69 Papo, Petelo wadi ushikete panja mu kipango, kwivwana kudi mwingidi mwana-mukaji umo waiya kwadi kamunena’mba: “Ne abe nobe wadi na Yesu mwine Ngadilea!” 70 Ino aye watuna ku meso a abo bonso, kanena’mba: “Nkiyukilepo ne byonena’byo bine.” 71 Aye pa kupwa kutamba dya ku kibelo, mwana-mukaji mukwabo wamujiula kanena boba badi’po amba: “Uno muntu’u wadi na Yesu mwine Nazala.” 72 Kadi monka watuna’byo, utyipa ne kutyipa’mba: “Nkiyukilepo yao muntu!” 73 Kitatyi kityetye pa kupita’po, boba badi bemene ponka’ba bafwena kebanena Petelo amba: “I bine nobe wadi nabo, mwanda na bubine, muneneno obe ubakusokweja.” 74 Penepo washilula kufinga koku utyipa ukolokota’mba: “Nkiyukilepo yao muntu!” Ponka na ponka nzolo wadila. 75 Ebiya Petelo wavuluka mwanda wanenene Yesu amba: “Nzo- 55 Yudasa weyoa. Yesu kalondolwele Pilato lo pakadidile, usa kuntuna misunsa isatu.” Penepo watamba panja kadila bya bulanda. Abo pa kukya lubanga, babitobo bakulu bonso ne bakulumpe ba bantu bakutyila Yesu kitumba kya kumwipaya. 2 Kadi bamukuta myonji, kupwa baenda nandi kukamufikija kwa Pilato mbikavu. 3 Penepo Yudasa, mwine wamwabile, pa kumona amba abamuponeja, mutyima wamusansa, ebiya wakajokeja bibese makumi asatu bya ndalama kudi babitobo bakulu ne bakulumpe, 4 kanena’mba: “Napi mambo pa kwaba mashi moloke.” Nabo banena’mba: “Mwanda wetu papo i wepi? Bikutala abe mwine!” 5 Penepo wasumbula bibese bya ndalama mu tempelo watamba’mo, kupwa waenda kukeyoa. 6 Ino babitobo bakulu basela bibese bya ndalama’bya kebanena’mba: “I kijila kwela’byo mu kilambwilo kikola mwanda i lupeto lwa mashi.” 7 Abo pa kupwa kwisambila pamo, bapota’byo ntanda ¯ ya mubumbi, ke mwa kujıka beni. 8 O mwanda ntanda’ya itwanga bu Ntanda ya Mashi kufika ne ku dyalelo dino’di. 9 Penepa kya¯ fikidila kyokya kyanenenwe kupityila kudi mupolofeto Yelemia, amba: “Kadi baselele bibese makumi asatu bya ndalama, lupoto ¯ lwatungılwe muntu, Yewa watu¯ ngılwe lupoto na bana ba Isale¯ la bamo, 10 nabo bakapana’byo ku ntanda ya mubumbi, mungya ˜ kyokya kyaunsonenye Yehova.” 11 Penepo Yesu waimana ku meso a mbikavu, ebiya mbikavu 27 MATEO 27:1-22 nandi wamwipangula’mba: “Lelo wi Mulopwe wa Bayuda?” Yesu watentulula’mba: “Abe mwine ubanena’kyo.” 12 Ino pobadi bamusambila kudi babitobo bakulu ne bakulumpe, aye kalondolwelepo nansha kimo. 13 Byobiya Pilato wamunena’mba: “Lelo kwivwenepo bintu bivule byobakulambika’bi?” 14 Ino, aye kamulondolwelepo, nansha kishima kimo kine, penepo mbikavu watulumuka bininge. 15 Kabidi, ku masobo ne masobo, mbikavu wadi na kibidiji kya kukutulwila kibumbo mukutwa umo, ense obakasaka. 16 Pa kine kitatyi’kyo, badi bakute mukutwa umo mutumbe witwa bu Balabasa. 17 Byobiya pobadi ¯ bebungıle pamo, Pilato webanena’mba: “Lelo musaka nemukutulwile ani, le i Balabasa’ni, i Yesu obeta ne bu Kidishitu?” 18 Mwanda Pilato wadi uyukile amba bamufikije kwadi pa mwanda wa mukao. 19 Pakwabo kadi, paadi ushikete pa kityibilo kya mambo, wandi mukaji wamutumina musapu amba: “Kokalonga yao muntu moloke kintu nansha kimo, mwanda nakambakananga bininge mu kilotwa dyalelo pa mwanda wandi.” 20 Ino babitobo bakulu ne bakulumpe banekenya bibumbo amba balombe Balabasa ino Yesu epaibwe. 21 Ebiya mbikavu pa kulondolola webanena’mba: “Lelo pa bano babidi musaka nemukutulwile’po ani?” Nabo banena’mba: “Balabasa.” 22 Pilato webanena’mba: “Penepo nsa kulonga bika na uno Yesu obeta ne bu Kidishitu?” Abo bonso banena’mba: “Apopwe ku MATEO 27:23-44 Yesu wamweshibwa malwa. Wapopwa mutyi!” 23 Nandi wanena’mba: “Mwanda waka? Le i kibi’ka kyaalonga?” Po pene abo bonso baela’nka kwela mabila’mba: “Apopwe ku mutyi!” 24 Pilato pa kumona’mba i kutupu kiyampe kyalongeka, ino lupotopoto po pene lwenda luvudila’ko, watekuna mema waoya ku makasa ku meso a kibumbo, kanena’mba: “Ami nkidipo na mambo mu mashi a uno muntu. ¯ Bımutala banwe bene.” 25 Pa kino, bantu bonso batentulula’mba: “Mashi andi ekale potudi ne pa betu bana.” 26 Byobiya webakutulwila Balabasa, ino wakupija Yesu kupwa webapa’ye bakamupope ku mutyi. 27 Penepa basola ba mbikavu baselela Yesu mu njibo mikatakata ya mbikavu babungakenya kwadi kibumbo kya basola bonso ¯ pamo. 28 Bamuv ula, kupwa bamukumbakanya kikanzo kya ¯ pangala kityila pya, 29 baluka kilukwa kya miba, penepa bamutenteka’kyo ku mutwe, bamupa ne dibungu ku kuboko kwandi kwa lundyo. Ebiya bafukata manwi panshi ku meso andi, kebamuzawila’mba: “Tubaimuna, abe Mulopwe wa Bayuda!” 30 Pe¯ nepo kebamupelela mata kadi bamuyata dibungu’dya kebamukupila’dyo ku mutwe. 31 Ku mfulo, abo pa kupwa kumuzawila, ¯ bamuvula kikanzo’kya ne kumuvwika bivwalwa byandi bya pangala kebenda nandi kukamupopa ku mutyi. 32 Pobadi kebatambe, batana muntu umo mubutwilwe ku Shilene witwa bu Shimona. Bani- 56 ngila uno muntu mwingilo wa kusela mutyi Wandi wa masusu. 33 Pobafikile pa kifuko kitwa bu Ngolongota, ko kunena’mba, Kifuko kya Kabamba ka Mutwe, 34 bamupa vinyu misobakanye’mo ndulwe amba atome, ino aye pa kutompa’yo, wapela kwiitoma. 35 Abo pa kumupopa ku mutyi, beabila bivwalwa byandi bya pangala na kuta bubale, 36 kadi badi bashikete bamulama. 37 Kupwa balamika pangala pa mutwe wandi ma¯ mbo obamusamb ıle, balemba’mba: “Uno’u i Yesu Mulopwe wa Bayuda.” ¯ 38 Ebiya kwadi batubwalala babidi badi bapopwe ku mityi pamo nandi, umo ku lundyo mukwabo ku lunkuso. 39 Penepo bapityeshinda bashilula kumutuka mutonko, koku bapuka ¯ mitwe 40 kebanena’mba: “ E, abe wadi usaka kubundula tempelo ne kwiyubaka mu mafuku asatu, wipandije abe mwi¯ ¯ ne! Shi wi mwana Leza, tuka ku mutyi wa masusu’ko!” 41 Kadi ne babitobo bakulu ne basonekeji ne bakulumpe nabo monka, baanza kumuzawila kebanena’mba: 42 “Aye wadi upandija’ko bangi; inoko aye mwine kabwanyapo kwipandija! I Mulopwe wa ¯ Isalela; atukenga pano ku mutyi wa masusu, nabya tumwitabije. ¯ 43 Wadi ukulupile Leza; ayenga pano amunyongolole shi umuswile, mwanda wadi unena’mba, ‘Ndi ¯ Mwana Leza.’ ” 44 Kadi, ne ba¯ tubwalala bene badi bapopelwe pamo nandi bashilula kumufutulula’nka nabya. 57 ¯ Mfindi. Yesu wafu. Abamujıka ´ 45 Tamba ns a ya busamba, mfindi yasambakana konsokonso mu ntanda’ya kufika ne ku ´ nsa ya kitema. 46 Kubwipi na ´ nsa ya kitema, Yesu waela lubila na diwi dikatampe amba: “Eli, Eli, lama sabakatani?” ko kunena’mba, “Leza wami, Leza wami, i kika kyowangelela?” 47 Pa kwivwana nabya, bamo badi bemene’po’ba bashilula kunena’mba: “Uno muntu yeu wita Ediya.” 48 Ponka na ponka umo pobadi’pa waenda lubilo kukasela kifwafwa, watubika’kyo mu vinyu isosoma, kupwa wasomeka’kyo ku dibungu wakamupa’mba atome. 49 Ino bakwabo banena’mba: “Muleke! Tutale shi Ediya usa kwiya kumupandija.” [[Muntu mukwabo watekuna mukobe wamutapa’o mu mpamvu, penepo mwatamba mashi ne mema.]] 50 Ebiya Yesu waela monka lubila na diwi dikatampe ne kufwa wafwa.1 51 Kadi tala! mpashila ya ku kipandulwe yasanika pabidi ¯ ¯ ntwa tamba kulu ne panshi, ne ntanda yatenkana kadi ne myala ya mabwe yaladika. 52 Ne ¯ bibundu byaputuka kadi imbi¯ di mivule ya bajila badi balele mu tulo twa lufu yalupukila panja 53 (penepo bantu badi batamba ku bibundu pa kupwa kwa aye kusanguka batwela mu kibundi kijila), kadi yamweka ku bantu bavule. 54 Ino mudyavita ne boba badi balama Yesu pamo nandi, pa kumona kutenkana kwa ntanda ne bintu byalo- MATEO 27:45-64 ngekele, bakwatwa moyo mukatampe, kebanena’mba: “Na bubi¯ ne, uno wadi Mwana Leza.” 55 Pakwabo kadi, kwadi ne bana-bakaji bavule badi batadila kulampe, boba badi balonda Yesu tamba ku Ngadilea mwanda wa kumwingidila; 56 umbukata mwabo mwadi Madia mwine Makadala ne Madia inandya ba Yakoba ne Yosesa ne inandya bana ba Zebede. 57 Penepo, byokyadi ke kyolwa, kwaiya mpeta umo mwine Adimatea, utelwa bu Yosefa, na¯ ndi waikele ke mwana bwanga wa Yesu. 58 Uno muntu wafwena Pilato kamulombe umbidi wa Yesu. Ebiya Pilato nandi wa˜ sonanya bamupe’o. 59 Penepo Yosefa wasela umbidi, weuvungila mu kisandi kya bukonge bulu¯ ¯ mbuluke, kitoka to, 60 ne kwi¯ uladika mu kibundu kyandi kipya, kyaakolele mu dibwe. Kadi, pa kupwa kukunkulumwina dibwe dikatampe ku kibelo kya kibundu, wataluka’ko. 61 Ino Madia mwine Makadala ne Madia mukwabo bashala konka, bashikete kumeso kwa kibundu. 62 Ke dya kesha, kupwa difuku dya Kulongolola bya Sabato, babitobo bakulu ne Bafadiseo bebunga pamo ku meso a Pilato, 63 kebanena’mba: “A mfumwetu, tubavuluka’mba uno ndimba˜ ¯ nani paadi ukidi mumi wadi unena’mba, ‘Nsa kusangulwa kupwa kwa mafuku asatu.’ 64 Nanshi, ˜ so nanya’mba bantu bakalame senene ku kibundu kufika ne mu difuku dya busatu, kutyina’¯ Mat 27:501 Pa bute pa bute, “wajokeja mba bandi bana ba bwanga bakaya kumwiba kebalombola bantu mushipiditu.” MATEO 27:65–28:20 Wasanguka. Kulonga bana ba bwanga amba, ‘Wasanguka mu bafwe!’ papo buno bongojani bwa mfulo bukabipa kutabuka ne bubajinji bwine.” 65 Penepo Pilato webanena’mba: “Mudi na banzamu. Endai mukalame’ko senene momuyukile.” 66 Nabo baenda kukalama senene kibundu na ku¯ ¯ tula kiyukeno pa dibwe ne kutula’ko banzamu. kwa Sabato, po28 Kupwa bwadi kebukaki mu difuku dibajinji dya mu yenga, Madia mwine Makadala ne Madia mukwabo baiya kutala ku kibundu. 2 Kadi tala! kwaikele kutenkana kukatampe kwa ntanda, mwanda mwikeulu wa Yehova wa¯ ¯ tukile mulu, wafwena ne kukunkulumuna dibwe, kashikete’po. 3 Mumwekelo wandi wadi pamo bwa mapeni, ne bivwalwa byandi ¯ ¯ nabyo bitoka to’nka bwa mashika mekwate. 4 Bine, banzamu pa kumwivwana moyo, bazakala kebekele’tu bwa bafwe. 5 Ino mwikeulu wanena banabakaji amba: “Kemwakikwatwai moyo, mwanda ndyukile’mba mukimbanga Yesu wapopelwe ku mutyi. 6 Kadi’mopo muno, mwanda i musanguke, monka mwaanenene. Iyai, talai pene pa¯ adi ulele. 7 Nanshi endai lubilo mukalombolei bandi bana ba bwanga’mba wasanguka mu bafwe, kadi talai! wemubadikila mu Ngadilea, e momukamumona. Talai! Ami napu kwimusapwila.” 8 Ebiya, bataluka bukidi ku kibundu, ne moyo ne nsangaji mikatampe, baenda lubilo kukasapwila’mo bandi bana ba bwanga. 9 Ponkapo Yesu webasambaka- 58 na kanena’mba: “Mwakomapoi!” Bafwena bamukwata ku maulu kebamufukatyila. 10 Penepo Yesu webanena’mba: “Kemwakikwatwai moyo! Endai, kasapwilei banabetu amba bende mu Ngadilea, e mobakamona ami.” 11 Abo bakidi mwishinda, talapo! banzamu bamo baenda mu kibundi, basapwila babitobo bakulu byonso byalongekanga. 12 Penepo nabo bebungila pamo na ˜ bakulumpe kebakale neni, ebiya bapa basola bibese bya ndalama bivule 13 kebanena’mba: “Nenai amba, ‘Bandi bana ba bwanga abaiyanga bufuku abamwi¯ be batwe papo tulele.’ 14 Kadi shi mwanda ubapone mu matwi a mbikavu, tusa kumunekenya papo kekukekalapo kyomu¯ selela mutyima kulu.” 15 Penepo basela bibese bya ndalama’bya ne kulonga monka mobebalombwedile, kadi uno mwanda wasambakana mu Bayuda bonso ku¯ fika ne didi kulu dino. 16 Inoko, bana ba bwanga dikumi ne umo baenda mu Nga¯ dilea ku lulu kwine kwebalaile Yesu kuketana. 17 Abo pa kumumona, bamufukatyila, ino bamo badi batatana. 18 Penepo Yesu wafwena kaebanena’mba: ¯ “Lupusa lonso napebwa’lo mulu ne pano panshi pene. 19 Nanshi, endai mukalonge bana ba bwanga mu bantu ba ku mizo yonso, mwibabatyijei mu dijina dya Tata ne dya Mwana ne dya mushipiditu ujila, 20 mwibafundi˜ jei kulama byonso byonemusonenye. Kadi talaipo! Ami ngidi nenu mafuku onso kufika ne ku mvuyo ya ino ngikadilo ya bintu.” MYANDA MIYAMPE MWENDELE MAKO Ngalwilo ya myanda miyampe ya Yesu Kidishitu: 2 Monka mokilembelwe mu mukanda wa mupolofeto Isaya’mba: “(Tala! natume mukendi wami kumeso kobe, ukakulongolwela dishinda); 3 Teja! Kudi muntu wela lubila mu ntanda mutuputupu amba: ‘Longololai dishinda dya Yehova! Ololai bilayi byandi.’ ” 4 Yoano Umbatyiji waile mu ntanda mutuputupu, usapula lubatyijo bu kilomboji kya ¯ kwisasa mwanda wa kulekelwa bubi. 5 Penepa, ntanda yonso ya Yudea ne bekadi bonso ba Ye¯ lusalema badi batutyikila kwadi, nabo badi babatyijibwa nandi mu Munonga wa Yodano, besapula bubi bwabo pampikwa kafinda. 6 Ino, Yoano wadi uvwala bivwalwa bya myoya ya ngamedia ne kikaya kya kiseba mu kifuka kyandi, kadi wadi udya ¯ njie ne buki bwa mu ntanda. 7 Kadi wadi usapula’mba: “Kupwa ami kwiyanga muntu mukomo kuntabuka; nkifwaninwepo nansha kubandama ne kukutulula nkamba ya bikwabilo byandi. 8 Ami nemubatyijanga na mema, ino aye ukemubatyija na mushipiditu ujila.” 9 Mu mene mafuku’a, Yesu watambile ku Nazala wa mu Ngadilea, wabatyijibwa na Yoano mu Yodano. 10 Aye wabuka’tu mu mema, wamona madiulu ashitu¯ ka kadi mushipiditu wamutukila pamo bwa nkunda, 11 ne diwi ¯ dyatamba mulu amba: “Abe wi 1 wami Mwana, muswedibwe; nakuloelelwa.” 12 Ponka na ponka mushipiditu wamutonwena kwenda mu ntanda mutuputupu. 13 Penepo waikala monka mu ntanda mutuputupu mafuku makumi ´ ana, utompibwa na Satana. Wadi wikele na banyema ba ntanda, ino bamwikeulu badi bamwingidila. 14 Ino, Yoano pa kupwa kukutwa, Yesu waenda mu Ngadilea, usapula myanda miyampe ya Leza 15 amba: “Kitatyi kitungwe kibafikidila, kadi Bulopwe ¯ bwa Leza bubafwena. Mwisasei, itabijai myanda miyampe.” 16 Paadi wenda ukunkuja Dijiba dya Ngadilea, wamona Shimona ne Andele, mwanabo na Shimona, bata makonde mu dijiba mwanda badi babiluwe ba lui. 17 Penepo Yesu webanena’mba: “Iyai munonde, nkemwalamuna kemudi babiluwe ba bantu.” 18 Ponkapo bashiya makonde abo kebamulonda. 19 Aye pa kwenda dya kumeso bityetye, ¯ wamona Yakoba mwana Zebede ne Yoano mwanabo, pobadi mu bwato bwabo babanga makonde abo, 20 ne kwija kwine mpika webeta. Nabo bashiya shabo Zebede mu bwato ne bantu ba kaji, ebiya kebamulonda. 21 Penepo baenda mu Kapanama. Dya Sabato pa kufika, ponkapo watwela mu shinankonka kafundija. 22 Penepo ba¯ ntu kebana mufundijijo wandi, 59 MAKO 1:23-45 Yesu watambija bandemona; wakomeja babela mwanda wadi wibafundija kwine’kwa pamo bwa muntu wa lupusa, ke pamopo bwa basonekeji. 23 Mu kine kitatyi kimo kyonka’kya, mu shinankonka mwadi muntu umo uludikwa na mushipiditu wa disubi, ebiya waela lubila, 24 kanena’mba: “Le tudi nobe mwanda’ka, abe Yesu mwine Nazala? Lelo ubaiya kwitonakanya? Nkuyukile’tu biyampe abewa, wi Mwine Ujila wa Leza.” 25 Ino Yesu weufunina, ¯ amba: “Uba nya, kadi mutambe’mo!” 26 Penepo mushipiditu wa disubi’wa wamufulubija ne kwela waela lwanji lukatampe ne pa mfulo, kupwa wamutamba’mo. 27 Byobiya bantu bonso batulumuka kebanena abo bene na bene, amba: “Le i kika kino? I ˜ lufundijo lupya! Usonanya na lupusa enka ne mishipiditu ya di¯ subi, nayo imukokela.” 28 Ponka na ponka myanda yandi yasambakana pi na pi ku mitamba yonso ya ntanda ya Ngadilea. 29 Kadi ponka na ponka bataluka ku shinankonka baenda ku njibo ya ba Shimona ne Andele pamo na Yakoba ne Yoano. 30 Ino, lolo muko wa Shimona ¯ wadi ulele mukabwe ngitu na misongo, ponkapo balombola Yesu yandi myanda. 31 Penepo waenda kwadi, wamukwata ku kuboko, wamulangula, ebiya ngitu ¯ yadi mimukabe’ya yatuka, nandi washilula kwibengidila. ¯ 32 Kyolwa pa k oloba papo dyuba ke dipone, bantu bashilula kumuletela boba bonso badi babela ne boba badi bakwatwe na bandemona, 33 penepo kibundi kyonso kituntulu kyaungwila’- 60 nka pa kibelo. 34 Byobiya wakomeja bavule badi babela misongo palapala, wapanga bandemona bavule, ino kadipo uleka bandemona banene, mwanda badi bamuyukile amba i Kidishitu. ¯ 35 Lubanga bwe mu meso mu¯ kifıta, walanguka watamba panja, waenda kufula kwa bunka bwandi, kwine’kwa washilula kulombela. 36 Inoko, Shimona ne boba baadi nabo baanza kumukimbakimba 37 penepo bamutana kebamunena’mba: “Bantu bonso aba bakukimba.” 38 Ino aye webanena’mba: “Twendei ne kungi nako, mu bibundi bya kubwipi, amba nkasapule ne kwine’kwa, mwanda kino e kyonaidile.” 39 Penepa waenda, kasapula mu mashinankonka abo mu Ngadilea monso ne kupanga bandemona. 40 Kadi kwine’kwa muntu umo wa makopo waile kwadi, kamuzenze, wamufukamina’nka ne mu manwi, kamunena’¯ mba: “Shi usakile, nankyo ntokeje.” 41 Ponkapo wamukwatyilwa lusa, waolola kuboko wamutenga, kamunena’mba: “Nsakile. ¯ ¯ Toka to.” 42 Ponka na ponka ¯ makopo amupwa, ne kutoka wa¯ ¯ toka to. 43 Pakwabo kadi, wamunena umukoma, ebiya ponkapo wamutalula ende, 44 kamunena’mba: “Tala, kokasapwila muntu kintu nansha kimo, ino enda, kelombole kudi kitobo, ne pa mwanda wa kusubulwa kobe, ¯ kalambule by anenene Mosesa, mwanda wa bukamoni kobadi.” 45 Ino pa kupwa kufunduka, muntu’wa waanza kusapwilasapwila’mo bantu ne kusambaka- 61 Wa bulebe. Waite Levi. Bafadiseo bamutopeka nya mwanda konsokonso, byalengeja ne Yesu kakomenwa ku¯ twela pat okelela mu kibundi, ino kashikete’nka panja mu byaba bya kufula. Inoko, bantu ba ¯ ku mitamba yonso badi baya’nka kwiya kwadi. Inoko, mafuku pa kupita’po watwelele monka mu Kapanama, kebanena’mba udi mwabo. 2 Penepa bantu bavule bene babungakena kwine’kwa, ne kyaba kyabulwa, enka ne ku kibelo kwine, nandi washilula kwibasapwila mwanda wa Leza. 3 Byobiya bamuletela wa bulebe umo ´ uselelwe na bantu bana. 4 Ino byokebadipo bakokeja kumufikija kudi Yesu pa mwanda wa kibu¯ mbo, baputula musaka dya paadi, pa kupwa kutubula kipunzu, ¯ ¯ batukija kakitanda kadi kalele’po wa bulebe’wa. 5 Yesu pa kumona lwitabijo lwabo, wanena wa bulebe amba: “A mwana, bubi bobe bubakulekelwa.” 6 Ebiya, kwadi basonekeji bamo, badi bashikete balanguluka mu mityima yabo amba: 7 “Le uno muntu kyaesambila uno muswelo i kika? Utukanga Leza. Le i ani mukwabo ubwanya kulekela bubi shi ke umopo kete, Leza?” 8 Ino Yesu, pa kuyuka ponka na ponka mu mushipiditu wandi amba badi bafwatakanya nabya abo bene na bene, webanena’mba: “I kika kyomufwatakenya bino bintu mu mi¯ tyima yenu? 9 Le kipela kutabuka i kyepi, le i kunena wa bulebe amba, ‘Bubi bobe bubakulekelwa’ni,’ i kunena’mba, ‘Imana tekuna kakitanda kobe wende’? 10 Ino pa kusaka muyuke amba ¯ Mwana muntu udi na lupusa lwa 2 MAKO 2:1-18 kulekela bantu bubi pano pa ntanda—” penepo wanena wa bulebe amba: 11 “Nakunena’mba, Imana, tekuna kakitanda kobe, wende kobe.” 12 Penepo nandi waimana kadi ponka na ponka watekuna kakitanda kandi kaenda ku meso a abo bonso. Penepa bonso batulumuka, kebatumbija ¯ Leza, amba: “Kasha ketwamwene kintu kidi namino.” 13 Ebiya watambila monka dya ku dijiba, kadi kibumbo kyo¯ nso kyadi kıya’nka kwiya kwadi, nandi washilula kwibafundija. 14 Ino paadi upita dya kula¯ mpe, wamona Levi mwan a Afesa ushikete pa njibo ya musonko, wamunena’mba: “Ikala mulondi wami.” Nandi waimana, kamulonda. 15 Kupwa Yesu wadi ushikete ku meza mu njibo ya Levi, kadi basonkeji ba musonko ne babipya-mambo bavule badi bashikete nandi pamo ne bandi bana ba bwanga, mwanda mwadi bavule bene baikele ke balondi bandi. 16 Ino basonekeji ba Bafadiseo pa kumona’mba wadi udya na babipya-mambo ne basonkeji ba musonko, kebanena bandi bana ba bwanga’mba: “Nanshi udyanga na basonkeji ba musonko ne babipya-mambo?” 17 Yesu pa kwivwana kino, webanena’mba: “Boba bakomo keba˜ dipo kyobasakila munanga, poso boba ba misongo. Naidile kwita babipya-mambo, ke bantu bolokepo, aa.” 18 Ino, bana ba bwanga ba Yoano ne Bafadiseo badi bashikilwanga na nzala. Penepo baiya kebamunena’mba: “Mwanda waka bana ba bwanga ba Yoano MAKO 2:19–3:8 62 ¯ bitobo, wapa’ko ne bantu baadi nabo?” 27 Penepa webanena monka’mba: “Sabato yaikele’ko pa mwanda wa muntu, ino ke muntupo pa mwanda wa Sabato, ¯ aa; 28 nanshi Mwana muntu i Mfumwandya ne Sabato mine.” Dikwabo kadi watwela mu shinankonka, namo mwadi mwana-mulume umo wa kuboko ¯ kumu. 2 Penepo badi bamutala ¯ so bamone shi usa kubelula muntu mu dya Sabato, mwanda wa bamusambile. 3 Ebiya wanena ¯ mwana-mulume wa kuboko kumu’wa’mba: “Imana, iya pa bukata.” 4 Kupwa webanena’mba: “Lelo kitabijibwe mu dya Sabato i kulonga kilongwa kiyampe’ni nansha i kulonga kilongwa kibi, le i kupandija muya’ni nansha i kwi¯ wipaya?” Ino abo bauba’tu nya. 5 Penepo waela meso koku ne koku kaebatale na mutyima fu¯ tutu, waf ıtwa pakatampe pa ku¯ mona mityima yabo myumu, kupwa wanena mwana-mulume’wa’mba: “Olola kuboko.” Nandi waolola’ko, ne kuboko kwandi nako kwakoma. 6 Papo Bafadiseo baenda, ponka na ponka ba˜ shilula kumukadila neni na kitango kya balondi ba Heloda, mwanda wa kumwipaya. 7 Ino Yesu ne bandi bana ba bwanga baenda ku dijiba, penepo kibumbo kikatakata kitamba ku Ngadilea ne ku Yudea kyamulonda. 8 Enka ne ba ku Yelusalema, ne ba ku Idyumea, ne ba bobwa bukila bwa Yodano, ne ba ku mitamba ya Tyila ne Shidona, kibumbo kikatakata, baiya kwadi pobaivwene bintu bivulevule byaadi ulonga. Kushikilwa na nzala. Kundapa dya Sabato ne bana ba bwanga ba Bafadiseo bashikilwanga na nzala, ino bobe bana ba bwanga kushikilwa na nzala mpikila?” 19 Penepo Yesu webanena’mba: “Balu˜ ˜ nda na musonanani kebakokejapo kushikilwa na nzala shi mu˜ ˜ sonanani ukidi nabo, mwene i ˜ amo? Ponso pobakidi na musona˜ nani, kebakokejapo kushikilwa ¯ na nzala. 20 Ino mafuku aka˜ ˜ ya’ko akebatalulwa musonanani, penepa kebakashikilwa na nzala mu dine difuku’dya. 21 I kutupu welanga kilaka kya kisandi kipya pa kivwalwa kikulu kya pangala. Shi ekyele’po, bukomo bwa kipya bukekitukumuna pa kivwalwa kikulu, ne kipunzu nakyo kikabaila’ko bibi kutabuka. 22 Kadi i kutupu welanga vinyu mipya mu milondo ya biseba mikulu. Shi eyele’mo, vinyu ikasaba milondo ya biseba, nabya vinyu ikoneka ne milondo mine kumo. Ino bantu belanga vinyu mipya mu milondo ya biseba mipya.” 23 Penepo, paadi upita mu ma˜ dimi a nano mu dya Sabato, bana bandi ba bwanga bashilula kupu˜ lula bisampo bya nano koku benda. 24 Penepa Bafadiseo kebamunena’mba: “Tala bidi! Mwanda waka balonga mu dya Sabato kintu kijidikwe?” 25 Ino aye ¯ webanena’mba: “Lelo kasha ke¯ mwatangile byalongele Davida ¯ ¯ paafudilwe ne pobaivwene nza¯ la, aye ne bantu ba adi nabo? ¯ 26 Mwawatwelele mu njibo ya Leza, mungya nsekununi isambila padi Abiatala kitobo mukulu, wadya mikate milombolwe kudi Leza, mintu yadi mijidikwe kudya muntu ye-yense poso’nka ba- 3 63 Watonge ba 12. Belezebuba. Banababo na Yesu 9 Penepo walombola bandi bana ba bwanga kwikale kyaba kyonso kabwato ka aye kwingidija kutyina’mba kibumbo kyakamutyinya. 10 Byaabelwile bantu bangibangi, o mwanda boba bonso badi na misongo mikatampe badi bongwila kwadi amba bamutenge. 11 Enka ne mishipiditu ya disubi, ponso poyadi imumona, yadi ivukwila ku meso andi ne kwela lubila, keinena’mba: “Abe ¯ wi Mwana Leza.” 12 Ino weilombwele ukoma misunsa mingi amba keyakimuyukanya ku bantu. ¯ 13 Penepo wakanda ku lulu, waita boba baadi usakile, nabo baenda kwadi. 14 Ebiya wakongakanya kisumpi kya bantu dikumi ne babidi, baatelele ne bu batumibwa, ba kwenda nandi pamo ne ba kutuma kukasapula 15 ne kwikala na lupusa lwa kupanga bandemona. 16 Kadi kisumpi kya boba dikumi ne babidi baakongakenye i Shimona, waainikile ne dikwabo dya bu Petelo, 17 Yakoba ¯ mwana Zebede ne Yoano, mwanabo na Yakoba (bano nabo webenikile dikwabo dya bu Boaneje, ko kunena’mba “Bana ba Mikungulo”), 18 Andele, Fidipa, Balatelemi, Mateo, Tomase, Yakoba ¯ mwana Afesa, Tadeusa, Shimona mwine Kanane,1 19 ne Yudasa Isakadiota, yewa wamwabile mwenda mafuku. Penepo watwela mu njibo. 20 Kadi kibumbo kyebunga monka, penepo bakomenwa’nka ne MAKO 3:9-32 kudya byakudya. 21 Ino babutule bandi pa kwivwana nabya, batamba kukamukwata, ˜ mwanda badi banena’mba: “Neni ibamujina.” 22 Kadi, basonekeji batambile ku Yelusalema badi banena’mba: “Udi na Belezebu˜ ba, kadi upananga bandemona na bukomo bwa mulopwe wa bandemona.” 23 Penepo webetyila kwadi, kupwa webanena na byelekejo amba: “Le Satana ubwanya namani kupanga Satana? 24 Shi bulopwe bwilalulule abo bwine, bwabo bulopwe kebukemanapo, 25 ne njibo nayo shi ilalulule ayo mine, yayo njibo keikokejapo kwimana. 26 Kadi shi Satana etombokele aye mwine ne kwilalulula, nabya kakemanapo, ino usa kufika ku mfulo. 27 Na bubine, i kutupu muntu utwela mu njibo ya nkomokomo ubwanya kumwiba bintu byandi shi kabadikilepo bidi kukuta nkomokomo’wa. Pe¯ nepa katuta bidi mu yandi njibo. 28 I bine nemulombola’mba bintu byonso bikalekelwa bana ba bantu, nansha shi abalonga bubi’ka nansha shi abatukana mitonko’ka. 29 Inoko, yewa ense utuka mushipiditu ujila kakalekelwapo, mhm, nyeke ne nyeke, ino wapi mambo a bubi bwa nyeke.” 30 Wanenene namino mwanda badi banena’mba: “Udi na mushipiditu wa disubi.” 31 Byobiya, inandi ne banababo baiya kebemene panja, nabo bamutumina’mo wa kukamwita. 32 Papo, kibumbo kyadi kishikete koku ne koku, penepo kebaMak 3:181 Ko kunena’mba: “Mupyasa- munena’mba: “Tala! Inobe ne banabenu aba panja bakukimba.” kane.” MAKO 3:33–4:20 Kyelekejo kya mukushi; washintulula’kyo 33 Ino aye walondolola kaebanena’mba: “Lelo mama ne bana¯ betu i bani?” 34 Kupwa watala boba badi bashikete koku ne koku bamwelele umbukata kanena’mba: “Monaipo, mama ne banabetu aba kebo! 35 Yewa ense ulonga kiswa-mutyima kya Leza, yao ye mwanetu mwana-mulume, ye mwanetu mwana-mukaji, ye mama.” Ebiya washilwile monka kufundija kufula kwa dijiba, kadi kibumbo kikata bininge kyebunga pabwipi nandi. Penepo nandi waenda kukekila mu bwato kashikete’mo dya kulampe na ku ntanda, ino kibumbo kyonso kyadi ku ntanda kufula kwa dijiba. 2 Nandi washilula kwibafundija bintu bivule na byelekejo ne kwibanena mu bufundiji bwandi amba: 3 “Ivwanai. Talai! Mukushi wakakushile nkunwa. 4 Kadi paadi ukusa, nkunwa imo yaponena kufula kwa dishinda, ino toni twaiya twadya’yo. 5 Nkunwa mikwabo yaponena mu nshi ya mabwe, kemwadipo biloba bingi, ponkapo yamena mwanda kepadipo biloba bingi. ¯ 6 Ino dyuba pa kukanda, yatema, kadi yafumba mwanda keyadipo na miji. 7 Kadi nkunwa mikwabo yaponene mu miba, miba nayo pa kutama yeityinya, ne keyapelepo bipa. 8 Ino ingi nayo yaponene pa nshi milumbuluke, yamena ne kutama yatama, yashilula kupa bipa, kadi yadi ipa bipa makumi asatu, makumi asamba, ne katwa.” 9 Kupwa wabweja’ko bino binenwa’mba: “Yewa wa matwi a kwivwana, evwane.” 4 64 10 Ebiya, paadi kwa bunka, boba badi bamujokolokele pamo ne ba dikumi ne babidi bashilula kumwipangula myanda ya byelekejo’bya. 11 Penepo webanena’mba: “Banwe mwi bapebwe kifibwe kikola kya Bulopwe bwa Leza, ino ku boba ba panja bintu byonso bidi mu byelekejo, 12 amba, nansha byobatala, batale ino kumona mpika, nansha byobevwana, bevwane ino kwivwanija buluji bwakyo mpika; ¯ kadi kebakalamukapo amba bamone kulekelwa.” 13 Kupwa, webanena’mba: “Kemuyukilepo kino kyelekejo, penepo le musa kwivwanija namani byelekejo bikwabo byonso? 14 “Mukushi ukusanga mwanda. 15 Bano’ba nanshi, i yoya ya kufula kwa dishinda kukushilwe mwanda, ino abo pa kwiwivwana’tu, Satana waiya watalula mwanda wakushilwe mobadi. 16 Mo monka bano’ba nabo i yoya ikushilwe mu nshi ya mabwe; abo pa kwivwana’tu mwanda, baitabija’o na nsangaji. 17 Ino, kebadipo na miji munda mwabo, o mwanda bendelelanga kitatyi kityetye, penepo shi kwatamba byamalwa ne kupangwapangwa pa uno mwanda, bakukala. 18 Kudi mikwabo nayo ikushilwe mu miba. Ino’i bo boba bevwana mwanda, 19 inoko makambakano a ino ngikadilo ya bintu ne kyongo kya bya bupeta ne kusakasaka bintu bikwabokwabo byaiya byatyinya mwanda, nao wabulwa kupa bipa. ¯ 20 Mfulo mfulo, yoya yakushilwe mu nshi milumbuluke, i boba bevwana mwanda beutambula bi- 65 ¯ Kitokeji. Mutade. Watalaja kivula yampe ne kupa bipa makumi asatu, makumi asamba, ne katwa.” 21 Kadi webanena monka’mba: “Kinanu kekipaikwangapo ¯ mwanda wa kwikit ula munshi mwa kilala nansha munshi mwa kitanda, mwene i amo? Mwene kipaikwanga mwanda ¯ ¯ wa kwikitula pa kitulwa-binanu? 22 Mwanda i kutupu kintu nansha kimo kifibwe kekikasokolwapo; nansha kintu ki¯ ¯ fye paf ıta kekikamwekapo patoka. 23 Yewa ense udi na matwi a kwivwana, nankyo evwane.” 24 Webanena monka’mba: “Tai mutyima ku byomwivwana. Kipimo kyomupimina’mo, e kyomukapiminwa’mo nenu, bine, mukabwejibwa’ko ne bikwabo. 25 Mwanda yewa udi na kintu ukapebwa ne bikwabo; ino yewa kadipo na kintu, ne kyokya kyadi nakyo kine kikamuyatwa.” 26 Ebiya wanena monka’mba: “Mu uno muswelo Bulopwe bwa Leza budi pamo’nka bwa kitatyi kyela muntu umo nkunwa ¯ pa nshi, 27 walala bufuku ku¯ pwa wab uka dyuba, nkunwa nayo yamena ne kutama—aye kuyuka mobilongekela mpika. 28 Nshi ayo mine yalupula bityebitye bipa, dibajinji kakiyombo, kupwa ke kisampo, ku mfulo ke miseke mikomo mu kisampo. ¯ 29 Ino bipa pa kwela’tu, wapityija’mo kikwakwa mwanda kitatyi kya mwangulo kibabwana.” 30 Kadi wanena monka’mba: “Lelo tukadingakanya Bulopwe bwa Leza na bika, ne kadi le tukebushintulula na kyelekejo’ka? 31 Budi pamo bwa luze lwa mutade, polwakuninwe mu nshi MAKO 4:21-41 lwadi lutyetye bininge kutabuka nkunwa yonso ya pano pa ntanda, 32 ino alo pa kukunwa, lwamena ne kubaya bininge kutabuka bimuna byonso bikwabo ne kwala misambo mikatampe, ¯ kukokeja ne byoni bya mulu kwikala mu mutalela wao.” 33 Nanshi wadi wibasapwila mwanda mu byelekejo bivule bya uno muswelo, mungya mobadi babwaninya kwivwana. 34 Bine, kadipo wisamba nabo pampikwa kyelekejo, ino kufula wadi ushintulwila bandi bana ba bwanga bintu byonso. ¯ 35 Kadi kyolwa pa koloba mu dyodya difuku, webanena’mba: “Twabukilei bobwa bukila.” 36 Penepo pobapwile kulundula kibumbo, bamusela mu bwato, enka mwaadi wikadile, kadi kwadi ne mato makwabo pamo nandi. 37 Ebiya kivula kikatampe bya malwa kyatetuka, ne mantanki keasampukila mu bwato, bwato nabo kebusake kuyula mema. 38 Ino aye wadi ¯ dya ku mutofi wa kunyuma ule¯ le pa musamo, penepa bamulangula kebamunena’mba: “A Mufundiji, le kwakaminwepo amba ketufu?” 39 Ponkapo walanguka wafunina kivula kanena di¯ jiba’mba: “Shhh! Talala nya!” Ne ¯ kivula nakyo kyetukija, ebiya ¯ kwatalala’tu ny a. 40 Penepa webanena’mba: “I kika le kyomwakwatyilwa moyo namino? Le kemwaikele na lwitabijo?” 41 Inoko bakwetwe moyo mukatampe kebeipangula abo bene na bene amba: “Le bine uno’u i ani? Enka ne kivula ne dijiba dine bi¯ mukokela.” MAKO 5:1-23 ¯ “Kibumbo” kya bandemona. Mwana Yelusa Kupwa bafikile bobwa bukila bwa dijiba mu ntanda ya bene Ngelaze. 2 Ponka na ponka, Aye pa kupwa kwabuka mu bwato, muntu umo uludikwa na mushipiditu wa disubi wamusambakana utamba mu bibundu. 3 Wadi wikalanga mu bibundu, kadi kufika ne pa kyokya kitatyi, i kutupu muntu wadi ¯ ubwanya kumukuta mbu, nansha ke na muyololo mwine. 4 Mwanda wadi ukutwanga divule mu nkano ne mu miyololo, ino wadi utyibanga miyololo ne kukanununa nkano, kadi i kutupu muntu wadi na bukomo bwa kumunekenya. 5 Kadi kyaba kyonso, bufuku ne mwi˜ nya, wadi wela nanji mu bibundu ne mu ngulu ne kwitapa aye mwine bilonda na mabwe. 6 Aye pa kumona Yesu kulampe, wanyemena lubilo kwadi wakonkamena panshi ku meso andi. 7 Kupwa waela lubila na diwi dikatampe amba: “Le ndi nobe mwa¯ nda’ka, abe Yesu, Mwana Leza ¯ Mwine wa Mulu Mwine? Nakutyipija ne Leza amba kokamwesha malwa.” 8 Mwanda wadi wiulombola’mba: “Tamba mu uno muntu, abe mushipiditu wa disubi.” 9 Ino wamwipangula’mba: “Le dijina dyobe wi ani?” Nandi amba: “Dijina dyami ne Kibumbo kya Bulwi mwanda tudi bungi.” ¯ 10 Kadi wamwisashila misunsa mivule aleke kutuma mishipiditu panja pa yoya ntanda. 11 Ebiya, kwadi luombe lukatampe lwa bangulube badi badya ¯ ku lulu. 12 Penepo mishipiditu ¯ keimwisashila’mba: “Witutume mu bangulube, tukatwele’mo.” 13 Nandi weileka ikatwele’mo. 5 66 Penepo mishipiditu ya disubi’ya yatamba yakatwela mu bangulube, ebiya luombe lwanyemena ku nenekelo ya lupongo lwaponena mu dijiba, badi kintu kya 2 000, penepo bonso bafwa mema mu dijiba. 14 Ino balami babo banyema bakasapula’byo mu kibundi ne mu madimi, penepa bantu baiya kutala byobya byalongekele. 15 Ebiya baiya kudi Yesu, bamona ne muntu mukwatwe na bandemona, wadi na kibumbo kya bulwi’wa, ushikete uvwele bisa˜ ndi kadi ne neni mimubwane’tu senene, penepo bakwatwa moyo. 16 Kadi, boba bamwene’byo kebebasapwila mwapityile myanda ya yewa muntu wadi mukwatwe na bandemona ne ya bangulube. 17 Byobiya kebamuzenze atambe mu yabo ntanda. 18 Ebiya pawadi kaikila mu bwato, muntu wadi mukwatwe na bandemona’wa kamuzenze amba bende nandi. 19 Aye wamupelela, ino wamunena’mba: “Enda kwinjibo ku babutule bobe, ukebalombole byonso byakulongela Yehova ne lusa lwaakufwila.” 20 Penepo waenda kasapula mu Dekapodi bintu byo¯ nso byamulongele Yesu, kadi bantu bonso batendela. 21 Yesu pa kupwa kwabukila monka bukila bukwabo lwa bwato, kibumbo kikata kyaungwila kwadi, aye papo kufula kwa dijiba. 22 Mwendeji umo wa shinankonka, wa dijina dya bu Yelusa, waiya, pa kumumona, wapona ku maulu andi 23 kamuzenze divule dine amba: “Wami mwana mwana-mukaji ubela bininge. Iya’po ukamutenteke ma- 67 Muyeye wa mashi. Wasangula nsongwakaji ¯ kasa akome ne kwikala mumi.” 24 Ponkapo waenda nandi. Kadi kibumbo kikata kyadi kimulonda ne kumutyinya koku na koku. 25 Ino, kwadi mwana-mukaji umo wadi ubela muyeye wa mashi ke myaka dikumi ne ibidi, 26 kadi wakambile mpata ku ba˜ mu nanga bavule, wapwa byonso byaadi nabyo, ne kumwena’mo mpika, ino po pene wenda ubelela’ko. 27 Aye pa kwivwana myanda ya Yesu, waiya dya kunyuma mu kibumbo wamutenga ku kivwalwa kyandi kya pangala, 28 mwanda wadi unena’nka kunena’mba: “Shi ntenge’tu ku bivwalwa byandi bya pangala, nsa kukoma.” 29 Ponka na ponka muyeye wandi wa mashi waketeka, kadi weivwana mu ngitu yandi amba wakoma ku luba lusansa’lwa. 30 Kadi ponka na ponka, Yesu weivwana munda mwandi amba bukomo bubamutambe’mo, penepo waalamukila ku kibumbo kanena’mba: “I ani wantenga ku bivwalwa byami bya pangala?” 31 Ino bandi bana ba bwanga kebamunena’mba: “Abe mwine umwene’tu kibumbo kikutyininye’ki, penepo koipangula’mba, ‘I ani wantenga?’ ” 32 Ebiya watala koku ne koku amba amone mwine walonga kino. 33 Ino mwana-mukaji’wa waivwana moyo kazakala, pa kuyuka byobya byamufikila, waiya wapona ku meso andi, kamulombola bubine bonsololo. 34 Nandi wamunena’mba: “A mwanami, lwitabijo lobe lubakukomeja. Enda mu ndoe, kadi beluka ku luba lobe lusansa.” MAKO 5:24–6:2 35 Aye ukinena, bana-balume bamo ba ku njibo ya mwendeji wa shinankonka baiya kebamusapwila’mba: “Obe mwana mwana-mukaji wafu! Le kyokambakenya monka Mufundiji i kika le?” 36 Ino Yesu, waivwana binenwa byabo, nandi kanena mwendeji wa shinankonka’mba: “Kokakwatwa moyo; abe lombola’tu lwitabijo.” 37 Ebiya, kasakilepo muntu nansha umo amulonde poso enka Petelo, Yakoba ne Yoano mwanabo na Yakoba. 38 Penepo bafika ku njibo ya mwendeji wa shinankonka, wamona bantu balenga lunwa ne boba badila bayoyokota miyoa mikatampe, 39 aye pa kutwela’mo, webanena’mba: “I kika kyomulengela lunwa ne kudila? Uno mwana mutyetye kafwilepo ¯ ino ulele.” 40 Penepo kebamusepa bya kibengo. Ino aye watambija bonso panja, wasela ba shandya mwana ne inandya mwana ne boba baadi nabo, watwela mwadi mwana mutyetye’wa. 41 Penepo wakwata mwana ku kuboko, wamunena’mba: “Talita kumi,” kushintulula ko kunena’mba: “A nsongwakaji, nakunena’mba, ‘Imana!’ ” 42 Ponka na ponka nsongwakaji walanguka kaenda. (Wadi na myaka dikumi ne ibidi.) Ponkapo babezemuka ¯ bya mwiko na nsangaji ya kasha. 43 Ino webanena wibakoma’mba muntu nansha umo kakiyuka uno mwanda, kupwa webanena’mba mupei’ko byakudya. Ebiya watalukile kokwa, waiya mu yabo ntanda, ne bana bandi ba bwanga bamulonda. 2 Penepo dya Sabato pa kufika, 6 MAKO 6:3-21 Upa batumibwa bulombodi. Heloda watopekwa washilula kufundija mu shinankonka, ne bantu bavule badi bateja batendela kebeipangula’mba: “Le uno muntu wamwene bino’bi kwepi? Kadi i kika kyapedilwe tuno tunangu ne kyalongela bino bilongwa bya bukomo? 3 Le ke ayepo sendwe wa ¯ mbao, mwana Madia kadi mwanabo na Yakoba, Yosefa, Yudasa, ne Shimona? Ne banababo banabakaji mwene tudi nabo muno?” Ponkapo bashilula kukukala pa mwanda wandi. 4 Ino Yesu webanena monka’mba: “Mupolo¯ feto ul emekwanga konso, ino ¯ kal emekwangapo’nka mu ntanda yabo ne mu babutule bandi ne mu njibo yandi aye mwine.” 5 O mwanda kabwenyepo kulonga’mo kilongwa kya bukomo nansha kimo, poso’nka kutenteka makasa babela bamobamo ne kwibabelula. 6 Bine, watulumukile mwanda kebadipo na lwitabijo. Ino wadi wenda koku ne koku mu bibundi bityetye bya kubwipi kubwipi, wenda ufundija. 7 Penepa waita ba dikumi ne babidi, waanza kwibatuma babidi babidi, kaebape lupusa pa mishipiditu ya disubi. 8 Kadi, webakoma’mba kebakasela kintu nansha kimo mu lwendo—nansha mukate, nansha mufuko wa mpao, nansha lupeto lwa mukuba mu tufuko twabo—poso’nka mukombo kete, 9 ino bavwale bikwabilo kadi kebakivwala bivwalwa bibidi. 10 Webanena monka’mba: “Konso komutwela mu njibo, shikatai’mo enka ne byomukataluka pa kifuko’pa. 68 11 Kadi kifuko kyonso kyobakapela kwimutambula nansha kwi¯ mwivwana, pa kutamba’ko, kukulai biloba bidi munshi mwa mayo enu ke bukamoni kobadi.” 12 Penepo baenda kebasapula pa mwanda wa bantu bamone kwi¯ sasa, 13 kadi badi bapanga bandemona bavule ne kufukanya ¯ mani babela bavule ne kwibabelula. 14 Penepo mulopwe Heloda waivwene’kyo, mwanda dijina dya Yesu dyatumbile konsokonso, kadi bantu badi banena’mba: “Yoano Umbatyiji wasanguka mu bafwe, o mwanda ulonga bilongwa bya bukomo.” 15 Ino bakwabo badi banena’mba: “I Ediya.” Bangi nabo amba: “I mupolofeto pamo bwa umo wa mu bapolofeto ba pa kala.” 16 Ino Heloda paaivwene’o, waanza kunena’mba: “Uno Yoano onateteje mutwe, e aye wasanguka.” 17 Ke-muntu Heloda mwine watumine bantu bakakwate Yoano bamukute mu kifungo pa mwanda wa Helodyasa, mukaja mwanabo Fidipa, waasongele. 18 Mwanda Yoano wadi umunenanga nyeke amba: “I kijila abe kuyata mukaja mwanenu.” 19 Ino Helodyasa wamukwatyi¯ lwe kıji kadi wadi usakanga kumwipaya ino byadi bimukomena. 20 Mwanda Heloda wadi utyina Yoano, pa kuyuka’mba i muntu moloke kadi ujila, kadi wadi umulama biyampe. Pa kupwa kumuteja, wadi ukomenwa kya kulonga, penepo kamuteje’nka kumuteja na nsangaji. 21 Penepa difuku difwaninwe dyafika patekele Heloda mu di- 69 ¯ Abateta Yoano mutwe. Kutupu kutuja fuku dya kubutulwa kwandi bidibwa bya kyolwa bya bantu ba majina ne bakulu ba basola ne bakata ba mu Ngadilea. 22 Ponkapo ¯ mwana Helodyasa mwana-mukaji watwelele’mo waja, wasangaja Heloda ne boba badi bashikete nandi ku meza. Mulopwe wanena nsongwakaji’wa’mba: “Nombe kyonso kyowakasaka, nami nkakupa’kyo.” 23 Eyo, wamutyipila ne mutyipo amba: “Kintu kyonso kyowakanomba, nkakupa’kyo, nansha ke kipindi kya bulopwe bwami.” 24 Penepo watamba wakepangula inandi amba: “Lelo nkalombe kika?” Aye amba: “Mutwe wa Yoano Umbatyiji.” 25 Ponka na ponka watwela lubilo mudi mulopwe kamulombe amba: “Nsaka ¯ umpe’nka pano pa nsani mutwe wa Yoano Mubatyiji.” 26 Na¯ nsha kino byokyamuf ıtyije mutyima bininge, mulopwe kasakilepo kupela kumupa byaalombele, mwanda wa mityipo yaatyipile ku meso a bantu badi bashikete nandi ku meza. 27 Penepo mulopwe watuma ponka na ponka sola mulami ne kumusomanya akalete mutwe wandi. Nandi wa¯ enda wakamut eta mutwe mu kifungo 28 waleta mutwe pa ¯ nsani, wapa’o nsongwakaji, nsongwakaji nandi wakapa’o inandi. 29 Bana bandi ba bwanga pa kwivwana nabya, baiya kusela umbi¯ di wandi bakeuladika mu kibundu. 30 Ebiya batumibwa bebungila kudi Yesu kebamulombola bintu byonso byobalongele ne byobafundije. 31 Nandi webanena’mba: “Iyai kufula kwa bunka bwenu MAKO 6:22-41 ¯ mukokolokwe’ko bidi.” Mwanda ¯ kwadi bantu bavule badi baya bakwabo benda, kadi kebadipo na¯ nsha na kyaba kya kutuja badye byakudya. 32 Byobiya baikila mu bwato kebenda kufula bakekale kwa bunka bwabo. 33 Ino bantu bebamwene pobadi benda, kadi bavule bayuka’o, penepo ba mu bibundi byonso baenda lubilo lwa nshi, bebabadikidila kufika’ko. 34 Kadi aye pa kwabuka, wamona kibumbo kikata, webakwatyilwa lusa mwanda badi ¯ pamo bwa mikoko yampikwa mukumbi. Ebiya washilula kwibafundija bintu bingi. ´ 35 Ino nsa byoyadi ke mipite bininge, bandi bana ba bwanga nabo baiya kwadi kebamunena’´ mba: “Kuno i kufula kadi nsa ke myende bininge. 36 Wibatalule bende mu madimi ne mu bibundi bya pabwipi bakepotele byakudya.” 37 Nandi webatentulula’mba: “Mwibapei byakudya.” Nabo bamunena’mba: “Le twende tukapote mikate ya ndenadi 200 ne kupa’yo bantu badye?” 38 Webanena’mba: “Le banwe mudi na mikate inga? Endai bidi mukatale!” Pa kupwa kujingulula, banena’mba: “I itano, ne twita’po twa lui tubidi.” 39 Penepa walombola bantu bonso bashikate bisumpi bisumpi pa biyombo bibishi. 40 Nabo bashikata mu bisumpi bya bantu katwa katwa ne bya bantu makumi atano atano. 41 Byobiya wayata mikate itano ne twita twa lui tubidi, wa¯ tala mulu waesela dyese. Penepo watyumuna mikate’ya kape’yo ¯ bana ba bwanga nabo batudile’yo MAKO 6:42–7:6 Wadisha bantu 5 000. Bishi bya bantu bantu, kadi waabila twita twa lui tubidi’twa ku bonsololo. 42 Ponkapo abo bonso badya ne kwikuta baikuta, 43 kadi baboya’po ¯ bilala dikumi ne bibidi biyule ba bipindi byashele’ko, kutentekela’po ne mwita wa lui. 44 Boba badile mikate badi bana-balume 5 000. 45 Penepo ne kwija kwine mpika wasomanya bandi bana ba bwanga kwikila mu bwato babadikile bobwa bukila bwa Betesaida aye alundule bidi kibumbo. 46 Ino aye pa kupwa kwibasha¯ dika, waenda ku lulu kukalombe¯ la. 47 Kyolwa pa koloba, bwato papo bwadi kebudi pa bukata bwa dijiba, ino aye wadi bunka ku ntanda. 48 Ebiya nandi webamwene balwa na kuvua, mwa¯ nda kivula kyadi kıya mobenda, ´ waiya kobadi ku kilo kya buna kya bufuku, ulandala pa dijiba, ino walonga na aye wibapita. 49 Abo pa kumumona utantala pa dijiba, balanga’mba: “I kimonwa!” Penepo kebasame na diwi dikatampe. 50 Mwanda abo bonso bamumwene kadi bazakala. Ino ponka na ponka wesamba nabo kanena’mba: “Kankamanai! I amiwa; kemwakikwatwai moyo.” 51 Byobiya waikila mu bwato mobadi, ne kivula kyatalala. Ponkapo batendela bikatampe mpata, 52 mwanda kebaivwanijepo buluji bwa mikate, ino mi¯ tyima yabo yadi ikilema pa kwivwana. 53 Abo pa kukija kufika ku ntanda, baiya ku Ngenesaleta ba˜ ela nanga dya kubwipi. 54 Ino abo pa kwabuka’tu mu bwato, bantu bamuyuka, 55 penepo bae- 70 nda lubilo pi na pi mu ntanda yonso’ya bashilula kusela boba babela pa tubitanda kebenda nabo kokwa kobadi bevwana’mba ye kwadi. 56 Kadi monso mwaadi utwela, mu bibundi bityetye nansha bikatampe ne mu madimi, ¯ badi batula babela mu mansoko, ¯ kadi badi bamwisashila’mba batenge’tu nansha ku manyamvwa a kivwalwa kyandi kya pangala. Ne bonso badi bamutenga’ko badi bakoma. Bafadiseo ne baso7 Ebiya, nekeji bamobamo batambile ku Yelusalema bebunga paadi. 2 Abo pa kumona bandi bana ba bwanga bamo badya byakudya byabo na makasa a disubi, ko kunena’mba, ampikwa koya— 3 mwanda Bafadiseo ne Bayuda bonso kebadyangapo pampikwa koya ku makasa kufika ne mu nkongweba, balamete ku kishi kya bantu ba pa kala, 4 kadi, shi abajoka mu nsoko, kebadyangapo poso besubule bidi na kwikusa mema, kadi kudi ne bishi bikwabo bingi byobatambwile kebalama’byo, mbatyijo ya bitomeno, mityibi, ne bipungwa bya mukuba.— 5 O mwanda bano Bafadiseo ne basonekeji bamwipangwile amba: “Mwanda waka bobe bana ba bwanga kebalondangapo kishi kya bantu ba pa kala, ino badya’ko byakudya na makasa a disubi?” 6 Nandi webane¯ na’mba: “Isaya wadi na nsambu pa kunena mu bupolofeto myanda yenu banwe banzazangi, monka mokilembelwe amba: ‘Bano ¯ bantu bandemekanga na milomo 71 Kobana. Kisubija kitambanga ku mutyima yabo bitupu, inoko mityima yabo idi kulampe nami. 7 I bya bitu¯ pu byobantotanga, mwanda bafundijanga bijila bya bantu amba yo mfundijo.’ 8 Mubaleka mbila ya Leza, mubalamata’ko ku kishi kya bantu.” 9 Kadi webanenene monka’¯ mba: “Mup elulanga na bunwa mbila ya Leza mwanda wa kulama kishi kyenu. 10 Kimfwa, ¯ ¯ Mosesa wanenene amba, ‘Lemeka shobe ne inobe,’ kadi amba, ‘Yewa unena shandi nansha inandi bibi afikijibwe ku lufu.’ 11 Ino banwe munenanga’mba, ‘Shi muntu unena shandi nansha inandi amba: “Kyonso kyondi nakyo kyowadi wa kumwena’mo i kobana (ko ku¯ nena’mba, kyabuntu kya kupana kudi Leza),” ’ 12 banwe kemumulekangapo monka alongele shandi nansha inandi kintu nansha kimo. 13 E momwaalamwina kinenwa kya Leza ke kya bitupu mwanda’tu wa kishi kyenu kyomusambulula. Kadi mu˜ lonanga bintu bingi bidi namino.” 14 Penepo waityila kibumbo monka kwaadi, kaebanena’mba: “Ntejei bidi, banwe bonso, kadi ivwanijai mobishintulwila. ¯ 15 I kutupu kintu kıya panja pa muntu kyapita mwadi kibwanya kumusubija, ino bintu bitamba munda mwa muntu byo bisubijanga muntu.” 16 — —1 17 Penepa, aye pa kutwela mu njibo washiya kibumbo, bandi MAKO 7:7-27 bana ba bwanga bashilula kumwipangula myanda ya kyelekejo’kya. 18 Penepo webanena’mba: “Nanshi banwe nenu kemwaivwanije bwa abo? Le kemujingulwilepo amba i kutupu kintu ¯ kıya panja kipita mu muntu kibwanya kumusubija, 19 mwanda kekipitangapo mu mutyima wandi, ino kipitanga mu kifu kyandi, kupwa kyapitaila ku musalani?” Mu uno muswelo walombwele amba byaku¯ dya byonso bidi to. 20 Wanena monka’mba: “Kyokya kitamba mu muntu kyo kisubijanga muntu, 21 mwanda munda, mu mutyima wa muntu, mo mutambanga milangwe imbi, bilongwa bya busekese, bwivi, butapani, 22 makoji, lwiso, bilongwa bya nshikani, bongojani, kwiendeja pampikwa bumvu, diso dya kwabila, mutonko, kwizunzula, ˜ ne kubulwa neni. 23 Bino bintu bibi byonso’bi bitambanga munda kadi bisubijanga muntu.” 24 Ebiya wataluka waenda mu mitamba ya Tyila ne Shidona. Kwine’kwa watwela mu njibo imo, ne kadipo usaka muntu nansha umo ayuke, inoko kabwenyepo kufyama. 25 Ponka na ponka mwana-mukaji umo wadi na mwana mutyetye mwana-mukaji mukwatwe na mushipiditu wa disubi waivwana myanda yandi, penepo waiya kaevukwila ku maulu andi. 26 Mwana-mukaji’wa wadi Mungidiki, utambile ku SailofeMak 7:161 Uno vese utanwa mu mashi- nisha, kadi wadi umulomba’nka ntuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemeki- kumulomba apange ndemona udi mu wandi mwana. 27 Ino bwe bya Kingidiki bya kala. MAKO 7:28–8:12 Waundapa wa mundemona. Bantu 4 000 nandi wamunena’mba: “Dibajinji leka bidi bana bekute, mwanda ke biyampepo kusela mukate wa bana koela’o tubwa.” 28 Inoko aye wamulondolola’mba: “I amo, Mfumwami, tubwa tudi munshi mwa meza nato tudyanga ne ¯ ¯ bukuku bukukula twana tutyetye.” 29 Penepa nandi wamunena’mba: “Byowanena nankyo, enda; ndemona watambe kala mu obe mwana.” 30 Ebiya wataluka waenda ku njibo yandi, wata¯ na mwana mutyetye’wa ulele mu butanda, ne ndemona papo muye kala. 31 Penepo Yesu pa kwitola ku mitamba ya Tyila, wapityile ku Shidona waenda ku Dijiba dya Ngadilea, watyibulukile dya ku mitamba ya Dekapodi. 32 Kwine’kwa bamuletela’ko muntu umo mujike matwi ukomenwa kunena biyampe, ba¯ mwisashila amutenteke kuboko. 33 Nandi wamukokela kufula, dya kulampe na kibumbo, waela minwe mu matwi a muntu’¯ wa, kadi pa kupwa kupela mata, wamutenga pa ludimi. 34 Kadi ¯ watala mulu, weikija bininge kamunena’mba: “Efata,” ko kunena’mba, “Jikuka.” 35 Byobiya matwi andi ajikuka, ne konji ka ludimi lwandi nako kaketeka, washilula kwisamba’tu senene. ˜ 36 Penepo webaso nanya’mba kebakilombola muntu nansha ˜ umo; inoko aye wibasonanya, po pene nabo kebasapula’nka kusapula. 37 Bine, baana ne kwana, kebanena’mba: “Walonga bintu ¯ byonso biyampe she. Wajikula ne ba matwi majike kebevwana ne ¯ batumama nabo kebanena.” 72 Mu oa mafuku’a, kwadi monka kibumbo kikatampe kine, ino kebadipo na kintu kya kudya, penepo waita bandi bana ba bwanga kaebanena’mba: 2 “Nakwatyilwa kibumbo lusa mwanda abaikala nami ke mafuku asatu, ino kebadipo na kintu kya kudya. 3 Shi nebanene bende kwabo na nzala, nabya basa kupona mpanga mwishinda, kadi bamobamo i batambe kulampe.” 4 Ino bandi bana ba bwanga bamulondolola’mba: “Le kuno kufula namino muntu ukokeja kusokola kwepi mikate ibwanya kwikuta bano bantu?” 5 Inoko, aye webepangula’mba: “Le mudi na mikate inga?” Nabo amba: “Isamba-ibidi.” 6 Penepo walombola kibumbo kishikate pa nshi. Ebiya wayata mikate isamba-ibidi’ya, wafwija’ko, weityumuna, kaabila’yo bandi bana ba bwanga’mba bape’yo bantu, nabo kebape’yo kibumbo. 7 Kadi badi ne na twita twa lui tutyetye, pa kupwa kwesela’to, ne tuno nato webalombola bebape’to. 8 Penepo badya baikuta, kadi baboya bipindi byashele’ko, byayula bilala bikatampe bisambabibidi. 9 Ino, kwadi kintu kya bana-balume 4 000. Ku mfulo webatalula bende. 10 Ponka na ponka waikila mu bwato na bandi bana ba bwanga, waiya ku mitamba ya Dalamanuta. 11 Penepo Bafadiseo baiya kebepotomeja nandi, bamulomba kiyukeno kya ¯ mulu, mwanda wa kumutompa. 12 Ebiya weikija bininge mu mushipiditu wandi kanena’mba: “Mwanda waka luno lukongo lu- 8 73 Kiyujo kya Bafadiseo. Yesu walaa lufu lwandi kimba kiyukeno? Bine nemunena’mba: I kutupu kiyukeno kikapebwa luno lukongo.” 13 Penepa webashiya, waikila monka mu bwato, waenda bukila bukwabo. 14 Inoko, baidilwe kusela mikate, kadi kebadipo na kintu mu bwato poso enka mukate umo kete. 15 Penepo washilula kwibakoma pampikwa kafinda’mba: ¯ “Putulai meso; kadi dyumukai kiyujo kya Bafadiseo ne kiyujo kya Heloda.” 16 Ebiya bashilula kwipatanya abo bene na bene pa mwanda wa mikate yokebadipo nayo. 17 Aye pa kujingulula nabya, webanena’mba: “I kika kyomwipatenya pa mwanda wa mikate yokemudipo nayo? Le kemwayukile ne kwivwanija mobishintulwila? Lelo mityima yenu ¯ ikilema pa kwivwana? 18 ‘Nansha byomudi na meso, le kemumonangapo, kadi nansha byomudi na matwi, le kemwivwanangapo?’ Lelo kemuvulukilepo 19 ponatyumwine mikate itano mwanda wa bana-balume 5 000, le mwakongele’po bilala binga bi¯ yule bipindi ba?” Nabo bamulondolola’mba: “Dikumi ne bibidi.” 20 “Ponatyumwine yoya isamba-ibidi mwanda wa bana-balume 4 000, le mwakongele’po bilala bikatampe binga biyule bi¯ pindi ba?” Nabo bamulondolola’mba: “Bisamba-bibidi.” 21 Penepo webanena’mba: “Lelo ne pano kemwaivwanije mobishintulwila?” 22 Ebiya, baiya ku Betesaida. Kwine’kwa bantu bamuletela ¯ mpofu umo, kebamwisashila’mba amutenge. 23 Nandi wakwata mpofu’wa ku kuboko, wamuko- MAKO 8:13-33 kela panja pa kibundi. Ebiya wa¯ mupelela mata mu meso, wamutenteka ne makasa kamwipangula’mba: “Le kudi kyowamona?” 24 Muntu’wa nandi watala kanena’mba: “Namone bantu, mwanda namone bintu bidi bwa mityi, abyo’ko byenda.” 25 Penepo watenteka monka makasa pa meso a muntu’wa, ne muntu nandi wamona’tu senene, meso andi akoma, ebiya kamone kintu ne kintu mokikadile. 26 Ponkapo wamutalula ende kwandi, kamunena’mba: “Kokatwela mu kibundi.” 27 Yesu ne bandi bana ba bwanga bataluka kebenda ku bibundi bya Kesalea Fidipai, penepo mwishinda washilula kwipangula bana bandi ba bwanga’mba: “Le bantu banenanga’mba ami ne ani?” 28 Nabo bamunena’mba: “Bamo amba, wi Yoano Mubatyiji; bakwabo amba, wi Ediya; bangi nabo amba, wi umo wa mu bapolofeto.” 29 Ebiya webepangula’mba: “Ino banwe munenanga’mba ami ne ani?” Kwivwana Petelo wamulondolola’mba: “Abe wi Kidishitu.” 30 Penepo webanena wibakoma’mba kemwakilombolai muntu nansha umo myanda yami. 31 Kadi, washilula kwibafundija’mba ¯ Mwana muntu ufwaninwe kususulwa masusu mavule ne kupelwa na bakulumpe ne babitobo bakulu ne basonekeji ne kwipaibwa, kadi ukasangulwa kupwa kwa mafuku asatu. 32 Bine, ¯ wadi unena bino binenwa patokelela. Ino Petelo wamukokela kufula kamufunina. 33 Nandi MAKO 8:34–9:14 Yesu washinta ku meso abo. Ediya wiyanga wavundamuka, watala bandi bana ba bwanga, kafunina Petelo amba: “Jokela mu nyuma, abe Sa˜ tana! mwanda abe ulananga milangwe ya bantu ke milangwepo ya Leza.” 34 Penepo waityila kibumbo kwadi ne bandi bana ba bwanga kaebanena’mba: “Shi muntu usaka kunonda, nankyo epele aye mwine, asele mutyi wandi wa masusu kadi anonde nyeke. 35 Ke-muntu yewa ense usaka kupandija muya wandi ukeujimija, ino yewa ense ujimija muya wandi pa mwanda wa amiwa ne myanda miyampe ukeupandija. 36 Na bubine, i kamweno’ka le kamwena muntu mu kunekenya ntanda yonso ne kujimija muya wandi? 37 Lelo na bubine mu¯ ntu ukapana kika kya kwishinta na muya wandi? 38 Mwanda yewa umfwa bumvu ami ne binenwa byami mu luno lukongo lwa ¯ makoji ne lwa bubi, Mwana muntu nandi ukamufwanga bumvu pakafika mu ntumbo ya Shandi na bamwikeulu bajila.” Pakwabo kadi, webanenene monka’mba: “I bine nemulombola’mba kudi bamo bemene pano’pa kebakafupo poso’nka bamone bidi Bulopwe bwa Leza ke bwiye kala mu bukomo.” 2 Ebiya mafuku asamba pa kupita’po, Yesu waselele ba Petelo, Yakoba, pamo ne Yoano wakanda nabo ku ¯ lulu lulampe kwa bunka bwabo. Penepo washinta ku meso abo, 3 ne bivwalwa byandi bya panga¯ ¯ la kebilelema, byatoka to kutabu¯ ka mukokeja kwibitokejeja muntu ense ukendanga bisandi pano pa ntanda. 4 Kadi, kwebamwe- 9 74 kela Ediya ne Mosesa, bano’ba badi besamba na Yesu. 5 Penepo Petelo watentulula kanena Yesu amba: “A Labi, i kipite buya twikale pano, nanshi longa tushimike mapema asatu, umo obe, mukwabo wa Mosesa, ungi nandi wa Ediya.” 6 Na bubine, kadipo uyukile kya kunena, mwanda badi na moyomoyo. 7 Pe¯ nepa dikumbi dyaiya, dyebaputa, kadi diwi dyatamba mu dikumbi amba: “Uno’u i wami Mwana, muswedibwe, mwivwanei.” 8 Ino, ponkapo batala koku ne koku, kebamwenepo monka muntu wikele nabo, poso’nka Yesu. ¯ ¯ 9 Pobadi batuka ku lulu, webanena wibakoma’mba byobamona’bya kebakisapwila’byo mu¯ ntu, enka ne bisanguka Mwana muntu mu bafwe. 10 Nabo balama owa mwanda mu mutyima, ino besamba abo bene na bene amba le kuno kusanguka mu bafwe kushintulula bika. 11 Ebiya bashilula kumwipangula’mba: “Mwanda waka basonekeji banenanga’mba Ediya ufwaninwe bidi kwiya?” 12 Nandi webalondolola’mba: “Ediya shako wiyanga bidi ne kujokeja bintu byonso senene, ino mwanda waka i kilembwe pa mwanda wa Mwa¯ na muntu amba ufwaninwe kupita mu masusu mavule ne kufutululwa? 13 Ino nemulombola’mba: Ediya na bubine ke mwiye, ino bamulongele monso mobadi basakila, enka mokilembelwe pa mwanda wandi.” 14 Ebiya, pobaile kokwa kwadi bana ba bwanga bakwabo, bamona kibumbo kikata kibajokolokele ne basonekeji bepatanya 75 Mwana wa mundemona. Mulao wa lusangukilo nabo. 15 Ino kibumbo kyonso pa kumumona’tu, babezemuka, banyemena kwadi kebamwimuna. 16 Penepo webepangula’mba: “Le mwipatanyanga nabo bika?” 17 Ebiya umo mu kibumbo’mwa wamulondolola’mba: “A Mufundiji, nakuletela wami mwana mwana-mulume mwanda aye udi na mushipiditu wa bu ka¯ mama, 18 kadi ponso poumukwatyila, umuponejanga panshi, wamutambija kifulu1 ku kanwa, kashenke meno penepo bukomo bwamupwa. Nalombwele bobe bana ba bwanga beupange, ino bakomenwa.” 19 Nandi wamu¯ londolola’mba: “Yo, lukongo lwampikwa lwitabijo, le nkendelela nenu kufika ne kitatyi’ka? Le ¯ nkemutukijija mutyima kufika ne kitatyi’ka? Ndetelei’ye kuno.” 20 Penepo bamuletela mwanuke’wa. Ino pa kumumona’tu, ponkapo mushipiditu wafulubija mwana, kadi aye pa kupona pa˜ nshi kaalanana ne kifulu kya¯ mutamba ku kanwa ta. 21 Ebiya waipangula shandi amba: “Le byamwanjile tamba kitatyi’ka?” Nandi amba: “Tamba’tu ku bwanuke, 22 kadi kyaba ne kyaba umuponejejanga mu mudilo ne mu mema mwanda wa kumonakanya. Ino abe shi ukokeja kulonga’po kintu, nabya witufwile’ko lusa witukwashe’ko.” 23 Yesu wamunena’mba: “Byabyo binenwa, ‘Shi ukokeja’! I amo, bintu byonso bikokejika ku muntu udi na lwitabijo.” 24 Ponka na ponka, shandya mwana waela lubila kanena’mba: “Ndi na lwitabiMak 9:181 Nansha, “kifulo, kifulwe.” MAKO 9:15-34 jo! Nkwashe’ko popa ponsakilwa lwitabijo!” 25 Yesu, pa kumona’mba kibu¯ mbo kıyanga bukidi kobadi, wafunina mushipiditu wa disubi’wa, kaeunena’mba: “Abe mushipidi¯ tu wa bu kamama ne bu kitwi, ˜ nakuso nanya, mutambe’mo kadi kokamutwela’mo monka.” 26 Pa kupwa kwela lwanji ne kumufulubija divule dine, watamba’mo, ebiya mwana waikala’nka bwa mufwe, penepo bantu bangi kebanena’mba: “Wafu!” 27 Ino Yesu wamukwata ku kuboko wamulangula, nandi walanguka. 28 Penepo pa kupwa kutwela mu njibo, bandi bana ba bwanga bamwipangula dya kufula’mba: “Mwanda waka twatuninye kwiupanga?” 29 Nandi webanena’mba: “Wa uno muswelo ubwanya kutamba’nka na milombelo.” 30 Bataluka kwine’kwa kebenda, bapita dya Ngadilea, ino kebasakilepo muntu nansha umo kuyuka. 31 Mwanda wadi ufundija bandi bana ba bwanga ne ¯ kwibalombola’mba: “Mwana muntu usa kufikijibwa mu makasa a bantu, kadi bakamwipaya, ino nansha byasa kwipaibwa, usa kusangulwa kupwa kwa mafuku asatu.” 32 Inoko, abo kebaivwanijepo byaadi unena, kadi bakwetwe moyo wa kumwipangula. 33 Ebiya bafika mu Kapanama. Penepo pobadi mu njibo, webepangula’mba: “I bika le byomwadi mwipatanya mwi¯ shinda?” 34 Bauba’tu ny a, mwanda mwishinda badi bepatanya’mba le i ani mukatampe. MAKO 9:35–10:5 Kemwakakukajai bakwabo. Dilubu 35 Ebiya washikata, waita ba dikumi ne babidi kaebanena’mba: “Shi muntu usaka kwikala umbajinji, ufwaninwe kwikala wa mfulo umbonso kadi mwingidi wa bonso.” 36 Penepo wayata mwana mutyetye, wamwimika umbukata mwabo, wamufumbakanya maboko, kaebanena’mba: 37 “Ense utambula umo wa mu bana batyetye badi bwa uno mu dijina dyami nankyo wantambula ne amiwa, kadi ense untambula kantambwilepo enka amiwa kete, aa, ino i ne yewa wantumine.” 38 Yoano wamunena’mba: “A Mufundiji, twamwene muntu umo upanga bandemona na kutela dijina dyobe netu twatompa kumukankaja, mwanda kadipo wenda netu pamo.” 39 Ino Yesu amba: “Kemwakitompai kumukankaja, mwanda i kutupu muntu ukalonga kilongwa kya bukomo mu dijina dyami ¯ ukap elakana kunenena mabi, 40 mwanda yewa ke walwanapo netu i wetu. 41 Mwanda ense wimupa nkopo umo wa mema a kutoma mwanda’tu mwi ba Kidishitu, nemulombola bine amba, kakajimijapo mpalo yandi nansha dimo. 42 Ino ense ukukaja umo wa mu bano batyetyetyetye betabije’ba, kyadi kya kumunengelela kutabuka shi dibwe dya mpelo dijokolojibwanga na ¯ mpunda dyamukutyılwe mwishingo ne kwelwa’ye mu dijiba. 43 “Kadi shi kuboko kobe kukukukaja, keta’ko; i kipite buya ¯ kodi kutwela mu bumi mulemane kupita’ko kwenda na ma- 76 boko onso abidi mu Ngehena,1 mu mudilo keubwanikapo kubulwa. 44 — —1 45 Kadi shi kulu kobe kukukukaja, keta’ko; i ki¯ pite buya kodi kutwela mu bumi usunkuta kupita’ko kwelwa na maulu onso abidi mu Ngehena. 46 — —1 47 Kadi shi diso dyobe dikukukaja, ela’dyo; i kipite buya kodi kutwela na diso dimo mu Bulopwe bwa Leza kupita’ko kwelwa na meso onso abidi mu Ngehena, 48 momwa kemufwangapo bivinyu byabo ne mudilo kubula mpika. 49 “Mwanda muntu ense ufwaninwe kwelwa mwepo na mudilo. 50 Mwepo i mulumbuluke, ino shi mwepo ujimije bukomo bwao, lelo mukeutobaja na bika? Ikalai na mwepo munda mwenu, kadi lamai ndoe banwe bene na bene.” Kutaluka papo waenda ku mitamba ya Yudea ne bobwa bukila bwa Yodano, penepo bibumbo byaiya monka pamo kwadi. Nandi enka mwaadi wibidile kulongela, washilula kwibafundija monka. 2 Ebiya Bafadiseo bamufwena, kadi pa kumutompa, bamwipangula shi ke kijilapo muntu kulubula mukaji. 3 Webalondolola’mba: “Le Mose¯ ˜ sa wemusonenye bika?” 4 Ba¯ nena’mba: “Mosesa waletele lupusa lwa kulemba mukanda wa kumupanga ne kumulubula.” 5 Ino Yesu webanena’mba: “Pa mwanda wa mityima yenu 10 Mak 9:431 Tala Mbwejo 9. 441 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. 461 Tala vese 44. 77 MAKO 10:6-27 ¯ longa nkapyane bumi bwa nyeke?” 18 Yesu wamulondolola’mba: “Kyoungityila bu muyampe i kika le? I kutupu muyampe poso umo kete: Leza. 19 Abe uyu˜ kile mbila: ‘Kokepayanana; kokalonga makoji; kokeba; kokaleta bukamoni bwa bubela; koka˜ ¯ dimba nana; l emeka shobe ne inobe.’ ” 20 Muntu’wa wamunena’mba: “A Mufundiji, byabyo byonso’byo ndamine’byo tamba pa bwanuke.” 21 Yesu wamu¯ tala so, wamusanswa, kamunena’mba: “Kudi kintu kimo kyowabulwa: Enda, kapoteje bintu ¯ byodi nabyo ne kupana ku balanda, penepo ukekala na bya¯ ¯ buleme mulu, kupwa iya wikale mulondi wami.” 22 Ino aye mutyima wamusansa pa kino kilo¯ ndololwa, wataluka muf ıtwe mutyima, mwanda wadi na bintu bingibingi. 23 Yesu watala koku ne koku, wanena bandi bana ba bwanga’mba: “Bine, kikekala kikomo bininge ku bantu ba lupeto kutwela mu Bulopwe bwa Leza!” 24 Ino bana ba bwanga batulumuka binenwa byandi. Ebiya Yesu webalondolola’mba: “A bana, bine i kikomo bininge kutwela mu Bulopwe bwa Leza! ¯ 25 I kipela’ko ngamedia kupita mu keso ka lushinge kutabuka’ko mpeta kutwela mu Bulopwe bwa Leza.” 26 Po pene batulumuka kebamunena’mba: “Le penepo i ani ubwanya kukapanda?” 27 Yesu webatala meso ¯ so, kanena’mba: “Ku bantu kebibwanikapo ino kudi Leza kebidipo nabya, mwanda bintu byonso bibwanikanga kudi Leza.” Abamuletela bana batyetye. Keso ka lushinge ¯ ¯ ¯ myumu, wemulembele ino mbila. 6 Inoko, tamba ku ngalwilo ya ¯ bupangi, ‘Webalongele mwanamulume ne mwana-mukaji. 7 Pa uno mwanda mwana-mulume ukashiya shandi ne inandi, 8 kadi abo babidi bakekalanga ke ngitu imo,’ papo kebakidipo babidi, aa, ino ke ngitu imo. 9 Nanshi, kyokya kyakuta Leza pamo mu lupungu, muntu na˜ nsha umo kakikalananya’kyo.” 10 Pobadi monka mwinjibo, bana ba bwanga bashilula kumwipangula pa uno mwanda. 11 Nandi webanena’mba: “Yewa ense ulubula wandi mukaji kadi wasonga ungi nankyo wamupi mambo a makoji, 12 kadi shi mwanamukaji nandi wapu kwilubula na mulumyandi, asongwe na ungi, walonga makoji.” 13 Penepo bantu bashilula kumuletela bana batyetye amba ebatenge, ino bana ba bwanga bebakanda. 14 Yesu pa kumo¯ na nabya, waf ıtwa mutyima kaebanena’mba: “Lekai bana ba¯ tyetye b aye kondi; kemwakibakankajai, mwanda boba badi ¯ pamo bwa abo bo bene Bulopwe bwa Leza. 15 I bine nemulombola’mba: Yewa ense katambulapo Bulopwe bwa Leza pamo bwa mwana mutyetye kakatwela’mopo nansha dimo.” 16 Ebiya wasela bana mu maboko washilula kwibesela, wibatenteka ne makasa. 17 Kadi paadi kaenda, muntu umo waiya lubilo wapona manwi panshi ku meso andi kamwipangula’mba: “A Mufundiji Muyampe, i kika kyomfwaninwe ku- MAKO 10:28-45 Yakoba ne Yoano. Batumibwa abepotomeja 28 Petelo waanza kumunena’mba: “Tala! Batwe twashile bintu byonso twakulonda.” 29 Yesu wanena’mba: “I bine nemulombola’mba: I kutupu washile njibo nansha banababo bana-balume nansha banababo bana-bakaji nansha inandi nansha shandi nansha bana nansha madimi pa mwanda wa amiwa ne pa mwanda wa myanda miyampe 30 ukabulwa kumona pano mu kino kitatyi katwa—ka mobo, ka banababo bana-balume, ka banababo bana-bakaji, ka bainandi, ka bana, ka madimi, ne kupangwapangwa ponka—kadi mu ngika¯ dilo ya bintu ik aya’ko namo, ¯ bumi bwa nyeke. 31 Inoko, bavule babajinji bakekala ba mfulo, ba mfulo nabo babajinji.” 32 Penepa, byobadi mu dishinda bakanda ku Yelusalema, papo Yesu wibatangidile kumeso, nabo batulumuka; ino boba badi bamulonda baanza kwivwana moyo. Waselela dikwabo ba dikumi ne babidi kufula kaebalombola bino bintu byadi bitungilwe kumufikila: 33 “Pano yeu ¯ tukanda ku Yelusalema, Mwana ¯ muntu ukapanwa ku babitobo bakulu ne basonekeji. Bakamuponeja’mba epaibwe kadi bakamufikija ku bantu ba mizo, 34 ne kadi bano’ba bakamusepa bya ki¯ bengo ne kumupelela mata, bakamukupila nsonde, ne kumwipaya, ino mafuku asatu pa kupita’po ukasanguka.” 35 Ebiya ba Yakoba ne Yoano, bana babidi ba Zebede, bamufwena kebamunena’mba: “A Mufundiji, tusaka witulongele kyonso kyotwakakulomba’- 78 kya.” 36 Nandi webanena’mba: “Le kyomusaka nemulongele i kika?” 37 Nabo bamunena’mba: “Betupe tushikate, umo ku kuboko kobe kwa lundyo mukwabo nandi ku lunkuso, mu ntumbo yobe.” 38 Ino Yesu webanena’mba: “Banwe kemuyukilepo byomulomba’byo. Le mubwanya kutoma kitomeno kyontoma’ki nansha kubatyijibwa lubatyijo lombatyijibwa’lu?” 39 Nabo bamunena’mba: “Enen, tubwanya.” Penepa, Yesu webanena’mba: “Kitomeno kyontoma’ki, mukatoma’kyo, kadi lubatyijo lombatyijibwa’lu, mukabatyijibwa’lo. 40 Inoko, kushikata ku lundyo lwami ne ku lunkuso lwami ke kyamipo kya ¯ kupana, ino i kya boba balongolwedilwe’kyo kala.” 41 Ebiya, boba bakwabo dikumi pa kwivwana nabya, ba¯ shilula kuf ıtyilwa ba Yakoba ne Yoano. 42 Ino Yesu webetyila kwadi, kupwa webanena’mba: “Muyukile amba boba bamweka bu babikele bantu ba ¯ mizo bebatadilanga kadi bakatampe babo bengidijanga lupusa pobadi. 43 Kekidipo namino umbukata mwenu; ino yewa usaka kwikala mukatampe umbukata mwenu ufwaninwe kwikala mwingidi wenu, 44 kadi yewa usaka kwikala umbajinji umbukata mwenu ufwaninwe kwikala umpika wa bonso. 45 Mwanda ¯ nansha Mwana muntu waile, ke mwandapo wa kwingidilwa, aa, ¯ ino i kwingidila bantu ne kupana ¯ muya wandi ke kinkulwa kya ku¯ kula bavule bene.” 79 Wabelula mpofu. Pa kyana kya mpunda 46 Ebiya baiya mu Yediko. Ino aye ne bandi bana ba bwanga ne kibumbo kikatampe kine byobadi batamba mu Yediko, Ba¯ temisa mwana Temisa, mpofu umo wa lulombo, wadi ushikete kufula kwa dishinda. 47 Aye pa kwivwana’mba i Yesu mwine Nazala, waanza kwela lubila’¯ mba: “A Mwana Davida, Yesu, mfwile’ko lusa!” 48 Penepo, bavule bashilula kumukanda na bulobo amba ekale talala, ino aye po pene kaela’nka kwela mabi¯ la’mba: “A Mwana Davida, mfwile’ko lusa!” 49 Ebiya Yesu waimana kanena’mba: “Mwitei.” Penepa baita mpofu’wa, kebamunena’mba: “Kankamana! Imana; yao ukwita.” 50 Nandi waela kivwalwa kyandi kya pangala, waimana bukidi kaenda kudi Yesu. 51 Penepo Yesu wamunena’mba: “Le kyosaka nkulongele i kika le?” Mpofu’wa nandi wamunena’mba: “Laboni, nsakanga meso ami amone.” 52 Yesu wamunena’mba: “Enda. Lwitabijo lobe lubakukomeja.” Ponka na ponka meso andi amona, washilula kumulonda mu dishinda. Penepo, pobadi kebafwena kubwipi na Yelusalema, ku Betefaji ne ku Betani pa ¯ Lulu lwa Impafu, watuma bandi bana ba bwanga babidi 2 webalombola’mba: “Endai mu kakibundi komumwene’ka, kadi pomusa’tu kutwela’mo, musa kutana kyana kya mpunda kikute, ¯ kekyashiketwe kash a na muntu; mwikikutululei mwikilete. 3 Kadi shi muntu wemunena’mba, ‘Mwanda waka mulonga 11 MAKO 10:46–11:14 nankyo?’ nenai’mba, ‘I Mfumwetu wikisaka, nandi usa kwikyaluja kuno bukidi bonka.’ ” 4 Penepo baenda batana kyana kya mpunda kikute pa kibelo, panja kufula kwa kipito, nabo bekikutulula. 5 Ino bamo badi bemene pene’pa bebanena’mba: “Le i kika kine kyomukutulwila kyana kya mpunda?” 6 Nabo bebalombola enka byanenanga Yesu, penepa bebaleka bende. 7 Penepo baselela Yesu kyana kya mpunda, baadija’po bivwalwa byabo bya pangala, nandi washikata’po. 8 Kadi bavule baala bivwalwa byabo bya pangala mwishinda, ino bakwabo nabo baketa bimuna bya mu ntanda. 9 Ne boba badi batangidile ku¯ meso ne boba badi baya kunyuma badi bela’nka kwela mabila’mba: “Pandija’po, tubalombe! Eselwe dyese yewa wiya mu dijina dya Yehova! 10 Bweselwe dyese Bulopwe bwiya, bwa tata wetu Davida! Pandija’po, tuba¯ lombe, momwa mulu mulampe!” 11 Ebiya watwela mu Yelusalema, mu tempelo, watala koku ne koku pa kintu ne kintu, inoko ´ nsa byoyadi ke myende, waenda ku Betani ne ba dikumi ne babidi pamo nandi. 12 Dya kesha abo pa kutamba mu Betani, waivwana nzala. 13 Wamona kulampe kikuyu kyadi na mani, ebiya waenda kukatala shi ubwanya kutana’ko kantu. Ino pa kufika’ko, katene’kopo kantu kwadi’nka mani kete, mwanda kekyadipo kitatyi kya bikuyu. 14 Byobiya kwivwana kwadi wekinena’mba: “Muntu nansha umo kakadipo MAKO 11:15–12:1 ¯ Watokeja tempelo. Kikuyu kibaume dikwabo kipa kyobe.” Kadi bandi bana ba bwanga badi bevwene. 15 Penepo baiya ku Yelusalema. Kwine’kwa watwela mu tempelo washilula kupanga boba badi bapoteja ne kupota bintu mu tempelo, wakuvumika mameza a badi bashintula lupeto ne bibasa bya boba badi bapoteja bankunda, 16 kadi kadipo uleka muntu upita koku uselele kintu mu tempelo. 17 Wadi ufundija’mba: “Le kekilembelwepo amba: ‘Njibo yami ikatelwa bu njibo ya milombelo ya mizo yonso’? Ino banwe mubeya´ ¯ lamuna ke muta wa batubwalala.” 18 Penepo babitobo bakulu ne basonekeji baivwana’o, kebakimbe mwa kumonakenya, kebantu badi bamutyina, mwanda kibumbo kyonso kyadi kitendela bufundiji bwandi. 19 Byobiya ke ku kyolwa bininge, batamba mu kibundi. 20 Ino pobadi bapita lubanga ¯ bwe, bamwene kikuyu’kya kyu¯ me t e kushilwila ku miji. 21 Penepo Petelo, wavuluka, kamunena’mba: “A Labi, tala! kikuyu kyowafingile’kya kibaume ¯ te.” 22 Yesu kishima-tentu webanena’mba: “Ikalai na lwitabijo mudi Leza. 23 I bine nemulombola’mba yewa ense unena luno ¯ lulu amba, ‘Tekuka wiele mu dijiba,’ ne kutatana mu mutyima wandi mpika, ino wikele na lwitabijo amba byobya byaanena bisa kulongeka, nabya bikamulongelwa. 24 O mwanda nemulombola’mba: Bintu byonso byomulombela ne byomulomba, ikalai na lwitabijo amba mubebitambula kala, nankyo mukebimona. 80 25 Kadi shi mubaimana kulombela, lekelai muntu ense mambo o-onso omwipile nandi, ¯ mwanda wa Shenu udi mulu nandi emulekele kutupatupa kwenu.” 26 — —1 27 Baiya monka ku Yelusalema. Kadi paadi unanga mu tempelo, babitobo bakulu ne basonekeji ne bakulumpe baiya kwadi 28 kebamunena’mba: ˜ “Le ulonanga bino bintu na lupusa’ka? Nansha le i ani mwine wakupele luno lupusa lwa kulonga bino bintu’bi?” 29 Yesu webanena’mba: “Ami nsa kwimwipangula kipangujo kimo. Munondolole, nami nabya nkemulombola i na lupusa’ka lononga nalo bino bintu. 30 Le lubatyijo lwa Yoa¯ no lwatambile mulu’ni ku bantu? Nondololei.” 31 Penepa bashilula kulanga abo bene amba: “Shi ¯ tunene amba, ‘I mulu,’ usa kunena’mba, ‘Mwanda waka penepo kemwamwitabijepo?’ 32 Ino le tusomonwe kunena’mba, ‘I ku bantu’?” Badi batyina kibumbo, mwanda bano bonso badi bamwene Yoano amba i mupolofeto binebine. 33 Penepo batentulula Yesu kebanena’mba: “Ketuyukilepo.” Yesu nandi webanena’mba: “Nami nkisapo kwimulombola i na lupusa’ka lononga nalo bino bintu.” Penepo washilula kwisamba nabo na byelekejo amba: “Muntu umo wadimine bu˜ dimi bwa mananza ne kwibujokoloja mu lupango kadi wako- 12 Mak 11:261 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. 81 ˜ Budimi bwa mananza. Kufuta Kesala musonko la’mo kina kya kyengelo kya vinyu ne kwimika’mo kiteba; pene¯ po washıla’bo babidimye waenda lwendo lulampe. 2 Ebiya, kitatyi pa kubwana watuma umpika umo kudi babidimye kukakongakanya bipa bimo bya mu budi˜ mi bwa mananza kudi babidimye. 3 Ino abo bamukwata, bamukupila ne kumujokeja makasa bitupu. 4 Kadi watuma umpika mukwabo kobadi, uno nandi bamulala mitotole ku mutwe ne kumufutulula. 5 Penepo watuma’ko mukwabo, ne aye mwine bamwipaya, kadi watuma’ko ne bavule bakwabo, bamo bebakupila, bangi nabo bebepaya. 6 Wadi ukidi na mukwabo umo, mwana muswedibwe. Webatumina’ye wa mfulo, kanena’mba, ¯ ‘Basa kulemeka wami mwana.’ 7 Ino boba babidimye kebanena abo bene na bene amba, ‘Uno’u ye mpyana. Iyai, tumwipayei, ne bupyani bukekala ke bwetu.’ 8 Penepo bamukwata, bamwipaya, ne kumwela bamwela panja ˜ pa budimi bwa mananza. 9 Le ¯ ˜ mwine budimi bwa mananza uka¯ longa bika? Ukaya konakanya ¯ babidimye, kadi ukapana budi˜ mi bwa mananza’bwa ku bantu ¯ bangi. 10 Lelo kasha kemwatangile kino kisonekwa’mba, ‘Dibwe dyapelelwe na bobaki, dino’di dyo dyaalamuka ke dibwe dinedine dya difinko. 11 Kudi Yehova e ko kutambile kino, kadi i kya kutendelwa mu meso etu’?” 12 Penepo bashilula kukimba mwa kumukwatyila, ino badi batyina kibumbo, mwanda bajingulwile amba i batwe bawanena mu MAKO 12:2-21 kyelekejo. Penepa bamuleka kebenda. 13 Kupwa bamutumina Bafadiseo bamo ne bamobamo ba mu kitango kya balondi ba Heloda mwa kumukwatyila mu binenwa byandi. 14 Abo pa kufika bamunena’mba: “A Mufundiji, tuyukile amba wi muntu wa binebine kadi kwifukwijangapo ku muntu nansha umo, mwanda abe kutalangapo mumwekelo wa bantu, ino ufundijanga dishinda ˜ dya Leza kukwatanana na bubine: Lelo kufuta Kesala musonko wa muntu ne muntu i kijila’ni, ke kijilapo? 15 Le tufuta’ni, ketufutapo?” Pa kujingulula buzazangi bwabo, webanena’mba: “Kyomuntompela i kika le? Ndetelei bidi ndenadi imo ntale.” 16 Bamuletela’ko imo. Nandi webanena’mba: “Le kino kifwatulo ne kilembwa i bya ani?” Nabo amba: “I bya Kesala.” 17 Penepo Yesu wanena’mba: “Futai bintu bya Kesala kudi Kesala ino bintu bya Leza nabyo kudi Leza.” Nabo ne kwana kebamwana byamwiko. 18 Ebiya Basadusea, bene banenanga’mba kekudipo lusangukilo, baiya kwadi kebamwipangula kipangujo amba: 19 “A ¯ ¯ Mufundiji, Mosesa w etulembele amba shi mwanabo na muntu wafu washiye mukaji ino kashilepo mwana, mwanabo ufwaninwe kusela mukaji’wa ne kubutwila mwanabo lutundu na mukaji’wa. 20 Kwadi bana-balume basambababidi ba munda mumo, umbajinji wasonga mukaji, ino paafwile kashilepo lutundu. 21 Penepo wa bubidi wamuyata ino wafwa kwampikwa kushiya lutundu, ne MAKO 12:22-40 Lusangukilo ludi’ko. Mbila 2 mikatampe wa busatu nandi monka na monka. 22 Ne wa busamba-bubidi nandi kashilepo lutundu nansha ¯ lumo. Mfulo mfulo, ne mwanamukaji mwine wafwa. 23 Le ku lusangukilo, ukekalanga mukaja ani pa abo? Mwanda abo bonso basamba-babidi baikele nandi bu mukaji.” 24 Yesu webanena’mba: “Mwene ye papo pomwitupile’byo, mwanda kemuyukilepo ne Bisonekwa ne bukomo bwa Leza bwine? 25 Mwanda shi abasanguka mu bafwe, ˜ bana-balume kebasonangapo nansha bana-bakaji kusongwa, ino badi pamo bwa bamwikeulu mo¯ mwa mulu. 26 Inoko pa mwanda wa bafwile, amba basangulwanga, lelo kemwatangile mu mukanda wa Mosesa, mu nsekununi ya kimuna kya miba, amba ¯ Leza wamunenene amba: ‘Ami ndi Leza wa Abalahama ne Leza wa Izake ne Leza wa Yakoba’? ¯ 27 Aye i Leza wa bomi, ke wa bafwepo, aa. Mwi betupe’byo mpata.” 28 Musonekeji umo waile webevwana bepatanya, pa kuyuka’mba webalondololanga bilumbu¯ luke she, wamwipangula’mba: “Lelo mbila imbajinji mu yonso i mbila’ka?” 29 Yesu walondolola’mba: “Imbajinji i ino, ‘Teja’po, a Isalela, Yehova Leza wetu i Yehova umo kete, 30 kadi sanswa Yehova Leza obe na mutyima obe onso, na muya obe onso, ˜ na neni yobe yonso, ne na bukomo bobe bonso.’ 31 Ya bubidi i ino, ‘Sanswa mukwenu mowisanshilwe abe mwine.’ Kekudipo mbila mikwabo mikatampe kutabuka ino’i.” 32 Musoneke- 82 ji’wa wamunena’mba: “Mufundiji ˜ ubanena biyampe kukwatanana na bubine, ‘Aye i Umo kete, kadi kekudipo mukwabo pamo bwa Aye,’ 33 kadi kumusanswa na ˜ mutyima onso, na neni yonso, ne na bukomo bonso kadi muntu kusanswa mukwabo mwaesanshilwe aye mwine i kupite buya kutabuka byamulambu bituntu¯ lu bisokwe ne bitapwa byonso.” 34 Ponkapo, Yesu pa kujingulu˜ la’mba walondolola bya neni, wamunena’mba: “Kudipo kulampe na Bulopwe bwa Leza.” Ino kekwadipo kadi wadi monka na bukankamane bwa kumwipangula. 35 Inoko, Yesu byaadi ukifundija mu tempelo, wanene’mba: “Le i namani basonekeji banena¯ nga’mba Kidishitu i mwana Da¯ vida? 36 Davida mwine wanenene mu mushipiditu ujila’mba: ‘Yehova wanenene Mfumwami amba: “Shikata ku kuboko kwa¯ mi kwa lundyo enka ne byontula balwana nobe munshi mwa maulu obe.” ’ 37 Davida mwine umwita bu Mfumwami, le penepo bibwanika namani ekale wandi mwana?” Kadi kibumbo kikata kyadi kimuteja na nsangaji. 38 Penepo mu bufundiji bwandi wanena kadi amba: “Dyumukai basonekeji basakanga kunangakana mu minkukumba, basakanga kwimunwa mu mansoko 39 ne bityi bya kumeso mu mashinanko¯ nka ne byaba bya buleme mpata ku bidibwa bya kyolwa. 40 Ye abo basasamunanga mobo a bakaji ba kishala, kadi balombelanga milombelo milampe mwanda wa 83 Tubityele tubidi. Mafuku a mfulo kwimwekeja; bano’ba bakatyibilwanga butyibi busansa bininge.” 41 Penepo washikata utadidile ku bilambwilo, washilula kubandila mwadi mwelela kibumbo lupeto mu bilambwilo, kadi bampeta bavule badi bela’mo bityele bingi. 42 Ebiya, mukaji wa kishala umo waiya waela’mo tu¯ bityele tubidi twa bul eme butyetye bininge. 43 Penepa waita bandi bana ba bwanga kaebanena’mba: “I bine nemulombola’mba uno mukaji wa kishala mulanda waela’mo kutabuka bonso baela lupeto mu bilambwilo. 44 Mwanda bonsololo abaelanga’mo bya musubu byabo, ino aye, mu bufudile bwandi, waela’mo tonso twaadi nato, tonso twa ¯ kumukwasha mu bumi.” Paadi katambe mu tempe¯ lo, wandi mwana bwanga umo kamunena’mba: “A Mufundiji, ee, tala mwikadile ano mabwe ne mwikadile bino byubakwa!” 2 Ino Yesu wamunena’mba: “Le umwene bino byubakwa bikatampe’bi? I kutupu dibwe nansha dimo dikashala ditentamine pa dibwe dikwabo kwampikwa kubundwilwa panshi.” ¯ 3 Kadi paadi ushikete ku Lulu lwa Impafu kampalampala na tempelo, Petelo, Yakoba, Yoano, ne Andele kebamwipangula pafula’mba: 4 “Witulombole’po bidi, I kyaba’ka kikekala’ko bino bintu, ne i kiyukeno’ka kikalombola kitatyi kya kufika bino bintu byonso ku mvuyo?” 5 Penepo Yesu washilula kwibanena’mba: “Tadijai kutyina’mba muntu nansha umo wakemongola. 6 Ba¯ vule bakaya batela dijina dyami, 13 MAKO 12:41–13:15 amba, ‘Amiwa ye aye,’ kadi bakongolanga bavule bene. 7 Kadi shi mubaivwana mavita ne myanda ya mavita, kemwakatuyukai; bino bintu bifwaninwe kufika, ino ke mfulopo kala. 8 “Mwanda muzo ukatamba muzo mukwabo ne bulopwe nabo bulopwe bukwabo; kukekala kutenkana kwa ntanda kwadi koku kekudi koku; kukekala bimpengele bya nzala. Bino’bi i ngalwilo ya bisanso bya malwa. 9 “Nanshi banwe, tadijai; bantu bakemufikija ku bidye bya kwenu, kadi bakemukupila mu mashinankonka ne kwimusambila ku bambikavu ne balopwe pa mwanda wa amiwa, ke bukamoni kobadi. 10 Kadi myanda miyampe ifwaninwe bidi kusapulwa mu mizo yonso. 11 Ino shi abemusela kukemufikija’ko, kemwakyanzai kukambakanya mityima pa byomukanena, inoko kyonso kimupebwa pa kine kitatyi’kya, nenai’kyo, mwanda ke banwepo banena, ino i mushipiditu ujila. 12 Ne kadi, muntu ukafikija mwanabo ku lufu, shamuntu nandi mwana, ne bana nabo bakatombokela bambutwile ne kwibepaija. 13 Kadi mukashikibwa na bantu bonso pa mwanda wa dijina dyami. Ino yewa ¯ ukominina ne ku mfulo kwine ye aye ukapanda. 14 “Inoko shi mubamone kya munyanji kileta musala, kimene pokekifwaninwe (yewa utanga ekale kusansanya), nankyo boba badi mu Yudea bashilule kunyemena ku ngulu. 15 Yewa ¯ udi peulu pa njibo kakituka nansha kutwela kusela kintu kidi MAKO 13:16–14:1 84 ¯ mfulo ya ntanda kutula ku mfulo ya diulu. ˜ 28 “Nanshi, boilai neni ya kino kyelekejo ku kikuyu: Popa’tu pepinga musambo wakyo mwana ne kushipuka mani, muyukanga’mba ke pabwipi na ku dikumbi. 29 Mo monka, shi mubamone bino bintu bilongeka, yukai amba kadi pabwipi ponka pa bibelo. 30 I bine nemulombola’mba luno lukongo kelukapitepo nansha dimo enka ne bifika bino byonso’bi. 31 Diulu ne ntanda bikapita, ino binenwa byami kebikapitepo nansha dimo. 32 “Pa mwanda wa dyodya di´ fuku ne nsa mine, i kutupu nansha umo wibiyukile, nansha ba¯ mwikeulu mulu nansha Mwana, poso’nka Tata. 33 Talai’nka ¯ kutala, kemwakilalai, mwanda kemuyukilepo kitatyi kitungwe pokikafika. 34 Bidi pamo’nka bwa mwana-mulume umo wenda lwendo lulampe, washiye njibo yandi ne kupa bapika bandi lupusa, muntu ne muntu mwingilo wandi, kadi wasomanya kalama wa pa kibelo akeshe’nka kukesha. 35 Penepo nanshi keshai’nka kukesha mwanda kemuyu¯ ¯ kilepo kitatyi kıya Mwine njibo, shi i kyolwa bininge, shi i pa bukata bwa bufuku, shi i ku mazo¯ lo, nansha i ku lubanga bw e, 36 mwanda shi waiya mu ki¯ tulumukila, kakimutana mulele. 37 Ino kyokya kyonemunena, nanena’kyo ne ku bonsololo amba: Keshai’nka kukesha.” Ebiya, kwadi kushele mafuku abidi penepo ke Pashika ne Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo. Babitobo bakulu Kyamalwa kikatampe. Luno lukongo mu njibo yandi, 16 kadi yewa udi ku madimi kakijokela ku bintu bidi kunyuma kukasela kivwalwa kyandi kya pangala. 17 Malwa abo bana-bakaji ba memi ne boba bamisha bana mu oa mafuku! 18 Lombelai’nka kulombela’mba kebyakekala mu kitatyi kya mashika, 19 mwanda oa mafuku akekala mafuku a kyamalwa kekyaikele’ko ka¯ sha tamba ku ngalwilo ya bupa¯ ngi, bwapangile Leza, kufika ne pa kyokya kitatyi kadi kekikekala’kopo monka. 20 Na bubine, shi Yehova kaipipijepo mafuku’a, longa kekwadipo kwa kupanda ngitu nansha imo. Ino pa mwanda wa batongwe batongele, waipipija mafuku. 21 “Nanshi kadi shi muntu kaemunena’mba, ‘Monaipo! Kidishitu yeu kuno,’ nansha amba, ‘Monaipo! Yewa kokwa,’ kemwakitabijai’byo. 22 Mwanda kukatamba Bakidishitu ba bubela ne bapolofeto ba bubela kadi bakalonga biyukeno ne bintu bya kutendelwa bya kongola, shi bibwanika, ne batongwe. 23 Banwe nanshi dyumukai; ami napu kala kwimulombola bintu byonso. 24 “Ino mu oa mafuku, pa kupwa kwa kyamalwa’kya, dyuba ¯ dikaf ıtyijibwa, kweji nandi kaka¯ ˜ letapo kitokeji kyandi, 25 ne¯ nyenye ikapona mulu, ne bya bu¯ komo bidi momwa mulu nabyo bikatenkanibwa. 26 Penepo ba¯ kamona Mwana muntu wiya mu makumbi na bukomo bukatampe ne ntumbo. 27 Penepo nandi ukatuma bamwikeulu kadi ukabungakanya batongwe bandi ku´ tamba ku mvula ina, tamba ku 14 85 ¯ Yesu watutwa mananshi. Pashika ne basonekeji badi bakimba mwa kumukwatyila na bunwa bamwipaye, 2 mwanda badi banena kyaba kyonso amba: “Ketwakimukwata pa masobo; uyuka kwatamba lupotopoto mu bantu.” 3 Kadi paadi ku Betani ushikete pa byakudya mu njibo ya Shimona wa makopo, mwanamukaji umo waiya na mukomba wa dibwe dya alubatele udi’mo ¯ m ani a mananshi,1 a nala ya binebine, a lupoto. Walala mukomba wa alubatele’wa ka¯ mututa’o ku mutwe. 4 Penepo, bamo badi banena na mutyima fututu umbukata mwabo amba: ¯ “Mwanda waka ano mani a mananshi abaonwe uno muswelo? ¯ 5 Mwanda ano mani a mananshi adi a kupotejibwa ku ndenadi 300 ne kupita ne lupeto’lwa lwaabi¯ lwa balanda!” Kadi bamuf ıtyilwa bininge. 6 Ino Yesu wanena’mba: “Mulekei. I kika kyomumukambakenya? Wanongela kilongwa kilumbuluke. 7 Mwanda balanda mudi nabo mafuku onso, kadi kyaba kyonso kyomusaka, mukokeja kwibalongela biyampe mafuku onso, ino ami kemudipo nami mafuku onso. 8 Walonga kyaadi ukokeja kulonga; wabadi¯ ¯ kila kala kuntuta mani a mananshi pa umbidi wami mwanda wa ¯ kujıkwa. 9 I bine nemulombola’mba: Konso kusapulwa myanda miyampe mu ino ntanda yonso, kino kyalonga uno mwanamukaji nakyo kikasekununwa bu pa kumuvulukila.” 10 Ebiya Yudasa Isakadiota, umo wa mu ba dikumi ne babiMak 14:31 Nansha, “malashi.” MAKO 14:2-21 di, waenda kudi babitobo bakulu mwanda wa kumwaba kobadi. 11 Abo pa kwivwana nabya, basangala, bamulaa kumupa lupeto lwa ndalama. Penepo waanza kukimba muswelo wa kumwaba biyampe. 12 Ebiya, mu difuku dibajinji dya mikate yampikwa kiyujo, kitatyi kyobadi na kibidiji kya kutapa kitapwa kya Pashika, bandi bana ba bwanga bamunena’mba: “I kwepi kosaka twende ¯ tukakuteakenye kwa kudıla Pashika?” 13 Penepo watuma bandi bana ba bwanga babidi kaebanena’mba: “Endai mu kibundi, kadi mwana-mulume umo uselele mulondo wa mema usa kwimutana. Mulondei, 14 ne monso mwasa kutwela, nenai mwi¯ ne njibo amba, ‘Mufundiji wanena’mba: “I kwepi le kudi kyumba ¯ kya beni monkokeja kudıla Pashika na bami bana ba bwanga?” ’ 15 Nandi ukemulombola kyumba kya peulu kikata, kilongololwe na bintu byonso senene, mwituteakenyei’mo.” 16 Ponkapo bana ba bwanga baenda, batwela mu kibundi batana enka mwaebanenene’mwa; bateakanya Pashika. ¯ 17 Kyolwa pa koloba, waiya na ba dikumi ne babidi. 18 Pobadi bashikete ku meza badya, Yesu wanena’mba: “I bine nemulombola’mba: Umo pomudi’po udya nami pamo usa kungaba.” ¯ 19 Bashilula kuf ıtwa mutyima kebamunena umo umo amba: “Le i ami?” 20 Nandi webanena’mba: “I umo wa mu ba dikumi ne babidi ubelela nami pamo ¯ mu luvu lumo. 21 Bine, Mwana MAKO 14:22-43 Bidibwa bya Kyolwa. Mu Ngesemani muntu yeu wenda, enka mokilembelwe pa mwanda wandi, ino ¯ yo malwa andi yewa waba Mwa¯ na muntu! I kipite buya kudi yao muntu longa kabutwilwepo nansha kubutulwa kwine.” 22 Ebiya pobadi bakidya, watekuna mukate, waesela dyese, weutyumuna, webapa’o, kanena’mba: “Atai’o; uno welekeja umbidi wami.” 23 Kadi watekuna kitomeno nakyo, wafwija’ko, webapa’kyo, penepo abo bonso batoma’mo. 24 Webanena’mba: “Kino kyelekeja ami ‘mashi a kipwano,’ asa kumwangwa pa mwanda wa bavule. 25 I bine nemulombola’mba: Nkikatomepo nenu dikwabo bitomibwa bya ˜ mananza kufika ne mu dyodya difuku dyonkatoma’byo bipya mu Bulopwe bwa Leza.” 26 Ku mfulo, pa kupwa kwimba mite¯ ndelo, batamba kebenda ku Lulu lwa Impafu. 27 Penepo Yesu webanena’mba: “Banwe bonso musa kukukajibwa, mwanda kilembelwe amba: ‘Nkakupila mukumbi, ¯ ne mikoko nayo ikapalakana.’ 28 Ino shi nasanguka, nkemubadikilanga mu Ngadilea.” 29 Ino Petelo wamunena’mba: “Nansha shi bakwabo bonso abakukajibwa, ami’ko mhm.” 30 Ponkapo, Yesu wamunena’mba: “I bine nakulombola’mba dyalelo dino’di, bine’nka buno bufuku’bu, nzolo pakadidile misunsa ibidi, abe usa kuntuna misunsa isatu.” 31 Ino waningisha kanena’mba: “Shi binomba kufwa nobe, nkikakutunepo nansha dimo.” Kadi, bakwabo bonso nabo banena’nka nabya. 86 32 Ebiya bafika ku kifuko kitelwa bu Ngesemani, nandi wanena bandi bana ba bwanga’mba: “Shikatai pano ami nkalombele bidi.” 33 Penepa wapaika Petelo, Yakoba, ne Yoano pamo nandi, washilula kupandi˜ kila ne kuvutakanibwa neni bikatampe. 34 Webanena’mba: ¯ “Muya wami ubaf ıtwa nakampata bya lufu. Shalai pano kadi keshai’nka kukesha.” 35 Aye pa kwenda’mo kinselensele, wapona panshi kalombela’mba shi bibwanika kitatyi’kya kimupityile kulampe. 36 Kanena’mba: “Abba, Tata, bintu byonso bibwanikanga kodi; mfundule kino kitomeno. Inoko, ke kyonsakapo ami, aa, ino i kyosaka abe mwine.” 37 Ebiya waiya weba¯ tana balele, penepo kanena Pe¯ telo amba: “A Shimona, ubalala? Le kudipo na bukomo bwa ku´ kesha nsa imo? 38 Keshai’nka kukesha ne kulombela, kutyina’mba mwakatompibwa. Mushipiditu shao usakanga, ino ngitu i ¯ ¯ mikokekoke.” 39 Kadi waenda dikwabo kalombela, unena kintu kimo kyonka. 40 Ebiya waiya ¯ monka webatana balele, mwanda ¯ meso abo adi malemenenwe, penepo kebayukilepo kya kumulondolola. 41 Waiya musunsa wa busatu kaebanena’mba: “Mu kitatyi kya uno muswelo, banwe ¯ ´ ¯ mulele mololokwa! Kubapu! Nsa ¯ ibabwana! Talai! Mwana muntu waabwa mu makasa a babipyamambo. 42 Imanai; twendei. Talai! Yewa wa kungaba wafwena pabwipi.” 43 Ponka na ponka, aye ukisamba, Yudasa, umo wa mu ba diku- 87 MAKO 14:44-65 ¯ ¯ njibo, ota mudilo utema. 55 Papo, babitobo bakulu ne Sanedini yonso badi bakimba bukamoni bwa kuponeja nabo Yesu mwa kumufikijija ku lufu, ino bakomenwa kusokola’ko nansha bumo. 56 Shako, bavule badi bamuletela bukamoni bwa bubela, ino bukamoni bwabo kebwa˜ dipo bukwatanane. 57 Kadi bantu bamo badi bemana ne kumuletela bukamoni bwa bubela, amba: 58 “Twamwivwene unena’mba, ‘Nsa kubundula ino tempelo ilongelwe na makasa’i kadi ¯ mu mafuku asatu nsa k ubaka mikwabo yampikwa kulongwa na makasa.’ ” 59 Ino ne pa ino myanda mine, bukamoni bwabo ˜ kebwadipo bukwatanane. 60 Ku mfulo, kitobo mukatampe waimana umbukata mwabo kaipangula Yesu amba: “Abe kutentululapo nansha dimo? Le umwene namani bikulambika ba¯ no’bi?” 61 Ino aye wauba’tu nya ne kutentulula mpika. Kadi kitobo mukatampe washilula dikwabo kumwipangula, kamunena’mba: “Le abe ye Kidishitu Mwa¯ na Yewa Mweselwe?” 62 Ebiya Yesu wanena’mba: “En-en i ami, ¯ kadi banwe mukamona Mwana muntu ushikete ku kuboko kwa lundyo kwa bukomo kadi wiya ¯ na makumbi a mulu.” 63 Penepo kitobo mukatampe wasana bivwalwa byandi kanena’mba: “Le kudi kadi kyotusakila batumoni bakwabo? 64 Mubaivwana mutonko watuka Leza. Mulanga’po namani?” Bonso bamuponeja’mba ufwaninwe kufwa. ¯ 65 Bamo baanza kumup elela Yudasa wamwaba. Yesu usamba ku Sanedini mi ne babidi, waiya pamo na kibumbo kya bantu baselele bipete ne mipebwe1 batamba kudi babitobo bakulu, kudi basonekeji, ne kudi bakulumpe. 44 Papo, yewa wa kumwaba wadi mwibape kala kiyukeno kyobeivwanikile, amba: “Yewa’tu onakafifya’wa, ye aye; mukutei, mwende nandi mumulamine biyampe.” 45 Penepo waiya pityipityi wamufwena, kanena’mba, “A Labi!” kupwa wamufifya senene. 46 Penepo bamukwata bamukuta. 47 Inoko, umo pa boba badi bemene’po wasomona kipete kyandi, wakesa’kyo umpika wa kitobo mukatampe, wamuketa kutwi. 48 Ino kumvwana kwadi Yesu kaebanena’mba: “Kemwiya na bipete ne mipebwe kunkwata pamo bwa ¯ kabwalala? 49 Difuku ne difuku, nadi nshikatanga mu tempelo mfundija, ino kemwankutyilepo. Inoko, i pa mwanda wa kufikidija Bisonekwa.” 50 Penepo bonso bamushiya banyema lubilo. 51 Ino nsongwalume umo wadi uvwele kivwalwa kya bukonge pa ngitu waanza kumulonda munyuma, penepo basaka kumukwata, 52 ino washiya kivwalwa kyandi kya bukonge’kya, wanyema mutaka. ¯ 53 Penepo bakatula Yesu kwa kitobo mukatampe, ebiya babitobo bakulu bonso ne bakulumpe ne basonekeji bebunga. 54 Inoko Petelo wadi umulonda katonyuma kufika ne ku kipango kya kitobo mukatampe, kadi wadi kashikete pamo na bengidi ba mu Mak 14:431 Nansha, “tupini.” MAKO 14:66–15:15 Petelo wamutune. Kwa Pilato. Balabasa 88 ¯ mata, kumuputa mu mpala, ku- mba: “Lelo wi Mulopwe wa Bamukupila bikoni kebamunena’- yuda?” Nandi wamulondolola, mba: “Polofeta!” Kupwa bamuku- kanena’mba: “Abe mwine ubanepila mapi mu mpala, ebiya bengi- na’kyo.” 3 Ino babitobo bakudi ba mu kipango bamusela. lu badi bamusambila bintu bi66 Ino, Petelo byaadi munshi ngibingi. 4 Ebiya, Pilato washimu kipango, mwana-mukaji umo lula kumwipangula monka’mba: mwingidi wa kitobo mukatampe “Le abe kulondololangapo? Tala waiya. 67 Aye pa kumona Pe- mambo mavule obakusambila’a.” ¯ ¯ telo ota mudilo, wamutala s o 5 Ino Yesu kalondolwelepo nakanena’mba: “Ne abe nobe wadi nsha dimo, penepo Pilato watuluna uno Yesu’u, mwine Nazala.” muka bininge. 68 Ino aye watuna, amba: “Nki6 Kabidi, ku masobo ne masomuyukilepo kadi ne byonena’- bo, wadi na kibidiji kya kwibakubyo bine nkibivwenepo,” pene- tulwila mukutwa umo, obakalo¯ po watambila panja mu buko- mba’wa. 7 Mu kine kitatyi’nde bwa ku kibelo. 69 Kwine’- kya, muntu wa dijina dya bu Bakwa mwana-mukaji mwingidi’wa labasa wadi mu kifungo pamo ne ˜ wamumona, penepa kanena mo- bantomboki, batapanene mu bunka boba badi bemene’po amba: tomboki bwabo. 8 Penepo ki“Uno’u wadi nabo.” 70 Nandi bumbo kya bantu kyaiya kebakatune monka. Dikwabo kadi, ku- lombe mungya mwadi mwibidile pwa kwa kakyaba katyetye, boba Pilato kwibalongela. 9 Nandi badi bemene dya kubwipi baanza webalondolola’mba: “Le musaka kunena Petelo amba: “Bine nobe nemukutulwile Mulopwe wa Bawadi nabo, mwanda na bubine, wi yuda, a?” 10 Mwanda wadi mwine Ngadilea.” 71 Ino washi- uyukile amba, i pa mwanda wa lula kufinga koku utyipa ukolo- mukao pamufikije babitobo bakota’mba: “Nkiyukilepo yao mu- kulu kwadi. 11 Ino babitobo ntu omunena’ye!” 72 Ponka na bakulu bakela kibumbo bulobo ponka nzolo wadila dya bubidi, amba pa kyandi kyaba ebakupenepo Petelo wavuluka byamu- tulwile’ko Balabasa. 12 Pilanene Yesu amba: “Nzolo pakadidi- to webatentulula monka’mba: le misunsa ibidi, usa kuntuna mi- “Le penepo, nsa kulonga bika sunsa isatu.” Ebiya kinku kyamu- na uno omwita bu Mulopwe wa kwata kadila. Bayuda?” 13 Kadi baela mabiKadi ponka na ponka lu- la monka’mba: “Mupope ku mubanga futwi babitobo ba- tyi!” 14 Ino Pilato wanena kadi kulu ne bakulumpe ne basone- amba: “Mwanda waka? Le i kibi’keji, enka ne Sanedini yonso, ka kyaalonga?” Abo po pene babakuta kitumba, kupwa bakuta ela mabila’mba: “Mupope ku muYesu myonji, baenda nandi ku- tyi!” 15 Ebiya Pilato, pa kusakamufikija kwa Pilato. 2 Pe- ka kusangaja kibumbo, webakunepo Pilato wamwipangula’- tulwila Balabasa, kadi wakupija 15 89 Ku Ngolongota. Mfindi. Wafwididila Yesu, kupwa webapa’ye bakamupope ku mutyi. 16 Basola bakamutwala mu kipango, ko kunena’mba, mu njibo mikatakata ya mbikavu, baita ne kibumbo kya basola bonso pamo, 17 kupwa bamuvwika kivwalwa kityilakana, baluka ne kilukwa kya miba bamutenteka’kyo. 18 Ebiya kebamwimuna’mba: “Tubaimuna, abe Mulopwe wa Bayuda!” 19 Kadi, badi bamukupila dibu¯ ngu ku mutwe bamupelela ne mata, batapa manwi panshi kebamufukatyila. 20 Ku mfulo, abo pa kupwa kumuzawila, bamu¯ vula kityilakana’kya bamuvwika bivwalwa byandi bya pangala. Batamba nandi kukamupopa ku mutyi. 21 Kadi, baningila mupityeshinda umo, Shimona wa ku Shilene, wadi utamba mu ntanda, shandya Alekizandele ne Lufusa, amba amuseleje’ko mutyi Wandi wa masusu. 22 Penepo bamuleta ku kifuko kya Ngolongota, kushintulula ko kunena’mba, “Kifuko kya Kabamba ka Mutwe.” 23 Kwine’kwa basaka kumupa vinyu mityange’mo ne bwanga bwa mpakwa, ino katambwile’yopo. 24 Kadi bamupopa ku mutyi, kebeabila bivwalwa byandi bya pangala na kuta’byo bubale mwa kuyukila i ani wa kuyata kyoki nansha kyoki. 25 Penepo pa ´ nsa ya busatu, bamupopa ku mutyi. 26 Kadi kilembwa kya ma¯ mbo obamusambıle kyalembelwe pangala’mba: “Mulopwe wa Bayuda.” 27 Pakwabo kadi, bapo¯ pele ne batubwalala babidi, umo ku lundyo mukwabo ku lunkuso. MAKO 15:16-38 28 ——1 29 Boba nabo badi bapita badi bamunena bya kibengo, bapuka mitwe amba: “Ee! Abe wadi usaka kubundula tempelo ne kwiyubaka mu mafuku ¯ asatu, 30 wipandije, utuke ku mutyi wa masusu’ko.” 31 Muswelo umo onka ne babitobo bakulu bene, pamo ne basonekeji kumo badi bamuzawila abo bene na bene, kebanena’mba: “Aye wadi upandija’ko bangi; inoko aye mwine kabwanyapo kwipandija! 32 Byadi Kidishitu, Mu¯ lopwe wa Isalela, pano atukenga ku mutyi wa masusu tumone ne kwitabija.” Ne boba badi bapopelwe nandi pamo nabo badi bamufutulula. ´ 33 Poyafikile nsa ya busamba, mfindi yasambakana konsokonso mu ntanda yonso’ya kufika ´ ne ku nsa ya kitema. 34 Pene´ po kadi pa nsa ya kitema, Yesu waela lubila na diwi dikatampe amba: “Eli, Eli, lama sabakatani?” kushintulula ko kunena’mba: “Leza wami, Leza wami, i kika kyowangelela?” 35 Kadi bamo badi bemene pabwipi, pa kwivwana nabya, bashilula kunena’mba: “Talai! Yeu wita Ediya.” 36 Ponkapo muntu umo waenda lubilo, wakatubika kifwafwa mu vinyu isosoma, wekisomeka ku dibungu kamupe atome, amba: “Mulekei! Tutale ¯ shi Ediya usa kwiya kumutukija’ko.” 37 Ino Yesu waela lwanji lukatampe ebiya wafwididila. 38 Penepo mpashila ya Mak 15:281 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. MAKO 15:39–16:8 ¯ Waladikwa mu kibundu. Yesu wasanguka ku kipandulwe yasanika pabi¯ ¯ di ntwa tamba kulu ne panshi. 39 Ebiya, mudyavita wadi wimene kampalampala nandi pa kumona’mba wafwididila palongeka bino bintu, wanena’mba: “Na bubine, uno muntu’u wadi Mwa¯ na Leza.” 40 Kadi kwadi ne bana-bakaji badi batadila kulampe, umbukata mwabo mwadi Madia mwine Makadala ne Madia inandya ba Yakoba Nkasa1 ne Yosesa, kadi ne Salome, 41 badi bavudile kwenda nandi ne kumwingidila paadi mu Ngadilea, ne banabakaji bakwabo bavule bakandile nandi pamo ku Yelusalema. 42 Pano, byokyadi kala ke kyolwa bininge kadi byodyadi difuku dya Kulongolola, ko kunena’mba, difuku dibadikila Sabato, 43 kwaile Yosefa wa ku Adimatea, muntu mutumbe wa mu Kidye, nandi wadi utengele Bulopwe bwa Leza. Wekankamika wakatwela kwa Pilato, wamulomba umbidi wa Yesu. 44 Ino Pilato watulumuka’mba wafu kala namani, penepa waityija mudyavita, wamwipangula shi wafu kala. 45 Ebiya pa kupwa kuyukijibwa na mudyavita, wapa Yosefa umbidi’wa. 46 Penepo, nandi wapota bukonge bu¯ lumbuluke, ebiya wamutukija, wamuvunga mu bukonge bulu¯ mbuluke’bwa, wakamuladika mu kibundu kyadi kikolwe mu dibwe, kupwa wakunkulumwina dibwe ku kibelo kya kibundu. 47 Ino Madia mwine Makadala ne Madia inandya Yosesa badi ba¯ Mak 15:401 Nansha, “Mwıpi.” 90 ¯ tala’nka kutala popa paadi uladikilwe. Penepo Sabato pa kupita, Madia mwine Makadala, Madia inandya Yakoba, ne Salome, bapotele binunka mwenye mwanda wa kwenda kukashinga’byo pa umbidi wandi. 2 Ebiya ¯ lubanga bwe, mu difuku dibajinji dya mu yenga, baile ku kibundu papo dyuba ke dipwe kutamba. 3 Kadi badi banena abo bene na bene amba: “Le i ani usa kuketukunkulumwina dibwe ku kibelo kya kibundu?” 4 Ino abo pa kutulula meso, bamona’mba dibwe’dya i dikunkulumunwe kala, nansha byodyadi dikatampe bininge. 5 Abo pa kutwela mu kibundu, bamona nsongwalume umo ushikete ku lundyo uvwele mu¯ ¯ nkukumba ut oka t o, penepo bakwatwa moyo. 6 Webanena’mba: “Kemwakikwatwai moyo. Mukimbanga Yesu mwine Nazala, wapopelwe ku mutyi. I musanguke; kadi’mopo muno. Ta¯ lai pene pobamuladikile. 7 Ino endai; mukalombole bandi bana ba bwanga ne Petelo amba, ‘Wemubadikidila mu Ngadilea; e momukamumona, enka mwaemulombwedile’mwa.’” 8 Penepo pobatambile mu kibundu, banyema lubilo, papo bazakala ne kutendela bikatampe. Kadi kebalombwelepo muntu kintu nansha kimo, mwanda badi na moyo. 16 MVUYO MILAMPE Bilembwa bimobimo (Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi, Codex Bezae) ne mashintuludi makwabo a kala (Latin Vulgate, Curetonian Syriac, Syriac Peshitta) bibweja’ko ino mvuyo milampe, inoko Codex Sinaiticus, Co- 91 ¯ Mvuyo milampe ne mvuyo mıpi dex Vaticanus, the Sinaitic Syriac codex, ne the Armenian Version i batalule’yo: ¯ 9 Aye pa kusanguka lubanga bwe, mu difuku dibajinji dya mu yenga, wamwekele dibajinji kudi Madia mwine Makadala waapangile bandemona basamba-babidi. 10 Nandi waenda kukasapwila boba badi benda na Yesu, pobadi mu madilo badila. 11 Ino abo, ¯ pa kwivwana’mba waikala ke mumi monka ne amba wamumwene, kebaitabijepo. 12 Ne kadi, bino pa kupita’po wamwekele mu muswelo mukwabo ku bantu babidi badi benda pamo, pobadi benda mu ntanda; 13 nabo bajoka basapwila bakwabo bashele. Nansha ne bano bene kebebetabijepo. 14 Ino ku mfulo wamwekela ba dikumi ne umo pobadi bashikete ku meza, webatopeka mwanda wa kubulwa lwitabi¯ jo ne mityima yabo myumu, mwanda kebaitabijepo boba bamumwene aye ke musanguke mu bafwe. 15 Kadi webanena’mba: “Endai mu ntanda yonso kadi sapulai myanda miyampe ku bupangi bonso. 16 Yewa witabija ne kubatyijibwa ukapanda, ino yewa ketabijapo ukaponejibwa. 17 Pakwabo MAKO 16:[9]—LUKA 1:7 kadi, bino biyukeno bikakunkuja boba betabija: Mu dijina dyami, bakapanga bandemona, bakesamba mu ndimi, 18 kadi bakakwata banyoka na makasa, ne shi batoma kifwani kekikebalongapo kibi nansha kimo. Bakatenteka makasa boba babela, nabo bakevwana biyampe.” 19 Penepo, Mfumwetu Yesu, pa kupwa kwisamba nabo, watekwinwa ¯ mulu, wakashikata ku kuboko kwa lundyo lwa Leza. 20 Penepa nabo bataluka kebasapula konsokonso, papo Mfumwetu wingila nabo pamo ne kukwatakanya musapu na biyukeno byadi biukunkuja. ¯ MVUYO MIPI Mu bilembwa bimobimo ne mu mashintuludi alondele’po mutanwa mvu¯ yo mıpi kupwa kwa Mako 16:8, inena namino amba: ˜ Ino bintu byonso byobasonanibwe ¯ basekunwinine’byo mu kıpi boba badi na Petelo. Ne kadi, bino pa kupita’po, Yesu mwine watuma kupityila kobadi lubila lujila kadi kelubolapo lwa lupandilo lwa nyeke kushilwila kutunduka ¯ kutula ne kushika. dccc ccc MYANDA MIYAMPE MWENDELE LUKA Nansha bavule byobalongele bukomo bwa kukongakanya myanda ya bine mitabijibwe na mutyima umo motudi, 2 pamo’nka bwa boba baikele tamba ku ngalwilo batumoni bemwenine na meso kadi bengidi ba musapu betusapwidile ino myanda, 3 nami natyibe mbila, mwanda nasekununa na bubinebine bintu ˜ byonso tamba ku nanjilo, kukulembela’byo mobilondela mu ndu¯ di, abe mulemekibwe mpata Teofilusa, 4 amba uyuke senene 1 bubinebine bwa bintu byowafundijibwe kukanwa. 5 Mu mafuku a Heloda, mulopwe wa Yudea, kwadi kitobo umo wa dijina dya bu Zekadia wa mu kisumpi kya Abidya, wadi na mukaji wa ku bana bana-bakaji ba Alone, dijina dyandi i Edisabeta. 6 Abo bonso badi boloke ku meso a Leza mwanda badi bananga kwa kubulwa matope mungya mbila yonso ne mungya bisaka bijila bya Yehova. 7 Inoko kebadipo na mwana mwanda LUKA 1:8-27 Zekadia wamone mwikeulu. Edisabeta waimita ˜ Edisabeta wadi numba, kadi abo bonso badi kebadi na myaka mingi mpata. 8 Penepo, paadi wingila bu kitobo mu mwingilo wa kisumpi kyabo ku meso a Leza, 9 mwendele kibidiji kya nyeke kya mwingilo wa butobo, lwadi ke ¯ lwendo lwandi lwa kusoka ensense paatwelele mu kipandulwe kya Yehova, 10 kadi kibumbo kyonso kya bantu kyadi kilombe´ ¯ la panja pa nsa ya kusoka ensense. 11 Penepo mwikeulu wa Yehova wamumwekela, wimene ¯ ku mutamba wa lundyo lwa kisokelo kya ensense. 12 Ino Zeka˜ dia pa kumumona, neni yamuvutakana kadi moyo wamukwata bya mwiko. 13 Inoko mwikeulu wamunena’mba: “Kokakwatwa moyo, Zekadia, mwanda kwabija kobe kubaivwanikwa biyampe, kadi obe mukaji Edisabeta usa kukubutwila mwana mwana-mulume, ukamwinika bu Yoano. 14 Kadi abe ukekala na ¯ nsangaji ne kutokwa mutyima ¯ bininge, kadi bavule bakasangela kubutulwa kwandi, 15 mwanda aye ukekala mukatampe ku meso a Yehova. Ino kafwaninwepo kutoma vinyu nansha bito˜ mibwa byonso bikolwanana, kadi ukayulwa mushipiditu ujila tamba kubutulwa, 16 kadi ukajokeja bana ba Isalela bavule kudi Yehova Leza wabo. 17 Ne kadi, aye ukamutangidila kumeso na mushipiditu ne bukomo bwa Ediya, kujokeja mityima ya bashabo kudi bana ne bampikwa ¯ kikokeji ku tunangu twa kamweno twa bantu boloke mwanda wa kuteakenya Yehova bantu balongololwe.” 92 18 Ebiya Zekadia wanena mwikeulu’wa’mba: “Le nkayuka namani amba kino’ki i kya bine? Mwanda kendi mununu, ne mukajami kadi na myaka mingi mpata.” 19 Penepo mwikeulu wamulondolola kanena’mba: “Ami ne Ngabudyele, wimananga pabwipi ku meso a Leza, kadi natumwe kwisamba nobe ne kukusapwila myanda miyampe ya bino bintu. 20 Ino tala! abewa ¯ ukekala talala nya kadi kukakokejapo kunena kufika ne difuku dikafika bino bintu’bi, mwanda kwitabijepo binenwa byami, bikafikidila pa kitatyi kyabyo kitungwe.” 21 Mu kine kitatyi’kya, bantu papo badi bakungila Zekadia, batulumuka’mba waije bininge mu kipandulwe. 22 Ino aye pa kutamba, kadipo ukokeja kunena nabo, penepa nabo bajingulula’mba wamone kimonwa kikata mu kipandulwe. Wadi wisamba nabo’nka na makasa, inoko ¯ washadidila kamama. 23 Byobiya, mafuku a mwingilo wandi ujila apwa, penepo wajokela kwandi. 24 Ino mafuku’a pa kupita’po, Edisabeta mukajandi waimita, wefya myeji itano, amba: 25 “Uno o muswelo wanongela Yehova mu ano mafuku pa kunta mutyima ne kuntalula mutonko mu bantu.” 26 Mu kweji wandi wa busamba, mwikeulu Ngabudyele watumwa na Leza ku kibundi kya mu Ngadilea kitelwa bu Nazala, 27 kudi mujike umo wadi mukwatyilwe na mwana-mulume witwa bu Yosefa wa mu njibo ya Davida, kadi dijina dya muji- 93 Ngabudyele usapwila Madia. Edisabeta, Madia ke’wa i Madia. 28 Penepo Ngabudyele pa kutwela mwaadi, wamunena’mba: “Wakomapo, abe ¯ obatokelwe mutyima bikatampe, Yehova udi nobe.” 29 Ino wavutakanibwa bininge na bino binenwa, penepo kakimbe kwivwanija shi luno lwimu i lwimu lwa muswelo’ka. 30 Ebiya mwikeulu wamunena’mba: “Kokakwatwa moyo, abe Madia, mwanda ¯ Leza wakut okelwa mutyima. ¯ 31 Kadi tala! usa kwimita dımi kadi ukabutula mwana mwanamulume, kadi ukamwinika bu Yesu. 32 Uno’u ukekala muka¯ tampe kadi uketwa bu Mwana ¯ Mwine wa Mulu Mwine, kadi Yehova Leza ukamupa lupona lwa shandi Davida, 33 kadi ukabikala bu Mulopwe pa njibo ya Yakoba nyeke, ne Bulopwe bwandi kebukekalapo na mfulo.” 34 Ino Madia wanena mwikeulu amba: “Le bino bikekala namani, nami byonkyasambakene pamo na mwana-mulume?” 35 Mwikeulu wamulondolola kanena’mba: “Mushipiditu ujila ¯ ukaya podi, kadi bukomo bwa ¯ Mwine wa Mulu Mwine bukaku¯ p uta mwemba. O mwanda ne mwine ubutulwa uketwa bu uji¯ la, Mwana Leza. 36 Kadi tala! Edisabeta mubutule obe nandi waimita mwana mwana-mulume, mu bununu bwandi, kadi uno ke kweji wandi wa busamba, aye ˜ obetanga bu numba, 37 mwanda kudi Leza kekudipo binenwa kebibwanikangapo.” 38 Penepo Madia wanena’mba: “Tala! ami ne umpika wa Yehova! Kinongelwe mungya binenwa byobe.” Ponkapo mwikeulu wamutaluka’po. LUKA 1:28-52 39 Byobiya mu mene mafuku’a Madia watamba kaenda bukidibukidi mu ntanda ya ngulu, mu kibundi kya Yuda, 40 ebiya watwela mu njibo ya Zekadia, waimuna Edisabeta. 41 Ponkapo Edisabeta pa kwivwana lwimu lwa Madia, kana katombo´ joka mu nd a, penepo Edisabeta wayulwa mushipiditu ujila, 42 ebiya waela lubila na diwi dikatampe amba: “Wi mweselwe dyese umbukata mwa bana-bakaji, kadi i kyeselwe dyese kipa kya ´ nda yobe! 43 Le naikala namani na dyese dya uno muswelo, inandya Mfumwami kwiya kondi? 44 Mwanda tala! diwi dya lwimu lobe podyaponanga’tu mu ´ matwi ami, kana kadi mu nda yami kabatombojokanga na nsa¯ ngaji mikatampe. 45 Katokwe kandi ne yewa mwine waitabije, mwanda byobya bintu byamunenene Yehova bikafikidila byonso.” 46 Madia nandi amba: “Muya wami ubatumbija Yehova, 47 kadi mushipiditu wami keu¯ kokejapo kuleka kusangela bininge Leza Umpandiji wami, ¯ 48 mwanda watale kup elulwa kwa umpika wandi mwana-mukaji. Mwanda tala! tamba pano, nkongo yonsololo ikantelanga ¯ bu wa katokwe 49 mwanda wa bukomo Mwine wanongela bilongwa bikatakata, kadi dijina dyandi i dijila, 50 kadi mu nkongo ne nkongo, lusa lwandi ludi pa boba bamutyina. 51 Walonga bya bukomo na kuboko kwandi, wapalankenya kulampe boba ba kwizunzula mu milangwe ya mityima yabo. 52 Wa¯ tukija bantu babikele pa mpona LUKA 1:53-79 Yoano wabutulwa. Bupolofeto bwa Zekadia ¯ ne kuzunzula boba bapelulwe; 53 waikutyija senene boba badi na nzala na bintu biyampe, kadi boba badi bampeta webajokeja makasa bitupu. 54 Waiya kukwasha Isalela mwingidi wandi ne kuvuluka lusa, 55 monka ¯ mwa anenene kudi bakulutuba betu, kudi Abalahama ne ku lukunwa lwandi, nyeke.” 56 Ebiya Madia washikata nandi kintu kya myeji isatu kupwa wajokela kwabo. 57 Penepo kitatyi kyafikile kya Edisabeta kubutula, ebiya wabutula mwana mwana-mulume. 58 Bakwabo ne babutule bandi baivwana amba Yehova watumbija lusa lwandi padi, kebasangala nandi pamo. 59 Ku¯ pwa mu difuku dya mw anda, baiya kutweja mwana mutyetye’wa kwisao, kadi badi kebasake kumwinika dijina dya shandi, Zekadia. 60 Ino inandi walondolola kanena’mba: “Aa, ke dyadyopo! Ino dyandi i Yoano.” 61 Penepo nabo kebamunena’mba: “I kutupu muntu mu babutule bobe witwanga dyadyo dijina.” 62 Ebiya baenda kukepangula shandya mwana mu ¯ muneneno wa batumama dijina dyasaka bamwinike. 63 Na¯ ndi walomba kipapo waandika’po amba: “Dijina dyandi i Yoano.” Penepo bonso batulumuka. 64 Ponkapo, kyakanwa kyandi kyajikuka ne ludimi lwandi nalo lwakutuluka kanena, wesela Leza. 65 Ne moyo wakwata boba bonso badi bekele kubwipi nabo, ne mu ntanda yonso ya ngulu ya Yudea, baanza kubanga bino bintu byonso’bi, 66 kadi bonso baivwene balama’byo mu 94 mityima yabo, amba: “Le bine uno mwana mutyetye ukekalanga namani?” Mwanda kuboko kwa Yehova kwadi nandi binebine. 67 Penepo shandi Zekadia wayulwa mushipiditu ujila, kanena bupolofeto amba: 68 “Eselwe dyese Yehova, Leza wa Isalela, mwanda wate bantu bandi mutyima ne kwibanyongolola. 69 Kadi wetulangwila mupandiji mukomokomo1 mu njibo ya Davida mwingidi wandi, 70 enka ¯ mwaanenene, kupityila kudi bapolofeto bandi bajila ba pa kala, 71 myanda ya kwitupandija kudi balwana netu ne ku dikasa dya boba betushikilwe, 72 kwitufwila lusa pa mwanda wa bakulutuba betu ne kuvuluka kipwano kyandi kijila, 73 mutyipo ¯ ¯ waatyipıle Abalahama mukulutuba wetu, 74 kwitupa batwe, pa kupwa kwitupandija mu makasa a balwana, dyese dya kumwingidila mingilo ikola kwa¯ mpikwa moyo 75 na kwipana ne boloke ku meso andi mafuku onso. 76 Ino abewa, abe Mwana Mutyetye, uketwanga bu mu¯ polofeto wa Mwine wa M ulu Mwine, mwanda ukatangidila Yehova kumeso kumulongolwela mashinda andi, 77 kuyukija bantu bandi lupandilo na kulekelwa kwa bubi bwabo 78 pa mwanda wa mutyima wa lusalusa wa Leza wetu. Pa luno lusalusa kutamba kwa dyuba kuke¯ tupempula tamba kokwa k ulu ¯ ¯ 79 kupana kitokeji ku boba bashikete mu mfindi ne mu mweLuk 1:691 Pa bute pa bute, “lusengo lwa lupandilo.” 95 Kukelembeja. Yesu wabutulwa. Bamwikeulu mba wa lufu ne kwendeja senene mayo etu mu dishinda dya ndoe.” 80 Penepa mwana mutyetye’wa wadi wenda utama ne kukomejibwa mu mushipiditu, kadi wadi wikele mu ntanda mutuputupu kufika ne mu difuku dyae¯ lombwele patoka kudi Isalela. Penepo, mu oa mafuku’a 2 lubila lwatamba kudi Kesala Akutusa’mba ntanda yonso ikelwe na bantu ikelembeje 2 (kuno kwilembeja kubajinji kwaikele’ko kitatyi kyadi Kilenyusa bu mbikavu wa Shidea), 3 kadi bantu bonso bashilula kwenda kukelembeja, muntu ne muntu ku kibundi kyabo. 4 I bine, ne Yosefa nandi wakanda kutamba ku Ngadilea, mu kibundi kya Nazala, waenda ku Yudea, mu kibundi kya Davida, kitwa bu Betelema, mwanda wadi wa mu njibo ne mu kisaka kya Davida. 5 Waenda kukelembeja na Madia, waasongele mu¯ ngya mobelaile, aye papo na dımi ke mbutwila pi. 6 Pobadi kwine’kwa, kitatyi kyafikile kya aye kubutula. 7 Penepo wabutula mwana mwana-mulume, umbedi, wamuvungila mu bisandi ne ku¯ ¯ muladika mu kidılo mwanda mu kifikilo kemwadipo kyaba kya abo kufikila’mo. 8 Kadi mu yonka ntanda’ya mwadi ne bakumbi badi bekele ˜ mu ntanda bakesha balama nombe yabo bufuku. 9 Amba batale, mwikeulu wa Yehova waimana pabwipi nabo, ne ntumbo ya Yehova yebamunikila koku ne koku, nabo bakwatwa moyo bininge. 10 Ino mwikeulu webanena’mba: “Kemwakikwatwai LUKA 1:80–2:21 moyo, mwanda talai! nemusapwila myanda miyampe ya nsangaji mikatampe ikekala na bantu bonso 11 mwanda dyalelo dino’di kubemubutwilwa Umpandiji, ke Kidishitu Mfumwetu kadi, mu kibundi kya Davida. 12 Kadi kiyukeno kyomukayukila’po i kino: Mukatana mwana wa lu¯ keke uvungilwe mu bisandi ule¯ le mu kidılo.” 13 Amba batale, kwebaila mwikeulu umo na kibu¯ mbo kya divita kya mulu, kekitendela Leza’mba: 14 “Ntumbo ¯ kudi Leza momwa mulu mulampe, ne pano panshi napo ndoe ¯ ¯ mu bantu batokelwe.” 15 Penepa bamwikeulu pa ¯ kwibataluka ne kwenda mulu, bakumbi kebesambe abo bene na bene amba: “Bine twayai ku Betelema tukamone kino kintu kyalongeka’ki, kino kyetuyukija Yehova.” 16 Ebiya baenda bukidibukidi, batana Madia ne Yo¯ sefa, ne mwana wa lukeke ulele ¯ mu kidılo. 17 Abo pa kumumona, basapula myanda yonso yobebalombolanga itala uno mwana mutyetye. 18 Kadi bonso baivwene batulumuka bintu byebalombwele bakumbi, 19 ino Madia washilula kulama yoya myanda yonso, ulanguluka’yo mu mutyima wandi. 20 Penepo bakumbi bajoka, batumbija Leza ne kumutendela mwanda wa bintu byonso byobaivwene ne byobamwene, monka mobebalombwedile’byo. ¯ 21 Mafuku mwanda pa kupita’po, pa kitatyi kya kumutweja kwisao, mwana’wa wainikilwe bu Yesu, dijina dyaletele mwikeulu kumeso kwa Aye kwimitwa ´ mu nda. LUKA 2:22-43 Shimioni wamone Kidishitu. Ana wisamba 22 Kadi, pafikile kitatyi kya ¯ kwibatokeja mungya Bijila bya Mosesa, bamuselela ku Yelusalema mwanda wa kumufikija kudi Yehova, 23 monka mokilembelwe mu Bijila bya Yehova’mba: “Mwana umbedi ense mwanamulume ufwaninwe kwitwa bu ujila kudi Yehova.” 24 Kadi balambula kitapwa mungya byobya binenwe mu Bijila bya Yehova’mba: “Tukutyikutyi tubidi nansha bibondya bya bankunda bibidi.” 25 Kadi tala! kwadi ne mwana-mulume umo mu Yelusalema witwa bu Shimioni, kadi ¯ uno muntu wadi moloke, ulemekele Leza, wadi wilaija kusengibwa kwa Isalela, ne mushipidi¯ tu ujila wadi padi. 26 Ne kadi, Leza wamusokwedile’kyo na mushipiditu ujila, amba kakamonepo lufu kumeso kwa kumona bidi Kidishitu wa Yehova. 27 Ebiya waile ku tempelo ku bukomo bwa mushipiditu, kadi bambutwile pa kuleta mwana mutyetye Yesu kumulonga mungya musakila Bijila, 28 watambula mwana mu maboko andi, waesela Leza kanena’mba: 29 “Pano’ko, a Mfumu ¯ Mwine Lupusa Lonso, leka umpi¯ ka obe eendele talala nya mu ndoe mwendele binenwa byobe, 30 mwanda meso ami abamone dishinda dyobe dya lupandilo 31 dyolongolwele kala kumeso a ¯ bantu bonsololo, 32 kit okeji ¯ kya kutalula kilenda ku mizo, ne ntumbo ya Isalela, bantu bobe.” 33 Kadi ba shamwana ne inamwana badi batulumuka’nka kutulumuka bintu byadi bimunenenwa. 34 Ne kadi, Shimioni 96 webesela kadi wanena Madia, inamwana’mba: “Tala! Uno’u i mutongwe mwanda wa kupona ne kulangulwa kwa bavule bene mu Isalela ne mwanda wa kiyukeno kya kunenenwa bibi 35 (i amo, kipete kilampe kikasabakanya muya obe abe mwine) mwanda wa milangwe ya mityima mivule isokolwe.” 36 Penepo, kwadi mupolofe¯ to mukaji Ana, mwan a Fanuele, wa ku kisaka kya Ashela. (Uno mwana-mukaji’u wadi kadi na myaka mingi, kadi waikele na mulumyandi myaka isamba-ibidi pa kupwa kwisonga, 37 wadi mukaji wa kishala wa myaka ma¯ ´ kumi mwanda ne ina.) Aye kadipo ubulwanga nansha dimo ku tempelo, wadi wingila mingilo ikola bufuku ne dyuba, ushikilwa na nzala, ne kwabija mu mi´ lombelo. 38 Enka pa mine nsa’ya, waiya pabwipi kafwija’ko Leza ne kunena pa mwanda wa mwana’wa ku bonso badi batengele kunyongololwa kwa Yelusalema. 39 Penepo abo pa kupwa kulonga bintu byonso mwendele Bijila bya Yehova, bajokela mu Ngadilea ku kibundi kyabo kya Nazala. 40 Kadi mwana mutyetye’wa wadi wenda utama ne kukomejibwa, muyule tunangu, ¯ kadi Leza wadi mumutokelwe nyeke. 41 Ebiya bambutwile bandi badi bebidile kwenda mwaka ne mwaka ku Yelusalema ku masobo a Pashika. 42 Aye pa kubwanya myaka dikumi ne ibidi, bakanda mungya kibidiji ku masobo. 43 Kadi mafuku pa ku- 97 Na myaka 12 mu tempelo. Mwingilo wa Yoano bwana badi kebajoka, uno mwana Yesu, washala kunyuma mu Yelusalema, ino bambutwile bandi kuyuka mpika. 44 Abo balangile amba udi mu mulongo wa bobenda nabo pamo, baenda lwendo lwa difuku dituntulu kupwa kebamukimbe mu babutule ne mu bayukane. 45 Inoko kebamumwenepo, bajokela ku Yelusalema, kebamukimbe na mikeketo. 46 Ino, mafuku asatu pa kupwa bamutana mu tempelo, ushikete umbukata mwa bafundiji wibateja ne kwibepangula bipangujo. 47 Inoko bonso badi ¯ bamuteja badi bana’nka kwana ¯ luku lwandi ne bilondololwa byandi. 48 Penepa abo pa kumumona, batulumuka, ne inandi nandi kamunena’mba: “A mwana, i kika le kyowetulongela nenki? Tala shobe ne ami motu¯ selele mutyima k ulu tukukimba.” 49 Ino aye webanena’mba: “Mwanda waka mwadi munkimba? Le kemwadipo muyukile amba mfwaninwe kwikala mu njibo ya Tata?” 50 Inoko, abo kebaivwanijepo byaadi wibalombola. ¯ 51 Ebiya watuka nabo bajokela ku Nazala, kadi nandi wadi ¯ mwibakokele nyeke. Kadi, inandi walamine senene ino myanda yonso mu mutyima wandi. 52 Penepo Yesu wadi wenda utama mu tunangu ne ku ngitu ne ¯ mu kutokelwa mutyima na Leza ne na bantu bene. Mu mwaka wa dikumi ne bu3 tano wa kubikala kwa Tyibilusa Kesala, padi Pontyusa Pilato bu mbikavu wa Yudea, Heloda wadi muledi wa ntanda ya Nga- LUKA 2:44–3:9 dilea, ino Fidipa mwanabo wadi muledi wa ntanda ya Itudea ne Takonityi, kadi Laisanusa nandi wadi muledi wa ntanda ya Abilene 2 mu mafuku a Kitobo Mukatampe Anasa ne a Kaifasa, binenwa bya Leza byaiya kudi Yo¯ ano mwana Zekadia mu ntanda mutuputupu. 3 Penepo waile mu ntanda yonso ya kufulakufula kwa Yodano, usapula lubatyijo bu ki¯ lomboji kya kwisasa mwanda wa kulekelwa bubi, 4 monka mokilembelwe mu mukanda wa binenwa bya mupolofeto Isaya’mba: “Teja! Kudi muntu wela lubila mu ntanda mutuputupu amba: ‘Longololai dishinda dya Yehova! Ololai bilayi byandi. 5 Kinkolankola kyonso kifwani¯ nwe kudingwa, kadi lulu ne mukuna onso kubundulwa, kadi bitonto nabyo bifwaninwe kwikala ke mashinda moloke, ne binkulunkulu ke mashinda asenena, 6 kadi ngitu yonso ikamona dishinda dya Leza dya lupandilo.’ ” 7 O mwanda, wadi kanena bi¯ bumbo byadi bıya kubatyijibwa nandi amba: “Banwe lutundu lwa bampidi, i ani le wemudyumuna kunyema bukalabale bwiya’bu? ¯ 8 O mwanda, pai bipa bifikıle ¯ pa kwisasa. Kadi kemwakyanzai kwinena banwe bene amba, ‘Tata wetu i Abalahama.’ Mwanda nemusapwila’mba, Leza udi na bukomo bwa kulupwila Abalahama bana ku ano mabwe’a. 9 Bine, ¯ kasolwa i katulwe kala pa muji wa mityi. Nanshi mutyi onso keupepo bipa bilumbuluke usa kutetwa ne kwelwa mu mudilo.” LUKA 3:10-27 ¯ Yesu wabatyijibwa. Washingwa mani 10 Kadi bibumbo byadi bimwipangula’mba: “Le penepo tulonge namani?” 11 Nandi wadi wibalondolola’mba: “Yewa udi na bivwalwa bibidi ape’ko yewa kadipo nakyo, kadi yewa udi na bya kudya nandi alongele monka.” 12 Enka ne basonkeji ba musonko bene baile kubatyijibwa, badi kebamunena’mba: “A Mufundiji, le tulonge namani?” 13 Nandi webanena’mba: “Kemwakilombai kintu kitabukile pa musonko utungilwe kala.” 14 Kadi, ne boba bengilanga mwingilo wa busola nabo badi bamwipangula’mba: “Le tulonge namani?” Nandi webanena’mba: “Kemwakiyatai muntu nansha umo bya manyengenyenge nansha kusambila muntu bya bubela, ino sangelai byobya byomutambulanga.” 15 Ino, bantu byobadi batengele kadi bonso badi balanguluka mu mityima yabo pa mwanda wa Yoano amba, “Le abulwe’po kwikala Kidishitu?” 16 Yoano webalondolola, kanena bonso amba: “Ami shami nemubatyijanga na mema, ino yewa mukomo kuntabuka yao wiya, ami nkifwaninwepo nansha kukutulula lukamba lwa ku bikwabilo byandi. Aye ukemubatyija na mushipiditu ujila ne na mudilo. 17 Lubenji1 lwandi ludi mu dikasa dya¯ ¯ ndi mwanda wa kutokeja to ki¯ p udilo kyandi ne kukongaka¯ ˜ ¯ nya nano mu kibıko, ino ukasoka mfumba fututu mu mudilo keubwanyapo kubulwa.” 18 O mwanda, Yoano nandi 98 webakankamikile na bintu bikwabo bivule ne kusapwila bantu myanda miyampe nyeke. 19 Ino Heloda muledi wa ntanda, pa kukandwa nandi pa mwanda wa Helodyasa, mukaja mwanabo, ne pa mwanda wa bilongwa byonso bibi byalongele Heloda, 20 watentekela ne kino ku byobya bilongwa byonso’bya: Washityila Yoano mu kifungo. 21 Ebiya, bantu bonso pa kubatyijibwa, Yesu nandi wabatyijibwa. Ino aye ukilombela, diulu dyashituka, 22 penepo ¯ mushipiditu ujila wamutukila na ngitu pamo bwa nkunda, kadi ¯ diwi dyatamba mulu amba: “Abe wi wami Mwana, muswedibwe; nakuloelelwa.” 23 Penepo kadi, Yesu mwine paashilwile mwingilo wandi wadi na kintu kya myaka makumi asatu, aye wadi monka mwadi ¯ mulangila bantu amba, i mwana Yosefa, ¯ mwana¯ Hedi, 24 mwana Matate, ¯ mwana Levi, ¯ mwana Meleki, ¯ mwana Yanai, ¯ mwana¯ Yosefa, 25 mwana Matateasa, ¯ mwana Amose, ¯ mwana Nahumi, ¯ mwana Esadi, ¯ mwana¯ Nakai, 26 mwana Mafa, ¯ mwana Matateasa, ¯ mwana Semine, ¯ mwana Njoseke, ¯ mwana¯ Yoda, 27 mwana Yoanane, ¯ mwana Lehesa, Luk 3:171 Tala binenwa bya kunshi ¯ mwana Zelububele, kwa dyani pa Mateo 3:12. 99 28 29 30 31 32 33 34 35 36 LUKA 3:28–4:9 ¯ 37 mwana Metuzala, ¯ mwana Enoke, ¯ mwana Yaledi, ¯ mwana Mahaladi, ¯ mwana¯ Kainane, 38 mwana Enosa, ¯ mwana Seta, ¯ mwana Adama, ¯ mwana Leza. Kupwa Yesu, muyulwe mushipiditu ujila, wataluka ku Yodano, ne kutwalwa na mushipiditu mu ntanda mutuputu´ pu 2 mafuku makumi ana papo utompibwa na Dyabola. Kadi, kadilepo kantu mu mene mafuku’a, ebiya ao pa kupwa, waivwana nzala. 3 Penepa Dyabola wamunena’mba: “Shi wi mwa¯ ¯ na Leza, nena dino dibwe dyalamuke ke mukate.” 4 Ino Yesu wamulondolola’mba: “I kilembwe ¯ amba: ‘Muntu kakekalapo mumi na mikate yonka kete, mhm.’ ” 5 Ebiya wamukandija pangala kamulombola mu kitatyi kityetye’tu malopwe onso a ntanda ikelwe na bantu. 6 Kupwa Dyabola wamunena’mba: “Nkakupa luno lupusa lonso ne ntumbo yao mwanda i lumpebwe, kadi ense onsaka, ami nkamupa’lo. 7 Nanshi abe, shi ulonge ku ¯ meso ami kilongwa kya kuntota, lonso lukekala ke lobe.” 8 Yesu wamulondolola kamunena’mba: “I kilembwe amba: ‘Ufwaninwe ¯ kutota Yehova Leza obe, kadi aye kete ye ofwaninwe kwingidila mingilo ikola.’ ” 9 Penepo wamuselela mu Yelusalema, wamukandija pa lupango lwa pangala pa tempelo kamunena’mba: “Shi wi mwa¯ na Leza, tumbuka pano wiele Musuku wa Yesu. Washikilwa na nzala ¯ mwana Shityile, ¯ mwana¯ Nedi, mwana Meleki, ¯ mwana Adi, ¯ mwana Kosama, ¯ mwana Eladama, ¯ mwana¯ Ela, mwana Yesu, ¯ mwana Ediezela, ¯ mwana Yodima, ¯ mwana Matate, ¯ mwana¯ Levi, mwana Shimeone, ¯ mwana Yudasa, ¯ mwana Yosefa, ¯ mwana Yonama, ¯ mwana¯ Ediakimi, mwana Melea, ¯ mwana Mena, ¯ mwana Matata, ¯ mwana Natana, ¯ mwana¯ Davida, mwana Yese, ¯ mwana Obeda, ¯ mwana Boaza, ¯ mwana Salamona, ¯ mwana¯ Nashona, mwana Aminadaba, ¯ mwana Alani, ¯ mwana Hezelone, ¯ mwana Peleze, ¯ mwana¯ Yuda, mwana Yakoba, ¯ mwana Izake, ¯ mwana Abalahama, ¯ mwana Tela, ¯ mwana¯ Nahola, mwana Seluka, ¯ mwana Leu, ¯ mwana Peleku, ¯ mwana Ebelu, ¯ mwana¯ Shela, mwana Kainane, ¯ mwana Alapakasada, ¯ mwana Shema, ¯ mwana Noa, ¯ mwana Lameka, 4 LUKA 4:10-30 Watompibwa. Utanga mukanda wa Isaya panshi, 10 mwanda i kilembwe ˜ amba: ‘Aye ukasonanya bamwikeulu pa mwanda obe, bakakulama, 11 kadi bakakusela mu makasa abo kutyina’mba wakakukala nansha dimo kulu ku dibwe.’ ” 12 Yesu walondolola kamunena’mba: “I kinenwe amba: ¯ ‘Kufwaninwepo kutula Yehova Leza obe pa ditompo.’ ” 13 Penepo Dyabola pa kuvuya matompo onso, wamutaluka’po kufika ne pa kitatyi kikwabo kifwaninwe. 14 Ebiya Yesu wajokela mu bukomo bwa mushipiditu ku Ngadilea. Kadi myanda miyampe yobadi bamunenena yasambakana mu yoya ntanda yonso’ya koku ne koku. 15 Ne kadi washilula kufundija mu abo mashinankonka kadi bonso badi ¯ bamupe buleme. 16 Byobiya waiya ku Nazala, ¯ kwine kwaatam ıne, kadi mungya kibidiji kyandi mu difuku dya Sabato, watwela mu shinankonka, waimana mwanda wa kutanga. 17 Penepo bamutambika muvungo wa mukanda ¯ wa mupolofeto Isaya, waputula muvungo’wa, watana pantu pandikilwe amba: 18 “Mushipiditu wa Yehova udi pondi, mwa¯ nda wanshingile m ani amba nsapule myanda miyampe ku balanda; wantumine kusapula kulekelelwa kwa misungi ne ku¯ putula meso a bampofu, kunena boba bamweshibwa malwa bende mu bwanapabo, 19 kusapula mwaka witabijibwe na Yehova.” 20 Ponkapo wavunga muvungo wa mukanda’wa, wajokeja’o kudi mwingidi, pene- 100 po washikata, meso a bonso badi mu shinankonka amutala ¯ so. 21 Penepo kaebanena’mba: “Dyalelo kino kisonekwa kyomwaivwana’ki kibafikidila.” 22 Ebiya bonso baanza kumunenena biyampe ne kutendela binenwa bilumbuluke byadi bitamba mu kyakanwa kyandi, kebanena’mba: “Mwene uno’u ¯ i mwana Yosefa?” 23 Penepa webanena’mba: “Na bubine mukangela luno lukindi amba: ‘A ˜ munanga, wiundape abe mwine; bintu byotwaivwene amba bilongekanga mu Kapanama, longa’byo ne muno mwenu.’ ” 24 Ino wanena’mba: “I bine nemulombola’mba i kutupu mupolofeto witabijibwanga kwabo. 25 Kimfwa, nemulombola na bubine amba: ¯ Kwadi bakaji ba kishala bavule mu Isalela mu mafuku a Ediya, ¯ pashityilwe diulu myaka isatu ¯ ne myeji isamba, penepo kwaikala kipupo kikatampe kya nzala mu yoya ntanda yonso. ¯ 26 Inoko, Ediya katuminwepo kudi mwana-mukaji nansha umo mu boba’ba poso’nka kudi mukaji wa kishala wa mu Zelefata mu ntanda ya Shidona. 27 Ne ¯ kadi, kwadi ba makopo bavule mu Isalela mu mafuku a mupolo¯ ¯ feto Edisha; inoko kekwatokejibwepo nansha umo, poso Nemani, mwine Shidea.” 28 Penepo bonso badi bevwana bino bintu mu shinankonka bayulwa bulobo, 29 baimana, bamutakikila lubilo panja pa kibundi, bamu¯ twala ku nsongo ya lulu kwadi ¯ kubakilwe kibundi kyabo, mwanda wa kumwela kya mutwe munshi. 30 Ino wapita’nka umbu- 101 Waenda ku Kapanama. Usapula mu Yudea kata mwabo’mwa kaenda dyandi. ¯ 31 Ebiya watukila ku Kapanama, kibundi kya mu Ngadilea. Kadi wadi wibafundija mu dya Sabato, 32 bantu baana mufundijijo wandi mwanda binenwa byandi byadi na lupusa. 33 Ino mu shinankonka mwadi muntu umo wadi na mushipiditu, ndemona wa disubi, kadi waelele lubila na diwi dikatampe amba: 34 “A! Le tudi nobe mwanda’ka, abe Yesu, mwine Nazala? Lelo ubaiya kwitonakanya? Nkuyukile’tu biyampe abewa, wi Mwine Ujila wa Leza.” 35 Ino Yesu ¯ wamufunina, amba: “Uba nya, mutambe’mo.” Penepo ndemona, pa kupwa kufulubija muntu’wa umbukata mwabo, wamutamba’mo pampikwa kumulonga kibi. 36 Pa kino, abo bonso batulumuka, kebanena abo bene na bene amba: “Le bino nabyo i binenwa ˜ bya muswelo’ka, mwanda usonanya ne mishipiditu ya disubi na lupusa ne bukomo, nayo yatamba?” 37 Penepa myanda yandi yasambakana pi na pi ku mafinko onso a ntanda’ya. 38 Byobiya watamba mu shinankonka kupwa watwela mu njibo ya Shimona. Penepo lolo muko wa Shimona wadi ukambijibwa na ngitu mimukabe mpata, ebiya bamulomba amukwashe. 39 Penepa waimana dya kwaadi, wafunina ngitu mikabe’ya, nayo ¯ yamutuka. Ponka na ponka nandi walanguka washilula kwibengidila. 40 Ino dyuba byodyadi kedikapone, bonso boba badi na bantu babela misongo palapala bamuselela’bo. Nandi webate- LUKA 4:31–5:6 nteka bonso umo ne umo makasa, webabelula. 41 Bandemona nabo badi batamba mu bantu ba˜ vule, bela nanji amba: “Abe wi ¯ Mwana Leza.” Ino pa kwibafunina, kadipo wibaleka besamba, mwanda badi bamuyukile amba i Kidishitu. 42 Inoko, abo pa kukya ke dyuba, watamba kaenda kufula kwa bunka bwandi. Ino bibumbo byashilula kumukimba, byaiya ne paadi, kadi kebimukankaja aleke kwibashiya. 43 Ino webanena’mba: “Mfwaninwe kusapula Bulopwe bwa Leza ne mu bibundi bikwabo namo, mwanda ki¯ no’ki e kyonatumınwe.” 44 Ponkapo, kaenda wenda usapula mu mashinankonka a mu Yudea. Kyaba kimo pamutyininye 5 kibumbo kyadi kivwana mwanda wa Leza, aye wadi wimene kufula kwa dijiba dya Ngenesaleta. 2 Penepo wamo¯ na mato abidi mashıke ku nkula, ino babiluwe badi babuke’mo bakenda makonde abo. 3 Aye pa kwikila mu bwato bumo, bwa Shimona, wamunena ashindwile’bo dya kulampe bityetye na ku ntanda. Ebiya washikata, kafundija bibumbo koku wikile mu bwato. 4 Paalekele’byo kwisamba, wanena Shimona’mba: “Enda dya pa mema malampe, mute makonde enu musa kukwata.” 5 Ino Shimona walondolola kanena’mba: “A Mufundiji, tubakambe bufuku bonso butuntulu ino kukwata kantu mpika, inoko byowanena nankyo nsa kuta makonde.” 6 Penepo abo pa kuta, bakwata mwita mungi. Bine ne makonde abo keasanika LUKA 5:7-26 “Babiluwe ba bantu.” Waundapa wa bulebe ne kusanika. 7 Ebiya badyobola bengidi nabo badi mu bwato ¯ bukwabo amba baye bebakwashe’ko, nabo baiya, kadi bayuja mato onso abidi, nao kealobela ne kulobela. 8 Pa kumona nabya, Shimona Petelo wapona ku manwi a Yesu kanena’mba: “Nsonsoloke’po, mwanda ami ne muntu wa bubi, abe Mfumwami.” 9 Penepa pa kumona mwita obakwete, aye ne bonso baadi nabo batulumuka, 10 ne ba Yakoba ne Yoano bana ba Zebede, bengidi pamo na Shimona, nabo monka na monka. Ino Yesu wanena Shimona’mba: “Leka kwivwana moyo. Tamba pano ukakwata ba¯ ntu bomi.” 11 Penepo bajokeja mato ku ntanda, bashiya byonso kebamulonda. 12 Kyaba kikwabo paadi mu kibundi kimo nenki, tala! kwadi muntu umo muyulwe makopo ¯ ba! Aye pa kumona Yesu, wapo¯ na mpala panshi kamwisashila’mba: “A Mfumwami, shi usaki¯ le, nankyo ntokeje.” 13 Penepo waolola kuboko, wamutenga ¯ ¯ kanena’mba: “Nsakile. Toka to.” Ponka na ponka makopo amupwa. 14 Ebiya wanena ukoma muntu’wa’mba kakisapwila muntu nansha umo: “Ino enda uke¯ lombole kudi kitobo, ne kutula kyamulambu mungya kusu¯ bulwa kobe monka mwanenene Mosesa, mwanda wa bukamoni kobadi.” 15 Ino mwanda wandi’wa wadi wenda usambaka¯ na, kadi bibumbo bikata kebıya pamo kuteja ne kubelulwa misongo yabo. 16 Inoko, aye wadi ¯ wikokela mu byaba mudi zole ne kulombela. 102 17 Ebiya difuku dimo wadi ufundija, kadi Bafadiseo ne bafundiji ba Bijila batambile ku kibundi ne kibundi kya Ngadilea, kya Yudea, ne mu Yelusalema badi bashikete konka, kadi bukomo bwa Yehova bwadi ponka mwanda wa aye kundapa. 18 Kadi tala! bantu badi baselele muntu umo ubela bulebe pa kakitanda, badi bakimba muswelo wa kumutweja ne kumu¯ tula ku meso a Yesu. 19 Penepo abo pa kubulwa muswelo wa kumutweja pa mwanda wa kibumbo, bakanda pa musaka, bamu¯ tukijija pa matailoshi pa kakitanda umbukata mwa boba badi ku meso a Yesu. 20 Aye pa kumona lwitabijo lwabo wanena’mba: “A mwana-mulume, bubi bobe bubakulekelwa.” 21 Ponkapo, basonekeji ne Bafadiseo baanza kufwatakanya’mba: “Le uno’u nandi i ani le utuka Leza mutonko? Le i ani mukwabo ubwanya kulekela bubi shi ke’nkapo Leza kete?” 22 Ino Yesu, pa kuyuka mifwatakanyo yabo, webalondolola’mba: “Le i bika byomufwatakanya mu mityima ¯ yenu? 23 Le kipela kutabuka i kyepi, le i kunena’mba, ‘Bubi bobe bubakulekelwa’ni,’ i kunena’mba, ‘Imana wende’? 24 Ino ¯ pa kusaka muyuke amba Mwana muntu udi na lupusa pano pa ntanda lwa kulekela bantu bubi—” wanena muntu wa bulebe’wa’mba: “Nakunena’mba: Imana, tekuna kakitanda kobe, wiendele kobe.” 25 Ponkapo waimana ku meso abo, watekuna kya¯ adi ulele’po, kaenda kwandi utumbija Leza. 26 Penepo nsanga¯ ji ya kasha yebakwata abo bonso, 103 ˜ Masobo a Levi. Kupulula bisampo bya nano kebatumbija Leza, kadi bakwatwa moyo, kebanena’mba: “Leka, leka, leka dyalelo’ko tubamone byeni!” 27 Ebiya, bino pa kupita’po, watambile kadi wamona musonkeji wa musonko wa dijina dya bu Levi ushikete pa njibo ya musonko, wamunena’mba: “Ikala mulondi wami.” 28 Nandi washiya bintu byonso, waimana kaenda umulonda. 29 Kadi ¯ Levi wamutekela masobo makatampe mu njibo yandi, kwadi kibumbo kikata kya basonkeji ba musonko ne bakwabo bobadi bashikete nabo badya byakudya. 30 Penepa Bafadiseo ne basonekeji babo bashilula kwiuninga kudi bandi bana ba bwanga’mba: “Mwanda waka banwe mudyanga ne kutoma na basonkeji ba musonko ne babipya-mambo?” 31 Kwivwana kwadi Yesu webanena’mba: “Boba bakomo keba˜ dipo kyobasakila munanga, poso boba babela. 32 Nkyaidilepo kwita boloke, mhm, ino naidile kwita babipya-mambo amba be¯ sase.” 33 Nabo bamunena’mba: “Bana ba bwanga ba Yoano bashikilwanga na nzala kyaba ne kyaba kadi babijanga mu milombelo, kadi mo mulongela ne ba Bafadiseo bene, ino bobe’ko badya batoma.” 34 Yesu webanena’mba: “Kemubwanyapo kushikija balu˜ ˜ nda na musonanani na nzala shi ˜ ˜ musonanani mwine ukidi nabo, mwene i amo? 35 Ino mafuku ¯ akaya’ko pakebatalulwa muso˜ ˜ nanani binebine, penepa bakashikilwa na nzala mu mene mafuku’a.” LUKA 5:27–6:6 36 Kadi, webanena dikwabo mu kyelekejo amba: “I kutupu uketanga kilaka ku kivwalwa kipya kya pangala wasonena’kyo ku kivwalwa kikulu kya pangala. Shi ekisonene’ko, nabya kilaka kipya’kya kitukumuka ne kadi kilaka kya ku kivwalwa kipya kekifwaninwangapo pa kikulu. 37 Pakwabo kadi, i kutupu welanga vinyu mipya mu milondo ya biseba mikulu. Shi eyele’mo, vinyu mipya ikasaba milondo ya biseba kadi ikamwangika ne milondo ya biseba mine ikoneka. 38 Inoko vinyu mipya ifwaninwe kwelwa mu milondo ya biseba mipya. 39 I kutupu muntu ke mutome vinyu mikulu usakanga mipya, mwanda unena’mba, ‘Mikulu yo mipite buya.’ ” Ebiya, mu difuku dimo dya 6 Sabato wadi upita mu budi˜ mi bwa nano, bandi bana ba bwanga badi kebapulula ne kudya bi˜ sampo bya nano, bavinga’byo na makasa. 2 Penepo Bafadiseo bamo banena’mba: “Mwanda waka mulonga kintu kijidikwe kulonga mu dya Sabato?” 3 Ino Yesu webalondolola kanena’mba: ¯ ¯ “Lelo kasha kemwatangile byalo¯ ngele Davida kitatyi kyebakwe¯ te nzala aye ne bantu baadi nabo? ¯ 4 Mwaatwelele mu njibo ya Leza ¯ watambula mikate milombolwe kudi Leza wadya’yo ne kupa’ko ¯ ¯ imo bantu baadi nabo, mintu yadi mijidikwe muntu e-ense kudya’yo, poso enka babitobo kete?” 5 Kadi webanena monka’mba: ¯ “Mwana muntu e Mfumwandya Sabato.” 6 Mu difuku dikwabo dya Sabato watwela mu shinankonka LUKA 6:7-26 ¯ Majina a batumibwa 12. Katokwe kenu kafundija. Kadi mwadi ne muntu umo wadi na kuboko kwa ¯ lundyo kumu. 7 Basonekeji ne Bafadiseo badi papo kebamuta¯ le so bamone shi usa kumubelula mu dya Sabato, amba bamone pa kumusambila. 8 Ino aye pa kuyuka mifwatakanyo yabo, penepa wanena mwana-mulume ¯ wa kuboko kumu’wa’mba: “Taluka, imana pa bukata.” Nandi wataluka wakemana’po. 9 Ebiya Yesu webanena’mba: “Nemwipangule’po bidi, Le kitabijibwe mu dya Sabato i kulonga kiyampe’ni ˜ i kusanshijanana, le i kupandija’ni i konakanya muya?” 10 Pa kupwa kwibatala abo bonso koku ne koku, wanena mwana-mulume’wa’mba: “Olola kuboko.” Nandi waolola’ko, ne kuboko kwandi kwakoma. 11 Ino bakalabala bya bulubi, kebanena abo bene na bene kyobakokeja kulonga Yesu i kika. 12 Mu mene mafuku’a, wata¯ mbile waenda ku lulu kukalombela, kadi wakesha bufuku bonso butuntulu ulombela kudi Leza. 13 Inoko abo pa kukya, waityila kwadi bandi bana ba bwanga katonge’mo ba dikumi ne babidi, baatelele ne bu batumibwa: 14 Shimona, waainikile ne bu Petelo; Andele mwanabo; Yakoba; Yoano; Fidipa; Balatelemi; 15 Mateo; Tomase; Yako¯ ba mwana Afesa, Shimona witwa ne bu mupyasakane; 16 Yuda¯ sa mwana Yakoba; ne Yudasa Isakadiota, waalamukile ke ndalandala. ¯ 17 Ebiya watuka nabo wakemana pa dilungu, kadi kwadi kibumbo kikata kya bandi bana ba 104 bwanga, ne bantu bavulevule batambile mu Yudea monso ne mu Yelusalema ne ku ntanda ya ku lui ya Tyila ne Shidona, baile kumwivwana ne kubelulwa misongo yabo. 18 Nansha ke boba badi bakambakanibwa na mishipiditu ya disubi bene badi bakomejibwa. 19 Kadi kibumbo kyonso kyadi kisaka kumutenga mwanda bukomo bwadi bumutamba ne kwibabelula bonso. 20 Penepo watulwila meso andi kudi bandi bana ba bwanga kanena’mba: ¯ “Katokwe kenu banwe balanda, mwanda Bulopwe bwa Leza i bwenu. ¯ 21 “Katokwe kenu banwe badi na nzala pano, mwanda mukekutyijibwanga. ¯ “Katokwe kenu banwe badila pano, mwanda mukasepanga. ¯ 22 “Mwi ba kat okwe kyaba kyonso kyobemushikwa, kyaba kyonso kyobemupanga, bemu¯ futulula, ne kupeleka dijina dyenu amba mwi babi pa mwanda ¯ wa Mwana muntu. 23 Sepelelai mu dyadyo difuku kadi tombojokai nsangaji, mwanda, talai! mpalo yenu i mikatampe mo¯ mwa mulu, mwanda byabyo’byo ¯ e byonka byalongele ne bakulutuba babo ku bapolofeto. 24 “Ino malwa enu banwe bampeta, mwanda mubamone kala kusengibwa kwenu konso. 25 “Malwa enu banwe bekwite pano, mwanda mukekalanga na nzala. “Malwa enu, banwe basepa pano, mwanda mukadilanga madilo ne kuyoyokota. 26 “Malwa enu, kyaba kyo- 105 Kijila kilumbuluke. Kutyibila ba mambo nso kimunenena bantu biyampe, mwanda bintu bwa bino’bi e byo ¯ byalongele bakulutuba babo ku bapolofeto ba bubela. 27 “Inoko nemunena banwe bevwana’mba: Sanswai nyeke balwana nenu, longelai biyampe boba bemushikilwe, 28 eselai boba bemufinga mafingo, lombelelai boba bemutuka. 29 Kudi yewa ukukupila ku kutama kumo, mupe ne kukwabo kwine, kadi yewa ukuyata kivwalwa kyobe kya pangala, kokipela ne na ki´ vwalwa kya munda kine. 30 Pa yewa ense ukulomba, kadi yewa ukuyata byobe bintu, kokamulandula’byo. 31 “Kadi, monka momusakila bantu bemulongele, mwibalongelei muswelo umo onka. 32 “Shi musenswe boba bemusenswe, le mukatendelwa pa bika le? Mwanda nansha babipya-mambo bene basenswe boba bebasenswe. 33 Kadi shi mulonga biyampe ku boba bemulongelanga biyampe, le mukatendelwa pa bika le? Nansha babipya-mambo ˜ bene balo nanga’nka nankyo. 34 Ne kadi, shi mwapuja boba bomukulupile kutambula’ko, le mukatendelwa pa bika le? Nansha babipya-mambo bene bapujanga babipya-mambo amba bakebalwije’nka bungi bumo bonka. 35 Inoko, sanswai nyeke balwana nenu ne kulonga biyampe ne kwapuja, pampikwa kukulupila kwalujibwa kintu, nankyo mpalo yenu ikekala mikatampe, kadi mukekala bana ba ¯ Mwine wa Mulu Mwine, mwanda aye udi na kanye ku bampikwa kufwija’ko ne ku babi. LUKA 6:27-44 36 Ikalai nyeke ba lusa, monka mwikadile Shenu wa lusa. 37 “Ne kadi, lekai kutyibila ba mambo, nabya nenu kemukatyibilwapo mambo nansha dimo, ˜ kadi lekai kuponejanana, nabya nenu kemukaponejibwapo nansha dimo. Lekelelai’nka kulekelela, nabya nenu mukalekelelwa. ¯ 38 Ikalai na kibidiji kya kupana, nabya nenu bakemupa. Bakemupungulwila mu nsonsa kipimo kilumbuluke, kikomene ne kukomena, kinyunye, kadi kiyule’tu ¯ ba. Mwanda kipimo kyomupimina bakwenu nenu bakemupimina’kyo’nka nabya.” 39 Ebiya webanena monka na kyelekejo amba: “Mpofu kakokejapo kuludika mpofu, mwene i amo? Bonso babidi bakaponena mu kina, le ke amopo? 40 Yewa ufunda katabukilepo mufundiji wandi, ino ense mufundijibwe ¯ biyampe she ukekala bwa mufundiji wandi. 41 Le penepo, i kika kyotadila kayombo kadi mu diso dya mwanenu ino kujingulula mulamba udi mu diso dyobe mpika? 42 Le ukokeja namani kunena mwanenu amba, ‘A mwanetu, leka nkutalule kayombo kadi mu diso dyobe,’ papo abe mwine kutala mulamba wa mu diso dyobe’dyo mpika? Abe nzazangi! Talula bidi mulamba udi mu diso dyobe, penepa komone biyampe mwa kutalwila kayombo kadi mu diso dya mwanenu. 43 “Mwanda i kutupu mutyi mulumbuluke upanga bipa bibole, nansha mutyi mubole upanga bipa bilumbuluke. 44 Mwanda mutyi ne mutyi uyukenanga ku bipa byao. Kimfwa, bantu LUKA 6:45–7:13 Mudyavita. Mwana wa mukaji wa kishala 106 ¯ kebapangapo bikuyu ku miba, kebamuzenze na kininga, amba: ˜ nansha kwapa mananza ku ki- “Aye i mufwaninwe abe umulomuna kya miba. 45 Muntu mu- ngele kino, 5 mwanda usenswe ¯ wetu kadi aye ye wetuyampe ulupulanga bintu biya- muzo ¯ ¯ mpe mu kibıko kiyampe kya mu- bakıle shinankonka.” 6 Penetyima wandi, ino muntu mubi po Yesu waenda nabo. Ino paanandi ulupulanga bintu bibi mu di kadi kubwipi na njibo, mudya¯ kibıko kyandi kibi, mwanda kya- vita wadi ke mutume kala balukanwa kyandi kinenanga byobya nda nandi bakamunene amba: “A Mfumwami, kokakambakana’biyudile ku mutyima. 46 “Penepo, i kika le kyomu- tu, mwanda ami nkifwaninwengityila’mba Mfumwetu! Mfu- po abewa utwele mu yami njimwetu! ino kulonga byonena ami bo. 7 O mwanda mwine nadi mpika? 47 Muntu ense wiya nemone bu wampikwa kufwanikondi, waivwana binenwa nwa kwiya kodi. Ino nena’tu byami ne kwibilonga, nsa kwi- kishima, mwingidi wami akomulombola mwaikadile: 48 Udi me. 8 Mwanda shami ngidi na ¯ pamo bwa muntu umo, pa ku- bampityile lupusa, ino kadi nami baka njibo wakolele ne kutwela ngidi na basola munshi mwami, panshi palampe, waala kyalwilo shi nanena yeu amba, ‘Enda!’ wapa mwala wa dibwe. Penepa, di- enda, yewa nandi amba, ‘Iya!’ lobe podyaile, munonga wakupi- waiya, nansha umpika’mba, ‘Lola mu yoya njibo inoko kewadipo nga kyoki!’ nandi walonga’kyo.” na bukomo bwa kwiitenkenya, 9 Bine, Yesu pa kwivwana bino ¯ bintu wamutulumuka, wavundamwanda yadi myubake senene. mukila ku kibumbo kyadi ki49 Ino kadi, yewa wivwana ne mulonda kanena’mba: “Nemusakulonga kintu mpika, udi pamo ¯ pwila’mba: Nansha ke mu Isabwa muntu umo waubaka njibo lela mwine nkyamwene lwitabipa nshi kwampikwa kyalwilo. jo lukatampe namino.” 10 Kadi Munonga pa kukupila’ko, poboba batuminwe pa kujokela ku nka na ponka ne kupona yaponjibo, batana umpika’wa muko¯ na, kadi musala wa njibo’ya wadi mo nke. mukatampe bya malwa.” 11 Kinondanonda na pano, Aye pa kupwa byonso bya- waenda ku kibundi kitwa bu adi usaka kulombola ba- Neni, ne bandi bana ba bwanga ntu, watwela mu Kapanama. ne kibumbo kikata badi benda 2 Penepo, umpika wa mudya- nandi pamo. 12 Aye pa kufwevita umo, waadi usenswe mpa- na ku kibelo kya kibundi, ino ta, wadi ubela bininge kadi wadi tala! kwadi mwana-mulume umo kadi kubwipi na kufwa. 3 Paa- mufwe obadi baselele, mwana ivwene myanda ya Yesu, watu- mubutulwe bunka munda mwa ma bakulumpe ba Bayuda kwa- inandi. Ne kadi, wadi mukaji ¯ di kukamulomba aye amu- wa kishala. Kibumbo kya bantu ndapile umpika wandi. 4 Ebi- bavulevule ba mu kibundi kyaya boba baile kudi Yesu badi di nandi. 13 Mfumwetu pa ku- 7 107 Yoano wipangula; mukatampe kumutabuka mumona, wamukwatyilwa lusa, kamunena’mba: “Leka kudila.” 14 Penepo wafwena, watenga ku butanda bwa lufu, boba badi ba¯ selele’bo nabo baimana nku. Kupwa wanena’mba: “A nsongwalume, nakunena, Imana!” 15 Ponkapo muntu mufwe’wa washikata kaesambe, ebiya nandi wapa’ye inandi. 16 Penepo bonso bakwatwa moyo kebatumbija Leza’mba: “Mupolofeto mukatampe wamweka motudi,” ne amba “Leza wate bantu bandi mutyima.” 17 Ne kadi ino myanda yandi yasambakene mu Yudea monso ne mu ntanda yonso’ya koku ne koku. 18 Ebiya bana ba bwanga ba Yoano bamusapwila byobya byonso. 19 Penepo Yoano waityija bandi bana ba bwanga babidi webatuma kudi Mfumwetu kukamwipangula’mba: “Lelo abe ye Aye wa Kwiya’ni, nansha tufwaninwe kutengela’ko ungi?” 20 Abo pa kufika kwadi, bamunena’mba: “Yoano Mubatyiji wetutume kukwipangula’mba, ‘Lelo abe ye Aye wa Kwiya’ni, nansha tufwaninwe kutengela’ko ´ mukwabo?’ ” 21 Mu mine nsa’yo, wabelula bantu bavule ba mi´ songo, ba mba mikomo, ne ba mishipiditu imbi ne kupa bampofu bavule kyabuntu kya kumona. 22 Ebiya, walondolola kanena babidi’ba’mba: “Endai, kasapwilei Yoano byomwadi mubamone ne byomwadi mubaivwana: Bampofu kebamone, basunkuta ke¯ banange, ba makopo abatokejibwa, ba bitwi nabo kebevwana, ne bafwe nabo abasangulwa, kadi balanda nabo aba basapwilwa ¯ myanda miyampe. 23 Wa kato- LUKA 7:14-32 kwe i yewa wampikwa kukukajibwa pa mwanda wami.” 24 Mikendi ya Yoano pa kwenda, washilula kulombola bibumbo myanda ya Yoano amba: “Lelo i kika kyomwaendele kukamona mu ntanda mutuputupu? Le i dibungu ditenkena na kivula? 25 Le penepo i kika kyomwaendele kukatala? Lelo i muntu uvwele bivwalwa bya pangala binekena? Mwene boba bavwele bivwalwa bya buya bwa ¯ dyangi ne badi mu bumi bwa bupeta bekalanga mu mobo a balopwe. 26 Penepo nanshi, kine kyomwaendele kukatala i kika le? Le i mupolofeto? Bine, nemulombola’mba, i kupita ne mupolofeto mwine. 27 Uno’u ye mwi¯ ¯ ne myanda yalembelwe amba: ‘Tala! natume ami mukendi wami kumeso kobe, ukakulongolwela dishinda ku meso obe!’ 28 Nemusapwila’mba: Ku boba babutwilwe na bana-bakaji, kekudipo mukatampe nansha umo wa kutabuka Yoano, ino yewa mutyetye mu Bulopwe bwa Leza umutabukile bukatampe.” 29 (Kadi bantu bonso ne basonkeji ba musonko pa kwivwana kino, batela Leza bu moloke, mwanda badi babatyijibwe lubatyijo lwa Yoano. 30 Ino Bafadiseo ne boba bajingulwile Bijila bene, bafutulwile madingi ebadingile Leza, mwanda kebadipo babatyijibwe nandi.) 31 “Le penepo, nsa kudingakanya luno lukongo pamo ¯ na ani, ne badi pamo bwa bani? 32 Badi pamo bwa bana batyetye bashikete mu nsoko beela mabila kebanena’mba: ‘Twadi LUKA 7:33-50 Yesu udya utoma, Yoano mpika. Ba mapu 2 twimwidila lushiba,1 ino banwe kuja mpika; twadi tuyoyokota miyoa, ino banwe kudila mpika.’ 33 Mo monka, Yoano Mubatyiji waile kudya mikate ne kutoma vinyu mpika, ino kemumunena’mba: ‘Udi na nde¯ mona.’ 34 Mwana muntu waile udya utoma, ino kemunena’mba: ‘Talai! Muntu wa mudyopolo, utomatoma vinyu, mulunda wa basonkeji ba musonko ne babipya-mambo!’ 35 Nansha nankyo, tunangu tubingijibwanga na bana bato bonso.” 36 Ebiya, Mufadiseo umo wadi umwita’nka kumwita’mba akadye nandi. Penepo nandi watwela mu njibo ya Mufadiseo’wa kashikete ku meza. 37 Kadi tala! mwana-mukaji umo wadi uyukene mu kibundi bu kipya-mambo wayuka’mba Yesu wadi ushikete pa byakudya mu njibo ya Mufadiseo, penepo wasela mukomba wa ¯ dibwe dya alubatele udi’mo mani a mananshi,1 38 wafwena dya kunyuma ku maulu andi, kadila ne kubombeja maulu andi na impolo, kupwa weapampula na nywene ya ku mutwe wandi. Ne kadi wamufifya senene ku mau¯ lu, weafukanya ne mani a mananshi. 39 Mufadiseo wamwityile’wa pa kumona nabya, kanena aye mwine amba: “Uno muntu, shi wadi amba i mupolofeto, wadi wa kuyuka uno mwana-mukaji umutenga’u i ani ne i muntu wa muswelo’ka, amba i kipya-mambo.” 40 Ino kwivwana kwadi Yesu kamunena’mba: “A Shimona, ndi na kintu kya kukulombo- 108 la.” Nandi amba: “A Mufundiji, nena’kyo!” 41 “Bantu babidi badi na mapu kwa muntu wapujanga lupeto; yeu wadi mwapule ndenadi 500, ino mukwabo makumi atano. 42 Byobabudilwe kya kumufuta, nandi webalekela na mutyima umo bonso babidi. Penepo, i ani pa abo’ba ukamusanswa bininge?” 43 Kwivwana Shimona walondolola’mba: “Nalanga i yewa waalekele bitabuke bungi na mutyima umo.” Nandi wamunena’mba: “Ubatyibe mambo biyampe.” 44 Ponkapo waalamukila kudi mwana-mukaji kanena Shimona’mba: “Umwene uno mwana-mukaji’u? Natwelanga mu yobe njibo; kumpelepo nansha mema a koya ku maulu. Ino uno mwana-mukaji wabombeja maulu ami na impolo yandi ne kwiapampula na nywene yandi. 45 Kumfifilepo mififyo nansha dimo; ino uno ´ mwana-mukaji, tamba’tu nsa yonatwelanga, kalekelepo kumfifya senene ku maulu. 46 Ku¯ mfukenyepo mani ku mutwe, ino uno mwana-mukaji wamfuka¯ nya mani a mananshi ku maulu. 47 Pa kino, nakusapwila’mba, bubi bwandi, nansha byobuvudile, bubamulekelwa mwanda buswe bwandi i bukatampe, ino yewa ulekelwa bityetye, udi na buswe butyetye.” 48 Kupwa wanena mwana-mukaji’wa’mba: “Bubi bobe bubakulekelwa.” 49 Penepo, boba baadi nabo ku meza bashilula kunena abo bene na bene amba: “Le uno muntu’u Luk 7:321 Nansha, “musolo, mune- nandi i ani le ulekela ne ba bubi?” 50 Ino wanena mwana-mukaji’nge.” 371 Nansha, “malashi.” 109 Lukindi lwa mukushi; washintulula’lo LUKA 8:1-19 wa’mba: “Lwitabijo lobe lubaku- jo amba, nansha byobatala, batapandija; wiendele mu ndoe.” le bitupu, kadi nansha byobevwaKinondanonda na papo, wadi na, kebakivwanija mobishintuwenda mu kibundi ne kibu- lwila. 11 Shi ke pano, kyelekendi, bikatampe ne bityetye, usa- jo kishintulula namino: Nkunwa pula ne kunena myanda miya- i mwanda wa Leza. 12 Yoya mpe ya Bulopwe bwa Leza. Kadi yaponene kufula kwa dishinda ba dikumi ne babidi badi nandi i boba baivwene, ebiya Dyabopamo, 2 ne bana-bakaji bamo la waiya wasela mwanda mu mibabelwilwe mishipiditu imbi tyima yabo kutyina’mba bakene misongo, Madia witwa ne bu tabija ne kupanda. 13 Yoya ya mwine Makadala, walupwilwe’- pa mwala wa dibwe i boba, abo mo bandemona basamba-babidi; pa kwivwana’o, batambula mwa3 Njoana mukaja Tyuza, kalama nda na nsangaji, inoko ino’i kewa Heloda; Suzana; ne bana-ba- idipo na miji; betabijanga kyaba kaji bakwabo bavule, badi bebe- kityetye, ino mu kitatyi kya kutompibwa, bapona. 14 Ino yoya ngidila na bintu byabo. 4 Penepo kibumbo kikata pa yaponene mu miba, i boba baikungwila pamo na boba badi be- vwene, ino pa kuselwa na makakwisanda nandi mu kibundi ne kibu- mbakano, bupeta, ne bya ¯ ndi, wanena mu kyelekejo amba: ngaja bya mu buno b umi, ba5 “Mukushi umo wakakushile tyinibwa ne pa mfulo ne kukonkunwa. Paadi ukusa, imo yapo- meja kintu nansha kimo mpika. nena kufula kwa dishinda, ya- 15 Ino yoya ya pa nshi milumbu¯ nyantwa, ne toni twa mulu nato luke, i boba bevwana mwanda na twadya’yo. 6 Mikwabo yapone- mutyima mulumbuluke kadi mubeulama ne kupa na pa mwala wa dibwe, kadi ya- yampe, kupwa ¯ mena, kupwa yauma mwanda bipa na kuminina. 16 “I kutupu wakijanga kinawa kubulwa kitalela. 7 Mikwa¯ uta’po kintu nabo nayo yaponena mu miba, ino nu, kupwa wap ¯ yoya miba yatamine pamo nayo nsha kwikitula ¯ munshi mwa buta¯ yeityinya. 8 Ingi nayo yapone- nda, ino wikitulanga pa kitulwaboba batwela’mo na mu nshi miyampe, ayo pa ku- binanu, amba ¯ mena, yapa bipa katwa.” Aye pa bamone kitokeji. 17 Mwanda i kupwa kwibalombola bino bintu, kutupu kintu kifibwe kekikasowanena na diwi dikatampe kolwapo nansha kintu kifye pa¯ amba: “Yewa wa matwi a kwi- fıta kekikayukwapo nansha ku¯ mweka patoka. 18 Nanshi tai vwana, evwane.” 9 Ino bandi bana ba bwanga mutyima ku muswelo omwivwabaanza kumwipangula mukoke- na, mwanda yewa ense udi na kija kushintulwila kino kyelekejo. ntu, ukapebwa ne bikwabo, ino 10 Wanena’mba: “Banwe i ki- yewa ense kadipo na kintu, ne mupebwe kwivwanija bifibwe bi- kyokya kine kyalanga’mba kyo kola bya Bulopwe bwa Leza, ino kyadi nakyo kikamuyatwa.” ku bakwabo, bidi mu byeleke19 Penepo inandi ne banababo 8 LUKA 8:20-37 Kivula kibatalala. Bandemona mu bangulube baiya kwaadi, ino kebabwenyepo kufika kwadi mwanda wa kibumbo. 20 Ebiya bamusapwila’mba: “Inobe ne banabenu aba bemene panja basaka kwimona nobe.” 21 Nandi walondolola kaebanena’mba: “Mama ne banabetu i bano’ba bevwana mwanda wa Leza ne kulonga’o.” 22 Mu difuku dimo, aye ne bandi bana ba bwanga baikile mu bwato, kaebanena’mba: “Twabukilei bobwa bukila bwa dijiba.” Penepo bataluka kebenda. 23 Ino pobadi bakye¯ nda aye walala. Ebiya kivula kikatampe kyatetuka pa dijiba, mema ashilula kwibayudila, baikala mu kyaka. 24 Ku mfulo baenda kwadi kebamulangula’mba: “A Mufundiji, Mufundiji, tubafu!” Aye pa kupwa kulanguka biyampe, wafunina kivula ¯ ne mabimbi adi atuta, nabyo bya¯ ¯ tuka, penepo kwatalala’tu nya. 25 Kupwa webanena’mba: “Le lwitabijo lwenu ludi pi?” Ino abo bakwatwa moyo bininge, batulumuka kebanena abo bene na bene amba: “Le bine uno’u i ani, mwa˜ nda usonanya’nka ne bivula ne ¯ mema, nabyo byamukokela?” 26 Penepo bafika mu nkula ya ntanda ya bene Ngelaze, bobwa bukila bwa Ngadilea. 27 Ino Aye pa kwabukila ku ntanda, muntu umo utamba mu kibundi wadi na bandemona wamusambakana. Mu kitatyi kilampe, kadipo uvwala bisandi, kadi kadipo ushikatanga ku njibo, ino wadi ushikatanga mu bibundu. 28 Aye pa kumona Yesu, waela lubila ne kupona ku meso andi, kanena na diwi dikatampe amba: 110 “Le ndi nobe mwanda’ka, abe ¯ Yesu, Mwan a Leza Mwine wa ¯ ¯ Mulu Mwine? Nakwisashila, kokamwesha malwa.” 29 (Mwa˜ nda wadi usonanya mushipiditu wa disubi utambe mu muntu’wa. Mafuku mavule mushipiditu’wa wadi umufita nzala, kebamukute kyaba ne kyaba mu miyololo ne mu nkano ne kumulama nyeke, ino wadi utyiba bikutwa ne kutunwinwa na ndemona mu byaba bya kufula.) 30 Yesu wamwipangula’mba: “Le dijina dyobe wi ani?” Nandi amba: “Kibumbo kya Bulwi,” mwanda wadi mutwelwe na bandemona bavule. 31 Pe¯ nepa kebamwis ashila’nka ku¯ ˜ mwisashila’mba kakibasonanya bende mu lupongo. 32 Byobiya kwadi luombe lukatampe lwa ba¯ ngulube badi badya ku lulu, pe¯ nepo bamwisashila ebaleke bakatwele mobadi, nandi webaleka. 33 Kupwa bandemona batamba mu muntu’wa, bakatwela mu bangulube, penepo luombe lwanyemena ku nenekelo ya lupongo lwaponena mu dijiba lwalobela lwafwa. 34 Ino balami pa kumona byobya byalongeka, banyema bakasapwila’byo bantu mu kibundi ne mu madimi. 35 Byobiya bantu batamba kebakatale byobya byalongeka, kadi baiya kudi Yesu batana ne muntu walupukilwe na bandemona’wa, uvwele bisandi kadi ˜ ne neni mimubwane’tu senene, ushikete ku maulu a Yesu, penepa moyo webakwata. 36 Boba bamwene’byo bebalombola mwakomejibwe muntu wadi mukwatwe na bandemona’wa. 37 Penepo kibumbo kyonso kya ba- 111 Mwana-mukaji wabelulwa. Kana kabasanguka ntu batambile kubwipi na ntanda ya bene Ngelaze bamunena ebataluke mwanda bakwetwe moyo mukatampe. Penepa waikila mu bwato wajoka. 38 Inoko, muntu walupukilwe na bandemona’wa wadi umudidila’nka kumudidila’mba bekale nandi, ino aye wajokeja muntu’wa’mba: 39 “Jokela ku njibo, kasapule nyeke byakulongela Leza.” Ebiya, nandi kaenda usapula mu kibundi kyonso kituntulu byamu¯ longele Yesu. 40 Yesu pa kujoka, kibumbo kyamutambula senene mwanda bonso badi bamutengele. 41 Ponkapo muntu umo witwa bu Yelusa waiya, kadi uno muntu’u wadi mwingidi wendeja shinankonka. Wapona ku maulu a Yesu kamuzenze atwele mu yandi njibo 42 mwanda wadi na mwana mwana-mukaji mubutulwe bunka wa myaka isenselela ku dikumi ne ibidi, wadi kasake kufwa. Paadi wenda, bibumbo byaungwila kwadi. 43 Kadi kwadi mwana-mukaji umo wadi na muyeye wa mashi ke myaka dikumi ne ibidi kadi wakomenwe kubelulwa na muntu nansha umo. 44 Wamufwena dya kunyuma, wamutenga ku manyamvwa a kivwalwa kyandi kya pangala, ponka na ponka muyeye wa mashi’wa waketeka. 45 Penepo Yesu wanena’mba: “I ani wantenga?” Bonso pobadi bakituna, Petelo wanena’mba: “A Mufundiji, bibumbo byobi bikujoko¯ lokele kadi bikutyininye mbu.” 46 Ino, Yesu wanena’mba: “Kudi muntu wantenga, mwanda na- LUKA 8:38–9:1 yuka’mba bukomo bubantambe’mo.” 47 Mwana-mukaji’wa pa kumona’mba kabwenyepo kufyama, waiya uzakala, wapona ku ¯ meso andi kalombola patoka ku meso a bantu bonso kine kyaamutengelanga ne mwaakomenanga ponka na ponka. 48 Ino Yesu wamunena’mba: “A mwanami, lwitabijo lobe lubakukomeja; wiendele mu ndoe.” 49 Aye ukinena, mwimaniji wa mwendeji wa shinankonka waiya kanena’mba: “Obe mwana mwana-mukaji wafu; kokakambakanya Mufundiji monka.” 50 Pa kwivwana nabya Yesu wamulondolola’mba: “Kokakwatwa moyo, abe lombola’tu lwitabijo, usa kupanda.” 51 Aye pa kufika ku njibo, kasakilepo muntu nansha umo kutwela nandi poso enka Petelo, Yoano, Yakoba, ne shandya mwana ne inandya mwana. 52 Ino bantu bonso badi bamudila beyaya bya bulanda. Penepo wanena’mba: “Lekai kudila, mwanda kafwile¯ po ino ulele.” 53 Ponkapo nabo kebamusepa bya kibengo mwanda badi bayukile amba i mufwe. 54 Ebiya wamukwata ku kuboko, wamwita’mba: “A mwana, imana!” 55 Penepa mushipiditu wandi wajoka, ponka’pa wala˜ nguka, ebiya Yesu wasonanya bamupe bya kudya. 56 Bine, bambutwile bandi babezemuka bya mwiko, ino webalombola’mba kebakisapwila muntu nansha umo byobya byalongeka. Ebiya waityila ba dikumi ne babidi pamo, webapa bukomo ne lupusa pa bandemona bonso ne lwa kubelula misongo. 9 LUKA 9:2-21 Watume batumibwa 12. Wadisha bantu 5 000 2 Penepo webatuma kukasapula Bulopwe bwa Leza ne kukomeja bantu, 3 webanena’mba: “Kemukiselai kintu nansha kimo mu lwendo, nansha mukombo nansha mufuko wa mpao nansha lupeto lwa ndalama; nansha kivwalwa kikwabo. 4 Ino konso komutwela mu njibo, shikatai’mo enka ne byomukataluka mu kibundi’kya. 5 Kadi kokwa konso kekwimutambulapo bantu, pa kutamba mu kyakyo kibundi ¯ kukulai luvumbi lwa ku mayo enu mwanda wa bukamoni kobadi.” 6 Kupwa bataluka, kebenda mu ntanda’ya mu kibundi ne kibundi, basapula myanda miyampe ne kubelula bantu konsokonso. 7 Penepo Heloda, muledi wa ntanda, waivwana byonso byadi bilongeka, wazumbazumba bininge mwanda bamo badi banena’mba Yoano wasanguka mu lufu, 8 ino bakwabo amba Ediya wamweka, bangi nabo amba i umo wa mu bapolofeto ba kala wasanguka. 9 Heloda wanena’mba: “Yoano namutetele mutwe. Penepo, uno nandi ongivwanina bino bintu’u i ani?” O mwanda wadi ukimba kumumona. 10 Pajokele batumibwa, ba¯ mubangıle byonso byobalongele. Ebiya waenda nabo, webakokela kufula mu kibundi kitwa bu Betesaida. 11 Inoko bibumbo, pa kuyuka’o byamulonda. Nandi webatambula senene kaebasapwila myanda ya Bulopwe bwa Leza, kadi wakomeja ne boba badi basakilwa kubelulwa. 12 Ne kadi difuku dyadi kedisa kufula. Ba dikumi ne babi- 112 di baiya kebamunena’mba: “Talula bibumbo bya bantu, bende mu bibundi ne mu madimi a ku¯ bwipi bakamone kwa kulala ne byakudya, mwanda kuno kotudi i kufula.” 13 Ino aye webanena’mba: “Mwibapei bya kudya.” Nabo amba: “Ketudipo na kintu, tudi enka na mikate itano ne twita twa lui tubidi kete, poso twende batwe bene tukapotele bano bantu bonso’ba byakudya.” 14 Na bubine, badi bantu kubwipi kwa 5 000. Ino wanena bandi bana ba bwanga’mba: “Mwibashikatyijei bwa abo badi pa byakudya, mu bisumpi bya bantu kubwipi kwa makumi atano atano.” 15 Nabo balongela monka, bebashikatyija bonso. 16 Penepo watekuna mikate itano ne ¯ twita tubidi’twa, watala mulu, webyesela dyese kupwa watyumuna kaabila’byo bana ba bwanga’mba bakape’byo kibumbo. 17 Ponkapo bonso badya ne kwikuta baikuta, kadi baboya byashele’ko, bilala dikumi ne bibidi ¯ biyule bipindi ba. 18 Kupwa, paadi ulombela bunka bwandi, bana ba bwanga baiya pamo kwadi, kaebepangula’mba: “Le bibumbo binenanga’mba ami ne ani?” 19 Abo pa kulondolola kebanena’mba: “Yoano Mubatyiji, ino bakwabo amba, i Ediya, bangi nabo amba, i umo wa mu bapolofeto ba kala wasanguka.” 20 Penepo webanena’mba: “Le banwe nenu, munenanga’mba ndi ani?” Petelo walondolola’mba: “Kidishitu wa Leza.” 21 Penepo pa kwibanena wibakoma, webalombola’mba kebakisapwila’kyo muntu na- 113 LUKA 9:22-41 ¯ ndo lwandi, lwadi lumutung ılwe kukafikidija ku Yelusalema. 32 Penepo, Petelo ne boba baa¯ di nabo balemenenwa na tulo, ¯ ino abo pa kubuka biyampe, bamona ntumbo yandi ne banabalume babidi bemene pamo nandi. 33 Kadi bano’ba pobadi kebamushiye, Petelo wanena Yesu amba: “A Mufundiji, i kipite buya twikale pano, nanshi longa tushimike mapema asatu, umo obe, mukwabo wa Mosesa, ungi nandi wa Ediya.” Kadipo uyukile byaadi unena. 34 Ino paadi ukinena ino myanda, di¯ kumbi dyaiya kedibaputa. Abo pa kutwela mu dikumbi, bakwatwa moyo. 35 Ponkapo kwaiya diwi mu dikumbi amba: “Uno’u i wami Mwana, mwine utongelwe. Mwivwanei.” 36 Paivwanikilwe dino diwi, Yesu washa¯ la bunka. Ino bauba talala nya kadi kebasapwidilepo muntu mu mene mafuku’a kintu nansha kimo mu byobya byobamwene. 37 Mu difuku dyalondele’¯ ¯ po, pobadi batuka ku lulu, kibumbo kikata kyebasambakana. 38 Penepo muntu umo mu kibumbo’mwa waela lubila’mba: “A ¯ Mufundiji, nakwisashila ntadile’po wami mwana mwanda i wami mwana mubutulwe bunka, 39 kadi tala! kudi mushipiditu umukwatanga, kasame ponka na ponka, umufulubija keumutambija kifulu1 ku kanwa, ne umusonsakanyanga kadi keumutambangapo bukidi. 40 Ne¯ ¯ sashıle bobe bana ba bwanga beupange, ino batunya.” 41 Yesu ¯ walondolola kanena’mba: “Y o, Muntu kwipela. Yesu washinta ku meso abo nsha umo, 22 ino wanena’mba: ¯ “Mwana muntu ufwaninwe kususulwa masusu mavule ne kupelwa na bakulumpe, babitobo bakulu, ne basonekeji ne kwipaibwa kadi mu difuku dya busatu ukasangulwa.” 23 Ebiya wanena monka ku bonso amba: “Shi muntu usaka kunonda, nankyo epele aye mwine, asele mutyi wandi wa masusu bukile bukya, kadi anonde nyeke. 24 Ke-muntu yewa ense usaka kupandija muya wandi ukeujimija, ino yewa ense ujimija muya wandi pa mwanda wa amiwa ye ukeupandija. 25 Na bubine, i kiyampe’ka le kikalonga muntu shi wanekenya ntanda yonso ino wejimija aye mwine ne koneka? 26 Mwanda yewa umfwa bumvu ¯ ami ne binenwa byami, Mwana muntu nandi ukamufwa bumvu ¯ kitatyi kyakaya mu ntumbo yandi ne ya Shandi ne ya bamwikeulu bajila. 27 Ino ami nemulombola binebine amba: Kudi bamo bemene pano’pa kebakafupo poso’nka bamone bidi Bulopwe bwa Leza.” 28 Na bubine, kintu kya ma¯ fuku mwanda aye pa kupwa kunena bino binenwa, wasela Petelo, Yoano, pamo ne Yakoba ¯ bakakanda ku l ulu kukalombela. 29 Kadi paadi ulombela, mumwekelo wa mpala yandi washinta kadi ne bivwalwa bya¯ ˜ ndi byashinta’tu kebyenenya to. 30 Ne kadi tala! kwadi banabalume babidi badi besamba nandi; badi ba Mosesa ne Ediya. 31 Bano’ba bamweka na ntumbo kebesambe myanda ya lwe- Luk 9:391 Nansha, “kifulo, kifulwe.” LUKA 9:42-62 Wapanga bandemona. Wapelwe mu Samadia lukongo lwampikwa lwitabijo kadi lunyengakane, le nkende¯ lela nenu ne kwimutukijija mutyima kufika ne kitatyi’ka? Leta obe mwana kuno.” 42 Ino nansha paadi kafwena, ndemona wamutola panshi kamufulubija bibibibi. Inoko Yesu wafunina mushipiditu wa disubi’wa ne kundapa mwana mwana-mulume’wa, kupwa waalwija’ye shandi. ¯ 43 Ebiya, bonso kebanya bukomo bukatampe bwa Leza. Penepa pobadi bonso bakitulumuka byonso byaadi ulonga, wanena bandi bana ba bwanga’mba: 44 “Ivwanijai ne kuvuluka bino ¯ binenwa, mwanda Mwana muntu i mutungilwe kufikijibwa mu makasa a bantu.” 45 Inoko ne pano abo kebaivwanijepo byaadi unena. Na bubine, byadi bibafibwe kutyina bakajingulula’byo, kadi bakwetwe moyo wa kumwipangula ino myanda. 46 Ebiya kwaikele lupata umbukata mwabo lwa kuyuka mukatampe mobadi i ani. 47 Yesu pa kuyuka milangwe ya mu mityima yabo, wayata mwana mu¯ tyetye, wamutula pabwipi nandi, 48 kaebanena’mba: “Ense utambula uno mwana mutyetye mu dijina dyami nankyo wantambula ne amiwa, kadi ense untambula watambula ne Yewa wantumine. Mwanda yewa wiendeja aye mwine pamo bwa mutyetyetyetye umbukata mwenu yao e ye mukatampe.” 49 Kwivwana Yoano kanena’mba: “A Mufundiji, twamwene muntu umo upanga bandemona na kutela dijina dyobe, netu twatompa kumukankaja mwa- 114 nda kakulondangapo netu pamo.” 50 Ino Yesu wamunena’mba: “Kemwakitompai kumukankaja, mwanda yewa ke walwanapo nenu i wenu.” 51 Mafuku byoadi keabwana a aye kutekunwa, wasumininwa kutadija mpala yandi kwenda ku Yelusalema. 52 Penepo watuma mikendi ku meso andi. Kadi baenda, batwela mu kibundi kya ¯ bene Samadia kukamut enga, 53 ino kebamutambwilepo mwanda wadi usumininwe kwenda ku Yelusalema. 54 Bana ba bwanga, ba Yakoba ne Yoano, pobamwene namino banena’mba: “A Mfumwetu, le usaka tunene ¯ ¯ mudilo utuke mulu wibaloteje fututu?” 55 Ino aye waalamuka webafunina. 56 Penepa baenda ku kibundi kingi. 57 Ebiya, pobadi benda mwishinda, muntu umo wamunena’mba: “Ami nkakulonda konso koenda.” 58 Yesu nandi wamunena’mba: “Mikenge idi na mike¯ mbo, toni twa mulu nato tudi ¯ na manswa, ino Mwana muntu ¯ kadipo na pa kusamina mutwe.” 59 Kupwa wanena mukwabo amba: “Ikala mulondi wami.” Muntu’wa wanena’mba: “Ndeke bidi ˜ ¯ nende nkaj ıke tata.” 60 Ino wamunena’mba: “Leka bafwe ba¯ jıke bafwe babo, abe enda ukasapule pi na pi Bulopwe bwa Leza.” 61 Kadi mukwabo nandi wamunena’mba: “Ami nkakulonda, abe Mfumwami, inoko ndeke bidi nkashadike ba mu njibo yetu.” 62 Yesu wamunena’mba: “I kutupu muntu ukwata lukasu mu maboko koku utala bintu bidi kunyuma ufwaninwe Bulopwe bwa Leza.” 115 10 LUKA 10:1-21 ¯ ¯ kekala kipela kuminina ku ntanda ya Sodoma kutabuka kyakyo kibundi. 13 “Malwa obe, Kolezeni! Malwa obe, Betesaida! mwanda bilongwa bya bukomo byalongelwe ¯ mwenu shi byalongelwe mu Tyi¯ ¯ la ne mu Shidona, longa besashile kala bashikete mu bivwalwa bya ¯ masaka ne mu buto. 14 O mwa¯ nda, mu butyibi, kikekala kipe¯ la kuminina kudi Tyila ne Shidona kutabuka komudi. 15 Abe nobe Kapanama, le bimweka’¯ mba ukazunzulwa kufika ne mu¯ lu’ni? Ukatuka kufika ne mu Kibundu!1 ˜ 16 “Yewa wimwivwana wanivwana ne ami mwine. Kadi yewa wimupela wampele ne ami. Ne kadi yewa umpela wapele ne yewa wantumine mwine.” 17 Penepo boba makumi asamba-abidi bajokele na nsangaji, kebanena’mba: “A Mfumwetu, ne bandemona bene badi be¯ tukokela na kutela dijina dyobe.” 18 Penepa nandi webanena’mba: “Nadi naanza kumona kala Satana upona pamo bwa di¯ peni momwa m ulu. 19 Talai! Nemupe lupusa lwa kutyimpa banyoka ne tuminye mu mayo, ne pa bukomo bonso bwa balwana, kadi i kutupu kintu kikemusanshija nansha dimo. 20 Inoko kemwakisangalai mwanda ¯ mishipiditu ibemukokela, ino sangalai mwanda majina enu i ma¯ lembwe m ulu.” 21 Enka mu ´ mine nsa imo yonka, wasangala bininge mu mushipiditu kanena’mba: “Nakutendela ku meso a bonso, a Tata, Mfumu wa diulu Bengidi i batye. Ba 70 abajoka na nsangaji Ebiya bino pa kupita’po Mfumwetu watongele bakwabo makumi asamba-abidi, webatuma babidi babidi bamutangidile mu kibundi ne kibundi ne mu kifuko ne kifuko mwaadi wa kwenda. 2 Ebiya kaebanena’mba: “Na bubine, mwangulo i mukatampe, ino bengidi i batyetye. O mwanda, abijai Mwi¯ ne mwangulo atume bengidi mu mwangulo wandi. 3 Endai. Ta¯ lai! Nemutume pamo bwa mikoko mu bampumpi. 4 Kemwakiselai kafuko ka lupeto, nansha mufuko wa byakudya nansha bikwabilo, kadi kemwakipambai ¯ muntu bıpa pa kwiimuna mwishinda. 5 Konso komutwela mu njibo, nenai bidi amba: ‘Ndoe ikale mu ino njibo.’ 6 Kadi shi mwine’mwa mudi mulunda na ndoe, nankyo ndoe yenu ikekala ¯ padi. Ino shi i mutupu’ye, nankyo ikemujokela. 7 Penepa shikatai mu yayo njibo, dyai ne kutoma byobya byobemupa, mwanda mwingidi ufwaninwe mpalo yandi. Kemwakitundulukai mwadi mu yoi njibo kemudi mu yoi. 8 “Kadi, konso komutwela mu kibundi, bemutambula’mo, dyai ¯ byobya byobemutudila 9 kadi belulai babela badi’mo, ne kwibalombola’mba: ‘Bulopwe bwa Leza kebudi pabwipi nenu.’ 10 Ino konso komutwela mu kibundi ne kwimutambula’mo mpika, tambilai mu bipito bikatampe ne kunena’mba: 11 ‘Ne luvumbi lwine lwalamatanga ku mayo etu mu kino kyenu kibundi, tubemupampwila’lo. Inoko, lamai kino mu ˜ neni, amba Bulopwe bwa Leza kebudi pabwipi.’ 12 Nemusapwila’mba: Mu dyodya difuku, ki- Luk 10:151 Pa bute pa bute, “Hadese.” LUKA 10:22-40 Bifyame ku ba tunangu. Mwine Samadia ¯ ne ntanda, mwanda ubafi fy e bino bintu ku ba tunangu ne bafunde ino ubasokwela’byo twana tutyetye. Bine, abe Tata, mwanda uno o muswelo oloelelwe. 22 Bintu byonso i bimpebwe na Tata, kadi i kutupu uyukile mwikadile Mwana poso’nka Tata, kadi i kutupu uyukile mwikadile Tata poso’nka Mwana ne yewa ense obasaka kusokwela’ye kudi Mwana.” 23 Ponkapo wavundamukila kudi bana ba bwanga kaebalo¯ mbola kufula’mba: “Kat okwe kao meso abandila byomubandila’bi. 24 Mwanda nemulombola’mba: Bapolofeto ne balopwe ¯ bavule basakile kumona bintu ¯ byomumona’bi ino kebamwene’byopo, ne kwivwana bintu byo¯ mwivwana’bi ino kebaivwene’byopo.” 25 Ino tala! muntu umo ujingulwile Bijila waimana kumutompa kanena’mba: “A Mufundiji, le mfwaninwe kulonga bika ¯ pa kukamona bumi bwa nyeke?” 26 Nandi wamunena’mba: “Le i bika bilembelwe mu Bijila? Le ˜ abe utananga namani?” 27 Nandi wamulondolola’mba: “ ‘Sanswa Yehova Leza obe na mutyima obe onso, na muya obe onso, na bukomo bobe bonso, ne na ˜ neni yobe yonso’ ne ‘mukwenu mowisanshilwe abe mwine.’ ” 28 Nandi wamunena’mba: “Ubalondolola bya bine; ‘longa nyeke ¯ namino nabya ukamona bumi.’ ” 29 Inoko muntu’wa byaadi ukimba kwilombola bu moloke, wanena Yesu amba: “Lelo mukwetu mwine i ani?” 30 Yesu wamulondolola kanena’mba: 116 “Kwadi muntu umo wadi utamba ¯ ku Yelusalema utukila ku Yediko, ino wapona mu makasa a ba¯ tubwalala bamuyete byonso byaadi nabyo ne kumukupila, kupwa baenda bamushiya mupungile. 31 Mu kitulumukila, ki¯ tobo umo wadi utukila mu dyodya dishinda, ino pa kumumona, wapityila mutamba mukwabo. 32 Ne mwine Levi nandi mo mo¯ nka, aye pa kutukila’ko wamumona, wapityila mutamba mukwabo. 33 Ino mwine Samadia umo wadi wenda mu dyodya di¯ shinda wafika padi, aye pa kumumona, wamukwatyilwa lusa. 34 Penepo wamufwena, wamukuta bilonda ne kumupungulwi¯ la’po mani ne vinyu. Kupwa wamukandija pa nyema wandi wakamutwala ku njibo ya beni ne kumulela. 35 Difuku dilonda’ko, wayata ndenadi ibidi, wapa mulami wa njibo ya beni, wamunena’mba, ‘Mulele, kadi byonso byowakalupula kupita pa ino, nsa kukwalwija’byo shi najoka.’ 36 Lelo momwena pa bano basatu i ani welombwele bu mukwabo na yewa waponene mu maka¯ sa a batubwalala’wa?” 37 Na¯ ndi amba: “I yewa wamulongele bya lusa.” Penepo Yesu wamunena’mba: “Enda, nobe ukalongele monka.” 38 Ebiya, pobadi benda, watwela mu kibundi kimo nenki. Mwine’mwa mwana-mukaji umo wa dijina dya bu Mata wamutambwile ke mweni mu yandi njibo. 39 Wadi na mwanabo mwanamukaji witwa bu Madia, wadi ushikete ku maulu a Mfumwetu wivwana’nka kwivwana byanena. 40 Ino Mata aye, 117 LUKA 10:41–11:18 ¯ kadi bami bana batyetye balele nami pa butanda; nkibwanyapo ¯ kubuka kukupa kintu.’ 8 Nemulombola’mba: Nansha shi ka¯ b ukilepo kumupa kintu mwanda i mulunda nandi, ino bine pa ˜ mwanda wa lupunanya lwandi, ¯ usa kub uka kumupa byasaka. 9 Mo monka, nemulombola’mba: Lombai’nka kulomba, nabya mukapebwa; kimbai’nka kukimba, nabya mukamona; kokolai’nka kukokola nabya mukashitwilwa. 10 Mwanda ense ulomba utambulanga, kadi ense ukimba umonanga, kadi ne ense ukokola nandi ukashitwilwa. 11 Na bubine, i shabana’ka momudi’mo, shi wandi mwana wamulombe mwita wa lui, le ukamupa nyoka pa kyaba kya mwita wa lui’ni, a? 12 Nansha kadi shi wamulombe dii, le ukamupa kaminye? 13 Penepo, shi banwe’ko, nansha byomudi babi, muyukile kupa benu bana byabuntu biya¯ mpe, le Shenu wa mulu papo ke ¯ pepi, mwene ukapana mushipiditu ujila ku boba bamulomba!” 14 Kupwa, wadi upanga nde¯ mona wa bu kamama. Ndemona ¯ pa kutamba’mo, kamama’wa wanena. Penepo bibumbo byatulumuka. 15 Ino bamo umbukata ˜ mwabo kebanena’mba: “Upananga bandemona na bukomo bwa Belezebuba, mulopwe wa bandemona.” 16 Ino bangi nabo, pa kumutompa, bashilula kusaka ¯ kwadi kiyukeno kya m ulu. 17 Aye pa kuyuka milangwe yabo, webanena’mba: “Bulopwe bo-bonso bwa kwilalulula abo bwine busadikanga, kadi njibo ya kwilalulula ayo mine iponanga. 18 Nanshi shi Satana nandi Ba Madia ne Mata. Lombai’nka kulomba wadi mulabikwe na twaji tuvule twaadi wingila. Penepo wafwena kanena’mba: “A Mfumwetu, le kumwenepo amba mwane˜ tu wandeka ningila byonso bu¯ nka bwami? Nanshi munene aye ankwashe’ko.” 41 Kwivwana Mfumwetu wamulondolola’mba: “Mata, Mata, ukambakanyanga mutyima ne kukamba na bintu bivule. 42 Ino i bintu bityetye’tu bisakibwa, pakwabo kimo’tu kete. Madia aye watonge kintu kiyampe, kadi kekikamuyatwapo.” Ebiya wadi pa kyaba kimo nenki ulombela, aye pa ¯ kupwa, wandi mwana bwanga umo wamunena’mba: “A Mfumwetu, witufundije mwa kulombelela, enka mwafundijije Yoano bandi bana ba bwanga.” 2 Penepo webanena’mba: “Ponso pomulombela, nenai amba: ‘Tata, dijina dyobe dipandulwe. Bulopwe bobe bwiye. 3 Witupe bidibwa1 byetu bya dyalelo mungya bisakibwa bya difuku. 4 Kadi witulekele bubi bwetu, mwanda netu tulekelanga yewa ense witwapwile, ne kadi koketutweja mu kutompibwa.’ ” 5 Kupwa webanena’mba: “Langa shi umo pomudi’po udi na mulunda nandi, waenda kwadi pa bukata bwa bufuku kamunena’mba, ‘A mulunda, ngapwije’ko mikate isatu, 6 mwanda mulu¯ nda nami wamfikila’nka pan o udi mu lwendo, ino nkidipo na ¯ kantu ka kumut udila.’ 7 Ino yao muntu kamulondolola aye munda’mba: ‘Leka kunkambakanya. Mulango ke mushite kala, 11 Luk 11:31 Pa bute pa bute, “mukate.” LUKA 11:19-36 ¯ ¯ Belezebuba. Ba katokwe. Diso ditukanye elalulule aye mwine, le bulopwe bwandi bukemana namani? Mwa˜ nda munenanga’mba mpananga bandemona na bukomo bwa Be˜ lezebuba. 19 Shi mpananga bandemona na bukomo bwa Belezebuba, le benu bana abo bebapa˜ nanga na bukomo bwa ani? Pa kino, basa kwikala benu batyibi. ˜ 20 Ino shi mpananga bandemona na munwe wa Leza, nankyo bine Bulopwe bwa Leza bubemupeta. 21 Shi nkomokomo, mwilumbile byabulwi, ulama njibo yandi mikatakata, bintu byandi bikalamibwa biyampe. 22 Inoko shi muntu mukomo kumutabuka waiya kumutamba wamunekenya, yao muntu ukamusela byabulwi byonso byaadi wikulupije, ¯ ne kwabanya bintu byaamututa’bya. 23 Yewa kadipo ku wami mutamba i walwana nami, kadi yewa kakongakanyapo pamo nami usalakanyanga. 24 “Shi mushipiditu wa disubi ubatambe mu muntu, upitanga ¯ mu ntanda myumu ukimba pa ¯ kukokolokwa, ino shi keutene’popo, keunena’mba, ‘Nsa kujokela mu njibo yami monavilukile’mwa.’ 25 Ao pa kufika, uba¯ tana mu njibo mukombe to kadi mulongolole senene. 26 Penepo ubaenda, ubakasela mishipiditu mikwabo isamba-ibidi mibi kwiutabuka, kadi ayo pa kupwa kutwela munda, yashikata’mo. Byobiya ngikadila ya ku mfulo ya muntu’wa yabipa kutabuka ne pabajinji pene.” 27 Ino paadi unena bino bintu, mwana-mukaji umo mu kibumbo’mwa watulula diwi kamune¯ ´ na’mba: “I ya katokwe yoya nda 118 yakuselele ne oa mabele owaaminwe’ko!” 28 Inoko aye wamu¯ nena’mba: “Aa, ino, Ba katokwe i boba bevwana mwanda wa Leza ne kwiulama!” 29 Bibumbo pobyadi byungwila pamo, waanza kunena’mba: “Luno lukongo i lukongo lubi; lukimbanga kiyukeno. Ino i kutupu kiyukeno kyolukapebwa poso’nka kiyukeno kya Yona. ¯ 30 Mwanda monka mwaikadile Yona bu kiyukeno ku bene Ni¯ neva, ye mukekadila ne Mwana muntu ku luno lukongo. 31 Mulopwe mukaji wa kunshi ukemana mu butyibi na bantu ba luno lukongo kadi ukebapone¯ ja, mwanda watambile ku mfulo ya ntanda kwiya kwivwana tunangu twa Solomone. Ino tala! kintu kitabukile Solomone kidi pano. 32 Bantu ba Nineva bakalanguka mu butyibi na luno lukongo kadi bakeluponeja mwa¯ ¯ nda besashile pa kusapwilwa na Yona. Ino tala! kintu kitabukile Yona kidi pano. 33 Shi muntu ¯ waakija kinanu, kekitulangapo pafyame nansha munshi mwa ki¯ ¯ lala, ino wikitulanga pa kitulwabinanu amba boba batwela ba¯ mone kitokeji. 34 Kinanu kya umbidi i diso dyobe. Shi diso dyo¯ be i ditukanye, umbidi obe onso ¯ nao ukekala na kitokeji, ino shi i dibi, ne umbidi obe nao ukekala fututu. 35 Nanshi tadija’mba ¯ kitokeji kidi modi ke fukutupo. 36 Nanshi, shi umbidi obe onso ¯ udi na kitokeji pampikwa kipindi nansha kimo kidi fututu, ukeka¯ la na kitokeji pamo bwa kinanu ¯ kikumunikila kitokeji na mikejima yakyo.” 119 ¯ Balemeka bishi. Malwa a Bafadiseo 37 Aye pa kupwa kunena namino, Mufadiseo umo wamunena akadye nandi. Penepo watwela, kashikete ku meza. 38 Inoko Mufadiseo watulumuka pa kumona’mba koilepo bidi kumeso kwa kudya. 39 Ino Mfumwetu wamunena’mba: “Banwe Ba¯ fadiseo mutokejanga panja pa ki¯ tomeno ne pa nsani, ino munda mwenu mwi bayule makomwa¯ meso ne bubi ba. 40 Banwe ba¯ ˜ mpikwa neni! Yewa walongele ¯ panja mwene ye walongele ne munda mwine? 41 Shi ke pano, ¯ panai bintu bidi munda bu byabuntu bya ku lusa, kadi tala! bintu ¯ bikwabo byonso bikekala bitoka komudi. 42 Ino malwa enu ba¯ nwe Bafadiseo, mwanda mutulanga kya dikumi kya mante ne penganona ne bimuna bikwa¯ bo, ino mupelula’ko boloke ne buswe bwa Leza! Bino bintu e byomwadi munenwe kulonga, ino¯ ko kwampikwa kupelula byobya bikwabo. 43 Malwa enu banwe Bafadiseo, mwanda muswile byaba bya kumeso mu mashinankonka ne kwimunwa mu mansoko! 44 Malwa enu, mwanda mudi bwa byobya bibundu byampikwa kumweka senene, bilengeja bantu banange’po ne kuyuka mpika!” 45 Ebiya muntu umo ujingulwile Bijila watentulula kanena’mba: “A Mufundiji, byonena’byo witutukanga ne batwe bene kumo.” 46 Penepo wanena’mba: “Malwa enu ne banwe bene bajingulwile Bijila, mwanda mutwikanga bantu biselwa bikomo kusela, ino banwe bene kemute˜ nangapo biselwa’bya nansha na munwe umo! LUKA 11:37–12:3 ¯ 47 “Malwa enu, mwanda mubakanga bibundu bya bapolofe¯ to, ino bakulutuba benu ye bebepaile! 48 Na bubine, mwi batumoni ba bilongwa bya bakulutuba benu, kadi mwitabije’byo, ¯ mwanda abo baipaile bapolofe¯ to ino banwe nenu mubaka bibundu byabo. 49 O mwanda tu¯ nangu twa Leza nato twanenene amba: ‘Nkebatuminanga bapolofeto ne batumibwa, kadi bakepayanga ne kupangapanga’ko bamo, 50 amba mashi a bapolofeto bonso amwangilwe tamba ˜ ku nanjilo ya ino ntanda alambikwe luno lukongo, 51 tamba pa mashi a Abele kufika ne ku ¯ mashi a Zekadia, watapilwe pa ¯ bukata bwa kisokelo ne njibo.’ Bine, nemulombola’mba: Akalambikwa luno lukongo. 52 “Malwa enu banwe bajingulwile Bijila, mwanda mwatalwile lufungulo lwa buyuki; banwe bene kemwatwelele’mopo, kadi ne boba bakatwela’mo bene mwebakankaja!” 53 Ebiya aye pa kutamba’mo, basonekeji ne Bafadiseo bashilula kumutyinya bibibibi ne kumusomba na bipangujo bikwabo bivulevule, 54 batengele mwa kumukwatyila mu byakanena. Mu kine kitatyi’kya, pebu12 ngile kibumbo kya bantu tununu ne tununu kebenyanta ne kwinyanta, washilula kunena bidi bandi bana ba bwanga’mba: “Dyumukai kiyujo kya Bafadiseo, i buzazangi. 2 Ino keku¯ dipo kintu kifye paf ıta kekikasokolwapo ne kifibwe kekikayukanapo. 3 Nanshi, kyonso kyomunena mu fukutu LUKA 12:4-22 Kemwakibatyinai. Dyumuka makomwa-meso kikevwanikwa mu mwinya, kadi kyokya kyomwisongola mu byumba bya kufula kikasapulwa peulu pa mobo. 4 Ne kadi nemunena banwe balunda nami amba: Kemwakityinai boba bepaya umbidi, ino kupwa kino kebabwanyapo kulonga kintu kikwabo. 5 Ino nsa kwimulombola wa kutyina: Tyinai Yewa wipaya kadi wikele na lupusa lwa kwela mu Ngehena.1 Bine, nemulombola’mba, Yao mutyinei. 6 Bapotejanga misolwe itano ku bityele bibidi bya mvubu mityetye, mwene i amo? Inoko, i kutupu nansha umo obedilwe kudi Leza. 7 Ino nansha ke nywene mine ya ku mitwe yenu i mibalwe yonso. Kemwakityinai; ¯ mudi na buleme kutabuka misolwe mingi. 8 “O mwanda nemunena’mba: Muntu ense witabija ku meso a bantu amba udi nami umbumo, ¯ Mwana muntu nandi uketabija ku meso a bamwikeulu ba Leza’mba udi nandi umbumo. 9 Ino yewa untuna ku meso a bantu nandi bakamutuna ku meso a bamwikeulu ba Leza. 10 Kadi ¯ yewa ense unenena Mwana muntu kibi ukalekelwa, ino yewa utuka mushipiditu ujila kakalekelwapo. 11 Shi abemuselela ku meso a bitango bya bantu, a baludiki, ne a ba lupusa, kemwakikambakanyai mityima pa muswelo omukesamba ne byomukesamba pa kwishintulwila nansha pa byomukanena, 12 mwanda mushipiditu ujila ukemufundija ´ enka mu mine nsa’ya bine byomufwaninwe kunena.” Luk 12:51 Tala Mbwejo 9. 120 13 Penepo umo mu kibumbo’mwa wamunena’mba: “A Mufundiji, nenene mwanetu twiabile nandi bupyani.” 14 Nandi wamunena’mba: “Abe muntu, i ani wantonga ami bu mutyibi nansha wa kwimwabanya bintu banwe bubidi?” 15 Penepo nandi ¯ webanena’mba: “P utulai meso kadi dyumukai makomwa-meso a miswelo yonso, mwanda nansha shi muntu udi na bintu ¯ bingi, bumi bwandi kebutambangapo ku bintu byadi nabyo.” 16 Ponkapo webanena na kyelekejo amba: “Budimi bwa mpeta umo bwamwitabile byakudya senene. 17 Penepa washilula kulanguluka aye mwine amba, ‘Pano nkikidipo na mwa kungwija byangulwa byami, le nsa kulonga namani le?’ 18 Ebiya kanena’mba, ‘Nsa kulo¯ nga nenki: Nsa kupomona bibıko byami nshimike bikata kutabuka, mwine’mwa nsa kungwija’mo miseke yami yonso ne bintu byami byonso biyampe, 19 penepa nkanena muya wami amba: “A muya, kodi na bintu bingi biyampe bilundike bya myaka mivule; kokilanga’ko, dya, toma, wisangaje.” ’ 20 Ino Leza wamunena’mba, ‘Abe wampikwa ˜ neni, buno bufuku buno’bu basa kukulomba muya obe. Penepo i ani le usa kuyata bintu byowaungwije’bi?’ 21 Ye mobikekadi¯ ¯ la ne ku muntu wibıkila byabuleme ino kwikala mpeta kudi Leza mpika.” 22 Ebiya wanena bandi bana ba bwanga’mba: “Pa kino nemunena’mba: Lekai kukambakanya mityima pa mwanda wa myuya 121 Kaluombe katyetye. Kalama mudyumuke yenu amba tukadya bika nansha pa mwanda wa imbidi yenu amba tukavwala bika. 23 Mwanda ¯ muya utabukile byakudya buleme, umbidi nao bivwalwa. 24 Bandilai binkombe. Kebikusangapo nkunwa nansha kwangula kwine; kebidipo na kitala ¯ nansha na kibıko kine. Ino Leza wibidishanga. Mwene banwe mu¯ pityile toni buleme? 25 I ani le pomudi’po ukokeja kubweja bula ¯ bwa kuboko ku bumi bwandi pa mwanda wa kukambakanya mutyima? 26 Penepo shi kemubwanyapo kulonga kino kintu kityetye, i kika kyomukambakenya mityima pa bintu bikwabo? 27 Bandilai mutaminanga maluba; keaputumangapo na mingilo nansha kujinga kwine mpika, ino nemulombola’mba: Nansha ke Solomone mwine mu ¯ ntumbo yandi yonso kavwelepo bya kufwaninwa pamo bwa diluba dimo dya mu ao. 28 Penepo shi Leza uvwika namino munamuna mu ntanda, ikele’ko dyalelo kesha yaelwa mu mudilo, banwe papo ke pepi, abulwepo kutabuka kwimuvwika, banwe ba lwitabijo lutyetye! 29 Nanshi lekai kukimba bya banwe kudya nansha bya banwe kutoma, ¯ kadi lekai kusela mutyima kulu, 30 mwanda bino byo bintu bipenenekanga nabyo mizo ya ino ntanda, ino Shenu uyukile amba musakilwa bino bintu. 31 Inoko, kimbai nyeke Bulopwe bwandi, ne bino bintu bikemutentekelwa’ko. 32 “Kemwakikwatwai moyo, a kaluombe katyetye, mwanda Shenu waloelelwa kwimu- LUKA 12:23-42 pa Bulopwe. 33 Potejai bintu ¯ byomudi nabyo, ne kupana byabuntu bya ku lusa. Longai tufuko twa lupeto lwenu ketone¯ kapo, byabuleme byampikwa ku¯ pwa momwa mulu, kemufwena¯ po ngivi, ne bıshi kudya mpika. 34 Mwanda kokwa kudi byabu¯ leme byenu, ne mityima yenu mine ikekala konka. 35 “Ikalai bavwale kadi belongolole ne binanu byenu nabyo bikale byake, 36 kadi ikalai bwa bantu batengele mfumwabo ujoka ku butundaile amba shi wafika kakokola, bamushitwile ponka na ponka. ¯ 37 I ba katokwe boba bapika shi mfumwabo pa kufika webatana bakesha! I bine nemulombola’mba: Ukavwala bya kwingila nabyo ne kwibashikatyija ku ¯ meza kadi ukaya kaebengidila. 38 Kadi shi wafika mu kilo kya bubidi, nansha ke mu kya busa¯ tu, webatana namino, i ba katokwe! 39 Ino yukai kino, amba ¯ shi mwin e njibo wadi uyukile ´ ¯ nsa mine ıya ngivi, longa wadi wa kukesha’nka kukesha ne ka¯ dipo wa kuleka batute yandi njibo. 40 Banwe nenu, mwilongo¯ lolei nyeke, mwanda Mwana mu´ ntu wiyanga pa nsa yokemulangidijapo.” 41 Penepo Petelo wanena’mba: “A Mfumwetu, le i batwe bonena kino kyelekejo’ni nansha i ne bonso?” 42 Mfumwetu nandi wanena’mba: “Na bubine, i ¯ ani le kalama mukokele, mudyumuke, ukatongwa na mfumwandi kulama kitango kyandi kya bengidi amba ebape nyeke kipimo kyabo kya byakudya pa LUKA 12:43–13:2 ˜ Ke ndoepo, i mudilo ne nkalanani kitatyi kifwaninwe? 43 I wa ¯ katokwe yao umpika shi mfumwandi pa kufika amutane ulonga namino! 44 Nemulombola bya binebine amba: Ukamutonga kulama bintu byandi byonsololo. 45 Ino shi yewa umpika anene mu mutyima wandi amba, ‘Mfumwami waije kwiya,’ ashilule kukupila bengidi bana-balume ne bana-bakaji, kudya, kutoma ne kukolwa, 46 Mfumwa¯ ndya yao umpika ukaya mu difuku dyakamutengelepo ne mu ´ nsa yakayukilepo, kadi ukamupa mfuto na bulobo bya malwa ne kukamupa kyepelo kyandi kumo ¯ na bampikwa kikokeji. 47 Kupwa yao umpika, waivwanije kiswa-mutyima kya mfumwandi ino kwampikwa kwilongolola nansha kulonga mungya kiswamutyima kyandi kwine mpika, ukakupilwa bikupilwa bivule. 48 Ino yewa kaivwanijepo ne kulonga walonga bintu bifwaninwe bikupilwa, ukakupilwa bityetye. I bine, yewa ense wapelwe bivule, ukalombwanga bivule, kadi yewa obapele lupusa pa bivule, bakamulombanga bitabukile byobya bilombwanga. 49 “Naile kwakija mudilo pano pa ntanda, penepo kyonsaka kikwabo i kika shi ao ke mupwe kala kwaka? 50 Bine, ndi na lubatyijo lwa kubatyijibwa, ¯ kadi yo! najingwe mutyima mpata enka ne byolupwa! 51 Le mufwatakanya’mba naile ku¯ pana ndoe pano pa ntanda? Aa, na bubine, nemulombola’mba, i ˜ nkalanani. 52 Mwanda tamba pano kukekalanga batano mu ˜ njibo imo bakala nane, basatu 122 na babidi, babidi nabo na basa˜ tu. 53 Bakakala nana, shandi na mwana mwana-mulume ne mwana mwana-mulume na shandi, inandi na mwana mwanamukaji ne mwana mwana-mukaji na inandi, inandi muko na muko mwana-mukaji ne muko mwana-mukaji nandi na inandi muko.” 54 Penepo wanena bibumbo monka’mba: “Pomumonanga makumbi akanda kushika, mwikalanga munena ponka na ponka’mba, ‘Kusa kwiya kimpumpu,’ nakyo kyaiya. 55 Kadi pomumonanga kivula kya kunshi kipukuma, munenanga’mba, ‘Kusa kwikala dyekese,’ nadyo dyaikala’ko. 56 Banwe banzazangi, muyukile mwa kubandawila mumwekelo wa ntanda ne diulu, ino i namani kemuyukilepo mwa kubandawila kino kitatyi’ki? 57 Le i kika le kyokemutyibilapo banwe bene mambo a byobya byoloke? 58 Kimfwa, pomwenda na omwipile nandi mambo kudi muledi, pomukidi mwishinda, longa bukomo bwa kupwa nandi lupata kutyina’mba wakakwityija kwa mutyibi, mutyibi nandi akufikije kwa mpulushi, mpulushi nandi akwele mu kifungo. 59 Nakulombola’mba: Bine kukalupuka’mopo poso’nka ufute kakityele katyutyu ka mfulo ka mvubu mityetye.” Mu kine kitatyi’kya, kwadi bantu bamo badi’po bamulombwele myanda ya bene Ngadilea, ba mashi asambakenye Pilato na bitapwa byabo. 2 Penepo pa kutentulula webane- 13 123 ¯ Mwisasei. Kikuyu. Wabelula mu dya Sabato na’mba: “Banwe mulangile’mba boba bene Ngadilea’ba badi babipya-mambo babi kutabuka bene Ngadilea bonso mwanda’po batenwe na bino bintu? 3 Aa, ke nankyopo, nemulombola’mba, ¯ shi kemwisashilepo, mukonakanibwanga banwe bonso enka nabya. 4 Nansha boba dikumi ne ¯ ¯ mwanda bafikılwe na kiteba kya Sailoma, kyebepaya, le mulanga’mba badi na mambo kutabuka bekadi bonso ba mu Yelusalema, a? 5 Aa, ke nankyopo, nemulombo¯ la’mba, shi kemwisashilepo, mukonakanibwanga banwe bonso muswelo umo.” 6 Kupwa wabweja’ko kino kyelekejo: “Muntu umo wadi na kikuyu kikune mu budimi bwa˜ ndi bwa mananza, waiya kukimba’ko bipa, ino katene’kopo kintu. 7 Penepa wanena mwi˜ ngidi wa mu budimi bwa mananza’mba, ‘Tala pano ke myaka isatu ngiyanga nkimba bipa ku kino kikuyu, ino nkyatene’ko kintu. Teta’kyo! I mwanda’ka okyonena nyeke nshi?’ 8 Ino aye wamulondolola’mba, ‘A Mfumwami, wikileke bidi ne uno mwaka enka ne byonekikolela kufulakufula ne kwela’ko mboleo,1 9 penepo shi mwenda mafuku kibape bipa, nankyo i biyampe, ino shi kekipelepo, koteta’kyo.’ ” 10 Ebiya wadi ufundija mu shinankonka imo mu dya Sabato. 11 Kadi tala! mwanamukaji umo wadi na mushipiditu umbi wa luba ke myaka ¯ dikumi ne mwanda, kadi wadi LUKA 13:3-19 mwitontele panshi ukomenwa ne kubanduka nansha bityetye. 12 Yesu pa kumumona, wamwita kanena’mba: “A mwana-mukaji, ubakutululwa ku luba lobe.” 13 Wamutenteka makasa, ponka na ponka waoloka katumbija Leza ntumbo. 14 Ino kwivwana kwadi mwendeji wa shi¯ nankonka, pa kuf ıtwa mutyima mwanda Yesu wabelula mu dya Sabato, washilula kunena kibumbo amba: “Kudi mafuku asamba afwaninwe kwingila mingilo; penepo mu ano mafuku, mwiyai’tu mwabelulwa, ino ke mu difukupo dya Sabato.” 15 Inoko, Mfumwetu wamulondolola kanena’mba: “Banwe banzazangi, mwene ense pomudipo wikalanga ukutulula mu dya Saba˜ to nombe nansha mpunda wandi mu kipopole wamutambija, wakamutomeja? 16 Penepo le kekyadipo kifwaninwe’ni, kudi uno ¯ mwana-mukaji mwan a Abalahama, wadi ukutyilwe na Satana, pano ke myaka dikumi ne ¯ mwanda, kukutululwa mu bino bikutwa mu difuku dya Sabato?” 17 Ebiya paanene bino’bi, balwana nandi bonso baanza kufwa bumvu, ino kibumbo kyonso kekisangela bintu byonso bya ntumbo byaalongele. 18 Kupwa, wanena monka’mba: “Lelo Bulopwe bwa Leza budi bwa bika, ne kadi le nkebudingakanya na bika? 19 Budi pamo na luze lwa mutade, lwayete muntu wakelukuna mu budimi bwandi, alo pa kutama lwaikala ke mutyi, ne byoni bya ¯ mulu kebyala manswa ku misaLuk 13:81 Nansha, “mbolela, mboleja.” mbo yao.” LUKA 13:20–14:4 ¯ Mwielelei’ko bininge. Njibo ibemushılwa 20 Kadi wanena monka’mba: “Lelo nkadingakanya Bulopwe bwa Leza na bika? 21 Budi pamo na kiyujo, kyayete mwanamukaji wekifya mu bipimo bikatampe bisatu bya bukula enka ne byatatukile mukama onso mutuntulu.” 22 Kadi wadi wenda mu kibundi ne kibundi, bikatampe ne bityetye, ufundija koku ulunguluka na lwendo lwandi lwa ku Yelusalema. 23 Penepo muntu umo wamunena’mba: “A Mfumwami, le bakapanda i batyetye?” Webalondolola’mba: 24 “Mwielelei’ko bininge pa kutwelela pa kakibelo katyetye, mwanda nemulombola’mba, bavule bakakimba kutwela ino ke¯ bakabwanyapo. 25 Shi mwine njibo waimana kadi washite ku kibelo, mukemana panja nzulanzula kemukokola ku kibelo amba, ‘A Mfumwetu, witushitwile.’ Ino nandi ukemulondolola’mba: ‘Nkiyukilepo komutambile.’ 26 Penepo mukanza kunena’mba, ‘Twadi tudya tutoma ku meso obe, kadi wadi ufundija mu mashinda etu makatampe.’ 27 Ino aye ukemunena ne kwimulombola’mba, ‘Nkiyukilepo komutambile. Ntalukei papo, banwe bonso bengidi ba bukondame!’ 28 E pomukadila madilo ne kwishenkenya meno, pomukamona Abalahama, Izake, Yakoba, ne bapolofeto bonso mu Bulopwe bwa Leza ino banwe bene belwe panja. 29 Kadi, bantu bakatamba kutunduka ne kushika, kungala ne kunshi, kadi bakashikata ku meza mu Bulopwe bwa Leza. 30 Kadi talapo! 124 kudi ba mfulo bakekala babajinji, kadi kudi babajinji bakekala ba mfulo.” ´ 31 Enka mu mine nsa’ya, Bafadiseo bamo baiya kebamunena’mba: “Tamba muno wende, mwanda Heloda usakanga kukwipaya.” 32 Nandi webanena’mba: “Endai mukalombole yao mukenge amba, ‘Tala! Yeu mpanga bandemona ne kundapa dyalelo ne kesha, kadi mu difuku dya busatu nkekalanga kendi ¯ mupwe pwe.’ 33 Inoko, mfwaninwe kwenda dyalelo, kesha, ne butyikwa mwanda kebitabijibwepo mupolofeto konakanibwa ¯ panja pa Yelusalema. 34 Y o, Yelusalema, Yelusalema, abe wipayanga bapolofeto ne kwasa mabwe boba batumwa kodi—i misunsa inga le yonadi nsaka kubungakanya bobe bana mubungakenyanga nzolo bandi bana mu mapapwa andi! Ino banwe kemwasakilepo! 35 Tala! njibo ¯ yenu ibemushılwa. Nemulombola’mba, banwe kemukamonepo ami nansha dimo enka ne byomunena’mba: ‘Mweselwe dyese i yewa wiya mu dijina dya Yehova!’ ” Kyaba kimo watwelele mu njibo ya muledi umo wa Bafadiseo mu dya Sabato kukadya bidibwa, kadi badi bamu¯ tala so. 2 Kadi tala! ku meso andi kwadi muntu umo wadi na misongo ya kuyula. 3 Penepo kwivwana kwadi Yesu kanena boba bajingulwile Bijila ne Bafadiseo amba: “Lelo kubelula muntu mu dya Sabato i kijila’ni ke kijilapo?” 4 Ino abo bauba’tu ¯ nya. Ebiya wakwata muntu’wa, 14 125 ˜ Mwitwa mwityepeje. Betwa abekananya wamukomeja, wamunena ende. 5 Penepo webanena’mba: “I ani momudi’mo shi wandi mwana ˜ nansha nombe wandi waponena mu mushimwa kasapo kumwabula’mo ponka na ponka mu difuku dya Sabato?” 6 Nabo bakomenwa kulondolola pa ino myanda. 7 Ebiya wanena mu kyelekejo bantu badi betwe paamwene mo¯ badi betongela byaba bya buleme. Webanena’mba: 8 “Shi muntu wakwite ku masobo a butundaile, kokishikata pa kyaba ¯ kya buleme kutabuka. Padi kudi ¯ ne muntu ukupityile buleme waityile, 9 kadi yewa wimwityi¯ le abe ne aye uk aya kakune¯ na’mba, ‘Mush ıle uno kyaba’kyo.’ Penepa ukataluka bya bumvu kokashikata pa kyaba kya munshi. 10 Ino shi abakwite, enda ukashikate pa kyaba kya munshi, amba yewa ukwityile pa kwiya, ukakunena’mba, ‘A mulunda, kanda pa kyaba kya pe¯ ulu.’ Penepo ukekala na buleme ku meso a bakwenu bonso betyilwe. 11 Mwanda yewa ense wi¯ zunzula ukatukijibwa, kadi yewa ¯ witukija ukazunzulwa.” 12 Kupwa wanena monka yewa wadi umwityile amba: “Shi ¯ ubatekeja bidibwa bya dyuba nansha bya kyolwa, kokita balunda nobe, banabenu, babutule bobe, nansha bakwenu bampeta. Padi kyaba kikwabo nabo bakakwita, nankyo bikekala bwa abyo bya¯ kulubwilwa. 13 Ino shi ubatekeja masobo, ita balanda, balemane, babisheta, ne bampofu, ¯ 14 nabya ukekala wa katokwe, mwanda kebadipo na kya kuku- LUKA 14:5-24 lubwila. Ke-pantu ukalubwilwa ku lusangukilo lwa boloke.” 15 Pa kwivwana ino myanda, muntu umo mu badi betyilwe ¯ wamunena’mba: “Wa katokwe i yewa udya mukate mu Bulopwe bwa Leza.” 16 Yesu wamunena’mba: “Mu¯ ntu umo watekeje bidibwa bya kyolwa bivule, kadi waita’ko bantu bavule. 17 Penepo watu´ ma umpika wandi pa nsa ya bidibwa bya kyolwa akalombole betwa’mba, ‘Iyai, mwanda bintu pano ke bilongololwe kala.’ ˜ 18 Ino bonso baalula kwikananya. Umbajinji wamunena’mba, ˜ ‘Napotele budimi, nsaka nende nkebutale; nakulombe, Mfwile’ko lusa.’ 19 Mukwabo nandi ˜ wanena’mba, ‘Napotele banombe dikumi bakute babidi babidi mu ˜ lupungu, kenenda nkebabandaule; nakulombe, Mfwile’ko lusa.’ 20 Ungi nandi wanena’mba, ¯ ‘Natundaile mukaji’nka pano, o mwanda nkibwanyapo kwiya.’ 21 Penepo umpika wajoka kasapwila mfumwandi ino myanda. ¯ Ebiya mwine njibo wakalabala kanena umpika wandi amba, ‘Enda bukidi mu bipito bikatampe ne bityetye bya mu kibundi, ulete kuno balanda ne balemane ne bampofu ne babisheta.’ 22 Kupwa umpika wanena’mba, ‘A Mfumwami, nalonga mowau˜ nsonenyanga, ino amo mukidi kyaba.’ 23 Penepa mfumwandi wanena umpika’wa’mba, ‘Tambila mu bilayi ne mu bifuko bidi ¯ mu mpango, wibaningile b aye batwele mwanda wa njibo yami ¯ iyule ba. 24 Mwanda nemulombola’mba: Ku boba baitwanga LUKA 14:25–15:8 ¯ Kupikula lupeto. Mukoko mujimine i kutupu nansha umo ukatompa ku byami bidibwa bya kyolwa.’ ” 25 Penepo kwadi bibumbo bikata byadi byenda nandi, ebiya waalamuka kaebanena’mba: 26 “Shi muntu wiya kondi ino kashikilwepo shandi, inandi, mukajandi, bandi bana, banababo bana-balume ne bana-bakaji, bine, enka ne muya wandi mwine, kabwanyapo kwikala wami ¯ mwan a bwanga. 27 Muntu ense kaselelepo mutyi wandi wa masusu ne kunonda mpika ka¯ kokejapo kwikala wami mwana bwanga. 28 Kimfwa, i ani mo¯ mudi’mo usaka kubaka kiteba kashikatapo bidi wapikula lupeto lwasa kujimija ne kumona shi udi na lupeto lubwane mwa ku¯ vuila’kyo? 29 Shi bitupu, ukala kyalwilo kyakyo ino wakomenwa kupwa’kyo, penepo boba babandila bakanza kumusepa bya kibengo, 30 amba: ‘Uno muntu ¯ waanjile kubaka ino wakomenwa kupwa.’ 31 Nansha kadi le i mulopwe’ka wenda kuketamba divita na mulopwe mukwa˜ bo kashikatapo bidi kukala neni shi ubwanya na basola 10 000 kukalwa na yewa wiya na 20 000? 32 Ino shi kabwanyapo, nabya enka pakidi yewa mukwabo kulampe, ukabadikija’ko kitango kya mikendi1 yandi mwanda wa kukimba kupwana. 33 O mwanda, kulupilai’tu, i kutupu muntu momudi’mo wa kubulwa kushiya bintu byonso byadi nabyo ¯ ubwanya kwikala wami mwana bwanga. 126 34 “Mwepo, na bubine i mulumbuluke. Ino shi kadi mwepo ujimije bukomo bwao, lelo ukatobajibwa na bika? 35 Keukifwaninwepo nansha pa nshi nansha ku mboleo. Bantu bakewela panja. Yewa wa matwi a kwivwana, evwane.” Penepo basonkeji ba musonko ne babipya-mambo bonso badi bamufwena’nka kumufwena mwanda wa kumwivwana. 2 Ebiya ne Bafadiseo ne basonekeji badi beuninga’nka kwiuninga, amba: “Uno muntu’u utambulanga babipya-mambo kadi udya nabo.” 3 Kupwa webanena mu kino kyelekejo amba: 4 “Le i muntu’ka ¯ momudi’mo udi na mikoko katwa, shi kubajimina umo, kakashiyepo yoya makumi kitema ne kitema kunyuma mu ntanda mutuputupu kaenda kukalonda owa mujimine’nka ne byaeumona? 5 Kadi aye pa kwiumona, weusela pa bipuji kasepelela. 6 Aye pa kufika kwandi, waita balunda nandi pamo ne balondakani nandi, kaebanena’mba, ‘Sangalai nami pamo, ¯ mwanda namone mukoko wami wadi mujimine’wa.’ 7 Nemulombola’mba e monka mukekadila ¯ ne nsangaji mikatampe mulu pa mwanda wa kipya-mambo umo ¯ wesasa, kutabuka’ko boloke makumi kitema ne kitema kebasa¯ kilwapo kwisasa. 8 “Ne kadi le i mwana-mukaji’ka udi na bityele dikumi bya ndakuma, shi wajimija’ko ¯ kimo, kakakijapo kinanu ne kuLuk 14:321 Nansha, “ntunguluji.” Muntu utuminwe na mulopwe kumwimani- komba mu njibo yandi, ukimba biyampe’nka ne byaekimona? na mu ntanda ingi. 15 127 Kityele kijimine. Mwana mujimine 9 Kadi aye pa kwikimona, waita balunda nandi bana-bakaji pamo ne balondakani nandi, kanena’mba, ‘Sangalai nami pamo, mwanda namone kityele kya ndakuma kyonajimije’kya.’ 10 O mwanda nemulombola’mba, kwikalanga nsangaji mu bamwikeulu ba Leza pa mwanda wa kipya¯ mambo umo wesasa.” 11 Ebiya wanena’mba: “Kwadi muntu umo wadi na bana babidi bana-balume. 12 Penepo nkasa wanena shandi amba, ‘A tata, mpe’mo kipindi kyami kya bupeta.’ Nandi webabanya bintu byandi. 13 Kupwa, mafuku mavule pa kupita’po, nkasa’wa wakongakanya bintu byandi byonso waenda kulampe ku bula bwa ntanda, kwine’kwa wasupa¯ kanya bupeta bwandi mu bumi bwa bya bulongelonge. 14 Aye pa kupwa byonso, kipupo kya nzala kikomo kyapona konsokonso mu mine ntanda’ya, penepo wafudilwa. 15 Waenda’nka ¯ ¯ ne kuketula kwa mwana kibundi umo mu mine ntanda’ya, nandi wamutuma mu madimi andi kukakumba bangulube. 16 Kadi wadi kaabila kwikuta bipa bya mikungwa byadi bidya bangulube, ino i kutupu wadi umupa kantu. 17 “Aye pa kwilanga, wane¯ na’mba, ‘Yo, bantu ba kaji bengidila tata bungi’bo badi na mikate mivulevule, ino ami’ko mfwa nzala kuno! 18 Nsa kutaluka ˜ nende kudi tata, nkamunene’¯ mba: “A Tata, napi mambo mulu ne kodi. 19 Nkikifwaninwepo ¯ kwitwa bu obe mwana. Ntule bu muntu obe wa kaji.” ’ 20 Pene- LUKA 15:9-30 po wataluka kaenda kudi shandi. Ino aye ukidi dya kulampe mwishinda, shandi wamumona, wamukwatyilwa lusa, ebiya wanye¯ ma lubilo wakamupamba bıpa na nsangaji, kamufifye senene. 21 Penepa mwana wamunena’¯ mba, ‘A Tata, napi mambo mulu ne kodi. Nkikifwaninwepo kwi¯ twa bu obe mwana. Ntule bu muntu obe wa kaji.’ 22 Ino shandi wanena bapika bandi amba, ‘Pejai! Letai munkukumba, owa mulumbuluke kutabuka, muvwikei’o, mumuvwike ne lumpete ku kuboko ne bikwabilo ku maulu. 23 Kadi yatai ne kyana kya ˜ nombe kinune, mwikitapei, ebiya tudye twisangaje, 24 mwanda uno wami mwana wadi mu¯ fwe, ke mumi monka; wadi mujimine, wamweka.’ Penepo bashilula kwisangaja. 25 “Papo, mwana mukulu wadi ku budimi, aye pa kwiya kafwena kubwipi na ku njibo, waivwana byombanwa ne maja. 26 Penepo waita mwingidi umo kamwipangula’mba i bika bipita kwine’ko. 27 Nandi wamusapwila’mba, ‘Mwanenu waiya, kadi shobe watape kya˜ na kya nombe kinune, mwanda wamutundaila mukomo ¯ nke.’ 28 Ino wakalabala wapela ne kukatwela’mo kwine. Penepo shandi watamba kamusenge. 29 Kwivwana kwadi kanena shandi amba, ‘Pano ke myaka mingi yonkwingidila bu umpika kadi nkyajilwile mbila yobe ¯ nansha dimo dine, ino kash a kwampele nansha’tu kabuji kana mwanda wa kwisangaja na balunda nami. 30 Ino pano’tu paiya LUKA 15:31–16:16 16 128 ¯ kumi mwanda.’ 8 Penepo mfumwandi waanya kalama’wa nansha byaadi mukondame, mwanda walonga bya bukosoke; kebantu bana ba ino ngikadilo ya bintu i bakosoke mu lukongo lwabo kupita mwikadile bana ba ¯ kitokeji. 9 “Kadi nemulombola’mba: Kimbai balunda na bupeta bukondame mwanda wa kunena’mba shi bubapu, bakemutambule mu ¯ bıkalo bya nyeke. 10 Yewa mu¯ kokele mu bityetyetyetye i mu¯ kokele ne mu bingi mwine, kadi yewa mukondame mu bityetyetyetye i mukondame ne mu bingi mwine. 11 Nanshi, shi kemwi¯ kelepo bakokele mu myanda ya bupeta bukondame, le i ani ukemupa bwa binebine? 12 Kadi ¯ shi kemwikelepo bakokele mu bintu bya bene, le i ani ukemupa byenu? 13 I kutupu mwingidi wa mu njibo ukokeja kwikala umpika wa bamfumwandi babidi, nabya ukashikwa’ko umo wasanswa’ko mukwabo nansha kadi ¯ ukalamata umo ne kupeleka mukwabo. Kemukokejapo kwikala bapika ba Leza koku kadi bapika ba bupeta.” 14 Penepo Bafadiseo, badi bansanswa-lupeto, badi bateja bino byonso’bi, bashilula kumusepa bya kafutululo. 15 Ponkapo, webanena’mba: “Banwe e boba betelanga bu boloke ku meso a bantu, ino Leza uyukile mityima yenu, mwanda kyokya kimona bantu bu kizunzulwe i kya munyanji ku meso a Leza. ¯ 16 “Bijila ne Bapolofeto byaikele’ko kufika ne kudi Yoano. Tamba penepa, Bulopwe bwa Kalama mukondame. Ingidilai Leza yao obe mwana wasupakenye bintu byobe ku bandumba, ubamu˜ tapila kyana kya nombe kinune.’ 31 Nandi wamunena’mba, ‘A mwana, abe udi nami mafuku onso, kadi bintu byami byonso i byobe, 32 ino tufwaninwe’nka kwisangaja ne kusepelela, mwanda uno mwanenu wadi mufwe, ¯ ke mumi monka; wadi mujimine, wamweka.’ ” Penepo wanena monka bana ba bwanga’mba: “Kwadi mpeta umo wadi na ¯ kalama obasambıle amba usupakanyanga bintu byandi. 2 Ebiya wamwita kanena’mba, ‘Le bino byonakwivwanina bidi namani? Leta mikanda ya bukalama bobe, mwanda kusapo kulama monka njibo.’ 3 Penepo kalama kaenena aye mwine amba, ‘Le nsa kulonga namani, pasa kuntalula mfumwami bu kalama? Nkidipo na bukomo bwa kukola nshi, kadi ndi na bumvu bwa kulomba. 4 Aan! Nayuka kya kulonga mwanda wa kunena’mba shi abantalula bu kalama, bantu bakantambule kwabo.’ 5 Penepa waita bonso badi na mapu a mfumwandi umo umo, kanena umbajinji amba, ‘Le waapwile mfumwami inga?’ 6 Nandi amba, ‘Bipimo katwa bikata¯ mpe bya m ani a mpafu.’ Aye nandi amba, ‘Yata mukanda obe wa kwiivwanika, shikata, bukidi lemba’po makumi atano.’ 7 Kupwa, wanena mukwabo amba, ‘Abe nobe, waapwile inga?’ Nandi amba, ‘Bipimo ka˜ twa bikatampe bya nano.’ Aye nandi amba, ‘Yata mukanda obe wa kwiivwanika, lemba’po ma- 129 LUKA 16:17–17:4 ¯ mpe biyule ba, ino Lazalasa papo utambula bintu bityani. Ino pano yeu usengibwa kuno, ino nobe komone malwa. 26 Kadi kutentekela pa bino byonso, kudi kinkola¯ nkola kikatampe kitudilwe pa bukata bwetu ne banwe, amba boba basaka kutamba kuno kwiya komudi kebakokejapo, nansha bantu kutamba kwako kwabukila kotudi.’ 27 Ebiya wanena’mba, ‘Byobidi nankyo nakulombe, a Tata, mutume ku njibo ya tata, 28 mwanda ndi na banabetu batano, amba ende akebasapwile bukamoni ne pa mfulo, kutyi¯ na’mba nabo bak aya mu kino kifuko kya malwa.’ 29 Inoko Abalahama wanena’mba, ‘Badi na Mosesa ne Bapolofeto; wibaleke bebevwane.’ 30 Penepo wanena’mba, ‘Aa, na bubine, a Tata Abalahama, shi muntu utambile mu bafwe waenda kobadi, basa ¯ kwis asa.’ 31 Ino wamunena’mba, ‘Shi kebevwenepo Mosesa ne Bapolofeto, nankyo kebaketabijapo nansha shi muntu watambe mu bafwe.’ ” Dilubu. Lukindi lwa mpeta ne Lazalasa Leza busapulwanga bu myanda miyampe, kadi bantu ba miswelo yonso beelelanga’ko na kininga. ¯ 17 I bine, i kipela diulu ne ntanda kupita kutabuka’ko kapindi ka disomo ka mu Bijila kapite kufikidila mpika. 18 “Yewa ulubula wandi mukaji wasonga mukwabo nankyo walonga makoji, kadi yewa usonga mwana-mukaji mulubulwe na mulume nankyo walonga makoji. 19 “Kwadi mpeta umo wadi ¯ uvwala bya bul eme bityilakana ne bya bukonge, wisangaja difuku ne difuku na bukatampe bwa ntumbo. 20 Ino wa lulombo umo utelwa dya bu Lazala¯ sa wadi utulwa pa kibelo kyandi, musambakane bilonda ngitu yonso, 21 wabila kwikuta bipona ku meza a mpeta. Bine, enka ¯ ne bambwa badi baya bamulamba pa bilonda. 22 Penepa, mu mene mafuku’a, wa lulombo’wa wafwa, waselelwa na bamwikeulu dya mu kyadi kya Abalahama. “Kupwa ne mpeta mwine wa¯ fwa ne kujikwa wajıkwa. 23 Penepo aye mu Kibundu1 watulula meso, papo umona malwa, wamona Abalahama kulampe ne Lazalasa dya mu kyadi kyandi. 24 Penepa waita kanena’mba, ‘A Tata Abalahama, mfwile’ko lusa, tuma Lazalasa atubike nsongo ya munwe wandi mu mema antalaje pa ludimi, mwanda namone malwa mu uno mudilo udyendyemuka.’ 25 Ino Abalahama nandi amba, ‘A mwana, vuluka’mba po¯ wadi mumi wadi na bintu biya- wanena bandi ba17 Penepo na ba bwanga’mba: “Bya kukukaja binenwe’nka kwiya. Inoko, malwa andi yewa wibileta! 2 Kyadi kya kwikala kya kamweno kwadi shi dibwe dya mpelo dyamukobekelwe mwishingo ne kwelwa’ye mu dijiba kupita’ko aye kukukaja umo wa mu bano batyetyetyetye. 3 Dyumukai banwe bene. Shi mwanenu wapi mambo, mufunine, ¯ ino shi wesasa, mulekele. 4 Nansha shi wakupi mambo misunsa Luk 16:231 Pa bute pa bute, “Hadese.” isamba-ibidi ku difuku kupwa LUKA 17:5-27 Kulekela na mutyima umo. Ba makopo 10 waiya kodi misunsa isamba-ibidi, ¯ unena’mba, ‘Nesasa,’ ufwaninwe kumulekela.” 5 Ebiya batumibwa banena Mfumwetu amba: “Witubweje’ko lwitabijo.” 6 Penepo Mfumwetu wanena’mba: “Shi mwadi na lwitabijo lwa bukata bwa luze lwa mutade, mwadi ba kunena uno mutyi wa tundyamu amba, ‘Juka kekune mu dijiba!’ nao ¯ wadi wa kwimukokela. 7 “I ani pomudi’po udi na umpika udima nansha ulama luombe, ukamunena shi wajoka mu madimi’mba, ‘Iya kuno bukidi ushikate ku meza’? 8 Inoko, le kakamunenapo amba, ‘Nongolwele’ko bidibwa bya kyolwa, ˜ vwala kisandi kya kaji uningidile enka ne byompwa kudya ne ku¯ toma; penepa nobe kodi ne kutoma’? 9 Kakafwija’kopo umpi˜ ka mwanda walonanga bintu bimupelwe kulonga, mwene i amo? 10 Nanshi, banwe nenu, shi mubalonga bintu bimupelwe kulonga, nenai’mba, ‘Twi bapika ba bituputupu. Byotwalonga i byotwadi tunenwe kala kulonga.’ ” 11 Paadi wenda ku Yelusalema, wadi upita pa bukata bwa Samadia ne Ngadilea. 12 Kadi paadi katwela mu kibundi kimo nenki, ba makopo dikumi bamusambakana, ino baimana dya kulampe. 13 Batulula mawi abo kebanena’mba: “A Yesu, Mufundiji, witufwile’ko lusa!” 14 Nandi pa kwibamona, webanena’mba: “Endai mukelombole kudi babitobo.” Penepo, pobadi bakyenda, basubulwa. 15 Umo pa abo, pa kumona’mba wakoma, wajoka katumbija Leza na diwi dikata- 130 mpe. 16 Wapona mpala panshi ku maulu a Yesu, kamufwija’ko. Ne kadi, wadi mwine Samadia. 17 Kwivwana kwadi Yesu kanena’mba: “Mwene basubulwanga badi dikumi? Penepo, le bakwabo kitema badi kwepi le? 18 Le i kutupu nansha umo wajoka kutumbija Leza kutalula’mo uno muntu wa muzo ungi?” 19 Ebiya wamunena’mba: “Languka wende; lwitabijo lobe lubakukomeja.” 20 Difuku dimo, Bafadiseo ba¯ mwipangwile i kitatyi’ka kıya Bulopwe bwa Leza, nandi webalondolola kanena’mba: “Bulopwe bwa Leza kebusapo kwiya bu¯ mwekelele patoka; 21 kadi bantu kebakanenapo amba, ‘Talai kuno!’ nansha’mba, ‘Kokwa!’ Mwanda talai! Bulopwe bwa Leza budi umbukata mwenu.” 22 Penepo wanena bana ba ¯ bwanga’mba: “Mafuku ak ayanga’ko omukasaka kumona difuku dimo dya mu mafuku a ¯ Mwana muntu, ino kemukedimonepo. 23 Kadi bantu bakemunena’mba, ‘Talai kokwa!’ nansha’mba, ‘Talai kuno!’ Kemwakitambai nansha kwibalonda. 24 Mwanda enka mupenenanga dipeni mutamba umo munshi mwa diulu kufika ku mutamba mukwabo munshi mwa diulu, ¯ ne Mwana muntu nandi ukekala’nka nabya. 25 Inoko, dibajinji, ufwaninwe bidi kupita mu masusu ne kupelwa na luno lukongo. 26 Ne kadi, monka mo¯ kyalongekele mu mafuku a Noa, e mobikekadila ne mu mafuku ¯ ¯ a Mwana muntu: 27 Badi badya, batoma, bana-balume baso- 131 Mukaja Lota. Wa kishala ne mutyibi nga, bana-bakaji nabo basongwa ¯ kufika ne mu dyodya difuku dyatwelele Noa mu safina, ne Dilo¯ ¯ be dyafika dyebonakanya bonso¯ lolo. 28 Kadi, monka mokyalo¯ ngekele mu mafuku a Lota: Badi ¯ badya, batoma, badi bapota, ba¯ ¯ poteja, badi bakuna, badi bobaka. ¯ 29 Ino difuku dyatambile Lota mu Sodoma, mudilo ne kibidiki¯ ¯ ¯ tyi byanoka mulu byebonakanya bonso. 30 Bikekalanga muswelo umo onka mu dyodya difuku ¯ dikasokolwa Mwana muntu. 31 “Mu dyodya difuku, muntu udi pa musaka wa njibo inoko aye na bintu byandi mu nji¯ bo kakituka kusela’byo, mo monka ne muntu udi mu budimi, nandi kakijokela ku bintu bidi kunyuma. 32 Vulukai mukaja Lota. 33 Yewa ense usaka kulama muya wandi ukeujimija, ino yewa ense ujimija’o ukeulama ¯ mumi. 34 Nemulombola’mba: Mu bobwa bufuku, bantu babidi bakekala pa butanda bumo; umo ukaselwa, mukwabo ukashibwa. 35 Kukekala bana-bakaji babidi bapela bukula pa mpelo imo; umo ukaselwa, ino mukwabo ukashibwa.” 36 — —1 37 Penepo nabo batentulula kebamunena’mba: “I kwepi, a Mfumwetu?” Nandi webanena’mba: “Kokwa kudi umbidi, ko konka kukebungila ne mikebo mine.” Penepa webalombola monka kyelekejo mwanda wa kwibayukija’mba bafwaninwe kulombela nyeke ne kule- LUKA 17:28–18:11 ka’byo mpika, 2 amba: “Mu kibundi kimo mwadi mutyibi umo ¯ kadipo utyina Leza nansha kulemeka muntu. 3 Mu kine kibundi’kyo, mwadi ne mukaji wa kishala umo wadi umwendela’nka kumwendela, unena’mba, ‘Lo¯ nga bukomo ami minge otwipıle nandi mambo.’ 4 Inoko, mu kitatyi kimo kadipo bidi usaka, ino kupwa kanena aye mwine amba, ‘Nansha byonkityinanga¯ po Leza ne kulemeka muntu mpika, 5 mwanda wa uno mukaji wa kishala unkambakanya nyeke, nsa kulonga bukomo abinge, amba aleke kwiya’nka kwiya ku˜ mpunanya na kunombanomba.’” 6 Penepo Mfumwetu wanena’mba: “Ivwanai byanena uno mutyibi, nansha byadi mukondame! 7 Shi ke pano, lelo binebine Leza kakabingijapo batongwe bandi bamwabija dyuba ne bufu¯ ku, koku wibatukijije mutyima? 8 Nemulombola’mba: Ukebabingija bukidibukidi. Inoko, Mwa¯ na muntu pa kufika, le bine ukatana lwitabijo lwa uno muswelo pano pa ntanda?” 9 Inoko wanene ne kino kyelekejo ku bamo badi bakulupile mu boloke bwabo abo bene kadi badi bamona bakwabo bu babitupu amba: 10 “Bantu babidi bakandile mu tempelo kukalombela, umo wadi Mufadiseo, mukwabo nandi musonkeji wa musonko. 11 Mufadiseo waimana kalombela munda mwandi namino amba, ‘A Leza, nakufwija’ko mwanda ami nkidipo mwikadile bantu baLuk 17:361 Uno vese utanwa mu ma- kwabo—ba manyengenyenge, shintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemeki- bakondame, ba makoji—nansha mwikadile uno musonkeji wa bwe bya Kingidiki bya kala. 18 LUKA 18:12-32 Mufadiseo ne musonkeji. Keso ka lushinge musonko. 12 Nshikilwanga na nzala misungu ibidi ku yenga; ¯ mpananga kya dikumi kya bintu byonso byonsokolanga.’ 13 Ino musonkeji wa musonko waimana dya kulampe, kadipo usaka ¯ nansha kut ulwila meso andi ¯ mulu ino wadi wikupila’nka kwikupila pa kyadi, amba, ‘A Leza, mfwile’ko lusa, ami kipya-mambo.’ 14 Nemulombola’mba: ¯ Uno muntu watukile kwandi moloke kutabuka yewa muntu’wa, mwanda ense wizunzula ukafwi¯ jibwa bumvu, ino yewa witukija ukazunzulwa.” 15 Ebiya bantu bashilula kumuletela babo bana’mba ebatenge, ino bana ba bwanga pa kumona nabya kebebakande. 16 Inoko, Yesu waityila bana kwadi, kanena’mba: “Lekai bana ¯ batyetye baye kondi, kemwakitompai kwibakankaja. Mwanda Bulopwe bwa Leza i bwa boba badi bwa bano’ba. 17 I bine nemulombola’mba: Yewa ense katambulapo Bulopwe bwa Leza pamo bwa mwana mutyetye kakatwela’mopo nansha dimo.” 18 Kadi muledi umo wamwipangula’mba: “A Mufundiji Muyampe, i kika kyomfwa¯ ninwe kulonga nkapyane bumi bwa nyeke?” 19 Yesu wamulondolola’mba: “Kyoungityila bu muyampe i kika le? I kutupu muyampe poso umo kete: Leza. 20 Abe uyukile mbila: ‘Kokalo˜ nga makoji; kokepayanana; kokeba; kokaleta bukamoni bwa ¯ bubela; l emeka shobe ne inobe.’ ” 21 Penepo wanena’mba: “Byonso’byo ndamine’byo tamba pa bwanuke.” 22 Yesu pa kwi- 132 vwana nabya, wamunena’mba: “Kukidi kintu kimo kikubudilwe: Poteja bintu byonso byodi nabyo ¯ ne kupana ku balanda, penepo ¯ ¯ ukekala na byabuleme mulu, kupwa iya wikale mulondi wami.” 23 Aye pa kwivwana nabya, wa¯ f ıtwa mutyima mpata, mwanda wadi mpeta mukatampe. 24 Yesu wamutala kanena’mba: “Bine kikekala kikomo bininge ku boba badi na lupeto kutwela mu Bulopwe bwa Leza! ¯ 25 Na bubine, i kipela’ko ngamedia kupita mu keso ka lushinge lusonwa nalo kutabuka’ko mpeta kutwela mu Bulopwe bwa Leza.” 26 Boba baivwene nabya banena’mba: “Le i ani ubwanya kukapanda?” 27 Wanena’mba: “Byobya bintu kebibwanikangapo kudi bantu bibwanikanga kudi Leza.” 28 Ino Petelo wanena’mba: “Tala! Batwe tubashiye bintu byonso ketukulonda.” 29 Nandi webanena’mba: “I bine nemulombola’mba: I kutupu washile njibo, mukaji, banababo, bambutwile, nansha bana pa mwanda wa Bulopwe bwa Leza 30 ukabulwa kutambula misunsa mivule mpata mu kino kitatyi kadi mu ngikadilo ya ¯ ¯ bintu ikaya’ko namo, bumi bwa nyeke.” 31 Penepo wakokela ba dikumi ne babidi kufula kaebanena’mba: “Talai! Yeu tukanda ku Yelusalema, kadi bintu byonso bilembelwe kupityila kudi ba¯ polofeto pa mwanda wa Mwana muntu bisa kufikidila ne pa mfu¯ lo. 32 Kimfwa, ukapanwa ku bantu ba mizo kadi bakamusepa bya kibengo ne kumumwe- 133 ¯ Mpofu wabelulwa. Zakiasa wesasa ¯ sha malwa ne kumupelela mata, 33 kadi bakamukupila nsonde, kupwa bakamwipaya; ino mu difuku dya busatu, ukasanguka.” 34 Inoko, kebaivwanijepo mushintulwila bino bintu, mwanda ¯ ino myanda yadi mibaf ıbwe, kadi kebaivwanijepo byobya byadi binenwa. 35 Ebiya, paadi kafwena ku Yediko, mpofu umo wadi ushikete kufula kwa dishinda, ulomba. 36 Byaaivwene kibumbo kipita, waanza kwipangula’mba i bika byabyo. 37 Bamusapwila’mba: “I Yesu mwine Nazala upita!” 38 Ponkapo waela lubi¯ la’mba: “A Yesu, Mwana Davida, mfwile’ko lusa!” 39 Ino boba badi batangidile kumeso kebamukande na bulobo amba ekale talala, ino aye po pene kaela’nka ¯ kwela lubila’mba: “A Mwana Davida, mfwile’ko lusa!” 40 Pe¯ nepo Yesu waimana nku, waso˜ nanya bamuletele’ye. Aye pa kufwena, Yesu wamwipangula’mba: 41 “Le kyosaka nkulongele i kika le?” Nandi amba: “Mfumwami, nsakanga meso ami amone.” 42 Penepo Yesu wamunena’mba: “Meso obe amone; lwitabijo lobe lubakukomeja.” 43 Ponka na ponka meso andi amona, washilula kumulonda, wenda utumbija Leza. Kadi bantu bonso pa kumona nabya, nabo kebatendela Leza. Penepo watwelele mu Yediko wenda upita. 2 Kwine’ko kwadi muntu umo wa dijina dya bu Zakiasa, wadi mukulu wa basonkeji ba musonko, kadi wadi mpeta. 3 Aye wadi usaka kumona mwine Yesu’ye i ani, ino kadipo 19 LUKA 18:33–19:14 ukokeja kumumona pa mwanda ¯ wa kibumbo, ke-muntu wadi mwıpi. 4 Ebiya wabadikila lubilo kumeso, wakakanda ku kikuyu kya ntanda mwa kumumwena mwanda wadi kasake kupityila dyodya dishinda. 5 Penepa Yesu ¯ pa kufika’po, watala kulu kamu¯ nena’mba: “Zakiasa, tuka bukidi, mwanda dyalelo mfwaninwe kushikata mu yobe njibo.” 6 Po¯ nkapo watuka bukidi wamutambula na nsangaji ke mweni wandi. 7 Ino pa kumona nabya, abo bonso kebeuningauninga’mba: “Waenda kukafikila bu mweni ku njibo ya kipya-mambo.” 8 Ino Zakiasa waimana kanena Mfumwetu amba: “Tala! A Mfumwami, kipindi kya bintu byami nsa ¯ kupana’kyo ku balanda, kadi kyonso kyonaselele muntu na kumusambila bya bubela, nsa kumwa´ lwija’kyo pana.” 9 Penepa Yesu wanena’mba: “Dyalelo dino’di lupandilo lubaiya ku ino njibo mwa¯ nda nandi i mwana Abalahama. ¯ 10 Mwanda Mwana muntu waile kukimba ne kupandija kyokya kyadi kijimine.” 11 Pobadi bevwana bino bintu, wabweja’ko ne kyelekejo kimo, mwanda wadi kadi kubwipi na Yelusalema kadi badi balanga’mba Bulopwe bwa Leza busa kumweka ponka na ponka. 12 Penepa wanena’mba: “Muntu umo wa ku ki¯ saka kileme waendele lwendo ku bula bwa ntanda kukakimba bamupe lupusa lwa kubikala ebiya kajoka. 13 Waita bapika bandi dikumi, webapa mina dikumi kaebalombola’mba, ‘Sungulula¯ i’yo enka ne ponkaya.’ 14 Ino bana ba kibundi kyabo badi LUKA 19:15-37 Abapebwa mina dikumi. Kyana kya mpunda bamushikilwe batuma kitango kya mikendi1 kukamulonda bamulombole amba, ‘Ketukusakilepo abe kwitubikala bu mulopwe.’ 15 “Mwenda mafuku pa kupwa kupebwa lupusa lwa kubikala, wajoka ebiya waityija bapika baapele lupeto lwa ndalama, mwa kuyukila byobasokwele mu busunga. 16 Ebiya umbajinji waiya kanena’mba, ‘A Mfumwami, mina yobe ibasokola mina dikumi.’ 17 Nandi wamunena’mba, ‘Ubalonga biyampe, umpika muyampe! Mwa¯ nda wadi mukokele mu mwanda mutyetye bininge, yata lupusa lwa pa bibundi dikumi.’ 18 Kupwa wa bubidi nandi waiya’mba, ‘A Mfumwami, mina yobe ibalupula mina itano.’ 19 Wanena ne uno nandi amba, ‘Abe nobe ikala na lupusa pa bibundi bitano.’ 20 Ino ungi nandi waiya’mba, ‘A Mfumwami, mina yobe yoi yonabikile mivunge mu kisandi. 21 Umwene, nakutyinine mwanda abe wi muntu mudimba¯ kane; utekunanga kyokutudilepo, kadi wangulanga kyokukushilepo.’ 22 Nandi wamunena’mba, ‘Nakutyibila mambo na byatamba mu kyakanwa kyobe, abe umpika umbi. Wadi uyukile amba ndi muntu mudimbakane, ntekunanga ¯ ˜ kyonkitudilepo kadi nangulanga kyonkikushilepo, mwene i amo? ¯ 23 Penepo i kika kyokwakatudilepo lupeto lwami lwa ndalama ku banki? Longa ami pa kufika, nadi wa kusela’lo ne kamweno ponka.’ 24 “Ebiya wanena boba badi bemene’po amba, ‘Muyatei mina’- 134 yo, pai’yo yewa udi na mina dikumi.’ 25 Ino bamunena’mba, ‘A Mfumwetu, aye udi na mina dikumi!’— 26 ‘Nemunena’mba: Ense udi na kintu, ukapebwa ne bikwabo, ino ku yewa kadipo na kintu, ne kyokya kyadi nakyo kine kikamuyatwa. 27 Kadi, ndetelei pano boba balwana nami bampelele ami kwibabikala bu mulopwe, mwibatapei ku meso ami.’ ” 28 Penepa aye pa kupwa kunena bino bintu, waanza kutangidila kumeso, kakandila ku Yelusalema. 29 Aye pa kufika kubwipi ¯ na Betefaji ne Betani ku lulu lwi¯ twa bu Lulu lwa Impafu, watuma bana ba bwanga babidi, 30 amba: “Endai mu kakibundi komumwene’ka, shi mubatwela’mo musa kutana kyana kya mpunda kiku¯ te kekyashiketwe kasha na muntu. Mwikikutululei mwikilete. 31 Ino shi muntu wemwipangula’mba, ‘I kika kyomwikikutulwila?’ Mufwaninwe kunena namino amba: ‘I Mfumwetu wikisaka.’ ” 32 Penepo boba batuminwe baenda bekitana monka mwaebalombwedile’mwa. 33 Ino pobadi bakutulula kyana kya mpunda, be¯ ne’kyo bebanena’mba: “Mwanda waka mukutulula kyana kya mpunda?” 34 Nabo amba: “I Mfumwetu wikisaka.” 35 Kadi bakekitwala kudi Yesu, ebiya kebela bivwalwa byabo bya pangala pa kyana kya mpunda’kya, kupwa bashikatyija’po Yesu. 36 Paadi wenda, badi bala’nka kwala bivwalwa byabo bya pangala mwishinda. 37 Aye pa kufweLuk 19:141 Nansha, “ntunguluji.” Mu¯ ntu utuminwe na mulopwe kumwimani- na¯ kubwipi na dishinda dituka ku Lulu lwa Impafu, bana ba bwanga na mu ntanda ingi. 135 Watwela mu Yelusalema. Budimi bonso milwi ne milwi bashilula kusangala koku batendela Leza na diwi dikatampe pa mwanda wa bilongwa byonso bya bukomo byobamwene, 38 kebanena’mba: “Eselwe dyese Yewa wiya bu Mulopwe ¯ mu dijina dya Yehova! Ndoe mulu ¯ ne ntumbo momwa mulu mulamula!” 39 Inoko Bafadiseo bamo mu kibumbo’mwa kebamunena’mba: “A Mufundiji, funina bobe bana ba bwanga.” 40 Nandi webatentulula’mba: “Nemulombola’¯ mba, Shi bano’ba bekale talala nya, mabwe asa kwela lubila.” 41 Aye pa kufwena kubwipi, wamona kibundi kadila’kyo ¯ 42 amba: “Yo, abe, bine abe, shi wayukile dyalelo bintu bileta ndoe ¯ ¯ —ino yo, pano i bif ıbwe mu meso obe. 43 Mwanda mafuku akakwiila balwana nobe pobakakushimikila nsakwa ya bikomo bya nsongo, bakakujokoloka ne kukumwesha malwa ku mitamba yonso, 44 kadi bakakubasa panshi abe ne bobe bana badi modi bene, kadi kebakashiyepo modi dibwe ditentamine pa dibwe dikwabo mwanda kwayukilepo kitatyi kya kupempulwa kobe.” 45 Penepo watwela mu tempelo kapanga boba badi bapoteja, 46 webanena’mba: “Kilembelwe amba: ‘Kadi njibo yami ikekala njibo ya milombelo,’ ino banwe mube´ ¯ yalamuna ke muta wa batubwalala.” 47 Ne kadi, wadi wenda ufundija difuku ne difuku mu tempelo. Ino babitobo bakulu ne basoneke¯ ji ne baleme ba bantu badi bakimba kumonakanya, 48 ino kebamwenepo muswelo nansha umo wa kulonga kino, mwanda bantu LUKA 19:38–20:11 bonsololo badi bamuteja’nka kumuteja na mutyima umo. Difuku dimo paadi ufundija bantu mu tempelo ne kusapula myanda miyampe, babitobo bakulu ne basonekeji pamo ne bakulumpe bafwena, 2 kebamunena’mba: ˜ “Witusapwile bidi, le ulonanga bino bintu na lupusa’ka, nansha le i ani mwine wakupele luno lupusa?” 3 Nandi webalondolola’mba: “Ami nami nsa kwimwipangula kipangujo kimo, munombole: 4 Le lubatyijo lwa ¯ Yoano lwatambile mulu’ni ku bantu?” 5 Ebiya bashilula kulanguluka abo bene amba: ¯ “Shi tunene amba, ‘I mulu,’ usa kwitunena’mba, ‘Penepo mwanda waka kemwamwitabijepo?’ 6 Ino shi tunene amba, ‘I ku bantu,’ nankyo bantu bonsololo basa kwitwasa mabwe, mwanda betabije amba Yoano i mupolofeto.” 7 Penepo balondolola’mba ketuyukilepo kolutambile. 8 Ponkapo Yesu webanena’mba: “Nami nkisapo kwimulombola i na lupusa’ka lononga nalo bino bintu.” 9 Ebiya washilula kusapwila bantu kino kyelekejo amba: “Muntu umo wadimine budimi ˜ ¯ bwa mananza washıla’bo babidimye kupwa waenda lwendo lulampe lwa mafuku mangi. 10 Ino kitatyi pa kubwana watuma umpika kudi babidimye amba bamupe’ko bipa bimo bya mu budimi bwa ma˜ nanza. Inoko babidimye bamukupila, kupwa bamujokeja makasa bitupu. 11 Kadi monka, watuma umpika mukwabo. Uno 20 LUKA 20:12-33 Abaipaya mpyana. Kufuta bya Kesala nandi bamukupila, bamufutulula, ne kumujokeja makasa bitupu. 12 Ino kadi watuma monka wa busatu; uno nandi bamutapa bilonda ne kumwela panja. ¯ 13 Kwivwana kudi mwine bu˜ dimi bwa mananza kanena’mba, ‘Le nsa kulonga namani? Nsa kutuma wami mwana, muswedibwe. Padi uno’u ye obasa ku¯ lemeka.’ 14 Babidimye pa kumumona, kebafwatakanya abo bene na bene amba, ‘Uno’u ye mpyana; tumwipayei, ne bupyani bwikale ke bwetu.’ 15 Penepa bamwela panja pa budimi ˜ bwa mananza bamwipaya. Shi ke ¯ ˜ pano, mwine budimi bwa mana¯ nza ukebalonga bika? 16 Ukaya konakanya bano babidimye ¯ ˜ ne kupana budimi bwa mananza’bwa ku bantu bangi.” Abo pa kwivwana nabya, kebanena’mba: “Leka, leka, nansha dimo!” 17 Ino webatala kanena’mba: “Penepo bino bilembelwe amba, ‘Dibwe dyapelelwe na bobaki, dino’di dyo dyaalamuka ke dibwe dinedine dya difinko,’ bishintulula namani? 18 Muntu ense uponena pa dyodya dibwe uketyumuna. Ne kadi yewa odiponena nandi, dikamuvingakanya.” 19 Ponkapo basonekeji ne babitobo bakulu kebakimbe pa ku´ mukwatyila enka mu mine nsa’ya, ino badi batyina bantu; mwanda bamwene amba i batwe bawanena mu kyelekejo. 20 Kadi, abo pa kumutadija senene, batuma bantu bobafutyile kufula bakemwekeje bu boloke mwanda wa kumukwata mu binenwa byandi mwa kumufi- 136 kijija ku buludiki ne lupusa lwa mbikavu. 21 Bamwipangula’mba: “A Mufundiji, tuyukile’mba wisambanga ne kufundija bya bine kadi kudipo na mboloji, ino ufundijanga dishinda dya Leza mu bubine: 22 Lelo i kijila’ni, ke kijilapo batwe kufuta Kesala musonko?” 23 Ino wajingulula budyumuku bwabo webanena’mba: 24 “Nombolei ndenadi imo. Lelo padi kifwatulo ne kilembwa kya ani?” Nabo amba: “I bya Kesala.” 25 Nandi webanena’mba: “Nanshi nankyo, futai bintu bya Kesala kudi Kesala, ino bintu bya Leza nabyo kudi Leza.” 26 Kadi, kebadipo bakokeja kumuta makinga mu binenwa byandi ku meso a bantu, ino, pa kutendela malondololo andi, ¯ bauba’tu nya. 27 Inoko, Basadusea bamo —boba banenanga’mba kekudipo lusangukilo—baiya kebamwipangula, 28 amba: “A Mufu¯ ¯ ndiji, Mosesa wetulembele amba: ‘Shi mwanabo na muntu wafu, washiye mukaji, ino uno’u kadipo na mwana, mwanabo ufwaninwe kusela mukaji’wa ne kubutwila mwanabo lutundu na mukaji’wa.’ 29 Ebiya, kwadi bana-balume basamba-babidi ba munda mumo, umbajinji wasonga mukaji, kupwa wafwa mwana mpika. 30 Ne wa bubidi mwine, 31 kupwa wa busatu wamusela. Mo monka ne wa busamba-bubidi mwine; kebashilepo bana, ino bafwa. 32 Ku mfulo, ne mwana-mukaji mwine wafwa. 33 Penepo, ku lusangukilo, wikala ke mukaja ani pa abo? Mwanda abo bonso 137 Balume 7. Bityele bya wa kishala basamba-babidi baikele nandi bu mukaji.” 34 Yesu webanena’mba: “Bana ba ino ngikadilo ya bintu ba˜ sonanga ne kusongwa, 35 ino boba ba kumonwa bu bafwaninwe kutambula yoya ngikadilo ya bintu ne lusangukilo mu ba˜ fwe kebasonangapo nansha kusongwa. 36 Kadi kebakokejapo kufwa monka, mwanda badi bwa bamwikeulu, kadi i bana ba Leza byobadi bana ba lusangukilo. 37 Inoko mwanda wa’mba bafwile basangulwanga, ne Mo¯ ¯ sesa walombwele’o patoka mu nsekununi ya kimuna kya ¯ miba paatelele Yehova bu ‘Leza wa Abalahama, Leza wa Izake, ne Leza wa Yakoba.’ 38 Aye i ¯ Leza wa bomi, ke wa bafwepo, ¯ aa, mwanda kwadi bonso i bomi.” 39 Kwivwana kwadi basonekeji bamo banena’mba: “A Mufundiji, ubesambe biyampe.” 40 Mwanda kebadipo monka na bukankamane bwa kumwipangula kipangujo nansha kimo kine. 41 Nandi webanena’mba: “Le i namani banenanga’mba Kidishi¯ tu i mwana Davida? 42 Mwanda Davida mwine unena mu ˜ ¯ mukanda wa Nimbo ya Mitoto amba: ‘Yehova wanenene Mfumwami amba: “Shikata ku kuboko kwami kwa lundyo 43 enka ¯ ne byontula balwana nobe ke ki¯ tulo kya maulu obe.” ’ 44 Nanshi Davida umwita bu Mfumwami; le penepa i wandi mwana namani?” 45 Ebiya, bantu bonso pobadi bateja wanena bana ba bwanga’mba: 46 “Dyumukai basonekeji baswile kunangakana mu LUKA 20:34–21:8 minkukumba kadi baswile kwimunwa mu mansoko ne bityi bya kumeso mu mashinankonka ¯ ne byaba bya buleme ku bidibwa bya kyolwa 47 kadi basasamunanga mobo a bakaji ba kishala, kadi balombelanga milombelo milampe mwanda wa kwimwekeja. Bano’ba bakatyibilwa butyibi busansa bininge.” Penepo kala pa kutulula meso, wamwene bampeta bela byabuntu mu bilambwilo. 2 Ebiya wamona mukaji wa kishala mufudile wela’mo tubitye¯ le tubidi twa buleme butyetye bininge, 3 wanena’mba: “Nemusapwila binebine amba: Uno mukaji wa kishala, nansha byadi mulanda, waela’mo kutabuka bonso baela’mo. 4 Mwanda bano bonsololo abaelanga’mo byabuntu ku bya musubu byabo, ino uno mwana-mukaji, mu bufudile bwandi waela’mo tonso twa ¯ kumukwasha mu bumi twaadi nato.” 5 Kupwa, bantu bamo pobadi besamba myanda ya tempelo, moyadi idyangwidilwe biyampe na mabwe malumbuluke ne na byamulambu, 6 wanena’mba: “Bino bintu byomumona’bi, kudi ¯ mafuku akaya’ko keakashalapo dibwe ditentamine pa dibwe dikwabo kwampikwa kubundwilwa panshi.” 7 Penepo bamwipangula’mba: “A Mufundiji, lelo i kyaba’ka kine kikekala’ko bino bintu, ne i kiyukeno’ka kikalombola kitatyi kya kufika bino bintu?” 8 Nandi amba: “Tadijai kutyina’mba mwakongolwa, ¯ mwanda bavule bakaya batela dijina dyami amba, ‘Amiwa ye 21 LUKA 21:9-30 Biyukeno bikatampe. Bitatyi bya mizo aye,’ ne amba, ‘Kitatyi kifwaninwe kibafwena.’ Kemwakibalondai. 9 Ne kadi, shi mubaivwana mavita ne tuvutakanya, kemwakatuyukai. Mwanda bino bintu bifwaninwe bidi kufika, ino mfulo kufika ponka na ponka mpika.” 10 Penepo webanena’mba: “Muzo ukatamba muzo mukwabo, ne bulopwe nabo bulopwe bukwabo, 11 kadi kukekala kutenkana kukatampe kwa ntanda, ne bipupo bya misongo ne bimpengele bya nzala byadi koku kebidi koku, kukekala binkumbulu ¯ bilenga moyo kadi mulu mukatamba biyukeno bikatampe. 12 “Ino kumeso kwa bino byonso, bantu bakemukwata ne kwimupangapanga, bakemufikija ku mashinankonka ne mu bifungo. Kadi bakemutwala ku balopwe ne bambikavu pa mwanda wa dijina dyami. 13 Ino bikemwalamukila ke bukamoni. 14 Nanshi, sumininwai mu mityima yenu amba kemwakalongolola kala mwa kukeshintulwila, 15 mwanda nkemupa binenwa ne tunangu kebikakokejapo bakinkwa nenu bonso pamo kukomena nansha kupa¯ tana. 16 Ne kadi, mukapanwa enka ne na bambutwile, banabenu, babutule, ne balunda, kadi bakafikija bamo momudi’mo ku lufu, 17 kadi mukashikibwa na bantu bonso pa mwanda wa dijina dyami. 18 Inoko i kutupu lunywene nansha lumo lwa ku mitwe yenu lukoneka. 19 Na ¯ kuminina kwenu, mukamonanga myuya yenu. 20 “Pakwabo kadi, pomumona 138 Yelusalema wajokolokwa na bibumbo bya mavita, nabya yukai amba kusalwa kwandi kubafwena. 21 Penepo boba badi mu Yudea bashilule kunyemena ku ngulu, boba badi umbukata mwa kibundi balupuke’mo, ne boba badi mu ntanda nabo kebakitwela’mo, 22 mwanda ano i mafuku a kufikidija butyibi, amba bintu byonso bilembelwe bifikidile. 23 Malwa abo bana-bakaji ba memi ne boba bamisha bana mu oa mafuku! Mwanda kukekala malwa makatampe pa ntanda’ya ne bukalabale pa bano bantu, 24 kadi bakapona ku bui bwa kipete ne kuselwa bu misungi mu mizo yonso, ne Yelusalema ukanyantwanyantwa na mizo enka ne bifikidila bitatyi bitungwe bya mizo. 25 “Kadi, kukekala biyukeno mu dyuba, mu kweji, ne mu ˜ nenyenye kadi pano pa ntanda napo malwa a mizo pa kubulwa kuyuka kya kulonga mwanda wa kubuluma kwa dijiba ne kutenkana kwadyo, 26 papo banabalume bakapungila moyo ne kutengela bintu bisa kwiya pa ntanda ikelwe na bantu, mwanda ¯ bya bukomo bya momwa mulu bikatenkanibwa. 27 Kupwa ba¯ kamona Mwana muntu wiya mu dikumbi na bukomo ne ntumbo mikatampe. 28 Ino bino bintu pa kushilula kulongeka, imanai ne kubandula mitwe yenu mwanda kunyongololwa kwenu kubafwena pabwipi.” 29 Penepa webasapwila kyelekejo amba: “Talai kikuyu ne mityi mikwabo yonso. 30 Shi mubeimone ishipuka, muyukanga 139 ¯ Kemwakilalai. Yudasa. Pashika banwe bene amba ke kubwipi na ku dikumbi. 31 Ne banwe nenu, shi mubamone bino bintu bilongeka, yukai amba Bulopwe bwa Leza kebudi pabwipi. 32 I bine nemulombola’mba: Luno lukongo kelukapitepo nansha dimo enka ne bilongeka bino byonso. 33 Diulu ne ntanda bikapita, ino binenwa byami kebikapitepo nansha dimo. 34 “Ino dyumukai banwe bene kutyina’mba mityima yenu ya¯ ¯ kal emenenwa na mud ılo-mpata, na mutomeno-mpata, ne na ¯ makambakano a mu bumi, kadi dyodya difuku dyakemukwata bukidi bonka mu kitulumukila 35 pamo bwa dikinga. Mwanda ¯ dikaya pa boba bonso bashikete pano pa ntanda. 36 Nanshi ke¯ mwakilalai, abijai kyaba kyonso mu milombelo amba muyuke kupanda ku bino bintu byonso bitungilwe kulongeka ne kwimana ¯ ku meso a Mwana muntu.” 37 Penepo wadi ufundija mu tempelo dyuba, ino bufuku wadi ¯ ¯ utamba wakalala ku lulu lwitwa ¯ bu Lulu lwa Impafu. 38 Kadi ¯ bantu bonso badi baya kwadi mu ¯ tempelo lubanga bwe kumuteja. Ebiya Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo, etwa ne bu Pashika, adi keadi pabwipi. 2 Kadi, babitobo bakulu ne basonekeji badi bakimba muswelo muyampe wa kumwipaya, ino badi batyina bantu. 3 Penepo Satana watwela mudi Yudasa, witwa bu Isakadiota, ubadilwa mu ba dikumi ne babidi, 4 waenda kukesamba na babitobo bakulu ne bakapita ba tempelo mwa kwibabidila’- 22 LUKA 21:31–22:18 ye. 5 Nabo basangala kadi beivwanika kumupa lupeto lwa ndalama. 6 Penepo waitabija, washilula kukimba kyaba kiyampe kya kumwaba kobadi kwa kubulwa kibumbo koku ne koku. 7 Penepo difuku dya mikate yampikwa kiyujo dyafika, dine difwaninwe kutapa kitapwa kya Pashika, 8 watuma ba Petelo ne Yoano amba: “Endai muketulongolwele Pashika tudye.” 9 Nabo bamunena’mba: “Lelo usaka tukeilongolwele kwepi?” 10 Nandi webanena’mba: “Talai! Pomusa kutwela mu kibundi, mwana-mulume umo uselele mulondo wa mema usa kwimutana. Mulondei mu njibo mwasa kutwe¯ la’mwa. 11 Kadi nenai mwine lubanza ludi’mo njibo amba, ‘Mufundiji wakunena’mba: “I kwepi le kudi kyumba kya beni monko¯ keja kudıla Pashika na bami bana ba bwanga?” ’ 12 Kadi yao muntu ukemulombola kyumba kya peulu kikata, kidi’mo bintu byonso senene. Longolwelai’yo mwine’mwa.” 13 Penepo nabo bataluka, bebitana enka mwaebanenene’mwa, balongolola Pashika. ´ 14 Kupwa papo, nsa pa kubwana, washikata ku meza, ne batumibwa pamo nandi. 15 Webanena’mba: “Nadi nsaka ne mutyima onso kudya nenu ino Pashika ponkyasusukile’pa, 16 mwanda nemulombola’mba: Nkikadi’yopo nenu monka enka ne byobikafikidila mu Bulopwe bwa Leza.” 17 Penepa watambula kitomeno, wafwija’ko kanena’mba: “Yatai’kyo, mwikipityijei ku umo ne umo momudi’mo, 18 mwanda LUKA 22:19-38 Bidibwa bya Kyolwa. Kipwano kipya nemulombola’mba: Tamba pano, nkikatomepo monka bitomibwa ˜ bya mananza enka ne bifika Bulopwe bwa Leza.” 19 Kadi, watekuna mukate nao, wafwija’ko, weutyumuna, webapa’o kanena’mba: “Uno we¯ lekeja umbidi wami, usa kupanwa pa mwanda wenu. Longai nyeke namino ke pa kumvulukila.” 20 Kadi ne kitomeno nakyo monka na monka, abo pa kupwa kudya bidibwa bya kyolwa, wanena’mba: “Kino kitomeno kyelekeja kipwano kipya kya pa mashi ami, asa kumwangwa pa mwanda wenu. 21 “Ino tala! kuboko kwa yewa wa kungaba kudi nami pa meza. ¯ 22 Mwana muntu yeu wenda mo¯ nka mobyanenenwe kala; ino¯ ko, yo malwa andi yewa muntu umwaba!” 23 Penepa bashilula kwiipangula abo bene na bene shi mwine usa kulonga kino’ki i ani. 24 Inoko, kwalupukile lupata lukomo umbukata mwabo mwanda wa kuyuka i ani umweka bu mukatampe kutabuka. 25 Ino webanena’mba: “Balopwe ba ¯ mizo bebatadilanga, kadi boba badi na lupusa pobadi bebetanga bu Banonga-biya. 26 Nanshi banwe kemwakikalai nankyo. Ino yewa mukatampe umbukata mwenu ekale bwa nkasampe pa bonso, kadi yewa wendeja nandi bwa yewa wingidila bakwabo. 27 Mwanda le mukatampe i wepi, i yewa ushikete ku meza’ni, i yewa umwingidila? Lelo ke yewapo ushikete ku meza’ni? Ino ami ndi umbukata mwenu pamo bwa yewa wimwingidila. 28 “Inoko, banwe e bandame- 140 te nyeke mu matompo ami, 29 kadi nasamba nenu kipwano, monka mwasambile nami Tata kipwano, pa mwanda wa Bulopwe, 30 amba mudye ne kutoma ku meza ami mu Bulopwe bwami, ne kushikata pa mpona mwanda wa kutyiba mambo a bisaka dikumi ne bibidi bya Isalela. 31 “Shimona, Shimona, tala! ¯ Satana wemulombe kwimupe˜ pa pamo bwa nano. 32 Ino naabija mu milombelo pa mwanda obe amba lwitabijo lobe kelwakizoza, abe nobe, shi ubajoka, komeja banabenu.” 33 Ebiya nandi wamunena’mba: “A Mfumwami, amiwa ngitabije kwenda nobe ne mu kifungo ne ku lufu kwine.” 34 Ino wamunena’mba: “Nakulombola abe Petelo amba, Nzolo kasapo kudila dyalelo enka ne byosa kuntuna misunsa isatu amba kundyukilepo.” 35 Kadi webanena monka’mba: “Ponemutumine kwampikwa kafuko ka lupeto ne mufuko wa byakudya ne bikwabilo, le kudi kyomwabudilwe?” Nabo amba: “Aa!” 36 Kupwa webanena’mba: “Ino pano yewa udi na kafuko ka lupeto asele’ko, ne wa mufuko wa byakudya nandi monka na monka, kadi yewa kadipo na kipete apoteje kivwalwa kyandi kya pangala apote’kyo. 37 Mwanda nemulombola’mba kino kilembelwe kifwaninwe kufikidila pondi, kya’mba, ‘Kadi wabadilwe na ba kujilula bijila.’ Mwanda myanda intala yoi ifikidila.” 38 Penepa banena’mba: “A Mfumwetu, tala! bipete bibidi byobi.” Nandi webanena’mba: “Kubapu.” 141 Yudasa wamufifye. Petelo watune 39 Pa kutamba panja, wae¯ nda ku L ulu lwa Impafu mungya kibidiji kyandi, kadi bana ba bwanga nabo bamulonda. 40 Pa kufika kwine’kwa, webanena’mba: “Lombelai’nka kulombela kutyina’mba mwakatwela mu kutompibwa.” 41 Aye mwine wetolwela pafula pelwa dibwe dyafika, wafukata mu manwi kalombela, 42 amba: “A Tata, shi usakile, mfundule kitomeno kino. Inoko kiswa-mutyima kyobe kilongeke, ke kyamipo, aa.” 43 Penepo mwikeu¯ lu wa mulu wamumwekela kamukomeja. 44 Ino mutyima pa kumusansa bya mwiko kalombela’nka kulombela na kininga, ne byanga byandi byaikala bwa mano a mashi anokela pa nshi. 45 Penepa walanguka paadi ulombela, waenda kudi bana ba bwanga, webatana bakunuka mwanda badi na njia, 46 kaebane¯ na’mba: “Mwanda waka mulele? Langukai kadi lombelai’nka kulombela kutyina’mba mwakatwela mu kutompibwa.” 47 Paadi ukisamba, tala! kibumbo, ne mwana-mulume obeta bu Yudasa, umo wa mu ba dikumi ne babidi, wadi wibatangidile, wafwena Yesu kamufifye. 48 Ino Yesu wamune¯ na’mba: “Yudasa, koaba Mwana muntu na kumufifya imfifyo?” 49 Boba badi bamujokolokele pa kumona mobyadi bya kupityila, banena’mba: “A Mfumwetu, le twibakese kipete?” 50 Umo wa pobadi’pa wakesa kala umpika wa kitobo mukatampe kipete, wamuketa kutwi kulume. 51 Ino kwivwana Yesu LUKA 22:39-61 wanena’mba: “Kubapu.” Penepa watenga kutwi’kwa wamubelula. 52 Ebiya Yesu wanena babitobo bakulu ne bakapita ba tempelo ne bakulumpe bamwiidile kwine’kwa’mba: “Kemwiya na bipete ne mipebwe1 pamo ¯ bwa kudi kabwalala? 53 Ponadi nenu mu tempelo difuku ne difuku, kemwaolwelepo maboko ´ enu kunkwata. Inoko ino i nsa yenu ne lupusa lwa mfindi.” 54 Penepo bamukwata, baenda nandi, bakamutwala ku njibo ya kitobo mukatampe; ino Petelo wadi ulonda kato-nyuma. 55 Abo pa kubanza mudilo mu kipango kebashikete pamo, Petelo nandi wadi ushikete umbukata mwabo. 56 Ino mwingidi mwana-mukaji umo wamumona ushikete ku kike kya ¯ mudilo, wamutala so kanena’mba: “Uno muntu nandi wadi nandi.” 57 Ino aye watuna’mba: “A Mwana-mukaji, ami nkimuyukilepo.” 58 Kitatyi kityetye pa kupita’po, muntu mukwabo wamumona kanena’mba: “Nobe wadi nabo.” Ino Petelo wanena’mba: “A Mwana-mulume, ke amipo.” 59 Kadi kupwa kwa ki´ ntu kya nsa imo, mwana-mulume mukwabo wanena uningile amba: “I bya bine, uno muntu nandi wadi nandi, mwanda na bubine, i mwine Ngadilea!” 60 Ino Petelo wanena’mba: “A Mwanamulume, nkiyukilepo byonena’byo.” Kadi ponkapo, aye ukinena, nzolo wadila. 61 Mfumwetu wavundamuka watala Petelo, ebiya Petelo wavuluka binenwa Luk 22:521 Nansha, “tupini.” LUKA 22:62–23:14 Yesu wasusulwa. Kwa Pilato bya Mfumwetu, paamunene amba: “Nzolo pakadidile dyalelo, usa kuntuna misunsa isatu.” 62 Penepo watamba panja kadila bya bulanda. 63 Ebiya bantu bamukutyile buloko baanza kumuzawila, kebamukupila, 64 kadi pa kupwa ¯ kumuputa, kebamwipangula ne kumunena’mba: “Polofeta! Le i ani wakukupila?” 65 Kadi banena bintu bikwabo bivule bya kumutuka mutonko. 66 Kitatyi pa kupita’po bwakya, kitango kya bakulumpe ba bantu, ne babitobo bakulu ne basonekeji, babungakena pamo, bakamutwala mu njibo yabo ya Sanedini, kebanena’mba: 67 “Shi abe ye Kidishitu, witulombole.” Ino webanena’mba: “Nansha shi nemulombole kemusapo kwitabija nansha dimo. 68 Ne kadi, shi nemwipangule, kemusapo kulondolola nansha dimo. 69 Ino¯ ko, tamba pano Mwana muntu ukekala ushikete ku lundyo lwa Leza lwa bukomo.” 70 Pa kino, bonso banena’mba: “Nanshi wi ¯ Mwana Leza?” Nandi webanena’mba: “Banwe bene mubanena’mba ndi aye.” 71 Nabo amba: “Le kudi kadi kyotusakila kamoni mukwabo? Mwanda batwe bene tubeivwanina’kyo mu kyakanwa kyandi.” Penepo kibumbo kya bantu’ba kyatamba, abo bonsololo, bakamutwala kwa Pilato. 2 Ebiya baanza kumusambila, amba: “Uno muntu twamutene uleta kavutakanya mu muzo wetu, upeleja kufuta Kesala musonko, kadi unena’mba aye ye Kidishitu mulopwe.” 3 Pene- 23 142 pa Pilato wamwipangula kipangujo amba: “Lelo wi Mulopwe wa Bayuda?” Nandi wamulondolola’mba: “Abe mwine yao ubanena’kyo.” 4 Ebiya Pilato wanena babitobo bakulu ne bibumbo amba: “Amiwa nkimwenepo kibi mu uno muntu.” 5 Ino abo baningija kebanena’mba: “Utombolanga bantu na kufundija mu Yudea monso, kushilwila’nka ku Ngadilea kufika ne kuno.” 6 Pilato pa kwivwana nabya, waipangula shi uno muntu i mwine Ngadilea. 7 Ebiya, pa kupwa kujingulula senene amba i wa mu lupusa lwa Heloda, wamutuma kwa Heloda, wadi mu Yelusalema mu oa mafuku. 8 Heloda pa kumona Yesu, wasangala bikatampe, mwanda kitatyi kilampe wadi usakanga kumumona mwanda waivwene myanda yandi mivule, kadi wadi ukulupile kumona biyukeno bimo byalonga. 9 Penepo washilula kumwipangula bilabila, ino aye ne kumulondolola mpika. 10 Inoko, babitobo bakulu ne basonekeji badi bemanaimana bamusambila na bukalabale. 11 Penepa Heloda pamo ne basola bandi bamukobakanya, bamuzawila na kumuvwika kivwalwa kikelema, kupwa bamujokeja kwa Pilato. 12 Ba Heloda ne Pilato baikala balunda mu dine difuku’dya, mwanda dibajinji badi ba lwana. 13 Ebiya Pilato waityija babitobo bakulu ne baledi ne bantu pamo 14 kaebanena’mba: “Mubandetelanga uno muntu amba utombolanga bantu. Ino talai! Namujija ku meso enu ino nki- 143 Kibumbo kitulula mawi. Banonga-bibi 2 mwenepo mu uno muntu bubinga bwa mambo omumusambila’o. 15 Kadi ne Heloda mwine monka na monka, mwanda wetujokejeja’ye, kadi talai! i kutupu kintu kyalongele kyafwaninwe kwipailwa. 16 Nanshi nsa kumupa mfuto ne kumulekelela.” 17 — —1 18 Ino kibumbo kyonso kituntulu kyaela lubila’mba: “Mufundule yao, ino witukutulwile Balabasa!” 19 (Uno muntu waelelwe mu kifungo pa mwanda wa kutombola bantu mu kibundi ne pa mwanda wa butapani.) 20 Kadi Pilato webanena monka, mwanda wadi usaka kulekelela Yesu. 21 Penepo bashilula kutulula mawi amba: “Mupope, mupope ku mutyi!” 22 Musunsa wa busatu, webanena’mba: “Mwanda waka, le i kibi’ka kyalonga uno muntu? Nkimwenepo mwadi kintu kyafwaninwe kwipailwa; nanshi nsa kumupa mfuto ne kumulekelela.” 23 Ponkapo batakamana, balomba na mawi makatampe amba apopwe ku mutyi, kadi mawi abo aanza kumunekenya. 24 Penepo Pilato watyiba nsambu amba bilongwe mobalombela: 25 Walekelela yewa muntu waelelwe mu kifungo pa mwanda wa kutombola bantu ne pa mwanda wa butapani, mwine obadi balomba, ino webapa Yesu mobadi basakila. 26 Penepa pobadi benda nandi, bakwata Shimona mubutwilwe ku Shilene, wadi utamba mu LUKA 23:15-38 ntanda, bamutwika mutyi wa masusu asele’o koku ulonda Yesu kunyuma. 27 Ino kwadi ne kibumbo kikata kya bantu badi bamulonda, ne bana-bakaji’mo badi beyaya bya bulanda, bamudila bayoyokota. 28 Yesu wavundamukila kudi bana-bakaji kanena’mba: “Banwe bana ba Yelusalema bana-bakaji, lekai kundila. Ino, mwidilei banwe bene ne benu bana, 29 mwanda ta¯ lai! mafuku akaya’ko bantu ba¯ kanena’mba, ‘Ba katokwe i bana´ ˜ bakaji banumba, ne nda keyabutwilepo ne mabele keaamishepo!’ 30 Penepo bakashilula kunena ngulu amba, ‘Mwitupone¯ nei!’ ne mikuna’mba, ‘Mwituputei!’ 31 Shi abalonga bino bintu pakidi mutyi mubishi, lelo bike¯ kalanga namani shi ubaume?” 32 Kwadi ne bantu babidi, banonga-bibi, badi bendwa nabo kukafikijibwa ku lufu pamo nandi. 33 Abo pa kufika pa kifuko kitwa bu Kabamba ka Mutwe, bamupopa pamo na banonga-bibi’ba, umo ku lundyo mukwabo ku lunkuso. 34 [[Ino Yesu wadi unena’mba: “A Tata, wibalekele, mwanda kebayukilepo byobalonga.”]] Ne kadi, pa kwiabila bivwalwa byandi, bata bubale. 35 Kadi bantu badi bemene batala. Ino baledi badi bamusepa na kafutululo, amba: “Aye wadi upandija’ko bangi; epandijenga aye mwine, shi aye ye Kidishitu wa Leza, Mwine Mutongwe.” 36 Enka ne basola kebamuzawila, bafwena kebamupe vinyu isoLuk 23:171 Uno vese utanwa mu ma- soma 37 kebanena’mba: “Shi shintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemeki- wi Mulopwe wa Bayuda, wipandije abe mwine.” 38 Kwadi ne bwe bya Kingidiki bya kala. LUKA 23:39–24:4 ¯ Yesu walaa Paladisa. Yosefa wamujıka kilembwa pangala pandi amba: “Uno’u i Mulopwe wa Bayuda.” 39 Ino nonga-bibi umo pa badi bakobekelwe kwine’kwa washilula kumutuka mutonko amba: “Mwene abe ye Kidishitu? Wipandijenga abe mwine, witupandije ne batwe.” 40 Ino kwivwana mukwabo kamufunina’mba: “Le abe kutyinangapo Leza nansha dimo, pano potyi¯ b ılwe butyibi bwa muswelo umo? 41 Kadi batwe i kitwendele’mo, mwanda tubatambula ne pa mfulo kyokya kitufwaninwe pa bintu byotwalongele; ino uno muntu kalongelepo kibi nansha kimo.” 42 Byobiya wanena monka’mba: “A Yesu, umvuluka’ko posa kutwela mu Bulopwe bobe.” 43 Nandi wamunena’mba: “I bine nakusapwila dyalelo dino’di amba, Ukekalanga nami mu Paladisa.” ´ 44 Papo yadi keilumba ku nsa ya busamba, inoko mfindi yasambakana pa ntanda yonso kufika ´ ne ku nsa ya kitema 45 mwanda mwinya wa dyuba wajimankene; ebiya mpashila ya ku kipandulwe yasanika pa bukata ¯ ntwa. 46 Penepo Yesu waela lubila na diwi dikatampe kanena’mba: “A Tata, nakupe mushipiditu wami mu makasa obe.” Aye pa kunena namino, wafwididila. 47 Mudyavita pa kumona byalongeka, katumbija Leza’mba: “Binebine uno muntu wadi moloke.” 48 Kadi bibumbo byo¯ nso byadi bibungıle pene’pa mwanda wa kino kinkumenkume pa kumona bintu byalongeka, bashilula kujoka beyaya. 49 Ne kadi, boba bonso badi beyukile 144 nandi badi bemene dya kulampe. Kadi bana-bakaji badi bamulonda tamba ku Ngadilea badi ponka bamona ne bino bintu. 50 Kadi tala! kwadi mwanamulume umo utelwa bu Yosefa, umo wa mu Kidye, muntu muyampe kadi moloke. 51 Uno muntu kaitabijepo kukwatakanya manwa ne bilongwa byabo. Wadi wa ku Adimatea, kibundi kya bene Yudea, kadi wadi utengele Bulopwe bwa Leza. 52 Uno muntu waendele kwa Pilato kamulombe umbidi wa Yesu. 53 Pene¯ po weutukija, weuvungila mu kisandi kya bukonge bulumbu¯ luke, kupwa weuladika mu kibundu kyadi kipokolwe mu dibwe, ¯ mwadi kemwaladikilwe muntu. 54 Ebiya dyadi difuku dya Kulo¯ ngolola bya Sabato, kadi kitokeji kya kyolwa kya dya Sabato kyadi kekifwena. 55 Ino bana-bakaji batambile nandi ku Ngadilea balonda, kadi batala kibundu bamo¯ ¯ na mwadi muladikılwe umbidi wandi, 56 penepo bajoka kukatea¯ kanya binunka mwenye ne mani a mananshi.1 Ino abo shabo, ba¯ kokolokelwe mu dya Sabato mungya mbila. Inoko mu difuku dibajinji dya mu yenga, bai¯ ya lubanga bwe ku kibundu baselele binunka mwenye byobalongolwele. 2 Ino batana dibwe dikunkulumune ku kibundu, 3 kadi abo pa kutwela, kebatenepo umbidi wa Mfumwetu Yesu. 4 Mityima poyadi ikibazumbazumba pa uno mwanda, amba batale! bana-balume babidi bavwele 24 Luk 23:561 Nansha, “malashi.” 145 Yesu wasanguka; wamwekela benda ku Emese bivwalwa bikelema baimana dya pobadi. 5 Bana-bakaji baivwana moyo kebakonkamene mapala panshi, penepa bana-balume’ba bebanena’mba: “Mwanda ¯ waka mukimba Muntu mumi mu bafwe? 6 [[Kadi’mopo, ino wasangulwa.]] Vulukai mwaemunenene paadi ukidi mu Ngadilea, ¯ 7 amba Mwana muntu ufwani¯ nwe kupanwa mu makasa a bantu ba bubi ne kupopwa ku mutyi ino mu difuku dya busatu ukasanguka.” 8 Penepo bavuluka byaanenene, 9 batamba ku kibundu bakasapwila bino bintu byonso ba dikumi ne umo ne bakwabo bonso. 10 Badi ba Madia mwine Makadala, Njoana, ne Madia inandya Yakoba. Kadi, bana-bakaji bakwabo bobadi nabo badi kebalombola batumibwa bino bintu. 11 Inoko, ino myanda yamwekele bu ya bunenenene kobadi, kadi kebaitabijepo bana-bakaji’ba. 12 [[Ino Petelo waimana kanyemena ku kibundu, kadi wabandamina’mo, wamona enka bipeta bya bisandi kete. Ebiya wataluka, wenda utulumuka munda mwandi byalongeka’bya.]] 13 Ino tala! dine difuku’dya, kwadi bana ba bwanga babidi badi mu lwendo benda ku kibundi kitwa bu Emese kidi kubwipi na makilometele dikumi ne kamo na Yelusalema, 14 kadi badi besamba abo bene bino bintu byonso byapityile. 15 Ebiya, pobadi bakisamba ne kwipatanya, Yesu mwine wafwena kaenda nabo, 16 ino ¯ meso abo adi mebapute bakomenwa kumujingulula. 17 Nandi LUKA 24:5-27 webanena’mba: “Le ino myanda yomwenda mwipotomeja i mya¯ nda’ka?” Nabo baimana nku ne mapala abo a bulanda. 18 Kwivwana umo witwa bu Keleopasa wamunena’mba: “Le abe wi mweni ushikatanga kwa bunka mu Yelusalema ne kuyukilepo bintu bilongekele’mo ano mafuku?” 19 Ebiya webanena’mba: “Le i bintu’ka le?” Bamunena’mba: “Bintu bitala Yesu mwine Nazala, wadi mupolofeto mukomo mu mingilo ne mu binenwa ku meso a Leza ne a bantu bonso, 20 ne mwamufikijije betu babitobo bakulu ne baledi ku kutyibilwa nsambu ya lufu ne kumupopa ku mutyi. 21 Ino twadi tukulupile’mba uno muntu ¯ ye wadi utungılwe kunyongolola Isalela; bine, kutentekela pa bino byonso, pano ke difuku dya ¯ busatu kash a bino bintu bilongeka. 22 Ne kadi, bana-bakaji bamo ba mwetu betutulumwine, mwanda baendele lubanga ¯ bwe ku kibundu 23 ino kebatenepo umbidi wandi, baiya kebanena’mba abamone ne kimonwa kikata kya bamwikeulu, badi ba¯ nena’mba i mumi. 24 Ne kadi, bamo botwadi nabo baendele ku kibundu, batana’nka nabya, monka mwanenene bana-bakaji’ba, ino kebamumwenepo.” ¯ 25 Ebiya webanena’mba: “Yo, ˜ banwe bampikwa neni ne ba mityima ya lukoko pa kwitabija ¯ byonso byanenene bapolofeto! 26 Lelo kekyadipo kifwaninwe Kidishitu kutanwa na bino bintu ne kutwela mu ntumbo yandi?” 27 Kadi webashintulwila myanda imutala ya mu Bisonekwa LUKA 24:28-53 Wibashintulwila Bisonekwa. Wakanda byonso kushilwila ku Mosesa ne Bapolofeto bonso. 28 Ku mfulo, bafwena ku kibundi kwine kobadi benda, walonga na aye wenda kulampe. 29 Ino abo bamuningila ashikate amba: “Ikala netu mwanda ke kyolwa ne difuku kedisa kala kufula.” Ebiya watwela washikata nabo. 30 Kadi paadi ushikete nabo pa byakudya, watekuna mukate, waesela’o, weutyumuna kaebatambika’o. 31 Penepa ¯ meso abo ebaputuka ne pa mfulo, bamujingulula, nandi webajimina. 32 Penepo kebenena’mba: ¯ “Le mityima yetu keyadipo itema mudilo paadi wisamba netu mwishinda, paadi witushintulwila ne pa mfulo Bisonekwa?” 33 Kadi ´ mu mine nsa’ya, batamba kebajokela ku Yelusalema, batana ba dikumi ne umo ne boba bobadi bebungile nabo pamo 34 banena’mba: “Bine ne bine ponka Mfumwetu i musanguke, kadi wamwekelanga Shimona!” 35 Ebiya nabo basekununa myanda ya mwishinda ne mwaeyukenyanga kobadi na kutyumuna mukate. 36 Kyaba kyobadi banena bino bintu, aye mwine waimana umbukata mwabo [[wanena’mba: “Ndoe ikale nenu.”]] 37 Ino batuyuka ne kwivwana moyo, kebalanga’mba abamone mushipiditu. 38 Penepo webanena’mba: “Mwanda waka mubavuta˜ kanibwa neni, kadi i kika kyomutatena mu mityima yenu? 39 Talai makasa ne binyantyilo byami, ye ami uno; ntengei mumone, mwanda mushipiditu keudipo na ngitu nansha na mikupa 146 na momwaumwena nabyo’mu.” 40 [[Kadi paadi unena namino, webalombola makasa ne binyantyilo byandi.]] 41 Ino pobadi kebaitabije pa mwanda wa nsangaji yonka ne kutulumuka, webanena’mba: “Lelo mudi’ko papo na ka kudya?” 42 Penepo bamutambika kipindi kya mwita wa lui moshe, 43 wekitambula wekidya ku meso abo. 44 Penepa webanena’mba: “Bino byo binenwa byami byonemunenene ponadi nakidi nenu amba byonso bisonekelwe pa mwanda wami mu Bijila bya Mo˜ sesa ne mu Bapolofeto ne mu Ni¯ mbo ya Mitoto bifwaninwe ku¯ fikidila.” 45 Ebiya webaputula ˜ neni yabo ne pa mfulo ya kwivwanija buluji bwa Bisonekwa, 46 kaebanena’mba: “E mokyalembelwe amba Kidishitu ukasusuka ne kusanguka mu bafwe mu difuku dya busatu, 47 kadi mu ¯ dijina dyandi, kwisasa mwanda wa kulekelwa bubi kukasapulwa mu mizo yonso—kushilwila mu Yelusalema. 48 Banwe’ko mukekala batumoni ba bino bintu’bi. 49 Kadi talai! nsa kutuma pomudi kyokya kyalaile Tata. Ino banwe shikatai mu kibundi enka ne byomuvwikwa bukomo ¯ bwiya kulu.” 50 Ino waenda nabo panja dya ku Betani, penepa watulula ma¯ kasa m ulu webesela dyese. ˜ 51 Paadi wibesela, wakalananibwa nabo kadi waanza kutekwi¯ nwa mulu. 52 Kadi bamufukatyila kupwa bajokela ku Yelusalema na nsangaji mikatampe. 53 Kadi badi nyeke mu tempelo, besela Leza. MYANDA MIYAMPE MWENDELE YOANO ¯ Ku ngalwilo Kinenwa wadi’¯ ko, kadi Kinenwa wadi na ¯ Leza, kadi Kinenwa wadi leza. ¯ 2 Uno’u w adi ku ngalwilo na ¯ Leza. 3 Bintu byonso byaikele’ko kupityila kudi aye, kadi pampikwa aye i kutupu kintu na¯ nsha kimo kyaikele’ko. ¯ Kyokya kyaikele’ko 4 kupi¯ ¯ tyila kudi aye kyadi bumi, ne ¯ ¯ ¯ bumi bwadi kitokeji kya bantu. ¯ 5 Kadi kitokeji kimunikanga mu ¯ mfindi, inoko mfindi kwikitadila mpika. 6 Kwatambile muntu umo watuminwe bu wa kwimanina Leza: dijina dyandi i Yoano. 7 Uno muntu waile bu kamoni, mwanda wa kusapula bukamoni bwa ¯ kitokeji, amba bantu ba miswelo yonso betabije kupityila kudi ¯ aye. 8 Aye kadipo kyokya kitokeji, ino wadi ufwaninwe kusapu¯ la bukamoni bwa kitokeji’kya. ¯ 9 Kitokeji kya bine kileta ki¯ tokeji ku bantu ba miswelo yonso kyadi kekisa kwiya mu ino ntanda. 10 Wadi mu ino nta¯ nda, kadi ino ntanda yaikele’ko kupityila kudi aye, inoko ntanda keyamuyukilepo. 11 Waile kwabo, ino bantu ba kwabo kebamutambwilepo. 12 Inoko, boba bonso bamutambwile, ye abo baapele lupusa lwa kwikala bana ba Leza, mwanda badi balombola lwitabijo mu dijina dyandi; 13 kadi babutwilwe, ke ku mashipo nansha ku kiswa-mutyima kya ngitu nansha ku kiswa-mu- 1 tyima kya muntu, aa, ino i kudi Leza. 14 Ebiya Kinenwa waalamuka ke ngitu kadi waikala umbukata mwetu, ne kadi twabandile ntumbo yandi, ntumbo bwa yoya ya mwana mubutulwe bunka, itamba kudi shandi; kadi wadi mu¯ yulwe katokwe ka Leza ne bubine. 15 (Yoano wasapwile bukamoni bwandi, i amo, wadi bine wela lubila—uno’u ye wanenene’kyo—amba: “Yewa wiya kunyuma kwami wampite kume¯ so, mwanda waikele’ko kumeso kwami.”) 16 Mwanda byaadi muyulwe kanye kakatampe ne bubine, twadi tutambula kyaba kyonso kanye kakatampe. ¯ 17 Mwanda Bijila byaletelwe kupityila kudi Mosesa, ino kanye kakatampe ne bubine byaikele’ko kupityila kudi Yesu Kidishitu. 18 I kutupu muntu ke mumone Leza nansha dimo; ino leza mubutulwe bunka udi dya mu kyadi kya Tata ye aye wamushintulula. 19 Buno bo bukamoni bwaletele Yoano paikele Bayuda kumutumina babitobo ne bene Levi tamba ku Yelusalema kukamwipangula’mba: “Le abe wi ani?” 20 Na¯ ndi wanena patokelela kadi ka¯ patenepo, ino wanena patokelela’mba: “Ami nkidipo Kidishitu.” 21 Kadi bamwipangula’mba: “Le penepo i namani? Lelo wi Ediya?” Nandi wanena’mba: “Ke amipo.” “Le wi Mupolofeto?” Kadi walondolola’mba: “Aa!” 22 Penepo bamunena’mba: “Le abe wi ani? 147 YOANO 1:23-45 Mwingilo wa Yoano. Balondi babajinji amba netu tumone mwa kukalondolwela boba betutumine. Le abe mwine unenanga’mba wi ani?” 23 Nandi wanena’mba: “Ami ne diwi dya muntu wela lubila mu ntanda mutuputupu amba, ‘Ololai dishinda dya Yehova,’ monka ¯ mwanenene mupolofeto Isaya.” 24 Kadi boba batuminwe badi ba ku Bafadiseo. 25 Ebiya bamwipangula kebamunena’mba: “Penepo mwanda waka ubatyija shi abe kudipo Kidishitu nansha Ediya nansha Mupolofeto?” 26 Yoano walondolola’mba: “Amiwa mbatyijanga mu mema. Umbukata mwenu mwimene muntu umo okemuyukilepo, 27 mwine wiya kunyuma kwami, ino lukamba lwa ku kikwabilo kyandi ami nkifwaninwepo kukutulula’lo.” 28 Bino’bi byalongekele mu Betani bobwa bukila bwa Yodano, kwadi kubatyijija Yoano. 29 Difuku dilonda’ko wamona Yesu wiya kwadi, kanena’mba: ¯ “Talai, Kana ka Mukoko ka Leza katalula bubi bwa ino ntanda! 30 Uno’u ye onadi nena’mba, Kunyuma kwami kwiyanga muntu ¯ umpityile kumeso, mwanda waikele’ko kumeso kwami. 31 Ne ami mwine nkyadipo muyukile, ino kine kyonaidile mbatyija mu mema i mwanda wa amwekejibwe kudi Isalela.” 32 Kadi Yoano wasapwile bukamoni amba: ¯ “Namwene mushipiditu utuka pamo bwa nkunda utamba ¯ mulu, kadi waikala padi. 33 Ne ami mwine nkyadipo muyukile, ino Yewa mwine wantumine kubatyija mu mema wanombwele amba, ‘Ense owakamona mu¯ shipiditu umutukila ne kwikala 148 padi, ye aye ubatyija mu mushipiditu ujila.’ 34 Nami namwene’kyo, kadi nasapula bukamoni ¯ amba uno’u i Mwana Leza.” 35 Kadi monka difuku dilonda’ko Yoano wadi wimene na bandi bana ba bwanga babidi, 36 aye pa kumona Yesu wenda, wanena’mba: “Talai, Kana ka ¯ Mukoko ka Leza!” 37 Bana ba bwanga babidi’ba bamwivwana unena, nabo kebalonda Yesu. 38 Ebiya Yesu wavundamuka, kadi paebamwene bamulonda, webanena’mba: “I kika kyomukimba?” Nabo bamunena’mba: “A Labi, (kushintulula ko kunena’mba, Mufundiji,) le wikalanga kwepi?” 39 Nandi webanena’mba: “Iyai’tu, musa kumona.” Ponkapo nabo baenda ne kumona bamona kwaadi wikala, baikala nandi dine difuku’´ dya; kwadi ke kubwipi na nsa ya dikumi. 40 Andele mwanabo na Shimona Petelo wadi pa boba babidi baivwene byobya byanenene Yoano kebalonda Yesu. 41 Dibajinji uno’u wakatene bidi mwanabo Shimona, kamunena’mba: “Tubatana Meshiasa” (kushintulula ko kunena’mba, Kidishitu). 42 Ebiya wakamutwala kudi Yesu. Yesu nandi pa kumutala wanena’mba: “Abe wi Shimo¯ na mwana Yoano; abe uketwa bu Kefasa” (ko kushintulula’mba, Petelo). 43 Difuku dilonda’ko wasakile kwenda ku Ngadilea. Penepo Yesu watana Fidipa kamunena’mba: “Ikala mulondi wami.” 44 Ebiya Fidipa wadi wa ku Betesaida, ku kibundi kya ba Andele ne Petelo. 45 Fidipa 149 Butundaile mu Kana. Yesu mu tempelo wakatana Natanela kamunena’¯ mba: “Tubatana yewa walembelwe na Mosesa mu Bijila ne na ¯ Bapolofeto, Yesu, mwana Yosefa, wa ku Nazala.” 46 Ino Natanela wamunena’mba: “Lelo ku Nazala kukokeja kutamba kintu kiyampe?” Fidipa wamunena’mba: “Iya umone.” 47 Yesu wamona Natanela wiya kwadi kanena myanda yandi amba: “Tala, mwine Isalela wampikwa bongojani nansha dimo munda mwandi.” 48 Natanela wamunena’mba: “Le ubandyuka namani?” Yesu wamulondolola’mba: “Fidipa paadi kakwityile, powadi munshi mwa kikuyu, nadi nakumone.” 49 Natanela wamulondolola’mba: “A Labi, wi Mwa¯ na Leza, wi Mulopwe wa Isalela.” 50 Yesu wamulondolola’mba: “Mwanda nakulombola’mba nadi nakumone munshi mwa kikuyu penepo ubaitabija? Usa kumona bintu bikatampe kutabuka bino’bi.” 51 Wamunena monka’mba: “I binebine nemulombola’mba, Mukamona diulu dishituka ne bamwikeulu ba Leza bakanda ¯ ¯ batuka padi Mwana muntu.” Ebiya mu difuku dya busatu kwadi masobo a butundaile mu Kana wa Ngadilea, kadi inandya Yesu wadi’ko. 2 Yesu ne bandi bana ba bwanga nabo badi betwe ku ano masobo a butundaile. 3 Vinyu pa kutyepa inandya Yesu wamunena’mba: “Kebadipo na vinyu.” 4 Ino Yesu wamunena’mba: “Lelo bitutala namani ´ abe ne ami? Nsa yami keyafikile.” 5 Inandi wanena boba badi bengila’ko amba: “Byonso byake- 2 YOANO 1:46–2:15 mulombola, longai’byo.” 6 Penepo kwadi milondo ya mabwe isamba ya mema mijadike konka’kwa mungya bisela bya mwa ¯ kwitokejeja bya Bayuda, mulondo ne mulondo wadi ukokeja kutweja bipimo bya mema bibidi nansha bisatu. 7 Yesu webanena’mba: “Dingai mema mu milo¯ ndo’yo.” Nabo beidinga ba ne pa milomo. 8 Kupwa webanena’mba: “Tapulai’mo mukape mutangidiji wa masobo.” Penepa nabo bakamupa’o. 9 Mutangidiji wa masobo pa kutompa mema aalamukile ke vinyu ino kuyuka koyatambile mpika, nansha bengidi batapwile mema byobadi bayukile, mutangidiji wa masobo ˜ ˜ waita musonanani 10 kamunena’mba: “Muntu ense ulupulanga bidi vinyu milumbuluke, ebiya shi bantu abakolwe, kalupula yoya miyampe bityetye. Abe ukibikile vinyu milumbuluke kufika ne pano.” 11 Yesu walongele bino’bi mu Kana wa Ngadilea bu ngalwilo ya biyukeno byandi, ¯ kadi wamwekeja patoka ntumbo yandi; ne kadi bandi bana ba bwanga baikala na lwitabijo mwadi. 12 Bino pa kupita’po aye ne inandi ne banababo ne bandi bana ¯ ba bwanga batukila ku Kapanama, ino kebashikete’mopo mafuku mangi. 13 Penepo Pashika ya Bayuda yadi keidi pabwipi, ebiya Yesu wakanda ku Yelusalema. 14 Watana mu tempelo ˜ boba badi bapoteja banombe, mi¯ koko, ne bankunda ne bantu bashinta lupeto bashikete pa bishikatwa byabo. 15 Penepa, pa YOANO 2:16–3:11 ¯ Watokeja tempelo. Kubutulwa monka kupwa kujinga lusonde lwa myonji, wapangila panja pa tempelo ¯ boba bonso badi na mikoko ne ba˜ nombe, kadi wamwanga ne bityele bya bashintula lupeto ne kukuvumika mameza abo. 16 Kanena boba bapoteja bankunda’mba: “Fundulai byabyo muno! Lekai kwalamuna njibo ya Tata ke njibo ya busunga.” 17 Bana bandi ba bwanga bavuluka’mba i kilembwe amba: “Bupyasakane mwanda wa njibo yobe bukandya.” 18 Ebiya, kwivwana Bayuda bamunena’mba: “Le i kiyukeno’ka kyodi nakyo kya kwitulombola, byolonga bino bintu?” 19 Yesu nandi webalondolola’mba: “Bundulai ino tempelo, kadi mu mafuku asatu nkeimika.” 20 Penepo Bayuda kebanena’¯ ¯ mba: “Ino tempelo yaubakilwe ´ mu myaka makumi ana ne isamba, abewa ukeimike mu mafuku asatu?” 21 Ino aye wadi wisambila pa tempelo ya umbidi wandi. 22 Kitatyi kyaasangwilwe mu bafwe, bandi bana ba bwanga bavuluka’mba wadi unenanga bino’bi; penepo baitabija Kisonekwa ne mwanda wanenene Yesu. 23 Inoko, paadi mu Yelusalema ku masobo a Pashika, bantu bavule baikala na lwitabijo mu dijina dyandi pa kumona biyukeno byandi byawadi ulonga. 24 Ino Yesu aye mwine kadipo wibakulupile mwanda wadi wibayukile abo bonso 25 ne kadi kadipo usaka muntu nansha umo amusapwile mwikadile muntu, ke-pantu aye mwine wadi uyukile bidi mu muntu. 150 Penepo kwadi muntu umo wa mu Bafadiseo wa dijina dya bu Nikodema, muledi wa Bayuda. 2 Uno’u waile kwadi bufuku kamunena’mba: “A Labi, tuyukile amba abe byodi mufundiji wi mutambe kudi Leza; mwanda i kutupu muntu ukokeja kulonga bino biyukeno byolonga’bi shi Leza kadipo nandi.” 3 Kwivwana Yesu wamulondolola’mba: “I binebine nakulombola’mba, Shi muntu kabutwilwepo monka, kakokejapo kumona Bulopwe bwa Leza.” 4 Nikodema wamunena’mba: “Le muntu ukokeja kubutulwa monka namani shi ke mukulwa-kala? Kakoke´ japo kutwela mu nda ya inandi musungu wa bubidi ne kubutulwa, mwene i amo?” 5 Yesu wamulondolola’mba: “I binebine nakulombola’mba, Shi muntu kabutwilwepo ku mema ne ku mushipiditu, kakokejapo kutwela mu Bulopwe bwa Leza. 6 Kyokya kibutwilwe ku ngitu i ngitu, kadi kyokya kibutwilwe ku mushipiditu i mushipiditu. 7 Kokatulumuka mwanda nakunena’mba, Mufwaninwe kubutulwa monka. 8 Luvula lupukumanga konso kolusaka, kadi wivwananga lunwa lwalo, ino kuyukangapo kolwiya ne kolwenda. Mo mwikadile ne ense ubutwilwe ku mushipiditu.” 9 Nikodema watentulula kamunena’mba: “Le byabyo bikokeja kulongeka namani?” 10 Yesu nandi watentulula kamunena’mba: “Abe wi mufundiji wa Isalela ino kuyukilepo bino bintu? 11 I binebine nakulombola’mba, Byotuyuki- 3 151 Leza usenswe ino ntanda. Kubatyija bantu le e byotunena, kadi byotumwene e byotusapula bukamoni, ino banwe kemutambulangapo bukamoni botuleta. 12 Shi ponemusapwila bintu bya pano pa ntanda kemwitabijepo, le muketabija namani shi nemusapwila bintu ¯ bya mulu? 13 Ne kadi, i kutu¯ pu muntu wakandile mulu poso ¯ ¯ ¯ aye watukile mulu, Mwana mu¯ ntu. 14 Kadi monka mw atulwidile Mosesa nyoka mu ntanda ¯ mutuputupu, ne Mwana muntu nandi ufwaninwe kutululwa’nka nabya, 15 amba ense umwita¯ bija amone bumi bwa nyeke. 16 “Mwanda Leza byaasenswe ino ntanda bikatampe mpata, ¯ wapene wandi Mwana mubutulwe bunka, amba ense ulombola lwitabijo mudi aye kakyona¯ kanibwa, ino amone bumi bwa nyeke. 17 Mwanda Leza watumine wandi Mwana mu ino ntanda, ke mwandapo wa kutyibila ino ntanda mambo, ino i mwanda wa kupandija ino ntanda kupityila kudi aye. 18 Yewa ulombola lwitabijo mudi aye kakatyibilwapo mambo. Yewa kalombolapo lwitabijo ke mutyibilwe kala mambo, mwanda kalombwelepo lwitabijo mu dijina dya Mwana mubutulwe bunka wa Leza. 19 Pano po pene pemanine bu¯ tyibi, amba kitokeji kyaile mu ino ntanda; ino bantu basanswa’¯ ko fukutu kupita’ko kit okeji, mwanda mingilo yabo yadi mibi. 20 Mwanda yewa ulongalonga ¯ bintu bibi ushikilwe kitokeji kadi ¯ ¯ kayangapo ku kitokeji, kutyina’mba mingilo yandi yakatopekwa. 21 Ino yewa ulonga bya ¯ bine wiyanga ku kitokeji, mwa- YOANO 3:12-31 nda wa mingilo yandi isokokele ¯ patoka’mba ingilwanga umbumo na Leza.” 22 Bino’bi pa kupita’po, Yesu ne bandi bana ba bwanga baenda mu ntanda ya Yudea, waikala nabo kwine’kwa kitatyi kampanda ne kubatyija bantu. 23 Ino Yoano nandi wadi ubatyija mu Enoni kubwipi na Sadimi, mwanda kwadi mema mangi, kadi ¯ bantu badi baya’nka kwiya ne kubatyijibwa; 24 mwanda Yoano wadi kaelelwe mu kifungo. 25 Penepo kwatamba lupotopoto pa bukata bwa bana ba bwanga ba Yoano ne Muyuda umo pa mwanda wa kwisubula. 26 Ebiya baiya kudi Yoano kebamunena’mba, “A Labi, yewa muntu owadi nandi bobwa bukila bwa Yodano, owasapwile bukamoni’wa, tala, yewa ubatyija kadi bantu bonso boba benda kwadi.” 27 Kwivwana kudi Yoano kanena’mba: “Muntu kakokejapo kutambula kintu nansha kimo shi kebamupele’kyopo kutamba ¯ mulu. 28 Banwe bene mubasapula bukamoni bwa byonanenene amba, Ami nkidipo Kidishitu, ino natuminwe kumeso kwa yao. 29 Yewa udi na musongwa i mu˜ ˜ sonanani. Inoko, mulunda na mu˜ ˜ sonanani shi waimana kamwivwana, wikalanga na nsangaji mikatampe pa mwanda wa diwi ˜ ˜ dya musonanani. Nanshi ino nsa¯ ngaji yami ibayula ba. 30 Yao ufwaninwe wenda ukanda, ino ˜ ¯ amiwa nenda ntuka.” ¯ 31 Yewa utamba kulu udi peulu pa bakwabo bonso. Yewa utambile pano panshi i wa pano panshi kadi wisambanga YOANO 3:32–4:17 Mwana-mukaji mwine Samadia bintu bya pano panshi. Yewa ¯ utamba mulu udi peulu pa bakwabo bonso. 32 Byobya byaamwene ne byaaivwene, e byasapula bukamoni, ino i kutupu muntu witabijanga bukamoni bwandi. 33 Yewa waitabije bu¯ kamoni bwandi i mutule’po kiyukeno kyandi amba Leza i wa bine. 34 Mwanda yewa watuminwe na Leza unenanga myanda ya Leza, ¯ mwanda aye kapanangapo mushipiditu na kakama. 35 Tata usenswe Mwana kadi i mumupe bintu byonso mu dikasa dyandi. 36 Yewa ulombola lwitabi¯ jo mudi Mwana udi na bumi bwa ¯ nyeke; yewa kakokelapo Mwana ¯ kakamonepo bumi, ino bukalabale bwa Leza budi nyeke padi. Ebiya Mfumwetu pa kujingulula’mba Bafadiseo abaivwa˜ na’mba Yesu ulonanga bana ba bwanga bangi kutabuka Yoano ne kwibabatyija— 2 nansha’ko, na bubine, Yesu mwine byakadipo ubatyija ino i bandi bana ba bwanga— 3 wataluka ku Yudea kaenda monka ku Ngadilea. 4 Ino kyadi kyendele’mo aye kupita dya ku Samadia. 5 Penepa waiya ku kibundi kya Samadia kitwa bu Saika kubwipi ¯ na budimi bwaikele Yakoba kupa Yosefa wandi mwana. 6 Kwine’kwa kwadi mushimwa wa Yakoba. Penepo Yesu, papo ke mu¯ koke lwendo, wadi ushikete ku mushimwa’wa enka mwaadi wi´ kadile. Nsa yadi ke kubwipi na ´ nsa ya busamba. 7 Mwana-mukaji umo wa mu Samadia waiya kuteka mema. Yesu wamunena’mba: “Mpe’ko mema a kutoma.” 8 (Mwa- 4 152 nda bandi bana ba bwanga badi bende mu kibundi kukapota byakudya.) 9 Penepo yewa mwana-mukaji mwine Samadia wamunena’mba: “Le i namani abe, nansha byodi Muyuda, unomba mema a kutoma, ami mwana-mukaji mwine Samadia?” (Mwanda Bayuda kebadipo bapwene na bene Samadia.) 10 Kwivwana Yesu wamulondolola’mba: “Shi wadi uyukile kyabuntu kya ku bitupu kya Leza ne mwine ukunena’mba, ‘Mpe’ko mema a kutoma,’ abe wadi wa kumulomba nandi wakupe mema ¯ a bumi.” 11 Mwana-mukaji nandi wamunena’mba: “A Mfumwami, kudipo nansha na kabeketyi ka kuteka nako mema, mushimwa nao i mulampe. Pene¯ po ao mema a bumi odi nao i a kwepi le? 12 Lelo abe wi mukatampe kutabuka mukulutuba wetu Yakoba, wetupele uno mushimwa kadi watoma’mo aye mwine ne bandi bana ne bandi ˜ banombe?” 13 Kwivwana Yesu wamulondolola’mba: “Ense utoma ano mema ukevwana monka kyumwa. 14 Yewa utoma mema onkamupa bine kakevwanapo kyumwa nansha dimo, ino mema onkamupa akekala mwadi ke nsulo ya mema alondo¯ ¯ moka mwanda wa kupana bumi bwa nyeke.” 15 Mwana-mukaji wamunena’mba: “A Mfumwami, mpe’ko ao mema, nabya nkikevwanapo kyumwa nansha kwiyaiya kuno kuteka mema.” 16 Yesu wamunena’mba: “Enda, kete obe mulume mwiye kuno.” 17 Kwivwana mwanamukaji wamulondolola’mba: “Ami 153 ¯ Kutota na mushipiditu ne bubine nkidipo na mulume.” Yesu wamunena’mba: “I bya bine byowanena’mba, ‘Ami nkidipo na mulume.’ 18 Mwanda abe wadi na balume batano, kadi mwana-mulume odi nandi pano ke obe mulumepo. Byowanena’byo i bya bine.” 19 Mwana-mukaji wamunena’mba: “A Mfumwami, namone’mba wi mupolofeto. 20 Baku¯ ¯ lutuba betu b adi bat otela mu ¯ luno lulu; ino banwe munenanga’mba mu Yelusalema mo mudi ki¯ fuko kifwaninwe bantu kutotela’ko.” 21 Yesu wamunena’mba: “A mwana-mukaji, abe ngitabi´ ¯ ¯ je, Nsa ıyanga yomukatota Tata, ¯ ino ke mu luno lulupo nansha mu Yelusalema mwine. 22 Ba¯ nwe mutotanga kyokemuyukile¯ po; batwe’ko tutotanga kyotuyukile, mwanda lupandilo lwanza´ nga ku Bayuda. 23 Inoko nsa ¯ ¯ ıyanga, kadi yo ino’i, batotyi ba ¯ bine bakatota Tata na mushipiditu ne bubine, mwanda, bine, Tata ¯ ukimbanga badi namino bamutote. 24 Leza i Mushipiditu, kadi ¯ boba bamutota nabo bafwaninwe ¯ kumutota na mushipiditu ne bubine.” 25 Mwana-mukaji wamunena’mba: “Ndyukile’mba Meshiasa wiyanga, yewa witwa bu Kidishitu. Shi aye’tu wafika, uketusa¯ pwila byonso patoka.” 26 Yesu wamunena’mba: “Ami wisamba nobe’u ye aye.” 27 Ponkapo bandi bana ba bwanga bafika, batulumuka mwanda wadi wisamba na mwana-mukaji. Shako, i kutupu wanenene amba: “I bika byokimba?” nansha’mba, “Mwanda waka wisamba nandi?” 28 Penepa, mwana-mukaji washiya YOANO 4:18-39 mulondo wa mema kaenda mu kibundi kukalombola bana-balume amba: 29 “Iyai kuno, mumone muntu wanombola byonso byonalongele. Le uno’u abulwepo kwikala Kidishitu?” 30 Ebi¯ ya batamba mu kibundi kebaya kwadi. 31 Papo bana ba bwanga badi ´ bamuzenza’mba: “A Labi, dy a bidi.” 32 Ino aye webanena’mba: “Ngidi na bidibwa bya kudya byokemuyukilepo.” 33 Penepo bana ba bwanga kebenena abo bene na bene amba: “I kutupu wamuletelanga bya kudya, mwene i amo?” 34 Yesu webanena’mba: “Byami byakudya i kulonga kiswa-mutyima kya yewa wantumine ne kupwa mwingilo wandi. 35 Le kemunenangapo amba kukidi myeji ´ ina kumeso kwa mwangulo kufika? Talai! Nemunena’mba: Tululai meso enu, mumone madi¯ ¯ mi, amba abatoka to mwanda wa kwangula. Kala 36 mwangudi utambulanga mpalo yandi ne kubungakanya bipa mwanda wa ¯ bumi bwa nyeke, amba mukushi ne mwangudi basangale bonso pamo. 37 Pa kino, na bubine, uno mwanda i wa bine, Umo i mukushi mukwabo nandi mwangudi. 38 Nemutumine kuka¯ ngula byokemwasusukılepo. Bakwabo basusukile na mingilo, banwe’ko mubaiya kumwena mu ¯ mingilo yobasusukıle.” 39 Ebiya bene Samadia batambile mu kyokya kibundi baikala na lwitabijo mwadi pa mwanda wa byanenene mwana-mukaji wasapwile bukamoni amba: “Wanombola byonso byonalongele.” YOANO 4:40–5:7 Yesu undapa mu Ngadilea. Betezata 40 Penepo bene Samadia pa kwiya kwadi, kebamunena ashikate nabo; nandi washikata nabo mafuku abidi. 41 Ponkapo bakwabo bavule baitabija pa mwanda wa byaadi unena, 42 kebanena mwana-mukaji’wa’mba: “Ketukitabijepo’tu pa mwanda wa binenwa byobe; mwanda tubeivwanina batwe bene kadi tubayuka’mba uno muntu’u bine i umpandiji wa ino ntanda.” 43 Mafuku abidi pa kupita’po wataluka’mo kaenda ku Ngadilea. 44 Inoko Yesu mwine, wasapwile bukamoni amba mupolo¯ feto kadipo na bul eme mwabo. 45 Ino paafikile mu Ngadilea, bene Ngadilea bamutambula, mwanda bamwene byonso byaalongele mu Yelusalema ku masobo, ke-bantu abo nabo baendele ku masobo. 46 Ponkapo waiya monka ku Kana wa Ngadilea, kwine kwawaalamwine mema ke vinyu. Penepo kwadi mwingidi umo wa mulopwe wadi na mwana ubela mu Kapanama. 47 Uno muntu paaivwene’mba Yesu watambe ku Yudea waiya mu Ngadilea, ¯ waenda kwadi kamulombe atu¯ ke aye amundapile mwana, mwanda wadi kadi kubwipi na kufwa. 48 Inoko Yesu wamunena’mba: “Banwe shi kemumwenepo biyukeno ne bya kutendelwa, kemuketabijapo nansha dimo.” 49 Mwingidi wa mulopwe wamu¯ nena’mba: “A Mfumwami, tuka nami kepafwile wami mwana mutyetye’pa.” 50 Yesu wamunena’mba: “Enda; obe mwana i ¯ mumi.” Muntu’wa waitabija binenwa byamunenene Yesu ne kwe- 154 nda waenda. 51 Penepo kala ¯ paadi ukituka mwishinda bapika bandi bamusambakana bamulombola’mba wandi mwana i ¯ mumi. 52 Penepa webepangu´ la nsa yaaivwene biyampe. Nabo ´ bamunena’mba: “Kesha pa nsa ya ¯ busamba-bubidi po pamutukile ngitu yadi mimukabe.” 53 Ebiya shandi wayuka’mba i yonka ´ ns a’ya yamunene Yesu amba: ¯ “Obe mwana i mumi.” Penepo aye ne ba mu njibo yandi bonso baitabija. 54 Kino nakyo i kiyukeno kya bubidi kyalongele Yesu paatambile ku Yudea waiya mu Ngadilea. Bino’bi pa kupita’po kwadi Masobo a Bayuda, ne Yesu nandi wakandile ku Yelusalema. 2 Penepo mu Yelusalema ¯ pa kibelo kya mikoko padi kyumbu kitelwa mu Kihebelu bu Betezata kijokolokwe na ma¯ bukonde1 atano. 3 Mwine’mo ¯ mwadi mulele milwi ne milwi ya babela, bampofu, balemane, ne ¯ boba ba maboko ne maulu momu. 4 — —1 5 Ino kwadi muntu umo wadi ubela ke myaka makumi ¯ asatu ne mwanda. 6 Yesu pa ¯ kumona uno muntu ulele, ne pa kujingulula’mba ke mwije kitatyi kilampe na misongo, wamunena’mba: “Le usaka kukoma?” 7 Muntu ubela’wa wamulondolola’mba: “A Mfumwami, nkidipo na muntu wa kungela mu kyumbu kitatyi kitenkana mema; ino ami shi kengiya mukwabo umpi- 5 Yoa 5:21 Nansha, “bidyangwa, bibidi.” 41 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko ¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. 155 Undapa dya Sabato mu Yelusalema. Leza ukingila tanga kala kumeso weela’mo.” 8 Yesu wamunena’mba: “Imana, tekuna kakitanda kobe wende.” 9 Ponka na ponka muntu’wa wa¯ koma nke, watekuna kakitanda kandi kaenda. Ino dyadyo difuku dyadi dya sabato. 10 Penepo Bayuda baanza kunena yewa muntu wabelukile’wa’mba: “Dyalelo i dya Sabato, i kijidikwe abe kusela kakitanda.” 11 Ino nandi webalondolola’mba: “Yewa mwine wankomejanga waunenanga’mba, ‘Tekuna kakitanda kobe wende.’ ” 12 Bamwipangula’mba: “Le i muntu’ka yao wakulombolanga’mba, ‘Tekuna’ko wende’?” 13 Ino muntu wakomene’wa kadipo umuyukile i ani, mwanda Yesu watalukile’po, ne byopadi kibumbo pa kifuko’pa. 14 Bino’bi pa kupita’po Yesu wamutana mu tempelo kamunena’mba: “Ubamone, pano ubakoma. Kokalonga bubi monka, kutyina’mba kintu kibi kutabuka kyakakufikila.” 15 Muntu’wa waenda, wakalombola Bayuda’mba i Yesu wankomejanga. 16 Pa kino Bayuda badi kebapangapanga Yesu mwanda wadi ulonga bino bintu mu dya Sabato. 17 Ino aye webatentulula’mba: “Tata wingilanga’nka kwingila kufika ne pano pene, ne ami ˜ nami ningilanga’nka kwingila.” 18 Pa kino, bine, Bayuda po pene bashilula kukimba kumwipaya, ke-muntu kadipo ujilula enka Sabato kete, ino wadi kadi wita Leza amba i Tata wa ami mwine, widingakanya pamo na Leza. 19 Penepo kwivwana Yesu webanena’mba: “I binebine ne- YOANO 5:8-28 mulombola’mba, Mwana kakokejapo kulonga kintu nansha kimo na milangwe ya aye mwine, poso enka byamona Tata ulonga. Mwanda byonso byalonga Aye, byo bintu bilonga ne Mwana enka nabya. 20 Mwanda Tata usenswe Mwana kisanso kikatampe kadi umulombolanga bintu byonso byalonga aye mwine, kadi ukamulombola ne mingilo mikatampe kupita ino, amba mwikale kutendela. 21 Mwanda monka musangwilanga Tata bafwe ne ¯ kwibekadija ke bomi, ne Mwana nandi wikadijanga boba basaki¯ le aye mwine ke bomi. 22 Mwanda Tata katyibilangapo muntu mambo nansha dimo, ino i mupe wandi Mwana kutyiba mambo onso, 23 amba bonso ba¯ ¯ lemeke Mwana monka mobale¯ ¯ mekele Tata. Yewa kalemekele¯ po Mwana kalemekelepo ne Tata mwine wamutumine. 24 I binebine nemulombola’mba, Yewa wivwana kinenwa kyami ne kwitabija yewa wauntumine udi na ¯ ¯ bumi bwa nyeke, kadi kayangapo mu butyibi ino wataluka ku lufu ¯ waenda ku bumi. 25 “I binebine nemulombola’´ ¯ mba, Nsa ıyanga, kadi yo ino’i, ba¯ fwe bakevwana diwi dya Mwana Leza ne boba badi batele’ko mu¯ tyima bakekala bomi. 26 Mwanda monka mwikadile Tata na ¯ bumi mudi aye mwine, mo monka mwapedile ne Mwana kwi¯ kala na b umi mudi aye mwine. 27 Kadi i mumupe lupusa lwa kutyiba mambo, mwanda aye ¯ ye Mwana muntu. 28 Kemwakitulumukai kino’ki, mwanda ´ ¯ nsa ıyanga, boba bonso badi mu YOANO 5:29–6:3 Lusangukilo. Bukamoni bwa Bisonekwa bibundu1 bakevwana diwi dyandi 29 ne kutamba bakatamba’mo, boba badi balonga biyampe ku lu¯ sangukilo lwa bumi, boba badi balongalonga bibi nabo ku lusangukilo lwa butyibi. 30 Nkikokejapo kulonga kintu nansha kimo na milangwe ya ami mwine; monka mongivwanina, e monka montyibila mambo; kadi butyibi bontyiba ami i boloke, mwanda kyonkimba, ke kiswa-mutyimapo kya ami mwine, ino i kiswa-mutyima kya yewa wantumine. 31 “Shi nsapule bunka bwami bukamoni pa mwanda wa ami mwine, nankyo bukamoni bwami ke bwa binepo. 32 Kudi mukwabo usapula bukamoni pa mwanda wami, kadi ndyukile amba bukamoni bwasapula pa mwanda wami i bwa bine. 33 Mwatumine bantu kudi Yoano, nandi wasapula bukamoni bwa bubine. 34 Inoko nkitabijangapo bukamoni bwa muntu, ino ami nenanga bino bintu mwanda wa banwe mupande. 35 Uno muntu’u wadi ki¯ nanu kitema kadi kimunika, kadi mu kakitatyi katyetye mwasaki¯ le kusepelela bininge mu kitokeji kyandi. 36 Ino ndi na bukamoni bukatampe kutabuka bwa Yoano, mwanda mingilo mine yampele Tata kuvuya, ino mingilo yononga’i, isapulanga bukamoni amba i Tata untumine. 37 Ne kadi, Tata untumine i musapule bukamoni pa mwanda wami. ¯ Banwe kemwaivwene kasha diwi dyandi nansha kumona mpala yandi kwine; 38 kadi kemudi- 156 po na kinenwa kyandi munda mwenu, mwanda yewa mwine watumine banwe kemumwitabijepo. 39 “Mukimbakimbanga mu Bi˜ sonekwa, mwanda mulananga’¯ mba e momukamwena bumi bwa nyeke; kadi bino’bi byo bine bisapula bukamoni pa mwanda wami. 40 Ino banwe kemusakangapo kwiya kondi amba mu¯ mone bumi. 41 Ami nkitabijangapo ntumbo ya bantu, 42 ino ndyukile biyampe amba banwe kemudipo na buswe bwa Leza munda mwenu. 43 Naile mu dijina dya Tata, ino kemuntambwilepo; ino shi muntu ungi waile mu dijina dyandi aye mwine, longa mwi bamutambule. 44 Le mukokeja kwitabija namani, byomwitabija ntumbo yomwitumbika banwe bene na bene, ino kukimba ntumbo itamba kudi Leza umo kete mpika? 45 Kemwakilangai amba nkemusambilanga kudi Tata; kudi umo wimusambila, ke Mosesa kadi, mwine omukulupile. 46 Na bubine shi mwadi mwitabije Mosesa longa mubangitabija ne ami, mwanda ¯ aye w alembele myanda yami. 47 Ino shi kemwitabijepo bilembwa bya yao, le muketabija namani byonena ami?” Bino’bi pa kupita’po Yesu waendele bobwa bukila bwa dijiba dya Ngadilea, ditwa ne bu Tyibileasa. 2 Ino kibumbo kikatampe kyadi kimulonda’nka kumulonda, mwanda badi bamona biyukeno bya bingelengele byaadi ulongela babela. 3 Pe¯ Yoa 5:281 Pa bute pa bute, “bibundu nepo Yesu wakanda mu lulu, kashikete monka na bandi bana ba bya kuvuluka.” 6 157 Wadisha 5 000. Utantala pa dijiba bwanga. 4 Ebiya Pashika, masobo a Bayuda, adi keadi pabwipi. 5 Yesu paatulwile meso andi wamona’mba kibumbo ki¯ katampe kıyanga kwadi, wanena Fidipa’mba: “Le i kwepi kotusa kupota mikate ya kudya bano’ba?” 6 Inoko, wamunenene namino mwanda wa kumutompa, ke-muntu wadi uyukile byaadi kadi pabwipi na kulonga. 7 Fidipa wamulondolola’mba: “Mikate ya ndenadi 200 keibwanapo pa kusaka’mba muntu ne muntu atambule nansha’tu wa katye ka¯ tye.” 8 Mwana bwanga wandi umo, Andele mwanabo na Shimona Petelo, wamunena’mba: 9 “Kudi mwanuke umo kuno udi na mikate itano ya mebele a buluba ne twita twa lui tubidi. Ino le bino’bi bisa kulonga bika mu bantu bavudile nenki?” 10 Yesu wanena’mba: “Shikatyijai bantu.” Ino padi biyombo bivule, ebiya bana-balume bashikata’po, badi bangi kintu kya 5 000. 11 Penepo Yesu watekuna mikate, pa kupwa kufwija’ko, waabila’yo boba badi bashikete; ne twita twa lui nato monka na monka, bayata mobasakila. 12 Ino abo pa kwikuta wanena bandi bana ba bwanga’mba: “Kongakanyai bipindi byashala’ko, kutyina’mba kwakasupakanibwa nansha kimo.” 13 Nabo bakongakanya’byo pamo bayuja bilala dikumi ne bibidi na bipindi byashile boba badile mikate itano ya mebele a buluba. 14 Bantu pa kumona biyukeno byaalongele, bashilula kunena’mba: “Uno’u na bubine i mupolofeto wadi unenwe kwiya mu YOANO 6:4-26 ino ntanda.” 15 Penepo Yesu, pa kuyuka’mba kebasa kwiya kumukwata mwanda wa kumubikika bu mulopwe, wetolwela mo¯ nka ku lulu kwa bunka bwandi. ¯ 16 Kyolwa pa koloba, bandi ¯ bana ba bwanga batukila ku dijiba, 17 kadi baikila mu bwato, bataluka kebakije dijiba benda ku Kapanama. Ino padi kepa¯ f ıta ne Yesu wadi kaile kobadi. 18 Ebiya, dijiba dyashilula kutomboka mwanda kivula kikomo kyadi kipukuma. 19 Inoko, abo pa kuvua kintu kya makilometele atano nansha asamba, bamona Yesu utantala pa dijiba kafwena dya ku bwato; nabo bakwatwa moyo. 20 Ino webanena’mba: “I amiwa; kemwakikwatwai moyo!” 21 Penepo badi basaka kumwikija mu bwato, ino na pano kala bwato bwafika ku ntanda kwine kobadi batadidile. 22 Difuku dilonda’ko kibumbo ¯ kyadi kımene bobwa bukila bwa dijiba kyamona’mba kepadipo bwato bukwabo pene’pa, padi enka katyetye’ka, kadi Yesu kaikilepo mu bwato na bandi bana ba bwanga ino bana ba bwanga baendele bunka bwabo; 23 ino mato atamba ku Tyibileasa afi¯ ka kubwipi na kokwa kobadidıle mikate pa kupwa kwa Mfumwetu kufwija’ko. 24 Ebiya kibumbo pa kumona’mba Yesu ne bandi bana ba bwanga bene i kutu¯ pu’bo, baikila mu mato abo kebaya ku Kapanama kukimba Yesu. 25 Ebiya pobamutene bukila bwa dijiba bamunena’mba: “A Labi, le wafikile kuno kyaba’ka?” 26 Yesu webalondolola YOANO 6:27-47 ¯ “Mukate wa bumi.” I Leza ukokanga betabija kanena’mba: “I binebine nemulombola’mba, kyomunkimbila, ke mwandapo wa biyukeno byomwamwene, aa, ino i mwanda wa mikate yomwadile mwaikuta. 27 Kemwakingidilai byakudya byoneka, ino ingidilai byaku¯ ¯ dya bıja pa mwanda wa bumi bwa ¯ nyeke, bikemupa Mwan a muntu; mwanda padi aye, Tata, bine ¯ Leza, i mutule’po kiyukeno kya kwitabijibwa.” 28 Byobiya bamunena’mba: “Le tulonge bika pa kwingila mingilo ya Leza?” 29 Kwivwana Yesu webalondolola’mba: “Uno’u o mwingilo wa Leza, amba mulombole lwitabijo mudi yewa watuminwe na Aye.” 30 Ebiya nabo bamunena’mba: “Penepo i kika kyolonga bu kiyukeno, amba twikimone tukwitabije? Le i mwingilo’ka oingila? 31 Bakulutu¯ ¯ ba betu badile mana mu ntanda mutuputupu, monka mokilembe¯ lwe amba, ‘W ebapele mukate ¯ wa mulu badye.’ ” 32 Ponkapo Yesu webanena’mba: “I binebi¯ ne nemulombola’mba, Mosesa ke¯ mupelepo mukate wa mulu, ino Tata ye wimupa mukate wa bine ¯ wa mulu. 33 Mwanda mukate ¯ ¯ wa Leza i yewa utuka mulu ne ¯ kupa ino ntanda bumi.” 34 Ebiya bamunena’mba: “A Mfumwetu, witupe kyaba kyonso wao mukate.” 35 Yesu webanena’mba: “Ami ¯ ne mukate wa bumi. Yewa wiya kondi kakevwanapo nzala nansha dimo, kadi yewa ulombola lwitabijo mudi ami kakevwanapo kyumwa nansha dimo. 36 Inoko nemunenene amba, Nansha byomwaumona amiwa ino ke- 158 mwitabijepo. 37 Kyonso ki¯ mpa Tata kik aya kondi, kadi yewa wiya kondi nkikamupingapo nansha dimo; 38 mwanda ¯ ¯ natukile mulu naiya kulonga, ke kiswa-mutyima kyamipo, aa, ino i kiswa-mutyima kya yewa wantumine. 39 Kino’ki kyo kiswa-mutyima kya yewa wantumine, amba nkyakijimija nansha kintu kimo ku byonso byaumpele ino amba nkekisangule mu difuku dya mfulo. 40 Mwanda kine kino’ki kyo kiswa-mutyima kya Tata, amba ense uyuka Mwana senene ne kulombola lwitabi¯ jo mudi aye akamone bumi bwa nyeke, kadi nkamusangulanga mu difuku dya mfulo.” 41 Penepo Bayuda bashilula kumwiuningila mwanda wane¯ na’mba: “Ami ne mukate utu¯ kile mulu”; 42 kadi kebanena’mba: “Le uno’u ke ayepo Yesu ¯ mwana Yosefa, otuyukile shandi ne inandi? I namani pano kane¯ ¯ na’mba, ‘Ami ne mutuke mulu’?” 43 Kwivwana Yesu webalondolola’mba: “Lekai kwiuninga banwe bene. 44 I kutupu muntu ukokeja kwiya kondi, poso Tata untumine amukoke; kadi nkamusangulanga mu difuku dya mfulo. 45 I kilembwe mu Bapolofeto amba, ‘Kadi bakafundijibwanga bonso na Yehova.’ Yewa ense waivwene Tata ne kufunda wiyanga kondi. 46 Ke kunenapo amba kudi muntu ke mumone Tata, poso yewa utambile kudi Leza; uno’u ke mumone Tata. 47 I binebine nemulombola’mba, ¯ Yewa witabija udi na bumi bwa nyeke. 159 ¯ ¯ Kwikala mumi nyeke. “Binenwa bya bumi” ¯ 48 “Ami ne mukate wa bumi. ¯ ¯ 49 Bakulutuba benu badile mana mu ntanda mutuputupu ino bafwa. 50 Uno’u i mukate mu¯ ¯ tuke mulu, amba muntu ense udya’ko kakafupo. 51 Ami ne ¯ ¯ ¯ mukate mumi utukile mulu; shi muntu adye ku uno mukate uke¯ kala mumi nyeke; kadi, na bubi¯ ne, mukate mwine onsa kupana i ¯ ngitu yami mwanda wa bumi bwa ino ntanda.” 52 Penepo Bayuda kebepatanya abo bene na bene amba: “Le uno muntu ubwanya namani kwitupa ngitu yandi tudye?” 53 Ponkapo Yesu nandi webanena’mba: “I binebine nemulombola’mba, Shi kemudilepo ngitu ya ¯ Mwana muntu ne kutoma ma¯ shi andi, kemukekalapo na bumi mudi banwe bene. 54 Yewa udya ngitu yami ne utoma ma¯ shi ami udi na bumi bwa nyeke, kadi nkamusangulanga mu difuku dya mfulo; 55 mwanda ngitu yami i byakudya bya bine, kadi ne mashi ami i bitomibwa bya bine. 56 Yewa udya ngitu yami ne kutoma mashi ami udi nyeke nami umbumo, ami nami umbumo nandi. 57 Monka mwantu¯ mine Tata mumi, ami nami na¯ ikala m umi pa mwanda wa Tata, ne yewa nandi undya, bine ¯ yao ukekalanga mumi pa mwanda wa ami. 58 Uno’u i mukate ¯ ¯ utukile mulu. Ke pamopo na mu ¯ kyaba kyadile bakulutuba benu ino bafwa. Yewa udya uno mu¯ kate ukekalanga mumi nyeke.” 59 Bino’bi wanenene’byo paadi ufundija mu kitango kya bantu ku Kapanama. 60 Penepo bandi bana ba bwa- YOANO 6:48-71 nga bavule pa kwivwana namino, banena’mba: “Uno mwanda usansa; i ani ukokeja kwiwivwana?” 61 Ino Yesu, pa kuyuka munda mwandi amba bandi bana ba bwanga badi beuninga pa uno mwanda, webanena’mba: “Le bibemukukaja? 62 Penepo bikekala namani le shi mubamo¯ ne Mwana muntu ukanda kokwa kwaadi dibajinji? 63 Mu¯ ¯ shipiditu o upana bumi; ngitu keidipo na kyoilonga nansha kimo. Binenwa byonemunena i mushi¯ piditu kadi i bumi. 64 Ino kudi bamo momudi’mo kebetabijepo.” Mwanda tamba ku ngalwilo Yesu wayukile boba bene kebetabijepo ne yewa mwine wadi wa kumwaba. 65 O mwanda wanenene monka’mba: “E kyonemunenene amba, I kutupu muntu ukokeja kwiya kondi poso i kimupebwe na Tata.” 66 Pa uno mwanda bandi bana ba bwanga bavule bajokela ku bintu bya kunyuma, baleka ne kwenda nandi pamo. 67 Ebiya Yesu wanena ba dikumi ne babidi amba: “Le banwe nenu kemusakilepo kwenda?” 68 Shimona Petelo wamulondolola’mba: “A Mfumwetu, le twenda kudi ani? Abe udi na binenwa ¯ bya bumi bwa nyeke; 69 kadi twaitabije ne kuyuka’mba abe wi Mwine Ujila wa Leza.” 70 Yesu webalondolola’mba: “Nemutongele dikumi ne babidi, ke amopo? Ino umo pomudi’po i vubavuba.” 71 Nanshi, wadi une¯ na Yudasa mwana Shimona Isakadiota; mwanda aye ye wadi wa kumwaba, nansha byaadi wa mu ba dikumi ne babidi. YOANO 7:1-23 Wenda ku masobo. Kanenapo bya aye mwine Bino’bi pa kupita’po Yesu wadi wenda koku ne koku mu Ngadilea, mwanda kadipo usaka kulonga nabya mu Yudea, ke-bantu Bayuda badi bakimba kumwipaya. 2 Inoko, Masobo a Bipema a Bayuda adi keadi pabwipi. 3 Ebiya banababo kebamunena’mba: “Taluka kuno wende mu Yudea, mwanda wa bobe bana ba bwanga nabo bamone mingilo yolonga. 4 Mwanda i kutupu usakanga kuyukana ulongelanga bintu kufula. Byolonga bino bintu, wilombole ku ino ntanda.” 5 Inoko banababo kebadipo balombola lwitabijo mwadi. 6 Penepo Yesu webanena’mba: “Kitatyi kyami kifwaninwe kekyaile, ino kitatyi kyenu kifwaninwe kidi’ko nyeke. 7 Ino ntanda keidipo na bubinga bwa kwimushikwa, inoko inshikilwe amiwa, mwanda nsapulanga bukamoni pa mwanda wayo amba mingilo yayo i mibi. 8 Banwe kandai ku masobo; ami’ko nkisapo kala kukanda ku ao masobo, mwanda kitatyi kyami kifwaninwe kekyafikile ne pa mfulo.” 9 Penepo pa kupwa kwibalombola bino bintu, washala monka mu Ngadilea. 10 Ino banababo pa kupwa kukanda ku masobo, penepo nandi wakanda, ino mu bufyafya, ke ¯ patokelelapo. 11 Penepa Bayuda bashilula kumukimba ku masobo koku banena’mba: “Le udi pi yao muntu?” 12 Kadi kwadi miuningo mu kibumbo pa mwanda wandi. Bamo badi banena’mba: “I muntu muyampe.” Bakwabo nabo amba: “Aa, ongolanga kibumbo.” 13 I bine, i kutu- 7 160 pu wadi unena myanda yandi pa bantu mwanda badi batyina Bayuda. 14 Masobo poadi keadi pa bukata, Yesu wakanda mu tempelo kafundija. 15 Penepo Bayuda batulumuka, kebanena’mba: “Le uno muntu uyukile namani mikanda, aye muntu kafundilepo ku masomo?” 16 Yesu nandi webalondolola kanena’mba: “Byomfundija ke byamipo, aa, ino i bya yewa wantumine. 17 Shi muntu usaka kulonga kiswa-mutyima Kyandi, ukayuka byomfundija shi i bya kwa Leza nansha nesambanga bya ami mwine. 18 Yewa wisamba bya aye mwine ukimbanga ntumbo ya aye mwine; ino yewa ukimba ntumbo ya yewa umutumine, yao i wa bine, kadi mwadi kemudipo bukondame. 19 Mo¯ sesa wemupele Bijila, mwene i amo? Inoko i kutupu muntu mo¯ mudi’mo ukokele Bijila. Mwanda waka mukimba kungipaya?” 20 Kibumbo kyamutentulula’mba: “Abe udi na ndemona. Le ukimba kukwipaya i ani?” 21 Kwivwana Yesu webalondolola’mba: “Nalongele’tu kilongwa kimo, banwe bonso mwatulumuka. 22 O mwanda Mosesa i mwimupe disao—ke kunenapo amba i ditambe kudi Mosesa, ino i ku bakulutuba—kadi mutwejanga muntu kwisao mu dya sabato. 23 Shi muntu utwejibwanga kwisao mu dya sabato kutyina’mba kijila kya Mosesa kyakajilulwa, le mubandobela bya mwiko mwanda’po’tu nako¯ meje muntu nke mu dya sabato? 161 Bakimba kwipaya Yesu. Nsulo ya “mema” 24 Lekai kutyiba mambo na kulonda mumwekelo wa panja, ino tyibai mambo na boloke.” 25 Penepo bekadi bamo ba mu Yelusalema baanza kunena’mba: “Mwene uno’u ye muntu obakimba kwipaya? 26 Ino talai! Yeu wisamba pa bantu, kadi abo kumunena kintu mpika. Le baledi abayuka’mba bine uno’u ye Kidishitu’ni? 27 Batwe’ko tuyukile kutambile uno muntu; ino shi Kidishitu waiya, i kutupu ukayuka kwatambile.” 28 Penepa Yesu paadi ufundija mu tempelo watulula diwi kanena’mba: “Banwe bonso mundyukile kadi muyukile kontambile. Ne kadi nkiidilepo ami mwine, aa, ino yewa wantumine i wa bine, kadi banwe kemumuyukilepo. 29 Ami muyukile, mwanda ndi mwimaniji utambile kwadi, kadi Aye ye wauntumine.” 30 Penepo bashilula kukimba kumukwata, inoko i kutupu waolwele kuboko ´ kumukwata, mwanda nsa yandi yadi keyafikile. 31 Inoko, bavule mu kibumbo baikala na lwitabijo mwadi; kadi badi banena’mba: “Pakafika Kidishitu, le ukalonga biyukeno bivule kutabuka bilonga uno muntu’ni?” 32 Bafadiseo baivwana kibumbo kiuninga ino myanda yandi, penepo babitobo bakulu ne Bafadiseo batuma bampulushi kukamukwata. 33 Penepa Yesu wanena’mba: “Nekidi nenu bidi kakitatyi katyetye ponkyaendele kudi yewa wantumine. 34 Mukankimba, ino kemukamonepo, kadi kokwa kondi kemukokejapo kwiya’ko.” 35 Penepa Bayuda kebanena abo bene YOANO 7:24-45 na bene amba: “Le uno muntu usakanga kwenda kwepi, koketukamumonepo? Le usakanga kwenda ku Bayuda bapalakenine mu Bangidiki ne kufundija Bangidiki’ni? 36 Le usaka kunena bika panena’mba, ‘Mukankimba, ino kemukamonepo, kadi kokwa kondi kemukokejapo kwiya’ko’?” 37 Ebiya mu difuku dya mfulo, difuku dikatampe dya masobo, Yesu wadi wimene, penepo watulula diwi amba: “Shi mu¯ ntu udi na kyumwa, aye kondi atome. 38 Yewa udi na lwitabijo mondi, monka munenena Bisonekwa, ‘Munda mwandi mukakukanga tuminonga twa mema ¯ a bumi.’ ” 39 Inoko, wanenene bino pa mwanda wa mushipiditu wadi keusa kutambula boba badi na lwitabijo mwadi; ke-kuntu kwadi kekwaikele mushipiditu, mwanda Yesu wadi katumbijibwe ntumbo. 40 Penepa bamo mu kibumbo baivwene bino binenwa baanza kunena’mba: “Uno’u bine ye aye Mupolofeto.” 41 Bakwabo badi banena’mba: “Uno’u ye Kidishitu.” Ino bangi nabo amba: “Kidishitu na bubine katambepo ku Ngadilea, mwene i amo? 42 Mwene Kiso¯ nekwa kyanenene amba Kidishitu utambanga ku lutundu lwa Davida, ne ku Betelema kibundi ¯ kyadi kishikatanga’mo Davida?” ˜ 43 Ponkapo kwaikala kukalanana mu kibumbo pa mwanda wandi. 44 Ino bamo, badi basaka kumukwata, inoko i kutupu waolwele kuboko kumukwata. 45 Penepo bampulushi bajokela kudi babitobo bakulu ne YOANO 7:46–8:19 ¯ Kitokeji. Bukamoni bwa bine Bafadiseo, nabo bebanena’mba: “Le i kika kyokemumuletelepo?” 46 Bampulushi balondolola’mba: ¯ “Kasha kekwaikele muntu unena nabya.” 47 Penepo Bafadiseo batentulula’mba: “Le nenu abemongola’ni? 48 Le kudi muntu nansha umo mu baledi nansha mu Bafadiseo udi na lwitabijo mwadi, a? 49 Ino kino kibumbo kya kubulwa kuyuka Bijila i kifingwe mafingo.” 50 Nikodema, yewa waile kwadi’wa, umo wa mu abo, webanena’mba: 51 “Bijila byetu kebityibilangapo muntu mambo poso mwamwivwana bidi ne kuyuka byalonga, mwene i amo?” 52 Kwivwana kobadi bamulondolola’mba: “Le abe nobe wi mutambe ku Ngadilea’ni? Kimba usa kumona’mba i kutupu mupolofeto wa kutamba ku Ngadilea.”1 12 Penepo Yesu webanena ¯ 8 monka’mba: “Ami ne kitokeji kya ino ntanda. Yewa unonda kakanangepo mu mfindi nansha 162 ¯ dimo, inoko ukekala na kitokeji ¯ kya bumi.” 13 Ebiya Bafadiseo bamunena’mba: “Usapulanga bukamoni pa mwanda wa abe mwine; bukamoni bobe ke bwa binepo.” 14 Kwivwana Yesu webalondolola’mba: “Nansha shi nsapulanga bukamoni pa mwanda wa ami mwine, bukamoni bwami i bwa bine, mwanda ndyukile ko˜ ntambile ne konenda. Ino banwe kemuyukilepo kontambile ne ko˜ nenda kwine. 15 Banwe mutyibanga mambo na bungitu; ami’ko nkityibilangapo muntu mambo nansha dimo. 16 Kadi nansha shi natyibe mambo, butyibi bwami i bwa bine mwanda nkidipo bunka, aa, ino Tata wantumine udi nami. 17 Kadi i kilembwe mu Bijila byenu amba, ‘Bukamoni bwa bantu babidi i bwa bine.’ 18 Ami ne umo usapula bukamoni pa mwanda wami, kadi Tata wantumine nandi usapulanga bukamoni pa mwanda wami.” 19 Penepo bamunena’mba: “Le Shobe ¯ 1 Mu bilembwa bivule bya pa kala kadi biyukane i mutupu vese 53 kutula ku shapita 8, vese 11, ano mavese atangwa (na kwishila kumokumo mu bilembwa ne mashintuludi a Kingidiki palapala) namino amba: 53 Penepo baenda muntu kwandi, muntu kwandi. ¯ Ino Yesu waenda ku Lulu lwa Impafu. 2 Inoko dyuba pa kutamba, waenda ¯ monka ku tempelo, kadi bantu bonso kebaya kwadi, nandi washikata kaebafundija. 3 Penepo basonekeji ne Bafadiseo baiya na mwana-mukaji umo obakwete makoji, bamwimika umbukata mwabo, 4 kebamunena’mba: “A˜ Mu¯ fundiji, uno mwana-mukaji bamukwete ulonga makoji. 5 Mosesa wetusonenye mu Bijila kwasa bana-bakaji ba uno muswelo mabwe. Le bine nobe ubanena’po ¯ namani?” 6 Na bubine, badi banena namino mwanda wa kumutula pa ditompo, bamone pa kumusambidila. Ino Yesu wabandama kalembe pa nshi na munwe. 7 Byobadi baningija kumwipangula, wabanduka kaebanena’mba: “Yewa wampikwa bubi pomudi’po abadikile kumwasa mabwe.” 8 Kadi aye wabandama monka kalembe’nka kulemba pa nshi. 9 Ino boba baivwene nabya baanza kutamba’mo umo umo, kushilwila ku bakulumpe, ino washala bunka, ne mwanamukaji wadi umbukata mwabo’wa. 10 Yesu pa kubanduka wamunena’mba: “A mwana-mukaji, le badi kwepi? Le i kutupu wakuponeja?” 11 Nandi wanena’mba: “A Mfumwami, i kutupu nansha umo.” Yesu nandi amba: “Ne ami mwine nkikuponejapo. Wiendele shobe; tamba dyalelo kokalonga bubi dikwabo.” 8 163 ¯ ¯ Yesu i wa kokwa kulu. Bubine bukulanga udi kwepi?” Yesu walondolola’mba: “Kemundyukilepo ami nansha Tata mwine. Shi mwadi mundyukile, mwadi ba kuyuka ne Tata.” 20 Wanenene bino binenwa mu kilambwilo paadi ufundija mu tempelo. Ino i kutupu wa´ mukwete, mwanda nsa yandi yadi keyafikile. 21 Penepa webanena monka’˜ mba: “Ami nendanga, kadi mukankimbanga, ino banwe mukafwila mu bubi bwenu. Kokwa ˜ ko nenda banwe kemukokejapo kwiya’ko.” 22 Ebiya Bayuda kebanena’mba: “Le aye usa kwiipaya’ni? Mwanda yeu une˜ na’mba, ‘Kokwa ko nenda banwe kemukokejapo kwiya’ko.’ ” 23 Penepo webanena’mba: “Banwe mwi ba pano panshi; ami ¯ ne wa kokwa kulu. Banwe mwi ba ino ntanda; ami nkidipo wa ino ntanda. 24 O mwanda nadi nemunena’mba, Banwe mukafwila mu bubi bwenu. Mwanda shi kemwitabijepo amba ami ye aye, mukafwila mu bubi bwenu.” 25 Ebiya baanza kumunena’mba: “Abe wi ani?” Yesu webanena’mba: “Le kyonesambila bidi nenu kine i kika? 26 Ngidi na bintu bingi bya kwisamba pa mwanda wenu ne mambo a kutyiba. I amo, yewa wantumine i wa bine, kadi byobya bine byonaivwene kwadi e byonesamba mu ino ntanda.” 27 Kebadipo bevwanije amba wibalombolanga myanda ya Shandi. 28 Ebiya Yesu wanena’mba: “Pomusa ku¯ pwa kutulula Mwana muntu e pomusa kuyuka’mba ami ye aye, ˜ kadi amba nkilonangapo nansha kimo na milangwe ya ami mwi- YOANO 8:20-40 ne; ino monka mwaunfudijije Tata ye monesambila bino bintu. 29 Kadi yewa wantumine udi nami; kandekelepo bunka bwa˜ mi, mwanda nonanga kyaba kyonso bimusangaja.” 30 Paadi wisamba bino bintu, bantu bangi baikala na lwitabijo mwadi. 31 Penepo Yesu wanena monka Bayuda bamwitabije amba: “Shi mwikale mu mwanda wami, nabya mwi bami bana ba bwanga binebine, 32 kadi mukayuka bubine, bubine nabo bukemupa bwanapabo.” 33 Nabo bamulondolola’mba: “Batwe twi lutundu lwa Abalahama kadi ka¯ sha ketwaikele bapika ba muntu nansha umo. I namani unena’mba, ‘Mukekala banapabo’?” 34 Yesu webalondolola’mba: “I binebine nemulombola’mba, Ense ulonga bubi i umpika wa bubi. 35 Ne kadi, umpika kekalangapo nyeke mu njibo; ino mwana wikalanga’mo nyeke. 36 Penepo shi Mwana wemupe bwanapabo, nankyo mukekala bine banapabo. 37 Ndyukile amba mwi lutundu lwa Abalahama; inoko yao mukimba kungipaya, ke-muntu mwanda wami keutamangapo momudi. 38 Bintu byonamwene ponadi na Tata e byonesamba; ino banwe nenu ˜ mulonanga bintu byomwivwana kudi shenu.” 39 Kwivwana nabo bamulondolola’mba: “Tata wetu i Abalahama.” Yesu webanena’mba: “Shi mwi bana ba Abalahama, longai mingilo ya Abalahama. 40 Ino pano yeu mukimba kungipaya, ami muntu wimusapwila bubine bonaivwene kudi Leza. Abalahama YOANO 8:41–9:3 “Shandya bubela.” Abalahama kaikele’ko 164 ¯ k alongelepo nankyo. 41 Ba- muntu alame mwanda wami, ka˜ nwe mulonanga mingilo ya she- kamonepo lufu nansha dimo.” nu.” Nabo bamunena’mba: “Ba- 52 Bayuda bamunena’mba: “Patwe ketubutwilwepo mu buseke- no’ko tubayuka’mba udi na nde¯ mona. Abalahama wafwile, ne se; tudi na Tata umo, Leza.” 42 Yesu webanena’mba: “Shi bapolofeto bene; ino abe koneLeza wadi Shenu, longa munse- na’mba, ‘Shi muntu alame mwanswe, mwanda natambile kwa nda wami kakafupo nansha Leza ne byondi pano’bi. Kadi nki- dimo.’ 53 Le abe wi mukatatata wetu Abaidilepo ami mwine, ino Aye ye mpe kutabuka ¯ wantumine. 43 I kika le kyoke- lahama w¯ afwile’ni? Ne bapolofemuyukilapo byonesamba? Mwa- to bene bafwile. Le abe wimwene nda kemukokejapo kwivwana bu ani?” 54 Yesu webalondolomwanda wami. 44 Banwe mwi la’mba: “Shi netumbije ami mwibatambe kudi shenu Dyabola, ne, nankyo ntumbo yami i ya bikadi musakanga kulonga bisaka- tupu. Tata ye untumbija, mwi¯ ˜ saka shenu. Aye wadi ntapana- ne omunena’mba i Leza wenu’o; ¯ ¯ ni paashilwile, kadi kaimanije- 55 ino banwe kumuyuka mpika. po mu bubine, mwanda munda Inoko ami muyukile. Kadi shi namwandi bubine i mutupu’bo. Pa- nena’mba nkimuyukilepo nabya bepanga bubela, wisambanga naikala mbepai pamo bwa banwe. mwendele milangwe ya aye mwi- Ino ami muyukile kadi ndamine 56 Shenu Abane, mwanda i mbepai kadi ye mwanda wandi. ¯ shandya bubela. 45 Ino ami lahama wasangele bikatampe pa difuku dyabyonemulombolanga bubine, o kutengela kumona ¯ ¯ mwanda kemungitabijangapo. mi, ne kadi wedimwene wasanga46 I ani pomudi’po wa kuntulu- la.” 57 Penepo Bayuda bamuja bubi? Shi nesambanga bubine, nena’mba: “Abe kwabwenye nai kika le kyokemungitabijijapo? nsha myaka makumi atano mine, 47 Yewa wa kwa Leza wivwana- kodi mumone Abalahama?” nga binenwa bya Leza. Kyoke- 58 Yesu webanena’mba: “I bineAbalamwivwaninapo i kino, i mwanda bine nemulombola’mba, ¯ ¯ hama paadi kaikele’ko, ami nakemudipo ba kwa Leza.” 48 Kwivwana Bayuda bamu- di’ko.” 59 Ponkapo baboya manena’mba: “Mwene tudi na bubi- bwe amba bamwase’o; ino Yesu nga pa kunena’mba, Abe wi mwi- wafyama ne kutamba watamba ne Samadia kadi udi na nde- mu tempelo. mona?” 49 Yesu walondolola’Ebiya paadi upita wamwemba: “Ami nkidipo na ndemona, ne mpofu umo wa tamba ku¯ ino ndemekanga Tata, banwe’ko butulwa. 2 Penepo bandi bana mumfutulula. 50 Ami’ko nki- ba bwanga bamwipangula’mba: kimbangapo ntumbo ya ami mwi- “A Labi, le ulongele bubi i ani, i ne, ino kudi Umo ukimbanga’yo uno muntu’ni, i bandi bambukadi utyibanga mambo. 51 I bi- twile, amba abutulwe mpofu?” nebine nemulombola’mba, Shi 3 Yesu walondolola’mba: “Ke 9 165 Mpofu waundapwa; bantu kebepangula uno muntupo nansha bambutwile bandi balongele bubi, ino i mwanda wa mingilo ya Leza iso¯ kokele patoka pa mwanda wandi. 4 Tufwaninwe kwingila mingilo ya yewa wantumine pano pakidi’ko dyuba; mwanda bufuku bwiyanga kebukokejapo muntu kwingila. 5 Pano pondi mu ino ¯ ntanda, ami ne kitokeji kya ino ntanda.” 6 Pa kupwa kunena ¯ bino bintu, wapela mata pa nshi, wavuba bitoto na mata, washinga muntu’wa bitoto mu meso 7 kamunena’mba: “Enda ukoye mu kyumbu kya Sailoma” (kishintululwa’mba ‘Matumwe’). Nandi waenda wakoya, waiya’ko umona. 8 Penepo bakwabo ne boba badi bamumonanga paadi ulomba kebanena’mba: “Mwene uno ye muntu wadi ushikatanga ulomba bya kulomba?” 9 Bamo badi banena’mba: “I aye.” Bakwabo nabo amba: “Aa, umwifwene.” Aye mwine wanena’mba: “I amiwa.” 10 Ponkapo kebamunena’mba: “Le penepo meso abaku¯ putuka namani?” 11 Walondolola’mba: “Muntu witwa bu Yesu wavubanga bitoto wanshinga’byo mu meso, kupwa waunena’mba: ‘Enda ku Sailoma ukoye.’ Ebiya nami naenda’ko naoye kemone ne kumona.” 12 Ebiya kebamunena’mba: “Lelo yao muntu udi kwepi?” Aye amba: “Nkiyuka.” 13 Bakatwala yewa wadi mpofu’wa kudi Bafadiseo. 14 Nanshi dyadi dya Sabato, dyavubi¯ le Yesu bitoto wamup utula meso. 15 Penepa mu kine kitatyi’kya, Bafadiseo nabo ba- YOANO 9:4-24 anza kumwipangula mwaamwenene meso. Nandi webanena’mba: “Wadi waunshinga bitoto mu meso, kupwa nakoye ne kumona kemone.” 16 Ebiya Bafadiseo bamo baanza kunena’mba: “Uno muntu katambilepo kwa Leza, mwanda kalaminepo Sabato.” Bakwabo kebanena’mba: “Le kipya-mambo ubwanya namani kulonga biyukeno bya uno muswelo?” Penepo kwaikala kukala˜ nana umbukata mwabo. 17 Ino banena monka mpofu’wa’mba: “Le nobe ubanena namani pa uno ¯ muntu, byaakup utula meso?” Nandi amba: “I mupolofeto.” 18 Inoko, Bayuda kebaitabijepo amba wadi mpofu pano wamone meso, enka ne byobaityije bambutwile ba muntu wamwene meso’wa. 19 Ebiya bebepangula’mba: “Lelo uno’u ye wenu mwana omunenanga’mba wabutwilwe mpofu? Le penepo wamone namani?” 20 Bambutwile bandi balondolola’mba: “Kuyuka’ko tuyukile amba uno i wetu mwana, ne amba wabutwilwe mpofu. 21 Ino mwakamwena ¯ pano ketuyukilepo, ne wamuputula meso mwine ketumuyukilepo. Mwipangulei. Ke mutame. Enenene aye mwine.” 22 Bambutwile bandi banenene namino mwanda badi batyina Bayuda, ke-bantu Bayuda badi kala beivwanike amba shi muntu wamwitabija’mba i Kidishitu, ufwaninwe kupangwa mu shinankonka. 23 O mwanda bambutwile bandi banenene amba: “Ke mutame. Mwipangulei.” 24 Penepa baita musungu wa bubidi muntu wadi mpofu’wa YOANO 9:25–10:7 166 ¯ lwitabijo mudi Mwana muntu?” 36 Muntu’wa walondolola’mba: “Le yao nandi i ani, a mfumwami, amba ngikale na lwitabijo mwadi?” 37 Yesu wamunena’mba: “Kodi mumumone, ne kadi, uno wisamba nobe ye aye.” 38 Ebiya wanena’mba: “Namwitabija, Mfumwami.” Ponkapo wamufukatyila. 39 Kadi Yesu wanena’mba: “Naile mu ino ntanda pa mwanda wa buno butyibi: amba boba kebamonangapo bamone ne boba bamonanga nabo bekale bampofu.” 40 Boba ba mu Bafadiseo badi nandi baivwana ino myanda, kebamunena’mba: “Batwe’ko ke twi bampofupo, mwene i amo?” 41 Yesu webanena’mba: “Shi mwadi bampofu, longa kemudipo na bubi. Ino pano mubanena’mba, ‘Tumonanga.’ Bubi bwenu budi’ko nyeke.” “I binebine nemulombola’mba, Yewa katwelelapo pa ¯ kibelo mu kipombo kya mikoko ino ukandila’ko pangi, yao i ngivi, ¯ kadi i wa kututa. 2 Ino yewa utwelela pa kibelo i mukumbi wa ¯ mikoko. 3 Kalama wa pa kibe¯ lo umushitwilanga, kadi mikoko nayo ivwananga diwi dyandi, na¯ ndi witanga mikoko yandi pa dijina ne kwiitambija panja. 4 Shi ¯ wapu kutambija mikoko yandi yonso panja, wiitangidilanga kumeso, nayo keimulonda, mwanda iyukile diwi dyandi. 5 Keikalondapo mweni nansha dimo ino ikamunyema, mwanda keiyukilepo diwi dya beni.” 6 Yesu webelele luno lukindi; ino abo kebayukilepo mushintulwila byaadi wibanena. 7 Penepo Yesu webanena mo- Mpofu ubingija Kidishitu. Kipombo kebamunena’mba: “Tumbija Leza; tuyukile amba uno muntu i kipya-mambo.” 25 Aye nandi walondolola’mba: “Shi kadi i kipya-mambo, nkiyuka. Ino kyondyukile’tu i amba nadi mpofu pano kemone.” 26 Penepo ˜ bamunena’mba: “Le wakulona¯ nga bidi bika? Lelo wakuputulanga meso namani?” 27 Webalondolola’mba: “Mwene nemulombolanga kala, ino kemwivwenepo. I kika kyomusakila kuteja’byo dikwabo? Le kemusakilepo nenu kwikala bandi bana ba bwanga’ni?” 28 Ponkapo bamutuka kebanena’mba: “Abe ¯ ye mwana bwanga wa yao muntu, ino batwe twi bana ba bwanga ba Mosesa. 29 Tuyuki¯ le amba Leza wesambile na Mosesa; ino uno muntu ketuyukilepo kwatambile.” 30 Kwivwana muntu’wa webalondolola’mba: “Bine kyakyo’ko i kya kutulumuka, amba banwe kemuyukile¯ po kwatambile, aye’ko wamputula meso. 31 Tuyukile amba Leza kevwanangapo babipyamambo, aa, ino shi muntu utyinanga Leza ne kulonga kiswamutyima kyandi, yao ye waivwana. 32 Tamba kala ketwaivwe¯ ¯ ne kasha’mba kudi ke muputule meso a muntu mubutulwe mpofu. 33 Shi uno muntu kadipo mutambe kwa Leza, kadipo wa kulonga kintu nansha kimo.” 34 Kwivwana kobadi bamulondolola’mba: “Abe muntu mubutwilwe mu bonka bubi, kowitufundija?” Penepo bamwela panja! 35 Yesu waivwana’mba abamwela panja, kadi aye pa kumutana, kamunena’mba: “Le udi na 10 167 ¯ Mukumbi mulumbuluke. “Mikoko mikwabo” nka’mba: “I binebine nemulombo¯ la’mba, ami ne kibelo kya mikoko. 8 Boba bonso baile pa kya¯ mi kyaba i bangivi kadi i ba kutu¯ ta; ino mikoko keyebevwenepo. 9 Ami ne kibelo; ense utwelela pondi ukapanda, kadi ukatwela utamba ne kutana madyo. 10 Ngivi kyailanga i enka kwiba, kutapa, ne konakanya. Ami ¯ naiya’mba imone bumi kadi kwibumona bwa ntanda ne miseke. 11 Ami ne mukumbi mulumbuluke; mukumbi mulumbulu¯ ke up ananga muya wandi pa ¯ mwanda wa mik oko. 12 Muntu wa kaji, shi ke mukumbi¯ po, kadi shi mikoko ke yandipo, umonanga mpumpi wiya washi¯ ya mikoko kanyema—mpumpi nandi weikwata ne kwiipalakanya— 13 mwanda aye i mu¯ ntu wa kaji kadi katelepo mikoko mutyima. 14 Ami ne mukumbi mulumbuluke, ndyukile mi¯ ¯ koko yami ne mikoko yami nayo indyukile, 15 enka mundyukile Tata, nami ndyukile Tata; kadi ¯ mpananga muya wami pa mwa¯ nda wa mikoko. ¯ 16 “Kadi ngidi na mikoko mikwabo, keidipo mu kino kipombo; ayo nayo mfwaninwe kwiileta, ikevwananga diwi dyami, kadi ikekalanga luombe lumo, mukumbi nandi umo. 17 O mwanda Tata unsenswe, ¯ mwanda mpananga muya wami, amba nkeutambule dikwabo. 18 I kutupu muntu waungata’o, ¯ inoko napana’o ami mwine. Ngi¯ di na lupusa lwa kupana’o, kadi ngidi na lupusa lwa kutambula’o dikwabo. Ino mbila natambwile’yo kudi Tata.” YOANO 10:8-32 19 Kwaikala monka kukala˜ nana mu Bayuda pa mwanda wa bino binenwa. 20 Bavule mobadi’mwa badi banena’mba: “Udi na ndemona kadi i kilubi. I kika kine kyomumwivwanina?” 21 Bakwabo nabo amba: “Bino ke binenwapo bya muntu mukwatwe na ndemona. Lelo nde¯ mona ukokeja kuputula meso a bampofu?” 22 Mu kine kitatyi’kya mu Ye¯ lusalema mwadi masobo a kupana tempelo. Kyadi kitatyi kya mashika, 23 Yesu wadi una¯ nga mu tempelo mu buk onde bwa Solomone. 24 Penepo Bayuda bamujokoloka kebamunena’mba: “Le abe uketuseleja mi¯ tyima kulu kufika ne kitatyi’ka? Shi abe ye Kidishitu, witulombo¯ le’tu patokelela.” 25 Yesu webalondolola’mba: “Nemulombolanga, ino banwe kwitabija mpika. Mingilo yononga mu dijina dya Tata, yo isapula bukamoni pa mwanda wami. 26 Ino banwe kemwitabijangapo, mwanda ke¯ ¯ mudipo mikoko yami. 27 Mikoko yami ivwananga diwi dyami, neiyukile, kadi nayo inondanga. ¯ 28 Kadi neipanga bumi bwa nyeke, keikonakanibwapo nansha dimo dine, ne kadi i kutupu ukansompola’yo mu dikasa dyami. 29 Kyokya kimpele Tata i kikatampe kutabuka bintu bikwabo byonso, kadi i kutupu wa kusompola’yo mu dikasa dya Tata. 30 Amiwa ne Tata twi umo.” 31 Ebiya Bayuda batekuna monka mabwe a kumwasa. 32 Yesu webatentulula’mba: “Nemulombwele mingilo mivule milumbuluke ya kwa Tata. Lelo YOANO 10:33–11:13 Mwana umbumo na Leza. Lazalasa ubela pa ino mingilo i wepi mwine omungashila mabwe?” 33 Bayuda bamulondolola’mba: “Kyotukwashila mabwe, ke pa mwandapo wa mingilo milumbuluke, aa, ino i pa mwanda wa mutonko otuka Leza, mwanda abewa, nansha ¯ byodi muntu, witulanga bu leza.” 34 Yesu webalondolola’mba: “Le kekilembelwepo mu Bijila byenu amba, ‘Nanene amba: “Mwi ba¯ leza” ’? 35 Shi waite boba baponejibwe na kinenwa kya Leza bu ‘baleza,’ Kisonekwa nakyo kekikokejapo kutalulwa, 36 le kemunena ami upandwilwe na Tata ne kutumwa mu ino ntanda’mba, ‘Ubatuke Leza,’ mwanda’tu nanenanga’mba, Ndi Mwa¯ ˜ na Leza? 37 Shi nkilonangapo mingilo ya Tata, kemwakingita˜ bijai. 38 Ino shi no nanga’yo, nansha shi kemungitabijepo, itabijai mingilo, amba mumone kuyuka ne kwendelela kuyuka’mba Tata udi nami umbumo, ami nami umbumo na Tata.” 39 Penepo kebasake monka kumukwata; ino webabomboloka. 40 Ebiya waabukila monka bobwa bukila bwa Yodano kokwa kwadi kubatyijija Yoano dibajinji, washikata konka. 41 Kadi bantu bavule baiya kwadi, kebanena’mba: “Na bubine Yoano kalongelepo kiyukeno nansha kimo, ino bintu bivule bine byanenene Yoano pa uno muntu, byonso i bya bine.” 42 Kwine’kwa bavule baikala na lwitabijo mwadi. Penepo kwadi muntu umo wadi ubela, Lazalasa wa mu Betani, kibundi kya ba Madia ne Mata mwanabo. 2 Na bubi- 11 168 ne, uno Madia ye wafukenye ¯ Mfumwetu mani a mananshi1 wamupampula ne ku maulu na nywene yandi, wa mwanabo Lazalasa wadi ubela. 3 Ebiya banababo bana-bakaji batuma musapu kwadi amba: “Mfumwetu, tala! yewa osenswe kisanso kikatampe ubelanga.” 4 Ino Yesu pa kwivwana nabya wanena’mba: “Kitungo kya ino misongo ke lufupo, aa, i kutumbija Leza, ¯ amba Mwana Leza atumbijibwe pa mwanda wayo.” 5 Ino Yesu wadi usenswe Mata, ne mwanabo mwana-mukaji, ne Lazalasa. 6 Inoko, paaivwene amba ubelanga, waikadidila mafuku abidi konka kwaadi’kwa. 7 Ebiya bino’bi pa kupita’po wanena bana ba bwanga’mba: “Twayai monka mu Yudea.” 8 Bana ba bwanga nabo bamunena’mba: “A Labi, mwene ¯ i enka pano padi pakimba bene Yudea kukwasa mabwe, kadi koenda’ko monka?” 9 Yesu webalondolola’mba: “Mwene mu dyu´ ba mudi ns a dikumi ne ibidi? Shi muntu unanga dyuba kakukalangapo ku kintu, mwanda ¯ umwene kitokeji kya ino ntanda. 10 Ino shi muntu unanga bufuku, ukukalanga ku kintu, mwa¯ nda kitokeji kekidipo mwadi.” 11 Pa kupwa kunena bino bintu, wabweja’ko amba: “Lazalasa ¯ ˜ mulunda netu walala, ino kenenda’ko nkamulangule.” 12 Ebiya bana ba bwanga bamunena’¯ mba: “A Mfumwetu, shi ulele, nankyo usa kukoma.” 13 Inoko Yesu wadi wisambila pa lwaYoa 11:21 Nansha, “malashi.” 169 ¯ Lufu ludi bwa tulo. Yesu wasumija impolo ndi lufu. Ino abo balanga’¯ mba wisambilanga pa kukokolokwa mu tulo. 14 Penepa, mu kine kitatyi’kya, Yesu webalo¯ mbola patokelela’mba: “Lazalasa wafu, 15 ino nasangala pa mwanda wenu byonkitenwe’ko, amba nenu mwitabije. Pano twayai kwadi.” 16 Ebiya Tomase, wadi witwa ne bu Dipasa, wanena bakwabo bana ba bwanga’mba: “Twendei netu, tukafwe nandi pamo.” 17 Yesu pa kufika, wamutana ´ ke mulonge mafuku ana mu kibundu. 18 Ino Betani wadi pabwipi na Yelusalema pa bula bwa makilometele asenselela ku asatu. 19 O mwanda Bayuda bavule baile kudi ba Mata ne Madia mwanda wa kwibasenga pa lufu lwa mwanabo. 20 Penepo Mata, pa kwivwana’mba Yesu yao wiya, wakamusambakana; ino Madia washala ushikete ku njibo. 21 Ebiya Mata wanena Yesu amba: “A Mfumwetu, shi wadi kuno longa mwanetu kafwilepo. 22 Ino ne pano pene ndyukile amba bintu byonso byowakalomba Leza, nandi ukakupa’byo.” 23 Yesu wamunena’mba: “Mwanenu usa kusanguka.” 24 Mata wamunena’mba: “Ndyukile amba ukasangukanga ku lusangukilo mu difuku dya mfulo.” 25 Yesu wamunena’mba: “Ami ¯ ne lusangukilo ne bumi. Yewa ulombola lwitabijo mudi ami, na¯ nsha wafwa, ukekala mumi mo¯ nka; 26 kadi muntu ense mumi ulombola lwitabijo mudi ami kakafupo nansha dimo. Le ubaitabija’byo, a?” 27 Nandi wamunena’mba: “Eyo mwa, Mfumwami; YOANO 11:14-39 pano naitabija’mba wi Kidishitu ¯ Mwana Leza, Yewa wiya mu ino ntanda.” 28 Kadi Mata paadi ¯ unena nabya, wataluka’po waketa Madia mwanabo, kamulombola kufula’mba: “Mufundiji waiya, yao ukwita.” 29 Nandi pa kwivwana namino, waimana bukidi kaenda kwadi. 30 Ino Yesu wadi kafikile mu kibundi, wadi ukidi kokwa kwakamusambakenine Mata. 31 Penepo boba Bayuda badi nandi mu njibo bamusenga bamwene Madia wimana bukidi ne kutamba. Bamulonda, balanga’mba waenda ku kibundu kukadidila konka. 32 Madia pa kufika kwadi Yesu wamumona, wapona ku maulu andi kamunena’mba: “A Mfumwami, shi wadi kuno longa mwanetu kafwilepo.” 33 Penepo Yesu pa kumumona udila, ne Bayuda baile nandi nabo badila, wabinza munda mwandi ˜ ne neni yamuvutakana; 34 ka¯ nena’mba: “Lelo mwi bamuladike kwepi?” Nabo amba: “A Mfumwe¯ tu, iya umone.” 35 Yesu wasumija impolo. 36 Penepo Bayuda kebanena’mba: “Talai, kino shakyo kyo kisanso kyaadi umusenswe!” 37 Ino bamo pobadi’pa kebanena’mba: “Le uno mu¯ ntu waputwile meso a mpofu watuninye namani kukankaja uno’u kufwa?” 38 Ebiya Yesu, pa kupwa kubinza monka munda mwandi, waiya ku kibundu. Ino na bubine ´ wadi muta, kadi dibwe dyadi di¯ tule konka. 39 Yesu wanena’mba: “Talulai dibwe.” Ino Mata mwanabo na ufwile, wamunena’mba: “A Mfumwami, pano ye YOANO 11:40–12:3 ˜ Lazalasa wasanguka. Abakale neni uno kanunka, mwanda kepadi ´ mafuku ana.” 40 Yesu wamunena’mba: “Mwene nakulombolanga’mba shi witabije usa kumona ntumbo ya Leza?” 41 Penepo batalula’ko dibwe. Ebiya Yesu ¯ watulwila meso mulu kanena’mba: “A Tata, wafwa’ko ne kungivwana. 42 Bine, ndyukile amba ungivwananga mafuku onso; ino nanena pa mwanda wa kibumbo kimene koku ne koku, amba betabije amba abe wantumine.” 43 Kadi paanene bino bintu, watulula diwi amba: “Lazalasa, tamba’mo!” 44 Muntu wadi mufwe’wa watamba’mo maulu ne maboko mapombe milenda, kadi ne kisandi kimukute mu mpala yandi. Yesu webanena’mba: “Mukutululei mumuleke ende.” 45 Penepo Bayuda bavule baile kudi Madia bamona byaalongele baikala na lwitabijo mudi aye; 46 ino bamo baenda kudi Bafadiseo bebalombola byalongele Yesu. 47 Ebiya babitobo bakulu ne Bafadiseo babungakanya Sanedini pamo kebanena’mba: “Le tulonga namani, mwanda uno muntu walonga biyukeno bivule? 48 Shi tumuleke nenki, bonso bakekala na lwitabijo mudi aye, kadi bene Loma ba¯ kaya kwituyata kifuko kyetu ne muzo wetu mwine.” 49 Ino muntu umo umbukata mwabo, Kaifasa, wadi kitobo mukatampe mwaka’wa, webanena’mba: “Banwe kemudipo ne kyomuyukile kine, 50 kadi kemujingulwilepo amba i kya kamweno komudi amba umo afwile bantu pa kyaba kya muzo onso kona- 170 kanibwa.” 51 Kanenepo bino’bi na milangwe ya aye mwine; ino byaadi kitobo mukatampe mwine mwaka’wa, wanenene bupolofeto amba Yesu i mutungilwe kufwila muzo, 52 kadi ke pa mwandapo’tu wa muzo kete, ino i ne amba akongakanye pamo bana ba Leza bapalakene. 53 Penepa tamba dine difuku’˜ dya bakala neni ya kumwipaya. 54 O mwanda Yesu kadipo mo¯ nka ukinanga patokelela mu Bayuda, ino watalukile’mo waenda ku mitamba ya kubwipi na mu ntanda mutuputupu, mu kibundi kitwa bu Efelaimi, kashikete’mo na bana ba bwanga. 55 Ebiya Pashika ya Bayuda yadi keidi pabwipi, kadi bantu bavule ba ntanda’ya bakanda ku Yelusalema kumeso kwa Pashika mwanda wa kukesubula mungya bijila. 56 Penepo badi bakimba Yesu kadi badi banena abo bene na bene pobadi bemene kufulakufula mu tempelo amba: “Le mulanga namani? Amba kasapo kwiya ku ano masobo nansha dimo?” 57 Ino babitobo bakulu ne Bafadiseo baleta kishima’mba shi muntu wayuka kwadi, ufwaninwe kulombola’ko, amba bakamukwate. asamba kumeso 12 Mafuku kwa Pashika, Yesu wafika ku Betani, kwadi Lazalasa mwine wasangwilwe na Yesu mu ba¯ fwe. 2 Penepo bamutekela’ko bidibwa bya kyolwa, kadi Mata wadi wingila, ino Lazalasa wadi mu boba badi bashikete nandi ku meza. 3 Ebiya Madia wate¯ kuna mudingo wa mani a ma- 171 ¯ Mananshi a kumujıka nao. Yesu pa mpunda nanshi,1 nala2 ya binebine, a lupoto lukomo, wafukanya’o Yesu ku maulu kupwa wamupampula ku maulu na nywene yandi. Njibo yonso yayula luvumba lwa ¯ mani a mananshi. 4 Ino Yudasa Isakadiota, umo wa mu bandi bana ba bwanga, yewa wadi kadi pabwipi na kumwaba, wanena’mba: 5 “Mwanda waka ano ¯ mani a mananshi keapotejibwe¯ po ku ndenadi 300 ne kupana ku balanda?” 6 Ino kyaanenene namino, ke mwandapo wa balanda baadi utele mutyima, aa, ino i mwanda wadi ngivi kadi wadi na ¯ mukolo wa lupeto ne kadi wadi ¯ wibanga lupeto lobadi batulanga’mo. 7 Penepo Yesu wanena’mba: “Mulekei, amba endelele kulama kino mwanda wa difuku ¯ dya kunjıka. 8 Mwanda balanda mudi nabo mafuku onso, inoko ami kemukekalapo nami mafuku onso.” 9 Ponkapo kibumbo kikatampe kya Bayuda bayuka’mba udi kokwa, ebiya baiya, ke enkapo pa mwanda wa Yesu, ino i ne kumona Lazalasa mwine waasangwile mu bafwe. 10 Babitobo bakulu ˜ nabo kebakale neni mwa kwipaila ne Lazalasa mwine kumo, 11 ke-bantu Bayuda bavule badi benda’ko ne kwikala na lwitabijo mudi Yesu pa mwanda wandi. 12 Difuku dilonda’ko kibumbo kikatampe kyaile ku masobo kyaivwana’mba Yesu yao wiya ku Yelusalema. 13 Ponkapo basela malala a tunkindu kebakamutundaila koku bela mabila’- YOANO 12:4-24 mba: “Pandija’po, tubakulombe! Mweselwe dyese i yewa wiya mu dijina dya Yehova, mulopwe wa Isalela!” 14 Penepa Yesu watana mpunda mwana, washikata’po, monka mokilembelwe amba: 15 “Kokikwatwa moyo, ¯ a mwana Ziona mwana-mukaji. Tala! Mulopwe obe yao wiya ushikete pa kyana kya mpunda.” 16 Dibajinji bandi bana ba bwanga kebaivwanijepo bino bintu, ino Yesu pa kutumbijibwa ntumbo, penepa bavuluka’mba bino ¯ bintu byalembelwe pa mwanda wandi ne amba bamulongele bino bintu. 17 Kadi, kibumbo kyaadi nakyo paaityile Lazalasa mu kibundu wamusangula mu bafwe kyadi kisapula’nka kusapula bukamoni. 18 Penepo, kibumbo pa kwivwana’mba walongele kino kiyukeno, nakyo kyaenda kukamusambakana. 19 Ebiya Bafadiseo kebenena abo bene na bene amba: “Mubamone amba mukambakananga’tu bitupu. Talai! Ntanda yonso ibamulonda.” 20 Penepo kwadi ne Bangidi¯ ki bamo mu boba baile kutota ku masobo. 21 Ebiya bano’ba bafwena Fidipa wadi wa ku Betesaida wa Ngadilea, kebamulombe amba: “Abe mfumwetu, tusaka tumone Yesu.” 22 Fidipa waiya kulombola Andele. Ba Andele ne Fidipa nabo baiya kulombola Yesu. 23 Ino Yesu webalondolola ka´ nena’mba: “Nsa ibafika ya Mwa¯ na muntu kutumbijibwa ntumbo. 24 I binebine nemulombola’mba, ˜ Yoa 12:31 Nansha, “malashi.” 32 Nala Shi museke wa nano keuponenepo pa nshi ne kufwa’o, nabya i kadiluba kanunka mwenye. YOANO 12:25-46 ¯ Diwi dyaiya mulu. Mulopwe wa ino ntanda ukekala’nka museke umo; ino shi ubafu, nankyo ukapa bipa bingi. 25 Yewa usenswe muya wandi wionakanyanga, ino yewa ushikilwe muya wandi mu ino ntanda ¯ ukeulama ku bumi bwa nyeke. ˜ 26 Shi muntu usaka kuningidila, nabya anonde, kadi kokwa kondi ne mwingidi wami mwine ukeka˜ la konka. Shi muntu uningidila, ¯ Tata ukamul emeka. 27 Pano muya wami ubavutakanibwa, lelo nene namani? Tata, mpandi´ je ku ino nsa. Inoko, kino e kyo´ naidile pa ino nsa. 28 Tata, tumbija dijina dyobe.” Ponkapo ¯ diwi dyaiya mulu amba: “Neditumbija kadi nkeditumbijanga dikwabo.” ¯ 29 Kibumbo kyadi kimene ponka’pa pa kwivwana nabya, kebanena’mba yao wakungula. Bakwabo nabo amba: “Mwikeulu wesambe nandi.” 30 Yesu walondolola’mba: “Dino diwi kediilepo pa mwanda wami, ino i pa mwanda wenu. 31 Pano kudi kutyiba mambo a ino ntanda; pano mulopwe wa ino ntanda usa kwelwa panja. 32 Ino ami, ponkatululwa mu ino ntanda, nkakokela bantu ba miswelo yonso kondi.” 33 Bine wanenene bino mwanda wa kulombola muswelo wa lufu lwaadi kadi kubwipi na kufwa. 34 Penepo kibumbo kyamulondolola’mba: “Twaivwene mu Bijila’mba Kidishitu ukekala’ko nyeke, i nama¯ ni abe unena’mba Mwana muntu ufwaninwe kutululwa? Le Mwa¯ na muntu’ye i ani?” 35 Ebiya ¯ Yesu webanena’mba: “Kitokeji kikidi umbukata mwenu kitatyi kityetye. Nangai pano pomukidi 172 ¯ na kitokeji, kutyina’mba fukutu ¯ yakemut adila; yewa unanga mu fukutu kayukilepo kwaenda. ¯ 36 Pano pomukidi na kitokeji, ¯ lombolai lwitabijo mu kitokeji, ¯ amba mwikale bana ba kitokeji.” Yesu wanenene bino bintu kupwa waenda kukebafyama. 37 Ino nansha byaalongele biyukeno bivule mpata ku meso abo, kebaikelepo na lwitabijo mudi aye, 38 amba kinenwa kya mu¯ polofeto Isaya kifikidile, paanenene amba: “A Yehova, le i ani waikele na lwitabijo mu mwanda otwaivwene? Kadi kuboko kwa Yehova nako, le kwasokwedilwe ani?” 39 Bubinga bokebaitabi¯ jijepo i bobwa bwanenene monka Isaya’mba: 40 “Wasabe meso ¯ abo ne k umija mityima yabo, amba kebakimona na meso abo nansha kwivwanija na mityima yabo ne kwalamuka’mba nami ¯ nebabelule.” 41 Isaya wanene¯ ne bino’bi mwanda w amwene ¯ ntumbo yandi, kadi w esambile myanda yandi. 42 Ne kadi, bavule enka ne baledi bene baikala na lwitabijo mudi aye, ino pa mwanda wa Bafadiseo, ke¯ badipo bamwitabija pat okelela, kutyina kupangwa mu shinankonka; 43 mwanda badi basenswe ntumbo ya bantu kutabuka’nka ne ntumbo ya Leza mine. 44 Inoko, Yesu watulula diwi kanena’mba: “Yewa udi na lwitabijo mudi ami, kadipo na lwitabijo enka mudi ami kete, aa, ino i ne mudi yewa wantumine; 45 kadi yewa umona ami wamone ne yewa wantumine. 46 Na¯ iya bu kitokeji mu ino ntanda, amba ense wikala na lwitabijo 173 Oija bana ba bwanga mudi ami kakikala mu fukutu. 47 Inoko shi muntu wivwana binenwa byami ino kwibilama mpika, ami nkimutyibilapo mambo; mwanda nkyailepo kutyibila ino ntanda mambo, ino naile kupandija ino ntanda. 48 Yewa umfutulula ne kutambula binenwa byami mpika udi na wa kumutyibila mambo. Kinenwa kyonesambile kyo kikamutyibila mambo mu difuku dya mfulo; 49 mwanda nkisamba˜ ngapo na neni ya ami mwine, ino Tata mwine wauntumine i mumpe mbila ya bya kulombola ne bya kwisamba. 50 Kadi, ndyu¯ kile amba mbila yandi bo bumi bwa nyeke. Penepo bintu byonesamba, monka mwanombwedile’byo Tata, mo monesambila’byo.” Ebiya kadi, byaayukile kumeso kwa masobo a Pa´ shika amba ns a yandi ya kutaluka mu ino ntanda ende kudi Shandi ibafika, Yesu, byaadi usenswe bandi badi mu ino ntanda, webasenswe’nka ne ku mfulo. 2 Bidibwa bya kyolwa pobyadi bikyendelela, Dyabola ¯ wadi kala ke mutule mu mutyima wa Yudasa Isakadiota, mwa¯ na Shimona, mulangwe wa kumwaba. 3 Penepo aye, byaadi uyukile amba Tata i mumupe bintu byonso mu makasa andi ne amba watambile kudi Leza kadi wendanga kudi Leza, 4 waima¯ na pa bidibwa bya kyolwa watula kufula bivwalwa byandi bya ¯ pangala. Ebiya watekuna kipeta wekuta’kyo mu kifuka. 5 Kupwa waela mema mu kyoilo kaoija bandi bana ba bwanga ku ma¯ ulu ne kwibapampula na kipe- 13 YOANO 12:47–13:16 ta kyaadi wikutyile mu kifuka’kya. 6 Aye pa kufika padi Shimona Petelo, nandi kamunena’mba: “A Mfumwami, koungoija ku maulu?” 7 Kwivwana kwadi Yesu wamulondolola’mba: “Byononga’bi kwibivwanijapo pano, ino usa kwibivwanija kyaba kikwabo.” 8 Petelo wamunena’mba: “Abe kungoijapo ku maulu nansha dimo.” Yesu wamulondolola’mba: “Shi nkikoijepo, kudipo na kantu nansha kamo pamo nami.” 9 Shimona Petelo wamunena’mba: “A Mfumwami, ke’nkapo maulu ami kete, poso ne maboko ne mutwe mwine kumo.” 10 Yesu wamunena’mba: “Yewa oile pa ngitu kadipo kyasaka, poso koijibwa ku maulu kete, ino aye ¯ ense i utoka. Banwe mwi ba¯ toka, inoko ke banwe bonsopo.” 11 Mwanda wadi uyukile mwine ukamwaba. O mwanda wanenene amba: “Ke banwe bonsopo ba¯ toka.” 12 Paapwile kwiboija ku maulu ne kuvwala bivwalwa byandi bya pangala washikata monka ku meza, webanenene amba: “Le mubaivwanija byonemulonga’bi? 13 Mungitanga bu ‘Mufundiji,’ ne bu ‘Mfumwetu,’ mudi na bubinga, mwanda e byondi. 14 Penepo shi ami nansha byondi Mfumwenu kadi Mufundiji, nemoija ku maulu, nenu mufwaninwe kwioija ku maulu banwe bene na bene. 15 Mwanda nemushila kimfwa, amba, monka monemulongela, nenu longelai monka. 16 I binebine nemulombola’mba, Umpika katabukilepo mfumwandi bukatampe, nansha yewa YOANO 13:17-38 Satana watwela Yudasa. Mbila impya utuminwe kutabuka yewa umutumine bukatampe. 17 Shi mu¯ yukile bino bintu mwi ba katokwe shi mulonga’byo. 18 Nkisambilangapo pa banwe bonso; ndyukile bene bontongele. Ino i mwanda wa Kisonekwa kifikidile amba, ‘Yewa wadi udyanga mukate wami wantulwila kapondo.’ 19 Tamba pano nkenemulombola pokebyalongekele’pa, amba shi bibalongeka mwitabije amba ndi aye. 20 I binebine nemulombola’mba, Yewa utambula muntu ontumine wauntambula ne ami. Kadi yewa untambula, nabya watambula ne yewa untumine mwine.” 21 Yesu pa kupwa kunena bino’bi, wavutakanibwa mu mushipiditu, wasapula bukamoni kanena’mba: “I binebine nemulombola’mba, Umo pomudi’po usa kungaba.” 22 Bana ba bwanga baanza kwitala abo bene na bene, ino kuyuka i ani mwine wanena ¯ bino mpika. 23 Kwadi mwana bwanga umo wadi ushikete kubwipi na Yesu, kadi Yesu wadi umusenswe. 24 Penepo Shimona Petelo wamukunwina mutwe kamunena’mba: “Lombola, i ani le wanena bino?” 25 Mwa¯ na bwanga’wa nandi waeyalala mu kyadi kya Yesu kamunena’mba: “A Mfumwami, le i ani?” 26 Penepa Yesu walondolola’mba: “I yewa onsa kupa kibese kya mukate kyombelela.” Ebiya aye pa kubelela mukate, wapa’o ¯ Yudasa mwana Shimona Isakadiota. 27 Yudasa pa kupwa kuyata kibese kya mukate, Satana wamutwela. Penepo Yesu wamunena’mba: “Byolonga’byo kalo- 174 nge’byo bukidibukidi.” 28 Inoko i kutupu nansha umo pa boba badi bashikete ku meza wayukile kine kyaamunenene nabya. 29 Na bubine, bamo badi bafwatakanya’mba Yudasa byaadi na ¯ mukolo wa lupeto, Yesu wadi umulombola’mba: “Kapote bintu byotusakilwa pa masobo,” nansha’mba akape balanda bintu. 30 Penepo aye pa kupwa kutambula kibese kya mukate, watamba ponka na ponka. Ne kadi bwadi ke bufuku. 31 Aye pa kutamba, Yesu wa¯ nena’mba: “Pano Mwana muntu watumbijibwa ntumbo, ne Leza watumbijibwa pa mwanda wandi. 32 Kadi Leza mwine ukamutumbija, ne kadi usa kumutumbija ponka na ponka. 33 A twana tutyetye, nakidi nenu kitatyi kityetye. Mukankimba; monka monanenene Bayuda’mba, ‘Kokwa konsa kwenda banwe kemukokejapo kwiya’ko,’ nebinena pano ne ku banwe nenu. 34 Nemupe mbila impya, amba mwisanswe banwe bene na bene; monka monemusanshilwe, amba nenu mwisanswe banwe bene na bene. 35 Pa kino e pakayukila bonso amba mwi bami bana ba bwanga, shi mudi na buswe umbukata mwenu.” 36 S himona Petelo wamunena’mba: “A Mfumwami, le koenda kwepi?” Yesu wamulondolo˜ la’mba: “Kokwa konenda kukokejapo kunonda’ko, ino ukanonda kyaba kikwabo.” 37 Petelo wamwipangula’mba: “A Mfumwami, i kika kyonkikokejapo kuku¯ londela’ko’nka pano? Ami nkapana muya wami pa mwanda obe.” 38 Yesu walondolola’mba: “Abe 175 ¯ Bıkalo bivule. Ntanda keikamonepo monka ¯ ukapane muya obe pa mwanda wami? I binebine nakulombola’mba, Nzolo kakadilapo nansha dimo poso untune bidi misunsa isatu.” mi14 “Kemwakivutakanyai tyima yenu. Lombolai lwitabijo mudi Leza, lombolai lwitabijo ne mudi ami. 2 Mu njibo ya ¯ Tata mudi bıkalo bivule. Shi bitupu, longa nemulombola, mwanda ˜ kenenda kukemulongolwela kifuko. 3 Ne kadi, shi naenda kukemulongolwela kifuko, nsa kwiya monka kadi nkemutambulanga kwami, amba kokwa kondi nenu mwikale konka. 4 Ne ko˜ kwa konenda banwe muyukile dishinda.” 5 Tomase wamunena’mba: “A Mfumwami, ketuyukilepo koenda. Le dishinda twidiyuka namani?” 6 Yesu wamunena’mba: “Ami ¯ ne dishinda ne bubine ne bumi. I kutupu wiya kudi Tata poso upityila padi ami. 7 Shi banwe mwadi mundyukile, mwadi ba kuyuka ne Tata mwine; tamba pano mubamuyuka kadi kemudi bamumone.” 8 Fidipa wamunena’mba: “A Mfumwami, witulombole Shobe, nabya bitubwane.” 9 Yesu wamunena’mba: “A Fidipa, kitatyi kilampe kyonaikala nenu nenki, ino kwaundyukile ne pano? Yewa umona ami wamone ne Tata mwine. I namani konena’mba, ‘Witulombole Shobe’? 10 Le kwitabijepo amba amiwa ndi umbumo na Tata, ne Tata nandi udi nami umbumo? Byobya byonemunena nkisambangapo YOANO 14:1-21 bya ami mwine, aa; ino Tata udi nami umbumo ye ulonga mingilo yandi. 11 Ngitabijei amba ndi umbumo na Tata ne Tata nandi udi nami umbumo; shi bitupu, itabijai pa mwanda wa mingilo yonkayonka. 12 I binebine nemulombola’mba, Yewa ulombola lwitabijo mudi ami, yao nandi uka˜ lonanga mingilo yononga’i; kadi ukalonga mingilo mikatampe kutabuka ne ino’i, mwanda ami ˜ kenenda kudi Tata. 13 Kadi, kyonso kyomulomba mu dijina dyami, shi kika shi kika, nkalonga’kyo, amba Tata atumbijibwe pa mwanda wa Mwana. 14 Shi mulomba kintu kyo-kyonso mu dijina dyami, nkalonga’kyo. 15 “Shi munsenswe ami, mukalama mbila yami; 16 kadi nkalomba kudi Tata nandi ukemupa mukwashi mukwabo wa kwikala nenu nyeke, 17 mushipiditu wa bubine, ino ntanda keikokejapo kwiutambula, mwanda keimonanga’opo nansha kwiuyuka kwine. Banwe mwiuyukile, mwanda wikele nenu kadi udi momudi. 18 Nkisapo kwimushiya bu bana ba nshiye. Ngiyanga komudi. 19 Kubashala kakitatyi katyetye’tu ino ntanda keikamonepo ami monka, ino banwe mukamandilanga, ¯ mwanda ndi mumi kadi nenu ¯ mukekala b omi. 20 Mu dyodya difuku’dya mukayuka’mba ndi umbumo na Tata kadi nenu mudi nami umbumo, ami nami ndi nenu umbumo. 21 Yewa udi na mbila yami ne kulama’yo ye unsenswe. Ne kadi yewa unsenswe, ne Tata nandi ukamusanswa, kadi nami nkamusanswa ˜ YOANO 14:22–15:11 Mukwashi. Munanza wa bine 176 ¯ ne kwilombola patokelela kwa- mbila ya kulonga. Imanai, tutalukei pano. di.” ˜ 22 Yudasa, ino ke Isakadiota“Ami ne munanza wa bine, po, wamunena’mba: “A MfumwaTata nandi ye kidimye. mi, i namani kosake kwilombola 2 Musambo onso ulamete kondi ¯ patokelela kotudi ino kwilombo- ino kupa bipa mpika aye wiula ku ino ntanda mpika?” talulanga’ko, kadi owa onso upa ¯ 23 Kwivwana Yesu wamulo- bipa wiutokejanga, amba upele’ndolola’mba: “Shi muntu unse- ko bipa ¯ bivule. 3 Banwe kala nswe, ukalama mwanda wami, mwi batoka mwanda wa kinenwa kadi Tata nandi ukamusanswa- kyonemusapwidile. 4 Ikalai ¯ nga, kadi tukaya kwadi ne kwi- nami umbumo, ami nami umbukala nandi pamo. 24 Yewa ka- mo nenu. Monka kemukokejensenswepo kalamangapo mya- japo musambo kupa bipa pa ˜ ao nda yami; kadi uno mwanda mwine poso wikele ku mu naomwivwana’u ke wamipo, aa, ino nza, mo monka nenu kemukokejapo, poso mwikele nami umbui wa Tata mwine wantumine. ˜ 25 “Pano ponakidi nenu, ne- mo. 5 Ami ne munanza, banwe mwi misambo. Yewa udi nami musapwila bino bintu’bi. 26 Ino umbumo, ami nami umbumo namukwashi, mushipiditu ujila, ukatumwa na Tata mu dijina dya- ndi, yao ye upanga bipa bingi; mwanda kwampikwa ami kemumi, ye ukemufundija bintu byokokejapo kulonga kintu nansha nso ne kwimuvuluja bintu byokimo. 6 Shi muntu kekelepo nso byonemulombwele. 27 Nenami umbumo, welwanga panja ¯ mushila ndoe, nemupe ndoe yami. pamo bwa musambo ne kuma; ¯ ˜ Nkimupele’yopo na mup aninakadi bantu babunanga yayo mi¯ nga’yo ino ntanda. Kemwakivuta- sambo beyela mu mudilo yatema. kanyai mityima yenu nansha ku- 7 Shi mudi nyeke nami umbuzakala moyo. 28 Mwadi muba- mo, binenwa byami nabyo bidi ivwana byonemunenanga’mba, nyeke momudi, nankyo lombai ˜ kenenda kadi nsa kujokela ko- kintu kyonso kyomusaka ne kimudi. Shi mwadi munsenswe, lo- kemulongelwa. 8 Tata utumbinga mwadi ba kusangala pa kuyu- jibwanga na kino, amba mupe’˜ ka’mba kenenda kudi Tata, mwa- nka kupa bipa bingi ne kwikala nda Tata untabukile ami bukata. bami bana ba bwanga. 9 Monka 29 Ino pano nemulombola poke- munsanshilwe Tata ne monemubyalongekele’pa, amba shi biba- sanshilwe, ikalai mu buswe bwalongeka, mwitabije. 30 Nkikisa- mi. 10 Shi mulame mbila yami, mbepo nenu bivule monka, mwa- mukekala mu buswe bwami, monda mulopwe wa ino ntanda wi- nka mondamine mbila ya Tata ne yanga. Kadi kadipo na lupusa kwikala mu buswe bwandi. pondi, 31 ino, mwanda wa ino 11 “Bino’bi nemulombola’byo, ntanda iyuke amba nsenswe Tata, amba nsangaji yami ikale mo¯ ˜ nonanga monka mumpedile Tata mudi ne nsangaji yenu iyule ba. 15 177 Mbila ya kwisanswa. Ntanda ikemushikwa 12 Ino’i yo mbila yami, amba mwisanswei banwe bene na bene monka monemusanshilwe. 13 I kutupu wa buswe bukatampe ku¯ tabuka buno’bu, amba muntu apane muya wandi pa mwanda wa balunda nandi. 14 Mwi balunda nami shi mulonga byonemu˜ sonanya. 15 Banwe nkikimwitepo monka bu bapika, ke-muntu umpika kayukangapo bilonga mfumwandi. Ino nemwite bu balunda, mwanda bintu byonso byonaivwene kudi Tata nemuyukija’byo. 16 Banwe kemwantongelepo, ino ¯ ami ye wemutongele, nemutula’mba mwendelele kadi mupe’nka kupa bipa ne bipa byenu bikale’ko nyeke; amba nansha mulombe kika kudi Tata mu dijina dyami aye ukemupa’kyo. ˜ 17 “Nemuso nanya bino’bi amba mwisanswe banwe bene na bene. 18 Shi ino ntanda ibemushikwe, muyukile amba yanshikilwe bidi amiwa kumeso kwa kwimushikwa banwe. 19 Shi mwadi ba ino ntanda, ntanda yadi ya kusanswa bayo. Inoko byokemudipo ba ino ntanda, ino nemutongele mu ino ntanda, o mwanda mwine ntanda imushikilwe. 20 Vulukai mwanda onemulombwele, Umpika katabukilepo mfumwandi bukatampe. Shi bampangilepangile amiwa, ne banwe bene bakemupangapanga; shi balamine mwanda wami, bakalama ne wenu mwine. 21 Ino bakemulonga bino byonso’bi pa mwanda wa dijina dyami, mwanda kebayukilepo yewa wantumine. 22 Shi nkyailepo ne kwisamba nabo, longa kebadipo na bubi; ino pano kebadipo na bubinga bwa kwibingija pa YOANO 15:12–16:7 bubi bwabo. 23 Yewa unshikilwe amiwa ushikilwe ne Tata mwine. 24 Shi nkyalongelepo umbukata mwabo mingilo keyalongelwe na muntu mukwabo, longa kebadipo na bubi; ino pano abamone ne kunshikwa ami ne Tata mwine kumo. 25 Inoko bino bibalongeka mwanda wa kufikidi¯ ja kinenwa kyalembelwe mu Bijila byabo amba, ‘Baunshikilwe pampikwa mwanda.’ 26 Pakafika mukwashi onkemutumina kutamba kudi Tata, mushipiditu wa bubine, wiya kudi Tata, yao ye ukasapula bukamoni pa mwanda wami; 27 kadi banwe nenu, mufwaninwe kukasapula bukamoni, mwanda mwadi nami tamba ponashilwile. “Nemunena bino’bi kutyina’mba mwakakukala. 2 Bantu bakemupanga mu shi´ ¯ nankonka. Kadi nsa ıyanga ya muntu ense wimwipaya ukalanga’mba waingidila Leza mingilo ikola. 3 Ino bakalonga bino’bi mwanda kebayukilepo Tata ne ami mwine. 4 Inoko, nemu´ lombola bino’bi amba, shi nsa ya kulongeka’byo ibafika, muvuluke amba nemulombwele’byo. “Inoko, bino bintu nkyemulombwele’byopo dibajinji mwanda ˜ nadi nenu. 5 Inoko pano kenenda kudi yewa wantumine, ino i kutupu nansha umo pomudi’po wangipangula’mba, ‘Le koenda kwepi?’ 6 Ino mwanda nemulombola bino’bi, mityima yenu ibayula njia. 7 Inoko, ne˜ mulombola bubine amba, Nendanga pa mwanda wa kamweno kenu. Mwanda shi nkyendelepo, mukwashi kasapo kwiya komudi 16 YOANO 16:8-26 ˜ Kenenda kudi Tata. Lombai mukatambula nansha dimo; inoko shi naenda, nkemutumina’ye. 8 Kadi shi aye wafika ukapa ino ntanda bu¯ kamoni bwa patokelela pa mwanda wa bubi ne pa mwanda wa boloke ne pa mwanda wa butyibi: 9 dibajinji, pa mwanda wa bubi, ke-bantu kebalombwelepo lwitabijo mudi ami; 10 kupwa pa mwanda wa boloke, mwa˜ nda kenenda kudi Tata kadi kemukamonepo ami dikwabo; 11 kupwa pa mwanda wa butyibi, mwanda mulopwe wa ino ntanda watyibilwa butyibi. 12 “Ngidi na bintu bingi bya kwimusapwila, inoko kemukokejapo kwibivwanija pano. 13 Inoko, shi aye wafika, mushipiditu wa bubine, ukemuludika mu bubine bonso, mwanda kakesambepo na milangwe ya aye mwine, ino byobya byaivwana byo byakesamba, kadi uke¯ musapwila bintu bıya kumeso. 14 Aye ukantumbija, mwanda ukatambulanga byami kaemusapwila’byo. 15 Bintu byonso bidi na Tata i byami. O mwanda nanena’mba utambulanga byami kaemusapwila’byo. 16 Kubashala kakitatyi katyetye, kemukamonepo ami monka, kadi mu kakitatyi katyetye mukamona dikwabo.” 17 Penepo bandi bana ba bwanga bamo kebenena abo bene na bene amba: “Le bino nabyo bishintulula namani byaetunena’mba, ‘Kubashala kakitatyi katyetye kemukamonepo ami, kadi mu kakitatyi katyetye mukamona dikwabo,’ ne amba, ‘mwanda ˜ kenenda kudi Tata’?” 18 Penepa kebanena’mba: “Le bino bya- 178 anena’mba, ‘kubashala kakitatyi katyetye’ bishintulula namani? Ketuyukilepo bine byanena.” 19 Yesu wayuka’mba basakanga kumwipangula, penepo webanena’mba: “Le kemwiipangula banwe bene pa kino, mwanda nanena’mba, Kubashala kakitatyi katyetye kemukamonepo ami monka, kadi mu kakitatyi katyetye mukamona dikwabo? 20 I binebine nemulombola’mba, Mukadila ne kuyoyokota miyoa, inoko ino ntanda ikasangala; mukeka¯ la na njia, inoko njia yenu ikalamuka ke nsangaji. 21 Mwanamukaji, pa kubutula, wikalanga ´ na njia, mwanda nsa yandi ibafika; ino shi wabutula mwana mutyetye, kavulukangapo monka malwa mwanda wa nsangaji ya’mba kudi muntu wabutulwa mu ino ntanda. 22 Banwe nenu pano mudi na njia; inoko nkemumona dikwabo kadi mityima yenu ikasangala, ne kadi i kutupu muntu ukemuyata nsangaji yenu. 23 Mu dyodya difuku kemukangipangulapo kipangujo nansha kimo. I binebine nemulombola’mba, Shi mulombe Tata kintu kyo-kyonso ukemupa’kyo mu dijina dyami. 24 Kufika ne pano kemwalombele kintu nansha kimo mu dijina dyami. Lombai, mukatambula, amba nsa¯ ngaji yenu iyule ba. 25 “Nemusapwila bino’bi mu ´ ¯ nkindi. Ns a ıyanga yonkikemusapwilapo monka mu nkindi, ¯ inoko nkemulombola patokelela myanda ya Tata. 26 Mu dyodya difuku mukalomba Tata mu dijina dyami; shi nanena namino, ke kunenapo amba amiwa nke- 179 Kunekenya ino ntanda. Yesu ulombela mulombelanga kwadi. 27 Kemuntu Tata mwine wimusenswe kisanso kikatampe, mwanda banwe mubaunsanswa kisanso kikatampe kadi mubaitabija’mba naile bu mwimaniji wa Tata. 28 Natambile kwa Tata naiya mu ino ntanda. Pano, kenshiye ˜ ino ntanda nende kwa Tata.” 29 Bandi bana ba bwanga kebanena’mba: “Ubamone! Pano ¯ yao kowitusapwila bintu patokelela, pampikwa kunena mu nkindi. 30 Pano tubayuka’mba uyukile bintu byonso kadi kudipo kyosakila kwipangulwa na muntu. Pa kino tubaitabija’mba watambile kwa Leza.” 31 Yesu webalondolola’mba: “Pano mu´ ¯ baitabija? 32 Talai! Nsa ıyanga, ¯ kadi ke mıye kala, yomukapalakena muntu ne muntu ku yandi njibo kadi mukanshiya bunka; inoko nkidipo bunka mwanda Tata udi nami. 33 Nemusapwila bino’bi amba kupityila kondi mwikale na ndoe. Mu ino ntanda mumonanga byamalwa, inoko kankamanai! Ami nanekenya ino ntanda.” Yesu pa kwisamba bino bi¯ ntu, watulula meso mulu, ´ kanena’mba: “A Tata, nsa ibafika; tumbija mwanobe, mwanobe nandi akutumbije, 2 amba, monka mowamupedile lupusa pa bantu bonso, amone kwibapa ¯ bumi bwa nyeke boba bonso bo¯ wamupele. 3 Buno’bu bo bumi bwa nyeke, bekale kukuyuka abe, Leza umo kete wa bine, ne yewa owatumine, Yesu Kidishitu. 4 Napu kukutumbija pano pa ntanda, byonavuya mingilo yowaumpele kwingila. 5 Shi 17 YOANO 16:27–17:15 ke pano, abe Tata, ntumbije pabwipi nobe ntumbo yonadi nayo kubwipi nobe kumeso kwa ino ntanda kwikala’ko. 6 “Nayukanya dijina dyobe ku boba bowayete mu ino ntanda waumpa’bo. Badi bobe, wampa’bo, kadi nabo balamine kinenwa kyobe. 7 Pano abayuka’mba bintu byonso byowaumpele i bitambe kodi; 8 mwanda binenwa byowampele nebape’byo, nabo abebitambula kadi abayuka bine amba naile bu mwimaniji obe, ne kadi abaitabija’mba i abe wantumine. 9 Nombelanga pa mwanda wabo; nkilombelangapo pa mwanda wa ino ntanda, aa, ino i pa mwanda wa boba bowampele; ke-bantu i bobe, 10 kadi bintu byami byonso i byobe ne byobe nabyo i byami, ne kadi natumbijibwa umbukata mwabo. 11 “Kadi, nkikidipo mu ino ntanda, ino abo badi mu ino ntanda, ami yao ngiya kodi. Abe Tata ujila, wibalame pa mwanda wa dyobe dijina dyowampele, amba bekale umo monka motwikadile. 12 Ponadi nabo nadi nebalama pa mwanda wa dijina dyobe dyowampele; kadi nebalamine, kekudipo nansha umo onekele poso enka mwana wa bonakani, amba kisonekwa kifikidile. 13 Ino pano yao ngiya kodi, nesambe bino bintu’bi mu ino ntanda amba bayulwe nsangaji yami ¯ ba. 14 Nebape kinenwa kyobe, inoko ntanda ibebashikwe, mwanda abo ke ba ino ntandapo, monka monkikadilepo wa ino ntanda. 15 “Kyonkulomba, ke kwibatalulapo mu ino ntanda, aa, YOANO 17:16–18:11 Ke ba ino ntandapo. Kuyukanya dijina ino wibalame mwanda wa yewa umbi. 16 Abo ke ba ino ntandapo, monka monkikadilepo wa ino ntanda. 17 Wibapandule na bubine; kinenwa kyobe i bubine. 18 Monka mowantumine mu ino ntanda, nami nebatume mu ino ntanda. 19 Kadi nepandulanga pa mwanda wa abo, amba nabo bapandulwe na bubine. 20 “Nkilombangapo enka pa mwanda wa bano’ba kete, ino i ne pa mwanda wa boba bakekala na lwitabijo mudi ami pa kinenwa kyabo; 21 amba abo bonso bekale umo, enka moikadile abe, Tata, udi nami umbumo kadi ami nami ngidi nobe umbumo, amba abo nabo bekale netu umbumo, mwanda wa ino ntanda itabije amba i abe wantumine. 22 Kadi, nebape ntumbo yowampele, amba bekale umo monka motwikadile umo. 23 Ami umbumo nabo, abe nobe umbumo nami, amba bekale kubwaninina umbumo, mwanda wa ino ntanda iyuke amba abe wantumine ne amba wibasenswe monka mowaunsanshilwe. 24 Abe Tata, nsaka boba bowampele nabo bakekale nami kokwa kondi, amba batale ntumbo yami yowampele, mwanda waunsenswe ku˜ meso kwa nanjilo ya ino ntanda. 25 A Tata moloke, bine ino ntanda keikuyukilepo; ino ami nkuyukile, kadi bano nabo abayuka’mba wauntumine. 26 Nayukanya dijina dyobe kobadi kadi nkediyukanya, amba buswe bowaunsenswe bwikale mobadi kadi ami nami umbumo nabo.” 180 Yesu pa kupwa kunena nabya, watamba na bandi bana ba bwanga batyibulula Musanza wa Kidelone kebenda kokwa kwadi budimi, penepo aye ne bandi bana ba bwanga batwela’mo. 2 Ino Yudasa, yewa wa kumwaba, nandi wadi uyukile kokwa kuntu’kwa, mwanda Yesu wadi wibungila’ko divule na bandi bana ba bwanga. 3 Penepo Yudasa wakasela kibumbo kya basola ne bampulushi ba babitobo bakulu ne ba Bafadiseo baiya kwine’kwa na byenge ne binanu ne byabulwi kumo. 4 Ebiya Yesu, pa kuyuka bintu byonso byadi bya kumufikila, waenda’ko matabula kaebanena’mba: “Le i ani omukimba?” 5 Bamulondolola’mba: “I Yesu mwine Nazala.” Nandi webanena’mba: “I ami uno.” Ino Yudasa, yewa wa kumwaba, nandi wadi wimene nabo. 6 Ino aye pa kwibanena’mba: “I ami uno,” bajoka kimvundanyuma bapona panshi. 7 Ebiya webepangula monka’mba: “Le i ani omukimba?” Nabo banena’mba: “I Yesu mwine Nazala.” 8 Yesu walondolola’mba: “Nemulombola’mba i ami uno. Nanshi shi i ami omukimba, lekai bano bende.” 9 Bino’bi, i mwanda wa kufikidija byobya byaanene amba: “Ku boba bowampele nkijimije’kopo nansha umo.” 10 Ponkapo Shimona Petelo, wadi na kipete, wasomona’kyo wakesa umpika wa kitobo mukatampe, wamutyiba kutwi kulume. Dijina dya umpika’wa i Makusa. 11 Ino Yesu wanena Petelo amba: “Aluja kipete mu ki- 18 181 Abakute Yesu. Petelo wamutune kwa. Kitomeno kyampele Tata, le nkifwaninwepo enka kwikitoma?” 12 Penepo basola ne mukulu wa basola ne bampulushi ba Bayuda bakwata Yesu ne kumukuta bamukuta. 13 Bakamu¯ tula bidi kwa Anasa; mwanda wadi tata muko wa Kaifasa, wadi kitobo mukatampe owa mwaka. 14 Kadi Kaifasa e ye wadingile Bayuda’mba i kya kamweno kobadi amba umo afwile bantu. 15 Ino Shimona Petelo ne ¯ mwana bwanga mukwabo badi ¯ balonda Yesu. Yao mwana bwanga’o wadi muyukane kwa kitobo mukatampe, kadi watwelele na Yesu pamo mu kipango kya kitobo mukatampe, 16 inoko Petelo wadi wimene pa kibelo. Pe¯ nepo mwana bwanga mukwabo’wa, mwine wadi uyukene kwa kitobo mukatampe, watamba panja, wesamba na kalama wa pa kibelo ebiya watweja Petelo. 17 Penepa mwingidi mwana-mukaji, wadi kalama wa pa kibelo, wanena Petelo amba: “Mwene nobe wi umo wa mu bana ba bwanga ba uno muntu?” Aye nandi amba: “Ke amipo.” 18 Ino bapika ne bampulushi badi bemene ponka’pa. Babanjile mudilo wa makala kebote mwanda kwadi mashika. Petelo nandi wadi wimene nabo ota mudilo. 19 Mu kine kitatyi’kya, kitobo mukulu waipangula Yesu myanda ya bandi bana ba bwanga ne ya bufundiji bwandi. 20 Yesu wamulondolola’mba: “Nadi ne¯ samba pat okelela na ino ntanda. Nadi mfundijanga nyeke mu shinankonka ne mu tempe- YOANO 18:12-31 lo, mwibungilanga Bayuda bonso; nkyadipo nena mwanda nansha umo kufula. 21 Kyoungipangwila i kika? Ipangula boba badi bateja byonadi nebasapwila. Tala! Abo bayukile byonadi nena.” 22 Aye pa kupwa kunena nabya, mpulushi umo wadi wimene’po, wakupila Yesu lupi mu mpala kamunena’mba: “Le ye molondolwela kitobo mukulu nankyo?” 23 Yesu wamulondolola’mba: “Shi nanena bibi, nombole kibi kyonanena; ino shi nanena bya bine, kyowankupidila i kika?” 24 Ebiya Anasa wamutuma mukutwe kwa Kaifasa kitobo mukatampe. 25 Kadi Shimona Petelo wadi wimene ota mudilo. Penepo bamunena’mba: “Mwene nobe wi umo wa mu bana ba bwanga ba uno muntu?” Aye watuna’mba: “Ke amipo.” 26 Umpika umo wa kitobo mukatampe, mubutule wa yewa watyibilwe kutwi na Petelo, wanena’mba: “Mwene nadi nakumone nandi mu budimi?” 27 Inoko, Petelo watuna monka; ebiya ponka na ponka nzolo wadila. 28 Penepo basela Yesu kwa ¯ Kaifasa bakamutula ku njibo mikatakata ya mbikavu. Kwadi ke ku lubanga. Inoko abo bene kebatwelelepo mu njibo mikatakata ya mbikavu, kutyina bakesubija, ino amba bamone mwa kudila Pashika. 29 Ebiya Pilato watambila panja pobadi kanena’mba: “I mwanda’ka omwasambila uno muntu?” 30 Nabo bamulondolola’mba: “Shi uno muntu’u kadipo nonga-bibi, longa ketumufikijepo kuno kodi.” 31 Penepo YOANO 18:32–19:9 Pilato umusambija. Bamukupila nsonde Pilato webanena’mba: “Muselei banwe bene mukamutyibile mambo mungya bijila byenu.” Bayuda nabo bamunena’mba: “Batwe i betujidike kwipaya muntu.” 32 Bino’bi, i mwanda wa kufikidija kinenwa kyanenene Yesu kilombola muswelo wa lufu lwaadi kadi pabwipi na kufwa. 33 Penepo Pilato watwela monka mu njibo mikatakata ya mbikavu, waita Yesu kamunena’mba: “Lelo wi mulopwe wa Bayuda?” 34 Yesu walondolola’mba: “Lelo ubanena nankyo na milangwe ya abe mwine’ni, kudi bakwabo bakulombwele myanda yami?” 35 Pilato walondolola’mba: “Le ami ne Muyuda’ni? I onka muzo wenu ne babitobo bakulu bo bakufikija kondi. Le wi mulonge bika?” 36 Yesu walondolola’mba: “Bulopwe bwami ke bwa ino ntandapo. Shi Bulopwe bwami bwadi bwa ino ntanda, longa bengidi bami badi ba kundwila’mba nakafikijibwa ku Bayuda. Ino, monka mokikadile, Bulopwe bwami kebutambilepo ku ino ntanda.” 37 Penepo Pilato wamunena’mba: “Nanshi wi mulopwe?” Yesu walondolola’mba: “Abe mwine yao ubanena’mba ndi mulopwe. Kino’ki ye kyonabutwidilwe, kadi kino’ki ye kyonaidile mu ino ntanda, amba nsapule bukamoni bwa bubine. Yewa ense udi ku mutamba wa bubine wivwananga diwi dyami.” 38 Pilato wamunena’mba: “Le bubine i bika?” Pa kupwa kunena namino, watambila monka kudi Bayuda kaebanena’mba: “Ami nkimwenepo mambo mwadi. 39 Ne kadi, 182 mudi na kibidiji kya ami kwimukutulwila muntu umo pa Pashika. Le penepo musaka nemukutulwile mulopwe wa Bayuda, a?” 40 Penepo batulula diwi monka, amba: “Aa ke yao muntupo, i Balabasa!” Uno Balabasa wadi ka¯ bwalala. Ebiya mu kine kitatyi’kya, Pilato wakwata Yesu wamukupila nsonde. 2 Penepa basola baluka kilukwa kya miba bamutenteka’kyo ku mutwe kupwa bamuvwika ne kivwalwa kya pangala kityilakana; 3 bashilula kwiya kwadi kebanena’mba: “Tubaimuna, abe Mulopwe wa Bayuda!” Kadi, bamukupila ne mapi mu mpala. 4 Pilato watambila panja monka kaebanena’mba: “Talai! Nemulupwila’ye panja mwanda wa muyuke’mba ami nkimwenepo mambo mwadi.” 5 Penepo Yesu walupukila panja, uvwele kilukwa kya miba ne kivwalwa kya pangala kityilakana. Pilato webanena’mba: “Talai! Au keye muntu!” 6 Inoko, babitobo bakulu ne bampulushi pa kumumona, batulula mawi amba: “Mupope ku mutyi! Mupope ku mutyi!” Pilato webanena’mba: “Muselei banwe bene mukamupope ku mutyi, mwanda ami nkimwenepo mambo mwadi.” 7 Bayuda bamulondolola’mba: “Tudi na bijila, kadi mungya bijila ufwaninwe kufwa, mwanda wadi witela aye ¯ mwine bu mwana Leza.” 8 Pilato pa kwivwana byobadi banena, po pene moyo wamukwata; 9 watwela monka mu njibo mikatakata ya mbikavu kanena Yesu amba: “Le abe wi wa 19 183 Mulopwe i Kesala kete. Yesu wapopwa kwepi?” Ino Yesu ne kumulondolola mpika. 10 Ebiya Pilato wamunena’mba: “Abe kunondololangapo? Le kuyukilepo amba ami ngidi na lupusa lwa kukulekelela kadi ngidi na lupusa lwa kukupopa ku mutyi?” 11 Yesu wamulondolola’mba: “Abe kwadipo wa kwikala na lupusa nansha lumo ¯ pondi shi kekyakupelwepo kulu. O mwanda mwine yewa waumfikija kodi udi na bubi bukatampe kutabuka.” 12 Pa uno mwanda Pilato wadi kakimbe’nka kukimba mwa kumulekelela. Inoko Bayuda batulula mawi amba: “Shi ulekelele yao muntu, ke wi mulundapo na Kesala. Muntu ense witela aye mwine bu mulopwe wanenena Kesala bibi.” 13 Penepo Pilato pa kupwa kwivwana bino binenwa, waselela Yesu panja, washikata pa kityibilo kya mambo pa kifuko kitwa bu Mabwe ¯ Male, ino, mu Kihebelu i Ngabata. 14 Ebiya dyadi ke dya kulongolola Pashika; ke kubwipi na ´ nsa ya busamba. Pilato wanena Bayuda’mba: “Talai! Au keye mulopwe wenu!” 15 Inoko, batulula mawi amba: “Mufundule! Mufundule! Mupope ku mutyi!” Pilato webanena’mba: “Le mpope mulopwe wenu ku mutyi?” Babitobo bakulu balondolola’mba: “Ketudipo na mulopwe mukwabo poso’nka Kesala.” 16 Ponkapo, nandi webapa’ye bakamupope ku mutyi. Penepo basela Yesu baenda nandi. 17 Kadi, wasela aye mwine mutyi wa masusu, kaenda kokwa kwitwa bu Kifuko kya Kabamba ka Mutwe, kitwa mu Ki- YOANO 19:10-25 hebelu bu Ngolongota; 18 e ko bamupopele ku mutyi, kadi bantu babidi bakwabo badi nandi, yeu koku yeu koku, Yesu pa bukata. 19 Pilato nandi wale¯ mba kilembwa wat ula’kyo ku mutyi wa masusu. Kyadi kilembwe amba: “Yesu mwine Nazala Mulopwe wa Bayuda.” 20 Penepa Bayuda bavule batanga kilembwa’kya, mwanda pa kifuko pene papopelwe Yesu ku mutyi padi pabwipi na kibundi; kadi kyadi kilembwe mu Kihebelu, mu Kilatini, ne mu Kingidiki. 21 Inoko, babitobo bakulu ba Bayuda kebanena Pilato amba: “Kokilemba’mba ‘Mulopwe wa Bayuda,’ ino lemba’mba wadi unena’mba, ‘Ndi Mulopwe wa Bayuda.’ ” 22 Pilato walondolola’mba: “Kyonalemba e kyonka kyonalemba.” 23 Basola pa kupwa kupopa Yesu ku mutyi, bayata bivwalwa byandi bya pangala baabanya’´ byo pana, sola ne sola na byandi, kadi bayata ne kivwalwa kya munda kine. Inoko kivwalwa kya munda kyadi kyampikwa muso¯ no, kisuke kyonso tamba kulu kufika ne kunshi. 24 Penepo kebenena abo bene na bene amba: “Ketwakisanai’kyo, twikitei bubale tuyuke shi kikekala kya ani.” Bino’bi i mwanda wa kisonekwa kifikidile kinena’mba: “Beabile bivwalwa byami bya pangala, kadi kisandi kyami bekita bubale.” Kadi bine bino’bi byo byalongele basola. 25 Inoko kubwipi na ku mutyi wa masusu wa Yesu, kwadi kwimene inandi, mwanabo na inandi mwana-mukaji, Madia mukaja YOANO 19:26–20:2 Bamupa vinyu isosoma, bamutapa mukobe Kolopasa, ne Madia mwine Makadala. 26 Penepo Yesu pa kumo¯ na inandi ne yewa mwana bwanga waadi usenswe bemene dya kubwipi, wanena inandi amba: “A mwana-mukaji, tala! Obe mwana!” 27 Kupwa wa¯ nena mwana bwanga’mba: “Tala! Inobe!” Tamba kine kitatyi’kya ¯ mwana bwanga’wa wamuselela ku njibo yandi. 28 Kupwa, Yesu paayukile amba pano bintu byonso bibapu kulongeka, wanena pa mwanda wa kufikidija kisonekwa’mba: “Naivwana kyumwa.” 29 Kwadi kintu kimo kiyule vinyu isosoma kijadike kwine’kwa. Penepa basomeka kifwafwa kibute vinyu isosoma ku katyi ka hisopa kebamufwenya’kyo kukanwa. 30 Ebiya, Yesu paatambwile vinyu isosoma’ya, wanena’mba: “Kibafikidila!” penepa, wabandi¯ ka mutwe, watula mushipiditu. 31 Penepo, kutyina’mba imbidi yakekala’nka ku mityi ya masusu’kwa mu dya Sabato mwanda dyadi difuku dya Kulongolola, (kadi difuku dya Sabato’dya dyadi dikatampe,) Bayuda bakalomba Pilato amba maulu abo atyumunwe ne imbidi yabo italulwe’ko. 32 Ebiya basola baiya, batyumuna maulu a muntu umbajinji ne a muntu mukwabo wadi mupopwe nandi pamo. 33 Ino abo pa kwiya kudi Yesu, bamona’mba ke mufwe kala, kebakimutyumwine maulu. 34 Ino sola umo wamutapa mukobe mu mpamvu, ponka na ponka mwatamba mashi ne mema. 35 Kadi yewa webimwene wasapwile bukamoni, kadi bukamoni 184 bwandi i bwa bine, kadi yao muntu uyukile’mba bintu byanena’bi i bya bine, amba nenu mumone kwitabija. 36 I bine, bino bintu byalongekele mwanda wa kisonekwa kifikidile kinena’mba: “I kutupu mukupa wandi ukasonsakanibwa.” 37 Kadi kisonekwa kikwabo nakyo kinena’mba: “Bakatala kudi Yewa obaashile.” 38 Bino’bi pa kupita’po, Yose¯ fa mwine Adimatea, mwana bwanga umo wa Yesu inoko wadi wa kufula mwanda wadi utyina Bayuda, wakalomba Pilato shi ukokeja kutalula umbidi wa Yesu; Pilato nandi wamupa kishima. Penepo waiya watalula umbidi wandi. 39 Nikodema, yewa muntu waile dibajinji kwadi bufuku, nandi waiya usele´ le mpakwa mivunge ne aloe, kintu kya midingo katwa. 40 Penepo basela umbidi wa Yesu beuvungila mu bisandi bya bukonge pamo ne binunka mwenye, monka mwendele kibidiji kya Bayuda kya kulongolola mwa ku¯ jıkila muntu. 41 Ino, ku kifuko kwine kwaapopelwe kwadi budimi bumo, kadi mu budimi’mwa mwadi kibundu kipya, kemwa¯ ladikilwe muntu. 42 Byodyadi difuku dya Kulongolola dya Bayuda ne kibundu’kya nakyo byo¯ kyadi pabwipi, bal adika Yesu mwine’mwa. Mu difuku dibajinji dya mu yenga Madia mwine Makadala waiya ku kibundu lu¯ ¯ banga bwe, mu meso mukif ıta, kadi wamona’mba dibwe i ditalulwe kala ku kibundu. 2 Penepo wanyema lubilo waiya kudi Shi¯ mona Petelo ne kudi mwana bwa- 20 185 Mu kibundu mutupu’ye. Wasanguka nga mukwabo, obadi basenswe kudi Yesu kisanso kikatampe, webanena’mba: “Mfumwetu abamusela’mo mu kibundu, kadi ke¯ tuyukilepo kobakamuladika.” ¯ 3 Ebiya Petelo ne mwana bwanga mukwabo’wa bataluka kebenda ku kibundu. 4 Abo bonso bubidi kebenda lubilo pamo, ¯ ino mwana bwanga mukwabo’wa wanyema lubilo kupita Petelo kadi wabadikila kufika ku kibundu. 5 Aye pa kubandamina’mo, wamona bisandi bya buko¯ nge bil ele’mo, ino katwelele’mopo. 6 Ebiya Shimona Petelo nandi wadi umulonda waiya, watwela mu kibundu. Kadi wa¯ mona bisandi bya bukonge bilele’mo. 7 Kisandi kyadi ku mu¯ twe wandi kekyadipo kilele pamo ¯ na bip eta bikwabo, ino kyadi kivunge pakyo. 8 Penepo ne ¯ mwana bwanga wabadikile kufika ku kibundu’wa nandi watwela’mo, wamona ne kwitabija waitabija. 9 Mwanda badi kebajingulwile kisonekwa kinena’mba ufwaninwe kusanguka mu bafwe. 10 Penepa bana ba bwanga bajokela kwabo. 11 Ino Madia wadi’nka wimene panja kubwipi na kibundu udila. Ebiya, paadi udila, wabandama katale mu kibundu 12 penepo wamona ba¯ mwikeulu babidi bavwele bitoka ¯ to bashikete yeu ku mutwe yeu nandi ku maulu dya padi pa¯ lele umbidi wa Yesu. 13 Kebamunena’mba: “A mwana-mukaji, le i bika byodila?” Nandi webanena’mba: “Abasela Mfumwami, ¯ kadi nkiyukilepo kobakamuladika.” 14 Pa kupwa kunena na- YOANO 20:3-23 bya, wavundamuka, wamona Yesu wimene, ino kajingulwilepo amba i Yesu. 15 Yesu wamunena’mba: “A mwana-mukaji, le i bika byodila? I ani okimba?” Aye pa kulanga’mba i mudimi, wamunena’mba: “Mfumwami, shi i abe wamutekunanga, nombo¯ le komuladikile, nkamusele’ko.” 16 Yesu wamunena’mba: “Madia!” Aye pa kwalamuka, wamunena mu Kihebelu amba: “Laboni!” (ko kunena’mba, “Mufundiji!”) 17 Yesu wamunena’mba: “Kokinkwata. Mwanda nkyakandile kwa Tata. Ino enda kudi banabetu ukebalombole amba, ‘Kenkanda kwa Tata kadi ye Shenu, kwa Leza wami kadi ye Leza wenu.’ ” 18 Madia mwine Makadala waenda kukasapwila bana ba bwanga’mba: “Namone Mfumwetu!” Kadi webalombola byaanenene. 19 Byokyadi ke kyolwa difuku’dya, mu difuku dibajinji dya mu yenga, bibelo byadi bishite ¯ nke momwa mwadi bana ba bwanga mwanda wa kutyina Bayuda, penepo Yesu waiya kaimene umbukata mwabo, kaebanena’mba: “Ndoe ikale nenu.” 20 Aye pa kupwa kunena nabya webalombola makasa andi ne mpamvu. Ebiya bana ba bwanga basangala pa kumona Mfumwetu. 21 Yesu webanena kadi amba: “Ndoe ikale nenu. Monka mwantumine Tata, nami nemutume.” 22 Pa kupwa kunena ¯ namino webapuja umpuya kaebanena’mba: “Tambulai mushipiditu ujila. 23 Shi mulekele bantu bo-bonso bubi, nankyo bu¯ bebalekelwa; shi kemulekelepo YOANO 20:24–21:10 Tomase waitabija. Yesu mu Ngadilea bantu bo-bonso bubi, nankyo ke¯ bwibalekelwepo.” 24 Ino Tomase, umo wa mu ba dikumi ne babidi, wadi witwa ne bu Dipasa, kadipo nabo paile Yesu. 25 Ponkapo bana ba bwanga bakwabo kebamulombola’mba: “Tubamone Mfumwetu!” Ino webanena’mba: “Shi nkimwenepo biyukeno bya misumadi mu makasa andi ne kutenga munwe mu biyukeno bya misumadi’mwa kadi ne kutenga dikasa mu mpamvu yandi, nabya bine nkiketabijapo.” ¯ 26 Ino, mafuku mwanda pa kupita’po bandi bana ba bwanga badi dikwabo mu njibo, ne Tomase wadi nabo. Yesu waiya, nansha bibelo byobyadi bishite, waimana umbukata mwabo kanena’mba: “Ndoe ikale nenu.” 27 Kupwa wanena Tomase amba: “Ela munwe obe pano, mona makasa ami, kadi tekuna dikasa dyobe untenge mu mpamvu, ne kadi kokikala wampikwa kwitabija, ino itabija.” 28 Kwivwana Tomase wamutentulula’mba: “Mfumwami, Leza wami!” 29 Yesu wamunena’mba: “Ubaitabija mwanda ubau¯ mone? Ba katokwe i boba kebamwenepo ino baitabija.” 30 Na bubine, Yesu walongele ne biyukeno bikwabo bivule ku meso a bana ba bwanga, byampikwa kulembwa mu uno muvungo wa mukanda. 31 Ino bino’bi byalembelwe mwanda wa mwitabije amba Yesu ye Kidishitu ¯ Mwana Leza, ne amba, pa mwanda wa kwitabija, mukamone ¯ bumi mu dijina dyandi. 186 Bino’bi pa kupita’po Yesu wesokwele monka kudi bandi bana ba bwanga ku dijiba dya Tyibileasa. Wesokwele uno muswelo. 2 Shimona Petelo, Tomase, yewa wadi witwa ne bu Dipasa, Natanela wa ku Kana wa Ngadilea, bana ba Zebede, ne bandi bana ba bwanga babidi bakwabo badi pamo. 3 Shimona Petelo webanena’mba: “Ami kenkapoya.” Nabo bamunena’mba: “Netu twenda nobe.” Baenda baikila mu bwato, ino bufuku’bwa kebakwetepo kantu. 4 Inoko, pobwadi kebukaki lubanga, Yesu waimana mu nkula, ino bana ba bwanga kebajingulwilepo amba i Yesu. 5 PenepoYesu webanena’mba: “A bana batyetye, le mudi na ka kudya?” Nabo balondolola’mba, “Aa!” 6 Webanena’mba: “Tai bukonde dya ku lundyo lwa bwato musa kukwata’ko.” Nabo bata’bo, ino bakomenwa ne kwibukoka mwanda kwapile mwita mungi bininge. 7 Penepo ¯ mwana bwanga obadi basenswe kudi Yesu wanena Petelo amba: “I Mfumwetu!” Penepa Shimona Petelo pa kwivwana’mba i Mfumwetu, wavwala kivwalwa kyandi kya pangala, mwanda wadi mutaka, kupwa weela pa dijiba. 8 Ino bana ba bwanga bakwabo baiya mu kabwato katyetye bako¯ ka bukonde buyule mwita ba mwanda kebadipo kulampe na ku ntanda, kwadi ku kintu kya mametele makumi kitema kete. 9 Inoko, abo pa kwabukila ku ntanda bamona’ko mudilo wa makala ne mwita mutenteke’po ne mukate. 10 Yesu webane- 21 187 YOANO 21:11-25 ¯ sha yami mikoko myana. 18 I binebine nakulombola’mba, Powadi ukidi nkasampe, wadi uvwalanga abe mwine kadi wadi wendanga konso kosaka. Ino pokanunupa ¯ ukolola maboko ino muntu ungi ukakuvwika ne kukuselela kokwa kokusakilepo.” 19 Wanenene nabya mwanda wa kulombola muswelo wa lufu lwakatumbija nalo Leza. Pa kupwa kunena namino, wamunena’mba: “Nonde nyeke.” 20 Petelo waalamuka wamona ¯ mwana bwanga obadi basenswe kudi Yesu ulonda, yewa waeyalele ne mu kyadi kyandi pa bidibwa bya kyolwa wanena’mba: “A Mfumwetu, i ani le mwine usa kukwaba?” 21 Penepo Petelo pa kumumona, wanena Yesu amba: “A Mfumwetu, le uno nandi?” 22 Yesu wamunena’mba: “Shi nasake amba ekale’ko kufika ne byongiya, le byabyo bikutala namani? Abe nonde nyeke.” 23 Penepa, uno mwanda wasambakana mu ¯ banabetu, amba uno mwana bwanga kakafupo. Inoko, Yesu kamunenenepo amba kakafupo, aa, ino amba: “Shi nasake amba ekale’ko kufika ne byongiya, le byabyo bikutala namani?” ¯ 24 Uno’u ye mwana bwanga usapula bukamoni bwa bino bintu ne walembele bino bintu, kadi tuyukile amba bukamoni bwaleta i bwa bine. 25 Na bubine, kudi bintu bikwabo bivule byalongele Yesu, shi byadi amba i bilembwe kamo ne kamo, nanga’mba, ne ino ntanda mine keyadipo ya kumona kyaba kya kubwana mivungo ya mikanda milembe. Petelo ulombola Yesu amba nkusenswe na’mba: “Letai’ko mwita umo ku omwakwata’o.” 11 Ebiya Shimona Petelo wakakanda mu bwato, wakokela bukonde ku ntanda ¯ buyule mwita mukatampe ba, 153. Ino nansha byokwadi kupye mwita mungi, bukonde kebwasanikilepo. 12 Yesu webanena’mba: ¯ “Iyai mudye.” I kutupu mwana bwanga waikele na bukankamane bwa kumwipangula’mba: “Le wi ani?” mwanda bayukile amba i Mfumwetu. 13 Yesu waiya, wayata mukate webapa’o, ne mwita nao monka na monka. 14 Uno i musungu wa busatu wamwekele Yesu ku bana ba bwanga pa kupwa kusanguka mu bafwe. 15 Abo pa kupwa kudya, Yesu wanena Shimona Petelo amba: ¯ “A Shimona mwan a Yoano, le unsenswe kutabuka bino’bi?” Nandi wamunena’mba: “Eyo vidye, Mfumwami, uyukile amba nkusenswe kisanso kikatampe.” Wamunena’mba: “Disha twami twa¯ na twa mikoko.” 16 Wamunena monka, musungu wa bubidi amba: ¯ “A Shimona mwan a Yoano, le unsenswe?” Nandi wamunena’mba: “Eyo vidye, Mfumwami, uyukile amba nkusenswe kisanso kikatampe.” Wamunena’mba: “Ku¯ mba yami mikoko myana.” 17 Wamunena musungu wa busa¯ tu amba: “A Shimona mwana Yoano, le unsenswe kisanso kikata¯ mpe?” Petelo waf ıtwa mutyima pa kumwipangula musungu wa busatu amba: “Le unsenswe kisanso kikatampe?” Penepo wamunena’mba: “A Mfumwami, abe uyukile bintu byonso; ujingulwile’tu amba nkusenswe kisanso kikatampe.” Yesu wamunena’mba: “Di- BILONGWA BYA BATUMIBWA Teofilusa, mu mukanda 1 Aumbajinji nalembele’mo myanda ya bintu byonso byashilwile Yesu kulonga ne kufundija, 2 kufika ne difuku dyaatekwi¯ nwe mulu, pa kupwa kupa batumibwa baatongele bulombodi kupityila ku mushipiditu ujila. 3 Pa kupwa kususuka, we¯ lombwele m umi ku bano’ba na bukamoni buvule bumweke. Nabo bamumwene mu mafuku ´ makumi ana matuntulu kadi nandi wadi wibashintulwila myanda ya Bulopwe bwa Leza. 4 Kadi paadi ubungakene nabo ˜ webasonanya’mba: Kemwakitalukai mu Yelusalema, ino ilaijai’nka kwilaija kyokya kyemulaile Tata, kyomwaivwene kondi; 5 ke-muntu Yoano, shako, wadi ubatyija mu mema, ino kepakapitepo mafuku mangi, banwe mukabatyijibwa mu mushipiditu ujila. 6 Pobadi bebungile pamo, bamwipangula’mba: A Mfumwetu, le koaluja bulopwe ku Isalela kino kitatyi? 7 Nandi webanena’mba: Ke kyenupo kya kuyuka bitatyi nansha byaba ¯ bitudile Tata mu lupusa lwandi aye mwine; 8 ino mukatambula bukomo pakafika mushipiditu ujila pomudi, kadi mukekala bami batumoni mu Yelusalema, monsomonso mu Yudea ne mu Samadia, ne kulakula kwine kwa ntanda. 9 Paapwile kunena bino bintu, abo bakimuta¯ la, watekwinwa mulu ne dikumbi dyamufya nabo kebakimumwe- ¯ ne. 10 Kadi pobadi bakibambı¯ le meso mulu aye papo wenda, abo amba batale bana-balume ¯ babidi bavwele bivwalwa bito¯ ka t o bemene pamo nabo, 11 kebanena’mba: A bana-balume ba mu Ngadilea, i bika byo¯ ¯ mwimanine mutala mulu so? Uno ¯ ¯ Yesu wemutekwinwa mulu ukayanga muswelo umo enka mo¯ mwamumwena wenda mulu. 12 Penepo bajokela ku Yelusa¯ lema kutamba ku lulu lwitwa bu ¯ Lulu lwa Impafu, ludi’tu pantu pendwa dya Sabato kutamba ku Yelusalema. 13 Penepa, pobafikile bakanda mu kyumba kya peulu mobadi bashikatanga; mwine’mwa mwadi Petelo, Yoano, Yakoba, Andele, Fidipa, Tomase, Balatelemi, Mateo, Yakoba mwa¯ na Afesa, Shimona mupyasaka¯ ne, ne Yudasa mwana Yakoba. 14 Abo bonso mwa kimo badi batakamene mu milombelo, pamo na bana-bakaji bamo ne Madia inandya Yesu ne banababo. 15 Mu mene mafuku’a Petelo waimana umbukata mwa banababo (kibumbo kya bantu bonso pamo badi kintu kya 120) kanena’mba: 16 “A bana-balume, banabetu, kyadi kyendele’mo ki¯ sonekwa kifikidile, kyokya kyanenene mushipiditu ujila mu bupolofeto kupityila kudi Davida pa mwanda wa Yudasa, yewa waikele kalombwe ka boba bakwete Yesu, 17 mwanda wabadilwe umbukata mwetu kadi waingile pamo netu uno mwingilo. 18 (Mwine uno muntu’u, wapote- 188 189 2 BILONGWA 1:19–2:13 ¯ po kwaikala lunwa lutamba mulu pamo bwa kivula kikatampe kipukuma, lwayula mu njibo monso mobadi bashikete. 3 Ne ndimi pamo bwa ya mudilo yebamwe˜ kela kadi yakalanana, lumo ne lumo lwatentama pa muntu umo umo pobadi, 4 kadi bonso bayulwa mushipiditu ujila kebesambe mu ndimi palapala monka mwadi mwibapela’kyo mushipiditu kwisamba. 5 Mu kine kitatyi’kya Bayu¯ da bepane batambile ku muzo ne muzo udi munshi mwa diulu badi bekele mu Yelusalema. 6 Penepo luno lunwa pa kwivwanwa, milwi ne milwi ya bantu baiya pamo kebabezemuka, mwanda muntu ne muntu wadi wibevwana banena mu ludimi lwandi. 7 Bine, badi batendela bikatampe kebanena’mba: “Talai kuno, mwene bano bonso besamba i bene Ngadilea? 8 Le penepo i namani muntu ne muntu motudi wivwana ludimi lwandi lotwabutwidilwe’mo? 9 Bene Pafya, bene Mede, bene Elama, bekadi ba mu Mesopotemya, mu Yudea, mu Kapodosa, mu Pontusa, mu kipindi kya ntanda ya Azia, 10 mu Fidya, mu Pamfidya, mu Edipito, ku mitamba ya Libya, udi dya ku Shilene, beni batambile ku Loma, bonso Bayuda ne ba kwalamuka, 11 bene Kelete, ne bene Alabia, tubebevwana besamba mu ndimi yetu bintu bikatampe bya Leza.” 12 Bine, bonso batulumuka ne kuzumbazumba, kebenena abo bene na bene amba: “Le kino nakyo kishintulula namani?” 13 Inoko, bakwabo Abatonge Matyiasa. Pentekosa. Ndimi le budimi na mpalo ya bukondame, kadi pa kupona kya mutwe munshi wasabika na lunwa lukatampe munda mwandi kadi ´ mila yandi yasukumukila panja. 19 Kino kyayukana mu bekadi bonso ba mu Yelusalema, o mwanda budimi’bwa bwaityilwe mu ludimi lwabo bu Akedama, ko kunena’mba, Budimi bwa Mashi.) 20 Mwanda ˜ kilembelwe¯ mu mukanda wa Nimbo ya Mitoto amba, ¯ ‘Kıkalo kyandi kikale masala, kemwakikala wa kushikata’mo nansha umo,’ kadi amba, ‘Mwingilo wandi wa butadi uselwe na ungi.’ 21 Nanshi i kyendele’mo amba mu bana-balume badi benda netu pamo kitatyi kyonso kyadi Mfumwetu Yesu umbukata mwetu, 22 tamba paabatyijibwe na Yoano kufika ne ku difuku dyaetutekwinwe, umo wa mu bano banabalume ufwaninwe kwikala kamoni wamwene pamo netu lusangukilo lwandi.” ¯ 23 Penepo batula bantu babidi, Yosefa witwa bu Basabasa, witwa dikwabo bu Yusutusa, ne Matyiasa. 24 Ebiya balombela kebanena’mba: “Ee, a Yehova, abe uyukile mityima ya bonso, lombola i ani owatonga pa bano bana-balume babidi, 25 wa kupingakena pa kyaba kya uno ¯ mwingilo ne butumibwa bwasasukile Yudasa kaenda dishinda dyandi.” 26 Penepa bata bubale pa mwanda wabo, bwakwata Matyiasa; ebiya wabadilwa pamo na batumibwa dikumi ne umo. Penepo kala difuku dya masobo a Pentekosa podyadi dikyendelela, abo bonso badi mu kifuko kimo kyonka. 2 Ponka- BILONGWA 2:14-31 190 ¯ yukıle banwe bene. 23 Uno mu¯ ntu wapenwe mungya milangwe ne buyuki bwakadile kala Leza, banwe mwamubambile ku mutyi kupityila ku makasa a bantu ba kujilula bijila ne kwipaya mwamwipaya. 24 Ino Leza wamusangwile na kumukutulula mu myonji ya lufu, mwanda kebyabwanikilepo aye kukutyididilwa nalo. 25 Mwanda Davida unena pa mwanda wandi amba, ‘Nadi kyaba kyonso na Yehova ku meso ami; ke-muntu aye udi ku lundyo lwami amba nkyakitenkana nansha dimo. 26 O mwanda mutyima wami waikele na tusepo ne ludimi lwami nalo lwasepelele bikatampe. Ne kadi, enka ne ngitu yami mine ikekala mu lukulupilo; 27 mwanda kukalekapo muya wami mu Kibundu,1 nansha kuleka mu¯ ntu obe mwipane amone bubole. 28 Ubanombola mashinda a ¯ b umi, ukandyuja nsangaji ku mpala yobe.’ 29 “A bana-balume, banabetu, lekai nemusapwile pampikwa kafinda myanda ya mukulutuba ¯ ¯ Davida, amba wafwile ne kujı¯ ¯ kwa wajıkwa kadi kibundu kyandi kidi umbukata mwetu kufi¯ ka ne dyalelo dino’di. 30 Byaa¯ di mupolofeto ne byaadi uyukile ¯ ¯ amba Leza wamutyipıle mutyipo amba ukashikatyija umo wa ku lutundu lwandi pa lupona lwandi, ¯ ¯ 31 wabadikile kumona, wesamba myanda ya lusangukilo lwa Kidishitu, amba kebamwidilwepo nansha dimo mu Kibundu1 ne ngi- Mwisambo wa Petelo; lufungulo 1 badi kebebabenge amba: “I bakolwe vinyu itobala.” 14 Ino Petelo waimana pamo ne boba dikumi ne umo kaebanena na diwi dikatampe amba: “A bantu ba mu Yudea ne banwe bekadi bonso ba mu Yelusalema, yukai kino kadi ivwanijai senene binenwa byami. 15 Na bubine bano bantu’ba kebakolelwepo ´ momulangila’mo, mwanda i nsa ya busatu ya dyuba. 16 Inoko ¯ kino’ki e kyokya kyanenenwe kupityila kudi mupolofeto Yoela’mba, 17 ‘ “Kadi mu mafuku a ku mfulo,” i Leza unena, “nkapungulwila mushipiditu wami umo pa ngitu ya miswelo yonso, kadi benu bana bana-balume ne bana bana-bakaji bakanena bupolofeto kadi bansongwalume benu bakamona bimonwa ne bakulumpe benu bakalota bilotwa; 18 kadi nkapungulwila mushipiditu wami umo ne pa bapika bami bana-balume ne bana-bakaji bene mu oa mafuku, kadi bakanena bupolofeto. 19 Nkaleta bi¯ lomboji mulu ne biyukeno panshi, mashi, mudilo, ne malenga ¯ a mwishi; 20 dyuba dikalamuka ke fukutu ne kweji nandi ke mashi kumeso kwa difuku dikatampe kadi dya ntumbo dya Yehova kufika. 21 Kadi ense wa kwita dijina dya Yehova ukapandanga.” ’ 22 “A bantu ba Isalela, tejai ino myanda: Yesu mwine Nazala, i muntu wemulombwelwe pa¯ toka na Leza kupityila ku bilongwa bya bukomo, ku bintu bya kutendelwa, ne ku biyukeno byalongele Leza kupityila kwadi umbukata mwenu, enka momu- Bil 2:271 Pa bute pa bute, “Hadese.” 311 Tala vese 27. 191 Babatyija 3 000. Petelo waundapa kilema tu yandi keyaikelepo kubola. 32 Uno Yesu’u Leza wamusangwile, kadi batwe bonso twi batumoni ba uno mwanda. 33 Ino byazunzwilwe ku kuboko kwa lundyo kwa Leza ne byatambwile kudi Tata mushipiditu ujila walailwe, wapungulula kino kyomwamona ne kyomwaivwa¯ na’ki. 34 Na bubine Davida ka¯ kandilepo mulu, ino aye mwine unena’mba, ‘Yehova wanenene Mfumwami amba: “Shikata ku kuboko kwami kwa lundyo, ¯ 35 enka ne byont ula balwana ¯ nobe ke kitulo kya maulu obe.” ’ 36 Nanshi njibo yonso ya Isalela iyuke na bubine amba Leza wa¯ mutula ke Mfumwetu kadi ke Kidishitu, uno Yesu omwapopele ku mutyi.” 37 Ebiya abo pa kwivwana nabya batapwa ku mityima, penepo kebanena Petelo ne batumibwa bakwabo amba: “A bana-balume, banabetu, le tulonge namani?” 38 Petelo webanena’mba: “Mwi¯ sasei, kadi umo ne umo abatyijibwe mu dijina dya Yesu Kidishitu mwanda wa kulekelwa bubi bwenu, kadi mukatambula kyabuntu kya ku bitupu kya mushipiditu ujila. 39 Mwanda mulao wemulailwe banwe, benu bana, ne boba bonso badi kulampe, boba bonso betwa na Yehova Leza wetu kwadi.” 40 Kadi wasapwile bukamoni ne pa mfulo na binenwa ¯ bikwabo bivule bine, wibesashi¯ la’nka kwibesashila’mba: “Mwipandijei ku luno lukongo lukondame.” 41 Penepo boba baitabije binenwa byandi na mutyima umo babatyijibwa, kadi mu dyodya difuku kwabwejibwa ki- BILONGWA 2:32–3:5 ntu kya myuya 3 000. 42 Kadi badi batakamene nyeke mu lufundijo lwa batumibwa, mu kwiabila bya kwiabila abo bene na bene, mu kudya byakudya, ne mu milombelo. 43 Bine, myuya yonso yashilula kukwatwa moyo, kadi bya kutendelwa ne biyukeno bivule byashilula kumweka kupityila ku batumibwa. 44 Bonso baitabije badi pamo, ne bintu byonso byobadi nabyo byadi ke bya abo bonso, 45 kadi badi bapoteja bintu ne bituntwa byabo, beabila lupeto abo bonso, mungya byadi bibudilwe muntu ne muntu. 46 Kadi difuku ne difuku badi be¯ pane mu mingilo ya tempelo abo bonso mwa kimo, badya byaku¯ dya ku mobo abo ne kudıla byakudya pamo na nsangaji mikata¯ mpe ne na mutyima to, 47 batendela Leza kadi bantu bonso badi ¯ bebatokelwa mutyima. Ne kadi Yehova wadi’nka wibalundila’ko difuku ne difuku boba ba kupanda. Ebiya ba Petelo ne Yoano badi bakanda ku tempelo pa ´ ´ nsa ya milombelo, nsa ya kitema, 2 kadi kwadi muntu umo mulemane tamba kubutulwa obadi baselele. Difuku ne difuku ¯ badi bamutulanga pabwipi na kibelo kya tempelo kitwa bu kya Buya, mwanda wa alombe byabuntu ku boba batwela mu tempelo. 3 Paamwene ba Petelo ne Yoano kebadi pabwipi na kutwela mu tempelo waanza kwibalomba byabuntu. 4 Ino Petelo, pamo ¯ ne Yoano, bamutala s o; ebiya Petelo wamunena’mba: “Witutale bidi.” 5 Penepa webabambila 3 BILONGWA 3:6-24 Kalombwe. Mupolofeto bwa Mosesa 192 ¯ meso so, katengele bamupe ki- mwalomba’ko muntu wadi ntantu. 6 Inoko, Petelo wamune- pani emupebwe ku bitupu, na’mba: “Ndalama ne olo nkidi- 15 mwaipaya’ko Kalombwe Mu¯ po nabyo, ino nsa kukupa kyo- katampe wa bumi. Ino Leza wakya kyondi nakyo: Mu dijina musangwile mu bafwe, ne batwe dya Yesu Kidishitu mwine Naza- bano twi batumoni ba uno mwala, imana wende!” 7 Ebiya wa- nda. 16 O mwanda uno muntu mukwata ku kuboko kwa lundyo omumwene’u ne omuyukile wawamwimika. Ponka na ponka bi- komejibwa mu dijina dyandi, nyantyilo bya maulu andi ne tu- ne na lwitabijo lwetu mu dijina mpo1 byaninga; 8 watombojo- dyandi. Lwitabijo lotumwitabika na maulu andi, kaenda. Ebi- je lo lwakomeja uno muntu’u ku ya watwela nabo mu tempelo, meso enu banwe bonso. 17 Shi wenda, koku utombojoka, ne ku- ke pano, a banabetu, ndyukile tumbija Leza. 9 Kadi bantu bo- amba mwalongele nabya mwamuyukile, monso bamumwene wenda utende- nda kemwadipo ¯ la Leza. 10 Ne kadi, bamujiula’- nka mwalongele ne baledi benu. Leza mba uno’u ye muntu wadi ushi- 18 Inoko mu uno muswelo ¯ katanga ulomba byabuntu pa wafikidije bintu byaabadikile kuKibelo kya Buya kya tempelo, ba- sapula kupityila ku kyakanwa tulumuka ne kusangala bya mwi- kya bapolofeto bonso, amba Kidishitu wandi ukasusukanga. ko pa kumona byamufikila. ¯ 19 “Nanshi, mwis asei, kadi 11 Muntu’wa paadi ukikwete ba Petelo ne Yoano, bantu bonso alamukai mwanda wa bubi bweamba bitabaiya lubilo kobadi kokwa kwa- nu bujimankanibwe, ¯ ¯ di kwitwa bu bukonde bwa So- tyi bya kutuja bitambe kudi Yeatulomone, babezemuka bya malwa. hova mwine 20 kadi amba ¯ 12 Petelo pa kumona nabya, wa- me Kidishitu wimutongelwe, ke nena bantu amba: “A bantu ba Yesu kadi. 21 Uno’u, diulu diIsalela, i kika le kyomutulumu- fwaninwe kumulama kufika kila bininge pa kino, ne mwanda ne ku bitatyi bya kujokejibwa ¯ ¯ waka mwitutala so bwa batwe kwa bintu byonso by anenene baendeja uno muntu ku buko- Leza kupityila ku kyakanwa kya mo bwetu nansha na bwine Leza bapolofeto bandi bajila ¯ba pa bwetu? 13 Leza wa Abalahama kala. 22 Bine, Mosesa wanenene wa Izake ne wa Yakoba, Leza ne amba, ‘Yehova Leza ukemuwa bakulutuba betu, watumbi- talwila mu banabenu mupolofeto ja Mwingidi wandi, Yesu, mwi- pamo bwa ami. Mufwaninwe kwine omwafikije kwa Pilato mwa- vwana byonso byaemulombola. mutuna ku meso andi, aye wadi 23 Na bubine, muya onso kewike mutyibe butyibi bwa kumu- vwanapo yao Mupolofeto ukonalekelela. 14 I bine, mwatuni- kanibwa fututu umbukata mwa ne yewa ujila kadi moloke, ino bantu.’ 24 Kadi bapolofeto bonsololo, kushilwila kudi Samwe¯ le ne boba balondele’po, monka Bil 3:71 Nansha, “tukukunyu.” 193 Petelo, Yoano. Bebakankaja kusapula ¯ mwanenene bavule bene, nabo ¯ ¯ basapwile patokelela ano mafuku. 25 Banwe mwi bana ba ba¯ polofeto ne ba kipwano kyapwe¯ ne Leza na bakulutuba benu, wanenene Abalahama’mba, ‘Bisaka byonso bya pano panshi bikeselwa mu lukunwa lobe.’ 26 Leza, pa kupwa kutalula Mwingidi wandi, wamutumine bidi komudi mwanda wa kwimwesela na kuvundamija muntu ne muntu ku bilongwa byenu bibi.” Penepo bano babidi pobadi besamba na bantu, babitobo bakulu, kapita wa tempelo, ne Basadusea baiya kobadi. ¯ 2 Badi baf ıtwe mwanda badi bafundija bantu ne kwibasapwila ¯ patokelela lusangukilo lwa Yesu mu bafwe; 3 ebiya bebakwata, bebakuta buloko kufika ne kesha, mwanda kyadi kala ke kyolwa. 4 Inoko, bavule baivwene binenwa’bya baitabija, kadi bungi bwa bana-balume bwafika ne ku kintu kya 5 000. 5 Dya kesha baledi babo, bakulumpe, ne basonekeji bebunga mu Yelusalema 6 (kadi Anasa kitobo mukulu, Kaifasa, Yoano, Alekizandele, ne bavule bene badi babutulwa na kitobo mukulu), 7 bebemika umbukata mwabo kebebepangula’mba: “Le mwalongele kino na bukomo’ka ne mu dijina dya ani?” 8 Penepo Petelo, muyulwe mushipiditu ujila, webanena’mba: “Banwe baledi ba bantu ne bakulumpe, 9 shi ketusambijibwa dyalelo dino’di pa mwanda wa kiyampe kyalongelwa muntu ubela, kemusake kuyuka i ani mwine wakomeja uno muntu, 4 BILONGWA 3:25–4:18 10 kiyukibwe komudi banwe bonso ne kudi bantu bonso ba Isalela, amba mu dijina dya Yesu Kidishitu mwine Nazala, omwapopele ku mutyi ino Leza wamusangula mu bafwe, na bukwashi bwandi uno muntu yeu wimene pano mukomo ku meso enu. 11 Uno Yesu ye ‘dibwe dyomwamwene banwe bobaki bu dya kubulwa mvubu ino dibaikala ke mutwe wa difinko.’ 12 Ne kadi, i kutupu lupandilo mu muntu mukwabo nansha umo, mwanda i kutupu dijina nansha dimo munshi mwa diulu dipelwe bantu motufwaninwe kupandila.” 13 Abo pa kumona ba Petelo ¯ ne Yoano banena patokelela, ne pa kuyuka’mba badi bantu bampikwa kufunda kadi ba bituputupu, batulumuka. Penepa bebajingulula’mba badi pamo na Yesu. 14 Pobadi batala muntu waundapilwe’wa wimene nabo, ne kya kutentulula kine kyebabu˜ lwa. 15 Ebiya bebasonanya bende panja pa njibo ya Sanedini, ˜ kebakale neni abo bene na bene, 16 amba: “Le tusa kulonga namani na bano bantu? Mwanda, na bubine, kiyukeno kikatampe kibalongeka kupityila kobadi, kimwekelele ku bekadi bonso ba Yelusalema; kadi ketukokejapo kutuna’kyo. 17 Inoko, kutyina’mba uno mwanda wakendelela kusambakana mu bantu, twibazakajei ne kwibalombola kebakisapwila monka muntu nansha umo mu dino dijina.” 18 Penepo bebeta kupwa bebakoma’mba kemwakinenai ko-konso kintu nansha kimo nansha kufundija mu dijina dya Yesu. BILONGWA 4:19-36 194 ¯ owashingile mani, 28 kulonga ¯ kyokya kyatongele kala kuboko kobe ne milangwe yobe amba kikalongekanga. 29 Ino pano, ´ a Yehova, ta mutyima ku byobetuzakaja, kadi kwasha bapika bobe besambe’nka kwisamba mwanda obe pampikwa moyo nansha dimo, 30 poolola kuboko kobe mwanda wa kundapa ne palongeka biyukeno ne bya kutendelwa mu dijina dya Yesu mwingidi obe ujila.” 31 Kadi abo pa kupwa kwabija mu milombelo, kifuko kyoba¯ di bebungıle’mo kyatenkana; ne abo bonsololo bayulwa mushipiditu ujila kebesambe mwanda wa Leza pampikwa moyo. 32 Ne kadi, milwi ne milwi ya boba baitabije badi na mutyima umo ne muya umo, kadi i kutupu nansha umo wadi unena’mba kintu kyonso kyadi nakyo i kyandi bunka; ino bintu byonso byobadi nabyo byadi bya abo bonso. 33 Pakwabo kadi, batumibwa badi basapula na bukomo bukatampe bukamoni bwa myanda ya lusangukilo lwa Mfumwetu Yesu; ne kanye kakatampe ka ntanda ne miseke kadi pobadi abo bonso. 34 Bine, i kutupu umbukata mwabo wadi mufudilwe; mwanda boba bonso badi na madimi ne mobo badi bapoteja’o baleta lupeto lwa byobadi ba¯ poteja 35 batula’lo kudi batumibwa. Ebiya kebabila muntu ne muntu, mungya kufudilwa kwandi. 36 Penepo Yosefa, wadi witwa na batumibwa ne bu Banabasa, kushintulula ko kunena’mba, Mwana wa Busengi, mwine Levi, mubutwilwe ku Saipu- Abebalekelela. Batumibwa basapula 19 Ino ba Petelo ne Yoano batentulula kebebanena’mba: “Shi kadi i kyoloke ku meso a Leza kwimwivwana’ko banwe kupita’ko Leza, tyibai’o banwe bene. 20 Inoko batwe, ketubwanyapo kuleka kwisamba bintu byotwamwene ne byotwaivwene.” 21 Ponkapo pobapwile kwibazakaja dikwabo, bebalekelela, mwanda kebatenepo bubinga bwa ¯ kwibap ela mfuto ne pa mwanda wa bantu, ke-pantu bonso badi batumbija Leza pa mwanda wa byobya byalongekele. 22 Kadi muntu mwine wakomejibwe na kino kiyukeno kya bundapi wadi na myaka makumi ´ ana ne musubu. 23 Abo pa kulekelelwa baenda kudi babo bantu kebebasapwila byebanenanga babitobo bakulu ne bakulumpe. 24 Nabo pa kwivwana nabya batulwila mawi abo mwa kimo kudi Leza kebanena’mba: ¯ “A Mfumu Mwine Lupusa Lo¯ nso, abe Ye walongele diulu, ntanda, dijiba, ne byonso bidi’¯ mo, 25 ne wanenene kupityila ku mushipiditu ujila mu kyakanwa kya mukulutuba wetu Davida, mwingidi obe amba, ‘Mwanda waka mizo yalobele bulobo ne bantu nabo balanguluka bintu bya bituputupu? 26 Balopwe ba ntanda baimene midindi ibidi ne baledi baungwila bwa muntu umo kulwa na Yehova ¯ ne na mushingwe mani wandi.’ 27 I bine, ba Heloda ne Pontyusa Pilato mwine, pamo ne bantu ba mizo ne bantu ba Isalela bebungile pamo mu kino kibundi kulwa na Yesu mwingidi obe ujila, 195 Ananaisa. Batumibwa abakutwe ¯ sa, 37 wadi na kipeta kya ntanda kupwa wapoteja’kyo, wasela ¯ lupeto wakatula’lo kudi batumibwa. Inoko, mwana-mulume umo wa dijina dya bu Ananaisa, pamo ne wandi mukaji Safaila, wapoteje kintu kyandi. 2 Ino wafya’ko lupeto lumo, wandi mukaji nandi papo uyukile, wasela’¯ ko kipindi wakekitula kudi batumibwa. 3 Ebiya Petelo wanena’mba: “A Ananaisa, mwanda waka Satana wakupe mutwe kobepela mushipiditu ujila ne kufya’ko lupeto lumo lwa budimi? 4 Powadi nabo mwene bwadi bobe, ne powapwile kwibupoteja mwene lupeto lwadi lukidi lobe? I kika kyowafwatakenya kilongwa kya uno muswelo mu mutyima obe? Owabepela i Leza, ke bantupo, aa.” 5 Ananaisa pa kwivwana bino binenwa wapona panshi wafwididila. Ne boba bonso baivwene uno mwanda bakwatwa moyo mukatampe. 6 Ino bansongwalume baimana, bamuvungila mu bisandi, ¯ bamusela, bakamujıka. ´ 7 Kintu kya nsa isatu pa kupita’po wandi mukaji watwela, kuyuka byalongeka mpika. 8 Petelo wamwipangula’mba: “Nombole bidi, le luno lupeto e lonso lomwapoteje budimi banwe bubidi?” Nandi amba: “En-en, e lonso.” 9 Penepo Petelo wamunena’mba: “I kika kyomweivwanikila bubidi bwenu kutompa mushipiditu wa Yehova? Tala! ¯ Maulu a boba bakajıkanga obe mulume ao pa kibelo, kadi basa kukusela.” 10 Ponka na ponka wapona panshi ku maulu a Pete- 5 BILONGWA 4:37–5:21 lo wafwididila. Bansongwalume pa kutwela bamutana ke mufwe, ¯ penepo bamusela bakamujıka pabwipi na mulumyandi. 11 Ponkapo kipwilo kyonso ne boba bonso baivwene ino myanda bakwatwa moyo mukatampe. 12 Ne kadi biyukeno ne bya kutendelwa bivule byadi bilongeka nyeke mu bantu ku maboko a batumibwa; kadi bonso badi mwa ¯ kimo mu bukonde bwa Solomone. 13 Bine, i kutupu bakwabo badi na bukankamane bwa kwilunga kobadi; inoko, bantu badi bebatendela bininge. 14 Pakwabo kadi, boba badi betabija Mfumwetu badi belundila’ko nyeke, milwi ne milwi ya bana-balume ne bana-bakaji. 15 Badi baselela ne babela mu bipito bika¯ tampe ne kwibaladika pa tubitanda ne pa misalo, amba Petelo ˜ pa kupita, nansha’tu mujinininya wandi uponene’ko bamobamo. 16 Kadi, milwi ya bantu ba mu bibundi bya kufula kwa ¯ Yelusalema badi baya’nka kwiya pamo, baselele bantu babela ne boba bakambakanibwa na mishipiditu ya disubi, kadi abo bonsololo badi babelulwa. 17 Ino kitobo mukatampe ne bonso baadi nabo, ba mu katango ka Basadusea, baimana kadi bayulwa mukao, 18 ebiya bakwata batumibwa, bebakuta mu kifungo kya bantu bonso. 19 Ino bufuku mwikeulu wa Yehova washitula bibelo bya kifungo, webatambija panja kanena’mba: 20 “Endai mukemane mu tempelo kadi sapwilai bantu myanda ¯ yonso ya buno bumi.” 21 Abo pa kwivwana nabya, batwela mu BILONGWA 5:22-40 ¯ Kokelai’ko Leza, ke bantupo. Ngamadyela tempelo pa kutamba kwa dyuba penepo kebafundija. Ino kitobo mukatampe ne boba baadi nabo pa kufika, babungila Sanedini pamo ne kitango kyonso kya bakulumpe ba bana ba Isalela, batumanya bantu mu kifungo amba bakebasele. 22 Penepa bampulushi pa kufika’ko kebebatenepo mu kifungo. Ebiya bajoka bebalombola, 23 amba: “Tubatana ku kifungo kushite’tu senene, ne balami bemene ponka pa bibelo, ino batwe pa kushitula’ko, ketutene’mopo muntu.” 24 Penepo, kapita wa tempelo pamo ne babitobo bakulu ˜ pa kwivwana ino myanda, neni yebapwa, kebeipangula shi bisa kufula namani. 25 Ino muntu umo wafika kaebasapwila’mba: “Talai! Bantu bomwaelele mu kifungo’ba boba mu tempelo, bemene bafundija bantu.” 26 Penepo kapita waenda na bampulushi wakebasela, ino pampikwa kwibasanshija, mwanda badi batyina bantu bakebasa mabwe. 27 Penepo baiya nabo bebemika mu njibo ya Sanedini. Ebiya kitobo mukatampe webepangula 28 kanena’mba: “Twemukomene kuleka kufundija monka mu dino dijina, ino talai! mubayuja Yelusalema na bufundiji bwenu, kadi musumininwe kuleta mashi a uno muntu potudi.” 29 Petelo ne batumibwa bakwabo batentulula kebanena’mba: “Tufwa¯ ninwe kukokela Leza bu mulopwe kupita’ko bantu. 30 Leza wa bakulutuba betu wasangwile Yesu, omwatapile banwe, mwamuyeyeka ku mutyi. 31 Leza wazunzula uno’u ke Kalombwe 196 Mukatampe ne Umpandiji ku kuboko kwandi kwa lundyo, amba ¯ Isalela amone kwisasa ne kulekelwa bubi. 32 Kadi batwe twi batumoni ba ino myanda, ne mushi¯ piditu ujila mwine, upene Leza ¯ ku boba bamuk okele bu mulopwe.” 33 Abo pa kwivwana namino, bakalabala bya mwiko kebasake kwibepaya. 34 Ino mu Sanedini mwaimana muntu umo, Mufadiseo witwa bu Ngamadyela, mu¯ fundiji wa Bijila mulemekibwe na ˜ bantu bonso, wasonanya’mba balupwile bidi bantu’ba panja kitatyi kityetye. 35 Ebiya webanena’mba: “A bantu ba Isalela, tadijai byomusaka kulonga bano bantu. 36 Kimfwa, kumeso kwa ano mafuku kwatalukile Teudasa, witela bu muntu mwinemwine, kadi bantu kampanda, kintu kya 400, belunga ku kitango kyandi. Ino waipailwe, ne boba bo¯ nso badi bamukokele bapalakana, bonso ne kobaya jimejime. 37 Kupwa aye kwatalukile Yudasa mwine Ngadilea mu mafuku a kwilembeja, wakokela bantu bavule kwadi. Ne uno muntu nandi wafwile, ne boba bonso badi ¯ bamukokele nabo bakusankana nkusankusa. 38 Shi ke pano, nemulombola pa ino myanda’mba, Kemwakitwelai mu myanda ya bano bantu, ino mwibalekei; (mwanda, shi ino mpango nansha uno mwingilo i wa ku bantu, usa kufulamikwa panshi; 39 inoko shi i wa kwa Leza, kemukabwanyapo kwibafulamika panshi;) shi bitupu, mukokeja kumweka bu bantu balwa binebine na Leza.” 40 Penepo baitabi- 197 Njibo ne njibo. Abakwata Shitevani ja madingi andi, baityija batumibwa, bebakupila, bebakoma baleke kunena monka mu dijina dya Yesu, kupwa bebaleka bende. 41 Ponkapo, bano bataluka ku meso a Sanedini, benda basangele mwanda abamweka bu bantu bafwaninwe kufutululwa pa mwanda wa dijina dyandi. 42 Kadi difuku ne difuku mu tempelo ne ku njibo ne njibo baendelele ne kuleka’byo mpika kufundija ne kusapula myanda miyampe ya Kidishitu, Yesu. Mu mene mafuku’a, bana ba bwanga pobadi benda bavula, Bayuda besamba Kingidiki bashilula kutompwela Bayuda besamba Kihebelu, mwanda badi ba¯ sula bakaji babo ba kishala pa kwabanya bintu difuku ne difuku. 2 Penepo ba dikumi ne babidi baita kibumbo kya bana ba bwanga bonso pamo kebanena’mba: “Ke biyampepo batwe tuleke mwanda wa Leza ketwabanya’ko byakudya ku mameza. 3 Nanshi, a banabetu, mwikimbilei bana-balume basamba-babidi banenenwa biyampe umbukata mwenu, bayulwe mushipidi¯ tu ne tunangu, amba twibatule pa kano kaji ka kamweno; 4 ino ¯ batwe twipane mu milombelo ne mu mwingilo wa kufundija mwanda.” 5 Kadi byobya byobanenene byasangaja kibumbo kyonso, batonga Shitevani, muntu muyulwe lwitabijo ne mushipiditu ujila, Fidipa, Pokolusa, Nikano, Tyimone, Pamenasa, ne Nikola, wa kwalamuka mwine Antyioka. 6 Bebaleta kudi batumibwa, nabo pa kupwa kulombela, bebatenteka makasa. 6 BILONGWA 5:41–7:2 7 Penepa mwanda wa Leza wadi wenda utama, ne bana ba bwanga badi benda bevudija bininge mu Yelusalema; kadi ne kibumbo kikatampe kya babitobo kyaitabija. 8 Ebiya Shitevani, muyulwe buntu bwa Leza ne bukomo, wadi ulonga bya kutendelwa bikatampe ne biyukeno mu bantu. 9 Ino bantu bamo ba mu yoya yadi itwa bu Shinankonka ya Bakutululwe, pamo na bantu bamo bene Shilene, bene Alekezandala, ne boba ba ku Shidisha ne Azia, baiya kwipotomeja na Shitevani. 10 Inoko kebabwenyepo kunekenya tunangu ne mushipiditu byadi bimukwasha pa kwisamba. 11 Penepo batununa bantu kufula banene amba: “Twamwivwene unena binenwa bya kutuka Mosesa ne Leza.” 12 Ebiya bakela bantu bulobo, bakulumpe, ne basonekeji, baiya lubilo kwadi, bamukwata ku bukomo baenda nandi ku Sanedini. 13 Bapityija’ko batumoni ba bubela, kebanena’mba: “Uno muntu’u kalekelepo kunenena bibi kino kifuko kijila ne Bijila bine kumo. 14 Kimfwa, twamwivwene unena’mba uno Yesu mwine Nazala usa kubundula kino kifuko ne ku¯ shinta bibidiji byetushidile Mosesa.” 15 Kadi boba bonso badi bashikete mu Sanedini pobadi bamu¯ tala so, bamona’mba mpala yandi keidi bwa mpala ya mwikeulu. Ino kitobo mukatampe wanena’mba: “Le ye nankyo?” 2 Nandi watentulula’mba: “A bana-balume, banwe banabetu ne batata, ngivwanei. Leza wa 7 ¯ BILONGWA 7:3-22 Shitevani—Byalongele Leza Isalela 198 ¯ ¯ ntumbo wamwekele mukulutuba ponene kipupo kya nzala mu ¯ wetu Abalahama paadi mu Meso- Edipito ne mu Kenani monsopotemya, kumeso kwa aye kwi- lolo, bine kyamalwa kikatampe; ¯ ¯ kala mu Halane, 3 wamunena’- kadi bakulutuba betu keb adimba, ‘Taluka mu yenu ntanda ne po bamona byakudya. 12 Inomu babutule bobe wende ku nta- ko Yakoba pa kwivwana’mba ¯ nda yonkakulombola.’ 4 Pene- kudi byakudya mu Edipito, wa¯ po wataluka mu ntanda ya bene tuma’ko bakulutuba betu musu¯ Kaladea wakashikata mu Hala- ngu umbajinji. 13 Kadi mu lwe¯ ne. Kwine’kwa, shandi pa kufwa, ndo lwa bubidi Yosefa weyuka¯ Leza w amunena avilukile mu nya kudi banababo; penepo kisa¯ ino ntanda yomushikete’mo’i. ka kya Yosefa kyayukana kwa ¯ 5 Inoko kamupele’mopo bupyani Felo. 14 Ebiya Yosefa walainansha bumo, aa, nansha pa ku- ja ne kwityija shandi Yakoba ne ¯ nyanta lwayo pene; ino wamulai- babutule bandi bonso batambe ku ¯ le kumupa’yo ke yandi, ne lutu- kyokya kifuko, bungi bwabo badi ndu lwandi, aye papo kaikele ne myuya makumi asamba-abidi ne ¯ ¯ na mwana mwine. 6 Ne kadi, itano. 15 Penepa Yakoba watu¯ ¯ Leza wamulombwele amba lutu- kila mu Edipito, e monka mwaandu lwandi lukashikatanga bu fwidile; ne bakulutuba betu bene. ¯ beni ba kibundi mu ntanda-bene 16 Kadi bebaselela ku Shekema ¯ ¯ ¯ kadi bantu bakebamuna bupika bebaladika mu kibundu kyapotene kwibamwesha malwa myaka le Abalahama ku lupeto lwa nda400. 7 ‘Kadi muzo mwine oba- lama kudi bana ba Hamola mu kengidila bu bapika nkeutyibila- Shekema. ¯ nga mambo,’ e mwanenene Leza, 17 “Kitatyi kya kufikidila mu¯ ‘ne bino’bi pa kupita’po bakata- lao walaile Leza kudi Abalahama ˜ ¯ ¯ mba ne kuningidila mingilo ikola byokyadi kekifwena, bantu bemu kino kifuko.’ butula ne kwivudija mu Edipito, ¯ ¯ 8 “Kadi wamupele ne kipwa- 18 kufika ne byabikele mulopwe ¯ ¯ no kya disao; ebiya wabutula Iza- mukwabo pa Edipito, wadi kayu¯ ¯ ke wamutweja kwisao mu difu- kile Yosefa. 19 Uno’u wadyu¯ ¯ ¯ ku dya mwanda, Izake wabutu- mukıle muzo wetu ne kuningi¯ la Yakoba, Yakoba nandi w a- la batata bibibibi bele babo bana butula mitwe ya bisaka dikumi ba lukeke, kutyina’mba bakeka¯ ne ibidi. 9 Ne mitwe ya bisa- la bomi. 20 Mu kine kitatyi’kyo ¯ ¯ ¯ ka’ya yakwatyilwa Yosefa mu- Mosesa wabutulwa, wadi mulu¯ ¯ kao yamupoteja mu Edipito. Ino- mbuluke ku meso a Leza. Wale¯ ¯ ko Leza wadi nandi, 10 wamu- lwa mu njibo ya shandi myeji isanyongolola mu byamalwa bya- tu. 21 Ino aye pa kwelwa, mwa¯ ¯ ¯ ndi byonso ne kumupa katokwe na Felo mwana-mukaji wamune tunangu ku meso a Felo mu- boya ne kumutamija pamo bwa ¯ lopwe wa Edipito. Nandi wamu- wandi mwana. 22 Penepo Mo¯ tonga kuludika Edipito ne nji- sesa wafundijibwa tunangu to¯ ¯ bo yandi yonso. 11 Ino kw a- nso twa bene Edipito. Bine, wadi 199 BILONGWA 7:23-42 ¯ munena’mba, ‘V ula bikwabilo byobe ku maulu mwanda pa kifuko poimene’po i pajila. 34 Namone bine malwa amweshibwa bami bantu badi mu Edipito, naivwana kubinza kwabo kadi na¯ tuka kwibanyongolola. Shi ke pano iya, nsa kukutuma ku Edi¯ pito.’ 35 Uno Mosesa’u obape¯ lele, amba, ‘I ani wakutula abe bu muledi ne mutyibi?’ ye enka ¯ obatumine kudi Leza bu muledi ne munyongolodi kupityila kudi ¯ ¯ mwikeulu wamumwekele mu kimuna kya miba. 36 Uno mu¯ ntu’u webalupwile pa kupwa kulonga bya kutendelwa ne biyukeno mu Edipito ne pa Dijiba Dityila ne mu ntanda mutuputupu ´ myaka makumi ana. ¯ 37 “Uno’u ye Mosesa wanenene bana ba Isalela’mba, ‘Leza ukemutalwila mu banabenu mupolofeto pamo bwa ami.’ ¯ 38 I aye enka waikele umbukata mwa kipwilo mu ntanda mu¯ tuputupu na mwikeulu w esa¯ mbile nandi ku Lulu lwa Shinai ¯ ne na bakulutuba betu, wata¯ mbula binenwa bikola bya bumi bya kwimupa banwe. 39 Baku¯ ¯ lutuba betu bapelele kumukoke¯ ¯ la, ino bamutolwela kufula kebajokela mu mityima yabo mu Edipito, 40 kebanena Alone amba, ‘Witulongele baleza ba kwitutangidila kumeso. Mwanda uno Mosesa, mwine wetulupwile mu ntanda ya Edipito, ketuyukilepo i kika kyamutana.’ 41 Pene¯ ˜ po bapunga kyana kya nombe mu ¯ oa mafuku’a, balambula ne kitapwa ku kino kilezaleza kebesangaja mu mingilo ya makasa abo. ¯ 42 Ebiya Leza webavundamina Bwendeji bwa Mosesa. Isalela wapondoka mukomo mu binenwa ne mu bilongwa. ¯ 23 “Ebiya paabwenye myaka ´ ¯ makumi ana, waikala na mutyima wa kukapempula banababo, ¯ bana ba Isalela. 24 Ino pawamwene mwanabo umo ususulwa ¯ pa kubulwa mwanda, wamwitabila ne kulubula kinongo mwanda ¯ ¯ wa yewa wadi ususulwa, waipa¯ ya mwine Edipito’wa. 25 Walangile amba banababo basa kujingulula’mba Leza usa kwibapandija kupityila ku kuboko ¯ kwandi, ino abo kebajingulwile’¯ byopo. 26 Difuku dyalondele’¯ ¯ ¯ po webatana pobadi bekupila, watompa kwibapwanya mu ndoe, amba, ‘A bana-balume, mwi bana na bana. I kika kyomwisuswila ¯ banwe bene?’ 27 Ino yewa wadi ¯ ususula mukwabo’wa wamutaki¯ ka, amba, ‘I ani wakutula abe bu muledi ne mutyibi wetu? 28 Le kosake kungipaya nami mowaipaile mwine Edipito kesha, a?’ 29 Mosesa pa kwivwana nabya ¯ ¯ wanyema wakekala bu mweni wa kibundi ku ntanda ya Midyana, ¯ kwine kwawabutwidile bana babidi bana-balume. ´ 30 “Myaka makumi ana pa ku¯ pita’po, mwikeulu umo wamumwekela mu ntanda mutupu¯ tupu dya ku L ulu lwa Shinai mu lubimbi lwa mudilo wa kimuna kya miba. 31 Ino Mosesa pa ¯ kumona nabya watulumuka. Ino ¯ ¯ pawadi kafwena kukatadija, waivwana diwi dya Yehova amba, 32 ‘Ami ne Leza wa bakulutuba bobe, Leza wa Abalahama, Izake, ne Yakoba.’ Pa kwivwana luzaka¯ lo, Mosesa kasomwenwepo kuta¯ dija’ko monka. 33 Yehova wa- BILONGWA 7:43-60 Shitevani waaswe mabwe. Solo 200 ¯ ne kwibapana kebengidila kibu- kwa mityima ne matwi, mwiko¯ mbo kya mulu mingilo ikola, mo- kanga mafuku onso na mushipi¯ ¯ nka mokilembelwe mu muka- ditu ujila; monka mwalongele banda wa bapolofeto amba, ‘Le i kulutuba benu, nenu e momulo¯ kudi ami komwalambwile banye- ngela. 52 Le i mupolofeto’ka le ¯ ma ne bitapwa mu myaka maku- kapangilwepangilwepo na baku´ ¯ mi ana mu ntanda mutuputupu, lutuba benu? Bine, baipaile boba ¯ a njibo ya Isalela, a? 43 Inoko i badi bebasapwila kala kwiya kwa ˜ pema wa Moloka ne lunenyenye Yewa moloke, mwine omwaabi¯ lwa leza Lefana byomwaselele, le ne kumwipaya mwamwipaya, ¯ bimfwa byomwalongele kemwibi- 53 banwe bantu batambwile Biji¯ ¯ tota. Pa kino nkemuselela bu mi- la monka mobyasambulwilwe na sungi kupita ne ku Babiloni kwi- bamwikeulu ino kulama’byo mpine.’ ka.” 44 “Bakulutuba betu badi na 54 Abo pa kwivwana ino myapema wa bukamoni mu ntanda nda, bakalabala kebashenke¯ ˜ mutuputupu, monka mwaasona- nya meno pa mwanda wandi. ¯ ninye Mosesa pawesambile nandi 55 Ino aye, byawadi muyulwe ¯ mwa kumupungila mungya kyemushipiditu ujila, watala mulu ¯ ¯ lekejo kyaamwene. 45 Kadi baso wamona ntumbo ya Leza ne ¯ kulutuba betu bamutambwile ke ¯ Yesu wimene ku kuboko kwa luwabo, bamuselela pamo na Yo¯ ndyo lwa Leza, 56 wanena’shua mu ntanda yadi ya mizo ¯ mba: “Talai! Namone madiulu yapangilwe na Leza ku meso a ¯ ¯ ashituka ne Mwana muntu wibakulutuba betu. Pema waikemene ku kuboko kwa lundyo le mwine’mwa kufika ne mu ma˜ ¯ fuku a Davida. 46 Leza wamu- lwa Leza.” 57 Penepo baela na¯ ¯ tokelwa, nandi walomba dyese nji na diwi dikatampe ne pa mfudya kulongela Leza wa Yakoba lo, bejika makasa ku matwi, ku¯ ¯ kıkalo. 47 Inoko, Solomone wa- pwa bamufyutukila bonso kya ¯ mubakila njibo. 48 Nansha na- pamo. 58 Abo pa kupwa ku¯ nkyo, Mwine wa Mulu Mwine ka- mwela panja pa kibundi, bashimabwe. Batumoshikatangapo mu mobo alonge- lula kumwasa ¯ lwe na makasa; monka munene- ni batula bivwalwa byabo bya na mupolofeto amba, 49 ‘Diulu pangala pa maulu a nsongwalui lupona lwami, ne ntanda nayo i me umo witwa bu Solo. 59 Po¯ kitulo kya maulu ami. Le i njibo badi bakimwasa mabwe, Shitevaya muswelo’ka yomukangubaki- ni waabija namino amba: “A Mfula? i Yehova unena. Ne kadi kifu- mwetu Yesu, tambula mushipidi¯ ko kyami pa kukokolokelwa kidi tu wami.” 60 Penepo wafukata kwepi? 50 Mwene kwami kubo- manwi panshi, waela lubila na ¯ ko ko kwalongele bino bintu byo- diwi dikatampe amba: “A Yehonso’bi?’ va, kokebalambika buno bubi’¯ 51 “Banwe ba mitwe myumu bu.” Aye upwa’tu kunena nabya ne bampikwa kutwela kwisao waponena mu tulo twa lufu. 201 Fidipa usapula. Lufungulo lwa 2. Shimona Solo aye waitabije Shitevani epaibwe. Mu dyodya difuku kwatambile kupangwapangwa kukatampe kwa kipwilo kyadi mu Yelusalema; kutalula’mo enka batumibwa, bonso bapalakenine koku ne koku ku mitamba ya Yudea ne ¯ Samadia. 2 Ino bantu balemekele Leza basela Shitevani baka¯ mujıka, bamudila madilo makatampe. 3 Inoko Solo wadi kamwesha kipwilo malwa byamwiko. Utwela mu mobo, wadi mu yoi kadi mu yoi, ubulula bana-balume ne bana-bakaji, wakebakutyija mu kifungo. 4 Inoko boba bapalakene badi benda basapula myanda miyampe ya owa mwanda mu ntanda’¯ ya. 5 Penepo Fidipa watukila mu kibundi kya Samadia kaebasapwila Kidishitu. 6 Bibumbo byonso pamo byadi bita mutyima ku bintu byadi binena Fidipa koku bamuteja, batala ne biyukeno byawadi ulonga. 7 Mwanda bavule badi na mishipiditu ya di˜ subi, nayo yadi yela nanji na diwi dikatampe ne kutamba yatamba. Ne kadi, bavule badi na bulebe ne bulema badi babeluka. 8 Penepo kwaikala nsangaji mikatampe ¯ kasha mu kyokya kibundi. 9 Mu kibundi’kya mwadi muntu umo witwa bu Shimona, dibajinji wadi ulonga bya male˜ nanya, utulumuna muzo wa Samadia, witela bu muntu mwine mukatampe. 10 Bantu bonso, tamba ku mutyetyetyetye kufika ne ku mukatampe kutabuka, badi bamuta mutyima kebanena’mba: “Uno muntu i Bukomo bwa Leza, bwitwa bu Buka- 8 BILONGWA 8:1-22 tampe.” 11 O mwanda badi bamuta mutyima mwanda wadi wibatulumuna kyaba kilampe na ˜ byandi bya malenanya. 12 Ino abo pa kwitabija Fidipa wadi wibasapwila myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza ne ya dijina dya Yesu Kidishitu, babatyijibwa bana-balume ne bana-bakaji bene kumo. 13 Ne Shimona mwine waitabija, kadi aye pa kupwa kubatyijibwa, wadi kaenda pamo na Fidipa; kadi wadi utulumuka pa kumona biyukeno ne bilongwa bya bukomo byadi bilongeka. 14 Batumibwa mu Yelusalema pobaivwene amba bene Samadia abaitabija mwanda wa Leza, bebatumina ba Petelo ne Yoano; ¯ 15 nabo batukila’ko kadi bebalombelela’mba batambule mushipiditu ujila. 16 Mwanda mu¯ ¯ shipiditu wadi kewatukıle muntu nansha umo pobadi, ino badi babatyijibwe’nka mu dijina dya Mfumwetu Yesu. 17 Ebiya bebatenteka makasa, nabo kebatambula mushipiditu ujila. 18 Ino Shimona pa kumona’mba abapebwa mushipiditu pa kutentekwa makasa na batumibwa, webatambika lupeto, 19 amba: “Nami mpei luno lupusa, amba ense’tu onkatenteka makasa atambule mushipiditu ujila.” 20 Ino Petelo wamunena’mba: “Ndalama yobe yoneke pamo nobe, mwanda ubalanga’mba kyabuntu kya ku bitupu kya Leza ukokeja kutambula’kyo ku lupeto. 21 Kudipo na kantu nansha na kyepelo kine mu uno mwanda, ke-muntu mutyima obe ke molokepo ku meso ¯ a Leza. 22 Shi ke pano, wisase BILONGWA 8:23-40 Ntungu mwine Efiopya; wabatyijibwa kino kibi kyowalonga, ne kwabija Yehova’mba, shi bikokejika, mifwatakanyo imbi idi ku mutyima obe ikulekelwe; 23 mwanda namone amba wi bulembe bulula kadi wi umpika wa bukondame.” 24 Kwivwana Shimona walondolola’mba: “A bana-balume, ngabijijei Yehova kutyina nakafikilwa nansha na kimo kya byomwanena’bi.” 25 Penepa abo pa kupwa kusapula bukamoni ne pa mfulo ne kwisamba mwanda wa Yehova, baanza kujokela ku Yelusalema, benda basapula myanda miyampe mu bibundi bivule bya bene Samadia. 26 Inoko, mwikeulu wa Yehova wanena Fidipa’mba: “Taluka wende dya kunshi ku dishinda di¯ tamba ku Yelusalema ditukila ku ¯ Ngaza.” (Kino i kyala mudi zole.) 27 Ponkapo wataluka kaenda, ino tala! kwadi ntungu umo mwine Efiopya, muntu mupebwe lupusa kwa Kandase, mulopwe mu¯ kaji wa bene Efiopya, wadi utudi¯ lwe pa byabuleme byandi byonso. ¯ Waendele kukatota ku Yelusalema, 28 ino wadi kajoka ushikete mu dikalo dyandi koku utanga na diwi ditunduke mukanda wa mupolofeto Isaya. 29 Penepa mushipiditu wanena Fidipa’mba: “Fwena ukalamate ku dyodya dikalo’dya.” 30 Fidipa wanyemena’ko kaenda widikunkuja, wamwivwana utanga na diwi ditunduke mukanda wa Isaya, mupolofeto, wamwipangula’mba: “Le bine uyukile byotanga’byo?” 31 Nandi walondolola’mba: “Lelo binebine ndyuka’byo namani shi kekudipo muntu 202 wa kunombola?” Penepa wazenza Fidipa ekile ashikate nandi. 32 Myanda mine ya mu Kisonekwa kyaadi utanga na diwi ditu¯ nduke i ino: “Pamo bwa mukoko, aye watwelwe ku ba kumwipaya, kadi pamo bwa kana ka ¯ mukoko kampikwa kudila ku ba kwikatenda moya, mo monka nandi kaasaminepo kyakanwa kyandi. 33 Mu kufwijibwa bumvu ¯ kwandi bamupelele boloke. Lelo i ani ukalombola myanda ya lukongo lwandi kamo ne kamo? Mwa¯ nda bumi bwandi bubatalulwa pano pa ntanda.” 34 K wivwana ntungu watentulula Fidipa’mba: “Nombole’po bidi, I ani obanena pano kudi mupolofeto? Le i aye mwine’ni, i muntu mukwabo?” 35 Fidipa waasama kyakanwa, kushilwila na kino Kisonekwa, wamusapwila myanda miyampe ya Yesu. 36 Ebiya pobadi benda pamo mwishinda, bafika padi mema, penepo ntungu wanena’mba: “Tala! Mema aa keo; le kinkankaja kubatyijibwa i kika le?” 37 — —1 ˜ 38 Penepa wasonanya dikalo dimane, ebiya Fidipa ne ntungu ¯ mwine batukila mu mema; wamubatyija. 39 Abo pa kwabuka mu mema, bukidi bonka mushipiditu wa Yehova watwala Fidipa kungi, ne ntungu nandi kamumwenepo dikwabo, mwanda waendele dyandi wenda usepelela. 40 Ino Fidipa watulumuka’tu kadi mu Ashedoda, kaenda upita mu ntanda yonso usapula myanda miyaBil 8:371 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. 203 Solo upangapanga; Ananaisa wamukwasha mpe ku bibundi byonso enka ne byawafikile ku Kesalea. Inoko Solo, byaadi ukikanina kulondalonda ne kwipaya bana ba bwanga ba Mfumwetu, waendele kudi kitobo mukatampe 2 wakamulomba mikanda ya kwenda nayo ku mashinankonka mu Damakasa, amba ense waakatana wa mu dyodya Dishinda amuselele ku Yelusalema mukutwe, ne bana-balume ne bana-bakaji. 3 Penepo paadi mu lwendo kafwena ku Damakasa, ponkapo ¯ ¯ kike kitamba mulu kyamusamina koku ne koku, 4 ebiya wapona panshi, waivwana ne diwi kedimunena’mba: “Solo, Solo, le i kika kyoumpangilapangila?” 5 Nandi wamwipangula’mba: “A Mfumwetu, le wi ani?” Wamulondolola’mba: “I ami Yesu, mwine opangapanga. 6 Inoko imana, katwele mu kibundi, kadi bakakulombola byofwaninwe kulonga.” 7 Bantu baadi wenda ¯ nabo badi kebemene nya, bevwene’ko mikungulo ya diwi, ino kumona muntu mpika. 8 Ebiya ¯ Solo wabuka panshi, nansha bya¯ aputwile meso ino kadipo umona kintu. Penepo kebenda nandi bamukwete ku kuboko, bakamutwala mu Damakasa. 9 Kadi mafuku asatu kamwenepo kintu nansha kimo, nansha kudya ne kutoma kwine. 10 Mu Damakasa mwadi mwa¯ na bwanga umo wa dijina dya bu Ananaisa, penepo Mfumwetu wamwita mu kimonwa’mba: “A Ananaisa!” Nandi amba: “Ami uno, Mfumwami.” 11 Mfumwetu wamunena’mba: “Taluka, 9 BILONGWA 9:1-20 enda mu kipito kitwa bu Kyoloke, ku njibo ya Yudasa ukakimbe’ko muntu umo wa dijina dya bu Solo, wa ku Tasusa. Mwanda, tala! yewa ulombela, 12 kadi wamone mu kimonwa muntu umo wa dijina dya bu Ananaisa utwela, kamutenteka makasa’mba meso andi amone.” 13 Ino Ananaisa walondolola’mba: “A Mfumwami, kendi mwivwane ku bavule myanda ya yao muntu, ne bibi byonso byalonga bajila bobe ba mu Yelusalema. 14 Kadi udi muno na lupusa lwa babitobo bakulu mwanda wa kukuta boba bonso beta dijina dyobe.” 15 Ino Mfumwetu wamunena’mba: “Abe enda, mwanda uno muntu i kingidilwa kyonatonga mwanda wa kuselela dijina dyami ku mizo enka ne ku balopwe ne ku bana ba Isalela bene. ¯ 16 Mwanda nkamulombola patokelela bintu byonso byafwaninwe kukamba nabyo pa mwanda wa dijina dyami.” 17 Ebiya Ananaisa waenda watwela mu njibo, wamutenteka makasa kanena’mba: “A Solo mwanetu, Mfumwetu Yesu, yewa ¯ wakumwekele mu dishinda powadi wiya, wantume mwanda wa meso obe amone kadi uyulwe mushipiditu ujila.” 18 Ponka na ponka mu meso andi mwapona bintu bidi bwa mapalu, ne meso andi amona; waimana wabatyijibwa, 19 byobiya wadya byakudya waivwana ne bukomo. W ashikata mafuku kampanda na bana ba bwanga mu Damakasa, 20 kadi ponka na ponka waanza kusapula mu BILONGWA 9:21-38 Petelo wabelula Eneasa. Tabita wafu mashinankonka myanda ya ¯ Yesu, amba Uno’u i Mwana Leza. 21 Ino boba bonso badi bamwivwana batulumuka kebanena’mba: “Mwene uno ye muntu wadi onakanya boba ba mu Yelusalema beta dino dijina, kadi mwene kyaidile muno i kwibakuta ne kukebatwala kudi babitobo bakulu?” 22 Ino Solo wadi wenda wikomeja’nka kwikomeja kadi wadi utulumuna Bayuda badi bekele mu Damakasa paadi ubingija mungya buluji amba uno’u ye Kidishitu. 23 Penepa mafuku mavule pa kupita’po, Bayuda bakala pamo ˜ neni ya kumwipaya. 24 Inoko Solo wayuka kitumba kyabo. Badi balama ne bibelo ndaminine dyuba ne bufuku mwanda wa kumwipaya. 25 Penepo bandi bana ba bwanga bamusela, ¯ bamutukija bufuku pa kipunzu kya lubumbu bamwikije mu kitunga. 26 Aye pa kufika mu Yelusalema walonga bukomo bwa kwilunga ku bana ba bwanga; ino bonso badi bamutyina, mwanda kebai¯ tabijepo amba i mwana bwanga. 27 Ebiya Banabasa wamukwasha, wakamufikija kudi batumibwa, kawibalombola kamo ne kamo mwamwenine Solo Mfumwetu mu dishinda ne amba wesambile nandi, ne mwawesambile pampikwa moyo mu dijina dya Yesu mu Damakasa. 28 Penepo waikala nabo pamo, winangila’tu mu Yelusalema senene, wisamba pampikwa moyo mu dijina dya Mfumwetu; 29 kadi wadi wisamba ne kwipatanya na Ba- 204 yuda banena Kingidiki. Ino bano nabo badi kebasake kumwipaya. 30 Banabetu pa kujingulula nabya, bamuselela ku Kesalea kupwa bamutuma ku Tasusa. 31 Bine, kipwilo kya mu Yudea, mu Ngadilea, ne mu Samadia monso kyaikala mu kitatyi kya ndoe, kyenda kitama; kadi byokyadi kinangila mu kwakamwa Yehova ne mu kusengibwa na mushipiditu ujila, kyadi kivudija’nka kwivudija. 32 Penepo Petelo byawadi we¯ nda upita mu byaba byonso watukila ne kudi bajila badi bashikatanga mu Dida. 33 Watana mwine’mwa mwana-mulume umo wa ¯ dijina dya bu Eneasa, uladikilwe kitantala pa kitanda ke ¯ myaka mwanda mituntulu, mwanda wadi ubela bulebe. 34 Petelo wamunena’mba: “A Eneasa, Yesu Kidishitu wakubelula. Imana ulongolole kitanda kyobe.” Nandi waimana ponka na ponka. 35 Boba bonso badi bekele mu Dida ne mu dilungu dya Shalone bamumwene, nabo baalamukila kudi Mfumwetu. 36 Ino mu Yopa mwadi mwa¯ na bwanga umo wa dijina dya bu Tabita, kushintulula ko kunena’mba, Dokasa. Wadi ulonga bi¯ longwa biyampe bivule ne kupana byabuntu bingi bya ku lusa. 37 Ino mu mene mafuku’a wabelele wafwa. Penepo bamoija ba¯ muladika mu kyumba kya peulu. 38 Kibundi kya Dida byokyadi pabwipi na Yopa, ne bana ba bwanga pa kwivwana’mba Petelo udi mu kine kibundi’kyo, batuma bana-balume babidi baka¯ muzenze amba: “Tubakwisashi- 205 Konilusa. Kimonwa kya Petelo la, kokija kufika kuno kwetu.” 39 Penepa Petelo wataluka waenda nabo. Aye pa kufika, bamupitaija mu kyumba kya peulu; kadi bakaji ba kishala bonso baenda kwadi badila ne kulombola bivwalwa byabo bya munda ne bya pangala byadi bibalongela Dokasa paadi ukidi nabo. 40 Ino Petelo watambija bonso panja, wafukata mu manwi, kalombela. Kupwa, watadidila dya kwadi umbidi, kanena’mba: “Tabita, ¯ imana!” Nandi waputula meso, aye pa kumona Petelo, washikata. 41 Petelo wamutambika kuboko, wamwimika, kupwa waita bajila ne bakaji ba kishala ¯ webapa’ye mumi. 42 Uno mwanda wayukana mu Yopa monsololo, kadi bavule baitabija Mfumwetu. 43 Petelo washikata mafuku kampanda mu Yopa na sendwe umo unyukanga biseba wa dijina dya bu Shimona. Mu Kesalea mwadi muntu umo wa dijina dya bu Konilusa, mudyavita wa kyokya kyadi kitwa bu kibumbo kya basola kya Itadi. 2 Wadi mu¯ ntu mwipane, wakaminwe Leza pamo ne ba mu njibo yandi yonso, kadi wadi upa bantu byabuntu bivule bya ku lusa ne kwabija Leza mafuku onso. 3 Ino ku´ bwipi’tu na nsa ya kitema ya ¯ dyuba wamona patoka mu kimonwa mwikeulu wa Leza utwela mwadi wamwita’mba: “A Koni¯ lusa!” 4 Konilusa wamutala so, waivwana moyo kamwipangula’mba: “A Mfumwami, le i bika le?” Nandi wamunena’mba: “Milombelo yobe ne byabuntu byobe bya ku lusa bibakanda ku meso 10 BILONGWA 9:39–10:17 a Leza ke kavulukilo. 5 Shi ke pano tuma bantu ku Yopa bakete Shimona witwa dikwabo bu Pe¯ telo. 6 Uno muntu ufikıle kwa Shimona, sendwe unyukanga biseba udi na njibo dya ku dijiba.” 7 Mwikeulu waadi wisamba nandi upwa’tu kutaluka, waita bengidi babidi ba mwinjibo ne ¯ sola umo mwipane mu boba badi bamwingidilanga mafuku onso, 8 webabangila bintu byonso kupwa webatuma ku Yopa. 9 Difuku dyalondele’po pobadi bakyenda mu lwendo ne pobadi kebafwena ku kibundi, Petelo wakanda kukalombela peu´ lu pa njibo kubwipi na nsa ya busamba. 10 Ino waivwene nzala mikatampe kasake kudya. Byo¯ badi bakiteka byakudya, wamona kimonwa 11 penepo wamona diulu dyashituka ne kintu ¯ kimo kituka pamo bwa kisandi ¯ kikatampe kya bukonge kit ukijibwa panshi ku mafinko akyo ´ ana; 12 mwadi miswelo yonso ´ ya banyema ba maulu ana ne ¯ byobya b ıbulula bya pano pa¯ nshi ne byoni bya mulu. 13 Ebiya diwi dyamunena’mba: “Petelo, imana, tapa udye!” 14 Ino Petelo wanena’mba: “Aa ke nankyopo, Mfumwami, mwanda nkyadi¯ le kash a kintu kya disubi ne kya biko.” 15 Ebiya diwi dyamunena monka musungu wa bubidi amba: “Leka kwita bintu ¯ byatokeja Leza bu bya disubi.” 16 Kino kyalongeka ne musungu wa busatu, ponka na ponka ki¯ ntu’kya kyatekwinwa mulu. 17 Petelo paadi ukilangalanga mushintulwila kino kimonwa kyawamona, tala! bantu BILONGWA 10:18-37 Lufungulo lwa 3. Konilusa waalamuka batuminwe na Konilusa badi kebepangule i kwepi kudi njibo ya Shimona kadi badi kebemene pa kibelo. 18 Baita kebepangula shi kwine’kwa kudi mweni witwa bu Shimona, wa dikwabo dya bu Petelo. 19 Petelo pawadi ukilangulukila pa kimonwa, mushipiditu wamunena’mba: “Tala! Bana-balume basatu aba bakukimba. 20 Shi ke pano ¯ imana, tuka munshi wende nabo, ne kutatana kwine mpika, mwanda i ami webatuma.” 21 Pene¯ po Petelo watukila kwadi banabalume’ba kanena’mba: “Talai! Mwine omukimba i ami. Le kyomwaila kuno i kika?” 22 Nabo amba: “Konilusa, mudyavita, muntu moloke wakaminwe Leza kadi unenenwa biyampe na muzo onso wa Bayuda, wapelwe bulombodi bwa Leza na mwikeulu ujila amba akwityije wiye ku yandi njibo, ateje myanda yosa kunena.” 23 Penepo webatweja, webatundaila ke beni bandi. Difuku dyalondele’po wataluka waenda nabo, ne banababo bamo ba mu Yopa baenda nandi. 24 Dya kesha batwela mu Kesalea. Papo Konilusa wadi wi¯ bateng ele kadi wadi mwityije babutule ne balunda nandi ba pa mutyima. 25 Petelo pa kutwela, Konilusa wamutundaila, wapona ku maulu kamufukatyila. 26 Ino Petelo wamwimika, kamunena’mba: “Imana; ami nami ne muntu’tu.” 27 Kadi pobadi besamba nandi watwela, watana bantu bangi bebungile, 28 webanena’mba: “Muyu¯ kile biyampe mokijidikılwe Muyuda kwikala pamo na muntu 206 wa muzo ungi nansha kumufwena; ino aye Leza wanombwele amba nkifwaninwepo kwita muntu nansha umo bu wa disubi nansha wa biko. 29 O mwanda naile, kwampikwa nansha kushishikita kwine, pobantumine. Shi ke pano nemwipangula, i kika kine kyomwangityijija.” 30 Penepo Konilusa nandi wa´ nena’mba: “Ke padi mafuku ana ´ pa ino nsa ino’i nadi nombela ´ mu yami njibo pa nsa ya kitema, ebiya na’mba ntale! muntu umo ¯ ¯ uvwele bitoka to waimana ku meso ami 31 kanena’mba, ‘Konilusa, milombelo yobe ibaivwanikwa biyampe kadi byabuntu byobe bya ku lusa bibavulukwa ku meso a Leza. 32 Shi ke pano, ¯ tuma bantu ku Yopa bakete Shimona, witwa dikwabo bu Petelo. Uno muntu i mweni mu njibo ya Shimona, sendwe unyukanga biseba, dya ku dijiba.’ 33 O mwanda ponka na ponka natumine bantu kodi, kadi ubalonga biyampe kwiya kuno. Batwe bonso tudi pano ku meso a Leza kuteja ˜ myanda yonso ikusonenye Yehova kunena.” 34 Ponkapo Petelo waasama kyakanwa kanena’mba: “Pano bine naivwanija’mba Leza kadipo na mboloji, 35 ino mu mizo yonso yewa muntu umwakaminwe ne ulonga byoloke ye witabijibwa nandi. 36 Watumine kinenwa ku bana ba Isalela kwibasapwila myanda miyampe ya ndoe kupityila mudi Yesu Kidishitu: Uno’u i Mfumwandya bakwabo bonso. 37 Muyukile owa mwanda wanenenwe mu Yudea monso, kushilwila ku Ngadilea ki- 207 Konilusa watambula mushipiditu nondanonda na lubatyijo lwasapwile Yoano, 38 wisambila padi Yesu wa ku Nazala. Leza wa¯ mushingile mani na mushipiditu ujila ne bukomo, kaenda ulonga biyampe mu ntanda monso ne kubelula boba bonso bamweshibwa malwa na Dyabola; mwanda Leza wadi nandi. 39 Batwe bano twi batumoni ba bintu byonso byaalongele mu ntanda ya Bayuda ne mu Yelusalema; ino abo bamwipaile na kumuyeyeka ku mutyi. 40 Leza wasangwile Uno’u mu difuku dya busatu ne kumumwekeja, 41 ke ku bantu bonsopo, aa, ino i kotudi batwe, batumoni batongelwe kala na Leza, bene badile ne kutoma nandi pa kupwa kusanguka’ye mu bafwe. ˜ 42 Ne kadi, wetusonenye kusa¯ pwila bantu ne kupana bukamoni ne pa mfulo amba uno’u ye ¯ Aye watudilwe na Leza bu mutyi¯ bi wa bomi ne bafwe. 43 Aye ye usapulwa bukamoni na bapolofeto bonso, amba ense umwitabija amone kulekelwa bubi mu dijina dyandi.” 44 Aye Petelo ukisamba ino myanda, mushipiditu ujila wa¯ tukila boba bonso badi bevwana uno mwanda. 45 Ebiya boba betabije batwejibwe kwisao baile na Petelo batulumuka, mwanda kyabuntu kya ku bitupu kya mushipiditu ujila kyadi kekipungulwilwa ne pa bantu ba mizo. 46 Mwanda bebevwene banena ndimi ingi koku batendela Leza. Ebiya Petelo watentulula’mba: 47 “Le kudi muntu ukokeja kukankaja mema’mba bano’ba kebakibatyijibwa, bantu batambula BILONGWA 10:38–11:11 mushipiditu ujila monka motutambwidile’o batwe?” 48 Pene˜ po webaso nanya babatyijibwe mu dijina dya Yesu Kidishitu. Kupwa bamunena ashikate nabo mafuku kampanda. batumibwa ne bana11 Ebiya betu badi mu Yudea baivwana’mba bantu ba mizo nabo abaitabija mwanda wa Leza. 2 Penepo Petelo pawakandile ku Yelusalema, boba bakankamika disao bashilula kumupotomeja, 3 kebanena’mba waendele mu njibo ya bantu bampikwa kutwela kwisao wadya ne nabo. 4 Ponkapo Petelo kaebashintulwila byonso kamo ne kamo, amba: 5 “Nadi mu kibundi kya Yopa nombela, ebiya namona kimo¯ nwa, kintu kimo kituka pamo bwa kisandi kikatampe kya bu¯ konge kitukijibwa ku mafinko ´ ¯ ¯ akyo ana kitamba mulu, kyatukila’nka ponadi. 6 Na’mba ntadije’mo, namona banyema ba mau´ lu ana ba pano panshi, banye¯ ma ba ntanda, byobya b ıbulu¯ la, ne byoni bya mulu. 7 Kadi naivwana ne diwi dyaunena’mba: ‘Petelo, imana, tapa udye!’ 8 Ino ami nanena’mba, ‘Aa ke nankyopo, Mfumwami, kintu kya disubi nansha kya biko kekya¯ twelele kasha mu kyakanwa kyami.’ 9 Musungu wa bubidi diwi ¯ dyatamba mulu dyalondolola’¯ mba, ‘Leka kwita bintu byatokeja Leza bu bya disubi.’ 10 Kino kyalongeka ne musungu wa busatu, kupwa byonso byakoke¯ lwa monka mulu. 11 Ne kadi, tala! mu kine kitatyi’kya kwadi bantu basatu bemene pa njibo BILONGWA 11:12-30 Kupangwapangwa kubaanza. Banabasa yotwadi’mo, batumwe kondi batamba ku Kesalea. 12 Penepo ˜ mushipiditu waunombola nende nabo ne kutatana kwine mpika. Inoko ne bano banabetu basamba nabo baendele nami, twatwela mu njibo ya muntu’wa. 13 “Wetusapwila mwawamwenine mwikeulu wimene mu yandi njibo kamunena’mba, ¯ ‘Tuma bantu ku Yopa bakete Shimona witwa dikwabo bu Petelo, 14 nandi ukakulombola bintu bine byokokeja kupandila’ko abe ne bonso ba mu njibo yobe.’ 15 Ino ponashilwile kwisamba, ¯ mushipiditu ujila webatukila mo¯ ¯ nka mowetut uk ıle ku ngalwilo. 16 Ebiya navuluka binenwa bya Mfumwetu, mwaadi uvudile kunena’mba, ‘Yoano, aye, wabatyije na mema, ino banwe mukabatyijibwa mu mushipiditu ujila.’ 17 Penepo, shi Leza webapele kyabuntu kya ku bitupu kyawetupele ne batwe baitabije mudi Mfumwetu Yesu Kidishitu, le ami ne ani ubwanya kukanda Leza, a?” 18 Pobaivwene ino myanda, baitabija’tu, kebatumbija Leza, amba: “I bine, nanshi Leza wape ne bantu ba mizo bene muswelo ¯ wa kwisasa mwanda wa kukamo¯ na bumi.” 19 Penepo boba bapalakene pa kyamalwa kyatambile mwanda wa Shitevani baenda kufika ne ku Fenisea, ku Saipusa, ne ku Antyioka, ino kebadipo basapwila muntu mwanda poso enka Bayuda kete. 20 Inoko, mobadi’mwa bantu bamo batambile mu Saipusa ne mu Shilene baiya ku Antyioka kebesambe na bantu 208 banena Kingidiki, bebasapwila myanda miyampe ya Mfumwetu Yesu. 21 Ne kadi, kuboko kwa Yehova kwadi nabo, ne bantu bavule bene baitabija ne kwalamukila kudi Mfumwetu. 22 Myanda yabo yafika ne mu matwi a kipwilo kyadi mu Yelusalema, nabo batuma Banabasa kufika ne ku Antyioka. 23 Aye pa kufika wamona kanye kakatampe ka Leza, wasangala kaebakankamika bonso bendelele mudi Mfumwetu koku basumininwe na mutyima umo; 24 mwanda wadi muntu muyampe kadi muyulwe mushipiditu ujila ne lwitabijo. Ne kibumbo kikatampe kine kyabwejibwa kudi Mfumwetu. 25 Penepa wataluka kaenda ku Tasusa kukakimba Solo konsokonso. 26 Aye pa kumutana, wamuselela ku Antyioka. Ebiya badi bapwila nabo mwaka mutuntulu mu kipwilo ne kufundija kibumbo kikata’tu, kadi mu Antyioka mo mwaityilwe dibajinji bana ba bwanga na buludiki bwa Leza bu bene Kidishitu. 27 Ino mu mene mafuku’a bapolofeto batambile mu Yelusa¯ lema bat ukila ku Antyioka. 28 Mwadi ne umo witwa bu Akabusa, waimana kalombola mu mushipiditu amba kipupo kikatampe kya nzala kisa kuponena pa ntanda yonso ikelwe na bantu; nakyo bine, kyafikile mu mafuku a Kodusa. 29 Ponkapo bana ba bwanga bakwata mulangwe, umo ne umo mungya mwabwaninya, wa kwingila mwingilo wa kutuma bya bukwashi ku banabetu bekele mu Yudea; 30 kadi balongela monka, batuma’byo kudi 209 Abaipaya Yakoba. Petelo wakutululwa bakulumpe ku makasa a Banabasa ne Solo. Mu kine kitatyi’kyo mulopwe Heloda waanza kususula bantu bamo ba mu kipwilo. 2 Waipaya Yakoba mwanabo na Yoano na kipete. 3 Aye pa kumona’mba bibasangaja Bayuda, wakakuta ne Petelo mwine. (Adi mafuku a mikate yampikwa kiyujo.) 4 Wamukwata wamwela ¯ mu kifungo, wamutula mu ma´ kasa a bisumpi bina bya basola ´ ´ bana bana badi bamulama bekombola, mwanda wadi na mutyima wa kumulupwila ku bantu kupwa kwa Pashika. 5 O mwanda Petelo wadi’nka mukutwe mu kifungo; ino kipwilo kyadi kitakamene na kulombela Leza pa mwanda wandi. 6 Heloda paadi kasake kumulupula, bwine bufuku’bwa Petelo ¯ wadi ulele mukutwe miyololo ibidi pa bukata bwa basola babidi, ne batulama badi bemene ku meso a kibelo balama kifungo. 7 Ino, amba atale! mwikeulu wa Yehova waimana paadi’pa, kadi kike kya¯ samina mu kyumba kya kifungo. Aye pa kukupila Petelo mu mbavu, wamulangula, amba: “Imana bukidi!” Penepo miyololo yamupona ku maboko. 8 Mwikeulu wamunena’mba: “Vwala ukute ne bikwabilo byobe.” Nandi walongela monka. Ku mfulo wamunena’mba: “Vwala kivwalwa kyobe kya pangala unonde.” 9 Penepo watamba kamulonda, inoko kadipo uyukile amba byobya byadi bilonga mwikeulu i bya bine. Ino wadi ulanga’mba i kimonwa kyawamona. 10 Baenda bapita nzamu umbajinji ne wa bubidi, 12 BILONGWA 12:1-19 bafika ku kibelo kya kyuma kitwala ku kibundi, nakyo kyebashitukila akyo kine. Abo pa ku¯ pwa kutamba kebenda batukila mu kipito kimo, ponka na ponka ˜ mwikeulu wamushiya. 11 Neni pa kumujoka, Petelo wanena’mba: “Bine pano namone amba i Yehova watuma mwikeulu wandi, waunyongolola mu kuboko kwa Heloda ne ku bintu byonso byadi bitengele Bayuda’mba bisa kulongeka.” 12 Aye pa kupwa kujingulula nabya, waenda ku njibo ya Madia inandya Yoano witwa dikwa¯ bo bu Mako, kwadi kwibungıle bantu bavule balombela. 13 Wakokola ku mulango wa ku kibelo, ebiya mwingidi umo mwana-mukaji wa dijina dya bu Loda waiya kwitaba, 14 aye pa kujingulula diwi dya Petelo, wasangala bya mwiko, waleka ne kushitula ku kibelo, wanyemena lubilo munda kaebasapwila’mba Petelo yeu wimene pa kibelo. 15 Nabo bamu˜ nena’mba: “Neni ibakujina.” Ino ¯ aye kasha uninga’mba i bya bine. Nabo kebanena’mba: “I mwikeulu wandi.” 16 Ino Petelo washele ponka’pa ukokola. Abo pa kushitula, bamumona ne kutulumuka batulumuka. 17 Inoko aye ¯ webamama kuboko amba beka¯ le talala nya, kaebalombola kamo ne kamo mwamulupwilanga Yehova mu kifungo, kanena’mba: “Kasapwilei Yakoba ne banabetu ino myanda.” Ebiya wataluka kaenda kungi. 18 Bufuku pa kukya, mwadi kavutakanya kakatampe mu basola kebeipangula i kwepi kwaenda Petelo. 19 Heloda BILONGWA 12:20–13:11 Heloda wakupilwa. Banabasa, Polo wamukimbakimba, ino byakamutenepo, wasambija batulama ne ˜ kuso nanya bakapebwe mfuto; ¯ kupwa watamba ku Yudea watukila ku Kesalea, washikata kitatyi kampanda kwine’kwa. 20 Ebiya wakalabela bantu ba mu Tyila ne ba mu Shidona. Penepo abo bonso pamo baiya kwadi, kadi abo pa kupwa kunekenya Balashitusa, muntu wadi na lupusa mu myanda ya mu njibo ya mulopwe, bashilula kukimba kupwana nandi, mwanda ntanda yabo yadi iselanga bidibwa ku ntanda ya mulopwe. 21 Ino mu ¯ difuku ditungwe, Heloda wavwala kivwalwa kya bulopwe, washikata pa kityibilo kya mambo kaesambe ku meso a bantu bonso. 22 Penepo bantu badi bebungile kebela mabila’mba: “Dino i diwi dya leza, ke dya muntupo!” 23 Ponkapo mwikeulu wa Yehova wamukupila, mwanda katumbijepo Leza; wadibwa na byolo wafwididila. 24 Inoko mwanda wa Yehova wadi wenda utama ne kusambakana pi na pi. 25 Ba Banabasa ne Solo pobapwile kwingila mingilo yonso ya kutuma bya bukwashi mu Yelusalema, bajoka basela ne Yoano, witwa dikwabo bu Mako. Penepa mu Antyioka mwadi bapolofeto ne bafundiji mu kipwilo kyabo: Banabasa, Shimeone wadi witwa bu Nije¯ la ko kunena’mba Uf ıta, Luseusa wa ku Shilene, Manene wafundile pamo na Heloda muledi wa ntanda’ya, ne Solo. 2 Pobadi bengidila Yehova ku meso a bantu bonso ne kushikilwa na nzala, 13 210 mushipiditu ujila wanena’mba: ¯ “Pano ntudilei’ko pafula Banabasa ne Solo mwanda wa mwingilo ¯ mwine onebetyıle.” 3 Ebiya bashikilwa na nzala, balombela, bebatenteka makasa, kupwa bebaleka bende. 4 Penepo bano bana-balume, batumwe na mushipiditu ujila, ¯ batukila ku Selusea, abo pa kutamba kwine’kwa baenda ku Saipusa lwa mema. 5 Kadi pobafikile mu Salamise baanza kusapula mwanda wa Leza mu mashinankonka a Bayuda. Badi ne na Yoano wadi wibengidila. 6 Abo pa kutyibuluka kisanga kyonso kufika ne ku Pafosa, batene Muyuda umo wa dijina dya bu Bala-Yesu wadi wa majende kadi mupolofeto wa bubela. 7 Wadi na mbikavu Se˜ ngusa Polosa, muntu wa neni. Uno muntu waityije ba Banabasa ne Solo mwanda wadi ukimba bya binebine kwivwana mwanda wa Leza. 8 Ino Edimasa1 wa majende (na bubine e mwadi mushintulwila dyandi dijina) washilula kwibakalakanya, ukimba kupalwila uno mbikavu kulampe na lwitabijo. 9 Solo, i enka Polo, wayulwa mushipiditu ujila, wamubambila meso ¯ so 10 kanena’mba: “Abe muntu muyulwe budimbidimbi bwa miswelo yonso ne bukobakane bwa ¯ miswelo yonso, mwana Dyabola, abe walwana na bintu byonso byoloke, le kukalekapo kunyengakanya mashinda moloke a Yehova, a? 11 Kadi pano Bil 13:81 Uno ye enka Bala-Yesu utelelwe mu vese wa 6. 211 BILONGWA 13:12-28 ¯ Kenani, webabanya ntanda yabo ¯ na bubale: 20 bino byonso byalongekele mu kintu kya myaka 450. ¯ “Kupwa bino bintu, webapa batyibi kufika ne kudi Samwele mupolofeto. 21 Ino tamba pe¯ nepa b alomba mulopwe, Leza ¯ ¯ nandi webapa Solo mwana Kishi, wa ku kisaka kya Benje´ mani, mu myaka makumi ana. ¯ 22 Pa kupwa kumutalula, webabikikila Davida ke mulopwe ¯ wabo, yewa waasapwile bukamoni ne kunena’mba, ‘Natana Davi¯ da mwana Yese, muntu wa mwendele mutyima wami, ukalonga byonso byonsaka.’ 23 Mungya ¯ ¯ mulao wandi, Leza waletele Isalela umpandiji, Yesu, wa ku lutundu lwa uno muntu. 24 Kumeso kwa Uno’u kwiya, Yoano wasapwidile bantu bonso ba Isalela ¯ patokelela lubatyijo bu kilombo¯ ji kya kwisasa. 25 Ino Yoano pawadi uvuija mwingilo wandi, wadi unena’mba, ‘Le mufwatakanya’mba ami ne ani? Ami nkidipo aye. Ino talai! kudi unonda onkifwaninwepo kukutulula nansha bikwabilo bya ku maulu andi.’ 26 “A bana-balume, banabetu, bana ba ku musuku wa Abalahama ne banwe bakwabo bakaminwe Leza, mwanda wa luno lupandilo watuminwe kotudi. 27 Ke-bantu bekadi ba Yelusalema ne baledi babo kebajingulwilepo Uno’u, ino abo pa kutyiba ¯ mambo, bafikidija byobya byane˜ nenwe na bapolofeto, bitanwanga na diwi ditunduke dya Sabato ne dya Sabato. 28 Kadi nansha byokebamwenepo kabi Bil 13:171 Pa bute pa bute, “na kuboko ¯ ka kumwipaila, balombele Pilato kutulule mulu.” Polo wisamba na Bayuda mu Antyioka tala! kuboko kwa Yehova kudi podi, usa kwikala mpofu, kusapo kumona mwinya wa dyuba kitatyi kampanda.” Ponkapo lumundu lukatampe ne fukutu byamuponena, kapupukuta koku ne koku, ukimba ba kumukwata ku kuboko bamwendeje. 12 Penepo mbikavu, pa kumona byalongeka, waitabija, mwanda watendele bufundiji bwa Yehova. 13 Bano bantu, pamo ne Polo, bataluka ku Pafosa lwa mema bafika ku Penga mu Pamfidya. Ino Yoano webashiya wajokela ku Yelusalema. 14 Inoko abo balunguluka tamba ku Penga baiya ku Antyioka mu Pishidya. Penepo abo pa kutwela mu shinankonka mu difuku dya Sabato, bashikata. 15 Pa kupwa kutanga Bijila ne Bapolofeto ku meso a bantu bonso, bendeji ba shinankonka batuma bantu kobadi amba: “A bana-balume, banabetu, shi kudi mwanda ukankamika bantu omudi nao, nenai’o.” 16 Penepa Polo waimana, weba¯ mama kuboko, kanena’mba: “A bana-balume, bene Isalela ne banwe bakwabo bakaminwe Leza, ntejei. 17 Leza wa bano ¯ bantu ba Isalela, watongele baku¯ lutuba betu, wazunzula bantu’ba ¯ pobadi bekele bu beni ba kibundi ¯ mu ntanda ya Edipito kadi webalupula’mo na bukomo bukatampe.1 18 Kadi kintu kya mya´ ¯ ¯ ka makumi ana wadi wibatukijije mutyima mu ntanda mutuputupu. 19 Pa kupwa konakanya mizo isamba-ibidi mu ntanda ya BILONGWA 13:29-48 Kutelwa bu wa kubulwa mambo amba epaibwe. 29 Abo pa kufi¯ kidija byonso byalembelwe pa ¯ mwanda wandi, bamutukija ku ¯ mutyi bakamuladika mu kibundu. 30 Ino Leza wamusangula mu bafwe; 31 kadi mafuku mangi wadi umwekela boba batambile nandi ku Ngadilea bakanda ku Yelusalema. Pano bano i bandi batumoni ku meso a bantu. 32 “O mwanda twimusapwilanga myanda miyampe ya mulao ¯ walailwe bakulutuba. 33 Leza wafikidija’kyo ne pa mfulo kotudi batwe babo bana na kusangula Yesu; monka mokilembelwe mu ¯ mutoto wa bubidi amba, ‘Abe wi wami mwana, ami nami naikala Shobe dyalelo dino’di.’ 34 Ne uno mwanda wa amba wamusangwile mu bafwe na kitungo kya ¯ kuleka kujokela ku bubole, weunenene namino amba, ‘Nkemupa bya kanye ka buswe byonalaile Davida, bya kanye bya binebine.’ 35 Kadi unena monka mu ¯ mutoto mukwabo amba, ‘Kukale¯ kapo mwipane obe amone bu¯ bole.’ 36 Davida aye waingidile Leza mingilo mu lwandi luko¯ ngo’lwa, waponena mu tulo twa ¯ ¯ lufu, walala na bakulutuba bandi, ¯ ne kubola wabola. 37 Ino uno wasangwilwe na Leza, aye kabolelepo. 38 “Nanshi kiyukibwe komudi, banwe banabetu, amba i kupityila kudi Uno’u komusapwilwa kulekelwa kwa bubi; 39 ne amba ku bintu byonso byokemwadipo mubwanya kutelwa bu ba kubulwa mambo kupityila ku bijila bya Mosesa, ino kupityila kudi Uno’u yewa ense witabija utelwanga bu wa kubulwa ma- 212 mbo. 40 Shi ke pano dyumukai kutyina’mba byobya binenenwe mu Bapolofeto byakemufikila, bya amba, 41 ‘Tadijai, banwe ba kafutululo, kadi tulumukai, ne kujimankana, mwanda mvuijanga mwingilo mu enu mafuku, mwingilo okemuketabijapo nansha dimo, nansha shi muntu emusapwile’o kamo ne kamo.’ ” 42 Ebiya pobadi kebatambe, bantu baanza kwibazenza amba bebasapwile ino myanda ne mu ¯ dya Sabato dıya’ko. 43 Penepo kitango kya mu shinankonka pa kupwa, Bayuda ne ba kwalamu¯ ka bavule badi batota Leza balonda Polo ne Banabasa badi bebakankamika bekale nyeke mu kanye kakatampe ka Leza pobadi besamba nabo. 44 Dya Sabato dyalondele’po, kubwipi kwa kibundi kyonso kyebungila pamo kwivwana mwanda wa Yehova. 45 Bayuda pa kumona bibumbo, bayulwa mukao kebakalakanya byadi binena Polo koku batukana mutonko. 46 Ebiya Polo ne Banabasa bebalombola pampikwa moyo amba: “I kyendele’mo mwanda wa Leza usapulwe bidi komudi banwe. Ino byomwapela’o ne byokemwimwenepo banwe bene amba mufwaninwe ¯ bumi bwa nyeke, talai! tubatadidila ku mizo. 47 Mwanda Ye˜ hova wetusonenye namino amba, ¯ ‘Nakutonge bu kitokeji kya mizo, mwanda wa wikale lupandilo kufika ne ku mfulo kwa ntanda.’ ” 48 Bantu ba mizo pa kwivwana nabya, basangala kebatumbija mwanda wa Yehova, ne boba bonso badi na mutyima muyampe 213 Abebapangapanga. Mu Lesetala ¯ wa kukamona b umi bwa nyeke baitabija. 49 Ne kadi mwanda wa Yehova wadi wenda usambakana pi na pi mu ntanda yonso’ya. 50 Ino Bayuda bakela bulobo bana-bakaji batumbe ¯ badi batota Leza ne bana-balu¯ me balemantu ba mu kibundi, kadi bakolomwena ba Polo ne Banabasa kupangwapangwa, kupwa bebela panja pa mikalo ya ntanda yabo. 51 Ponkapo nabo bebakukwila luvumbi lwa ku maulu abo kebenda ku Ikoniuma. 52 Kadi bana ba bwanga badi bayulwe nyeke nsangaji ne mushipiditu ujila. mu Ikoniuma’14 Penepo mwa batwelele pamo mu shinankonka ya Bayuda kadi muswelo obesambile wafikije milwi ne milwi ya Bayuda ne Bangidiki ku kwitabija. 2 Ino boba Bayuda bapelele kwitabija bakela bulobo myuya ya bantu ba ˜ mizo ne kwiisonanya bibi kulwa banabetu. 3 Ebiya baija’mo kitatyi kilampe besamba kwampikwa moyo na lupusa lwa Yehova, mwine wasapwile bukamoni bwa mwanda wa kanye kandi kakatampe na kwibapa bukomo amba balonge biyukeno ne bya kutendelwa. 4 Inoko, bantu bavule˜ vule ba mu kibundi bakalanana; aba ku Bayuda bakwabo nabo ku batumibwa. 5 Ebiya bantu ba mizo ne Bayuda pamo ne baledi babo pobadi bakanina bibibibi kwibamwesha malwa ne kwibasa mabwe, 6 abo nabo bayuka’o, banyemena mu bibundi bya Laikonya, Lesetala, Debe, ne kufulakufula kwa ntanda’ya. 7 Kwi- BILONGWA 13:49–14:17 ne’kwa kebenda basapula myanda miyampe. 8 Ino mu Lesetala mwadi muntu umo wadi ushikete, wa maulu malemane. Wadi kilema ta¯ mba ubutulwa kadi kasha wadi kaendele. 9 Uno muntu’u wadi uteja padi panena Polo, ino Polo ¯ pa kumutala so ne kumona’mba muntu’u udi na lwitabijo lwa kumubelula, 10 wanena na diwi dikatampe amba: “Imana mu maulu obe.” Nandi watombojoka kaenda. 11 Bibumbo pa kumona byalongele Polo, batulula mawi kebanena mu ludimi lwa bene Laikonya’mba: “Baleza abaika¯ la pamo bwa bantu kadi abatukila ne kotudi!” 12 Penepa kebete Banabasa bu Zeuse, ino Polo bu Hemese, mwanda ye wadi utabukile kwisamba. 13 Ebiya kitobo wa Zeuse, wa tempelo yadi kumeso kwa kibundi, waiya na ba˜ nombe ne bankata ba bimuna ku bibelo kasake kulambula bitapwa pamo na bibumbo. 14 Inoko, mutumibwa Banabasa ne mutumibwa Polo pa kwivwana nabya, basana bivwalwa byabo bya pangala, banyemena lubilo mu kibumbo, kebela mabila, 15 amba: “A bana-balume, i kika le kyomulongela namino? Netu twi bantu ba bilubo pamo’nka bwa banwe. Batwe twimusapwilanga myanda miyampe mwanda wa muvundamine bino bintu bya bituputupu mutadidile ¯ ¯ kudi Leza mumi, mwine walongele diulu, ne ntanda, ne kalungalui, ne byonso bidi’mo. 16 Mu ¯ nkongo ya kala walekele mizo yonso yende mu mashinda ayo, 17 nansha’ko byakashelepo aye BILONGWA 14:18–15:7 Baasa Polo mabwe. Lupata lwa disao mwine pampikwa bukamoni mwanda walongele biyampe na ¯ kwimupa mvula wa mulu ne bya¯ ba bya kupa bipa, wayuja ba mityima yenu na byakudya ne tusepo.” 18 Ino nansha byobanenene nabya, balwile pa kukankaja bibumbo bileke kwibatapila bitapwa. 19 Ino Bayuda batambile ku Antyioka ne ku Ikoniuma bafika ne kunekenya bibumbo bya bantu, baanza kwasa Polo mabwe, bamubulwila panja pa kibundi, balanga’mba wafu. 20 Inoko, pamubumbile bana ba bwanga, walanguka watwela mu kibundi. Kadi mu difuku dilonda’ko wataluka pamo na Banabasa kebenda ku Debe. 21 Abo pa kupwa kusapula myanda miyampe mu kino kibundi ne kulonga’mo bana ba bwanga bavule bene, bajokela ku Lesetala, ku Ikoniuma, ne ku Antyioka. 22 Kwine’ko bakomeja myuya ya bana ba bwanga, bebakankamika bekale nyeke mu lwitabijo kebanena’mba: “Tufwaninwe kutwela mu Bulopwe bwa Leza na kupita mu byamalwa bingibingi.” 23 Ne kadi, bebatongela bakulumpe mu kipwilo ne kipwilo, kadi balombela milombelo ne kushiki¯ lwa na nzala, bebatula mu makasa a Yehova mwine obaitabije. 24 Ebiya bakapita ku Pishidya baiya mu Pamfidya, 25 kadi pa kupwa kusapula mwanda ¯ mu Penga, batukila ku Atadiya. 26 Batamba kwine’kwa baenda lwa mema ku Antyioka, kokwa kobapelwe kanye kakatampe ka Leza mwanda wa mwingilo mwine obavuija pano. 214 27 Pobafikile babungila kipwilo pamo, bashilula kwibabangila bintu bingi byalongele Leza kupityila kobadi, ne mwaashitwidile mizo kibelo kya lwitabijo. 28 Penepa bashikata’ko kitatyi kilampe na bana ba bwanga. Penepo bantu bamo batambile ku Yudea baanza kufundija banabetu amba: “Shi kemutwelelepo kwisao mungya kibidiji kya Mosesa, nabya kemukokejapo kukapanda.” 2 Ino pobadi kebepotomeja ne kwipatanya bikatampe na ba Polo ne Banabasa, bakwata mulangwe amba Polo, Banabasa, ne bamo umbukata mwabo bende kudi batumibwa ne bakulumpe mu Yelusalema pa mwanda wa luno lupata. 3 Ebiya kipwilo kyebashindikila, kupwa bano bana-balume bapita ku Fenisea ne ku Samadia, basapula kamo ne kamo mwaalamukile bantu ba mizo, kadi badi baletela banabetu bonso nsangaji mikatampe. 4 Abo pa kufika mu Yelusalema bebatambula senene kudi kipwilo ne batumibwa ne bakulumpe, kebebabangila bintu bingi byalongele Leza kupityila kobadi. 5 Ino bantu bamo badi mu katango ka Bafadiseo kupwa baitabija baimana pobadi bashikete kebanena’mba: “Bafwaninwe kutwejibwa kwisao ne ˜ kwibasonanya balame bijila bya Mosesa.” 6 Ebiya batumibwa ne bakulumpe bebungila pamo kubandaula uno mwanda. 7 Abo pa kupwa kwisamba bivulevule, Petelo waimana kaebanena’mba: “A banabalume, banabetu, muyukile bi- 15 215 Kwilama ku busekese, ku mashi yampe amba tamba mafuku mabajinji Leza watongele momudi’mo amba kupityila ku kyakanwa kyami bantu ba mizo bevwane kinenwa kya myanda miyampe ne kwitabija. 8 Kadi Leza, mwine uyukanga mutyima, wasapwile bukamoni na kwibapa mushipiditu ujila, enka mwawetupedi˜ le’o netu. 9 Kadi ketushiyanenyepo nabo nansha dimo, ino ¯ watokeja mityima yabo na lwitabijo. 10 Penepo i kika le kyo¯ mutompela Leza na kutula pa nshingo ya bana ba bwanga lupungu kelwakokejepo kusela bakulutuba betu nansha batwe bene? 11 Inoko twitabije amba tukapandila pa kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu enka mobetabijije ne abo.” 12 Ponkapa kibumbo kyonso ¯ kyatalala nya, kebateje Banabasa ne Polo pobadi babanga biyukeno ne bya kutendelwa bivule byalongele Leza mu mizo kupityila kobadi. 13 Abo pa kuba ¯ nya, Yakoba watentulula’mba: “A bana-balume, banabetu, ntejei. 14 Shimeone wanena byonso mwatedile Leza mutyima dibajinji ku mizo mwanda wa kutonga’mo bantu ba dijina dyandi. ˜ 15 Kadi bino’bi i bikwatanane na binenwa bya Bapolofeto, monka mokilembelwe amba, 16 ‘Bino bintu pa kupita’po nkajoka ne ¯ kubakulula kitanda kya Davi¯ da kyaponene panshi; nkobakulula masala akyo ne kwikyaluja, 17 amba bantu bashele’ko bakimbe Yehova na mikeketo, ne bantu ba mizo yonso pamo, bantu betwa pa dijina dyami, e mwanenena Yehova, mwine ulonga BILONGWA 15:8-27 bino bintu, 18 biyukene tamba kala.’ 19 Nanshi butyibi bwami i buno amba, ketwakavutaka¯ nyai bantu ba mu mizo balamukila kudi Leza, 20 ino twibalembelei belame ku bintu bisubijibwe na bilezaleza, ku busekese, ku byampikwa kutyiba midibu, ne ku mashi. 21 Mwanda tamba pa kala Mosesa udi na bantu bamusapula mu kibundi ne ˜ kibundi, ke-bantu batananga mikanda yandi na diwi ditunduke mu mashinankonka dya Sabato ne dya Sabato.” 22 Penepo batumibwa ne bakulumpe ne kipwilo kyonso pamo bakwata butyibi bwa kutuma ku Antyioka bantu batongwe umbukata mwabo pamo na Polo ne Banabasa, badi ba Yudasa wadi witwa ne bu Basabasa ne Shilasa, bana-balume badi batangidile mu banabetu. 23 Balemba ku makasa abo amba: “Batumibwa ne bakulumpe, banabenu, kudi boba banabetu ba mu Antyioka, mu Shidea, ne mu Shidisha batambile mu mizo: Tubaimunai! 24 Byotwaivwene amba kudi bamo batambile motudi bemuletela kavutakanya na byobanena, basaka kulumbakanya myuya yenu, nansha byoketwibalombwelepo kintu, 25 tubakwata butyibi mwa kimo bwa kutonga bantu ne kwimutumina’bo pamo na ba Banabasa ne Polo baswedibwe betu, ¯ 26 bana-balume bapene myuya yabo pa mwanda wa dijina dya Mfumwetu Yesu Kidishitu. 27 O mwanda tubemutumina ba Yudasa ne Shilasa, amba nabo bemusapwile bintu bimo byonka ku BILONGWA 15:28–16:9 Polo ne Banabasa. Lwendo lwa 2 kanwa. 28 Mwanda mushipiditu ujila ne batwe bene kumo tu¯ batokwa mutyima’mba ketwake¯ mutwika biselwa bikwabo bilema, poso enka bino bintu bifwaninwe, 29 mwilamei nyeke ku ¯ bintu bitapılwe bilezaleza, ku mashi, ku byampikwa kutyiba midibu, ne ku busekese. Shi mwilame senene ku bino bintu, mukekala biyampe. Shalai’po!” 30 Penepa, bano bantu pa ku¯ nenwa bende, bat ukila ku Antyioka, babungakenya kibumbo pamo, bebapa mukanda. 31 Abo pa kupwa kwiutanga, basangala mwanda wa kukankamikwa kobakankamikilwe. 32 Kadi ba Yudasa ne Shilasa, byobadi nabo bapolofeto, baka¯ nkamikile banabetu na mısambo mivule ne kwibakomeja. 33 Bashikata nabo kitatyi kampanda kwine’kwa, kupwa banababo bebaleka bende mu ndoe kudi boba bebatumine. 34 — —1 35 Ino ba Polo ne Banabasa bashele mu Antyioka bafundija ne kusapula, ne bakwabo bavule bene, myanda miyampe ya mwanda wa Yehova. 36 Mafuku pa kupita’po, Polo wanena Banabasa’mba: “Tujoke bidi tukapempule banabetu mu kibundi ne kibundi motwasapwile mwanda wa Yehova tuyuke mobekadile.” 37 Aye Banabasa wadi musumininwe kusela Yoano, wadi witwa ne bu Mako. 38 Ino Polo kadipo na mutyima wa kumusela bende nandi, mwanda webashile mu Pamfidya kadi 216 kaendelepo nabo mu mwingilo. 39 Penepo belobela bya malwa, ˜ bafula ku kukalanana; Banabasa wasela Mako waenda nandi lwa mema ku Saipusa. 40 Polo aye watonga Shilasa, banabetu pa ku¯ pwa kumutula mu makasa a Yehova amulombole kanye kakatampe, waenda. 41 Wapita mu Shidea ne mu Shidisha, ukomeja bipwilo. Ebiya wafika ku Debe kadi ne ku Lesetala. Kadi ¯ tala! kwadi mwana bwanga umo wa dijina dya bu Temote, mwana wa mwana-mukaji umo Muyuda mwitabije inoko shandi Mungidiki, 2 kadi wadi unenenwa biyampe na banabetu mu Lesetala ne mu Ikoniuma. 3 Polo waikele na mutyima wa kwenda na uno mwana-mulume, wamusela wamutweja kwisao mwanda wa Bayuda badi mu bifuko’bya, kebantu bonso badi bayukile amba shandi i Mungidiki. 4 Penepo pobadi benda bapita mu bibundi, badi bafikijija bantu ba kwine’kwa mbila yakwete batumibwa ne bakulumpe ba mu Yelusalema amba balame’yo. 5 O mwanda mwine bipwilo byadi bininga mu lwitabijo ne kwivudija difuku ne difuku. 6 Ne kadi, bapita ku Fidya ne mu ntanda ya Ngalatea, ke-pantu mushipiditu ujila webakankeje kwisamba mwanda mu kipindi kya ntanda ya Azia. ¯ 7 Kadi, abo pa kutukila ku Misha balonga bukomo bwa kutwela mu Bityinia, ino mushipiditu wa Bil 15:341 Uno vese utanwa mu mashiYesu kewebetabijijepo. 8 Pentuludi a Bible amoamo, inoko¯ katabapitapita mu Misha banwapo mu bilembwa palapala bilemeki- nepo ¯ tukila ku Toasa. 9 Ebiya bufubwe bya Kingidiki bya kala. 16 217 Polo, Shilasa abakutwe mu Fidipai ku, Polo wamona kimonwa: mwine Masedonya umo wimene kwine’kwa umuzenza’mba: “Abukila mu Masedonya witukwashe’ko.” 10 Aye upwa’tu kumona kimonwa’kya, twakimba kwenda ku Masedonya, twajingulula’mba i Leza wetwita tukebasapwile myanda miyampe. 11 Penepo twataluka ku Toa¯ sa lwa mema twaolokela swa ku Samofase, ino dya kesha twafika ku Neapodi, 12 twataluka kwine’kwa twaenda ku Fidi¯ pai, kibundi kitadilwe na Loma, ¯ kibundi kileme kya mu kipindi kya ntanda ya Masedonya. Twashikata mu kino kibundi tumafuku. 13 Kadi mu dya Sabato twaenda panja pa kibelo dya ku munonga, kotwadi tulanga’mba ko kudi kifuko kya milombelo; twashikata ketwisambe na bana-bakaji badi bebungile’ko. 14 Mwana-mukaji umo wa dijina dya bu Didya, nsunga wa bityilakana, wa mu kibundi kya Tyia¯ taila kadi mutotyi wa Leza, wadi uteja, Yehova nandi wamushitula mutyima wandi bikatampe amba ate mutyima ku byadi binena Polo. 15 Aye ne ba mu njibo ¯ yandi pa kubatyijibwa, wetwisashila’mba: “Shi mubamone amba ¯ ne mukokele Yehova, iyai mwikale mu yami njibo.” Wetuningila’nka twende’ko. 16 Penepo byaikele namino potwadi twenda ku kifuko kya milombelo, twetana na mwingidi mwana-mukaji umo wadi na mushipiditu, ndemona wa lubuko. Wadi usokwelanga bamfumwandi lupeto lungi na bya lubuko byandi. 17 Uno mwana-muka- BILONGWA 16:10-26 ji wadi ulonda’nka kulonda Polo ne batwe kumo koku wela mabila’mba: “Bano bantu i bapika ba ¯ Leza Mwine wa Mulu Mwine, bemusapwila dishinda dya lupandi˜ lo.” 18 Wadi ulonanga namino mafuku mangi. Ku mfulo Polo ¯ wakoka’byo, wavundamuka kanena mushipiditu’wa amba: “Na˜ kusonanya mu dijina dya Yesu Kidishitu mutambe’mo.” Nao wa´ tamba’nka mu mine nsa’ya. 19 Ino bamfumwandi pa kumona’mba lukulupilo lwabo lwa kumona lupeto lubapu, bakwata ba Polo ne Shilasa bebakokela mu nsoko kudi baledi. 20 Bakebatwala kudi bandela-bantu, kebanena’mba: “Bano bantu bavutakanyanga kibundi kyetu bininge. I Bayuda, 21 kadi basapulanga bibidiji bitujidikilwe kwitabija nansha kulonga batwe bene Loma.” 22 Penepo kibumbo kyonso pamo kyebatombokela; bandela-bantu bebapandamwina bivwalwa byabo bya pa˜ ngala, kupwa basonanya bebakupile nsonde. 23 Abo pa kupwa kwibakupila nsonde mingi, be˜ bela mu kifungo, basonanya mulami wa kifungo ebalame sene˜ ne. 24 Aye byaasonanibwe nabya, webela mu kifungo kya munda, webakuta maulu mu bikulo. 25 Ino dya pa bukata bwa bufuku ba Polo ne Shilasa badi balombela ne kutendela Leza na lwimbo; kadi bakutwa bakwabo badi bebevwene. 26 Ponkapo kwaikala kutenkana kukatampe kwa ntanda, enka ne byalwilo bya kifungo byatenkena. Ne kadi, bibelo byonso byashituka ponka na ponka, ne byobya BILONGWA 16:27–17:6 Mulami wa kifungo. Mu Tesalonika byadi bikutyilwe muntu ne muntu byakutuluka. 27 Mulami ¯ wa kifungo pa kubuka wamona’mba bibelo bya kifungo i bishitule, wasomona kipete kyandi kasake kwiipaya, mwanda walangile amba bakutwa abanyema. 28 Ino Polo waela lubila na diwi dikatampe amba: “Kokelonga kibi, mwanda batwe bonso tudi’mo!” 29 Penepo walomba bimuni watwela’mo lubilo, koku uzakala, wapona ku meso a ba Polo ne Shilasa. 30 Ebiya waenda nabo panja kawibepangula’mba: “A bakelenge, le nonge namani mpande?” 31 Nabo bamulondolola’mba: “Itabija mudi Mfumwetu Yesu usa kupanda, abe ne ba mu njibo yobe.” 32 Penepo bamusapwila mwanda wa Yehova pamo ne bonso badi mu yandi njibo. 33 Webasela’nka mu mine ´ nsa ya bufuku’ya wakebakenda bilonda. Kupwa aye ne kisaka kyandi kyonso babatyijibwa bukidi bonka. 34 Webatweja mu ¯ njibo yandi webadila meza, kadi wasangala bininge ne ba mu njibo yandi bonso kumo pano pawaitabija mudi Leza. 35 Abo pa kukya, bandela-bantu batuma bampulushi bamulombole amba: “Kutulula babo bantu’bo.” 36 Ebiya mulami wa kifungo wasapwila Polo byobanena, amba: “Bandela-bantu abatume bantu amba banwe bubidi mufwaninwe kukutululwa. Shi ke pano, tambai mwiendele mu ndoe.” 37 Ino Polo webanena’mba: “Betukupile ku meso a bantu kwampikwa kuponejibwa, nansha byotudi bene Loma, kupwa betwela mu kifungo; ino 218 pano kebasake kwitutambija mu bufyafya? Aa, kebibwanikapo! ¯ Baye abo bene betutambije’mo.” 38 Penepo bampulushi bakasapwila bandela-bantu ino myanda. Nabo bakwatwa moyo pa kwivwana’mba bano bantu i bene Loma. 39 Penepa baiya kebebazenze, ebiya bebatambija panja, kupwa bebanena bataluke mu kibundi’kya. 40 Abo pa kutamba mu kifungo baenda ku njibo ya Didya, pa kumona banababo, bebakankamika kupwa bataluka kebenda. Penepo bapita mu Amfipodi ne Apoloni baiya mu Tesalonika, mwine mwadi shinankonka ya Bayuda. 2 Ebiya Polo, mungya kibidiji kyandi, watwela mobadi’mwa, kadi mu Masabato asatu wadi ulanguluka nabo na Bisonekwa, 3 wibashintulwila ne kubingija na bilembwa’mba kyadi kyendele’mo Kidishitu asusuke ne kusanguka mu bafwe, kadi amba: “Uno ye Kidishitu, uno Yesu onemusapwila’u.” 4 Penepa bamo baitabija, belunga pamo na ba Polo ne Shilasa, mo monka ne kibumbo kika¯ tampe kya Bangidiki badi batota Leza pamo ne bana-bakaji bavule ¯ baleme. 5 Ino Bayuda, pa kukwatwa mukao, babunga bantu bamo babi badi bazeuluka ku nsoko, bakongakanya kibumbo kebaleta lupotopoto mu kibundi. Bakatamba’dyo ku njibo ya Dyasoni bakimba kwibalupwila ku kibumbo. 6 Byokebebatenepo bakokela Dyasoni ne banabetu bamo kudi baledi ba kibundi, kebela mabila’mba: “Bano bantu baleta kavuta- 17 219 Mu Belea. Wisamba pa Aleopakusa kanya pa ntanda ikelwe na bantu kebadi ne kuno, 7 kadi Dyasoni webatundaila na kizaji. Bano ˜ bantu bonso balonanga bintu bijilula mbila ya Kesala, banenanga’mba kudi mulopwe mukwabo, Yesu.” 8 Pobaivwene ino myanda, kibumbo ne baledi ba kibundi baloba; 9 ebiya bafutyija ba Dyasoni ne bakwabo lupeto kupwa bebalekelela. 10 Ponka na ponka banabetu batuma ba Polo ne Shilasa ku Belea bufuku. Abo pa kufika, bakatwela mu shinankonka ya Bayuda. 11 Bano’ba badi na mutyima wa kusaka kuyuka kutabuka boba ba mu Tesalonika, ke-bantu baitabije mwanda na kipyupyu kikatampe, babandaula senene Bisonekwa difuku ne difuku mwa kuyukila shi bino bintu ye mobikadile. 12 Penepo bantu bavule ba umbukata mwabo baitabija, ne bavule mu bana-bakaji batumbe Bangidiki, ne banabalume bene kumo. 13 Ino Bayuda ba mu Tesalonika pa kuyuka’mba mwanda wa Leza owa usapulwa na Polo ne mu Belea mwine, baenda’mo kukatununa bibumbo ne kwibikela bulobo. 14 Ponka na ponka banabetu ba¯ talula Polo amba atukile ku dijiba; ino ba Shilasa ne Temote bashala monka. 15 Inoko, boba ¯ bakatudile Polo bakamufikija ne ˜ ku Atene, kadi abo pa kusonanibwa’mba ba Shilasa ne Temote ¯ baye kwadi bukidi bonka, penepo bajoka. 16 Polo paadi wibakungila mu Atene, mutyima munda wamu¯ f ıta fututu pa kumona’mba ki¯ bundi i kiyule bilezaleza b a. BILONGWA 17:7-24 17 Penepo waanza kulanguluka mu shinankonka na Bayuda ne ¯ bantu bakwabo badi batota Leza kadi difuku ne difuku wadi ulanguluka na boba bawadi utana mu nsoko. 18 Ino befundi ba tunangu twa ino ntanda1 bamo bene Epikyule ne Bashitoika baanza kwipatanya nandi, bamo badi banena’mba: “Le uno muntu wa minenakanya nandi usakanga kunena bika?” Bakwabo amba: “Umweka bwa aye usapula bavidye ba kungi.” Badi banena namino mwanda wadi usapula myanda miyampe ya Yesu ne lusangukilo. 19 Penepo bamukwata baenda nandi pa Aleopakusa, kebanena’mba: “Le tubwanya kuyuka buno bufundiji bupya bosapula’bu i bufundiji’ka? 20 Mwanda utwejanga bintu bimo byeni mu matwi etu. O mwanda tusaka kuyuka bino bintu i bintu’ka.” 21 Na bubine, bene Atene bonso ne beni badi bekele’mo kebadipo bepwija mukose na bintu bikwabo ino i enka na kubanga nansha na kwivwana bintu bipya. 22 Penepo Polo waimana pa bukata bwa Aleopakusa kanena’mba: “Banwe bene Atene, namone amba mu bintu byonso mumweka bu bantu batyina bavidye bininge kutabuka bantu bakwabo. 23 Kimfwa, ponadi mpita ntadi¯ ja bintu byomutotanga, namwe¯ ne ne kisokelo kimo padi palembe amba ‘Kudi Leza Wampikwa Kuyukana.’ Nanshi kyokya ¯ kyomutota pampikwa kuyuka, e kino kyonemusapwila. 24 Leza Bil 17:181 Nansha, “bafilozofe.” BILONGWA 17:25–18:7 Leza ¯ mwine walongele ino ntanda ne bintu byonso bidi’mo, byadi Aye ye Mfumwandya diulu ne ntanda, kashikatangapo mu matempelo alongelwe na makasa, 25 kadi kakwashibwangapo na makasa a bantu bwa aye ubudilwe kintu, mwanda aye ye upa ¯ bantu bonso b umi ne umpuya ¯ ne bintu byonso. 26 Kadi walupwile ku muntu umo mizo yonso ya bantu, ba kushikata pa nta¯ ¯ nda yonso, watula ne bitatyi bitungwe ne mikalo ya mwa kushikatyila bantu, 27 amba bakimbe Leza, shi babwanya kumubabata ne kumusokola binebine, nansha byakadipo bine kulampe na batwe bonso. 28 Mwanda i pa mwanda wa aye potwikele na ¯ bumi, tujina ne kwikala’ko, enka munenena balembi benu bamo amba, ‘Mwanda netu twi bana batambile kwadi.’ 29 “Nanshi byotudi bana batambile kudi Leza, ketufwaninwepo kulanga’mba Leza mwine udi bwa olo,1 ndalama, nansha dibwe, pamo bwa kintu kisongwe mungya bwino ne milangwe ya ba¯ ntu. 30 Bine, Leza wasula bitatyi bya kuno kubulwa kuyuka, ino pano usapwilanga bantu amba bonso pi na pi bafwaninwe ¯ ¯ kwisasa. 31 Mwanda i mutule’ko difuku dyalanga kutyibila ntanda ikelwe na bantu mambo mu boloke na muntu watongele, kadi i mupe bantu bonso kikulupiji pa kumusangula mu bafwe.” 32 Abo pa kwivwana myanda ya lusangukilo lwa bafwe, bamo baanza kumuzawila, ino bakwaBil 17:291 Nansha, “nsahabu.” ke kyelekejopo. Ba Akwila 220 bo kebanena’mba: “Tusa kukwivwana dikwabo pa uno mwanda.” 33 Penepo wataluka umbukata mwabo, 34 ino bantu bamo belunga kwadi baitabija. Mu abo mwadi Dionisusa, mutyibi wa mu kidye kya Aleopakusa, ne mwana-mukaji umo wa dijina dya bu Damadi, ne bakwabokwabo. Bino’bi pa kupita’po watalukile ku Atene waenda ku Kodinda. 2 Watana’ko Muyuda umo wa dijina dya bu Akwila, mubutwilwe mu Pontusa, watambile panopano ku Itadi, ne Pishila mukajandi, mwa˜ nda Kodusa wasonenye Bayuda bonso bataluke mu Loma. Penepa Polo waenda kobadi 3 kadi byobadi na kaji kamo washikata mu yabo njibo, kaingila nabo, mwanda badi bengilanga kaji ka kupunga mapema. 4 Inoko, wadi wisamba mu shinankonka dya Sabato ne dya Sabato kadi wadi unekenya Bayuda ne Bangidiki. 5 Penepo, paile ba Shilasa ne Temote batamba ku Masedonya, ¯ Polo wepana bininge na kufundija mwanda, usapwila Bayuda bukamoni ne kubingija’mba Yesu ye aye Kidishitu. 6 Ino byobadi bamulwa’nka kumulwa ne ku¯ tukana mutonko, wakukula bivwalwa byandi kaebanena’mba: “Mashi enu ekale pa mitwe yenu ¯ banwe bene. Ami natoka. Tamba pano nsa kwenda ku bantu ba mizo.” 7 Ebiya wataluka kwine’kwa waenda mu njibo ya mwana-mulume umo witwa ¯ bu Tetiusa Yusutusa, mutotyi wa Leza, wadi na njibo ilondakene 18 221 Busapudi mu Kodinda. Apolosa na shinankonka. 8 Ino Kipusa, mwendeji wa shinankonka, waitabija mudi Mfumwetu, ne ba mu njibo yandi bonso kumo. Kadi mu bene Kodinda baivwene bavule baanza kwitabija ne kubatyijibwa. 9 Ne kadi, Mfumwetu wanena Polo bufuku mu kimonwa’mba: “Kokakwatwa moyo, abe wisambe’tu kadi kokekala talala, 10 mwanda ami ngidi nobe kadi i kutupu usa kukutamba kukulonga kibi; mwanda ngidi na bantu bangi mu kino kibundi.” 11 Ebiya washikata’mo mwaka umo ne myeji isamba, ufundija mwanda wa Leza umbukata mwabo. 12 Penepa Ngadeo pawadi mbikavu wa Akaya, Bayuda batombokela Polo abo bonso pamo bakamutwala pa kityibilo kya mambo, 13 kebanena’mba: “Uno muntu’u unekenyanga ba¯ ntu batote Leza mu muswelo ujilula bijila.” 14 Ino Polo pawadi kasake kwisamba, Ngadeo wanena Bayuda’mba: “Shi bine kwadi kilubo nansha kibi kikatampe kyalongele, banwe Bayuda, longa nemwivwana’tu senene na mu¯ tyima mutuke. 15 Ino shi i kwipotomeja pa mwanda wa binenwa, majina ne bijila byenu, byabyo bimutala banwe bene. Ami nkisakilepo kutyiba yayo myanda.” 16 Penepo webapanga pa kityibilo kya mambo. 17 Ebiya bonso bakwata Sosefene mwendeji wa shinankonka kebamukupila kumeso kwa kityibilo kya mambo. Ino Ngadeo kadipo utele nansha mutyima mwine ku bino bintu. 18 Inoko Polo washikata’mo BILONGWA 18:8-26 mafuku matyetye, kupwa washadika banabetu kaenda lwa mema ku Shidea, pamo na Pishila ne Akwila, kadi watendeje nywene ya ku mutwe wandi mu Senkelea, mwanda wadi mupike mpiko. 19 Ebiya bafika ku Efisesa, webashiya konka; ino aye’ko watwela mu shinankonka kalanguluka na Bayuda. 20 Nansha byobadi bamunena’nka kumunena ashikate nabo monka mafuku mangi, aye kaitabijepo 21 ino webashadika kaebalombola’mba: “Shi Yehova uswile, nkajokelanga monka komudi.” Kupwa wataluka mu Efisesa lwa mema 22 wafika ku Kesalea. Penepa wakanda kukemuna ¯ kipwilo, ebiya katukila ku Antyioka. 23 Aye pa kupwa kushikata’mo kitatyi kampanda wataluka kaenda koku ne koku mu ntanda ya Ngalatea ne ya Fidya, wenda ukankamika bana ba bwanga bonso. 24 Ponkapo Muyuda umo wa dijina dya bu Apolosa, mubutwilwe mu Alekezandala wafika mu Efisesa; wadi mwanamulume upotolwele kunena, kadi wadi ujingulwile Bisonekwa. 25 Uno muntu wadi mufundijibwe kukanwa dishinda dya Yehova kadi wadi ‘mwake mushipiditu,’ wadi wisamba ne kufundija myanda ya Yesu mobyolokele, inoko wadi uyukile’nka lubatyijo lwa Yoano kete. 26 Washilula kwisamba pampikwa moyo mu shinankonka kadi, ba Pishila ne Akwila pa kumwivwana, bamusela baenda nandi pamo kebamushintulwila BILONGWA 18:27–19:17 Lwendo lwa 3. Polo mu Efisesa dishinda dya Leza mobyolokele kutabuka. 27 Ne kadi, byawadi usaka kwabukila mu Akaya, banabetu batumina bana ba bwanga ¯ mukanda, bebesashila bamutambule senene. Penepo paafikile’ko, wakwasha bininge boba baitabije kupityila ku kanye kakatampe ka Leza; 28 mwanda wadi uleta bubinga ne pa mfulo ku meso a bantu ne na bukomo bukatampe amba Bayuda i betupe, koku ulombola na Bisonekwa amba Yesu ye aye Kidishitu. Penepo, Apolosa pawadi mu Kodinda, Polo wadi wenda upita ku matanda a ku ¯ ntala, watukila ku Efisesa, watana’ko bana ba bwanga bamo; 2 webepangula’mba: “Lelo mwatambwile mushipiditu ujila pomwaitabije?” Nabo bamulondolo¯ la’mba: “Aa, kasha ketwaivwene amba kwikalanga ne mushipiditu ujila.” 3 Ebiya webanena’mba: “Le penepo mwabatyijibwe lubatyijo’ka?” Abo amba: “I lubatyijo lwa Yoano.” 4 Polo wanena’mba: “Yoano wadi ubatyija lu¯ batyijo bu kilomboji kya kwisasa, ulombola bantu betabije mudi yewa umulonda, ke mudi Yesu kadi.” 5 Abo pa kwivwana nabya, babatyijibwa mu dijina dya Mfumwetu Yesu. 6 Ebiya Polo pa kwibatenteka makasa, mushi¯ piditu ujila webatukila, kebesambe mu ndimi ingi ne kunena bupolofeto. 7 Abo bonso, badi kintu kya bana-balume dikumi ne babidi. 8 Aye pa kutwela mu shinankonka, wanena pampikwa moyo myeji isatu mituntulu, wi¯ samba mısambo ne kulanguluka 19 222 nabo mu muswelo unekenya pa mwanda wa Bulopwe bwa Leza. 9 Ino bamo pa kupela na kibengo kyonso kwitabija, koku banenena dyodya Dishinda bibi ku meso a milwi ya bantu, webataluka’po, ˜ wasanuna’mo bana ba bwanga, ¯ kawisambila mısambo mu kalasa ka masomo a Tailanusa difuku ne difuku. 10 Bino byalongekele mu myaka ibidi, penepo boba bonso bekalanga mu kipindi kya ntanda ya Azia baivwana mwanda wa Mfumwetu, Bayuda ne Bangidiki bene kumo. 11 Kadi Leza wadi ulonga bilongwa bya bukomo bya nkuo kupityila ku makasa a Polo, ¯ 12 enka ne bipeta ne bisandi bya kaji byadi pa ngitu yandi byadi biselelwa boba babela, nabo ne misongo ibapwa, ne mishipiditu imbi mine itamba’mo. 13 Ino kwadi Bayuda bamo badi benda koku ne koku bapanga bandemona, nabo badi kebatompa kutela dijina dya Mfumwetu Yesu ku boba badi na mishipiditu imbi; ˜ badi banena’mba: “Nakuso nanya na kusumininwa mu dijina dya Yesu obasapula kudi Polo.” 14 Ebiya kwadi bana basambababidi ba kitobo mukulu Muyuda, wa dijina dya bu Seva badi balonga namino. 15 Ino mushipiditu umbi webatentulula keunena’mba: “Ndyukile Yesu kadi Polo nandi mupotolwele; ino le banwe ¯ mwi bani le?” 16 Penepa muntu wa mushipiditu umbi’wa webakidila, webakomena abo bonso, webanekenya, penepo batamba lubilo mu yoya njibo mutaka kadi batapwe bilonda. 17 Uno mwanda wayukana ku bonso, ku Ba- 223 Basendwe abaleta kavutakanya yuda ne ku Bangidiki bene badi bekele mu Efisesa; penepo moyo webakwata abo bonso, ne dijina dya Mfumwetu Yesu kedyenda ditumba. 18 Kadi bavule mu ¯ boba baitabije badi baya besapu¯ la ne kusaba patokelela bilongwa byabo. 19 Bine, bantu bavule ˜ badi balonga bya malenanya baile na mabuku abo pamo basoka’o ku meso a bonso. Penepo babala lupoto lwao batana’mba i bibese bya ndalama 50 000. 20 Penepa mwanda wa Yehova wadi wenda utama ne kunekenya na bukomo bonso. 21 Penepo bino bintu pa kupwa, Polo wakwata mulangwe mu mutyima wandi amba, shi wapu kupita ku Masedonya ne ku Akaya, ufwaninwe kwenda ku Yelusalema. Wanenene amba: “Shi napu kwenda’ko mfwaninwe nkamone ne Loma.” 22 Ebiya watuma ku Masedonya bantu babidi mu boba badi bamwingidila, ba Temote ne Elatusa, ino aye mwine waija kitatyi kampanda mu kipindi kya ntanda ya Azia. 23 Mu kine kitatyi’kyo kwaikala kavutakanya kakatampe pa mwanda wa dyodya Dishinda. 24 Mwanda muntu umo wa dijina dya bu Demeteusa, sendwe wa ndalama, wadi upeteja bininge basendwe na kulonga tumobo twa ndalama twa tukishi twa Alatemise; 25 webakongakanya abo ne boba badi bengila bino bintu kanena’mba: “A banabalume, muyukile biyampe amba i mu uno mwingilo motupetela. 26 Kadi, mubamone ne kwivwana’mba ke enkapo mu Efisesa BILONGWA 19:18-33 kete ino i ne mu kipindi kikatampe kya ntanda ya Azia mwenda munekenya uno Polo kibumbo kikatampe kya bantu ne kwibalamwina ku milangwe ingi, amba baleza balongelwe na makasa ke balezapo binebine. 27 Ne kadi, kudi kyaka, ke enkapo kya mwingilo wetu kufutululwa ino i ne kya ino tempelo ya Alatemise leza mukaji mukatampe kumonwa bu ya bitupu, ne bukatampe ¯ bwa ntumbo yandi, bwine butotwa na kipindi kyonso kya ntanda ya Azia ne na ntanda ikelwe na bantu, busa kujimankana.” 28 Bantu pa kwivwana nabya bakwatwa bulobo bya mwiko, kebela mabila’mba: “Alatemise wa bene Efisesa ye mukatampe!” 29 Ponkapo kibundi kyayula kavutakanya, byobiya bonso pamo baenda lubilo pa kikailo, koku batantanya ba Ngaiusa ne Aditakusa, bene Masedonya, badi benda na Polo. 30 Polo aye wadi usaka kwenda’nka umbukata mwadi bantu’mwa, ino bana ba bwanga bamukanda. 31 Enka ne bemaniji ba mafetyi ne makayo, boba badi nandi biyampe, batumanya mawi a kumwi¯ ¯ ¯ sashila’mba kakitula bumi bwandi mu kyaka na kutwela mu kikailo. 32 Mu kine kyaba’kya, bamo badi bela mabila, aba banena byobi bakwabo nabo byobi; mwanda kitango kyadi mu kavutakanya, kadi bavule umbukata mwabo kebadipo bayukile kine kyobebungidile pamo. 33 Penepo batambija Alekizandele mu kibumbo, Bayuda bamutakikila kumeso; ebiya Alekizandele we¯ bamama kuboko mwanda wadi BILONGWA 19:34–20:11 Kitango kibaenda. Yutekusa kasake kwishintulwila ku meso a bantu. 34 Ino abo pa kumujiula’mba i Muyuda, bonso bashilula ´ kwela mabila mwa kimo nsa ibidi mituntulu amba: “Alatemise wa bene Efisesa ye mukatampe!” 35 Ku mfulo, mulembi wa kibundi pa kutalaja kibumbo, wanena’mba: “A bana-balume ba mu Efisesa, lelo i muntu’ka kayukilepo amba kibundi kya bene Efisesa ye kalama wa tempelo ya Alatemise mukatampe ne wa kyele¯ kejo kiponene mulu? 36 Penepo bino bintu byokebibwanyapo kupatanibwa, mufwaninwe na¯ nshi kushikata talala nya ne kulonga bintu bukidibukidi mpika. 37 Mwanda mubaleta bano bana-balume kuno, abo ke bangivipo ba matempelo nansha bantu batuka wetu leza mukaji mutonko. 38 Nanshi shi Demeteusa ne basendwe badi nabo badi na mambo na muntu, mafuku a kidye adi’ko ne bambikavu bene badi’ko; mwibalekei bakesambile abo bene. 39 Ino shi mukimba kintu kingi, nankyo kifwaninwe kutyibwa mu kitango kitabijibwe. 40 Mwanda na bubine mu uno mwanda wa dyalelo tudi mu kyaka kya kupya mambo a kutombola bantu, ke-pantu ketukaletapo bubinga nansha bumo bwaikadila kibumbo mu kano kavutakanya.” 41 Aye pa kupwa kunena nabya, wanena kitango kyende. Penepo lupotopoto pa kupwa, Polo waityija bana ba bwanga, ebiya webakankamika ne kwibashadika, kupwa kaenda mu Masedonya. 2 Aye pa kupwa kupita mu oa matanda’a we- 20 224 nda ukankamika boba badi bekele kwine’kwa na binenwa bivule, waiya mu Ngidiki. 3 Walonga’mo myeji isatu, ino pa mwanda ¯ wa kitumba kyamukutyıle Bayuda pawadi kasake kwenda lwa mema ku Shidea, wakwata mulangwe wa kujoka dya Masedonya. 4 Boba baendele pamo nandi i ¯ ba Sopate mwana Pilusa wa mu Belea, Aditakusa ne Sekundusa ba mu Tesalonika, Ngaiusa wa ku Debe, Temote, ne ba Tekikusa ne Tofimusa ba ku kipindi kya ntanda ya Azia. 5 Bano’ba babadikile baketwilaija mu Toasa; 6 ino twataluka lwa mema ku Fidipai kupwa kwa mafuku a mikate yampikwa kiyujo, twalonga mafuku atano twafika mu Toasa mobadi; twaikala’mo mafuku asamba-abidi. 7 Mu difuku dibajinji dya mu yenga, potwadi twibungile pamo tudya, Polo washilula kwisamba nabo, mwanda wadi wa kwenda kesha; penepo walepeja mwisambo wandi kufika ne pa bukata bwa bufuku. 8 Penepa kwadi bimuni bivule mu kyumba kya ¯ peulu motwadi twibungıle pamo. 9 Nsongwalume umo wa dijina dya bu Yutekusa wadi ushi¯ kete pa dididisha, penepo walala tulo tukatampe aye Polo papo wisamba’nka kwisamba, Yuteku¯ sa pa kulemenenwa na tulo, wapona panshi tamba pa njibo ya busatu ya pangala, ebiya bamuboya ¯ mufwe kala. 10 Ino Polo watuka, waponena padi wamufumbakanya kanena’mba: “Lekai kulenga lunwa, mwanda muya wandi ukidi’mo.” 11 Penepo wakanda wateakanya byakudya 225 Mu Miletusa. Njibo ne njibo BILONGWA 20:12-31 ¯ kadi. Ebiya waendelela kwisa- Bayuda ne ku Bangidiki myanda ¯ mba kitatyi kilampe, kufika’nka ya kwisasa ku meso a Leza ne ya ne byatambile dyuba, kupwa wa- kwitabija mudi Mfumwetu Yesu. ˜ enda. 12 Ponkapo basela nso- 22 Ino pano, talai! yeu nenda ku ¯ ngwalume’wa mumi kadi base- Yelusalema ntononwa na mushipiditu, nansha byonkiyukilepo bingwa ku mutyima bya mwiko. 13 Ebiya twatangidila ku kyo- ntu bikamfikila’ko, 23 poso bumbo twaenda lwa mema ku Aso- kamoni bunsapwila kyaba kyosa, kwine kotwadi ba kusela Polo, nso mushipiditu ujila mu kibuke-muntu wapwile kwitulombola ndi ne kibundi amba buloko ne ¯ nabya, mwanda wadi usaka kwe- byamalwa bintengele. 24 Inonda’ko lwa panshi. 14 Aye pa ko nkimwenepo muya wami bu kwitutana mu Asosa, twa- kintu kya mvubu kondi, poso’nka mwikija ketwenda ku Mityilene; mvuye lwendo lwami ne mwingi15 kadi, bukya ke kesha twatalu- lo onapelwe na Mfumwetu Yesu, ka’ko lwa mema, twafika kampa- wa kusapula ne pa mfulo bukalampala na Kiose, ino kesha twa- moni bwa myanda miyampe ya imana bityetye pa Samose, kadi kanye kakatampe ka Leza. 25 “Ino pano talai! ndyukile difuku dilonda’ko twafika ku Miletusa. 16 Mwanda Polo wadi amba mu banwe bonasapwidile munene kupitapita Efisesa, ku- Bulopwe i kutupu nansha umo tyina’mba wakeja mu kipindi kya ukamona mpala yami monka. ntanda ya Azia; mwanda wadi wi- 26 Shi ke pano, nemwite bu bapangila kufika ku Yelusalema mu tumoni dyalelo dino’di amba na¯ difuku dya masobo a Pentekosa toka ku mashi a bantu bonso, shi bibwanika. 27 mwanda nkyatyininepo kwi17 Inoko, pawadi mu Miletu- musapwila madingi onso a Leza. sa watuma bantu ku Efisesa ba- 28 Mwitei mutyima banwe bene kamwityile bakulumpe ba ki- ne kuta’o luombe lonso momwapwilo. 18 Abo pa kufika kwadi tongelwe na mushipiditu ujila bu webanena’mba: “Muyukile sene- batadi, amba mukumbe kipwine monaikadile umbukata mwe- lo kya Leza, kyaapotele na manu tamba difuku dibajinji dyona- shi a wandi Mwana. 29 Ndyunyantyile mu kipindi kya ntanda kile amba shi napu kwenda, ba˜ ya Azia, 19 nadi ningidila Mfu- mpumpi ba kasusu basa kutwela mwetu bu umpika na mutyima momudi, kadi kebakalelapo lu¯ wa kwipeleka bikatampe ne na ombe senene, 30 kadi umbukaimpolo kadi ne matompo auntene ta mwenu mukatamba bantu bamu bitumba byadi binkutyila Ba- kesamba bintu binyengakane bya yuda; 20 ne kadi nkyatyinine- kukokela bana ba bwanga kobadi po kwimusapwila bintu byo-byo- amba bebalonde. ¯ nso bya kamweno nansha kwi31 “Nanshi kemwakilalai, kadi mufundija ku meso a bantu bonso vulukai amba myaka isatu mine ku njibo ne njibo. 21 Ino na- tuntulu bufuku ne dyuba, nkya¯ sapwile bukamoni ne pa mfulo ku lekelepo kwimwisashila banwe BILONGWA 20:32–21:13 Abadila Polo. Abalaa’mba ukakutwa bonso ne impolo ponka. 32 Kadi pano nemushiye mu makasa a Leza ne mu mwanda wa kanye kandi kakatampe, uno mwanda ukokeja kwimutamija ne kwimupa bupyani umbukata mwa bapandulwe bonso. 33 Nkyaikelepo kwabila ndalama, olo,1 nansha bisandi bya muntu nansha umo. 34 Banwe bene muyukile amba ano makasa’a aingile pa kukimba byonadi mbudilwe ne bya boba bonadi nabo. 35 Nemulombwele mu bintu byonso amba mufwaninwe kususuka na mingilo mwa ¯ ¯ kukwashisha boba bakokekoke, ne kuvuluka binenwa bya Mfumwetu Yesu, wanene aye mwine ¯ amba, ‘Nsangaji ya kupana itabukile ya kupebwa.’ ” 36 Kadi aye pa kupwa kunena nabya, wafukata mu manwi ne abo bonso pamo, kalombela. 37 Bine, abo bonso badidile bikatampe mpata, penepo bamu¯ pamba bıpa kebamufifye senene, 38 mwanda mutyima webasense bibi paebalombwele amba kebakamonepo mpala yandi monka. ¯ Kupwa bakamutula ku kyombo. Ebiya batwe pa kwishiya nabo na mutyima-kanyonga, twataluka lwa mema, twaoloka kufika ne ku Kose, ino dya kesha twafika ku Lodesa, twataluka kwine’kwa twafika ku Patala. 2 Batwe pa kutana kyombo kyenda ku Fenisea, twaikila’mo ketwenda. 3 Pa kufika dya ku kisanga kya Saipusa, twekishiya dya ku lunkuso ketwenda ku Shi¯ dea, twashıka pa Tyila, mwanda badi basaka komonona bintu bya- 21 Bil 20:331 Nansha, “nsahabu.” 226 di mu kyombo. 4 Twakimba’mo bana ba bwanga twebatana, twashikata’mo mafuku asambaabidi. Ino badi balombola Polo divule dine kupityila ku mushipiditu amba kakikatyimpa lwayo mu Yelusalema. 5 Kitatyi kya kushikata mwine’mwa pa kupwa, twataluka twaenda; ino abo bonso, ne bana-bakaji ne bana bene kumo, betutwala kufika ne panja pa kibundi. Penepo twafukata mu manwi ku nkula ketulombela 6 kadi tweshadika batwe bonso. Kupwa twaikila mu kyombo ino abo bajokela kwabo. 7 Penepo twataluka ku Tyila lwa mema twafika ku Tolemese, twaimuna banabetu ne kushikata nabo difuku dimo. 8 Dya kesha twataluka twafika ku Kesalea, twatwela mu njibo ya Fidipa musapudi wa myanda miyampe, umo wa mu bana-balume basamba-babidi’ba, penepa twashikata nandi. 9 Uno muntu ´ wadi na bana bana bankungakaji badi banena bupolofeto. 10 Ino batwe pa kushikata’ko mafuku mavule, mupolofeto umo wa dijina dya bu Akabusa wafika utamba ku Yudea, 11 waiya kotwadi wasela mukaba wa Polo wekuta’o ku maulu ne ku maboko kanena’mba: “E mwanenena mushipiditu ujila namino ¯ amba, ‘Mwine uno mukaba’u ukakutwa enka namino na Bayuda mu Yelusalema kadi baka¯ mupana mu makasa a bantu ba mizo.’ ” 12 Batwe pa kwivwana nabya, ne batwe, ne boba badi ¯ pa kine kifuko’pa, ketumwisashila’mba kakikanda ku Yelusalema. 13 Penepo Polo wate- 227 Polo ku Yelusalema. Wapande ntulula’mba: “I kika le kyomudidila ne kunzozeja mutyima? Yukai’tu amba, ngitabije, ke’nkapo kukutwa ino i ne kufwila dijina dya Mfumwetu Yesu mu Yelusalema.” 14 Byotwatuninye kumunekenya, twaitabija’tu na bino binenwa’mba: “Kiswamutyima kya Yehova kilongeke.” 15 Ano mafuku pa kupita’po, twakuta lwendo ketukandila ku Yelusalema. 16 Ino bana ba bwanga bamo ba mu Kesalea baenda netu, betutwala kwa Nasoni wa mu Saipusa, umo wa mu bana ¯ ba bwanga babajinji, mwine njibo yotwadi ba kufikila’ko. 17 Batwe pa kufika mu Yelusalema, banabetu betutundaila na nsangaji. 18 Ino difuku dilonda’ko Polo waenda netu kudi Yakoba; ne bakulumpe bonso badi ponka. 19 Penepo webemuna, kupwa kawibasapwila kamo ne kamo bintu byalongele Leza mu mizo kupityila ku mwingilo wandi. 20 Pa kwivwana nabya baanza kutumbija Leza, kebamunena’mba: “A mwanetu, ubamone amba kudi tununu ne tununu twa betabije ba mu Bayuda; kadi bonso i bapyasakane mu kulama Bijila. 21 Ino bapupwile myanda yobe amba ufundijanga Bayuda bonso ba mu mizo bapondokele Mosesa, wibalombola’mba kemwakitwejai benu bana kwisao nansha kulonda bibidiji bya kala. 22 Le penepo bisa kwikala namani? Na bubine basa kwivwana’mba ubafika. 23 Nanshi longa bino byotukulombola: Tudi ´ na bana-balume ban a bapikile mpiko. 24 Sela bano bana-balu- BILONGWA 21:14-31 me ukesubule nabo pamo mungya bijila kadi wibafutyile byobasa kwibalomba, amba bebatende lupole. Penepo bantu bonso bakayuka’mba myanda yobapupwile pa mwanda obe i ya bube˜ la, ino amba abe unananga mobyendele, kadi nobe ulamine Bijila. 25 Ino ku boba betabije ba mu mizo, twatumine butyibi bwetu amba bafwaninwe kwilama ku ¯ bintu bitapılwe bilezaleza ne ku mashi, ku byampikwa kutyiba midibu, ne ku busekese.” 26 Penepo ke kesha, Polo wasela bana-balume’ba wakesubula nabo pamo mungya bijila ebiya watwela mu tempelo, kawibalombola kitatyi kisa kupwa mafuku a kwisubula ne kya kulambula kyamulambu kya muntu ne muntu. 27 Mafuku asamba-abidi poadi keakapu, Bayuda batambile mu Azia pa kumumona mu tempelo baanza kuvutakanya kibumbo kyonso, penepa bamukwata, 28 kebela mabila’mba: “Bana-balume ba Isalela, mwitukwashei’ko! Au keye muntu mwine ufundijanga bantu bonso pi na pi kufutulula bantu betu ne Bijila byetu ne kino kifuko, ne kadi, watwejeje ne Bangidiki mu tempelo ne kusubija wasubija kino kifuko kijila.” 29 Mwanda bamumwene kala na Tofimusa mwine Efisesa mu kibundi, penepo balanga’mba Polo wamutwejeje mu tempelo. 30 Ponkapo kibundi kyonso kyaikala mu kavutakanya, kadi bantu baiya pamo lubilo bakwata Polo bamubulwila panja pa tempelo, ponka na ponka bashita bibelo. 31 Pobadi BILONGWA 21:32–22:10 bakimba kumwipaya, myanda’ya yafika kudi mukatampe wa basola, amba Yelusalema ense udi mu kavutakanya; 32 nandi wasela ponka na ponka basola ne bamu¯ dyavita watukila’ko lubilo. Abo pa kumona mukulu wa basola ne basola, baleka’byo kukupila Polo. 33 Ebiya mukulu wa basola wafwena wakwata Polo ne ku˜ sonanya’mba bamukute miyololo ibidi; kupwa kaipangula’mba le i ani ne walonga bika. 34 Ino bamo mu kibumbo baanza kwela mabila, aba banena byobi, bakwabo nabo byobi. Penepo pa kukomenwa kuyuka myanda mine pa mwanda wa kavutakanya, waso˜ nanya bende nandi mu mikenza ya basola. 35 Ino Polo pa kufika pa lukala, waselwa na basola mwanda kibumbo kyadi kitomboke; 36 mwanda bantu milwi ne milwi badi balonda koku bela mabila’mba: “Mwipayei!” 37 Polo paadi kasake kukatwalwa mu mikenza ya basola, wanena mukulu wa basola’mba: “Le mbwanya bidi kwisamba nobe?” Nandi amba: “Uyukile Kingidiki? 38 Le bine ke abepo yewa mwine Edipito watombwele bantu mafuku kunyuma ne kwenda mu ntanda mutuputupu na bana-balume 4 000 bavwele bipete?” 39 Penepo Polo wanena’mba: “Na bubine ndi Muyuda, wa ku Tasusa mu Shidisha, ¯ mwana wa mu kibundi kileme. ¯ Bine, nakwisashila, ndeke bidi nesambe na bantu.” 40 Aye pa kumupa kishima, Polo waimana ¯ pa lukala, wamama bantu dikasa. ¯ Bantu pa kuba talala nya, webanena mu Kihebelu, amba: Wisamba mu Yelusalema 228 “A bana-balume, banabetu ne batata, ntejei pano poneshintulwila ku meso enu.” 2 (Abo pa kumwivwana wibaneneja mu Kihebelu, po pene bo¯ nso baubididila’tu nya, nandi kanena’mba:) 3 “Ami ne Muyuda, mubutwilwe mu Tasusa wa Shidisha, ino mufundijibwe mu kino kibundi na Ngamadyela, kadi mulombolwe kulama Bijila bya ¯ bankambo byonso ne katye, ne kadi mupyasakane mu mingilo ya Leza pamo bwa banwe bonso dyalelo dino’di. 4 Nadi mpangapanga dino Dishinda bya lufu, nkuta ne kwela bana-balume ne bana-bakaji bene mu kifungo, 5 monka mukokeja kuletela kitobo mukatampe ne kitango kyonso kya bakulumpe bukamoni. Abo baumpele mikanda ya kukapa banabetu ku Damakasa, penepo nami naenda’mba nkasele boba badi’ko kwiya nabo ku Yelusalema bakutwe mwanda wa kwibapa mfuto. 6 “Ino ponadi mu lwendo kemfwena ku Damakasa, kubwipi na dyuba mu mitwe, ponka¯ po kike kikatampe kitamba mulu ¯ kyauns amina koku ne koku, 7 penepo napona panshi naivwana ne diwi dyaunena’mba, ‘Solo, Solo, le i kika kyoumpangilapangila?’ 8 Nami nalondolola’mba, ‘A Mfumwami, le wi ani?’ Nandi waunena’mba, ‘I ami Yesu mwine Nazala, mwine opangapanga.’ 9 Ebiya bantu badi nami bamwene kike’kya ino kebaivwenepo diwi dya yewa wadi wisamba nami. 10 Penepa namwipangula’mba, ‘A Mfumwami, le nonge namani?’ Mfumwami wa- 22 229 Mwaalamukile. Wetela bu mwine Loma unena’mba, ‘Imana, enda mu Damakasa, bakakulombola’mo ¯ byonso byotong elwe kulonga.’ 11 Ino byonkyadipo mbwanya kumona pa mwanda wa ntumbo ya kike’kya, nafikile mu Damakasa benda bankwete ku kuboko kudi boba bonadi nabo. 12 “Penepo Ananaisa, muntu ¯ ulemekele Leza mungya Bijila, kadi unenenwa biyampe na Bayuda bonso badi bekele kwine’kwa, 13 waiya kondi. Waimana dya ponadi kaunena’mba, ‘A Solo, mwanetu, meso obe amone monka!’ Enka mu kine kitatyi’kya natala ne kumona namumona. 14 Ebiya wanena’mba, ‘Leza wa bakulutuba betu wakutonge uyuke kiswa-mutyima kyandi ne kumona Yewa moloke ne kwivwana diwi dya kyakanwa kyandi, 15 mwanda usa kwikala kamoni wandi ku meso a bantu bonso wa kusapula bintu byowamona ne byowaivwana. 16 Le penepo kyoijija i kika? Imana, ubatyijibwe ne koya bubi bobe na kwita dijina dyandi.’ 17 “Ino ami pa kujokela ku Yelusalema kenombela mu tempelo, namwene kimonwa 18 penepa namumona kaunena’mba, ‘Peja, tamba mu Yelusalema bukidibukidi, mwanda kebaketabijapo bukamoni bokasapula pa mwanda wami.’ 19 Ino nami namunena’mba, ‘A Mfumwami, abo bene bayukile senene amba nadi ngela boba bakwitabije mu kifungo ne kwibakupila mu mashinankonka nadi mu yoi kendi mu yoi; 20 kadi padi pamwangwa mashi ˜ a Shitevani kamoni obe, nadi nimene’po, naitabija ne kwitabija, BILONGWA 22:11-29 kadi nalamina ne boba badi bamwipaya bivwalwa bya pangala.’ 21 Ino aye waunena’mba, ‘Abe enda, mwanda nkakutuma ku mizo ya kulampe mpata.’ ” 22 Ino bamwivwene kufika ne pa bino binenwa. Kupwa batulula mawi, kebanena’mba: “Fundulai yao muntu pano pa ntanda, mwanda kafwaninwepo kwika¯ la mumi!” 23 Byobadi bela mabila, bakusa bivwalwa byabo bya pangala koku ne koku, ne ku¯ kutula luvumbi mulu, 24 mu˜ kulu wa basola wasonanya bamuselele mu mikenza ya basola, wanena’mba ufwaninwe kusambijibwa na bikupilwa, mwanda wa kuyuka kine kyobadi bamwelela mabila nabya. 25 Ino pobamutandabikile kebasake kumukupila, Polo wanena mudyavita wadi wimene’po amba: “Le mudi na lupusa lwa kukupila mwine Loma nsonde pampikwa kumuponeja?” 26 Penepo mudyavita pa kwivwana nabya, waenda kudi mukulu wa basola kamulombola’mba: “Le usa kulonga namani? Uno muntu’u i mwine Loma.” 27 Penepo mukulu wa basola wafwena kamwipangula’mba: “Nombole’po bidi, Le wi mwine Loma?” Nandi amba: “En-en.” 28 Mukulu wa basola watentulula’mba: “Ami napotele kyepelo kyami kya kwikala ¯ mwana kibundi na lupeto luvule.” Polo nandi amba: “Ino amiwa ne mubutulwe nakyo.” 29 Ponka na ponka boba bantu badi kebasake kumusambija na kumususula bamusonsoloka; kadi mukulu wa basola wakwatwa moyo pa kujingulula’mba i BILONGWA 22:30–23:15 ˜ Ku Sanedini. Neni ya kwipaya Polo mwine Loma ne amba wamukutyile miyololo. 30 Penepa, difuku dilonda’ko, byaadi usaka kuyuka na bubine kine kyadi kimusambidila Ba˜ yuda, wamukutulula ne kusonanya babitobo bakulu ne Sanedi¯ ni yonso bebunge. Ebiya watukija Polo wamwimika umbukata mwabo. Polo watala ba mu Sa¯ nedini s o kanena’mba: “A bana-balume, banabetu, neendejanga ku meso a Leza na mu¯ tyima wa mundamunda utoka bi¯ ¯ yampe she kutula ne ku dyalelo dino’di.” 2 Penepa kitobo mu˜ katampe Ananaisa wasonanya boba badi bemene kubwipi nandi bamukupile ku kyakanwa. 3 Penepo Polo wamunena’mba: “Leza usa kukukupila, abe lubu¯ mbu lushinge bitoka. Le ubashikata kuntyibila mambo mungya Bijila koku kadi ujilula Bijila na ˜ kusonanya bantu bankumpile?” 4 Boba badi bemene’po banena’mba: “Abe kotuke kitobo mukatampe wa Leza?” 5 Ebiya Polo wanena’mba: “A banabetu, nkyadipo ndyukile amba i kitobo mukatampe. Mwanda kilembelwe amba: ‘Kokanenena muledi wa bantu bobe bibi.’ ” 6 Ino Polo pa kujingulula’mba kwadi bamo Basadusea, bakwabo nabo Bafadiseo, waela lubila mu Sanedini amba: “A banabalume, banabetu, ami ne Mufa¯ diseo, mwana Bafadiseo. Ntyibilwanga mambo pa mwanda wa lukulupilo lwa lusangukilo lwa bafwe.” 7 Aye pa kunena namino, Bafadiseo ne Basadusea kebepotomeja ne kibumbo nakyo 23 230 ˜ kyakalanana. 8 Mwanda Basadusea banenanga’mba kekudipo lusangukilo, nansha mwikeulu, nansha mushipiditu mwine, ino Bafadiseo basapulanga ino myanda ku meso a bonso. 9 Penepo kwaikala kyungwe kikatampe, kadi basonekeji bamo ba mu kitango kya Bafadiseo baimana kebapatana na bulobo bonso amba: “Ketumwenepo kabi mu uno muntu; ino shi kudi mushipiditu nansha mwikeulu wesambile nandi,—.” 10 Lupotopoto pa kuvula, mukulu wa basola waivwana moyo amba basa kusasa˜ muna Polo, wasonanya kibumbo ¯ kya basola kitukile’mo ne kumusela lubilo umbukata mwabo, bende nandi mu mikenza ya basola. 11 Ino bufuku pa kwila, Mfumwetu waimana padi kamunena’mba: “Kankamana’tu! Mwanda monka mowasapwila bukamoni ne pa mfulo mu Yelusalema pa mwanda wami, e monka mofwaninwe kusapwila bukamoni ne mu Loma mwine.” 12 Abo pa kukya, Bayuda bakuta kitumba, batyipa koku befinga mafingo amba kebakadipo ne kutoma kwine poso bepaye bidi Polo. 13 Kwadi bana-balu´ me makumi ana ne musubu bakutyile kino kitumba na mutyipo; 14 baenda kudi babitobo bakulu ne kudi bakulumpe kebanena’mba: “Twi batyipe bya binebine koku twifinga mafingo amba ketukadipo kakintu ko-konso poso twipaye bidi Polo. 15 Shi ke pano, banwe bonso pamo ne Sanedini mufwaninwe kulombo¯ la mukulu wa basola’mba emutukijije’ye bwa banwe basaka kuyu- 231 Mwipwa wasokwela Akidipa nkuku kidija mwanda wandi ne pa mfulo. Ino batwe twi belongolole kala kumwipaya kumeso kwa aye kufwena komudi.” 16 Inoko, mwipwa wa Polo wa˜ ivwene pobadi bakala neni ya kukamujikila, waiya watwela mu mikenza ya basola, wasapwila’byo Polo. 17 Penepo Polo waita mudyavita umo wamulombo¯ la’mba: “Katule uno nsongwalume kudi mukulu wa basola, udi na mwanda wa kumusapwila.” ¯ 18 Nandi wamusela wakamutula kudi mukulu wa basola kanena’mba: “Yewa mukutwa Polo waungitanga waunena’mba ndete uno nsongwalume kodi, amba udi na mwanda wa kukulombola.” 19 Mukulu wa basola wamukwata ku kuboko wamukokela kufula, kamwipangula’mba: “Le i mwanda’ka osaka kunsapwila?” 20 Nandi amba: “Bayuda abeivwanika kukulomba wibaletele Polo mu Sanedini kesha bwa abo basaka kuyukidija myanda yandi kamo ne kamo. 21 Ino abe kokalonga byobasa kukunena, mwanda kudi bana´ balume makumi ana ne musubu batengele kumujikila, kadi i batyipe koku befinga mafingo amba kebakadipo nansha kutoma poso bamwipaye bidi; pano kebelongolole kala, belaije witabije byobasa kukulomba.” 22 Penepo mukulu wa basola wanena nsongwalume’wa ende pa kupwa ku˜ musonanya’mba: “Kokalombola muntu nansha umo amba ubaunsokwela uno mwanda.” 23 Penepo waityija bamudyavita babidi kaebanena’mba: “Tea- BILONGWA 23:16-34 kanyai basola 200 bende ku Kesalea, pamo ne boba bakandanga pa tubalwe makumi asamba-abidi ne belanga mikobe 200, batalu´ ke pa nsa ya busatu ya bufuku. 24 Kadi longolwelai Polo tubalwe twa kukanda’po mwanda wa kumufikija biyampe kudi Fidiki mbikavu.” 25 Penepa waandika mukanda unena namino amba: 26 “Ami Kodusa Laisesa, kudi ¯ mulemekibwe Mbikavu Fidiki: Tubaimuna! 27 Uno muntu bamukwete kudi Bayuda kadi badi kebasake kumwipaya, ino ponkapo naiya na kibumbo kya basola namupandija, mwanda naivwene amba i mwine Loma. 28 Kadi byonadi nkimba kuyuka kine ¯ kyobadi bamusambidila, namutukije mu Sanedini yabo. 29 Najingulwile amba bamusambilanga myanda ya Bijila byabo, ino kebamulambikilepo mambo nansha amo afwaninwe kufwila nansha kukutyilwa mu kifungo. 30 Ino byobansokwedile kitumba kyo¯ badi bamukutyıle, pano nakutumina’ye ponka na ponka, ne ku¯ ˜ sonanya bamusambila baye bamusambile ku meso obe.” 31 Penepo basola’ba basela ˜ Polo mobebaso naninye baenda nandi bufuku ku Antepadise. 32 Dya kesha banena boba bakandanga pa tubalwe bende nandi, ino abo bajokela mu mikenza ya basola. 33 Boba bakandanga pa tubalwe batwela mu Kesalea bapa mbikavu mukanda kadi bamulombola ne Polo. 34 Ebiya watanga’o kaipangula’mba i wa ku ntanda ya bubikavu’ka, BILONGWA 23:35–24:18 Polo kwa Fidiki. Lusangukilo kupwa wayuka’mba i wa ku Shidisha. 35 Wanena’mba: “Nsa kukuteja biyampe shi boba bakusambila nabo abafika.” Penepo ˜ wasonanya’mba bamulame kwipata kwa mulopwe Heloda. atano pa kupita’24 Mafuku po kitobo mukatampe Ananaisa wafika na bakulumpe bamo ne muntu umo unenenanga bantu, dyandi i Teletulusa, kebasambila Polo kwa mbikavu. 2 Aye pa kwitwa, Teletulusa waanza kumusambila, kanena’mba: “Byotwaikala mu ndoe mikatampe pa mwanda wa abe ne byalongoloka bintu mu uno muzo pa ˜ mwanda wa kukala neni kobe, 3 kitatyi kyonso ne mu bifuko byonso twibitambulanga na ku¯ fwija’ko bikatampe, abe Mulemekibwe Fidiki. 4 Ino kutyi¯ na kukudıla kyaba bipitepite, pa ¯ kanye kobe nakwisashila wituteje’ko bityetye. 5 Mwanda tubamone amba uno muntu uletanga kavutakanya ne kulenga butomboki mu Bayuda bonsololo badi mu ntanda yonso ikelwe na bantu kadi aye ye mwine kalombwe wa katango ka bene Nazala. 6 Kadi wadi kasake kusubija tempelo, penepo netu twamukwata. 7 — —1 8 Shi abe mwine umujije, ukokeja kujingulula bino byonso byotwamusambila’bi.” 9 Penepo Bayuda nabo belunga nandi mu luno lonji, betabija’mba bino bintu i bya bine. Bil 24:71 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. 232 10 Mbikavu pa kumukunwina mutwe amba esambe, Polo watentulula’mba: “Byondyukile amba wi mutyibi wa uno muzo pano ke myaka mingi, naitabija kwinenena ami mwine, 11 monka mokokeja kujingulwila’byo ne abe mwine, kepapityile mafuku diku¯ mi ne abidi ponakandile kukatota ku Yelusalema; 12 kadi kebantenepo nepatanya na muntu mu tempelo nansha kutombola kibumbo, mu mashinankonka nansha mu kibundi mwine. 13 Ne kadi kebabwanyapo kuleta bubinga bwa bintu byobansambila pano’bi. 14 Ino naitabija kino ku meso obe amba, mungya muswelo obeta abo bu ‘katango,’ o mu˜ swelo oningidila Leza wa bakulutuba bami mingilo ikola, koku ngitabije bintu byonso bidi mu Bijila ne bilembelwe mu bilembwa bya Bapolofeto; 15 kadi nkulupile mudi Leza, enka mukulupidile ne bano bantu bene, amba kukekalanga lusangukilo lwa boloke ne bakondame bene kumo. 16 Na bubine, mu uno mwanda ˜ nonanga nyeke buninge bwa kulama mutyima wa mundamunda wampikwa kutopekwa ku meso a Leza ne a bantu. 17 Penepo kupwa kwa myaka mingi ¯ nafikile kut ula byabuntu bya ku lusa ku muzo wetu, ne kulambula byamulambu. 18 Ponadi nonga bino bintu bauntana mwisubule mungya bijila mu tempelo, ino pa kubulwa kibumbo nansha kuleta kavutakanya. Ino kwadi Bayuda bamo batambile mu kipindi kya ntanda ya Azia, 233 Mboloji ya mbikavu. Kwa Fetuse 19 bene badi bafwaninwe kwiya ku meso obe kunsambila, shi bine badi nami mwanda. 20 Nansha kadi, leka bantu badi pano banene abo bene i kibi’ka kyobatene ponaimene ku meso a Sanedini, 21 poso i pa mwanda wa kino kintu kimo kete kyonanenene na ˜ diwi ditunduke ponadi nimene umbukata mwabo amba, ‘Dyalelo ntyibilwanga mambo ku meso enu pa mwanda wa lusangukilo lwa bafwe!’ ” 22 Inoko, Fidiki, pa kuyuka senene myanda itala dino Dishinda, walupula bano bantu kanena’mba: “Shi Laisesa mukulu wa ¯ basola watukila’tu kuno, kenkete ino yenu myanda.” 23 Kadi ˜ wasonanya mudyavita amba uno muntu ashale mukutwe, inoko ekale na kabwanapabo mu kifungo, ne amba kokikankaja bandi kwiya kumukwasha. 24 Mafuku matyetye pa kupita’po, Fidiki waiya na Dushila mukajandi, wadi Muyuda, penepa waityija Polo kamuteje panena myanda ya kwitabija mudi Kidishitu Yesu. 25 Ino paadi wi¯ samba myanda ya boloke, kwıfu¯ la, ne butyibi bukaya’ko, Fidiki waivwana moyo katentulula’mba: “Pano enda bidi, ino shi namone mukenga nsa kukwityija monka.” 26 Ino kadi wadi ulanga’mba Polo usa kumupa lupeto. O mwanda mwine wadi umwityija divulevule wisamba nandi. 27 Ino myaka ibidi yapita’po, ebiya bapingakena Fidiki kudi Pokyusa Fetuse; kadi Fidiki byaadi usaka kusangaja Bayuda, washiya Polo mukutwe. BILONGWA 24:19–25:10 Penepo Fetuse, wafika mu ntanda ya bubikavu kaendeja, mafuku asatu pa kupita’po watamba ku Kesalea wakandila ku Yelusalema; 2 pene¯ po babitobo bakulu ne balemantu ba Bayuda basambila Polo kwa¯ di. Kebamwisashila 3 koku bamulomba ebasangaje na kwityi¯ ja uno muntu aye ku Yelusalema, kadi badi bakimba kumukala peshinda bamwipaye. 4 Inoko, Fetuse watentulula’mba, Polo ufwaninwe kulamwa mu Kesalea kadi amba aye mwine usa kujokela’ko panopano. 5 Kanena’mba: “Boba bapebwe lupusa ¯ ¯ umbukata mwenu baye batuke pamo nami bakamusambile, shi bine, kudi kibi kilongele uno muntu.” 6 Ebiya aye pa kushikata nabo ¯ kintu kya mafuku mwanda na¯ nsha dikumi watukila ku Kesalea, kadi abo pa kukya ke kesha washikata pa kityibilo kya ma˜ mbo wasonanya’mba balete Polo. 7 Aye pa kufika, Bayuda batambile ku Yelusalema bamubumba, bamulambika mambo mavule mene makatampe okebadipo babwanya nansha kuleta bukamoni bwine. 8 Ino Polo weshintulwila kanena’mba: “Ami nkipilepo mambo na kujilula Bijila bya Bayuda nansha bya tempelo nansha bya Kesala bine.” 9 Fetuse, byaadi usaka kusangaja Bayuda, watentulula kanena Polo amba: “Le usaka kukanda ku Yelusalema ukatyibilwe’ko ano mambo mu meso ami?” 10 Ino ˜ Polo wanena’mba: “Nimene kumeso kwa kityibilo kya mambo 25 BILONGWA 25:11-26 Polo walombe kukasamba kwa Kesala kya Kesala, kwine komfwaninwe ¯ kutyibilwa mambo. Nkilubılepo Bayuda, monka mowekiyukila ne abewa mwine. 11 Shi kadi bine ne nonga-bibi kadi kudi kintu kyonongele kifwaninwe lufu, nkipelepo kufwa; ino shi kekudipo kibi kyonongele mu byonso binsambila bano bantu, i kutupu udi na lupusa lwa kungaba kobadi mwanda wa kwibasangaja. Nalombe kukasamba kwa Kesala!” 12 Ebiya Fetuse wesamba na kitango kya badingidi, kupwa watentulula’mba: “Byowalomba kukasamba kwa Kesala; usa kwenda kwa Kesala.” 13 Penepo mafuku matyetye pa kupita’po, mulopwe Akidipa ne Benishi bafika mu Kesalea kwimuna Fetuse. 14 Ebiya, byobadi bakidi’mo mafuku, Fetu¯ se watudila mulopwe myanda ya Polo, kanena’mba: ¯ “Kudi muntu umo washılwe mukutwe mu kifungo na Fidiki, 15 kadi ponadi mu Yelusalema babitobo bakulu ne bakulumpe ba Bayuda bamusa¯ mbıle kondi, kebanombe muponeje. 16 Ino ami nebatentulwile amba kekilongekangapo ku ¯ bene Loma kupana muntu ku bantu mwanda’tu wa kwibasangaja ¯ kumeso kwa usambılwe’wa kwitana mpala na mpala na bene bamusambila ne kupebwa kyaba kya kwishintulwila pa byoba¯ musambıle. 17 O mwanda pobafikile kuno, nkyaijijepo, kesha’tu nashikata kala pa kityibilo ˜ kya mambo nasonanya’mba bakalete yao muntu. 18 Boba ba¯ musambıle pa kwimana kebanena, kebamulambikilepo mambo a 234 bintu bibi byonadi mufwatakenya. 19 Ino badi’tu bepotome¯ ja nandi pa mwanda wa buto¯ tyi bwabo bwa kutota vidye ne pa mwanda wa muntu umo witwa bu Yesu wafwile ino aye Polo unena’nka kunena’mba i ¯ mumi. 20 O mwanda, ponabudilwe mwa kupwila lolwa lupotopoto, namwipangwile shi usakanga kwenda ku Yelusalema akatyibilwe ano mambo kwine’kwa. 21 Ino palombele Polo amba alamibwe mu kifungo mwanda wa kutyibilwa butyibi na Mwine Mu¯ ˜ lemekibwe, nasonenye amba bamulame kufika ne byonkamutuma kudi Kesala.” 22 Ponkapo Akidipa wanena Fetuse amba: “Mfwaninwe nami kwivwana yao muntu.” Nandi amba “Kesha usa kumwivwana.” 23 Penepa, difuku dilonda’ko, Akidipa ne Benishi baiya na ntumbo mikatampe batwela mu njibo ya kidye pamo ne bakulu ba ¯ basola ne bantu ba buleme ba mu kibundi, kadi Fetuse waso˜ nanya basola, ebiya nabo baleta Polo. 24 Fetuse wanena’mba: “A mulopwe Akidipa ne banwe bonso badi netu pano, uno muntu omumwene’u wanombelwe na kibumbo kyonso kya Bayuda mu Yelusalema ne muno mwine, bela mabila’mba kafwaninwe¯ po kwikala mumi nansha dimo. 25 Ino najingulwile amba kalongelepo kintu nansha kimo kifwaninwe lufu. O mwanda palombele uno muntu aye mwine ¯ kukasamba kudi Mwine Mulemekibwe, natyibile butyibi bwa kumutuma. 26 Ino nkidipo na kya kulembela Mfumwami pa 235 ¯ Usekunwina Akidipa bwandi bumi mwanda wandi. Shi ke pano, namuleta ku meso enu, nakampata ku meso obe, abe mulopwe Akidipa, amba pa kupwa kumusambija, nami mone kya kulemba. 27 Mwanda bimweka bu kebidipo na buluji kondi kutuma mukutwa pampikwa kulombola ma¯ mbo mene amusambılwe.” Akidipa wanena Polo amba: “Ubapebwa lupusa lwa kwinenena abe mwine.” Ebiya Polo waolola kuboko kaeshintulwila’mba: 2 “Pa mwanda wa bintu byo¯ nasambılwe na Bayuda, abe mulopwe Akidipa, nemone bu wa ¯ katokwe mwanda i ku meso obe koneshintulwila dyalelo dino’di, 3 nakampata byopotolwele senene bibidiji byonso ne kwipotomeja kwipotomejanga Bayuda. Shi ¯ ke pano, nakwisashila unteje’po ¯ na mutyima mutuke. ¯ 4 “I bine, bumi bonadi nabo tamba pa bwanuke mu bantu bami ne mu Yelusalema i buyukane biyampe ku Bayuda bonso 5 badi bandyukile dibajinji, shi basakile bakokeja kuleta bukamoni, amba mungya katango ka kasumalo¯ mo ka mutotelo wetu nadi Mufadiseo. 6 Ino pano naimana mu kidye pa mwanda wa lukulupilo ¯ lwa mulao walaile Leza ku bakulutuba betu; 7 papo bisaka byetu dikumi ne bibidi bikulupile kumona kufikidila kwa uno mulao na kumwingidila na bupyasakane mingilo ikola bufuku ne dyuba. Nasambilwa na Bayuda pa mwanda wa luno lukulupilo, abe mulopwe. 8 “Mwanda waka mulanga’mba i bikomo kwitabija’mba Leza 26 BILONGWA 25:27–26:17 usangulanga bafwe? 9 Ami uno, nadi nsumininwe amba mfwaninwe kulonga bilongwa bingi bya kulwa na dijina dya Yesu mwine Nazala. 10 Na bubine e byonalongele mu Yelusalema, kadi nadi nkuta mu bifungo bajila bavule bene, monka mobadi bampela lupusa kudi babitobo bakulu; kadi shi kebakimbe kwibepaya, nadi ngitabija’mba bepaibwe. 11 Kadi nadi nebapa mfuto misunsa mivule mu mashinankonka onso mwanda wa kwibaningila batune lwitabijo; kadi byonadi mwibakalabele bya mwi˜ ko, nadi nenda kukebapangapanga’nka ne mu bibundi bikwabo mwine. 12 “Mu bino byonso, ponadi ˜ mu lwendo nenda ku Damakasa na lupusa ne na kishima kyampele babitobo bakulu, 13 namwene mu dishinda, abe mulopwe, papo dyuba mu mitwe, kike kita¯ mba m ulu kikela kutabuka ¯ dyuba, kyauns amina koku ne ˜ koku pamo ne boba bonadi nenda nabo. 14 Kadi potwaponene batwe bonso panshi naivwana diwi dyaunena mu Kihebelu amba, ‘Solo, Solo, le i kika kyoumpangilapangila? Byowitungatunga ku misungu wisanshijanga abe mwine.’ 15 Ino naipangula’mba, ‘A Mfumwami, le wi ani?’ Mfumwetu nandi walondolola’mba, ‘I ami Yesu, mwine opangapanga. 16 Nanshi languka wimane. Kine kyonakumwekela i kino, amba nkutonge bu mwingidi ne bu kamoni wa bintu byowamona’bi ne byonsa kukulombola pa mwanda wami; 17 kadi nsa kukunyongolola ku bano bantu BILONGWA 26:18–27:3 Malondololo a Fetuse ne a Akidipa ne ku mizo, kwine konsa kukutu¯ ma, 18 kukaputula meso abo, bavundamine ku fukutu batadi¯ dile ku kitokeji kadi bavundamine lupusa lwa Satana batadidile kudi Leza, amba bamone kulekelwa bubi ne kumona bupyani pamo na boba bapandulwe na lwitabijo lwabo mudi ami.’ 19 “Penepo, a mulopwe Akidi¯ pa, nkyapelelepo kukokela kimo¯ ˜ nwa kya mulu, 20 ino nadi nenda nsapula musapu kushilwila ku boba ba mu Damakasa, kupwa ke ba mu Yelusalema, ne mu ntanda yonso ya Yudea, ne ku mizo ¯ kwine amba bafwaninwe kwisasa ne kuvundamukila kudi Leza ¯ na kulonga bilongwa bifikıle pa ¯ kwisasa. 21 Kino kyo kine kya¯ unkwatyıle Bayuda mu tempelo kebasake kuntapa. 22 Inoko Leza byawaunkweshe, nakyendelela ne dyalelo dino’di kusapula bukamoni ku batyetye ne bakatampe bene, pampikwa kunena myanda ingi poso enka myanda ¯ yanenene Bapolofeto ne Mosesa mwine amba ikalongekanga, 23 amba Kidishitu ukasusukanga, kadi byakekala umbajinji kusanguka mu bafwe, ukasapwilanga bano bantu ne mizo mine ki¯ tokeji.” 24 Ebiya paadi unena bino bintu wishintulwila, Fetuse wanena na diwi dikatampe amba: ˜ “A Polo, neni ibakujina! Kufu˜ nda bininge kubakujinya neni!” ˜ 25 Ino Polo wanena’mba: “Neni ¯ yami keijininepo, abe Mulemekibwe Fetuse, ino nenanga bine˜ nwa bya bubine kadi bya neni mibwane. 26 Na bubine, mulopwe mwine onesamba ku meso andi 236 pampikwa kafinda uyukile senene byonso bino’bi; mwanda nsumininwe amba i kutupu kintu nansha kimo kyaidilwe pa bino’bi, mwanda kino kintu kekyalongelwepo kufula. 27 A mulopwe Akidipa, le witabije Bapolofeto? Ndyukile amba wibetabije.” 28 Ino Akidipa wanena Polo amba: “Panopano ponka usa kunekenya ngikale mwine Kidishitu.” 29 Penepo Polo wanena’mba: “Nombanga Leza’mba shi panopano shi mwenda mafuku, ke enkapo abe kete, aa, ino i ne bonso bangivwana dyalelo’di bekale mongikadile, kutalula’mo’tu enka bino bikutwa bya kifungo.” 30 Penepa mulopwe waimana pamo ne mbikavu ne Benishi ne bantu bobadi bashikete nabo bene. 31 Ino pobatalukile badi benda besamba abo bene na bene ˜ amba: “Uno muntu kalonangapo kintu kifwaninwe lufu nansha bikutwa bya kifungo.” 32 Ne kadi, Akidipa wanena Fetuse amba: “Uno muntu wadi wa kulekelelwa shi kalombelepo kukasamba kwa Kesala.” Ebiya byobatyibile butyibi amba tufwaninwe kwe¯ nda lwa mema ku Itadi, bapana Polo ne bakutwa bakwabo kudi mudyavita umo utelwa bu Dyudiusa wa mu kibumbo kya basola kya Akutusa. 2 Twaikila mu kyombo kitamba ku Adimityuma kyadi kekyenda ku bifuko bya ku mbadi ya kipindi kya ntanda ya Azia, penepo twataluka; kadi Aditakusa mwine Masedonya wa mu Tesalonika wadi netu. 3 Di¯ fuku dilonda’ko twashıka ku Shi- 27 237 Wenda ku Loma. Kivula kya Eulakilo dona, kadi Dyudiusa wadi na mutyima wa lusa padi Polo, wamuleka ende kudi balunda nandi bakamukwashe. 4 Kadi twataluka kwine’kwa twaenda mu kyepa kya Saipusa, ¯ mwanda kivula kyadi kıya motwenda; 5 penepo twakija dijiba twenda tukunkuja Shidisha ne Pamfidya, kupwa twakafika mu kyabu kya Maila mu Laisa. 6 Ino mudyavita watana’mo kyombo kitambile ku Alekezandala kyenda ku Itadi, penepo wetwikija’mo. 7 Ebiya twaenda bityebitye twalonga mafuku mangi ne byotwafikile ku Nidusa na makambakano, mwanda kivula kyakomene pa kutyibuluka, kupwa ketwenda tufyeme mu kyepa kya Kelete ku Salamone, 8 penepo twaseja kisanga na makambakano twafika pa kifuko patelwa bu Byabu Biyampe, kubwipi na kibundi kya Lasea. 9 Kitatyi kilampe kyadi kekipite’po kadi kyadi ke kyaka kwenda lwa mema mwanda enka ne kitatyi kya kijila-nzala kya mu difuku dya kupwanya kyadi kekipite kala, penepo Polo webalombola, 10 amba: “A bana-balume, namone amba luno lwendo lusa kwitususula ne kujimija bivule, ke’nkapo bintu ne kyombo kete, ino i ne myuya yetu mine.” 11 Ino mudyavita wai¯ vwana’ko ngovi1 ne mwine kyombo pa kyaba kya kwivwana byadi binena Polo. 12 Ino kyabu byokyadi kibi kushikata’mo kitatyi kya mashika, bavule baBil 27:111 Nansha, “ngoba.” BILONGWA 27:4-21 leta mulangwe wa kutaluka’mo, amba batale shi babwanya kukashikata kitatyi kya mashika mu Fenikise, kyabu kya Kelete kitambila pa bukata bwa kungala ne kutunduka ne pa bukata bwa kunshi ne kutunduka. 13 Ne kadi, kivula kya kunshi pa kupukuma bityebitye, balanga’mba pano milangwe yabo isa kufikidila biyampe, penepo baa˜ bula nanga kebenda baseja ku mukunko wa Kelete. 14 Ino kitatyi kityetye pa kupita’po, kintenshi kya luvula kitwa bu Eulakilo kyaiya kutema ku kisanga. ¯ 15 Kyombo pa kutadilwa bininge na luvula, twatunya kwikitadija mwiya luvula, penepo twelekelela ketweja. 16 Ebiya twanyemena mu kyepa kya kakisanga ketwa bu Koda, nansha nankyo, twakambile pa kukoka bwato bwadi ku mutofi wa kunyuma wa kyombo. 17 Ino pa kupwa kwibwikija, baanza kuningija kyombo na myonji; kadi byobadi ba¯ tyina kukejıka mu musenga wa ¯ Shityise, batukija kidindo kikatampe ne kweja kebeja. 18 Ino byotwadi tusunkanibwa bya malwa na kivula, difuku dyalonde¯ le’po bashilula kupeleja kyombo; 19 kadi mu difuku dya busatu, baela abo bene na makasa myonji ya kidindo kya kyombo. ˜ 20 Penepa dyuba ne nenyenye byokebyamwekelepo mafuku mangi, kadi kivula kikatampe byokyadi’nka kitupukumina, ku mfulo twaanza ne kujimija lukulupilo lonso lwa kupanda. 21 Pa kupwa kujila byakudya mafuku mangi, Polo waimana umbukata mwabo kanena’mba: BILONGWA 27:22-41 Bafwena ku ntanda. 276 abapande “A bana-balume, bine mwadi ba kulonda madingi ami ne kuleka kutaluka mu Kelete, longa ketususukilepo ne kujimija bintu namino’u. 22 Ino pano nemunena’mba sepelelai, mwanda i kutupu muya nansha umo momudi’mo usa kujimina, poso’nka kyombo kete. 23 Mwanda buno bufuku mwikeulu umo wa ˜ Leza wami, mwine oningidila mingilo ikola, wadi waiya kaimene pabwipi nami, 24 kanena’mba, ‘A Polo, kokikwatwa moyo. Ufwaninwe kukemana ku meso a Kesala, kadi tala! Leza waku¯ pe na mutyima to bonso boenda nabo pa mema.’ 25 Nanshi sepelelai, a bana-balume; mwanda ami ngitabije mudi Leza amba kisa kulongeka monka mobaunombwelanga. 26 Inoko, tusa ku¯ kejıka bidi pa kisanga kimo nenki.” 27 Penepo bufuku bwa dikumi ´ ne buna pa kwila ne byotwadi tusunkanibwa koku ne koku pa dijiba dya Adidya, bengidi ba mu kyombo baanza kufwatakanya pa bukata bwa bufuku amba pano ketwenda tufwena ku ntanda. 28 Kadi bapima bula bwa mema batana byadi makumi abidi; ebiya baenda’mo bityetye kupwa bapima monka, batana byadi dikumi ne bitano. 29 Ino byotwadi tutyina kukesheta pa mabwe, baela ´ ˜ bananga bana dya ku mutofi wa kunyuma kebelaija bufuku bukye bidi. 30 Ino bengidi ba mu kyombo pobadi kebakimbe ku¯ nyema’mo, batukija bwato pa dijiba kebalonga bya bubela na abo ˜ bakela bananga ku mutofi wa kumeso, 31 Polo wanena mudya- 238 vita ne basola’mba: “Shi bano bantu kebashelepo mu kyombo, kemukokejapo kupanda.” 32 Penepo basola baketa myonji ya bwato’bwa bebuleka kebwenda. 33 Ebiya byobwadi kebukaki, Polo wakankamika bonso badye byakudya, amba: “Dyalelo ke di´ fuku dya dikumi ne buna dyomwakesha kadi kemwadile kakudya nansha kamo. 34 O mwanda nemukankamika kudya byakudya mwa kumwena bukomo; mwanda i kutupu lunywene nansha lumo lwa ku mutwe wenu lusa koneka.” 35 Aye pa kunena nabya, watekuna mukate, wafwija’ko Leza ku meso a ¯ abo bonso, weutyumuna kadi. 36 Penepo abo bonso basepelela, nabo baanza kudya byakudya. 37 Batwe bonso pamo, twadi myuya 276 mu kyombo. 38 Abo ¯ pa kwikuta, baanza kupeleja kyo˜ mbo na kwela pa dijiba nano yadi yomekelwe’mo. ¯ 39 Mfulo mfulo, bufuku bwakya, ino kebajingulwilepo yoya ntanda, inoko bamona kitonto kimo nenki ne nkula monka, penepo basumininwa’mba, shi bi¯ bwanika, bakashıke’mo kyombo. ˜ 40 Ponkapo baketa bananga bebaleka bashike mu dijiba, kadi bakutulula ne nkamba ya imbindo, ebiya pa kupwa kukandija kidindo kya kumeso amba muteme luvula, kebenda dya ku nkula’kwa. 41 Abo pa kwitema mu kibumba kya musenga kyadi kyabenye dijiba koku ne koku, be¯ jıka’mo na kyombo ne mutofi wa kumeso wekomena keukijina, ino mutofi wa kunyuma keuladika bibese bibese bya mwiko. 239 ¯ Kyombo kibejıka ku Medita ˜ 42 Penepo basola bakala neni ya kwipaya bakutwa kutyina’mba kwakekala nansha umo wa koila1 ne kunyema. 43 Ino mudyavita wadi usaka kufikija Polo biyampe, penepo webakankaja baleke kufikidija mpango yabo. Ebi˜ ya wasonanya boba badi bayukile koila beele pa mema babadikile ku ntanda, 44 ino bakwabo kebalonda, bamo pa mbao bakwabo nabo pa bibese bya kyombo. Penepo bonso bafika ku ntanda biyampe byonka. Batwe pa kupwa kupanda, ebiya twayuka’mba kisa¯ nga’kya kyadi kıtwa bu Medita. 2 Bantu banena ludimi lungi badi na mutyima wa lusa lukatampe mpata potudi. Betubanjila mudilo ne kwitutambula senene batwe bonso mwanda wa mvula wadi unoka ne mwanda wa mashika. 3 Ino Polo pa kukonga nkuni, waela’yo pa mudilo ebiya mpidi watamba’mo mwanda wa kyanga, wamulamata ku kuboko. 4 Boba bantu banena ludimi lungi pobamwene ¯ kyokya kıshi kya bulembe kimuyela ku kuboko, kebanena abo bene na bene amba: “Bine ne ˜ bine ponka uno muntu i ntapanani, nansha byaapanda pa dijiba, ino Boloke1 kamulekelepo eka¯ le mumi.” 5 Inoko, wakushila ¯ kıshi kya bulembe’kya mu mudilo ne kulongwa kintu mpika. 6 Ino badi balanga’mba usa kuyula nansha kupona panshi mufwididile. Abo pa kupwa kwilaija BILONGWA 27:42–28:15 kitatyi kilampe ino kumona kibi kyamufikila mpika, bashinta milangwe yabo kebanena’mba uno muntu i leza. 7 Kubwipi na kwine’kwa kwa¯ di madimi a mulemantu umo wa pa kisanga’kya, dyandi i Pubyusa; wetutambwile na kizaji ne kwitutundaila kwandi mu mafu¯ ku asatu matuntulu biyampe she. 8 Ino byaikele namino, shandya ¯ Pubyusa wadi ulele ubela ngitu kukaba ne munda mupita mashi, ebiya Polo watwela mwaadi’mwa kalombela, wamutenteka makasa, penepo wamubelula. 9 Bino pa kulongeka, bantu bakwabo badi na misongo pa kisanga’kya ¯ nabo badi kebaya kwadi ne kuko¯ mejibwa. 10 Kadi betulemeka na kwitupa byabuntu bingi, potwadi ketwenda lwa mema, betukutyila bintu bya kwitukwasha. 11 Myeji isatu pa kupita’po, twaikila mu kyombo kyadi na kiyukeno ku mutofi kya “Bana ba Zeuse.” Kyombo’kya kyatambile ku Alekezandala kyapityija kitatyi kya mashika pa kisanga. 12 Batwe pa kufika mu kyabu kya Saikuse twalonga’mo mafuku asatu, 13 kwine ko¯ twatontolokele twakafika ku Lekyuma. Difuku dimo pa kupita’po luvula lwa kunshi lwaanza kupukuma penepa twaenda ku Puteodi mu difuku dya bubidi. 14 Kuno twatene’ko bana¯ betu kadi badi betwisashila tushikate nabo mafuku asamba-abidi; uno o muswelo otwafikile ku Loma. 15 Kwine’kwa banabetu Bil 27:421 Nansha, “kusumba.” 28:41 Mu pa kwivwana myanda yetu, baiya Kingidiki Dike, padi i leza mukaji wa boloke bwa kufutyija bantu mambo nansha kwitutundaila kufika ne ku Nsoko ya Apiusa ne pa Mobo Asatu a padi i boloke butelelwe bu muntu. 28 BILONGWA 28:16-31 Wisamba na Bayuda. Myaka 2 mu Loma Kifikilo. Polo pa kwibamona, wafwija’ko Leza ne kukankamana wakankamana. 16 Mfulo mfu¯ lo potwatwelele mu Loma, bapa Polo lupusa lwa kushikata kwa aye mwine ne sola wa kumulama. 17 Inoko, mafuku asatu pa kupita’po, waityila pamo boba ¯ badi bal emantu mu Bayuda. Abo pa kwibunga, kaebanena’mba: “A bana-balume, banabetu, nansha byonkyalongelepo kibi ku bantu ne ku bibidiji bya baku¯ lutuba betu, ino napenwe ku Yelusalema bu mukutwa mu makasa a bene Loma. 18 Abo bano pa kupwa kunsambija, basakile kundekelela, ke-pantu kekwadipo mwanda ombwanya kufwila. 19 Ino Bayuda pa kupela, namona’mba mfwaninwe’nka kulomba kukasamba kwa Kesala, ino kekunenapo amba ngidi na mwanda wa kusambila muzo wetu. 20 O mwanda mwine nalombele kwimumona ne kwisamba nenu, ke-pantu pa mwanda wa lukulupilo lwa Isalela yeu kenkutyilwe mu uno muyololo.” 21 Nabo bamutentulula’mba: “Ketutambwilepo mikanda itamba ku Yudea pa mwanda obe, nansha banabetu batambile’ko bene kebetusapwidilepo nansha kulombola kibi kyolongele. 22 Ino tubalanga’mba i kyendele’mo tukwivwane milangwe yobe, mwanda na bubine tuyukile amba kano katango kanenenwanga bibi konsokonso.” 23 Penepo belaa difuku dya kwitana nandi, ebiya baiya mulwi kwawadi ushikatanga. Nandi webashintulwila mwanda’wa na kusapula ne pa mfulo bukamoni 240 bwa Bulopwe bwa Leza mwa kwibanekenenya pa myanda itala Yesu idi mu bijila bya Mosesa ne ¯ Bapolofeto, tamba lubanga kutula ne ku kyolwa. 24 Bamo baanza kwitabija byawadi unena; bakwabo kebaitabijepo. 25 Penepo byokebeivwanikilepo abo bene na bene, pobadi kebataluka Polo wanena uno mwanda’mba: ¯ “Mushipiditu ujila wanenene bya bine kupityila kudi mupolofeto Isaya ku bakulutuba benu, 26 amba, ‘Enda ku bano bantu ukanene amba: “Kwivwana, mukevwana ino kwivwanija nansha dimo mpika; kadi, kutala mukatala, ino kumona nansha dimo mpika. 27 Mwanda mutyima ¯ wa bano bantu ulemanga, kadi baivwene na matwi abo ino kwi¯ taba mpika, ne kadi baputyile meso abo; kutyina bakamona nansha dimo na meso abo ne kwivwana na matwi abo nansha kwivwanija na mityima yabo amba ¯ b alamuke penepa nami mone kwibabelula.” ’ 28 Shi ke pano kiyukibwe komudi amba dino dishinda dipandijija’mo Leza dyatuminwe ku mizo; na bubine abo bakedivwana.” 29 — —1 30 Penepo washikata’mo myaka ibidi mituntulu mu njibo yawadi ufutyila’ya, kadi wadi utambula biyampe bonso badi ¯ b aya kwadi, 31 wibasapwila Bulopwe bwa Leza ne kufundija myanda ya Mfumwetu Yesu Kidishitu pampikwa kafinda nansha kamo, ne kimukankaja kine mpika. Bil 28:291 Uno vese utanwa mu mashintuludi a Bible amoamo, inoko¯ katanwapo mu bilembwa palapala bilemekibwe bya Kingidiki bya kala. MUKANDA KUDI BENE LOMA Ami Polo, umpika wa Yesu Kidishitu, waityilwe kwikala mutumibwa, watongelwe kusapula myanda miyampe ya Leza. ¯ 2 Aye walaile tamba kala kupityila ku bapolofeto bandi mu Bisonekwa bijila, 3 pa mwanda wa wandi Mwana, watambile ku lukunwa lwa Davida mwendele ngitu, 4 ino watelelwe na buko¯ mo bu Mwana Leza. Kyalongekele namino mwendele mushipiditu wa buujila pa kusangulwa’ye mu bafwe—ke Yesu Kidishitu Mfumwetu kadi. 5 Mudi aye e motwatambwile kanye kakatampe ne butumibwa amba kwikale ki¯ kokeji kya lwitabijo mu mizo yonso pa mwanda wa dijina dyandi. 6 Banwe nenu mubadilwa mu yoya mizo yaityilwe kwikala bantu ba Yesu Kidishitu— 7 Nalembela kudi baswedibwe bonso ba Leza badi mu Loma, betyilwe kwikala bajila: Kanye kakatampe ne ndoe bitamba kudi Leza Tata wetu ne kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu bikale nenu. 8 Dibajinji bidi, nafwija’ko Leza wami mudi Yesu Kidishitu pa mwanda wenu banwe bonso, ke-pantu lwitabijo lwenu lusekununwanga mu ino ntanda yonso. ˜ 9 Mwanda Leza, mwine oningidila mingilo ikola na mushipidi˜ tu wami kukwatanana na myanda miyampe ya wandi Mwana, i kamoni wami umonanga monemutelelanga difuku ne difuku mu milombelo yami ne kuleka’byo 1 mpika, 10 ngabijanga’mba shi bine bikokejika enka mone mwa kwiila komudi, shi Leza uswile. 11 Mwanda ngabilanga bininge kwimona nenu, amba nemupe’ko kyabuntu kampanda kya ku mushipiditu amba mwikale kuninga; 12 nansha’mba kwikale kwikankamika momudi, muntu ne muntu ukankamikwa na lwitabijo lwa mukwabo, ne lwenu ne lwami. 13 Ino, banwe banabetu, nkisakilepo mwikale bampikwa kuyuka’mba nasakile misunsa mivule kwiya komudi amba mone’ko bipa ne umbukata mwenu pamo ne mu mizo mikwabokwabo, ino nakankajibwe kufika’nka ne pano. 14 Ngidi na mapu ku Bangidiki ne ku beni, ku ba tuna˜ ngu ne ku bampikwa neni bene: 15 o mwanda mutyima wami wabilanga kwimusapwila nenu myanda miyampe ne mwamo mu Loma mwine. 16 Mwanda nkifupo bumvu kusapula myanda miyampe; ke-mintu ayo i bukomo bwa Leza bwa kupandija muntu ense udi na lwitabijo, dibajinji bidi Muyuda, ebiya ke Mungidiki; 17 mwanda mu myanda miyampe mo musokokelanga boloke bwa Leza kupityila ku lwitabijo ne pa mwanda wa lwitabijo, monka mokilembelwe amba: ¯ “Ino moloke—ukekalanga mumi ponka pa lwitabijo.” 18 Mwanda bukalabale bwa ¯ Leza butamba mulu busokokelanga pa bumpikwa bwine Leza 241 LOMA 1:19–2:2 Ngikadila ya Leza mimweke mu bupangi ne pa bukondame bonso bwa bantu bajimankanya bubine mu dishinda dikondame, 19 mwanda byobya bikokeja kuyukwa pa mwanda wa Leza i bimwe¯ ke patoka umbukata mwabo, kemuntu Leza i mwibalombole’¯ byo patoka. 20 Mwanda ngikadila yandi yampikwa kumweka i ¯ mimweke patoka tamba ku kupangwa kwa ino ntanda, mwanda i mimwekelele mu bintu byalongele, enka ne bukomo bwa nyeke ne Buleza bwandi, o mwa˜ nda kebadipo mwa kwikanenya; 21 mwanda, nansha byobadi bayukile Leza, kebamutumbijepo bu Leza nansha kumufwija’ko kwine mpika, ino baikele babituputupu mu milangwe yabo ne ˜ mityima yabo yampikwa neni ya¯ f ıtyijibwa. 22 Nansha byobadi betela bu ba tunangu, baikele ke balembakane 23 ne kwalamuna ntumbo ya Leza kabwanyapo kubola kebatumbija’ko kintu kidi pamo bwa kyelekejo kya muntu ubwanya kubola, byoni, bi´ pangwa bya maulu ana, ne bilandala. 24 O mwanda Leza, pa kumona bilokoloko bya mityima yabo, ¯ webapene ku bya disubi, amba imbidi yabo ifwijibwe bumvu umbukata mwabo. 25 Bashintyile bubine bwa Leza na bubela, ¯ kebatota ne kwingidila kipangwa mingilo ikola pa kyaba kya Mwine wapangile bintu, mwine weselwe nyeke ne nyekeke. Amena. 26 O mwanda Leza weba¯ pene ku bilokoloko bya busekese bya bumvu, mwanda bana-bakaji babo bashintyile mwibalongelwanga mungya kipangila kebelonga 242 byampikwa kulonda kipangila; 27 ne bana-balume bene monka na monka balekele kulonga banabakaji mungya kipangila ino bekomwa’ko meso bya malwa abo bene na bene, bana-balume na bana-balume, balonga bya bumvu ne kutambula abo bene mfuto mi˜ fwaninwe, ikwatanene na kilubo kyabo. 28 Kadi monka mokebaitabijijepo kuyuka Leza senene, Leza ¯ nandi webap ene ku milangwe yampikwa kwitabijibwa, kebalonga bintu bya kubulwa kufwaninwa. 29 Badi bayulwe bukondame bonso, mutyima umbi, makomwa-meso, bubi, bayulwe bya kwabilaabila, butapani, lupotopoto, bongojani, ne mutyima wa nshikani, ba lubabolubabo, 30 banenena bakwabo bibi, bashikilwe Leza, ba kibengo, ba kwizunzula, ba kwianya, baku´ nga ku mutyima bintu bibibibi, ¯ bampikwa kukokela bambutwile, 31 bampikilwa kwivwanija, bampikwa kulonda byobeivwanika, ba kubulwa kisanso kya bu muntu, ne bampikwa lusa. 32 Nansha bano byobayukile senene ¯ she mbila myoloke ya Leza, amba boba balongalonga bino bintu ba˜ fwaninwe lufu, abo balonanga’byo’nka kulonga kadi betabije ne boba bebilongalonga bene. Nanshi kudipo mwa kwika˜ nenya, a mwanetu, nansha wi ani nansha wi ani, shi utyibila ba mambo; mwanda mu bintu motyibila mukwenu mambo, wiponejanga abe mwine, mwanda abe mwine utyibila ba mambo ˜ ulongalonanga bintu bimo byonka. 2 Pano tuyukile amba bu- 2 243 ¯ Leza ufikijanga ku kwisasa. Longa byofundija ˜ tyibi bwa Leza abo bukwatanene na bubine pa boba balongalonga bino bintu. ˜ 3 Ino, a mwanetu, le ulananga’mba potyibila mambo boba balongalonga bino bintu ino abe nobe wibilonga, ukafyamanga butyibi bwa Leza? 4 Ne kadi le ufutululanga bungi bwa kanye kandi, bwa kutyumwina mu ma¯ nwi, ne bwa kitukijetyima kyandi, mwanda’tu kuyukilepo amba Leza, mu kanye kandi, usa¯ kanga kukufikija ku kwisasa? 5 Ino pa mwanda wa mutyima ¯ obe mumu kadi wa kubulwa kwi¯ sasa wilundikilanga bukalabale mu dyodya difuku dya bukalabale ne dya kusokolwa kwa butyibi boloke bwa Leza. 6 Kadi aye ukalubwilanga muntu ne muntu ¯ mungya mingilo yandi: 7 bumi bwa nyeke ku boba bakimbanga ¯ ntumbo ne buleme ne kubulwa ¯ kubola na kuminina mu mwingilo muyampe; 8 inoko, ku boba ¯ ba lupotopoto kadi bapela kuko¯ kela bubine ino bakokela’ko bukondame kukekalanga bukalabale ne bulobo. 9 Kukekalanga kyamalwa ne tusua pa muya wa muntu ense ulonga bibibibi, dibajinji pa wa Muyuda kupwa ke pa wa Mungidiki; 10 inoko ntu¯ mbo, buleme, ne ndoe ku muntu ense ulonga biyampe, dibajinji ku Muyuda kupwa ke ku Mungidiki. 11 Mwanda kudi Leza kekudipo mboloji nansha dimo. 12 Boba bonso balongele bubi pampikwa bijila nabo bakonekanga pampikwa bijila; ino boba bonso balongele bubi abo na bijila bakatyibilwanga mambo na bijila. 13 Mwanda boba bevwana LOMA 2:3-23 bijila ke abopo boloke ku meso a Leza, aa, ino boba balonda bijila bakatelwanga bu boloke. 14 Mwanda kyaba kyonso ki˜ lonanga bantu ba mizo bampikwa bijila bintu bidi mu bijila mungya kipangila, bano bantu’ba, nansha byokebadipo na bijila, badi na bijila mu mityima yabo. 15 Bo bene balombola pa¯ toka myanda ya bijila’mba i milembwe mu mityima yabo, papo mutyima wabo wa mundamunda usapula bukamoni pamo nabo kadi, na milangwe yabo abo bene, batopekwanga nansha kubingijibwa. 16 Kino kikalongekanga mu dyodya difuku dikatyiba Leza mambo a bintu bifyame bya bantu kupityila kudi Kidishitu Yesu, mwendele myanda miyampe yonsapula. 17 Shi, pano abe witwanga bu Muyuda kadi wisumbidile bijila ne kwitemba Leza, 18 kadi uyukile kiswa-mutyima kyandi ne kwitabija bintu bilumbuluke mpata mwanda wi mufundijibwe Bijila kukanwa; 19 ne ukulupile amba wi kalombwe wa bampo¯ fu, kitokeji kya boba badi mu fukutu, 20 wa kolola bampi˜ kwa neni, mufundiji wa bana batyetye, kadi upotolwele myanda mikatampe ya buyuki ne ya bubine idi mu Bijila— 21 ino le abe ufundija’ko muntu mukwabo, kwifundijapo abe mwine, a? Abe, usapula’mba “Kokeba,” abe’ko wiba? 22 Abe, unena’mba “Kokalonga makoji,” abe’ko ulonga makoji? Abe, umwene bilezaleza bu bya munyanji, wiba matempelo? 23 Abe, witemba bijila, inoko ufutulula Leza na LOMA 2:24–3:17 Disao dya mutyima. I kutupu muntu moloke kujilula Bijila? 24 Mwanda “dijina dya Leza dibatukwe mu mizo pa mwanda wa banwe”; monka mokilembelwe. 25 Disao, na bubine, didi na kamweno enka shi ulamine bijila; ino shi ujilula bijila, disao dyobe dibaikala ke kubulwa kutwela kwisao. 26 Penepo, shi muntu wa kubulwa kutwela kwisao ulamine mbila myoloke ya mu Bijila, le kwandi kubulwa kutwela kwisao kekukamonwepo bu disao’ni, a? 27 Kadi muntu wa kubulwa kutwejibwa kwisao ku ngitu, shi ulonda Bijila, ukakutyibila mambo nansha byodi na mukanda wa bijila mulembwe ne na disao ino ujilula bijila. 28 Mwanda Muyuda ke yewapo udi’bo panja, nansha disao ke dyodyapo dya panja didi pa ngitu. 29 Ino Muyuda i yewa udi’bo munda, kadi disao dyandi i dya ku mutyima na mushipiditu, ke na mukandapo wa bijila mulembwe. Ntumbo ya yao muntu, itambanga kudi Leza, ke ku bantupo, aa. Le penepo Muyuda upityile muntu mukwabo paka, nansha disao le didi na kamweno’ka? 2 I pa bintu bivule bine. Di¯ bajinji bidi, mwanda i abo bapelwe binenwa bikola bya Leza. 3 Le penepo i namani? Shi bantu bamo babudilwe lwitabijo, le na bubine kubulwa lwitabijo kwa¯ bo kukalamuna bubinebine bwa Leza ke bwa bitupu, a? 4 Aa, nansha dimo! Ino Leza ekale wa bine, nansha shi muntu ense ekale mbepai, monka mokilembelwe amba: “Amba wikale moloke mu binenwa byobe ne kubinga pobakutyibila mambo.” 5 Inoko, shi 3 244 bukondame bwetu bubamwekeja ¯ boloke bwa Leza patoka, le tukanena namani? Lelo Leza i mukondame palombola bukalabale bwandi’ni, a? (Nesambe mwisambilanga bantu.) 6 Aa, nansha dimo! Shi byadi nankyo, le Leza ukatyibila ino ntanda mambo namani? 7 Ino shi pa mwanda wa bubela bwami bubine bwa Leza bu¯ bamweka patokelela pa mwanda wa ntumbo yandi, le kyomponejibwa bu kipya-mambo i kika? 8 Kadi i kika kekinenenwapo, na mwituvubakenya bamobamo myanda’mba ye motunenenanga’mba: “Tulongei bibi amba bi¯ lumbuluke bıye”? Butyibi buka˜ tyibilwa bano bantu bukwatanene na boloke. 9 Penepo i namani? Lelo batwe twi bapite bakwabo? Aa, ke amopo! Mwanda twadi kala tubanena’mba ne Bayuda ne Bangidiki, bonso i babipya-mambo; 10 monka mokilembelwe amba: “I kutupu muntu moloke, nansha umo mwine; 11 i kutupu nansha umo udi na bujinguludi, i kutupu nansha umo ukimbanga ¯ Leza. 12 Bantu bonso i basasuke, abo bonso abaikala ba bitupu; i kutupu nansha umo ulonga biyampe, i kutupu nansha umo mwine.” 13 “Mudibu wabo udi pamo bwa kibundu kidi pululu, bongojana na ndimi yabo.” “Bulembe bwa bipidibona budi mu milomo yabo.” 14 “Kadi kyakanwa kyabo i kiyule mafingo ¯ ne bululu.” 15 “Mayo abo apelakananga kukamwanga mashi.” 16 “Musala ne bumonya-malwa bidi mu mashinda abo, 17 kadi 245 Bonso i bapye mambo. Boloke pa lwitabijo kebayukilepo dishinda dya ndoe.” 18 “Mu meso abo i mutupu kwakamwa Leza.” 19 Pano tubayuka’mba bintu byonso binena Bijila bitalanga boba balonda Bijila, mwanda wa ¯ ¯ kubija nya kyakanwa kyonso ne ino ntanda yonso nayo ikale mifwaninwe kupebwa mfuto na Leza. 20 Nanshi i kutupu ngitu nansha imo ikatelwa bu myoloke ku meso andi pa mwanda wa mingilo ya bijila, mwanda bijila byo biyukanya bubi senene. 21 Ino pano boloke bwa Leza i ¯ busokolwe patoka pampikwa bijila, enka mwibusapwila Bijila ne Bapolofeto bukamoni, 22 bine, i boloke bwa Leza kupityila ku lwitabijo mudi Yesu Kidishitu, ku boba bonso badi na lwitabijo. Mwanda i kutupu amba yeu ye yeu. 23 Mwanda bonso i bapye mambo kadi kebafikilangapo pa ntumbo ya Leza, 24 ne kutelwa kobatelwa bu boloke i kyabuntu kya ku bitupu pa kanye kandi kakatampe kupityila ku bu¯ nyongolodi bwa kinkulwa kyafutyile Kidishitu Yesu. 25 Leza ¯ wamupene bu kyamulambu kya kupwanya kupityila ku lwitabijo mu mashi andi. Walongele kino mwanda wa kulombola boloke ¯ bwandi, ke-muntu Leza wadi utukije mutyima ne kulekela bubi ¯ bwalongelwe pa kala. 26 Walongele namino mwanda wa kulombola boloke bwandi mu kino kitatyi, amba ekale moloke nansha patela muntu udi na lwitabijo mudi Yesu bu moloke. 27 Le penepo kwitatula kudi kwepi? Kekudipo kitatwilwa. Le i pa bijila’ka? Le i pa bijila bya mi- LOMA 3:18–4:7 ngilo’ni? Aa, ke pa abyopo, ino i pa bijila bya lwitabijo. 28 Mwanda tubamone amba muntu utelwanga bu moloke na lwitabijo pampikwa mingilo ya bijila. 29 Nansha, le aye i Leza wa Bayuda kete? Mwene i ne wa bantu ba mizo bene? En-en, i ne wa bantu ba mizo bene. 30 Leza byadi umo, nanshi ukatela bantu batwelele kwisao bu boloke pa mwanda wa lwitabijo ne bantu bampikwa kutwela kwisao bu boloke pa lwitabijo lwabo. 31 Penepo batwe le tubaipaya bijila na lwitabijo lwetu? Aa, nansha dimo! Inoko, tubaningija bijila. Byobidi nankyo, le tukanena namani pa mwanda wa Abalahama mukulutuba wetu ku ngitu? 2 Kimfwa, shi Abala¯ hama watelelwe bu moloke pa ¯ mwanda wa mingilo, longa waikele na bubinga bwa kwitumbija; ino ke ku mesopo a Leza. 3 Mwanda le kisonekwa kinena namani? Amba, “Abalahama ¯ walombwele lwitabijo mudi Ye¯ hova, penepo lwamubadilwa bu boloke.” 4 Ino ku muntu wingila, mpalo yandi imubadilwanga bu kintu kyafwaninwe kufutwa, ke kya ku kanyepo kakatampe, mhm. 5 Inoko ku muntu kengilapo, aye’ko wikele na lwitabijo mudi yewa utelanga muntu wampikwa bwine Leza bu moloke, lwitabijo lwandi lubalwanga bu boloke. 6 Monka munenena ne Davida pa mwanda wa ¯ katokwe ka muntu ubalwa na Leza bu moloke aye wampikwa mingilo amba: 7 “Ba ka¯ ¯ tokwe i boba bobalekele kujilu¯ ¯ la kwabo ne bobaputyıle bubi 4 LOMA 4:8-25 ¯ Lwitabijo lwa Abalahama; kelwadipo luzoze ¯ bwabo; 8 wa katokwe i yewa wa bubi kebukabalwapo nansha dimo na Yehova.” ¯ 9 Penepo, le kano katokwe i enka ka bantu batwelele kwisao’ni, i ne ka bampikwa kutwela kwisao bene? Mwanda tubanena’mba: “Lwitabijo lwa Abala¯ ¯ hama lwamubadılwe bu boloke.” ¯ 10 Lelo i kyaba’ka kine kyolwa¯ mubadılwe bu boloke? Le i pa¯ wadi kemutwele kwisao’ni, i pa¯ ¯ wadi katwelele kwisao? I pawa¯ di katwelele kwisao, wadi wampikwa kutwela kwisao. 11 Kadi ¯ watambwile kiyukeno, ke disao kadi, kiyukeno kya boloke na ¯ ¯ lwitabijo lwaadi nalo pawadi katwelele kwisao, amba ekale shandya bonso badi na lwitabijo abo papo bampikwa kutwela kwisao, mwanda wa boloke bwibabadilwe; 12 kadi mwanda wa ekale shandya lutundu lutwelele kwisao, ke enkapo wa boba balamete ku myanda ya disao dya ku ngitu, aa, ino i ne wa boba banangila monka mu mayo a lolwa lwitabijo ¯ ¯ lwadi na tata Abalahama pawadi katwelele kwisao. ¯ 13 Mwanda ke pa bijilapo patambwidile Abalahama nansha lukunwa lwandi mulao amba ukekalanga mpyana wa ntanda, ino i pa boloke kupityila ku lwitabijo. 14 Mwanda shi boba balamete ku myanda ya bijila i bampyana, nankyo lwitabijo lubaikala lwa bitupu ne mulao mwine ubafu. 15 Na bubine Bijila bikolomonanga bukalabale, ino kokwa kwampikwa bijila, ne kujilula kwa bijila kwine i kutupu’ko. 16 O mwanda mwine i kupityila ku lwitabijo, amba pa kanye 246 kakatampe, mwanda wa mulao wikale ukulupilwa na lukunwa lwandi lonso, ke enkapo boba balamete ku myanda ya Bijila, ino i ne boba balamete ku myanda ya lwitabijo lwa Abalahama, tata wetu batwe bonso. 17 (Monka mokilembelwe amba: “Nakutonge kodi shandya mizo mivu¯ le.”) Kino kyadi ku meso a Leza, ¯ Mwine waadi witabije, yewa wi¯ kadija bafwe ke bomi ne kutela bintu kebidi’ko bwa abyo bi¯ di’ko. 18 Nansha byobyadi bikomo kukulupila, ino pa mwa¯ nda wa lukulupilo waikele na lwitabijo, amba ukekalanga shandya mizo mivule mungya byo¯ bya byanenenwe amba: “E monka mukekadila ne lukunwa ¯ lobe.” 19 Kadi, nansha byaka¯ zozelepo mu lwitabijo, wamwene umbidi wandi pamo bwa mufwe ¯ kala, mwanda wadi kadi na kintu ´ kya myaka katwa, ne nda ya Sala nayo’nka bwa mifwe. 20 Ino pa ¯ mwanda wa mulao wa Leza katenkenepo nansha kubulwa lwi¯ tabijo, ino wakankamene mu lwi¯ tabijo lwandi, watumbija Leza ¯ ntumbo 21 kadi wadi ukulupile binebine amba byobya byalaile ukokeja kadi kwibilonga. 22 O ¯ ¯ mwanda “lwamubadılwe bu boloke.” 23 Inoko bino binenwa bya’¯ ¯ ¯ mba, “lwamubadılwe,” kebyalembelwepo enka pa mwanda wandi kete, 24 ino i ne pa mwanda wetu amba netu lwitubadilwe, mwanda twitabije mudi yewa wasangwile Yesu Mfumwetu mu ba¯ fwe. 25 Aye wapenwe pa mwanda wa bilubo byetu kupwa wa- 247 ¯ Wafwidile bipya-mambo. Lufu ku muntu umo LOMA 5:1-17 sangulwa mwanda wa tutelwe bu kyo, ino kadi tusepelelanga mudi boloke. Leza kupityila kudi Mfumwetu Penepo pano potwatelwa bu Yesu Kidishitu mwine wetupwaboloke pa mwanda wa lwi- nija. ¯ 12 O mwanda, monka mwatabijo, twikalei nanshi mu ndoe na Leza kupityila kudi Mfumwe- twelele bubi mu ino ntanda kutu Yesu Kidishitu, 2 kwine ko- pityila ku muntu umo ne lufu twamwena ne muswelo wa kufi- kupityila ku bubi, ne lufu kila na lwitabijo lwetu mu kano nalo lwasambakana ku bantu bokanye kakatampe mwine motwi- nso mwanda bonso balongele ¯ mene’mu; kadi tusepelelei, pa lu- bubi—. 13 Mwanda bubi bwadi ¯ kulupilo lwa ntumbo ya Leza. mu ino ntanda kufika ne paikele’3 Ke enkapo pa kyakyo, ino tu- ko Bijila, ino bubi kebulambikwasepelelei ne mu byamalwa, mwa- ngapo muntu shi kekudipo biji¯ nda tuyukile amba kyamalwa la. 14 Inoko lufu lwabikele bu¯ ¯ kiletanga kuminina; 4 kumini- lopwe tamba pa Adama kufika ne na nako, ngikadila mitabijibwe; pa Mosesa, enka ne pa boba bene ngikadila mitabijibwe nayo, lu- kebalongelepo bubi budi pamo na kulupilo, 5 lukulupilo nalo ke- kujilula kwa Adama, wiifwene na lufikijangapo muntu ku kufwiji- yewa wadi wa kwiya. bwa bumvu; mwanda buswe bwa 15 Ino mobikadile na kyabu¯ Leza i bupungulwilwe mu mityi- ntu kemobyaikadilepo na kilubo. ma yetu kupityila ku mushipidiMwanda shi pa kilubo kya muntu tu ujila otwapelwe. umo bavule bafwile, nanshi ka6 Mwanda, na bubine, potwanye kakatampe ka Leza ne kya¯ ¯ di tukidi bakokekoke, Kidishibuntu kyandi kya ku bitupu kya¯ tu wafwidile bantu ba kubulwa apene pamo na kanye kakatampe bwine Leza pa kitatyi kitungwe. pa muntu umo, Yesu Kidishitu, 7 Mwanda ke divulepo muntu ¯ kufwila moloke; ino na bubine, nabyo po pene byavudıle bavule pa mwanda wa muntu muyampe, bene. 16 Ne kadi mobikadile na kya ku bitupu kemomuntu ubwanya padi kusomo- kyabuntu ¯ ¯ nwa kumufwila. 8 Ino Leza we- byafudilepo na muntu umo walo¯ tulombola buswe bwandi mu uno ngele bubi. Mwanda butyibi bwamuswelo amba, potwadi tukidi tyibilwe kupwa kwa kilubo kimo ino kyabuntu kyababipya-mambo, Kidishitu wetu- i kuponejibwa, ¯ fwidile. 9 Nanshi pano potwa- penwe kupwa kwa bilubo bivule i telwa bu boloke pa mashi andi, po kutelwa bu boloke. 17 Mwanda pene potukapanda ku bukalaba- shi¯ pa kilubo kya muntu umo lufu le kupityila kwadi. 10 Mwanda lwabikele bulopwe kupityila kudi shi, potwadi balwana, twapwani- muntu’wa, nanshi boba batambujibwe na Leza pa lufu lwa wandi la bungibungi bwa kanye kakataMwana, pano potwapwana, po mpe ne bwa kyabuntu kya ku bi¯ pene potukapandijibwa na bumi tupu kya boloke po pene nabo ba¯ bwandi. 11 Ke enkapo pa kya- kabikalanga bu balopwe mu bumi 5 LOMA 5:18–6:15 Lubatyijo mudi Yesu. Ufwa kakidi mambo kupityila ku muntu umo, Yesu Kidishitu. ¯ 18 Nanshi, monka mwaponejibwe bantu ba miswelo yonso pa kilubo kimo, mo monka mwatelelwa bantu ba miswelo yonso bu ¯ boloke mwanda wa bumi pa kilongwa kimo kya kubingijibwa. ¯ 19 Mwanda monka mwalengeje ¯ kubulwa kikokeji kwa muntu umo bavule ke babipya-mambo, ¯ ne kikokeji kya muntu umo nakyo mo monka kikalengeja bavule ke boloke. 20 Ebiya Bijila byaiya kwilundila’ko amba kuluba kuvudile’ko. Ino kokwa kwadi kuvula bubi, po pene kanye kakatampe nako kadi kavudila’ko. 21 Mwanda waka? Mwanda, mo¯ nka mwabikadile bubi bulopwe pamo na lufu, mo monka musa kubikela kanye kakatampe bulopwe kupityila ku boloke butwa¯ la ku bumi bwa nyeke kupityila kudi Yesu Kidishitu Mfumwetu. Shi ke pano, le tukanena namani? Le tukendelela kulonga bubi amba kanye kakatampe nako kavudile’ko? 2 Aa, nansha dimo! Byotwafwile ku bubi, le tukendelela namani kwikala monka mu bubi? 3 Nansha le kemuyukilepo amba batwe bonso babatyijibwe mudi Kidishitu Yesu twabatyijibwe mu lufu lwa¯ ndi? 4 Nanshi twajıkilwe pamo nandi kupityila ku lubatyijo lwetu mu lufu lwandi, amba, monka mwasangukile Kidishitu mu bafwe ku ntumbo ya Tata, netu mo monka, tufwaninwe kunangi¯ la mu bumi bupya. 5 Mwanda shi tubaikala nandi umbumo mu lufu lwiifwene na lwandi, nankyo bine tukekalanga nandi umbu- 6 248 mo ne mu lusangukilo lwiifwene na lwandi; 6 mwanda tuyukile amba bumuntu bwetu bwa kala bwapopelwe ku mutyi pamo nandi, amba ngitu yetu ya bubi ipwibwe bukomo, ne amba tuleke kwikala monka bapika ba bubi. 7 Mwanda yewa wafwa watalulwa mambo a bubi bwandi. 8 Ne kadi, shi twafwile pamo na Kidishitu, tukulupile amba ¯ tukekalanga bomi pamo nandi. 9 Mwanda tuyukile amba Kidishitu, pano pasangwilwe mu bafwe, kakifupo monka; lufu kelukimubikalapo bufumu monka. 10 Mwanda lufu lwaafwile, wafwile’lo pa mwanda wa bubi ¯ dimo kupwididile; ino bumi bwadi nabo, wikele nabo pa mwanda wa Leza. 11 Ne banwe nenu mo monka: mwimonei bine bu bafwe ¯ pa mwanda wa bubi ino bomi pa mwanda wa Leza mudi Kidishitu Yesu. 12 Nanshi bubi kebwakyendelela kwimubikala bulopwe mu ¯ imbidi yenu ya lufu, kemukokela bya kusakasaka byayo. 13 Na¯ nsha kwendelela kupana bya ku ngitu yenu ku bubi pamo bwa byabulwi bya bukondame, ino ¯ mwipanei kudi Leza pamo bwa ¯ bomi batambile mu bafwe, ne ku¯ pana bya ku ngitu yenu kudi Leza pamo bwa byabulwi bya boloke. 14 Ke-buntu bubi kebufwaninwepo kwimubikala bufumu, mwanda kemudipo mu bijila, aa, ino mudi mu kanye kakatampe. 15 Penepo ke bika? Lelo tulonge bubi mwanda batwe ketudipo mu bijila ino tudi mu kanye kakatampe? Aa, na- 249 7 LOMA 6:16–7:10 ¯ mumi; ino shi wandi mulume wafu, wanyongololwa ku bijila bya wandi mulume. 3 Nanshi ¯ pakidi wandi mulume mumi, uketwa bu wa makoji shi ekale ke wa muntu ungi. Ino shi wandi mulu¯ me wafu, wakulwa ku bijila byandi, papo kadipo wa makoji shi waikala ke wa muntu ungi. 4 Nanshi, a banabetu, ne banwe nenu mwafwile ku Bijila kupityila ku umbidi wa Kidishitu, amba mwikale ba muntu ungi, ba yewa wasangwilwe mu bafwe, amba tupe bipa bya Leza. 5 Mwanda potwadi twiendeja mu bu ngitu, bya kusakasaka bya bubi byobya byadi bilangulwanga na Bijila byadi bingila mu bya ku ngitu byetu amba tupe bipa bya lufu. 6 Ino pano twi banyongololwe ku Bijila, mwanda twafwile ku byobya byadi bitukwete, amba tumone mwa kwikadila bapika mu muswelo mupya na mushipiditu, ke mu muswelopo wa kala na mukanda wa bijila mulembwe, aa. 7 Le penepo tunene namani? Le Bijila i bubi? Aa, nansha dimo! Na bubine nkyadipo wa kuyuka bubi shi Bijila kebyadi’kopo; kimfwa, nkyadipo wa kuyuka ¯ makomwa-meso shi Bijila kebyanenenepo amba: “Kokakomwa meso.” 8 Inoko bubi, pa kupebwa mukenga na mbila, bwaumfikije ku makomwa-meso a miswelo yonso, mwanda kwampikwa bijila bubi bwadi bufwe. 9 Ne ¯ kadi, dibajinji nadi mumi kwampikwa bijila; ino mbila pa ku¯ fika, bubi bwaikala na bumi monka, ino ami nafwa. 10 Mbila ¯ nayo yadi ya kutwala ku bumi, yo Mpalo ya bubi. Bijila biyukanyanga bubi nsha dimo! 16 Le kemuyukile¯ po amba shi mwipana ku muntu ¯ kampanda bu bapika bakokele, ¯ mwi bapika ba yewa omukokele’wa, shi bapika ba bubi butwa¯ la ku lufu, shi bapika ba kikokeji kitwala ku boloke? 17 Ino tufwija’ko Leza byomwadi bidi bapika ba bubi ino pano kemu¯ di bakokele na mutyima umo ku bufundiji bwa kulondela’po kobe¯ mufikije. 18 Bine, byomwakudilwe ku bubi, pano kemudi bapika ba boloke. 19 Nesambe mwisambilanga bantu mwanda wa ¯ ¯ buk okek oke bwa ngitu yenu: ¯ mwanda monka momwapanine bya ku ngitu yenu bu bapika ba disubi ne ba kujilula bijila kutwala ku kujilula bijila, nanshi pano ¯ panai bya ku ngitu yenu bu bapika ba boloke butwala ku buujila. 20 Mwanda pomwadi bapika ba bubi, kemwadipo babikalwe na boloke. 21 Penepo i bipa’ka byomwadi mwangulanga kyokya kyaba’kya? I bintu byomwivwana pano bumvu. Mwanda mfulo ya bino bintu i lufu. 22 Ino pano, byo¯ mwakudilwe ku bubi kemudi bapika ba Leza, mwangulanga bipa ¯ mu buujila, kadi ku mfulo, bumi bwa nyeke. 23 Mwanda mpalo ipala bubi i lufu, ino kyabuntu ki¯ ¯ pana Leza i bumi bwa nyeke mudi Kidishitu Yesu Mfumwetu. Le padi kemuyukilepo’ni, a banabetu, (mwanda nesambanga na boba bayukile bijila,) amba Bijila bibikalanga muntu ¯ bufumu shi ukidi mumi? 2 Kimfwa, mwana-mukaji musongwe ukutyilwe na bijila kudi wandi mulume pakidi wandi mulume LOMA 7:11–8:8 ˜ ¯ Ngitu ilwa na neni. Mushipiditu i bumi, ndoe mine yonamwene amba itwalanga ku lufu. 11 Mwanda bubi, pa kupebwa mukenga na mbila, ˜ bwaunongwele ne kungipaya kupityila ku mbila’ya. 12 Nanshi, Bijila abyo bijilanga, ne mbila nayo ijilanga, i myoloke kadi miyampe. 13 Penepo, le kyokya kiyampe kyo kyaundetela lufu? Aa, nansha dimo! Ino bubi bo bundetele’lo, amba kimweke amba bubi bumfikijanga ku lufu kupityila ku kyokya kiyampe; amba bubi bubipile’ko mpata kupityila ku mbila. 14 Mwanda tuyukile amba Bijila i bya ku mushipiditu; ino amiwa ne wa ku ngitu, mupotejibwe ku bubi. 15 Mwa˜ nda nkivwanijepo byononanga. ˜ Byobya byonsaka, e byonkilonangapo nyeke; ino byobya byonshikilwe’ko e byononga. 16 Inoko, shi byobya byonkisakilepo e byononga, naitabija’mba Bijila i bilumbuluke. 17 Ino pano ˜ nkikilonanga’byopo, bubi’ko bwikele mudi ami bo bulonga’byo. 18 Mwanda ndyukile amba mudi ami, ke mu ngitu yami kadi, kemudipo kiyampe nansha kimo; mwanda ami’ko ngabilanga kulonga kilumbuluke, ino bukomo bwa kulonga’kyo mpika. 19 Mwanda kiyampe kyonsaka e kyonkilongapo, ino kibi kyonki˜ sakilepo e kyononanga nyeke. ˜ 20 Shi pano nonanga kyonkisakilepo, nkikidipo ami ulonga’kyo, ino i bubi bwikele mudi ami. 21 Nanshi namone kino kijila mu mwanda wami: amba popa ponsaka kulonga kyoloke, kibi kidi ponka pamo nami. 22 Ami na bubine ndoelelwe bijila bya Leza 250 mwendele muntu udi munda mwami, 23 ino namone mu ngitu yami kijila kikwabo kilwa di˜ vita na kijila kya mu neni yami ne kuntwala bu umpika ku kijila kya bubi kidi mu bya ku ngitu byami. 24 Yo! ami kimonya¯ malwa! I ani le ukankula ku ngitu imfikija ku luno lufu? 25 Nafwija’ko Leza kupityila kudi Yesu Kidishitu Mfumwetu! Na˜ nshi, na neni yami ndi umpika wa bijila bya Leza, ino na ngitu yami, ndi wa kijila kya bubi. boba badi umbumo 8 Nanshi na Kidishitu Yesu kebadipo kyobaponejibwa. 2 Mwanda kijila kya owa mushipiditu uleta ¯ bumi umbumo na Kidishitu Yesu ¯ kibakukula ku kijila kya bubi ne kya lufu. 3 Kyokya kekyadipo kibwanya kulonga Bijila mwanda byadi bizoze kupityila ku ngitu, Leza walongele’kyo na kutuma wandi Mwana mu ngitu iifwene na ngitu ya bubi ne pa mwanda wa bubi, waponeja bubi mu ˜ ngitu, 4 amba misonanya myoloke ya Bijila ifikidile motudi batwe banangila mwendele mushipiditu, ke mwendele ngitupo, aa. 5 Mwanda boba banangila mwendele ngitu batanga mityima yabo ku bintu bya ku ngitu, ino boba banangila mwendele mushipiditu, ku bintu bya mushipiditu. 6 Mwanda kuta mutyima ku ngitu i lufu, ino kuta mu¯ tyima ku mushipiditu i bumi ne ndoe; 7 mwanda kuta mutyima ku ngitu i lwana na Leza, ¯ mwanda ayo keikokelangapo bijila bya Leza bininge, kadi bine keibwanyapo. 8 Nanshi boba ba- 251 Mushipiditu usapula bukamoni, witusengelanga nanga mwendele ngitu kebakokejapo kusangaja Leza. 9 Inoko, shi bine mushipiditu wa Leza wikele momudi, na˜ nkyo banwe munananga mwendele mushipiditu, ke mwendele ngitupo, aa. Ino shi muntu kadipo na mushipiditu wa Kidishitu, yao muntu ke wandipo. 10 Ino shi Kidishitu udi nenu umbumo, nabya umbidi i mufwe pa mwanda wa bubi, ino mushipiditu ¯ ao i b umi pa mwanda wa boloke. 11 Shi pano mushipiditu wa yewa wasangwile Yesu mu bafwe udi momudi, nabya yewa wasangwile Kidishitu Yesu mu ba¯ fwe ukalamuna ne imbidi yenu ¯ ya lufu ke myumi kupityila ku mushipiditu wandi udi momudi. 12 Shi ke pano, a banabetu, ¯ ketuningilwepo kukokela ngitu na kwiendeja mwendele ngitu; 13 mwanda shi mwiendeje mwendele ngitu nankyo bine mwi ba kufwa; ino shi mwipaye bilongwa bya ngitu na mu¯ shipiditu, musa kwikala bomi. 14 Mwanda bonso baludikwa na mushipiditu wa Leza i bana ba Leza. 15 Mwanda banwe kemwatambwilepo mushipiditu wa bupika wimulengeja moyo dikwabo, ino mwatambwile mushipiditu wa kwimwalamuna kemudi bana, mushipiditu otwita nao amba: “Abba, Tata!” 16 Mushipiditu mwine usapulanga bukamoni na mushipiditu wetu amba twi bana ba Leza. 17 Nanshi shi twi bana ba Leza, kadi twi bampyana: bine bampyana ba Leza, ino bakapyana pamo na Kidishitu, wivwane shi tususuke bidi LOMA 8:9-27 pamo nandi amba tutumbijibwe ne ntumbo pamo nandi. 18 Shi ke pano namone amba masusu a kino kitatyi keadingakenepo nansha bityetye na ntumbo isa kusokolwa motudi. 19 Mwanda bipangwa bitengele na kipyupyu kusokolwa kwa bana ba Leza. 20 Mwanda bipa¯ ngwa byafikijibwe ku bukobaka¯ ne, ke abyopo bine byasakile, aa, ¯ ino i kupityila kudi yewa webifikije’ko, pa mwanda wa lukulupilo 21 amba bipangwa bine nabyo bi¯ kakulwe mu bupika bwa kubola ne kwikala na bwanapabo bwa ntumbo budi na bana ba Leza. 22 Mwanda tuyukile amba bipangwa byonso pamo bibinzanga’nka kubinza ne kususuka pamo kufika ne pano. 23 Ke enkapo kyakyo, ino ne batwe bene badi na kyangulwa kibajinji, ke mushipiditu kadi, bine, netu tubinzanga munda mwetu pano potutengele na kipyupyu kwalamunwa ketudi bana, kunyongolo¯ lwa mu imbidi yetu na kinkulwa. 24 Mwanda twapandijibwe mu luno lukulupilo; ino lukulupilo lumweka na meso ke lukulupilopo, mwanda shi muntu wamone kintu, le ekikulupile’ni, a? 25 Ino shi tubakulupila kyokya kyoketumwenepo, nabya twikitengela¯ nga na kipyupyu ne kuminina. 26 Mo monka ne mushipiditu nao wiyanga kwitukwasha mwa¯ ¯ nda wa bukokekoke bwetu; kepantu ketuyukangapo mwanda mwine otufwaninwe kulomba mobifwaninwe, ino mushipiditu ao mwine witusengelanga na imbinzo yampikwa kunenwa. 27 Inoko yewa ubandaulanga LOMA 8:28–9:7 Batongelwe kala. Lukunwa lwa Abalahama mityima uyukile mwikadile mushipiditu, mwanda ao usengelanga bajila monka musakila Leza. 28 Pano tuyukile amba Leza ulengejanga mingilo yandi yonso ingidile pamo mwanda wa kamweno ka boba basenswe Leza, ˜ boba bene betyilwe kukwatanana na mpango yandi; 29 mwanda boba baayukile dibajinji bo bonka baatongele kala bekale kulonda kyelekejo kya wandi Mwana, amba ekale ke umbedi mu banababo bangibangi. 30 Ne kadi, boba bawatongele kala bo bonka bawaityile; kadi boba bawaityile bo bonka bawatelele bu boloke. ¯ Mfulo mfulo boba bawatelele bu boloke bo bonka baatumbije. 31 Penepo, le tunene’byo namani? Shi Leza udi netu, le ukalwa netu i ani? 32 Aye muntu ¯ kaelelepo kunyuma nansha wa¯ ndi Mwana mwine, ino wamupana pa mwanda wa batwe bonso, le abulwe namani kwitupa na mu¯ tyima to ne bintu bikwabo byonso pamo nandi? 33 Lelo i ani ukasambila batongwe ba Leza? Leza ye Mwine wibatela bu boloke. 34 Le i ani ukebaponeja? Kidishitu Yesu ye aye wafwile, en-en, ye mwine wasangwilwe mu bafwe, udi ku lundyo lwa Leza, kadi witusengelanga batwe. 35 I ani le uketusansanya na buswe bwa Kidishitu? Le i byamalwa’ni, i tusua’ni, i kupangwapangwa’ni, i nzala’ni, i mutaka’ni, i byaka’ni, nansha i kipete? 36 Monka mokilembelwe amba: “Pa mwanda obe tufikijibwanga ku lufu dyuba dyonso, tumonwa¯ nga pamo bwa mikoko ya kutapa.” 37 Inoko, mu bino byonso’- 252 bi tutambanga’mo banekenye ¯ nekenye kupityila kudi yewa wetusenswe. 38 Mwanda nkulupile na kusumininwa’mba na¯ nsha lufu nansha bumi nansha bamwikeulu nansha maludiki nansha bintu bidi’po pano nansha ¯ bintu bik aya’ko nansha buko¯ mo 39 nansha bula bwa mulu nansha bula bwa munshi nansha kipangwa kikwabo shi kika, shi kika kebikakokejapo kwitusansanya na buswe bwa Leza budi mudi Kidishitu Yesu Mfumwetu. Ami nenanga bya bine mudi Kidishitu; nkibepangapo, mwanda mutyima wami wa mundamunda usapulanga bukamoni pamo nami mu mushipiditu ujila, 2 amba ngidi na njia mikatampe ne misanshi keipu ku mutyima wami. 3 Mwanda naabila shi ami mwine nadi nansha musansane na Kidishitu bwa muntu mufingwe mafingo pa mwanda wa banabetu, bombutulwa nabo ku ngitu, 4 bene Isalela. Abo bo bene ba kwalamunwa ke ¯ ¯ bana, bene ntumbo, bene bipwa¯ no, bene ba kupebwa Bijila, bene ¯ mingilo ikola, ne ben e milao. ¯ 5 Abo bo bene bakulutuba kadi kobadi ko kwatambile Kidishitu mwendele ngitu: Leza, udi peulu pa byonso, eselwe dyese nyeke ne nyekeke. Amena. 6 Inoko, ke kunenapo amba kinenwa kya Leza kyatuninye, aa. Mwanda ke bonsopo babutwilwe na Isalela bekele binebine bene “Isalela.” 7 Kadi ke mwandapo amba byobadi lukunwa lwa Abalahama abo bonso i bana, aa, ino kilembelwe amba: “Kyokya kiketwa bu ‘lukunwa lobe’ kikatamba 9 253 Leza kadipo na bukondame. Bintu bya lusa kudi Izake.” 8 Nanshi, bana ba ku ngitu na bubine ke banapo ba Leza, ino bana ba mulao bo babalwa bu lukunwa. 9 Mwa¯ nda kinenwa kya mulao kyane¯ nenwe namino amba: “Nkayanga pa kino kitatyi ne Sala nandi ukekalanga na mwana.” 10 Ino ¯ ke enkapo papo, mhm, i ne paimite Lebeka bana ba mapasa ku muntu umo, Izake mukulu¯ tuba wetu: 11 mwanda pobadi ¯ kebabutwilwe ne pobadi kebalongele kiyampe nansha kibi, pa kusaka’mba mpango ya Leza ya kutonga ilonde nyeke musakila yewa Mwine witanga, ke mwe¯ ndele mingilopo aa, 12 bamulombwele amba: “Mukulu ukekala umpika wa nkasa.” 13 Monka mokilembelwe amba: “Nasenswe Yakoba, ino Esau namushikilwe.” 14 Le penepo tunene namani? Le Leza udi na bukondame? Aa, nansha dimo! 15 Mwanda aye unena Mosesa amba: “Nkafwila lusa yewa omfwila lusa, kadi nkakwatyilwa bulanda yewa onkwatyilwa bulanda.” 16 Nanshi, kebilondangapo musakila muntu nansha yewa ulonga bukomo, ino i musakila Leza, mwine udi na lusa. 17 Mwanda Kisonekwa kinena Felo amba: “O mwanda mwine uno onaku¯ lekele, amba pa mwanda obe nombole bukomo bwami, ne amba dijina dyami disapulwe pa ntanda ponso.” 18 Nanshi, yewa wasakile umufwilanga lusa, ino ¯ yewa wasakile umulekanga omije mutwe. 19 Pa kino ukangipangula’mba: “I kika le kyaboila bantu LOMA 9:8-29 tuto? Mwanda i ani le wako¯ mene kiswa-mutyima kyandi?” 20 Ino abe muntu, le wi ani upatanya Leza? Le kintu kibumbwe kikanene mwine ubumbile’kyo amba, “Kyowaunongele uno muswelo i kika?” 21 I namani le? Le umbumbi kadipo na lupusa pa dilongo’ni, lupusa lwa kupunga ku mukama umo onka kintu ¯ kya mwingilo mulemekibwe, ne kikwabo kya mwingilo mufutululwe? 22 Le penepo bikekala namani shi Leza wadi na mutyima wa kulombola bukalabale bwandi ne kuyukanya bukomo bwandi ¯ ino watukijija mutyima pakatampe bintu bya bukalabale bifwaninwe konakanibwa? 23 Kadi shi walongele nabya mwanda wa kuyukanya bupeta bwa ntumbo yandi pa bintu bya lusa, byawateakenye kala mwanda wa ntumbo, 24 ke batwe bano’ba kadi, bene bawaityile, ke enkapo mu Bayuda kete, ino i ne mu mizo mwine, penepo kibi i kyepi? 25 I pamo na mwanenena ne mu Hosea’mba: “Boba ke bami bantupo nkebeta bu ‘bami bantu,’ ne yewa mwana-mukaji kadipo muswe bu ‘muswedibwe’; 26 kadi mu kifuko mwadi mwibanenwanga’mba, ‘Banwe ke mwi bami bantupo,’ mwine’mo baketwa’mo ¯ bu ‘bana ba Leza mumi.’ ” 27 Ne kadi, Isaya wela lubila pa mwanda wa Isalela’mba: “Nansha bungi bwa bana ba Isalela bwikale bwa musenga wa ku dijiba, enka bashele’ko kete bo bakapanda. 28 Mwanda Yehova ukatyibila ntanda mambo, kuvuija’o ne kwipipija’o.” 29 Kadi, ¯ monka mwalaile Isaya’mba: “Shi LOMA 9:30–10:16 10 254 ¯ mba, ‘Le i ani ukatukila mu lupo¯ ngo?’ ko kunena’mba, kukabula Kidishitu mu bafwe.” 8 Ino le akyo kinena namani? Amba, “Kinenwa kidi pabwipi nobe, monka mu kyakanwa kyobe ne mu mutyima obe”; ko kunena’mba, “kinenwa” kya lwitabijo, kine kyotusapula. 9 Mwanda shi unene ¯ patokelela kyokya ‘kinenwa monka mu kyakanwa kyobe,’ amba Yesu i Mfumwami, ne kulombola lwitabijo mu mutyima obe amba Leza wamusangwile mu bafwe nabya ukapandanga. 10 Mwanda ku mutyima ko kulombolanga muntu lwitabijo mwanda wa boloke, ino ku kyakanwa ko ku¯ nenanga muntu patokelela mwanda wa lupandilo. 11 Mwanda Kisonekwa kinena’mba: “I kutupu muntu umwitabija ukafwijibwa bumvu.” 12 Mwanda i kutupu kwishila kudi pa bukata bwa Muyuda ne Mungidiki, mwanda kudi Mfumwetu umo enka udi peulu pa bonso, mwine mpeta wa boba bonso bamwitanga. 13 Mwanda “ense wa kwita dijina dya Yehova ukapandanga.” 14 Ino, le bakamwita namani yewa okebetabijepo? Ne kadi, le bakamwitabija namani yewa okebaivwene? Ne kadi, le bakevwana namani kwampikwa muntu wa kusapula? 15 Ne kadi, le bakasapula namani shi kebatuminwepo? Monka mokilembelwe amba: “Buya’opo maulu a boba basapula myanda miyampe ya bintu biyampe!” ¯ 16 Inoko, abo bonso kebakokelepo myanda miyampe. Mwanda Isaya unena’mba: “A Yehova, le i ani waikele na lwita- Bupyasakane bwa bubela. Kwita Yehova Yehova wa bibumbo ketushidilepo lukunwa, twadi ba kwikala ¯ mwaikadile Sodoma, kadi twadi ¯ ¯ ba kulongwa mwalongelwe Ngomola.” 30 Penepo le tunene namani? Amba bantu ba mizo, nansha byokebalondangapo boloke, ba¯ fik ıle pa boloke, boloke butamba ku lwitabijo; 31 ino Isalela aye, nansha byalondanga biji¯ la bya boloke, kafikılepo pa bijila. 32 Mwanda waka? Mwanda kalondele’byopo na lwitabijo, ino i na abyo bimanine pa mingilo. Bakukele ku “dibwe dikukaja”; 33 monka mokilembelwe ¯ amba: “Talai! Natula mu Ziona dibwe dikukaja ne mwala wa dibwe ˜ uponejanana, ino yewa wiwitabija kakafwijibwapo bumvu.” A banabetu, na bubine, mutyima wami muyampe ne kwabija kongabija Leza i mwanda wa lupandilo lwabo. 2 Mwanda nasapula bukamoni pa mwanda wabo amba badi na bupyasakane kudi Leza; ino ke mungyapo buyuki bwa binebine, aa; 3 mwanda, byokebayukilepo boloke bwa Leza ino bakimba ¯ kwitudila’ko bwa abo bene, keba¯ k okelepo boloke bwa Leza. 4 Mwanda Kidishitu e mfulo ya Bijila, amba yewa ense ulombola lwitabijo ekale na boloke. 5 Mwanda Mosesa ulemba’mba yewa muntu ulonga boloke ¯ bwa Bijila ukekala mumi ponka pa boloke. 6 Ino pa boloke butamba ku lwitabijo, i kinenwe namino amba: “Kokanena mu mutyima obe amba, ‘Le i ani ukakanda ¯ ¯ mulu?’ ko kunena’mba, kukatukija’mo Kidishitu; 7 nansha’- 255 Bashele’ko. Mutumibwa wa mizo bijo mu byobya byobaivwene kotudi?” 17 Nanshi lwitabijo lulondanga byobya bivwanwa. Ne kadi byobya bivwanwa nabyo i myanda ya Kidishitu. 18 Inoko naipangula, Lelo abo bakomenwe kwivwana’ni, a? Na bubine baivwene, “diwi dyabo dyaendele ku ntanda yonsololo, kadi musapu wabo wafika ne ku mfulo ya ntanda ikelwe na bantu.” 19 Inoko naipangula, Lelo Isalela wakomenwe kuyuka’ni, a? Dibajinji Mosesa unena’mba: “Nkakolomona mukao wenu kupityila ku muzo ungi; nkemukela bulobo bubibubi kupityila ku muzo mulembakane.” 20 Ino Isaya wabulwe moyo kanena’mba: “Nasokolwa na boba kebadipo bankimba; nayukana ku boba kebadipo bangipangula.” 21 Ino pa mwanda wa Isalela, wanena’mba: ¯ “Dyuba dyonso dituntulu naolola maboko ami ku bantu bampikwa ¯ kikokeji ne ba lupata.” Penepo naipangula, le Leza waelele bantu bandi’ni, a? Aa, nansha dimo! Mwanda nami ne mwine Isalela, wa ku lukunwa lwa Abalahama, wa ku kisaka kya Benjemani. 2 Leza ¯ kaelelepo bantu bandi, bene baayukile dibajinji. Lelo kemuyukilepo kyokya kinena Kisonekwa ¯ pa mwanda wa Ediya, paadi uze¯ nza Leza koku ut eba Isalela? 3 Amba, “A Yehova, abaipaya ba¯ ¯ polofeto bobe, abatuta ne bisokelo byobe, nashala bunka bwami, kadi aba kebakimbe ne muya wami mwine.” 4 Ino le kine¯ nwa kya Leza kyamunenene namani? Amba, “Nashiye’ko bantu bami 7 000, bantu kebafukatyile- 11 LOMA 10:17–11:15 po Bala.” 5 Nanshi mo monka ne mu kino kitatyi mwine, bashele’ko badi’ko mwendele butongi bwa pa kanye kakatampe. 6 Penepo shi i pa kanye kakatampe, nanshi kepakidipo pa mingilo; shi bitupu, kanye kakatampe kekadipo ka kwikala kanye kakatampe. 7 Le penepo i namani? Kintu kine kikimba Isalela na mikeketo kamwene’kyopo, ino batongwe bekimwene. Bakwabo baumije mityima yabo; 8 monka mokilembelwe amba: “Leza webapele mushipiditu wa tulo tukatampe, meso keamonepo ne matwi keevwanapo, kufika ne dyalelo dino’di.” 9 Kadi, Davida unena’mba: “Meza abo ekale ke dikinga, ke kidiba, ke kikukaja, ne mfuto kobadi; 10 meso abo nao ekale na kafi kutyina’mba akamona, kadi wibonyamije miongo yabo mafuku onso.” 11 Penepo naipangula’mba, Le bakukele ne kuponenena’ni, a? Aa, nansha dimo! Ino kukukala kwabo ko kwaletele lupandilo lwa bantu ba mizo, mwanda wa kwibakolomona mukao. 12 Penepa shi kukukala kwabo kushintulula bupeta ku ino ntanda, kadi kutyepa kwabo kushintulula bupeta ku bantu ba mizo, le kibalwa kyabo kituntulu papo ke pepi! 13 Pano kenesambe nenu banwe bantu ba mizo. Byondi mutumibwa wa mizo, ntumbijanga mwingilo wami, 14 amba mone shi mbwanya kukolomona’ko mukao wa bantu bami ne kupandija’mo bamobamo. 15 Mwanda shi kupelwa kwabo kushintulula kupwanya ino ntanda, LOMA 11:16-35 Balamikwe ku umpafu. Tunangu twa Leza lelo kutambulwa kwabo kukashi¯ ntulula bika shi ke’nkapo bumi bwa kutamba mu bafwe? 16 Ne kadi, shi kyokya kiyetwe bu kyangulwa kibajinji i kijila, mukama onso mutuntulu nao i ujila; kadi shi muji i ujila, ne misambo mine nayo i ijila. 17 Inoko, shi misambo imo yaposwelwe’ko ino abe, nansha byodi umpafu wa ntanda, walamikilwe kobadi kotome nabo butomvi butyite bwa muji, 18 koketatwila misambo’ya. Ino shi ubetatwila’yo, vuluka’mba ke abepo uselele muji, ino muji’ko o ukuselele. 19 Ebiya ukanena’mba: “Baposwele misambo mwanda wa bandamike’ko.” 20 I bya bine! Baposwelwe mwanda babudilwe lwitabijo, ino abe wimene pa mwanda wa lwitabijo. Kokianya, ino tyina moyo. 21 Mwa¯ nda shi Leza kaelelepo kunyuma yoya misambo ya kipangila, ne abe mwine kakakwelelapo kunyuma. 22 Shi ke pano tala mwikadile kanye ka Leza ne nsuminiji yandi. Ku boba baponene kudi nsuminiji, ino kodi kudi kanye ka Leza, wivwane shi wikale nyeke mu kanye kandi; shi bitupu, nabya nobe bakakuteta’ko. 23 Nansha ke abo bene, shi kebekelepo nyeke mu kubulwa lwitabijo kwabo, bakalamikwa’ko; mwanda Leza ukokeja kwibalamika’ko monka. 24 Mwanda shi abe watyibilwe ku owa umpafu wa ntanda mungya kipangila walamikwa byampikwa kulonda kipangila ku umpafu mukunwe, mwene ino misambo ya kipangila yo mine ikalamikwa monka ku umpafu wayo! 256 25 Mwanda nkisakilepo mwikale bampikwa kuyuka kino kifibwe kikola, banwe banabetu, kutyina mwakekala ba tunangu mu meso enu banwe bene: amba bamo mu Isalela i bomije mityima enka ne bibwana kibalwa kituntulu kya bantu ba mizo, 26 kadi mu uno muswelo Isalela ense ukapandanga. Enka mokilembelwe amba: “Munyongolodi ukatamba ku Ziona ne kutalula bilongwa bya kubulwa bwine Leza kudi Yakoba. 27 Kadi kino kyo kipwano kyonkapwana nabo, ponkafundula bubi bwabo.” 28 I bine, mwendele myanda miyampe abo i balwana pa mwanda wenu, inoko mwendele butongi bwa Leza abo i baswedibwe pa mwanda wa bakulutuba babo. 29 Mwanda byabuntu ne lwito lwa Leza i bintu byakakealakanyapo. 30 Mwanda monka momwadi mwikadile dibaji¯ nji bampikwa kukokela Leza ino pano mubafwilwa lusa pa mwa¯ nda wa kubulwa kikokeji kwabo, 31 ne abo nabo mo monka, aba¯ ikala pano ba kubulwa kikokeji, banwe’ko mubafikila ku kufwilwa lusa, amba abo nabo pano bamone kufwilwa lusa. 32 Mwanda Leza webashityila abo ¯ bonso pamo mu kubulwa kikokeji, amba ebafwile lusa abo bonso. ¯ 33 Ee, munshi bula’mo mwa bupeta, tunangu, ne buyuki bwa Leza! Bine butyibi bwandi kebusokolwapo ne mashinda andi nao keayukwapo! 34 Mwanda ˜ “i ani le wayuka neni ya Yehova, nansha i ani waikala mudingidi wandi?” 35 Nansha, “I ani le wamupele bidi, amba nandi 257 Umbidi wa Kidishitu. Kokaluja kinongo amwalwije?” 36 Mwanda bintu byonsololo i bitambe kwadi, i bilongwe nandi, ne pa mwanda wandi. Ntumbo ikale kwadi nyeke ne nyekeke. Amena. ¯ Nanshi nemwisashila pa lusalusa lwa Leza, banwe banabetu, lambulai imbidi yenu ¯ ke kitapwa kyumi, kijila, kitabijibwa na Leza, yo mingilo ikola na malango enu. 2 Kadi lekai kwiula ino ngikadilo ya bintu, ino ˜ alamukai na kushinta neni yenu, amba mujingulule banwe bene kiswa-mutyima kya Leza kiyampe, kitabijibwe ne kibwaninine. 3 Mwanda pa kanye kakatampe ka Leza konapelwe, nalombola muntu ne muntu kwako ¯ umbukata mwenu amba kakılangila aye mwine bipitepite; ino alange mwanda wa kwikala na ˜ neni mibwane, umo ne umo mungya kipimo kya lwitabijo lumupele Leza. 4 Mwanda monka motwikadile na bya ku ngitu bingi ku umbidi umo, ino abyo bya ku ngitu kebidipo byonso na mwingilo umo, 5 ne batwe netu, nansha byotudi bangi, twi umbidi umo onka umbumo na Kidishi¯ tu, kadi twi bya ku ngitu bılungile abyo bine kimo na kikwabo. 6 Penepo nanshi, byotudi na byabuntu bishileshile mwendele kanye kakatampe kotupelwe, shi i kyabuntu kya bupolofeto, tunenei bupolofeto mwendele lwitabijo lotupelwe; 7 shi kadi i mwingilo, twendelelei na uno mwingilo; kadi yewa ufundija, endelele na bufundiji bwandi; 8 kadi yewa ukankamika, endelele na kukankamika kwandi; yewa waba, endelele kwa- 12 LOMA 11:36–12:20 ba pampikwa kakama; yewa wendeja, endelele kwendeja na kini˜ nga; yewa ufwilanana lusa nandi, endelele kufwila lusa na mutyima wa tusepo. 9 Buswe bwenu bwikale bwampikwa buzazangi. Shikidilwai byobya bibi, lamatai ku byobya biyampe. 10 Mu buswe bwa bu bana na bana mwisanswei banwe bene na bene kisanso kya ¯ ku mutyima. Mu kwilemeka banwe bene na bene namo ikalai babajinji. 11 Ikalai bapyasakane, kemwakikalai bankope. Akai mushipiditu. Ingidilai Yehova bu bapika.¯ 12 Sangalai mu lukulupilo. Umininai mu byamalwa. Takamanai mu milombelo. 13 Mwiabilei na boba bajila mungya byobabudilwe. Ikalai na kibidiji kya kutundaila beni. 14 Eselai’nka kwesela boba bemupangapanga; eselai ne kufinga mpika. 15 Sangalai na boba basangala; dilai na boba badila. 16 Langilai bakwenu monka momwilangilanga banwe bene; kemwakitamijai milangwe ya kwizunzula, ino londai bintu bya kwityepeja. Kemwakikalai ba tunangu mu meso enu banwe bene. 17 Kemwakyalwijai muntu kibi ku kibi. Tompai kulonga byobya bilumbuluke ku meso a bantu bonso. 18 Shi bikokejika, mungya momubwaninya, ikalai mu ndoe na bantu bonso. 19 Ke¯ mwakılubwilai kinongo banwe bene, a baswedibwe, ino shilai bukalabale kyaba; mwanda i kilembwe amba: “Kinongo i kyami; i ami ukajokeja, e mwanenena Yehova.” 20 Ino “shi walwana nobe udi na nzala, mupe LOMA 12:21–14:3 13 258 ¯ tyina; yewa usaka buleme, mwa¯ mulemeka. 8 Kemwakikalai na mapu a muntu nansha umo, poso enka a kwisanswa banwe bene na bene; mwanda yewa usenswe mukwabo wafikidija bijila. 9 Mwanda mukanda wa bijila unena’mba, “Kokalonga makoji, Koke˜ payanana, Kokeba, Kokakomwa meso,” nansha shi kwikale mbila’ka, yonso i mikongelwe pamo mu bino binenwa’mba: “Sanswa mukwenu mowisanshilwe abe ˜ mwine.” 10 Buswe kebulo nangapo mukwabo bibi; nanshi buswe ko kufikidila kwa bijila. 11 Longai byonanena’bi mwanda muyukile bitatyi, amba ke ´ nsa ya kulanguka mu tulo, mwanda pano lupandilo lwetu lubafwena pabwipi kutabuka kitatyi kyotwaitabije. 12 Bufuku ke bwende palampe; kebusa kukya. ¯ Nanshi tuvulei mingilo ya fukutu ino tuvwalei byabulwi bya ki¯ ¯ tokeji. 13 Tunangei bya buleme pamo bwa mu mwinya, ke mu mafetyipo mabimabi ne bunkolwankolwa, ke mu kusambakenapo pamo kwampikwa kwendela’mo ne kwiendeja pampikwa bumvu, ke mu lupotopotopo ne mukao. 14 Ino vwalai Mfumwetu Yesu Kidishitu, kadi kemwakikwatai mpango ya bya kusakasaka bya ngitu. ¯ Tambulai muntu mukoke¯ koke mu lwitabijo, ino kemwakimutyibilai mambo pa milangwe yandi. 2 Kudi muntu udi na lwitabijo lwa kudya bintu ¯ ¯ byonso, ino yewa mukokekoke udyanga mani. 3 Nanshi yewa udyanga kakifutulula yewa ka- Ba lupusa bakatampe. Musonko byakudya; shi udi na kyumwa, mupe byakutoma; mwanda shi ulonga namino ukamulundikila makala a mudilo pa mutwe wandi.” 21 Kemwakinekenibwai na bibi, ino banwe nekenyai nyeke bibi na biyampe. ¯ Muya o-onso wikale kukokela bininge ba lupusa batabukile bukatampe, mwanda i kutupu lupusa kelutambilepo kudi Leza; ba lupusa badi’ko i ba¯ tulwe na Leza pa bitenta byabo bishileshile. 2 Nanshi yewa ulwa na lupusa walu na mpangiko ya Leza; boba balwa nayo bakatyibilwa butyibi. 3 Mwanda boba babikele i bantu ba kutyina, ke pa mwandapo wa biyampe, aa, i pa mwanda wa bibi. Le usaka uleke kutyina wa lupusa? Longa nyeke biyampe, nabya nandi ukakutendela; 4 mwanda i mwingidi wa Leza wingila pa mwanda wa kamweno kobe. Ino ˜ shi abe ulonanga bibi, tyina moyo: mwanda kaselelepo kipete bitupu. I mwingidi wa Leza, wa kulubula kinongo mwanda wa kulombola bukalabale pa yewa ulongalonga bibi. 5 Nanshi kudi bubinga bomu¯ fwaninwe kukokelela bininge, ke enkapo pa mwanda wa bukalabale’bu ino i ne pa mwanda wa mutyima wenu wa mundamunda. 6 O mwanda mwine musonkanga ne musonko; mwanda i bengidi ba Leza bengidila bantu mafuku onso ino mingilo. 7 Longelai bonso byobya bibafwaninwe, yewa usaka musonko, musonko; yewa usaka mulambu, mulambu; yewa usaka kutyinwa, mwamu- 14 259 Kokatyibila ba mambo pa bidibwa, bitomibwa dyangapo kadi yewa kadyangapo nandi kakityibila mambo yewa udyanga, mwanda Leza i mumutambule. 4 Le abe wi ani wa kutyibila mupika wa mukwenu mambo? Shi emane nansha shi apone i kudi mfumwandi. Bine, ukemikwanga, mwanda Yehova ukokeja kumwimika. 5 Kudi muntu umona difuku dimo amba i ditabuke dikwabo; mukwabo nandi umona’mba mafuku onso adi pamo; muntu ne muntu akulupile na kusumini˜ nwa mu neni yandi. 6 Yewa ulama difuku ulamanga’dyo pa mwanda wa Yehova. Kadi, yewa udya, udyanga pa mwanda wa Yehova, mwanda ufwijanga’ko Leza; kadi yewa kadyangapo, kadyangapo pa mwanda wa Yehova, inoko nandi ufwijanga’ko Leza. 7 Na bubine, i kutupu ¯ motudi’mu udi na bumi pa mwanda wa aye mwine kete, ne kadi i kutupu ufwa pa mwanda wa aye mwine kete; 8 mwanda shi twi ¯ ¯ bomi, twi bomi pa mwanda wa Yehova, kadi shi tufwe, tubafu pa mwanda wa Yehova. Nanshi ¯ shi twikale bomi nansha tufwe, twi bantu ba Yehova. 9 Mwanda kino kyo kyafwidile Kidishi¯ tu ne kujokela monka ku bumi, amba ekale Mfumwandya bafwe ¯ ne bomi bene. 10 Ino i kika le kyotyibila mwanenu mambo? Nansha i kika kyofutulwila mwanenu? Mwanda batwe bonso tukemananga kumeso kwa kityibilo kya mambo kya Leza. 11 Mwanda i kilembwe amba: “ ‘Ne byondi ¯ mumi,’ e mwanenena Yehova, ‘manwi onso akamfukatyilanga, LOMA 14:4-22 kadi ndimi yonso ikatumbijanga ¯ Leza patokelela.’ ” 12 Nanshi, batwe bonso, wa pandi wa pandi, tukeshintulwilanga kudi Leza. ¯ 13 Shi ke pano ketwakıtyibilai monka mambo batwe bene na bene, ino kwatai buno bu¯ tyibi bwa kuleka kutula kikukaja nansha kijika ku meso a mwanenu. 14 Ndyukile kadi nkulupile mudi Mfumwetu Yesu amba i kutupu kintu kya disubi akyo kine; poso shi muntu wamone kintu bu kya disubi, nabya kwadi ke kya disubi. 15 Ke-pantu shi pa mwanda wa byaku¯ dya mwanenu wafıtwa mutyima, papo kukinangilepo mwendele buswe. Kokyona muntu obafwidile kudi Kidishitu na byakudya byobe. 16 Shi ke pano, kemwakilekai biyampe byomulonga bimunenenwe bibibibi. 17 Mwanda Bulopwe bwa Leza ke kudyapo ne kutoma, aa, ino i boloke ne ndoe ne nsangaji pamo na mushipiditu ujila. 18 Mwanda yewa wingidila Kidishitu bu umpika uno muswelo i mwitabijibwe na Leza kadi bantu nabo bamuloelelwe. 19 Nanshi, tulondelondei bintu bileta ndoe ne bintu bya kwitamija batwe bene na bene. 20 Lekai kupomona mwingilo wa Leza pa mwanda’tu wa byakudya. Bine, bintu byonso bi¯ ¯ tokanga t o, ino i bibi ku muntu udya shi padi kya kukukaja. 21 I biyampe kuleka kudya mwita wa ntanda, kutoma vinyu, nansha kulonga kintu kyo-kyonso kikukala’po mwanenu. 22 Lwitabijo lodi nalo, ikala nalo abe mwine ku meso a LOMA 14:23–15:18 Shi utatana. Kutambula bantu ba mizo 260 ¯ Leza. Wa katokwe i yewa ketyi- lwe amba: “O mwanda nkakute¯ bilapo mambo na byobya byaita- ndelanga pat okelela mu mizo bije aye mwine. 23 Ino shi aye kadi nkembilanga dijina dyobe utatana, weponeja kala shi adye, mitendelo.” 10 Kadi unena mo¯ mwanda wadi kwampikwa kwi- nka’mba: “A mizo, sepelelai pamo manina pa lwitabijo. Na bubine, na bantu bandi.” 11 Kadi mokintu kyonso kekimaninepo pa nka’mba: “A mizo yonso, tendelwitabijo i bubi. lai Yehova, kadi bantu bonso Ino batwe bakomo tuselei bamutendele.” 12 Kadi monka ¯ ¯ bukokekoke bwa boba ba- Isaya unena’mba: “Kukekalampikwa bukomo, kadi ketwake- nga muji wa Yese, kadi kukatasangajai batwe bene. 2 Mu- mbanga umo wa kubikala mizo; ntu ne muntu umbukata mwetu ne mizo yonso ikamukulupilaasangaje mukwabo mwanda wa nga.” 13 Leza uleta lukulupilo kamweno kandi ne kumutami- emuyuje nsangaji yonso ne ndoe ja. 3 Mwanda nansha Kidishi- pa kikulupiji kyomumukulupile, tu mwine kesangejepo aye mwi- amba lukulupilo lwenu lukomejine; ino monka mokilembelwe bwe nke¯ na bukomo bwa mushipiamba: “Mifutululo ya boba badi ditu ujila. bakufutulula ibamponena ami.” 14 Pano ami mwine ne mwi¯ 4 Mwanda byonso byalembelwe mukulupile, banwe banabetu, ¯ pa kala byalembelwe mwanda amba banwe bene mwi bayulwe ¯ wa kwitufundija, amba pa kumi- ne buyampe, monka momwayunina kwetu ne pa kusengwa na dilwe buyuki bonso, ne amba Bisonekwa twikale na lukulupimukokeja kwidyumuna banwe ¯ lo. 5 Nanshi Leza up ananga ¯ bene na bene. 15 Inoko, nemu¯ kuminina ne busengi emukwalembela patokelela myanda imoishe mwikale umbukata mwenu mo, amba nemuvuluje’ko monka, na mulangilo umo onka na wadi nao Kidishitu Yesu, 6 amba ba- mwanda wa kanye kakatampe nwe bonso umbumo mutumbi- konapelwe na Leza, 16 amba ˜ je na kyakanwa kimo Leza Sha- ngikale mwingidi wa Kidishitu ndya Mfumwetu Yesu Kidishitu. Yesu wingidila bantu ba mizo. Ningilanga mwingilo ujila wa mya7 Nanshi mwitambulei banwe bene na bene, monka mwetu- nda miyampe ya Leza, pa kutambwidile Kidishitu, mwa- saka’mba kyamulambu kya ino nda wa kutumbija Leza ntumbo. mizo kikale kitabijibwe, kipandu8 Mwanda nemusapwila’mba Ki- lwe na mushipiditu ujila. 17 Nanshi ndi na bubinga bwa dishitu waikele bine ke mwingidi wa boba batwejibwe kwi- kusepelela mudi Kidishitu Yesu sao mwanda wa bubinebine bwa pa bintu bya Leza. 18 Mwanda ¯ Leza, mwa kubingijija milao yala- nkisomonwapo kwisamba kintu ile Leza ku bakulutuba babo, nansha kimo poso enka byobya 9 ne amba mizo itumbije Leza pa byalongele Kidishitu kupityila ¯ lusa lwandi. Monka mokilembe- kondi mwanda wa mizo ikokele, 15 261 Ntanda keyasapwilwe’mo. Kaka mwingidi pa binenwa ne bilongwa byami, 19 na bukomo bwa biyukeno ne bintu bya kutendelwa, na bukomo bwa mushipiditu ujila; amba tamba ku Yelusalema ne monso monadi njokoloka kufika ne ku Ididikuma nasapwile’nka ne pa mfulo myanda miyampe ya Kidishitu. 20 I bine, mu uno mu¯ swelo, netungıle kitungo kya kuleka kusapula myanda miyampe kokwa kutelwa kala dijina dya ¯ Kidishitu, kutyina’mba nakobaka pa kyalwilo kya muntu mukwabo; 21 ino, monka mokilembelwe amba: “Boba kebasapwidilwepo musapu wandi bakamona, ne boba kebatelekelepo nabo bakevwana.” 22 O mwanda nakankajibwe misunsa mivule kufika komudi. 23 Ino pano nkikidipo na ntanda keyasapwilwe’mo mu ino mitamba, kadi ke myaka ngabilanga bininge kwiya komudi. 24 Nanshi nkulupile amba ponsa kwenda ku Eshipanye, nsa kwimumona kadi shi napu kuloelelwa kushikata nenu kitatyi kampanda kemukanshindikila bityetye. 25 Ino pano’ko kensa kwenda ku Yelusalema kukengidila bajila. 26 Mwanda boba ba mu Masedonya ne mu Akaya basepele¯ le kupana byabo bintu na kuleta byabuntu bya balanda babadilwa mu bajila badi mu Yelusalema. 27 Bine, basepelele kulonga namino, kadi na bubine badi na mapu kobadi; mwanda shi mizo yamwenine mu bintu byabo bya ku mushipiditu, nayo ifwaninwe kwibengidila na bintu byayo bya ku ngitu. 28 Penepo shi napu uno mwingilo ne kwibafikijija bi- LOMA 15:19–16:7 yampe bino byabuntu, nsa kupi˜ ta dyadyo kenenda ku Eshipanye. 29 Pakwabo kadi, ndyukile amba ponsa kwiya komudi nsa kwiya na madyese a ntanda ne miseke atamba kudi Kidishitu. ¯ 30 A banabetu, nemwisashila mudi Mfumwetu Yesu Kidishitu ne mu buswe bwa mushipiditu, amba mutakamane pamo nami mu kulombela Leza pa mwanda wami, 31 amba nyongololwe ku bampikwa kwitabija mu Yu˜ dea ne amba mwingilo wami oningidila Yelusalema wikale kwitabijibwa na bajila, 32 amba pa kiswa-mutyima kya Leza mfike komudi na nsangaji ne ku¯ ¯ tuja pamo nenu. 33 Leza upana ndoe ekale nenu banwe bonso. Amena. Nemulombola Febe kaka wetu, aye i mwingidi wa kipwilo kidi mu Senkelea, 2 amba mumutambule mudi Mfumwetu monka mufwaninwe kutambwilwa boba bajila, mumukwashe na bintu byonso byakokeja kubulwa, mwanda nandi wadi ulwila bavule, ne ˜ ami mwine kumo. 3 Nimwinei ba Piseka ne Akwila bengidi nami mudi Kidishi¯ ¯ tu Yesu, 4 boba batudile bumi bwabo mu kyaka pa mwanda wa muya wami, nebafwija’ko, ke’nkapo ami kete, ino i ne bipwilo byonso bya mu mizo. 5 Imunai ne kipwilo kidi mu njibo yabo. Imunai Epenetusa muswedibwe wami, kyangulwa kibajinji kya mu Azia kudi Kidishitu. 6 Imunai Madia, yewa wasusukile na mingilo mivule pa mwanda wenu. 7 Imunai ba Andelonikusa ne Dyunia babutule bami kadi 16 LOMA 16:8-27 ˜ Lwimu. Kutadija boba baleta nkalanani bamisungi bakwetu, bana-balume bayukane biyampe ku batumibwa kadi badi umbumo na Kidishitu tamba˜ kala kumpita ne amiwa. 8 Nimwinei Ampidyatusa muswedibwe wami mudi Mfumwetu. 9 Imunai Ulabane mwingidi netu mudi Kidishitu, ne muswedibwe wami Setakisa. 10 Imunai Apelese, mwitabijibwe mudi Kidishitu. Imunai ba mu njibo ya Adisobulusa. 11 Imunai Helodyona mubutule wami. Imunai boba ba mu njibo ya Nalashisa ba mudi Mfumwetu. 12 Imunai ba Taifena ne Taifosa, bana-bakaji bengila bikomo mudi Mfumwetu. Imunai Peshise muswedibwe wetu, mwanda wasusukile na mingilo mivule mudi Mfumwetu. 13 Imunai Lufusa mutongwe mudi Mfumwetu, ne inandi kadi i enka wami mama. 14 Imunai Asenkitusa, Fekone, Hemese, Patobase, Hemase, ne banabetu badi nabo. 15 Imunai ba Filolokusa ne Yudya, Neleusa ne mwanabo mwana-mukaji, ne Olempasa, ne bajila bonso badi nabo. 16 Mwiimunei banwe bene na bene na mififyo ijila. Bipwilo byonso bya Kidishitu bibemwimuna. ¯ 17 Pano nemwisashila, banwe banabetu, mutadije boba bale˜ ta nkalanani ne byobya bibwanya kukukaja byampikwa kukwata˜ nana na lufundijo lomwafundile, mwibasonsolokei. 18 Mwanda bantu ba uno muswelo i bapika ba bya kusakasaka bya abo bene, ke ba Mfumwetu Kidishitupo, aa; kadi na binenwa bya lushi˜ ¯ nanya ne mısambo ya kufukula˜ nana bongolanga mityima ya boba ¯ bampikwa mwanda. 19 Kiko- 262 keji kyenu kibayukana ku bonso, o mwanda nasangala pa mwanda wenu. Ino nsaka mwikale ba tunangu mu byobya biyampe, ino bampikwa mambo mu byobya bibi. ¯ 20 Mwanda aye Leza upana ndoe usa kusonsakanya Satana munshi mwa mayo enu panopano ponka. Kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu kekale nenu. 21 Temote mwingidi nami wemwimuna, pamo ne Luseusa, ne Dyasoni, ne Soshipate babutule bami. 22 Amiwa Tetyiusa, mwine walemba uno mukanda, nemwimuna mudi Mfumwetu. ¯ 23 Ngaiusa, mwine komfikile ne kupwidilanga kipwilo kyonso, wemwimuna. Elatusa kalama wa kibundi wemwimuna, pamo ne mwanabo Kwatusa. 24 — —1 25 Nanshi yewa ukokeja kwimukomeja mwendele myanda miyampe yonsapula ne busapudi bwa Yesu Kidishitu, mungya kusokwelwa kwa kifibwe kikola kyadi kilaminwe kunenwa mpika tamba kalakala kene 26 ino ¯ pano kibalombolwa pat okelela ne kuyukana kupityila ku bisonekwa bya bupolofeto mu mizo yonsololo mwendele lubila lwa Leza wa nyeke mwanda wa kuka¯ nkamika kukokela na lwitabijo; 27 Leza, wa tunangu bunka bwandi, atumbijibwe ntumbo mudi Yesu Kidishitu nyeke ne nyeke. Amena. Lo 16:241 Mu bilembwa bya Kingidiki bya kala kemutanwapo bino binenwa, “Kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu Kidishitu kekale nenu banwe bonso. Amena,” biifwene na binenwa bya ku mfulo kwa vese 20. MUKANDA UMBAJINJI KUDI BENE KODINDA Ami Polo, waityilwe kwikala mutumibwa wa Yesu Kidishitu pa kiswa-mutyima kya Leza, ne Sosefene mwanetu, 2 ku kipwilo kya Leza kidi mu Kodinda, kudi banwe bapandwilwe umbumo na Kidishitu Yesu, baityilwe kwikala bajila, pamo na boba bonso badi pi na pi beta dijina dya Mfumwetu Yesu Kidishitu, Mfumwabo kadi Mfumwetu: 3 Kanye kakatampe ne ndoe ya Leza Tata wetu ne ya Mfumwetu Yesu Kidishitu bikale nenu. 4 Mfwijanga’ko Leza mafuku onso pa mwanda wenu pa kanye kakatampe ka Leza komupelwe mudi Kidishitu Yesu; 5 mwanda mu bintu byonso mwapetejibwe mudi aye, mu bukomo bonso bwa kwisamba ne mu buyuki bonso, 6 monka mwaningijibwe umbukata mwenu bukamoni bwa myanda ya Kidishitu, 7 kutyina’mba mwakabulwa kyabuntu nansha kimo, pano pomwilaija na kipyupyu kusokolwa kwa Mfumwetu Yesu Kidishitu. 8 Kadi aye usa kwimuningija kufika ne ku mfulo, amba mubulwe mambo a kutopekwa mu difuku dya Mfumwetu Yesu Kidishitu. 9 Leza i wa binebine, mwine wemwityile mwikale mu kipwano pamo na wandi Mwana Yesu Kidishitu Mfumwetu. ¯ 10 Pano nemwisashila, banwe banabetu, mu dijina dya Mfumwetu Yesu Kidishitu amba mufwaninwe kunena banwe bonso bimo, ne amba kekwakikala kwilalulula 1 umbukata mwenu, ino amba mwikale umbumo bwa binebine mu ˜ neni imo ne mu mulangilo umo onka. 11 Mwanda bamo ba mu njibo ya Koloe baunombwele myanda yenu, banwe banabetu, amba kudi lupotopoto umbukata mwenu. 12 Kyonsaka kunena i kino, amba muntu ne muntu umbukata mwenu unenanga’mba: “Ami ne wa Polo,” mukwabo amba, “Ami ne wa Apolosa,” yeu nandi amba, “Ami ne wa Kefasa,” ungi nandi amba, “Ami ne wa Kidishitu.” 13 Kidishitu welalulula. Lelo Polo wapopelwe ku mutyi pa mwanda wenu’ni, a? Nansha le mwabatyijibwe mu dijina dya Polo? 14 Nafwija’ko mwanda nkyabatyijepo muntu umbukata mwenu poso enka Kipusa ne Ngaiusa, 15 amba kwakekala muntu unena’mba mwabatyijibwe mu dijina dyami. 16 I amo, nabatyije ne ba mu njibo ya Shitevanusa. Ino ku bakwabo’bo, nkiyukilepo shi nabatyije’ko muntu kampanda. 17 Mwanda Kidishitu kauntuminepo kubatyija, ino i kusapula myanda miyampe, ke na munenenopo wa bya tunangu, kutyina’mba mutyi wa masusu wa Kidishitu wakekala wa bitupubitupu. 18 Mwanda kunena myanda ya mutyi wa masusu i bulembakane ku boba boneka, ino ku batwe bapanda i bukomo bwa Leza. 19 Mwanda i kilembwe amba: “Nkonanga tunangu twa bantu ba ˜ ˜ tunangu, ne neni ya bantu ba neni nkeipela.” 20 Lelo wa tunangu 263 1 KODINDA 1:21–2:9 Tunangu twa Leza i tupite bukata udi pi? Lelo musonekeji udi pi? Lelo wa lupata wa ino ngikadilo ya bintu udi pi? Lelo Leza kaalamwinepo tunangu twa ino ntanda ke bulembakane? 21 Mwanda, mu tunangu twa Leza, ino ntanda mu tunangu twayo keyamuyukilepo Leza, aa, ino Leza waloelelwe kupandija boba betabija kupityila ku bulembakane bwa byobya bisapulwa. 22 Mwanda Bayuda balombanga kiyukeno ne Bangidiki nabo bakimba tunangu; 23 ino batwe tusapulanga Kidishitu wapopelwe ku mutyi, ku Bayuda i kikukaja ino ku mizo i bulembakane; 24 inoko, ku boba betyilwe, ne Bayuda ne Bangidiki, Kidishitu i bukomo bwa Leza kadi i tunangu twa Leza. 25 Mwanda kintu kilembakane kya Leza i kya tunangu kupita bantu, kadi kintu ki¯ ¯ kokekoke kya Leza i kikomo kupita bantu. 26 Mwanda mubamone amba mu banwe baityilwe, banwe banabetu, kemudipo bavule ba tunangu mwendele ngitu, nansha bavule ba bukomo, nansha bavu¯ le ba ku bisaka bileme; 27 ino Leza watongele bintu bilembakane bya ino ntanda’mba afwije bantu ba tunangu bumvu; kadi ¯ ¯ Leza watongele bintu bikokekoke bya ino ntanda’mba afwije bintu bikomo bumvu; 28 kadi Leza watongele bintu bya bituputupu bya ino ntanda ne bintu bifutululwe, bintu kebidi’kopo amba ajimankanye byobya bidi’ko, 29 amba kekwakikala ngitu ya kwitumbija ku meso a Leza. 30 Ino i pa mwanda wandi pomwikele umbumo na Kidishitu Yesu, waikala kotudi ke tuna- 264 ngu twa kwa Leza, ne boloke, bupandulwe’mo, ne bunyongolodi ¯ na kinkulwa; 31 amba kikale’nka mokilembelwe amba: “Yewa wa kwitumbija, etumbije mudi Yehova.” Ne kadi ponaile komudi, banwe banabetu, nkyailepo kwimutulumuna na muneneno nansha na tunangu pa kwimusapwila kifibwe kikola kya Leza. 2 Mwanda napelele kuyuka kintu nansha kimo momudi poso enka Yesu Kidishitu, aye nandi mupopwe ku mutyi. 3 Kadi na¯ ¯ ile komudi mu bukokekoke, na moyo, ne luzakalo lukatampe; ¯ 4 kadi mısambo yami ne byonasapwile kebyadipo na binenwa bya tunangu binekenya, aa, ino i na kilomboji kya mushipiditu ne bukomo, 5 amba lwitabijo lwenu kelwakekala mu tunangu twa bantu, ino lwikale mu bukomo bwa Leza. 6 Pano batwe twisambanga tunangu mu boba ke batame kala, ino ke tunangupo twa ino ngikadilo ya bintu nansha twa baledi ba ino ngikadilo ya bintu ba kujimankana. 7 Ino twisambanga tunangu twa Leza mu kifibwe ki¯ kola, tunangu tufye, twatongele kala Leza kumeso kwa ino ngikadilo ya bintu pa mwanda wa ntumbo yetu. 8 Tuno tunangu i kutupu muledi nansha umo wa ino ngikadilo ya bintu wayukile’to, mwanda shi betuyukile longa kebadipo ba kupopa Mfumwetu wa ntumbo ku mutyi. 9 Ino monka mokilembelwe amba: “Diso kedyamwene’byopo ne kutwi nako kekwaivwene’byopo, nansha mutyima wa muntu kufwatakanya ¯ bintu byalongolwedile Leza boba 2 265 Muntu wa bungitu. Leza utamija’byo bamusenswe.” 10 Mwanda batwe bo basokwedilwe’byo na Leza kupityila ku mushipiditu wandi, mwanda mushipiditu ukimbakimbanga mu bintu byonso, enka ne mu bintu bya mushike bya Leza mwine. 11 Mwanda i ani le mu bantu uyukile bintu bya muntu, shi ke’nkapo mushipiditu wandi udi munda? Ne bintu bya Leza nabyo mo monka, i kutupu wayuka’byo, poso enka mushipiditu wa Leza. 12 Batwe’ko otwaitabije, ke mushipiditu wa ino ntandapo, aa, ino i mushipiditu wa kwa Leza, amba tuyuke bintu byetupele Leza ku lusa. 13 Bino bintu’bi kadi tunenanga’byo, ke na binenwapo bya kufundijibwa na tunangu twa bantu, aa, ino i na byobya bya kufundijibwa na mushipiditu, potushintulula myanda ya ku mushipiditu na binenwa bya ku mushipiditu. 14 Ino muntu wa bungitu ketabijangapo bintu bya mushipiditu wa Leza, mwanda i bulembakane kwadi; kadi kakokejapo nansha kwibiyuka, mwanda abyo bibandaulwanga ku mushipiditu. 15 Inoko, muntu wa ku mushipiditu bine ubandaulanga bintu byonso, ino aye mwine kabandaulwangapo na muntu. 16 Mwa˜ nda “i ani le wayuka neni ya Yehova, amba amufundije?” Ino batwe ˜ tudi na neni ya Kidishitu. Nanshi, a banabetu, nkyadipo mbwanya kwisamba nenu pamo bwa banwe bantu ba ku mushipiditu, ino i pamo bwa bantu ba ku ngitu, bwa bana batyetye mudi Kidishitu. 2 Nemutomeje mabele, ke bidibwapo bikomo, mwanda mwadi kemwaike- 3 1 KODINDA 2:10–3:13 le na bukomo senene. Na bubine, ne pano pene kemwaikele na bukomo senene, 3 mwanda mukidi ba ku ngitu. Umbukata mwenu byomukidi mukao ne lupotopoto, mwene mwi ba ku ngitu ne mu˜ nananga munangilanga bantu? 4 Mwanda shi muntu unena’mba: “Ami ne wa Polo,” ino ungi nandi amba: “Ami ne wa Apolosa,” le ke mwi bantu bitupupo’ni, a? 5 Penepo, le Apolosa i ani? Bine, le Polo i ani? I bengidi bemukweshe mwitabije, monka mwapedile Mfumwetu ku muntu ne muntu. 6 Ami nakunine, Apolosa nandi wasangila, ino Leza ye wadi utamija’byo; 7 nanshi yewa ukuna kadipo na mwanda ne yewa usangila mwine, ino i Leza utamija’byo. 8 Penepa yewa ukuna ne yewa usangila i umo, ino muntu ense ukatambulanga mpalo yandi mwendele mingilo yasusuka nayo. 9 Mwanda twi bengidi bengila pamo na Leza. Banwe mwi budimi bwa ¯ Leza bukidimwa, kyubakwa kya Leza. 10 Mwendele kanye kakatampe ka Leza konapelwe, naadile kyalwilo pamo bwa mwendeji wa mingilo wa tunangu, ino kudi mu¯ ntu ungi ubaka’po. Inoko muntu ¯ ne muntu atadije mwaubakila’po. 11 Mwanda i kutupu ubwanya kwala kyalwilo kikwabo ki¯ shıle na kyokya kyadilwe kala, ke Yesu Kidishitu kadi. 12 Nanshi ¯ shi muntu waubaka pa kyalwilo ¯ na olo, ndalama, mabwe maleme, mityi, biyombo, nansha na nsono, 13 mwingilo wa muntu ne mu¯ ntu ukamweka patoka mowikadile, mwanda difuku dikalombola’o ¯ patoka, ke-pantu ukasokolwa na 1 KODINDA 3:14–4:9 Tempelo. ‘Kutabuka bilembelwe’ mudilo; ne mudilo mwine ukaji¯ ngulula mwingilo waubakile muntu ne muntu i mwingilo wa mu¯ swelo’ka. 14 Shi mwingilo ubakile’po muntu ubashala, ukapalwanga mpalo; 15 shi mwingilo ¯ wa muntu ubatema, ukajimija, aye mwine’ko ukapanda; ino shi nankyo, i pamo’nka bwa kopoka mu mudilo. 16 Lelo kemuyukilepo amba banwe mwi tempelo ya Leza, ne amba mushipiditu wa Leza wikele momudi? 17 Shi muntu onakanye tempelo ya Leza, Leza nandi ukamonakanyanga; mwanda tempelo ya Leza i ijila, kadi banwe mwi yayo tempelo. 18 Kekwakikala wa kwiongola aye mwine: Shi muntu umbukata mwenu ulanga’mba i wa tunangu mu ino ngikadilo ya bintu, nabya ekale mulembakane, pa kusaka’mba ekale wa tunangu. 19 Mwanda tunangu twa ino ntanda i bulembakane kudi Leza; kepantu i kilembwe amba: “Ukwatanga ba tunangu mu budyumuku bwabo.” 20 Kadi monka’mba: “Yehova uyukile amba milangwe ya bantu ba tunangu i ya bitupu.” 21 Nanshi kekwakikala wa kwitumbija mudi bantu; mwanda bintu byonsololo i byenu, 22 ekale Polo, nansha Apolosa nansha Kefasa nansha ntanda nansha ¯ bumi nansha lufu nansha bintu ¯ bidi’ko pano nansha bintu bikaya’ko, bintu byonsololo i byenu; 23 ne kadi banwe mwi ba Kidishitu; Kidishitu nandi i wa Leza. biyampe muntu etumone bu 4 Ibengidi ba Kidishitu ne batulama ba bifibwe bikola bya Leza. 2 Ne kadi, mu uno mwanda, ki- 266 sakwa kudi batulama i kutanwa ¯ bakokele. 3 Pano i mwanda mutyetye mpata kondi shi banwe muntyibile mambo nansha ki¯ dye kya bantu. Na bubine, nkıtyibilangapo mambo ne ami mwine. 4 Mwanda nkidipo na kintu nansha kimo kya kwitopeka. Inoko ke kunenapo amba ami ndi moloke, ino yewa unsambija i Yehova. 5 Nanshi kemwakityibai mambo nansha amo kumeso kwa kitatyi ¯ kifwaninwe, kufika ne bıya Mfumwetu. Aye ukalupwila bintu bifyame bya mu fukutu ku mwi¯ nya ne kumwekeja patoka milangwe ya ku mityima, penepo umo ne umo ukatendelwa na Leza. 6 Shi ke pano, a banabetu, bino bintu nanena’byo padi ami mwine ne Apolosa mwanda wa kamweno kenu, amba pa mwanda wetu muyuke kino kijila’mba: “Kemwakitabukai byobya bilembelwe,” kutyina’mba mwakayulwa mitatulo, kemumone amba umo utabukile mukwabo. 7 Mwanda i ani ˜ le wakushiananya abe na mukwabo? Na bubine, i kika kyodi nakyo kyokupelwepo? Penepo shi bine bakupele’kyo, le kyowianinya na abe kapelwe’kyopo i kika? 8 Le banwe kemudi kala batondwe? Le kemudi kala bampeta? Le kemudi banze kubikala bulopwe pampikwa batwe? Bine nadi nsaka mwanze kubikala, amba netu tubikale nenu bulopwe. 9 Mwanda ami mona’mba ¯ Leza wetut ula batwe batumibwa ku mfulo kwa mulongo pamo bwa bantu batongelwe lufu, mwanda tubaikala bwa bya kubandilwa pa kikailo na ino ntanda, na bamwikeulu ne bantu bene. 267 ˜ Polo wishiananya. Myanda ya busekese 10 Batwe twi balembakane pa mwanda wa Kidishitu, ino banwe mwi badyumuke mudi Kidishitu; ¯ ¯ batwe twi bakokekoke, ino banwe mwi bakomo; banwe munenenwanga biyampe, ino batwe’ko tufu´ tululwa. 11 Kufika ne ino nsa’i tukifwa nzala ne kyumwa kadi tukifwa mutaka ne kukupilwa bikupilwa ne kubulwa kwa kwikala 12 ne kuputuma na mingilo, twiingidila na makasa etu batwe bene. Shi betutuka, tweselanga; ¯ shi betupangapanga, tuminina¯ nga na kitukijetyima; 13 shi betuvubakenya myanda, tulondo¯ lolanga na butukanye; tubaikala bwa bya busala bya ino ntanda, bwa bityakuku bya ku bintu byonso, kufika ne pano. 14 Nalembe bino bintu, ke mwandapo wa kwimufwija bumvu, aa, ino i kwimudyumuna pamo bwa bami bana baswedibwe. 15 Mwanda nansha shi mwikale na baledi 10 000 mudi Kidishitu, bine kemudipo na bashenu bangi; mwanda mudi Kidishitu Yesu naikala shenu kupityila ku myanda miyampe. 16 Na¯ nshi nemwisashila mwikale kungiula ami. 17 O mwanda nemutumina Temote, byadi wami ¯ mwana muswedibwe kadi mukokele mudi Mfumwetu; aye ukemuvuluja manwa ami a mudi Kidishitu Yesu, monka momfundijijanga konsokonso mu kipwilo ne kipwilo. 18 Bamo i bayule mitatulo ulanga’mba bine nkisapo kwiya komudi. 19 Ino shi Yehova uswile nsa kwiya komudi panopano ponka, kadi nsa kuyuka bukomo bwa babo bayule mitatulo’bo, 1 KODINDA 4:10–5:8 ke binenwapo byabo. 20 Mwanda Bulopwe bwa Leza kebudipo mu binenwa, ino i mu bukomo. 21 Le kyomusaka’po i kika? Le ngiye komudi na lusonde’ni na bu¯ swe ne butukanye bwa mushipiditu? Na bubine i biyukane amba umbukata mwenu mudi busekese, kadi i busekese bumo kebutanwapo nansha mu mizo mwine, amba kudi muntu umo ushikete na mukaja shandi. 2 Lelo mwianyanga ne kwianya pa kino? Mwene mufwaninwe kudila madilo, mwanda wa muntu ulongele kino kintu atalulwe umbukata mwenu? 3 Nansha byonkidipo kwako mu ngitu ino ngidi’ko mu mushipiditu, natyibila kala mambo yao muntu ulongele kino, pamo bwa ami udi nenu. ˜ 4 Pomwibunanga pamo mu dijina dya Mfumwetu Yesu, nami ngidi nenu mu mushipiditu ne na bukomo bwa Mfumwetu Yesu, ¯ 5 mufwaninwe kupana yao muntu kudi Satana mwanda wa konakanya ngitu, amba mushipiditu upandijibwe mu difuku dya Mfumwetu. 6 Kyomwianinya’kyo ke kiyampepo. Le kemuyukilepo amba kiyujo kityetye kitatulanga mukama onso? 7 Talulai kiyujo kya kala, amba banwe mwikale mukama mupya, mwanda mwi bampikwa kiyujo. Mwanda na bubine Kidishitu, Pashika yetu, waelelwe bu kitapwa. 8 Shi ke pano tusobei masobo, ke na kiyujo kya kalapo, nansha na kiyujo kya bubi ne mutyima umbi, ino i na mikate yampikwa kiyujo ya mutyima umo ne bubine. 5 1 KODINDA 5:9–6:13 Kupanga wa busekese. Kwisambila 9 Mu wami mukanda nemu¯ lembele amba lekai kupwana na ba busekese, 10 ke kunenapo amba i kulekelela’tu kupwana na ba busekese ba ino ntanda nansha na bantu ba makomwa-meso nansha ba manyengenyenge na¯ nsha batota bilezaleza. Shi byadi nankyo, longa mwadi ba kutamba mu ino ntanda. 11 Ino pano nemulembela muleke kupwana na muntu ye-yense witwa bu mwanetu aye’ko wa busekese nansha wa makomwa-meso na¯ nsha wa kutota bilezaleza nansha wa kutukana nansha nkolwankolwa nansha wa manyengenyenge, lekai ne kudya kwine na muntu wa uno muswelo. 12 Le kyontyibila bantu ba panja mambo i kika? Lelo kemutyibangapo mambo a boba ba munda, 13 aye Leza patyiba mambo a boba ba panja? “Fundulai muntu umbi umbukata mwenu.” Lelo kudi umo momudi’mo shi abepotomeja na mukwabo usomonwa kwenda ku kidye kya bantu bampikwa koloka, ino kwenda kudi bajila mpika? 2 Ne le kemuyukilepo amba bajila bakatyibilanga ino ntanda mambo? Kadi shi ino ntanda i ya kutyibilwa mambo na banwe, le kemubwanyapo kusambija myanda mityemitye? 3 Le kemuyukilepo amba tukatyibilanga bamwikeulu mambo? Penepo myanda ya mu ¯ buno bumi ke pepi? 4 Ebiya shi ¯ mudi na myanda ya mu buno bumi ya kusamba, le i bantu bafutulwi¯ lwe na kipwilo bomutula bu batyibi? 5 Nanena mwanda wa mufwe bumvu. Le umbukata mwenu kemudipo muntu umo wa tuna- 6 268 ngu ukabwanya kutyibila banababo mambo? 6 Inoko, mwana wenda’ko na mwanabo mu kidye, kadi ku meso a bampikwa kwitabija! 7 Na bubine, mubanekenibwa kala shi mwipya myanda banwe bene na bene. Mwanda waka kemulekapo’tu bemulubile? Mwanda waka kemulekapo’tu bemudimbe? 8 Inoko, banwe mulubanga ne kudimba bantu, kadi i banabenu. 9 Le kemuyukilepo amba ba kubulwa koloka kebakapyanangapo Bulopwe bwa Leza, a? Kemwakyongolwai. Ne ba busekese, ¯ ne ba kutota bilezaleza, ne ba ma¯ koji, ne bana-balume balalwa na bana-balume, ne bana-balume ba¯ lala bana-balume, 10 ne bangivi, ne ba makomwa-meso, ne bankolwankolwa, ne ba kutukana, ne ba manyengenyenge kebakapyanangapo Bulopwe bwa Leza. 11 Kadi e mo mwadi mwikadile ne bamobamo umbukata mwenu. ¯ Ino mubaoijibwa to, ino mubapandulwa, ino mubatelwa bu boloke mu dijina dya Mfumwetu Yesu Kidishitu ne na mushipiditu wa Leza wetu. 12 Bintu byonso kebidipo na kijila kondi; inoko ke bintupo byonso bidi na kamweno. Bintu byonso kebidipo na kijila kondi; inoko nkikemunijapo bupika na kintu nansha kimo. 13 Byakudya bidi’ko mwanda wa kifu, kifu nakyo mwanda wa byakudya; ino Leza ukajimankanyanga’byo byonso. Inoko umbidi keudi’kopo mwanda wa busekese, ino i mwanda wa Mfumwetu; Mfumwetu nandi mwanda wa umbidi. 269 “Nyemai busekese.” Madingi a busongi 14 Inoko Leza wasangwile Mfumwetu kadi uketusangulanga ne batwe bene mu lufu na bukomo bwandi. 15 Le kemuyukilepo amba imbidi yenu i bya ku ngitu ya Kidishitu? Le penepo ntyibe bya ku ngitu ya Kidishitu nkebilunge kudi ndumba’ni? Aa, nansha dimo! 16 Le kemuyukilepo amba yewa wilunga kudi ndumba ke umbidi umo? Mwanda aye unena’mba, “Abo babidi bakekala ke ngitu imo.” 17 Ino yewa wilunga kudi Mfumwetu ke mushipiditu umo. 18 Nyemai busekese. Bubi bukwabo bonso bubwanya kulonga muntu budi panja pa umbidi wandi, ino yewa ulongalonga busekese ulubilanga umbidi wandi aye mwine. 19 Le kemuyukilepo amba umbidi wenu i tempelo ya mushipiditu ujila udi munda mwenu, omutambwile kudi Leza? Ne kadi, kemudipo ba banwe bene, aa, 20 mwanda mwapotelwe ku lupoto. Bine nanshi, tumbijai Leza mu umbidi wenu. pa mwanda wa bintu 7 Ino byomwalembele, i biyampe mwana-mulume aleke kutenga mwana-mukaji; 2 inoko pa mwanda wa busekese bwavula, nanshi mwana-mulume ense ekale na wandi mukaji ne mwanamukaji ense nandi ekale na wandi mulume. 3 Mulume ape mukajandi kyokya kimufwaninwe, ne mukaji nandi alongele monka kudi mulumyandi. 4 Mukaji kadipo na lupusa pa umbidi wandi aye mwine, aa, ino wandi mulume ye udi nalo; mo monka ne mulume nandi kadipo na lupusa pa 1 KODINDA 6:14–7:14 umbidi wandi aye mwine, aa, ino wandi mukaji ye udi nalo. 5 Ke¯ mwakısuminwai banwe bene na bene, poso mweivwanika banwe bonso mu kitatyi kitungwe, amba ¯ mwitudile’ko kyaba kya kulombela kupwa mwetana pamo dikwabo, kutyina’mba Satana wakendelela kwimutompa pa mwanda wa ¯ kwenu kubulwa kwıfula. 6 Inoko, bino byonanena’bi mukokeja kwibilonda, akyo’ko ke kijilapo. 7 Ino nsaka bantu bonso longa bekele mongikadile ami. Inoko muntu ne muntu udi na kyabuntu kyandi kya kwa Leza, umo nenki, mukwabo nandi nabya. 8 Pano nanena boba bampikwa kusonga nansha kusongwa ne bakaji ba kishala’mba, i biyampe abo bashale mongikadile ami. 9 Ino ¯ shi kebadipo na kwıfula, nabya basonge nansha kusongwa, mwanda i kipite buya kusonga kupita’ko ¯ kusokwa mudilo na kilokoloko. 10 Ku boba basonge ne basongwe nebalombola, ke amipo ino i Mfumwetu, amba mukaji kafwaninwepo kusansana na mulumyandi; 11 ino shi ufwaninwe’nka kusansana nandi, nabya ekale kusongwa mpika shi bitupu apwane monka na wandi mulume; kadi mulume kafwaninwepo kushiya mukajandi. 12 Ino ku bakwabo nanena, eyo, i ami, ke Mfumwetupo amba: Shi mwanetu udi na mukaji wampikwa kwitabija, ino mukaji uloelelwe kwikala nandi, kakamushiya; 13 kadi shi mwana-mukaji udi na mulume wampikwa kwitabija, ino mulume uloelelwe kwikala nandi, kakashiya wandi mulume. 14 Mwanda mulume 1 KODINDA 7:15-32 Kushikata na ketabije. Bukungulume wampikwa kwitabija i mupandulwe pa mwanda wa mukaji, ne mukaji wampikwa kwitabija nandi i mupandulwe pa mwanda wa mwanetu; shi bitupu benu bana badi ba kwikala ba disubi, ino pano i bajila. 15 Ino shi yewa wampikwa kwitabija watonge kutaluka, muleke ataluke; tutu nansha kaka kamuninwepo bupika mu yayo myanda, ino Leza aye wemwityile ku ndoe. 16 Mwanda, a mukaji, le uyuka namani shi ukapandija obe mulume? Nansha abe mulume nobe, le uyuka namani shi ukapandija obe mukaji? 17 Inoko, monka mwapedile Yehova umo ne umo kyepelo, muntu ne muntu anangile monka mwamwityile Leza. Pa kino, ˜ nape bipwilo byonso uno musonanya. 18 Le kudi muntu waityilwe mutwele kwisao? Nabya kakikala wampikwa disao. Le kudi muntu waityilwe wampikwa kutwela kwisao? Nabya kakitwela kwisao. 19 Disao kedidipo na mvubu, ne kubulwa kutwela kwisao nako kekudipo na mvubu, ino kulama mbila ya Leza ko kudi na mvubu. 20 Mu ngikadila yo-yonso yaityilwe’mo muntu ne muntu, ashale’nka mu ngikadila’ya. 21 Lelo waityilwe powadi umpika? Kino kekyakakuseleja mu¯ tyima kulu; ino shi ukokeja kwikala mwanapabo, nankyo kwatakanya wao mukenga. 22 Mwanda mudi Mfumwetu, yewa ense waityilwe paadi umpika i mwanapabo wa Mfumwetu; mo monka ne yewa waityilwe paadi mwanapabo i umpika wa Kidishitu. 23 Mwapotelwe ku lupo- 270 to; lekai kwikala bapika ba bantu. 24 Banwe banabetu, mu ngikadilo yo-yonso yaityilwe’mo muntu ne muntu, ashale’nka mu ngikadilo’ya ku meso a Leza. 25 Ino pa mwanda wa bajike1 nkidipo na kijila nansha kimo kya kudi Mfumwetu, ino naleta mulangwe wami byondi muntu ufwidilwe lusa na Mfumwetu amba ngi¯ kale mukokele. 26 O mwanda nalanga’mba i kipite buya muntu ekale’nka mwaikadile’mwa pa mwanda wa ngikadilo ya ano mafuku. 27 Lelo abe udi na mukaji? Leka kukimba kunyongololwa. Lelo kudipo na mukaji? Leka kukimba mukaji. 28 Ino nansha shi ubasonge, kulongelepo bubi. Kadi shi mujike asonge nansha kusongwa, nabya nandi kalongelepo bubi. Inoko, boba basonga nansha kusongwa bakamonanga byamalwa mu ngitu yabo. Ino nsakanga kwimukinga. 29 Ne kadi, nanena namino, banwe banabetu, amba kitatyi kyashala’ko kibatyepa. Nanshi tamba pano, boba badi na bakaji bekale bwa abo kebadipo nabo, 30 kadi boba badila bekale bwa boba bampikwa kudila, kadi boba basangala bwa boba bampikwa kusangala, kadi boba bapota bwa boba kebadipo na kintu, 31 ne boba bengidija ino ntanda bwa boba kebengidija’yopo ne pa mfulo; mwanda mwikadila wa ino ntanda ushintanga. 32 I bine, nsakanga mwikale pampikwa makambakano. Mwanamulume wampikwa kusonga ukambakenanga bintu bya Mfumwe1Ko 7:251 Ko kunena’mba, i bana-balume ne bana-bakaji bene kumo. 271 Kusonga mudi Mfumwetu. Byakudya tu, mwa kusangeja Mfumwetu. 33 Ino mwana-mulume musonge ukambakenanga bintu bya ino ntanda, mwa kusangeja wandi mukaji, 34 ne i mwiabanye. Pakwabo kadi, mwana-mukaji wampikwa kusongwa, ne mujike, ukambakenanga bintu bya Mfumwetu, amba ekale ujila mu umbidi wandi ne mu mushipiditu wandi. Inoko, mwana-mukaji musongwe ukambakenanga bintu bya ino ntanda, mwa kusangeja wandi mulume. 35 Ino nenanga bino’bi pa mwanda wa kamweno kenu, ke mwandapo wa kwimukankaja, aa, ino i mwanda wa kwimukankamikila ku kyokya kifwaninwe ¯ ne ku kyokya kilombola kwipana kyaba kyonso kudi Mfumwetu pampikwa kupuakanibwa. 36 Ino shi kudi ulanga’mba wiendejanga byampikwa kwendela’mo na bujike bwandi, shi wapite pa kusongola, nabya bikale uno muswelo: alonge mwasakila; kalongelepo bubi. Basonge nansha kusongwa. 37 Ino shi muntu wasumininwa mu mutyima wandi ne kekudipo kyakimba, ino udi na lupusa pa kiswa-mutyima kyandi aye mwine ne watyibe butyibi mu mutyima wandi bwa kuleka kusonga, nabya ukalonga biya¯ mpe. 38 Nanshi yewa upana bujike bwandi mu busongi walonga biyampe, ino yewa wampikwa kusonga ukalonga biyampe kutabuka. 39 Mukaji i mukutwe kyaba kyonso kikidi wandi mulume ¯ mumi. Ino shi wandi mulume wa¯ lala mu tulo twa lufu, udi na bwanapabo bwa kusongwa na ense wasaka, enka mudi Mfumwetu 1 KODINDA 7:33–8:9 kete. 40 Ino mungya milangwe yami, ukekala na nsangaji shi washala mwaikadile’mwa, kadi nanga na bubine amba nami ndi na mushipiditu wa Leza. Pa mwanda utala byakudya 8 bilambulwe ku bilezaleza: tuyukile amba batwe bonso tudi na buyuki. Buyuki bwitatulanga, ino buswe abo butamijanga. 2 Nansha shi muntu ulanga’mba uyukile kintu, kaikele kuyuka’kyo senene mwafwaninwe kwikiyukila. 3 Ino shi muntu usenswe Leza, uno’u wayukwa nandi. 4 Pa mwanda utala kudya byakudya bilambulwe ku bilezaleza, tuyukile amba kilezaleza ke kintupo mu ino ntanda, kadi kudi enka Leza umo kete. 5 Mwanda nansha kudi boba betwa bu “ba¯ leza,” shi mulu shi panshi, monka mokwikadile “baleza” bangibangi ne “bamfumu” bangibangi, 6 ino na bubine kotudi batwe kudi Leza umo kete Tata, bintu byonso bitambile kwadi, ne batwe bene pa mwanda wandi; kadi kudi Mfumwetu umo, Yesu Kidishitu, bintu byonso bidi’ko kupityila kwadi, ne batwe bene kupityila kwadi. 7 Inoko, ke bonsopo badi na buno buyuki; ino bamo, pa mwanda wa kupwana kobadi bapwene kala na kilezaleza, badyanga byakudya pamo bwa bintu bilambulwe ku kilezaleza, kadi mutyima wabo wa mundamunda, ¯ ¯ byoudi mukokekoke, usubijibwanga. 8 Ino byakudya kebiketufwenyapo pabwipi na Leza; shi ketudilepo, i kutupu kyotwabulwa, kadi shi tudye, i kutupu kyotwamwena’mo. 9 Ino 1 KODINDA 8:10–9:15 Kokakukaja. Kukwasha bengidi tadijai nyeke kutyina’mba bwanapabo bwenu bwa kutonga bwa¯ kekala ke kikukaja ku boba bako¯ kekoke. 10 Mwanda shi muntu akumone abe wa buyuki ushikete udya bidibwa mu tempelo ya kilezaleza, le mutyima wa munda¯ ¯ munda wa yao muntu mukokeko¯ ke ubulwe kumijibwa uyuka nandi kakadi byakudya bilambulwe ku bilezaleza? 11 Na bubine, na ¯ ¯ buyuki bobe, muntu mukokekoke’wa waonakanibwa, mwanenu obafwidile kudi Kidishitu. 12 O mwanda nanshi, pomulubilanga banabenu uno muswelo ne kutapa mutyima wabo wa mundamunda ¯ ¯ mukokekoke, mulubilanga Kidishitu. 13 Nanshi, shi kyakudya kikukajanga mwanetu, nkikadipo monka mwita wa ntanda nansha dimo, kutyina’mba nakakukaja mwanetu. Le nkidipo mwanapabo? Le 9 nkidipo mutumibwa? Le nkyamwenepo Yesu Mfumwetu? Le banwe’bo kemudipo mingilo yami mudi Mfumwetu? 2 Shi nkidipo mutumibwa ku bakwabo, ku banwe’ko na bubine ami ndi mutumibwa, mwanda mwi kiyukeno kilombola butumibwa bwami pa mwanda wa Mfumwetu. 3 Ku boba bansambila neshintulwila uno muswelo: 4 Mwene tudi na lupusa lwa kudya ne kutoma, a? 5 Mwene tudi na lupusa lwa kwenda pamo na mukaji mwitabije, bwa batumibwa bakwabo ne banababo na Mfumwetu ne Kefasa? 6 Nansha le i enka Banabasa ne amiwa bo kebadipo na lupusa lwa kuleka kwingi¯ la kaji? 7 Le kasha i sola’ka wingilanga na lupeto lwa aye mwi- 272 ne? Le i ani le ukunanga budimi ˜ bwa mananza ne kudya bipa byabo mpika? Nansha i ani le ukumbanga luombe ino kutoma mabele a luombe’lwa mpika? 8 Lelo nenanga bino bintu na milangwe ya bu muntu’ni, a? Le Bijila nabyo kebinenangapo bino bintu? 9 Mwanda mu bijila bya Mosesa mulembelwe amba: “Ko˜ kakuta nombe lukano ku kanwa ¯ ˜ papula miseke.” Lelo i banombe bobatele mutyima kudi Leza’ni? 10 Nansha na bubine unenanga bino’bi pa mwanda wa batwe? Na ¯ bubine byalembelwe pa mwanda wetu, mwanda muntu udima ne ¯ yewa upula bengilanga koku bakulupile kudya’ko. 11 Shi twakunine umbukata mwenu bintu bya ku mushipiditu, le i mwanda mukatampe shi netu twaangula bintu bya ku ngitu komudi? 12 Shi bantu bakwabo badi na luno lupusa pomudi, mwene batwe bo bene badi nalo kutabuka? Inoko, ketwaingi¯ dijepo luno lupusa, ino tumininanga bintu byonso, kutyina’mba twakakalakanya mu muswelo kampanda myanda miyampe ya Kidishitu. 13 Le kemuyukilepo amba bantu bengilanga mingilo ikola badyanga bintu bya ku tempelo, ne boba bengila mafuku ¯ onso ku kisokelo batambulanga ¯ ku bya ku kisokelo? 14 Mu uno muswelo namo, Mfumwetu waso˜ nenye amba boba basapula mya¯ nda miyampe bafwaninwe kudıla mu myanda miyampe. 15 Ino nkyaingidijepo nansha dimo ino mpangiko’i. I bine, nkilembelepo bino bintu amba munongele’byo, mwanda i kipite buya 273 Kwikala bwa bakwabo. Mwala kufwa kupita’ko muntu kufundula bubinga bwami bwa kwitumbijija! 16 Pano shi nsapulanga myanda miyampe, ke bubingapo bwa ami kwitumbija, mwanda i kintu kyomfwaninwe’nka kulonga. ¯ Yo, malwa ami shi nkyasapwilepo myanda miyampe! 17 Shi no¯ nge’kyo na mutyima to, nsa kupalwa mpalo; ino shi nonge’kyo na mutyima fututu, nansha nankyo ndi na mwingilo wa bukalama umpelwe. 18 Penepo le mpalo yami i mpalo’ka? Amba ponsapula ¯ myanda miyampe mpane myanda miyampe ku bitupu, kutyina kwingidija lupusa lwami bibi mu myanda miyampe. 19 Mwanda nansha byondi mwanapabo ku bantu bonso, nelonga ami mwine nkendi umpika wa bonso, amba mwene’mo bantu bavule bene. 20 Penepa ku Bayuda naikala pamo bwa Muyuda, amba mwene’mo Bayuda; ku boba balama bijila naikala bwa ulama bijila, nansha ami mwine byonkilamangapo bijila, amba mwene’mo boba balama bijila. 21 Ku boba bampikwa bijila naikala bwa wampikwa bijila, nansha ami mwine byonkidipo wampikwa bijila kudi Leza ino ndama bijila kudi Kidishitu, amba mwene’mo boba bampikwa bijila. 22 Ku ba¯ ¯ ¯ kokekoke naikala bwa mukoke¯ ¯ ¯ koke, amba mwene’mo bakokekoke. Naikala bintu byonso ku bantu ba miswelo yonso, amba mone kupandija’mo bamo mu miswelo ˜ yonso. 23 Ino ami nonanga bintu byonso pa mwanda wa myanda miyampe, amba nsapule’yo na bantu bakwabo. 24 Le kemuyukilepo amba 1 KODINDA 9:16–10:7 boba banyema lubilo banyemanga abo bonso, ino umo kete ye upalwanga mpalo? Nyemai lubilo mu muswelo omukokeja kupalwa mpalo. 25 Ne kadi, muntu ense ukaya makayo a kwi¯ ¯ taka w ıfulanga mu bintu byo¯ nso. I bine, betakanga mwanda wa kutambula kilukwa kibwanya kubola, ino batwe i kyokya kekibwanyapo kubola. 26 Nanshi muswelo onyema lubilo ke wa kinyemenyemepo; muswelo ongela bikoni ke wa kukupilapo luvula; 27 ino nkupilanga umbidi wami ne kwiumuna bupika, amba pa kupwa kusapwila bakwabo, ami mwine nakapelwa mu muswelo kampanda. Pano nsaka muyuke, ba10 nwe banabetu, amba baku¯ lutuba betu badi bonso munshi ¯ mwa dikumbi kadi bonso bapi¯ tyile pa dijiba 2 kadi bonso babatyijibwe mudi Mosesa mu dikumbi ne mu dijiba 3 kadi bonso ¯ badile byakudya bya ku mushipiditu bimo byonka 4 kadi bonso ¯ batomene bitomibwa bya ku mushipiditu bimo byonka. Mwanda ¯ badi batomanga ku mwala wa di¯ bwe wa ku mushipiditu wadi wibalonda, ne kadi uno mwala wa ¯ dibwe’u wadi welekeja Kidishitu. ¯ 5 Inoko, Leza kaitabijepo bavule ¯ umbukata mwabo, o mwanda bafwile mu ntanda mutuputupu. ¯ 6 Bino bintu’bi byaikele ke bimfwa kotudi, kutyina’mba twa¯ kasakasaka bintu bibibibi, mobadi basakilasakila’byo. 7 Nansha ¯ ¯ ¯ kut ota bilezaleza, mw along ele bamobamo; monka mokilembe¯ lwe amba: “Bantu bashikete ku¯ dya ne kutoma, kupwa baimana 1 KODINDA 10:8-29 ¯ Butotyi bwa bilezaleza. Meza a Yehova kebesangaja.” 8 Kadi ketwaki¯ longai busekese, mwalongele bamobamo busekese, ne kufwa bafwa, bantu 23 000 mu difuku dimo. ¯ 9 Ne kadi ketwakitulai Yehova ¯ ¯ pa ditompo, mwamutudile bamo¯ bamo pa ditompo, ne kutukila batukila ku banyoka. 10 Nansha ¯ kwiuningauninga, mweuningile ¯ bamobamo, ne kutukila batukila ku wa kyonakanya. 11 Bino bi¯ ¯ ntu’bi byebafikıle bu bimfwa, kadi ¯ byalembelwe bu kidyumu kotudi batwe bafikilwa na mfulo ya ino ngikadilo ya bintu. 12 Nanshi yewa ulanga’mba wimene atadije kutyina’mba wakapona. 13 I kutupu ditompo dimufikile kedyafikile bantu. Inoko Leza i wa binebine, kakemulekapo mutompibwe kupita pa byomubwanya kutyumwina mu manwi, ino shi ditompo dibafika ukemushitwila dishinda dya kutambila’ko mwanda wa mumone ¯ kuminina ditompo’dya. 14 Shi ke pano, a baswedibwe ¯ bami, nyemai butotyi bwa bilezaleza. 15 Nemunena pamo bwa banwe bantu badi na kusansanya; bandaulai banwe bene byonesamba’bi. 16 Kitomeno kya dyese kyotwesela, mwene i kwiabila kotwiabila mashi a Kidishitu? Mukate otutyumuna, mwene i kwiabila kotwiabila umbidi wa Kidishitu? 17 Mwanda kudi mukate umo onka, batwe, nansha byotudi bangi, twi umbidi umo, mwanda batwe bonso tudyanga ku mukate umo onka’wa. 18 Talai Isalela wa ku ngitu: Le boba badyanga bitapwa kebea¯ bilangapo na kisokelo’ni? 19 Le penepo, nene’byo namani? Amba 274 le kyokya kitapilwe kilezaleza kyo kintu’ni, nansha’ko kilezaleza kyo kintu? 20 Aa; inoko nanena’mba bintu bitapanga ba mizo batapilanga’byo bandemona, ke Lezapo aa; kadi nkisakilepo mwikale kwiabila na bandemona. 21 Kemubwanyapo kutoma kitomeno kya Yehova ne kitomeno kya bandemona; kemubwanyapo kudya ku “meza a Yehova” ne ku meza a bandemona. 22 Nansha “i mukao wa Yehova otukolomona”? Le tudi na bukomo kumutabuka aye’ni, a? 23 Bintu byonso kebidipo na kijila; inoko ke bintupo byonso bidi na kamweno. Bintu byonso kebidipo na kijila; inoko ke bintu¯ po byonso byubaka. 24 Nanshi muntu ne muntu kakikimba kamweno ka aye mwine, ino akimbe nyeke kamweno ka mukwabo. 25 Mukokeja kwendelela kudya bintu bipotejibwa mu nsoko ya mwita, ne kwipangula kwine mpika pa mwanda wa mutyima wenu wa mundamunda; 26 mwanda “ntanda ne byonso biyudile’po i bya Yehova.” 27 Shi muntu wampikwa kwitabija wemwite kadi nenu musakanga kwenda’ko, dyai kyonso kyawa¯ kemutudila, ne kwipangula kwine mpika pa mwanda wa mutyima wenu wa mundamunda. 28 Ino shi muntu wemunena’mba: “Kino’ki i kintu kilambulwe bu kitapwa,” kemukadyai’kyo pa mwanda wa yewa wemuyukija’kyo ne pa mwanda wa mutyima wa mundamunda. 29 Nkinenenepo amba i wenu mutyima wa mundamunda, aa, ino i wa muntu mukwabo. Le kibandawilwa 275 ¯ Bumutwe. Balolo kwiputa ku mutwe bwanapabo bwami na mutyima wa mundamunda wa muntu ungi i kika? 30 Shi ndyanga ne kufwija’ko, le kyontukilwa pa byobya byomfwijija’ko i kika? 31 Nanshi, nansha mudye, nansha mutome, nansha mulonge kintu kyo-kyonso, longai byonso mwanda wa ntumbo ya Leza. 32 Lekai kwikala bu kikukaja ku Bayuda ne ku Bangidiki bene ne ku kipwilo kya Leza, 33 monka monsangejanga bantu bonso mu bintu byonso, nkikimbangapo kamweno ka ami mwine, aa, ino i ka bavule bene, amba bapande. Ngiulei ami, monka mongiwila Kidishitu. 2 Pano nemwanya mwanda mumvulukanga mu bintu byonso kadi mulamine bishi monka monemushidile’byo. 3 Ino nsaka muyuke amba mutwe wa mwanamulume ense i Kidishitu; ne mutwe wa mwana-mukaji i mwanamulume; ne kadi mutwe wa Kidishitu i Leza. 4 Mwana-mulume ense ulombela nansha kunena ¯ bupolofeto koku wiputyile kintu ku mutwe ufwijanga mutwe wandi bumvu; 5 ino mwana-mukaji ense ulombela nansha kune¯ na bupolofeto ne kwiputa ku mutwe mpika ufwijanga mutwe wandi bumvu, mwanda i pamo ponka na aye mwana-mukaji mutendwe lupole. 6 Mwanda shi mwana¯ mukaji keputyilepo, nabya atendeje nywene; ino shi i kya bumvu mwana-mukaji kutendeja nywene nansha kutendwa lupole, ¯ nankyo epute. 7 Mwanda mwana-mulume ka¯ fwaninwepo kwiputa ku mutwe, ke-muntu aye i kyelekejo ne ntu- 11 1 KODINDA 10:30–11:17 mbo ya Leza; ino mwana-mukaji i ntumbo ya mwana-mulume. 8 Mwanda mwana-mulu¯ me katambilepo kudi mwana-mukaji, aa, ino mwana-mukaji ye ¯ watambile kudi mwana-mulume; ¯ 9 ne kadi, mwana-mulume kapangilwepo pa mwanda wa mwana¯ mukaji, ino mwana-mukaji ye wapangilwe pa mwanda wa mwanamulume. 10 O mwanda mwanamukaji ufwaninwe kwikala na kiyukeno kya lupusa pa mutwe wandi mwanda wa bamwikeulu. 11 Ne kadi mudi Mfumwetu, mwana-mukaji kakokejapo kwikala’ko pampikwa mwana-mulume ne mwana-mulume nandi kakokejapo kwikala’ko pampikwa mw an a-mukaji . 12 Mw an da ¯ monka mwatambile mwana-mukaji kudi mwana-mulume, mo monka ne mwana-mulume nandi kupityila kudi mwana-mukaji; ino bintu byonso i bitambe kwa Leza. 13 Tyibai’o banwe bene: Lelo i kyendele’mo mwana-mukaji kulombela Leza pampikwa ¯ kwiputa ku mutwe? 14 Lelo kemujingulwilepo amba mungya kipangila bidi bumvu kumona mwana-mulume na nywene milampe; 15 ino shi mwana-mukaji udi na nywene milampe, i ntumbo kwadi? Mwanda i bamupe nywe¯ ne pa kyaba kya kintu kya kwiputa ku mutwe. 16 Inoko, nansha shi muntu usaka kupatanya mwanda wa kubingija kibidiji kikwabo, ketudipo na kibidiji kikwabo, ne bipwilo bya Leza bine kebidipo nakyo. 17 Ino, ponemulombola bino, nkimwanyangapo mwanda mubungakenanga pamo mwanda wa 1 KODINDA 11:18–12:3 Bidibwa bya kyolwa bya Mfumwetu kulonga bibi, ke mwandapo wa kulonga bilumbuluke. 18 Mwanda dibajinji, pomwitananga pamo mu kipwilo, ngivwananga’mba mudi kwilalulula umbukata mwenu; kadi nami naitabija’byo bityetye. 19 Mwanda na bubine mukekalanga tubitango umbukata mwenu, amba boba betabiji¯ bwe basokokele patoka umbukata mwenu. 20 Nanshi, pomwitana mu kifuko kimo, kebibwanikapo kudya bidibwa bya kyolwa bya Mfumwetu. 21 Mwanda, pomudyanga’byo, muntu ne muntu udyanga bidi bidibwa byandi bya kyolwa, penepa umo wikele na nzala mukwabo nandi mukolwe. 22 Mwene na bubine mudi ¯ na mobo kwa kudıla ne kwa kutomena? Le mufutulwile kipwilo kya Leza ne kufwija bumvu boba kebadipo na kintu? Le nemunene namani? Lelo nemwanye’ni? Pa kino’ko nkimwanyapo. 23 Mwanda natambwile kudi Mfumwetu kino kyonemushidile ne banwe, amba Mfumwetu Yesu mu bufuku bobamwabile, watekwine mukate 24 kadi, pa kupwa kufwija’ko, weutyumuna kanena’mba: “Uno welekeja umbi¯ di wami usa kupanwa pa mwanda wenu. Longai nyeke namino ke pa kumvulukila.” 25 Ne kitomeno nakyo monka na monka, aye pa kupwa kudya bidibwa bya kyolwa, wanena’mba: “Kino kitomeno kyelekeja kipwano kipya kya pa mashi ami. Longai nyeke namino, kyaba kyonso kyomutoma’kyo, ke pa kumvulukila.” 26 Mwanda kyaba kyonso kyomudya uno mukate ne kuto- 276 ma kino kitomeno, musapulanga nyeke lufu lwa Mfumwetu, enka ne byafika. 27 Nanshi yewa ense udya mukate ne kutoma kitomeno kya Mfumwetu pampikwa kufwaninwa ukapya mambo pa mwanda wa umbidi ne mashi a Mfumwetu. 28 Dibajinji muntu ebandaule shi ¯ i mufwaninwe, penepa kadi ku mukate ne kutoma ku kitomeno. 29 Mwanda yewa udya ne kutoma, udyanga kya kwidya ne kutoma kya kwitoma kya kumuponeja aye mwine shi kajingulwilepo umbidi. 30 O mwanda bavule umbukata mwenu i bazoze ne ku¯ bela, kadi bavule ke balale mu tulo twa lufu. 31 Ino shi twibandaule motwikadile batwe bene, ketukatyibilwapo mambo. 32 Inoko, shi tutyibilwe mambo, tubalemununwa na Yehova, kutyina’mba twakaponejibwa na ino ntanda. 33 Shi ke pano, banwe banabetu, shi mubetana pamo kudya’byo, mwikungilai. 34 Shi kudi udi na nzala, adye kwabo, kutyina’mba pomwitana pamo, mwakatyibilwa mambo. Inoko myanda yashala’ko nsa kwiya kolola’yo shi nafika kwako. Pa mwanda wa byabuntu 12 bya mushipiditu, banwe banabetu, nkisakilepo mwikale ba kubulwa kuyuka. 2 Muyukile amba pomwadi bantu ba mizo, mwadi mongolwa na byobya bilezaleza byampikwa kunena, mulonda konso kobimutwala. 3 Shi ke pano nsaka muyuke amba muntu panena na mushipiditu wa Leza kakokejapo kunena’mba: “Yesu i mufingwe mafingo!” kadi muntu kakokejapo kunena’mba: 277 Bumo bwa umbidi. Bya ku ngitu “Yesu i Mfumwami!” shi ke’nkapo na mushipiditu ujila. 4 Kudi miswelo palapala ya byabuntu, ino kudi mushipiditu umo onka; 5 kadi kudi miswelo palapala ya mingilo, ino kudi Mfumwetu umo enka; 6 kadi kudi miswelo palapala ya bilongwa, ˜ ino i Leza umo enka ulonanga’byo byonso mu muntu ne muntu. 7 Inoko mushipiditu umwekelanga mu muntu ne muntu pa mwanda wa kamweno ka bonso. 8 Kimfwa, yeu i mupebwe binenwa bya tunangu kupityila ku mushipiditu, yewa nandi binenwa bya buyuki mwendele mushipiditu umo onka, 9 mukwabo lwitabijo na mushipiditu umo onka, ungi nandi byabuntu bya kundapa na owa mushipiditu umo’wa, 10 yeu kulonga bilongwa bya bukomo, yewa kunena bupolofeto, mukwabo kusansanya binenwa binenenwe ku mushipiditu, mukwabo nandi ndimi palapala, ungi nandi kushintulula ndimi. 11 Inoko bino bilongwa byonso’˜ bi bilonwanga’nka na mushipiditu umo onka’wa, wabanya ku muntu ne muntu monka mousakila. 12 Mwanda monka mwikadile umbidi umo ino udi na bya ku ngitu bingi, kadi bya ku ngitu byonso bya umbidi’wa, nansha byobidi bingi, ino i umbidi umo, mo monka ne Kidishitu mwine. 13 Mwanda na bubine twabatyijibwe na mushipiditu umo mu umbidi umo, twikale Bayuda nansha Bangidiki, twikale bapika nansha banapabo, kadi batwe bonso twatomejibwe mushipiditu umo onka’wa. 14 Mwanda na bubine umbidi, ke kya ku ngitu kimopo, ino 1 KODINDA 12:4-26 i bivule. 15 Shi kinyantyilo kinene amba: “Byonkidipo kikasala, nkidipo kipindi kya ku umbidi,” ke kunenapo amba kekikidipo ku umbidi. 16 Kadi shi kutwi kunene amba: “Byonkidipo diso, nkidipo kipindi kya ku umbidi,” ke kunenapo amba kekukidipo ku umbidi. 17 Shi umbidi onso wadi diso, le wadi wa kwivwana namani? Shi ao onso wadi kutwi, le wadi wa kulula luvumba nama¯ ni? 18 Ino Leza watudile kya ku ngitu kyonso ku umbidi monka mwaadi usakila. 19 Shi byonso byadi kya ku ngitu kimo, le umbidi wadi wa kwikala namani? 20 Ino pano i bya ku ngitu bingi, inoko umbidi umo. 21 Diso kedikokejapo kunena kikasala’mba: “Nkidipo nobe mvubu”; ne kadi, mutwe keukokejapo kunena binyantyilo amba: “Nkidipo nenu mvubu.” 22 Inoko, bya ku ngitu bimweka’mba i bizoze kutabuka na bubine bidi na mvubu, 23 kadi bipindi bya ku umbi¯ di byotulanga’mba i bya buleme ¯ butyetye, twibipanga buleme bukatampe, ne bipindi byetu bimweka bu bya bumvu twibila¯ manga na butukanye bukatampe, 24 abyo papo bipindi byetu binengele kusakilwa kintu nansha kimo mpika. Inoko Leza i mupunge umbidi uno muswelo, wape ¯ buleme bukatampe kipindi kibudilwe’bo, 25 amba kekwakikala kwilalulula mu umbidi, ino bya ku ngitu byao bikale kwita mutyima abyo bine na bine. 26 Shi kya ku ngitu kimo kisusuka, bya ku ngitu byonso bisusukanga pamo nakyo; kadi shi kya ku ngitu kimo kitumbijibwe ntumbo, bya ku ngitu byonso bisangalanga pamo nakyo. 1 KODINDA 12:27–14:3 27 Banwe mwi umbidi wa Kidishitu, kadi muntu ne muntu i kipindi kya ku ngitu yandi. 28 Kadi ¯ Leza i mutule’ko bonso umo ne umo mu kipwilo, babajinji, batumibwa; ba bubidi, bapolofeto; ba busatu, bafundiji; kupwa ke bilongwa bya bukomo; ebiya ke byabuntu bya kundapa; mingilo ya bukwashi, bukomo bwa kuludika, ne ndimi palapala. 29 Le bonso i batumibwa’ni? Le bonso i bapolofeto’ni? Le bonso i bafu˜ ndiji’ni? Le bonso balonanga bilongwa bya bukomo’ni? 30 Le bonso badi na byabuntu bya kundapa’ni? Le bonso besambanga ndimi’ni? Le bonso i ba kushintulula’ni, a? 31 Ino mwielelei’ko kukimba byabuntu bikatampe kutabuka. Ino ami nsa kwimulombola dishinda dipityile onso. Shi nesamba mu ndimi ya 13 bantu ne ya bamwikeulu ino kwikala na buswe mpika, na- ˜ bya kendi nengele ilenga lunwa nansha lubembo luvumakanya. 2 Kadi shi ngidi na kyabuntu kya bupolofeto ne ndyukile bifibwe bikola byonso ne buyuki bonso, kadi shi ngidi na lwitabijo lonso lutundulula ngulu, ino kwikala na buswe mpika, nabya ami ne wa bitupu. 3 Kadi shi ngabe bintu byami byonso mwanda wa kudi¯ sha bakwetu, ne shi mpane umbidi wami, mwanda wa kwitumbija, ino kwikala na buswe mpika, kekudipo kyonamwena’mo nansha kimo. ¯ 4 Buswe budi na kitukijetyima ne kanye. Buswe kebudipo na mukao, kebwianyangapo, ke˜ bwitatulangapo, 5 kebulo nangapo byampikwa kwendela’mo, Mwikadile buswe. Ndimi 278 kebukimbangapo tumweno twa abo bwine, kebukelwangapo bulobo. Kebubalangapo bibi bilongelwe. 6 Kebusangelangapo bukondame, ino busangalanga pamo na bubine. 7 Butyumwinanga byonso mu manwi, bwitabijanga byonso, bukulupilanga byonso, ¯ bumininanga byonso. 8 Buswe kebukankalwangapo. Ino shi kudi byabuntu bya bupolofeto, bikatalulwa’ko; shi kudi ndimi, ikapwa; shi kudi buyuki, bukatalulwa’ko. 9 Mwanda tudi na buyuki bwa kipindi kadi tunenanga bupolofeto bwa kipindi; 10 ino pasa kufika kyokya kituntulu, kino kya kipindi kikatalulwa’ko. 11 Ponadi mwanuke, nadi nesamba bwa mwanuke, nanga bwa mwanuke, mfwatakanya bwa mwanuke; ino pano pokendi mutame, kendi mutalule bya bwanuke. 12 Mwanda pano tumwene kivwidima mu kiyo kya kyuma, ino kupwa tukamona biyampe pamo bwa batwe bemona mpala na mpala. Pano’ko ndyukile kipindi, ino kupwa nkayukidija senene monka mondyukilwe senene. 13 Inoko pano kubashala lwitabijo, lukulupilo, buswe, bino bisatu; ino kikatampe kutabuka pa bino’bi i buswe. Londalondai buswe, inoko 14 mwielelei’ko kukimba byabuntu bya mushipiditu, kutabukidila mwikale kunena bupolofeto. 2 Mwanda yewa wisamba mu ludimi kampanda wisambanga na Leza, ke na bantupo, mwanda i kutupu wivwana, aye’ko wisambanga bifibwe bikola na mushipiditu. 3 Inoko, yewa unena bupolofeto utamijanga, ukankami- 279 Kimpungidi kivumakanya. Bana mu bibi kanga, ne kusenga bantu na binenwa byandi. 4 Yewa wisamba mu ndimi witamijanga aye mwine, ino yewa unena bupolofeto utamijanga kipwilo. 5 Pano nadi nsaka banwe bonso mwisambe mu ndimi, ino kutabukidila nsaka mwikale kunena bupolofeto. I bine, yewa unena bupolofeto i mukatampe kupita yewa wisamba mu ndimi, poso, bine, ashintulule, amba kipwilo kitamijibwe. 6 Ino pano’ko bidi, banwe banabetu, shi naile komudi nesamba mu ndimi, i kiyampe’ka kyonadi wa kwimulongela kwa kubulwa kwisamba nenu na kusokwelwa nansha na buyuki nansha na bupolofeto nansha na bufundiji? 7 Mo monka ne bintu bya ku¯ bulwa bumi bilupulanga mawi, shi lushiba nansha lunsense. Shi ke˜ kwikelepo kushiananya mawi, le bine byombwa ku lushiba nansha ku lunsense bikayukana namani? 8 Mwanda shi kimpungidi kibavuma byampikwa kupotoloka, i ani ukesakanya kukalwa? 9 Mo monka, shi nenu kemune¯ nenepo mu ludimi muneneno upela kwivwana, le muntu ukayuka namani byobya byanenwa? Nankyo, bine mukanena mu luvula. 10 Kepabulwe kudi mineneno ya miswelo mingi mu ino ntanda, inoko i kutupu muneneno wampikwa nshintulwilo. 11 Penepo shi nkivwenepo buluji bwa muneneno, nkekala mweni kudi yewa wisamba, yewa wisamba nandi ke mweni kondi. 12 Ne banwe bene mo monka, byomusakanga na kipyupyu byabuntu bya mushipiditu, kimbai byabuntu bivulevule bikatamija kipwilo. 1 KODINDA 14:4-23 13 Nanshi yewa wisamba mu ludimi kampanda alombele amba amone mwa kushintulwila. 14 Mwanda shi ami nombelanga mu ludimi kampanda, i kyabuntu kyami kya mushipiditu kilo˜ mbela, inoko neni yami kwivwana’byo mpika. 15 Le penepo bilongwe namani? Nkalombelanga na kyabuntu kya mushipiditu, ino ˜ kadi nkalombelanga ne na neni yami mine. Nkembanga mitendelo na kyabuntu kya mushipiditu, ino kadi nkembanga mitende˜ lo ne na neni yami mine. 16 Pakwabo kadi, shi utendela na kyabuntu kya mushipiditu, le muntu wa bitupu udi umbukata mwenu ukanena namani “Amena” powafwija’ko, aye kuyuka byowanena mpika? 17 Shako, ubafwija’ko ¯ biyampe she, inoko muntu ungi katamijibwepo. 18 Nafwija’ko Leza mwanda nesambanga ndimi mingi kwimupita. 19 Inoko, mu kipwilo i biyampe’ko nesambe bi˜ shima bitano na neni yami, mwanda wa kufundija bakwabo kukanwa, kupita’ko bishima 10 000 mu ludimi kampanda. 20 Banwe banabetu, kemwaki˜ kalai bana batyetye mu neni, ino ikalai bana batyetye mu bibi; ˜ mwikale bakulwa-kala mu neni. 21 I kilembwe mu Bijila’mba: “ ‘Nkesamba na bano bantu na ndimi ya beni ne milomo ya beni, ino nansha nankyo bakapela kungivwana,’ e mwanenena Yehova.” 22 Shi ke pano ndimi ke kiyukenopo ku boba betabije, ino i ku bampikwa kwitabija, inoko bupolofeto ke bwa bampikwa kwitabijapo, aa, i bwa betabije. 23 Nanshi, shi kipwilo kyonso kibetana 1 KODINDA 14:24–15:3 Kwitana mu ndudi. Bana-bakaji pa kifuko kimo kebesambe bonso mu ndimi, ino bantu ba bitupu nansha bampikwa kwitabija abatwela’mo, babulwe kunena’˜ mba neni ibemujina? 24 Ino shi banwe bonso munena bupolofeto ino muntu wampikwa kwitabija nansha wa bitupu watwela’mo, ukemona bu wadingilwa ne kusambijibwa na bonso. 25 Papo bintu bifibwe mu mutyima wandi ¯ bikamweka patoka, penepo na¯ ndi ukapona mpala panshi katota Leza, unena’mba: “Bine Leza udi umbukata mwenu.” 26 Le penepo bilongwe namani, banwe banabetu? Kitatyi kyomwitana pamo, yeu na lwimbo ¯ lwa mitoto, yewa nandi na bufundiji, umo nandi na kusokwelwa, mukwabo nandi na ludimi kampanda, ne ungi nandi na bushintuludi. Bintu byonso bilongwe mwanda wa kwitamija. 27 Kadi shi kudi muntu wisamba mu ludimi kampanda, kebakipita pa babidi nansha basatu, kadi bekale belonda yeu ke yeu; ebiya kadi kwikale ne muntu wa kushintulula. 28 Inoko shi kekudipo wa kushintulula, nankyo ekale tala¯ la nya mu kipwilo wisamba mu mutyima na Leza. 29 Ne kadi, i biyampe bapolofeto babidi nansha basatu besambe, ino bakwabo nabo bajingulule mobishintulwila. 30 Inoko shi mukwabo watambula kusokwelwa pashikete mwine’mwa, nabya muneni ¯ umbajinji ekale talala ny a. 31 Mwanda banwe bonso mukokeja kunena bupolofeto umo umo, amba bonso bayuke kadi bonso bakankamikwe. 32 Kadi byabuntu bya mushipiditu bya bapolo- 280 feto bifwaninwe kunekenibwa na bapolofeto. 33 Mwanda Leza aye ke Leza wa kavutakanyapo, aa, i wa ndoe. Pamo bwa mu bipwilo byonso bya bajila, 34 bana-bakaji beka¯ le talala nya mu bipwilo, mwanda kekitabijibwepo abo kwisamba. ¯ Inoko, bakokele bininge, monka munenena ne Bijila. 35 Ebiya shi basaka kuyuka kintu kampanda, bakepangule balume babo kwinjibo, mwanda i kya bumvu mwana-mukaji kwisamba mu kipwilo. 36 Le mwanda wa Leza watambile komudi’ni, nansha le wafikile enka komudi banwe kete? 37 Shi muntu ulanga’mba i mupolofeto nansha amba i mupebwe kyabuntu kya mushipiditu, ufwaninwe kuyuka’mba bintu byonemulembela’bi i mbila ya Mfumwetu. 38 Ino shi muntu wakomenwa kwivwanija, ukashala wampikwa kuyuka. 39 Shi ke pano, banwe banabetu, mwielelei’ko nyeke kukimba kunena bupolofeto, ino kadi kemwakikankajai kwisamba mu ndimi. 40 Inoko bintu byonso bilongwe ¯ bya buleme ne mu ndudi. Pano nemuvuluja’ko, banwe banabetu, myanda miyampe yonemusapwidile, kadi yomwaitabije banwe, ne mine yomwimanije’mo. 2 Kadi mwi bapandijibwe shi mukwatyije myanda miyampe yonemusapwidile, poso bine mwaitabije bitupu. 3 Mwanda mu bintu bibajinji byonemushidile mwadi ne kyokya kyonatambwile ne ami, amba Kidishitu wafwile mwanda wa bubi bwetu mwendele Bisonekwa, 15 281 Lusangukilo. Lufu, walwana wa mfulo ¯ 4 amba wajıkilwe, amba wasangwilwe mu difuku dya busatu mwendele Bisonekwa, 5 amba ¯ wamwekele Kefasa, kupwa ke ba dikumi ne babidi. 6 Ebiya kupwa wamwekela banabetu 500 ne musubu kya pamo, kadi bavule umbukata mwabo bakidi netu, na¯ nsha bamobamo byokebalale kala mu tulo twa lufu. 7 Ebiya kupwa wamwekela Yakoba, penepo ke batumibwa bonso; 8 ino mfu¯ lo mfulo waumwekela ne amiwa pamo bwa kudi mwana mubutulwe kitatyi kekyabwene. 9 Mwanda ami ne mutyetyetyetye mu batumibwa, kadi nkifwaninwepo nansha kwitwa bu mutumibwa, mwanda nadi mpangapanga kipwilo kya Leza. 10 Ino pa kanye kakatampe ka Leza kendi mongikadile’mu. Kadi kanye kandi kakatampe kondi kekadipo ka bitupu, ino nasusukile na mingilo kutabuka abo bonso, inoko ke amipo i kanye kakatampe ka Leza kadi nami. 11 Inoko, ekale ami nansha abo, bino’bi e ¯ byotusapula kadi e momwafikıle ku kwitabija. 12 Pano shi tusapulanga’mba Kidishitu wasangwilwe mu bafwe, i namani kadi bamo umbukata mwenu banena’mba i kutupu lusangukilo lwa bafwe? 13 Shi bine i kutupu lusangukilo lwa bafwe, nanshi ne Kidishitu mwine kasangwilwepo. 14 Ino shi Kidishitu kasangwilwepo, nankyo na bubine busapudi bwetu i bwa bitupu, ne lwitabijo lwetu lwine i lwa bitupu. 15 Ne kadi, nankyo tubaikala batumoni ba bubela ba Leza, mwanda tusapulanga bukamoni bwa bubela padi Leza potu- 1 KODINDA 15:4-27 nena’mba wasangwile Kidishitu, aye papo kumusangula mpika shi bine bafwe kebakasangulwangapo. 16 Mwanda shi bafwe kebakasangulwangapo, nankyo ne Kidishitu mwine kasangwilwepo. 17 Ne kadi, shi Kidishitu kasangwilwepo, nankyo lwitabijo lwenu i lwa bituputupu; banwe mukidi mu bubi bwenu. 18 Nankyo ¯ ne boba balele mu tulo twa lufu umbumo na Kidishitu nabo abaoneka lonso. 19 Shi tukulupile mudi Kidishitu enka pa mwanda ¯ wa buno bumi kete, nankyo tufwaninwe kudidilwa bulanda kupita bonso. 20 Ino na bubine Kidishitu wasangwilwe mu bafwe, kyangulwa ¯ kibajinji kya boba balele mu tulo twa lufu. 21 Mwanda lufu byo¯ lwaidile pa muntu umo, lusangukilo lwa bafwe nalo lubaila pa muntu umo. 22 Monka mufwilanga bonso mudi Adama, ne mudi Kidishitu namo mo monka, bo¯ nso bakapebwa b umi. 23 Ino muntu ne muntu mu kyaba kyandi kifwaninwe: Kidishitu kyangulwa kibajinji, kupwa ke boba ba Kidishitu mu kitatyi kya kwikala’po kwandi. 24 Ebiya ke ku mfulo, aye pakajokeja Bulopwe kudi Leza wandi kadi Shandi, pa kupwa kujimankanya maludiki onsololo ne lupusa ne bukomo bonsololo. 25 Mwanda aye ufwaninwe kubikala bulo¯ pwe enka ne bikatula Leza balwana nandi bonso munshi mwa maulu andi. 26 Lufu, walwana wa mfulo, lukajimankanibwa futu¯ tu. 27 Mwanda Leza “watudile bintu byonso munshi mwa maulu andi.” Ino aye panena’mba ‘bintu ¯ 1 KODINDA 15:28-48 Kupwana na babi. Imbidi ya mulu 282 ¯ ˜ byonso bibatulwa munshi,’ i bi- ke’tu onkaonka, shi i wa nano shi ¯ mweke patoka’mba i kutalula’mo i wa muswelo mukwabo; 38 ino¯ yewa watudile bintu byonso mu- ko Leza wikipanga umbidi mo¯ nshi mwandi. 28 Ino pakatulwa nka mwasakila, kadi upanga lubintu byonso munshi mwandi, pe- kunwa ne lukunwa umbidi walo. ¯ nepo Mwana nandi uketula mu- 39 Ngitu yonso ke ngitupo ya mu¯ nshi mwa Yewa watudile bintu swelo umo, ino kudi ngitu ya babyonso munshi mwandi, amba ntu, kudi ngitu mikwabo ya banyeLeza ekale bintu byonso ku mu- ma, ngitu mikwabo ya byoni, ingi ntu ense. nayo ya mwita wa lui. 40 Kudi ¯ 29 Shi bitupu, le boba babatyi- imbidi ya mulu, ne imbidi ya pajibwa mwanda wa kwikala ba- nshi; ino ntumbo ya imbidi ya ¯ fwe bakalonga namani? Shi ba- mulu idi muswelo ungi, ntumbo fwe kebakasangulwangapo na- ya imbidi ya panshi nayo muswensha dimo, i kika kyobabatyiji- lo mukwabo. 41 Ntumbo ya dyubwa mwanda wa kwikala bafwe? ba idi muswelo ungi, ne ntumbo 30 Ne i kika kyotwikadile mu ya kweji nayo muswelo mukwa´ ˜ kyaka ns a yonso? 31 Difuku bo, kadi ntumbo ya nenyenye nayo ˜ ne difuku ngikalanga kubwipi muswelo mukwabo; bine, lunenye˜ na kufwa. Kino i kya binebine’- nye i lwishile na lunenyenye lunka mwikadile kusepelela kwa- kwabo ku ntumbo. mi pomudi, banwe banabetu, ku42 Ne lusangukilo lwa bafwe sepelela kondi nako mudi Kidishinalo mo monka. Kyakuninwe kya tu Yesu Mfumwetu. 32 Shi nakubola, kibasangulwa ke kya kulwile pamo bwa bantu bakwabo bulwa kubola. 43 Kyakuninwe na banyema ba ntanda mu Efisesa, le kidi na kamweno’ka kondi? kifutululwe, kibasangulwa ke Shi bafwe kebakasangulwangapo, kya ntumbo. Kyakuninwe kizonankyo “tudyei tutome, mwanda ze, kibasangulwa ke kya bukokesha tusa kufwa.” 33 Kemwa- mo. 44 Kyakuninwe umbidi wa kyongolwai. Kupwana na babi ko- ngitu, kibasangulwa ke umbidi nanga bibidiji biyampe. 34 Jo- wa mushipiditu. Shi kudi umbidi ˜ kejai neni yenu mu dishinda dyo- wa ngitu, kudi ne wa mushipidiloke kadi kemwakilongalongai tu. 45 E monka mokilembelwe “Muntu umbajinji Adama bubi, mwanda bamo kebayukilepo amba: ¯ ¯ Leza. Nanena mwanda wa mufwe waikele ke muya mumi.” Adama wa mfulo waikala ke mushipidibumvu. ¯ ¯ 35 Inoko, bamo bakepangula’- tu upana bumi. 46 Inoko, kyomba: “Lelo bafwe bakasanguka kya kya mushipiditu ke kibaji¯ namani? Bine, le bakaya na umbidi njipo. Kyokya kya ngitu kyo kiwa muswelo’ka?” 36 Abe muntu bajinji, kupwa ke kyokya kya ˜ wampikwa neni! Kyokya kyoku- mushipiditu. 47 Muntu umbaji¯ ¯ na kekikalangapo na bumi monka nji i mutambe ku biloba kadi waposo kifwe bidi; 37 kadi kyo- longelwe na luvumbi; muntu wa ¯ kuna’kya, kukunangapo umbi- bubidi i mutambe mulu. 48 Modi mwine usa kutama, ino i muse- nka mwikadile yewa ulongelwe 283 ¯ Ngitu keyendapo mulu. Byabuntu ku luvumbi, mo mwikadile ne boba balongelwe ku luvumbi bene; kadi monka mwikadile yewa wa ¯ mulu, mo mwikadile ne boba ba ¯ mulu bene. 49 Kadi enka motwaifwanine yewa ulongelwe ku luvumbi, e monka motukefwani¯ na yewa wa mulu. 50 Inoko nanena kino, banwe banabetu, amba ngitu ne mashi kebikokejapo kupyana Bulopwe bwa Leza, nansha bubole kupyana kubulwa kubola. 51 Talai! Nemulombola kifibwe kikola’¯ mba: Ke batwe bonsopo bakalala mu tulo twa lufu, ino batwe bo¯ nso tuk alamunwanga, 52 mu kyaba kityetye’tu, na mu kukopa kwa diso, pakavuma kimpungidi kya mfulo. Mwanda kimpungidi kikavumanga, kadi bafwe bakasangulwanga kebaki¯ bolapo, ne kadi tukalamunwanga. 53 Mwanda kino kibola kifwaninwe kuvwala kya kubulwa kubola, kadi kino kifwa kifwaninwe kuvwala kya kubulwa kufwa. 54 Inoko kino kibola pokikavwala kya kubulwa kubola ne kino kifwa pokikavwala kya kubulwa kufwa, penepo e popakafikidila kinenwa kilembelwe amba: “Lufu lubaminininwa nyeke kubyu.” ˜ 55 “A lufu, le bushindanani bobe budi kwepi le? A lufu, le lunonga lobe ludi kwepi le?” 56 Lunonga luleta lufu i bubi, kadi bukomo bwa bubi i Bijila. 57 Ino tufwija’ko Leza, mwanda wetu˜ pe bushindanani mudi Mfumwetu Yesu Kidishitu! 58 Shi ke pano, banwe banabetu baswedibwe, ningai, kemwakijinai, vudilwai mafuku onso bya kulonga mu mwingilo wa Mfu- 1 KODINDA 15:49–16:11 mwetu, byomuyukile amba kwenu kususuka na mingilo ke kwa bitupupo mudi Mfumwetu. Ino pa mwanda wa muko16 ngo wa bajila, mukokeja kulonda byobya byonalombwele bipwilo bya mu Ngalatea. 2 Mu difuku dibajinji dya yenga ne yenga muntu ne muntu alee’ko kantu kampanda mungya muswelo wandi, kutyina’mba kwakekala mikongo shi nafika kwako. 3 Ino shi nafika kwako, nsa kutuma bantu bomwitabije mu mika¯ nda yenu bakatule byabuntu byenu bya mutyima umo ku Yelusalema. 4 Inoko, shi bimweka’mba i ˜ biyampe ne ami nende’ko, nankyo nsa kwenda nabo lumo. 5 Inoko nsa kwiya komudi shi napite mu Masedonya, mwanda nsa kukapita mu Masedonya; 6 kadi nsa kushikata nenu nansha kupityija nenu kitatyi kya mashika, amba mukanshindikile kokwa konsa kwenda. 7 Mwanda nkisakilepo kwimumona panopano bya lupito, mwanda nkulupile kwikala nenu kitatyi kampanda, shi Yehova uswile. 8 Ino nashala bidi mu Efisesa kufika ne ku masobo a Pentekosa; 9 mwanda kibelo kikatampe kitwala ku mingilo i kinshitwilwe, ino kudi bakinkwa bavule. 10 Ino shi Temote wafika, tadijai kutyina’mba wakekala na kintu kyatyina kitatyi kyadi umbukata mwenu, mwanda wingilanga mwingilo wa Yehova, monka mo˜ ningidila’o ami. 11 Nanshi muntu nansha umo kakimufutulula. Mushindikilei mu ndoe, amba afike kuno kondi, mwanda ami mwilaije pamo ne banabetu. 1 KODINDA 16:12—2 KODINDA 1:6 12 Ino pa mwanda wa Apolosa mwanetu, namuzenzele bininge kwiya komudi pamo ne banabetu, ino aye mwine kadipo na mutyima wa kwiya panopano; inoko usa kwiya shi wamone kyaba. 13 Talai’nka kutala, imanijai pototo mu lwitabijo, kankamanai bwa bana-balume, mwikomejei. 14 Byonso byomulonga longai’byo na buswe. ¯ 15 Pano nemwisashila, banwe banabetu: Muyukile amba ba mu njibo ya Shitevanusa byo byangulwa bibajinji bya mu Akaya ne ¯ amba i bepane mu kwingidila ba¯ jila. 16 Kadi mwikale kukokelelela boba badi bwa abo ne boba bonso bengidila pamo ne kuputumina mu mingilo. 17 Ino nasangala byondi na Shitevanusa, Fotunatusa, ne Akaikusa, mwanda Kwilaa ne lwimu 284 abemupingakena byomudi patu¯ pu. 18 Mwanda abatuja mushipiditu wami ne wenu mwine. Na¯ nshi lemekai bantu ba uno muswelo. 19 Bipwilo bya mu Azia bibemutumina lwimu. Akwila ne Piseka pamo ne kipwilo kidi mu yabo njibo abemwimuna na mutyima umo mudi Mfumwetu. 20 Banabetu bonso abemwimuna. Mwiimunei banwe bene na bene na mififyo ijila. 21 Luno i lwimu lwami ami Polo, lonalemba na makasa ami. 22 Shi muntu kasenswepo Mfumwetu kisanso kikatampe, afingwe mafingo. Ee, a Mfumwetu, iya! 23 Kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu kekale nenu. 24 Buswe bwami bwikale nenu banwe bonso mudi Kidishitu Yesu. dccc ccc MUKANDA WA BUBIDI KUDI BENE KODINDA Ami Polo, mutumibwa wa Ki1 dishitu Yesu pa kiswa-mutyima kya Leza, ne Temote mwanetu, ku kipwilo kya Leza kidi mu Kodinda, pamo ne bajila bonso badi mu Akaya ense: 2 Kanye kakatampe ne ndoe ya Leza Tata wetu ne ya Mfumwetu Yesu Kidishitu bikale nenu. 3 Eselwe dyese Leza Shandya Mfumwetu Yesu Kidishitu, Tata wa lusa lukatampe ne Leza ˜ wa kusenga konso, 4 witusena- nga mu byamalwa byetu byonso, amba netu tumone kusenga bakwetu badi mu byamalwa bya miswelo yonso na busengi botusengibwa na Leza. 5 Mwanda monka muvudile masusu otususuka pa mwanda wa Kidishitu, mo monka muvudile ne busengi botusengibwa kupityila kudi Kidishitu. 6 Nanshi shi tudi mu byamalwa, i pa mwanda wa kusengibwa kwenu ne lupandilo lwenu; kadi shi tusengibwanga, i pa mwanda wa kusengibwa kwenu 285 Byamalwa mu Azia. Mushipiditu i kyeya ¯ kwimukwashe muminine masusu amo onka otususuka ne batwe. 7 O mwanda lukulupilo lwetu momudi kelutenkenangapo, pa kuyuka’mba, monka momususukila netu pamo, mo monka momukasengelwa netu pamo. 8 Mwanda ketusakilepo mwikale ba kubulwa kuyuka, banwe banabetu, byamalwa byetutene mu kipindi kya ntanda ya ¯ Azia, amba twalemenenwe bikatampe kutabuka ne pa bukomo bwetu, twaselele’nka ne mityima ¯ ¯ kulu pa mwanda wa bumi bwetu. 9 Bine, twamwene’tu amba tubatyibilwa nsambu ya lufu. Byadi namino mwanda wa tukulupile mudi Leza usangulanga bafwe, ke mu batwe benepo, aa. ¯ 10 Wetukudile ku kintu kikata¯ mpe bwa lufu ne uketukulanga; kadi tumukulupile amba ukende¯ lela kwitukula. 11 Banwe nenu mukokeja kukwasha’ko na kwabija mu milombelo pa mwanda wetu, amba bavule bafwije’ko pa mwanda wetu pa buntu botutambula palondololwa milombelo ya bantu bavule bene. 12 Mwanda kintu kyotwitumbijija, kisapulwa bukamoni ne na mutyima wetu wa mundamunda, i kino amba tweendeje mu ino ntanda, nakampata komudi, na buujila ne na mutyima umo wa bwine Leza, ke na tunangupo twa ku ngitu, aa, ino i na kanye kakatampe ka Leza. 13 Mwanda na bubine ketwimulembelangapo kintu kingi poso enka byomuyukile senene ne byomujingulwile kala; kadi nkulupile amba mukendelela kujingulula bino bintu ne ku mfulo, 14 monka mo- 2 KODINDA 1:7-23 mujingulwidile’byo ne banwe, mu muswelo kampanda, amba batwe twi bubinga bwenu bwa kwitumbijija, monka momukekadila nenu kotudi mu difuku dya Mfumwetu Yesu. 15 O mwanda, na kino kikulupiji, dibajinji nadi na mutyima wa kwiya komudi, amba musepelele monka dikwabo, 16 kadi pa kupwa kwimana mwanda wa kwi˜ mona nenu ponenda ku Masedonya, ne ponjokela komudi pa kutamba ku Masedonya, penepa kemukanshindikila pa kwenda ku Yudea. 17 I bine, ponadi na uno mutyima, le nadi nkaya mitembwe’ni? Nansha nkwatanga ino mpango na bungitu, mwanda wa amiwa nene amba “En-en, Enen,” kupwa kadi amba “Aa, Aa”? 18 Ino Leza ukokeja kwisumbidilwa’mba byobya byotwimusapwila kebidipo En-en abyo’ko Aa. ¯ 19 Mwanda Mwana Leza, Kidishitu Yesu, wasapwilwe umbukata mwenu na batwe, ko kunena’mba, amiwa ne Shivanusa ne Temote, aye kaikelepo En-en aye’ko Aa, ino En-en waikala En-en mu wandi mwanda. 20 Mwanda nansha milao ya Leza ikale mingi namani, yonso ibaikala En-en padi aye. Nanshi kadi kupityila kudi aye, “Amena” unenwanga kudi Leza mwanda wa ntumbo yandi kupityila kudi batwe. 21 Ino mwine witabija’mba banwe ne batwe twi ba Kidishitu ne ¯ mwine wetushingile mani i Leza. ¯ 22 Kadi watudile ne kiyukeno kyandi potudi, wetupa ne kyeya ¯ kya kyokya kikaya, ke mushipiditu kadi, mu mityima yetu. 23 Pano naite Leza bu kamoni 2 KODINDA 1:24–3:2 Kujokejibwa. Ketudipo bansunga wa kunjingulula’mba kyonkyaidilepo ku Kodinda i mwanda wa kwimukinga. 24 Ke kunenapo amba twi bamfumu ba lwitabijo lwenu, aa, ino twi bengidi nenu pa mwanda wa nsangaji yenu, mwanda mwimanije pa lwitabijo lwenu. Mwanda nakwete mulangwe ¯ wa’mba nkyakıya monka komudi na mutyima fututu. ¯ 2 Mwanda shi nemuf ıtyije mutyima banwe, lelo i ani ukekala’ko wa kunsangaja shi ke’nka¯ po yewa onaf ıtyija mutyima? 3 O mwanda nalembele byonalo¯ ngele amba pongiya’po, nakaf ıtyijibwa mutyima na boba bonadi wa kusangela; mwanda nkulupile amba kyokya kindetela nsangaji amiwa kimuletelanga ne banwe bonso nsangaji imo yonka. 4 Mwanda mu byamalwa bikatampe ne tusua mu mutyima wami ¯ nemulembele na impolo mivu¯ le, ke mwandapo wa kwimufıtyija mutyima, aa, ino i mwanda wa muyuke mubaile buswe bonemusenswe. ¯ 5 Ino shi kudi muntu waf ıtyi¯ je ba mutyima, ke amipo waaf ıtyije’o, ino i banwe bonso mu ludingo kampanda—kutyina’tu nakanena bisansa. 6 Kufuninwa kwawafuninwa na bantu bavule i kumubwane yao muntu, 7 pano nanshi, mulekelei ¯ na mutyima to ne kumusenga, ¯ kutyina’mba yao muntu wakale¯ menenwa na kuf ıtwa mutyima ¯ bipitepite. 8 Nanshi nemwisashila mumwekeje buswe bomumusenswe. 9 Mwanda e kyo¯ nemulembele: mwa kuyukila shi ¯ mudi na kikokeji mu bintu byo- 2 286 nso. 10 Shi mulekele muntu mambo o-onso, nami namulekela’o. I bine, kyonso kyonalekela (shi kudi mambo onalekela) i pa mwanda wa kamweno kenu ku meso a Kidishitu, 11 kutyina twakadimbwa na Satana, mwanda batwe ketwidilwepo manwa andi. 12 Inoko ponafikile mu Toasa kusapula myanda miyampe ya Kidishitu, ne kibelo kyaunshitwilwa mudi Mfumwetu, 13 mu¯ shipiditu wami kewauntukilepo mwanda nkyatenepo Tetusa mwanetu. Penepo nami nebasha˜ dika kenenda ku Masedonya. 14 Ino Leza afwijibwe’ko mwine witwendejanga mafuku onso ˜ mu mulongo wa bushindanani pamo na Kidishitu kadi kupityila kudi batwe ulengejanga mwenye wa buyuki bwandi wivwanikwe konsokonso! 15 Mwanda kudi Leza batwe twi mwenye mulumbuluke wa Kidishitu mu boba bapandijibwa ne mu boba boneka; 16 ku bano boneka i luvumba lwa lufu lutwala ku lufu, ku boba bapandijibwa i mwenye wa ¯ ¯ bumi utwala ku bumi. Kadi i ani le mwine ubwenye senene bino bintu’bi? 17 I batwe; mwanda ketudipo bansunga ba mwanda wa Leza na mwikadile bantu bavule, aa, inoko twisambanga na mutyima onso pamo na Kidishitu, bine, pamo bwa batumwe na Leza kadi ku meso a Leza. Lelo tushilule kwiyukanya monka’ni? Nansha tusakilwa, pamo bwa bantu bakwabo, mikanda ya kwituyukanya imutuminwa nansha yomutuma? 2 Banwe bene mwi muka- 3 287 ¯ Kubwanya i kwa kudi Leza. Kilenda nda wetu, mwandike pa mityima yetu kadi muyukane, utangwa na bantu bonso. 3 Mwanda mulombolanga’mba mwi mukanda wa Kidishitu otulembele batwe be¯ ngidi, kewandikilwepo na bwıno ino i na mushipiditu wa Leza ¯ ¯ mumi, ke pa bipapopo bya ma¯ bwe, ino i pa bipapo bya ngitu, ke pa mityima kadi. 4 Ino kupityila kudi Kidishitu tudi na kikulupiji kya uno muswelo mudi Leza. 5 Ke kunenapo amba kubwanya kotubwenye senene i kwa batwe bene mwanda wa kufwatakanya’mba kudi kintu kitambile kotudi, ino kubwanya kwetu kutambanga kudi Leza, 6 mwine na bubine wetubwanije senene ketudi bengidi ba kipwano kipya, ke ba mukanda wa bijila mulembwepo, aa, ino i ba mushipiditu; mwanda mukanda wa bijila mulembwe utyibilanga muntu mambo a lufu, ino mu¯ ¯ shipiditu upananga bumi. 7 Ne kadi, shi mukanda wa bi¯ ¯ jila upana lufu, owa waandiki¯ lwe na masomo pa mabwe, waile na ntumbo ya uno muswelo, bana ba Isalela bakomenwa kutala mpala ya Mosesa mwanda wa ntumbo ya mpala yandi, ntumbo yadi ya kufundulwa’ko, 8 lelo mwingilo wa mushipiditu ubulwe kwikala namani na ntumbo mikatampe kutabuka? 9 Mwanda shi mukanda wa bijila uleta kupo¯ nejibwa wadi na ntumbo, le ntumbo ya mwingilo utwala ku boloke papo ke pepi. 10 Na bubi¯ ne, nansha ke kyokya kyapelwe ¯ ntumbo dibajinji kyavudilwe ntumbo pa mwanda wa ntumbo ikitabukile. 11 Mwanda shi kyokya 2 KODINDA 3:3–4:2 ¯ kyafundwilwe kyaile na ntumbo, bine ntumbo ya kyokya kidi’ko nyeke yo mine ikekala mikatampe kutabuka! 12 Penepo, byotudi na luno lukulupilo, tunenanga pampikwa kafinda nansha kamo, 13 kadi ¯ ˜ ¯ ketulonangapo mwalongele Mo¯ ¯ ¯ sesa paw ep utyile kil enda mu mpala yandi, kutyina’mba bana ¯ ba Isalela bakatala so mfulo ya kyokya kya kufundulwa’ko. ¯ ˜ ¯ 14 Inoko neni yabo yadi ilema. Mwanda kufika ne dyalelo’di ki¯ lenda kimo kyonka’kya kekya¯ ˜ putwilwe patanwanga kipwano kya kala, mwanda kitalulwanga enka kupityila kudi Kidishitu. 15 Bine, kufika’nka ne dyalelo dino’di kitatyi kyonso ki˜ tanwanga bilembwa bya Mosesa, ¯ kilenda kikidi pa mityima yabo. 16 Ino shi muntu waalamuki¯ la kudi Yehova, kilenda kitalulwanga. 17 Yehova i Mushipiditu; ne kokwa kudi mushipiditu wa Yehova, kudi bwanapabo. 18 Kadi batwe bonso, potumwekeja ntumbo ya Yehova pamo bwa biyo na mapala etu ampi¯ kwa kil enda, twalamunwanga mu kyelekejo kimo kyonka kutamba ku ntumbo ya ludingo kampanda kwenda ku ntumbo ya ludingo lukwabo, enka mulongela’kyo Yehova Mushipiditu. Nanshi, byotudi na uno mwingilo mwendele lusa lotwafwidilwe, ketulekanga’byopo; 2 ino twi bejibe bintu bya bufyafya, bya bumvu, ketu˜ nanengapo na budyumuku, nansha kunyengakanya mwanda wa Leza, ino byotumwekeja bubine, twiyukanyanga ku mutyima 4 2 KODINDA 4:3–5:3 288 ¯ bumweke patoka mu ngitu yetu ya lufu. 12 Nanshi lufu lwingi¯ langa motudi, ino bumi nabo momudi. 13 Ino byotudi na mushipiditu wa lwitabijo umo onka na owa ¯ ¯ obalembele amba: “Nalombwele lwitabijo, o mwanda nesambile,” batwe netu tulombolanga lwitabijo kadi o mwanda twisambanga, 14 pa kuyuka’mba yewa wasangwile Yesu uketusangulanga ne batwe bene pamo na Yesu kadi uketufikijanga kwadi pamo nenu. 15 Mwanda bino bintu byonso bidi’ko pa mwanda wenu, amba bungi bwa kanye kakatampe buvudile’ko kutabuka, mwanda bavule bene bafwijanga’ko pa mwanda wa ntumbo ya Leza. 16 Nanshi ketulekanga’byopo, ino nansha shi muntu wetu udi panja wendanga ushinika, na bubine muntu wetu udi munda walamunwanga ke mupya difuku ne difuku. 17 Mwanda nansha kyamalwa byokidi kya lu¯ pito kadi kipela, kitufikijanga ku ntumbo itabukile kulampe bukata kadi ya nyeke; 18 koku tu¯ bambile meso so ku bintu byampikwa kumweka, ke ku bintupo bimweka, aa. Mwanda bintu bimweka i bya lupito, ino bintu byampikwa kumweka i bya nyeke. Mwanda tuyukile amba shi njibo yetu ya pano panshi, uno pema apomoke, tukekalanga ¯ na kyubakwa kya kwa Leza, nji¯ bo ya kubulwa kubakwa na ma¯ kasa, ya nyeke mulu. 2 Mwanda mu ino njibo yotwikele’mo bine tubinzanga, tusakidila ku¯ vwala kıkalo kyetu, kyokya kya ¯ mulu, 3 amba, kitatyi kyotu- Leza wa ino ntanda. Masusu i a lupito wa mundamunda wa muntu ne muntu ku meso a Leza. 3 Shi pano myanda miyampe yotusa¯ ¯ pula i miputwe kilenda binebi¯ ne, i miputwe’kyo mu boba boneka, 4 umbukata mwabo leza wa ino ngikadilo ya bintu i mu˜ sabe meso a neni ya bantu ba¯ mpikwa kwitabija, amba kitokeji kya myanda miyampe ya ntumbo ya Kidishitu, aye kyelekejo kya Leza, kyakebamunikila. 5 Mwanda ketusapulangapo myanda yetu batwe bene, ino tusapulanga myanda ya Kidishitu Yesu amba i Mfumwetu, ne amba twi bapika benu pa mwanda wa Yesu. 6 Mwanda Leza ¯ ¯ ye wanenene amba: “Kitokeji kimunike mu mfindi,” kadi wamunikile pa mityima yetu mwanda ¯ wa kwibatokejeja na buyuki bwa ntumbo bwa Leza na mpala ya Kidishitu. ¯ 7 Inoko, tudi na kino kyabule¯ me mu bipungwa bya dıma, amba bukomo butabukile bwikalanga na bantu bwikale bwa Leza, ke bwa batwe benepo, aa. 8 Tutyinibwanga bininge mu miswelo yonso, ino kutyintyidilwa mpika byotukomenwa kujina; tukolelwanga, ino kubudidilwa dishinda dya kutambila’ko mpika; ˜ 9 tupangwapanwanga, ino kwelwa mpika; tushindwanga panshi, ino konakanibwa mpika. ¯ 10 Tumininanga mafuku onso mu umbidi wetu masusu aleta ¯ lufu asusukile Yesu, amba bumi ¯ bwa Yesu bumweke patoka ne mu umbidi wetu. 11 Mwanda ¯ batwe bomi tufikijibwanga nyeke kubwipi na lufu pa mwanda wa ¯ Yesu, amba bumi bwa Yesu nabo 5 289 2 KODINDA 5:4-21 ˜ mwanda wa Leza; shi tudi na neni mibwane, i pa mwanda wenu. 14 Mwanda buswe budi na Kidishitu bwituningilanga, o mwanda tubafule ku kunena namino, amba muntu umo wafwidile bonso; penepo nanshi, bonso badi bafwe; 15 kadi wafwidile bonso ¯ amba boba badi na bumi kebafwa¯ ninwepo kwikala monka na bumi pa mwanda wa abo bene, aa, ino i pa mwanda wa yewa webafwidile ne wasangukile. 16 O mwanda, tamba pano i kutupu muntu otuyukile mungya ngitu. Nansha shi twayukile Kidishitu dibajinji mwendele ngitu, pano’ko bine ketukimuyukilepo wao muswelo. 17 Shi ke pano, shi muntu udi umbumo na Kidishitu, nankyo i kipangwa kipya; bintu bya kala ke bipite, talapo! bintu bipya bibaikala’ko. 18 Inoko bintu byonso i bitambe kudi Leza, wetupwenye na aye mwine kupityila kudi Kidishitu, wetupa ne mwingilo wa kupwanya, 19 ko kunena’mba, Leza wadi upwanya ino ntanda na aye mwine, kupityila kudi Kidishitu, pampikwa kubala bilubo byabo, kadi wetupele musapu wa kupwanya. 20 Nanshi twi mikendi1 pa kyaba kya Kidishitu, pamo’nka bwa Leza uzenza kupityila kotu¯ di. Twisashilanga bantu pa kyaba kya Kidishitu amba: “Pwanai na Leza.” 21 Yewa kayukilepo bubi wamwalamwine ke bubi pa mwanda wetu, amba padi aye twikale boloke bwa Leza. Kunanga na lwitabijo. Kipangwa kipya vwala’kyo, ketukatanwapo mutaka. 4 Na bubine, batwe badi mu uno pema tubinzanga, tu¯ lemenwe; mwanda ketusakile¯ po kuvula’ye, ino tusakanga kuvwala kikwabo, amba kyokya ¯ kya lufu kiminwe na bumi kubyu. 5 Ino mwine wetulongolwele mwanda wa kino kintu’ki i Leza, mwine wetupele mushipidi¯ tu bu kyeya kya kyokya kikaya. 6 Nanshi tukankamene bikatampe mafuku onso kadi tuyukile amba, potukikele mu uno umbidi, ketudipo kudi Mfumwe˜ tu, 7 mwanda tuna nanga na lwitabijo, ke na kumonapo na meso, aa. 8 Ino tukankamene bikatampe kadi tusakanga’ko kubulwa kwikala mu umbidi ino twikale na Mfumwetu. 9 Nanshi, nansha twikale nandi nansha ketudipo kwadi, twitungilanga kitungo kya kwitabijibwa nandi. 10 Mwanda batwe bonso tufwaninwe kukemana ku kityibilo kya mambo kya Kidishitu, amba muntu ne muntu akalubwilwe mungya bintu byalongalonga padi mu umbidi, shi biyampe shi bibi. 11 Nanshi, byotuyukile kwakamwa Mfumwetu, tunekenyanga nyeke bantu, ino tumwekejibwanga kudi Leza. Inoko, nkulupile amba tuyukilwe senene ne na mityima yenu ya mundamunda. 12 Ketwiyukanyangapo monka komudi, aa, ino twimukankamikanga mwitwitembe batwe, amba mumone mwa kulondolwela boba betemba mumwekelo wa panja ino byobya bidi mu mutyima mpika. 13 Mwa˜ nda shi twadi bajinwe neni, i pa 2Ko 5:201 Nansha, “ntunguluji.” Muntu utuminwe na mulopwe kumwimanina mu ntanda ingi. 2 KODINDA 6:1–7:1 Kwiyukanya bu bengidi. Lupungu lubi Byotwingila nandi pamo, tu¯ bemwisashila kadi amba kemwakitabijai kanye kakatampe ka Leza bituputupu. 2 Mwanda aye unena’mba: “Mu kitatyi kitabijibwe nakwivwene, kadi mu difuku dya lupandilo nakukweshe.” Tala! Kino kyo kitatyi kinekine kitabijibwe. Tala! Dino dyo difuku dya lupandilo. 3 Ketuletangapo kikukaja mu muswelo nansha umo, kutyina’mba bantu bakaboya mwingilo wetu tuto; 4 ino mu miswelo yonso twiyukanyanga bu bengi¯ di ba Leza, mu kuminina bivulevule, mu byamalwa, mu bitatyi bya bufudile, mu makambakano, 5 mu bikupilwa, mu bifungo, mu bibumbo bya tuvutakanya, mu kuputuma na mingilo, mu kubulwa tulo bufuku, mu bitatyi bya ¯ kubulwa byakudya, 6 mu buto¯ ki, mu buyuki, mu kuminina na ¯ kitukijetyima, mu kanye, mu mushipiditu ujila, mu buswe bwa ¯ kubulwa buzazangi, 7 mu mısambo ya bine, mu bukomo bwa Leza; na byabulwi bya boloke mu kuboko kwa lundyo ne kwa lunkuso, 8 na kutumbikwa ne na kufutululwa, na kunenenwa bibi ne na kunenenwa maya; tumo˜ nwa bu banongojani, batwe’ko ba bine, 9 tumonwa bu bampikwa kuyukana, batwe’ko bayukane senene, tumonwa bu bafwaninwe ¯ lufu, inoko, tala! twikele bomi, tumweshibwa malwa, ino kufikijibwa ku lufu mpika, 10 bwa badi na bulanda ino kasha tusangala, bwa balanda ino tupeteja bavule, bwa ba kubulwa kintu, batwe’ko na bintu byonso. 6 290 11 Twaasamine kyakanwa kyetu mwanda wa kwimusapwila, banwe bene Kodinda, kadi ¯ twap utwile mutyima wetu. 12 Ketwimusuminwangapo kisanso kyetu, ino banwe mwitusuminwanga kisanso kyenu kya ku mutyima. 13 Penepo, pamo bwa mpalo—nesambe bwa ami wisamba na bami bana—banwe ¯ nenu putulai mityima yenu bikatampe. ¯ 14 Kemwakıkutyilai mu lupungu lubi na bampikwa kwitabija. Mwanda le i kisense’ka kidi pa boloke ne kujilula bijila? Na¯ nsha le kitokeji ne fukutu bikwa˜ tanene pa bika? 15 Ne kadi, Kidishitu ne Bediale bapwanine ¯ paka le? Nansha le muntu mukokele ne wampikwa kwitabija pobeifwanine i paka le? 16 Le tempelo ya Leza ne bilezaleza pobeivwanikile i paka le? Mwanda batwe twi tempelo ya Leza ¯ ¯ mumi; monka mwanenene Leza’mba: “Nkekalanga umbukata ˜ mwabo kadi nkanananga umbukata mwabo, kadi nkekalanga Leza wabo, nabo bakekalanga bantu bami.” 17 “ ‘Nanshi tambai umbukata mwabo, ne kwisansanya,’ e mwanenena Yehova, ‘kadi lekai kutenga kintu kya disubi’ ”; “ ‘kadi nami nkemutambulanga.’ ” 18 “ ‘Kadi nkekalanga shenu, nenu mukekalanga bami bana, bana-balume ne bana-baka¯ ji,’ e mwanenena Yehova Mwine Bukomo Bonso.” Nanshi, byotudi na ino milao, ¯ banwe baswedibwe, twitokejei ku byonso bisubija ngitu ne mushipiditu, tubwanininye buujila mu kwakamwa Leza. 7 291 ¯ ¯ Kuf ıtwa bya bwine Leza. Kikokeji 2 Mwitupei’ko kyaba mu mi¯ tyima yenu. Ketulubılepo muntu, ketonenepo muntu, ketudilepo kya muntu. 3 Nkinenenepo namino mwanda wa kwimuponeja. Mwanda nadi nanena kala’mba, mudi mu mityima yetu amba tufwe nenu pamo ne kwi¯ kala bomi pamo nenu. 4 Nesambanga nenu pampikwa kafinda nansha kamo. Nemwitembanga bikatampe. Ami ne muyulwe kusengibwa, ngidi na nsangaji mi¯ yule ba mu malwa etu onso. 5 Na bubine, potwafikile mu ¯ Masedonya, imbidi yetu keyatujijepo, ino twadi tumona’nka malwa mu miswelo yonso—kwadi bulwi panja, munda namo moyo. ˜ 6 Inoko Leza, mwine usenanga ˜ ba mityima minyoname wetusengele na kwikala kotwaikele na Tetusa kuno; 7 inoko ke’nkapo na kwikala kotwaikele nandi kete, ino i ne kusengibwa kwaasengelwe pa mwanda wenu, pawetusapwidile monka’mba mwabilanga bininge kumona ami, ne amba mudi na bulanda bukatampe, kadi muntele mutyima bininge; o mwanda nami nasangele mpata. 8 Nanshi, nansha shi nemu¯ f ıtyije mutyima mu mukanda wami, nkialakanyangapo. Nansha shi nealakenye dibajinji, (namone amba mukanda’wa we¯ muf ıtyije mutyima, nansha byo¯ mwaf ıtyilwe mu kitatyi kityetye’tu,) 9 pano nasangala, ke ¯ pa mwandapo’tu mwaf ıtyilwe mutyima, ino i pa mwanda ku¯ f ıtwa mutyima kwenu kwemufi¯ ¯ kije ku kwisasa. Mwanda mwaf ı- 2 KODINDA 7:2-16 tyilwe mutyima bya bwine Leza, pa kino nanshi ketwemusanshijepo nansha dimo. 10 Mwanda ¯ kuf ıtwa mutyima bya bwine Leza ¯ kutwalanga ku kwisasa kwa lupandilo, ne kino kekialakanibwa¯ po; ino kuf ıtwa mutyima bya ino ntanda kutwalanga ku lufu. ¯ 11 Mwanda talai kuf ıtwa ko¯ mwaf ıtyilwe mutyima bya bwine Leza mokwemupedile kininga kikatampe, bine, kwinenena, bine, mutyima fututu, bine, moyo, bine, kwabila bininge, bine, ¯ bupyasakane, bine, kolola bilubo! Mu bintu byonso mwelombwele amba mwi belame mu uno mwanda. 12 Nansha byonemu¯ lembele, nkyalembelepo pa mwanda wa yewa walubile, nansha pa ¯ mwanda wa yewa walubılwe, ino i pa mwanda wa kininga kyenu kotudi kimweke umbukata mwenu ku meso a Leza. 13 O mwanda twasengelwe pa mutyima. Inoko, kutentekela pa kusengibwa kwetu twasepelele bikatampe pa mwanda wa nsangaji ya Tetusa, mwanda banwe bonso ¯ mwatukije mushipiditu wandi. 14 Mwanda shi nemwitembele kwadi, nkyafwilepo bumvu; ino bintu byonso byotwemulombwele byobidi bya bine, ne kwitemba kwetu kudi Tetusa nako i kwa bine. 15 Ne kadi, kisanso kya ku mutyima kyaemusenswe i ki¯ katampe bininge pavuluka kikokeji kyenu banwe bonso, momwamutambwidile na moyo ne luzakalo. 16 Ami nasangala’mba mu bintu byonso ngikale na bukankamane bukatampe pa mwanda wenu. 2 KODINDA 8:1-19 ¯ ¯ Balanda ba buntu. Bapana na mutyima to Pano, banwe banabetu, tusaka muyuke kanye kakatampe ka Leza kafwidilwe bipwilo bya mu Masedonya, 2 amba pobadi mu kutompibwa kukatampe mu byamalwa, nsangaji yabo mivulevule ne bulanda bwabo bukatampe byalengeje buntu bwabo bukatampe buvudile’ko. 3 Mwanda i mungya muswelo wabo, bine, naitabija, i kupita ne pa muswelo wabo pene, 4 pobakwete abo bene mulangwe wa kwitulomba’nka kwitulomba ¯ na kininga dyese dya kupana na ¯ mutyima to ne kwingila na bengila mwingilo wa kukwasha bajila. 5 Kadi ke’nkapo motwadi ¯ tukulupidile, ino dibajinji bepene abo bene kudi Mfumwetu ne kotudi pa kiswa-mutyima kya Leza. 6 O mwanda twakankamikile Tetusa’mba, monka mwaashilwidile uno mwingilo umbukata mwenu, ufwaninwe nanshi kuvuija uno mwingilo wa kukonga byabuntu byenu bya na mu¯ tyima to. 7 Inoko, monka momuvudilwe bintu byonso, lwitabijo ne kinenwa ne buyuki ne kininga kyonso ne buswe botwimusenswe, vudilwai ne kuno ku¯ ¯ pana na mutyima to. 8 Nkinenangapo namino mwanda wa kwimuningila, aa, ino i mwanda wa kwimuyukija kininga kya bakwabo ne kutompa shi buswe bwenu i bwa binebine. 9 Mwanda muyukile kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu Kidishitu, amba nansha byaadi mpeta waikele ke mulanda pa mwanda wenu, amba mwikale bampeta pa bulanda bwandi. 8 292 10 Kadi pa kino naleta mulangwe wami amba: kino i kya kamweno komudi, pa kuyuka’mba pano ke mwaka mutuntulu pomwashilwile uno mwingilo, ke’nkapo kushilula’o ino kadi mwalombwele amba musakanga kwingila’o. 11 Pano nanshi, vuyai byomwashilwile kulonga, amba muvuye byobya byomwadi na mutyima wa kulonga mwendele muswelo omudi nao. 12 Mwanda shi mutyima utele’ko bidi, i kitabijibwe nakampata mungya byobya bidi na muntu, ke mungyapo byobya byakadipo nabyo, aa. 13 Mwanda nkisakile¯ po kupelejeja bakwabo, ino banwe bimukomene; 14 ino amba pa kwenzankanya bintu, bya musubu byenu pano bibwanye pa byobabudilwe, amba bya musubu byabo nabyo bibwanye pa byobya byomubudilwe, amba kwikale kwenzankana. 15 Monka ¯ mokilembelwe amba: “Yewa wadi ¯ na bingi kadipo na bingi kutabu¯ ka, kadi yewa wadi na bityetye ¯ nandi kadipo na bityetye kutabuka.” 16 Pano Leza afwijibwe’ko pa ¯ kutula mu mutyima wa Tetusa milangwe imo yonka ya kwimulangila bininge, 17 mwanda na bubine walongele motwamu¯ kankamikıle, ino, byadi na kininga kikatampe, wakwata milangwe aye mwine ya kwiya komudi. 18 Inoko tusa kumutuma pamo na mwanetu utumbile mu bipwilo byonso pa mwanda wa myanda miyampe. 19 Ke’nkapo kyakyo, ino watongelwe ne na bipwilo ekale mwendi-netu mwanda wa kwingila uno mwi- 293 ¯ Kukwasha bajila. Kupana na nsangaji ngilo wa byabuntu bya na mutyima umo mwanda wa ntumbo ya Mfumwetu ne mu kulombola mutyima wetu wa kukwasha. 20 Pa kino ketusakilepo muntu nansha umo etuboye tuto mu uno mwingilo wa kukonga byabu¯ ntu bya na mutyima to otwingi˜ la. 21 Mwanda batwe “tulonanga byonso pampikwa budimbidimbi, ke’nkapo ku meso a Yehova kete, ino i ne ku meso a bantu kwine.” 22 Ne kadi, tusa kwibatuma na mwanetu otumonanga divule bu wa kininga mu myanda mingi, ino pano udi na kininga kikatampe mwanda wimukulupile bininge. 23 Inoko shi kudi walakana Tetusa, Tetusa i mukwetu kadi mwingidi nami mwanda wa kamweno kenu; kadi shi kudi balakana banabetu, banabetu i batumibwa ba bipwilo kadi i ntumbo ya Kidishitu. 24 Nanshi lombolai buswe bwenu ne kwibalombola kine kyotwimwitembelanga ku bipwilo. Pa mwanda utala mwingilo wa kwingidila bajila, kebidipo’tu na mvubu ami kwimulembela, 2 mwanda ndyukile mutyima wenu muyampe onetembanga kudi bene Masedonya, amba ba mu Akaya i beteakanye pano ke mwaka mutuntulu, kadi ˜ bupyasakane bwenu bubasanamuna ne bavule umbukata mwabo. 3 Ino natume banabetu, amba kwitemba kotwimwitemba kwakekala kwa bitupubitupu mu uno mwanda, ino amba mwiteakanye binebine, monka monanenene’kyo. 4 Mwanda shi tubaiya na bene Masedonya, tubemu- 9 2 KODINDA 8:20–9:12 tana kemwiteakenyepo, batwe —kutyina’tu kwimutela—tusa kufwa bumvu na kikulupiji kyotwimukulupile. 5 O mwanda nalangile amba i biyampe kukankamika banabetu babadikile kwiya komudi ne kuteakanya kala byabuntu bya na mutyima muyampe byomwalaile, amba bikale biteakanye bu byabuntu bya ¯ na mutyima to ke bu bintupo bya kuningilwa, mhm. 6 Pa uno mwanda, yewa ukusa tutyetutye ukangulanga tutyetutye; kadi yewa ukusa bingibingi nandi ukangulanga bingibingi. 7 Nanshi muntu ne muntu alongele mwatyibile butyibi mu mutyima wandi, ino ke na mutyima fututupo nansha na kutononwa, mwanda Leza usenswe ¯ yewa upana na nsangaji. 8 Ne kadi, Leza ubwanya kuvudija kanye kandi kakatampe konso komudi, amba mwikale mafuku onso babwanininye senene mu bintu byonso, mwikele na bivule mwa kwingidila mwingilo onso muyampe. 9 (Monka mokilembelwe amba: “Wa¯ abenye konsokonso, wapene ku balanda, kadi boloke bwandi bu¯ di’ko nyeke.” 10 Ino yewa upananga nkunwa mivule kudi mukushi ne mukate wa kudya ukemupa ne kwimuvudijija nkunwa ya kukusa kadi ukatamija bipa bya boloke bwenu.) 11 Mu bintu byonso mupetejibwanga mu buntu bwa miswelo ne miswelo, bulengeja bantu bafwije’ko Leza pa byotwibalongela; 12 mwanda uno mwingilo ke wa kukwashapo’tu bajila mu byobabudilwe ino i ne wa kwikala bampeta 2 KODINDA 9:13–10:15 10 294 ¯ lwa kikokeji, kitatyi kyonso kyo¯ mulombola kikokeji ne pa mfulo. 7 Banwe mutalanga bintu mungya mobimwekela panja. Shi muntu ukulupile amba i wa Kidishitu, nankyo alangulukile pa uno mwanda: monka mwaikadile aye wa Kidishitu, ne batwe bene mo monka. 8 Mwanda nansha shi netumbije’ko bikatampe pa mwanda wa lupusa lwetupe¯ le Mfumwetu lwa kwimubaka, ino ke lwa kwimupomonapo, nankyo nkikafupo bumvu. 9 Nanena namino mwanda nkisakilepo kumweka na ami wimutuyula na mikanda yami. 10 Mwanda banenanga’mba: “Mikanda yandi ¯ ilema kadi idi na lupaka, ino shi aye mwine udi’po i muzoze kadi muneneno wandi i wa bitupu’tu.” 11 Nanshi yewa udi namino ayuke kino, amba byotunena mu mikanda poketudi’po e byonka byotukalonga shi tudi’po. 12 Mwa¯ nda ketusomonwangapo kwitula mu mulongo wa bamobamo nansha kwidingakanya na bamobamo beyukanya abo bene. Ino byobepimanga mungya abo bene ne kwidingakanya mungya abo ˜ bene, i bampikwa neni. 13 Mwanda batwe’ko tuketumbijanga, ke panjapo pa mikalo ¯ yotutungılwe, ino i munda mwa ¯ mukalo wa ntanda yetupimıne Leza, weifikija’nka ne komudi. 14 Bine ketwitandabulangapo batwe bene bwa batwe kebafikilepo komudi, mwanda twi babajinji kufika ne komudi’ko na myanda miyampe ya Kidishitu. 15 Ketwitumbijangapo pa mingilo isu¯ sukıle muntu mukwabo panja pa ¯ mikalo yetu itutungılwe, aa, ino Byabulwi byetu. Kwidingakanya mu kufwija’ko Leza divule dine. 13 Pa mwanda wa bubinga buleta uno mwingilo, batumbija¯ nga Leza mwanda banwe mukokelele ku myanda miyampe ya ¯ Kidishitu yomunena patokelela, kadi mwanda mudi na buntu ¯ mu kupana byabuntu kobadi ne ku bonsololo; 14 kadi byobabija mu milombelo pa mwanda wenu balombolanga kisanso kikatampe kyobemusenswe mwanda wa kanye kakatampe kene ka Leza komudi. 15 Leza afwijibwe’ko pa kyabuntu kyandi kya ku bitupu kekineneka. Pano, ami mwine Polo, ne¯ mwisashila pa kutalala ne kanye ka Kidishitu, nansha byontyepekwanga umbukata mwenu potwimonanga mpala na mpala, ino kilobo komudi shi nkidi’popo. 2 Nemulombe amba, pongiya’po, nkyakafikijibwa kwikala kilobo ne kukwata mpango misumininwe yonkanina kukwatyila bamobamo betumonanga bwa batwe badi banangila mu bungitu. 3 Mwanda nansha tunangilanga mu ngitu, ketulwangapo divita mungya motwikadile mu ngitu. 4 Mwanda byabulwi bya divita dyetu ke bya ku ngitupo, aa, ino i bikomo bya kwa Leza mwanda wa kufulamika bishimikwa bikomejibwe. 5 Mwanda tukuvumikanga milangilo ne kintu kilampe kyo-kyonso kishimikwa mwanda wa kulwa na buyuki bwa Leza; kadi tukwatanga mulangwe o-onso bu misungi mwa¯ nda wa kwiufikija ku kukokela Kidishitu; 6 ne twiteakanyanga kupa mfuto muntu ense ubu- 295 ¯ ¯ Butoki. Mwikeulu wa kitokeji tukulupile amba, lwitabijo lwenu polwenda lutamina’ko, byobya byotwalongele bikokeja kubaijibwa bininge mu mifwatakanyo yenu pa mwanda wa ntanda itupelwe. Penepo po pene potukalonga bivule kutabuka, 16 amba tusapule myanda miyampe mu matanda a kupita ne kwenu kwine, kutyina kwitumbika mu ntanda ya muntu mukwabo mudi bintu bilongololwe kala. 17 “Ino yewa witumbika, etumbike mudi Yehova.” 18 Mwanda ke yewapo wiyukanya aye mwine witabijibwanga, aa, ino i yewa uyukanibwa na Yehova. ¯ Nsaka longa mwauntukijije mutyima pa mwanda wa ˜ kubulwa neni kwami kutyetye. ¯ Ino, na bubine, muntukijije mutyima! 2 Mwanda ngidi nenu mukao kadi i mukao wa kwa Leza, mwanda nemulaile kwimusongeja kudi mulume umo amba nemufikije kudi Kidishitu pamo bwa mujike mwilame. 3 Ino nkwetwe moyo amba mu muswe¯ lo kampanda, monka mwaongwedilwe Eva na nyoka na budyu˜ muku bwandi, neni yenu yakoneka isonsoloke ku bubinebine ne ¯ ku butoki, bintu bifwaninwe Kidishitu. 4 Mwanda, na bubine, shi muntu waiya kasapula Yesu mukwabo mwishile na otwasapwile, nansha shi mutambule mushipiditu ungi mwishile na omwatambwile, nansha myanda miyampe mishile na yoya yo¯ mwaitabije, banwe mumutukijijanga mutyima lubilo lonka. 5 Mwanda mona’mba nkidipo nansha na kantu katyetye kobampityile’po kudi babo benu ba- 11 2 KODINDA 10:16–11:15 tumibwa bapite kulumbuluka’bo. 6 Ino nansha shi mbudilwe bwino mu kunena, na bubine ke mu buyukipo, aa; inoko twemulombwe¯ le’bo patoka mu miswelo yonso ne mu bintu byonso. 7 Nansha le nalubile pa kwityepeja’mba banwe’ko muzunzulwe, mwanda nemusapwidile na nsangaji myanda miyampe ya ¯ Leza ku bitupu? 8 Natutyile bintu bya bipwilo bikwabo pa kwitabija bya bukwashi byabo mwanda wa kwimwingidila banwe; 9 Ino ponadi nenu ne ponafudilwe, nkyatwikilepo muntu kiselwa, mwanda banabetu batambile ku Masedonya bampele bintu bivule bine byonadi mbudilwe. I amo, mu miswelo yonso napelele kwimutwika kiselwa kadi nkendelela kulonga enka namino’u. 10 Monka mwikadile bubine bwa Kidishitu mondi, nkikalekapo kwitemba mitamba ya ku Akaya. 11 Mwanda waka? Le i mwanda nkimusenswepo? Leza mwine uyukile amba nemusenswe. 12 Byononga pano’bi e byonka byonkendelela kulonga, amba mfundule kabepelo ka boba basaka bubinga bwa kumonwa’mba badingakene netu mu mwingilo obetemba. 13 Mwanda bantu badi nankyo’bo i batumibwa ba bubela, bengidi ba bongojani, beinanya abo bene bu batumibwa ba Kidishitu. 14 Kino ke kya kutulumukapo, mwanda ne Satana mwine wiinanyanga ¯ bu mwikeulu wa kit okeji. 15 Nanshi ke kyenipo shi bengidi bandi nabo beinanyanga bu bengidi ba boloke. Ino mfulo yabo ikekala mwendele mingilo yabo. 2 KODINDA 11:16–12:2 Masusu a Polo. Matompo makwabo 16 Nanena monka’mba, Muntu kakimfwatakenya’mba ami ˜ ne wampikwa neni. Ino nansha shi mumfwatakenya wao muswelo, nabya ngitabijei bu muntu wa˜ mpikwa neni, amba nami netumbije’ko bityetye. 17 Bino byonena’bi nkilondangapo kimfwa kya Mfumwetu, ino i bwa mu˜ ntu wampikwa neni, wikulupile aye mwine ne kwitumbija ponka. 18 Bavule byobetumbija mwendele ngitu, nanshi nami kene˜ tumbija. 19 Byomudi “na neni” ¯ bininge, mutukijijanga bantu ba˜ mpikwa neni mutyima na nsa¯ ngaji. 20 Bine, mutukijijanga mutyima yewa ense wimumu¯ na bupika, ense wimudıla byenu bintu, ense wimusompola byomudi nabyo, ense wizunzula aye mwine pomudi, ne ense wimukupila mu meso. 21 Bitudi’tu’nka ne bumvu kunena namino, mwanda bimweka’mba twalongele bintu na buzoze. Ino shi bakwabo balonga’byo na lupaka—nesambe byampikwa ˜ neni—nami kenonga’byo na lupaka. 22 Lelo abo i Bahebelu? Ne ami mwine. Lelo i bene Isalela? Ne ami mwine. Le i lukunwa lwa Abalahama? Ne ami mwine. 23 Le i bengidi ba Kidishitu? Nalondolola pamo bwa kilubi, ami ye mwine mutabuke’mo: naingile mingilo mingi, nakutyilwe divulevule, nadi nkupilwa bikupilo kebibadika, nafikile misunsa mivule kubwipi ne lufu. 24 Nakupilwe ditano na Bayuda biku´ ´ pilwa makumi ana ana kutalula’mo kimo kimo, 25 disatu nakupilwa nsonde, dimo naashibwa mabwe, disatu nalobela pa mema, 296 bufuku ne dyuba nashikilwa pe˜ jiba; 26 mu nendo divule dine, mu byaka bya mu minonga, mu byaka bya bangivi, mu byaka bya ku muzo wetu, mu byaka bya ku mizo mikwabo, mu byaka bya mu kibundi, mu byaka bya mu ntanda mutuputupu, mu byaka bya mu dijiba, mu byaka bya mu banabetu ba bubela, 27 mu kususuka na mingilo ne kuputuma na mingilo, mu kubulwa tulo bufuku divule dine, mu nzala ne kyumwa, kubulwa byakudya kyaba ne kyaba, mashika ne kubulwa bivwalwa. 28 Kutentekela pa bino bintu bya panja, kudi kinkambija munda mwami difuku ne difuku, ke mutyima wa kukambakena bipwilo byonso kadi. 29 Le i ani muzoze, ami kuzoza mpika? Le i ani ukukala, ami kutenekwa mpika? 30 Shi mfwaninwe kwitumbija, nketumbijijanga bintu bilombola buzoze bwami. 31 Leza Shandya Mfumwetu Yesu, Mwine wa kutumbijibwa nyeke, uyukile amba nkibepangapo. 32 Mu Damakasa mbikavu wa mulopwe Aletasa, mwine wadi ulama kibundi kya bene Damakasa wadi usaka kunkwata, ¯ 33 ino bauntukija mu kitunga pa dididisha dya lubumbu lwa kibundi, napanda mu makasa andi. Mfwaninwe kwitumbija. Kekidipo na kamweno; inoko nsa kutundulukila ku bimonwa bikata ne myanda yansokwedile Mfumwetu. 2 Ndyukile muntu umo udi umbumo na Kidishitu, pano ke myaka di´ kumi ne ina—shi wadi mu umbi- 12 297 ¯ Mwiba mu ngitu. Kwisasaketa di nkiyuka, shi kadipo mu umbidi nkiyuka; Leza mwine uyukile—watekwininwe mu diulu dya busatu. 3 Bine, ndyukile yao muntu—shi mu umbidi shi ke mu umbidipo, nkiyuka, Leza mwine uyukile— 4 watekwininwe mu paladisa waivwana myanda keineneka kadi keitabijibwepo muntu kwisamba. 5 Nsa kwitumbijija yao muntu, inoko nkisapo kwitumbija ami mwine, poso pa buzoze bwami. 6 Mwanda nansha shi nasakile kwitumbija, nkyadipo wa kwikala wa˜ mpikwa neni, mwanda nadi wa kunena bya bine. Ino naleka’byo’tu, kutyina’mba muntu wa¯ kampa buleme bukatampe kupita’ko byobya byamonanga mondi nansha byaivwananga kondi, 7 pa mwanda’tu wa ino myanda itulumukwa yonasokwedilwe. Nanshi, kutyina nakezunzula bipitepite, kwaumpelwe mwiba mu ngitu, mwikeulu wa Satana, wa kunkupila mapi nyeke, kutyina’mba nakezunzula bipitepite. 8 Penepo nalombele Mfumwetu misunsa isatu mituntulu pa uno mwanda, amba antalule uno mwiba; 9 ino aye waunondolola’mba: “Kanye kami kakatampe i kakubwane; mwanda bukomo bwami bufikijibwanga pa bubwaninine mu buzoze.” Penepo nanshi, nsa kwitumbija na nsangaji pa buzoze bwami, amba bukomo bwa Kidishitu bwikale nyeke pondi pamo bwa pema. 10 O mwanda ndoelelwe mu buzoze, mu kutukwa mutonko, mu bufudile, mu kupangwapangwa ne mu makambakano, pa mwanda wa Kidishitu. Mwanda pondi muzoze, e pondi na bukomo. 2 KODINDA 12:3-18 11 Naikala kendi wampikwa ˜ neni. I banwe bauningila’bo, mwanda banwe e badi ba kundyukanya. Mwanda nkipityilwepo na benu batumibwa balumbuluke kutabuka’bo mu kantu nansha kamo, nansha byondi wa bitupu. 12 Bine, biyukeno bya bu mutumibwa byalongelwe umbuka¯ ta mwenu na kuminina kukatampe, ne na biyukeno ne bya kutendelwa ne bilongwa bya bukomo. 13 Mwanda le i pa dyese’ka pe¯ mupityıle bipwilo bikwabo? Poso i mwanda nkyaikelepo kiselwa komudi. Nanshi ndekelei kino kilu¯ bo na mutyima to. 14 Talai! Uno ke musunsa wa busatu oneteakanya kwiya kwenu, kadi nkikekalapo kiselwa. Mwanda bonkimba i banwe, ke byenu bintupo, aa; mwanda ke banapo bafwaninwe kubikila ba¯ mbutwile bintu bya buleme, ino bambutwile bo ba kubikila babo bana. 15 Amiwa’ko nsa kusa¯ ngela mpata kupana bintu byami ¯ ne kupanwa ami ense pa mwanda wa myuya yenu. Shi nemusenswe bininge, le ami ye ukasanshibwa bityetye’ni? 16 Nansha nankyo, nkyemutwikilepo kiselwa. Inoko, banwe munenanga’mba, ami ne “mukosoke” kadi ˜ nemukwete “na budimbanani” ¯ bwami. 17 Lelo nemudidıle bya ¯ kwimudıla kupityila ku boba bo¯ ¯ nemutumine’ni, a? 18 Nesashıle Tetusa kadi natuma ne mwanetu pamo nandi. Lelo Tetusa ¯ wemudidıle kintu kampanda’ni, a? Mwene twanangile mu mushipiditu umo onka? Mu matabula amo onka? 2 KODINDA 12:19–13:14 Bupempudi bungi. “Mwitompei” 298 ˜ 19 Le mulananga ano mafuku twi bazoze pamo nandi, inoko tu¯ onso amba twishintulwilanga ko- kekalanga bomi pamo nandi kumudi? I ku meso a Leza kotwi- pityila ku bukomo bwa Leza kosamba mudi Kidishitu. Inoko, ba- mudi. nwe baswedibwe, bino byonso 5 Mwitompei nyeke shi mudi byotulonga i mwanda wa kwi- mu lwitabijo, jingululai nyeke momutamija. 20 Mwanda nkwe- mwikadile banwe bene. Nansha le twe moyo amba mu muswelo ka- kemupotolwelepo amba Yesu Kimpanda, ponsa kufika kwako, dishitu udi nenu umbumo? Poso nakemutana muswelo onkisaki- mwi bapelwe. 6 Nkulupile na lepo, kadi nami nakekala mu- bubine amba mukapotolola’mba swelo okemusakilepo, ino kwi- ketupelelwepo. kele’ko lupotopoto, mukao, kwi7 Pano tulombelanga Leza’lobela bulobo, kwilalulula, ku- mba mwakalonga kibi nansha nenena bantu bibi, lubabo, bamo kimo, ke mwandapo wa batwe tubayule mitatulo, ne tuvutaka- mweke bu betabijibwe, aa, ino i nya. 21 Uyuka, ami pa kwiya mwanda wa mwikale mulonga monka, Leza wami waumfwija bilumbuluke, nansha shi batwe bumvu ku meso enu, kendila ma- tumweka bu bapelwe. 8 Mwadilo pa mwanda wa bavule ba- nda ketukokejapo kulonga kintu longele bubi dibajinji ino pampi- nansha kimo kilwa na bubine, ¯ kwa kwisasa bilongwa byabo byo- poso enka pa mwanda wa bubibadi balongalonga bya disubi, bu- ne. 9 Bine tusangalanga kyaba sekese, ne kwiendeja pampikwa kyonso kyotudi bazoze banwe’bumvu. ko mwikele bakomo; kadi kyotuUno ke musunsa wa busatu lombelanga i kino, amba mwikale ongiya komudi. “Pa kyaka- kololwa. 10 O mwanda nemulenwa kya batumoni babidi nansha mbela bino bintu pano ponkidipo basatu mwanda onso ufwaninwe nenu, amba ponsa kwikala nenu, kwitabijibwa.” 2 Nansha pano nkyakingidija na bulobo lupusa ¯ byonkidipo nenu, bidi pamo bwa lwampele Mfumwetu lwa kubaka, ke lwa kupomonapo. ami udi nenu musunsa wa bubi11 Shi ke pano, banwe banabedi, kadi napituluka kidyumu kyonadyumwine boba balongele bubi tu, ikalai nyeke bantu ba kusangadibajinji ne bakwabo bonso, amba la, ba kololwa, ba kusengibwa, bashi naiya’tu monka nkikebele- langa bimo, bekele mu ndoe; kadi lapo kunyuma, 3 mwanda mu- Leza wa buswe ne wa ndoe ukekimbanga bubinga bulombola’- kala nenu. 12 Mwiimunei bamba Kidishitu, aye ke muzozepo nwe bene na bene na mififyo ijila. komudi ino i mukomo umbuka- 13 Bajila bonso abemwimuna. 14 Kanye kakatampe ka Mfuta mwenu, wisambanga na bubine kupityila kondi. 4 I bya bine, mwetu Yesu Kidishitu ne buswe aye wapopelwe ku mutyi mwanda bwa Leza ne mushipiditu ujila ¯ wa buzoze, ino i mumi mwanda wa otumwena’mo bikale nenu banwe bukomo bwa Leza. Kadi i bya bine, bonso. 13 MUKANDA KUDI BENE NGALATEA Ami Polo, mutumibwa, kebutambilepo ku bantu nansha kupityila ku muntu, mhm, ino i kupityila kudi Yesu Kidishitu ne kudi Leza Tata, wamusangwile mu bafwe, 2 ne banabetu bonso pamo nami, ku bipwilo bya mu Ngalatea: 3 Kanye kakatampe ne ndoe bitamba kudi Leza Tata wetu ne kudi Mfumwetu Yesu Kidishi¯ tu bikale nenu. 4 Wepene aye mwine pa mwanda wa bubi bwetu amba etunyongolole ku ino ngikadilo mibi ya bintu mwendele kiswa-mutyima kya Leza wetu kadi Tata wetu, 5 aye atumbijibwe ntumbo nyeke ne nyekeke. Amena. 6 Natulumuka pa kumona’¯ mba mwendanga musasuka bukidi bonka kudi Mwine wemwityile na kanye kakatampe ka Kidishitu kemwenda’ko ku myanda miyampe ya muswelo mukwabo. 7 Ino kekudipo ingi; kudi’ko enka bamobamo bemuvutakanya ne basaka kunyengakanya myanda miyampe ya Kidishitu. 8 Inoko, nansha batwe nansha ¯ ¯ mwikeulu utuka mulu shi emusapwile bintu bikwabo bu myanda ¯ miyampe abyo’ko bishıle na myanda miyampe yotwemusapwidile’ya, nankyo afingwe mafingo. 9 Enka motwanenena kala’mu, pano nanena monka amba, Yewa ense, shi ani shi ani, wimusapwila bintu bikwabo bu myanda miya¯ mpe abyo’ko bishıle na byomwai- 1 tabije’bya, nankyo afingwe mafingo. 10 Lelo na bubine bonkimba kunekenya pano i bantu’ni, i Leza? Nansha le nsakanga kusangaja bantu? Shi nadi nakisangaja bantu, nkyadipo wa kwikala umpika wa Kidishitu. 11 Mwanda nsaka muyuke, banwe banabetu, amba myanda miyampe yonemusapwidile ke ya ku bantupo; 12 mwanda nkyatambwile’yopo ku muntu, nansha kufundijibwa’yo, ino nasokwedilwe’yo na Yesu Kidishitu. 13 Banwe’ko bine mwaivwene mwikadilo wami wa pa kala ona¯ di nao mu mutotelo wa Bayuda, amba nadi mpangapanga na bukalabale kipwilo kya Leza kadi nkimba kwikyonakanya fututu, ˜ 14 kadi nadi nendelela mpata ¯ mu mutotelo wa Bayuda kupita bavule ba yami myaka ba mu muzo wetu, mwanda nadi mpyasakenine bininge bishi bya batata. 15 Ino Leza, mwine wau´ nsansenye mu nd a ya mama, waungita pa kanye kandi kakatampe, paalangile amba i biyampe 16 kusokola wandi Mwana kupityila kondi, amba nkasapule myanda miyampe yandi ku mizo, nkyakepangwilepo muntu nansha umo. 17 Kadi nkyakandilepo ku Yelusalema kudi boba baumbadikile kwikala batumibwa, ino naendele ku Alabia, kupwa najokela ku Damakasa. 18 Ebiya myaka isatu pa kupita’po nakanda ku Yelusalema 299 NGALATEA 1:19–2:13 Kubela bwanapabo bwetu kukapempula Kefasa, nashikata nandi mafuku dikumi ne atano. 19 Ino nkyemwenepo na mutumibwa mukwabo, poso enka Yakoba mwanabo na Mfumwetu. 20 Ino pa mwanda wa bintu byonemulembela’bi, nemukulupija ku meso a Leza’mba nkibepangapo. 21 Kupwa papo naenda ku mitamba ya Shidea ne Shidisha. 22 Ino ami mwine nkyadipo ndyukene ku bipwilo bya mu Yudea byadi umbumo na Kidishitu. 23 Badi’tu bemvwananga’mba: “Yewa wadi witupangapanga’wa pano yewa usapula myanda miyampe ya lwitabijo lwaadi ukimba dibajinji konakanya fututu.” 24 Penepo baanza kutumbija Leza pa mwanda wami. ´ Penepo myaka dikumi ne ina pa kupita’po nakanda monka ku Yelusalema pamo ne Banabasa, nasela ne Tetusa. 2 Nakandile mwanda nasokwedilwe amba mfwaninwe kwenda’ko, nebalombola ne myanda miyampe mine yonsapulanga mu mizo. Ino nalombwele’yo kufula, ku meso ¯ a bana-balume badi balemekibwe, mwa kujingulwila’mba nkinyemangapo, nansha nkyadipo nyema bitupu. 3 Inoko, enka ne Tetusa, mwine onadi nandi, kaningilwepo kutwela kwisao, nansha byadi Mungidiki. 4 Ino owa mwanda wakolomokele pa mwanda wa banabetu ba bubela batwejibwe’mo mu kitalala, bekujije’mo mwanda wa kubela bwanapabo botudi nabo umbumo na Kidishitu Yesu, amba betumuninine bupika— 5 ketweba¯ kokelepo bano bantu’ba, nansha 2 300 pamo pene, mwanda wa bubine bwa myanda miyampe bwikale nenu nyeke. 6 Inoko pa mwanda wa boba badi bamonwa bu bantu bakatampe—shi ba muswelo’ka shi ba muswelo’ka, ke mwandapo mukatampe kondi—Leza katalangapo mumwekela muntu panja—na bubine boba bana-balu¯ me badi balemekibwe kebampelepo kintu kipya nansha kimo. 7 Inoko, pobamwene amba napelwe myanda miyampe ya kusapwila boba bampikwa kutwela kwisao, monka mwapedilwe Petelo kusapwila boba batwelele kwisao, 8 (mwanda Yewa wapele Petelo bukomo bwa butumibwa ku boba batwelele kwisao ye waumpele ne amiwa mwine bukomo mwanda wa boba ba mizo,) 9 kadi pobajingulwile kanye kakatampe konapelwe, Yakoba, Kefasa, ne Yoano, bene badi bamweka bu bipanda, bakunka Banabasa ne ami mwine kuboko kwa lundyo ketudi bengidi nabo, amba batwe twende ku mizo, ino abo ku boba batwelele kwisao. 10 Betunena’tu amba vulukai nyeke balanda, kadi e kyonadi neelela’ko kulonga. 11 Inoko, Kefasa paaile ku Antyioka, namutopekele mpala na mpala, mwanda na bubine walubile. 12 Mwanda padi kepafikile bantu bamo batambile kudi Yakoba, wadi udyanga na bantu ba mizo; ino abo pa kufika, waleka’byo kaebasonsoloka, mwanda’tu wa kutyina boba ba disao. 13 Bayuda bakwabo nabo belunga kwadi mu buno buzazangi, 301 Kutelwa bu moloke. Mingilo ya bijila enka ne Banabasa mwine wakokwa nabo mu buzazangi bwabo. 14 Ino ponamwene amba abo kebanangilangapo pamo na bubine bwa myanda miyampe, nanena Kefasa ku meso a abo bonso amba: “Shi abewa, nansha byodi Muyuda, wikele pamo bwa bantu ba mizo, ke pamopo bwa Bayuda, le kyoningidila bantu ba mizo ba˜ londe bilonanga Bayuda i kika?” 15 Batwe babutwilwe Bayuda, ba kubulwa kwikala babipya-mambo ba mu mizo, 16 tujingulwile amba muntu utelwanga bu moloke, ke pa mingilo ya bijilapo, aa, ino i enka pa lwitabijo mudi Kidishitu Yesu kete. O mwanda twaitabije mudi Kidishitu Yesu, amba tutelwe bu boloke pa lwitabijo mudi Kidishitu, ke pa mingilo ya bijilapo, aa, mwanda i kutupu ukatelwa bu moloke pa mingilo ya bijila. 17 Ino shi ne batwe bene tumonwa bu babipya-mambo potukimba kutelwa bu boloke padi Kidishitu, le na bubine Kidishitu i mwingidi wa bubi? Aa, nansha dimo! 18 Mwanda shi ¯ ngubakulule bintu bine byonatutyile dibajinji, nankyo nalombola’mba ami ne wa kujilula bijila. 19 Mwanda pa bijila ami nafwile ku bijila, amba ngika¯ le m umi kudi Leza. 20 Pano ami ne mupopwe ku mutyi pamo na Kidishitu. Kakidipo ami wike¯ le mumi, ino i Kidishitu wikele ¯ ¯ mumi umbumo nami. Bine, bumi bondi nabo pano mu ngitu ngidi nabo pa lwitabijo mudi Mwa¯ ¯ na Leza, waunsenswe ne kwipana pa mwanda wami. 21 Nkipelelepo kanye kakatampe ka Leza; mwanda shi muntu utelwanga bu NGALATEA 2:14–3:10 moloke pa bijila, nankyo Kidishitu wafwile bya bitupu. ¯ Yo, banwe bene Ngalatea ba˜ mpikwa neni, i ani le wemwela kano kavudi, nansha byemu¯ lombwelwe patokelela Yesu Kidishitu bu muntu mupopwe ku mutyi? 2 Nsaka bidi kwimwipangula kino: Le mwatambwile mushipiditu pa mingilo ya bijila’ni nansha i pa mwanda wa lwitabijo lomwaitabije myanda yomwaivwene? 3 Nanshi e mo˜ mwikadile bampikwa neni namino? Mwashilwile kala kunangila mwendele mushipiditu, le kemufule na kunangila mwendele ngitu’ni, a? 4 Le mwapityile mu masusu mavulevule bya bitupu? Shi bine byadi bya bitupu. 5 Penepo, yewa wimupanga mushipiditu ne kulonga bilongwa bya bukomo umbukata mwenu, ˜ le ulonanga namino pa mwanda wa mingilo ya bijila’ni nansha i pa mwanda wa lwitabijo lomwaitabije myanda yomwaivwene? ¯ 6 Pamo bwa Abalahama “waikele na lwitabijo mudi Yehova, pe¯ nepo lwamubadilwa bu boloke.” 7 I bine muyukile amba boba badi na lwitabijo bo bana ba Abalahama. 8 Ino Kisonekwa, pa kubadikila kumona’mba Leza ukatela bantu ba mizo bu boloke ¯ pa lwitabijo, kyasapwidile kala Abalahama myanda miyampe amba: “Mizo yonso ikeselwa dyese kupityila kodi.” 9 O mwanda boba badi na lwitabijo beselwanga dyese pamo na Abalahama ¯ mukokele. 10 Mwanda boba bonso bakulupile mingilo ya bijila i bafingwe mafingo; mwanda i kilembwe 3 NGALATEA 3:11-29 302 ¯ le’bo Abalahama na mutyima to kupityila ku mulao. 19 Le penepo Bijila i bya’ka? ¯ Byabwejibwe’ko mwanda wa ku¯ jilula kumweke patoka, enka ne ¯ bifika lukunwa lwalailwe mula¯ o’wa; kadi byaletelwe kupityila kudi bamwikeulu ku kuboko kwa nsenga. 20 Ino kekwikalangapo nsenga wa muntu umo, inoko Leza i umo kete. 21 Shi ke pano, le Bijila bilwanga na milao ya Leza? Aa, nansha dimo! Mwa¯ nda shi bijila byadi biletwe mwa¯ ¯ nda wa kupana bumi, longa boloke bwadi bwa kwikala’ko pa biji¯ la. 22 Ino Kisonekwa kyakutyile bintu byonso mu buloko bwa bubi, amba mulao utamba ku lwitabijo mudi Yesu Kidishitu upebwe boba balombola lwitabijo. 23 Inoko, lwitabijo polwadi kelwafikile, twadi tulelelwe na bijila, tukutyilwe mu buloko, tutengele lwitabijo lwadi lwa kusokolwa. 24 O mwanda Bijila byaikele ke muledi wetu wa kutwala kudi Kidishitu, amba tutelwe bu boloke pa lwitabijo. 25 Ino pano pafika lwitabijo, ketukilelelwepo na muledi. 26 Na bubine, banwe bonso mwi bana ba Leza pa lwitabijo lwenu mudi Kidishitu Yesu. 27 Mwanda banwe bonso babatyijibwe mudi Kidishitu mwi bavwale Kidishitu. 28 Kekudipo Muyuda nansha Mungidiki, kekudipo umpika nansha mwanapabo, kekudipo mwana-mulume nansha mwana-mukaji; mwanda banwe bonso mwi umo mudi Kidishitu Yesu. 29 Ne kadi, shi mwi ba Kidishitu, bine mwi lukunwa Lukunwa lwa Abalahama. Nsenga amba: “Afingwe mafingo ense kekalapo nyeke mu bintu byonso bilembelwe mu muvungo wa Bijila ne kulonga’byo mpika.” 11 Ne ¯ kadi, i kimweke patoka’mba i kutupu utelwanga bu moloke na Leza pa bijila mwanda “moloke ¯ ukekalanga mumi pa mwanda wa lwitabijo.” 12 Ino Bijila kebimaninepo pa lwitabijo. Abyo’ko binena’mba, “Yewa ulonga’¯ byo ukekalanga mumi pa mwanda wabyo.” 13 Kidishitu we¯ tupotele, wetukula mu mafingo a Bijila pa kwikala’ye mafingo pa kyetu kyaba, mwanda i kilembwe amba: “Afingwe mafingo muntu yense uyeyekelwe ku mutyi.” 14 Kyaikele namino mwanda wa dyese dya Abalahama difike ku mizo kupityila kudi Yesu Kidishitu, amba pa lwitabijo lwetu tutambule mushipiditu walailwe. 15 Banwe banabetu, ami kenena na kuleta kyelekejo kya bantu: Shi kipwano kibasambwa —nansha’tu na muntu—i kutupu utyiba’kyo nansha kubweja’ko ¯ kintu. 16 Inoko milao yalailwe Abalahama ne lukunwa lwandi. Kisonekwa kekinenenepo amba: “Ne ku nkunwa,” na ayo mingi, ¯ inoko kyadi kisambila pa lukunwa lumo amba: “Ne ku lukunwa lobe,” ke Kidishitu kadi. 17 Ne kadi, nanena kino amba: Biji¯ la, byobya by aikele’ko kupwa kwa myaka 430, kebityibilepo ¯ kipwano kyasambile kala Leza, mwanda wa kwipaya mulao. 18 Mwanda shi bupyani bwimanine pa bijila, nankyo kebukima¯ ninepo pa mulao; aye Leza wape- 303 Kwalamunwa bu bana. Sala lwa Abalahama, bampyana mwendele mulao. Ino nanena’mba mpyana shi ukidi mwana mutyetye keshidilepo na umpika, nansha byadi mfumwandya bintu byonso, 2 ino utalwanga na baledi ne batulama kufika ne difuku ditungile kala shandi. 3 Mo monka ne batwe potwadi tukidi banuke, twadi netu bamunwe bupika na bintu bya kyalwilo bya ino ntanda. 4 Ino kitatyi kine pa kufika, Leza watuma wandi Mwana, wabutwilwe na mwana-mukaji kadi wadi wendejibwa na bijila, 5 amba anyongolole na kupota boba bendejibwa na bijila, mwanda wa batwe twalamunwe ketudi bana. 6 Byomudi bana, Leza watumine mushipiditu wa wandi Mwana mu mityima yetu, kewela lubila’mba: “Abba, Tata!” 7 Nanshi kukidipo umpika ino kodi mwana; kadi shi wi mwana, nanshi kadi wi mpyana kudi Leza. 8 Inoko, pomwadi kemwayukile Leza, mwadi mumuninwe bupika na boba ke balezapo binebine. 9 Ino pano pomwayuka Leza, nansha kadi pomwayukwa na Leza, i namani le kemujokela monka ku bintu bya kyalwilo bizoze ne bya bulanda kadi kemusake kwibingidila monka bu bapika? 10 Mulamanga na katentekeji mafuku, myeji, bitatyi, ne myaka. 11 Nemukwatyilwa moyo, amba padi bukomo bwami bwajimine bitupu’tu pa mwanda wenu. ¯ 12 A banabetu, nemwisashila, Ikalai mongikadile, mwanda ami nami nadi enka momwikadile’mo. Kemwanongelepo kibi. 13 Ino 4 NGALATEA 4:1-23 muyukile amba misongo ya mu ngitu yo yaumpele dibajinji kyaba kya kwimusapwila myanda miyampe. 14 Kadi nansha ngikadila ya ngitu yami byoyadi imuletela matompo, kemwaumfutulwile¯ po nansha kupela mata bya munyanji; ino mwauntambwile pamo bwa mwikeulu wa Leza, pamo bwa Kidishitu Yesu. 15 Le penepo nsangaji yomwadi nayo idi kwepi? Mwanda nemusapwila bukamoni amba, shi byadi bibwanika, longa mwaswile kubongotola meso enu, mwaumpa’o. 16 Penepo le naikala walwana nenu mwanda nemusapwila bubine? 17 Abo bapyasakenine kwimunekenya, ke na milangwe miyampepo, aa, ino basakanga kwimusonsolola kondi, amba mwikale na mutyima wa kwibalonda. 18 Inoko, i kipite buya kyaba kyonso shi muntu wimukimba na bupyasakane na milangwe miyampe, kadi ke enkapo kitatyi kyondi nenu, 19 twanwe twana twami, mwanda nekimukwatyilwe bisanso bya lubutulo kufika ne bikekala Kidishitu momu¯ di. 20 Yo! shi nadi nakidi nenu ne pano, longa nesambe muswelo mukwabo, mwanda nakolelwa pa mwanda wenu. 21 Nsapwilei bidi, banwe basaka kwendejibwa na bijila, Le kemwivwanangapo Bijila? 22 Kimfwa, i kilembwe amba Abala¯ hama w adi na bana babidi bana-balume, umo wa umpika mwana-mukaji, mukwabo wa mwana-mukaji mwanapabo; 23 yewa wa umpika mwana¯ mukaji w abutwilwe mubutwilwanga nyeke, ino mukwabo wa NGALATEA 4:24–5:13 ¯ Yelusalema wa kulu. Kakiyujo mwana-mukaji mwanapabo kupityila ku mulao. 24 Luno lusango ludi pamo bwa kyelekejo; mwanda bano bana-bakaji belekeja bipwano bibidi, kimo kya ku ¯ Lulu lwa Shinai, kibutula bana ba bupika, kadi i Hakala. 25 Na¯ nshi Hakala welekeja Shinai, lulu lwa mu Alabia, kadi udingakene na Yelusalema dyalelo, mwanda udi mu bupika ne bana bandi bene kumo. 26 Ino Yelusa¯ lema wa kokwa kulu i mwanapabo, kadi i mama wetu. 27 Mwanda i kilembwe amba: ˜ “Sangala, abe numba kabutwilepo; ela nsadi ya nsangaji, abe mwana-mukaji wampikwa bisanso bya lubutulo; mwanda bana ba mwana-mukaji udi mu musala i bangibangi bene kutabuka ba yewa udi na mulume.” 28 Banwe banabetu, pano batwe ¯ twi bana ba mulao monka mwadi mwikadile Izake. 29 Ino monka ¯ ¯ mobyadi bikadile, yewa wabutwi¯ lwe mwendele ngitu washilwile ¯ kupangapanga yewa wabutwilwe mwendele mushipiditu, e mobikadile ne pano. 30 Inoko, le Kisonekwa kinena namani? Amba, “Panga umpika mwana-mukaji ne ¯ wandi mwana, mwanda mwana umpika mwana-mukaji kakekalapo nansha dimo mpyana pamo na yewa wa mwana-mukaji mwanapabo.” 31 Nanshi, banwe banabetu, ketudipo bana ba umpika mwana-mukaji, aa, ino twi ba mwana-mukaji mwanapabo. I pa mwanda wa buno bwa¯ napabo petukudile Kidishitu ketudi banapabo. Nanshi imanijai, kadi kemwakityinyai monka mu lupungu lwa bupika. 5 304 2 Talai! Ami Polo, nemusapwila’mba shi mutwejibwe kwisao, Kidishitu kakekalapo na kamweno komudi. 3 Ne kadi, nasapula monka bukamoni kudi muntu ense utwela kwisao amba ufwaninwe kulama Bijila byonso. 4 Musansananga na Kidishitu, ¯ nansha shi mwi bani nansha shi ¯ mwi bani, kitatyi kyomusaka kutelwa bu boloke pa bijila; mubasonsoloka ku kanye kandi kakatampe. 5 Batwe’ko, ponka pa mushipiditu, tutengele na kipyupyu boloke botukulupile butamba ku lwitabijo. 6 Mwanda ku boba badi umbumo na Kidishitu Yesu, disao ne kubulwa disao kebidipo na mvubu, inoko lwitabijo lwingila na buswe lo ludi na mvubu. 7 Mwadi munyema lubilo biyampe. I ani le wemukanke¯ je kwendelela kuk okela bubine? 8 Kunekenibwa kwa uno muswelo kekutambangapo kudi Yewa wimwita. 9 Kiyujo kityetye kitatulanga mukama onso. 10 Ami nkulupile amba banwe badi umbumo na Mfumwetu kemukalangapo muswelo mukwabo; ino yewa wimuletela kavutakanya, shi ani shi ani, ukatyibilwa butyibi bumufwaninwe. 11 Ami’ko, banwe banabetu, shi nakisapula disao, i kika le kyompangilwapangilwa? Nabya, kikukaja kya mutyi wa masusu ¯ kibafundulwa. 12 Yo, nsakile amba bantu basaka kwimuvutakanya’bo betungule abo bene. 13 Mwaityilwe ku bwanapabo, banwe banabetu; inoko kemwakimonai buno bwanapabo bu kya- 305 Bipa bya mushipiditu. Kikuna muntu ba kya kulondalonda bya kusakasaka bya ngitu, ino mwiingidilei bu bapika banwe bene na bene na buswe. 14 Mwanda Bijila byo¯ nso i binenwe mu kıpi mu mbila imo yonka, amba: “Sanswa mukwenu mowisanshilwe abe mwine.” 15 Inoko, shi mwikale mwisuma ne kwibokota nyeke banwe bene na bene, tadijai kutyina mwaketukija fututu banwe bene na bene. 16 Ino nanena’mba, Nangilai nyeke mu mushipiditu nabya kemukalongapo nansha dimo bya kusakasaka bya ngitu. 17 Mwanda ngitu ilwanga na mushipiditu mu bya kusakasaka byayo, kadi mushipiditu ¯ ulwanga na ngitu; bino’bi bılwanga abyo bine, o mwanda kemulongapo bine byomusaka kulonga. 18 Ne kadi, shi muludikwanga na mushipiditu, kemudipo mu bijila. 19 Ino mingilo ya ngitu i mi¯ mweke patoka, i busekese, disubi, kwiendeja pampikwa bumvu, ¯ 20 butotyi bwa bilezaleza, kulonga bya majende, nshikani, ˜ numa, mukao, bulobo bupitepi˜ te, kwilalulula, nkalanani, tubitango, 21 bya kwabilaabila, bunkolwankolwa, mafetyi a tuvutakanya, ne bintu bidi namino. Nabadikila kwimudyumuna bino bintu, monka monemudyumwinine kala, amba boba balongalonga bino bintu kebakapyanapo Bulopwe bwa Leza. 22 Inoko bipa bya mushipiditu ¯ i buswe, nsangaji, ndoe, kutukija mutyima, kanye, buyampe, lwita¯ bijo, 23 kutalala, kwıfula. Bino NGALATEA 5:14–6:8 bidi namino’u kebidipo na kijila. 24 Ne kadi, bantu ba Kidishitu Yesu abo i bapopele ngitu ku mutyi pamo ne bilokoloko ne bya kusakasaka byayo. ¯ 25 Shi twikele na bumi mu mushipiditu, nanshi twendelelei ne kunangila mu ndudi monka mu mushipiditu. 26 Ketwakikalai ¯ na ditatu, tukolomona kwitaka batwe bene na bene, ne kwiabilaabila batwe bene na bene. banabetu, nansha shi ¯ 6 Banwe muntu was asuka kumeso kwa aye kujingulula’kyo, banwe babwenye bisakibwa ku mushipiditu tompai kolola yao muntu na ¯ mushipiditu wa butukanye. Ino tadija kutyina’mba ne abe mwine wakatompibwa. 2 Mwiselejei’¯ ko nyeke biselwa bilema, nabya mubafikidija kijila kya Kidishitu. 3 Mwanda shi muntu ulanga’mba i muntu mwinemwine aye’ko wa bitupu, wiongolanga aye mwine. 4 Ino muntu ne muntu abandaule bilongwa byandi, nabya ukekala na buluji bwa kusepelela pa mwanda wandi aye mwine, ke na kwidingakanyapo na muntu mukwabo, aa. 5 Mwanda muntu ne muntu ukeselelanga kiselwa kyandi. 6 Ne kadi, yewa ense ufundijibwa mwanda kukanwa eabile bintu byonso biyampe na yewa umufundija. 7 Kemwakyongolwai: Leza kabengwepo kibengo. Mwanda kyokya kikuna muntu shi kika shi kika, e kyonka kyakangula; 8 mwanda yewa ukuna pa mwanda wa ngitu yandi ukangulanga bubole ku ngitu yandi, ino yewa NGALATEA 6:9—EFISESA 1:6 ukuna pa mwanda wa mushipidi¯ tu ukangulanga bumi bwa nyeke ku mushipiditu. 9 Nanshi ke¯ twakikokai kulonga bilumbuluke, mwanda pa kitatyi kitungwe ¯ tukangulanga shi ketupungilepo. 10 O mwanda nanshi, ponso potumona kyaba, tulongelei bantu bonso biyampe, ino kutabukidila boba botubutulwa nabo mu lwitabijo. 11 Talai byonemulembela ami mwine na masomo makatampe na kuboko kwami. 12 Boba bonso basaka kwimwekeja biyampe mu ngitu e bo bakimba kwimuningila mutwe˜ le kwisao, inoko balonanga namino kutyina’mba bakapangwapangwa pa mwanda wa mutyi wa masusu wa Kidishitu, Yesu. 13 Mwanda enka ne boba batwela kwisao bene kebalamangapo Bijila, ino basakanga banwe Kipangwa kipya 306 mutwejibwe kwisao amba bamone kwitumbija pa mwanda wenu. 14 Ino ami nkisakangapo kwitumbija nansha dimo, poso’nka pa mutyi wa masusu wa Mfumwetu Yesu Kidishitu, padi aye ino ntanda yapopelwe ku mutyi ku meso ami, ami nami ku meso a ino ntanda. 15 Mwanda disao ne kubulwa disao ke kintupo kikatampe, ino kipangwa kipya kyo kintu kikatampe. 16 Nanshi bonso banangila mu ndudi mwendele kino kijila bekale na ndoe ne lusa, en-en, kudi Isalela wa Leza. 17 Tamba pano muntu kakinkambakanya, mwanda ngidi na biyukeno bya bu umpika wa Yesu pa umbidi wami. 18 Kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu Kidishitu kekale na mushipiditu omulombola, banwe banabetu. Amena. dccc ccc MUKANDA KUDI BENE EFISESA Ami Polo, mutumibwa wa Kidishitu Yesu pa kiswa-mutyima kya Leza, kudi bajila ba mu ¯ Efisesa, bakokele umbumo na Kidishitu Yesu: 2 Kanye kakatampe ne ndoe bitamba kudi Leza Tata wetu ne kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu bikale nenu. 3 Eselwe dyese Leza Shandya Mfumwetu Yesu Kidishitu, mwanda i mwitwesele madyese onso a ku mushipiditu mu bifu- 1 ¯ ko bya mulu umbumo na Kidishitu, 4 mwanda wetutongele ˜ twikale nandi umbumo ne nanjilo ya ino ntanda mine keyaikele’ko, amba twikale bajila ne bampikwa kakoba ku meso andi mu buswe. 5 Mwanda wetutongele kala kwitwalamuna ketudi bana bandi kupityila kudi Yesu Kidishitu mwendele kuloelelwa kwandi ne kiswa-mutyima kyandi, 6 amba atendelwe pa kanye kandi kakatampe ka ntu- 307 ¯ Kutulwa kiyukeno mbo kaetulombwele na mutyi¯ ma to mudi Muswedibwe wandi. 7 Mudi aye twi banyongololwe ¯ na kinkulwa kupityila pa mashi andi, bine, twi balekelwe bilubo byetu, mwendele bupeta bwa kanye kandi kakatampe. 8 Wavudije’lo kotudi mu tuna˜ ngu tonso ne neni yonso, 9 pa kwituyukija kifibwe kikola kya kiswa-mutyima kyandi. Nakyo i mwendele kuloelelwa ¯ kwandi kwawetungıle aye mwine 10 amba aludike bintu enka ne ku mfulo kwine kwa bitatyi bitungwe mwa kukongakenya dikwabo bintu byonso mudi ¯ Kidishitu, bintu bya mulu ne bintu bya pano panshi. Bine, i mudi aye, 11 otudi nandi umbumo ne ¯ otwatudilwe nandi bu bampyana, pa kutongwa kala mwendele mpango ya mwine ufikidija bintu byonso monka mwatyibila mbila mungya kiswa-mutyima kyandi, 12 amba batwe babajinji kukulupila mudi Kidishitu twingile mwanda wa kutendela ntumbo yandi. 13 Ino banwe nenu mwakulupile mudi aye pa kupwa kwivwana kinenwa kya bubine, myanda miyampe ya lupandilo lwenu. Pa kupwa kwitabija, mwa¯ tudilwe ne kiyukeno kupityila kudi aye na mushipiditu ujila walailwe, 14 ao i kyeya kyetweyekelwe kala kya bupyani bwetu, pa mwanda wa kunyongolola bantu ¯ ba Leza na kinkulwa, mwanda wa mitendelo yandi ya ntumbo. 15 O mwanda ami nami, ponaivwene lwitabijo lomwitabije Mfumwetu Yesu, lomulombola bajila bonso, 16 nkilekangapo kufwija’ko pa mwanda wenu. Nemute- EFISESA 1:7–2:3 langa kyaba kyonso mu milombelo yami, 17 amba Leza wa Mfumwetu Yesu Kidishitu, Shandya ntumbo, emupe mushipiditu wa tunangu ne wa kusokwelwa amba mumuyukidije binebine. 18 Aye wamunikile meso a mutyima wenu amba muyuke mwikadile lukulupilo lwine lwae¯ mwityıle, ne mwikadile bupeta ¯ bwa ntumbo bwalamıne kupyanika bajila, 19 ne mubaile bukomo bwandi bukatampe mpata kudi batwe betabije. I mwendele mwingilo wa lupaka lwa buninge bwandi, 20 bwaasangwile nabo Kidishitu mu bafwe, wamushikatyija ku kuboko kwandi ¯ kwa lundyo mu bifuko bya mulu, 21 bidi peulu kutabuka umbikalo o-onso ne lupusa ne bufumu ne dijina dyo-dyonso dikokeja kutelwa, ke’nkapo mu ino ngikadilo ya bintu kete, aa, ino i ne mu yoya ¯ ¯ ikaya’ko mine. 22 Kadi watudile bintu byonso munshi mwa ma¯ ulu andi, wamutula bu mutwe pa bintu byonso pa mwanda wa kipwilo, 23 umbidi wandi, mwine ¯ mwayudile ba, kadi aye ye mwine uyuja bintu byonso monsomonso. Pakwabo kadi, Leza wemupe¯ le bumi nansha byomwadi bafwe mu bilubo ne mu bubi bwenu, 2 momwadi munangila pa kala mwendele ngikadilo ya bintu ya ino ntanda, mwendele mulopwe wa lupusa lwa luvula, mushipiditu wingila pano mu bana bampi¯ kwa kikokeji. 3 Eyo, pa kala batwe bonso twadi umbukata mwabo twiendeja mungya bya kusakasaka bya ngitu yetu, tufikidija bya kusakasaka bya ngitu ne bya milangwe yetu, kadi 2 EFISESA 2:4–3:2 Wapomona lubumbu lwa pa bukata mungya kibutwila, twadi bana ba bukalabale pamo bwa bantu bakwabo. 4 Ino Leza i mpeta mu lusa, kadi pa mwanda wa buswe bwandi bukatampe bwaetu¯ senswe, 5 wetupele bumi pamo na Kidishitu, nansha byotwadi bafwe mu bilubo—nenu mwapandijibwe pa kanye kakatampe. 6 Ne kadi, wetusangwile pamo ne kwitushikatyija pamo mu bi¯ fuko bya mulu umbumo na Kidishitu Yesu, 7 amba mu ngi¯ kadilo ya bintu ikaya’ko alombole mubaile bupeta bwa kanye kandi kakatampe mu buntu bwandi padi batwe umbumo na Kidishitu Yesu. 8 Pa kano kanye kakatampe, mwapandijibwe pa lwitabijo; kadi ke pa mwandapo wa banwe bene, aa. Ino i kyabuntu kya Leza. 9 Kadi ke pa mwandapo wa mingilo, aa, kutyina’mba muntu wakamona pa kwitumbijija. 10 Batwe twi kipangwa kya Leza; twapangilwe umbumo na Kidishitu Yesu mwanda wa mingilo miyampe, yetulongolwedile kala Leza’mba tunangile’mo. 11 Nanshi vulukai amba kyaba kimo, banwe bantu ba mizo tamba kubutulwa ku ngitu, mwadi mwitwa bu “bampikwa disao” na boba betwa bu “ba disao,” dya kutwejibwa ku ngitu na makasa a bantu. 12 Mu kine kyaba’kyo mwadi bampikwa Kidishitu, basonsoloke ku bwine Isalela, beni ku bipwano bya mulao, kemwadipo na lukulupilo, kadi mwadi bampikwa Leza mu ino ntanda. 13 Ino pano, umbumo na Kidishitu Yesu, banwe badi bekele kulampe mubafwena 308 pabwipi kupityila ku mashi a Kidishitu. 14 Mwanda aye i ndoe yetu, aye waalamwine bisumpi bibidi ke kimo, wapomona lubumbu ˜ lwa pa bukata lwadi lwibakalanenye. 15 Kupityila ku ngitu yandi watalwile lwana, mukanda wa Bijila udi’mo mbila ne miso˜ nanya, mwanda wa kwalamuna bisumpi bibidi bya bantu ke muntu umo mupya umbumo na aye mwine ne kuleta ndoe; 16 kadi amba apwanininye ino mizo yonso ibidi kudi Leza mu umbidi umo ponka pa mutyi wa masusu, mwanda waipaile lwana kupityila kudi aye mwine. 17 Kadi waile wemusapwila myanda miyampe ya ndoe banwe badi bekele kulampe, ne kusapula ndoe ku boba badi kubwipi, 18 mwanda padi aye, batwe ba mu mizo yonso ibidi, tudi na bwanapabo bwa kufwena Tata na mushipiditu umo. 19 Nanshi na bubine, kemukidipo beni nansha beni ba kibundi, ino mwi bana ba kibundi pamo na bajila kadi mwi ba mu njibo ya Leza, 20 ne kadi mwi bobakwe pa kyalwilo kya batumibwa ne bapolofeto, ino Kidishitu Yesu mwine ye dibwe dya difinko dya kyalwilo. 21 Umbu¯ mo nandi, kyubakwa kyonso kituntulu, byokidi kibambakanibwe pamo senene, kyendanga kilepa ke tempelo ijila ya Yehova. 22 Umbumo nandi, banwe ¯ nenu mubakwanga pamo ke kifuko kya kwikala’mo Leza mu mushipiditu. Pa kino, ami Polo, mukutwa wa Kidishitu Yesu pa mwanda wenu, banwe bantu ba mizo— 2 shi, bine, mwaivwene 3 309 Kifibwe. Mpango ya nyeke myanda ya bukalama bwa kanye kakatampe ka Leza bwaumpelwe pa mwanda wenu, 3 amba ami nayukijibwe kifibwe kikola kupityila ku kusokwelwa, monka mo¯ nemulembele’byo kala mu kıpi. 4 O mwanda mwine, pomutanga’byo, mukokeja kujingulula muswelo ondyukidije kifibwe kikola kya Kidishitu. 5 Mu nkongo mikwabo kino kifibwe kikola kebayukije’kyopo bana ba bantu na mokyasokwelwa pano ku batumibwa ne bapolofeto bandi bajila na mushipiditu, 6 amba, bantu ba mizo, umbumo na Kidishitu Yesu ne kupityila ku myanda miyampe, bakekalanga ke bampyana pamo netu, ke bipindi bya ku umbidi umo, ne ba kwiabila pamo netu myanda ya mulao. 7 Naikala kendi mwingidi wakyo mwendele kyabuntu kya ku bitupu kya kanye kakatampe ka Leza kyaumpelwe pa mwingilo wingila bukomo bwandi. 8 Ami mutyetye kutabuka ne mutyetyetyetye mu bajila bonsololo, napelwe kano kanye kakatampe, amba nkasapwile mizo myanda miyampe ya bupeta bwa ntanda ne miseke bwa Kidishitu 9 ne kukwasha bantu bamone mwingidijibwa kino kifibwe kikola kyadi kifye mu nkongo ne nkongo mudi Leza, mwine wapangile bintu byonso. 10 Kyadi namino mwanda wa amba kupityila ku kipwilo, imbikalo ne lupusa ¯ bya mu bifuko bya mulu biyukijibwe tunangu twa Leza twa miswelo ne miswelo, 11 mwendele mpango ya nyeke yaakadile mudi Kidishitu, Yesu Mfumwetu, EFISESA 3:3–4:2 12 mudi aye tunenanga namino pampikwa kafinda kadi tudi na bwanapabo bwa kufwena Leza na lukulupilo ponka pa lwitabijo mudi aye. 13 Nanshi nemunena’mba kemwakipungilai mwanda wa byamalwa bintana pa mwanda wenu, ke-pantu bino’bi i ntumbo yenu. 14 O mwanda mfukatyilanga Tata mu manwi, 15 kudi aye ko kuselele kisaka ne kisaka di¯ jina, mulu ne pano panshi pene, 16 nomba’mba, pa bungibungi bwa ntumbo yandi, emukwashe mukomejibwe mu muntu wenu wa munda na bukomo ponka pa mushipiditu wandi, 17 kadi amba pa lwitabijo lwenu, Kidishitu ekale monka mu mityima yenu ¯ na buswe; amba mwikale bale miji kadi bashimatyije pa kyalwilo, 18 pa kusaka’mba pamo na bajila bonso mumone kwivwanija ne pa mfulo mwikadile bunkimbwa ¯ ne bulampe ne bula bwa mulu ne bula bwa munshi, 19 muyuke ne buswe bwa Kidishitu butabu¯ kile buyuki, amba muyujibwe ba na ngikadilo yonso ya kwa Leza. 20 Nanshi aye, mwendele bukomo bwandi bwingila motudi batwe, ukokeja kulonga byobya bivulevule kupita ne byonso byotulomba ne byotulanga, 21 atumbijibwe ntumbo kupityila ku kipwilo ne kudi Kidishitu Yesu mu nkongo yonsololo nyeke ne nyekeke. Amena. ami mukutwa mudi ¯ 4 Nanshi, Mfumwetu, nemwis ashila’mba nangilai mobifwaninwe lwito lomwaityilwe, 2 na kwityepeja ne kutalala konsololo, na EFISESA 4:3-24 Mfumwetu ¯ ¯ kitukijetyima, mwitukijija mutyima na buswe banwe bene na bene, 3 mwielela’ko bya binebine kulama bumo bwa mushipiditu mu kijimba kya ndoe kimulungila pamo. 4 Kudi umbidi umo, ne mushipiditu nao umo, monka momwaityilwe ku lukulupilo lumo lwa lwito lwenu; 5 Mfumwetu umo, lwitabijo lumo, lubatyijo nalo lumo; 6 Leza umo kadi Shandya bantu bonso, udi peulu pa bonso kupityila ku bonso ne mu bonso. 7 Ino kanye kakatampe ketupelwe batwe bonso mungya mwa¯ pimıne Kidishitu kyabuntu kya ku bitupu. 8 O mwanda unena’¯ mba: “Pawakandile mulu wasele¯ le bamisungi; wapene bantu bu byabuntu.” 9 Penepo binenwa “wakandile” bishintulula nama¯ ni? Bishintulula’mba watukile ne mu bifuko bine bya munshi, ke pano pa ntanda kadi. 10 Yewa ¯ mwine watukile e enka aye wakandile peulu pa madiulu onso, ¯ amba ayuje ba bintu byonso. ¯ 11 Wapene bamo bu batumibwa, bamo bu bapolofeto, bamo bu basapudi ba myanda miyampe, bamo bu bakumbi ne bafu¯ ndiji, 12 pa mwanda wa kolola bajila, mwanda wa kwingila mwingilo, kutamija umbidi wa Kidishitu, 13 enka ne byotufikila batwe bonso pa bumo bwa mu lwitabijo ne mu buyuki bwa bi¯ nebine bwa Mwana Leza, twikale muntu mukulwa-kala, tufiki¯ le pa kimano kituntulu kifikıle’po Kidishitu. 14 O mwanda ketukifwaninwepo kwikala monka banuke, basunkanibwa pamo bwa batwalwa na mantanki ne kuse- umo. Bantu bu byabuntu 310 lelwa koku ne koku na kivula kyo-kyonso kya bufundiji na bu˜ dimbanani bwa bantu, na budyumuku bwa kukuta nkuku ya kyongo. 15 Ino potunena bya bine, tutamei na buswe mu bintu byonso mudi aye mutwe, Kidishitu. 16 Kwadi aye umbidi onsololo i mubambakanibwe pamo senene kadi wingidilanga pamo kupityila ku nungilo ya mikupa yo-yonso ileta byobya bisakwa. Shi kipindi ne kipindi kingila biyampe, kikwashanga ku kutanta kwa umbidi powitamija ao mwine mu buswe. 17 Shi ke pano, nanena namino ne kusapula bukamoni mudi Mfumwetu amba, kemukifwaninwepo kunanga na munangila bantu ba mizo mu bya˜ bituputupu ˜ bya neni yabo. 18 Neni yabo idi mu fukutu, kadi i basonsoloke ku ¯ bumi bwa kwa Leza, mwanda kekudipo kyobayukile, mwanda mi¯ tyima yabo i myumu. 19 Ke bajimije kala mutyima onso wa bu¯ mvu, kadi i bepane mu kwiendeja pampikwa bumvu kebalongalonga bya disubi bya miswelo yonso na lwiso. 20 Ino banwe kemwayukilepo Kidishitu amba udi nankyo, 21 shi bine mwamwivwene ne kufundijibwa kudi aye, monka mwikadile bubine budi mudi Yesu. 22 Nanshi, mufwaninwe ¯ kuvula bumuntu bwa kala, bu˜ kwatanene na mwiendelejo wenu wa pa kala, bwenda bubola mwendele bya kusakasaka byabo bya kyongo. 23 Kadi kyaba kyonso mufwaninwe kwalamunwa kemudi bapya mu mulangilo wenu mwinemwine, 24 kadi mufwa- 311 Wiba kakeba monka. Iulai Leza ninwe kuvwala bumuntu bupya bwapangilwe mwendele kiswamutyima kya Leza mu boloke ne ¯ kwipana kwa binebine. 25 Nanshi, pano pomwafundula bubela, nenai bya bine banwe bonso umo ku mukwabo, mwa¯ nda twi bya ku ngitu b ılungile kimo na kikwabo. 26 Kalabalai, inoko kemwakipyai mambo; kemwakashikijai dyuba mwikele’nka na bulobo, 27 kemwakishilai Dyabola kyaba. 28 Yewa wiba kakeba monka, ino engile bikomo, wingila mingilo miyampe na makasa andi, amba amone kintu kya kwabila’ko yewa mufudilwe. 29 Kinenwa kibole kekyakatamba mu kyakanwa kyenu, ino enka kyokya kiyampe mwa¯ nda wa kubaka pokifwaninwe, ¯ amba kipane kintu kya kamweno ku ba kwivwana’kyo. 30 Ne ¯ kadi, kemwakaf ıtyijai mushipiditu ujila wa Leza ku mutyima, ¯ owa omwatudilwe nao kiyukeno mwanda wa difuku dya kunyo¯ ngololwa na kinkulwa. 31 Fundulai komudi miswelo yonso ya bululu bubibubi, bulobo, bukalabale, kwela mabila, ne binenwa bya mutonko, pamo ne kibi kyo-kyonso. 32 Ino ikalai na kanye banwe bene na bene, ba mutyima wa lusalusa, mwilekela na mutyima umo banwe bene na bene monka mwemulekele Leza na mutyima umo ponka padi Kidishitu. iulai Leza, pamo bwa 5 Nanshi bana baswedibwe, 2 kadi nangilai nyeke mu buswe, monka mwemusanshilwe ne Kidishi¯ tu, wepana pa mwanda wenu bu EFISESA 4:25–5:14 kya mulambu ne kitapwa pamo bwa mwenye mulumbuluke kudi Leza. 3 Busekese ne miswelo yonso ya disubi nansha lwiso kebyakitelwa nansha kutelwa kwine umbukata mwenu, monka mobifwaninwe bajila; 4 nansha mwika¯ dilo wa bumvu nansha mısambo ya bulembakane nansha mizaulo ya bya bumvu, bintu byampikwa kufwaninwa, poso kufwija’ko. 5 Mwanda muyukile’kyo, mujingulwile’kyo banwe bene, amba i kutupu muntu wa busekese nansha wa disubi nansha wa makomwa-meso—ko kune¯ na’mba utota bilezaleza—udi na kyakapyana mu Bulopwe bwa Kidishitu ne bwa Leza. 6 Muntu nansha umo kakemongola na binenwa bya bitupubitupu, mwanda pa mwanda wa bintu bya uno muswelo bukalabale bwa Leza bukafikilanga bana ba ¯ kubulwa kikokeji. 7 Nanshi kemwakipwanai nabo; 8 mwanda dibajinji mwadi fukutu, ino pano ¯ kemudi kitokeji mudi Mfumwetu. ¯ Nangai nyeke bu bana ba kitoke¯ ji, 9 mwanda bipa bya kitokeji i miswelo yonso ya buyampe ne boloke ne bubine. 10 Tadijai’nka kutadija byobya bitabijibwa na Mfumwetu; 11 kadi lekai kwikuja mu mingilo ya fukutu yampikwa bipa, inoko sokwelai’yo ¯ patoka. 12 Mwanda bintu byobalonga mu bufyafya bidi’nka ne bumvu kwibitela. 13 Ino bi¯ ntu byonso bisokolwa patoka bi¯ ¯ lombolwanga patoka na kitokeji, mwanda kintu kyonso kilo¯ ¯ mbolwa pat oka i kit okeji. 14 O mwanda i kinenwe amba: EFISESA 5:15–6:5 Mwikadilo. Bakaji, balume, bana ¯ “Languka, abe ulele tulo, kadi ¯ buka mu bafwe, ne Kidishitu nandi ukakumunikila.” 15 Nanshi tadijai’nka kutadija bya binebine amba muswelo omunanga ke pamopo bwa bampikwa tunangu, aa, ino i pamo bwa ba tunangu, 16 mwingidija biyampe ¯ she kitatyi kyenu, mwanda mafuku i mabi. 17 Pa kino lekai ˜ kwikala bampikwa neni, ino jingululai nyeke kiswa-mutyima kya Yehova i kyepi. 18 Kadi kemwakikolwai vinyu, mo mudi bya bulongelonge, ino yulwai kyaba kyonso mushipiditu. 19 Mwisa¯ ˜ mbei na nimbo ya mitoto, mite˜ ndelo kudi Leza, ne nimbo ya ku mushipiditu, mwimba ne kutendela Yehova na buimba mu mityima yenu, 20 mufwija’ko mafuku onso Leza Tata wetu pa mwanda wa bintu byonso, mu dijina dya Mfumwetu Yesu Kidishitu. ¯ 21 Mwikokelei bininge banwe bene na bene mu kwakamwa Kidishitu. 22 Bakaji bafwaninwe ¯ kukokela bininge balume babo bwa kudi Mfumwetu, 23 mwanda mulume i mutwe wa mukajandi monka mwikadile Kidishitu mutwe wa kipwilo, aye byadi mupandiji wa uno umbidi. 24 I ¯ bine, monka muk okelele bininge kipwilo Kidishitu, ne baka¯ ji nabo bafwaninwe kukokela bininge balume babo mu byonso. 25 Banwe balume, sanswai nyeke bakaji benu, monka mwasa¯ nshilwe Kidishitu kipwilo, wepa¯ na ne kwipana pa mwanda wakyo, 26 amba ekipandule, eki¯ tokeje na kwikyoija mema na kinenwa, 27 amba afikije ki- 312 pwilo kwadi aye mwine mu buya bwakyo bwa dyangi, pampikwa dikeme nansha mukafi nansha kintu kidi namino, ino amba kikale kijila ne kyampikwa kakoba. 28 Mu uno muswelo balume bafwaninwe kusanswa bakaji babo pamo bwa imbidi yabo abo bene. Yewa usenswe wandi mukaji wisenswe aye mwine, 29 mwanda i kutupu muntu ushikilwe umbidi wandi aye mwine; ino wiudishanga ne kwiulela na buswe, monka mulongelanga Kidishitu ku kipwilo, 30 mwanda batwe twi bipindi bya ku umbidi wandi. 31 “O mwanda mwine mwana-mulume ukashiya shandi ne inandi kadi ukashikata nyeke na wandi mukaji, penepo abo babidi bakekala ke ngitu imo.” 32 Kino kifibwe kikola i kikatampe. Pano nesambilanga pa mwanda wa Kidishitu ne kipwilo. 33 Inoko, muntu ne muntu momudi’mo asanswe mukajandi mwaesanshilwe aye mwine; ¯ mukaji nandi ufwaninwe kulemeka mulumyandi bikatampe. ¯ Banwe bana, kokelai bambutwile benu umbumo na Mfumwetu, mwanda kino’ki i kyolo¯ ke: 2 “Lemeka shobe ne inobe”; ino yo mbila imbajinji ne mulao ponka: 3 “Amba bikwendekele biyampe kadi wikale mafuku mangi pano pa ntanda.” 4 Banwe bashabo nenu, kemwakilobejai benu bana, ino mwibatamijei na kwibalemununa ne kwibadyumuna bidyumu bya Yehova. ¯ 5 Banwe bapika, kokelai bamfumwenu ba pano panshi, na moyo ne luzakalo mu bubinebi- 6 313 Bapika. Bivwalwa bya bulwi ne bwa mityima yenu pamo bwa kudi Kidishitu, 6 ke’nkapo pomutalwa mwanda’tu wa kusangaja bantu, ino i pamo bwa bapika ba Kidishitu, koku mulonga kiswa-mutyima kya Leza na muya onso. 7 Ingilai bu bapika na milangwe miyampe, bwa banwe bengidila Yehova, ke bantupo, aa, 8 mwanda muyukile amba kiyampe kyonso kilonga muntu, shi kika shi kika, ukalubwilwa’kyo na Yehova, ekale umpika nansha mwanapabo. 9 Kadi, banwe bamfumwabo nenu, mwibalongelei nyeke muswelo umo onka, lekai kwibatuyula, mwanda muyukile amba Mfumwandya bonso, ne abo ne ¯ banwe, udi mulu, kadi kwadi kekudipo mboloji. 10 Shi ke pano, mwikomejei nyeke mudi Mfumwetu ne mu lupaka lwa buninge bwandi. 11 Vwalai bivwalwa byonso bya bulwi bya kwa Leza amba muyuke kwimanija pototo ku bilongwa bya bukosoke bya Dyabola; 12 mwanda bulwi botudi nabo, ke bwa kulwapo na mashi ne ngitu, aa, ino i na maludiki, na ba lupusa, na bendeji ba ntanda ya ino fukutu, ne na bibumbo bya mishipiditu mibi mu bifuko bya ¯ mulu. 13 O mwanda mwine tekunai bivwalwa byonso bya bulwi bya kwa Leza, amba muyuke kwimanija mu difuku dibi, kadi shi mubapu kuvuija kintu ne kintu, mwimanije pototo. 14 Nanshi, imanijai pototo koku mwikutyile bubine mu kifuka pamo bwa mukaba, ne kuvwala kilama-kyadi kya boloke, 15 ne kuvwala ku maulu EFISESA 6:6-24 bilato bya mutyima wa kusapula myanda miyampe ya ndoe. 16 Mu ngikadila yonso, tekunai ngabo mikatampe ya lwitabijo, mine yomukabula nayo miketo yonso ya mudilo ya yewa umbi. 17 Kadi, itabijai kilama-mutwe kya lupandilo, ne kipete kya mushipiditu, ko kunena’mba kinenwa kya Leza, 18 koku mulombela nyeke milombelo ya miswelo yonso ne kwabija kyaba kyonso mu mushipiditu. Kadi pa ¯ kino kemwakilalai nansha dimo, ino abijai mu milombelo pa mwanda wa bajila bonso, 19 ne pa mwanda wami, amba pongasama kyakanwa kyami, mone kwisamba pampikwa kafinda pa kuyukanya kifibwe kikola kya mya˜ nda miyampe, 20 kyoningidila bu mukendi1 mu miyololo; amba nesambe’kyo pampikwa moyo monka momfwaninwe kwisambila’kyo. 21 Ino kadi pa kusaka muyuke myanda yami ne byononga, Tekikusa, mwanetu muswedibwe ¯ kadi mwingidi wa kikokeji mudi Mfumwetu, ukemuyukija bintu byonso. 22 O mwanda mwine yao nemutumina’ye, amba muyuke motwikadile kadi amba emusenge ku mityima. 23 Banabetu bekale na ndoe ne buswe pamo ne lwitabijo bitamba kudi Leza Tata ne kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu. 24 Kanye kakatampe kekale na boba bonso basenswe Mfumwetu Yesu Kidishitu buswe bwa kubulwa koneka. Ef 6:201 Nansha, “ntunguluji.” Muntu utuminwe na mulopwe kumwimanina mu ntanda ingi. MUKANDA KUDI BENE FIDIPAI Ami Polo ne Temote, bapika ba Kidishitu Yesu, kudi bajila bonso badi umbumo na Kidishitu Yesu ba mu Fidipai, pamo ne batadi ne bengidi ba mingilo: 2 Kanye kakatampe ne ndoe bitamba kudi Leza Tata wetu ne kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu bikale nenu. 3 Mfwijanga’ko Leza wami mafuku onso ponemuvulukanga 4 mu kwabija kwami konso kongabijanga mu milombelo pa mwanda wenu banwe bonso. Kwabija konso ngabijanga’ko na nsangaji, 5 mwanda wa kukwasha komwakweshe’ko myanda miyampe tamba difuku dibajinji kufika ne pano pene. 6 Mwanda nkulupile kino’ki amba, yewa washilwile mwingilo muyampe momudi ukeuvuija kufika ne ku difuku dya Yesu Kidishitu. 7 I kyendele’mo’tu kondi kulanga namino pa mwanda wenu banwe bonso, mwanda ndi nenu mu mutyima wami, banwe bapelwe pamo nami kanye kakatampe ponkutyilwe mu kifungo ne pondwila myanda miyampe ne kuningija’yo ku meso a balupusa. 8 Mwanda Leza i kamoni wami uyukile mongabidila bininge kwimona nenu banwe bonso na kisanso kya ku mutyima pamo na kyokya kidi na Kidishitu Yesu. 9 Kadi kino e kyonombanga nyeke, amba buswe bwenu buvule’nka kuvula na buyuki bwa binebine ne kusansanya kukatampe; 10 amba mujingulule bintu bya 1 mvubu mikatampe, mwanda wa mwikale bakubulwa kakoba ne bampikwa kukukaja bakwabo kufika ne ku difuku dya Kidishitu, 11 ne amba muyulwe bipa ¯ byoloke, bıya kupityila kudi Yesu Kidishitu, mwanda wa ntumbo ne mitendelo ya Leza. 12 Pano nsaka muyuke banwe banabetu amba, myanda yaumfi¯ kıle bine ibaalamuka keikwasha kwendeja myanda miyampe kumeso, 13 enka ne kukutwa kwami mu kifungo pa mwanda wa Kidishitu kubayukana mu Balami ba Mulopwe bonso ne bantu bakwabo bonso. 14 Pano, banabetu bavule mudi Mfumwetu abaninge pa mwanda wa kukutwa konkutyilwe mu kifungo, kadi abaikala na bukankamane bukatampe bwa kusapula mwanda wa Leza pampikwa moyo. 15 Bine, bamo basapulanga Kidishitu na mukao ne lupotopoto, ino bakwabo na mutyima muyampe. 16 Bano ba mfulo’ba bo basapulanga Kidishitu pa mwanda wa buswe, mwanda bayukile amba natongelwe kulwila myanda miyampe; 17 ino boba babajinji basapulanga na lonji, ke na milangwepo miyampe, mwanda basakanga kundetela makambakano mu kifungo monkutyilwe. 18 Penepo bibafule namani? Mu miswelo yonso, nansha mu buzazangi nansha mu bubine, Kidishitu usapulwanga kadi nsepelelanga pa kino. I bine, nsa kusepelela’nka kusepelela, 314 315 Kidishitu ke wa mu ludingopo lwa Leza 19 mwanda ndyukile amba kino kikafula ku lupandilo lwami pa mwanda wa kwabija komwabija mu milombelo ne pa bukwashi bwa mushipiditu wa Yesu Kidishitu. 20 Kino i kikwata˜ ¯ nane na kutengela kontengele na kipyupyu ne lukulupilo lwami amba nkikafwijibwapo bumvu nansha dimo, ino amba ami ponena pampikwa kafinda, Kidishitu usa kutumbijibwa pano, monka mwatumbijibwanga mafuku onso nyeke, kupityila ku umbidi wami, ¯ shi pa bumi shi pa lufu. 21 Mwanda ami, shi ngikale ¯ mumi i pa mwanda wa Kidishitu, kadi shi mfwe nabya i kamweno. ˜ 22 Ino wivwane nendelele kwi¯ kala mumi mu ngitu, nabya i bipa bya mwingilo wami—ino kine kya kutonga nkidipo mwa kulombwela’kyo. 23 Ndwanga na mifutu ibidi; mwanda nsakanga kukutululwa ne kwikala pamo na Kidishitu, na bubine kino kyo kintu kitabukile buya. 24 Inoko, i kipite buya ami kwikala mu ngitu pa mwanda wenu. 25 O mwanda, byonkulupile namino, ndyukile amba nsa kushala ne kushikata nenu banwe bonso mwanda wa mwendelele kumeso ne mwanda wa nsangaji ya lwitabijo lwenu, 26 amba kusepelela kwenu kuvudile’ko mpata mudi Kidishitu Yesu pa mwanda wami ponsa kwikala nenu dikwabo. 27 Ino kintu kimo, mwiendejei mu muswelo mufwaninwe myanda miyampe ya Kidishitu, amba, nansha ngiye kwimumona nansha nkiilepo, ngivwane myanda yenu ne kuyuka’mba mwimanije pototo mu mushipiditu umo, FIDIPAI 1:19–2:8 mwielela’ko banwe bonso pamo na muya umo pa mwanda wa lwitabijo lwa myanda miyampe, 28 ne kutuyulwa na bakinkwa nenu nansha dimo mpika. Kino’ki ¯ kilombola patoka’mba abo bakonakanibwanga, ino banwe mukapandanga; kadi kino kilomboji i kitambe kwa Leza. 29 Mwanda mwi bapebwe dyese pa mwanda wa Kidishitu, ke’nkapo dya kwikala na lwitabijo mwadi, ino i ne kususuka pa mwanda wandi. 30 Mwanda banwe mulwanga bulwi bumo bonka bomwaumwene ndwa, bomwivwana pano amba nakilwa’bo. Nanshi, shi kudi kwikankamika mudi Kidishitu, shi kudi kusengibwa na buswe, shi kudi kwiabila mushipiditu, shi kudi kisanso kya ku mutyima ne lusalusa, 2 vudijai nsangaji yami ˜ ne pa mfulo byomwikele na neni imo yonka ne buswe bumo bonka, ˜ mwikele umbumo senene, na neni imo yonka. 3 Kemwakilongai kintu nansha kimo na lupotopoto nansha na ditatu, ino na kwityepeja, monai bakwenu amba i bemupite bukatampe. 4 Kemwakitai mutyima enka ku tumweno twa banwe bene, ino i ne ku tumweno twa bakwenu. 5 Ikalai nyeke na uno mulangilo wadi ne na Kidishitu Yesu, 6 aye, nansha byaadi mu muswelo wa Leza, kafwatakenyepo nansha dimo kusompola lupusa, ko kunena’mba, aye kwikala mu ludingo lumo na Leza. 7 Aa, ¯ ino wekolele aye mwine ne kwikala mu muswelo wa bu umpika, waikala muntu. 8 Ne kadi, pawaikele muntu, wetyepeje 2 FIDIPAI 2:9-28 Bimuni mu ino ntanda. Epafolodetusa ¯ waikala na kikokeji kufika ne ku lufu, bine, lufu lwa ku mutyi wa masusu. 9 O mwanda mwine Leza nandi wamuzunzwile pa kyaba kya peulu kutabuka ¯ kadi wamupa na mutyima to dijina didi peulu pa majina makwabo onso, 10 amba mu dijina dya Yesu manwi onso amufukatyile ¯ —a momwa mulu ne a pano panshi ne a munshi mwa panshi— 11 kadi ndimi yonso itabije pa¯ tokelela amba Yesu Kidishitu i Mfumwetu mwanda wa kutumbija Leza Tata. 12 Shi ke pano, banwe baswedibwe bami, enka momwikadila¯ nga nyeke na kikokeji, ke’nkapo pondi nenu, ino kutabukidila pano ponkidipo nenu, mwielelei’ko nyeke mufikijije lupandilo lwenu na moyo ne luzakalo ponka. 13 Mwanda Leza ye mwine wimukomeja, ne kwimupa mutyima ne bukomo bwa kulonga monka mwaloelelwe. 14 Longai nyeke bintu byonso kwampikwa miuningo nansha lupata, 15 amba mwikale bampikwa kutopekwa ne bampikwa mambo, bana ba Leza bampikwa kakoba mu lukongo lukondame ne lunyengakane, momumunika pamo bwa bimuni mu ino ntanda. 16 Kwatyijai nyeke kine¯ nwa kya bumi, amba mone bubinga bwa kusepelela mu difuku dya Kidishitu, pa kuyuka’mba nkyanyemenepo lubilo lwa bitupu nansha kwingila mingilo mikomo ya bitupu. 17 Inoko, nansha shi mpungululwanga bwa kyamulambu kya bitomibwa pa kitapwa ne mwingilo wemufikije’ko lwitabijo lwenu, nasangala 316 kadi nasepelela nenu banwe bonso. 18 Ne banwe nenu mo monka, mufwaninwe kusangala ne kusepelela pamo nami. 19 Inoko, ami nkulupile mudi Mfumwetu Yesu kwimutumina Temote panopano ponka, amba nkankamikwe pa kusapwilwa myanda yenu. 20 Mwanda nkidipo na muntu mukwabo wa milangwe na yandi ukata mutyima bya binebine ku myanda yenu. 21 Mwanda bakwabo bonso bakimbanga tumweno twa abo bene, ke tumwenopo twa Kidishitu Yesu. 22 Ino banwe muyukile mwaelombwedile aye mwine bu mufwaninwe, amba pamo bwa mwana na shandi, waingile nami bu umpika mwanda wa kwendeleja myanda miyampe kumeso. 23 O mwanda, i aye onkulupile kutuma shi namone’tu musa kupityila myanda yami. 24 Bine, nkulupile mudi Mfumwetu amba nami nsa kwiya panopano. 25 Inoko pano namone amba i biyampe kwimutumina Epafolodetusa, mwanetu kadi mwingidi nami kadi sola mukwetu, ino mutumwa wenu kadi mwingidi watuminwe kunkwasha, 26 mwanda wabilanga bininge kwimumona banwe bonso ˜ kadi mutyima i mumunyoname mwanda mwaivwene amba wabelele. 27 En-en, i bine, wabelele waswile’nka ne kufwa; ino Leza wamufwila’ko lusa, na bubine, ke enkapo aye kete, aa, ino i ne ami mwine, amba nakekala na njia nadi na yoi kendi na yoi. 28 Nanshi nsa kumutuma bya bukidibukidi, amba shi mubamumone musepelele mo- 317 Namone bintu byonso bu bijimine nka kadi ami nami nakazumbija mutyima bininge. 29 Nanshi mutundailei momutundaidilanga bantu mudi Mfumwetu na nsangaji yonso; kadi pai bantu ba ¯ uno muswelo bul eme bukatampe, 30 mwanda waswile kufwila mwingilo wa Mfumwetu, ¯ watula muya wandi mu kyaka mwanda wa kwimupingakena ˜ byokemudipo kuno amba aningidile. Shi ke pano, banwe banabetu, sangalai nyeke mudi Mfumwetu. Ami kebinkambakanyapo kwimulembela myanda imo yonka, ke-pantu i mwanda wa kwimukinga. 2 Dyumukai bambwa, dyumukai bantu balonga bibibibi, dyumukai boba baketa ngitu. 3 Mwanda batwe bo badi na disao dya binebine, mwanda twingilanga mingilo ikola na mushipiditu wa Leza ne kwitumbija mudi Kidishitu Yesu kadi ketukulupilepo mu ngitu, 4 nansha shi kudi udi na bubinga bwa kukulupila mu ngitu nankyo i ami. Shi muntu mukwabo ulanga’mba udi na bubinga bwa kukulupila mu ngitu, ami ye mwine: 5 mutwejibwe kwisao difuku dya ¯ mwanda, wa ku musuku wa Isalela, wa ku kisaka kya Benjemani, Muhebelu mubutulwe na Bahebelu; mu bijila namo, nadi Mufadiseo; 6 mu kupyasakana namo, nadi mpangapanga kipwilo; mu boloke bwa pa bijila namo, nadi muntu wampikwa kutopekwa. 7 Ino bintu byonadi mwena’mo, nebimone bu bijimine pa mwanda wa Kidishitu. 8 Pa kino, bine namone ne bintu byonso bu biji- 3 FIDIPAI 2:29–3:16 mine pa mwanda wa mvubu mikatampe mpata ya buyuki bwa Kidishitu Yesu Mfumwami. Pa mwanda wandi naitabija kujimija bintu byonso ne kwibimona bu bya busala, amba mwene’mo Kidishitu 9 ne kutanwa umbumo nandi, ke pa mwandapo wa boloke bwami bwa kulonda bijila, aa, ino i pa mwanda wa boloke bwa pa lwitabijo mudi Kidishitu—boloke butamba kudi Leza bwimanine pa lwitabijo. 10 Kitungo kyami i kumuyuka aye ne bukomo bwa lusangukilo lwandi kadi ne kususuka pamo nandi, kwitabija lufu pamo bwa lwandi, 11 kumona shi bibwanika kufikila ku lusangukilo lwa bafwe lwa kubadikila. 12 Ke kunenapo amba kendi mutambule’kyo kala nansha amba kendi mufikijibwe kala ku bubwaninine, aa, ino ami neelelanga’ko bininge ntale shi mbwanya ne kukwata kine kyaunto¯ ngele Kidishitu Yesu. 13 A banabetu, nkyemwene bwa ami kemukwate’kyo; ino kintu kimo i kino: Kwilwa bintu bya kunyuma ne kunyemena ku bintu bya kumeso, 14 neelelanga’ko bininge kufikila pa kitungo kya kutambu¯ la mpalo ya lwito lwa mulu lwitwityile Leza kupityila kudi Kidishitu Yesu. 15 Nanshi boba batame umbukata mwetu bekale na uno mulangilo; kadi shi milangwe ¯ yenu il emenene kukwabo mu mwanda kampanda, nabya Leza ukemusokwela mulangilo onanena’u. 16 Inoko, nansha shi tubaendelela namani, twendei nyeke kumeso mu ndudi mu uno muswelo umo onka. FIDIPAI 3:17–4:12 ¯ ¯ Bu mwana kibundi bwetu budi mulu 17 A banabetu, ngiulei banwe bonso pamo kadi tadijai boba ba˜ nangila mu muswelo ukwatanene na kimfwa kyotwemushidile. 18 Mwanda kudi bavule bene, nadi nebatelanga divule ino pano nebatela ne impolo ponka, bananga bu balwana na mutyi wa masusu wa Kidishitu. 19 Mfulo yabo i konakanibwa, leza wabo i difu dyabo, ntumbo yabo na bubine i bumvu, kadi batele mityima yabo ku bintu bya pano pa¯ nshi. 20 Ino bu mwana kibundi ¯ bwetu budi mulu, kadi tutengele na kipyupyu umpandiji wa mo¯ mwa mulu, ke Mfumwetu Yesu Kidishitu kadi, 21 mwine ukengidija bukomo bwandi bukatampe pa kwalamuna imbidi yetu mizoze ifwane umbidi wandi wa ¯ ntumbo, ne kutula bintu byonsololo munshi mwandi. ke pano, banabetu bonse4 Shi nswe ne bongabila bininge kwimona nabo, nsangaji ne kilukwa kyami, imanijai pototo uno muswelo mudi Mfumwetu, banwe baswedibwe bami. ¯ ¯ 2 Nesashila Evodia kadi nesashila ne Shintake amba bekale na ˜ neni imo yonka mudi Mfumwetu. 3 Bine, nakulombe ne abe mwine, byodi mwingidi nami wa bine, ukwashe nyeke bano bana-bakaji badi batakamene pamo nami pa mwanda wa myanda miyampe pamo ne Kelema ne bengidi nami bakwabokwabo, badi na majina ¯ abo mu mukanda wa bumi. 4 Sepelelai mafuku onso mudi Mfumwetu. Kadi nanena monka’mba, Sepelelai! 5 Mutyima wenu unekena uyukane ku bantu 318 bonso. Mfumwetu kadi pabwipi. 6 Kemwakikambakanyai mityima pa kintu nansha kimo, inoko umbyonso yukijai Leza byomulomba mu milombelo ne kwabija pamo ne kufwija’ko; 7 kadi ndoe ya Leza itabukile milangwe yonso ikalama mityima yenu ne ˜ neni yenu padi Kidishitu Yesu. 8 Shi ke pano, banwe banabetu, bintu byonso bya bine shi ¯ bika shi bika, byonso bilemekwa shi bika shi bika, byonso byoloke shi bika shi bika, byonso byampikwa disubi shi bika shi bika, byonso bya kusanshibwa shi bika shi bika, byonso binenenwa biyampe shi bika shi bika, byonso bya mwikadilo muyampe shi bika shi bika, ne byonso bya kutendelwa shi bika shi bika, endelelai kufwatakanya bino bintu. 9 Bintu byomwafundijibwe, mwebitabija, mwebivwana ne kwibimona kudi ami, longai’byo nyeke; nabya Leza wa ndoe ukekalanga nenu. 10 Nasepelela bikatampe mudi Mfumwetu mwanda pano’ko mubaanza monka kunta mutyima. Nansha byomwadi mumvuluka, mwabudilwe kyaba kya kulombola’kyo. 11 Ke kunenapo amba nesambe namino mwanda nafudilwa, aa, mwanda ami ne mwifunde kuloelelwa byondi nabyo, nansha shi ngikale mu ngikadilo’ka. 12 Ndyukile mwa kwikadila na tubintu tutyutyu, kadi ndyukile mwa kwikadila na bintu bivule. Umbyonso ne mu ngikadilo yonso ne mwifunde kintu kekiyukilepo bavule kya mwa kwikutyila ne mwa kwikadila na nzala, 319 ¯ Leza ye upana bukomo FIDIPAI 4:13—KOLOSE 1:7 mwa kwikadila na bintu bivule ne mwa kulongela shi nkidipo nabyo. 13 Mu byonsololo ngidi na bukomo kupityila kudi yewa unkomeja. 14 Inoko, banwe mwalongele biyampe pomwaunkweshe mu byamalwa byami. 15 I bine, banwe bene Fidipai, muyukile kadi amba pomwefundile dibajinji myanda miyampe, ami ponatalukile ku Masedonya, i kutupu kipwilo kyaunkweshe nansha kyaitabije bukwashi bwami, poso enka banwe kete; 16 mwanda, nansha ke mu Tesalonika mwine, ¯ mwauntumıne musunsa umbajinji ne wa bubidi mwine byonadi mbudilwe. 17 Ke kunenapo amba nkimbanga byabuntu, aa, ino amiwa nkimbanga bipa bya kwimuvudijija kamweno kenu. 18 Inoko, ngidi na bintu byonso byonsaka kadi bipite’nka ne kupita. Nabwanwa pano ponatambula ¯ byomwantumıne na Epafolodetusa, mwenye mulumbuluke, kitapwa kitabijibwe, kisangaja Leza. 19 Ne kadi, Leza wami nandi ukemuvudijija byonso byomusaka mwendele bupeta bwandi mu ntumbo kupityila kudi Kidishitu Yesu. 20 Pano Leza Tata wetu atumbijibwe ntumbo nyeke ne nyekeke. Amena. ˜ 21 Nimwinei bajila bonsololo badi umbumo na Kidishitu Yesu. Banabetu badi pamo nami nabo abemwimuna. 22 Bajila bonsololo, kutabukidila ba mu njibo ya Kesala, abemwimuna. 23 Kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu Kidishitu kekale na mushipiditu omulombola. dccc ccc MUKANDA KUDI BENE KOLOSE Ami Polo, mutumibwa wa 1 Kidishitu Yesu pa kiswa-mutyima kya Leza, ne Temote mwanetu 2 kudi banabetu ba¯ jila kadi bakokele umbumo na Kidishitu badi mu Kolose: Kanye kakatampe ne ndoe bitamba kudi Leza Tata wetu bikale nenu. 3 Mafuku onso tufwijanga’ko Leza Shandya Mfumwetu Yesu Kidishitu potwimulombelelanga, 4 mwanda twaivwene lwitabijo lwenu mudi Kidishitu Yesu ne buswe bomusenswe bajila bo- nso 5 mwanda wa lukulupilo ¯ ¯ lobemulamıne mulu. Mwaivwene kala myanda ya luno lukulupilo mu musapu wa bubine wa myanda miyampe 6 yafikile komudi. Monka mupelanga myanda miyampe bipa ne kutama mu ino ntanda yonso, mo monka moilongela ne umbukata mwenu, tamba difuku dyomwaivwene ne kuyukidija binebine kanye kakatampe ka Leza. 7 E ko kemufundije Epafalasa mukwetu umpika muswe¯ dibwe, mwingidi mukokele wa KOLOSE 1:8-26 320 ¯ byonso by apangilwe, 18 kadi aye i mutwe wa umbidi, ke kipwilo kadi. Aye i ngalwilo, umbedi kusanguka mu bafwe, amba ekale mubajinji mu bintu byonso; 19 mwanda Leza waloelelwe bintu byonso bikale mwa¯ di biyule ba, 20 kadi kupityila padi aye apwanye kwadi aye mwine bintu bikwabo byonso na kuleta ndoe ponka pa mashi awamwangile pa mutyi wa masusu, bintu bya pano panshi ne ¯ bintu bya mulu bine. 21 Bine, banwe badi basonso˜ loke kadi balwana mwanda neni yenu yadi itele ku mingilo mibi, 22 pano wemupwanya kupityila ku umbidi wa ngitu wa uno’u ponka pa lufu lwandi, amba emufikije ku meso andi mwikele bajila kadi bampikwa kakoba ne bampikwa mambo a kutopekwa. 23 I amo, shi mwikale nyeke mu lwitabijo, mushimatyije pa kyalwilo, muningile kadi bampikwa ¯ kusasuka ku lukulupilo lwa yoya myanda miyampe yomwaivwene, yasapwilwe mu bipangwa byonso bidi munshi mwa diulu. Ami Polo naikala kendi mwingidi wa ino myanda miyampe. 24 Pano nsepelelanga mu masusu ami pa mwanda wenu, kadi ntanwanga na byamalwa bya Kidishitu byonakibudilwe mu ngitu yami pa mwanda wa umbidi wandi, ke kipwilo kadi. 25 Ami naikala kendi mwingidi wa kino kipwilo mungya bukalama butamba kudi Leza bwaumpelwe pa mwanda wenu amba nsapule mwanda wa Leza ne pa mfulo— 26 kifibwe kikola kyadi kifye tamba ku ngikadi- Kyelekejo kya Leza. Kifibwe kikola Kidishitu waingile pa kyetu kyaba. 8 Kadi wetulombwele buswe bwenu bwa ku mushipiditu. 9 O mwanda kadi, tamba difuku dyotwaivwene namino, ketwalekelepo kwimulombelela ne kulomba’mba muyulwe buyuki bwa binebine bwa kiswa-mutyima kyandi mu tunangu tonso ne kwivwanija kuletwa na mushipiditu, 10 amba munangile mwa kufwaninwa Yehova mwa ku¯ mutokejeja ku mutyima ne pa mfulo koku mwenda mupa bipa mu mwingilo onso muyampe ne kutama mu buyuki bwa binebine bwa Leza. 11 Nanshi komejibwai na bukomo bonso mwendele bukomokomo bwandi bwa ntu¯ mbo amba muminine ne pa mfu¯ lo na kitukijetyima ne nsangaji, 12 pomufwija’ko Tata mwine wemukweshe mwikale bafwaninwe kupebwa bupyani pamo na ¯ bajila badi mu kitokeji. ¯ 13 Wetukudile ku lupusa lwa fukutu ne kwitutundulwila mu Bulopwe bwa Mwana wasenswe, 14 mudi aye twi banyongololwe ¯ na kinkulwa, ke kulekelwa kwa bubi bwetu kadi. 15 Aye i kyelekejo kya Leza wampikwa kumweka, umbedi wa bipangwa byonso; 16 mwanda kupityila kudi aye bintu bikwabo byonso ¯ ¯ byapangilwe mulu ne pano pa ntanda pene, bintu bimweka ne bintu byampikwa kumweka, shi mpona, shi bufumu, shi imbikalo nansha lupusa. Bintu bikwa¯ bo byonso byapangilwe kupityila padi aye ne mwanda wa aye. 17 Ne kadi, udi kumeso kwa bintu bikwabo byonso kadi kupityila kudi aye bintu bikwabo 321 2 KOLOSE 1:27–2:15 ¯ ¯ ndi, 7 mwikele bale miji, b obakwe mudi aye, kadi bemanije mu lwitabijo, enka momwafundijibwe, koku muyudilwe lwitabijo pomufwija’ko. 8 Tadijai kutyina’mba kwakekala muntu wa kwimukwata bu misungi na tunangu twa ino ntanda1 ne na bongojani bwa bituputupu mwendele kishi kya bantu, mwendele bintu bya kyalwilo bya ino ntanda, ke mwendelepo Kidishitu, aa. 9 Mwanda mudi aye mo mwikele ngikadila yonso ¯ ya Leza miyule ba mu muswelo wa ngitu. 10 O mwanda banwe mubaikala na bintu biyule ¯ ba ponka padi aye, mutwe wa buludiki ne lupusa lonso. 11 Byomwapwene nandi mwatwejibwe disao, nadyo ke disaopo dya ku¯ twejibwa na makasa dya kuvula umbidi wa ngitu. Mwatwejibwe disao, nadyo i disao dya Kidi¯ shitu. 12 Mwanda mwajıkilwe pamo nandi mu lubatyijo lwandi, kadi kupityila kudi aye mwasangwilwe banwe bonso pamo pa lwitabijo lomwaitabije mwingilo mukatampe waingile Leza, mwine wamusangwile mu bafwe. 13 Ne kadi, nansha byomwadi bafwe mu bilubo byenu ne mu ngikadilo yenu ya kubulwa kutwela disao dya ngitu, Leza we¯ mupele bumi pamo nandi. We¯ tulekela na mutyima to bilubo byetu byonsololo 14 ne kubudidila kilembwa kya ku makasa mwadi mbila ne kyadi kilwa netu. Wekifundwidile kulampe na kwikipopela ku mutyi wa ma¯ susu. 15 Wavudile maludiki ne ba lupusa mutaka, webalombola Ba tunangu. Bijila bibafundulwa lo ya bintu ya kala ne nkongo ya kala. Ino pano kibasokwelwa bajila bandi, 27 bobaloelelwe kudi Leza kuyukanya mu mizo bupeta bwa ntumbo bwa kino kifibwe kikola, ke Kidishitu umbumo nenu kadi, lukulupilo lwa ntumbo yandi. 28 Ye aye otusapula’u, tudyumuna muntu ne muntu ne kufundija muntu ne muntu mu tunangu tonso, amba batwe tufikije muntu ense mubwane umbumo na Kidishitu. ˜ 29 O mwanda ningilanga bininge, neelela’ko mungya bukwashi bwandi bukomeja, bwine bwingila na bukomo mondi. Mwanda nsaka muyuke mwikadile bulwi bukatampe bonemulwila banwe ne bene Laodesea ne boba bonso kebaumwe¯ ne kasha. 2 I mwanda wa mityima yabo isengibwe ne babambakanibwe pamo senene mu buswe ne amba bekale na bupeta bonso butamba ku kikulupiji ˜ kikatampe kya neni yabo, mwanda wa bekale na buyuki bwa binebine bwa kifibwe kikola kya Leza, ko kunena’mba, Kidishitu. 3 Mudi aye mo mufilwe senene byabupeta byonsololo bya tunangu ne bya buyuki. 4 Nanena namino kutyina’mba kwakekala muntu wa kwimongola na binenwa bya kwimunekenya. 5 Shako, nkidipo nenu mu ngitu, ino ngidi nenu mu mushipiditu, nsepelela pa kumona momwikadile mu ndudi miyampe ne mukomene lwitabijo lwenu mudi Kidishitu. 6 Nanshi, monka momwaitabijije Kidishitu Yesu Mfumwetu, nangilai nyeke umbumo na- Kol 2:81 Nansha, “filozofi.” KOLOSE 2:16–3:12 Bintu binebine. Ipayai bya ku ngitu 322 ¯ patokelela amba i banekenibwe, Inoko, shi mwasangwilwe wibendeja mu mulongo wa bushipamo na Kidishitu, kimbai ˜ ¯ ndanani kupityila ku mutyi wa nyeke bintu bya kokwa k ulu, masusu. kwine kushikete Kidishitu ku 16 Nanshi muntu nansha umo kuboko kwa lundyo kwa Leza. kakimutyibila banwe mambo pa 2 Tai nyeke mityima ku bintu ¯ byobya byomudya ne byomuto- bya kokwa kulu, ke ku bintu¯ ma nansha pa kulemeka difu- po bidi pano panshi. 3 Mwanda ¯ ku dya masobo nansha dya kwe- mwafwile, kadi bumi bwenu bwaji katenta nansha dya sabato. filwe pamo na Kidishitu umbu˜ 17 Bino’bi i mujinininya wa bi- mo na Leza. 4 Kitatyi kikaso¯ ¯ ntu bıya kumeso, ino bintu bine- kolwa Kidishitu, bumi bwetu, pebine i bya Kidishitu. 18 Nanshi nepo nenu mukasokolwa pamo kekwakikala muntu wa kwimu- nandi mu ntumbo. budija mpalo, muntu usangela 5 Nanshi, ipayai bya ku ngi¯ kwityepeja kwa bubela ne muto- tu byenu bidi pano panshi mu telo kampanda wa bamwikeulu, myanda ya busekese, disubi, bilo¯ “ulemenena ku” bintu byamona. koloko bya busekese, kusakasaWitatulanga pampikwa ne bulu- ka kubi, ne makomwa-meso, nao ¯ ji bwine bushilakane pa mifwata- i kutota bilezaleza. 6 Pa mwakanyo yandi ya bungitu, 19 kanda wa bino bintu’bi bukalabakwatyijepo mutwe, mwine upa le bwa Leza bwabo bwiya. 7 E umbidi onso byoubudilwe ne kwimonka momwadi mwikadile ne ¯ ubambakanya pamo senene na banwe bene umbumi bwenu bwa nungilo ya mikupa ne mijilo yao pa kala. 8 Ino pano mufwanine kwiutamija na mutamino utanwe kwibifundwila byonso kumba kudi Leza. lampe nenu: bukalabale, bulobo, 20 Shi mwafwile pamo na Kibubi, binenwa bya mutonko, ne dishitu mu bintu bya kyalwi¯ lo bya ino ntanda, penepo i kika mısambo ya bumvu mu ¯ kyakanwa kyenu. 9 Kemwakıbepelai kyomwikadile bwa banwe ba¯ kidi ba ino ntanda, mwitabija banwe bene na bene. Vulai bumuntu bwa kala ne bilongwa byadikwabo kuludikwa na mbila, 21 “Kokikwata, kokitompa, ko- bo, 10 ino vwalai bumuntu bukitenga,” 22 pa mwanda wa bi- pya, bwalamunwanga ke bupya ntu byonekanga byonso pa ku- ponka pa buyuki bwa binebine pwa kwibidya ne kwibitoma? Ki- mwendele kyelekejo kya Mwine ˜ no’ki i kikwata nane na mbila webupangile. 11 Pano kekukine bufundiji bwa bantu. 23 Na- dipo Mungidiki nansha Muyunsha bino’bi byobimweka bu bya da, disao nansha kubulwa disao, ¯ tunangu mu mutotelo witonge- mweni, Musesha, umpika, mwala muntu aye mwine ne kwitye- napabo, ino Kidishitu i bintu byopeja kwa bubela, ne kumwesha nso kadi monsomonso. 12 Mo monka, byomudi batoumbidi malwa, ino kebikwashangapo muntu pa kulwa na bya ngwe ba Leza, bajila kadi baswedibwe, vwalai kisanso kya kusakasaka bya ngitu. 3 323 Kwilekela. Takamanai mu milombelo mutyima wa lusalusa, kanye, ¯ kwityepeja, kutalala, ne kituki¯ jetyima. 13 Endelelai kwitukijija mityima banwe bene na bene ne kwilekela na mutyima umo nansha shi kudi udi na mwanda na mukwabo. Monka mwemule¯ kele Yehova na mutyima umo, nenu mufwaninwe kulongela monka. 14 Ino, kutentekela pa bino byonso’bi, vwalai buswe, mwanda abo i kijimba kibwaninine kya bumo. 15 Kadi, ndoe ya Kidishitu imubikale mu mityima yenu, mwanda, na bubine, mwaityilwe ku ino ndoe mu umbidi umo. Ne kadi ikalai na mutyima wa kufwija’ko. 16 Mwanda wa Kidishitu nao wikale muyule momudi na tunangu tonso. Mwifundijei ne kwikankamika nyeke ba˜ nwe bene na bene na nimbo ya ¯ ˜ mitoto, mitendelo kudi Leza, nimbo ya ku mushipiditu imbwa na kufwija’ko, mwimbila Yehova mu mityima yenu. 17 Kadi byonso byomulonga, shi bika shi bika, mu binenwa nansha mu bilongwa, longai byonso mu dijina dya Mfumwetu Yesu, mufwija’ko Leza Tata monka mudi aye. ¯ 18 Banwe bakaji, kokelai bininge balume benu, monka mokifwaninwe mudi Mfumwetu. 19 Banwe balume, sanswai nyeke bakaji benu kadi kemwakibalobelai bulobo bulula bululu. ¯ 20 Banwe bana, kokelai bambutwile benu mu byonso, mwanda kino’ki kisangajanga Mfumwetu. 21 Banwe bashabo, kemwakikolomonai benu bana, kutyi˜ na’mba bakanyonama pa mityi¯ ma. 22 Banwe bapika, k oke- KOLOSE 3:13–4:8 lai umbyonso bamfumwenu ba pano panshi, ke’nkapo pomutalwa, bwa banwe ba kusangaja bantu, ino i na bubinebine bwa mutyima, koku mwakaminwe Yehova. 23 Byonso byomulonga, shi bika shi bika, ingilai’byo na muya onso bwa banwe bengidila Yehova, ke bantupo, aa, 24 mwanda muyukile’mba kudi Yehova e komutambula bupyani bu mpalo. Ingidilai Mfumwetu Kidishitu bu bapika. 25 I bine yewa ulonga bibi ukalubwilwanga pa mwanda wa bibi byalongele, kadi kekudipo mboloji nansha dimo. bamfumwabo, longe4 Banwe lai bapika benu bintu na boloke ne mobyendele, pa kuyuka’mba banwe nenu mudi na Mfu¯ mwenu mulu. 2 Takamanai mu milombelo, tai’mo mityima nyeke koku mufwija’ko. 3 Kadi mwitulombelelai’ko netu, amba Leza ashitwile kinenwa kibelo, amba tusapule kifibwe kikola kya Kidishitu, ¯ kine kyonkutyılwe mu kifungo; ¯ 4 amba nesambe’kyo patokelela mobifwaninwe. 5 Nangai nyeke na tunangu ku boba ba panja, mwingidija bi¯ yampe she kitatyi kyenu. 6 Binenwa byenu bikale kyaba kyonso bya buntu, byelwe’mo mwepo, amba muyuke mwa kulondolwela muntu ne muntu. 7 Tekikusa, mwanetu muswe¯ dibwe, mwingidi mukokele kadi umpika pamo netu mudi Mfumwetu, ukemuyukija myanda yami yonso. 8 Yao nemutumina’ye amba muyuke motwikadile, amba emusenge ku mityima. KOLOSE 4:9—1 TESALONIKA 1:5 9 Aye pamo ne Onesemusa, ¯ mwanetu muk okele kadi muswedibwe, wa mwenu, bakemulombola bintu byonso bilongeka kuno’ku. 10 Aditakusa musungi mukwetu wemwimuna, pamo ne ba Mako mwanabo na Banabasa, (mwine obemulombwele amba mutundailei shi waiya komudi,) 11 ne Yesu witwa bu Yusutusa, ba mu boba batwejibwe kwisao. Enka bano’ba bo bengidi nami pa mwanda wa Bulopwe bwa Leza, kadi abaikala nsulo ya kusengibwa kukatampe kondi. 12 Epafalasa, wa mwenu kadi umpika wa Kidishitu Yesu, wemwimuna. Ulombelanga mafuku onso na kininga pa mwanda wenu, amba mfu¯ lo mfulo nenu mwikale babwane ne na kusumininwa binebine mu kiswa-mutyima kya Leza kyonso. 13 Mwanda nasapula bu- Bengidi bendakana 324 kamoni pa mwanda wandi amba ˜ ulonanga buninge bukatampe pa mwanda wenu ne pa mwanda wa boba ba mu Laodesea ne mu Hielapodi. ˜ 14 Luka munanga muswedibwe wemwimuna, ne Demasa ˜ nandi wemwimuna. 15 Nimwinei banabetu ba mu Laodesea ne kaka Nyimfasa ne kipwilo kidi mu yandi njibo. 16 Kadi shi uno mukanda ubatangwe umbukata mwenu, kwatai’ko milangwe mwanda wa ukatangwe ne mu kipwilo kya bene Laodesea kadi amba banwe nenu mutange wa ku Laodesea. 17 Ne kadi, ´ lombolai Akipusa amba: “Ta mutyima uvuije mwingilo owaitabije mudi Mfumwetu.” 18 Luno i lwimu lwami ami Polo, lonalemba na makasa ami. Vulukai kukutwa konkutyilwe mu kifungo. Kanye kakatampe kekale nenu. dccc ccc MUKANDA UMBAJINJI KUDI BENE TESALONIKA Polo ne Shivanusa ne 1 Ami Temote ku kipwilo kya bene Tesalonika badi umbumo na Leza Tata ne Mfumwetu Yesu Kidishitu: Kanye kakatampe ne ndoe bikale nenu. 2 Tufwijanga’ko Leza mafuku onso potwimutelanga banwe bonso mu milombelo yetu, 3 mwanda ketulekangapo nansha dimo kuvuluka mwingilo wa lwitabijo lwenu, kususuka komususuka na mingilo na buswe ¯ ne kuminina kwenu pa mwanda wa lukulupilo lwenu mudi Mfumwetu Yesu Kidishitu ku meso a Leza Tata wetu. 4 Mwanda, banwe banabetu baswedibwe na Leza, tuyukile amba i mwimutonge, 5 mwanda myanda mi¯ yampe yotusapula keyemufikılepo na binenwa kete, ino i ne na bukomo ne mushipiditu ujila ne 325 Pela bilezaleza. Inabana wamisha kusumininwa kukatampe, monka momuyukile motwaikadile pa mwanda wa kamweno kenu. 6 O mwanda mwetwiwile batwe ne Mfumwetu, pa kumona’mba mwaitabije kinenwa mu byamalwa bivule na nsangaji ya mushipiditu ujila, 7 kadi mwaikele kimfwa ku betabije bonso ba mu Masedonya ne mu Akaya. 8 Mwanda mwine i uno, kinenwa kya Yehova kyomwasapwile kekyaivwanikilwepo enka mu Masedonya ne mu Akaya kete, ino lwitabijo lwenu mudi Leza lubasambakana konsokonso, ketukidipo ne kya kunena kine. 9 Mwanda abo bene basapulanga nyeke muswelo otwemutene dibajinji ne momwaala¯ mukıle kudi Leza mwavundamina bilezaleza byenu kemwingidi¯ la Leza mumi kadi wa bine bu bapika, 10 ne kukungila wa¯ ndi Mwana utamba mulu, waasangwile mu bafwe, ke Yesu kadi, mwine witunyongolola ku bukalabale bwiya. bine, a banabetu, banwe 2 Ibene muyukile amba bupempudi botwemupempwile kebwadipo bwa bitupu. 2 Mwanda monka momuyukile, potwapwile bidi kususuka ne kumweshibwa malwa mu Fidipai, twatakamene pampikwa moyo mudi Leza wetu kwimusapwila myanda miyampe ya Leza mu lwana lukatampe. 3 Mwanda kukankamika kotwimukankamika kekutambilepo ku kilubo nansha ku disubi nansha na bongojani, 4 ino, monka motwaitabijibwe na Leza kupebwa 1 TESALONIKA 1:6–2:12 kiselwa kya myanda miyampe, e monka motunenena, ke mwandapo wa kusangaja bantu, aa, ino i kusangaja Leza, mwine ubandaulanga mityima yetu. ¯ 5 Bine, muyukile amba kasha ketwemufukwilepo mu binenwa nansha kwimwekeja bya bubela na mutyima wa makomwa-meso, Leza mwine i kamoni! 6 Kadi ketwadipo tukimba ntumbo ya bantu, shi ya kutamba komudi nansha ku bantu bakwabo, nansha byotwadi tubwanya kwika¯ la kiselwa kya kwimulemenena byotudi batumibwa ba Kidishi¯ tu. 7 Inoko, twadi batukanye umbukata mwenu, monka mwikadilanga inabana wamisha kitatyi kyalela senene bandi bana. 8 O mwanda, byotwimusenswe kisanso kya ku mutyima, twadi tuloelelwe kwimupa, ke’nkapo myanda miyampe ya Leza kete, ino i ne myuya yetu mine, mwanda mwi baswedibwe betu. 9 Na bubine, banwe banabetu, muvulukile mingilo ya masusu ne ipungija yotwaingile. Twadi twingila bufuku ne dyuba kutyina’mba twakekala kiselwa ¯ kya kulemenena muntu kampanda umbukata mwenu potwadi twimusapwila myanda miyampe ya Leza. 10 Mwi batumoni, ne Leza mwine kumo, ba motwa¯ di twikadile bepane ne boloke ne bampikwa kutopekwa komudi banwe betabije. 11 Muyukile biyampe amba twadi twimukankamika nyeke ne kwimusenga ne kwimusapwila umo ne umo bukamoni, monka mwikadilanga shabana na bandi bana, 12 amba munangile nyeke mwa 1 TESALONIKA 2:13–3:8 Masusu. Mwingilo wa Temote kufwaninwa Leza mwine wimwita ku Bulopwe ne ku ntumbo yandi. 13 I bine, o mwanda mwine tufwijanga’ko Leza ne kuleka’byo mpika, mwanda pomwatambwile kinenwa kya Leza, kyomwaivwene kotudi, mwaitabije’kyo, ke bu kinenwapo kya bantu, aa, ino i monka mokikadile binebine, bu kinenwa kya Leza, kingila ne momudi banwe betabije. 14 Mwanda, banwe banabetu, mwaiwile bipwilo bya Leza umbumo na Kidishitu Yesu bidi mu Yudea, mwanda banwe nenu mwasusukile ku makasa a bantu ba mu ntanda yenu monka mobasusukila nabo ku makasa a Bayuda, 15 bantu baipaile’nka ne Mfumwetu Yesu ne bapolofeto kadi betupangapanga ne batwe bene. Ne kadi, kebasangajangapo Leza, ino balwanga na tumweno twa bantu bonso, 16 pobakimba kwitukankaja kusapwila bantu ba mizo amba nabo bapande. ¯ Mu uno muswelo bayujanga ba mafuku onso mudingo wa bubi bwabo. Ino ku mfulo bukalabale bwandi bubaiya pobadi. 17 Ino, banwe banabetu, potweshile nenu mu kakitatyi katyetye (mu ngitu, ke mu mityima yetupo), ino byotwadi twabila bininge, twalongele bukomo bukatampe mpata bwa kwimona nenu mpala na mpala. 18 O mwanda twasakile kwiya komudi; i amo, ami Polo, natompele kwiya musunsa umbajinji ne wa bubidi, ino Satana wetujikile dishinda. 19 Mwanda le lukulupilo lwetu ne nsangaji yetu ne kilukwa kyetu kya kusepelela i kyepi—le na 326 bubine ke banwepo’ni?—ku meso a Mfumwetu Yesu mu kitatyi kya kwikala’po kwandi? 20 Binebine banwe yo ntumbo ne nsangaji yetu. O mwanda potwakomenwe ¯ kuminina kino, twalangile’mba i kipite buya kushala bunka mu Atene; 2 ebiya twatuma Temote, mwanetu kadi mwingidi wa Leza mu myanda miyampe ya Kidishitu, mwanda wa kwimukankamika ne kwimusenga pa mwanda wa lwitabijo lwenu, 3 amba muntu nansha umo wakatenkanibwa na bino byamalwa. Mwanda banwe bene muyukile amba ketubwanyapo kunyema kufikilwa na bino bintu. 4 Mwanda nansha potwadi nenu, twadi twimulombolanga kala’mba tukatanwanga na byamalwa, kadi e byonka byalongeka, enka momuyukile kala. 5 O mwanda mwine, ponakome¯ nwe kuminina kino, namutumi¯ ne mwa kuyukila kikokeji kyenu, uyuka padi Dyabola wemutompele mu muswelo kampanda, ne mingilo yotwasusukile nayo yakekala ya bitupu. 6 Ino pano Temote waiya kuno kotudi utamba kwako kadi wetusapwila myanda miyampe ¯ ya kik okeji ne buswe bwenu, amba mukituvulukanga kyaba kyonso na kisanso, kadi amba mwabilanga bininge kwitumona monka motwabidila netu kwimumona. 7 O mwanda mwine, banwe banabetu, mu tusua ne mu byamalwa byetu byonso, twasengelwe pa mwanda wenu ¯ ne pa kikokeji kyomulombola. 8 Byomwimanije pototo mudi 3 327 Busekese. Bafwile bakasanguka Mfumwetu, netu tubakomejibwa dikwabo. 9 Mwanda le tufwije’ko Leza muswelo’ka pa mwanda wenu pa nsangaji mingi yotudi nayo ku meso a Leza pa mwanda wa banwe, 10 potwabija bufuku ne dyuba mu milombelo ne kutakamana’mba tumone mapala enu ne kwimupa byomubudilwe mu lwitabijo lwenu? 11 Nanshi Leza Tata wetu aye mwine ne Mfumwetu Yesu betulongolwele dishinda twiye komudi. 12 Ne kadi, Mfumwetu emutamije, bine, emuvudije, mu buswe bwa kwisanswa banwe bene na bene ne bantu bonso, monka motwimusanshilwe; 13 amba emanije pototo mityima yenu, ikale yampikwa matope mu buujila ku meso a Leza Tata pa kitatyi kya kwikala’po kwa Mfumwetu Yesu pamo ne bajila bandi bonsololo. Shi ke pano, banwe banabetu, enka motwemulombwedile muswelo omufwaninwe kunanga mu ndudi mwanda wa kusangaja Leza (monka momunangilanga ¯ kala) tubemulombe ne kwimwisashila mudi Mfumwetu Yesu amba, longai nyeke’nka namino ne pa mfulo. 2 Mwanda muyukile bulombodi botwemupele mudi Mfumwetu Yesu. 3 Mwanda kiswa-mutyima kya Leza i kino amba, mufwaninwe kwikala bajila ne kwilama ku busekese. 4 Muntu ne muntu umbukata mwenu ufwaninwe kuyuka mwa kulamina umbidi wandi aye mwine mu buujila ne bu¯ leme, 5 ke na bilokolokopo bya lwiso lwa busekese pamo bwa ba- 4 1 TESALONIKA 3:9–4:14 ntu ba mizo bampikwa kuyuka Leza. 6 Muntu nansha umo kafwaninwepo kusanshija mwanabo nansha kumutyimpila byepelo byandi panshi mu uno mwa¯ nda, ke-muntu Yehova upananga mfuto pa bino bintu byonso, enka motwemulombwedile’byo kala ne kwimusapwila bukamoni ne pa mfulo. 7 Mwanda Leza wetwityile twikale bajila, ke ba disubipo, aa. 8 Nanshi yewa upela, kapelangapo muntu, ino upelanga Leza, mwine wimupa mushipiditu ujila. 9 Inoko, pa mwanda wa buswe bwa bu bana na bana, kekudipo kyomusakila twimulembele, mwanda banwe bene mwi bafundijibwe na Leza kwisanswa banwe bene na bene; 10 na bubine, e momulongelanga ku banabetu bonso badi mu Masedonya monso. Ino, banwe banabetu, tubemukankamika’mba endelelai kulonga namino pakatampe pene. 11 Mwitungilei kitungo kya kushikata talala ne kuta mutyima ku yenu myanda ne mingilo ya makasa enu, enka motwemulombwedile’mwa; 12 amba ¯ munange bya buleme ku meso a bantu ba panja kadi ne kubulwa kintu mpika. 13 Ne kadi, banwe banabetu, ketusakilepo mwikale bampikwa kuyuka myanda itala boba ba¯ lele mu lufu, kutyina mwakekala na bulanda pamo bwa bantu bakwabo kebadipo na kyobakulupile. 14 Shi tudi na lwitabijo amba Yesu wafwile kupwa wasanguka, nanshi ne boba bene ¯ balele mu tulo twa lufu mudi Yesu, Leza ukebaletanga pamo 1 TESALONIKA 4:15–5:18 nandi. 15 Mwanda kino e kyotwemusapwila pa kinenwa kya ¯ Yehova amba batwe bomi bakatanwa’ko pa kitatyi kya kwikala’po kwa Mfumwetu ketukabadiki¯ langapo nansha dimo boba balele mu tulo twa lufu; 16 mwanda ¯ ¯ Mfumwetu mwine ukatuka mulu na lubila lwa lupusa, na diwi dya mwikeulu mukatampe ne na kimpungidi kya Leza, kadi boba bafwile umbumo na Kidishitu bakasangukanga dibajinji. 17 Ku¯ pwa batwe bomi bakatanwa’ko, tukaselelwanga pamo nabo mu makumbi kukasambakena Mfumwetu mu lwelele; i enka namino motukekadila mafuku onso na Mfumwetu. 18 Shi ke pano mwisengei nyeke banwe bene na bene na bino binenwa. Ino pa mwanda wa bitatyi ne byaba, banwe banabetu, kekudipo kintu kyomusakila kwimulembela. 2 Mwanda banwe bene muyukile biyampe amba difuku dya Yehova ¯ dıyanga enka pamo bwa ngivi bufuku. 3 Pob akanena’mb a: “Ndoe ne mutyima-ntenke!” e ponka pakebafikila na mu kukopa kwa diso konakanibwa kwa kitulumukila pamo bwa bisanso bya lubutulo bya mwana-mukaji ¯ wa d ımi; kadi kebakapandepo nansha dimo. 4 Ino banwe banabetu, kemudipo mu fukutu, amba dyodya difuku dimutulumune modikokeja kutulumwina bangivi, 5 mwanda banwe bo¯ nso mwi bana ba kitokeji kadi bana ba mwinya. Batwe ketudipo ba bufuku nansha ba fukutu. ¯ 6 Penepo nanshi, ketwakilalai tulo pamo bwa bantu bakwabo, 5 Difuku dya Leza. Mwisengei 328 ino tutalei’nka kutala ne kulama ˜ neni yetu mibwane. 7 Mwanda ¯ boba balalanga tulo divule ba¯ lalanga bufuku, kadi ba kukolwa nabo divule bakolwanga bufuku. 8 Ino batwe bana ba ˜ mwinya, tulamei neni yetu mibwane, koku tuvwele kilamakyadi kya lwitabijo ne buswe ne kuvwala lukulupilo lwa lupandilo bwa kilama-mutwe; 9 mwanda Leza ketutongelepo amba tufikilwe na bukalabale, aa, ino amba tumone lupandilo monka mudi Mfumwetu Yesu Kidishitu. 10 Aye wetufwidile amba, nansha tutale’nka kutala nansha ¯ ¯ tulale, tukekalanga bomi pamo nandi. 11 Nanshi mwikankamikei ne kwitamija nyeke banwe bene na bene, monka momulongelanga kala. 12 Pano tubemulombe, banwe ¯ banabetu, mulemeke boba bengila bininge umbukata mwenu, bemwendeja mudi Mfumwetu ne kwimudyumuna; 13 kadi mwi¯ bapei buleme bukatampe mpata mu buswe pa mwanda wa mwingilo wabo. Ikalai mu ndoe banwe bene na bene. 14 Pakwa¯ bo kadi, tubemwisashila banwe banabetu, dyumunai ba kavutakanya, mwisambei mu muswelo ˜ usenga boba banyoname pa mi¯ tyima, kwashai bazoze, tukijijai bonso mutyima. 15 Tadijai kutyina’mba muntu wakalubwila mukwabo kibi ku kibi, ino longai nyeke biyampe kudi banwe bene na bene ne kudi bantu bakwabo bonso. 16 Sepelelai mafuku onso. 17 Lombelai kitatyi kyonso. 18 Fwijai’ko pa bintu byonso, 329 Malwa 1 TESALONIKA 5:19—2 TESALONIKA 1:10 mwanda kino kyo kiswa-mutyima kya Leza komudi mudi Kidishitu Yesu. 19 Kemwakibulai mudilo wa mushipiditu. 20 Kemwakifutululai bupolofeto. 21 Jingululai senene bintu byonso; kwatyijai byobya bilumbuluke. 22 Mwilamei ku miswelo yonso ya bubi. 23 Leza mwine wa ndoe emupandwididile’tu senene. Kadi mushipiditu ne muya ne umbidi wenu banwe banabetu, bibwane mu miswelo yonso, bikale bilamibwe pampikwa kutope- kwa mu kitatyi kya kwikala’po kwa Mfumwetu Yesu Kidishitu. 24 Yewa wimwita i wa binebine, kadi ukafikidija’byo. 25 A banabetu, endelelai kwitulombelela’ko. 26 Imunai banabetu bonso na mififyo ijila. 27 Nemutwika kiselwa kikatampe mudi Mfumwetu kya kutangija uno mukanda ku meso a banabetu bonsololo. 28 Kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu Kidishitu kekale nenu. dccc ccc MUKANDA WA BUBIDI KUDI BENE TESALONIKA Polo ne Shivanusa ne Te1 Ami mote ku kipwilo kya bene Tesalonika badi umbumo na Leza Tata wetu ne Mfumwetu Yesu Kidishitu: 2 Kanye kakatampe ne ndoe bitamba kudi Leza Tata ne kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu bikale nenu. 3 Tufwaninwe kufwija’ko Leza mafuku onso pa mwanda wenu, banwe banabetu. Kino i kyendele’mo, mwanda lwitabijo lwenu lwendanga lutamina’ko bininge kadi buswe bomwisenswe banwe bonso umo ne umo bwendanga buvula. 4 O mwanda twimwitembanga mu bipwilo bya ¯ Leza pa mwanda wa kuminina ne lwitabijo lwenu mu kupangwapangwa konso ne byamalwa byomukamba nabyo. 5 Bino’bi i bubi- nga bulombola butyibi boloke bwa Leza, kadi bimufikijanga ku kumonwa bu bantu bafwaninwe bulopwe bwa Leza, bwine bomususukila. 6 Mwanda na bubine kino i kyoloke kudi Leza kumwesha malwa boba bemumwesha malwa. 7 Ino banwe bamona ma¯ lwa, Leza ukemupa kukokolokwa pamo netu pa kusokolwa kwa Mfumwetu Yesu momwa ¯ mulu pamo na bamwikeulu bandi bakomokomo 8 mu lubimbi lwa mudilo, palubwila kinongo boba kebayukilepo Leza ne boba ¯ kebakokelepo myanda miyampe ya Mfumwetu Yesu. 9 Bano’ba bo bakapebwa mfuto ya konakanibwa kwa nyeke kufunduka ku meso a Mfumwetu ne ku ntumbo ya bukomo bwandi, 10 kitatyi 2 TESALONIKA 1:11–2:14 Yewa ujilula bijila ukasokolwa kyaiya kutumbijibwa pa mwanda wa bajila bandi ne kutalwa koku batendela mu dyodya difuku pa mwanda wa boba bonso balombwele lwitabijo, mwanda bukamoni botwasapwile bwatambwilwe na lwitabijo umbukata mwenu. 11 Pa kino twimulombelelanga mafuku onso, amba Leza emumone bu bantu bafwaninwe lwito lwandi kadi alonge biyampe byonso bimusangaja aye ne mingilo ya lwitabijo na bukomo. 12 I mwanda wa dijina dya Mfumwetu Yesu ditumbijibwe momudi, kadi banwe nenu umbumo nandi, mwendele kanye kakatampe ka Leza wetu ne ka Mfumwetu Yesu Kidishitu. banwe banabetu, pa 2 Inoko, mwanda wa kitatyi kya kwikala’po kwa Mfumwetu Yesu Kidishitu ne wa kubungakanibwa batwe bonso kwadi, tubemulombe amba 2 kemwakatenkanibwai bukidi bonka mu milangwe yenu nansha kuvutakanibwa shi na myanda inenenwe ku mushipiditu, shi na musapu wa kukanwa, nansha na mukanda umweka bu utamba kotudi, amba difuku dya Yehova ke difike kala. 3 Kekwakikala muntu wa kwi¯ musasukija mu dishinda mu muswelo kampanda, mwanda dino ¯ difuku kedikayapo poso bupondo bwiye bidi ne muntu wa kujilula bijila asokolwe, mwana wa bo¯ nakani. 4 Aye witulanga bu walwana ne kwizunzula peulu pa ense witwa bu “leza” nansha ki¯ ntu kya kutotwa, amba ashikate mu tempelo ya Leza mwine, kawitela aye mwine bu leza. 330 5 Lelo kemuvulukilepo amba ponadi nenu nadi nemulombolanga bino bintu’bi? 6 Ino pano mubayuka kine kidi bu kijika, mwanda wa akasokolwe mu kitatyi kyandi kifwaninwe. 7 Bine, kifyame kya kuno kujilula bijila kingilanga kala; ino i kufika enka ne bikekala uno udi pano bu kijika ke kutupu’ye. 8 Penepo na bubine, yewa ujilula bijila ukasokolwa, mwine ukafundulwa na Mfumwetu Yesu na mushipiditu wa kyakanwa kyandi ne kumutukija mu kitatyi ¯ kikamweka pat oka kwikala’po kwandi. 9 Ino kwikala’po kwa yewa ujilula bijila i kwa mwendele mingilo ingila Satana na bilongwa byo-byonso bya bukomo ne biyukeno bya bubela ne bintu bya kutendelwa 10 ne bongojani bo-bonso bwa bukondame mwanda wa boba boneka, ke mfuto kobadi mwanda kebaitabijepo buswe bwa bubine amba bapande. 11 O mwanda mwine Leza webaleka baludikwe na myanda ya kwibalubija, amba bafule ku kwitabija bubela, 12 i mwanda wa abo bonso batyibilwe butyibi mwanda kebaitabijepo bubine ino baloelelwe mu bukondame. 13 Inoko, tufwaninwe kufwija’ko Leza mafuku onso pa mwanda wenu, banwe banabetu bobasenswe kudi Yehova, mwanda Leza wemutongele tamba ku ngalwilo mwanda wa lupandilo pa kwimupandula na mushipiditu wandi ne pa lwitabijo lwenu mu bubine. 14 Wemwityile ku luno lupandilo ponka pa myanda miyampe yotusapula, amba mwikale na ntumbo ya Mfumwetu Yesu 331 Bananga bya kavutakanya Kidishitu. 15 Penepo nanshi, banwe banabetu, imanijai pototo, kwatyijai nyeke bishi byomwafundijibwe, shi na musapu wa kukanwa nansha na mukanda utamba kotudi. 16 Ne kadi, Mfumwetu Yesu Kidishitu mwine ne Leza Tata wetu, aye wetusenswe ne kwitupa busengi bwa nyeke ne lukulupilo luyampe ponka pa kanye kakatampe, 17 bemusenge ku mityima ne kwimukomeja pototo mu bilongwa ne binenwa byonso biyampe. Shi ke pano, banwe banabetu, takamanai kwitulombelela’ko, amba kinenwa kya Yehova kyendelele kusambakana bukidibukidi ne kutumbijibwa monka mokikadile bine komudi; 2 ne amba tumone kunyongololwa ku bantu ba nshikani kadi babi, mwanda lwitabijo ke kintupo kidi na bantu bonso. 3 Ino Mfumwetu aye i wa binebine, kadi ukemukomeja ne kwimukinga kudi yewa umbi. 4 Ne kadi, tukulupile mudi Mfumwetu pa mwanda wenu, amba banwe mulondanga bulombodi bwetu kadi mukendelela kwibulonda. 5 Mfumwetu endelele kuludika mityima yenu senene ku buswe bwa Leza ne ku ¯ kuminina pa mwanda wa Kidishitu. 6 Pano tubemupe bulombodi, banwe banabetu, mu dijina dya Mfumwetu Yesu Kidishitu, sonsolokai mwanetu ense unanga bya kavutakanya kadi ke mwendelepo bishi byomwatambwile kotudi. 7 Mwanda banwe bene muyukile mwa kwitwiwila batwe, mwanda ketwadipo twiendeja bya kavutakanya umbukata mwenu 8 kadi ketwadile- 3 2 TESALONIKA 2:15–3:18 po byakudya bya muntu ne kumufuta mpika. Inoko, bufuku ne dyuba twadi twingila mingilo ya masusu ne ipungija kutyi¯ na twakekala kiselwa kya kulemenena muntu kampanda umbukata mwenu. 9 Ke kunenapo amba ketudipo na lupusa, aa, ¯ ino i mwanda wa twipane batwe bene bu kimfwa kya banwe kwiula. 10 Ne kadi bine, potwadi nenu, twadi twimupanga ˜ uno musonanya’mba: “Shi muntu kasakepo kwingila, nabya kakidya.” 11 Mwanda tubaivwana’mba kudi bamo bananga bya kavutakanya umbukata mwenu, kebengilangapo nansha dimo ino beela mu myanda keibatalepo. ˜ 12 Bano bantu tubebasonanya ne kwibakankamika mudi Mfumwetu Yesu Kidishitu amba bengile ¯ talala nya ne kudya byakudya byobesokwela abo bene. 13 Ino banwe, a banabetu, ke¯ mwakakokai kulonga biyampe. ¯ 14 Ino shi muntu kak okelapo binenwa byetu bya mu uno ¯ mukanda, yao mutulei kiyukeno kadi kemwakipwanai nandi, amba afwe bumvu. 15 Inoko kemwakimumonai bu walwana, ino endelelai kumudyumuna bu mwanenu. 16 Nanshi Mfumwetu wa ndoe emupe aye mwine ndoe kyaba kyonso mu miswelo yonso. Mfumwetu ekale nenu banwe bonso. 17 Luno i lwimu lwami ami Polo, lonalemba na makasa ami, e kyo kiyukeno mu mukanda ne mukanda; e monembelanga namino. 18 Kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu Kidishitu kekale nenu banwe bonso. MUKANDA UMBAJINJI KUDI TEMOTE Ami Polo, mutumibwa wa Kidishitu Yesu mungya mu˜ so nanya wa Leza Umpandiji wetu ne wa Kidishitu Yesu, lukulupilo lwetu, 2 kudi Temote, mwana wa binebine mu lwitabijo: Kanye kakatampe, lusa, ne ndoe bitamba kudi Leza Tata ne kudi Kidishitu Yesu Mfumwetu bikale nobe. ¯ 3 Monka monakukankamikıle kushala mu Efisesa ponadi kensake kwenda ku Masedonya, e monkukankamikila ne pano, ˜ mwanda wa usonanye bantu bamobamo amba kebakifundija lufundijo lungi, 4 nansha kuta mutyima ku mfumo ya bubela ne ku myanda ya misuku. Bintu bya uno muswelo bifulanga ku bintu bya bitupu, ino bikolomonanga enka bipangujo bidya kitatyi pa kyaba kya kuleta kintu kampanda kitamba kudi Leza pa mwanda wa lwitabijo. 5 Kitungo kine kya buno bulombo¯ di i twisanswe na mutyima utoka ¯ to ne mutyima wa mundamunda muyampe ne lwitabijo lwampi¯ kwa buzazangi. 6 Pa kusasuka ku bino bintu, bamo abaalamu¯ kila ku mısambo ya kinenenene. 7 Basaka kwikala bafundiji ba bijila, ino pampikwa kwivwanija bintu byobanena nansha byobya byobatakamene nabyo amba i bya bine. 8 Ino tuyukile amba Bijila i bilumbuluke shi enka muntu wibingidija biyampe 9 pa kuyuka amba bijila kebiletelwepo pa 1 mwanda wa muntu moloke, ino i pa mwanda wa boba bajilula bijila ne bantomboki, bampikwa bwine Leza ne babipya-mambo, bampikwa bubinebine, ne bakobakanya bintu bijila, bepaya bashabo ˜ ne bepaya bainabo, bantapanani, 10 ba busekese, bana-balume ba¯ lala na bana-balume, batumbula, bambepai, batyipa bya bubela, ne bintu bikwabo byo-byonso bilwa na bufundiji buyampe 11 mwendele myanda miyampe ya ntumbo ya Leza wa nsangaji, mine yonapelwe. 12 Mfwijanga’ko Kidishitu Yesu Mfumwetu, waumpele bukomo, mwanda waumwene amba ¯ ne mukokele pa kumpa uno mwingilo, 13 nansha byonadi pa kala muntu utuka Leza ne upangapanga bantu bandi ne wa kibengo. Inoko nafwidilwe lusa, mwanda nadi nonga nabya pampikwa kuyuka kadi pampikwa lwitabijo. 14 Ino kanye kakatampe ka Mfumwetu kavudile bininge pamo ne lwitabijo ne buswe bwa ponka padi Kidishitu Yesu. 15 Uno mwanda i wa binebine kadi ufwaninwe kwitabijibwa onso amba: Kidishitu Yesu waile mu ino ntanda kupandija babipya-mambo. Mu bano’ba ami ne mutabuke’mo. 16 Inoko, nafwidilwe lusa amba kupityila kondi ami mwine mutabuke bonso, Kidishitu Yesu alombole ¯ kutukija mutyima kwandi konso ¯ bu kimfwa ku boba batula lwitabijo lwabo mudi aye pa mwanda ¯ wa bumi bwa nyeke. 332 333 Nsenga i umo. Mwana-mukaji. Batadi 17 Shi ke pano, Mulopwe wa nyeke ne nyekeke, aye kabwanyapo kubola, wampikwa kumweka, Leza umo kete, apebwe ¯ buleme ne ntumbo nyeke ne nyekeke. Amena. 18 Buno bulombodi nakupe’bo, abe wami mwana, Temote, mwendele bupolofeto bwanenenwe pa mwanda obe, amba na buno bupolofeto wendelele kulwa divita dilumbuluke; 19 koku ulamine lwitabijo ne mutyima wa mundamunda muyampe, wapelelwe na bamobamo, bafula ku kulobeja lwitabijo lwabo. 20 Mu bano mudi ne Himeneusa ne Alekiza¯ ndele, ami nebapana kudi Satana amba bafundijibwe na kulemununwa mwanda wa baleke kutuka Leza. ¯ Dibajinji bidi, nesashila bonso bekale kwabija, kulombela, kusengela, ne kufwija’ko pa mwanda wa bantu ba miswelo yonso, 2 pa mwanda wa balopwe ne boba bonso badi pa bitenta; mwanda wa twikale talala ¯ nya ne mu ndoe na bwine Leza ne kusumininwa konso. 3 Kino i kilumbuluke kadi kitabijibwe ku meso a Umpandiji wetu, Leza, 4 mwine usaka’mba bantu ba miswelo yonso bapande ne kwikala na buyuki bwinebwine bwa bubine. 5 Mwanda kudi Leza umo, ne nsenga nandi umo pa bukata bwa Leza ne bantu, i muntu, ¯ Kidishitu Yesu, 6 wepene aye ¯ mwine ke kinkulwa kyenzankane pa mwanda wa bonso—kino kyo kya kusapula bukamoni pa bitatyi bifwaninwe. 7 Pa mwanda wa buno bukamoni natongelwe bu musapudi ne bu mutu- 2 1 TEMOTE 1:17–3:2 mibwa, ko kunena’mba mufundiji wa mizo mu mwanda wa lwitabijo ne bubine; ami nenanga bya bine, nkibepangapo. 8 Shi ke pano nsaka’mba mu bifuko byonso bana-balume balombele nyeke, batulula makasa ajila, pampikwa bukalabale ne kwipotomeja. 9 Mo monka ˜ nsaka bana-bakaji nabo benenenye na kuvwala bisandi bya bu¯ ¯ ˜ lemantu, na butukanye ne neni mibwane, ke na biselapo bya kwibanda nywene ne olo1 nansha na malungo ne mbwija ya lupoto lukomo, 10 ino i mu muswelo ufwaninwe bana-bakaji betela bu bene Leza, ko kunena’mba, na mingilo miyampe. 11 Mwana-mukaji afunde ta¯ ¯ lala nya ne kukokelelela bininge. 12 Nkitabijepo mwanamukaji kufundija, nansha kwikala na lupusa pa mwana-mulume, ino ufwaninwe kwikala talala ¯ ¯ nya. 13 Mwanda Adama wapangilwe dibajinji, kupwa ke Eva. ¯ 14 Kadi, Adama kaongwelwepo, ¯ ino mwana-mukaji waongwelwe ¯ mpata ne kujilula wajilula. 15 Inoko, ukalamwa pa mwanda wa kubutula kwabutula, enka shi bendelele mu lwitabijo ne buswe ˜ ne buujila pamo ne neni mibwane. Uno mwanda i ukulupilwa: 3 Shi muntu ukimba kwikala mutadi, nabya usakanga mwingilo mulumbuluke. 2 Nanshi mutadi ufwaninwe kwikala wa kubulwa kutopekwa, mulume wa mukaji umo, mwibeje mu byonso, ˜ wa neni mibwane, wampikwa kavutakanya, wa kizaji, muyuke 1Tm 2:91 Nansha, “nsahabu.” 1 TEMOTE 3:3–4:7 Bisakwa ku bengidi ba mingilo kufundija, 3 ke nkolwanko¯ lwapo, ke wa lumapo, ino i wa mutyima unekena, ke wa lupotopotopo, ke muntupo usenswe lupeto, 4 ekale muntu wendeja ba mu yandi njibo senene, wa ¯ bana bakokele bininge na kusumininwa konso; 5 (shi bine muntu kayukilepo mwa kwendejeja ba mu yandi njibo, le ukalela namani kipwilo kya Leza?) 6 ke muntupo waitabije panopano, kutyina wakayula mitatulo ne kutyibilwa butyibi bwatyibilwe Dyabola. 7 Kadi, ufwaninwe ne kunenenwa biyampe na bantu ba panja, kutyina’mba wakafutululwa ne kuponena mu dikinga dya Dyabola. 8 Bengidi ba mingilo nabo ba¯ fwaninwe kwikala belemeke, ke ¯ ba ndimi ibidipo, ke ba kwipanapo mu kutoma vinyu mingi, ke ba lwisopo lwa kumwena mu bya budimbidimbi, 9 ino bekale balamine kifibwe kikola kya lwitabijo na mutyima wa mundamu¯ nda utoka. 10 Kadi, bano’ba batompibwe bidi shi i bafwaninwe, ebiya kebengila bu bengidi, byobadi bampikwa mambo. 11 Bana-bakaji nabo bafwani¯ nwe kwikala belemeke, ke bavubavubapo, bekale bebeje mu byo¯ nso, bakokele mu bintu byonso. 12 Bengidi ba mingilo bekale balume ba mukaji umo umo, bendeja babo bana ne ba mu abo mobo senene. 13 Mwanda bantu bengila senene banenenwanga biyampe kadi besambanga pampikwa kafinda nansha kamo mu lwitabijo mudi Kidishitu Yesu. 334 14 Nakulembela bino bintu, nansha byonkulupile kwiya kwako panopano, 15 ino shi naije, amba uyuke mwa kwiendejeja mu ba mu njibo ya Leza, ke ¯ kipwilo kya Leza mumi kadi, kipanda kadi kikwatyijo kya bubine. 16 Bine, kifibwe kikola kya buno bwine Leza i kikatampe bya binebine: ‘Wamwekele mu ngitu, watelwa bu moloke mu mushipiditu, wamwekela bamwikeulu, wasapulwa mu mizo, waitabijibwa mu ino ntanda, watambulwa ¯ mulu mu ntumbo.’ Inoko, mushipiditu wa Leza ¯ unena patoka’mba mu bitatyi bya ku mfulo bamobamo bakapona mu lwitabijo, kebate mutyima ku binenwa bya kyongo bya mishipiditu ne ku mfundijo ya bandemona, 2 na buzazangi bwa bantu banena bya bubela, ba mutyima wa mundamunda mufwe pamo bwa ao musokwe na kyuma kya mudilo. 3 Bakakankaja bantu kwisonga ne kwi¯ bakanda byakudya by apangilwe na Leza’mba bidibwe ne kufwija’ko ponka na boba badi na lwitabijo kadi bayukidije bubine. 4 Mwanda kipangwa kyonso kya Leza i kilumbuluke, kadi i kutupu kya kufutululwa shi kyatambulwa ne kufwija’ko ponka, 5 mwanda i kipandulwe na kinenwa kya Leza ne na milombelo yobekilombelela. 6 Pa kudingila banabetu ano madingi, ukekala mwingidi mulumbuluke wa Kidishitu Yesu, muntu mudishibwe binenwa bya lwitabijo ne bufundiji bulumbu¯ luke bowalondele senene sh e. 7 Inoko pela mfumo ya bubela ya 4 335 Kwibidija ngitu. Bakaji ba kishala mutonko, pamo bwa yoya inenanga bana-bakaji banunu. Ino abe, wiibidije na kitungo kya kulombola bwine Leza. 8 Mwanda kwibidija ngitu kudi na kamweno katyetye; ino bwine Leza abo budi na kamweno mu bintu byonso, mwanda abo budi na mulao ¯ wa bumi bwa pano ne wa bobwa ¯ buk aya’ko. 9 Uno mwanda i wa binebine kadi ufwaninwe kwitabijibwa onso. 10 O mwanda mwine twingilanga bikomo ¯ ne kwielela’ko, mwanda tutudile lukulupilo lwetu mudi Leza ¯ mumi, Umpandiji wa bantu ba miswelo yonso, nakampata boba ¯ bakokele. ˜ 11 Endelela kusonanya bino bintu ne kufundija’byo. 12 Muntu kakikufutulula nansha dimo amba wi mwanuke. Inoko, ika¯ la kimfwa ku bakokele mu muneneno, mu mwikadilo, mu buswe, mu lwitabijo, ne mu kubulwa disubi. 13 Enka ne byongiya, abe wielele’ko nyeke kutanga ku meso a bantu, kukankamika, ¯ ne kufundija. 14 Kokap elula kyabuntu kidi modi kyakupelwe kupityila ku bupolofeto bwanenenwe kitatyi kyowatentekelwe makasa na kitango kya bakulumpe. 15 Langa bininge bino bintu’bi; wielelele monka, amba bantu bonso bamone kwendelela koendelela. 16 Kyaba kyonso wite mutyima¯ abe mwine ne bufundiji bobe. Uminina mu bino bintu’bi, mwanda pa kulonga namino ukepandija abe mwine ne boba bakwivwana. Kokitopeka na kipuni mwana-mulume mutame. Ino ¯ umwisashila pamo bwa shobe, bansongwalume nabo pamo 5 1 TEMOTE 4:8–5:11 bwa banabenu bana-balume, 2 bana-bakaji batame pamo bwa bainobe, bansongwakaji nabo pamo bwa banabenu bana-bakaji kwa kubulwa disubi nansha dimo. ´ ¯ 3 Pa bakaji ba kishala buleme, boba ba kishala binebine. 4 Ino shi kudi mukaji wa kishala udi na bana nansha bankana, nankyo bayuke bidi kulombola bwine Leza ku ba mu njibo yabo ne kulubwila bambutwile ne bankambo wabo byobya bibafwaninwe, mwanda kino i kitabijibwe ku meso a Leza. 5 Ino mwana-mukaji wa kishala binebine kadi ushele makasa aye ukulupile mudi Leza kadi utakamene mu kwabija ne mu milombelo bufu¯ ku ne dyuba. 6 Ino yewa wipene mu bya kusangaja ngitu i mu¯ fwe nansha byadi mumi. 7 Nanshi endelela kwibalombola bino bintu, mwanda wa bekale ba kubulwa kutopekwa. 8 I bine shi muntu kasasaketapo bandi, nakampata boba ba mu njibo yandi, nabya watune lwitabijo kadi i mubi kutabuka ne wampikwa lwitabijo mwine. 9 Mukaji wa kishala ukokeja ¯ kutulwa ku mulongo wa majina shi udi na myaka makumi asamba ne kupita, mukaji wa mulu¯ me umo, 10 utumbıle mingilo milumbuluke, shi walelele bana biyampe, shi wadi na kizaji, shi wadi oija bajila ku maulu, shi wadi ukwasha boba bamona ma¯ lwa, shi wadi mwipane mu mingilo yonso miyampe. ¯ 11 Inoko, kokat ula ku mulongo wa majina bakaji ba kishala bansongwakaji, mwanda 1 TEMOTE 5:12–6:4 ¯ Buleme misunsa 2. Utoma ne tuvinyu mutyima wa kusaka kusambakena pamo powipatyikanga pa bukata bwa abo ne Kidishitu, basakanga kusongwa. 12 Bakatyibilwanga butyibi mwanda abaleka mulao wabo umbajinji. 13 Ne kadi abaibidila kwikala bampikwa kaji, benda bajokoloka ku mobo badi mu yoi ke mu yoi; bine, ke’nkapo kwikala bampikwa kaji, ino kadi i ba lubabo, beela ne mu myanda ya bene, besamba bintu byokebafwaninwepo kwisamba. 14 O mwanda ami nsaka bakaji ba kishala bakidi bansongwakaji basongwe, babutule bana, balame ba mu njibo, ¯ kebakishıla kinkwa kyaba kya kwitunenena bibibibi. 15 Bine, ¯ bamo ke bapwe kala kusasuka kebalonda Satana. 16 Shi kudi mwana-mukaji mwitabije udi na bakaji ba kishala babutulwa nabo, nankyo ebakwashe, ku¯ tyina’mba kipwilo kyakalemenenwa. Penepo kipwilo nakyo kimone kukwasha bakaji ba kishala bafudilwe bya binebine. 17 Bana-balume batame bendeja senene bamonwe bu bantu ¯ ba kupebwa buleme misunsa ibidi, nakampata boba bengila bikomo mu kwisamba ne kufundija. 18 Mwanda kisonekwa ki˜ nena’mba: “Kokakuta nombe lu¯ kano ku kanwa kitatyi kyapula miseke”; kadi amba: “Mwingidi ufwaninwe kupebwa mpalo yandi.” 19 Kokitabija byobasambila mwana-mulume mutame, poso pa bukamoni bwa batumoni babidi nansha basatu. 20 Boba balongalonga bubi, wibadingile wibakoma ku meso a bantu bonso, amba bakwabo badyumuki- 336 ˜ le’po. 21 Nakusonanya na kusumininwa ku meso a Leza ne a Kidishitu Yesu ne a bamwikeulu batongwe amba lama buno bulombodi pampikwa mfwatakani ne mboloji nansha imo. 22 Kokapeja kutenteka muntu makasa; nansha kwiela mu bubi bwa bakwabo; ikala nyeke mwilame. 23 Leka kutoma enka mema, utoma’mo ne tuvinyu mwanda wa kifu kyobe ne kubelabela kobe. 24 Bubi bwa bantu bamo i bu¯ yukane patoka, butwadidila ku kidye, ino bwa bantu bakwabo buyukananga ke mungya kala. 25 Ne mingilo milumbuluke nayo mo monka i miyukane pa¯ toka kadi yoya keiyukenepo keikokejapo kufibwa lonso. Boba badi mu lupungu lwa bupika bamone nyeke bamfumwabo bu bantu bafwani¯ nwe kulemekibwa bininge, kutyina’mba dijina dya Leza ne bufundiji bwandi byakafutululwa. 2 Ne kadi, boba badi na bamfu¯ mwabo betabije kebakibapeleka, mwanda’po’tu i banababo. Inoko bafwaninwe kwingila na mutyima umo, mwanda bene bamwena mu mwingidilo wabo muyampe i betabije kadi baswedibwe. Endelela kufundija bino bintu ne kukankamika bino’bi. 3 Shi muntu ufundija lufundijo lungi ne kwitabija mpika buno bulombodi buyampe, butamba kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu, na˜ nsha bufundiji bukwatanene na bwine Leza, 4 i muyule mitatulo, kadi kemvwanijepo kintu nansha kimo. Witobelwe lupata ne 6 337 Kusanswa lupeto. Lama kyakupelwe kwipotomeja pa mwanda wa bi˜ shima. Bino’bi bile nanga mukao, lupotopoto, binenwa bya mutonko, kufwatakenya bakwabo bibi, 5 ne kwipatanya kyaba kyonso pa myanda mityemitye ˜ na bantu ba neni myoneke kadi babudilwe bubine, balanga’mba bwine Leza i mwa kumwena kamweno. 6 Na bubine, mu bwine Leza mudi kamweno kakatampe shi tuloelelwa byobya byotudi nabyo. 7 Mwanda ketuletelepo kintu nansha kimo mu ino ntanda, kadi ketukokejapo kusela’mo kintu. 8 Nanshi shi tudi na bya kudya, bya kuvwala ne mwa kwikala, tuloelelwei bino bintu. 9 Inoko, boba basumininwe kwikala bampeta baponenanga mu matompo ne mu dikinga ne mu bya kusakasaka bivule bya bulembakane kadi bisanshija, bifikija bantu ku koneka ne ku musala. 10 Mwanda kusanswa lupeto i kitako1 kya bintu bibibibi bya miswelo yonso, kadi pa kwi¯ pana’mo bamo ke bongolwe mu lwitabijo kadi ke betapetape na misanshi mivule mine. 11 Ino abe, a muntu wa Leza, nyema bino bintu. Ino londalonda boloke, bwine Leza, lwitabi¯ jo, buswe, kuminina, ne kutalala. ´ 12 Lwa bulwi bulumbuluke bwa ¯ lwitabijo, kwatyija senene bumi bwa nyeke bwine bowaityilwe’ko kadi bowaitabije biyampe pa¯ tokelela ku meso a batumoni bavule bene. 13 Ku meso a Leza, mwine ¯ ulama bintu byonso byumi, ne 1Tm 6:101 Pa bute pa bute, “muji.” 1 TEMOTE 6:5-21 ku meso a Kidishitu Yesu, ka¯ moni waitabije biyampe patokelela ku meso a Pontyusa Pila˜ to, nakusonanya 14 ulame mbila pampikwa dikeme ne pa kubulwa kutopekwa kufika ne bikamweka Mfumwetu Yesu Kidishitu. 15 Kuno kumweka kukalombolwa pa kitatyi kyako kitungwe na mwine wa nsangaji kadi umo kete wa Lupusa Lukatampe, aye Mulopwe wa boba babikele bu balopwe kadi Mfumwandya boba babikele bu bamfumu, 16 aye bunka kabwanyapo kufwa, wike¯ le mu kitokeji kekifikika, kamwenwe na muntu kadi kakokejapo kumonwa. Kudi aye kwikale bu¯ leme ne bukomokomo bwa nyeke. Amena. 17 Lombola boba bampeta mu ino ngikadilo ya bintu amba kebakitatula, kadi kebakikulupila bupeta kebwisumbidilwapo, ino bakulupile Leza, mwine witupanga bintu byonso bya ntanda ne miseke byotudi nabyo. 18 Wibasapwile balonge biyampe, bekale bampeta mu mingilo milumbuluke, bekale na buntu, ba mutyi¯ ma wa kupana, 19 ne kwibikila ¯ byabuleme ke kyalwilo kilumbuluke kya mafuku a kumeso, amba ¯ bakwatyije pototo bumi bwinebwine. ¯ 20 Yo, a Temote, abe lama kyokya kyakupelwe, vundamina binenwa bya bituputupu bijilula bintu bijila ne bya kwipatanya bitelwa bya bubela bu “buyuki.” 21 Mwanda bamobamo pa kwimwekeja amba badi na ¯ buno buyuki abasasuka mu lwitabijo. Kanye kakatampe kekale nenu. MUKANDA WA BUBIDI KUDI TEMOTE Ami Polo, mutumibwa wa Kidishitu Yesu pa kiswa-mutyima kya Leza mwendele mulao wa ¯ bumi bwa mudi Kidishitu Yesu, 2 kudi Temote mwana muswedibwe: Kanye kakatampe, lusa, ne ndoe bitamba kudi Leza Tata ne kudi Kidishitu Yesu Mfumwetu bikale nobe. 3 Mfwijanga’ko Leza, mwine ˜ oningidila mingilo ikola na mu¯ tyima wa mundamunda utoka, ¯ monka mw aingidile bakulutuba bami, o mwanda nkilekangapo nansha dimo kukuvuluka mu kwabija kongabijanga bufuku ne dyuba. 4 Ngabilanga bininge kwimona nobe, pomvulukanga impolo yobe, amba ndyulwe nsangaji. 5 Mwanda mvulukanga lwitabijo lobe lwampikwa buzazangi, lwadi bidi mudi nkambo obe Loisa ne mudi inobe Yunisa, ino nkulupile amba ludi ne mudi abe. 6 O mwanda nakuvuluja kushinsakanya pamo bwa mudilo kyabuntu kya Leza kyowatambwile ponakutentekele makasa. 7 Mwanda Leza ketupelepo mushipiditu wa moyomoyo, ino i ˜ wa bukomo ne buswe ne neni mibwane. 8 Nanshi kokikwatwa bumvu bwa kusapula myanda ya Mfumwetu nansha kunkwatyilwa’bo ami, mukutwa pa mwanda wandi, ino itabija kususukila myanda miyampe na kwiubija mu bukomo bwa Leza. 9 Aye wetupandije ne kwitwita lwito lujila, ke pa mwandapo wa mingilo yetu, aa, ino i pa mwanda wa 1 mpango yandi ne kanye kandi kakatampe. Kano kanye ketupelwe mudi Kidishitu Yesu tamba kala, ¯ 10 ino pano kabalombolwa patoka pa kumweka kwa Umpandiji wetu, Kidishitu Yesu, wata¯ lwile lufu ne kumunika kitoke¯ ji pa bumi ne pa kubulwa kubola kupityila ku myanda miyampe, ¯ 11 mine yonatongelwe bu musapudi ne bu mutumibwa ne bu mufundiji. 12 Kino e kine kyonsusukila namino, ino nkifwangapo bumvu. Mwanda ndyukile mwine ongitabije, kadi nkulupile amba ubwanya kulama kyonamupele kufika ne mu dyodya difuku. 13 Kwatyija nyeke kimfwa kya kulondela’po kya binenwa biyampe byowaivwene kondi na lwitabijo ne buswe umbumo na Kidishitu Yesu. 14 Lama kino kya¯ buleme kyowapelwe kupityila ku mushipiditu ujila, mwine udi motudi. 15 Abe uyukile kino, amba bantu bonso mu kipindi kya ntanda ya Azia abamvundamina, mu bano mudi ne Fikelusa ne Helamongene. 16 Mfumwetu afwile lusa ba mu njibo ya Oneshifolu¯ sa, mwanda divule wadi untukija mutyima kadi kakwatyilwepo bumvu miyololo yami ya mu kifungo. 17 Ino, paadi mu Loma, waunkimbile na kininga, waunsokola. 18 Mfumwetu amukwashe akafwilwe lusa na Yehova mu dyodya difuku. Kadi abe uyukile biyampe mingilo yonso yawaingile mu Efisesa. 338 339 Basola. Kwingidija Kinenwa. Bipungwa Nanshi, abe wami mwana, wikomeje nyeke mu kanye kakatampe ka mudi Kidishitu Yesu, 2 kadi bintu byowaivwene kondi byaitabije ne batumoni bavule, ´ ¯ pa’byo bantu bakokele, nabo bakabwanya senene kufundija bakwabo. 3 Byodi sola wa binebine wa Kidishitu Yesu itabija kususuka. 4 I kutupu muntu wingila˜ nga busola usunanga bya busu¯ nga bya mu bumi, shi ukimba kwitabijibwa na mwine wamutwejeje bu sola. 5 Ne kadi, ne mu makayo mwine, muntu ukaya maka¯ yo a kwitaka kavwikwangapo kilukwa shi kakailepo mungya bijila. 6 Kidimye wingila bikomo ufwaninwe kwikala umbajinji kudya bipa bya mu budimi bwandi. 7 Langa kyaba kyonso bino byonanena’bi ne Mfumwetu nandi ˜ ukakupa neni mu bintu byonso. 8 Vuluka’mba Yesu Kidishitu wasangwilwe mu bafwe kadi i wa ku musuku wa Davida, mwendele myanda miyampe yonsapula’i; 9 mine yonsusukila ne kukutwa pamo bwa nonga-bibi. Inoko, kinenwa kya Leza kekikutyilwepo. ˜ 10 O mwanda mwine numininanga bintu byonso pa mwanda wa batongwe, amba nabo bakamone lupandilo lwa mudi Kidishitu Yesu pamo ne ntumbo ya nyeke. 11 Uno mwanda uno’u i ukulupilwa: Shi bine twafwile nandi pamo, nabya tukasangulwanga nandi pamo; 12 shi twendelele ¯ kuminina, nankyo netu tukabikalanga pamo nandi bu balopwe; wivwane tumutune, aye nandi uketutunanga; 13 nansha shi twikale bampikwa bubinebine, aye i wa binebine nyeke, mwanda kabwanyapo kwituna aye mwine. 2 2 TEMOTE 2:1-22 14 Wibavuluje nyeke bino bintu’bi, wibalombola’byo ku meso a Leza amba baleke kulwila bishima, kintu kya kubulwa mvubu nansha imo mwanda kyonanga boba bemvwana. 15 Longa bukomo bobe bonso wilombole bu muntu mwitabijibwe kudi Leza, mwingidi wampikwa kyafwila bumvu, wingidija kinenwa kya bubine mobifwaninwe. 16 Ino pela binenwa bya bituputupu bijilula bintu bijila; mwanda abyo bikavudijanga1 mpata bumpikwa bwine Leza, 17 kadi binenwa byabo byendanga bisambakana pamo bwa kilonda kya kabenga.1 Ba Himeneusa ne Filetusa nabo badi mu boba bantu 18 ba¯ sasukile mu bubine, banenanga’mba lusangukilo ke lupite kala; kadi bavutakanyanga lwitabijo lwa bamobamo. 19 Nansha nankyo, kyalwilo kikomokomo kya ¯ ¯ Leza akyo kikimene nku, patulwe kino kiyukeno amba: “Yehova uyukile bandi,” ne amba: “Yewa ense utela dijina dya Yehova aleke bukondame.” 20 Ino mu njibo mikatampe kemwikalangapo enka bipungwa bya olo1 ne bya ndalama ino mwikalanga ne bya mityi ne bya dilongo, bimo bya mwingilo wa ¯ bul eme ino bikwabo nabyo ¯ bya mwingilo wampikwa buleme. 21 Nanshi, shi muntu usonsoloka bino bya mfulo’bi, ukekala kipungwa kya mwingilo wa ¯ buleme, kipandulwe, kya kamwe¯ no kudi mwine’kyo, kilongololwe mwanda wa mwingilo onso muyampe. 22 Shi ke pano, nyema 2Tm 2:161 Nansha, “abo bakavudijanga.” 171 Nansha, “busungu, kayenga.” 201 Nansha, “nsahabu.” 2 TEMOTE 2:23–3:16 Mafuku a mfulo. Kisonekwa kyonso bya kusakasaka bya bunkasampe, ino londalonda boloke, lwitabijo, buswe, ne ndoe, pamo na boba beta dijina dya Mfumwetu ¯ ¯ na mutyima utoka to. 23 Ne kadi, pela lupata lwa bulembakane ne lwampikwa bulu˜ ji, mwanda kelo kulenga numa. 24 Mwanda umpika wa Mfumwe¯ tu kafwaninwepo kumana, ino ¯ ufwaninwe kwikala mutukanye ku bonso, muyuke kufundija, ¯ uyukile kw ıfula shi abamulubila, 25 ufundija boba ba lupata na kutalala; kepabulwe padi Leza wakebapele kwalamuka pa mutyima, kutwala ku buyuki bwinebwine bwa bubine, 26 bamo˜ ne kujokeja neni yabo ne kwionzola mu dikinga dya Dyabola, pa kuyuka’mba wadi mwibakwate ¯ bomi mwanda wa kulonga kiswamutyima kyandi. Ino yuka kino, amba mu mafuku a mfulo kukekalanga bitatyi bya makambakano bikomo ne mwa kulongela. 2 Mwanda bantu bakekala ba kwisanswa abo bene, ba kusanswa lupeto, ba kwitumbika, ba kwizunzula, ba¯ tuka Leza, bampikwa kukokela bambutwile, bampikwa ku¯ fwija’ko, ba kubulwa kwipana, 3 bampikwa kisanso kya bu mu˜ ntu, bapela kumvwanana ko-konso, bavubavuba, ba kubulwa ¯ kwıfula, ba bukalabale bwa malwa, bampikwa kusanswa buyampe, 4 ba kwaba bakwabo, ¯ ba mitwe myumu, bayule mitatulo, basenswe kwisangaja kupita’ko kusanswa Leza, 5 badi na mumwekelo wa bwine Leza, ino batuna bukomo bwa bwine Leza; nanshi abe vundamina bene bano’ba. 6 Mwanda mu bano’ba 3 340 mutambanga bantu bekuja na budyumuku mu mobo ne kukwata bu misungi bana-bakaji bazoze ba¯ lemenenwe na bubi, baludikwa na bya kusakasaka palapala, 7 befundanga mafuku onso ino kuyukidija bubine senene mpika. ¯ 8 Monka mwalwidile ba Yanese ne Yambelese na Mosesa, nabo mo mobalwila nyeke na bubine. Bantu ba uno muswelo i boneke ˜ mpata mu neni, kebetabijibwepo mu myanda ya lwitabijo. 9 Inoko, kebasapo kwenda kulampe, mwanda buvila bwabo busa ku¯ mweka ku bonso, monka mwamwekele buvila bwa boba bantu babidi. 10 Ino abewa ulonda¯ nga biyampe she bufundiji bwami, mwiendelejo wami, mpango ¯ yami, lwitabijo lwami, kitukije¯ tyima kyami, buswe bwami, kuminina kwami, 11 kupangwapangwa ne masusu pamo bwa oa onasusukile mu Antyioka, mu Ikoniuma, ne mu Lesetala. Na¯ uminine kuno kupangwapangwa, kadi Mfumwetu waunyongolwele mu byonso’bi. 12 Na bubine, boba bonso basaka kwikala ¯ na bumi bwa bwine Leza umbumo na Kidishitu Yesu nabo bakapangwapangwa. 13 Ino babi ne ˜ bandimbanani bakabipila’ko kutabuka, bongola bakwabo ne kongolwa. 14 Inoko abe, endelela mu bintu byowafundile ne byobakunekenye nobe waitabija, byoyukile bene bakufundije’byo 15 ne kadi tamba ku bwanuke uyukile bilembwa bijila, bikokeja kukwalamuna kodi wa tunangu mwanda wa lupandilo ponka pa lwitabijo mudi Kidishitu Yesu. 16 Kisonekwa kyonso i kisone- 341 Sapula, ninga. Kilukwa kya boloke kejibwe na mushipiditu wa Leza kadi i kya kamweno pa kufundija, pa kudingila, pa kolola, ne pa kulemununa mu boloke, 17 amba muntu wa Leza ekale mubwanye byonsololo, muteakanibwe senene mwa kwingidila mwingilo onso muyampe. ˜ Nakusonanya na kusumininwa ku meso a Leza ne a Ki¯ dishitu Yesu, mutyibi wa bomi ne bafwe, na kumweka kwandi ne na Bulopwe bwandi, amba 2 sapula kinenwa, pyasakena’mo mu bitatyi biyampe ne mu bitatyi bya makambakano, dingila, tope¯ ka, kankamika, na kitukijetyima kyonso ne bwino bwa kufundija. 3 Mwanda kukekalanga kitatyi kyobakapela kwivwana bufundiji buleta bukomo, ino, mwendele kusakasaka kwabo, bakongwija bafundiji ba abo bene ba kwibafundija bisangaja matwi abo. 4 Ba¯ kalamuka kebakitejepo bubine, kebate’ko mutyima ku mfumo ya ˜ bubela. 5 Ino abe lama neni yobe ¯ mu bintu byonso, uminina mu byamalwa, ingila mwingilo wa bu musapudi wa myanda miyampe, vuija ne pa mfulo mwingilo obe. 6 Mwanda ami mpungululwanga kala bwa kyamulambu kya bitomibwa, kadi kitatyi kyami kya kukutululwa kibafwena. 7 Nalu bulwi bulumbuluke, napu kunyema lubilo, nalama lwitabijo. 8 Tamba pano kudi kilukwa kya ¯ boloke kyobambik ıle, kikampa Mfumwami, mutyibi moloke, bu mpalo mu dyodya difuku, ino ke’nkapo ami, aa, i ne boba bonso basenswe kumweka kwandi. 9 Longa bukomo wiye kondi panopano. 10 Mwanda Demasa waungela, ke-muntu wa- 4 2 TEMOTE 3:17–4:22 sanswa ino ngikadilo ya bintu, waenda ku Tesalonika, Kelesense ku Ngalatea, Tetusa ku Damatea. 11 Enka Luka kete ye udi nami. Sela Mako wiye nandi, mwanda aye usa kunkwasha mu mingilo. 12 Ino natume Tekikusa ku Efisesa. 13 Shi koiya, sela ne kikanzo kya pangala kyonashile na Kapusa mu Toasa, ne mivungo ya mikanda, nakampata mivungo ya biseba. 14 Alekizandele sendwe wa mikuba waunongele bibi bivule. Yehova ukamulubwila mungya bilongwa byandi. 15 Nobe ufwaninwe kumudyumuka, mwanda walwile na musapu wetu bya mwiko. 16 Ponasambile dibajinji i kutupu nansha umo waile ku wami mutamba, ino bonso baungelele—le kadi, kebakilambikwa ano mambo. 17 Ino Mfumwetu waimene pabwipi nami kadi waunkomeje, amba kupityila kudi ami busapudi busapulwe ne pa mfulo kadi mizo yonso ivwane’bo; ne kadi nanyongolwelwe mu kyakanwa kya ntambo. 18 Mfumwetu ukanyongolola ami ku mingilo yonso mibi kadi ukampandija mwanda wa ¯ Bulopwe bwandi bwa mulu. Aye atumbijibwe ntumbo nyeke ne nyekeke. Amena. ˜ 19 Nimwine Piseka ne Akwila ne ba mu njibo ya Oneshifolusa. 20 Elatusa washele mu Kodinda, ino Tofimusa namushile ubela mu Miletusa. 21 Longa bukomo ufike kumeso kwa kitatyi kya mashika. Ebulusa wakwimuna, ne ba Pudenesa, Dinusa, Kodia ne banabetu bonso nabo abakwimuna. 22 Mfumwetu ekale na mushipiditu olombola. Kanye kandi kakatampe kekale nenu. MUKANDA KUDI TETUSA Ami Polo, umpika wa Leza kadi mutumibwa wa Yesu Kidishitu mwendele lwitabijo lwa batongwe ba Leza ne buyuki bwinebwine bwa bubine, budi umbumo na bwine Leza 2 kadi bwi¯ manine pa lukulupilo lwa bumi ¯ bwa nyeke bwalaile Leza tamba kala, aye kabwanyapo kubepa, 3 wayukenye kinenwa kyandi mu bitatyi byandi bitungwe kupityila ku busapudi bonapelwe, ˜ mwendele musonanya wa Umpandiji wetu, Leza; 4 kudi Tetusa, mwana wa binebine mwendele lwitabijo lotwitabije: Kanye kakatampe ne ndoe bitamba kudi Leza Tata ne kudi Kidishitu Yesu Umpandiji wetu bikale nobe. 5 Nakushile mu Kelete mwa¯ nda wa olole bintu byadi byoneke ne kutonga bakulumpe mu kibundi ne kibundi, monka monakulombwedile; 6 shi mudi mwana-mulume wampikwa mambo, mulume wa mukaji umo, udi na bana betabije bampikwa kulambikwa myanda ya bya bulongelonge nansha kwikala bantomboki. 7 Mwanda byadi kalama wa Leza, mutadi ufwaninwe kwikala wampikwa mambo, ke wa mutwe kibengopo, ke wa kalobolobopo, ke nkolwankolwa¯ po, ke wa lumapo, ke wa lwisopo lwa kumwena mu bya budimbidimbi, 8 ino i wa kizaji, ˜ usenswe buyampe, wa neni mi¯ bwane, moloke, mwip ane, wa 1 ¯ kwıfula, 9 ukwatyije pototo kinenwa kya binebine mu bwino bwandi bwa kufundija, amba amone mwa kukankamikila bantu na bufundiji buyampe ne mwa kudingidila ukoma boba bapatanya. 10 Mwanda kudi bantomboki bangi, banenakanya bya bitu˜ pu, kadi banongojani, nakampata boba bantu balamete ku disao. 11 I biyampe kushita byakanwa bya bano bantu’ba, mwanda baletanga’nka kuleta kavutakanya mu mobo onso matuntulu na kufundija bintu byokebafwaninwepo kufundija pa mwanda wa kamweno ka budimbidimbi. 12 Muntu umo wa mwabo, mupolofeto wabo, wanenene amba: “Bene Kelete i bambepai nyeke, banyema ba ntanda babi, bankope ba mudyopolo.” 13 Buno bukamoni i bwa bine. O mwanda mwine wibadingile nyeke na kusumininwa, amba bekale bakomo mu lwitabijo, 14 bampikwa kuta mutyima ku mfumo ya Bayuda ne bijila bya bantu bapela bubine. 15 Bintu ¯ ¯ byonso i bitoka ku boba batoka. Ino ku boba ba disubi ne ba¯ mpikwa lwitabijo kekudipo kito˜ ka, mwanda neni yabo ne mityima yabo ya mundamunda i ya di¯ subi. 16 Banenanga patokelela amba bayukile Leza, ino bamutuna na mingilo yabo, mwanda i ¯ bakobakane, ba kubulwa kikokeji kadi kebetabijibwepo kwingila mwingilo muyampe nansha umo. 342 343 Kupyasakena mingilo milumbuluke Inoko abewa, wisambe’nka kwisamba byobya bikwata˜ nene na bufundiji buyampe. 2 Bana-balume batame bekale ¯ bebeje umbyonso, belemeke, ba ˜ neni mibwane, bakomo mu lwi¯ tabijo, mu buswe, ne mu kuminina. 3 Mo monka ne bana-baka¯ ji batame nabo bekale kulemeka Leza mu mwiendelejo, ke bavubavubapo, nansha ba kumunwa na vinyu mingi, ino bekale bafundiji ba bintu biyampe; 4 amba balombole bansongwakaji kusanswa balume babo, kusanswa ˜ babo bana, 5 bekale na neni mibwane, belame, bengila ku mobo ¯ abo, bayampe, bakokele balume babo, amba kinenwa kya Leza kyakanenenwa bibibibi. 6 Mo monka, kankamika nyeke bansongwalume bekale na ˜ neni mibwane. 7 Wilombole bu kimfwa kya mingilo milumbuluke mu miswelo yonso. Fundi¯ ¯ ja byobya bitoka to na kusumininwa konso, 8 unena mune¯ neno wa bul eme keukokejapo kufutululwa, amba bakinkwa bafwijibwe bumvu, babulwe ne kibi kine kya kwitunena. 9 Bapika ¯ bekale kukokela bininge bamfumwabo mu bintu byonso, kadi bakimbe kwibasangaja, kebakibadiulula, 10 ne kwibeba mpika, ino belombole bu bantu bakulupilwa mu byonso, amba banengeje mu miswelo yonso bufundiji bwa Umpandiji wetu, Leza. 11 Mwanda kanye kakatampe ¯ ka Leza i kalombolwe patoka, kadi kabaleta lupandilo ku bantu ba miswelo yonso. 12 Ako ketufundijanga kupela bumpikwa bwine Leza ne bya kusakasaka 2 TETUSA 2:1–3:5 bya ino ntanda, ne mwa kwiende˜ jeja na neni mibwane ne boloke ne bwine Leza mu ino ngikadilo ya bintu, 13 potutengele luku¯ lupilo lwa katokwe ne kumweka kwa ntumbo kwa Leza mukatampe ne kwa Umpandiji wetu, ¯ Kidishitu Yesu, 14 wepene aye mwine pa mwanda wetu mwanda wa kwitunyongolola ku miswelo yonso ya kujilula kwa bijila ne kwisubwila aye mwine bantu kampanda ke kintu kyandi kya pa bula, bapyasakenine mingilo milumbuluke. 15 Nena’nka kunena bino bintu’bi kadi kankamika ne kudingila na lupusa lonso. Muntu kakikufutulula nansha dimo. Wibavuluje nyeke bekale munshi mwa maludiki ne ba ¯ lupusa ne kwibakokela, bekale na mutyima wa kwingila mingilo yonso miyampe, 2 pampikwa kunenena muntu nansha umo kibi, kwampikwa lupotopoto, bekale ba mutyima unekena, batalala’tu ku meso a bantu bonso. 3 Mwanda nansha ke batwe bene twa˜ di bidi bampikwa neni, bampi¯ kwa kikokeji, bongolwe, bapika ba bya kusakasaka ne bya kwisangaja bya miswelo ne miswelo, twikele mu bubi ne bya kwabilaabila, bakobakane, beshikwe batwe bene na bene. 4 Inoko, kanye ka Umpandiji wetu, Leza, ne buswe bwasenswe bantu pa kumweka, 5 (ke pa mwandapo wa mingilo myoloke kampanda yotwaingile, ino i pa mwanda wa lusa lwandi aye mwine) wetupandije pa kwitoi¯ ja mema etupa bumi ne pa kwitwalamuna ketudi bapya na 3 TETUSA 3:6—FILEMONE 7 Bya kwipatanya. Tutango mushipiditu ujila. 6 Wetupungulwidile uno mushipiditu mungi mpata kupityila kudi Yesu Kidishitu Umpandiji wetu, 7 amba, pa kupwa kutelwa bu boloke pa kanye kakatampe ka yewa’wa, twikale bampyana mwe¯ ndele lukulupilo lwa bumi bwa nyeke. 8 Bino binenwa i bikulupilwa, kadi nsaka unene kyaba kyonso ino myanda na kusumininwa, amba boba betabije Leza bate mu¯ tyima ku kwipana mu mingilo milumbuluke. Bino’bi i bilumbuluke kadi bya kamweno ku bantu. 9 Ino pela bya kwipatanya bya bulembakane ne myanda ya mi˜ suku ne lupotopoto ne numa ya kulwila Bijila, mwanda kebidipo na kamweno kadi i bya bitupu. 10 Shi kudi muntu ukankamika katango kampanda, mupele pa 344 kupwa kumudyumuna musungu umbajinji ne wa bubidi; 11 pa ¯ kuyuka’mba yao muntu wasasuka mu dishinda ne kupya mambo kadi i mwiponeje aye mwine. 12 Shi nakutumina Atemasa nansha Tekikusa, longa bukomo wiye untane ku Nikopodi, mwanda e konatonga kukashikata ki´ tatyi kya mashika. 13 Ta mutyima kupa ba Zenasa, muntu upotolwele Bijila, ne Apolosa bintu byonso bya kwibakwasha mu lwendo. 14 Ino i biyampe bantu ¯ betu nabo bayuke kwipana mu mingilo milumbuluke mwanda wa kubwanya bintu bya mvubu byobabudilwe, kutyina’mba bakekala bampikwa kupa bipa. 15 Bonso bondi nabo abakwi˜ muna. Nimwine boba betusenswe kisanso kikatampe mu lwitabijo. Kanye kakatampe kekale nenu banwe bonso. dccc ccc MUKANDA KUDI FILEMONE 1 Ami Polo, mukutwa pa mwanda wa Kidishitu Yesu, ne Temote mwanetu, kudi Filemone, mwingidi netu muswedibwe, 2 ne kudi Afia kaka wetu, ne kudi Akipusa sola mukwetu, ne ku kipwilo kidi mu yobe njibo: 3 Kanye kakatampe ne ndoe bitamba kudi Leza Tata wetu ne kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu bikale nenu. 4 Mfwijanga’ko Leza wami mafuku onso ponkutelanga mu milombelo, 5 pongivwananga nyeke buswe bobe ne lwitabijo lodi nalo kudi Mfumwetu Yesu ne kudi bajila bonso. 6 Nombelanga’mba lwitabijo lodi nalo pamo ne bakwenu lukutonone ujingulule bintu biyampe byonso byotudi nabyo mudi Kidishitu. 7 Mwanda nasangele ne kusengwa bininge pa kwivwana buswe bobe, mwanda mityima ya ¯ bajila yatukijibwe kupityila kodi, abe mwanetu. 345 FILEMONE 8—BAHEBELU 1:3 Onesemusa waitabija 8 O mwanda, nansha byondi na lupusa lukatampe mudi Kidishi˜ tu lwa kukusonanya ulonge kyokya kifwaninwe, 9 ino nakwi¯ sashila pa mwanda wa buswe, pa kuyuka’mba ndi monka mongikadile, ami Polo mwana-mulume mutame, bine, kadi pano mukutwe pa mwanda wa Kidishitu ¯ Yesu. 10 Nakwisashila pa mwanda wa wami mwana, ombutwile pano ponkutyilwe mu kifungo, ke Onesemusa kadi. 11 Dibajinji kadipo na mvubu kodi, ino pano udi na mvubu kodi ne kondi. 12 Nakwalwija’ye, bine, aye onsenswe kisanso kya ku mutyima. 13 Nadi nsaka kumulama kuno pa mwanda wami amba endele˜ le ku ningidila pa kyobe kya¯ ba kitatyi kyonkutyılwe myanda miyampe. 14 Ino shi abe kwitabijepo nkisakepo kulonga kintu nansha kimo, kutyina’mba wakalonga kilongwa kiyampe na kutononwa, ino poso muswidile mutyima obe abe mwine. 15 Kepa¯ bulwe padi ye kine kyaanyemene kitatyi kityetye, amba umone kwikala nandi monka nyeke, 16 ke bu umpikapo monka, aa, ino i kupita ne umpika mwine, bwa mwanetu muswedibwe, nakampata kondi ami, ino kodi abe po pene, ku ngitu ne mudi Mfumwetu. 17 Nanshi, shi umwene ami bu mwanenu mwitabije, nankyo nandi mutambule biyampe monka mowadi wa kuntambwila. 18 Inoko shi ¯ kudi kyakulubıle nansha mapu kansangwa a kukulubwila, mbadile’kyo amiwa. 19 Ami Polo nalembe ami mwine na kuboko kwami amba: Nsa kukufuta’kyo—napele’tu kunena’mba nobe udi na ¯ mapu ami enka ne bumi bobe bwine. 20 Bine, abe mwanetu, nsaka unkwashe’ko mudi Mfumwetu: ¯ tukija mutyima wami mudi Kidishitu. 21 Ndyukile’tu amba abe usa kwitabija, o mwanda nakulembela, pa kuyuka’mba usa kulonga kupita ne bino byonanena’bi. 22 Ne kadi, nongolwele nami kwa kushikata, mwanda nkulupile amba pa milombelo yenu nsa kukutululwa ne kwalukila komudi. 23 Abakwimuna kudi Epafalasa musungi mukwetu umbumo na Kidishitu Yesu, 24 ne kudi ba Mako, Aditakusa, Demasa, ne Luka, bengidi nami. 25 Kanye kakatampe ka Mfumwetu Yesu Kidishitu kekale na mushipiditu omulombola. dccc ccc MUKANDA KUDI BAHEBELU ¯ ¯ Tamba kala Leza wesambile divule dine ne mu miswelo mivule na bakulutuba betu kupityila kudi bapolofeto. 2 Ino ku mfulo ya ano mafuku wesambe netu kupityila kudi Mwana, 1 waatongele bu mpyana wa bintu ¯ byonso, kadi mudi aye, walongele ngikadilo ya bintu. 3 Aye ye umwekeja ntumbo ya Leza kadi i kyelekejo kinekine kya mwaikadile, kadi ye ukwatakanya bintu BAHEBELU 1:4–2:8 Kweja. Munshi mwa bamwikeulu byonso na kinenwa kya bukomo ¯ bwandi; kadi pa kupwa kwitutokeja ku bubi bwetu wakashikete ku kuboko kwa lundyo kwa yewa Mukatakata mu bifuko bya peulu. 4 O mwanda aye waikala mulumbuluke kupita bamwikeulu, kemuntu i mupyane dijina diyampe mpata kupita dyabo. 5 Kimfwa, i ani le mu bamwikeulu ke munenwe na Leza’mba: “Abe wi wami mwana; ami, dyalelo’di, nakubutula”? Ne amba: “Ami mwine nkekalanga shandi, ne aye nandi ukekalanga wami mwana”? 6 Ino patuma monka Umbedi wandi mu ntanda ikelwe na bantu, unena’mba: “Bamwikeulu bonso ba Leza bamufukatyile.” 7 Kadi, aye unena pa mwanda wa bamwikeulu amba: “Walonga bamwikeulu bandi ke mishipiditu, ne bengidi bandi ke lubimbi lwa mudilo.” 8 Ino unena pa mwanda wa Mwana’mba: “Leza i lupona lobe nyeke ne nyekeke, ne nkonto wa bulopwe bobe i nkonto wa boloke. 9 Abe wasenswe boloke, ino washikwa kujilula bijila. O mwanda mwine Leza, obe Leza, ¯ wakushingile mani a kusepelela kutabuka bakwenu.” 10 Kadi amba: “Ku ngalwilo, abe Mfumwe¯ tu, waadile byalwilo bya ntanda ino’i, ne madiulu nao i mingilo ya makasa obe. 11 Ao akonekanga, ino abewa ukekala’ko nyeke; kadi pamo bwa kivwalwa ao onso akanunupanga, 12 kadi abewa ukeavunga pamo bwa kikanzo kya pangala, pamo’nka bwa kivwalwa; kadi akashintwa, ino abe udi muswelo umo onka, ne myaka yobe keikafulepo nansha dimo.” 346 13 Ino i ani le mu bamwikeulu wakadi munene amba: “Shikata ku kuboko kwami kwa lu¯ ndyo, enka ne byontula balwana ¯ nobe ke kitulo kya maulu obe”? 14 Mwene abo bonso i mishipiditu mwanda wa mingilo ijila, batumwa kukengidila boba ba kukapyana lupandilo? O mwanda mwine tufwaninwe kuta mutyima bininge mpata ku bintu byotwaivwene, ¯ kutyina’mba twakeja. 2 Mwa¯ nda shi kinenwa kyanenenwe ku¯ pityila ku bamwikeulu kyadi kya binebine, kadi kujilula konso ne kilongwa kyonso kya kubulwa ki¯ ¯ kokeji kyatambwile mfuto mwendele boloke; 3 le tukapanda ¯ namani shi tupelula lupandilo lukatampe namino lwaanjile kunenwa kupityila kudi Mfumwe¯ tu ne kubingijibwa na boba bamwivwene pa mwanda wa batwe, 4 ne Leza nandi welunga’ko mu kusapula bukamoni na biyukeno ne bya kutendelwa ne mingilo ya bukomo palapala ne mushipiditu ujila waabanibwe mwendele kiswa-mutyima kyandi? 5 Mwanda ke munshipo mwa ¯ bamwikeulu mwaatudile ntanda1 ¯ ik aya’ko, mine yotwisambila’po. 6 Ino kamoni umo waletele bubinga pantu kampanda, amba: “Le muntu i waka amba umula¯ nge, nansha mwana muntu amba umute mutyima? 7 Abe wamu¯ tukije bityetye munshi mwa bamwikeulu; wamuvwika kilukwa ¯ kya ntumbo ne bul eme, kadi wamutonga abikale pa mingilo ya makasa obe. 8 Bintu byonso 2 Bah 2:51 Nansha, “ntanda ikelwe na bantu.” 347 Dyabola ukonakanibwa. “Dyalelo” ¯ abe watudile’byo munshi mwa ¯ maulu andi.” Pa kut ula bintu byonso munshi mwandi, Leza kashilepo kantu kampikwa ku¯ tulwa munshi mwandi. Pano’ko, ketwamwene bintu byonso munshi mwandi. 9 Inoko batwe tumwene amba Yesu, mwi¯ ne watukijibwe bityetye munshi mwa bamwikeulu, pano i muvwi¯ kwe kilukwa kya ntumbo ne buleme mwanda wafwile, amba pa kanye kakatampe ka Leza, atompe lufu pa mwanda wa muntu ense. 10 Mwanda kyadi kyendele’mo ¯ amba aye mwine bintu byonso bikele’ko pa mwanda wandi ne kupityila kwadi, pa kuleta bana bavule ku ntumbo, afikije Kalombwe Mukatampe wa lupandilo lwabo ku bubwaninine ponka pa masusu. 11 Mwanda ne yewa upandula ne bene bapandulwa, bonso i batambe kudi umo enka, o mwanda mwine kadipo ne kyakwatyilwa bumvu kwibeta bu “banabetu,” 12 panena’mba: “Nkasapulanga dijina dyobe kudi banabetu; umbukata mwa kipwi˜ lo nkakutendelanga na nimbo.” 13 Ne amba: “Nkamukulupilanga.” Kadi amba: “Talai! Amiwa ne bana batyetye baumpele Yehova.” 14 Nanshi, “bana batyetye” byobadi ba mashi ne ngitu, aye nandi mo monka waikele wa mashi ne ngitu, amba ponka pa lufu lwandi onakanye yewa ubwanya kuleta lufu, ko kunena’mba, Dya¯ bola; 15 kadi amba akule boba bonso badi bamunwe bupika mu ¯ bumi bwabo bonso na wabo moyo wa lufu. 16 Mwanda na bubine aye bakwasha ke bamwikeulupo, BAHEBELU 2:9–3:8 aa, ino ukwashanga lukunwa lwa Abalahama. 17 O mwanda wadi ufwaninwe kwikala pamo bwa “banababo” mu byonso, amba ekale kitobo mukatampe wa lusa kadi ¯ mukokele mu myanda ya kwa Leza, mwanda wa kulambula kitapwa kya kupwanija pa mwanda wa bubi bwa bantu. 18 Aye mwine byaasusukile kitatyi kyaatompelwe, ubwanya kwiya kukwasha boba batompibwa. Shi ke pano, a banabetu baji3 la, botwityilwe nabo lwito ¯ lwa mulu, tai mutyima kudi mutumibwa kadi kitobo mukatampe ¯ otwitabije patokelela, ke Yesu ¯ kadi. 2 Wadi ukokele Yewa wa¯ mutongele, monka mwadi mwi¯ kadile Mosesa mukokele mu njibo yonso ya Yewa’wa. 3 Mwanda aye umwenwe bu mufwaninwe ntumbo kutabuka Mosesa, ¯ ke-muntu yewa ubaka njibo udi ¯ na buleme kwiitabuka. 4 Na bu¯ bine, njibo yonso i myubakwe na ¯ ¯ muntu, ino mwine waubakile bintu byonso i Leza. 5 Kadi Mo¯ ¯ sesa byaadi mwingidi, wadi mu¯ kokele mu njibo yonso ya Yewa’wa ke bukamoni bwa bintu byadi bya kusapulwa mwenda mafuku, ¯ 6 ino Kidishitu wadi mukokele pamo bwa Mwana upelwe lupusa pa njibo ya Yewa’wa. Batwe twi njibo ya Yewa’wa, wivwane shi ¯ tuminine kufika’nka ne ku mfulo mu kunena pampikwa kafinda ne mu lukulupilo lwine lotwitemba. 7 Nanshi, monka munenena mushipiditu ujila’mba: “Dyalelo shi mwivwane diwi dyandi, ¯ 8 kemwakyumijai mityima yenu pamo na mu kyokya kitatyi kyo¯ nakelelwe bulobo bulula bululu, BAHEBELU 3:9–4:7 ¯ Kubulwa lwitabijo. Kukokolokwa mu difuku dya kutompibwa mu ntanda mutuputupu, 9 ki¯ ¯ tatyi ky aunt udile bakulutuba benu pa ditompo ne kumpima, na¯ nsha byobamwene mingilo yami ´ umbula bwa myaka makumi ana. ¯ ¯ 10 O mwanda nakwatyılwe lolwa lukongo munyanji kenena’mba, ‘Balumbakananga nyeke mu mityima yabo, kadi kebayukilepo ¯ mashinda ami.’ 11 Penepo natyipa na nsungu amba, ‘Kebaka¯ twelangapo mwa kukokolokwa mwami.’ ” 12 Dyumukai, banwe banabetu, kekwakikala muntu nansha umo umbukata mwenu wa kutamija mutyima mubi wa kubulwa lwitabijo na kubomboka kudi ¯ Leza mumi; 13 ino mwikankamikei banwe bene na bene di¯ fuku ne difuku, pano podikıtwa bu “Dyalelo,” kutyina’mba muntu nansha umo umbukata mwe¯ nu wakomijibwa mutyima na bukomo bwa kyongo bwa bubi. 14 Mwanda na bubine twi ba kwiabila pamo na Kidishitu enka shi tukwatyije pototo kufika ne ku mfulo kikulupiji kyotwadi nakyo tamba ku ngalwilo. 15 Monka mokinenenwa’mba: “Dyalelo shi mwivwane diwi dyandi aye ¯ mwine, kemwakyumijai mityima yenu pamo na mu kyokya kitatyi ¯ kyaakelelwe bulobo bulula bululu.” ¯ ¯ 16 Lelo i bani bene baivwene ¯ ino bamukela bulobo bulula bululu? Na bubine, le ke bobapo bonso ¯ batambile mu Edipito na Mosesa? ¯ ¯ ¯ 17 Ne kadi, le i bani bobakwatyılwe munyanji kudi Leza umbula ´ bwa myaka makumi ana? Le ke ¯ bobapo balongele bubi, ne imbi- 348 ¯ di yabo mifwe yaponena mu ntanda mutuputupu? 18 Kadi le i ¯ ¯ ¯ bani baatyipıle amba kebakatwe¯ lapo mwa kukokolokwa mwandi? ¯ ¯ Le ke bobapo babudilwe kikokeji? ¯ 19 Nanshi tubamone amba kebatwelele’mopo pa mwanda wa kubulwa lwitabijo. mulao wa kutwela ¯ 4 Nanshi, mwa kuk okolokwa mwandi byoukidi’ko, tudyumukei kutyina’mba muntu nansha umo umbukata mwenu wakabulwa’o. 2 Mwanda batwe netu twasapwi¯ dilwe myanda miyampe, mobasapwidilwe’yo abo; ino kinenwa ¯ ¯ kyobaivwene kebamwenine’mo¯ po, mwanda kebadipo na lwitabijo ¯ na lwa boba baivwene. 3 Mwanda batwe balombola lwitabijo tu¯ twelanga mwa kukokolokwa, mo¯ nka mwawanenene amba: “Pe¯ nepo natyipa na nsungu amba, ¯ ‘Kebakatwelangapo mwa kukokolokwa mwami,’ ” nansha mingi¯ ˜ lo yandi byoyapwile tamba ku nanjilo ya ino ntanda. 4 Mwanda ¯ wesambile pantu pamo pa mwanda wa difuku dya busamba-bubidi namino amba: “Kadi Leza wa¯ kokolokwa mu difuku dya busamba-bubidi ku mingilo yandi yonso,” 5 pano napo wanena’mba: “Kebakatwelangapo mwa ¯ kukokolokwa mwami.” 6 Nanshi byokukidi ba kutwe¯ la’mo, kadi boba basapwidilwe dibajinji myanda miyampe byoke¯ batwelele’mopo mwanda wa ku¯ bulwa kikokeji, 7 watunga’ko monka difuku kampanda pa kunena mwenda mafuku mu lwi¯ mbo lwa mitoto lwa Davida’mba “Dyalelo”; monka mokinenenwe amba: “Dyalelo shi mwivwane 349 Kidishitu, kitobo bwa Melekisedeka ¯ diwi dyandi, kemwakyumijai mityima yenu.” 8 Mwanda shi Yo¯ shua webafikije mu kifuko kya ¯ kukokolokwa, Leza kadipo kadi wa kwisambila mwenda mafuku pa difuku dikwabo. 9 Nanshi ¯ kukidi sabato ya kukokolokwa ku bantu ba Leza. 10 Mwanda ¯ muntu utwelele mwa kukokolo¯ kwa mwa Leza nandi i mukokolokwe ku mingilo yandi aye mwine, ¯ ¯ ¯ mwakokolokelwe Leza ku yandi. 11 Nanshi tulongei bukomo bo¯ nso tutwele muno mwa kukokolokwa, kutyina’mba muntu nansha umo wakaponena mu kimfwa kimo kyonka kya kubulwa ¯ kikokeji. 12 Mwanda kinenwa ¯ kya Leza i kyumi kadi kidi na bukomo, kidi na bui kutabuka kipete kya bui kubidi kadi kisabanga enka ne byokyabanya muya ne mushipiditu, nungilo ya miku¯ pa ne mani a mu mikupa, kadi kibwanya kujingulula milangwe ne mifwatakanyo ya mutyima. 13 Kadi i kutupu kipangwa nansha kimo kifyame ku meso andi, ino bintu byonso bidi mutaka ¯ kadi i bisokokele patoka ku meso a yewa mwine otukeshintulwila’ko. 14 Nanshi byotudi na kitobo mukatampe mpata watwele¯ ¯ le mulu, Yesu Mwana Leza, twe¯ ndelelei kumwitabija patokelela. 15 Mwanda ketudipo na kitobo mukatampe kakokejapo kwi¯ ¯ tula pa kyetu kyaba mu bukoke¯ koke bwetu, ino tudi na yewa watompelwe mu byonso pamo bwa batwe, ino kwampikwa bubi. 16 Nanshi tufwenei ku lupona lwa kanye kakatampe ne kunena pampikwa kafinda, mwanda wa tufwilwe lusa ne kutana kanye BAHEBELU 4:8–5:10 kakatampe ka kwitukwasha pa kitatyi kifwaninwe. Mwanda kitobo mukatampe ¯ 5 ense uyetwe mu bantu utulwanga mwanda wa bantu pa bintu bya kwa Leza, amba alambule byabuntu ne bitapwa pa mwanda wa bubi. 2 Aye ubwanya kukwatyilwa lusa bantu ba kubulwa kuyuka kadi balonga bilubo mwanda nandi ulwanga na bwa¯ ¯ ndi bukokekoke, 3 o mwanda aye ufwaninwe kulambula milambu pa mwanda wa bubi bwandi monka mwalambwila pa mwanda wa bubi bwa bantu. 4 Kadi, muntu kepangapo ¯ buno buleme aye mwine, ino enka shi i mwitwe na Leza, monka ¯ ¯ mwaityılwe Alone. 5 Ne Kidishitu nandi ketumbijepo aye mwine pa kwikala kitobo mukatampe, ino bamutumbije kudi yewa wamunenene’mba: “Abe wi wami mwana; ami, dyalelo’di, nakubutula.” 6 Kadi unena monka pantu pakwabo amba: “Abewa wi kitobo nyeke mu muswelo wa Melekisedeka.” 7 Kidishitu paadi ukidi pano panshi waabije ne kulomba Yewa mwine wadi ubwanya kumupandija ku lufu, na diwi dikatampe ne impolo, kadi waivwanikilwe biyampe mwanda wadi wakaminwe Leza. 8 Nansha byaadi Mwa¯ na, wefundile kikokeji ku masusu awasusukile; 9 kadi aye pa kupwa kufikijibwa ku bubwaninine wapelwe kiselwa mwanda wa lupandilo lwa nyeke lwa boba ¯ bonso bamukokela, 10 mwanda aye watongelwe na Leza bu kitobo mukatampe mu muswelo wa Melekisedeka. BAHEBELU 5:11–6:17 Kutama. Leza kelwangapo mingilo 11 Tudi na bivule bya kunena pa mwanda wandi, inoko i bikomo kushintulula mwanda kemukivwanangapo bukidi. 12 Mwanda, nansha byomufwaninwe kwikala pano bafundiji, mukisaka monka muntu wa kwi˜ mufundija tamba ku nanjilo bintu bya kyalwilo bya binenwa bikola bya Leza; kadi mubajoka kunyuma kemusake mabele, pa kyaba kya byakudya bikomo. 13 Mwanda muntu yense wendelela kutoma mabele kayukilepo kinenwa kya boloke, mwanda i mwana mutyetye. 14 Ino byakudya bikomo i bya bantu bata˜ me, boba bebidije kala neni yabo ya kujingulula bintu na kwingidi˜ ja’yo, mwa kushianenya ne kiyampe ne kibi. Nanshi, pano potwashiya lu6 fundijo lubajinji lwa myanda ya Kidishitu, twielelei’ko bininge tufikile pa butame, pampikwa kwala kyalwilo dikwabo, ko ¯ kunena’mba, kwisasa ku mingilo mifwe, ne lwitabijo mudi Leza, 2 bufundiji bwa mbatyijo ne kutenteka ba makasa, lusangukilo lwa bafwe ne butyibi bwa nyeke. 3 E motukalongela, shi bine Leza uswile. 4 Mwanda kebibwanikapo kwa¯ lwija monka ku kwisasa boba ba¯ munikılwe dimo kupwididile, batompele ne ku kyabuntu kya ku ¯ bitupu kya mulu, kadi batambula ne mushipiditu ujila, 5 batompa ne ku kinenwa kilumbuluke kya Leza ne ku bya bukomo bya ngika¯ dilo ya bintu ikaya’ko, 6 ino bapona, mwanda abo bene bapopela¯ nga monka Mwana Leza ku mutyi ne kumufwija bumvu ku meso a 350 bantu. 7 Mwanda yoya nshi itoma mema a mvula unokelanga’po divule, kupwa yameneja munamuna ya kamweno ku boba badiminwe’yo, itambulanga dyese dya kwa Leza. 8 Inoko shi yameneja miba ne bapimbye, ipelwanga kadi idi pabwipi na kufingwa mafingo; ¯ ku mfulo ikasokwa mudilo. 9 Ino kudi banwe, baswedibwe, tukulupile na kusumininwa bintu bilumbuluke—bintu bya lupandilo—nansha shi tubanena namino. 10 Mwanda aye Leza ke mukondamepo wa kwilwa mingilo yenu ne buswe bomwalombwele mwanda wa dijina dyandi, pa kwingidila bajila ne kadi mukyendelela kwibengidila. 11 Ino batwe tusaka’mba banwe bonso mulombole bupyasakane bumo bonka mwa kwikadila na kikulupiji kikatampe kya lukulupilo kufika ne ku mfulo, 12 kutyina’mba ¯ mwakekala na mulele, ino mwiule boba bakapyana milao pa lwita¯ bijo ne kitukijetyima. ¯ 13 Mwanda Leza paw alaile ¯ Abalahama, byakadipo ubwanya kutyipa mu dijina dya muntu uta¯ bukile bukata, watyipile mu dijina dyandi aye mwine, 14 amba: “Bine nkakweselanga dyese, kadi bine nkakuvudijanga.” 15 Ebiya Abalahama pa kupwa kulo¯ ¯ mbola kitukijetyima, watambwile uno mulao. 16 Mwanda bantu batyipanga mu dijina dya yewa utabukile bukata, kadi mutyipo wabo upwanga lupata lo-lonso, mwanda ubingijanga’mba byobanena’bya i bya bine. ¯ 17 Ne Leza nandi mo monka, paa¯ sakile kulombola patoka bampyana ba mulao amba mpango ya- 351 Melekisedeka. Bya kujikija dikumi ¯ ndi keishintangapo, watyipile’po ne mutyipo, 18 pa kusaka’mba, mu bintu bibidi bya kubulwa kushinta kemukokejapo Leza kubepa, batwe banyemene twaenda mwa kufyama, twikale na bukankamane bukatampe bwa kukwa¯ ¯ tyija pototo lukulupilo lwitutudılwe kumeso. 19 Tudi na luno lu˜ kulupilo pamo bwa nanga wa muya wetu, lwa binebine kadi lushimate, kadi lutwelanga munda mwa mpashila, 20 mwatwelele pa mwanda wetu yewa wetubadikile, Yesu, mwine waikala ke kitobo mukatampe nyeke mwendele muswelo wa Melekisedeka. uno Melekisedeka, 7 Mwanda mulopwe wa Saleme, kitobo ¯ BAHEBELU 6:18–7:16 6 Ino uno muntu ke wa ku musu¯ ku wabopo watambwile bya kujikija dikumi kudi Abalahama kadi ¯ ¯ wamwesela yewa w adi na milao. 7 Shi ke pano i kutupu kya kupatana: mutyetye ye weselwanga na mukatampe. 8 Ku mutamba umo, i bantu bafwa batambulanga bya kujikija dikumi, ino ku mutamba mukwabo, i muntu ¯ usapulwa bukamoni amba i mumi. 9 Kadi tukokeja kunena’mba nansha ke Levi, mwine utambula¯ nga bya kujikija dikumi, wafutyile bya kujikija dikumi kupityila kudi Abalahama, 10 mwanda ¯ wadi ukidi munda1 mwa nkambu¯ lula wandi pobetene na Melekisedeka. 11 Ino shi bubwaninine bwadi bufikilwa’po kupityila ku butobo bwa bene Levi (mwanda kyadi ki¯ ntu kibadilwa mu Bijila byapelwe bantu), le i kika kyadi kya kusakilwa kutambe kitobo mukwabo unenwa’mba udi mu muswelo wa Melekisedeka, ino ke mu muswelopo wa Alone? 12 Mwanda butobo byobushinta, i kyendele’mo kushinta ne bijila bine. 13 Mwanda muntu mwine unenenwa bino’bi watambile mu kisaka kingi, kemwadipo muntu na¯ nsha umo waingile ku kisokelo. ¯ 14 Mwanda i kimweke patoka’mba Mfumwetu i wa ku musuku ¯ wa Yuda, ino Mosesa kanenenepo mwanda nansha umo wa babitobo ku kino kisaka. 15 Kadi kibamwekelela’tu pa¯ t oka pano pokwatamba kitobo mukwabo udi pamo bwa Melekisedeka, 16 waikala’bo, ke wa Leza Mwine wa Mulu Mwine, ¯ ¯ wetene na Abalahama wadi uta¯ ¯ mba kwaakatapile balopwe, wa¯ mwesela 2 kadi Abalahama wamupa kya dikumi kya bintu byonso. Dibajinji, dijina dyandi dishintulula’mba, “Mulopwe wa Boloke,” ne kadi i mulopwe wa Saleme, ko kunena’mba, “Mulopwe wa Ndoe.” 3 Byakadipo na shandi, nansha inandi, ne musuku mpika, kadipo na ngalwilo ya ma¯ fuku nansha mfulo ya bumi mine, ¯ ino waikala pamo bwa Mwana Leza, i kitobo wa nyeke. ¯ 4 Nanshi mubamone mw adi ¯ mubaile uno muntu wapelwe na Abalahama mukulutuba kya dikumi kya bintu bilumbuluke bya¯ atutyile. 5 Bine, mwendele Bi¯ jila, bana ba Levi bapelwe mwi¯ ngilo wa butobo badi na mbila ya kukonga bya kujikija dikumi ku bantu, ko kunena’mba, ku ba¯ nababo, nansha banababo byoba- Bah 7:101 Pa bute pa bute, “mu kifudi ba ku musuku wa Abalahama. ka.” BAHEBELU 7:17–8:6 pa bijilapo bya kulonda musuku wa ku mashi, aa, ino i pa buko¯ mo bwa bumi kebonakanibwapo. 17 Mwanda i kinenwe bukamoni pa mwanda wandi amba: “Abewa wi kitobo nyeke mwendele muswelo wa Melekisedeka.” 18 Nanshi mbila imbajinji yatalwilwe’ko mwanda i mizoze kadi yampikwa kamweno. 19 Mwa¯ nda Bijila kebyafikijepo kintu nansha kimo ku bubwaninine, ino kutweja kwatwejibwe lukulupilo lulumbuluke kwebifikije’ko, kadi pa luno lukulupilo tufwenanga kubwipi na Leza. 20 Kadi, kino’ki byokekyalongelwepo pampikwa kutyipa mutyipo 21 (mwanda na bubine, kudi bantu baikele babitobo pampikwa kutyipilwa mutyipo, ino uno’u waikala’bo na mutyipo utyipilwe pa mwanda wa¯ ndi na Yewa wanenene amba: “Yehova watyipe, kadi kakealakanyapo, amba ‘Abewa wi kitobo nyeke’ ”), 22 ne Yesu nandi mo mo¯ nka waikala muntu upenwe bu kyeya kya kipwano kipite buya. ¯ 23 Ne kadi, bavule badi banenwe kwikala babitobo bepyana mwa¯ nda lufu lwadi lwibakankaja kwikala’bo nyeke, 24 ino aye byadi ¯ mumi nyeke, butobo bwandi kebudipo na ba kumupyana. 25 O mwanda mwine aye ubwanya ne kupandija lonso boba bafwena Leza kupityila kwadi, mwanda i ¯ mumi mafuku onso wa kwibanenena’ko. 26 Mwanda i kyendele’mo twikale na kitobo mukatampe udi na¯ mino, mwipane, wampikwa mambo, wampikwa disubi, musansane na babipya-mambo, kadi muzunzulwe peulu pa madiulu. Butobo bwa Kidishitu 352 27 Byadi mwishile na boba babitobo bakatampe, aye kadipo kyaelela bitapwa difuku ne difuku, dibajinji pa mwanda wa bubi bwandi aye mwine, kupwa ke bwa bantu, mwanda waelele’kyo dimo kupwididile, pawelambwile aye mwine. 28 Mwanda Bijila bito¯ ¯ ˜ nanga bantu badi na bukokekoke bu babitobo bakatampe, ino kinenwa kya mutyipo utyipilwe kupwa kwa Bijila kibatonge Mwana, wafikijibwa ku bubwaninine nyeke. Pano mwanda mukatampe 8 mu byotwesamba’bi i uno: Tudi na kitobo mukatampe namino, kadi ushikete kala ku kuboko kwa lundyo lwa lupona lwa ¯ Mukatakata momwa m ulu, 2 mwingidi wa mu kifuko kijila ne mu pema wa bine, ushimikilwe na Yehova, ke na muntupo aa. 3 Mwanda kitobo muka˜ tampe ense utonwanga mwanda wa kulambula byabuntu ne bitapwa; o mwanda i kyendele’mo uno’u nandi ekale na kintu kya kulambula. 4 Penepo shi wadi pano pa ntanda, longa ke kitobopo, mwanda padi kala bantu balambula byabuntu mwendele Bijila. 5 Bano bantu’ba bengilanga mingilo ikola bu kyelekejo ne ˜ ¯ mujinininya wa bintu bya mulu; ¯ pamo bwa Mosesa, paadi kasa¯ ke kushimika pema, wapelwe mu˜ sonanya wa Leza: Mwanda aye unena’mba: “Tadija ulonge byonso mungya kimfwa kyabyo kya kulondela’po, kyokya kyaku¯ lombwelwe mu lulu.” 6 Inoko pano Yesu i mutambule mwingilo mulumbuluke kutabuka, mwanda aye kadi i nsenga wa kipwano 353 Bipwano bishile kipite buya, kine kimanine pa milao mipite buya. 7 Shi kyokya kipwano kibajinji kyadi kyampikwa kilubo, longa i kutupu kisakilwa kipwano kya bubidi. 8 Mwanda aye uboyanga bantu tuto panena’mba: ¯ “ ‘Tala! Mafuku akayanga’ko,’ e mwanenena Yehova, ‘kadi nkasamba kipwano kipya na njibo ya Isalela ne njibo ya Yuda. 9 Kekikekalapo pamo bwa kipwano ¯ kyon asambile na bakulutuba ¯ babo mu difuku dyonebakwete ¯ ku kuboko nebalupula mu ntanda ¯ ¯ ya Edipito, mwanda kebakokelepo nyeke kipwano kyami, penepa ¯ nami naleka kwibata mutyima,’ e mwanenena Yehova.” 10 “ ‘Mwanda kino’ki i kipwano kyonkasamba na njibo ya Isalela pa kupwa kwa oa mafuku’a,’ ¯ e mwanenena Yehova. ‘Nkatula˜ nga bijila byami mu neni yabo, kadi mu mityima yabo nkebilemba’mo. Nkekalanga Leza wabo, abo nabo bakekalanga bantu bami. 11 “ ‘Kadi kebakefundijapo monka abo bene na bene, au ufundija mukwabo, au nandi ufundija mwanabo, amba: “Yuka Yehova!” Mwanda abo bonso bakandyukanga, tamba ku mutyetyetyetye kufika ne ku mukatakata wabo mwine. 12 Mwanda ami nkebafwila lusa pa bilongwa byabo bikondame, kadi nkikavulukapo monka bubi bwabo.’ ” 13 Aye pa kunena’mba “kipwano kipya” waalamuna kipwano kibajinji ke kya kala. Nanshi kyokya kya kala kadi kyenda kinunupa, kekidi pabwipi na kujimankana. BAHEBELU 8:7–9:9 ¯ Kipwano kya kala, akyo, kyadi na bijila bya mingilo ikola ne kifuko kijila pano pa ntanda. ¯ 2 Mwanda kwashimikilwe kandi¯ mbwa kabajinji ka pema mwadi ¯ kitulwa-binanu ne meza ne palombolwa mikate; ketwanga bu “Kifuko Kijila.” 3 Ino kunyuma ¯ kwa mpashila ya bubidi kwadi kandimbwa ka pema ketwa bu “Ki¯ ¯ jila Nakampata.” 4 Mwadi kisokelwa’mo ensense kya olo1 ne sanduku wa kipwano mushinwine ¯ olo aye ense, mwine mwadi mu¯ tyibi wa olo mudi mana ne muko¯ mbo wa Alone washipukile’wa ne ¯ bipapo bya kipwano; 5 ino pa¯ ngala pa sanduku padi bakelubi ¯ ba ntumbo baputyile pa mputo ya kupwanija. Inoko kino ke kitatyipo kya kwisamba bino bintu kamo ne kamo. 6 Bino bintu pa kupwa kushimikwa uno muswelo, babitobo ¯ badi batwela mu kandimbwa kabajinji ka pema kitatyi kyonso mwanda wa kwingila mingilo ikola; 7 ino kitobo mukatampe ¯ wadi utwela bunka mu kandimbwa ka bubidi musunsa umo ku mwaka, ke pampikwapo ma¯ shi, awadi ulambula pa mwanda wandi aye mwine ne pa mwanda wa bubi bulongele bantu pampikwa kuyuka. 8 Enka nenki mushipiditu ujila ubalombola’kyo ¯ patoka’mba dishinda dya mu ki¯ fuko kijila dyadi kedyasokwe¯ lwe padi pakidi’ko pema umbajinji. 9 Uno pema’u i kyelekejo kya mu kino kitatyi, kadi mwendele ino mpangiko, byabuntu ne bitapwa bilambulwanga. Inoko, bino’bi kebikokejapo kufikija 9 Bah 9:41 Nansha, “nsahabu.” BAHEBELU 9:10-26 Pema mubwaninine. Nsenga muntu wingila mingilo ikola ku bubwaninine bwa mutyima wandi wa mundamunda. 10 Bitalanga’tu enka byakudya ne byakutoma ne mbatyijo palapala. ¯ Abyo byadi bijila bya myanda ya ¯ ngitu kadi byadi biningilwa bantu kufika ne pa kitatyi kitungwe mwanda wa kusendulula bintu. 11 Inoko, Kidishitu pa kwiya bu kitobo mukatampe wa bintu biyampe bilongekele kala, watwelele mu pema mukatampe kadi mubwaninine mpata wampikwa kulongwa ku makasa, ko kunena’mba, ke wa buno bupangipo. 12 Watwelele mu kifuko kijila, ke na mashipo a bambuji ne a bya˜ na bya banombe, aa, ino i na mashi andi aye mwine, dimo kupwididile, wetusokwela bunyongolodi bwa nyeke. 13 Mwanda shi ˜ mashi a bambuji ne a banombe ˜ ne buto bwa nombe mukaji mwana bikuswa boba basubile ebapa¯ ndulanga ne kwibatokeja ku ngitu, 14 le mashi a Kidishitu papo ¯ ke pepi, mwine wepene aye mwine kupityila ku mushipiditu wa nyeke pampikwa kakoba ku meso ¯ a Leza, mwene o mene akatokeja mityima yetu ya mundamunda ku mingilo mifwe amba tumone ¯ mwa kwingidila Leza mumi mingilo ikola? 15 O mwanda aye i nsenga wa kipwano kipya, ke-muntu wafwile mwanda wa kwibanyongolo¯ la na kinkulwa ku kujilula kobadi bajilula mu kipwano kya kala, amba boba betyilwe batambule mulao wa bupyani bwa nyeke. 16 Mwanda kokwa kudi kipwano, muntu upwanya kipwano’kya ufwaninwe kufwa. 17 Mwanda 354 kipwano kingilanga shi kubafu wa kufwa, ke-pantu kekidipo na bukomo nansha dimo shi mu¯ ntu upwanya’kyo’wa ukidi mumi. 18 O mwanda nansha ke kipwa¯ no kya kala kine kekyashilwilepo pa kubulwa mashi. 19 Mwanda ¯ Mosesa paalombwele bantu bonso ¯ mbila ne mbila ya mu Bijila, wa˜ tekwine mashi a byana bya banombe ne a bambuji pamo ne mema ¯ ne myoya ityila pya ne kimuna ¯ kya hisopa wakusa pa mukanda’wa ne pa bantu bonso, 20 kanena’mba: “Ano’a i mashi a kipwa˜ no kyemusonanya Leza kulama.” 21 Kadi wakushile mashi ne ku pema ne ku bipungwa byonso bya mingilo ijila. 22 Bine, mwendele Bijila, kubwipi kwa bintu byonso bisubulwanga na mashi, kadi shi mashi keamwangikilepo i kutupu kulekelwa mambo. 23 Nanshi kyadi kyendele’mo ¯ kyelekejo kya bintu bya mulu kisubulwe uno muswelo, inoko bi¯ ntu bya mulu bisakilwa bitapwa bipite buya kutabuka. 24 Mwanda Kidishitu katwelelepo mu kifuko kijila kilongwe na makasa, kimfwa kya kyokya kya binebine, ¯ ino watwelele mulu mwine, mwanda wa kwitumwekela ku meso a Leza. 25 Kalongelepo namino mwanda wa kwilambula aye mwi¯ ne divulevule, mwadi mutwelela kitobo mukatampe mu kifuko kijila na mashi ke andipo. 26 Shi byadi nankyo, longa wadi wa ku˜ susuka divulevule tamba ku nanjilo ya ino ntanda. Ino pano welombola aye mwine dimo kupwididile ku mvuyo ya ino ngikadilo ya bintu mwanda wa kufundula bubi kupityila ku kitapwa kya 355 ˜ ¯ Bijila, munjinininya. Kinkulwa aye mwine. 27 Kadi monka mufwaninwe kufwila bantu dimo kupwididile, ebiya ke kutyibilwa butyibi, 28 ne Kidishitu nandi mo monka walambwilwe dimo kupwididile mwanda wa kusela bubi bwa bavule; kadi pasa kumweka dya bubidi ke pa mwandapo wa bubi ino ukamonwa na boba bamukimba na mikeketo mwanda wa lupandilo lwabo. Bijila byobidi na ˜ 10 Nanshi munji nininya wa bintu bya kwiya, ino ke bintu binebinepo, bantu kebabwanyapo nansha dimo kufikija ku bubwaninine boba bafwena’ko na kulambula kyaba ne kyaba bitapwa bimo byonka mwaka ne mwaka. 2 Shi byadi nankyo, mwene longa bitapwa byadi bya kuleka kulambulwa? Mwanda boba bengila¯ nga mingilo ikola batokejibwe dimo kupwididile kebadipo ba kwikala monka na mutyima wibatopeka pa bubi bwabo. 3 Inoko, bino bitapwa bivulujanga bubi mwaka ne mwaka, 4 mwanda ˜ mashi a banombe ne a bambuji keabwanyapo kufundula bubi. 5 O mwanda, aye pa kwiya mu ino ntanda unena’mba: “ ‘Kitapwa ne kyamulambu kusakile’byopo, ino abe waunongolwedile umbidi. 6 Kwaloelelwepo bya¯ mulambu bisokwe ne kyamulambu kya bubi.’ 7 Penepo nanena’mba, ‘Tala! Naiya (mu muvungo wa mukanda i kinembelwe ami) kulonga kiswa-mutyima kyobe, abe Leza.’ ” 8 Pa kupwa kunena bidi amba: “Abe kwasakilepo nansha kuloelelwa bitapwa ne byamulambu, ne byamu- BAHEBELU 9:27–10:19 ¯ lambu bisokwe ne kyamulambu kya bubi”—bitapwa bilambulwa mwendele Bijila— 9 ebiya wanena’mba: “Tala! Naiya kulonga kiswa-mutyima kyobe.” Watalula kyokya kibajinji mwanda wa kushimika kino kya bubidi. 10 Pa “kiswa-mutyima” kyatelwa’ki tubapandulwa ponka pa kyamulambu kya umbidi wa Yesu Kidishitu dimo kupwididile. 11 Ne kadi, kitobo ne kitobo wikalanga pa kyandi kyaba difuku ne difuku mwanda wa kwingila ne kulambula bitapwa bimo byonka divulevule, bintu kebikokejapo nansha dimo kufundwididila bubi. 12 Ino uno muntu walambwile kitapwa kimo pa mwanda wa bubi kyaba kyonso ebiya wakashikata ku lundyo lwa Leza, 13 tamba papo wilaije enka ne ¯ ¯ bitulwa balwana nandi bu kitulo kya maulu andi. 14 Mwanda i pa kulambulwa kwa kitapwa kimo paafikije ku bubwaninine kyaba kyonso boba bapandulwa. 15 Ne kadi, mushipiditu ujila nao witusapwilanga bukamoni, mwanda ao pa kupwa kunena’mba: 16 “ ‘Kino’ki i kipwano kyonkasamba nabo pa kupwa kwa oa mafuku’a,’ e mwanenena Yeho¯ va. ‘Nkat ulanga bijila byami ˜ mu mityima yabo, kadi mu neni yabo nkebilemba’mo,’ ” 17 ebiya ubanena’mba: “Kadi nkikavulukapo monka nansha dimo bubi bwabo ne bilongwa byabo bya kujilula.” 18 Nanshi popa padi kulekelwa kwa bino’bi, kepakidipo kadi kyamulambu kya bubi. 19 Shi ke pano, a banabetu, byoketudipo na moyo wa kupityila mu dishinda ditwela mu kifuko BAHEBELU 10:20-39 Kwibungila pamo. Lwitabijo kijila pa mashi a Yesu, 20 dine ¯ dyawetuladıle bu dishinda dipya ¯ kadi dya bumi ponka pa mpashila, ke ngitu yandi kadi, 21 ne ¯ byotudi na kitobo mukata utudilwe pa njibo ya Leza, 22 tu¯ fwenei’ko na mityima to ne lwitabijo lonso, mityima yetu mi¯ tokejibwe1 ku mutyima wa mundamunda mubi kadi imbidi yetu ¯ ¯ myoijibwe mema at oka t o. 23 Tutakamanei kusapula lukulupilo lwetu ne kutenkena mpika, mwanda yewa mwine ulaile i wa binebine. 24 Kadi twitei mityima batwe bene na bene mwanda wa kwikankamikila ku buswe ne ku mingilo milumbuluke, 25 ne kuleka’byo kwibungila pamo mpika, na mwaibidila bamobamo, ino twikankamikei batwe bene na bene, nakampata pano pomwamona difuku dibafwena po pene. 26 Mwanda shi tulongalonga bubi ku kusaka batwe papo ketudi kala batambule buyuki bwinebwine bwa bubine, kekukishelepo kitapwa kya bubi nansha kimo, 27 ino kudi butyibi kampanda bulenga moyo bwitutengele kadi kudi bukalabale bu¯ tema mudilo busa kuloteja boba balwa na Leza. 28 Muntu ense ufutulula bijila bya Mosesa ufwanga pampikwa lusa, pa bukamoni bwa bantu babidi nansha basatu. 29 Langai’po bidi, le mfuto ifwaninwe muntu unyantyila ¯ panshi Mwana Leza, kadi umona mashi a kipwano mene amupandwile bu a mvubu mityetye, 356 kadi ufutulula na kibengo mushipiditu wa kanye kakatampe papo ke pepi, mwene yo mine mipite bukata? 30 Mwanda tumuyukile mwine wanenene amba: “Kinongo i kyami; i ami ukajokeja”; kadi amba: “Yehova ukatyibilanga bantu bandi mambo.” 31 I kintu kilenga moyo kupone¯ na mu makasa a Leza mumi. 32 Inoko, vulukai nyeke mafu¯ ku a kala omwaikele kuminina ne kukamba na bitompibwa bya malwa pa kupwa kumunikilwa. 33 Kyaba kimo mwadi mufutululwa ne kumweshibwa malwa pa bantu, kadi kyaba kikwabo mwadi ku mutamba wa boba badi batanwa na bino bintu. 34 Mwa¯ nda banwe mwetudile pa kyaba kya boba badi mu kifungo kadi ¯ mwaitabije na nsangaji kututwa bintu byenu, pa kuyuka’mba banwe bene mudi na kintu kipite ¯ buya kadi kya kuladila nyeke. 35 Nanshi, kemwakalekai’byo kwisamba pampikwa kafinda, e ko kukaleta mpalo ya ntanda ne miseke. 36 Mwanda mufwaninwe ¯ kuminina, pa kusaka’mba, shi mubapu kulonga kiswa-mutyima kya Leza, mumone kufikidila kwa mulao. 37 Mwanda kukishele “kakitatyi katyutyutyutyu,” kadi “yewa wiya kasa kufika kadi kasapo kwija.” 38 “Ino moloke wami ¯ ukekalanga mumi pa mwanda wa lwitabijo,” kadi, “shi ajokele kunyuma, muya wami keuloelelwapo mwadi nansha dimo.” 39 Ino batwe ketudipo mu boba bajokela kunyuma, kintu kitwala ku koneka, ino tudi mu boba badi na lwitaBah 10:221 Pa bute pa bute, “mikulutwala ku kulama muya swe,” ko kunena’mba mikuswe mashi a bijo, ¯ mumi. Yesu. 357 11 BAHEBELU 11:1-16 ¯ ¯ ¯ ¯ bamwityile, wakokele wataluka ¯ kaenda ku kifuko kyaadi wa ku¯ tambula bu bupyani; kadi wae¯ ndele, nansha byakadipo uyukile ¯ kwaenda. 9 Pa lwitabijo washikete bu mweni mu ntanda ya mu¯ lao bwa mu ntanda-bene, kadi washikete mu mapema na Izake ne Yakoba, bampyana pamo nandi ba mulao umo onka. 10 Mwa¯ nda wadi wilaija kibundi kya byalwilo bya bine, Leza ye sendwe ¯ ¯ wekifwatakenye ne mubaki wakyo. ¯ 11 Pa lwitabijo Sala nandi watambwile bukomo bwa kwimi¯ ta lutundu, nansha byaadi ke ¯ mupite myaka, mwanda wamwe¯ ne amba mwine wamulaile’wa i wa binebine. 12 O mwanda ku ¯ mwana-mulume umo, yewa wadi ¯ enka bwa mufwe, kwabutwilwe ˜ bana bavule’nka bwa nenyenye ¯ ya mulu, kadi kebabadika pamo bwa musenga wa ku mbadi ya dijiba. ¯ 13 Bano bonso bafwidile mu ¯ lwitabijo, nansha byok ebatambwilepo kufikidila kwa milao, ¯ ¯ ino beimwene’tu kulampe beise¯ pelela ne kusapula patoka’mba i beni kadi i ba lupito mu ntanda’ya. 14 Mwanda boba besa¯ mba namino balombolanga patoka’mba bakimbanga na mikeketo kifuko kyabo abo bene. 15 Ino¯ ko, shi bine badi bavuluka’nka ku¯ vuluka kokwa kobatambile, longa ¯ bamwene muswelo wa kujokela’ko. 16 Ino pano bakimbanga kifuko kipite buya, ko kunena’mba, ¯ kya mulu. O mwanda Leza kebakwatyilwangapo bumvu, pa kwitwa bu Leza wabo, mwanda i mwibalongolwele kibundi. Lwitabijo lwa Abalahama, Sala Lwitabijo i kutengela na kikulupiji byobya byokulu¯ pile, i kilomboji kimweke patoka kya bintu bya bine byampikwa kumweka. 2 Mwanda pa lwita¯ ¯ bijo bantu ba pa kala banenenwe bukamoni buyampe. 3 Pa lwitabijo tumonanga’mba ¯ ¯ ngikadilo ya bintu yatudilwe mu ndudi pa kinenwa kya Leza, namino byobya bimweka i bitambe ku bintu kebimwekapo. ¯ 4 Pa lwitabijo Abele w alambwile kudi Leza kitapwa kya ¯ buleme bukatampe kupita Kaini, kadi i ponka pa lwitabijo’¯ lwa paatambwile bukamoni amba ¯ i moloke, mwanda Leza wasapwile bukamoni pa kwitabija byabu¯ ntu byandi; kadi nansha byaafwi¯ le, ukısambanga ne pano kupityila ku lwitabijo lwandi. ¯ 5 Pa lwitabijo Enoke w atundulwilwe kutyina’mba waka¯ mona lufu, kadi katenwepo kuntu nansha kumo mwanda ¯ Leza wamutundulwile; ino kume¯ so kwa kutundululwa’ye wata¯ mbwile bukamoni amba wasangeje Leza. 6 Ne kadi, pampikwa lwitabijo kebibwanikapo kusangaja Leza, mwanda yewa umufwena ufwaninwe kwitabija’mba udi’ko ne amba upalanga mpalo boba bamukimba na mikeketo. 7 Pa lwitabijo Noa, pa kupwa kudyumunwa na Leza ku bintu ¯ ¯ byadi kebyamwekele, walombwe¯ le amba wakaminwe Leza ne kubaka safina mwanda wa kupandija ba mu njibo yandi; kadi pa luno ¯ lwitabijo waponeje yoya ntanda, ¯ kadi waikala mpyana wa boloke butamba ku lwitabijo. 8 Pa lwitabijo Abalahama, po- BAHEBELU 11:17-37 Izake, Yakoba. Bilongwa bya lwitabijo 17 Pa lwitabijo Abalahama, pa ¯ ¯ kutompibwa, wadi’nka na aye wa¯ lambwile Izake; aye muntu wata¯ mbwile na nsangaji milao, wadi kasake kulambula wandi mwana mubutulwe bunka, 18 nansha ¯ byobamulombwele amba: “Kyokya kiketwa bu ‘lukunwa lobe’ kikatamba kudi Izake.” 19 Ino ¯ walangile amba Leza ubwanya kumusangula nansha ke mu ba¯ fwe; kadi wamutambwile kutamba mu lufu mu muswelo wa kyelekejo. ¯ 20 Pa lwitabijo Izake nandi waesele Yakoba ne Esau pa bintu bi¯ kaya kumeso. ¯ 21 Pa lwitabijo Yakoba, paadi ¯ kafu, waesele bana ba Yosefa bo¯ ¯ nso kadi watotele ukonkamene pa nsongo ya mukombo wandi. ¯ 22 Pa lwitabijo Yosefa, paadi ¯ kadi ku mfulo, watelele divilu dya ¯ bana ba Isalela; kadi webalombola ¯ ne mwa kumujıkila. ¯ 23 Pa lwitabijo Mosesa wafilwe na bambutwile bandi myeji isatu pa kupwa kubutulwa, mwanda ¯ bamwene amba mwana mutye¯ tye’wa wadi mulumbuluke kadi ¯ ˜ keb atyininepo muso nanya wa mulopwe. 24 Pa lwitabijo Mose¯ sa, pa kutama, wapelele kwitwa bu mwana wa mwana mwana¯ mukaji wa Felo, 25 watonga’ko kumweshibwa malwa na bantu ba Leza pa kyaba kya kwikala na nsangaji ya lupito ya bubi, ¯ 26 mwanda wamwene mifutululo ya Kidishitu bu bupeta buka¯ tampe kutabuka byabuleme bya ¯ ¯ mu Edipito; mwanda wabambı¯ le meso so ku kupalwa mpalo. ¯ 27 Pa lwitabijo watalukile mu ¯ Edipito, ino katyininepo bulobo ¯ bwa mulopwe, mwanda waimani- 358 je nyeke pamo bwa aye umwene Yewa wa kubulwa kumweka. ¯ 28 Pa lwitabijo wasobele masobo a Pashika ne kushinga mashi, ¯ amba yewa wa kyonakanya wakasanshija babo bana babedi. ¯ 29 Pa lwitabijo bapityile pa Dijiba Dityila pamo’nka bwa pa nshi ¯ myumu, ino bene Edipito pa kuso¯ monwa, baminwa kubyu. 30 Pa lwitabijo mumbu ya Ye¯ ¯ diko yaponene pobapwile kwiijokoloka mafuku asamba-abidi. 31 Pa lwitabijo Lehaba ndumba ¯ ¯ kafwilepo pamo na boba balonge¯ le bya kubulwa kikokeji, mwa¯ nda watambwile batubedibedi biyampe. 32 Le nene monka namani? Mwanda nsa kubulwa kitatyi shi ˜ nendelele kubanga myanda ya ba Ngideoni, Balaka, Samishoni, Yefeta, Davida pamo ne Samwele ne bapolofeto bakwabo. 33 Ponka ¯ pa lwitabijo banekenye malopwe, ¯ ¯ balongele byoloke, batambwile ¯ milao, bamuma byakanwa bya ba¯ ntambo, 34 bataleje bulobo bwa ¯ mudilo, bapanda ku bui bwa ki¯ ¯ pete, boba badi bazoze bakomeji¯ bwa, baikala bankanka mu divi¯ ¯ ta, bapampanya bibumbo byeba¯ tambile. 35 Bana-bakaji batambula bafwe babo ku lusangukilo; ¯ ino bana-balume bakwabo basuswilwe bya mwiko mwanda ke¯ b aitabijepo kunyongololwa na ¯ kinkulwa kampanda, amba bafikile pa lusangukilo lupite buya. ¯ 36 Bine, bakwabo nabo bafikilwe na bitompibwa bya kuzawilwa ne kukupilwa nsonde, bine, ku¯ tentekela pa bino, bakutwa mi¯ yololo ne mu bifungo. 37 Baa¯ ¯ shilwe mabwe, batompibwa, bala´ ¯ lwa mpasu na so, batapibwa na 359 ¯ kipete, baenda koku ne koku ba¯ vwele biseba bya mikoko, ne bise¯ ba bya bambuji, pobadi bafudilwe, ¯ mu byamalwa, bamweshibwa ma¯ lwa; 38 kadi ino ntanda keyadi¯ po mibafwaninwe. Badi bendakana mu ntanda mutuputupu ne mu ´ ngulu ne mu mita ne mu mikembo ya pa nshi. 39 Inoko bano bonso’ba, na¯ nsha byobatambwile bukamoni buyampe pa lwitabijo lwabo, ke¯ bamwenepo kufikidila kwa mu¯ lao, 40 mwanda Leza w etumwenine kala kintu kipite buya, kutyina’mba bakafikijibwa ku bubwaninine pampikwa batwe. O mwanda nanshi, byotudi na kibumbo1 kikatampe namino kya batumoni betujoko¯ lokele, twelei bulemi bo-bonso ne bubi bwitutyinya bukidi bonka, ¯ kadi tunyemei na kuminina lu¯ bilo lotutungılwe, 2 koku tuba¯ mbile meso so kudi Kalombwe Mukatampe, Yewa wa kufikija ku bubwaninine lwitabijo lwetu, ke Yesu kadi. Pa mwanda wa ¯ ¯ nsangaji yadi imutudilwe kumeso ¯ wauminine mutyi wa masusu, ne kubanga bumvu mpika, washikata ku lundyo lwa lupona lwa Leza. 3 Bine, tai mutyima bininge kudi ¯ uno wauminine binenwa bibibibi bya uno muswelo bya babipyamambo balwa na tumweno twabo ¯ abo bene, kutyina’mba mwakakoka ne kuzozeja mutyima. 4 Pomulwa na buno bubi kemwaimanije nansha dimo kufika ne bimwangika mashi enu, ¯ 5 kadi mubaididilwa kwisashi¯ la kobemwisashile pamo bwa ba- BAHEBELU 11:38–12:14 ¯ na’mba: “A mwanami, kokapelula shi Yehova wakulemununa, na¯ nsha kuzozeja mutyima pakolola; 6 mwanda yewa obasenswe kudi Yehova, aye umulemununanga; na bubine, ukupilanga nsonde yewa ense watambula bu mwana.” ¯ 7 Mufwaninwe kuminina mwanda nako kubadilwa mu kulemununwa kwenu. Leza wimumwene bu bana. Mwanda i mwana’ka okebalemununangapo kudi shandi? 8 Ino shi kemwalemunwinwepo banwe bonso uno muswelo, longa bine mwi bana ba kamabula,1 ke bana benebenepo, aa. 9 Pakwabo kadi, batata ba pano panshi badi betulemununanga, ¯ kadi twadi netu twibalemekele. ¯ Le Tata wa bumi bwetu bwa ku mushipiditu ke pepi, mwene ye ¯ mwine otukakokela na mutyima ¯ ¯ to ne kwikala bomi? 10 Mwanda betulemunwine kitatyi kityetye mwendele byobya byadi bimweka bu biyampe kobadi, ino aye witulemununanga mwanda wa kamweno ketu amba twikale bajila mwaikadile. 11 Bine, i kutupu kulemununwa kumwekanga bu kusangaja mutyima mu kitatyi’kya, ino kusanshijanga mutyima; inoko kupanga kipa kya ndoe kya boloke mungya kala ku boba bafundijibwa nako. 12 Nanshi, komejai maboko ¯ maz ele ne manwi mazoze, 13 kadi ololai nyeke tushinda twa maulu enu, amba kyokya kilemane kyakatelemuka, ino amba kibeluke. 14 Londalondai ndoe na bantu bonso, ne Bah 12:11 Pa bute pa bute, “dikumbi dikatampe dya batumoni.” Bah 12:81 Nansha, “bana ba kabukungu.” Kibumbo kikatampe kya batumoni 12 BAHEBELU 12:15–13:5 Yelusalema. Butanda bwa buluo bupandulwe’mo mwanda shi muntu kadipo nabo kakamonepo Mfumwetu. 15 Dyumukai ne kutadija kutyina’mba muntu nansha umo wakabulwa kanye kakatampe ka Leza, ne amba muji wa bulembe wakamena keuleta kavutakanya ne bavule kebasubijibwa nao; 16 kadi umbukata mwenu kemufwaninwepo kwikala wa busekese nansha muntu ¯ kalemekapo bintu bikola, pamo ¯ ¯ bwa Esau, wapene lupusa lwandi ¯ lwa bu mwana umbedi ku nsani umo wa bidibwa. 17 Mwanda muyukile amba mwenda mafuku ¯ ¯ paadi kasake kupyana dyese wa¯ pelelwe, mwanda, nansha byaakimbile na mikeketo kushinta mi¯ langwe ne impolo ponka, kabwenyepo. 18 Mwanda banwe kemufwenenepo ku kintu kikokeja kutengwa ¯ kadi kyaakile lubimbi lwa mudi¯ lo, ne dilenga difıta fututu ne fu¯ kutu bwı ne kimpumpu, 19 ne kuvuma kwa kimpungidi ne diwi ¯ dısamba, pa kwidivwana kibumbo ¯ kyaabije amba kebakitulombola monka kintu kikwabo. 20 Mwa¯ nda kebakokejepo kulonda mbila ya’mba: “Nansha shi nyema wate¯ nga ku lulu, ufwaninwe kwaswa ¯ mabwe.” 21 Kadi, kyob amwe¯ ne’kya kyadi kilenga moyo enka ne Mosesa kanena’mba: “Nakwatwa moyo ne luzakalo.” 22 Ino ¯ banwe mubafwena ku Lulu lwa Ziona ne kibundi kya Leza ¯ ¯ mumi, Yelusalema wa mulu, ne tununu makumi twa bamwikeulu, 23 mu kitango kikatakata, ne kipwilo kya bana babedi balembelwe ¯ mulu, ne Leza Mutyibi wa bonso, ¯ ne bumi bwa ku mushipiditu bwa bantu boloke bafikijibwe ku bu- 360 bwaninine, 24 ne Yesu nsenga wa kipwano kipya, ne mashi aku¯ shilwe, esamba senene she kupita mashi a Abele. 25 Tadijai kutyina mwakakomenwa kwivwana yewa wisa¯ mba. Mwanda shi boba bakome¯ nwe kwivwana yewa wadi uleta kidyumu kya Leza pano pa nta¯ nda kebapandilepo, le batwe papo ke pepi, ketukapandepo shi tuvundamina yewa wisamba mo¯ mwa mulu. 26 Mu kine kyaba’¯ kya diwi dyandi dyatenkenye ntanda, ino pano i mulae amba: “Kadi monka nkatenkanya, ke’nkapo ntanda kete, aa, ino i ne diulu dine kumo.” 27 Kinenwa “Kadi monka” kilombola kutalulwa kwa bintu bitenkanibwa—bintu bilongelwe—pa kusaka’mba bintu byampikwa kutenkanibwa bishale nyeke. 28 Nanshi, byotudi ba kutambula Bulopwe kebukokejapo kutenkanibwa, twendelelei nyeke kusangela kanye kakatampe, kotwingidila nako Leza mingilo ikola yaitabija na kwakamwa Leza ne nzuba ponka. 29 Mwanda kadi Leza wetu i mudilo uloteja. Buswe bwenu bwa bu bana na bana bwendeende. ¯ 2 Kemwak ılwai kizaji, mwa¯ nda kyafikije bamo ku kutundaila bamwikeulu pampikwa kuyuka. 3 Vulukai nyeke boba bakutyilwe mu kifungo pamo bwa banwe bakutyilwe nabo, ne boba bamweshibwa malwa, mwanda nenu mudi ¯ mu ngitu. 4 Busongi bulemekibwe na bonsololo, ne butanda bwa buluo nabo bwikale bwampikwa disubi, mwanda Leza ukatyibilanga ba busekese ne ba mako¯ ji mambo. 5 Mwikadilo wa bumi 13 361 BAHEBELU 13:6-25 ¯ na patoka dijina dyandi. 16 Ne kadi, kemwakilwai kulonga biyampe ne kwiabila na bakwabo byomudi nabyo, mwanda bitapwa bidi namino bisangajanga Leza. ¯ 17 Kokelai boba bemutangidi¯ le kumeso ne kwibakokelelela, mwanda balamanga nyeke myuya yenu bu bantu bakeshintulwila; amba balonge namino na nsangaji ke na kubinzapo, nabya bikemwikadila bibi. 18 Mwitulombelelai’ko nyeke, mwanda tukulupile amba tudi na mutyima wa mundamunda wampikwa budimbidimbi, byotusaka kwiendeja kwampikwa budimbidimbi mu byonso. 19 Inoko kupityidila nemuzenze mulombele amba ngalujibwe komudi panopano ponka. 20 Nanshi Leza wa ndoe, mwine walupwile mu bafwe mukumbi ¯ mukatampe wa mikoko, Mfumwetu Yesu, na mashi a kipwano kya nyeke, 21 emulongolwele bintu byonso biyampe mwa kulongela kiswa-mutyima kyandi, kadi kupityila kudi Yesu Kidishitu alonge motudi kyokya kisangaja ku meso andi; atumbijibwe ntumbo nyeke ne nyekeke. Amena. ¯ 22 Pano nemwisashila, banwe ¯ banabetu, ivwanai na kitukijetyima bino binenwa bikankamika, mwanda na bubine, nemulembela mukanda wa binenwa bityetye. 23 Yukai amba mwanetu Temote wakutulwilwe. Shi wafika panopano, tusa kwiya nandi pamo kwimona nenu. ˜ 24 Nimwinei bonso bemutangidile kumeso ne bajila bonso. Ba mu Itadi nabo abemwimuna. 25 Kanye kakatampe kekale nenu banwe bonso. Kitapwa. Kipwano kya nyeke bwenu wikale wa kubulwa kusanswa lupeto, koku muloelelwa bintu byomudi nabyo pano. Mwanda ¯ aye wanenene amba: “Nkikakushiyepo nansha dimo kadi nkikakwelapo nansha dimo.” 6 Amba twikale na bukankamane bukatampe ne kunena’mba: “Yehova i mukwashi wami; nkikakwatwapo moyo. Le muntu ukokeja kunonga kika?” 7 Vulukai boba bemutangidile kumeso, bemulombwele kinenwa kya Leza, kadi pomutala bipa biyampe bya mwikadilo wabo, iulai lwitabijo lwabo. 8 Yesu Kidishitu i umo enka kesha ne dyalelo, ne nyeke ne nyeke. 9 Kemwakyongolwai na bufundiji palapala kadi bweni; mwanda i kipite buya kukomeja mutyima na kanye kakatampe kupita’ko na byakudya, bintu bya kubu¯ lwa kamweno ku boba bepene’mo. ¯ 10 Tudi na kisokelo, boba bengila mingilo ikola ku pema kebadipo na lupusa lwa kudya’ko. 11 Mwanda imbidi ya boba banyama baselwanga mashi abo na kitobo mukatampe kukeatwala mu kifuko kijila bu kyamulambu kya ¯ bubi, isokelwanga panja pa nkambi. 12 O mwanda, Yesu nandi ¯ wasusukıle panja pa kibelo mwanda wa kupandula bantu na mashi andi aye mwine. 13 Nanshi, twendei kwadi panja pa nkambi, koku tuselele mifutululo yaaselele, 14 mwanda ketudipo pano na kibundi kya endaenda, ino tukimbanga na mikeketo kyokya ki¯ kaya’ko. 15 Ponka padi aye tulambulei mafuku onso kudi Leza kitapwa kya mitendelo, ko kunena’mba, kipa kya milomo yetu ine- MUKANDA WA YAKOBA Ami Yakoba, umpika wa Leza ne wa Mfumwetu Yesu Kidishitu, ku bisaka dikumi ne bibidi bikusankene koku ne koku: Tubaimunai! 2 Monai’byo pamo bwa nsangaji ya binebine, banwe banabetu, pomutanwa na matompo palapala, 3 byomuyukile kala’mba kutompibwa kwa mwikadile ¯ lwitabijo lwenu kuletanga kumi¯ nina. 4 Ino lekai kuminina kuvuye mwingilo wako, amba mwikale babwane kadi bakunkane umbyonso, ne kubulwa kintu nansha kimo kine mpika. 5 Nanshi, shi momudi’mo mudi umo ubudilwe tunangu, nankyo alombe’to nyeke kudi Leza, mwanda aye upanga bonso na ¯ mutyima to pampikwa kutopeka; nato tukamupebwa. 6 Ino aye alombe’nka kulomba na lwitabijo, ne kutatana nansha dimo kwine mpika, mwanda yewa utatana udi pamo bwa dintanki dya pa dijiba ditakikwa na kivula ne kusunkanibwa koku ne koku. 7 I bine, yao muntu kakitengela’mba ukatambulanga kintu kudi Yehova; 8 i muntu wa mityima ibidi, utelententa mu mashinda andi onso. 9 Ino mwanetu mulanda asangele kuzunzulwa kwandi, ¯ 10 ne mpeta nandi kut ukijibwa kwandi, mwanda ukapitanga pamo bwa maluba a biyo¯ mbo. 11 Mwanda dyuba ditemanga ne bulobo bwa kyanga ¯ kyadyo bwaumija biyombo, ne 1 maluba abyo mene akukuka, buya bwa mumwekelo wabyo waoneka. Mo monka ne mpeta nandi ukafumbanga mu bintu byalondalonda. ¯ ¯ 12 Wa katokwe i yewa uminina nyeke matompo, mwanda aye shi waitabijibwa ukatambu¯ langa kilukwa kya bumi, kyalaile Yehova boba bamusenswe nyeke. 13 Muntu nansha umo kakinena kitatyi kyatompibwa’mba: “Natompibwa na Leza.” Mwanda Leza kabwanyapo kutompibwa na bintu bibi nansha aye kutompa muntu na bintu bibi. 14 Ino muntu ne muntu utompibwanga pa kukokwa ne kongolwa na bya kusakasaka bya aye mwine. 15 Penepo bya kusakasaka’bya pa kwimitwa, byabutula bubi; shi bubi nabo bubalongwa, bwabutula lufu. 16 Kemwakyongolwai, banwe banabetu baswedibwe. 17 Kyabuntu kyonso kiyampe ne kya ¯ kupanwa kyonso kibwaninine ki¯ ¯ tambanga kulu, kitukanga kudi ¯ ¯ Shandya bitokeji bya mulu, aye kashintangapo nansha kwalamu˜ ka pamo bwa minjinininya yalamukaalamuka. 18 Kiswa-mutyima kyandi kyadi kya kwitubutula na kinenwa kyandi kya bubine, amba twikale byangulwa bibajinji bya mu bipangwa byandi. 19 Yukai kino, banwe banabetu baswedibwe. Muntu ense ufwaninwe kwikala na bukidi pa kwivwana, wija pa kwisamba, wija 362 363 Kiyo. Kijila kya bulopwe kukwatwa bulobo; 20 mwanda bulobo bwa muntu kebuletangapo boloke bwa Leza. 21 O mwanda nanshi fundwilai kulampe busala bonso ne bubi bwasambakana bini¯ nge’bu, kadi itabijai na butukanye kukunwa kwa kinenwa kibwanya kupandija myuya yenu. 22 Inoko, ikalai ba kulonga kinenwa, ke ba kwivwanapo bitupu, mwiongola banwe bene na milangwe ya bubela. 23 Mwanda shi muntu wivwana kinenwa, ino kulonga mpika, uno’u udi bwa muntu witala mpala yandi mu kiyo. 24 Mwanda witalanga, kupwa wataluka’po, ponka na ponka wailwa mwaikadile. 25 Ino yewa utadija mu kijila kibwaninine kya bwanapabo ne kutakamena’mo, kakidipo muntu wivwana wailwa’ko, aa, ino ke wa kulonga mwingilo, kadi ukekalanga na ka¯ tokwe pa kulonga’kyo. ˜ 26 Shi kudi muntu ulananga’¯ mba utotanga Leza, ino kubeja ludimi lwandi mpika, ongolanga mutyima wandi aye mwi¯ ne, ne butotyi bwandi i bwa bi¯ ¯ tupu. 27 Mutotelo mwine utoka ¯ to, wampikwa disubi ku meso a Leza Tata i uno: kukwasha bana banshiye ne bakaji ba kishala mu byamalwa byabo, ne kwilama pampikwa dikeme dya ino ntanda. le mukwatyi2 Aje banabetu, lwitabijo lwa Mfumwetu Yesu Kidishitu wa ntumbo koku mwikele na ntondo’ni, a? 2 Mwanda shi muntu uvwele mpete ya olo ku minwe ne bisandi bya buya bwa dyangi watwela momwibungile, ino mulanda uvwele bya busala nandi YAKOBA 1:20–2:12 watwela, 3 le mutalanga biyampe yewa uvwele bisandi bya buya bwa dyangi kemunena’mba: “Abe shikata pano pa kifuko kilumbuluke,” ino kemunena mulanda’mba: “Abe imana’tu bwimwa,” nansha’mba: “Kashikate ¯ kokwa pa kitulo kya maulu ami”? 4 Shi bidi nankyo, mwene mwisansanyanga banwe bene na bene amba yeu utabukile yewa kadi mubaikala batyibi batyiba mambo bibi? 5 Tejai, banwe banabetu baswedibwe. Lelo Leza katongelepo boba bamonwa bu balanda na ino ntanda’mba bekale bampeta mu lwitabijo kadi bampyana ba Bulopwe bwine bwaalaile boba bamusenswe? 6 Ino banwe mufutululanga’ko balanda. Mwene bampeta bo bemumweshanga malwa ne kwimukokela mu bisambo? 7 Mwene batukanga dijina dilumbuluke dyomute¯ lelwa’po? 8 Ino shi mulemekanga kijila kya bulopwe mwendele kisonekwa kinena’mba: “Sanswa mukwenu mowisanshilwe ˜ abe mwine,” nabya mulonanga biyampe. 9 Inoko shi mwendelele kwikala na ntondo, nabya mu˜ lonanga bubi, kadi nankyo bijila bimuponejanga’mba mwi bantu bajilula bijila. ¯ 10 Mwanda shi muntu ukokele Bijila byonso ino watupe’mo’tu kimo, nankyo wajilula bijila byo¯ nso. 11 Mwanda yewa wanenene amba: “Kokalonga makoji,” ¯ wanenene monka’mba: “Kokepa˜ ˜ yanana.” Shi abe kulonangapo ˜ makoji ino wipaya nana, nankyo ubajilula bijila. 12 Mwisambei ne kwiendeja nyeke uno YAKOBA 2:13–3:6 364 ¯ va, penepo lwamubadilwa bu bo¯ loke,” ebiya waitwa bu “mulunda na Yehova.” 24 Mubamone amba muntu utelwanga bu moloke pa mingilo, ke pa lwitabijopo kete, aa. 25 Mo monka ne Lehaba ndu¯ mba, mwene nandi watelelwe bu moloke pa mingilo, pa kupwa kutundaila mikendi na kizaji, ¯ w ebatambijija dishinda dingi? 26 Bine, monka mwikadile umbidi wampikwa mushipiditu i mufwe, ne lwitabijo lwampikwa mingilo nalo i lufwe. Lwitabijo keludi mingilo. Bafundiji muswelo bu bantu bakatyibilwa mambo na kijila kya banapabo. 13 Mwanda yewa kafwilangapo bakwabo lusa ukatyibilwa mambo pampikwa lusa. Lusa lusepelelanga pa kushinda butyibi. 14 A banabetu, le bidi na kamweno’ka le shi muntu unena’mba udi na lwitabijo ino mingilo mpika? Le lwalo lwitabijo lukokeja kumupandija’ni, a? 15 Shi tutu umo nansha kaka umo kadipo na bisandi nansha byakudya bibwane bya difuku’dya, 16 ino momudi’mo umo kamunena’mba: “Enda mu ndoe, kote mudilo wikute,” ino banwe kumupa byabudilwe ku ngitu mpika, le bidi na kamweno’ka? 17 Mo monka ne lwitabijo lonkalonka nalo, shi i lwampikwa mingilo, i lufwe. 18 Inoko muntu umo ukanena’mba: “Abe udi na lwitabijo, ami ndi na mingilo. Nombole lwitabijo lobe pampikwa mingilo, nami nkulombole lwitabijo lwami na mingilo yami.” 19 Mwene abe witabije amba kudi Leza ˜ umo? Ulonanga biyampe. Ino ne bandemona nabo betabije kadi batetema ne kutetema. 20 Ino abe muntu wa bitupubitupu, le usaka kuyuka’mba lwitabijo lwampikwa mingilo i lwa bitupu? 21 Mwene Abalahama tata wetu ¯ watelelwe bu moloke pa kupwa kulambula Izake wandi mwa¯ na pa kis okelo? 22 Ubamone ¯ amba lwitabijo lwandi lwaingile pamo na mingilo yandi kadi lwi¯ tabijo lwandi lw afikijibwe pa bubwaninine na mingilo yandi, ¯ 23 kadi kisonekwa kyafikidile, kyokya kinena’mba: “Abalahama ¯ waikele na lwitabijo mudi Yeho- A banabetu, kekwakikala ba3 fundiji bavule umbukata mwenu, pa kuyuka’mba tukatyibilwanga butyibi busumininwe bininge. 2 Mwanda batwe bonso tukukalanga divule dine. Shi kudi muntu kakukalangapo mu binenwa, yao i mubwaninine, ubwanya kulama1 ne ngitu yandi yonso mituntulu. 3 Shi tubakute nkano ku byakanwa bya tuba¯ lwe mwanda wa ato twitukokele, nabya tubaludika ne ngitu yato yonso mituntulu. 4 Talai ne byombo nabyo, nansha byobidi bikatampe bininge ne kutononwa na kivula kikomo, byendejibwanga na kaumbindo katyetye kokwa konso kusaka kwenda yewa ¯ oba. 5 Mo monka ne ludimi nalo, i kapindi katyetye ka ku ngitu, ako’ko keanyanga bininge. Talai! Kadilo katyetye’tu kabwa´ nya kuloteja dit o dikatampe! 6 Bine, ludimi i mudilo. Ludimi lwelekeja ntanda ya bukondame mu bya ku ngitu byetu, Yak 3:21 Nansha, “kukuta lukano.” 365 YAKOBA 3:7–4:7 ¯ ¯ 17 Ino tunangu tutuka mulu ¯ ¯ ato dibajinji i tutoka to, kupwa i twa ndoe, twa mutyima uneke¯ na, tukokela bukidi bonka, tuyule lusa ne bipa biyampe, twampikwa mboloji, ne buzazangi bwine mpika. 18 Ne kadi, nkunwa ya kipa kya boloke ikunwanga mu ndoe umbukata mwa boba baleta ndoe. Ludimi i lubi. Bulunda na ino ntanda mwanda lusubijanga ngitu yonso ¯ ¯ ne kusoka bumi bonso bwa muntu kadi lwakijibwanga mudilo na Ngehena.1 7 Mwanda miswelo yonso ya banyema ba ntanda, byoni, bintu bilandala, ne bipangwa bya lui bikokeja kumunwa kadi ke bimunwe kala na bantu. 8 Ino i kutupu muntu ukokeja kumuna ludimi. I lukutakane kadi lubilubi, luyule bulembe bwa lufu. 9 Tweselanga nalo Yehova, Tata, kadi alo lumo tufinga nalo bantu bapangilwe “mu kimfwa kya Leza.” 10 Mu kyakanwa kimo kyonka mutamba madyese ne mafingo. A banabetu, ke biyampepo bikale uno muswelo. 11 Le nsulo imo ikokeja kulupula mema atalala ne alula pa diso dimo dyonka’ni, a? 12 A banabetu, le kikuyu kikokeja kupa’ko mpafu’ni ˜ nansha munanza kupa’ko bikuyu’ni, a? Ne mema a kisadidi1 nao keakokejapo kulupula mema atalala. 13 Lelo wa tunangu ne wa ˜ neni umbukata mwenu i ani le? Nankyo kupityila ku mwiendelejo wandi mulumbuluke alombole mingilo ingilwa na kutalala kutamba ku tunangu. 14 Ino shi mudi na mukao ulula bululu ne lupotopoto mu mityima yenu, kemwakitumbikai ne kubepela bubine. 15 Twato ke tunangu¯ ¯ po tutuka mulu, ino i twa panshi, twa bunyema, twa bundemona. 16 Mwanda kokwa konso kudi mukao ne lupotopoto, ko kudi ne kavutakanya ne bintu byonso bibibibi. i kwepi kutambanga ma˜ 4 Lelo vita ne numa umbukata mwenu? Lelo kebitambangapo ku bya kusakasaka byenu bya ku ngitu bilwa munda mwenu? 2 Musakasakanga, ino kwikala ˜ na kintu mpika. Mwipayanana’˜ nka kwipayanana ne kwabila, ino kumona kintu mpika. Mulwa’nka kulwa ne kwitamba mavita. Kemudipo na kintu mwanda kemulombangapo. 3 Pomulombanga, kemutambulangapo, mwanda mulombanga na milangwe mibi, amba mwibingidije mu bya kusakasaka byenu bya ku ngitu. 4 Banwe bana-bakaji ba makoji, lelo kemuyukilepo amba bulunda na ino ntanda i lwana na Leza, a? Nanshi, yewa ense usaka kwikala mulunda na ino nta¯ nda wetula ke wa lwana na Leza. ˜ 5 Nansha le mulananga’mba i bya bitupu binena kisonekwa’mba: “Mushipiditu wikele motudi wabilanga’nka kwabila na mukao”? 6 Inoko, kanye kakata¯ mpe kapananga i kakatampe kutabuka. O mwanda kisonekwa kinena’mba: “Leza ulwanga na ¯ boba bezunzula, ino upananga kanye kakatampe ku boba betyepeYak 3:61 Tala Mbwejo 9. 121 Nansha, je.” ¯ 7 Nanshi, k okelai Leza; ino “mema a mwepo, a kyungwa.” YAKOBA 4:8–5:10 ¯ Kwitumbija. Kutukija mutyima lwai na Dyabola, nandi ukemunyema. 8 Fwenai kudi Leza, nandi ukemufwena. Oijai makasa enu, banwe babipya-mambo, ¯ mutokeje ne mityima yenu, banwe ba mityima ibidi. 9 Ikalai babimonya-malwa, dilai madilo ne kuyoyokota. Tusepo twenu twalamuke ke madilo, nsangaji ¯ yenu nayo ke kuf ıtwa mutyima. 10 Mwityepejei ku meso a Yehova, nandi ukemuzunzula. 11 Lekai kwinenena bibi banwe bene na bene, a banabetu. Yewa unenena mwanabo bibi nansha utyibila mwanabo mambo unenenanga bijila bibi ne kutyibila bijila mambo. Shi utyibila bijila mambo, nankyo kulondangapo bijila, ino wi mutyibi. 12 Kudi umo enka mujidiki wa bijila kadi mutyibi, mwine ubwanya kupandija ne konakanya. Ino, le abe wi ani utyibila mukwenu mambo? 13 Tejai pano, banwe banena’mba: “Dyalelo nansha kesha tusa kwenda mu kyokya kibundi tukalonge’mo mwaka, tukasunge bya busunga ne kumwena’mo,” 14 banwe papo kuyuka mukeka¯ dila bumi bwenu kesha mpika. Mwanda mwi lumundu lumweka kitatyi kityetye kupwa lwajimina. 15 Ino mwadi mufwaninwe kunena’mba: “Shi Yeho¯ va uswile, tukekala bomi ne kulonga kintu kampanda nansha kintu kansangwa.” 16 Inoko pano mwitembanga kwitumbija komwitumbija na kibengo. Kwitumbija konso kwa uno muswelo i kubi. 17 Nanshi, shi muntu uyukile mwa kulongela kyoloke ino aye kulonga’kyo mpika, walonga bubi. 366 Tejai pano, banwe bampeta, dilai ne kuyoyokota miyoa mwanda wa bumonya-malwa busa kwimufikila. 2 Byabupeta byenu bibabola, kadi bisandi byenu bibadibwa na bishi. 3 Olo1 ne ndalama yenu ibadibwa na nkutu kadi nkutu yabyo ikekalanga ke bukamoni bwimuponeja kadi ikadyanga ngitu yenu. Byobya byomwaungwije bikekalanga bwa mudilo mu mafuku a mfulo. 4 Talai! Mpalo yomwasuminwe bengidi baangwile madimi enu idilanga’nka kudila, kadi madilo a kwabija a bangudi abafika ne mu matwi a Yehova wa bibumbo. 5 Ba¯ nwe mwikele na bumi bwa bupeta ne bwa kwisangaja pano pa ntanda. Mununija mityima yenu enka ne mu difuku dya kutapibwa. 6 Muponeja kadi mwipaya enka ne yewa moloke. Le aye kemulwangapo’ni, a? ¯ 7 Nanshi, tukijai mutyima, banwe banabetu, kufika ne mu kitatyi kya kwikala’po kwa Mfumwetu. Talai! Kidimye wilaijanga bipa bilumbuluke bya panshi, wi¯ bitukijije mutyima kufika ne binoka mvula wa kijima-mapya ne wa ku muketeko. 8 Ne banwe ¯ nenu tukijai mutyima; komejai mityima yenu, mwanda kitatyi kya kwikala’po kwa Mfumwetu kibafwena pabwipi. 9 Kemwakeuningilai banwe bene na bene, a banabetu, kutyina’mba mwakatyibilwa mambo. Talai! Mutyibi mwine au wimene pa bibelo. 10 A banabetu, mu ¯ kumweshibwa malwa ne kutu- 5 Yak 5:31 Nansha, “nsahabu.” 367 YAKOBA 5:11—1 PETELO 1:4 Kulombelela babela kija mutyima, londai kimfwa kya ¯ bapolofeto banenene mu dijina dya Yehova. 11 Talai! Tune¯ nanga’mba boba bauminine i ba ¯ ¯ katokwe. Mwaivwene kuminina kwa Yoba, mwamona ne kwafudije’byo Yehova, amba Yehova i muyule kisanso kya ku mutyima kadi wa lusa. 12 Ino kutabukididila, banwe banabetu, lekai kutyipa’mba, ne ¯ mulu, nansha’mba ne panshi nansha mutyipo o-onso. Ino En-en wenu ashintulule amba En-en, kadi wenu Aa, nandi Aa, kutyina’mba mwakafwaninwa butyibi. 13 Le kudi ususuka umbukata mwenu? Nabya alombele’nka kulombela. Le kudi udi na nsangaji ˜ ku mutyima? Nabya embe nimbo ¯ ya mit oto. 14 Le kudi ubela umbukata mwenu? Nabya ete bakulumpe ba kipwilo, nabo bamu¯ lombelele, bamushinge ne mani mu dijina dya Yehova. 15 Kadi milombelo ya lwitabijo ikakome- ja yewa ubela, Yehova nandi ukamulangula. Ne kadi, shi i mulonge bubi, ukalekelwa. 16 Nanshi mwisapulei bubi ¯ bwenu patokelela banwe bene na bene ne kwilombelela banwe bene na bene, amba mubelulwe. Milombelo ya kwabija ya moloke idi na bukomo kadi ingilanga. ¯ 17 Ediya wadi muntu pamo’nka ¯ bwa batwe, inoko walombele na kininga’mba mvula kakinoka; ne ¯ kadi mvula kanokelepo mu ntanda’ya myaka isatu ne myeji isa¯ mba. 18 Kupwa walombela mo¯ nka, ebiya diulu dyaleta mvula ¯ ne ntanda’ya nayo yalupula bipa. 19 Banwe banabetu, shi mu¯ ntu umbukata mwenu wasasuka ku bubine ino mukwabo wamujokeja, 20 yukai amba yewa ense ujokeja kipya-mambo ku dishinda dyandi dibi ukapandija muya wa kipya-mambo’wa ku ¯ lufu kadi ukaputa milwi ne milwi ya bubi. dccc ccc MUKANDA UMBAJINJI WA PETELO Ami Petelo, mutumibwa wa 1 Yesu Kidishitu, ku beni ba lupito bakusankene koku ne koku mu Pontusa, mu Ngalatea, mu Kapodosa, mu Azia, ne mu Bityinia, kudi boba batongelwe 2 mwendele kuyuka kuyukile kala Leza Tata, na kupandulwa na mushipiditu, mwanda wa kwi¯ kala na kikokeji ne kukuswa mashi a Yesu Kidishitu: Kanye kakatampe ne ndoe bivudijibwe komudi. 3 Eselwe dyese Leza Shandya Mfumwetu Yesu Kidishitu, mwanda mwendele lusa lwandi lukatampe wetubutwile dipya twi¯ kale na lukulupilo lumi kupityila ku kusangulwa kwa Yesu Kidishitu mu bafwe, 4 tutambule bupyani kebubolapo, bwampikwa disubi kadi kebufumbapo. 1 PETELO 1:5-21 ¯ Lwitabijo lutompwe. Mashi maleme ¯ I bwimubikilwe mulu, 5 banwe balaminwe na bukomo bwa Leza pa lwitabijo mwanda wa lupandilo lutengele kusokolwa mu kyaba kya ku mfulo. 6 Pa uno mwanda musangalanga bikatampe, nansha byomujingwa mutyima na matompo palapala mu kitatyi kityetye, 7 amba kutompibwa kwa mwikadile lwitabijo lwenu, lwine lwa mvubu mikatampe kutabuka olo1 yonekanga nansha byoitompibwa na mudilo, kwimukwashe mutambule mitendelo ne ¯ ntumbo ne buleme pa kusokolwa kwa Yesu Kidishitu. 8 Nansha byokemwamumwene ka¯ sha, banwe’ko mumusenswe. Nansha byokemumumonangapo pano, ino mulombolanga lwitabijo mudi aye kadi musangalanga bikatampe nsangaji imo keineneka kadi ya ntumbo, 9 pomufikila pa kitungo kya lwitabijo lwenu, ke lupandilo lwa myuya yenu kadi. 10 Pa mwanda wa luno lupa¯ ndilo, bapolofeto bene banenene myanda ya kanye kakatampe ke¯ mupikwidilwe badi bepangula na kininga ne kukimba na katente¯ keji. 11 B adi bakimbakimba nyeke kuyuka i kitatyi’ka ne i kyaba kya muswelo’ka kine kyadi kibafunkila mushipiditu udi munda mwabo myanda ya Kidi¯ shitu powadi kala usapula bukamoni bwa masusu a Kidishitu ne ntumbo yadi ya kulonda’¯ po. 12 Kyebasokwedilwe amba ¯ kebadipo beingidila abo bene, aa, ¯ ino i banwe bobadi bengidila pa mwanda wa bino byemulombwe1Pe 1:71 Nansha, “nsahabu.” 368 le boba bemusapwidile myanda miyampe na mushipiditu ujila ¯ watuminwe kutamba mulu. Ino myanda’i bamwikeulu basakanga bininge kujingulula’yo. ˜ 13 Nanshi longololai neni yenu mwanda wa mingilo mikatampe, lamai milangwe yenu mibwane senene; kulupilai kanye kakatampe kakemulombolwa pa kusokolwa kwa Yesu Kidishi¯ tu. 14 Byomudi bana ba kikokeji, lekai kwendejibwa na bya kusakasaka byomwadi nabyo pa kala pomwadi kemwayukile kintu, 15 ino, mwendele yewa Mwine Ujila wemwityile, ikalai bajila mu mwikadilo wenu onso, 16 mwanda i kilembwe amba: “Ikalai bajila, mwanda ami mwine ne ujila.” 17 Ne kadi, shi mwitanga Tata mwine utyibanga mambo pampikwa mboloji mwendele mingilo ya muntu ne muntu, mwiendejei na moyo kyaba kyomushikete mu ntanda ya bweni. 18 Mwanda muyukile amba ke na bintupo bibola, shi ndalama shi olo, byomwanyongolwelwe nabyo ku wenu mwikadilo wa mu ¯ bumi wa bituputupu wemupyanikile bankambo wenu. 19 Ino ¯ i na mashi maleme, pamo bwa a ¯ kana ka mukoko ka kubulwa kutopekwa ne kampikwa dikeme, ke a Kidishitu kadi. 20 Bine, ¯ aye wayukilwe kala kumeso kwa ˜ nanjilo ya ino ntanda, ino wasokwelwe ku mfulo kwa bitatyi pa mwanda wenu. 21 Padi aye mwi betabije mudi Leza, mwine wamusangwile mu bafwe ne kumupa ntumbo; amba mwitabije ne kukulupila mudi Leza. 369 ¯ Mabwe momi. Mwikadilo muyampe ¯ 22 Pano pomwatokeja myuya ¯ ¯ yenu na kikokeji kyomukokele bubine kine kyaleta kisanso kya bu bana na bana kyampikwa buzazangi, mwisanswei banwe bene na bene bininge ne mutyima umo. 23 Mwanda mwabutwilwe dipya, ke na lukunwapo lubola, aa, ino i na lukunwa lwivudija kelubolapo, kupityila ku kine¯ nwa kya Leza mumi wa nyekeke. 24 Mwanda “ngitu yonsololo idi bwa biyombo, kadi ntumbo yayo yonso idi bwa maluba a biyombo; ¯ biyombo byumanga, ne maluba nao akukuka, 25 ino mwanda ¯ wa Yehova ao uladilanga nyeke.” Kadi uno “mwanda” i myanda miyampe yobemusapwidile. Nanshi fundulai bibi byonso, 2 bongojani, buzazangi, mukao, ne miswelo yonso ya kune- nena bantu bibi. 2 Pamo bwa bana ba lukeke, abilai mabele onkaonka a kinenwa, amba emukwashe mutamine ku lupandilo, 3 wivwane mwi batompe amba Mfumwetu udi na kanye. 4 Pomwiya kwadi, aye dibwe ¯ dyumi dyapelelwe na bantu, ino ¯ ditongwe kadi dileme kudi Leza, 5 banwe nenu, pamo bwa mabwe ¯ ¯ momi, mubakwanga kemudi njibo ya ku mushipiditu amba mwikale babitobo bajila, mwanda wa kulambula bitapwa bya ku mushipiditu bitabijibwa na Leza padi Yesu Kidishitu. 6 Mwanda Kisonekwa kinena’mba: “Ta¯ lai! Natula mu Ziona dibwe di¯ tongwe, dibwe dileme dya difinko dya kyalwilo; kadi i kutupu muntu ulombola lwitabijo mu adyo ukafwijibwa bumvu nansha dimo.” 1 PETELO 1:22–2:15 7 Nanshi, i kudi banwe kwa¯ di muleme, mwanda mwi betabije; inoko ku boba bampikwa kwitabija, “dibwe dimo dyonka’dya dyapelelwe na bobaki dibaikala ke mutwe wa difinko,” 8 ne “dibwe dikukaja ne mwala wa di˜ bwe uponejanana.” Abo bakuka¯ langa mwanda kebakokelepo ki¯ nenwa. Kino’ki kyo kibatongelwe. 9 Ino banwe mwi “muzo mutongwe, babitobo balopwe, muzo ujila, bantu bekele bu kintu kya pa bula, amba musapule pi na pi binengele” bya yewa wemwityile ku fukutu mwende ku ¯ kitokeji kyandi kya kutendelwa. 10 Mwanda pa kala kemwadipo bantu ba Leza, ino pano mubaikala bantu Bandi; pa kala kemwafwidilwepo lusa, ino pano mubafwilwa lusa. 11 A banabetu baswedibwe, ¯ nemwisashila byomudi beni kadi ba lupito mwilamei nyeke ku bya kusakasaka bya ngitu bilwa divita na muya. 12 Ikalai kyaba kyonso na mwikadilo mulumbuluke mu bantu ba mizo, amba pobemunena’mba mwi banongabibi, bemwene abo bene mingilo yenu milumbuluke, penepa batumbije Leza mu difuku dyaiya kupempula. 13 Pa mwanda wa Mfumwetu, ¯ kokelai kintu kyonso kilongelwe na bantu: shi mulopwe mwanda i muntu utabukile bukatampe, 14 shi bambikavu mwanda i bantu batuminwe na aye mwanda wa kupa banonga-bibi mfuto ne kutendela boba balonga biyampe. 15 Mwanda kiswa-mutyima kya Leza i kino amba, pa ku¯ ¯ longa biyampe, mubije mısambo 1 PETELO 2:16–3:8 ¯ Kukokela. Kintu kya bukomo butyetye ya bulembakane ya bantu bampi˜ kwa neni. 16 Ikalai banapabo, ino kemwakingidijai bwanapabo ¯ bwenu bu kintu kya kuputa bilongwa bibi, ino i bu bapika ba ¯ Leza. 17 Lemekai bantu ba miswelo yonso, sanswai kisaka kyo¯ nso kya banabetu, tyinai Leza, lemekai mulopwe. ¯ 18 Bengidi bekale kuk okela bamfumwabo na kityino kyonso kifwaninwe, ke enkapo boba bayampe kadi ba mutyima unekena, ino i ne boba bakomo kusangaja bene. 19 Mwanda i kya ¯ kutendelwa shi muntu uminina byamalwa ne kususulwa pampikwa mambo pa mwanda wa mutyima wandi wa mundamunda ku meso a Leza. 20 Le muke¯ kala na ntumbo’ka shi muminina pomumweshibwa malwa pa mwanda wa bubi bomulongele? Ino shi ¯ mumininanga masusu pa mwanda wa kulonga bilumbuluke, kyakyo i kintu kisangaja Leza. 21 Bine, kino’ki e kyomwa¯ ityılwe, mwanda nansha ke Ki¯ dishitu mwine wemususuk ıle, ¯ wemushıla kimfwa mwanda wa mulonde senene mu mayo andi. 22 Kalongelepo bubi, nansha bongojani kutanwa mu kyakanwa kyandi mpika. 23 Pobadi bamutuka mutonko mubimubi, kadipo waluja mutonko. Paadi ususuka, kadipo ukanina muntu, ino ¯ wadi witula mu makasa a yewa mwine utyibanga mambo moolokele. 24 Waselele bubi bwetu mu ngitu yandi aye mwine pa mutyi, mwanda wa bubi bwetu bupwe ketulonga byoloke. Kadi “na bilonda byandi mubabelulwa.” 25 Mwanda mwadi pamo 370 ¯ bwa mikoko, mwenda mulumbakana; ino pano mubajokela kudi mukumbi kadi mutadi wa myuya yenu. Ne banwe bakaji nenu mo ¯ 3 monka, kokelai bininge balume benu, amba shi kudi ¯ bamo kebakokelepo kinenwa, banekenibwe pampikwa kinenwa ponka pa mwikadilo wa bakaji babo, 2 mwanda bemwenanga abo bene mwikadilo wenu ¯ wampikwa disubi pamo ne bule˜ me bukatampe. 3 Kwinenenya kwenu kekwakikala kwa panja —kwa kubanda nywene ne kuvwala bya kwidyangula nabyo bya olo nansha bisandi— 4 ino kwikale kwa muntu mufyame wa ˜ mu mutyima mu kwinenenya kekubolapo kwa mushipiditu utala¯ la ne mutukanye, mwine wa bu¯ leme bukatampe ku meso a Leza. ¯ ˜ 5 Mwanda mo mwadi mwinenenenyanga bana-bakaji bajila ba ¯ pa kala b adi bakulupile mudi ¯ Leza, koku bakokele bininge balume babo, 6 enka bwa Sala ¯ ¯ wadi ukokele Abalahama, umwita bu “mfumwami.” Kadi banwe mubaikala bandi bana, wivwane mulonge nyeke biyampe ne kukwatwa moyo mpika. 7 Banwe balume nenu, ikalai nabo nyeke muswelo umo onka mwendele buyuki. Mwiba¯ pei buleme mwanda i kipungwa kya bukomo butyetye bininge, ke mwana-mukaji kadi, ke-pantu nenu mwi bampyana bakapyana nabo pamo buntu bukatakata ¯ bwa bumi, kutyina’mba milombelo yenu yakakalakanibwa. 8 Shi ke pano, banwe bonso langai bimo, ikalai na mutyima wa 371 Kushintulula lukulupilo. Lubatyijo kulangila bakwenu, na kisanso kya bu bana na bana, na mutyima wa lusalusa, ne na kwityepeja. 9 Kemwakilubulai kibi ku kibi nansha mutonko na mutonko. Ino eselai dyese, mwanda ¯ kino e kyomwaityılwe, amba mupyane dyese. 10 Mwanda, “yewa ense usaka ¯ kusanswa bumi ne kumona mafuku mayampe ufwaninwe kukoka ludimi lwandi ku bibi ne milomo yandi ku binenwa bya bongojani. 11 Avundamine bibi, alonge biyampe; akimbe ndoe ne kulondalonda’yo. 12 Mwanda meso a Yehova adi pa boloke, ne matwi andi nao ku kwabija kwabo; ¯ ino mpala ya Yehova ivundamıne boba balonga bibi.” 13 Bine, i ani le ukemusanshija shi mupyasakenine byobya biyampe? 14 Ino nansha shi mususuke pa mwanda wa boloke, ¯ mwi ba katokwe. Inoko, kemwakityinai byobatyinanga nansha ˜ kuvutakanibwa neni. 15 Ino pandulai Kidishitu mu mityima yenu bu Mfumwenu, koku mwiteakenye mafuku onso kwishintulwila ku meso a muntu ense wimwipangula kine kyomwikadile na lukulupilo munda mwenu, ¯ ino longai namino na butukanye ¯ ne buleme bukatampe. 16 Ikalai kyaba kyonso na mutyima wa mundamunda muyampe, amba mu byonso mobemunenena bibi, boba bemunenena bibi bafwe bumvu mwanda wa mwikadilo wenu muyampe byomudi balondi ba Kidishitu. 17 Ke-pantu i kipite buya ku˜ susuka mwanda mulonanga biyampe, shi kiswa-mutyima kya 1 PETELO 3:9–4:3 Leza kibaitabija’byo, kupita’ko ˜ kususuka mwanda mulonanga bibi. 18 Mwanda nansha ke Kidishitu mwine wafwile dimo kupwididile pa mwanda wa bubi, aye moloke pa mwanda wa bakondame, amba emufikije kudi Leza. Waipailwe mu ngitu, ino wasangulwa mu mushipiditu. 19 Kadi mu uno muswelo waendele wasapwila mishipiditu ¯ mu kifungo, 20 yoya yatombo¯ kele pa kala kitatyi kyadi kilai¯ je Leza na mutyima mutuke mu mafuku a Noa, papo safina upu¯ ¯ ngwa, mwine mwapandıle bantu batyetye ku mema, ko kunena’¯ mba myuya mwanda. 21 Lubatyijo, lwine ludingakene na kino, nalo lwimupandijanga, (ke na kutalulapo biko bya ngitu, aa, ino i na kulomba Leza mutyima wa mundamunda muyampe,) ponka pa lusangukilo lwa Yesu Kidishitu. 22 Aye udi ku kuboko kwa lundyo lwa Leza, ¯ mwanda waendele mulu; ne bamwikeulu ne ba lupusa ne bya bu¯ komo byatudilwe munshi mwandi. Kidishitu byaasusuki4 Nanshi le mu ngitu, banwe nenu mwilumbilei mulangilo umo onka; mwanda yewa wasusukile mu ngitu walekele bubi, 2 amba kitatyi kyamushadila’ko mu ngitu ¯ ekale na bumi mwanda wa kulonga kiswa-mutyima kya Leza, ke bisakasaka bantupo, aa. 3 Mwanda kitatyi kyapita kibemubwana kyomwadi mufikidija kiswamutyima kya mizo pomwadi mulonga bilongwa bya kwiendeja pampikwa bumvu, bilokoloko bya 1 PETELO 4:4–5:2 ¯ Buswe buputanga bubi. Bakulumpe kubulwa kwibeja, mutomenompata, mafetyi a tuvutakanya, kutomatoma malwa mangi, ne bu¯ totyi bwa bilezaleza bujilula bijila. 4 Batulumukanga’mba kemukyendangapo nabo pamo mu mwiendelejo mubole wa bya bulongelonge, o mwanda bemunenena bibi. 5 Ino bano bantu’ba bakeshintulwilanga kudi mwine ute¯ ngele kutyiba mambo a bomi ne bafwe bene. 6 I bine, e kyo kyasapwidilwe ne myanda miyampe ku bafwe, pa kusaka’mba, nansha byobatyibilwa mambo mu ngitu enka mutyibilwanga’o bantu, be¯ kale na bumi mwendele mushipiditu ku meso a Leza. 7 Inoko mfulo ya bintu byonso ibafwena pabwipi. Nanshi ikalai ˜ na neni mibwane, kadi tai’ko mutyima pa mwanda wa milombelo. 8 Kutabukidila, mwisanswei bininge banwe bene na bene, mwa¯ nda buswe buputanga milwi ne milwi ya bubi. 9 Ikalai na kizaji banwe bene na bene pampikwa kwiuningauninga. 10 Monka mutambwidile muntu ne muntu kyabuntu, ingidijai’kyo mwanda wa kwiingidila banwe bene na bene byomudi batulama balumbuluke ba kanye kakatampe ka Leza, kalombolwa mu miswelo palapala. 11 Shi kudi wisamba, nankyo esambe na aye wisamba binenwa bya kwa Leza; shi kudi wingila, nankyo engile mwende¯ le bukomo bupana Leza; amba mu bintu byonso Leza atumbijibwe ntumbo kupityila mudi Yesu Kidishitu. Ntumbo ne bukomokomo i byandi nyeke ne nyekeke. Amena. 12 A banabetu baswedibwe, kemwakatulumukai matompo 372 makomokomo adi bwa mudilo omukamba nao, pamo na kintu kyeni kyemutana. 13 Inoko, sangalai’nka kusangala mwanda mususukanga masusu a Kidishitu, amba musepelele ne kusangala bininge ne mu kitatyi kikasokolwa ntumbo yandi. 14 Shi mufutululwanga pa mwanda wa dijina dya Kidishitu, mwi ba ¯ katokwe, mwanda mushipiditu wa ntumbo, ke mushipiditu wa Leza kadi, udi pomudi. 15 Inoko, kekwakekala momudi’mo muntu nansha umo wa ˜ kususuka mwanda i ntapanani nansha ngivi nansha nonga-bibi nansha muntu wiela mu myanda ya bantu bakwabo. 16 Ino shi kudi ususuka mwanda i mwine Kidishitu, yao kakifwa bumvu, ino atumbije nyeke Leza mu dino dijina. 17 Mwanda kino i kitatyi kitungwe kya butyibi kushilwila pa njibo ya Leza. Ino shi bubashilula bidi padi batwe, le bikafulanga namani ku boba ¯ kebakokelapo myanda ya Leza? 18 “Kadi shi moloke upandanga na makambakano, le bikekala namani ku muntu wampikwa bwine Leza ne kipya-mambo?” 19 O mwanda nanshi, boba basusuka mwendele kiswa-mutyi¯ ma kya Leza batule nyeke myuya yabo mu makasa a Umpangi wa binebine koku balonga biyampe. Nanshi, byondi mukulumpe mukwenu, kamoni wa masusu a Kidishitu ne wa kwiabila nandi yoya ntumbo ikasokolwa, ne¯ sashila bakulumpe badi umbukata mwenu amba: 2 Kumbai luombe lwa Leza lomulelele, ke na kuningilwapo, aa, ino i na mu- 5 373 Dyabola udi bwa ntambo ¯ tyima to; kadi ke na kusanswapo kamweno ka budimbidimbi, ino i pampikwa nsengwa; 3 kadi ke ¯ na kutadilapo boba bekele bu bupyani bwa Leza, ino i na kwikala bimfwa bya kulondela’po luombe. 4 Kadi mukumbi mukata pa kumweka, mukatambula kilukwa kya ntumbo kekifumbapo. 5 Banwe bansongwalume ne¯ nu mo monka, kokelai bininge batame. Ino banwe bonso, vwalai kwityepeja banwe bene na bene, mwanda Leza ulwanga na boba ¯ bezunzula, ino upananga kanye kakatampe ku boba betyepeje. 6 Nanshi mwityepejei banwe bene munshi mwa kuboko kukomokomo kwa Leza, amba emuzunzule mu kitatyi kifwaninwe; 7 koku mwela makambakano enu onso kwadi, mwanda aye wi˜ mutele mutyima. 8 Lamai neni yenu mibwane, tadijai. Walwana nenu, Dyabola, unangakananga koku ne koku pamo bwa ntambo ubuluma, ukimba wa kubokota. 9 Ino mukomenei, mwimanije pototo mu lwitabijo, pa kuyuka’mba kisaka kituntulu kya bana- 1 PETELO 5:3—2 PETELO 1:3 ¯ benu mu ino ntanda kyumininanga masusu amo onka. 10 Ino, banwe pa kupwa kususuka kitatyi kityetye, Leza muyule kanye kakatampe, mwine wemwityile ku ntumbo ya nyeke umbumo na Kidishitu, aye mwine ukavuya kufundijibwa kwenu, ukemuningija, ukemukomeja. 11 Bukomokomo bwikale kwadi nyeke ne nyeke. Amena. 12 Nemulembela binenwa bityetye kupityila kudi Shivanusa, ¯ omona ami bu mwanetu mukokele, mwanda wa kwimukankamika ne kwimupa bukamoni busumininwe amba kano i kanye kakatampe ka bine ka Leza. Imanijai’mo pototo. 13 Mwanamukaji1 udi mu Babiloni, mutongwe pamo bwa banwe, wemwimuna, ne Mako wami mwana nandi wemwimuna. 14 Mwiimunei banwe bene na mififyo ya buswe. Ndoe ikale nenu banwe bonso badi umbumo na Kidishitu. 1Pe 5:131 “Mwana-mukaji” utelwa pano kikokeja kwikala kipwilo kya mu Babiloni. dccc ccc MUKANDA WA BUBIDI WA PETELO Shimona Petelo, umpi1 Ami ka kadi mutumibwa wa Yesu Kidishitu, kudi boba batambwi¯ le lwitabijo lwa buleme pamo na lwetu, pa boloke bwa Leza wetu ne bwa Umpandiji Yesu Kidishitu: 2 Kanye kakatampe ne ndoe bivudijibwe komudi na buyuki bwa binebine bwa Leza ne bwa Yesu Mfumwetu, 3 mwanda pa bukomo bwandi bwa buleza twi bapebwe bintu byonso bikwasha ¯ ku bumi ne bwine Leza ponka pa 2 PETELO 1:4-21 Mwikadilo muyampe. Bupolofeto buyuki bwa binebine bwa yewa wetwityile kupityila ku ntumbo ne mwikadilo muyampe. 4 Pa bino bintu’bi i mwitupe milao mi¯ leme kadi mikatampe kutabuka, amba pa ayo mwikale ba kwiabila nandi mwikadilo wa buleza, byomwapanda ku bubole bwa ino ntanda butamba ku kilokoloko kya kubulwa kwibeja. 5 Pa uno mwanda uno’u, takamanai bininge mubweje ku lwitabijo lwenu mwikadilo muyampe, ku mwikadilo wenu muyampe nako buyuki, 6 ku buyuki ¯ ¯ bwenu kwıfula, ku kwıfula kwe¯ ¯ nu kuminina, ku kuminina kwenu nako bwine Leza, 7 ku bwine Leza bwenu kisanso kya bu bana na bana, ku kisanso kya bu bana na bana kyenu nako buswe. 8 Mwanda shi bino bintu’bi bikale munda mwenu ne kuvula’byo, bikemukankaja kwikala bampikwa kwingila ne bampikwa kupa bipa mu myanda ya buyuki bwa binebine bwa Mfumwetu Yesu Kidishitu. 9 Mwanda shi bino bintu’bi kebidipo munda mwa muntu, na¯ nkyo i mpofu, uputa meso andi ¯ ku kitokeji, kadi i mwilwe amba ¯ i mutokejibwe ku bubi bwandi bwa tamba kala. 10 O mwanda mwine, banwe banabetu, longai bukomo bwenu bonso nakampata mufikidije banwe bene lwito ne kutongwa kwenu; mwanda shi mwendelele kulonga bino bintu’bi kemukaponepo nansha dimo. 11 Bine, nabya mukapebwanga dyese dya ntanda ne miseke dya kutwela mu Bulopwe bwa nyeke bwa Mfumwetu Umpandiji Yesu Kidishitu. 374 12 Pa uno mwanda nkekala mafuku onso na mutyima wa kwimuvuluja bino bintu’bi, nansha byomuyukile’byo kala ne byomushimatyije senene mu bubine budi momudi. 13 Inoko ami mona’mba i biyampe, pano ponakidi mu kino kipema, kwi˜ musanamuna na kwimuvuluja, 14 byondyukile amba kipema kyami kekisa kutalulwa, monka mwansapwidile’kyo Mfumwetu Yesu Kidishitu. 15 Nanshi mafuku onso nkalonga bukomo bwami bonso amba, shi napu kwenda, muvuluke banwe bene bino bintu’bi. 16 Potwemuyukije bukomo ne kitatyi kya kwikala’po kwa Mfumwetu Yesu Kidishitu, ketwalondelepo mfumo ya bubela mifwatakanye na bunwa, aa, ino i mwanda twi batumoni bemwenine bukatampe bwa ntumbo yandi. 17 Mwanda aye watambwile ¯ kudi Leza Tata buleme ne ntumbo, kitatyi kyamusapwidilwe bino binenwa na ntumbo mikatampe amba: “Uno’u i wami mwana, muswedibwe, ondoelelwe ami mwine.” 18 Bine, bino binenwa ¯ twebivwene bitamba mulu popa ¯ potwadi nandi mu lulu lujila. 19 Shi ke pano, tudi na kinenwa kya bupolofeto kiningijibwe ˜ kutabuka; kadi mulonanga biyampe kuta’ko mutyima pamo bwa ¯ kinanu kitema mu fukutu, (kufika ne ku lubanga futwi ne bitamba mutumbwe wa lubanga,) mu mityima yenu. 20 Mwanda muyukile bidi amba, i kutupu bupolofeto nansha bumo bwa Kisonekwa butamba ku nshintulwilo ya muntu aye mwine. 21 Mwanda 375 Talataluse. Bishima bya mutonko bupolofeto kebwatambilepo ku kiswa-mutyima kya muntu nansha dimo, ino bantu besambile bya kwa Leza monka mobadi baludikilwa na mushipiditu ujila. ¯ Inoko, kwaikele ne bapolofeto ba bubela umbukata mwabo, e monka mukekadila ne bafundiji ba bubela umbukata mwenu. Bano’ba bakatweja munshimunshi tubitango twa kyonakanya kadi bakapela enka ne mwine webapotele, ne kwiletelela bonakani bwa bukidi padi abo bene. 2 Ne kadi, bavule bakalonda bilongwa byobalonga pampikwa bumvu, kadi pa mwanda wa bano’ba dishinda dya bubine dikatukibwa. 3 Kadi, na ¯ makomwa-meso abo bakemudılanga bintu na binenwa bya bongojani. Ino butyibi bwabo, bwatyibilwe tamba kala, kebwiyangapo bityebitye, kadi konakanibwa ¯ kwabo kekulelepo tulo. ¯ 4 Bine Leza kalekelepo kupa ¯ mfuto bamwikeulu b alongele bubi, ino aye pa kwibela mu Ta¯ lataluse, webatakikile mu bina ¯ ¯ bya fukutu bwı mobalamınwe ku¯ tyibilwa mambo. 5 Kalekelepo kupa yoya ntanda ya kala mfuto, ¯ ¯ ino wakudile Noa, musapudi wa boloke, pamo ne basamba-babidi ¯ bakwabo paaletele dilobe pa yoya ntanda ya bantu bampikwa bwine Leza. 6 Pa kuloteja kibundi kya Sodoma ne kya Ngomola ke ¯ ¯ ¯ buto webiponeje, watula kimfwa kya bintu bikafikila bantu bampi¯ kwa bwine Leza. 7 Wapandije ¯ Lota moloke, wadi ujingwa mutyima bininge na mwiendelejo ¯ wadi wiendeja pampikwa bumvu 2 2 PETELO 2:1-15 bantu bajilula bijila— 8 mwanda difuku ne difuku, bilongwa ¯ bya kujilula bijila byadi bimona ne kwivwana uno muntu moloke ¯ paadi ushikete umbukata mwa¯ bo, byadi bimwesha muya wandi moloke malwa. 9 Nanshi, Yehova uyukile mwa kupandijija mu matompo bantu ba bwine Leza, ne kulama bakondame mwanda wa konakanibwa mu difuku dya butyibi, 10 nakampata boba bakimba kusubija ngitu ya bakwabo ne kufutulula lupusa. Ba kimpwa-moyo ne ba mutwe ¯ m umu, kebatyinangapo kutuka bantu ba ntumbo, 11 ino bamwikeulu, nansha byobatabukile bukatampe mu buninge ne bu¯ komo, pa mwanda wa kulemeka ¯ kobalemekele Yehova, kebebasambilangapo na bishima bya mutonko. 12 Ino bano bantu, pamo bwa banyema balonga bintu na kitetyima, babutwidilwe kukwatwa ne konakanibwa, batukananga mutonko pa bintu byokebayukilepo. Bakonakanibwanga bonakani butamba ku lwendo lwabo lwa kyonakanya, 13 bakafikilwa na bibi bu mpalo ya lwendo lwabo lubi. ¯ Baloelelwanga bumi bwa bya kwisangaja, enka ne dyuba kelenkele. I makeme ne tukoba, betobelwe bufundiji bwabo bwa kyongo koku badya mafetyi pamo nenu. 14 Meso abo i mayule ¯ makoji ba kadi kebabwanyangapo kuleka kulonga bubi, kadi bongolanga myuya itelententa. Badi na mutyima mufundijibwe makomwa-meso. I bana bafingwe mafingo. 15 Abo pa kushiya 2 PETELO 2:16–3:9 Bamo babomboka. Ba kibengo kashinda koloke, i balubijibwe. Balondanga kashinda ka Bala¯ ¯ me, mwana Beole, wadi usenswe mpalo ya kulonga bibi, 16 ino ¯ watopekelwe pa mwanda wa ku¯ jilula kwaajilwile kyokya kyoloke. Nyema uselanga biselwa wampikwa kunena, pa kunena na ¯ diwi dya muntu, wakankeje lwendo lwa bulubi lwa yewa mupolofeto. 17 Bano bantu i masulo ampikwa mema, ne mundu itakikwa na kimpumpu kya luvula, kadi ¯ ¯ fukutu if ıta fututu ibatengele. 18 Mwanda banenanga binenwa bya bitupu bya kwitumbija mpata. Kadi byobakoka bantu na bya kusakasaka bya ngitu ne na bilongwa bya kwiendeja pampikwa bumvu, bongolanga bantu bakitamba mu kwinyongolola ku boba balonga bibi. 19 Abo pobatandila bantu bwanapabo, abo bene i bapika ba bubole. Mwanda shi muntu wanekenibwa na mukwabo, ke umpika wandi. 20 Bine, shi abo pa kupwa kwinyongolola ku bya disubi bya ino ntanda na buyuki bwa binebine bwa Mfumwetu Umpandiji Yesu Kidishitu, kebeela monka mu bino bintu’bi ne kunekenibwa, mwikadilo wabo wa mfulo ubabipidila kutabuka ne umbajinji mwine. 21 I kipite buya longa kebayukidijepo ne kashinda ka boloke kene kupita’ko kwikayuka kupwa kebavundamina mbila ijila yobatambwile. 22 Byobya binena lukindi lwa bine bibebafikila, amba: “Mbwa wajokela ku byalashile aye mwine, ne ngulube mukaji moijibwe nandi wakevuba mu bitoto.” 376 A baswedibwe, uno namino ke mukanda wa bubidi onemulembela, pamo bwa umbaji˜ nji, nsakanga kusanamuna mulangilo wenu moloke na kwimuvuluja, 2 amba muvuluke myanda ¯ yanenenwe dibajinji na bapolofeto ne mbila ya Mfumwetu Umpandiji yaletelwe na batumibwa benu. 3 Dibajinji, yukai amba mu mafuku a mfulo bantu basepa¯ ˜ nana na kibengo bakayanga ne kibengo kyabo, balonga mwendele bya kusakasaka byabo 4 kebanena’mba: “Lelo kitatyi kya kwikala’po kwandi kyalailwe kidi pi? ¯ ¯ Mwanda tamba difuku dyalele bakulutuba betu mu tulo twa lufu, bintu byonso byendanga muswe¯ lo umo onka na mobyadi bikadile tamba ku ngalwilo ya bupangi.” 5 Mwanda i ku kusaka kobavulaminwe uno mwanda’mba ta¯ mba kala kwadi madiulu ne nta¯ nda y adi mishimatyije pototo pangala pa mema ne umbukata mwa mema na kinenwa kya Leza; 6 kadi na bino’bi ntanda ¯ ya mu kine kitatyi’kya yaona¯ kanibwe poyalobele mu mema. 7 Ino na kinenwa kimo kyonka madiulu ne ntanda bidi’ko pano’¯ bi bibikılwe mudilo kadi bilaminwe kufika ne mu difuku dya butyibi ne dya konakanibwa kwa bantu bampikwa bwine Leza. 8 Inoko, kemwakelwai’ko kino’ki, a baswedibwe, amba difuku dimo kudi Yehova i pamo bwa myaka 1 000 ne myaka 1 000 nayo bwa difuku dimo. 9 Yehova kejengapo pa mwanda wa mulao wandi, na mufwatakenya bamobamo amba waije, ino aye wimu¯ tukijije mutyima mwanda kasa- 3 377 2 PETELO 3:10—1 YOANO 1:3 Madiulu mapya ne ntanda kilepo muntu koneka, aa, ino usa¯ ka bonso bafikile pa kwis asa. ¯ 10 Ino difuku dya Yehova dikayanga bwa ngivi, dine dikapita madiulu na mikungulo ya mu ki¯ tulumukila, ino bintu bya mulu ne bya pano pa ntanda pa kukaba’byo bininge bikasungulukanga, ntanda nayo ne mingilo idi’¯ mo ikasokolwa patoka. 11 Bino bintu byonso’bi byobisa kusunguluka namino, talai shi mufwaninwe kwikala bantu ba muswelo’ka mu bilongwa bijila bya mwikadilo ne mingilo ya bwine Leza, 12 pomutenge˜ la ne kulama nyeke mu neni kitatyi kya kwikala’po kwa difuku dya Yehova, pene pakonakanibwa madiulu mu mimbi ya mu¯ dilo, bintu bya mulu ne bya pano pa ntanda pobikasunguluka mu kyanga kikatampe! 13 Inoko batwe, mungya mulao wandi, tutengele madiulu mapya ne ntanda mipya mwine mukekalanga boloke. 14 Nanshi, a baswedibwe, byomutengele bino bintu, longai bu- komo bwenu bonso amba ku mfulo akemutane bampikwa dikeme ne bampikwa kutopekwa kadi mu ndoe. 15 Ne kadi, monai ki¯ tukijetyima kya Mfumwetu bu lupandilo, monka mwemulembele ne mwanetu muswedibwe Polo mungya tunangu twamupelwe, 16 wesambila pa bino bintu monka mwaesambilanga mu mikanda yandi yonso. Inoko, mudi bintu bimo bikomo kwivwana, kadi bino bintu’bi binyengakanibwanga na bantu bampikwa kuyuka kintu kadi batelententa, monka mobanyengakenya ne Bisonekwa bikwabo, mwanda wa konakanibwa kwabo. 17 Shi ke pano, banwe baswedibwe, byomuyukile kala bino’bi, dyumukai kutyina’mba bakemongola na kilubo kya bantu bajilula bijila, kemujimija kininga kyenu. 18 Ino tamai’nka kutama mu kanye kakatampe ne buyuki bwa Mfumwetu Umpandiji Yesu Kidishitu. Atumbijibwe ntumbo pano ne mafuku onso nyeke. dccc ccc MUKANDA UMBAJINJI WA YOANO ¯ Kyokya kyadi’ko tamba ku ngalwilo, kyotwaivwene, kyotwamwene na meso etu, kyotwabandile, ne makasa etu eki¯ tenga, kitala kinenwa kya bu¯ mi, 2 (bine, b umi bwasokwe¯ lwe patoka, kadi twamwene ne kusapula bukamoni ne kwimu- 1 ¯ lombola bumi bwa nyeke bwadi na Tata kadi bwetusokwedi¯ lwe patoka,) 3 kyokya kyotwamwene ne kwivwana twimulombolanga’kyo nenu, amba banwe nenu mwikale netu mu kipwano. Ne kadi, kino kipwano kyetu kidi na Tata ne na wandi Mwana 1 YOANO 1:4–2:14 ¯ Twisapulei bubi. Buswe i kitokeji Yesu Kidishitu. 4 O mwanda tubemulembela bino bintu bino’bi ¯ amba nsangaji yetu iyule ba. 5 Kadi musapu otwaivwene kwadi, mwine otwimusapwila i ¯ uno, amba Leza i kitokeji kadi kekudipo fukutu nansha imo umbumo nandi. 6 Shi tunene amba: “Tudi nandi mu kipwano,” koku tukinangila mu fukutu, nankyo tubabepa bubela kadi nankyo ketulondangapo bubine. 7 Inoko, ¯ shi tunangilanga mu kitokeji monka mwaikadile aye mwine mu ¯ kitokeji, nabya tupwene batwe bene na bene, kadi mashi a Yesu ¯ wandi Mwana etutokejanga ku bubi bonso. 8 Shi tunene amba: “Ketudipo na bubi,” nabya twiongolanga batwe bene kadi bubine kebudipo motudi. 9 Shi twisapule bubi bwetu, aye i wa binebine kadi i moloke wa kwitulekela bubi bwe¯ tu ne kwitutokeja ku bukondame bonso. 10 Shi tunene amba: “Ketulongelepo bubi,” nankyo tubamubepeja bubela, kadi kinenwa kyandi kekidipo motudi. Twanwe twana twami, ne2 mulembela bino bintu kutyina’mba mwakalonga bubi. Inoko shi muntu walonga bubi, tudi na mukwashi udi kudi Tata, Yesu Kidishitu, muntu moloke. 2 Kadi aye i kitapwa kya kupwanija pa mwanda wa bubi bwetu, ke enkapo bwetu kete, aa, ino i ne bwa ntanda yonso mituntulu. 3 Kadi pa kino tubajingulula’mba tubamuyuka, ko kunena’mba, shi tulame nyeke mbila yandi. 4 Yewa unena’mba: “Namuyuka,” ino kulama mbila yandi mpika, i mbepai, kadi 378 bubine kebudipo mudi yao muntu. 5 Inoko yewa ense ulama kinenwa kyandi, buswe bwa Leza bubafikijibwa binebine ku bubwaninine mudi yao muntu. Pa kino e potwayukila’mba tudi nandi umbumo. 6 Yewa unena’mba udi nandi umbumo ufwaninwe ne kunanga nyeke monka mwaanangile aye. 7 Banwe baswedibwe, nkimulembelangapo mbila impya, aa, ino i mbila ya kala yomwadi nayo tamba ku ngalwilo. Ino mbila ya kala i kinenwa kyomwaivwene. 8 Kadi monka, nemulembela mbila impya, ya bine kudi aye ne komudi banwe, mwanda fuku¯ tu ipitanga ino kitokeji kya bine kimunikanga kala. 9 Yewa unena’mba udi mu ki¯ tokeji koku ushikilwe mwanabo, nabya yao ukidi mu fukutu ne pano pene. 10 Yewa usenswe mwanabo nabya udi nyeke ¯ mu kitokeji, kadi mudi aye kemudipo kya kukukaja nansha kimo. 11 Inoko yewa ushikilwe mwanabo nabya udi mu fukutu kadi ˜ unananga mu fukutu, ne kadi kayukilepo kwine kwaenda, mwanda fukutu i mimusabe meso. 12 Nemulembela, twanwe twana tutyetye, mwanda bubi bwenu i bwimulekelwe pa mwanda wa dijina dyandi. 13 Nemulembela, banwe batata, mwanda mubamuyuka yewa udi’ko tamba ku ngalwilo. Nemulembela, banwe bansongwalume, mwanda mubanekenya yewa mubi. Nemulembela, banwe bana batyetye, mwanda mubayuka Tata. 14 Nemulembela, banwe batata, mwanda mubamuyuka yewa udi’ko tamba 379 Bya kusakasaka. Bakinkwa na Kidishitu ku ngalwilo. Nemulembela, banwe bansongwalume, mwanda mwi bakomo kadi kinenwa kya Leza kidi nyeke momudi kadi mubanekenya yewa mubi. 15 Kemwakisanswai ino ntanda nansha bintu bidi mu ino ntanda. Shi muntu usenswe ino ntanda, nankyo buswe bwa Tata kebudipo mudi aye; 16 mwanda bintu byonso bidi mu ino ntanda—bya kusakasaka bya ngitu ne bya kusakasaka bya meso ne kwimwekeja na mitatulo pa byo¯ bya byodi nabyo mu bumi—kebitambangapo kwa Tata, ino bitambanga ku ino ntanda. 17 Ne kadi, ino ntanda ipitanga ne bya kusakasaka byayo bine, inoko yewa ulonga kiswa-mutyima kya Leza udi’ko nyeke. 18 Banwe bana batyetye, kino kyo kitatyi kya mfulo, kadi enka momwaivwanine amba kinkwa na Kidishitu wiyanga, nansha ke pano bakinkwa na Kidishitu bavule ke bamweke kala; e potwayukila’mba kino kyo kitatyi kya mfulo. 19 Batambile motudi, inoko kebadipo ba mwetu; mwanda shi badi ba mwetu, longa badi netu nyeke. Inoko abo batambile mwanda wa kimweke pa¯ toka’mba ke bonsopo ba mwetu. ¯ 20 Banwe mwi bashingwe mani na yewa ujila kadi banwe bonso mudi na buyuki. 21 Nemulembela, ke kunenapo amba kemuyukilepo bubine, ino i mwanda mwibuyukile, kadi mwanda i kutupu bubela butambanga ku bubine. 22 Lelo mbepai i ani, le ke yewapo utuna’mba Yesu ke Kidishitupo? Uno ye kinkwa na Kidishi- 1 YOANO 2:15–3:2 tu, yewa utuna Tata ne Mwana mwine. 23 Muntu ense utuna Mwana kadipo ne na Tata mwine. Yewa witabija Mwana udi ne na Tata. 24 Ino banwe, byobya byomwaivwene tamba ku ngalwilo bifwaninwe kwikala nyeke momudi. Shi byobya byomwaivwene tamba ku ngalwilo bidi nyeke momudi, nenu mukekalanga nyeke umbumo na Mwana ne umbumo na Tata. 25 Ne kadi, kino’ki kyo kyawetulaile, ¯ ke bumi bwa nyeke kadi. 26 Bino’bi nemulembela’byo mwanda wa boba bakimba kwimulubija. 27 Kadi banwe, ku¯ shingwa komwashingilwe mani na aye kudi nyeke momudi, kadi kekudipo kyomusakila muntu emufundije; inoko kushingwa ko¯ mwashingilwe mani na aye kwimufundijanga bintu byonso, kadi i kwa bine, ke kwa bubelapo. Monka mokwemufundijije, ikalai nyeke umbumo nandi. 28 Shi ke pano, a twana tutyetye, ikalai nyeke umbumo nandi, amba ¯ aye pa kusokolwa patoka twikale tunena pampikwa kafinda ne kumusonsoloka bya bumvu mpika mu kitatyi kya kwikala’po kwandi. 29 Shi muyukile amba aye i moloke, muyukile amba muntu ense ulongalonga boloke wabutwilwe nandi. Talai mwikadile buswe bwi3 tusenswe Tata, amba twitwe bu bana ba Leza; ne bine ye motwikadile. O mwanda ino ntanda keituyukilepo, mwanda keyamuyukile aye. 2 A baswedibwe, pano twi bana ba Leza, ino kebetusokwedile mwine motukekadila. Tuyukile amba kyaba 1 YOANO 3:3-23 380 ¯ ¯ wamwipaıle bika? Mwanda mingilo yandi yadi mibi, ino ya mwanabo myoloke. 13 Banwe banabetu, kemwakitulumukai shi ino ntanda imushikilwe. 14 Batwe tuyukile amba twatambile ku lufu twatundu¯ lukila ku bumi, mwanda tusenswe banabetu. Yewa kasenswepo ukidi nyeke mu lufu. 15 Muntu ense ushikilwe mwanabo i ˜ ntapanani, kadi muyukile amba ˜ i kutupu ntapa nani udi na ¯ bumi bwa nyeke munda mwandi. 16 Pano e potwayukila buswe, ¯ mwanda aye wetupanine muya wandi; ne batwe netu tufwani¯ nwe kupanina banabetu myuya yetu. 17 Ino yewa ense udi na bintu bya mu ino ntanda, wamone mwanabo mufudilwe ino wapele kumwivwanina lusa, le buswe bwa Leza budi nyeke mwadi namani? 18 Twanwe twana tutyetye, ketwakisanswai na binenwa ne ludimi bitupu, ino twisanswei na bilongwa ne bubine. 19 Pano e potukayukila’mba twi batambe ku bubine, kadi tukekala na kikulupiji mu mityima yetu ku meso andi 20 mu mwanda onso mwitutopeka mityima yetu, mwanda Leza i mukatampe kupita mityima yetu kadi uyukile bintu byonso. 21 Banwe baswedibwe, shi mityima yetu keitutopekangapo, nabya tukanena pampikwa kafinda ku meso a Leza; 22 kadi kyonso kyotulomba, shi kika shi kika, tutambulanga’kyo kwadi, mwanda tula˜ mine mbila yandi kadi tulonanga bintu bisangaja ku meso andi. 23 I bine, ino yo mbila yandi, amba twikale na lwitabijo mu di- Mwishidile bana ba Leza ne ba Dyabola kyonso kyakasokolwa tukekalanga pamo bwa aye, mwanda tukamumonanga mwine mwaikadile. 3 Kadi muntu ense udi na ¯ luno lukulupilo mudi aye witokejanga monka mwaikadile aye ¯ utoka. 4 Muntu ense ulongalonga bubi ujilulanga ne bijila, nanshi bubi i kujilula bijila. 5 Kadi muyukile amba aye wasokwelwe mwanda wa kutalula bubi bwetu, kadi mudi aye kemudipo bubi nansha bumo. 6 Muntu ense udi nyeke umbumo nandi kalongalo˜ nangapo bubi; i kutupu muntu ulongalonga bubi ke mumumone nansha kumuyuka. 7 Twanwe twana tutyetye, muntu kakemongola; yewa ulongalonga boloke i moloke, monka mwaikadile aye nandi moloke. 8 Yewa ulongalonga bubi utambile kwa Dya˜ bola, mwanda Dyabola ulonanga bubi tamba ku ngalwilo. O mwa¯ nda mwine Mwana Leza waso¯ kwelwe patoka: mwanda wa kutyumuna mingilo ya Dyabola. 9 Muntu ense ubutwilwe na ˜ Leza kalongalo nangapo bubi, mwanda lukunwa Lwandi ludi nyeke munda mwa yao muntu, kadi kakokejapo kulongalonga bubi, mwanda i mubutulwe na Leza. 10 Bana ba Leza ne bana ba Dyabola bayukenanga pa uno mwanda: Muntu ense kalongalongapo boloke katambilepo kwa Leza, ne yewa kasenswepo mwanabo mwine. 11 Uno’u o mwanda otwaivwene tamba ku ngalwilo, amba twisanswei batwe bene na bene; 12 ketwakikalai ¯ bwa Kaini, watambile kwa yewa mubi ne kwipaya mwanabo. Le 381 Binenwa bya mishipiditu. Leza i buswe jina dya wandi Mwana Yesu Kidishitu ne kwisanswa batwe bene na bene, monka mwaetupedile mbila. 24 Ne kadi, yewa ulama mbila yandi udi nyeke umbumo nandi, aye nandi umbumo na yao muntu. Byaetupele mushipiditu, tuyukile amba aye udi nyeke umbumo netu. baswedibwe, kemwa4 Banwe kitabijai binenwa byo-byonso bya mishipiditu, inoko tompai binenwa bya mishipiditu mumone shi i bitambe kwa Leza, mwanda kubatambe bapolofeto ba bubela bavule mu ino ntanda. 2 Talai mwa kuyukila binenwa bya mishipiditu bya kwa Leza: Binenwa byonso bya mishipiditu bitabija’mba Yesu Kidishitu waile mu ngitu i bitambe kwa Leza. 3 Inoko binenwa bya mishipiditu byo-byonso kebitabijapo Yesu kebitambilepo kwa Leza. Ne kadi, bino’bi byo binenwa bya mishipiditu bya kinkwa na Kidi¯ shitu, byomwaivwene amba bıyanga, kadi pano bidi kala mu ino ntanda. 4 A twana tutyetye, banwe mwi batambe kwa Leza, kadi mubanekenya babo bantu, mwanda yewa udi umbumo nenu i mukatampe kutabuka yewa udi umbumo na ino ntanda. 5 Abo i batambe mu ino ntanda; o mwanda mwine banenanga byobya bitamba mu ino ntanda ne ntanda nayo ibevwananga. 6 Batwe twi batambe kwa Leza. Yewa uyuka Leza witutejanga; yewa katambilepo kwa Leza ketuteje˜ ngapo. Pano e potushiyanenya binenwa bya mishipiditu bya bine 1 YOANO 3:24–4:16 ne binenwa bya mishipiditu bya bubela. 7 Banwe baswedibwe, twisanswei nyeke batwe bene na bene, mwanda buswe i bwa kwa Leza, kadi muntu ense usenswe i mubutulwe na Leza kadi uyukile Leza. 8 Yewa ense kasenswepo kayukile Leza, mwanda Leza i buswe. 9 Pano e pasoko¯ k ele buswe bwa Leza kotudi, mwanda Leza watumine wandi Mwana mubutulwe bunka mu ino ¯ ntanda amba tumwene bumi ponka padi aye. 10 Buswe bwine budi namino, ke kunenapo amba batwe twamusenswe Leza, ino amba aye wetusenswe watuma ne wandi Mwana bu kitapwa kya kupwanija pa mwanda wa bubi bwetu. 11 Banwe baswedibwe, shi e mwetusanshilwe Leza namino, nanshi tufwaninwe netu kwisanswa batwe bene na bene. 12 I kutupu muntu ke mumone Leza nansha dimo. Shi twisanswe nyeke batwe bene na bene, Leza udi nyeke motudi kadi buswe bwandi bubafikijibwa ku bubwaninine motudi. 13 Tuyukile amba tudi nyeke umbumo nandi, aye nandi umbumo netu, mwanda wetupele mushipiditu wandi. 14 Ne kadi, batwe bano’ba twamwene kadi tusapulanga bukamoni amba Tata watumine wandi Mwana ekale Umpandiji wa ino ntanda. 15 Yewa ense witabija’mba Yesu Kidishi¯ tu i Mwana Leza, nabya Leza udi nyeke umbumo na yao muntu, aye nandi umbumo na Leza. 16 Kadi tubayuka ne kwitabija buswe bwitusenswe Leza. 1 YOANO 4:17–5:15 Lwitabijo lubanekenya. Bukamoni 3 Leza i buswe, kadi yewa udi nyeke mu buswe udi nyeke umbumo na Leza, ne Leza nandi udi nyeke umbumo nandi. 17 Enka nenki, e mwafikijibwa buswe ku bubwaninine motudi, amba twisambe pampikwa moyo mu difuku dya butyibi, mwanda, monka mwaikadile aye, e motwikadile ne batwe mu ino ntanda ino’i. 18 Mu buswe kemudipo moyo, ino buswe bubwaninine bufundwilanga moyo kulampe, mwanda moyo witujikakanyanga. I bine, yewa udi na moyo kafikijibwe ku bubwaninine mu buswe. 19 Ino batwe, tusenswe, mwanda aye wetusenswe dibajinji. 20 Shi muntu unena’mba: “Nsenswe Leza,” inoko ushikilwe mwanabo, yao i mbepai. Mwanda yewa kasenswepo mwanabo, mwine wamwene, kakokejapo kusanswa Leza, mwine wakamwenepo. 21 Kadi ino’i yo mbila yotwatambwile kwadi, amba yewa usenswe Leza ufwaninwe ne kusanswa mwanabo. Muntu ense witabija’mba 5 Yesu i Kidishitu i mubutulwe na Leza, kadi muntu ense usenswe mbutwile usenswe ne mwana wandi mwine. 2 Pano e potuyukila’mba tusenswe bana ba Leza, shi tusenswe Leza ne kulonda mbila yandi. 3 Mwanda buno namino bo buswe bwa Leza, amba tulame mbila yandi; kadi ¯ mbila yandi keilemangapo, aa, 4 mwanda muntu ense mubutulwe na Leza wanekenya ino nta˜ nda. Kadi buno bo bushindanani bwanekenya ino ntanda, ke lwitabijo lwetu kadi. 382 5 Lelo i ani ukokeja kunekenya ino ntanda? Le ke yewapo udi na lwitabijo amba Yesu i ¯ Mwana Leza? 6 Uno’u ye aye waile kupityila ku mema ne mashi, Yesu Kidishitu; ke enkapo na mema kete, ino i na mema ne mashi. Kadi mushipiditu o usapula bukamoni, mwanda mushipiditu i bubine. 7 Mwanda kudi bintu bisatu bisapula bukamoni, 8 mushipiditu, mema ne mashi, kadi bino bisatu’bi bisapulanga bukamoni bumo bonka. 9 Shi twitabijanga bukamoni bwa bantu, bukamoni bwa Leza i bukatampe kutabuka. Mwanda buno bo bukamoni buleta Leza, amba wasapwile bukamoni padi wandi Mwana. 10 Muntu wita¯ bije mudi Mwan a Leza udi na bukamoni munda mwandi. Yewa kadipo na lwitabijo mudi Leza wamubepeja bubela, mwanda ketabijepo mu bukamoni buletele Leza pa mwanda wa wandi Mwana. 11 Buno namino bo bukamoni, amba Leza wetupe¯ le bumi bwa nyeke, kadi buno ¯ bumi budi mudi wandi Mwana. 12 Yewa udi na Mwana udi na ¯ buno bumi; yewa kadipo na Mwa¯ ¯ na Leza kadipo na buno bumi. 13 Nemulembela bino’bi mwanda wa muyuke amba mudi na ¯ bumi bwa nyeke, banwe badi na lwitabijo mu dijina dya Mwa¯ na Leza. 14 Kadi kino kyo kikulupiji kyotumukulupile, amba, wivwane tumulombe kintu kyonso, shi kika shi kika, mwendele kiswa-mutyima kyandi, witwivwananga. 15 Ne kadi, shi tuyukile amba witwivwananga mu byonso byotumulomba, tuyukile amba tusa kutambula byotu- 383 ˜ Yewa umbi. Banongojani 1 YOANO 5:16—2 YOANO 10 lomba mwanda twi bamulombe’byo. 16 Shi muntu wamone mwanabo ulonga bubi kebuletapo lufu, ukalomba, ne Leza nandi ¯ ukamupa bumi, i amo, ukapa’bo boba kebalongelepo bubi buleta lufu. Kudi bubi buleta lufu. Nkimulombwelepo kulomba pa mwanda wa buno bubi. 17 Bukondame bonso i bubi; ino kudi bubi kebuletapo lufu. 18 Tuyukile amba muntu ense mubutulwe na Leza kalongalo˜ nangapo bubi, ino Yewa mubu- tulwe na Leza umutalanga, kadi umbi kakokejapo kumukwata. 19 Tuyukile amba batwe twi batambe kudi Leza, inoko ino ntanda yonsololo idi mu makasa a yewa umbi. 20 Ino tuyuki¯ le amba Mwana Leza waile, kadi wetupele bujinguludi amba tuyuke yewa mwine wa bine. Kadi tudi umbumo na yewa mwine wa bine, ponka padi wandi Mwana Yesu Kidishitu. Aye’wa ye ¯ Leza wa bine ne bumi bwa nyeke. 21 A twana tutyetye, mwilamei ku bilezaleza. dccc ccc MUKANDA WA BUBIDI WA YOANO 1 Ami mwana-mulume mutame, kudi lolo mutongwe ne bandi bana, bonsenswe binebine, ke’nkapo amiwa, ino i ne boba bonso bayuka bubine, 2 pa mwanda wa bubine budi nyeke motudi, bukekala netu nyeke ne nyeke. 3 Tukekalanga na kanye kakatampe ne lusa ne ndoe bitamba kudi Leza Tata ne kudi Yesu ¯ Kidishitu Mwana Tata, pamo ne bubine ne buswe. 4 Nasangala bininge mwanda nayuka’mba bobe bana bamo banangilanga mu bubine, monka motwapedilwe mbila na Tata. 5 Pano nakulombe, abe lolo, twisanswei batwe bene na bene (nkikulembelepo mbila impya, ino i yoya yotwadi nayo tamba ku ngalwilo.) 6 Kadi buno namino bo buswe, amba tunangile nye- ke mwendele mbila yandi. Ino yo mbila, monka momwaivwanine tamba ku ngalwilo, amba munangile’mo nyeke. 7 Mwanda ku˜ batambe banongojani bangi mu ino ntanda, bantu bapela kwitabija’mba Yesu Kidishitu waile mu ˜ ngitu. Uno’u ye nongojani kadi kinkwa na Kidishitu. 8 Dyumukai, kutyina mwakajimija bintu byotwaingidile, ino amba mutambule mpalo mituntulu. 9 Muntu ense wenda kulampe mu bufundiji bwa Kidishitu ne kwikala’mo nyeke mpika kadipo na Leza. Yewa udi nyeke mu buno bufundiji ye udi na Tata ne na Mwana mwine. 10 Shi muntu waiya komudi ne kwimuletela buno bufundiji mpika, kemwakimutambulai nansha dimo mu enu mobo nansha kumwimuna 2 YOANO 11—3 YOANO 14 kwine. 11 Mwanda yewa umwimuna weabila nandi mingilo yandi mibi. 12 Nansha byondi na bivule bya kwimulembela, nkisakilepo kwimulembela’byo pa papye ne Deotefese. Demeteusa 384 ¯ na bwıno, ino nkulupile kwiya komudi kwisamba nenu mpala na mpala, amba nsangaji yenu iyu¯ le ba. 13 Bana ba mwanenu mwanamukaji, mutongwe, abakwimuna. dccc ccc MUKANDA WA BUSATU WA YOANO 1 Ami mwana-mulume mutame, kudi Ngaiusa, muswedibwe, onsenswe bya bine. 2 A muswedibwe, ami nombelanga’mba mu bintu byonso wikale biyampe, kadi wikale muko¯ mo nke, monka mwikadile muya obe biyampe. 3 Mwanda nasangele bininge paile banabetu betusapwila myanda ya bubine budi modi, amba unangilanga nyeke mu bubine. 4 Nkidipo na kintu kya kufwijija’ko kitabukile kino’ki, pongivwana’mba bami bana banangilanga nyeke mu bubine. 5 A muswedibwe, wingilanga ¯ na kikokeji mu byolongelanga banabetu, nansha byobadi beni kodi. 6 Basapulanga buswe bobe ku meso a kipwilo. Nakulombe wibashindikile mu muswelo usangaja Leza. 7 Ke-pantu i pa mwanda wa dijina dyandi pobatalukile kebenda, ne kusela kintu nansha kimo mpika ku bantu ba mizo. 8 Nanshi batwe, tufwaninwe kutundaila na kizaji bantu badi namino’ba, amba twikale bengidi nabo mu bubine. ¯ 9 Kudi byonalembele kipwilo, inoko Deotefese, muntu uswile kifuko kibajinji umbukata mwa¯ bo, katambulangapo na buleme kintu nansha kimo kitamba kotudi. 10 O mwanda mwine, shi nafika, nsa kuvuluja mingilo ya˜ lonanga, aye witunenenanga bintu byampikwa kwendelela’mo. Kadi, kakadikilangapo enka pa bino’bi, upelanga kutundaila ba¯ nabetu na buleme, kadi boba basaka kwibatundaila kaebakankaja ne kwibela panja pa kipwilo. 11 A muswedibwe, abe kokeula byobya bibi, ino iula byobya biyampe. Yewa ulonga biyampe i mutambe kwa Leza. Yewa ulonga bibi kamwene Leza. 12 Demeteusa unenenwanga biyampe na abo bonsololo kadi ne na bubine bwine. I bine, batwe netu, tusapulanga bukamoni pa mwanda wandi, kadi uyukile amba bukamoni botusapula i bwa bine. 13 Nadi na bintu bingi bya kukulembela, inoko nkisakilepo ku¯ kulembela na kalembo ne bwıno. 14 Ino nkulupile kwimona nobe panopano, tukesambe mpala na mpala. Ndoe ikale nobe. ˜ Balunda abakwimuna. Nimwine balunda pa dijina pa dijina. MUKANDA WA YUDE 1 Ami Yude, umpika wa Yesu Kidishitu, ino mwanabo na Yakoba, kudi betyilwe bobasenswe kudi ¯ Leza Tata kadi bobalamıne Yesu Kidishitu: 2 Lusa ne ndoe ne buswe bivudijibwe komudi. 3 Banwe baswedibwe, nansha byonadi nonga bukomo bonso bwa kwimulembela myanda ya lupandilo lotudi nalo batwe bonso pamo, namone amba mfwaninwe kwimulembela mwanda wa kwimukankamika mulwe bulwi bukatampe pa mwanda wa lwitabijo lwapelwe bajila dimo kupwididile. 4 Mwanda mwine onemulembela i uno amba bantu bamo abekuja mo¯ mudi, boba batongelwe kala buno butyibi na Bisonekwa—bantu bampikwa bwine Leza balamuna kanye kakatampe ka Leza wetu ke kabepelo ka kwiendeja pampikwa bumvu kadi babepeja bubela yewa umo kete Mwine wetupotele kadi Mfumwetu, Yesu Kidishitu. 5 Nansha byomuyukile biyampe bino byonso’bi, nsakanga kwi¯ muvuluja’mba Yehova wapandije bantu mu ntanda ya Edipi¯ to, ino kupwa waonakanya boba ¯ kebalombwelepo lwitabijo. 6 Ne ¯ bamwikeulu kebalaminepo kyaba ¯ ¯ kyabo kibajinji ino bashiya kıkalo kyabo kine kibafwaninwe, i mwibalame na bikutwa bya nyeke ¯ mu fukutu bwı mwanda wa butyibi bwa difuku dikatampe. 7 Mo monka, Sodoma ne Ngomola ne bi¯ ¯ bundi bya kubwipi nabyo byepene mu busekese bwa mwiko ne kulondalonda bilokoloko bya ngitu ke- ¯ bilondapo kipangila. I bitulwe ku meso etu bu kimfwa kya kudyumukila’po pa kupebwa mfuto ya butyibi bwa mudilo wa nyeke. 8 Nansha nankyo, bano bantu ¯ nabo i bep ane mu bilotwa, basubija ngitu, bafutulula lupusa, ne kutuka bantu ba ntumbo muto¯ nko. 9 Ino padi pepatanya Mikele mwikeulu mukatampe na Dya¯ bola balwila umbidi wa Mosesa, kasomwenwepo kumutyibila butyibi ¯ na bishima bya mutonko, ino wamunenene’tu amba: “Yehova mwine akufunine.” 10 Ino bano bantu batukananga pa bintu byokebevwanijepo senene. Kadi mu byonso byobevwanija na kitetyima pamo bwa banyema bampikwa ˜ neni, beonanga’mo abo bene. ¯ 11 Yo, i kya bulanda, mwanda balondanga kashinda ka Kaini, kadi banyemenanga lubilo mu lwendo lubi lwa Balame mwanda wa mpalo, kadi abakube mu binenwa bya butomboki bya Kola! 12 Bano bantu i mabwe mafyame mu mema pobadya nenu masobo enu a buswe, i bakumbi bedisha abo bene pampikwa moyo; i makumbi ampikwa mvula asunkanibwa na kivula adi koku keadi koku; i mityi ya ku mfulo kwa munoko wa mvula, ino kupa bipa mpika, mifwe dibidi, mijulwe; 13 i mantanki a pejiba makalabale atambija bifulu1 bya kwibafwija bumvu abo ˜ bene; i nenyenye yampikwa dishinda diluji, i babikilwe nyeke ne ¯ nyeke fukutu if ıta fututu. Yud 1:131 Nansha, “bifulo, bifulwe.” 385 YUDE 14—KUSOKWELWA 1:3 14 En-en, Enoke, muntu wa busamba-bubidi kushilwila pa ¯ Adama, nandi wanenene bupolo¯ feto butala bano bantu paanenene amba: “Talai! Yehova waiya na tununu makumi twa bajila bandi, 15 kufikidija butyibi pa bonso, ne kutuluja bonso bampikwa bwine Leza pa bilongwa byabo byonso ¯ byampikwa bwine Leza byobalongele mu bumpikwa bwine Leza, ¯ ne pa bintu byonso bisansa byadi bimunena babipya-mambo bampikwa bwine Leza.” 16 Bano’ba i bantu ba miuningo, batompolatompola pa mwa¯ nda wa mwikadilo wa bumi bwabo, balonda bya kusakasaka bya abo bene, kadi byakanwa byabo bianyanga bibibibi, koku bafukula bakwabo mwanda wa kumwena’mo abo bene. 17 Ino banwe, a baswedibwe, vulukai myanda yesambile dibajinji batumibwa ba Mfumwetu Yesu Kidishitu, 18 pobadi bemulombola’mba: “Mu mafuku a mfulo kukekalanga bantu basepa˜ nana na kibengo, balonda bya kusakasaka bya abo bene mwanda Kukwasha batatana 386 wa bintu byampikwa bwine Leza.” ˜ 19 Bano’ba bo abo baleta nkalanani, bantu badi bwa banyema, bampikwa mushipiditu. 20 Ino banwe, a baswedibwe, mwitamijei banwe bene mu lwitabijo lujila nakampata kadi lombelai na mushipiditu ujila 21 amba mwilame mu buswe bwa Leza, pomwilaija lusa lwa Mfumwetu Yesu Kidishi¯ tu pa mwanda wa bumi bwa nyeke. 22 Kadi, kemwakilekai kufwila lusa bantu bamobamo batatana; 23 mwibapandijei na kwibopola mu mudilo. Ino kemwakilekai kufwila bakwenu lusa, mwibafwila’lo na moyo, koku mushikilwe’nka ne kivwalwa kishingwe biko na ngitu. 24 Shi ke pano, yewa ubwanya kwimulama kutyina mwakakukala ne kwimukwasha mwikale bampikwa kutopekwa ku meso a ntumbo yandi na nsangaji mikatampe, 25 Leza umo kete Umpandiji wetu ponka padi Yesu Kidishitu Mfumwetu, apebwe ntumbo, bukatampe, bukomokomo ne lupusa tamba kalakala kene ne pano ne mafuku onso nyeke ne nyeke. Amena. dccc ccc KUSOKWELWA KUDI YOANO Kusokwelwa kwa Yesu Kidishitu, kwamupele Leza, kulombola bapika bandi bintu bifwaninwe kulongeka panopano. Nandi watumine mwikeulu wandi kadi kupityila kwadi walombola’ko umpika wandi Yoano mu biyu- 1 keno, 2 Yoano nandi wasapwile bukamoni bwa kinenwa kya Leza ne bukamoni bwa Yesu Kidishitu, bine, bintu byonso ¯ byawamwene. 3 Wa katokwe i yewa utanga na diwi ditunduke ne boba bevwana binenwa bya 387 ˜ Difuku dya Mfumwetu. Nenyenye 7 buno bupolofeto, ne balama bintu bilembelwe’mo; mwanda kitatyi kitungwe kibafwena pabwipi. 4 Ami Yoano, ku bipwilo bisamba-bibidi bya mu kipindi kya ntanda ya Azia: Kanye kakatampe ne ndoe bikale nenu, bitamba kudi “Mwine ¯ ¯ udi’ko ne wadi’ko ne ukaya’ko,” ne kudi mishipiditu isamba-ibidi idi kumeso kwa lupona lwandi, 5 ne kudi Yesu Kidishitu, “Ka¯ moni Mukokele,” “Umbedi kusanguka mu bafwe,” kadi “Mulopwe wa balopwe ba pano pa ntanda.” ¯ Yewa witusenswe, wetukudile ku bubi bwetu na mashi andi— 6 kadi wetwalamwine ketudi bulopwe, babitobo ba Leza Shandi—bine, apebwe ntumbo ne bukomokomo nyeke ne nyeke. Amena. 7 Talai! Wiyanga na makumbi, kadi meso onso akamumonanga, ne boba bene bamutapile; bisaka byonso bya pano pa ntanda bikeyaya bya bulanda pa mwanda wandi. I amo, Amena. 8 “Amiwa ne Alefa kadi ne Omeka,” e mwanenena Yehova ¯ Leza, “Mwine udi’ko ne wadi’ko ¯ ¯ ne ukaya’ko, Mwine Bukomo Bonso.” 9 Ami Yoano, mwanenu kadi omudi nandi pamo mu byama¯ lwa ne mu bulopwe ne mu ku¯ minina pamo na Yesu, naselelwe pa kisanga kitwa bu Patamosa mwanda nadi nesamba myanda ya Leza ne kusapula bukamoni bwa Yesu. 10 Na bu¯ ludiki bwa mushipiditu naselelwe mu difuku dya Mfumwetu, kadi naivwana kunyuma diwi dikatampe pamo bwa dya kimpungi- KUSOKWELWA 1:4-18 di, 11 dinena’mba: “Bino byomona’bi lemba’byo mu muvungo wa mukanda, utume’o ku bipwilo bisamba-bibidi, mu Efisesa, mu Semilena, mu Pengamume, mu Tyiataila, mu Saladise, mu Filadefia, ne mu Laodesea.” 12 Navundamuka kentale mwine wadi wisamba nami’wa, ami pa kuvundamuka, namona ¯ bit ulwa-binanu bisamba-bibidi bya olo,1 13 kadi mu bukata ¯ mwa bitulwa-binanu mwadi umo ¯ wifwene mwana muntu, uvwele kivwalwa kilampe kifike’nka ne ku binyantyilo kadi uvwele ne lukuka lwa olo mu kyadi kyandi. 14 Ne kadi, mutwe wandi ¯ ¯ ne nywene yandi byadi bitoka to ¯ bwa myoya itoka, pamo’nka bwa mashika mekwate, kadi meso andi adi bwa lubimbi lwa mudilo; 15 kadi binyantyilo byandi byadi pamo bwa mukuba mulumbuluke ukitamba mu nkelwa ya mudilo; diwi dyandi nadyo dyadi pamo bwa lupumo lwa mema ma˜ ngi. 16 Kadi wadi na nenyenye isamba-ibidi mu kuboko kwandi kwa lundyo, mu kyakanwa kyandi namo mwadi mutamba kipete kya bui, kilampe, kya bui kubidi, kadi mumwekelo wa mpala ya¯ ndi wadi pamo bwa dyuba ditema na bukomo bonso. 17 Kadi ami pa kumumona, napona ku maulu andi pamo bwa mufwe. Penepo wauntenteka kuboko kwandi kwa lundyo kanena’mba: “Kokikwatwa moyo. Ami ne Umbajinji kadi wa Mfulo, 18 ne ¯ mumi; nafwile, ino pano tala! ne ¯ mumi nyeke ne nyekeke, ngidi Kus 1:121 Nansha, “nsahabu.” KUSOKWELWA 1:19–2:14 ¯ Ku bipwilo 7. Mutyi wa bumi na mfungulo ya lufu ne ya Kibundu.1 19 Nanshi lemba bintu byowamona, ne bidi’ko ne bikalongeka kupwa kwa bino’bi. ˜ 20 Kifibwe kikola kya nenyenye isamba-ibidi yowamona mu kuboko kwami kwa lundyo, ¯ ne bit ulwa-binanu bisamba-bi˜ bidi bya olo i kino: Nenyenye isamba-ibidi yelekeja bamwikeulu ba bipwilo bisamba-bibidi, kadi ¯ bit ulwa-binanu bisamba-bibidi nabyo byelekeja bipwilo bisambabibidi. “Lembela mwikeulu wa kipwilo kya mu Efisesa’mba: Bino’bi byo byanena yewa ukwe˜ te nenyenye isamba-ibidi mu kuboko kwandi kwa lundyo, mwine ¯ unanga umbukata mwa bitulwabinanu bisamba-bibidi bya olo amba, 2 ‘Ndyukile bilongwa byobe, ne mingilo yosusuka nayo ¯ ne kuminina kobe, kadi kukokejapo kutala kilomo-nyeka bantu ¯ babi, kadi utulanga pa ditompo boba betela bu batumibwa, abo’ko ke batumibwapo, kadi ubebajingulula’mba i bambepai. 3 Ne ¯ kadi abe umininanga, kadi utakamene pa mwanda wa dijina dyami ne kupungila mpika. 4 Inoko, ngidi nobe uno mwanda, ubaleka buswe bowadi nabo dibajinji. 5 “ ‘Nanshi vuluka popa powa¯ ponene, wisase ne kulonga bilongwa byowadi ulonga dibajinji. Shi bitupu, nsa kwiya kodi, kadi ¯ nsa kutalula kitulwa-binanu kyobe pa kifuko kyakyo, poso wi¯ sase. 6 Inoko, kudi kintu kiyampe kyodi nakyo, ushikilwe bilongwa bya katango ka Ni- 2 Kus 1:181 Pa bute pa bute, “Hadese.” 388 kola, byonshikilwe ne amiwa. 7 Yewa wa matwi evwane kinena mushipiditu ku bipwilo: Yewa unekenya nkamupa lupusa lwa ¯ kudya ku mutyi wa bumi, udi mu paladisa ya Leza.’ 8 “Lembela ne mwikeulu wa kipwilo kya mu Semilena’mba: Bino’bi byo byanena yewa, ‘Umbajinji kadi wa Mfulo,’ wa¯ fwile kupwa waikala mumi monka’mba, 9 ‘Ndyukile byamalwa ne bulanda bobe—inoko wi mpeta—ne mutonko wa boba betela bu Bayuda, abo’ko kwikala Bayuda binebine mpika, ino i shinankonka ya Satana. 10 Kokakwatwa moyo wa bintu bisa kukufikila. Tala! Dyabola kakalekapo kwela bamobamo momudi’mo mu kifungo amba mutompibwe ne pa mfulo, amba mumone byamalwa mu mafuku dikumi. Abe ¯ ikala mukokele ne ku lufu kwine, nami nkakupanga kilukwa ¯ kya bumi. 11 Yewa wa matwi evwane kinena mushipiditu ku bipwilo: Yewa unekenya kakafupo lufu lwa bubidi.’ 12 “Lembela ne mwikeulu wa kipwilo kya mu Pengamume amba: Bino’bi byo byanena yewa udi na kipete kya bui, kilampe, kya bui kubidi amba, 13 ‘Ndyukile koshikete, ko kunena’mba, kwine kudi lupona lwa Satana; inoko ukikwatyije dijina dyami, kadi kwatuninepo lwitabijo lobe mudi ami nansha ke mu mafuku ¯ a Antipasa, kamoni wami mukokele, waipailwe mwamo mwenu, mwine mushikete Satana. 14 “ ‘Inoko, kudi myanda yondi nobe, udi mwamo na bantu 389 Yezebele. Mizo ikatyumunwa balamete ku bufundiji bwa Bala¯ ¯ me, wafundije Balake kutula kya kukukaja ku meso a bana ba Isalela, kudya bintu bitapilwe bilezaleza ne kulonga busekese. 15 Mo monka, ne abe nobe, udi na boba balamete ku bufundiji bwa katango ka Nikola. 16 Nanshi ¯ wisase. Shi bitupu, yao ngiya bukidibukidi, kadi nkebatamba divita na kipete kilampe kya mu kyakanwa kyami. 17 “ ‘Yewa wa matwi evwane kinena mushipiditu ku bipwilo: Yewa unekenya nkamupa’¯ ¯ ko mana maf ıbwe, kadi nkamu¯ pa ne dibwe ditoka, kadi pa dibwe’pa napo palembe dijina dipya kediyukilepo muntu nansha umo poso enka mwine utambula’dyo.’ 18 “Lembela ne mwikeulu wa kipwilo kya mu Tyiataila’mba: Bino’bi byo byanena Mwa¯ na Leza, mwine udi na meso bwa lubimbi lwa mudilo, ne wa maulu adi bwa mukuba mulumbuluke amba, 19 ‘Ndyukile bilongwa byobe, ne buswe ne lwitabijo lobe ¯ ne mwingilo ne kuminina kobe, kadi bilongwa byobe bya mfulo i bipite ne bya kala bine. 20 “ ‘Inoko, ngidi nobe uno mwanda, abe utalanga kilomonyeka mwana-mukaji Yezebele, witela bu mupolofeto, ufundija ne kongola bapika bami balonge busekese ne kudya bintu bitapilwe ¯ bilezaleza. 21 Namupele kya¯ ba kya kwisasa, ino aye kasa¯ kilepo kwisasa busekese bwandi. 22 Tala! Kensa kumwela mu kitanda kya misongo, boba balonga nandi makoji nabo mu kyama¯ lwa kikatampe, poso’tu besase bilongwa byandi. 23 Kadi nkebe- KUSOKWELWA 2:15–3:3 payanga bandi bana na kipupo kileta lufu, nenki bipwilo byonso bikayuka’mba amiwa ye mwine ubandaulanga milangwe ya munda ne mityima, kadi nkemupa muntu ne muntu mwendele bilongwa byandi. 24 “ ‘Inoko, nanena bashele’ko momudi’mo mu Tyiataila, boba bonso kebalondapo buno bufundiji, boba kebayukilepo byo¯ bya bıtwa bu “bintu bya mushike” bitamba kwa Satana: Ami nkimutwikangapo kiselwa ki¯ kwabo kilema. 25 Nansha nankyo, kwatyijai kyakyo kyomudi nakyo enka ne byongiya. 26 Kadi yewa unekenya ne kulama bilongwa byami kufika ne ku mfulo nkamupa lupusa pa mizo, 27 monka monatambwidile’lo kudi Tata, kadi ukakumba bantu na mukombo wa kyuma’mba batyumunwe bipindibipindi pamo bwa bipungwa bya dilongo. 28 Kadi nkamupa mutumbwe wa lubanga. 29 Yewa wa matwi evwane kinena mushipiditu ku bipwilo.’ “Kadi lembela mwikeulu wa kipwilo kya mu Saladise amba: Bino’bi byo byanena yewa udi na mishipiditu isamba-ibidi ˜ ya Leza ne nenyenye isamba-ibidi amba, ‘Ndyukile bilongwa byo¯ be, uyukene bu mumi, abe nanshi wi mufwe. 2 Tadija, kadi kankamika bintu bishele’ko byadi kebisa kufwa, mwanda natana’mba mingilo yobe keingilwepo biyampe ku meso a Leza wami. 3 Nanshi, vuluka nyeke byobya byowatambwile ne byowaivwene, wibilame’nka kwibilama, kadi ¯ ¯ wisase. Bine shi kubukilepo, nsa 3 KUSOKWELWA 3:4-19 Kibelo kishitule. “Amena” kwiya bwa ngivi, kadi kusapo ku´ yuka nansha dimo nsa mine yonsa kwiya kodi. 4 “ ‘Inoko, udi na batyetye mu Saladise kebasubijepo bivwalwa byabo bya pangala, kadi abo ba¯ ¯ kananga nami bavwele bitoka to, mwanda i bafwaninwe. 5 Yewa unekenya ukavwikwa bivwalwa ¯ ¯ bya pangala bitoka to; kadi nkikabulepo nansha dimo dijina dya¯ ndi mu mukanda wa bumi, ino nkayukanya dijina dyandi ku meso a Tata ne ku meso a bamwikeulu bandi. 6 Yewa wa matwi evwane kinena mushipiditu ku bipwilo.’ 7 “Lembela ne mwikeulu wa kipwilo kya mu Filadefia’mba: Bino’bi byo byanena yewa ujila, wa bine, udi na lufungulo lwa Davida, aye shi washitula i kutupu muntu ushita, kadi shi washite i kutupu muntu ushitula, amba, 8 ‘Ndyukile mingilo yobe—tala! nakushitwila kibelo, kekikokejapo muntu kushita. Kadi ndyukile amba abe ukidi’ko na bukomo butyetye, kadi walamine binenwa byami ne kwatuninepo dijina dyami. 9 Tala! boba ba mu shinankonka ya Satana banena’mba i Bayuda, abo’ko kwikala Bayuda mpika, ino i bambepai—tala! nkebaleta bevukwile ku maulu obe kadi nkebayukija’mba nkusenswe. 10 Mwanda abe walami¯ ne myanda ya kuminina kwami, nami nkakulama mu kitatyi kya kutompibwa, kisa kwiya pa ntanda yonso ikelwe na bantu, kutompa boba bashikete pa ntanda. 11 Yao ngiya bukidibukidi. Kwatyija nyeke kyokya kyodi nakyo, 390 kutyina’mba kwakekala wa kukuyata kilukwa kyobe. 12 “ ‘Yewa unekenya—nkamwalamuna ke kipanda mu tempelo ya Leza wami, kadi kakatambe’mopo monka nansha dimo, nami nkamulemba dijina dya Leza wami ne dijina dya kibundi kya Leza wami, Yelusale¯ ¯ ma mupya utuka mulu utamba kwa Leza wami, ne dyodya dijina dyami dipya. 13 Yewa wa matwi evwane kinena mushipiditu ku bipwilo.’ 14 “Lembela ne mwikeulu wa kipwilo kya mu Laodesea’mba: Bino’bi byo byanena Amena, ka¯ moni muk okele kadi wa bine, ngalwilo ya bupangi bwa Leza’mba, 15 ‘Ndyukile bilongwa byobe, abe udi’tu ku kutalala kwenda ku kukaba kwenda. Nsaka’mba shi wadi nansha ku kutalala nansha ku kukaba. 16 Ino, byodi lufufumya ku kukaba kwenda ku kutalala kwenda, nsa kukulasa mu kyakanwa kyami. 17 Mwanda abe unenanga’mba: “Ami ne mpeta kadi namone bya bupeta, kekudipo kyombudilwe nansha kimo,” ino abe kuyukilepo amba wi kimonya-malwa kadi udi bya lusa, mulanda, mpofu kadi udi mutaka, 18 nakudi¯ ngila’mba mpote olo mitokejibwe ¯ to na mudilo amba wikale mpeta, umpote ne bivwalwa bya panga¯ ¯ la bitoka to amba uvwale kutyina’mba bantu bakamona mutaka obe kofu bumvu, umpote ne lawa ya meso ya kwishinga mu meso obe amba umone. 19 “ ‘Boba bonso bonsenswe kisanso kikatampe nebadingilanga 391 ¯ Lupona. Bakulumpe 24. Bomi 4 ne kwibalemununa. Nanshi pya¯ ˜ sakana, wisase. 20 Tala! yeu ni¯ mene pa kibelo nkokola. Shi muntu waivwana diwi dyami ne kunshitwila kibelo, nsa kutwela mu yandi njibo ne kudya nandi bidibwa bya kyolwa, aye nandi adye nami. 21 Yewa unekenya nkamupa lupusa lwa kushikata nami pa lupona lwami, monka monanekenenye nashikata na Tata pa lupona lwandi. 22 Yewa wa matwi evwane kinena mushipiditu ku bipwilo.’ ” Bino bintu’bi pa kupita’po namona, na’mba ntale! kibelo ¯ kishituke mulu, kadi diwi dibajinji dyonaivwene dyadi bwa dya kimpungidi, kedisambe nami, amba: “Iya kuno, nkulombole bintu bifwaninwe kulongeka.” 2 Kupwa bino’bi, ponka na ponka naselelwa mu bukomo bwa mushipiditu: na’mba ntale! lupo¯ na lumo lwikele mulu, kadi kwadi umo wadi ushikete pa lupona’lwa. 3 Kadi yewa wadi ushikete’po wadi umweka pamo bwa di¯ bwe dya yasepe ne dibwe dileme dya musombelo utyila, kadi lupona lwadi lujokolokwe na nkongolo umweka bwa emelode. 4 Kadi lupona lwadi lujokolokwe na mpona makumi abidi ´ ne ina, kadi pa mpona’ya namona pashikete bakulumpe maku´ mi abidi ne bana bavwele bivwa¯ ¯ lwa bya pangala bitoka to, kadi pa mitwe yabo bilukwa bya olo.1 5 Kadi ku lupona’lwa kwadi kutamba mapeni ne mawi ne mikungulo; kwadi ne binanu bisamba¯ bibidi bya mudilo bitema kumeso 4 Kus 4:41 Nansha, “nsahabu.” KUSOKWELWA 3:20–4:11 kwa lupona, kadi bino byelekeja mishipiditu isamba-ibidi ya Leza. 6 Kadi kumeso kwa lupona kwadi kintu kimo kiifwene na dijiba didi bwa dikalashi, pamo bwa dibwe dya kishimba. Kadi umbukata mwa lupona ne kufulakufula kwa lupona kwa´ ¯ di bipangwa byumi bina bidi na meso mavule kumeso ne kunyu¯ ma konso ba. 7 Kadi kipangwa ¯ kyumi kibajinji kyadi bwa nta¯ mbo, kipangwa kyumi kya bubidi ˜ nakyo kyadi bwa kyana kya no¯ mbe, kipangwa kyumi kya busatu nakyo kyadi na mpala bwa ya ¯ muntu, ne kipangwa kyumi kya ´ buna nakyo kyadi bwa mukebo ¯ wipapa. 8 Ino bipangwa byumi ´ bina’bya, kimo ne kimo kyadi na mapapa asamba; majokolokwe na meso pangala ne munshi mwine. Kadi dyuba ne bufuku, binena’nka kunena’mba: “Ujila, ujila, uji¯ la i Yehova Leza, Mwine Bukomo ¯ ¯ Bonso, wadi’ko ne udi’ko ne ukaya’ko.” ´ ¯ 9 Kadi bipangwa byumi bina ¯ pa kutumbija, ne kupa buleme ne kufwija’ko Yewa wadi ushikete ¯ pa lupona, Yewa mumi nyeke ne nyekeke, 10 bakulumpe maku´ mi abidi ne bana baponanga panshi ku meso a Yewa wadi ushi¯ kete pa lupona, kebatota Yewa ¯ mumi nyeke ne nyekeke, ne kwela bilukwa byabo kumeso kwa lupona kebanena’mba: 11 “A Yehova Leza wetu, abe wi mufwani¯ nwe kupebwa ntumbo ne buleme ne bukomo, mwanda wapangile bintu byonso, kadi pa mwanda wa kiswa-mutyima kyobe byaikele’ko ne kupangibwa.” KUSOKWELWA 5:1–6:1 Kadi namwene mu kuboko kwa lundyo kwa Yewa wadi ushikete pa lupona muvungo wa mukanda mulembe momu ne momu, mulamikwe bininge biyukeno bisamba-bibidi. 2 Kadi namwene mwikeulu mukomo wela lubila na diwi dikatampe amba: “Lelo i ani mufwaninwe kuvungulula owa muvungo wa mukanda ne kulamuna biyukeno byao?” 3 Ino kekwadipo muntu ¯ nansha umo shi mulu shi pano panshi shi munshi mwa panshi wadi ubwanya kuvungulula muvungo wa mukanda nansha kutala’mo. 4 Penepo naanza kudila bya mwiko mwanda kekwatenwepo muntu wadi mufwaninwe kuvungulula muvungo wa mukanda nansha kutala’mo. 5 Ino mukulumpe umo waunena’mba: “Leka kudila. Tala! Ntambo wa ku kisaka kya Yuda, muji wa Davida, i munekenye mwanda wa kuvungulula muvungo wa mukanda ne kulamuna biyukeno byao bisamba-bibidi.” 6 Kadi namwene umbukata mwa lupona ne mwa bipangwa ´ ¯ byumi bina ne umbukata mwa bakulumpe mwimene Kana ka Mu¯ koko kekele’nka bwa katapwe, ka masengo asamba-abidi ne meso asamba-abidi kadi ano meso elekeja mishipiditu isamba-ibidi ya Leza yatuminwe mu ntanda yonso. 7 Ebiya waenda, ponkapo wayata’o ku kuboko kwa lundyo kwa Yewa wadi ushikete pa lupona. 8 Aye pa kuyata muvungo wa mukanda’wa, bipangwa ´ ¯ byumi bina ne bakulumpe maku´ mi abidi ne bana bapona panshi ¯ ku meso a Kana ka Mukoko, kadi 5 Muvungo wa biyukeno 7 392 umo ne umo wadi na lunsense ne ngeso1 ya olo miyule’mo ensense. (Ensense yelekeja milombelo ya bajila.) 9 Penepa kebembe lwimbo lupya, amba: “Abe shobe wi mufwaninwe kuyata muvungo wa mukanda ne kulamuna biyukeno byao, mwanda watapilwe ¯ kadi na mashi obe wapotele Leza bantu ba ku bisaka byonso ne ndimi ne bantu ne mizo, 10 kadi ¯ webalamwine ke bulopwe ne babitobo ba Leza wetu, bakabikalanga bu balopwe ba ntanda.” 11 Kadi namwene, kadi naivwene diwi dya bamwikeulu bangi bajokolokele lupona ne bipa¯ ngwa byumi ne bakulumpe, ne bungi bwabo badi tununu makumi twa tununu makumi, ne tununu twa tununu, 12 kadi badi banena na diwi dikatampe amba: ¯ “Kana ka Mukoko katapilwe ko kafwaninwe kupebwa bukomo ne bupeta ne tunangu ne buninge ne ¯ buleme ne ntumbo ne dyese.” 13 Kadi naivwene kipangwa ¯ ne kipangwa kya mulu ne kya pano panshi ne kya munshi mwa panshi ne kya mu dijiba, ne bintu byonso bidi’mo, kebinena’mba: “Yewa ushikete pa lupona ¯ ne Kana ka Mukoko beselwe dye¯ se ne kupebwa buleme ne ntumbo ne bukomokomo nyeke ne nyeke¯ ke.” 14 Penepo bipangwa byu´ mi bina byadi binena’mba: “Amena!” ebiya bakulumpe nabo bapo¯ na panshi kebatota. Kadi namwene palamwine ¯ Kana ka Mukoko kiyukeno kimo mu byobya bisamba-bibidi, ¯ kadi naivwene kipangwa kyumi 6 Kus 5:81 Nansha, “bibakudi.” 393 Bantu batentamine pa tubalwe ´ kimo mu bina’bya kekinena na diwi pamo bwa mukungulo amba: “Iya!” 2 Ebiya namwene, na’¯ ¯ mba ntale! kabalwe katoka to; ne yewa wadi utentamine’po wadi na buta bwa miketo; wapebwa ne kilukwa, penepo kaenda wenda unekenya ne kuvuija bushinda˜ nani bwandi. 3 Kadi aye pa kulamuna kiyukeno kya bubidi, naivwana kipa¯ ngwa kyumi kya bubidi kekinena’mba: “Iya!” 4 Ebiya kwatamba kabalwe kakwabo, katyila ¯ pya bwa mudilo; ne yewa wadi utentamine’po wapebwa lupusa lwa kutalula ndoe pano pa ntanda amba bantu betape abo bene na bene; bamupa ne kipete kikatampe. 5 Kadi aye pa kulamuna kiyukeno kya busatu, naivwana ki¯ pangwa kyumi kya busatu kekinena’mba: “Iya!” Ebiya namwene, ¯ na’mba ntale! kabalwe kaf ıta fututu; ne yewa wadi utentamine’¯ po wadi na kipimo kya bulemi mu dikasa dyandi. 6 Penepo naivwana pamo bwa diwi umbukata ´ ¯ mwa bipangwa byumi bina, amba: ˜ “Kilo kimo kya nano ku ndenadi imo, makilo asatu a mebele a buluba nao ku ndenadi imo; kadi ¯ kokilonga mani a mpafu ne vinyu mine kibi.” 7 Kadi aye pa kulamuna kiyu´ keno kya buna, naivwana diwi ´ ¯ dya kipangwa kyumi kya buna kedinena’mba: “Iya!” 8 Ebiya namwene, na’mba ntale! kabalwe ¯ katokoloka; ne yewa wadi utentamine’po wadi witwa bu Lufu. Kadi Kibundu1 kyadi kimulonda Kus 6:81 Pa bute pa bute, “Hadese.” KUSOKWELWA 6:2-15 pabwipi. Penepo bapebwa lupusa pa kipindi kimo kya pa bipindi ´ bina bya ntanda, lwa kwipaya na kipete kilampe ne na kimpengele kya nzala ne kipupo kileta lufu ne banyema ba ntanda ba pano panshi. 9 Kadi aye pa kulamuna kiyukeno kya butano, namwene mu¯ nshi mwa kis okelo myuya ya boba batapilwe pa mwanda wa kinenwa kya Leza ne pa mwanda wa bukamoni bobadi basapu¯ la. 10 Kebabija na diwi dikatampe, amba: “Le i kyaba’ka le, a ¯ Mfumu Mwine Lupusa Lonso ujila kadi wa bine, kyokatyiba mambo ne kwaluja kinongo kya mashi etu pa boba bekele pa ntanda?” 11 Penepo umo ne umo ¯ ¯ bamupa munkukumba utoka to; bebanena belaije’ko bidi bityetye, enka ne bibwana kibalwa kya bapika bakwabo kadi banababo badi kebasa kwipaibwa monka mobaipailwe abo. 12 Kadi namwene aye pawalamwine kiyukeno kya busamba, penepo kwaikala kutenkana kukatampe kwa ntanda; dyuba na¯ ¯ dyo dyaf ıta fututu pamo bwa saka mupungwe na myoya, ne kweji ense nandi waikala’tu enka bwa ˜ ¯ mashi, 13 nenyenye ya m ulu nayo yapona panshi, pamo’nka bwa kikuyu kyatenkanibwa na kivula kikatampe kiponeja bikuyu byakyo bibishi. 14 Kadi ne diulu dyafunduka enka pamo bwa muvungo wa mukanda obavunga, kadi ngulu yonso ne bisanga byonsololo byatalulwa pa bifuko byabyo. 15 Ne balopwe ba ntanda ne bantu ba bitenta ne bakulu ba KUSOKWELWA 6:16–7:14 Bamwikeulu 4. Kibumbo kikata basola ne bampeta ne bankomokomo ne bapika bonso ne bana´ pabo bonso, bafyama mu mita ne mu myala ya mabwe a mu ngulu. 16 Kebanena’nka kunena ngulu ne myala ya mabwe amba: “Mwituponenei mwitufye ku mpala ya Yewa ushikete pa lupona ne ku ¯ bukalabale bwa Kana ka Mukoko, 17 mwanda difuku dikatampe dya bukalabale bwabo dibaiya, lelo i ani ubwanya kwimana?” pa kupita’po namwe´ 7 Bino’bi ne bamwikeulu bana bemene ´ pa mafinko ana a ntanda, bakwe´ te mvula ina ya ntanda bininge, kutyina’mba kwakekala luvula lupukumina pa ntanda nansha pa dijiba nansha pa mutyi o-onso. 2 Kadi namwene mwikeulu mukwabo utamba dya kutunduka dyuba ukanda, ukwete kiyuke¯ no kya Leza mumi; penepo wanena na diwi dikatampe boba ´ bamwikeulu bana bapelwe lupusa lwa kulonga ntanda ne dijiba kibi, 3 amba: “Kemwakilongai kibi ntanda nansha dijiba nansha ¯ mityi, enka ne byotupwa kutula biyukeno pa mapala a bapika ba Leza wetu.” 4 Kadi naivwene bungi bwa ¯ boba bat udilwe biyukeno, ¯ 144 000, batudilwe biyukeno mu bisaka byonso bya bana ba Isalela: 5 Mu kisaka kya Yuda 12 000 ¯ batudilwe biyukeno; mu kisaka kya Lubeni 12 000; mu kisaka kya Ngade 12 000; 6 mu kisaka kya Ashela 12 000; mu kisaka kya Nafatale 12 000; mu kisaka kya Manase 12 000; 394 7 mu kisaka kya Shimioni 12 000; mu kisaka kya Levi 12 000; mu kisaka kya Isakala 12 000; 8 mu kisaka kya Zebuluna 12 000; mu kisaka kya Yosefa 12 000; mu kisaka kya Benjemani ¯ 12 000 batudilwe biyukeno. 9 Bino’bi pa kupita’po namwene, na’mba ntale! kibumbo kikatampe kya bantu, kekikokejapo kubalwa na muntu nansha umo, batambile mu mizo yonso ne bisaka ne bantu ne ndimi, bemene kumeso kwa lupona ne ku ¯ meso a Kana ka Mukoko, bavwe¯ ¯ le minkukumba itoka to; kadi badi bakwete tunkindu mu makasa abo. 10 Kadi badi banena’nka kunena na diwi dikatampe, amba: “Lupandilo lwetu lutambanga kudi Leza wetu, ushikete pa ¯ lupona, ne kudi Kana ka Mukoko.” 11 Kadi bamwikeulu bonso badi bemene bajokolokele lupona ¯ ne bakulumpe ne bipangwa byu´ mi bina, penepo bapona mapala abo panshi kumeso kwa lupona ¯ kebatota Leza, 12 amba: “Amena! Dyese ne ntumbo ne tunangu ¯ ne kufwija’ko ne buleme ne bukomo ne buninge bipebwe Leza wetu nyeke ne nyekeke. Amena.” 13 Penepo mukulumpe umo watentulula kaunena’mba: “Le ¯ bano bavwele minkukumba itoka ¯ ¯ to bano i bani ne kobatamba kwine i kwepi le?” 14 Ponkapo namulondolola’mba: “A mfumwami, abe ye mwine uyukile.” Penepa waunena’mba: “Bano’ba i boba bapityile mu kyamalwa kikatampe, kadi i bakende minkuku- 395 Kiyukeno kya 7. Bimpungidi ¯ mba yabo ne kwiitokeja mu ma¯ shi a Kana ka Mukoko. 15 O mwanda bemene kumeso kwa lupona lwa Leza; kadi bamwingidilanga mingilo ikola dyuba ne bufuku mu tempelo yandi; ne kadi Yewa ushikete pa lupona uke¯ baputanga pema wandi. 16 Kebakevwanapo monka nzala nansha kyumwa kine, kadi dyuba nansha kyanga kikatampe ¯ kine kebikebasokapo, 17 mwa¯ nda Kana ka Mukoko, kene kadi umbukata mwa lupona, kakebakumba, kadi kakebatwala ku ma¯ sulo a mema a bumi. Leza nandi ukebapampula impolo ku meso abo.” Kadi aye pa kulamuna kiyukeno kya busamba-bubi¯ di, kwaikele talala nya momwa ¯ mulu kubwipi kwa kipindi kya ´ ns a. 2 Penepa namwene bamwikeulu basamba-babidi bemene ku meso a Leza, bapebwa ne bimpungidi bisamba-bibidi. 3 Ebiya mwikeulu mukwabo, ¯ wadi ukwete kibıkwa’mo ensense kya olo,1 wafika kaimene ¯ ku kisokelo; bamupa ensense mingi ya kulambula pamo ne milo¯ mbelo ya bajila bonso pa kisokelo kya olo kyadi kumeso kwa lupona. 4 Kadi mwishi wa ensense wadi ufituka ku kuboko kwa mwikeulu keukanda pamo ne milombelo ya bajila ku meso a Leza. 5 Ino ponkapo mwikeulu waya¯ ta kibıkwa’mo ensense, wayuja’¯ mo mudilo wa pa kisokelo kupwa wapungulwila’o pa ntanda. Penepa kwaikala mikungulo ne mawi ne kupena kwa mapeni ne ku- 8 Kus 8:31 Nansha, “nsahabu.” KUSOKWELWA 7:15–8:12 tenkana kwa ntanda. 6 Ebiya bamwikeulu basamba-babidi badi na bimpungidi bisamba-bibidi’ba belongolola kuvumija’byo. 7 Kadi umbajinji wavumija kimpungidi kyandi. Ebiya kwaikala mvula wa mabwe ne mudilo bityange na mashi, penepo byapungulwilwa panshi; kadi kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya ¯ ntanda kyatema, ne kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya mityi ¯ kyatema, ne munamuna imbishi ¯ yonso nayo yatema. 8 Kadi mwikeulu wa bubidi wavumija kimpungidi kyandi. ¯ Ebiya kintu kimo kidi bwa lulu ¯ lukatampe lutema mudilo kyaelwa mu dijiba. Kadi kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya dijiba kyaalamuka ke mashi; 9 ne kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya bipangwa bya mu dijiba bidi na myuya kyafwa, ne kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya byombo kyaoneka. 10 Kadi mwikeulu wa busatu wavumija kimpungidi kyandi. ˜ Ebiya lunenyenye lukatampe lu¯ tema pamo bwa kinanu lwapona ¯ mulu, lwaponena pa kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya minonga ne masulo a mema. 11 Ne ˜ dijina dya lunenyenye’lwa i Ndulwe. Kadi kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya mema kyaalamuka ke ndulwe, ne bantu bangi bafwa na mema’a, mwanda aludile. ´ 12 Kadi mwikeulu wa bun a wavumija kimpungidi kyandi. Ebiya kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya dyuba kyakupilwa ne kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya kweji ne kipindi kimo kya KUSOKWELWA 8:13–9:14 ˜ pa bipindi bisatu bya nenyenye, amba kipindi kimo kya pa bipindi ¯ bisatu byabyo kif ıtyijibwe futu¯ tu ne mwinya ubulwe kitokeji mu kipindi kimo kya pa bipindi byao bisatu, ne bufuku nabo monka na monka. 13 Kadi namwene, kadi naivwene mukebo wipapa umbuka¯ ta mwa mulu keunena na diwi dikatampe amba: “Malwa abo, malwa abo, malwa abo boba bekele pa ntanda pa mwanda wa kuvuma kukwabo kwa bimpungidi bya bamwikeulu basatu kebasa kuvumija bimpungidi byabo!” mwikeulu wa butano 9 Kadi wavumija kimpungidi kya˜ Njie. Kimpungidi kya 6 396 kabasume muntu. 6 Kadi mu mene mafuku’a bantu bakakimba lufu ino kwilumona nansha dimo mpika, kadi bakabila kufwa, ino lufu alo lukebanyema. 7 Kadi mumwekelo wa njie’ya wadi wifwene tubalwe tulongololwe kukalwa bulwi; kadi pa mitwe yayo padi bintu bimweka bwa bilukwa pamo bwa olo, kadi mapala ayo adi pamo bwa mapala a bana-balume, 8 inoko yadi na nywene pamo bwa nywene ya bana-bakaji. Meno ayo nao adi bwa a bantambo; 9 yadi ne na bilama-kyadi pamo bwa bilamakyadi bya byuma. Ne lupumo lwa masala ayo lwadi bwa lupumo lwa makalo akokwa na tubalwe tunyemena ku bulwi. 10 Ne kadi, yadi na minyenze1 ne nonga pamo bwa tuminye; kadi mu minyenze yayo mwadi lupusa lwa kusanshija bantu mu myeji itano. 11 Ayo idi na mulopwe wayo, mwikeulu wa lupongo. Mu Kihebelu dijina dyandi i Abadone, inoko mu Kingidiki udi na dijina dya bu Apodione. 12 Malwa amo abapite. Tala! kukidi malwa makwabo abidi asa kwiya shi bino bintu’bi bibapite. 13 Kadi mwikeulu wa busamba wavumija kimpungidi kyandi. Ebiya naivwana diwi dimo ¯ ditamba mu masengo a kisokelo kya olo kidi ku meso a Leza 14 kedinena mwikeulu wa busamba, wadi na kimpungidi’wa amba: “Kutulula bamwikeu´ lu ban a bakutyilwe ku munonga mukatampe wa Ufalete.” ndi. Ebiya namona lu nenye¯ nye lumo lwatamba mulu lwapona panshi, penepo bamupa lufungulo lwa kibelo kya lupongo. 2 Washitula ku kina kya lupongo, ne mwishi keufituka utamba mu kina pamo bwa mwishi wa mu nkelwa mikatampe, dyuba nadyo ¯ dyaf ıtyijibwa fututu, ne luvula lwine, na mwishi wa mu kina’kya. 3 Mu mwishi’mwa mwatamba njie keyenda pano pa ntanda; penepo yapebwa lupusa, lupusa lumo lonka ludi na tuminye twa pano pa ntanda. 4 Kadi yalombwelwe’mba kemwakilongai kibi munamuna ya pano pa ntanda nansha kiyombo kibishi nansha mutyi mwine, poso enka boba bantu bampikwa kiyukeno kya Leza pa mapala abo. 5 Kadi njie yapelwe lupusa, ke lwa kwibepayapo, aa, ino i amba bamweshibwe malwa mu myeji itano, kadi malwa abo adi pamo Kus 9:101 Nansha, “mizenze, mashi˜ bwa malwa alenanga kaminye shi nka.” 397 200 000 000. Mwikeulu mukomo ´ 15 Penepo bamwikeulu bana’ba bakutululwa, boba balongolwe´ lwe mwanda wa nsa ne difuku ne mweji ne mwaka, mwanda wa kwipaya kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya bantu. 16 Kadi bungi bwa bibumbo bya basola ba pa tubalwe badi tununu makumi abidi a tununu dikumi: Naivwene bungi bwabo. 17 Kadi namino’u e monamwenine tubalwe mu kimonwa, ne boba badi batentamine’po: ¯ badi na bilama-kyadi bityila pya bwa mudilo, bifituluka bwa yasente, bya mandyano bwa bibidikityi; kadi mitwe ya tubalwe’twa yadi bwa mitwe ya bantambo, ne mudilo ne mwishi ne bibidikityi byadi bitamba mu byakanwa byato. 18 Kipindi kimo kya pa bipindi bisatu bya bantu kyaipailwe na bino bipupo bisatu, na mudilo, na mwishi ne na bibidikityi byatambile mu byakanwa byato. 19 Mwanda lupusa lwa tubalwe ludi mu byakanwa byato ne ku mikila yato; mwanda mikila yato idi bwa banyoka kadi idi ne na mi˜ twe, kadi tulonanga nayo bantu bibi. 20 Ino bantu bakwabo kebai¯ pailwepo na bino bipupo kebesashilepo mingilo ya makasa abo; ¯ kebalekele’byopo kutota bandemona ne bilezaleza bya olo ne bya ndalama ne bya mikuba ne bya mabwe ne bya mityi, bintu kebikokejapo kumona nansha kwivwana nansha kunanga kwine. ¯ 21 Kadi kebesashilepo ku kwipa˜ yanana kwabo nansha bilongwa byabo bya majende nansha busekese bwabo nansha bwivi bwabo bwine. KUSOKWELWA 9:15–10:8 Kadi namwene mwikeulu ¯ 10 mukwabo mukomo utuka ¯ mulu, uvwele dikumbi, kadi nkongolo wadi pa mutwe wandi, ne mpala yandi yadi bwa dyuba, maulu andi nao adi pamo bwa bipanda bya mudilo, 2 kadi mu kuboko kwandi mwadi kamuvungo ka mukanda kavungulule. Penepo wanyanta kulu kwandi kwa lundyo pa dijiba, ino kulu kwandi kwa lunkuso pa ntanda, 3 ebiya waela lubila na diwi dikatampe pamo bwa ntambo ubuluma. Aye pa kwela lubila, mawi a mikungulo isamba-ibidi aivwanika. 4 Ebiya mikungulo isamba-ibidi pa kwisamba, nadi kensake kulemba; ino naivwana diwi dita¯ mba mulu kedinena’mba: “Lamika kiyukeno pa bintu byesamba mikungulo isamba-ibidi, kadi kokilemba’byo.” 5 Penepo yewa mwikeulu onamwene wimene pa dijiba ne pa ntanda watulula ku¯ boko kwa lundyo mulu, 6 wa¯ tyipa mu dijina dya Yewa mumi ¯ nyeke ne nyekeke, w apangile diulu ne bintu bidi’mo, ntanda ne bintu bidi’mo, ne dijiba ne bintu bidi’mo amba: “Kekukidipo kya kwilaijija monka; 7 ino mu mafuku akekala mwikeulu wa busamba-bubidi kadi pabwipi na kuvumija kimpungidi kyandi, kifibwe kikola kyasapwile Leza bu myanda miyampe ku bapika bandi bapolofeto kikafikijibwa bine ne pa mfulo.” 8 Kadi naivwene diwi ditamba ¯ ¯ mulu dısamba nami monka’mba: “Enda, kayate muvungo wa mukanda muvungulule udi mu kuboko kwa yewa mwikeulu wimene pa dijiba ne pa ntanda.” KUSOKWELWA 10:9–11:13 Mafuku 1 260. Batumoni 2 9 Penepo naenda kudi mwikeulu, namulombola ampe kamuvungo ka mukanda. Nandi waunena’mba: “Yata udye’ko, kasa kuludija munda mobe, ino mu kyakanwa kyobe kakatobala’¯ nka bwa buki.” 10 Penepa nami nayata kamuvungo ka mukanda’ka mu kuboko kwa mwikeulu nadya’ko, kadi mu kyakanwa kyami kadi katobala’nka bwa ¯ buki, ino pa kupwa kwikadya, munda mwami mwalula bululu. 11 Ebiya baunena’mba: “Ufwaninwe kunena monka bupolofeto pa mwanda wa bantu ne mizo ne ndimi ne balopwe bangibangi.” Kadi napelwe dibungu didi pamo bwa mukombo, kupwa kaunena’mba: “Imana, kapime kipandulwe kya tempe¯ lo ya Leza ne kisokelo ne boba ¯ bat otanga’mo. 2 Ino kipango kidi panja pa kipandulwe kya tempelo, wikyele panja kokipima’kyo, mwanda kibapebwa bantu ba mizo, nabo bakatyimpa mu mayo kibundi kijila mu myeji ma´ kumi ana ne ibidi. 3 Kadi nkatuma batumoni bami babidi kukanena bupolofeto mafuku 1 260 ¯ bavwele masaka.” 4 Bano i belekejibwe na mityi ibidi ya impa¯ fu ne bitulwa-binanu bibidi kadi bemene ku meso a Mfumwandya ntanda. 5 Kadi shi muntu usaka kwibalonga kibi, mudilo utambanga mu byakanwa byabo waloteja balwana nabo fututu. Shi muntu kasake kwibalonga kibi, e mwafwaninwe kwipailwa namino. 6 Abo badi na lupusa lwa kushita diulu amba mvula kakinoka mu mafuku obanena bu- polofeto, kadi badi na lupusa pa mema lwa kwalamuna’o ke mashi ne kukupila ntanda na bipupo bya miswelo yonso misunsa yonso yobasaka. 7 Abo pa kupwa kusapula bukamoni bwabo, kinyema kya ntanda kikanda mu lupongo’kya kikebatamba divita kyebanekenya ne kwibepaya. 8 Kadi imbidi yabo mifwe ikekala mu kipito kikata kya kibundi kikatampe kitwa mu kyelekejo bu Sodoma ne Edipito, momwa mwapopelwe ne Mfumwabo ku mutyi. 9 Kadi bantu ne bisaka ne ndimi bakabandila imbidi yabo mifwe mu mafuku asatu ne kipindi, kadi kebaketabijapo imbidi yabo mifwe kujikwa mu kibundu. 10 Ne boba bekele pano pa ntanda bakasangala pa mwanda wabo ne kusoba masobo, kadi baketumina byabuntu abo bene na bene, mwanda bano bapolofeto babidi bamwesheshe boba bekele pano pa ntanda malwa. 11 Mafuku asatu ne kipindi pa ¯ kupita’po, mushipiditu wa bumi wa kwa Leza watwela mobadi, baimana na maulu abo, penepo moyo mukatampe wakwata boba bebamwene. 12 Ebiya baivwa¯ na diwi dikatampe ditamba mulu kedibanena’mba: “Kandai kuno.” ¯ Nabo bakanda mulu mu dikumbi, ne balwana nabo bebamona. ´ 13 Mu mine nsa’yo kwaikala kutenkana kukatampe kwa ntanda, ne kipindi kimo kya pa bipindi dikumi bya kibundi kyapona; kadi bantu 7 000 bafwa ku kutenkana kwa ntanda, ino boba bashele’ko baivwana moyo kebatumbi¯ ja Leza wa mulu. 11 398 399 ¯ Kidishitu wabikala. Divita mulu 14 Malwa a bubidi abapite. Tala! Malwa a busatu asa kwiya bukidibukidi. 15 Kadi mwikeulu wa busamba-bubidi wavumija kimpungidi kyandi. Ebiya kwaikala ¯ mawi makatampe mulu keanena’mba: “Bulopwe bwa ino ntanda bubaikala ke Bulopwe bwa Mfumwetu ne Kidishitu wandi, kadi ukabikalanga bulopwe nyeke ne nyekeke.” 16 Penepo boba bakulumpe ´ makumi abidi ne bana badi bashikete ku meso a Leza pa mpona yabo bapona mapala abo pa¯ nshi kebatota Leza, 17 amba: “Tubakufwija’ko, a Yehova Leza, ¯ Mwine Bukomo Bonso, abe Mwi¯ ne udi’ko ne wadi’ko, mwanda ubakwata bukomo bobe bukatampe kadi ubashilula kubikala bulopwe. 18 Inoko mizo ibakalabala, kadi bukalabale bobe bubaiya, ne kitatyi kitungwe kibaiya kya kutyibila bafwe mambo, ne kupala mpalo bapika bobe bapolofeto, pamo ne bajila ne boba bakaminwe dijina dyobe, batyetye ne bakatampe bene, ne konakanya boba bonakanya ntanda.” 19 Penepo kipandulwe kya te¯ mpelo ya Leza kidi mulu kyashituka, ebiya sanduku wa kipwano kyandi wamweka mu kipandulwe kya tempelo yandi. Penepa kwaikala kupena kwa mapeni ne mawi ne mikungulo ne kutenkana kwa ntanda ne mvula wa mabwe mukatampe. Kadi kwamwekele kiyu¯ keno kikatampe m ulu, mwana-mukaji wadi uvwele dyuba, ne kweji wadi kunshi kwa maulu andi, kadi ku mutwe wandi 12 KUSOKWELWA 11:14–12:9 ˜ kwadi kilukwa kya nenyenye dikumi ne ibidi, 2 kadi wadi na ¯ dımi. Ne kadi wadi udila misanshi, ulwa na bisanso bya lubutulo. 3 Kadi kwamwekele kiyukeno ¯ kikwabo mulu. Tala! Mpumina ¯ mukatampe utyila pya bwa mudilo, wa mitwe isamba-ibidi ne masengo dikumi kadi pa mitwe yandi padi bankaka basamba-babidi; 4 ne munyenze1 wandi nao wadi ukoka kipindi kimo kya pa ˜ bipindi bisatu bya nenyenye ya ¯ mulu, ebiya weyela pano panshi. Kadi mpumina wadi wimene ku meso a mwana-mukaji wadi usaka kubutula, amba pasa kubutu¯ la amudıle mwana. 5 Penepo mwana-mukaji’wa wabutula mwana, mwana-mulume, wa kukumba mizo yonso na mukombo wa kyuma. Kadi wandi mwana watekwinwa lubilo kwa Leza ne ku lupona lwandi. 6 Ebiya mwana-mukaji wanyemena mu ntanda mutuputupu, mwadi kifuko kimulongolwedile Leza, kadi badi ba kumudisha’mo mafuku 1 260. 7 Kadi kwatambile divita ¯ mulu: Mikele ne bamwikeulu bandi balwa na mpumina, mpumina nandi ne bamwikeulu bandi kebalu nabo 8 ino kanekenyepo, nansha kifuko kyabo kuta¯ nwa monka momwa mulu mpika. 9 Ebiya mpumina mukatampe’wa waelwa panshi, nyoka wa kala na kala, yewa witwa bu Dyabola ne bu Satana, mwine ongololanga ntanda yonso ikelwe na Kus 12:41 Nansha, “muzenze, dishinka.” KUSOKWELWA 12:10–13:6 Satana waelwa panshi. Kinyema bantu; waelwa pano pa ntanda, ne bamwikeulu bandi bene baelwa panshi pamo nandi. 10 Penepo naivwana diwi dikatampe ¯ mulu kedinena’mba: “Pano kubaiya lupandilo ne bukomo ne Bulopwe bwa Leza wetu ne lupusa lwa Kidishitu wandi, mwanda yewa usambilanga banabetu waelwa panshi, mwine wibasambilanga dyuba ne bufuku ku meso a Leza wetu! 11 Kadi bamunekenye pa mwanda wa ¯ mashi a Kana ka Mukoko ne pa mwanda wa kinenwa kya bukamoni bwabo, kadi abo kebasenswepo myuya yabo nansha ke ku meso a lufu kwine. 12 Pa uno mwanda, sangalai manwe madiulu ne banwe bekele’mo! Malwa obe ntanda ne abe dijiba, ¯ mwanda Dyabola watukila pomudi, udi na bulobo bukatampe, pa kuyuka’mba udi na kakitatyi katyetye.” 13 Penepo mpumina pa kumona’mba waelwa pa ntanda, wadi kapangapanga mwana-mukaji wabutwile mwana mwana-mulume’wa. 14 Ino mwana-mukaji wapebwa mapapwa abidi a mukebo mukatampe, amba atumbukile mu ntanda mutuputupu ku kifuko kyandi, kwine kwakadishibwa mu kitatyi ne bitatyi ne kipindi kya kitatyi kulampe na nyoka. 15 Ebiya nyoka walupula mema mu kyakanwa kyandi pamo bwa munonga kunyuma kwa mwana-mukaji, amba amulobeje na munonga’wa. 16 Inoko ntanda yaiya kukwasha mwana-mukaji’wa, kadi ntanda yaasama kyakanwa kyayo yami- 400 na munonga walashile mpumina mu kyakanwa kyandi. 17 Penepo mpumina wakalabela mwana-mukaji’wa, waenda kukatamba divita bashele’ko ba ku lukunwa lwandi, bene balama mbila ya Leza, badi na mwingilo wa kusapula bukamoni bwa Yesu. ¯ Kadi waimene nku pa musenga wa dijiba. Kadi namwene kinyema kya ntanda kivubuka pa dijiba, kya masengo dikumi ne mitwe isamba-ibidi, kadi pa masengo akyo padi bankaka dikumi, ino pa mitwe yakyo padi majina a kutuka Leza. 2 Ino kinyema kya ntanda kyonamwene’kya kyadi ´ bwa nge, ino maulu akyo adi bwa a uluse, kadi kyakanwa kyakyo kyadi bwa kyakanwa kya ntambo. Penepo mpumina wapa kinyema’kya bukomo bwakyo ne lupona lwakyo ne lupusa lukatampe. 3 Kadi namona’mba mutwe wakyo umo wadi umweka bwa mutapwe bya lufu, inoko kilonda kyakyo kya lufu’kya kyakoma, penepo bantu ba ntanda yonso kebalonda kinyema kya nta¯ nda ne kwana baana. 4 Kebatota mpumina’wa mwanda wapele kinyema kya ntanda lupusa, kadi ¯ kebatota ne kinyema kya ntanda na bino binenwa’mba: “Le i ani le udi bwa kino kinyema kya ntanda, ne ukokeja kulwa nakyo i ani le?” 5 Kadi kyakanwa kya kunena bintu bikatampe kyekipebwa, kyapebwa ne lupusa lwa kwingila mu mye´ ji makumi ana ne ibidi. 6 Ebiya kyaasama kyakanwa na mu- 13 401 Banekenya bajila. 666. 144 000 tonko wa kutuka Leza, kutuka dijina dyandi ne kifuko kyashi¯ kete’mo, ne boba bashikete mulu bene. 7 Kadi kyapelwe kishima kya kulwa divita na boba bajila ne kwibanekenya, kadi kyapelwe lupusa pa bisaka byonso ne bantu ne ndimi ne mizo. 8 Boba bonso bashikete pa ntanda nabo ¯ ˜ bakekitota. Tamba ku nanjilo ya ntanda, mu bano’ba i mutupu wa dijina dyandi dilembelwe mu mu¯ vungo wa mukanda wa bumi wa ¯ Kana ka Mukoko katapilwe. 9 Shi kudi udi na matwi, evwane. 10 Shi kudi wa kuselwa bu musungi, ukendanga bu musu˜ ngi. Shi kudi ukepayanana na kipete, ufwaninwe kwipaibwa na kipete. Kino kilomba bajila beka¯ le na kuminina ne lwitabijo. 11 Kadi namwene kinyema kikwabo kya ntanda kilupuka panshi, kyadi na masengo abidi bwa ¯ kana ka mukoko, ino kyashilula kwisamba pamo bwa mpumina. 12 Kingidijanga lupusa lonso lwa kinyema kya ntanda kibajinji mu meso akyo. Kadi kilengejanga ntanda ne bekadi bayo ¯ batote kinyema kibajinji kya ntanda’kya, kyokya kyadi na kilonda kya lufu kyakomene’kya. ˜ 13 Kadi kilonanga biyukeno bi¯ katampe, kitukija’nka ne mudilo ¯ mulu wapona panshi mu meso a bantu. 14 Kadi kyongolanga boba bekele pa ntanda, mwanda wa biyukeno byokyapelwe kulonga mu meso a kinyema kya ntanda, koku kilombola boba bashikete pa ntanda balonge kyelekejo kya kinyema kya ntanda kyatapilwe kipete inoko kyaikala mo- KUSOKWELWA 13:7–14:4 ¯ nka kyumi. 15 Kadi kyapelwe kishima kya kupa umpuya kyelekejo kya kinyema kya ntanda, amba kyelekejo kya kinyema kya ¯ ntanda’kya kısambe ne kwipaija ¯ boba bonso bapela kutota kyelekejo kya kinyema kya ntanda. 16 Kadi kiningilanga bantu bonso, batyetye ne bakatampe, bampeta ne balanda, banapabo ne ¯ bapika, amba bafwaninwe kutulwa tuyukeno pa kuboko kwabo kwa lundyo nansha pa mpala yabo, 17 ne kadi i kutupu wa kupota nansha kupoteja poso yewa udi na kayukeno, dijina dya kinyema kya ntanda nansha kibalwa kya dijina dyakyo. 18 Kino kilomba tunangu: Yewa udi na bujinguludi abale kibalwa kya kinyema kya ntanda, mwanda i kibalwa kya muntu; ne kibalwa kyakyo i 666. Kadi namwene, na’mba ¯ ntale! Kana ka Mukoko ¯ kemene pa Lulu lwa Ziona, kadi wadi pamo na bantu 144 000 balembwe dijina dyandi ne dijina dya Shandi pa mapala abo. 2 Kadi ¯ naivwene diwi ditamba m ulu pamo bwa lupumo lwa mema mangi ne pamo bwa kukungula kwa mukungulo mukatampe; kadi diwi dyonaivwene dyadi pamo bwa batuimba bomba nsense yabo. 3 Kadi badi bemba pamo bwa lwimbo lupya kumeso kwa lupona ne ku meso a bipa´ ¯ ngwa byumi bina ne bakulumpe; kekwadipo muntu wabwenye kuyuka biyampe lolwa lwimbo poso enka boba 144 000, bapotelwe pano pa ntanda. 4 Bano’ba bo bampikwa kwisubija na bana-bakaji; na bubine, badi pamo bwa 14 KUSOKWELWA 14:5-18 402 ¯ dimo, boba batota kinyema kya ntanda ne kyelekejo kyakyo, ne yewa ense utambula kayukeno ka dijina dyakyo. 12 Pano po ¯ palomba bajila bekale na kuminina, boba balama mbila ya Leza ne kukwatyija lwitabijo lwa Yesu.” 13 Kadi naivwene diwi dita¯ mba mulu kedinena’mba: “Le¯ mba’mba: Ba katokwe i boba bafwa umbumo na Mfumwetu tamba pano. Bine, e mwanenena ¯ mushipiditu, wibaleke bak okolokwe ku mingilo yobasusukile nayo, mwanda bintu byobalongele bibakunkujanga.” 14 Kadi namwene, na’mba ¯ ¯ ntale! dikumbi ditoka to, ne yewa wadi ushikete pa dikumbi wadi ¯ pamo bwa mwana muntu, wadi na kilukwa kya olo1 ku mutwe wandi ne kikwakwa kya bui mu kuboko kwandi. 15 Kadi mwikeulu mukwabo walupuka mu kipandulwe kya tempelo, kanena na diwi dikatampe yewa wadi ushikete pa dikumbi amba: “Pityija’mo kikwakwa kyobe unoe, mwanda kitatyi kya kunoa kibaiya, mwanda byangulwa bya ntanda bibapu kwela.” 16 Penepo yewa wadi ushikete pa dikumbi waolwela kikwakwa kyandi pano pa ntanda, ne ntanda nayo yanoibwa. 17 Ebiya kadi mwikeulu mukwabo walupuka mu kipandu¯ lwe kya tempelo kidi mulu; nandi wadi na kikwakwa kya bui. 18 Ebiya kadi mwikeulu mu¯ kwabo walupuka ku kis okelo kadi wadi na lupusa pa mudilo. Kanena na diwi dikatampe Babiloni wapone. Kunoa ntanda bajike. Bano’ba bo balondanga ¯ nyeke Kana ka Mukoko konso kwaenda. Bano’ba bapotelwe mu bantu bu byangulwa bibajinji bya ¯ Leza ne bya Kana ka Mukoko, 5 mu byakanwa byabo kemwatenwepo bubela nansha bumo; i ba kubulwa kakoba. 6 Kadi namwene mwikeulu mukwabo wipapa umbukata ¯ mwa mulu, wadi na myanda miyampe ya nyeke ya kusapwila boba bekele pano pa ntanda, mizo yonso ne bisaka ne ndimi ne bantu, 7 kanena na diwi dikatampe amba: “Akamwai Leza, mutumbijei ntumbo, mwanda kitatyi kya butyibi bwandi kibafika, ¯ nanshi totai Yewa walongele diulu ne ntanda ne dijiba ne masulo a mema.” 8 Kadi mukwabo, mwikeulu wa bubidi walonda’po kanena’mba: “Wapone! Babiloni Mukatampe wapone, aye wadi utomeja mizo yonso vinyu ya kilokoloko kya busekese bwandi!” 9 Kadi mwikeulu mukwabo, wa busatu, webalonda kanena na diwi dikatampe amba: “Shi mu¯ ntu utota kinyema kya ntanda ne kyelekejo kyakyo, ne kutambula kayukeno pa mpala nansha pa kuboko kwandi, 10 nandi ukatomanga vinyu ya bulobo bwa Leza ipungululwa mu kitomeno kya bukalabale bwandi ¯ yampikwa kusabulwa, kadi ukamweshibwa malwa na mudilo ne bibidikityi mu meso a bamwikeulu bajila ne mu meso a Kana ¯ ka Muk oko. 11 Kadi mwishi wa malwa abo ufitukanga nyeke ne nyekeke, kadi dyuba ne bufu¯ ku kebakokolokwangapo nansha Kus 14:141 Nansha, “nsahabu.” 403 ˜ Munanza. Mpupo 7. Lweso 1 yewa wadi na kikwakwa kya bui, amba: “Pityija’mo kikwakwa kyobe kya bui ukongakanye bi˜ sansa bidi ku munanza wa pano ˜ pa ntanda, mwanda ma nanza abaele.” 19 Penepo mwikeulu’wa waolwela kikwakwa kyandi pano pa ntanda kakongakanya ˜ munanza wa pano pa ntanda ne ˜ mananza ao, kupwa webyela mu kyengelo kya vinyu kikatampe kya bulobo bwa Leza. 20 Kadi byapondelwa mu kyengelo kya vinyu panja pa kibundi, penepo mashi atamba mu kyengelo kya vinyu’kya akanda kufika ne mu nkano ya tubalwe, mu bula bwa makilometele kubwipi kwa 300. ¯ Kadi namwene mulu kiyukeno kikwabo, kikatampe kadi kya kutendelwa, bamwikeulu basamba-babidi ba mpupo isamba-ibidi. Ino’i yo ya mfulo, mwanda ayo yo ikafikija bulobo bwa Leza ku mfulo. 2 Kadi namwene kintu kifwene dijiba didi pamo bwa dikalashi disambakanye na mudilo, ne boba banekenye kinyema kya ntanda ne kyelekejo kyakyo ne kibalwa kya dijina dyakyo. Badi bemene dya ku dijiba didi pamo bwa dikalashi’dya bakwete nsense ya Leza. 3 Kadi badi bemba lwimbo lwa Mosesa umpika wa Leza ¯ ne lwimbo lwa Kana ka Mukoko, amba: “Mingilo yobe i mikatampe ne ya kutendelwa, a Yehova Leza, ¯ Mwine Bukomo Bonso. Mashinda obe i moloke kadi a bine, abe Mulopwe wa nyeke ne nyekeke. 4 Le i ani le kakakutyinapo binebine, abe Yehova, ne kutumbija dijina dyobe? Mwanda abewa bu- 15 KUSOKWELWA 14:19–16:3 ¯ nka bobe ye mwipane ku bantu ¯ bobe! Ke-mintu mizo yonso ika¯ ya kodi ne kutota ku meso obe, mwanda mbila yobe myoloke ibasokolwa.” 5 Kadi bino’bi pa kupita’po namwene, kipandulwe kya pema ¯ wa bukamoni kyashitulwa mulu, 6 ne bamwikeulu basamba-babidi ba mpupo isamba-ibidi balupuka mu kipandulwe, bavwe¯ ¯ le bya bukonge bit oka t o, bikelema ne nkuka ya olo1 mikute mu byadi byabo. 7 Kadi ´ ¯ umo wa mu bipangwa byumi bina wapa bamwikeulu basamba-babidi’ba ngeso ya olo miyule’mo bu¯ lobo bwa Leza, yewa mumi nyeke ne nyekeke. 8 Kadi kipandu¯ lwe kyayula mwishi ba mwanda wa ntumbo ya Leza ne mwanda wa bukomo bwandi, kadi i kutupu muntu wadi ubwanya kutwela mu kipandulwe kufika’nka ne byapwile mpupo isamba-ibidi ya bamwikeulu basamba-babidi. Kadi naivwene diwi dikatampe ditamba mu kipandulwe kedinena bamwikeulu basamba-babidi amba: “Endai, kapungululei ngeso isamba-ibidi ya bulobo bwa Leza pa ntanda.” 2 Ebiya umbajinji wataluka wakapungulwila lweso lwandi pa ntanda. Penepo bilonda bisansa kadi bibibibi byasusula bantu badi na kayukeno ka kinyema ¯ kya ntanda, badi batota kyelekejo kyakyo. 3 Wa bubidi nandi wapungulwila lweso lwandi pa dijiba. Penepo dyaalamuka ke mashi pamo bwa a muntu mufwe, kadi myuya 16 Kus 15:61 Nansha, “nsahabu.” KUSOKWELWA 16:4-20 ¯ yonso myumi yafwa, i amo, bintu bidi mu dijiba. 4 Wa busatu nandi wapungulwila lweso lwandi mu minonga ne masulo a mema. Nabyo byaalamuka ke mashi. 5 Kadi naivwene mwikeulu pa mema kanena’mba: “Abe, Mwine udi’ko ne ¯ ¯ wadi’ko, Mwipane ku bantu bobe, wi moloke, ke-pantu ubatyibe buno butyibi, 6 mwanda abo bamwangile mashi a bajila ne a bapolofeto, abe nobe ubebape mashi a kutoma; kino kyo kibafwa¯ ninwe.” 7 Kadi naivwene kisokelo kekinena’mba: “I amo, a Ye¯ hova Leza, Mwine Bukomo Bonso, mutyibilo obe wa mambo i wa bine kadi moloke.” ´ 8 Wa buna nandi wapungulwila lweso lwandi pa dyuba; penepo dyuba dyapebwa lupusa lwa ku¯ soka bantu mudilo. 9 Ebiya ba¯ ntu basokwa na kyanga kikatampe, ino badi kebatuke’ko dijina dya Leza, mwine udi na lupusa ¯ pa ino mpupo, kadi kebesashilepo ne kumutumbija kwine mpika. 10 Wa butano nandi wapungulwila lweso lwandi pa lupona lwa kinyema kya ntanda. Penepo bulopwe bwakyo bwafita’tu fututu, bantu kebesume ndimi pa mwanda wa misanshi yabo, 11 ino ¯ badi kebatuke’ko Leza wa mulu mwanda wa misanshi ne bilonda ¯ byabo, kadi kebesashilepo mingilo yabo. 12 Wa busamba nandi wapungulwila lweso lwandi pa munonga mukatampe wa Ufalete, penepo mema ao auma, mwanda wa dishinda dilongolwelwe balopwe batamba kutunduka dyuba. 13 Kadi namwene myanda isa- Ngeso 2-7. Amakedona 404 tu ya disubi inenenwe ku mushipiditu yadi pamo bwa byula itamba mu kyakanwa kya mpumina ne mu kyakanwa kya kinyema kya ntanda ne mu kyakanwa kya mupolofeto wa bubela. 14 Ayo, na bubine, i myanda inenenwe ku mushipiditu na ba˜ ndemona kadi ilonanga biyukeno, yendanga ku balopwe ba ntanda yonso ikelwe na bantu, kwibakongakenya ku divita dya di¯ fuku dikatampe dya Leza Mwine Bukomo Bonso. 15 “Talai! Yao ngiya pamo bwa ¯ ngivi. Wa katokwe i yewa utala’nka kutala ne kulama bivwalwa byandi bya pangala, kutyina wakananga mutaka bantu kebatale bumvu bwandi.” 16 Kadi yebakongakenye pamo pa kifuko kitwa mu Kihebelu bu Amakedona. 17 Wa busamba-bubidi nandi wapungulwila lweso lwandi pa luvula. Penepo diwi dikatampe dyatamba mu kipandulwe ku lupona, kedinena’mba: “Pano kubapu!” 18 Kadi kwadi kupena kwa mapeni ne mawi ne mikungulo, kadi kwadi kutenkana kukatampe kwa ntanda, kwishile na konso ke kulongeke tamba bantu bekala’ko pano pa ntanda, kadi kuno kutenkana kwadi kukomokomo, kukatampe mpata. 19 Ebiya kibundi kikata˜ mpe kyakalanana pasatu, ne bibundi bya mizo byapona; Babiloni Mukatampe nandi wavulukwa na Leza, mwanda wa kumupa kitomeno kya vinyu ya bulobo bwa bukalabale bwandi. 20 Ne kadi, kisanga ne kisanga kyanyema lubilo, ne ngulu nayo ne koyaya ji- 405 Babiloni Mukatampe mejime. 21 Kadi mvula mukatampe wa mabwe, dibwe ne di¯ bwe dilema kubwipi kwa talenta ¯ imo, watamba mulu wanokela bantu, kadi bantu badi kebatuke Leza pa mwanda wa kyokya kipupo kya mvula wa mabwe, mwanda kipupo’kya kyadi kikatampe bya mwiko. Kadi mwikeulu umo pa boba basamba-babidi badi na ngeso isamba-ibidi waiya kaunena’mba: “Iya, nsa kukulombola butyibi busa kutyibilwa ndumba mukatampe ushikete pa mema mangimangi, 2 yewa walongele busekese na balopwe ba pano pa ntanda, ne bekadi ba pano pa ntanda bakolelwe vinyu ya busekese bwandi.” 3 Kadi waunselela mu bukomo bwa mushipiditu mu ntanda mutuputupu. Penepo namona mwana-mukaji umo ushikete pa kinyema kya ntanda kya mu¯ sombelo utyila pya kyadi kiyule majina a mutonko, kya mitwe isamba-ibidi ne masengo dikumi. 4 Kadi mwana-mukaji’wa wadi uvwele bityilakana ne bi¯ ˜ tyila pya, kadi wadi mwinene¯ nye na olo1 ne mabwe a buleme ne malungo, mu kuboko kwandi namo mwadi kitomeno kya olo kiyule bintu bya munyanji ne bintu bya disubi bya busekese bwandi. 5 Pa mpala yandi napo padi palembe dijina, kifyame, amba: “Babiloni Mukatampe, inandya bandumba ne bintu bya munyanji bya pano pa ntanda.” 6 Kadi namona’mba mwana-mukaji’wa wadi mukolwe mashi a 17 Kus 17:41 Nansha, “nsahabu.” KUSOKWELWA 16:21–17:13 bajila ne mashi a batumoni ba Yesu. Bine, ami pa kumumona natulumuka bininge. 7 Penepo mwikeulu waunena’mba: “Mwanda waka ubatulumuka? Nsa kukulombola kifyame kya uno mwana-mukaji ne kya kinyema kya ntanda kya mitwe isambaibidi ne masengo dikumi kine kimuselele’kya: 8 Kinyema kya ntanda kyowamona’kya kyadi’ko, ino ke kutupu’kyo, kadi kisa kukanda kutamba mu lupongo, kupwa kekyenda ku konakanibwa. Kadi bekadi ba pano pa ntanda—ba majina abo ampikwa kulembwa mu muvungo wa muka¯ ˜ nda wa bumi tamba ku nanjilo ya ino ntanda—bakatulumuka pa kumona kinyema kya ntanda kyadi’ko, ino ke kutupu’kyo, ino kadi kisa kwikala’ko monka. ˜ 9 “Kino kilomba neni pamo ne tunangu: Mitwe isamba-ibidi yelekeja ngulu isamba-ibidi, pene patentamine mwana-mukaji pangala. 10 Kadi kudi balopwe basamba-babidi: batano ke bapone, umo ukidi’ko, mukwabo kafikile, ino pasa kufika usa kwikala’ko kakitatyi katyetye. 11 Kadi kinyema kya ntanda kyadi’ko’kya ino ke kutupu’kyo, nakyo i mulopwe wa ¯ mwanda, akyo’ko kitambanga ku boba basamba-babidi, kadi kyendanga ku konakanibwa. 12 “Kadi masengo dikumi owamona’a elekeja balopwe dikumi, kebatambwile bulopwe, inoko abatambula lupusa bu balopwe ´ nsa imo kete pamo na kinyema kya ntanda. 13 Bano’ba badi na mulangwe umo, o mwanda KUSOKWELWA 17:14–18:10 bapa kinyema kya ntanda bukomo ne lupusa lwabo. 14 Bano’¯ ba bakalwa na Kana ka Mukoko, ino byadi Mfumwandya bamfumu ne Mulopwe wa balopwe, ¯ Kana ka Mukoko kakebanekenya. Kadi, boba badi nandi be¯ tyilwe, batongwe kadi bakokele nabo bakebanekenya.” 15 Kadi waunombola’mba: “Mema owamona’a, pene pashikete ndumba, elekeja bantu ne bibumbo ne mizo ne ndimi. 16 Kadi masengo dikumi owamona’a, ne kinyema kya ntanda, bano’ba bakashikwa ndu¯ mba, bakamusala ne kumuvula mutaka, kadi bakadya mwita wa¯ ndi ne kumusoka na mudilo fu¯ tutu. 17 Mwanda Leza watula’kyo mu mityima yabo kufikidija mulangwe wandi, eyo, kufikidija mulangwe wabo umo pa kupa kinyema kya ntanda bulopwe bwabo, enka ne bikafikidila binenwa bya Leza. 18 Kadi mwana-mukaji owamona’wa welekeja kibundi kikatampe kibikele pa balopwe ba pano pa ntanda.” Bino’bi pa kupita’po namwene mwikeulu mukwa¯ ¯ bo utuka mulu, na lupusa lukatampe; penepo ntanda yamunikilwa na ntumbo yandi. 2 Ebiya waela lubila na diwi dikatampe, amba: “Wapone! Babiloni Muka¯ tampe wapone, waikala ke kıkalo kya bandemona ne kifuko mufyama mishipiditu yonso ya disubi ne byoni byonso bya disubi kadi bishikibwe! 3 Pa mwanda wa vinyu ya kilokoloko kya busekese bwandi mizo yonso ibakwatwa, ne balopwe ba pano pa ntanda nabo balongele nandi bu- 18 Tambai mu Babiloni 406 sekese, ne bansunga ba pano pa ntanda nabo bapetele pa mwanda wa bukomo bwandi bwa kungwija bya bupeta pampikwa bumvu.” 4 Kadi naivwene diwi dikwa¯ bo dilupuka m ulu kedinena’mba: “Tambai’mo, banwe bantu bami, shi kemusakilepo kwiabila nandi bubi bwandi, ne shi kemusakilepo kutambula ku mpupo yandi. 5 Mwanda bubi bwandi bubaungwila mulwi kufika ¯ ne mulu, kadi Leza wavuluka bilongwa byandi bya bukondame. 6 Mwalwijei monka mwaadi ulongela bakwabo, bine, mulubwilei pabidi bintu byaadi ulonga; mu kitomeno mwaatyangile’mwa, mutyangilei’mo dibidi. 7 Monka mwaetumbijije aye mwine ¯ ne kwikala mu b umi bwa bupeta pampikwa ne bumvu bwine, mo monka nenu mumweshei malwa ne kumutweja mu madilo. Mwanda unenanga’nka kunena mu mutyima wandi amba, ‘Ami nshikete pamo bwa mulopwe mukaji, kadi nkidipo mukaji wa kishala, nkikekalapo mu madilo nansha dimo.’ 8 O mwanda ¯ mpupo yandi ikaya mu difuku dimo dyonka, lufu ne madilo ne ¯ nzala, kadi ukasokwa na mudilo fututu, mwanda Yehova Leza, mwine wamutyibila nsambu, i mukomo. 9 “Kadi balopwe ba pano pa ntanda balongele nandi buse¯ kese ne kwikala nandi mu bumi bwa bupeta pampikwa bumvu bakamudila beyaya bya bula¯ nda pa kumona mwishi wa kusokwa kwandi. 10 Bakemana kulampe mwanda wa kutyina malwa amufikila kebanena’mba, 407 Bansunga badila Babiloni ¯ ‘Yo, i kya bulanda, i kya bulanda, abe kibundi kikatampe, abe Babiloni kibundi kikomo, mwanda mu ´ nsa imo yonka butyibi bobe bubafika!’ 11 “Ne bansunga ba pano pa ntanda nabo kebamudila bayoyokota mwanda kekukidipo muntu wa kupota monka bya busunga byabo bivulevule, 12 bya busunga bivulevule bya olo1 ne ndala¯ ma ne mabwe maleme ne malungo ne bisandi bya bukonge bulumbuluke ne bityilakana ne bisa´ ¯ ndi bya swa ne bityila pya; ne bintu byonso bilongelwe na mityi inunka mwenye ne bintu bya miswelo yonso bipungilwe na meno ¯ a banzovu ne mityi mileme ne mukuba ne byuma ne mimfinye;2 13 kadi ne shinamona ne nketyi1 ¯ ne ensense ne mani a mananshi2 ¯ ne ensense it oka ne vinyu ne ¯ ¯ mani a mpafu ne bukula bupela ¯ ˜ ˜ ne nano ne banombe ne mikoko, ne tubalwe ne matempa3 ne bapika ne myuya ya bantu. 14 Bine, bipa bilumbuluke byadi bisakasaka muya obe bibakufunduka, ne bintu byonso bya munsonso ne bya buya bwa dyangi bibakujimina, kebikamwekapo monka nansha dimo. 15 “Bansunga badi bapoteja ¯ bino bintu, bene bapetele kwadi, bakemana kulampe mwanda wa kutyina malwa amufikila, keba¯ dila bayoyokota, 16 amba, ‘Yo, i kya bulanda, i kya bulanda—kibundi kikatampe, kivwele bukoKus 18:121 Nansha, “nsahabu.” 122 Nansha, “bikundulu, bikundudyu.” 131 Nansha, “nketu, bisombelwa bya bene India.” 132 Nansha, “malashi.” 133 Nansha, “bi˜ landala banombe.” KUSOKWELWA 18:11-23 nge bulumbuluke ne bityilakana ¯ ˜ ne bityila pya, kinenenye sene¯ ne she na bya kwidyangula nabyo ¯ bya olo ne mabwe maleme ne ma´ lungo, 17 mwanda mu nsa imo yonka buno bupeta bukatampe bubaonakanibwa fututu!’ “Kadi kapita ne kapita wa masua ne muntu ense wenda pa mema, ne bengidi ba mu kyombo ¯ ne boba bonso badılanga mu majiba, baimene kulampe 18 kebela mabila pobamwene mwishi wa ¯ kusokwa kwandi, kebanena’mba, ‘Le i kibundi’ka kidi pamo bwa kino kibundi kikatampe?’ ¯ 19 Kadi betuta luvumbi pa mitwe yabo kebela mabila koku ba¯ dila bayoyokota’mba, ‘Yo, i kya bulanda, i kya bulanda—kibundi kikatampe, kyapeteje boba bonso badi na byombo pa lui na bupeta ´ bwakyo, mwanda mu nsa imo yonka kibaonakanibwa fututu!’ 20 “Sepelela pa mwanda wandi, abe diulu, ne banwe bajila ne batumibwa ne bapolofeto, mwanda Leza wamutyibila nsambu pa mwanda wenu!” 21 Kadi mwikeulu umo mukomo watekuna dibwe didi pamo bwa mpelo mikatampe wedyela pa dijiba, kanena’mba: “Namino e mukelelwa lubilo lonka Babiloni kibundi kikatampe, kadi kakamwekapo monka nansha dimo. 22 Ne mawi a batuimba bemba ˜ ¯ na lunsense ne banomba ne bela nshiba ne bavumija bimpungidi keakevwanwapo dikwabo modi. I kutupu sendwe, shi wa kaji’ka shi wa kaji’ka, ukatanwa dikwabo modi, kadi i kutupu lunwa lwa mpelo lukevwanwa dikwabo ¯ modi. 23 Kadi i kutupu kitokeji KUSOKWELWA 18:24–19:13 kya kinanu kikamunika dikwabo modi, kadi i kutupu diwi dya mu˜ ˜ sonanani ne dya mutundaile dikevwanwa dikwabo modi. Mwanda bansunga bobe badi bantu ba majina ba pano pa ntanda, kepantu mizo yonso yaongwelwe na bilongwa byobe bya majende. 24 I amo, mudi aye mwatenwe mashi a bapolofeto ne a bajila ne a boba bonso batapilwe pano
Similar documents
Boila Neni Kudi Mufundiji Mukatampe
Le Leza walongele
kino namani?— Pa kusaka twivwanije’kyo senene, langa bidi uno mwanda. Potwivwananga diwi dya muntu ku ladiyo, padi diwi’dya i dya muntu udi kulampe kwine. Kadi potutalanga
televij...
