istanbul ticaret odası türkiye el halıcılığı sektör araştırması

Transcription

İSTANBUL
TİCARET
ODASI
TÜRKİYE
EL HALICILIĞI
SEKTÖR ARAŞTIRMASI
HAZIRLAYANLAR
Doç.Dr. Mehmet Hüseyin Bilgin
Arş.Gör. Ender Demir
YAYIN NO: 2008-82
İstanbul, 2008
Copyright © İTO
Tüm haklar sakhdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazann ve ÎTO'nun
önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla
veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri
veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla,
yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir.
ISBN 978-9944-60-404-8 (Basılı)
ISBN 978-9944-60-405-5 (Elektronik)
İTO ÇAĞRI MERKEZÎ
Tel: (212) 444 O 486
İTO yayınları için ayrıntılı bilgi
Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi
Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir.
Tel
Faks
E-posta
İnternet
: (212) 455 63 29
: (212) 512 06 41
: [email protected]
: www.ito.org.tr
Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak
internetten ulaşabilirsiniz.
YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT
Prive Grafik Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Alayköşkü Cd. Küçük Sk. No: 4 Cağaloğlu/ÎSTANBUL
Tel: 0212.527 33 24 • 526 47 12 Faks: 0212 511 12 01
E-posta:pri [email protected]
ÖNSÖZ
Günümüzde diğer birçok el sanatı gibi el halısı dokumacılığı da bir sektör
haline gelmiş, bu durum geleneksel Türk el halısı sektöründe de bazı değişimleri
beraberinde getirmiştir. Kültürel varlıklarımız içerisinde çok önemli bir yere
sahip olan Türk el dokuması halılarının son yıllarda hem iç pazarda hem de
dış pazarlarda rekabette zorluklar yaşaması ve pazar payının giderek düşmesi,
sektördeki sorunların doğru bir şekilde ortaya konulmasını ve somut politika
önerilerinin geliştirilmesini gerekli kılmaktadır.
Ülkemiz, el halısı dokumacılığında en güzel ve farklı motifleri, renkleri,
desenleri ve dokuma örneklerini dünyaya kazandıran bir kültürel zenginliğe
sahiptir. Bu nedenle, halı dokumacılığımız için büyük önem taşıyan geleneksel
ve tarihsel değerleri koruyarak orijinal desenlerde meydana gelen dejenerasyonun
önüne geçilmeli ve modern tasarımlar geliştirip bunları "marka" yaparak,
tüketici tercihlerinin sürekli değiştiği ve son derece rekabetçi olan dünya
pazarlarına açılmmalıdır.
Tarihten gelen önemli bir bilgi birikimine ve dokuma kültürüne sahip olan
Türk el halıcılığı sektörünün içinde bulunduğu gerileme sürecinden çıkabilmesi
için sektörün rekabet gücünü azaltan sorunların iyi anahz edilmesi büyük önem
taşımaktadır. Özellikle, geleneksel Türk motif ve desenlerinin korunması ve
araştırma-geliştirme, tasarım ve markalaşma gibi konulara öncelik verilerek
uygun tasanm ve pazarlama faaUyetleri ile sektörün canlandırılması gerekmektedir.
Türkiye'deki el halısı sektörünün mevcut yapısı ve sorunlarının aynntılı olarak
incelendiği bu çalışmada; dünyadaki halı sektörü ticareti ve seçilen bazı
ülkelerdeki uygulamalara yer verilerek, yapılan saha çalışması sonuçlarından
da hareketle, Türk el halısı sektörünün uluslararası rekabet gücünü artırmak
için neler yapılması gerektiği konusunda somut politika önerileri ortaya
konulmuştur.
Bu çalışmanın tüm ilgililere faydalı olmasını diler, yayını hazırlayan
Doç.Dr.Mehmet Hüseyin Bilgin'e ve Araştırma Görevlisi Ender Demir'e
teşekkür ederim.
Dr. Cengiz Ersun
Genel Sekreter
İÇİNDEKİLER
TABLOLAR LÎSTESİ
GRAFİKLER LİSTESİ
ÖZET
GİRİŞ
8
8
9
17
BİRİNCİ BÖLÜM
DÜNYA EL HALISI TİCARETİ VE SEÇİLMİŞ BAZI ÜLKELERDE
EL HALICILIĞI
L L DÜNYA EL HALISI TİCARETİ
20
1.2. SEÇİLMİŞ BAZI ÜLKELERDE EL HALICILIĞI SEKTÖRÜ
23
1.2.1. İRAN
23
1.2.1.1. GENEL EKONOMİK DURUM
23
1.2.1.2. İRAN HALISININ TARİHİ VE GENEL
ÖZELLİKLERİ
24
1.2.1.3. İRAN HALICILIK SEKTÖRÜ
25
1.2.1.4. İRAN HALI SEKTÖRÜNDEKİ KURUMLAR
VE FUARCILIK
28
1.2.1.5. İRAN HALI SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ
29
1.2.2. HİNDİSTAN
30
31
1.2.2.2. HİNDİSTAN HALISININ TARİHİ VE GENEL
ÖZELLİKLERİ
32
1.2.2.3. HİNDİSTAN HALICILIK SEKTÖRÜ
33
1.2.2.4. HİNDİSTAN HALI SEKTÖRÜNDEKİ
KURUMLAR VE FUARCILIK
37
1.2.2.5. HİNDİSTAN HALI SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ...40
1.2.3. ÇİN
42
42
1.2.3.2. ÇİN HALISININ TARİHİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ ...44
1.2.3.3. ÇİN HALICILIK SEKTÖRÜ
45
1.2.3.4. ÇİN HALI SEKTÖRÜNDEKİ KURUMLAR VE
FUARCILIK
49
1.2.3.5. ÇİN HALI SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ
51
1.2.4. AFGANİSTAN
53
53
1.2.4.2. AFGANİSTAN HALISININ TARİHİ VE GENEL
ÖZELLİKLERİ
54
1.2.4.3. AFGANİSTAN HALICILIK SEKTÖRÜ
55
1.2.4.4. AFGANİSTAN HALI SEKTÖRÜNDEKİ
KURUMLAR VE FUARCILIK
57
1.2.4.5. AFGANİSTAN HALI SEKTÖRÜNÜN SWOT
ANALİZİ
59
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK HALI SEKTÖRÜNÜN ANALİZİ
2.L TARİHSEL GELİŞİM VE KÜLTÜREL BOYUT
2.2. HALI SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU
2.2.1. GENEL OLARAK İSTİHDAM, ÜRETİM VE DIŞ TİCARET
2.2.2. EL DOKUMA HALI SEKTÖRÜNÜN DEĞERLENDİRMESİ
2.2.3. MAKİNE HALI SEKTÖRÜNÜN DEĞERLENDİRMESİ
2.3. TÜRK EL DOKUMA HALI SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ
2.3. L GÜÇLÜ YANLARI
2.3.2. ZAYIF YANLARI
2.3.3. FIRSATLAR
2.3.4. TEHLİKELER
62
64
65
75
77
78
78
78
79
79
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK EL HALI VE KİLİM SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI VE REKABET
GÜCÜNÜ ARTIRICI ÖNERİLER ÜZERİNE BİR SAHA ARAŞTIRMASI
3.L ARAŞTIRMANIN AMACI, YÖNTEMİ VE KAPSAMI
82
3.1. L ARAŞTIRMANIN AMACI
82
3. L2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
82
3.1.3. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI
83
3.2. YÜZYÜZE GÖRÜŞME SONUÇLARI
83
3.2.1. TÜRK EL DOKUMA HALI VE KİLİM SEKTÖRÜNÜN
SORUNLARI
83
3.2.1.1. DÜNYA PAZARLARINDA ARTAN REKABET
85
3.2.1.2. ARTAN İTHALAT VE HAKSIZ REKABET
86
3.2.1.3. YÜKSEK MALİYETLER VE İMALATIN
YURTDIŞINA ÇIKMASI
87
3.2.1.4. MAKİNE HALISININ HIZLI GELİŞİMİ
87
3.2.1.5. DOKUYUCULARDAN KAYNAKLANAN
SORUNLAR VE YENİ DOKUYUCU YETİŞMEMESİ
87
3.2.1.6. KALİTE SORUNU VE İMALATTA YENİLİK
YAPILMAMASI
88
3.2.1.7. MARKALAŞMA EKSİKLİĞİ VE TASARIM DESEN - MODEL VE RENK KONULARINA
GEREKEN ÖNEMİN VERİLMEMESİ
88
3.2.1.8. TANITIM - PAZARLAMA SORUNU VE FUARCILIĞA
89
3.2.1.9. İMAJ SORUNU
89
3.2.1.10. KOMİSYONLARIN YÜKSEKLİĞİ
3.2.1.11. TURİST PROFİLİNDEKİ DEĞİŞME
3.2.1.12. DEVLET VE BÜROKRASİDEN
KAYNAKLANAN SORUNLAR
3.2.1.13. KOORDİNASYON EKSİKLİĞİ VE SEKTÖRDE
İŞBİRLİĞİNİN OLMAMASI
3.2.1.14. İMALATÇILARDAN KAYNAKLANAN
SORUNLAR
3.2.1.15. İTHALATIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER
3.2.1.16. DÖVİZ KURU
3.2.1.17. PİYASADAKİ DURGUNLUK VE DEĞİŞEN
TALEP YAPISI
3.2.2. YÜZYÜZE GÖRÜŞME SONUÇLARI VE DÜNYA
UYGULAMALARINDAN HAREKETLE TÜRK EL
HALI VE KİLİM SEKTÖRÜNÜN REKABET
GÜCÜNÜ ARTIRICI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
3.2.2.1. ÖZEL VE KALİTELİ ÜRÜNLER ÜRETİLMELİ
3.2.2.2. TÜRK HALILARININ TAKLİT EDİLMESİ
ENGELLENMELİ
3.2.2.3. DOKUYUCU VE NİTELİKLİ İŞGÜCÜ
YETİŞTİRİLMELİ
3.2.2.4. DOKUYUCULAR SOSYAL GÜVENLİK
SİSTEMİ KAPSAMINA ALINMALI
3.2.2.5. SEKTÖRDE BİRLİK SAĞLANMALI:
TÜRKİYE HALICILAR BİRLİĞİ
3.2.2.6. KÜMELENME SAĞLANMALI
3.2.2.7. İMALAT KOORDİNE EDİLMELİ
3.2.2.8. İMALATÇILAR YENİLİKÇİ OLMALI
3.2.2.9. DEVLET DESTEK OLMALI
3.2.2.10. İHRACAT DESTEKLENMELİ: HALI
İHRACATINI DESTEKLEME MERKEZİ
3.2.2.11. MODA TAKİP EDİLMELİ VE MARKALAŞMA
İLE TASARIMA ÖNEM VERİLMELİ
3.2.2.12. TANITIM - PAZARLAMA - FUARCILIK VE
PAKETLEMEYE ÖNEM VERİLMELİ
3.2.2.13. ESKİ HALILARIN GİRİŞİ
KOLAYLAŞTIRILMALI
3.2.2.14. TURİZME DAHA ÇOK ÖNEM VERİLMELİ
3.3. ANKET SONUÇLARI
SONUÇ
KAYNAKLAR
EK: ANKET FORMU (İNGİLİZCE'DEN ÇEVİRİ)
İTO YAYIN LİSTESİ
90
90
90
90
91
91
92
92
92
93
94
94
94
95
95
95
96
96
97
97
98
98
99
99
102
106
112
114
TABLOLAR LİSTESİ
TABLO
1.1: DÜNYA EL HALISI TİCARETİ (MİLYON DOLAR)
1.2: DÜNYA EL HALI PAZARINDAKİ İTHALATÇI ÜLKELER
(MİLYON DOLAR)
1.3: DÜNYA EL HALI PAZARINDAKİ ÖNEMLİ İHRACATÇI
ÜLKELER (MİLYON DOLAR)
1.4: ÜRÜN GRUPLARINA GÖRE HİNDİSTAN HALI İHRACATI
(MİLYON DOLAR)
1.5: ÜLKELERE GÖRE HALI İHRACATI (MİLYON DOLAR)
1.6: ÇİN'İN HALI VE DİĞER İLGİLİ ÜRÜNLER İTHALAT VE
İHRACATI 1997-2006 (MİLYON DOLAR)
1.7: ÇİN'İN HALI İHRACATI VE MİKTARI (MİLYON
METREKARE VE MİLYON DOLAR)
2.1: İMALAT SANAYİ ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ
(1997=100) (HALI VE KİLİM İMALATI)
2.2: TÜRKİYE MAKİNE HALISI ÜRETİMİ (m2)
2.3: TÜRKİYE İMALAT SANAYİ ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ
BAŞINA REEL KAZANÇ ENDEKSİ (1997=100) (HALI VE
KİLİM İMALATI)
2.4: TÜRKİYE GENEL İHRACATINDA HALI İHRACATININ PAYI
(1,000 DOLAR)
2.5: 2007 YILI BAŞLICA ÜLKE GRUPLARI İTİBARİYLE
TÜRKİYE HALI İHRACAT KAYDI (1,000 DOLAR)
2.6: TÜRKİYE'NİN EN ÇOK MAKİNE HALISI İHRAÇ ETTİĞİ
ÜLKELER
2.7: TÜRKİYE'NİN EN ÇOK EL HALISI İHRAÇ ETTİĞİ ÜLKELER
2.8: İSPARTA HALI İHTİSAS GÜMRÜĞÜ İTHAL HALI GİRİŞİ
20
22
22
35
36
46
47
65
66
67
69
71
72
73
74
GRAFİKLER LİSTESİ
GRAFİK
1.1: YILLARA GÖRE HİNDİSTAN HALI, KİLİM VE HİNT KEÇESİ
İHRACATI (MİLYON DOLAR)
2.1: TÜRKİYE TOPLAM HALI İHRACATI (MİLYON DOLAR)
2.2: TÜRKİYE HALI İHRACATINDA MAKİNE HALISI VE EL
HALISI PAYI (%)
2.3: TÜRKİYE'NİN 2007 OCAK-KASIM HALI İTHALATI
ÜLKELERE GÖRE DAĞILIM
34
68
69
74
ÖZET
Dünya el halısı ve kilim üretim ve ihracatı genellikle İran, Çin, Pakistan,
Hindistan, Türkiye, Nepal ve Tibet tarafından yapılmaktadır. Dünya el halısı
ve kilim pazarı çoğunlukla İranlı, Çinli ve Pakistanlı üretici/ihracatçıların
kontrolünde bulunmaktadır. El dokuma halı pazarı son derece rekabetçidir. Bu
pazarda tüketici tercihleri hızla değişmektedir. Bu çerçevede, son yıllarda
tasarımdaki rekabetin giderek popüler hale geldiği görülmektedir. Nepal ve
Hindistan, bu değişikliklere hızla uyum sağlamayı başarmış ve el dokuma halı
pazarında önemli ülkeler olarak dikkat çekmeye başlamışlardır. Çin'de ise
üretim giderek makine halılarına kaymakta ve yükselen ücretler, el dokuma
halı imalatını giderek azaltmaktadır.
Birleşmiş Milletler'in istatistiklerine göre, dünya halı ithalatı artış trendi içinde
bulunmaktadır. Dünya el halısı ticaretine ilişkin veriler incelendiğinde, el halısı
ithalatının son 4 yıllık dönemde yıllık ortalama yüzde 3,7 büyüdüğü
görülmektedir. Buna rağmen, tüm dünyada el halıcılığı sektöründe bazı
sıkıntıların yaşandığı ve bu sektörde genel olarak bir gerilemenin söz konusu
olduğu söylenebilir. Diğer bir ifadeyle, değişik nedenlerden dolayı el hahsma
olan talebin giderek azaldığı gözlenmektedir.
El halısı ve kilim, genellikle refah seviyesi yüksek Batılı ülkeler tarafından
ithal edilmektedir. Bu ülkelerde el halısı ve kilim imalatı olmadığından ithalat
genellikle el halısı ve kilim üretim merkezleri olan îran, Çin, Pakistan, Türkiye,
Nepal gibi ülkelerden yapılmaktadır. Dünyada en çok el halısı ve kilim ithal
eden ülkeler; sırasıyla ABD, Almanya, İtalya, İngiltere, Japonya ve Fransa'du*.
Öte yandan, dünya toplam el halısı ithalatının yüzde 63'ü AB'ye aittir. AB
içindeki büyük ithalatçılar; Almanya, İtalya ve İngiltere'dir.
Yıllık yaklaşık 1,7 milyar dolar civarındaki dünya halı pazarının en önemli
imalatçı ve ihracatçı ülkesi ise İran'dır. Halı sektörü, İran ekonomisinin en
önemli sektörlerinden biridir. İran, yılda 5 milyon metrekareden fazla el halısı
üretmekte ve 500 milyon dolar civarında el halısı ihraç etmektedir. 2006 yılı
(21 Mart 2006-20 Mart 2007) ihracatı 500 milyon ABD dolarıdır. İran'ın el
halısı ihracatı 2007 yılında (21 Mart 2007-20 Mart 2008) yüzde r2 azalmış
ve 440 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aslında, 1990'lardan beri İran halı
ihracatında bir düşüş eğilimi görülmektedir.
îran, Uzakdoğu ülkelerinin haksız rekabeti karşısında sektörü koruyacak yollar
aramaktadır. îran hükümeti, sektördeki kayıpları en aza indirmek için sektöre
yardım edecek çok sayıda reform yapma hazırlığmdadır. Ayrıca, İran halı
sektörü, halıların gerçekliğini ve orijinalliğini sağlayacak ayırt edici bir marka
kimliği/işaret üzerinde çalışmaktadm Bu çerçevede, îran halılarına îran Ulusal
Hah Merkezi (L*an National Carpet Center) tarafından bir kimlik kartı verilmesi
gerektiği üzerinde durulmaktadır. Ayrıca, îran Halı îhracatçılan Birliği'nin de
(Association of Carpet Exporters of Iran) ihracat lisansı verip, düşük kaliteh
halıların ihracını engellemesi planlanmaktadır.
Dünya el dokuma halı pazarının önemli ihracatçı ülkelerinden biri de
Hindistan'dır, Hindistan, el dokuma hah ihracatı konusunda artan bir performans
göstermiştir. Hindistan Halı îhracatı Destekleme Konseyi'nin uyguladığı
stratejilerle Hindistan halı sektörü büyük ilerleme kaydetmiş ve Hindistan el
dokuma halıları, sahip olduğu özelliklerle dünya halı pazarında önemli bir yere
gelmiştir. Günümüzde Hindistan, imal ettiği halıların yüzde 90'mı ihraç
etmektedir. Hindistan, Polonya gibi ekonomisi gelişen ve el halısı alabilecek
ülkelere satış yaparak hedef pazarlarını genişletmeyi hedeflemektedir.
Hah sektörü, Hindistan için sosyo-ekonomik açıdan çok önemlidir. Hindistan'da
halı sektöründe yaklaşık 3 milyon civarında insan çalışmaktadır. Hızla gelişen
Hindistan halı sektörü; adaptasyonu, yenilikçiliği ve değişime ayak uydurabilme
yeteneğiyle de bilinmektedir. Hem Avrupa, hem de Amerika pazan için çeşitli
renk, görünüm ve fiyat aralığında ürünlere sahip olan Hindistan, bu pazarlarda
büyük avantaja sahiptir. Hindistan'da üretilen el halıları, dünya pazarlarında
makine halılanyla yaklaşık aynı fiyatlarda satılmaktadır. Hindistan, kalabalık
nüfusu nedeniyle el hahsı üretiminde rakiplerine göre maliyet avantajma sahiptir.
Günümüzde Çin, dünya el dokuma halı pazanmn önemli ihracatçı ülkelerinden
biridir. Çin, değişik fiyat aralığına göre farklı kalitelerde el halısı imalatı
gerçekleştirebilmektedir. Çin'deki pekçok sektörde olduğu gibi halıcılık
sektöründe de artan ücretler, Çin'in el dokuma hah sektöründeki rekabet gücünü
azaltma potansiyeli taşımaktadır. Çin'deki üretimin büyük kısmı tufte halılardır
ve bu pazarda Hindistan ile rekabet halindedir. Çin, ayrıca yüksek kalitede
makine halıları üreterek pazardaki orta segmentte rekabet etmektedir. Öte
yandan, düşük fiyatta ve iyi kalitede makine halıları üreterek, el dokuma
halılarla da rekabet etmektedir. Bu da, el dokuma halı üreticilerinin fiyat
üzerinde rekabet etmelerini zorlaştırarak, onları farklı stratejiler geliştirmeye
zorlamaktadır.
Günümüzde Çin el dokuma halıları, dünyada önemli bir yere sahiptir. 20022005 yılları arasında Çin'in el dokuma halı ihracatı yıllık ortalama yüzde
20'den fazla büyüme göstermiştir. Birleşmiş Milletler'in verilerine göre, 2005
yılında hem üretim, hem de ihracat hacmine göre Çin el dokuma halıları ilk
sırada yer almaktadır. Çin pekçok halı imalatçısı ülke gibi ürettiği halıların
büyük bir kısmını ihraç etmektedir.
Bu araştırmada incelenen ülkelerden biri olan Afganistan, günümüzde dünya
el dokuma halı pazannm önemli ihracatçı ülkelerinden biri olmamakla birlikte,
yakın gelecekte bu pazarda söz sahibi olabilecek potansiyele sahiptir. Halıcılık
sektörü, Afgan ekonomisinin en önemli sektörlerinden biridir. Halıcılık, Afgan
ekonomisindeki dönüşümü ve yapısal değişimi destekleyecek potansiyele sahip
bir sektördür. İhracatta önde gelen sektör, aynı zamanda kırsal kesimdeki nüfus
için önemli bir istihdam ve gelir kaynağı durumundadm Tamamen emek-yoğun
olan halı imalatı, Afganistan'da ülke geneline yayılmıştır.
Afganistan Halı İhracatçıları Birliği'ne (Afghan Carpet Exporters Guild ACEG) göre, 1 milyondan fazla kişi halı imalatında çalışmaktadır. Milyonlarca
kişi de yün imalatı, halıların kesimi, yıkanması ve tasarımı gibi bağlı alanlarda
çalışmaktadır. Bu nedenle, halı sektörü Afgan hükümetinin ve özel sektör
kuruluşlarının odaklandıkları temel sektörlerden biridir. Halı imalatının yüzde
95'inden fazlası evlerde halı ihracat firmaları tarafından sağlanan bağımsız
tezgâhlarda yapılmaktadır.
Afgan halı imalatçılarının dünya pazarlarına açılma konusunda ciddi sıkıntıları
vardır. İmalatçı ve satıcıların doğrudan pazarla ilişkileri zayıftır. Genellikle
alıcılar ya da tüccarlar dokuyucularla temasa geçmekte veya "finishing"
aşamasından önce halıyı almakta ve daha sonra dünya pazarlarına arz
etmektedirler. Halı imalatının önemli bir aşaması olan ve "finishing" aşaması
olarak tabir edilen kesme ve yıkama alamnda Afganistan'ın kapasitesi yetersizdir.
Ayrıca, Afganistan'ın lojistik altyapısı da yetersizdir. Bu nedenle, Afgan
halılanmn yüzde 80'inden fazlası "finishing" aşaması ve lojistik için kamyonlarla
Pakistan'a taşınmakta, orada bitirilmekte ve Pakistan markası altında dünya
pazarlarına ihraç edilmektedir.
Dünyada bilinen en eski halının Türk çift düğümüyle dokunmuş olmasından
hareket edenler, halıcılığın ana yurdunun Türklerin ana yurdu olduğunu, Türk
halıcılığının tarihinin 2500 yıl öncesine kadar gittiğini ve Türklerin halıyı Orta
Asya'dan Anadolu'ya taşıdığını ifade etmektedirler. Dolayısıyla, tarihsel olarak
el halıcılığının Türklerin el sanatlarından biri olduğu söylenmektedir. Öte
yandan, el dokuma halı ve kilim, Türk kültürünün önemli unsurlarından biridir.
Geçmişte bir "halı ülkesi" olarak bilinen Türkiye'de el halıcılığı son yıllarda
ciddi bir gerileme içindedir. Gerçekten de Türkiye, dünya el halı pazarında
eskiden önemli bir yere sahipti ve el halısı denince akla ilk gelen ülkelerden
biriydi. Türkiye'nin el hahcılığı konusunda tarihten gelen bir bilgi birikimi ve
dokumacılık kültürüne sahip olmasına ve sektörde önemli bir altyapınm mevcut
olmasına rağmen, Türk el dokuma halı ve kilim sektörü sıkıntılı bir süreçten
geçmektedir.
Sıkıntının ve sorunların temelinde; Çin, Hindistan, Pakistan ve Nepal gibi
Uzakdoğu ülkelerinin ucuz emeğe dayalı rekabetleri yatmaktadu*. İşçilik başta
olmak üzere bu ülkelerde maliyetlerin Türkiye'ye kıyasla çok düşük olmasından
dolayı, Türk el dokuma halı ve kilim sektörü, hem iç pazarda, hem de dünya
pazarlarında bu ülkelerle rekabet edememekte ve giderek rekabet gücünü
kaybetmektedir.
Hiç kuşku yok ki, sektörün rekabet gücünü azaltan daha pekçok sorun vardır.
Bu ülkelerin zaman zaman geleneksel Türk modellerini ve desenlerini taklit
etmesi, yerli el dokuma halıların kalitesinin giderek bozulması ve dünya
pazarlarındaki kötü imaj, Türk halıcıların giderek imalatlarını maliyetlerin
düşük olduğu Uzakdoğu ülkelerine kaydırması, bu ülkelerden yapılan ve hızla
artan ithalat, AR-GE, tasarım ve markalaşma konusuna gereken önemin bugüne
kadar verilmemiş olması, dünya pazarlarında tüketici tercihlerinin değişmesi,
iç pazarın giderek daralması ve talebin makine halısına kayması, turistlere
yönelik satışların giderek azalması ve bu bağlamda yetersiz tamtım ve pazarlama
faaliyetleri, sektörün günümüzde yüzyüze kaldığı önemli sorunlardan birkaçı
olarak belirtilebilir.
Yaşanan sıkıntılar karşısında imalatçılar, kaliteyi artmnalan ve markalaşmalan
gerekirken, rekabet edebilmek adına giderek ucuz ve kalitesiz malzemelere
yönelerek kaliteyi bozdular ve ayrıca özgün Türk desenleri ile markalaşmayı
başaramadılar. Nitekim bugün, Türk el halıları, dünya pazarlarında bir dünya
markası niteliğinde yer almamaktadır. Gelinen nokta itibariyle Türkiye'de el
dokuma halı ve kilim imalatı önemli ölçüde azalmıştır.
Öte yandan, el halısı ihracatımn toplam hah ihracatı içindeki payı yıllar itibariyle
sürekli düşüş göstermektedir. El halısı ihracatında düşüş yaşanırken, ithalatta
ise artış yaşanmaktadır. Gerçekten de, Türkiye'nin el dokuma halı ve kilim
ithalatı son yıllarda giderek artmaktadır. Özellikle Uzakdoğu ülkelerinden
yapılan el halı ve kilim ithalatında son yıllarda önemli bir artış görülmektedir.
Hızla artan ithalat ve yöresel modellerin/desenlerin taklit edilmesinin
önlenememesi nedeniyle, el halısı üretimi gittikçe azalmakta ve bugün geldiği
nokta itibariyle sadece turizme bel bağlar bir duruma gelmiştir.
Bu araştırma kapsamında yapılan yüzyüze görüşmelerde benzer sorunların
dile getirilmesine rağmen, temelde iki farklı yaklaşımın ortaya çıktığı tespit
edilmiştir. Diğer bir deyişle, sektörün temsilcilerinin neredeyse tamamının
sektörün sorunları konusunda hemfikir oldukları söylenebilir. Yüzyüze görüşme
yapılan kişilerin hemen hemen hepsi, Türk halı ve kilim sektörünün ciddi bir
gerileme içinde olduğunu belirtmiştir. Aynca, Türkiye'de imalatın çok zorlaştığı
ve giderek bitme noktasına geldiği de ifade edilmiştir. Fakat çözüm noktasında
sektörde iki farklı görüşün egemen olduğu görülmüştür. Bu çerçevede,
imalatçılarla imalatçı olmayıp halı ve kilim ticareti yapanların görüşleriyle
sektöre yaklaşımlarının temelden farklı olduğu tespit edilmiştir. Halı ve kilim
işine bir "Türk el sanatı" olarak bakanların görüşlerinin de imalatçıların
görüşlerine yakın olduğu görülmüştür.
Yapılan yüzyüze görüşmelerde, özellikle imalatçıların çok zor durumda ve
dertU oldukları gözlenmiştir. Bu çerçevede, imalatçılara göre, Türkiye, kültürünün
bir parçası olan halıcılığı giderek kaybetmektedir. İmalatçılar, çoğunlukla kırsal
kesimde, özellikle dağ köylerinde halı dokumacılığının önemli bir istihdam
ve aileler için önemli bir "ek gelir kaynağı" olduğunu, fakat son yıllarda
Uzakdoğu ülkelerinin ucuz halılan ve artan halı ithalatı karşısında Türkiye'de
halı imalatının giderek zorlaştığım ve önemli ölçüde azaldığını ifade etmişlerdir.
Aynca, birçok halıcının sektör değiştirdiği ya da ek iş yapmak zorunda kaldığı
tespit edilmiştir. Bu görüşte olanlar, Uzakdoğu ülkelerinden ucuz el halısı
ithalatının zorlaştınlmasım ve devletin Türk kültürünün bir parçası olan, önemli
bir istihdam ve gelir kaynağı olan el halısı imalatını çeşitli teşvik ve önlemlerle
desteklemesini istemişlerdir.
İmalatçı olmayıp halı ve kilim ticareti yapanlara göre ise halı ve kilim, fakir,
gelir seviyesi düşük ülkelerin işidir. Gerçekten de, ülke kalkındıkça, geliştikçe,
gelir ve eğitim düzeyi yükseldikçe halı ve kilim dokumaya olan ilgi azalır.
Aynca halı ve kilim, emek-yoğun bir üründür. Bu nedenle, emeğin ucuz olduğu
ülkelerde daha çok imal edilmesinin ekonomi biliminin kurallarına da uygun
olduğu ileri sürülebilir. Bu açıdan bakıldığında, ücretlerin nispeten yüksek
olmasından dolayı, Türkiye'de halı imalatının iktisadi olmadığı söylenebilir.
Bu görüşü savunanlara göre, el dokuma halı ve kilim sektörünün Türkiye
ekonomisinde önemh bir yeri yoktur. Gerçekten de, hah sektörünün ve ihracatınm
en iyi durumda olduğu 1980'li ve 90'h yıllarda bile, hah ve kilim üretiminin
milli gelir ve halı ihracatının toplam ihracat içinde önemli bir yeri olmamıştır.
Kaldı ki, günümüzde halı ve kilim sektörünün milli gelir ve toplam ihracat
içindeki yeri çok daha önemsiz bir düzeydedir. Örneğin, 2007 yılında 107
milyar dolarlık toplam ihracat içinde el halısı ihracatı ancak 145 milyon dolar
düzeyinde gerçekleşmiştir. Kaldı ki, bu ihracatın önemli bir kısmı ithal edilen
halıların ihraç edilmesinden oluşmaktadır.
Bu çerçevede, halı ithalatının zorlaştırılmasının doğru olmadığı, çünkü ithal
edilen halının büyük bir bölümünün turizm kanalıyla (turistlere satış yoluyla)
yeniden ihraç edildiği ve bu ithal halıların Türkiye'ye döviz kazandırmanın
yanında, istihdam ve katma değer yarattığı belirtilmiştir. Halı ve kilim ticareti
yapanlara göre, mevcut kişi başı gelirle Türkiye'de el halısı imal etmek çok
zordur. Aynca, bu maliyetlerle dünya pazarlannda rekabet etme şansı da yoktur.
Dolayısıyla, sektörü kurtarmaya çalışmanın rasyonel bir tarafının olmadığı
ifade edilmiştir.
Öte yandan, Türkiye bir halı ülkesi olmasına rağmen, Türkiye'de halı imalatına
hiçbir zaman gerekli önemin verilmediği ve halı imalatçılarının kendilerini
yenilemedikleri, günün şartlarına uydurmadıkları anlaşılmaktadır. Ayrıca,
Türkiye'nin el halısı konusunda Uzakdoğu ülkelerine göre bazı avantajlarının
olduğu ve Türkiye'nin kaliteli halı imal edip pahalı satma şansına sahip olduğu
ileri sürülmüştür.
Ticari boyutuna girmeden kültürel/sanatsal boyutuyla Türkiye'de el halısı ve
kilim imal etmenin daha doğru olacağını ifade edenler de olmuştur. Ayrıca,
Türkiye'de el hahsı imalatının yakında önemli ölçüde bitebileceği, fakat turizm
var oldukça halı ticaretinin yapılacağı ağırlıklı görüş olarak ileri sürülmüştür.
Gelinen noktada, halı konusunda Türkiye'nin kararını vermesi gerektiği,
görüşme yapılan birçok kişi tarafından ifade edilmiştir.
El dokuma halı ve kilim imalatı konusunda Türkiye'nin bir yol ayrımında
olduğu söylenebilir. Türkiye, yüzyüze görüşmelerde öne çıkan ve yukarıda
değinilen iki farklı yaklaşımdan hangisini seçeceğinin kararını vermek
durumundadır. Buna göre, Türkiye, ya el dokuma halı ve kilimin büyük çaplı
endüstriyel imalatından vazgeçip, sadece kültürel/sanatsal amaçlı imalatla
yetinecek ya da devlet ve özel sektör, alacağı önlemler ve belirleyeceği
politikalarla imalatın yeniden canlanmasını ve Türkiye'nin bu alanda var
olmaya devam etmesini sağlayacaktır. Her iki yaklaşımda da, Türkiye'de halı
ve kilim ticaretinin devam edeceği söylenebilir.
Öte yandan, Türk el halı ve kilim sektörünün standart ürünlerde ve klasik
desen-model-renklerde Uzakdoğu ülkelerinin ucuz haklarıyla rekabet etme
şansı yoktur. Türkiye'nin rekabet edebilmesinin yolu kaliteyi yükseltmesi ve
modaya uygun, markalaşmış ve katma değeri yüksek halılar imal etmesinden
geçmektedir. Diğer bir deyişle, Türkiye'de imal edilen bir halının dünya
pazarlarında rahatlıkla satılabilmesi için üst düzey, yani kaliteli bir halı olması
gerekmektedir. Türkiye, hedef pazarların ihtiyacını belirleyerek, o pazarlara
özgü ve tüketici taleplerine uygun yeni ürünler üretme yoluna gitmelidir. Türk
el halı sektörü; eğer kaliteli, modaya uygun, desenlerin ve renklerin ön plana
çıktığı halılar üretmeyi başarırsa, o zaman dünya pazarlarında Uzakdoğu
ülkeleriyle rahatlıkla rekabet edebilir. Türkiye, ancak kaliteli halılar ve çok
özel ürünler, butik ürünler imal ederek dünya halı pazarında var olmaya devam
edebilir.
GİRİŞ
Halı, geleneksel olarak dokunarak ve günümüzde yapıştırma veya tafting
yöntemiyle (düz zemin kumaşına ipliklerin dikilmesi) elde edilen havlı tekstil
yüzeyleridir. 1 Halı; yün, pamuk ya da ipek iplikten, çeşitli düğüm teknikleri
kullanılarak üretilen dokuma (yaygı) olarak da tanımlanmaktadır. El halısı ise
çözgü iplikleri üstüne ayn bir desen ipliğiyle değişik şekillerde düğüm atılarak
aralarından birkaç sıra atkı ipliği geçirilip sıkıştırılarak aynı yükseklikte veya
yer yer farklı yüksekliklerde, kabartmalı olarak kesilmiş, havlı yüzü olan
dokumalardır.^ Halı dışındaki havsız dokuma yaygılara ise genel olarak kilim
denilmektedir. El dokuması halı ve kilimler, günümüzde yer kaplaması amacıyla
değil, daha çok süs ve prestij amaçlı olarak kullanılmaktadır.^
Dünyada bilinen en eski halının M.Ö. 5. yüzyıla ait olduğu tahmin edilmektedir.
1949 yılında Rus arkeologu Rudenko'nun Güney Sibirya'da Pazyryk'ta İskit
mezarlarma ait bir kurgunda bulduğu hahmn en eski hah ömeği olduğu konusunda
kuvvetli bir görüş birliği vardır.^ Bu halının Türk çift düğümüyle dokunmuş
olmasından hareket edenler, halıcılığın ana yurdunun Türklerin ana yurdu
olduğunu, Türk hahcüığımn tarihinin 2500 yıl öncesine kadar gittiğini ve Türklerin
halıyı Orta Asya'dan Anadolu'ya taşıdığını ifade etmektedirler.^ Dolayısıyla,
tarihsel olarak el hahcüığmm Türklerin el sanatlarından biri olduğu söylenmektedir.
Uzun yıllar bir "halı ülkesi" olarak bilinen Türkiye'de el hahcıhğı son yıllarda
ciddi bir gerileme içindedir. Gerçekten de, Türkiye, dünya el halısı pazannda
eskiden önemli bir yere sahipti ve el hahsı denince akla gelen ilk ülkelerden biriydi.
Türkiye'nin el hahcıhğı konusunda tarihten gelen bir bilgi birikimi ve dokumacılık
kültürüne sahip ohnasma ve önenüi bir altyapımn mevcut olmasma rağmen, Türk
el dokuma halı ve kilim sektörü, son yıllarda sıkıntılı bir süreçten geçmektedir.
Sıkıntının ve somnlann temelinde; Çin, Hindistan, Pakistan ve Nepal gibi Uzakdoğu
ülkelerinin ucuz emeğe dayalı rekabetleri yatmaktadır. İşçilik başta olmak üzere
bu ülkelerde maliyetlerin Türkiye'ye kıyasla çok düşük olmasından dolayı, Türk
el dokuma halı ve kilim sektörü, hem iç pazarda, hem de dünya pazarlarında bu
ülkelerle rekabet edememekte ve giderek rekabet gücünü kaybetmektedir.
Yaşanan sorunlar ve sıkıntılar nedeniyle, Türkiye'nin el halısı ihracatı giderek
azalmakta, buna karşılık el halısı ithalatı ise sürekli artmaktadır. Ayrıca,
Türkiye'de el dokuma halı ve kilim imalatı ciddi bir gerileme içindedir. Büyük
^
^
2
^
^
A. E m e k , Halı Dış P a z a r Araştırması, Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara, 2003, s.l.
a.g.e., s.l.
Ü. S e v i m ve A. E m e k , H a h Sanayi, Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara, 2006.
N . G ö r g ü n a y , D o ğ u Y ö r e s i H a l ı l a r ı , T ü r k i y e İş B a n k a s ı K ü l t ü r Y a y ı n l a n : 1 6 3 , S a n a t D i z i s i : 2 3 , s.2.
T ü r k H a h c ı h k Vakfı, T ü r k H a h c ı l ı k P a n e ü , İ s t a n b u l , 1 9 8 6 v e U ş a k T i c a r e t v e S a n a y i O d a s ı , U Ş A K : S a n a y i , K i U t ü r v e T a r i h , U ş a k , 2 0 0 6
ölçekli imalat yapan firma sayısı çok azalmıştır. Öte yandan, uzun yıllar kırsal
kesimde, özellikle dağ köylerinde kadınlar için bir istihdam ve böylece aileler
için bir "ek gelir" kaynağı olan bu sektörde, istihdam önemli ölçüde gerilemiş
ve dokuyuculuğa olan ilgi çok azalmıştır. Türk el dokuma halı ve kilim sektörü,
gelinen nokta itibariyle turizme bel bağlamış durumdadır.
Mevcut eğilimin devam etmesi durumunda, endüstriyel boyutuyla Türkiye'de
el dokuma halı ve kilim imalatının sona ereceği, sadece kültürel ve sanatsal
boyutuyla üretim yapılacağı öngörülebilir. Fakat el dokuma halı ve kilim
ticaretiyle Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilen halıların turizm yoluyla ihracatımn
ise devam edeceği beklenebilir.
Bu çerçevede, bu araştırmanın temel amacı, yapılan saha araştırması sonuçlan
ve dünya uygulamalarından hareketle Türk el dokuma hah ve kilim sektörünün
dünya pazarlarındaki rekabet gücünü artırmak için neler yapılması gerektiğini
tartışmaya açmaktır. Bu amaçla; bir yandan Türk el dokuma halı ve kilim
sektörünün mevcut yapısı ve sorunları ortaya konulmakta, diğer yandan da
seçilen ülke uygulamalarmdan ve yapılan saha araştırması sonuçlarından hareketle,
Türk el dokuma halı ve kilim sektörünün uluslararası rekabet gücünü artırmak
için neler yapılması gerektiği konusundaki pohtika önerileri tartışmaya açılmaktadır.
Bu araştırma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, dünya el hah pazanyla
birlikte seçilmiş ülkelerin el halıcılığı sektörleri ayrıntılı olarak incelenmektedir.
Bu çerçevede; İran, Çin, Hindistan ve Afganistan'ın el halıcılığı sektörleri anahz
edilmektedir. Araştırmanın ikinci bölümünde ise Türk halı sektörünün yapısı
aynntılı biçimde ortaya konulmaktadır. Bu bölümde, makine ve el halı sektörleri
birlikte ele alınmaktadır. Araştırmanın son bölümü olan üçüncü bölümde ise
yapılan saha araştırmasının sonuçlan verilmektedir. Saha araştırması kapsamında;
el dokuma hah ve kilim sektörünün temsilcileriyle yapılan yüzyüze görüşmelerin
ve turistlerle yapılan anketin sonuçlan anahz edilmektedir.
Bu araştırma, toplu çalışmanın ürünü olmakla birlikte, tamamen "kolektif
değildir; bireysel işbölümüne de dayanmaktadır. Bu bağlamda, araştırmanın
birinci bölümünde incelenen ülkelerden Çin ve Hindistan'ın halıcılık sektörleri.
Arş. Gör. Ender Demir tarafından yazılmıştır. Kaynakların ve verilerin bir
kısmının toplanması, tablo ve grafiklerin oluşturulması ve anket çahşması da
Arş. Gör. Ender Demir tarafından yapılmıştır. Araştırmanın diğer kısımları ise
Doç. Dr. Mehmet Hüseyin Bilgin tarafından yazılmıştır. Ayrıca, tüm yüzyüze
görüşmeler ve çalışmanın düzeltmeleri de, Doç. Dr. Mehmet Hüseyin Bilgin
tarafından yapılmıştır.
BIRINCI BÖLÜM
DÜNYA EL HALISI TİCARETİ
VE SEÇİLMİŞ BAZI ÜLKELERDE
EL HALICILIĞI
1.1. DÜNYA EL HALISI TİCARETİ
Dünya el halısı ve kilim üretim ve ihracatı genellikle îran, Çin, Pakistan,
Hindistan, Türkiye, Nepal ve Tibet tarafından yapılmaktadır. Dünya el hahsı
ve kilim pazarı çoğunlukla İranlı, Çinli ve Pakistanlı üretici/ihracatçıların
kontrolünde bulunmaktadır.^ El dokuma halı pazarı son derece rekabetçidir.
Bu pazarda tüketici tercihleri hızla değişmektedir. Bu çerçevede, son yıllarda
tasarımdaki rekabetin giderek popüler hale geldiği görülmektedir. Nepal ve
Hindistan, bu değişikliklere hızla uyum sağlamayı başarmış ve el dokuması
halı pazarında önemli ülkeler olarak öne çıkmaya başlamışlardır. Çin'de ise
üretim giderek makine halılarına kaymakta ve yükselen ücretler, el dokuması
halı imalatını giderek azaltmaktadu*.^
Birleşmiş Milletler'in istatistiklerine göre, dünya halı ithalatı artış trendi içinde
bulunmaktadır. Dünya el halısı ticaretine ilişkin veriler incelendiğinde, el halısı
ithalatının son 4 yıllık dönemde yıllık ortalama yüzde 3,7 büyüdüğü
görülmektedir. Buna rağmen, tüm dünyada el halıcılığı sektöründe bazı
sıkıntıların yaşandığı ve bu sektörde genel olarak bir gerilemenin söz konusu
olduğu söylenebilir. Diğer bir ifadeyle, değişik nedenlerden dolayı el halısına
olan talebin giderek azaldığı gözlenmektedir. Dünya el halısı ticaretindeki
gelişmeler Tablo 1.1'de gösterilmektedir.
Tablo 1.1: Dünya El Halısı Ticareti (Milyon Dolar)
2003
2004
2005
2006
ihracat
1.566
1.542
1.694
1,7
İthalat
1.585
1.737
1.691
1.810
K a y n a k : D T M , D ü n y a d a ve T ü r k i y e ' d e E l Halıcılığı S e k t ö r ü , D ı ş Ticaret Müsteşarlığı, İiıracat G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü , El Halıcılığı 3.
Ç a l ı ş m a G r u b u Toplantısı, 2 5 O c a k 2 0 0 7 v e F. A l k a n , D ü n y a H a l ı P a z a r l a r ı v e T ü r k i y e ' n i n D u r u m Tespiti, İ T K İ B A R - G E v e
Mevzuat Şubesi, 2008.
^ S e v i m v e E m e k , a.g.e.,
AISA, Support Market Business Opportunities, Subsector Analysis and Busmess Plan Development/ North & N E / Economic
Viability & Technical Feasibility, Afghanistan Investment Support Agency, D e c e m b e r 07, http://www.aisa.org.af
Yıllık yaklaşık 1,7 milyar dolar civarındaki dünya halı pazarındaki önemli
ihracatçı ülkeler şunlardır: ^
İran: İhracatın neredeyse yarısı ABD ve Almanya'ya yapılmaktadır. Dünya
el halısı ihracatında lider konumdadır. Fiyatlarda ve kalitede düşüş
gözlenmektedir.
Pakistan: El halısı imalatının yaklaşık yüzde 60'ı önceleri Afganlı göçmenler
tarafından yapılmaktaydı. Şimdi ise Afgan halılarının büyük bölümü
Afganistan'da üretilmektedir.
Hindistan: İhracatın yüzde 50'si ABD pazarına yapılmaktadır. Çin ile birlikte
ABD'nin İran halılarına uyguladığı ambargodan yararlanmayı başarmış ve
ABD pazarını büyük ölçüde ele geçirmiştir.
Çin: İhracatın yüzde 70'i ABD pazarına yapılmaktadır. Kalite ve fiyatının
uygun olduğuna inanılmaktadır.
Nepal: Son yıllarda ABD pazarında büyük artış gerçekleştirmiştir.
Afganistan: Üretimin yüzde 95'i Pakistan üzerinden ihraç edilmektedir.
El halısı ve kilim, genellikle refah seviyesi yüksek Batılı ülkeler tarafından
ithal edilmektedir. Bu ülkelerde el halısı ve kilim imalatı olmadığından ithalat
genellikle el halısı ve kilim üretim merkezleri olan İran, Çin, Pakistan, Türkiye,
Nepal gibi ülkelerden yapılmaktadır. Dünyada en çok el halısı ve kilim ithal
eden ülkeler su*asıyla: ABD, Almanya, İtalya, İngiltere, Japonya ve Fransa'dm^
Öte yandan, dünya toplam el halısı ithalatının yüzde 63'ü AB'ye aittir. AB
içindeki büyük ithalatçılar; Almanya, İtalya ve İngiltere'dir. 2006 yılı itibariyle
dünya pazarındaki ithalatçı ülkelerin payına bakıldığında; ABD (yüzde 39),
Almanya (yüzde 16), İtalya (yüzde 6), Türkiye (yüzde 5) İngiltere (yüzde 4),
Japonya ile Fransa (yüzde 3) ve Kanada, İsviçre ile Hollanda (yüzde 2) olduğu
görülmektedir. 10 Dünya el halı pazarındaki önemli ithalatçı ülkeler aşağıdaki
tabloda gösterilmektedir.
^
us A I D , G r o w t h S t r a t e g y a n d A c t i o n P l a n f o r t h e C a r p e t C l u s t e r o f A f g h a n i s t a n , A f g h a n i s t a n C a r p e t C o n u n i t t e e , O T F G r o u p ,
Kabul, April 2006.
E m e k a.g.e»,
10 F. A l k a n , Dii'nya H a h P a z a r l a r ı v e T ü r k i y e ' n i n D u r u m Tespiti, İ T K İ B A R - G E v e M e v z u a t Ş u b e s i , 2 0 0 8 .
Tablo 1.2: Dünya El Halı Pazarındaki İthalatçı Ülkeler (Milyon Dolar)
ABD
ALMANYA
ITALYA
INGILTERE
JAPONYA
TÜRKİYE
DIĞER ÜLKELER
TOPLAM
2002
586
304
78
72
70
30
400
1.540
2003
594
309
85
67
63
35
432
1.585
2004 2004 (Pay) 2006 (Pay)
621
36%
39%
338
20%
16%
105
6%
6%
72
4%
4%
67
4%
3%
47
3%
5%
471
27%
27%
1.737
100%
100%
Kaynak: D T M , D ü n y a d a ve Türkiye'de El Halıcılığı Sektörü,
AB pazarında birbirleriyle rekabet halinde olan 6 önemli halı ihracatçısı ülke
var. Bunlar; İran (yüzde 24,7), Hindistan (yüzde 21,3), Çin (yüzde 13,9), Nepal
(yüzde 8,4), Pakistan (yüzde 8,3) ve Türkiye'dir (yüzde 7,1). Afganistan'ın
AB pazarında önemli bir yeri yoktur. 2006 yılı itibariyle dünya pazarındaki
ihracatçı ülkelerin payına bakıldığında; İran'ın payının yüzde 25, Hindistan'ın
yüzde 24, Pakistan'ın yüzde 14, Çin'in yüzde 12 ve Türkiye'nin yüzde 6
olduğu görülmektedir. 12 Dünya el halı pazarındaki önemli ihracatçı ülkeler
aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
Tablo 1.3: Dünya El Halı Pazarındaki Önemli İhracatçı Ülkeler
(Milyon Dolar)
IRAN
HINDISTAN
PAKISTAN
ÇIN
TÜRKİYE
2003
538
178
228
222
80
2004
506
205
250
151
112
2005 2005 (Pay) 2006 (Pay)
474
28%
25%
304
18%
24%
284
17%
14%
213
13%
12%
124
7%
6%
Kaynak: D T M , D ü n y a d a ve Türkiye'de El Halıcılığı Sektörü
12 ^ ;
M c C o r d , A n A n a l y s i s of B u s i n e s s Opportunities witiiin Afgiianistan's C a r p e t Sector, Tlie M c C o r d G r o u p , M a y 2 0 0 7
^ ^ A l k a n , a.g.e.,
^
^
1.2. SEÇİLMİŞ BAZI ÜLKELERDE EL HALICILIĞI
SEKTÖRÜ
1.2.1. İRAN
Güneybatı Asya'da yer alan İran'ın resmi adı İran İslam CumhuriyetVdir.
Başkenti Tahran'du*, resmi dili Farsça'dır. Para birimi İran Riyali'dir, mali yılı
21 Mart-20 Mart arasıdır. Güneyde Basra ve Umman Körfezi, kuzeyde ise
Hazar Denizi ile çevrilidir. Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Pakistan,
Afganistan ve Türkmenistan ile kara smınna sahiptir. Oldukça zengin bir tarihe
sahip olan bu ülke, 1935'e kadar Persiya olarak bilinmekteydi. İran, Avrasya'daki
merkezi konumu ve bulunduğu bölge itibariyle jeostratejik öneme sahiptir.
Aynca, sahip olduğu zengin petrol ve doğalgaz kaynaklan nedeniyle uluslararası
enerji güvenliği ve dünya ekonomisinde de önemli bir konuma sahiptir. İran,
Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde Mısır'dan sonra en kalabalık nüfusa
sahip ikinci ülkedir. Nüfusu, 2006 yılında 70 milyona ulaşmıştu*. Oldukça genç
bir nüfusa sahiptir. Nüfusun üçte ikisinden fazlası 30 yaşın altındadır.
1.2.1.1. GENEL EKONOMİK DURUM^^
Dünya Bankası verilerine göre, İran'ın 2007 yılı Gayrisafi Yurtiçi Hasılası
(GSYİH) 270 milyar dolardır. GSYİH'nin yüzde 43,7'si hizmetler, yüzde
45,3'ü sanayi ve yüzde 11'i de tarım sektörlerinden oluşmaktadır. 2006 yüı
GSYİH büyüme oranı yüzde 4,3'tür. Kişi başına milli gelir ise 4 bin dolar
civarındadır. 2006 yılında tahmini işgücü 28,7 milyondur ve Haziran 2007
itibariyle işgücünün yüzde 45'i hizmetler sektöründe, yüzde 31 'i sanayide ve
yüzde 25'i de tarım sektöründedir. 2006 yılı enflasyon oranı yüzde 15,8'dir.
Haziran 2007 itibariyle işsizlik oranı yüzde U'dir, gençler arasındaki işsizlik
oranı ise yüzde 20'nin üzerindedir. 2007 yılı tahmini değeri olarak dış borcu
13,8 milyar dolardır. Kamu borcunun GSYİH'ye oranı yüzde 23 civarındadır.
Kayıt dışı ekonomi oldukça yaygındır.
Temel endüstrileri; petrol, petrokimya ve ürünleri, sanat ürünleri, tarım, gıda,
otomotiv, savunma sanayi, tekstil ve inşaattır. İran'ın ihracatı büyük ölçüde
petrol ve ürünlerinden oluşmaktadır. 2007 yılı tahmini ihracatı 76,5 milyar
dolardır. Önemli ihracat pazarlan; sırasıyla Birleşik Arap Emirlikleri, Almanya,
İtalya, Türkiye, Hindistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Çin, Singapur ve
i r a n e k o n o m i s i y l e ilgili v e r i l e r ; D ü n y a B a n k a s ı ( w w w . w o r l d b a n k . o r g ) v e I M F ' n i n ( w w w . i m f . o r g ) i n t e r n e t siteleri ile w w w . w i k i p e d i a . o r g
sitesinden derlenmiştir.
Hollanda'dır. 2007 yılı tahmini ithalat değeri 61,3 milyar dolardır. İthalat
yaptığı ülkeler, sırasıyla Almanya, Çin, Birleşik Arap Emirlikleri, Fransa,
italya. Güney Kore ve Rusya'dır.
2005-2010 yıllarını kapsayan Beş Yıllık Kalkınma Planı, îran ekonomisinin
dışa açılması ve ihracat olanaklarının geliştirilmesi üzerine yoğunlaşmışta. Bu
çerçevede, yapısal reformların yapılması, finans ve ticaret kesimlerinde
özelleştirme, vergi oranlanmn azaltılması ve bürokratik engellerin kaldırılması
hedeflenmiştir. Öte yandan, İran'a yönelik doğrudan yabancı yatırımlar, 2007
yılında rekor kırmıştır. 1994 yılında sadece 2 milyar dolar ve 2005 yılında da
4,2 milyar dolar düzeyinde olan doğrudan yabancı yatırımlar, 2007 yılında 10
milyar doları aşmıştır.
I.2.I.2. İRAN HALISININ TARİHÎ VE GENEL ÖZELLİKLERİ
îran halıları, îran kültürü ve sanatının önemli bir parçasıdır. îran halılarının
tarihi 2500 yıl öncesine kadar gitmektedir. Savaşlara ve karışıklıklara rağmen
el halıcığı îran'da hep gelişmiştir. Her zaman dünyada belirli bir yere sahip
olan îran halısı en parlak dönemini ise Safaviler Hanedanlığı döneminde (14991722) yaşamıştır. Bu dönemde değişik tip ve tasarımlarda oldukça artistik ve
kaliteli halılar üretilmiştir. Bu dönem, zenginliğin göstergesi olarak halılara
altın ve gümüş parçaların işlendiği bir dönemdir. Böylece, îran halısı bu
dönemde yüksek değere ve statüye sahip olmuş ve o devir Avrupalı kralların
tercih ettiği bir halı olmuştur. îranlılar, her yıl kadife ve altın işlemeli değişik
el halıları imal edip bazı ülke krallarına hediye ederlerdi. 16. ve 17. yüzyıl
sonrası dönem ise îran halıcılığımn rönesansı olarak kabul edilen bir dönemdir.
18. ve 19. yüzyıl, îran'da halıcılığın düşüşte olduğu bir dönem olarak kabul
edilmektedir. Bu dönemde imal edilen kaliteli halılar, büyük ölçüde Avrupa
ve Amerika tarafından ithal edilmiştir. Destekleyici politikalar sayesinde
1983'ten sonra petrol dışı endüstriler, özellikle halıcılık sektörü adeta patlama
yapmıştır. Böylece, îran el halısı 1990'lı yıllarda altın çağlarından birini
yaşamıştır.
îran halıları, dünyanın her tarafında romantik zenginliğin sembolü olarak kabul
görmektedir. Özellikle îsfahan ve Kaşhan halıları, îran sanatının gerçek ve
orijinal belirtileri olarak kabul edilmektedir. îran halıları, günümüzde hala
]i M . H . H o a n g , P e r s i a n R u g s , T E D C a s e S t u d i e s , N u m b e r 7 6 4 , FaU 2 0 0 4 ( N o v e m b e r 1 8 , 2 0 0 4 ) , h t t p : / / w w w . a m e r i c a n . e d u / t e d / p e r s i a n r u g s . h t m
} ^ Iran Daily, J u n e 9, 2 0 0 8 .
" C. Bier, "Carpets and History", Saudi A r a m c o World, M a y / J u n e 1989, p . 8 - 1 5 , http://www.saudiaramcoworld.com/issue/
198903/carpets.and.history.htm
^ ' M . S. N o u r y , "First I r a n i a n s W h o I n t r o d u c e d t h e A r t of C a r p e t W e a v i n g " , F e b r u a r y 3 , 2 0 0 6 ,
h t t p ://w w w. Iranian. w s / i r a n _ n e w s / p u b l i s h / a r t i c l e _ 1 2 8 7 5 . s h t m l
prestijlerini korumaktadır. Günümüzde halı üretiminin büyük ölçüde
makineleşmesine rağmen, ipek ya da yüksek kaliteli yünden yapılan İran'ın
geleneksel el halıları, hala büyük ölçüde dünya pazarlarına dağıtılmakta ve
genellikle makine halılarından daha pahalıya satılmaktadır. İran halıları, dünya
pazarlarında asırlar boyunca elde edilen ve özgün tasarımlara dayanan şan ve
prestije sahiptir. Kullanılan malzeme ve dokuma yöntemleri, tasarım ve renk
kompozisyonu, kenarların tasannu, temel parçalan ve ilmek yoğunluğu, kaliteli
bir halının genel belirleyicileridir. İran el halıcığmda yüksek bir teknik ve
sanatsal yön vardır. Sağlam renkleri, güzel tasarımları ve benzersiz örgüleri,
İran halılannın temel belirleyicileri olarak öne çıkmaktadır. Bu nedenle, dünya
pazarlarındaki sert rekabete rağmen, İran halıları her açıdan üstün kalitelerini
korumayı başarmışlardır.
1.2.1.3. İRAN HALICILIK SEKTÖRÜ
İran, dünyanın önde gelen halı imalatçısı ve ihracatçısıdır. Halı sektörü, İran
ekonomisinin en önemli sektörlerinden biridir. İran, yılda 5 milyon metrekareden
fazla el halısı üretmekte ve 500 milyon dolar civannda el halısı ihraç etmektedir.
2006 yüı (21 Mart 2006-20 Mart 2007) ihracatı 500 milyon ABD dolandır.
İran'ın el hahsı ihracatı 2007 yılında (21 Mart 2007-20 Mart 2008) yüzde 12
azalmış ve 440 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aslında, 1990'lardan beri
İran halı ihracatında bir düşüş eğilimi görülmektedir. Halı imalatçılanna göre,
bu düşüşün temel nedeni, yabancı pazarlardaki zayıf desteklerdir. İranlı halı
imalatçıları, küresel reklam endüstrisinden uzak kaldıklarına ve zayıf kamu
destekleri nedeniyle uluslararası pazarlarda yeterli desteği sağlayamadıklanna
inanmaktadırlar.
İran el halısının uluslararası pazarlarda rekabet gücünü azaltan düşük kalite
ve yüksek maliyetler gibi iç faktörler de söz konusudur. Gerçekten de, İran'da
pazarlama ve destekleme maliyetleri yüksektir. Aynca, halı imalatının büyük
ölçüde evlerde yapıknası, sektörün kontrolünü neredeyse imkansızlaştırmaktadır.
Bu nedenledir ki, sektör, yabancı tüketicilerin tercihlerini ve taleplerini
karşılayamamaktadır. Diğer bir deyişle, İran halılarının yüzde 90'ı kırsal
kesimlerde dokunulmakta ve dokuyucular uluslararası pazarlardaki tüketicilerin
talepleri konusunda yeterli bilgiye sahip değildir.
19 E.^BSısLndeh/'Pe^^^^^
Carpets", Septemper 1 2 , 2 0 0 6 ,
http://www.iran-daily.com/1385/2658/html/focus.htm
Son yıllardaki düşüşe rağmen, İran, hala dünyanın en büyük halı ihracatçısıdm
El halısı ihracatı, îran'm petrol dışı ihracatında ilk sırada ve toplam ihracatında
da 3. sırada yer almaktadır. Halıcılık, İran'ın petrol dışı ihracatının yaklaşık
yüzde 12'sini oluşturmaktadır. İran el halısı, 20'den fazla ülkeye ihraç
edilmektedir. Başlıca ihracat pazarlan; Almanya, ABD, Basra Körfezi Ülkeleri,
İtalya, Japonya, Rusya ve Tunus'tur. ABD ve Almanya, İran halılarının yüzde
60'mm ihraç edildiği pazarlardır.
1996'da 210 kasaba ve 27 bin köydeki 1,2 milyon tezgahta halı üretimi
yapılmaktaydı.^^ Günümüzde ise 1 milyon civarında tezgah vardır.^^ Kerman,
Kaşhan, Tebriz, İsfahan, Şiraz, Hamedan, Arak ve Maşhad İran'da hah üretiminin
yapıldığı başlıca şehirlerdir. Kerman'da halıcılık 400 yıl öncesine kadar
gitmektedir. İran Ticaret Bakanlığı, Kerman'daki dokuma tezgahı sayısını
80.000 ile 90.000 arasında tahmin etmektedir. Bu tezgahların sadece yüzde
20-25'inin faal halde olduğu belirtLlmektedir.22 Kerman hahlan; güzel tasanmlan,
sağlam renkleri, benzersiz dokumaları ve yüksek kaliteleri nedeniyle uzun
yıllar dünya pazarlarında en çok talep edilen halılardan biri olmuştur. Kerman
halıları direkt olarak ihraç edilmemektedir. Tahran Gümrük İdaresi'ne
gönderilmekte ve oradan ihraç edilmektedir.
Halı sektörü; istihdam yaratma, büyüme, petrol-dışı sektörlerde katma değer
yaratma ve ihracat gibi birçok açıdan İran ekonomisi için çok önemli bir
sektördür.23 Öte yandan, İran'da pekçok kişi geçimini halıcılıktan sağlamaktadır.
Halı sektörü, İran köylülerinin en büyük destekçisidir. Ülke genelinde 200
binden fazla dokuyucu ve yaklaşık 2 milyon kişi bu sektörde çalışmaktadır.
Yaklaşık 5 milyon İranlı'nın ise halı sektörüne bağlı olarak çalıştığı
belirtilmektedir.25 Halihazırda, ülke genelinde kadınların çoğu bu sektörde
çalışmaktadır.
Bu rakamlar, sektördeki yüksek istihdam yaratma kapasitesini açıkça
göstermektedir. Böylece halıcılık sektörü, düşük yatırımla yüksek istihdam ve
gelir yaratmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre, her 3,8 metrekare el halısının
üretimi 1 kişiye istihdam yaratmaktadır; buna karşılık 1.750 metrekare makine
2^ I r a n C o m m e r c e , " P r o d u c t i o n a n d E x p o r t o f H a n d - w o v e n C a r p e t s " , I r a n C o m m e r c e , N o . 2 3 , 2 0 0 0 , h t t p : / / w w w . i c c i m . o r g / E n g l i s h /
Magazine/iran_commerce/no23_2000/l 8.htm
it
K. S o b h e , " P e r s i a n R u g s a n d Coalition of Iranian E n t r e p r e n e u r s A H A M L o s A n g e l e s " , M o n d a y , M a y 12, 2 0 0 8 , w w w . R u g I d e a . c o m
I r a n D a i l y , J u n e 9, 2 0 0 8 .
B . B a z a r g a n i , " T h e Status of C a r p e t in Iran's E c o n o m y " , T h e Institute for C o m m e r c i a l Studies & R e s e a r c h M a g a z i n e , A u g u s t
1997, N o . 120.
2^ Bakhshandeh, a.g.m.,
w w w . f i b r e 2 f a s h i o n . c o m , " I r a n : C a r p e t s t a n d s first i n n o n - o i l e x p o r t s " , O c t o b e r 1 5 , 2 0 0 7 , h t t p : / / w w w . f i b r e 2 f a s h i o n . c o m / n e w s / t e x t i l e news/h-an/newsdetails.aspx?news_id=42535
halısı sadece 1 kişiye istihdam yaratmaktadır. Bir başka ifadeyle, el halısımn
istihdam yaratma kapasitesi makine halısından 422 kat daha fazladır.
Dünyanın önde gelen el halısı imalatçı ve ihracatçısı ülkesi olan İran'ın halı
ihracatında son yıllarda görülen azalma endişe verici boyutlardadır. Gerçekten
de, İran halısı, asırlar boyunca elde edilen ve özgün tasarımlara dayanan şan
ve prestijini giderek kaybetmektedir. Dünya pazarlarındaki payı, son 10 yılda
yüzde 52'den yüzde 43'e düşmüştür. Pazar paymdaki azalmanın yanında
fiyatlarda da yüzde 27 civarında bir düşüş y a ş a n m ı ş t ı r . A z a l m a n ı n temel
nedeni; Çin, Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerin düşük maliyetli halılarının
dünya pazarlarına akın etmesidir.
Dolayısıyla, dünyaca ünlü Iran halılan, günümüzde Çin, Hindistan ve Pakistan
gibi ülkelerin ucuz taklit halılarının haksız rekabetiyle karşı karşıyadır.
Günümüzde bu ülkeler piyasayı ele geçirmiş durumdadırlar. Mesela Çin, îran
halılarını taklit ederek ve düşük kaliteli halılar imal ederek ABD'deki İran halı
pazarının bir kısmını ele geçirmiştir.Halihazırda, küresel halı pazarında
yüzde 43'lük payıyla İran birinci sıradadır, onu yüzde 25,8 ile Pakistan ve
yüzde 24,3 ile de Hindistan takip etmektedir.^9
İran'da halı imalatı da giderek azalmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre,
evlerde yapılan halı imalatı, 1988 yılında 2,5 milyon metrekareden 1994 yılında
7,5 milyon metrekareye kadar çıkmıştır. 1996 yılında ise yaklaşık 7 milyon
metrekare el halısı imal e d i l m i ş t i r . H a l ı imalatı, günümüzde ise 5 milyon
metrekare civarındadır. Üretimdeki azalmanın önemli nedenlerinden biri, düşük
gelir ve zor çalışma koşulları nedeniyle yeni neslin halı dokumayı pek cazip
bulmamasıdır. Dokuyuculuğa ilgiyi artırmak için dokuyucuların sigorta
kapsamına alınması ve kendilerine ilgili kurumlar tarafından tanıtım/kimlik
kartları verilmesi gibi önlemler, günümüzde İran'da yoğun biçimde
tartışılmaktadır.
Öte yandan, İran, diğer ülkelerin haksız rekabeti karşısında sektörü koruyacak
yollar aramaktadır. İran hükümeti, sektördeki kayıpları en aza indirmek için
sektöre yardım edecek bir sürü reform yapma hazırlığmdadır. Aynca, İran halı
sektörü, halıların gerçekliğini ve orijinalliğini sağlayacak ayırt edici bir marka
27
wwwi?SSSo^n^^^^^^ " I r a n :
Persian carpets losing their sheen", D e c e m b e r 3 1 , 2 0 0 7 , http://www.fibre2fashion.com/news/textile-
news/iran/newsdetails.aspx?news_id=47178
^
Bakhshandeh, a.g.m.,
Farklı k a y n a k l a r d a farklı r a k a m l a r söz k o n u s u d u r .
Iran C o m m e r c e , a.g.m.,
kimliği/işaret üzerinde ç a l ı ş m a k t a d ı r . B u çerçevede, İran halılarına İran
Ulusal Halı Merkezi (Iran National Carpet Center) tarafından bir kimlik kartı
verilmesi gerektiği üzerinde durulmaktadır. Ayrıca, İran Halı İhracatçıları
Birhği'nin de (Association of Carpet Exporters of Iran) ihracat lisansı verip,
düşük kaliteli halıların ihracını engellemesi planlanmaktadır.32
İran, diğer ülkelerin taklit ve ucuz halılanyla rekabet edebilmek için tasarım,
modeller ve markaların fikri mülkiyet haklanmn olmasını istemektedir. Bunun,
kendilerini dünya pazarlarında diğer ülkelerin haksız rekabetine karşı
koruyacağına inanmaktadırlar. İran, ayrıca yüksek kaliteli halılar imal etmek
için dokuyucuların eğitimini yükseltmeye çalışmaktadır. Görüldüğü gibi, İran
hükümeti, İran modellerinin taklit edilmesini ve İran halısı olamayan halıların
İran hahsı olarak satılmasım engellemek ve İran'dan düşük kahteh hah ihracatmı
kısıtlamak suretiyle İran halılarının dünya üzerindeki imajını korumayı bir
kamusal görev olarak görmektedir.^^
1.2.1.4. İRAN HALI SEKTÖRÜNDEKİ KURUMLAR VE FUARCILIK
İran halıcılık sektörüyle ilgili kurumlar şunlardır:
İran Ticareti Destekleme Kurumu^^ (Trade Promotion Organization of
Iran - TPO): Dış ticareti geliştirmeyi ve desteklemeyi amaçlamaktadır. Temel
hedefi, ihracatı artırmak ve pazarları genişletmektir.
İran İhracatı Geliştirme Merkezi (Export Promotion Center of Iran EPCI): Özellikle petrol-dışı ihracatı destekleyen bir kurumdur. 1965 yılında
kurulmuştur. Kamu tarafından yönetilmektedir. Teknik ve mühendislik hizmeti
sağlamanın yanında, petrol-dışı ürünlerin ihracatını desteklemek üzerine
yoğunlaşmıştu". Bu amaçla, ihracatçı firmalara; pazarlama ve dünya pazarlarına
girme gibi konularda bilgiler sağlamaktadır.
İran Ulusal Halı Merkezi (Iran National Carpet Center - INCC): Temel
amaçları; verimliliği artırmak, pazar engellerinin üstesinden gelmek, imalatçı
ve ihracatçılar için teknik düzenlemeler yapmak, dokuyucu ustalarını ve el
halısının kültürel özelliklerini korumak, hükümetin sektördeki etkisini azaltmak,
politika belirlemek ve programlar yapmak, danışmanlık hizmeti vermek ve
sektörü korumaktır.^^ Ulusal Hah Merkezi; üretimi, araştırma-geliştirmeyi ve
3 1 w w w . f i b r e 2 f a s h i o n . c o m , " C a r p e t s e c t o r to c r e a t e t r a d e m a r k for its e x c l u s i v e d e s i g n s " , M a y 2 6 , 2 0 0 8 ,
http://www.fibre2fashion.com/news/handicrafts-news/newsdetails.aspx?news_id=56837
A. Keshavarzian, B a z a a r a n d State in Iran, C a m b r i d g e University Press, N e w York, 2006, s.l90.
33a.g.e.,s.l90.
zl w w w . t p o . i r
http://incc.ir/en/Intro/Goals.aspx
ticareti koordine etmekte ve denetlemektedir. Ayrıca, kısa ve uzun vadeli
hedefleri de belirlemektedir.
İran Halı Araştırma Merkezi (Persian Carpet Research Center - PCRC):
1996 yılında kurulmuştur. Merkezin temel görevi, el dokuma halı sektörünün
teknik, yönetimsel, ekonomik, sosyal ve sanatsal sorunlarını tespit etmek ve
bu alanlarla ilgili araştırmalar yapmaktır.^6 Halı fuarları düzenlemek, İran
halıları hakkında filmler yapmak ve bunları yabancı televizyon kanallarında
göstermek, bu Merkez'in son dönemde yaptığı işlerden bazılarıdır. Ayrıca,
özel sektörle işbirliği içinde Basra Körfezi'ndeki Kish Adası'nda uluslararası
halı ticaret merkezinin kurulması planlanmaktadır.
îran halı sektörünün en önemli özelliklerinden biri de, fuarcılık yönüdür. İran
halıcılık sektörü, fuarcılığa önem vermekte, yıl içinde ülke içinde ve dışında
birçok fuar düzenlenmekte ve pekçok fuara da katılmmaktadu*. Özellikle Basra
Körfezi'ndeki Kish Adası, tam bir fuar merkezidir. Her yıl bu adada "halı
fuarı" düzenlenmektedir. Ayrıca, İran'da "îran Halı Müzesi"^^ adıyla halı
müzesi de bulunmaktadır. 2007 yılında çok sayıda fuar düzenlenmiştir. 16. El
Dokuma Halıları Büyük Fuan (23-29 Ağustos 2007), Kish El Dokuma Halıları
Uluslararası Fuarı (1-4 Mayıs 2007) ve Tebriz Hah Fuarı (16-23 Şubat 2007)
bu fuarlardan bazılarıdır.
1.2.1.5. İRAN HALI SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ
Güçlü Yanları:
• Geleneksel îran el dokuma halıları, dünya pazarlarında asırlar boyunca elde
edilen ve özgün tasarımlara dayanan bir şan ve prestije sahiptir.
• Halı dokumacılığı îran sanatının bir sembolü olarak görülmekte ve ilgili
kurumlar tarafından desteklenmesi gerektiğine inanılmaktadır.
• Tüm ilgili kurumlar halı ihracatını artırmak için işbirliği içindedirler.
• îhracatı artırmak için halı imalatçılarına her türlü destek verilmektedir.
• Zayıf Yanları:
• îran el dokuma halıları, belirli pazarlara bağlı durumdadır.
^'
http://sds.raahbar.com/farshcd/DATA/eindex.htm
http://www.carpetmuseum.ir/
• Iran, dünya pazarlarına açılmakta zorlanmaktadır. Ayrıca, İran'ın dünya
pazarlarındaki pazarlama tecrübesi de zayıftır.
• İran el dokuma halı sektöründe üretim maliyetlerinin yanında pazarlama
ve reklam maliyetleri de yüksektir.
• Sektör, tasarım ve pazarlama konusunda yeterli işgücüne sahip değildir.
Fırsatlar:
• İran'ın el dokuma halı ihracatı, devlet destekleri ve etkili bir pazarlama
stratejisiyle artırılabilir.
• Dünya pazarlarındaki tüketiciler, kaliteli İran halılarına ilgi
göstermektedirler.
• İran halılannm taklit edilmesinin önlenmesiyle sektörün ihracatı artırılabilir.
• Devletin ve tüm kurumların sektörün sorunlarının giderilmesi için
işbirliği içinde olmaları, sektör için önemli bir fırsattır.
Tehlikeler:
• İran hahlan, dünya pazarlannda Pakistan, Hindistan ve Çin gibi ülkelerin
taklit halılannm ciddi tehdidi altındadu*. Bu ülkelerin İran hahlanm ucuz
taklit etmesiyle İran, dünya pazarlarındaki rekabet gücünü giderek
kaybetmektedir.
• İran'a özgü halı tasarımlarına olan yüksek talep, diğer ülkelerin dünya
pazarlannda rekabet güçlerini artırmak için İran halılarım takht etmelerine
yol açmıştır. Ayrıca, bu ülkeler yeni p a z a r l a m a stratejileri de
kullanmaktadırlar.
• Düşük gelir ve zor çalışma koşulları nedeniyle yeni nesil halı
dokumacılığını pek cazip bulmamaktadır ve dokuyucu sayısı giderek
azalmaktadır.
• İmalatın büyük ölçüde evlerde yapılması, üretimin kontrolünü ve dünya
pazarlarındaki tüketici taleplerine uyumu güçleştirmektedir.
1.2.2. HİNDİSTAN
Hindistan; kuzeybatıda Pakistan, kuzeydoğuda Çin, Nepal, Bütan, doğuda ise
Bangladeş ve Burma ile komşu bir yarımadadır. 3,29 milyon kilometre toprak
genişliğine sahip Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'dir. Hindistan, İngiliz
hâkimiyetinden bağımsızlığım 15 Ağustos 1947'de kazanmıştır. 1950 yılında
kabul edilen anayasa, iki meclisli ve birbirinden bağımsız yasama, yürütme
ve yargılama organlarının yer aldığı parlamenter bir yönetim öngörmektedir.
Ülke federal bir yapıya sahiptir ve eyaletler de seçilmiş hükümetlerce
yönetilmektedir. Ülkede 28 Eyalet ve doğrudan Merkezi Hükümet tarafından
yönetilen 7 alt bölge vardır.^^
Hindistan'daki reform süreci ve ekonomik liberalizasyon adımlan, 1991 yılmda
hükümetin ekonomideki rolünün yeniden yapılandırılması, özel sektöre ve
doğrudan yabancı yatırımlara daha fazla önem verilmesi ve piyasa güçlerine
dayanan açık pazar ekonomisine sistematik geçiş süreciyle başlamıştır. Bu
reformlar, Hindistan ekonomisinin büyüme potansiyelini harekete geçirmiştir.
Hindistan 1,1 milyan aşan nüfusu, 1,14 trilyon dolarlık GSYÎH'si, uygulamakta
olduğu reformlar ve 1994 yılından bu yana sürdürdüğü yıllık ortalama yüzde
7 gibi olağanüstü istikrarh büyüme oramyla dünyamn en önemH ekonomilerinden
biri haline gelmiştir.ô Son yıllarda büyük atılım gösteren Hindistan ekonomisi,
2001 yılında 478,5 milyar dolar GSYÎH'ye sahipken, 2006 yılında 923,1 milyar
dolar ve 2007 yılında 1.139 milyar dolar GSYÎH'ye ulaşmıştır. GSYÎH'deki
istikrarlı reel büyüme, 2005 ve 2006 yıllarında da devam etmiş ve sırasıyla
yüzde 9,2 ve yüzde 9,4 olarak gerçekleşmiştir. Dünyada en çok büyüyen
ülkelerden biri olan Hindistan, 2007 yılında ise yüzde 7,9 büyümüştür.
Kişi başına GSYÎH ise 2001 yılından 2007 yılma kadarki dönemde yüzde 120
artış göstererek 1.026 dolara ulaşmıştır. Tüketici fiyatlarıyla enflasyon 2001
yılında yüzde 3,8 iken, 2006 ve 2007 yıllarında sırasıyla yüzde 6,2 ve yüzde
6,5 düzeylerinde gerçekleşmiştir.
Hindistan'ın 1995 yılındaki ihracatı 31,2 milyar dolar, ithalatı ise 38 milyar
dolardı. 2000 yılında ihracat rakamı 45,6 milyar dolara, ithalat rakamı ise 60,2
milyar dolara ulaşmış ve ticaret açığı 14,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
2007 yılında ihracat rakamı 144,6 milyar dolara ve ithalat rakamı da 224,6
milyar dolara ulaşmış, böylece dış ticaret açığı en yüksek değerine ulaşarak
80 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.^ı
^Q w w w . i n d e m b a s s y . o r g . t r / h t m l / h i n d i s t a n d a _ i s . d o c
^ 9 Ministery of External Affairs G o v e r n m e n t of India, I n d i a in B u s i n e s s , I T P Division,
www.indiainbusiness.nic.in/economy/economic_reforms.htm
K o n y a Ticaret Odası, H i n d i s t a n C u m h u r i y e t Ü l k e R a p o r u , Etüd-Araştırma Servisi, M a r t 2 0 0 8 , s.3.
Ş. O r u ç , H i n d i s t a n Ü l k e R a p o r u , Ü l k e N o : 6 6 4 , İ s t a n b u l T i c a r e t O d a s ı , E k o n o m i k v e S o s y a l A r a ş t m n a l a r Ş u b e s i , G ü n c e l l e n m e
2006 yılındaki ihracatın yüzde 17'si ABD'ye, yüzde 8,3'ü Birleşik Arap
Emirlikleri'ne, yüzde 7,8'i Çin Halk Cumhuriyeti'ne ve yüzde 4,3'ü ise
İngiltere'ye yapılmıştır. İhracatın ürünlere göre dağılımına bakıldığında ise
yüzde 21 ile mühendislik ürünlerinin, yüzde 15,6 ile tekstil ve tekstil ürünlerinin,
yüzde 15,1 ile takı ve mücevheratın ve yüzde 11,2 ile de petrol ürünlerinin ilk
dört sırada yer aldığı görülmektedir.^2
Hindistan, doğrudan yabancı yatırım politikasında uyguladığı sürekli
liberalizasyon ve bürokratik işlemlerin basitleştkilmesiyle, doğrudan yabancı
yatırım çekme konusunda da ilerleme sağlamıştır. 1990-2000 yılları arasında
yıllık ortalama 1,7 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım çeken Hindistan,
2005 yılında 6,6 milyar dolar ve 2006 yılında ise 16,8 milyar dolar doğrudan
yabancı yatırım çekmeyi başarmıştır. 1980 yılında 480 milyon dolar olan
doğrudan yabancı yatırım stoku, 2000 yılında 17,5 milyar dolara ve 2006
yılında ise 50,68 milyar dolara yükselmiştir.^^
1.2.2.2. HİNT HALISININ TARİHİ VE GENEL Ö Z E L L İ K L E R İ 4 4
Hint halıları oldukça zengin, aristokratik ve zariftir. Hint halıları asimetrik
düğümle dokunmaktadır ve bu özel yoğun düğümleme tekniğiyle dikkat
çekmektedir. Bu düğümleme tekniği, halılara gerçekçi biçimsel detayları
aktarmak için oldukça uygundur. Hint halılarını karakterize eden başlıca taraf;
sarı, pembe, açık mavi ve yeşil gibi oldukça canlı renklerden oluşan renk
paletidir. Bunun dışında halılarda en çok göze çarpan özelliklerden biri de,
sadece arka fonda kullanılan ve lac kırmızı adı verilen tipik kırmızı renktir.
Hint tasarımları, îran tarzından miras kalmış olsa da asimetrisi ve gerçek ile
detaylara yoğunlaşan güçlü resimleriyle tanınmaktadır. Halılar üzerindeki
süslemeler, genellikle doğal çiçekli desenlerden oluştuğu gibi biçimsel sahneler
de bulunmaktadır. Halı üzerindeki kompozisyonlar özenilmiş değildir.
Hint halısı genel olarak yün ve pamuktan imal edilmekte; kuzeydeki yörelerde
yumuşak ve parlak Kaşmir yünü kullanılmaktadır. Bölgenin ılıman iklimi
nedeniyle soğuktan korunma ihtiyacı bulunmadığından düğümlü halılar,
Hindistan'da 16. yüzyıla kadar bilinmemekteydi. Düğümlü halılar, imparator
Akbar tarafından ülkeye tanıtılmıştır. Moğol hükümdarı Akbar zamanında
bölgenin o dönemdeki iki başkenti olan Agra ve Fatehpur Sikri'de atölyeler
^
K o n y a Ticaret O d a s ı , a.g.e., s.9.
U N C T A D , World Investment Report 2007, Transnational Corporations Extractive Industries and Development, United
kurulmuştur. Bu nedenle, Hindistan'daki halı dokumacılığı, saraylar için özel
olarak geliştirilmiş bir sanat ve halılar da sarayları süsleyen değerli döşeme
malzemeleri şeklinde ortaya çıkmıştır.
1.2.2.3. HİNDİSTAN HALICILIK SEKTÖRÜ''
Hint halıları; zarif tasarımları, şıklığı, çekici renkleri, ustalığı ve işçiliğiyle
dünyada ün kazanmıştır. Hindistan el dokuma halısı, sahip olduğu özelliklerle
dünya halı pazarında önemli bir yere sahip olmuştur ve Hindistan el halı
ihracatını önemli ölçüde artırmıştır. Hindistan'ın en eski sektörlerinden biri
olan halı sektörünün ekonomideki yeri, bilişim teknolojisi veya mücevher
ihracatıyla karşılaştırıldığında çok küçük kalmaktadır. Fakat halı sektörü,
Hindistan için sosyo-ekonomik açıdan çok önemlidir. Hindistan'da halı
sektöründe yaklaşık 3 milyon civarında insan çalışmaktadır. Bilişim teknolojileri
sektörü her 1 dolar için bir kişi çalıştırırken, halı sektörü her 1 dolar için 10
kişi çalıştırmaktadır.46
Hızla gelişen Hindistan halı sektörü; adaptasyonu, yenilikçiliği ve değişime
ayak uydurabilme yeteneğiyle de bilinmektedir. Hem Avrupa, hem de Amerika
pazarı için çeşitli renk, görünüm ve fiyat aralığında ürünlere sahip olan
Hindistan, bu pazarlarda büyük avantaja sahiptir. Hindistan'da üretilen el
halıları, dünya pazarlarında makine haklarıyla yaklaşık aynı fiyatlarda
satılmaktadır.
Hindistan, Polonya gibi ekonomisi gelişen ve el halısı alabilecek ülkelere satış
yaparak hedef pazarlarını genişletmeyi hedeflemektedir. Hindistan, kalabalık
nüfusu nedeniyle el halısı üretiminde rakiplerine göre maliyet avantajına
sahiptir.47 Ekonominin gelişmesine rağmen ülkenin yaklaşık yüzde 25'i yoksulluk
sınırının altında bulunmaktadır. Bu nedenle, emek yoğun bir sektör olan
halıcılık, Hindistan ekonomisi için önemli bir konumdadır.
Hindistan'daki halı üretim merkezleri, farklı alanlarda uzmanlaşmıştır. Bhadoi,
ülkenin ana halı üretim merkezidir. Kuzeyde yer alan Kashmir, ipek halıcılığında
uzmanlaşmıştır. Panipat'da geleneksel ve modern tasarımların bir arada
kullanıldığı tufte halılar üretilmektedir. Jaipur ve Agra'da da el yapımı halılar
imal edilmektedir.48
4 ^ H i n d i s t a n iıalıcılılc s e k t ö r ü y l e i l g i l i b i l g i l e r , b ü y ü k ö l ç ü d e H i n d i s t a n H a l ı İ h r a c a t ı D e s t e k l e m e K o n s e y i ' n i n ( I n d i a n C a r p e t E x p o r t
, P r o m o t i o n C o u n c i l ) w e b sitesi h t t p : / / w w w . i n d i a - c a r p e t s . c o m ' d a n alınmıştu".
H a h Dergisi, 23. Sayı Haberleri, http://www.halionline.net/haber/dergi/23/ice.htm
H a h Dergisi, 23. Sayı Haberleri, http://www.halionline.net/haber/dergi/23/ice.htm
U S A I D , a.g.e., s.68.
Hindistan, imal ettiği halılarm yüzde 90'mı ihraç etmektedir. Tekstil sektörü
için hazırlanan 10. Beş Yıllık Planda, 2001-2002'de 7,87 milyon metrekare
yünlü el halısı üretimi hedeflenmiş ve 7,5 milyon metrekare üretim
gerçekleştirilmiştir. 2004-2005'te ise 9,11 milyon metrekare hedeflenmiş ve
8 milyon metrekare üretim yapılmıştır.^9 2005-2006'da 8 milyon metrekare,
2006-2007'de 10 milyon metrekare ve 2007-2008'de de 9,9 milyon metrekare
üretim gerçekleştirilmiştir.11. Beş Yıllık Planda, yünlü el hahsı üretimi için
yıllık yüzde 5 büyüme hedeflenmiş ve programın bitiş tarihi olan 2011-2012'de
toplam 10,21 milyon metrekare yünlü el hahsı üretimi hedeflenmiştir.^ı
Hindistan el dokuma halı ihracatı konusunda artan bir performans göstermiştir.
Hindistan Halı İhracatı Destekleme Konseyi'nin uyguladığı stratejilerle
Hindistan halı sektörü büyük ilerleme kaydetmiştir. 1995-96'da 408,7 milyon
dolar olan toplam hah ihracatı, 2001-02'de 514 milyon dolara ve 2007-08'de
ise 875,7 milyon dolara yükselmiştir. 2007-08'de gerçekleşen ihracat değeri,
2006-07'ye göre Hint Rupisi bazında azalma göstermesine rağmen, dolar
bazında artış göstermiştir. Hindistan'ın hah ihracatı için Grafik 1.1'e bakılabilir.
Hindistan dünyada el halısı ticaretinin ilk sıralarında yer almaktadır.
Grafik 1.1: Yıllara Göre Hindistan Halı, Kilim ve Hint Keçesi İhracatı
(Milyon Dolar)
u
800
700-
o
.1
İl
HI^HHHIİI^HİJ^HHHİJHIİI^HHIH
Q
fi
©
100-
o
•nımnııır
.,.,.,•,•,•,1,1, J I I I I J I I I I I I L
_ 1
9
9
\o
oo
9
9
Yıllar
Kaynak: Indian Carpet Export Promotion Council, http://www.india-carpets.com
G o v e r n m e n t of India Ministry of Textiles, R e p o r t of T h e W o r k i n g G r o u p o n Textiles & J u t e I n d u s t r y for T h e E l e v e n t h F i v e
Year Plan (2007-2012), s.377.
Ministry of Textiles A n n u a l R e p o r t 2 0 0 7 - 0 8 , C h a p t e r VIII, T h e W o o l a n d W o o l e n Textues Industry, s . l 0 7 ,
http://texmin.nic.in/annualrep/AR07-08-08.pdf.
G o v e r n m e n t of I n d i a M i n i s t r y of Textiles, a.g.e., s.106.
Hindistan'ın 2007-08'de el halısı ihracatında el yapımı yün halı, kilim, Hint
keçesi, durry kilimi ve benzeri ürünler yüzde 59 ile en çok ihraç edilen ürün
grubunu oluşturmaktadm İpek halı ihracatı ise toplam halı ihracatından sadece
yüzde 6 pay alabilmiştir. El yapımı yünlü tufte halı ihracatı ise toplam 875
milyon dolarlık halı ihracatında 287,4 milyon dolarlık paya sahiptir. Tablo
1.4'ten de görüldüğü gibi, Hindistan daha çok yünlü halı ihracatı
gerçekleştirmektedir.
Tablo 1.4: Ürün Gruplarına Göre Hindistan Halı İhracatı
(Milyon Dolar)
ürünler
El yapımı Yün Halı, Kilim,
Hint Keçesi, Durry Kilimi
ve benzeri ürünler
(Pamuklu Halılar Dahil)
El Yapımı Yünlü Tufte Halılar
El Yapımı ipek Halılar
El Yapımı Elyaf / Sentetik Halılar
Toplam
Kaynak: Carpet Export Promotion Council,
2006-07
2007-08 Yüzde Değişim
491,33
515,90
(+) 5,00
255,25
46,71
14,65
807,94
287,40
55,12
17,29
875,71
(+) 8,68
(+) 18,00
(+) 18,02
(+) 8,39
http://www.india-carpets.com/modules.php?name=Export_Data
Hindistan halı ihracatında ABD yüzde 49 ile ilk sırada yer almaktadır. ABD
el yapımı halı pazarında büyük paya sahip olan Hindistan'ın en fazla halı
ihracatı yaptığı ikinci ülke ise 153,5 milyon dolar ihracat ile Almanya'dır.
Daha sonra ise Tablo 1.5'ten de görüleceği gibi, sırasıyla Birleşik Krallık,
Japonya ve Avustralya gelmektedir.
Hindistan'ın el dokuma halı ihracatı hacim olarak ilk sırada bulunmasına
rağmen, değer bazında üçüncü sırada bulunmaktadır. Bu da Hindistan'dan
ihraç edilen halıların birim değerlerinin düşük olduğunu göstermektedir. Çok
çeşitli yelpazede ürünler sunan Hindistan halı sektörü, hem değer, hem de
hacim bazında giderek gelişmektedir. Tahminler, yaklaşık 5 sene içinde halı
ihracatının 2 milyar doları aşacağı yönündedir.^^
s. S r i v a s t a v a v e K . K . G o s w a m i , " H a n d m a d e C a r p e t s : T h e P o t e n t i a l f o r S o c i o - e c o n o m i c G r o w t h " , T h e I n n o v a t i o n J o u r n a l : T h e
P u b l i c S e c t o ir
r Innovation Journal, Volume 12(2), 2 0 0 7 , Article 5, s.3.
Tablo 1.5: Ülkelere Göre Halı İhracatı (Milyon Dolar)
Ülkeler
Arjantin
Avustralya
Avusturya
Belçika
Brezilya
Kanada
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Almanya
italya
Japonya
Hollanda
Norveç
isveç
isviçre
ispanya
ABD
Birleşik Krallık
Diğerleri
Toplam
Kaynak: Carpet Export Promotion Council,
2003-04
2,33
5,83
5,46
2,58
1,04
8,92
4,17
3,25
10,82
135,86
5,65
10,82
4,23
1,42
4,05
5,95
5,4
325,44
24,88
47,2
614,44
2004-05
2,25
6,08
4,78
2,48
1,53
8,57
4,47
3,49
11,23
130,74
5,44
11,33
4,39
1,72
3,9
5,73
5,2
313,18
23,96
42,21
591,35
2005-06
1,35
9,69
5,3
6,44
3,57
9,47
4,95
3,6
10,82
132,22
8,64
12,37
6,95
1,7
5,5
3,42
7,42
347,27
35,91
83,46
696,53
2006-07
1,53
11,23
6,13
7,43
3,79
10,98
5,73
4,12
12,52
153,52
10,01
14,3
7,99
1,93
6,38
3,95
8,56
403,04
41,61
93,19
807,94
http://www.india-carpets.com/modules.php?name=Export_Data
Hindistan Halı İhracatı Destekleme Konseyi, Hindistan el dokuma halı
sektörünün doların değerindeki düşüşten olumsuz etkilenmesi nedeniyle, ABD
pazarının yanında Avrupa pazarında da söz sahibi olmak için stratejilerini
revize etmektedir. Hindistan halıcılık sektörü, bilişim sektöründe de olduğu
gibi ABD ekonomisinde yaşanan yavaşlama nedeniyle zor bir süreçten
geçmektedir. ABD'de yaşanan kriz ve yarattığı etkiler, halı ihracatının yüzde
50'sini ABD pazanna yapan Hindistan'ı olumsuz etkilemiştir. Dolardaki değer
kaybının da devam etmesiyle birlikte, Hindistan Halı İhracatı Destekleme
Konseyi'nin ABD pazarına ilişkin ihracat geliri beklentisi düşmüştür. Bu
nedenle, Almanya, İspanya, Portekiz, İtalya, Hollanda, Fransa, Türkiye ve
Danimarka olmak üzere Avrupa ülkelerine ve ayrıca Brezilya ve Batı Asya
pazarlarına yönelik özel stratejiler geliştirilmektedir.^^
Hindistan Halı İhracatı Destekleme Konseyi, hükümet politikalarında ülke
seviyesinde reformlara gereksinim duyulduğunu belirtmektedir. Özellikle
Rupi'nin de değerlenmesiyle Konsey halıdan KDV'nin kaldırılmasını ve halımn
vergisiz olmasını talep etmektedir.
Hindistan Halı İhracatı Destekleme Konseyi, Brezilya ve Batı Asya'da 200
milyon Rupi bütçeyle marka değiştirme (re-branding) uygulaması yaparak
pazardaki yerini güçlendirmeyi hedeflemektedir. Hindistan Halı İhracatı
Destekleme Konseyi, ayrıca denizaşırı ülkelerdeki alıcıları, Hindistan halı
sektörünün nasıl çevre dostu olduğu konusunda bilgilendireceklerini
belirtmektedir. Konsey logosunu, web-sitesini ve sitenin tanıtım başlığını
"Gelenekleri, modernlik ile dokuyoruz" olarak değiştirecek bir süreç çalışmasına
başlamıştır. Ayrıca Konsey, Avrupa ülkelerinde yol etkinlikleri yaparak Hint
halısını halka tanıtmayı planlamaktadır. Bu etkinliklerde kraliyet ailelerinin
elinde bulunan 50-60 yıllık halıları da sergilemeyi ve halıcılıkla ilgili resimli
kitap dağıtmayı planlamaktadır.^^
1.2.2.4. HİNDİSTAN HALI S E K T Ö R Ü N D E K İ K U R U M L A R VE
FUARCILIK
Hindistan halıcılık sektörüyle ilgili kurumlar şunlardır:
Hindistan Halı İhracatı Destekleme Konseyi (The Carpet Export Promotion
Council of India - CEPC): Hindistan Hah İhracatı Destekleme Konseyi, 1982
yihnda Hindistan Tekstil Bakanlığı tarafından el dokuma halıları ve diğer yer
döşemelerini desteklemek amacıyla kurulmuştur. Konsey, Kıdemli Ticaret
Temsilcileri ve hükümet görevlilerinden oluşan ve kamu tarafından tanınan
bir kurumdur.
Konsey, hükümete ihracatı destekleme ölçütleri konusunda tavsiyelerde
bulunmaktadır ve aynı zamanda ihracatçı birliklerinin problem ve
" I n d i a n carpets l o o k for E u r o p e a n spread", J u n e 16, 2 0 0 8 , h t t p : / / w w w . r e d i f f . c o m / m o n e y / 2 0 0 8 / j u n / 1 6 c a r p e t . h t m
S M E Times, "Carpet Industry Should B e Tax and VAT Free: C E P C " , April 2 5 , 2 0 0 8 , http://smetimes.tradeindia.com/smetimes/news/topstories/2008/Apr/25/carpet-industry-should-be-tax-and-vat-free-cepc.html.
" I n d i a n carpets l o o k for E u r o p e a n s p r e a d " .
gereksinimlerini hükümetin dikkatine sunmaktadm Böylece ihracatçı birlikleri
ve hükümet arasmdaki etkileşimi güçlendirmektedir. Konseyin başhca görevleri
şunlardır:
• Hinth ihracatçılar ve yabancı ahcılar için pekçok alanda uzmanlık desteği
sunmak,
• Ticari fuarlara katılımı ve hem Hindistan'da, hem de yurtdışında ahcısatıcı bulaşmalarını organize etmek,
• Üyelerine; gelişen yeni pazarlar ve ihracatlarını artırma konularında
ticari bilgiler sunmak ve destek vermek,
• İhracatçılar için hedef pazarları belirlemek ve finansal destek sağlamak,
• Fuarlara katılım için destek vermek ve ayrıca yabancı ülkelerde tanıtım
faaliyetlerini yürütmek,
• Ülkenin ihracat ve ithalat verilerine ait istatistiksel veri tabanlarını
oluşturmak,
• Denizaşırı ahcılar/ithalatçılar için ticari itiban olan tedarikçiler belirlemek
ve Hintli ihracatçılara kredibilite raporu sunmak,
• Üyelerine teknolojik ilerleme, kalite ve tasarım geliştirme standartları
ve şartlan, ürün geliştirme ve yenilik gibi konularda profesyonel destek
sunmak,
• Sektörün gelecekteki gelişimi konusunda projeksiyonlar yapmak,
• Üyelerinden oluşan temsilcilerin denizaşın ülkelerdeki pazar fırsatlanm
araştıracağı geziler organize etmek,
• Çocuk işgücü ve benzeri konuları izlemek ve takip etmek,
• Halılann birim değerlerini yükseltmeyi ve ihracatı artırmayı hedefleyen
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Halı Projesi'nin pazarlama
görevlerini yürütmek,
• Alıcı-satıcı görüşmelerini düzenlemek ve ticari uyuşmazlıklann
çözümünde destek sunmak,
• Çocuklar için kurulan sosyal yardım projelerini yönetmek.
Konsey, Hindistan halı sektörü için çok büyük bir sorun olan çocuk işgücünü
halıcılık sektöründen söküp atmak için "KALBEN" etiketini uygulamaya
koymuştur. Böylece, bu etikete sahip olan halıların üretiminde çocuk işgücü
kullanılmadığı garanti altına alınmaktadır. İhracatçıların bu etiketi alabilmesi
için belirli koşulları yerine getirmesi gerekmektedir. İhracatçılar, FOB ihracat
değerinin belirli bir yüzdesini çocuklar için kurulan sosyal yardım fonuna
aktarmakla yükümlüdürler. Bu etiketin ana hedefleri; çocuk işgücünün halıcılık
sektöründen tamamen çıkarılması, dokumacı ailelerin refahı ve tıbbi bakımı,
çocukların gün ortası yemek sağlanarak eğitimi ve çocukların burslu olarak
mesleki eğitiminin sağlanmasıdır.
Hindistan Tekstil Bakanlığı, tekstil sektörü için 5 yıllık planlar hazırlamaktadır.
Bu planlarda halıcılıkla ilgili ihracat, üretim, eğitim, fuarlara katılım, marka
değeri yükseltme gibi konular yer almaktadır. Yine Hindistan Tekstil
Bakanlığı'nm girişimiyle kurulan Hindistan İpek Etiketi Organizasyonu, İpek
Etiketi'ni Haziran 2004 uygulamaya koymuştur. Bununla, ipek halı da dahil
olmak üzere bu etikete sahip ipek ürünlerinde doğal ipek kullanıldığı garanti
altına alınmıştır. Böylece, müşterilerin orijinal ipek ürünleri alması sağlanarak
ürünlerin marka değeri yükseltilmiştir.^^
Hindistan Halı Teknolojisi Merkezi: Hindistan Halı Teknolojisi Merkezi,
Tekstil Bakanlığı tarafından kurulmuştur. Araştmna-geliştirme, tasarım yaratma
ve geliştirme, insan kaynaklan ve diğer teknik hizmetler sunarak halı sektörüne
destek vermektedir. Sektörün güçlü yönlerini sürdürmesini, zayıf yönlerinden
kurtulmasını, fırsatları değerlendirmesini ve tehlikelerle mücadele etmesini
sağlayacak hizmetler sunmaktadır. Ayrıca, halı ve tekstil sektöründeki pekçok
alan için sektörün ihtiyaçlarma uygun eğitimler vermektedir. Kurum kapsamında
4 yıllık halı ve tekstil teknolojisi eğitimi ve çeşitli sertifika eğitimleri
verilmektedir. Dokumacıların, mühendislerin, tasarımcıların, ustaların,
teknisyenlerin ve girişimcilerin bilgi, yetenek ve işlerini artırıcı çeşitli eğitim
programlarını yürütmektedir. Maliyet azaltma, üretim tekniklerinde yenilikler,
değer analizleri, toplam kalite, ekipmanlar, hammaddeler ve makinelerle ilgili
diğer kurumlarla birlikte araştırmalar yapmaktadır.^^
Hindistan Halı Fuarı (Indian Carpet Expo): Hintli üreticilerin yurtdışındaki
fuarlara katılmasının zor olması nedeniyle düzenlenen bu fuar ile, bütün alıcı
ve satıcıların aynı çatı altında Hindistan'da toplanması hedeflenmiştir. 12 yıldudüzenlenen Hindistan Halı Fuarı'nın organizasyonu 4 sene önce Hindistan
Halı İhracatı Destekleme Konseyi'ne geçmiştir. 2008 yılı Mart ayında Yeni
Silk M a r k O r g a n i z a t i o n of India, A n Initiative of M i n i s t r y of Textiles, Govt, of India, http://www.silkmarkindia.coni/
Indian Institute of Carpet Technology, http://www.iict.ac.in/
Delhi'de düzenlenen fuar daha sonra 2008 yılı Ekim ayında da Varanasi'de
düzenlenmiştir. Devletin talebiyle başlayan bu organizasyonun sorumluluğu
Hindistan Halı İhracatı Destekleme Konseyi tarafından üstlenilmiştir. Fuar,
Hindistan'daki firmaların satış ve üretimini artırmıştır.^^
Yeni Delhi'de gerçekleşen fuarda; üçü îran, altısı Pakistan ve geri kalanı da
Hindistan'dan olmak üzere toplam 206 katılımcı çok geniş bir ürün yelpazesiyle
yer almıştır. Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Almanya, Afrika ve Japonya
gibi farklı ülkelerden 600 halı alıcısı fuan ziyaret etmiştir. Konsey, her ülkeden
seçilen alıcılara fuara katılmaları için uçak ve otel ücretleri gibi teşvikler
sunmuştur. Hindistan Halı Fuan, halı için bir moda merkezi olurken, bu fuarla
denizaşırı alıcı ve satıcıların gerçek pazar koşullarında buluşmaları da
sağlanmıştır.
1.2.2.5. HİNDİSTAN HALI SEKTÖRÜNÜN S WOT ANALİZİ''
Güçlü Yanları:
• Hızla gehşen Hindistan hah sektörü; adaptasyonu, yenilikçiliği ve değişime
ayak uydurabilmesiyle tanınmaktadır. Tüm pazarlara hitap edebilecek
çeşitli renk, görünüm ve fiyat aralığında ürünlere sahiptir.
• Hindistan halıcılık sektörü, belirli ürünlerde uzmanlaşmamıştır ve her
çeşit halıyı imal edebilme yeteneğine sahiptir. Aynca, her boyut ve ebatta
el dokuması halı imalatı mümkündür.
• Kalabalık bir nüfusa sahip olan Hindistan, işçilik maliyetleri yönünden
rakiplerine göre avantajlı konumdadır.
Zayıf Yanları:
• Hindistan'daki pekçok üretici, tasanmlanm birbirlerinden kopya etmektedir.
Bu da, üreticileri, pahalı bir süreç olan yeni ürün tasarımı konusunda
olumsuz etkilemektedir.
• Sektörde pekçok aktörün bulunması nedeniyle rekabet giderek artmaktadır.
Bu aktörler arasındaki fiyat rekabeti, fiyatlan aşağıya doğru çekmektedir.
• Üreticiler profesyonel iş yaklaşımına sahip olmadıkları için teslimat
zamanı ve kalite konularında kimi zaman sorunlar oluşmaktadır. Bu
nedenle, alıcılar, aracılar vasıtasıyla işlem yapmaya yönelmektedir.
H a h Dergisi, 23. Sayı Haberleri, http://www.halionline.net/haber/dergi/23/ice.htm.
T. D ' E s s e n c e , " T h e I n d i a n C l u s t e r s : A n O v e r v i e w o f t h e C a r p e t I n d u s t r y " , W h i t e P a p e r S e r i e s o n C a r p e t I n d u s t r y i s i m l i e s e r d e n
yararlanılmıştır.
• Altyapı konusunda eksiklikler olduğu için üretim zamanlan ve maliyetler
yükselmektedir. Alıcılar kırsal kesimleri ziyaret etmekte zorlanmaktadır.
Ayrıca, pekçok imalatçının şehirlerde galerileri yoktur.
• Halı imalatçıları uygun pazarlama kanallarına sahip değildir ve müşterilere
ulaşıp pazarı artırma konusunda zorlanmaktadırlar.
Fırsatlar:
• Hindistan, nispeten pahalı olan el dokuma halının yanında el yapımı tufte
halı üretmesiyle yeni pazarlara girme fırsatına sahiptir.
• Hindistan, Çin ile rekabette sunduğu seçenekler ve esneklikle ön plana
çıkmıştır.
• Hindistan Halı İhracatı Destekleme Konseyi'nin yeni pazarlar için
uyguladığı reklam ve tanıtım stratejileri, Hintli halı ihracatçıları için
büyük fırsatlar sunmaktadır.
• Hindistan Halı İhracatı Destekleme Konseyi; ihracatçıların sorunlarını
yetkililere iletmek, fuarlara katılım konusunda destek sunmak gibi çok
çeşitli faaliyetler yürüterek halı sektörünün gelişimini desteklemektedir.
• Toplam halı üretiminin sadece yüzde 10'u iç pazarda satılmaktadır.
Gelişen ekonomisi, artan gelir seviyesi ve kalabalık nüfusuyla Hindistan
iç pazarı, gelecekte halı imalatçıları için büyük bir pazar halini alabilir.
Tehlikeler:
• Sektördeki sağlıksız rekabet imalatçılar için sorunlar yaratabilir.
• Hindistan halı sektörü, Hindistan Hah İhracatı Destekleme Konseyi'nin
çalışmalarına rağmen hala çocuk işgücü sorunlarından tam olarak
kurtulamamıştır.
• ABD'deki ekonomik durgunluk ve doların değerindeki düşüş, ihracatının
yüzde 50'sini A B D ' y e yapan Hindistan halı sektörünü olumsuz
etkilemektedir.
1.2.3. ÇİN
Resmi adı Çin Halk Cumhuriyeti olan ülkenin başkenti Pekin'dir. Türkiye'nin
yaklaşık 12 katı olan Çin'in yüzölçümü 9.596.960 kilometrekaredir ve 1,33
milyar nüfusa sahiptir. Çin; kuzeyde Moğohstan Halk Cumhuriyeti, kuzeydoğuda
Rusya Federasyonu ve Kuzey Kore, doğuda Sarı Deniz ve Doğu Çin Denizi,
güneyde Güney Çin Denizi, Vietnam, Laos, Birmanya, Hindistan, Bhutan ve
Nepal, güneybatıda Pakistan, Afganistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan
ile çevrilidir. Köklü bir geçmişe sahip olan Çin, 1949 yılından bu yana Çin
Komünist Partisi tarafından yönetilmektedir.
Çin dışa açılma ve piyasa ekonomisine geçiş yönünde önemli adımlar atmış
ve dünyanın en güçlü ekonomilerinden biri haline gelmiştir. Ekonomide önemli
rolü olan devletin bu rolü bu süreçte azalmış olmasına rağmen, Çin'de devlet,
hala ekonomide önemli rol oynamaktadır. Dünya ekonomi tarihinde bugüne
kadar hiç bir ülke Çin ekonomisi kadar hızlı büyümemiş ve insanların yaşam
standardı da bu kadar hızlı yükselmemiştir. Çin'deki bu değişim ve gelişim,
dünyadaki ülkeleri yakından etkilemiş ve pekçoğu için bir tehdit unsuru olarak
değerlendirilmiştir. 6ö
Çin ekonomisinde 1979 yılmdan itibaren başlayan ekonomik reform çahşmalan;
mülkiyet sistemi, işletme yönetim ve finansmanıyla dış ticaret konularında
önemli değişiklikler getirmiştir. 1985-2007 yılları arasında ihracat yıllık
ortalama yüzde 19,8 oranında artış göstermiştir. 2001 yılında Çin'in Dünya
Ticaret Örgütü (WTO) üyesi olmasıyla dış ticaret hacmi hızla artmıştır. Yerel
ve yabancı sermayeli şirketlerin ihracata olan katkısı hızla artarken, devlet
mülkiyetinde olan şirketlerin ihracattaki payı 2000 yıhndan 2007 yılma kadarki
dönemde yüzde 47'den yüzde 18,5'e inmiştir. İhraç edilen birçok ürünün ithal
girdiler içermesi, ithalatı artırıcı etkide bulunmuştur. Fakat son dönemde
ithalattaki artış hızı yavaşlamaya başlamıştır.^ı
Çin'in GSYİH'smdaki reel büyüme ise 1980-1990 arasında yıllık ortalama
yüzde 10,3 ve 1990-2000 döneminde ise yıllık ortalama yüzde 10,6 olarak
gerçekleşmiştir. Reel büyüme 2006'da yüzde 11,1 ve 2007'de yüzde 11,4
düzeylerinde olmuştur. 2007 yıh itibariyle 3.241,8 milyar dolar GSYİH'ye
6 ^ K o n y a T i c a r e t O d a s ı , Ü l k e R a p o r u Ç i n H a l k C u m h u r i y e t i , E t ü d - A r a ş t ı r m a S e r v i s i , 2 0 0 6 , s.2.
lıttp://www.kto.org.tr/dosya/rapor/cin_rapor.pdf
D . Çaku-oğlu, Ç i n Ü l k e R a p o r u , T.C. B a ş b a k a n l ı k D ı ş T i c a r e t M ü s t e ş a r l ı ğ ı , İhracatı G e l i ş t i r m e E t ü d M e r k e z i , 2 0 0 8 , s.7.
sahip olan Çin, 1980 yıhndan itibaren yıllık ortalama yüzde 10 reel büyüme
göstermiştir.62
Çin, 1980 yılında 18,01 milyar dolar ve 1990 yılında 62,01 milyar dolar ihracat
hacmine sahipti. Fakat Çin'in ihracatı, 2000'li yıllarda çok büyük artış
göstermiştir. İhracat 2000 yılında 249,2 milyar dolara, 2004 yılında 593,3
milyar dolara, 2005 yılında 761,9 milyar dolara ve 2006 yılında 969 milyar
dolara yükselmiştir. Çin, 2007 yılında ise 1,2 trilyon dolar ihracat ve 908
milyon dolar ithalat gerçekleştirmiştir.Cari işlemler dengesi 2006 ve 2007
yılında sırasıyla 249,9 milyar dolar ve 375,8 milyar dolar fazla vermiştir.
Enflasyon 2006 yılında ortalama yüzde 1,7 ve 2007 yılında ortalama yüzde
4,8 düzeylerinde gerçekleşmiştir.^4
2007 yıh itibariyle Çin'in ihracat yaptığı başlıca ülkeler; yüzde 19,1 ile ABD,
yüzde 15,1 ile Hong Kong, yüzde 8,4 ile Japonya ve yüzde 4,6 ile Güney
Kore'dir. 2007 yılı itibariyle ithalat yaptığı başlıca ülkeler ise yüzde 14 ile
Japonya, yüzde 10,9 ile Güney Kore, yüzde 10,6 ile Tayvan ve yüzde 7,3 ile
ABD'dir. Çin'in 2007 yılındaki başlıca ihracat ürünleri; elektrikli makine ve
ekipman, giyim eşyası, iplik ve tekstil, petrol ve petrol ürünleridir. Başlıca
ithalat ürünleri ise elektrikli makine, petrol ve petrol ürünleri, endüstriyel
makine ve tekstildir.
Çin, uzun yıllardır doğrudan yabancı yatırım çekme konusunda da başarılı bir
performans göstermektedir. 1990-2000 yılları arasında yıllık ortalama 30,1
milyar dolar doğrudan yabancı yatırım çekmeyi başaran Çin, bu performansını
2000'li yıllarda da artırarak sürdürmüştür. Çin, 2003 yılında 53,5 milyar dolar,
2004 yılında 60,6 milyar dolar ve 2005 yılında 72,4 milyar dolar doğrudan
yabancı yatırım çekmiştir. 2006 yılında doğrudan yabancı yatırım girişi son
yedi yıldır ilk defa azalma göstermiş ve 69,4 milyar dolara inmiştir. Çin, 1980
yılında sadece 1 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım stokuna sahipken,
1990 yılında 20,7 milyar dolar, 2000 yılında 193,3 milyar dolar ve 2006 yılında
ise 292,5 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım stokuna sahip olmuştur.
U N C T A D , U N C T A D H a n d b o o k of Statistics, United Nations Conference O n Trade and Development, M a n u e l 2008,
f
s.400.
a.g.e., S.4.'
Ç a k ı r o ğ l u , a.g.e., s.2.
T h e Economist, Country Briefings China, Factsheet, July 3, 2008,
^http://www.economist.com/countries/China/profile.cfm?folder=Profile-FactSheet
TT • ^ X T •
U N C T A D , W o r l d Investment R e p o r t 2007, Transnational Corporations Extractive Industries and Development, United Nations
Conference O n Trade and Development Country Fact Sheet: China.
1.2.3.2. ÇİN HALISININ TARİHİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ
Çin el dokuma halıları; kendine has tekniği, tasarımı, doğuya özgü renkleri,
zengin Çin kültürünü yansıtmasıyla dünya pazarlarında Çin porseleni ve
ipeğiyle birlikte önemli bir ürün haline gelmiştir. El dokuma halılann imalatımn
uzun bir süreç alması, zor tekniklerle dokunması, renkleri ve tasarımları
nedeniyle fiyatı makine halılarına göre on kattan daha fazla pahalıdır. Ayrıca,
saf yünden ve gerçek ipekten üretilmesi nedeniyle de çevreyi koruyan ürünlerdir.
Çin el dokuma halıları, Çin'in geleneksel kültürünün yansımalarıdır. 2000 yılı
aşkın bir tarihe sahip olan Çin el dokuma halıları Xingjiang'da doğmuştur ve
İpek Yolu ile Gansu, Shanxi, Ningxia gibi bölgelere yayılarak Tianjin ve
Pekin'e ulaşmıştır. Bu yayılma sürecinde, el dokuma halılar tasarım açısından
Çin'in geleneksel halk kültürünün unsurlarını almış ve Çin'e özgü karakterini
oluşturmuştur.67 1978 yılında Xinjiang bölgesinde çalışan bir arkeolog, tufte
halıların ilk örneklerinden olan ve 3000 yaşında olduğu tahmin edilen bir parça
yün kumaş bulmuştur. Sonraki araştırmalar, renkli tasanmlardaki tufte halıların
25 asır önce imal edilmiş olduğunu göstermiştir.
Doğuya özgü pekçok halının aksine, Çin halısmdaki motifler birleşerek tek
bir tasannu oluşturmazlar, her bir motif bağımsız olarak yer alır. Çin halısının
tasarımları çok sadedir ve dekoratif amaçlı değildir, pekçok motif kesin
anlamlara sahiptir. Haklardaki tasarımlar, genellikle Budist ve Taoist dinin
zanaatkarlar üzerindeki etkisini yansıtmaktadır. Halılar, dekoratif olmaktan
ziyade semboliktirler. Kutsallık ve saflığı temsil eden lotus çiçeği, uğur anlamma
gelen buluüar gibi çeşitli dinsel semboller, halılarda yer almaktadır. Ayrıca,
çeşitli hayvan şekilleri de bulunmaktadır. Renk olarak genelde zarif ve beğeni
uyandıran siyah, mavi, kırmızı, beyaz, sarı ve bej renkler tercih edilmektedir.
Çin hahlan çok değerUdir ve pekçok müzede sergilenmektedir. Hah dokumacıhğı,
16. ve 18. yüzyıllar arasında zirveye ulaşmıştır.^^ Çin halısı, 19. yüzyılın
sonlarına doğru tam olgunluk seviyesine ulaşmıştır. Daha sonra makine ve
kimyasal boya Çin'e girmiş ve Çin halısı büyük değişiklikten geçmiştir. Henan
İpek Halıları, yünden üretilen Xinjiang Halıları ve Tibet Halıları önemli halı
türleridir. 69
C F N A , State and O u t l o o k of China's H a n d - m a d e Carpet Industry, C F N A PubHcation, Year N o . 1,2006, httpV/www a m f f c h i n a c o m / e agriffchina/member/mag_detail_detail.jsp?id=67895
http://www.chinatravelkey.com/china_products/chinese_carpet.htm
http://www.eastcarpet.com.cn/EN/en_index_attl.htm
1.2.3.3. ÇIN HALICILIK SEKTÖRÜ
Çin, değişik fiyat aralığına göre farklı kalitelerde el halısı imalatı
gerçekleştirebilmektedir. Çin'deki pekçok sektörde olduğu gibi halıcılık
sektöründe de artan ücretler, Çin'in el dokuma halı sektöründeki rekabet gücünü
azaltma potansiyeli taşımaktadır. Çin'deki üretimin büyük kısmı tufte halılardır
ve bu pazarda Hindistan ile rekabet etmektedir. Çin, yüksek kalitede makine
halıları üreterek pazardaki orta segmentte rekabet etmektedir. Ayrıca, düşük
fiyatta ve iyi kalitede makine halıları üreterek, el dokuma halılarla da rekabet
etmektedir. Bu da, el dokuma halı üreticilerinin fiyat üzerinde rekabet etmelerini
zorlaştırarak, onları farklı stratejiler geliştirmeye zorlamıştır.
Çin el dokuma halıları dünyada önemli bir yere sahiptir. 2002-2005 yılları
arasında Çin'in el dokuma halı ihracatı yıllık ortalama yüzde 20'den fazla
büyüme göstermiştir. Birleşmiş Milletler'in verilerine göre, 2005 yılında hem
üretim, hem de ihracat hacmine göre Çin el dokuma halıları birinci sırada yer
almaktadır. 2004 yılındaki toplam el dokuma halı ihracatının yüzde 20,6'sı
Çin tarafından gerçekleştirilmiştir. 2005 yılında Çin'in halı ihracatı 770 milyon
dolardır ve başta ABD, Japonya, Almanya olmak üzere 180 ülkeye ihracat
yapılmıştır. ABD ve Japonya'daki her beş el halısından en az biri Çin halisidir.
Çin el dokuma halılarmdaki gelişim; tarım, kırsal alanlar ve çiftçilere büyük
katkıda bulunarak büyük sosyal faydalar sağlamaktadm Çin el dokuma halıları,
yoğun işgücü gerektirdiği için hem istihdam açısından, hem de bölgesel
ekonomik gelişim açısından önemli rol oynamaktadır. Shandong Eyaleti'nin
Ningjin şehrinde toplam özel sektörün yüzde 25'ini halıcılık sektörü
oluşturmaktadır. Hebei eyaletinin Qianan şehrinde ise halıcılık sektörü 12.000
kişiye istihdam sağlamaktadır. Kırsal alanda oluşan işgücü fazlasına istihdam
sağlamak için halıcılık sektörü etkin bir sektör olarak değerlendirilmektedir.
Qinghai eyaletinde 2005 yılında halıcılık sektörü 20.000 kişiye iş imkanı
sunmuştur. Çin'deki el dokuma halı üreticileri giderek büyümektedir. Çin
gümrüklerinin istatistiklerine göre, 2005 yılında 10 milyon doların üzerinde
ihracat gerçekleştiren 15 üretici ve 5 milyon doların üzerinde ihracat
gerçekleştiren 32 üretici mevcuttur.^ı Çin'de 2002 yılı itibariyle halı sektöründe
faaliyet gösteren 1.080 adet firma vardır.
IP^ us A I D , a . g . e . , s . 6 8 .
11 C F N A , a . g . e . ,
' ^ "China Carpet Industry Overview",
http://www.rugandcarpets.com/china-carpet-industry.htnil
Çin pekçok halı imalatçısı ülke gibi ürettiği halıların büyük kısmını ihraç
etmektedir. Çin, 1994 yılında 616,7 milyon dolar değerinde 27,4 milyon
metrekare hah ihraç etmiştir. 1995 yılında 550,7 milyon dolar ve 1996 yıhnda
422,2 milyon dolar değerinde hah ihracatı gerçekleştkmiştir. 1994-1997 yıllan
arasında hem metrekare, hem de ihracat değeri bazında düşüş yaşanmıştır.^^
Fakat Tablo 1.6 ve 1.7'den de görüleceği gibi, daha sonraki yıllarda ihraç
edilen halı miktarı hızla artış göstermiş ve 2006 yılı itibariyle yaklaşık 1.069
milyon dolar değerinde 218 milyon metrekare halı ihraç edilmiştir.
Tablo 1.6: Çin'in Halı ve Diğer İlgili Ürünler İthalat ve İhracatı
1997-2006 (Milyon Dolar)
Toplam
2006 ihracat
İthalat
2005 İhracat
İthalat
2004 İhracat
İthalat
2003 İhracat
ithalat
2002 İhracat
İthalat
2001 İhracat
ithalat
2000 İhracat
İthalat
1999 İhracat
ithalat
1998 ihracat
ithalat
1997 İhracat
İthalat
968.936
791.461
761.953
659.953
593.326
561.229
438.228
412.760
325.596
295.170
266.155
243.613
249.202
225.094
194.931
165.699
183.757
140.166
182.792
142.370
Tekstil Maddeleri
ve Ürünleri
138.094
25.677
107.661
23.445
88.767
23.007
73.346
19.292
57.849
16.993
49.836
16.259
49.379
16.564
41.270
13.923
40.492
14.393
43.224
17.215
K a y n a k : National B u r e a u of Statistics of China, http://www.stats.gov.cn/english/
a.g.e.,
Halı ve Diğer
İlgili Ürünler
1.069
76
932
62
773
59
638
47
557
35
491
33
471
26
421
23
442
22
456
31
Ocak-Nisan 2007 döneminde halı ihracatı, geçen yılın aynı dönemine göre
yüzde 14,79 oranında artış göstererek 346 milyon dolara ulaşmıştır. Yine aynı
dönemde, ihraç edilen halı hacmi geçen yıla göre yüzde 41,2 oranında artış
göstererek 82 milyon metrekare olmuştur. İhracat değerinde artış olmasına
rağmen, ihracat birim fiyatında yüzde 18,73 düşüş yaşanmıştır. Ocak-Nisan
2007 döneminde Çin'in en fazla halı ihracatı gerçekleştirdiği ilk beş ülke ABD,
Japonya, Almanya, Türkiye ve Avustralya'dır. Bu dönemde Çin'in ABD'ye
gerçekleştirdiği halı ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2,42 düşüş
göstermiş ve 101 milyon dolar olmuştur. Fakat halı ihracatının hacmi yüzde
25,72 oranında artmış ve dolayısıyla ihracat birim fiyatı yüzde 22,45 azalmıştu*.
Çin'in Japonya, Almanya, Türkiye ve Avustralya'ya olan halı ihracatı sırasıyla
68 milyon dolar, 20 milyon dolar, 13 milyon dolar ve 11 milyon dolardır. Bu
ülkelere yapılan ihracatta, birim fiyatlar düşüş gösterirken, ihracat miktarları
artış göstermiştir.74
Tablo 1.7: Çin'in Halı İhracatı ve Miktarı
(Milyon Metrekare ve Milyon Dolar)
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Miktar
ihracat
Miktar
İhracat
Miktar
İhracat
Miktar
ihracat
Miktar
ihracat
Miktar
ihracat
Miktar
ihracat
Miktar
ihracat
Miktar
ihracat
23,49
442
27,01
421
38,11
471
49,45
491
65,33
557
97,18
638
136,32
773
175,03
932
218,89
1.069
K a y n a k : N a t i o n a l B u r e a u of Statistics of C h i n a , http://www.stats.gov.cn/english/
Ministry of C o m m e r c e of the People's R e p u b l i c of C h i n a - M O F C O M , " C h i n a ' s C a r p e t E x p o r t s u p w i t h Price d o w n f r o m Jan.-Apr.,
2 0 0 7 " , J u n e 14, 2 0 0 7 , http://english.mofcom.gov.cn/aarticle/newsrelease/significantnews/200706/20070604781573.html
El dokuma halı üreticileri, ulusal standartlar GB/T 15050-94, GB/T 2215-96
ve GB 18587-20001'i su-asıyla el dokuma yünlü halılar, el dokuma ipek halılar
ve yünlü lateks halılar için kullanmaktadırlar. Ayrıca, üreticiler oda
dekorasyonunda kullanılan halılar için GB 18587-2001 zorunlu standartlarını
kesin surette uygulamaktadırlar. Büyük ve orta ölçekli el dokuma halı üreticileri,
ürünleri pazara sunmadan önce; sadece ürünlerin teknik gereksinim, ticari
marka, ambalaj, nakliye ve depolamayla ilgili mevzuata uygunluğunu kontrol
etmenin yanında, ayrıca toplam kalite yönetimi ile kalite kontrol sistemi
oluşturmaya çahşmaktadırlar. Üreticiler, ISO 9001:2000 kalite kontrol sistemini
uygulamaktadırlar ve özel kalite merkezleri kurmuşlardır. Bazı işletmeler, iç
kontrol sistemi için üretimin her aşamasıyla ISO 9001 sistemini birleştiren
sürekli denetim sistemini geliştirmişlerdir.^^
Sektörün önde gelen firmaları teknolojik gelişime çok önem vermektedir ve
bağunsız tasanm odalarma sahiptirler. Hata bazı işletmeler, 100 teknik personelin
çahştığı bağımsız araştırma-gehştirme ve eğitim merkezlerine sahiptir. Örneğin,
Çin'deki Hebei Eyaleti'ndeki Qianan Halı Şirketi; 1995-2005 yılları arasında
denizaşırı ülkelerden büyük talep gören 9.000 adet çeşitli tasarımlar yaratmıştır.
The Qinghai Tibetan Sheep Halı Şirketi, 100 adet yeni ürün geliştirmiş ve
birinin ulusal teknolojik buluş ödülü aldığı halı dokuma ve teknik alanda 6
ulusal patent ahmştır. Çin hahlanmn pazan, hem yerel, hem de dünya pazarlarmda
genişlemektedir. Çin hah sektörü, dünya pazarlannda daha rekabetçi bir konuma
ulaşırken, diğer yandan da Çin'de büyük potansiyele sahip bir pazar mevcuttur.
2004 yılında Çin'deki yerel tüketim 80 milyon metrekareye ulaşmıştır ve bu
tüketim yıllık yüzde 10 büyümektedir. İnsanların kültür ve yaşam seviyesi
yükseldikçe, el dokuma halılar lüks villalardan halkın geneline doğru yavaşça
yayılmaktadır. 2008 Olimpiyat Oyunları ve 2010 Shangai World Exposition
için büyük şehirlerde pekçok kamu tesisi, ticaret merkezleri ve oteller inşa
edilmektedir, hiç kuşku yok ki bu da el dokuma halı sektörünün gelişimini
hızlandırmıştır.
2005 yılından 2010 yılma kadar her yıl Çin'deki konut alanının 1.033 milyar
metrekare ve dekorasyon alanının ise yıllık 1.599 milyar metrekare artması
beklennıektedir.76 ç i ^ ekonomisinin ve halı pazanmn gelişmesi, Çin'in Dünya
Ticaret Örgütü'ne üye olmasıyla ticaret kısıtlamalannm azaltılması ve gümrük
vergilerinin düşmesi, yabancı halı imalatçılarının ilgisini artırmıştır.
1^
C F N A , a.g.e.,
a.g.e.,
Yerel üreticiler; iç pazardaki büyümeyle birlikte pazara giren ve girmeyi
hedefleyen üreticilere karşı dezavantajlarım ortadan kaldırmak için bilgisayarlı
otomasyona geçiş sürecini başlatmış, müşterilerin ihtiyaç ve taleplerine uygun
farklı sınıf ve kalitede ürünler üretmeye, yeniliklerle ürünlerin kalitesini
yükseltmeye ve ürünlerin güvenilirliliğini artırıcı stratejiler izlemeye
yönelmişlerdir. 77
1.2.3.4. ÇİN HALI SEKTÖRÜNDEKİ KURUMLAR VE FUARCILIK
Çin Halıcılık Sektörü Birliği (Carpet Industry Association): Çin Halıcılık
Sektörü Birliği, Çin Sanat ve El Sanatları Birliği'ne bağlı olarak 1989 yılında
kurulmuştur. Çin'deki halı imalatçıları ve yabancı imalatçılar tarafından gönüllü
olarak kurulan bir ticaret örgütüdür. Birliğin temel ilkesi Çin halı sektörünün
lehine olacak şekilde ülkeye ve topluma hizmet etmektir. Ayrıca Çin halı
sektörünün sağlıklı gelişimini desteklemeyi hedeflemiştir. Çin'de üretilen tüm
makine hahlarmm yüzde 95'ini temsil eden hahcılarla dokuma hah imalatçılannm
yüzde 90'ınından fazlası Birliğin üyesi konumundadır. Halı sektöründeki
standartlaşmayı gerçekleştirmek, iletişimi kolaylaştırmak, halıcılık sektörü
hakkında bilgi toplamak, üye işletmelere teknik ve danışmanlık hizmetleri
sağlamak ve dergi ve broşür formatmda yazıh materyaller basarak bilgi sunmak,
yabancı ve yerel birlikler ile iletişimi güçlendirmek, fuarlara katılımı organize
etmek Birliğin diğer görevleri arasındadır. Ayrıca tüketicilerin sağlığını ve
çevreyi koruyan yüksek kalite halıların üretimini teşvik etmek ve bu halıların
dünya pazarlarındaki rekabetçi gücünü artırmayı hedeflemektedir.^^
Çin Yerel Gıda Maddeleri & Hayvansal Ürünler İthalat ve İhracatı Ticaret
Odası - Halı Alt Komitesi (China Chamber of Commerce for Import &
Export of Foodstuffs Native Produce & Animal By-products CFNA - SubChamber of Carpet): Çin Yerel Gıda Maddeleri & Hayvansal Ürünler İthalat
ve İhracatı Ticaret Odası, Çin Ticaret Bakanlığı'nm (Ministry of Commerce
of the People's Republic of China- MOFCOM) idaresi altındadır ve çok çeşitli
tarımsal ürünler, deri, kürk ve halılar için ithalat ve ihracat politikalarının
uygulanmasına odaklanmıştır.^^
Çin Yerel Gıda Maddeleri & Hayvansal Ürünler İthalat ve İhracatı Ticaret
Ödası'nın alt grubu olan Halı Alt Komitesi; halı üretimi, işlenmesi, ihracatı
ve ithalatı (el dokuması yün halılar, el dokuması ipek halılar, makine yapımı
77"China Carpet Industry Overview", http://www.rugandcarpets.coni/china-carpet-industry.html
http://www.ccias.net/Company/CompanyInfo.aspx
M . P e t r y v e W . X i n p i n g , U S D A F o r e i g n A g r i c u l t u r a l S e r v i c e , G a i n R e p o r t N u m b e r C H 7 0 1 2 , 3 . 1 . 2 0 0 7 , s.9.
halılar ve diğerleri) konularında faaliyet gösteren Çin'deki halı üretim
bölgelerinde yayılmış 400'ün üzerinde üyeye sahip endüstriyel bir örgüttür.
Üye işletmelerin gerçekleştirdiği ihracat hacmi, Çin'in gerçekleştirdiği toplam
halı ihracatının yüzde 70'inden fazlasını oluşturmaktadır. Bu da, Odanın,
Çin'deki halı üretimi ve ihracatı konusunda temsil gücüne sahip olduğunu
göstermektedir.80
Halı Alt Komitesi'nin ana faaliyetleri aşağıda belirtilmektedir:
• Üyelerinin üretim, ithalat ve ihracat işlerini koordine etmek ve damşmanlık
sunmak, üyelerinin üretim, ithalat ve ihracat konularındaki çıkarlarını
korumak,
• Üye işletmelerin istek ve görüşlerini hükümetin ilgili birimlerine iletmek,
hükümet birimlerinin halı ihracatı ve üretimle ilgili idari ölçütleri,
politikaları ve yönetmelikleri oluşturmasında önerilerde bulunmak ve
hükümetin sektöre olan desteğini artırmasını sağlamak,
• Üye işletmelerin hem yurtiçi, hem de yurtdışında üretim, ithalat ve
ihracatı destekleyen konulardaki faaliyetlere katılımını organize etmek,
• Yerel ve uluslararası ticaret fuarlarını, sergileri, seminerleri ve teknik
bilgi değişimlerini organize etmek ve üyelerinin satışlarım ve tamtunlanm
artırma konusunda destek vermek,
• Üyelerinin uluslararası sektör örgütlerine katılımını sağlamak, çeşitli
ülkelerdeki halı sektör örgütleri ile işbirliği ilişkileri kurmasını sağlamak
ve dünya halı ticaretini desteklemek,
• Yurtdışındaki ticari korumacılık, teknik engeller ve anti-damping
uygulamalarına karşı üye işletmelerin ve sektörün çıkarlarını korumak,
• Üye işletmelere danışmanlık, bilgi, eğitim ve yasal mevzuat konularında
hizmetler sağlamak,
• Halı ürünlerinin imalatı ve ihracatı için kalite standartları düzenleyerek
ve kalite kontrol sistemleri oluşturarak ürünlerin kalitesini yükseltmeye
çahşmak.81
C F N A , Sub-Chamber of Carpet,
http://www.agriffchinaxom/eagriffchina/shxx/shxx_fhcy.jsp?fid=64&fname=
SubChamber%20of%20Carpet&channelnum=6.
a.g.e..
Fuarlar:
DOMOTEX asia/CHINAFLOOR Fuarı 10 yıllık bir geçmişe sahiptir. 1999
yılında Chinafloor olarak kurulan fuar, 2002 yılında dünyanın bir numaralı
yer kaplaması fuarı olan Domotex Hannover fuarını organize eden Deutsche
Messe ile ortaklık yaparak ismini DOMOTEX asia/CHINAFLOOR olarak
değiştirmiştir. DOMOTEX asia/CHINAFLOOR yer kaplamaları açısından
Asya'daki en büyük ve dünyadaki ikinci en büyük uluslararası fuardır.
DOMOTEX asia/CHINAFLOOR fuan, Çin ve Çin dışındaki pekçok imalatçımn
bir araya gelerek yeni ürünlerini sergilediği ve markalarının değerini artırdığı
endüstriyel bir platform halini almıştır. Fuar ile sektördeki iletişim artmakta
ve çeşitli iş fırsatları yaratılmaktadır. 1999 yılında 4.300 ziyaretçi ve 15 farklı
ülkeden 82 katılımcı 5.100 metrekare alanda gerçekleştirilen fuara katılırken,
özellikle 2002 yılında fuarın adının değişmesiyle fuara olan ilgi daha da
artmıştır. 2008 yılı itibariyle toplam ziyaretçi sayısı 39.509'a yükselmiş ve 40
farklı ülkeden 1.014 katılımcı 88.000 metrekare alanda gerçekleşen fuara
katılmıştır. 2008 yılında gerçekleşen fuar, halı da dahil olmak üzere 5 ana
bölümden oluşmuştur. 2009 yılı için fuar sadece fuar olmanın ötesine geçerek,
çeşitli konferanslar fuar kapsamına almnnştu^ ve Dünya Halı Konseyi'nin yıllık
toplantısı bu fuarda gerçekleştirilecektir.
El dokuma hahlara ağırlık verilen 35. Çin Uluslararası Halı Fuarı, 2008 yılı
Mart ayında DOMOTEX asia/CHINAFLOOR ile birlikte gerçekleştirilmiş ve
350 civarında halı imalatçısı burada yer almıştır.^^ Bu iki fuarın birlikte
gerçekleştirilmesiyle ortaya çıkan sinerjinin, el dokuma halı sektörüne olan
ilgiyiyi artırabileceği söylenebilir.
1,2.3.5. ÇİN HALI SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ
Güçlü Yanları:
• Çin, DOMOTEX asia/CHINAFLOOR gibi dünyaca ünlü bir fuara ev
sahipliği yapmaktadır. Bu, Çin halı üreticilerine pekçok uluslararası
şirket ile iş yapma ve ürünlerini tanıtma imkanı sunmaktadır.
• Çin her fiyat aralığmdaki talebe yönelik farklı kalitelerde halı imalatı
gerçekleştirebilme yeteneğine sahiptir.
D O M O T E X asia/CHINAFLOOR, http://www.domotexasiachinafloor.com/Eindex.html
http://www.buildingtalk.com/news/vnu/vnul03.html
° ^ http://www.fumitureglobal.com/content/pressrelease_archive.html
• Çin halı sektöründeki büyük ölçekh firmalar araştırma-gehştirme alamnda
büyük yatırımlar yapmaktadır.
• Çin, sahip olduğu ucuz işgücü sayesinde, yoğun işgücü gerektiren el
halısını rakiplerine göre daha ucuza imal edebilmektedir.
Zayıf Yanları:
• Sektörde, büyük firmalar dışında tasarım ve pazarlama çalışmalarına
gereken önem verilmemektedir.
• Çin'de işgücü maliyetlerinin giderek yükselmesi nedeniyle sektörde
maliyetler yükselmektedir.
• Çin'in halı ihracatıyla ilgilenecek organize bir kuruluşu yoktur. Çin
Halıcılık Sektörü Birliği ile Çin Halı Odası'nm bu konuda çok etkin
olmadıkları görülmektedir.
• Dünya pazarlannda Çin'in sadece kalitesiz taklit ürünler imalat ettiğine
yönelik kuvvetli bir kanı vardır. Halbuki Çin, uzun yıllara dayanan
tarihine uygun kaliteli halılar da imal etmektedir.
Fırsatlar:
• Çin ekonomisinin gelişimiyle insanların kültür ve yaşam seviyesi
yükselmeye başlamış, bu da bir dekorasyon ürünü olan halıya olan iç
talebi artırmıştır. Böylece Çin, hem yerel, hem de yabancı şirketler için
büyük bir pazar durumundadır.
• Çin halı dokuyucuları, zaman içinde deneyim kazanarak uzmanlık
kazanmışlardır. Pekçok ülkedeki halı firmalan, hem ucuz, hem de uzman
işgücü nedeniyle üretim merkezlerini Çin'e kaydırmaktadır.
Tehlikeler:
• ABD'deki ekonomik durgunluk, Çin hahcılık sektörünü olumsuz yönde
etkileyebilir.
• Çin genelinde artan gelir seviyesiyle, işçilik maliyetlerinde potansiyel
bir tehdit unsuru oluşabilir.
• Çin ürünlerine ait dünya genelinde oluşan ve giderek artan "kalitesiz"
imajının etkin bir stratejiyle önlenmesi gerekmektedir. Sadece fiyat
avantajıyla rekabet etmenin, sektörün geleceği açısından olumlu sonuçlar
doğurmayacağı söylenebilir.
1.2.4. AFGANİSTAN
Afganistan, Orta Asya'da bulunan ve denize smm olmayan bir ülkedir. Resmi
adı, Afganistan İslam Cumhuriyetf dm Başkenti Kabil'dir, resmi dilleri Peştuca
ve Farsça'dm Bir etnik grup ve kültürler mozaiği durumunda olan Afganistan'da
başka diller de konuşulmaktadır. Para birimi Afgani'dir, mali yılı 21 Mart-20
Mart arasıdır. Doğu ve güneyde Pakistan, batıda îran, kuzeyde Türkmenistan,
Özbekistan ve Tacikistan ile çevrilidir. Batı ve doğu arasındaki yoUann kesişme
noktasında bulunan Afganistan, stratejik bir konuma sahiptir. Nüfusu 31 milyon
civarındadır. Oldukça genç bir nüfusa sahiptir.
1.2.4.1. GENEL EKONOMİK DURUM''
Afganistan, devlet bazlı bir modelden serbest piyasa ekonomisine geçmeye
çalışmaktadır.8^ Bu amaçla, uluslararası kuruluşların da desteğiyle 2001
yılından sonra siyasi ve ekonomik reformlar başlatılmıştır. 2003 yılında kur
reformu, 2004 yılında vergi reformu yapılmış ve gümrük tarifeleri rasyonel
hale getirilmiştir. Ayrıca, ticaret anlaşmaları yapılmış ve uluslararası ticaretin
ciddi biçimde artması sağlanmıştır. Yapılan reformlarla istikrarlı bir
makroekonomik ortam oluşturulmuştur. Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine
göre, Afgan ekonomisi 2002-2004 arasında ortalama yüzde 22,5 büyümüştür.
Hızlı ekonomik büyümeye rağmen, Afgan ekonomisinin yapısı ancak küçük
bir miktarda değişebilmiştir.^^ Ayrıca, tarıma dayanan Afgan ekonomisinde
kayıt dışı oranı çok yüksektir.
Afganistan'ın 2007 yıh GSYÎH'si 8.842 milyar dolardır. Kişi başı miUi geliri
ise 323 dolardır. Ekonomisi büyük ölçüde tarıma ve hayvancüığa bağlıdır.
Önemli sektörleri, küçük ve orta boy tekstil işletmeleri, mobilya, ayakkabı
sanayi ve el dokuma halıcılıktır. Ayrıca, doğalgaz kaynaklarına sahiptir. 2006
büyüme oranı yüzde 11,7'dir. 2007 ve 2008 büyüme tahminleri yüzde 10'dur.
Güçlü büyümenin önümüzdeki yıllarda da devam edeceği beklenmektedir.
Enflasyon oram 2006 yılmda yüzde 8 civarmdaydı, fakat 2007 ve 2008 enflasyon
tahmini yüzde 5'tir. 2004 verilerine göre, işgücü 15 milyondur. îşgücünün
sektörel dağılımı ise şöyledir. Tarım yüzde 80, sanayi yüzde 10 ve hizmetler
yüzde 10.
A f g a n i s t a n e k o n o m i s i y l e ilgili veriler; D ü n y a B a n k a s ı ( w w w . w o r l d b a n k . o r g ) v e I M F ' n i n ( w w w . i m f . o r g ) internet siteleri ile
www.wikipedia.org sitesinden derlenmiştir.
U.S. Commercial Service, Doing B u s m e s s in Afghanistan: A Country Commercial Guide for U.S. Companies, U.S. & Foreign
o„ C o m m e r c i a l Service and U.S. Department of State, 2008.
^ ' World Bank, T h e Investment Climate in Afghanistan: Exploiting Opportunities in an Uncertain Environment, Finance and
Private Sector, S o u t h A s i a R e g i o n , Official Draft, D e c e m b e r 2 0 0 5 .
2006 yılı itibariyle ihracatı 2 milyar dolar ve ithalatı da 5 milyar dolar
civarındadır. Önemli ihraç malları; afyon, meyve ve kuruyemiş, el dokuma
halılar, yün, pamuk, deri ve değerli mücevherattır. 2006 yılı itibariyle önemli
ihraç pazarları şunlardır: Hindistan (yüzde 22,1), Pakistan (yüzde 21,1), ABD
(yüzde 14,7), İngiltere (yüzde 6,3) Danimarka (yüzde 5,5) ve Finlandiya (yüzde
4,3). Önemli ithal mallan ise sermaye mallan, gıda, tekstil ve petrol ürünleridir.
2006 yılı itibariyle ithalat yapılan başlıca ülkeler şunlardır: Pakistan (yüzde
38,8), ABD (yüzde 12,34), Almanya (yüzde 7,4), Hindistan (yüzde 5,2) ve
Türkmenistan (yüzde 4).
Uluslararası kuruluş ve yardımlann da desteğiyle Afgan Hükümeti, Afgan özel
sektörünü geliştirmek için çeşitli destekler vermektedir. Diğer bir ifadeyle,
ihracata yönelik rekabetçi bir özel sektör ve uygun bir iş ve yatırım ortamı
oluşturulmaya çalışılmaktadır.^^ Afgan hükümeti, yatmm ortamını iyileştirmek
ve yabancı yatırımları çekmek için çok sayıda adım atmıştır. Böylece, Afgan
ekonomisi hızlı bir dönüşüm geçirmekte ve iş ortamı giderek düzelmektedir.^^
Yatmm oranının yüksek olmasına rağmen, yatmmlann büyük çoğunluğu kamu
harcamaları ve uluslararası kuruluşlar tarafından desteklenen yatırımlardır.
Özel yatmmlann az olmasının nedeni yatmm ortamında aranabilir. Gerçekten
de, yatmm ortamıyla ilgili bazı sorunlar söz konusudur. Kötü altyapı ve yetersiz
ulaşımla enerji buna örnek gösterilebilir.
1.2.4.2. AFGANİSTAN HALISININ TARİHİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ
Afgan halı endüstrisi uzun bir geçmişe sahiptir. Geleneksel Afgan halılarının
geçmişi yüzyıllar geriye gitmektedir. Dokuyuculann yeteneği, Afgan hahlannı
benzersiz yapmaktadır.^ı Öte yandan, Afganistan'ın sağlam halıları ve tekstil
ticareti, ülkenin zengin ticari tarihinin ve farklı kültürünün mirasıdır.
Afganistan'da keçeli yün halılar da dâhil olmak üzere değişik tipte el halısı
ve kilim üretilmektedir. Afganistan'da ipek ve pamuktan imal edilen halılar
da olmakla birlikte, Afgan halılarının çoğu yünden imal edilmektedir.^2
Halının kalitesi, özellikle yün halılarda, kullanılan malzemenin kalitesine
bağlıdır. Afgan halılarında geleneksel olarak Karakul koyununun yünü
AISA, Investing in Afghanistan: Business Opportunities in the Carpet Industry, Afghanistan Investment Support Agency,
gQ h t t p : / / w w w . r u g a n d c a r p e t s . c o m / p d f s / c a r p e t - a f g h a n i a . p d f
A I S A , Afghanistan Investment Opportunities with Regional Significance, Afghanistan Investment Support Agency, For the
Regional
E c o n o m i c Cooperation Conference, N e w Delhi, N o v e m b e r 18-19, 2006.
World Bank, The Investment...
A I S A , Investing in Afghanistan: Business Opportunities in the Carpet Industry,
M c C o r d , a.g.e..
kullanılmaktadır.93 Ayrıca, geleneksel olarak Afgan halılarının imalatında
doğal boyalar kullanılmaktadır.^4 Fakat son yıllarda bazı imalatçılar, artan
biçimde kısmen kimyasal boyalar ve iplik haline gelmiş makine yünü
kullanmaktadırlar. Gerçekten de, günümüzde birçok halının yünü yan kimyasal
boyalarla boyanmaktadır. Ayrıca, Afganistan yün endüstrisindeki sıkıntılar
nedeniyle birçok üretici son yıllarda Pakistan'dan daha düşük kaliteli yün ithal
etmeye başlamıştır. Birçok güzel Afgan halısı ise Belçika'dan ithal edilen
yünlerle dokunulmaktadır.Böylece, halı imalatında düşük kaliteli ithal makine
yünlerin kullanımı giderek artmaktadır.
Afganistan'da hah imalatı, genellikle ülke çapma yayılmış bireysel/bağımsız
olarak çalışan halı dokuyucuları tarafından yapılmaktadır. Bir başka ifadeyle,
tarihi ve gelenekleriyle dünyaca ünlü Afgan halıları genellikle ev üretimine
dayalı olarak imal edilmekte ve genelde kadınlar tarafından dokunulmaktadır.
Fakat fabrika üretimi de giderek artmaktadır.
1.2.4.3. AFGANİSTAN HALICILIK SEKTÖRÜ
Halıcılık sektörü, Afgan ekonomisinin en önemli sektörlerinden biridir. Halıcılık,
Afgan ekonomisindeki dönüşümü ve yapısal değişimi destekleyecek potansiyele
sahip bir sektördür.İhracatta önde gelen sektör, aym zamanda kırsal kesimdeki
nüfus için önemli bir istihdam ve gelir kaynağı d u r u m u n d a d ı r . T a m a m e n
emek yoğun olan halı imalatı, Afganistan'da ülke geneline yayılmıştır. Halı
imalatının çoğunluğu ülkenin kuzey bölgesinde yoğunlaşmıştır, Kabil yeni
imalat merkezlerinden biridir. Aynca, dokuyuculann çoğunlukla kadın olmasına
rağmen Afganistan'da erkekler de halı dokumaktadır.
Afganistan Halı İhracatçıları Birliği'ne (Afghan Carpet Exporters Guild ACEG)ioo göre, 1 milyondan fazla kişi hah imalatında çahşmaktadır. Milyonlarca
kişi de yün imalatı, halılann kesimi, yıkanması ve tasanmı gibi bağlı alanlarda
çalışmaktadır. Bu nedenle, halı sektörü Afgan hükümetinin ve özel sektör
kuruluşlarının odaklandıkları temel sektörlerden biridir. Halı imalatının yüzde
9 3 A . P a i n v e M . A l i , " U n d e r s t a n d i n g M a r k e t s in A f g h a n i s t a n : A C a s e S t u d y of C a r p e t s a n d the A n d k h o y C a r p e t M a r k e t " , C a s e
„ . Studies Series, http://www.epaa.org.af/pdfs/carpet3.pdf
9^
M c C o r d , a.g.e.,
S. Lister v e A . P a i n , " T r a d i n g in P o w e r : T h e Politics of F r e e Mai-kets in A f g h a n i s t a n " , Briefing P a p e r S e r i e s , A R E U ( A f g h a n i s t a n
9°
Research and Evaluation Unit), June 2004.
AISA, Support Market Business Opportunities, Subsector Analysis and Business Plan Development/ North & N E / Economic
Viability & Technical Feasibility,
O. A. B. Banwal, Status a n d Prospects for Afghanistan's Industries: Sectoral Study on Handy-crafts with E m p h a s i s on
Carpet Weaving, KAS-Office, Kabul, 2005.
AIS A, Investing in Afghanistan: Business Opportunities in the Carpet Industry,
www.aceg.org.af
95'inden fazlası evlerde halı ihracat firmaları tarafından sağlanan bağımsız
tezgâhlarda yapılmaktadır. Bu firmalar, tezgâhla birlikte malzeme ve tasarımı
da dokuyucuya sağlamaktadırlar. Bazı durumlarda dokuyucu, ücretinin bir
kısmım tedarikçiye vererek zamanla tezgâhı satın almaktadır. Atölye-tipi imalat,
Afgan geleneğine uymadığı için toplam üretimin ancak küçük bir bölümü
atölyelerde yapılmaktadır. Fakat günümüzde artan sayıda yatırımcı atölye/fabrika
kurmaya yönelmektedir.
Afgan halı imalatçılarının dünya pazarlarına açılma konusunda ciddi sıkmtılan
vardır. İmalatçı ve satıcıların doğrudan pazarla ilişkileri zayıftır. Genellikle
alıcılar ya da tüccarlar dokuyucularla temasa geçmekte veya "finishing"
aşamasından önce halıyı almakta ve daha sonra dünya pazarlarına arz
etmektedirler. Halı imalatının önemli bir aşaması olan ve "finishing" aşaması
olarak tabir edilen kesme ve yıkama alanmda Afganistan'm kapasitesi yetersizdir.
Ayrıca, Afganistan'ın lojistik altyapısı da yetersizdir. Bu nedenle, Afgan
hahlannm yüzde 80'inden fazlası "finishing" aşaması ve lojistik için kamyonlarla
Pakistan'a taşınmakta, orada bitirilmekte ve Pakistan markası altında dünya
pazarlarına ihraç edilmektedir. Hiç kuşkusuz ki bu durum, Afgan halılarının
etkinliğini ve bilinirliğini azaltmaktadır. 102
Dünya pazarlarındaki daralmaya rağmen, Afgan halıcılık sektörü 2000-2005
yıllan arasında ortalama yüzde 2 büyümüştür. Afganistan İhracatı Destekleme
Ajansı'nm (Afghanistan Export Promotion Agency - EPAA) tahminine göre,
yılda 2 milyon halı ihraç edilmektedir. Pakistan, dünyamn önde gelen el dokuma
halı ihracatçısı ülkelerinden biridir. Pakistan halısı olarak satılan halıların yüzde
70'inden fazlası gerçekte Afgan halisidir.
2000 yılında 123 milyon dolar
olan ihracat; 2001 yılında 154 milyon dolar, 2003 yılında 136 milyon dolar,
2004 yılında 149 milyon dolar ve 2005 yılında da 140 milyon dolar düzeyinde
gerçekleşmiştir.
İhracat rakamının bu kadar düşük olmasının nedeni, Afgan
halılarının çoğunun Pakistan halısı olarak dünya pazarlarına ihraç edilmesidir.
OTF Grubun tahminine göre, Afganistan eğer üretim kapasitesini artu-abilirse,
finishing imkânlarını geliştirebilirse halı ihracatını süratle artırabilir. U.S.
Agency for International Development adlı kuruluşun bir çalışmasına göre,
Afganistan hah ihracatımn yılda yüzde 11 büyüyeceği varsaymu altında 2015'te
M c C o r d , a.g.e.,
103
AJSA S u p p o r t M a r k e t B u s m e s s O p p o r t u n i t i e s , S u b s e c t o r A n a l y s i s a n d B u s i n e s s P l a n D e v e l o p m e n t / N o r t h & N E / E c o n o m i c
Viability & Technical Feasibility,
104uSAID,a.g.e.,
350 milyon dolar olabileceği öngörülmüştür. Aynca, 2015'te Afgan hahlanmn
yüzde 80'inin Afganistan'da bitirilmesi ve oradan dünya pazarlarına ihraç
edilmesi h e d e f l e n m e k t e d i r . A f g a n l ı halı imalatçıları; yüksek kalite talep
eden, uygun fiyat isteyen ve halıcılığın bir sanat/aile mesleği gibi algılandığı
halıları talep eden hedef pazarlara yönelmelidir.
Afgan hahlanmn rekabet gücü, dokuyuculann kaliteli halı dokuma niteliğinden
gelmektedir. Aynca, Afgan hükümeti, halı sektörünün önemini anlamış ve sivil
toplum kuruluşlan ve uluslararası kuruluşlarla birlikte sektörü desteklemektedir.
Gerçekten de, 2001 yılından beri Afgan hükümeti ve uluslararası kuruluşlar,
Afgan halılarını yeniden dünya pazarlarında önemli bir yere getirmeye
çalışmaktadırlar. Fakat yetersiz teknoloji, altyapı ve pazarlara ulaşma becerisi,
bu çabaları engelleyici bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır.
Afganlı halı imalatçılarının karşılaştığı en önemli engeller olarak; girdi
yetersizliği, enerji-su problemi, pazarlama konusundaki yetersizlik, ulaşım
altyapısının yetersizliği, sermayeye ulaşma güçlüğü, bankacılık sisteminin
zayıflığı ve güvenlik sorunu gösterilebilir. Günümüzde Afgan hah imalatçılan,
küresel pazarda giderek sayılan hızla artan rakiplerle mücadele etmek zorunda
kalmaktadır. Öte yandan, Afganistan, yeni dokuma teknikleri ve tasarım
konusunda uyumda da zorlanmış ve bu da rekabet gücünü azaltmıştn-.ııo Aynca,
Afgan halı sektörünün desen-renk-ürün bazında müşteri taleplerini takip etme
yeteneği de zayıftır.
1.2.4.4. AFGANİSTAN HALI SEKTÖRÜNDEKİ KURUMLAR VE
FUARCILIK
Halıcılık, Afganistan'ın büyüme potansiyeli olan sektörlerinden biridir. Bu
nedenle, kamu ve özel kesim bu sektöre yoğunlaşmaktadır. Afgan halı sektöründe
başarılı yatırımlar için çok sayıda fırsat mevcuttur. Öte yandan, sektörde çok
şey yapılmasına rağmen, koordinasyon ve sinerji yoktur. Dolayısıyla, sektördeki
yatmmlan koordine edecek bir strateji ve Afgan hahlanmn dünya pazarlannda
pazarlanmasıyla ilgili bir stratejiye ihtiyaç duyulmaktadır.
105 p K u r a t a A f g h a n i s t a n C a r p e t I n d u s t r y P r e p a r e s for G l o b a l M a r k e t , O c t o b e r 10, 2 0 0 7 .
I^ÛSAID, a.g.e.,
}09
A I S A , I n v J t k i g i n A f g h a n i s t a n : B u s i n e s s O p p o r t u n i t i e s i n t^^
uSAlb, C o n s t r a i n t s a n d O p p o r t u n i t i e s i n M a r k e t i n g C a r p e t s , A f g h a n i s t a n C a r p e t C o m m i t t e e , O T P G r o u p , N o v e m b e r 2 0 0 5 .
111 M S A ^ â p p o r t M a r k e t B u s m e s s O p p o r t u n i t i e s , S u b s e c t o r A n a l y s i s a n d B u s m e s s P l a n D e v e l o p m e n t / N o r t h & N E / E c o n o m i c
^Viability & Technical Feasibility,
M c C o r d , a.g.e..
Bu çerçevede, Afganistan halıcılık sektörüyle ilgih kurumlar, şöyle belirtilebilir:
Afganistan İhracatı Destekleme Ajansı (Export Promotion Agency of
Afghanistan - EPAA):"^ Temel amacı Afganistan'ın ihracatını desteklemek
ve böylece Afgan mallarının dünya pazarlarına ulaşmasını sağlamak ve Afgan
ekonomisini dünya ekonomisiyle entegre etmeye yardımcı olmaktır.
Afgan Hah İhracatçıları BirUği (Afghan Carpet Exporters Guild - ACEG):1 1 4
1967 yılında kurulmuştur. Temel amacı, Afgan halı ve kilim ihracatını
yönlendirmektir. Afgan halı ve kilimlerinin dünya pazarlarında tanıtımını
yapmak ve Afgan halı ve kilimleri için pazarlar bulmak da temel görevleri
arasındadır. Halı imalatçılarına teknik destek sağlamak ve halı kalitesini kontrol
etmek de önemli görevlerindendir.
Afgan Yün Girişimi (Afghan Wool Enterprise)
1979 yılında kurulmuştur.
Temel amacı, yün ve kaşmir yününün ihracatını desteklemektir.
El Sanatları Destekleme ve İhracat Merkezi (Handicraft Promotion and
Export Centre):"^ 1975 yılında kurulmuştur. Temel amacı, tüm Afgan el
sanatları ürünlerinin ihracatını desteklemektir.
Tanıtım ve fuarcılık konusunda ise Afgan halıcılık sektörü zayıf durumdadır.
Buna rağmen, son yıllarda bazı çalışmalar yapılmaktadır. Bu çerçevede, Afgan
hahcılannm 2008 yılında düzenledikleri ya da katıldıkları başlıca fuarlar şöyle
belirtilebilir:
• The World of Flooring, Hannover, Almanya, (12-15 Ocak 2008):
ASMED118 ve EPAA öncülüğünde yaklaşık 30 Afgan halı imalatçısı ya
da ticaretini yapan bu fuara katılmıştır.
• Las Vegas Hah Fuan, Las Vegas, ABD, (28 Ocak-1 Şubat 2008): ASMED
ve EPAA öncülüğünde yaklaşık 15 Afgan halı imalatçısı ya da ticaretini
yapan firma bu fuara katılmıştır.
• Afganistan 2. Uluslararası Halı Fuan, Kabil, Afganistan, (26-28 Ağustos
2008).
JJ^
http://www.epaa.org.af
United Nations, Directory of Trade a n d Investment-Related Organizations of Developing Countries a n d Areas in Asia
a n d the Pacific, E c o n o m i c and Social C o m m i s s i o n For Asia and Pacific, 2003.
11161-^:^:'
. 7 a.g.e.,
t t pp .:////w
ww
ww
w .. ce p
p aa aa .. oo rr gg .. aa fi
ihm
BirimO^'
^^^^^
M e d i u m Enterprise Development (Afganistan K ü ç ü k ve Orta B o y İşletmeleri Destekleme
1.2.4.5. AFGANİSTAN HALI SEKTÖRÜNÜN SWOT ANALİZİ'^'
Güçlü Yanları:
• Uzun tarihi bir geleneği olan el dokuma Afgan halıları, dünyada olumlu
bir imaja sahiptir. Aynca, Afganistan'ın önemli ürünlerinden biri olduğuna
ilişkin küresel düzeyde yaygın bir kabul vardır.
• Afganistan, halı dokuma konusunda yetişmiş ve nitelikli bir işgücüne
sahiptir. Dokuyuculuğun aileden geçmesi, halı işini bir "aile mesleği"
haline getirmektedir.
• Doğal boyalar başta olmak üzere kaliteli hammaddeye ulaşmak kolaydır.
Ayrıca, maliyetler düşüktür.
• Tercihli ticaret anlaşmalarıyla ABD ve AB'ye rahatça girme imkânına
sahiptir.
Zayıf Yanlan:
• El dokuma halı imalatının büyük ölçüde evlerde yapılması, üretimin
denetlenmesini ve kalite standartlannm tutturulmasım güçleştirmektedir.
• Yetersiz düzeydeki kesim ve yıkama (finishing aşaması) kapasitesi,
bitirilmemiş halıların Pakistan'a götürülmesine ve oradan da Pakistan
halısı olarak ihraç edilmesine neden olmaktadır.
• Lojistik konusunda seçenekler sınırlıdır ve ayrıca lojistik maliyetleri
yüksektir.
• İhracat ve pazarlama konusunda zayıftır; ihracat için pazar bağlantıları
yetersizdir. Doğrudan ihracat imkânları zayıftır, Afgan halılarının dünya
pazarlarına ihracı genelde Pakistan üzerinden yapılmaktadır.
• Yeni renk ve desenler konusunda dünya pazarlanndaki müşteri taleplerine
uymada ciddi güçlüklere sahiptir.
Fırsatlar:
• Afgan halılarının uluslararası imajını daha da geliştirme potansiyeli
vardır. Çünkü Afganistan'a ve onun geleneksel ürünlerine yönelik
uluslararası sempati yüksektir.
119 B u k ı s ı m b ü y ü k ö l ç ü d e M c C o r d , a.g.e.; A I S A , S u p p o r t M a r k e t B u s m e s s O p p o r t u n i t i e s , S u b s e c t o r A n a l y s i s a n d B u s m e s s
Plan S S ^ e l o p L n t W ^ ^ & N E / E c o n o m i c ViabiHty & Technical Feasibility v e M I G A , Investment Horizons: Afghanistan,
M I G A (World B a n k G r o u p Multilateral Investment Guarantee Agency), Washington. 2005 ten derlenmiştir.
• imalat ve finishing alamnda yapılacak yatınmlar, Afgan hahlanmn dünya
pazarlanndaki etkinliğini ve satışlanm önemli ölçüde artırabilir.
• Halı markası konusunda bir "sosyal bilinç"in oluşturulması, Afganistan
halı sektöründeki iş yapma biçimini değiştirebilir ve yabancı yatınmcılann
sektöre ilgilerini artırabilir.
» Afganistan'ın büyüme potansiyeli olan sektörlerinden biri halıcılık
sektörüdür. Afgan halı sektöründe başarılı yatırımlar için çok sayıda
fırsat mevcuttur. Son yıllarda artan sayıda yatırımcı fabrika kurmaya
yönelmektedir.
Tehditler:
• Komşu ülkelerin sert rekabeti hızh bir şekilde artmış ve Afganistan savaş
yıllarında dünya pazarındaki payının büyük bir kısmını kaybetmiştir.
• Diğer ülkelerden ucuz makine halılarının ve modern modellerin sert
rekabeti söz konusudur.
• El dokuma halıların kalitesinin düzensiz olması, bu halılan, Avrupalı ve
Kuzey Amerikalı tüketicilerin nazarında çekici olmayan bir duruma
getirmektedir.
' Afganlı halı imalatçıları, dünya pazarlarında hızla değişen tüketici
tercihlerine uymada zorlanmaktadır.
> Afgan yün endüstrisi savaş nedeniyle önemli kayıplar yaşamıştır. Bu
nedenle, günümüzde sınırlı miktarda kaliteli yün üretilebilmektedir. Bu
durum, halıların kalitesini ve fiyatını artırabilir.
IKINCI BOLUM
TÜRK HALI SEKTÖRÜNÜN ANALİZİ
2.1. TARİHSEL GELİŞİM VE KÜLTÜREL BOYUT
İlk düğüm atılmış-pile halıların ne zaman ve nerede dokunduğu kesin olarak
bilinmemekle birlikte, ilgili literatürde el halılarının Türkler tarafından dünya
medeniyetine armağan edildiği şeklinde yaygın bir kanaat vardır. Türklerin
halıyı Orta Asya'da buldukları ve bu sanatı her gittikleri yere beraberlerinde
götürdükleri belirtilmektedir. Nitekim bilinen en eski halı, Altay dağlanndaki
Pazyryk bölgesinde İskit mezarlarına ait bir kurgunda 1947-49 yıllarında
yapılan bir kazıda ortaya çıkarılmıştır. Bu halı, Türk çift düğümüyle dokunmuş
olup metrekaresinde 347.000 düğüm bulunmaktadır. Yapılan incelemeler
neticesinde bu halının M.Ö. 5. yüzyıla ait olduğu tespit edilmiştir.
benzeri örneklerden hareket edenler, halıcılığın ana yurdunun Türklerin ana
yurdu olduğunu, Türk halıcılığının tarihinin 2500 yıl öncesine kadar gittiğini
ve Türklerin halıyı Orta Asya'dan Anadolu'ya taşıdıklarını ifade etmektedirler.
Ayrıca, dokumacılığı İranlılara da Türklerin öğrettiği öne sürülmektedir.
Halı ve kilim dokumacıhğınm Anadolu'da yayılması ve gehşmesi ise Selçuklu
İmparatorluğu dönemine rastlamaktadır. Dokuma sanatı Anadolu'ya 11. yüzyılın
sonları ve 12. yüzyılın başlarına doğru en güçlü dönemini yaşamış olan
Selçuklular tarafından g e t i r i l m i ş t i r . B u durum, düğümlü halıların Asya'dan
İslam uygarlığına ve Anadolu'ya Selçuklular tarafından getirildiğini
göstermektedir. 13.-14. yüzyıllar ile 16.-17. yüzyıllar Türk halıcılığının 2 parlak
dönemini oluşturmaktadır.
Anadolu'da önceleri Orta Anadolu Bölgesinde
gelişen el halıcılığı, daha sonra diğer bölgelere de yayılmıştır.
Klasik Anadolu halılarının yanında 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
ortaya çıkan ve "Osmanlı Saray Halısı" olarak isimlendirilen bir halı grubu
daha vardır. Zamanla gerek Anadolu halılarının, gerekse saray halılarının
değişen yaşam koşullan doğrultusunda endüstrileşmeye yöneldiği görülmektedir.
18. yüzyıldan sonra sanayinin yaygınlaşması sonucunda el halıcılığı açısından
kritik bir döneme girilmiştir. Osmanlı döneminde sarayın kumaş ve halı
ihtiyacını karşılamak üzere Hereke Halı Fabrikası'nm. Cumhuriyet döneminde
ise İsparta'da Sümer Halı Fabrikası'nm kurulması, bunun en güzel örneklerini
j^^ İ G E M E , M a c h i n e - M a d e C a r p e t I n d u s t r y in Turkey, E x p o r t P r o m o t i o n Center of Turkey, A n k a r a , 2006.
B k z . H a h , " H a h v e K i h m D o k u m a c ı h ğ m m T a r i h i " , H a h ( S e k t ö r D e r g i s i ) , Y ı l : 1, S a y ı : 4 , A r a l ı k 2 0 0 4 , s s . 7 4 - 7 8 ; T ü r k H a l ı c ı l ı k
Vakfı, a.g.e. v e G ö r g ü n a y , a.g.e., s.2.
G ö r g ü n a y , a.g.e., s.2 v e H a l ı , " H a l ı v e K i l i m D o k u m a c ı l ı ğ ı n ı n T a r i h i " .
T ü r k Halıcılık Vakfı, a.g.e. v e U ş a k Ticaret v e S a n a y i O d a s ı , a.g.e.,
G ö r g ü n a y , a.g.e., s.2.
Halı, "Halı ve Kilim D o k u m a c ı h ğ m m Tarihi",
\JÇİ G ö r g ü n a y , a . g . e . , s . 2 .
T ü r k Halıcılık Vakfı, a.g.e.,
oluşturmaktadır.
Osmanlı döneminde ilk saray halısı atölyesi Hereke'de
kurulmuş ve Osmanlı saraylarını dekore etmek üzere değişik ölçülerde halı
dokumacılığına başlanmıştır. 1844 yılında Sultan Abdülmecid'in emriyle
Hereke'de kurulan halı tezgâhlarıyla yeni bir döneme girilmiştir. Osmanlı
sanayisinin ilk modem fabrikalarından biri olarak kabul edilen Hereke Fabrikai Humayun-u, Hereke halıcılığının doğduğu yer olmuş ve bu atölyelerde çok
nitelikli halılar üretilmiştir. 129 1891'de ise Sultan Abdülhamid II Hereke'deki
atölyelerin sayısını ve büyüklüğünü artırmıştır. Böylece Hereke'deki halı
dokumacılığı çeşitlilik kazanmıştır.
Geleneksel el dokumaları, Osmanlı'nın son zamanlarında yerini makine
halılarına bırakmaya başlamıştır. Cumhuriyet döneminde Sümerbank'm
öncülüğünde el halısı vakıf, kooperatif, atölye ve özel sektör atölyelerinde
üretilmeye başlanmıştır. Planlı kaUanma dönemlerinde halı ve kilim üreticileri
çeşitli kredilerle desteklenmiştir. Günümüzde başta Batı ve Orta Anadolu olmak
üzere, Karadeniz Bölgesi hariç, hemen hemen Türkiye'nin her tarafında bugün
çok azalmış olsa da, halı ve kihm imalatı yapılmaktadır. Uşak, Bergama, Kula,
Gördes, Konya, Lâdik, Niğde, Kırşehir, Hereke, Sivas, Kayseri, İsparta hahsı
diye anılan halılar, Anadolu'nun çeşitli mahalli sanat ve kültür özelliklerini
taşıyan ve dünyaya kendisini kabul ettirmiş olan ürünlerdir.ı^ı Öte yandan, 20.
yüzyıldan itibaren Türkiye'de makine halıcılığı da gelişmeye başlamıştır.
Günümüzde Türkiye, makine halısında dünyanın sayılı ülkeleri arasındadır.
El hah ve kilimleri, zengin Türk kültürünün önemli bir unsurunu oluşturmaktadır.
Bir başka ifadeyle, Türk halıcılığının en önemli boyutu, Türk milli kültür ve
sanatıyla doğrudan ilgili olan yanı ve özelliğidir. Bu çerçevede, el dokuma
halı ve kilimlerin, geleneksel mesajları tarihin derinliklerinden bugünlere
taşıdığı söylenebilir.
Dolayısıyla halı ve kilim, insanların duygularını,
ruhlanm, düşüncelerini, iç dünyalarını desenlere, renklere yansıttıkları ve Türk
tarihi ve kültürüyle bütünleşmiş bir el sanatıdır. Bu açıdan bakıldığında, halı
ve kilime sahip çıkmanın, Türk kültür ve sanatına sahip çıkmak anlamına
geldiği öne sürülebilir. ı^^
Geleneksel Türk el sanatları içinde her yüzyıla özgün yapısıyla ayn bir değişim
ve gelişim gösteren düz ve düğümlü dokumalar, yüzyıllarca bu topraklarda
128
\%l
j^Y
^{l
İİ
N . Çağlar, " H e r e k e v e İsparta El D o k u m a H a h l a n n m F a r k h l a ş u n l a n " , H a h (Sektör Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 9, K a s ı m 2 0 0 5 , ss.88-94.
H a h , " H e r e k e H a l ı c ı l a r D e m e ğ i " , H a h ( S e k t ö r D e r g i s i ) , Y ı l : 2 , S a y ı : 8, E y l ü l 2 0 0 5 , s s . 7 4 - 7 8 .
H a h , " H a h ve Kilim Dokumacılığının Tarihi",
T ü r k Halıcılık Vakfı, a.g.e.,
Î G E M E , ai.g.C
.g.e..
T ü r k H a l ı c ı l ı k Vakfı, a.g.e..
yaşayan insanların yaşamlarını ve duygularım yansıtan bir ayna görevi görmüştür.
El dokumalarının içinde önemli bir yer tutan halılar ise geçmişten günümüze
farklı kültürlerle karşılaşmış ve iç içe olmuştur, ancak geleneksel ve milli
kimliğini yine de kaybetmemiştir. El halıları, aynı zamanda dokundukları
yörenin de bir kültür yansıması olmuş, o yörenin gelenek, görenek, örf ve
adetlerini de ülkemize ve dış dünyaya yansıtmışlardır.
El dokumalarının, Türkiye'nin milli kültür varlıkları içinde motif, renk ve
kalite gibi öğeleriyle önemli bir yeri bulunmaktadır. Türk halılanmn kendine
has motif özellikleri ve halılarda kullanılan malzemeyle dokuma kalitesinin
iyi olması, bu halıların değişik pazarlardan devamlı bir şekilde istenmesine
sebep olmaktadır. Halı motiflerinde kullanılan renkler, bu anlamda oldukça
önemlidir. Bu renkleri elde edebilmek için kullanılan doğal kök boyalarla
birlikte çeşitli yabancı maddeler, halınm uzun müddet parlak ve canh kalmalarım
sağlamaktadır.
2.2. HALI SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU
İlk olarak Orta ve Batı Asya'da yer yaygısı olarak kullanılmaya başlanan halı,
Orta Asya'dan dünyaya yayılan Türklerden bugüne gelen bir el sanatıdır.
Günümüzde ise halıları; genel olarak el dokuma ve makine halısı olarak iki
grupta incelemek mümkündür. Üretim ve pazarlama faaliyetleri farklı olan el
halısı ve makine halısı alt sektörlerinin ihracat performansları da farklılık
göstermektedir.
Son yıllarda ilerleyen teknolojiye paralel olarak makine
halıcıhğmda önemli gelişmelerin kaydedilmesi ve Türkiye'nin makine halısında
dünyada önemli bir konumda bulunmasından dolayı, araştırmanın bu kısmında
makine halısı ve el halısı birlikte ele alınacaktır. Gerçekten de, özellikle 2000'li
yıllarda Türkiye parça makine halısı ve tufte halı üretiminde büyük ilerleme
kaydetmiştir.
J:^^
Çağlar, a.g.m.,
ITKIB, H a h Sektörünün 2003 Yıh ihracat Performans Değerlendirmesi, www.itkib.org.tr
36 Çağlar, a.g.m.,
H a l ı , " B ü n y a n H a l ı l a n : B ü n y a n H a l ı l a r ı n d a R e n k l e r v e K ö k B o y a s ı " , H a l ı ( S e k t ö r D e r g i s i ) , Y ı l : 2 , S a y ı : 8, E y l ü l 2 0 0 5 , ss 7 0 - 7 2
F. A l k a n , " T ü r k H a l ı S e k t ö r ü ' n ü n 2 0 0 6 O c a k - E y l ü l D ö n e m i İ h r a c a t P e r f o r m a n s D e ğ e r l e n d i r m e s i " H a l ı ( S e k t ö r D e r g i s i ) , S a y ı : 1 6 .
2.2.1. GENEL OLARAK İSTİHDAM, ÜRETİM VE DIŞ
TİCARET
Türk halı sektörü istihdamına ilişkin sağlıklı veriler bulmak neredeyse
imkânsızdır. Özellikle el dokuma halı sektörü istihdamına ilişkin çok farklı
rakamlar konuşulmaktadır. Konuşulan rakamların çoğunun kuşkulu olduğunu
belirtmek gerekir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerinden derlenen ve
Tablo 2 . r d e gösterilen Halı ve Kilim İmalatı Üretimde Çahşanlar Endeksi'ne
göre, halı ve kilim imalatında çalışanlar endeksi 2000'li yılların başında
gerilemiş ve 2003 yılında 56'ya kadar düşmüştür. Sonraki yıllarda yükseUşe
geçen endeks, 2007 yılında 77,6'ya çıkmıştm Son yulardaki yükselişe rağmen,
2007 yılı endeksi, 2000 yılı endeksinin altındadır. 1997 yılı endeksinin 100
olduğu dikkate alındığında, son 10 yılda halı ve kilim imalatında çalışanlar
endeksinin önemli ölçüde gerilediği anlaşılmaktadır.
Tablo 2.1: İmalat Sanayi Üretimde Çalışanlar
Endeksi (1997=100,0) (Halı ve Kilim İmalatı)
Yıl
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Devlet
16,8
18,6
21,0
58,9
108,4
86,1
70,7
69,6
Yılhk Ortalama
Toplam
Özel
79,6
82,0
65,5
67,3
56,4
57,7
56,0
56,0
67,8
66,5
76,2
75,9
76,8
76,9
77,6
77,7
Kaynak: www.tuik.gov.tr
Ayrıca, Türkiye'de makine ve el halısı üretimine ilişkin sağlıklı veriler de
bulunmamaktadır. Mevcut olan verilerin gerçekleri ne kadar yansıttığı ise
bilinmemektedir. DPT'nin verilerine göre, 2004 yılı itibariyle Türkiye'nin
toplam halı üretimi 72,3 milyon metrekaredir. Bu üretimin 49,6 milyon
metrekaresi tafting, keçe ve kilim, 20,3 milyon metrekaresi makine halısı ve
2,4 milyon metrekaresi de el bahsidir. Tablo 2.2'de gösterilen TÜİK verilerine
göre, 2007 yılında Türkiye'nin makine halısı üretimi 64 milyon metrekaredir.
Tablo 2.2: Türkiye Makine Halısı Üretimi (m^)
Aylar
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
TOPLAM
2008
4.491.769
4.514.077
4.699.573
4.816.881
5.032.837
4.867.783
2007
4.241.428
4.494.330
5.557.575
5.044.927
5.543.352
5.170.400
5.051.507
5.731.024
5.688.465
5.669.084
6.581.810
5.432.718
64.206.620
2006
3.907.935
4.259.948
4.823.803
4.524.769
5.132.006
6.290.013
5.121.126
6.128.779
6.625.127
5.452.955
6.367.138
5.416.986
64.050.585
2005
3.937.492
4.075.900
4.448.921
4.484.971
4.149.180
4.536.095
3.904.316
4.673.667
5.646.155
6.067.649
5.772.422
6.337.913
58.034.681
Öte yandan, Türkiye'deki toplam halı pazarının 60 milyon metrekare olduğu
ve halı pazarının yüzde 90'lık bölümünü makine hahsınm oluşturduğu tahmin
edilmektedir. Ayrıca, Türkiye'de kişi başına halı tüketimi diğer ülkelere göre
oldukça düşüktür. Kişi başına kullanılan halı Almanya'da 2,5 metrekare, Suudi
Arabistan'da 5 metrekareyken, Türkiye'de ise sadece 0,4 metrekaredir.
Tablo 2.3'te gösterilen ve TÜÎK verilerinden derlenen Halı ve Kilim İmalatında
Çalışan Kişi Başına Reel Kazanç Endeksi'ne göre, 2000 yılından itibaren halı
ve kilim imalatında çalışan kişi başına reel kazanç endeksinin sürekli düştüğü
görülmektedir. Bu veri, sektörde son yıllarda yaşanan sıkıntıların bir göstergesi
olarak değerlendirilebilir.
Ü. S e v i m ve A. E m e k , "İhracatçının Y ü z ü Halıyla Gülüyor", Halı (Sektör Dergisi), Yıl: 3, Sayı: 15, K a s ı m 2006, ss.81-85.
Tablo 2.3: Türkiye İmalat Sanayi Üretimde Çalışan
Kişi Basma Reel Kazanç Endeksi (1997=100)
(Halı ve Kilim İmalatı)
Yıl
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Yıllık Ortalama
Devlet Özel Toplam
307,0 106,5 107,9
90,8
89,6
208,8
98,6
240,5
96,9
92,1
92,1
127,9
86,7
87,8
64,3
90,2
91,5
51,9
90,0
91,0
58,1
El halıcılığı sektöründeki sıkıntılara rağmen, Türkiye'nin toplam halı ihracatı
2002 yılından beri sürekli artmaktadır. Gerçekten de, Türkiye'nin halı ihracatı
son yıllarda dünya halı ithalatının oldukça üzerinde bir artış oranıyla
büyümektedir.
Örneğin, 2007 yılında Türkiye'nin halı ihracatı beklentilerin
de ötesinde yüzde 34,8 oramnda artmıştu*. Aynı yıl Türkiye'nin genel ihracatımn
yüzde 23,5 oranında arttığı dikkate alındığında, halı sektörünün 2007 yılında
çok önemli bir ihracat performansı gösterdiği daha iyi anlaşılabilir.ı^ı Türkiye'nin
halı ihracatında son yıllarda devam eden artış trendinin nedeni, bir yandan
dünya halı pazarının büyüyor olması, diğer yandan da Türkiye'nin yüksek arz
kapasitesi ve çevre ülkelerin büyüme ve yeniden yapılanma içinde
bulunmalarıdır.
Grafik 2.1 'de de görüldüğü gibi, 2002 yılında 289 milyon dolar olan Türkiye'nin
toplam halı ihracatı, 2006 yılında 745 milyon dolara ve 2007 yılında da 1,004
milyar dolara yükselmiştir. Toplam halı ihracatının son yıllarda bu denli
yükselmesinde, tufte edilmiş halıların rolü büyüktür.ı^^ 2007 yılı toplam halı
ihracatının 145 milyon dolan el hahsı ihracatı ve 858,8 milyon dolan da makine
140 Alkan, D ü n y a Halı Pazarları ve T ü r k i y e ' n i n D u r u m Tespiti,
141 Î T K İ B , H a h S e k t ö r ü n ü n Yıllık İ h r a c a t P e r f o r m a n s D e ğ e r l e n d i r m e s i 2 0 0 7 , Î T K I B G e n e l Sekreterliği A R - G E ve M e v z u a t
Şubesi, Ocak 2008, http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileriyraporlar/dosyalar/2007/2007_ocak_aralik3
142 i T K İ B , H a h S e k t ö r ü n ü n Yıllık İhracat P e r f o r m a n s Değerlendirmesi 2006, İ T K İ B Genel Sekreterliği A R - G E ve M e v z u a t
Şubesi,bcak 2007, http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/raporlar/dosyalar/2006_ocak_aralik_hali_performans.pdf
143 S e v i m ve E m e k , " İ h r a c a t ç m m Y ü z ü Halıyla Gülüyor",
halısı ihracatıdır. Ancak, ihraç edilen el halılarının önemli bir kısmı yerli
hammadde ve yerli istihdamla Türkiye'de üretilen halılar olmayıp Uzakdoğu
ülkelerinden ithal edilen halılardır.
Grafik 2.1: Türkiye Toplam Halı İhracatı (Milyon Dolar)
1200
1004
1000
800
1
s
!>
670
600
745
520
384
400
289
200
2002
2003
2004
2005
Yıllar
Kaynak: İ T K İ B , Halı S e k t ö r ü n ü n Yıllık İhracat Performans Değerlendh-mesi 2007,
Şubesi, Ocak 2008,
2006
2007
İ T K İ B Genel Sekreterliği A R - G E ve M e v z u a t
http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/raporlar/dosyalar/2007/2007_ocak_aralik_hali_performans.^
Tablo 2.4'te de görüldüğü gibi, 2007 yılı itibariyle halı ihracatının Türkiye'nin
genel ihracatından aldığı pay yüzde 0,95'tir. Bu oran, 2006 yılında yüzde 0,87
ve 2005 yılında ise yüzde 0,91 idi. Halı ihracatında son yıllarda görülen artışa
rağmen, el halısı ihracatının sıkıntılı bir dönemden geçtiği söylenebilir. Makine
halısının halı ihracatındaki payının giderek artmasına karşılık, el halısının
payının giderek azalması, bu durumu açıkça göstermektedir. Grafik 2.2'de de
görüldüğü gibi, toplam halı ihracatı içinde 2002 yılında yüzde 71 olan makine
halısının payı 2006 yılında yüzde 85'e ve 2007 yılında da yüzde 86'ya
yükselmiştir. Buna karşılık, 2002 yılında yüzde 29 olan el halısı ihracatının
toplam hah ihracatı içindeki payı, 2006 yılında yüzde 15'e ve 2007 yılında da
yüzde 14'e g e r i l e m i ş t i r . ö t e yandan, el halısı ihracat rakamı 1996 yılında da
145 milyon dolardı, 2000'H yıllarda gerileyen el hahsı ihracatı, 2007 yıhnda
ancak 1996 yılındaki düzeyini yakalayabilmiştir.
Veriler, İ T K İ B ' i n r a p o r l a r ı n d a n derlenmiştir.
Tablo 2.4: Türkiye Genel İhracatında Halı İhracatının Payı
(1.000 dolar)
2007
Ocak-Aralık
105.925.486
1.003.831
0,95
2006
Ocak-Aralık
85.774.644
Türkiye Genel İhracatı
744.870
Halı İhracatı
0,87
Halı ihracatının Payı (%)
2007/2006
Değişim %
23,5
34,8
Kaynak: İ T K İ B , Halı S e k t ö r ü n ü n Yıllık İhracat P e r f o r m a n s Değerlendirmesi 2007,
Grafik 2.2: Türkiye Hah İhracatında Makine Hahsı ve El Halısı Payı (%)
%100
80
%71
%79
^
%82
—^ —
%78
-t—
%85
—
%86
4-
60
40
%29
%21
2002
2003
%22
2004
%18
2005
%15
2006
%14
2007
Yıllar
—
Makine Halısı Payı
El Halısı Payı
El dokuma halı ve kilim sektöründeki sıkıntılara karşılık, Türkiye makine
halısında dünyada önemli bir konumda bulunmaktadır. Gerçekten de, Türkiye,
dünya makine halı ihracatçıları arasında yüzde 6'lık payıyla 6. sırada yer
almaktadmi45 Kaldı ki, Türkiye'nin makine halısı ihracatı, dünya makine halısı
Alkan, D ü n y a H a h Pazarları ve T ü r k i y e ' n i n D u r u m Tespiti,
ithalatından daha hızlı büyümektedir. Bu, Türkiye'nin dünya makine halısı
ithalatındaki pazar payını artırdığını göstermektedir.
Türkiye'nin makine halı ihracatının en önemli pazarı Avrupa Birliği (AB-27)
ülkeleridir. Türkiye'nin makine halısı ihracatının yüzde 25,1'i bu pazara
yapılmaktadu*. Tablo 2.5'te de görüldüğü gibi, bu pazara yapılan ihracat, önceki
yıla göre yüzde 40,4 oramnda artarak 2007 yılmda 215,3 milyon dolara çıkmıştır.
AB pazarına yapılan ihracatta en büyük paya sahip ülkeler ise sırasıyla yüzde
6,2'lik payıyla Romanya, yüzde 4 ile Almanya, yüzde 3,9 ile Polonya ve yüzde
3,4 ile Yunanistan'da. 2007 yılı makine halısı ihracatı içinde önemli paya sahip
diğer pazarlar ise yüzde 13,4'lük payıyla Suudi Arabistan, yüzde 6,5 ile
Kazakistan, yüzde 6,3 ile ABD, yüzde 5,9 ile Irak ve yüzde 5,4 ile Rusya'dır.
Öte yandan. Tablo 2.6'da da görüldüğü gibi, 2007 yılı itibariyle makine halısı
ihracatındaki ilk 10 ülke sırasıyla şunlardır: Suudi Arabistan, Kazakistan, ABD,
Romanya, Irak, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Almanya, Polonya ve
Yunanistan.
146
İ T K İ B , H a h Sektörünün Yıllık İhracat Performans Değerlendirmesi 2007,
Tablo 2.5: 2007 Yılı Başlıca Ülke Grupları İtibariyle Türkiye
Hah İhracat Kaydı (1.000 Dolar)
El Hahsı
İhracatı
Ülke Grubu
AB Ülkeleri (15) Toplamı
Yeni AB Ülkeleri
AB Ülkeleri (27) Toplamı
Diğer OECD Ülkeleri Toplamı
(ABD, Kanada, İsviçre, vb.)
Diğer Avrupa ülkeleri Toplamı
(Arnavutluk, Sırbistan, vb.)
Eski S.S.C.B. ülkeleri Toplamı
(Rusya Fed., Özbekistan, vb.)
Orta Doğu ülkeleri Toplamı
(S.Arabistan, İsrail, Kuveyt, vb.)
Afrika ülkeleri Toplamı
(Mısır, Cezayir, Güney
Afr. Cum. Vb.)
Diğer Asya Ülkeleri Toplamı
(Çin, Pakistan, Tayvan, vb.)
Bu Tabloda Yer almayan
Diğer Ülkeler
Toplam Halı İhracatı Kaydı
2007
Ocak-Aralık
13.948
1.630
15.578
Makine
Halısı İhracaü
Toplam Hah ihracatı
2007
Ocak-Aralık
2007
2007
Ocak-Arahk Ocak-Aralık Ülke Gruplarına
Göre Yüzde
Dağılımı (%)
12,8
128.160
114.211
10,2
102.744
101.115
23,0
230.904
215.326
57.196
70.722
127.931
12,7
2.172
30.262
32.432
3,2
1.882
172.042
173.924
17,3
2.442
208.052
210.494
21,0
279
26.187
26.343
2,6
98
24.628
24.727
2,5
65.362
145.009
111.572
858.792
177.076
1.003.831
17,6
100
Tablo 2.6: Türkiye'nin En Çok Makine Halısı İhraç Ettiği Ülkeler
Ülkeler
S. Arabistan
Kazakistan
ABD
Romanya
Irak
Rusya Federasyonu
Ukrayna
Almanya
Polonya
Yunanistan
İlk 10 Ülke Toplamı
Toplam Makine Halısı ihracatı
2007 Ocak-Aralık
Makine
Toplam
Halısı
Makine
İhracatı
Hahsı
(1000 $)
ihracatındaki
Payı
91.552
14,4
42.728
6,7
48.678
7,7
35.076
5,5
32.576
5,1
33.473
5,3
28.970
4,6
21.149
3,3
24.725
3,9
24.354
3,8
383.290
60,4
634.194
100
2007 Ocak-Arahk
Makine
Toplam
2007
Makine
İhracatı
Hahsı
(1000 $)
İhracatındaki
Payı
115.299
13,4
56.075
6,5
53.949
6,3
53.089
6,2
50.269
5,9
46.306
5,4
39.350
4,6
33.977
4,0
33.588
3,9
29.412
3,4
511.314
59,5
858.794
100
El dokuma sektöründeki sıkıntılara ve el halısı ihracatındaki sorunlara rağmen,
Türkiye, dünya el halısı ihracatçılan arasında yüzde 6'lık payıyla 5. sırada yer
almaktadır. Öte yandan, Türkiye'nin el halısı ihracatının dünya el halısı
ithalatındaki gelişmelere paralel bir gelişim içinde olduğu söylenebilir. Nitekim
2002-2006 yılları arasında dünya el hahsı ithalatı yıllık ortalama yüzde 3,7
büyürken, Türkiye'nin el halısı ihracatı bu dönemde yıllık ortalama yüzde 9,5
oranında büyüme g ö s t e r m i ş t i r . 2 0 0 7 yılında Türkiye'nin el halısı ihracatı,
bir önceki yıla göre yüzde 31 oranında artarak 145 milyon dolar düzeyinde
gerçekleşmiştir.
El halısı ihracatında serbest bölgelerin payının yüksek
olduğunu belirtmek gerekir. Örneğin, 2005 yılındaki el halısı ihracatının yüzde
52'si, İstanbul AHL Serbest Bölgesi ve Kocaeli Serbest Bölgesi'nden
yapılmıştır.
2007 yılı itibariyle ise serbest bölgelerin payı yüzde 45'tir.
^fl
Alkan, D ü n y a Halı Pazarları ve T ü r k i y e ' n i n D u r u m Tespiti,
mcİB
J H a h Sektörüniin Yıllıkj ı r a c a t Performans Değerlendirmesi 2007,
D T M , D ü n y a d a ve T ü r k i y e ' d e El Hahcdığı Sektörü, El Halıcılığı 3. Çalışma G r u b u Toplantısı, Dış Ticaret Müsteşarlığı
Genel Müdürlüğü, 25 Ocak 2007.
İhracat
2007 yılında, el halısı ihracatı içinde yüzde 39,4 ile en büyük paya sahip olan
Diğer OECD ülkelerine, bir yıl öncesine göre yüzde 67,7 oranında artışla 57,2
milyon dolar değerinde el halısı ihracatı yapılmıştır. Bu ülke grubu içinde en
büyük paya sahip ülkeler, yüzde 27,3 ile ABD ve yüzde 9,4 ile Japonya'dır.
AB üyesi ülkelerin Türkiye'nin el halısı ihracatı içindeki payları ise yüzde
10,7'dir. 2007 yılı itibariyle Türkiye'nin el halısı ihracatı içinde önemli paya
sahip diğer pazarlar ise yüzde 2,4'lük payıyla İtalya, yüzde 1,5 ile Fransa,
yüzde 1,2 ile İspanya, yüzde 1,2 ile K.K.T.C. ve yüzde 1,1 ile Avustralya'dır.
Öte yandan, Tablo 2.7'de de görüldüğü gibi, 2007 yılı itibariyle el halısı
ihracatındaki ilk 10 ülke sırasıyla şunlardır: ABD, Japonya, İtalya, Fransa,
İspanya, K.K.T.C, Avustralya, ingiltere, Almanya ve Irak.^^^
Tablo 2.7: Türkiye'nin En Çok El Halısı İhraç Ettiği Ülkeler
ülke Grubu
ABD
Japonya
İtalya
Fransa
İspanya
K.K.T.C.
Avustralya
İngiltere
Almanya
Irak
İlk 10 Ülke Toplamı
Toplam El Halısı ihracatı
2006 Ocak-Aralık
Toplam
El
El
Halısı
Halısı
İhracatı
İhracatındaki
(1000 $)
Payı (%)
22,2
24.600
6,3
6.933
3,5
3.869
1,2
1.307
1,4
1.597
73
0,1
0,7
735
1,4
1.522
1.700
1,5
1,3
1.476
39,6
43.812
100
110.652
2007 Ocak-Aralık
Toplam
El
El
Hahsı
Hahsı
İhracatı
İhracatındaki
(1000 $)
Payı (%)
27,3
39.659
9,4
13.662
2,4
3.542
1,5
2.192
1,2
1.782
1.672
1,2
1.530
1,1
1,0
1.507
1.455
1.392
68.393
145.009
1,0
1,0
47,2
100
Kaynak: İ T K İ B , Halı S e k t ö r ü n ü n Yıllık İhracat P e r f o r m a n s Değerlendirmesi 2007
Türkiye'nin halı ithalatına bakıldığında ise halı ithalatının son yıllarda sürekli
arttığı görülmektedir. Nitekim 2002 yılında 57 milyon dolar civarında olan
Türkiye'nin toplam halı ithalatı 2007 yılının Ocak-Kasım döneminde 184
milyon dolara ulaşmıştır. 2007 yılı Ocak-Kasım döneminde makine halısı
150 i-pKİB, Halı S e k t ö r ü n ü n Yıllık İhracat P e r f o r m a n s Değerlendirmesi 2 0 0 7 ,
ithalatı 69 milyon dolar, el halısı ithalatı ise 115 milyon dolar olarak
gerçekleşmiştir. Öte yandan, 2005 yıhndan sonra makine hahsı ithalatı azahrken,
el halısı ithalatı daha yüksek oranlarda artmıştır. Gerçekten de, AB ile Gümrük
Birliği'nin imzalanmasıyla birlikte, el dokuma halı ve kilim ithalatı giderek
artmış, 1996 yılındaki 12 milyon dolar seviyesinden 2005 yılında 51 milyon
dolara ve 2007 yılı Ocak-Kasım dönemi itibariyle de 115 milyon dolara
yüksehniştir. Tablo 2.8, İsparta Hah İhtisas Gümrüğü ithal hah girişi rakamlarım
vermektedir. Grafik 2.3'te de görüldüğü gibi, Türkiye'nin en çok halı ithal
ettiği ülkeler; Çin, Hindistan ve Pakistan'dır. Almanya'nın payının yüksek
olması, A l m a n y a üzerinden ithal edilen U z a k d o ğ u halılarından
kaynaklanmaktadır.
Tablo 2.8: İsparta Halı İhtisas Gümrüğü İthal Halı Girişi
MİKTAR
(M^)
599.370
1.631.076
921.371
954.453
952.119
YIL
2003 (4 AYLIK)
2004
2005
2006
2007
DEĞER
(USD)
16.102.815
61.001.449
93.255.020
105.770.392
113.790.822
Grafik 2.3: Türkiye'nin 2007 Ocak-Kasım Hah İthalatı
Ülkelere Göre Dağılım
Iran; %2
Mısır; %2
Diğer; %10
Nepal; %3 ^
Çin Halk
Cumhuriyeti;
%28
ABD; %4
Almanya; %5
Hollanda; %5
Hindistan; %19
Belçika; %S i
Pakistan; %14
Kaynak: İTKİB, Halı Sektörünün Yılhk İhracat Performans Değerlendirmesi 2007,
2.2.2. EL DOKUMA HALI SEKTÖRÜNÜN
DEĞERLENDİRMESİ
Genelde Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde konuşlanan makine halıcılığmm
aksine el halıcılığı Türkiye genelinde yaygındır.ı^ı Tezgâh halıcılığı olarak
Anadolu'nun hemen her yöresinde benimsenen el halıcılığı, başta Ege, Orta
Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri olmak üzere ülkenin birçok yöresinde
dokunmaktadır. Türkiye'de el halısı imalatı; büyük ölçüde organize olmamış
yerel aile işletmeleri, kendi adına halı dokuyan kişiler ve yerel yönetimlerce
kurulmuş olan kooperatifler, kamuda 11 bakanlık ve Sümer Halı tarafından
gerçekleştirilmektedir. Son yıllarda ucuz işgücü nedeniyle üretimin Batı
bölgelerinden Doğu bölgelerine doğru kaydığı görülmektedir.
Günümüzde el dokuma halı ve kilim imalatının yoğunlaştığı yöreler olarak;
Orta Anadolu'da Konya, Sivas, Kayseri yöresinde Karapınar, Taşpmar, Ladik,
Sarayönü, Bünyan, Yahyah, Mucur, Şarlaşla, Eskişehir, Sivrihisar, Niğde; Batı
Anadolu yöresinde İsparta, Bergama, Balıkesir, Çanakkale, Ezine, Yağcıbedir,
Demirci, Uşak, Kula, Gördes, Milas; Güney Anadolu'da, Fethiye, Döşemealtı;
Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Malatya, Kars, Erzurum, Van, Bitlis ve Siirt
belirtilebilir.
Tarihi geçmiş ve kültürel boyutuyla bir Türk el sanatı olarak kabul edilen el
dokuma halı ve kilim sektörü, sıkıntılı bir süreçten geçmektedir. Gerçekten de
tarihsel, geleneksel, yöresel zenginlikleriyle tamamen Türk halısı imajı veren
yapı yok olmak üzeredir. ı^^ Sektörün sorunları, her geçen gün biraz daha
artmaktadır. 155 Günümüzde sektörün karşı karşıya kaldığı sorunların çok çeşitli
olduğu görülmektedir. Sorunların önemli bir kısmı üretim süreci ve pazarla
ilgilidir. Üretim sürecinden kaynaklanan sorunların özünde, AR-GE ve tasarıma
gereken önemin verilmemesi, atölye-tipi imalata geçilememesi ve bunun
sonucu olarak seri üretimin yapılamaması, dokumada belli standartların
yakalanamaması, üretim sürecinin ve kalitenin kontrol edilememesi ve malzeme
kalitesinin giderek düşmesi olduğu söylenebilir.
151 s
S ü r e k " H a l ı c ı l ı k S e k t ö r ü n ü n K u r t u l u ş u M a r k a l a ş m a v e D e s e n D e v r i m i n d e " , R e f e r a n s G a z e t e s i , 15 M a y ı s 2 0 0 8
1 5 2 I. A k k u ş ! T ü r k i y e ' d e E l D o k u m a s ı H a l ı c ı l ı ğ m G ü n ü m ü z d e k i D u r u m u n a Y ö n e l i k R a p o r , Y a y ı n l a n m a m ı ş m a k a l e .
}^4a.g.e.,
Sürek
a s m
1 5 5 F. N . Ö l î n e z v e İ. A k k u ş , " E l D o k u m a s ı H a l ı c ı l ı ğ ı n S ü r d ü r ü l e b i l i r l i ğ i n e İ t h a l a t ı n E t k i l e r i " , U l u s l a r a r a s ı G e l e n e k s e l S a n a t l a r
S e m p o z y u m u , 16-18 K a s ı m 2006, İznür.
Dünya pazarlannda tüketici tercihlerinin değişmesi, iç pazarm giderek darahnası
ve talebin makine hahsma kayması, turistlere yönelik satışlann giderek azahnası
ve bu bağlamda tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin yeterince yapılmamasının
sektörün pazarla ilgili sorunlarının temelini oluşturduğu söylenebilir. Son
yıllarda sektörün yaşadığı sıkmtılarm ve imalatm Türkiye'de giderek azahnasımn
temelinde ise Uzakdoğu ülkelerinin ucuz emeğe dayalı rekabetleri yatmaktadm
Başta işçilik maliyetlerinden kaynaklanan maliyet farkı ve daha pekçok
faktörden dolayı Çin, Hindistan, Pakistan ve Nepal gibi Uzakdoğu ülkeleriyle
rekabet edemeyen Türk el dokuma halı ve kilim sektörü, giderek rekabet
gücünü kaybetmektedir.
Türk imalatçıların maliyet farkından dolayı imalatı bu ülkelere kaydırması ve
bu ülkelerin zaman zaman Türk halılarını, modellerini ve desenlerini taklit
etmesi, hatta bu ülke halılarının kimi zaman içeride ve dışarıda "Türk halısı"
diye satılması, hiç kuşku yok ki sektörün sorunlarım daha da artırmakta, adeta
içinden çıkılmaz bir hale getirmektedir. Yaşanan sıkıntılar karşısmda imalatçıların
kaliteyi artırmaları ve markalaşmaları gerekirken, rekabet edebilmek adına
giderek ucuz ve kalitesiz malzemelere yönelerek kaliteyi bozdular ve ayrıca
özgün Türk desenleriyle markalaşmayı başaramadılar. Nitekim bugün, Türk
el halılan, dünya pazarlannda bir dünya markası niteliğinde yer alamamaktadu*.
Bir diğer ifadeyle, Türk geleneksel halılan "marka" yapılarak dünya pazarlanna
sunulamamaktadır.
Bu süreçte, Türkiye'nin el dokuma halı ve kilim ithalatı da giderek artmıştır.
Yukarıda verilen rakamlardan da anlaşılacağı gibi, özellikle Uzakdoğu
ülkelerinden yapılan el halı ve kilim ithalatında son yıllarda önemli bir artış
görülmektedir. Öte yandan, üretimlerini Uzakdoğu ülkelerine kaydıran Türk
halıcıların sayısında da ciddi bir artış gözlenmektedir. Türkiye'deki birçok
üretici firma ucuz işgücü nedeniyle Türk hahlanm yurt dışında dokutturmakta,
daha sonra ise ithal etmektedir.
Hızla artan ithalat ve yöresel modellerin/desenlerin taklit edilmesinin
önlenememesi nedeniyle, el halısı üretimi gittikçe azalmakta ve bugün gelinen
nokta itibariyle sadece turizme bel bağlar durumdadır. El halısının toplam halı
Halı,
D e v l e t i n H a l ı S e k t ö r ü n d e k i B ü y ü k Y a t m m ı : S ü m e r H a l ı " ( S ü m e r H a l ı G e n e l M ü d ü r ü Fahrettin K a y ı p m a z ile yapılan
^^^S^' D e r g i s i ) , Y ı l : 1, S a y ı : 4 , A r a l ı k 2 0 0 4 , s s . 4 4 - 5 0 v e H a l ı , " D ü n y a M a r k a s ı O l m a l ı y ı z " ( S ü m e r H a l ı G e n e l
M u d u r u F a h r e t t i n K a y ı p m a z ile y a p ı l a n r ö p o r t a j ) , H a l ı ( S e k t ö r D e r g i s i ) , Y ı l : 2 , S a y ı : 8, E y l ü l 2 0 0 5 ss 8 7 - 9 2
' E m e k , a . g . e . , s. 8.
ihracatı içindeki payı yıllar itibariyle sürekli düşüş göstermiştir. El halısı
ihracatında düşüş yaşanırken, ithalatta ise artış yaşanmaktadır. Türkiye'nin el
halısı ithalatında en çok paya sahip ülkeler sırasıyla yüzde 44 ile Çin, yüzde
16 ile Pakistan ve yüzde 8 ile Hindistan ve İran'dır. Bu ülkeler, dünya
pazarlarında Türkiye'nin en büyük rakipleridir. Gümrük Birliği'nden önce bu
ülkelerden hemen hemen hiç ithalat yapılmazken. Gümrük Birliği'nden sonra
bu ülkelerden yapılan ithalat önemli ölçüde artmıştır.
2.2.3. MAKİNE HALI SEKTÖRÜNÜN DEĞERLENDİRMESİ
El dokuma halı sektörünün aksine, Türkiye makine halısında son 10 yılda
önemli bir gelişme göstermiştir. Günümüzde Türkiye, yüksek üretim ve tasanm
kapasitesi, son teknolojileri kullanması ve yüksek kalitesiyle, dünyanın önemli
makine halısı imalatçısı ve ihracatçısı ülkeleri arasındadır. Türkiye'nin toplam
makine halısı kapasitesi yılda 207 milyon metrekaredir. Makine halısı hem
atölyelerde, hem de büyük ölçekli fabrikalarda üretilmektedir. Türkiye'de
280'den fazla makine halısı imal eden firma vardır ve bu firmaların 8'i 2005
yılında Türkiye'nin en büyük 1.000 firması içinde yer almıştır.i59
Makine halısı imalatının yoğunlaştığı en önemli bölge Gaziantep ilidir.
Gaziantep, dünyadaki 2. büyük halı üretim merkezidir. Gaziantep, Türkiye'nin
toplam makine halısı üretiminin yaklaşık yüzde 70'ini ve toplam ihracatının
da yaklaşık yüzde 80'ini k a r ş ı l a m a k t a d ı r . G a z i a n t e p ' t e yılda 100 milyon
metrekare dokuma kapasiteli 3 bin tezgâhın bulunduğu tahmin edilmektedir.
Gaziantep'te yerleşik firmalar özellikle polipropilen ve akrilikten yapılan
makine halılarında yoğunlaşmıştır. Kayseri ve İstanbul üretimin yoğun olarak
yapıldığı diğer illerdir.
Türkiye'nin makine halısı ihracatı, yukarıda verilen rakamlardan da anlaşıldığı
gibi son yıllarda önemli ölçüde artmıştır. Önemli bir makine halı imalatçı ve
ihracatçı ülkesi olan Türkiye'de, her yıl çok sayıda fuar düzenlenmektedir.
2006 yılında düzenlenen fuarların başlıcaları şunlardır:
\f
\ll
a.g.e., S.8.
I G E M E , a.g.e.,
Sevim ve Emek, "îhracatçmm Yüzü Halıyla Gülüyor",
•
•
•
•
•
MODEKO 2006
HOUSE & LIFE 2006
EVTEKS 2006
The Sixth Sector Fair of Floor Covering Material
Interior Design & Decoration 2006
Türkiye, makine halısı sektörüne büyük yatırımlar yapmıştır. 1990Tı yıllardan
itibaren Türkiye'nin makine halısı ihracatı devamlı artmıştır ve bu artışın
devam etmesi beklenmektedir. Hâlihazırda Türkiye'de makine halılarının
üretiminde en yeni teknolojiler kullanılmaktadır. Türkiye'nin makine halısı
sektöründe çok iyi durumda olmasına rağmen, önlem alınmadığı takdirde el
halısında karşılaşılan sorunların benzerlerinin, çok yakın bir tarihte makine
halısı sektöründe de yaşanabileceği tahmin edilmektedir. Bu bağlamda,
markalaşmanm, AR-GE faaliyetlerine önem vermenin ve zengin pazarları
hedeflemenin, bu bakımdan önemli olduğu söylenebilk.
2.3. TÜRK EL DOKUMA HALI SEKTÖRÜNÜN
SWOT ANALİZİ
2.3.1. GÜÇLÜ YANLARI
• El halıcılığı bir Türk el sanatı olarak bilinmektedir.
• Yöresel Türk model ve desenleri dünya pazarlarında talep görmektedir.
• Rakip ülkelere kıyasla hahcılık "bilgiH ve eğitimli" kişilerin elindedir.
• El dokuma halı ve kilim imalatı konusunda tarihten gelen bir bilgi
birikimi ve altyapı vardır.
• Dokuyucular niteliklidir ve Türk halılarının kendine özgü bir dokuma
tekniği vardır.
2.3.2. ZAYIF YANLARI
• El dokuma halı ve kilim ihracatı, belirli pazarlara bağlı durumdadır.
• El dokuma hah ve kilim sektörü, önemli ölçüde turizm sektörüne bağlıdm
• İşçilik başta olmak üzere sektörde üretim maliyetleri rakip ülkelere
kıyasla çok yüksektir.
• Sektörün dünya pazarlarındaki tanıtım ve pazarlaması yetersizdir.
• Sektör, AR-GE, tasanm ve pazarlama konularında yeterli sayıda nitelikli
işgücüne sahip değildir.
• Sektörde işbirliği ve koordinasyon yoktur.
• Ev-tipi üretimden dolayı üretim sürecini ve özellikle kaliteyi kontrol
etmek, standardı yakalamak neredeyse imkânsızdır.
• Sektör, taklit halılar ve halıların yüksek fiyatlardan turistlere satılması
nedeniyle yabancıların gözünde kötü bir imaja sahiptir.
2.3.3. FIRSATLAR
• Türk el dokuma halı ihracatı, etkili bir tanıtım ve pazarlama stratejisiyle
artırılabilir.
• Sektörün işbirliği yapması ve devletin de desteklemesiyle Türk el dokuma
halı ve kilim sektörünün rekabet gücü artırılabilir.
• Türk halılarının taklit edilmesinin önlenmesiyle sektörün ihracatı
artırılabilir.
• Başta AB olmak üzere coğrafi olarak ana pazarlara yakındır.
• AB ile Gümrük Birliği anlaşması ve pekçok ülkeyle serbest ticaret
anlaşması vardır.
2.3.4. TEHLİKELER
• Türk el dokuma halı ve kilimleri, dünya pazarlarında Pakistan, Hindistan
ve Çin'in taklit halılarının ciddi tehdidi altındadır. Bu ülkelerin Türk
halılarını ucuz taklit etmesiyle sektör, dünya pazarlarındaki rekabet
gücünü giderek kaybetmektedir.
• Türk hah imalatçıları yüksek maliyetlerden dolayı üretimlerini Uzakdoğu
ülkelerine kaydırmakta ve böylece geleneksel Türk el halısı üretimi yurt
dışına yönelmektedir.
• Hızla artan el dokuma halı ve kilim ithalatı, yurtiçinde imalatı giderek
güçleştirmektedir.
• Halı imalatçılarının rekabet edebilmek adına kalitesiz malzemeler
kullanmaya yönelmeleri ve böylece halıların kalitesini düşürmeleri,
sektör için önemli bir tehdit unsuru durumundadır
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK EL HALI VE KİLİM SEKTÖRÜNÜN
ORUNLARI VE REKABET GÜCÜNÜ
ARTIRICI ÖNERİLER ÜZERİNE BİR SAHA
ARAŞTIRMASI
3 . 1 . ARAŞTIRMANIN AMACI, YÖNTEMİ VE
KAPSAMI
3.1.1. ARAŞTIRMANIN AMACI
Türk el dokuma halı ve kilim sektörü, son yıllarda ciddi sıkıntılarla karşı
karşıyadır. Sektördeki sıkıntıların pekçok nedeni olmakla birlikte, öne çıkan
temel nedenin Çin, Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerin ucuz emeğe dayalı
rekabetleri olduğu söylenebilir. Türk el dokuma halı ve kilim sektörü, bu
ülkelerin düşük maliyetleriyle rekabet edemez duruma gelmiş, dünya
pazarlarındaki payını giderek kaybetmeye başlamış ve ciddi bir gerileme içine
girmiş, hatta bazılarına göre bitme noktasına gelmiştir. Sektörün yaşadığı
sıkıntıların nedenleri arasında; nitelikli dokuyucu yetişmemesi, tamtım eksikliği,
kötü imaj, düşük döviz kuru, tasanm ve renklerde rekabet edememe gibi daha
pekçok neden sıralanabilir.
Bu çerçevede, bu saha araştırmasının temel amacı, Türk el dokuma hah ve
kilim sektörünün son yıllarda yaşadığı sıkıntıları/sorunları tespit etmek ve
ayrıntılı bir şekilde ortaya koymaktır. Öte yandan, Türk halıcılık sektörünün
uluslararası rekabet gücünü artranak için neler yapılması gerektiği konusunda
somut politika önerilerini tartışmaya açmak da, bu araştırmanın temel
amaçlarından biridir.
3.1.2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Saha araştırması kapsamında, 2008 yılı yaz aylarında başta İstanbul olmak
üzere el dokuma hah ve kilim imalatmm ya da ticaretinin yoğun olarak yapıldığı;
Uşak, İsparta ve Denizli illeriyle Kapadokya yöresi ve Hereke gezilmiş, bu
illerde/yörelerde el dokuma halı ve kilim imal eden ya da ticaretini yapan
firmaların sahipleri ya da yöneticileriyle yüzyüze görüşmeler yapılmıştır.
Her il/yörede en az 10 firmanın temsilcisi/temsilcileriyle görüşülmüştür.
İstanbul'da ise 20'nin üzerinde firmanın temsilcisiyle görüşme yapılmıştır.
Bunun yanında, İstanbul Ticaret Odası'nm (İTO) bazı üyeleri, Sümer Halı
yöneticileri, halı ihracatçı birlikleri ve sektörün öncü isimleriyle de yüzyüze
görüşmeler yapılmıştır. Bu çerçevede, belirtilen il/yörelerde halı veya kilim
imalatı veya ticaretini yapan firmalann sahipleri veya yöneticileri, İTO üyeleri,
Sümer Halı yöneticileri, halı ihracatçı birlikleri ve sektörün öncü isimleri olmak
üzere toplam 87 kişiyle yüzyüze görüşme yapılmıştır.
ö t e yandan; İstanbul Sultanahmet, Nuruosmaniye ve Kapalıçarşı civarlarmda
Türk el dokuma halı ve kilim sektörü üzerine 100 turistle 10 soruluk kısa bir
anket yapılmıştır. Anketle, yabancıların Türk el dokuma halı ve kilimleri
hakkındaki düşüncelerinin/yargılarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Yapılan yüzyüze görüşme ve anketlerle, bir yandan sektörün mevcut sorunları
tespit edilmeye çalışılmış, diğer yandan da sektörün uluslararası rekabet
gücünün artırılması için neler yapılması gerektiği belirlenmeye çalışılmıştır.
3.1.3. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI
Türk el dokuma halı ve kilim sektörünün sorunlarını belirleme ve sektörün
rekabet gücünü artırıcı politika önerilerini tartışmaya açma üzerine yoğunlaşan
bu saha araştırmasının kapsamını, Türkiye'de el dokuma halı ve kilim imal
eden firmalarla toptan veya perakende olarak ticaretini yapan firmalar
oluşturmaktadır. Bu amaçla; istanbul, Denizli, Uşak, İsparta, Hereke ve
Kapadokya yörelerinde/illerinde el dokuma halı veya kilim imalatı ya da
ticaretini yapan firmalarla yüzyüze görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca; bazı İTO
üyeleri, ihracatçı birlikleri, Sümer Halı yöneticileri ve sektörün öncü isimleriyle
de görüşmeler yapılmıştır. Öte yandan, yabancıların el dokuma Türk halısına
bakışlarını ortaya koymak amacıyla İstanbul'da 100 turistle anket yapılmıştır.
3.2. YÜZYÜZE GÖRÜŞME SONUÇLARI
3.2.1. TÜRK EL DOKUMA HALI VE KİLİM SEKTÖRÜNÜN
SORUNLARI
Yapılan yüzyüze görüşmelerde benzer sorunların dile getirilmesine rağmen,
temelde iki farklı yaklaşımın ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Diğer bir deyişle,
sektörün temsilcilerinin neredeyse tamamının sektörün sorunları konusunda
hemfikir oldukları söylenebilir. Yüzyüze görüşme yapılan kişilerin hemen
hemen hepsi, Türk halı ve kilim sektörünün ciddi bir gerileme içinde olduğunu
belirtmiştir. Ayrıca, Türkiye'de imalatın çok zorlaştığı ve giderek bitme
noktasına geldiği de ifade edilmiştir. Fakat çözüm noktasında sektörde iki
farklı görüşün egemen olduğu görülmüştür. Bu çerçevede, imalatçılarla imalatçı
olmayıp halı ve kilim ticareti yapanların görüşleriyle sektöre yaklaşımlarının
temelden farklı olduğu tespit edilmiştir. Halı ve kilim işine bir "Türk el sanatı"
olarak bakanların görüşlerinin de imalatçıların görüşlerine yakın olduğu
söylenebilir.
dertli oldukları gözlenmiştir. Bu çerçevede, imalatçılara göre, Türkiye, kültürünün
bir parçası olan halıcılığı giderek kaybetmektedir. İmalatçılar, çoğunlukla krrsal
Uzakdoğu ülkelerinin ucuz halılan ve artan halı ithalatı karşısında Türkiye'de
halı imalatımn giderek zorlaştığını ve önemli ölçüde azaldığım ifade etmişlerdir.
Aynca, birçok halıcının sektör değiştirdiği ya da ek iş yapmak zorunda kaldığı
tespit edilmiştir. Gerçekten de, İstanbul başta olmak üzere yüzyüze görüşme
yapılan bazı bölgelerde, yüzyüze görüşme amacıyla gidilen bazı halıcıların
işyerini kapattığı ya da başka bir iş yapmaya başladığı görülmüştür. Bu görüşte
olanlar, Uzakdoğu ülkelerinden ucuz el halısı ithalatının zorlaştınlmasım ve
devletin Türk kültürünün bir parçası olan, önemli bir istihdam ve gelir kaynağı
olan el halısı imalatını çeşitli teşvik ve önlemlerle desteklemesini istemişlerdir.
gelir ve eğitim düzeyi yükseldikçe halı ve kilim dokumaya olan talep azalır.
Ayrıca halı ve kilim, emek-yoğun bir üründür. Bu nedenle de, emeğin ucuz
olduğu ülkelerde daha çok imal edilmesinin ekonomi biliminin kurallarma uygun
olmasından dolayı Türkiye'de halı imalatının iktisadi olmadığı söylenebilir.
Bu görüşü savunanlara göre, hah ve kilim sektörünün Türkiye ekonomisinde
önemli bir yeri yoktur. Gerçekten de, halı sektörünün ve ihracatının en iyi
durumda olduğu 1980'li ve 90'lı yıllarda bile, halı ve kilim imalatının milli
gelir ve halı ihracatının toplam ihracat içinde önemli bir yeri olmamıştır. Kaldı
ki, günümüzde el dokuma halı ve kilim sektörünün milli gelir ve toplam ihracat
milyar dolarlık toplam ihracat içinde el halısı ihracatı ancak 145 milyon dolar
düzeyinde gerçekleşmiştir. Kaldı ki, bu ihracatın önemli bir kısmı, ithal edilen
zordur. Gerçekten de, bu maliyetlerle dünya pazarlarında rekabet etme şansı
yoktur. Dolayısıyla, sektörü kurtarmaya çalışmanın rasyonel bir tarafının
olmadığı ifade edilmiştir.
söz konusu ve Türkiye'nin kaliteli halı imal edip pahalı satma şansına sahip
olduğu da ileri sürülmüştür. Ticari boyutuna girmeden kültürel/sanatsal boyutuyla
Türkiye'de el halısı ve kilim imal etmenin daha doğru olacağını ifade edenler
de olmuştur. Ayrıca, Türkiye'de el halısı imalatının yakında önemli ölçüde
bitebileceği, fakat turizm var oldukça halı ticaretinin yapılacağı ağırlıklı görüş
olarak ileri sürülmüştür. Gelinen noktada, halı konusunda Türkiye'nin kararını
vermesi gerektiği, görüşme yapılan birçok kişi tarafından ifade edilmiştir.
Araştırmanın bu kısmında, sektör temsilcileri arasındaki görüş farkını dikkate
almadan yapılan yüzyüze görüşmeler neticesinde tespit edilen Türk el dokuma
halı ve kilim sektörünün sorunları, ayrıntılı bir şekilde ele alınmaktadır.
3.2.1.1. DÜNYA PAZARLARINDA ARTAN REKABET
Dünya el halı pazarında son yıllarda artan ve giderek sertleşen rekabet, Türk
el halıcılığını olumsuz etkilemiştir. Bu pazarda tüketici tercihlerinin hızla
değişmesi ve tasarım, modeller ve renklerin giderek ön plana çıkması, Türk
el dokuma halı sektörünün sıkıntılı bir sürece girmesine neden olmuştur.
Rekabetin artması, büyük ölçüde Çin, Hindistan, Pakistan ve Nepal gibi el
halısını çok daha ucuza ve modern özelliklerde, neredeyse seri biçimde
üretebilen Uzakdoğu ülkelerinin dünya pazarlarına hızlı girişinden
kaynaklanmıştır. Fakat son yıllarda Çin'de maliyetlerin giderek arttığı ve bu
ülkede el dokuma halı sektörünün yavaş yavaş cazibesini kaybetmeye başladığı
görülmektedir. Dolayısıyla bundan sonraki dönemde, asıl rekabetin Hindistan,
Pakistan, Nepal ve Afganistan gibi hahcılık sektöründe üretimini giderek artıran
ülkelerle yaşanacağı söylenebilir.
Bu ülkelerin sert rekabeti, Türkiye'de el dokuma hah ve kilim imalatını oldukça
zorlaştırmıştır. Çünkü maliyet farkından dolayı bu ülkelerle rekabet edebilmek
kolay değildir. Dolayısıyla, Türkiye'de imal edilen standart bir halının fiyat
farkından dolayı dünya pazarlarında satılabilmesi çok zordur. Bu nedenle,
Türkiye'de el halısı imalatı son yıllarda oldukça azalmıştır. Öte yandan, tezgâh
ve dokuyucu sayısında da büyük bir azalma söz konusudur. Sektörde, büyük
ölçekte el halısı imal eden çok az firma kalmıştır.
Türkiye, 1980'li yıllarda dünyanın büyük halı üreticilerinden biriydi. Fakat
son yıllarda artan ve giderek şiddetlenen rekabetle birlikte, eskiden bir "halı
ülkesi" olarak tammlanan Türkiye, Avrupa ve ABD'deki pazarını önemli ölçüde
kaybetmiş durumdadır. Bu ülkelerdeki firmalar müşterilerinin mal tedariklerini
ve imalatlarını Uzakdoğu Asya ülkelerine kaydırmışlardır. Günümüzde,
Türkiye'de el halısı imalatı ve ihracatı oldukça azalmıştır. Kaldı ki, yapılan
ihracatın önemli bir kısmının kaynağı, ithal halıların turizm yoluyla ihraç
edilmesidir.
Artan rekabet karşısmda Türkiye'nin kahteyi yükseltmeye ve modaya uygun hahlar
imal etmeye yönelmesi gerekirken, tam tersine hahlarm kahtesi düşürülmüş ve bu
da, sektörün sıkıntılarını daha da artırmıştır. Türkiye'de imal edilen bir halının
dünya pazarlannda rahatlıkla satılabilmesi için, üst düzey, yani kaliteli bir halı
ohnası gerekmektedir. Türk el hah sektörü; eğer kaUteh, modaya uygun, desenlerin
ve renklerin ön plana çıktığı halılar üretebilmeyi başarırsa, o zaman dünya
pazarlarmda bu ülkelerle rekabet edebileceği söylenebilir. Türkiye, ancak kaliteli
halılar ve çok özel ürünler, butik ürünler imal ederek dünya hah pazannda rekabet
edebilir.
3.2.1.2. ARTAN İTHALAT VE HAKSIZ REKABET
Eskiden bir "halı ülkesi" olan Türkiye, son yıllarda önemli miktarlarda el hahsı
ithal etmektedir. Çin, Hindistan, Pakistan ve Nepal gibi Uzakdoğu ülkelerinden
yapılan ucuz halı ve kilim ithalatıyla, Türkiye'nin deyim yerindeyse bir "halı
çöplüğü" haline geldiği ifade edilmektedk. Uzakdoğu ülkelerinden yapılan bu
halı ithalatının nedeni, yerli halılarla ithal halılar arasındaki fiyat farkıdır.
Fiyatta ithal halılarla rekabet edemeyen yerli halı sektörü, giderek daralma
sürecine girmiştk. İçeride turistlere yönelik olarak satılan el hahlanmn önemli
bir kısmının da ithal halı olduğu söylenmektedir. Birkaç yıl öncesine kadar
çoğunlukla yerli halıların yer aldığı mağazalarda artık yerli halı bulmak çok
zorlaşmıştır.
Ayrıca, bazı Uzakdoğu ülkelerinin Türk el dokuma halılarına ait desen ve
isimleri taklit ederek yurtiçi ve yurtdışı pazarlarda satışa sunduğu ve yurtiçinde
de kimi satıcıların ithal halıları yerli halı, örneğin Hereke Halısı olarak
yabancılara sattıkları ve bunun da Türk halısının imajını olumsuz etkilediği
ileri sürülmüştür. Bu çerçevede, Türk halılarının isminin tescil ettirilmemiş
olmasının Türk halıcılık sektörü için önemli bir sorun olduğu söylenebilir.
Türk el halıcılığının yaşadığı sıkıntıların temel nedeninin ithal halılar olduğunu
belirten bazı halıcılar, ithalata karşı olmadıklarım, ancak ithalatın hızla artmasına,
kalitesiz halı ithal edilmesine ve ithal halıların yerli halı olarak satılmasına
karşı olduklarını söylemişlerdir. Öte yandan, turizm yoluyla yapılan el halı
ihracatının önemli bir kısmının da ithal halılardan oluştuğu ifade edilmiştir.
3.2.1.3. YÜKSEK MALİYETLER VE İMALATIN YURTDIŞINA
ÇIKMASI
Türk el hahsımn Çin, Hindistan ve Pakistan gibi Uzakdoğu ülkelerinin halılanyla
rekabet edememesinin önemli nedenlerinden biri de, Türkiye'de maliyetlerin
bu ülkelere kıyasla yüksek olmasıdır. Özellikle işçilik maliyetleri, bu ülkelerle
kıyaslanmayacak kadar yüksektir. Öte yandan, halı imalatında kullanılan
malzemelerin fiyatı da bu ülkelere kıyasla çok yüksektir. Yüksek maliyetlerden
dolayı Türkiye'de el halısı imalatı zorlaşmış ve çok azalmıştır. Birçok halıcı
ithalata yönelmiş, bazı imalatçılar ise Uzakdoğu ülkelerinde imalat yapmaya
başlamışlardır. Yurtdışında imalat yapan bazı hah firmalarının, Çin ve Hindistan
gibi Uzakdoğu ülkelerine halıcılığı öğrettikleri, böylece bu ülkelerin Türk
halılarının taklidini/benzerini yapmaya neden oldukları, bazı imalatçılar
tarafından ileri sürülmüştür.
3.2.1.4. MAKİNE HALISININ HIZLI GELİŞİMİ
Hem dünyada, hem de Türkiye'de el halıcılığının gerilemesinin önemli
nedenlerinden biri de makine halısmdaki hızlı gelişmedir. Makine halısında
model, desen ve renk seçeneklerinin çok olması, gösterişli olması, düşük
mahyetinden dolayı fiyatının uygun olması ve hızlı bir şekilde seri üretiminin
yapılıyor olabilmesi gibi nedenlerle, özellikle Türkiye'de el dokuma halı ve
kilimi önemli ölçüde olumsuz etkilemiştir. Çünkü el dokuma halı ve kilim,
makine halısıyla rekabet edememiştir. Dolayısıyla Türk el halı ve kilim sektörü,
pazarının önemli bir kısmını ithal mallara kaptırırken, bir kısmını da makine
halısına kaptırmıştır.
3.2.1.5. DOKUYUCULARDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR VE YENİ
DOKUYUCU YETİŞMEMESİ
Türk el halı ve kilim sektörünün önemli sorunlarından bir kısmı dokuyuculardan
ve dokuma sürecinden kaynaklanmaktadır. Sorunların kaynağında,
dokuyuculuğun Türkiye'de bir meslek olmaması, daha çok dağ köylerinde
belli yaşın üstündeki kadınların boş zamanlarında yaptığı bir ek iş olarak
algılanması yatmaktadır. Durum böyle olunca ve imalat genelde evlerde kurulu
tezgâhlarda yapılınca, dokuma sürecini kontrol etmek, kalite ve standardı
yakalamak adeta imkânsızlaşmaktadır. Ayrıca, boş zamanlarda yapılan bir ek
iş olması nedeniyle çoğu zaman dokuma süreci söz verilen zamanda
bitirilememekte ve böylece hah firması siparişlerini zamanında teslim edememe
sorunuyla karşı karşıya kalmaktadır.
Öte yandan, gelir ve eğitim düzeyinin yükselmesi, televizyon ve bilgisayarın/
internetin köylere kadar girmesi, dokuyucu ücretlerinin düşük ohnası, Anadolu'da
pekçok şehirde organize sanayi bölgelerinin kurulması ve bu bölgelerde tekstilkonfeksiyon gibi sektörlerde faaliyet gösteren işyerlerinin açılması ve daha
pekçok sebepten dolayı, son yıllarda dokuyucuya olan talep giderek azalmaktadır.
Günümüzde nitelikli dokuyucu bulmanın zorluğu yanında, belli bir yaşın (4045) altında dokuyucu buhnak da neredeyse imkânsız hale gelmiştir. Dokuyucuya
olan talebin azalmasının önemli nedenlerinden biri de, dokuyucuların sosyal
güvencelerinin olmamasıdır. Böyle giderse, birkaç yıl sonra dokuyucu bulmak
imkânsız hale gelecektir.
3.2.1.6. KALİTE SORUNU VE İMALATTA YENİLİK YAPILMAMASI
Türkiye bir halı ülkesi olarak değerlendirildiği halde, hiçbir zaman el halısı
imalatına gereken önem verilmemiştir. Bu çerçevede, kaliteye de gereken
önem verilmemiş, seri ve standart üretim için gerekli olan atölye-tipi üretime
geçilememiş ve evlerde kurulu tezgâhlarda kontrolsüz olarak yapılan imalatta
beklenen kalite düzeyi yakalanamamıştır,
Türk el halı ve kilim sektörü, iyi karlar elde ettiği dönemlerde bile AR-GE
faaliyetlerine gereken önemi vermemiş, tasarım-desen-model-ölçü-renk
konularında yenilik yapmayı ve bu alanlara yatırım yapmayı, kendini günün
şartlanna ve dünya pazarlarındaki tüketici tercihlerindeki değişime uydurmayı
hiç düşünmemiştir. Geleneksel halıları geleneksel yöntemlerle imal etmekte
ve satmakta ısrar etmiştir. Örneğin, İsparta'da bugün bile dokunan desenler
yaklaşık 60 yıl önceki İsparta tipi halıların desenleri ya da benzerleridir.
3.2.1.7. MARKALAŞMA EKSİKLİĞİ VE TASARIM - DESEN - MODEL
VE RENK KONULARINA GEREKEN ÖNEMİN VERİLMEMESİ
Birkaç firma dışında Türk el halı ve kilim sektörü, hiçbir zaman AR-GE
faahyetlerine ve markalaşmaya önem vermemiş; tasanm, desen, model ve renk
D T M , D ü n y a d a ve T ü r k i y e ' d e El halıcılığı Sektörü,
Çağlar, a.g.m..
konularında yatırım yapmamıştır. Böylece, dünya pazarlarındaki tüketici
tercihlerindeki değişime uyum sağlanamamış ve moda trendleri yeterince takip
edilememiş, desen ve renk çeşitliliği sağlanamamış, yeni ürün ve tasarım
geliştirilememiştir. Bu alanlarda nitelikli işgücü de yetişmemiştir. Aynca, ucuza
mal edebilmek için zamanla kalite de terk edilmiş ve halı imalatında kalitesiz
malzemelerin kullanılmasına yönelinmiştir. Gelinen noktada, rekabette bu
alanların ön plana çıkması, Türk halıcılığını olumsuz etkilemiştir.
3.2.1.8. TANITIM - PAZARLAMA SORUNU VE FUARCILIĞA
Türk el halısı ve kiliminin yurtdışında tanıtılmasına, pazarlanmasma, fuarlar
yoluyla dünya pazarlarına ulaşmaya; ne devlet, ne de özel sektör hiçbir zaman
gereken önemi vermemiştir. Dolayısıyla, Türk el halısının dünya pazarlarında
yeterli reklamı/tanıtımı yapılmamıştır. Bu alanlarda yeterli düzeyde nitelikli
işgücü de yetişmemiştir. Bu nedenle, Türk el halı ve kilim sektörünün önemli
sorunlarından birinin tanıtım ve pazarlama eksikliği olduğu söylenebilir.
Nitekim ABD ve Almanya pazarlarında yapılan bir araştırmada, "Hangi ülke
idealinizdeki halı ülkesine en yakındır?" sorusuna, araştırmaya katılanların
ancak ortalamada yüzde l ' i "Türkiye" cevabını vermiştir.
Öte yandan, içeride dünya pazarlarına yönelik fuarlar düzenlenmemiş ve bu
konuda da geri kalınmıştır. Örneğin, yaklaşık 15 yıldır Haziran aymm son
haftası Uşak'm Eşme ilçesinde "Kilim Festivali" düzenlenmektedir. Fakat bu
festival, müşterilere, dünya pazarlarına ulaşmayı sağlayacak bir fuardan ziyade,
"panayır" havasında geçmektedir.
3.2.1.9. İMAJ SORUNU
İmaj sorunu ya da kötü imaj, günümüzde Türk el halısının en önemli
sorunlarından biridir. Bazı halı-kilim mağazalarmm/satıcılannm zaman zaman
özellikle turistlere, ithal halıları Türk halısı olarak satmaları ya da gerçek
fiyatının çok üzerinde satmaları, Türk halı ve kiliminin dünyadaki imajını
olumsuz etkilemektedir. Günümüzde yabancıların Türk halısı hakkında kötü
bir imaja sahip olduklarını söylemek herhalde yanlış olmaz. Öte yandan,
özellikle turistik bölgelerde satıcı davranışının da imajı olumsuz etkilediği
söylenebilir.
us AID, Constraints and Opportunities in Marketing Carpets,
3.2.1.10. KOMİSYONLARIN YÜKSEKLİĞİ
Özellikle turistik bölgelerdeki "halı köyleri" ve mağazalar, turizm acentelerine/tur
operatörlerine çok yüksek komisyonlar (yüzde 40-45 gibi) ödemektedirler.
Hatta bazı bölgelerde, bazı ülkelerden gelen turistler için turizm acentelerine/tur
operatörlerine "turist başı/kişi başı" bir bedel de ödendiği söylenmektedir.
Aynca, bazı durumlarda halı köyleri ve mağazalan, acentelere/tur operatörlerine
ödedikleri bedeli ya da bir kısmım peşin vermektedirler. Dolayısıyla halı köyleri
ve mağazalar, ödedikleri yüksek komisyonlar nedeniyle halılan yüksek fiyattan
satmak zorunda kalmaktadırlar. Bu komisyonları ödeyemeyen ya da ödemek
istemeyen küçük mağazalara ise turistlerin gitmesi acenteler tarafından
engellenmektedir. Sektördeki bu duruma mutlaka bir düzenleme/disiplin
getirilmesi gerektiği, yapılan saha araştırmasında açıkça görülmüştür.
3.2.1.11. TURİST PROFİLİNDEKİ DEĞİŞME
Türkiye'ye gelen turist sayısının son yıllarda artmasına rağmen, gelen turistin
profilinin değiştiği, kalitesinin düştüğü, yani gelir düzeyi yüksek turistin eskisi
gibi gehnediği ifade edihniştir. Türkiye'nin "ucuz tatil cenneti" olarak görüldüğü,
"Herşey dâhil" sistemiyle Türkiye'nin turizmi ucuza sattığı ve böylece gelen
turistin eskisi kadar halı ve kilim satın almadığı, bu nedenle de son yıllarda
turistlere yönelik satışlarda bir azalma olduğu ileri sürülmüştür. Ayrıca, gelen
turistin bir kısmının ise daha önce Türkiye'ye en az bir kez geldiği, bu grubun
da pek halı satın almadığı belirtilmiştir.
3.2.1.12. DEVLET VE BÜROKRASİDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR
Yapılan yüzyüze görüşmelerde, birçok firma temsilcisi, devletin sektöre ilgisiz
kaldığını ve verdiği desteklerin yetersiz olduğunu ifade etmiştir. Bu çerçevede,
devletin düzenleyici ve denetleyici işlevini yerine getirmediği, ihracata kolaylık
sağlamadığı ve destek vermediği, bürokratik engellerin çok olduğu, marka
tescil ve halılara patent alınmasına öncülük etmediği ve benzeri noktalar
belirtilmiştir. Ayrıca, yerel bürokrasiyle yerel yönetimlerin desteğinin de
olmadığı ileri sürülmüştür.
3.2.1.13. KOORDİNASYON EKSİKLİĞİ VE SEKTÖRDE İŞBİRLİĞİNİN
OLMAMASI
Yapılan saha araştırması kapsammda sektörde işbirhğinin olmadığı gözlenmiştir.
Her şeyden önce, tüm halıcılan kapsayan bir kuruluş/birlik yoktur. Bu çerçevede.
hall sektörüyle ilgili kuruluşları koordine edecek sorumlu ve yetkili tek bir
birimin olmamasının, sektörün önemli sorunlarından biri olduğu
anlaşılmaktadır.
nedenle, sektörde sistemli ve koordineli bir imalattanıtım-pazarlama süreci oluşmamıştır. Diğer bir deyişle, ilgili kurum ve
kuruluşlar arasında koordinasyon eksikliğine bağlı olarak sektörün eğitimüretim-pazarlama zincirinde aksaklıklar yaşandığı anlaşılmıştır. Öte yandan,
halı imalatçılarının İstanbul Halı İhracatçıları Birliği'nden (İHİB) şikâyetçi
olduğu, ayrıca Hereke'deki halıcılar arasında bile bir birlik olmadığı tespit
edilmiştir.
Bunlara ilave olarak, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında da
koordinasyon olmadığı söylenebilir.
3.2.1.14. İMALATÇILARDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR
Birkaç firma dışında halı ve kilim imalatçıları, hiçbir zaman kendilerini
geliştiremediler, günün şartlarına uyum sağlayamadılar, alternatifler üretemediler,
günün moda renklerini ve trendlerini takip edemediler. Öte yandan, daha çok
kazanmak için kaliteden ödün verdiler, malzeme kalitesini düşürerek halı ve
kilimin kalitesini de düşürdüler. Böylece, Türk halı ve kiliminin bugünkü
sıkıntılı sürece girmesinde önemli rol oynadılar.
3.2.1.15. İTHALATIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER
Yapılan yüzyüze görüşmelerde; ithalatçı ya da ithal halıları satan firmaların,
ithalatın önündeki engellerden şikâyetçi oldukları gözlenmiştir. Bu firmalara
göre, devlet, sürekli engeller koyarak halı ve kilim ithalatını zorlaştırmaktadır.
Konulan engellere örnek olarak da, "İhtisas Gümrüğü"nün İsparta'da olması
ve halıda birim "referans fiyat" uygulaması gösterilmiştir. Gerçekten de, 18
Temmuz 2004 tarihinde uygulamaya alman DTM tebliği ile ithal halılar için
referans fiyat uygulamasına başlanmıştır. Öte yandan, İhtisas Gümrüğü'nün
İsparta'da olmasınm, hah ithalatı yapan firmalann maliyetini artırdığı söylenebilir.
Bu firmalar, ithal ettikleri halılann büyük bir kısmını ihraç ettiklerini, dolayısıyla
konulan bu engellerin ihracatta rekabet güçlerini azalttığını ifade etmişlerdir.
Buna karşın, imalatçıların, ithalata konan engelleri savundukları, hatta bir
kısmının söz konusu engelleri yetersiz bulduğu gözlenmiştir.
1 6 6 F N Ö l m e z v e İ. A k k u ş , " İ s p a r t a ' d a H a l ı c ı l ı k S e k t ö r ü 2 0 0 5 Y ı l ı G e n e l D u r u m R a p o r u " , Y a y ı n l a n m a m ı ş m a k a e
167 İ H İ B ' e y ö n e l i k eleştirilere ö r n e k o l a r a k H e r e k e H a l ı c ı l a r D e m e ğ i B a ş k a m E r h a n O r ile y a p ı l a n şu röportaja bakılabilir: H e r e k e
H a l ı s ı M a r k a O l a r a k D ü n y a ile R e k a b e t E d i y o r " , H a l ı ( S e k t ö r D e r g i s i ) , Y ı l : 2 , S a y ı : 8, E y l ü l 2 0 0 5 , ss. 9 3 - 9 9 .
168 İmalatçıların ithalata k o n a n engeller k o n u s u n d a k i göriişlerine bir ö r n e k olarak halı imalatçısı Lütfı E r t e k i n ile yapılan röportaja
bakılabilir B k z . "İthalattaki Yeni K a r a r l a r Kalitesizliği Ö n l e d i " , H a h ( S e k t ö r Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 9, K a s ı m 2 0 0 5 , s s . 1 0 8 - 1 1 2 .
3.2.1.16. DÖVİZ KURU
Halı ve kilim sektöründeki, özellikle halı ihracatındaki sıkıntılardan birinin de
son yıllardaki aşın değerli YTL olduğu yüzyüze görüşme yapılan bazı halıcılar
tarafından ifade edilmiştir. Gerçekten de, mevcut kur politikasıyla kurun birkaç
yıldır bulunduğu düzey, adeta ihracatı tıkamaktadır.
3.2.1.17. PİYASADAKİ DURGUNLUK VE DEĞİŞEN TALEP YAPISI
Fiyat farkından dolayı iç piyasadaki tüketicilerin çoğu yerli halılardan ziyade
daha ucuz olan Uzakdoğu menşeli ithal halıları tercih etmektedir. Ayrıca, son
yıllarda iç piyasada yaşanan durgunluğun da, iç piyasaya yönelik çalışan
halıcıları olumsuz etkilediği ifade edilmiştir. Öte yandan, iç piyasada talep
yapısının da giderek değiştiği, talebin makine haklarıyla ucuz ithal halılara
kaydığı tespit edilmiştir. Bu çerçevede, Türkiye'de üretilen ve yüksek mahyetli
el halısına olan talebin giderek azaldığı ve talebin uygun fiyat, reklam ve
çeşitlilikten dolayı makine halısıyla ithal halılara kaydığı belirtilmektedir.
3.2.2. YÜZYÜZE GÖRÜŞME SONUÇLARI VE DÜNYA
UYGULAMALARINDAN HAREKETLE TÜRK EL
HALI VE KİLİM SEKTÖRÜNÜN REKABET GÜCÜNÜ
ARTIRICI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
olduğu söylenebilir. Türkiye, yüzyüze görüşmelerde öne çıkan ve daha önce
yetinecek ya da devlet ve sektör, alacağı önlemler ve belirleyeceği politikalarla
imalatın yeniden canlanmasını ve Türkiye'nin bu alanda var olmaya devam
etmesini sağlayacaktır. Her iki yaklaşımda da, Türkiye'de hah ve kilim ticaretinin
devam edeceği söylenebilir.
Araştırmanın bu kısmında, her iki yaklaşım/görüş konusunda herhangi bir
tercihte bulunmadan, devletin ve sektörün el dokuma halı ve kilim imalatını
canlandırmak isteyeceği ve dünya pazarlannda rekabet etmeye devam edeceği
varsayımı altında, Türk el dokuma halı ve kilim sektörünün rekabet gücünü
artırabilecek çözüm önerileri/politika seçenekleri üzerinde durulacaktır. Hiç
kuşku yok ki, burada geliştirilen çözüm önerilerinden farklı, hatta daha doğru
ve daha uygulanabilir başka öneriler de geliştirilebilir. Örneğin, Dış Ticaret
Müsteşarlığı (DTM) İhracat Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen ve sektör
temsilcileriyle ilgili kurumlardan yetkililerin katıldığı El Halıcılığı 3. Çalışma
Grubu Toplantısı'nda, sektörün sorunları tartışılmış ve çözüm önerileri olarak
şunlar sıralanmıştır:
• Hedef pazarlarda markalaşmaya verilen öneme ilişkin araştırma yapılması,
• Satış stratejisinin pazarın talebine göre belirlenmesi,
• Ürün çeşitliliğinin artırılması,
• Ekolojik halı pazarına yönelik talep yaratılması,
• Halının yeni kullanım alanlarının belirlenmesi,
• Yeni pazarların belirlenerek, üzerinde araştırma yapılması,
• El halısı üretimi yapan üreticilerin potansiyellerinin ve eğilimlerinin takip
edilmesi,
• Diğer sektörlerle işbirliğine gidilmesi,
• Pazarın daha iyi takip edilmesiyle stok. maliyetinin azaltılması,
• Tanıtım faaliyetlerinin artırılması.
Bu araştırmada bazı çözüm önerilerinin gehştirilmesinin amacı, Türk el dokuma
halı ve kilim sektörünün rekabet gücünü artırabilecek çözüm önerilerini/politika
seçeneklerini tartışmaya açmaktır. Bu araştırmada geliştirilen çözüm önerileri
aşağıda açıklanmaktadır.
3.2.2.1. ÖZEL VE KALİTELİ ÜRÜNLER ÜRETİLMELİ
Türk el halı ve kilim sektörünün standart ürünlerde ve klasik desen-modelrenklerde Uzakdoğu ülkelerinin ucuz halılarıyla rekabet etme şansı yoktur.
Türkiye'nin rekabet edebilmesinin yolu kaliteyi yükseltmesi ve modaya uygun,
markalaşmış ve katma değeri yüksek halılar imal etmesinden geçmektedir.
Diğer bir deyişle, Türkiye'de imal edilen bir halının dünya pazarlarında
rahatlıkla satılabilmesi için üst düzey, yani kaliteli bir halı olması gerekmektedir.
Türkiye, hedef pazarların ihtiyacını belirleyerek, o pazarlara özgü ve tüketici
taleplerine uygun yeni ürünler üretme yoluna gitmelidir. Türk el halı sektörü;
eğer kaliteli, modaya uygun, desenlerin ve renklerin ön plana çıktığı halılar
üretmeyi başarırsa, o zaman dünya pazarlannda Uzakdoğu ülkeleriyle rahatlıkla
rekabet edebilir. Türkiye, ancak kaliteli halılar ve çok özel ürünler, butik ürünler
imal ederek dünya halı pazarında var olmaya devam edebilir.
^ ^9 D T M , D ü n y a d a ve Türkiye'de El Halıcılığı Sektörü,
3.2.2.2. TÜRK HALILARININ TAKLİT EDİLMESİ ENGELLENMELİ
Taklit halılann iç ve dış pazarlarda Türk hahlanmn imajını zedeleyecek şekilde
satışa sunulması mutlaka engellenmelidir. Bu amaçla, marka ve desen tesciline
önem verilmelidir. Bu çerçevede, Türk halılarına belirli bir tescil şartı ve
standart getirilmelidir. Türk halılarının ismi mutlaka tescil ettirilmelidir. Yerli
halılara, hahmn kimliği niteliğinde olan "sertifikasyon" verilmelidir. Ayrıca,
gümrükte ithal halıların üzerine menşeini belirten bir işaret ya da damga
konulmalıdır. Bu çerçevede, yüzyüze görüşme yapılan imalatçılardan önemli
bir kısrmnın ithal halıların Türkiye'ye girişinin engellenmesi ya da azaltılması
için bazı tedbirler alınması gerektiğini savundukları tespit edilmiştir.
3.2.2.3. DOKUYUCU VE NİTELİKLİ İŞGÜCÜ YETİŞTİRİLMELİ
Dokuyuculuğa olan ilginin son yıllarda azalması ve tasanm, desen ve pazarlama
gibi alanlarda nitelikli işgücü eksikliği dikkate alındığında, dokuyucu ve
halıcılıkla ilgili alanlarda gerekli işgücünün yetiştirilmesinin, özellikle
önümüzdeki yıllarda Türk el halı ve kilim sektörünün rekabet gücünü olumlu
yönde etkileyeceği söylenebilir. Bu amaçla, halı ve kilim imalatının yaygın
olduğu bölgelerde. Milli Eğitim ve Halk Eğitim Merkezleri'nin öncülüğünde
ve koordinasyonunda halı dokuma kursları açılmalı, bu kursları bitirenlere
sertifika verilmelidir. Öte yandan, tasarım, desen ve pazarlama gibi konularda
da sektörün ihtiyaç duyduğu sayıda ve nitelikte işgücü, devlet ve sektör
işbirliğiyle mutlaka yetiştirilmelidir.
3.2.2.4. DOKUYUCULAR SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ KAPSAMINA
ALINMALI
Dokuyucu olmaya yönelik ilgi, ancak gençlerin dokuyuculuğa özendirilmesiyle
sağlanabilir. Bu çerçevede, halı ve kilim imalatında çalışan dokuyucular mutlaka
sosyal güvenlik sistemi kapsamına alınmalıdır. Böylece, dokuyuculuğa olan
ilgi artn-ılabilir ve dokuyuculuğun bir çeşit meslek olması sağlanabilk. Yapılan
saha araştırmasında tespit edilen önemli noktalardan biri de, dokuyucuların
sosyal güvencelerinin olmamasının sektörün önemli sorunlanndan biri olduğu
gerçeğidir. Sektör temsilcilerinin çoğunun bu konuda devletten beklentileri/
talepleri olduğu gözlenmiştir. Bu kapsamda; imalatçılara sigorta desteği
verihnesi, tanm kesiminde uygulanan sigorta primlerinin hah ve kilim sektöründe
de uygulanması, dokuyucuların sigorta primlerinin devlet tarafından ödenmesi
şeklinde farklı önerilerin olduğu anlaşılmıştır. Nitekim İsparta ilini kapsayan
bir araştırmada, halı firmalannm tanm sektörüne uygulanan sigorta sisteminin
dokuyuculara da uygulanması gerektiğini savundukları görülmektedir. ıô
™
ö l m e z ve A k k u ş , " İ s p a r t a ' d a Halıcılık Sektörü 2 0 0 5 Yılı G e n e l D u r u m R a p o r u " ,
3.2.2.5. SEKTÖRDE BİRLİK SAĞLANMALI: TÜRKİYE HALICILAR
BİRLİĞİ
Sektörün önemli sorunlarından biri olan sektörde birlik ve koordinasyon
olmaması sorunu mutlaka giderilmelidir. Bu amaçla, halıcılıkla ilgili tüm
birimler, "Türkiye Halıcılar Birliği" adı veya benzeri bir ad altında
birleştirilmelidir. Böylece, sektörde koordinasyon sağlanmah, imalat ve satış
dâhil olmak üzere tüm aşamalar disiphn altına alınmalıdır. Bu çerçevede, böyle
bir kurumun ohnamasımn sektörün önemli sorunlarından biri olduğu söylenebilir.
Nitekim dünyanın en çok el halısı ihraç eden ülkesi olan İran'da el halısı imalat
ve ticareti tek bir kamu kurumunca y ü r ü t ü l m e k t e d i r . T ü r k i y e ' d e ise özel
sektör, Sümer Halı, Halk Eğitim Merkezleri ve kaymakamlıklar gibi çok sayıda
özel, kamu ve kooperatif tarzı kuruluş halı ve kilim imalatı yapmaktadır. Öte
yandan. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na bağlı bir "Türk Halı ve El Sanatları
Enstitüsü"nün kurulması da ö n e r i l e b i l i r . K a n a d a ' d a bile bir halı enstitüsü
(Canadian Carpet Institute - CCiy^^ olduğu dikkate alındığında, Türkiye'de
benzeri bir kuruma ihtiyaç olduğu söylenebilir.
3.2.2.6. KÜMELENME SAĞLANMALI
Halı ve kilim imalatının yaygın olduğu yörelerde ve illerde, halı ve kilim
imalatı yapan birimlerin/atölyelerin büyük ölçüde bir araya toplanmaları
sağlanmalıdır. Bu amaçla, halı ve kilim imalatı yapan atölyelerin organize
sanayi bölgeleri ya da sanayi sitelerinde toplanması önerilebilir. Kümelenmenin
sağlanmasıyla, maliyetleri düşürme ve verimliliği artırma imkânı söz konusu
olabilecektir. Ayrıca, bu yolla yabancı firmaların büyük ölçekli taleplerinin
Türkiye'ye yönelmesi de sağlanabilir. Öte yandan, halı ve kilim imalatının
işçiliğin ucuz olduğu Doğu illerine kaydırılması da bir başka öneri olarak
değerlendirilebilir. İmalatçıların Halk Eğitim ile işbirliği içinde köylerde halı
atölyeleri açmaları da diğer bir öneri olarak belirtilebilir.
3.2.2.7. İMALAT KOORDİNE EDİLMELİ
Türkiye'de halı ve kilim imalatı yapan kamu kurumları, kooperatifler ve özel
kuruluşlar arasında bir koordinasyon ve işbirliği yoktur. Bu durum, kaynakların
verimsiz kullanılması ve imalat sürecinin kontrol edilememesi sonucunu
M . E. Avcular, "Türk Halıcılığı ve Sektörel Sorunlar", G ü m r ü k Dünyası Dergisi, Sayı: 44,
http://www.gumı-ukkontrolor.org.tr/Yayinlar/Dergiler/44/7.html
S ü m e r H a l ı ' n m ; halı ve el s a n a t l a n alanında araştırma-geliştirme, b e l g e l e n d i r m e , kontrol ve d e n e t i m a ş a m a l a r ı n d a faaliyet
gösteren bir enstitü olarak " T ü r k Halı ve El Sanatları Enstitüsü Başkanlığı" şeklinde yeniden yapılandırılması k o n u s u n d a bazı
çalışmalar h ü k ü m e t tarafından geçtiğimiz yıllarda yapılmış, fakat sonra bu çalışmalar durmuştur.
ww.canadiancarpet.org
doğurmaktadır. Bu nedenle, imalat süreci mutlaka koordine edilmelidir. îmalatm,
evlerden ziyade atölyelerde uzman hocalar ve desinatörler kontrolünde yapılması
sağlanmalıdır. Küçük imalatçıların tek başlarına bunu yapmalarının çok zor
ve maliyetli olacağı dikkate alındığında, sektörde bir işbirliği sağlanarak ve
devletin desteği de alınarak bunun yapılması önerilebilir. Bu çerçevede, atölyetipi imalata ağırlık verilmelidir. Atölye sisteminin kurulmasıyla, üretim sürecinin
kontrolü de mümkün olabilecektir. Atölyelerin kuruluşunda Halk Eğitim
Merkezleri öncülük edebilir. Öte yandan, her isteyenin halı imal etmesini
engellemek amacıyla halı imalatçılanna "ehliyet" verilmesi önerilebilir. Aynca,
kalitenin korunması amacıyla üretim sürecinde kullanılan hammadde ve diğer
malzemelere de belirli standartlar getirilmelidir. Diğer bir deyişle, kaliteli
malzemelerle kaliteli ürünlerin üretilmesi sağlanmalıdır.
3.2.2.8. İMALATÇILAR YENİLİKÇİ OLMALI
Hah ve kilim imalatçılan, yenilikçi ohnah, üretim sürecinde gerekli değişiklikleri
hızla yapabilmelidir. Bu çerçevede, imalatçılar, piyasanm talepleri doğrultusunda
kaliteli, farklı ürünler yapabilmeli ve tüketici tercihlerine hızla uyum
sağlayabilmehdirler. İmalatçılar, dünya pazarlarım takip etmeü ve bu pazarlardaki
tercihlere göre; malzemede, dokuma yöntemlerinde, desenlerde, modellerde,
renklerde ve üretim süreciyle ilgili diğer alanlarda gereken değişimleri hızla
yapabilmelidirler.
3.2.2.9. DEVLET DESTEK OLMALI
Yapılan yüzyüze görüşmelerde, özellikle imalatçıların büyük çoğunluğunun
devletin sektöre destek olması gerektiğini belirttikleri gözlenmiştir. İmalatçılann
çoğunluğu, rakip halı ihracatçısı ülkelerin başında gelen İran'ı örnek göstererek,
İran'ın halıyı stratejik bir ürün olarak desteklediğini belirtmişlerdir. Türkiye'de
de devlet desteği olmadan sektörün kurtulamayacağını ifade etmişlerdir.
Gerçekten de, sektöre ilişkin kapsamlı bir stratejik plamn devlet desteği olmadan
uygulanabilmesi neredeyse imkânsızdır. Fakat devlet desteğinin ne ve nasıl
olması gerektiği konusunda imalatçılar arasında bir görüş birhğinin olmadığı
tespit edilmiştir. Hâlihazırda bir halı ve kilim sektörü politikası olmayan
devletin, bu konuda bir çizgi belirlemesi gerektiği, en azından sektörde
düzenleyici ve denetleyici rol oynaması, yani halıcılıkla ilgili politikaların
devlet tarafından belirlenmesi gerektiği açıktır.
Devletin Türk kültürünü ve sanatını koruma adına sektöre sahip çıkması
gerektiğini belirtenler de olmuştur. Aynca, istihdam ve sosyal açılardan, devletin
özellikle işsizliğin yüksek olduğu bazı bölgelerde halı ve kilim imalatını teşvik
etmesi gerektiğine dikkat çekenler de olmuştur. Gerçekten de, halı ve kilim
imalatı emek-yoğundur ve bu sektörde çok az yatırımla çok kişiye istihdam
sağlanması mümkündür. Ayrıca, kırsal kesimde, özellikle dağ köylerinde aileler
için bir ek gelir kaynağı da olduğu söylenebilir. Fakat gelişen ve kalkman
Türkiye'de yeni neslin halı ve kilim dokumaya ne kadar ilgi göstereceği
kuşkuludur.
3.2.2.10. İHRACAT DESTEKLENMELİ: HALI İHRACATINI
DESTEKLEME MERKEZİ
Halı ve kilim ihracatı teşvik edilmelidir. Bu çerçevede, ihracatın önündeki
bürokratik engeller azaltılmalıdır. Halı ve kilim ihracatını desteklemek amacıyla,
örneklerine Uzakdoğu ülkelerinde de rastlanan bir "Halı İhracatını Destekleme
Merkezi" kurulmahdır. Bu merkez, ihracata çeşith teşvikler sağlamanın yanında,
Türk halı ve kiliminin yurtdışında tanıtımını yapmalı, fuarlar düzenlemeli ve
halı ihracatçılarının dünya pazarlarına girişini kolaylaştırıcı tedbirler almalıdır.
3.2.2.11. MODA TAKİP EDİLMELİ VE MARKALAŞMA İLE
TASARIMA ÖNEM VERİLMELİ
Türk el dokuma halı ve kilim sektörünün günümüzde yaşadığı sorunların
önemli bir bölümü, sektörün modayı takip etmemesi ve markalaşmayla tasarıma
gereken önemin bugüne kadar verilmemiş olmasından kaynaklanmaktadır.
Denilebilir ki, sektörün modayı takip etmesi ve markalaşmayla tasarıma gereken
önemi vermesi, sektörün rekabet gücü açısından kritik öneme sahiptir. Bu
nedenle, dünya pazarlanndaki moda mutlaka takip edilmeli ve moda trendlerine
uygun yeni ve özgün tasarımlar yapılmalı, ayrıca sektörde markalaşma
sağlanmalıdır. Bu çerçevede, özel ve özgün desenler yapılmalıdır. Yukarıda
önerilen "Halı İhracatını Destekleme Merkezi", dünya pazarlarını ve modasını
takip etmeli ve bu konularda halı imalatçılarını yönlendirmelidir. Ayrıca, bir
"Renk ve Desen Bankası"nın oluşturulması da önerilmektedir. Oluşturulacak
"Desen Bankası" ile yöresel desenlerin ve motiflerin patentinin alınması ve
böylece rakip ülkelerin Türk el halısı motif ve desenlerini taklit etmesi de
engellenmiş olunacaktır.
Böyle bir bankamn oluşturulması için, üniversitelerle
birlikte bir strateji belirlenip ortak bir çalışma yapılabilir.
3.2.2.12. TANITIM - PAZARLAMA - FUARCILIK VE PAKETLEMEYE
ÖNEM VERİLMELİ
Bir ticari ürünün pazarlanmasmda en önemli konu tanıtım ve reklamdır. Bu
nedenle, Türk el halı ve kiliminin dünya pazarlarında tanıtımı ve reklamı iyi
yapılmalıdır. Türk el dokuma halısını dünyaya tanıtmak amacıyla gerek iç
pazarda turistlere, gerekse dış pazara yönelik olarak tanıtım çalışmaları
yapılmalıdır. Yurtiçi tanıtım faaliyetleri kapsamında sektörel ve bölgesel tamtım
yapılmahdır. Bu konuda yerel yönetimlere de önemli iş düşmektedir. Aynca.bir
pazarlama planlaması yapılmalı ve dış pazarlardaki tanıtım ve pazarlama tek
tek firmalar tarafından değil, merkezi olarak yapılmalıdır. Buna ilave olarak
klasik pazarlama anlayışı değiştirilmeh, farklı bir pazarlama stratejisi belirlenmeli
ve bu strateji çerçevesinde halı ve kilimle birlikte kültür ve tarih de
pazarlanmalıdır.
Fuarcılık konusunda ise halı ve kilimle ilgili fuarlar düzenlenmeli ve yurtdışı
fuarlar takip edilmeli, sektörün bu fuarlara katılımı sağlanmalıdır. Her yıl
İstanbul'da uluslararası bir halı fuarı mutlaka düzenlenmelidir. Yurtdışındaki
fuar organizasyonlarına, özellikle ABD'deki fuarlara sektörün katılımı
sağlanmalıdır. Bu çerçevede, halı firmalarının dünyadaki halı fuarlarına
katılımlarını teşvik edecek mekanizmalar geliştirilmeli, gerekirse bir özel fon
oluşturulmalı ve bu fondan çeşitli destekler sağlanmalıdır. Öte yandan, dünya
pazarlannda önemli olan kalite belgesi, ambalaj, tasanm gibi diğer unsurlara da
gereken önem verilmelidir. İyi bir ambalajm ürün satışım artmcı etkisinin olduğu
dikkate alınarak, paketlemeye önem verilmeli, paketleme/ambalaj iyi olmalı,
halı ve kilimlerde teknik ve kuUamm özelliklerini belirten bir kılavuz olmalıdır.
3.2.2.13. ESKİ HALILARIN GİRİŞİ KOLAYLAŞTIRILMALI
Eski halılann Türkiye'ye girişinin önündeki engeller kaldınimalı ve bu halılann
Türkiye'ye girişi teşvik edilmeüdir. Bu yolla Türkiye'nin eski hah pazan/merkezi
olması sağlanmalıdır. Yurt dışında, tamir ve bakım için bekleyen çok fazla
halının mevcut olduğu bilinmektedir. Türkiye'de tamir ve bakım için önemli
bir altyapı mevcuttur. Türkiye'nin eski halı tamirinde iyi bir konumda olduğu
dikkate alındığında, bu yolla Türkiye'nin eski halıların tamir merkezi olması
da sağlanabilir. Türkiye'nin eski hahlarm tamir merkezi haline gelmesiyle,
yılda 600 milyon dolarlık bir ticaret hacminin oluşturulabileceği
söylenmektedir.
1'^^
http://arsiv.sabah.com.tr/2008/02/13/haber,A2D4806B452B40648587480E8D15A219.html
3.2.2.14. TURİZME DAHA ÇOK ÖNEM VERİLMELİ
Günümüzde Türk el dokuma halı ve kilim satışlarının büyük ölçüde turizm
sektörüne bağlı olduğu dikkate alındığında, turizmin bu sektör için çok önemli
olduğu daha iyi anlaşılabilir. Gerçekten de, ziyaret amacıyla gelen turistlere
yapılan halı satışları çok yüksek miktarlar tutmaktadır. Dolayısıyla el dokuma
halı ve kilim sektörünün geleceğinin turizm sektörüne bağlı olduğu söylenebilir.
Bu amaçla, turizm sektörüne verilen destek ve önem artırılmalı, tanıtım
faaliyetlerine daha çok önem verilmelidir.
3.3. ANKET SONUÇLARI
Saha araştırması kapsamında yüzyüze görüşmeler dışında, aynca belirli sayıda
turiste anket uygulanmıştır. Anket çalışması, İstanbul'da Kapalıçarşı,
Nuruosmaniye ve Sultanahmet civarlarında yapılmıştır. Anket çalışması
kapsamında, yabancılann Türk el dokuma hahsıyla ilgih düşüncelerini öğrenmek
için 10 tane kısa sorudan oluşan bir anket formu hazırlanmış ve 100 turistle
anket yapılmıştır. Türkiye'ye her yıl milyonlarca turistin geldiği dikkate
alındığında, 100 turistle yapılmış bir anket çalışmasının sonuçlarının pek
bilimsel olamayabileceği söylenebilir. Fakat buradaki amaç, bilimsel sonuçlar
ortaya koymaktan ziyade, yabancıların Türk el dokuma halıları hakkındaki
düşünceleri konusunda bir "eğilimi" ortaya koymaktır.
Anket araştırması kapsamında, 31 farklı ülkeden gehniş turistlerle görüşühnüştür.
Anket yapılan turistlerin çoğunluğu gelir düzeyi yüksek ülke vatandaşlarıdır.
Nitekim anket yapılanların yüzde 16'sı ABD ve yüzde 13'ü Almanya
vatandaşıdır. Türk el hahlannm daha çok Amerikalılar ve Almanlar tarafından
talep edildiği dikkate alındığında, anket sonuçlarının bu açıdan anlamlı olma
ihtimalinin yüksek olduğu söylenebilir. Anket yapılanların yüzde 61'i daha
önce en az bir kez Türkiye'ye gelmiştir. Bu sonuç, yüzyüze görüşmelerde
özellikle turistlere yönelik satış yapan halıcıların söylediği; Türkiye'ye gelen
turist sayısının artmasına rağmen, bir yandan düşük gelirli ülkelerden gelen
turist sayısında artış olduğu, diğer yandan da gelen turistin bir kısmının daha
önce Türkiye'ye geldiği, bu nedenle de turizme yönelik satışların son yıllarda
azaldığı bulgusuyla kısmen de olsa örtüşmektedir.
Anket yapılanların yüzde 92'si Türk el dokuma halısını bildiğini, en azından
duyduğunu belirtmiştir. Türk el halısını bildiğini belirtenlerin oranının
yüksekliğine rağmen, Türk el halısı konusunda yeterli düzeyde bilgi sahibi
olduğunu söyleyenlerin oranı nispeten daha düşüktür. Ankete katılanların ancak
yüzde 37'si Türk el halısı hakkında yeterli bilgiye sahip olduğunu düşündüğünü
belirtmiştir. Bu çerçevede, daha önce en az bir kez Türk el halısı aldığını
söyleyenlerin oranı yüzde 29, henüz almadığını ama almayı düşündüğünü
belirtenlerin oranı ise yüzde 15'tir.
Türk el hahsımn yabancılar tarafından yüksek oranlardaki bilinirliliğine rağmen,
Türk el halısı markalarının pek bilinmediği tespit edilmiştir. Nitekim ankette
sorulan "Bildiğiniz Türk el hahsı markası var mı?" sorusuna, ankete katılanların
yüzde 76'sı "hayır" cevabını vermiştir. Bu sonuç, Türk el dokuma halı ve kilim
sektörünün en önemli sorunlarından birinin "markalaşma/ma" sorunu olduğu
gerçeğini teyit etmektedir.
"Türk el halısının en önemli özellikleri nelerdir" sorusuna, ankete katılanların
yüzde 55'i tasarım, yüzde 53'ü tarihi kültürel geçmiş ve yüzde 50'si de kalite
cevabını vermiştir. Bu cevaplardan hareketle, son yıllardaki gerilemeye rağmen,
Türk el halılarının tarihi kültürel geçmişinin, kalitesinin ve tarihi klasik
tasarımlanmn hala yabancılar tarafından bilindiği ve Türk el dokuma halılanmn
en olumlu özellikleri olarak öne çıktığı söylenebilir. Aynı soruya; renkler
cevabını verenlerin oranmm yüzde 30, işçilik cevabını verenlerin oranmm yüzde
25 ve fiyat cevabını verenlerin oranının yüzde 15 olduğu görülmüştür.
Bu çerçevede, denilebilir ki, Türk el dokuma halılarına yabancıların talebini
azaltan en önemli faktörlerden biri yüksek fiyatlardır. Öte yandan, Türk el
halılarının renklerde de rekabet edemediği ileri sürülebilir. Nitekim ankette
sorulan "Türk el halılarının fiyatıyla ilgili fikriniz nedir?" sorusuna, ankete
katılanların yüzde 46'sı Türk el halılarının pahalı olduğu yönünde görüş
bildirmiştir. Türk el halılarını "ucuz" bulanların oranı ise sadece yüzde 5'tir.
Ankette sorulan bir diğer soru olan "Sizce Türk el halılanmn en önemli sorunlan
nelerdir?" sorusuna verilen cevaplara bakıldığında, en önemli sorunun yüksek
fiyatlar olduğu bir kez daha anlaşılmaktadır. Bu soruya, ankete katılanların
yüzde 45'i "yüksek fiyat" cevabını vermiştir. Türk halılarının diğer ülkeler
tarafından taklit edilmesinin ve "kötü imaj"ın, Türk el halısının en önemli
somnlanndan biri olduğu, bu soruya verilen cevaplardan anlaşılmaktadır. "Sizce
Türk el halılarının en önemli sorunları nelerdir?" sorusuna; ankete katılanların
yüzde 44'ü Türk hahlarmm diğer ülkeler tarafından taklit edilmesini, yüzde
31'i de "kötü imaj" cevabını vermiştir. Satıcılara olan güven (yüzde 16) ve
satıcılarm yaklaşımımn da (yüzde 16) diğer önemli sorunlar olduğu görülmektedir.
Ankete verilen cevaplar incelendiğinde, Türk el dokuma halı ve kilim sektörünün
dünya pazarlarındaki en önemli eksikliğinin pazarlama ve tanıtım eksikliği
olduğu anlaşılmaktadır. Anket kapsamında sorulan "Türk el halılarının rekabet
gücünün artırılması için neler yapılabilir?" sorusuna, ankete katılanların yüzde
67'si "daha fazla reklam" şeklinde cevap vermiştir. Bu sonuç, Türk el halılannm
dünya pazarlarındaki rekabet gücünü artırmak için tanıtım ve pazarlamaya
şiddetle ihtiyaç duyduğunu açıkça göstermektedir.
"Türk el halılarının rekabet gücünün artırılması için neler yapılabilir?" sorusuna;
ankete katılanların yüzde 34'ü "pazar düzenlemesi yapılmalı", yüzde 33'ü
"taklit halılar engellenmeli" ve yüzde 28'i de "marka geliştirilmeli" şeklinde
cevap vermiştir. Bu cevaplardan hareketle, Türk el dokuma halılarının dünya
pazarlarındaki rekabet gücünü artırmak için, Türk halılarının taklit edilmesinin
mutlaka engellenmesi, hedef pazarların belirlenmesi ve bu pazarlara yönelik
pazar araştırmalanmn yapılması ve marka oluştumlmasımn gerektiği söylenebilir.
Bu çerçevede, Türk el halı ve kilim sektörünün farklı ürünlere odaklanmasının,
kalite ve tasarım olarak diğer ülke halılarından farklılaşmasının da rekabet
gücünü artırma açısından gerekli olduğu belirtilebilir.
SONUÇ
Geçmişte bir "halı ülkesi" olarak bilinen Türkiye'de el halıcılığı son yıllarda
ciddi bir gerileme içindedir. Gerçekten de Türkiye, dünya el halı pazarında
eskiden önemli bir yere sahipti ve el halısı denince akla ilk gelen ülkelerden
biriydi. Türkiye'nin el halıcılığı konusunda tarihten gelen b k bilgi birikimi ve
dokumacılık kültürüne sahip olmasına ve sektörde önemli bir altyapımn mevcut
olmasına rağmen, Türk el dokuma halı ve kilim sektörü sıkıntılı bir süreçten
geçmektedir.
Sıkıntının ve sorunların temelinde; Çin, Hindistan, Pakistan ve Nepal gibi
Uzakdoğu ülkelerinin ucuz emeğe dayalı rekabetleri yatmaktadır. İşçilik başta
olmak üzere bu ülkelerde maliyetlerin Türkiye'ye kıyasla çok düşük olmasından
dolayı, Türk el dokuma halı ve kiHm sektörü, hem iç pazarda, hem de dünya
pazarlarında bu ülkelerle rekabet edememekte ve giderek rekabet gücünü
kaybetmektedir.
Hiç kuşku yok ki, sektörün rekabet gücünü azaltan daha pekçok sorun vardır.
Bu ülkelerin zaman zaman geleneksel Türk modellerini ve desenlerini taklit
etmesi, yerli el dokuma halıların kalitesinin giderek bozulması ve dünya
pazarlarındaki kötü imaj, Türk halıcıların giderek imalatlarını maliyetlerin
düşük olduğu Uzakdoğu ülkelerine kaydırması, bu ülkelerden yapılan ve hızla
artan ithalat, AR-GE, tasanm ve markalaşma konusuna gereken önemin bugüne
kadar verilmemiş olması, dünya pazarlannda tüketici tercihlerinin değişmesi,
iç pazarın giderek daralması ve talebin makine halısına kayması, turistlere
yönelik satışlann giderek azalması ve bu bağlamda yetersiz tamtım ve pazarlama
faaliyetleri, sektörün günümüzde yüzyüze kaldığı sorunlardan birkaçıdır.
Yaşanan sıkıntılar karşısında imalatçılann kaliteyi artırmalan ve markalaşmalan
gerekirken, rekabet edebilmek adına giderek ucuz ve kalitesiz malzemelere
yönelerek kaliteyi bozdular ve ayrıca özgün Türk desenleri ile markalaşmayı
başaramadılar. Nitekim bugün, Türk el halıları, dünya pazarlarında bir dünya
markası niteliğinde yer alamamaktadm Gelinen nokta itibariyle Türkiye'de el
dokuma halı ve kilim imalatı önemli ölçüde azalmıştır.
El halısının toplam halı ihracatı içindeki payı yıllar itibariyle sürekli düşüş
göstermektedir. El halısı ihracatında düşüş yaşanırken, ithalatta ise artış
yaşanmaktadır. Gerçekten de Türkiye'nin el dokuma halı ve kilim ithalatı son
yıllarda giderek artmaktadır. Özellikle Uzakdoğu ülkelerinden yapılan el halı
ve kilim ithalatmda son yıllarda önemli bir artış görülmektedir. Hızla artan
ithalat ve yöresel modellerin/desenlerin taklit edilmesinin önlenememesi
nedeniyle, el halısı üretimi gittikçe azalmakta ve bugün geldiği nokta itibariyle
sadece turizme bel bağlar bir konuma gelmiştir.
Saha araştırması kapsamında yapılan yüzyüze görüşmelerde benzer sorunların
dile getirilmesine rağmen, temelde iki farklı yaklaşımın ortaya çıktığı tespit
edilmiştir. Diğer bir deyişle, sektörün temsilcilerinin neredeyse tamamının
sektörün sorunlan konusunda hemfikir olduklan söylenebilir. Yüzyüze görüşme
yapılan kişilerin hemen hemen hepsi, Türk halı ve kilim sektörünün ciddi bir
gerileme içinde olduğunu belirtmiştir. Aynca, Türkiye'de imalatın çok zorlaştığı
ve giderek bitme noktasına geldiği de ifade edilmiştir. Fakat çözüm noktasında
sektörde iki farklı görüşün egemen olduğu görülmüştür. Bu çerçevede,
imalatçılarla imalatçı olmayıp halı ve kilim ticareti yapanların görüşleriyle
sektöre yaklaşımlarının temelden farklı olduğu tespit edilmiştir. Halı ve kilim
işine bir "Türk el sanatı" olarak bakanların görüşlerinin de imalatçıların
görüşlerine yakın olduğu görülmüştür.
derth olduklan gözlenmiştir. Bu çerçevede, imalatçılara göre, Türkiye, kültürünün
bir parçası olan halıcılığı giderek kaybetmektedir. İmalatçılar, çoğunlukla kırsal
Uzakdoğu ülkelerinin ucuz hahlan ve artan halı ithalatı karşısında Türkiye'de
halı imalatının giderek zorlaştığım ve önemli ölçüde azaldığım ifade etmişlerdir.
Aynca, birçok hahcınm sektör değiştirdiği ya da ek iş yapmak zorunda kaldığı
tespit edilmiştir. Bu görüşte olanlar, Uzakdoğu ülkelerinden ucuz el halısı
ithalatının zorlaştınlmasım ve devletin Türk kültürünün bir parçası olan, önemli
bir istihdam ve gelir kaynağı olan el halısı imalatını çeşitli teşvik ve önlemlerle
desteklemesini istemişlerdir.
gelir ve eğitim düzeyi yükseldikçe halı ve kilim dokumaya olan talep azalır.
Ayrıca halı ve kilim, emek-yoğun bir üründür. Bu nedenle de, emeğin ucuz
olduğu ülkelerde daha çok imal edilmesinin ekonomi biliminin kurallarına uygun
olmasından dolayı Türkiye'de halı imalatının iktisadi olmadığı söylenebilir.
Bu görüşü savunanlara göre, el dokuma halı ve kilim sektörünün Türkiye
ekonomisinde önemli bir yeri yoktur. Gerçekten de, hah sektörünün ve ihracatımn
en iyi durumda olduğu 1980'li ve 90'lı yıllarda bile, halı ve kilim imalatının
milli gelir ve halı ihracatının toplam ihracat içinde önemli bir yeri olmamıştır.
Kaldı ki, günümüzde halı ve kilim sektörünün milli gelir ve toplam ihracat
milyar dolarlık toplam ihracat içinde el hahsı ihracatı ancak 145 milyon dolar
düzeyinde gerçekleşmiştir. Kaldı ki, bu ihracatın önemli bir kısmı ithal edilen
zordur. Ayrıca, bu maliyetlerle dünya pazarlarında rekabet etme şansı yoktur.
Dolayısıyla, sektörü kurtarmaya çalışmanın rasyonel bir tarafının olmadığı
ifade edilmiştir.
söz konusu ve Türkiye'nin kaliteli halı imal edip pahalı satma şansına sahip
olduğu da ileri sürülmüştür. Ticari boyutuna girmeden kültürel/sanatsal boyutuyla
Türkiye'de el halısı ve kilim imal etmenin daha doğru olacağını ifade edenler
de olmuştur. Ayrıca, Türkiye'de el halısı imalatının yakında önemli ölçüde
bitebileceği, fakat turizm var oldukça halı ticaretinin yapılacağı ağırlıklı görüş
olarak ileri sürülmüştür. Gelinen noktada, halı konusunda Türkiye'nin kararını
vermesi gerektiği, görüşme yapılan birçok kişi tarafından ifade edilmiştir.
olduğu söylenebilir. Türkiye, yüzyüze görüşmelerde öne çıkan ve yukarıda
yetinecek ya da devlet ve sektör, alacağı önlemler ve belirleyeceği politikalarla
imalatın yeniden canlanmasını ve Türkiye'nin bu alanda var olmaya devam
etmesini sağlayacaktır. Her iki yaklaşmıda da, Türkiye'de hah ve kilim ticaretinin
devam edeceği söylenebilir.
Öte yandan, Türk el halı ve kilim sektörünün standart ürünlerde ve klasik
desen-model-renklerde Uzakdoğu ülkelerinin ucuz haklarıyla rekabet etme
şansı yoktur. Türkiye'nin rekabet edebilmesinin yolu kaliteyi yükseltmesi ve
modaya uygun, markalaşmış ve katma değeri yüksek halılar imal etmesinden
geçmektedir. Diğer bir deyişle, Türkiye'de imal edilen bir halının dünya
pazarlarında rahatlıkla satılabilmesi için üst düzey, yani kaliteli bir halı olması
gerekmektedir. Türkiye, hedef pazarların ihtiyacını belirleyerek, o pazarlara
özgü ve tüketici taleplerine uygun yeni ürünler üretme yoluna gitmelidir. Türk
el halı sektörü; eğer kaliteli, modaya uygun, desenlerin ve renklerin ön plana
çıktığı halılar üretmeyi başarırsa, o zaman dünya pazarlarında Uzakdoğu
ülkeleriyle rahatlıkla rekabet edebilir. Türkiye, ancak kaliteli halılar ve çok
özel ürünler, butik ürünler imal ederek dünya halı pazarında var olmaya devam
edebilir.
KAYNAKLAR
AISA, Afghanistan Investment Opportunities with Regional Significance,
Afghanistan Investment Support Agency, For the Regional Economic
Cooperation Conference, New Delhi, November 18-19, 2006.
AISA, Investing in Afghanistan: Business Opportunities in the Carpet
Industry, Afghanistan Investment Support Agency,
AISA, Support Market Business Opportunities, Subsector Analysis and
Business Plan Development/ North & NE/ Economic Viability & Technical
Feasibility, Afghanistan Investment Support Agency, December 07,
http: //www. ais a. org. af
Akkuş, 1., Türkiye'de El Dokuması Hahcıhğm Günümüzdeki Durumuna
Yönelik Rapor, Yaymlanmamış makale.
Alkan, F , Dünya Hah Pazarları ve Türkiye'nin Durum Tespiti, İTKİB ARGE ve Mevzuat Şubesi, 2008.
AJkan, F , "Türk Hah Sektörü'nün 2006 Ocak-Eylül Dönemi İlıracat Performans
Değerlendirmesi", Halı (Sektör Dergisi), Sayı: 16.
Avcular, M. E., "Türk Halıcılığı ve Sektörel Sorunlar", Gümrük Dünyası
Dergisi, Sayı: 44,
Bakhshandeh, E., "Persian Carpets", Septemper 12, 2006,
Banwal, O. A. B., Status and Prospects for Afghanistan's Industries: Sectoral
Study on Handy-crafts with Emphasis on Carpet Weaving, KAS-Office,
Kabul, 2005.
Bazargani, B., "The Status of Carpet in Iran's Economy", The Institute for
Commercial Studies & Research Magazine, No. 120, August 1997.
Bier, C , "Carpets and History", Saudi Aramco World, May/June 1989, p.8-15,
CFNA, State and Outlook of China's Hand-made Carpet Industry, CFNA
Pubhcation, Year No. 1,2006, http://www.agriifchina.coniê-agriffchina/member/
mag_detail_detail.j sp ?id=67895
C F N A , S u b - C h a m b e r of Carpet, http://www.agriffchina.com/eagriffchina/shxx/
shxx_fhcy.jsp?fid=64&fname=SubChamber%20of
%20Carpet&channelnum=6.
"China Carpet Industry Overview",
Çağlar, N., "Hereke ve İsparta El Dokuma Halılarının Farklılaşımları", Halı
(Sektör Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 9, Kasım 2005, ss.88-94.
Çakıroğlu, D., Çin Ülke Raporu, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı,
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008.
DTM, Dünyada ve Türkiye'de El Halıcılığı Sektörü, El Halıcılığı 3. Çahşma
Gmbu Toplantısı, Dış Ticaret Müsteşarhğı, İhracat Genel Müdürlüğü, 25 Ocak 2007.
Emek, A., Halı Dış Pazar Araştırması, Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı
Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara, 2003.
D'Essence, T , "The Indian Clusters: An Overview of the Carpet Industry",
White Paper Series on Carpet Industry.
Government of India Ministry of Textiles, Report of The Working Group
on Textiles & Jute Industry for The Eleventh Five Year Plan (2007-2012).
Görgünay, N., Doğu Yöresi Halıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları:
163, Sanat Dizisi: 23.
Halı, "Bünyan Halıları: Bünyan Halılarında Renkler ve Kök Boyası", Halı
(Sektör Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 8, Eylül 2005, ss.70-72.
Halı, "Devletin Hah Sektöründeki Büyük Yatırımı: Sümer Halı" (Sümer Hah
Genel Müdürü Fahrettin Kayıpmaz ile yapılan röportaj). Halı (Sektör Dergisi),
Yıl: 1, Sayı: 4, Aralık 2004, ss.44-50.
Halı, "Dünya Markası Olmalıyız" (Sümer Halı Genel Müdürü Fahrettin
Kayıpmaz ile yapılan röportaj). Halı (Sektör Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 8, Eylül
2005, ss.87-92.
Halı, "Hah ve Kilim Dokumacıhğmm Tarihi", Halı (Sektör Dergisi), Yıl: 1,
Sayı: 4, Aralık 2004, ss.74-78.
Hah, "Hereke Hahcılar Demeği", Hah (Sektör Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 8, Eylül
2005, ss.74-78.
Halı, "Hereke Halısı Marka Olarak Dünya ile Rekabet Ediyor" (Hereke Halıcılar
Demeği Başkanı Erhan Ör ile yapılan röportaj), Halı (Sektör Dergisi), Yıl: 2,
Sayı: 8, Eylül 2005, ss. 93-99.
Hah, "Hint Hahlan", Hah (Sektör Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 9, Kasım 2005, ss. 68-70.
Halı, "İthalattaki Yeni Kararlar Kalitesizliği Önledi" (Hah İmalatçısı Lütfi
Ertekin ile yapılan röportaj). Halı (Sektör Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 9, Kasım 2005,
ss.108-112.
Halı Dergisi, 2 3 . Sayı Haberleri, http://www.halionline.net/haber/
dergi/23/ice.htm.
Hoang, M. H., Persian Rugs, TED Case Studies, Number 764, Fall 2004
(November 18,2004),
" I n d i a n c a r p e t s l o o k for E u r o p e a n s p r e a d " ,
http://www.rediff.com/money/ 2008/jun/16carpet.htm
June
16, 2 0 0 8 ,
Iran Commerce, "Production and Export of Hand-woven Carpets",, .
Iran Daily, June 9, 2008.
İGEME, Machine-Made Carpet Industry in Turkey, Export Promotion
Center of Turkey, Ankara, 2006.
ÎTKÎB, Hall Sektörünün Yıllık İhracat Performans Değerlendirmesi 2007,
İTKİB Genel Sekreterliği AR-GE ve Mevzuat Şubesi, Ocak 2008,
http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/raporlar/dosyalar/2007/20
07_ocak_aralik_hali_performans,pdf
İTKİB, Hah Sektörünün Yıllık İhracat Performans Değerlendirmesi 2006,
İTKİB Genel Sekreterliği AR-GE ve Mevzuat Şubesi, Ocak 2007,
http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/raporlar/dosyalar/2006_oc
ak_aralik_hali_performans .pdf
İTKİB, Halı Sektörünün 2003 Yılı İhracat Performans Değerlendirmesi,
www.itkib.org.tr
Keshavarzian, A., Bazaar and State in Iran, Cambridge University Press,
New York, 2006.
Konya Ticaret Odası, Hindistan Cumhuriyet Ülke Raporu, Etüd -Araştırma
Servisi, Mart 2008.
Konya Ticaret Odası, Ülke Raporu Çin Halk Cumhuriyeti, Etüd - Araştmna
Servisi, 2006, .
Kurata, P , Afghanistan Carpet Industry Prepares for Global Market, October
10, 2007.
Lister, S. ve Pain, A., "Trading in Power: The Politics of Free Markets in
Afghanistan", Briefing Paper Series, AREU (Afghanistan Research and
Evaluation Unit), June 2004.
McCord, M. T , An Analysis of Business Opportunities within Afghanistan's
Carpet Sector, The McCord Group, May 2007.
MIGA, Investment Horizons: Afghanistan, MIGA (World Bank Group
Multilateral Investment Guarantee Agency), Washington, 2005.
Ministıy of Commerce of the People's Republic of China- MOFCOM, "China's
Carpet Exports up with Price down from Jan.-Apr., 2007", June 14, 2007,
Ministery of External Affairs Government of India, India in Business, ITP
Division, www.indiainbusiness.nic.in/economy/economic_reforms.htm.
Ministry of Textiles Annual Report 2007-08, Chapter VIII, The Wool and
Woolen Textiles Industry,.
Noury, M. S., "First Iranians Who Introduced the Art of Carpet Weaving",
February 3, 2006,
Oruç, Ş., Hindistan Ülke Raporu, Ülke No: 664, İstanbul Ticaret Odası,
Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Şubesi, Güncellenme Tarihi: 13 Mart 2008.
Ölmez, F. N. ve Akkuş, İ., "El Dokuması Halıcılığın Sürdürülebilirliğine
İthalatın Etkileri", Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, 16-18
Kasım 2006, İzmir.
Ölmez, R N. ve Akkuş, İ., "İsparta'da Halıcılık Sektörü 2005 Yılı Genel Durum
Raporu", Yayınlanmamış makale.
Pain, A. ve Ali, M., "Understanding Markets in Afghanistan: A Case Study of
Carpets and the Andkhoy Carpet Market", Case Studies Series,
Petry, M. ve Xinping, W., USD A Foreign Agricultural Service, Gain Report
Number CH7012, 3.1.2007, ttp://www.fas.usda.gov/gainfiles/200703/
146280327.doc.
Sevim, Ü. ve Emek, A., Halı Sanayi, Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı
Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara, 2006.
Sevim, Ü. ve Emek, A., "İhracatçının Yüzü Halıyla Gülüyor", Halı (Sektör
Dergisi), Yıl: 3, Sayı: 15, Kasım 2006, ss.81-85.
SME Times, "Carpet Industry Should Be Tax and VAT Free: CEPC", April
25, 2008, http://smetimes.tradeindia.com/smetimes/news/topstories/2008/Apr/25/carpet-industry-should-be-tax-and-vat-free-cepc.html.
Sobhe, K., "", Monday, May 12, 2008,.
Srivastava, S. ve Goswami, K. K., "Handmade Carpets: The Potential for
Socio-economic Growth", The Innovation Journal: The Public Sector Innovation
Journal, Volume 12(2), 2007, Article 5.
Sürek, Ş., "Halıcılık Sektörünün Kurtuluşu Markalaşma ve Desen
Devriminde", i?^/^ra^^ Gazetesi, 15.05.2008.
The Economist, Country Briefings China, Factsheet, July 3, 2008,
http://www.economist.conı/countries/China/profüe.cfm?folder=
Türk Halıcılık Vakfı, Türk Hahcıhk PaneU, İstanbul, 1986.
Uşak Ticaret ve Sanayi Odası, UŞAK: Sanayi, Kültür ve Tarih, Uşak, 2006.
UNCTAD, UNCTAD Handbook of Statistics, United Nations Conference
on Trade and Development, Manuel 2008.
UNCTAD, World Investment Report 2007, Transnational Corporations
Extractive Industries and Development, United Nations Conference on
Trade and Development Country Fact Sheet: China.
UNCTAD, World Investment Report 2007, Transnational Corporations
Extractive Industries and Development, United Nations Conference On
Trade and Development, Country Fact Sheet: India.
United Nations, Directory of Trade and Investment-Related Organizations
of Developing Countries and Areas in Asia and the Pacific, Economic and
Social Commission For Asia and Pacific, 2003.
U.S. Commercial Service, Doing Business in Afghanistan: A Country
Commercial Guide for U.S. Companies, U.S. & Foreign Commercial Service
and U.S. Department of State, 2008.
US AID, Growth Strategy and Action Plan for the Carpet Cluster of
Afghanistan, Afghanistan Carpet Committee, OTF Group, Kabul, April 2006.
US AID, Constraints and Opportunities in Marketing Carpets, Afghanistan
Carpet Committee, OTF Group, November 2005.
World Bank, The Investment Climate in Afghanistan: Exploiting
Opportunities in an Uncertain Environment, Finance and Private Sector,
South Asia Region, Official Draft, December 2005.
www.fibre2fashion.com, "Iran: Carpet stands first in non-oil exports", October
15, 2 0 0 7 , h t t p : / / w w w . f i b r e 2 f a s h i o n . c o m / n e w s / t e x t i l e - n e w s / i r a n /
ne wsdetails. aspx ?ne ws_id=42535.
www.fibre2fashion.com, "Iran: Persian carpets losing their sheen", December
31, 2007, http://www.fibre2fashion.com/news/textile-news/iran/
newsdetails.aspx?news_id=47178.
www.fibre2fashion.com, "Carpet sector to create trademark for its exclusive
designs". May 26, 2008, http://www.fibre2fashion.com/news/handicraftsnews/ne wsdetails. aspx ?ne ws_id=56837.
YARARLANILAN İNTERNET SİTELERİ VE ADRESLERİ
http://incc.ir/en/Intro/Goals.aspx
http://sds.raahbar.coni/farshcd/DATA/eindex.htm
http://www.aceg.org.af
http://www.buildingtalk.com/news/vnu/vnul03.html
http://www.canadiancarpet.org
http://www.carpetmuseum.ir/
http://www,ccias.net/Company/CompanyInfo.aspx
http://www.chinatravelkey.com/china_products/chinese_carpet.htm
http://www.domotexasiachinafloor.com/Eindex.html
http://www.dtm.gv.tr
http://www.eastcarpet.com.cn/EN/en_index_attl.htm
http://www.epaa.org.af
http://www.fumitureglobal.com/content/pressrelease_archive.html
http: //www. iict. ac. in/http: //www. imf. org
www. indemb as sy. org. tr/html/hindistanda_is. doc.
http://www.itkip,org.tr
http://www.silkmarkindia.com/
http: //www. stats. gov. cn/english/
http://www.tpo.ir
http://www.tuik.gov.tr
http: //www. wikipedia. org
http://www.worldbank.org
EK: ANKET FORMU (İNGİLİZCE'DEN ÇEVİRİ)
Türk El Dokuma Halı ve Kilim Sektörü Hakkında Anket Çalışması
Bu anket çalışması, İstanbul Ticaret Odası adına hazırlanan 'Türkiye Halı ve
Kilim Sektör Profili" adh araştırma için yapılmakta ve Türkiye'yi ziyaret eden
yabancıların Türk el dokuma halı ve kilim sektörü hakkındaki düşüncelerini
tespit etmeyi amaçlamaktadır.
Araştırmamn doğru sonuçlar vermesinin sizlerin aşağıdaki kısa sorulan içtenlikle
cevaplamanıza bağlı olduğunu hatırlatır, ilgi ve katkılannızdan dolayı şimdiden
teşekkür ederiz.
Doç. Dr. Mehmet Hüseyin Bilgin ve Arş. Gör. Ender Demir
1-) Hangi ülke vatandaşısınız?
2-) Daha önce Türkiye'de bulundunuz mu?
Hayır
İkez
2 kez
2'den fazla
3-) Türk el hahlanm hiç duydunuz mu?
Evet
ı
ı Hayır
4-) Türk el halıları hakkında yeterli bilgiye sahip olduğunuzu düşünüyor
musunuz?
Evet
Hayır
5-) Hiç Türk el hahsı satın aldınız mı?
Evet
Hayır
Hayır ama almayı düşünüyorum
6-) Size göre Türk el halılarının en önemli özellikleri nelerdir? (Birden
fazla seçeneği işaretleyebiUrsiniz).
Fiyat
İşçilik
Tasarım
Kalite
Renkler
Diğer.
Tarihi-kültürel boyut
7-) BUdiğiniz Türk el halı markası var mı?
Evet
Hayır
8-) Türk el halılarının fiyatı konusunda ne düşünüyorsunuz?
Ucuz
Makul
Pahalı
9-) Türk el halılarının en önemli sorunları nelerdir? (Birden fazla seçeneği
işaretleyebilirsiniz).
Kötü imaj
Taklit edilmesi
Yüksek Fiyat
Satıcılara olan güvensizlik
Satıcı davranışı
Di&er.
10-) El dokuma hah ve küim sektörünün rekabet gücünü artırmak için
Türkiye ne yapmalıdır? (Birden fazla seçeneği işaretleyebilirsiniz).
Markalaşmalı
Türk halılarının taklit edilmesini engellemeli
Daha çok tanıtım-reklam yapmalı
Halı piyasasını düzenlemeli ve denetlemeli
Yorumlar:
Diğer.
İTO YAYINLARI (2008)
2008-1 Türkiye'nin Küreselleşmesi Fırsatlar ve Tehditler (3 cilt)
2008-2 İnternet Üzerinde Hukuki Yükümlülükler Bilişim Suçları
2008-3 Avrupa Birliği'ne Uyum Sürecinde Otomotiv Sektörü Rehberi
2008-4 Türkiye'de KOBİ'lerin BASEL Il'ye Uyum Süreci ve Öneriler
2008-5
Orta Asya'da Girişimcilik: Fırsatlar, Sorunlar ve Çözüm Önerileri
2008-6
Lonca'dan Oda'ya Nadir Eserler Katalogu
2008-7
Organik Pamuk ve Tekstil Sanayii
2008-8
İş Dünyasına Yönelik Bilgi Merkezleri
2008-9 İstanbul Ticaret Odası Görev ve Hizmetler
2008-10 Uluslararası Hizmet Ticaretinde Gelişmekte Olan Ülkeler ve Türkiye
2008-11 İstanbul'da Şiddet ve Şiddetin Sosyolojik Arka Planı
2008-12 İhracat Yönelimli Yabancı Yatırım Ortamı: Karşılaştırmalı Bir Analiz
ve Politika Önerileri
2008-13 AB ve Diğer Uluslararası Birlikler ile İlişkilerde Türkiye'nin Seçenekleri (2 cilt)
2008-14 Yöneticilerin Toplantı Yönetimi Becerileri ve Çalışanların Kararlara
Katılma Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi
2008-15 Yöneticilerin Liderlik Stilleri, Değişim Yönetimi ve Ekip Çalışması Arasındaki
İlişkilerin Çok Yönlü Olarak Değerlendirilmesi
2008-16 Kozmetik, Güzellik ve Itriyat Sektörünün Sorunları, Çözüm Önerileri ve Geleceği
2008-17 Fiyat İndeksleri
2008-18 Öğrenci Yönetmehği
2008-19 Yeni Başlayanlar İçin Tüccarlığın Prensipleri
2008-20 Dersaadet / İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'nda Kayıtlı Olan Banker,
Tüccar ve Komisyoncuların İsimleri
2008-21 İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası
2008-22 Sigortacılık Yasası, Yeni Yönetmelikler, Yeteriilik Belgesi ve Levhalar
2008-23 Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere Yönelik Vergi Teşvik Politikası
2008-24 Küreselleşme Sürecinde Rekabet Gücünün Artırılması ve Türkiye'de KOBÎ'ler
2008-25 Sigorta Sektörünün, Sigorta Düzenleme ve Denetleme Yasasından
Beklentileri
ve Vergi Problemleri
2008-26 Türkiye'de Sınır Ticaretinin Gelişimi ve Mevcut Durumu
2008-27 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun Eksik ve Aksak Yönleri ile Tadiline
İlişkin Çözüm Önerileri
2008-28 Teknik Eğitim Fakülteleri Araştırması
2008-29 Meslek Yüksek OkuUan Araştırması
2008-30 Solvent ve Baz Yağların Kullanımına Yönelik Karşılaşılan Sektör Sorunları
2008-31 Enerji ve Çevre Uyumu
2008-32 Dünyada Türkiye ve İstanbul (Broşür)
2008-33 Turkey & İstanbul in the Worid (broşür)
2008-34 Türkiye'de Kongre Turizmini Geliştirme İmkanları
2008-35 Sahra Altı Ülkeleri Pazar Araştırması: Senegal, Mah, Fildişi Sahih, Gana
2008-36
2008-37
2008-38
2008-39
2008-40
2008-41
2008-42
2008-43
2008-44
2008-45
2008-46
2008-47
2008-48
2008-49
2008-50
2008-51
2008-52
2008-53
2008-54
2008-55
2008-56
2008-57
2008-58
2008-59
2008-60
2008-61
2008-63
2008-64
2008-65
2008-66
2008-67
2008-70
2008-72
2008-76
Avrupa Birliği Vergi Sisteminde Gelişmeler
Osmanlı Misafirperverliği ve Avrupa'daki Yankıları (2.baskı)
20 Soruda Reach: AB'nin Yeni Kimyasallar Stratejisi
Mikroenerji santralleri
AB ve Türkiye'de Sosyal Diyalogun Gelişimi
îş Makinası Tescil Belgesi İşlemleri
Milano Ulusal ve Uluslararası Tahkim Odası Tahkim Kuralları
Makro Ekonomik Göstergeler
Kamu İhale Kanunu'na Göre Sağlık ve İnşaat Sektörlerinde Teklif Hazırlama ve
Sözleşme Yönetimi
Rakamlarla İstanbul Ekonomisi
istanbul in Figures
Rakamlarla İstanbul Ekonomisi (Arapça)
Rakamlarla İstanbul Ekonomisi (Rusça)
Türk Yan Sanayi Borsası Üye Profili Araştırması
Türk Bankacılık Sektöründe Yabancılaşma: Risk mi, Fırsat mı?
Uluslararası Finans Merkezi Olarak İstanbul'un Yapılanması ve Finans Kümelenmesi
Taşınmaz Kültürel Miras Yönetimi ve Mali Teşvikler
Uluslararası Ticarette Risk Yönetimi
Bavul Ticareti ile Başlayan Tekstil Dış Ticaretinin Sorunları ve Çözüme Yönelik
Beklentileri
İstanbul'da Gayrimenkul Pazarı
Türkiye Ekonomisinde Son Yıllarda Yaşanan Yüksek Oranlı Büyüme Rakamlannm
İç Piyasa Üzerindeki Etkileri
Türkiye'de Katıhm Bankacıhğı
Somlarla Açıklamalı Güncel Kambiyo Mevzuatı
Türkiye'de Yayın Hayatı (Türkçe)
Türkiye'de Yayın Hayatı (İngilizce)
Türkiye'de Yayın Hayatı (Almanca)
Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (Türkçe)
Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (İngilizce)
Yer-Yüzey, Havuz Suyu Kimyasalları Mevzuat, Sorunları ve Çözüm Önerileri
2007 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması
Türk Tekstilinin Altyapısının Yaşaması için Alınması Gereken Önlem ve Çözümler
Bir Zamanlar İstanbul: Şehir Mektupları
Hamdım...Çizdim,..:Mesnevi'den Çizgiler
2023 İçin 13 Genç Fikiro
Ocak itibariyle.
Not: 2004 yılı ve sonrası çıkan bütün yayınlarımıza internet sitemizden tam metin olarak
ücretsiz ulaşılabilmektedir.

istanbul ticaret odası türkiye el halıcılığı sektör araştırması

Transcription

Similar documents

gýrýþ - Ege Üniversitesi Açık Erişim Sistemi`ne Hoşgeldiniz.

TEKSTİL SEKTÖRÜ RAPORU Sektörel Raporlar Serisi V