50 års hefte for Åmli ig Gjøvdal Skogeigarlag 1963.pdf

Åulr oc
GJØvDAL SKoGEIGARLAG
50 Ån
AMLI OG GJ ØVDAL
SKOGEIGARLAG
191 3 -1963
Tvedestrands Boktrykkeri
Når ein les gjenom protokollane åt Åmli skogeigarlag ser cin
at det er to mann frå bygda som framfor nokon annan har vorc
i den første tidbolken. Det er Teilef O' I(aterås
d.rivfjøra i laget
-Desse
to karanc var i dei første vanskelege åra frå
og Eilittg Øi.
og
sårten uv
-uttg. år framover å finne i alle sals- og ymse andre
nemnder.
Dei gjorde eit framifrå godt arbeid samstundes med at dei rom
representåntar for skogeigarane vann både vyrdnad og godhug såvel
utanfor som innanfor bygdas grensor.
SKOGTILHØVE T ÅMLI
nå eit toEtter samanslåinga med Gjøvdal har Åmli kommune
dyrka
dekar
6
800
ca'
er
dette
Av
dekar'
talareal på omlag 78tj 000
dekar'
er omlag 369 000
-".f.. påa"ktivt" skogareal
gran omlag
Bruttotil',,ekst.,, ..-olntug 77 00"0 m3. Av denne er
m3'
8
500
omlag
lauv
og
mr
47
500
..
-heller
21 000 m3, furu omlag
låg'
Åmli ligg i grunnfjellsområdet" og medelboniteten er
bonit:t:
tillåg
høyrer
omlag halvparten av pådt'tttiu skogmårk
T:
del irod.,ksjonsevne vert rekna til 0'32 -r .Pr, oto"t:,,1t19.,-t-t"
sikt
lengre,
.aukasl
n.odlksiorrrevna til grunn kan tilveksten på
blandt anna nyreising av sl(og pe sKog-J so ilo. Tit det kiem såaktuelt'
lause
----- myrar som nå sYnest
'ol
ooo dekar. Areal aktuelt for grøfting omlag
My',.ur.ul omlag
000 dekar )
. , :r--^:-:-- '
"st"sogdyrkamarkharfråeldretidervoreeindriftseiningt
Å*1;;åi"iå g'å.arrtoJt"k' Fo' tlda e,r eigartilhøva til skogen sljk
15
:
prod' skog
i""""lysat p"rivat eiie
prod' skog
dekar
3500
omla!
. .':..'."""'
Staten
prod' skog
dekar
............. omlaå zoo
Kommuna
prod' skog
dekar
000
75
eige . . q4"å
i-ti""tysJru"a.rde
"frå"
-".--s(;;;..alet pr.p.ivat
til fleire
dekar
få
nokre
myhje,
rr"i "Jr.rr..
dekar')
l-i0.0
oPJus
e.'*lv g-u'attt"'su"e ligs på
t"r";^lN?;d;lstortelt
'--Fleire'tverrhovedpulsåre'
ei
Nid.lrro renn gjenom 6ygdu 'o*
itot"i"gselvai' lnunnar ut i hovedfleste godt ffi;d;
omlag 289 000 dekar
elvar, dei
vassdraget.
"oTømmer frå vestre luten av Åmli vert levera
i
Tovdalsvassdra-
Vestre Åmli skogeigarlag
D.l har dei ,i"'.ig." "tganisasjon'
Åmli gjenom salstilslutta Agderut og.ig;i;g'-Tå"tti"uering frå
og
Tømtnersalslag
Nidarå
laga er år om anna "";;;31000 mr til
nålar, + 5u0 mr til Agder skogeigarlag'
"""'å.triuir;;'; f;;";;..r"-å vel seiast å vere gode'.sjølv. om
år har det hjelpt
her fleire stader er fu"g; Jtitttt' Men i seinare
og skogsbilvetraktordel
god
ei'-'
fygd
s"d,^d;if,.t"essig at h;;"
s'"t.
5
gal (I dei siste l0 åra er det i Åmli bygd
omlag 55 km. skogsbilveg.)
Slik utviklinga synest gå treng skogbruket mykje meir ,,.go.. ug
vegbygging vi1 sikkert i framtida bli ei preserancle oppgdve foi
skogeigarane.
LITT OM TØMMEROMSEI'NAD M. M. I ELDRE TID
I(ontrabøker frå slutten av 1600 åra og fram til først i 1g00
åra mellom bønder i Åmli og kjøpmenn i Arendal viser dei vanskelege økonomiske tilhøve som rådde i bygda i den tida. på debetsida
i kontrabøkene er oppførd dei varor scm bøndene meir eller mindrc
friviljug kjøpte og so ei minimal utbetaling i pengar.
På Creditsida står leveransen av tømmer. Denne leveransen bestod_i lange og ltorte bielcher (bjelker) .18 alninger,> og ein liten del
"undermåler.". Vanleg topp den tida var 11".
I desse tidene var det bøndene som sjølve hadde hogst og framdrift av tømmeret. Seinare veit me ai rothandel der kjøparen kunne
ha drifta, kom inn i bildet.
Ved å sjå på prisane på dei ymse varor som bøndene kjøpte og
tømmeret bøndene selde. ser ein at dct var ei syrgjeleg lita betarrrrg
bøndene fekk for skogen sin. Som døme kan ein nåmne at i l69g blei
"bielcher" avrekna etter ein pris av S Rd lZ sj., i lill 3 Rd og i
1723 4tlz Rd., alt pr. tylft. Det stend ikkje kva slag .bielche> dette
var, men det var nok grovt tømmer i den tida. (Rd.. riksdaier.
omlag 4 kr.)
I
var avrekningsprisen som kjøpmannen bruka: .Lange
korte do 41l: Rd og.lB alninger,3 Rcl.
I 1797 var avrekningsprisen gjenge ned til: .Lange bielcher,
ti1la Rd., korte do 31/z Rd og ol8 alningero 2 Rd.. alt pr-. tylft.
Som døme på prisar bøndene laut betale for varoi dei laut take
mot som betaling for tømmeret kan ein nemne: Eit oppgjør frå 1796
1761
bielcher"
71lz Rd.,
syner blandt anna desse prisane :
1/a tunne salt. I Rd.
4 merkar (1 kg.) humle. I Rd ttj ch.
4 tønner korn. 14 Rd.
5 potter brennevin. I Rd I mark 20
1/r tunne erter. 2 Rd.
1/q tunne sitd. I Rd.
I hatt. I Rd I
mark.
2 bomuldstørklær I Rd
I kontanter I Rd.
6
I
mark.
ch.
Det gjeng fram av l<ontrabøkene at bøndene stadig var i gjeld
til kjøpmennene. Og bøndene vart såieis meir eller mindrc tvungne
til å levere sitt tømn'rer ti1 "fordringshaverne, og til dei prisar desse
!
fastsette.
I eit
tømmeroppgjør
frå
1825
var
avrekningsprisen
:
Bielcher
40'lange lS" topp 141/r Spd.24'1. ll" t.6 Spd. ogl8'1. l1"t.3Spd.
Men i 1840 ser ein at prisane har gjenge mykje ned. Avrekningsprisen med same kjøpar som i lE25 var dettc året: Bielchcr 30'L 11"
t.11/5 Spd.,2a'f. i1" t.2 -1i5 Spd. og 18'1. 11" t.2 Spd. Alt pr. tylft.
Som cin ser vekslar tømmerprisane mykje og slik heldt det fram
med i åra framover. Det vart etter kvart meir og meir slutt med at
bøndene fekk det meste av betaiinga for tømmeret sitt i varor, men
det var framleis kjøparen som fastsette tømmerprilare.
I 1870 å,ra, var her ei kraftig oppgangstid for tømmer, grunna
den tysk-franske krigen. Dette gjorde at skogsbygdene vart betre
stilla økonomisk.
I 1880 åra gjekk ein over til rnåling av tømireret i kubikkinnhald,
i load, (1.11.3 m3) og med ltlasseinndeling i overmåls, måls, undermåls og last. Props vait rnålt i løpandc fot.
Men jamsides tØmmerhandel med måling gjekk rothandel med
sal pr. tylft og på slump. I dei fleste høve vart blinkinga føreteken
ned til eit visst lågmåI, og kjøpar såvel som seljar kunne ha hogst
og framdrift, alt etter sonr dei hadde vorte samde om.
Tømmerhandel på rot og med blinking ned til eit visst lågmål
vart mykje nytta av tøml'reroppkjøparar heilt fram til 1930 åra.
Dei mest kjende tømmeroppkjoparane den tida var Tarjei Skjeggestad, frå Treungen. Gjermund Homdrom. Cljøvdal og S. G. Bondal,
I
lr
Fyresdal. Desse tømmeroppkjøparane hadde som regel både hogst og
framdrift av det tørnmeret dei kjøpte.
Når tømmer skulde rnålast vart dette utførd av kjøparens "merkemenno og etter kjøparens instruks. Ein kan godt skync at målinga
då ikkje alltid gav skogeigarane full trygd for rett måling. I1928
liom lov om tømmermåiing og med den cvergang til måling i metriske einingar. Me fekk Nidarå Tømmermåling og derrned gjekk tømmermålinga inn i faste former.
SAMANSLUTNINGAR
Det ser ut til at skogeigarane i Arendals vassdraget som det
vart kalla den tid, i slutten av 1800 åra og åra framover ved fellestiltak prøva å betre avsetning og prisar på tømmeret sitt.
fl
I 1878 vart Nidelvens Trælastsamlag danna. og i 1901 Arendals
og Oplands Trælastsamlag. Men levetida for desse samanslutningar
vart ikkje lang.
I åra før og etter 1910 arbeidde organisasjonstanken scg meir og
meir fram hjå skogeigarane i Nidaråvassdraget og fekk etter kvart
faste former ved fleire nystarta skogeigarforeningar. Den som i
desse åra arbeidde mest ihuga med å få skogeigarane til å slutte
seg saman var dåverande amtskogmeister Håkon Sætrang. Og det
var ctter opptak frå han at dei fleste skogeigarforeningane vart
skipa.
I oktober 1913 vart Øvre Åmli skogeierforening stifta på Øi, etter opptak av amtskogmeister Sætrang. Frå først av femnde denne
foreninga om distriktet frå fylkesgrensa mot Telemark til og med
eigedomane Seljås, Olstad, Gjøvland og Epletveit. Desse har skriva
under protokollen frå startingsmøtet : Tellef H. Øi, Petter Øi, Elling
Øi, Tellef O. Katerås, Aslak Katerås, Nerid P. Fiskvatn og Halvor
OIstad.
Det første styret var : Elling Øi, form., Tellef O. Katerås. nestform. og Halvor Olstad.
I dei første åra, fram til 1916, var ikkje laget saerleg aktivt
etter det ein kan skyne. Men dette året, 1916, vart det på møte 9.
desember vedteke at Øvre Åmli skogeierforening skulde utvidast til
å femne om heile Åmli og samanslutninga fekk då og nytt namn,
Åmli skogeigarlag. Lover for laget vart vedtekne og til styre vart
valde : Tellef O. Katerås, form., Elling Øi. nestform.. Torgrim
Olstad, Olav Tviland og Tellef Gjerustad.
Desse lovane vart vedtekne
:
r\1.
Skogeigarlaget si uppgåvc er å arbeide for ei betre stelling med
skogen, betre utnytting av alt skogsvyrke, og sams upptræden ved
salg og levering av timber, for dermed å uppnå høgste prisar.
Dette
s2.
vil laget prøve å uppnå ved
:
a. Eit godt samarbeid millom skogeigarane.
b. At alle lagets medlemar bind seg til å selje sine timberparti
gjenom laget
ved styret eller ei av laget vald salsnemnd.
- anten
Timber som vert
seld til bruk innan bygdi cller vert forædla i
bygdi for utskipning er undanteke herifrå.
I
r\3'
Um nokon av medlemane vil selje timberet sitt på stuv eller sitt
timberparti særskilt, so hev han rett til dette, men desse sal må og
gå gjenom laget sitt styre eller salsnemnd.
Utiegg som kjem ved slike einskilde parti må betalast av vedkomande medlem. Salet av desse parti kan ikkje styret eiler salsnemndi avslutte utan eigarens godkjenning.
r\
4.
Medlem av laget er den skogeigar som teiknar seg som medlem,
og dermed bind seg til å fylja desse lovar. Inn og utmelding må
gjerast skriftieg til formannen i laget. I innmeldingspengar vert be-
tala kr.
1.-.
S5.
Skogeigarlaget skal ha eit styre på 5 rnann med varamenn. Dei
vel seg millom formann og varaformann. Fungsjonstidi er
I
år.
s6.
Styret og salsnemndi held møte so titt det er påkravd, og skal
til alle tider sjå å vere kjend med timberprisane og konjunkturane,
og melde dette til lagslemene so godt råd er. Styret er berre vedtaksført når alle medlemar møter.
\\ i.
i oktober månad. I dette møtet iegg
styret fram årsmelding um lagets verksemd i året som gjekk, og
revidera rekneskap. På årsmøtet vert styret med varamenn, salsÅrsmøte vert haide kvart år
nemnd på 3 mann og 2 revisorar valde.
Utanum årsmøtet vert lagsmøtc å halda, når styret finn det
trengst eller og når sådant vert forlanga av minst 5 medlemar.
Møtevedtak vert fata med ahn. fl. tai. Ved likt røysteial hev
formannens røyst utslaget (avgjerdsla).
\\ 8.
Innmelding av timber til sal fyregjeng til den av styret fastsette
tid, og vert då å uppgjeva det kvantum ein er meint å hogge i driftsåret.
\\ 9.
Alle sorr sel sitt timber gjenom laget, må betale sin del i dei
påkomne utlegg. Styret eller salsnemndi hev i betaling kr. 4,00 for
dagen, dertil kjem utlegg til skjuss, mat og husvær etter relining.
Dette vert betala av dei av timbersali innkomne pengar.
Til desse utlegg vert å betale kr. 0,05 pr. .load" av alt av laget
selt timber. Denne avgifti vert frådregi merkningsoppgjeret og tilsendt skogeigarlaget og vert styrt av lagets styre.
s\ 1o'
Salsnemndi hev fullmagt til å selje det innmeldte timber etter
beste skyn og på den måten dei finn best, anten i ein handel, eller
delt upp i fleire sal. Nemndi må ikkje selje til prisar som ligg under
den på årsmøtet fastsette minstepris, utan fyrst å ha saki fyre i lagsmøte og til godkjenning av dette.
s\ 11'
Nledlemar som sjølv melder seg ut av laget, eller medlemar som
upptreder
.it1
i strid med lagslcvane og difor vert utskrivne. misser all
i dei pengar som måtte vere uppsPard i lagets kasse.
e1ler deitd
Medlemar som er strokne ut av laget for skuld ugild upptrcden med
lagets lovar, kan berre takast inn att ved avgjerdsle i lagsmøte. Andre kan melde seg ihn att i brev til formannen'
s\ 12'
Skogeigarlaget vii søkje samarbeid med andre skogeigarlag i
um ein kan bli
Arendals vassdrag, for i godt samhald med desse
å uppnå dei høgste prisar, og ellers meir ordna forhald i
samde
-
vassdraget
-
særleg
i
eins mælereglar.
s
13.
lovar kan eitkvart medlem av laget
skriftleg til formannen ein månacl
men
må
det
sendast
fram,
setje
fyrr årsmøtet. Det må so verta gjort kjend for medlemane fyrre
årsmøtet, og må det få minst 213 fl. tal av dei frammøtte for å verta
Iiorslag
til brigde i
desse
vedtekje.
Medlemstalet auka jamnt i åra framover og laget kon ti1 a
femne om både Åmli og Gjøvdal kommunar, og tømmeromsetnaden
gjenom laget vart difor større år for år' Tømmerprisane var nå i staå1g oppgutg og i 1920 var prisane omlag hr. 61) pr. load for gran
og kr. 50 pr. load for furu.
10
Men hausten 1920 kom så det katastrofale prisfallet på tørnmer'
Tømmerprisen fall i eit hopp ned til omlag kr. 10 pr. load. (Ein
kjenner til at tømmer vart selt for kr. 7,- p.. Ioad.) Til dette kom
så storstormen 1921 og la ned tømmer i tusenvis av tylfter. Skogeigarane såg då ingen annen utveg enn å få skipa sin eigen bedrift
for i det heile å kunne få avsatt tømmeret. Dette med å få oppretta eigen bedrift hadde i skogeigarlaget og saman med ymse andre skogeigarlag, vore drøfta mange gonger gjenom fleire år. Men
slik som tilhøva nå var måtte skogeigarancs eigen bedrift bli ein
realitet.
I denne tida var det stor aktivitet
skogeigarlaget og skogeigarlaga
i skogeigariagct og meilom
i dei næraste bygdene. Frå først av
såg det ut til at Åmli-Gjøvdal, Treungen og Froland skogeigarlag
skulde gå saman om bruk. Men då Froland skogeigarlag fekk sitt
eige prosjekt for løysing av tømmersituasjonen kom andelsbruket
som vart skipa, Nidå Skogeigarbruk, til å femne om Åmli-Gjøvdal
og Treungen, Andelslaget vart konstituera i sammøte på kommunelokalet i Åmli den 28. januar 1922.61 skogeigarar stillte seg som
garantistar for ein sum av kr. 156 000,00 (Garantisumen vat 5010,
sidan 8 0lo, av skogverde etter likninga.)
Til styre vart vald
Iiredr. Elster Jensen. forn-r.. Halvor T. Homme, nestform. og Nils
:
Jørgenland.
Skogeigarbruket leigde Messel Dampsag og Høvleri og tilsette
som disponentar E. M. Evensen og Thorbjørn Oveland' Ein skal
ikkje her kon.re inn på årsakene til at levetida åt Nidå Skogeigarbruk
vart så kort. Skogeigarbruket vart oppløyst i rnøte 31. august 1925'
I den tida Nidå Skogeigarbruk var i drift var Åmli skogeigarlag
ute av funksjon med det lagslemene var gjengne inn i Skogeigarbruket.
I. des. 1923 vart det av eindel av dei tidlegare iagslemene
skogeigarlag halde møte i Åmli der det vart vedteke å reorganisere Åmli skogeigarlag. Dei gamle lovane for laget vart vedtekne
på nytt og til styre vart vald : Tellef O. Katerås, form., Hans Epletveit, nestform., Elling Øi, Aslak Katerås og Halvor Olstad.
Men
i Åmli
Laget arbeidde trutt med alle dei oppgåvone som etter kvart
inntil 1930 då Nidarå Tømmersalslag vart starta og overtok storparten av dei arbeidsoppgåvone skogeigarlaget før hadde
meide seg,
havt.
I åra før var det bygdelaget som sjøiv laut stå føre alle sal.
Til dette arbeidet hadde ein særlege salsnemnder' Salsnemnda laut
1l
orientere seg om marknadstilhØva, selje innmeldt tømmer, og ellers
vere kontaktmenn for lagslemene vedkomande marknads- og omsetnadstilhøve.
Det vart gjort fleire freistnader på å få til samarbeid mellom
i Arendalsvassdraget. Meininga var at skogeigarane i
så fall ville stå sterkare ansynest kjøparane når det gjaldt prisar
m. m. Men det heile hadde gjenge heller tregt, organisasjonsideen
var ennå ikkie sterk nok.
Ved at bygdene selde kvar for seg kan ein tenkje seg at det sume
tider kunne bli tevling om å få omrett sitt tømmer. Ein annan ting
som alltid før hadde gjort skogeigarane til.tapande part" ved tømmerprisfastsetting var skort på driftskapital. Etter kvart skyna ein
at skogeigarlaget laut løyse dette spursmålet og.
Ynskje om eit vidare samarbeid ut over bygdegrensone og tanken om fond til forskottering førde til skipinga av Nidarå Tømmerskogeigarlaga
salslag. (Medbøeplan).
For å få medlar til organisasjonen var det ei innmeldingsavgift
på 0,6 0/o av likningsverdet av skogen * avgift på tømmeiavverknaden.
Seinare er innmeldingsavgifta teken bort.
Tarjei Katerås, Gunstein Tviland og Øistein Epletveit tok på
seg arbeidet med teikning av medlemer. Og dette arbeidet vart gjort
så grundig og organisasjonstanken var så god at det vart rekna mde
100 0/o tilslutning frå starten av, i Åmli og Gjøvdal. Laget har nå
183 medlemer.
Nidarå Tømmersalsiag overtok nå alt arbeid med omsetnad av
tømmer, og skogeigarlaget fekk forsåvidt mindre å arbeide med,
især av dagsaktueile saker.
I 1950 vart rettleiingstenesta teken opp og gjenomførd, ved til-
setjing av faglærd mann, skogassistent, frå først av saman med skogeigarlaga i V. Åmli og i Tovdal. Iirå 1960 har Åmli og Gjøvdal
skogeigarlag vore åleine om skogassistenten.
I 1958 var laget med i arbeidet for å få flr'fotografert bygda,
med utarbeiding av flybildemosaikk. Laget har og arbeidd for og
stødd ymse rasjonaliseringstiltak. ein kan ti1 dømes nemne kjøpt
boremaskin og stønad til kjøp av motorbrannsprovte med utstyr
Desse har vore formenner
Elling Øi, 1913
i
laget
:
Tellef O. Katerås. 1914-1919 og 1923-192t)
12
Fred. Elster Jensen, 1920-1923 (Ara 1922-23 sorn formann
Nidå Skogeigarbruk)
Tarjei Katerås, 1927-1929
Tellef Gangshei, 1930-1932
Halvor Olstad, 1933-1935
Gjermund Tveit, 1936-1937, 1940-1941
Øislein Epletveit, 1938- 1939
Torald Katerås, L942, 1947-1950
Elling Tveit, 1945-1946, 1960
Torleiv Tveit, l95l-1960
Nikolai Smeland, I96l
Bernhard Simon,stad,
Olav Olstad,
1962
1963
Skogassistentar I
Aslak Katerås 1950-1951
Truls Moi
Ig52-
i