jaargang 12 | nr. 4

!.4/. +!..%-%9%2
-%3(!# '!"!
!$2)!!. 6!. $)3
"!2!#+ /"!-!
").9!6!.'! 7!).!).! 2!#(%, #/2.%2 -!2*! 65)*3*% +!,5.$) 3%25-!'!
0%4%2 -%22).'4/. &%:%+),%
+5:7!9/ 025$%.#% -"%75
*!!2'!.' \ .2 \ . !$6%24%.4)%
>
<HFIE>M>
?KB:GHG
@LC;
?'??M=FO<P;H)-
#>M<HGMBG>GMMNLL>G"B;K:EM:K>G&::I=>"H>=>#HHIM>EM
#
>M <HGMBG>GM MNLL>G "B;K:EM:K >G &::I => "H>=> #HHI M>EM AHHG=>K=>GM:E>G>G>O>GSHO>>EEBM>K:BK>MK
G
>GK:;BL<AM:EB@
DK>@>G=>:?@>EHI>GMPBGMB@C::K=>)H;>EIKBCLOHHK'BM>K:MNNK/H<ABL=>?KBD:
=:G=>5NB=F>KBD::GL>H?=>NLMK:EBL<A>/BC=OHHK>>GA>KGB>NP=>D>GGBLF:DBG@F>M=>AH
KHF:GDNGLM
?'??M=FO<P;H)-#;H>?FM<F;>
@LC;HIH
#?NM?CTI?HP;H>?'??M=FO<P;H)-#;H>?FM<F;>B??@N;FMNB?G;>?@LCE;;HM?
FCN?L;NOOL=BNLIG;HMOCNT?P?HP?LM=BCFF?H>?F;H>?H
CHPC?LP?LM=BCFF?H>?N;F?HA?M=BL?P?H
QIL>?H A?>OL?H>? ;=BN G;;H>?H <?MJLIE?H ?H <?>CM=OMMC??L> >IIL @LCE;?RJ?LNM
=LCNC=C P;H )- #;H>?FM<F;> cH F?T?LM CH >? PLCD>;AM? <CDF;A? <CD >? EL;HN I?E?H ?H IJ
HL=<I?E?HHFF??M=FO<
?@LC;HIH<I?E?HTCDHIIEP?LELCDA<;;LCH
N?H
(?N>?EILNCHAM<IHH?H
>C?L?A?FG
?R?GJF;L?H P?LELCDA<;;L PIIL ? EIL
J;ACH;?HEOHNOIIEOCNJLCHN?HIJHL=HF@L
;HIH
#;H>?FM<F;>
K:=BMB>L1B>K?KBD:G>G
G@>EL
::GL>EBM>K:MNNKFBG=>K;>D>G=
HH@M>INGM>GO:G=>?KBD::GL>
H>?<?N?L?<I?EB;H>?F'IMM??R?GJF;L?HEIM
G;NCACH>?EL;HNTOFF?HP?LM=BCDH?H
TCDHFIMM?
LNCHAM<IH PIIL B?N ??LMN? >??F PCH>N O IJ >?T?
LC;HIH
BCHO;=B?<?
>GP>K>E=O:EMNBM>>G
<?MJL?ECHACHI?E?H
HIP?G<?L
/;B;L?H%?FFIOH
>GO>K;EBG=>G=>
:?P>SB@A>B=O:GEB<AM
<?MJL?ECHACHI?E?H
>?=?G<?L
)OLO>>CH!;L;B
&::KM>G
<?MJL?ECHACHI?E?H
D;HO;LC
(;LF?H?P;H)C?E?LE
/KBHF?
<?MJL?ECHACHI?E?H
@?<LO;LC
);AC?<(;B@I?T
>DBG=>K>GO:G
":;:E:PB
<?MJL?ECHACHI?E?H
G;;LN
4PIHH?1?L;
1NNKOEBG=>K
<?MJL?ECHACHI?E?H
;JLCF
G;>IO&IOLIOG;
EE:ABLGB>MO>KIEB<AM
<?MJL?ECHACHI?E?H
G?C
ILCM'?MMCHA
#>MSBG@>G=>@K:L
<?MJL?ECHACHI?E?H
DOHC
?;=BN@LC;HIHLIG;HMTCDHIIEP?LT;G?F>CH??H=;MM?NN?<CD)-
#;H>?FM<F;>N?<?MN?FF?H?T?@LC;HIH<I?E?H<IREIMN
'??MG??G?N>?'??M=FO<P;H)-#;H>?FM<F;>
1C; >? <I?E?HQ?<MCN? P;H >? EL;HN HL=<I?E?HHFF??M=FO< CM OCNA?<L?C>? CH@ILG;NC? IP?L >?
L??EM<?M=BCE<;;L?HEOHH?H;FF?F?T?LMG??>?<;NN?L?H?<I?E=IP?LM?H˜;JN?EMN?HP;H>?
;=BN<I?E?HPCH>NOIJHL=HF@LC;HIH
1IIL>??F<IHN?LQ;;L>?P;H
CDCHF?P?LCHAP;H>?T?<IH<CD>??LE?H>?<I?EB;H>?F
<?N;;FNOPIIL >GP>K>E=O:EMNBM>>G
P;HBCHO;=B?<?
CHJF;;NMP;H
?T?;;H<C?>CHACMA?F>CAP;HHIP?G<?LNG@?<LO;LC
)?>?LF;H>;=NC?HOGG?Ly )
?MN?FIJHL=HF@LC;HIH
!$6%24%.4)%
%XCLUSIEVE AANBIEDING VOOR
LEZERS VAN :!- !FRICA -AGAZINE
MARLENE DUMAS
‘PORTRAIT OF A YOUNG NELSON MANDELA’
4ER GELEGENHEID VAN ZIJN NEGENTIGSTE
VERJAARDAG SCHONK -ARLENE $UMAS HAAR
³0ORTRAIT OF A YOUNG .ELSON -ANDELA´ IN JULI
AAN DE JARIGE 4EVENS BESLOOT ZIJ OM VAN
HET WERK BIJZONDERE KUNSTDRUKKEN TE
LATEN MAKEN EN TER VERKOOP AAN TE BIEDEN
$EZE GRA½EKEN ZIJN DOOR -ARLENE $UMAS
PERSOONLIJK GESIGNEERD EN GENUMMERD
$E OPBRENGSTEN KOMEN GEHEEL TEN GOEDE
AAN :!- !FRICA -AGAZINE
!LLE INFORMATIE OVER HET WERK AFMETINGEN PAPIERSOORT
PRIJS BETALEN IN TERMIJNEN EN RESERVEREN VINDT U OP WWWZAMMAGAZINENL
!L MEER DAN DE HELFT
VERKOCHT ¯ TEKEN SNEL IN
:!-´S DIGITALE
NIEUWSBRIEF
%LK KWARTAAL PRECIES TUSSEN TWEE GEPRINTE EDITIES VERSCHIJNT
:!-´S DIGITALE NIEUWSBRIEF %EN COMPACT OVERZICHT VAN NIEUWE
PUBLICATIES MUZIEK EXPOSITIES EN VOORSTELLINGEN SPECIALE
OPINIES EN NIEUWS OVER :!- PROJECTEN
!BONNEER U MET EEN MAIL AAN INFO ZAMMAGAZINENL
COLOFON
:!- !FRICA -AGAZINE
KUNST CULTUUR POLITIEK FOTOGRA½E
JOURNALISTIEK IN EN UIT !FRIKA
JAARGANG NUMMER . 7INTER :!- !FRICA -AGAZINE IS EEN UITGAVE VAN
3TICHTING :!-NET EN VERSCHIJNT VIER KEER
PER JAAR
)33. !BONNEMENTEN
%EN ABONNEMENT OP :!- KOST . PER
:!- !&2)#! -!'!:).% JAAR BIJ MACHTIGING . VOOR HET
BUITENLAND
(ET ABONNEMENT GELDT TOT WEDEROPZEGGING
!BONNEESERVICE
VOOR VRAGEN EN ADRESWIJZIGINGEN 0OSTBUS
!* 5TRECHT ABONNEMENTEN ZAMMAGAZINENL
'RA½SCH ONTWERP
0ATRICK (OOGENBERG -IEKE VAN 7EELE
#URVE "./
2EDACTIE
"ART ,UIRINK HOOFDREDACTEUR .ICOLE
3EGERS ART DIRECTOR
!AN DIT NUMMER WERKTEN MEE
"EELD !&0 0HOTO !.0 !0 !KOSUA 3TEFAN
"ONESS 2OGIER #HANG 'ERALD #HUKURUMA
2ACHEL #ORNER %MMNUEL $UDU %LLEN
%LMENDORP 8ANDER &ERRERA'ETTY )MAGES
!NTON +ANNEMEYER 0IERRETTE ,ISCIA *OHN
-AULUKA %RIC -ILLER 9OMI -OMOH -46
.ETWORKS !FRICA 3AM .HLENGETWA .O
&ORMAT 3OLA /SO½SAN 2EPORTERS 3HEER
-USIC 'EERT 3NOEIJER 3OUTH 0HOTOGRAPHS
-ICHAEL 3TEVENSON 'ALLERY "RIGHT 4EKE 4OLA
7EWE -ENNO 7ITTEBROOD
4EKST +IM VAN !RENDONK )NGEBORG VAN
"EEKUM -ARNIX DE "RUYNE !DRIAAN VAN
$IS %VELIEN 'ROENINK 2ICHARD (ENGEVELD
)NEKE VAN +ESSEL &EZEKILE +UZWAYO !GGIE
,ANGEDIJK (ANS -OLEMAN 0RUDENCE
-BEWU 'ITTE 0OSTEL "RAM 0OSTHUMUS
+ALUNDI 3ERUMAGA 6AMBA 3HERIF !NTON
3TOLWIJK ,IESBETH 4JON ! -EEUW &ENNEKEN
6ELDKAMP -ARJA 6UIJSJE "INYAVANGA
7AINAINA
EDITORIAL
+AAP POVERTY
).(/5$
(ET NIEUWE :IMBABWE
'ROEIT IN DROMEN EN BALLINGSCHAP
/BAMA IN +ENIA
:URE VOETNOOTJES
,ANGE TENEN
6OORBIJ DE ZIELIGHEID
3TEMMEN
) AM +HANGA
%EN AANHOUDEND DRAMA
#ULTURELE BOTANISTEN
#HINEES !FRIKABELEID VERANDERT
(OOFD IN TROEBEL WATER
:UID!FRIKAANSE STOELENDANS
!RTEPRENEURS
!FRIKAANSE KUNSTENAARS BREKEN
DOOR
3T ,OUIS 3ENEGAL
&OTOESSAY 2ACHEL #ORNER
!LL IN THE GAME
/VER EEN RUGBYWEDSTRIJD
$E HEELMEESTER
)NTERVIEW MET 0ETER -ERRINGTON
#6 !NTON +ANNEMEYER
$E KUNST VAN HET PROVOCEREN
.nGRE DE SERVICE !DRIAAN VAN $IS
(ET HOOFDSTEDELIJKE !FRICA IN THE 0ICTURE FESTIVAL LIJKT
GERED !LS DEZE EDITIE VAN :!- !FRICA -AGAZINE BIJ
DE DRUKKER LIGT STEMT DE !MSTERDAMSE GEMEEN
TERAAD OVER EEN MOTIE OM HET FESTIVAL ALSNOG
½NANCIEEL TE STEUNEN 7IE WAARNAM HOEVEEL DOCU
MENTAIRES HET JAARLIJKSE FESTIVAL )$&! IN NOVEMBER
OVER !FRIKA VERTOONDE BEGRIJPT HOE BELANGRIJK HET IS
OM EEN FESTIVAL MET HOOGWAARDIGE PRODUCTIES UIT
!FRIKA IN STAND TE HOUDEN
)N %NJOY 0OVERTY WAARMEE )$&! OPENDE REIST ½LM
MAKER 2ENZO -ARTENS MET EEN BOOT DOOR #ONGO /F
BETER MET EEN BOODSCHAP $IE LUIDT DAT !FRIKANEN
AAN ARMOEDE GELD KUNNEN VERDIENEN "IJVOORBEELD
DOOR SCHARMINKELTJES TE FOTOGRAFEREN OF VERKRACH
TINGSSLACHTOFFERS $E ½LM TOONT ONS BEELDEN VAN
WORKSHOPS WAARIN MEESTER -ARTENS EEN EN ANDER
VOORDOET .IEUW %EN VERRASSENDE VISIE %EN VER
WARRENDE PROVOCATIE´ ZO HEETTE HET IN DE RONKENDE
PERSBERICHTEN DIE DE PRODUCTIE BEGELEIDDEN )N
0AUW EN 7ITTEMAN ZEI DE ½LMMAKER ERVAN OVER
TUIGD TE ZIJN DAT ZIJN BOODSCHAP IN !FRIKA GOED VER
STAAN WAS EN ZEKER NAVOLGING ZOU VINDEN
)S !FRIKANEN DE LES LEZEN NIEUW .EE HET IS EEN
HOUDING DIE ZELFS VEEL MISSIONARISSEN INMIDDELS VAN
ZICH HEBBEN AFGESCHUD
.IEUW ZOU HET ZIJN OM DE BOOT VAN 2ENZO -ARTENS
COMPLEET MET HET ILLUMINERENDE %NJOY 0OVERTY AAN
DE MASTEN VOOR DE KUST VAN 3OMALIp TE KAPEN EN
LEEG TE ROVEN %N OM DE ½LMMAKER VERVOLGENS VOOR
DOLLAR OVER TE DOEN AAN EEN MENSENHANDELAAR
IN -AURETANIp "OODSCHAP BEGREPEN (ET ZOU EEN
MOOIE PRODUCTIE ZIJN VOOR HET KOMENDE !FRICA IN THE
0ICTURE FESTIVAL
"!24 ,5)2).+ (//&$2%$!#4%52
*/(!..%3"52'
%N VERDER
$E +AART VAN !FRIKA
7OORDEN
#OLUMN 0RUDENCE -BEWU
'ELUIDEN
"EELDEN
,EZERSAANBIEDINGEN
$RUKWERK
4HIEME -EDIA#ENTER .IJMEGEN
!DRES
0OSTBUS 2% !MSTERDAM
4USSEN DE "OGEN *" !MSTERDAM
!DVERTENTIERESERVERINGEN EN
OPVRAGEN TARIEVEN
WWWZAMMAGAZINENL
ADVERTEREN
:!- !FRICA -AGAZINE WORDT
MEDE MOGELIJK GEMAAKT DANKZIJ
STEUN VAN
3TICHTING $EMOCRATIE EN -EDIA
(IVOS (IVOS.#$/ #ULTUURFONDS
!LLEN /VERY 0RINS #LAUS &ONDS
!FRICASERVERNL 0AUL VAN DER 0OEL
!DMINISTRATIES $E 'IFTKIKKER
#OVER "IRTH N 4HE ½RST AND DIREST
OF ALL DISASTERS !NTON +ANNEMEYER
-ICHAEL 3TEVENSON 'ALLERY
:!- !&2)#! -!'!:).% !$6%24%.4)%
Lieve Joris
over Congo
‘Lieve Joris is stilletjes een wereldschrijfster
€ 12,50
geworden. […] Het mooie van De hoogvlaktes
is dat het over de oorlog gaat zonder dat de
oorlog het thema is. [...] We hebben Congo
leren kennen als ‘een failed state’, een staat
die het niet meer doet, eigenlijk niet meer
bestaat. Maar het land bestaat wel, de mensen
houden het gaande. Dat is wat Joris ons, op
een onnadrukkelijke manier, laat zien.’
– John Jansen van Galen, Het Parool
€ 15,-
€ 15,-
€ 12,50
augustus.nl
!SMARA %RITREA /OIT WILDE DE )TALIAANSE DICTATOR -USSOLINI VAN !SMARA EEN
NIEUW 2OME MAKEN .OG STEEDS HEEFT !SMARA DE BESTE PIZZA EN CAPPUCINO VAN !FRIKA
/OK EEN GROOT AANTAL FUTURISTISCHE GEBOUWEN HERINNERT AAN DAT TIJDPERK .A EEN PERI
ODE VAN OORLOG EN VERGETELHEID STAAN DEZE GEBOUWEN NU VOLOP IN DE AANDACHT %EN
TENTOONSTELLING MET FOTO´S EN SCHAALMODELLEN TOERT NU DOOR %UROPA EN ZAL WAARSCHIJN
LIJK OOK .EDERLAND AANDOEN 6OOR ACTUELE INFORMATIE WWWASMARAARCHITECTURECOM
/OK ZIJN ER FOTOBOEKEN VERSCHENEN OVER DEZE ARCHITECTUUR WAARONDER !SMARA
4HE &ROZEN #ITY VAN 3TEFAN "ONESS BESTELLEN OP WWWJOVISDE
$% +!!24
6!.
!&2)+!
&/4/ 34%&!. "/.%33
/.$%2 2%$!#4)% 6!. !.4/. 34/,7)*+
:!- !&2)#! -!'!:).% -ENSEN
$% +!!24
6!.
!&2)+!
3AM .HLENGETHWA 4RIBUTE
TO -IRIAM -AKEBA TE KOOP
VIA WWWARTPRINTSACOM
:!- !&2)#! -!'!:).% „ $E OUDPRESIDENT VAN "OTSWANA &%3453
-/'!% HEEFT DE PRESTIGIEUZE -O )BRAHIM
PRIJS VOOR GOED !FRIKAANS LEIDERSCHAP
GEWONNEN *URYVOORZITTER +O½ !NNAN PREES
-OGAE VOOR ZIJN BELEID DAT ERVOOR ZORGDE
DAT "OTSWANA STABIEL EN WELVAREND BLEEF
$E PRIJS BESTAAT UIT EEN LEVENSLANGE JAAR
LIJKSE UITKERING VAN DOLLAR
„ $E BEROEMDE :UID!FRIKAANSE ZANGE
RES -)2)!- -!+%"! IS NOVEMBER
OP JARIGE LEEFTIJD OVERLEDEN -AKEBA
SCOORDE IN DE JAREN ZESTIG ENKELE GROTE HITS
MAAR VERWIERF OOK BEKENDHEID ALS FERVENT
TEGENSTANDER VAN HET APARTHEIDSBEWIND
)N WERD ZE DOOR DE :UID!FRIKAANSE
REGERING VERBANNEN WAARNA ZE BIJNA DERTIG
JAAR LANG EEN REIZEND BESTAAN LEIDDE /OK NA
HAAR TERUGKEER IN :UID!FRIKA IN GING ZE
NOG REGELMATIG OP TOERNEE :E STIERF IN HET
HARNAS AAN EEN HARTAANVAL OP EEN )TALIAANS
CONCERTPODIUM NA HET ZINGEN VAN HAAR
GROOTSTE HIT 0ATA 0ATA
„ $E SCRIPTIEPRIJS VAN HET !FRIKA 3TUDIE #EN
TRUM IS DIT JAAR GEWONNEN DOOR *!..%+%
"!24%. (AAR SCRIPTIE &AMILIES IN -OVE
MENT BEHANDELT VERANDERENDE FAMILIERELA
TIES IN -ALINESE STEDEN EN ONDER -ALINESE
MIGRANTEN $E PRIJS BESTAAT UIT EURO
WAARVAN EEN DEEL BESTEED WORDT AAN VER
VOLGONDERZOEK :IE VOOR MEER INFORMATIE
WWWASCLEIDENNL
„ $E :UID!FRIKAANSE AMBASSADEUR IN .EDER
LAND (,%.')7% -+():% IS VERVROEGD
TERUGGEKEERD NAAR :UID!FRIKA -KHIZE
KRIJGT DAAR EEN FUNCTIE IN DE !.# 7OMEN´S
,EAGUE -KHIZE WAS SINDS AMBAS
SADEUR IN .EDERLAND EN MAAKTE DAARVOOR
DEEL UIT VAN DE 7AARHEIDS EN 6ERZOENINGS
COMMISSIE (ET IS NOG NIET BEKEND WIE DE
NIEUWE AMBASSADEUR GAAT WORDEN
„ $E .IGERIAANSE SCHRIJFSTER EN ACTIVISTE
+!).% !'!29 HEEFT DE .IGERIA 0RIZE FOR
,ITERATURE GEWONNEN (AAR DEBUURT
ROMAN 9ELLOW 9ELLOW VIEL VOLGENS DE JURY
IN DE PRIJZEN DOOR DE RAUWE ONSENTIMEN
TELE SCHRIJFSTIJL (ET BOEK WERPT EEN NIEUW
LICHT OP DE PROBLEMEN IN DE .IGERDELTA $E
LITERATUURPRIJS WORDT JAARLIJKS UITGEREIKT EN
BESTAAT UIT EEN BEDRAG VAN SOUNDBITE
±!NDERS DAN -ARTIN ,UTHER +ING HEEFT "ARACK
/BAMA GEEN DROOM HIJ IS DE DROOM²
$% :5)$!&2)+!!.3% 05",)#)34 "/.'!.) -!$/.$/ ). 4(% 35.$!9 4)-%3 */(!..%3"52'
(UNGER FOR &REEDOM
/VER HET LEVEN VAN .ELSON -ANDELA IS INMIDDELS VEEL
GESCHREVEN %EN GEHEEL NIEUWE INVALSHOEK IS TE VIN
DEN IN HET BOEK VAN !NNA 4RAPIDO DAT EERDER DIT JAAR
UITKWAM (UNGER FOR &REEDOM IS EEN KOOKBOEK EN EEN
BIOGRA½E IN mmN EN BESCHRIJFT HET LEVEN VAN -ANDELA
AAN DE HAND VAN VERSCHILLENDE GERECHTEN $E ZEER
GRONDIGE RESEARCH FRAAIE ILLUSTRATIES EN LEKKERE RECEP
TEN MAKEN DIT BOEK ZEER DE MOEITE WAARD 7AT AT -ANDELA ALS KIND (OE
WAS HET ETEN OP 2OBBENEILAND 7AT KREEG -ANDELA ALS EERSTE VOORGESCHO
TELD TOEN HIJ VRIJ KWAM EN WAT STOND ER OP HET MENU TIJDENS ZIJN EERSTE
PRESIDENTIpLE DINER 7AT BEREIDEN ZIJN VRIENDEN 6OOR IEDEREEN DIE HET
ANTWOORD OP DEZE EN ANDERE VRAGEN WIL IS (UNGER FOR &REEDOM EEN MUST
(ET BOEK IS TE KOOP VIA WWWKALAHARINET
certified PDF
!$6%24%.4)%
$E 3OMALISCHE TASSENONTWERPER /MAR -UNIE VEROVERT VANUIT $EN
(AAG DE WERELD (ET JARIGE TALENT VLUCHTTE OP JONGE LEEFTIJD MET
ZIJN FAMILIE UIT 3OMALIp -UNIE IS AFKOMSTIG UIT EEN FAMILIE VAN KLEER
MAKERS EN HANDWERKSLIEDEN EN BEGON AL VROEG MET HET ONTWERPEN EN
MAKEN VAN TASSEN :IJN EXCLUSIEVE WERK IS SINDS KORT IN 0ARIJS EN .EW
9ORK TE KOOP EN WORDT OVERAL ZEER ENTHOUSIAST ONTVANGEN
:IE WWWOMARMUNIECOM VOOR MEER INFORMATIE
Wil u ook weten waar het in de wereld
werkelijk om draait?
Vraag dan een gratis nummer aan van
via [email protected] of +32 2 536 19 77
UW MAANDELIJKS MONDIAAL MAGAZINE
www.MO.be
OB38402
4ASSEN
&/4/ 2/')%2 #(!.'
Maak gratis kennis met
:!- !&2)#! -!'!:).% &ILMFESTIVAL IN 'OMA ¨ HUH ¨
WAAR ¨ 'OMA
/OST#ONGO WORDT GETEISTERD DOOR OORLOG /NDANKS
EEN OPRUKKEND REBELLENLEGER VAN GENERAAL .KUNDA
IS HET DE ORGANISATOREN IN DE STAD 'OMA ECHTER
TOCH GELUKT OM HET JAARLIJKE INTERNATIONALE ½LMFES
TIVAL DOOR TE LATEN GAAN 3TERKER NOG HET FESTIVAL
WAS EEN DOORSLAAND SUCCES MET VELE DUIZENDEN
BEZOEKERS /NDER ANDERE HET VOETBALSTADION EN
DE BASKETBALLARENA VORMDEN HET DECOR VOOR DE ½LMVOORSTELLINGEN EN TALRIJKE DANS EN MUZIEKUIT
VOERINGEN (ET 3ALAAM )NTERNATIONAL &ILM &ESTIVAL
IS mmN VAN DE WEINIGE INTERNATIONALE ½LMFESTIVALS
IN !FRIKA DAT ZICH LOUTER OP !FRIKAANSE ½LMS CONCEN
TREERT EN IS EEN ZUSTERFESTIVAL VAN HET .EDERLANDSE
!FRICA IN THE 0ICTURE
&/4/ "2)'(4 %+%
$% +!!24
6!.
!&2)+!
"OTTLED ,IFE
$E .IGERIAANSE KUNSTENAAR "RIGHT %KE IS
GEFASCINEERD DOOR DE ONVERSCHILLIGE MANIER
WAAROP MENSEN MET HUN OMGEVING OMGAAN
6OORAL DE SCHIJNBAAR GROTE SCHEIDING TUSSEN
MENSEN EN DE NATUUR HEEFT ZIJN AANDACHT )N
:!- !&2)#! -!'!:).% mmN VAN ZIJN NIEUWSTE WERKEN LAAT %KE ZIEN DAT
WE ZELFS VOOR IETS SIMPELS EN NATUURLIJKS ALS
WATER AFHANKELIJK ZIJN VAN IETS KUNSTMATIGS EN
VERVUILENDS ALS DE PLASTIC ¾ES
"RIGHT %KE IS IN DECEMBER IN .EDERLAND TER
GELEGENHEID VAN HET )NTERNATIONAL &ESTIVAL
OF THE !RTS IN !RNHEM :IE VOOR INFORMATIE
HIEROVER WWWIFAAARNHEMEU
JAAR ONAFHANKELIJKHEID
JARIGE VERJAARDAG VAN KONING -SWATI )))
VAN DE BEVOLKING BESMET MET ()6
WERKELOOSHEID
IS DE LEEFTIJD DIE SLECHTS mmN OP DE VIER 3WAZI´S HAALT
!FRIKAANSE MUZIEK IS NIEUWE TREND
!FRIKAANSE MUZIEK ZORGT VOOR OPSCHUDDING IN DE .EDERLANDSE MUZIEK
WERELD 6IA INTERNET IS DE UNIEKE +UDURODANSMUZIEK VANUIT DE SLOP
PENWIJKEN VAN ,UANDA !NGOLA DOORGEDRONGEN TOT IN DE .EDERLANDSE
MUZIEKCLUBS
$* 7ANNABEASTAR DRAAIT HET REGELMATIG IN HET BEKENDE !MSTERDAMSE
MUZIEKCENTRUM $E -ELKWEG EN IS DOLENTHOUSIAST ±+UDURO HEEFT
OPZWEPENDE !FRIKAANSE BEATS EN HET IS EEN BEETJE CARNAVALESK $E
MUZIEK IS VAAK OP EEN HEEL SIMPELE MANIER GEMAAKT BIJVOORBEELD
MET MOBIELE TELEFOONS EN HEEFT MAAR mmN DOEL SCHUDDEN MET DIE
KONT (ET SLAAT ENORM AAN BIJ HET PUBLIEK EN IK HOOR STEEDS MEER $*´S
DIE HET DRAAIEN²
$* *OOST VAN "ELLEN GRONDLEGGER VAN DE HOUSEMUZIEK IN .EDERLAND EN
TEVENS EIGENAAR VAN BOEKINGSKANTOOR 6EEL -EUBELSTUKKEN ZIET EEN
TREND ±!FRIKAANSE MUZIEK LIJKT EEN BEETJE UIT HET ELITAIRE WERELDMU
ZIEKHOEKJE TE KOMEN +UDURO WORDT HET HELEMAAL MAAR ER GEBEURT
NOG VEEL MEER (ET :UID!FRIKAANSE ELECTRODUO 3WEAT8 FOTO IS BIJ
VOORBEELD BEZIG EEN GEVESTIGDE NAAM TE WORDEN IN .EDERLAND .IET
OMDAT ZE UIT *OHANNESBURG KOMEN EN BESTAAN UIT EEN !FRIKANER EN
EEN .DEBELE MAAR GEWOON OMDAT HET ZULKE AANSTEKELIJKE MUZIEK IS²
(ET INTERNET HEEFT EEN GROTE ROL GESPEELD IN DE NIEUWSTE ONTWIKKELIN
GEN IN DE !FRIKAANSE MUZIEK ALDUS 6AN "ELLEN ±6IA SITES ALS -YSPACE
EN 9OU4UBE KOMT IEDEREEN MET ELKAAR IN CONTACT -UZIKANTEN UIT ALLE
DELEN VAN DE WERELD KUNNEN INEENS HEEL GEMAKKELIJK SAMENWERKEN
EN DAT LEIDT TOT VERRASSENDE RESULTATEN %mN VAN DE GROTE NAMEN IN
DE +UDUROMUZIEK IS BIJVOORBEELD "URAKA 3OM 3ISTEMA DAT BESTAAT
UIT MUZIKANTEN UIT !NGOLA EN 0ORTUGAL DIE ELKAAR ZELDEN IN LEVENDE
LIJVE ZIEN²
:ONDER INTERNET HAD $* 7ANNABEASTAR NOOIT VAN +UDURO GEHOORD
±6IAVIA HOORDE IK ERVAN TOEN BEN IK GAAN SPEUREN OP ALLERLEI WEBSITES
)N .EDERLAND KUN JE NOG NERGENS +UDURO KOPEN MAAR ALS JE
EVEN ZOEKT OP HET INTERNET KUN JE DE MEEST FANTASTISCHE DINGEN
DOWNLOADEN²
3WEAT8 TREEDT OP JANUARI OP IN DE -ELKWEG IN !MSTERDAM
:IE VOOR MEER INFORMATIE EN KAARTJES WWWMEUBELSTUKKENNL
/M +UDURO EN 3WEAT8 TE ZIEN EN TE HOREN KUNT U OOK TERECHT OP HET
9OU4UBEKANAAL VAN :!- WWWYOUTUBECOMZAMMAGAZINE
VOETNOOT
&/4/ 8!.$%2 &%22%2!
&/4/,/2) 7!3%,#(5+3/54(
0(/4/'2!0(3!&2)#! -%$)! /.,).%
IN 3WAZILAND
:!- !&2)#! -!'!:).% (%4 .)%57%
:)-"!"7%
'2/%)4 ). $2/-%. %. ). "!,,).'3#(!0
-ET DE :IMBABWAANSE EXODUS VINDEN MUZIEK
BEELDENDE KUNST EN VERHALEN HUN WEG NAAR
VELE LANDEN IN DE WERELD :O WORDT H{N VERDRIET
vNS GELUK -AAR IN DE DIASPORA BOUWEN
:IMBABWANEN AAN EEN TOEKOMST THUIS :ONDER
KLAAGZANG OF PROTESTLIED ³)K ZOEK IN MIJN KUNST
NAAR DE ANTWOORDEN VOOR MORGEN´
4%+34 ,)%3"%4( 4*/. ! -%%57 "%%,$ */(. -!5,5+!
:!- !&2)#! -!'!:).% :!- !&2)#! -!'!:).% E VREUGDE VAN WAS GIGANTISCH %EN
NIEUWE
ONAFHANKE
LIJKE REPUBLIEK GELEID
DOOR EEN ZWARTE MEER
DERHEIDSREGERING AAN DE
GRENS VAN !PARTHEID:UID
!FRIKA /P EEN HISTORISCHE FOTO
VAN PERSFOTOGRAAF *OHN -AULUKA SPRINGEN TWEE VROUWEN LETTERLIJK EEN GAT IN DE LUCHT (ET VERLANGEN
NAAR VRIJHEID EN ZELFBESCHIKKING WAS IN VERVULLING GEGAAN )N DE JAREN DIE
VOLGDEN WERD DE DROOM MEER EN MEER WERKELIJKHEID )N HET ONDERWIJS
WERD ¾INK GEINVESTEERD NET ALS IN LANDBOUW EN CULTUUR :IMBABWE WERD
DE BROODMAND VAN !FRIKA
%%. -)$$!' ). !2.(%- DRIE DECENNIA LATER 3CHILDER -ISHECK
-ASAMVU IS BEZIG IN ZIJN ATELIER !LS ARTISTINRESIDENCE BEREIDT HIJ ZICH
VOOR OP INTERNATIONALE TENTOONSTELLINGEN -ASAMVU IS NET ZO OUD ALS DE
ONAFHANKELIJKHEID VAN ZIJN LAND (IJ IS GEBOREN IN EN BEHOORT DAAR
MEE TOT DE "ORN &REES ZOALS ZIJN GENERATIE WORDT GENOEMD ±6OOR ONS WAS
DE ONAFHANKELIJKHEID VANZELFSPREKEND 7IJ ZIJN GEBOREN ZONDER HOGE VER
WACHTINGEN 7IJ KENDEN GEEN RASSENSCHEIDING EN BLANKE OVERHEERSING²
$IE VANZELFSPREKENDHEID IS VOLLEDIG WEG /OK DE "ORN &REES HEBBEN DE
AFGELOPEN JAREN HET NODIGE VOOR DE KIEZEN GEKREGEN 'EEN WERK GEEN
VOEDSEL GEEN LEIDING 4OEN -ASAMVU VAN SCHOOL KWAM WAS DE ECONOMIE
AL INGESTORT EN ZAT NIEMAND OP ZIJN KUNST TE WACHTEN (IJ MOEST HET DOEN
MET EEN CONSTANT GEBREK AAN MATERIAAL BELANGSTELLING EN VRIJHEID VAN
EXPRESSIE ±7IJ HEBBEN VEEL MOETEN IMPROVISEREN -ET SOMMIGE MATE
RIALEN MOETEN WE ZELFS NOG LEREN WERKEN )N DAT OPZICHT ZIJN WE BEGIN
NENDE KUNSTENAARS² :IJN KUNST IS KRITISCH ±)K BEN NIET BANG %R IS WEI
NIG WAT ZE VAN MIJ KUNNEN AFPAKKEN )K GELOOF IN WAT IK ZEG !LS IK WIL
SCHREEUWEN IN MIJN WERK DAN SCHREEUW IK +UNST GEEFT MIJ MACHT²
%mN VAN ZIJN OPDRACHTGEVERS IN .EDERLAND IS 3ITHABILE -LOTSHWA ZELF OOK BEELDEND KUNSTENAAR :E WOONT EN WERKT AL EEN PAAR JAAR IN
.EDERLAND 0RATEN OVER :IMBABWE VINDT ZE EEN PIJNLIJKE ERVARING (AAR
HERINNERINGEN WORDEN GEKLEURD DOOR DE RASSENHAAT WAARIN ZE IS OPGE
GROEID EN HET GEWELD DAT ZE MET EIGEN OGEN AANSCHOUWDE ±)K HEB TIEN
TALLEN VRIENDEN EN FAMILIE VERLOREN ZOWEL AAN HET POLITIEKE GEWELD ALS
AAN DE ZIEKTE AIDS !LS IK TERUGGA DAN IS ER VEEL OM OVER TE ROUWEN (ET
IDEE ALLEEN AL MAAKT ME MISSELIJK²
:E IS MOEDER VAN VIER DOCHTERS $EELS UIT HEIMWEE EN EEN VERLANGEN OM
WAT ZE ACHTERLIET NAAR HIER TE HALEN HEEFT ZE IN !RNHEM EEN INTERNATIO
NALE KUNSTMANIFESTATIE GEORGANISEERD :O ONTSTOND ER IN DE AFGELOPEN
MAANDEN EEN BRUG HEEFT TUSSEN %UROPA EN !FRIKA ±(ET FESTIVAL WAS EEN
FEEST VAN CULTURELE VERSCHILLEN² LICHT -LOTSHWA TOE ±-ENSEN BEGRIJPEN
:!- !&2)#! -!'!:).% STEEDS MINDER VAN ELKAAR (ET FESTIVAL BRACHT EEN DIALOOG TOT STAND TUS
SEN VERSCHILLENDE WERELDEN EN BEHANDELDE VRAGEN ALS 7AT IS MIJN IDEN
TITEIT 7AT BETEKENT HET OM EEN MENS TE ZIJN )N MIJN WERK PROBEER IK DE
ANTWOORDEN VOOR MORGEN TE VERBEELDEN²
%%. !6/.$ ). (!!2,%- +EAVEN 3IMOMONDO TREEDT OP VOOR
EEN KLEIN PUBLIEK (IJ IS GEKLEED IN !FRIKAANS KRIJGERSKOSTUUM EN DECLA
MEERT EEN GEDICHT :IJN POEZIE VERWOORDT ZIJN FRUSTRATIES EN VERDRIET OVER
EEN LAND IN STAAT VAN ONTBINDING ³6ROEGER SPEELDEN DE KUNSTENAARS EEN
PROMINENTE ROL IN DE SAMENLEVING 4EGENWOORDIG ETEN ZE DE BROODKRUI
MELS DIE VAN DE TAFEL VALLEN WAARAAN DE REGERING ZIT´ ZEGT 3IMOMONDO
(IJ IS ZELF OOIT BEGONNEN ALS THEATERMAKER MAAR SCHRIJFT TEGENWOORDIG
VOORAL GEDICHTEN 6AN ZIJN INTERNATIONALE DANSCARRInRE IS WEINIG OVER
GEBLEVEN (IJ KREEG TE MAKEN MET EEN ONVERBIDDELIJK CENSUURBELEID VAN
DE REGERING !AN HET BEGIN DEZE EEUW MAAKTE HIJ EEN THEATERPRODUCTIE
BEDOELD ALS POLITIEKE AANKLACHT $E KRITISCHE KUNST WAS TOEN AL OPGEKO
MEN +UNSTENAARS HADDEN ZICH ONTPOPT TOT ACTIVISTEN )N EEN DUET TUSSEN
TWEE MANNEN GAF 3IMOMONDO ZIJN COMMENTAAR OP HET WEGJAGEN VAN
DE WITTE BOEREN UIT :IMBABWE $E VOORSTELLING TROK VOLLE ZALEN EN WERD
GESPEELD IN BINNEN EN BUITENLAND MAAR NA DE DERDE KEER IN (ARARE WERD
MET INTIMIDATIE GEDWONGEN OM DE THEATEROPTREDENS TE STAKEN
$IT JAAR LEEK HET TIJ VOOR HET EERST ECHT TE KEREN $E OPPOSITIE WON IN :IM
BABWE DE VERKIEZINGEN %EN NIEUW :IMBABWE EEN NIEUW BEGIN STOND ER
OP TSHIRTS VAN DE GROOTSTE KANSHEBBER /NDANKS DE GEWELDCAMPAGNES
KREGEN DE KANDIDATEN VEEL STEUN VAN DE BEVOLKING 3IMOMONDO WERKTE
BIJ mmN VAN DE KIESLOKALEN ³)EDEREEN WAS IN OPGETOGEN STEMMING (ET
WAS HET MOMENT WAAR WE ALLEMAAL NAAR HADDEN VERLANGD .U GAAT ALLES
VERANDEREN DACHTEN WE $IE MAN -UGABE RED VALT OM´ -AAR TOEN DE
UITKOMST VAN DE VERKIEZING LANG OP ZICH LIET WACHTEN ONTSTOND ER ONENIG
HEID OVER DE RESULTATEN $E OUDE MACHTHEBBERS BLEVEN ZITTEN WAAR ZE
ZATEN /OK EEN COALITIEREGERING WAARTOE DE PARTIJEN NA BEMIDDELLING
BESLOTEN STAAT WEER OP LOSSE SCHROEVEN $E BEELDEN DIE FOTOGRAAF *OHN
-AULUKA IN VASTLEGDE ZULLEN ZICH VOORALSNOG NIET HERHALEN 3IMO
MONDO NOEMT HET ³EEN VERPLETTERENDE TEGENSLAG´ $E TELEURSTELLING WAS
IN HET HELE LAND VOELBAAR -ASAMVU SCHILDERDE EEN PORTRET VAN EEN VER
SLAGEN MAN AAN DE SCHANDPAAL MET DRIE ZWARTE KRAAIEN OP ZIJN SCHOU
DERS /P ZIJN LIJF STAAT 6/4% GESCHREVEN
%%. -)$$!' ). !-34%2$!- -UZIKANT 2INA -USHONGA DRINKT
KOF½E AAN HET ,EIDSEPLEIN :E WAS NET TERUG UIT :IMBABWE TOEN ZE VIA
DE MEDIA VERNAM HOE DE VERKIEZINGSSTRIJD WAS GEpINDIGD ³%EN HARTVER
SCHEURENDE ERVARING *E DURFT ZO LANGZAMERHAND BIJNA NIET MEER TE DRO
MEN VAN EEN NIEUW :IMBABWE² :E WOONT SINDS HAAR STUDIE IN .EDERLAND
EN GAAT NOG REGELMATIG TERUG OM HAAR OUDERS OP TE ZOEKEN 0OLITIEKE DIS
CUSSIES VOERT ZE NIET MEER DAAR HEEFT ZE GENOEG VAN GEKREGEN ±(ET IS
3IMOMONDO´S POEZIE
VERWOORDT HET
VERDRIET OVER EEN
LAND IN STAAT VAN
ONTBINDING
NET OF JE TEGEN EEN DOOD PAARD AAN SCHOPT )EDEREEN WEET DAT DE SITUATIE
ONHOUDBAAR IS ,ATEN DIE POLITICI HET VOORAL MET ELKAAR UITVECHTEN DAN
PROBEREN WIJ ONDERTUSSEN HET LAND OP TE BOUWEN´
!FGELOPEN JAAR HEEFT ZE DE DAAD BIJ HET WOORD GEVOEGD EN IS ZE IN :IM
BABWE EEN KUNSTPROJECT MET SCHOLIEREN BEGONNEN ³$E BUIK KAN NIET
GEVULD WORDEN MAAR DE ZIEL MISSCHIEN NOG WEL´ REDENEERT ZE ³+UNST IS
VOEDSEL VOOR DE GEEST -ET HAAR PROJECT PROBEERT ZE DE JEUGD EEN PLAT
FORM TE GEVEN :E HEEFT GENOEG TALENT ONTDEKT MAAR ER IS EEN GEBREK AAN
TRAINING EN BEGELEIDING
-USHONGA WIL GEEN PROTESTZANGERES ZIJN (AAR LIEDEREN GEBRACHT MET
EEN WONDERSCHONE 4RACEY #HAPMANACHTIG GELUID GAAN EERDER OVER DE
INNERLIJKE BEVRIJDING ´7IJ MOETEN ZELF DE EERST STAP ZETTEN 6ERANDERING
KOMT NIET ZOMAAR´ $EZE ZOMER ZONG ZE VOOR HET EERST OP HET POPULAIRE
FESTIVAL :IMFEST IN ,ONDEN DAT JAARLIJKS DUIZENDEN BEZOEKERS TREKT :E
ZAG AL HAAR VRIENDEN VAN :IMBABWE WEER $EZE ONTMOETINGEN WERKEN
INSPIREREND ³$E SFEER OP ZO´N FESTIVAL HERINNERT ONS AAN TIJDEN VAN GELUK
AAN HOE HET ZOU MOETEN ZIJN %R ONTSTAAT EEN GEVOEL VAN EENHEID TUS
SEN ZWARTE EN WITTE :IMBABWANEN /P DIT SOORT MOMENTEN GELOVEN WE
WEER EVEN IN VERANDERING 3OMMIGEN BEGONNEN ZELFS WEER TE PRATEN
OVER TERUGGAAN NAAR :IMBABWE´ $E OUDERS VAN -USHONGA ZIJN EEN PAAR
JAAR GELEDEN GEREMIGREERD ³-IJN VADER WAS HIER NIET GELUKKIG /NDANKS
DE VERSLECHTERENDE SITUATIE IN :IMBABWE IS HIJ MET MIJN MOEDER TERUG
GEGAAN (ET HEEFT MIJ ERVAN BEWUST GEMAAKT DAT MOEILIJKHEDEN GEEN
REDEN HOEVEN TE ZIJN OM WEG TE BLIJVEN !LS IK MEZELF DAAR KAN BEDRUIPEN
DAN GA IK OOK²
%%. !6/.$ ). 542%#(4 3CHRIJVER 3HIMMER #HINODYA NEEMT
DEEL AAN EEN LITERAIRE AVOND MET INTERNATIONALE SCHRIJVERS (IJ BEDANKT DE
ORGANISATIE VOOR DE UITNODIGING EN VERTELT HOE BELANGRIJK HET VOOR HEM IS
OM MENSEN UIT ANDERE CULTUREN TE ONTMOETEN ³$AN KAN ER IETS NIEUWS
ONTSTAAN´ (IJ TOONT DE OMSLAG VAN mmN VAN ZIJN BOEKEN ±-IJN WERK WORDT
BESTEMPELD ALS EEN POLITIEK MANIFEST -AAR IK WIL HELEMAAL GEEN POLI
TIEK BEDRIJVEN )K HOUD ER NIET VAN OM TE PREKEN -IJN VERHALEN GAAN OVER
MENSENLEVENS )K WIL ANDEREN DAARMEE RAKEN² )N :IMBABWE IS HIJ NAAST
SCHRIJVER OOK DOCENT -AAR DOOR DE UITHOLLING VAN HET ONDERWIJS KAN HIJ
ZIJN BEROEP NOG AMPER UITOEFENEN (IJ MAAKT ZICH ZORGEN OVER DE TOE
KOMST VAN HET LAND 6OLGENS HEM KAN DE SPANNING ONDER DE MENSEN ELK
MOMENT TOT EEN UITBARSTING KOMEN ±$E SITUATIE IS NU ONBEHEERSBAAR²
-AAR EEN NIEUW :IMBABWE IS NOG LANG NIET AAN DE ORDE ³7E ZITTEN IN EEN
OVERGANGSFASE´ ZEGT -ASAMVU DE SCHILDER ³%R MOET NOG VEEL GEBEUREN
VOORDAT HET TIJ KEERT $E DEMONEN MOETEN EERST WORDEN UITGEDREVEN 7E
MOETEN EERST UITSCHREEUWEN WAT WE OP ONZE HART HEBBEN´ (IJ VINDT DAT
DE KUNSTENAARS IN HET DEBAT OVER VERANDERING VOOROP MOETEN LOPEN ´7E
MOETEN OPZOEK TE GAAN NAAR ANTWOORDEN OP ESSENTIpLE VRAGEN ALS 7AT
HOUDT HET IN OM EEN :IMBABWAAN TE ZIJN (OE MANIFESTEER IK MEZELF
7AT WORDT KAN IK BIJDRAGEN AAN DE OPBOUW VAN DAT NIEUWE :IMBABWE´
-USHONGA NOEMT PRATEN OVER DE TOEKOMST ³EEN LUXE´ ³%EN DAG OVERLEVEN
IN :IMBABWE IS AL EEN PRESTATIE OP ZICH´ 6OLGENS -LOTSHWA ZAL ER WEINIG
VERANDEREN IN :IMBAWE ³(ET LAND WORDT NOG ALTIJD BEHEERST DOOR GELD
MACHT EN HEBZUCHT $AT WAS TIJDENS HET KOLONIALISME ZO DAT IS TIJDENS
DE ONAFHANKELIJKHEID ZO´ 6OLGENS 3IMOMONDO DIENT ER EERST EEN STRIJD
GEVOERD TE WORDEN VOORDAT DE :IMBABWANEN KUNNEN DROMEN OVER HUN
TOEKOMST ³+UNST IS EEN BELANGRIJK WAPEN -ET HUN WERK WILLEN KUNSTE
NAARS TOESCHOUWERS OOK STIMULEREN OM TOT ACTIE OVER TE GAAN 7IJ ZIJN DE
VOORLOPERS VAN ELKE TRANSFORMATIE 7IJ KUNNEN REVOLUTIES ONTKETENEN²
,)%3"%4( 4*/. ! -%%57 .%$%2,!.$ )3 */52.!,)34 :)* )3
2%$!#4%52 ")* .#26 2!$)/ %. 3#(2)*&4 6//2 %,3%6)%2 %. :!-
-ET DANK AAN )NTERNATIONAL &ESTIVAL OF THE !RTS IN !RNHEM )&!! &ASIHI 5TRECHT
3TEDENBAND (AARLEM ¯ -UTARE
!$6%24%.4)%
Een Afrikaans avontuur
,)%3"%4( 4*/. ! -%%57 )3 */52.!,)34 :)* )3 2%$!#4%52 ")* .#26 2!$)/ %. 3#(2)*&4
Verrassende Afrikaanse dishes,
dainties
and
/.$%2 -%%2 6//2
%,3%6)%2 %.
:!- delicacies in het hart van Utrecht.
-%4 $!.+ !!.
).4%2.!4)/.!, &%34)6!, /& 4(% !243 ). !2.(%- )&!! &!3)() 542%#(4
Sfeervol eten in een bijzondere
atmosfeer.
34%$%."!.$ (!!2,%- ¯ -54!2%
Ook geopend op Tweede Kerstdag: speciaal vier gangen menu!
-!'!:).% Reserveren: 030-2310544. Oude Gracht 153 (aan de werf) in Utrecht. Zie:!ook:!&2)#!
www.the-ostrich.nl
0%4%2 -!#$)!2-)$'%449 )-!'%3
&/4/ !&0 0(/4/4/.9 +!25-"!
(ET PORTRET VAN DE
VADER VAN "ARACK
/BAMA IN ZIJN FAMILIE
HUIS IN +OGELO
7EST+ENIA
+ISUMU +ENIA
NOVEMBER :!- !&2)#! -!'!:).% 'AAT ER UITGEREKEND EEN
+ENIAAN EEN POTJE CHAGRIJNEN
OVER DE VREUGDE ONDER ZIJN
LANDGENOTEN NA DE OVERWINNING
VAN "ARACK /BAMA ³:IJN VADER LIET
HEM IN DE STEEK´ SCHRIJFT /WUOR IN ZIJN
BLOG ³%N NOOIT ALIMENTATIE BETAALD´
/WUOR VERWIJST NAAR DIE CRYPTISCHE ZIN IN
/BAMA´S BIOGRA½E WAARIN HIJ ZEGT MEER VAN
ZIJN VADERS AFWEZIGHEID TE HEBBEN GELEERD DAN
VAN ZIJN AANWEZIGHEID -ET VREUGDE HEEFT DE
BLOGGER KENNIS GENOMEN VAN DE WEIGERING ¯ TOT VIER
KEER TOE VAN DE /BAMACAMPAGNE OM EEN DONATIE
VAN DE +ENIAANSE PREMIER 2AILA /DINGA IN ONTVANGST
TE NEMEN (ET IS NIET!MERIKANEN VERBODEN OM GELD IN DE
VERKIEZINGSKAS TE STORTEN /WUOR KRIJGT IN EEN REACTIE BIJVAL VAN
+ENYAN 0OET DIE ER NOG ½JNTJES AAN HERINNERT DAT /BAMA´S OPA ZICH FEL
VERZETTE VAN DE RELATIE VAN ZIJN ZOON MET EEN BLANKE VROUW $AT ZOU
HET ,UOBLOED MAAR VERTROEBELEN ³7IJ MOGEN /BAMA DANKBAAR ZIJN DAT HIJ
OVER DEZE ONVERKWIKKELIJKE GESCHIEDENIS HET ZWIJGEN DOET´ :URE VOETNOOTJES BIJ DE
+ENIAANSE EUFORIE DIE HET STRAATBEELD NU AL MAANDENLANG BEHEERST ",
:!- !&2)#! -!'!:).% 0%4%2 -!#$)!2-)$'%449 )-!'%3
&/4/ !&0 0(/4/4/.9 +!25-"!
"ARACK /BAMA EN ZIJN
STIEFGROOTMOEDER
3ARAH /BAMA TIJDENS
EEN BEZOEK IN AAN
+OGELO 7EST+ENIA
%EN AANHANGER VAN
/BAMA IN +OGELO
:!- !&2)#! -!'!:).% &/4/ 0!5,! "2/.34%).'%449 )-!'%3
&/4/ 3)-/. -!).!!&0 0(/4/
0ORTRET VAN "ARACK
/BAMA MET ZIJN +ENI
AANSE FAMILIELEDEN AAN
DE MUUR VAN
ZIJN STIEFGROOTMOEDER
3ARAH IN +OGELO
7EST+ENIA
+RANTEN IN DE STRATEN
VAN .AIROBI OP JUNI
DE DAG WAAROP
/BAMA GENOMINEERD IS
ALS PRESIDENTSKANDIDAAT
VOOR DE $EMOCRATEN
:!- !&2)#! -!'!:).% 7//2$%.
!)2"/2.%
'RAVITATION´S SURRENDER
0EAKS IN THE AIR AND
! SINKING FEELING
2ENDS THE MIND
! WHIRLING PARACHUTE
)N A STILTDANCE
4HE MIND ¾OATS
%ERILY SOARS AND EBBS
!RRIVAL SEIZES GROUND LEVEL
4HE SPIRIT ½RMS UP
/N STOLIDITY
"ENEATH THE MISTS
#()%$5 %:%!.!(
&/4/ 3/,! /3/&)3!.
0/Ç:)% \ .IGERIAAN %ZEANAH
IS SCHRIJVER EN PRIJSWINNEND
POpET (IJ WERKTE TIEN JAAR ALS
JOURNALIST VOOR DE .IGERIAN
4RIBUNE EN 3UNDAY -ONITOR EN
WON IN EN HET -USIC
3OCIETY OF .IGERIA &ESTIVAL OF
0OETRY #OMPETITION (ET DUURDE JAREN EER
HIJ ZIJN DEBUUTBUNDEL ³4HE TWILIGHT TRIOLOGY´
IN UITBRACHT 6OLGENS SOMMIGEN DAAR
DOOR HET LITERAIRE HOOGTEPUNT VAN HET JAAR
$E TRIOLOGIE BESTAAT UIT ³4WILIGHT OF THE FOG´
³%NDSONG´ EN ³3ONG OF SONGS´
:!- !&2)#! -!'!:).% &/4/ 0%4%2 +2!-%22%0/24%23
/.$%2 2%$!#4)% 6!. ).'%"/2' 6!. "%%+5-
"ARMHARTIGHEID
7
AAROM STAAT EEN MOEDER HAAR
DOCHTERTJE AF OM TE WORDEN VER
KOCHT $IT IS DE CENTRAAL VRAAG
IN DE NIEUWE ROMAN VAN 4ONI -ORRISON
DE .OBELPRIJSWINNARES VOOR DE LITERATUUR
%EN DAAD VAN BARMHARTIGHEID GAAT OVER
HET MEISJE &LORENS WIENS MOEDER HAAR OM
ONDUIDELIJKE REDENEN AFSTAAT AAN DE .EDER
LANDER *ACOB 6AARK 7E SCHRIJVEN EEN
OPMERKELIJKE PERIODE IN DE GESCHIEDENIS
VAN !MERIKA $E )NDIANEN ZIJN NOG NIET
VOLLEDIG ONDERWORPEN DE KOLONISTEN VOELEN
ZICH NOG NIET HELEMAAL THUIS EN DE SLAVEN
HANDEL GAAT GEWOON DOOR &LORENS KOMT IN
EEN HUIS TERECHT WAARIN VROUWEN DE SCEPTER
ZWAAIEN 2EBEKKA DE VROUW VAN *ACOB EN
,INA DE SLAVIN VAN )NDIAANSE AFKOMST "EIDE
VROUWEN HEBBEN BIJZONDER DINGEN MEEGE
MAAKT 2EBEKKA IS IN %NGELAND AAN EEN LOT
ONTSNAPT DAT AFSCHUWELIJKER HAD KUNNEN
ZIJN DAN TROUWEN MET EEN VREEMDE ,INA IS
GETEKEND DOOR EEN ERVARING WAARDOOR ZE
NIET ALLEEN HAAR FAMILIE HAD VERLOREN MAAR
OOK HAAR TAAL /OK IS ER NOG EEN ANDERE
VROUW EEN SLAVIN GENAAMD 3ORROW VAN WIE
IEDEREEN DENKT DAT ZIJ GEK IS EN DIE ALLEEN
MAAR VOOR ELLENDE ZORGT
*ACOB 6AARK DE MEESTER VAN DEZE VROUWEN
IS VAAK AFWEZIG (IJ IS EEN MAN MET EEN
GEWETEN (IJ KAN ZICHZELF NIET HELEMAAL
VINDEN IN DE SLAVERNIJ $AT VERKLAART WAAR
SCHIJNLIJK WAAROM HIJ VAAK OP REIS GAAT EN
VAN DE BEWERKING VAN HET LAND AFZIET 2EI
ZEN BIEDT HEM TROOST EN STIEKEM DROOMT
HIJ ERVAN IN EEN GROTE HUIS TE WONEN NET
ZOALS DE RIJKE MENSEN DIE HIJ HEIMELIJK
VERACHT /M DEZE DROOM TE VERWEZENLIJKEN
ROEPT *ACOB DE HULP VAN EEN SMID IN (IJ
IS EEN VRIJE !FRIKAAN IN EEN LAND WAARIN
BEHALVE DE GEWONE SLAVEN OOK ZOIETS ALS
SCHULDSLAVEN BESTAAN $IT ZIJN VOORNAMELIJK
BLANKE SLAVEN ZOALS 7ILLARD EN 3CULLY DIE
BIJ *ACOB WONEN )EDEREEN RAAKT IN DE BAN
VAN DEZE MYSTERIEUZE SMID VOORAL &LORENS
DIE OP SLAG VERLIEFD OP HEM WORDT ³*IJ VORMT
MIJ EN MIJN WERELD´ VERTELT ZE (ET BLIJKT
DAT DE SMID OVER GENEESKRACHTIGE EIGEN
SCHAPPEN BESCHIKT .A DE DOOD VAN *ACOB
WORDT ZIJN VROUW 2EBEKKA ERNSTIG ZIEK EN
DE ENIGE DIE HAAR KAN GENEZEN IS DEZE SMID
&LORENS´ ZOEKTOCHT NAAR HEM STORT HAAR IN
ALLERLEI AVONTUREN $E MEEST AANGRIJPENDE
IS HET MOMENT DAT ZE GEDWONGEN WORDT
OM ZICH VOOR EEN GROEP MENSEN UIT TE
4ONI -ORRISON
LEESLADDER
%33!93 \ 6ERZAMELING ESSAYS VAN INTER
NATIONALE WETENSCHAPPERS DIE TEGEN
SPREKEN DAT !FRIKAANSE GESCHIEDENIS
ALLEEN OVERLEEFDE DOOR ORALE TRADITIES
$E ESSAYS BESCHRIJVEN HET BESTAAN VAN
!FRIKA´S RIJKE ERFENIS VAN GESCHREVEN
GESCHIEDENIS EN DE SLEUTELROL VAN HET
MYSTIEKE 4IMBOEKTOE ALS SCHATBEWAAR
DER VAN DE MANUSCRIPTEN EN CULTUUR VAN
-ALI EN 7EST!FRIKA
3HAMIL *EPPIE 3OULEYMANE "ACHIR
$IAGNE 4HE MEANINGS OF 4IMBUKTU
(UMAN 3CIENCES 2ESEARCH #OUNCIL )3".
+OOP ONLINE
WWWHSRCPRESSACZA
KLEDEN OMDAT GEVREESD WORDT DAT ZIJ DE
DUIVEL ZOU ZIJN
)N TEGENSTELLING TOT VEEL ROMANS OVER DE
SLAVERNIJ WAARIN DE NADRUK LIGT OP HET
LEVEN VAN ZIELIGE SLAVEN TEGENOVER ONRECHT
VAARDIGE MEESTERS LIGT DE KRACHT VAN DE
ROMAN IN DE AANDACHT DIE DE SCHRIJFSTER
SCHENKT AAN HET LEVEN VAN DE PERSONAGES
(ET IS EEN DAAD VAN BARMHARTIGHEID VAN
-ORRISON OM DE PERSONAGES ZO NEER TE ZET
TEN DAT WE ONS OVER ALLEN ZORGEN MAKEN
%N VOORAL OVER &LORENS DIE NA DE DOOD VAN
HAAR MEESTER EN DE ZIEKTE VAN HAAR MEES
TERES BELAST WORDT MET DE ZOEKTOCHT NAAR
DE SMID $AT DEZE LIEFDE GEDOEMD IS TE
MISLUKKEN EN DAT WE UITEINDELIJKE TE WETEN
KOMEN WAAROM DE MOEDER HAAR DOCHTER
HEEFT AFGESTAAN RAAKTE MIJ MINDER DAN DE
INDIVIDUELE GESCHIEDENISSEN VAN DE PERSO
NAGES $AT MAAKT DEZE ROMAN BIJZONDER
6AMBA 3HERIF
4ONI -ORRISON %EN DAAD VAN BARMHARTIG
HEID $E "EZIGE "IJ )3". ./.&)#4)% \ %EN GENRE IN OPKOMST
IN !FRIKAANSE ½CTIE IS MIGRATIE 6AAK
BESCHREVEN DOOR EEN GENERATIE AUTEURS
DIE OPGROEIDEN IN !FRIKA "RENDA #OOPER
ONDERZOCHT HUN WERK EN HUN UITDAGING
OM EEN %NGELS TE VINDEN WAARMEE ZE
KRACHTIG HUN VELE LEVENS TALEN EN IDEN
TITEITEN KUNNEN UITDRUKKEN
"RENDA #OOPER ! NEW GENERATION OF
!FRICAN WRITERS MIGRATION MATERIAL
CULTURE AND LANGUAGE *AMES #URREY
)3". +OOP
ONLINE WWWKALAHARINET
2/-!. \ 6AN DE AUTEUR VAN ³$E GOEDE
DOKTER´ EERDER GENOMINEERD VOOR DE
"OOKER 0RIZE (OOFDPERSONAGE !DAM
TREKT NA ZIJN ONTSLAG NAAR DE DESOLATE
+AROO OM EEN NIEUW LEVEN TE STARTEN
-AAR AL SNEL DUIKEN SPOKEN UIT ZIJN
VERLEDEN OP "EKLEMMENDE ROMAN OVER
VERRAAD VERWARRING EN DE SPANNING TUS
SEN HET OUDE EN NIEUWE :UID!FRIKA
$AMON 'ALGUT (ET BEDROG
1UERIDO !MSTERDAM )3".
2/-!. \ !L EERDER DIT JAAR UITGEGEVEN
MAAR EVENGOED HET VERMELDEN WAARD
%GYPTISCHE BESTSELLER OVER HET 9ACOU
BIAN EEN APPARTEMENTSGEBOUW IN
HARTJE #AtRO !L !SWANI VERTELT DE LEVENS
VAN DE DIVERSE INWONERS VAN DE ¾AT EN
BIEDT DAARMEE EEN ONTHULLENDE KIJK OP
DE MODERNE %GYPTISCHE SAMENLEVING
!LAA AL !SWANI (ET 9ACOUBIAN -OU
RIA )3". 7)+)!&2)#! ,)4%2!452% \
7IKIPEDIA AFRIKANISEREN DAT IS
HET DOEL VAN 7IKI!FRIKA $E LITE
RAIRE TAK VAN 7IKI!FRICA SPOORT
SCHRIJVERS RECENSENTEN UITGEVERS
EN CULTURELE INSTELLINGEN AAN OM
!FRIKAANSE LITERATUUR IN ALLERLEI
TALEN IN DE ONLINE ENCYCLOPEDIE
TE PLAATSEN )NTERESSANT INITIATIEF
DAT HELAAS TOT NU TOE VOORNAME
LIJK BLIJFT STEKEN BIJ HET ZUIDAFRIKA
NISEREN VAN 7IKIPEDIA
.EEM EEN KIJKJE HTTP
ENWIKIPEDIAORGWIKI
WIKIPEDIAWIKIAFRICA?LITERATURE
+7!.) \ +WANI 4RUST GEEFT
MINIBOEKJES UIT MET KORTE
VERHALEN VAN !FRIKAANS TALENT
WAARONDER #HIMAMANDA !DICHIE
EN +WANI OPRICHTER "INYAVANGA
7AINAINA $E +WANINI SERIES ZIJN
ONLINE TE BESTELLEN VIA SALES
KWANIORG $IT IS OOK DE PLEK OM
+WANI *OURNAL TE BEMACHTIGEN
EEN SPANNEND VORMGEGEVEN
UITGAVE VOL CREATIEF SCHRIJVEN EN
FOTOESSAYS ;HTTPKWANIORG
MAIN=
:!- "/%+%. \ /P DE HOOGTE
BLIJVEN VAN HET LAATSTE !FRI
KAANSE BOEKENNIEUWS /P DE
VERNIEUWDE INTERNETSITE VAN
:!- !FRICA -AGAZINE WWW
ZAMMAGAZINENL VINDT U EEN
WEKELIJKS VERVERSTE BOEKEN
SECTIE MET RECENSIES ESSAYS EN
INTERVIEWS
WWWZAMMAGAZINENL
BOEKENPHP
:!- !&2)#! -!'!:).% ,
:!- !&2)#! -!'!:).% ³4HANKS SUPER RICH MAN´
,!.'%
4%.%.
+OM NIET AAN HET IMAGO VAN
ZIELIGHEID DAT AAN !FRIKA KLEEFT /VER
DE KOELE ONTVANGST VAN EEN BOEK EN
EEN TENTOONSTELLING
4%+34 -!2*! 65)*3*% ),,5342!4)%3 !.4/. +!..%-%9%2 #/524%39 /& -)#(!%, 34%6%.3/. #!0% 4/7.
:!- !&2)#! -!'!:).% INDA 0OLMAN BETRAPTE
ONLANGS ZICHZELF 4IJ
DENS EEN BORREL ONT
MOETTE ZE EEN GOED
GEKLEDE ZWARTE MAN
(IJ WERD VERGEZELD
DOOR ZIJN AL EVEN
SMAAKVOL UITGEDOSTE
VROUW EN HUN EVENEENS TOT IN DE PUNTJES VERZORGDE KIND $E MAN WAS IETS
HOOGS BIJ EEN FARMACEUTISCH BEDRIJF EN HAD DE UITSTRALING VAN IEMAND DIE
VAN JONGS AF GEWEND IS ZICH IN BETERE KRINGEN TE BEWEGEN 4OEN 0OLMAN
MET HEM IN GESPREK RAAKTE VERTELDE HIJ DAT HIJ WAS GEBOREN IN -ALI EEN
VAN DE !FRIKAANSE LANDEN DIE MEESTAL IN HET NIEUWS KOMEN ALS ER HON
GERSNOOD HEERST ³)K KON ME NIET VOORSTELLEN DAT ZO´N MAN DAARVANDAAN
KWAM (ET WAS WAT JE NOEMT EEN CONFRONTATIE MET EEN HEERSEND BEELD
VAN !FRIKA DAT IK IN MIJN WERK JUIST WIL BESTRIJDEN´
)N HAAR BOEK $E CRISISKARAVAAN KWAM 0OLMAN MET KRITIEK OP ³DE NOODHUL
PINDUSTRIE´ :IJ KWAM ERACHTER DAT DE HULP VAN ORGANISATIES DIE IN CRISISGE
BIEDEN OPEREREN VAAK AVERECHTS WERKT $OORDAT ZE ZOWEL ZAKEN DOEN MET
REGERINGEN ALS MET GUERRILLAGROEPEN OM TOESTEMMING TE KRIJGEN VLUCHTE
LINGENKAMPEN TE VOORZIEN VAN VOEDSEL MEDISCHE HULP EN BEHUIZING DRA
GEN DEZE ORGANISATIES SOMS JUIST BIJ AAN HET IN STAND HOUDEN VAN CON¾ICTEN
DIE DE OORZAAK ZIJN VAN ARMOEDE HONGER EN LEVENSBEDREIGENDE ZIEKTEN
%EN VAN DE LANDEN DIE 0OLMAN BEZOCHT WAS #ONGO 2OND HET STADJE 'OMA
WERDEN IN DE JAREN ´ VIJFENTWINTIG GROTE EN KLEINE VLUCHTELINGENKAMPEN
UIT DE GROND GESTAMPT 6ELE DUIZENDEN (UTU´S UIT 2UANDA ZOCHTEN ER EEN
VEILIG HEENKOMEN .ADAT ZE IN EIGEN LAND IN GROTEN GETALE HADDEN MEE
GEDAAN AAN DE GENOCIDE OP DE 4UTSI´S VREESDEN ZE DAT HET HUN BEURT WAS
OMGEBRACHT TE WORDEN 3OMMIGE VAN HEN HADDEN AL FAMILIELEDEN VERLO
REN ANDEREN WAREN VERMINKT DOOR WRAAKLUSTIGE 4UTSI´S
$OOR DE GUNSTIGE LIGGING VAN 'OMA ¯ OP EEN STEENWORP AFSTAND VAN DE
VLUCHTELINGENKAMPEN LIGT EEN GOED GEOUTILLEERD VLIEGVELD ¯ KON NIET
ALLEEN HAAST WORDEN GEMAAKT MET HET OVERBRENGEN VAN HULPVERLENERS
EN HULPGOEDEREN MAAR WAS HET RAMPGEBIED OOK GEMAKKELIJK BEREIKBAAR
VOOR JOURNALISTEN $IE JOURNALISTEN ZORGDEN ERVOOR DAT TVKIJKERS OVERAL
TER WERELD WERDEN GECONFRONTEERD MET HARTVERSCHEURENDE BEELDEN
VAAK VAN KINDEREN DIE NIET ALLEEN HONGER HADDEN MAAR OOK NOG EEN ARM
MISTEN OMDAT ZE MET MACHETES WAREN BEWERKT
:!- !&2)#! -!'!:).% $E IMPACT VAN DAT SOORT BEELDEN ZORGT ER AL DECENNIALANG VOOR DAT WELVA
RENDE WESTERLINGEN HUN GIROBOEKJES TREKKEN :E MAKEN HUN TIENTJES OVER
EN HEBBEN EVEN HET GEVOEL IETS GEDAAN TE HEBBEN VOOR DE ARME KINDEREN IN
!FRIKA )N $E CRISISKARAVAAN CITEERT 0OLMAN DE !MERIKAANSE PRESIDENT ,YN
DON *OHNSON DIE IN NAAR AANLEIDING VAN DE HONGERSNOOD IN "IAFRA ZEI
³) DON´T CARE WHAT YOU DO *UST GET THOSE NIGGER BABIES OFF MY 46 SCREEN´
0OLMAN ONTDEKTE DAT DE GELDINZAMELINGEN DIE VOLGDEN OP DE BEELDEN UIT
'OMA ALLE RECORDS SLOEGEN ,ATER KWAM EEN AANTAL HULPORGANISATIES TOT
DE CONCLUSIE DAT GEMIDDELD PROCENT VAN DE UITGEDEELDE HULPGOEDE
REN DOOR MILITIES WERD GESTOLEN EN GEDEELTELIJK WERD DOORVERKOCHT AAN DE
BURGERS IN DE KAMPEN 4OCH ZULLEN WESTERLINGEN DEZER DAGEN WEDEROM
EEN GIROOTJE UITSCHRIJVEN NU UIT 'OMA OPNIEUW DE BEKENDE BEELDEN
KOMEN 6OOR VELEN VAN HEN STAAN DE ARME KINDEREN VAN 'OMA MODEL
VOOR ALLES DAT !FRIKA HEET %N NIET ALLEEN VOOR HEN $OOR EEN GROEIEND
AANTAL OPINIEMAKERS WORDT REGELMATIG VERZUCHT DAT !FRIKA EEN VERLOREN
CONTINENT IS (ET IS EEN WERELDDEEL DAT WORDT VEREENZELVIGD MET COR
RUPTIE OORLOG EN HONGER 4EN ONRECHTE VINDT ,INDA 0OLMAN ³5IT ONDER
ZOEK BLEEK BIJVOORBEELD DAT )TALIp CORRUPTER IS DAN "OTSWANA %N VAN DE
INWONERS VAN !FRIKA LIJDT SLECHTS EEN PAAR PROCENT HONGER -AAR HET PRO
DUCEREN VAN ZIELIGE PLAATJES LEVERT GELD OP $ERTIG VAN DE DRIEpNVEERTIG
LANDEN IN !FRIKA ZIJN AFHANKELIJK VAN HULP $AT BETEKENT DAT OOK LANDEN
WAAR ZICH GEEN HUMANITAIRE RAMP VOLTREKT ZICH MOETEN BLIJVEN PRESEN
TEREN ALS ARM EN ONDERONTWIKKELD $OEN ZE DAT NIET DAN HOUDEN WIJ OP
MET GEVEN´ 7IE KNAAGT AAN DEZE BEELDEN OF EROP WIJST DAT ³SLACHTOFFERS´
OOK DADERS KUNNEN ZIJN ROEPT AL SNEL DE WROK VAN HULPBIEDERS EN HULP
ONTVANGERS OVER ZICH AF 4ERWIJL HET DEBAT OVER DE HULP IN DE MEDIA EN IN
ZAALTJES EINDELIJK VORM KRIJGT STELLEN HULPVERLENERS ZICH NOG VAAK VERON
GELIJKT EN DEFENSIEF OP ZO ERVOER 0OLMAN NA HET UITKOMEN VAN HAAR BOEK
MET REGELMAAT
/BAMAEFFECT
-ENIGEEN DIE !FRIKA ZEGT ZIET IN GEDACHTEN EEN UITGEPUT KIND MET
BETRAANDE WANGEN VRAGENDE OGEN EN EEN ENGE ZIEKTE -ET ALS EFFECT DAT
ZELFS EEN INGEVOERDE VERSLAGGEEFSTER ZOALS 0OLMAN ³!MERIKAAN´ DENKT ALS ZE
WORDT GECONFRONTEERD MET EEN GEDISTINGEERDE ZWARTE MAN DIE IETS HOOGS
IS IN HET BEDRIJFSLEVEN ³4OEN IK MEZELF DAAROP BETRAPTE DACHT IK NOU NOU
DUS OOK BIJ JOU WERKT HET ZO )K VOND DAT HEEL INTERESSANT´
³(ET LASTIGE IS DAT DIE ZIELIGE KINDJES VAN DE GIRONUMMERFOTO´S WEL ECHT
BESTAAN´ ZEGT MEDIAONDERZOEKER 'ARJAN 3TERK ³%N DIE PLAATJES WORDEN AL
GEBRUIKT SINDS MENSEN GELD IN BLIKJES STOPTEN VOOR DE KATHOLIEKE MISSI
ONARISSEN OF ZILVERPAPIER INZAMELDEN VOOR "IAFRA -AAR HET IS WRANG DAT
HET GROTE PUBLIEK NAUWELIJKS TE WETEN KOMT DAT OOK !FRIKA GROTENDEELS
WORDT BEVOLKT DOOR GEWONE MENSEN MET EEN BAAN EN KINDEREN DIE NAAR
SCHOOL GAAN EN DAT JE OOK DAAR UNIVERSITEITEN SCHRIJVERS KUNSTENAARS EN
½LMMAKERS HEBT´
6OLGENS 3TERK WERKT HET BEELD VAN !FRIKA ALS VERLOREN CONTINENT NIET ALLEEN
DOOR IN DE BLIK WAARMEE NAAR !FRIKANEN WORDT GEKEKEN (ET HANGT OOK
SAMEN MET DE MANIER WAAROP ZWARTE MENSEN IN HET ALGEMEEN WERDEN
EN WORDEN GECLASSI½CEERD ³!AN DE PLAATJES DIE WIJ IN ONS HOOFD HEBBEN IS
HONDERDEN JAREN KOLONIALE GESCHIEDENIS VOORAFGEGAAN -ET DIE GESCHIEDE
NIS KWAMEN DE RACISTISCHE REDENERINGEN WAARIN ³ZWART´ STOND VOOR DOM
IRRATIONEEL GEWELDDADIG EN HULPELOOS TEGELIJK /MDAT DE MEESTE WITTEN
:!³3OMETIMES
!&2)#! -!'!:).%
) MISS THE OLD
DAYS´ NOG STEEDS GEEN OMGANG HEBBEN MET ZWARTEN IS DAT BEELD DOMINANT
GEBLEVEN 6OORAL IN DE CULTURELE SECTOR WORDT REGELMATIG GEPROBEERD EEN
EN ANDER TE NUANCEREN MAAR ER ZIJN NIET VEEL MENSEN GEtNTERESSEERD IN
!FRIKA½LMFESTIVALS EXPOSITIES VAN 3URINAAMSE KUNSTENAARS OF GOEDE
DOCUMENTAIRES DIE ZICH AFSPELEN IN LANDEN MET EEN OVERWEGEND ZWARTE
BEVOLKING 7AARSCHIJNLIJK DOET DE VERKIEZING VAN "ARACK /BAMA ALS PRESI
DENT VAN !MERIKA MEER GOEDS VOOR DE BEELDVORMING OVER ZWARTEN DAN AL
DIE POGINGEN ³DE ANDERE KANT´ TE LATEN ZIEN BIJ ELKAAR´
³) DON´T CARE WHAT
YOU DO *UST GET
DOES NIGGER BABIES
OFF MY SCREEN´
0OSITIEVE BEELDEN
%EN VAN DIE POGINGEN WAS DE EXPOSITIE "LACK IS BEAUTIFUL DIE TOT EIND
OKTOBER WAS TE ZIEN IN $E .IEUWE +ERK IN !MSTERDAM ³6AN 2UBENS TOT
$UMAS´ WAS DE ONDERTITEL (ET WERD EEN ECHTE PUBLIEKSTREKKER -ET CIRCA
SCHILDERIJEN TEKENINGEN EN MANUSCRIPTEN WAAROP ZWARTEN VOORKWA
MEN WERD VOLGENS DE FOLDER BEWEZEN ³DAT ZWARTE MENSEN AL ZEVEN EEU
WEN DEEL UITMAKEN VAN DE .EDERLANDSE KUNSTGESCHIEDENIS´ "ENADRUKT
WERD DAT HET OM ³POSITIEVE BEELDEN´ GING 6OOR ZOVER ER KUNSTWERKEN
WERDEN GETOOND WAAROP SLAVEN VOORKWAMEN WAREN DIE SLAVEN NIET ALS
ZODANIG HERKENBAAR )N DE UITLEG BIJ DE SCHILDERIJEN WERDEN DE WOORDEN
SLAVERNIJ EN KOLONIALISME MONDJESMAAT GEBRUIKT (ET WERD KUNSTHIS
TORICA %STHER 3CHREUDER DIE ALS GASTCONSERVATOR OPTRAD LANG NIET DOOR
IEDEREEN IN DANK AFGENOMEN %EN RECENSENTE VAN $E 6OLKSKRANT VERGE
LEEK "LACK IS BEAUTIFUL ZELFS MET DE +OLONIALE 4ENTOONSTELLING UIT WAARVOOR ³EXOTEN´ UIT 3URINAME NAAR %UROPA WERDEN OVERGEBRACHT OM IN
HUN NAGEBOUWDE HUTJES TE KIJK TE STAAN VOOR WIT PUBLIEK DAT ZICH AAN HEN
VERGAAPTE %EN TENTOONSTELLING MET AFBEELDINGEN VAN ZWARTEN KON NIET
ANDERS DAN VERDACHT ZIJN ALS DAARIN NIET EXPLICIET AANDACHT WERD BESTEED
AAN DE MANIER WAAROP ³ZWART´ EEUWENLANG DOOR ³WIT´ WAS GEKNECHT MIS
HANDELD EN ALS HANDELSWAAR VAN HET ENE NAAR HET ANDERE CONTINENT VER
SCHEEPT $AT DE EXPOSITIE EINDIGDE MET WERK VAN HEDENDAAGSE ZWARTE
KUNSTENAARS DEED DAAR NIETS AAN AF
%STHER 3CHREUDER VERTELT DAT ZE VOOR DE TENTOONSTELLING SAMEN MET ANDERE
KUNSTHISTORICI JARENLANG ONDERZOEK DEED ³)N HET BEGIN DACHT IK OOK DAT
IK NAAST KONINGEN EN PAGES VEEL GEKETENDE EN MISHANDELDE SLAVEN ZOU
AANTREFFEN MAAR IK BEN ZE NAUWELIJKS TEGENGEKOMEN -EESTAL WAREN DE
SLAVEN GEPORTRETTEERD ALS TROTSE EN GEZONDE MENSEN NIET ALS WEZENS DIE
LIJDEN OF DIERLIJK ZIJN !CHTERAF IS DAT OOK NIET ZO GEK (ET RACISME BEGON
VOORZICHTIG IN DE DE EEUW MAAR KWAM VOORAL TOT WASDOM IN DE DE
EEUW TOEN ER ALLERLEI RACISTISCHE THEORIEpN WERDEN ONTWIKKELD WAARMEE
SLAVERNIJ EN KOLONIALISME WERDEN GOEDGEPRAAT %EN DEEEUWSE SCHILDER
ALS 2UBENS GEBRUIKTE ZIJN ZWARTE MODELLEN NIET ANDERS DAN DE WITTEN DIE
HIJ PORTRETTEERDE 3OMMIGE CRITICI HOUDEN VOL DAT 2UBENS ZWARTEN ALLEEN
ALS BIJ½GUREN GEBRUIKT MAAR HET LIGT ER NATUURLIJK AAN HOE JE NAAR EEN
WERK KIJKT /P ZIJN SCHILDERIJ $E VIER RIVIEREN BIJVOORBEELD REPRESENTEERT
EEN ZWARTE VROUW DE .IJL "EKIJK JE HET SCHILDERIJ MET EEN SCHULDBEWUSTE
KOLONIALE BLIK DAN ZIE JE VOORAL DAT ZIJ IN EEN SOORT SCHADUW LIJKT TE ZITTEN
MAAR ALS JE ONBEVANGEN KIJK ZONDER DIE BALLAST KIJKT DAN ZIE JE DAT JUIST
ZIJ DE AANDACHT VANGT DOORDAT ZE IN HET MIDDEN IS NEERGEZET PRACHTIGE
SIERADEN DRAAGT EN DE TOESCHOUWER RECHT IN HET GEZICHT KIJKT´
%EN DERGELIJK VERHAAL GING OOK OP VOOR SCHILDERIJEN DIE WERDEN UITGEKO
ZEN VOOR "LACK IS BEAUTIFUL -ENIGEEN DIE NAAR -OZES EN ZIJN %THIOPISCHE
VROUW VAN *ACOB *ORDAENS KEEK DACHT DAT DE ZWARTE VROUW OP HET DOEK
:!- !&2)#! -!'!:).% EEN BEDIENDE MOEST ZIJN 7AAR EEN ZWARTE BEDIENDE WERD AFGEBEELD
ZOALS IN 0ORTRET VAN -ARGARETHA 2AAPHORST VAN *AN -IJTENS ZAG MEN HET
CLICHm VAN DE ONDERDANIGE SLAAF MET ZIJN WITTE MEESTERES (ET MAAKTE
WEINIG INDRUK DAT DE BEDIENDE MOOI WERD GESCHILDERD %N DAT ERBIJ
WERD VERTELD DAT RIJKE DEEEUWSE FAMILIES GRAAG JUIST MET HUN ZWARTE
BEDIENDEN WERDEN VASTGELEGD OMDAT DAT EXTRA CHIC WAS
'ARJAN 3TERK BEGRIJPT WEL WAAROM ER ZO VEEL NEGATIEVE REACTIES KWAMEN
OP DE TENTOONSTELLING ³(ET LIJKT EROP DAT IS GEKOZEN VOOR NIETSTEREOTYPE
BEELDEN EN DAT ERVAAR JE DAN TOCH ALS EEN VORM VAN GESCHIEDVERVALSING
!LS JE DE BIJBEHORENDE TEKSTEN LEEST KOM JE ER MISSCHIEN ACHTER DAT DE
KUNSTENAAR HET NIET ZO HEEFT BEDOELD MAAR JE KUNT DE MANIER WAAROP JE
KIJKT NU EENMAAL NIET LOSMAKEN VAN DE RACISTISCHE BEELDEN DIE ZICH IN JE
HERINNERING HEBBEN VASTGEZET´
%STHER 3CHREUDER DENKT NU DAT HET MISSCHIEN BETER WAS GEWEEST NOG
MEER UITLEG TE GEVEN OVER DE KEUZES DIE ZIJN GEMAAKT ³:OWEL DOOR ZWARTE
ALS WITTE BEZOEKERS WERD SOMS BOOS GEREAGEERD "IJ ZWARTEN OVERHEERSTE
KWAADHEID OVER HET SLAVERNIJVERLEDEN BIJ WITTEN HET SCHULDGEVOEL DAAR
OVER )K DENK DAT DIE EMOTIES ZIJN TE VERKLAREN UIT HET ONVERWERKTE KOLONI
ALE VERLEDEN VAN .EDERLAND -AAR WE KREGEN OOK VEEL POSITIEVE REACTIES
6AN EEN 3URINAAMSE VROUW KREEG IK EEN BRIEFJE WAARIN ZE KORTE METTEN
MAAKTE MET ALLE NEGATIEVE KRITIEK :E HAD ZOIETS VAN WAT EEN GEZEUR
EINDELIJK WORDEN WE MOOI GEVONDEN IS HET WEER NIET GOED´
)N DE MEESTE BUITENLANDSE KRANTEN ZOALS ,IBERATION EN 4HE &INANCIAL
4IMES STONDEN LOVENDE VERHALEN OVER WAT 3CHREUDER EN DE HAREN BOVEN
WATER HADDEN GEHAALD ³4OT DAN TOE WAS ZOIETS NOG NOOIT GEDAAN $E
ZWARTE IN DE KUNST WAS NET ZO ³INVISIBLE´ ALS ZWARTEN ZICH VAAK VOELEN
IN EEN OPENBARE RUIMTE MET OVERWEGEND WITTEN NIET OPGEMERKT 7IJ
HEBBEN LATEN ZIEN DAT ZWARTEN NIET ALLEEN MAAR SLAVEN WAREN .ET ZOALS
UIT WERK VAN !FRIKAANSE KUNSTENAARS BLIJKT DAT !FRIKA NIET UITSLUITEND
BESTAAT UIT HONGERENDE KINDEREN +ENNELIJK HANGT MEN IN .EDERLAND
MEER DAN ELDERS AAN HET BEELD VAN DE ZWARTE ALS EEUWIG SLACHTOFFER´
%VENALS 'ARJAN 3TERK HEEFT OOK 3CHREUDER HOGE VERWACHTINGEN VAN HET
/BAMAEFFECT BIJ HET DOORBREKEN VAN CLICHmS OVER ZWARTEN ,INDA 0OLMAN
VINDT DAT IN DE DISCUSSIE DIE MOMENTEEL WOEDT OVER ONTWIKKELINGSHULP
³BEELDVORMING´ EEN PROMINENTE PLEK MOET INNEMEN .U MAAR HOPEN DAT DE
HUIDIGE ROEP OM REALITEITSZIN NIET GAAT LEIDEN TOT NIEUWE MISVERSTANDEN
-!2*! 65)*3*% .%$%2,!.$ )3 */52.!,)34 :)* 7%2+4% /.$%2 -%%2 6//2 /0:)* %. -%4
(%4 //' /0 -/2'%. /.,!.'3 6%23#(%%. 6!. (!!2 */+% 3-)4 %%. ")/'2!&)%
3CHLOCK (ORROR
#/,5-.
0RUDENCE -BEWU
%EN BLONDE PRUIK
ELP -´N NICHT :AMA IS BLANK MAAR ZIT
GEVANGEN IN EEN ZWART LICHAAM :E
DENKT DAT ZE BLOND HAAR HEEFT EN BLAUWE
OGEN (AAR BLONDE PRUIK DIENT ALS BEWIJS
:E SPREEKT ZELFS MET EEN BLANK ACCENT 6OLGENS
HAAR IS HET EEN KWESTIE VAN HOGERE ASPIRATIES
MAAR IK HEB MIJN TWIJFELS *E KUNT JEZELF WEL
VERBETEREN DINGEN LEREN JE WOORDENSCHAT
UITBREIDEN MAAR JE KUNT NIET IETS WORDEN
WAT JE NIET BENT )K LEER DINGEN VAN EEN HOOP
MENSEN MAAR IK TOVER MEZELF NIET OM
TOT EEN VAN HEN
3TEVE "IKO
DRAAIT ZICH OM
IN ZIJN GRAF
:E IS GEK OP BLANKE MANNEN (AAR
ZOGENAAMDE VRIEND IS EEN OUDE BLANKE MAN
:E HEEFT HEM ONTMOET IN EEN CHATROOM (IJ
NODIGDE HAAR UIT IN *OHANNESBURG .U VER
TELT ZE ROND DAT ZIJ EN DEZE MAN *OHN GAAN
TROUWEN EN KINDEREN KRIJGEN )K BEGRIJP NIET
HOE ZE ZELF IN ZO´N LEUGENVERHAAL KAN GELOVEN
:E VERTELDE ME NOTABENE ZELF DAT HIJ HAAR DE
VOLGENDE OCHTEND NA DE SEX GELD HAD GEGE
VEN -AAR ZE BLIJFT HEM OPBELLEN EN ELKE KEER
KOMT ZE DAARNA WEER MET SMOESJES AANZET
TEN $AT HIJ OP ZAKENREIS IS IN 0ORT %LIZABETH
$AT HIJ IN HET BUITENLAND IS (ET DRINGT NIET
TOT :AMA DOOR DAT *OHN GEWOON EENS SEX MET
EEN ZWARTE VROUW WILDE HEBBEN )K LEGDE HAAR
UIT DAT DIT GEEN SERIEUZE RELATIE IS -AAR ZE
NEGEERT ME STRAAL
7AT NOG ERGER IS IS DAT ZE UIT DE KLEREN GAAT
VOOR ELKE BLANKE MAN 7E WAREN EEN KEER IETS
GAAN DRINKEN MET VRIENDEN EN TERWIJL WIJ
GEZELLIG AAN DE WIJN WAREN AL PRATEND EN GRAP
PEND WAS ZIJ ER MET HAAR HOOFD WEER NIET BIJ
:E ZAT ACHTEROVER GELEUND TE ¾IRTEN MET EEN
BLANKE GAST :E STOND OP TOEN HIJ NAAR DE 7#
GING EN VOLGDE HEM EN LATER VERTELDE ZE ONS
DAT ZE HEM DAAR AFGEZOGEN HAD :E LEEK ER ZELFS
WEL TROTS OP -AAR WIJ WAREN ER NATUURLIJK NIET
OVER TE SPREKEN $E MENSEN ZIEN IMMERS HOE
:!- !&2)#! -!'!:).% ZIJ ZICH GEDRAAGT EN ZE TREKKEN DE CONCLUSIE
DAT DAT VOOR ONS NORMAAL IS
7AT ZE DAAR DEED WAS LAAG BIJ DE GRONDS )K
VOELDE HET ALS EEN BELEDIGING VOOR ALLE ZWAR
TEN 7E HEBBEN IN DIT LAND VOOR ONZE WAARDIG
HEID GEWERKT EN GEVOCHTEN /NZE BROERS EN
ZUSTERS ZIJN ERVOOR GESTORVEN %N DAN GAAT
:AMA VOOR ELKE BLANKE DIE ZE TEGENKOMT OP
HAAR KNIEpN ZITTEN 3TEVE "IKO DRAAIT ZICH OM
IN ZIJN GRAF
)K BEN ER NIET OP TEGEN DAT ZE EEN BLANKE
VRIEND HEEFT )K ZOU ZELF BEST EEN RELATIE MET
EEN BLANKE MAN KUNNEN HEBBEN :OLANG ALS
WE ELKAAR RESPECTEREN EN HIJ OOK VAN MIJN
EIGEN LEEFTIJD IS NIET ZO´N OUDE VIEZERIK DIE
NIET MEER BIJ ZIJN EIGEN VROUW TERECHT KAN EN
DUS MAAR EEN GOEDKOOP ZWARTJE NEEMT :O´N
BEJAARDE PROBEERDE OOIT IETS MET MIJ EN HIJ VER
TELDE ME DAT HIJ ³WEL 2AND´ OP DE BANK
HAD )K ZEI NATUURLIJK NEE %EN MAN MET GELD
IS ALTIJD WELKOM MAAR IN DE EERSTE PLAATS IS
2AND HELEMAAL NIET VEEL EN IN DE TWEEDE
PLAATS BEN IK GEEN PRIJSKOE
:AMA MAG VAN MIJ AAN DE ROL MET ALLE MAN
NEN VAN ALLE KLEUREN MAAR WAAR IK NIET TEGEN
KAN IS HAAR WANHOOP :E DUWT HAAR BORSTEN EN
BILLEN IN HET GEZICHT VAN ELKE BLANKE ALSOF HIJ
EEN SOORT GOD IS (AAR EIGEN ACHTERGROND EN
FAMILIE VERACHT ZE )K BEGRIJP DAT NIET (OE KAN
ZO´N BLANKE MAN NU VAN JOU HOUDEN ALS HET ZO
ZONNEKLAAR IS DAT JE JEZELF HAAT
:AMA IS ALTIJD ³TUSSEN TWEE BANEN´ EN ³TUSSEN
TWEE WOONPLAATSEN´ DUS OM DE HAVERKLAP
MOET ZE WEER BIJ MIJ OP DE BANK !LS ZE ONS
NODIG HEEFT ZIJN WE INEENS WEL GOED GENOEG
)K GA HAAR NU VERTELLEN DAT ZE MAAR FULLTIME BIJ
HAAR BLANKEN MOET OVERNACHTEN 7IJ ZIJN NIET
EEN SOORT WACHTKAMER VOOR HAAR $AAR ZIJN WE
TE GOED VOOR
34%--%.
(%4 /0).)%+ !4%2. 6!. :!
%EN AANHOUDEND DRAMA +ALUNDI 3ERUMAGA
'HANA VOLGENS !KOSUA
#ULTURELE BOTANISTEN "INYAVANGA 7AINAINAI
#HINEES !FRIKABELEID VERANDERT (ANS -OLEMAN
(OOFD IN TROEBEL WATER )NEKE VAN +ESSEL
:UID!FRIKAANSE STOELENDANS "ART ,UIRINK
) AM +HANGA
/
P MEI OORDEELDE DE :UID!FRI
KAANSE RECHTER 7ILLEM VAN DER -ERWE
DAT !.#LEIDER *ACOB :UMA NIET SCHUL
DIG WAS AAN VERKRACHTING VAN &EZEKILE .TSUKELA
+UZWAYO DE DOCHTER VAN ZIJN IN IN BAL
LINGSCHAP OVERLEDEN VRIEND EN MEDEGEVANGE
OP 2OBBENEILAND *UDSON +UZWAYO :UMA
ONTKENDE NIET SEX MET HAAR TE HEBBEN GEHAD
MAAR OMDAT HET SLACHTOFFER EEN KHANGA DROEG
EEN OMSLAGDOEK ZOU ZIJ ³EROM GEVRAAGD´ HEB
BEN .A DE UITSPRAAK WEEK +UZWAYO VANWEGE
AANHOUDENDE BEDREIGINGEN DOOR :UMA´S AAN
HANGERS UIT NAAR !MSTERDAM $AAR KREEG ZIJ
MEDE DANKZIJ BEMIDDELING DOOR MEDEWERKERS
VAN HET !IDS &ONDS EN BETROKKENEN BIJ DE VOOR
MALIGE ANTIAPARTHEIDSBEWEGING POLITIEK ASIEL
/P SEPTEMBER DROEG +UZWAYO GEKLEED IN
EEN KHANGA ONDERSTAAND GEDICHT VOOR BIJ DE
OPENING VAN DE EXPOSITIE )DENTITEIT MACHT EN
VERBINDING AAN DE VOORAVOND VAN HET TWEEJAAR
LIJKSE !FROVIBES &ESTIVAL $AARMEE REAGEERDE ZIJ
VOOR HET EERST OP HET GERECHTELIJK OORDEEL
) AM +HANGA
4HAT WITH IT ) LURED HIM TO MY BED
) WRAP MYSELF AROUND THE CURVACEOUS BODIES OF WOMEN ALL OVER !FRICA
4HAT WITH IT ) WANT YOU IS WHAT ) SAID
) AM THE PERFECT NIGHTDRESS ON THOSE HOT !FRICAN NIGHTS
4HE IDEAL ATTIRE FOR HOUSEHOLD CHORES
"UT WHAT ABOUT THE ./ ) UTTERED WITH MY MOUTH
) SECURE BABIES HAPPILY ON THEIR MOTHER´S BACKS
.OT ONCE BUT TWICE
!M THE PERFECT GIFT FOR NEW BRIDE AND NEW MOTHER ALIKE
!ND THE PLEASE NO ) SAID WITH MY BODY
!RMED WITH PROVERBS ) AM A VEHICLE FOR COMMUNICATION BETWEEN WOMEN
7HAT ABOUT THE TEAR THAT RAN DOWN MY FACE AS ) LAY STIFF WITH SHOCK
) EXIST FOR THE COMFORT AND CONVENIENCE OF A WOMAN
)N WHAT SICK WORLD IS THAT SEX
"UT NO NO NO MAKE NO MISTAKE¨
)N WHAT SICK WORLD IS THAT CONSENT
) AM NOT HERE TO PLEASE A MAN
4HE SAME WORLD WHERE THE RAPIST BECOMES THE VICTIM
!ND ) CERTAINLY AM NOT A SEDUCTRESS
4HE SAME WORLD WHERE ) BECOME THE BITCH THAT MUST BURN
0LEASE DON´T USE ME AS AN EXCUSE TO RAPE
4HE SAME WORLD WHERE ) AM FORCED INTO EXILE BECAUSE ) SPOKE OUT
$ON´T HIDE BEHIND ME WHEN YOU CHOOSE TO ABUSE
4HAT IS ./4 MY WORLD
9OU SEE
) REJECT THAT WORLD
4HAT´S WHAT HE SAID MY -ALUME
-Y WORLD IS A WORLD WHERE FATHERS PROTECT AND DON´T RAPE
4HE MAN WHO CALLED HIMSELF MY DADDY´S BEST FRIEND
-Y WORLD IS A WORLD WHERE A WOMAN CAN SPEAK OUT
3HARED A CELL WITH HIM ON 2OBIN )SLAND FOR TEN WHOLE YEARS
WITHOUT FEAR FOR HER SAFETY
(E SAID ) WANTED IT
-Y WORLD IS A WORLD WHERE NO ONE BUT NO ONE IS ABOVE THE LAW
4HAT MY KHANGA SAID IT
-Y WORLD IS A WORLD WHERE SEX IS PLEASURABLE NOT PAINFUL
:!- !&2)#! -!'!:).% 34%--%.
%EN AANHOUDEND
DRAMA
7AT IS ER TOCH GEBEURD MET HET ARTISTIEKE
KEURKORPS DAT OOIT DE /EGANDESE DICTATORS
BELASTERDE ZONDER DAT ZE ER ERG IN HADDEN %N
WAARAAN ONTBREEKT HET VANDAAG IN AL DIE NIEUWE
THEATERSTUKKEN OVER HET NUT VAN CONDOOMS
DIEPER UITGEGRAVEN LATRINES EN SCHOON WATER
'EVAARLIJKE IDEEpN
$//2 +!,5.$) 3%25-!'!
/
P DE AVOND VAN FEBRUARI WERD
"YRON +AWADWA UIT DE INMIDDELS
GESLOTEN 4HEATERCLUB OP DE BOVENVER
DIEPING VAN HET .ATIONALE 4HEATER WEGGEVOERD
DOOR LIEDEN VAN !MIN´S VEILIGHEIDSDIENST )N
EEN FOLTERKAMER MINDER DAN TWINTIG MINUTEN
RIJDEN VAN HET THEATER WERD HIJ DE DAG DAARNA
GEMARTELD BINNEN UUR WAS HIJ DOOD )EMAND
HAD ZIJN SPEL BEKEKEN EN VASTGESTELD DAT HIJ
ER GEVAARLIJKE IDEEpN OP NA HIELD ,ATER DAT
ZELFDE JAAR STAK ONS HELE GEZIN DE GRENS TUSSEN
/EGANDA EN +ENIA OVER LANGS EEN PANYAROUTE
3WAHILI VOOR ³RAT´ OM ZICH BIJ MIJN VADER TE
VOEGEN DIE EERST ³ONDERGRONDS´ WAS GEGAAN EN
VERVOLGENS WAS OPGEDOKEN IN +ENIA 6OORDIEN
HAD MIJN VADER NOG GEREGELD DAT ZIJN THEATER
GROEP ONTKWAM !LWEER HAD DE VEILIGHEIDS
DIENST BESLOTEN DE /EGANDESE KUNSTWERELD IN
TE DUIKEN EN ZE HADDEN ZICH GESTOORD AAN DE
IDEEpN DIE DAAR LEEFDEN 7AT HEN MISSCHIEN
NOG HET MEEST ERGERDE EN HUN VENIJNIGE REACTIE
UITLOKTE WAS HET BESEF DAT ZE DOOR HUN KUN
STENAARS JARENLANG WAREN ³BELASTERD´ EN DAT ZE
NIETS HADDEN GEMERKT )NDERDAAD DE POLITICI
WAREN AL LANG TOT ZWIJGEN GEBRACHT MAAR ONZE
KUNSTENAARS BLEVEN COMMENTAAR LEVEREN OP
WAT ZICH AFSPEELDE IN POLITIEK EN MAATSCHAPPIJ
6IA HET INZETTEN VAN !FRIKAANSE VERTELTECHNIE
KEN HET VERPAKKEN VAN INHOUD IN IDIOOM EN
BEELDSPRAAK EN OM DE UITDRUKKING VAN MIJN
VADER TE GEBRUIKEN ³VERVORMING VAN DE UIT
WENDIGE WERKELIJKHEID´ ZORGDEN ZE ERVOOR DAT
DE BOODSCHAP BIJ HET PUBLIEK OVERKWAM -AAR
VAAK NIET BIJ DEGENEN OVER WIE HET GING 4OEN
HET BIJ DIE LAATSTEN UITEINDELIJK TOCH DOORDRONG
WAS NIEMAND MEER VEILIG (ET UUR VAN DE WAAR
:!- !&2)#! -!'!:).% HEID KWAM VOOR MIJN VADER 2OBERT 3ERUMAGA
EXTRA HARD AAN DOORDAT !MIN ZELF OOIT DE OPVOE
RING HAD BEVOLEN VAN DIENS STUK !MAYRIKITI $AT
WAS TIJDENS DE IN IN /EGANDA GEHOUDEN
TOPCONFERENTIE VAN DE /RGANISATIE VAN !FRI
KAANSE %ENHEID !MIN WERD ER BENOEMD TOT
6OORZITTER 6AN DE /!% $IT LICHAAM IS INMID
DELS OMGEZET IN DE !FRIKAANSE 5NIE MET KOLO
NEL +ADHA½ ALS SLEUTEL½GUUR +ADHA½ HERINNE
REN WE ONS OOK ALS DE MAN DIE TIJDENS DE OORLOG
TUSSEN EN /EGANDA EN 4ANZANIA IN TROE
PEN NAAR /EGANDA STUURDE OM HET ZIELTOGENDE
!MINREGIME TE HELPEN ZICH TE VERDEDIGEN 7IE
ZEI DAAR DAT JE KOMEDIE ALLEEN AANTREFT OP HET
PODIUM
(ET TONEELSTUK JUIST EEN AANKLACHT TEGEN HET
!MINISME WERD OPGEVOERD VOOR STAATSHOOFDEN
UIT EEN GROOT DEEL VAN !FRIKA $E WITTE ZAKDOEK
VAN +ENNETH +AUNDA TOEN DE OGENSCHIJNLIJKE
PRESIDENTVOORHETLEVEN VAN :AMBIA WISTE
DIENS BEFAAMDE TRANEN WEG !MIN BETITELDE
HET TONEELSTUK ALS ³GYMNASTIEK´ $AT WAS EEN
COMPLIMENT (IJ HIELD VAN GYMNASTIEK OP DE
MANIER VAN HET 3OVJETBLOK VOOR ONS WAS DAT
EEN VERPLICHT VAK OP SCHOOL
7IJ WERDEN VLUCHTELINGEN %N BINNEN DRIE JAAR
WAS OOK MIJN VADER DOOD (IJ VOCHT IN DE OOR
LOG DIE !MIN VERJOEG MAAR IN DE BEROERING DIE
EROP VOLGDE LEGDE HIJ HET LOODJE $EGENEN DIE
VOOR ZIJN DOOD VERANTWOORDELIJK ZIJN WETEN
DAT ZELF OOIT ZULLEN WE HET ALLEMAAL WETEN 7IJ
BETRADEN DE JAREN TACHTIG MET EEN MAATSCHAP
PIJ EN EEN ECONOMIE AAN GRUZELEMENTEN (ET IS
EEN INTERESSANT MAAR NOG NIET VAAK OPGEMERKT
GEGEVEN DAT /EGANDA IN DE JAREN TACHTIG EN
NEGENTIG IN TEGENSTELLING TOT DE TWINTIG JAAR
DAARVOOR GEEN KUNSTWERK OF KUNSTENAAR VAN
BETEKENIS HEEFT VOORTGEBRACHT %EN PAAR GROTE
LIEDZANGERS EN BANDS JA -AAR TONEELSTUKKEN
ACTEURS ROMANS SCHILDERKUNST /EGANDA WERD
EEN CULTURELE WOESTIJN WAARIN BIJNA AL HET
GOEDE DIEP VERBORGEN BLEEF GEVANGEN IN DE
HARTEN VAN VELE POTENTIEEL CREATIEVE MENSEN
/NDANKS DE HOPELOZE TOESTAND VAN HET ARCHIEF
BEN IK ZO VEEL IK KON GAAN VERZAMELEN OVER HET
VERLEDEN VAN HET THEATER WAARVAN IK TIEN JAAR
GELEDEN DIRECTEUR WERD $E MEESTE VAN MIJN
COLLEGA´S KONDEN DAAR WEINIG INTERESSE VOOR
OPBRENGEN )K DOORZOCHT KELDERS OPSLAGRUIM
TEN OUDE KASTEN ZELFS DE GROOTBOEKEN VAN DE
BOEKHOUDING -IJN ALS TIENER OPGEDANE ERVA
RING TOEN IK GEVLUCHT NAAR +ENIA EEN BAANTJE
ALS ARCHIEFBEAMBTE BIJ DE 4HIKA KRAAMKLINIEK
HAD KWAM ME GOED VAN PAS $AAR WAS HET
MIJN TAAK OM BERGEN STOF½GE OUDE DOSSIERS OP
TE DIEPEN UIT DE OPSLAG EN DE GEGEVENS DAARUIT
TE VERWERKEN IN HET LOPENDE ALMAAR GROEIENDE
GEBOORTEREGISTER /VERAL IN HET THEATER VOND IK
STUKJES CORRESPONDENTIE OUDE PROGRAMMA´S
TALLOZE FOTO´S VERBORGEN TUSSEN DE BLADZIJ
DEN VAN OUDE DOSSIERS ONTBREKENDE STUKKEN
BOEKEN EN ETTELIJKE ANDERE MEMORABILIA $IE
BEVINDEN ZICH NU ALLEMAAL OP mmN BEKENDE
PLAATS BESCHREVEN GEDUPLICEERD EN OP WEG
EEN ARCHIEF TE WORDEN
5IT HET RAAM VAN MIJN KANTOOR KON IK UITKIJ
KEN OP HET PARKEERTERREIN VAN HET THEATER
6EEL AUTOMOBILISTEN HEBBEN VOORKEUR VOOR
EEN BEPAALD HOEKJE IN DE SCHADUW VAN EEN RIJ
BOMEN :E PARKEREN STAAN ER TE PRATEN MAKEN
ZICH KLAAR VOOR HET TONEELSTUK WAAR ZE NAAR
GAAN KIJKEN EN IN STILTE VERHEUGEN ZE ZICH EROP
DAT ZE NOG LEVEN
%EN DAG IN OF )K STOND BUITEN HET THE
ATER NAAST DATZELFDE PARKEERTERREIN -IJN BROER
EN IK KLETSTEN MET EEN MAN DIE &RIDAY +IBOMBO
HEETTE DESTIJDS ALS ACTEUR ACTIEF BIJ THEATER
GROEP !BAFUMI :O VEEL AUTO´S WAREN ER IN DIE
TIJD NIET IN +AMPALA $US TOEN ER TWEE MET
HOGE SNELHEID AAN KWAMEN RIJDEN EEN OUDE
ZWARTE -ERCEDES EN EEN 0EUGEOT DRAAI
DEN WE ONS OM :E STOPTEN EN TWEE MODIEUS
GEKLEDE MAGERE MANNEN STAPTEN UIT DE ZWARTE
AUTO :E DROEGEN REUSACHTIGE PISTOLEN EN REN
DEN NAAR DE 0EUGEOT ¯ HET DRONG TOT ONS DOOR
DAT ZE DIE ACHTERNA HADDEN GEZETEN :E DEDEN
DE DEUR OPEN EN MAANDEN DE BESTUURDER EN DE
ENIGE PASSAGIER OM UIT TE STAPPEN $IT WAS EEN
34%--%.
GROTE KALENDE DIKZAK :IJN HUID WAS DONKER
BRUIN EN HIJ ZWEETTE ENORM (IJ MOEST ACHTER IN
ZIJN EIGEN AUTO GAAN ZITTEN 4OEN DE TWEE MAN
NEN TERUGLIEPEN OM IETS UIT HUN AUTO TE HALEN
LEEK DE BRUINE MAN VAN GEDACHTEN VERANDERD
(IJ SPRONG DE 0EUGEOT UIT EN SCHREEUWDE TEGEN
DE TWEE MAGERE MANNEN ³7AAR NEMEN JULLIE
ME MEE NAARTOE 3CHIET ME HIER MAAR DOOD
3CHIET ME HIER MAAR DOOD´ %EN VAN DE TWEE
DRAAIDE ZICH OM RICHTTE ONDER HET TERUGLOPEN
ZIJN PISTOOL OP HET HOOFD VAN DE BRUINE MAN
EN ZEI MET EEN HOGE STEM ³)K KfN JE DOODSCHIE
TEN´ %R VOLGDE EEN PAUZE .IEMAND BEWOOG OF
ZEI IETS 4OEN BLAFTE DE ANDERE MAGERE MAN IETS
WAT IK NIET KON HOREN EN DE BRUINE MAN SPRONG
SNEL DE 0EUGEOT WEER IN $E MAN DIE HEM WILDE
DOODSCHIETEN KROOP ACHTER HET STUUR VAN DE
0EUGEOT EN REED MET ZIJN GEVANGENE
WEG GEVOLGD DOOR DE ZWARTE -ERCEDES
DE KANT VAN .AKASERO OP DE PLAATS WAAR
LATER "YRON +AWADWA ZOU WORDEN DOOD
GEMARTELD
-IJN HELE LEVEN HEB IK ME AFGEVRAAGD WIE
DIE DIKKE BRUINE MAN WAS EN WAT ER MET
HEM GEBEURD IS 6ERHALEN VAN MAGERE
MODIEUS GEKLEDE JONGE MANNEN DIE
MENSEN OPHAALDEN OM ZE TE VERMOORDEN
KENDEN WE ALLEMAAL $AAROVER GINGEN DE
TONEELSTUKKEN VAN MIJN VADER
&RIDAY MOMPELDE VOL AFSCHUW IETS OVER ³WONEN
IN EEN COWBOYLAND´ EN WE BESLOTEN ALLEMAAL
MAAR ERGENS ANDERS TE GAAN STAAN
$IT ALLES GEBEURDE OP KLAARLICHTE DAG "INNEN IN
HET THEATER HAD IK OP DE PLANKEN MENSEN ONT
VOERD EN VERMOORD ZIEN WORDEN .U ZAG IK HET
IN HET ECHT BUITEN VOOR DE DEUR -ET EEN KLAP
BESEFTE IK DAT MIJN VADER EN ZIJN ACTEURS ZICH
BEZIGHIELDEN MET SERIEUZE EN GEVAARLIJKE ZAKEN
)K WERD BANG EN IK GELOOF NIET DAT IK DAT GEVOEL
VAN ANGST OOIT VOLLEDIG BEN KWIJTGERAAKT
0AS DOOR HET RUNNEN VAN EEN CULTURELE ORGANI
SATIE IN DEZE NEOKOLONIE ZIJN EEN PAAR INZICH
TEN GRONDIG TOT MIJ DOORGEDRONGEN (ET ZIJN
DINGEN DIE IK DAARVOOR ALLEEN INSTINCTIEF HAD
GEWETEN OVER KUNST EN CULTUUR -EN HECHT ER
GEEN WAARDE AAN VOOR DE HEDENDAAGSE MAAT
SCHAPPELIJKE LEES ³ONTWIKKELINGS´ BEHOEFTEN
:E WORDEN IN FEITE VAAK BESCHOUWD ALS EEN HIN
DERPAAL VOOR DE ONTWIKKELING EN ARGWANEND
EN VIJANDIG TEGEMOETGETREDEN 3IMPEL GEZEGD
WORDEN ZAKEN DIE AAN DE !FRIKAANSE GEEST ONT
SPRUITEN NIET BEGREPEN EN NIET GEDULD TENZIJ ZE
HELPEN DE STATUS VAN DE MACHTIGEN TE VERSTER
KEN $E STAAT WAARIN ONZE SECTOR VERKEERT MET
SLECHTE OPLEIDINGSFACILITEITEN HET GEBREK AAN
EEN NATIONAAL CULTUURBELEID NUL OVERHEIDS½
NANCIERING VOOR ONS #ULTUURCENTRUM EN HET
TOTAAL ONTBREKEN VAN EEN WERKELIJKE INTELLECTU
ELE DIALOOG OVER NATIONALE KWESTIES ALLES WIJST
OP DE VERONACHTZAMING VAN KUNST EN CULTUUR
$OOR TALLOZE BESPREKINGEN OVERLEGVERGADERIN
GEN BIJEENKOMSTEN OVER PROJECTVOORSTELLEN EN
HET MAKEN VAN VOORSTELLINGEN BEN IK DIT GAAN
BESEFFEN
)N DE JAREN ZESTIG EN ZEVENTIG HAD JE NOG WEL
PROMINENTE ½GUREN DIE HET TEGENDRAADSE
DENKEN AANMOEDIGDEN :IJ WAREN NATIONALE
STERREN :IJ MAAKTEN DAT HUN MENINGEN ERTOE
DEDEN :IJ ONDERMIJNDEN DE MYTHE VAN DE ³HER
/EGANDA HEEFT IN
DE JAREN TACHTIG EN
NEGENTIG GEEN ENKELE
KUNSTENAAR VAN
BETEKENIS VOORTGEBRACHT
SENLOZE´ KUNSTENAAR 6ANAF DE JAREN ZESTIG TOEN
HET VOOR !FRIKANEN GEMAKKELIJKER WERD OM THE
ATER TE MAKEN ONTSTOND ER EEN PROBLEEM DOOR
KWESTIES DIE IN HET ARTISTIEKE WERK VAN !FRIKA
NEN AAN DE ORDE WERDEN GESTELD
$E IRONIE WIL DAT DE EERSTE DIRECTEUR VAN HET
NATIONALE THEATER EEN %NGELSMAN GENAAMD
' -AXWELL *ACKSON BEGIN JAREN ZESTIG WERD
ONTSLAGEN EN /EGANDA UITGEZET KLAARBLIJKELIJK
OMDAT HIJ DE CREATIEVE RUIMTE IN HET THEATER
WILDE OPENEN VOOR !FRIKAANSE /EGANDEZEN
$E SCHRIJVER /KOT P´ "ITEK WAS DE EERSTE !FRI
KAAN OP DEZE POST MAAR BLEEF DAAR MAAR EEN
PAAR TURBULENTE MAANDEN $AT HAD GEZIEN DE
KRACHT VAN ZIJN BRILJANTE IDEEpN EN ZIJN VISIE
ANDERS KUNNEN GAAN "YRON +AWADWA EEN
MAN DIE ZICH HAD BEWEZEN ALS ORGANISATOR IN DE
KUNSTENSECTOR KWAM AAN HET ROER IN (IJ
WAS EN DAARMEE DE JONGSTE DIRECTEUR DIE
HIER OOIT IS AANGESTELD IKZELF WAS ALTIJD NOG EEN
JAAR OUDER MAAR BINNEN VIER JAAR WAS HIJ DOOD
7AARDOOR )DEEpN
6ELE ANDEREN VLUCHTTEN IN BALLINGSCHAP "ITEK
ZELF *OHN 2UGANDA 3ERUMAGA 'EOFREY /RY
EMA EEN VOORMALIG !BAFUMIACTEUR DIE NET
ZIJN EIGEN GROEP HAD OPGEZET $AVID 2UBADIRI
EN ANDEREN (ET KWAM EROP NEER DAT OP EEN
BEPAALD MOMENT DE VOLLEDIGE LEIDING VAN DIT
ARTISTIEKE KEURKORPS VAN /EGANDA HAAR BIEZEN
HAD GEPAKT NAAR .AIROBI EN ANDERE HERBERG
ZAMER PLEKKEN 6EEL KUNSTENAARS EN MUZIEK
LERAREN OP +ENIAANSE SCHOLEN ZELFS EEN VOOR
AANSTAAND RADIOMAKER WAREN OP DAT MOMENT
/EGANDEZEN
$AAROM MAG WAT +AWADWA OF MIJN VADER OVER
KWAM NIET LOUTER WORDEN OPGEVAT ALS EEN PER
SOONLIJKE TRAGEDIE (ET ZIJN VOORBEELDEN VAN DE
BEHOEFTE VAN DE BOVEN ONS GESTELDE MACHTHEB
BERS OM !FRIKANEN DE MOND TE SNOEREN EN HET
DENKEN TE STOPPEN 7AT ZIJ WILLEN IS EEN !FRI
KAAN SCHEPPEN DIE ZICH MAAR AAN TWEE DINGEN
WIJDT WERKEN EN DOEN WAT ER GEZEGD WORDT
)N DE DAGEN VAN !MIN EN ZELFS DAARVOOR
ONDER DE EERSTE REGERING VAN /BOTE ZAG
JE GEREGELD TONEELSTUKKEN EN SKETCHES
EN HOORDE JE LIEDEREN DIE ALLEMAAL DE LOF
ZONGEN VAN HET PRACHTIGE WERK DAT DE
GROTE LEIDER VERONDERSTELD WERD TE DOEN
5ITEINDELIJK KWAM ZULKE KUNST GEWOON
LIJK BESTAANDE UIT SLECHT LOPENDE RIJMELA
RIJ MET TITELS ALS ³6ERDUBBEL DE PRODUCTIE´
EN ³$ANK U 'ROTE 3TRIJDER´ NEER OP WAT
EEN GOEDE VRIEND VAN MIJ ³PARADEKUNST´
NOEMT ¯ ZO VAAK WERD HET OPGEVOERD BIJ PARA
DES EN BIJEENKOMSTEN EN OP BEVEL DOOR GROE
PEN BOEREN OF SCHOOLKINDEREN IN RIJEN OPGE
STELD VOOR DE ERETRIBUNE MET DE GROTE MANNEN
4OT OP DE DAG VAN VANDAAG IS DIT NOG EEN ACTIEF
INSTINCT ONDER VELE /EGANDESE KUNSTENAARS
ALS ZE GECONFRONTEERD WORDEN MET MACHT DE
NEIGING OM UIT TE BARSTEN IN TOEPASSELIJKE LIE
DEREN EN DANSEN (ET MEEST DEPRIMERENDE EN
TEGELIJK HILARISCHE VOORBEELD DAT IK OOIT ZAG
WAS EEN !FRIKAANS VROUWENKOOR DAT GEHULD IN
DE BIJPASSENDE BITENGE OP EEN 7EST!FRIKAANS
VLIEGVELD HET WELLUIDENDE SPREEKKOOR ³"OB 'EL
DOF "OB 'ELDOF´ AANHIEF TOEN DE MUZIKANT
ANNEXHONGERSNOODHELD UIT HET TOESTEL STAPTE
"LIJKBAAR HAD DIT ³LIED´ ZELFS GEEN WOORDEN
NODIG /OK HIJ WAS INMIDDELS EEN ³GROOT MAN´
(ET WAS OOK WEL PASSEND WANT SINDS HET FAIL
LIET VAN VEEL MODERNE !FRIKAANSE STATEN IS DE
³DONORGEMEENSCHAP´ TEN TONELE VERSCHENEN ALS
DE NIEUWE MEESTERS AAN WIE ZELFS ONZE OVERHE
DEN TOESTEMMING MOETEN VRAGEN ALS ZE GELD
WILLEN UITGEVEN
$EZE TIRANNIE VAN DE ONTWIKKELINGSIDEOLO
GIE HEEFT REpLE SCHADELIJKE EFFECTEN 6ANDAAG
:!- !&2)#! -!'!:).% 34%--%.
TRACHTEN HEEL WAT KUNSTENAARS DIE HET VER WIL
LEN SCHOPPEN WERKEN TE CREpREN WAARIN DE VER
DIENSTEN WORDEN OPGEHEMELD VAN CONDOOMS
DIEPER UITGEGRAVEN LATRINES EN SCHOON WATER
.IET OMDAT ZE ALLEMAAL PLOTSELING OVERTUIGD
ZIJN GERAAKT VAN DE VOORTREFFELIJKHEID VAN DEZE
ZAKEN MAAR OMDAT DE DONORS EN HUN GELD
EROM VRAGEN 7AT DAAR AAN KUNST UIT KOMT IS
DUS BOMBASTISCH ZIELLOOS EN GoNANT !LS HET AL
EMOTIE OPROEPT DAN IS HET DAT JE VAN VERLEGEN
HEID INEENKRIMPT )N HET BESTE GEVAL LAAT HET JE
DOMWEG KOUD
(OE IS HET ZOVER GEKOMEN (OE HEBBEN WE
KUNNEN AFZAKKEN VAN ONZE VROEGERE LITERATUUR
SCHILDERKUNST THEATER WAAR DE MEEST EMOTI
ONELE EN INTELLECTUEEL BETROKKEN WERKEN UIT
VOORTKWAMEN TOT MATIGE LOFZANGERS VOOR VOOR
BIJKOMENDE DICTATORS OF HULPHELDEN
$E ANTWOORDEN LAGEN VOOR HET OPRAPEN IN DE
LEGE DOSSIERS EN HET WANORDELIJKE ARCHIEF VAN
HET /EGANDESE .ATIONAAL #ULTUURCENTRUM
$E ONTWIKKELINGSPRIORITEITEN WORDEN BEPAALD
DOOR VERRE GEESTEN IN KANTOREN ELDERS TER
WERELD EN ZIJ HEBBEN ONDER !FRIKAANSE HANDE
LAREN IN IDEEpN EEN WARE KAALSLAG AANGERICHT
6AN ACADEMICUS TOT ARTIEST KREEG IEDEREEN
DE DUIDELIJKE KEUZE VOORGELEGD HELP MEE OM
REEDS VASTGESTELDE PROGRAMMA´S UIT TE LEGGEN
EN ZE TEN UITVOER TE BRENGEN OF VERDWIJN EN
STIK IN JE IDEEpN EN IN JE ARMOEDE .IEMAND ZO
WERD ONS VERZEKERD HEEFT BEHOEFTE AAN ONZE
EIGEN IDEEpN :E ZIJN ER NOG WEL DE KOOPLIEDEN
IN IDEEpN MAAR ZE ZIJN TOT OP ZEKERE HOOGTE TOT
ZWIJGEN GEBRACHT IN DE MARGE VAN HET ACADEMI
SCHE EN INTELLECTUELE ³ONTWIKKELINGS´DEBAT OVER
DE VOLGENDE STAP OP WEG NAAR HET VERBETEREN
VAN ONZE BEROERDE LEVENSOMSTANDIGHEDEN
-IJ BEVING DE GEDACHTE AAN MENSEN DIE HUN
LEVEN OP HET SPEL HEBBEN GEZET EN DAAROM ZIJN
GESTORVEN EN AAN ANDEREN DIE ZIJN OMGEBRACHT
OMDAT ZIJ DE IDEE VERDEDIGDEN VAN )DEEpN
OMDAT ZIJ DE DIALOOG HET DENKEN EN DE VRIJHEID
VAN MENINGSUITING VERDEDIGDEN
6EEL VAN ONZE POLITICI DENKEN VANDAAG DAT
HET DOEL VAN VRIJE MENINGSUITING LIGT IN LIE
GEN SCHELDEN EN BELACHELIJK MAKEN )K VRAAG
ME VAAK AF HOEVEEL VAN HEN DE WARE PRIJS VAN
IDEEpN EN VRIJE MENINGSUITING KENNEN )K WEET
EEN PAAR UITZONDERLIJKE MENSEN DIE VANDAAG
ALLEMAAL DOOD ZIJN DIE ZIJN GESTORVEN TERWIJL
ZE TRACHTTEN HET DENKEN LEVEND TE HOUDEN )S
HUN DAT GELUKT OF WORDT DE KUNST HUN VOLGENDE
KERKHOF WAAR ZELFS HUN IDEEpN BEGRAVEN ZULLEN
WORDEN
+!,5.$) 3%25-!'! /%'!.$! )3 /.!&(!.+%,)*+
&),--!+%2 -%$)! #/.35,4!.4 %. 3).$3 $)2%#4%52
6!. (%4 3%25-!'! #%.42% $!4 /.!&(!.+%,)*+ 4(%!4%2
02/$5#%%24 ). $% '%%34 6!. :)*. 6!$%2 ()* 02%3%.4%%24
4%6%.3 %%. 4!,+3(/7 /0 %%. 2!$)/34!4)/. ). +!-0!,!
7!!2!!. 02%3)$%.4 -53%6%.) .! %%. %%234% '%302%+ %,+%
-%$%7%2+).' 7%)'%24
$ECEMBER VER
KIEZINGEN IN 'HANA
:!- !&2)#! -!'!:).% 34%--%.
#ULTURELE BOTANISTEN
%
7E OORDELEN EENVOUDIG ³$IT IS NIET HET WARE
!FRIKA´ ³$IT IS NIET !FRIKAANS´ ³$IT IS IN STRIJD
MET DE !FRIKAANSE CULTUUR´ ¯ ZONDER NA TE
DENKEN BETOOGT "INYAVANGA 7AINAINA
EN PAAR MAANDEN TERUG REISDE IK DOOR
/EGANDA )N EEN STADJE VLAK BIJ DE GRENS
VAN 2WANDA KOCHT IK IN EEN BOEKHANDEL
EEN GESCHIEDENISBOEK /P WEG NAAR 2WANDA
KEEK IK HET DOOR !LS IK DIT BOEK MOEST GELO
VEN ZIJN DE 4UTSI´S EEN GEHEIMZINNIG EN BIJ
ZONDER VOLK STATIG EN ELEGANT /OIT WERDEN ZE
BESCHOUWD ALS NAZATEN VAN DE OUDE &ENICIpRS
(ET BOEK VERMELDT HET TERLOOPS MAAR VERTELT
ERBIJ DAT DIT VERHAAL INMIDDELS IS DOORGEPRIKT
6ANUIT HET NOORDEN STREKEN DE 4UTSI´S MOEI
TELOOS HOOGHARTIG ALS ZE WAREN ¯ MET HUN
LANGHOORNIG VEE HIER NEER :E WAREN BEGIFTIGD
MET EEN VAAG SOORT CULTURELE SOFTWARE 7AAR ZE
MAAR KWAMEN STICHTTEN ZE ER KONINKRIJ
KEN MEE
$E TEKST KWAM ME BEKEND VOOR VAN
SCHOOL 7E LEERDEN DAT WIJ !FRIKANEN
VvvR HET KOLONIALISME ALS HET WARE BIN
NEN ONZE CULTUUR LEEFDEN !LS SCHILDPAD
DEN #ULTUREN HADDEN KENMERKEN EN DAAR KON
JE EEN LIJST VAN MAKEN :O WAREN ER BIJVOORBEELD
NOMADEN EN BANANENKWEKERS 4OEN ER NOG GEEN
STAMMEN WAREN HAD JE JAGERSVERZAMELAARS
/P EEN DAG WAREN ZE VERDWENEN ¯ IN ONDER
GRONDSE HOLEN $E STAMMEN TROKKEN VANUIT HET
.IJLDAL EN HET #ONGOBASIN NAAR HET OOSTEN VAN
!FRIKA :E SPRAKEN AAN ELKAAR VERWANTE TALEN
.A EEN AANTAL VOLKSVERHUIZINGEN EN OORLOGEN
NESTELDEN DE STAMMEN ZICH COMFORTABEL OP
DE SCHOOLWANDKAARTEN IN AFWACHTING VAN HET
KOLONIALISME DE ONAFHANKELIJKHEID EN DE VISIO
NAIRE IDEEpN VAN NIEUWE TOEKOMSTIGE LEIDERS
/P EEN BEPAALD PUNT ZEG MAAR OP BLADZIJDE
VAN HET GESCHIEDENISBOEK VERANDERDE DE
WERELD EN INEENS VERSCHENEN ER OP RAADSELACH
TIGE WIJZE IDEEpN EN HERSENEN IN ONS UNIVER
SUM -ERCANTILISME COMMUNISME DE ISLAM
3OMMIGE VAN DEZE IDEEpN WAREN SLECHT +OLO
NIALISME IMPERIALISME 3OMMIGE WAREN GOED
/NDERWIJS EH GEZONDHEIDSZORG .ATIONA
LISME
$AN VERANDERT HET GESCHIEDENISBOEK IN EEN
LEVENSBESCHRIJVING VAN INDIVIDUEN DIE HET CON
TINENT HEBBEN OPGEBOUWD +ENIA WORDT +ENY
ATTA
/P MIJN NETVLIES STAAN DE BEELDEN VAN MENSEN
DIE DOOR HET .IJLDAL TREKKEN ALS GNOES IN HET
3ERENGETI 0ARK %LK STAMLID ZIT GEVANGEN IN EEN
'ROTE "EL DIE TAALCULTUUR HEET $AARBINNEN REN
NEN DE STAMOUDSTEN RONDJES OP EEN METER
PARCOURS $IT IS HET ³RITUEEL´ EN ALS ZE MOE WOR
DEN GEVEN ZE HET STOKJE DOOR AAN DE PLOEG VAN
DE .IEUWE 4IJD !AN DIT STOKJE HANGT EEN SOFT
WAREPROGRAMMA ³7)*3(%)$´ DAT VAN GENERA
TIE OP GENERATIE WORDT OVERGEDRAGEN .IEMAND
WEET WIE HET HEEFT UITGEVONDEN 7IJSHEID
WORDT NIET GESCHAPEN DOOR DE DENKENDE MENS
¯ HET IS EEN STIL EN TRAAG SOORT 3KYPE (ET DOET
HET GEWOON .IEUWE GENERATIES MAKEN HET ZICH
.OG EVEN EN WE
WORDEN ZELF MUSEA
EIGEN EN HUP HUN BEWEGINGEN VERANDEREN EN
ZE WORDEN TRADITIONELE LEIDERS -ENSELIJKE WIL
EN INTELLIGENTIE SPELEN IN GEEN VAN DEZE VER
RICHTINGEN EEN ROL VAN BETEKENIS
:O WORDEN WIJ CULTUURBOTANISTEN WE ZOEKEN
NAAR KENMERKEN EN TONEN DIE BIJVOORBEELD IN
DE TRADITIONELE KLEREN BIJ DE /LYMPISCHE 3PELEN
IN "EIJING OF BIJ DE 2IETDANS 7E STIMULEREN ER
HET CULTUURTOERISME MEE EN WE GEBRUIKEN ZE
ALS WE BEDENKEN HOE HET VERDER MOET NA AL HET
GEWELD ROND DE VERKIEZINGEN #ULTUURTOERISME
IS ZOIETS ALS ECOTOERISME MENSEN PLANTEN EN
DIEREN WORDEN GERANGSCHIKT TOT EEN GEHOOR
ZAME ECOLOGIE %EN SHOW !LS WE EENMAAL HEB
BEN GELEERD ONSZELF ZO TE BEZIEN KOMEN WE
MAKKELIJK TOT UITSPRAKEN ALS ³DIT IS NIET HET
WARE !FRIKA´ ³DIT IS NIET !FRIKAANS´ ³VOLGENS DE
!FRIKAANSE CULTUUR´
6AN EEN GESPREK WAARIN IDEEpN WORDEN GEDEELD
STAPPEN WE OVER OP EEN GESPREK WAARIN IDEEpN
AFKETSEN OP CULTUUR $IE ZIJN WE GAAN ZIEN ALS
IETS WAARAAN GEEN HERSENEN TE PAS KOMEN HET
GAAT NOOIT OM EEN BLIK OP DE WERELD OF OM DE
BETROKKENHEID EN RUIMTE VAN DENKENDE ADEM
HALENDE IN WISSELWERKING MET ELKAAR STAANDE
MENSELIJKE WEZENS
.OG EVEN EN WE WORDEN ZELF MUSEA 7E MAKEN
ONDOORDACHTE TENTOONSTELLINGEN VAN ONZE CUL
TUUR "IJ GEBREK AAN EEN ZELFBESEF DAT DE TOETS
VAN DE TIJD KAN DOORSTAAN DOEN WE ONZE BUREN
AF ALS CULTURELE ARTEFACTEN WIER LOT WORDT
BEPAALD DOOR DE ONWRIKBARE EN GEDACHTELOZE
STEREOTYPEN DIE OVER HEN BESTAAN
³$IE 2AILA IS ERG AMBITIEUS´
³+IBAKI IS TE SLIM´
³.OG MEER :UMA EN WE WORDEN ALLEMAAL VER
KRACHT´
³$E KWEREKWERES VREEMDELINGEN RED KOMEN
UIT HET DONKERE WERELDDEEL OM ONS LICHT TE ROVEN´
$AN BREEKT HIER OF DAAR GEWELD UIT EN SCHIE
TEN WE TOE OM DE MENSEN ONTVANKELIJKER VOOR
ELKAAR TE MAKEN %EN WORKSHOP HIER EEN 0OWER
0OINTPRESENTATIE DAAR DE HELE EMOTIONELE
RIMRAM %EN ENKELE DADER DIE ZICH TE BUITEN IS
GEGAAN AAN VREEMDELINGENHAAT ONTMOET ZIJN
SLACHTOFFER TRANEN WORDEN VERGOTEN EN VERGIF
FENIS GEZOCHT
)N 2WANDA WORDT OP DE SCHOLEN GEEN
GESCHIEDENISLES GEGEVEN $AT LATEN WE
OVER AAN DE GROOTSTE SCHREEUWERS IN DIT
DEEL VAN DE WERELD DE LOKALE EN NATIO
NALE POLITIEKE LEIDERS DIE ¯ VANUIT HELI
KOPTERS EN DOOR LUIDSPREKERS OP RADIO EN
TELEVISIE ¯ ONS WEL ZULLEN VOORLICHTEN OVER WIE
DIE MENSEN ZIJN AAN DE OVERKANT VAN DE RIVIER
EN HOE VERACHTELIJK HUN IDEEpN EN GEDACHTEN
ZIJN %N NA DE VERKIEZINGEN VOEREN ZIJ UIT $UBAI
NIEUWE AUTO´S IN UIT :UID!FRIKA WAARHEIDEN
VERZOENINGSCONFERENTIES EN UIT +ENIA MACHTS
DELING TER OVERWINNING VAN HET GEWELD ROND DE
VERKIEZINGEN MET VEEL HANDEN SCHUDDEN VOOR
DE CAMERA
7IJ VERTROUWEN OP HEN OMDAT IN ONZE SCHOOL
BOEKEN IN ONZE KRANTEN IN ALLE MEDIA MEER
DAN VOOR ENIGE ANDERE ZAAK RUIMTE WORDT INGE
RUIMD VOOR HUN IDEEpN EN LEVENS :O WORDT
-UGABE EVEN GROOT ALS :IMBABWE IN DE VER
BEELDING VAN IEDER DIE VAN HEM HOUDT OF HEM
HAAT -USEVENI IS GROOT ALS HET .IJLDAL +AGAME
WEET DE VOLKERENMOORD TE SMOREN /DINGA EN
+IBAKI HEBBEN DE GOODWILL VAN +ENIA OPNIEUW
OPGEBOUWD *ACOB :UMA IS EEN SOORT 3HAKA
:ULU DIE MET EEN POR VAN ZIJN ASSEGAAI HET HELE
RECHTSSYSTEEM VAN !FRIKA´S GROOTSTE ECONOMIE
ZAL OPBLAZEN 7IJ MfKEN DEZE KONINGEN
").9!6!.'! 7!).!).! +%.)! )3 */52.!,)34
3#(2)*6%2 %. /02)#(4%2 6!. +7!.) %%. ,)4%2!)2 #%.425). .!)2/") ()* 7/. ). $% #!).% 02):% &/2 !&2)#!.
72)4).' -%4 :)*. 6%2(!!, ³$)3#/6%2).' (/-%´ $)4 !24)+%,
6%23#(%%. %%2$%2 ). $% -!), '5!2$)!. */(!..%3"52'
:!- !&2)#! -!'!:).% 34%--%.
#HINEES !FRIKABELEID
VERANDERT ONDER
INVLOED VAN KRITIEK
#HINA BIEDT #ONGO VOORZIENINGEN IN RUIL VOOR
GRONDSTOFFEN $AT KAN EEN WINWINSITUATIE
OPLEVEREN DENKT (ANS -OLEMAN
*
E HOORT ER NOG WEINIG OVER MAAR #HINA
IS IN DE BINNENLANDEN VAN #ONGO AAN EEN
BIJZONDERE OPERATIE BEGONNEN DIE DE WIJZE
WAAROP VAAK WORDT OMGESPRONGEN MET DE
BODEMSCHATTEN IN !FRIKA ZOU KUNNEN VERAN
DEREN #ONGO HEEFT EEN TIENDE VAN ´S WERELDS
KOPERERTS IN ZIJN BODEM ZITTEN EN EEN DERDE
VAN ALLE KOBALT VEELGEVRAAGDE GRONDSTOFFEN IN
DE GLOBALE HITECH INDUSTRIE CRUCIAAL VOOR DE
VELE FABRIEKEN UIT DIE SECTOR DIE TEGENWOORDIG
IN #HINA STAAN (ET LAND HEEFT DE AFGELOPEN VIJF
JAAR EEN NAAM OPGEBOUWD ALS INTERNATIONALE
STROPER NAAR GRONDSTOFFEN VOOR ZIJN SNEL UIT
DIJENDE ECONOMIE EN HET MINERAALRIJKE !FRIKA
WEET ALS GEEN ANDER CONTINENT DE #HINESE
BELANGSTELLING OP ZICH GERICHT
$E WEDERZIJDSE HANDEL IS IN KORTE TIJD VERVEEL
VOUDIGD TOT MEER DAN MILJARD DOLLAR EN ZO´N
#HINESE ARBEIDERS EN ONDERNEMERS
ZOUDEN INMIDDELS IN !FRIKAANSE LANDEN VERBLIJ
VEN OM GRONDSTOFFEN TE WINNEN BIJPASSENDE
WEGEN TELEFOONNETWERKEN EN ENERGIECENTRALES
AAN TE LEGGEN EN GOEDKOPE SPULLEN UIT #HINESE
FABRIEKEN TE VERKOPEN (ET GEEFT SPANNINGEN
WANT VEEL GEWONE !FRIKANEN HEBBEN HET GEVOEL
DAT DE #HINEZEN HEN UIT DE MARKT DRUKKEN
)N #ONGO QUA MINERALEN WELHAAST DE GROOTSTE
SCHATKIST VAN !FRIKA WILLEN DE #HINEZEN HET
DAAROM ANDERS AANPAKKEN 6ORIG JAAR ONT
VOUWDE 0EKING EEN ONGEKEND INVESTERINGSPLAN
VAN MILJARD DOLLAR EN RICHTTE HET SAMEN MET
+INSHASA DE MIJN½RMA 3OCOMIN 3OCImTm #ON
GOLAISE -INInRE OP DIE VOOR PROCENT #HI
NEES EIGENDOM IS $E ½RMA MOET DE KOMENDE
VIJFTIEN JAAR TIEN MILJOEN TON KOPER EN TWEE MIL
JOEN TON KOBALT GAAN WINNEN MET EEN TOTALE
WAARDE VAN ZEKER MILJARD DOLLAR $E #HINEZEN
NEMEN ZO HET VOORTOUW IN HET WEER OP DE BEEN
BRENGEN VAN DE DOOR OORLOG EN SLECHT BESTUUR
GETEISTERDE #ONGOLESE MIJNINDUSTRIE "IJZONDER
IN HET MIJNCONTRACT IS DAT GEWONE #ONGOLEZEN
:!- !&2)#! -!'!:).% ER OOK WAT MEE KUNNEN OPSCHIETEN (ET #HI
NESE CONTINGENT VAN HET MIJNPERSONEEL WORDT
BEPERKT TOT PROCENT EN #ONGOLOSE ONDER
AANNEMERS KRIJGEN PROCENT VAN DE OPDRACH
TEN 6ERDER KOMT ER MAXIMAAL MILJOEN DOL
LAR BESCHIKBAAR VOOR OPLEIDING EN OVERDRACHT
VAN MIJNTECHNIEK PLUS MILJOEN VOOR SOCIALE
PROJECTEN VOOR DE DORPEN ROND DE MIJNEN
$E CONDITIES VAN HET CONTRACT KWAMEN ALS EEN
VERRASSING VOOR DE INTERNATIONALE MIJNBOUW
WERELD 6OLGENS DE !USTRALISCHE MIJNADVISEUR
-ICHAEL +OMESAROFF HEBBEN DE TIENTALLEN
VOORAL WESTERSE BEDRIJVEN DIE DE AFGELOPEN
JAREN AL MIJNCONTRACTEN AFSLOTEN VAN DE OVER
GANGSREGERING IN +INSHASA GEHOORD DAT ZE NU
OPNIEUW MOETEN ONDERHANDELEN 5ITGANGS
PUNT IS DITMAAL HET VOOR #ONGO GUNSTIGER #HI
NESE CONTRACT
#HINA KAN ZICH ZO ONTPOPPEN ALS EEN MEER SOCI
AAL VERANTWOORDELIJKE INVESTEERDER IN !FRIKA
VOORAL OOK OMDAT DE #HINESE STAATSCONGLO
MERATEN NIET ALLEEN MIJNBOUWEXPERTISE IN
DE AANBIEDING HEBBEN MAAR ER ¯ ANDERS DAN
HUN WESTERSE CONCURRENTEN ¯ MOEITELOOS EEN
TOTAALPAKKET VAN KUNNEN MAKEN MET ZIEKEN
HUIZEN UNIVERSITEITEN HUIZEN ENERGIECENTRA
LES EN WATERVOORZIENINGSSYSTEMEN 5 VRAAGT
WIJ BOUWEN HET SNEL EN GOEDKOOP ZO LUIDT HET
NIEUWE !FRIKABELEID IN 0EKING %N WE BETALEN
HET MET DE WINSTEN DIE WE ONDERTUSSEN MAKEN
MET UW GRONDSTOFFEN
#HINA IS GEVOELIG VOOR DE GROEIENDE KRITIEK OP
DE MANIER WAAROP HET DE AFGELOPEN JAREN IN DE
DERDE WERELD OPEREERDE (ET VERWIJT DAT DE #HI
NEZEN OP KOLONIALEN BEGINNEN TE LIJKEN WORDT
MEESTAL AFGEDAAN MET EEN JIJBAK DAN ROEPT
0EKING DAT HET EEN SCHANDE IS DAT HET 7ESTEN
MET ZIJN GESCHIEDENIS VAN HARDE KOLONIALE UIT
BUITING #HINA ER NU VAN DURFT TE BESCHULDIGEN
DE NIEUWE UITBUITER TE ZIJN (ET IS ALLEMAAL
JALOEZIE VAN WESTERSE REGERINGEN EN BEDRIJVEN
DIE HUN TRADITIONELE INVLOEDSSFEER IN VOORMA
LIGE KOLONIEpN MINDER ZIEN WORDEN SCHREEF DE
TOONAANGEVENDE #HINA $AILY NOG ONLANGS 4ER
WIJL #HINA STEEDS MEER WEGEN EN SPOORLIJNEN
BOUWT OM !FRIKA´S ECONOMISCHE GROEI ³WIN
WIN´ TE BEVORDEREN ZOUDEN DE RIJKSTE LANDEN
IN PLAATS VAN KRITIEK TE LEVEREN ER BETER AAN
DOEN HUN EIGEN BELOFTEN VAN VERHOOGDE ECO
NOMISCHE HULP AAN DE DERDE WERELD EENS NA TE
KOMEN REPLICEERT 0EKING
-AAR BIJ #HINESE BELEIDSMAKERS BEGINT OOK HET
BESEF DOOR TE BREKEN DAT EEN DEEL VAN DE KRI
TIEK WEL DEGELIJK HOUT SNIJDT ¯ EN DAT HET IN HET
BELANG IS VAN DE LANGETERMIJNRELATIE VAN #HINA
MET ONTWIKKELINGSLANDEN DIE KRITIEK NIET LANGER
VERONTWAARDIGD TE NEGEREN ³7E MOETEN ONS
BUIGEN OVER KWESTIES ZOALS HOE JE ERVOOR KUNT
ZORGEN DAT MEER GEWONE !FRIKANEN BAAT HEB
BEN BIJ HULPPROJECTEN HOE HET MILIEU EFFECTIEF
KAN WORDEN BESCHERMD HOE OM TE GAAN MET
DE BELANGEN VAN DE LOKALE ARBEIDSKRACHTEN´
SCHREEF DE #HINA $AILY ONLANGS
#HINA´S OPMARS IN DE DERDE WERELD IS GEEN
ZWARTWIT VERHAAL %R IS EEN DUIDELIJK POSITIEF
EFFECT DE ECONOMIEpN VAN !FRIKA EN :UID
!MERIKA HEBBEN NOG NOOIT ZO´N STERKE GROEI
DOORGEMAAKT ALS DE AFGELOPEN PAAR JAAR VOORAL
DANKZIJ DE #HINESE VRAAG NAAR HUN GRONDSTOF
FEN NOTEERDE HET WEEKBLAD 4HE %CONOMIST $IE
GROEI ZAL MOGELIJK MEER MENSEN UIT DE ARMOEDE
TREKKEN DAN ALLE TOBBERIGE ONTWIKKELINGSHULP
UIT HET WESTEN BIJ ELKAAR
-AAR DE #HINEZEN GAAN IN DE DERDE WERELD WEL
VAAK ALS OOSTERSE COWBOYS TE KEER -EER GEWONE
!FRIKANEN EN :UID!MERIKANEN ZOUDEN MOETEN
MERKEN DAT DE #HINESE AANWEZIGHEID IN HUN
LAND NIET ALLEEN HARDERE CONCURRENTIE BETEKENT
MAAR OOK NIEUWE KANSEN 4AL VAN !FRIKAANSE
:UID!MERIKAANSE EN !ZIATISCHE OVERHEDEN EN
BURGERS GEPLAAGD ALS ZE ZIJN DOOR CONTRAPRO
DUCTIEVE LOKALE CULTUREN KUNNEN VEEL LEREN VAN
DE DYNAMIEK DIE DE #HINEZEN BINNEN HUN GREN
ZEN TENTOONSPREIDEN !LS ZE ERIN ZOUDEN SLAGEN
DE #HINESE AANPAK ENIGZINS TE KOPIpREN ZEGGEN
ONTWIKKELINGSADVISEURS DAN KRIJG JE PAS EEN
ECHTE WINWINSITUATIE 0EKING KAN ZIJN IMAGO
OOK OPKRIKKEN DOOR OMSTREDEN BEVRIENDE REGI
MES ALS "IRMA EN 3OEDAN EFFECTIEVER ONDER DRUK
ZETTEN %R KOMEN DE LAATSTE TIJD SIGNALEN DAT
0EKING ZIJN BUITENLANDSE BELEID WAT DAT BETREFT
AAN HET VER½JNEN IS :O HEEFT PREMIER 7EN *IA
BAO GEPLEIT VOOR DEMOCRATIE IN "IRMA ¯ EN HOE
34%--%.
WEL DE #HINESE REGERING ONDER DEMOCRATIE HEEL
WAT ANDERS VERSTAAT DAN HET 7ESTEN IS HET TOCH
EEN STAP VOORUIT VOOR 0EKING DAT VOORHEEN ELKE
³INMENGING IN BINNENLANDSE AANGELEGENHEDEN´
VAN ANDERE LANDEN TABOE VERKLAARDE
³.U HET MEER ERKENNING ZOEKT ALS NIEUWE
WERELDMACHT WIL #HINA NIET TE KIJK WORDEN
GEZET ALS LEIDER VAN DE CLUB DER BEROERDSTE DIC
TATUREN´ SCHREEF DE )NTERNATIONAL #RISIS 'ROUP
ONLANGS $E "RUSSELSE DENKTANK GAF EEN LIJST
AANBEVELINGEN VOOR 0EKING EN ZIJN WESTERSE
COUNTERPARTS :ORG DAT JE BETROUWBAARDER EN
TRANSPARANTER WORDT IS HET ADVIES AAN DE #HI
NEZEN 6ERMINDER #HINA´S ONZEKERHEID DOOR HET
MEER BIJ HET INTERNATIONALE SPEL TE BETREKKEN IS
HET ADVIES AAN DE RIJKE LANDEN
%EN OPEN STERK EN ZELFBEWUST #HINA DAT ZICH
OP ALLERLEI TERREINEN ONTWIKKELT ALS VERANTWOOR
DELIJKE WERELDBURGER IS GOED VOOR ZOWEL DE
WERELD ALS VOOR DE #HINEZEN DIE GRAAG HET ETI
KET ³NIEUWE KOLONIALEN´ WILLEN VERMIJDEN 7AT
DAT BETREFT WORDT IN HET HART VAN !FRIKA ROND
DE MIJNEN VAN #ONGO DE KOMENDE JAREN MIS
SCHIEN WEL ONTWIKKELINGSGESCHIEDENIS GESCHRE
VEN ¯ ALS DE MOOIE PLANNEN DIE 0EKING AAN HET
PAPIER HEEFT TOEVERTROUWD DAADWERKELIJK WOR
DEN UITGEVOERD
(!.3 -/,%-!. .%$%2,!.$ )3 #/22%30/.$%.4
). #().! 6//2 $% 6/,+3+2!.4 4/4 7!3 ()*
'%34!4)/.%%2$ ). :5)$!&2)+!
-EER OPINIE OP
WWWZAMMAGAZINENL
"EAUTY WALKED THE NIGHT $E .IGERIAANSE
SCHRIJVER EN "OOKER 0RIZE WINNAAR "EN /KRI
OVER DE OVERWINNING VAN "ARACK /BAMA
ENGELSTALIG
!NGOLA´S ELECTION THE POLITICS OF NO CHANGE
!NALYSE VAN DE RECENT GEHOUDEN VERKIEZIN
GEN DOOR ,ARA 0AWSON ENGELSTALIG
$RUG BOOM LOST HOPE )S 'UINEE"ISSAU
EEN NIEUWE NARCOSTAAT $OOR %MMANUELLE
"ERNARD ENGELSTALIG
#HOREOGRAPHY OF THE OPPOSITIE EFFECT $E
:UID!FRIKAANSE PUBLICIST EN THEATERMAKER
*OHN -ATSHIKIZA OVER EEN DANS
VOORSTELLING IN !MSTERDAM
(OOFD IN TROEBEL WATER
!RTHUR *APIN WIL DAT HET HOOFD VAN +ONING "ADU
"ONSU )) NAAR 'HANA TERUGKEERT .IEMAND ZIT DAAR OP
DAT HOOFD TE WACHTEN SCHRIJFT )NEKE VAN +ESSEL
$
OOR !RTHUR *APIN STAAT NA ZO´N JAAR
RUST IN EEN PREPARAATPOT IN HET !NATO
MISCH -USEUM IN ,EIDEN HET HOOFD VAN
+ONING "ADU "ONSU )) VAN DE !HANTA OPEENS
VOLOP IN DE BELANGSTELLING (IJ WIL DAT HET IN
'HANA VERENIGD WORDT MET DE ROMP OMDAT
VOLGENS !KAN TRADITIE DE ZIEL ANDERS GEEN RUST
VINDT )N OKTOBER GREEP *APIN HET STAATSBEZOEK
VAN PRESIDENT +UFUOR VAN 'HANA AAN OM DE
KWESTIE OP DE AGENDA TE ZETTEN /P TELEVISIE
VERTELDE DE SCHRIJVER OVER ZIJN PERSOONLIJKE BAND
MET HET HOOFD ³)K VOELDE DE BEHOEFTE OM HEM
THUIS TE BRENGEN´ *APIN STUITTE JAREN GELEDEN
OP HET HOOFD BIJ ONDERZOEK VOOR ZIJN ROMAN $E
:WARTE MET HET 7ITTE (ART
.A *APINS OPTREDEN GING IEDEREEN MET HET
HOOFD AAN DE HAAL VOORAL NADAT !0 EEN BERICHT
HAD VERSPREID WAARIN DE !HANTA EEN KLEIN
KUSTVOLK WAREN GEWORDEN TOT DE !SHANTI HET
MACHTIGE RIJK IN HET BINNENLAND VAN 'HANA
!L DOENDE WAS "ONSU POSTUUM GEPROMOVEERD
VAN DORPSHOOFD TOT MACHTIG VORST 6AN 4ORONTO
TOT 4AIWAN HAALDE DE EIS TOT TERUGGAVE VAN HET
HOOFD DE KRANTEN $ESGEVRAAGD VERKLAARDE DE
'HANESE ZAAKGELASTIGDE IN $EN (AAG PLICHTS
GETROUW DAT ZIJN LAND ZAL VERZOEKEN OM TERUG
GAVE 7AT KON HIJ ANDERS ZEGGEN
4IJDENS ONDERZOEK IN HET .ATIONAAL !RCHIEF
STUITTE IK JAREN GELEDEN OOK OP HET BIZARRE VER
HAAL VAN DE .EDERLANDSE STRAFEXPEDITIE VAN
AAN DE 'OUDKUST .ADAT TWEE .EDER
LANDSE GEZANTEN HUN BEZOEK AAN "ONSU MET
DE DOOD MOESTEN BEKOPEN ORGANISEERDE COM
MANDEUR 4ONNEBOEYER IN %LMINA INDERHAAST
EEN STRAFEXPEDITIE 4OEN DEZE OOK ALLEN OMKWA
MEN STUURDE $EN (AAG EEN OORLOGSSCHIP OM
TEGEN "ONSU TEN STRIJDE TE TREKKEN 6ANWEGE
ZIJN WREDE PRAKTIJKEN WAS "ONSU GEHAAT BIJ
ZIJN ONDERDANEN DIE DE GELEGENHEID TE BAAT
NAMEN OM HEM UIT TE LEVEREN .A ZIJN EXECU
TIE WERD HET HOOFD VAN DE KONING AFGESNEDEN
EN ³IN HET BELANG VAN DE WETENSCHAP´ OP STERK
WATER GEZET $AAR KEEK NIEMAND VAN OP WANT
HET WAS INDERTIJD EEN LOKALE GEWOONTE OM DE
HOOFDEN VAN VERSLAGEN VIJANDEN ALS TROFEE MEE
TE NEMEN
)N SCHREEF IK EEN STUKJE VOOR HET (ISTORISCH
.IEUWSBLAD EN VERWACHTTE ENIGE COMMOTIE
(ET BLEEF RIMPELLOOS STIL 7EL WORD IK SINDSDIEN
EENS PER DRIE JAAR OPGEBELD DOOR EEN RADIO
OMROEP DIE MIJ VRAAGT HET VERHAAL UIT DE DOE
KEN TE DOEN $AN IS HET KORTSTONDIG EEN KWESTIE
GEWORDEN *APIN KENDE HET VERHAAL VAN "ONSU´S
HOOFD AL VEEL LANGER WANT HET WORDT GENOEMD
IN ZIJN IN VERSCHENEN BOEK 7AAROM DAN
NU OPEENS DIE CAMPAGNE
$E REACTIES OP *APIN WAREN ROLVAST /P 'HANESE
WEBLOGS WERDEN HERSTELBETALINGEN GEpIST /P
.EDERLANDSE WEBLOGS WERD VOORGESTELD HET
HOOFD TERUG TE GEVEN EN MILJOEN ONTWIKKE
LINGSGELD IN DE ZAK TE HOUDEN (OUDEN JULLIE DAT
HOOFD MAAR SCHREEF +WAME /KOAMPA!HOOFE
*R 0H$ IN ZIJN WEBLOG "ONSU HEEFT IMMERS AL
LANG ZIJN PLAATS BIJ DE VOOROUDERS INGENOMEN
MAAR DE REGERING VAN 'HANA MOET VAN .EDER
LAND NATUURLIJK WEL COMPENSATIE EISEN VOOR DE
ONDERGANE VERNEDERING
"EN IK SOMS JALOERS 5ITERAARD *APINS ³VONDST´
DOET NU DE RONDE VAN 4ORONTO TOT 4AIWAN TER
WIJL IK HET NIET VERDER HEB GESCHOPT DAN 4ELEAC
RADIO %IGEN SCHULD IK ONTWIKKELDE GEEN PER
SOONLIJKE BAND MET "ONSU´S HOOFD EN BEGON
GEEN CAMPAGNE )K HEB NAMELIJK NIET DE INDRUK
DAT IEMAND OP HET HOOFD ZIT TE WACHTEN 2OND
REIZEND DOOR HET GEBIED VAN DE !HANTA IN 7EST
'HANA INFORMEERDE IK JAREN GELEDEN TERLOOPS
NAAR DE PLAATSELIJKE GEVOELENS EN STUITTE OP
ALGEMENE DESINTERESSE %EN SURFTOCHT NAAR DE
HUIDIGE PREOCCUPATIES VAN DE !HANTA NOTABE
LEN LEERT DAT DE !HANTAMAN TRADITIONAL COUNCIL
EN DE HUIDIGE VORST /TUMFUO "AIDOE "ONSOE
86) ZICH VOORAL BEZIGHOUDEN MET OPVOLGINGS
KWESTIES VAN LOKALE CHIEFS ¯EEN NATIONALE SPORT
IN 'HANA¯ EN MET DE VRAAG HOE DE !HANTA HUN
DEEL KUNNEN KRIJGEN VAN DE OPBRENGST VAN DE
OLIEVELDEN VOOR DE KUST 4ERUGGEVEN IS ALLEEN
MOGELIJK ALS IEMAND HET HOOFD WIL AANNEMEN
(EEFT DEZE CAMPAGNE ZIN )N 'HANA WERD
"ONSU NIET GEMIST EN HERENIGING VAN HOOFD EN
ROMP ZAL JAAR NA DE EXECUTIE HEUS NIET MEER
MOGELIJK ZIJN $AT BELOOFT EEN HOOP GESOL MET
LICHAAMSDELEN DIE BETER KUNNEN BLIJVEN RUSTEN
).%+% 6!. +%33%, .%$%2,!.$ )3 ()34/2)#53 %.
6%2"/.$%. !!. (%4 !&2)+! 345$)% #%.425-
:!- !&2)#! -!'!:).% 34%--%.
:UID!FRIKAANSE
STOELENDANS
(ET GEDWONGEN VERTREK VAN PRESIDENT -BEKI IN
SEPTEMBER LEIDDE TOT EEN BESCHEIDEN UITTOCHT VAN
ZIJN BONDGENOTEN UIT DE BEWEGING :IJ VORMDEN HET
#ONGRESS OF THE 0EOPLE #/0% )S ER NU EINDELIJK EEN
PARTIJ DIE HET KAN OPNEMEN TEGEN HET ALMACHTIGE !.#
$//2 "!24 ,5)2).+
"
EZORGDE BLIKKEN WAREN NA -BEKI´S
AFTOCHT MIJN DEEL 7AS :UID!FRIKA NU
OVERGELEVERD AAN DE WILDEN 7AS DE
KANS NIET AANMERKELIJK TOEGENOMEN DAT TOE
KOMSTIG PRESIDENT :UMA HET VOORBEELD VAN
:IMBABWE ZOU VOLGEN 7AT ZOU ER OVERBLIJVEN
VAN DE VROUWENOPMARS EN DE HOMORECHTEN .A
EEN AANTAL GESPREKKEN BESLOOT IK TOT EEN TEGEN
AANVAL EN BETOOGDE DAT -BEKI´S VERTREK ONVER
MIJDELIJK WAS GEWORDEN EN EEN ZEGEN VOOR HET
LAND .ADAT HIJ ALLE POLITIEKE MACHT IN HET PRE
SIDENTIpLE KANTOOR HAD GECONCENTREERD BEGON
HIJ OOK AAN DE ONAFHANKELIJKHEID VAN DE RECHT
SPRAAK TE KNAGEN 2ECHTER .ICHOLSON DIE *ACOB
:UMA VAN VERVOLGING VOOR VERMEENDE
CORRUPTIE ONTSLOEG VERKLAARDE DAT
BEWEZEN 7ETENSCHAPPELIJK ONDERZOE
KERS REKENDEN ONLANGS VOOR DAT DOOR HET
ONTHOUDEN VAN AIDSREMMERS AAN HIV
BESMETTEN RUIM DRIEHONDERDDUIZEND
:UID!FRIKANEN OVERLEDEN !ANVANKELIJK
HAD IK WEL BEGRIP VOOR -BEKI´S VOORZICH
TIGE AANPAK VAN DE KWESTIE:IMBABWE
MAAR WAS HET NU NODIG OM JE ALS ONAFHANKELIJK
BEMIDDELAAR DOOR -UGABE TE LATEN OMHANGEN
MET BLOEMENSLINGERS
/NDER -BEKI IS HET !.# VERWORDEN TOT EEN
BANGE BEWEGING )N DE AFGELOPEN JAREN HEB IK
IN MIJN *OHANNESBURGSE VRIENDENKRING MEER
MALEN ERVAREN HOE SCHERPZINNIGE KAMERADEN
OP HUN WOORDEN GINGEN LETTEN OF ZICH IN DE
POLITIEKE LUWTE NESTELDEN
)N NOVEMBER WERD DUIDELIJK DAT ER EEN VER
ANDERING IN DE LUCHT HING )N DE 'REAT (ALL VAN
DE 5NIVERSITEIT VAN DE 7ITWATERSRAND WOONDE
IK EEN DEBAT BIJ OVER 4HE $REAM $EFERRED DE
WEERGALOZE BIOGRA½E DIE -ARK 'EVISSER OVER
-BEKI SCHREEF .IET EERDER WAS IK GETUIGE VAN
EEN BOEKPRESENTATIE WAARVOOR DE BEZOEKERS IN
:!- !&2)#! -!'!:).% DE ½LE STONDEN $E VIJFTIENHONDERD AANWEZI
GEN LUISTERDEN ADEMLOOS SOMS INTERVENIEREND
(ET WAS EEN COLLECTIEVE ZOEKTOCHT NAAR HET ANT
WOORD OP DE VRAAG HOE WE DEZE RAADSELACHTIGE
%INZELGANGER MOESTEN BEGRIJPEN 2UIM EEN
MAAND LATER LEED -BEKI EEN GRANDIOZE NEDER
LAAG OP HET !.#CONGRES :IJN POGINGEN OM
VOOR EEN DERDE KEER ALS PRESIDENT VAN HET !.#
TE WORDEN VERKOZEN STRANDDEN !ANHANGERS
VAN ZIJN TEGENSTREVER *ACOB :UMA HIELDEN VOOR
DE STEMMING BORDEN OMHOOG .O :IMBABWE
'EEN PRESIDENT VOOR HET LEVEN
$AT :UMA WON MOET EIGENLIJK GEHEEL AAN
4HABO -BEKI WORDEN GEWETEN !LS HIJ GEEN
KANDIDAAT WAS GEWEEST ZOU ONGETWIJFELD OUD
VAKBONDSLEIDER ONDERHANDELAAR EN ZAKENMAN
:IJN DIT DE DEMOCRATEN
DIE :UID!FRIKA VOOR EEN
EENPARTIJSTAAT MOETEN
BEHOEDEN
#YRIL 2AMAPHOSA NAAR VOREN ZIJN GEKOMEN %N
DAN HAD :UMA HET NAKIJKEN GEHAD
!L VOOR ZIJN OVERWINNING ONTPOPTE DE NIEUWE
!.#LEIDER ZICH ALS EEN ALLEMANSVRIEND )N ONT
MOETINGEN MET ZAKENMENSEN BEZONG HIJ DE
ZEGENINGEN VAN EEN NEOLIBERAAL ECONOMISCH
BELEID /P CONGRESSEN VAN DE VAKBEWEGING OF
DE COMMUNISTISCHE PARTIJ DAARENTEGEN KON
DIGDE HIJ ENTHOUSIAST DE INVOERING VAN HET
SOCIALISME AAN 6OOR HOMOVIJANDIGE UITLATIN
GEN BOOD HIJ INMIDDELS ZIJN VERONTSCHULDIGIN
GEN AAN MAAR ONLANGS BEZWOER HIJ KERKLEIDERS
ERVAN OVERTUIGD TE ZIJN DAT DE WETTEN VAN 'OD
BOVEN DE CONSTITUTIE GAAN 6AN DEZE HOMO CHA
MELEONTICUS WETEN WE EIGENLIJK ALLEEN ZEKER DAT
HIJ EEN TRADITIONALIST IS !LS HET OM VEELWIJVERIJ
GAAT OF HET ONBETWISTE RECHT VAN MANNEN OM
VROUWEN SEXUEEL TE BEZITTEN VERTOONT :UMA
GEEN ENKELE NEIGING ZIJN TOEHOORDERS NAAR DE
MOND TE PRATEN $AAR STAAT HIJ VOOR
%N DUS KON IK ME WEL IETS VOORSTELLEN BIJ DE
VROLIJKE ONTVANGST DOOR SOMMIGE VRIENDEN
VAN #/0% $EZE NIEUWE PARTIJ PRESENTEERDE
ZICH IMMERS ALS EEN FELLE VERDEDIGER VAN DE
MODERNE VROUW EN HOMOVRIENDELIJKE :UID
!FRIKAANSE GRONDWET 4IJDENS HUN BIJEENKOM
STEN WORDT WEINIG NAGELATEN OM ALLE SCHRIK
BEELDEN VAN EEN TOEKOMSTIG :UMABEWIND
OP TE ROEPEN 4OCH VOEL IK EEN STERK ONGEMAK
OMDAT DEZE -BEKIVRIENDEN ZWEGEN TOEN
HUN GOEROE DE STAATSAPPARATEN INZETTE IN ZIJN
MACHTSSTRIJD TEGEN :UMA -INISTER 4SHA
BALALA ¯ -SIMANG DIE VAN DE KNO¾OOK DE
BIETJES EN DE ZOETE AARDAPPELEN HAD HUN
STEUN :IJN DIT DE DEMOCRATEN DIE :UID
!FRIKA VOOR EEN EENPARTIJSTAAT MOETEN
BEHOEDEN
/NDERTUSSEN IS ER EEN OVERGANGSPRESI
DENT -ONTHLANTHE %EN VERSTANDIGE EN
KALME MAN DIE OP ZIJN EERSTE DAG DE MINISTER
VAN GEZONDHEIDSZORG VERVING DOOR DE ONOVER
TROFFEN !.#POLITICA "ARBARA (OGAN EN MIN
DER AARZELT OM DE MACHTHEBBERS IN :IMBABWE
ONDER DRUK TE ZETTEN )NSIDERS DENKEN DAT ER NOG
EEN KANS IS DAT NIET :UMA MAAR -ONTLANTHE DE
!.#KANDIDAAT VOOR ´S LANDS PRESIDENTSCHAP ZAL
ZIJN 7IE WAT WORDT STRAKS NA DE VERKIEZINGEN
IN MEI LIJKT TOCH DE BELANGRIJKSTE OBSESSIE
VAN OUDE EN NIEUWE POLITICI $AT IS NIET ABNOR
MAAL IN EEN DEMOCRATIE MAAR ZO GEWOON HOEFT
:UID!FRIKA NU OOK WEER NIET TE WORDEN
"!24 ,5)2).+ .%$%2,!.$ )3 (//&$2%$!#4%52 6!.
:!- !&2)#! -!'!:).%
(/% !&2)+!!.3% +5.34%.!!23
$% -!2+4 6%2/6%2%.
!RTEPRENEURS
7ESTERSE MUSEA HEBBEN NOG
WEINIG OOG VOOR HEDENDAAGSE
KUNST VAN !FRIKANEN 4OCH LUKT
HET SOMMIGE KUNSTENAARS OM
DOOR TE BREKEN (OE DOEN
ZE DAT
4%+34 &%..%+%. 6%,$+!-0 &/4/´3 '%%24 3./%)*%2
:!- !&2)#! -!'!:).% ±"2%.' %%.
0!!2 6!. $)%
%80/3)4)%3
.!!2 !&2)+!²
!ZU .WAGBOGU
,AGOS IEN .IGERIAANSE KUNSTENAARS WON
NEN DEZE ZOMER DE COMPETITIE 4HE
5NBREAKABLE .IGERIAN 3PIRIT UITGESCHRE
VEN DOOR DE !FRICAN !RTISTS´ &OUNDATION
!!& IN ,AGOS /NDERDEEL VAN DE
PRIJS EEN TENTOONSTELLING VAN HUN
WERK IN .EDERLAND 6AN DE WED
STRIJDORGANISATIE EN VAN SPONSOR
.IGERIAN "REWERIES DOCHTERON
DERNEMING VAN (EINEKEN MOCHTEN ZE ALLE
MAAL NAAR DE OPENING IN !MSTERDAM MAAR DE
.EDERLANDSE AUTORITEITEN WERKTEN NIET MEE
SLECHTS VIER KUNSTENAARS EN DE DIRECTEUR VAN DE
!!& KREGEN EEN VISUM )K ONTMOET 4OLA 7EWE
9OMI -OMOH GEBOORTEJAAR ³ONBEKEND´
'ERALD #HUKWUMA EN %MMANUEL $UDU
IN 'ALERIE IN !MSTERDAM VLAK VOOR DE
OPENING VAN DE EXPOSITIE
$E BIJNA VIJFTIGJARIGE 4OLA 7EWE IS DE OUDSTE
VAN HET GEZELSCHAP $E STATIGE KUNSTENAAR MET
BAARD MAAKT KLEURRIJKE SCHILDERIJEN WAARIN DE
VERHALEN UIT ZIJN JEUGD TERUGKEREN EN SYMBOLEN
UIT DE 9ORUBACULTUUR TE ZIEN ZIJN (IJ VERWIERF
INTERNATIONALE BEKENDHEID MET SOLOTENTOON
STELLINGEN IN %NGELAND .EDERLAND $UITSLAND
EN DE 63 $E CONSERVATOR !FRIKAANSE EN /CE
:!- !&2)#! -!'!:).% 'ERALD #HUKWUMA TEVENS ACHTERGROND PAG ANISCHE KUNST VAN HET $ENVER !RT -USEUM
NOEMDE HEM EEN VAN DE GROOTSTE TALENTEN
VAN HET !FRIKAANSE CONTINENT 6OLGENS 7EWE
IS DE EERSTE VOORWAARDE VOOR EEN INTERNATIO
NALE DOORBRAAK DAT JE BEROEMD BENT IN JE EIGEN
LAND (IJ HAD ZIJN EERSTE GROTE TENTOONSTELLING
IN HET .ATIONAAL -USEUM IN ,AGOS IN $E
AFGELOPEN TIEN JAAR HAD HIJ ER ELK JAAR WEL EEN
EXPOSITIE ³*E MOET EEN UNIEKE CREATIEVE BENA
DERING ONTWIKKELEN EN HARD WERKEN "UITENLAN
DERS DIE OP BEZOEK KOMEN HOREN DAN OVER JE
LEREN JE KENNEN EN WILLEN IETS VAN JE MEENEMEN
NAAR HUIS )K VERKOCHT GOED AAN .IGERIANEN EN
STEEDS MEER AAN BUITENLANDERS !MERIKANEN
EN &RANSEN MENSEN DIE VOOR DE GROTE OLIEMAAT
SCHAPPIJEN IN .IGERIA WERKEN :IJ NODIGDEN ME
VERVOLGENS UIT OM IN &RANKRIJK EN DE 63 TE EXPO
SEREN EN ZO KWAM MIJN DOORBRAAK OP GANG´
4OCH ZIJN ER NIET VEEL WESTERSE MUSEA DIE KUNST
VAN HEM BEZITTEN 6OOR ZOVER HIJ WEET HEEFT
ALLEEN HET $ENVER -USEUM mmN SCHILDERIJ VAN
HEM IN DE COLLECTIE ³$AT KAN ME NIET SCHELEN´
ZEGT HIJ ONBEWOGEN ³IK BLIJF GEWOON DOEN WAT
IK ALTIJD DOE /VER ENIGE TIJD ZULLEN WESTERSE
MUSEA MEER !FRIKAANS WERK KOPEN DAN ZIEN ZE
IN DAT HET WAARDEVOL IS 6OOR ONS IS HET NIET ERG
DAT HET NOG EVEN DUURT WANT DE PRIJZEN ZULLEN
ALLEEN MAAR STIJGEN´
0RIMITIEVE KUNST
$E ANDERE KUNSTENAARS AAN TAFEL TWINTIGERS
EN DERTIGERS WORSTELEN MET TWEE PROBLEMEN
6OLGENS %MMANUEL $UDU DIE VAAK MENSEN IN
BEWEGING AFBEELDT WILLEN WESTERLINGEN NOG
±-!!+4 (%4 )%43
5)4 $!4 +5.34
!&2)+!!.3 )3²
%MMANUEL $UDU
7HEN WE WERE KIDS STEEDS DAT !FRIKANEN TRADITIONELE KUNST MAKEN
³:E WILLEN NIET DAT WE VOORUIT GAAN -AAR EEN
KUNSTENAAR WIL ZELF BEPALEN WAT HIJ MAAKT WIL
RELEVANT ZIJN *E KUNT NIET TERUG IN TIJD GAAN´
9OMI -OMOH DIE EXCELLEERT IN LANGE VROUWEN
½GUREN VALT HEM BIJ ³7ESTERLINGEN IDENTI½
CEREN !FRIKAANSE KUNST MET PRIMITIEVE KUNST
6AAK MOET ER DAN OOK EEN SPIRITUELE DIMENSIE
IN TE ZIEN ZIJN -AAR EEN !FRIKAANSE ARTIEST VER
WERKT NET ALS ANDERE KUNSTENAARS IN ZIJN WERK
GEWOON ZIJN ERVARINGEN ZIJN OMGEVING ZIJN
REIZEN ZIJN VERBEELDING DINGEN DIE HIJ OP TV
ZIET OP INTERNET´
4EGELIJK SIGNALEERT -OMOH DAT IN !FRIKA ZELF
HEDENDAAGSE KUNST LANG NIET ALTIJD WORDT
GEWAARDEERD ³)K KAN THUIS NIET RONDKOMEN ALS
IK ALLEEN MAAR SCHILDER WAT IK ZOU WILLEN SCHIL
DEREN DAT WORDT NIET BEGREPEN´ $UDU HEEFT
DEZELFDE ERVARING ³$E MEESTE GALERIES IN .IGE
RIA ZIJN ECHTE ART SHOPS $IE ZIJN ALLEEN GEtNTE
RESSEERD IN JE COMMERCIpLE WAARDE NIET IN JE
BOODSCHAP %N AANGEZIEN JE HONGER KRIJGT ALS
JE TWEE MAANDEN NIETS VERKOOPT MAAK JE ZES
VAN DE TIEN KEER WERK WAARVAN JE DENKT DAT DE
GALERIES HET WILLEN HEBBEN $AT IS EEN AANSLAG
OP ONS TALENT´
/OK INTERNATIONAAL MOET ER WAT VERANDEREN
'ERALD #HUKWUMA DIE SCULPTUREN VAN GROTE
HOUTEN PANELEN MAAKT DIE HIJ BESCHILDERT EN
BEPLAKT MET STUKJES BIER EN FRISDRANKBLIKJES
WIJST OP HET BELANG VAN EEN INSTELLING ALS HET
0RINS #LAUS &ONDS DAT ONDER MEER DE BEKEND
HEID VAN !FRIKAANSE KUNST WIL BEVORDEREN ³!LS
ER MEER VAN DAT SOORT ORGANISATIES ZOUDEN
4OLA 7EWE
BESTAAN ZOU DAT ZO VEEL SCHELEN %N HET HELPT
OOK ENORM ALS WESTERSE BEURZEN EN WEDSTRIJDEN
INTERNATIONAAL TOEGANKELIJK WORDEN %R ZIJN DUI
ZENDEN COMPETITIES IN DE 63 EN %UROPA MAAR JE
MOET ¾INK BETALEN OM MEE TE KUNNEN DOEN %N
WEET JE WAT HET KOST OM HIER NAARTOE TE KOMEN
DAT KUNNEN WE ZELF NIET BETALEN "RENG EEN
PAAR VAN DIE COMPETITIES NAAR !FRIKA´
"EDRIJFSLEVEN
3TUWENDE KRACHT ACHTER DE .IGERIAANSE WED
STRIJD WAS DE !FRICAN !RTISTS´ &OUNDATION ONDER
LEIDING VAN !ZU .WAGBOGU $E !!& SPEURT NAAR
TALENT IN HEEL !FRIKA EN GEEFT KUNSTENAARS DE
KANS DE INTERNATIONALE MARKT TE BETREDEN :E
STEUNT DE KUNSTENAARS ½NANCIEEL ZORGT VOOR
BEURZEN EN ONDERWIJS HEEFT EEN PENSIOENFONDS
EN EEN ZORGVERZEKERING REGELT INTERNATIONALE
TENTOONSTELLINGEN EN STEUNT VROUWELIJKE KUN
STENAARS IN HUN PROFESSIONELE ONTWIKKELING
$E !!& BEKOSTIGT DIT AMBITIEUZE PROGRAMMA
VOOR EEN DEEL UIT DE LEDENCONTRIBUTIE ¯ EENMA
LIG EURO ¯ MAAR VOORAL UIT BIJDRAGEN VAN HET
BEDRIJFSLEVEN .WAGBOGU ³%IGENLIJK MOET DE
REGERING DEZE VOORZIENINGEN VOOR KUNSTENAARS
TREFFEN MAAR DIE DRAAGT NIETS BIJ .IGERIAN "RE
WERIES SPONSORT ONS EN WE VOEREN GESPREKKEN
MET 3HELL EN #HEVRON 7E SPREKEN ZE AAN OP
HUN MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID´
$E !!& HEEFT OOK EEN SOCIALE AGENDA VERTELT
.WAGBOGU ³)N VEEL !FRIKAANSE LANDEN ONTKOM
JE NIET AAN ARMOEDE ZIEKTES EN OORLOG EN ER
IS GEBREK AAN KUNSTONDERWIJS EN ONGELIJKHEID
TUSSEN MANNEN EN VROUWEN /P EXPOSITIES DIE
4RIBUTE TO WOMEN DE !!& ORGANISEERT EN DIE DOOR HET LAND REIZEN
WORDEN DAAROM DOORGAANS OOK MAATSCHAP
PELIJKE ISSUES ONDER DE AANDACHT GEBRACHT
%N DE KUNSTENAARS GAAN MEE OP REIS EN GEVEN
BIJVOORBEELD WORKSHOPS AAN MENSEN MET EEN
VERSTANDELIJKE BEPERKING OF INDIVIDUELE KUNST
LESSEN AAN TALENTVOLLE KINDEREN IN WEESHUIZEN
/P DIE MANIER WORDT ER TOCH AAN EEN VORM VAN
KUNSTONDERWIJS EN BEWUSTWORDING GEDAAN´
3LAPPE EXCUSES
$E IN "ENIN GEBOREN KUNSTENAAR -ESCHAC 'ABA
qS WERELDWIJD DOORGEBROKEN (IJ HEEFT OP
ALLE GROTE BIpNNALES GESTAAN EN DE AFGELOPEN
TIEN JAAR NONSTOP TENTOONSTELLINGEN GEHAD
IN DE 4ATE -ODERN IN ,ONDEN HET 0ALAIS DE
4OKYO EN HET #ENTRE 0OMPIDOU IN 0ARIJS IN HET
-USEUM "OIJMANS 6AN "EUNINGEN HET 'RONIN
GER -USEUM EN ONLANGS NOG IN HET -USEUM
VOOR -ODERNE +UNST IN !RNHEM 3INDS RUIM
TIEN JAAR WOONT HIJ IN .EDERLAND 6ORIG JAAR
VROEG :!- EEN AANTAL MUSEUMDIRECTEUREN EN
CONSERVATOREN WAAROM ZE GEEN WERK VAN DE
SUCCESVOLLE 'ABA AANKOCHTEN :E HADDEN ALLE
MAAL ZO HUN REDENEN NIET IN TE PASSEN IN HET
COLLECTIEPLAN NET NIET GOED GENOEG ´T WERK WAS
AL UITVERKOCHT
)K VRAAG 'ABA WAT HIJ VAN DEZE REACTIES VOND
3LAPPE EXCUSES ³!CH´ ZEGT HIJ LACHEND ³IK KAN
NIEMAND DWINGEN OM MIJN WERK TE KOPEN
-AAR IK DENK DAT KUNSTENAARS VOORAL AFSTAND
MOETEN HOUDEN VAN DIT SOORT DISCUSSIES HET
IS EEN GESPREKSONDERWERP VOOR DIRECTEUREN
EN VERZAMELAARS "OVENDIEN BEN IK HIER TE GAST
:!- !&2)#! -!'!:).% ³*% (%"4 -53%!
6//2 42/0%.+5.34
%. *% (%"4 -53%!
6//2 (%$%.$!!'3%
+5.34 )+ "%'2)*0
$!4 .)%4 6).$ $!4
6%27!22%.$´
9OMI -OMOH
ALS BUITENLANDER IK STEL ME BESCHEIDEN OP )K
SNAP SOWIESO NIET GOED HOE HET HIER WERKT JE
HEBT MUSEA VOOR TROPENKUNST EN MUSEA VOOR
HEDENDAAGSE KUNST )K VIND DAT VERWARREND
(EDENDAAGSE KUNST IS GEWOON KUNST VAN NU
DAN MAAKT HET TOCH NIET UIT DAT HET !FRIKAANS
IS´ (IJ HEEFT HZICH GEpRGERD AAN UITSPRAKEN
DAT !FRIKA NOG ³VERKEND´ MOET WORDEN EN DAT
HET DUUR IS OM DAAR EEN CONSERVATOR VOOR VRIJ
TE MAKEN ³*E HOEFT ECHT NIET MEER VER TE REIZEN
OM !FRIKAANSE KUNST TE LEREN KENNEN HEEL VEEL
!FRIKAANSE KUNSTENAARS WONEN IN HET 7ESTEN´
'ABA MAG ZICH IN ELK GEVAL VERHEUGEN IN DE
BELANGSTELLING VAN VELE VERZAMELAARS DIE ZIJN
WERK KOPEN ZOWEL PRIVmVERZAMELAARS ALS
BEDRIJVEN ZOALS DE 2ABOBANK EN DE "ENINSE
BANK "#%!/ (IJ BEGON IN "ENIN ALS AUTODIDACT
EERST ONDER DE HOEDE VAN DE OUDERE KUNSTENAAR
:OSSOU 'RATIEN LATER MET ZIJN EIGEN STUDIO
³%R IS GEEN MUSEUM VOOR HEDENDAAGSE KUNST
IN "ENIN GEEN GALERIE GEEN KUNSTSYSTEEM OF
INFRASTRUCTUUR $AT IS ECHT DRAMATISCH %R WAS
WEL EEN CULTUREEL CENTRUM IN #OTONOU DAT
GERUND WERD DOOR &RANSEN )K HAD HET GELUK DAT
ZIJ VAN MIJN WERK HIELDEN EN IK MOCHT IN HUN
CENTRUM MIJN EERSTE TENTOONSTELLING ORGANI
SEREN $AARNA VOLGDE EEN EXPOSITIE IN DE BANK
"#%!/ EN LATER NOG WAT KLEINE PRESENTATIES´
)N NODIGDE EEN "ENINSE STICHTING IN &RANK
RIJK HEM UIT OM EEN POOSJE IN &RANKRIJK TE
KOMEN WERKEN ³)K HAD NOG NOOIT GEREISD WAS
NOG NOOIT IN EEN ANDER LAND GEWEEST HET WAS
EEN HEFTIGE TIJD VOOR ME 4OEN IK VERVOLGENS
HET AANBOD KREEG OM EEN KUNSTOPLEIDING IN
&RANKRIJK TE VOLGEN HEB IK DAN OOK VRIENDE
LIJK BEDANKT %ENMAAL TERUG IN "ENIN BESLOOT
IK DAT IK MOEST LEREN REIZEN $US BEN IK NAAR
3ENEGAL )VOORKUST EN NOG WAT LANDEN GEGAAN
EN HEB IK DAAR BIpNNALES BIJGEWOOND´ %N TOEN
WAS HIJ WEL KLAAR VOOR DE GROTE OVERSTEEK (ET
WERD DE 2IJKSACADEMIE VAN BEELDENDE KUNSTEN
IN !MSTERDAM ³%LKE KUNSTENAAR IN "ENIN KENT
DE 2IJKSACADEMIE $IE STAAT IN EEN BOEK VAN
DE 5NESCO WAAR ALLE KUNSTOPLEIDINGEN EN ART
RESIDENCIES IN STAAN VERMELD EN JE KUNT ER EEN
LANGERE PERIODE VERBLIJVEN DAN AAN DE MEESTE
ANDERE KUNSTACADEMIES IN %UROPA EN DE 63´ (IJ
MELDDE ZICH AAN HOORDE NIETS ³)K DACHT ZE HEB
BEN M´N AANMELDING BIJ HET VUILNIS GEGOOID
IK BEN NIET GOED GENOEG´ (IJ SCHREEF NOG EEN
BRIEF %N JA HIJ WAS GESELECTEERD )N WERKTE HIJ AAN DE 2IJKSACADEMIE EN MAAKTE
ER ³EEN KLEIN WONDER´ MEE *OHN ,OOSE VAN DE
3TICHTING "EELDENDE +UNST 3"+ IN !MSTERDAM
ZAG ZIJN WERK EN KOCHT HET ALLEMAAL ³6OOR MIJ
BETEKENDE DIT DAT IK GENOEG GELD VERDIENDE OM
EEN TIJD IN .EDERLAND TE KUNNEN BLIJVEN %N DAT
WAS ½JN WANT ER WAS MEER INTERESSE VOOR M´N
WERK (ET 3TEDELIJK -USEUM VOOR !CTUELE +UNST
IN 'ENT KOCHT WERK EN OOK DE 3"+ IS ALTIJD BLIJ
VEN KOPEN´
)NMIDDELS WORDT 'ABA DOOR VERSCHILLENDE
GALERIES VERTEGENWOORDIGD ,UMEN 4RAVO IN
!MSTERDAM WAAR ONLANGS ZIJN ³PRUIKEN´ WER
DEN TENTOONGESTELD DIE HIJ NAAR DE VORM VAN
PROMINENTE GEBOUWEN IN WERELDSTEDEN HEEFT
GEMODELLEERD TWEE GALERIES IN )TALIp EN DE
GALERIE VAN -ICHAEL 3TEVENSON IN +AAPSTAD
:!- !&2)#! -!'!:).% 5NTITLED 3MAKELIJK VERTELT 'ABA DAT ZIJN AGENT IN :! NR LAS DAT CONSERVATOR -IRJAM 7ESTEN
VAN HET -USEUM VOOR -ODERNE +UNST !RNHEM
GEtNTERESSEERD WAS IN 'ABA´S PRUIKEN MAAR
DAT DIE AL VERKOCHT ZOUDEN ZIJN ³$E VERTEGEN
WOORDIGER HEEFT METEEN EEN ASSISTENT NAAR
!RNHEM GESTUURD EN AFGELOPEN NAJAAR IS ER EEN
TENTOONSTELLING GEWEEST EN HEEFT HET MUSEUM
ZEVEN PRUIKEN GEKOCHT´
)S EEN VERBLIJF AAN EEN WESTERSE KUNSTOPLEIDING
HmT RECEPT VOOR SUCCES ³(ET KAN HELPEN %R
KOMEN NATUURLIJK WEL VEEL CONSERVATOREN LANGS
-AAR DAN NOG ER ZITTEN ZESTIG KUNSTENAARS OP
DE 2IJKSACADEMIE )K DANK MIJN SUCCES OOK AAN
MIJN WERK !FRIKAANSE KUNSTENAARS DENKEN
ALTIJD DAT %UROPA HET PARADIJS IS DAT ALLES ER
VANZELF GAAT EN DAT HET GELD KEURIG MAANDELIJKS
BINNENSTROOMT :O WERKT HET NATUURLIJK NIET
-AAR IK DENK WEL DAT HET VOOR !FRIKAANSE KUN
STENAARS MOEILIJKER IS OM VANUIT !FRIKA DOOR
TE BREKEN /NZE LANDEN PROMOTEN HUN EIGEN
HEDENDAAGSE KUNST NIET )N 3ENEGAL HEEFT DE
KUNST KUNNEN BLOEIEN OMDAT DE EERSTE PRE
SIDENT 3ENGHOR ZELF DICHTER WAS EN WIST WAT
HET BELANG VAN KUNST WAS %EN KWART VAN HET
RIJKSBUDGET GING NAAR KUNST -AAR DAT WAS EEN
UITZONDERING +UNST IS EEN LUXE IN !FRIKA -IJN
OUDERS ZEIDEN JE KUNT BETER EEN NORMALE BAAN
NEMEN KUNSTENAAR ZIJN IS ALLEEN WEGGELEGD
VOOR MENSEN DIE GENOEG GELD HEBBEN -AAR
KUNST KAN DE ECONOMIE VAN EEN LAND OOK BEVOR
DEREN 7AAROM ZIJN ER WEL GROTE VOODOOFESTI
VALS EN GEEN KUNSTFESTIVALS IN "ENIN "ENINSE
MENSEN HOUDEN VAN TRADITIE DAT IS LEKKER VEI
$IAGONAL 3TREET *OHANNESBURG 5NISA "UILDING 0RETORIA $ISA 0ARK #APE 4OWN 4RESSES VAN -ESHAC 'ABA "RAIDED ARTI½CIAL HAIR AND MIXED MEDIA #/524%39 /& -)#(!%, 34%6%.3/. #!0% 4/7.
LIG (EDENDAAGSE KUNST IS ONBEKEND IS ENG´
3INDS KORT IS ER WEL WAT AAN HET VERANDEREN
MERKT 'ABA /NLANGS HEEFT DE REGERING OMGE
REKEND ZO´N MILJOEN EURO BESCHIKBAAR GESTELD
VOOR KUNST EN ER IS EEN NIEUWE KUNSTSTICHTING
OPGERICHT :INSOU ³%EN PRIVmSTICHTING WELIS
WAAR MAAR TOCH HET BEGINT TE KOMEN´
$E 0IGOZZICOLLECTIE
$E #ONTEMPORARY !FRICAN !RT #OLLECTION OOK
WEL 0IGOZZICOLLECTIE GENOEMD IS DE GROOTSTE
PRIVmVERZAMELING HEDENDAAGSE !FRIKAANSE
KUNST TER WERELD EIGENDOM VAN DE )TALIAANSE
ZAKENMAN *EAN 0IGOZZI ZOON VAN DE OPRICHTER
VAN HET AUTOMERK 3IMCA (IJ BEZIT WERKEN VAN
INMIDDELS WERELDBEROEMDE KUNSTENAARS ALS
3EYDOU +EtTA &RmDmRIC "RULY "OUABRm 2OMUALD
(AZOUMm #HERI 3AMBA EN "ODYS )SEK +INGELEZ
EN LEENT DIE UIT AAN WESTERSE MUSEA $E COLLEC
TIE WORDT BEHEERD DOOR DE &RANSE CONSERVATOR
!NDRm -AGNIN EEN VAN DE ORGANISATOREN VAN
DE TENTOONSTELLING ,ES -AGICIENS DE LA 4ERRE IN
IN 0ARIJS $AAR WERD VOOR HET EERST NIET
WESTERSE KUNST ALS GELIJKWAARDIG AAN WESTERSE
KUNST GEPRESENTEERD
³0IGOZZI HEEFT VEEL RIJKE VRIENDEN DIE KUNSTVER
ZAMELAAR ZIJN EN ALLEMAAL HETZELFDE SOORT KUNST
KOPEN´ VERTELT -AGNIN PER TELEFOON VANUIT
0ARIJS ³4OEN 0IGOZZI -AGICIENS DE LA 4ERRE HAD
GEZIEN LEEK HET HEM VEEL INTERESSANTER OM EEN
COLLECTIE TE BEGINNEN MET WERK VAN TOTAAL ONBE
KENDE KUNSTENAARS !FRIKAANSE KUNSTENAARS
WANT NIEMAND HIER WIST NOG WAT ER OP KUNSTGE
BIED IN !FRIKA AAN DE HAND WAS 7IJ WILLEN MET
DE COLLECTIE EEN ANDER BEELD VAN !FRIKA LATEN
ZIEN $AT ER NIET ALLEEN AIDS EN OORLOG IS MAAR
DAT ER OOK FANTASTISCHE KUNST WORDT GEMAAKT
(ET IS DUS EEN ESTHETISCH mN EEN POLITIEK ENGA
GEMENT VOOR ONS ALLEBEI´ -AGNIN REIST SINDS
DE OPRICHTING VAN DE COLLECTIE ZO´N JAAR
GELEDEN VRIJWEL ELKE MAAND NAAR !FRIKA (IJ
WIL INVESTEREN IN DE RELATIE MET KUNSTENAARS
WETEN HOE EN ONDER WELKE OMSTANDIGHEDEN
ZE WERKEN (ET NIEUWS DAT HIJ ER IS GAAT ALTIJD
SNEL DE HELE DAG STAAN JONGE KUNSTENAARS MET
HUN WERK VOOR ZIJN HOTEL TE WACHTEN
-AGNIN BENADRUKT DAT VOOR !FRIKAANSE KUN
STENAARS HETZELFDE GELDT ALS VOOR %UROPESE EN
!MERIKAANSE ALS EEN KUNSTENAAR GOED IS EN ER
STAAT EEN GOEDE GALERIE OF VERZAMELAAR ACHTER
HEM DAN LOPEN DE ZAKEN WEL ³-AAR EEN WEZEN
LIJK PROBLEEM IS DAT ER IN !FRIKA NAUWELIJKS GALE
RIES ZIJN ALLEEN IN :UID!FRIKA EN EEN PAAR IN
3ENEGAL EN .IGERIA !LS WESTERSE GALERIEHOUDER
OF MUSEUMDIRECTEUR OF VERZAMELAAR MOET JE
DUS REIZEN OM IN CONTACT TE KOMEN MET !FRI
KAANSE KUNSTENAARS EN VOELING TE KRIJGEN MET
!FRIKAANSE KUNST /MDAT DE MUSEUMMENSEN
NAUWELIJKS NAAR !FRIKA KOMEN VIND JE NIET SNEL
EEN !FRIKAANS KUNSTWERK IN DE COLLECTIE VAN
EEN WESTERS MUSEUM :E HEBBEN GEEN IDEE HOE
ZE ERAAN MOETEN KOMEN´
-AGNIN DENKT DAT EEN KUNSTENAAR EERST BUITEN
ZIJN EIGEN LAND ERKEND MOET WORDEN OM OOK IN
EIGEN LAND BEKEND TE KUNNEN WORDEN ³.EEM
&RmDmRIC "RULY "OUABRm 0AS SINDS ZIJN DOOR
BRAAK OP INTERNATIONALE TENTOONSTELLINGEN ALS
-AGICIENS DE LA 4ERRE IS HIJ OOK IN )VOORKUST EEN
GEWILD KUNSTENAAR´ $AT GEBREK AAN BELANGSTEL
LING IS OVERIGENS MAKKELIJK VERKLAARBAAR ³%R IS
GEEN TRADITIE OM KUNST TE VERZAMELEN IN !FRIKA
$E KOLONIALE HEERSERS HEBBEN MUSEA VOOR OUDE
!FRIKAANSE KUNST NEERGEZET MAAR ER ZIJN GEEN
GALERIES VOOR HEDENDAAGSE KUNST ZELFS NIET IN
:UID!FRIKA %N ER ZIJN GEEN GALERIES OMDAT ER
GEEN KOPERS ZIJN 2IJKE !FRIKANEN KOPEN WES
TERS AANDOENDE EXTREEM SAAIE KUNST 6OOR DE
AVANTGARDE IS GEEN BELANGSTELLING 'EBREK AAN
ONDERWIJS IS OOK EEN GROOT PROBLEEM %R ZIJN
GEEN KUNSTBLADEN GEEN KUNSTBOEKEN GEEN
GOEDE BIBLIOTHEKEN IN !FRIKA %R IS GEWOON GEEN
GELD VOOR KUNST $AN BEGRIJP JE WEL DAT HET
VOOR !FRIKANEN EXTREEM MOEILIJK IS OM DEEL TE
NEMEN AAN DE INTERNATIONALE KUNSTWERELD´
)N DE ZOMER VAN PUBLICEERDE :!- DE UITKOM
STEN VAN EEN ONDERZOEK NAAR !FRIKAANSE KUNST IN
.EDERLANDSE MUSEA ,EES DAT VERHAAL OP
WWWAFRICASERVERNLWATDEBOERNIETKENTPHP
&%..%+%. 6%,$+!-0 .%$%2,!.$ )3 %).$2%$!#4%52
%. 3#(2)*&4 /.$%2 -%%2 6//2 (%4 -53%5-4)*$3#(2)&4
:!- !&2)#! -!'!:).% 34!$3!2#()%& !-34%2$!- %. $%
$)#+ 3#(%20%.:%%, 34)#(4).'
/.$%2 2%$!#4)% 6!. "2!- 0/34(5-53
"HEKI -SELEKU IS THUIS
&/4/ 3(%%2 -53)#
%mN VAN DIE MEMORABELE CONCERTEN JAREN %EN ONBEKENDE PIANIST EN ZIJN KWARTET NEEMT
HET PUBLIEK MEE OP EEN TOCHT DOOR ³S WERELDS
JAZZLANDSCHAP :UID!FRIKA !MERIKA DE #ARIBEN
WEINIG WORDT OVERGESLAGEN -AAR DE PIANIST
TROK ALLE OREN NAAR ZICH TOE MET ZIJN ONGEDWON
GEN VIRTUOSE SPEL "HEKI -SELEKU HAD NET ZIJN
DEBUUT#$ UITGEBRACHT #ELEBRATION EN RUIM JAAR LATER IS HET NOG ALTIJD EEN FEEST OM DIE FRISSE
MUZIEK WEER TERUG TE HOREN -SELEKU HEEFT ZIJN
LEVEN LANG DIE ORIGINELE JAZZAANPAK VASTGEHOU
DEN (IJ WAS AUTODIDACT NIET VAST TE PINNEN IN
mmN GENRE /OK NIET OP mmN INSTRUMENT NAAST
PIANO SPEELDE HIJ SAXOFOON *AZZ WAS HET ZEKER
TYPISCH :UID!FRIKAANS WAS HET WEER NIET
"UITEN ZIJN EIGEN LAND KREEG HIJ DAN OOK MEER
WAARDERING DAN THUIS :IJN KLANKBORDEN WAREN
AANVANKELIJK VOORAL %UROPEES EN !MERIKAANS
/NCONVENTIONELE GELUIDSMAKERS ALS *OHN #OL
TRANE EN #OURTNEY 0INE BOEIDEN HEM (ET STAK
HEM WEL DAT DE ERKENNING IN EIGEN LAND MAAR
UITBLEEF 3UIKERZIEKTE VELDE HEM VEEL TE VROEG
-AAR GELUKKIG LUKTE HET HEM NOG WEL OM VOOR
ZIJN DOOD DE AANSLUITING MET THUIS TE HERVINDEN
:IJN LAATSTE #$ DRIE JAAR OUD WERD OPGENOMEN
MET :UID!FRIKAANSE MUZIKANTEN (OME !T ,AST
:!- !&2)#!-!'!:).% &/4/ '%449 )-!'%3-46 .%47/2+3 !&2)#!
'% ,5 ) $% .
RECENSIES
$E .IGERIAANSE ZANGERES 7AHU NA ONTVANGST
VAN DE ³"EST &EMALE !WARD´ TIJDENS DE -46 !F
RICA -USIC !WARD IN !BUJA .IGERIA
MET MUZIKALE INVLOEDEN VAN ELDERS KLASSIEK
ZOALS GEZEGD MAAR OOK ¾AMENCO SALSA 7ES
TERSE POPMUZIEK EN DE EIGEN 7ESTAFRIKAANSE
MUZIEKSTIJLEN
%N JAZZ 7AT BEGON ALS EEN SPEELS OPZETJE EN ZO
KLINKT DIE EERSTE #$ OOK IS LANGZAMERHAND UIT
GEGROEID TOT EEN WAAR INSTITUUT :E ZOUDEN ZELF
GRUWEN VAN HET WOORD -AAR EEN ENSEMBLE DAT
BESTAAT UIT EEN ZEER ONGEBRUIKELIJKE COMBINATIE
VAN KORA PIANO EN PERCUSSIE EN TOCH OVER DE HELE
WERELD VOLLE ZALEN TREKT EN BOVENDIEN NET ZIJN
DERDE #$ HEEFT GEMAAKT TJSA DAT MAG JE TOCH
ZO LANGZAMERHAND WEL EEN INSTITUUT NOEMEN
-AAR WAT SPELEN ZE DAN 7ELNU DE WORTELS
LIGGEN ABSOLUUT IN DE EIGEN -ALINKm-ANDINGO
MUZIEKTRADITIE VAN STATIGE MELODIEpN EN EEN
GEDRAGEN TEMPO EEN MOOI BED VOOR UITGE
BREIDE IMPROVISATIE $AAROMHEEN WEVEN DE DRIE
EEN STEEDS BREDER WEB VAN MELODIEpN WAARMEE
ZE AAN DE HAAL GAAN !MERIKAANSE ±STANDARDS²
OF EEN STUK VAN DE "UENA 6ISTA 3OCIAL #LUB HET
MAAKT NIET UIT !LS JE ZO VANZELFSPREKEND MET
JE INSTRUMENT BENT VERGROEID ALS DEZE DRIE DAN
WORDT DE HELE MUZIEKWERELD EERDER EEN SPEEL
TUIN DAN EEN HINDERNISPARCOURS $E STEVIG AAN
GESLAGEN PIANO VAN $IABATm IS TEGELIJK BASISRITME
EN IMPROVISATIE DE PERCUSSIE VAN #ISSOKO LEGT
DE SUBTIELE ACCENTEN EN DE KORA VAN $IAWARA
VLIEGT ALS EEN ONGRIJPBAAR VOGELTJE OVER HET
GEHEEL HEEN "ETOVEREND MET ALS ENIG MINPUNT
HETZELFDE EUVEL DAT BIJNA ALLE GROTE INSTRUMEN
TALISTEN UIT 7EST !FRIKA PARTEN SPEELT DE ZANG IS
MATIG 'ELUKKIG WORDT ER OP ALLE DRIE DE #$S NIET
VAAK GEZONGEN
+/59!4%.%%2-!. +!.'!"! .O &OR
MAT #OMBINATIES VAN 7ESTERSE MUZIKANTEN
MET !FRIKAANSE EVENKNIEpN -ENIGMAAL HOU JE JE
HART VAST MAAR ER ZIJN OOK LEGIO VOORBEELDEN VAN
GESLAAGDE COMBINATIES /OK IN DE JAZZ DE $UITSE
PIANIST (ANS ,~DEMANN SPEELT AL JAREN MET DE
BALAFONIST !LY +EITA ONLANGS NOG IN .EDERLAND
IN HET FRAAIE 4RIO )VOIRE %N WAT TE DENKEN VAN *AS
PER VAN ´T (OF EN 0AUL VAN +EMENADE TWEE VAN
EEN KLEIN GROEPJE .EDERLANDERS DIE ER AL JAREN
IN SLAGEN MOOIE JAZZFUSIES TE MAKEN MET TALENT
VAN +AAPSTAD TOT "AMAKO
-AAR LATEN WE HET EENS OVER DIE KLEINE FAMILIE
MELODIEUZE SLAGINSTRUMENTEN HEBBEN WAARVAN
DE XYLOFOON VERMOEDELIJK DE BEKENDSTE IS -ET
EEN BEETJE GOEDE WIL KUN JE DE BALAFON VOORSTEL
LEN ALS DE GROTE !FRIKAANSE BROER EN DE MARIMBA
ALS EEN VERRE NEEF "EIDE INSTRUMENTEN KLINKEN
AARDS EN OEROUD ALS DE BOOM EN KALEBAS WAAR
VAN ZE WORDEN GEMAAKT
-EN NEME DUS EEN BALAFON EN KOPPELT DIE AAN
DE ELEKTRISCHE VIBRAFOON VAN DE &RANSMAN
$AVID .EERMAN EN DAN KRIJG JE ZOIETS ONGRIJP
BAARS ALS HET ALBUM +ANGABA .IET IN mmN CATE
GORIE ONDER TE BRENGEN )S HET KLASSIEKE 7ESTAFRI
KAANSE MUZIEK $EELS )S HET JAZZ /OK VOOR EEN
DEEL :AL IEDEREEN HET MOOI VINDEN :EKER NIET
%R ZIJN DENK IK TWEE MOGELIJKHEDEN MET DEZE
#$ OF JE DENKT NA TWEE NUMMERS ³'ENIAAL´ OF
JE GOOIT HEM NA VIJF MINUTEN NIETBEGRIJPEND VAN
JE AF EN RAAKT HEM NOOIT MEER AAN 0ROBEER HET
ZELF MAAR
&/4/ ./ &/2-!4
!BUJA .IGERIA WAS EIND NOVEMBER HET TONEEL
VAN DE UITREIKING VAN DE -!-!´S DE -46
!FRICA -USIC !WARDS $E CEREMONIE WAS IN
HEEL !FRIKA LIVE TE ZIEN EN WERD OPGELUISTERD
MET OPTREDENS VAN EEN KEUR AAN !FRIKAANSE
STERREN /OK WERD ER UITGEBREID STILGESTAAN
BIJ HET OVERLIJDEN VAN -IRIAM -AMA !FRICA -AKEBA
'ROTE WINNAAR VAN DE AVOND WAS DE .IGERI
AANSE ZANGER EN HARMONICASPELER $´BANJ DIE
NIET MINDER DAN DRIE -!-!´S IN DE WACHT
SLEEPTE WAARONDER DIE VOOR "EST -ALE $E PRIJS
VOOR BESTE VROUWELIJKE ARTIEST GING NAAR DE
+ENIAANSE ZANGERES 7AHU FOTO
$E -!-!´S WERDEN DIT JAAR VOOR DE EERSTE
KEER UITGEREIKT (ET FEIT DAT -46 DE AWARDCE
REMONIE ORGANISEERT WORDT IN DE MUZIEKPERS
IN VEEL !FRIKAANSE LANDEN GEZIEN ALS EEN
BEWIJS DAT !FRIKA BEGINT MEE TE TELLEN IN DE
INTERNATIONALE MUZIEKWERELD 4OCH WAS ER OOK
GEMOPPER BIJVOORBEELD OVER HET GROTE AANTAL
.IGERIAANSE PRIJSWINNAARS $E 'HANESE STER
"ATMAN 3AMINI VEROORZAAKTE NOG EEN RELLETJE
DOOR TE ONTHULLEN DAN ER GEPLAYBACKT WERD
TIJDENS VEEL OPTREDENS
:IE VOOR EEN REPORTAGE VAN DE AWARDS HET
:!-9OU4UBEKANAAL WWWYOUTUBECOM
ZAMMAGAZINE
!3
&/4/ 0)%22%44% ,)3#)!
-AMA
IS DOOD
LEVE
-!-!
+/2! *!:: 42)/ 0!24 47/ 0!24 4(2%%
#ELLULOID2UE 3TENDHAL :ET ANDERHALVE EEUW
MUZIEKERVARING BIJEEN OP HET PODIUM EN WAT
KRIJG JE $AT HANGT ER VANAF WIE DE DRAGERS ZIJN
VAN DIE ERVARING -AAR VEEL BETER DAN DE COMBI
NATIE !BDOULAYE $IABATm $JELI -OUSSA $IAWARA
EN -OUSSA #ISSOKO KAN HET NIET WORDEN $E EER
STE IS EEN KLASSIEK GESCHOOLDE PIANIST UIT 3ENE
GAL DE TWEEDE HEEFT EEN LANG EN RIJK VERLEDEN
ALS KORASPELER EN DE LAATSTE IS EEN BEGENADIGD
PERCUSSIONIST !LLEMAAL HEBBEN ZE GEGOOCHELD
:!- !&2)#! -!'!:).% :!- !&2)#! -!'!:).% !CHTER DE BEELDEN DIE FOTOGRAFE
2ACHEL #ORNER IN EEN VISSERSDORP
AAN DE KUST VAN 3ENEGAL VAST
LEGDE GAAN VELE VERHALEN SCHUIL
6AN DE PIROGUE DE TRADITIONELE
ZES TOT TWINTIG METER LANGE HOU
TEN BOOT WAARMEE DE ZEELUI HET
WATER OP GAAN DE VERWERKING VAN
DE VANGST EN DE HANDEL ERIN $OOR
DE DROOGTES DIE HET LAND IN DE AFGE
LOPEN DECENNIA TEISTERDENW WON
DE VISVANGST AAN POPULARITEIT EN
TROKKEN GROTE GROEPEN MENSEN
VAN HET PLATTELAND NAAR DE KUST
:O NAM DE VISVOORRAAD AF EN DE
VRAAG TOE 6ANDAAG ZIJN ER TEVEEL
PIROGUES EN IS ER EEN OVERSCHOT AAN
VISSERS /OK DE TRAWLERS DIE ONDER
3ENEGALESE MAAR OOK %UROPESE OF
!ZIATISCHE VLAG VAREN VISSEN MET
HUN IMMENSE SLEEPNETTEN DE OCE
AAN LEEG
-ET DANK AAN ,AURENS .IJZINK
:!- !&2)#! -!'!:).% :!- !&2)#! -!'!:).% :!- !&2)#! -!'!:).% :!- !&2)#! -!'!:).% :!- !&2)#! -!'!:).% $E
LEUKSTE
&ESTIVAL AU $mSERT " % % , $% .
/.$%2 2%$!#4)% 6!. +)- 6!. !2%.$/.+
-EER FESTIVALS WWWZAMMAGAZINENLFESTIVALS
7!!2 %SSAKANA -ALI
7!..%%2 EN JANUARI
6AN OORSPRONG JAARVERGADERING VAN VERTEGEN
WOORDIGERS VAN 4OUAREGGEMEENSCHAPPEN
4EGENWOORDIG EEN PUBLIEKSTREKKER VAN FOR
MAAT MET VEEL !FRIKAANSE MUZIEK EN DANS
MIDDEN IN DE 3AHARA
WWWFESTIVALAUDESERTORG
3UGGESTIES FESTIVALS ZAMMAGAZINENL
3AUTI ZA "USARA *! .
&%"
7!!2 3TONE 4OWN :ANZIBAR
7!..%%2 TOT FEBRUARI
±4HE FRIENDLIEST FESTIVAL ON THE PLANET DIT
JAAR VOOR DE ZESDE KEER .IET MINDER DAN MUZIKANTEN MET ALS HOOFDACT DE BEKENDE
#ONGOLESE ZANGER 3AMBA -APANGALA EN ZIJN
/RCHESTRE 6IRUNGA
WWWBUSARAMUSICCOM
*OHANNESBURG $ANCE 5MBRELLA 7!!2 *OHANNESBURG :UID!FRIKA
7!..%%2 FEBRUARI TOT MAART
4OONAANGEVEND FESTIVAL VAN DE MODERNE DANS
IN :UID!FRIKA WWWARTSLINKCOZAARTS
&ESPACO
7!!2 /UAGADOUGOU "URKINA &ASO
7!..%%2 FEBRUARI TOT MAART
(ET &ESTIVAL 0ANAFRICAIN DU #INmMA ET DE LA
4mLmVISION DE /UAGADOUGOU IS HET GROOTSTE
½LMFESTIVAL VAN !FRIKA "UITEN DE GLITTER EN
GLAMOUR VAN DE SAMENGEKOMEN !FRIKAANSE
½LMWERELD ZIJN ER OOK GRATIS ½LMVOORSTELLINGEN
OP HET PLATTELAND
WWWFESPACOBF
4IME OF THE 7RITER :!- !&2)#! -!'!:).% - 24
7!!2 $URBAN :UID!FRIKA
7!..%%2 TOT MAART
4IENTALLEN SCHRIJVERS UIT HEEL !FRIKA LEZEN VOOR
UIT EIGEN WERK GEVEN SCHRIJFWORKSHOPS EN
DISCUSSIpREN OVER HET BELANG VAN LITERATUUR
/OK IS ER EEN VERHALENWEDSTRIJD
WWWUKZNACZACCA4IME?OF?THE?7RITERHTM
2WANDA &ILM &ESTIVAL
7!!2 +IGALI 2WANDA
7!..%%2 TOT MAART
&ILMVERTONINGEN IN DE AFGELEGEN DORPJES IN DE
HEUVELS ROND +IGALI (ILLYWOOD -ENSENRECHTEN
POLITIEK EN EDUCATIE STAAN CENTRAAL
WWWRWANDA½LMFESTIVALORG
#APE 4OWN *AZZ
!02
7!!2 +AAPSTAD :UID!FRIKA
7!..%%2 EN APRIL
±!FRICA´S GRANDEST GATHERING² IS AL TIEN JAAR LANG
mmN VAN DE BELANGRIJKSTE JAZZFESTIVALS VAN DE
WERELD MET EEN KEUR AAN GROTE NAMEN UIT
!FRIKA EN ZEER WIJDE OMTREK 4IJDIG RESERVEREN
AANBEVOLEN WWWCAPETOWNJAZZFESTCOM
+LEIN +AROO .ASIONALE
+UNSTEFEES
7!!2 /UDTSHOORN :UID!FRIKA
7!..%%2 TOT APRIL
6OOR IEDEREEN DIE IETS MET !FRIKANER CULTUUR
HEEFT IS DIT FESTIVAL VERPLICHTE KOST EEN WEEK
LANG ECHT !FRIKAANS THEATER MUZIEK EN POpZIE
±$AAR IS !FRIKAANS IN ALMAL VAN ONS²
WWWKKNKCOZA
-%)
3AINT ,OUIS *AZZ &ESTIVAL
7!!2 3AINT ,OUIS 3ENEGAL
7!..%%2 TOT MEI
$IT JAZZFESTIVAL IN HET OUDE KOLONIALE STADJE
3AINT ,OUIS TROK IN HET VERLEDEN AL GROTE NAMEN
ALS (ERBIE (ANCOCK EN 2ANDY 7ESTON MAAR OOK
LOKAAL TALENT KRIJGT DE KANS ZICH TE LATEN HOREN
WWWSAINTLOUISJAZZCOM
:ANZIBAR )NTERNATIONAL
&ILM &ESTIVAL
*5.
7!!2 3TONE 4OWN :ANZIBAR
7!..%%2 JUNI TOT JULI
+NUS FESTIVAL MET ½LMVERTONINGEN OP ALLERLEI
HISTORISCHE PLEKKEN IN 3TONE 4OWN WAARONDER
HET OUDE FORT .AAST MEER DAN HONDERD ½LMS
ZIJN ER OOK ZANG EN DANSVOORSTELLINGEN
WWWZIFFORTZ
FESTIVALS VAN !FRIKA IN *5,
.ATIONAL !RTS &ESTIVAL 7!!2 'RAHAMSTOWN :UID!FRIKA
7!..%%2 TOT JULI %mN VAN DE GROOTSTE EVENEMENTEN VAN !FRIKA
MET MEER DAN VOORSTELLINGEN OP ALLE MOGE
LIJKE GEBIEDEN (ET DOORGAANS RUSTIGE STADJE
'RAHAMSTOWN STAAT TIEN DAGEN LANG VOLLEDIG
OP ZIJN KOP
WWWNAFESTCOZA
+WANI ,ITFEST !5'
7!!2 .AIROBI +ENIA
7!..%%2 TOT AUGUSTUS
4WEE WEKEN LANG LEZEN TIENTALLEN SCHRIJVERS VOOR
UIT EIGEN WERK %R IS VOLOP RUIMTE OM TE PRATEN
EN TE DISCUSSIpREN OVER LITERATUUR
WWWKWANIORG
$OCKANEMA 3%04
7!!2 -APUTO -OZAMBIQUE
7!..%%2 TOT SEPTEMBER
6EEL NATIONALE EN INTERNATIONALE DOCUMENTAIRES
TIJDENS DIT FESTIVAL IN DE HOOFDSTAD VAN -OZAM
BIQUE $E NADRUK LIGT OP ½LMS UIT HET 0ORTUGESE
TAALGEBIED
WWWDOCKANEMAORG
6OORKAMERFEST
7!!2 $ARLING :UID!FRIKA
7!..%%2 TOT SEPTEMBER
,ICHTELIJK SURREALISTISCH FESTIVAL DAT ZICH AFSPEELT
IN DE HUISKAMERS VAN INWONERS VAN HET DORPJE
$ARLING -UZIEK DANS EN LITERATUUR OP HOOG
NIVEAU VOOR EEN PIEPKLEIN PUBLIEK 4IJDIG
RESERVEREN IS AANBEVOLEN
WWWVOORKAMERFESTDARLINGCOZA
/UT IN !FRICA
7!!2 +AAPSTAD EN *OHANNESBURG :UID!FRIKA
7!..%%2 TOT SEPTEMBER
(ET GROOTSTE GAY LESBIAN ½LM FESTIVAL VAN
!FRIKA .AAST INTERNATIONALE ½LMS OOK TIENTALLEN
½LMS VAN !FRIKAANSE BODEM VAAK SPECIAAL VOOR
HET FESTIVAL GEMAAKT
WWWOIACOZA
/+4
-ORIJA !RTS AND #ULTURE &ESTIVAL
7!!2 -ORIJA ,ESOTHO
7!..%%2 TOT OKTOBER
5ITGEGROEID TOT HET GROOTSTE CULTURELE FESTIVAL
VAN ,ESOTHO GEEFT EEN JAARLIJKS OVERZICHT VAN
DE VERSCHEIDENHEID VAN DE "ASOTHOCULTUUR
WWWMORIJAFESTCOLS
0OETRY !FRICA
7!!2 $URBAN :UID!FRIKA
7!..%%2 TOT OKTOBER
4IENTALLEN DICHTERS UIT HEEL !FRIKA KOMEN EEN
WEEK LANG SAMEN IN $URBAN EN VERZORGEN
OPTREDENS EN WORKSHOPS
WWWUKZNACZACCA0OETRY!FRICAHTM
2ENCONTRES !FRICAINES
DE LA 0HOTOGRAPHIE
. /6
7!!2 "AMAKO -ALI
7!..%%2 NOVEMBER TOT DECEMBER
%EN MOOIE SELECTIE UIT DE ALLERNIEUWSTE
!FRIKAANSE FOTOGRA½E MET EXPOSITIES EN
EVENEMENTEN WWWPROMNETFOTOAFRICA
#AIRO &ILM &ESTIVAL
7!!2 #AIRO %GYPTE
7!..%%2 TOT NOVEMBER
'ROOT INTERNATIONAAL ½LMFESTIVAL DAT PROBEERT
EEN BRUG TE SLAAN TUSSEN !RABISCHE !FRIKAANSE
EN %GYPTISCHE CINEMA /OK VEEL (OLLYWOOD
STERREN WWWCAIRO½LMFESTORG
7AGA (IPHOP 7!!2 /UAGADOUGOU "URKINA &ASO
7!..%%2 TOT NOVEMBER
/PTREDENS VAN RAPPERS EN $*´S DANSVOORSTEL
LINGEN GRAF½TIKUNST EN ½LM VORMEN EEN ZEER
GEVARIEERD HIPHOPPROGRAMMA
WWWWAGAHIPHOPCOM
!LOKPA
7!!2 ,OMm 4OGO
7!..%%2 EIND NOVEMBER
-ODEFESTIVAL MET ALS HOOGTEPUNT EEN GROTE
MODEWEDSTRIJD WAARAAN TIENTALLEN ONTWERPERS
UIT HEEL !FRIKA MEEDOEN
WWWEAMODAYANICKCOM
:!- !&2)#! -!'!:).% !LL IN
%%. 25'"97%$342)*$
6%2%.)'4 %%. 6/,+
%LLIS 0ARK 3TADION JUNI .A DE OVERWINNING VAN :UID!FRIKA
OP .IEUW :EELAND
:!- !&2)#! -!'!:).% 4%+34 -!2.)8 $% "259.%
&/4/ !0 0(/4/*/(. -//2%
³!
LS EEN VRIEND IN JOUW BIJZIJN DE
SLAPPE LACH KRIJGT STEMT DAT AL
VROLIJK -AAR ALS DE ICOON -AN
DELA TEGENOVER JE ZIT EN NIET MEER
KAN PRATEN VAN HET LACHEN PUUR DOOR ZIJN HER
INNERINGEN PRIJS JE JEZELF GELUKKIG ERBIJ TE ZIJN
)K HEB EEN LOVELY GELUIDSOPNAME VAN DAT LAAT
STE INTERVIEW´ *OHN #ARLIN AUTEUR VAN .ELSON
-ANDELA EN DE WEDSTRIJD DIE EEN VOLK VERENIGDE
KRIJGT PRETLICHTJES IN ZIJN OGEN ALS HIJ VERTELT
OVER ZIJN LAATSTE GESPREK MET -ANDELA ERGENS
IN $E OUDE LEIDER DENKT DAN TERUG AAN
DE ½NALE VAN HET WERELDKAMPIOENSCHAP RUGBY
VAN :ES MINUTEN VOOR HET EIND IS :UID
!FRIKA VOOR KOMEN TE STAAN EN -ANDELA VOELT
DE ZENUWEN DOOR ZIJN LIJF GIEREN .A DE ³LANGSTE
ZES MINUTEN UIT MIJN LEVEN´ ZOALS HIJ HET NOEMT
¾UIT DE SCHEIDSRECHTER AF -ANDELA SPRINGT OP
NET ALS ,OUIS ,UYT NAAST HEM OP DE ERETRIBUNE
DE VOORZITTER VAN DE NATIONALE RUGBYBOND ¯ EEN
BOOMLANGE OERCONSERVATIEVE !FRIKANER DIE
GEHEEL BEKEERD LIJKT TOT HET NIEUWE :UID!FRIKA
WAARVAN -ANDELA DAN EEN JAAR PRESIDENT IS
,UYT OMHELST -ANDELA EN TILT HEM OP ZODAT
ZIJN VOETEN IN DE LUCHT BUNGELEN ³*E GELOOFT
HET GEWOON NIET ZEI -ANDELA EN DAN KLONK
ZIJN HARDE LACH WEER DOOR DE KAMER EN KWAM
HIJ NIET MEER UIT ZIJN WOORDEN´ VERTELT #ARLIN IN
EEN !MSTERDAMS HOTEL WAAR HIJ IS VOOR DE PRO
MOTIE VAN ZIJN BOEK ³)K BEN BLIJ DAT IK HEM TOEN
SPRAK NU ZOU DAT ONMOGELIJK MEER KUNNEN
.IET ALLEEN WORDT HIJ VOLLEDIG AFGESCHERMD ZIJN
KORTETERMIJNGEHEUGEN HAPERT OOK´
#ARLIN EXCORRESPONDENT IN :UID!FRIKA VOOR DE
"RITSE )NDEPENDENT INTERVIEWDE DERTIG MENSEN
OVER HET WERELDKAMPIOENSCHAP ³EN ZEKER DE
HELFT KREEG TRANEN IN DE OGEN TOEN ZE TERUGDACH
TEN AAN DIE TIJD´ $OOR HET TOERNOOI VERZOENDEN
DE BLANKE !FRIKANERS ZICH MET DE GEDACHTE EEN
E
ZWARTE PRESIDENT TE HEBBEN EINDELIJK VOELDEN
ZWART EN BLANK ZICH VERENIGD ³$E DEMOCRATIE
WAS NOG Zv FRAGIEL (ET WAS MAAR TWEE JAAR
NADAT DE POPULAIRE #HRIS (ANI WAS VERMOORD
WAT HET LAND OP DE RAND VAN EEN BURGEROORLOG
HAD GEBRACHT $E VERKIEZINGEN VAN WAREN
EEN TEKEN VAN HOOP MAAR VERKIEZINGEN ZIJN PER
DE½NITIE POLARISEREND (ET ECHTE PROCES VAN
VERZOENING BEGON PAS DAARNA $E VERKIEZINGEN
WAREN DE BEKRONING VAN DE OVERGANGSPERIODE
MAAR HET WERELDKAMPIOENSCHAP VORMDE DE
APOTHEOSE DE ONTKNOPING ERVAN´
-ANDELA BESEFTE AL VROEG DAT HIJ RUGBY DE
GELIEFDE SPORT VAN DE !FRIKANERS ALS POLITIEK
GEREEDSCHAP KON INZETTEN !LS WORTEL OM DE
!FRIKANERS VOOR TE HOUDEN ¯ DOOR ZE HUN DOOR
ZWARTEN ZO GEHATE NAAM DE SPRINGBOKKEN TE
LATEN HOUDEN ¯ EN ALS STOK VELE JAREN EERDER
INGEZET TOEN !.#LEDEN .IEUW:EELAND EN
!USTRALIp TOT EEN SPORTBOYCOT BEWOGEN WAT
#ARLIN MOOI BESCHRIJFT IN HET BEGIN VAN ZIJN
BOEK -ANDELA DOET WAT HIJ KAN (IJ TROTSEERT
BOZE !.#AANHANGERS DIE HEM UITJOUWEN ALS
HIJ HUN OPDRAAGT DE !FRIKANERS HUN RUGBY TE
GUNNEN HIJ BEZOEKT PER HELIKOPTER DE TRAI
NENDE SPRINGBOKKEN OM ZE ELK PERSOONLIJK TOE
TE SPREKEN EN HIJ BETREEDT TIJDENS DE ½NALE
HET VELD IN HET SHIRT VAN DE SPRINGBOKKEN MET
HET NUMMER VAN AANVOERDER &RANlOIS 0IENAAR
EROP ¯ EEN IDEE ONTHULT #ARLIN VAN -ANDELA´S
BELANGRIJKSTE LIJFWACHT ,INGA -OONSAMY
-AAR DE TOENMALIGE :UID!FRIKAANSE PRESIDENT
HAD HET NOOIT KLAARGESPEELD ZONDER MEDEWER
KING VAN DE LEDEN VAN HET RUGBYTEAM ¯ VEERTIEN
APOLITIEKE !FRIKANERS EN ONDER HEN SLECHTS EEN
TJE DIE DE VRIJLATING VAN -ANDELA AL TOEJUICHTE
OP HET MOMENT ZELF 6OL OVERGAVE LEREN ZE HET
NIEUWE VOLKSLIED .KOSI 3IKELELE )N EEN ONTROE
REND HOOFDSTUK BESCHRIJFT #ARLIN HOE DRIE VAN
HEN DIE ERVARING IN EEN KERKKOOR HEBBEN DE
ZANGLERARES VRAGEN HET LIED NOG mmN KEER TE
MOGEN OEFENEN ¯ MAAR DAN MET ZIJN DRIEpN
OMDAT ZE ONTEVREDEN ZIJN OVER DE ZANGKWALITEI
TEN VAN HUN TEAMLEDEN
6AN CRUCIAAL BELANG IS MET NAME &RANlOIS 0IE
NAAR DE AANVOERDER /P TWEE MOMENTEN KOMT
HIJ SPONTAAN MET UITSPRAKEN VAN HET KALIBER
³!UCH ICH BIN EIN "ERLINER´ $E EERSTE KEER DOET
HIJ DAT ALS EEN TVVERSLAGGEVER HEM VRAAGT HOE
HET IS OM IN HET STADION FANS ACHTER ZICH
TE HEBBEN ³7E HADDEN GEEN FANS ACH
TER ONS MAAR MILJOEN :UID!FRIKANEN´ ANT
WOORDT HIJ (ET TWEEDE MOMENT IS ALS -ANDELA
ZEGT ³&RANlOIS DANK JE ZEER VOOR WAT JE VOOR ONS
LAND HEBT GEDAAN´ EN DE ROOMBLANKE 0IENAAR
LIVE OP TV ANTWOORDT ³.EE MIJNHEER DE PRE
SIDENT DANK U VOOR WAT U VOOR ONS LAND HEBT
GEDAAN´
)N HET BOEK BESCHRIJFT DE NUCHTERE SOCIOLOOG
&REDERICK 6AN :YL 3LABBERT HOE ACHTER HEM OP
DE TRIBUNE EEN TYPISCHE ³"OER´ TERWIJL DE TRA
NEN OVER ZIJN BOLLE WANGEN LOPEN IN HET !FRI
KAANS BLIJFT HERHALEN ³$AT IS MIJN PRESIDENT
DAT IS MIJN PRESIDENT´
³-ANDELA ZIET DEZE DAGEN ALS EEN VAN DE GELUK
KIGSTE MOMENTEN VAN ZIJN LEVEN´ ZEGT #ARLIN
³$AARNA HERNAM HET LEVEN ZIJN NORMALE GANG EN
INMIDDELS WORSTELT :UID!FRIKA MET DOOR MACHT
GEOBSEDEERDE POLITICI -AAR HET RUGBYTOERNOOI
HEEFT ECHT PLAATSGEVONDEN MET ECHTE MENSEN
:OALS EEN KOMEET DIE EENS IN DE ZOVEEL JAAR
LANGS DE AARDE SCHEERT $AT UTOPISCHE MOMENT
HEB IK WILLEN VASTLEGGEN $AAROM SCHREEF IK DIT
BOEK´
-!2.)8 $% "259.% .%$%2,!.$ )3
"5)4%.,!.$2%$!#4%52 6!. $% 6/,+3+2!.4
.%,3/. -!.$%,! %. $% 7%$342)*$ $)% %%. 6/,+ 6%2%.)'$%
*/(. #!2,). 5)4'%6%2)* +/3-/3 00
:!- !&2)#! -!'!:).% :!- !&2)#! -!'!:).% 0ETER -ERRINGTON
$% (%%,-%%34%2
:UID!FRIKA TELT INMIDDELS GEREGISTREERDE SANGOMA´S )N :EBRA
#ROSSINGS VAN DE +AAPSE SCHRIJVER
0ETER -ERRINGTON WORDT EEN
TRADITIONELE GENEZER VOOR HET EERST
ALS HOOFDPERSOON OPGEVOERD
³,AAT DE GROTE PROBLEMEN VOOR WAT
ZE ZIJN BEKOMMER JE OM DE KLEINE´
4%+34 ')44% 0/34%, &/4/ %2)# -),,%2
:!- !&2)#! -!'!:).% CUSSIE ONDER DE SANGOMA´S ZELF 7ANT WIE ZIJN ZIJ ALLEEN GENEZERS OF OOK
POLITIEK ADVISEURS EN RELIGIEUZE VERTEGENWOORDIGERS ZOALS VROEGER /PE
REREN ZE ALLEEN IN STAMVERBAND IN CONTACT MET DE DIRECTE VOOROUDERS
OF HEBBEN ZE OOK EEN ROL TE VERVULLEN OP NATIONAAL NIVEAU ZOALS DEGENE
DIE DOOR DE REGERING WERD INGEHUURD OM DE GEESTEN VAN IN BALLINGSCHAP
OVERLEDEN !.#STRIJDERS EEN RUSTPLEK TE GEVEN IN &REEDOM 0ARK NABIJ
0RETORIA %N KUNNEN OOK BLANKEN SANGOMA WORDEN $E MENINGEN ZIJN
STERK VERDEELD
LS MEDEOPRICHTER VAN
DE (ERITAGE #OUNCIL
VAN DE 7EST
+AAP
ONDER
VOND 0ETER -ER
RINGTON TOT ZIJN
OPLUCHTING DAT
HET BEGRIP ±NATIO
NAAL ERFGOED² ZIJN IDEOLOGISCHE LADING VERLOOR TEGENWOORDIG ONTBREEKT
ELKE POLITIEKE CULTURELE EN SPIRITUELE CONNOTATIE $E RAAD BEKOMMERT
ZICH ALLEEN HEEL PRAKTISCH OM BEHEER VAN MATERIEEL ERFGOED -AAR ALS
CLASSICUS LETTERKUNDIGE DOMINEE EN SCHRIJVER ZIJN HET JUIST DE SPIRITUELE
EN CULTURELE ASPECTEN VAN DAT ERFGOED DIE HEM FASCINEREN 6ERTROUWD
MET $ANTE 9EATS EN DE "IJBEL SCHREEF -ERRINGTON ZESTIEN JAAR GELEDEN
ZIJN EERSTE VERHAAL OVER DE SANGOMA -ALIBONGWE .GINGINGINI 4OEN
BESEFTE HIJ DAT HIJ ONDANKS AL ZIJN KENNIS GEEN OOG HAD GEHAD VOOR EEN
DEEL VAN DAT :UID!FRIKAANSE ERFGOED (IJ DOOK IN DE TRADITIES VAN 8HOSA
EN +HOI3AN EN VOND ER OPVALLENDE OVEREENKOMSTEN MET DE TRADITIES DIE
HIJ AL KENDE MAAR OOK NIEUWE INVALSHOEKEN VAN WAARUIT DE SNELLE VER
ANDERINGEN IN DE SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN EN GEWAARDEERD KUNNEN
WORDEN
$IT JAAR VERSCHEEN VAN HEM :EBRA #ROSSINGS 4ALES FROM THE 3HAMAN´S
RECORD (ET IS EEN BUNDEL LICHTVOETIGE EN FANTASTISCHE VERHALEN OVER DE
SANGOMA -ALIBONGWE ZIJN LEERLINGE !NNA EN ANDERE TERUGKERENDE
PERSONAGES -ERRINGTON IS DE EERSTE SCHRIJVER IN :UID!FRIKA DIE EEN
SANGOMA EEN HOOFDROL GEEFT IN ZIJN VERHALEN /OIT WAS DE SANGOMA
EEN VAN DE BELANGRIJKSTE MENSEN IN DE ZWARTE GEMEENSCHAP PRIESTER
DOKTER SOCIAAL WERKER EN PSYCHOLOOG TEGELIJKERTIJD EN VAAK OOK NOG
DICHTER DANSER EN POLITIEK ADVISEUR (IJ OF ZIJ MOCHT VRIJUIT SPREKEN EN
MOEST HET EVENWICHT VAN EEN SAMENLEVING BEWAREN OF HERSTELLEN )N
DE STE EEUW LEKEN DE SANGOMA´S HOOGUIT VANUIT DE MARGE TE KUNNEN
WERKEN ALS ALTERNATIEVE GENEZER MAAR NU ZIJN ZE VEELVULDIG EN OPENLIJK
ACTIEF OP VERSCHILLENDE FRONTEN NIET ALLEEN OP HET PLATTELAND WAAR HET
TEKORT AAN MEDISCHE VOORZIENINGEN GROOT IS MAAR OOK IN DE STEDEN $E
OPKOMST VAN AIDS EN VAN PROBLEMEN EN ZIEKTES DIE VERBAND HOUDEN MET
VERSNELDE PROCESSEN VAN GLOBALISERING EN INDIVIDUALISERING LEIDEN TOT
EEN GROEIENDE VRAAG NAAR DE HELENDE KRACHTEN VAN SANGOMA´S )N IS ER IN :UID!FRIKA EEN WET AANGENOMEN DIE HET BEROEP VAN SANGOMA
LEGALISEERDE EN EEN 4RADITIONAL (EALTH 0RACTITIONERS #OUNCIL IN HET LEVEN
RIEP WAAR TWEEHONDERDDUIZEND SANGOMA´S EN HERBALISTEN ZICH LIETEN
REGISTREREN "EROEPSBESCHERMING EN ERKENNING STAAN DAAR HOOG OP DE
AGENDA MAAR DE DE½NIpRING VAN HET BEROEP LEIDT NOG STEEDS TOT VEEL DIS
:!- !&2)#! -!'!:).% )N DE POLITIEKE DISCUSSIES WIL -ERRINGTON ZICH NIET TE VEEL MENGEN AL IS
HET MOEILIJK ZICH ER GEHEEL AAN TE ONTTREKKEN (OEWEL -ALIBONGWE EEN
8HOSA SANGOMA IS TILT -ERRINGTON HEM TOCH ZO VER MOGELIJK BOVEN DE
DAGELIJKSE POLITIEK BELADEN WERKELIJKHEID UIT -ALIBONGWE IS VOORAL EEN
HEELMEESTER IN DE MEEST BREDE ZIN VAN HET WOORD (IJ IS VRIJELIJK BEHEPT
MET ALLERHANDE TALENTEN EN EEN RUIM TAKENPAKKET VOOR EEN ZEER DIVERSE
DOELGROEP (IJ IS DE MAGIpR DIE !NNA HELPT ONTSNAPPEN UIT HAAR !SSE
POESTERBESTAAN HIJ SPOORT VOOR DE ACHTERKLEINKINDEREN VAN EEN #ANA
DESE SOLDAAT DE RESTEN VAN HUN OVERGROOTVADER OP IN DE STOF½GE VLAKTES
VAN DE .OORD+AAP LAAT REUZEN WAKKER WORDEN OM HET BOS TE VERDEDI
GEN TEGEN BOMENKAPPERS EN MAAKT BOMMEN ONSCHADELIJK MET ZELFGE
MAAKTE OLIFANTEN %N ALS HIJ IN /XFORD IS VOOR DE JAARLIJKSE )NTERNATIONALE
#ONFERENTIE VAN 3JAMANEN EN 4RADITIONELE 'ENEZERS WEET HIJ DAAR EEN
REEDS LANG VERLOREN RELIKWIE VAN DE "ASOTHO OP TE SPOREN -AAR ER IS WEL
EEN GRENS AAN ZIJN KUNNEN !LS -ALIBONGWE CORRUPTE POLITICI TEGENOVER
ZICH VINDT GAAT HIJ TE RADE BIJ ZIJN VOOROUDERS $IE ZEGGEN ³,AAT DE GROTE
PROBLEMEN VOOR WAT ZE ZIJN EN BEKOMMER JE OM DE KLEINE´
-ERRINGTON ³)K HAD GEEN SANGOMA IN GEDACHTEN TOEN IK BEGON TE SCHRIJ
VEN -AAR AL SCHRIJVENDE DOOK ER OPEENS EEN OP MET EEN LEERLING EN HUN
ROL WERD ALS VANZELF STEEDS BELANGRIJKER !ANVANKELIJK DACHT IK DAT -ALI
BONGWE EEN ECHTE 8HOSA ³WITCH DOCTOR´ WAS ZOALS ZE HIER IN +AAPSTAD
VEEL RONDLOPEN -AAR TOEN IK BESEFTE DAT HIJ OOK MIJN EIGEN ALTEREGO WAS
HEB IK UITEINDELIJK EEN PERSONAGE GESCHAPEN DAT ZICH NIET OPSLUIT BINNEN
DE BEPERKINGEN VAN HET SANGOMA ZIJN MAAR DIE OOK AAN 2EIKI EN 4AROT
DOET (ET EERSTE VERHAAL SCHREEF IK IN %R HEERSTE TOEN EEN RESTANT
HARDNEKKIG RACISME MAAR ER KWAM OOK VEEL ENERGIE VRIJ $AT GOLD OOK
VOOR MIJ /P EEN DAG KREEG IK EEN SPIRITUELE ERVARING DIE MIJN WERELD OP
Z´N KOP ZETTE )K REED ´S OCHTENDS MET TEGENZIN NAAR M´N WERK EN ZAT ME
TE ERGEREN AAN HET OCHTENDGEBED OP DE RADIO WANT IK HAD DE KERK ALLANG
VERLATEN EN GELOOFDE ALLEEN NOG MAAR IN +UNST EN ,ITERATUUR -AAR DE
LAATSTE ZIN VAN DIE RADIODOMINEE WAS ³6ERSPIL JE LEVEN NIET´ EN OPEENS
WAS ALLES ANDERS VOL BETEKENIS )K HEB EEN HELE DAG HUILEND OVER HET
SCHIEREILAND GEREDEN SCHREEF 4HE 0URPLE 0ANAMA VERTROK NAAR ,ONDEN
EN LEEFDE EEN TIJDLANG ROEKELOOS 5ITEINDELIJK KEERDE IK TERUG NAAR DE
KERK AL BESEFTE IK DAT DE KERK MAAR EEN VAN DE VELE VERHALEN VERTELT DIE
AAN EEN DIEPERE WAARHEID RAKEN³
³'ELUKKIG BEN IK VRIJ OM AL DIE VERHALEN TE VERKENNEN EN EROVER TE SCHRIJ
VEN %R ZIJN ZO VEEL GELIJKENISSEN TUSSEN DE VERSCHILLENDE TRADITIES 6OOR
OUDERS KOMEN OOK IN DE "IJBEL VOOR 0AULUS NOEMT HEN ³DE GROTE WOLK VAN
GETUIGEN´ %N JE MOET DE LEVENGEVENDE WATERGEESTEN OF VOOROUDERS DIE
IN DE :UID!FRIKAANSE RIVIEREN WONEN EN DE OERWERELD WAARUIT DE EERSTE
!FRIKAAN VOORTKWAM MAAR EENS LEGGEN NAAST DE BEELDEN VAN HET PARA
DIJS EN HET SCHIMMENRIJK VAN $ANTE EN (OMERUS EN 6ERGILIUS 6IA EEN
SANGOMA KAN IK DIE OVEREENKOMSTEN LATEN ZIEN HIJ IS IMMERS PER DE½NI
TIE GRENSOVERSCHRIJDEND´
%EN BLANKE IS IEMAND UIT
WIENS OREN DE ZON SCHIJNT
-ETAFOREN
4HE 0URPLE 0ANAMA LEVERDE -ERRINGTON AL IN DE 4HOMAS 0RINGLE
!WARD OP EN OOK :EBRA #ROSSINGS IS GOED ONTVANGEN /M HET BOEK TE KUN
NEN SCHRIJVEN HEEFT -ERRINGTON ZICH GRONDIG IN DE 8HOSA TRADITIE MOETEN
VERDIEPEN ³)K ONTDEKTE DAT IK ER VEEL TE LEREN HAD (ET IS EEN SCHATKAMER
%R WORDT OP EEN FANTASTISCHE MANIER GEBRUIKGEMAAKT VAN METAFOREN
!LLEEN AL IN DAGELIJKSE UITDRUKKINGEN EEN BLANKE IS ³IEMAND DOOR WIENS
OREN DE ZON SCHIJNT´ %N EEN VLIEGTUIG IS ³WINDVERVOER´ )N METAFOREN
SCHUILT EEN MAGISCHE TRANSFORMERENDE KRACHT ZE ZIJN ALS KLEINE SAMEN
GEBALDE VERTELLINGEN DIE GAAN OVER VERANDERING %N IN WEZEN IS DAT OOK
WAT WIJ ZIJN VERANDERING $E MEESTE GOEDE POpZIE GAAT DAAROVER OVER
DE VLOEIBAARHEID VAN BETEKENIS .EEM 3ONG OF 7ANDERING !ENGUS VAN
9EATS IEMAND GAAT HET BOS IN SNIJDT EEN TAK DE TAK WORDT EEN HENGEL
DE HENGEL VANGT EEN VIS MAAR ALS HIJ VUUR MAAKT VAN DE TAK IS DE VIS
GEEN VIS MEER MAAR EEN GLANZEND MEISJE MET APPELBLOESEM IN HAAR HAAR
DAT ZIJN NAAM ZEGT EN WEGLOOPT WAARNA HIJ HAAR VOOR EEUWIG BLIJFT ZOE
KEN $ICHTERS BEGRIJPEN DE TRANSFORMERENDE KRACHT VAN DE METAFOOR %N
WIJ MOETEN DE VERANDERING DIE ERIN BESLOTEN LIGT KUNNEN AANVOELEN mN
WAARDEREN´
%EN VAN DE ASPECTEN VAN 8HOSA TRADITIE DIE HELPEN OM ANDERS NAAR VER
ANDERING TE KIJKEN IS HET BEGRIP THWASA $IT STAAT VOOR EEN PROCES VAN
BEWUSTWORDING DE TRANSFORMATIE DIE EEN MENS MOET ONDERGAAN OM
SANGOMA TE WORDEN (ET BEGINT ER VAAK MEE DAT IEMAND ³ZIEK´ WORDT
HEVIGE RUG OF BUIKPIJN NACHTMERRIES HALLUCINATIES $IT KUNNEN TEKENEN
ZIJN DIE EROP DUIDEN DAT DE VOOROUDERS WILLEN DAT ZO IEMAND SANGOMA
WORDT $E :ULU´S ZEGGEN IN ZO´N GEVAL DAT DE VOOROUDERGEESTEN AAN HET
BROEDEN ZIJN DAT ZE OP IEMAND GAAN ZITTEN ALS EEN KIP OP EEN EI IN DE
HOOP EEN SANGOMA UIT TE BROEDEN 4HWASA IS EEN MOEIZAAM PROCES DAT
GOEDE BEGELEIDING VEREIST MAAR IN WEZEN POSITIEF IS DE ±ZIEKTE² STELT
IEMAND IN STAAT OUDE ZEKERHEDEN TE LOS TE LATEN EN EEN DIEPER BEWUSTZIJN
TE ONTWIKKELEN
-ERRINGTON ±4HWASA IS EEN HEEL CREATIEVE EN POSITIEVE MANIER OM NAAR
ZIEKTE EN CRISIS TE KIJKEN EN DAAR IS VEEL BEHOEFTE AAN NU AIDS EN TRAU
MA´S ZO NADRUKKELIJK AANWEZIG ZIJN 7E HEBBEN DE NEIGING ONZE EIGEN
VERMOGENS TE ONDERSCHATTEN ALS HET GAAT OM HELING ¯ NIET PER DE½NITIE
GENEZING MAAR HELING $AT IS EEN VAN DE REDENEN GEWEEST VOOR MIJ OM
DIT BOEK TE SCHRIJVEN IK LOOP ME AL JAREN TE ERGEREN AAN BEPAALDE LITERAIRE
TRADITIES )N EEN VAN DE BELANGRIJKSTE MODERNISTISCHE ROMANS (EART OF
$ARKNESS VAN *OSEPH #ONRAD LIGT +URTZ DOOD TE GAAN EN ALLES IS ZIN
LOOS EN VERLOREN $AT IS EEN DWALING +URTZ HAD ZIJN ZIEKTE KUNNEN GEBRUI
KEN OM GRENZEN TE VERLEGGEN #ONRAD HAD VAN DE KOORTS IETS MOOIS KUN
NEN MAKEN HIJ HAD KUNNEN SCHRIJVEN OVER DE DROMEN DIE +URTZ HAD VOOR
HIJ DOODGING 5IT DEZELFDE PERIODE STAMT 4URBOT 7OLFE VAN 7ILLIAM
0LOMER (IERIN MOET %UROPA WIJKEN VOOR !FRIKA DANKZIJ EEN SOORT MODER
NISTISCHE ONVERSCHROKKENHEID VAN DE .IEUWE 7ERELD /OK HIER STERFT
IEMAND JE VOELT ALS HET WARE DE SIDDERING OP DE DREMPEL VAN HET NIEUWE
-AAR DAN STOPT ALLES TOCH WEER BIJ ZIEKTE EN DOOD %N IN DE JAREN TACHTIG
VAN DE STE EEUW GEBEURT HET OPNIEUW )EDEREEN VOELDE ZICH SCHULDIG SCHULD IS OOK EEN SOORT ZIEKTE %N DE SCHRIJVERS MAAR VERKLARINGEN ZOEKEN
VOOR DIE SCHULDGEVOELENS IN PLAATS VAN TE ZEGGEN JE KUNT JE VAN SCHULD
BEVRIJDEN´
(OOPT HIJ DAT ZIJN BOEK HIER EEN BIJDRAGE AAN LEVERT $ENKT HIJ DAT -ALI
BONGWE MET ZIJN TRANSFORMERENDE EN GRENSOVERSCHRIJDENDE VERMOGENS
DE VERSCHILLEN TUSSEN DE CULTUREN KAN HELPEN OVERBRUGGEN -ERRINGTON
³!LS SCHRIJVER GELOOF IK DAAR MEER IN DAN ALS MENS %EN ZWARTE CRITICUS
HEEFT ME WAT GERUSTGESTELD DOOR TE ZEGGEN WE HEBBEN DIT SOORT LITERA
TUUR NODIG -AAR ER ZIJN OOK ENORME CULTURELE GEVOELIGHEDEN OOIT ZAL
IEMAND ZEGGEN ³JIJ SCHRIJFT OVER MqJN CULTUUR´ !LS SCHRIJVER WORSTEL IK HIER
MET EEN INGEWIKKELDE PARADOX SANGOMA´S ZIJN DOOR HUN RELATIE TOT DE
VOOROUDERS GEWORTELD IN LOKALE TRADITIES IN PLAATSELIJKE BODEM IN EEN
SPECI½EKE CONTEXT EN ALS ZODANIG BIJ UITSTEK EEN VERTEGENWOORDIGER VAN
EEN SPECI½EKE CULTUUR %R MOET OOK RESPECT ZIJN VOOR DIE VERANKERING VAN
SPIRITUELE TRADITIES IN PLAATSELIJKE STRUCTUREN DIT IS EEN POLITIEK STAND
PUNT EN AANVECHTBAAR DAT BESEF IK HEEL GOED -AAR TEGELIJKERTIJD SPEELT
BINNEN DIE SPIRITUELE TRADITIES HET BESEF DAT ALLE GRENZEN EN GEWOONTES
ELK BEWUSTZIJN VAN TIJD EN RUIMTE EN EIGENDOM EEN ILLUSIE IS 3ANGOMA´S
¯ OF WAT BREDER SJAMANEN ¯ ZIJN DAAROM TOCH DE MEEST AANGEWEZEN PER
SONEN OM CULTUREN MET ELKAAR TE VERBINDEN )K GOK ER MAAR OP DAT IK OP
DE GOEDE WEG ZIT 7E ZOEKEN HET UNIVERSELE EN BESCHERMEN ONDERTUSSEN
HET BIJZONDERE :O GAAN DIE DINGEN´
')44% 0/34%, .%$%2,!.$ )3 */52.!,)34 %. 7%4%.3#(!00%,)*+ /.$%2:/%+%2 .--5
0/24 %,):!"%4( /0 (%4 '%")%$ 6!. :5)$!&2)+!!.3% ,)4%2!4552 %. #5,452%,% 345$)%3
:% 05",)#%%2$% /.$%2-%%2 ). 62)* .%$%2,!.$ 42/57 2%3%!2#( ). !&2)#!. ,)4%2!452%3
3!&5.$) %. 49$3+2)& 6)2 .%$%2,!.$3 %. !&2)+!!.3
0%4%2 -%22).'4/. :%"2! #2/33).'3 4!,%3 &2/- 4(% 3(!-!.´3 2%#/2$
*!#!.! -%$)! 00
:!- !&2)#! -!'!:).% )3". UITGEVERIJ -OURIA
"EKLEMMENDE ROMAN OVER
EENZAAMHEID EN BEDROG IN
DE +AROO VAN "OOKER 0RIZE
WINNAAR 'ALGUT "IJ "LACK
,ABEL KRIJGT U KORTING
OP DEZE TITEL "EZOEK WWW
BLACKLABELBE OF BESTEL DIRECT
OP INFO BLACKLABELBE ONDER
VERMELDING VAN DE :!-!CTIE
.ORMALE PRIJS .
:!-PRIJS .
+/24).' 6!. :!!&2)#! -!'!:).%
,EONI *ANSEN
3ECOND 7IND
7). bb. 6!.
$% 6)*& #$´3
.IEUWE #$ VAN DEZE
FOLKZANGERES MET DE
MOOISTE LIEDJES UIT
VERSCHILLENDE WIND
STREKEN WAARONDER
EEN DUET MET DE
:UID!FRIKAANSE #HRIS
#HAMELEON 7IN EEN
EXEMPLAAR DOOR UW
NAAM EN ADRES VvvR
FEBRUARI TE
STUREN NAAR ACTIE
ZAMMAGAZINENL
!LSTU
BLI
.ELSON -ANDELA
4HE !UTHORISED
#OMIC "OOK
)3". 5ITGEVERIJ *ONATHAN "ALL
$E VERZAMELDE STRIPS
OVER HET LEVEN VAN .ELSON
-ANDELA ZIJN NU IN
BOEKVORM VERSCHENEN
"IJ "LACK ,ABEL KRIJGT U
KORTING OP DEZE TITEL
"EZOEK WWWBLACKLABELBE
OF BESTEL DIRECT OP INFO
BLACKLABELBE ONDER VERMEL
DING VAN DE :!-!CTIE
.ORMALE PRIJS .
:!-PRIJS .
-
(ET "EDROG
+/24).' 6!. :!!&2)#! -!'!:).%
,OUIS -HLANGA EN
%RIC VAN DER 7ESTEN
4IRI 6AVIRI
0RACHTIG NIEUW
AKOESTISCH WERK
VAN DIT .EDERLANDS
:UID!FRIKAANSE DUO
RESULTAAT VAN TIEN
JAAR SAMENWERKING
7IN mmN VAN DE
ACHT GESIGNEERDE
EXEMPLAREN BIJ :!-
%MAIL UW NAAM EN
ADRES VvvR FEBRUARI
NAAR ACTIE
ZAMMAGAZINENL
7). bb. 6!. $% !#(4
'%3)'.%%2$% #$´3
!FRIKA IS HIER
EEN ABONNEMENT OP ZAM VOOR ¯ PER JAAR
WWWZAMMAGAZINENL
!&2)#! -!'!:).% :!
$AMON 'ALGUT
N
T BIJ A .
RTING VAN
KO
,EZERSAANBIEDINGEN
EF
0EPETELA
2OOFDIEREN
)3". 5ITGEVERIJ $E 'EUS
0EPETELA IS mmN VAN !NGOLA´S
BELANGRIJKSTE SCHRIJVERS
:IJN NIEUWSTE ROMAN SCHETST
EEN PRACHTIG BEELD VAN DERTIG
JAAR ONAFHANKELIJKHEID
7IN EEN EXEMPLAAR DOOR
VvvR FEBRUARI UW
NAAM EN ADRES TE STUREN NAAR
ACTIE ZAMMAGAZINENL
7). bb. 6!.
$% 4)%. "/%+%.
7INTERNACHTEN
4USSEN EN JANUARI
IS HET WEER TIJD VOOR
7INTERNACHTEN HET JAAR
LIJKSE LITERAIRE FESTIVAL IN
$EN (AAG /NDER ANDERE DE
3OMALISCHE SCHRIJVER .URUD
DIN &ARAH ZAL AANWEZIG ZIJN
,EVER DEZE BON IN BIJ DE
KASSA EN ONTVANG KOR
TING OP EEN TOEGANGSKAARTJE
:IE WWWWINTERNACHTENNL
.ORMALE PRIJS .
:!-PRIJS .
+/24).' 6!. :!!&2)#! -!'!:).%
$E EXOTISCHE MENS
4USSEN JANUARI EN MEI TE ZIEN IN 4EYLERS -USEUM
IN (AARLEM $E EXOTISCHE MENS ANDERE CULTUREN ALS AMUSEMENT EEN
TENTOONSTELLING OVER DE EEEUWSE SHOWS ROND ±VREEMDE BARBAARSE
VOLKEREN² 4EGEN INLEVERING VAN DEZE BON ONTVANGT U . KORTING OP DE
TOEGANGSPRIJS MAXIMAAL KAARTJES PER BON
:IE WWWTEYLERSMUSEUMNL
.ORMALE PRIJS .
%52/ +/24).' 6!.
:!-PRIJS .
:!- !&2)#! -!'!:).%
!LY .´$IAYE 2OSE /RCHESTRA EN $OUDOU .´$IAYE 2OSE
4HIOSSANE
!LS DE ENORME RITMISCHE MACHINE VAN HET 3ENEGALESE !LY .´DIAYE
2OSE /RCHESTRA EENMAAL OP GANG IS IS ER GEEN HOUDEN MEER
AAN ,EVER DEZE BON IN BIJ DE KASSA EN ONTVANG . KORTING OP DE
TOEGANGSPRIJS VAN HET CONCERT IN 3CHIEDAM OP JANUARI :IE WWWTHEATERAANDESCHIENL 2ESERVEREN VIA .ORMALE PRIJS .
%52/ +/24).' 6!.
:!-PRIJS .
:!- !&2)#! -!'!:).%
!&2)#! -!'!:).% +!..%-%9%
" IS FOR "LACK 7 IS FOR 7HITE :!- !&2)#! -!'!:).% :!- !&2)#! -!'!:).% ³) LOVE THE WHITE MIDDLE CLASS´
2AW $EAL
"LACK 'YNAECOLOGIST
* IS FOR *ACOB :UMA AND *ESUS
³7ELL HOW DO YOU LIKE THAT FOR A COINCIDENCE´
:!- !&2)#! -!'!:).% & IS FOR &OOT 7ASHING
"LACK $ICKS
#6
0EEKABOO
³3AY )F YOU SPEAK %NGLISH´
.AAM !NTON +ANNEMEYER
'EBOREN :UID!FRIKA
3PECIALITEIT 4EKENEN
-ISSIE %EN ONAFGEBROKEN KRUISTOCHT TEGEN
DOORSNEE !FRIKANER CULTUUR $E GESELING
MET RIETJE WAARAAN ZIJN VADER HEM IN ZIJN
VROEGE JEUGD ONDERWIERP LEGDE DE BASIS
ONDER +ANNEMEYER´S REBELLIE $EZE KEERT ZICH
TEGEN SCHOOLHOOFDEN PRIESTERS DIENDERS EN
RUGBYAANHANGERS ONDER VEEL MEER
3TAAT VAN DIENST $E KUNSTENAAR MAAKTE NAAM
MET "ITTERKOMIX WAARVAN HIJ IN SAMEN
MET +ONRAD "OTES DE EERSTE A¾VERING PUBLI
CEERDE 3INDS ENKELE JAREN IS HIJ FULL TIME KUN
STENAAR :IJN WERK WAS ONDER MEER TE ZIEN IN
VERSCHILLENDE %UROPESE STEDEN
)N .EDERLAND TIJDENS DE TENTOONSTELLING
&AMILIEVERHALEN UIT :UID!FRIKA IN IN HET
4ROPENMUSEUM
,AATSTE PROVOCATIE ³(ET SPOOK VAN DE ANGST´
EEN EXPOSITIE WAAROVER IN +AAPSTAD EN
.EW 9ORK NOG LANG WERD NAGEPRAAT
)N DEZE #6 EEN SELECTIE HIERUIT
"IRTH
:!- !&2)#! -!'!:).% .nGRE
DE SERVICE
ET ECHTPAAR ONTVANGT IN .EUILLY
)ETS NA HALF NEGEN WORD IK VER
WACHT ¯ 0ARIJSE ETENSTIJD #HAM
PAGNE BIJ DE INGANG NOG VOOR IK
OOK MAAR EEN HAND HEB GESCHUD
GESERVEERD DOOR EEN ZWARTE MAN
IN LIVREI $E BINNENKOMENDE GAS
TEN MOETEN VRESELIJK OM ZIJN
KNIEBROEK EN WITTE KOU
SEN LACHEN )K WORD DOOR
DE GASTHEER AANGEKON
DIGD ALS ³AUTEUR VAN 'AL
LIMARD´ $E NAAM VAN HET
GERENOMMEERDE UITGEVERSHUIS OPENT EEN KRING
VAN JOYEUS GEKLEDE HEREN /VERHEMDEN NAAR
DE LAATSTE SNIT BREDE ZIJDE DASSEN /GEN METEN
MIJ )K DACHT OP HUN SPEL TE ZIJN GEKLEED $ONKER
PAK "ROOKS "ROTHERS SHIRT MAAR HET IS TE OUDER
WETS IK VOEL DE AFKEURING NIET RIJK GENOEG
³!UTEUR VAN WAT´ VRAAGT EEN MAN VERVEELD
³2OMANS´ ZEG IK
³'EEN NON½CTIE´
³.EE IK LIEG ER GRAAG OP LOS´
³$US NIKS VOOR ONS WANT WIJ ZIJN DOODEERLIJK´
GRAPT EEN ANDER 3CHATERENDE ONDERKINNEN
³6AN EEN ROMAN STEEK JE VAAK MEER OP DAN VAN
EEN KRANT´ ZEG IK
³%N DAAR WORDT TOCH OOK HEEL WAT IN AFGELOGEN´
7EER DIE GRAPJAS
³%N WELKE SCHRIJVERS KENT U IN 0ARIJS´
.IEMAND EIGENLIJK /F TOCH EEN PAAR¨ $E
NAMEN DIE IK NOEM ZEGGEN DE HEREN NIETS %EN
SCHEPJE ERBOVENOP DAN MAAR HEB IK GISTEREN
NIET )SMAEL +ADARE IN ,E *ARDIN DE ,UXEMBOURG
DE HAND GESCHUD
+ADARE
%EN !LBANEES
'EORGE 3EMPRUN DAN $AAR ZAT IK LAATST NAAST
BIJ EEN BALLETVOORSTELLING IK LEENDE HEM MIJN
:!- !&2)#! -!'!:).% !$2)!!.
6!. $)3
PROGRAMMABOEKJE¨ DAT IS TOCH EEN VORM VAN
KENNEN
3EMPRUN¨ 3EMPRUN DE NAAM WORDT IN DE
KRING GEPROEFD 7EL EENS VAN GEHOORD GEMUR
MEL %EN 3PANJAARD TOCH
³-AIS C´EST UN HOMME DE GAUCHE´ SPUUGT EEN
MAN VERONTWAARDIGD UIT
)K MOET MENTAAL EEN KNOP INDRUKKEN OM NIET
BOOS TE WORDEN 4WEE KNOPPEN DRIE¨ 4WEE
SLOKKEN CHAMPAGNE EEN BIJGESCHONKEN GLAS EN
IK SLIK MIJN MENING IN
$E BEDIENDE IN LIVREI HEEFT ZICH OMGEKLEED
3TADS PAK GEDEKTE DAS (IJ HOORT BIJ ONS )S
GEEN KNECHT MAAR VRIEND VAN DE GASTHEER 7AT
EEN MOP (IJ SCHUIFT MEE AAN TAFEL 0AUL IS ZIJN
NAAM 'ESCHIKTE VENT ZEGGEN DE ONDERKINNEN
!AN TAFEL )K MAG NAAST DE GASTVROUW $E
ZWARTE MAN MAG DAN TOT DE VRIENDEN HOREN HIJ
HELPT WEL MEE OPDIENEN ³*E SUIS LE NnGRE DE SER
VICE´ 'ELACH 0AUL BEDIENT OVERDREVEN SERVIEL
$E GASTEN KOMEN NIET MEER BIJ 7AT EEN HUMOR
%N ZO BESCHAAFD *A 0AUL IS GEWELDIG ³7E KEN
NEN HEM AL TWINTIG JAAR´ ZEGT DE GASTHEER
³0AUL WERKTE VROEGER VOOR ONS IN #xTE D´)VOIRE
-ANUSJE VAN ALLES 7E HEBBEN HEM MEE NAAR
0ARIJS GENOMEN EN NU KLUST HIJ VOOR IEDEREEN
(IJ IS OOK HEEL INTELLIGENT %IGEN ZAAKJE OP GEZET
DIE VENT IS BEREID HARD TE WERKEN OOK OP ZON
DAG MAAKT IE GEEN BEZWAAR TEGEN .EE 0AUL
HOORT GEWOON BIJ DE FAMILIE´ 0AUL HOORT HET
GRIJNZEND AAN ³/UI MONSIEUR´
³4YPISCH 0AUL BLIJFT ALTIJD MONSIEUR ZEGGEN´
³(IJ IS ZO BELEEFD´ ZEGT DE GASTVROUW ³6EEL ½JN
GEVOELIGER DAN %UROPEANEN :E HEBBEN EEN
SOORT INNERLIJK BESCHAVING DIE !FRIKANEN DAAR
ZOUDEN WE NOG HEEL WAT VAN KUNNEN LEREN´
³.OU NIET ALLEMAAL´ ZEGT EEN DAME AAN HET
EIND VAN DE TAFEL ³:E KUNNEN OOK VRESELIJK
WREED ZIJN ONGELOO¾IJK WAT DIE MENSEN ELKAAR
KUNNEN AANDOEN !LS ZE KWAAD ZIJN HAKKEN ZE
-EDEWERKERS VAN :!- IN 7ILD IS EEN HOBBY VOOR
BLANKEN MAAR DIE
OPMERKING SLIK IK IN
GEWOON MET DE BIJL OP ELKAAR IN 7IJ HEBBEN
DAAR DINGEN GEZIEN¨´
³-AAR ZO IS 0AUL NIET HOOR´ ZEGT DE GASTVROUW
³0AUL IS ZACHT JA 0AUL IS HEEL ZACHT´
!FRIKA WIL MAAR NIET VAN TAFEL (ERINNERINGEN
KOMEN BOVEN %EN STRAND IN 3ENEGAL EEN LODGE
IN DE /KAVANGO %N WILD EN OLIFANTEN -IJN
TAFELGENOTEN HOUDEN ERG VAN DIEREN :E SOM
MEN HUN BEZOEKEN AAN WILDPARKEN OP
7ILD IS EEN HOBBY VOOR BLANKEN¨ MAAR DIE
OPMERKING SLIK IK IN
+RUGERPARK KRIJGT DE MEESTE BIJVAL ³)N :UID
!FRIKA ZIJN ZE OOK VEEL VERDER Hn´
*A MIJN TAFEL HOUDT VAN !FRIKA -EVROUW HAALT
DE BORDEN OP GAAT DE KAASPLANK HALEN 0AUL
HELPT MEVROUW MET SCHONE BORDJES $OET HIJ
GRAAG ³)K BEN GEEN STILZITTER´ ³+IJK DAT BEDOEL
IK NOU´ ZEGT MEVROUW ³%N 0AUL HEEFT 0AUL OOIT
GEJAAGD´ VRAAGT EEN VAN DE DAMES
.EE (IJ GLIMLACHT VERLEGEN
³'RAPPIG Hn WOON JE ER MIDDEN TUSSENIN DOE
JE ER NIKS MEE´
³.IET ELKE .EDERLANDER DRAAGT KLOMPEN´ ZEG IK
'EEN REACTIE
%N 0AUL (EEFT HIJ IN #xTE D´)VOIRE OOIT EEN OLI
FANT GEZIEN´ VRAAG IK VOORZICHTIG ³!LLEEN OP DE
TELEVISIE´
$E TAFEL HOE IS HET MOGELIJK $IE 0AUL HA HA
NOOIT EEN OLIFANT GEZIEN 'RAPJAS
.A HET DINER GEEFT 0AUL ME EEN LIFT NAAR HET
CENTRUM ¯ IN EEN KLEINE BESTELAUTO ACHTER ONS
RAMMELT LOS GEREEDSCHAP /F IK DE GASTHEER
GOED KEN VRAAGT 0AUL
.EE MAAR DE MAN HAD ME OP EEN LEZING AAN
GESPROKEN %EN PRAATJE VOOR EEN .EDERLANDSE
BANK IN 0ARIJS !LS VREEMDELING MOET JE MET ALLE
LAGEN KENNISMAKEN .OEM HET INTEGREREN
%N BEVALT HET
"EVALT HET U
7E ZWIJGEN EN DENKEN ER HET ONZE VAN $E
3ACRm #OEUR LICHT OP IN DE VERTE 0AUL WOONT IN
HET NEGENDE EN DAAR IS HIJ TROTS OP .IET IN DE
BANLIEU MAAR AAN DE VOET VAN -ONTMARTRE
ALS EEN ECHTE 0ARIJZENAAR $AAR HUURT HIJ IN EEN
BESCHEIDEN HUIS IN EEN BESCHEIDEN STRAAT EEN
KAMER (IJ SPAART VOOR ZIJN GEZIN IN !BIDJAN
6OOR DE OPVOEDING VAN ZIJN ZONEN $IE MOETEN
OOK NAAR &RANKRIJK KOMEN $E TOEKOMST LIGT
HIER 7E PRATEN WAT VOOR DE DEUR 6OORZICHTIG
OVER !FRIKA NIET OVER WILD MAAR OVER MENSEN
FAMILIE ³:E WILLEN ALLEMAAL KOMEN´ ZEGT HIJ ³%N
IK KAN ZE NIET TEGENHOUDEN´ 6ORIG JAAR IS ZIJN
NEEF VERDRONKEN /P WEG NAAR %UROPA IN EEN TE
KLEINE BOOT MET TE VEEL MENSEN $E DERDE NEEF
AL DIE DE OVERTOCHT NIET HEEFT GEHAALD
7ETEN JE RIJKE VRIENDEN DAT
³!CH´ ¯ HIJ AARZELT EVEN ±)K VERTEL HIER NIET OVER
DAAR EN DE MENSEN DAAR NIET OVER HIER -IJN
LEVEN IS ZO ONWERKELIJK´
:AM 3CHOONDERBEEK ¯ :HORA "ENZEMRA +OTO
"OLOFO !DRIAAN VAN $IS 0RUDENCE -BEWU
,IEVE *ORIS "INYAVANGA 7AINAINA )NEKE
VAN +ESSEL +ALUNDI 3ERUMAGA 7ILLIAM
'UMEDE 0AULINE "AX #HIKA 5NIGWE ,UIS
"ASTO -OSHEKWA ,ANGA 'UY 4ILLIM *OOST
!LFERINK %MMY VAN 'OOL -ARLENE $UMAS
6AMBA 3HERIF (ENTIE VAN DER -ERWE
/KWUI %NWEZOR 'ERBERT VAN DER !A 6ICTOR
%KPUK !NTON +ANNEMEYER ,IESBETH 4JON
! -EEUW )RENE VAN DER ,INDE !NNEMIEKE
VAN 4WUIJVER &ORTUNE !LIMI ,INDA 0OLMAN
&EZEKILE +UZWAYO !GGIE ,ANGEDIJK 2UTH
&RANKLIN :APIRO -OHAMMED .ADRANI
*EAN#LAUDE .GUMIRE #LEMENT /UBRERIE
-OHAMED #AMARA /TOBONG .KANGA 4ON
"ERVOETS 9TO "ARRADA &ROUWKJE 3MIT
"ARACK /BAMA SR 0HILIMON "ULAWAYO
0ETTERIK 7IGGERS 3ANDILE $IKENI !RYAN
+AGANOF .II !YIKWEI 0ARKES 4OM VAN
DER ,EIJ +ATRINA -ANSON *OSm /OSTVEEN
,ODEWIJK DE 7AAL 3YLVIA 3MITH 0AHm
#HAZ -AVIYANE$AVIES 'EERT 3NOEIJER
"RAM 6ERMEULEN !NTON 3TOLWIJK -AUD
+ORTBEEK -AARTEN 3TOOPENDAAL 0IETER
(UGO )NGEBORG VAN "EEKUM (EIDI ,OBATO
-ARNIX DE "RUYNE *AN 6INCK .TONE %DJABE
-ADELEINE -AURICK 3ELMA (INDERDAEL &ONS
'EERLINGS &RED DE 6RIES *ULIUS -WELU *ANHUIB "LANS -ALICK 3IDIBm +ANAKASSY
0AUL ,ASTER 2ACHEL #ORNER &EMKE VAN :EIJL
'EERTE 7ACHTER 0AUL VAN DER 0OEL -ARK
*AN !RENDS !ZIM +ONING (ELEN %PSTEIN
*OHN 0ILGER +IM VAN !RENDONK &ENNEKEN
6ELDKAMP )SAAC #ARLOS *OS VAN "EURDEN %VELIEN 'ROENINK 2ICHARD (ENGEVELD (ANS
-OLEMAN "RAM 0OSTHUMUS *EANE 0ATRICK .ISETH VAN DER -EULEN 2ENE DE 2EE -ARCO
,EGEMAATE "JORN -AES 'ITTE 0OSTEL -ARJA
6UIJSJE 4HEMBEKA ,ADUMA %RIC -ILLER %LLEN
%LMENDORP #URVE 6ORMGEVERS "./ 0ATRICK
-IEKE $J}KE (ENK *OACHIM 0ETER VAN DEN
$OEL .ICOLE 3EGERS "ART ,UIRINK EVA
:!- !&2)#! -!'!:).% :!
+OTO "OLOFO
4IJDENS 0ARIS 0HOTO
LOPEN WE LANGS DE
BOEKPRESENTATIE VAN
+OTO "OLOFO $EZE
:UID!FRIKAANSE
FOTOGRAAF VERMAARD OM ZIJN
VOORPLATEN BIJ DE LEZERS VAN
6OGUE EN 6ANITY &AIR SIGNEERT ZIJN
NIEUWSTE PRODUCTIE 6ENUS OVER
DE !MERIKAANSE TENNISSTER 6ENUS
7ILLIAMS UITGEKOMEN BIJ 3TEIDL
0UBLISHERS !LS PODIUM VAN IN ONS
LAND ONGEKEND TALENT KOOS :!- UIT
+OTO "OLOFO´S WERK VOOR HET EERSTE
NUMMER VAN DIT JAAR $EZE ³MAN
OP HET PAARD´ WERD GEESTDRIFTIG
ONTVANGEN /OK "OLOFO WAS
TEVREDEN GETUIGE ZIJN MEDEDELING
OP HET VOORBLAD VAN ZIJN BOEK
±) LOVE :!-²
)
:!- IN MEER PODIUM
MEER PAGINA´S MEER !FRIKA
7ORDT ABONNEE OF WERF EEN
ABONNEE EN ONTVANGEN EEN
BOEK CADEAU GA NAAR
WWWZAMMAGAZINENL
OF BEL