ÇUKURO VA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK

Transcription

ÇUKURO VA ÜNİVERSİTESİ
FEN B İLİMLERİ ENSTİ TÜSÜ
YÜKSEK LİS ANS TEZİ
Gülnur Ö ZDEMİR
HAZIR GİYİM SANAYİNDE KULLANILAN TEKNO LO JİLERİN
VERİM LİLİĞ E ETKİSİNİN DEĞ ERLENDİRİLMESİ
TEKSTİL MÜH ENDİSLİĞİ ANAB İLİM DALI
ADANA, 2007
ÇUKURO VA ÜNİVERSİTESİ
FEN B İLİMLERİ ENSTİ TÜSÜ
H AZIR GİYİM SANAYİNDE KULLANILAN TEKNO LO JİLERİN
VERİMLİLİĞ E ETKİSİNİN DEĞ ERLENDİRİLM ES İ
G ülnur Ö ZDEMİR
YÜKSEK LİS ANS TEZİ
TEKS TİL MÜHE NDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
Bu tez 09/03/2007 Tarihinde Aşağıdak i Jüri Üyeleri Tarafın dan Oy birliği İle
Kabul Edilmiştir.
İmza............……………
Yrd. Doç. D r. Nihat ÇELİK
DANIŞMAN
İmza............……………
Yrd. Do ç. Dr. E mel C. SABIR
ÜYE
İmza............……………
Yrd. Doç. Dr. Ali KOKA NG ÜL
ÜYE
Bu tez Enstitüm üz Tekstil Mühen disliği Anabilim Dalın da h azır lanmıştır.
Ko d No
Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ
Enstitü M üdürü
İmza ve Mühü r
Not: Bu tezd e kullanılan özgün ve başk a kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafl arın
kaynak gösterilmeden kullanı mı , 5846 s ayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükü mlere tabidir.
ÖZ
YÜKS EK LİS ANS TEZİ
HAZIR G İYİM SANAYİNDE KULLANILAN
TEKNO LO JİLERİN VERİM LİLİĞ E ETKİSİNİN
DEĞ ERL ENDİRİLM ES İ
Gülnur Ö ZDEMİR
Fen Bilim leri Enstitüsü
Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nihat ÇELİ K
Yıl:2007, Sayfa: 266
Jüri: Yrd. Doç. Dr.Nihat ÇELİK
Juri: Yrd. Doç. Dr. Emel C. SABI R
Juri: Yrd. Doç. Dr. Ali KOKANGÜL
Dünya ticaretinde önem li bir yere sahip olan hazır giyim sektörün ün
küreselleşen bu ortam da ken din i teknolojik açıdan yen ilemesi ve/veya geliştirm esi
zorunlu hale gelmiştir. Hazır giyim sanayi, giderek artan bir rekabet ortamı
içerisin de moda, tasar ım, üretim esnekliği, or ganizasyon, zaman v e ür ün kalitesi gibi
din amiklerin yo ğun baskısı altın da kalmıştır. Bu durum , sektörün yeniden
yapılanmasında da itici bir güç olarak gör ülebilm ektedir.
Bu çalışmada, hazır giyim işletm elerinden gömlek, pantolon ve ceket üretimi
yapan iş yerleri seçilerek, normal bir atölye ile m odern bir işletmede yap ılan
üretimler sırasındaki iş akışı in celenm iş, üretim sırasın da k ullanılan makine ve
otomatlardan alınan etüt değerleri ile karlılık hesabı y apılmıştır. Kullanılan bu
teknolojiler den han gilerin in verim liliği arttırdığına karar verilm eye çalışılm ıştır.
Hazır giy imde k ullanılan CAD- CAM sistem lerinin, modern m akinelerin
ve/veya otomatların, üretim kalitesin i ve verim liliği arttırdığı, işgücü ve zam an dan
karlılık sağladığı tespit edilip, işletmeler için gerekliliği belirtilmiştir. Fakat bu
sistem veya m akinelerin ilk yatırım maliyetlerinin yük sek olm ası kar şısın da, küçük
ve orta ölçekli işletm elerin bu teknolojilere ayak uy durabilmesinin zaman aldığı
gör ülm üşt ür.
Anahtar Kelim eler: Hazır giyim, Verimlilik, Cad-Cam, Otomat
I
ABS TRAC T
Msc THESI S
INVESTIGATIO N O F TH E EFFEC TS O F
TECH NO LO GIES USED IN READY-MADE
C LO TH ING INDUSTRY O NPRO DUC TIVITY
Gülnur Ö ZDEMİR
DEPARTM ENT O F TEXTILE ENG INEERING
INSTITUTE O F NATUREL AND APPLIED SCIENC E
UNIVERS ITY O F CUKURO VA
Supervisor : Asist. Prof. Dr. Nihat ÇELİK
Year : 2007, Page: 266
Jury : Asist. Prof. Dr. Nih at ÇELİK
Jury : Asist. Prof. Dr. Emel C. SABIR
Jury : Asist. Prof. Dr. Ali KOKANGÜL
Ready- made clothing sector having an important place in the world trade has
to develop an d renew itself from the technological asp ects in the glo bal textile
industry. Apparel industry wh ich has to withstand again st conditions of competition
affected from fashion, conception, pro duction flexibility, organization, tim e and
product quality. On the other hand, these factors are the pushin g for ces to construct
and renew the sector.
In this study, shirt, trouser s an d jacket companies are selected an d processes
of classic an d m odern apparel com panies are investigated and these items are
produced, one in a classic company and the other in a modern com pany, to compare
the tim e of manufacturing an d pro ductivity of the m achines they used. i.e. a sh irt was
manufactured in a classic com pany, an another shirt was m anufactur ed in a m odern
com pany. Profitability is calculated with time measurement values that are taken
from m achines an d autom ates. Determination of the productivity has been o btain ed
and com pared for different technologies.
In conclusion, Cad-Cam systems, m odern m achines an d automates increase
production quality an d productivity. They have the advantages for workforce and
product tim e. But, small companies do not prefer using these technolo gies due to the
high investment cost.
Key wo rds: Apparel, Ready-made clothing, Productivity, Cad- Cam , Automates
II
TEŞ EKKÜR
Bu çalışm anın
başlangıcın dan tamamlanmasına kadar geçen sür eçte,
yardım larını esirgemeyen dan ışm an hocam Yrd. Do ç. Dr. Nihat ÇELİK'e,
Yüksek Lisan s eğitimim e başlamama vesile olan ve sürekli desteğini
esir gem eyen Osm aniy e Meslek Yük sek Ok ulu Müdür ü değerli ho cam Prof. Dr.
Erdem KOÇ'a,
Başta Tekstil Müh en disliği Bölüm Başk anı Prof. Dr. R. Tuğr ul OĞULATA
olm ak üzere tüm bölüm öğretim elem anları v e arkadaşlarım a,
Çalışm am sırasın da yar dımcı olan, Çetinkay a Giyim San. Tic. A.Ş.'ne,
Taşkınırmak Giyim San. Tic. Ltd. Şti.'ne (İmza), Koniteks Konfeksiyon Endüstri ve
Tic. A. Ş.'ne, Karadağlı Tekstil Ltd. Şt i.'ne, Arkon Tekstil Konfeksiyon San. Tic.
Ltd. Şti.'ne, Koçar Tekstil Lt d. Şti.'ne, Astaş En düstri Tekstil Mak inaları San. ve Tic.
A. Ş. 'ne, Glenko Tekstil Tic. San. A. Ş.'ne,
Ayrıca bana her zaman destek olan sevgili eşim Arş. Gör. Halil ÖZDEMİR'e
ve ailem e en içten duy gularım la teşekkür eder im .
III
SAYFA
İÇİNDEKİLER
Ö Z.................................................................................................................................I
ABSTRAC T................................................................................................................II
TEŞ EKKÜR..............................................................................................................III
İÇİNDEKİLER......................................................................................................... IV
ÇİZELG ELER DİZİNİ........................................................................................... XI
ŞEKİLLER DİZİNİ............................................................................................... XIV
KISALTM ALAR................................................................................................ XVIII
1. GİRİ Ş........................................................................................................................1
2. ÖNCEKİ ÇALI ŞMALAR........................................................................................5
3. HAZIR Gİ YİM SANAYİ NİN GENEL DURUMU.................................................8
3.1. Hazır Giyim Sanayinin Dünyadaki Durum u.....................................................8
3.1.1. Düny a Tekstil ve Hazır
Giyim
Ticaretini Düzenley en
Genel
Anlaşmalar.............................................................................................15
3.1.2. Dünya Hazır Giyim Pazarında Avrup a Birliğinin Yer i............................18
3.2. Hazır Giyim Sanayinin T ürkiye'deki Mevcut Dur um u...................................21
3.2.1.İhracat Dur umu..........................................................................................21
3.2.2. İthalat Dur um u..........................................................................................32
3.2.3. Türk Tekstil Ve Konf eksiyon Sektörünün Öne Çıkan
Sor unlar ı....................................................................................................34
3.2.4. Sektörün Geleceği İçin Alınm ası Gereken Önlem ler ..............................35
3.2.5. Sektöre Yönelik Sürdürülen Çalışmalar ..................................................36
3.3. Değer lendirme.................................................................................................38
4. ÜRETİM VE TEKNOLOJİ
............................................................................39
4.1. Hazır Giyimde İşlem Basamakları..................................................................39
4.1.1. Hamm adde Depo su...................................................................................41
4.1.2. Model v e Kalıp Hazırlam a .......................................................................42
4.1.2.1. Variy atör...........................................................................................43
4.1.2.2. Perferatör(Kalıp Ço ğalm a Aleti).......................................................43
4.1.2.3. Rulet...................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ...........44
IV
4.1.2.4.Tekso gr af Aleti........ .... .... ........ .... ........ .... .... ........ .... .... .... .... .... ..44
4.1.2.5. Bilgisayar lı Kalıp Hazırlama Teknikler i............................................45
4.1.3. Kesimhane Bölüm ü...................................................................................45
4.1.3.1 Kumaş Serme ve Kesme İşlemleri....................................................46
4.1.3.2. Kumaş Serim ve Kesim İşlemlerin de Bilgisay arın
Kullanılm ası.....................................................................................50
4.1.4. Dikim İşlemi ve Kullanılan Makineler ....................................................53
4.1.4.1. Düz Dikiş Makin eler i.......................................................................53
4.1.4.2. Overlok Mak inesi.............................................................................56
4.1.4.3. Dikiş Otamatları...............................................................................57
4.1.5. Ütü –Pres...................................................................................................67
4.1.5.1.Ütü Çeşitler i......................................................................................68
4.1.6.Kalite Kontrol............................................................................................72
4.1.7. Paketleme-Taşıma-Depolama...................................................................73
4.1.7.1. Paketlem e.........................................................................................73
4.1.7.2. Taşım a ve Depolam a........................................................................74
4.2. Değer lendirme.................................................................................................75
5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ................................76
5.1.CAD\CAM Sistem lerinin Yararları.................................................................78
5.2. CAD Sistemlerinin Ana Bir imleri............ ....... ...... ....... .................... ....... .80
5.2.1. Sayısallaştırıcı-Tanım layıcı ( digitizer).....................................................80
5.2.2. Çalışma İstasyonu ( W orkstation).......... .................... ..............................81
5.2.3.Çizici ( Plotter)............ .......... .................... .......... .......... .................... ......82
5.3 . İy i Bir Cad Sist em in de Bulunması Gerek en Özellik ler .. ... .. ... .. ... .. ... .. 84
5.4. İy i Bir Cam Sist eminde Olması Gerek en Özellikler ...... ...... ... .. ... ... ... ..85
5.5. Tek stilde CAD/CAM Sistem ine Bağlı Kullanılan Pro gramlar.... ..... ..... ...85
5.6. Konfek siyonda CAD Sistemlerin in Kullanım ı...............................................87
5.6.1. Tasarım ........................................................................................................................88
5.6.2. Kalıp Hazır lam a ve Serilen dirme...............................................................92
5.6.2.1. Kalıp Hazır lama...............................................................................92
5.6.2.2. Kalıp Serileme...... ...... ... .. ... ... ... ... ... ..... ... ... ...... ...... ..... ... ... ... ..95
V
5 .6.3. Kesim İşlemi...... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... 99
5. 6.3.1. Kesim Yer leşim Planının Hazırlanması.. ....... ...... .............. ...... ...99
5. 6.3.2. Kesim Emirlerin in Oluştur ulm ası ............ .......... ................... ....101
5. 6.3.3. Bilgisay arlı Kesim Yer leşim Plan ı Hazırlam a . ..... .......... ..... ...101
5.7. Hazır Giyimde CAM Sistemlerinin Kullanım ı.............................................104
5.7.1. Serim İşlemi ..........................................................................................104
5. 7.1.1. Bazı Firm aların Ser im Makineleri...... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .......105
5.7.2. Kesim İşlemi..........................................................................................110
5.7.2.1. Bazı Firmaların Kesim Makin eleri..... ..... ..... ..... ..... ............... ...113
5.7.3. Üretim ve Yönetim Kontrol Sistemleri.................................................124
5.7.4. Bilgisayar lı Dikim Don anım ı. ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...127
5.8. Değer lendirme..............................................................................................128
6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK ..................................................129
6.1. Verimlilik Hakkın da Genel Bilgiler..............................................................129
6.2. Verimlilik Çeşitler i.......................................................................................133
6.3. Hazır Giyim İşletm elerin de Verim lilik ........................................................134
6.4. Değer lendirme ..............................................................................................135
7. MATERYAL VE METOD...................................................................................136
7.1. Materyal .......................................................................................................136
7.1.1. Adana v e Çevre İ llerin deki Hazır Giyim İşletmelerinin Dur umu.........136
7.1.2. Modern Bir Hazır Giyim İşletmesi İle Basit Bir Hazır Giyim
Atölyesinin Kar şılaştırılm ası..................................................................136
7.1.2.1. Modeller........................................................................................137
7.1.2.2. CAD- CAM Sistemleri...................................................................140
7.2. Metot.............................................................................................................140
7.2.1. Çalışm a Kapsamına Alınan Adana'da Faaliyet Gö steren Hazır
Giyim İşletmeleri ...................................................................................140
7. 2.2. Bir inci Ve İkin ci Hazır Giy im İşletmelerinin Kar şılaştır ılması........ 140
7. 2.3. Değer lendirm e Yöntemi....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ............. .141
7.3. Değer lendirme...............................................................................................144
8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU................................................146
VI
8.1. Adana İ li'n de Hazır Giyim in Dur umu...........................................................146
8.2. Değer lendirme...............................................................................................152
9. SEÇİ LEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM ............ ....... ...... ....... ....154
9.1. Erkek Göm leği Ür etim i.................................................................................154
9.1.1. Bir inci İ şletmede Erk ek Göm leği Ür etim i..............................................154
.
9.1.1.1. Kalıp Hazırlama.... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ........157
9.1 .1.2. Baz Beden Kalıbın ın Serilenm esi. ....... .................... ....... ...... .....158
9.1 .1.3. P astal Resminin Hazırlanm ası, Çizilm esi, Düzeltilmesi.. ...... ....158
9.1 .1.4. Serim İşlemi.... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... .................... 158
9.1. 1.5. Kesim İşlemi. .................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....158
9.1. 1.6. Tasnif .... ...... ....... .................... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....159
9.1. 1.7. Dikim İşlemi..... ....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ............. ....... 159
9.1. 1.8. Kalite Ko ntrol.... ...... ....... ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... 162
9.1. 1.9. Üt ü İ şlem i..... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ....163
9.1. 1.10. Am balajlam a................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....164
9. 1.2. İkin ci İ şletmede Göm lek Ür etim i...... ............. ....... ....... ...... .............. .165
9.1 .2.1. Kalıp Hazır lama............... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....167
9.1 .2.2. Serilme............ ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ............. .168
9.1 .2.3. P astal Resm inin Hazırlanm ası, Çizilm esi, Düzeltilm esi.. ...... ....168
9.1 .2.4. Serim İşlemi.... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... .................... 169
9.1 .2.5. Kesim İşlem i.................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....169
9.1 .2.6. Tasn if.... ...... ....... .................... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....170
9.1. 2.7. Dikim İşlemi..... ....... ....... ............. ....... ...... ....... .................... ....... 170
9.1. 2.8. Ar a Kalite Kontrol...... ....... ....... ...... ....... ............. ....... ....... ...... ....177
9.1. 2.9. Açık Ütü..... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ............. ....... 178
9.1. 2.10. Yaka Kırma ... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. 178
9.1. 2.11. Son Üt ü................ ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ........179
9.1. 2.12. Am balajlam a .................. ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....180
9.2. Değer lendirme..............................................................................................180
10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM .................................182
10.1.Erkek Pantolonu Üretimi.............................................................................182
VII
10.1.1. Bir inci İ şletm ede Erk ek Pantolonu Üretimi..........................................182
10 .1.1.1. Kalıp Hazırlam a...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...184
10. 1.1.2. Baz Beden Kalıbın ın Serilenm esi....... .................... ....... ...... ....185
10. 1.1.3. P astal Resm inin Hazırlanması, Düzeltilm esi..... ....... ...... .........187
10. 1.1.4. P astal Resm inin Çizilmesi.... ...... ....... .................... ....... ...... .....187
10. 1.1.5. Serim İ şlem i... ....... .................... ....... ...... ....... .............. ...... ......1 87
10. 1.1.6. Kesim İ şlemi...... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...187
10. 1.1.7. Dikim İ şlem i... ....... .................... ....... ...... ....... ............. ....... ......1 87
10. 1.1.8. Kalite Kontrol.. ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ......1 88
10. 1.1.9. Ütü ... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... .188
10. 1.1.10. Am balajlama ... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...189
10 .1.2. İkinci İşletm edeki P antolon Ür etimi.... .............. ...... ....... ....... ...... ...189
10 .1.2.1. Kalıp Hazırlam a...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...191
10 .1.2.2. Baz Beden Kalıbın ın Serilenmesi...... ............. ....... ....... ...... ....192
10 .1.2.3. Pastal Resminin Hazır lanması, Düzeltilmesi.... ....... ...... .........193
10 .1.2.4. Kesim Planı. ....... ....... ...... ....... ............. ....... ....... ...... .............. .194
10 .1.2.5. Ser im İşlemi.. ....... .................... ....... ...... ....... .............. ...... ......1 94
10 .1.2.6. Kesim İ şlemi..... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...194
10 .1.2.7. Dik im İşlemi.. ....... ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... ......1 95
10 .1.2.8. Kalite Kontrol. ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ......1 97
10 .1.2.9. Üt ü İşlemi .............. ...... ....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ...197
10 .1.2.10 . Ambalajlama .. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ....98
10.2. Değerlen dirm e...... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. .198
11. SEÇİLEN CEKET İ ŞLETMELERİNDE ÜRETİM ... ....... ...... ....... ...............200
11.1. Erkek Ceketi Üretim i..................................................................................200
11.1.1. Birinci İ şletm ede Erk ek Ceketi Üretim i..............................................200
11 .1.1.1. Kalıp Hazırlam a...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...203
11 .1.1.2. Baz Beden Kalıbının Ser ilenm esi...............................................205
11 .1.1.3. Pastal Resminin Hazır lanması Düzeltilm esi..... ....... ...... .........205
11 .1.1.4. Ser im İşlemi.. ....... .................... ....... ...... ....... .............. ...... ......2 06
11 .1.1.5. Kesim İ şlemi..... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...206
VIII
11 .1.1.6. Telalam a....... ...... ....... ....... ............. ....... ...... ....... .................... .206
11 .1.1.7. Tasnif.. ...... .............. ...... ....... ....... .................... ....... ...... ....... ...206
11 .1.1.8. Dik im İşlemi.. ....... .................... ....... ...... ....... ............. ....... ......2 07
11 .1.1.9. Üt ü İşlemi
.......... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... .....209
11 .1.1.10 . Kalite Kontrol............. ....... ...... ....... .................... ....... ...... .....209
11 .1.1.11 . Ambalajlama... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...209
1 1.1.2.İkinci İşletm ede Cek et Üretimi.... ....... ...... ....... .................... ....... .....2 09
11.1.2.1. Kalıp Hazır lam a...........................................................................212
11.1.2.2. Baz Beden Kalıbın ın Serilenm esi...............................................213
11. 1.2.3. P astal Resm inin Hazırlanması, Düzeltilm esi..... ....... ...... .........215
11. 1.2.4. Serim İ şlem i... ....... .................... ....... ...... ....... .............. ...... ......2 15
11. 1.2.5. Kesim İ şlemi...... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...215
11. 1.2.6. Tasn if... ...... .............. ...... ....... ....... .................... ....... ...... ....... ...217
11. 1.2.7. Dikim İ şlemi... ....... ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... ......2 19
11. 1.2.8. Kalite Kontrol.. ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ......2 23
11. 1.2.9. Ütü İşlemi.......... ....... ...... ....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ...224
11. 1.2.10. Am balajlama.... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...227
11.2. Değer len dirm e............................................................................................227
12. SEÇİLEN GÖMLEK İ ŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE
ETKİSİ ...............................................................................................................229
12.1. Etek Çekme İ şlem i......................................................................................229
12.2. Apartura Kırma İşlem i................................................................................231
12.3. Yaka Çatma İşlemi......................................................................................233
12.4. Değer len dirm e.............................................................................................234
13. SEÇİLEN PANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE
ETKİSİ ...............................................................................................................237
13.1. Ağ Birleştirm e İşlem i..................................................................................237
13.2. Brit Punteriz İşlemi ....................................................................................239
13.3. Patlet Birleştirme İşlemi ............................................................................240
13.4. Değer len dirm e ............................................................................................242
IX
14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE
ETKİ Sİ ............................................................................................................245
14.1. Biye Dikme İşlem i......................................................................................245
14.2. Kol Takm a İşlem i.......................................................................................247
14.3. Cep Kap ağı Dikim İşlem i...........................................................................249
14.4. Değer len dirm e.............................................................................................250
15. SEÇİLEN GÖMLEK, PANTOLON, CEKET İŞLETMELERİ NDE CAD-CAM
Sİ STEMİ KULLANIMI.....................................................................................253
15.1. CAD- CAM'in Pantolon, Gömlek ve Ceket Üretiminde Kullanımı............253
15.2. Değer len dirm e ............................................................................................256
16. SONUÇ VE ÖNERİLER....................................................................................257
KAYNAKLAR.........................................................................................................262
ÖZGEÇMİ Ş..............................................................................................................266
X
ÇİZELG ELER DİZİNİ
SAYFA
Çizelge 3.1 . Dün ya Örm e Giyim İth alatı (Emek v e ark., 2006).. ........ .... .... ........ .9
Çizelge 3.2. Düny a Ör ülm em iş Giy im İthalatı ( Em ek ve ark., 2006)....... .... .... ...11
Çizelge 3. 3. Bölgesel Hazır giyim İhracatı (Em ek ve ark.,2006).............................12
Çizelge 3.4. Ülkeler Bazında Dünya Hazır Giyim İhr acat ı (Emek ve ark.,2006).13
Çizelge 3.5. Ülkeler Bazında Dünya Hazır Giyim İthalatı (Mily on Do lar)........14
Çizelge 3.6. Avrupa Birliği Konf eksiyon Sektörünün İlk 10 Tedar ikçisi..................18
Çizelge 3.7. Avrupa Birliği Konf eksiyon Sektörünün İlk 10 Pazarı..........................19
Çizelge 3.8. Aylar İtibariyle Hazır giyim İhracat Kaydı2005-2006 Ocak- Eylül......22
Çizelge 3.9. Başlıca Ülke Gr uplar ı İtibari İle Türkiy e Hazır Giy im İhracat Kay dı...24
Çizelge 3.10. AB Ülkelerine Türkiy e'nin Hazır Giyim İhracat Kay dı.......................25
Çizelge 3.11. Diğer OECD Ülkelerin e Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhr acat 2005 2006 Ocak – Eylül Dönemi ( www.itkib.or g.tr, 2006)...........................27
Çizelge 3.12. Gen el İhracat Performansı İçin de Hazır Giyim İhracatının
Payı(htpp://ihracat.dtm.gov.tr, 2006).......................................................28
Çizelge 3.13. İhr acatımızda En Fazla Paya Sahip Beş Sektör
(htpp://ihracat.dtm.gov.tr,2006 ).............................................................28
Çizelge 3.14. T ürkiye'nin Hazır Giyim İhracatın daki % Değişim ler(Em ek ve
ark.,2006)................................................................................................32
Çizelge 3.15. Başlıca Ülke Gruplar ı İtibar i İle Türkiy e Hazır Giyim İthalat Kaydı
(Emek ve ark.,2006)..............................................................................33
Çizelge 7.1. Kısaltmalar Tablosu.............................................................................142
Çizelge
8.1.
Adana
İli'nde
Yapılan
İhracatın
Aylık
Bazda
Dağılımı
(http://www.adana-to.org.tr,2006)................................................................147
Çizelge 8.2. Adan a İli İhr acat Yapan Firma Sayısı ve İhr acat Değerleri.................147
Çizelge 8.3. T ürkiye v e Adana İli İthalat ve İhracat Değerleri ...............................148
Çizelge 8.4. Adan a İli Ür ün Bazın da İhr acat Değerleri ..........................................149
Çizelge 8.5. Adan a İlinden Avrup a Birliği Ülk. Yapılan Aylık Bazda İhracat....... 149
Çizelge 8.6. Adan a İli ve Mersin Ser best Bölgesinde Üretilen Ürün Gr uplar ı........150
Çizelge 8.7. Adan a'daki Hazır Giyim Firmalarının Aylık Üretim Kapasiteleri.......151
XI
Çizelge 9.1 Birinci İ şletm enin Mak ine Listesi........... ....... ....... ...... ....... ............. .155
Çizelge 9.2. Birinci İ şletmede Erkek Gömleği İ ş Akışı...... ...... .............. ...... ....... 155
Çizelge 9.3. Birinci İ şletmede Gömlek Dik im İşlem i.. ....... ...... .............. ...... ....... 160
Çizelge 9.4. İ kinci İşletm enin Makine Listesi....... ....... ...... ....... .................... ......1 65
Çizelge 9.5. İ kinci İşletm edeki Göm lek Dik imi İş Akışı..... ...... .............. ...... .....166
Çizelge 9.6. İ kinci İşletm esin de Gömlek Dikim İşlemi......... ...... ....... ....... ...... ....171
Çizelge 10.1. Bir inci İ şletmedek i Makine Listesi............. ...... ....... ....... ...... ........182
Çizelge 10.2. Bir inci İ şletmedek i Pantolon un İ ş Ak ışı.......... ....... ...... ....... ....... ...183
Çizelge 10.3. Bir inci İ şletmedek i Pantolon Dik im İşlemi. ....... ....... ...... .............. 188
Çizelge 10.4. İkin ci İşletmenin Sah ip Olduğu Makine Listesi........... ...... ....... ....189
Çizelge 10.5. İkin ci İşletmedeki Pantolon İş Akışı ...... .............. ...... ....... ....... ...190
Çizelge 10.6. İkin ci İşletmedeki Pantolon Dikim Aşam alar ı............. ...... ....... .....196
Çizelge 11.1. Bir inci İ şletme Makine Listesi........ ....... ...... ....... .................... ......2 00
Çizelge 11.2. Bir inci İ şletme Erk ek Ceket İ ş Ak ışı.... ....... ...... ....... .................... .201
Çizelge 11.3. Beden Ölçü Tablo su (İnceoğlu, 2005).............. ....... ...... ....... .........204
Çizelge 11.4. Bir inci İ şletmedek i Ceket Dik im İşlemi.. .................... ....... ...... .....207
Çizelge 11.5. İkin ci İşletme Mak ine Listesi.... ....... ....... ...... .............. ...... ....... .....210
Çizelge 11.6. İkin ci İşletme Erkek Cek eti İ ş Akışı .......... ...... ....... ....... ............. 211
Çizelge 11.7. Tela İşlemi....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....217
Çizelge 11.8. Astar İ şlem i........ ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ...............219
Çizelge 11.9. Cek et Dikim Ön Hazır lık İ şlemler i............ ...... ....... ....... ...... .........220
Çizelge 11.10. Ceket Beden Hazırlık...... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. 220
Çizelge 11.11. Ceket Ko l Hazır lık İ şlem ler i.... ....... ....... ...... .............. ....... ...... ....221
Çizelge 11.12. Ceket Ko l Montaj İ şlem ler i........... ...... ....... ....... .................... ......2 21
Çizelge 11.13. Ceket Montaj İşlemleri. ....... ....... ...... .............. ....... ...... ....... .........222
Çizelge 11.14. Ceket Kalite Kontrol Fo rmu......... ...... ....... ....... ...... .............. ...... .223
Çizelge 11.15. Ceket İçin Kullan ılan Üt ü Türleri v e Pask araları... ...... ....... ........225
Çizelge 12.1. Etek çekme İ şlemin dek i Veriler
................................................229
Çizelge 12.2. Etek Çekme İşleminin Giderlerinin Karşılaştırılm ası........................230
Çizelge 12.3. Apartura Kırma İşlemin deki Veriler..................................................231
Çizelge 12.4. Apartura Kırma İşleminin Giderlerinin Karşılaştırılm ası..................232
XII
Çizelge 12.5. Yak a Çatm a İşlemindek i Veriler........................................................233
Çizelge 12.6. Yak a Çatm a İşleminin Giderler inin Karşılaştırılm ası........................233
Çizelge 12.7. Birin ci ve İk inci İşletm elerin Makin. Gider lerinin Karşılaştırılması..235
Çizelge 12.8. Mo dern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dikleri Yıl.......................235
Çizelge 13.1. Ağ Bir leştirme İşlemin dek i Veriler....................................................237
Çizelge 13.2. Ağ Bir leştirme İşleminin Giderler inin Kar şılaştırılması....................238
Çizelge 13.3. Brit Punteriz İ şlem indeki Veriler.......................................................239
Çizelge 13.4. Brit Punteriz İ şlem inin Giderlerinin Karşılaştırılm ası.......................239
Çizelge 13.5. Patlet Birleştirm e İşlem in deki Ver iler...............................................241
Çizelge 13.6. Patlet Birleştirm e İşlem inin Gider lerin in Karşılaştırılması...............241
Çizelge.13.7. Birinci ve İkinci İşletm elerin Mak in. Giderlerinin Kar şılaştırılması 243
Çizelge 13.8. Mo dern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dikleri Yıl.......................243
Çizelge 14.1. Biye Dikme İşlemin deki Veriler........................................................245
Çizelge 14.2. Biye Dikme İşleminin Giderlerinin Karşılaştırılm ası........................246
Çizelge 14.3. Kol Takma İşlemin deki Veriler
................................................247
Çizelge 14.4. Kol Takma İşleminin Giderlerinin Karşılaştırılm ası........................248
Çizelge 14.5. Cep Kapağı Dik im İşlemin dek i Veriler.............................................249
Çizelge 14.6. Cep Kapağı Dik im İşleminin Giderler inin Kar şılaştırılması.............249
Çizelge 14.7. Birinci ve İkinci İşletm elerin Mak. Giderlerinin Karşılaştırılm ası.....251
Çizelge 14.8 Modern Mak inelerin İ şletm eyi Kara Geçir dikleri Yıl........................251
Çizelge 15.1. Kalıp Hazırlam a, Ser ilem e, Pastal Resm i Hazırlama Ve Pastal Resmi
Çizim İşlem lerinin Birinci Ve İkinci İşletmelerde Uy gulanm a Sür............. 255
XIII
ŞEKİLLER DİZİNİ
SAYFA
Şekil 3.1. Düny ada Başlıca İhr acatçı Ülk eler( Aras,2006).........................................20
Şekil 3.2. Düny ada Başlıca İthalatçı Ülkeler( Ar as,2006)..........................................20
Şekil.3.3. Aylar İtibariyle Hazır giyim İhracat Kaydı 2005-2006 Ocak-Eylül ..........22
Şekil 3.4. Tur quality Logosu ( www.foreigntrade. gov.tr, 2006).................................37
Şekil 4.1. Hazır Giyim de İ ş Akışı( Çev ik, 2000).........................................................40
Şek il 4. 2. Kum aş Kontr ol Makineleri( Cihan Mak ine Ür ün Kat alogu, 2 005 ).. .. 41
Şekil 4.3. Variyatör(Eray, 1998)........................ .................... ...................................43
Şekil 4.4. Perferatör(Eray, 1998)........................ .................... .................... ...............44
Şekil 4.5 .Teksograf Aleti(Eray, 1998).......................................................................45
Şekil 4.6. Kum aş Teknesi.(Eray, 1998)......................................................................49
Şekil 4.7. Kum aş Askısı.( Eray, 1998).........................................................................49
Şekil 4.8. Hızar Makinesi ve Kesim Motoru(Tim taş, 2005).......................................50
Şekil 4.9. Kesim Planı Hazır lama(Ök dem ve ark., 2004)...........................................51
Şekil 4.10.Tam Otomatik Kesiciler(Cihan Makin e, 2005).........................................52
Şekil 4.11. Düz Dikiş makinesi ( Ökdem ve ark. 2004)..............................................53
Şekil 4.12. Elektronik Düz Dik iş Mak inesi ( Astaş Juki ,2006)..................................54
Şekil 4.13. Üç İplik Over lok Makinesi.......................................................................56
Şekil 4.14. Beş İplik Over lok Makinesi......................................................................56
Şekil 4.15. Elektronik Düğme Dikme Makinesi.........................................................58
Şekil 4.16. İlik Otomatı(Brother, 2005)......................................................................59
Şekil 4.17. Cep Otomatı (AMF Reece, 1999).............................................................61
Şekil 4.18.Elektronik Punteriz Makinesi....................................................................62
Şekil 4.19.Düz Yatak Tek İğne Çift Zincir Dikiş Mak inesi.......................................63
Şekil 4.20. Silin dir Yatak 4 İğn e İplik Kesicili Çift Zincir Dikiş Makinesi................63
Şekil 4.21. Ceket kol takm a otom atı(Astaş Juki, 2006)..............................................64
Şekil 4.22. Fonksiyon el Ve Dekoratif Punto Dikiş Makin esi(Astaş Juki, 2006).......64
Şekil 4.23. Ceket Kol Ucu Süs İlik Otomatı(Astaş Juk i, 2006)...................................65
Şekil 4.24. Tek Kaf a Sürf ile Otom atı(Astaş Juki, 2006)............................................65
Şekil 4.25. Elektronik Cep Fleto Dik iş Otom atı(Astaş Juki, 2006)............................66
XIV
Şekil 4.26. Her Tip Pantolon İçin Yan Çatma Otomatı( Astaş Juki,2006).................67
Şekil 4.27. Sanayi Tipi El Ütüsü( Cihan Makine, 2005)..............................................68
Şekil 4.28. Konveyör Ütü Makinesi( www.albam akin e.com.tr, 2006).......................69
Şekil 4.29. Beden Presi(www.haselutu.com.tr, 2006)................................................70
Şekil 4.30. Bilgisayarlı Çift Paça Ütü Presi( www.haselutu.com.tr, 2006).................71
Şekil 4.31. Pantolon Rabot Ütü(www.haselutu.com.tr, 2006)....................................72
Şekil 4.32. Konveyörler( Astaş Juki Ür ün Katoloğu, 2004)........................................75
Şek il 5.1. Workstation (Tekstil ve Görün üm , 2003)...... .................... .................... ...82
Şekil 5.2. Çizici ( Ger ber Firm ası Katolo ğu, 2005).....................................................84
Şekil 5.3. CAD Sistem ler inin Ana Birim ler i.............................................................84
Şekil 5.4. Model Tasarımı (Gerber Ür ün Katoloğu)...................................................91
Şek il 5. 5. Bilgisay ar lı Kalıp Geliştirm e.................................................................95
Şekil 5.6. Bilgisay ar Destekli Kalıp Serilen dirm e.................................................. 99
Şekil 5.7. Bilgisayarlı Kesim Yerleşim Planı...........................................................104
Şekil 5.8. Lectra Progress Serim Makinesi (Lectra Ür ün Katolo ğu, 2005)..............105
Şekil 5.9. Progress Brio 55 Serim Makinesi (Lectra Ür ün Katoloğu, 2005)...........107
Şekil 5.10. Ger ber Synchron 55B – 252B Serim Makineleri...................................108
Şekil 5.11. Ger ber Synchron 122 B Serim Makinesi ................................................109
Şekil 5.12. Ger ber Spreader T S 100 Serim Makinesi...............................................110
Şekil 5.13. Lectra Vector 2500 Kesim Sistem i (Lectra Ür ün Katalo ğu, 2005)........114
Şekil 5.14. Lectra Vector 2500 V2 Kesim Sistem i ..................................................115
Şekil 5.15. Assyst- Bullmer CNC 4001 ST Kesim Makinesi (Duman, 2004)...........117
Şekil 5.16. Assyst- Bullmer Procut Kesim Sistem i (Dum an, 2004)..........................118
Şekil 5.17. Ger ber DCS 1500 Kesim Sistemi (Gerber Ür ün Katoloğu, 2005).........120
Şekil 5.18. Ger ber Cutter DCS 2500 ( Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005).......................121
Şekil 5.19. Ger ber Taurus TLCS Kesim Sistemi .....................................................122
Şekil 5.20. Ger ber Cutter GT3250 Kesim Sistem i ( Ger ber Ürün Katolo ğu, 2005)..123
Şekil 7.1. Pantolon Modeli........................................................................................138
Şekil 7.2. Erkek Gömleği Mo deli.............................................................................139
Şekil 7.3. Ceket Modeli............................................................................................139
Şek il 9.1. Göm lek Kalıbı ......... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ...............157
XV
Şek il 9.2. Tela Pr esi.. ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...159
Şekil 9.3. İlik Açm a Otom atı....................................................................................161
Şek il 9.4. Elektronik Kav alı Düğm e Dikme Otomatı.... ....... ...... .............. ...... .....161
Şekil 9.5. Düğme İ şaret Alma...................................................................................161
Şek il 9.6. Yaka İşaret Alm a. ...... ....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ............. ....... 162
Şekil 9.7. Çem ber Kelebek Takm a Otom atı.............................................................162
Şek il 9.8. Kalite Kontrol İ şlemi.. ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... 163
Şek il 9.9. Ara Ütülem e İşlem i- Yak a...... .................... ....... ...... ....... .................... 163
Şek il 9.10. So n Ütü.. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... .... 164
Şek il 9.11. Paketleme İşlemi.... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... .............. 164
Şekil 9.12. Bilgisayar da Kalıbın Hazırlanması.........................................................167
Şekil 9.13. Pastal Planın Hazırlanması.....................................................................168
Şek il 9.14. Hızar da Hassas Kesim İşlem i.. ....... ...... ....... ....... ............. ....... ...... .....169
Şekil 9.15. Gyotin Otomatı......................................................................................170
Şekil 9.16. Gömlek Dikiş Ban dı .............................................................................172
Şekil 9.17. Ap artura Kırm a Otom atı........................................................................172
Şekil 9.18. Ön ve Cep Kırma Presi..........................................................................173
Şekil 9.19. Ko llu Çift İ ğne Makin esi.......................................................................173
Şekil 9.20.Yaka Form Verme Otomatı....................................................................174
Şekil 9.21. Manşet Form Verm e Otom atı................................................................174
Şek il 9.22. Düz Dikiş Makin esi........... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...175
Şekil 9.23. Ön Çektirm e İşlem i...............................................................................175
Şekil 9.24. Cep Üssü Dikimi...................................................................................176
Şekil 9.25. Sp er Düz Juki Makine...........................................................................176
Şekil 9.26. Yaka İ şaret Alma...................................................................................177
Şekil 9.27. Düğme Dikme İşlemi.............................................................................177
Şekil 9.28. Kalite Kontrol İşlemi..............................................................................178
Şekil 9.29Yaka Kırma Otomatı.................................................................................179
Şek il 9.30 Son Üt ülem e İ şlem i... ...... ....... .................... ....... ....... ...... .............. ...... 179
Şekil 9.31 Paketleme .... ....... ....... ...... ....... ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... 180
Şek il 10.1. Ön –Arka Pantolon Kalıp Çizim i(İn ceo ğlu, 2005).......... ...... ....... .....184
XVI
Şek il 10.2. Pantolon Serilenm esi(İn ceo ğlu, 2005).. ...... ....... .................... ....... .....1 86
Şekil 10.3. Digitizer Masası... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ............... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .192
Şekil 10.4 Kesim Planı Çizdirilmesi .. .................... ....... ...... ....... .................... ......1 94
Şek il 10.5 Kesimhan e..... ....... .................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... .....195
Şekil 10.6 Dikim Bantları.........................................................................................197
Şekil 10.7 Balon Ütü.................................................................................................198
Şek il 11.1. Cek et İçin Tem el Kalıp ve Temel Ceket Yak ası Kalıbı. .............. ...... .203
Şek il 11.2. Cek et Tem el Beden Serilen dirm esi...... ....... ...... ....... ............. ....... .....205
Şekil 11.3. Dijit İşlem i..............................................................................................213
Şekil 11.4 Ploter'dan Pastal Resm i Alınm ası............................................................216
Şekil 11.5 Pastal Kağıdının Yapıştırılması işlemi....................................................216
Şek il 11.6 Kesim Motoru İle Kesim İ şlemi... ............. ....... ....... ...... ....... ............. .217
Şek il 11.7 Tela Yapıştırm a Pr esi.. ............. ....... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....218
Şek il 11.8 Tela Yapıştırılmış Ceket Ön Parçası.... ...... ....... ....... ...... .............. ....... 218
Şek il 11.9 İ kin ci İşletme Dik im Bölüm ü... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... .....222
Şek il 11.10 Üt ü İ şlem leri.. .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ..226
Şek il 11.11 Raylı Sistem.......... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ...............227
Şekil 12.1. Etek Çekm e İşlem i..................................................................................230
Şekil 12.2. Ap artura Kırm a İ şlem i............................................................................232
Şekil 12.3. Yaka Çatm a İşlem i.................................................................................234
Şekil 13.1 Ağ Birleştirme İşlemi..............................................................................238
Şekil 13.2. Brit Punteriz İ şlem i.................................................................................240
Şekil 13.3. Patlet Birleştirme İşlemi ........................................................................242
Şekil 14.1. Biye Dikm e İ şlem i..................................................................................246
Şekil 14.2. Ko l Takma İşlemi...................................................................................248
Şekil 14.3. Cep Kapağı Dikm e İşlemi......................................................................250
XVII
KISALTM ALAR
A.G .: Amortisman Gider i
ATO : Adana Ticaret Odası
B.G .: Bakım Giderler i
B.G .1.: Birinci İşletm enin Bakım Giderleri
B.G .2.:İkinci İşletmenin Bak ım Gider leri
CAD: Com puter Aided Dizayn -Bilgisayar Destekli Tasarım
CAM: Com puter Entegrated Manufacturing-Bilgisayar Destekli Üretim
D.G : Değişken Giderler
DİE: Dev let İstatistik En stitüsü
F.G .: Faiz Giderler i
GTIP: Güm rük Tarif e İstatistik Pozisyonları
İ.G .: İşçilik Gider leri
İG EME: İhracatçı Geliştirme Merkezi( Başbakanlık Dış Ticar et Müsteşarlığı)
İ.Ş.1.: Birinci İşletmenin İşçilik Giderler i
İ.Ş.2.: İkinci İ şletmenin İşçilik Gider leri
İTKİB: İstanbul Tek stil ve Konfeksiyon İhracatçıları Birlikleri
KYO : Kumaştan Yararlanma Or anı
N: Başabaş Noktasındaki Üretilen Par ça Sayısı
PA: Pastal Alanı
PB: Pastal Boy u
PE: Pastal En i
S.G .: Sabit giderler
S.G .1.: Birinci İşletm enin Sabit Giderleri
S.G .2.: İkinci İşletmenin Sabit Giderler i
T.G .: Toplam Gider
XVIII
1. Gİ Rİ Ş
Güln ur ÖZDEMİR
1. G İRİŞ
Hazır giyim sanay i, insanların giy si ihtiyaçlarını seri üretim le k arşılay an,
gün ümüzün provaya zaman ay ıramayacak kadar çok uğraşısı o lan insan için kolay ve
ucuz giyim elde etme olanağı sağlayan bir sanayi dalıdır (Bayraktar,1996).
Giyim; in san v ücudun un toplum a, doğa şartlar ına, kişinin yapısına yer ve
zam ana göre şekillendiren giysiler in büt ünüdür.
Hazır giyim için yapılan bazı tanımlar şu şekildedir ; istatistik ver iler den
yararlan arak bulunan ortalam a ölçüler esas alınar ak, seri halde ür etilen ve alıcının
ölçüler ine göre satılan eşyaların tümünü kapsam aktadır. Hazır giyim, insanların giysi
İhtiyaçlarını fabrikasyon ür etim yolu ile kar şılayan sanay i dalıdır. Hazır giyim, gün ün
modasının özelliklerini taşıy an, çoğunlukla ucuz ve pratik giyim şeklidir. İnsanın
giy imde hangi modeli, hangi kumaşı, kime, ne zam an, kaça diktireceği sor unlar ına
çözüm getirmiş, in san lara görme, beğenm e, deneme ve o an da giy ebilme r ahatlığı ve
zevki sağlamış bir giyim tarzıdır ( Sağdık ve Vur al,1996).
Konfek siyon k elim esi ise, Latince bir kelime olup, dış giyim , iç giysi, ev
tekstili ve endüstriyel tek stil ür ünler inin f abrikasyon olarak üretimi için kullanılan bir
dey imdir ( Güm üş v e Üstün,1994). Ancak bu iki kelime son zam anlarda bir biri yer ine
kullanılmaktadır.
Giyimin bir sanayi dalı haline geldiği ilk dönem ler de, giyim ihtiyacının
karşılam ası amacıyla az sayıda model ile kitlesel üretim gerçekleştirilirken
gün ümüzde farklı hacimlerde ür etim çok çeşitli model ile gerçekleştirilmektedir.
Bun un n edenleri toplumda giyime olan doygunluk n edeni ve giy im in artık bir ihtiyaç
olm aktan çıkıp zevk haline gelmesiyle bir likte bu talebi kar şılayacak ür etici
işletmelerin artm ası, teknolojideki değişimle p aralel üretim sistem lerinin de
değişm esi gibi sebepler de aranabilir.
Dünya ticaretin de önemli bir yere sah ip olan hazır giyim sektörü k üreselleşen
ortam şartların da ve gider ek artan bir rekabet ortamı içer isin de mo da, tasarım, üretim
esnekliği, organizasyon, zam an ve ürün kalitesi gibi din am iklerin yoğun baskısı
altında kalmıştır. Bu baskı bir an lam da sektörün yeniden yapılanm asın da da itici güç
olm uşt ur ( Sağdık ve Vural,1996).
1
1. Gİ Rİ Ş
Güln ur ÖZDEMİR
Son yıllar da en büy ük hazır giyim pazarı olan gelişmiş ülk eler de gelir düzeyi
yük sek insan sayısının artması, sürekli değişen m oda, k işisel zevk v e stilin öneminin
arttığı tüketici davranışlarının ön plan a çıkm ası tekstil üretim yapısın da da bir
değişikliği gerektirmektedir. Sektörde yaşanan yeniden yapılanma sürecinin en
önemli bileşen leri, yeni teknolojilerin k ullan ımı ve yeni f ason firm a/ana firm a ilişki
ağı kon uların da yoğunlaşmaktadır. Hazır giyim sanay inde yeniden yap ılanma
konusun da önemli atılım yeni yönetim , örgütlenme ve pazarlama teknikleri ile
ger çekleştirilm ektedir. Dünyada k üresel rekabet ür ün fiyatından, zaman, esnek lik ve
stil kıstasların a do ğru kaymaktadır. Türk iye'de yeni ür ün h azır lam a süresinin, öncü
firm alar da dahi uluslararası rakip lerinin üç katını bulduğu belirtilmektedir ; an cak,
tem el pazarın AB o lması, pazara co ğrafi y akınlık, pazarlama birim ler inin bu
ülk eler de kur ulm ası ve taşımacılık sektörün ün gelişm esi gibi unsurlar Türk
firm alarına belli üstün lükler sağlayabilm ektedir. Hazır giyim sanayinin yeni üretim
teknikleri ve yeni ör gütlenm e v e yönetim tekniklerin i uy gulaması r ekabet gücünü
kaybetmem esi için bir gereklilik olar ak karşımızda durm aktadır (TÜSİAD,2006).
Yeni bir teknolojinin ür etim kapsamına girm esiyle üretim m iktarındaki
artışlar olacağı gibi, k ullanılan h am madde miktarı ve işgücün ün azalmasıyla ür ün
maliyetlerin de de düşmeler gör ülebilir. Bununla birlikte aynı maliyetle üretilen
ürünlerin kalite düzey leri de artış gösterir.
Dikimhane işçisin in durm ası ve zam an kay betm esi, m akinenin durmasın dan
dah a pah alıy a m al olacaktır. Başka bir anlatımla m aliyetler, ancak işçiliği
kolaylaştırıcı, bir im üretim süresini ve malzeme giderler ini düşür ücü önlemlerle
azaltılabilir. Bu nedenler den do layı hazır giyim san ayin de alanın da bazı teknik
olanaklar geliştirilmiştir ( Sağdık ve Vural,1996).
1968 yılın da ilk konfek siyon ihr acatını y apan ülkemiz içinde, bilh assa
Avr up a Topluluğu üy esi gelişm iş ülkeler önemli bir pazar olm uştur. Ancak son
yıllarda;
— Ayn ı pazar a gir en çok sayıda r ekabetçi ülken in olm ası
— Gelişm iş ülkelerin in otom asyona giderek maliy etler dek i işçilik pay ın ı azaltm a
yo lu ile iç ür etim i f iyatsal o lar ak cazip h ale getirme uğraşıları
— Tüketiciler in genel harcam aları içinde, giyim payın ın azalm ası ve
2
1. Gİ Rİ Ş
Güln ur ÖZDEMİR
— Tük eticiler in dah a kaliteli m o da değişmelerin e uyum sağlayan ür ün ler i
ter cih etm eler i n edenleri ile ih r acat zorlaşmıştır.
Bun lar a rağmen gelişmiş ülkeler , henüz iç tüket imi kar şılay abilmek için
ithalat yapm ak zorun dadırlar. Ancak ithalatı da, rek abeti f azla olan bir ortam da
alıcı o lmak avantajın a sah ip o lduklar ından, esnek ve kuman da edebilecek ler i
kapasiteyi sağlay an, problem siz im alat olan ağı (kontenjan sız, kotasız ve
güm rük süz) y aratan, co ğr afi yakınlığı bulunan , fiyat, k alite v e teslim atta
sür ekliliği gar ant i eden ülkeler den yapm aktadırlar.
Türkiye'de tekstil san ayi, ülkenin dikkatle üzerinde dur duğu v e son yıllar da
ihracattaki payı ve istih dam oluşt ur ucu etkisiyle birinci derecede önem verdiği
lokomotif niteliğini kazanmış bir sektör dur umundadır. Hazır giyim sanay i, nüfusun
hızla artışı son ucu insanların geçimlerini sağlam ak amacıyla k endilerine iş im kanları
bulduk ları y eni çalışm a alanlar ın dan bir i olduğu bilinen bir gerçektir.
Bu n edenle giy im sektörün ün çok sayıdaki işsizden bir kısm ına sun duğu hazır
iş olanaklarının yok edilm em esi ger ekm ektedir. Çünk ü bugün hazır giyim sanay inin
iş alanın da kar şılaştığı güçlük ler y üzünden m aliyetleri çok y ük selm ektedir. Yin e uzun
vadede kor um a tedbirler inin iş gücünün serm ayey le ikamesi sonucunu do ğur arak
istih dam ın azalmasına yol açm ası da göz ar dı edilem ez kon ular dan biridir (Güm üş ve
Üst ün, 1994).
Son yıllar da, Hazır Giyim üretim inde büyük gelişm eler olmakta, yeni ür ün
tasarım ı ve geliştirilm esi önem kazanmakta ve ürünün hayat seyrinde devamlı kısalma
eğilimi görülmektedir ( Karaman, ve ark, 2000). Konfeksiyon sektörü, büyük bir teknolojik
yenilenme süreci içerisinde yol almaktadır. Bu süreçte konfeksiyon iş akışı içerisinde
otomasyona gidilmeye çalışılmaktadır.
Bu çalışmada amaç; teknolojinin büyük bir hızla ilerlediği günümüzde hazır giyim
sanayinde ne gibi yenilikler olduğunu araştırmak, ülkem izde ve Adana İli'ndeki hazır giyim
işletmelerinin m evcut durum larını ortaya koym ak, göm lek, pantolon ve ceket üretimlerinin
yapıldığı modern olan ve olm ayan işletm elerdeki iş akışlarını belirlemek ve kullanılan
makine ve otomatların verimliliğe etkilerini, “Başa Baş Noktası (Kritik Nokta)” analiz
yöntem i kullanılarak tespit etmektir. Ayrıca hazır giyim de kullanılan Cad-Cam sistemlerinin
kullanım ı m anüel yöntemlerle karşılaştırılarak, verim liliği ortaya konmaya çalışılmıştır.
3
1. Gİ Rİ Ş
Güln ur ÖZDEMİR
Yüksek lisans tezinin ikinci bölümünde, hazır giyimde teknolojik yeniliklerle ilgili
daha önce yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde, hazır giyimin
dünya ve Türkiye'deki ihracat ve ithalat durumları ortaya konulm aya çalışılm ıştır. Dördüncü
bölümde, hazır giyim üretim aşamaları ve kullanılan makine ve otom atlar hakkında bilgilere
yer verilmiştir. Beşinci bölüm de, CAD-CAM sistemlerinin genel yapısı hakkında genel
bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Altıncı bölüm de, verimlilik ile ilgili tem el bilgilere yer
verilmiştir. Yedinci bölümde, kullanılan Materyal ve Metotlar hakkında bilgiler verilmiştir.
Sekizinci bölümde, Adana'daki hazır giyim işletm elerinin mevcut durum ları ortaya
koyulm aya çalışılm ıştır. Dokuzuncu bölüm de, seçilen gömlek işletm elerinde üretim ve
kullanılan m akine otom atlar hakkında bilgilere yer verilm iştir. Onuncu bölüm de, seçilen
pantolon işletmelerindeki üretim akışı ve kullanılan makine ve otomatlara yer verilm iştir. On
birinci bölümde, ceket üretimi ve üretim aşamasında kullanılan makineler anlatılmıştır. On
ikinci bölüm de seçilen göm lek işletmesinde-on üçüncü bölümde pantolon işletmesinde-on
dördüncü bölümde ceket işletmesinde kullanılan m akine veya otomatların verim lilik
hesaplamaları yapılmış iki işletme arasındaki makine ve iş gücü açısından verim lilikleri
incelenmiştir. On beşinci bölüm de, seçilen işletmelerde CAD-CAM sistemlerinin kullanımı
ve avantajlarına yer verilm iştir. On altıcı bölümde, ülkem izde ve Adana İli'ndeki hazır
giyimin mevcut durumu değerlendirilm eye çalışılm ış, Adana İli'ndeki hazır giyim firmaları
değerlendirilmiştir. Seçilen göm lek, pantolon ve ceket işletm elerinde kullanılan modern
makine veya otomatların avantaj ve dezavantajları incelenmiştir.
4
2. ÖNCEKİ ÇALI ŞMALAR
Güln ur ÖZDEMİR
2. Ö NC EKİ Ç ALIŞMALAR
Ercan (1990), giy si tasarımı için 3D ver i tabanın ı oluşturm ak için bilgisayar ı
yardım cı olarak k ullanmak m üm kün olduğunu belirtm iştir. Bir giysi kalıp tasarımı
için ger ekli o lan işlem 3D k ürsör harek etinden tam olarak yararlanılarak şu
adımlar dan oluşur.
- Bir k alıbın bir kenarının geometrisini kontrol eden noktaların belir lenmesi
- Bir k alıbın bir kenarını tanım lay an noktaların seçim i
- Bir giysi kalıbını oluşturan ken arlar ın seçim i
Giy si ve v ücudu tam amen tanımlayan 3D veri tabanından kalıbın tasarım
aşamasında yararlanılır.
Kurum er (1991), konfeksiyonda or ganizasyon ve planlamanın ne derece
önemli olduğun u belirterek, h er zam an ihtiyaç duy ulan temel zam anların nasıl elde
edilip toplanabileceğini ve p lanlam ada nasıl kullanılabileceği kon usun da MTM
(Method's Time Measur em ent) standart verilerin e benzetilen
bir yöntemle
kesimhanede k ullanılabilecek bir model geliştirm iştir.
O buchi ve Ö zerdağ (1996), program lı dik iş m akinelerinin etiketler de,
değişik kopçalar da, pantolon p ilelerin de, gözlü ilik lerde, deri şeritler de, küçük
parçalar da k ullanımı ile ilgili gelişmeler h akkın da çalışma yapm ıştır. Bu m akinelerin
operasyon ya da iş bittiğin de m üşteri genellik le makine için y eni kullan ım alnı
bulabileceğini ortaya koym uştur.
Ko ç ve Sabır (1997), ülkemizde seçilm iş bazı iller in konfeksiyon üretim ve
makine parkın ı incelediklerin de; bu illerin ülke ekonom isin e önem li ö lçüde katkıda
bulundukların ı fakat bu durum un devam edebilm esi için üretim de, kreasyon- markakalite ve pazar lam a faktörlerinin fiyatı belirlediği katma değer i yük sek ür ünlerin
seçilmesi gerektiğini belirtmişler dir.
Gümüş (1997), uluslar ar ası pazar lar için üretim yapan Türk hazır giyim
işletmelerin de moda tasarım ı çalışm alarının sektörel olarak incelenmesine ilişkin
yaptığı çalışmada Türk hazır giyim sektörün de başarı moda tasar ım çalışmaları ile
ilgilidir demiştir. Uluslarar ası pazarlar daki m oda değişiminin yakın dan takip edilerek
5
Güln ur ÖZDEMİR
değişim in gelecekteki yönün tesp it edilmesi için hazır giy im işletme yöneticiler ine
yurt dışı pazarlarda sür ekli araştırma içerisin de olmalıdır.
Ünal (1999), otom at ve klasik dikiş makineler inden etüt değerleri almış ve
karlılık hesabı yapar ak hangi teknolojin in hangi işletm e için daha uy gun olduğuna
karar verm eye çalışmıştır.
Tek (2000), tek stil ve konf eksiyon sektörün de f aaliyet gösteren bir işletmenin
yapısını in celeyerek m odern izasyon çalışmalar ını anlatmıştır. İlk etapta işletmenin
yapısı incelenmiş daha sonra kesim - dik im - dikim sonrası kalite kontrol- üt ü- ütü
sonrası kalite kontrol- kolileme bölümlerin i ayr ı ayrı anlatılm ıştır. Her bölümdeki
makine parkur u ve mevcut sistem ler incelem iş, yeni alternatifler getirm iştir.
To pçu (2004), bilgisayar teknolojisinin kalıp hazırlam a, model uy gulama,
kalıp serileme, pastal resm i hazırlama işlem ler i ile ür etim de serim ve kesim
işlemlerine katkısının araştırmış ve CAD- CAM sistemlerin in işletmeye işgücü,
zam an ve m aliyet olar ak katkısını ortaya koymuştur.
Kayaalp ve Ö ndoğan (2004), CAD sistem inin giy si kalıbı ve kesim planı
hazırlığı aşamalarında kullanımı incelem iş ve farklı büyüklükte firmalar için uy gun
olabilecek CAD sistem i konfigürasyonları önerm iştir.
Ko ruca, Koyuncuoğlu ve Tunca (2004), kesici sistemlerin genellikle,
üretim maliyetini düşürüp, ür ün miktarını ya da dinam ik kapasiteyi arttırarak ür ün
kalitesini iyileştirdiği için ver imliliği arttırdığı açıklanır. Ancak, kesici sistem ler gibi
yeni teknolojin in entegr asyonun dan m aksim um faydanın sağlanması için ortaya
çıkacak er gonomik pro blemler in de önlenmesi gereklidir.
Kılınç ve Şener (2004), Türkiye'de faaliyet gösteren orta ve büy ük ölçekli
hazır giyim işletm elerin büy ük çoğunluğun un, makine, ür ün, sür eç, hacim, işlem,
rotalam a gibi çeşitli boyutlar da esnek lik sağladığı son ucuna ulaşm ıştır. Bu durum da
esnek otom asyon sistemlerinin k ullanımı ver imliliği artır dığını belirtm iştir.
Öktem , Aktuğlu ve Ö zdoğan (2005), konfeksiyon açısın dan kalite, giysinin
formu, vücuda oturuşu, m odeli, kullanılan malzem enin cinsi, üretim özellikler i ve
çalışan kişilerin yetenek leri kalite kavramını oluşt urur. Bun a göre; m odelde,
malzem ede, yöntemde, m akinede v e işçide m eydana gelebilecek değişiklik ler ile
kaliteyi etkilem ek m ümkündür. Örneğin dik iş makinelerine uygulanan otom asyon
6
Güln ur ÖZDEMİR
teknolojiler i sonucu progr am lı dikiş birimleri karm aşık m odelli dik işleri başarıyla
ger çekleştirilm ektedir. Güvenliği sağlam ak ve pro blem i daha ko lay saptam ak için
hata kodlam a sistemi geliştirilmiştir.
7
3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU
Güln ur ÖZDEMİR
3. H AZIR GİYİM SANAYİNİN G ENEL DURUMU
2005 yılın da kotalar ın kalkmasıyla birlikte dünya h azır giy im pazarın da
özellikle gelişmiş ülkeler de yoğun bir f iyat rekabeti yaşanm aktadır. Bu durumla
bir likte dünya tekstil ve h azır giy im pazarlarındaki koşullar değişmeye başlamıştır.
Firmaların 2 005 ön cesinde sahip o lduklar ı t edarik imkan ları artık y etersiz
kalmaktadır. Yen i dönemde ür ün tedarik i yan ın da hizmet sunumu da ön em
kazanm ıştır. Dünya hazır giyim üretim kapasitesinin talepten ik i kat daha fazla
olduğu t ahm in edilmektedir. Hazır giyim f irmalar ının ith alatçı ve v eya
per aken deci
firmalarla
sür ek li
t emas
h alin de
bulunmalar ı
için
bilgi
teknolo jilerini yo ğun olarak k ullanmaları gerekm ektedir. Ür eticilerin ithalatçı ve
veya per akendeci firm aların tedar ik zincirler ine entegre olm alar ı önem arz etm ektedir
(Em ek ve ark., 2006).
Çalışm anın bu bölümünde ülk em izde ve düny ada hazır giy imin dur um una yer
verilecektir. Globalleşme sürecin de konfek siyonda değişimler den bahsedilecek ve
ihracat ve ithalat bilgilerine değinilecektir.
3.1. Hazır Giyim Sanayinin Dünyadaki Durumu
Dünya hazır giyim san ayinin dünya ticar eti için deki payı, 2004 yılı itibarıyla
% 2.9 civarında gerçekleşmiştir. 2001 yılında azalan dünya hazır giyim ticareti 2002
yılın dan itibaren y üksek oran da artmıştır. Dünya hazır giyim ticareti, 1990 yılın da 106
milyar Dolar, 2001 yılında 195 milyar Dolar, 2002 yılında 201 m ilyar Dolar, 2003
yılın da % 15 artışla 225 m ilyar Dolar ve 2004 yılın da % 11 artışla 258 m ilyar Dolar
olarak gerçekleşm iştir. Dünya h azır giyim ticaretinin son y ıllar da y üksek oran da
büy ümesinin
bir
nedeni
üretiminin
ve
tüketim in
farklı
bölgeler de
gerçekleştirilm esin den kaynaklanmaktadır (Emek ve ark., 2006).
Dünya hazır giyim sanayinin dünya ticareti için dek i payı 2000 yılı itibar i ile
%3.2 civarında ger çekleşmiştir. Dünya h azır giyim ticareti 1990 yılın da 108 milyar
dolardan yıllık ortalama %6.3 artışla 2000 yılın da yaklaşık 199 milyar dolara
yük selm iştir. Dünya hazır giyim ticareti ele alın dığında 1990-2000 dönemin de
%84.2, 1990-1998 dönem in de %72,2, 1990-1995 dönem inde ise %45.7 oranın da
8
Güln ur ÖZDEMİR
yük seldiği gör ülm ektedir. Yıllara göre dünya hazır giy im ticareti dikkate alın dığın da
ise 1999 yılın da hem en hem en 1998' dek i seviyesin de gerçekleştiği, ancak 2000
yılın da %6,9 civar ında arttığı gör ülm ektedir (İgeme, 2003).
Dünya hazır giy im ticaretinde 1980'de 40 milyar dolar o lan dünya hazır giyim
ticareti sür ekli olar ak artarak 1999'da 186 m ily ar dolara çıkm ıştır. 2000 yılın da ise
199 m ilyar dolara yükselmiştir. 1990-2000 dönem inde, Asy a kıtası ülkeleri hazır
giy im ihracatı yıllık ortalam a %7 oranın da artarak dünya hazır giy im ihracatı
içerisin deki p ayı %44'den %45'e y ükselmiştir. Batı Avr upa ülkeleri hazır giy im
ihracatı yıllık ortalam a %2 oranın da artarak dünya hazır giyim ihracatı içerisindeki
payı %44'den %29'e gerilemiştir. Latin Amerika ülkelerinin hazır giyim ihacatı yıllık
ortalam a %20 artarak dünya hazır giyim ihracatı içer isin deki payı %3'den % 11'e
yük selm iştir. Kuzey Am erika ülkelerin in ihracatı ise yıllık ortalam a%2't en %5'e
yük selm iştir (DPT,2003). Çizelge 3.1-ve3.2'de Dünya örme ve ör ülmemiş giy im
ithalatlar değer leri verilmektedir.
Çizelge 3 .1. Dünya Örm e Giyim İthalatı (Milyar Do lar)( Em ek ve ar k., 2006)
Madde Tanı mı
6110-Kazakl ar, süvet erler, hırkalar,
yelekl er vb. eşya (örme)
6109-Tişörtl er, fanil al ar, diğer iç
giyi m eşyası (örüme)
6108-Kadı n/kı z çocuk içi n iç ve
gece giyi m eşyası (örme)
6104-Kadı n/kı z çocuk için takım
elbise, takım, ceket, pantolon vs.
(örme) otlu, kısa; uzun konçlu
6115-Kül
çorapl ar, soketler (örüme)
6106-Kadın/kı z çocuk içi n bluz,
gömlek, göml ek; bluz (örme)
6111-Bebekl er için giyim eşyası
(örme)
6105-Erkek/ erkek çocuk içi n
gömlekl er (örme)
2002
2003
2004
% Değ.
05/04
2000
2001
31.454
32.946 33.297
36.342 39.378
8,4
14.614
14.943 15.628
18.625 22.336
19,9
6.194
6.082
6.534
7.601
8.520
12,1
6.195
5.760
6.074
7.262
7.942
9,4
4.506
4.417
4.887
5.710
6.625
16,0
3.701
3.869
4.345
4.859
5.279
8,6
3.523
3.576
3.666
4.136
4.630
12,0
4.419
4.189
4.056
4.281
4.451
0,4
9
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 3 .1. Dünya Örm e Giy im İthalatı (Milyar Dolar) (Em ek ve ark.,
2006)( Dev am ı)
6107-Erkek/ erkek çocuk için iç ve
gece giyim eşyası (örme)
2.723
2.625
2.949
3.407
3.662
7,5
6112-Spor kıyafetleri, kayak,
yüzme kı yafetl eri (örüme)
6103-Erkek/ erkek çocuk için
takım elbise, takım, ceket,
pantol on vs. (örme)
2.183
2.106
2.199
2.715
3.228
18,9
2.176
2.199
2.373
2.669
3.218
20,6
6114-Diğer giyim eşyası (örme)
1.654
1.698
1.875
2.431
3.040
25,0
1.505
1.531
1.695
1.824
2.222
21,8
1.177
1.143
1.191
1.444
1.695
17,4
6102-Kadı n/kı z çocuk için dış
giyim (örme)
855
1.033
1.131
1.417
1.632
15,1
6101-Erkek/ erkek çocuk için dış
giyim (örme)
735
634
75
878
1.054
20,1
474
381
380
449
18,1
105.981 119.36
0
12,6
6117-Giyi m eşyasını n diğer
aksesuarı; hazır aksesuar ve
parçal arı (örme)
6116-Eldivenl er (örme)
6113-Emdirilmiş, sı vanmış
mensucatt an örülmüş giyim
519
eşyası (örme)
Topl am 88.133
10
89.226 92.359
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 3.2. Dünya Ör ülmemiş Giyim İthalatı (M ilyar Dolar) ( Em ek ve ark.,
2006)
Madd e T anı mı
6204-Kadı n/kı z çocuk i çin
takım, takım el bise, ceket
vs.
6203-Erkek/ erkek
çocuk
2000
2001
2002
2003
2004
%
Değ.
30.886
31.955
33.341
38.155 43.212
13,3
24.518
23.945
23.825
26.401 29.308
11,0
9.371
8.934
8.759
9.903 10.680
7,9
7.379
7.413
8.123
8.888
8.751
-1,5
5.255
5.374
5.902
7.129
8.174
14,7
5.496
5.348
5.992
6.681
7.706
15,3
6.098
5.804
5.534
6.223
6.654
6,9
5.323
5.012
5.185
5.880
6.461
1 9,9
3.373
3.422
3.174
3.614
3.880
7,4
2.318
2.180
2.066
2.325
2.395
3,0
2.365
2.285
2.245
2.316
2.207
-4,7
6209-Bebek için giyi m eşyası
ve aksesuar
6214-Şall ar, eşarpl ar, ful arl ar,
kaşkollar, peçe ve duvakl ar vb
eşya
1.439
1.590
1.647
1.811
1.928
6,5
1.472
1.248
1.183
1.481
1.602
8,1
6207-Erkek/ erkek çocuk i çin
iç ve gece giyi m eşyası
6215-Boyun bağı, papyon
kravat ve kravatl ar
1.364
1.311
1.279
1.291
1.266
-2,5
784
757
77
826
954
15,5
502
472
475
543
617
13,5
171
19
159
151
190
26,1
108.115
107.070
108.967
123.620 135.98
5
10,0
için t akım, takım elbi se,
6205-Erkek/ erkek
çocuk
için göml ek
6206-Kadı n/kı z çocuk
için göml ek, bl uz, vs.
6202-Kadı n/kı z çocuk için
dış gi yim
6212-Süt yen, korse, korse
kemer, pantol on askısı, çorap
bağı, jarti yer
6201-Erkek/ erkek
çocuk
için dış gi yim
6211 -S por, kayak ve
yüzme kıyafetleri vb giyi m
6210-Pl astik,
kauçuk
sıvanmış,
emdiril miş
elyaft an hazı r gi yi m eşyası
6217-Giyi m eşyası nın hazı r
teferruatı,
parçal arı,
aksesuarları
6208-Kadı n/kı z çocuk için
iç ve gece gi yim eşyası
6216-Eldivenler
6213-Mendill er
Topl am
11
Güln ur ÖZDEMİR
Genel olarak bakıldığında özellikle 2005 yılın dan itibar en AB, ABD gibi
gelişmiş ülkelerin tek stil sektör ünde gerilemeler y aşanmaktadır. AB ve ABD nin
Çin'in DT Ö ile yaptığı protokolün 242.
paragrafın a dayan ar ak uyguladığı
kotalarında etkisinin sın ırlı olacağı beklenmektedir. Bu kotalar söz kon usu
protokole göre 2008 y ılının son una kadar uygulanabilecektir. Tarife dışı en geller,
imtiyaz sağlayan ticari an laşmalar, bölgesel entegrasyonların hala tekstil v e hazır
giy im ticaretinde önem li bir ro lü bulunm aktadır.
Bölgesel ticaret akım larına bakıldığında en y üksek oranlı artışların Asya
için de, Orta ve Güney Am er ika'dan Kuzey Amer ika'ya, Bağım sız Devletler
Topluluğu
Ülkeler in den
Avr upa'ya
ve
Asy a'dan
Avr upa'ya
gerçekleştiği
gör ülm ektedir ( Çizelge 3.3.) ( Em ek ve ark.,2006).
Çizelge 3.3. Bölgesel Hazır giyim İhracatı (Em ek ve ark.,2006)
2000-2004 2003
Avrupa İçi
Asya'dan K.Ameri ka'ya
Asya' dan Avrupa' ya
Asya İçi
Ort a ve Güney Amerika'dan K.Amerika'ya
Bağı msız Devletl er Topluluğu Ülkel erinden
Avrupa'ya
2004
11
5
8
5
4
21
11
19
12
5
11
10
13
16
15
9
14
15
2004
(Milyar $)
80.2
45.9
30.9
29.7
11.9
1.1
Dünya hazır giyim ihracatın da AB, Çin, Hon g Kon g, Türk iye, Meksika,
Hin distan ve ABD ilk sıralar da bulunmaktadır. Çin, AB bir bütün olar ak ele
alın dığında, hazır giy im ihr acatın da ikinci sırada yer alm ıştır. AB'yi ülk eler
bazında değerlen dir diğimizde, Çin dünyanın en büyük ihracatçısıdır. Ülkeler
bazında hazır giyim ihracatında 2. sır ada bulunan Çin 2004 yılın da 62 milyar
Dolarlık ihracat yapmıştır. Hon g Kon g ise 2004 yılın da 25 m ilyar Dolar lık
ihracatıyla 3. sırada yer alm ıştır. 2004 yılında ger çekleştirdiği 25 m ily ar Dolar lık
ihracatın 17 m ily ar Dolarlık kısmını r e-exporttan elde etmiştir. Kalan 8.1 milyar
Dolarlık kısım ise, Hon g Kon g'un yer el ür etimden ihracatını gösterm ektedir.
Türkiye, 2004 yılında düny a h azır giyim ihr acatındaki % 4,3'lük pay ile Hong
Kon g'dan sonra dör düncü sır ada bulunmaktadır ( Çizelge 3.4.).
12
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 3.4. Ülkeler Bazında Dün ya Hazır Giy im İ hr acatı (M ilyon Do lar)
(Emek ve ark.,2006)
Dünya İh racatın d aki %
Pay
İh racatçıl ar
2004
1980
1990 2000
AB (25)
Extra-AB (25)
ihracat
Çin
74. 921
-
- 27,0
19.128
-
-
61.856
4,0
Hong Kong, Çin
25.097
-
-
8.138
11,5
re-export
16.960
Türkiye
Yıllık % Değişim
2004
2000-04 2002 2003 2004
29,0
9
6
18
9
6,9
7,4
9
4
13
11
8,9 18,3
24,0
14
13
26
19
-
-
1
-4
3
8
8,6
5,0
3,2
-5
-10
-2
-1
-
-
-
-
4
-1
6
13
11.193
0,3
3,1
3,3
4,3
14
21
24
12
Meksika
7.197
0,0
0,5
4,4
2,8
-4
-3
-5
-2
Hindist an *
6.624
1,7
2,3
3,1
2,8
7
10
10
-
ABD
5.059
3,1
2,4
4,4
2,0
-12
-14
-8
-9
Romanya
Endonezya
4.717
4.454
0,2
0,3
1,5
1,2
2,4
1,8
1,7
19
-2
17
-13
25
4
16
8
Bangl adeş
4.442
0,0
0,6
2,0
1,7
3
-7
13
0
Tayland
4.050
0,7
2,6
1,9
1,6
1
0
1
12
Vietnam
3.982
0,9
1,5
22
41
35
12
Güney Kore
3.391
7,3
7,3
2,5
1,3
-9
-8
-8
-7
Tunus
3.268
0,8
1,0
1,1
1,3
10
4
1
20
Pakist an
3.025
0,3
0,9
1,1
1,2
9
4
22
12
206.318
-
- 78,6
80,3
-
-
-
-
Yerel İhracat
İlk 15 Ülke
Dünya hazır giyim ithalatında ön de gelen ülkelere bak ıldığında, bu ülkelerin
aynı zaman da kişi başın a düşen gelirde de dünyan ın önde gelen gelişm iş ülkeleri
olduğu gör ülm ektedir. 2004 yılı itibar ıyla, AB, ABD ve Japonya düny a h azır
giyim ithalatın ın % 8 5'i ni gerçekleştirm işler dir. Çizelge 3.5.'de de dünya hazır giyim
ithalatı bilgiler i verilm ektedir.
13
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 3.5. Ülkeler Bazında Dünya Hazır Giyim İthalatı (Mily on Do lar) (Em ek
ve ark.,2006)
İthalatçılar
Dünya İthalatınd aki% Pay
2004
AB (25)
Ext ra-AB (25) ithalat
ABD
1980
1990
2000
Yıllı k Yü zd e Değişi m
2000- 2002 2003 2004
04
45,0
10
7
19
14
24,4
11
7
20
15
28,0
3
1
7
6
2004
121.656
65.863
75.731
16,4
24,0
Japonya
21.687
3,6
7,8
9,5
8,0
2
-8
11
11
Hong Kong, Çin
17.129
-
-
-
-
2
-2
2
7
(İç tüketime yönelik
ithal at )
0.170
0,9
0,7
0,8
0,1
-44
-16
-38
-83
Rusya
5.461
-
-
1,3
2,0
19
27
25
13
Kanada
5.223
1,7
2,1
1,8
1,9
9
2
12
16
İsviçre
4.343
3,4
3,1
1,5
1,6
8
7
15
9
Güney Kore
2.747
0,0
0,1
0,6
1,0
20
38
13
8
Avustralya
2.667
0,8
0,6
0,9
1,0
9
11
20
22
Meksika
2.580
0,3
0,5
1,7
1,0
-8
-5
-9
-15
Singapur
2.060
0,3
0,8
0,9
0,8
2
7
8
6
(İç tüketime yönelik
ithal at )
0.562
0,2
0,3
0,3
0,2
0
18
-7
12
B AE*
Norveç
2.047
1.666
0,6
1,7
0,5
1,11
0,7
0,6
0,8
0,6
7
15
10
15
13
8
Çin
1.542
0,1
0,0
0,6
0,6
7
6
5
8
Suudi Arabist an *
1.026
1,6
0,7
0,4
0,4
6
13
250,608
-
-
93,7
93,0
-
-
İlk 15 Ülke
39,9
20,9
32,4
-
İşçi ücretlerinin çok düşük olm ası, önem li devlet desteğin in olm ası ve
gir dilerinin büyük kısmını iç pazar dan tem in edebilm esi, dünya pazarlarında Çin'e
büy ük rekabet avantajı sağlamaktadır. 2004 yılın da Çin'in k ıyı bölgelerin de saat
başı ücret 0,76 Dolar ik en Türkiye'de 2,88 Dolar, İtalya'da 19,76 Dolar dır. Öte
yandan, Çin ekonomisinin son yıllar da gösterdiği büy üme perform ansı neden iyle iç
pazarın canlı olm ası bu sektör ü daha da güçlü kılmaktadır. Maliyet avantajlar ını
kaybetmeye başlayan tekstil ve hazır giyim sektörünün ekonomilerin de önemli bir
paya sahip ülkeler belirli bir strateji çer çev esin de sektörde teknolojik ve
modernizasyon çalışm alarına başlamışlar dır.
14
-
Güln ur ÖZDEMİR
Dünya tekstil ve h azır giyim ticaretine etki eden en ön emli olaylar dan bir isi,
Çin 'in 11 Aralık 2001 tarihinde DTÖ'ye 143. üy e olarak girmesidir. Çin bu üy elik le,
DTÖ'n ün "Tekstil ve Konfeksiyon Antlaşmasına tabii olm uş ve 2005 y ılın dan
itibaren kotaların k aldırılm asıyla Çin 'in tekstil v e konfek siyon ihracatı önemli oran da
artm ıştır. Bun unla birlikte, 1.5 milyar nüf usa sahip o lan Çin 'de yak laşık 150
milyon civ arın da yüksek gelir düzey ine sah ip k itlenin olm ası Çin'i önemli bir
pazar kılmaktadır.
Çin ABD v e AB ile ikili an laşm alar yapmıştır. Çin ABD anlaşm asına göre,
2009 yılına k adar o lan dönemde, ABD'nin Çin'den tek stil ve h azır giy im
ithalatın dak i artışın pazarı bozucu etkisi o lması dur um unda, ABD korunma
önlemlerine başv urabilecektir. Bu, Çin 'e kota uygulam akta olan tüm ülkeler
tarafın dan başvur ulabilecek bir yöntem dir. Bu çer çevede, ABD ve AB 20 05
yılında Çin'le an laşmay a vararak bazı kat ego r iler de Çin'e kota uygulam aya
başlamıştır (Em ek ve ark., 2006).
Çin 1990 yılın da 9.7
m ilyar dolar o lan hazır giyim ihracatını 10 y ıllık
dönem de 3.7 kat arttırarak 2000 yılında 36 milyar do lara yükseltmiştir. Bu artışla,
dünya hazır giyim ihracatındaki payını %9' dan %18' e çıkarmayı başarmıştır. İşçi
ücr etlerini çok düşük olm ası, önemli devlet desteğinin olm ası ve gir diler inin büy ük
kısm ını iç pazardan temin edilmesi Düny a pazar ların da Çin'e büy ük rekabet avantajı
sağlam aktadır. Öte yan dan, Çin ekonomisinin son yıllarda gö ster diği büyüme
perform ansı nedeniyle iç p azar ın can lı olması bu sektörü daha da güçlü kılmaktadır.
(Em ek ve ark.,2006).
3.1.1. Dünya Tekstil ve H azır G iyim Ticaretini Düzenleyen Genel Anlaşmalar
Gelişm iş ülkeler, ekonom ik kalkınmanın iler i aşam alarına geçmiş olm alarına
rağmen tekstil ve konf eksiyon sektör ün den çekilmemişler, gelişmekte olan ülkelerle
rekabet edebilm ek için gerek li tedbir leri zam anın da alar ak artan uluslar arası rekabet
karşı ulusal sektörlerin i korum ayı başarm ışladır.
Gelişm ekte olan ülkeler den kaynak lanan r ekabete karşı gelişm iş ülkeler,
sektörlerin i rek abet edebilir k ılmak için, gelişmekte olan ülk eler in ihr acatına önceleri
15
Güln ur ÖZDEMİR
tek taraflı daha sonra ikili an laşm alarla kısıtlam a getirerek zaman kazanm ayı ve bu
süre içerisin de tekstil ve konf eksiyon sektörünü reh abilite etmeyi hedeflem işler dir.
Bu nedenlere gelişm iş ülkeler, dış ticaretin konvan siyonel korunma
araçlarından olan güm rük ver gilerin i düşürerek ve miktar kısıtlam alar ını kaldır arak
dünya ticaret hacmini artırm ayı, ticarette daha liberal bir ortam oluşturm ayı ve
böylelik le glo bal siy asi ve ekonomik krizleri engellemeyi amaçlayan GATT
Kuralların ı tekstil ve konf eksiyon ticaretine uy arlamaktan im tina etmişler, bu
sektörün f arklı bir ticaret rejim i ile yönetilmesin in yollarını aram ışlardır.
Gelişm iş ülkeler, düşük m aliyetli üretici ülk eler den yapılacak ithalatın yerli
sanayilerine zarar ver diğini ve piyasa bozucu etkisi bulunduğu tezini sav unarak
gelişmekte olan ülkelerin ihr acatlar ına önceler i tek taraflı kısıtlama getirerek daha
sonra bu ülkeleri iki taraflı gön üllü ihr acat kısıtlama anlaşmaları yapmaya mecbur
bır akm ışlar dır.
Daha net ifadeyle, bir yandan tekstil m akine ithalatında güm r ük ver gilerini
kaldırar ak dünya ticaretinin gelişeceğin i iddia edenler ve bu yönde uy gulam aya
geçenler, diğer taraftan bu m akineleri alar ak üretim yapan ülkelerin ihr acatlar ına
sınır lam a getirerek dünya ticaretinin liberalleşm esin i engelleyen tut um için de
olm uşlardır.
Tekstil ve konfeksiyon ticaretine m iktar kısıtlam ası getiren ilk anlaşma,
1960'da Amerika tarafından Japony a ve diğer gelişmekte olan ülkeleri kap sayacak
şekilde, pam uklu tekstil ür ünleri için uygulanmaya başlanm ış v e daha sonr a, anlaşma
kapsam ına sentetik elyaf ve y ünlü ür ünler de dahil edilerek düzenlem elerin kapsamı
gen işletilirk en, ihracatı sınırlamaya tabi kılınan ülke sayısı da artm ıştır.
Her defasın da geçici olm ası niyetiyle getirilen düzen lem eler in ilki, 1961
yılın da uy gulamaya koyulm uşt ur. Sadece pam uk
ür ünleri kap sam ak
üzere
uygulamaya koyulan "Uluslar arası Pam uklu Tekstil Ticaretine İlişkin Kısa Dönemli
Düzen leme"(Short Term Cotton Arr an gem ent-1961) bu nedenle "Uzun Dönemli
Pam uklu Tekstil Düzenlemesi" ( Long Term Cotton Arrangm ent 1962-1973) adı
altında 1973 yılına kadar uzatılmıştır.
Suni ve sentetik, yün elyafın ın üretim inde ve ticaretinde gelişm ekte olan
ülk eler in aldık ları payın artması, bu ürün lerin de gelişmiş ülkelerce kısıtlama
16
Güln ur ÖZDEMİR
kapsam ına alınmasına neden olmuş 1974 yılında "Çok Elyaf lılar Düzenlemesi"
(Multifiber Arr an gment) düzenlemesi yür ürlüğe girm iştir. 1986 yılın da yapılan
uzatmada ipek ve bitkisel elyafın da ilav esiyle düzenlemenin kap sam ı daha da
gen işletilm iştir.
GATT Çok Ely aflılar Düzenlemesi (MFA 1974-1994), her ne kadar tekstil ve
konfeksiyon sektörün de güm rük vergilerin in azalmasına, m iktar kısıtlamalar ının
göreceli olar ak kaldır ılm asına imkan sağlay arak dünya tek stil ve konfeksiyon
ticaretinin libarelleşmesine kısmi katkılar sağlam ışsa da, ür etim lerini son yirm i yılda
önemli oranlarda arttırmayı başarmış, araların da
ülkem izin
de yer
aldığı
sanayileşm ekte olan ülkelerin dünya tek stil ve konfeksiyon ticaretin den aldıkları p ayı
sınır lan dırm ış ve artan rekabetle gelişm ekte olan ülkeleri bir bir ine kar şı, özellikle
konfeksiyon sektör ün de kıyasıya bir r ekabete sokmuştur.
5 yılık bir dönem için uy gulamaya kon ulan söz kon usu düzenlemeler,
gelişmekte olan ülkelerin itirazlar ına rağmen uygulanmaya devam etmiş ve tekstil
konfeksiyon
ticar etinin
GATT
kurallarına
uy um laştırılm ası
sürekli
olarak
ertelenmiştir.
Ur uguay Roun d m üzakereleri sonucu 1995 yılı başın da o luşt ur ulan Dünya
Ticaret Örgüt ü (DTÖ- Word Trade Organization) Anlaşması çerçevesinde MFA' nın
yerine y ür ürlüğe giren ATC (Agreem ent on Textiles and Clothing- Tekstil ve Giy im
Anlaşm ası) tekstil ve konfek siyon ür ünlerine uy gulanan kısıtlamalarının 2005 yılına
kadar kademe kadem e kaldırılm asını ön gör en bir anlaşma olarak, düny a tekstil ve
konfeksiyon ticaretinin liberalleşm esini şekillen diren hüküm leri içermektedir.
ATC 10yıllık geçiş sürecinde, kota uygulay an ülkelerin kotaları 4 kadem ede
ve her kademe de artan oranlar da kaldırılmasını öngörm ektedir.
Teknik olarak ifade edilm ek istenildiğin de, DTÖ Tekstil Giyim Anlaşm ası
Kadem eli Geçiş Takvimi1990yılı m iktar bazın da ithalatının 01.01.1995' de %16'
sına, 01.01.1998' de %17' sin e, 01.01.2002' de %18' ine, 01.01.2005'de geri kalan
%49' a karşılık gelen ürün lerin serbestleştirilmesine v e Genel Kota Büyüme
Oranlarının 1995-1998 y ılları ar asın da %16, 1998-2002 y ılları ar asın da %25, 20022005 arsın da %27 artm asını ön görmektedir (İ gem e, 2003).
17
Güln ur ÖZDEMİR
3.1.2. Dünya Hazır Giyim Pazarında Avrupa Birliğinin Yeri
Dünya konf eksiyon ar zı toplamı 2000 yıllın da 47.604 m ilyon euro iken, 2004
yılın da 55.282 milyon euroy a ulaşm ıştır. Tekstil arzın da azalış görülürk en ( dünya
tekstil arzı toplamı 2000 yılın da19.538 m ilyon euro-2004 yılın da 13.769 m ilyon euro
dır.) hazır giyim de artış söz kon usudur. Konf eksiyon da Çin ve Türkiy e tekstilde
olduğu gibi ilk iki tedarik çisi kon um un dadır. 2004 yılın da Çin'in payı %22,
Türkiye'nin ise %15'dir. Ardın da dünya konfek siyon pazarında Romanya, Tun us, ve
Fas gelmektedir.
AB konfek siyon tedar ikçisi o larak ilk on sıralamasına bakıldığın da ise, ilk
üçte Çin, T ürkiye v e Hon g Kong yer alm aktadır. (Çizelge 3.6).
Çizelge 3.6. Avr upa Birliği Konf eksiyon
(Aras, 2006)
Sektörün ün İlk 10 Tedarik çisi
Milyon Euro
No
% pay
Ül kel er
2000
2001
2002
2003
2004
2004
Dünya
47.604
50.056
50.299
55.466
55.283
100
1
Çin
7.450
7.980
8.822
10.694
12.346
22.33 %
2
Türki ye
5.322
5.776
6.720
8.126
8.527
15.42%
3
Romanya
2.558
3.258
3.597
3.764
3.812
6.90%
4
Bangl adeş
2.567
2.794
2.708
3.147
3.810
6.89%
5
Tunus
2.567
2.868
2.879
2.803
2.684
4.86%
6
Fas
2.356
2.624
2.586
2.488
2.431
4.40%
7
Hi ndist an
2.005
2.162
2.265
2.861
3.067
5.55%
8
Hong Kong
3.104
2.554
2.274
2.032
1.940
3.51%
9
Polonya
1.826
1.922
1.700
1.749
1.422
2.57%
10
Endonezya
1.800
1.760
1.438
1.358
1.353
2.45%
AB konfeksiyon pazarının ilk on sır alam asına bakıldığında ise, ilk üçte
İsviçre, ABD ve Japonya yer alm aktadır. (Çizelge 3.7).
18
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 3.7. Avrupa Birliği Konf eksiyon Sektörünün İlk 10 Pazarı ( Aras,
2006)
Milyon Eu ro
No
% pay
Ülkel er
2000
2001
2002
2003
2004
2004
Dünya
14.705
16.207
16.181
17.612
16.198
100.0%
1
İsviçre
2.081
2.261
2.323
2.573
2.597
16.03%
2
ABD
2.567
2.704
2.312
2.484
2.408
14.87%
3
Japonya
1.435
1.557
1.438
1.386
1.299
8.02%
4
Rusya
606
862
965
1.037
1.235
7.62%
5
Romanya
551
676
715
727
761
4.70%
6
Norveç
646
642
663
713
683
4.22%
7
Çek.Cum.
229
257
406
640
693
4.28%
8
Hong Kong
534
591
553
500
508
3.14%
9
Tunus
444
479
516
511
477
2.94%
10
Polonya
392
428
421
480
499
3.08%
Dünya konfek siyon ihracatı yapan ülkeler arasında büy ük kısm ı AB
ülk eler inden oluşan Batı Avr upa ülkeleri %33.6, Asya ülkeleri %42.7, Latin Amerika
ülk eler i %7.1, Kuzey Amerika ülkeleri ise %5.8 pay almaktadır. Çin ve Hong
Kon g'un toplam ihr acattaki tek başına dünya konfeksiyon ihracatının %29'unu
oluşturmaktadır.
2003 verilerin e bakıldığın da dünya tekstil ve hazır giyim ihracatın da %30 ile
en büy ük pay AB(15) ülkelerinin dir (Şekil 3.1). Toplam ihracat için de Çin'in payı
ise%20, Hong- Kong'un payı ise %9'dur. Türk iye %3.8 ile ABD'den sonra beşinci
dur umdadır. Alt sektör olarak aldığında ise Türk iye tekstil sektörün de 5. sır ada,
konfeksiyon da ise 4. sırada yer alm aktadır. 2003 verilerine göre dünya ithalatçı
sıralam alar ına bak ıldığın da ise AB ilk sır ada, ABD İkinci, Hon g Kon g üçüncü,
Japonya dör dün cü, Çin ise Beşinci sır ada yer alm aktadır (Şekil 3.2).
19
Hindistan%3,3
Güln ur ÖZDEMİR
ABD%4,2
Meksika%2,4
AB(15)
%30
Türkiye%3,8
Hong Kong
%9,2
Çin%20
Şekil 3.1. Dünyada Başlıca İhracatçı Ülk eler( Aras, 2006)
Hong kong
%7,3
Kanada
%2,1
Çi n%4
Japonya
%6,2
AB(15)
%38,9
ABD
%22,7
Şekil 3.2. Dünyada Başlıca İthalatçı Ülkeler( Ar as, 2006)
Avr upa Birliği tekstil ve konfek siyon sektörü toplam satışlar ının 2003 yılı
itibariyle yak laşık %39'u dış pazarlara yöneliktir. Dış satım lar da ağırlık dış
konfeksiyon a yöneliktir.
20
Güln ur ÖZDEMİR
3.2. Hazır Giyim Sanayinin Türkiye'deki Mevcut Durum u
1980 yılın da uygulam aya kon ulan ihracata yönelik kalkınma politikalarının
bir son ucu olarak tekstil ve hazır giyim sektörü hızla büyümeye başlamış ve bu
tarihten itibaren yatırımlar artm ıştır. Türk tekstil ve hazır giyim sektörü büy ük
oranda ihracata yönelik bir sektördür. Mevcut kapasiteler yurt içi talepten olduk ça
fazladır. Yaklaşık 30 milyar dolarlık üretim değerinin 18 m ilyar dolarlık bölümü
ihraç edilm ektedir.
Hazır giyim sektörü GSMH, istihdam v e ih racat açısından T ürkiye'nin en
önemli sektörlerin den bir idir. Türk hazır giyim sektörü dünyanın 4. büyük hazır
giy im ihracatçısı konum un dadır. Bugün, hazır giy im sektör ü, üretim ve
istih dam daki büy ük ağır lığıyla ülkem iz ekonom isinin lokomotif sektörlerin den
birisi konumun dadır (Emek ve ark.,2006).
3.2.1.İhracat Durumu
Hazır giyim ve konfek siyon sektörü 2006 yılı ilk dokuz ayında 10,34 milyar
dolar değerinde ihracat gerçekleştirmiştir. 2005 yılı eş dönem inde gerçekleştirilen
ihracat ise 10,37 m ilyar dolar dır. Bu değerlere göre, sektör ihracatında 2006 yılı ilk
dok uz ayın da %0,3 oranında ufak bir düşüş y aşanmıştır. 2006 yılı başın da dünya
hazır giyim ticaretinde y aşanan dur gunluk, petrol f iyatların daki aşırı artışlar ve son
aylarda yaşanan dalgalanmalar, yen i rekabet ortam ından kaynak lanan zorluklar ve
ana pazarımız olan AB ekonom isin dek i durgunluk dikkate alın dığında, ihr acatın
geçen y ıllara göre perform an s kay betmesi bekleniyor du. Yılın ilk aylarında m eydana
gelen beklenm edik oranlar daki düşüşler, yer ini beşinci aydan sonr a bir toparlanm aya
bır akm ıştır (Çizelge 3.8).
Ülke gr up ları bazında sektörün ihr acatı in celendiğin de, diğer OECD ülke
grubu (%-19,4) ve Diğer Bölgeler in (%-7,1) gösterdikleri düşüşler dışın da, bütün
bölgeler e yönelik ihracatımız artış kay dedilm iştir ( www.itkib.org.tr,2006).
Sektör ihracatı son iki y ıldır tedrici olar ak perform ans kaybı yaşamaktadır.
Perform ans kaybı sektörel paylar da da göze çarpm aktadır : toplam ihracat içindeki
pay %19,4'ten %16,8'e; sanay i ürünler i ihracatı içindeki p ay ise %28,6'dan %25'e
21
Güln ur ÖZDEMİR
ger ilem iştir. Sektörün hem genel ihracat hem de san ayi ihracatındaki p ayı geçen yıla
göre üç puan üzerin de bir düşüş yaşamıştır.
2003 yılı başından 2005 yılı sonuna kadar, ivm e kaybetm esine rağm en,
ihracat mutlak rakam olarak hep artmıştı. Ancak 2006 yılının başın dan başlay arak
mutlak rakam olarak da bir azalış başlam ıştır. Örneğin, 2004 yılın da sektörün ihracat
artışı %13.7 iken, 2005 yılında %4.7'ye ger ilem iş ve nihay et 2006 yılı ilk üç
çeyreğin de %0,3 oranında düşüş kay detm iş dur um dadır ( www. itkib.or g.tr, 2006).
Çizelge 3.8. Aylar İtibariyle Hazır giyim İhracat Kay dı
2005-2006 Ocak- Eylül(İTKİ B,2006)
Biri m: 1000 $
2005
2006
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayı s
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eyl ül
1.073.887
1.154.741
1.282.302
1.139.394
1.043.115
1.136.766
1.227.683
1.132.075
1.177.441
936.289
1.118.368
1.274.936
1.027.535
1.111.242
1.268.759
1.230.579
1.209.409
1.212.221
Deği şi m
%
-12,8
-3,1
-0,6
-10
7
12
0
7
3
Şekil 3.3. Ay lar İtibariy le Hazır giyim İhracat Kay dı
2005-2006 Ocak- Eylül(İTKİ B, 2006)
22
Güln ur ÖZDEMİR
Son yıllar da uluslar arası p iyasalar da mey dana gelen gelişm eler son ucu oluşan
fiyat erozyonu v e Türkiye'nin diğer sanayi dalların ın gösterdiği y üksek ihracat
perform ansı nedeniyle, hazır giyim ve konfek siyon sektörü ihr acatta ilk sıradaki
yerini kor uy am am ıştır. Taşıt araçlar ı ve yan san ayi sektörü 11 milyar dolar lık ihracat
ile ilk sıray ı alırken, demir çelik ürün leri 6,2 m ilyar dolarlık ihracat gerçekleştirerek
üçün cü sıraya y erleşm iştir .
İhracat performansı açısından bir değerlendirme yapıldığın da, sektörün
perform ansının Türkiy e toplam ihracatının ve sanayi sektörü ihracatının gerisin de
kaldığı gözden kaçm am aktadır. Örneğin, 2006 ilk dokuz ayında toplamında,
Türkiye'nin ihracatı %15, sanayi ürün leri ihr acatı %14 artış gö sterirken, hazır giyim
ve konfeksiyon sektörü ihracatı %0,3 oranında düşm üşt ür. Son yıllar da tedricen
perform ansı düşen hazır giyim ve konfeksiyon sektörü, Türkiye gen el ihracatından
aldığı %16,8'lik pay ile sektörler arasın da taşıt araçlar ı ve yan sanayi sektörün den
sonra ikinci olm uşt ur. Ancak, sektör ün için de bulun duğu maliyet koşulları ile
dünyadaki
rekabet
koşulları
dikkate
alın dığında
gösterilen
performansın
küçümsenm em si gerektiği anlaşılacaktır ( www. itkib.or g.tr, 2006).
Avr upa Birliği (25) % 76 pay ile hazır giyim ihracatım ızdaki en büyük pazar
olm a özelliğin i k orumaktadır. 2005 yılın da AB'ye gerçekleştirilen h azır giy im
ihracatı 8.7 milyar Dolar olar ak gerçekleşm iştir. Diğer OECD Ülkeleri Toplamı (ABD,
Kanada, İsviçre vb), %9,8, Ortadoğu Ülkeleri Toplam ı (S. Arabistan, İsrail, Kuveyt vb.)
%2.1 olarak değişm iştir ( Çizelge 3.9.).
Gerçekleştirilen ihr acat performansın da, ihracatın %76,1'in in yöneldiği AB
ülk eler i belirleyici dur um dadır. AB(15)'e yönelik ihracat %0,3 artarken, AB(10-yeni
AB)'ye yönelik ihracat artışı ise %37,5 oranında olm uştur. Böylece AB-25 'e yönelik
ortalam a artış %1 düzeyin de olm uştur. Eylül ayına kadar sür ekli düşük çıkan AB
ülk eler ine yönelik ihr acat ilk defa artış sağlamıştır (Çizelge 3.10.).
Bu pazar da göze çarpan en önemli nokta ve hazır giy im perform ansını
belirleyen h ususlar dan bir i, toplam hazır giyim ihracat pazarım ızın %25'in i oluştur an
Alm anya'da 2004 yılından itibar en gör ülen durgunluk ve ivme kay bının devam
etm esi ve Ocak-Eylül dönem in de %6,7 gibi bir düşüş yaşanmasıdır. AB ülkeler i
arasında diğer önemli iki pazarım ız olan Fransa(%6,4) ve Hollanda (%4) aynı trendi
23
Güln ur ÖZDEMİR
izlenmiştir. İsp anya (%35,6), İrlan da(%16,4), Danim arka(%9,8) ve İtalya'ya (%13,2)
yönelik ihr acat büyük artışlar kaydederek bu bölgedeki toparlanmaya büyük katkı
sağlam ışlar dır (İtkib, 2006).
Çizelge 3.9. Başlıca Ülke Gr upları İtibari İ le Türk iye Hazır Giyim İhracat Kaydı
(İtkib, 2006)
ÜLKE LE R
2005
Topl am
2006
Topl am Deği şi m
Ocak -Eylü l Konf'da Ocak -Eylü l Konf'd a
7.792.826
75,2
7.868.083
%
Deği şi m
76,1
1,0
1.253.967
12,1
1.010.646
9,8
-19,4
89.380
0,9
179.723
1,7
101,1
Eski S.S.C.B Ülkeleri
Toplamı (Rusya Fed.,
Azerbaycan, Özbekistan vb)
202.737
2,0
248.463
2,4
22,6
Ortadoğu Ülkel eri
Toplamı (S. Arabist an,
İsrail, Kuveyt vb)
186.303
1,8
217.743
2,1
16,9
Afrika Ülkeleri
Toplamı (Mısır, Tunus,
Cezayi r, GAC vb)
158.324
1,5
171.814
1,7
8,5
20.914
0,2
23.140
0,2
10,6
662.953
6,4
615.623
6,0
-7,1
10.367.404
100
10.335.235
100
-0,3
1000$
AB Ülkeleri Toplamı
Diğer OECD Ülkeleri
Toplamı (ABD,Kanada,
İsviçre vb)
Diğer Avrupa Ülkeleri Toplamı
(Romanya, Bulgarist an,
Makedonya, KKTC)
Diğer Asya Ülkeleri (Çin,
Hindist an, Malezya,
Tayvan vb)
Diğer Ülkeler ve Bölgel er
Toplamı
Toplam Hazır Giyim İhracat
Kaydı
Pay %
24
1000$
Pay %
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 3.10. AB Ülkelerin e Türkiy e'nin Hazır Giyim İhracat Kaydı (İtkib, 2006)
Almanya
2005
Ocak -Eylü l
Topl am
Konf'da
2006
Ocak Eylül
1000$
Pay%
1000$
Topl am
%
Konf'd a Deği şi m
Pay%
%
2.768.960
26,7
2.584.342
25,0
-6,7
102.837
180.835
278.548
33.791
1,0
1,7
2,7
0,3
106.827
182.035
305.724
28.728
1,0
1,8
3,0
0,3
3,9
0,7
9,8
-15,0
778.772
688.209
1.651.120
55.738
7,5
6,6
15,9
0,5
728.715
660.768
1.699.129
64.904
7,1
6,4
16,4
0,6
-6,4
-4,0
2,9
16,4
397.836
180.277
436.823
2.084
8.052
96.953
7.660.835
41.209
40
3,8
1,7
4,2
0,0
0,1
0,9
73,9
0,4
0,0
539.313
173.969
494.541
1.164
7.070
109.363
7.686.592
53.925
57
5,2
1,
4,8
0,0
0,1
1,1
74,4
0,5
0,0
35,6
-3,5
13,2
-44,1
-12,2
12,8
0,3
30,9
42,5
3.729
4.225
7.810
18.014
1.846
35.369
4.698
15.051
0,0
0,0
0,1
0,2
0,0
0,3
0,0
0,1
4.894
7.966
6.073
30.208
1.610
53.387
10.237
13.134
0,0
0,1
0,1
0,3
0,0
0,5
0,1
0,1
31,2
88,5
-22,2
67,7
-12,8
50,9
117,9
-12,7
131.991
1,3
181.491
1,8
37,5
AB (25) Topl amı
7.792.826
75,2
7.868.083
76,1
1,0
Türkiye Hazı rgiyim ve
Konfeksiyon İh racatı
10.367.404
100
10.335.235
100
-0,3
Avusturya
Bel çi ka
Danimarka
Finl andiya
Fransa
Holl anda
İngilt ere
İrlanda
İspanya
İsveç
İtalya
Lüksemburg
Port ekiz
Yunanist an
AB (15) Ül keleri Toplamı
Çek Cumhuriyeti
Estonya
Diğer Böl gel er
Letonya
Litvanya
Macarist an
Malta
Polonya
Slovak Cumh.
Slovenya
Yeni AB Top lamı
25
Güln ur ÖZDEMİR
ABD, Kan ada ve Japonya gibi ülkelerinin yer aldığı diğer OECD ülkelerine
yönelik ihracatta geçen yıl olduğu gibi bu yılın ilk dokuz ay ında da düşüşler
yaşanm ıştır. Bu düşüş büyük ölçüde ABD'ye yönelik ihr acattaki düşüşten(%22,1)
kaynaklanm aktadır. Bu düşük perform ansın gerisinde, yeni rekabet koşullar ının
getir diği şiddetli fiy at rekabeti sonucu yaşanan f iyat erozyonu ve ABD'nin
Türkiye'ye olan co ğrafi uzaklığı gibi f aktörler yatmaktadır.
Hazır giyim ve konfeksiyon ihracatında oransal olarak fazla bir yer tutmayan
Diğer Avr upa ülkelerin e yönelik ihr acat artışı %101,1, Esk i SSCB ülkelerine yönelik
artış Rusy a Federasyon u(%30), Kazakistan'a(%127,9) yönelik gerçekleştirilen
yük sek artışlar a bağlı olar ak %22,6 olm uştur. Ortado ğu ülkelerin e yönelik ihr acat
%16,9 oranında artarken, Asy a ülkelerine yap ılan ihracat artışı ise %10,6
düzeyin dedir.
Bu pazara yönelik ihracat perform ansını olumsuz etkilem esi düşünülen
faktörlerin başında, AB alıcılar ının ucuz olan Çin m allar ına yönelm esi gelm ektedir.
Bu pazarda, diğer önemli bir nokta ise, 2005 yılında önemli oran da artış
sağlanan Finlan diy a(%15 düşüş) ve İn giltere(%2,9) pazarlarında görülen gerilemedir
(geçen yıl aynı dön em de sırasıyla %37,4 ve %11,8 artış sağlanm ıştı).
2006 yılı ilk dokuz ayında dokuma konfek siyon ihracatın da %4,9 ve denim
pantolon ihracatın da ise %6,8 oranında bir düşüş yaşanm ıştır. 2005 yılı boyun ca
toplam hazır giyim ihracatının artmasın da bir lokomotif görevi yapan den im
pantolon ihracatı, 2006 yılında tam tersi bir istikamette gelişme gö sterm iştir.
2006 yılı ilk dok uz aylık verilere göre, bir im ihraç f iyatlarım ız geçen yıla
kıyasla dok um a ve hazır eşyada düşerken, örme konfek siyon da yük selm iştir.
Maliyet artışları v e döviz k urları açısın dan Türk iye hazır giyim ve konfeksiyon
sektörü son yıllar da olum suz bir tablo ile karşılaşırken, son aylar da döviz kurlar ın da
yaşanan artışlar sektörü az da olsa gelecek için um utlandırmıştır. Yapılan an alizde,
döviz ve maliyetler arasın daki olumsuz tablonun son aylarda m eydana gelen
gelişmeler nedeniyle, bir toparlanma sürecine girdiği son ucuna var ılmıştır
(www.itkib.or g.tr, 2006).
AB'ye yeni üye olan 10 ülk eye yön elik hazır giy im ve konf eksiyon
ihracatının perform ansına bakıldığı zaman, bu bölgede kay dedilen %37,5 'lik ihracat
26
Güln ur ÖZDEMİR
artışı oldukça sev indiricidir. AB-15 pazarın da yaşanan dur gun luğa karşın yeni AB
üyesi ülkelerin pazarın da gösterilen bu y üksek ihracat artışı ön em arz etm ektedir. Bu
ülk eler e yönelik tekstil ihracatın da da y ük sek oranlı ihracat yaşanm aktadır. Hem
tekstil hem de hazır giyim ihracat artışının gerisin de bu ülkeler de yaşanan yük sek
oranlı büy üme yatmaktadır.
OECD ülk eler ine yönelik hazır giyim ve konfek siyon ihracatın da, 2005 yılına
kıyasla %19,4 or anın da bir düşüş sö z kon usu olm uştur. Bu ülke gr ubun a yönelik
sektör perform ansını ABD pazarı belirlemektedir. Çünk ü ABD pazarı tek başına bu
ülk e gr ubuna yapılan ihr acatın %80'inden fazlasını çekmektedir. Dolayısıyla ABD
pazarın daki bir gelişm e bu ülke gr ubuna yön verm ektedir. ABD pazar ına yönelik
ihracatımız bu yılın ilk dok uz ayın da %22,1 oranında düşm üştür ( Çizelge 3.11.)
(www.itkib.or g.tr, 2006).
Çizelge 3.11. Diğer OECD Ülkelerine Hazır Giyim ve Konf eksiyon İhracatı
2005 - 2006 Ocak – Eylül Dönem i ( www.itkib.or g.tr, 2006)
ÜLKE LE R
ABD
Avustralya
Güney Kore
İsviçre
İzlanda
Japonya
Kanada
Meksi ka
Norveç
Yeni Zel anda
Diğer OECD Ülkeleri
Toplamı
Türkiye Hazı r Giyi m ve
Konfeksiyon İh racatı
2005
Topl am
2006
Toplam
Ocak -Eylül Konf'da Ocak -Eylü l Konf'd a
1000$
1.016.743
4.873
2.597
Pay%
9,8
0,0
0,0
1000$
792.214
5.050
5.076
99.519
498
10.460
60.400
2.661
55.165
1.051
1,0
0,0
0,1
0,6
0,0
0,5
0,0
90.892
483
11.767
55.734
1.994
46.003
1.433
0,9
0,0
0,1
0,5
0,0
0,4
0,0
-8,7
-3,0
12,5
-7,7
-25,1
-16,6
36,3
1.253.967
12,1
1.010.646
9,8
-19,4
10.367.404
100
10.335.235
100
-0,3
27
Pay%
Deği şim
7,
0,0
0,0
%
-22,1
3,6
95,5
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 3.12. Gen el İhracat Performansı İçin de Hazır Giyim İhracatının
(htpp://ihracat.dtm.gov.tr, 2006)
Payı
2004
2005
%
Ocak-Aralı k
Ocak -Aralı k
Deği şi m
Türki ye Genel İhracatı
64.026. 635
73.426.151
14,7
Hazır Gi yim İhracatı
13.095. 495
13.708.378
4,7
20,5
18,7
44.103. 649
48.944.595
29,7
28,0
Hazır Gi yim İhracatının Payı
Sanayi Ürünl eri İhracatı
Hazır
Giyi m
İhracatını n
Sanayi
Ürünl eri İhracatındaki P ayı
11,0
Biri m:1000$
2005 yılı Ocak-Aralık dönemi ihracatı, bir önceki yıla nazaran %14,7
oranın da artışla 73,4 m ilyar dolar olar ak gerçekleşmiştir. Bu dönem toplam
ihracatımızın %84,8’lik bölümünü sanayi ür ünleri, %13,2’lik bölüm ünü tarım
ürünleri ve %2,1’lik bölümün ü m adencilik ürünler i oluşt urmuştur. 2005 yılı OcakAralık dön eminde, san ayi ür ünler i ihracatı %12,7’lik artışla 62,2 milyar dolar, tarım
ürünleri ihracatı %27,4’lük artışla 9,7 m ilyar dolar, madencilik ür ünleri ihracatı ise
%26,3’lük artışla 1,5 m ilyar dolar olar ak gerçekleşm iş bulunmaktadır.
Alt sektörler itibariyle ihr acatımızda en fazla pay a sahip olan ilk beş sektör ve
toplam ihracat için dek i payları Çizelge 3.13. 'de verilmektedir.
Çizelge 3.13. İhracatım ızda En Fazla Paya Sahip Beş Sektör
(htpp://ihracat.dtm .gov.tr, 2006 )
% Pay
Değer
Hazır Giyim ve Konfeksiyon
% 18,7
13,7 milyar dolar
Taşıt Araçl arı ve Yan S anayi
% 17,8
13 mil yar dolar
Demi r ve Demi r Dışı M et all er
% 12,9
6,9 mil yar dolar
El ekt rik-El ekt roni k
% 9,5
7 milyar dol ar
Ki myevi M addeler ve Mamull eri
% 9,2
6,8 mil yar dolar
28
Güln ur ÖZDEMİR
Bu artışın çeşitli neden lerin den birisi 2004 yılın da dünya ekonomisinin
kazandığı büy üme hızının azalar ak da olsa devam etmesi ve Çin, Hindistan, Pakistan
gibi Asyalı büy ük hazır giyim ihracatçı ülk eler ile kar şılaştırıldığın da ana pazarların
başında gelen AB pazarına olan co ğrafi yakın lığım ız say ılabilir. Ayr ıca, y ükselen
petrol ve hamm adde fiyatları, en büyük p azar ımız olan AB’deki ekonom ik
dur gunluk, yükselen m aliy etler ve yo ğun r ekabet nedeniyle düşen fiyatlar a rağm en
sağlanan ihracat artışı, sektörüm üzün rekabet gücün ü gösterm esi açısın dan
önemlidir.
2005 yılın da düny ada m iktar k ısıtlamaların ın kalkmasıy la birlikte, ortaya
çıkan yen i uluslararası rekabet ortamı, 2005 yılı başın dan itibar en dünya
ekonom isin de
ve ticaretin de meydana
gelen
durgunluk,
sektörün
ihracat
perform ansını etkilem ektedir. 2003 yılı başın da başlayan h azır giyim ve konfeksiyon
sektörü ihracatındaki ivme düşüşünün 2005 y ılın da da devam ettiği gör ülm ektedir.
Örneğin, 2003 yılın da sektör ün ihracat artışı %25.5, 2004 y ılın da %13.7 ik en,
2005 yılın da %4.7’ye gerilem iş durum dadır.
Ocak- Aralık 2005 itibariyle, dok um a konfeksiyon ihr acatında %6 oranın da
bir artış kaydedilm iştir. 2004 yılı boyunca sürekli bir artış graf iği çizen dokuma
konfeksiyon ihracatı, 2005 yılın da büt ün konfeksiyon ür ünlerinde olduğu gibi hız
kesmiştir. Ancak, dok um a konfeksiyon un gen el konf eksiyon ihr acatına ve örme
konfeksiyon a gör e daha iyi bir perform ans ser gilediği gör ülm ektedir. 2005 yılın da
toplam dokum a konfeksiyon ihracatı için de den im pantolonların pay ı %24’ den
%28’e yük selm iş v e ihracat artışı %28 düzeyin de o lm uştur. Toplam konfek siyon un
%4,7 oranında artış göster diği dikkate alınır sa, den im ihracatın dak i %28 oranındaki
artış
yen i
r ekabet
ortam ında
gösterilebilecek
büy ük
bir
başar ı
olarak
değerlen dirilm ektedir (htpp://ihracat.dtm .gov.tr, 2006 ).
Yıllar itibariy le, konfeksiyon ihracatım ız, 1980-1990 arası dönemde % 40
oranın da, 1990-1995 arası dönem de % 16,5 oranın da artarken, sektörün için de
bulunduğu dar boğaz neticesin de 1995-2000 arası dönem de %2 gibi oldukça düşük
bir düzeyde artmıştır. 2004 yılında ise konfek siyon ihracatım ız %13 oranında artış
göstererek 10.8 milyar ABD Do ları’na ulaşm ıştır. 2005 yılı Ocak- Haziran
29
Güln ur ÖZDEMİR
döneminde 2004 y ılın ın ayn ı dön em ine göre %9 artan konfek siyon ihracatım ız 5.7
milyar ABD Do ları’n a yükselmiştir.
Ülkemiz tekstil ve konf eksiyon sektörün de, kotaların kalktığı v e ucuz
işgücün e
dayalı
düşük
üretim
maliyetine
sahip
ekonomilerin
rekabetinin
şiddetlendiği bu dönem den itibaren, ancak m arkalı ve m odaya öncülük eden nitelikte
tekstil
ve konf eksiyon
üretimi
yapılm ası
halin de,
ihracat
artış oran ının
sür dür ülebileceği düşünülmektedir ( www.dtm.gov.tr,2006).
Örm e konfeksiyon un en önemli ür ün gr upların dan biri olar ak çorap, örme
konfeksiyon ihracatı içerisin dek i %11’lik payın ı kor urken, ihracat artışını da %6
olarak ger çekleştirmiştir. En fazla çorap ihraç edilen ülk eler İn giltere, Almanya,
Fran sa ve Hollanda’dır.
Tekstil ür ünlerinde, 2005 yılın da gerçekleştirilen ihracat performansın da,
ihracatın %75,5’inin yön eldiği AB ülkeleri belir leyici durum dadır. AB(15)’e yönelik
ihracat artışı %6,3 düzeyinde olm uş ve ihr acatımız 10,2 milyar dolar seviy esin de
ger çekleşm iştir. AB (10-yeni AB)’ye yönelik ihracatım ız ise %34,4 oranın da artarak
176,1 m ilyon dolar olmuştur. Böylece AB-25’e yön elik ihracatımız %6,7 artışla 10,4
milyar do lar düzeyin dedir. Euro bölgesi ekonomisindeki dur gun luğa rağm en
sağlanan bu artış, sektörün rek abet gücü açısından ön em arz etm ektedir. Euro- bölgesi
ekonom isinin bu yıl sadece %1.6 ve Fr ansa Moda Enstitüsü’ne (FME) göre, AB
hazır giyim ithalatının ise 2005 yılın da %4 oranın da büy üdüğü göz önüne alınacak
olur sa, AB-15 ülkeler ine yön elik gerçek leştirilen %6.3’lük ihracat artışı önem arz
etm ektedir. FME kayıtlarına göre, Türk iye AB pazar payın ı korurken, Çin pazar
payını %22’den %33’e çık arm ıştır. Hindistan hariç, diğer Asy a ülkeleri başta olm ak
üzere, Romanya, Fas ve T un us, AB’ de pazar payı k ay bına uğrayan ülkeler
olm uşlardır.
Bu pazarda göze çarpan en önem li nokta Almanya’da yıl başından itibar en
gör ülen durgunluk devam ederken (%-1.2), Belçika(%-13,4), İrlan da(%-8,3) ve
Lük sem bur g (%-22,3) dışındaki ülkelere yönelik ihracatım ızın perform ansının güçlü
olm asıdır. Özellik le Finlan diya, Avusturya, İsp anya ve Yunanistan’a yönelik ihracat
büy ük artış kay detmiştir.
30
Güln ur ÖZDEMİR
AB’ye yen i üye olan 10 ülkeye yönelik artışının arkasın da, Türkiye’ de
yerleşik firmaların gerek doğr udan gerekse yabancı ülke vatan daşları ile o ülkeler de
ortaklıklar kurmak veya m ümessiller ile çalışm ak şeklinde y ürüttükleri yo ğun
pazarlama faaliyetlerin in önemli etkisi bulunmaktadır. AB ülk esi olduktan sonra bu
pazarlar da işçilik m aliyetlerinin artm ası, Türkiye’nin kaliteli mallarını Sloveny a, Çek
Cum hur iyeti, Polonya gibi ülkeler için cazip hale getirm iştir.
Diğer Avr upa Ülkeleri gr ubun da y er alan Bulgar istan, KKTC, Mak edonya ve
Rom anya’ya yap ılan hazır giyim ve konfeksiyon ihr acatı, dolar bazın da %55.8
oranın da artış kay dederek 129,5 m ilyon dolara ulaşm ıştır.
AB ülkelerinin dışında kalan Diğer OECD ülkelerin e yönelik hazır giyim ve
konfeksiyon ihr acatın da, 2004 yılın a kıyasla %13.8 oranın da bir düşüş söz konusu
olm uş ve hazır giy im ihracatımız 2004 y ılın daki 1,8 milyar do lar seviyesin den, 2005
yılın da 1,6 milyar dolara gerilem iştir. Bu düşüşte en etkili faktör bu ülke gr ubuna
yapılan ihracatın %80’in den fazlasını tek başına çeken ABD pazarına yapılan
ihracatımızın %17.6 or anın da düşmesidir.
Bu
ülke
gr ubun da ABD, Japonya ve İzlan da pazarlarına yönelik
ihracatımızda 2004 yılı başın dan beri bir düşüş gözlenm ekte olup, yıl son u itibariyle
Japonya pazar ında da bir toparlanma göze çarpm aktadır.
Başta Rusya Federasyonu olm ak üzere Eski SSCB ülkelerin e yapılan ihr acat,
yılın ilk yarısın da ivm e kay betm esin e rağmen, Rusya’ dan kaynaklanan bir
toparlanma göze çarpmakta olup, Ocak-Aralık 2005 dönem i artış or anı %32.3
seviyesindedir. 275,4 milyon dolar seviyesinde gerçekleşen ihracat perform ansının
arkasın daki belirleyici unsur un başta Ukrayna olm ak üzere, Azer baycan ve
Kazakistan’a yapılan ihracat olduğu gör ülmektedir.
2005 yılın da Ortadoğu ülkelerin e hazır giyim ve konfeksiyon ihracatı, 2004
yılının ayn ı dönemine kıyasla %17,9 oranında artarak 260,3 m ilyon dolar olarak
ger çekleşm iştir. Yüksek seyr eden petrol fiyatları ve petrol ihracatından elde edilen
gelirin bir k ısm ının tüketim talebine kayması; Irak pazarının nispeten açılması gibi
nedenler, bölgeye yönelik hazır giyim ve konfeksiyon ihracat artışının başlıca nedeni
olarak gör ülmektedir. Kuzey Afrika Ülkeleri’ne yönelik ihracatım ız ise 2005 yılın da
%4,7 oranın da artarak 222,7 m ilyon dolar olarak ger çekleşm iştir.
31
Güln ur ÖZDEMİR
Asy a ülkelerin in Türkiye’nin toplam hazır giyim ve konfek siyon ihracatında
aldıkları pay %0.2 (31 m ilyon dolar) gibi çok küçük olm akla birlikte bu ülkelere
yönelik yapılan hazır giy im ve konfek siyon ihracatın da ger çekleştirilen %38,1’ lik
ihracat artışı, sektör açısın dan olumlu bir gelişme olarak değerlen dirilmektedir. Bu
pazarda Pakistan ve Hong Kong’a yap ılan ihracat artışı göze çarpm aktadır
(htpp://ihracat.dtm .gov.tr,2006 ).
3.2.2. İthalat Durum u
Türkiy e'n in h azır giy im ithalat ında ö zellikle so n iki yılda y ük sek or anlı
art ışlar y aşanmaktadır. 2001 yılın da 197 milyon Do lar ger çekleşen hazır giy im
ithalatı 2002 yılın da 238, 2003'te 371, 2004'te 577 ve 2005 y ılın da ise 686 milyon
Dolara yük selm iştir. Türkiye daha çok dok uma giy im eşy ası ithal etm ektedir. 2005
yılın da ithal edilen hazır giyim ür ün lerin in % 37 's ini örme giyim ürünleri, % 63'ünü
dok uma giyim ür ünler i oluşturm uştur. Ayrıca, dok um a giyim ür ünlerin deki ithalat
arışı örme giyime göre dah a fazladır ( Çizelge 3.14.) (Em ek ve ark.,2006).
Çizelge 3.14. Türkiye'nin Hazır Giyim İhracatındaki % Değişimler(1000$) (Emek ve
ark., 2006)
Madd e T anı mı
Örme giyim
eşyası ve
aksesuarl arı
Örül memiş
giyim eşyası ve
aksesuarl arı
Topl am
97/ 96
98/ 98
99/ 98
00/ 99
01/ 00
02/ 01
03/ 02
04/ 03
05/ 04
11,0
6,9
-10,6
-1,5
-2,3
22,0
29,0
9,2
5,2
7,7
6,7
-2,5
3,8
5,3
23,3
17,2
19,0
7,0
9,8
6,8
-7,6
0,6
0,7
22,6
24,0
13,1
6,0
Türkiye'nin 2005 y ılın da hazır giyim ithalatını gerçekleştir diği başlıca ülkeler
sırasıy la; Çin (%21), İtalya (%12), Bangladeş (%6), Hindistan (%6), Malezya (%4),
Fas (%4) ve İ spanya (%4) olarak gerçekleşm iştir( Çizelge 3.15.) (Emek ve ark.,2006).
32
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 3.15. Başlıca Ülke Gr uplar ı İtibari İle Türkiye Hazır Giyim İthalat Kaydı
(1000$)(Emek ve ark.,2006).
ÜL KE ADI
% Değ.
05/04
144.096
18,8
2003
2004
Çin
28.134
57.526
121.273
İtalya
Bangl adeş
51.115
1.463
69.196
6.492
78.395
20.985
87.584
39.763
11,7
89,5
12,8
5,8
Hindistan
Malezya
2.122
1.108
5.843
4.118
16.726
19.046
38.761
26.805
131,7
40,7
5,7
3,9
Fas
İspanya
1.955
27.597
4.065
38.756
18.797
39.206
25.940
24.939
38,0
-36,4
3,8
3,6
Bulgarist an
Almanya
4.226
15.791
11.421
22.839
21.900
25.399
23.232
22.421
6,1
-11,7
3,4
3,3
Hong-Kong
Fransa
4.695
14.468
6.777
18.972
13.383
19.227
20.726
18.783
54,9
-2,3
3,0
2,7
3.581
3.506
5.534
8.679
10.420
17.957
15.461
15.341
48,4
-14,6
2,3
2,2
İngiltere
Romanya
21.926
2.674
28.098
4.303
15.110
11.410
14.788
14.032
-2,1
23,0
2,2
2,0
Tayland
Sri Lanka
2.124
390
4.698
1.462
6.465
7.248
11.911
10.330
84,2
42,5
1,7
1,5
51.118
237.991
71.802
370.583
114.107
577.054
131.021
685.933
14,8
18,9
19,1
100,0
Ege Serbest Bölge
Endonezya
Diğer Ülkeler
Topl am
2005
%Pay
2005
21,0
2002
Türkiye, Çin'in DTÖ ile yaptığı protokolün 242. par agrafın a dayanar ak 2005
yılı Şubat ayın dan itibaren 42 kategoride Çin menşeli ür ünler ine kota uy gulam aktadır.
Bu dur um 24 Aralık 2006 tarihli resmi gazetede yayınlanan " Belirli tekstil ve
konfeksiyon ür ünlerinin ithalatın da gözetim ve koruma önlemlerine ilişkin tebliğ" ile
tebliğ ile y ür ürlükten kaldırılmış ve kor unm a önlemi nedeniyle Çin menşey li bazı
tekstil ve hazır giyim ürünlerine k ısıtlam a(kota)getirilm iştir. Türkiye AB'n in tercihli
ticaret ilişk isi için de olduğu ülkelerle, hem ikili ilişkileri geliştirmek hem de bir
ticaret sapmasına m eydan vermem ek için ser best ticaret anlaşmaları (ST A)
yapmaktadır. Şu ana kadar ST A ger çekleştirilen ülk eler ; EFT A, İsrail,
Romanya, Makedonya, Hırv atistan, Bosna-Hersek, Fas, Suriye ve Tunus'tur (Em ek
ve ark., 2006).
33
Güln ur ÖZDEMİR
3.2.3. Türk Tekstil ve Konfeksiyon Sektörünün Ö ne Çıkan Sorunları
a) Maliyeti Artıran ve Rekabeti Zorlaştıran Unsurlar
Başta Çin olm ak üzere Uzakdo ğu ve Asya ülkelerinde so syal güvenlik
uygulamaların ın keyfi ve gev şek uy gulanm ası, bu ülkeler deki işçilik maliyetler inin
Türkiye’ye kıyasla oldukça düşük olm asın dan öt ür ü ülkem izin
uluslararası
pazarlar daki r ekabet şansı olumsuz etkilenmektedir.
Ham madde fiyatların dak i dalgalanmalar ve TL’nin aşırı değer lenm esi
ihracatçılarımızın fiyat belirlemede zorlanmasına sebep olm akta ve bu dur um rekabet
şan slar ını azaltan bir diğer un sur u oluşturmaktadır.
Ülkemizdeki enerji f iyatlarının rakip ülkelerin üst ün de olm ası temel
gir diler den bir i olan ener ji alanın da f irm alarımızı rakipler ine göre dezavantajlı hale
sokmaktadır.
b) Finansm an İle İlgili Sorunlar
Eximbank tarafından ihracatçılarımıza k ullan dır ılan ve tekstil v e konf eksiyon
sektörü ihracatının artışın da önemli rol oynayan ihracat kredileri k ullanımın da
kaynaklar y etersiz kalmakta, ayrıca bürokratik zorluklar yaşanm aktadır.
Diğer sektörler de olduğu gibi tekstil ve konfek siyon sektör ünde de yeterli
yabancı sermaye girişinin olmam ası bu sektör de teknolo jik gelişmeler i izleme ve
yeni pazarlara girm e imkanını azaltm aktadır.
c) Yapısal Sorunlar
Ülkemiz tekstil ve konfek siyon f irmalarının %80’ den fazlasının KOBİ
niteliğin de olm ası ve ö z sermayelerinin rakip lerine göre yeter siz kalması, y eni
teknolojiler i
uy gulamaya
koymaların ı,
Araştırm a-Geliştirm e
faaliyetler in de
bulunm alarını v e tesis modernizasyon un a gitmelerini zorlaştırm aktadır.
Tekstil ve konf eksiyon firmalarının işletme sermayelerinin yeterli düzey de
olm am ası, ger ek ür etimi sür dürmek, gerekse dış pazarlar a açılmada firm aların
önündek i önem li en geller den bir ini oluşturm aktadır.
Ülkemizdeki işgücü m aliyetleri bazı Avr upa ülkelerine gör e düşük gör ünse de
verimlilik açısından incelendiğin de işgücün dek i eğitim eksik liği n edeniy le verim in
yetersiz kaldığı gör ülm ektedir.
34
Güln ur ÖZDEMİR
Tekstil ve konfeksiyon firmalarım ızın m odan ın takibi, yeni üretim teknikleri,
Araştırma- Geliştirme ve ilgili eğitim faaliyetlerine yeterli ön emi vermemeleri,
sektörün nitelik li ve v erim li işgücü tem in etmesin e, k atma değeri yüksek ür ünlerin
üretimine imkan verm emektedir.
Ülkemiz tekstil sektörün de halen katma değeri yük sek iplik ve kum aş
üretiminin ger çekleştirilemem esi konfek siyon firm aları açısın dan bu alan da ithalat
yapmayı zorunlu kılm aktadır. Ayr ıca, teknik tekstil alanında da yeterli ilerleme
sağlanamadığın dan, bu alanda ithalat yoluna gidilmektedir.
Konfek siyon
sektöründe ağırlıklı olarak
fason
imalat
gerçek leştiren
firm alarımızın ken di markaları ile ür etim yapm a konusun da istenilen düzey de
olm am aları, 2005 sonrasın da kotaların kalkması sonucun da başta Çin olmak üzere
Uzakdo ğu ve Asya ülkeleri karşısın daki rekabet şan sım ızın dah a da azalmasına
neden olabilecektir.
Ülkemiz firmalar ının ihracatta kaydedilen p ek çok aşam aya rağmen halen dış
pazarlar da yeterli dağıtım ve pazar lam a kanallar ına sah ip olmaması mevcut pazarlara
nüf uz
edebilmelerin i
ve
yeni
pazar lara
girebilmeler ini
zor laştırm aktadır
(http://www.foreigntrade. gov.tr, 2006).
3.2.4. Sektörün Geleceği İçin Alınm ası Gereken Ö nlemler
1. ABD’nin, pam uk k ullanım ını yay gın laştırm a konusun dak i kampanyayı gelecek
dönemlerde de sür düreceği dikkate alındığın da, bu ülkedek i tüketicilerin gittikçe
dah a büyük oranda pam uklu ür ün lere rağbet edecekler i beklenmektedir. Ayrıca
bah se kon u kampanyanın, dünyanın diğer ülk eler indeki tük eticilerin tercihleri
üzerinde de güçlü bir etki yaratacağı düşünülmektedir. Bu itibarla, ülk emizin
kaliteli pam uk üretimini teşvik edici politikalara ağır lık verm esi ger ekm ektedir.
2. Ülkemizin teknik tekstil alanında da özellik le ABD ve Japonya gibi ülkelerle
teknoloji aktarımı kon usun da işbirliğine yön elmesi desteklenmelidir.
3. Avr upa Birliği pazarın a gümr ük vergisiz giriş im kanı dolayısıyla Asya ülk eler ine
nazaran avantaja sah ip olan ülkem izin, sektörün y eniden yapılan dırmasına
yönelik gerek li önlem ve adaptasyonları hızla tam amlaması, sektörde m oda ve
35
marka
oluşturulması,
firmaların
Ar- Ge
Güln ur ÖZDEMİR
kabiliy etlerinin
geliştirilm esi
ger ekm ektedir.
4. Bugüne kadar ülk emiz açısın dan sadece AB ve ABD pazarlarında r akip olarak
gör ülen Çin, başta tekstil ve konfeksiyon o lmak üzere, her ür ün açısın dan çok
önemli bir pazar olarak ortaya çıkm aktadır. Gerek Çin gerek se Hin distan gibi
ülk eler deki artan gelirin tüketime yöneleceği ve bu anlam da bur alar da da ciddi
bir pazarın oluşacağı büt ün dünya tarafından beklenm ekte olup, bun un ayrıca
değerlen dirilm esi ger eken bir husus olduğu düşünülmektedir.
3.2.5. Sektöre Yönelik Sürdürülen Çalışm alar
Ön ümüzdeki dön emlerde ülkem iz tekstil ve konf eksiyon sektörü için
öngörülen hedefler, katm a değer i y üksek, moda-m arkaya dayalı ürün ler ile teknik
tekstil gibi iler i teknolojiy e day alı ürün lerin üretim ine yo ğunlaşm a şeklinde tespit
edilmiştir. Söz konusu stratejin in bir parçası olar ak, Dış Ticaret Müsteşar lığın ca
ger çekleştirilm ekte olan çalışmalar aşağıda sunulmaktadır:
- Moda-Marka Desteği
®
- Turquality Projesi: TURQUALITY , tüketici gö zün de bir üst marka olarak
konumlanm akla birlikte, ülkem izin rekabet avantajını elin de bulundurduğu ve
markalaşm a potansiyeli o lan ürün gr uplar ının üretim inden pazarlamasına, satışın dan
satış sonrası h izm etlere k adar büt ün süreçler i kapsayan bir akr editasyon sistemidir.
23 Kasım 2004 tarihinde ilk olarak hazır giy im sektörün de uy gulamaya koyulan
®
proje kap samında 15 hazır giyim ve 3 tasarım cı markasına TURQUALITY
sertifikası v erilmiştir (dtm .gov.tr, 2006).
2003/3 sayılı Tebliğde yer alan Turquality- From T urkey ibaresi, Türk Patent
Enstitüsü tarafından 556 say ılı Markaların Kor unm ası Hakkın da Kan un Hükm ün de
Kararn ame'nin 7'n ci m addesin in l'inci fıkrasının (g) bendi çer çevesin de Dış Ticaret
Müsteşarlığı adına korum a altına alınan, fonu Pantone 3125 C olan ve tasarımı
aşağıda
y er
alan
TURQUALITY®
sertifikasını
(http://www.foreigntrade. gov.tr/ihr/dvyar dim /tur quality.htm ).
36
ifade
eder
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 3.4. Tur quality Lo gosu( www.foreigntrade. gov.tr, 2006)
- Tekstil ve Moda İş Kümesi Projesi: Ülkemiz tekstil v e konfek siyon sektör ün de
faaliyet gö steren çoğunluğu KOBİ n iteliğin deki f irmalarımız arasın da iş k ümeleri
oluşturmak suretiyle sektördeki m arkalaşma ve moda yaratm a çabalar ına hız
kazandırmak,
firmalarım ızın
sektördeki rekabet
gücünü artırm ak
am acıyla,
Müsteşarlığımızca AB fonların dan yararlan dırılm ak üzere h azırlanan 10 milyon
€’luk bütçeye sahip "Tekstil ve Mo da İ ş Küm esi Projesi" 2003 yılın da AB
Komisyon u’nca onaylanm ıştır. Projeye teknik hizm et sağlayacak y üklenici firmanın
belirlenmesi için yapılan uluslararası ihalenin sonuçlanmasının ar dın dan, proje
İTKİB lehtarlığın da 2005 yılı Ocak ayında fiilen faaliyete geçm iştir. İki aşam alı
olarak planlan an projen in ilk bölümün de, tekstil ve konfek siyon sektörüm üzün
haritasın ın çıkarılm ası, kümede yer alacak KOBİ' ler in ihtiyaçlarının analiz edilm esi,
İTKİB’ in kur umsal altyapısının güçlen dirilmesi, sektöre ve oluşturulacak k ümelere
hizmet vermek üzere Moda Enstitüsü, AR- GE Merkezi ve Danışm anlık Merkezi’nin
kur ulm ası
ve
bu
birimler in
koordinasyon unu sağlamak
üzer e
bir Küme
Koordinasyon Merkezi oluşturulması planlanm aktadır. Projenin ikin ci aşam asın da
kur ulan birimlerde ihtiyaç duyulacak m akine ve ekipman alımı yapılarak, KOBİ'
lerin ihtiyaçlarına cevap ver ecek 5 ortak proje hayata geçirilecektir (dtm .gov.tr
2006).
37
Güln ur ÖZDEMİR
3.3. Değerlendirm e
Tekstil ve konfeksiyon sektörü, dünyada ger ek üretim sürecinde yaratılan
katma değer ve gerek se de ihr acat gelirleri içindeki yüksek pay ı nedeniyle ekonom ik
kalkınm a sürecinde önem li roller üstlen en ve ülkeler in kolayca vazgeçemediği bir
sektördür. Tekstil ve konf eksiyon sektörü, ülk eler in daha ileri sanayilere geçiş için
yarattığı serm aye birikim i ve yetişmiş işgücü sebebiyle ellerindeki en önemli
basamak taşlarından birisi kon um undadır.
Ekonom ik kalkınm anın ileri aşam alarına geçmiş gelişm iş ülkelerde tekstil ve
konfeksiyon sektörün ün im alat sanayi ür etim i için dek i payı sürekli azalırken,
gelişmekte olan ülkeler de ise imalat sanayi ür etimi için de sektör ün payı artmıştır.
Tekstil ve konfeksiyon sektörü, ülkem iz gibi yo ğun genç nüf usa sahip
ülk eler de ise önem li bir istihdam kaynağı olm a özelliğine sahiptir. Çalışmanın bu
bölüm ünde tüm bunlara yer ver ilirk en dünya ve Türkiy e'deki ihr acat ve ithalat
değerler ine yer v erilm iştir. Ayrıca ülkemizde tekstil v e konfeksiyon un sor unlar ına
değinilerek çözüm önerileri sun ulm uşt ur. Çin'den kaynaklan an tehdide k arşı 2006
yılını sonun da bazı tekstil ve hazır giyim ür ünlerine k ısıtlam alar getirilm iştir. Çok
azda olsa hazır giy imde y aşanan gerilemelere çeşitli önlemler getirilerek bu durum un
ortadan kalkması sağlanm ak istenmektedir.
38
4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ
Güln ur ÖZDEMİR
4. ÜRETİM VE TEKNO LO Jİ
Hazır giyim ür etim aşamasın da daha çok in san a bağım lılık m evcuttur. Son
yıllarda teknolojin in gelişmesi ile otomasyonun bu alan da da ken dine yer bulmaya
başlam ası, bu bağımlılığı gider ek azaltmaktadır. Bu nedenle de çalışmanın bu
bölüm ünde hazır giyim sanayinde üretim in işlem basam akların a yer v erilecek ve bu
kademeler de k ullanılan m akine ve teçhizatlar hakk ında bilgiler verilecektir. Ayr ıca
konfeksiyon daki iş akışı sır asın da k ullanılan m akine v e otom atlardaki teknolojik
yenilik lere yer verilecektir.
4.1. Hazır Giyimde İşlem Basamakları
Konfek siyon sektörü yap ı ger eği din amik bir sektör dür, dış satım olanaklar ı
yük sektir, ürün tür ü ve üretim şekli kolay lıkla değiştirilebilip pazar koşullarıyla
uyum sağlayabilm e avantajı var dır. Ancak tek stil sektörü içinde en çok hata ve
problem lerin çıktığı dal da konfek siyondur. Çünkü tüm ham ve yar dım cı maddelerin
bir mo delde bir ar aya gelerek, anlam kazandığı son üretim zinciridir.
Konfek siyon işletm elerin de üretim de iş akışı Şek il 4.1'deki gibidir.
39
Güln ur ÖZDEMİR
H AZIR G İYİMDE İŞ AKIŞI
Hammadde
Deposu
Model
H azırlam a ve
Geliştirme
Bölüm ü
Planlama
Serim ve Kesim Bölümü
Tasnif
Dikim
Bölüm ü
Ütü ve Kalite
Paketleme
Depolama
Sevk
Şekil 4.1. Hazır Giyim de İ ş Akışı
40
Güln ur ÖZDEMİR
4.1.1. H ammadde Deposu
Üret im i y apılacak ür ün için gerek li o lan tüm ham m adden in kum aş ve
yardım cı m alzemenin (ip lik, tela, aksesuar, düğme, f ermuar, vb.) depo lan dığı
yer e denir. Kum aşlar genellik le bin alar ın serin, r ut ubet siz, t emiz ve güneş
ışınlar ını geçirmeyen odalarında kor un urlar. Ham madde deposu im alat kısm ının
ilk basamağıdır. Sip arişler e uy gun olarak ist enen m ikt arda kum aş v e yar dım cı
malzem eler dep olan ır. Üreteceği m iktar k adar k um aş ve k umaşa uy gun
yar dım cı malzem ey i seçer ek dep o lanm ası gerek lidir.
Hamm adde depo sun da k um aş ve yar dım cı m alzem eler in ko ntro lü, ütü
den emesi, renk kontrolü, genişlik, desen h atası, dok uma hatası ve uzun luk
kontro lü y ap ılır. Büt ün bu deney ler kalite kontro l labo ratuarın da yap ılır ve
etik etle belir lenen özellik ler yazılır. İlgili yer e koyulur ( Çev ik , 2000).
Kum aş kontr olü sır asın da kum aş to p uzun luğu, en kontrolü, dokum a
hatalar ı, desen kontro lü gibi kontr oller yapılır (Eray, 199 8).
Şek il 4. 2. Kum aş Kontrol Makin eler i ( Cih an M ak ine Ür ün Katalogu, 2005)
41
Güln ur ÖZDEMİR
Şek il 4.2.'de; kum aş dön en merdaneler ar asına yer leşt irilm iştir. Kum aş
kontro lü sırasında an i durma, ileri- ger i düzgün sarım lar yapılabilir .
Bazı firmaların geliştir dik leri otomatik top işlem e ve k umaş idare sistemi ile
stok kontrolü, plan lam a, optimizasyon, k um aş topların ın alımın dan, depoya ve ser im
boy unca taşınm asının kontrolü ve daha sonra p arça topların depoya ger i dönmesini
kapsay an k umaş işlem eyi tüm üy le otomatikleştirecek şekilde tasar lanm ıştır.
Sistemin m erkezi bilgi kontrolüdür. Bu, m ain-fram e’i (net work yoluyla işsipar iş alım ı), CAD’ i (kesim planının n isp i uzunluğu ve yerleşim uygunluğun un
kontrolü) ve kumaş depo sun u (kumaşın hazır bulun dur ulm ası ve top seçimi) kap sar.
Bu ön plan lam a bilgileri; sür ekli bir iş akışının olduğu kesimhaneye siparişlerin
beslenm esin i sağlayarak, ölü zamanların etkin kontrolün ü m üm kün kılar. Kum aş
topu işleme sistem i giy siyi bir bütün o larak çalışabilmek için; k umaşın yüzün ü, telayı
ve astarı seçmek için progr am lanabilir.
Tek kat üretim de top değiştirme sıklığı oldukça yüksek olduğu için sistem;
doğr u k ullanım düzeni k apsamında, topların hazırlanm ası ve yüklenmesi de dahil
olm ak üzere bütün top yönetimini optimize etmeye gerek duyar. Barko dlar, k endi
kendine çalışan senkronize statik kumaş sericilerinin otom atik yükleme ve
boşaltm asın a imkân veren sisteme bilgi sağlar.
Depoda k umaş toplarının çubuklar üzerin de asılması; topların birbirine
değmesinin ön lenmesi ve böylece kumaşların çarpm a son ucu zarar görm esinin
engellenmesi anlam ına gelmektedir (Ökdem ve ark., 2004) .
4.1.2. Model ve Kalıp Hazırlam a
Modeli belirlemek ve kalıbı hazır lamak h azır giyim in en önem li alt
basamağın ı oluştur ur. Kalıbın hazırlanması ö zel bir eğitim ve beceri ger ektirir.
Ölçü listesinin sağlık lı o lması ve kalıp hazırlamada çok önemlidir. En do ğru
şekilde hazırlanm ış ana (esas) kalıp lar ve model uygulanmış kalıp parçaları çeşitli
alet ve makinelerle ço ğaltılabilir.
42
Güln ur ÖZDEMİR
4.1.2.1. Varyatör
Kalıplar ın büy ültm e ve k üçültmelerin de k ullanılan bir alettir. Çizilmiş bir ana
kalıptan sıçram a m iktarı belirlenerek büyültme ve küçültm eler yapılır. Varyatör ile
çalışırk en önce bir başka bedene ait ana ölçüler i arasındaki sıçr ama miktarı belirlenir.
Varyatör altına büy ültmenin ve k üçültmenin yapılacağı mulaj paket par şömen kağıdı
düz boy iplik doğr ultusun da ve sabit olarak yerleştirilir ( Şek il 4.3.).
Şekil 4.3. Varyatör (Eray, 1998)
Ana kalıp düz boy iplik doğr ultusun da kıskaçların arasına y erleştirilir.
Kumanda düğmesi yatay ve dik ey olarak sıfır n umaray a getirilerek ana kalıbın
kopyası alınır. " Büy ültm e ve küçültm e kaç milimetrelik yapılacaksa k uman da
düğmesi ile kalıp bu do ğrultuda (y ukarı aşağı öne arkaya) h areket ettirilerek y eni
kalıp çıkartılır.
4.1.2.2. Perferatör (Kalıp Ç oğaltma Aleti)
Perferatör; kalıp kenarlarını işar etleyerek kalıbı ço ğaltmada kullanılır.
Göv desinde tek taraftan tutm a kolu olan perfer atör, ortası açık, yuv arlak bir tabla
üzerinde bulun ur ( Şekil 4.4). Perferatör, kalıpların ken arın da delik açar ak y ürür ve
böylece işaretleme yapar.
43
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.4. Perferatör (Eray, 1998).
Perferatör ile çalışırk en, varyatör de olduğu gibi önce ana k alıplar hazırlanır.
Ana k alıplar, pastal resmi hazırlamak üzere dayanıklı k arton muşam ba gibi
malzem eler üzerin e yerleştirilir. Dah a sonr a etrafı çizilir. Kalıplar karton üzerin den
kaldırıldıktan sonra perferatör aleti çizgilerin üzerin den geçirilerek delinir . Elde
edilen p astal resim , k umaş pastallar ının üzerin e y erleştir iler ek; k um aşın özelliğine
gör e tebeşir tozu vey a p udra serpilir (Pastal resm i uzun süre k ullan ılabilir). Daha
sonra sünger p arçası ile büt ün delik ler üzer inden geçir ilir. Böylece büt ün işaretler,
kalıplar kaldır ıldığında pastal kum aşın üzerin de kalır.
4.1.2.3. Rulet
Çeşitli f irm alar ın özel o lar ak geliştirdiği bir tek niktir. Hatlar, sivr i uçlu
rulet ile şablon halin e getirilmiş kalıpların çevresin den geçirilerek kağıt üzer ine
aktarılır. Şablonlar k umaş pastalın üzer ine iğne yardımıy la t utturulur v e k umaşın
kaba kesim i kâğıt ile birlikte yapılır.
4.1.2.4. Teksog raf Aleti
Past al resm inin o luşt urulması için tek sogr af isim li bir aletten y arar lan ılır.
Teksograf
ile
kalıp
parçaların ı
44
1:5
ölçeğinde
küçült ülür
ve
Güln ur ÖZDEMİR
pastal resim ler i oluştur ulur. Teksograf aletin in Şek il 4.5.'de görüldüğü gibi iki ucu
bulunur. Uçlar dan biri kalıbı k üçülter ek çizerken diğer uç kesimi y apar.
Şekil 4.5. Teksograf Aleti (Eray, 1998)
4.1.2.5. Bilgisayarlı Kalıp H azırlam a Teknikleri
Bilgisayar ekranın daki tasarımların k alıp haline getirilmesi kalıpların en az
fireyi v erecek şekilde yer leştirilerek markalama, etiketlem e ve kesme talimatlar ının
çabuklaştırılması bilgisayar teknolojisi ile hız k azanmaktadır. Hazır giyim ve
bilgisayar sektörünün bir likte gerçekleştir dikleri (Bilgisay ar Destekli Tasarım)
CAD v e CAM ( Bilgisayar Destek li Üretim) sist emleri ile dah a seri ve daha az
hata ile kalıp planlamak ür etm ek mümk ün olm uştur. 5. bölüm de CAD-CAM
sistemlerin e detaylı bir şekilde y er verilmektedir.
4.1.3. Kesimhane Bölüm ü
Kumaşın ser im inin yapıldığı, p astal r esm ine gör e kaba v e ince kesimleri
yapılar ak tasnif edildiği bölüm dür. Kesim han e bölüm ün de k ullanılan aletleri şu
şek ilde sır alay abiliriz:
45
Güln ur ÖZDEMİR
a) Kum aş Serm e Makineleri
b) Kum aş Man dallar ı ve Kum aş Kısk açlar
c) Tutturucu İ ğneler ve Ağırlıklar
d) Çıt Makası
e) Delm e Aletleri
f) İplik Geçirm e Aleti
g) Kum aş Kesim Makineleri (yuvarlak, köşeli, dik bıçaklı)
h) Etiketleme Makineleri
i) Giyim Parçalar ını Tutucu Alet
k) İplik Geçirm e Aleti
l) Leke Temizleme Aleti
4.1.3.1 Kumaş Serme ve Kesme İşlemleri
Kumaşların belli bir düzen için de masa üzer ine çok k atlı y erleştirilm esi
pastal işlem idir. Pastal serme ile ilgili bazı işlem ler in uy gulanm ası ger eklidir. Mo del
ve kalıp hazır lam a bölüm ün den geçen kesim fişi üzer in deki bilgiler e gör e, pastal
serm e işlem i yapılır.
Kesim fişi üzerinde, drop adetleri (44-46 beden arası) belirtilir. Drop adedine
gör e k umaş p astal serilerek bu f işe işlenir. Ay rıca kesilen k um aşlar ın küçük
örnekleri kesim f işin de işlen en bölümün kenarına zım balanır. Kumaş toplarındaki
defolu kısımlar çıkar ıldıktan sonra m etrajları işletm e defterine kay dedilir. Defo çok
fazla ise k umaş ger i gönderilir.
Kesim işlemi k ararlaştırılan k um aşlar ambardan alınarak metrajlarına göre
fir e vermeyecek şek ilde en az iki beden in birlikte kesim i planlanar ak, pastal
serilecek k um aş miktar ı hesaplanır. Pastal sayısı talebe göre ve eldeki kum aş
miktarına göre değişir. Eni geniş olan k umaşlar en alta gelecek şekilde toplar özel
Pastal Atm a Makin esin de v eya elde tek veya çift kat o lar ak m asa üzerine,
kum aşın k enarı, masa kenarına gelecek şekilde soldan sağa doğr u yayılır. Top
bitiminde, r enk değişimin de ek ve kesik yerlerinde bir bir ine geçme işlemi yap ılır.
Geçirm e işlem i 6 metrelik yayım da, m asada bantla işar etli 16 cm.lik bölümlere
46
Güln ur ÖZDEMİR
kum aşın ek yer leri bir birine ters yön ler den getiriler ek yer leşt ir ilir. Past al Resm i
çizilir k en kum aştak i geçm e yerler i dikk ate alınarak kalıp hazırlanır. Elle
yapılan pastal atımın da, k umaşlar tek veya çift kat olar ak yay ılır. Çift en
kum aşların ortalar ındaki ütü izleri üst üste geldiğin de yığılma yapması (kabarıklık)
ve kenarlarının düzgün yer leştirilmem esi nedenleriyle Pastal serim genellikle çift kat
olarak yapılır.
•
Masa uzun luğ u 1 5- 30 m etr e ar asın da atölyen in büy üklüğün e gör e
mümkün o lduğun ca uzun t utulmalıdır,
•
Masa y ük sek liği ist enildiğin de ay arlan abilir şek ilde vidalı olm alıdır.
•
Çalışacak kişin in boy una gör e ay arlanabilm elidir.
•
Masa ayakları k esitli veya yuvarlak o labilir .
•
Serme işlemi yapılırk en bazı k ur allara dikkat edilmelidir.
•
Kumaşlar gerilimsiz şekilde serilm elidir.
•
En az bir kenarı m asa kenarın a çakışmalıdır.
•
Köşelerin (kesim uçlar ının) 90 ° o lmasına dikkat edilmelidir.
•
Tüy ve desen yön üne dikk at edilmelidir.
•
İstenilen m iktarda serildikten sonra, her iki uçtan 1,5 cm fazlalık
verilmelidir.
Ülk emizde en fazla kullanılan yöntem genellikle, 2 işçinin iki uçtan
tutturduklar ı k um aşı çek erek üst üste serm esi şek lin dedir (Eray, 1998). Serme
sırasın da k um aş esnememelidir. Serim ger gin liği çok önem lidir. Kum aşın top
sarım ger ginliği ve serim ger gin liği olması gerekenden çok ise serim de pastal
atım ı sırasında atılan kumaş katları kesildikten sonra üzer lerin dek i gerilimler
kalkıp, ser best halde kalacakları için boy k ısalm a sor unu ortaya çıkacaktır.
Özellik le örm e k umaşlar da serim ger ginliğin in fazla veya düzgünsüz olması
son ucun da, kesimden sonr a parçaların boylarında kısalm alar görülmektedir. Serim
işlemi serim arabaları ile yapılm alıdır. Bu arabalar kumaşın cinsine, desen vey a
hav yön üne v e sarım şeklin e göre serim tekniğini, gergin liğini ve serim hızın ı
ayarlay abilmektedir.
Serim arabaları; y üksek hızlarda, esn etmeden
47
serim
Güln ur ÖZDEMİR
sağlam akta ve kesim p lanı son larındaki k ayıpları da en az seviy eye in dirm ektedir.
Böylece ser im verimliliği ve kalitesi artm aktadır (Ök dem ve ark.,2004).
Kumaşın özelliğin e uy gun olarak çeşitli şekiller de serim yapılır :
1. Tek tek serim: yüzü ve tersi aynı o lan kumaşlar da tek tek serim yapılır.
2. Yüz y üze serim: Tüy ve desen yön ü olan kumaşlar da y üz y üze ser im i
yapılır.
3. Blo k serim : Ayn ı an da üç ayr ı serim yap ılabilir . (Masa büyük lüğün e
göre)
4. Yüz y üze kadem eli serim : Farklı beden lerden, f ark lı say ıda üret im"
düşünüldüğün de y üz yüze kademeli serim yapılır . Örn eğin; 38 beden
giy imden 50 adet, 40-42 beden giy im den 75 adet ürün ür etildiği
dur umlarda.
5. Asimetrik ser im: Tek tek serim ve iç- içe kumaş geçirme tek niği
uy gulan dığı dur um lar da k ullanılır.
6. Tek tek kademeli serim : Tersi-yüzü aynı olan kum aşlarda v e farklı
bedenlerden, far klı
say ıda üretim yapılması ger ektiği dur umlarda
kullanılır.
7. Zig-zag serim : Kumaş ö zelliğine göre zig-zag ser im yap ılabilir. P astal
başı ve son un da kesim yapılm az.
8. Tüp k umaş ser im i: Örgü kum aşların serim in de k ullanılır. Kum aşın ik i
yan ı kapalıdır. Yuv ar lak ör gü mak inesin den çıktığı gibi t üp halinde
ser im y ap ılır.
9. Katlı " U tipi" serim Triko ve ör gü k um aşların serim inde kullan ılır.
10. İki ko ntrast renk li k um aş ser imi: Kareli, çizgili, a simetrik kar eli,
kontrast r enkli ve desenli k umaşlar da özel kesim m asası k ullanılarak
kesim y ap ılır.
48
Güln ur ÖZDEMİR
Çok çeşitli şekillerdeki pastal ser imler i için geliştir ilen ser im masaları
şunlar dır:
1) Kum aş Tekn esi: Kumaşlar tekn ede dönerek k ullanılır ( Şekil 4.6)
Şekil 4.6. Kum aş Teknesi (Eray, 1998)
2)Kum aş askısı: Yüz y üze ser im yapılmaz ( Şekil 4.7)(Eray, 1998)
Şekil 4.7. Kumaş Askısı.(Eray, 1998)
Hazır giyim ür etiminde en önem li aşam alar dan birisi de kesim aşamasıdır.
Hazır giyim de kumaş pastal boy u uzunluğunda, k umaşın tüy ve desen yönü dikk ate
alınar ak üst üste ser ilip k um aş katlarının üzerine pastal p lanı yer leştirilir ve bıçak,
hızar ya da kesim sistemleri ile in san gücü k ullanılarak elle kesim işlemi y apılır( Şekil
4.8). Kesilen parçalar üzer ine delme m akin esiyle işar etler konar ak, bir giysi
oluştur acak parçalar eşlen dir ilir v e üzerlerine n umaralar koy ulur. Böy lece giy si dikim
işlemine hazır olur ( Bayraktar, 1996). Bu işlem de ne kadar dikkatli olunursa olunsun
hatalı kesimler olm aktadır.
49
Güln ur ÖZDEMİR
Hızar
El motoru
Şekil 4.8. Hızar Mak inesi ve Kesim Motoru (Timtaş, 2005)
4.1.3.2. Kumaş Serim ve Kesim İşlemlerinde Bilgisayarın Kullanılm ası
Kesim plan ı hazırlığı işlemi sırasında sistem , kullan ıcıy a istediği model v e
bu modeller den istediği bedenler e ait kalıpları istediği şek ilde yerleştirm e olanağı
sağlar. Kullanıcı aynı anda tüm boy k esim planın ı ekran da gör erek kontrol edebilir.
Sistem kalıpların düzgünlüğünü ( çözgüye p aralel v eya dik olmasını), üstüste binmemesini, adetlerinin do ğr uluğunu, kalıplar ile ilgili önceden belirlenm iş
özel sınırlamalar ın (kalıbın kesim planında bölünmesi vey a bölünmemesi,
dön dür ülm esi vey a dön dür ülmemesi gibi) uy gulanm asını sağlar. Böylelik le en
yük sek kum aş kullanım verim liliğini ve kesim kalitesini sağlayacak yerleşim düzeni
hazırlanabilmektedir ( Şek il 4.9.)( Ök dem ve ark., 2004).
50
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.9. Kesim Planı Hazır lam a(Ökdem ve ark., 2004)
Gün üm üzde kesim hane de k ullan ılm aya başlan an CAM (cutter) sistemleri
ile hız, tasarruf, ve kalite de y ükselm e sağlan abilmektedir. Bu sistemler için üst üste
yerleştirilen k umaş katları vakumlan arak sıkıştırılır. Böy lelikle k um aş k atlarının
kayması kır ışm ası pro blemi ortadan kalkmış olur. Sıkıştırılan bu k um aş k atları bir
dik bıçak taraf ından otom atik olarak kesilmektedir ( Karaman, 2000)(Şekil 4.10).
51
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.10.Tam Otomatik Kesiciler (Cihan Makin e, 2005)
Kesim bölümlerin de yapılan doğr u ve verim li çalışmalar işletm enin kalite ve
verimliliğini çok o lum lu yön de etkiler. Kesim işlem i Cutter(kesici) adı ver ilen CAM
sistemi ile yapılır sa; kesim hassasiyeti, düzgünlüğü, kalitesi ve k umaş k ullan ım
verimliliği artacaktır. Kesim hızı kesim planına göre kontrol edilebilmektedir.
Parçalar v akum etkisi altın da sıkıştırıldığı için y üksek k atlarda bile çok düzgün
kesim yapılabilm ektedir. Cutter’lar; kum aş ve işçilik
gibi önemli maliyet
unsurlar ın dan ve zaman dan tasarr uf sağladıkları gibi, kesim kalitesin in ve
verimliliğin de artmasına yol açm aktadır lar ( Ök dem ve ark, 2004).
52
Güln ur ÖZDEMİR
4.1.4. Dikim İşlemi ve Kullanılan Makineler
Hazır giyim üretim in de üretim hızını ve kapasitesini belirley en temel işlem
dik imdir. Kullanılan dik iş makinelerinin cinsleri, sayıları ve hızları, üretim
kapasitesin i belirler. Dikiş işlemi bun un yan ında giysinin kalitesini ve day anıklılığını
da belirlem ektedir. Dikim sır asın da uygulan an dikim işlem ine göre çeşitli makineler
kullanılarak, düz dikiş, zin cir dik iş, overlok gibi değişik dik iş türleri uy gulanır. Hazır
giy imde k ullanılan m akineler daha ser i ve daha çok iş ür etme sistem i ile imal
edilmeleri amaçlanmış, h er m akinenin tek tip iş yapm ası hedeflenm iştir. Örneğin,
düğme dikme, ilik açm a, etek bastırm a, overlok yapma v b. gibi...
4.1.4.1. Düz Dikiş Makineleri
a) Klasik Düz Dikiş Makinesi
Klasik düz dikiş m akin esiyle dikilen işler de kalite, doğrudan işçinin
becerisine, sağlığına, moraline ve yor gunluğuna bağlıdır. Standart bir kalite için;
mümkün olduğun ca k alitenin işçiye bağımlılığından k urtarılm ası gerekir. Kalitenin
işçiye bağlı olması, çok iyi bir k alite kontrol sistem ini gerektirir ki bu da ek maliyet
dem ektir. Ayr ıca bu bağlılık, günlük ür etim adedinin de değişimine neden olur.
Şekil 4.11. Düz Dikiş makinesi ( Ök dem ve ark. 2004)
Düz dik iş m akinesi, ür ün tipinin değişmesi halin de başk a bir işlemde de
53
Güln ur ÖZDEMİR
kullanılabilir. Düz dikiş m akinelerin de işlem in dah a uzun zam anda olması neden iyle
aynı kapasitedeki üretim için otomatlara göre dah a fazla makine ger ektiğin den yer
ihtiyacı da fazla olm aktadır. Düz dikiş makinesini kullanabilen bir işçi, aynı
makineyle genelde her işi dikebilir. Düz dikiş m akin eler inin tamir ve bak ımları daha
kolay olup bu iş için özel bir elem ana gerek yoktur (Taylor, 1995).
b) Mo dern Dikiş Makineleri
Bilgisayar ın
dikiş
makinelerin de
k ullanılm asıy la
m ekanik
tertibatlı
makinelerin problem leri çö zülmüştür. Makineye eklen en bilgisayarın ver diği
kom utla, kumanda k utusu üzerin den durdurma sistem i devreye girerek makin eyi
dur dur ur.
Makineyi istenen yer de durdurmanın iki yolu var dır. Bun lar:
l) İ ğnenin altın daki k umaşın bitm esini v eya sev iye kay betmesini okuy abilen
fotosel tertibatları,
2) Bilgisayar program ıyla dikilecek uzun luğa uy gun, dikiş sayısını ay arlay an
tertibatlar.
Bu işlem için dikilecek uzunluktaki dik iş sayısı ayarlan ır ve bu sayı
bilgisayar a yüklenir. Bilgisay ar, ön çalışma bilgilerini belleğine alır ve daha sonr aki
dik işleri aynı şek ilde tekrarlar. Pekiştirmede ileri- geri mekanizmasını çalıştıran da
bu sistemdir ( Şekil 4.12).
Şekil 4.12. Elektronik Düz Dikiş Mak inesi ( Astaş Juki, 2006)
54
Güln ur ÖZDEMİR
Bilgisayar par çasının makineden bağım sız olm asıyla ayn ı bilgisayar farklı
makineler de da kullanılabilir.
Kumanda kut usun dan sağlanan diğer bir yar ar da iğnen in istenen yer de
dur dur ulabilmesidir. Pedaldan ay ak çekilince makine durur. Bu durum da iğnenin alt
konumda olması istenir. Böylece köşe dönüşleri, iğn e içer de olduğun dan düzgün bir
şekilde yapılır. Otomatik iplik kesiciler, dikiş plakası altında olduğun dan üst iplik,
iğn e tarafın dan kesici hizasına getirilir. Pedaldan ayak kalkınca, m akine yavaşlar ve
dur durm a m ıknatısı, iğne aşağıda iken devrey e girer ek m akineye durdur ur.
İki iğneli makineler de, köşe dön üşü sağlanam ayacağından, ayak p edaldan
çekilince iğneler üst kon um da dur urlar. Oysa iğne iptalli çift iğn eli düz dikiş
makinelerin de köşeye gelin diğin de, istenen iğne devre dışı bır akılarak tek iğneli
şekilde çalışır. Bu tür makineler, iplik kesicilerle donatıldıklar ın dan pedaldan ayak
çekilince tek iğne yine alt konum dayken makine dur ur.
Dikimin başlan gıç ve bitiminde ya da istenen bir yerin de pek iştirme işlemi
için makin e transportörün ün ileri-geri çalıştırılmasını otomatik olarak yaptırabilen
gelişme sağlanmıştır. Bu makinelerde m akinenin kolu üzer ine veya dışarıy a m ini bir
bilgisayar yerleştirilm iştir. Bu bilgisay arın istenen sayıda iler i- geri dikiş sayısı,
işçinin isteğin e göre değil, k um aşın cinsin e uy gun say ıda o lacak şekilde
yaptırılabilir. Dolay ısıyla y apılan pekiştirme, gör ünt üyü bozmaz.
İşlemi bitm iş parçanın baskı ay ağının altından uzaklaştırılm ası için, baskı
ayağının parça üzerin den kaldırılması gereklidir. Bu işlem bilgisayarlı m akineler de
otomatik olarak ger çekleşir. Makine üzer indeki bilgisayardan işlem bitti komutu alan
kum an da k utusu, ya bir elektrom ıknatıs veya basınçlı hava düzeneğine bağlı pistonu
harekete geçir ir. Bunlar a bağlı olan ay ak kaldırm a m ekanizması devreye gir erek
ayağı y ukar ı kaldırıp, dik ilmiş parçay ı ser best bır akır.
Dikiş m akinesi üzerin de bulunan direk-motor, makinedeki her şeyi kontrol
eden bir m ikrobilgisayar yar dımıyla, örneğin; m asura ipliğinin bitişini optik olarak
kontrol etmekte ve "bitti" sinyali üretildiği an da makineyi dur durm aktadır. Aynı
şekilde dikilen kumaşın kaç kat olduğu tanım lanabilir ve kat adedi azaldığı an da
(veya ken ara belli bir mesafe kaldığında) m akin enin durm ası sağlan abilir. Bu
kom pleks makineler daha az sayıda fakat daha usta işçiler gerektirm ektedir ler.
55
Güln ur ÖZDEMİR
Küçülen parti büy üklükleri ve h ızla değişmesi gerek en üretim tipleri, çalışanlara bu
değişen işlemlere kolay ca uym a zorunluluğu getirmektedir.
4.1.4.2. O verlok Makinesi
Ken ar tem izleme ( over lok) dikişi, aslın da zincir dik işin değişik bir
şek lidir . Özelliği bir y a da ik i dikiş ip liğin in kum aş k enar ını sar arak on un
saçaklanm asını
ö nlem esidir .
Ay nı
zam anda
kum aş
par çalar ın ın
birleştir ilm esi için de kullan ılır ( tr ikolar da, iç giyim de).
Bir çok ip likt en o luşan bir ken ar tem izlem ede dikişinde iyi bir
elastikiyet gör ülm ektedir. Kesim k enar lar ının tem iz olm ası, otomatik bir kesim
mekan izm ası
yar dım ıyla
sağlan abilir.
Sadece
bazı
belir li
kullanıldığında y eterli bir dikiş sağlamlığı elde edilebilir.
Şekil 4.13. Üç İplik Over lok Makinesi (MEB, 2005)
Şekil 4.14. Beş İplik Overlok Makinesi (MEB, 2005)
Overlok makin eler inde örme işlem i dört şek ilde y apılır:
•
Tek iplikle zincir dikiş
•
İki iplik le zincir dikiş
56
dikiş
tip ler i
•
Üç iplikle zincir dikiş
•
Beş iplikle zin cir dikiş
Güln ur ÖZDEMİR
Kenar tem izleme dikişleri çok elastiktir. Kesim kenarının sağlam lığı
kullanılan dik iş tiplerine göre değişik özellik ler gö sterir. Kullanılan ipliklerin sayısı
(bir ile beş ipliktir) ve kumaştaki yer leri, dik iş tipini belirlemektedir. İki ve üç iplikli
kenar sarm a dikişler i vardır. Emniyet dikişler i ise, kom binasyon dikişler dir. dört
iplikli ya da beş iplikli çalışılır ( Çevik, 2000).
4.1.4.3. Dikiş Otomatları
Otomat : Bir engelin ortadan k aldır ılm asıyla, herh an gi bir dikim işlem ini
kendi başına y apan bir sistem gr ubudur. Otomatları aşağıdaki gibi sınıf lan dırabiliriz:
a)Kullanım Yerlerine G öre:
1)Kısa Dikiş Otom atları:Ör.: Düğme, ilik, reçme otomatları.
2)Uzun Dikiş Otom atları: Ör.: Uzun k enar otom atı.
b) Kum anda Sistemine G öre:
1)Mekanik Kuman dalılar (Kuman da Kasnak lı Makin e)
2)Nüm erik Kontrollü Mak ineler ( Bilgisayara Bağlı Kum an dalılar)
c)O tom asyon Derecesine Göre:
1)Yarı Otomatikler: Çalışan kişi, kısm en sevk ve kontrol işini y apar.
2)Tam Otomatikler:İşlem in büy ük bir k ısm ını makine yap ar. İşçiye sadece
m akineyi çalıştırma ve dur durm a görev i düşer.
3)Mekanizma İşyerler i: Makin eye kumaş beslem e, dikm e, k umaşın
çıkarılması v e istiflenmesini ken di yapar.
d)Yapılarına Göre:
1)Tek Amaçlı Otomatlar: Makine tek bir işlem yapabilir. Ör. Hep cep dikme
gibi.
2)Çok Amaçlı Otomatlar: Makine bir den f azla işlem yapabilir. Ör. :Klasik düz
dikiş makin esiyle birçok işlem yapılabilir ( Ünal, 1999)
Otomatik tesisler in sağladığı av antaj, stan dart kalitedir. Mamul üzerin de
istenen kalite özellikleri, zaten m akine üzer inde yap ılacak ay arlam alarla elde edilir.
57
Güln ur ÖZDEMİR
Oluşabilecek hatanın kaynağı, sadece makine olacağın dan saptanm ası ve giderilm esi
dah a kolay dır. Bu yöntem lerde kalitenin özellikleri işçiye bağımlılıktan k urtarıldığı
için çok iy i bir kalite kontrol sistemine de gerek yoktur. Elde edilecek gün lük adedin
işçi ran dım anından bağım sız olm ası da yöntemin avantajları arasın dadır. Otom atların
uygulanması h er kapasite için uy gun değildir. Makine fiyatlar ının çok yüksek oluşu
nedeniyle ancak belirli bir kapasiteden sonr a ekonomik olmaktadır. Ürün tipi uzun
vadede değişmeyen, yük sek kapasiteli konfeksiyon işletm esi için rantabldır.
Otomatik tesisin yer ihtiyacı daha fazla olm asına rağm en aynı üretim m iktarı için,
dah a az m akine gereksinim iyle bu dezav antaj ortadan kalkmaktadır. Düz dikiş
makinesin de çalışan bir işçinin otomatik tesisi k ullanm ası zor dur. Bu nedenle
otomatı kullan acak işçinin gelmeme dur um una (İzin, hastalık gibi dur umlarda) karşı
ikinci bir yedek elemanın y erleştirilm esin de f ay da vardır (Ünal, 1999).
Aşağıda hazır giyimde çeşitli am açlar la k ullanılan bazı otomat ve makinelere
yer verilmektedir.
1) Düğme Dikme Otomatı
Düğme dikme otomatı, kollu dikiş m akinelerin de genellik le tek iplikli zincir
dik iş pren sibiy le çalışır. Bu otom atlar iki gözlü veya gözsüz düğmelerin dikimin de
kullanılır. Sabit dikiş say ısına göre çalışan m akine bir dikiş pro gramı ile
donatılmıştır. 6- 40 dikiş arasında pro gramlanabilir ( Şek il 4.15).
Şekil 4.15. Elektronik Düğm e Dikm e Makinesi (AMF Reece, 1999)
58
Güln ur ÖZDEMİR
Dikiş program ı için de iğn e m ilinin yanal har eketinin sayısı belirlidir. İ ğnenin
bu salınım hareketi krank m ilinin yanal hareketi ile sağlanır. Dikiş hızı 800-1800
batış arasın da bir dikim hızı elde edilir.
Kumaş t utucusun un k aldır ılması ve otom atın çalıştırılm ası, pedallar
kullanılarak m ekanik biçim de ya da ayakta idar e edilen elektro mekanik veya
pnömatik bir ilav e ile tertibatla ger çekleştirilir. T üm düğme dikme makineler in de
iplik kesme otomatı vardır. Düğme dikm e m akinesi, otom atik düğme sevkin e sahip
olabilir. Burada bir den f azla düğme deposu ( farklı renkler için ) olabilir. Otomatik
düğme ayarlayıcısının sevki ve pozisyon lam ası, kumaş tutucusun da olur (Ak ay dın,
1999).
2) İlik Açma Otomatları
İlik açm a otom atları k ullanım alanı açısın dan çam aşır iliği ve konf eksiyon
iliği açma otom atları (gözlü ilik açm a m akineleri) o larak ikiye ayrılır.
Düz dikiş ilik açm a otom atları alt transport tertibatına sahiptir. Gözsüz düz
ilik açarlar. Dikiş parçası boy una ve en ine yönde h areket eder. Bu tip ilik
otomatlarında dik im işlem in den sonr a ilik kesilir. Kum aş taşıy ısı plakası belirli bir
çalışma basıncı altında, ilik başlangıcı aynı anda kıskaç plakası bir birin den ayr ılır ve
kum aş ger gin halde tut ulur.
Şekil 4.16. İlik Otomatı (Brother, 2005)
59
Güln ur ÖZDEMİR
Dikiş mekanizması ayarlanır ve ilik dikilir. Dikişten sonra k um aş taşıyıcı
plakası kesim tertibatına getirilir v e ilik k esilir. Kesim işleminden sonra kısk aç
açılarak, k umaş serbest hale getirilir. Eksantrik kam , bir dişli çift iken ana mil
üzerine bağlanmıştır. Dişlinin oranı değiştirildiğin de, transportörün hızı ve
dolayısıyla dikiş sayısı iliğin dikiş sıklığı değişir. Ayar noktası değiştirilm esi ile ilik
boy u ay arlanır.
Gözlü ilik makin eler i zincir dik iş pren sibin e gör e çalışır. Temiz kenarlara
sahip ilik için, dikişten önce ilik kesilir. Kesme blo ğu k esim uzunluğuna göre değişir
(Akaydın, 2003).
İlik makineleri ile ilgili bazı parametreler: Standart makinelerde en yüksek hız
2000 batım / dakikadır. Hızlı m akinelerde ise 3000-3500 batım/ dakikadır. Ancak
batım hızı program bitim inden önce 900 batım / dakikaya düşürülmekte ve böylece
kesme ve dur durm a enerjisi azaltılmaktadır. Hızın değiştirilmesi, m ekanik ya da
elektriksel yöntem lerle olabilm ektedir.
İlik makinesi, belirli sınırlar için de, farklı uzunluklara sahip ilik boylarına
ayarlanabilir. Kaliteli ve k usur suz bir ilik açm ak için kumaş baskı tertibatı
geliştirilmelidir.
İlik açma makinelerinde iplikler, dikiş programının son unda farklı kumaş
yüzler i üstünde kesilm ektedir.
Makasın kavrama ve kesme hareketi bir yay yar dımıyla gerçekleştirilir ve
kum aş tutucusunun kaldırılmasıyla başlatılır. İplik kesildikten sonra dikiş plakasının
altında bulunan bir iplik çekicisi, bir miktar masura ipini çeker ve bir kesici bıçak bu
ipliği iliğin altında keser.
3) Pens Otom atı
Kısa dikiş otomatıdır. Yar ım ve tam pens dikişlerini sağlar pens uzun luğu ve
pens der inliği ayar lanabilir veya program lan abilir.
60
Güln ur ÖZDEMİR
4) Kol Ucu Bastırma Otomatı
Kol ucu bastırma otomatı örme giy silerin üretiminde kullanılan, makineye
yerleştirilen giysi ko lun u istenen ölçüde kıvırar ak dik en ve dikiş ken arlar ını
tem izleyen otomatik iplik kesicili over lok makinesidir.
5) Cep O tomatı
Program lanabilir cep dik im otomatı; bluzlar, gömlekler ve pijam alar da
bulunan cepler için k ullanılır. Tertibat, iyi bir görüş sağlan acak biçim de ön den
yüklenmekte ve kıvırma, transport ve dikim bölümlerin den oluşmaktadır. Dik im
bölüm ünde tek iğneli h ızlı bir düz dikiş makinesi bulunur. Bölümler ar asın da
transport otom atik olarak yapılır ( Şekil 4.17) (Akay dın, 2003).
Şekil 4.17. Cep Otomatı (AMF Reece, 1999)
6) Etiket Dikiciler
Etiket dikiciler, giy si üzer ine takılan etiketler in dört ya da iki kenarını zig zag
veya düz dikiş ile diken m akin eler olup program lanabilir dikme özellik leri ile değişik
boy ut ve şekillerdeki etiketleri dikebilmektedir.
61
Güln ur ÖZDEMİR
7) Punteriz Makinesi
Jeans k um aşlar da, ilik başlarında, kem er köprülerin de, iç çam aşırlar ında
sağlamlaştırma işlemi olarak tanımlayabileceğimiz işlemin yapıldığı makineler dir.
Bilgisayar kontrollü y apılan bu işlem çok farklı dikiş programları içerm ektedir ( ilik
ucu punterizi, jean s vs) (Şekil 4.18).
Şekil 4.18.Elektronik Punteriz Mak inesi ( Astaş Juk i, 2006)
8)Zincir Dikiş Makinesi
Zincir dikiş işlemi yapan makinede bir iğne mevcuttur. Dikiş boy u 3,5-7mm
arasındadır. İp lik sayısı ikidir. Pantolon, elbise etek uçların da k ullanılabilir.
62
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.19. Düz Yatak Tek İğne Çift Zincir Dik iş
Makinesi ( www.nakamakina.com ,2006)
9) Silindir Yatak 4 İğne İplik Kesicili Çift Zincir Dikiş Makinesi
Dört iğneli sekiz iplik li, 7-17mm dikiş boy u bulun an, pantolon, şort vs. de
kem er kısm ında k ullanılan dik iş m akinesidir ( Şekil 4.20.).
Şekil 4.20. Silin dir Yatak 4 İğn e İplik Kesicili Çift Zincir Dikiş
Makinesi( www.nakam akin a.com , 2006)
63
Güln ur ÖZDEMİR
10) Ceket Kol Takma O tom atı
Cek et kolun un göv deye m onte edilmesi işlem ini sağlar ( Şekil 4.21.).
Şekil 4.21. Ceket Kol Takma Otomatı (Astaş Juki, 2006)
11) Fonksiyonel Ve Dekoratif Punto Dikiş Makinesi
Cek ettin yaka cep ucu gibi bölümlerine p unto dikiş işlem i yapılabilmesini
sağlar ( Şekil 4.22).
Şekil 4.22. Fonksiyon el ve Dekor atif Punto Dik iş Makinesi ( Astaş Juk i, 2006)
64
Güln ur ÖZDEMİR
12) Ceket Kol Ucu Süs İlik O tomatı
Cek et kol ucuna açılan süs ilik yap ılır ( Şekil 4.23).
Şekil 4.23. Ceket Kol Ucu Süs İlik Otom atı (Astaş Juki, 2006)
13) Tek kafa sürfile otom atı
Pantolon ve eteklerin uç kısımların a, iç dikişlerine temizlik am açlı sürfile
dik işi yapar (Şekil 4.24.).
Şekil 4.24. Tek Kaf a Sürf ile Otom atı (Astaş Juki, 2006)
65
Güln ur ÖZDEMİR
14) Elektronik Cep Fleto Dikiş Otomatı
Ergonomik tasarım, kolay k ullanım lı, elektronik pro gram pan elli, graf ik
göstergeli dijital ekran, otomatik yağlam a sistem i, başlangıçta v e bitişte ileri- geri zig
zag ve sık dik iş ö zelliği, alt iplik bitim ini gö steren fotosel sistemi, otomatik pens
ger diricili, otomatik bıçak boyu ayarlam alı, iğne aralığı 12 m m(8-20mm ), otom atik
iplik k esmeli, dijital gösterge paneli, tek fleto çift fleto dikebilme özelliği ile ceket
cebinin uç kısm ına ince şerit kum aş geçirme işlemini sağlar( Şekil 4.25).
Şekil 4.25. Elektronik Cep Fleto Dikiş Otomatı (Astaş Juki, 2006)
15) Her Tip Pantolon İçin Yan Çatma Otomatı
Pantolonlarda ön ve arka par çaların yan çizgilerin den dik ilm esi işlemi yan
çatma otom atı ile dah a kısa sürede ve daha kaliteli bir şek ilde yapılm aktadır (Şekil
4.26).
66
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.26. Her Tip Pantolon İçin Yan Çatma Otomatı( Astaş Juki, 2006)
4.1.5. Ütü –Pres
Konfek siyon üretimin de k üçük p arçalar önceden hazırlanıp, dah a sonr a büy ük
parçalara eklenir. Küçük parçaların hazırlanması sırasında yapılan üt ü, çoğunlukla
dik iş açma, yapıştırm a ve düzgünleştirm e amacıyla yapılır. Bu ütü işlem lerine ara
ütüleme denir. Giy si bittikten sonra, giysiye biçim vermek için " son ütü" dediğimiz
ütü işlemi yap ılır. Bu iş için, giy sinin çeşidine göre ütü makineler i, presler, el ütüleri,
buharlı ütüler ve daha bir çok ütü çeşidi k ullanılır (Bayr aktar, 1996).
Ütü-pres bölümler in de en sık rastlanan sor un, yüzey in ütü etkisi ile
parlamasıdır. Bu sorun en çok cepler de, yak alar da, kenarlar da ve dikiş bölgeler in de
gör ülür. Koy u renkli k umaşlar da par lama daha fazla göze batar. Sararma ve
parlamayı önlemek için teflon altlık k ullanım ı öner ilir.
Konfek siyon üretimin de preslem e çok ön em lidir. Her kum aş için aynı
preslem e koşulları ve teknik leri kullan ılmaz. Bazı kumaşlar presler kilitlenerek ve
kuvvetli buhar ver iler ek, bazıları presler k ilitlenerek ve hafif buhar ver iler ek, bazıları
ise presler kilitlenmeden buhar ver iler ek çalışılır. Fark lı k umaşlar da, o kum aşa
67
Güln ur ÖZDEMİR
uygulanacak presleme ve buharlama şek line göre deney yapılm alıdır. Bun un için en
az 30x30 cm boy utların da örnekler kesilip uygun pres ve buh arlamadan sonra
soğutulup boy ut değişimi ölçülerek değer len dirm e y apılır. Giy sinin dik im kalitesi ve
bitm iş gör ünüm ü üzer inde pr eslemenin do ğru yapılmış olmasının ön em i büyüktür
(Ök dem ve ark. 2004).
4.1.5.1.Ütü Çeşitleri
Hazır giyim sanayinde ütü çeşitleri:
•
El ütüleri: hazır giyim sanay in de genellikle parak ende satış mağazaların da,
ve model bölümün de k ullanılır. Ayrıca bazı atölyelerde san ayi tipi el ütüleri
kullanılır ( Şekil 4.27.)
Şekil 4.27. Sanayi Tipi El Ütüsü ( Cihan Makine, 2005)
•
Sanayi Ütüleri: hazır giyim sanayin de seri üretimin yap ıldığı aşam alar da ara
ütüleme vey a son ütüleme işlemlerin de k ullanılır. Ütü m akin eler i, pres ütüler,
ütü otomatları ve ro bot üt üler olarak sınıflan dırılır.
68
Güln ur ÖZDEMİR
1. Ütü Makineleri
Günüm üzde hazır giyim sanayinde en az kullanılan sistemler dir. Em ek yo ğun
bir çalışm a ger ektirm ektedir. Buharlama, p resleme, so ğutma sür eler i elem an
taraf ın dan belirlenmektedir. Buda yapılan işlemlerin birbirine uymamasına dolaysı
ile kaliten in bo zuk olmasına neden olm aktadır. Üt üleme parametreleri h er kum aş
tür ü için ayarlan amadığından her k um aş için kullan ımı elv er işli değildir (Şekil
4.28).
Şekil 4.28. Konv eyör Ütü Makinesi ( www. albam akin e.com.tr, 2006)
2. Pres Ütüler
Ütülem e param etreleri mekanik olar ak m akine tarafında kontrol edildiğin den
eleman ın işe olan etki bir ö nceki sisteme gör e daha azalm ıştır. Fakat m ekan ik
aksamlardaki
aşınm alar
y apılan
ayar ların
zam an la
bozulm asına
neden
olm aktadır . Bu da y apılan işin kalitesine etkilem ektedir. Bu sistem ler dah a çok
son üt ülem ede kullan ılmaktadır ( Şekil4.29).
69
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.29. Beden Presi ( www.h aselutu. com .tr, 2006)
3. Ütü O tom atları
Üt ülem e işlemin de eleman ın gö revi sadece ürün ün üt ü istasyon una
yerleştirmektir. Ütülem e parametreler i bilgisayar lı bir sistem yardımı ile
ayar lan abilm ektedir .
Ütüleme
iş
ak ışı
bu
sistem
tar afın dan
edilm ekt edir. Ütülem e p ar am et releri her k um aş t ür ü için
kontro l
kolaylıkla
ay arlanabilm ekt edir . Bu sistemler günümüzde hızla y aygınlaşmaktadır. Bu tür
sistemlerde bir elem an iki ütü otom atını kontrol edebilir. Tek dezavantajları
fiyatlarının ve yedek parçalar ının pahalı o lm ası dır ( Şek il 4. 3 0) .
70
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.30. Bilgisayarlı Çift Paça Ütü Presi (www.haselutu.com.tr, 2006)
4. Robot Ütü ve Sistemleri
Gün üm üzde
gen ellikle
erkek
ceketi,
pantolon u
ve
göm leğinin
ütülenm esinde k ullanılan bu sistem ler de ger ek ütülem eden ö nce, ger ek se
üt ülem eden
son ra
üt ülenm iş
ür ünlerin
t aşınm ası
sist em
t ar af ın dan
gerçekleştirilm ektedir. Yani üt ü otomatlar ına bir y ükleme, boşaltma ve taşıma
istasyon ları eklenm iştir (Kar aman ve ark., 2000) (Şekil 4.31.).
71
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.31. Pantolon Rabot Ütü ( www.haselutu.com .tr, 2006)
4.1.6. Kalite Kontrol
Elde edilen ür ün, en son kalite kontrolünden geçirilerek, hatalı yerler i
saptanır. Bazı firm alar da son kontrolden önce, işlem içi kontroller y apan, ara kontrol
ekipler i de vardır. Kontrol son ucu saptanan hatalar dan düzeltilebilir o lanların
onarım ı yoluna gidilir. Düzeltilemeyecek hatalar varsa, bu ürün lerin, h atalı ür ün
olarak indirim li fiyatla satılarak değerlendirilm eleri sağlanır. Kalite kontrolün den
geçen ürünler, cinslerine göre ya pak etlenerek veya ask ılara asılarak pazarlanır
(Bayraktar, 1996).
72
Güln ur ÖZDEMİR
4.1.7. Paketleme-Taşıma-Depolama
4.1.7.1. Paketleme
Hazır hale gelen giy siler paketlenir, am balajlanır veya isteğe bağlı olar ak
kutulanır. Pak etleme işleminin am acı; giy silerin beden ini, ren gini, cinsini vb.
özelliklerini
belirlem ek, düzgün
ve net
gör ünm esini
sağlam ak,
giy silerin
kirlenm esini ve yıpranm asını önlemek, müşterinin istediği şekilde ulaşmasını
sağlam aktır. Paketlem e işlem i yapılırken gen ellikle k ullanılan m alzemeler şunlar dır:
Katlam a kartonu, fiyat kart etiketi, kart etiketi, çengelli iğne, stiker, kılçık, askı,
şeffaf kağıdı, poşet, koli (karton), koli ban dı, çember (koli için), koli üstü bilgi
kağıdıdır. Pak etlem e yapılırken dikk at edilm esi gereken noktalar:
•
Kumaşların cinslerinin aynı o lmasına,
•
Renklerin birbiriy le aynı olmasına,
•
Bedenlerinin birbiriyle aynı o lmasın a
•
İstenen ölçülerle ür ün ün aynı o lm asın a,
•
Ütüsün ün düzgün olm asına,
•
Aksesuar olar ak k ullanılan m alzemelerin do ğru olarak k ullanılm asına,
•
Kullanılan kart etiketlerinin do ğr u olmasına,
•
Katlam anın düzgün şek ilde o lmasına,
•
Katlam a esnasında malın için de ip, iğne vb. şeylerin kalmamasına,
•
Do ğru poşetlerin k ullanılm asın a,
•
Asorti sayıların ın doğr u olmasına,
•
Dikiş tekniği v e k ullanılan ipliğin uy gunluğuna,
•
Koli üstü bilgi kağıdın daki bilgilerin doğr u olmasına,
•
Koli-po şet ölçüler inin, için e kon acak malın ö lçülerine uygun o lmasın a dikkat
edilir.
Üretilen
malların
paketlenmesi;
m üşterinin
( alıcı
firm anın)
isteği
doğr ult usun da yapılır. Üretici firma ken di isteğine göre paketleme yapam az. Bun un
için m üşteri, m alı üretici firm aya verirken istediği paketlem e detayı hakkın da bilgiler
vermek zorun dadır. Üretici firm ada bu ver ilen bilgilere uymak zorun dadır. Ayrıca
73
Güln ur ÖZDEMİR
paketleme şekli, m alın cinsin e göre de (dokuma k um aştan y a da örme kumaştan
yapılmış o lması) f arklılık gösterebilir. Fakat genelde aynıdır.
Paketleme işlemi y apılmadan
önce
mallar
düzgün
iyi
bir şekilde
ütülenm elidir. Daha sonra katlanm ası m ümkün o lan giy siler çeşitli katlama teknikleri
kullanar ak paketlen ir.
Erkek giyiminin vazgeçilmez unsur ların dan biri olan gömlek, hazır giyim
ürünleri içinde özel bir ön em e sahiptir. Hazır giyim sektörün de göm lek üretimin de
kullanılan katlam a ve paketlem e işlem lerinde teknolojik açıdan gelişen büy ük
işletmelerde özellikle otomatik katlayıcılar kullanılmaktadır. Fakat henüz o aşam aya
gelemeyen küçük işletmelerde ise, gömlekler insan .gücü k ullanılarak elde k atlanıp
paketlenmektedir. Burada otom atik katlayıcılar k ullanm aktaki en önemli am aç,
gör ünümde kalite ve işgücün de v erim lilik sağlam aktır.
Gömlekte otomatik katlayıcının üzer ine karton konur ve gömlek katlan ır.
Fakat hen üz gelişmem iş küçük işletmelerde ise katlama işlemi makine tarafın dan
değil
de, paketlem e bölüm ün de çalışan
insanlar tarafından
yapılm aktadır
(Konfek siyon teknik, 1999)
4.1.7.2. Taşım a ve Depolama
Üretim aşamasın da düzeni sağlam ak için otomatik taşıyıcı sistem ler
kullanılmaktadır. Bu t ür sistem lerde taşım a işlem i, bilgisayar kontrolünde, lazer
tarayıcıdan yararlanılarak chıp- co de vey a bar-code teknolojisi ile yönlen dirilir. Bu
bilgiler kaliteyi sağlamada, pro blem olan bölümlerin belirlenmesin de ve ger eken
parçaların tamirini kolaylaştırmaktadır.
Üretim aşamalar ı ekran dan kolayca izlen diği için üretim adedi, ür etim
zam anı, defolu ür ün, hatalı üretim yapan per sonel, tamir edilen ür ün değer leri her an
tespit edilebilir. Taşıyıcı sistem ler üretim i tamamlanan ve paketlenen giysileri
aktarır, zamanı geldiğinde de teleskopik hatlar ile tırlara yüklem ede yardım eder
( Şekil 4.32). Bunlar kalite kontrolü artırmaya, imalat maliyetini ve zamanını
azaltmayı sağlar ( Kar aman ve ark., 2000).
74
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 4.32. Konv eyörler (Astaş Juki Ür ün Katoloğu, 2004)
Şekil 4.32.'de gösterildiği gibi m odern konveyör sistem i saatte 10 bin parça
ayıklam a kapasiteli
konveyörler,
giy im cilere ver imli m ekân
kullanımı
ve
giy ecek lerin ayıklama ve çabuk dağıtım ı gibi çözümler sunm aktadır. Herhan gi bir
giy ecek im alattan sevk ıyat aşamasın a kadar her an bulunduğu y erde tespit
edilebilmektedir. Böy lelikle imalat konusun da esnek k ararlar v e güvenli prosedür ler
takip edilebilm ektedir. Muhtemel im alat hatalarının tip ve yer inin bilgisay arda gr afik
gösterge olarak kontrol o dasından bakım per soneline aktarıldığı şebeke sistemin de,
her bir ürün barko dlanabilmektedir ( Konfek siyon Teknik, 1999).
Çalışm anın bu bölüm ünde h azır giyimdeki işlem basam akların a ve bu işlem
basamaklarında k ullanılan m akine ve otom atlara yer verilmiştir. Em ek yoğun bir
sektör olan hazır giyim de in san a bağımlılığın en aza indirilm esi kalitenin
artırılabilm esi maksadıyla m akineler dek i teknolojik gelişm eler hız kazanmaktadır.
Her geçen gün yeni bir gelişm eyle temel işlem süreleri kısalmakta ya da daha kaliteli
bir hal alm aktadır. Bir çok işte y alnızca düz dikiş m akineleri k ullan ılm aktayken artık
düğme, ilik, cep dikm e, fleto, gibi otom atlarla ya da zikzak, reçm e gibi m akinelerle
bu işlemler yapılmaktadır. Her geçen gün de yen i bir otom at veya makine
geliştirilmektedir. Böylece işlem süreleri kısa ve ür ün kalitesi daha iyi olm aktadır.
75
5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ
Güln ur ÖZDEMİR
5. H AZIR GİYİM SANAYİSİNDE CAD-CAM SİSTEM LERİ
Gün üm üzde; k alit e, m o da ve f iy atın ko nf ek siyon ür ünlerin in r ekabet
gücün ü belirleyen f aktö r ler olduğu bir gerçekt ir . P azar şansı bu üç un sur bir
araya getirilebilir se artm akt adır. Sö zü edilen kalite, mo da ve fiyat kr iter ler inin
yan ı sıra firm aları etkileyen bir faktör de termin sür esine bağlılıktır. İn san
emeğinin yoğun olduğu ko nfek siy on sektör ünde k işiler in performan sına bağlı
olar ak ; verimlilik ve kalite faktör leri de değişken lik gö ster ir, iş akışı içerisinde
insan emeğinin katkısını azaltmak; dolayısıyla dah a verim li v e kalit eli bir çalışma
ortamı
oluşt urm ak
amacıyla
bilgisay ar
destek li
sistem lerin
k ullan ımı
yay gın laşm aktadır. Bu nedenle çalışm anın bu bölüm ün de CAD-CAM sistem ler i
hakkın da bilgi ver ilecektir.
CAD/ CAM; geleceğin fabrikası olarak "Com puter Entegrated ManufacturingCIM" kavramının teknolojik alt yapısını oluşturur. Geleneksel işletme yapısında; ayrı iki
fonksiyon olarak farklı departmanlar tarafından yürütülen tasarım ve üretim , bilgisayar
uygulam alarının yaygınlaşması ile birlikte iç içe geçm iş bütünleşm e yoluna girmiştir.
CAD "Com puter Aided Dizayn- Bilgisayar Destekli Tasarım"; bir tasarımın
oluştur ulması, düzeltilmesi, iyileştirilmesi, çözüm lenmesi ve sun ulm ası için bilgisayar
olanaklarının kullanılm asıdır. CAM ise; "Comp uter Aided Man ufacture- Bilgisayar
Destekli Üretim"; işletm elerde malzem e akışı, üretim m akin eler inde iş akış
plan lam ası, yönetim i ve ko ntro lün de bilgisayarlar ının kullan ımıdır. CAD,
bilgisayar yar dım ıyla bir ür ün ün biçimlendirilmesini ifade eder. CAD sistem leri;
dokuma, örme, baskı kumaş yüzeylerinin renk ve desen açısın dan tasar lanm ası ile hazır
giyim sanayin de giysi m odel tasarım ı, kalıp hazırlama, CAM ise, kalıp serileme ve
kesim planı hazırlama aşamalarında kullanılmaktadır. CAD gr ubu içine; bilgisayar lı
renk, örme-dokum a tekstil yüzeyi, baskı- nakış deseni, m odel ve tasarım ile kalıp
serilem e ve kesim planı hazırlama sistemleri girmektedir.
CAM, bilgisayar yardım ıyla insandan kaynaklanan hata payının en aza indirilmesi
ile yapılan üretimi ifade eder. Bu program larda bilgisayarın doğrudan m akineler i yada
parçaları kontrol etm esi ile üretim sağlaması mümkündür. Örm e ve dokuma
76
Güln ur ÖZDEMİR
kum aşların yüzey ve desen tasarımı CAD sistem i yapıldıktan sonra, CAM sayesinde
kum aşların istenilen tasarım özelliklerine uygun olarak m akine tarafından yapılan
üretimin kontrolü sağlanmaktadır. Hazır giyim sektöründe de kumaş kesim inde
dikimhane içerisindeki üretim istasyonlarına iş gönderilmesinde, dikiş m akinelerinin
fonksiyonlarının yönlendirilm esinde CAM sistemlerinden yararlanılm aktadır. CAM
grubu içine; bilgisayarlı iplik, örm e-dokuma, terbiye, dikiş m akineleri, kum aş serim ve
kesim sistemleri, hazır giyim üretim aşamaların da kullanılan taşıyıcı sistem ler ve
nakış m akineleri girm ektedir.
Hazır giyim sektör ün de CAD tüm ü ile bir birin den f ar klı alanda k ullanılır;
Moda stiller inin tasar ımını amaçlayan, "Yaratıcı mo da tasarım ı" ve Kalıp
hazırlama, düzenleme ve serileme için " Teknik kalıp tasarımı" o lmak üzer e ik i
alan da kullanılır.
Çağım ızda, ö zellikle son on yıl içerisindeki tek no lojik gelişm eler,
san ayinin her alanın da o lduğu gibi, konfeksiyon sektö r ün de de bilgisayar
sistemlerinin k ullanılmasın a geniş olanak sağlanmıştır . İ nsan em eğin in yo ğun
olduğu konfek siyon sektörün de, kişilerin p erfo rmansın a bağlı olarak ver im lilik ve
kalite f akt ör leri de değişkenlik göst erir . İ ş ak ışı içerisinde in san em eğinin
katk ısın ı azaltmak, dolayısıyla daha verim li v e k alit eli bir çalışma ortam ı
oluşturmak am acıyla, bilgisayar destekli sistemlerin k ullan ım ı yaygınlaşmıştır.
Bilgisayar sistem ler i; tasar ımcın ın yar atıcılığı ön ündeki tüm sın ır ları kaldır arak,
her t ürlü k um aş, desen v e m odel tasarım ın a o lan ak sağlar . Sist em
fonk siyon ların ı k ullanar ak çizim yo lu ile tasarım lar yap ılabildiği gibi, hazır o lan
tasarım lar çizim, fotoğr af v ey a m ateryal üzerin den tar ayıcı scann er ya da bir
kam er a düzen eği ile sistem e aktarılabilir. Desenin çizim i tamamlandıktan sonr a
renk len dirmesi y apılır. Sistem içer isin deki r enk ler tek başına kullan ılabileceği
gibi, r enk skalası üzer inde y er alan r enk ler bir biriyle istenilen oranlar da
karıştırılar ak tonlama yap ılabilir. Bu da, y aklaşık 16 milyon luk bir renk p aleti ve
her t ürlü çizim ve boy am a aletiy le çalışma olanağı sağlar .
Model tasar ım ına geçm eden önce, k ullanılacak desenler elde edilir.
Manyetik bir alan üzer inde çalışan ö zel bir kalem yar dım ıyla, k âğıt üzerin de
77
Güln ur ÖZDEMİR
çizim y ap ıyor gibi ek ran da çizim yapılabilir. Bu şek ilde hazırlanan desen bir imi
büy ült ülüp küçült ülerek, dön dür ülerek vey a parçalan arak rapor elde edilir. Daha
sonr a bu r apor isteğe bağlı olarak düzen len erek desen oluşt urulur. Bilgisayar
kullan ılm adan yapılan çalışmalar da, desenin so nucun u görebilm ek için eskiz
çalışmalar ı yapılır . Bask ı deseniyse, negat if hazır lanır , şablona çekilir v ey a desen
silin diri hazır lanır . İ sten ilen r enklerle kumaş üzer ine basılır. Nak ış deseniy se,
disk ete hazırlanır, kumaş üst ün e işlem e yapılır . Tüm bu çalışm alar oldukça fazla
emek, vakit v e m asraf ister. Oysa baskı için negatif, kalıp, desen silin dir leri;
nak ış için disket hazırlam ak sızın, çok kısa bir sür ede bilgisay ar la desen
hazırlanıp , renk lendirilerek sonuç h akk ında f ik ir sah ibi olunur . Dah a sonr a
beğenilen desen hazır latılır.
Hazır lan an
desen ler m odeller e uy gulanır .
Böy lece t asarım ın
ve
t ek nolo jin in sın ırsız o lan ak lar ın dan y ar arlan ar ak, kesip dikmeye ger ek
kalm ak sızın, bir m odeli en güzel gö ster en r en kler ve desenler v eya bir deseni öne
çıkaran mo deller gör ülebilir .
Ekran da yer alan desenin v eya m o delin yazıcıdan renk li olarak örneği
alınabilir. An cak ek ran dak i t üm renk lerin ayn ısın ı yazıcıdan alabilm ek,
gün üm üz
teknolojisinde
hen üz
m ümkün
değildir.
Tasar ım da
bilgisayar
sistemlerinin bilinçli bir şek ilde kullan ılm ası göz ar dı edilem eyecek or anda vakit,
emek ve para tasarr uf u sağlar ( Ön do ğan, 1997).
5.1. CAD\CAM Sistemlerinin Yararları
Yüksek teknolojin in bir ür ün ü olan CAD sistem lerinin hazır giyim
sanayin deki y ararlarını aşağıdaki maddelerle toplam ak müm kün dür :
- CAD ’in yar arlar ından bir bölümü çok işlevsel olmasıdır. Tasar ım stü dyo s u bir
bi l gisayar a ğı i le, di ğer tüm o per asy on bö l üm ler in e ( makineler, üretim
kontrolü, finan s kontrolü, pazar lama, satış v e dağıt ım gibi) bağlanabilm ektedir.
78
Güln ur ÖZDEMİR
- Üretim m aliyetlerini düşür ülmesi. Hazır giyim sektöründe esnek yoğun üretim söz
konusu olduğu için, insan faktörüne bağlı olarak yüksek olan üretim maliyetleri daha alt
seviyelere çekilebilmektedir.
- Ürün kalitesinin istenilen kalite değerinde tutulm ası. Üretim büyük ölçüde in san
faktörüne bağlı olduğu için kalitede belli bir değeri stabil olarak sür dürm enin güçlüğü
nedeniy le zam an zam an bu kon uda f ir e verilm ektedir.
- Üretim kapasitesinin arttırılması. Modellere göre üretim adedi düşm esine karşın bu
düşme, do ğrudan m aliyete etki eden birim m odelin tasarımı ve üretimi için harcanan
emek ve süren in azalması anlam ına gelmemektedir. CAD; birim modelin tasarım ı ve
üretimi için harcanan emeğin ve sürenin düşürülmesine katkıda bulunm aktadır.
- Firmanın ortamdaki prestijini arttırması firmanın ortam daki rekabet şansını arttırm ası
- Tüketici istek v e taleplerin e daha ser i ve doğr u bir şekilde y anıt verebilmesi
- Daha fazla kar sağlanabilm esi
- Teknoloji ve moda alan ında m eydana gelen değişiklik ve yenilikler in daha iyi ve
doğr u bir şekilde izlenebilm esi
- Üretim ve kalite kontrol sırasında fire payının azaltılm ası oldukça uzun süren v e becer i
isteyen
giysi
kalıplarının
hazırlanm ası,
düzenlenmesi,
m odel
uygulam ası
işlemlerinde işgücü, süre ve para tasarrufu
- Giysi kalıpların dan kayn aklanan h ataların en aza in dirilmesi, üretim kayıp lar ının
en aza indir ilm esi
- Hazır giyim ür etim in in başlıca ham m addesi olan k um aşın kesim de uğr adığı
kayıpların en aza indir ilm esi
- Kesim planı hazırlığında işgücü, süre v e para tasarr uf u
- Kesim p lan ı hazırlığın da oluşan hat alar ın en aza in dirilm esi doğr udan tasar ruf
yapılır hem de ver im artar.
- İletişim tek nolojisinin sağladığı bu o lağan üstü gelişm e sayesin de farklı işlem
bölümleri herhan gi bir yere k on ulabilir. Ür etim birim lerinin dünyanın farklı
yerler in de olm aları verim lilikler ini hiçbir şekilde etkilem ez.
79
-
Bir
diğer y ararı,
CAD
in
som ut
o larak
Güln ur ÖZDEMİR
gö r ülemey en
etkilerin den
kaynaklanmaktadır . CAD sayesin de genelde firm anın f ark lı kişileri olar ak
nispeten uzak t ut ulan tasarım cı grubu, şirketin merkezine yak ın bir kon undadır.
5.2. CAD Sistemlerinin Ana Birim leri
Tem el olar ak, hazır giyim de; k alıp hazırlam a, mo del uy gulama, k alıp
şekillen dirme, kesim planı hazır lam a ve çizdirm e işlem leri için k ullan ılan CAD
sistemleri, üç ana eleman ın birleşmesi ile oluşur.
5.2.1. Sayısallaştırıcı-Tanımlayıcı (Digitizer)
Sistemin ilk halkasıdır. Hazır k alıplar ın bilgisay ara aktarılmasını sağlar.
Yaklaşık olar ak 1 .5 m gen işlik ve 1 m yük sekliğinde ik i bo yutlu çok hassas
algılayıcı cihazlar dır . Cihaza bağlı olan " cursor" adı verilen algılayıcı ucun cihaz
üzer in deki pozisyonu elektronik olarak hesaplanır ve digital siny ale çevrilerek X,
Y k oor din atları o larak bilgisayara aktar ılır. Bu işlem genellikle digitizer ile
ger çek leşir (Ön do ğan, 1997).
Digitizer'dek i gelişme, kalıbı çıkartan kişinin nor mal bir k ağıt üzerinde
çalışıyor gibi digitizer m asasın ı serbestçe k ullanm ası yö nün de olm uştur.
Elektronik bir k alem yar dım ıyla ( bazı sistem ler de kablosuz kalem) kalıp
tanımlanm aktadır. Kö şe noktalar ı tek bir nokta ile eğrisel çizgiler eğri üzerin den
gidiler ek sisteme girilir. Bu işlem ler yapılırken yapılan işin gör ünt üsü anında
ekrandan takip edilir , bö ylece digit izerden k alıbı gir erken h erh an gi bir h at a
yapılması ö nlenm iş o lur. Bu sistem kalıbı hazırlayan kişiy e o lduk ça büy ük bir
yar dım da bulun m akt a işlemleri kolaylaştırm akta ve kalıp çık arma an ında ekran
vasıtası ile ölçüm yapabilme imkân ı sağlam aktadır. Kalıp hazırlam a işlem i sırasında
zaten ekran da gör üntü halin i aldığı için ekstradan kalıbı sisteme tanımlama işlemi
ortadan kaldırılmış olur. Bu avantajların yanın da ekran ın digitizer e bağım lı kalm ası
80
Güln ur ÖZDEMİR
başk a bir işlem in yap ılmasın ı en gellemektedir k i buda dezavantajıdır. İncelen en tüm
sistemlerde bu özelliği taşıy an digitizer lere rastlanmıştır. Bun lar;
- Assy st "Assy shape"
- Gerber " Ger ber Sillhoutte"
- Investron ica "Invesdesigner"
- Lectra "Fr ee Lin e"
- Microdyn am ics "MicroDraft"
- Schim a Seiki "P GM3" dür ( Bozkurt ve ark.,1993).
5.2.2. Ç alışma İstasyonu ( W orkstation)
Sistemin ik inci ve tem el halk asıdır. Bir bilgisayar ve ona bağlı olan çevre
birim ler in i sim geler . Bu bilgisayar istasy onun da say ısallaştırıcıdan gir ilm iş olan
kalıplar kontrol edilir veya sistem fonk siyonlar ı k ullanılarak sıf ırdan kalıp çizimi
yapılır. İst enilen ölçüm t ablosuna gör e kalıp lar büy ült ülüp-küçült ülür, ar dın dan
tam am lanmış olan k alıp v e k um aş ö zelliklerin e gör e ekran da minyat ür bir
gör ünt ü üzer inde en uy gun y erleşim bulun ana dek, seçilen k alıp lar kum aş
üzer ine yer leştirilir. Ayrıca t üm raporlama, min yat ürler alma, iletişim , h azır lık gibi
işlemler bu an a merkezde yap ılır (Ön do ğan, 1997).
Workstation'larda yapılan işlemler şunlar dır;
- Ekran da k alıp yar atm ak
- Kalıp üzerin de m odel uy gulamak,
- Kalıplar ın diğer bedenler de çoğaltılması;
- İstenilen kum aş enin de, özelliklerin de asorti p lanında pastal r esm i h azır lam a.
W orkstation'lar da r astlan an yen ilikler, ekranda geom etrik şekillerden harek etle
tem el kalıp o luşturm a işlem ler ini ko laylaştırma yön ün de olm uşt ur ( Şekil 5. 1).
Dolayısıyla grafik ekr an k ullanım ı yaygınlaşmış, bu sayede ekr an da çizgi çizebilme
yeteneği arttırılmıştır. Firmaların şovlar ı daha çok bu kon u ile ilgili olm uştur. Temel
81
Güln ur ÖZDEMİR
kalıptan diğer kalıplar ı ve m odelleri yaratm a işlem leri basitleşm iş ve h ızlanmıştır.
Yen i bir m odel ya da kalıp girildiğin de önceden serilendirmiş par çalara benzeterek
anın da otomatikman serilendirme im kan ı sağlanm ıştır. Hemen hemen tüm
firm aların Windo ws tekniğine geçm eleri ile ekran da çalışma halinde iken değişik
sayfalan ekrana getir ebilme yeten eği sağlanmıştır. Bu özellik ezellikle pastal
hazırlam a işlem inde faydalıdır. Pastal hazır lama sırasın da değişik likleri W in dows ile
ekr anda görüp düzeltme imkanı yada ö nceden y apılan p astalı y ine ekrana çağırıp
onu görebilm e imk anı sağlamaktadır. Ayr ıca k lavy e kullan ımı azaltılarak
yapılacak işlem i kolay laştırm ayı sağlayan üzerin de alt men üleri ve işaretleri bulunan
"tracker ball" adıy la minyat ür k lavy eler devreye girmiştir (Bo zk urt ve ark.,1993).
Şekil 5.1. W ork station (Tekstil ve Gör ünüm, 2003)
5.2.3. Çizici ( Plotter)
Sistemin üçüncü halk asıdır. İ ş istasyon un da oluştur ulan kalıp ve kesim
plan ları, bu cihazın yar dımıy la 1 :1 v eya istenilen ölçüler de kağıt üzer ine
aktarılarak k ullanım a alınır. Hazır giyim de kullanılan çiziciler en az 1 50 cm
enin de olm alı ve normalden çok dah a uzun çizimleri (15- 18 m) hatasız olarak
yap ılabilm ekt edir. İ ki t ür çizici cih az v ar dır. Bun lar dan bir incisi; bir kalemi, ik i
adet m otor ile m ek anik olarak ist en ilen koo rdinatlar a hareket ettirerek çizim
82
Güln ur ÖZDEMİR
yapan k alemli çizicilerdir. Günüm üzde kullan ılan çiziciler genellikle bu tür den dir.
Son birkaç yıldır, ar ama esasıyla çizim y apan ve bir tar am a işlem inde sabit bir
mesafey i çizen (8- 10 mm boy) m ürekkep p üsk ürtmeli çiziciler (ink- jet plotter) de
kullanılmaya başlanm ıştır (Ön do ğan, 1997).
Plotter'lar da çizim hızın ı arttırma yön ün de gelişmeler k ay dedilmiştir. An cak
gözlenen şudur ki; üretim başlangıçtan itibar en link bağlantısı ile son un a k adar
oper asyonlar ı ark a arkaya dizm eye dev am ettiği için ileride işletm eler plotterdan
pastal resm i almak zor unda kalmayacak lardır. Çünkü Cutter'ler in k ullan ım ının
yay gınlaşm ası ile pastal şekli haf ızadan direk serim üzerine alınacak ve kesim
işlemi
pastal
resmin in
bir
kağıt
üzerin de
olmasın ı
ger ektirmeden
gerçekleştir ilecektir. Hazırlanan k alıpları istenilen kalınlıktaki k ağıtlara h atta
kartona çizebilmekte yada daha iyisi k eserek çıkar abilm ektedir. Bu kalıp lar ise
daha çok n um une hazırlama işlem ler inde k ullanılacaktır . Böylece kesim
hassasiyeti de m inimum düzeye ulaştığı için giysi ö lçülerinin uygunluğu
sağlanacaktır. Bun un la ilgili olar ak;
-Assyst'in ken di ürettiği p lotteri bulunm am aktadır.
-Ger ber " Accu PlotlOO", kalem çizicili plotter dır."Accu Jet510" çok y üksek hızlı
püsk ürtmeli sistem le kalem i bir leştiren tek ve en gelişm iş yen i plotter dir. "Accu
Plot700-VHD- CXS" ise h em çizim hem de kesim yapabilen plotterdir ( Şekil 5.2) .
-Inv estr on ica'da k alemli çalışan In ves Plot P 2000" Kalemli çalışan hem çizim
hem de kesim y apabilen " Inves P lot TM6" ve püskürtmeli plotter "Inv es Plot
TR1A" dır.
- Lectra'n ın kalem çizicili " Autom atic Plotter" xy plotter için "FLCUTTER" i
- Micro dynam ics'in p üsk ürtm eli 'Microjet Plotter" ı
- Shime Seiki'n in " Sh ima XY Plotter" ı bulunm aktadır ( Bo zk urt ve ark.,1993) .
83
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.2. Çizici ( Ger ber Firması Katolo ğu, 2005)
Şekil 5.3. CAD Sistemlerinin Ana Bir imleri (Tekstil ve Konfeksiyonda Görün üm
Der gisi, 2003)
5.3 . İyi Bir C ad Sistem inde Bulunm ası Gereken Ö zellikler
- Sistem mutlaka grafik kullan ıcı ana birim ine sah ip olmalıdır. Özellikle
konf ek siyo n gibi kullan ıcı pro fili son derece geniş çalışma ortamları için gr afik
tabanlı çalışm a zor unlu o luyor.
- Sistem kullanıcıyı çalışm a süresi boyunca bilgilen dirm eli, destek olm alıdır.
84
Güln ur ÖZDEMİR
- Her t ürlü kalıbı ve kalıp üzerin de gerekli işlemi y apabilecek teknik fonksiyonları
bulunm alıdır.
- Büyüme için dahili iletişim ağı desteğine sahip olm alıdır.
- Kolay ve verimli kullan ım için Türk çe olm alıdır.
- Sistem yeterince açık ve detaylı yazılı- gör sel destek m alzemesi içerm elidir.
- Kolay m üdahale ve y ük seltm e için PC taban lı üretilmelidir.
-Geniş ölçek li ağ, uzaktan erişim olanaklar ına sahip olm alıdır (Üzelakçil ve
ark.,2001).
5.4. İyi Bir C am Sistem inde O lm ası Gereken Ö zellikler
- Tüm uluslarar ası güvenlik stan dartlarına uy gun olmalı,
- Güçlü iletişim özellikleri içermeli,
- Kesiciler geçerli uluslararası data standartların a uy umlu o lmalı,
- Kesici genel CAD/CAM çözüm ün ün bir parçası olm alı ve serim kontrol, denetim
ve CAD denetim fonksiyonlarını optim al düzeyde içermeli,
- Sistem m odüler nitelikli ve geliştirilmeye m üsait olmalı,
- Kolay monte edilebilmeli ve kolay çalıştırılabilmeli,
- İşletim sistemi yazılımı gör sel kullanımlı olm alı ve k ullanıcının bilgi ger eksinimi
m inim um a in dirmeli,
- Vakum ve kesim sistemi mutlaka en erji tüketim i konusun da optim um olm alı
(Üzelakçil ve ark.,2001).
5.5. Tekstilde CAD/CAM Sistemine Bağlı Kullanılan Programlar
• Nedgra phics prog ram ı; desen, tasarım, sim ülasyon, sunum ve üretim ağlar ında
kullanılan
bir
pro gram . Nedgraphics'in
CAD/CAM Sistem ler, tarafın dan yür ütülüyor.
85
T ürk iye
tem silcisi, Meka
Tekstil
Güln ur ÖZDEMİR
• Konsan C AD ; 1985 y ılın dan bugüne, ken di dizaynı olan tam otomatik,
elektron ik ve ar dın dan bilgisayar kontrollü k umaş ser im-kesim ve hazırlık
makineler i üreten Kon san, bu alanda Türkiy e'de Ar-Ge f aaliyeti sür dür en tek firma
konum unda. Ürünlerini t üm Türkiye'de pazarlayan Konsan, ayr ıca Avr upa, Kuzey
Afrika, Güney Afrika Cum hur iyeti, Maurit us gibi, konfek siyon üretimi yapan
ülk eler e de ihr acat yapıyor.
• Graphic C olor ; m erkezi Alm anya'da bulunan CI S v e EAT firmalarının
pazarlamış olduğu, Arm ür lü - Jak ar lı Dok um a ve Em prim e Baskı ko n ular ın ı
içeren CAD/CAM sistem lerinin Tür kiye'deki Distribütör ü ve tek y etkili satıcısı.
• Glengo Tekstil; konfeksiyon otomasyon una yön elik sistem lerinin satışı, montajı
ve bunları kullanan personelin eğitim ve teknik desteğini sağlamak üzere 1986
yılın da kur ulm uş, Glen go bu k on uda büyük bir f irm a olan Ger ber Garm ent
Techno logy 'nin Türk iye, Türkiy e Cum huriyetler i ve Ortado ğu yetkili tem silcisi.
Bu pro gram deri aksesuar ları, bavul, giyim eşyaları gibi çok çeşitli endüstriler için
geliştirilmiştir.
• İnfo Design ; Kota'nın tekstil firmaları için iki alanda çalışm alar ı var .
Bunlar dan bir i üretim in bilgisayar destekli kontrol sistem iyle sağlanması diğeri ise
tasar ım dan üretim e CAD/CAM çözüm leri. Kota Bilgisayar CAD/CAM sistem leri
konusunda Fr ansız İnfo Design firmasının Türk iye distribütörlüğünü yür ütüyor.
Kota son o lar ak " Vision Üretim"ve " Vision Fashion St udio" adlı iki yeni pro gram ını
satışa sunm uşt ur.
1- Vision Üretim : Program ın dört ayrı mo dülü bulun uyor. Bun lar "tasarım",
"gravür", "jak ar" ve " dok uma" çalışm aları için ayr ı ayrı hazırlanm ış.
2- Vision Fash ion St udio : Bu pro gram, ev tek st ili v e konfeksiyona yönelik,
üretim ağırlık lı olmayan, tasarım aşamasını kolaylaştıran bir pro gr amdır.
•Lectra Systemes ; 1989 yılın da beri Fran sa'ya bağlı bir şube olarak çalışan Lectra
Sy stem es Türkiye'de üç y eni pro gramı var. Kesim sistemlerin e yönelik bu
yenilikler şöy le sıralanıyor :
a-Eclipse - Kumaş İlerlerken Kesim İmkanı
86
Güln ur ÖZDEMİR
b-Postprint -Etiketlendirm e Ünitesi
c-Mosaic- Kareli Kum aş Kesim
• In vestronica prog ram ı; tekstil sektörün de yirmi yılı aşkın bir sür edir, tek stil
terbiye makin eleri k onusun da hizm et veren En ser Tek stil, 1990 yılından ber i
Investronica Sistemas S. A adlı yazılım firmasın ın Türkiye tem silciliğini de yür üt üyor
Investronica'nın son ür ünü, " Denim Kesme Makin esi - Invescad Diamond "
adın dak i, blue- jean s üreticiler i için tasar lanan bir kesim program ıdır.
• Suware Moda C AD; Bir Am erikan y azılım firm ası, y aklaşık on y ıldır
modacılar la
bir likte y azılım
geliştiriy or.
CAD/CAM
sist em ler inin
CAD
bölüm üne yön elik çalışmalar y ap an Mo da CAD bünyesin deki son çalışma ise
sisteme ek lenen "san al boyut" y ada 3D (3boyut) denilen gelişme.
• Poly pettern pro gramı; 1978 y ılın dan bugün e, tek stil makineleri alanında
hizm et vermekte olan Özbilim m ak ine sanayi, 19 97 yılın da k alıp dizay n v e pastal
yerleştirme gibi çözüm ler sunan Polypettern adlı bir pro gr amın Türkiye
tem silciliğini de yapm aya başlam ıştır.
• Assyt - Astaş ; Assyt programlarının T ürkiye Tem silciliğini Astaş f irması yap ıyor.
Assyt Cad, orta boy bir bilgisayar v e Unix İşletim sistemi üzer inde çalıştığı için,
stan dart soft war e'e k ullanıcının istediği bazı ö zellikler ko lay ca ek lenebiliyor.
Am aç, ana kalıbın en iyi şekilde yar atılm asını sağlamak(Üzelakçil ve ark.,2001).
5.6. Konfeksiyonda C AD Sistem lerinin Kullanımı
CAD sistem leri aşağıdaki alanlarda kullanılır:
-
Tasarım ( kum aş, desen, model)
-
Kalıp hazırlam a ve serilem e
-
Kesim planı yerleştirm e ve çizdirm e
87
Güln ur ÖZDEMİR
5.6.1. Tasarım
Tasarım, zihinsel bir gayret ve sanatsal heyecanlar doğrultusunda gelişen, hayal
edilen formun bir m aksada hizmet edecek ve yaratıcı özellikte olacak şekilde
resm edilmesi veya am acına uygun bir şekilde ifadelen dirilişidir. Tekstil tasarım cısı
genelde ser best bir sanatçıdır ve dok um a kum aş yada baskı k umaş üzerinde
uzm anlaşabilir. Her iki durum da da kum aşın kullanılacağı alan da ön eğitim alm aları
gereklidir.
Hazır
giy im
üretim inde
ürün ün
ve
üretim in
tem el
özellik ler inin
belir lenmesi model bölüm ünde gerçekleşir . Bu bölüm de, mo delin kalıp lar ı
hazırlanar ak ör nek m odel üret imi yap ılır . Örn ek mo del onaylan dıktan so nr a
mo dele ait kalıplar diğer bedenlerin elde edilmesi için serilendirilir. Bu aşam ada
bir mo delin çeşitli beden büyük lük ler ine gör e ö n, ar ka, kol, y aka, manşet, roba
gibi par çaları tek tek serilen dirilir.
Bir siparişte ortalam a 5 beden olduğu göz ön ün e alınır sa; sezon boyunca çok
say ıda kalıbın h azır lanm ası gerek ecektir. Kalıp çılar t araf ından h azırlanan bu
kalıplar , daha sonra tek tek karton lar üzerine elle çizilerek akt arılırlar ve karton
kalıplar k esilir. Hazırlan an bu k arton k alıplar sipariştek i beden dağılımı dikk ate
alınarak k ullanılacak kum aşın en i ile sınırlı bir alana el ile y erleştiriler ek, tek tek
kalıpların etraf ından çizilmek suretiy le kesim p lan ları h azırlanır.
Ayr ıca t asarım cı tar afın dan belir len en k um aşa ait desenin so n ucunu
görebilmek için, esk iz çalışmaları yapılır . Desen baskı deseniy se; negatif ler i
hazırlan ır, şablona çekilir . Pano baskı ise pano baskı kalıpları, m etraj baskı ise
desen silin dirleri ile hazırlanır. Bu işlemlerden sonra desen istenilen r enkler ile
kum aş üzer in e basılır. Desenlen dirilm iş tekstil y üzeyi elde edildikten sonra bu
yüzeyden giy si ür etilerek desenin giy si üzer in deki son h ali gö r ülebilir . T üm bu
çalışmalar oldukça f azla işgücü, süre ve para ister. Mo del bölüm ün de aşağıda
işlemler y apılmaktadır.
-Sip ar iş adedine uygun olar ak kesim p lanı hazırlığı için asortin in belir lenm esi,
88
Güln ur ÖZDEMİR
-Kum aş en i, k um aş ve k alıp özellikler i ve beden dağılım ı dikk ate alın arak kesim
planının h azırlığı
Giysi tasarım ı, giyimin fonksiyonunu karşılayacak öğelerden oluşur. Bu öğeler;
Fiziksel yada bedensel ihtiyaçlar Ruhun, aklın ve duyguların ihtiyaçları şeklinde
özetlenebilir. Giysi tasarımı aşam asında stilisten m üşteriye hitap edecek kreasyonlar
yapması istenir. Stilist ile müşteri arasın daki iletişim i istenilen hızda gerçekleştirmek
için bilgisayar sistemlerin e ihtiyaç vardır. Son yıllarda olduk ça y ay gınlaşan bu tip
tasar ım sistem ler i; bir işletmedeki stiliste yardım cı olm akta ve ona geniş hareket
yeteneği sağlam aktadır. Aslında çok büy ük zam an ger ektir en tasarım işlem i, renk,
desen seçimi bu t ür sistemlerde kısa bir zam an içerisinde gerçekleştirilerek, yorucu ve
zahmetli işler elim ine edilmektedir. Ekran üzerinde düşün ülecek her türlü değişiklik
kolayca tasarlanır. Serbest elle veya elektronik bir kalem yardımıyla ekrana rahatça
çizim y apılabilir, Hazır lanan k olek siyon isten ilen şekilde şekiller ve yazılar ile
destek lenebilir . Değişik sanatsal çalışm alar y apılabileceği gibi tarayıcıdan
girilmiş m odeller, desen ler buna ilav e edilebilir. Bu tür sistem ler ile gerek
kum aşlar, ger ekse mo del için v aryantlar v eya mo del kartelaları çok hızlı v e hassas
olar ak y apılabilir.
Son yıllar da CAD sistem ler i tasar ım alan ın da o ldukça y aygınlaşmıştır.
CAD sist em ler iy le günler ce sür en m odel t asar ım ı, k alıp h azırlam a ve
serilem e, k esim plan ı hazırlam a v e çizme işlemlerini çok k ısa bir sür ede en az
hat a
ger çek leşt ir ebilm ektedir.
Bun un
so nucun da
h azır lık
sür eler i
kısalm akt a, h at a or anı düşm ekte, kalite düzgün lüğ ü elde edilm ekt e, m alzeme
kullan ımı, iş gücü ve üretim değer in de verim lilik artmaktadır. Buna bağlı olar ak ;
firm a değişen talep ko şullar ın a ço k k ısa zam an da yanıt ver ebilm ekte ve buna
bağlı olar ak
rekabetçi bir üst ünlük kazanm aktadır. Tasarım cı tarafın dan
oluştur ulan desen in giy si üzerin dek i son halinin görülebilmesi; bilgisayar
kullanmadan
y apılan
çalışm alar da
çok
uzun
ve
zahm et li
bir
süreç
ger ekt irir k en ; bu sist emler k ullanıldığında desen bilgisay ar da hazırlanıp
r en klendir iler ek , y ine ekr anda y er alan giysi m odelleri üzerin e giydirilm ek
yolu ile ço k daha kısa sürede, daha az emek v e p ara har cayar ak so nuç h akk ında
f ik ir sahibi o lun ur. Bu iki şek ilde yapılabilir :
89
Güln ur ÖZDEMİR
Birincisi; bir renkli tarayıcı yar dım ıyla, eldeki m ateryal için uygun tipte
giy siy i giyen m odelin foto ğrafı bilgisay ar a geçirilebilir . Son r a gr afik
pro gram ın dak i seçenekler den birin i k ullanar ak, foto ğraftaki un sur lar ı silip, bir
düğm ey e basarak bunun yer in e y en i tasar ım kon ulabilir. Bun un yanı sıra,
kum aşın r enk kom binasyonlar ını değiştirerek, bun un ger çekte nasıl bir etki
yar atacağının gör ülm esi de mümk ündür. Bu işlem h er ren gi k âğıt üzerine teker
teker
boy am aktan
çok
daha k ısa
sür ede y apılabilmektedir.
Bu,
ayr ıca
t asarım cın ın değişik m ater y aller den y ap ılan ve değişik r enkt eki bir çok giy siy i
hazırlam asın ı v e gelecek mo da gö ster isi için h azırlan an giy si kalıplar ın ı
gör ebilmesini sağlar. Bu tek nikte, or ijinal bir fotoğraftaki gö lge etkiler i de yer
alır ve böylece gerçekçi bir görüntü sunar.
İ k in cis i,
üç
bo y ut lu
k atı
im ajl ar
k ull anar ak
ay n ı
sür ecin
ger çek leştir ilm esidir. Bu y öntemle çalışıldığında ço k dah a gerçekçi v e etkili
son uçlar alınabilir . Bir foto ğr af ın bilgisayar ile taranm ası yer in e, bir m odelin
şekli (insan v ücudu şek li) haf ızay a y üklenir ve güçlü bir üç boy ut lu program
yar dım ıyla, bilgisay ar ekranın daki m odelin üzer in de bir giysi yaratılabilir.
Gö r ünt ü, ö nce çizgiler halinde gör ülür, daha son ra içi do ldur ular ak boyut
kazan dırılır, gölgelendir ilm esi yap ılar ak tam am lan ır v e dö ndürülüp her açıdan
bakılabilecek hale gelir . Giysi tasarım ı, bilgisayar da y eni tasarlanm ış k umaşla
giy dirilerek , m uhtem el alıcılara gö sterilir . Bu yolla uzun v e m asraflı bir iş olan
örnek k um aş p arçalar ı hazır lam a v e bun ları giysiy e dönüştür üp alıcılara gö sterme
sür eci sıradan bir işe dön üşür. Böylece giy si tasarım ının en önemli aşaması o lan,
tasarlan an giy sinin in san bedeni üzerin de görme bilgisay ar y ar dım ıyla çok ko lay
hale gelm iştir. Hazır lanan tasar ım mank en üzerine giy dir iler ek k um aşın r en gi,
deseni, dö küm ü ve giy si m odeli üzerinde y apılacak değişik lik lerin sonuçlan
ço k k ısa sür ede gö rülebilm ektedir . Böylece daha giysiler üretilm eden önce
çeşit li kum aş, renk, desen ve m odel seçenek ler ini içer en giy si katalo gları elde
edilebilir ( Şekil 5.4).
90
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.4. Model Tasarımı ( Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005)
CAD sistem inin fonksiyonlar ı şun lar dır:
•
İstenmeyen bir köşegenin ya da rapor un o luşması ser best çizim ,
•
Grafik çizim ,
•
Sulu boya, püsk ürtme boya, guaj boya v e benzeri boyam a teknikleri,
•
Fırça p üsk ürtm e boyama kalemi ve benzeri boyama araçlar ı
•
Desen yar atmada k ullanılabilecek hazır desen şablon ları,
•
Desen birim inden yola çıkarak yüzey düzenlem e için raporlam a teknikleri,
•
Desen büyültüp- küçültme,
•
Desen bükme ve bölgesel deform asyon,
•
Desen üzerinde renk değişiklikleri
•
Desen ve m odel üzerin de sınır sız gölgelendirme olan akları,
•
Hazırlan an deseni giysi m odele üzerine giydirme,
91
•
Güln ur ÖZDEMİR
Her tür lü çizim , k umaş ve daha ön ce kağıt üzerin e çizilmiş desen v e m odelleri
tarayıcılar yardımıyla bilgisayar ekranına aktarm a.
CAD tasarım sistemler iy le h ayal gücün ün hiçbir sın ırı yoktur. Kullan ıcı
ayn ı el ile yaptığı çizim deki o lanaklara h atta daha fazlasına sahiptir. Kumaş ve
bask ı tasar ım ını man uel olarak yapark en bir rapor daima akılda tut ulm alıdır .
Oy sa CAD ile çalışır k en bun a ger ek k alm az. CAD kullan ım ı ile sanat sal
çalışm a gider ler inde de y üksek bir düşüş gözlenebilm ektedir. CAD sistem ler i
tasarım lar üzer in de manuel çalışmada olduğ undan daha f azla k esin lik ve
kontrol sağlar. Desen tekr arları gibi sürprizleri önler. Bu da, desen k alitesini
geliştir ir. CAD, üret ici ile alıcı ar asında sö zcükler y erin e ayr ıntılı eskiz ve
çizimlerle iletişim sağlar . Böylelik le ür ün de ilk
sef er de kalite eldesi
gerçekleştir ilebilir. CAD, çöp m in im izasyo n u ve yen iden değerlendirmede,
çevr esel geliştirm e çabalarında firmay a y ar dımcı o lmakta, tasar ım artıklar ı en
aza in dirilmektedir. Bir CAD sistem i ile tasar ımcı yen i eskizler o luştur ulabileceği
gibi, eskiler i üzerin de düzen lem eler de y ap ar ak bunlar dan y en i do syalar
oluştur abilir. Bu çizimler, m odelin vey a desen in detayların ı gö stermek am acıyla
kullan ılabilir. Hazırlanan esk izlere ren k v e drape de ek lenebilir. CAD'in v er imi,
hızı, k ullan ım ko lay lığı ve kalitesiyle t asar ım cının yar atıcılığı birleşin ce, bir
tasarım dan beklenen büt ün ö zellik ler fazlasıyla sağlanmış o lur.
5.6.2. Kalıp H azırlam a ve Serilendirme
5.6.2.1. Kalıp Hazırlama
Hazır giyim üretim in de, ür ün ün ve üretimin tem el özelliklerin in belir lenm esi
model bölümünde gerçek leşir. Bu bölümde m odelin kalıpları h azır lanarak örnek
model üretimi yapılır. Örnek model onaylandıktan sonra modele ait kalıplar diğer
bedenler in elde edilmesi için serilen dirilir. Bir sipar işte ortalam a 5 beden olduğu göz
önünde bulun dur ulur sa, sezon boyunca y üzlerce kalıbın hazırlanm ası gerekmektedir.
Kalıpçılar taraf ından hazırlanan k alıp lar daha sonra tek tek elle kartonlara çizilerek
kesilir. Hazır lanan bu karton kalıplar siparişteki beden dağılımı, dikkate alın arak
kum aşın eni ile sınırlı bir alana el ile yerleştirilerek tek tek kalıp etrafından çizilerek
92
Güln ur ÖZDEMİR
kesim planları hazırlan ır. Bu işlem çok yorucu ve zam an isteyen bir işlem olduğu
için CAD sistemi kullanılarak daha k ısa sür ede bu işlem ler yapılmaktadır.
Kalıp hazırlama işlemi klasik olarak;
•
Tem el kalıp hazırlama
•
Model uygulam a
•
Dikiş payı verm e
•
Ana bedenden diğer bedenlerin elde edilmesi(serilendirme)
•
Bedenlerin ayrılan kalıpların kartonlara kopyalanıp kesilmesi
•
Karton kalıplar kullanılarak kesim planı oluşturm a
İşlemlerinde oluşmaktadır. Bu aşam alarda karşılaşılan sorunlar nedeniyle ileri teknolojiden
yararlanılm aktadır (Özdemir, Şenol, 2004).
Giysi tasarımı onaylandıktan sonra üretim için kalıpların hazırlanması gerekir. CAD
hızlı ve kolay kalıp hazırlamada kullanılan paket programdır. Kalıplar örnek modelden
alınmış olabilir, sistem içinde bulunan model kullanılabilir ya da bedenden türetilmiş olabilir.
Elde hazır bulunan kalıplar dijitezer ya da scanner yardım ıyla ekrana yansıtılır veya
geometrik şekiller kullanılarak kalıp bilgisinden yararlanılarak yeniden oluşturulur.
Digitizer ile kalıbı çık aran kişi, normal bir kağıt üzerin de çalışıyorm uş gibi
digitizer
masasın ı
kullan abilir.
Elektronik
bir
k alem
yar dımıyla
kalıp
tanımlanm aktadır. Kö şe noktalı tek bir nokta ile, eğrisel çizgiler eğri üzerin den
gidilerek sistem e girilir. Bu işlem ler yapılırken işin gör ünt üsü anın da ekranda t akip
edilir. Böy lece digitizer den kalıba gir ilir ken her han gi bir hata yapılm am ış olur.
Bu sistem kalıbı hazırlayan kişiy e oldukça büy ük yardım da bulunm akta, işlem ler i
ko laylaşt ırmakta ve kalıp çıkarm a anında ek ran v asıtasıyla ö lçüm y apabilm e
imkan ı sağlanmaktadır. Kalıp h azır lam a işlem i sırasında zat en ek ran da gör üntü
halini aldığı için, ekstradan kalıbı sisteme tamam lam a işlem i ortadan kaldırılm ış olur.
Yeni bir model ya da k alıp girildiğin de, Önceden serilen dirilmiş parçalara
ben zeterek anında serilendirme yapılabilir (Tekstil ve Konfek siyonda Gör ün üm,
2003).
93
Güln ur ÖZDEMİR
Bilgisay arlı kesim sistemlerin in k ullanım ının y aygınlaşması ile p astal r esmi
hafızadan direk serim üzerin e alın acak ve kesim işlemi pastal resm in in bir k ağıt
üzerin de o lmasını gerektirm eden ger çekleşecektir. Bu yüzden p lotterler , hem
çizici hem de kesici olarak tasar lanm aktadır. Bu sayede p lotterler, hazırlan an
kalıpları h em çizilebilmekte, hem de k eser ek çıkarabilm ektedir. Bu kalıplar daha
çok num une h azırlamada k ullanılan kalıp lar dır. Bö ylece k esim h assasiy eti de
minimum düzeye ulaştığı için giysi ö lçülerin in uygunluğu sağlanm aktadır. Ayn ı
anda birkaç k alıp ile çalışılabilir v e t üm kalıplar ekr an da gör ülebilir. Ekranda
bir mause yar dımı ile grafiksel değişiklikler yapılabilir.
Bir mo dele ait örnek bedenin oluştur ulup sayısallaştırılması ve yap ılan
kalıplar ın , ist en ilen beden ler de elde edilm esi için , ö lçü tablo sun a göre her
kalıbın
büyüy üp k üçülme m iktar lar ını, kalıp
oluşt urma yöntemlerin e gör e
belirlem ek gereklidir. Bu büy üyüp k üçülm e m iktarlarının saklandığı tabloya
"kur al tablosu" adı verilir. Kur al t ablosu, m odel içinde bulunan kalıp adedine
bağlı o larak yeterli sayıda k ural (satır) ve ölçü tablo sun dak i beden adedine bağlı
olar ak da beden isim lerini ( süt un) içer en bir matris form un da düşünülebilir. Her
bir hücr edeki değerler den birincisi X (y atay), ikin cisi Y ( dikey) eksendeki har eket
miktarını göster ir.
Öncelik le "m etric" v eya "inches" olarak k ur al tablo sun un ölçüm birim i
atanır. Sip arişe göre "S-M-L" ( alf anümerik) vey a "38-4 0-42" (n üm erik) olarak
bedenler yazılıp, an a beden belirlendikten sonr a, kalıp üzer in de y er alan far klı
ser ilem e değerine sahip her y eni noktay a ait art ım değerleri ek bir n um ar a
verilerek, k ur al tablo sun a ek lenir. Dah a ö nce var o lan bir kur al n um arasına ait
artım değer lerine rastlanırsa, y eni kur al eklemey e gerek yokt ur. Önceki k uralın
num ar ası k ullanılır. Her mo del tablosu için ayr ı bir k ural tablosu h azırlam aya
gerek yokt ur. Or t ak tem el özellik ler e sahip mo del sip ar işleri için ayn ı k ural
t abloları kullanılabilir. Bu hem süreden tasarr uf sağlar h em de sistem içinde
ger eksiz k ural tabloların ın yo l açacağı karışıklığı ö nler (Şekil 5.5).
94
Güln ur ÖZDEMİR
Şek il 5. 5. Bilgisay ar lı Kalıp Gelişt irm e (Tekstil ve Konfeksiyon da Gör ün üm
Der gisi, 2003)
5.6.2.2. Kalıp Serileme
Konf eksiyon da üretimin v e seri üret imin ilk bö lüm ü, üretim k alıbın dan her
bedene gör e bir dizi kalıp çıkarmaktır. Bu işlem e serileştirme denir. Kalıp
ser ilem e stan dart yada işletm e dahilindeki beden ölçü tablo lar ına ait beden
sın ıf lar ının dik kate alınm asıy la h azırlan ır.
Serileşm iş k alıplar;
•
Çizginin çizimi
•
Dikişin gidişi
•
Kalıp tekniği açısın dan ana beden ölçüsüy le eş olmalıdır.
Kalıp serilem e işlem in e dr op çık arm a den ilm ektedir . Drop çıkarma
işlevsel
olar ak
değer len dir ildiğin de
tanımlanabilir .
95
üç
değişik
bo yut a
in dir gen erek
Güln ur ÖZDEMİR
Bun lar;
a) St andart beden e gör e p atron k alıp lar ının şenlendirilm esi işlem i için
modellerin derecelen dirilm eleri ya da büyültüp küçült ülm eler i.
b) St andart beden ler den en uy gun o lan beden in değişt irilerek y en iden
oluşturulmasıdır. Örneğin ; normal erkek bedeni 50' den ince erk ek beden leri için
oluştur ulan 98 beden, ya da normal 42 bay an bedenin den, k ısa bayan
bedenleri için oluştur ulan 21 beden.
c) Ölçüler in değiştir ilm esi ile ana beden e gö re h azırlan an ısm arlam a bedenlerin
oluştur ulm ası.
d) Tem el alınan beden ölçüsün e gör e y apılan ser ilem e için ö nce tablo sun dak i
her bir beden ö lçüsü arasındaki far k tespit edilir. Tesp it edilen beden
fark larına gör e, beden ölçüsünden t ür etilecek olan ölçüler için ger ekli sıçr ama
miktarları belirlenir.
Bu ö n çalışmalar ın ar dın dan, asıl serilem e işlem i için değişik yöntem ler
uy gulamaya gir er . Bu yöntem ler , y ar dımcı m alzem eler olmaksızın, beden
ölçüler inin basit bir şekilde iç içe çizilm esin den, bilgisayar v e otomatik şablon
kesim makinelerinin k ullanım ına kadar uzan ırlar.
Kalıp serileme işlemi genellikle iki şekilde yap ılır:
1) El ile y apılan (man uel) kalıp serileme,
2) Bilgisayar ile y apılan kalıp serileme.
1) El İle Yapılan ( Manuel) Kalıp Serileme
El ile yapılan k alıp serilemede temel alın an beden ölçüsün den yo la çıkarak,
beden ölçü tablo sun un sıralanmasına gö re adım adım bir ölçüden diğer ine
sınıf lan dırm a y apılır. Bun un için, bir sonr aki büy ük y a da k üçük beden ö lçüsü,
t esp it edilen sıçr am a değer ler inin çizilm esi son ucu o luşt urulur . Yeni
ölçünün o luşt ur ulm ası m o del k arto nlar ı üzer in de ger çek leşt ir ilir. Bun lara
uy gun olarak ölçü doğr udan kesilebilir. Örn eğin norm al erk ek beden ölçüler i
96
Güln ur ÖZDEMİR
olan 48 ' den 50 ' y e, 5 0' den 52' ye, 52' den 54'e gibi y ukar ı do ğr u yada 48' den 46'
ya, 46' dan 44 ' e, 4 2'den 44' e gibi aşağı do ğr u serilem e y apılabilir.
Elle y ap ılan ser ilemede, ay n ı kalan sıçram a m ikt arların ı sağlay an
yardım cı şablonlar av antajlıdır. Büy üklüğe ve dikiş po zisyon una göre hesaplan an
sıçr ama m iktarlar ı koo r dinasyo n sistem i içinde p lastik cam delik açılar ak
işaretlenir ve bunlar serileme sırasın da nokta nokta delin ebilir. Elle yap ılan
ser ilem enin başka bir yolu da o zalit yöntemidir. Her seferin de sadece bir beden
basamağı gelenek sel m eto da gör e elle şeffaf bir k ağıda çizilir. Bu örn ekten,
sıcakta y apışabilen kağıt üzer in e çizilen kağıt say ısı kadar o zalit çekilir.
Bun un ar dından kağıt m uk avv a levhalar a yap ıştırılır v e isten ilen beden ölçüsü
kesilir. Ozalit çekim ine uygun m ukav va levh alar ın k ullanım ın da zaman alıcı ve
masraf lı olan kağıt yapıştırma işlemin e gerek kalmaz. Elle yapılan serilemede,
bilgili elem an lar a ihtiyaç olduğundan m aliy eti yük sek olan bir yönt emdir. Ayr ıca
bu yöntem de hata yapma risk i o lduk ça yük sektir.
2) Bilgisayar Destekli Kalıp Serilendirm e
Serilen dirm e işlemin de, üretim kalıbı örn ek k alıp baz alın arak çık artılır .
An cak ür et im k alıbın ın ser i ür et im tek nik ler ine uy m ası için y eniden
düzen lenm esi ger ekt iğin den
ayrınt ılar da bazı f arklılık lar gö ster ebilir .
Ser ilen dirme işlemi k alıbı bir bedenden başk a bir bedene değişt irmek için bir
dizi talimatın uy gulanm asın ı ger ektir ir. Bu yüzden ser ilen dirme işlemi el ile
yap ılır sa ço k uzun zam an alan v e m onoto n bir işlem haline dö nüşür .
Ser ilen dirme işlemin in el ile yap ılm asın dan do ğan bazı hat aların, giy silerin
üret ime girene k adar veya ür etim i tam am lan ana k adar f ark edilmem eler i
mümk ündür. Bu yüzden ser ileştirm e işlemler in de bilgisayar k ullanılması hem
doğr uluk, hem de h ız açısından oldukça etkilidir. Bilgisayarlı k alıp serileme
tekniğin de, öncelikle kullan ılacak bedenler e ( S- M- L, 3 6 - 38 - 40 - 42 - 44 )
gö r e "m etric" v eya " inch es" bazın da serilem e dosy alar ı o luşt ur ulur. Elde
hazırlan an temel beden kalıbı "digitizer t able" adı v erilen manyet ik bir
m asay a y er leşt ir ilir v e serilemenin o lacağı noktalar kodlan arak sistem e
97
Güln ur ÖZDEMİR
akt arılır. Bu işleme " digitizing" adı v er ilir. Böylece t üm bedene ait tüm
kalıplar sistem e girilir. Son yıllar da geliştir ilen ve "silhoutte" adı verilen yen i bir
sistemle " digitize" işlem ine gerek kalmak sızın dah a ko lay v e seri bir şek ilde
kalıplar bilgisayara aktar ılabilir . Tem el beden kalıbı elde hazırlan ıp sisteme
aktarılabileceği gibi "P DS Pattern Design System " adı ver ilen bir program
yar dım ıyla sistem içer isin de de hazırlanabilir.
Kalıplar sist em e aktar ıldıkt an son r a P DS'de ko ntr o ller i y ap ılır ve
ser ilen ir. Bir k alıbın serilenm esi birkaç san iye gibi kısa bir zaman da biter.
Kalıp lar üzerin de şu çalışm alar yapılabilir :
- Ser ilen dirilen P en s uy gulamaları
- Pile uy gulamaları
- Boy kısaltm a v e uzatm a
- En daraltm a ve gen işletm e
- Dik iş dikişe kontrol
- X v e Y yön ün de çekm e payı verme
- Dik iş payı v erm e
- Kalıplar ın kontrolü
- Mo del uygulam a
Bu sistemler sahip olduklar ı m ük emm el büy ült üp- k üçültm e yö ntemler i ile iç
çam aşırdan palt o ya; göm lekt en, tak ım elbisey e; kot panto lon dan eşofmana;
bluzdan eteğe kadar h er alan da en v erim li şekilde kullan ılabilir ler. Bazen elde 1-2
gün sür en serilen dirm e işlem i 1-2 saatte biter. Kalıplar düzeltilip serilen dirildikten
sonr a, çizim ünitesin de her beden ayr ı ayrı çizdirilerek , m odelin t üm bedenler i
diktirilir. Böylece kalıp v e serileme k ontr olü yap ılır. Örnek m odel dikim i v eya
kalıp k ont rolü için; ana beden veya ser i beden kalıplar ı çizici üniteye ayrı ayr ı
veya iç içe çizdir ilebilir ( Şek il 5.6) ( Duman, 2004) .
98
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.6. Bilgisayar Destekli Kalıp Serilendirme (Tekstil ve Konfek siyon da
Görün üm Der gisi, 2003)
5.6.3. Kesim İşlemi
5.6.3.1. Kesim Yerleşim Planının Hazırlanm ası
Kalıp lar ile h er t ürlü kontrol yap ıldıktan sonra kesim planı yer leştirme
işlemin e geçilir. Kalıp h azırlam a çalışmaları tam amlandıktan, k um aş kesimi için
önce k esim parçalar ının belir li uzun luklarının, kum aş alanı için deki y erleşme
plan ının yapılm ası gerek ir. Bu işlem e "g rafik hazırlama" den ir.
Kesim yerleşim ( pastal çizim ) p lan ı; serim katlarının en üst üne ser ilen ve
katların en iyi tasarr uf u sağlay acak şekilde nasıl k esilmesini gö steren p lan dır.
Kesim kalıp par çaların ın pastal üzerin e yer leşt irme şekli, ür ün ün kalite,
malzem e k ullanımı v e üretim zamanına etki eder. Ekonomik bir kesim için
kalıpların en uy gun şekilde, en az fire verecek şek ilde y erleştirerek çizim
99
Güln ur ÖZDEMİR
yapılm ası gerekir. Kesim in ek onom ik liği, kumaştan yarar lanm a derecesi olarak
tanımlanır.
KYO (%) = (PAx100)/(PE x PB) ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... ....... ...(5. 1)
PA: Pastal Alanı (cm2)
PE: Pastal En i (cm )
PB: Pastal Boy u ( cm)
KYO: Kum aştan Yararlanma Or anı (%)
Kum aştan y arar lanma oran ın ı artırmak için graf ik h azırlam a dikkat edilecek
bazı noktalar var dır. Bunlar;
-
Gr af ik kullanılacak o lan en k üçük k um aş enin e göre çizilmelidir.
-
Grafik olabildiğince bir den fazla bedeni içermelidir. Bu şek ilde kalıpların
yerleştir ilm esinde ser bestlik sağlanarak dök ünt ü y üzdesi azalır.
-
Gr afiğe y erleştir ilen bedenler ar asın da iy i bir kom bin asyon olm alıdır. Bu
da büy ük v e k üçük beden ler in aynı graf ikte bir leştirilmesiyle sağlan ır.
-
Küçük parçalar büyük parçalar ar asına y erleştirilm elidir.
Bedenlerin grafik üzerin e y er leştirme planın a asorti denir . Sipar işe beden
sayısın ı v e sipar işin bedenler e göre dağılım ını gö ster ir. Asorti plan ının
uygulanması aşağıdak i f aktörlere bağlıdır:
-
Ser im masasın ın uzunluğu
-
Kumaş en i ve özellikleri
-
Ser im makineler inin ö zellikleri
100
Güln ur ÖZDEMİR
5.6.3.2. Kesim Emirlerinin Oluşturulması
Kesim p lan lam ası, ür etim planlam asın ın önem li bir bö lüm ünü oluşt ur ur.
Kesim planlam ası her serim için ayrı olarak yapılır. Belir li bir sipariş p artisi, her
bir i değişik cin s ya da değişik r enk v eya desen de dikilecek o lan giy silerin
say ısın ı v e beden dağılım ını içeren bir dizi üretim p artisin e ayrılacaktır .
Sipariş em ri, ser im uzunluğu, kat sayısı v e beden dağılımına gör e parçalanarak
kesim emir ler i oluştur ulur.
Optim um k esim planlaması için; sipar işler bazı noktalar da bir aray a getir ilir.
Bir ar aya getirilen sipar işler so n ucunda kesim m iktarı büyüy ebilir ve planlam acı
daha iyi ko şullara sahip o labilir.
5.6.3.3. Bilgisayarlı Kesim Yerleşim Planı H azırlam a
Kesim y erleşim , yerleşim planı yapılırken; karton k alıp ların k ullan ılm ası,
en az 90 cm enin de ve metrelerce uzunlukta bir alanda çalışm anın zorluğu ve
kum aş kay ıp lar ın ın fazlalığı dik k at e alınacak olur sa, bilgisayar sist em ler inin
kesim plan ı hazır lam a kon usun da sağladığı kolaylıklar ve avantajlar gö z ardı
edilemeyecek kadar çokt ur. Bilgisayar lı k esim p lan ı h azır lam a işlem inin çıkış
no ktası, k esim parçalar ın a ait konturların dijitalleştir ilmesidir.
Bir işletmede bilgisayarlı sistem ler e geçilmesiyle ilk olarak h ayli büy ük
olan kesim plan lama o dası k aldır ılm ıştır . Yap ılan ik inci değişik lik , y erleşim
plan lam acılar ı bilgisayar kesim planı yazılım progr amını çalıştırabilm eleri için
eğitilm işler dir. Progr am, teknisyene ger ekli kalıplar ın, stil n umar asını girer ek
kalıpları
ek r an a get irm e ö zelliği sağlar . Kalıpların
ekran ın
üzer in de
küçült ülm üş h alleriyle, bedenler e gör e ayr ılm ış bazen her beden ayr ı bir renkt e
olm ak üzere gö ster ilm ekt edir . Böy lece tek nisyen e çok büyük bir kolaylık
sağlanm ış o lur. Kesim planı hazır lığı için aşağıdak i bilgiler gereklidir : Kesim p lan ı
içerisin de k alıp lar ın har ek et etm e m iktarları. Örneğin bir kol kalıbı düz ipliğin den
hiçbir şek ilde sapt ırılmazken, cep torbası k alıbı 45 der ece kadar dön dür ülebilir.
101
Güln ur ÖZDEMİR
Han gi kalıplar ın birlikte har eket edeceği; kum aşta hav yön ü vey a desen
yön ü v ar sa, h er han gi bir kalıbın 1 80 derece dön dür ülm esi sonucu, on unla
ber aber har eket etmesi gerek en diğer k alıp lar belirlenir . Hangi kalıptan k aç adet
ve han gi yön de k ullanılacağı, k um aşın t üp v eya açık en o lm asına göre kesim
planın da yer alacak kalıplar ın adet lere v e sağ- so l olm ası gibi yö nleri ayarlanır.
- Kalıplar ın kesim plan ı içerisinde bö lün üp- bölünemeyeceği; bölünm esi istenen
kalıp v arsa, bunların belir lenmesi,
-
Kalıp üzerin e y azdırılm ak ist enen bilgiler ; Bunlar ' ö n, ark a, kol, S, 38'
gibi tanım lam alar, vey a ' Dİ KKAT! Nak ışa gidecektir' gibi ö zel m esajlar
olabilir,
-
Kesim planın ın asortisi; Kesim plan ı içerisine her beden den kaç adet
olacağı,
-
Kumaş en i,
-
Kumaşın t üp v ey a açık en olduğu,
-
Kum aş desen li, çizgili v ey a k areliyse ve gerek iyor sa; X v e Y yönün de
rapor aralık ları ve kalıpların rap or ölçüsüne gör e h arek et etme olasılıklar ı,
-
Kesim plan ın daki kat arası k um aş ek y eri o lar ak sıralanm aktadır.
Bu v eriler sisteme girildikten sonr a, k esim planı h azır lığın a geçilir. Sisteme
gir ilmiş o lan kum aş gen işliği, ekr an üzer inde sol taraf planın başlan gıç yer in i
göst erm ek üzer e, iki p ar alel çizgi o larak gözükecektir. Bu k alıp par çalarıy la ayn ı
ölçekt e olacaktır. Bir ucu k abloyla bilgisayara bağlı olan bir kalem kullan ılır.
Elektrikli k alem, oper atörün ön ündeki masada duran küçük bir gr afik tabletinin
üzerin de h ar ek et ettirilir ve bu işlem ekr an dak i bir ışık noktasını da harek ete
geçirir. Bu seçici gör evi gör en ve kalıp par çalarını oynatıp yönetmeye yar ay an
ışık lı no ktaya "im leç" denir . Oper atör ilm eci bir kalıp parçasın a göt ür ür. Kaleme
basarak kumaş gen işliği içine yer leştirilecek o lan kalıbı belirler v e bu k alıbı ekr an
bo y un ca taşıyarak k umaş eni içer isin de kenara ya da başka bir yere göt ür ür.
Kaleme tek rar basıldığın da t aşınm ış o lan kalıp, yeni p arçay ı almak için ser best
bırakılır v e kumaş gen işliği içine yer leştirilmiş olur. Klavye üzer indeki, fo nksiy on
102
Güln ur ÖZDEMİR
tuşları kullanılar ak k alıp p arçalar ının har eketi kontrol edilebilir. Tüm kalıp lar,
mo delist kalıpçın ın kalıbı o luşt urur ken ay arladığı gibi k um aş çizgiler ine
uy gun olarak şekillen dirilir. Kum aşın kenarları ile ilgili talimatlar; zarar
verm ey eceğin e inanılır sa v e k um aş tasarruf u sağlanacağı düşün ülüyor sa göz
ardı edilebilir. Kalıp lar başk a bir p arçaya uy dur ulmak için diğer tarafa bakacak
şekilde 180 derece ya da ger ektiği kadar çevrilebilir . Bir yerleşim plan lam asının,
pilesi bir yön e do ğru olan veya bir yüzü tasar lanm ış tek stiller gibi tek yön lü o lan
kum aşları, çevirm esin i önlemek için; k olaylıklar sun ulur. Bu d ur um da k alıp lar
başlan gıçt a sadece ayn ı yö ne bak acak şekilde ayarlan ır ve böyle kalm aları için
bir engel kon ulur . Ama işar et koyucu, ger ektiğin de kalıplar ı, birbir ine uy gun bir
şekilde yer leşsin ler diye çizgiden birk aç derece taşırabilir. Ancak k alıp parçalar ı
öbür taraf a atılam az.
Bu p ro gram t ar af ın dan , ör neğin so l t araft a iki ko lun o lm ası gibi
dur um lar ın m ey dan a gelm em esi için ön lem ler alınır. Bun a ek o larak , progr am
kum aşt ak i çizgi ve kareler in uydurulm ası k olaylığını da sağlar. Çizgili k alıp
tasar ım lar ı yerleşim planının genişliği içinde ölçülü olarak tem sil edilebilir ve
kalıp par çaların ın
bir birlerine uymalar ı için işaretlenir. Yerleşim alan ına
yer leştirildiklerin de, ken dilerin i otom atikman k um aşın son h alin dek i çizgi ve
kareler e uy acak şekilde ayar larlar.
Bir k alıp p arçasın ı yerleşim planı dışında bırakmak m üm kün değildir.
Çün kü bütün
k alıplar ekr anın
üstün de gö st er ilir ler. Büt ün par çaların
kullan ıldığı işar etleyicin in üst ündeki beden kolonların da hiç kalıp par çasının
kalmam asından açıkça anlaşılır. Ayr ıca daha y eni sistem ler de renk li m onitör
kullan ılmakta ve her beden farklı bir renkte gö ster ilm ektedir. Bu çok bedenli
yerleşim planlamayı çok kolay bir iş haline getirir.
Yer leşim p lan ının yap ılm ası sürecinde, k umaş k ullanım v erim or an ı %
95.2 y üzdesi dev amlı olarak ekranda gö rülür. Bu her an n e k adar k umaşı israf ının
yapıldığını gö sterir. Aslın da % 80 ile % 90 arasın daki her değer iy i
maliyetlen dir ilm iş say ılır am a tabi ki k alıp p ar çaların ın büy üklüğüne gör e ve dar
alanlara sığabilen pek çok k üçük kalıp parçasının bulunup bulunmam asına gör e de
103
Güln ur ÖZDEMİR
değişir. Pr o gr amın sunduğu bir başka o lanak da büt ün k alıp par çaların ın etrafın ı
ölçerek, giysinin dikilebilmesi için gerek li iplik m iktarının söylenm esidir.
İşaretleme bitirilip yeterince verim li o lduğuna kanaat getir ildiğin de, k abul
edilebilir ve ayn ı stilin diğer beden f ormları ve çeşit li k um aş gen işlik ler i, sabit
disk in haf ızasına, bir y erleşim plan ı do syasına kaydedilir. Böylece bir st ile
ilişkin seçen ekler bir ar ada to planar ak kullan ılm aya h azır bir şek ilde
sak lan ırlar ( Şek il 5.7)(Duman, 2004).
Şekil 5.7. Bilgisayarlı Kesim Yerleşim Planı Tekstil ve Konfek siyonda Görün üm
Der gisi, 2003)
5.7. Hazır Giyimde C AM Sistemlerinin Kullanımı
5.7.1. Serim İşlemi
Kum aş seriminin el ile yapılması, k um aş serim süresini ve işgücü
ger eksinim ini artırmanın yanı sıra homojen bir serim gerçek leştirilmesini de
engellemekte, özellik le hassas kumaşların serim i için gerekli olan gerilim siz serimin
sağlanm ası güçleştirm ektedir. Bunlar ve benzer i bir çok neden den dolayı ser im
makinelerin in k ullanılması bir zor unluluk haline gelmiştir.
104
Güln ur ÖZDEMİR
İstenilen üretim miktarına bağlı o larak, istenilen boy da ve k at adedinde serim
yapabilen modern serim makineleri, kesim hane verimliliğin i büy ük or an da
arttırm aktadır. Serim makineler inde bulun un bilgisayar y ar dımıyla kumaş ser im
uzun luğu mm cinsin den belirlenebilmekte, fotosel tertibatı yar dımıyla da kum aş
kenar çakışması hassas bir şekilde sağlanabilm ektedir. Ayrıca serim m akineler ine
ilave edilebilen aparatlar yardımıyla zikzak y a da tüp kumaş serimi m ümkün
olm aktadır. Ser im m akinesinin tipine bağlı olarak y uvarlak örme makinelerin de
örülen tüp kum aşların serimi de yapılabilmektedir. Bu tip serim m akineler in de ilave
bir dekatür p latform u bulunmakta ve bu platform yardım ıyla t üp k um aşların
bünyesindeki gerilim alınmaktadır(Tek stil ve Konfek siyon da Gör ünüm Der gisi,
2003)
5.7.1.1 . Bazı Firm aların Serim Makineleri
a) Lectra Serim Makineleri
1) Lectra Progress Serim Makinesi
Progress ser icileri insan hatalar ından do ğan r iski ortadan kaldırm ak, kum aş
kullanımını optimize etmek için geliştirilmiştir. Emek m aliyetler ini azaltarak serim
perform ans ve etkinliğini artırmaktadır ( Şekil 5.8.).
Şekil 5.8. Lectra Progress Serim Makinesi (Lectra Ür ün Katoloğu, 2005)
105
Güln ur ÖZDEMİR
Logidrive kontrol yazılımı ve PG- data talk serim bilgi ve iletişim yazılım ın ı
kullanar ak pastal ve pastal uzunluk ların ın eşleşm esini otom atik olarak yön eterek
dur uşlar ı azaltmaktadır. Ser im in mikroişlem ci kontrolü ile otomatik olarak
ger çekleştirildiği serici her tür serim modun da çalışabilmektedir. Sericide yar ı
otomatik kumaş besleme ile hazırlık zam anı azaltılmıştır. Ser icide serim bilgilerinin
program lanması klavy e ile yap ılm aktadır. Serim uzunluğu ise pastal uzun luğu
kullanılarak h esaplanmaktadır. Pro gress’ de serim kontrolü elektrikli göz ile
sağlanm aktadır. Mak sim um ser im yük sekliğinin 22 santim etre olduğu ser icide
maksim um ser im hızı ise 100 metre/dakikadır. Sericinin Progress m o dellerin de
çalışma genişliği 1.9 metre, Progress L modellerin de ise 2.2 metredir. 80 kilogram
ağırlığa kadar olan topların serim inin yapıldığı sericide maksim um top 60 santim etre
ile sınır lıdır. Sericinin ortalam a güç tüketimi ise 6 k ilowatt'tır.
2) Lectra Progress Brio 55 Serim Makinesi
Brio 55 insan hataların dan do ğan risk i ortadan kaldırmak, k um aş k ullanım ın ı
optimize etmek için 55 k ilograma kadar o lan kumaş toplar ının serimi için geliştirilen
bir sericidir. Sericide bulunan top beslem e sistem i hızlı v e kolay top yüklemenin yan ı
sıra gerilim siz ser imi de sağlamaktadır.
Maksimum 55 k g ve 400 mm çapa kadar o lan k um aş toplarının serilebildiği
sericide m aksimum 80
m etre/dak ika hızla serim
yapılabilmektedir.
Serim
yük sekliğinin 15 cm ile sınırlı olduğu sericinin efektif ser im gen işliği ise 1.83 veya
2.28 m etredir. Sericinin ortalama güç tüketim i ise 3 kilo watt'tır (Şekil 5.9).
106
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.9. Progress Brio 55 Ser im Makinesi (Lectra Ür ün Katoloğu, 2005)
Serici ile kumaş tipinden bağım sız olarak her t ür serim m odunda serim
yapılabilmektedir.
Serimin
otomatik
olarak
mikoişlem ciler
vasıtasıyla
ger çekleştirildiği sericide otomatik gerilim kontrolü ve serim y üksekliğinin tespiti
için otomatik serim y üksekliği serim sensör ü bulunmaktadır. Kat sayısın ın ve serim
uzun luğun un ölçüldüğü sericide ayarlanabilir hıza sahip kesim kutusu bulunm aktadır.
Kumaş tüketim i ve zaman yönetim sistem ine sah ip olan ser icide veriler grafik sel
olarak gösterilmektedir.
b) G erber Serim Makineleri
1) G erberspreader Synchron 55B – 252B Serim Makineleri
Her çeşit kumaşın gerilimsiz olarak serilm esi için geliştirilen Gerber Synchron
sericileri dakikada 100 metreye v aran h ızlar da ser im yapabilmektedir. Ser icide
bulunan elektrikli top salınım lı top beslem e sistem i ile 250 kilo grama kadar olan
toplarının serim i yapılabilmektedir ( Şek il 5.10).
107
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.10. Ger ber Synchron 55B – 252 B Serim Makineler i ( Ger ber Ürün Katolo ğu,
2005)
Kum aş top u barı ihtiyacını ortadan kaldıran sistem de iplikleme işlemi
kolaylık la yap ılmakta ve materyalin geri sarılm ası olanağı bulunmaktadır. Ser icide
serim işlemi sırasında m ateryal kullanım oranını arttıran hata yönetim sistemi
bulunm aktadır. R- R, R-L ve zikzak serim in yapılabildiği serici, Avr upa Birliği
güvenlik norm lar ına (CE) uygundur. Windo ws işletim sistem i altın da çalışan
sericide; serim m etrajı, her toptaki materyal miktarı, hatalara h arcanan düzeltme
zam anı, işe başlam a ve bitiş zamanlar ı gibi bilgiler ekran da gör üntülenmektedir.
2) G erberspreader Synchron 122B Serim Makinesi
Her çeşit kum aşın gerilimsiz olarak serilm esi için geliştirilen Ger ber Synchron
sericileri dakikada 100 metreye v aran h ızlar da ser im yapabilmektedir. Ser icide
bulunan elektrikli top salınım lı top beslem e sistem i ile 200 kilo grama kadar olan
toplarının serim i yapılabilmektedir ( Şek il 5.11).
108
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.11. Gerber Synchron 122 B Serim Makinesi (Gerber Ür ün Katolo ğu, 2005)
Synchron 122 B/100A ve 122 B/130A m odeller i otomotiv endüstrisin de
kullanılan döşemelik ler gibi büy ük çaplı k umaş toplarının serim i için geliştirilmiş
çok am açlı bir sistem dir. Kumaş topu barı ihtiyacını ortadan k aldıran sistem de
ipliklem e işlemi ko laylıkla yapılm akta ve materyalin ger i sarılması olan ağı
bulunm aktadır. Sericide serim işlem i sırasında m ateryal kullanım oranını arttıran
hata yönetim sistemi de bulunmaktadır. Sistem de ayrıca sensörlü güven lik tertibatı
da bulunmaktadır.
R- R, R-L ve zikzak serimin yapılabildiği serici Avr up a Birliği güvenlik
normlarına (CE) uygundur. Win dows işletim sistemi altında çalışan sericide; serim
metrajı, her toptaki materyal miktarı, hatalara harcan an düzeltm e zamanı, işe başlama
ve bitiş zam anları gibi bilgiler ekranda görüntülenm ektedir.
3) Gerberspreader TS 100 Serim Makinesi
Gerber T S 100 tüp formun dak i örme m amullerin zikzak serilmesi için özel
olarak geliştirilmiş otomatik kum aş serim makinesidir ( Şekil 5.12.).
Tüp kum aşlardaki kat izini yok etm ek için kat yerini ortaya getiren
mekanizmaya sah ip olan TS 100 100 m etre/dakika’ya varan hızlarda çalışar ak düz
109
Güln ur ÖZDEMİR
katlanm ış veya silin dirlere sarılmış tüp form undaki kum aşların hızlı serilmesin i
sağlar.
Şekil 5.12. Gerber Spreader TS 100 Serim Makinesi ( Ger ber Ürün Katolo ğu, 2005)
Makine tahriki ile senkronize çalışan çift besleme silindirinden yar arlan arak iy i
bir kum aş gerilim kontrolü sağlanırken serim sonu kayıpları da azaltılm aktadır.
Kumaş eni ay arlam a tertibatı ile tüp form un dak i kumaşların buruşuksuz ve k usursuz
bir ken ar kontrolü ile serilmesini sağlam aktadır.
Zikzak serim modun da son
tutucusuz ser im yapan T S 100 otom atik hız azaltma tertibatına ve k um aş kontrol
lam basına sahiptir.
5.7.2. Kesim İşlemi
Hazır giysi olarak, ilk ihracatını 1968 yılın da başlatan ülk em izde, sektör ün
gün ümüzdeki hızla artan ihr acat gir disi; tüm ihracat gelirlerinin % 40'ın a (yaklaşık
10 milyar USD) ulaşmış bulunmaktadır. Ancak son zam anlarda üretim in maliyet
gir diler indeki hızlı değersel artış, rekabetin yoğun olduğu dış pazarlar da, ilgin ç satış
fiyatlarının ortaya çıkmasını engeller dur um a gelmiştir. Bu gelişmenin son ucu olarak
işletmeciler: m aliyeti oluşturan gir dileri tek tek ele alarak onları analiz etm eye
başlam ışlar dır. Bir giysiy i oluşt uran temel gir dilerin yüzdesel oranlar ı aşağıdaki
gibidir:
110
Hamm adde + Aksesuar
% 50-60
İşçilik
% 20-25
Genel Giderler
% 20-25
Güln ur ÖZDEMİR
Gör üldüğü gibi, ana gir di kullan ılan kum aş ve aksesuar da yoğunlaşm aktadır.
Modele bağlı olarak, giy si üzerindeki işçiliğin çoğaldığı m odeller olsada genel
dağılım da fazla değişik olmam aktadır.
Öt e y an dan bir im giy si m aliy etteki % 20-25'lik işçilik gideri: oran sal olar ak
düşük gör ülüyorsa da gün üm üz bindirilm iş işçi ücr etleri dikkate alındığın da, o lduk ça
yüksek değerlere ulaşabilmektedir. Bu gelişmelerin so nucunda, işletmeler her
konuda verim liliği artırarak birim m aliyetleri düşürm e çarelerin i ar aştırm aya
başlam ışlar dır.% 50-60 'lık paya sahip kumaş ve aksesuar k ullanım ın ı azaltm ak için
yapılacak araştırm alar, k umaş k ullanım m iktarını, yani birim sarf iyat m iktarın ı en
aza in dirm ek için yapılırlar . Kullanılan kumaşına en i ve giysinin boyutları kum aş
kullanımına oldukça etkilem ektedir. Dokuma ve örm e sektörün de kum aş en inin
makin elerinin en i ve çaplarıyla bağlant ılı o lması v e k umaş üreticilerinin k endi
verimlilikler ini düşünerek, konfeksiyoncun un ist ediği en de kum aş ür etm em esi,
bilh assa
yuvarlak
örme
kumaşlar da
olmak
üzere
kumaş
sarf iyatının
(dö k ünt üsünün) artmasına n eden olm aktadır.
Son yıllar da yoğun kullanım alan ı bulan Bilgisayar Destekli Tasarım Sistemi
(CAD) ile kalıp hazırlam a, serileme işlemlerin in yanı sıra, en az kum aş dök üntüsü
verecek şekilde kesim planı (pastal planı) hazır lamak olanaklı hale gelmiştir. Sistem
ile işletmeye gelen kum aşlar ın en ine en uy gun şek ilde kalıp yerleşim i hızlı ve emin
olarak y apılabilmektedir. Bu nedenle sistem e yapılan yatırım kısa sürede k endisini
geri ödeyebilm ektedir.
Diğer ana gir dilerden biri o lan işçilik konusunda da son y ıllar da verimliliği
artırıcı önemli gelişmeler olm uştur. Kesim, dikim ve üt ü-paket başlık ların dan oluşan
konfeksiyon ür etiminde, her bölüm deki işçilik leri azaltma çabaları yoğunlaşmıştır.
Bu çabaların temel nedeni, işçiye bağımlılığı azaltm aktadır. Böylece:
- İşçinin yap acağı işi m akin eye y aptır ar ak işçiy e kişisel bağım lılık
azalmakta,
111
Güln ur ÖZDEMİR
- İşin kalitesi işçinin uzm anlığın a değil, makinenin ö zelliğin e ve k ontrolü
kolay olan ayar ına bağlı olmakta,
- Böy lelikle de pahalı uzm an işçi yerine ucuz v e az tecrübeli işçi kullanma
olanağı ortaya çıkm akta ve nihayet kullanılan işçi sayısı azalmaktadır.
Bu temel gör üş ile üretimde her noktada k ullanılan işçiliği azaltan otom asyona
gidilmektedir. Günüm üz kon fek siyon işletmelerin de önce dikimhanede dah a sonra
ütü ve pakette ve nih ayet kesim hanede otom asyon imkanları uy gulanm aya
başlam ıştır. Kesimhanede, ön ce serim m ak ineleriy le başlayan m odernizasyon
bilgisayar lı kesim planı h azırlama sistem leriy le dev am etm iş v e nihay et fazla zam an
ve işçilik alan kesim işlem ine sıra gelmiştir. Yapılan araştırmalar son ucun da; kesim
hızının ve kalitesinin artırılm ası için kesme işleminin işçiden alınıp, kontrollü bir
şekilde çalışan kesiciye v erilmesi gerekliliği ortaya çıktı. 197O'lı y ıllardan başlayan
bu araştırm alar sonucun da " Nüm erik Kontr ollü Kesim Mak ineler i - NC Cutter"
lar geliştir ildi. Sistem de; temel olarak CAD sistem inde hazır lanan kesim planı
bilgileri, kesici bir k afaya ilettirilir. Bu k esicide altına ser ilm iş yüzeylerin
üzer in de harek et eder ek onları keser.
Modern kesim sistem lerinde genel olar ak aşağıdak i sıray la çalışılır:
1. Adım : Bilgisayarın m onitörün de en az dök üntüyü verecek şekilde pastal planı
hazırlanır.
2. Adım: Past al p lan dan elde edilen serim boy u k adar k um aşlar serilir. Kat
yük sekliği kesici kafanın kesebileceği maksim um kesim y üksekliği kadar olur.
3. Adım : Serili katlar toplu h alde elle çekilerek kesici kafanın çalışabildiği bölgeye
çekilir ler. Bu bölgey e aktif k esim alanı vey a piyasa tabir iyle "pencere boyutu" denir.
Kesici kafalar pencere boy utları içersinde kesim yapabilirler . Birinci k esim den sonra
yeni kesim için serilerek hazırlanm ış kesilecek k um aşlar bir sis tem vasıtasıyla
(gen ellikle konveyör ban d) kesim alanın a otom atik olarak getirilirler. Kesim alanı
bıçağın rahat çalışabilmesi için ö zel bir y üzeyle kaplanm ıştır.
4. Adım : Serili katlar üzerine genellik le poliprop ilen den bir örtü örtülür. Dah a sonra
masay a konulm uş bir vakum
tertibatıyla, aralarındaki hava em ilen serili katlar
sık ıştırılır. Böylelikle k esicinin k atlar arasın da boy ut farklı olamadan kesim
112
Güln ur ÖZDEMİR
yapabilmesi sağlanm ış olur. Aynı zam anda düşük o lan kat yüksek liği m esaf esi
içersin e fazla say ıda kat da sıkıştırılmış olur.
5.Ad ım : Genellik le noktasal lazer sistem iyle kumaş kenarın ın kontrolü ve kesicinin
kum aşa dalacağı ilk n oktanın tespiti sağlanır.
6. Adım :On-line v e off-line bağlantısı ile kesiciye çalışma kom utu verir ve kesim
ger çekleştirilir.
7. Adım : Kesim işlemi tam am landıktan so nra, k esilm iş par çalar bir-toplam a bandının
aktarılarak kesicinin çalışılacağı alan ser i şekilde boşaltılmış o lur. Bu ar ada,
düzenleme bölüm ünde yapılan bazı yan işler, kesici kafay a takılm ış ilave aparatlarla
sağlan abilir.Örneğin
bir delici ile cep, pen s yerleri, kesici ile yan çentikler
işar etlenirken, bazı f irm aların sistemlerin de en üstte bulun an ört ünün üzer ine;
beden, artik el no gibi bilgiler i taşıyan etiketler yap ıştırılır (Erdo ğan, 1998).
5.7.2.1 . Bazı Firm aların Kesim Makineleri
a)Lectra Bilgisayarlı Kesim Sistemleri
1) Lectra Vector 2500 Kesim Sistemi
Prototip örnekleri ve üretim kesim ini mümkün kılan Vector 2500 tam kontrol
vasıtasıyla kesici, perform an sının en iyi kullanımını sağlam aktadır. İ şlem maliyetini
düşürerek verimliliği artıran Vector, kayıp ların yok edilmesiyle optim um kumaş
tasarruf u sağlanm aktadır. 2.5 santim etreye kadar sıkıştırılmış k umaşlar ı arttırılmış
vakum sistemiyle bask ı altın da tutan sistem parçalar ın yüksek hızda ve daha kaliteli
kesilmesin i sağlam aktadır (Şekil 5.13).
113
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.13. Lectra Vector 2500 Kesim Sistemi (Lectra Ür ün Katalo ğu, 2005)
2.5 santim etreye kadar sıkıştırılm ış düşük ve orta katta serilm iş kum aşların
kesilmesin de kullanılan sistemle kum aş ve m odel özelliklerine bağlı olarak dakikada
100 m etreye varan hızlar da kesim yapılm aktadır. Kesim kafası hızlanması ise 1
G’ dir. Lectra CAD dışın dak i CAD sistem leriyle de uyumlu olan kesici taşıyıcılı
kesim masası da sunm aktadır. Verim lilik bilgilerinin ekran da gör üntülen diği
sistemde kesim param etreleri depolanabilm ekte ve değiştirilebilm ektedir. Kesicide
kesim esnasın da 10 fark lı çentik tipi arasın dan seçim yapmak m üm kün dür. Pastal
kesim genişliği 175 x 180 santim etre olan kesicinin m asa uzunluğu 3.8 metre,
gen işliği ise 2.8 m etredir. Sistem in çalışma konumundaki gür ültü seviyesi 75 dB’ dir.
Pastal dosyalarından kesim olanağı sayesin de kesim dosyası yar atılmasına ihtiyaç
duy ulm ayan sistem in ekranın da pastal ve üretim bilgileri gör ünt ülenmektedir.
2) Lectra Vector 2500 V2 Kesim Sistemleri
Düşük ve orta k atta serilmiş k umaşlar ın hassas o larak kesim i için geliştirilmiş
olan Vector 2500 V2 operatör müdahalesini minimuma in direrek ver imliliği
arttırm aktadır. Hassas kumaşlar da dahi yük sek kesim kalitesinin elde edilebildiği
kesicide bulunan Eclipse sistem i; y ükleme, kesm e ve etiketlem eyi bir op erasyon
altında birleştirerek verim liliği % 10’ lara varan oran da arttırmaktadır ( Şekil 5.14).
114
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.14. Lectra Vector 2500 V2 Kesim Sistem i (Lectra Ür ün Kataloğu, 2005)
Kesicide bulunan "PostPrint" sistemi ile kalıp ile ilgili tüm bilgileri barındıran
metin veya barko d şeklindeki etiketler k alıp ların üzerin e basılmakta, böylelikle
kesilen parçaların ayrılm asın da doğabilecek hatalar önlenmektedir. Barkod ok uma
sistemi ile de p astalla ilgili k esim bilgileri ya direkt olar ak serilmiş kumaş üzerin dek i
barkod etiketlerin den ya da kesim talimatları çıktısın dan ok unarak hata oluşum u
engellenmektedir. Değişken vak um basınç kontrol sistem i; dijital vakum kontrolü
sağlarken, çeşitli k um aş tipler i için daha önceden girilm iş verilere de ulaşma olanağı
sunmaktadır. Bu sistem sayesin de elektrik t üketim inde bir azalm a sağlanm aktadır.
Lectra veya diğer CAD sistemlerin e bağlan ıp kesim bilgiler ini direkt olarak alan
sistem ile üretim harici geçen zam an da azaltılmaktadır.
Kesim yolu algılayıcısı ve vak um kontrol sitemleri ile birbir ine uy gun, hassas
kesimler in yapılabildiği k esicide kesim parametreleri de ekran da raporlanm aktadır.
Sıkıştırılmış yüksekliği 2.5 santim etreye kadar olan kumaşların kesilebildiği kesicide
otomatik bıçak bileme sistem i de bulunm aktadır. Kesici bir transfer sistem i ile bir den
fazla ser im masasına hizm et verebilm ektedir. Nakil bantlı kesim yüzeyi ile üretimin
durmaksızın sürdürüldüğü k esicide optimize edilmiş bıçak geometrisi sayesinde
kullanılan k um aştan bağımsız olarak düzgün p arça geometrisi sağlanmakta, böy lece
bir birine uygun kalite sağlanırken, dikim verim liliği ve bitm iş m am ul kalitesi
arttırılm aktadır.
115
Güln ur ÖZDEMİR
Ayrıca hız, ivm e, bilem e gibi par ametreler m ateryal tipine gör e depo lanarak
dah a sonraki kullanımlar için h azır tutulabilmektedir. Bu say ede zaman kaybı
önlenirken kalite de güv ence altına alınm aktadır. Kesiciy e isteğe bağlı olar ak
eklenebilen "Mosaic" sistem i ile çizgili, ekoseli ve m otifli k um aşların kesimi
ger çekleştirilebilm ektedir. Sistem; kesim yüzeyin dek i motiflerin pozisyonların ı
analiz eden dijital bir kam era ve ışık kutusun dan oluşan " Vector Vision" ve kum aşın
fizik sel ö zelliklerine uy gun olarak pastal ve k alıp ların geom etrisini değiştiren
"Mosaic Expert" den o luşmaktadır (Lectra Katoloğu, 2005).
b) Assyst-Bullmer Bilgisayarlı Kesim Sistemleri
1) Assyst – Bullm er CNC 4001 ST Kesim Sistemi
Bullmer Rotary Cutter CNC 4001 ST tek kat sip arişler, num une kesim ler i ve
teknik tekstiller için y üksek teknolojili kesicidir. Kesici, maksim um 90 m/dk h ızda ve
1.5 G ivmede k esim yapabilm ektedir. Kesicinin belli başlı ö zellikleri; k um aş yapışma
der ecesini artıran hava üf leme sistem li vakum sistemi, önceden tanımlanan bölgeler e
uygulanabilen vak um , kesim araçlarının masadan uzaklık ların ın sabit olmasın ı
sağlayan sensör kontrollü boşluk sistemidir.
CNC 4001 ST’nin standart özellikler i; vakum odalı sabit kesim m asası, ayrı
yüklem eler için ses kor umalı v akum aracı, egzoz şaftı, değiştirilebilir torbalı toz
filtresi, yuv arlak bıçak lı kesim kafası, çentik aleti ve ref erans ışık sen sör ü, 15 inçlik
renkli monitör, klavye ve kesici gövdesine bağlı ek kontrol panelleri ile CNC
kontrolü, 3.5 inçlik disket ile offline veri tran sferi, MS- DOS işletim sistem i, I SO
veri, işlem veri k aydı, pozisyon eğilim li pastal düzeltm e, pastal bağlama, çentik
dön üştürme, ters k esim, kesim değişken dosyası, pastal dosyası, ayna gör üntüsü
alınmış pastallar, kesim sırasın da sürek li yenilenen pastal gör ünüm ü ve x-y
eksenlerin de büyütmedir ( Şekil 5.15).
116
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.15. Assyst- Bullmer CNC 4001 ST Kesim Makinesi (Duman, 2004)
Seçime bağlı özellikler ise; farklı vak um bölgeler ine ayrılabilen kesim masası,
kesim aracının pozisyon una gör e otom atik olarak açılıp k apanan vakum bölgeler i,
kesim araçlar ının masa yüzeyin de uzaklığını sabitleyen sen sör kontrollü boşluk
sistemi, çentik aracı yerine delm e ar acı, döşem elik kumaşlar için işaretleme kalemi
ve ultraviole sıvı ile işaretlem e, kumaşlar ın x ve y yönlerin de m anuel yerleştirilmeler i
için lazer, çizgili v e ekose kum aşlar için eşleme sistemidir.
CNC 4001 ST kesim sistemi 1600, 1800 ve 2000 m m’lik çalışma genişliğine,
çalışma genişliğin den 300 m m daha geniş bir m asay a, maksim um 100 m /dk’lık
yerleştirme hızına maksim um 90m/dk’lık kesim hızına ve 1.5 G’lik ivmeye sahiptir.
Bunlara ek olarak; 30 m/dk’ya ulaşan h ızlar da ver imli kesim yapabilm ektedir.
Kesicinin güç gereksin im i ise yaklaşık 7.5 kW ’tır. Vakum sistem i 13 kW enerjiye
ihtiyaç duymaktadır ve 0.30 bar ve 34 m 3/dk’lık performan sa sah iptir. Kesim yüzey i
özel hava geçir gen vak um yapıştırmalıdır. Sistemin güç kaynağı 400 V ve 50 Hz ile
uyumludur. Ancak isteğe bağlı olarak özel voltajlar ile çalışan sistem versiyonları da
mevcuttur. Sıkıştırılm ış h ava ger eksinim i ise 8 bar v e 200 litre/dk’ dır.
2) Assyst – Bullm er Procut 3000/5000/7500 Kesim Sistemleri
Procut 3000/5000/7500 orta ve çok katlı k umaş kesicileri en üst düzeyde çentik
perform ansını ve kayda değer bir hız ve y ük sek istikrar lılıkta kaliteyi sunm aktadırlar.
Procut’ın önem li özellikleri arasın da; 1.5 G’ye kadar hızlanma, 30 mm , 50 mm ve 75
117
Güln ur ÖZDEMİR
mm ’lik kat yüksek likleri, 90 m/dk’ya k adar ulaşan m aksimum hız v e 20 m /dk’ya
kadar ulaşan v erim li hız sayılabilir.
Procut 3000 m aksim um 1600 mm çalışm a genişliğin e 2 m yada 3 m ’lik kesim
alanına 30 mm ’lik maksimum kesim yüksekliğine sahiptir. Procut 5000 mak sim um
1800 mm çalışma gen işliğine 2 m yada 3 m ’lik kesim alanına 50 mm ’lik maksim um
kesim yük sek liğin e sahiptir. Son olar ak Procut 7500 maksim um 2000 mm çalışma
gen işliğine 2 m ya da 3 m ’lik kesim alanına ve 75 m m’lik maksim um kesim
yük sekliğine sahiptir. Tüm m odeller için maksim um kesim hızı 90 m/dk, maksim um
hızlanm a 1.5 G, veri form atı RS I SO 274 - D, veri transferi offline olarak 3 fi” har d
disk, on line olarak ise net work yolu ile olmaktadır. Güç kaynağı o larak 400 V, 50 Hz
akım kullanılm aktadır ( Şek il 5.16).
Şekil 5.16. Assyst- Bullmer Procut Kesim Sistemi (Duman, 2004)
Procut sistemlerinde k ullanılan standart yazılımlar; kap sam lı yardım menüsü,
hatalar için k ütük do syası, materyal ve kat yüksekliğin den bağım sız kesim ve
perform ans, değişken tanım lam a özelliği, anlık operasyon performan s veriler i
gör üntülem e için gerçek zam anlı grafik ler, barkod ile sisteme girilebilen pastal ismi
ve değişken ayarları, şifr e ile kor unabilen değişken ler, değişken değer sınır ları için
uygunluk denetim i, son parçadan itibar en restart yolu ile tekrar başlatılabilen kesim
işlemi, çalışma alanın dak i pastal po zisyonun u rasgele değiştirmeye olanak sağlay an
referan s dizisi, otomatik kesim yolu optimizasyonu, küçük parçalar için otom atik hız
indir geme, yarıçap ve eğime bağlı hız indir gem e, ortak nokta özelliğini aktif veya
118
Güln ur ÖZDEMİR
pasif edebilme, kesim kalkanından sonra ayırıcı katm anın otomatik araya girişi ve
başlan gıç noktası kontrolüdür.
Procut sistemlerinde k ullanılan standart donan ım lar ise; yan dan monte edilmiş
emiş için enerji tasarruflu vak um sistemi, otom atik sert kıl temizlem e, yük sek
frekanslı bıçak, tam sessiz operasyonlar için ağırlık toleranslı bıçak, otomatik yağ
basınç yağlam alı bakım gerektirmeyen bıçak, bilem e diskli k esk inleştirm e sistemi,
çevrilebilir taşıyıcı bant, ön ve arka kesim taşım a sistem leri için “bullm er – synchro”
hız sistem i, saçaksız kesim ve tem izleme için otom atik tanıma, otom atik tekrar
yerleştirme için otom atik büy ütm e, x ve y eksenlerin de pastalın ayna görüntüsünü
oluşturma, çentik dön üşt ürme, bıçak dar be sıklığı değişkeni tanım lam a, bilem e diski
yada bıçak değişimi için sinyal verme, optim um verim lilik için kesim alan ının
hesabı, iş sırasındaki bitişik pastallar için işlem ler, tek yada çoklu parçaların tekrar
kesimi, açık kenar lı katlanmış k umaşlar için aşırı k esim, tekrar kesim için r eferans
noktasının rasgele tanımlanm ası, çizgili, kareli yada desenli k um aşlar için referans
ortalam a özellikler idir. Procut’ın seçim e bağlı özellik leri ise; çapraz kesim ler için
entegre vak um lu h areketli kesici, bullmer bıçak nötralizasyonu, çift delik işaretleme,
desen uyum lu kesim için eşlemedir ( www.astasjuki.n et, 2005).
c)G erber Bilgisayarlı Kesim Sistem leri
1) Gerbercutter DCS 1500 Kesim Sistemi
DCS 1500 n um une kesici; numune, prototip yada kişiy e özel üretim ler için
dizayn edilmiştir. DCS 1500 ile m anila, p lastik, kum aş, deri ve kompozit n um un eler i
kesilebilmektedir. Bu sistem kesim, çentik atma, delme, tırtıklı kesme, sıra sıra delik
açm a gibi fonksiyonları gerçekleştirilebilmektedir. Özellik le n um une ür etim i ve az
katlı serim için tasarlanmıştır. Ayrıca DCS 1500 de entegr e vak um sistemi de
bulunm aktadır.
1.52 x 1.51 metre yada 1.52 x 1.83 m etre olm ak üzer e iki f arklı kesim alanına
sahip o lan Gerber DCS 1500 kesilecek par ça sayısı ve modele bağlı olar ak
maksim um 1.1 m/sn’ lik k esim hızına sahiptir. Kesici m asasının y ükseklikleri 84 ve
86 santimetre olm ak üzere iki f arklı tiptedir. Sistemde, y uvar lak bıçak, dik bıçak,
119
Güln ur ÖZDEMİR
kalem, çelik kalem aracı, dair e delici, U- çentik, V-çentik, zım ba gibi kesim ve çizim
aparatları k ullanılm aktadır.
Sistemle bir likte kullanılabilen dosy a formatları ise Gerber, DXF, AAMA,
HP GL, IGES’ dir. DCS 1500 k esicisi diğer CAD yazılımları üreten sistemlerle
uyumlu çalışabilm ektedir ( Şek il 5.17.).
Şekil 5.17. Gerber DCS 1500 Kesim Sistem i ( Ger ber Ürün Katoloğu, 2005)
2) Gerbercutter DCS 2500 Kesim Sistemi
Tek ya da az k atlar daki, f arklı tipler deki materyallerin ve k um aşların kesimi
için geliştirilm iş olan GERBER DCS 2500 statik m asalı kesim sistem idir. Sistem de;
kum aş, kompozit yapılar, der i, endüstriyel kumaşlar (mobilya, otom otiv, uçak ve
diğer en düstrilerde kullan ılan materyaller) kesilebilm ektedir (Şekil 5.18. ).
120
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.18. Ger ber Cutter DCS 2500 ( Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005)
Bir in ç’in bin de biri kadar kesim hassasiyetine sahip olan kesicide; kesilecek
parça sayısına ve modele bağlı olar ak m aksimum 1.1 m etre/saniye hıza kadar kesim
yapmak olasıdır. Kesici m asasının y ükseklik leri 75, 80 ve 90 santimetre olmak üzer e
3 farklı tipte olan DCS 2500 de pastal kesim genişlikleri ise 1.5, 1.8, 2.4, 3.0, 3.7 ve
4.3 metre olm ak üzere altı f arklı tiptedir. 3.7 m etre ile 36.6 m etre arasın da değişen
masa uzunlukların a sahip o lan sistem de kesici m asası genişlikler i ise 2.0 m etre ile 4.8
metre arasında değişm ektedir. AccuMark ve diğer birçok CAD yazılımı ile uyumlu
çalışabilmektedir.
3) Gerbercutter Taurus TLCS Kesim Sistemi
Taur us TLCS, deri kesimi için geliştirilm iş olan otom atik kesim sistem idir .
Sistem otomatik deri rengi inceleme, hata tespit etm e ve programlama özellikleriy le;
m ateryal ran dım anını ve çıktıyı maksimize ederken işgücü m asr aflar ını azaltıp,
harcam alar ı elimine etm ektedir. 0.051 santimetre/piksel’lik çözünürlüğe sahip
otomatik
renkli
po st
tarama
sistemi
kalite
ve
yüksek
verim li
kesim
sağlanabilm ektedir. Sistem ayrıca kesilen her post için otomatik olarak post, defo,
ürün ve ür etim istatistiklerini kay detm ektedir (Şekil 5.19).
121
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 5.19. Ger ber Taurus TLCS Kesim Sistemi ( Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005)
Deri po stun un çevresini otomatik olarak bir form a sokm ak, dah a önceden
işar etlenen defolar ı ve sınıf landırma bilgiler ini belirlemek için sisteme tam renkli
dijital taram a sistemi eklenmiştir. Taurus TLCS; çift istasyonlu tek statik masa veya
dört istasyonlu çift m asa o larak sunulmaktadır. Kap sam lı ür etim bilgileri, kesim
zam anı, üretim yöneticisi için Micro soft Access v eri tabanı üzerine kur ulan bilgisayar
destekli ür etim modülü, sip ariş giriş sistemi ile entegre edilebilir.
Taur us TLCS kesiciler in de kesim alan ı; 1.49 m x 3.20 m , 2.74 m x 3.20 m ve
3.04 m x 3.20 m olm ak üzer e 3 farklı tiptedir. Masa y üksekliği ise 0.82 metre veya
0.85 metre olarak sun ulm aktadır. Maksim um kesim hızı 1.01m etre/saniye,
maksim um ivm e ise 7.62 m/s2’dir. Sistem de bulunan bilgisayar ise Win do ws 98 veya
Windo ws NT işletim sistemiyle çalışmaktadır. Sistemde m ak simum m alzem e tutma
için 10 Hp’lik h er kesim bölgesine m onte edilen vak um üf leyiciler bulunm aktadır.
4) Gerbercutter GT3250 Kesim Sistemi
GT 3250 kesicileri orta katlarda ser ilen k umaşların ekonomik ve hassas kesimi
için geliştirilm iştir. Sistem de kesim kalitesinin ve v erimliliğinin arttırılabilm esi için
operatörün işleme müdahalesi m inim um a in dirilmiştir. Takviyeli po limer paneller e
sahip GT 3250 k esicilerinin serim masasın a uy um sağlay abilecek şekilde stan dart
uzun luk, genişlik ve y ükseklikte olan tipleri mevcuttur.
122
Güln ur ÖZDEMİR
GT3250 kesicileri; kesim yolu algılayıcısı, akıllı bölgesel vakum kontrolü ve
veri tabanı uygulam a uzm anı ile hassas, birbir ine uy gun ve v erimli kesim
ger çekleştirebilmektedir. Yer ihtiyacını minimize etmek, çıkış bölgesinin tem izliğin i
ve kesilmiş parçalar a kullan ıcın ın kolay ulaşım ını sağlam ak için operatör kontrol
konsolu dönebilen bir kolla k esici göv desin e bağlanmıştır. Sistemdeki parça
beslem eli nakil sistemi serilm iş kum aşların otom atik olarak kesici boyunca
iletilmesini sağlam aktadır. Böy lece kesilm emiş parçalar kesim yüzeyin e hareket
ederken kesilen par çalar çıkış (yükleme) masalarına alınabilmektedir( Şekil 5.20.)
Şekil 5.20. Ger ber Cutter GT3250 Kesim Sistemi (Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005)
Kesim yolu algılayıcısı ayrıntılı algılama teknikleri kullan arak, kesim hızın ı
kontrol etm ektedir. Bu da kesim kalitesini arttırmaktadır. Sistemdeki interaktif grafik
kullanıcı ar a y üzü ile kesim param etreleri ekran da raporlanmaktadır. Kesim süresince
pastal sürek li gör üntülenir. Bölgesel vakum algılayıcısı ile kesim y üzey i boyunca
mikro işlem cilerle vak um kontrolü sağlanabilm ektedir. Böy lece toplam güç tüketimi
azaltılırken kesim kalitesi artm aktadır.
GT3250
kesicilerin de
sıkıştırılm ış
k umaş
y üksekliği
m aksimum
3.2
santimetredir. Pastal kesim gen işliği ise m aksim um 1.7 metredir. Kesilecek parça
sayısın a ve m odele bağlı olarak kesicinin verimi ortalama 10.2 m etre/dakikadır.
Maksim um kesim hızı 45.7 m etre/dakika, m aksimum ivme ise 3.7 m/s2’ dir. Bıçağın
123
Güln ur ÖZDEMİR
hızı k esilecek k umaşın cin sine göre değiştirilebilm ektedir. Sistemde frek ansı
ayarlan abilen otom atik bıçak bileme tertibatı bulunm aktadır. Kesicide entegr e vak um
sistemi bulunm aktadır. Sistemin çalışm a konum un daki gürültü seviyesi 75 dB’ dir.
Kesim hassasiy eti ise ±0.075 milimetredir. Ortalama güç tüketimi (3 fazlı sistem için)
ise 18 kW'tır Sistemde bulunan bilgisayar ise Win do ws işletim istem iyle
çalışmaktadır. Kesim süresince ekran da pastal gör ünt ülen ebilmekte ve kesim
parametreleri bilgileri ayar lanabilm ektedir. Vak um seviy esi, kesim hızı gibi
operasyon p arametreleri ekran da sürekli gör üntülenebilm ektedir.
Kesici m asasının yükseklik leri 75, 80, 86 v e 91 santimetre olmak üzere 4 f arklı
tiptedir. Masa uzunluğu 4.37 metre ve genişliği ise 2.34 m etredir. Masa ağır lığı ise
2275 kilogr am dır. İsteğe bağlı olar ak m asa genişliği 2 veya 2.54 metre olan kesici
masalar ıyla da çalışm ak mümkündür. Masalar da otom atik fırça tem izleme sistemi
bulunm aktadır. İsteğe bağlı olarak sisteme kumaş eşlem e sistemi de ilave
edilebilmektedir ( Ger ber Ürün Katoloğu, 2005).
5.7.3. Üretim ve Yönetim Kontrol Sistemleri
Konfeksiyon Sanayisinde müşteriye hızlı servis sunabilm ede son yıllarda
dikimhanelerde uy gulanm aya başlanan yeni üretim sistemlerinden Birim Üretim ve
Modüler Üretim Sistem lerinin de önem i gittikçe artm aktadır.
Bir im Üretim Sistemi (UP S- Unit Production System ); Bir im ür etim
sisteminin tem eli, y aklaşık 20 yıldır kullanılmakta olan konveyör sistemlerine
day anır ve ür etim ban dına işler bir giysinin tüm parçaları bir arada olacak şekilde
birer birer girilir. Bu sistem lerde, havada dönen bir ray üzerin de hareket eden bir çeşit
elektrik li ask ı tertibatı bulun ur. Elektrikli ray döngüsün ün etrafın a, düzenli
aralıklar la her bir İ şlemi gerçekleştirecek olan operatörler ve k ullanacakları makine
teçhizat yerleştirilir. Bir giysiyi oluştur acak t üm kesilm iş parçalar bir askıya asılacak
şekilde kesilmiş ür ünler banda girilir. Ürün tür üne bağlı o larak gerek irse aksesuar
gibi küçük par çalar ayrı sep et v eya tor balar h alin de askılanır vey a ilgili operatöre
verilir . Op eratör ken dine ait İşlemi yaparken ilgili askılar otomatik olarak
beklem eye alınır. Her bir operasyon dan sonra giy siler tekrar ask ıya asılır ve bir
124
Güln ur ÖZDEMİR
düğmeye basılarak sistemin her han gi bir yerinde olabilen bir sonr aki operatöre
gön derilir. En so n operasyondan sonra ilgili operatör askıy ı y ine bir düğm eye
basarak üretim den çıkartır. Bu sayede kesilm iş par çaların ban da ilk girişin den,
üretilen m alın depolanmasına kadar olan tüm üretim sürecin de malzem e akışları
organize ediler ek, üretim dek i m akineler in ve proseslerin bir birin e en optimal bir
şekilde bağlanm ası sağlanır.
Birim üretim sistem ler in de, m alzemenin harek etini sağlayan konvey ör
sistemlerinin işleyişi ve kontrolü bilgisayar lar kan alıy la yapılır. T üm operatörlerin
listesi, her bir operatör ün yapabileceği işlemler ve p erformansları gibi üretim bilgileri
ve kaynak lan bilgisay ara gir ilir. Ayr ıca, stil, işlem sırası, birim zam anlan, toplam
üretim adedi ve y ükleme tarihi gibi sipar işle ilgili detaylar da bilgisayara girilir. Bir
bilgisayar pro gram paketinin kullanımıyla gir ilen bu bilgilerden hareketle, o siparişi
zam anında tam am lam ak için ger ekli olan işlem akışı hesaplanır ve tüm operatörlerin
etkin ve verim li k ullanım ı sağlanır. Bazı dur umlarda bandı sıf ır dan dengelem ek
yerine daha ö ncek i bant düzenlemelerin den fay dalanıla bilinir. Bu gibi dur umlar da
eğer fazla v eya ek stra op erasyon lar ger ek iyo rsa ban dın tek rar ay ar lanm ası
gerekm ektedir.
Adından anlaşılacağı gibi bu sistemler, alışılmış bantlı sisteminin ak sine tek
bir ür üne endekslenm iştir . Bur ada h er bir ür ünün /giy sinin dur um una ait bilgiler
tutulur ve ür ün ün han gi aşamada olduğu her an izlenebilir. Bu sistem ler in daha
geliştirilmiş yönetim kontrolü, dah a az beklem e zam anı ve daha verim li çalışma
metotları sunmaları sayesin de, ür etim v erim liliğin in kay da değer bir şekilde
yük seldiği ve kalitenin arttığı gör ülmüştür. Söz kon usu sistemleri kullan an bazı
firm alar da yap ılan ar aştırmalar da, bek leme zamanı aşağıya çek ildiğin den işçilik
kaybının azaldığı ve toplam üretim zamanının oldukça kısaldığı görülmüştür.
Müşteriye hızlı servis sunmada Birim Üretim Sistemlerinin önemi oldukça
büy üktür. Artık p erakende satış yapan m ağazaların satın almacıları siparişlerini, satış
zam anına oldukça yakın bir zamanda geçmekte, böylece h em gün ün trendlerim daha
do ğr u olarak belirley ip bu do ğrult uda ür etim y aptırm akt a h em de depolama
masraflarını o ldukça aşağıya çekmektedirler. Bu sebepten son yıllar da Avr upa'daki
bazı satın alm acı f irmalar bir likte çalışt ıkları üretici firm aları Birim Üretim
125
Güln ur ÖZDEMİR
Sistemlerin i k ullanm aya teşvik etmektedirler. Ancak bu sistemler in en büy ük
dezavantajı maliyetlerinin oldukça yük sek olm asıdır.
Verimlilik artışı ile ür ün maliyetindeki işçilik payı azalır. Toplam ür etim
zam anını azaltar ak pazar isteklerin e daha hızlı cevap verebilmeyi sağlar. Ür etim
sür esin i k ısaltarak stok maliyetin i düşür ür. Sistem içerisindeki kalite kontrol
istasyon lar ı sayesinde k ısa sürede hata tespiti y apar ak üretimin kalitesini artırır.
Askılı üretim sistem inde ür ünün kırışması ve kirlenmesi önlen eceğin den bitim
işlemleri azalır. Er gonomi ve do ğr u çalışm a şartlan sayesinde işletm eler de
çalışan ların devam sızlığının ve çalışan sirkülasyonun un azaldığı gör ülür
Modüler ür etim ; konfeksiyon da hızlı servis sunma yöntem lerin den bir diğer i
ise dikimhanede k ullanılan Modüler Üretim sistemidir. Aynı zamanda, bu sistemi ilk
geliştiren Toyota firm asının adından h arek etle Toyota Dik im Sistemi olar ak da
bilinir. Bu sistemin en karakteristik özelliği, hızlı hareket etmeyi sağlamak amacıyla
operatörler in ayakla duracak şekilde çalışma pozisyonlarının ay arlanm asıdır. Bu
sebepten rahat çalışm ayı sağlayacak şek ilde mak ine y ükseklikler i ve p edallar ı
ayar lan ır ve U şek lin de y erleştirilir ler . Op eratör ler birbirini takip eden 8'li 10'lu
küçük gruplar halinde çalışırlar. Her bir gr up belirli oper asyonları yapacak şekilde
oluştur ulur ve gr uptaki en az iki k işi tüm op erasyonlar ı yapabilecek yetenekte
seçilmelidir. Gr up için dek i operatörler, yen i bir modele başlan dığında operasyonları
ne şekilde ayır acak larına ve kim in ne iş yapacağına kendileri karar verir ler. Diğer
taraftan teknik bilgi ve y önlendirmeler için bir ustabaşı da gr upta yer alır. Her bir
takım kendi operasyonlarına yönelik bant esasına göre çalışır.
İlk başta sist em de yer alacak t akımların oluşt ur ulm ası v e sist em e
adaptasyonları oldukça uzun zam an alır. Ür etim şefi oper atörlerin v erimlilikler ini
gün lük hedeflenen adet ve ger çekleşen adet olarak her bir oper atörün başın daki
kartlara işler. Bu sistemde her bir elemanın motivasyonu oldukça yüksektir ve grup
motivasyon un u bozmamak için katılım ve devamlılık y üksek o lur. Genel olar ak bir
elem anın yokluğun da, gr up o kişinin yer ine yen i birin in verilm esini k abul etmez. U
şeklindeki yerleşim ise bu etkileşim i güçlendirir. Gr ubun çalışm a alanına ür etim
müdür leri, mak ine bakım cılar ve proje yön eticileri dışın da genel olarak dışarıdan
kişiler in
girm esine
müsaade edilm ez.
126
Hatta bazı
uy gulamalar da
üretim
Güln ur ÖZDEMİR
müdürlerinin dahi davetle gruba sokulduğu görülmüştür. Belirli aralarla bilgi alışverişi
sağlam ak açısından takım lar arasın da toplantılar düzenlenir. Böylece operatörlere
işlemleri ne şekilde yapacaklarına dair bilgi ve deneyimler aktarılır.
Modüler üretim sistem inin sağladığı avantajlar Birim Üretim Sistemininkine
ben zer, an cak maliyeti on unla kıyaslandığın da çok daha düşüktür. Ancak bu sistemin
en büy ük dezavantajı ise, birim zamanı yüksek olan ürünlerin üretimine pek elverişli
olm ayışıdır. Bu sebepten daha ziyade standart dakikası düşük olan hafif örme gr ubu
tür ü giy silerin ür etim inde bu sistem ler den daha çok verim alın dığı bilinm ektedir
(Öktem ve Arkadaşları, 2001).
5.7.4. Bilgisayarlı Dikim Donanımı
Dikiş m akinelerine uygulanan otom asyon tekno lojileri son ucu pro gr amlı
dik iş birim leri k arm aşık m odelli dik işler i başarıyla ger çekleştir ebilmektedir.
Güv enliği sağlamak ve problem i daha kolay saptamak için hata ko dlama sistemi
geliştir ilmiştir. Makine yönetimi yapark en; nokta dikiş, düz dikiş, geçici duruşlar,
iplik kesici, atlam a, dikim hızı, dikiş uzun luğu pro gramlanabilir. İp lik bobinin ne
zam an değiştirileceği op eratör e bildirilmektedir. Enerji kesildiği anda, k alıplar
otomatik olarak hafızaya kaydedildiği için, yarım kalm ış olan dikiş program ı enerji
geldikten son ra bir düğmeye basarak basitçe tamamlan abilir. Otomatik olar ak
devr eye giren bo bin değiştirici sistem, özellikle kalın ip lik k ullanıldığı ve dik im
kalıplarının çok fazla dikiş içer diği durum lar da işçiliği azaltır verimliliği artırır
(Öktem ve Arkadaşları, 2001).
CAD- CAM sistem leri hazır giyim de kullanımı gider ek artan bir teknolojidir.
Çalışm anın bu bölüm ün de bu teknolo jik gelişm e h akkında genel bilgilere yer
verilmiştir. Sistem in işletem eye birçok yarar ları olmaktadır. İş gücü, kalite,
verimlilik açısından CAD-CAM sistem leri oldukça fayda sağlam aktadır. Sistemin
pahalı oluşu ise bir dezavantaj olmasına rağmen üretim say ısın daki artış ile
zam andan tasarruf sağlanarak bu dezav antaj ortalama iki yıl gibi bir sürede k ara
127
Güln ur ÖZDEMİR
dön üşm ektedir. Bu sistem daha çok büy ük ve orta ölçekli işletmelerde kullanılmakla
ber aber küçük işletmeler de büyüm ek için bu sistemi kullanm ayı planlamaktadır.
128
6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK
Güln ur ÖZDEMİR
6. H AZIR GİYİM ÜRETİM İNDE VERİM LİLİK
Yüksek verim her zaman, her y erde, her üreticinin tabi konfeksiyon cuların
esas amacı olm uşt ur. Malzem e ve ürün kalitesini düşürmeden, işçiy i aşırı
zorlamadan, işletm e vasıtalar ını hasara sokm adan ve m aliyeti arttırmadan verimliliği
yük seltmek istenir. Teknolo jinin y enilenmesi veya değiştirilm esi hazır giy im
işletmelerin de v erimliliği artıran n edenler den biri o lmaktadır. Bu n edenle çalışmanın
bu bölüm ünde verimlilik ile ilgili genel bilgilere yer verilecek, hazır giy im için
verimliliğin önem ine değin ilecek ve üretim sır asında verim liliğe etki eden
faktörlerden bahsedilecektir.
6.1. Verimlilik Hakkında Genel Bilgiler
Verimlilik çıktının gir diye oranı olup, kaynakların ne ö lçüde etken v e etkili
kullanıldığına ilişkin bir ölçüdür. Ör gütsel p erformansın daha çok fizik sel bir
ölçüsüdür (Ko ç, 2000). Yine verimlilik, çeşitli mal ve hizmetlerin üretimdeki
kaynaklar ının (em ek, sermaye, arazi muam ele, enerji, bilgi v b.)etken k ullanımıdır.
Ayrıca bir son uç elde etmek için harcan an zam an olar ak da tanımlanabilir. Bazen
verimlilik m akine ve emek gibi k aynakların daha yo ğun kullan ımı olarak gör ülür. Bu
kavram her gün artan bir biçimde k aliteye bağlanm aktadır. Kilit önem de bir öğe de
işgücün ün, yön etim in ve çalışma koşullarının kalitesidir (Atılgan, 2002).
Prodüktivite bir işletm ede, değer taşıy acak şekilde, elde edilenlerin değerin in
(ya da miktarının) bun ları elde etmek için harcanan elemanların birine, bir kaçına ve
ya tüm üne oran ıdır. Elde edilen mallar ya m iktarla ölçülür veya -eğer fiyat zamanla
çok değişm iyor sa- miktar birim fiyatla çarpılarak para olar ak karşılığı bulun ur. Bu
değer, har canan elem ana bö lünerek pro düktivite bulun ur. Pro düktiviteyi arttırm ak
karlılığı da artırır.
129
Güln ur ÖZDEMİR
P =Qi / Ii = Çıktı/Girdi.............................................................................................(6.1)
Çıktı, Girdi : Para olarak kar şılığı (YTL,$ vs.)
Prodüktivite (P), maliyet (M), karlılık (k), kalite(K 0 ) ve başka kavramlar ar asın da
ilişki vardır.
f(P, M, k, K0,).......= 0..............................................................................................(6.2)
Örneğin işçilik pro düktivitesi,
Prodüktivite (P i) = Üretim /İşçilik............................................................................(6.3)
Üretim , İşçilik: Par a olar ak kar şılığı ( YTL, $ vs.)
Mühen dislik prodüktivitesi, ( Koç, 2000)
Prodüktivite(P m) = Üretim /Mühen dis Say ısı...........................................................(6.4)
Üretim, Mühendis Sayısı : Adet
Ekonom istlere göre verimlilik; teknik verimlilik ve tahsis verimlilik olarak ikiye
ayrılmaktadır.
a) Teknik Verimlilik: Aynı şartlar altında, bir dizi girdiden en yüksek düzeyde çıktı
üretilmesi veya aynı çıktının daha az girdi ile elde edilmesi olarak tanımlanabilir.
b) Tah sis Verimlilik: Gir di m aliy etlerini gö z ön ün de bulun durarak, belirli çıktıların
sağlanm asında en uygun gir di bileşim ini seçme başarısı olarak tanımlanır (Kutlar ve
ark.,2004 )
Verimlilik, bir işletmede geleceğin planlanm ası, gerekli tedbirler in alınm ası,
işletmenin rasyon el ve kar lı bir şek ilde işletilip işletilm ediğinin saptanm ası
konularına ışık tutan, işletm e başar ısını ortaya koyan bir kavram olup, verimlilik
ölçme ve izlem e de işletme perform ansını artırmada önem li bir araçtır. Verimlilik
artırma çabasına gir ilm eden önce, verimlilik ölçümünün yap ılm ası gerekli olm aktadır.
Verimlilik oranlar ı, belir li bir dön em son un da gerçekleşen etkinlikler i değerlendiren,
işletmede
ney in
ne
k adarla
üretildiğini
( http://www.m pm .org.tr/, 2006).
130
gö steren
oranlar dır
Güln ur ÖZDEMİR
Verimlilik artışı için değişik uygulam alar sö z kon usudur :
•
Çalışm a hızının arttırılması
•
Teknolojinin geliştirilmesi
•
Yönetim m etot ve tekniklerinin geliştirilm esi
Verimlilik artışı genelde işletme yöntemi, işletme yapısı, p azarlama,
malzem eler, teknoloji, tesisin yapısı v e eğitim düzey i gibi akıla ve bilim sel
çalışmalar a bağlıdır.
Yönetim m etot ve teknikleri, iş etüdü, yöneylem araştırmaları, or ganizasyon
gibi çeşitli kon uları kapsar. Teknolo jik y enilikler ise temelde bir kaynak sorun u olup
işletmelerin
ihtiyacın a göre kısa ya
da
uzun
dönem
yatırımlarına
göre
ger çekleştirilebilir. İşletm e yönetimleri uygulam adan önce, üretim azalışın a yol açan
faktörleri incelemesi gerekir. Türkiy e’de verimlilik araştırm aların ı gen elde büyük ve
orta ölçekli işletmeler yapmaktadır. Küçük ölçekli işletm elerimiz bu kon uya
yeterince önem vermemektedir.
Ür ünler in tasar ımı ve bileşimi her zaman ayn ı kalmaz, sık sık gözden geçirilir
ve birtakım değişiklik ler yapılır. Eğer bu değişiklik ler imalatı kolaylaştırıcı, m aliyeti
düşürücü, üretim akışını hızlandırıcı nitelikte ise verim lilik artar. Aynı ürün ü daha
kısa sürede, daha az gir di k ullanarak, daha ucuz üretmeye başlarız.
Çağımız, bilim sel ve teknolojik gelişm eler çağıdır. Bu gelişmeler, ür etim
sürecin de ve üretim tekniklerinde yenilikler e yol açmaktadır. Bunlar da verimliliği
doğr udan
etkiley en
faktörler dir.
Bilimsel ve teknolojik
gelişmelere
ayak
uydurabildiğim iz sürece, v erimlilik artışın da ger i kalmaktan kurtulabiliriz.
Öte yan dan, ür etim sürecinin k apsamında yap ılacak bazı değişikliklerle de
verimliliği artırmak m üm kün dür. Sö zgelim i, hamm adde y erine sadece yarı/mamul
alıp işleyen bir k ur uluş, ço ğu kez m aliy eti ve riski f azla üniteler ini devreden
çıkaracağın dan, verim liliğini de artırm ış o lur.
Verimliliği artırmanın başlıca yollar ından biri de, örgütlenme ve yönetim de
gelişmeler sağlam aktır. Amaçların ve bu amaçlar a ulaşmada kullanılacak ar açların
belirlenmesinde, yerleşme p lanın da, malzem e taşınmasın da, üretim plan lam asın da,
aktif ve pasif v arlıkların yönetilm esinde, nih ayet in san yön etiminde başarı gö steren
bir k ur uluş, verimlilik düzeyini hızla y ük seltir.
131
Güln ur ÖZDEMİR
Üretim de kullanılan makine v e tezgahların oluştur duğu sabit serm aye
kapasitesi ile işgücün ü, kısa dönem de çok önemli düzeyde artırıp azaltamayız. Bu
yüzden bun ların tam kullanım ı, verimliliği olumlu yön de etkiler. Kapasitenin uzun
süre önemli ölçüde düşük kullanıldığı bir ortamda y üksek verim lilikten sö z edilem ez.
Buna bağlı olarak ithalat güçlükleri, enerji sıkıntısı, işçi-işveren uyuşmazlıkları,
son uçta verimlilik üzerinde o lumsuz etkiler yaratır.
Verimlilik ile kalite arasın da da çok yakın bir ilişk i var dır. Ür etim sür ecinin
çeşitli aşamaların da kullanılan gir dilerin kalitesizliği, üretimde yavaşlamalara,
duraklamalara, önceden belirlenm iş standartlar dan sapmalara yol açarak verimliliği
olumsuz yönde etkiler. Kaliteli gir di, y üksek verim lilik ve k aliteli nihai ür ün için
vazgeçilmez bir ön em taşır.
Aynı şekilde, üretimde k ullanılan gir dilerin en önemlisi olan insan gücün ün
kalitesi de ver imliliği doğr udan etkileyen bir f aktördür. İyi eğitilmiş, y eterli beslenen,
iş k azaların dan ve m eslek hastalıkların dan ger eği gibi kor un an, çeşitli sor unlar ını
çözebilen işgücü, yük sek ver imliliğin en şaşmaz güven cesidir. Bu alanlar da devletçe
ve toplumun bütün or gan ların ca yap ılabilecek her tür lü geliştirici düzen lem e, ülke
ekonom isinin v erimliliğini artıracaktır (http://www.mpm .org.tr/verimlilik, 2006)
İşletme yönetimi açısından verimlilik oranlar ı bir denetim aracı olar ak da
kullanılmaktadır. Bir yan dan üretim süreçler i kontrol edilip geliştirilirken, diğer
yandan da verimlilik oranları işletm eler arası k arşılaştırmalar da ön em li bir gö ster ge
olm aktadır. İşletm eler de üretim e sokulan gir di verim liliği ile üretim maliyetleri
arasında sıkı bir ilişki var dır. Gir di m iktarı ne kadar az v e sonuçta elde edilen ürün ne
kadar çok olur sa v erim lilikte o kadar yük sek olacaktır.
Üretim dek i m aliy etlerin düşük o labilmesi verim liliğin y üksek o luşuna
bağlıdır. Rekabetçi piyasalar da m aliyet- verimlilik ilişk isi diğer işletm elerle rekabet
gücünü belirley en bir gö ster gedir. İ şletm eler için son derece önem li olan verimlilik
oranları ölçüler ek elde edilebilir. Bu dur um işletmeler de k urulacak ver im lilik ölçüm
bir iminin oluşturacağı, verimlilik ölçüm ve analiz sistem inin k ur ulm asına bağlıdır.
132
Güln ur ÖZDEMİR
6.2. Verimlilik Çeşitleri
a) Fiziki ve parasal verimlilik: Pay ve paydada fiziki değerler var sa fiziki verimlilik,
parasal değerler v arsa parasal verimlilik olarak if ade edilmektedir.
b) O rtalama ve m arjinal verim lilik: Belli dön emde çıktıda oluşan artışın
(değişimin), aynı dönem deki girdide oluşan artışa ( değişm eye) oranı, m arjinal
verimlilik o larak tanım lanmaktadır.
c) O rtalam a verimlilik = Çıktı (belirli bir dönem de üretilenin toplamı) / Toplam
gir di (aynı dön emde k ullan ılan) .............................................................................(6.5)
d) Marjinal verimlilik =Çıktı üretimindek i oran sal değişim (belir li bir dönem ) /
Gir di k ullan ım ındaki oran sal değişim (aynı dön em) . ............................................(6.6)
e) Mikro ve makro verimlilik: İşletme düzeyin de belirlenen verimlilik mikro,
ekonom i
gen elin de
belirlenen
ver imlilik
ise
makro
verim lilik
olarak
tanımlanm aktadır.
f) Kısm i ve toplam verimlilik: Belli bir dönem de elde edilen toplam çıktının, yine
aynı dönem deki toplam gir diye oranın a, toplam ver imlilik denilm ektedir. Kısmi
verimlilik; zaman içersin de çıktı ünitesi başına belli girdilerde m eydana gelen
tasarruflar ı ölçmektedir. Kısmi v erimlilik oran ının, kısmi verimlilik ölçüsü olarak
kabul edilebilm esi için söz konusu gir dinin, toplam gir di m iktarın daki payının büy ük
olm ası ve diğer gir di m iktarların da h erhangi bir değişme olmam ası gerekm ektedir.
Kısmi verimlilik hesaplanmasın da emek verim liliği kadar sermaye ver imliliği de
önem taşım aktadır.
Kısmi verimlilik = İş gücü verim liliği= Çıktı / İş gücü......................................(6.7)
Çıktı, Girdi: YTL, $ v s.
133
Güln ur ÖZDEMİR
To plam verimlilik = Çıktı / Kullanılan tüm girdiler..........................................(6.8)
Çıktı, Kullanılan tüm gir diler: YTL, $ vs.
g) Toplam faktör verimliliği: Bir üretim faaliyeti sonucu elde edilen çıktının bu
üretim faaliyetinde k ullan ılan girdilere bölünm esiyle hesaplanm aktadır. Ür etim de
kullanılan tüm kaynakların etkinlik dereceleri, toplam faktör verimliliğin ce
ölçülmektedir.
To plam faktör verim . = Çıktı / Ana üretim faktörleri.......................................(6.9)
Çıktı, Ana üretim faktörleri: YTL, $ vs.
h) Ç oklu faktör= Çıktı (işgücü+sermaye+arazi)/ işgücü+arazi+enerji (vb) (6.10)
İşgücü, sermaye, ar azi, enerji: YTL, $ vs.
6.3. Hazır Giyim İşletmelerinde Verim lilik
İşletmeler de verim lilik, bir bakım a ür etimde kullanılan çeşitli kayn akların ne
ölçüde etkin k ullanıldığın belirleyen bir göstergedir. Verimliliğin y üksek olm ası
dur umunda, m aliyetler düşük veya toplam üretim miktarı yüksek demektir. Bu da
dah a çok kar anlam ına gelir. İ şletmeler verimlilik oranın ı y ükseltirken üretim
miktarının yanında kaliteyi de y ükseltm eye özen gö stermelidirler (Koyuncuo ğlu ve
ark., 2004).
Verimlilik artışı, gir di birim başına üretimdeki artış dem ektir. Ancak
verimlilik artışı, sadece ür etimdeki artış olarak değil, aynı zam anda bir ür ün ü en az
masrafla, daha az girdi kullan arak üretmeyi de kapsar ( Ünal, 1999).
Gün üm üzde hazır giyim işletm elerin den beklenilenler:
•
Yüksek esneklik
•
Düşük imalat giderleri,
•
Çok yük sek der ecede kalite güvenliği,
•
Çağdaş mo dern ve teknolo jik atılımcılık v e m üşteriye karşı güv enilirliktir.
Hazır giyim talebinde, fiy at rekabetinden çok m odanın, ür ün tasar ım ının ve
ürün çeşitliliğinin giderek artan önemi daha esnek üretim yapılarına yönelm eyi
ger ektirmektedir ( Koy uncuoğlu v e ark., 2004).
134
Güln ur ÖZDEMİR
Hazır giyim de ver imliliğe etki eden unsurlar şun lar dır:
•
İşçi ve yönetici p erson elin(p atron dâh il)kalifiyelik derecesi
•
Makine ve teçhizatın yaşı, dur um u v e otomatizasyon derecesi
•
Çalışm a m etotları
•
İş akışı or ganizasyon u
•
Ücret sistemi
•
Ür ün m odeli
•
Makine ve teçhizatta aksaklık önlem e bakım ı
•
İşçi devam sızlığı ve işçi sirk ülasyon u
•
Hamm adde v e ak sesuar tedariki
•
İthalat, ihracat ve teşvikle ilgili bürokrasi
•
Yönetimin Ro lü (Atılgan, 2002).
Gerçekte verim lilik de v erim lilik ölçümü de dinamik bir y apıya sahiptir.
Verimliliğin ölçüm ü v e bu ölçüm değerlerin in etkin bir şek ilde kullanılabilmesi için:
Verimliliği nelerin etkilediğinin bilinm esi, uy gun verilerin sınan arak toplanm ası,
den eyim ve yar gın ın yerli yer inde kullanılması gerekir. Eğitim, yeni bir sistem e geçiş
çalışmalar ının ayrılm az bir parçasıdır. Öğrenme, verim liliği önce hızla arttırır.
Ancak, doyma noktasın a yaklaşırken bu iyileşm e hızı düşer. Doyma noktasına
ulaşmayı geciktirm enin yolu, sürekli eğitimdir (İ şliler, 2002).
Bu bölüm de verim lilikle ilgili çeşitli tanımlara ve form üllere yer ver ilmiş ve
hazır giyim de v erimlilik kon usuna değinilm iştir. Verim lilik kısaca çıktıların gir diye
oranı olarak tanım lanırk en bu oran ın artırılm ası için alınm ası ger ekli önlem leri
yerine getirmek gereklidir. Örneğin, çalışma m etotların da, ücret yönetim inde ya da
teknolojik yapıda değişmeler e açık olmak gerekmektedir. Bu dur umu da kaliteliden
ödün vermeyer ek den geli bir şek ilde y apmak gerekm ektedir.
Verimliliği yüksek t utma çabaların da olan firm alar bunu yaparken işletme
yapılar ına, ür ün türlerine göre y apmak zor un dadırlar. Bu konuda işletme için de
verimliliğin
ölçülmesi
son uçlar
dikkate alınar ak
135
değişiklikler y apılm alıdır.
7. MATERYAL VE METOD
Güln ur ÖZDEMİR
7. MATERYAL VE METO D
Bu tez çalışm asında ilk o larak Adana ve çevre illerde h azır giyim
işletmelerinin dur umu belirtilecek ; sonrasın da ise modern bir hazır giyim işletm esi
ile basit bir konfek siyon atölyesinde yap ılan örnek uy gulamalar karşılaştırılacaktır.
Kar şılaştırm ada gömlek, pantolon ve ceket üretimi yapan işletmelerden modern ve
klasik olm ak üzer e toplam altı adet işletm e seçilm iştir. Çalışmada model seçimi,
kalıp çizim i, kalıp ser ilem e, k esim işlem i h azır lık, ser im işlem i, kesim, dikim, ütü,
kalite kontrol, paketleme işlem aşam alarında alınan zaman etüt değerler i ve maliyet
unsurlar ı ile k arlılık açısından ele alınacaktır. Değerlendirme için başa baş noktası
analizi k ullanılacaktır.
7.1. Materyal
7.1.1. Adana ve Çevre İllerindeki Hazır Giyim İşletm elerinin Durumu
Araştırmada Adan a ve çevre iller deki çeşitli orta ve büy ük ölçekli h azır giyim
işletmelerinin
alınmıştır.
üretim değerleri ile ilgili bilgiler Akdeniz İhracatçılar Birliği'n den
Adana
San ayi
Odasına
kayıtlı
işletmeler
belirlen erek
sayıları
belirlenmiştir. Adana ve çevre iller dek i çeşitli ö lçek li hazır giyim işletmeleri bu
çalışmanın materyali o lmuştur.
7.1.2. Modern Bir Hazır Giyim İşletmesi İle Basit Bir H azır Giyim Atölyesinin
Karşılaştırılması
Bu çalışmada araştırm anın yapıldığı firmalar iki gruba ayrılmıştır. Birinci
gruptaki firmalar, atölye tipin de, gelişm ekte olan ve Türk iye iç pazarı için üretim
yapan, teknolojik olarak çok iler i olm ayan firm alar dır. Makinelerin büyük bir kısmı
otomatik düz dikiş makin esi olup yatırımları çok fazla değildir. Bu atölyeler de ilik
düğme gibi k lasik otom atlar var dır. Kalite ve yüksek sayıda üretime önem
vermelerine rağmen k alite kontroller sırasın da işçiden kaynaklanan hatalar ve zam an
kayıplar ı vardır.
136
Güln ur ÖZDEMİR
İkinci grup işletm eler ise; gelişmiş, modern, yatırım maliyeti yüksek olan
firm alar dır. Günlük kapasiteleri fazla olup, kalite ve term ine önem verm ektedirler.
Yüksek üretim adetini v e kaliteyi stan dartlaştırmak için ger ekli olan otom atların
mevcut olduğu CAD- CAM'in kullanıldığı firmalardır.
Bu çalışmada göm lek, p antolon ve cek et ürün leri için altı işletmeden etüt
değerler i alınm ış ve mo dern işletm elerle, normal bir atölye arasın daki teknoloji
farklılığının karlılık açısın dan değerlendirilm esi sağlamak için k ullanılmıştır.
Araştırmada;
gömlek,
pantolon
ve
ceket
m odel
ve
kalıpların dan
yaralan ılmıştır. Birin ci atölyeler de; elle hazırlanan kalıp için m ateryaller; mulaj
kağıdı, riga, cetvel, gönye, m ezro, k alem, karton ve makastır. Elde yap ılan ser im
işleminde ise; ser im masası, düzleştirici bir m ateryal k ullanılm ıştır. Elle yapılan
kesim işlem i için ise, kesim motorları dik bıçaklı kesim sistem i(hızar) kullan ılmıştır.
Dikim işlemlerin de klasik düz dikiş ve ov erlok makinesi k ullanılm ıştır. Otomat
olarak ilik v e düğm e dikm e otom atı kullanılmıştır. Ütü işlemi, için sanayi tipi buharlı
ütüler k ullanılm ıştır.
İkinci işletmelerde ise; kalıp ve m odel hazırlanm ası için bilgisayar ortamında
CAD sitem inden, otomatik serim ve kesim işlemi için hızar, el m otoru, presler den
(giyotin) yarar lanılmıştır. Dikim işlemi için otomatik düz dikiş m akinesi, çift iğne
makinesi, zikzak, bıçaklı makine kullan ılmıştır. Üç ve beş iplik overlok m akinesi ve
düğme dikme, ilik açma, yaka dikm e, cep dikm e, fleto, kemer köpr üsü dikm e gibi
özel am açlı otomatlar bulunm aktadır. Ütü işlem i için, san ayi tipi buharlı ütü, ro bot
ütü ve farklı ütü otomatları kullanılmıştır. Kalıp çizme Assyst ve Lectra CAD
sistemleri k ullanılm ıştır.
7.1.2.1. Modeller
Çalışm ada göm lek, pantolon ve ceket m odelleri seçilm iştir. Num une olar ak
işletmelerin sürekli ürettiği göm lek, pantolon ve cek et m odelleri tercih edilmiştir.
Böylece aynı ür ünü modern işletm e ve basit bir atölye arasın dak i fark ortaya
koyulm aya çalışılm ıştır.
137
Güln ur ÖZDEMİR
Pantolon kalıbında dört cepli klasik k um aş erkek pantolon u tercih edilmiştir.
Gömlek kalıbı için uzun kollu tek cep li çizgili erkek gömleği belirlenm iştir. Ceket ise
arkadan tek yırtmaçlı, klasik erkek ceketi seçilm iştir.
Pantolon Modeli ;
Pantolon çift fileto, çift arka cep, arka cep torbası temiz dikiş ve kemere kadar
boşluk suz, ön tek pileli, alt patlet tül biy eli, kemer 4 cm genişlikte y uvarlak ve tek
ilikli olan n um une seçilmiştir. Şekil7.1'de pantolon m odeli v erilmiştir.
Şekil 7.1. Pantolon Modeli
Gömlek Modeli;
Örnek num une ön de y edi düğmeli ro bada etiketli, kollar apat uralı, kollar çift
bos dikişli uzun kollu erkek gömleğidir. Göm lek modeli Şekil 7.2'de görülmektedir.
138
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 7.2. Erkek Gömleği Mo deli
Ceket Modeli;
Seçilen numune; çift fileteolu kapaklı, tek yırtm açlı, önden üç düğm eli, kol
dört düğme üst üste binmeli, klasik pedo cebi bulunm aktadır.
Cek et m odeli Şek il 7.3'de gör ülm ektedir.
Şekil 7.3. Ceket Modeli
139
Güln ur ÖZDEMİR
7.1.2.2. CAD-CAM Sistemleri
Model hazır lama, kalıp çıkarma, dikiş pay ı verm e, kalıp hazırlama,
serilen dirm e gibi işlemler CAD- CAM sistemleri kullanılarak bilgisayar ortam ında
yapılmaktadır. Çalışm ada seçilen işletm elerden gömlek işletmesinde; Assyt CAD
Sistemi, pantolon işletmesinde; Lectra CAD Sistem i ve cek et işletmesinde de; Assyt
CAD sistemi kullanılar ak model, kalıp ve serilen dirme işlem leri yap ılm aktadır.
7.2. Metot
Çalışm a iki kısım dan oluşmaktadır. Birinci kısım da Adana İli'n dek i
konfeksiyon
sektörün ün durum u ve faaliyet
gösteren
işletm elerin ür etim
bölümlerinin teknolojik gelişmeler açısın dan incelenm esi ile bu işletmelerin in ülke
ekonom isine katkıları ortaya koyulmaya çalışılm ıştır. İkinci kısımda ise modern
olm ayan bir hazır giyim atölyesi ile m odern bir hazır giy im işletmesi karşılaştırılm ası
yapılmıştır. Çalışmada m odern olm ayan işletme için "bir inci işletme", modern
işletme için ise "ik inci işletme" ifadesi k ullanılm ıştır.
7.2.1. Çalışma Kapsamına Alınan Adana'da Faaliyet Gösteren Hazır Giyim
İşletmeleri
Çalışm ada öncelikle, Adana San ayi Odası'n dan edinilen adres bilgileriyle,
hazır giyim işletm elerine ulaşılm ıştır. 6'sı k üçük ölçekli (1-50 çalışan kişi), 10'u orta
ölçekli (50-200 çalışan kişi) ve 4 tanesi de büy ük ölçek li (201'den fazla çalışan kişi)
(Tekin, 2004) olm ak üzere 20 işletmeden alınan bilgiler değerlendirilm iştir.
7.2.2. Birinci Ve İkinci Hazır Giyim İşletmelerinin Karşılaştırılm ası
İncelen en altı firm ada üretim öncesi işlemlerden, serim ve kesim ile bun un
için oluşt urulacak m odel v e kalıp hazır lama işlemleri sırasın da etüt değer leri
alınmıştır . Ay rıca ür etim aşam asında k ullan ılan m ak inelerin adlar ı ve işlem
140
basamaklar ındaki etüt değerleri
Güln ur ÖZDEMİR
alınm ıştır. Son olarak ütü ve pak etleme
bölüm ündeki m ak ineler hakkındaki bilgiler ve etüt değer leri alınm ıştır.
7.2.3. Değerlendirme Yöntemi
Çalışm ada iki işletmenin teknoloji seçim in den k aynaklı ver im lilik hesabının
karşılaştırılması yapılacağından, başabaş (kritik) noktası an alizler inden yarar lanılır.
Başabaş Noktası Analizi: Esas itibariyle imalat sektörü y atırım ları için uy gulanabilen
bir teknik olup, sabit gider, değişken gider ve kar arasın dak i ilişkinin incelenm esin de
kullanılmaktadır ( www.dpt.gov.tr/dpt web/ek utup96/prjp lan/pr j8.html).
Kar şılaştırılan makinelerin toplam giderlerinin kesiştiği noktaya “Başa Baş
Noktası yani Kâr a Geçiş Noktası” denmektedir. Bu noktada her iki makinenin
giderler i eşit olmaktadır. Kar şılaştırılan makinelerin in han gi kapasitede daha verimli
çalışabileceğin e karar verebilmek için başa baş (kritik) noktaları bulunarak, bu
noktadaki üretim sayısı hesaplanır. Bu noktadan sonra tüm giderlerin k arşılan abildiği
yargısına varılarak, kara geçildiği belirlen ip, düşük toplam üretim giderine sahip o lan
teknolojinin am ortism an süresi tespit edilmektedir.
Teknoloji düzey i, sabit giderlerle değişken giderler üzerine etki yapar. Bu
nedenle teknoloji seçimin de dikkat edilecek en önemli noktalardan biri değişikliğin
sabit ve değişk en gider ler üzerindeki etkiler inin saptanm asıdır.
Başa baş noktası hesabında aşağıdaki kabuller alınm ıştır ve kabuller aşağıdaki
verildiği şekilde belirtilmiştir:
1. Günlük çalışma saati: 8 saat = 480 dk,
2. Yıllık ö den en net işçilik gideri =12 x 380.000.000 TL = 4.560.000.000 TL ( asgari
ücr et üzerin den değerlendirme yapılm ıştır),
3. Sosy al giderler için işçilik ücretinin %50’ si alınm ıştır (Ünal, 1999),
4. Faiz Yüzdesi : %20 ( bankalar dan edinilen genel kabullere gör e belirlenm iştir),
5. 1 Euro = 1.848.000TL olar ak alınm ıştır,
6. Her makine için am ortisman süresi: 8y ıl olarak belirlenm iştir (C:\Docum ents an d
141
Güln ur ÖZDEMİR
Settings\W IN XP TR\Desktop\Amortism ana Tabi İktisadi Kıym etler.htm, sitesinden
konfeksiyon m akin eler inin gen el amortisman sür esi alınmıştır),
7. Makine fiyatları firmalardan alınıp, bu fiy atlara katm a değer ver gisi ( KDV) dahil
değildir,
Hesaplamalar Türk Lirası olarak değerlen dir ilm iştir (Ün al ve ark.,2004; Koç,
2000).
Başa baş noktasının belirlenm esin dek i form üller için k ullan ılan kısaltmaların
açıklam aları v e birimleri Çizelge 7.1'de verilmektedir.
Çizelge.7.1. Kısaltmalar Tablo su
KISALTMAL AR
AÇIKL AMALAR
BİRİMLE
R
S.G.
Sabit Gi derl er
TL
F.G.
Fai z Giderl eri
TL
A. G.
Amortisman Gideri
TL
D. G.
Deği şken Gi derl er
TL
İ.G.
İşçilik Gi derl eri
TL
B.G.
Bakım Gi derl eri
TL
T.G.
Topl am Gider
TL
N
Başabaş Nokt ası ndaki Üretil en P arça Sayısı
ADET
S.G.1
Biri nci İşl et meni n Sabit Giderleri
TL
S.G.2
İkinci İşl etmeni n Sabit Giderl eri
TL
B.G.1
Biri nci İşl et meni n B akı m Giderl eri
TL
B.G.2
İkinci İşl etmeni n Bakı m Giderleri
TL
İ.G. 1
Biri nci İşl et meni n İşçili k Giderl eri
TL
İ.G. 2
İkinci İşl etmeni n İşçi lik Giderleri
TL
Başa baş noktası hesaplanm asın da bazı gider lerin hesaplanm ası ger eklidir.
Bunlar:
1) Sabit Giderler ; Üretim de bulunulsun veya bulunulmasın y apılması ger eken
üretim miktarına bağlı olm ayan gider ler dir.
Faiz Gider leri: Yöntemlerin ekonom iklik hesabı yapılacağı için, kullan ılacak o lan
makinelere yatırılan p aranın f aiz giderin in hesaplanm ası gerekir.
142
Güln ur ÖZDEMİR
Faiz Giderleri = Makine sayısı x Makinen in değeri x Faiz or anı
(TL)
(ADET)
(TL)
(%) ………...................(7.1)
Am ortisman Gideri : Belirli bir süre sonun da işe yaramayacak hale gelen üretim
araçlarının yerine yenisin i koyabilmek için her yıl ayrılan p ara miktarına amortism an
den ir. Dem irbaşın değeriyle ortalam a hizm et süresi bilin dikten sonr a amortism an
payı hesaplanabilir.
Am ortisman Gider i = (Makine sayısı x Mak ine değeri)/Amortisman Süresi
(TL)
(ADET)
(TL)
(YIL)....................(7.2)
S. G. = F.G. +A. G.....................................................................................................(7.3)
(TL) (TL) (TL)
2) Değişken Giderler: Üretim yapıldığı sürece varolan ve üretim m iktarına bağlı
olarak değişen giderler dir.
İşçilik Giderleri: Yöntem lerin karlılık hesabı yapılacağın dan dolaysız işçilik gideri
ele alınacaktır.
İşçilik Gideri = [ Birim Zaman × İşçilik Ücreti + [ Birim Zam an x So syal Giderler]
(TL)
(dk)
(TL)
(dk)
(TL)..........(7.4)
Bak ım Gider leri: Üretim de kullan ılan makineler in tamir ve bakım ına harcanan
giderler dir.
Tam ir ve Bakım Gideri = Makine Değeri×5/100....................................................(7.5)
(TL)
(TL)
Makine Sayısı = Günlük Üretim Sayısı x Bir im Süre/480 dk................................ (7.6)
(Adet)
(Adet)
(dk)
Bak ım Giderleri = Makin e Sayısı × Tamir ve Bakım Gider...................................(7.7)
(TL)
(ADET)
(TL)
Sosy al Giderler: İ şçiler için y apılan harcama giderleridir.
Sosy al Giderler = İşçilik Ücreti ×%50....................................................................(7.8)
(TL)
(TL)
143
Güln ur ÖZDEMİR
Bu dur umda "Toplam Gider" aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:
TG = SG + BG + [İ G x Yıllık Üretim Miktarı].......................................................(7.9)
(TL) (TL) (TL) (TL)
(Adet)
T.G.1 =T. G. 2 ......................................................................................................(7.10)
(TL) (TL)
Kar şılaştırılması y apılacak işlemler in toplam giderleri formül 10'daki
eşitlikten başabaş noktasındaki üretilen p arça sayısı
"N" kritik nokta olarak
hesaplanır.
S. G.1 + B. G.1 + [İ. G.1 x N] = S. G.2 + B. G.2 +[İ. G.2 x N]
(TL) (TL) (TL) (Adet) (TL)
(TL) (TL) (Adet)
Üretim hattı kurulurk en belirlenen makine cin sleri ar asın da seçim yapm ak
ger ekir. Bunun için de ekonom ik ve teknik açıdan bir kıyaslam a yapm ak, üstün olanı
tercih etm ek gerekir. Ekonomik yönden sabit ve değişken gider ler bir ar aya
toplanarak, işletme koşulların da han gisin in daha uy gun olduğu araştırılır. Bu son uca
varılmak için y ukarıdaki üretim gideri hesabı yap ılır. Başabaş noktası o luşmadığın da,
başlan gıçta han gisinin toplam gider leri düşükse o yöntem seçilir. Başabaş noktası
bulunduğun da ise bu noktadan sonr a düşük toplam üretim giderin e sahip teknoloji
seçilmektedir (Ün al, 1999; Koç, 2000).
Bu bölüm de çalışm ada k ullanılacak materyal ve metodun açıklam alarına yer
verilmiştir. Çalışm a iki k ısım dan oluşm aktadır. Bir inci bölüm de; Adan a v e çevre
iller deki çeşitli orta ve büyük ölçekli hazır giyim işletm elerinin ür etim değer leri ile
ilgili bilgiler materyali o luşt urm aktadır. İk inci kısım da ise; m odern ve mo dern
olm ayan hazır giyim işletmelerin den altısı seçilerek, bu işletmeler de ür etilen gömlek,
pantolon ve ceket üretim akışı ve kullanılan makineler m ateryal olm aktadır.
144
Güln ur ÖZDEMİR
Metot olarak, bir inci k ısımda; Adan a ve çevre iller deki çeşitli ö lçek li hazır
giy im işletmelerin den alınan bilgiler değerlen dirilecektir. İk inci kısımda ise; göm lek,
pantolon ve ceket ür ün lerinin iki farklı işletmedeki ür etim aşamaları tablolar haline
getirilerek
kullan ılan m akin eler belirtilecektir. Karlılığın hangi m akine ile
sağlanacağı ise Başa Baş Noktası Analizi ile değerlendirilecektir.
145
8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU
Güln ur ÖZDEMİR
8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİN DURUMU
Çalışm anın bu bölüm ün de hazır giyim san ayinin Türkiy e'deki ihracat ve
ithalat değerleri alınm ış ve bu bilgiler Adana ve çevre iller deki hazır giyim ithalat ve
ihracat değerleri kar şılaştırılarak bölgedeki dur um ortaya konulm aya çalışılmıştır.
Ayrıca
çeşitli
hazır
giyim
işletm eleriyle
y apılan
görüşmeler
sonuçları
değerlen dirilerek işletmelerin dur umları ortaya konulmaya çalışılm ıştır.
8.1. Adana İli'nde H azır Giyimin Durumu
Adana’n ın 2005 yılın daki ihr acatı 1 m ilyar 564 milyon dolar, ithalatı ise
ihracat toplam ının 375 m ilyon dolar daha aşağısına düşerek, 1 m ilyar 190 milyon
dolar olar ak gerçekleşmiştir. Bu rak am lar Adana’nın toplam 2 m ilyar 754 milyon
dolara ulaşan dış ticaretin de ihracatın ithalatı kar şılama oran ının y üzde 32 düzeyin de
fazlalık olduğunu ifade etmektedir. Adana’n ın 2004 yılın daki toplam ihracatının 1
milyar 476 m ilyon dolar olduğu, 2005 yılındaki ihr acatının ise 2004 yılına göre
yüzde 6 oranın da artışı ifade eden 88 m ilyon do lar dah a y ükseler ek, 2005 yılında 1
milyar 564 milyon dolara ulaştığı bilinmektedir. Diğer yandan il bazındaki ihracat
rakamlarının, Adana vergi dairelerine kay ıtlı ihracatçı firm alara ait rakam lar olduğu,
Adana'dan yurtiçin e gön derilen bazı ür ünlerin, Adana dışın da faaliyet gö steren
ihracatçı f irm alar tarafın dan da ihracatının yapıldığı düşünüldüğün de, Adana
ihracatının 2005 yılında 1 milyar 800 bin do ların ın üstünde gerçekleşmiştir.
Ülke gr up lamasına göre, geçtiğimiz yıl Adana’ dan en fazla ihracat yapılan
ülk eler arasında 146 milyon dolar ile Irak birin ci sırada yer almaktadır. Irak, 2003
yılın da 24 milyon dolar ile 14., 2004 yılında ise 106 milyon ABD doları ile 5. sır ada
yer alm aktadır. Irak'ın ar dın dan 2. sırada 143 milyon dolar ile Almanya ve 138
milyon dolar ile İtalya bulunm aktadır.
Ür ün gr upları bazında 2005 yılı Adana İli ihracatın da ilk beş ürün gr ubun un
gen el ihracatın yüzde 81' ine kar şılık geldiği, bu kapsamda Adana ilinin lokom otif
sektörlerin in tekstil, makine ve cihazları, plastik ve mam ulleri, otomotiv ve gıda
sektörleri o lduğu bilinmektedir. İstatistikler, Adan a ili ihracatının y üzde 54'ün ün
Avr upa Bir liği ülkelerine y apıldığını gösterm ektedir (www. adana-to.or g.tr, 2006).
146
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 8.1 'de ay lara gör e ihracat değerleri verilmektedir.
Çizelge
AY
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
TOPLAM
8.1. Adana İli'n de Yapılan İhracatın
(http://www.adan a-to.org.tr,2006)
2003 ($)
2004 ($)
% Değişim*
92.183.162
94.107.256
69.901.682
90.073.503
100.429.831
108.751.991
95.535.073
115.510.628
97.787.858
107.498.586
97.558.498
95.776.692
87.339.223
90.332.575
78.935.557
109.273.296
93.990.841
136.514.366
106.985.647
134.299.440
102.384.471
130.913.142
119.629.470
140.914.682
1.142.661 .313 1.353.966 .156
Aylık
Bazda
2005 ($)
2,1
28,9
8,3
20,9
9,9
-1,8
3,4
38,4
45,2
25,5
27,9
17,8
18,5
87.713.827
120.970.370
142.848.147
Dağılımı
% Değişim*
-6,8
34,3
31,4
351.532.345
*: Bir Ö nceki Yılın Aynı Ayına göre
Tablo 8.2'de görüldüğü gibi Adan a'da ihr acat yapan firma say ılar ı ve ihr acat
rakamları gider ek artm aktadır. 2005 yılın da resmi kayıtlara göre 659 ihr acatçı firma
bulunm aktadır. Bu rak amların içine f ason çalışan işletm e gr upları girm emektedir.
Çizelge 8.2. Adan a İli İhr acat Yapan Firma Sayısı ve İhr acat Değerleri( DTM, 2006)
İhracatçı Firma Sayısı
İhracat Değeri ($)
2001
394
466.765.033
2002
2003
2004
2005
418
489
567
659
500.765.950
599.108.145
821.282.919
904.780.780
Adana İli ihr acat değerleri Türk Ticaret Müsteşar lığı verilerinden elde
edinilen bilgilere gör e Türk iye ihracat rakamlarının %1 gibi küçük bir bö lümünü
oluşturmaktadır. Çizelge 8.3 'de de görüldüğü gibi 2004-2005 yıllar ı ar asın da
ihracattaki artışlar çok fazla olm amıştır. Fak at bu rakamları için de kayıtlı olmayan
fason çalışılan ür ün gr upları bulun duğun dan bu rakam ların daha fazla olduğu
147
Güln ur ÖZDEMİR
düşünülmektedir. İthalatta dur um daha farklı o lmaktadır. 2003 y ılında 843.662.788
ve 2002 yılın da ise 664.580.350 ABD Do ları ithalat yap ılm ıştır. 2005 yılın da bir
toplam
1.279.000.000
ABD
Doları
ithalat
gerçekleşmiştir
(www.adanaor gan ize.org.tr, 2006). İthalattaki artış; yıllar a göre2002 y ılın da ise
%15,8, 2003 yılında %26,9 oran ında 2005 yılın da ise %12 oranında artış
ger çekleşm iştir. Bu değerler çer çevesin de, ithalattaki artış or anı önceki yıllara göre
hız
kazan dığı
gör ülmektedir
en
fazla
ithalat
Japonya
ve
Almanya'dan
yapılmıştır( Çizelge 8.4)(http://www.adana-to.org.tr/TR/, 2006).
Çizelge 8.3. Türkiy e ve Adana İli İthalat ve İhracat Değer leri ( DTM,
www.adanaor ganize.or g.tr, 2006)
Yıl
2003
2004
2005
İhracat Değeri ($)
Adana
Türkiye
599.108.145
47.253. 000.000
821.282.919
63.167. 000.000
904.780.780
73.476. 000.000
İthalat Değeri ($)
Adana
Türkiye
843.662.788
69.340. 000.000
1.117.016.191
97.540. 000.000
1.279.000.000
116.773.000.000
Güm rük tarife istatistik pozisyon una göre ür ün grup ları incelen diğinde, 2005
yılı ilk üç aylık dön em de, Adana İli ihracatın da 118 milyon ABD Doları ile ilk sır ada
"Dokumaya Elver işli Maddeler ve Bunlar dan Mamul Eşya" ür ün grubu almıştır.
2004 yılı ilk dönem inde de yine ilk sır ada bu ür ün gr ubu bulunmaktadır. Fakat geçen
yıla gör e bu ür ün grubun da ilk üç aylık dönemde % 4,6 azalış gerçekleşm iştir. " Ma
kine ve Cih azlar" ürün gr ubu da en çok gön der ilen ürünler ar asın da ikinci sır ada yer
alm akta olup, geçen yılın aynı dönemine gör e %10 artış gerçekleşmiştir. Bun un
ardından da 38 milyon 800 bin ABD Dolar ı ihracat ile üçüncü sırada yer alan " Adi
Metaller ve Adi Metallerden Eşya" gr ubunda o lmuştur. Çizelge 8.4'de Adana
ihracatındın 2005 y ılı ilk 10 sırada yer ür ün grupları yer alm aktadır.
148
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 8.4. Adan a İli Ür ün Bazın da İhr acat Değerleri ( Adana Ticaret Odası, 2006)
2003 YIL I
İLK ÜÇ
AYLIK
DÖNEM ($)
ÜRÜN GRUB U
Dokumaya Elverişli Maddel er
ve B unlardan Mamul Eşya
Maki nal ar Ve Mekani k Cihazlar;
Elekt rik Mal zemeleri;
Adi Met all er Ve Adi Met all erden
Eşya
Plasti kl er ve Mamull eri;
Nakil Vasıt al arı
Gıda Sanayii Müstahzarl arı
Mineral Maddel er
Hayvansal Ve Bit kisel Katı
ve Sı vı Yağl ar
Bitkisel Ürünler
Muht eli f Mamul Eşya
2004 YILI
İLK ÜÇ
AYLIK
DÖNEM ($)
2005 YILI
İLK ÜÇ
AYLIK
DÖNEM ($)
111.912.704
123.762.643
118.027.662
52.026. 496
72.876. 200
80.791. 061
5.373.087
5.097.900
38.803. 460
24.405. 786
11.242. 906
10.899. 063
12.816. 121
20.216. 647
1.746.992
14.798. 530
11.139. 519
30.254. 092
18.799. 113
18.438. 143
10.025. 345
7.307.684
6.859.630
9.310.931
13.665. 637
1.199.986
18.978. 670
4.588.325
7.445.348
7.263.822
Diğer yandan Avr upa Birliği ülk eler ine y apılan ihracat geçen yıla gör e yüzde
4 artış gö stererek 838 m ilyon dolar olarak gerçek leşmiştir. İ statistikler, Adan a ili
ihracatının yüzde 54 ün ün bu ülk eler e yapıldığını gösterm ektedir. Bu ülkelere
yapılan ihr acatın başlıca kalemlerini ise y üzde 80 ile tekstil, m akine ve cihazları ile
plastik ve m am uller i oluşturm aktadır (Çizelge 8.5).
Çizelge 8.5. Adana İlin den Avr upa Bir liği Ülkelerine Yapılan Aylık Bazda
İhracat(Ak den iz İhracatçılar Birliği, 2006)
AY
1
2
3
4
5
6
7
8
2003 ($)
2004 ($)
% Değişim
2005 ($)
46.585.496
49.060.903
5,3
51.809.266
38.104.510
50.364.288
32,2
65.516.846
59.259.354
61.254.183
3,4
76.219.975
55.881.775
67.521.523
20,8
56.995.813
56.223.125
-1,4
54.596.139
47.039.986
-13,8
50.779.102
38.999.804
-23,2
44.774.590
59.924.832
33,8
149
% Değişim*
5,6
30,1
24,4
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 8.5. Adana İlin den Avr upa Bir liği Ülkelerine Yapılan Aylık Bazda
İhracat(Ak den iz İhracatçılar Birliği, 2006) ( Devamı)
AY
2003 ($)
9
10
11
12
TOPLA M
2004 ($)
% Değişim*
58.253.693
64.366.718
10,5
67.565.609
77.590.357
14,8
57.470.091
74.049.188
28,8
56.387.423
86.538.001
53,5
646.653.594
732.932.908
13,3
2005 ($)
% Değişim*
193.546.087
*: Bir Ö nceki Yılın Aynı Ayına göre
Adana İli'n de bulunan toplam 150 adet konfeksiyon firması bulunmaktadır.
Bunlar dan üretim yapan firma say ısı 79 dur. Bunların çalıştığı ür ün gr upları Çizelge
8.7'de verilmektedir ( Adana Sanayi Odası, 2006). Mer sin İli'n de ise üretim yapan
hazır giyim işletm e sayısı 35 dir. Mer sin Ser best bö lgede bulunan konfeksiyon
işletmelerinin say ısı ise 47 dir. Bu f irmaların ürettiği ür ün gr upları ise aşağıda
Çizelge 8.6 'da ver ilmektedir (Ak deniz İhracatçılar Birliği, 2006).
Çizelge 8.6. Adana İli ve Mer sin Serbest Bölgesin de Ür etilen Ürün Grupları
(Ak deniz İhracatçılar Birliği, 2006)
Ürün Grupları
Adana İlindeki Konfeksi yo n
Üreti ci Firma Dağılımı
Bay-bayan -
Diğer
çocuk
ürünler
13
96
32
4
9
8
Bayan
Bay
Bay –bayan
3
6
26
---
Mersin Serbest Bölgesindeki
Konfeksiyon üretici
Firma
Dağılımı
Çalışm ada Adana'da bulun an 20 işletmeye yapılan gör üşm e sonucu edinilen
bilgiler aşağıda Çizelge 8.7'de verilm ektedir.
150
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 8.7. Adana'dak i Hazır Giy im Firm alar ının Dur um Tespiti
Ha zır Giyi m Firmalarını n A ylık Üreti m Kapasiteleri
3000'den fazla olan
8 işlet me
1000-3000 arası
9 işlet me
500-1000 arası
3 işlet me
Ha zır Giyim İşletmelerindeki Çalışan Sayıları
201'den fazla çalışan
4 işlet me
50-100 arası çalışan
10 işletme
2-49 arası çalışan
6 işlet me
İşletmelerin Geliştirmeyi Düşündükl eri İl k Sırada ki Bölümler
Modelh ane
8 işlet me
Diki mhane
7 işlet me
Diğer Bölüml er
5 işlet me
Ha zır Giyi m İşletmelerinin CAD-CA M'in Kullanım Süreleri
5 yıldan fazla
%25
3-5 yıl
%50
1-2 yıl
%25
Ha zır Giyi m Firmalarını n Faali yet Süreleri
6 yıldan fazla
%40
3-5 yıl
%45
1-2 yıl
%15
Çizelge 8.7'de verildiği gibi işletmelerin aylık ür ettikleri ür ünlerin kapasitesi
3000'den fazla olan 8 firm a, 1000-3000 arası 9 firm a ve 500-1000 adet ürün üreten
firm a sayısı ise 3 dür. Firm alarda çalışan per sonel sayısı 201'den fazla olan 4, 50-200
arası person el çalıştıran 10 ve 2-49 kişi çalıştıran firm a sayısı da 6 dır. Bu dur um
Adana'da üretim yapan hazır giyim firmaların ın daha çok orta ölçekli firmalar
olduğun u gösterm ektedir. Bu işletm elerin f aaliyet yaptığı süre değer lendirildiğin de,
%45'i 3-5 yıldır çalışm akta, %25'i 10'dan , %15'i 6-10 yıldır yine %15'i 1-2 yıl gibi
kısa bir sür eden ber i üretim yapm aktadır.
Adana'da bulunan küçük ölçekli işletm eler ür etim sırasın da genellikle düz
dik iş m akinesi, overlok m akinesi kullanırken bunların bazılar ı ilik açma ve düğme
151
Güln ur ÖZDEMİR
dikme otomatını k ullanm aktadır lar. Orta ve büyük ölçekli olan işletmeler ise düz
dik iş m akinelerinde elektronik olanları, over lok makineler inin 3-4 -5 iplik olanlar ını
kullanm aktadırlar. Ayr ıca ilik ve düğme otomatlarının yanı sıra kem er, biye, yaka,
cep dikme gibi f arklı tür de otomatları kullanm aktadırlar. Ayrıca bu işletm eler den
küçük
ölçekli
firm alar
dikim hane
ve
ütü
gibi
bölümler ini
geliştirm eyi
hedeflemektedirler. Orta ve büyük ölçekli işletmeler ise modelhane ve kesim
bölümlerin de yenilik düşünmektedirler.
Hazır giyim firm aları CAD- CAM'i kullan ımını daha çok kalıp çizme ve
pastal serilendirme pastal r esm i oluşturm ada kullanm aktadırlar. Orta ölçek li atölyeler
yatırım planları içinde modelhan eler inde CAD k ullanm ayı plan lam aktadır. Ser im ve
kesim işlem ler inde ise büyük ölçekli işletm eler Cam k ullanmakta ya da k ullanm ayı
düşünm ektedir. CAD- CAM sisteminden y ararlanan f irm a sayısı 10 adettir. Bu
firm aların CAD-CAM ile karlılığa geçiş süreleri 1-2 y ıl ar asın da değişmektedir. Bu
dur um bize CAD- CAM'in
Adana'da kullan ım ının yaygınlaşmakta olduğunu
gösterm ektedir.
Bu işletmelerin büyük kısmı firmaların da etüt çalışmaları yapmaktadır. Bu
şekilde işletm enin karlılığını tesp it edebilmektedirler. Ayr ıca geleceğe yönelik
yatırım planlar yaparken, sipariş alırk en, termin verirken elde edilen değerler önemli
olm aktadır. Çalışm ada görüşülen f irmaların %70'nin etüt yapmakta olduğu ve bu
firm aların %50 'si "MTM"(standart tablolar yar dım ıyla) ya da "REFA"( kronom etre
ile etüt alm a) gibi bilinen etüt alma yöntem lerini kullanm aktadır lar. Küçük ölçekli
işletmelerde etüt alınm am aktadır. Fak at usta "gözlemci" gibi görev y aparak kendine
göre
değerlendirme
yapm aktadır.
İşletmelerin
%70'i
v erim lilik
hesabı
yapmaktadırlar. İşletm eler bu bilgiler e göre geleceğe yönelik planlar yap arak; işçi
alm a-çıkarma, pazar ar alığını genişletme-daraltm a, üretim miktarını artırm a-azaltma,
ürün tür ün ü değiştirme-azaltm a-artırma gibi kararlar alm aktadır lar.
Adana İli Türkiye'n in ilk beş büy ük ili arasın a girm esin e rağm en hazır giyim
açısından bek lenen değerlere sahip değildir. Bu durum kayıt dışı yapılan ve fason
152
Güln ur ÖZDEMİR
çalışmalar la ilgilidir. Ayrıca san ayinin İl'dek i gelişm esi hazır giyim için yavaş
olm aktadır. İşletm ede çalışan elemanlar ın kalifiye o lam am ası da bir takım sor unları
bir likte getirm ektedir. Yine de İl'deki bazı büy ük ve orta ölçekli hazır giy im
işletmelerin de üretilen ür ünlerin olduk ça kaliteli olduğu ve h atta marka olm uş
firm alara pazarlan dığı bilinmektedir.
Bazı k uruluşlar konf eksiyon un yay gınlaşması ve gelişmesi için işletmelere
destek çıkm aktadır. Bu durum dan y ararlanan firm alarca y apılan üretim ya da işçi
istih dam ı olum olmaktadır. Üretimdeki teknolojik gelişm eler ilk önce modelh ane
bölüm ünde
olmaktadır.
Bu
yaygınlaşm aktadır. CAM
bölümde
CAD
sisteminin
sistemi de daha çok
büy ük
kullan ım ı
giderek
ölçekli firm alar da
kullanılmaktadır. İ şletmelerde genellik le verim lilik hesabı yapm aktadır. Böylece
geleceğe
dönük
inceleyebilmektedir ler.
planlar
yapmaktadır lar
Verimlilik
ve
hesap lam alar ında
kar-zarar
" REFA",
dur umlar ını
"MTM"
gibi
yöntem leri kullan dıkları gibi k üçük işletm eler kendiler ine göre h esaplam alar da
yapabilmektedirler. Ayrıca verimlilik hesaplam alarında CAD-CAM sistem ini
kullanan f irmalar da bulunmaktadır.
153
9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM
Güln ur ÖZDEMİR
9. S EÇ İLEN GÖ MLEK İŞ LETMELERİNDE ÜRETİM
Adana İli'n de bulunan hazır giyim işletm eleri incelenmiş, bunlardan altı adeti
seçilmiştir. Seçilen bu işletmelerin birinci gr upta olanları normal hazır giy im
atölyeleri o lup, klasik donanıma sahiptirler. İ şletme yeri çok iy i olm ayan işletmelerin
çalışan ları arasında belli bir düzen bulunm amaktadır. İkin ci grup işletm elerin ise,
makine donan ımları modern olup, işletm e içi m akineler belli bir düzen de ve
çalışan ların disiplinli olduğu gör ülm üşt ür. İki gr up işletmelerde gömlek, pantolon ve
ceket üretimi yapılış aşamaları incelenmiş, iş akışı v e k ullanılan makine ve ya
otomatlar belirlenmiştir. İşlem sırasın da alın an etüt değer leri " Başabaş Noktası
Analizi" ile değerlen dirilmiştir. Bu bölüm de göm lek ür etiminin her iki işletm ede
nasıl gerçekleştiği, üretim aşamalar ı ve kullanılan makineler hakkında bilgilere yer
verilecektir.
9.1. Erkek Gömleği Üretimi
9.1.1. Birinci İşletmede Erkek G ömleği Üretimi
İşletmede sezona göre uzun kollu ya da kısa kollu erkek gömleği
üretilm ektedir. Çalışan sayısı 125 k işidir. Bu sayı sabit değildir. İ şletme günlük
2000-3000 adet gömlek üretm ektedir. Üretim say ısı fazla olmasına r ağmen çalışan ve
makineler den kaynak lı k alite pro blemi mevcuttur. İşletmenin sahip olduğu makine
listesi ile iş ak ışı Çizelge 9.1 ve Çizelge 9.2'de v erilmektedir.
154
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 9. 1 Birinci İşletm enin Makine Listesi
Makine A dı
Mark ası
Sayısı (ad et)
Düz dikiş makin esi
JUK I 5550 N-3
78
Bıçaklı Makine (Otomatik)
JUK I 5420-N-7
12
MO3616
12
JUK I VO 1191
7
Overlok Makinesi
Kollu Çi ft İğne
Boss Makin esi(Çi ft İğne Kol Takma)
9
Reçme Makinesi
5
Düğ me Dikme Oto matı
1
Kavalı Elekt ronik Düğ me Dik me Otomatı
MB 1800
2
Kavalı Mekanik Düğ me Dikme Oto matı
MB 373
1
İlik Açma Oto matı
1
İlik Makinesi
6
İlik Makinesi
LBH
1
Hizar Makinesi
1
Pres
2
Toplam makine sayısı
138
Çizelge 9.2. Bir inci İ şletmede Erkek Gömleği İ ş Akışı
İşlem
Sıra
No
İşlem A dı
1
Kalıp hazırl ama
2
Baz beden k alıbının serilen mesi
3
Pastal res mi nin h azırl anması , çi zil mesi , dü zeltil mesi
4
Seri m işl emi
5
Kesi m işl emi
6
Tasni f
7
Diki m İşl emi
7.1
Pile v e dü ğ me kırma
7.24
Kuşak y aka bi rleştirme
7.2
Pile çek me
7.25
Yak a kuşak ütül eme
7.3
Cep t ak ma
7.26
Yak a ens e dikişi
7.4
Ön
eşl eme
(düğme)
7.27
Yak a araçlama
7.5
Cep kı rma
7.28
Yak a iş aretleme
155
pile
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 9.2. Birinci İ şletmede Erkek Gömleği İ ş Akışı( Devam ı)
7
7.6
Roba arka beden 7.29
bi rleşti rme
Yaka t el a yapıştı rma
7.7
Roba
takma
Yaka t akıp kapat ma
7.8
Ön-arka
beden 7.31
bi rleşti rme
Apartura kı rma (büyükküçük)
7.9
Omuz çima
Apartura t akma (büyük
küçük)
7.1
0
Kol
beden 7.33
bi rleşti rme
Kol ili k açma
7.1
1
Yan kapat ma
7.34
Ön ilik açma
7.1
2
Et ek çekme
7.35
Düğme i şaret al ma
7.1
3
Manşet di kme
7.36
Düğme dikme
7.1
4
Manşet üt üleme
7.37
Ara kalit e kont rol
7.1
5
Manşet gazi di kişi
7.38
Üt ül eme
7.1
6
Tela yapıştırma
7.39
Roba kırma
7.1
7
Yaka çat ma
7.40
Yaka kırma
7.1
8
Yaka
çevi rme- 7.41
form verme
Düğme kapama
7.1
9
Yaka gazi di ki şi
Çember
kel ebeği n
yakaya geçi ril mesi
7.2
0
Yaka kuşağı alt 7.38
di kişi
Üt ül eme
7.2
1
Yaka
kapatma
Roba kırma
7.2
2
Yaka araçl ama
7.2
3
Kuşak araçlama
et iket i 7.30
7.32
Diki m işl emi
10
Ütül eme
11
Ambal ajl ama
7.42
t akı p 7.39
156
Güln ur ÖZDEMİR
Gömlek için daha ön ceden h azırlanm ış karton kalıp lar kullan ılır. Şekil
9.1'de Hazır gömlek k alıbı görülmektedir.
Şek il 9.1. Göm lek Kalıbı ( M EB, 20 00)
50 Beden erkek göleği için alınan ölçüler:
Tem el ölçüler
Yar dımcı ö lçüler
Tb = tam boy = 17 4cm
Sy = sırt y ük sekliği = 22 cm
Gç = gö ğüs çevresi = 100cm
M b = mo del boy u = 74 cm
K = kalça = 1 06cm
Ay = arka genişlik = 19 cm
K/b = kol boy u = 63cm
Kg =koltuk gen işliği =11,5 cm
Ykç = yak a çevresi = 40cm
Ög=ön genişlik = 79,5 cm
Bu ölçüler dikiş p ayı ver ilmeden alınmıştır (MEB, 2000)
157
Güln ur ÖZDEMİR
9.1.1.2. Baz Beden Kalıbının Serilenmesi
Ser ilen dirm e işlem i ür etilecek ür ün miktar ına bağlıdır. Gömlekte daha çok
1, 2, 3, 4 , 5 y a da S, M, X, XL beden n umaraların a göre ser ilen dirilme işlemi
yapılır .
9.1.1.3. Pastal Resminin Hazırlanması, Çizilmesi, Düzeltilmesi
Pastal resm i ön ceden hazırlanmış k arton kalıp lar yar dımıyla çizilir. Kesim
masası boy u 13m olduğu için çizilecek pastal resm i bu uzunluğa uy gun olm alıdır.
Çizim tam amlandıktan sonra kontroller yapılır ve pastal resmi üzerin de ger ekli
düzeltm eler yapılır.
9.1.1.4. Serim İşlemi
Kumaş elle cetvel yar dım ıyla düzgün o lar ak üst üste gelecek şekilde kesim
masasına serilir . Serm e işlem i sır asın da kum aşın ter si düzüne dikkat edilmelidir.
9.1.1.5. Kesim İşlemi
Kumaş serme işlemin den sonra mo del bö lümünde hazır lanan pastal resmi
kum aşın üstteki son katı üzerin e serilir üt ü ile kay dırm adan yap ıştırılır. Atılan
pastal k atları büy ük p arçalar kesim motoru, k üçük par çalar hızar , düzeltmeler ise
el m ak ası yar dımıy la kesilir . Tam am lan an kesim işlem inden sonra kesilen p arçalar
beden ve p arça sayısı dik kate alınar ak m etolanır .
158
Güln ur ÖZDEMİR
9.1.1.6. Tasnif
Kesilm iş parçalar üzerine cep, pili gibi ö zelliklerin yerler in işar etler i alınır .
Sağ ve sol parçaların eşlemesi yapılır. Telalar ın yap ıştırılm ası için telalama
bölüm üne gö n der ilir. Şekil 9. 2.'de telalama işleminin yapıldığı pres m akin esi
gör ülm ektedir.
Şek il 9.2. Tela Presi
9.1.1.7. Dikim İşlemi
Kesim işlemin den sonra m etolanarak tasnif edilen k um aşlar
dikim
bölüm üne gelir. Burada ürün işlem tür üne gör e uygun olarak mak ineler de yada
elle yap ılan işlem ler le dikim işlem i gerçekleşir. Çizelge 9.3. 'de bu işlem ler ve
kullanılan makin eler bulunmaktadır. Şek il 9.3-7'de bir inci işletmede göm lek
üretimi sır asın da k ullanılan m akinelerin bazılar ı gö ster ilm iştir.
159
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 9.3. Birinci İ şletmede Gömlek Dik im İşlem i
İşl em
No
İşl em Adı
Kull anılan
Makine Adı
İşl e
m
No
İşlem Adı
Kullan ılan
Makin e Adı
1
Pil e ve düğme
kı rma
El Ütüsü
19
Yaka gazi di kişi
Juki Ot o.Düz
Dikiş Makinesi
2
Pil e çekme
Juki Ot o.Düz
Di kiş makinesi
20
Yaka kuşağı al t
dikişi
Juki Ot o Düz
Mak. Aparat
C ep t akma
Jukı Ot o.Düz
Di kiş makinesi
21
Yaka takıp
kapatma
Juki Ot o.Düz
Dikiş Makinesi
4
Ön eşl eme pil e
(düğme)
Juki Ot o.Düz
Di kiş makinesi
22
Yaka araçl ama
El Makası
5
C ep kı rma
Manuel
23
Kuşak araçl ama
El Makası
6
Roba arka beden
bi rl eşti rme
24
Kuşak yaka
birl eşti rme
Juki Ot o Düz
Mak. Aparat
7
Roba etiketi
takma
25
Yaka kuşak
ütül eme
El Ütüsü
8
Ön-arka beden
bi rl eşti rme
26
Yaka ense diki şi
9
Omuz çima
27
Yaka araçl ama
Juki Ot o.Düz
Dikiş Makinesi
Bıçaklı Juki
Düz Di k.Mak.
10
Kol beden
bi rl eşti rme
28
Yaka işaret l eme
Manuel
11
Yan kapat ma
29
Yaka tel a
yapıştırma
Mayer Yaka
Pres
30
Yaka takıp
kapatma
Juki Ot o.Düz
Dikiş Makinesi
31
Apartura kı rma
(büyük-küçük)
El üt üsü
3
12
13
Et ek kıvı rma
Manşet di kme
Juki
Ot o.Ekranlı D.
Di kiş m.
Juki Ot o.Düz
Di kiş makinesi
Juki Ot o.Düz
Di kiş Makinesi
Juki Ot o.Düz
Di kiş Makinesi
Juki Ot o.Düz
Di kiş Makinesi
Kollu çift i ğne
makinesi
Juki
O. Düz. Dik.
Aparat Kull an.
Juki Düz
Di k.M.+ Jukı
Bıçaklı Makine
14
Manşet üt üleme
El Ütüsü
32
Apartura takma
(büyük küçük)
Juki Ot o.Düz
Dikiş Makinesi
15
Manşet gazi
di kişi
El Ütüsü
33
Kol ilik açma
Juki İlil k
otomat ı
Tel a yapıştı rma
Pres
34
Ön ili k açma
Juki i li k
otomat ı
Yaka çat ma
Bıçaklı Juki
Düz Di k. Mak.
35
Düğme i şaret
al ma
Manuel
Yaka çevirmeform verme
Evateks
Doyuran
36
Düğme dikme
Düğme
otomat ı
16
17
18
160
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.3. İlik Açma Otomatı
Şekil 9.4. Elektronik Kavalı Düğm e Dikm e Otom atı
Şekil 9.5. Düğme İşaret Alm a
161
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.6. Yaka İşaret Alm a
Şekil 9.7. Çember Kelebek Takma Otomatı
9.1.1.8. Kalite Kont rol
Ür ün üzer indeki çıkan ip fazlalar ı kesilir. Leke, y ırtık gibi h atalara bakılır .
Eğer hata düzeltilem eyecek şekilde ise ikinci sınıf ür ün olar ak ayrılır . Hata
giderilebilecek ise ilgili bölüm e gönderilir. Şekil 9.9'da kalite kontro l işleminin
yapılışı gör ülm ektedir.
162
Güln ur ÖZDEMİR
Şek il 9.8. Kalite Kontrol İşlemi
9.1.1.9. Ütü İşlem i
Ütülem e işlem i sanay i tipi el ütüler i ile paskaralar üzerin de yap ılır. Üretim
sır asın da ara üt üleme işlemleri yapılır. Yaka, apatura ve cep kırma gibi işlemeler
el ütüsü ile y apılır. Roba ve yak a k ırm a işlem in den son ra göm lek üzerin de ütü
genel bir gezdirilir. Kelebek takma işleminden sonra tekrar bir ütülem e yap ılır.
Şek il 9.9-10'da ütü işlem i gör ülm ektedir.
Şekil 9.9. Ar a Ütüleme İşlemi- Yak a
163
Güln ur ÖZDEMİR
Şek il 9.10. Son Ütü
9.1.1.10. Ambalajlam a
Düğme kapam a işlemi yapılır. Çem ber kelebeğin yakaya geçir ilm esi
otomatla sağlanır. Tek rar üt ülen ir. Elle göm lek içine karton koy ularak düzgün bir
şek ilde katlan ır iğneleri takıldıktan sonr a jelatin içer isine yerleştirilerek ser ilerine
gör e k ut ulara koy ulur. Şekil 9.1 1'de pak etleme işlemi gör ülmektedir.
Şekil 9.11. P aketlem e İ şlem i
164
Güln ur ÖZDEMİR
9.1.2. İkinci İşletmede G ömlek Üretim i
İşletme erk ek göm leği üzer ine Türkiye'de marka olm uştur. Çalışan sayısı
100 kişidir. Makine düzeni v e çalışanların disiplini o ldukça iyidir. İ şletme gün lük
1000 adet göm lek üretm ektedir ve üretim miktarını v e çalışan say ısın ı arttırm ayı
plan lam aktadır. İ şletmenin sahip olduğu m akine listesi ve iş akışı Çizelge 9.45.'de verilm ektedir.
Çizelge 9.4. İk in ci İ şletm enin Makine Listesi
Maki ne Adı
Markası
Sayısı(Adet)
Düz Dikiş Makinesi
Jukı
16
Bıçaklı Makine (Oto matik)
Jukı
3
Overlok Makinesi
Juki
4
Kollu Çift İğne
Jukı
1
Boss Juki
1
Düğme Dik me Oto matı
Juki
1
Düğme Dik me Oto matı
Brother
1
İlik Oto matı Oto matik
Juki
1
Ön Bant Makin esi
Paff
1
Cep ağzı Otomatı
Paff
1
Etek Kıvırma Makinesi
Juki
1
Yaka Form Oto matı
Epa Akın
2
Yaka Çevirme
Epa Akın
1
Manş et Form Verme Oto matı
Epa Akın
1
Apatura Mak
Epa Akın
1
Serim Oto matı
Setec
1
Hızar Makinesi
Konsan
1
Gyotin
Yastı
1
Tela Y apıştırma Presi
Mas
1
Hp Co mpaq
1
Dijit Masası
Assyst
1
Pastal Çizicisi
Assyst
1
Ku maş Kontrol Masası
Konsan
1
Boss Makin esi(Çift İğne Kol Tak ma)
Kalıp Çizi m Bilgisayarı
To plam Maki ne Sa yısı
44
165
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 9.5. İ kinci İşletm edeki Göm lek Dik imi İş Akışı
İşlem Sı ra
No
İşlem A dı
1
Kalıp hazırl ama
2
Baz beden k alıbının serilenmesi
3
Pastal resmi nin h azırl an ması , çizil mesi , dü zeltilmesi
4
Seri m işl emi
5
Kesi m işlemi
6
Tasnif
7
Diki m
işlemi
10
Ara ko ntrol
11
Açık ütü
12
Yak a kı rma
13
Amb al ajlama
7.1
Kol biyesi
7.18
Manşet t ak ma
7.2
Apartura t akma
7.19
Etek çek me
7.3
Cep süs işi
7.20
Ara kalite kont rol
7.4
Etiket tak ma
7.21
Tela yapıştırma
7.5
Roba çat ma
7.22
Yak a iş aret alma
7.6
Ön çek me
7.23
Yak a form
7.7
Cep t akma
7.24
Yak a çevirme
7.8
O mu z çat ma
7.25
Manşet ütül eme
7.9
Kol t akma
7.26
Ön eşleme
7.10
Yan çatma
7.27
Manşet
ütüleme
7.11
Yaka çat ma
7.28
Cep kı rma
7.12
Manşet üstü
7.29
Rob a
belirleme
7.13
Yaka ü stü
7.30
Biye apatura kı rma
7.14
Manşet i çi
7.31
İlik açma
7.15
Yaka o rtası
7.32
Düğ me işaret al ma
7.16
Yaka araçlama
7.33
Düğ me dik me
7.17
Yaka t ak ma
166
ağzı -yaka
o rtası
Güln ur ÖZDEMİR
Kalıp tasarım ında Assyst
Sistem i k ullanılmaktadır. Kalıp hazırlama
bilgisay ar ortamında baştan hazır lan abilmektedir. Am a genellikle baz kalıp
kullanılmaktadır. Bun un sebebi, bu işletme erkek gömleğin de m arka olduğun dan
dolayı kaliteli imalat için daha önceden kullanılan baz k alıplar üzerin de
çalışılm aktadır. Gerek li düzeltm eler de baz k alıp üzerin de y ap ılmaktadır. Baştan
kalıp hazır lam ada k alıp dijit edilerek bilgisayar o rtam ına aktar ılır. Üzerin de
gerekli düzeltm eler y apılır. Şekil 9. 12'de k alıp hazırlam a işlem i görülmektedir.
Şekil 9.12. Bilgisayar da Kalıbın Hazırlanm ası
167
Güln ur ÖZDEMİR
9.1.2.2. Serilm e
Bilgisay ar üzerin deki k alıp ser ilen dirm e imalat kartında belirtilen aso rti
değerleri dikkate alın arak yap ılır. Ür etim Serilendirme işlemi yeni bir model
üzer in de yapılıyor sa biraz zaman almaktadır. Eğer baz k alıp üzerin de y apılıy orsa
5-6 dak ika gibi kısa sürede yap ılm aktadır. Serilendirme işlemi sırasın da k ontrol
yapılır . Düzeltmeler y apılar ak p astal sayfasına gön der ilir.
9.1.2.3. Pastal Resminin Hazırlanması, Çizilmesi, Düzeltilmesi
Pastal boy u eğer dört beden çalışılacak sa 6-6.20 m , 6 beden çalışılacaksa 99.5 m arasında hazırlanır. Kareli v e çizgili k umaşlar da pastal boy u artar. Çünkü
ürün bitim in de çizgilerin denk gelm esi ger ekir. Şek il 9.13 .'de p astal p lanı
yerleştirme işlemi gö r ülm ektedir.
Şekil 9.13. Pastal Planın Hazırlanması
168
Güln ur ÖZDEMİR
Üretilecek ür ünde k ullanılacak k umaş tür v e miktarların ın bulunduğu
İmalat Kartın a göre pastal serim işlemi elle yada ser im otom atı ile y ap ılmaktadır.
Gün de üç modelin serim işlemi y apılmaktadır. 2 k işi çalışmaktadır.
Ser imi yap ılan ür ünlerin büy ük par çaların ın kesimin de el kesim m otoru,
ince ve dikkat ger ektiren parçaların hassas kesiminde ise hızar kullanılır. Ay rıca
yaka, roba gibi par çalarda ise m etal kalıplar ın kesimin de Gyotin Otom atı
kullanılmaktadır. Şekil 9.14'de hızar ile hassas k esim işlem inin yap ılışı
gör ülm ektedir. Şekil 9.15'da ise gyotin otomatı v e k ullanılan m etal k alıplar
göster ilmektedir
Şek il 9.14. Hızarda Hassas Kesim İşlem i
169
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.15. Gyotin Otomatı
9.1.2.6. Tasnif
Kesimi yapılan parçalar k um aş r enk v e bedeni dikkate alınar ak metolanır .
Metolan an parçalar dikim bölüm üne giderek burada işlem ler den geçer .
9.1.2.7. Dikim İşlemi
dikim
elle yap ılan işlem ler le dikim işlem i gerçekleşir. Çizelge 9.6. 'da bu işlem ler ve
kullanılan makineler bulunm aktadır. Şekil 9.16-9.27'de ikinci işletmede göm lek
üretimin de kullanılan makine ve otom atlar görülmektedir.
170
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 9.6. İ kinci İşletm esin de Gömlek Dikim İşlemi
İşlem
No
İşlem Adı
1
Kol Biy esi
2
Apartura Tak ma
3
Cep Süs İşi
4
Etiket Tak ma
5
Rob a Çat ma
6
Ön Çekme
7
Cep Tak ma
8
O mu z Çat ma
9
Kol Tak ma
10
Yan Çat ma
11
Yak a Çat ma
12
Kullanıla n
Maki ne Adı
Juki Dü z Dikiş
Mak.
Epa Akın
Apartura PresiJuki Dü z Dikiş
Mak.
İşlem
No
Paff
Juki Dü z Dikiş
Mak.
Aparat
Kullanı mı Düz
Dik. Mak.
İşlem Adı
Kullanılan
Makine Adı
Juki Düz Dik.
Mak .
Etek Çek me
5490 Ayak
Transtportlu
Havalı Oto mat
18
Manşet Takma
19
Etek Çek me
20
Ara K alite K ontrol
Manu el
21
Tela Yapıştırma
22
Yak a İşaret Al ma
23
Yak a Fo rm
24
Yak a Çevirme
25
Manşet Ütül eme
Mas Tela Presi
Havalı Y aka
İşaret Al ma
Mak .
Epa Akın
Yaka Form
Ütüsü
Epa Akın
Yaka Çevirme
Oto matı
Epa Akın
Manş et Form
Ütü
Boss Juki
26
Ön Eşleme
Manu el
Kollu Çi ft İğne
Mak.
Juki Bıçaklı
Mak.
27
Manşet Ağzı Yaka
Ütül eme
Sanayi El
Ütüsü
28
Cep Kırma
Manşet Üstü
Juki Dü z Dikiş
Mak. Sper
29
Rob a
Beli rleme
13
Yak a Üstü
Elektronik Juki
Dik.Mak.
30
Biye
Kırma
14
Manşet İçi
Bıçaklı Düz
Dikiş Mak.
31
İlik Açma
15
Yak a Ort ası
32
Düğ me
Alma
16
Yak a Araçlama
Juki Dü z Dik.
Mak.
Bıçaklı Düz
Dikiş Mak.
Juki Dü z Dik.
Mak.
33
Düğ me Dikme
17
Yak a Tak ma
Paff Dü z Dikiş
Mak.
Juki Dü z Dikiş
Mak
Aparat
Kullanı mı Düz.
Dik.Mak.
171
Malk an Ütü
O rtası
Ap atu ra
Sanayi El
Ütüsü
Epa Akın
Apatura Mak .
Juki Oto matik
İlik Oto matı
İşaret
Manu el
Oto m.Düğ me
Oto matı
Şekil 9.16. Gömlek Dikiş Ban dı
Şekil 9.17. Apartura Kırma Otomatı
172
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.18. Ön v e Cep Kırm a Presi
Şekil 9.19. Kollu Çift İ ğne Makinesi
173
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.20.Yaka Form Verm e Otom atı
Şekil 9.21. Manşet Form Verm e Otom atı
174
Güln ur ÖZDEMİR
Şek il 9.22. Düz Dikiş Makin esi
Şekil 9.23. Ön Çektirme İşlemi
175
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.24. Cep Üssü Dikim i
Şekil 9.25. Sp er Düz Juki Makine
176
Güln ur ÖZDEMİR
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.26. Yaka İşaret Alm a
Şekil 9.27. Düğme Dikme İşlemi
9.1.2.8. Ara Kalite Kontrol
Dik imi tam am lan an göm lek üzerin deki fazla ip uçları kalite mak ası ile
tem izlener ek uzak laştırılır. Şekil 9.28'da kalite kontro l işlemi gö r ülm ektedir.
177
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.28. Kalite Kontrol İşlemi
9.1.2.9. Açık Ütü
Ara kalite kontrol işlemi son rası gömlek açık bir şek ilde san ayi tipi ütü ile
geniş p askara üzer inde üt ülenir.
9.1.2.10. Yaka Kırm a
Ense otom atına yer leştir ilen gömlek y ak ası k ırılarak f orm ver ilir. Şekil
9.29'da bu otomat gör ülm ektedir .
178
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 9.29. Yaka Kırm a Otom atı
9.1.2.11. Son Ütü
Karton koy ular ak katlanan gömlek üzerinde so n bir kez sanay i tip i el üt üsü
ile ütülenir. Şekil 9.3 0'de ütülem e işlem i gör ülmektedir.
Şek il 9.30 Son Üt üleme İ şlemi
179
Güln ur ÖZDEMİR
9.1.2.12. Ambalajlam a
Yak ay a sert plastikten çem ber takılır. Katlanan gömlek kenarlar ına metal
kelebek takılır. Etik eti Takılan ür ün barkodlan dıktan sonr a jelatine koy ular ak
sev kıy ata hazır lan ır. Şek il 9.31'de işlemin yapıldığı yer ve paketleme yapılmış
bitm iş ürünler gör ülm ektedir.
Şekil 9.31. Paketlem e
Seçilen gömlek işletm elerinde dikim i y apılan gömleğin üretim aşamalar ı ve
kullanılan makineler v erilmiştir. Birin ci işletmenin makine sayısı v e çalışan sayısının
çok olm asına rağm en; makineler in yerleşim in düzen li o lm adığı, çalışanların işler ini
dikk atli yapmadığı bu dur um un da k aliteyi düşürdüğü gör ülm ektedir. Ayrıca firma
teknolojiye açık olmasına rağmen m akineleri verim li k ullanam am aktadır. Ür etim de
kullandıkları k umaşlar da kalite olarak bir standart olmadığı için norm al bir k umaşla,
kaliteli bir k um aş aynı şekilde üretiliyor. Kalite bölümü ise, en fazla zaman harcanan
bölüm olup yinede gö zden k açan hatalar bulunmaktadır. Çünkü işlemin y apıldığı
masanın konum u bu işlem için uygun değil ayrıca bu işlemi sadece iki kişi yaptığı
için verimliliğin burada düştüğü gör ülm ektedir. Depo lama işleminde paketlemeden
180
Güln ur ÖZDEMİR
sonra ür ün ler ser i olarak beden sır asına göre yer lere koy ulm aktadır. Bu durum da
işletme için de düzensizliğe yol açmaktadır.
İkinci işletmede ise işyeri makine yerleşimi açısın dan o ldukça düzen li o lup,
makine say ısı az o lmasına kar şı verim li bir ür etim elde edilmektedir. Ayrıca ilerleyen
yıllarda m akine
say ısını artırar ak
üretim kapasitesini
genişletme planları
yapmaktadırlar. Bu işletm e model, kalıp, pastal resm i hazırlam a ve serilen dirme
işlemeleri için bilgisayar destekli tasar ım(CAD) sistemini kullanm aktadırlar. Bu
şekilde zam an dan ve işçi sayısın dan tasarruf, daha kaliteli işlemler, verim lilikte artış
gibi avantajlara sahip olmaktadır. Ayrıca kesim bölüm ün de kullanılan gyotin
makinesi işlem leri kolaylaştırmaktadır. Yaka cep gibi standart parçaların k esim i daha
net yapılm aktadır. Bu da araçlama(küçük parçalarda fazlalıklar ın man uel olarak
makasla kesilmesi) işlemini ortadan kaldırm aktadır. Ayr ıca kalite işlemin de
kullanılan eğik özel m asalar da işlem dah a rahat ve düzenli yapılmaktadır. Depolama
bölüm ünde
bitm iş
ür ün
p aketlen dikten
sonra
barko dlanarak
raflara
yerleştirilm ektedir. İşletm e teknolojik açıdan ilk önce serim bölüm ün de CAM
sistemini kullanmayı h edeflemektedir. Bu durum da bile ülkem izde m arka olm uş bir
göm lek firm asıdır. Yurt dışına ihr acat yapabilmek için bağlantılar içerisindedirler.
181
10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM
Güln ur ÖZDEMİR
10. SEÇİLEN PANTO LO N İŞLETMELERİNDE ÜRETİM
Seçilen pantolon işletmelerin den birincisi, klasik bir hazır giyim işletm esi
olup üretim kapasitesi fazla olm ayan işçi sayısı üretime göre değişebilen bir iş
yeridir. İkinci işletm e ise, modern don anıma sahip üretim kapasitesi fazla olan
ülk emizde marka olmuş bir işletm edir. Bu bölüm de pantolon üretimi yapan ik i farklı
işletmenin aynı pantolon modelini üretim aşamaları ve k ullanılan makineleri yer
alm aktadır.
10.1.Erkek Pantolonu Üretimi
10.1.1. Birinci İşletm ede Erkek Pantolonu Üretimi
Atölyenin ürettiği ür ün cin si ve m iktarı talebe göre değişm ektedir. Pantolon,
göm lek, etek ür ün leri dik ilmektedir. Çalışan say ısı 80 kişidir. Bu say ı sabit değildir.
İşletmenin sah ip olduğu m akine listesi Çizelge 10.1.'de verilmektedir. Birinci
işletmede diktirilen pantolon için iş akışı Çizelge 10.2.'de olduğu gibidir.
Çizelge 10. 1. Birin ci İşletmedeki Makin e Listesi
Makin e Adı
Markası
Düz diki ş maki nesi
Juki
30
3 İplik overl ok maki nesi
Juki
10
Juki
10
Juki
10
Punt eri z makinesi
Juki
5
Düğme dikme ot omatı
Juki
1
Brot her
10
Brot her
10
Brot her
10
Brot her
10
Çi ft iğne makinesi
Brot her
10
İli k otomatı
Brot her
3
Düğme dikme ot omatı
Brot her
1
182
Sayısı (ad et)
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 10. 1. Birin ci İşletmedeki Makin e Listesi(Devamı)
Reçme
Brot her
1
Buh arlı sanayi tipi ütü
14
Dar p ask aralı ütü
4
Geniş paskaralı ütü
10
Ku maş kesi m hı zarı
1
Toplam makine sayısı
150
Çizelge 10.2. Birinci İ şletmedeki Pantolonun İ ş Akışı
İşlem Sı ra No
İşlem Adı
1
Kalıp hazırl ama
2
Baz beden k alıbının serilen mesi
3
Pastal res mi nin h azırl anması, düzeltilmesi
4
Pastal res mi nin çizilmesi
5
Seri m işl emi
6
Kesi m işl emi
7
Diki m işlemi
8
Kalite kontrol
9
Ütü
10
7.1
Ağ bi rleşti rme
7.2
Arka cep diki mi
7.3
Arka cep p ontri z
7.4
Arka cep ütü
7.5
Arka o rtası bi rleştirme
7.6
Brit punt eriz
7.7
Cep to rb ası dik me
7.8
Fermuar takıl ması
7.9
Kemer ilik
7.10
Kemer tak ma
7.11
Paça arası birleştirme
7.12
Paça u cu kıvırma
7.13
Para cep dikme
7.14
Patlet bi rleşti rme
7.15
Yan birl eştirme
7.16
Yan cep torbası tuturma
A mb alajlama
183
Güln ur ÖZDEMİR
10.1.1.1. Kalıp H azırlam a
5 cepli p antolon kalıbı manuel o lar ak elle çizilir. Şekil 10.1 'de temel
pantolon k alıbı gör ülm ektedir.
Bel
Kalça
Otur uş y ük.
Diz
Boy
Şekil 10.1. Ön – Arka P antolon Kalıp Çizimi(İnceoğlu, 2 005)
184
Güln ur ÖZDEMİR
Pantolon çizim i için alınm ası gerek en ö lçüler:
1- Bel
: 70+2 bolluk payı = 72cm
2- Kalça
: 96 +6 bolluk payı =102 cm
3- Otur uş y ük.
: 2 7+1 bo lluk pay ı = 28 cm
4- Diz boy u
: 58 cm
5- Pantolon boyu
: 100 cm
6- Diz Genişliği
: 54 cm (Mo dele göre değişebilir)
7- Bacak arası uzunluğu
: 50 cm
8- Ağ
: 65 cm
9- Kalça düşüklüğü
: 22 cm
10- Paça genişliği
: 52 cm (Mo dele gör e değişebilir)( İnceoğlu, 2005)
Kalıpların m ulaj kağıdın a iç içe serilendir ilm esidir. Mo delist her beden
kalıbın ın ayrı ayrı kopyası alın arak tüm beden dek i k alıplar elde edilir. Çok uzun
zam an alan elle yapılan bir işlem dir. İ şlem sonrası gerek li ko ntroller y apılır k alıp
tekrar k ullanılması için t üm bilgilerle m uk avva k artonlara çizilerek kesilir. Şekil
10.2.'de Pantolon ser ilenmesi gör ülm ektedir.
185
Güln ur ÖZDEMİR
0,5cm
0,5cm
0,3cm
Arka beden serisi ön
bedenin aynısı y alnız
ağde genişleme 0.75
cm'dir.
0,25cm
Şekil 10.2. P antolon Serilenmesi (İnceoğlu, 2005)
186
Güln ur ÖZDEMİR
10.1.1.3. Pastal Resm inin H azırlanması, Düzeltilmesi
Kesim planın da y er alan asorti bilgilerine gö re v e düz ip y ön üne dik kat
edilerek p astal kağıdın a karton kalıp lar yer leştir ilir. Bu işlem titizlikle y apılır.
10.1.1.4. Pastal Resm inin Çizilmesi
Hazırlanan kalıp kartonlar pastal kağıdı üzer ine sabitlen dikten sonra
etraflarından k alemle çiziler ek önem li bilgiler yazılır. Astar v e tela pastal planıda
aynı şekilde hazır lanır.
Kumaş mo dele göre belirtilen pastal boyun da, elle, k esim m asası üzer ine,
üretim planındaki say ıya uy gun katta serilir.
Ser imi yap ılan k umaş k atının üzer ine pastal resmi yapıştır ılarak kesim
motoru ile kesim yapılır.
10.1.1.7. Dikim İşlem i
dikim
elle y apılan işlem ler le dikim işlem i gerçekleşir. Tablo 10.3. 'da bu işlem ler ve
kullanılan makineler bulunm aktadır.
187
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 10.3 . Bir inci İşletm edek i Panto lon Dik im İşlemi
İşlem
No
İşlem
Kullanıla n ma kinel er
1
Ağ bi rleştirme
2
Ark a cep diki mi
Çi ft iğn e makin esi
3
Ark a cep pontri z
Pontriz makin esi
4
Ark a cep ütü
San ayi tipi ütü
5
Ark a ortası bi rleştirme
6
Brit punt eri z
Mekanik p unteriz makinesi
7
Cep torb ası dikme
8
Fermuar takıl ması
9
Kemer ilik
İlik oto matı
10
Kemer takma
Kemer oto matı
11
12
Paça ucu kıvırma
Düz dikiş makin es(mek anik)
13
Para cep dik me
14
Mekanik d üz dikiş makin esi
15
Yan birl eştirme
16
Yan cep torb ası tutturma
10.1.1.8. Kalite Kontrol
Dik ilen p antolon üzer in deki iplik çıkıntıları kalite makası ile elle
tem izlenir. Ayrıca verilen ölçülere uy gunluk ar a ar a y apılan ölçümler son ucu
dikilen an a n um une ile aynı olup olmadığı kar şılaştır ılır. Pantolon üzer indeki
delik, y ırtık, dikim h ataları da bu esnada belir len ir. Hata büyük lüğüne gör e ür ün
ayrılır .
10.1.1.9. Ütü
Kaliteden gelen pantolo n san ayi tipi buharlı ütülerle üt ü p askaralar ı
üzer in de ütülenir.
188
Güln ur ÖZDEMİR
10.1.1.10. Am balajlama
Tam am lanan p antolon lar ask ılara asılar ak sevke h azır h ale gelir.
10.1.2. İkinci İşletmedeki Pantolon Üretimi
İşletmenin
ür ettiği ür ün cinsi dokum a p antolon, şort, etektir. Günlük
üretim miktarı 2000 adettir. Çalışan teknik per son el sayısı 20, makin eci say ısı 200,
yönetici ve diğer per son el sayısı 80 kişidir . İşletm enin bölümleri; kalıphane,
kesimhane, numar atör, dikim , ilk kalite kontrol, son kalite kontrol, m am ul am bar ,
laborat uar, k umaş am bar, m alzeme am bar ı, mak ine bakım, yık ama, ütü,
paketlemedir.
İ şletm enin
sah ip
olduğu
makine
listesi
Çizelge
10.4'de
verilmektedir. Bu modern işletm edeki pantolon üretim i sırasın dak i iş akışı Çizelge
10.5'deki gibidir.
Çizelge 10.4. İkin ci İşletmenin Sah ip Olduğu Makine Listesi
Maki ne Adı
Markası
Juki
60
Çift iğn e makinesi
Juki
10
3 İplik ov erl ok makin esi
Juki
20
Juki
15
Juki
10
Punteri z makinesi
Juki
5
Ark a cep oto matı (Dekorati f)
Juki AMS-220 CGL
1
Brot her
40
Brot her
10
Brot her
5
Çift iğn e makinesi
Brot her
15
Kollu dikiş makinesi
Brot her
2
Göz İlik oto matı
Brot her
1
Göz İlik oto matı
Dürkop adler AG
1
Göml ek ilik otomatı
Brot her
1
Düğ me dikme oto matı
Brot her
4
189
Sa yısı(adet)
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 10.4. İkinci İ şletmenin Sah ip Olduğu Makine Listesi( Devam ı)
Brit oto matı
Union special LF632
1
Yan cep fl eto
Dürkop adler AG
1
Reçme
Brot her
3
Buh arlı san ayi tipi el ütüsü
Veit
10
Ayaklı ütü
Veit
1
Ayaklı ütü
Pantex
1
Pres ütü
Veit
5
Ku maş kesi m hı zarı
3
Dik bı çak
2
Seri m ot omatı
Bull merw erk
1
CA D sistemi
Lect ra
1
Dijit masası
1
Pastal yazıcısı
Plotter
To plam m aki ne sa yısı
241
Çizelge 1 0.5. İk inci İşletm edek i Panto lon İş Akışı
İşlem Sıra
No
İşlem A dı
1
Kalıp hazırl ama
2
Baz beden k alıbının serilenmesi
3
Pastal resmi nin h azırl an ması , düzeltil mesi
4
Kesi m planı
5
Seri m işl emi
6
Kesi m işlemi
7
Diki m İşlemi
1
7.1
Ağ birleşti rme
7.2
Ark a cep diki mi
7.3
Ark a cep p unteriz
7.4
Ark a cep ütü
7.5
Ark a o rtası birleştirme
7.6
Brit punt eri z
7.7
Brit tutturma
7.8
Cep to rb ası dik me
7.9
Fermuar hazırlık
190
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 10.5. İkinci İ şletmedek i Pantolon İ ş Akışı(Devamı)
7
Diki m işlemi
8
Kalite kont rol
9
Ütü
10
Amb al ajlama
7.10
Kemer ilik
7.11
Kemer takma
7.12
Kemer ucu k ap ama
7.13
7.14
Paça arası s por
7.15
7.16
Pantolon çevirme
7.17
Para cep dik me
7.18
7.19
Patlet p ontri z
7.20
Patlet s ürfl e
7.21
Beden sü rfl e
7.22
Patlet u cu iç dikiş v e çevirme
7.23
Sol p atlet i ç v e spo r dikiş etket
tutturma
7.24
Yan birl eştirme
7.25
Yan cep spo r dikiş
7.26
Yan cep torb ası tuturma
7.27
Yan spo r
7.28
İlik
7.29
Düğ me
Müşteriden blok(h azır kalıp ), spect( ür ün bilgiler inin blunduğu föy) y ada
num un e şek lin de gelen ür ün kalıbı; blo k ve spect ise Lectra sisteminin k ullanıldığı
bilgisay ara bilgiler gir ilerek kalıp hazır lanır. Eğer n um une dik ilm iş şekilde gelir se;
ilk önce n um une üzerine m ülaj kağıdı koy ularak dikiş kenarlarından k alemle
çiziler ek çıkartılan kalıp dijit m asasına yapıştırılır. Elekt r onik bir kalem
yar dım ıy la k alıp tanım lanmaktadır. Kö şe n oktalı tek bir nokt a ile, eğr isel
191
Güln ur ÖZDEMİR
çizgiler eğr i üzer inden gidiler ek sisteme gir ilir. Bu işlemler y apılırk en y ap ılan
işin gör ünt üsü an ında ek ran da takip edilir. Böylece digitizer den kalıba gir ilirk en
herh an gi bir hata yapılm am ış olur. Bu sistem k alıbı h azır layan k işiy e oldukça
büy ük yar dım da bul un m akta, işlem ler i ko lay laşt ırm akt a v e k alıp çıkarm a
an ında ek r an vasıtasıyla ölçüm yap abilme im kan ı sağlanmaktadır. Şek il 10. 3' de
bu işlem görülmektedir.
Şekil 10.3. Digitizer Masası (Tekstil ve Konfeksiyonda Görün üm Der gisi, 2003)
Ekranda görüntülenen model kalıbı üzerin de gerek li düzeltm eler ko laylıkla
yapılabilir.
Tem el kalıptan diğer kalıplar ı ve mo delleri yar atm a işlem leri basitleşmiş ve
hızlanm ıştır. Yen i bir m odel kalıbı gir ildiğin de önceden serilendirmiş p arçalar a
ben zeterek anında otom atikman serilen dirm e imk anı sağlanmıştır . Parçanın
gr adisy on u için
bellektek i kay ıtlı beden ölçü standartlarına m üracaatlar
edilebilir. Bellekte beden ö lçü stan dartlar ı bulunm ayan dur um lar da gradisyo nu
192
Güln ur ÖZDEMİR
yap ılm ış parça do ğr udan gir iş olar ak kullan ılır. Kalıplar üzerinde şu çalışm alar
yapılabilir:
- Ser ilen dirilen P en s uy gulamaları
- Pile uy gulamaları
- Boy kısaltm a v e uzatm a
- En daraltm a ve gen işletm e
- Dik iş dikişe kontrol
- X v e Y yön ün de çekm e payı verme
- Dik iş payı v erm e
- kalıp lar ın k ontrolü
- Mo del uygulam a
Örn ek mo del dikim i vey a k alıp kont ro lü için ; an a beden veya seri beden
kalıpları çizici ün iteye ayrı ayrı vey a iç içe çizdirilebilir ( Aslan,2001). Test edilen
kum aşların kontro lü y apıldıktan sonra müşter i isteğine göre iki n um une dik ilir ve
onay alınır sa ür ün serisi dikilir.
Hem en hemen tüm firm aların Windows tekniğine geçm eler i ile ekran da
çalışma halinde ik en değişik sayfaları ekrana getir ebilm e y eteneği sağlanmıştır. Bu
özellik genellikle pastal hazır lam a işlem in de faydalıdır. Pastal hazırlam a sırasın da
değişiklikleri Win dows ile ekran da gör üp düzeltm e imkanı y ada önceden y apılan
pastalı yine ekran a çağırıp on u gör ebilm e imk anı sağlam aktadır( Bozkurt, Bulgun,
,Yeşilp ınar, 1993) .
Pastal y erleşim p lanı için kumaştak i hatalar(çözgü kaçığı, delik, yırtık v s.) ,
kum aş t ür ü, bir im sarfiyat (pantolon için1.25m) dikkate alınır.
193
Güln ur ÖZDEMİR
10.1.2.4. Kesim Planı
Hazırlanan pastal planı gerek li düzeltmeler yapılar ak ve kesim m asası boyu
dikkate alınar ak Lectra Sistems Flay pen E3 2 çizicisin de çizdirilir. Çiziciden çık an
kesim planına kesim r aporu eklenerek serim işlem ine geçilir. Şekil 10. 4'de ik inci
işletmede kesim p lan ının çizdirildiği oda görülmektedir.
Şekil 10.4. Kesim Planı Çizdirilmesi
Kesimi yap ılacak kumaş kesim rapor undaki kat say ısın a gör e elle y ada
ser im otom atı ile dikkatlice serilir. So nra k umaş katlar ı sayılır v e pastal p lanı
kum aş üzer in e yerleştir ilir. Özel üt ü ile p astal k ağıdının k umaşa y apışması için
geçilir.
Kesim işlemi dikk atlice kesim m otoru v e h ızar ile yap ılır ayr ıntı ger ektiren
parçalar h ızar da kesilir diğer büyük parçalar ise k esim m otoru y ar dımıyla kesilir.
Kesim işlemi son rasın da dik ime hazırlık için n umaratörle meto v ur ulur . Metolama
bir birin in aynı olan parçaya aynı numara ver ilir. Yalnız beden numar ası da
metonun üzer inde bulun ur. Kesilen ür ünler n umar aları v erilmiş olarak ar abalara
194
Güln ur ÖZDEMİR
koy ularak dikim işlemi için ban da ver ilir. Şekil 10.5.'da ikinci işletmenin
kesimhane bö lümü gör ülmektedir .
Şekil 10.5. Kesim han e
Kesimi yapılan ür ün dik im için bantta uygun işlem basam akların dan geçer .
Pantolon dikim i sırasında geçtiği işlem ler ve k ullanılan makineler Tablo 1 0.6.'da
verilmektedir.
Çizelge 10.6. İ kinci İşletm edeki Pantolon Dikim Aşamaları
İşl em
No
İşl em Adı
Kull anıl an Makinel er
1
Ağ bi rleşti rme
2
Arka cep diki mi
Çi ft iğne makinesi
3
Arka cep P unt eri z
Punt eri z makinesi
4
Arka cep ütü
Sanayi ti pi ütü
5
Arka ort ası birleşti rme
El ektronik
dik.mak
6
Brit punt eriz
El ekt. punt eriz mak.
195
düz
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 10.6. İ kinci İşletm edeki Pantolon Dikim Aşamaları(Devam ı)
7
Brit tutturma
Elektronik düz dikiş makin esi
8
Cep to rbası dik me
9
Fermuar hazırlık
Düz dikiş makinesi
10
Kemer ilik
11
Kemer tak ma
İlik otomatı
12
Kemer ucu kap ama
13
Kemer işaret al ma
Manu el
14
14
Paça arası s por
15
16
Pantolon çevirme
Manu el
17
Para cep dikme
Çift iğne
18
Patlet birleşti rme
19
Patlet p unteriz
Punteriz makinesi
20
Patlet s ürfl e
Overlok makin esi
21
Beden sürfl e
Overlok makin esi
22
Patlet u cu iç dikiş v e çevirme
23
Sol patl et i ç ve spo r dikiş etiket tutturma
24
Yan birleştirme
25
Yan cep spor dikiş
Oto mat
26
Yan cep torbası tuturma
27
Yan spor
Çift iğne
28
Düğme
Düğ me otomatı
Elektronik düz dikiş makin esi .
Pantolonun ilk ön ce cebi, kemer i ve köpr üsü dikilir . Montaj sır asın da ilk
önce patlet v e ön beden birleştirilir. Sonr a ark a beden birleştirilir. Sonra
aksesuarları takılır( beden etiketi, m arka etiketi v s. ), düğmesi dikilerek pantolon
kaliteye gönderilir. Şek il 10.6'de ikinci işletmenin montaj işlem inin y apıldığı
dikimhanesi görülmektedir.
196
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 10.6. Dikim Bantları
Pantolon üzerinde dikim işlemin den k alan iplik uçları uzak laştır ılır. Delik
yırtık gibi hatalar a bakılarak tamir edilebilecekler ayrılır v e tamir edilmesi için
dikim bölümüne gön derilir. Tam ir edilemeyecekler ik inci kalite olarak işaretlenir.
10.1.2.9. Ütü İşlemi
Mamul san ayi tipi el ütüsü ile p atlet v e ön ceplere gör üntü verm ek
amacıyla ütülenir. Pres üt ü ile pantolon un ar ka cep ve kemer ler i n et gör üntü
vermek için üt ülenir. Balon üt ü ile de mamul am balajlanmadan ön ce için e sıcak
hava ve buhar v eriler ek her yer i düzgünleştir ilir. Şekil 10 .7'de ikinci işletm ede
kullanılan far klı ütü otom atların dan balon üt ü gör ülmektedir.
197
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 10.7. Balon Ütü
Ütüden gelen mam ule k arton etik etler i tak ılır, eksikler i tekr ar kontrol
edildikten sonra elle üçe katlan arak jelatine koy ulur. Sipar iş eden firmay a gö re
ayrılır .
10.2. Değerlendirme
Seçilen panto lon işletmelerin den bir incisin de düz dikiş, ov erlo k, r eçm e gibi
bilinen makinelerin o lduğu belirlenmiştir. İşletme son aylar da mak ine kapasitesi
artırmış dah a düzenli bir atöly eye dönüşm üştür. Fakat kalifiy e elemanların yeter siz
oluşu otomatlara çok f azla y er verilmemesi üretim de verim lilik v e kaliteyi
olumsuz etkilemektedir. İ ş y erin de çalışan eleman lar ın so sy al im kan lar ının yeteri
olm am ası,
istekler inin
önem senmemesi
işçilerin
verim li
çalışm alarını
engellemektedir. Bu dur um da işçiye bağımlılığın f azla o lduğu bu sektör için
olumlu bir dur um olmam aktadır. Üretimde k aliteye çok fazla önem v erilmediği
tespit edilm iştir. Kullanılan k um aş, tela gibi m alzemeler in kaliteli olmadığı, kalite
kontrol işlemin in çok f azla dikk ate alınm adı gör ülm üştür.
198
Güln ur ÖZDEMİR
İkinci işletme ise y ılların ver diği den eyim, tek nolo jinin getir diği yen ilik lere
uyum sağlama ve kaliteli ür ün elde etm e esasına gör e çalışılmaktadır. İ şletmenin
çalışan lar ı gerekli so syal haklara sahip (maaş, yem ek, servis), deney im li, işletme
içi k ur allar ına uy umlu olarak çalışm aktadır. İşletm ede ger ekli makin e ve otomatlar
bulunm aktadır. Ayrıca tam ir ve bakım serv isleri de ken di bünyelerin de yer
alm aktadır. İşletm ede model hazırlama, kalıp, p astal r esm i hazırlama, serilen dirme
ve p astal çizim işlemi CAD( Lectra ) sistemi ile yap ılm aktadır. Mo delhan e, k alıp ve
çıktılar ın alın dığı birimler ayr ı yer ler de bulunm aktadır . Serim işlem inde Cam
sistemi ya da elle ser im yap ılm aktadır. Dikim işlem i bant sistem in e gö re
yapılm aktadır. İşlemi bant sor um lusu takip etm ektedir. Ütü işlem i o lduk ça m odern
bir şek ilde yapılm aktadır. Bu işletm ede üretimini yaptığı ürünleri ken di mark ası ya
da müşter inin isteğine göre y urt içi v eya yurt dışın da satm aktadır.
199
11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM
Güln ur ÖZDEMİR
11. SEÇİL EN C EKET İŞLETM EL ERİNDE ÜRETİM
Adana İli'n de bulunan h azır giyim işletmelerin den ceket üretimi yap an iki
işletme seçilm iştir. Seçilen bu işletm elerin birincisi normal bir hazır giyim atölyesi
olup, klasik donan ım a sahiptir. İşletme mekan olarak çok iyi olmayıp çalışanları
arasında belli bir düzen bulunmamaktadır. İkinci işletm ede ise, m akine donan ım ları
modern olup, işletme içi m akineler belli bir düzende ve çalışanların disiplinli olduğu
gör ülm üşt ür. Bu bölüm de; ceket üretimi yapan bu iki hazır giyim işletmesinin
makine don anımına, iş akışının nasıl gerçek leştiğine yer verilecektir. İşletmelerdeki
kullanılan makinelerin verimlilik analizi diğer bö lüm ler de yapılacaktır.
11.1. Erkek Ceketi Üretimi
11.1.1. Birinci İşletm ede Erkek Ceketi Üretimi
İşletme erkek klasik, spor v e istenilen m odele göre ceket ür etm ektedir.
Çalışan sayısı 25 kişidir. Günlük üretim m iktarı 50-100 adet cek et üretilmektedir.
İşletme yurt içi piyasaya ür ün verm ektedir. İşletm enin sahip olduğu makine listesi
Çizelge 11.1'de verilm ektedir. Çizelge 11.2'de de işletmeninin ceket üretimin deki iş
akışı görülmektedir.
Çizelge 11.1. Bir in ci İ şletme Makine Listesi
Sıra No
1
Makine Adı
Düz Di kiş Makinesi
Makine Adı
Juki
2
Brother
2
3
P faff
2
4
Bıçaklı Makine
Juki
2
5
Bıçaklı Makine
Brother
1
6
Zigzag Di kiş Makinesi
Trikop
2
7
Düğme M aki nesi
Juki Elekt roni k
1
8
Düğme M aki nesi
P faff
1
9
İlik Otomatı
Juki
1
200
Sayısı (Adet)
6
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge11.1. Birin ci İ şletme Makine Listesi(Devamı)
10
Punt eri z Makinesi
Durkop
1
11
Kol Takma Otomatı
P faff
1
12
Biye Makinesi
Tecmi c
1
13
Kapak Ot omatı
Durkop
1
14
Dil Otomatı
Durkop
1
15
Fitil Maki nesi
Juki
2
16
Hızar Maki nesi
Kurauss
1
17
Paskala
18
Arka Beden Presi
Test
2
19
Ön Beden P resi
Test
3
20
Omuz Presi
Brisay
1
21
Manken P resi
Brisay
2
22
Kavadora Presi
Test
4
23
Yaka Form Presi
Preto
2
Newt eck
1
6
24
Flet o Ot omatı
Toplam Adet
48
Çizelge 11.2. Bir in ci İ şletme Erk ek Cek et İş Ak ışı
İşl em
Sıra No
1
İşlem Adı
2
Baz Beden Kalıbı nın Seril enmesi
3
Past al R esmi nin Hazırlanması, Düzelti lmesi
4
Serim İşl emi
5
Kesi m İşl emi
6
Tel alama
7
Tasni f
Kalıp Hazırl ama
8.2
Mosturaya Ast ar
8.34
Regul e
Takılması
8
8.3
Sason Dikimi
8.35
Ayak Vurma
Dikim
8.4
Pet o Di kim
8.36
Üt ü
İşlemi
8.5
Üt ü
8.37
Araçl ama
8.6
Flet o Dikme
8.38
Askılık Takma
201
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11.2. Bir in ci İ şletme Erk ek Cek et İş Ak ışı( Devam ı)
8
Diki m
İşlemi
8.7
Fleto Cep Karşılık Dik.
8.39
Kalite
8.8
Cep Kap ama
8.40
Yaka takma
8.9
İç Cep Kenarı Pontriz
8.41
Yaka kapama
8.10
Etiket Tak ma
8.42
Ense K apama
8.11
Yan Eşleme
8.43
Ense Punto
8.12
Yan Çat ma
8.44
Yaka Dikiş Açma
8.13
Bed en A çma
8.45
Tulum E zme
8.14
Peto Kırma
8.46
Kol ucu dik me
8.15
Dikiş Açma
8.47
Ütü
8.16
Cep Kap ak Dik me
8.48
Eşleme
8.17
Kapak Eşleme
8.49
Alt Kol Çat ma
8.18
Fleto Dikme
8.50
Ütü Alt Kol Kırma
8.19
Cep Kap ama
8.51
Uç Vu rma
8.20
Ütü
8.52
Ara Tutturma
8.21
Ön Beden Çi zi mi
8.53
Düğme Dik me
8.22
Takviye Tela
8.54
Astarlama
Yapıştırma
8.23
Tela Vu rma
8.55
Tulum Katlama
8.24
Yan Çat ma
8.56
Kol Tak ma
8.57
Astar İl e Y aka
8.25
Ütü
9
Ütüleme
Kapama
8.26
Tulum Eşleme
8.58
Vatka Tak ma
8.27
Tulum Çek me
8.59
Kol Tak ma
8.28
Tulum Araçlama
8.60
Biye dik me
8.29
Etek çek me
8.61
Yaka dirsek
8.30
Yaka Vurma
8.62
İlik İşaret Al ma
8.31
Ütü
8.63
İlik Açma
8.32
Yaka Ucu Dikme
8.64
Düğme Dik me
9.1
O muz A çma
9.4
Yaka Kırma
9.2
Göğüs Pres
9.5
Son Ütüleme
9.3
Mastura Bas ma
9.6
10
Kalite Kontrol
11
A mbalajlama
202
Güln ur ÖZDEMİR
Üretim i
yap ılacak
ceket
mo delinde
ya
m evcut
k alıplar dan
yararlanılm aktadır ya da hazır getirtilen k arton k alıplar k ullanılmaktadır. Her iki
kalıplar da kalın kartonlar a çizilm iş ve k esilmiştir . Ceket kalıbı h azırlam ada Şekil
11.1'de ki baz beden kalıp v e ceket yakası kalıbı üzer in de çalışılarak ceket kalıbı
oluştur ulabilm ektedir . Bu çalışm ada Çizelge 11.3'dek i 38 beden ölçü tablo sun dan
yararlanılır.
Şek il 11.1. Cek et İçin Temel Kalıp ve Tem el Ceket Yakası Kalıbı (İnceo ğlu, 20 05)
203
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11.3. Beden Ölçü Tablo su ( İnceoğlu, 2005 )
Sıra
38Beden
Tam ölçü
1/2 ölçü
1
Arka uzunluk
41.5
—
2
Ön uzunluk
38
—
3
Göğüs yüksekliği
23
—
4
Beden
88
44
5
Bel
68
34
6
Kalça
96
48
7
Küçük k alça
84
42
8
Kalça düşüklüğü
20-22
—
9
Boyun çevresi
36
18
10
Ön genişlik
32.5
16.25
11
Arka genişlik
36
18
12
Kol oyuntusu
39
13
Göğüs Arası
18.5
9.25
14
O muz genişliği
12.4
—
15
Kol boyu
60
—
16
Dirsek boyu
35
—
17
Kol genişliği
28
—
18
Dirsek genişliği
26
—
19
Bilek genişliği
16
—
20
Oturuş yüksekliği
27
—
21
Ağ
62
—
22
Diz boyu uz.
55-58
—
23
On boy u z.
103
—
24
Yan boy u z.
103.5
—
25
Arka boy uz.
103
—
204
—
Güln ur ÖZDEMİR
İşletmede genellikle 46- 54 beden ceket üretim i y apıldığı için ser ileme elle
pratik o lar ak pastal resm inin üzer ine yapılmaktadır . Şek il 11.2'de tem el bedene
uygulanmış ser ilen dirme işlemi gör ülmektedir.
Şek il 11.2. Cek et Tem el Beden Serilendirmesi (İnceoğlu,20 05)
11.1.1.3. Pastal Resm inin H azırlanması Düzeltilmesi
Ger ekli düzeltmeler elle y apılmaktadır. Zaman alıcı v e istenmeyen
yanlışlıklar yapılabilm ektedir.
205
Güln ur ÖZDEMİR
Kumaşın pastal m asası üzer ine serilmesi elle y apılmaktadır. Kum aşın cin si,
tüy yö n ü gibi özellik lere dikk at edilerek masanın baş kısm ına getirilen k umaş topu
rulo şeklin deki demir çubuğa tak ılır ve k um aş uç kısm ından çekiler ek ser im işlemi
tam am lanır.
Ser imi yap ılan kumaş üzerin e elle çizilen p astal resmi koy ulur v e iğnelerle
tutturularak el motor u ile büy ük parçaların, hızarla da küçük parçaların( yaka,
cep, vb.) k esim işlemi yapılır .
11.1.1.6. Telalam a
Kesilen par çalar ın tela k ullanılması gerek enleri ayrılarak tela yap ıştırma
presine sırasıyla yer leştir ilir. İşlem sırasın da parçaların ger ekli yer ler ine telalar
yapıştır ılır.
11.1.1.7. Tasnif
Kesilip telası yapıştırılan par çalar üzer ine beden n um aralar ına göre
metolama işlemi y apılır. Metolanan par çalar ayr ılarak dik im ban dına verilir.
Yuk arıdaki işlem basamakları astar için de y apılmaktadır.
206
Güln ur ÖZDEMİR
Ceket üretimi, işlem basamaklar ı sayısı f azla olan, dikiş işlemi sır asın da
dikkat isteyen v e y etişmiş personel ihtiy acı o lan bir pr osestir. Dikiş işlemi
sır asın dak i iş akışı ve kullan ılan mak ineler Çizelge 11.4'de göster ilm ektedir.
Çizelge 11.4. Birinci İ şletmedeki Cek et Dikim İ şlem i
İşlem
No
1
2
3
4
5
6
İşlem A dı
Kullanıla n
Maki ne Adı
İşlem
No
Parça Ayırma
Elle
33
Mosturay a Ast ar
Mekanik Dü z
Dikiş Makinesi
34
Sason Dikimi
Mekanik Dü z
Dikiş Makinesi
35
Peto Diki m
Ütü
Mekanik Dü z
Dikiş Makinesi
El Ütüsü
Fleto Dik me
New Tech
38
Juki Dü z Dikiş
Makin esi
39
Brother Dü z
Dikişmakinesi
40
Juki Pontriz
41
Takıl ması
Fleto Cep
7
8
Karşılık Dik.
Cep Kap ama
36
37
İç Cep K enarı
9
10
11
12
13
14
15
16
Pontriz
Etiket Takma
Pfaff Zigzag
42
Yan Eşleme
Elle
43
Yan Çat ma
Pfaff Elektronik
Düz Dikiş Mak.
44
Bed en A çma
Juki Elekt ronik
45
Peto Kırma
Juki Dü z Dikiş
46
Dikiş Açma
El Ütüsü
47
Cep Kap ak Dik.
Ery Oto mat
48
Ütü
Kullanıla n
Maki ne
Adı
El Ütüsü
Regule
Elle
Ayak Vurma
Juki
Elektronik
Düz Dikiş
Ütü
El Ütüsü
Araçl ama
Askılık Tak ma
Elle
Trikop Zig
Zag
Kalite
Elle
Yaka Tak ma
Juki
Elektronik
Düz Dikiş
Yaka Kap ama
Trikop Zig
Zag
İşlem Adı
Ense K apama
Ense Punto
Juki
Elektronik
Düz Dikiş
Jack Punto
Yaka Dikiş
207
Açma
Tulum Ezme
El Ütüsü
Ütü
El Ütüsü
Brother Düz
Dikiş
El Ütüsü
Eşleme
Elle
Kol Ucu Dikme
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11. 4. Birinci İşletmedeki Ceket Dikim İşlemi( Dev am ı)
17
18
19
20
21
Kapak Eşleme
Elle
49
Fleto Dikme
New Tech
50
Cep Kapama
Juki Dü z Dikiş
51
Ütü
El Ütüsü
52
Ön Beden Çizi mi
Elle
53
El Ütüsü
54
23
Tela Vu rma
Brother Bıçaklı
55
24
Yan Çatma
Elektronik Düz
Dikiş
56
25
Ütü
El Ütüsü
57
26
Tulum Eşleme
Elle
58
Tulum Çek me
Juki Bıçaklı
27
59
28
Tulum Araçlama
Elle
60
29
Etek Çekme
Elle
61
30
Yaka Vurma
Elek. Düz Dikiş
62
Ütü
Jack Punto
Makin esi
31
63
32
Yaka Ucu Dik me
El Ütüsü
64
Yapıştırma
Brot her
Dikiş
D üz
Ütü Alt Kol
Takviye Tela
22
Alt Kol Çat ma
Kırma
Uç Vu rma
Brot her D üz
Dikiş
Makinesi
Ara Tutturma
Brot her
Dikiş
D üz
Düğme Dik me
Brother
Dikiş
Düz
Astarlama
Juki D üğ me
Oto matı
Tulum Katlama
Kol Takma
Astar İl e Y aka
Kapama
Vatka Tak ma
Kavadura Ve
208
El Ütüsü
İlintisi
Biye Dikme
Yaka Dirsek
İlik İşaret Alma
Elle
Tecmic
Tak ma
Oto matı
Kol
Tecmic
Tak ma
Oto matı
Kol
Juki Mekanik
Düz
Dikiş
Mak.
Durkop Düğ me
Oto matı
Tecmic
Pfaff
Elektro nik
Elle
İlik Açma
Juki
Oto matı
Düğme Dik me
Juki D üğ me
Oto matı
İlik
Güln ur ÖZDEMİR
Ceket üretimi sırasın da ütülem e işlem i dikim iş ak ışı sırasında işlem ler
sonr asın da sanay i tipi el üt üsü ile yap ılmaktadır. Dik im işlemi sonrası ise ceketi
oluştur an p arçalara göre, uy gun pr eslerle ütüleme işlem i yapılm aktadır. Son ütü
ise y ine el ütüsü ile y apılmaktadır.
Üretim i tamamlanan ceket normal masa üzer ine koyularak h ata (dik iş,
yırtık, p atlak, vb.) olup olm adığı kontrol edilir. Hatalı ürün ik inci kalite olar ak
ayrılır .
Üretim i y apılan ceketler serilerin e gör e askılara asılır. Eğer hem en
gön der ilecekse jelatine koy ulduktan so nra karton k utulara yer leştirilerek sev ki
yapılır .
11.1.2. İkinci İşletmede Ceket Üretimi
İşletme erk ek takım elbisesi, pantolon, ceket üretimi yapmaktadır. Ürün ler
yurtiçi ve yurt dışı f irm alar a ver ilmektedir. Çalışan say ısı 20 2 kişidir. Gün lük
üretim miktarı 420 adet pantolon, 510 adet ceket olmaktadır. Bu say ı talebe ve
işçiler inin ver imliliğine bağlı olarak değişm ektedir. İşletmenin sah ip olduğu
makine listesi Çizelge 11. 5'de verilmektedir. İ şletmede ür etilen erkek ceketinin iş
akışı Çizelge 11.6'da gibidir.
209
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11.5. İkinci İ şletme Makine Listesi
Sıra No
1
Makine A dı
Düz Dikiş Makinesi
Makine A dı
Juki
Sayısı (Adet)
103
2
Fleto
New Teach
7
3
Bıçaklı Makine
Juki
8
4
Overlok Makinesi
Brother
15
5
Zincir Dikiş Makin esi
New Teach
16
6
Düğ me Makinesi
Juki
11
7
Köprü Makin esi
Unuon Sp ecial
3
8
Zigzag Makinesi
Durkop
9
9
Punteriz Makinesi
Durkop
12
10
Durkop Adler Kol Tak ma
Durkop Adler
7
11
Biye Makinesi
Juki union special
3
12
A mf Punto Makinesi
A mf Punto
1
13
Astar Punto Makin esi
Astar Punto
3
14
Kol İlik Makinesi
E 200
3
15
Kol Hazırlama
Durkop
4
16
Kemer Astarı Makinesi
Unuon Sp ecial
1
17
Nokta Dikiş Makin esi
Brother
4
18
Göz İlik Makinesi
Durkop-Juki
5
19
Klapa Makinesi
Strobel
4
20
Kapak Oto matı
Durkop
1
21
Dil Otomatı
Durkop
1
22
Biye Makinesi
Juki
2
23
İlinti Makinesi
Durkop
2
24
Hızar Makinesi
Kurauss
4
25
Bant Presi
Mey er
3
26
Vatka Presi
Brisay
2
27
Mostra Presi
Brisay
2
28
Kaplu mb ağa Presi
Test
2
29
Sadafadro Presi
Test
2
30
Etek Kırma Presi
Brisay
2
31
Kapak Presi
Test
2
32
Fasulye Presi
Test
1
33
Sigolama Presi
Test
1
34
O muz Dikiş A çma Presi
35
Paskara
1
46
210
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11.5. İkinci İ şletme Makine Listesi( Devam ı)
36
Karusel Arka Bed en Presi
Test
2
37
Karusel Ön Beden Presi
Test
3
38
O muz Presi
Brisay
1
39
Mank en Presi
Brisay
2
40
Kol Kav adura Presi
Brisay
2
41
Kavadura Presi
Test
4
42
Yaka Form P resi
Brisay
2
43
Kol Dirsek Presi
Test
2
44
Rutuş Paskarası
Malta
11
45
Çift Paça Presi
Brisay
2
46
Kemer Presi
Test
4
47
Pantolon Paça Presi
Test
1
48
Astar Ütü Paskara
Malta
6
49
Kalıp Çi zi m Bilgisayarı
1
50
Dijit Masası
1
51
Pastal Çizici (Ploter)
Toplam Adet
Algotex Stream Jet
1
338
Çizelge 11.6. İ kinci İşletm e Erkek Ceketi İş Akışı
İşlem Sıra
No
1
Kalıp hazırlama
2
Baz bed en k alıbının serilenmesi
3
Pastal resminin hazırlan ması, düzeltil mesi
4
Seri m işlemi
5
Kesim işlemi
6
Tasni f
7
İşlem Adı
Dikim İşlemi
7.1
Sason çizi m
7.29
Tulum
7.2
On çizi m
7.30
Çi ft yırt maç
7.3
Peto kırım k ap. rutuş
7.31
yırtmaç
7.4
Peto diki m
7.32
Ön ezme
7.5
Sason diki m
7.33
Etek ucu çizim
7.6
Falta diki m
7.34
Mostura dikiş açma
7.7
Peto cep açma
7.35
Yaka zigzak
211
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11.6. İkinci İ şletme Erk ek Ceketi İş Ak ışı( Devam ı)
7.8
7.9
Peto dikiş açma ütü
Sason falta dik. acma
7.36
7.37
Etek ucu çizim
Yaka ucu ezme
7.10
Peto zıgzag
7.38
Tulum çevirme
7.39
Yırtmaç dikim
7.11
8
9
10
Dikim İşlemi
karşısı
7.12
Kapak Çıkarma
7.40
Tulum çevirme
7.13
Tela h az
7.41
Dirsek çat ma
7.14
Tela y apıştırma
7.42
Kol ucu ezme
7.43
Astar çatma
7.15
7
Peto kapama yan +cep
Ön bed en araçlama kıl
tela tak ma
7.16
Yan cep fleto
7.44
Kol astarl ama
7.17
Kapak ezme
7.45
Kaplu mbağa pres
7.18
Tela dikim
7.46
Tele bü zme
7.19
O muz çat ma
7.47
Biye dikme
7.20
Dikiş açma vatka
7.48
Kola biye takma
7.21
Kol ve yaka tutturma
7.49
Dirsek çat ma
7.22
Kalite Ve Ölçü
7.50
Kol presleme
7.23
Yaka ve Kol Çevrisi
7.51
7.24
Etek Kırı m
7.52
Kol dikiş açma
7.25
Yan Çatma
7.53
Kol ağzı ütüleme
7.26
Arka Orta Dikiş Açma
7.54
İlik açma
7.27
Yaka Ucu Diki mi
7.55
Düğme dik me
7.28
Kapak Tak ma Tulu m
Kol ucu v e dirs ek
tuttu
Kalite Kontrol
Ütüleme
A mbal ajlama
11.1.2.1. Kalıp Hazırlam a
Yeni kalıp hazır lanar ak ya da mevcut kalıp üzerinde düzeltme yapılar ak
uygun mo del hazırlanır. Kalıp kontrolü y apılır. Ya da k alıp dijit m asasına yap ıştırılır
ve belli noktalar ın dan dijit alınarak ekrana kalıbın gön derilmesi sağlanır. Şekil
5.40'da dijit işlem i gör ülm ektedir. Gerekir se eksik kalıp o luşt urm a (m anşet, kem er,
212
Güln ur ÖZDEMİR
pervaz, vb.), düz ip v e m etin yeri belir lem e yapılır tekrar kontrol ediler ek gerekli
düzeltm eler yapılır. Şekil 11.3.'de ikinci işletmede y apılan dijit işlemi gör ülmektedir.
Şekil 11.3. Dijit İşlemi
Cad sistem iyle serilen dirm e işlem in de işlem basam akları aşağıda gösterildiği
şekilde olm aktadır.
Varsa uygun bir tablo kullanılır:
Tablo oku
Yerleştir-Tablo-Beden
Oluşturma /Değiştirme-Ser i Kur alı Değiştir
ile mevcut veya yeni k urallar eklenebilir ( yeni kural eklenen noktalar da orta tuş ve
onay pencer esinde "Tamam" tıklanır.
Veya
Oluşturma/ Değiştirme – X/Y Büy üm e
ile yen i kurallar oluştur ulabilir. Oluşan bölgesel k urallar
213
Güln ur ÖZDEMİR
Oluşturma/ Değiştirme – Gen el / Bö lgesel Kural
İle genele çevrilebilir.
Uygun tablonun olm adığı şartlarda
Seri Tablo su – Tablo Seç Yen i Tablo seçilir.
Seri Kuralı Seç ( Yen i kurallar seçilir)
Seri Kuralı Değişir
Ta blo saklam a
Yerleştir – Tablo – Beden
Oluşturma/ Değiştirme – Seri Kur alı Değiştir
Tabloy u Sakla
Çıt kontrolü ( Çıt- Değiştir)
Seri Kontrolü ( Serilem e, Ser iyi Ölçm e, v b. )
Gerekirse dikiş pay ı verm e
Tela kalıpları v e çizim kalıpları o luşt urm a
Özellik ler – yer leştir (özellikler yerleştirilir)
Özellik yerine isim verilebilir. Kalıp – kalıp ism i
Dizayn- sakla
Veri taban ı- kalıpları sakla
Stil seç
Kalıplar ı seç
Stil tanımı
Stil tanımlanm ış olur. Örneğin "622-km" şeklin de adlan dır ılan stil; 6 drop, 2
düğme, çift yırtmaç, kumaş anlam ına gelmektedir.
214
Güln ur ÖZDEMİR
Assyst
Sistemin in kullanıldığı bilgisay ar ekranın da Pastal kur sör üne
girilir. Pastal tanımı ( pastal ism i girilir . Örnek; 622-ck 4656 anlamı 6 dr op,2
düğme, çift yırtm aç, ceket, asorti 46 56 'dır.) yap ılır. Pastal hak kın da bilgi gir ilir.
Pastal genişliğinin ne kadar o lacağı, kumaş enin ne o lduğu bilgileri yazılır. Stil no
622-km olarak yazılır. Dah a sonra stil no ve asorti değerlerleri gir ilir. 6 22-km;
46,48,50,5 2,54,56 şek lin de y azılır. "Tamam" onaylanır. "Pastal h esap la" den ir.
"Start Assyst " m enusun dan " Lay Assyst" seçilir . " Dosy a", "P astal Ok u" , pastal
ism i gir ilir (ör nek 622-ck), kalıplar ekran ın üst tarafında k üçültülmüş haller iyle
gelir ve kullanıcı p astal içer isin de düz ip yönün e dikk at edecek şekilde en ver imli
şek ilde yerleştirir . "Pastal Sakla" denir. Pastal hazırlama işlemi tamamlanır.
Kesimi yapılacak olan ür ün için kullanılacak k um aş kesim m asası üzer ine
manuel v e yarı otomatik olar ak yap ılır. İ ğneli ve normal pastal m asaları
mevcuttur. İğn eli masa yatay ya da dik ey olarak kullan ılır. Dik ey kon um dayk en
kum aş zem ine iğneler le tuttur ulur. Daha sonra masa y atay konum a getir ilir. Pastal
kağıdı y erleştirme işlemin e geçilir.
Kesimi yapılacak olan pastal resmi Ploter' da özel yapışk anlı pastal
kağıdın a y azdırılır. Şekil 11.4'de ploter gör ülm ektedir. Serim işlem i tamamlan an
kum aş üzerine p astal k ağıdı dikkatlice koy ulur ve üt ü ile k umaşa yap ışm ası
sağlanır. Şek il 1 1.5'da işlem gör ülm ektedir. Kum aşa pastal k ağıdı iğne ile
tutturulur ve el m otoru ile kaba kesim yap ılır. Yak a, y aka k aşesi, yaka ayağı gibi
küçük p arçalar ın net k esimi ise h ızar da yap ılır.
215
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 11.4. Ploter'dan Pastal Resmi Alınması
Şekil 11.5. Pastal Kağıdının Yapıştırılması işlem i
216
Güln ur ÖZDEMİR
Şekil 11.6. Kesim Motoru İle Kesim İşlem i
11.1.2.6. Tasnif
Kesim işlemin den sonra tüm telalar kumaş par çaların ın gerek li bölgeler ine
tela yapıştırma presi ile y apıştır ılır. Bu işlem Çizelge 11.7 'de ver ilm iştir.
Çizelge 11.7. Tela İşlem i
İşlem No
İşlem Adı
1
Göğüs Telası Yapıştırma
2
Göğüs Telası Yapıştırma
4
Mostra Tel ası Yapıştırma
5
Parti Dizme(Üstkol +Yaka)
6
Parti Dizme(Arka+Y aka)
8
Parti Dizme(Falta+Fleto)
9
Parti Dizme(Altkl+Kap ak)
10
Parti Telası Yapıştırma
Tela y apıştırm a işlem i Şekil 11. 7'de tela yapıştırm a pr esinde yapılm aktadır . Şekil
11.8 da ise el üt üsü ile yapıştırma işlemi gör ülm ektedir.
217
Güln ur ÖZDEMİR
Şek il 11.7 Tela Yapıştırm a Pr esi
Şek il 11.8. Tela Yapıştır ılmış Ceket Ön Parçası
Tela işlem i tamamlanmış p arçalar, beden ine, astar ına göre tasnif edilir .
Ceketin t üm par çalar ı dikkatlice kontrol edilerek m etolanır. Kareli k um aşlar da
kareler inin bir bir ini tamamlaması çok ö nem lidir. Ürün ün astarı için de yukarıdaki
işlemler tekrar edilmektedir .
218
Güln ur ÖZDEMİR
Ceket dik imi ger çekten dikkatli çalışılm a gerektir en, birçok spesifik
makine ve otomatların k ullanıldığı bir işlem dir. Şekil 11 .9 'de dikim atöly esi
gör ülm ektedir. Ceket dikimi için önem li bir işlem olan astarlama işlem
basamaklar ı Çizelge 11.8'de v erilm iştir. Çizelge 11.9- 13'de ceket dikim işlemi
bölümleri gör ülmektedir.
Çizelge 11.8. Astar İ şlemi
İşl em
No
İşl em Adı
1
Mostra Astar Di ki mi
2
Mostra Ütü
4
Flet o Makinesi
5
Flet o Cep Punteriz
6
Etiket Di kim
8
Astar Punto
9
Cep Karşılığı
10
Cep Kapama
11
Yan ve Omuz Bi rl eşti rme
12
Yaka Takma
13
Astar Hazı rlı k
14
Astar Ütü
15
Mostra Bi ye Ç ekme
16
Falt a Diki m
17
Ön Çizim
18
Mostura Diki m
19
Astar Kal ite
219
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11.9. Cek et Dikim Ön Hazırlık İşlemleri
İşlem No
İşlem Adı
1
Falta Çat ma
2
Beden Sason Çizi m
3
Beden On Cı zı m,Peto Cep Çizi m
4
Sason Çizi m
5
Peto Cep Diki m
6
Sason Diki m
7
Peto Kırı m Kap ak Rutuş
8
Falta Dikiş Açma,Ön Presleme
9
Kapak Çizi m
10
Peto Cep Diki m
11
Sason Diki m
12
Peto Cep Ütü
13
Peto Zikzak
14
Ön Beden ,Pres Ütü
15
Biye Diki m
16
Tela A raçlama
17
Yan Cep Fl eto
18
Yan Cep Çentigi
19
Yan Cep Kap ama
20
Cep Dön me
21
Sason Açma
Çizelge 11.10. Cek et Beden Hazırlık
İşlem No
İşlem Adı
1
O muz Çat ma
2
Dikiş Açma Vatka
3
Kol Ve Yak a Tutturma
4
Kalite Ve Ölçü
5
Yaka Ve Kol Çevrisi
6
Etek Kırı m
7
Yan Çatma
8
Arka Orta Dikiş Açma
220
Çizelge 11.1 1. Ceket Kol Hazırlık İ şlemleri
İşlem No
İşlem Adı
1
Dirsek Çat ma
2
Kol Ucu Ezme
3
Zı mba
4
Kol Ucu Ezme
5
Astar Çat ma
6
Kol Astarlama
7
Kaplu mb ağa Pres
8
Tele Büzme,Fitil İşleme
9
Fitil Dikme
10
Kola Fitil Tak ma
11
Dirsek Çat ma
12
Kol Presleme
13
Kol Ucu Ve Dirsek Tutturma
14
Kol Dikiş Açma
15
Kol Ağzı Ütül eme
16
İlik
Çizelge 11 .12. Ceket Ko l Montaj İşlem leri
İşlem No
İşlem Adı
1
İş Hazırlama
2
Kol Takma
4
Kalite Kontrol
5
İlik İşareti
6
İplik Temi zleme
8
Askılama
9
Düğ me Dik me
10
Pamuk Vurma
11
Kol Takma
12
Punto
13
A mf
14
Punto
221
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11 .13. Ceket Montaj İşlemleri
İşlem No
İşlem Adı
1
Yaka Ucu Diki mi
2
Kapak Tak ma Tulu m
3
Tulu m
4
Çi ft Yırt maç
5
Çi ft Yırt maç
6
Yırt maç
7
Ön Ezme
8
Etek Ucu Çizi m,Zb
9
Mostura Dkiş A çma
10
Yaka Zigzak
11
Etek Ucu Çizi m,Zb
12
Yaka Ucu Ezme
13
Etek Ucu Çizi m,Zb
14
Tulu m Çevirme
Şek il 11.9. İkin ci İşletme Dik im Bölüm ü
222
Güln ur ÖZDEMİR
Güln ur ÖZDEMİR
Ceket dikim işlemi sırasın da kaliteli bir ür etim yap ılabilm esi için ür ün
aşama aşam a çeşitli kontrollerden geçirilir. Bu işlem belli bir düzen de olmaktadır.
Bun un için hazırlanan "Ceket Kalite Kontrol Fo rm u" na hatalar işar etlen ir. Çizelge
11.14'de k alite işlemin in y apıldığı aşam alar yer alm aktadır. İ şaretlenen hata t ür üne
gör hata düzeltilir yada ür ün ayr ılır.
Çizelge 11 .14. Ceket Kalite Kontrol Form u
Proses
Proses
Falta Diki m
Cep Ütüleme
Peto Cep A çma
Arka Orta Diki m
Peto Dikiş Açma Ütü
Yan Dikiş Ütü
Sason Falta Dikiş Açma
Arka Orta Ütü
Peto Zıg zag
Etek Kırı m Press
Peto Kapama Y an+Cep K ars.
Kol Tak ma
Kıl Tela Diki mi
Vatka Tak ma
Yan Cep Fl eto
Kol O muz Ütüleme
Yaka Zıgzagı
Punt
Yaka Ayağı Vurma
Kavadura
Yaka Ucu Kırma
Kol Kap at ma
Yaka Cızımı
İlik
Omuz Diki m
İplik Temi zleme
Omuz Dikiş Ütü(Vatka)
Yaka Punt
Kolevi ve Yaka Diki mi
Kol Kav adora Press
Yaka Takma
On Cı zı m
Omuz Press
Arka Beden Press
Mostra Zımb a
Ön Beden Press
Kapak Diki mi
Kol Press Ütü
Yırt maç Diki mi
Yaka Ütü
Düz Etek Dikimi
Astar Ütü
Tulum Dikişi
Rutuş
Mostra Dikiş Açma
Kol Ütü
İlinti + Yaka Ezme
Yaka Formu
223
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11.14. Ceket Kalite Kontro l Formu(Devamı)
Proses
Proses
Etek Kırım
Dirsek Ütü
Bed en Press
Düğ me Dikme
Tulum Dikişi A çma
Ceket dik imi sırasın da üt ü işlem i çok önemlidir. Ür ünün kalitesini büy ük
oran da etkiley en işlem basamağıdır . Yaln ız diğer ür ünler den (pantolon, gömlek)
farklı olarak
ceketin
üretim i
sırasında
birçok
aşamada
üt ülem e işlemi
yapılm aktadır. Bu dur um ceketi oluştur an p arçaların dur uşun un net o labilm esi çok
önemlidir. Bu neden le de k ullan ılan üt ü v e paskar a t ürleri çok say ıdadır. Çizelge
11.15'de k ullan ılan üt ü ve paskara isim leri verilmektedir. Şekil 11.10 'de ise ik inci
işletmede k ullanılan bazı pr es örn ekleri gör ülm ektedir.
224
Güln ur ÖZDEMİR
Çizelge 11.15. Cek et İçin Kullan ılan Ütü Türleri v e Paskaralar ı
No
Ütü Adları
1
Bant Presi
2
Vatka Presi
3
Mostra Presi
4
Kaplumb ağa Presi
5
Sadafad ro Presi
6
Etek Kırma Presi
7
Kapak Presi
8
Fasulye Presi
9
Sigolama Presi
10
Omuz Dikiş A çma Presi
11
Paskara
12
Karusel Ark a Bed en Presi
13
Karusel Ön Beden Presi
14
Omuz Presi
15
Mank en Presi
16
Kol Kav adora Presi
17
Kavadora Presi
18
Yaka Form P resi
19
Kol Dirsek Presi
20
Rutuş Paskarası
21
Çift Paça Presi
22
Kemer Presi
23
Pantolon Paça Presi
24
Astar Ütü Paskara
25
Sanayi El Ütüsü
225
Şek il 11.10. Üt ü İ şlem leri
226
Güln ur ÖZDEMİR
Güln ur ÖZDEMİR
Hazırlanan ür ün kod ve seri n umar asına gör e ayrılarak raylı sistemdeki
ask ılar a asılır. Sevk işlemi için bekletilir. Şekil 1 1.11'de raylı sevk sistemi
gör ülm ektedir.
Şek il 11.11. Raylı Sistem
Çalışm ada seçilen ceket üretim i yapan işletm elerin birincisinin, oldukça
düzensiz bir iş yeri o lduğu tespit edilmiş, m ekan olarak çok iyi bir binada olmayan
işletmenin içinin kar anlık ve dağınık olması üretimde v erim liliği düşürmektedir..
Kullanılan makinelerin eski genellikle ikinci el makineler olduğu belirlenmiştir.
Ayrıca çok farklı otom at kullanılmadığı için düz dikiş makinesi, düğm e otom atı gibi
makineler çok
amaçlı kullan ılmaktadır. Bu dur um verimliliği ve kaliteyi
düşürm ektedir. İşçiler in fazla deneyim li olm adıkları, bir birleriyle ilişk iler in de
seviyeli olmadıkları, bu dur umun ürün kalitesi ve işçi perform ansını düşürdüğü
gözlem lenm iştir. Paketlem e ve k alite bölümlerinin özensiz olduğu belir lenmiştir.
İkinci işletmede ise m akin eler in belli bir düzen de olduğu işçilerin deney imli
ve say gılı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca m odelhane bölümün ün ayr ı oluşu, CAD
sisteminin kullanılması işletmede kalite ve verimliliği artırm aktadır. Bu bölüm de
227
Güln ur ÖZDEMİR
çalışan elaman sayısın ı azaltmaktadır. Firm ada k ullan ılan m akine ve don anım lar
oldukça modern olup geleceğe dönük teknolojik yenilikler planlanmaktadır. Üretilen
ürünler kalite kontrolden dikk atlice geçm ektedir. Depolama sistem inde raylı sistemin
kullanılması bu bö lüm deki işlem leri kolaylaştırmaktadır. Genellikle kendi markaları
ya da ünlü firm alar ın markalarını taşıyan ür ünleri y urt içi v e y urt dışına
pazarlamaktadır lar.
228
12. SEÇİLMİŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE
ETKİSİ
12.
SEÇ İLMİŞ
Güln ur ÖZDEMİ R
GÖ MLEK
İŞ LETM EL ERİNDE
TEKNO LO JİNİN
VERİM LİLİĞ E ETKİSİ
Çalışm anın bu bölüm ünde, göm lek işletmelerin de kullanılan makineler deki
teknolojik gelişmeler in verim liliği ne derecede etkilediğini tespit etmek için aynı
işlem için farklı otom at ya da makineler in k ullanıldığı işlemler seçilm iştir. Gömlek,
dik ilmesi sırasında üç işlem basam ağın da karlılık, zaman ve çalışan gücü olarak
değerlen dirilm iş, kıy aslamalar yapılmıştır. Grafik lerle izah edilm eye çalışılmış
son uçlar çizelgeler haline getirilm iştir. İşlem ler sırasın da m ateryal metot bölüm ün de
verilen 7.1-10 formülleri kullanılmıştır. Formüller de k ullanılan kısaltmalar Çizelge
7.1'de v erilmiştir.
12.1. Etek Çekme İşlemi
Gömleğin alt kısm ının yaklaşık yarım santim içe kıvrılm ası işlemine etek
çekme den ilm ektedir. Bu işlem birin ci işletmede juki elektronik düz dikiş m akinesi
ile aparat k ullanılarak yapılm aktadır. İkinci işletm ede ise ay ak transtportlu havalı
etek çekm e otom atı kullanılmaktadır. Bu işlem için elde edilen veriler Çizelge
12.1.'de ver ilm ektedir. Çizelge 12.2'de ise etek çekm e işlem inin bir inci ve ikinci
işletmeler için elde edilen sabit giderler ve toplam giderleri gösterilmektedir.
Çizelge 12.1. Etek çekme İşlemin dek i Veriler
Juki elektr. düz dikiş
A yak transtportlu havalı
makinesi-aparat kullanımı
etek çekme otom at
(Birinci işletme)
(İkinci işletme)
Makine Fiyatı (Firma bilgileri)
2.200.000.000 TL
7.000.000.000 TL
0,75dk
0,33 dk
3
1
1.000
1.000
110.0 00.000 TL
350.000.000 TL
Sosyal Giderler (İşçilik giderlerine göre)
%50
%50
A mortisman Süresi (Resmi Kayıtlar)
8yıl
8yıl
Birim Zaman (Belirlenen etüt değeri)
G erekli Makine Sayısı (Ünal, 1999)
G ünlük Üretim A deti (Ortak üretim adedi)
Tamir ve Bakım Gideri (Ünal, 1999)
Faiz Y üzdesi (Banka değerlerine göre)
İşçilik Ücreti ( A sgari Ücrete göre)
Y ıllık Üretim A dedi
229
%20
%20
30.448,7 TL/dk
30.448,7 TL/dk
280.000
280.000
ETKİSİ
Güln ur ÖZDEMİ R
Çizelge 12.2. Etek Çekm e İşlem inin Gider lerin in Karşılaştırılm ası
Sabit giderler
Ma kineler
F.G .
Değişken giderler
A.G.
Toplam
giderler
∑ S.G.
İ.G.
B.G.
T.G.
Juki elektr.
düz dikiş
makinesi-
1300000000
825000000
2145000000
34254,78
330000000
12066338400
1400000000
875000000
2275000000
15224,35
350000000
6845190800
aparat
kullanımı
Ayak
transtportlu
havalı
etek
çekme
otomat
Formül 7.10 'dan toplam gider lerin her ik i işletm e için eşit olduğu üretim m iktarı olan
N değer i bulun ur ;
N = 7.820 adet/yıl olarak kritik nokta bulunur.
Bulunan N değeri ise kara geçiş noktasıdır. Bu noktadan sonra işletm e tüm
giderler ini kar şılayabilmekte ve kar elde etmektedir. Şekil 12.1'de ise yapılan etek
çekme işleminin sabit giderleri ve toplam gider leri bulunm aktadır. İkinci işletmenin
toplam giderlerinin daha düşük olduğu görülmektedir.
Gider (1000000xTL)
14.000 TL
12.000 TL
10.000 TL
8.000 TL
6.000 TL
4.000 TL
2.000 TL
0 TL
0
280000
Yıllık Ür etim Miktar ı (adet)
1. İşletme Sabit Gider
1. İş let me Toplam Gider
2. İş let me Toplam Gider
Şekil 12.1. Etek Çekme İşlem i
230
ETKİSİ
Güln ur ÖZDEMİ R
12.2. Apartura Kırm a İşlemi
Gömleğin ko lunda bulun an manşetten itibaren yan taraflar daki yırtm aca
geçirilen parçalara ap artura denir. Bunlar dikim sırasında ko laylık olması için düzgün
hale getirm ek için eşit bir şekilde kır ılm ası gerekir. Ap artura k ırm a işlem i için elde
edilen v eriler bu işlem birin ci işletm ede sanay i tipi el ütüleri ile yap ılırken ikinci
işletmede Epa Ak ın m arka apartura kırm a m akinesin de yapılm aktadır. Tablo 12.3'de
yer almaktadır. Çizelge 12.4'de ise apartura kırma işlem inin
giderler inin
karşılaştırılması yer almaktadır.
Çizelge 12.3. Ap artura Kırm a İ şlem indeki Veriler
Sana yi el ütüsü
(Birinci İşlet me)
Makin e Fiyatı (Firma bilgileri)
Apartura kırma ma kinesi
( Epa Akın)
(İki nci işletme)
765.000.000 TL
21.355.000 .000 TL
0,5 dk
0,16 dk
2
1
2.000
2.000
38.250.000 TL
1.067 .750.000 TL
%50
%50
A mortis man Süresi (Res mi Kayıtlar)
8yıl
8yıl
Faiz Yüzd esi (Bank a değerlerine göre)
%20
%20
30.448,7 TL/dk
30.448,7 TL/dk
624.000
624.000
Biri m Zaman (Belirlenen etüt değeri)
Gerekli Makine Sayısı (Ünal , 1999 )
Günlük Üreti m Ad eti (Ortak üreti m
adedi)
Tamir ve Bakı m Gideri (Ünal, 1999)
Sosyal Gid erler (İşçilik giderlerine
göre)
İşçilik Ücreti ( Asgari Ücret e göre)
Yıllık Üreti m Adedi
231
ETKİSİ
Güln ur ÖZDEMİ R
Çizelge 12.4. Ap artura Kırm a İ şlem inin Giderlerinin Kar şılaştırılması
Sabit giderler
Makineler
F.G .
A .G.
Değişken giderler
∑ S.G .
İ.G.
Toplam
B.G.
T.G .
Sanayi el
ütüsü
306000000
191250000
497250000
22836,55
76500000
14823757200
427100000
2669375000
6940375000
7307,69
1067750000
12568123560
A partura
kırma
makinesi
(Epa Akın)
Formül 7.10'dan N değeri bulunur;
N = 478.746 adet/yıl o larak kr itik nokta bulunur.
Şekil 12.2'de ise apartura k ırm a işlem inin bir inci ve ikin ci işletmeler için
elde edilen sabit giderler ve toplam gider leri gr afik halinde gö sterilmektedir. Ayrıca
toplam giderler in kesiştiği nokta üretim miktarının kritik noktasını göstermektedir.
Kritik noktadan sonra ik inci işletm enin toplam giderler inin
düşük olduğu
belirlenmiştir.
16000
G ider (1000000xTL)
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
478746
0
Yıllık Ür etim Miktar ı (adet)
1. İşletme Toplam Gider
Şekil 12.2. Ap artura Kırm a İ şlemi
232
624000
12. SEÇİLM İŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE
ETKİSİ
Güln ur ÖZDEM İ R
12.3. Yaka Çatma İşlemi
Gömle ğin y akasının göv de ile birleştirm e i şlem ine yaka çatm a iş lem i den ir.
Bu i şlem için her iki işletmede elde edilen verileri Çizelge 12.5'de verilmektedir.
Çizelge 12.6'de y aka çatm a iş lem inin giderler inin kar şıla ştırılm ası yer alm aktadır.
Çizelge 12.5. Yaka Çatma İşlemindeki Veriler
Juki mekanik bıçaklı makine
Juki elekt. bıçaklı m akine
(Birinci işletme)
(İkinci işletme)
2.145.000.000 TL
6.240.000.000 TL
0,75 dk
0,25dk
1
1
1.000
1.000
107.250.000 TL
312.000.000 TL
%50
%50
G ünlük Üretim A deti (O rtak üretim adedi)
8yıl
8yıl
%20
%20
30.448,7 TL/dk
30.448,7 TL/dk
288.0 00
288.000
Çizelge 12.6. Yaka Çatm a İşlem inin Giderlerinin Kar şıla ştırılması
Sabit giderler
Makineler
F.G.
A.G .
Değişken giderler
∑ S.G.
İ.G .
B.G .
Toplam
giderler
T.G.
Juki
mekanik
429000000
268125000
697125000
34254,79
107250000
10669754520
1248000000
780000000
2028000000
11418,26
312000000
5628458880
bıçaklı mak
Juki
elekt.
bıçaklı
makine
Formül 7.10'dan N de ğeri bulunur;
N = 67.244 adet/yıl o larak kr itik nokta bulun ur.
233
ETKİSİ
Yaka çatm a işlem inin birin ci ve ik inci iş letmeler için elde edilen sabit
giderler ve toplam giderleri Şekil 12.3'de gö sterilm ektedir. Ayr ıca toplam giderlerin
kesi şti ği ür etim m iktarı yani ba şa ba ş noktasın dan sonra ikinci işletmenin toplam
giderler inin dü ş ük oldu ğu gör ülm ektedir.
G ider (1000000xTL)
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
0
67244
288000
Yıllık Üretim Miktar ı (adet)
Şekil 12.3. Yaka Çatma İşlemi
Bu bölüm de gömlek dikm e i şlem aş am alarından olan etek çekm e, apartura
kırm a, yaka çatm a iş lem lerin in bir inci ve ikin ci işletmeler den alın an ver iler inin
değerlen dirilm esi ile kullanılan makin eler den han gilerin in karlılık kazan dıracağı
belirlenmiştir. Çizelge 12.7.'de birinci ve ik inci i şletm elerin makineler inin
giderler inin karşıla ştırılması verilmektedir. Çizelge 12.8'de ise m odern m akinelerin
işletmeyi kara geçir dikleri yıllar bulunmaktadır.
234
ETKİSİ
Çizelge
12.7.Bir inci ve İkinci
Karşılaştırılm ası
İşlemler
İ şletmelerin
1. İşletme maki neleri
SG1
Makin eler inin
Giderler inin
2.İşletm e makineleri
TG1
SG2
TG2
304.200.000
13.504.538 .400
13.000.000.000
9.392.303 .040
497.250 .000
14.823.757 .200
6.940.375.000
12.568.123 .560
697.125.000
10.669.754 .520
2.028.000.000
5.628.458 .880
Etek Çek me
Apartura
Kırma
Yaka Çat ma
Çizelge 12.8. Modern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dik leri Yıl
Başabaş no ktasındaki
İşlemler
Yıllık üretim miktarı
üretim miktarı
(B)
(A)
Etek Çek me
Apartura Kırma
Yaka Çatma
Modern makinelerle
kara geçilen yıl
(A/B)
7.820
280.000
0,03~ 1 . yıl
478.746
624.000
0,76~ 1 . yıl
67.244
288.000
0,23~ 1 . yıl
Yukarıda verilen de ğerler incelen diğinde aşa ğıdaki son uçlar elde edilm iştir:
1) Etek çekm e işlem i için ikinci işletmede ayak transportlu havalı etek çekme
otomatı kullan ılmıştır. Otomatın değeri m addi olarak birin ci i şletm ede kullanılan
Juki elektronik düz dik iş makinesine göre pahalı olmasına rağm en ken dini bir yıl
için de amorti edebilmektedir. Ayrıca yıllık 280.000 adet etek çekm e iş lem i için 3
adet düz diki ş makinesine ihtiyaç duyulurk en etek çekme otomatından bir tane
yeterli olm aktadır. Gömle ğin alt kısm ı daha düzgün diki şle k ıvrılmaktadır.
2) Birin ci i şletmede apartur a kırma işlemi ütü ile yapıldı ğı için yeterince düzgün
olamam aktadır. Ayrıca yıllık 624.000 üretim için iki ütü ve çalı şana ihtiyaca
duy ulm aktadır. Apartura kırm a otom atı ise p ahalı olmasına r a ğmen birin ci yılın
235
ETKİSİ
ortaların da işletmeyi kara geçirm ektedir. İş lem pres şeklin de daha düzgün ve seri
olm aktadır.
3) Elektronik bıçaklı düz dik iş makinesi ile yapılan y aka çatma işlemi daha kısa
sürede olm aktadır. Mekanik bıçaklı düz dikiş m akinesine göre daha v erimli
çalı şılm aktadır. Ayrıca enerji tasarr ufu sa ğlanmaktadır. İş letme birin ci yılın da
kara geçm ektedir. İşçiden kayn aklı hata, m akin enin diki ş işlemini daha ko lay
yapmasından dolayı azalm aktadır.
236
13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE
ETKİ Sİ
13.
S EÇ İLEN
Güln ur ÖZDEM İR
PANTO LO N
İŞLETM EL ERİND E
TEKNO LO JİNİN
Pantolon üretimi sırasında kullanılan makineler in üretimi ve verim lili ği nasıl
etkiledi ğin i tespit etm ek için iki farklı i şletm eden alınan bilgiler değer len dir ilmiştir.
Seçilen üç i şlem için h er iki i şletmede k ullanılan fark lı makineler hakkın da bilgiler
alınmıştır. Bu de ğerlerle karlılık, zaman ve iş gücü hesaplam aları yapılmıştır. Beu
değerler grafik ler üzerin de tablolarla de ğerlendirilm iştir. Seçilen i şlem ler ağ
bir le ştirme, br it punteriz, patlet bir leştirmedir. İş lemler sırasında m ateryal metot
bölüm ünde verilen
7.1-10
form ülleri k ullanılmıştır.
Formüller de kullanılan
kısaltm alar Çizelge 7.1'de verilm i ştir.
13.1. Ağ Birleştirme İşlemi
Ağ birleştirme pantolon un sağ ve so l bacaklar ının üst kısımdan diki şle
bir le ştirilm e i şlem idir. Bu iş lem için bir inci iş letmede mekanik düz dikiş makinesi,
ikinci iş letmede ise çift i ğne makinesi k ullanılm aktadır. İ şletm eler den alın an veriler
Çizelge 13.1.'de yer almaktadır. Çizelge 13.2'de de. a ğ birle ştirme iş leminin
giderler inin kar şıla ştırılması bulunmaktadır.
Çizelge 13.1. Ağ Birleştirm e İşlem indeki Veriler
Mekanik düz dikiş m akinesi
Çift iğne makinesi
(Birinci işletme)
(İkinci işletme)
Birim Za man (Belirlenen etüt değeri)
G ünlük Üretim Adeti (O rtak üretim adedi)
A mortisman Süresi (Resmi K ayıtlar)
İşçilik Ücreti ( Asgari Ücrete göre)
237
936.0 00.000TL
4.000.000.000 TL
1dk
0,60dk
1
1
1.000
1.000
46.500.000 TL
200.000.000 TL
%50
%50
8
8
%20
%20
30.48,7 TL/dk
30.448,7 TL/dk
288.000
288.000
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
Çizelge 13.2. A ğ Birle ştirme İşleminin Giderlerinin Kar şıla ştırılması
Sabit giderler
Makineler
Toplam
Değişken giderler
∑ S.G .
giderler
F.G.
A .G.
187200000
117000000
304200000
45673,05
46500000
13504538400
800000000
500000000
1300000000
27403,83
200000000
9392303040
İ.G.
B.G .
T.G .
Mekanik düz
dikiş
makinesi
Çift iğnedikiş
makinesi
Ağ birleştirme işleminin birinci ve ikinci i şletmeler için elde edilen sabit
giderler ve toplam giderleri Şekil 13.1'deki grafikte gösterilmektedir. Ayrıca toplam
giderler in kesi ştiği üretim m iktarı başa ba ş notasını gösterm ektedir. Bu noktadan
sonra ik inci iş letm enin toplam gider lerin in daha düş ük oldu ğu gör ülmektedir.
16. 000 TL
Gider (1000000xTL)
14. 000 TL
12. 000 TL
10. 000 TL
8. 000 TL
6. 000 TL
4. 000 TL
2. 000 TL
0 TL
0
62909
288000
Yıllık Ür eti m Miktarı (adet)
1. İş letme Toplam Gider
Şekil 13.1 Ağ Birle ştirme İşlemi
238
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
13.2. Brit Punteriz İşlemi
Pantolonun kemer köpr ülerine br it denilmektedir. Brit üzerine y apılan
punteriz i şlem i için elde edilen veriler Çizelge 13.3.'de gösterilmektedir. Çizelge
13.4.'de ise brit punteriz i şlem inin giderlerinin k arş ılaştırılm ası yer alm aktadır.
Çizelge 13.3. Brit Punteriz İ şlem indeki Veriler
Meka nik punteri z mak.
Elekt. punteri z mak.
(Birinci işletme)
(İkinci işlet me)
5.000.000.000 TL
8.000.000 .000 TL
1,30 dk
1 dk
1
1
540
540
250.000.000 TL
400.000.000 TL
%50
%50
8
8
%20
%20
30.448,7 TL/dk
30.448,7TL/dk
155.520
155.520
Biri m Zaman (Belirlenen etüt d eğeri)
Gerekli Makine Sayısı (Ünal , 1999 )
Günlük Üreti m Adeti (Ortak üreti m
adedi)
Sosyal Giderler (İşçilik giderl erine
göre)
Amortis man Süresi (Res mi Kayıtlar)
Faiz Yüzdesi (Banka d eğerlerine göre)
Çizelge 13.4. Brit Punteriz İ şleminin Giderlerinin Kar şıla ştırılması
Sabit giderler
Makineler
F.G .
A.G .
Değişken giderler
Toplam
giderler
∑ S.G.
İ.G .
B.G .
T.G .
Mekanik
punteriz
1000000000
625000000
1625000000
59374,96
250000000
11108993779
1600000000
1000000000
2600000000
45673,05
400000000
10103072736
makinesi
Elektronik
punteriz
makinesi
Formül 7.10 'dan N de ğeri bulunur;
239
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
Şekil 13.2'de brit punteriz iş lem inin bir inci v e ikinci iş letm eler için elde
edilen sabit giderler ve toplam giderleri gösterilmektedir. Ayrıca toplam giderlerin
kesi şti ği üretim miktarı ba şa baş notası da gösterilm ektedir. İk inci i şletmenin toplam
giderler inin kar a geçiş noktasından sonra arttığı gör ülmektedir.
12.000
Gider (1000000xTL)
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
82105
0
155520
Yıllık Ür etim Miktarı (adet)
Şekil 13.2. Brit Punteriz İ şlemi
13.3. Patlet Birleştirme İşlemi
Fermuarın üzerinde bulunan parçaya patlet den ir. Bu p arçanın kar şı p arçaya
tuturma işlem i olan
patlet birleştirme i şlem i için elde edilen v eriler ve gider
karşıla ştırılması Çizelge 13.5.'de verilmektedir. Patlet birleştirme i şlemi birinci
işletmede mekanik düz dikiş makine ile ik inci i şletm ede ise elektronik düz diki ş
makinesi ile yap ılm aktadır. Çizelge 13.6'da da patlet birle ştirme iş leminin
giderler inin kar şıla ştırılması yer almaktadır.
240
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
Çizelge 13.5. Patlet Bir leştirm e İşlemindek i Veriler
Meka nik düz di kiş ma k
Elektronik düz di kiş.
(Birinci İşlet me)
mak. (İkinci işlet me)
936.000.000 TL
2.200.000 .000 TL
1,10 dk
0,60 dk
2
1
900
900
48.150.000 TL
110.000.000 TL
%50
%50
8
8
%20
%20
30.448,7 TL/dk
30.448,7 TL/dk
259.200
259.200
Biri m Zaman (Belirlenen etüt d eğeri)
Gerekli Makine Sayısı (Ünal, 1999 )
Günlük Üreti m Adeti (Ortak üreti m
adedi)
Sosyal Giderler (İşçilik giderl erine
göre)
Amortis man Süresi (Resmi Kayıtlar)
Faiz Yüzdesi (Banka d eğerlerine göre)
Çizelge 13.6. Patlet Bir leştirme İşleminin Giderler inin Kar şılaştırılm ası
Sabit giderler
Makineler
F.G .
A .G.
Değişken giderler
∑ S.G.
Toplam
giderler
İ.G .
B.G .
T.G .
Mekanik
düz dikiş
374400000
234000000
608400000
59374,96
500000000
14130701312
440000000
275000000
715000000
27403,83
110000000
7928072736
mak
Elektronik
düz
dikiş.mak.
Formül 7.10 'dan N de ğeri bulunur;
N = 12.410 adet/yıl olarak kr itik nokta bulun ur.
Şekil 13.3'de patlet birleştirm e işlem inin birinci ve ikin ci i şletmeler için elde
edilen sabit giderler ve toplam giderleri gösterilmektedir. Ayrıca toplam giderlerin
kesi şti ği üretim m iktarı çok düş ük olduğu için ba şa baş notası gör ülm emektedir.
İkinci i şletmenin toplam giderlerinin o ldukça düş ük olduğu gör ülm ektedir.
241
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
16 000
Gider (10000 00xTL)
14 000
12 000
10 000
8 000
6 000
4 000
2 000
0
0
259 200
Yıllık Üretim Miktarı (adet)
1. İ şletme Sa bit Gide r
1. İşlet me Toplam Gid er
2. İ şletme Sa bit Gide r
Şekil 13.3. Patlet Bir le ştirm e İşlem i
Çalı şm anın bu bö lüm ünde pantolon ür etim i sır asın daki a ğ birleştirm e, brit
punteriz, patlet bir le ştirm e iş lem lerinde k ullan ılan m akinelerin teknolojik açıdan
karlılı ğı de ğerlendirilm ektedir. İ şlem bir inci ve ikinci i şletm eler den pantolon üretimi
sırasın da alınan değerler in materyal metot bölümündeki yer alana formüller
kullanılarak hangi m akine ile daha karlı üretim elde edileceği tespit edilmiştir.
Çizelge 13.7.'de
birinci
ve
ikinci i şletm elerin m akinelerinin
giderler inin
karşıla ştırılması verilmektedir. Çizelge 13.8'de ise m odern makinelerin i şletm eyi
kara geçir dikleri yıllar bulunm aktadır.
242
ETKİ Sİ
Çizelge
13.7.
İşlemler
A ğ birleştirme
Brit punteriz
P atlet
Güln ur ÖZDEM İR
Birinci ve İkinci
Kar şılaştırılması
İş letm elerin
Makin eler inin
1. İşletm e makineleri
SG1
Giderler inin
2.İşletme m akineleri
TG 1
SG 2
TG2
304.200.000
13.504.538.400
13.000.000.000
9.392.303.040
1.625.000.000
11.108.993.779
2.600.000.000
10 .103.072.736
608.400.000
14.130.701.312
715.000.000
7.928.072.736
Birleştirme
Çizelge 13.8. Modern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dik leri Yıl
İşl eml er
Ağ
birleşt irme
Brit punt eriz
Patlet
Birleşti rme
Başabaş noktasındaki
Yıllık ü reti m
üreti m miktarı
mi ktarı
(A)
(B )
Mod ern
makin el erle kara
geçil en yıl
(A/B )
62.909
288.000
0,218~ 1. yıl
82.105
155.520
0,527~ 1. yıl
12.410
259.200
0,05~ 1. yıl
Elde edilen de ğerler göz önün de bulundur ular ak ş u son uçlar ortaya çıkmıştır:
1) Ağ birleştirme i şlem i günlük 1000 adet üretim yapıldı ğı tak dirde çift i ğne
makinesi ile daha kısa sürede işlemin y apıldığı gör ülm üşt ür. Çift i ğne m akinesi
ile y ılın ba şın da kara geçilmektedir. Mekanik düz diki ş m akinesi ile ayn ı i şlem
dah a fazla sürede y apılmaktadır. Diki ş kalitesi de istenildiği gibi olmam aktadır.
2) Pantolona yapılan br it punteriz i şlem i elektronik p unteriz m akinesi ile dah a kısa
sürede yap ılmakta ve daha net diki şler elde edilmektedir. İkinci işletme birinci
yılda kara geçmektedir. Mekanik punteriz m akinesinde ise çalışm a bakımın dan
işçiye bağımlılık fazladır. Ayar lamalar ı işçi ken di yapar. Elektronik punterizde
ise ekrana girelen bilgiler le daha muntazam diki şler elde edilmektedir.
243
ETKİ Sİ
3)
Güln ur ÖZDEM İR
Patlet birle ştirme iş lemin de kullanılan elektronik düz dik iş makinesi daha iyi
dik iş k alitesi ile yağ lekesi o lm a riski olm adan çalışılmaktadır. İ şletme birinci
yılda k ara geçmektedir. Kara geçi ş noktası olan başabaş noktası yıllık üretim
miktarından çok düş ük o lduğu için grafikte gör ünmemiştir. İkin ci i şletmenin
toplam giderler inin birinci iş letm eden düş ük olduğu görülmüştür. Mekanik düz
dik iş m akin esi ile iki kiş inin çalı şm ası gerekm ektedir. Ayrıca ileri ger i zigzag
ayarı elle yap ılmaktadır. Elektronik düz dikiş makinesinde ise otom atik olarak
ayarlan abilmektedir. Ayrıca diki ş alanı daha gen iştir.
Modern bir hazır giyim atölyesinde araştırmanın yapıldı ğı işletm ede
bulunm ayan ; pantolon yan cep otom atı, cep karşılı ğı diki ş otomatı, pantolon patlet
üstü dikiş otom atı, astarlı astarsız sürfile otomatı, fleto cep dik iş otomatı, pile/pens
otomatı gibi otomatlar da kullanılabilir.
244
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
14.
SEÇİLEN
C EKET
İŞ LETMELERİNDE
TEKNO LO JİNİN
Bu bö lüm de cek et ür etimi sırasın da k ullanılan makineler deki teknolojik
geli şmelerin verim lili ği ne derecede etkilediğini tespit etmek için aynı işlem için
farklı otom at ya da makinelerin k ullanıldı ğı i şlemler seçilmiştir. Ceket üretimi
sırasın da üç işlem basam ağın da karlılık, zam an v e çalı şan gücü olarak
değerlen dirilm i ş, kıy aslamalar yapılmıştır. Grafik lerle izah edilm eye çalı şılmış
son uçlar tablolar haline getirilmiştir. İşlemler sırasında m ateryal metot bölüm ün de
verilen 7.1-10 form ülleri kullanılm ıştır. Çizelge 7.1'de formüller de kullanılan
kısaltm alar yer alm aktadır.
14.1. Biye Dikme İşlemi
Cek etin kol dik im aş amasın da kolun k enar kısmına biye( ince şer it kum aş)
geçirilir. Bu i şlem için elde edilen veriler Çizelge 14.1'de gösterilmektedir. Birinci
işletmede bu i şlem için Tecm ic biye otomatı ikinci i şletmede ise, Juki Union Special
biy e otom atı kullanılmı ştır. Çizelge 14.2'de de biye dikme i şleminin giderler inin
karşıla ştırılması yer almaktadır.
Çizelge 14.1. Biye Dikme İşlemin dek i Veriler
Tecmic Biye
Juki union special biye
otom atı
otom atı (İkinci işletme)
(Birinci işletme)
500.000.000 TL
14.850.000.000 TL
1,33 dk
1,08dk
1
1
Gerekli Makine Sayısı (Ünal, 1999)
Günlük Üretim A deti (O rtak üretim adedi)
Tamir ve Bakım G ideri (Ünal, 1999)
526
526
25.000000 TL
742.500.000 TL
%50
%50
8
8
Amortisman Süresi (Resmi K ayıtlar)
Faiz Yüzdesi (Banka değerlerine göre)
%20
%20
30.448,7 TL/dk
30.448,7 TL/dk
164.000
164.000
Yıllık Üretim Adedi
245
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
Çizelge 14.2. Biye Dikm e İ şleminin Giderler inin Karşılaştırılm ası
Sabit giderler
Makineler
F.G.
Tecmic biye
otomatı
Juki
special
Değişken giderler
∑ S.G .
A.G .
İ.G.
B.G.
Toplam
giderler
T.G.
100000000
162500000
304200000
60745,15
46500000
10149704600
2970000000
1856250000
4826250000
49326,9
742500000
13658361600
union
biye
otomatı
Formül 7.10'dan N de ğeri bulun ur;
Biy e dikme işleminin birin ci ve ikinci işletm eler için elde edilen sabit giderler
ve toplam giderleri Şekil 14.1'deki grafikte gösterilmektedir. Toplam giderlerin
kesi şti ği ür etim m iktarı 471.285 adet/yıl gibi y üksek bir değer o lduğu için başabaş
noktası grafikte görülmem ektedir. Biye otom atının maliyetinin yük sek oluşu toplam
giderler i arttırmaktadır. Fak at kaliteli ve hızlı bir üretim için ikin ci i şletmenin
kullandı ğı biye otom atı tercih edilebilir. Üretim miktarı artırılarak karlılık süresi
kısaltılabilir.
160 00
Gi der (1000 000xTL)
140 00
120 00
100 00
80 00
60 00
40 00
20 00
0
0
16400 0
Yıll ık Üre tim Miktarı (a det)
1. İ şletme Sab it Gide r
2. İ şletme Sab it Gide r
Şekil 14.1. Biye Dikme İ şlemi
246
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
14.2. Kol Takma İşlemi
Cek et üretiminde kolun bedene monte edilme i şlem ine kol takma iş lemi
den ir. Bu i şlem için elde edilen veriler Çizelge14.3'de gösterilm iştir. Tablo da da
gör üldüğü gibi iş lem birinci iş letmede Paff pedal kontrollü kol takma otomatı ikinci
işletmede ise Dürkop Adler tam otomatik kol takm a otom atı ile yap ılmaktadır. Kol
takma işlem inin giderlerinin kar şılaştırılm ası için elde edilen bilgiler Çizelge 14.3.'de
verilmektedir.
Çizelge 14.3. Ko l Takm a İşlem indeki Veriler
Paff pedal kontrollü kol
Dürkop adler tam otom atik kol
takma otomatı
takma otomatı
(Birinci işletme)
(İkinci işletme)
14.229.600.000 TL
21.252.000.000 TL
3 dk
2.6 dk
1
1
G ünlük Üretim Adeti (O rtak üretim
263
263
711.480.000 TL
1.626.500.000 TL
%50
%50
adedi)
A mortisman Süresi (Resmi K ayıtlar)
247
8
8
%20
%20
30.448,7 TL/dk
30.448,7 TL/dk
82.056
82.056
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
Çizelge 14.4. Kol Takma İşleminin Giderler inin Kar şılaştırılm ası
Sabit giderler
Makineler
F.G .
A .G.
Değişken giderler
∑ S.G .
İ.G .
Toplam
giderler
B.G .
T.G .
Pfaff pedal
kontrollü
kol takma
2845920000
1778700000
4624620000
60745,1 5
46500000
10149704600
4250400000
2656500000
6906900000
118749,93
1626500000
18277544256
otomatı
Dürkop
Adler
tam
otomatik kol
takma
otomatı
N = 175.010 adet/yıl o larak kr itik nokta bulunur.
Kol takma işleminin birinci ve ik inci işletm eler için elde edilen sabit giderler
ve toplam giderleri Şekil 14.2'de gösterilmektedir. Toplam giderlerin k esiştiği üretim
miktarı yıllık üretim m iktarından fazla olduğu için
başabaş noktası grafikte
gör ülm emektedir. Fakat ür etim m iktarı artırılarak toplam giderler azaltılabilir.
2000 0
1800 0
1600 0
1400 0
1200 0
1000 0
800 0
600 0
400 0
200 0
0
0
820 56
Yı llık Üretim Miktarı (a det)
1. İşle tme S abit Gid er
1. İ şletme Toplam Gider
2. İşle tme S abit Gid er
2. İ şletme Toplam Gider
Şekil 14.2. Kol Takm a İşlem i
248
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
14.3. Cep Kapağı Dikim İşlemi
Cek et cep kapa ğı dikim iş lem i için bir inci f irm a m etal bir kalıp kullanar ak
metal kalıbın çevresin den brother bıçaklı düz diki ş makin esi ile dikm ektedir. İkinci
işletme ise Dürkop cep kapa ğı otomatı kullanmaktadır. Cep kapağı dikim işlemi için
elde edilen ver iler Çizelge 14.5.'de verilm ektedir. Çizelge 14.6'da ise cep kap ağı
dik im işlem inin gider lerin in karşılaştırılm ası bulunm aktadır.
Çizelge 14.5. Cep Kapa ğı Dikim İşlem indeki Veriler
B rother bıçaklı düz dikiş
Dürkop cep kapağı otom atı
m akinesi
(İkinci işletme)
(Birinci işletme)
3.000.000.000 TL
31.416.000.000 TL
1,8 dk
1 dk
2
1
552
552
150.000.000 TL
1.626.500.000 TL
%50
%50
G ünlük Üretim A deti (Ortak üretim adedi)
8
8
%20
%20
30.448,7 TL/dk
30.448,7 TL/dk
172.224
172.224
Çizelge 14.6. Cep Kapa ğı Dikim İşlem inin Giderlerinin Kar şılaştırılm ası
Sabit giderler
Ma kineler
F.G .
A.G.
Toplam
Değişken gi derler
∑ S.G.
İ.G .
giderler
B.G .
T.G.
Brother
bıçaklı düz
dikiş
120000000
750000000
1950000000
0
54403,8
300000000
3
1161964521
7
makinesi
Dürkop
cep kapağı
oto matı
628320000
0
3927000000
1021020000
46673,0
162650000
1987691936
0
5
0
3
249
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
N = 1.240.069 adet/yıl olarak kritik nokta bulun ur.
Cep kap ağı takma işleminin birinci ve ikinci i şletm eler için elde edilen sabit
giderler v e toplam gider leri Şekil 14.3'deki grafikte gösterilmektedir. Toplam
giderler in kesişti ği üretim miktarı yıllık üretim miktarından fazla olduğu için
başabaş noktası grafikte gör ülm emektedir. Fak at üretim miktarı artırılarak toplam
giderler azaltılabilir.
250 00
200 00
150 00
100 00
50 00
0
0
17222 4
Yıllık Üretim Mik tarı (adet)
1. İşletme To pla m Gider
2. İşletme To pla m Gider
Şekil 14.3. Cep Kapa ğı Dikme İşlem i
Çalı şm ada cek et ür etimi sırasında biy e takm a, kol takm a ve cep kapağı dikme
işlemleri için kullanılan farklı i şletm eler dek i m akinelerden alınan değerler ler
teknolojik açıdan han gi m akinenin k ullanılm ası gerekti ğine karar verilmiştir. Ceket
üretimi için yapılan h esaplam alar dan sonra bulunan gider lerle ilgili bilgiler Çizelge
14.7'de verilm ektedir. İşletm e ba şaba ş noktasın dak i üretim m iktarından sonra t üm
giderler ini kar şılayabilmekte ve kar elde etm ektedir. İkinci iş letm ede kullanılan
makine ve otomatların üretim i kara geçir diği yıllar Çizelge 14.8'de verilmektedir.
250
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
Çizelge
14.7.Bir inci ve İkinci
Karşılaştırılm ası
İşlemler
Biye Dikme
K ol Takma
Cep
Kapağı
İ şletmelerin
Makin eler inin
1. İşletm e makineleri
SG 1
Giderler inin
2.İşletme makineleri
TG 1
SG2
TG2
162.5 00.000
10.149.704.600
4.826.250.000
13.658.361.600
4.624.620.000
16.579.343.372
6.906.900.000
18.277544.256
1.950.000.000
11.619.645.217
10.210.200.000
19.876.919.363
D ikme
Çizelge 14.8 Mo dern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dik leri Yıl
İşlemler
Biye Dikme
K ol Takma
Cep K apağı Dikme
Başabaş noktasındaki
Yıllık üretim m iktarı
Modern m akinelerle
üretim miktarı (A )
(B )
kara geçilen yıl (A/B )
471.285
164.000
2,87~ 3. yıl
175.010
82.056
2,13~ 2. yıl
1.240.069
172.224
7,20~ 7. yıl
Yukarıda verilen bilgiler değer len dir ildi ğinde ortaya çıkan son uçlar:
1) Biye dikme i şlemin de iki i ğneli, karyokalı, düz yataklı, regule bıçak lı, band reçme
makinesi ek i ğnesi sökülerek kol biyesi takm a işlemi için kullanılmaktadır.
Kumaş r egüle bıça ğı sayesin de, biyeye girm eden önce regüle edilir. Yandan biye
beslem e tertibatı bulunm aktadır. Birin ci i şletmede kullanılan biye otom atı
perform ans olar ak daha düşüktür. 164.000 yıllık ür etim m iktarı ile üçüncü yılda
kara geçilm ektedir. E ğer yıllık üretim m iktarı artarsa kara geçi ş daha kısa sür ede
olacaktır.
2) Ceket kol takm a iş lem i için ikinci i şletm e Dürkop adler tam otom atik kol takma
otomatını kullanarak i şlem süresin i kısaltmıştır. Bu dur um verimlili ği arttırmıştır.
Ayrıca di ğer iş letme Paff kol takma otomatı pedal kontrollü olduğu için işçiye
bağımlılık fazladır. Yıllık 82.056 adet üretimle ik inci yılda iş letm e kara
geçmektedir. Üretim m iktarı arttırılırsa süre k ısalmış olacaktır.
251
ETKİ Sİ
Güln ur ÖZDEM İR
3) Alınan de ğerlerine bakıldığın da cep kapa ğı dikm e i şlem i otom atla daha kısa
sürede olm aktadır. Fakat i şletme yıllık 172.224 adet üretim le an cak y edinci yılda
kara geçmektedir. Bu süre uzun bir zam an dilim i gibi gör ünse de, ür etim sayısı
arttırıldı ğın da baş a baş noktasın daki geçi ş süresi de kısalacaktır. Ayr ıca kaliteli
bir dikim işlem i için otom at kullanım ı daha fay dalı olacaktır. Cep kap ağı dikme
otomatında istenen ölçüler de hazır ş ablonlar bulunmaktadır. Bu da daha kaliteli
dik im işlem i elde edilm esini sa ğlamaktadır.
252
Sİ STEMİ KULLANIMI
Güln ur ÖZDEM İR
15. SEÇİLEN GÖ MLEK, PANTO LO N, CEKET İŞLETMEL ERİNDE CADCAM SİS TEM İ KULLANIMI
CAD- CAM sistemi hazır giyim de k ullanım ı giderek artan bir sistem olup,
işletmeye zam andan ve i şçilikten tasarr uf, kaliteli üretim, zamanında teslim at gibi
avantajlar ı getirm ektedir. Çalışm anın bu bölüm ün de seçilen göm lek, pantolon ve
ceket işletmelerin de CAD- CAM sistemlerinin han gi aşamalarda k ullanıldı ğı,
işletmeye sa ğladı ğı yararlar ve ver im lilikteki ro lüne yer verilecektir.
15.1. C AD-CAM'in Pantolon, G öm lek ve Ceket Üretiminde Kullanımı
CAD- CAM ikinci i şletmeler deki pantolon, göm lek ve ceket üretim in de; baz
kalıp h azır lam a, baz beden kalıbının serilenm esi, pastal resminin hazırlanması(6
beden için) ve pastal resm inin çizilm esi işlemlerin de kullanılmaktadır. Birinci
işletmede pantolon k alıp hazırlamadan pastal r esm inin çizilm esi i şlemlerine kadar
geçen süre yaklaşık 256 dakika gibi uzun bir sürede olm aktadır. Tüm bu i şlem ler elle
yapılmaktadır. İkinci i şletmede ise bu süre 90 dk gibi kısa sürede olmaktadır. İnternet
ortamında ya da n um une o larak gelen modeller, verilen bilgiler e gör e baz kalıp
bilgisayar da oluşturulur bu esnada simetri ve y a kat alınabilm e kolaylığı var dır, çıt
işar etleri gör ülmek istenildi ğinde verilebilir, dikişte görmek istedi ğimiz noktalar
belirtilebilir. Ayrıca k umaştaki fir e oranı verimlili ği etkilediği için hazırlanan pastal
planındaki pantolon par çaları daha dikkatli yerleştirilebildi ğinden bu oran düş ük
olm aktadır.
Ayrıca
bu
i şlem ler
CAD-CAM'de
maksimum
iki
k iş i
ile
yapılabilmekteyken elle hazırlan dı ğın da 2-4 kişi olabilm ektedir.
Bir inci işletmede göm lek mo dellerin de pek bir değişiklik o lmadı ğı için daha
önceden hazırlanm ış hazır kartondan baz k alıp lar kullanılmaktadır. Bu kalıpların
hazırlanma işlemi yak laşık 4-5 saat sürm üştür. Fakat iş letm e artık hep ayn ı modelleri
kullandı ğı için önceden hazırladığı baz kalıpları k ullan arak p astal planını elle
çizm ektedir. Pastal resminin çizim işlem i 6 beden için 30 dk sürmektedir. Normal
pastal kağdı k ullanıldı ğı için pastal kağıdı ser imi yapılan kum aş üzer ine yanlar dan
maşa ile t utturulur. Bu durum kaym alara sebep olabilir. İkin ci i şletm ede ise CAD
kullanımıyla yeni bir kalıp hazırlam a 20-25 dk gibi kısa bir sürede yapılmaktadır.
253
Güln ur ÖZDEM İR
İşlemler için bir çalış an yeterli olm aktadır. Fakat bu i şletm enin ürettiği göm lek
modeli marka olduğu için dah a önceden oluştur ulm uş ayn ı baz kalıp üzer in de
çalı şılm aktadır. Serileme i şlemi yeni yap ılıyorsa 6 beden için 15-20 dk sürmektedir.
Eğer önceden çalışılan bir modelse kontrol ve düzeltm eler 5-6 dk sürmektedir.
Ploter'dan pastal resm inin çıktısının alınması(6 beden için modele göre) ise 15-25 dk
gibi kısa bir sürede o lmaktadır. Ayrıca çıktının alın dığı ka ğıt yapı şkan lı olduğu için
serimi yap ılan kuma ş üzerine ö zel ütü ile yapı ştırılarak, k esim işlem inde kolay lık
sağlam aktadır. Ver imlilik oldukça yüksektir. %85-91 arasın dadır. Bu dur um kuma şın
çizgili olup olm am sı ile ba ğlantılıdır.
Cek et üretiminde birin ci i şletme daha önceden hazır olarak aldı ğı karton baz
kalıpları k ullanmaktadır. Fakat pastal çizme iş lemi 5 beden için 2 saat sürmektedir.
Çizim işlemi iki kişi tarafın dan yap ılm aktadır. Ceketi oluşt uran par ça sayısı çok
olduğu için olduk ça zahmetli bir i şlem olm aktadır. İk inci işletm ede ise CAD
kullanımı ile zor bir modelin baştan itibaren kalıp, ser ilem e, pastal resmin
oluştur ulm ası ve çıktının alınm ası 5-6 saat sürmektedir. İnternet ortamından
gön der ilen baz kalıp üzer inde çalışm a yapılarak ya da gön derilen numune üzer in de
dijit edilerek bilgisayara bilgiler aktarılarak istenilen özellikte k alıp lar oluştur ulabilir.
Bu şekilde kalıp hazırlama iş lemi 30 dk sürmektedir. Serilem e i şlem i 5-10 dk
sürmektedir. Pastal resmi oluşturma işlemi de 15-30 dk sürm ektedir(parça sayısına
bağlı, k um aş desenine bağlı). Ploter'dan çıktı alma iş lem i 15-45 dk ar asın da
değişebilm ektedir. Yapılan kalıp çıkarma ve pastal planı o luşt urm a iş lem i elle
yapılan i şleme göre daha kısa sürede olmaktadır. Ayr ıca çalı şm a daha kolay
yür ütülebilmektedir. Düzeltm eler yapılabilmektedir. Ayr ıca çalı şılan bir çalışma
dah a sonra kullan ılabilmesi için kayıt edilebilmektedir. Çizelge 15.1'de baz kalıp
hazırlama, ser ilem e, pastal resm i hazırlam a – düzeltme ve pastal resmi çizme
işleminin birin ci ve ikinci i şletmeler de y apılm a süreleri ver ilmiştir.
254
Güln ur ÖZDEM İR
Çizelge 15.1. Kalıp Hazır lam a, Serilem e, Pastal Resm i Hazırlam a ve Pastal Resmi
Çizim İşlem lerinin Birinci Ve İkinci İşletmelerde Uy gulanm a Süreleri
İşlem adı
Pantolon
Gö ml ek
Ceket
Elle ha zırlama
CAD kullanımı ile hazı rlama
(Birinci işletme) (dk)
(İkinci işletm e)(dk)
256
90
270
70
420
370
Etüt de ğer leri gö z önün de alınarak CAD sistemiyle hazırlan an kalıp,
serilen dirm e, p astal resm i hazırlama ve pastal resmi çizm e iş lem lerinin pantolon,
ceket ve gömlek üretim in de harcanan sürenin elle hazırlamadan daha kısa sür düğü ve
kalıpların daha sonra kullanm ak için saklan abildi ği, karton kalıplar da olduğu gibi
fazla y er i ş gal etm edi ği gör ülmektedir. Ayrıca yeti şm iş bir elem anın iki ya da üç
kişin in yap aca ğı i şlemleri y apabildi ği ortaya çıkm aktadır. Bu nedenle işletm eler
yenilik yaparken ilk sırada modelhane bö lüm ün ü düş ünmektedir ler. Yalnız Adan a'da
CAM sistemini yalnızca büy ük ölçekli f irm alar kullanm aktadır. Bu durum da ser im
ve kesim işlemin de kullanılan CAM sistem inin m aliyetinin yüksek oluş uyla
açıklanabilir. CAD sistem i 31.000 Amerikan doları iken serim makinesi $34.000,
serim m asası $35.000 ve kesim ise $164.800 gibi bir değer dedir ( Ger ber ve Assy st,
2006). Yalnız alın acak teşvikler le (Örne ğin; Ko bilerin ür etim kapasiteler ini artırıp,
dah a fazla ki şi istih dam edilebilm eler i için KOSGEP parasal destek ve kur s
vermektedir) bu sistem ler firm aya dah a az bir m aliy etle kazandırılabilm ektedir. CAD
sisteminin bir i şletmeyi kara geçirm e süresi en fazla iki yıl o lmaktadır. Bu dur um
üretim miktarındaki artışla kısaltılabilmektedir. Ayrıca CAD sistemi bulunup CAM
sistemi bulunm ayan firmalar da özellikle serim ve kesim işlem ler inde bu sistem leri
kullanm ayı planlamaktadırlar. Ayrıca üretim planlama, verim lilik analizi gibi
çalı şmalar ı da CAM
sistemiyle yaparak
edilebilmektedir.
255
daha ver imli
bir çalı şma elde
Güln ur ÖZDEM İR
Hazır
giyim de
CAD- CAM
sistem lerinin
kullanımı
gider ek
yaygınla şm aktadır. Çalışmanın bu bölüm ünde de sistemin seçilen iş letm eler de
kullanımlar ına yer verilm i ştir. İşletm elerin CAD sistem ine biran önce geçerek kalıp
hazırlama, serilem e, pastal plan ı oluşt urma ve pastal resminin çıktısın ın alınm ası
yönündeki işlemler de kullanm ayı sa ğlam aktadırlar. Küçük işletmeler ise gelecekteki
yatırım planlar ı içine CAD sistemini kurmayı planlam aktadırlar. CAD sistemi olan
işletmeler ise p astal serm e i şlem inde CAM sistemini k ullanm ayı p lanlam aktadır lar.
CAM sisteminin yaygınla şmama sebebi olar ak m aliyetinin y ük sek o luş u söylenebilir.
Ayrıca bu sistem i ancak büyük ö lçek li firm alar k ullanabiliyor. Çünkü üretim
miktarının fazla do lasıyla sistem ken dini 2-3 yılda amorti edebiliyor.
CAD- CAM
sisteminin ür etim de kullan ılması verimliliği ve kaliteyi
arttırm aktadır. İ şçiden kaynak lı hataları en aza in dirmektedir.
256
16. SONUÇ VE ÖNERİLER
Güln ur ÖZDEM İR
16. SO NUÇ VE Ö NERİLER
Bu çalışmada hazır giy im san ayinin dünya, ülke ve Adana İ li'n deki dur um lar ı
incelenmiştir. Ayr ıca Adana'da bulunan hazır giyim i şletm elerinin ihracat ve ithalat
açısından kapasitesi, üretim sırasın daki iş lem basamaklar ının y apılış ş ekilleri ve
kullanılan makine v e otomatlardaki m odernizasyon dur umları incelenmiştir. Bu
incelem eler v erim lilik olarak de ğerlen dirilerek iş letm eler deki m odern yöntem ve
teknolojiler in faydaları ortaya kon ulm uştur.
Ülkemizde ve Adana İli'nde Hazır Giyimin Durumu
Ülkemizde hazır giyim ihracatı di ğer sanayi dalları arasında birinci sır ada yer
alm aktadır. Hazır giy im üretimi 2005 yılında bir önceki yıla oranla %4.7'lik bir artış
gösterm iştir. 2005 yılın da düny ada m iktar kısıtlamalar ının kalkmasıy la birlikte,
ortaya çıkan yen i uluslararası r ekabet ortamı, 2005 yılı baş ından itibar en dünya
ekonom isin de
ve ticaretin de meydana
gelen
durgunluk,
sektörün
ihracat
perform ansını etkilem ektedir. Yükselen petrol ve h amm adde fiyatları, y ükselen
maliyetler ve yoğun rekabet nedeniyle düşen fiyatlar a ra ğm en sağlanan ihracat artışı
her ne kadar düş ük olsa da, sektör ün dünya piyasaların da bütün olum suzluklara
rağmen rek abet edebilece ğini gösterm ektedir.
Dünyada tekstil ve hazır giyim arzının giderek artaca ğı ve h atta talepten fazla
olacağı gerçe ğin den har eketle, mal satabilm enin zorla şaca ğı ve pazar lamanın
öneminin bir kat daha artacağını söy leyebiliriz. Bu anlamda, ülkem izdeki hazır giy im
firm alarının y urtdış ı f uarlara katılım , yurtdı şın da of is ve ma ğaza açılması, dağıtım
kanalları o luşt urulması ve m evcut dağıtım kanallarına girilmesi, alıcıların yur da
dav et edilerek sektörün ula ştığı düzeyin onlarla pay laşılması, her tür lü modern
iletiş im ve haberle şme im kanlarının k ullanılması (web sayfası oluştur ulması, internet
kullanımı, tanıtım v. b.) suretiyle tanıtım , pazarlama ve da ğıtımda avantajlı kon uma
gelinmesi gerekmektedir. Bu itibarla, firm aların zam an kay betm eden bu yönde bir alt
yapı oluşturmaya başlamaları bir zor unluluktur.
Pazara yakınlı ğın avantaja dönüşmesi, hızlı üretim ve zam anında teslim atla
mümkündür. Özellikle 2005 sonr ası dön em de rek abet açısından bu unsur un önemi
257
Güln ur ÖZDEM İR
bir kat daha artarak ken dini hissettirm ektedir. İthalatçı firm aların depolama
maliyetlerin den k urtulma yönün dek i talepler i (stoksuz çalı şma) ür eticileri hızlı
üretim ve zam anın da teslimat, hatta doğrudan ma ğazalara teslim at yapm a zorun da
bır akacaktır. Bu itibar la f irm aların ş im diden bu yönde çalışm alar a başlamaları ve
ithalatçı ülkelerde ortak dağıtım organizasyonlar ı yapmalar ı gerekm ektedir. Hızlı
teslimat açısın dan yo l, lim an ve hav aalanı gibi firm aların inisiyatifin de bulunmayan
lojistik un surların da üretimdeki artış a paralel olarak hızla geli ştirilm esi ve
modernleştirilm esi ger ekm ektedir.
Adana İli'ne bakıldı ğında ise, ihracat miktarı ülk emiz ihracatının%1 gibi
küçük bir bölümün ü oluştur duğu gör ülm ektedir. Bu dur um kayıt dışı fason ürünleri
içermediği için Türkiye'nin 5. büy ük ili kon um un da olan Adana için düş ük bir
değerdir. Adana İli ihracatın da 118 milyon ABD Doları ile ilk sırada "Dok um aya
Elveri şli Maddeler ve Bunlar dan Mamul Eşy a" ürün gr ubu bulunm aktadır. 2004 yılı
ilk dönemin de de y ine ilk sırada bu ür ün gr ubu bulunmaktadır. Fak at geçen y ıla göre
bu ürün gr ubun da ilk üç aylık dön em de % 4,6 azalış ger çekleşmi ştir. Avr upa Birliği
üyesi ülkelere yapılan ihr acat 2005 yılında Adana İli için 4 artış göstererek 838
milyon dolar olm uştur. Bu rakam yapılan ihracatın %54'ün ü oluşt urmaktadır. Bu
rakamın %80'ini olarak ta tekstil mamulü ür ün ler ve cihazlar ı kap samaktadır.
Adana'daki hazır giyim firm aları incelendi ğin de büy ük çoğunluğun un orta
ölçekli olduğu gör ülm üştür. Bu dur um , m aliy et ve fason çalışmanın daha fazla
oluş uyla açıklanabilir. Tekstilde ya şan an dalgalanmalar hazır giyim e yönelmeleri
azaltmıştır. Fakat yine de mevcut işletm eler kaliteli üretim yapabilmek için m odern
teknolojiler e geçm eye çalı şm aktadır lar. Ayr ıca CAD- CAM sistem inin kullan ım ıyla
bilgisayar teknolo jisinin hazır giyim de yerini alm ası sa ğlanmaktadır. CAD sistemi en
fazla iki y ılda kendin i amorti edebilm ektedir. Bu süre üretim miktarı ile do ğru
orantılıdır. CAD sistemini hazır giy im işletmelerinin büy ük bir kısm ın kullandı ğı,
CAM sistemini ise m aliyetin de dolay ı sadece büy ük ölçekli iş letmelerin kullan dığı
belirlenmiştir. CAD- CAM'in kullanıldı ğı firmada bu i şlemleri yapacak per sonelin
yeterli bilgi donan ımına sahip olması ger ekm ektedir. Bu durum işlem ler in daha kısa
sürede olm asını sağlayacaktır. Adana'dak i hazır giy im işletmelerinin
%70'nin
verimliliklerin i tespit ettikleri; bun lardan %50'si REFA veya MTM gibi bilinen
258
Güln ur ÖZDEM İR
metotları kullandık ları, bir kısm ının ken dilerine göre bir sistem belirledikleri, bir
kısm ının ise ustaları bir gözlemci gibi kullan arak birebir çalış anlar ı takip ettirdikleri
gör ülm üşt ür.
Seçilen Gömlek, Pantolon, Ceket İşletmelerinde Verimliliğin Değerlendirilmesi
Çalı şm a neticesin de firmalardaki seçilmiş pantolon, göm lek ve ceket
üretimlerin in i ş akı şlar ı ve k ullanılan m akin e ve otom atlar belirlenm iştir. Bilgilerin
alın dığı modern firmaların iş letm elerin de teknolojiyi takip ettikleri gör ülmektedir.
Baz kalıp hazırlam a, baz beden kalıbın ın serilenm esi, pastal resm inin hazırlanm ası
ve pastal resm inin çizilm esi i şlemlerin de CAD sitemini k ullanm aktadır lar. Üretim
sırasın da kullandıklar ı m akine ve teçhizatlar ise teknolojik yeniliklere uy um
sağlam aktadır lar. Mo dern m akine ve otomatları kullanmaktadırlar. İş letmelerin
makine parkur un un belli düzende olduğu, çalışanlar ın kalifiye ve disiplinli
çalı ştıklar ı gör ülm üştür. Firm aların k en di m arkalarını ür ettikleri ya da marka olm uş
firm alara f ason i ş yaptıkları belir lenmiştir. Diğer firmaların ise de ğiş ime açık fakat
düş ük serm ayeye sahip olmalar ın dan ötürü daha çok klasik makine ve teçhizatları
kullandıkları görülmektedir. İ şletmelerinin çalış anlarının disiplin için de olmadıkları
ve çalı şma mekanının düzenli olmadı ğı daha çok fason çalı ştıkları belir lenmiştir.
Pantolon, göm lek ve ceket üretim inde seçilen i şlemlerde kar şıla ştırılan makin eler inin
hangi kapasitede daha verimli çalışabileceğine karar ver ebilmek için başa baş (kritik)
noktaları bulunm uştur. Hesaplan an ba şa baş noktasından sonra tüm giderlerin
karşılanabildi ği yar gısına var ılar ak, kar a geçildi ği belirlenmiş, düş ük toplam üretim
giderine sah ip olan teknolo jinin amortism an süresi tesp it edilmiştir.
De ğer len dir ilen makine ve otom atlar hakkındaki sonuçlar aşa ğıda belirtilmiştir:
- A ğ birle ştirm e i şlem i çift i ğne makinesi ile m ekanik makineye nazaran daha kısa
sürede, daha iyi dik iş karlılığı elde edilm iştir. İş letm e birin ci yılın son un da kara
geçebilm ektedir.
- Pantolona yapılan brit punteriz iş lemi elektronik punteriz m akinesi ile daha kısa
sürede yapılmakta ve daha n et diki şler elde edilmektedir. Mekanik p unteriz
m akinesi ile işçiye ba ğım lılık fazladır. İkinci iş letm e birinci y ılda kara geçm ektedir
259
Güln ur ÖZDEM İR
- Patlet birleştirme işleminde kullan ılan elektronik düz diki ş m akinesi daha iyi diki ş
kalitesi, i şçi say ısın dan kar lılık söz kon usudur.
- Etek çekme işlemi için elektronik düz diki ş m akinesi yer ine ikinci iş letmede ayak
transportlu h avalı etek çekme otom atı kullanılmı ştır. Makine fiyatının pahalı
olmasına rağmen iş letm e 1. yılda k ara geçebilmektedir. Daha iy i dik iş kalitesi elde
edilm ektedir.
- Apart ura kırma otomatı pahalı olm asına ra ğm en işletmeyi birinci yılın ortalar ın da
kara geçirmektedir. İ şlem pres şek linde daha düzgün ve seri olm aktadır. Ayrıca el
ütüsüyle yapılan i şlemde iki ki şiye ihtiyaç duy ulm aktadır.
- Elektronik bıçaklı düz dik iş m akinesi ile yapılan y aka çatma işlemi daha kısa
sürede olmaktadır. Mekan ik bıçaklı düz dikiş makinesine göre daha v erimli
çalışılmaktadır.
- Biye dikme iş lem in de iki i ğneli, karyok alı, düz yataklı, regula bıçak lı, ban d reçme
m akinesi ek i ğnesi sök üler ek kol biyesi takma işlemi için kullanılmaktadır. Birinci
işletm ede kullanılan biye otom atı perform ans olarak daha düş üktür. 164.000 yıllık
üretim m iktarı ile üçüncü yılda kara geçilm ektedir. E ğer yıllık üretim miktarı
artarsa kar a geçiş daha kısa sürede olacaktır.
- Ceket kol takma işlemi için ikinci iş letme Dürkop adler tam otom atik kol takma
otom atını kullan arak iş lem sür esini kısaltmıştır. Bu dur um verim lili ği arttırmıştır.
Ayrıca di ğer işletm e Paff kol takma otomatı pedal kontrollü olduğu için işçiye
ba ğım lılık fazladır. Yıllık 82.056 adet ür etimle ik inci yılda iş letm e kara
geçm ektedir. Üretim miktarı arttırılırsa süre kısalm ış o lacaktır.
- Alınan de ğer lerin e bakıldığında cep kapağı dikme i şlemi otomatla daha kısa sür ede
olmaktadır. Fak at iş letme yıllık 172.224 adet üretim le ancak y edinci yılda k ara
geçm ektedir. Bu süre uzun bir zam an dilimi gibi görün se de, üretim sayısı
arttırıldı ğında ba şa baş noktasın daki geçi ş süresi de kısalacaktır. Ayr ıca kaliteli bir
dikim işlemi için otom at kullanımı daha faydalı olacaktır. Cep kapağı dikme
otom atında istenen ö lçüler de h azır ş ablonlar bulunm aktadır. Bu da daha kaliteli
dikim işlemi elde edilmesine yar dım cı olm aktadır.
Son uç olarak k ullanılan m odern m akine v e otom atların bir y ıl gibi kısa sürede
kendiler ini am orti ettikleri gör ülm ektedir. Cep kap a ğı dikme gibi otom atların
260
Güln ur ÖZDEM İR
maliyetlerinin yük sek oluşun un am orti etm e süresini artırm asına ra ğm en, üretim
miktarındaki artı şla bu süren in kısaltılabilmektedir. Ayrıca yatırım yaparken ilk
yatırım m iktarına de ğil, uzun sür edeki maliyet ve kalite kavramları dikkate
alınmalıdır. Çünk ü yeni teknolojilerin ; üretim süresini azalttığı, diki ş kalitesini
arttırdı ğı, çalı şana ba ğımlılığı azalttığı, asgari insan gücüyle ür etim yapılabildiği, i ş
kazalarını azalttığı, yer açısın dan tasarr uf sağlanıldığı ortaya çıkmaktadır. Tüm bu
noktalar da maliyeti düşürmekte verimlilik ve k aliteyi arttırmaktadır. Ayrıca kaliteli
ürünler m üşteri mem nun iyetini sa ğlamaktadır. Üreticin in de işletm esin de bu
geli şmeleri takip etm esi hem ür ün kalitesi h em de p azar p ayını artırm ada etkili
olacaktır.
Bun dan sonraki çalı şmalarda ise; CAD- CAM sisteminin yaygınlaşm ası ve
kullanılabilmesi ile ilgili eğitim programlar ı h akkında çalı şm a yapılması ve örme
tekstil mamullerin in konfek siyondaki yeri, i şlem basamaklar ında k ullan dıkları
teknolojiler in
incelenmesi
ve
verim lilikleri
önerilm ektedir.
261
üzerine
çalışmalar
yapılm ası
KAYNAKLAR
ADANA T İ CARET ODASI Web Sayfası, 2006, www.adan a-to.org.tr
AKAYDI N, M., 2000, Diki ş Makinelerin de Otomasyon Ders Notu, Pam ukkale
Üniver sitesi Tekstil M ühen disliği Bö lüm ü.
AKDENİZ İHRACAT ÇILAR Bİ RLİ Ğİ Web Sayf ası, 2006, www.akib.or g.tr
ARAS, G., 2006, Avr upa Birli ği ve Dünya Pazarlarına Uyum Açısından T ürk Tekstil
ve Konfek siyon Sektörünün Rekabet Yetene ği Finansal Yakla şım , Om
Yayınevi, İ stanbul, 312s.
ASSYST, 2005 Cad Sistem Broş ürleri, Astaş End. Tekstil Mak. San. ve Tic. A. Ş.
Adana.
ASTAŞ JUKİ, 2006, Ceket, Gömlek ve Pantolon Makine ve Otomatları Ür ün
Katalo gu.
ATILGAN, T., 2002, Konfeksiyon İşletm elerinde Performans Değerlendirm esi ve Etki
Eden Faktörler, Türkiye V.Pamuk Tek stil ve Konfek siyon Sem pozyum u,
T.C.Tarım ve Köy İşleri Bak anlı ğı, Tarımsal Ekonomi Ara ştırma En stitüsü,
Diyarbakır Ticaret Bor sası, Diyar bakır.
BAYRAKTAR, F., 1996, Giy im, Sim Matbaacılık Kağıtçılık Ltd. Şti., Ank ara, 235s.
BOZKURT, B., BULGUN, E., YEŞİLPI NAR, S., 1993, CAD/CAM Sistem lerinin
İşlev leri.Tekstil ve Konfek siyon, (6), 32-35.
Cİ HAN M AKİ NE, 2 005 , I nvestron ica Sist em ler i Ür ün Katalo gu.
ÇEVİK, A., 2000, Konfek siyon Mak ineleri Der s Notu, Marmara Üniversitesi Teknik
Bilimler Meslek Yüksekok ulu Tek stil Konf eksiyon Bölümü, İstanbul
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), 2003
DUMAN, M., 2004. Konf eksiyon da Cad/Cam ( Bilgisayar Destekli Tasarım Ve
Üretim ) Sistemlerinin Kullanım ının İncelenm esi, Çukurova Üniversitesi
Mühen dislik Mimarlık Fak ültesi Tekstil Mühen disli ği Bölümü, Adana.
EMEK, A., SEVİM, Ü., 2006, Hazır Giyim, Dı ş Ticaret Müsteş arlı ğı İharacatı
Geliştirme Etüd Merk ezi (İ GEME).
ERAY, Ö. F., 1998 Giyim de Makine ve Teknolojisi, Gazi Üniv ersitesi Yay ınlar ı
262
ERCAN, E., 1990, Giy si TASARIMI NDA Bilgisayar Uy gulaması, Tekstil ve
Makine Der gisi, (22) 218-221.
GERBER, 2005, Cad- Cam Sistem leri Ür ün Katalogu.
GÜMÜ Ş, Ü. B., 1997, Uluslar arası Pazarlar İçin Üretim Yapan Türk Hazır Giy im
İşletmelerin de Moda Tasar ım ı Çalışm aların ın Sektörel Olarak İncelenmesine
İlişk in Bir Ara ştırm a, Konfek siyon ve Teknik, (37) 66-78.
GÜMÜ Ş, İ., ÜSTÜN, G., 1994, Türk Hazır Giyim Sanayinin Geli şimi ve
Bek lentiler, Tekstil ve Teknik Der gisi, (4) 150-155.
İHRACAT
GELİŞT İRME
ETÜD
MERKEZİ
Web
Sayfası,
2003,
www.igem e.gov.tr
İ ŞLİLER,A., 2002 , Tasarım Bilgisayar Desteği ve Verimlilik, http://www.mm o.org.
tr/m ühendismakin a/ar siv.
İNCEO ĞLU, Y., 20 05, Giy si Kalıp ve Çizimler i, Güv en Kitap Yayın Dağıtım
Ltd. Şti. , İ stan bul,348 s.
KARAMAN, M., ÇİTOĞLU, F. ve Ark., 2000, Temel Hazır Giyim Bilgisi Ders Notları,
Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Tekstil Eğitimi Bölüm ü Hazır
Giyim Program ı Ders Notları, 111 s.
KAYAALP, D.İ., ÖNDO ĞAN, Z., 2004, Hazır Giy im Endüstrisin de Giysi Kalıbı ve
Kesim Planı Hazırlama İşlemlerin de Cad Sistem inin Kullanım ı, Selçuk
Üniver sitesi I V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sem pozyumu, 705-710.
KILINÇ, N., ŞENER, T., 2004, Türk Hazır Giy im Sanayin de Faaliyet Gösteren Orta
ve Büy ük Ölçekli Hazır Giyim İşletmelerin in Esneklik Düzeyi, Selçuk
Üniver sitesi I V. Ulusal Ür etim Araştırm aları Sempozyum u Bildiriler, Konya,
157-162.
KOÇ, E., 2000, Üretim Yönetim i ve Organizasyon, TC Çukurova Üniversitesi Mühendislik
Mim arlık Fakültesi Yayını, Adana
KOÇ, E., SABI R, E. C., 1997, Türkiy e'de Dokuma ve Konfek siyon Sektörler i Üretim ve Dış Ticaret, Konfek siyon & Teknik Dergisi, (34) 34-39.
263
KORUCA, H.İ., KOYUNCUO ĞLU, C., TUNCA, M.Z., 2004 Hazır Giy im
Endüstrisin de Yen i Teknolojilerin ve Or gan izasyon Yapılarının Ür etim
Verimliliğin e ve Çalışanlar a Etkileri, IV. Ulusal Ür etim Araştırmalar ı
Sem pozyumu Bildiriler, Konya, 14-18.
KURUMER, G., 1991, Kesim haneler de Zaman Etütleri ve Et üt Değerler inin Pratik
Kullanımını Sa ğlay acak Bir Sistemin Araştırılm ası, Tekstil ve Konf eksiyon
Der gisi, (2) 158-163.
KUTLAR, A., GÜLCÜ, A. ve KARAGÖZ, Y., 2004, Cumhur iyet Üniversitesi
Fak ültelerinin Performan s Değerlen dirmesi, Ç.Ü. İktisadi İ dari Bilim ler
Der gisi, 5 (2).
LECTRA, 2005, Cad- Cam Sistem leri Ür ün Katalogu.
MALKAN, 2006, Üt ü ve Ütü Paskaraları Ür ün Katalogu.
MEB, 2005, Meslek i E ğitim ve Öğr etim Sisteminin Güçlen dirilmesi Projesi,
Overlok, Ankar a.
OBUCHİ, S., ÖZERDA Ğ, S., 1996, Dikim de Otom asyon Teknolo jisi, Ege
Üniver sitesi VII. Uluslar arası İzmir Tekstil ve Hazır Giyim Sem pozyum u,
643-681.
ÖKTEM, T.,
ÖNDOĞAN, E., AKTU ĞLU, Z., 2005, Tekstil ve Konfeksiyon
Sektöründe
Kaliteyi
Etkileyen
Teknik
Geli şmeler,
www.aeri,
org.tr/teblig/t_oktem/aeriteknikgelson.htm, 11-14.
ÖND0 ĞAN, Z. , 199 7, Bilgisayar Destekli T asarım , Kalıp Mo del Uy gulama ve
Kesim Planı Hazır lam a Sistemlerin in Hazır Giyim İ şletmelerin e Uyum u,
Ege
Ün iver sitesi Fen Bilim ler i Enst it üsü, Doktora tezi.
ÖZDEM İR, E., ŞENOL, G., 2004, Kobiler İçin Üretim Pazarlama Ara Yüzünde Ürün
Geliştirme, Selçuk Üniver sitesi I V. Ulusal Ür etim Araştırmaları Sempozyum u
Bildiriler, Konya, 711-716.
SA ĞDIK, Ş., VURAL, T.,1996, Büyük Ölçek li Hazır Giyim İş letm elerinde Yeni
Ür ün Geliştirm e Faaliyetleri Üzer ine Bir Araştırma, Tekstil ve Konf eksiyon
Der gisi, (4), 299-308.
TAYLOR, P., 1995, Giyim Endüstrisinde Bilgisayar, Gaye Filmcilik ve Matbaacılık
San. A. Ş., Ankara, 220s.
264
TEK, Ö., 2000, Konf eksiyon İşletmelerin de Üretim Planlaması ve Modern izasyonu,
Ege Üniversitesi Fen Bilimleri En stitüsü Tekstil Mühen disli ği Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi.
TEKİN, M., 2004, Gir iş imcilik ve Küçük İşletme Yöneticili ği, Selçuk Üniversitesi
İktisadi ve İ dari Bilim ler Fak ültesi.
TİMTA Ş, 2005, Kesim hane ve Konfeksiyon Ek ipmanları Ür ün Kat alo gu.
TOPÇU, S., 2004, Çuk urova
Bölgesi Konfek siyon İşletmelerin de Cad- Cam
Sistemlerinin Uygulamaları, Çuk urov a Üniver sitesi Fen Bilim ler i En stitüsü
Tekstil Mühen disli ği Anabilim Dalı Yük sek Lisans Tezi.
ÜNAL, Z. B., 1999, Konfeksiyon Makinelerin de Otomasyonun Ver imlili ğe Etkisi,
Ege Üniversitesi Fen Bilimleri En stitüsü Tekstil Mühen disli ği Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi.
ÜNAL, Z. B., ÖNDO ĞAN, Z., P AMUK, O., 2004, Konfeksiyon Sektöründe Ür ün
Tasarım ı ve Yönetimi, 717-720
ÜZELAKÇİL, S., CESUR, H., TÜRKMENOĞLU, Ü., 2000 Desenli Kum aşların
Bilgisayar da Tasar ımının Ar aştırılm ası, Çuk urova Üniver sitesi M ühendislik
Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühen disliği Bölümü, Adan a.
ANONYM OUS, 1999, Tekstil Teknoloji Der gisi.
ANONYM OUS, 2003, Tekstil ve Konfeksiyonda Görün üm Der gisi.
www.foreigntrade. gov.tr/IHR/sektor/tekstil.htm, 2006
www.itkib.org.tr, 2006
www.foreigntrade. gov.tr, 2006
www.nakamakina.com , 2006
www. dpt.gov.tr/dpt web/ek utup96 /prjplan/prj8.html, 2006
www.m pm .org.tr/, 2006
www.adanaor ganize.or g.tr, 2006
www.t usiad.or g.tr, 20 06
www.amfreece.com, 2006
www. brother.com, 2005
www.haselutu.com .tr, 2006
www.albam akine. com .tr, 2006
265
Ö ZGEÇMİŞ
1978 yılın da Adana’ da do ğdu. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra,
Sabancı Anado lu Tekstil Meslek Lisesinden 1996 yılında m ezun oldu. Aynı yıl
Marmara Üniver sitesi Teknik E ğitim Fak ültesi Tek stil Ter biyesi Öğretm enli ği
Bölüm ü'ne gir di. 2000 yılın da lisans eğitim ini tam am ladı. 2000-2002 yılları
arasında çeşitli firm alar da görev aldı. 2004 yılın da Çuk urova Üniversitesi
Mühen dislik-Mim arlık Fakültesi Tekstil Müh endisliği An abilim dalında Yüksek
lisansa baş ladı. 2002 yılında Çukurov a Üniversitesi Osmaniye Meslek Yüksek
Ok ulu Tekstil Pro gram ı'na Ö ğretim Gör evlisi o larak atandı. Halen görevin e devam
etm ektedir.
266

ÇUKURO VA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK

Transcription

Similar documents

70. hesap dönemi faaliyet raporu 2007

Bugün Toplanıyor

Intrebari CG - Vrei sa fii milionar online

Crack Propagation in Decagonal and Icosahedral Quasicrystals