De odyssee van de aardappel - International Potato Center

CIP's Mission
The International Potato Center (CIP) seeks to reduce
poverty and achieve food security on a sustained
basis in developing countries through scientific
research and related activities on potato,
sweetpotato, and other root and tuber crops, and on
the improved management of natural resources in
potato and sweetpotato-based systems.
The CIP Vision
The International Potato Center (CIP) will contribute
to reducing poverty and hunger; improving human
health; developing resilient, sustainable rural and
urban livelihood systems; and improving access to
the benefits of new and appropriate knowledge and
technologies. CIP will address these challenges by
convening and conducting research and supporting
partnerships on root and tuber crops and on natural
resources management in mountain systems and
other less-favored areas where CIP can contribute to
the achievement of healthy and sustainable human
development.
www.cipotato.org
CIP is supported by a group of governments, private
foundations, and international and regional
organizations known as the Consultative Group on
International Agricultural Research (CGIAR).
www.cgiar.org
De Odyssee van de Aardappel
De Verenigde Naties hebben 2008
uitgeroepen tot het Internationale Jaar van
de Aardappel. Deze 'bescheiden' knol is
het derde belangrijkste voedingsgewas ter
wereld. De tentoonstelling 'De Odyssee
van de aardappel' brengt het fascinerende
verhaal van de aardappel. Een verhaal dat
begint bij de domesticatie van de
aardappel in de Andes in Zuid-Amerika,
zich vervolgens verplaatst naar de
Europese tafels en eindigt in de
ontwikkelingslanden, waar de aardappel
een essentieel onderdeel van de voeding
vormt.
De tentoonstelling bestaat uit zes grote
delen.
Deze tentoonstelling 'De odyssee van de
aardappel' viert het Internationale Jaar van
de Aardappel door te tonen hoe en waar
de aardappel het eerst werd
gedomesticeerd, wat zijn belang was in de
precolumbiaanse culturen en hoe de
Spaanse ontdekking van de aardappel en
zijn introductie in Europa verliep. De
tentoonstelling laat de bezoeker
vervolgens kennismaken met de
verspreiding van de aardappel in Europa
en in de rest van de wereld, en zijn erfenis
vandaag de dag.
Met dank aan
Deze tentoonstelling werd ontwikkeld door
het Intenational Potato Center, Lima, Peru,
met de steun van het ministerie van
landbouw en het ministerie van
buitenlandse zaken van de Peruviaanse
regering.
he domestication of potatoes
(Solanum spp.) probably
started at least 10 000 years
ago around Lake Titicaca (in
modern-day Peru and Bolivia),
when the first inhabitants of
this region began selecting
edible forms of wild potato
species. The wild species
eventually crossed with each
other and produced
increasingly better varieties.
The modern potato (Solanum
tuberosum) was apparently
domesticated about 7000
years ago from wild potato
species of the Solanum
brevicaule complex. However,
the emergence of agricultural
communities, in this and other
regions of South America, only
occurred some 3800 years ago
at the beginning of the
Formative Period
De domesticatie en de evolutie van de
aardappel
De domesticatie van de aardappel (Solanum
spp.) startte vermoedelijk 10.000 jaar geleden
rond het Titicacameer (in het huidige Peru en
Bolivia), toen de eerste bewoners van deze regio
startten met het selecteren van eetbare wilde
aardappelsoorten. De wilde soorten werden met
elkaar gekruist en brachten steeds betere
varianten voort. De moderne aardappel
(Solanum tuberosum) is vermoedelijk ongeveer
7.000 jaar geleden gedomesticeerd uit wilde
aardappelsoorten van de Solanum brevicaule
familie. De opkomst van
landbouwgemeenschappen, in deze regio en in
andere regio's in Zuid-Amerika, vond echter pas
ongeveer 3.800 jaar geleden plaats, aan het
begin van de formatieve periode.
6
7
The first progenitor of the potato
The first progenitor of the potato
The wild species Solanum
bukasovii probably gave rise
to the first cultivated potato,
Solanum stenotomum,
about 7000 years ago in the
Lake Titicaca area
1
1
2
Wild species of the potato
Wild species of the potato
1
The diversity of the wild species
The characteristic type specimen
of Solanum bukasovii was found
in the Department of Junin (now
Pasco), in Yanamachay, near the
city of Cerro de Pasco, Peru, on
the banks of a stream, among
rocks and along the edges of
cultivated areas. (7 March, 1927,
S. Juzepczuk 10605)
S. acaule Bitter
4000 m.
S. circaeifolium Bitter
S. acroglossum Juz.
S. wittmackii Bitter
S. chancayense Ochoa
0 m.
2
3
4
187 wild species of potato (Solanum
spp.) have been found in North,
Central and South America, with
most species occurring in Peru and
Bolivia. They are found in many
different habitats, from over 4000
meters above sea level to coastal
desert areas
2
There is much variation in the
species throughout its range of
distribution, as shown in these
examples
3
4
3
The domesticated potato originates near
Lake Titicaca 8000-7000 BP
4
De voorvader van de
aardappel
De wilde soort Solanum
bukasovii lag waarschijnlijk
aan de basis van de eerste
gecultiveerde aardappel,
Solanum stenotomum,
ongeveer 7.000 jaar geleden
nabij het Titicacameer.
Een typisch voorbeeld van de
Solanum bukasovii werd
gevonden in de provincie
Junin (nu Pasco), in
Yanamachay, nabij de stad
Cerro de Pasco in Peru, aan
een rivier, tussen rotsen en
aan de rand van
gecultiveerde gebieden (7
maart 1927, S. Juzepczuk
10605).
Als gevolg van de
verspreiding van de
aardappel, bestaat er erg
veel variatie in de soorten,
zoals in deze voorbeelden
wordt getoond.
1. 10 000-2000 BC Hunter-gatherers in the Lake
Titicaca region, such as the Viscachani,
probably started the selection of edible and
more productive potatoes in the late
Paleolithic and Early Archaic Periods
2. 2000-1800 BC Bitter potatoes from high
altitudes found in Pachamachay sites near
Junin, the Late Archaic Period
3. 1800-1200 BC The Peruvian and Bolivian
cultures of Qaluyo, Tiwanaku and Chiripa were
the first potato growers in the Early Formative
Period
4. 300 BC-AD 100 Potatoes were already widely
cultivated in the highlands of Ecuador and
Colombia in the Late Formative
Period
Wilde aardappelsoorten
Er zijn 187 wilde
aardappelsoorten (Solanum
spp.) gevonden in Noord-,
Centraal- en Zuid-Amerika,
de meeste soorten werden
gevonden in Peru en Bolivia.
Ze zijn gevonden in erg
verschillende omgevingen,
van gebieden die meer dan
4.000 meter boven de
zeespiegel liggen tot
woestijnachtige
kustgebieden.
De gedomesticeerde
aardappel ontstond zo'n
8.000 jaar nabij het
Titicacameer
1. 10 000 2000 v.Chr.
Jager-verzamelaars in de
regio van het Titicacameer,
zoals de Viscachani, startten
waarschijnlijk met de selectie
van eetbare en productievere
aardappelen in het laatpaleolithicum en de vroege
archaïsche periode.
2. 2000 1800 v.Chr. Op
grote hoogte zijn er bittere
aardappelen gevonden uit de
late archaïsche periode, in
Pachamachay nabij Junin.
3. 1800 1200 v.Chr. De
Peruviaanse en Boliviaanse
culturen van de Qaluyo,
Tiwanaku en Chiripa waren
de eerste aardappeltelers in
de vroege formatieve periode.
4. 300 v.Chr. 100
Aardappelen werden reeds
op grote schaal geteeld op de
hooglanden van Ecuador en
Colombia in de late
formatieve periode.
8
9
The biodiversity of the
p o t a to e x p r e s s e d
through its flowers
The wild and domesticated potato compared the effect
of 7000 years of domestication and breeding
Een vergelijking tussen de
wilde en de
gedomesticeerde
aardappel: het effect van
7.000 jaar domesticatie en
teelt.
10
De bloemen van de
aardappel tonen zijn
biodiversiteit.
11
he first known agricultural
societies in the Lake Titicaca region
emerged both north and south of
the lake. The earliest farmers (about
1400 BC) were the Qaluyo in the
north, and the Tiwanaku and Chiripa
cultures in the south. At this time,
potatoes probably began
disseminating to other regions of
South America. Potato was critical
for the development of the Andean
highland cultures where maize (Zea
mays) could not easily adapt.
Potatoes formed the basis of their
food security and allowed preColumbian cultures, such as the
Tiwanaku/Wari, to expand and
create the first empires in South
America. The importance of the
potato was manifest in the culture
of both the highland and coastal
pre-Hispanic Andean societies of
Peru, particularly in their ceramics
and rituals
Archaïsche periode
Formatieve periode
Periode van de regionale ontwikkelingen
Het belang van de aardappel in de
precolumbiaanse culturen
De eerste gekende agrarische gemeenschappen
in de regio van het Titicacameer verschenen
zowel ten noorden als ten zuiden van het meer,
omstreeks 1.400 v.Chr. De eerste boeren waren
de Qaluyo in het noorden en de Tiwanaku en
Chiripa in het zuiden. Omstreeks deze periode,
begon de aardappel aan zijn verspreiding naar
andere regio's in Zuid-Amerika. De aardappel
was cruciaal in de ontwikkeling van de culturen
in de Andes, waar maïs zich niet gemakkelijk kon
aanpassen. Aardappelen betekenden
voedselzekerheid en lieten precolumbiaanse
culturen, zoals de Tiwanaku/Wari, toe zich uit te
breiden en de eerste rijken in Zuid-Amerika te
stichten. Het belang van de aardappel was
zichtbaar in de cultuur van precolumbiaanse
gemeenschappen in Peru, zowel in bergculturen
als in zeeculturen, vooral op hun aardewerk en in
hun rituelen.
12
13
3
2
Vilcanota
Valley
Pucara
200 B.C.
Qaluyu
1400 B.C.
Chiripa
1400 B.C.
Huaracane/Warakani
800 B.C.
Tiwanaku
1600 B.C.
Wankarani
1200 B.C.
Expansion in the
Circum-Titicaca
region
Chinchorro
4000 B.C.
1
Major Andean pre-Columbian societies were based on potato production
1. AD 400-700
In the Regional Development Period, the Tiwanaku culture becomes the first
fully integrated State System in the Titicaca Basin and neighboring regions of
Peru, Chile and Argentina
AD 100-700
Potatoes are distributed to coastal pre-Columbian Moche society of northern
Peru during the Regional Developments Period
AD 700-1100
The Tiwanaku spread north to absorb the Wari culture and beyond
AD 900-1470
Potatoes are distributed to coastal pre-Columbian Chimu kingdom of northern
Peru during the Regional States Period
2. AD 1500
Potatoes are intensively cultivated in the Carchi - Nariño regions of northern
Ecuador and southern Colombia
AD 1532
The Inca Empire grows to encompass areas from northern Ecuador to southern
Chile, emphasizing the intensification of potato production through improved
agricultural engineering practices
After 250 BC, several of the pre-Columbian cultures made ceramics depicting potatoes, which show the
importance of the tuber in their cultures
3. AD 1537
AD 1532
Tiwanaku-Wari rijk
Na 250 v.Chr. maakten
verschillende
precolumbiaanse culturen
aardewerk waarop
aardappelen zijn afgebeeld.
Dit illustreert het belang van
de knol in hun cultuur.
Regionale staten
The Muisca culture of Colombia has developed several potato varieties
The Spanish conquest of South America begins
De opkomst van de Incabeschaving
De voornaamste precolumbiaanse gemeenschappen uit de
Andes waren gefundeerd op de aardappel
400-700
In de periode van regionale
ontwikkelingen is de
Tiwanaku-cultuur het eerste
volledige geïntegreerde
staatssysteem in de regio van
het Titicacameer en van de
aangrenzende regio's in Peru,
Chili en Argentinië.
100-700
Aardappelen komen terecht bij
de precolumbiaanse Mochegemeenschap die aan de
noordkust van Peru leefde
tijdens de periode van de
regionale ontwikkelingen.
700-1100
De Tiwanaku verspreiden zich
naar het noorden, waar onder
andere de Wari leefden.
900-1470
Aardappelen komen terecht bij
het precolumbiaanse Chimu
koninkrijk aan de noordkust
van Peru tijdens de periode
van de regionale staten.
14
1500
Aardappelen worden
intensief gecultiveerd in de
Carchi-Nariño regio's van
Noord-Ecuador en ZuidColombia.
1532
Het Incarijk breidt zich uit en
bevat nu ook de gebieden
van Noord-Ecuador tot ZuidChili. Dit benadrukt een
intensievere
aardappelproductie door
betere landbouwtechnieken.
1537
De Muisca-cultuur van
Colombia ontwikkelt
verschillende
aardappelvariëteiten.
1532
Het begin van de Spaanse
verovering van Zuid-Amerika.
15
Tilling the fields
Inca culture did
not use money.
Food was
p r ov i d e d fo r
work, but there
was no hunger
because of the
potato
These drawings are from the “Nueva
Crónica y Buen Gobierno”, a historical
account written by Felipe Huamán Poma
de Ayala. He was an indigenous Peruvian
who wrote an illustrated chronicle of the
Inca in colonial Peru, which provides
details of the way of life of the indigenous
people. Some of the scenes can still be
witnessed today,as shown here
Vermoedelijk einde van het
Incarijk
De Incacultuur maakte geen
gebruik van geld. Eten werd
gegeven in ruil voor arbeid,
maar er was geen honger
dankzij de aardappel.
Sowing the potatoes
In Cusco's Urubamba Valley, farmers in Pisac still
prepare their potato fields using the age-old chaki
taklla. In September the farmers, men and women,
celebrate the time-honored custom of ayni, or
shared work. First the farmers ask the mountain
gods for permission to begin sowing their crops.
The potatoes are sprinkled with beer, then a potato
and a coca leaf are sown in a symbolic union
Deze tekeningen zijn afkomstig
van de 'Nueva Crónica y Buen
Gobierno', een historisch
verslag geschreven door Felipe
Huamán Poma de Ayala. Hij
was een Peruviaan die een
geïllustreerde kroniek schreef
van de Inca's in het koloniale
Peru. De kroniek geeft een
gedetailleerd beeld van de
levenswijze van de inheemse
bevolking. Sommige scènes
kunnen vandaag ook nog
gezien worden, zoals hier
getoond wordt.
Het zaaien van aardappelen
In Cusco's Urubamba vallei
bewerken de boeren uit Pisac
hun velden nog steeds door
gebruik te maken van de
eeuwenoude chaki taklla. In
september vieren de boeren,
zowel mannen als vrouwen, het
ayni-gebruik, of gedeeld werk.
Eerst vragen de boeren aan de
berggoden de toestemming om
hun gewassen te zaaien.
Vervolgens worden de
aardappelen besprenkeld met
bier, waarna een aardappel en
een cocablad gezaaid worden in
een symbolische unie.
16
Potatoes that grow at very high altitudes are very
bitter because they contain a toxic anti-freeze. In an
age-old process developed before the Incas,
potatoes are put outside to freeze overnight, then
left on the ground or in streams. After several weeks,
the farmers squeeze out the liquid and remove the
skins by standing on them. Finally, they are dried in
the sun. The resulting chuño or tunta can be stored
almost indefinitely, and sold
Aardappelen die op grote
hoogte groeien, zijn erg bitter
omdat ze een giftige stof
bevatten. Deze bittere smaak
wordt volgens een
eeuwenoud proces dat werd
ontwikkeld voor de Incas
verzacht. De aardappelen
worden 's nachts op de grond
gelegd zodat ze kunnen
bevriezen. Na een aantal
weken, persen de boeren alle
vloeistof uit de aardappelen
en verwijderen ze de schil
door erop te trappen.
Uiteindelijk worden de
aardappelen gedroogd in de
zon. Het eindresultaat, de
chuño of tunta, kan
gedurende lange tijd
opgeslagen en verkocht
worden.
Many potatoes have cultural significance. This
potato, called llunchuy waqachi in Quechua
(“makes the daughter-in-law weep”) is given to the
bride-to-be to peel. If she does a good job she can
marry the man!
Vele aardappelen hebben
een culturele betekenis.
Deze aardappel, llunchuy
waqachi genoemd in het
Quechua (maakt de
schoondochter aan het
wenen), wordt aan de
toekomstige bruid gegeven
om te schillen. Als ze haar
werk tot een goed einde
brengt, mag ze met de man
trouwen!
17
he first historical record of the potato
was made in 1537 when Jiménez de
Quesada led a Spanish expedition into
the highlands of modern-day
Colombia. This was followed by
descriptive accounts from southern
Colombia, northern Ecuador, southern
Peru, Bolivia and Chile. It became
obvious from these accounts that
potato was widely cultivated in the
South America highlands and that the
pre-Hispanic societies had developed
extremely diverse potato varieties
possessing unique culinary qualities.
Felipe Huamán Poma de Ayala wrote
an illustrated account of the Inca
culture, including potato cultivation
practices, describing the Andean foot
plow, potato planting, weeding and
harvesting. The Andean preColumbian civilizations had developed
methods to preserve potatoes by a
process similar to freeze-drying, in
order to ensure food security
Francisco Pizarro komt aan in Tumbes, aan de noordkust van
Peru in 1532.
De Europese ontdekking
De eerste historische aanwijzing van de
aardappel werd in 1537 gemaakt wanneer
Jiménez de Quesada, die aan de leiding stond
van een Spaanse expeditie in het hoogland van
het hedendaagse Peru. Deze aanwijzing werd
gevolgd door beschrijvende verhalen uit ZuidColumbia, Noord-Ecuador, Zuid-Peru, Bolivia en
Chili. Uit deze getuigenissen is duidelijk af te
leiden dat de aardappel op vele plaatsen in de
hooglanden van Zuid-Amerika werd gecultiveerd
en dat de precolumbiaanse gemeenschappen
een enorme diversiteit aan aardappelvariëteiten
hadden ontwikkeld, elk met hun eigen unieke
culinaire kwaliteiten. Felipe Huamán Poma de
Ayala schreef een geïllustreerd verslag van de
Incacultuur, waaronder een beschrijving van de
technieken die gebruikt werden voor de
aardappelteelt. Hij beschreef de voetploeg, het
planten van de aardappelen, het wieden en het
rooien. De precolumbiaanse beschavingen uit
de Andes hadden methoden ontwikkeld om
aardappelen te bewaren door een proces dat
lijkt op vriesdrogen, met als bedoeling de
veiligheid van het voedsel te verzekeren.
18
19
1
2
3
1. “The houses are well stocked with maize, beans and
truffles [potatoes], spherical roots which are sown
and produce a stem ... they are attached under the
earth and are the size of an egg more or less ...”
Juan de Castellanos
2. Another description was made by
Pedro Cieza de León, a soldier in
the army of Sebastián de
Belalcazar, during the conquest
of southern Colombia and
northern Ecuador, around 1538
“Of provisions, besides maize,
there are two other products
which form the principal food of
these indians. One is called
'papa', and is a kind of earth nut,
which after it has been boiled, is
as tender as a cooked chestnut,
but it has no more skin than a
truffle, and it grows under the
earth in the same way”
As the Spaniards moved south they recorded the
local cultures using potatoes
3. ”Men live in [southern Peru] ...; they lack maize
and eat certain roots similar to truffles which
they call papas”
“The people who have lived in el Collao [NW of
Lake Titicaca] for over a hundred years, do not
eat maize but some round roots they call
papas'”
Francisco López de Gómara
First recorded case of eating
potatoes in continental
Europe; they are reported as
b e i n g p u r c h a s e d fo r
patients in the Hospital de la
Sangre in Seville, Spain
Historische aanwijzing van
de aardappel, in de
hooglanden van Colombia, in
het dagboek van Juan de
Castellanos in de provincie
Velez, Santander, Colombia.
Eerste gepubliceerde
beschrijving van de
aardappel in Zuid-Peru door
López de Gómara in
“Historia General de las
Indias”.
1. “In de huizen is een grote
voorraad aan maïs, bonen en
truffels [aardappelen],
bolvormige wortels die
gezaaid worden en waaraan
een stengel groeit… ze
worden onder de aarde
gelegd en zijn ongeveer zo
groot als een ei,”
Toen de Spanjaarden zich
naar het zuiden begaven,
schreven ze over locale
culturen die de aardappel
gebruikten.
Juan de Castellanos.
2. Een andere beschrijving
werd gemaakt door Pedro
Cieza de León, een soldaat in
het leger van Sebastián de
Belalcazar, tijdens de
verovering van Zuid-Columbia
en Noord-Ecuador, rond 1538:
“In de voorraden, zijn er, naast
maïs, twee andere producten
die het hoofdvoedsel vormen
van deze indianen. De ene
wordt 'papa' genoemd, een
soort aardnoot, die nadat hij
gekookt is, zo zacht is als een
gekookte kastanje, maar niet
meer schil heeft dan een
truffel, en hij groeit op
dezelfde manier onder de
grond.”
20
3. ”Mensen leven in [ZuidPeru] ...; ze hebben geen
maïs en eten een soort
wortel die lijkt op een truffel
en die ze papas noemen.”
Francis Drake beschrijft de
aardappelteelt in Chili.
Patiënten in het ziekenhuis
van la Sangre, nu gekend
als het Hospital de las
Cinco Llagas, in Seville,
Spanje, aten aardappelen in
1573.
Eerste genoteerde geval van
het eten van aardappelen in
het continentale Europa; ze
werden aangekocht als
voedsel voor patiënten in
Hospital de la Sangre in
Seville, Spanje.
“De mensen die al meer dan
honderd jaar in el Collao [ten
noordwesten van het
Titicacameer] leven, eten
geen maïs, maar wel wortels
die ze papas noemen,”
Francisco López de Gómara.
21
w
hereas no written accounts exist of the
first introductions of the potato into Europe,
evidence points to an early introduction into
Spain about 1570. After the potato was
introduced, it spread through Europe via
three main routes. The potato as an “object
of curiosity” was disseminated by a network
of scholars and botanists. The potato as an
“object of cultivation” spread among the
monasteries of the Carmelite Friars. The
third route of dissemination within Europe
was by the continuous trek of the
Protestants, who took the potato with them
when religious persecution forced them to
flee their homes and lands. By the late
1700s, potato cultivation was widespread in
Europe. The mid-1800s saw the
introduction of the devastating potato late
blight with the onset of famine in Ireland
and other regions of Europe. Nonetheless,
potato has persisted as a food staple
throughout Europe and today Europeans
have the highest per capita consumption of
potatoes in the world
Philipe de Silvry, de prefect van Mons, ontvangt twee
aardappelknollen en een aardappelvrucht van een vriend van de
pauselijk gezant in België.
De verspreiding van de aardappel in
Europa
22
Er bestaan geen geschreven documenten die
vertellen over de invoering van de aardappel in
Europa, maar er bestaat wel bewijs van een
vroege introductie rond 1570. Nadat de aardappel
was geïntroduceerd, verspreidde de knol zich
doorheen Europa via drie grote routes. De
aardappel als 'een voorwerp van nieuwsgierigheid'
werd verspreid door een netwerk van geleerden
en botanici. De aardappel als een 'voorwerp van
cultivatie' werd verspreid door de
karmelietenkloosters. De derde route van
verspreiding binnen Europa gebeurde door de
aanhoudende tocht van de protestanten, die de
aardappel meenamen toen de religieuze
vervolging hen verplichtte om de vluchten van hun
huis en land. Aan het einde van de 18de eeuw,
was de cultivatie van de aardappel verspreid over
heel Europa. In het midden van de 19de eeuw was
er echter de verwoestende aardappelplaag die
zorgde voor hongersnood in Ierland en in andere
regio's in Europa. Desondanks is de aardappel nog
steeds een erg belangrijk voedingsmiddel in heel
Europa. Vandaag de dag hebben de Europeanen
per hoofd het hoogste aardappelverbruik
23
ter wereld.
Courtesy Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet, Antwerp-UNESCO World Herritage
Charles d'Ecluse was an eminent European
scholar
Charles d'Ecluse was een
vooraanstaand Europees
geleerde.
The first botanically accurate representation of a
potato plant received by Clusius in Vienna. It is
clearly a short-day adapted variety of Solanum
tuberosum subspecies andigena
Charles d'Ecluse, of Clusius,
in Vienna ontvangt een
waterverfschilderij gemaakt
in 1588 van Philipe de
Silvry.
De eerste botanisch accurate
voorstelling van een
aardappelplant werd
gegeven aan Clusius in
Vienna. Het gaat duidelijk om
een aangepaste variëteit van
de Solanum tuberosum.
24
Portrait of John Gerard in the frontispiece to the
first edition of his “Herball” of 1597, showing the
author with a potato plant in his hand
De invoering van de
aardappel in Engeland
geschiedde vermoedelijk
tussen 1588 en 1593.
Doorbreking van een
mythe: aardappelen
werden in Engeland niet
geïntroduceerd door Drake
vanuit Virginia, USA.
De eerste geschilderde
illustratie van een
aardappelplant verschijnt
in John Gerard's “Herball”
in Engeland.
Het portret van John Gerard
op het titelblad van de
eerste editie van zijn
“Herball” van 1597 toont de
auteur met een
aardappelplant in de hand.
25
Potatoes were spread with the movement of the
Protestant faith
John Herriott © 2002 all rights reserved. www.irelandaerialphotography.com
Clusius' 1601 illustration in Vienna of the potato published in “Rariorum Plantarum Historia”. The drawing
makes a clear distinction between roots and tubers, and shows also a damaged tuber
Clusius publiceert zijn “Rariorum Plantarum Historia” in
Antwerpen.
Clusius' illustratie van de aardappel in Vienna, gepubliceerd in
“Rariorum Plantarum Historia”. De tekening maakt een duidelijk
onderscheid tussen wortels en knol en toont ook een beschadigde
knol.
Er wordt geschreven dat
aardappelen worden
geteeld in Ierland.
Het einde van de 30-jarige
oorlog leidt tot religieuze
vrijheid in Europa en zorgt
voor de verspreiding van
het protestantisme. Samen
met het protestantisme,
verspreidt ook de aardappel
zich.
Aardappelen werden
verspreid met het
protestantse geloof.
26
27
© Swedish Museum of Natural History
King Jan III Sobieski of Poland
King Jan III Sobieski (16741696) plant aardappelen in
de tuinen van het Wilanów
Paleis nabij Warschau,
Polen.
King Jan III Sobieski van
Polen.
28
The Swedish botanist Carl Linnaeus laid the
foundations for modern botanical nomenclature.
Publication of his “Species Plantarum” in 1753
was the starting point for the Latin binomial, or twoword, names of plants
Het Franse parlement
verbiedt de teelt van
aardappelen door de
overtuiging dat
aardappelen lepra
veroorzaken.
De Zweedse botanicus Carl
Linnaeus legde de basis van
de moderne botanische
nomenclatuur. De publicatie
van zijn “Species Plantarum”
in 1753 was het begin van
de Latijnse binominale, of
tweenamige, plantennamen.
Linnaeus' own herbarium specimen of Solanum
tuberosum
Parmentier with King Louis XVI, holding potato
flowers, and Marie Antoinette, in the gardens of
Versailles, where Louis planted potatoes
Linnaeus publiceert
“Species Plantarum”, met
daarin de naam Solanum
tuberosum esculenta.
Parmentier vecht voor de
algemene verspreiding van
de aardappel in Frankrijk,
met steun van het hof.
Linnaeus' eigen voorbeeld
van de Solanum tuberosum.
Parmentier samen met
Koning Lodewijk XVI, met
aardappelbloemen, en Marie
Antoinette in de tuinen van
Versailles, waar de koning
zijn aardappelen plantte.
29
During the Potato War (Kartoffelkrieg) the Prussian
and Austrian troops spent most of their time in
maneuvres in Bohemia to obtain food or deny
supplies to the enemy
After spending some time in France, Thomas
Jefferson served potatoes to guests at the White
House
“the worst catastrophe in modern European history before the 20th century”
Frederik de Grote van
Pruisen beveelt de
bevolking aardappelen te
kweken tegen hongersnood.
Tijdens de aardappeloorlog
(Kartoffelkrieg), spendeerden
de Pruisische en
Oostenrijkse troepen het
merendeel van hun tijd met
manoeuvres in Bohemen om
aan eten te raken of de
bevoorrading van de vijand te
verstoren.
30
Tegen het einde van de
Napoleontische oorlogen, in
1815, was de aardappel
een basiselement in het
dieet van de meeste
Europeanen.
De aardappelplaag wordt
voor het eerst herkend in de
USA.
De aardappelplaag treft
Canada en de USA.
Na enige tijd in Frankrijk te
hebben doorgebracht,
serveerde Thomas Jefferson
aardappelen aan zijn gasten
in het Witte Huis.
31
The Discovery of the Potato Blight by Daniel McDonald ca. 1852
John Herriott © 2002 all rights reserved.
www.irelandaerialphotography.com
S p e c i m e n o f The rich landscape of
potato infected Ireland was well-suited to
with Phytophthora potatoes
infestans collected
by John Lindley in
1846 at the Royal
Botanic Garden,
Dublin
De aardappelplaag bereikt
Europa vanuit de USA via
Oostende in België en
verspreidt zich snel.
12 september 1845: Er
wordt voor de eerste maal
melding gemaakt van de
aardappelplaag in Ierland.
De aardappelprijs
verdubbelt.
De ontdekking van de
aardappelplaag door Daniel
McDonald ca. 1852.
Monster van een aardappel
die geïnfecteerd is met
Phytophthora infestans,
verzameld door John Lindley
in 1846 aan de Royal
Botanic Garden, Dublin.
Threads of the late blight fungus Phytophthora
infestans producing characteristic lemon-shaped
sporangia, which contain spores
Well over a million people died of starvation and
disease in Ireland and over a million emigrated,
mainly to the USA
The emigrant ship Peru leaving Cork for Melbourne,
Australia ca. 1847.
The impact was not as severe in Europe because
other food sources were available
De aardappelplaag
verwoest bijna de volledige
aardappeloogst in Ierland;
de hongersnood verspreidt
zich.
Meer dan een miljoen
mensen stierf van de honger
en ziektes in Ierland en meer
dan een miljoen mensen
immigreerde, vooral naar de
USA.
In Rusland beveelt tsaar
Nicholas I de bevolking om
te starten met de
aardappelteelt, volgend op
een vroegere verordening
door Catharina de Grote.
Anton de Bary gebruikt als
eerste de naam
Phytophthora in 1876,
wanneer hij de schimmel
beschrijft die de
aardappelplaag veroorzaakt.
Draden van de schimmel
Phytophthora infestas met
zijn karakteristieke
citroenvormige sporangia,
die sporen bevatten.
Het emigrantenschip Peru
verlaat Cork voor een tocht
naar Melbourne, Australië ca.
1847.
De impact in Europa was niet
zo erg omdat daar andere
voedselbronnen voorhanden
waren.
Het rijke Ierse landschap was
erg geschikt om aardappelen
te telen.
32
33
© History Magazine, from Jeff Chapman,
The Impact of the Potato
The density of potato cultivation in Europe in the
early 20th century each dot represents about
810 ha (2000 acres)
© Christchurch City Council , New Zealand
“Eat potatoes” cartoon in the UK Daily Express,
18 January 1943, promoting the consumption
of the more economic potato over wheat
Tijdens de Alaskan Klondike
gold rush, worden
aardappelen zo
gewaardeerd voor hun
vitamine C gehalte dat de
mijnwerkers ze als goud
behandelen.
34
Aardappelen worden over
heel Europa geteeld als
basisvoedsel.
Europese oppervlakte van
aardappelen. Elke stip komt
overeen met ongeveer 2,000
acres.
De aardappelproductie in
Europa en Rusland wordt
opgevoerd om de bevolking
te voeden tijdens de
Tweede Wereldoorlog.
“Eet aardappelen” cartoon in
de UK Daily Express, 18
januari 1943, promoot de
consumptie van de
economischere aardappel
boven graan.
35
T
here are two parallel
storylines in the
dissemination of the potato.
At the same time that they
were being disseminated
within Europe, they were
also being carried from
Europe to North America,
Africa, Asia and the Pacific
region primarily by European
missionaries, merchants and
colonists. Today, China and
India are the first and third
largest potato producing
countries in the world. Africa
is the third largest potatoproducing continent in the
world; in sub-Saharan Africa
potato production is
expanding more rapidly then
any other crop
Aardappelen werd
waarschijnlijk
geïntroduceerd in de
kustprovincie Fujian, China
door Nederlandse
kolonisten en in Manchuria
via Rusland.
De aardappel wordt
geïntroduceerd in
Bermuda vanuit
Engeland.
Aardappelen worden pas in
de Verenigde Staten
geïntroduceerd wanneer de
Britse gouverneur van
Bermuda een voorbeeld
opstuurt naar de
gouverneur van Virginia.
De verspreiding van de aardappel
buiten Europa
Er zijn twee parallelle verhaallijnen in de
verspreiding van de aardappel. Op hetzelfde
ogenblik dat de aardappel verspreid raakte in
Europa, werden ze ook vanuit Europa ingevoerd
in Noord-Amerika, Afrika, Azië en de Pacifische
regio, voornamelijk door Europese
missionarissen, handelaars en kolonisten.
Vandaag zijn China en India respectievelijk het
eerste en derde grootste aardappelproducerend
land ter wereld. Afrika is het 3de grootste
aardappelproducerende continent ter wereld; in
de sub-Sahara groeit de aardappelproductie
sterker dan de productie van elk ander gewas.
36
37
Used with permission of the Alexander Turnbull library, New Zealand
A Maori party hoeing up potatoes, from Dumont
d'Urville's 'Voyage Pittoresque Autur du Monde'
(1839)
Er bestaan documenten dat
aardappelen werden
geteeld in Nova Scotia, het
eerste bestaande bewijs
van aardappelteelt in
Canada.
38
Eerste bewijs van
aardappelteelt in India.
Aardappelen worden naar
Nieuw-Zeeland gebracht
door Engelse kolonisten.
'Een Maori die aardappelen
aan het rooien is', van
Dumont d'Urville's 'Voyage
Pittoresque Autur du Monde'
(1839).
Aardappelen worden
geïntroduceerd in Kenia
door Engelse boeren, maar
werden waarschijnlijk
reeds in Zuid-Afrika
geïmporteerd in het begin
van de 17de eeuw door
Nederlandse Oost-Indische
handelsschepen.
39
w
e owe a debt of gratitude to the
Andean peoples who domesticated
and first improved potatoes. Today,
potato is the third most important
food crop in the world, after rice and
wheat. Potatoes are grown in more
than 130 countries and consumed
by over a billion people, worldwide.
In 2005, for the first time, more
area was planted to potatoes in the
developing nations than in the
industrialized nations. Increasingly
severe weather events, increasing
costs of staple grains, and growing
use of food for biofuels, suggest
that potato production will become
even more important as a food
security crop for the world. The
International Potato Center (CIP)
and our partners around the world
are working to conserve potato
biodiversity and conducting
research to utilize potato
biodiversity for hunger and poverty
reduction throughout the
developing world
Andean farmers still plant a mixture of native varieties in their fields to minimize the damaging effects of
extreme weather events and diseases
Boeren uit de Andes planten nog steeds een mengeling van
inheemse variëteiten op hun velden om de schadelijke effecten van
extreme weersomstandigheden en ziektes te minimaliseren.
De erfenis van de oorspronkelijke telers
We zijn de bewoners mensen uit de Andes veel
dankbaarheid verschuldigd omdat ze de
aardappel hebben gedomesticeerd en de
kwaliteit van de eerste aardappelen verbeterden.
Vandaag is de aardappel het derde belangrijkste
gewas ter wereld, na rijst en tarwe. Aardappelen
worden in meer dan 130 landen geteeld en
worden wereldwijd door meer dan een biljoen
mensen geconsumeerd. In 2005 werden voor
het eerst meer aardappelen geplant in
ontwikkelingslanden dan in de
geïndustrialiseerde landen. Opeenvolgende
extreme weerfenomenen, stijgende graankosten
en het groeiende gebruik van voedsel voor
biobrandstof, maken dat de aardappel steeds
belangrijker zal worden als gewas dat zorgt voor
voedselzekerheid in de wereld. Het International
Potato Center (CIP) en onze partners over de
hele wereld werken eraan om de biodiversiteit
van de aardappel te bewaren en om onderzoek
te doen naar de mogelijkheid om de
aardappelbiodiversiteit te gebruiken bij het
terugdringen van honger en armoede in de
ontwikkelingslanden.
40
41
(Top) 471 years after Europeans first saw the crop
growing in South America, the potato is the most
import root crop in the world, growing in over 130
countries
(Bottom) A fine crop from Tajikistan fields
CIP wordt opgericht in Lima,
Peru.
(Bovenaan) 471 jaar nadat
de Europeanen het gewas
voor het eerst zagen in ZuidAmerika, is de aardappel het
belangrijkste wortelgewas ter
wereld, en wordt het geteeld
in meer dan 130 landen.
(Onderaan) Een mooie oogst
van de velden in Tajikistan.
42
CIP opent zijn nieuwe
Biodiversity Complex, dat
meer dan 4.200
aardappelvariëteiten bevat
en gebaseerd is op de
oorspronkelijke collectie
van de Peruviaanse
wetenschapper Dr. Carlos
Ochoa. De CIP collectie
wordt bewaard “in trust”
voor de mensheid, onder
bescherming van de
Verenigde Naties.
43
International Year of the
P O T A T O
2008
Tonnes
Potato Park farmers sorting out potato tubers on
the basis of shape, and colour
(Top) World potato consumption 2005
(Bottom) World potato production 1961-2005;
developed and developing countries
Zes Quechua
gemeenschappen stichten
het Aardappelpark in de
Heilige Vallei van de Inca's
in de provincie Cusco, Peru
om de 600 variëteiten van
inheemse
aardappelsoorten die daar
groeien te beheren en te
beschermen.
Boeren van het
Aardappelpark sorteren
aardappelknollen op basis
van vorm en kleur.
44
De aardappel is het derde
belangrijkste gewas ter
wereld.
(Bovenaan) De
aardappelconsumptie in
de wereld in 2005 (maïs,
tarwe, rijst) consumptie,
reeks.
Het CIP-PapaAndina
“Tikapapa” project voor
inheemse Peruviaanse
aardappelen krijgt de United
Nations SEED Award
(Supporting Entrepreneurs
for Environment and
Development) en de World
Challenge Award.
Om het belang van de
aardappel te onderstrepen,
roepen de Verenigde Naties
2008 uit tot het
Internationale Jaar van de
Aardappel.
(Onderaan) De
aardappelproductie in de
wereld 1961-2005;
ontwikkelde en
ontwikkelingslanden.
45
De Odyssee van de Aardappel
© 2008, International Potato Center, tenzij anders
vermeld. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze
tentoonstelling mag worden gereproduceerd in enige
vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,
door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier,
zonder voorafgaande toestemming van de wettige
eigenaars. Aanvragen voor toestemming om iets van dit
materiaal te mogen reproduceren moeten gericht worden
tot de Head of the Communications and Public
Awareness Department ([email protected]).
ISBN 978-92-9060-348-1
International Potato Center
Apartado 1558, Lima 12, Perú
[email protected]
www.cipotato.org
Drukpers lopen: 1500
Mei 2008