Sidaan ayee uu ushaqeeyaa dalabka

Sidaan ayee uu ushaqeeyaa dalabka magangalyada
Buugan yar
waxaa leh:
Ku socoto: Adigoo ah qof magangalyo
dalbade ah oo uu la socdo hal ama
labada waalid ama qof kale oo
xanaanada uu sharciyeesantahay.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 1
1
2011-05-05 15.50
Liis
Salaan
3
Caruur
4
Ereyada mecnahood?
5
Dalabka magangalyada - maxaa dhici doono markaas?
6
Diiwaangalista kadib - maxaa dhici doono markaas?
12
Baaritaanka magangalyanimada - Mmxaa dhici doono markaas?
14
Go'anga magangalyada - maxaa dhici doono markaas?
16
Sharciga daganaanshada - maxaa dhici doono markaas?
18
Diidmo - maxaa dhici doono markaas?
20
Rafcaan (ka dacwoosho) - maxkamada hey'adda laanta socdaalka
21
Rafcaan - maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka
23
Dib uu laabasho - maxaa dhici doono markaas?
24
Dhoor erayo oo kuugu socdo
26
Ku socotaa: Adigoo ah qof qaangaar ah oo muhiim ah
27
Buuga yar waxuu qeeyb ka yayah mashuruuca
Warbixin ku socoto ciyaalka magangalya
doonka ah. Mashruucana waa mid uu maal
galiyay misaayinada yurub oo loogu tala galay
qaxootiga (Europiska flyktingfonden).
2
BiF_somali.indd 2
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
2011-05-05 15.50
Salaan
Buugan yar waxaa loogu tala galay adigoo la yimid labada
waalid ama hal ka mid ah labadooda oona codsaday
magangalyo - gabbaad gudaha dalka Iswiidhan.
Dabcan buugaan yar waa isticmaali kartaa adigoo ah qof
rabo in uu wax ka sii ogaado magangalyada iyo habka uu
dalabka magangalyada uu kala shaqeeyo. Halkaan waxaan
ku tilmaameeynaa talaabooyinka aad mareeysid marka aad
tahay magangalyo goob.
Buuga yar habab kala duwan ayaa loo akhrin karaa. Waxaad
akhrin kartaa buuga yar dhamaantiisa, laga bilaabaa
bilaawgiisa ilaa dhamaadkiisa si aad uu hesho aqoon
ku saabsan waxa dhacaayo marka aad dalbaneeysid
magangalyo. Ama waxaad akhrinsan kartaa qeeybta ka
warameeyso tilaabada aad adiga iyo reerkaada ku jirtaan.
Filip Kyrönen iyo Simon Holmberg oo ka socdo
dugsiga sare ee Hedberg oo ku yaalo Helsingborg
ayaa ka qeeyb qaatay qorida. Waxeey sameeyeen
booqasho wax barashadeed, waxeey nagu
caawiyeen in ee soo saaraan warbixin, waxeeyna
macluumaadka ku tijaabiyeen caruur iyo dhalinyaro.
Xafido buugaan yar! Waxaad adeegsan kartaa inta aad
joogto Iswiidhan oo tahay magangalyo doon.
Mahad weeyn ayee lee yihiin dhamaan ciyaalka, dhalin
yarada, macalimiinta iyo dadka kale oo muhiimka oo
ka socdo BRIS, Rädda Barnen, IM iyo Jamacada Malmö
oo qeeyb qaateen oo na wax ka shegteen markii la
sameeynaaye buugaan yar! BRIS, Barnens rätt i samhället (Xuquuqda ilmaha ee bulshada) waa hey'ad urureed oo uu shaqeeyso xuquuqda caruurta.
Waxaad si soo dhaweeyn leh uu booqataa www.bris.se
IM waxeey uu taagantahay Individuell Människohjälp
(Caawinaada qofka oo gaarka ah). IM waa hey'ad uu sheeyso
ka hortaga faqriga iyo dareenka takoornimada. Waxaad si soo
dhaweeyn leh uu booqataa www.manniskohjalp.se
Hey'adda laanta socdaalka (Migrationsverket) waa
hey'ada dalka Iswiidhan oo baarto dalabyada ka socdo dadka
dalbanaayo magangalyo. Hey'adda laanta socdalka waxeey
sido kale baartaa dalabyada ka socdo dadka dalbanaayo
sharci ee booqasho ugu imaadaan ama uu soo guuraan
Iswiidhan. Hey'adda laanta socdalka waxeey sido kale
baartaa dalabka ku saabsan muwaadinimada iswiidhan.
Waxaad si soo dhaweeyn leh uu booqataa www.
migrationsverket.se
Rädda Barnen (Gargaarka caruurta) waa hey'ad uu
shaqeeyso xuquuqda ilmaha. Waxaad si soo dhaweeyn leh
uu booqataa www.raddabarnen.se
Laanta cas (Röda korset) är en organisation som arbetar
med att skydda och hjälpa människor som behöver det.
Waxaa si soo dhaweeyn leh uu booqataa www.rodakorset.se
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 3
3
2011-05-05 15.50
Caruur
Caruur yaa eh? Iswiidhan waxaa caruur ka tahay ilaa aad ka
gaarto 18 sano.
Xuquuqdee lee dahay? Iswiidhan waxeey saxiixday
heshiiska qaramada midoobe ee ku saabsan xuquuqda
caruurta. FN waxeey uu dhigmataa Förenta Nationerna
(Qaramada Midoobe). FN (Qaramada Midoobe) waxaa ku
jiro ku dhawaad dalalka caalamka oo dhan. Waa heey'ad ka
wadakaashato nabada iyo xuquuqda bani'aadamka.
Heshiiska caruurta waxuu ka kooban yahay dhamaan
xuquuqda ee caruurta dhamaantood heeysanayaan.
Iswiidhan iyo ku dhawaad dalalka caalamka oo dhan waxeey
balanqaadeen in ee raacaan heshiiska caruurta.
Heshiiska caruurta waxuu ka kooban yahay sharciyo
tilmaamaayo xuquuqda aad adigo caruur ah, lee dahay.
Sharciyada waxaa loo yaqaan qodob, kaasina waxaa ku qoran:
• in aad leedahay xuquuqda ee lee yihiin ciyaalka kale
(qodobka 2:aad)
• in midaada ugu fiican markasto ee muhiim tahay
(qodobka 3:aad)
• waxaad xaq uu lee dahay in aad noolaato iyo in aad
hormarto (qodobka 6:aad).
• waxaad xaq uu lee dahay in aad sheegto si aad wax uu
aragto (qodobka 12:aad).
Ciyaalka magangalyo raadiska ah waxee lee yihiin
xuquuqda ee lee yihiin ciyaalka jooga bulshada
iswiidhan, tusaale ahaan:
• waxaad xaq uu lee dahay in sheegto aragtidaada.
Mecnaheedu waa in aad xaq uu lee dahay in aad hadasho
iyo in lagu dhageeysto haddi aad rabto.
• waxaad xaq uu lee dahay daryeelka bukaanka iyo
daryeelka ilkaha haddii aad uu baahantahay.
• waxaad xaq uu lee dahay in aad skoolka dhigato.
4
BiF_somali.indd 4
Waxaad la kulmi doontaa dad ka kala socdo
hey'ado kala duwan.
Hey'adda laanta socdaalka waxeey mas'uul ka
tahay waxaa ka mid ah:
• In ee baarto iyo in ee go'aan ka gaarto haddii aad
adiga iyo reerkaada xaq uu lee dihin magangalyo
iyo haddii aada uu laheen.
• daganaanshada - haddii aad dagantihiin
guriyaasha hey'adda laanta socdaalka.
• taageero dhaqaale - haddii aada heeysan lacag
gooni ah.
• in ee magacaawdo wakiil rasmi ah. Waa qof
yaqaano sharciyada Iswiidhan oona in kugu
caawinaayo dalabka magangalyada.
• in ee in kugu caawiyaan safarka ka socdo Iswiidhan
haddii aan la iin ogaleen in aad joogtaan halkaan.
Degmadu (Kommunen) waxee mas'uul ka tahay
waxa ka mid ah:
• in aad dhigato xanaanada, skool iyo dugsi sare.
• wax loo yaqaan adeegga bulshada. Shaqaalaha
adeega bulshada ka shaqeeyo waxee raacaan
sharci la dhaho sharciga adeega bulshada.
Sharciga waxuu ku saabsanyahay xuquuqdiina
daryeleed. Waxuu ka koobanyahay sharciyaal
ku saabsan habka ee bulshada uu caawineeyso
dhamaan inta uu baahan caawinaad oo aan qof
kale caawinaad ka heli karin.
Daryeel bukaanka waxeey mas'uul ka yihiin:
• in aad hesho daryeel ilko iyo daryeel bukaaneed.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
2011-05-05 15.50
Erayga mecnihiisa maxuu yahay?
Magangalyo mecnaheedu waa hoy la magan galo. Marka uu
qof raadsado magangalyo, qofkaasi waxuu raadsanaa meel
uu ka magan galo oo aan dalkiisa hooyo aheeyn.
socdalka go'aan ku gaarto in si ku meel gaar ah uu joojiso
safarka laabadka oo ku socdo dalka hooyo ama dal kale.
Tilaabooyinka magangalyalka waa tilaabooyinka kala duwan
uu qofka magangalyo raadsaadsiga uu maraayo - lagaa
bilaaba raadsiga magangalyada ilaa go'aanka.
Hey'ad waa hoowl dowladeed oo doowladu maamusho.
Hey'adooyinka waxee uu shaqeeynaayaan in ee bulshadu
uu kala shaqeeyneeyso sida ee sheegayaan sharciyada uu
barlamaanka go'aan ka gaaray.
Magangalyo doon waa qof Iswidhan imaaday oo raadsaday
gabbaad. Asaga ama ayada, dalabkiisa laga ma siin jawaabtii
ugu danbeesay.
Wakiil rasmi ah waa qof yaqaan sharciyada Iswiidhan. Asaga
ama ayadu waxuu magangalyo doonaha ku caawin karaaa
dalabka ku saabsan magangalyada.
Diidamada lagu siinaayo dalabka magangalyada
mecnaheedu waa in qofka maya la siiyay (loo diiday)
dalabkiisa ku saabsan magangalyo. Asaga ama ayada loo ma
ogalo in ee Iswiidhan joogaan.
Howl wade (processförare) waa qof uu hadlaayo hey'adda
laanta socdaalka marka la joogo maxkamada hey'adda
laanta socdalka
Go'aanka arinta magangalyada waa marka uu shaqaalaha
hey'adda laanta socdaalka uu go'aamiyo haddii uu qof
magangalyo doon ah joogi karo Iswiidhan iyo haddii uu san
joogi karin.
Adeega bulshada degmad kasto ayuu ku yaalaa. Shaqaaluhu
waxeey ka daba shaqeeyaan sharci loo yaqaan sharciga adeega
bulshada. Sharciga adeega bulshada waxuu ku saabsanyahay
xaq daryeelka ee uu leeyihiin dhamaan inta dagan degmada.
Waxuu ka koobanyahay sharciyo ku saabsan habka ee bulshada
ee uu caawineeyso dhamaan inta caawinaada uu baahan
haddii ee san qof kale caawinaad ka heli karin.
Lacagta maalmeedka waa kaalmo uu dalban karo qofka
magangalyo doonka haddii ee ayadu ama asagu uu san
heeysan lacag gooni ah.
Sharciga daganaanshada mecnihiisu waa in qofka loo
ogalaaday dalabkiisii magangalyo. Asaga ama ayada waa loo
ogalyahay in uu joogo dalka Iswiidhan.
Xukun lagu gaaro arrin magangalyo waa
marka ee maxkamada hey'adda laanta socdaalka
(Migrationsdomstolen) ama maxakamade sare ee hey'adda
laanta socdaalka (ee loogu dacwoodo) ee baarto markale
haddii qof magangalyo dalab ah uu joogi karo dalka
iswiidhan iyo haddii uu san joogi karin.
Sharciga ajnabiga waa sharci. Sharcigaas waxa ka kooban oo
ka mid ah waa sharciyada ku saabsan haddii loo ogalyahay
qof magangalyo doon ah in uu jooga Iswiidhan iyo haddii
aan loo ogaleen. Barlamaanka Iswiidhan ayaa go'aan ka
gaaro sharciyada.
Rafcaan (In laga dacwoodo) mecnaheedu in qof uu warqad
uu qorto hey'ad ama maxkamada oo uu sheegto in uu san
ku raacsaneen waxa ee hey'ad ama maxkamada go'aan ku
gaartay. qofka waxuu rabaa in hey'ada ama in maxkamada
bedasho go'aanka.
Caruur waxaa eh dhamaan inta qof oo ka hooseeyso 18 sano.
Qaxooti waa qof magangalyo dalbaday oo loo ogalyahay in
uu joogo iswiidhan, qaxootinimo daraadeed.
Joojin gaar ah (Inhibition) mecnaheedu waa in hey'adda
laanta socdaalka ama maxakamada hey'adda laanta
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 5
5
2011-05-05 15.50
Dalabka magangalyada - maxaa dhici doono
markaas?
Hey'adda laanta socdaalka waxaa ku yaalo qeeybo kaala duwan. Waxaa la dhihi karaa
in halka qeeyb uu yahay xafiis. Qeeybta koobaad aad adiga iyo reerkaada imaaneeysin
waa qeeybta dalabka. Halkaan ayaa ka dalbaneeysiin magangalyo.
Diiwaan galista dalabka
magangalyada.
Qeeybta dalabka maxee sameeynee? Qeeybta dalabka
waxeey mas'uul ka tahay in ee dalab ka qaado qofka
dalbanaayo magangalyo. In uu qof raadsado magangalyo
mecnaheedu waa in uu raadsanaayo gabbaad.
Yaan la kulmi karnaa, maxeeyna wax naga
weeydiinayaan? Qeeybta dalabka waxaa kula kulmeeysiin
shaqaalaha hey'adda laanta socdaalka. Waxaad ka jawaabi
doontiin su'aalo ku saabsan:
•
•
•
•
•
•
•
magaciina.
goorka aad dhalateen.
meesha aad ka imaateen.
afka aad ku hadashiin.
habka aad Iswiidhan ugu soo safarteen.
sababta aad uga soo tagteen dalkiina hoyoo.
caafimaadkiina.
Shaqaaluhu waxeey ku weeydiinayaan si eey kuugu qoraan
nidaamka kombiyuutarka ee hey'adda laanta socdalka. Kadib
dalabkaada shaqaadiisa ee sii wadaayaan.
Hey'adda laanta socdalka muhiim ee uu tahay in ee
ogaadaan sababaha aad uu sii dagnaan karin dalkaada
hooyo iyo sida uu caafimaadkaada hada yahay. Haddii aad
adiga rabto oona waalidkaada ogalyahay waad la hadlii
kartaa markaas shaqaalaha.
6
BiF_somali.indd 6
Haddii aada rabin in aad la hadasho shaqaalaha waa dhihi
kartaa maya. Haddii aad sheegi karin ama aada rabin aad
shaqaalaha wax uu sheegto hada, gor danbe ayaa markasto
la xariiri kartaa hey'adda laanta socdaalka. Waad sameeyn
karta xattaa hadii ee jiraan wax adiga walacsantahay ama
haddii aad su'alooyin kale qabto.
Turjumaan
Turjumaan maxuu qabtaa?Si aad adiga iyo shaqaalaha
joogo hey'adda laanta socdaalka aad isku fahamtiin,
turjumaan ayaa turjumi doono waxa aad sheegtaan.
Turjumaanka waxuu ku hadli karaa afka iswiidhan iyo afka
aad adiga ku hadasho. Turjumaanka waxuu joogi karaa isla
qolka ama waxuu ka turjumi karaa talefoonka ama muuqaal
ahaan (fiideyo). Ayadoo turjumaanka la adeegsanaayo
ayaa shaqaalaha laanta socdaalka iyo adiga isla hadli
kariin. Turjumaanka waxuu turjumaa lee waxii la sheego.
Turjumaanka waxaa saaran waajib aamusnaan.
Waajib aamusnaan.
Waajib aamusnaan mecnaheedu maxeey tahay? Waajib
aamusnaan mecnaheedu waa in hey'adda laanta socdalka
loo ogaleen in ee sheegto warbixin adiga kuugu saabsan,
oo uu sheegto qof oo aan xaq uu laheen in uu ogaado
markii sharciga loo fiiriyo. Dhamaan inta ka shaqeeyso
hey'adda laanta socdalka waxaa saaran waajib aamusnaan.
Turjumaanada iyo waakilada rasmiga ah xattaa, waxaa saraan
wajib aamusnaan.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
2011-05-05 15.50
Wakiil rasmi ah
Wakiil rasmi ah, maxaa waaye? Wakiil rasmi ah waa qof
yaqaan sharciyada Iswiidhan. Asaga ama waxuu kuugu
caawin karaa dalabkaada magangalyo. Wakiil rasmi ah waa
sharci yaqaan ah ama qareen.
Dadka dhamantooda xaq ma uu lee yihiin wakiil rasmi
ah?Haddii hey'adda laanta socdaalka uu qimeeyso in aad uu
caawinaad uga baahintihiin dalabka magangalyada, waxaad
caawinaad ka heli doontiin wakiil rasmi ah. Markaasi lacag
kuma dhiibeeysaan wakiilka rasmiga ah.
Aqoonsi
Maxaa waaye aqoonsi? Aqoonsi waxuu ku saabsanyahay
qofka aad tahay, magacaada, meesha aad ku dhalatay,
meesha aad ka timid iyo aabaha iyo hooyada qofka ay kala
yihiin.
Sababtee ayaan uu muujineeynaa dadka aan nahay?
Hey'adda laanta socdaalka waxeey rabtaa in ee ogaato dadka
aad tahiin iyo meesha aad ka timaadeen si ee uu ugaarto
go'aan saxsan. Waalidkaada ayaa mas'uul ka ah in la muujiyo
magacyadiina iyo meesha aad ka timaadeen.
Habka ugu fiican aad ku muuji karto aqoonsigaada waa in
aad, tusaale ahaan, muujiso baasaboorkaada ama kaarka
aqoonsiga.
Haddii waalidkaada ee san muujin karin dadka aad tahiin
waxaa hey'adda laanta socdaalka ku adkaneeyso in ee
qimeeyso haddii aad xaq uu lee dahiin magangalyo iyo
haddii aada uu laheen.
?
Xageen dageeynaa?
Meel aad dagtaan si gaar ah aad uu habeeysan
kartaan tusaale ahaan, qaraabo ama saaxiibo.
Laakin haddii aad uu baahan tihiin caawinaad,
qeeybta dalabka ayaa ii habeeyneeyso si
aad uu dagtaan meel ka mid ah deegaanka
hey'adda laanta socdaalka. Waa guruyo ee
hey'adda laanta socdaalka ka kireeysato
xaafada qaarkooda oo ku yaalo Iswiidhan. Lama
iin ogalo in aad doorataan xaafad.
?
Ma uu safri karnaa dalal kale inta aa
Iswiidhan ka dalbanaayno magangalyo? Maya, inta aad Iswiidhan ka tahiin
magangalyo goob kama bixi kartiin xududaha
dalka Iswiidhan. Haddii aad Iswiidhan ka
tagtaan ,dalabkiina magangalyo lama
tijaabinaayo.
?
Hey'adda laanta socdaalka, waxeey gaari kartaa go'aanka si
ka dhaqsi badan haddii waalidkaada muujiyaan dadka aad
tahiin.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 7
7
2011-05-05 15.50
Masawir
Maxee masawir nooga qaade hey'adda laanta socdalka
marka aan magangalyo dalbaneeyno? Dhamaan
inta reerka ku jirto masawir ayaa laga qaadaa. Hey'adda
laanta socdaalka waxeey masawirada uu isticmaalayaan
nidaamkooda kombiyuutareed iyo kaarka LMA-ga.
Maxaa waaye kaarka LMA? LMA (lag om mottagande
av asylsökande) mecnaheedu waa sharciga ku saabsan
qaabilaada magangalyo dalbaha. Kaarka LMA-ga waa kaar
caageed oo masawiirkaada ku dhagan yahay. Waxaad
heleeysaa kaarka marka aad Iswidhan ka dalbato magangalyo.
Waxeey cadeeyn uu tahay in aad tahay magangalyo doone iyo
in aad joogi karto Iswiidhan inta aad go'aan ka sugeeyso.
Sawirka farta
Maxeey hey'adda laanta socdaalka iiga qaadee sawirka
farta? Hey'adda laanta socdaalka waxeey sawir uga qaadee
farta si ee uu baarto haddii aad hada ka hor magangalyo
doon ka aheedeen Iswiidhan ama dal kale oo yurub ku yaal.
ISla maalinta aad joogtiin qeeybta dalabka ayaa shaqaalaha
ka qaadi doonaa waalidkaada masawirka farta. Haddii aad
gaartay 14 sano adigana masawirka farta waa laga qaadi
doonaa.
8
BiF_somali.indd 8
Habkee loo qaada masawirka farta? Sawirka faraha, waxaa
loo qaadaa adinkoo saarayaa farahiina mishiin oo akhrinaayo
farahiina.
Hey'adda laanta socdaalka maxeey ku sameeynee
sawirkaada fareed?Sawirkaada fareed waxaa loo diraa sal
dhigo kombiyuutar oo badan. Hal ka mid ah ayaa ku yaalo
Iswiidhan. Sal dhigaas kombiyuurareed ayee hey'adda laanta
socdaalka ka arki kartaa haddii aad hada ka hor Iswiidhan ka
dalbateen magangalyo.
Ururka yurub waxuu lee yahay sal dhig kale oo
kombyuutareed oo la dhaho Eurodac. Dhamaan dalaka
ururka yurub, Noorway, Swiserland iyo dalka Islanda, ayaa
fiirin karo sal dhigaas kombiyuutareed. Haddii aad ka
dalbatateen magangalyo hal ka mid ah dalalkaan waxeey ka
muuqaneeysaa sal dhiga kombiyuutarka. Dalalkaan waxaa
loo yaqaan dalalka Dublin.
EU mecnaheed? Ururka yurub ayaa loo yaqaan EU. Laga
soo bilaabaa 1995, Iswiidhan waxeey ka tirsan tahay ururka
yurub. 27 dal ayaa ka tirsan ururka yurub.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
2011-05-05 15.50
Adigoo rabo in aad ogaato in
kale oo badan:
Xeerka Dublin waxuu ka jiraa dalalka soo socdo:
Beljum, Bulgaaria, Qubrus, Danmark, Estland, Fiinland,
Fraansiiska, Greeka, Irland, Itaaliya, Laatfiyo, Litauen,
Luksemborg, Maalta, Hooland, Booland, Bortuqaal,
Romaaniya, Sloofeekiya, Sloofeeniya, Isbeeyn, UK,
Iswiidhan, Jekiyo, Jarmal, Hangary iyo Awstriya.
Xeerka Dublin waxuu xatta ka hirgalaa Noorwaay,
dalka Island iyo Swiserlaand xattaa ayagoo ka
tirsaneen dalalka ururka yurub.
Xeerka Dublin
Xeerka Dublin, maxaa waaye? Dalalka yurub iyo Noorwaay,
dalka Islanda iyo Swiserland waxaa ka jiro sharciyaal ku
saabsan dalka mas'uul ka ahanaayo dalab magangaliyeed.
Sharciyaasha waxeey sheegayaan in hal dal lee uu tijaabin
karo dalabka Sharciyaashaan waxaa loo yaqaan xeerka
Dublin, waxeeyna uu shaqeeynayaan sidii sharci.
Haddii aad joogi jirtay dal kale oo ka tirsan xeerka Dublin
inta aada Iswiidhan imaan, waxaa ku qasbanaa kartaa in aad
dalkaas uu laabato. Waxeey, tusaale ahaan, ahaan kartaa haddii:
• haddii aad fiiso ama sharci daganaansho ka hesheen dal
saxiixay xeerka Dublin.
• haddii aad magangalyo kaba dalbateen dalkale oo
Dublin ah.
• haddii aad si sharci daro ugu safarteen dalkale oo
saxiixay xeerka Dublin.
Maxaa dhacaayo haddii dalkale oo Dublin eh uu
tijaabinaayo dalabkeena oo magangalyada ku
saabsan? Markaasi waalidkaada ayaa kulan wada hadaleed
loogu yeera hey'adda laanta socdaalka. Tani waxa loo
yaqaan wada xariir (kommunicering). Haddii aad adiga iyo
waalidka rabtiin in aad ka qeeyb qaadato wada hadalka,
markaasi waa ka qeeyb qaadan kartaa.
Maxaa waaye wada xariir? Wada xariir waa wada hadal
uu dhaxeeyo waalidkaada iyo shaqaalaha joogo hey'adda
laanta socdaalka. Markii lagu jiro wada hadalkaan waxaad
heleeysiin warbixin ku saabsan xeerka Dublin iyo in dal kale
oo Dublin eh uu mas'uul in uu in ka noqon karo ama in uu
mas'uul ka yahay tijaabinta dalabkiina magangalayo. Waxee
sido kale fursad uu lee yihiin in ee ka waramaan haddii aad
uu lee dihiin sababo aad uga soo horjeedaan in aad uu
safartaan dal kale oo Dublin:eed. Waxeey ka warami karaan
sababta aad badalkeeda uu rabtaan in dalabkiina lagu
tijaabiyo Iswiidhan.
Ma ka dacwoon kartiin go'aan Dublin:eed? Haddii eey
san waalidkaada ku qanacsaneen go'aanka Dublin, waxeey
xaq uu lee yihiin in go'aanka uga dacwoodaan maxkamada
hey'adda laanta socdaalka.
Maxkamada hey'adda laanta socdaalka ma tijaabineeyso
sababta aad uu dalbateen magangalyo. Waxeey fiirineeysaa
dalka tijaabinaayo sababihiina magangalyo.
Haddii waalidkaada ka dacwoodeen go'aankiina Dublin:eed
mecnaheedu ma ahan in aad Iswiidhan sii joogi kartaan inta
ee maxkamada hey'adda laanta socdaalka tijaabineeyso
arrinta. Safarka waxaa la joojinaa lee haddii ee hey'adda
laanta socdaalka ama maxakamda ee ku dhawaaqdo in
safarka la joojiyo.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 9
9
2011-05-05 15.50
Wakiil rasmi ah xaq ma uu lee nahay? Haddii ee arintiina
tahay mid Dublineed xaq uma lihidiin wakiil rasmi ah.
Waliidkaada ayaa si gooni ah caawinaad ka dalban karo
sharci yaqaana ama qareen. Sharci yaqaan ama qareen waa
qof yaqaano sharciyada Iswiidhan. Markaasi waalidkaada
ayaa ku qasban in ee lacag ku dhiibaan sharci yaqaanka ama
qareenka.
Maxaa dhici doono haddii maxkamada hey'adda laanta
socdaalka go'aan ku gaarta in aan dal kale, oo xeerka
Dublin ka tirsan, uu saafreeyno? Waalidkaada waxaa
loogu yeeraa wada hadal lagu qabanaayo hey'adda laanta
socdaalka. Haddi aad adiga iyo waalidkaada rabtiin in aad
ku jirto kulanka waa joogi kartaa markas. Halkaan waxaad
ku ogaan kartaan in aad uu safreeysiin dalka ku qoran
go'aankiina.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada hey'adda laanta
socdaalka badasho go'aanka Dublin ee hey'adda laanta
socdaalka? Hey'adda laanta socdaalka waxeey go'aanka
uga dacwoon kartaa maxkamada sare ee hey'adda laanta
socdaalka. Haddii hey'adda laanta socdaalka ka dacwooto
go'aanka maxkamada hey'adda laanta socdaalka markaasi
maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka ayaa xakunto
haddii rabaan in ee tijaabiyaan ka dacwoonshada. Haddii
maxkamada rabto in ee tijaabiso ka dacwoonshada, iyada
ayaa xakunto haddii dalabkiina lagu tijaabinaayo Iswiidhan
ama dal kae oo Dublin:eed.
Haddii hey'adda laanta socdaalka ka dacwoon go'aanka
maxkamada hey'adda laanta socdaalka talaabada
magangalyanimo waxii ka sii soconee Iswiidhan. Shaqaalaha
hey'adda laanta socdaalka yaa markaasi in kuugu wici doono
baaritaan magangalyo.
Waxaad sido kale ku oganeeysiin kulanka habka uu safarka
uu kala soconaayo. Shaqaale ka socdo hey'adda laanta
socdaalka ayaa in raacaayo diyaarada. Dad ka shaqeeyo
hey'adda ku taalo dalka aad uu socotiin ayaa in qaabilaayo.
KMa ka dacwoon karnaa go'anka Dublin ee maxkamada
hey'adda laanta socdaalka? Haddii ee san waalidkaada
ku qanacsaneen go'aanka waxeey uga dacwoon karaan
maxkamada sare ee heey'adda laanta socdaalka. Haddii
maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka rabto in
ee tijaabiso ka dacwoonshada, maxkamada ayaa xakumo
haddii dalabkiina lagu tijaabinaayo Iswiidhan ama dal kale oo
Dublin:eed.
10 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 10
2011-05-05 15.50
Halkaan waxaad ku qori kartaa lambarade telefoonka oo muhiimka ah
Daryeelka bukanka iyo
daryeelka ilkaha
Guri
Skool
Hey'adda laanta
socdaalka
Saaxiibo
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 11
11
2011-05-05 15.50
Diiwaan galista kadib - Maxaa dhaci doono markaas?
Marka aad dalbato magangalyo, dalabkaada waxaa lagu diiwan galina qeeybaha
qaabilaada ee hey'adda laanta socdaalka.
Maxeey qabataa qeetba qaabilaada? Qeeybta qaabilaada
waxeey mas'uul ka tahay in xariir la lahaato adiga iyo
wakiilkaada inta aad sugeeysid go'aankaada.
Shaqaalaha joogo qeeybta qaabilaada waxeey ka
shaqeeyaan waxa ka mid ah:
• in ee baaraan haddii aad xaq uu lee dahay lacagta
maalmeedka haddii aada heeysan lacag gooni ah.
• in ee in kaga waramaan markii go'aan ku saabsan arintiina
uu imaado - haddii aad haa ama maya ku heshaan
dalabka magangalyada.
• in ee taageero in siiyaan haddii aad maya ku heshaan
dalabkiina magangalyo oo aadna uu laabneeyiin guriga.
Haddii aad dagan tihiin oo hey'adda laanta socdaalka
kireeyo markaas waxaad la kulmi kartiin qeeybta qaabilaada
shaqaalaheeda daganaanshada. Waxeey in kaga waramayaan
sharciyada, waxeeyna in siinaayaan warbixin waaqici ah,
tusaale ahaan, waxa degaanka agtiisa ku yaal.
Lacag maalmeedka
Lacag maalmeedka maxay tahay? Haddii aadan heeysan
lacag gooni ah, waxaad xaq uu lee dahiin in aad ka dalbataan
hey'adda laanta socdaalka lacag maalmeedka. Waalidkaada
waxeey reerka dhan uu dalbi karaan lacag maalmeedka.
Ayaga ayaa mas'uul ka noqon doono lacagtaada maalmeed.
Lacagta waxeey tusaale ahaan ku filnaaneeysaa cunto, dhar,
kobo, saaboon iyo shaambo, daawo iyo hawlaha waqtiga
fasaxa. Haddii aad lee dahiin baahi gaar ah, waxaad markaas
xataa dalban kartiin kaalmo gaar ah.
Maxaa waaye kaalmo gaar ah? Haddii aad baahi gaar ah
uu qabtaan, tusaale aahan ookiyaale, dharka barafka ama
wax kale aad la'antooda joogi karan oo ee san ku filneen
lacagta maalmeedka, waxeey waalidkaada surtagal uu
tahay in ee dalbadaan lacagta kaalmada gaar ah. Markaasi
waxeey buxinaayaan dalabka gaar ah oo loogu tal galay
kaalmada gaarka ah. Waa muhiim in aad sharaxdaan
sababta aad ugu baahantahiin.. Dalabka waxaa loo
geeynaa qeeybta qaabilaada oo kadib go'aan ka gaareeyso.
Haa ama mayo ayaa lagu siin karaa dalabkaada ku saabsan
kaalmada gaarka ah.
Wada hadalka baaritaanka
Reer kasto waxaa loogu yeera kulan koobaad oo lagu
yeelanaayo qeeybta qaabilaada. Halkaan waxaad ku
heleeysaan warbixin ku saabsan kaalinta qeeybta qaabilaada
iyo warbixin waaqici ah oo ku saabsan xuquuqda ciyaalka.
Shaqaalahu waxuu qoraa:
•
•
•
•
•
•
sida aad tihiin.
inta reerka ka tirsan.
haddii aad qori iyo akhri taqaanaan.
afafka aad taqaaniin.
Waxbarashada aad lee dihiin.
Warbixin ku saabsan aqoonsigiina.
Haddii aad rabtin, waxaa sido kale fursad uu lee dihiin in aad
su'aalo weeydiisaan.
12 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 12
2011-05-05 15.50
Warbixin kooxeed.
Waalidkaada waxaa loogu yeeraa qeeybta qaabilaada si uu
helaan warbixin ku saabsan hey'adda laanta socdaalka. Waxa
sido wax kale ka ogaan kartiin sharciyada, hey'addo kalo iyo
hey'addaha si iskood ah uu caawiyo dadka. Hey'ad iskeed
ah, waa hey'ad heysato shaqaale si iskood ah uu shaqeeyo
ayagoo lacag qaadaneeyn si ee caawinaad uga gaarsadaan
waxa ee uu arkaan in ee muhiim tahay. Labo tusaale waa
Laanta iyo Hey'adda gargaarka ciyaalka (Rädda Barnen).
Caafimaadka
Xaq ma uu lee yahay daryeel bukaan iyo daryeel ilko?
Waxaad lee dahay isla xuquuqda ee ciyaalka Iswiidhan uu lee
yihiin daryeel bukaan iyo daryeel ilko.
Hey'adda laanta socdaalka waxeey daryeelka gaarsiineeysaa
magacyadiina iyo jidka aad dagantihiin magaciisa si ee in kugu
yeeraan baaritaan caafimaadeed. Marka lagu jiro baaritaanka
waxaad la hadli kartaan shaqaalaha joogo rugta caafimaadka.
Haddii uu qof ka mid ah reerka uu baahdo in uu booqdo
isbitaal, rug caafimaadeed ama dhakhtar ilko, waxaa markaas
muujineeysaan kaarka LMA-ga.
Skool
Skool ma dhigan karaa? Waxaad lee dahay xuquuq la
siman ciyaalka dagan Iswiidhan oo aad waxaad dhiga
kartaa xanaanada, fasalka ka horeeyo 1:aad, dugsiga hoose
iyo dugsiga sare. Waxaad xaq uu lee dahay in aad dhigato
maadoyinka dhamaantooda iyo in aad hesho hogaan
waxbarasho oo ku hesho afkaada. Ma uu baahnid in aad
sugto inta aad ka bareneeyso afka Iswiidhan si aad uu
wadato hormarinta aqoontaada. Degmada aad dagantahay
ayaa laga rabaa in ee lagu ogalaado bilaabida skoolka.
Maxaa waaye xanaanada? Xanaanada waa hoowl
waxbarasho oo loogu tala galay ciyaalka da'doodu laga
bilaabo hal sano ilaa inta ee skoolka ka bilaabayaan.
Ciyaalka waxeey xanaanada ku bilaabaan da'a kala duwan
waxeeyna ka qeeyb qaataan waqtiya kale duwan ayadoo
loo tixgalinaayo waalidka shaqadooda, waxbarashooda
ama baahida canuga uu qabo in uu boos ka helo xanaanada
ayadoo taasu ku wacantahay xaalada reerka.
Maxaa waaye fasalka ka horeeyo 1:aad? Fasalka ka
horeeyo 1:aad waa fasal la dhigto inta aan la bilaabin fasalka
koobad ee dugsiga hoose.
Maxaa waaye dugsiga hoose? Dugsiga hoose waxaa loogu
tala galay ciyaalka uu dhaxeeyo 7 sano iyo 16 sano.
Maxaa waaye dugsi sare? Dhalinyarada Iswiidhan
dhamaantood oo dhameeyay dugsiga hoose waxeey xaq
uu lee yihiin in ee dalbadan sadax sano oo ah waxbarasho
dugsi sare - barnaamij qarameed. Waxbarashada dugsiga
sare waxeey qofka siineeysaa aqoon aasaas ah oo uu ku
wato waxbarasho iyo shaqo iyo nolol qaangaareed oo
mustaqbaleed. Si loo soo galo dugsiga sare waxaa loo
baahanyahay in lagu guleeystay maadooyin badan oo lagu
dhigto dugsiga hoose; 8 maado si loo soo galo barnaamijyada
shaqada iyo 12 maado si loo soo galo barnaamijka qofka
uu diyaarinaayo jaamacada. Haddii aan la heeysan in ku
filan maadoyinka dugsiga hoose oo lagu guleeystay waxaa
fursad loo lee yahay in la dhigto barnaamijka soo galida.
(introduktionsprogram) Barnaamijka soo galida waxuu
sahlaa ardayda in ee soo galaan barnaamijyada dugsigsa
sare (nationellt program) ama waxuu uu sahla in ardayda
suuqa shaqada galaan. Barnaamijka soo galida, qeeybta afka
(språkintroduktion), waxaa loogu tala galay dhalinyarada
joogtay Iswiidhan mudo gaaban oo uu baahan in ee bartaan
afka Iswiidhan aygoo loo fiirinaayo baahidido ayaa rabidooda.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 13
13
2011-05-05 15.50
Baaritaanka magangalyada - maxaa dhici doono
markaas?
Kadib marka aad codsataan magangalyo, adiga iyo reerkaada waxaa la in kugu
yeeraa baaritaan magangalyo. Sida caadiga ah waxaa isla kulmeeysiin hal mar.
Anigoo ciyaal ah, ma la hadli karaa shaqaalaha hey'adda
laanta sodcdaalka? Haa, waa la hadli kartaa shaqaalaha
haddii aad adiga rabto iyo haddii ee waalidkaada taasi ogal
yihiin.
Haddii aan rabin in aan la hadlo shaqaale, ma uu
baahanahay in aan la hadlo? Maya uma baahnid in
aad la hadasho shaqaalaha haddii aad adiga rabin. Haddii
aada rabin in aad la hadasho shaqaalaha shaqaalaha ayaa
la hadlaayo waalidkaada. Shaqaaluhu markaas waxuu ku
weeydiinaa waalidkaada su'aalo kuugu saabsan.
• waxa aad soo marteen.
• sababta aad uga soo tagteen dalkiina hooyo.
• sababta aad ugu laaban karin dalka hooyo.
Waa muhiim in aad ka waramtaan waxa aad soo marteen oo
dhan. Muhiim ayee uu tahay hey'adda laanta socdaalka in ee
ogaato sababta aad usii dagnaan karin dalkaada hooyo. Ma
ahan lee sababaha waalidkaada.
Sheekadaada waxaa lagu qoraa borotokool. Borotokool waa
qoraal ku saabsan waxa aad tiraahday.
Hab kee uu ka la socdaa baaritaanka magangalyada?
Baaritaanka magangalyada waxuu lagu qabtaa hey'adda
laanta socdaalka, qof kasto oo weeyna waxa la siiyaa in uu
dhaxeeyso labo iyo sadax saacadood. Adigoo ciyaal ah,
inta badana si sida kale ka dhaqsi badan ayee uu socotaa
sababtoo shaqaalaha kuma weeydiinaayaan ciyaalka inta
su'aal eey weeydiinayaan qofka weeyn.
Yaa wada joogaayo? Inta badana qof ka socdo hey'adda
laanta socdaalka ayaa kala wado baaritaanka. Mar mar qof
kale oo borotokoolka qoraayo ayaa ku jiro. Haddii aad lee
dihiin wakiil rasmi ah markaasi wakiilkasi wuu ku jiraa qolka.
Qolka waxaa sido kale ku jiro turjumaan. Turjumaanka uma
shaqaaleeysano hey'adda laanta socdaalka ee waxuu ka
socdaa shirkad kireeyso turjumaanada.
Inta lagu jiro baaritaanka magangalyada waxaa ka waramee
och ka jawaabee su'aalo ku saabsan, tusaale ahaan:
Marka ee shaqaaluhu kula hadlaayaan waxa inta badana kula
fadhiyo waalid. Si gooni ah waa uu la hadli kartaa shaqaalaha
haddii aad rabto iyo haddii waalidkaada ogalyihiin.
•
•
•
•
•
•
qof ahaantiina.
inta ka tirsan reerkiina.
caafimaadkiina.
meesha aad ka timaadeen.
safarkii ku socday Iswiidhan.
sida aad ku heeysateen dalkii hooyo.
14 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 14
2011-05-05 15.50
Adiga iyo
reerkaada
Turjumaan
Dad ka socdo
hey'adda laanta
socdaalka
Wakiil rasmi ah
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 15
15
2011-05-05 15.50
Go'aan magangalyo - maxaa dhici doono markaas?
Marka aad joogto baaritaankada magangalyo, hey'adda laanta socdaalka
go'aan ayee gaaree.
Habkee uu gaarta hey'adda laanta socdaalka go'aan?
Marka ee hey'adda laanta socdaalka go'aan ka gaarto
arrintiina magangalyo, waxa aad ku sheegteen marka la
qabanaaye baaritaanka magangalyada waxaa loo bandhigaa
warbixinta ee hey'adda laanta socdaalka ka heeyso xaalada
dalkiina hooyo.
Maxa waaye sharciga ajnabiga? Sharciga ajnabiga waxa
uu ka koobanyahay waxaa ka mid ah: sharciga ku saabsan
haadii laguu ogalyahay in aad Iswiidhan joogto iyo haddii aan
lagu ogaleen. Barlamaanka Iswiidhan ayaa go'aan ka gaaray
sharciga.
Sadax sal oo kala duwan ayaa jiro oo
loogu tal galay magangalyada:
Qaxootinimo
Qof ku jiro khatarta in la dabagalo markuu uu laabto dalkiisa
hooyo waxuu Iswiidhan uu joogi karaa sidii qaxooti haddii uu
asaga ama ayada uu san dalkiisa ka heli karin gabbaad - daba
galka uu khatarta ugu suganyahay waxaa ugu wacan:
• Jinsigiisa (asalkiisa), waxaa laga wada ka tirsanaada koox
qarameed ama asalkiisa jinsiyeed (tusaale ahaan midabka
jirkiisa)
• dhalashiida, tusaale ahaan afka ama kooxda jinsiyeed.
• diin.
• Aragti siyaasadeed (aragti ku saabsan hab dal loo
maamulaayo).
• ka tirsanaashada koox bulshadeed oo gaar ah, jinsi (lab
ama dhidig) ama dabci galmadeed (dabci galmadeed
waxuu tilmaaa qof haddii uu jeclaado wil, gabar ama
gabdho iyo wiilba).
Si uu helo magangalyo qofka ah magangalyo doonka waa
in uu khatar ugu suganyahay in lagu diba kaco arimahaan
kore, waana in uu ka cabsadaa in uu san laaba karin ama uu
san rabin in uu laabto dalkiisa hooyo oo uu isticmaalo sidii
gabbaad, tusaale ahaan gabbaadka booliska.
Sharciga markii loo fiiryo, kuma xirno haddii diba socdoka
ee wadaan hey'addaha dalka ama haddii hey'addaha dalka
ee san dhibi garin ama rabin in ee dhiiban gabbaad hor
istaagaayo diba kaca.
16 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 16
2011-05-05 15.50
Wax badali karo wax kale iyo inta kale gabbad
baahi uu qabto
Wax badali karo wax kale iyo inta kale gabbad baahi uu
qabto waa dadka aan aheeyn qaxooti oo uu aheeyn
habka uu utilmaamaayo sharciga oo laakin si kastaba ka
cabsanaayo in ee ulaabtaan dalka hooyo.
Laba sabab oo madaxeed ayaa jirto oo uu qofka uyahay mid
uu baahan gabbaad.
1. Waxuu qatar ugu suganyahay jir dil, ciqaab dil ama naxariis
darid kale ama yasid markuu laabto.
2. ama qofka waxuu uu baahanyahay gabbaad maadama
ee jirto khatar dhab ah in uu asaga ama ayada uu ku
dhaawacmo dagaal ama walwal kale oo ka jiro dalka.
Waxee ahaan karta in uu asaga ama ayada uu san ugu
laaban karin dalkiso oo ugu wacan tahay masiibo dabiici
ah (dhulgariirka, fatahaadda ama qarraqmidda, qarax
fulkaano iwm).
Qofka waxuu noqanaa mid baahi uu qabo gabbeed lee
haddii uu san gabbaad iyo caawinaad ka heli karin gudaha
dalkiisa.
Duruuf dareen badan
Marka ee hey'adda laanta socdaalke ee tijaabineeyso waxa
loo yaqaan duruuf dareen badan, waxeey laanta socdaalka
qiimo ku sameeyneeysaa xalaad caruurta oo dhan. Waa in
ee jiraan sabab xoog leh si ogalaado joogitaanka Iswiidhan.
Hey'adda laanta socdaalka waxeey si gaar ah uu tix
qaadaneeysaa caafimaadka magangalyo doonka, waafajinta
Iswiidhan iyo xaalada qofka dalkiisa hooyo.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 17
17
2011-05-05 15.50
Sharciga daganaanshada - maxaa dhici doono
markaas?
Sharciga daganaashada mecnaheedu waa in aad 'HAA' ku heshan dalabkiina
magangalyo. Waad joogi kartaan Iswiidhan
Maxaa dhici doono haddii aan helno sharciga
daganaanshada?
Markaas waxaan la in kugu yeeraa wadahadal oo aad la
laheeneeysiin shaqaalo joogo qeeybta qaabilaada. Marka
wada hadalka lagu jiro waxaad heleeysaan cadeeyn
muujineeyso in aad hesheen sharciga daganaanshada.
Waxaad ogaan kartiin waxa ku qoran go'ankiina iyo sababta
aad uu hesheen sharciga daganaanshada.
Haddii aad degaan gaar ah degneedeen, hey'adda laanta
socdaalka waxa la inkaga saaraa 30 maalmood kadib, laga
bilaabaa maalintii aad hesheen go'aanka.
Sharciga daganaanshada oo joogtada ah mecnihiisu waa in
aad xaq uu lee dahay in aad joogto Iswiidhan ilaa goorka aad
rabto. Arimaha qarkood waxee hey'adda laanta socdaalka ku
dhiibi karta sharci daganaansho oo shaqeeynaayo ilaa waqti
xadidan, tusaale ahaan hal sano.
Maxaan qabaneeynaa marka aan helno sharciga
daganaanshada?
Adiga iyo reerkaada waxaad booqaneeysiin hey'adda
canshuuraha (Skatteverket) si aad isku diiwaan galisaan.
Taasi mecnaheedu waxa ka mid ah in aad hesho afarta
lambar oo ugu danbeeyso lambarka dhalashada.
Haddii aad degneedeen hal ka mid ah guriyaasha he'ydda
laanta socdaalka oo aada si gooni ah guri uu habeeyn karin,
markaasi xafiska xiriirka shaqada (Arbetsförmedlingen) ayaa
in caawinaayo.
18 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 18
2011-05-05 15.50
Halkaan ayaan daganahay:
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 19
19
2011-05-05 15.50
Diidmo - maxaa dhacaayo markaas?
Diidmo mecnaheedu waxeey tahay in aad MAYA ku hesheen dalabkiina ku saabsan
magangalyo. Iswiidhan ma joogi kartaan.
Wada hadal ku saabsan go'aan
diidmo.
Waalidkaada waxaa loo kuugu yeeraa wada hadal lagu
qabanaayo hey'adda laanta socdaal haddii aad 'maya' ku
hesheen dalabkiina magangalyo. Haddii aad adigo iyo
waalidkaaba rabtiin, adiga waa ka qeeyb qaadan kartaa wada
hadalka. Inta lagu jiro wada hadalka waxaad caawinaad ku
heleeysiin in aad fahamtiin go'aanka waxa uu ka kooban
yahay. Si kastaba haddii waalidkaada ka dacwoon doonaan
iyo haddii eey san ka dacwooneeyn ba go'aanka, waxaa
la in kaga yeeraa hey'adda laanta socdaalka si looga hadlo
xaaladaada iyo habka aad ugu farkareeysiin mustaqbalka.
Haddii waalidkeeyga aqbalayaan go'aanka - maxeey
qabanaayaan markaas? Markaas waxaa sheegi kartaan
in ee ku qanacsan yihiin go'aanka. Waxaa loo yaqaan
qanacsanad muujin, mecnaheeduna waa in waalidkaada
ee san rabin in aad ka dacwooto go'aanka. Muujinta
qanacsanida ma ceshan karaan waalidkaada.
Ma ka dacwoon karnaa diidmo? Waaidkaada waa ka
dacwoon karaan go'aanka haddii uu arkaan in waxa aad
sheegteen in aan loo qimeeyn si saxsan, haddii aad qabtaan
in kale oo aad ku dareeysiin ama haddii wax muhiim ah
eey san soo bixin. Waalidkaada go'aanka waxeey uga
dacwooneeyaan maxkamada hey'adda laanta socdaalka.
In laga dacwoodo (rafcaan) mecnaheedu maxeey tahay?
In laga dacwoodo mecnaheedu waxeey tahay in waalidkaada
hey'ad ama maxkamada waraaqad uu qortaan oo uga
waramaan in ee san ku raacsaneeyn waxa ee hey'adda ama
maxkamad ee go'aan ka gaartay. Waalidkaada waxeey rabaan
in hey'adda ama maxkamada ee badasho go'aanka.
20 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 20
2011-05-05 15.50
Ka dacwoosho - maxkamada hey'adda laanta
socdaalka
Waalidkaada waxeey dacwooshada uu dirayaan hey'adda
laanta socdaalka. Waxaa loogu tala galay si ee hey'adda
laanta markale uu tijaabiso go'aankeda inta ee san
shaqaaluhu ka dacwooshada uu sii dirin maxkamada
hey'adda laanta socdaalka.
Hey'adda laanta socdaalka waxeey fiirineeysaa waxa
imaaday, waxeeyna fiirineeysaa haddii loo baahanyahay
warbixin kale. Kadib ayee maxkamada go'aan gaareeysaa.
Go'aanka waxaa loo yaqaan xukun.
Marka uu waalidkaada ka dacwoodo, waxee uu sheegi karaan
in ee rabaan kulan lagu qabanaayo maxkamada. Kulanka
waxaa loo yaqaan wada xaajood. Halkaas waxee waalidkaada
fursad ugu helayaan in ka waramaan markale waxa aad adiga
iyo reerkaada soo marteen. Maxkamada ayaa go'aamiso
haddii la qabanaayo kulanka wada xaajoodka ee afka.
Yaa ku jiro marka la qabanaayo kulanka wada xaajoodka
afka? Markii la qabanaayo wada xaajood afeed waxaa inta
badanaa ka qeeyb qaato garsoore, 3 qof oo loo doortay in
ee xubin ka noqdaan garsoorka maxkamada iyo hal hore
dhige ah. Hor dhigaha waa sharci yaqaan oo diyaarinaa wada
xaajoodka. Garsooraha xatta waa sharci yaqaan toobaran.
Sharci yaqaan waa qof bartay sharciyada dalka Iswiidhan.
Xukinka la doortay ma ahan sharci yaqaan toobaran. Marka
ee san joogin maxkamada shaqooyin kale ayee lee yihiin.
Hadda hey'adda laanta socdaalka xakunka ma leh
Hey'adda laanta socdaalka waa dhinac (oo geeys jooga) oo
uu matalaayo howl wade. Howl wadaha waa sharci yaqaan.
Markii la qabanaayo wada xaajoodka, waalidkaada waxeey
xigaan dhinac (geeska kale ee xigaan) Waxeey caawinaad
ka heleeyaan wakiilka rasmiga ah. Wakiilka rasmiga ah waa
sharci yaqaan toobaran.
Aad bee uu yar tahay (waa naadir) in ciyaalka loo ogalaado
ka qeeyb qaadashada wada xaajoodka afka. Maxkamda ayaa
qimeeyso marka ee uu haboon tahay in ciyaal loo ogalaado
ka qeeyb qaadashada.
Turjumaan ayaa ku qeeyb qaadanayo si dadka
dhamaantooda isku fahmaan.
Garsooraha ayaa bilaabaayo wada xaajoodka oo na
go'aaminaayo qofka hadli karo. Markii lagu jiro wada
xaajoodka, waalidkaada waxeey caawinaad ka helayaan
wakiilkiina rasmiga ah , waxaad fursad uu leyihiin
waalidkaada in ee uga waamaan garsooraha iyo xubnida
la doortay waxa ee rabaan oo dhan. Marka ee warkooda
dhameeystaa, howl wadaha ka socdo hey'adda laanta
socdaalka fursad uu helaa in uu weeydiiyo su'aalo. Kadib
waxaa laga yaabaa in garsooraha uu ku weeydiiyo su'aalo.
Kadib, waalidkaada iyo wakiilkina rasmiga ah waxeey ku
dhameeystirayaan in ee hal mar la sharaxo sababta aad ugu
laaban karin guriga. Kadib hawl wadaha waxuu sharaxa
hey'adda laanta socdaalka aragtideeda.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 21
21
2011-05-05 15.50
Maxaa loo la jeedaa albaabo xiran? Wada xaajoodka
maxkamada dadka dhamaantood ee uu furnaaneeysaa.
Mecnaheedu waxeey tahay in intii rabtaa ee dhageesato
waa ka qeeyb gali karaab markii la qabanaayo wada
xaajoodka. Laakin haddii ee maxkamadu uu aragto in qof
kasto uu so galin karin qolka maxkamada waxuu garsooraha
go'aamin karaa in albaabada la xiro. Waxaa la dhihi karaa in
taasi mecnaheedu tahay in wada xaajoodka uu yahay mid
sir ah. Makamada waxeey wada xaajoodka ka dhigee mid
sir ah marku yahay mid xasaasi ah ama markii uu dhinac ka
mid ah dhinacyada ku jiro wada xaajoodka uu yahay ciyaal
ka yar 15 sano. Marka ee albaabada xiran yihiin waxaa qolka
maxkamada ku jiro kale intii uu wada xajoodka ku saabsan
yahay. Maxkamada waxeey caadiyan go'aaminee marka lagu
jiro wada xoojaadka bilaawgiisaa haddii albaabada xirnaa
naayaan iyo haddii ee san xirnaaneeyn. Maxkamada waxeey
xatta go'aamin kartaa in albaabada la xariro inta lagu jiro
wada xaajoodka.
Qof kasto maa akhrin karo go'aanka maxkamada?
Go'aan ka soo baxo maxkamad waxaa lagu magacaabaa
xukun. Xukunada maxkamada inta badana waa kuwa
dadweeynaha uu dhaxeeyo taasi mecnaheeduna
waa in dad kale ee akhrin karaan. Haddii qeeyb ka mid ah
xukunka uu yahay kuwa sir ah waxaa akhrin karo lee markaas
inta uu go'aanka khuseeyo. Go'aanka laftirkiisa (haa ama
maya) waligiisa ma noqdo mid sir ah. Hey'adda laanta
socdaalka ayaa go'aanka sirta leh.
Maxaa dhacaayo wada xaajoodka kadib? Si caadiga ah
go'aanka maxkamada waxuu imaada isbucyo gudaheed.
Maxaa dhacaayo haddii aan henlo ogalaansho?
Ogalaanshada mecnaheedu waxeey tahay in maxkamada
hey'adda laanta socdaalka ee uu aragto in aad Iswiidhan
joogi kartaan.
Waa muhiim in aad ogaatihiin in hey'adda laanta socdaalka
ee ka dacwoon karto xukun ka soo baxay maxkamada
hey'adda laanta socdaalka, oo laanta socdaalka waxeey
uu dacwoon kartaa maxkamada sare ee hey'adda laanta
socdaalka. Taasi mecnaheedu waa in go'aanka marka kale
badalmi karo. Haddii ee san hey'adda laanta socdaalka
ka dacwoon xukunka sadax isbuuc gudaheed, markaasi
go'aanka waa mid hirgalay. Markaasi waa heli kartiin sharci
daganaansho Waalidkaada waxaa loogu yeeraa wada hadal
ku saabsan sharciga daganaanshada oo lala yeelanaayo
shaqaalaha joogo qeeybta qaabilaada. Haddii aad adiga iyo
waalidka rabtiin in aad ka qeeyb qaadato waad ka qeeyb
qaadan kartaa kulankaas. In si badan oo ku saabsan sharciga
daganaanshada waxaad ka akhrisan kartaa bogga 18:eed.
Maxaa dhacaayo haddii aan helno diidmo? Diidmo
mecnaheedu waxeey tahay in aad maya ka heshaan
maxkamada hey'adda laanta socdaalka. Ma badaleeyso
go'aanka hey'adda laanta socdaalka. Xukunka ka socdo
maxkamada laanta socdaalka waxaa looga dacwoon karaa
maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka.
22 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 22
2011-05-05 15.50
Ka dacwoosho - Maxkamada sare ee
hey'adda laanta socdaalka
Xukanka maxkamada laanta socdaalka waxaa looga
dacwoon karaa maxkamad kale oo la dhaho maxkamada
sare ee laanta socdaalka. Si xukunkiina loo tijaabiyo waa in
aad heeysataan wax loo yaqaan ogalaansho tijaabo
Xukunada dhamaantooda lagu ma soo qaado maxkamada
sare ee laanta socdaalka. Waxeey xukunada soo qaadaa hadii
ee jirto lee sababo xoog leh ama haddii lagu qasban yahay in
la tijaabiyo arrin sharciyeed.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee laanta
socdaalka dhiibin ogalaanshada tijaabada? Haddii aada
helin ogalaanshada tijaabada waxaa hirgalaayo xukunka
maxkamada hey'adda laanta socdaalka.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee laanta
socdaalka ee san tijaabin arinteeyna ama haddii aan
helno diidmo? Haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta
socdalka go'aansato in san tijaabineeyn arintiina waalidkaada
ka ma dacwoon karo taasi.
Haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka go'aan
ku gaarto oo diidmo ku dhiibto (maya) arintiina, waalidkaada
ma ka dacwoon karo taasi.
Sababaha aad ka waramteen ku ma filnaan in aad sharci
dagaansho ka hesho Iswiidhan.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee hey'adda
laanta socdaalka dhiibto ogalaansho tijaabo? Haddii aad
heshaan ogalaansho tijaabo taasi mecnaheedu waxeey tahay
in xukunkiina lagu tijaabinaayo maxkamada sare ee hey'adda
laanta socdaalka.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee hey'adda
laanta socdaalka ee tijaabiso arinteena oo ogalaansho
na siiso?
Ogalaanshada mecnaheedu waxeey tahay in maxkamada
sare ee laanta socdaalka uu aragto in aad Iswiidhan joogi
kartaan. Markaas sharci daganaansho ayaad heleeysaan.
Waalidkaada waxaa loogu yeeraa wada hadal ee la la
haanayaan shaqaalaha joogo qeeybta qaabilaada. Haddii
aad adiga iyo waalidkada rabtaan in aad ka qeeyb qaadato
kulanka markaas waad ka qeeyb qaadan kartaa. In si badan
oo ku saabsan sharciga daganaanshada waxaad ka akhrin
kartaa bogga 18:eed.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 23
23
2011-05-05 15.50
Uu laabansho - maxaa dhici doono?
Maxaa dhici doono haddii aan helno go'aan diidmo
(maya) oo aan mar kale laga sii dacwoon karin?
Waalidkaada waxaa loogu yeeraa labo kulamo oo lagu
qabanaayo hey'adda laanta socdaalka. Kulamadaas
waxeey ku saabsanaa doonaan uu laabansho. Markii
lagu jiro kulumada waxeey ka hadlayaansafarka ku socdo
dalka hooyo ama dal kale oo ku qaabili karo. Haddi ee
waalidkaadana rabaan, adiga waa ka qeeyb qaadan kartaa.
Waalidkaada ayaa mas'uul ka ah in aad ka tagtaan Iswiidhan.
Ayaga ayaa xiranaayo tigidhka safarka. Haddii ee san
habeeyn karin tigigh, waxeey caawinaad ka heli karaan
hey'adda laanta socdaalka.
Kulanka koobaad o ku saabsan dib uu laabsan shada waxaa
lagu dhameeystiraa in shaqaaaha hey'adda laanta socdalka
ee ka waramaan waxaad qabaneeysin inta ka horeeyso
kulnka danbe. Sida caadiga ah waalidkaada waxeey helayaan
hal wax ama wax yaalo badan oo la xalinaayo. Waxeey ahaan
kartaa in la buuxiyo warbixinta dokumentiga lagu safaro, in
lala xariiro safaarada dalka hooyo, in la habeeyo masawiro iyo
in kale oo badan. Xataa shaqaalaha waxuu sii baari karaa wax
yaalo qaarkood oo uu soo bandhigaayo kulanka danbe.
Maxaa dhici doono inta aan safrin? Waxaa la in kugu
yeeraa hey'adda laanta socdaalka maalmo inta aada safrin.
Markaasna waxaad ka hadleeysiin goorka iyo habka aad
uu safreeysiin, xamaanka iyo waxa kale oo loo baahan karo
inta ka horeeyso safarka. Haddii aad dagneeydeen hey'adda
laanta socdaalka waxaa oganeeysaan waxa guriga la
qabanaayo inta aada ka tagin.
Habkee dib uu laabashada heey'adda laanta socdaalka
uu ka la socotaa? Haddii aad si gooni ah ugu safreeysiin
goob diyaaradeed (eeraboorka) ama haddii aad si wada
jir ah ula tageeysiin shaqaale ka socdo hey'adda laanta
socdaalka, waxeey ku xiran tahay mesha laga safraayo iyo
safarka nuuciisa. Safarka nuuca uu noqon doono waxaa
markii la go'aaminaayo loo fiiriyaa haddii aad heeysataan
baasaboor ama haddii aad ku qasban tihiin in aad
heeysataan dokumenti safareed oo ku meel gaar ah. Haddii
aad ka safreeysaan goob diyaaradeed oo ku taalo Iswiidhan
oo aadna heeysatan baasaboor ma loo baahno in hey'addo
soo galaan, taasi hey'addaha Iswidhan ha ahaate ama kuwa
dalkiina hooyo.
Maxaa dhici doono haddii aan rabin in aan uu laabano
guriga kadib markii uu soo baxay go'aan ku saabsan
celin ama saarid? Hey'adda laanta socdaalka waxeey ka
shaqeeynee lee laabanshada haddii waalidkaada ku raacsan
yihiin safarka laabanshada. Haddii aada imaan marka ee
hey'adda laanta socdaalka iin yeerto ama aad muujisaan in
aad ka qeeyb qadaneeyn safarka ku socdo guriga, hey'adda
laanta socdaalka arintiina waxeey uu dhibeeysaa booliiska.
Maxaa dhacaayo haddii arinteena booliska loo
wareejiyo? Markaasi booliska ayaa mas'uul ka ah in
aad raacdaan go'aanka hey'adda laanta socdaalka iyo
maxkamada, erayo kale haddii la isctimaalo, in aad Iswiidhan
ka tagtaan.
24 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 24
2011-05-05 15.50
Skool ma dhigan karaa haddii uu booliska arinteeyda
hayo?
Waxaad xaq uu lee dahay in aad dhigato skoolka haddii uu
booliska arrintaada hayo.
Xaq ma uu lee yahay daryeel caafimaadeed haddii uu
booliska arinteeyda hayo? Waxaad xaq uu lee dahay
daryeel caafimaadeed inta aad joogtid Iswiidhan.
Laabansho horteeda
Waa fiican tahay in aad qaadato:
• cadeyn ku saabsan in aad skool dhigatay
• shahadooyin skooleed, haddii jiraan
• cadeeynta talaalnimada
• cinwanada jidka, e-mailo (boostada elegtrooniga
ah), lambaro taleefoon oo ee lee yihiin kuwa aad
rabto in aad xariir ka la lahaaato gurigaada.
Haddii aad rabto ... waxaad uga warami kartaa in aad
Iswiidhan ka safreeysid saaxibadaada, arday fasaleed,
macalin iyo dad muhiim ah .
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 25
25
2011-05-05 15.50
Dhowr erayo oo kuugu socdo
In la ahaado magangalyo dalbade ma ahan xaalad caadi eh
- waxaa timid dal cusub, waxaana ka dalbatay magangalyo
(gabbaad) Iswiidhan. Qofna dalkiisa uga ma soo tago si xur
ah oo ku dalbado magangalyo - laakin sababaha markasto
ma ahan ku filan in loo helo sharci dagaansho.
Hubaal ma ahan in aad Iswiidhan joogi kartiin. Qaladka adiga
ma lihid haddii aad maya ku heshiin dalabkaada magangalyo.
Hey'addaha iyo maxkamada ayagoo ka shanaayo
sharciga ajinbiga ayaa go'aaminyo qofka xaq uu leh sharci
daganaansho.
Haddii aada ka hadli karin waxa aad dareemeeyso waxa laga
yaabaa in aad qori karta ama masawri karto waxa aad ku
fakareeyso.
Waa muhiim in aad lee dahay wax aad qabato maalmaha.
Subaxdii kac, skool aad, macalimiinta iyo saaxibada fasalka la
kulan. Sameey wax yaalo aad uu aragto in ee qosol lee yiihiin.
Waxa aad ku baraneeyso halkaan, Iswiidhan, inta aad jawaab
sugeeysid qof kaa ma qaadan karto. Si uu mustaqbalkaba
noqdoba, waad wadaneeysaa, meesha aad joogtaba Iswiidhan gudaheed ama dalkale gudihiisa.
In aad sugtaan jawaab ku saabsan haddii aad Iswiidhan joogi
kartaan iyo haddii aada joogi karin waxeey ahaan kartaa
mid kadeed ahaan karto. Waxeey saameeyn kartaa dareenka
jirka. Dareeyn waa caadi - jirka ayaa uu baahan. Waa fiican
tahay in aad muujiso dareenkaada. Waa muhiim in jirkaada
in uu sii daayo oo aad ka hadasho fikirkaada. Ayadoo lagu la
doonaayo, kala hadal waalidkaada, qof weeyn oo skoolkaada
joogo ama qof kale oo mecna ku leh , waxa aad daremeeyso.
Haddii aad qabto su'aalo waad nala soo xariiri kartaa.
www.migrationsverket.se
26 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 26
2011-05-05 15.50
Ku socoto: Adigoo ah qof qaan gaar ah oo muhiim ah
Qaan gaar waa qaan gaar, ciyaalna waa ciyaal.
Waalid waa waalid xatta haddii ku qasbanaayeen in ee ka
soo tagaan dalkooda oo magangalyo dalbadaan.
Ciyaalka, waalidkooda muhiim ayee uu yihiin, marka uu
waalidkuna ka maqanyahay, dadka kale oo weeyn mecno
weeyn ayee lee yihiin!
In la ahaado magangalyo dalbade ma ahan xaalad caadi eh
- waxaa timid dal cusub, waxaana ka dalbatay magangalyo
(gabbaad) Iswiidhan. Qofna dalkiisa uga ma soo tago si xur
ah oo ku dalbado magangalyo - laakin sababaha markasto
ma ahan ku filan in loo helo sharci dagaansho
arrimahooda su'aal ayee ka dhiibaan, qarkood kalena
su'alaha waa ku fakaraan laakin waa ka cabsadaan in su'aal
weeydiiyaan.
Adigoo ah qof weeyn, waxaad buxineeysaa kaalin muhiim
ah. Waxaad tahay qofka oo jidka uu tilmaamayo, tageerayana
xaalada uu ku jiro canuga magangalyo doonka ah.
Si wada jir ah ayaa buugaan yar uu la akhrisan kartaa canuga.
Waxaad si wada jir ah uu dulmari kartiin tilaabooyinka kala
duwan oo la maraayo markii la yahay magangalyo doon.
Haddii aad su'aalo qabto, si doonis leh ayaa noola soo xariiri
kartaa.
www.migrationsverket.se
Ciyaalku waa kala gaar oo kala duwn sidii dadka qaan
gaarka oo kale. Ciyaalka waxeey wataan arrimo, qarkood
Qof qaan gaar ah oo muhiim ah, waxuu ahaan karaa:
• hooyo.
• aabe.
• qof kale oo haysta mas'uuliyadda xannaanada
sharciga ee carrurta.
• wakiil.
• qaraabo.
• macalin.
• la taliye.
• shaqaalaha joogo hey'adda laanta socdaalka.
• shaqaale ka socdo hey'add iskeed uu taagan.
HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
BiF_somali.indd 27
27
2011-05-05 15.50
BiF_somali.indd 28
SOO SARE: Migrationsverket
100 218 • APRIL 2011 •
•
•
DAABACA: Tabergs Tryckeri AB
Space 360 ayaa damaano ku qaaday fasiraad saxsan oo ka qaadmeeyso qoraalka asliga ah.
SAWIR: Annelie Norde
www.migrationsverket.se
28 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO
2011-05-05 15.50