1 - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi

Transcription

TMMOB
makina mühendisleri odası yayını
MAYIS 1992
SEÇERKEN
DUŞUNUN!
VANA
BİRKEZ
ALINIR.
% lOOSızdırmazlık
Enerji tasarrufu sağlar.
Çevreyi kirletmez
Akışkan kaybına neden olmaz
Çok kısa zamanda kendini
amorti etmesi nedeniyle
EKONOMİKTİR.
KLINGER
YAKACIK
YAKACIK MAKİNE FABRİKASI
DÖKÜM VALF, SANAYİ ve TİCARET A.Ş.
MERKEZ . Kemerâltı Çd. Bankalar Han. K.5 80030 Karaköy-İst. Tel: 151 02 96 (4 Hat) Telex: 25304 ymf tr. Fax: 149 34 42
FABRİKA .Ankara Asfaltı Üstü Kartal-İstanbul Tel: 377 09 95-96 Fax: 377 28 62
MAĞAZA .Necatibey Cad. Karantina Sok. N.7 Karaköy-İstanbul Tel: 144 33 71 -151 18 23
ANKARA. Tel: 230 23 75 -230 46 36 Fax: 231 04 23 İZMİR.Tel: 14 68 52 ADANA. Tel: 19 22 BURSA. Tel: 141496
kondenstop ve
kontrol cihazlarında
dünyada lider..
pira/ssarco
KONDENSTOPLAR
•
•
•
•
•
Termodinamik
Basınç Dengeli Termostatik
Şamandralı
Ters Kovalı
Bimetalik
BASINÇ DÜŞÜRÜCÜ • TERMOSTATİK VANA • NEMLENDİRİCİ
BUHAR SAYACI • HAVA ATICI (Air vent)
m AIR TRAP (Hava Kapanı)
YAKACIK MAKİNE FABRİKASI DÖKÜM, VALF SANAYİ ve TİCARET A.Ş.
ŞİRKET MERKEZİ
Kemeraltı Cd. Bankalar Han
K.5 80030 Karaköy-istanbul
Tel : 151 02 96 (4 Hat)
Tlx : 25304 ymf tr
Fax: 149 34 42
FABRİKA
Ankara Asfaltı Üstü
Kartal-istanbul
Tel : 377 09 95-96
Fax : 377 28 62
MAĞAZA
Necatibey Cad.
Karantina Sk. No.7
Karaköy-istanbul
Tel: 144 33 71
151 18 23
ANKARA
Strazburg Cad.
No: 32/3
Sıhhiye-Ankara
Tel : 230 23 75
230 46 36
Fax : 231 04 23
İZMİR
Akdeniz Cad.
Anba iş Hanı
No:8 1/107
Pasaport-izmir
Tel : 14 68 52
Fax : 41 03 49
ADANA
Abidinpaşa Cad.
Bakır iş Hanı
Kat: 2 No: 202
Adana
Tel : 12 03 07
Fax : 19 22 69
BURSA
Ulu Cad.
Onur iş Hanı
No: 16 Kat: 1
Bursa
Tel: 14 14 96
Üç boyutlu elektronik koordinat
ölçme-kontrol ve markalama cihazı
konusunda
103 ayrı tip ve model
üretir...
TEKNİK ÖZELLİKLERİ
/ Çok yüksek
hassasiyet
/ Süratli ölçüm
/ Ergonomik
/ Hava yastıkları
üzerinde hareket
/ Hassas granit tabla
/Özel
alüminyum alaşımlı
konstrüksiyon ve
hafif köprü
/ Elle veya
motorlu hareket
çalışan, kalitesi kanıtlanmış
dünya üzerinde
5500
Türkiye'de
49
makinaile
üstün ve liderdir...
TRAIMBMETAL
Makİna Ticaret ve Sanayi A.Ş.
TEKNİK ÖZELLİKLERİ
/ Atelye ortamında
dahi kullanılabilme
/ CAD/CAM
ortamına uygun
/ Kullanım kolaylığı
/ Seri üretim
hattında
robotik uygulama
/ Kontrol ve
ölçüm için
her türlü
uygulamaya göre
çok sayıda yazılım
/ İstatistiki program
LÜTFEN ÖLÇME PROBLEMLERİNİZİ
BİZE AKTARIN, ÇÖZÜMÜ BİZ GETİRELİM
Meşrutiyet Caddesi 26/14 06640 Kızılay-ANKARA
Tlf (4)41831 31-41895 65 . Fax (4) 425 58 38 . Tlx :44424 Trettr
Yayın Kurulu
(Publishing Board):
Barbaros TU NCER
Yusuf TEKİN
Vedat HAKSAL
Yunus YENER
Melih ŞAHİN
Ali Ekber GÖÇMEN
Müfit GULGEÇ
Bu Sayıda Katkıda Bulunanlar
(ÂdvnıngStafiforthisIssı»)
Prof. Dr. Fahri DAĞLI
Prof. Dr. Macit SİVRİOĞLU
Y. Doç Dr. Kadir YAŞAR
Y. Doç. Dr. H. Rıza GÜVEN
MAYIS/MAY
Cilt/Vol.: 33 Sayı/No. : 388
M.M.O adına Sahibi
(Publisher):
Murat ÖNDER
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
(Managing Editör):
Suat Sezai GÜRÜ
Yayın Sekreteri
(Publishing Secretary):
Doğal Gaz Yakıtlı Kazanlar Test Merkezi
rj
j
e s t
Dizgi (Type Setting)
ARTI Ltd-417 06 87
Baskı (Priting by)
Ersa Matbaacılık
Yönetim Yeri (Head Office):
Sümer Sokak N o : 36/1-A
06440 Demirtepe/ANKARA
Tel : 231 31 59
Fax: (4) 231 31 65
Baskı Sayısı : 30.000 Adet
Fiatı : 15.000.-TL.
Grafik (Graphisl)
Orhan ŞAPÇI
Nihat ANGI
Reklam Yönetmeni
(Advertising Representative):
Nermin ÖZBAKİ
Abone (Yıllık): 180.000.-TL.
Center Of Boilers Using Natural Gas.
Ahmet Halis ŞAHİN
Atmosferik Sınır Tabaka İçinde Yapılar Etrafındaki Akış
j^
The Flow Around Buildings in the Atmospherie Boundary
La
Ver
Hüseyin Şinasi ONUR - Ertan BAYDAR
Çalışma Sırasında Kendiliğinden Isınan Plastik tekerlerin
Taşıma Kabiliyeti
Load Carrying Capacity of Plastic Tyres Which Get
19
Heated During VVorking
Metin Yılmaz GÜRLEYİK
Düz Kanatlı (P, = p2 = 90°) Radyal Vantilatörlerde Kanat
Evaluation of the Blade Number for a Radial Fan With
Sayısının Seçimi
Pı = P2 = 90°
İsmail ÇALLI
35 Yıl Önce Mühendis ve Makina
42
35 Years Ago Mühendis ve
Makina
Yayım Koşulları: - Yazılar daktilo ile iki satır aralıkla iki kopya yazılmış olarak, 70-100 sözcükten oluşan Türkçe ve ingilizce özeti yazı başlığının ingıiizcesi,
yazarın kısa özgeçmişi, adresleri ve telefon numaraları ile birlikte Dergi Yönetim Yeri Adresi'ne gönderilmelidir.
- Yazılar 12 daktilo sayfasını (yaklaşık 3000 sözcük) geçmemelidir. (12 daktilo sayfasını aşan yazıların 2 bölüm halinde, bi birini izleyen sayılarda, yayımlanacağının düşünülerek bölümlere ayrılmış olarak gönderilmesi gerekir.)
- Yazılarda kullanılan fotoğraflar net ve temiz olmalı, şekiller aydınger veya beyaz kağıda çini mürekkebi ile çizilmelidir
Yazılarda SI birimleri kullanılmalı, yazıların sonuna yararlanılan kaynakça eklenmelidir.
- Özgün ve derleme yazılardaki görüşler yazarına, çevirilirden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir
Yazılar başka bir süreli yayın organında yayımlanmış olmamalı, herhangi bir toplantıda tebliğ olarak sunulmuş veya sunusacak ise bu açık olarak belirtilmelidir.
- Dergide yayımlanan yazılara bir dergi sayfası için, özgün ve derleme yazılarda 70.000.- TL. çeviri yazılarda 35.000.- TL. net ödeme yapılır.
- Dergideki yazılardan kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir
Yazıların Değerlendirilmesi Dergiye gönderilecek yazılar öncelikle Yayın Kurulu tarafından ön elemeden geçirilmekte daha sonra kurulun belirlediği uzmanlar tarafından değerlendirilmektedir.
Uzmanların yaptığı değerlendirme sonuçları yazara da iletilecek, uzmanların önerdiği ve Yayın Kurulunun uygun gördüğü düzeltmelerin yapılması yazardan
istenecektir. Bu düzeltmelerin yazar tarafından yapılması durumunda yazı yayınlanabilecektir.
ŞENEL MERKEZ
Sümer Soka* 36/1-A
640 Dftta/
Anlara
Tel: (4) 231J159
Fa: 23131 «5
DİYARBAKIR
BÖUSTBtkÜâ
InanoOluCâTHmrM
kat:10.1 nVARBAMR
T* (Ut) 241*7-2830
ANKARA ŞUBESİ
S0m« Solak 36/1
06440 OMUrteptf
Artan
Tat (4)231 80 20
ANTALYA
BOyjE TEMSİLCİLİĞİ
Atattık Cad. Uçar If hanı Kat: 4 07100
Tat:(31)1177334
İSTANBUL ŞUBESİ
i*«kMÇad.M
Ankaralım K»t: 4
80080 Beyojkvlatınkut
T*(1>HSMS-14IM*I
Far (1)148 86 74
İZMİR ŞUBESİ
AIIQDMiayaBul.No.12
İ5i
35220 Gûndoğdu,
Atamak-İzmir
Tıt:<St)2174N-22«1t
(VI lift fihrfâfttN
fiaMhMrfâfttNâ
T*(71t?72S44
FtK (71K73287
T* (24): 1! 11 »OH*)
SAMSUN
BÖLGE TEMSİLCİLİSİ
latikMCad.No:35
Tel; 125130
SAMSUN
KONYA
BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ
Hartam Cad. Doktorlar
taam No: 402 Kat 2
13083 Tel: ( 3 3 H 3 8 3 3 0
KONYA
BÖLGE TEMSİLCİLİSİ
Vatan Cad Harb-kt A*
Ktt:4 » 0 1 0 KAYSERİ
Tel: (38)117838
TRABZON
BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ
Uzun Sok. EBAD Çare»
Kat: 4 N o : 33 6 1 1 0 0
Tel: (031) 17769
BURSA ŞUBESİ
Nam İM t » * tt-
W» s™
Bir ülkenin ulusal politikalarını belirlemesi, belirlediği bu ilkelerle dünyadaki yerini
alması ve bu konumunu geliştirmesi artık herkesin savunduğu bir doğru olgusuna
gelmiştir.
Türkiye'nin de ulusal politikasını üretmesi, bu politikaları üretecek örgütlü insanlarım oluşturması; önemini yıllardır hiç yitirmemiştir. Büyük çaplı değişim ve
gelişmelerin yeryüzünde görüldüğü bugünlerde daha da çok önem ve duyarlılık kazanmıştır. Ulusal politika içinde yer alması gereken ve insanların refahı için en
etkin ve önemli olan politikalardan biri ise sanayileşme politikasıdır. İnsan olmanın, daha da ötesi mühendis olmanın konum ve nitelikleriyle düşünme, bulma,
yaratma, çözümleme, daha iyiye ve daha güzele yönelme özelliklerimizle kısır çekişmelere, sen - benciliğe, partizanlığa, bağnazcılığa değil; yeni oluşumlara, yeni
ilişkilere ve her türlü ilerlemeye yönelelim. Buradan hareketle önümüzde bize en
yakın görünen somut hedefe "sanayileşme politikalarına" katkıda bulunalım. Bu konuda bizlerin en önemli ve örgütlü tek gücümüz olan Odamıza her türlü desteği
vererek; üniversite, sanayi, politika kurum ve kuruluşları arasında, hakettiği etkinlik ve sürekliliği sağlayalım. 35 yıl önce ilk çıkarılan ve o zamanki adıyla "Mühendis ve Fabrika" olan dergimizdeki tartışılan konuların : "a) Makina sanayimizin
genel etüdü ve memlekimizde kurulacak makina sanayinde öncelikler, b) Sivil havacılığımız için ülkemizde hangi sanayi branşları kurulmalıdır? ... gibi günümüzde
de hala tartışılan konular olma?: nerede olduğumuzun acı bir göstergesi değil
midir?
Bu nedenlerle en ufak bir atelyeden, bir proje bürosundan başlayarak KİTlere, fabrikalara, devlet kurum ve kuruluşlarına kadar uzanan yelpazede çalışan, üreten ve
teknolojinin önemini kavrayan mühendisler olarak Odamızın bu dönem ve gelecek
dönemlerde bilim ve teknolojiye yapacağı katkılarını arttırmada, politikalarını belirlemede, belirlenen politikaların hayata geçirilmesinde, her türlü medya ve aracın
kullanılmasında üzerimize düşen görevi yerine getirmeliyiz. Ona bu yollarla sahip
çıkmalıyız.
İşte son günlerdeki somut bir örnek :
Üniversitelerde düzeyi düşürülmüş eğitim sonucu birçok mühendis mezun olurken, bu meslekdaşlanmızın eğitimlerini yükseltilmesi, laboratuvar ve uygulama
olanaklarının arttırılması ve sanayimize daha yetkin elemanların sağlanması gerekirken, 12 Mayıs 1992 günü resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 3795
sayılı yasa ile teknik öğretmenlere mühendislik unvanı verilmesi, sertifikalı veya
profesyonel mühendis kavramlarının tartışıldığı ortamda topluma "niteliği düşük
teknik hizmet" sunuşu olmuştur. Gerekli alt yapı oluşturmadan, mevcut olan eğitim düzeyini yükseltmeden ve tamamen politikacıların ürünü olan bu sonuç, bizlerin, gerçekte bu işin içinde olanların gerekli sanayi aracı olması nedeniyle, ayrıca
dergimizin uzun süreler eleştirilen ancak Türkiye'nin ve Türk Sanayiinin bir yansıma durumundaki yazı içeriğinin uygulamaya yönelik olmama noktalarını gözönüne alarak yeni bir çalışmaya geçme isteğindeyiz. Şu ana kadar üniversitelerden oluşturulan ve ağırlıklı olarak Odamıza gelmekte olan bilimsel
yayınların incelendiği, bilimsel katkıların alındığı Uzmanlar Kurulumuzu; Sanayi'den
konularında uzmanlaşmış ve çalıştığı alan belirli bir bilgi ve deneyim bikirimine
ulaşmış kişilerle zengileştirmek ve geliştirmek arzusundayız. Sanayiden, uygulamadan gelecek birikimlerinizi, çözümlemelerinizi Türk Sanayine daha yaygın
duyurabilecek, bilimsel ve teknik temellere dayalı çalışma ve katkılarınızı beklediğimizi belirtiyoruz.
Daha güzel, daha gelişmiş, daha bilinçli Mayıslara....
Yayın Kurulu
«
Çalışma Raporu ve
Keşif Özeti
Doğal Gaz Yakıtlı
Kazanlar Test
Merkezi
Ahmet Halis ŞAHİN*
Ülkemizin, son yıllardaki en güncel sektörlerinden biriside doğal gaz'dır. Doğal gaz kullanım kolaylığı, temizliği, alternatif yakıt olması vb. gibi daha
birçok nedenle günümüzün tercih edilen yakıtı olmuştur. 1980'li yılların başında anlaşmaları yapılan
ve ülkemize getirilen doğal gaz, 1988'den itibaren
Ankara'da konutlarda kullanılmaya başlanmıştır.
Türkiye için çok yeni olan bu enerji türü, ilk geldiği dönemde doğal olarak çok az biliniyordu. Konuyla ilgili olarak bilgi birikimi ve deneyim ancak
kullanıma geçildikten sonra oluşmaya başladı. Zamanla oluşturulan bu birikim ve deneyim, sektör için
yetersiz kalmaktadır. Bugüne kadar elde edilen bilgi
birikimi, sektörde yoğun olarak çalışan az sayıdaki
teknik elemanın kişisel çabalarıyla oluşmuştur. Henüz bilgi ve deneyim akışı sağlanamamış olup, en
önemli ihtiyaçlardan olan ilgili standart, yönetmelik ve
uygulama esasları tamamlanmış durumda değildir.
Mevcut olanlar ise yetersiz kalmaktadır. Bu bağlamda doğal gaz'la ilgili olarak üretilen cihazların belgelendirmesi yapılamamaktadır. Doğal gaz kazanları
kalite belgesi olarak, sıvı yakıtlı kazanlara verilen
belgenin verilmesi bunun en çarpıcı örneğidir.
Makina Mühendisleri Odası, sektörde büyük bir
eksiklik olan belgelendirme konusuna ciddiyetle
eğilmiş ve konuyla ilgili olarak bir çok çalışma ortaya
koymuştur. Bu amaçla, Prof. Dr. Birol Kılkış, Doç.
Dr. Kahraman Albayrak, Mak. Yük. Müh. Ercüment
Du/nan, Mak. Yük. Müh. Ender Kartal, Mak. Yük.
f)
Makina Mühendisi MMO Teknik Görevlisi
Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 388 Mayıs 1992
Müh. Cengiz Güçlüer ve Mak. Yük. Müh. Anıl Karel'in katılımı ile oluşturulan Doğal Gaz Belgeleme
Komisyonu, öncelikle yerli ve yabancı doküman taraması yaparak, önce "İmalat Yeterlilik" ve "Kalite
Belgesi" inceleme esaslarını oluşturmuş, daha sonra da belgelendirmenin ilk aşaması olan, firmalara
verilen "İmalat Yeterlik Belgesi"ni vermeye başlamıştır. Bu belgeler, doğal gaz sektöründe haksız rekabetin önlenebilmesi, ürün kalitesinin artırılması,
doğal gazın daha iyi tanınarak yeni teknolojilere yönelinmesi, tüketicinin ve çevrenin korunması yönünden son derece önemlidir. 1991 yılı içerisinde 8
adet firmaya bu belge verilmiştir. 1992 yılı içinde
yeni başvurular sürmektedir.
Odamız, belgelendirme çalışmalarının ikinci aşaması olarak ürünlere "Kalite Belgesi" verilebilmesi
amacı ile bir "Test Merkezi" kurulmasına karar vererek bu konuda EGO ile ilişkiye geçmiş EGO'nun
Güvercinlik Tesislerindeki eski kazan dairesinin
kullanılması yolunda fikir birliğine varılmıştır. Sistemin iki aşamada kurulması düşünülmüş olup, belirlenen yer ile ilgili gerekli projelendirme ve keşif ekte
sunulmuştur.
Yapılan bu çalışma, ekteki raporun konuyla ilgili
kurum ve kuruluşların görüşlerine sunulmasından
sonra test merkezinin kuruluşunu hedeflemektedir.
Ülkemiz için gerek ekonomik, teknolojik, gerekse
sosyal yönden büyük önem taşıyan "Kalite Belgesi"
çalışmalarının bir an önce hayata geçirilmesi ve bu
çalışmaların bütün sektörlerde yaygınlaştırılmasını
dileriz.
DOĞAL GAZ YAKITLI KAZANLAR TEST
MERKEZİ ÇALIŞMA RAPORU
I- Test Merkezinin Yeri
Test merkezinin kurulması için, EGO tarafından,
Güvercinlik tesislerindeki mevcut kazan dairesinin
yanında bulunan boş binanın tahsis edilmesi düşünülmektedir. Bu bina 10m x 20m'lik tabana oturmuş
ve 7m yüksekliğinde ve halen boş olarak bulunmaktadır. Merkez kısa sürede tamamlanacak ve ilk
yatırım maliyeti mümkün olduğu kadar düşük olacak
şekilde düşünülmektedir.
Binada su tahliye kanalları mevcut olup, gaz ve
şebeke suyu bağlantıları kolaylıkla yapılabilecek
durumdadır. Ayrıca bina daha sonra yapılabilecek
geliştirmelere (kazanlarla ilgili araştırma ve geliştirme faaliyetleri vb.) uygun durumdadır.
II- Test Merkezi için Yapılan Çalışmalar
Qn
r|k
a) Sistemin seçilmesi ve deney yönetiminin belirlenmesi,
.100 (%)
Qb + Qy + Qh
b) Bina üzerindeki tadilatlar
Qb = My . Hu
c) Sistemde kullanılacak cihazlar
Qn = Ms (hc - hd) = Ms (Cpc . Tc - Cpd . Td)
d) Sistemin projelendirilmesi.
Qn (kcal/h): Kazan anma gücü (iş akışkanına
aktarılan)
a) Sistem Seçilmesi ve Deney Yöntemi
Qb (kcal/h): Yanma sonucu oluşan duyulur ısı
Sistem seçimi için yapılan literatür araştırmasında (TSE, BSI, vb.) değişik timlerden (By-pass'li ve
üç çeşit soğuk su verme olanaklı, kullanılan suyun
atıldığı, ısı değiştirgeçli, ısınan suyun depolandığı
vb.) ısı değiştireçli ve soğutma kuleli sistem seçilmiştir (Şekil—1).
Qy (kcal/h) : Yakıtın ön ısıtılması için verilen
enerji
My(kg/n)
: Kazana verilen yakıt miktarı
Deney yöntemi olarak "Dolaysız" yöntem seçilmiştir. Bu yöntemde kazan verimi, deney süresince
iş akışkanına gelen ısının, aynı sürede kazana
gönderilen yakıtın alt ısıl değeri üzerinden hesaplanan ısıya oranlanmasıyla bulunur. Yakma havasının
bir ön ısıtma yapılması durumunda, havanın taşıdığı
ısı, yakıt ısısına eklenir.
Ms (kg/h)
: Kazana verilen su miktarı
Qh (kcal/h): Havanın ön ısıtılması için verilen
enerji
Hu (kcal/kg) Yakıtın alt ısıl değeri
TI k
: Kazan verimi
b) Bina Üzerine Yapılacak Tadilatlar
- Sistemde kazan indirme mekanizması olarak
fMü
Soğutma
Kulesi
|
I—<- Gen. Depo
Fazla Sıcak
Suyun Tahliyesi
Şebeke
Suyu
-ITemp
^Dönüşü
X
T
/N
N
i
XI
Gaz
Q
Sayacı
T
N
Gez
Hattı
Şekil-l. Test Merkezi Deney Düzeni
Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı: 388 Mayıs 1992
••••
lininimi
ı
ııııııım
mı
ıı
ıııııımı
mm
kapıya, 3.000 kg'lık ceraskal montajı,
- Kapı ile test birimi arasına ray döşenmesi,
- Baca kanalı yapılması,
- Tesisat yapılması (Gaz ve su),
- Kazan test kaidesinin yapılması,
- Binadaki kırık camların ve kapıların onarımı,
- Çalışmalar için büro yapılması,
ı
ıı
ı
ıı
m
ııııııııııılıııımıııııı
milinim
ıı
ı
ııımı
geçti deney düzeneği ve deneyi yöntem olarak da
dolaysız yöntem seçilmiştir. Deney düzeneğinin şeması ŞekiM'de verilmiştir.
Bu düzenekte görülen soğutma kulesi ve eşanjör
donanımı daha sonraki aşamalarında ilave edilecek
olup, ilk aşamada sıcak suyun dışarı atılması düşünülmüştür.
2- Proje ve keşif özeti ekte sunulmuştur.
III- Kurumlara Görev Dağılımının Yapılması
c) Sistemde Kullanılacak Cihazlar
1- Sistemde Kullanılacak Araçlar
- Kazanların test platformuna taşınması için
3.000 kg'lık 2x3 m ebatlarında ray-tekerlekli
araba yapımı
2- Kullanılacak Ölçüm Cihazları
Kesifi çıkarılan ve projelendirilen Kazan Test
Merkezinin kurulabilmesi için yapılan on görev dağılımı aşağıda ki gibi düşünülmüştür.
- MMO'nun üstleneceği görevler:
• Test merkezi ile ilgili teknik, idari, proje, protokol vb. çalışmaların yürütülmesi,
- Barometre
• Test merkezinin işletilmesi,
- Kalorimetre
- Islilik ölçer
• Belgelendirme çalışmalarının MMO Doğal Gaz
Belgelendirme Komisyonu tarafından yapılması,
- EGO'nun üstleneceği görevler:
- Su sayacı
• Test merkezi yerinin sağlanması,
- Su basınç regülatörü
• Test merkezine doğal gazın getirilmesi ve
merkezde kullanımının sağlanması,
- Baca gazı analizörleri
- Gaz debi ölçeri (sıcaklık ve basınç korrektörlü)
- Sıcaklık ve basınç kaydediciler
((-20V800C, 0 - 1 0 0 mbar)
3- Sisteme Eklenecek Donanım
- Soğutma kulesi ve donanımı
• 400000 kcal/h, paket tipi (havuzlu), aksiyal
• Tg-Tc=8 C (Tgiris = 34 C, Tcikis = 26 C),
YTS = 21 C
• Santrutuj pompa (Q = 54 m3/h, Hm=9 mSS)
Ayrıca değişik ebadda filanşlar, vanalar ve tesisat borusu
- Eşanjör ve Donanımı
• 400000 kcal/h bakır borulu, alçak basınçlı
• Sıcak su içte (90/70 C/1, ısıtılan su dista (26/
34 C)
Ayrıca değişik ebadda f lanşlar, vanalar ve tesisat borusu
d) Sistemin Projelendirilmesi
1- Sistem olarak soğutma kuleli ve ısı değiştirMühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 388 Mayıs 1992
• Doğal gazla ilgili tesisat ve ölçüm cihazlarının
temini,
• EGO tarafından doğal gaz kazanı imalat firmalarına doğal gaz kazanı belgesi alınmasının
zorunlu tutulması (diğer yakıtlar için alınan
belgenin doğal gaz kazanı için geçerli kabul
edilmemesi).
KAZAN TEST MERKEZİ-TESİSAT KEŞİF
ÖZETİ
Kazantest merkezinin kurulması için gerekli olan
gaz, elektrik, su tesisatları, havalandırma ve baca
kanalları ile ilgili hesaplamalar (maximum kazan
yüküne göre) yapılarak, kullanılması gereken malzemeler belirlenmiştir. Bu malzemelerin içinde binanın aydınatılması, ofis kurulması vs. ile ilgili elektrik, su, telefon tesisatları eklenmemiştir. (Şekil 2)
I- GAZ TESİSATI
Test platformuna çekilecek gaz hattı, yeni kazan
dairesinin yanında bulunan şebekeden alınacaktır.
Gaz hattında birisi dışarıda faturalandırma için, di-
geri ise ölçümlerde kulanılmak üzere brüiör girişinde
1.000.000 kcal/h (U160-153.3 m3/h) kapasiteli iki
sayaç bulunmaktadır. Gaz hattı brüiör bağlantısı yapılabilecek şekilde kazan platformunun önünde son
bulmaktadır. Gaz hattı için gerekli malzeme aşağıda
verilmiştir.
Malzeme Adı
Özelliği
Miktarı
Ebatı
3"
3"
3"
Çelik Boru
Dirsek
Manşon
Çelik
Çelik
Fianş
Sayaç Flansı 0100
Conta
Küresel Vana
Redüksiyon
Redüksiyon
Te
Kelepçe
Kortapa
Klingrik
0100
Surgulu olur 3"
4"-3"
3" 2"
3"
3"
3"
Basınç Regülatörü
0100
Flansh Filtre
0100
Sayaç
Gaz Macunu
Keten
Sarı Boya
Antipas Boya
Çelik Dubel
Askı-Kelepçe Tak.
70m
18 adet
5 adet
1 adet
160m /h
kutu
top
M12
M12
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
25 adet
2 adet
1adet
3
M12
M12
Fiyatı
2 adet
3 kutu
1 top
5 kg.
5 kg.
25 adet
10 adet
Topraklama Çubuğu
Topraklama Panosu
Bakır Tel
NYM Kablo
NYM Kablo
Spiral Boru
Spiral Boru
Elektrik Panosu
Dübel
Dübel
Ağaç Vidası
Kroşe
Çatal Çivi
10
Ebatı
Miktarı
1 adet
2 adet
Çıplak Org.
16 mm2 5 m
NYM
4x2.5 mm2 40 m
NYM
Çelik
Çelik
4x1.5 mm2 40 m
5m
1/2
5m
14 mm
1 adet
150 adet
8 mm
150 adet
8 mm
19x35 mm 2 kutu
1 ndu
100 adet
2nolu
100 adet
Antigron
Malzeme Adı
Özelliği
Su Borusu
Su Borusu
Su Borusu
Küresel Vana
Küresel Vana
Küresel Vana
Dirsek
Dirsek
Dirsek
Te
Te
Te
Manşon
Manşon
Manşon
Çelik
Ebatı
1"
Çelik
2"
Çelik
3"
Tam Geçişli 1"
Tam Geçişli 2"
Tam Geçişli 3"
1"
2"
3"
r
2"
3"
1"
2"
3"
Miktarı
Fiyatı
10 m
20 m
20 m
2 adet
2 adet
2 adet
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
4 adet
Kazan Test Merkezinin kurulacağı mevcut bina
hacmi, kazan dairesine oranla oldukça büyük ve
kapı, pencere gibi yapı elemanları fazla olduğu için
özel havalandırma kanaları kullanılmayacaktır. Fakat kapıların alt bölümleri panjur şeklinde yapılacak,
hava hareketi kolaylaştırılacaktır. Bu nedenle gerekli malzeme aşağıda verilmiştir.
Kazan Test Merkezi, kazan platformunda kullanılacak elektrik tesisatı, mevcut elektrik tesisatından
alınarak brülöre bağlanabilecek şekilde hazırlanacaktır. Elektrik tesisatı için gerekli malzemeler aşağıda çıkarılmıştır.
Özelliği
Su tesisatı, mevcut kazan dairesinden alınarak
kazana çekilecek ve kazandan çıkan sıcak su ilk
etapta boşaltma kanalına tahliye edilecektir. Bu
aşama için aşağıdaki malzemeler kulanılacaktır.
IV- HAVALANDIRMA KANALI
I I - ELEKTRİK TESİSATI
Malzeme Adı
I I I - SU TESİSATI
Fiyatı
Malzeme Adı
Paslanmaz
Galvaniz Saç
Ebatı
Miktarı
1x2 m2
1 plaka
Fiyatı
V- BACA KANALI
Test Merkezi değişik kapasite ve boyutta kazanlar test edileceği için, baca max. yüke göre hesaplanmıştır. Değişik yükler için baca çekişi, cebri
olarak bir radyal fan yardımı ile sağlanacaktır. Ayrıca, baca ağızı değişik kazanların bağlanabilmesi
için körüklü olacaktır. Bu nedenle gerekli olan malzeme aşağıda verilmiştir.
Özelliği
Malzeme Adı
Radyal Fan
Saç Plaka
L Köşebent
Amyant Körük Yapımı
3000 m3/h
2650 dv/d
Çelik
Ebat
Miktarı
Fiyatı
120 mmss 1 adet
3PS
1.5 mm
30 m 2
50 m
2 mm
Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı: 388 Mayıs 1992
*
liİlliliHlllllllllllllllllllllllllllİllflIlllllllllllllllllllllIflIllllllllllllllllllIlltlIllllllllllllılMlllllllilllItlIlllllllllillllllllflılllllttlIMIIIIIIİllEMlIMtililllllMIIIIIIIMlSitlIlMtlIlStlIllllIlllilillilllllflIlllilIlllllllt
VI- KAZAN PLATFORMU
Kazan platformu olarak, raylı bir araba kullanılacaktır. Bunun amacı kazanı bir köprü vinç yardımı ile
araç üzerinden alıp, ray üzerinde hareket ettirerek,
test yerine getirmektir. Bu nedenle beton kaide, ray
ve su kanalları yapımı gerekmektedir.
Yapılacak işler
Özelliği
Miktarı
Beton Blok Yapımı
250 dozunda
6 m3
Kaaal Yapımı
Ray Yapımı ve Monta,.
Domus Arabası (Tablalı)
Caraskal
Köprü Yapımı
20 cm derinlikte
^ \
Fiyatı
i
4 m3
20 m
3000 kg (2mx4m) 1ade!
3500 kg (2mx4m) 1adet
10luk I Profil
1adet
VII- OFİS TAHSİSATI
Kazan testleri için kulanılmak üzere bir ofis yapımı da gerekmektedir. Bu metinde daha fazla ayrıntı verilmemiştir.
Yukarıdaki öneri çalışma Ahmet Halis ŞAHİN, tarafından hazırlanmıştır. İlgili kurumların
dikkatine sunulur.
— 13 Nisan 1992 —
BAÖLANTIL AB KORUKl
OOĞALGAZ KAZANLARI
TEST MERKEZİ
11
KİTAP TANITIMI
MMO Yayın No: 139
256 sayfa
16x24 boyutta
Ederi : 40.000.-TL
(MMO üyelerine ve öğrencilere 25.000 TL.)
Yazan : Ergün ÂŞIK
Makina Yüksek Mühendisi
Bu kitap, Kovalı Elevatörlerin şartnamelerinin hazırlanması, hesabı ve konstrüksiyonu için
mühendis ve konstrüktörlere gerekli bilgileri vermek amacı ile hazırlanmıştır.
Kitap dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, konstrüktif bilgilerle hesap esasları, ikinci
bölüm işletme ve bakım ile ilgili bilgileri içermektedir.
Üçüncü bölümde, kovalı elevatörlerin hesaplanması konusunda tipik örnekler, dördüncü bölümde ise kovalı elevatörlerin hesap ve konstrüksiyonunda kullanılacak olan çizelge ve şekiller
verilmiştir.
ÇIKTI
TMMOB Makina Mühendisleri Odası
ENDÜSTRİYEL
ROFİL
ALOĞU
Ürünta-Hizmetler '92
The Chamber Of Mechanical Engineers
Industrial Activities Catalogue
YoıluciN & Services '92
•
IIIIIIIIIIIIIIMIIMIIMII
Atmosferik Sınır
Tabaka İçinde
Yapılar Etrafındaki
Akış
parametre olmaktadır. Dünyadaki yapıların çoğu
keskin kenarlardan oluşmaktadır. Bu keskin kenarlar ve köşelerde ortaya çıkan yüksek basınç grad/yentleri; akışı, ayrılmaya zorlamaktadır. Akış ayrıl«ması sonucu, ana akış yönüne ters yönde hareket
eden akış bölgeleri meydana gelmektedir. Özellikle
duman ve atık parçacıklar, bu ters akış bölgelerine
girerek, binaların içine taşınmakta ve dolayısıyla insanları etkilemektedir. Bu tip etkilerin değerlendirilebilmesi için, binalar etrafındaki akış alanının bilinmesi gerekmektedir. Bu konudaki araştırmalar; sayısal hesaplamalar, gerçek akış ölçümleri ve laboHüseyin Şinasi ONUR*
ratuvar çalışmalarına dayanmaktadır.
Ertan BAYDAR **
Bu çalışmada; atmosferik sınır tabakanın
rüzgar tünelinde simülasyonu yapılarak, bu
sınır tabaka içine yerleştirilen engeller
etrafındaki akış alanı incelenmiştir. Akış
görüntüleme tekniği ile, değişik geometride
iki ve üç boyutlu engeller arkasında oluşan
ters akış bölgelerinin uzunluğu
belirlenmiştir.
in t his study, the atmospheric boundary
layer has been simulated in a wind tunnel,
and the flow fıeld around obstacles
immersed in this layer have been
investigated. Usingflow visualization
technique, reattachment lengthsfor two
and three dimensional obstacles have been
determined.
Ç
evre kirliliği, günümüz dünyasının güncel
ve sağlıklı bir şekilde çözülmesi gereken, önemli
sorunları arasında yer almaktadır. Hızlı kentleşme ile
birlikte, sanayi bölgelerinin şehir merkezleri içinde
kalması ve rüzgar akışını etkileyen düzensiz yapılaşmalar, hava kirliliğinin artmasında etken bir rol
oynamaktadır.
Türbülanslı bir sınır tabaka içinde bulunan bir cisim etrafındaki akışta, cismin geometrisi etken bir
(*) Doç. Dr., K.T.Ü. Makina Müh. Bölümü TRABZON
Counihan ve diğ.(l>, atmosferik sınır tabaka akışı
geliştirerek, model ölçeğinde iki boyutlu, kare kesitli
engel etrafındaki akışı incelemişlerdir. Castro ve
Robins<2>, kübik modeller etrafındaki akışta, hız ve
basınç ölçümleri yapmışlardır. Bergeles ve Athanassiadis'', akış görüntüleme yöntemi ile, iki boyutlu
engeller arkasındaki ters akış bölgesi uzunluklarının
belirlenmesine yönelik çalışmalar yapmışlardır. Değişik geometrideki engeller etrafındaki akış alanı,
Laneville ve Yong<4) tarafından araştırılmıştır. Baydar<5) tarafından yapılan çalışmada, atmosferik sınır
tabaka içinde bulunan iki boyutlu engeller etrafında
hız ölçümleri gerçekleştirilmiş ve yüzey akışı görüntüleme tekniği ile, ters akış bölgesi uzunlukları incelenmiştir. Bu konudaki sayısal çalışmalardan biri,
Yeung ve Kot<6) tarafından gerçekleştirilmiştir.
ATMOSFERİK SINIR TABAKA AKIŞI
Dünya yüzeyi üzerinde, rüzgar hareketlerinin
sonucu olarak; yüksekliği, ortalama rüzgar hızına ve
arazinin pürüzlülük yapısına göre değişen bir kayma
tabakası yer almaktadır. Düzlem levha üzerindeki
türbülanslı sınır tabaka akışına benzeyen bu tabakaya, atmosferik sınır tabaka adı verilmektedir.
Dünya yüzeyi üzerindeki bütün yapıların içinde bulunduğu,sürtünme etkili bu tabakanın yüksekliği,
birkaç m'den 2 km'ye kadar değişebilmektedir.
Atmosferik sınır tabaka içinde ortalama hız dağılımı,
Uo
şeklindeki üs kanunu ile ifade edilmektedir. U, yerden z yüksekliğindeki ortalama hız; Uotabaka yüksekliği dışındaki serbest akış hızı ve 5, sınır tabaka
yüksekliğidir, a üssü, arazinin pürüzlülük yapısına
bağlı olarak 0.1 ile 0.4 arasında değişmektedir.
(**) Dr., K.T.Ü. Makina Müh. Bölümü TRABZON
14
DENEY DÜZENEĞİ
Atmosferik sınır tabakanın simülasyonu ve iki
boyutlu engel etrafındaki akış görüntüleme çalışmalarında, K.T.Ü. Makina Müh. Bölümü Termodinamik
laboratuvarında bulunan, açık devreli sesaltı rüzgar
tüneli kullanılmıştır. Atmosferik sınır tabaka simülasyonu, Counihan ' tarafından geliştirilen; bariyer, eliptik girdap üreticiler ve pürüzlülük elemanları kombinasyonu yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Şekil-1'de,
deney düzeneği şematik olarak verilmektedir.
KngeJ arlası birincil
\
^£'/;(/ - .?
-^^'^ altını şenuısı
Akış
/
Bariyer /
Şekil - 1
üreticiler
Pürüzlülük
/elemanları
00
1
Engel
J M
Deney düzeneği
Doğal olarak gelişen sınır tabakada, 45 mm olarak ölçülen sınır tabaka yüksekliği, simülasyon yöntemi ile 150 mm'ye çıkarılmıştır. Hız profili ölçümlerinde, TSİ 1050 Model Kızgın telli anemometre, TSİ
1076 Model rms voltmetre ve TSİ Model 1210-20
standart film prob kullanılmıştır. Yüzey akışı görüntüleme çalışmasında, engelin ön ve arkasındaki tünel döşemesi üzerine yaydırılan, karbonla karıştırılmış motor yağı kullanılmıştır. Tipik bir akış görüntü-
leme çalışması fotoğrafı, Şekil-2'de verilmiştir. Fotoğrafta; engelin arkasında meydana gelen ters akış
bölgesi, yağ içinde bulunan tortu ve kabarcıkların
oluşturduğu izlerden kolayca görülebilmektedir. Zıt
yönlü izlerin sınırladığı bölgeler, akışın tutunduğu
bölgeyi göstermektedir.
Engel etrafındaki akışlarda; engelin hem önünde
hem de arkasında, birincil ve ikincil olmak üzere, iki
f a
c< = 0.
e. 8
—
/
B.6
—
1.4
—
/
/
/
1.2
—
/
1 J^^\
• •
B
B.2
B.4
B.6
1
B.8
1. B
u/U0
Şekil - 2 Tipik bir akış görüntüleme fotoğrafı
Şekil • 4 Referans ortalama hız profili
15
12. fl
10. fl 8.0
A
X
-ÎT6.B
—
A
4.0
2.0
A
~~A
0.0
0. 0
Şekil - 5
Referans türbülans hız profili
Şekil - 6
1
1
2.0
4.0
1
1
1
6.0
8.0
10.0 12.0
W/H
Tutunma uzun/uğurlun engel genişliği ile değişimi
farklı ters akış bölgeleri meydana gelmektedir. Şekil-3'deki şemada görüldüğü gibi, birincil ve ikincil
ters .akış bölgeleri birbirine zıt yönde hareket etmektedirler.
Atmosferik sınır tabakanın rüzgar tünelinde simülasyonunda, a = 0.2'lik üs kanunu esas alınarak,
150 mm yüksekliğinde bir sınır tabaka elde edilmiştir. Sınır tabaka dışındaki serbest akış hızı, 8.3 mit
olarak gerçekleşmiştir. Şekil-4'de, sınır tabaka relerans ortalama hız profilinin, a = 0.2 üs kanunu profili
ile iyi bir uyum sağladığı görülmektedir. Ortalama
akış yönünde ölçülen referans türbülans hız profili,
Şekil-5'de verilmektedir.
SONUÇLAR
Geliştirilen atmosferik sınır tabaka içine yerleştirilen iki ve üç boyutlu engeller arkasındaki ters akış
bölgesi uzunluklarını belirlemek amacıyla; yağ filmi
tekniği kullanılarak, yüzey akışı görüntüleme çalışmaları yapılmıştır.
iki boyutlu, kare kesitli engelin ön tarafındaki birincil ters akış bölgesi uzunluğu, 0.8 H; ikincil ters
akış bölgesi uzunluğu da'0.3 H olarak ölçülmüştür.
Engelin arka tarafındaki ikincil ters akış bölgesi
uzunluğu 2H olarak belirlenmiştir.
16
Şekil - 7
Tutunma uzunluğunun engel yüksekliği ile değişimi
Çalışma Sırasında
Kendiliğinden
Isınan, Plastik
Tekerlerin Taşıma
Kabiliyeti*
Yazarlar: D. Severin
B. Kühlken
Çev: Metin Yılmaz GÜRLEYlK**
Dönmekte olan, plastik malzemelerden imâl edilmiş olan
tekerler, normal yükleme altında, mekanik ve termik
zorlanmalar etkisi altında kalır. Bu konuda yapılan
araştırmalar ve hesaplama mcdodları ile: fsınma ve
yuvarlanma sürtünmesi ile, uzun süre bekletilmekten
dolayı, zamanla meydana gelen deformasyona uğrama
sonucundaki döndürme kuvveti, hakkında bilgi edinilir.
Polianıid malzemelerden yapılan tekerler, oldukça küçük
sınır sıcaklığını, pek az astığında aniden bozulurken,
yumuşak poliüretandan imal edilmiş tekerler, sürekli
çalışma sıcaklığına kadar ısınabilir. Araştırmacılar, PA66
ve PA6G malzemelerinden imâl edilmiş tekerlerin,
taşıyabilme değerlerini belirlemişlerdir.
İmalatçı tavsiyelerine göre kullanım
Özellikle, transporl tekniğinde lermoplastik
malzemelerden imâl edilmiş çok sayıda tekerler
kullanılmasına rağmen, bir tekerin belirli bir yükleme
altında ve belirli bir hızda, emniyetle çalıştırılabilmesi
için, konstrüktöre boyutlandırabilmesı için verilmiş
değerler yoktur. Burada araştırmacılar, çok sayıda
yaptıkları deneyler ve teorik incelemeler sonucunda,
pratikte büyük ilgi ile karşılanacak olan, önemli açıklama
metodu ve bulgıtlarını vermektedirler.
The tyres which are made ofplastic materials are
subjected to both mechanical and thermal stresses during
running operation. Information relaled to lıeating, rolling
friction and rotational force wlıich develops after
deformalion ofthe tyres can be obtained ıısing the results
ofresearch work on I his topic and some calculation
methods. il is known tlıal the tyres made of polyamide
type materials fail sııddenly just above a low level
temperatııre limit however, the tyres made of
polyurethane can be heated ııp to the continııous working
temperatııre. The research workers have delermined the
load carring capacity ofthe tyres made of materials
designaledas PA66 and PA6G.
Although many tyres manufactured from thermoplastic
materials are used in transportation technology, t here is
no dala available in the literatüre on loading and velocity
for safe working conditions of o tyre. Hov/ever, after
many experiments and theoretical work, researehers
reported their results witlı important explanalions which
cotıld be interesting in praetice.
(*) Konstruktion 43 (1991) H.2 S. 65-71 Spinger Vertag
Konstruktion 43 (1991) H.4 S* 153-160 Spinger Veriag
(**) Prof. Dr.. K.T.Ü. Müh. Mim Fak., Makına Bölümü
T
eknikte pek çok yerde, şimdiye kadar alı6
şılmışM,olarak
kullanılan dökme demir, çelik ve hafif
metal alaşımlarından imâl edilmiş tekerler yerine,
termo-plastik malzemelerden imâl edilen teker ve
makaraların kullanışı, giderek artmaktadır. Özellikle
transport tekniğinde, hafif ve orta yükleme yapılan
pek çok yerde, plastik tekerler, tercihan kullanılmaktadır" 3). Yuvarlanma makaraları ve teker malzemesi olarak, ağlaşmış elastomer plastik malzemeler yanında, özellikle kısmen kristalli termoplastiklerin seçimi, çok büyük gelişme göstermektedir.
Bu malzemeler, birçok kullanma yerinde yeterli mukavemet, elastikiyet ve işletmeye dayanıklılık göstermektedir. Poliamid (PA), Polioksimetilen (POM),
Polibutilenterepfelat (PBTP), Yüksek basınç polietileni (HD-PE) ve linear Poliüretan (TPU) tercih edilen
termoplastiklerdir.
Poliamid ve POM'den imâl edilen tekerler, relatif
büyük yüklemeler için (Örneğin: Hafif kren ve sürükleyici veya karıştırma tamburlarının, yuvarlanma
makaraları olarak) kullanma sahası bulmuştur. Relatif küçük yüklemelerde (Örneğin: Kuvvetle serbest
hareket eden, zincirli taşıma makarası) tekerlerin,
termoplastik poliüretan (TPU)dan imâl edilmesi, daha iyidir. Bu tekerler, gürültüsüz çalışmakta ve kayma oluklarına takılmamaktadırlar 4\ Ağlaşmış poliüretan (PUR) gibi yumuşak elastomerler, tercihan
hızlı hareket eden veya sürtünme katsayısı büyük
olan, tekerler için kullanılır (Örneğin: Elektrik ile tahrikli, gezer kren yolları<5).
Konstruktörler tarafından, plastik malzemelerin
en uygun özelliklerinden tamamiyle faydalanılamamaktadır. Çünkü, plastik malzemelerin karışık davranışları, tekerlerin ve makaraların boyuttandın İmasında mevcut değerlere, uymamaktadır. Plastik
malzemelerin özellikleri; sıcaklık, zorlanma süresi
ve frekans, çevre şartları (Örneğin: Rutubet) ayrıca
imâlat metoduna (Püskürtme, ekstrüksiyon) göre,
oluşan içyapısına bağlıdır.
Metalik malzemelerin aksine olarak, plastik tekerlerin boyutlandırılması sırasında, şu özellikler
dikkate alınmalıdır<e>7>.
- Uzun süre çalışmadan bekletilme sırasında,
malzemenin akması dolayısıyla, şekil değiştirmesi ve bu nedenle harekete başlatma kuvvetinin büyümesi.
- Hızlı dönen tekerlerin kendiliğinden ısınması
- Daha büyük sürtünme kuvveti
19
IIMIIIIIIHIIIIItlIlIMlimilllIllimitlI
TEKERLERİ BOYUTLANDIRMA METODU
Plastik tekerler için bugün alışılagelmiş olan hesaplama metodu: Duruş halindeki şekil değişimi ve
yük altında dönerken, ampirik olarak verilen değerlerle hesaplanan kendiliğinden ısınma'dır. Yalnız az
sayıdaki araştırmacılar, plastik malzemelerin zamanla dayanımını ve malzemenin dinamik zorlanmasından sonraki boyutlandırılması hakkında, tavsiyelerde bulunmaktadırlar. Yuvarlanma sürtünmesini, şimdiye kadar yalnız iki araştırmacı dikkate almıştır.
Döküm poliamid (PA-Döküm) ve polioksimetilen
(POM)'den imâl edilen silindirik makaraların, statik ve
dinamik yüklenmesinde dayanabileceği basınç sınır
değerlerinin, çevre sıcaklığına bağımlılığı Erhard ve
Strickle (6) tarafından hesaplanmaktadır. Bu şekilde
hesaplanan, emniyetle taşınabilir yükleme, duran tekerler için, zamana bağlı değildir. Çok yavaş dönme
hızlarında, dinamik taşıma kabiliyeti, statik değerlerin
aynıdır, PA- tekerlerinde 2 m/s'lik yuvarlanma hızından sonra ve POM-tekerlerde 1,6 m/s'den sonra,
müsaade edilen yükleme, artan hız ile azalır.
(8)
Beck ve Brüning yaptıkları araştırmada, POM
malzemesinden imâl edilen tekerlerin, duruş halinde
bekletilmesi halinde, çalışma yüzeyinde oluşan
yassılaşmayı ve daha sonra tekerin, tekrar döndürülmesi sırasında, bunun kayboluşunu dikkate almışlardır. Onların metodları hakkında söyledikleri,
pek açık değildir. Çünkü, hareketsiz duran tekerlerin, küçük teker yüklemesi bölgesinde, müsaade
edilen yük zamanla küçülmekte, buna karşılık, büyük yükleme bölgesinde ise artmaktadır. Dinamik
taşıma kabiliyetinin hesaplanabilmesi için araştırıcılar, deforme olan hacim, gerilme değişimi (Hertz
basıncı) ve frekanstan yararlanmaktadırlar. Böylelikle, dönen tekerlerin müsaade edilir yüklenmesi,
hız ile azalmaktadır.
Schmidt<9)'e göre, tekerlerin statik yükü, teker
çapma oranlanan müsaade edilir toplam yassılaşma
% 0,3 ile sınırlanmaktadır. Bu değer "Malzemenin
viskoelastik davranış sınırı" olarak tanımlanır ve
malzemenin eğilme sürünmesi modülü ile hesaplanan şekil değiştirme sınırını aşmamalıdır. Durmakta
olan tekerin müsaade edilen yüklenmesi, aynı kanuna göre, eğilme sürünmesi modülü ile zamanla
azalmaktadır. Araştırmacı, dönme sırasında müsaade edilen yüklemeyi, kaybolan enerji bilançosundan
ve yayılan ısıdan hesaplamaktadır. Bandaj yüksekliğince, deformasyonun sabit ve eşit olduğu ve kaybolan enerjinin %90'nın, ray ile temasta geçtiği kabul edildiğinde, POM malzemesi için, müsaade edilir
20
yükleme; teker geometrisi ve hıza bağlı olarak, bir
bağıntı yazılabilir. Bu şekilde hesaplanan yük, artan
dönme hızı ile bariz bir şekilde azalır.
Fein ve Kunz <ı0)'da, Schmidt gibi, malzemeye
bağlı olmaksızın, aşırı yükleme ile aynı teker çapı
D'ye oranlanan müsaade edilir deformasyonun, hızlı
dönüş arasında, bir bağıntı olduğunda hemfikirdirler.
Onlar da, yükleme süresi ile, başka bir hesaplama
metoduna göre çok büyük olan müsaade edilir yüklemenin, azalmakta olduğunu göstermişlerdir. Dinamik taşıma kabiliyetini gösterebilmek için Fein ve
Kunz, kontakt geometrisine bağlı olarak, müsaade
edilir basınç, yuvarlanma hızı ve çevre sıcaklığı için
kabuller yaparak, diğer araştırmacılara göre, oldukça büyük müsaade edilir yükleme bulmuşlardır. Buna göre, yuvarlanma hızının müsaade edilir yüke
etkisi, yaklaşık 2 m/s üzerinde olmaktadır.
Kunze(11>, silindirik ve ortası şişkin, yaklaşık %1,5
kristal içeren PA-6 teker malzemesinin; kritik uzama
e» 'dan müsaade edilir yüklemenin ölçülmesi ile işe
başlamıştır. Bu deformasyon değerinden araştırmacı PA-6 malzemesi için, özel bir "GerilmeDeformasyon diyagramı" elde eder. Yani, müsaade
edilir statik yük, tekerin yüklenme süresine bağlıdır.
Lütkebohle (7>'nin sıcaklık hesaplama metodunda; müsaade edilir teker sıcaklığına kadar, önceden
ısıtılan silindirik plastik tşkerlerde, dinamik taşıma
kabiliyeti tesbit edilmektedir. Araştırmacı, tekerlerin
ısınma durumunu, stasyoner durumdaki ısı iletimi
gibi, Fourier diferansiyel denklemi ile, tanımlamaktadır. Teker sıcaklığı hakkında yapılan deney sonuçları karşılaştırıldığında: Ağlaşmış ve termoplastik
poliüretandan imal edilen tekerlerin ısınmasının hesaplamaya uygun olduğu, fakat POM ve PA 66 sert
termoplastiklerin ise, hesaplanan değerlerden küçük kaldığı, görülmektedir. Araştırıcının kabullerine
göre, yuvarlanan makaralarda artan hız ile, müsaade edilen yüklemede bir azalma olmaktadır. Bundan
başka, araştırıcı, plastik tekerlerin yuvarlanma sürtünmesi kuvvetlerinin hesaplanması için ayrı bir
metod geliştirmiştir.
Plastik tekerlerin, zamanla dayanım mukavemeti, pek az sayıdaki araştırmada ( 1112>, gözlenmiştir.
PA 6, POM ve PUR/PA 6 (Kompaund konstruksiyon) malzemelerinden imâl edilen tekerlerin, zamanla dayanım mukavemeti araştırmalarına göre;
tekerlerin taşıyabilecekleri yuvarlanma sayıları, artan yükleme ile bariz bir şekilde azalmaktadır. Tekerlerin zamanla dayanımı özelliği; Hertz basıncı,
yük değişim sayısı üzerine, yarı logaritmik olarak
taşındığında(1" veya yük, yük değişim sayısı üzeriMühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 388 Mayıs 1992
ta
ne, çift logaritmik olarak taşındığında i4) yaklaşık
olarak, doğru olmaktadır. Tekerlerin karakteristik
zamanla dayanım mukavemeti ile plastik malzemelerin, dinamik mukavemetleri arasında mukayeseli
yapılmış deneyler olmadığı için, sonuçlar yalnız
araştırılan numuneler ile sınırlı kalmıştır.
Bombeli PA-6 ve PA-66 plastik tekerleri için Kos<i2),
bir "hesaplayarak boyutlandırma metodu" geliştirmiştir.
Araştırıcı, tekerlerin tahrip olmasını, kayma gerilmelerine bağlamaktadır Araştırmacı, tek eksenli gerilme
halinde, en büyük deformasyon hipotezine göre,
Smith diyagramından, eşik bası gerilmesinde, plastik
malzemenin kayma gerilmesini bulmuştur. Kayma
mukavemeti ve etkileyen kayma gerilmelerinin karşılaştırılması ile, tekerlere müsaade edilen yükleme bulunur. Araştırmacı, bu hesaplama metodu için bir deney yapmamıştır. Diğer metodlar ile karşılaştırma yapıldığında, aynı geometrideki tekerler için, oldukça büyük müsaade edilir yüklemeler elde edildiğine, yazarın
kendi araştırmalarında ve diğer araştırıcıların yayınlarında ( l u da, rastlanmıştır.
Diğer metodlarla, benzer şekilde ayrı ayrı hesaplanan °" müsaade edilir teker yüklerinin, birbirinden çok farklı olduğu görülür.
TEKER GÖVDESİNİN ISINMASI VE
YUVARLANMA SÜRTÜNMESİ KUVVETİ
Berlin T.Ü. Transport Tekniği ve Mekanizma
Tekniği Enstitülerinde yapılan pratik denemeler, poliamidten imâl edilen yuvarlanma tekerleri için, sürekli kullanma sıcaklığı, müsaade edilen ısınma için
kriter değildir.
Yumuşak elastik Poliüretan (TPU)'dan imâl edilen tekerlerin sıcaklık eğrisi, aşırı yükleme yapılmayan sürekli çalışma süresi boyunca, sürekli çalışma
sıcaklığı yaklaşık 80 °C civarında olabilen stasyoner
değere, asimtotik olarak yaklaşırken Şekil—1, Eğri 1
POM ve Poliamid tekerlerin Şekil—1, Eğri 3 ve 4 teker içerisinde gözlenen bir yerinde sıcaklık, belirli bir
değere ulaştığında, sıcaklık eğrilerinde, ani bir artış
görülmektedir. Bu sınır değeri, sürekli kullanma sıcaklığı olan yaklaşık 100'°C sıcaklığın oldukça altında kalmaktadır, ekstrüksiyonla üretilmiş Poliamid
PA 66'da yaklaşık 42 °C ve döküm yapılmış Poliamid PA 6G'de ise yaklaşık olarak 35 °C dır.
Aynı ölçülerde fakat, farklı malzemelerden imâl
edilen tekerlerin sıcaklık eğrileri, çalışma süresine
bağlı olarak Şekil-1'de gösterilmiştir. Çalışmakta
olan malzemelerin, tipik sıcaklık eğrilerini belirleyebilmek için, yüklemeler farklı yapılmıştır. Sınır sıcak-
90
*
ÖO
.0 eo
Telcer
B = 2
o
©IPU c
A 70
Mo
S 60
1 40
:o
u 30
2Û
s
Şekil- 1
;
15
Zaman t
30 dakika
45
Yuvarlanan bandajlı tekerlerin, normal viikleme allında,
sıcaklığının zamanla değişimi
/- Poliüretan TPU C 74 D sınır zorlanması
2- Döküm Poliamid PA n G sınır zorlanması altımla
3 - Döküm Poliamid PA ö G sınır zorlanması üzerinde
4- Ekstrüksivonla ima! edilmiş Poliamid PA (ı(ı, sınır zat
Umması üzerinde
lığı altında, yalnız Poliamid tekerlerin bandajında,
stasyoner bir ısınma olmaktadır. Teker içerisindeki
sıcaklık bu değere ulaştığında, daha sonraki yuvarlanmada sıcaklık kısa sürede malzemenin ergime
sıcaklığına ulaşmaktadır. Çevre sıcaklığının çok az
değişimi, sınır sıcaklığını oldukça küçültür ve bu tekerlerin taşıma kabiliyetine çok fazla etkiler.
Sınır sıcaklığının altında, belirli bir hızda en büyük
taşıma yükünü tesbit için, bir deney tesisatında, Poliamidten imâl edilen çeşitli boyutlardaki tekerler, çeşitli yüklemeler altında ve yuvarlanma hızlarında çalıştırılmışlardır. Bu sırada, teker bandajının üç farklı
noktasında (Yuvarlanma yüzeyinin 4,8 ve 12 mm altında) sıcaklık artışı ölçülmüştür. PA 66 malzemesinden farklı genişlik ve büyüklükte imal edilen tekerlerin, yuvarlanma hızına bağlı olarak ve her defasında
farklı yüklemeler altında sürekli çalıştırılması halinde
verilen ray sıcaklığına göre (Teker gövdesinin ısınarak) sınır sıcaklığını aşması Şekil-2'de gösterilmiştir
Yüklemeler o şekilde kademelendirilmişlerdir ki; çeşitli teker genişliği ve teker çapına rağmen, basınçlar,
Şekil-2a'dan 2h'ya kadar, verilen eğriler için aynı olsun.
Eğrilerin kıvrılma noktası, her seferinde tekerlerin
instabil duruma geçmeden az önceki durumunu
göstermektedir. Eğrilerin kıvrım noktasından sonra
zorlanma da arttığı için, teker malzemesi sıcaklığı
ergime noktasına kadar yükselmektedir. Şu halde,
kıvrım noktasına kadar olan eğri, müsaade edilir
zorlanmayı göstermektedir.
21
« 4000 II
İD " ' 3150 II
• 2500 N
» 2000 N
12 - • 1600 N
• 1000 N
10
o_
—'
2n
2
<H
Pl G6
0 00 B=20
- 5000 II
• 4000 fi
14 - • 3150 M
• 2500 fi
12 - • 2000 II
• 1250 II
.
-
18
K - « 5000
16 - » 4000
14 - • 3150
* 2500
1 2 - • 2000
• 1250
N
N
N
N
N
N
PA 66
0 BO B-20
6
y^.
m/s
0
PA 66
0 00 B=25
1
i
/
1
1
—
İÜ -
* 6300 N
» 5000 N
14 - • 4000 N
» 3150 N
1 2 - • 2500 N
• 1600 N
4 -
/
m/s
0
2
3a —
K - * BOOO
» 6300
• 5000
54 - • 4000
• 3150
• 2000
*^'
- - ^
y^
y
^-—'|
3
4
5
— .—-—
—~
1
B m/s 10
6
v
PA 66
0 125 8*20
1
T
/
'
<y_
—
1
2
3
4
Yuvorl tınma hı?.ı
B=2u
B
y*
/
N
N
N
M
N
N /
^ - -
2 1
/
'S
p3
PA 66
19 00 0-32
/s
PA 66
0 100
/ y
Yuvarlanma h ı ı ı
/
m/s
7^
^__
6
ıS-
6
^1—• ^^—-
2
3
4
Yuvarlanma hızı
« oooo ti
- 6300 ti
• 5000 fi
14 - • 4000 ti
• 3150 M
12 - • 2000 ti
10 -
"
1
>
•
lö —
—
2
3
4
Yuvarlanma hızı
-^"
—
-
•
/
"
•^ —
-—
^
—
52==
/
/
•
^
^y
•
1 - 2
3
4
Yuvarlanma hızı
1
y~
•
—'
§^<
/
;
-r
lö K - •• 6300 M
16 - • 5000 N
• 4000 ti
14 - * 3150 N
• 2500 fi
12 - • 1600 N
3
Yuvarlanma hızı
ıu -
y
^=
1
m/s B
2
3
4
Yuvarlanma hızı
6—
N
N
M
N
N
N
^-~
Z-—
—
6-
1
4000
3150
2500
2000
1600
1000
P4 G6
0 00 B=16
/
•
—
1—
—
'
^
—
1
6
m/3
8
1 2 3 4 5 6
YuvarlBnmo hızı
7
v
B 9 10 m/S 12
Şekil - 2 a,b Geometrileri farklı tekerlerin, ortam sıcaklığında, yuvarlanma hızı ve yüklemeye bağlı olarak, dayanıklılık sıcaklığı.
a-d Teker Çapı 80 mm aB = 16 bB =20
cB=25
dB=S2
e-lı Teker Çapı 20 mm e 63 0
f8O0
VİOO0 h 125 0
22
MIIIMMlUnHMHHnMllinillllllHIMlUUUllUlUllIlIMIMIIIIIIIIIIIIHlUMlIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Aynı özgül zorlanma (Basınç ve yuvarlanma frekansı), teker genişliği veya teker çapı ile (Şekil-2e
den 2h'ya kadar) artmaktadır. Geniş tekerlerin daha
fazla ısınması, tekerin çelik göbeği ve yan yüzeyleri
nedeniyle, dar tekerlere göre daha az ısıyı iletebilmesinden dolayıdır. Aynı zorlanma altında, teker
çapı ile ısınmanın artması, teker ile yuvarlanma yüzeyi arasındaki durum ile açıklanır. Isı miktarı, teker
çapının karesi ile artarken, ısıyı geçiren yüzey lineer
olarak artmaktadır
Tekerlerin boyutlandırılabilmesi için,müsaade edilen oasınç ve yuvarlanma frekansından Şekil-3'de
görüldüğü gibi faydalanılmalıdır. Bu diyagramda, çeşitli çap ve genişlikte PA 66 ve PA 6 G malzemelerinden imal edilen tekerlerin, sınır zorlanmaları, yuvarlanma frekansına bağlı olarak, iki bölge halinde
gösterilmektedir. Daha önce açıklandığı gibi, teker
geometrisi ısırmaya etkilediği için, küçük ve dar tekerler, dağılım alanının üst sınırında ve büyük çaplı
veya geniş olan tekerler ise, alt sınırda olacaktır.
Açıkça görüldüğü gibi, müsaade edilir basınç, yuvarlanma frekansı ile azalmaktadır. Bu azalma, dönme hızına bağlı zorunlu konveksiyonlu soğutma nedeniyle, daha küçüktür. Ayrıca taşınabilir basınç, PA
66'dan imal edilmiş tekerlerde, PA 6 G tekerleri ile
karşılaştırıldığında, daha büyüktür. Aynı zorlanma altında PA-6-G'den imal edilen tekerlerin fazla ısınmasının nedeni, E-Modülünün küçük ve söndürme kabiliyetinin büyük olmasıdır. Basınç hesaplamalarında^
PA-66'dan imal edilen tekerler için E = 2900 N/mm"
ve PA-6-G tekerleri için E = 2200 N/mm" alınmıştır.
Poliüretandan imal edilen tekerlerin ısınma durumları farklı olduğundan, sınır zorlanması olarak,
9 0 -•
a
5
t-ı
20
M
15
<D
13
oü
1
1
6
1
8
1
•
«0
Yuvarlanma
12
IPU C 74
• Iİ.1-S0
• U0-1G
« no-20
• UO-25
• 00-32
1
M
1
16 s i 20
frekansı
Şekil - 4 Geometrik ölçülen farklı TPU-C-74-D ve TPU-C-64-D malzemelerinden imal edilen tekerlerde, sınır yüklemelerinden
hesaplanan Hertz gerilmelerinin, yuvarlanma frekanama bağımlılığı. (Teker gövdesinin sıcaklığı 80 °C, Çevre sıcaklı('i
20 T)
yükleme hıza bağlı olarak verilir. Bu malzemelerde,
teker gövdesinin bandaj sıcaklığı sürekli çalışma için
80 °C'dır. Malzemesi TPU C64 D (E = 250 N/mm]
ve TPU C 74 D (E = 790 N/mm2) olan tekerlerin,
deneysel olarak tesbit edilen sınır zorlanmaları, yuvarlanma frekansına bağlı olarak Şekil-4'de gösterilmektedir. Benzer şekilde Poliamid malzemesinden imal edilen tekerlerin, teker çapları küçüldükçe
ve genişliği daraldıkça, yumuşak elastik malzemeden imal edilen tekerlerden daha az ısınmaktadır
Aynı çapta ve aynı genişlikte PA 66, PA 6 G ve
TPU C 74 D plastik malzemelerinden imal edilen üç
tekerde, yumuşak ve sert elastik malzemeler birbirinden farklı olarak ısındıklarından, ortam sıcaklığın-
I
N ;eV:er <£, 80 B = 20
PA 66; PA 6 G:
TPU C 74 0
v = 1 rn/s
/
TPU C 74 0:
v - 0 5 m/s
/
a
BO-20
IIO-2'i
01KJ2
IÜO-Ü0
I 5
66
= = = = =
"T"
Yuvarlanma
TPU C 64
' 100-20
• 125-20
\
•
f'A 6 G
10
..«
*
TPU C 6 t 0
4
B bO-
10 -
—
i
•
0 -
(D
S3 0 -
•
ıo-
£
ÜU-L'O
UÜ-16
UU-M
uu ;?'.>
uu-'j; 1
luo •:•<)
KJ'J-L'U
0
TPU C 71.
•
S 20
•70 -
4 0 -
9
3 5
3 30
25
*
S eor-l
•H
•|
.10
.25
PA 16
N/mm2 -;
50
»l/m-n2
?b
30
frekansı
Şekil - 3 Geometrik ölçülen farklı PA-66 ve PA-6-G'den imal edilen
tekerlerin, ortam sıcaklığında yuvarlanma frekansına bağlı
' olarak, sınır yüklemelerinden hesaplanan Hertz gerilmeleri.
3
Yük
kN
2
Şekil - 5 Malzemesi PA 66, PA 6 G ve TPU C 74 D olan tekerlerde,
ortam sıcaklığında ölçülen, yuvarlanma sürtünmesi kuvvetlerinin, yüklemeye bağımlılığı.
23
da, yuvarlanma sürtünmesi kuvvetlerinin yüklemeye
bağlı olarak, değişimi Şekil-5'de verilmiştir. Poliüretan (TPU) dan imal edilmiş tekerlerin yuvarlanma
sürtünmesi kuvvetleri, PA 66'dan imal edilmiş tekerlere göre, birkaç kat büyüktür.
YUVARLANMA SÜRTÜNMESİNİN
HESAPLANMASI
Yüklenen teker gövdesinin düzlemsel bir deformasyon yaptığı kabul edilerek ve plastik malzemelerin viskoelastik davranışlarının Maxwell'e göre tanımlanan basit bir malzeme modeli için, aşağıda
açıklanan hesaplamalar yapılmıştır. Kabullerin daha
geniş açıklamaları, ayrıca boyutlandırma için iletilen
denklemlerin yazılışı, literatür(U)'den alınmıştır.
Tekerlerin sürekli olarak yuvarlanabilmesi için,
teker malzemesinin söndürme özelliğinden dolayı
ısıya dönüşen enerjinin verilmesi gereklidir. Stasyoner ısınma durumunda verilen mekanik güç, yuvarlanma kuvveti ve yuvarlanma hızına göre, yuvarlanma yüzeyi, her iki yan yüzeyden ve teker göbeğinden akan ısıdan ibarettir Şekil-6. Teker gövdesinin
hacimsel özgül kayıp gücü, böylece yuvarlanma
kuvveti gibi, teker gövdesi sıcaklığının bir ölçüsüdür.
Teker gövdesi sıcaklığının büyüklüğü, kayıp güçlerin
bölgesel dağılımı, plastik malzemenin ısı iletkenliği
ve teker gövdesi yüzeylerinin, ısı geçirme şartlarından etkilenmektedir. Şimdi, yuvarlanma sürtünmesi
kuvvetini hesaplama metodunu verelim.
ya dönüşen güçler arasındaki dengeden yazılabilir.
(1)
Burada F, Normal yük, d = Toplam söndürme
faktörü (Şekil-7) E, = Teker malzemesinin elastisite
modülü, B ve Rı Tekerin genişliği ve yuvarlanma
yarıçapıdır, a = Temas uzunluğunun yarı değeri, bilinen Hertz denkleminde hesaplandığında
8RF7
TtB
ile R = -
R1 + R2
Çelik
(3)
1-V2İ
İndeks 1 plastik teker, indeks 2 çelik karşı tekeri
göstermektedir. Plastik teker/Düzlemsel çelik ray
çifti için (E, « E2; R2 = °°) ve plastik için, enine temas
sayısı v = 0,35 olduğundan Denklemi (2)
»v^
(4) olur.
Malzemenin söndürme faktöründeki (d)'nin farklılığı, toplam söndürme faktörü d* Şekil-7'de, teker
0.7
/ / riostik
(),,l, bandaj
/
X'ı
X.
ve
1-vî]
Teker gövdesinin zorlanması: Mekanik ve ısı-
P. =
(2)
0.6
/
**» 0.5
/
ı °-
s
1. 0.3
/
:o Q 2
s" o-1
EH
n
Şekil -1> Teker bandajında radyal sıcaklık dağılımı
mf . • « i J» . < * # * * • * *• w â ı-h âJ t .»« /-..!•< « > ^ * / l l / î ^ y k l ' I İ l / f i l > * # • !
ısı QıK. ye bağlıda
24
(D
0.1 0.2 0.3 0,4 0.5
Söndürme faktörü
d
Şekil - 7 Toplanı söndürme faktörü d* ve malzemenin söndürmesi d
arasındaki bağıntı.
1.2
1.1
5,.o
Z 0.B
•S 0.6
c
•S?
o
'
•
- •ö 0.7
l 3-
t
g O.C
- —
7
——
0,6
N •
PA 66
llu^upliınun dt,
Ölçülün
1 5 - •• ••»
B İÜ B - l b
/
* 0,9
u
&
0
t
\1.0
u.
O
-
1I
y
—
?
5
<
h/o
Oran
b
1
JuCurler
y
\^
! 1-
ı
•>
_
-
—
- —
—
---
—
-
-
—
-
.o 3.0
-
—
'-'.û
- -
—
-
-
- -
-
-
• £--* — -
3 _,
er »«=•ınç lT
63 0-?0
30 B-I?0
• e 100 B-20
• u 125 D-JO
• B
• B
_
-
1•
-
-
—
-
-
-
-
-
-
b-
10
—
-
1i
|
-
—
-
-
-
rv
?n
30
Oran h / û
a
/ -
••51
b 0 - — i — —,—
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000
1
)
y
—
/%>
-
V-
;
ı
- T —
- T —
a-
-
-
—
Şekil H a-b
—
A
68
1
6 N - PA 66
•1.0
. /
./.—
• t JO B-?0
' B )0 B-2b
• B Eİ0 B--32
=2-
ı 0-
LT
1
1
N
0000
Yük F
r
•10
Bandaj yüksekliği h tun. yan temas uzunluğu a'ya oranımı bağlı olarak, kayıp çikun enıeyralinm, fonksiyon
değerlen
a- F(lıla) Fonksiyonu değerleri
b- Cj(hla) Fonksiyonu delerleri
^jt// - 9 /M 66'dan ınıal edilmiş tekerlerin 25 %" lık bir çevre sıcaklığında 1 notu denkleme göre hesaplanan, yuvarlanma siirtünmesı kuvvet fonksiyonu ve ölçülen yuvarlanma sürtünmesi kuvveti.
a- Çapı 80 mm fakat farklı genişlikteki tekerler
b- Genişliği 20 mm fakat farklı çaptaki tekerler
malzemesinin histerizesi sonucunda, temas uzunluğunun kısalması olarak dikkate alınmalıdır.
Sert malzeme PA 66 ve yumuşak poliüretan
malzemeler ile yapılan deneylerde de, aynı şekilde
hesaplanan ve ölçülen değerler arasında yakın bir
benzerlik vardır.
Söndürme faktörü (d) büyüklüğünün, sıcaklıkla
değişimi ve elastisite modülü E, imalatçının malzeme
katalogundan alınır. Denklem (1)'deki F(h/a) ve G(h/
a) fonksiyonları, radyal yönde özgül hacimde kaybolan gücün entegrasyonu ile, elde edilir. Bunlar Şekil8'de bandaj yüksekliği h,'nın, yarı temas uzunluğu
a'ya oranına bağlı olarak gösterilmişlerdir.
Çeşitli genişlikte PA 66'dan imal edilen tekerler için
ve farklı çaplar için Denklemi (1) ile hesaplanan yuvarlanma kuvveti Şekil-9 ile iyi bir benzerlik gösterir.
Yüklemeye bağlı, yuvarlanma sürtünmesi kuvveti
1,5
yaklaşık olarak F r ~F z
kanuna uyar. Hertz gerilmeleri aynı olan tekerlerin, yuvarlanma sürtünmesi
kuvveti, teker çapı ile ve teker genişliği ile artar.
Sıcaklık etkisinin qualitatif bir araştırmasında;
yuvarlanma direncine, E modülünün değişimi oldukça küçük ve söndürmenin de, büyük ölçüde etkilediği görülmüştür. Bütün termoplastiklerin E modülü, artan teker sıcaklığı ile azalmaktadır. Teker
gövdesi sıcaklığının, söndürme maksimunun altında
veya üzerinde bulunmasına göre, söndürme faktörü
artabilir veya azalır. Bu nedenle yuvarlanma sürtünmesi kuvveti, teker gövdesi sıcaklığının söndürme maksimumu altında ise kuvvetli artar, söndürme
maksimumunun üzerinde ise E-modülüne bağlıdır.
Pratik işletmelerde, yatak kayıp kuvvetleri, yuvarlanma sürtünmesi kuvvetleri ile süperpoze olarak
25
beraberce hadde üzerindeki tekerlerin, yürütme direncini oluşturur,
MÜSAADE EDİLİR SINIR ZORLANMANIN
YAKLAŞIK OLARAK HESAPLANMASI
Teker gövdesinin ısınması, taşıma kabiliyetini sınırlar. Teker gövdesi sıcaklığının analitik tesbiti, yüke
ve yuvarlanma hızına dolayısıyla malzeme değerlerinin sıcaklığa bağımlılığına göre hesaplanabilirce
de, burada literatür <U) 'de verilen esaslar ile iletilen
ve onun yardımı ile tekerin verilen bir yükleme altında ve yuvarlanma hızında, termik olarak aşırı yüklenip, yüklenmediğini kontrol edebilen, bir yaklaşım
metodunun uygulanması düşünülmelidir.
Bu araştırma, teker gövdesi ile çevre arasında,
malzemeye özgü sıcaklık farkı içindir. Bir taraftan,
plastik malzeme ısı iletkenliğinin fena olması ve diğer tarafta çelik rayın ısı iletkenliğinin iyi olması nedeniyle, tekerin dış yüzey sıcaklığı, iç kısmına göre
küçüktür. Böylece, teker ile ray arasında hesaplanan AT sıcaklık farkı, poliamid tekerlerde yalnız
AT = 4 °C ve yumuşak poliüretan tekerlerde yalnız
AT = 6 °C olur. Teker gövdesi yan yüzeylerinin,
çevredeki hava ile arasındaki sıcaklık farkı için her
defasında sıcaklık değeri 1,5 faktörü kadar büyük
alınır. Bu kabullerde, teker geometrisi yük ve yuvarlanma hızına bağlı olarak, ısınmanın süreklilik gösterdiği durumda
malzemesinin yoğunluğu p'dan basit olarak hesaplanabilir.
b=
Tablo -1
(10)
Çeşitli plastik malzemelerin ısı geçirgenlik katsayıları b ve imalatçı verileri
Isı geçirgenlik katsayıları b
N
Plastik
malzemeler
mm.K. V?
PA66
0,793
PA6G
0,770
TPU C 74 D
0,630
TPU C 64 D
0,630
POM
0,810
Bu değerlerin 6'dan 9'a kadar numaralı denklemlere uygulanarak hız v ile bölünmesi halinde 5
nolu denklem
F r <AT
^ B b + 0,02725 y\l —
(11)
7CV
(5)
şeklini alır. Denklem (1)'de poliamid için AT = 4 °C
ve poliüretan için AT = 6 °C olarak alınır.
a L = Teker ile yuvarlanma rayı arasında, yuvarlan(9)
ma yüzeyinin, ortalama ısı geçirgenlik katsayısıdır .
Şekil-10 ve 11'de Denklem (1) ile hesaplanan,
Frv < A T a L AL b + 1,5 . AT . ct s . 2 . As
<xL=
2 av
b
71
7CR
(6)
Tekerin yürüme yüzeyi AL = 2itR, B
(7)
(13)
a, = Yan yüzeylerin ısı geçirgenlik katsayısı , yaklaşık olarak sabit olarak kabul edilebilir ve ortalama
yarıçap r = R,/2'a oranlanır.
P» 6 G
r>3 n-?o
no n-ıs
no f|.?o
ııo D - M
UO 0-3?
(8)
<xs(r)=2,892.A/ —
Tekerin yan yüzeyleri
A s= n R, .
(9)
Isı geçirgenlik katsayısı btTablo-fll ısı iletkenlik
katsayısı k, özgül ısı kapasitesi c ve plastik teker
26
ıoo n-?
ısa u«2o
6r,
03 D-2O
oo n ıc
B0 B-?0
eo n-n
80 B<3?
IOO B-20
125 U-20
I
'
I
10
IS
.70
Yuvorlaıımo frekansı 1"
20 s-' 30
Şekil -10 PA 66 ve PA 6 G malzemelerinden farklı geometride imal
edilen tekerlerde, deneysel olarak tesbit edilen (Semboller), 11 nolu denklemle hesaplanan sınır gerilmelerinin
(Eğriler), ortam sıcaklığı 20 °C 'da, yuvarlanma frekansına bağımlılığı.
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIlIHHIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIMIMIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIHIIIIllinilllllMIllinMMMIIIİIMIIIIIIlIHMMIHIHHHIHHHHIIIHIIMIIIIIIIlIHHMUllIlIMIIIIInilllllllllllll
1PU C 74 D
n 63 0-?0
O (10 ( M I .
* fi BO B-?0
no n«?5
• • 80 B»3?
•
»i _
N/mm* -j
TPU
C710
^£
•
\_-
——
& 15
O
Tru
E,
1
0
?
^^—
•
4
TPU C 64 0
« 8 100 0=20
• «ı 1?5 11'?0
ı
6
ı
H
|
10
1?
Yuvarlanma frekansı
Şekil - 11
14
•
|
1
|
16 s"
I
1
20
1
TPU C 74 ve TPU C 64 D malzemelerinden farklı geometride imal edilen tekerlerde, deneysel olarak lesbit edi
len (sembolleri, 11 noht denklemle hesaplanan sınır gerilmelerinin (Eğrileri ortanı sıcaklığı 20 °C 'da, yuvarlanma frekansına bağımlılığı.
müsaade edilir maksimum sınır zorlanmaları, deneysel olarak tesbit edilen değerlerle karşılaştırılmıştır. Analitik olarak tesbit edilen eğriler, ölçülen
değerlerin biraz altındadır ve böylece, emniyetli taraftadır. Daha önce sözü edilen teker geometrisinin,
ısınmaya olan etkisi ile hesaplanan sınır eğrileri, bir
plastik malzemeden farklı büyüklük ve genişlikte
imal edilen tekerler için, bir dağılım alanı vardır. Yani, eşit yuvart&Rcna frekansında, küçük ve dar tekerlerin Hertz gâf^neleri, büyük veya geniş tekerlerden daha büyüktür
ZAMANA BAĞLI OLARAK TEKER GÖVDESİNİN
ŞEKİL DEĞİŞTİRMESİ
Teker ve ray arasındaki temas yüzeyi, teker
bandajının radyal yönde şekil değiştirmesine ve temas yüzeyinin yassılaşmasına uğrar. Plastik tekerler statik yükleme altında yani durmakta iken, temas
yüzeyi altında malzemenin viskoelastik ve viskoz
olarak akması sonucu yassılaşması artar. Sürünerek deformasyona uğ.amış olmadan dolayı, tekerin
tekrar hareketi için gerekli olan kuvvet büyür. PA 6
G'den imal edilen tekerlerde, yükleme süresi boyunca orta noktasının çökmesi, şekil değiştirme 5
olarak Şekil-12 a'da gösterilmektedir. Çeşitli statik
teker yüklemelerinde ölçülen, harekete başlatma
kuvveti Fr 'nin, yükleme süresi t'ye bağlı olarak değişimi Şekil-12 b'de gösterilmektedir. İncelenen tekerlerin burada belirtilen, şekil değiştirmesi ve harekete başlatma kuvvetleri, sabit bir yol ve sabit
yükleme yapılan hareketli bir plakadan oluşan, bir
deney tesisatında tesbit edilmiştir.
Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 388 Mafrıs 1992
Harekete başlatma kuvvetine, en fazla zamana
bağlı şekil değişikliği etkilemektedir. Literatürdeki
silindirik tekerlerin şekil değiştirme hesaplarına
analitik eklemeler" ' yapılabildiği gibi, teorik ampirik
olarak verilen bağıntılar(79> bulunmaktadır. Bandaj
yüksekliğinin dikkate alınmadığı(915) araştırmalarda,
ölçülen deformasyon değerleri büyük sapmalar
gösterir. Ölçülen değerlere relatif olarak iyi bir yaklaşım, Lütkebohle7' 'nin yayınında, ampirik olarak
verilmiştir Onun yayınının başka bir kontrolü de,
aşağıda belirtilen hesaplamalarda, teker geometrisinin (Teker çapı ve bandaj yüksekliği) etkisinden
pek az söz edilmesidir.
Silindirik plastik tekerler için, burada verilen he0,30-ı
PA 6 G
mm _
0 80 0 = 2 0
5000 N
.o 0 . 2 5 " 3100 N
2000 N
•
12 SO N
g 0.20"
80 ON
•r*
•& 0,15•a
^- .
3 0,10-
——-—
u>
_—
0.05 -
—
PA 6 G
0 80 B -- '0
H 100- 5000 N
3100 N
2000 N
1200 N
3
80- 8CON
*
!
N -
ı
/
60-
/
CD
S
/
AO-
O)
5
/
/
20^ ^
.
'
b
1
00,00 01
.
"
0,1
1
10
Yüklenıe süresi
h 10 00
t
Şekil -12 a—bPA 6 G'den imal edilen plastik tekerlerin, statik yükleme altında uzun şiire bekletildikten sonraki davranışı,
a- Çeşitli teker yükleri altında, yükleme süresine bağlı
olarak ölçülen, şekil değiştirme
b- Teker yükü ve yükleme süresine bağlı olarak, harekete başlama kuvveti Fr*
27
•
saplamalarda, yuvarlanma sürtünmesi kuvveti ve
düzlemsel şekil değiştirme halinde, teker gövdesinin
ısınması dikkate alınmaktadır. Yüklenme doğrultusundaki deformasyonun entegrasyonundan, silindirik tekerlerin şekil değiştirmesi veya yassılaşma
fonksiyonu 5(h), bandaj yüksekliği h'ya bağlıdır.
6(h)=-
vh
BJC
(l-v)a
IIMIIMIIIllimlIHMM
degresiv (azalarak) artmaktadır. Aynı çapta, fakat
farklı genişlikteki tekerlerde ölçüm sonuçları, Hertz
gerilmeleri üzerine taşındığında, dar bir bandta kalmaktadır (Şekil-13 d). Bu da, aynı çapta ve aynı basınç altındaki tekerlerin, teker genişliğinden etkilenmediğini gösterir. Buna rağmen, sabit basınçtaki
şekil değiştirme, artan teker yarıçapı ile büyümektedir (Şekil-13 b ) .
(12)
2
TEKERE ÖZGÜ SÜRÜNME MODÜLLERİ
Ölçülen ve Denklem (12)'ye göre hesaplanan şekil
değiştirme 5 normal kuvvet Fz'ye bağlı olarak Şekil13'de verilmiştir. Eğrilerin parametreleri, ya (aynı
teker genişliğinde) teker çapı veya (aynı teker çapında) teker genişliğidir. Ölçülen değerler diyagramlarda sembollerle, hesaplanan değerler ise, eğrilerle gösterilmektedir.
Şekil değiştirme en fazla, yükleme süresi etkilemektedir. Üç farklı plastik malzemeden imal edilen
tekerlerin karakteristik şekil değiştirmeleri Şekil-14
a-e'de, uzun süreli statik yüklemeye bağlı olarak
gösterilmektedir. Deneysel olarak teker merkezinin,
sabit yuvarlanma çizgisine çöküşü için eğrilerin gidişi,
logaritmik yükleme süresinin üzerine taşınmıştır.
Yükleme başlagıcında kendiliğinden şekil değiştirmeye karşı, yükleme süresince malzemenin reversibl ve irreversibl sürünmesi, araştırılan
PA 66 e = 2C) m Tl
sürede
küçük kal- • 0 63 mm
mıştır.
Bu
sürünme
• 0 80 mm
değişikliği, tekerlerin
A 0 100 mm
artan yüklenmesi ile
• 0 125mm
oluşan şekil değiştirmesi gibi, zamana
/
bağlı yük değişimi ile
orantılı olarak artar.
/ '•/.
Sürünme şekil değiV
7,
şikliğinin, zamanla
& • •A* ölçülen
sürekli artması yarı
busûplann ı
b
logaritmik
olarak
• 1 " 1 1 1 I 1 1 1 1 • 1 1 1 1 •
gösterildiğinde, çok
uzun süreli statik
PA 66 0 80 mm
• 8 = 16 mm
yüklemede şekil de- 4• S = 20 mm
ğiştirmenin, sona er8 = 25mm
meyeceği sonucunu
• fi = 32 mm
doğurmaktadır.
Bütün tekerlerde ölçülen şekil değiştirme, aynı zamanda temas uzunluğunun artması, yük ile hafif
0,20 - r
mm - PA 66 S r 20 m m
O,1B0 63mfT1
0,16 - • 0 80mn
A
0 lOOmn
t> 0,14 • #125mm
7
s
y
s
«
y
«• 0 , 1 0
/
.
0,08
3
0,06-
7
•
¥ rf
0,02
• • * • ü]Içülcn
ı H >auplıına
a
U "
1
1
1
1
1
|
1
|
mm - PA 66 08O mm
0,18 - • B - 16 rnm
0,16 - • 8 = 20
A fl= 25 nnm
"fc 0.14 - • e = 32 um,
4)
1
|
1
1
Pn4o
5 '
t» n <n
£
U, 1U "^
X
> ^
H
0)
1
çülcn
n
c
1
0
1
1
2
1
3
|
<
1
|
S
1
4 5 6 kN B 0
Yük
Z7!
Ölçülen
henaplunn
d
r
ı
20
1
1
40
1
,
|
60
•
,
,
|
.
,
.
N/mm2 1 30
Hert* gerilmelfcji °0
Zamana bağlı şekil değiştirmenin büyüklüğü
Denklem
(12)'de kısa süreli E
modülü yerine, tekere özgü sürünme
modülü Ec (t) konulduğunda hesaplanabilir. Tekere sabit bir
normal yükleme ya-
Şekil -13 a-d PA 66 malzemesinden imal edilmiş tekerlerde ölçülen ve 12 nolıı denkleme göre hesaplanan dinamik şekil değiştirme S (Enine daralma katsayısı v = 0J5; E = 2900 N/mm2).
28
0,30
mm
sine etkileyen gerilmeler azalırken, bandajın uzaması da zamanla artar. Böylelikle yükleme süresinin
fonksiyonu olan sürünme modülünün değişimi, zamanla dayanma deneylerinden farklılık gösterir.
PA 66
0,25
"*> 0,20
O)
e300
*
0.15 ^
«
0,10
4000
2500
' T 600
0,05
O
0,30
mm
I
PA 6 G
t
6300
—
_
0,20
0.15
1000
_
0,25
ta
•S 0,10
—"
—-
.-Y
2500
1600
000
O
1,0
mm
TPl J C 7 4 D
S
0,6
Ü
0,4
O)
'd
t.000
Poliamidten imal edilen tekerlerin sürünmelerinin
değişimi, Findley'in üstel fonksiyonuna"'" göre sürünmenin gösterilişine, çok iyi uyum sağlamaktadır.
r
—-
ıH
CN]
_ e5300
0,8
î-
Zamana bağlı sürünme modülü, ölçüleri farklı
olan ve farklı malzemelerden imal edilen tekerlerde,
benzer eğrileri verir Bir plastik malzemeden imal
edilen tekerlerin, eğri eğimlerinin aynı olması; tekerlerin durma süresi boyunca malzemeye özgü
zamanla değişen sürünme modülü değerinin, teker
bandajı gerilmeleri ve teker geometrisine bağlı olmadığını göstermektedir Poliamid ve poliüretandan
imal edilen tekerlerin, sürünme modülü eğrilerinin
gidişi için malzemeye özgü zaman kanunu, birbirlerinden farklıdır Sürünme modülünün, zamanla değişiminin yarı logaritmik gösterilişinde, poliamid
malzemeler için sürekli düşerken, poliüretan için lineerdir (Şekil-16).
000
0,05
b
Zamana bağlı olarak ölçülen şekil değiştirmeden
Denklem (12)'ye göre hesaplanan sürünme modülü,
yükleme süresine bağlı olarak Şekil-15'de gösterilmektedir. 800-5000 N'luk çeşitli teker yüklemeleri
için, sürünme modülleri eğrileri, dar bir sapma alanı
göstermektedirler. Dağılım alanı içerisindeki eğrilerde, teker yüklenmesinin bir etkisi görülmemektedir.
Bu da, Hertz denklemlerinde olduğu gibi, tekerin
gerilme ve deformasyonu arasında, lineer bir bağıntı
olduğunu doğrular Bu lineer bağıntı, uzun süreli
statik yükleme altında yani, viskoelastik şekil değiş
tirme bölgesinde etkilenmez.
1600
0.2
3
10"' 10" I 0
2
2
1 0 ' 10° 10' 1 0 h 10
Yükleme süresi I
3
Şekil- 14 a-c Çapı 80 mm, genişliği 25 mm olan tekerlerin, farklı
yüklenmelerinde, yükleme süresine t, bağlı olarak ölçülen, sekil değiştirme S.
a- PA 66
b-PA 6 G
c- TPU C74D
pıldığında, bir eksenli sabit çekme yüklemesinden
daha başka zorlanma durumu etkilemesinden dolayı, tekere özgü sürünme modülünün kullanılması
gerekir. Uzun süreli statik yükleme altında, teker
gövdesinin şekil değiştirmesi, plastik malzemenin
pekleşmesi ve rahatlaması şeklinde karma bir olaydır yani tekerlerin temas yüzeyine ve teker gövdeMühendis ve Makina Cilt: 33 Sayt: 388 Mayıs 1992
(13)
E, (t) = E, - mt"
IUUU
Araştırılan malzemeler için kısa süreli E-Modülü
E,,, ayrıca, m faktörü ve üstel sayı n Tablo-2'de verilmiştir, m ve n büyüklükleri, ölçülen değerler üzerinden, lineer regrasyon yardımı ile belirlenir.
Tablo - 2
Tekere Özgü sürünme modülünün hesaplanabilmesi için
katsayılar.
Malzeme
PA66
PA6G
TPU C 74 D
TPU C 64 D
Denklem
Eo
m
13
13
2857
343
486
14
14
469
154
2088
n
0,190
0,148
69,9
27,6
29
UUUllIlllllllllllHnilIMIIIIIMIIIIHIIIIIIIIIIIIMMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIllinillllllllll
4000 q
2
N/mm :
- 3000;
2500 i
2000;
1500
800... 5000N
1000;
500;
10" 4
10" 3
1 0 ' 2 10" 1 10°
10 1
Yükleme s ü r e s i t
102hl03
I
Şekil -15 800-5000 N' luk yükleme altında, bekletme süresine bağlı
olarak hesaplanan E (t) modülünün değişimi. Malzeme
PA 66; Çap 80 mm B = 20 mm.
JUUU :
PA 66
N/mm2:
c JUU ;
reket ettirebilmek için gerekli kuvvet ve Fr ile gösterilen müteakip hareketlere başlatma kuvveti, daha
önceki bekletme süresi ile artar. 120 saatlik bekletme süresi için ölçülen harekete başlatma kuvveti,
düzgün bir hızla çalışan tekerin yuvarlanma kuvvetinden birkaç kat daha büyüktür Malzemenin zamana bağlı olarak sürünmesine ek olarak, yuvarlanan tekerin kendiliğinden şekil değiştirmesine göre.
durma yüzeyinin yassılaşması sonucu, kuvvetin artışı değişir, ilk harekete başlatma sırasında, daha
önce yüklenmemiş olan temas bölgesi yuvarlanma
yüzeyciklerinde, temas kuvvetleri asimetrik olarak
dağılır. Yuvarlanma hareketine karşı olan direnç
kuvveti, önce hızla artar (Şekil-17 a). Durma sırasındaki temas yüzeyinin dörtte biri kadar ilerlediğinde, harekete başlatma kuvveti Fr maksimumuna
ulaşırsa ve daha sonra, dinamik yuvarlanma kuvveti-
——_
r
5-2000;
——1
PA 6 G
îl 15ÜO:
:
i
« 1000
S
':
'iuı 500;
-
TPU C 71 D
„
T P U C G<. 0
0
10"
10"3 10"
" \
_
—
1
~
1
10°
—.
ızzrz—
101
IO Z h
0,20
mm
0.22
Yükleme süresi t
Şekil -16
Çeşitli teker malzemelerinin kabul edilen yaklaşık sürünme modülünün Ec (t), yükleme süresi t'ye bağlı olarak değişimi.
Poliüretandan imal edilen tekerlerin zamana
bağlı sürünme modülünün değişimi, araştırılan hareketsiz bekletme süresine rağmen, bir logaritmik
zaman fonksiyonuna uyar.
Eo (t) = Eo~m.log (t)
(14)
Dört teker malzemesinin sürünme modülü eğrileri, sert elastik malzemeler için 13 nolu üstel fonksiyon denklemine göre ve yumuşak elastik malzemeler için 14 nolu logaritmik fonksiyon denP'emine
göre belirtilen tekerlerin, gözlenen şekil değiştirme
değerleri hesaplanarak, Şekil-16'da verilmiştir.
HAREKETE BAŞLATMA KUVVETİ
Statik yüklenmiş olarak uzun süre hareketsiz
bekletilen tekerleri, yuvarlanma yönünde tekrar ha-
30
I
I
1
İh
I
1
—_j
-—
.
1
——
24h
—"
I 0,26
M
^ -
* 0.28
0,30
-3.75
Oh^.
L
0
3,75
Yuvarlanma yolu s
mm 7.50
Şekil-17 ab
Statik yükleme altında, farklı bekletme sonucunda ölçülen lıarekete başlatma kuvveti F r
ve teker merkezinin çökme uzunluğu
S mit, yuvarlanma yolu s'e bağlı olarak değişimi.
(Teker çapı = 50 mm, Fi = 5000 N) Malzeme PA6G
a- Dıırıış İplinden harekete geçerken, her iki yönde harekete başlatma F r kuvvetinin, yuvarlanma s yoluna bağlı olarak değişimi.
b- Harekete başlatma sırasında, 8 teker merkezinin çöküşünün.
s yuvarlanma yolu ile değişimi.
IIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIMIIIIItlIlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
ne geçer. Başlangıçta, teker göbeğinin biraz yükselmesi söz konusudur (Şekil-17 b).
llllllllllll
lllllllllllllllllll
MİM
lllllllllllllllllllilllllllllllllll
zemelerinden çeşitli çaplarda imal edilen tekerlerde, t yükleme süresine bağlı olarak, harekete başlatma kuvvetinin relatif artışı ( Fr*/F. oranı), her defasında dar bir dağılım alanı gösterir (Şekil-20).
Malzemeler birbiri ile karşılaştırıldığında, PA 6 G'den
imal edilen tekerlerde, harekete başlatma kuvvetinin
artışı en fazla olurken, TPU malzemesinden imal
edilen tekerlerde ise en küçüktür.
PA 6 G malzemesinden imal edilen bir tekerin, bir,
altı, 24 ve 120 saatlik sürelerle 5000 N'luk yük altında bekletildikten sonraki harekete başlatma kuvveti
F,* ve teker merkezinin çökmesi 5'nın, yuvarlanma
yoluna bağlı olarak değişimi Şekil-17'de gösterilmiştir. Eğriler her defasında, her iki yuvarlanma yönü için tesbit edilmişlerdir. Tekerin harekete başlaUzun süreli yuvarlanmadan sonra, şekil değiştiyabilmesi için yalnız en büyük kuvvet enteresan ol- ren profil izi, yavaş yavaş kaybolur. Bu durum Şeduğundan bundan sonrası için harekete başlatma kil-21'de görülmektedir. Şekilde, harekete başlatma
küvetinin maksimumu dikkate
alınacaktır. Harekete başlatma
60 —
b
maksimum kuvvetinin absolut
a
PA 66
değeri, malzemenin sürünme
N - • 63-20
eğilimi ve söndürme kabiliyeti
50 - • BO-20
* 100-20
ayrıca yüklenebilme ve harekett• 125-20
siz bekletilme gibi, bir malzeme
40 —
özelliğidir. Her malzemenin ten
ker-ray kombinasyonunda harerz
ju
ket ettirme kuvveti maksimumu,
o
aynı statik yükleme sürelerinde
dU
artan yükleme ile sürekli (progy
o
rasıv) büyümektedir. Böylece,
yüklemeye bağlı harekete baş1U
latma kuvveti eğrilerinin gidişi,
t = Ih
dinamik yuvarlanma kuvvetine
1
1
I
1
1
1 | 1 | 1
benzer şekilde (Şekil-9) değişDU —
d
c
mektedir PA 66 malzemesinN - PA 66
•
63-20
den, 20 mm genişlikte ve çeşitli
- cıu — - BO-20
,
çaplarda imal edilmiş tekerlerin
» 100-20
• 125-20
yaklaşık olarak 120 saatlik bir
• /
3 AV
süre içinde şekil değiştirmesi,
yaklaşık olarak yalnız %12 art/
masına rağmen, harekete başlatma kuvveti yaklaşık iki kat ar•
tar (Şekil-18) Böylece, teker
/
£ 20 malzemesinin sürünerek akma7/
sı, tekeri harekete getiren kuvvete, teker merkezinin çökme^ '
sinden daha fazla etkili olur.
f = 12Oh
•->
1
1
y
i
1
n
Hareketsiz bekletme süresi ile,
harekete başlatma kuvvetinin
relatif artması yani F, 'in yuvarlanma sürtünmesi kuvveti Fr'e
oranı, öncelikle yükleme süresine bağlıdır. F, oranı eğrileri, çok
farklı yükleme bölgelerinde, bir
dağılım alanı gösterirler (Şekil19). Teker geometrisine F, /Fr
oranının etkisi ise pek azdır" PA
66, PA 6 G ve TPU C 74 D mal-
3
i
;3
3
4 5 5 kN 3 3
ük F,
1
3
4 5 6 kN B
'iük Ft
Şekil - 18 PA 66 malzemesinden 20 mm genişlik ve çeşitli çaplarda imal edilmiş tekerlerde, öl-
Mühendis ve Makına Cilt: 33 Sayı : 388 Mayıs 1992
çülen ve hesaplanan maksimum harekete başlatma Fr kuvvetinin; yük F. e bağlı olarak, çeşitli yükleme sürelerinde değişimi
a-1 saat sonra ölçülen Fr kuvvetleri
b-1 saat sonra hesaplanan Fr kuvvetlen
r- 120 saat sonra ölçülen Fr kuvvetleri
d- 120 saat sonra hesaplanan Fr kuvvetlen
31
IIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIUIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIMIIIUUIMIIII1111IIMIIIII1I1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIUIIIIIIII1IUMIIIIIIIII1IIIIIIUU
ve yuvarlanma kuvvetleri, bir dakikalık ve bir saatlik
süre için yükleme kaldırılarak, kabaran temas yüzeyleri, statik temas yüzeyine bitişik dönme açıları
üzerine gösterilmiştir. 1. eğri, 120 saat süre ile statik
yüklenen tekerin harekete başlatma kuvvetini, 2.
eğri harekete başladıktan bir dakika sonra temas
yüzeyinde yükleme kalktıktan sonraki viskoelastik
şekil değişikliğinin kısmen kaybolduğunda kuvvetin
değişimini göstermekte, 3. eğri ise, bir saatlik bekletme süresinden sonraki, benzer durumu göstermektedir.
Şekil değiştirme bölgesinde harekete başlarken,
yuvarlanma sürtünmesi kuvveti pozitif değer alır,
yani orada tahrik edilmektedir. Bu bölgenin aşılmasındaki değer, maksimum hareket ettirme kuvvetine
yakınlaşmaktadır. Yükleme kalktıktan uzun süre
sonra, yine de uzun süreli teker deformasyonu kaldığından, şekil değiştiren bölge aşılırken, kuvvet
amplitütü 3. nolu eğri, malzemenin geri sürünmesinden hemen sonraki harekete getirme 1. nolu eğri
ile karşılaştırılmaktadır.
Harekete başlatma kuvvetinin, bekletme süresine bağlı olarak bariz bir şekilde artmasına rağmen,
tekerin harekete başlaması sırasında, daha önce
şekil değiştirmiş olan temas yüzeyinde kayma olmaz. Çünkü; ray ile teker arasındaki sürtünme kuvveti, teker müsaade edilir mukavemet sınırları içerisinde yüklendiğinde, harekete başlatma kuvvetinin
yaklaşık olarak onlarca katı daha fazladır. Bu tesbit,
sert elastik ve yumuşak elastik malzemeden imâl
edilmiş tekerler için geçerlidir.
IMIIIIIIIIIIIMIIIIIIMIMIIIII
III1IIIII1II1I1I
20
ur ıs
*
ur
PA6G
a '0
•/
ta
U
O
J
10
3
PA66
TPU C 74 D
!
10-' 1 0 ' 10° 10' 10 h 10
Yükleme s ü r e s i '
]
Şekil - 20 Çeşitli teker malzemelerinden birbirinden farklı biiyükliiklerdeki tekerlerde, Fr
harekete başlatma kuvvetinin, Fr
yuvarlanma süresine oranının, t yüklenme süresine bağlı
olarak değişimi.
Yüklcnaig
tt-U-rln
hareketi
Tenıiıs yüzeyinde
ı dakikalık yük
kaldırılıçınaan
sonraki İlk dönme
Tcmrıu yüzoyinbc
1 ouütliV yül:
kaldırılışından
Eui.ı/.ki ilk doıımo
Böylece müsaade edilir, statik yükleme büyüklüŞekil - 21 Harekete başlatma ve yuvarlanma kuvvetlerinin, statik olarak yüklenmiş olan yüzeyde, yük kaldırıldıktan ve kısmen
malzemenin şekil değiştirmesinin kaybolmasından sonraki
değişimi.
20
15
10
u
o
S*
•
1 0 ' 10°
—
s
800 ... 500() N
10 2 10' 10° 101
Yükleme s ü r e s i '
İO 2 h 10 1
ğü, tekerlekli sistemde uygun harekete başlatma
momenti, tekerin hareketsiz bekletilme süresine
bağlı olarak seçilir. Teker üzerindeki yassılaşmanın
yeniden yuvarlanması sırasında kayboluşu, değişken moment için diğer bir kriter olup, tahrik muindeki
boşlukta, hoş olmayan gürültünün çıkmasına neden
olmaktadır.
POLİAMİD TEKERLERİN ZAMANLA DAYANIMI
Şekil -19 Çapı 80 mm, genişliği 20 mm yüklenmesi 800 - S000Narasında olan PA 66'dan imal edilen bir tekerde FT
harekete
başlatma kuvvetinin, F, yuvarlanma sürtithtuesi kuvvetine
• oranının, t yüklenme süresine bağlı olarak değişimi.
32
Konstrüktörlere, pratik uygulamada plastik tekerlerin emniyetle yüklenebilmesi için kesin değerler,
bugün hala verilememektedir. Bu nedenle PA 66 ve
PA 6 G malzemelerinden imal tekerlerle uzun yıllar-
mııııııııııııııııııııııııııı
danberı yapılan dayanım deneylerinin sonuçları bu
kısımda açıklanacaktır Tahrik edilen bir çelik teker
ile, sürekli yuvarlanma deneyine tabi tutulan sabit
yük altındaki tekerlerin dönme yüzeyinde tanımlanan bir sınır değer hasarı oluşuncaya kadar çalıştırılır. Deneyler, tekerin çalışma yüzeyinde ilk çatlama, çukurlaşma veya kopmalar oluşuncaya kadar
ki, dönme sayısı ile tesbit edilmiştir.
Teker malzemesinin zamanla dayanım davranışı
hakkında kesin bilgi verebilmek için, her defasında
aynı ölçülerdeki beş teker, eşit şartlarda denenmiştir. Çeşitli genişlik ve çaptaki tekerlerin araştırılmasında yükleme, her seferinde temas yüzeyinde aynı
maksimum Hertz gerilmeleri etkileyecek şekilde kademelendirilmiştir. Dönme hızı, her seferinde teker
gövdesinin ısınması, deney süresince maksimum 4
Kc olacak şekilde, zorlanmaya uygun seçilmiştir.
Her bir yüklemede, beş teker için, daha önce
burada belirtilen %5 ve %50 oranında hurdaya ayrılma ihtimaline göre ölçülen, döndürme sayılarının,
arcsin V~P Transformasyonu P ile istatistiki değerlendirilmesi yapılmıştır. Her sonuç aynı, hurdaya
ayrılma ihtimali ve çeşitli yüklemelerde zamanla dayanımı, bir VVöhler doğrusu ile eşdeğer olan, regrasyon (geriye dönüşüm) doğrusu ile yaklaşım yapılmıştır.
PA 66 malzemesinden çeşitli ölçülerdeki tekerler
için, VVöhler doğruları Şekil-22'de gösterilmiştir. Şekil22 a 80 mm çaplı fakat, çeşitli genişlikteki tekerler
içindir. Şekil-22 b 20 mm genişlikte fakat, çeşitli çaplardaki tekerler içindir. Teker geometrisinden bağımsız
olmak için yükleme yerine, müsaade edilir mukayese
gerilmesi değeri av, dönme sayısına bağlı olarak verilmektedir ki, burada ov en büyük şekil değiştirme enerjisi hipotezine göre ve Hertz basıncı oo'dan, şu denklem ile hesaplanmaktadır
o., = 0,554 o,,
(15)
Çeşitli ölçülerdeki tekerler için, müsaade edilir
mukayese gerilmeleri - Dönme sayısı üzerine taşındığında - yaklaşık olarak aynı eğrileri vermektedir. Teker
geometrisinin zamanla dayanıma sistematik bir etkisi,
aynı özgül zorlanmada tesbit edilememiştir. Araştırılan
yükleme bölgesinde, teker yükünün %100den %40'a
kadar bir değişmesinde, dönme sayısı onlar mertebesinde artarken, mukayese gerilmesi ov = 47'den 30 N/
mm' düşer.
Araştırılan yükleme bölgesinde, taşınabilir dönme
sayısı N, mukayese gerilmesi o.'den şu denklem ile
hesaplanır
Mühendis ve Makma Cilt: 33 Sayı : 388 Mayıs 1992
PA 66
80
B- 16
2 S = 20
3 B = 25
i B-- 32
fa"
20
5
10
Dönme s a y ı s ı N [1O63
50
100
Şekil 22 a-bPA 66 tekerlerinde emniyet mukayese gerilmesinin, %5
ve %50 hurdaya ayrılma ihtimali olan teker dönme sayısına bağlı olarak değişimi
a- Çapı 80 mm fakat, çeşitli genişlikteki tekerler
b- Genişliği 20 mm fakat, farklı çaptaki tekerler
[u-v .log(av)J
(16)
N = 10
Denklemdeki u ve v büyüklükleri Tablo-3'de PA 66
ve PA 6 G malzemeleri için %5 ve %50 hurdaya ayrılan teker sayısı ihtimaline göre verilmiştir.
Tablo -3
PA Oft ir PA o G malzemelerinin taşıyabilecekleri yuvarlanma savlarını, mukayese gerilmelerine bağlı olarak hesapla'tıa kaısaxıUııı
Malzeme E-Modülü
N/mm2
PA66
PA6G
2900
2200
Hurdaya ayrılma ihtimali
%5
u
17,264
15,463
v
6,489
5,277
%50
u
16,278
14,184
V
5,658
4,313
—
33
Konstruktör, belirli çap D ve belirli genişlikteki B,
bir tekerin, emniyetle taşıyabileceği yük F, ile ilgilenir. Denklem (16) ile çalışabilmek için, önce Hertz
basıncı ao'nin Denklem (17a) ve daha sonra mukayese gerilmesi ov 'nin Denklem (17b)'ye göre hesaplanması gerekir.
2F
TtBa
1,108. F z
N/mm «200
600m
«160
£ 5 00' too
N
» 130
uı
1 300
(17 a)
c 6 )-J
t 6 3_
m 200 «5 0 U
O
100
ID
rH
(17 b)
Burada a, temas uzunluğunun yansıdır Denklem (4).
Burada belirtilen çaplardaki tekerlerin hızlı bir ölçümünün mümkün olabilmesi için Şekil-23 ve 24'de
çeşitli teker genişliklerinde, teker genişliğine oranlanmış taşınabilir yük F2/B, dönme sayısına bağlı
olarak verilmiştir. Tekerlerin zamana bağlı mukavemet eğrileri, %5 hurdaya ayrılma ihtimaline göre verilmiştir. Bu tanım, yalnız teker gövdesindeki ısınmanın AT < 4 K° olduğu bir yuvarlanma hızında, geçerlidir. Çünkü Denklem (11 )'deki şartları gerçekleştirmek
zorunluluğu vardır.
Şekil-23 ve 24'ün karşılaştırılmasında olduğu gibi; aynı yükleme altında döküm yapılmış poliamid PA
6..G tekerlerinin dönme sayısı, ekstrüksiyonla imal
edilen poliamid PA 66 tekerlerine göre, oldukça
fazladır. Onun tek mahzuru, büyük teker yüklemelerinde fazla ısındığından, oldukça küçük hızlarda
çalışabilir olmasıdır. Bu küçük hızlarda PA 6 G tekerleri, bütün çalışma süresince on milyon daha az
dönme yapar, böylece onun boyutlandırılması için,
zamanla dayanma mukavemeti Şekil-24'dekinden
daha az, fakat kendiliğinden ısınma daha fazla, yuvarlanma sürtünmesi kuvveti ve harekete başlatma
kuvveti uygundur. Bu bakımdan, PA 66 tekerleri, PA
6 G tekerlerine göre oldukça üstündürler.
ÖZET
Plastikten imal edilmiş yuvarlanan makaraların
özelliği, sıcaklığa aşırı bağlı elastisite modülü ve
söndürme faktörüne göre değişir. Deney sonuçlarından yararlanılarak, yuvarlanma sürtünmesi kuvveti, dinamik taşıma kabiliyeti, şekil değiştirme ayrıca, yük altında uzun süre bekletildikten sonraki harekete başlatma kuvvetlerini hesaplanma metodu
geliştirilmiştir. Sert elastik PA 66 ve PA 6 G ile
Schore sertliği 64° D ve 74° D olan termoplastik
poliüretan yumuşak elastik malzemelerle, pratik uy-
-
N
«12 5
2
——^. -—-—
;
-
5
10
50
c
Dönme s a y ı s ı N fıo )
7tBa
34
PA 66
...
--
100
200
Şekil - 23 Çeşitli çaplarda PA malzemesinden imal edilen tekerlerin.
Ftl B birim teker genişliğinin taşıyabileceği teker yükünün,
dönme sayısına bağlı olarak değişimi.
-r
N/mm •
600-
-
^500-
FA 6 G
* 160
\
«125
N
\
«ıoo ^ N
X
\
—
-
w
H 300
w
r-i 200
a
a
O 100-
200
\
-
\
5(
-
-
5
10
50
Dönmo s a y ı s ı w Ho'J
100
200
Şekil - 24 PA 6 G malzemesinden çeşitli çaplarda imal edilmiş tekerlerde, F: I B birim teker genişliğinin taşıyabileceği teker yükünün, dönme sayısına bağlı olarak değişimi.
gulamalı deneyler yapılmıştır.
Sert elastik malzemeden yapılmış tekerlerin,
dönme hareketi yaptığı deneysel araştırmalarda tekerin yalnız oldukça küçük bir sınır sıcaklığına kadar
ısınabileceği, önemli bir tesbittir. Bu sıcaklık örneğin:
PA 66 malzemesi için 42 °C civarında ve döküm
yapılmış poliamid malzemeler için 35°C civarındadır.
Eğer teker gövdesi çerisindeki sıcaklık bu değerleri
aşarsa, daha sonraki dönme hareketi sırasında sıcaklık, hızla artarak kısa sürede malzemenin ergime
sıcaklığına kadar yükselir.
Uzun süre statik yükleme altında kalan tekerler,
viskoelastik olarak şekil değiştirdiklerinden, yeniden
harekete başlatmada, direnç kuvveti, sürekli dönme
sırasında gözlenenden daha fazla artar. Zamana
bağlı sürünme modülü yardımı ile, uzun süre yük
altında bekletilen tekerin, harekete başlatma kuvveti
tesbit edilebilir.
Yumuşak elastik tekerler, sert elastik tekerlere
göre çok farklı davranış göstermektedirler. Elastisite
modülünün küçük olması ve söndürme faktörünün
oldukça büyük olması dolayısıyla, müsaade edilir
teker yükü oldukça küçüktür. Bunların sıcaklığının
değişmesinde, sıcaklığın ergime sıcaklığına kadar
ani yükselme yaptığı kritik bir sınır sıcaklığı yoktur.
Tekerlerin sürekli çalıştırılması sırasında sıcaklık,
ergime sıcaklığının yakınına yükselinceye kadar
yüklenebilir. Diğer malzeme değerleri gibi; teker
gövdesinin şekil değiştirmesi, sürtünme kuvveti ve
harekete başlatma kuvvetleri daha büyüktür.
Belirtilen araştırmalara paralel olarak iki deney
tesisatında, çeşitli genişlik ve çaplardaki PA 66 ve
PA 6 G tekerleri, normal yükleme altında bazen
150.106 dönme sayısına kadar çalıştırılmışlardır.
Hurdaya ayrılma ihtimali %5 ve %50 için sonuçlar,
Wöhler diyagramı ile gösterilerek, taşıma kabiliyeti
ölçülebilmektedir.
truktion 25 (1973) H. 6, S. 211 - 219
10. Fein, H., Kunz, J.: Neue Konstruktionsmöglichkeiten mit Kunststoffen. Kissingen: Weka 1988
11. Kunze, G.: Rollpaarung Plast/Stahl - Empfehlungen zur Dimensionierung. Plaste u. Kautschuk
25 (1978) H. 9, S. 527-532
12. Kos. M.: Beanspruchung und Berechnung der
Kunstoffrâder auf Stahlfahrbahn. dhf 32 (1986)
H. 4, S. 38-44
13. Kühlken, B.: Mechanisches und thermisches
Verhalten von Kunststoffrâdern in, Abhângigkeit
der Normalkraft und Rollgeschvvindigkeit. Fortsehr. -Ber. VDI, Reihe 1, Nr. 190. Düsseldorf:
VDI-Verlag 1990
14. Oberbach, K.: Kunstoffkennvverte für Konstrukteure. München: Hanser 1987
15. Johnson, K. L: Contact mechanics. Cambridge:
Univ. Press 1985.
16. N. N.: pas Verhalten der Kunststoffe bei
langzeitiger statischer Beanspruchung. BASF VVerkstoffbl. 81972(1980)
17. Dengei, D.: Die arcsin -Transformation - ein einfaches Verfahren zur graphischen und rechnerischen Auswertung geplanter VVöhlerversuche. Z.
VVerkstofftech. 6 (1975) H. 8, S. 253-261
Sert elastik plastik malzemelerden imal edilmiş
tekerlerin, bir yorulma mukavemeti sınırı, araştırılan
bölgede yoktur. Döküm yapılmış poliamid tekerlerin
dönme sayıları 150.10'' üzerine çıktığında, yorulma
kırılması olayı meydana gelmektedir.
KAYNAKÇA
1
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Erhard, G.: Dıe Vervvendung von Ultramid in der
Antriebstechnik. ant 6 (1976) H. 11, S. 383-390.
Olbert, W.: Hochvvertige Râder, Rollen und Reifen aus Kunststoff - Anvvendungserfolge und
VVerkstoffaltemativen. dhf 30 (1984) H. 5, S.
149-150
Alicke, G.: Erfahrungen mit Laufrollen aus Polyamid. Fördern u. Heben 24 (1974) H. 7, S.
709-714
Kühlken, B., Severin, D.: Gerâuschminderung an
Kreisketten-und Scnleppkreisförderem. BMFT,
Forsch. ber. HA86-019. Bonn 1986
Balters, D.. Untersuchungen zum Radschlupf bel
Elektrohângebahnen. Fördern u. Heben 39
(1989) H. 3, S. 161-168
Erhard, G., Strickle, E.: Maschinenelemente aus
thermoplastischen Kunststoffen. Bd. 1: Grundlagen und Verbindungselemente. Bd. 2: Lager-und
Antriebselemente. Düsseldorf: VDI-Verlag 1978
Lütkebohle, H.: Roll- und VVâlzreibung zylindrischer Râder aus thermoplastischen Kunststoffen. Diss. TU Berlin 1984
Beck, K., Brünings, W. D.: Belastungsgrenzen
von Laufrollen aus Ultraform. Ind. anz. 97 (1975)
H.79, S. 1716 bis 1720
Schmidt. H.: Rollen aus'Uostaform - Verformungsverhalten und Versagenskriterien. Kons-
35
HıMHıMı mıııııııııımıııııımıııtıımmımııııiMMim
Düz Kanatlı
(pı=p2=9O°) Radyal
Vantilatörlerde
Kanat Sayısının
Seçimi
İsmail ÇALLI*
D
üz-Radyal biçimde düzenlenmiş dönel
çark kanatları Şekil-2'de görüldüğü gibi kendi dönüm yönünden bağımsızlığı yüzünden özellikle
elektrik makinalarının soğutma donanımlarında kullanılır. p,= p2 = 90° olarak şekillendirilmiş düz kanatlı
radyal dönel çarklar için kanatlara girişteki akış eksenel yönden radyal yöne ani geçiş yüzünden düzensizdir. Bir radyal vantilatör dönel çarkı belli bir
çalışma noktası için tatmin edici tamlıkta seçilmesi
istenirse, belli bir süre laboratuarda denenmesi gerekir. Normal tanım eğrileri yanında boyutsuz tanım
eğrileri kullanılmak istendiği takdirde, Reynolds sayısından bağımsızlığı sağlamak için Re=6.1 eşdeğerinin alt sınır kabul edilmesi önerilmektedir (1)(2)<3) ' 6) .
Geometrik benzer bir vantilatör serisinin geliştirilmesinde küçük bir dönel çark, daha doğrusu bir
modelin deneylerde kullanılması yeterlidir.
Radyal çıkışlı türbo makinalarda geometrik
bağıntılardan giderek kanak sayısını veren
eşitliği bulmak mümkündür. Diğer taraftan
yapılan deneysel çalışmalar sonucu elde
edilen optimum kanat sayısı eşitlikten elde
edilen kanat sayısından farklı çıktığı, bu
yüzden hesabı yapılan dönel çarkın
mutlaka denenmesi gereği ortaya çıkar. Bu
makalede farklı zamanlarda yapılan üç
deneysel çalışma ile (3ı=p2 = 90° kanatlı
radyal vantilatörlerin optimum kanat sayısı
hakkında bilgi verilmektedir.
in the caseofraidal type ofturbo
machinery, it is possible to evaluate the
blade number equation using geometrical
relations. But, the optimum number of
blades determined by the experimental
analysis differsfrom thatofthe theoretical
analysis. Therefore a that of the turbo
machinery should, ofcourse, be
experienced. in this article, the results,
optimum blade, num'bers, of the three
different experiments for the case ofradial
type of fan with pı=/52 = 90°were
presented.
(*) Prof. Dr., Kocaeli Mühendislik Fakültesi
36
Deney esnasında serbest değişkenlerin sayısı;
örnek olarak dönel çark çapı, çark genişliği, kanat
kalınlığı, kanat sayısı ve emme ağzı eğriliği olmak
üzere belirlenebilir. Serbest seçilen büyüklerin sayısını azaltmak bir vantilatörün gelişmesi ve seçilmesi
için yeterlidir.
Bu makalede, yukarıda sayılan nedenlerden dolayı kanat sayılarının değişimi esas alınarak düzradyal kanatlı üç radyal dönel çarka ait deneylere
temas edilip çıkarılan kayıp katsayılarının karşılaştırılması sureti ile maksimum basınç eldesiyle kanat
sayısı bağıntısına değinilecektir.
DENEYSEL ÇALIŞMALAR
Schulz (3)'deki çalışmasını kanatsız dairesel yay.ıcı ve ona bağlı salyangoz gövdeden oluşan bir
dönel çark üzerinde yapmıştır. Bu çalışmada geriye
eğimli kanatlarda elde edilen deney sonuçlarının
yanında, 90° derece olarak düzenlenen düz kanatlara haiz bir çarktaki deneylerden elde edilen sonuçlarda verilmiştir. Bu deney dizisinde kanat sayıları 3 ile 20 arasında değişmiştir.
Fechheimer (1)'deki çalışması elektrik makinalarının soğutma düzeni için basit şekillendirilmiş bir
dizi radyal vantilatör çarklarıyla ilgilidir.
Sommer'in (2)'deki çalışması ise elektrik makinalarının havalandırılmasında kullanılan vantilatör
çarkaları üzerinde olmuştur. Bu çalışmada kanat
sayıları 12 ile 96 arasında değişmiştir.
Üç değişik dönel çarkla ilgili ana boyutlar Tablo-1'de, görüntüleri ise ŞekiM'de verilmiştir.
I
t
ınıuııııııııınMiııııııııııınınMnııııiMiHnınıiMnııııııııııııınHiMiiMiiMiHnııuMiıııııuiMinuiMnMiuııınuiMiHuıiMiıınıınnnnıııııiHMHUınnMiMiınııııııııııııııııınMiıııiMiııııııııııııııııııııııııııı
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIMIlIHMIlllllHllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltlIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllIllinilllMlllltlIllllllllllllllllllllllll
Tablo—1. Üç dönel çarka ait ana boyutlar.
(3)
(1)
(2)
D,/D2
0.446
0.833
0.8
b/D,
0.133
0.125
0.072
D2
235 mm
457 mm
500 mm
s
4 mm
1.58 mm
2 mm
z
3
20
Schulz (3)
6.
12
36
Fecheimer(l)
96
Sommer (2)
Şekil—1. Deneylerde kullanılan iiç değişik dönel çark.
akışın oluştuğu dönel çark-yayıcı düzeninin statik
KAYIP KATSAYILARININ BELİRLENMESİ
Türbo makinalar, TEMEL DENKLEMİ'ne göre bir
dönel çarktaki basınç artımı,
Apg=p. (u 2 C 3 ,,-u, C(Xı)
(1)
eşitliği ile verilir. Çark çıkışında bağıl hızın çıkış açısı
90° olduğundan C,,, = U2 olur. Çarka giriş çarpmasız
kabul edildiğine göre Cou = 0 olduğundan, bulunanlar (1) eşitliğinde yerine konarak,
b a s m c ı e l d e edilir (Seki|
A p
^=p
-2)^ _p ^
(3)
Burada mutlak hız c4, c4u ve c 4m bileşenlerine
ayrılır. Meridyen bileşen c4m süreklilik denklemi yar^ımı ne
C4
_ Wı (D,/D4). k,
(4)
sonucu bulunur.
elde edilir. Kanatsız yayıcı veya boş halka hacimli
yönelticideki kayıpsız akışın çevresel bileşeni c4u
serbest dönme ilkesinden,
_
,_. ,„ .
,g,
Schulz (3)'deki deney sonuçlarını kanatsız dairesel yayıcıya haiz bir dönel çarkta elde etmiştir,
Kanatsız^ dairesel yayıcmm çıkışındaki dinamik basınç (p.cV2), toplam basınçtan çkarılırsa kayıpsız
yazılabilir. (3) eşitliğinde (4) ve (5) eşitliklerinin sağ
tarafları sokularak kayıpsız akan akışın dönel çarktaki statik basınç farkı elde edilir.
ApE = p.u2'
(2)
3 7
1
ü!!""""!!" ""
'""""
'
'
""
'""
<••••>•••>•
•
Iiıııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııı
m
ııııııııııınıııııı
ıııııııııııııııııııııııııııııı
Şekil-2. Çark-Yayıcı düzeninde kayıpsız ve kanat uyumlu akışın hız üçgenleri
".k 1 -|,u 2 (D 1 /D^ .
Kanat kanalları içindeki akış hareketi hakkında kesin bir şey söylenemez. Bilindiği gibi wo bağıl hızından w, bağıl hızına geçiş durumunda, yani girişteki
akışın kanat cidarlarından ayrılması söz konusu olduğundan çark içinde dinamik basınçtaki hız ifadesi
ortalama w, bağlı hızı olarak alınmalıdır. Böylece
basınç kayıpları,
Apv = Ç . (w\/2) . p
(12)
(6)
Böylece son iki eşitlik ile deney sonuçlarının değerlendirilmesindeki kayıp katsayıları ortaya çıkmış
olur. Bu katsayılar ise sırası ile aşağdaki gibi ifade
edilebilir.
. [2-(D 2 / D / ] - (Ap4.J / (p.
(7)
3
şeklinde ifade edilebilir. Ortalama bağıl hız süreklilik
denkleminden yararlanılarak,
w, = -
p.u'-(|)
Dv n.b.k.
(9)
tarzında yazılabilir. D4 = D2 yazılıp yayıcısız serbest
üfleyen dönel çark için (9) eşitliği,
(10)
olarak belirlenir. Kanat sayılarının deneyi esnasında
sabit kalan çark boyutları dışındaki değişimlerden
dolayı (9) ve (10) eşitliklerinde büyük parantez içindeki ifadeler Ça ve ^ ile yer değiştirerek her iki durum için basınç eşitlikleri bulunur.
Ap 4 .a=P-
38
(p. w/2)
(14)
DENEY SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
(8)
yazılabilir. Böylece (6) ve (7) eşitliklerinden istifade
edilerek statik basınç,
Ap4a
= (u/w,) 2 -
(13)
(11)
Schulz'un (3)'te çeşitli kanat sayılarında elde ettiği eğriler ele alınarak (13) eşitliği yardımıyla Ç» için
hesaplanmış ve w, /u, hız oranları üzerine taşınarak
elde edilen Ç» = f (w,/u,) eğrileri Şekil-3'de olduğu
gibi düzenlenmek mümkündür. Eğrilerin çiziminde
değişken olarak (t/l) oranı,
t
D,, n
-— s
I
D2-D,
2.
Di
(15)
şeklinde elde edilmiştir.
Serbest üfleyen çarklarla ilgili olan ve Fechheimer'in
(1 )'de ve Sommer'in (2)'de elde ettikleri ölçme sonuçları ise (14) eşitliği ile değerlendirilmiştir.
Tüm sonuçlardaki ortaklık, kayıp katsayılarının kuvvetli olarak w,/u, hız oranına veya Şekil-2'de görülen Ap\ açısına bağlı olduğudur. A0, açısı ise,
(16)
8
6
5
4
\
\
•3
J
2
^,^=3,1/1=1,63
x
z=ı
k
\v
+ > tA l2
z
V \ \ ^ =5, t/l =0,95
' * \ ^3—
/
K VI =0,78
^,
\ \\
,
'S
- o,10
= 0,57-0,45
0,21 -0,h
ş=
2
10
9
7
6
5
/
z=i2,yi=t
\
\
\
z=wyı=ı
7~^\
4
•S
o
0
i
\
TZ-JÖ/'
t/l=0,63
\
\
\—
S
2-1Ö2
3
4 5 6 7 8 910
1
2
3
•
Mi / I L
4 5 61Ö 1
»-
Şekil-3. Fehheimer'in (l)'de ve Sommer'in (2)'de deney sonuçlarına göre kayıp katsayısının w//
ılı lıız oranına ve kanat sayılarına bağımlılığı.
şeklinde ifade edilebilir.
Schulz'un (3)1e kullandığı döneı çarkta kayıp katsayısı yönelticideki kayıplarda dikkate alındığından
daha büyük olacağı aşikardır. Kanat sayısı etkisini
açık olarak göstermek için Şekil-4'de görüldüğü gibi
w,/u, hız oranın bir dizisi boyunca her dönel çark için
en küçük kayıp katsayısından diğerlerine gidilerek
bir diyagram oluşturulabilir.
Diyagram incelendiğinde 3/3 min = r (t/l) eğrisi
t/l =0.75 değerinde minimun olmakta, bu değerden
sonra artan kanat sayısına bağlı olarak tekrar yükseldiği görülmektedir.
Buna göre (15) eşitliğinde (t/l)= (3/4) yazılarak basit
bir tarzda kanat sayısı seçimi için bir ifade elde etmek mümkündür.
z =
3 [D 2
(17)
eşitliğindeki bağıntının, alışıla gelmiş yapı tiplerindeki radyal dönel çarkların kanat sayılarına ait bilinen
bağıntıları ile karşılaştırılması Şekil- 5"de yapılmıştır.
Bilindiği gibi saç kanatlı dönel çarklar için Pfleiderer
(8)'de kanat sayısına ait eşitliği,
39
Is"
1 1,5
A
ymin
3 m in ( 1)
—
-A
w/ -015
3)
|==t=
1.0
0,15^
3 m in ı 2)
I
I
07
0,7i
s
- » - —•-
>
0.3
0.4
OS
0 6 0.7
0.9 1
t/,
ö.C 1
5
6
Şekil-4. Her iiç çarkın kayıp katsayılarının t/l bölme oranına bağımlılığı.
z = 8.75
D 2 +D,
(18)
. Sin
Eckert (7)'de kanat sayısı için,
z =
2
p2)/2
Sin
0.4ln(D 2 / D,)
M .
(19)
Pfleiderer (8)'de d ö k ü m dönel çarklar için kanat sayısı eşitliğini,
z = 6.5
. Sin
P2
(20)
Eck (6)'da ise radyal çarklara ait kanal sayısı eşitliği
icin
Sin p 2
8.5
-|D,/D4
(21)
Yine Rleiderer (8)'de Levvinsky-Kesslitz kanat sayısı eşitliğini
z = 17. Sin p 2 . VD,/D2
(22)
şeklinde vermişlerdir.
SONUÇ
Elde edilen deneysel sonuçlar aşağıda olduğu
gibi değerlendirilebilir.
Ani genişlemeye benzer tarzda statik basıncın
maksimum şekilde geri kazanılması için belli bir kanal uzunluğu gereklidir. Kanalın uzatılması ile basıncın sürekli yükselmesini sağlamak mümkün değildir. Bu sağlama sınırı göz önünde bulundurulan
dönel çarklarda t/ l=0.75tir. Şayet kanat sayısı artırılırsa yani t/1>0.75 olursa basıncın artmadığı Şekil—
5'de görülmektedir. Çünkü sonlu kanat sayısında
dolayı çarkın emme yeteneği azalmakta, bunun yanında kanatlara paralel olmayan kanat uyumsuz
akış ve bu yüzden güç azlığının etkisi de dönel çark40
Şekil-5. Pı= fc= 90°diiz-radyal kanatlı vantilatörler için (16) eşitliğinden elde edilen eğri ile diğer bağıntılardan elde edilen eğrilerin karşılaştırılması.
taki basıncın artmasına neden olmaktadır. Esasında
dönel çark çıkış akış hareketi araştırılmaksızın bu kısım için bir şey söylenmesi mümkün değildir. En küçük bölme oranlarında dahi yapılan ölçmelerde, kayıp
katsayısında bir yükselme meydana gelmediğinden,
kuvvetli pürüzlülükte bile sürtünmenin etkisini belirlemek mümkün olmamaktadır. Denenmiş bölme oranlarında, ayrılma kayıplarına oranla sürtünme kayıpları
küçük olduğundan fark edilmez. Buna rağmen çok
büyük kanat sayılarında Şekil-6'da görüldüğü gibi Ç
/Ç „„„ artışı söz konusu olmaktadır.
Şekil-6. Küçük bölme oranlarında veya büyük kanat sayılarında QÇ„,,„ = f(tll)'nin gidişi.
M E T İ N D E K U L L A N I L A N HARFLERİN ANLAMI
D,
m
Dönel çark iç çapı
D2
m
Dönel çark dış çapı
b
m
Dönel çark genişliği
s
m
Kanat kalınlığı
t
m
Kanatlar arası uzaklık
I
m
Kanat kanal uzunluğu
z
-
Kanat sayısı
v
m2/s
Kinematik viskozite
Re
-
Reynolds sayısı
c
m/s
Mutlak hız
u
m/s
Çevresel hız
w
m/s
Bağıl hız
Q
m'Vs
2
KULLANILAN İNDİSLERİN ANLAMI
0,1,2,3,4 Şekil-2'de görülmektedir.
u Çevresel birleşen, m Meridyen bileşen olmaktadır.
KAYNAKÇA
(1)
Fechheimer, C. Performance of Centrifugal
Fans for Electrical Machinery. A.M.J.E. New
York. 1924.
(2)
Sommer, H.D., Die Ausvvahl der Schaufelzahl
bei Radialventilatoren. Konstruktion 28, 1976,
Heft 2 s. 59-62.
(3)
Schulz,W., Das Förderverhâltnis der Kreiselpumpen für die ideale und vvirkliche Flüssigkeit.
Forschungsarbeiten auf dem Gebiet Ingenieurvvesens. 1928. Heft 307,s. 1-28.
(4)
Schubert.J., Theoritcshe und Experımentelle
Untursuchungen an Lüfter für Elektrische
Maschinen. Electrie 25.1971. Heft 9.S.355356.
Debi
Ap g
N/m
Toplam basınç farkı
Aps,
N/m"
Statik basınç farkı
k,
-
Kanatlara giriş daralma sayısı
(5)
Hak.J., Der Lüfter des Drehstrommotors.
Konstruktion 13. 1961. Heft 4.
(6)
Eck,B., Ventilatoren. Springer Veriag, 1972
3
-
Yayıcı ve çarktaki kayıp sayısı
3
-
Serbest üfleyen çarktaki kayıp sayısı
(7)
Ec kert/Şchnel!., Axial-und Radial Kompessoren. Springer Veriag. 1962.
3j
-
Vantilatörün yönelticisiz kayıp sayısı
(8)
Pfleiderer.C, Kreiselpumpen für Flüssigkeit
und Gase Springer Veriag. 1961.
34
-
Vantilatörün yöneltici kayıp
sayısı
(9)
Pfleiderer/Petermann., Strömungsmaschinen,
Springer Veriag 1972.
p
kg/m3
(10)
Schulz.H., Die Pumpen, 13.Auflage, Springer
Veriag. 1977.
Akışkanın yoğunluğu
41
Mayıs 1958
35 YIL ÖNCE
Yedek Parça Nedir ve Türkiyede Yapılabilirdi
MUlıeııdls ve Muklııa MecınuıiM'ıuıı « ı H ı sayıMiıdakl «Yedek Parça» yazısı münasebetiyle
Yazan : ORHAN ACAKLAE
Türkiye'de yedek parça imal edilebilir ini Y
Utı suali clüd elınedtn evvel yedek parça ve
yedek parça imâli nedir,'" bunlardan anladığımız
mâııahrı izaha çalışalım.
Kanaatimize göre yedek parça diye geniş anlamı ilu bilûmum âlet ve bilûmum vasıtalardan
çok parçalar imâl edilenlerin her bir parçasına diyoruz. Bu anlamda bir saat çarkı, bir lokomotif
lekeri, bir radyo lâmbası, bir motor pistonu da ye'
dek parçadır.
Yedek parça imali ise, imal edilen parçanın
orijinal parçaya isleme (şekil verme) ve Melalurjik bak ,IK1UII (aıiıanıiyle benzemesi ve çalışma esnasında da ömrünün orijinal parçaya yakın olması
tleınektir.
Bu duruma göre ekserisi patent olan parçaların yapılmasındaki güçlük derini anlaşılacaktır,
ancak iııul edilen parça ve lurabcr çalıştığı par
Villamı ömür faktörünün azaltılması düşünülebilir
ki. bu da ilende Ekonomik olma bahsimle inceleilecektir.
Yine mevzua girmeden evvel Türkiye'de ve
ılük parıa imali fikrinin nereden doğduğunu araştırmak faydalı olacaktır.
Bizce bunun 2 sebebi vardır:
1 — Türkiye'de imal edilmemiş bir âlet veya
makinenin Türkiye'de olmayan bir yedek parçaya
ihtiyacı amuda parça ithal edilinceye kadar geçecek zaman esnasında makineyi âtıl bırakmamak.
2 — Türk malzemesini ve Türk işçisinin emeğini değerlendirerek döviz tasarruf etmek.
Görülüyor ki 1 inci sebebi karşılayan imalâtın
siparişe göre mümkün olan sür'alle yapılması gerekmekle olup fiat meselesi tnakiııenin çalışma dıı. nımıuıu ve parçaırn geliş sür'atıne bağlıdır. Burada ömür meselesi bahis mevzuu değildir. Biz
bu şekilde imal edilecek parçaların daimi olmaması dolayısiyle muayyen btr teşebbüsü doğuracağına ihtimal vermiyoruz. Misâl olarak bir şantiyede
çalışan ekskavatörün Türkiye'de olmayan dişlilerinden birinin kırılması halinde Şantiyede' ekskavatörle beraber çalışan bütün kamyonlar işsiz kalması doluyısiyle Şantiye çalışma gücü bakımından
büyük ziyana uğrayacaktır. İşte böyle bir dişlinin
«JHENDİS VE MAKİNA - 8ENE 2 - MAYIS 1968 - SAYJ i ıb
yapılmasında değişik faktörler maliyete tesir edecektir, iliç bir imalâtçı bu gibi kesin olmayan maliyet faktörlerine dayanarak bir imalâta gidemez.
Bunlar ancak muhtelif işler yapan Atelyelerde siparişe göre yapıldıklarından daimi olmaması dolayısiyle imalâttan ç«k bir tamir mevzuu olduğun
dan bu gibi mevzuları yazımız haricinde addedi
yoıuz.
2 nei sebebi karşılamak
üzere yedek paifj.
imaline gelince. Yukardaki yedek parça şümulüne giden bütün parçaların ima! etüdünü
bu branşlarda çalışan mütehassıs arkadaşlara bırakarak bu yazımızda yalnız motorlu taşıt araçları
ve yol makineleri yedek parçalarının Türkiyede
yapılma imkânlarını araştıracağız.
Türkiye'de istifade edilen vasıtalar ticarî anlaşmalar ve ithal imkânları dolayısiyle muhtelif
Dünya Milletlerinden mubayaa-edilmiş bulunmaktadır. Bu durumda Türkiye'de yedek parça ihtiyacını tam olarak karşılamak için hemen hemen ticari miiııaseİK'lle olduğumuz bütün dünya sanayiinin bu kollarının birer küçük modelinin Türkiye
de yapılması gerekliği anlaşılacaktır. Ayrıca bunun
Türkiye'de mevcut ayni marka vasıtanın azlığı dolayısiyle hiçbir zaman ekonomik olmıyacîiğı aşikârdır. Şu halde Türkiye'de yedek parça imali için iki
meseleyle karşılaşmış bulunuyoruz :
1 — Türkiye'de mevcut imkânlarla yapılabilecek yedek parçalar nelerdir?
2 — Bu yedek parçalardan ekonomik olarak
yapılabilecekler nelerdir?
Şimdi bunları nyn ayrı tetkik edelim :
1 — Türkiye'deki mevcut imkânlar:
Bu yedek parçanın yapılması evvelâ malzeme
sonra da bu malzemeye şekil verme imkânları olarak hülâsa edilebilir.
Yedek parça yapılması için lüzumlu malzemeler umumiyetle patent olmakla beralx>r şu şekilde sıralanabilir :
1 — Pik döküm,
2 — Çelik döküm ve alaşımlı çelik döküm,
•3 — Bilûmum metaller ve alaşımları.
4 — Metal olmayan diğer malzemeler,
•>
" — Yedek parça yapmak için yardımcı nıal•'onıeler.
Mayıs 1958
35 YIL ÖNCE
Bunları teker teker inceliydim :
1 — D'ikiim malzemesi Türkiye'de Karabükten alınmakta veya hurdalardan elde edilmektedir. Bu bakımdan bu malzemeden yedek parça
yapmak imkânları çok fazladır.
2 — Çelik döküm ve alaşımlı çelik döküm
imkânları yalnız Devlet Seklöriinün elinde bulunmakta olup, bu malzemeden yapılan yedek parçalar için kapasiteleri nisbetindo Devlet Seklöriinden faydalanılabilir.
Fakat bu eins malzemenin
bugünkü istihsali Türkiye'nin yedek parça ihtiyacına malzeme ayıracak durumda ve kapasitede değildir.
3 — Yedek parça imalinde kullanılan belli
başlı metal alaşımları Alüminyum, Çinko, Kalay,
Gümüş, Kurşun, Bakır alaşımlarıdır. Bu alaşımlar
içinde en fazla kulanılan Alüminyum alaşımlarıdır.
Bunlardan Türkiye'de yalnız an olmayan Gümüş,
Kur$un ve Bakır bulunmaktadır. Bunun için bu
gibi malzemelerden
yapılmış yedek
parçaların
imalinde malzeme ya dışardan getirtilecek veya
hurda malzemelerden istifade edilecektir.
4 — Metal olmayan malzemeler de bugün %90
Türkiye'de yapılmamakta ancak yağ filitrelerinde
kullanılan üstüpü, yağ keçelerinde kullanılan kösele gibi malzemeler yerli olarak bulunmaktadır.
Bu hale göre bu gibi malzemelerin de dışardan
ithali zarureti vardır.
5 — Yedek parça yapmak için yardımcı malzemeler kaynak, döküm ve kalıp malzemeleri ilf
işleme malzemeleri olarak hulâsa edilebilir. Bunlardan yalnız döküm malzemeleri Türkiye'de ıııpv
eni clııp diğerlerinin ithaline lüzum vardır.
Şu halde hülâsa edersek
ithal etmeye gidilmeden
bugün Türkiye'de
1 -— Pik dökümü,
2 — Çelik ve rlökiaı ve
küm inıkAn nisbetinde,
ataşamh çelik <V>
3 — Hurdalardan istifade suretiyle diğer metal .dökümler,
— Metal olmayan malzemelerden ancak
üslüw«l ve kösele eibi malzemeleri kullanarak ye
dek parça yapılabilir.
Şimdi de yedek parçalara
kânlarını etüd edelim.
şekil vermek im-
Bu bakımdan yedek parçahr:
1 — Universal tezgâhlarla ve Universal ısıl
muamelesi yapan tezgâhlarla yapılanlar,
2 — İmalâtlarında özel tezgâh ve özel ısıl muamelesi yapan tezgâhlara ihtiyaç gösterenler, şeklinde 2 gruba ayrılabilir.
• 1 — Türkiye'de Oniversal tezgâhlar hınmî
teşebbüs ve Devlet Sektöründe fazlasiyle mevruttur. Bunlar tanı randımanla çalıştırıldıkları takdir
de ihtiyacı kolaylıkla karşılayabilirler.
2 — İmalâtlarında özel tezgâh ve özel mi
muamelesine ihtiyaç gösteren yedek parçalar için
bu tezgâhların ithaline lüzum vardır.
Şimdi yazdıklarımızı hülâsa edersek : Demek
ki, Türkiye'de yapılabilecek yedek parçalar Universal tezgâh ve Universal ısıl muamelesi yapan
ocaklarda yapılabilen döküm ve az miktarda çelik,
ve alaşımlı çelikten imâl edilen yedek parçalardır.
Burada dışardan malzeme ithali veya tezgâh ithali ile yapılacak parçaların çeşidini çoğalt
nıak akla gelebilir. Bu hususları ileride Ekonomik
olma prensibinde inceliyeeeğiz.
Mamafih bu yazdıklarımız yedek parça ima
line tam olarak tesir etmezler. Çünkü bütün hım
lar ithal imkânları ile yok edilebilir veya karşılanabilir durumlardır. Ancak bir yedek parça imalâtçısının göz önüne alacağı en mühim faktör yapacağı parçanın ekonomik olup olmaması yani yapana daimi bir kâr sağlayıp sağlamadığı meselesidir. Gelecek yazımızda bir yedek parçanın ekonomik olarak yapılabilmesi için göz önüne alınacak- faktörler nelerdir ve bu faktörlerin neticesi
olarak Türkiye'de ne gibi yedek parçalar yapıla
bilir konusunu ele alacağız.
MOHKNPtB VB MAKİNA - SKNB 2 - MAYİS l»Sg - SAVI ' 10
KİMLİK KARTINIZI YENİLEDİNİZ Mİ?
Üye kimlik kartları i Eylül i 991 tarihinden itibaren yenilenmeğe başlanmıştır.
Eski kimlik kartları 1 Eylül 1992 tarihine kadar geçerli olacaktır.
Yeni kimlik kartlarını 1 Eylül 1992 tarihine kadar değiştirmeye Oda Yönetim Kurulu görevli ve yetkilidir.
Henüz kimlik kartınızı yenilemediniz ise;
* Kimlik yenileme formunu doldurup,
- iki adet fotoğrafınız,
- eski kimlik kartınız,
- nüfus cüzdanınızın fotokopisi
- Makina Mühendisleri Odasının "96954" nolu Posta Çeki Hesabına yatıracağınız "33.500 TL" nin (kimlik yenileme ücreti +
PTT ücreti) alındı makbuzu fotokopisiyle birlikte,
MMO - Sümer Sok. 36/1-A Demirtepe / ANKARA
adresine göndermeniz rica olunur.
KİMLİK YENİLEME FORMU
ODA SİCİL NO: ...
ADI - SOYADI:
BİTİRDİĞİ OKUL:
BİTİRDİĞİ YIL:
UZMANLIĞI:
NÜFUSA KAYITLI OLDUĞU:
İL:
MAHALLE/KÖY:
İLÇE:
CİLT:
SAYFA:
KÜTÜK:
BABA ADI:
ANA ADI:
DOĞUM YERİ:
DOĞUM TARİHİ: .../ ... / 19.
ÜYENİN İMZASI
ŞUBE/TEMSİLCİLİK ONAYI
w
KAN GRUBU:
*
ADRES:
tmmob
makina mühendisleri odası
istanbul şubesi
DUYURU
TEKNİK HİZMETLERİMİZ
* ŞUBEMİZ'DE , MRU-95/3D BİLGİSAYAR KONTROLLÜ BACA GAZI ANALİZ CİHAZIMIZLA
BACA GAZI ÖLÇÜMLERİ YAPILARAK EMİSYON RAPORLARI HAZIRLANMAKTADIR. KOMİSYONUMUZ SONUÇLARI ÖNERİLERİ İLE BİRLİKTE VERMEKTEDİR.
* ÇALIŞMA ORTAMINDA , YAŞANILAN AÇIK VE KAPALI YERLERDE GÜRÜLTÜ KONTROLÜ YAPILMAKTADIR. ULUSLARARASI STANDARTLARA UYGUN CEL 254 MODEL DİJİTAL
ÖLÇME CİHAZIMIZLA ÖLÇÜMLER ALINIP GÜRÜLTÜ KROKİLERİ ÇIKARILMAKTADIR.
* BASINÇLI KAPLARIN , KALDIRMA VE İLETME , GRUPLARININ PERİYODİK KONTROLLERİ MODERN TEST CİHAZLARIMIZLA YAPILMAKTADIR. UZMANLARIMIZ TEST SONUÇ
RAPORLARINI ÖNERİLERİ İLE BİRLİKTE VERMEKTEDİRLER.
* ŞUBEMİZ'DE , HER AY KAZANCI YETİŞTİRME KURSLARI DÜZENLENMEKTEDİR.
* BİLİRKİŞİLİK VE EXPERTİZLİK ÇALIŞMALARI YAPILMAKTADIR.
AYRINTILI BİLGİ İÇİN ŞUBEMİZE VEYA TEMSİLCİLİKLERİMİZE BAŞVURUNUZ.
BAŞVURU ADRESİ : MMO İST.ŞB.
İSTİKLAL CAD.NO : 99 / 4 TAKSİM-İST.
Tel : 245 03 63 - 245 03 64 -252 95 00 - 252 95 01
EDİRNE İL TEMSİLCİLİĞİ
OrhaniyeCad.No.31 Kat:1 D 2
22100 Kaleiçi-EDİRNE
Tel : (9-181) 30840
TEKİRDAĞ İL TEMSİLCİLİĞİ
ÇORLU İLÇE TEMSİLCİLİĞİ
Mimar Sinan Cad.Rüstempaşa
Saray Cad.Ersözler Işhanı 53/3
Çarşısı No:39 59000 TEKİRDAĞ 59850 - ÇORLU
Tel : (9-186) 12523
Tel: (9-185) 19563
YALOVA İLCE TEMSİLCİLİĞİ
Cumhuriyet Cad. No : 15/5
81900 -YALOVA
Tel : (9-193) 25074
BAKIRKÖY İLÇE TEMSİLCİLİĞİ
Sakızağacı Mah.lskeie Cad.
Vergi Dairesi Karşısı No:5/1
34720 Bakırköy -İSTANBUL
Tel: (1)583 03 38
KARTAL İLÇE TEMSİLCİLİĞİ
Doğan Sok.Doğan Apt.No.40/2
81410 Kartal -İSTANBUL
Tel : (1)374 54 93
TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI
1992 YAYIN LİSTESİ
JTL)
Yayın YAYIN ADI
No
Uytve
Oğrend Diğer
D 84 KALORİFER TESİSAT PROJE HAZIRLAMA
TEKNİK ESASLARI
40.000
D 89 ÖLÇÜ BİRİMLERİ VE ÇEVİRME KATSAYILARI 4.000
D 98 BANTUKONVEYÖRLER
30.000
D 99 ALİMfNYUM METALÜRJİSİ
30.000.
100 MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ EL KİTABI Gh-4
40.000
•
D 105 GÖTÜRÜCÜLER
30.000
D 110 SAN. KAZANLARI EK.DON.İŞL EL KİTABI
35.000
a 112 R12 MOLEKÜLÜ İLE HARİKA BİR YOLCULUK 4.000
D 113 ULUSAL TEKSTİL SEMPOZYUMU
20.000
40.000
D 115 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ
a 117 I. OTOMOTİV VE YAN SANAYİ SEMPOZYUMU
G h l - 2 (Harbin iqn)
10.000
G 119 MÜHENDİSLER İÇİN ÇELİK SEÇİMİ
40.000
D 120 SIZDIRMAZUK ELEMANLARI
30.000
D 121 İMALAT MÜHENDİSLİĞİ
40.000
30.000
D 122 SIHHİ TESİSAT HAZIRLAMA ESASLARI
D 123 II. ULUSAL TEKSTİL SEMPOZYUMU VE EK CİLT 15.000
a 124 TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ HİZ. MES. DEN. w
PROJE HAZ. ESASLARI
D 12* İNGİLİZCE İŞ MEKTUPLARI NASİL YAZI UR 25.000
25.000
a 126 BASINÇLI KAPLAR EL KİTABI
127
1987 SANAYİ KONGRESİ BİLDİRİLERİ
15.000
D
128
DÖVME
TEKNOLOJİSİ
25.000
a
40.000
a 129 PRES İSLERİ TEKNİĞİ-I
D 130 PRES İŞLERİ TEKNİĞİ-II
40.000
D 131 KOROZYON VE ÖNLENMESİ
40.000
D 132 TAKIM VE KALIP ÇELİKLERİ
40.000
a 133 GAZ TESİSATI PROJE HAZIRLAMA
TEKNİK ESASLARI
40.000
V
60.000
10.000
40.000
40.000
60.000
30.000
50.000
10.000
40.000
60.000
30.000
60.000
40.000
60.000
40.000
40.000
40.000
40.000
40.000
30.000
60.000
60.000
60.000
60.000
JTL)
fiye ve
Yayın FAYIN ADI
No
134
135
D 136
D 137
O 139
D 140
O 142
D 145
• 146
O 148/1
D 149/1
D 149/2
D 149/3
O 149/4
O 149/5
D 149/7
• 149/8
D 149/9
D 150
D
D
O
D
D
D
D
D
D
D
Oğrend
Diğer
20.000 60.000
1989 SANAYİ KONGRESİ BİLDİRİLERİ Gh-1
TESİSAT TEKNİĞİ VE PROJE HAZIRLAMA ESAS. 40.000 40.000
5.000 20.000
SOBA SANAYİ KONGRESİ BİLDİRİLERİ
PLAZMA TEKNİĞİ
30.000 30.000
KOVALI ELEVATÖRLER
25.000 40.000
40.000 60.000
SAYISAL DENETİMLİ TEZGAHLAR-1
PLASTİK DÜNYASI
25.000 40.000
ŞEMALARLA BİNA 10 DOĞALGAZ TESİSATI
40.000 60.000
III. OTOMOTİV VE YAN SANAYİ SEMP. ÖZEL S. 20.000 50.000
1991 SANAYİ KONGRESİ BİLDİRİLER KİTABI 20.000 40.000
5.000 10.000
OTOMOTİV VE YAN SANAYİ SEKTÖR RAPORU
5.000 10.000
TEKSTİL SANAYİ SEKTÖR RAPORU
10.000 20.000
SAVUNMA SANAYİ SEKTÖR RAPORU
10.000 20.000
ELEKTRONİK SANAYİ SEKTÖR RAPORU
5.000 10.000
MAKİNA YAPIM SANAYİ SEKTÖR RAPORU
5.000 10.000
MÜHENDİSLİK HİZMETLERİ SEKTÖR RAPORU
5.000 10.000
DEMİRÇELİK SANAYİ SEKTÖR RAPORU
MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ SEKTÖR RA.
5.000 10.000
DOĞALGAZ CEP KİTABI
25.000 50.000
II. OTOMOTİV VE YAN SANAYİ SAMP. ÖZEL S. 20.000 40.000
IV. TEKSTİL SEMPOZYUMU
20.000 40.000
15.000 30.000
ITMA 87 ÖZEL SAYI TEKSTİL MAKİNA
30.000 50.000
DOĞAL GAZ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ
YAN SANAYİDE KALİTE KONTROL SORUNLARI 10.000 20.000
TÜRKİYE SANAYİ VE TİCARET KATALOGU
125.000 250.000
ENDÜSTRİYEL RPOFİL KATALOGU
240.000 300.000
AUTOCAD 10 KULLANIM KLAVUZU
212.000 212.000
60.000
J
KİTAP İSTEME FORMU
AdSoyad
Firma Adı
Oda Sicil No
Yetkilisi
: .,
Adres
Adres
:
Posta Kodu
Posta Kodu
:..
Tel:
Tel:
Yukarıda işaretlemiş olduğum yayınların tutarından
O T. Is Bankası Ankara Yenişehir Şubesi 8 9 8 7 2 No'lu Hesabına
D MMO'nun 9 6 9 5 4 No'lu PTT Çek Hesabına yatırdım.
Adresime göndermenizi rica ediyorum.
İli:
Fax:
TL. yi
/.
fiff....
• 3 . 0 0 0 TL rTOcreti
* O d a Oyelerimizin ve öğrencilerin (ormla birlikte O d a ya da öğrenci kimliklerinin fotokopilerini göndermeleri gerekmektedir.
* Ödemeli olarak kitap gönderimi yapılmamaktadır.
Lütfen bu formu, âdeme makbuzunun fotokopisi ile birlikle aşağıdaki adrese gönderiniz.
Makimi MühondisUri Odası
Sümer Sok. 36/1-A Yenişehir/ANKARA Tel: 231 31 59 - 231 31 64 Fax: 231 31 65
II»
TMMOB MAKINA MÜHENDİSLERİ ODASI BURSA ŞUBESİ
YURT DİŞİ GEZİLERİ DÜZENLİYOR
17-24 MAYIS 1992 MOSKOVA-LENİNGRAD GEZÎSÎ-TAM PANSİYON
(18-23 Mayıs 1992 Moskova Uluslararası Otomobil Aksesuarları, Teknolojileri Ticaret Fuarı teknik gezisi.)
Katılım Bedeli: Çift Kişilik O d a d a kişi başına
900 USD
Tek kişilik Odada kişi başına
1050 USD
*İstanbul-Moskova-İstanbul uçak bileti,
*Moskova da 3 gece, Leningradda 2 gece konaklama,
*Moskova Leningrad-tren ile ulaşım 2 gece tam pansiyon,
*Vize masrafları, tüm transferler, tüm şehir turları ve ayakbastı ücreti katılım bedeline dahildir.
Son başvuru tarihi: 25 Nisan 1992
5-14 HAZİRAN 1992 RODOS TATİLİ-YARIM PANSİYON
Katılım Bedeli: Çift Kişilik Odalarda Kişi Başına
2-12 yaş için % 50 indirimlidir.
500 USD
*5 Haziran 1992 saat 22.00 Bursa'dan otobüsle Marmaris'e hareket, (Talep durumunda sayıya bağlı olarak
otobüs başka illerdende kaldırılabilinir)
* Marmaris-Rodos- Marmaris feribot bileti,
*l_iman-otel-liman transferleri,
*Rodos ayakbastı ücreti katılım bedeline dahildir.
Son başvuru tarihi: 10 Mayıs 1992
ÖNEMLİ NOTLAR
•Moskova gezisi en az 20 kişi katıldığında,
Rodos tatili en az 30 kişi katıldığında gerçekleştirilecektir.
•Katılım için, başvuru tarihine dek katılım bedelinin % 50'sinin TMMOB Makina Mühendisleri Bursa Şubesi'nin,
Yapı ve Kredi Bankası Bursa Şubesi 617277-9 nolu banka hesabına yatırılması gereklidir.
Başvurudan sonra yapılan iptallerde bu bedel geri ödenmez.
•Kalan bedel, geziden en az 10 gün önce Bursa Şubesi Banka Hesabına ödenecektir. Bu bedelin ödenmemesi
durumunda, başvuru
bedeli geri ödenmez ve başvuru geçersiz sayılır.
•Katılım sayısı dolmadığında, veya grev, doğal afet, devletlerarası ilişkilerden doğabilecek değişiklik vb.
nedenlerle gezinin iptali durumunda; katılım bedelleri kesintisiz iade edilir.
•Tüm bedellere KDV dahildir.
•Moskova-Leningrad gezisinde uçak biletlerine zam gelirse, bu zam katılım bedeline yansıtılacaktır.
•Gezilere katılanların gümrük ve pasaport yetkilileri ile karşılaşabilecekleri sorunlardan kendileri sorumludur,
ancak bu durumlarda kendilerine yardımcı olmaya çalışılacaktır.
DÜŞÜNÜLEN DİĞER GEZİLER
*5-l2 Temmuz 1992 Romanya
*4-12 Eylül 1992 Kıbrıs
*2-9 Ağustos 1992 Polonya
*25 Ekim-1 Kasım 1992 Maldiv Adaları
Üyelerimizin bu geziler hakkında görüşlerini bekliyoruz.
BAŞVURU ADRESİ
TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesi
Elmasbahçeler Mah.Sabunevî Sok.Mühendİsler İşhanı No: 19 Kat:1 16230 BURSA
Tel: (9-24) 12 11 90 (4 Hat) - Fax: (9-24) 12 11 94
ROBERTS-GORDON
RADYANT {SITMA
SİSTEMLERİ
NİÇİN ROBERTS-GORDON
• Üstün teknoloji
• Mükemmel kalite
• %50'lere varan yakıt tasarrufu
• Lider olarak 40 yıllık tecrübe
• TSEK Kalite Uygunluk Belgesi
• 5 yıllık garanti
NERELERDE RADYANT ISITMA
REFERANSLARIMIZ:
• Fabrikalar
• Tavuk ve Besi Çiftlikleri
• Depolar
• Spor Salonları
• Ambarlar
• Yüzme Havuzları
• Hangarlar
• Seralar
• Atölyeler
• Servis İstasyonları
• Toplantı, Tiyatro Salonları
• Tusaş
• Sarkuysan
• Burçelik
• Enka
• Makesan
•'Çakırlar
• Kadıoğlu Tekstil I
• Kadıoğlu Tekstil II
ÇUKUROVA ISI SİSTEMLERİ SANAYİ ve TİCARET LTD. STİ.
Mı-rtu: Suhşnmnpafn Suluk '&9.R1JK1 Kulıkttv - libnbul TM : .W 38 70 - .W 316! Fu:M<0171
CiMtri Salonu: >«•) kaifin Urmdıjt r«drinı No: 31&3 I mraniyc • htaıbul Td : 32g 4T D4 Yn: .«•) il 57
MAS
KALİTE POMPA
MAS Pompaları,
Gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında
en seçkin Kuruluşlarımızda büyük bir emniyet
ve güvence ile kullanılmaktadır.
MAS Pompaları,
Uzun seneler titiz çalışmasıyla hizmet vermenin,
bayi ve servis olanaklarını sunmanın
kıvancını yaşamaktadır.
_
EV, APARTMAN ve
TOPLU KONUTLAR İÇİN
^
SESSİZ
PROBLEMSİZ
HİDROFOR
MONTAJI KOLAY
EKONOMİK
ÜSTÜN TEKNOLOJİ
KALİTE HİDROFOR
Mattı: ttatito ûd. 33 U v - M u l Tel: 15191 fl) 14 Hail, Tdrfaj: 15123 M
r*üu: SulıanÇifıjik mcvkü Ünraiyc-IsuıM îd: 312II26 -V Telefat: ÎI21473
Önümüzdeki yüzyılın ısıtma sistemi hazır.
Demirdöküm
Kombi
Hem şofben hem kat kaloriferi
Bugüne kadar gördüğünüz cihazlara benzemiyor...
İleri bir teknolojinin ürünü Demirdöküm Kombi.
Çağdaş enerji kaynağı doğalgazın hakkını veren, en
kapsamlı, en ekonomik biçimde yararlanmanızı
sağlayan üstün bir mühendislik ürünü...
Boyutları küçük
Son derece pratik boyutlarıyla yer kaplamıyor; depo,
tadilat gerektirmiyor. Duvara asılıyor.
Çift fonksiyonlu
• Bağımsız ısınma: Yaşadığınız mekanın her köşesini
istediğiniz sıcaklıkta ısıtıyor. Sizi yakıt taşıma, kuyruğa
girme, önceden yakıta para bağlama, balkona, çatıya
depo yapma derdinden kurtarıyor.
• Anında sıcak su: Musluğu açtığınız anda dilediğiniz
ısıda sıcak suya kavuşuyorsunuz. Demirdöküm
Kombi'nin kullanımı olağanüstü kolay; bütün ana
parçaları cihaz içine yerleştirilmiş olduğundan montajı
kısa sürede yapılır.
Demirdöküm markası güvencenizdir.
Demirdöküm Kombi size çağdaş tüketiciyi koruma
anlayışıyla sunuluyor; Demirdöküm Doğalgaz ve Isı
Danışma Merkezleri'nin ücretsiz danışmanlık
hizmetlerinden yararlanacak, ülke çapında yaygın
servisin güvencesinde olacaksınız.
Daha şimdiden doğalgaza geçen binlerce ailenin
tercihi Kombi... siz de tanışın, Kombi'ye bugünün
H
hakkınız!
<$> Demirdöküm
Doğalgazda ileri teknoloji
Genel Müdürlük:
Mürbasan Sok. Koza İş Merkezi C Blok Kat: 11-12 Balmumcu-lstanbul
Tel: (1) 275 36 66 {10 Hat) Faks: (1) 275 59 63
Satış ve Pazarlama Grubu:
Talat Paşa Cad. Harmancı Sok. Darüşşafaka Tozan iş Hanı No: 3 Levent Tel: (1)279 27 20 (7 Hat)
Dogalgaz ve Isı Danışma Merkezleri:
Doğalgazla, dilerseniz tüpgazla
İstanbul: Talat Paşa Cad. Harmancı Sok Darüşsafaka Tozan İş Hanı No: 3 Levent
' Tel: (1)279 27 20 (7 Hat)
hmlr : Vasıf Çınar Bulvarı Arkadaş Apt. 19-B Alsancak - İzm/r Tel: (51) 22 01 61
Bursa : A. Hamdi Tanpınar Cad. No: 5/A Bursa Tel: (24) 23 10 99
Ankara : Cinnah Cad. l/B Kavaklıdere - Ankara Tel: (4) 167 87 78
Samsun: Cumhuriyet Meydanı Cumhuriyet İş Hanı No: l/BTel:(36) 15 10 52
DEVİR DÜŞÜRÜCÜ
GÜÇ - MOMENT
İLETİM SİSTEMLERİ
0.15 HP'den 1000 HP'ye kadar
O 1 d/d'dan 400 d/d'ya kadar
- Motorlu direkt akuple veya
- Motorsuz tipleri ile
2KB
3KSF
3KU
4KA
VR
SANAYİ
2KA
• HHıSFl
"1FI-AM
• Sı )[\'M J/ IDALI
\1f KAMZMALAR
• KONİK. D M 1
MEKANİZMALAR
• PLANET SİSTEMİ
MEKANİZMALAR
• ÖZEL VİTESLİ
REDÜKTÖRLER
Bir yıl garanti
Kaliteli malzeme ve işçilik
SERİ ve ÖZEL imalat
ÖZEL KONSTRÜKSİYONLAR
Çeşitli ve bol stok mevcudu
Bol yedek parça
Seri imalatta derhal teslim
Özel imalatta çok kısa surede teslim
Uygun fiyatlar
REDÜKTÖR
ve TİCARET A.Ş.
Adres
I Bomonti, Birahane Sk. No:7/1 ŞİŞLİ-İST
Telefon :248 74 95 -248 19 17 -248 58 56 -248 74 94
Telex
: 27611 Lino Tr. - 27040 Kasp Tr.
F a x :240 20 39
Demineralîze
Ife
İyon değiştiricilerinizin asit - kostik
maliyeti, sevkıyat, teslimat, stok ve özellikle
atık su dertleri her geçen gün artıyor mu?
Demineraiize tesisinizin girişine
konulacak Reverse Osmosis
sistemleri iyonların %90'ını, tutarak,
asit - kostik maliyetinizi 1/10 oranına
indiriyor ve kostfk ağrınızdan eser
kalmıyor.
«*-'
4. Levent Eskibüyükdere Cad. Yunus Emre Sok.
No: 1 Kat.4 Şişli - İstanbul
Tel : 180 94 55 ( 5 Hat) PBX Fax: 180 94 60
DEN BERİ
PROFESYONELLERE ...
PROFESYONELCE ...
deneyimli, güvenli, ekonomik
pistonlu ve vidalı hava kompresörlerini
sunuyor...
PİSTONLU KOMPRESÖRLER'de
VİDALI KOMPRESÖRLER'de
• 29 TİP
• Serbest Hava Verimi : 0.03 - 7.5 m3/dak.
• Basınç: 2.5 - 8 - 12 - 15 - 25 - 50 bar
• 32 TİP
• Serbest Hava Verimi: 1 - 28 m3/dak
• Basınç: 7 ve 10 bar
• LUPAMAT, toplam 81 ayrı tipteki vidalı ve pistonlu
hava kompresörleri ile tüm sanayi sektörlerinin
basınçlı hava ihtiyaçlarını karşılar...
GENEL DAĞITIM (Distribütör)
• Basınçlı Havanın arınımı ve kullanımı
konularında da sizlere yardımcıdır,
: KOMPAS ENDÜSTRİ VE TİCARET A.Ş. Atatürk Caddesi 420, 35220 İzmıır-TURKEY
Tel: 21 59 94 Telex: 53147 Fax: 21 49 61
: MAKSAŞ MAKİNA SANAYİ A.Ş Ankara Caddesi No: 74, 35100 Bornova/iZMiR
Tel: 16 00 47 - 16 12 87
İRTİBAT BÜROLARI (Branch Offices) : Kervangeçmez Sok. inci Apt ! 0/1, 80310 Mecidiyeköy/İSTANBUL Tel: 1 72 03 62 - 1 72 01 89
Bestekâr Sok, 2/1 066SC. Kavaklıdere/ANKARA Tel: 118 55 76 - 11 7 36 82
FABRİKA (Factory)
Doğal gaza geçiş sürecinde
uzmanlarla çalışın.
Desa, 20 yıldır Alman Standardkessel lisansı ile doğal gaza uygun kazanlar
üretmekte ve yatırımcılarımıza sürekli alternatif enerji kaynakları sunmaktadır.
Alanındaki uzmanlığını 75 yıllık Hamworthy tecrübesiyle birleştirerek daha da
güçlenen Desa, doğal gaza geçiş sürecindeki işletmelerimize, deneyimli kadrosu,
geniş mühendislik imkanlarıyla çok yönlü hizmet vermek için hazırdır.
DEMİR, KAZAN ve MAKİNA SANAYİİ A.Ş.
&
HAMVVORTHY
• Evsel / endüstriyel buhar ve
sıcak / kızgın su kazanlarınız
• Endüstriyel su borulu kazanlarınız
• Kurutucularınız
• Enerji ihtiyaçlarınız
• Rafineri ve proses
uygulamalarındaki ısıtıcılarınız için
• Evsel ve endüstriyel tip gaz brülörler
• Evsel ve endüstriyel tip kombine
sıvı / gaz brülörleri
• Anahtar teslimi yakma sistemleri
• Müşavirlik • Tasarım • Montaj
• İşletmeye alma
• Satış sonrası hizmetleri
175 kw'tan 165000 kvv'a kadar doğal gaza uygun kazanlar
10 kvv'tan 83700 kvv'a kadar her çeşit yakıt için brülörler
DEMİR, KAZAN ve MAKİNA SANAYİİ A.Ş.
GENEL MÜDÜRLÜK VE FABRİKA :
Kartal Durağı
35410 Gaziemir -İZMİR
Tel/Fax:(51)5130 00
Tlx : 53202 ddkm tr
MARMARA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ :
Yıldız Posta Caddesi 9 / a
80280 Gayrettepe - İSTANBUL
Tel/Fax : (1)274 83 22
TEKNİK MALZEME SATIŞI
Ege Ticaret I; Merkezi
1203/1 Sokak 25 /e
35118-01 Yenişehir - İZMİR
Tel: (51)57 3 5 9 0 - 5 7 32 64
Fax:(51) 33 91 88
ANKARA BÜROSU
Atatürk BK/ Engürü Işhanı 107/6
06650 Kızılay - ANKARA
Tel : (4) 434 02 30
Fax: (4)41842 15
ERBI
4
Türkiye'nin ilk ve tek
TSEK belgeli
Hortum Kelepçesi
ka ıtesı asla"
ERBI YEDEK PARÇA SANAYİ ve TİCARET LIMITED ŞİRKETİ
Fabrika: Aydınlı Mahallesi Aydınlı Caddesi No:83 Pendik 81464 İSTANBUL
Yazışma Adresi: P.K. 48 Pendik 81480 İSTANBUL
Tel: (1) 393 10 17-4 Hat Fax: (1) 393 10 11
Elektriği yararlı kılmak sizin elinizde..
E L E K T R İ Ğ İ
ESEM-EKOSAN
İLE DEĞERLENDİRİN!
1955TEN BUGÜNE
TÜRKİYE'NİN EN
BÜYÜK ELEKTRİK
MALZEMELERİ
ÜRETİCİSİ OLAN
ESEM-EKOSAN, EN
İLERİ TEKNOLOJİYİ
KULLANARAK TEK VE
ÜÇ FAZLI
(AKTİF/REAKTİF)
SAYAÇLAR ÜRETİR...
EN HASSAS
ÖLÇÜMLEME
CİHAZLARINI, SİZ
MESLEĞİNDE TİTİZ,
DAİMA EN İYİYİ
ARAYANLARIN
HİZMETİNE EN
UYGUN KOŞULLARLA
SUNAR.
BİLGİYLE... DENEYİMLE... GÜVENLE!
EKOSAN
ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ
SAN. ve TİCARET A. Ş.
ESEM TEK ve ÜÇ FAZLI
(AKTİF/REAKTİF) ELEKTRİK SAYAÇLARI
Ş belgelidir
Hassas ve sabit ölçüm yapar
• Kolay ayarlanır
• Dayanıklı ve uzun ömürlüdür
LU Esem AŞ ve Eltosan A.Ş. CANKURTARAN Holding kurvlujlarıdır EKOSAN ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ SANAYİ VE TİCARET AŞ.
MERKEZ: Bankalar Caddesi, Şark Han No: 50, Kal: 3-5 Karaköy 80020 İSTANBUL TEL: 252 97 74 (3 Hail - 245 68 85 13 Hail fAX: 252 97 77
ANKARA: Tunalı Hilmi Caddesi 72/12 Kavaklıdere 06660 ANKARA TEL: 426 11 94 (2 Hal] FAX: 426 02 18 İZMİR: Fevzi Pasa Bulvarı 61/A Kal: 5/501 Çankaya 35250 İZMİR TEL: 41 41 65 - 19 01 89 FAX: 41 19 00
ADANA: Abidin Fasa Caddesi 102-104 Sokak Yusuf Çelik İş Hanı No:5 Kal:3 D:20 ADANA TEL: 12 44 22 - 12 34 00 FAX: 12 30 64
1967'den
bugüne
Doğal Gaz yakıtlı b u h a r santralı 2 x 8 Ton/h, 8 ATÜ ve Su hazırlama gurubu:
Basınçlandırma, Filtreleme, Y u m u ş a t m a , Gaz alma 100/Ton/H.
DOĞAL GAZ ve
SIVI YAKITLI ISI
SANTRALLARI
TOZ KÖMÜR
YAKABİLEN
TAM OTOMATİK
HAREKETLİ
IZGARALI ÖN OCAK
ve İÇ OCAKLI
SİSTEMLER
KIZGIN YAĞ
KAZANLARI
BUHAR
JENERATÖRLERİ
BASINÇLI
KAPLAR
t
1
PETNİZ ISI SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ.
F a b : Kadir Akdoğan Cad. 31 Küçükköy / İST.
538 05 22 - 538 05 61 Fax. 538 07 15
Büro : Demirkapı, Eyüp Bulvarı 30 Rami / İST.
576 20 95 - 577 93 48
PETMAK PETNİZ MAKİNA SAN A. Ş.
imalat: Davutpaşa Cad. Fazılpaşa Sok. 5 / 1
567 65 44
Topkapı/İST.
Büro : Demirkapı, Eyüp Bulvarı 30 Rami / İST.
577 07 15
Fax:5.38 07 15
CAMPET ISI SAN. LTD. ŞTİ.
K M M g Hannovn AO
Türkiye MurnesSils
İzocam Klima Şiltesi/Klima Levhası
Havalandırma
kanallarınızı İzocamlayın...
Isı kayıplarım önleyin, verimi artırın!
İ
zole edilmeyen havalandırma kanalları büyük ısı kayıplarına neden
olur. İzocam, havalandırma kanalları için mükemmel izolasyon
malzemeleri sunuyor: Klima Şiltesi ve Klima Levhası. Klima
sisteminizi hemen izole edin. Her tür ısı kaybını, yoğuşmayı ve
gürültüyü önleyin. İşletme giderleriniz azalsın, sisteminiz tam verimle
çalışsın.
• Havalandırma kanalları (İç ve dış yüzey), • Klima kanalları
(İç ve dış yüzey), • Kazan daireleri duvarları, • Asansör makine
daireleri duvarları.
I Havalandırma kanalları (Dış yüzey),
I Klima kanalları (Dış yüzey).
İZOCAM TİCARET VE SANAYİ A.Ş.
• MERKEZ
: Büyükdere Cad. No: 111 TEV Kocabaş Işhanı Kal 5-6, Gayrettepe 80300 İSTANBUL Tel: 275 72 22 (8 hat)
Teleks: 28355 icam tr Telefaks: 266 97 69
• İSTANBUL : Büyükdere Cad. Devran Apt. No: 109 Kat 2, Gayrettepe 80300 İSTANBUL Tel: 275 72 22 (8 hat)
Teleks: 28355 icam tr Telefaks: 272 00 73
• ANKARA : Atatürk Bulvarı No: 58 Kat 9, Kızılay 06440 ANKARA Tel: 418 66 67-418 30 32 Telefaks: 425 05 15
• İZMİR
: Hürriyet Cad. Niyazi Ersoy işhanı No: 8 Kat 7/707, Pasaport 35030 İZMİR Tel : 14 31 78 - 14 57 85 Telefaks : 19 00 52
• ADANA
: Özler Cad. No: 67 Kat 6, Kuruköprü işhanı 01060 ADANA Tel: 12 29 80 Telefaks: 12 02 54
• BURSA
: Fevzi Çakmak Cad. Bey Han No: 69 Kat 1 Daire 28, 16020 BURSA Tel: 13 95 35 Telefaks: 15 60 13
• ELAZIĞ
: Şehit ilhanlar Cad. Vali Muharrem Göktayoğlu iş Merk. Kat 3, No: 307. 23100 ELAZIĞ Tel: 166 00 Telefaks: 166 00
• ANTALYA : Anafartalar Cad. Cennet Apt. No: 14 Kat 1 Daire 4, 07040 ANTALYA Tel: 11 19 50 Telefaks : 12 39 84
• ERZURUM : Kazım Karabekir Cad. Hacı Muhittin Apt. Kat 2, 25200 ERZURUM Tel: 395 93 Telefaks: 138 21
îşlem tesisleri
üretiyoruz.
Yüksek verim, sorunsuz çalışma
için konusunun uzmanına danışın.
Çağın teknolojisini,
sistem teknik'le uygulayın...
GAZ KARBÜR TESİSLERİ
KORUYUCU GAZ ATMOSFERLİ FIRINLAR
sistem teknik
ENDÜSTRİYEL SİSTEMLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ.
Merkez: Değirmen Sok. No. 7/6 Kozyatağı 81090 istanbul
Tel: 362 82 74-373 83 61 Fax: 38013 70
Fabrika: İMES Sanayi Sitesi A Blok 106/1 Tel: 364 33 39
İZOTERMAL TAV FIRINLARI
ALÜMİNYUM ISIL İŞLEM FIRINLARI
ÖZEL PROSES FIRINLARI
TEL ÇAPINI SEÇİN KAYNAK VOLTAJI ve TEL SÜRME HIZINI
GAZALTI KAYNAK MAKİNANIZ
ELEKTRONİK OLARAK AYARLASIN
KAYNAK MAKİNALARINDA YENİ BİR ALMAN MARKASI
ELEKTRA
KAYNAK VE PLAZMA KESME MAKİNALARI
(B.ALMANYA)
Distribütörü :
BURLA
Makina Ticareti ve Yatırım A.Ş.
Merkez:
Voyvoda Cad. 61-65
80003 Karaköy/İstanbul
Tel: 256 49 5 0 / 1 0 Hat
Fax: 250 08 26
Ankara Şubesi:
Tunus Cad. 5/2 06581
Yenişehir/Ankara
Tel: 117 31 22 / 3 Hat
Fax: 125 26 08
ALINIR.
ELEKTRİKLİ TERMOSİFON
• 5 Emniyet Sistemi:
•
•
•
•
•
•
©MAS
MAKİNA
^ ^ ^ MAKİN
A SANAYİ
SANAYİ A.Ş.
AS
Üretim:
Genel Dağıtıcılar:
Tel: 378 34 00 (3 hal)
Fax 378 20 59
EMAS MAKİNA SANAYİ A. Ş.
Merkez (İstanbul):
Tel: 348 86 34 (4 hat)
.Fax:348 56 69
Ankara Bölge:
Tel: 1266708
İzmir Bölge:
Tel:1S 16 42
Kalite emniyeti (TŞ 77)
Su basınç emniyeti
Su kesilme emniyeti
Aşırı ısınma emniyeti
Açma / Kapama emniyeti
60 Litre su kapasiteli
Termostat kontrollü
Kazan içi su scakliği göstergeli
(Termometre)
Işıklı ve çift devre kesmeli
Açma / Kapama
Yekpare emaye kazan
90 saat elektrik kesilmelerinden
etkilenmeyen program saatli
(T-222 modelleri)
Servis:
ELMOp TESİSAT MALZEMESİ
TİCARET A.Ş.
Tel: 151 70 06 (6 hat)
Fax: 14990 91
Ankara Bölge:
Tel: 426 55 00
İzmir Bölge:
Tel: 18 28 30
EMASA.Ş. ELMORA.Ş.reEMARA.Ş. ELGİNKAN TOPLULUĞU kuruluşlarıdır.
EMAR DAYANIKLI TÜKETİM MALLARI
SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
Merkez (luanbul)
Tel: 348 86 34 (4 hat) Fax: 348 56 69
Ankara Bölge:
Tel: 426 55 00
İzmir Bölge:
Tel: 18 28 30
Bilgisayarımda ETA kullanıyorum.
yok, T a h a t i m .
Programda ETA'yı tavsiye
ettiler, beğenerek aldım, hesaplı
da. ETA kolay, çabuk kavradık,
takıldığımızda ETA desteği
hemen yanımızda. ETA'ya
güveniyorum, rahatım.
Bilgisayar Programları
istanbul: (1) 131 58 72 -132 80 13 -140 77 19
Ankara: (4) 127 44 07 -127 55 74
İzmir (51) 63 16 24 - 63 58 91
womnnoj Nomiaıoj Nonııaıoj Novnaıol Nomıaıol NOmıaıol Nomıaıol NÖmiâlöl Nomıaıo
1
' ^—
'
t
1 1 — - i I—
I
L
J
L
J
I
I
L_
,
I - İ l
Nonnaıoj»
L9 20 OPÇ
Nonnaıol N Ö Ü Î I Î O ] NOJtıîilö] MÖMiıaıoj NO»ıI»)O| NÖmıaıol »omıaıol Nomıaıol NÖrnîiiöl NÖmiîîÖ
L
... MO»ııaio|
I
I—
1NÖITISÎÖI
1
11Nomıaıoj
_ J LNOmıaıolILNomıaıojI1Nonnagol
_ l INÖSüalö11
jiöiîîîîöj
MÖSIÎÎÎÖI
No»n»io|>
(JBH Z) Ol. OC 66Ç :
inquejsı - Âo^ejas
Nomıaıoı >
L
İl
NOmıaıol •
6 6 ° N ısappeo
lAeueg a/\
ı
NöJmüıöl
ıŞoufio>j
UIUIİ»|OUfio>|
k
HÖÜÎÎÎÖİI.
I
I
Nomıaıoı ü
L
İL
NOmilKH •
Nomı>ıo| i
I
İL
Nomıaıol N
I
İL
Nomıaıol N
ı
lı
Nomıaıoı N
I
İL
Nomıaıol N
Nomıaıoı N"ı
I
-İL
Nomıaıol NI
ıoxııaıo| m
Nomıaıoı Si
I
İL
Nomıaıoı w
(I1«ÎO| NODITDİOİ
N0NlialO| Nİ
jdsÂdznÂ sn uemş6zaı ısaj
je/zeyıa tıyeuod 'uai)au6euı 13
n\oi\uo>\
Nomıaıoı w
Nomıaıoı NC
mmoı Momıaıo
Z 0 1 >II13NOVI/M
tnaloı nomıa
NOMltlOj
Nomıaıol NC
NomıaK)| NC
iiîâlöl Nomıaıo]
Nomıaıı NC
MÎîiöl NOmıaıol
Nomıaıoı NC
ıııaıoı NOnnaıol
Nomıaıoı NC
mâlöl MOKiıajol
Nomıaıoı NC
ııaiol NOmıaıol
îıîSîöj HOnnajol
ıııaıoı
—Jl.
_l
mâTöj Nomıaıoj
ÜÎİÎ51 iiöitiîîîö)
| NOmıaıol
ILUUlAe 9LU9ZIBLU
3J0Ö BUIIĞBIB 9A \6\\UU9p UOASB)UBUiaS
Nomıaıoı NÖ
!}9LuaAB>ınLU auı>taö 'y/yas \asAazn\
nıunöıo uıuı6ııuııe>ı BÂOÇ 3A
nıunöıo
j
ıasAazr)X
Nomıaıoı iNC
t_
Nomıaıoı NC
Nomıaıoi NÖ
Nomıaıoı NÖ
Nomıaıoı m
Nomıaıoı NO
nalol Nöüîîâlöl
Nomıaıoı NÖ
lîâlöj
Nomıaıoı üö:
îiâlöl MÖSnâlöl
lomıaıoı 05
lîâlS] HOKiıasol
lı
J
HV"1I/\II>1V NLL3N0VI/M 3A
lîilöl NÖSmâîö)
ııaiol
nâîo] MÖIÜHIÖ]
nâîöj NOmıaıol
nâlöj
Nomıaıoı m
ıomıaıo| NÖ;
_
l_
lomıaıoı NO:
_Jl_
nuınöıo uıuıBuuas Aazn\ —
nuınö/o ıhııuijB>j JBPıQ —
t\ —
lomıaıol NO:
lomıaıoı NÖ)
lomıaıol NÖ)
J
iîâlö] NOmıaıol
iıâlöl NÖünâlöl
—1Jı. J
lonıiajbl NO)
İÎBİ5] Hommol
NOKliaJOI NÖ)
iTiîöj Nomıajol
>i!Nosvu±ın
Tîâlöj NSIMIIÖ]
ömıaıol NÖ)
öünâlöl NÖ)
TiaTol NÖIÎÎBÎÖI
İÎİÖ1 NO)
ııaiol NOKıIÜIO] NO»ıI»IO| Noinaıo|
NO»H«ÎÖ]
Nomıaıol
NomıaiölH O ^ I Ö I «»nn«n
fiöl »ö,n,5ö|
«ÖBİÎİ51
NO.,ı,1S|
wwm\ NOiüîâJöl N0»n»w1 Nömîaîol ıtommöl Höimîîöl Nöînâıol wmm\ MÖÎÜHÖI NÖÜÎIÎÖI
]L
j '
I
ıı
i\
\\
ıı.
\\
jı
jı
iı
iı
__]
iöiüîilöl m\m\ NÖÜIHÖI NÖÜÎIÎÖI Söinilöı MÖÎÎÎIÎÖI MÖIIÜIÖI MÖÜÎHÖI .
ı
; ı 11—_J ı J ı
iı
J u_.j ı 1 L.
ııaîö] NOÎMÎÎOI NO»ımo| Nomıajoj Nomıalöj NomıaıojNomuıölNöinıaîö] Nomıaıol HOMıHUO] Nonnaıö] *5Snâl5| MOMnsaö] NĞITÜTÖ] NÖiüîalö] NÖüîâTö] wcimıaio| Nomiâîö] K
J L
Nonnaıöl NO>
L
İL_
NÖJıTilöl NÖ)
.NOnnaiOİKO»
L
JL
NİÇİN
<X>'AYVAZ KÖNDENSTOPLAR ?
SK-50 ŞAMANDIRALI KONDENSTOP (Termostatik hava tahliyeli)
• CC 25 döküm PN 16 gövde (dişli ve flanşlı bağlantı).
,
• Paslanmaz çelik, özel plazma gaz altı kaynak teknolojisi ile. imal edilmiş, yüksek vasıflı küresel'şamandıra
• CNC tezgahlarda imal edilen Hastelloy C-276 membranlı termostatik hava tahliye elemanı.
*
• Özel CNC tezgahlarda imal edilmiş, kromlu çelikten mamul, paslanmaz kapatma mekanizması ve orifıs.
ULUSLARARASI PATENT HAKLARI:
• ABD: Pat. NO. 5.082.237
• ALMANYA: Pat. NO. DE 59 40 755 CL
• • • - ' •
»DE »«771 C1
Bu patent belgelerini haiz kapsüller
TKK ve, SK serisi kondenstoplarımızda
ma
'ffw
I•jm
•
WKKk
t^
TKK-2Y
TERMOSTATİK FLANŞLI KONDENSTOP
TKK 42
TERMOSTAT
KONDENSTC
(Paslanmaz
ceiık)
MERKEZ: Necatibey Cad. No:2Q7, Ayvaz Han, 80030 Karakoy-lstanbııl-TURKIYE
Telefon: 251 90 82-83, 251 89 76-77, Telefe. 251 90 41, Telex: 3800a nyvz.

1 - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi

Transcription

Similar documents

Full Text - Tekstil ve Mühendis

Dergiyi pdf formatında okumak için tıklayın

bizden çocuklara